Datasets:

ipipan

/

kashubian-wikipedia-clean-20230901

like 0

Papiéż Grzegórz IX 19 strëmiannika napisôł "duce Cassubie" ("ksyżã Kaszëb") - pierwszi dokùmeńt z mionã Kaszëbë

Górczi - są wsą w gminie Kôrsëno, w kòscérsczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie.

Eùropejskô Kôrta Regionalnëch abò Miészëznowëch Jãzëków - dlô kaszëbsczégò jãzëka w Pòlsce òna je wôżnô òd 1 czerwińca 2009 rokù. Artikel 8, ùst. 1e (ii) ti kôrtë tikô sã m. jin. kaszëbsczégò jãzëka, a jidze w nim ò zagwesnieniô mòżlëwòtë sztudérowaniô nëch jãzëków jakno ùniwersytecczich przedmiotów abò jinëch na wëższi rówiznie. Państwa, chtërne ratifikòwałë tã Kôrtã co trzë lata zdôwają sprawã z tegò co mają wprowôdzoné w żëcé z zôpisów, do jaczich sã òbrzeszëłë. Ta Kôrta to je midzënôrodnô kònwencjô i temù òna je zarô za Kònstitucją, a nad zwëczajnyma ùstawama. Kashubian Lësta Poland, Kashub (Dz.U. 2009 nr 137 poz. 1121)

Marión Majkòwsczi (1926- ùm. 6 gromicznika 2012) doktor jinżëniéra, kaszëbsczi i pòlsczi pisôrz. Przëszedł na swiat 5 rujana 1926 r. w Skrzeszewie, jakno gbùrsczi syn. Jegò starszi gôdelë do niégò pò kaszëbskù i wszëtcë kòl nie doma tak gôdelë. W jãzëkù kaszëbsczim òpùblikòwôł: "Jesénnô droga" (1996) ë "Na robòtach" (1996). Przed wòjną skùńczëł spòdlecznô szkòłã, a pò wòjnie Òglowòsztołcący Liceùm w Lãbòrgù ë architekturã na Pòlitechnice w Gduńskù (1955). W 1961 rokù, ùkùńczëł Pòdiplomòwi Studium Planowoniô i Architekturë Wsë. W 1975 rokù òbronił doktorat na Pòlitechnice w Warszawie. Robił w Bëdgòszczë (nôkôz robòtë), Grëdządzu i Pòznaniu, gdze téż prowadzył wëkładë na w Pòlitechnice w Pòznaniu. W 1981 zamieszkôł w Ustce i tam béł na penzji. Pisôł òpòwiôdania. Pierszi tekst "W lagrze" ùkôzôł sã w Pòmeranii, nr 12 z 1979 i 1 z 1980 rokù. Ten sóm tekst, napisóny lëterackò leno ò jinszim titlu "Na robòtach" a téż "Jesénnô droga" òstałë ògłoszony w antologii dzysdniowi prozë kaszëbsczi "Dërchôj królewiónkò" (1996). To pòdskacało Majkòwsczégò do napisaniô wspòminków. Pierszi tom "Na kaszëbsczich pùstkach" ùkôzôł sã w 2000 rokù. W rokù 2002 ùkôzôł sã drëdżi tom " Z pùstków w swiat". Trzecy "Na skraju Pòmòrza" béł wëdóny w 2006 rokù. Europeana SARP (pl) VIAF Worldcat

