text
stringlengths 19
33.4k
|
|---|
Wacłôw Pòmòrsczi ("Wacław Pomorski", ùr. 16 séwnika 1939 rokù) - je kaszëbsczi lëterat. Òn ùsadzył wiele wiérzt. Òd 1980 rokù aktiwny w Solidarnosce. Òn przënôlégô do karna lëdzy wëprzédnionëch przez pòlsczégò prezydenta. Wacław Pomorski Na tim Bożim swiece |
Cziwùtka - "Vanellus vanellus" L. (Karol Linneùsz, 1758) - ptôch, chtëren kòle strëmiannika przëlatuwô na Kaszëbë. Te ptôchë żëją w Słowińsczim Nôrodnym Parkù. Jak òne mają pisklãta tej jich starszi mògą ùdawac, że są kaléczné żebë òdcygnąc np. człowieka òd gniôzda. |
Gro Dahle (ùr. 15 maja 1962 w Norwesce) – znônô w swiece dzysdniowi pisôrka. Biografiô. Ta białka w Norwesce mô chłopa i troje dzecy. W 1997 rokù Gro Dahle dobëła nôdgrodã "Obstfelderpreis" za pòezjã. Òna robi téż na ùniwersytetach. Ùsôdztwò. M. jin. (z Kaia Dahle Nyhus) "Wojna" (2016) MAMA I TATA NA FRONCIE (pl) Gro Dahle (en) VIAF Wojna |
Czëczkòwë (téż Czëczkòwò, pò pòlskù "Czyczkowy") – kaszëbskô wies w gminie Brusë. Tu 1910 rokù urodzył sã błogòsławiony Józef Jankòwsczi, a w szkòle jegò miona dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Rodã z ti wsë je Wanda Kiżewskô, laùreatka Medalu Stolema, chtërna w latach 60. zaczãła starã ò bùdowã dodomù kùlturë w Czëczkòwach, ùroczësté òtemkniãcé chtërnégò stało sã 22 lëpińca 1970. To béł plac, dze wëstawiła wiele kaszëbsczich dokazów na binã. Òkróm òrganizacji téatralnëch przedstôwków, w WDK dzejało fòtograficzné kółkò, a téż kółkò kaszëbsczégò wësziwkù. W gòdnikù 1978 przë WSK pòwstało fòlkloristiczné karno „Zabòracë”. W 2011 wies òtrzimała òficjalną kaszëbską pòzwã „Czëczkòwë”. Szkòła. |
Sklący zelónk ("Hylocomium splendens" (Hedw.) Schimp. in Bruch, Schimp. & W.Gümbel) - to je ôrt mechù z rodzëznë zelónkòwatëch. M. jin. na Kaszëbach w bòrach na kwasnëch zemiach rosce gò wiele. |
Kawalkada – to je karno lëdzy na kòniach. Òna mòże bëc np. paradą abò procesją. Jak pisze Eugeniusz Prëczkòwsczi przed biskùpã na Kaszëbach w 1926 rokù jacha kawalkada. Pryczkowski E.: "Królowa Kaszub", Sianowo - Banino 2002, s. 47 |
Kolumbiô (szp: "República de Colombia") je państwã w Pôłniowi Americe. Stolëca i nôwikszi gard to Bogotá. Tu sa wëszawë Andë i je stolemna rzeka Amazonka. Miono Bòliwii je od Simón Bolivar. |
Anggun (Anggun Cipta Sasmi), (ùr. 29 łżëkwiata 1974 r.) - je spiéwôrką (pop) ùrodzoną w Jindonezji. |
Anna Nicole Smith, (ùr. 28 lëstopadnika 1967, zm. 8 gromicznika 2007) bëła amerikańską teatrownicą. |
Ęę Ę, ę – lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu, ùżiwónô w jãzëkach pòlsczim i lëtewsczim, a téż w czile autochtonicznëch jãzëkach Americzi (na przëmiôr jãzëk nawaho). Równo w pòlsczim, jak i lëtewsczim jãzëkù je ósmą lëtrą. W lëtewsczim pòzéwô sã „nosowé e” (lët. "e nosinė") i służi do zaznaczaniô nosowégò zwãkù tam, gdze wczasni historyczno miescył sã diftong "en". Dôwni lëtrã „ę” czãsto brëkòwóno téż i w rozmajitëch prawòpisach kaszëbsczégò jãzëka (na przëmiôr w alfabéce Cénôwë). Dzysdzéń nie je ju ùżiwónô w lëteracczi kaszëbiznë. |
Elisha Cuthbert, (ùr. 30 lëstopadnika 1982), je teatrownicą z Kanadë. |
Mad Sin to miemiecczé karno psychobilly / rockabilly, pòwstałe w 1987 rokù. "Chills and Thrills in a Drama of MAD SIN and Mystery" (1988) "Distorted Dimensions" (1990) "Amphigory" (1991) "Break the Rules" (1992) "A Ticket into Underworld" (1993) "God Save the Sin" (1996) "Sweet & Innocent? ... Loud & Dirty!"(1998) "Survival Of The Sickest" (2002) "Dead Moon's Calling" (2005) Òficjalnô starna Mad Sins |
Jakùbòwò (we zdrojach: "Iacobshage", "Jacobshagen", "Iacopshagen" 1595 (Mercator), "Jakobshagen", "Jakubowo" (sztót pò II sw. w.); pòl. "Dobrzany", miem. "Jacobshagen", "Jakobshagen") - garc we stôrgardzczim krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad jezorã Szadzkò. Lëdztwò gardu: 2.340 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 5,34 km2 |
Bòżena Ùgòwskô (z domù Szimańskô; pòl. "Bożena Ugowska") – dzejôrka, pòétka, tłómaczka i lektorka kaszëbsczégò jãzëka. Pòchôdô z Òtalżëna w gminie Szemôłd. Òna chòdza do szkòłë w Łebińsczi Hëce, w jaczi pòłowa pedagògiczny kadrë rozmia gadac pò kaszëbskù. Direktór nié leno sóm kôrbił z dzecama w tim jãzëkù, le jesz ùcził je kaszëbsczich piesniów i òne jezdzëlë na kònkùrsë Rodny Mòwë do Chmielna. Òna skùńcza Gduńsczi Ùniwersytet. Zadebiutowa w gòdnikù 1994 rokù na łamach miesãcznika spòdleczno-kùlturalnégò „Pomerania”. Za lëteracczi debiut redakcëjô negò pismiona ùtcëła jã nôdgrodą miona Romana Wróblewsczégò. W 1998 nalôzła sã w karnie pierszich 12 szkólnëch z ùprawnieniama do ùczbë kaszëbsczégò w szkòle. Prowadzy ùczbë kaszëbsczégò jãzëka dlô klerików z dëchòwnégò seminarium w Pelplinie i sztudérów z Gduńsczégò Ùniwersytetu. W 1996 rokù béł wëdóny ji zbiérk pòézëji "Zdebło na swiat cësniãté". Je aùtorką przełożënkù z anielsczégò jãzëka ksążczi Miedzwiôdk Pùfôtk. Je laùreatką Òrmùzdowi Skrë za 2012 rok i Medalu Stolema za 2014 rok. VIAF |
Papiéż Jón Paweł II - z pòczątkù pò pòlskù: Karol Józef Wojtyła - (ùr. 18 maja 1920 we Wadowicach kòl Krakòwa – ùm. 2 łżëkwiata 2005 w Watikanie) to je swiãti rzimskò-katolëcczégò Kòscoła. Papiéż (16 rujana 1978 – 2 łżekwiôta 2005). Ju za knôpiczëch lat ùmerlë Mù mëmka ë brat. Mieszkôł z òjcã, chtëren béł czedës òficérã. W 1938 rokù zdôł maturã. Zarô pò pòtemù przenieslë sã z òjcem do Krakòwa. Béł tu tedë sztudérą pòlonisticzi. W Krakòwie òni z òjcem bële jak wëbùchła II swiatowi wòjna. W 1941 rokù pò dłudżi chòrobie ùmarł jegò òjc - téż Karol. Dali w wòjnie Òn nié mógł sztudérowac. W 1941 rokù béł wespółzałóżcą Rapsodicznégò Téatru w Krakòwie. Òb czas òkùpacëji robił jakno robòtnik w firmie "Solvay". W 1942 rokù wstąpił do kònspiracëjny Dëchòwny Seminarëji. W 1946 rokù béł wëswiãcony na ksãdza. Pózni sztudérowôł w Rzimie. Tam rëchtowôł téż swój dokôz doktórsczi na temã: "Questio de fide apud sanctum Ioannem de Cruce". Jak Òn przëjachôł do Pòlsczi òd 1948 rokù béł wikarim we wsë Niegowic, a pòtemù w Krakòwie. W 1953 ròkù robił habilitacjã na Wëdzélu Teòlogicznym Ùniwersitetu Jagiellońsczégò. Czej miôł 38 lat dostôł biskùpié swiãcenia. Ju w 1963 rokù òstôł arcëbiskùpã krakòwsczim, a w 1967 kardinôlą. Brôł baro aktiwny ùdzél w Sobòrze Watikańsczim