Zemia Rodnô – pòpùlarnô kaszëbskô piesń ò patrioticzny wëmòwie, jaczi aùtorã je Jón Trepczik. Dzél Kaszëbów mô ją za swój nôrodny himn. Charakteristika. „Zemia Rodnô” òsta napisónô w 1954 rokù. Pierszi rôz òsta zamieszczónô w 1959, w arkùszu wëdónym przez Karno Sztudérów Kaszëbów „Ormuzd”. Béł to òdbijóny przez kalkã zbiérk, jaczi skłôdôł sã z nótów do czile piesni Trepczika. Pierszô propòzycjô, bë ùznac dokôz „Zemia Rodnô” za kaszëbsczi himn, pòjawiła sã w 1992, w pismionie Tatczëzna. Piesniô Trepczika je dokazã, w jaczim nalezc mòże wëòbrażenié tatczëznë jakò òpiarti na ùszłoscë deji, chtërna pòwinna wpłënąc na dëchòwą òdrodã kaszëbsczégò nôrodu. Pòdmiot liriczny dokazu je zaùroczony snôżotą kaszëbsczi zemi, deklarëje miłotã do tatczëznë i zobòwiązëje sã ji strzéc a téż dzejac dlô ji dobra, abë dała òna „brzôd swój”. Himn pòkazywô teritorialną wiôlgòsc kaszëbsczégò "dominium" – òd Gduńska do Roztoczi. Tak wëznaczóné grańce Kaszub są ùgòdné, jistnieją leno w emòcjonalno-miticznym planie. Zaòdrzańskô obéńda stała sã w piesnie Trepczika jednym òd elemeńtów mitotwórczégò procesu. Trepczik przëjimô, że w ùszłoscë jistniała teritorialnô jednota, jaką mòżna nazwac „Wiôldżim Pòmòrzim”, i jednoznacznô pòliticznô doktrina, chtërna prowadzëła do stwòrzeniégò kaszëbsczégò państwa w XIII st. Drëgô sztrófa przedstôwiô swòjistą pòliticzną jednotã strzédnowiecznëch ksążãt Gduńsczégò Pòmòrzégò – Sambòra i Swiãtopôłka. Równoczasno Trepczik przëjimô, że rozbùdzenié kaszëbsczi juwernotë, jaczé stało sã w XX st., na gwës zabrzadëje przënômni kùlturową wòlnotą Kaszëbów. „Zemia Rodnô” òsta òpracowónô na chór przez Zbigniewa Szablewsczégò, na symfòniczną òrkestrã przez Karola Nepelsczégò, a na òrkestrã dãtą – przez Ireneùsza Stromsczégò. Ùżëcé. „Zemia rodnô” je przédną spiéwą Karna Sztudérów „Pòmòrania” i Radë Kaszëbsczich Chórów. Mòże jã ùczëc m.jin. w Radio Kaszëbë w pôłnié jakno „nôrodny kaszëbsczi himn”. Za nôrodny kaszëbsczi himn – i jeden òd głównëch nôrodnëch symbòlów – mô tã piesń téż stowôra Kaszëbskô Jednota. Jan Trepczik napisôł téż piesniô ò titule „Rodnô zemia”, òd jaczi pòzwã wzął kaszëbsczi program gduńsczi telewizje. Biwô, że karna milą te dwie piesni. Takô sytuacjô przëtrafiła sã w 2004 rokù, òbczas nadaniô miona ks. infùłata Antoniégò Lidczi rondowi w Chwaszczënie. "Zemia Rodnô, pëszny kaszëbsczi kraju," "Òd Gduńska tu, jaż do Roztoczi bróm!" "Të jes snôżô, jak kwiat rozkwitłi w maju." "Ce, Tatczëznã, jô lubòtną tu móm." "Sambòrów miecz i Swiãtopôłka biôtczi" "W spòsobie Ce dlô nas ùchòwałë." "Twòje jô w przódk bëlné pòcyskóm kwiôtczi." "Òdrodë cél Kaszëbóm znôw brënie." "Tu jô dali mdã starżã zemi trzimôł," "Skądka zôczątk rodnô naj rózga mô." "Tu mdã dali domôcëznë sã jimôł" "Jaż zajasni i nama brzôd swój dô." Tam, gdze Wisła òd Krakòwa

Stolemnô pùrchawica ("Calvatia gigantea" (Batsch) Lloyd) - je wiôldżim grzëbã z rodzëznë pólnicowatëch ("Agaricaceae"). Òna rosce m. jin. na Kaszëbach np. w zélnikù i séwnikù. Stolemnô pùrchawica bëła òbjimniãtô ùrzãdową òchrónią do 2014 rokù. Langermannia gigantea

Chartë - to są rasë domôcégò psa.

Lasowô mësz ("Apodemus flavicollis") - to je grëzôk z rodzëznë mëszowatëch. M. jin. na Kaszëbach òna biwô w lasach, a mòże téż bëc w chëczach òb zëmã. "Apodemus flavicollis" s. 111

Tëchóm (pòl. Tuchom) – to je kaszëbskô wies w gminie Żukòwò, w kartësczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Pisôł ò nim ju w 1283 rokù ksyżã Mscëwòj II. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka.