II. Òd samégò pòczątkù pòntifikatu (16. rujana 1978 rokù) òczarzëł swiat swòją prostotą, òtemkłoscą ë wiesołoscą. Jegò wielné pielgrzimczi wiedno zbiérałë razã rzmë lëdzy. Dnia 13 maja 1981 w Watikanie Jana Pawła II chcôł zabic skrëcé zôchwatnik. To sã równak nie ùdało Mehmetowi Ali Agcze, ale òn trafił Papieża w brzëch i rãkã. Jan Paweł II miôł swój stolemny ùdzél w przërëchlenim ùpôdkù kòmùniznë. W swòjim nôùczanim wcyg pòdczorchiwôł pòczestnotã człowieka. Baro wôżnô bëła dlô Niegò sprawa miru w swiece ë jednota midzë chrzescëjónama, a téż wszëtczima lëdzama na Zemi. Jón Paweł II gôdôł do Kaszëbów w Gdini w 1987 rokù: Drodżi Bratowie i Sostrë Kaszëbi! Strzeżëta tëch wôrtnotów i ti spôdkòwiznë, chtërné znaczą ò Waji juwernoce. ( „Drodzy Bracia i Siostry Kaszubi! Strzeżcie tych wartości i tego dziedzictwa, które stanowią o Waszej tożsamości.” ) Rzekł w tim kôzanim słowa, jaczé są dlô Kaszëbów wiôldżim òrądzã do bùchë: „Wiém, że Kaszëbi wiedno bëlë ë òstelë wiérny Kòscołowi”. Wnenczas òdbëłë sã zéńdzeniô Òjca Sw. z Kaszëbama w Gdini i Òlëwie. To gdińsczé przesłanié Jón Paweł II przëbôcził Kaszëbóm w 1999 rokù w Sopòce. Tam papiéż wezwôł jich wszëtczich do dozéraniégò łączbë w rodzëznach, pògłãbianiégò znajomòscë swòjégò jãzëka ë przekôzëwaniégò młodim lëdzóm bòkadny kaszëbsczi tradicëji. Jón Paweł II przëjmòwôł Kaszëbów ù se w Watikanie. Òjc Sw. Jón Paweł II w 1987 ròkù òddôł jich Matce Bòsczi: „Waju wszëtczich, wajé rodzëznë ë wszëtczé Wajé sprawë skłôdóm ù stopów Matczi Christusa, tczony w wiele sanktuariach na ti zemi, a òsoblewie w Swiónowie i w Swôrzewie, ...”. Wprowôdzanié w żëcé Jegò nôùczi, a òsoblëwie tëch słowów, chtërné czerowôł do Kaszëbów je pòtrzébné do rozwiju kaszëbiznë. Ò Papiéżu Janie Pawle II pisalë kaszëbsczi lëterace. Òd 2005 rokù dérowała za zgòdą Papiéża Benedikta XVI sprawa beatëfikacji Jana Pawła II. Wiele Kaszëbów mòdlało są ò Jegò jak nôchùtszé wëniesenié na wôłtôrze. Jak rzekł papież Benedikt XVI òd 1 maja 2011 ròkù to je błogòsławiony. Òd 27 łżëkwiata 2014 rokù to je swiãti. Wojtyła, Karol: Triptik rzimsczi : meditacëje / Jan Paweł II ; pòzwòlił sobie skaszëbic Zbigniew M. Jankòwsczi; Pelplin : Wydaw. Diecezji Pelplińskiej "Bernardinum", 2004, ISBN 83-7380-202-9 Kaszëbskô lëteratura : wëzdrzënë / Daniél Kalinowsczi, Adela Kùik-Kalinowskô ; tłómaczenié na kaszëbsczi jãzëk Dariusz Majkòwsczi, Gduńsk : Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié : Instytut Kaszubski w Gdańsku, 2017, s. 23. Index Translationum Swiãti Janie Pawle Centrum jp2 Trzecia Pielgrzymka Papieża Jana Pawła II do Polski w dokumentach zasobu IPN Watikan - Bibloteka |
Osasko ("Osasco"), gard w Brazylëji. Lëdztwò (2009): 718646 Gãscëzna lëdzy: 11 067,1 sztatur/km² Wiéchrzëzna: 64,935 km² Pòłożenié: 23° 31' 58" S 46° 47' 31" O Czasowô cona: -3 UTC Czerënkòwi numer: (+55) 11 Administracëjô/ Bùrméster: Emídio Pereira de Souza Domôcô starna gardu https://web.archive.org/web/20080530101138/http://www.osascobrazil.com/ |
Bójczi dlô dzecy - lëteratura tworzony z mëslą dlô dzôtk i młodzëznë. Taczi lëteratura je chrakteristiczny dlô dzëcy tj: krótczi pòwiastka napisóny wiérztã abò prozą, gdze bohaterã sã zwirzãta, lëdzë, czasã roslënë abò téż rzecze. Bôjka kuńczy sã pòùkã. Célem bôjczi je nôùka i ùkazanié zasad dobrigò postãpku. Bôjka ma charakter uniwersalny, nie òpowiedô ò konkretnych lëdzach czë zdarzeniach, le ò konkretnych zachowaniach i sytuacjach. Nôwikszi rozwój tegò gatunku bëł w czasë òswiecenié. w Pòlsce przédnika negò gatunku w szkòłach bëł Stanisłôw Konarsczi. Jinszym z wiôldzich bôjkopisarzy téj epoczi bëł Jignacy Krasicczi. To òn swòima dokôzoma wësmiëł sã z lëdzcigò zachowaniégò tj, głëpòtë ë cëgaństwa. W żëcym dzecka baro wiôlgô rola òdgrôwô edukacja literacczi a ji nôlepszô ôrt to bôjczi i pòwiôstczi. Bôjczi pòmagajã w wëpowiadanim pod wzgl. gramaticznym i fleksyjnym, pobudzajã zainteresowanié dzëcy ksążką. |
Léón Nécel (pl. "Leon Necel") – béł ùr. 1904 rokù - ùm. 1968 rokù, a miôł kaszëbską grónkòwniã w Chmielnie. Jegò bëłë i są znóné keramikòwé wërobinë, bò grónkòwniô je tu òd lat. òdjimczi |
Sniégòwi kòzeł ("Oreamnos americanus") - to je susk z rodzëznë wòłowatëch ("Bovidae"). Òn słëchô do dzegwnëch zwiérzãt, a żëje w górach w Nordowi Americe |
Zwëczajny mëszélc abò mëszikról ("Regulus regulus") — to je môłi ptôch z rodzëznë mëszélcowatëch ("Regulidae"). Òn mô kòl 9 cm długòscë ë je òliwkòwò-zelony farwë, a na głowie mô żôłtawą prãgã czôrną na ùbrzegù. To je jeden z chrónionëch na Kaszëbach ptôchów. |
Bëdgòszcza (we zdrojach: "Budegac" 1238, "Budegosta" 1242, "Bidgoscha" 1279, "Bidgost" 1254, "Bydgost" 1281, "Bydgoscia" 1306, "Broberg" 1386, "Bidgosza" 1558, "Bydgość" 1774, "Bydgoszcz" 1880; "Bromberg" 1880, "Bydgoszcza", "Bittgoscz", "Brombergk", "Bydgoszcz", "Praburch", "Braberg", "Bramborg" ("Burg an der Brahe"), "Bromberg", "Bidgostia"; pòl. "Bydgoszcz", dólnomiem. "Brombarg", miem. "Bromberg") - sedłowié Wòjewódzczégò Ùrzãdu, a téż wòjewòdë kùjawskò-pòmòrsczégò wòjewództwa. Nen krézewi gard leżi nad Brdą ë Bëdgòsczim Kanałã, a w dzélu téż nad Wisłą . Lëdztwò gardu: 356.936 (2010) Wiéchrzëzna gardu: 175,98 km2 |
Zôłãżé (pòl. "Załęże") - je kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Przedkòwò. |
Syrenie Stawy (kaszëbsczi dolmaczënk: "Mòrzëcné Stawë", czedës: "Park Arendta") to pòlsczé miono dlô karna jezorów pòłożonych w Lasnim Arkòńsczim Parkù Szczecëna, kòl 3 km òd westrzódkù. Dodowô jim wòdë strëga Òsówka. Syrenie Stawy légają blëze òd kąpielëcë Arkònka. Badérowanié zarwinkòwi florë z jezora pòkôzëje jegò wiôlgą równiã nieczëstoscë sprawióną wlewaniém do jezora òdcéków. Geografnô karta jezor na starnie maps.google.pl |
20 stëcznika - Jerzi Łisk – pòéta i ùtwórca mùzyczi do tekstów kaszëbsczich pòétów. |
Pôłplëno (we zdrojach "abbas Doberanensis" 1258, "de Doberanensi ecclesia" 1258, "Samburia" 1258, "quam Doberanensis ecclesia" 1260, "de Doberan" 1260, "ecclesie videlicet Doberanensis ecclesia" 1261, "Novum Doberan" 1274, "Polplin" 1274, "videlicet Montem Sanctae Marie" 1277, "Novo Doberan Cysterciensis" 1284, "Polpelin" 1290, "Pelplin" 1295, "Polplyn" 1298, "de Polplin" 1298, "de Polpelin" 1306, "de Polplyn" 1309, "de Peplin" 1310, "Peplin" 1312, "Polplin" 1312, "Polpelin" 1312, "Polplin" 1334 , "Polpelin" 1334, "Polpelin" 1342, 1349, 1402-1415, "von Polpelyn" 1412, "Pelplin" 1476, "Peplyn" 1476, "monasterium Polpelin" 1570, "Poblin" 1575 (1579), "Pelplin" 1583, "z Pelplinem" 1664, "Pelplin" 1682, kòl 1790, gwar. "Pelplin", "w Peplënie" (Ramułt)), pl: "Pelplin", de: "Pelplin") - garc w dërszewsczim krézu. Ninia w pòcysterzczi cerczwi je katédra. Òd 1821 rokù béła to chôłmińskô diecezëjô ze stolëcą w tim garcu. Sztôłconé tuwò astë w seminarëji dëchòwiéństwò, przëszëkòwóné do dëszpastérztwa w pòlsczim i górnomiemiecczim jãzëkù, skłôdało sã w zacht dzélu téż z przedstôwców Kaszëbów. Tuwò béł téż biskùpã Kònstantin Dominik. W seminarëji je ùczony téż kaszëbsczi jãzëk. Terô to je center pôłplëńsczi diecezëji. |
Mak ("Papaver" L.) – to je szlach roscënow z rodzëznë makòwatëch ("Papaveraceae"). Kaszëbi mògą gadac mak na lékarsczi mak. Padëmak to je zelëskò w pòlu. Przerobioné zôrna lékarsczégò makù są w ùpiekłim makówcu - kùchù |
Łebno ("Łebnié", pòl. "Łebno") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Szemôłd. Tu je kòscół ë szkòła. W ni dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Łebno je kòl 21 km òd krézowégò gardu Wejrowò ë na szlachù wòjewódzczi dardżi . Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w pòstacje „Łebno” òsta wprowadzónô 30 łżëkwiata 2010. Pòzwa wsë brzëmi tak samò pò pòlskù. Szkòła |
Juliusz Pòbłocczi (ùr. 29 lëstopadnika 1835 - ùm. 9 gromicznika 1915 rokù) - béł ksãdzem. Ks. dr Pòbłocczi napisôł: "Na Kaszubach przed 100 laty", Gdańsk 1974. Jegò bratã béł ks. Gùstôw Pòbłocczi. |
Persczi jãzëk – jãzëk persczégò nôrodu, przënôleżący do karna irańsczich jãzëków. To je rodnô mòwa dlô kòl 110 milionów lëdzy. Persczi jãzëk je rozkòscerzony i òficjalno brëkòwóny przede wszëtczim w Iranie, Afganistanie i Tadżikistanie w trzech wzôjno zrozëmiałich standarizowónëch wariantach: irańsczim persczim (w Iranie), "dari" (w Afganistanie) i "tadżicczim" (w Tadżikistanie). Perskòjãzëczné lëdztwò mieszkô téż w Ùzbekistanie (tadżicczi wariant jãzëka). Dlô zapisu persczégò jãzëka w Iranie i Afganistanie ùżiwô sã persczégò alfabétu, jaczi je skrewniony z arabsczim alfabétã. W Tadżikistanie ùżiwô sã cyrilicë. |
Lubicz - jeden z 13 "Dëchów", jaczé stoją w gminie Lëniô na turistno-nôtërnym szlachù ò pòzwie "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha". Òpisënk Aleksandra Labùdë. Lubiczk - je to strogòtlëwi duch lubòtnégò ùczëwù i seksu. Mùlcë so zadôwają Lubiczka nawzôsno, a tej ni mògą sã jedno bez drëdżigò òbeńc. Lubiczk dzejô w lëdzach. Lëdze gôdalë : "Òn cë mô wierã Lubiczka zadóné." "Lubiczk w nie wnëkôł" "Lubiczk gò narabcził. " Szlachòta. Lubiczk stoji w Kòbëlôszu kòl błotka we wsë. |
Frizëjskô (friz. "Fryslân") - to je prowincëjô w nordowi Néderlandzczi - w Zôpadny Eùropie. W Frizje są szkòłë w jaczich szkólni ùczą frizyjsczégò jãzëka. Kaszëbi we Frizëjsce |
Dëkôt – złotô mònéta ò zacht wôrtnoce. Òdléwk ti mònétë zaczął sã òd XIII stalata. Znòny je m. jin. Gduńsczi dëkôt z 1577 rokù. "Pieniądz magiczny w kaszubskich wierzeniach na temat zmarłych" |
Zégarméster, ùrmôczer ("Horologiorum magister") – rzemiãsnik, chtëren zajimô sã nôbarżi ùprôwianim zédżierów i zégarków. |
Tichë - gard na prawach krézu w szląsczim wòjewództwie. Mùzeùm Miniaturowégò Profesjonalnégò Kùńsztu Henrik Jan Dóminiôk w Tichach Dominiak Henryk Jan, Biografia Indeks według kodu Grup Zawodowych: Sztuka, kultura i muzea, [w:] "Britishpedia, Encyklopedia Osobistości Rzeczypospolitej Polskiej", BPH – British Publishing House Ltd, t. III., 2017, s. 245. ISBN 978-1-912100-36-1. – Biblioteka Szląsczka w Katowicach Dominiak Henryk Jan, Biografia Indeks według kodu Grup Zawodowych: Sztuka, kultura i muzea, [w:] "Britishpedia, Encyklopedia Osobistości Rzeczypospolitej Polskiej", BPH – British Publishing House Ltd, t. VII., 2021, s. 251. ISBN 978-1-912100-46-0. – Biblioteka Szląsczka w Katowicach Muzeum Miniaturowej Sztuki Profesjonalnej Henryk Jan Dominiak w Tychach |
Nôrodnô Bibloteka (pòl "Biblioteka Narodowa")- to je wôżnô bibloteka w Pòlsce. Òna je we Warszawie òd 1928 (1732) rokù. Kaszëbi mają téż tu kaszëbskòjãzëkòwé ksążczi. Dzél z nich to je kaszëbskô lëteratura do kaszëbskòjãzëkòwégò czëtaniégò, a kąsk z nich je do kaszëbsczi edukacji na ùniwersytecczi rówiznie. Nôrodnô Bibloteka |
SIL International je niezwëskòwną chrzescëjańską ùczałą òrganizacëją, chtërnej przédnym célã je sztudérowanié ë dokôzowanié mni znónëch jãzëków bë pòszérzac lingwistną wiédzã ò nich, pòdwëszëznowac pimieniznë ë pòmògac w rozwijaniu rzôdczich jãzëków. Pierwoszne miono òrganizacëji to "Summer Institute of Linguistics" (z an. Latny Lingwistowi Institut). Ji zôczątk je w môłich latnych kùrsach dlô misjónôrzi na témã spòdlów lingwisticzi, antropòlodżi ë dolmaczenia, w 1934 rokù w Arkansas. Ji załórzcą béł William Cameron Townsend (1896–1982), misjónôrz dzejący w Gwatemalji. SIL òznaczô jãzëczi trzëlëterowama kòdama (SIL code). Wëdôwk 14. z 200 rokù òbjëmał 7148 kòdów, chtërne zwëkòwo nie bëłë juwerne z kòdama ISO 639-2. Wëdôwk 15. z rokù 2005 òbjimô 7299 kòdów jãzëków, wikszim dzélã zgódnëch z ISO 639-2. |
Lodofôłt abò lodówc - to je masa lodu, chtërna pòmału płënie, a je z przesztôłceniô pòsôdów wiecznégò sniegù. Z niegò mòże wëchôdac lodowcowi jãzór. |
Suicidal Tendencies je pôłniowò kalifòrnijsczi hardcore punkrockwòwé karno. Jich mùzyka je, òkòma punka, pòd cëskã hardcoru, metalu ë funk. Karno òstało założoné w 1982 rokù w Venice Beach w mieszkaniowi zrzesznicë, grało wprzód blós na przëjącach ë w malińczich klubach ë halach. Debiutancczi albùm "Suicidal Tendencies" wëdôle w 1983, równak pòpùlôrnotã dôł jima dopiérze wëszły w 1987 "Join The Army", dzãka niemù nalôzle sã westrzód 100 nôlepszich karnów cządnika Billboard. W tim samym czasu miele zakôz wëstąpów w całi Kalifòrnijë ë bële przez swòje pòliticzne tekstë pòd òbzórką FBI. Na zôczątkù lat 90-tych jidą w trasã z taczima karnama jak Metallica czë Guns'n'Roses, co zwiksziło jich pòpùlôrnotã równak nie ùchroniło karno òd rowziązaniégò w 1994. Jedną z przëczën bëła chãc òderwaniégò sã òd wëdowizne Sony sparłączonô z chãcą wzica całi robòtë nad platama z swòje rãce. W 1997 rokù warcô sã Suicidal Tendencies do mùzyczni dzejnotë. Nie je ju mòżno jich dokôzów pòrówniwac do tich z zôczątkù karierë, òstôle równak westrzód lubòtników punka, harcore punka ë skate punka legendą. 1983: Suicidal Tendencies 1987: Join The Army 1988: How Will I Laugh Tomorrow When I Can't Even Smile Today 1989: Controlled By Hatred 1990: Lights - Camera - Revolution 1992: FNG (Best Of) 1992: The Art Of Rebellion 1993: Still Cyco After All These Years 1994: Suicidal For Life 1997: Prime Cuts (Best Of) 1998: Six The Hard Way (E.P.) 1998: Friends And Family (Sampler) 1999: Freedumb 2000: Free Your Soul...And Save My Mind 2001: Friends And Family 2 (Sampler) 2005: Welcome to Venice SuicidalTendencies.com Domôcô starna |