Gąsczi (pòl. "Gąski") – to je wies w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie, w gminie Mielno. Tu mieszkô kòl 400 lëdzy. PGE bédowała tu lokalizacjã atomòwi elektrownie. Mieszkańcë gminë Mielno òdrzucëlë równak tã lokalizacjã w môlowim referendum w 2012 rokù.

Parchòwsczi Bór - to są pùstczi kòl Parchòwa w gminie Parchòwò, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa.

Pòdkòmòrzëjce (pòl. "Podkomorzyce") - to je kaszëbskô kòlonia w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Czôrnô Dãbrówka.

Błotny krokòdil ("Crocodylus palustris") – to je ôrt gadzënë z rodzëznë krokòdilowatëch. Òn żëje w Azje i może bëc do 5 m dłudżi.

Wieléń (we zdrojach: "Welen" 1244, 1257, "Velen" 1235, "Welun" pòcz. XII w., "Welem" 1213, "Welim" 1216, "Filähn Pol."1649, "Welinia" 1649, "Wielyn" 1789, "Filehn", "Filehne"; pòl. "Wieleń"; miem. "Filehne") - garc w pielsczim krézu we Wiôlgòpòlsczim wòjewództwie. Lëdztwò gardu: 5.899 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 4,32 km2

Wartësłôw III (ùr. kòl 1210 rokù - ùm. 17 maja 1264 rokù) – to béł ksyżã z dinastëji Grifitów.

Tërecczi jãzëk ("türkçe", "türk dili") je jãzëkã ùżiwónym jakno rodnô mòwa przez wicy jak 83 miliónë lëdzy na swiece, a to pòkaziwô, że je to nôbarżi znóny jãzëk z karna tërecczich jãzëków. Jegò brëkòwnicë żëją pierszim dzélã w Tërecce ë na Cyprze, a môłima karnama w Irakù, Grecce, Bùlgarsce, Macedońsce, Albańsce, w Kòsowie i jinëch dzélach Pòrénkòwi Eùropë. Pò tëreckù gôdają téż miliónë wnożników w Zôpadny Eùropie, nôbarżi w Miemiecce.

Ùniwersytet Recôncavo da Bahia (Universidade Federal do Recôncavo da Bahia) założonô w 2006 rokù, z sedzbą rektora w Cruz das Almas, Brazylskô.

Kòmóda - to je skrzëniowi mébel, w chtërnym są szëflôdë, a òne przëdają sã do trzimaniô w schòwie piérzë.

Sybiriô (rus. Сибирь) - to je geògrafnô krôjna w nordowi Azje, w Rusczi. Gardã je tu m.jin. Tomsk. Kaszëbi mùszowò biwele w sybirsczich stronach. Lëdztwò tam je rozmajité.