Parafiô Nôswiãtszégò Serca Pana Jezësa w Lëni - je òd 1923 rokù. Ji parafialny kòscół je w Lëni. Tu mòże czëc kaszëbsczi jãzëk. |
Amanda Peet, (ùr. 11 stëcznika 1972) je amerikańską teatrownicą. |
Pòmòrsczé Ksãżstwò (miem. "Herzogtum Pommern", łac. "Ducatus Pomeraniae", pòl. "Księstwo Pomorskie") bëło państwã w Eùropie nad Bôłtã, chterné słëchało Swiãtémù Cesarstwù Rzimsczémù. Òno òbstoja przez czileset lat - do 1648 rokù, czej jegò òbéńdã rozdzelelë midzë sebie Brambòrskô ë Szwedzkô. Nim sprôwialë Grificë, chterni mielë czile stolëcznich gardów (m. jin. Szczecëno ë Wòlëgòszcza). Pòczątkòwo tu mieszkalë Pòmòrzónie. Pòzdze jeden dzel lëdztwa (wikszi) gôdôł pò miemieckù, a drëdżi (miészi) pò kaszëbskù. 1121 – Pòmòrzónóm pòradzëł Bolesłôw Krzëwogãbi i kôzôł jim sã ochrzcëc. 1124-1128 – Pòmòrzónów ochrzcëł Swiãti Òto. 1238 – Ksãżyca Bògùsłôwa nazwalë "dux Cassubie": "Ksyżã Kaszëbsczi" (pòzdze òn sam zaczął brëkòwac nen titel). To bëł pierszi rôz, czej bëła brëkòwanô pòzwa "Kaszëbskô". Barnim III (1320-1368) zjinaczëł titel na "dux Cassuborum": "Ksyżã Kaszëbów". 1534 – w Pòmòrsczi bëł przëjãti lëteranizm. 1637 – ùmôrł slédni ksyżã, Bògùsłôw XIV. |
Papiéż Pius X (swiecczé miono Giuseppe Melchiorre Sarto; ùr. 2 czerwińca 1835, ùm. 20 zélnika 1914 w Rzimie) – swiãti rzimskòkatolëcczégò Kòscoła, papiéż (midzë 4 zélnika 1903 a 20 zélnika 1914). 18 séwnika 1858 rokù òn béł wëswiãcony na ksãdza. 16 lëstopadnika 1884 rokù òn dostôł biskùpié swiãcenia. Òd 12 czerwińca 1893 rokù to béł kardinôł. Ten Papiéż béł procemnikã mòderniznë. Òd 3 czerwińca 1951 ròkù to je błogòsławiony, a òd 29 maja 1954 rokù to je swiãti (równo beatifikacji, jak i kanonizacji dokònôł papież Pius XII). Pismiona (wëbiérk). Encyklika "Pascendi Dominici Gregis" (1907) |
David Guetta (ùr. 7 lëstopadnika 1967 r.) je DJ (Mùzycë). 2002 - "Just a Little More Love" 2004 - "Guetta Blaster" 2007 - "Pop Life" 2009 - "One Love" 2011 - "Nothing But The Beat" 2014 - "Listen" |
Mrzeża - ôrt secé do łowieniô rëbów np. sledzy. Mrzeżą rëbôcë łowią np. w Bôłce. |
Biôłi bòcón ("Ciconia ciconia") – to je wiôldżi ptôch z rodzëznë bòcónowatëch ("Ciconiidae"). Biôłé bòcónë mają gniôzda i młodé na Kaszëbach, a w strumiannikù òne są znowù tu, ale òb zëmã jich tu ni ma. Rozmajitoscë. Bernard Zëchta napisôł, że Kaszëbi achtną bòcónë, a zabicé tegò ptôcha mòże sprowadzëc nieszczëscé na całą wies: abò wies sã spôli, abò grôd zniszczi séw na pòlach. W Pùzdrowie òni gôdałë, że bòcónë lecą do słuńca pò òdżin i rzucają gò na wies. W Americe Indianowie gôdalë, że stolemny ptôch "Thunderbird" mòże sprowadzëc gromówkã z piorënama. Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei /Izydor Gulgowski, O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przekład M. Darska-Łogin, red. naukowa i wstęp J. Borzyszkowski, Berlin 1911 - Gdańsk 2012, s.180 |
Nôrodny park - to dôlëzna chróniony z pòzdrzatkù na swòje wôrtnotë, w pierszi rédze nôtërny. W Pòlsce w brzëmieniu ùstawë ò òchrónie nôtërë z 2004r. òbejmùje dôlëzna wëprzédniwający sã òsoblëwima wôrtnotóma nôtërnyma,ùczałima, wespołowima, kùlturowima i wëchòwnyma, ò wiéchrzëznie nie miészi jak 1000 ha, na chtërnym òchrónie pòdlégô całô nôtëra i wôrtnotë òbrôzka zemi. W Pòlsce mómë 23 parczi nôrodny http://www.parki.pl Nôstarszi park nôrodny na swiece. Nôstarszim parkiem nôrodnym na swiece je Park Nôrodny Yellowstone w, Zjednónéch Krajach ò wiéchrzëznie 8980km2. Park Nôrodny Grønlands − Grenlandia− 972000 km² Park Nôrodny Tasili Wan Ahdżar − Algieria − 72000 km² Park Nôrodny Wrangla-Swiãtégò Eliasza − USA − 53321 km² Park Nôrodny Namib-Naukluft − Namibia − 49768 km² Wiôldżi Rezerwat Gòbijsczi − Mòngòlia − 45000 km² Park Nôrodny Bizona Lesnégò − Kanada − 44807 km² Transgraniczny Park Nôrodny Kgalagadi − RPA/Bòtswana − 38000 km² Park Nôrodny Quttinirpaaq− Kanada− 37775 km² Park Nôrodny Salonga − Demokratnô Repùblika Konga − 36000 km² |
Stowôra Lëdowëch Czëtniców ("Towarzystwo Czytelni Ludowych - TCL") - to je stowôra pòùczënë założonô w 1880 rokù w Pòznaniu. W ji biblotekach mògłë bëc pòżëczóné ksążczi pisóné pò pòlskù. |
Kafarnaùm (hebr. "כְּפַר נַחוּם", Kefar Nachum) - gard nad Galilejsczim Jezorã z II-I wiekù przed Chr. w Jizraelu. Dzysô tam je dosc nowi kòscół. Tu bòdôj mieszkôł swiãti Pioter. Ewanielie na kaszëbsczi tołmaczoné. Z greczi przełożił na kaszëbsczi jãzëk ò. Adam Ryszard Sikora OFM. Gdańsk 2010, s. 21; ISBN 9788387258399 |
Słuńcownik ("Helianthus" L.) – to je szlach roscënów z rodzëznë astrowatëch ("Asteraceae"). Òne roscą m. jin. na Kaszëbach, ale są z amerikańsczich strón. Rozmajitoscë. Aleksander Majkòwsczi w swòi ksążce "Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji" pisôł, że m. jin. zôrna słonecznjika bëłë dóné do pòswiãceniô w Matkã Bòską Zelną. |
Kaszëbsczi jastrownik ("Ranunculus cassubicus" L.) - to je roscëna z rodzëznë jastrownikòwatëch ("Ranunculaceae"). Òn rosce m.jin. kòl Wejrowa, a wierã téż w rezerwace Wiłóz Reduni. Rośliny polskie : opisy i klucze do oznaczania wszystkich gatunków roślin naczyniowych rosnących w Polsce bądź dziko, bądź też zdziczałych lub częściej hodowanych / oprac. Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Bogumił Pawłowski, Warszawa : Państ. Wydaw. Naukowe, 1976, s. 181. IPNI Przyroda projektowanego rezerwatu „Dolina Mirachowskiej Strugi” na Pojezierzu Kaszubskim s. 35 "Ranunculus cassubicus" L. "Ranunculus cassubicus" (pò łacëznie) |
Lãbòrsczi kréz (pòl. "Powiat lęborski") - to je krezã w pòmòrsczim wòjewództwie z sedzbą w Lãbòrgu. Norda. Wiéchrzëzna: 706,99 km² Lëdztwò: 63 606 (2004) Spòdlowé pòdôwczi. W maju 1958 rokù Służba Bezpiekù Pòwiatowi Kòmańdë Òbëwatelsczi Milicje w Lãbòrgù ùdbała so rozprôcowiwac kaszëbsczëch i ùkrajińsczëch dzejôrzów. |
Gwineja - to je państwò w Africe. Òna mô sztëk grańcë m.jin. z Liberią. |
Agùstin Wòrzałła - (ùr. 7 lëpinca 1837 w Łubianie - ùm. 21 maja 1905), ksądz. W młodich latach rósł na gbùrstwie. Pò egzaminie dozdrzelałotë mógł w 1862 rokù zacząc sztudérowanié w Dëchòwny Seminarëji w Pelplinie. Tùwò dożdôł sã ksãżëch swiãceniów, chtërne przëjimnął 15 łżëkwiôta 1864 rokù. Jakno ksądz béł w Bòrzëszkòwach. Òd 1882 rokù òn béł probòszczã. Za żëcégò òn nie zabôcził ò kaszëbiznie i przë rozmajitëch leżnoscach gôdôł pò kaszëbskù. Tak gôdôł òn np. do Stefana Ramułta, a jegò je "Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego", w chtërnym mòże przeczëtac co pòwiôdôł „ksądz Agust Worzałła z Łągu(...)". |
Czôłpino - to je kòlonia w pòmòrsczim wòjewództwie, w stołpsczim krézu, w gminie Smôłdzëno, w chtërny je bliza. |
Karlino (we zdrojach: "*Chorzelin" (Rymut), "Corlin" 1299, Cornlin 1299; Korlin 1304, "Corlyn" 1342, "Cörlin" 1556, "Corlin" 1618, "Cörlin" 1789, "do Korlina" 1807, "Karlino, -na, karliński" 1946, "Karlino, -na" 1981, "Kòrlin" (Cenôwa), miem. "Körlin") – gard w biôłogardzczim krezu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie we widłach Pôrsãtë i Radwi. Lëdztwò gardu: 5.832 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 9,4 km2 |
Łebcz (pòl. "Łebcz") - kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w pùcczim krézu, w gminie Pùck. Tu je kòscół ë szkòła, a w ni dzece ùczą sã m. jin. kaszëbsczégò jãzëka. |
Jednostronowi zwónk ("Campanula rapunculoides" L.) - to je roscëna z rodzëznë zwónkowatëch ("Campanulaceae" Juss.). Na Kaszëbach rosce dosc wiele jednostronowëch zwónków. |
Piôskòwi zédżier ("Clepsydra") - to je tip zégra, chtëren mierzi czas przez przesëpòwanié píôskù z górë w dół. Òn béł ju baro dôwno temù na swiece. |
Pòdjazë (pl. "Podjazy") – kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Sëlëczëno nad Gòwidlińsczim Jezorem. Pòdjazë są turistnym òstrzódkã z wiele wczasowima chëczama ë agrokwatérama. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné są mniészé kòlonie: Amalka, Widnô Gòra Szkòła |
Niżawny łukôcz ("Bombina bombina") - to je łaza z rodzëznë łukôczowatëch. Ten łukôcz żëje m. jin. w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù. |
Pólny głowôcz ("Knautia arvensis" (L.) Coult.) - to je ôrt roscënë z rodzëznë szczecowatëch ("Caprifoliaceae"). Na Kaszëbach rosce ten ôrt. |
Złoto (łac. "aurum") – to je chemiczny pierwiôstk, metal. Symbòl: Au Lëczba atomòwô: 79 Temperatura topnieniô: 1064,18 °C Atomòwô masa 196,966569 Jerzi Nacel (pòl. Jerzy Nacel): Chemiô òglowô i òrganicznô, Gduńsk 2013 |
Londin abò London – stolëca Wiôldżi Britaniji. Leżi nad rzéką Temza. J. Trepczyk: "Słownik polsko-kaszubski", Gduńsk 1994, t. I, s. 289 |
Lepny flaster - to je flaster, chtëren sã lepi do skórë, ale mô téż sztëczk bandażë na renã. Na małé renë òn dosc skùtkòwno dzejô. |
Tùńc – béł w dôwnych czasach na Kaszëbach bòkatnô rozwiniãti. Wiãkszosc piesni i jinstrumentalnéch układów w ritmie trzëmiarowim je richtich kaszëbskô. W wiãkszoscy są to ùtwòrë żewi. Tùńce na Kaszëbach są ùksztôłtowóny pòd wpłiwã mùzicznich prądów òbijmających Europã w drëdzi pòłowie XVIII wiekù. Kaszëbsczi Tùńce nôleżi pòdzelëc na grëpë: zabawë taneczni, tùńce òbrzãdowi, tùńce pòpisowi, tùńce warkù lub robòtë Tańce kaszubskie,pod red. Pawła Szefki,z.1, Gdańsk 1957 |
Uu U, u – dwadzestô pierszô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu. Lëtra ta pòchòdzy òd grecczi lëtrë "Ipsilon" (Y, υ) i òd fenicczi "waw", jakò téż lëtrë F, Y, V i W. Nôczãscy òznôczô samòzwãk [u]. We wespółczasnëch jãzëkach mòże oznôczac równak téż regã jinëch zwãków, na przëmiôr [w], [ʉ], [y], [ʏ], [h], [ʊ], [iː], [ɨː], [ʌ], [ɛ]. W kaszëbsczim alfabéce je dwadzestô dzewiątą lëtrą. |
Stowôra "DISCANTUS" (pòl.:"Stowarzyszenie "DISCANTUS"") - to je chùr z Gòwidlëna. Òni spiéwelë nawetka w Pradze i zajimają są m.jin. kaszëbsczima piesniama. m.jin csb. |
Gãs - to je wies w gminie Wickò, w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu w gromicznikù 1945 rokù przëszlë lagrowi ze Stutthofù. Bëło to kòl 1600 lëdzy i wiele z nich ùmarło òd tifùsu. |
Galileja (hebr. הגליל "HaGalil") - to je krôjna w nordowim Jizraelu. Ewanielie na kaszëbsczi tołmaczoné. Z greczi przełożił na kaszëbsczi jãzëk ò. Adam Ryszard Sikora OFM. Gdańsk 2010, s. 159; ISBN 9788387258399 |
635 - Chan Bahlum II, król Majów (ùm. 702) 1707 - Karol Linneùsz, słôwny szwédzczi bòtanik (ùm. 1778) 1837 - Józef Wieniawsczi, polski pianista, kompozytor (zm. 1912) 1842 - Maria Konopnicka, pòlskô runitka, pòetka, dolmaczka, lëterackô kriticzka, eseistka (ùm. 1910) 1844 - Abdu'l-Bahá, założëcél sektë Bahá'í (ùm. 1921) 1846 - Antón Kalina, pòlsczi slawista i kaszeëbista, etnograf, etnolog, ledoznawca, dzejorz (ùm. 1906) 1883 - Douglas Fairbanks, amerikansczi aktora 1891 - Pär Lagerkvist, szwedzczi runita 1951 - Anatoli Karpow, rësczi szachista 1883 - Ciprian Kamil Norwid, pòlsczi romanticzni poeta (ùr. 1821) 1906 - Henrik Ibsen, norwesczi pisôrz 1933 - Bonie ë Clyde (to je Bonnie Parker ë Clyde Barrow) amerikansczi banditowié 1937 - John D. Rockefeller, Sr., amerikansczi milijoner 1945 - Heinrich Himmler, hitlerowsczi politikôrz, szef Gestapo 1989 - Karl Koch, miemiecczi anarchista ë komputrowi haker |
Kòlãda - to je znanô kòlãda z Kaszëb, chterny słowa napisôł ks. Bernat Zëchta. Słowa. Biżaha, Jezëskù, mòje dzeculkò, Mój kòchany ptôszkù, mòja rëbùlkò. Biża, biżaneczka, zamkniczkôj òczka, Biża, biżahaha, zamknij òbadwa! Jesz Të, mój syneczkù, dzys zmiarzniesz tu mie, Na lopùszkù sana w tim cwiardim kùmie. Biża, biżaneczka... Niech le do Swiónowa wrócã jô dodóm, Tam Tobie w kòrëtkù tak żużkac nie dóm. Biża, biżaneczka... Tatink pòbiegnie w lôsk, tam na nã ùrzmã, I prostą jak swieca chójeczkã ùrznie. Biża, biżaneczka... Z ti chójeczczi zrobi w kwiatë kolibkã Na złotëch biegùnach dlô Cebie, ribkò. Biża, biżaneczka... Nie dadzą Cë zrobic krziwdë Kaszëbi, Za to jich (twa) Nënka tak baro lubi. Biża, biżaneczka... Pùdą do Swôrzewa na òdpùst z Tobą, Gdze mie nazéwają Mòrza Królewą. Biża, biżaneczka... Dôj Kaszëbë w niebie za to Kaszëbóm, A na zemi òbdarz chlébkã i rëbą. Biża, biżaneczka... E. Gòłąbk, E. Prëczkòwsczi:"Më trzimómë z Bògã" , Gduńsk 1998, s. 144 |