Szëmòn Krofej (ùr. kòl 1550 w Dąbiu, ùm. wierã przed 1590) – ewanielicczi pastor, ùtwórca pierszégò pòmòrsczégò lëteracczégò jãzëka. Béł rodã z Dąbia. Nôpierwi, jak domerkiwô Zygmùnt Szultka, młodi Krofej mógł ùczëc sã w łacyńsczi szkòle w Słëpskù. W 1567 wëjachôł na sztudia do Wittemberdżi. Wspiarcé na to dostôł wierã òd bëtowsczégò starostë Bartłomienia Swawe. Na niemiecczi ùczelnie lepi pòznôwôł lëterską doktrinã a przë lëżnoscë jinëch Słowianów, jaczi wprowôdzelë swòje jãzëczi do protestancczégò kòscoła (Czechów, Słowaków, Chòrwatów, Serbòłùżëczanów i Pòlôchów). Pò wrócenim w rodné stronë, wierã w 1569, Krofeja zgòdzëlë w Bëtowie na miesczégò pisôrza i rektora miesczi szkòłë. Robił téż za drëdżégò kaznodzejã (diakòna) w lëtersczi gminie. Je mòżlëwé, że òstôł téż zómkòwim kapelanã ksãca Barnima II, chtëren dosc czãsto zazérôł do Bëtowa, a tedë mieszkôł na zómkù. W 1574 na pôrã miesąców Krofej pòjachôł na ùniwersytet do Królewca, jaczi w tim czasu béł centrum drëkòwaniô religijny pismieniznë, w tim pòlsczi. Zetkanié z nią mògło bëc dlô Krofeja pòdskacenim, żebë dlô słowiańsczich protestancczich wiérnëch na Pòmòrsce przërëchtowac ksążczi w zrozmiałi dlô nich mòwie. W 1586 Krofej wëdôł we Gduńskù w drëkarnie Jakùba Rhodégò "Duchowne piesnie Doktora Martina Luthera y ynszich naboznich męzów. Z niemieckiego w slawięsky jęzik wilozone". Dzysô to nôstarszi zabëtk pierszi pisóny pòmòrsczi lëteracczi mòwë, w jaczi ùsadzenim swój dzél miała XVI-wiekòwô kaszëbizna. Nie je gwës, czë Krofej przetłómacził na swój pòmòrsczi jãzëk téż "Môłi Katechizm" Môrcëna Lëtra. Wedle prof. Szultczi wëdôł gò razã ze spiéwôrzã w 1586 we Gduńskù. Ùpamiãtnienié. W czerwińcu 1992 bëtowsczi part Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô òdsłonił tôflã na wdôr Krofeja. Na plac dlô tôflë wëbrelë cerczew sw. Jerzégò (w ti stôri lëtersczi swiãtnicë wnet trzë wieczi òdprôwielë kaszëbskò-pòlsczé nôbòżeństwa dlô miestnëch Kaszëbów i nazéwelë ją „kòscół na górce” abò „kaszëbsczi kòscół”). Miono Krofeja mają téż darżëce w Gdinie i Wejrowie. "Duchowne piesnie D. Marcina Luthera y ynßich naboznich męzow. Zniemieckiego w Slawięsky ięzik wilozone Przes Szymana Krofea, sluge slova Bozego w Bytowie". Drukowano w Gdainsku przez Jacuba Rhode, Roku Pańskiego 1586. "Ò pastorze z Bëtowa trzë dekadë pózni", „Pomerania” 2022 nr 6, s. 31-33.

Mała Encyklopedia Powszechna PWN – to je môłô pòlskô pòwszechnô encyklopediô wëdónô w rokù 1970 we Warszawie. W ni m.jin. napisôle, że są "Kaszubi" (Kaszëbi) - 200000 lëdzy.

Kukówczé rãkawice ("Primula veris" L.) - wieleletnô roscëna z rodzëznë pierwùlcowatëch. Òne roscą m. jin. na Kaszëbach, np. w rezerwace Wiłóz Reduni, a kwitnie òd łżëkwiata. Kukówczé rãkawice bëłë òbjimniãté ùrzãdową òchrónią do 2014 rokù.

Brzezyńc (pòl. "Brzeziniec") - to je wnożëna w pòmòrsczim wòjewództwie, w stołpsczim krézu, w gminie Dãbnica.

Òglowô ùbezpieka – to są ùbezpieczi, chtërnëch pierszim célem je zagwësnienié socjalnégò bezpiekù, w tim ledzóm w latach (emeritura), niezdatnym do robòtë (rińta), òfiaróm nieszczeslëwich wëpôdków i chòrobów. Lëteratura. ùstôw

Pielgrzimka – wanoga z religijnégò pòdskacënkù żebë òdwiedzëc swiãti môle. Taczim môlem je np. na Kaszëbach sanktuarium w Sjónowie. Pielgrzimczi są sparłãczoné z wanożną rësznotą. Òd lat rok kòle rokù jidą kómpanije pielgrzimów na Wejrowską Kalwarëjã, a pisôł ò tim Aleksander Majkòwsczi. Ledzë pielgrzimùją, żebë przëprosec Bòga za grzéchë abò z prosbą np. ò zdrowie, ò ùdałosc, dzãkùją. Pielgrzimùją téż, żebë wësłôwiac wdzãczlëwòta np. za ùrodzenié dzecka, dostanié nazôt zdrowia abò ùrëtanié z wëpôdku. Pielgrzimczi mògą bëc zbiorowi abò apartny. Pielgrzimòwanié je sparłãczony ze skłôdaniém wotów w sanktuariach, do chtërnych wanożi sã. Ledzë pielgrzimòwelë ju w stôrëch czasach (Egipt, Grecja, Rzim).Téż w kùlturach Blisczégò Wschòdu bëłë taczi dnie, w chtërnych pielgrzimòwelë. Chrzescëjónie pielgrzimòwelë ju w stôrëch czasach do Zemi Swiãti. W niechtërnych religiach pielgrzimczi są òbòwiązkòwi, np. pielgrzymka do Mekki w islamie. Wôżni môle pielgrzymkòwi chrzescëjónów: Bardo Czerna Gietrzwałd Góra Sw. Anne Jasnô Góra Kalwarëja Zebrzëdowskô Kalwarëja Wejrowskô Licheń Stôri Łagiewniki Międzygórze Piekarë Sląsczi Swiãtô Góra Grabarka Swiónowò Swiãti Lipka Wambierzyce Asyż Fatima La Salette Loreto Lourdes Medugorje Meksyk-Guadelupe Rzim Santiago de Compostela Zemia Swiãti Montserrat