Zastãpòwnô stara – to je stara ò dzeckò, jak ni mògą mù òpieczi i wëchòwaniégò zagwësnic jegò starszi. |
Zelonodzobòwi tukan ("Ramphastos dicolorus") - to je ptôch z rodzëznë tukanów. Te ptôchë żëją w Pôłniowi Americe. |
Ambrose Pick (ùr. 7 czerwińca 1928 - ùm. 24 gromicznika 2017 rokù) to béł ksądz w Kanadze òd 1955 rokù. Wikari w katédrze w Pembroke. Probòszcz w Round Lake Centre (Ontario) (1973-78). Òn béł òd 1978 rokù probòszczem w Barry's Bay, Ontario. Pò tim jak w Pòlsce zaczãło sã stojenié w wòjnie - w 1981 rokù òn wiele zrobił, żebë przëszła żëwnota z Kanadë dlô Kaszëbów nad Bôłtã. Kòl niégò w Kanadze béł ksądz Francyszk Grucza. W kòscele w Barry's Bay 2008 rokù òn celebrowôł Mszã Sw., a gôdôł w ni wiele pò kaszëbskù, bò ò Kaszëbach w Kanadze òn wiele wiédzôł. The proud inheritance : Ontario's Kaszuby / [editor Anna Zurakowska]. Ottawa : The Polish Heritage Institute-Kaszuby, 1991, ss. 69,72 i 109. Szulist W.: Kaszubi w Ameryce; Szkice i materiały, MPiMK-P Wejherowo 2005, ss.184-186 (pò pòlskù) Ambrose-Pick s. 30 Monsignor Ambrose Robert Pick |
Medal Stolema – kaszëbskô nôdgroda, przëznôwónô òd 1967 przez Sztudérsczé Karno „Pòmòrania”, dzejającé przë Kaszëbskò-Pòmòrsczim Zrzeszenim. To wëróżnienie nazywóné je czãsto "kaszëbsczim Noblã" i ùznôwóné za nôwôżniészą, kòl Òrmùzdowëch Skrów, nôdgrodã, jaką mòże dostac za robòtã przë kaszëbsczi kùlturze. Nôdgrodzony to wiedno apartny kaszëbskò-pòmòrsczi dzejarze i stowôrë, propagatorzë kùlturë Kaszëb, Kòcewiô, Krôjnë abò Pòmòrzô w całoscy, bënë i bùten Kaszëbów. Ùroczëzna wrãczeniégò medalów mô plac w Stôromiésczim Rôtëszu we Gduńskù. Pierszé „Stolemë” w 1967 przëznónô w szesc "dzedzënach": nôùkòwi (Jón Léón Łuka), lëterackò-artisticzny (Agùstin Necel), pùblicysticzi (Kónstanti Bączkòwsczi), pòpùlarizacje (Léòkadia Trepczik, Jón Trepczik), òrganizatorsczi (Aleksander Arendt) i za debiut (tzw. "nôdgroda młodëch", chtërną dostôł Edmùnd Pùzdrowsczi). W pózniészich latach Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié òbniechało ti ùdbë. |
Parafiô Swiãti Trójcë w Kòscérznie - je òd 1210 rokù. Ji parafialny rzimskòkatolëcczi kòscół je w Kòscérznie. Tu mòże czëc kaszëbsczi jãzëk. |
Mòrawsczi jãzëk (po mòrawskù "moravščina", "moravský jazyk") je jãzëk z zôpôdnosłowiańsczégò karna słowiańsczich jãzëków, chtërnym gôdô wiãcy jak 100 000 Mòrawianów. |
Amerikańsczi aligator ("Alligator mississippiensis") – to je ôrt gadzënë z rodzëznë aligatorowatëch. Òn żëje w Nordowi Americe. |
Warszawa (an. "Warsaw", miem. "Warschau", fran. "Varsovie", łac. "Varsovia") je miastã we westrzédni Pòlsce, òd 1596 rokù ji stolecznym miastã a téż wôżnym ùczebnym, pòliticznym ë gòspòdarzczim môlã. We Warszawie mô swój plac Sejm ë prezydenta Pòlsczi. Warszawa je nôwikszym miastã Pòlsczi Repùbliczi. Galerejo. |
Pòkwitowanié – to je pocwierdzenié przëjimniãcô pismiona przez subiekt, chtëren gò òdbiérô. |
Ribno - to je kaszëbskô wies w gminie Gniewino. Tu w 1945 rokù bëlë lagrowi ze Stutthofù. Dzysdnia mòże tu òbezdrzec wiôldżi smãtôrz bò sta lagrowëch ùmarłë nôbarżi z głodu, zemna i òd tifùsu. 2.) |
Józef Brusczi (ùr. 11 gromicznika 1908 rokù w Przëtarni - ùm. 14 gòdnika 1974 rokù) - béł znónym gôdëszem, chtëren wiele lat robił jakno lékôrz w Lëpnicë. Òn skùńcził sztudérowanié medicynë w Italsce. Béł praktikòwny doktór i spòlëznowi dzejôrz, a téż laùreat Medalu Stolema. Ten kaszëbsczi gôdësz béł aktiwny w mùzycznym karnie "Chòjnë". Józef Bruski |
Òpacczi Pałac w Òlëwie ((pòl. "Pałac Opatów w Oliwie") - béł przebùdowóny w latach 1754 - 1756, a je òdbùdowóny w 1965 rokù. Terô w nim je Nôrodné Mùzeum w Gduńskù (kùńszt artistów z XIX i XX stalata). VIAF |
Jack Jezersczi (pòl. "Jacek Jezierski" ùr. 23 gòdnika 1949 rokù w Òlsztinie) – to je biskùp katolëcczi, apòstolsczi administratora archidiecezji gduńsczi òd 13 zélnika 2020. W młodich latach òn ùcził sã m. jin. w Òlsztinie. Pò latach dożdôł sã swiãceniów, chtërne przëjimnął w 1974 rokù. Òd 1994 rokù òn béł biskùpã sufraganã diecezji warmińsczi. Jakno swòje zawòłanié òn przëjimnął słowa “Veritas Christi Liberat” (“Prôwda Christusa ùwòlniwô”). Òd 2014 rokù òn je biskùpem òrdinariuszem w Elbiągù. Rinunce e nomine, 13.08.2020 VIAF |
Zwëczajnô miewa ("Larus canus") - to je wiôldżi wòdny ptôch z rodzëznë miewów. Òna zëmùje m. jin. kòl Bôłtu. |
Łebskò - to je wiôldżé jezoro w Słowińsczim Nôrodnym Parkù ò wiéchrzëznie 7142 ha. Tu żëją taczi ptôchë jak np. kôłp sniegùlc i jin. |
Mechelińsczè Łączi to je rezerwat w Nadmòrsczim Parkù Krajòbraznym założony w 2000 rokù nad Bôłtem na Kaszëbach. W tim rezerwace żëje wiele ptôchów, a gniôzda miałë nawetka biegôcze. Rosce tu m.jin. kòlmòrsczi òstropùs. |
Spłôw - to bëło pùszczanie np. drewna z wòdą. Brda |
Wëszecëno - to je wies w lëzyńsczi gminie, w wejrowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. W 1734 rokù kòl ti wsë bëła pòlskò-ruskô bitwa. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. szkòła |
Danuta Pioch (ùr. 30 stëcznika 1959) pòchòdzy z Niestãpòwa i skùncziła strzédną szkòłã w Żukòwie, a pòlską filologiã na Gduńsczim Ùniwersytece. Òna je szkòlną kaszëbsczégò jãzëka i napisa ùczbòwniczi do nôùczi tegò jãzëka zacwierdzoné do ùżëtkù w szkòłach przez minysterstwò sprawów, chtërne sã tikają nôrodny edukacji np. „Żëcé codniowé na Kaszëbach”, „Najô domôcëzna" czë "Òjczéstô mòwa" abò "Z kaszëbsczim w swiat" (2012). Lëteratura. Jerzi Tréder: Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie - Gduńsk 2014, s. 16 Òjczéstô mòwa Worldcat "Danuta Pioch" |
Rodzëzna ("familia") – to je w systematice òrganizmów taksonomicznô jednota niższô òd rzãdu ("ordo"). Òna òbjimô krótkò krewné szlachë ("genus") np. do rodzëznë bòbòwatëch ("Fabaceae") słëchają m.jin. szlachë: bónk ("Phaseolus"), kòniczëna ("Trifolium"), wika ("Vicia") ë jiné. Niejedne rodzëznë są pòdzeloné na pòdrodzëznë abò sparłãczone w nadrodzëznë. |