Iran (Persczi: ایران) je państwã w Azëji. Stolecznym gardã je Teheran Państwòwą religią je islam. Sprôwné pòdzelenié. Iran dzeli sã na 31 prowincjów ("ostán"), jaczimi rządzą gùbernatorzë (استاندار, "ostándár"). Prowincje dzelą sã na pòdprowincje ("šahrestán"), te zôs na gminë miesczé ("bachš") i wiesczé ("dehestán").

Goleniów (w zdrojach: "Golinog" 1220, "Golenoge" 1248, "Gollenog" 1268, "Gollenog" 1286, "Golnow" 1255, "Gollnow", miem. "Gollnow"; mòżebné òdtwòrzóné kaszëbsczé pòzwë: "Gòlnowò", "Gòłonóg") – gard w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie, w goleniowsczim krézu, nad rzéką Jiną. Lëdztwò gardu: 22.500 (2003) Wiéchrzëzna gardu: 12 km2

Gòdowé drzéwkò abò danka - to je przëstrojoné drzéwkò danë pòstawioné we Wilëjã Gòdów. Czedës òbstrojënczi na dance bëłë do jedzeniô np: òrzechë, jabka i kùszczi, ale bëłë téż swiéczczi.

Tuszkòwë - to je kaszëbskô wies w gminie Lëpùsz, w kòscérsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Rozmajitoscë. Z tą wsą parłãczi sã gôdka ò Tuszkòwsczi Matce: "Tuszkòwsczim Mëckóm ùmarła matka i òni ją wiozlë do Lëpùsza, żebë ją tam pòchòwac. Gdze béł piôsk, to òni jachalë pòmału, a pò kòrzéniach i kamiéniach òni jachalë chiżi, żebë jich matka chòc w trëmie na wiorach kąsk sã pòhockała, bò w żëcu nigdë sã dosc nie wëhockała. Jak òni bëlë bliskò Lëpùsza, tej trëma z matką spadła z wòza òd tegò trzãseniô. - Tu nasza matka chce bëc pòchòwónô - rzeklë Mëcce i wëkòpalë kùlã. W nią òni wsadzëlë trëma, zakòpalë ją, a na to miejsce zasadzëlë chójkã. Ta wërosła baro wësok i je grëbô tak, że trzej chłopi ni mògą ji òbłapic. Dzys lëdze mówią na tã chójkã Tuszkòwskô Matka". "Przyrodnicze i kulturowe skarby w krajobrazie mojej okolicy " Lëteratura. Róża Ostrowska, Izabella Trojanowska: "Bedeker kaszubski", Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1974, s. 438.

Midzëgòrzé (pl "Międzygórze") - to są pùstczi kòl Môłégò Pòmëska w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Bëtowò.

Tãpcz - to je kaszëbskô wies w gminie Lëzëno, w wejrowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Stądka je nôzwëskò Tãpsczi ("Tempski"). Lëteratura. Édwôrd Bréza: Pochodzenie przydomków szlachty pomorskiej, Gdańsk 1986, s.233.

Tôrg – to je fòrma przedôwkù i kùpiszu wôrów, chtërna òdbiwô sã na wëdzelony rëmie, w wëznaczonym czasu.

Òwczôrz abò széper - zajimô sã òwcama. Rozmajitoscë. Czedës m. jin. na Kaszëbach òni bëłë w majątkù achtniony, bò òkróm paseniô mòglë léczëc lëdzy. Dzysô òwczôrz je tu dosc zabôczonym warkã. Chrabkowski A.: Jak jô béł bògati. Banino 2007, s. 121.