Jezoro Wërówno (pòl. "Wyrówno") - to je jezoro ò wiéchrzëznie 0,5191 km² w kòscersczim krézu, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô. |
Trzej królowie - na Kaszëbach rôz czedës òni mielë bùrczibas, bò "Trzej królowie bez bùrczibasa, to nie są żódné królowie". Ti knôpi spiéwelë kòlãdë, a chòdzelë òd chëczi do chëczi òd Gód do Trzech Królów. Jeden z nich miôł gwiôzdã i ją òbrôcôł, drëdżi trzimôł skarbónkã na dëtczi, a trzecy mógł miec krëczew, a nią psë òdnëkôwac. Gòspòdórze pitelë jich przed òdińdzenim: "A skąd wa jesta królowie?", tej òni gôdelë: "Òd wschòdu słuńca i szukóma kùńca". |
Lindsay Morgan Lohan (ùr. 2 lëpinca 1986) je amerikańską spiéwôrką ë teatrownicą. |
Môlowô séc (LAN) - je to ôrt sécy, chtërnô parłączi personalné kòmpùtrë. Na séc òbjimô kòmpùtrë w òsoblëwim môlu, dze òne są blëskò se (stądka znankòwnik môlowô). W domëslenim bës pòzwã môlowô séc rozmiejemë kòmpùtrë sparłączony drutã. Chùtkòsc taczi sécy zanôlégò òd ùżiwóny technologii. Dzysô mómë mòżlëwòta przesélac pòdôwczi w chutkòscą 10 Mb/s, 100 Mb/s ë 1 Gb/s. Môlowëch séców ùżiwô sã nôwicy doma ë w môłich firmach. Do przesélaniô pòdôwków midzë kòmpùtrama je to dzysô nôlepszô technologiô. Gòni ją równak Bezdrutnô môlowô séc, chtërna mòże corôz wicy pòdôwków przesélac w krótczim czasu. |
Krëjamnô Wòjskòwô Òrganizacëjô "Pòmòrsczi Grif" ("pòl. Tajna Organizacja Wojskowa Gryf Pomorski") - to bëła wòjskòwô òrganizacëjô òb czas II Swiatowi Wòjnë. W rësznoce zatôrczënkù òna bëła na Kaszëbach nômòcniészą òrganizacją i bëło w ni wiele Kaszëbów. Z pòczątkù òna zwała sã „Kaszëbsczi Grif”, a pòtemù „Pòmòrsczi Grif”. Ji ùtwórcą béł szkólny Józef Dambek, a prowôdnikã ks. płk Józef Wrëcza. Pò II swiatowi wòjnie z „Pòmòrsczégò Grifa” mógł jidz np. do Òbëwatelsczi Milicje. Ò ùcemiãgach żëcô i biôtczi Kaszëbów, wcygniątëch do Rzeszë, a chtërny miele - w krótczim czasu - bëc zgermanizowóny, w całoscë zeswiôdczô to, że wiele, żebë retac żëcé, ucékało do Generalnégò Gùbernatorztwa abo bënë Miemców. W òstatnym czãdze wòjnë Kaszëbów òbjimnãłë colemało tragedie sparłãczoné z wmaszérowanim Czerwiony Armie, w nym gwôłtë i wëwôżanié bënë Rusczi, czasã za Ùral, na Sybiriã, skądka wiele ju nie przëszło nazôt. Trôfiało sã to òsoblëwie młodim lëdzóm, w tim téż bëtnikóm rësznotë zatôrczënkù. W 1949 rokù Ùrząd do sprawów Pùblicznégò Bezpiekù w Gdinie jinteresowało co robią dôwny nôleżnicë „Pòmòrsczégò Grifa". |
Pòwijôczowatô dërdestówka ("Fallopia convolvulus" (L.) Á. Löve) - to je jednorocznô roscëna z rodzëznë dërdestowatëch. Na Kaszëbach rosce m. jin. wiele téż tegò zelëska. |
Jezórnô lobelia ("Lobelia dortmanna" L.) - to je roscëna z rodzëznë zwónkowatëch ("Campanulaceae" Juss.). M. jin. na Kaszëbach òna rosce w snôdczi wòdze, zwiksza le pôrã métrów òd brzegù, ji lëstë są we wòdze. Na zymkù òna pùszczô kwiatowi szliżk (do 70 cm), na jaczim w czerwińcu a lëpińcu je widzec môłé (1–2 cm) kwiatë. Lobelia je jednoroczną roscëną, a to òznôczô, że pò wëdanim semieniô dżinie. Tam gdze òna rosce, wòda je baro czëstô. Cezari Òbracht-Prondzyńsczi, Pioter Dzekanowsczi, Bëtowskô zemia – ùczbòwnik, Bëtowò 2013 "Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin", s.14 - "Lobelia dortmanna" |
Adolf Hitler (ùr. 20 łżëkwiata 1889, zm. 30 łżëkwiata 1945) – miemiecczi pòlitikôrz pòchôdający z Aùstrie. Hitler béł diktatorã Miemiecczi òd 1933 do 1945. Òn téż je òdpòwiedzalny za przesprawë procëm lëdzkòscë, np. Holokaust. Żëcé. Narodzënë Hitlera nastąpiłë 20 łżëkwiata 1889 w Bramau Am Inn w Aùstrio-Madżarsczi (dzysô Aùstriackô). Chòdzył nôprzódka do szkòłë w Linz, a pózni – w Steyr. Òn béł żôłniérzã w miemiecczi armii òb czas I swiatowi wòjnë. W latach dwadzestëch, Hitler wstąpił do NSDAP (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei). W 1923 Hitler brał ùdzél w mnichòwsczim pùczu i òstôł wësłóny do sôdzë. W 1928 Hitler pòwrócëł do NSDAP, a w 1934, pò dobëcym w wëbòrach, stał sã "Führerã". Pò Anschlussu i jinëch agresywnëch zrëchach Hitlera zaczãła sã II swiatowô wòjna. W 1945 Hitler zabił sã pò radzecczim przëjimniãcym Berlina. |
Sztefan Wyszyńsczi Ùrodzył sã 3 zélnika 1901 w Zuzeli, pòlsczi dëchòwny, zwóny Prymasem Tësąclëca, primas Pòlsczi. Pòsmiertné òznaczóny Òrderã Òrla Biłégò. Ùmarł 28 môja 1981 w Warszawie. Żëcë. Dzëctwò i młodosc. Sztefan Wyszynsczi na swiat przëszedł 3 zélnika 1901 w Zuzeli nad Bùgiem jakò drëgie dzeckò Stanisława (òrganisty miejscowégò kòscoła) i Julianny Wyszyńsczich. W 1910 rodzëzna przeniosła sã do Andrzejewa, gdze ùmarła mëmka. W lëtach 1912–1915 był szkòłewnikã Gimnazjum im. Wòjcecha Górsczigù w Warszawie. Pierszô swiatowô wòjna 1915–1917 czas w chtërën òn ùcził sã w I Liceùm Ògólnokształcącém im. Tadeusza Kòsciuszki w Łomży. W latach 1917–1920 chòdzył do liceùm włocławsczégò im. Piusa X (Niższe Seminarium Duchowne). W latach 1920–1924 był klerykiem Wyższego Seminarium Dëchownégò we Włocławku. Prezbiter. Sakrameńt Swiãcéń przyjął 3 zélnika 1924 (w dzéń ùrodzén) we Włocławku (włocławskiej bazylice katedralnej) z rąk biskupa Wòjcecha Òwczarka. W latach 1925–1929 sztuderował Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Ùniwersytetu Lubelsczégò Jana Pawła II oraz Wydział Prawa i Nauk Ekonomiczno-Społecznych, chtërën ùkończéł doktoratã na temat "Prawa rodzëzny, Kòsceła i państwa do szkòły". 1931 był wikariuszem w parafii Świętej Rodziny w Przedczu. Od 1932 pełnił òbòwązczi jakno redaktór naczelnégò cządznika włocławskiego „Ateneum Kapłańsczi”. Jednakô prowadzéł chrzescijańsczi ùniwersytet robòtniczy i dzałalnosc spòłeczno-òswiatową w chrzescijańsczich związkach zawodowych. Był pierwszém kapelanam i dzałaczam powołanego w 1937 Stronnictwa Pracy. Po wybuchu II swiatowô wòjny z polecenia biskupa Michała Kozala ùrywał sã przed Gestapo we wsë Stanisławka w wòjewòdztwie lùbelsczim. W òkrese pòwstania warszawsczégò pod pseudonimam „Radwan III” był kapelanëm Karno [AK Kampinos], dzałajãcej m.in. w Laskach, oraz bólecã powstańsczégò. Biskup lubelsczi. Pò zakòńczeni wòjny wrócéł do [Włocławka], gdze reòrganizowôł seminarium dëchòwne i pełnił òbòwiązczi rektóra. 4 strëmiannika 1946 òstôł mianowóny biskupã diecezjalnym, lubelsczi diecezji. Swiãcenié biskupie òtrzymoôł z rąk kardynała Augusta Hlonda, prymasa Pòlsczi. W swòim herbie biskùpim ùmiescył słowa „"Soli Deo"” ("Samemu Bògù"). Służba Bògù samemu przez Marijã z Nazaretu bëła widoczna w jégò całém żëcu. Wiãzenné zapisczi zawierają pewną syntezę jegò maryjnosce, chtërej pòczątk je w czasach dzectwa i młodzëznë: „Wcześnie – napisôł – stracełem rodzeną memkã, chtera miôła szczególne nabòżéństô do Obraza Matczi Bòskiej Òstrobramskiej, dokąd jezdzôła z pielgrzémkã, jeszczé z Zuzeli. Mój ojc natomiast cągnął zawsze na [Jasną Górã]. Czésc Matczi Bòżej w dodómòwim żëcu bëła baro rozwiniętô. Czãsto gôdele razã różanc w wieczôrnych gòdzënach”. Prymas Pòlsczi. Pò smierce prymasa Aùgusta Hlonda w 1948, gdy nôpòważniszé kandydat na jegò nastãpcã [biskup łomżyńsczi] zginął w wypadku samochodowym, Wyszyńsczi niespòdzajno òstôł mianowóny arcybiskupã metropolitã gnieźnieńsczim i biskupã warszawsczim oraz Prëmasã Polsczi. 12 stëcznika 1953 na konsystorzu w Rzymie òstôł nominowóny przez papieża Piusa XII kardinłem, członkiem kolegium kardynalsczégò] ] . Brał ùdzél w szterëch konklawe: 1958, 1963|1963 niespòdzajno w zélniku 1978. W 1958, czëde òddano na niegò czile felowanów, i w 1963 béł przedstôwcã Pòrenkòwi Europy. Béł inicjatorã zawarcia 14 gromicznika 1950 pòrozumienié z władzama komunistycznymi. Wyszyńsczi béł pierwszi w historëjò Kòscioła katolicczégò hierarchą, jaczi zdecydowôł sã na ùkłady z państwem rządzonym przez kòmunistów. Na wiesc ò jegò pòdpisaniu papież Pius XII, prowadzący pòlitykę antykòmunistycznã, miôł zagrozéc cofnięciem ùznania Wyszyńskiemu. W zamian za zagwarantowanié ùczenié religijò w szkòłach i funkcjonowanié Katolëcësczégò Ùniwersytetu Lubelsczégò pòlsczi Kòscół ùznôł miedzã Zem Dostaniéch Nazôd Pòlsczi Ludowej . Béł przetrzymywòny w katolicczich klasztôrach z sostrą zakònną [Marią Leonią Graczyk] i ksãdzem Stanisławem Skorodeckim. Związk z Jasnã Górã i Jasnogórsczé Sluby Narodu Pòlsczégò. Izolowòny w klasztorze Zgromadzenie Sostrów Najswiãtszej Rodzëzny z Nazaretu w [Komańczy] nie chcëł pisac tekstu żeńbów. Do ich pòwstanié przyczyniła sã Maria ÒkÒńska, dając za przykład sw. Pawła, piszącégò lëst do wiernych z więzienia. W kuńcu 16 môja 1956 napisôł tekst slubów nôrodnych, jaczi miałë bëc òdnowieniém królewsczich slubów lwowskich Jana Kazimierza w ich trzechsetną rocznicę. 26 zélnika 1956 pielgrzymom zebranym na [Jasny Górzë] òdczytôł je bp Michał Klepacz, pełniący òbòwiązczi przewodniczącégò Episkopatu Pòlsczi. Chòrosc i smierc. W połowie strëmiannika 1981 u Wyszyńsczéegò rozpoznano nowotworową chòrosc. Mimo starań lékôrzy nie dało sã zahamòwac jej rozòju. 16 môja 1981 prymas przyjôł sakrameńt namaszczenié chòrych. Pò przyjęciu sakrameńtu zwrócéł sã do zebranych przy wërë, pònawizc m.in.do zamachu na życie papieża Jana Pawła II, chtëren miéł môl 13 mója: „Òpasowóm, że powinienem dzelic dolę Òjca Swiãtégô, jaczi wprôwdze pòzdnô, ale włãcziéł sã w mòje cerpienié”. 22 mòja 1981 slédny rôz wystãpił publicznie, òdemkliwając òbrady Rady Głównej Episkopatu Polski. Ùmurł szesc dni pòzny, w czwiôstk 28 môja, w ùroczystosc Wniebowstąpienia Pańskiego. W òficjalnym kòmunikace Rady Głównej Episkopatu Polski pòdôno, że przyczynã smierce béł „rozsany proces nowòtworowi jamy brzusznej ò wybitnej złosliwosci i chùtkòm postãpie”. 28 môja wieczorã przeniesono cało zmarłégù z Domu Arcybiskupów Warszawskich do kościoła seminaryjnego Wniebowzięcia NMP i św. Józefa Oblubieńca, gdze nastãpnié òdprawióna òstała msza żałobna pòd przewodnictwem kard. Macharskiego. Ùroczystosce pògrzebòwe. Pògrzeb prymasa, zwóny także królewsczim, zgromadzéł w stolece tësące lëdze. Ùpamiãtnienié. 1 rujana 1999 przekształcóno warszawską Akademię Teologii Katolickiej w Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego. W 2000 na ekrany kin wszedł pòlsczi film "Prymas. Trzy lata z tysiąca", òpówiadający ò ùwiãzenié Wyszyńsczégò przez władze PRL. W Zuzeli funkcjonuje mùzeum pòswiãconé jegò pamiãcé. Proces beatyfikacyjny. 29 môja 1989 z inicjatywy papieża Jana Pawła II rozpòczãł sã jegò proces beatyfikacyjny. Òdtądka przysługiwał mu titél słùgi Bòżégò. |
End of preview. Expand
in Dataset Viewer.
Model Card for Clean Kashubian Wikipedia
This is a cleaned and filtered snapshot of 20230901 Kashubian Wikipedia.
License
CC BY-SA 4.0
Citation
If you use this model, please cite the following paper:
@inproceedings{rybak-2024-transferring-bert,
title = "Transferring {BERT} Capabilities from High-Resource to Low-Resource Languages Using Vocabulary Matching",
author = "Rybak, Piotr",
editor = "Calzolari, Nicoletta and
Kan, Min-Yen and
Hoste, Veronique and
Lenci, Alessandro and
Sakti, Sakriani and
Xue, Nianwen",
booktitle = "Proceedings of the 2024 Joint International Conference on Computational Linguistics, Language Resources and Evaluation (LREC-COLING 2024)",
month = may,
year = "2024",
address = "Torino, Italia",
publisher = "ELRA and ICCL",
url = "https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1456",
pages = "16745--16750",
abstract = "Pre-trained language models have revolutionized the natural language understanding landscape, most notably BERT (Bidirectional Encoder Representations from Transformers). However, a significant challenge remains for low-resource languages, where limited data hinders the effective training of such models. This work presents a novel approach to bridge this gap by transferring BERT capabilities from high-resource to low-resource languages using vocabulary matching. We conduct experiments on the Silesian and Kashubian languages and demonstrate the effectiveness of our approach to improve the performance of BERT models even when the target language has minimal training data. Our results highlight the potential of the proposed technique to effectively train BERT models for low-resource languages, thus democratizing access to advanced language understanding models.",
}
Authors
The model was created by Piotr Rybak from Linguistic Engineering Group at Institute of Computer Science, Polish Academy of Sciences.
This work was supported by the European Regional Development Fund as a part of 2014–2020 Smart Growth Operational Programme, CLARIN — Common Language Resources and Technology Infrastructure, project no. POIR.04.02.00-00C002/19.
- Downloads last month
- 55