Strzoda – to je dzéń tidzénia midzë wtórkã a czwiôrtkã.

Rumùńsczi jãzëk (rum. "limba română," ['limba ro’mɨnə]) - romańsczi jãzëk ùżiwôny przez 24 mln lëdzë 17,25 mln w Rumùńskô, kòl 2,7 mln w Mòłdawskô, Szpańskô (kòl 2 mln), Jitalskô (kòl 800 tys.), kòl 200 tës. w Izraelu, kòl 100 tës. w Serbjô ë kòl 400 tës. w Ùkrajinié. Do zôpisu tégò jãzëka ùżiwôna bëła cërëlicô do 1860, a dzys je łacëzniany alfabét (w Mòłdawskô cërëlicô bëła do 1989, a w Pòdniéstrzu (de iure Mòłdawskô) do dzys. W rumùńsczim je wiele słów słowiańsczich, np.: "da" (jo), "ceas" (gòdzina, òd słowa "czas"), "război" (wòjna, òd prasł. słowa "*orzbojь"), "nevastă" (białka, prasł. *nevěsta), "duh" (dëch, prasł. *duxъ). Dzys slawizmë to 14% słów rumùńsczégò, le w XIX w. bëło jich pònôd 50%. Òd XIX w. rumùńsczi bëł reromanizowny, czëli rëmôjownié niromańsczich słów i zastãpòwanié jich romańsczimi słowami. W Kaszëbskô nie mòżnô studiowac rumùńsczéj filologji, le mòżnô w Pòlsce w Poznaniù i Krakòwié. Geograficznô pòzycjonowanié. Rumùńskô. Wedle konstytucji Rumùsczi z 1991, rumùńsczi je ùrzãdnym jãzëkã w krôju. Mòłdawskô. Òd 2013 ùrzãdnym jãzëka je rumùńsczi w latach 1992-2013 bëł to rumùńsczi mionowany mòłdawsczi, a do 1989 mòłdawsczi bëł zôpisëwôny cërëlicą ë tak je do dzys w niéùznôwónym Pòdniéstrzu. Wojwodina. Artikel 6 sztatutu Aùtonomicznégò Regionu Wojwodini mówi, że ùrzãdnymi jãzëkama regionu są serbsczi, madżarsczi, słowacczi, rumùńsczi ë rusynsczi. W spisënku z 2002 1,5% lëdzë w Wojwodinié wëbralo rumùńsczi za rôdną mòwã.

Władysław I Łokietek (1260 – 1333) – ksãca brzeskò – kùjawsczi, król Pòlsczi w latach 1320 – 33. Béł sénã kaca kùjawsczégò Kadzmiérza i jegò trzecy białczi Eùfrozynë, córci kaca òpòlskò – racybòrsczégò. Pò tim, jad stôł sã dozdrzelałi Łoczetk razã z bratã Kadzmiérzã òbjął rządë na Kùjawach i zemi łãczicczi, a pò smiercy Leszka Czôrnégò (jegò brata) przejął téż zemiã sieradzką (1288r.). Nabitczi teritorialné. W gromicznikù 1289 r razã z Bòlesławã II płocczim i bratã Kadzmiérzã dobéł na Henrikù IV Probùsã (ksiqca wrocławsczim) pòd Sewirzém i na pół rokù zajął Karków. Òstôł stąd jednak wëgnóny przez Henrika IV, chërnëmùmieszkańcowie miasta sprzijalë barżi. Łoczek ùtrzimôł jednak zemiã sandomierskã i pòzëskôł sobie pòpiarcé tamtészégò możnowładztwa i mieszczaństwa. Zawôrł téż pòrozumienié z królã Wągrów Andrzejã III, chtërny òżenił sã z bratanicą Łoczetka. Sojusz ten ókôzôł sã dlô Łoczetka barô wôżny, bò w 1291 r. do Môłopòlsczi wkroczëłë wòjska czesczé Wacława II (Andrzéj III przësłôł tedë wòjska). Czedë Wacłôw II ùmòcnił sã w Krakòwie i zëskôł pòpiarcé môłopòlsczégò ,możnowładztwa i duchowieństwa, wëpôrł Łoczetka z Sandomierza, a dali zmusił gò do zrzeczeniô sã roszczeniów dlô Môłopòlsczi i złożenia hołdu lennégò. W 1293 r. w Kaliszu Przemisł II (kaca wiôlgòpòlsczi), Władisłôw Łoczetk i jegò brat Kadzmiérz zawarlë razã z arcybiskùpã gnieznieńsczim Jakùbã Swinką tajny układ procem Wacławòwi II. Òstôł òn przëpieczãtowóny zdënkã Łoczetka z Jadwigą (córką Bòlesława Pòbòżnégò kalësczégò, półostrą Przemisła II. Nie wiadomò, jaczé pòstanowienia zawierôł ten ùkłôd, ale prôwdobòdobnie dzãka niemù doszło do kòronacjë Przemisła II (1295r.), chtërna nie widzała sã branderbùrczikóm – z jich inspiracjë w gromniczniku 1296 r. Przemisł II òstôł zamordowany. Tedë Łoczetk wëstąpił ò spôdk pò Przemislu II, ale to samò uczynił téż Henrik Głogòwsczi. W kùńcu òbaji zdecydowelë sã pòdzelëc spôdkã. Łoczietkòwi przëpadło ksãstwò kalisczé i strzódkòwô czãsc Wiôlgòpòlsczi z Gnieznã i Pòznaniã. W tim samim rokù zajął téż Pòmòrzé Pòrénkòwé, co znacząco wzmocniło jegò pòzycjã. Jegò nieùdolnô pòlitika bënowô w Wiôlgòpòlsce sprawiła, że tamtészé mòżnowładztwò zôs poparło Henrika głogòwsczégò, chtërny cesził sã sympatią dëchùwieństwa. Bezmòcny Łoczetk, na chtërnégò biskùp pòznańsczi Andrzéj Zaremba rzucył w 1298r. klątwã, chcôł Retowa swòją pòzycjã i zawôrł układ z Wacławã II. Òdstąpił mù swòje prawa do Môłopòlsczi i zemi sandomiersczi, co doprowadzëło do bùntu rycerstwa procem Łoczetkòwi. Kòrzistającë z òkazjë Wacłôw II zajął Wiôlgòòlskã i w 1300 r. kòronowół sã na króla Pòlsczi. Łoczetk wëjachôł z kraju, ale òstawił na Kùjawach białkã, córkã i dwóch sënów, chtërnëma opiekował sã mieszczanin Gerka. Timczasã Łoczetk ùdôł sã do Rzimù, gdze zabiegôł ò protekcjã papieża Bònifacégò VIII niechętno nastawionégò do cesarza i pòpierającégò gò Wacłôwa II. Pózni Łoczetk wëjachôł na Wãgrë, gdze związôł sã z Andegawenama walczącyma procem Wacławòwi II ò kòrónã. Czej Andegawenowie (Karól Robert) dobéł w ti rozgrywce, udzielił Łoczetkòwi pòmòcë i w 1305 r. kaca wrócył do kraju. Òpanowôł zemiã sandomierską, a pò śmierć Wacława III zniechãconé do czeszczich rządów mòżnowładztwò môłopòlsczé poparło Łoczetka, chtërny ju rëchli zdobił Wawel. Pòdobno zachowek sã mieszkeńce Kùjawów, zemi łãczicczi i seradzczi a téż Pòmòrzégò Gdùńsczégò. Skòmplikòwała sã sytuacja w Wiôlgòpòlsce, gdze Łoczetk mus ził rëwalizowac ò wpłiwë z Henrikã głogòwsczim. Czedë Łoczetk walcził na Pòmòrzu procëm Swiãcom (mòżnowładcóm związanym z Branderbùrczikama), niemieccy mieszczaństwò Krakòwa pòd wòdzą wójta Alberta i biskùpa Jana Mùskatë rozpòczãło bùnt (1311-12 r.). Arcybiskùp gnieznieńsczi Jakùb Swinka (pòpierający Łoczetka)) wëtocził tedë Mùskace proces kanoniczny i zwiesył gò w czinoscach. Czedë Łoczetkwalcził w Môłopòlsce, Branderbùrczicë zaatakòwelë Pòmòrzé Gdùńsczé. Łoczetk, nie mògącë sóm interweniowac, zwrócił sã ò pòmòc do Krziżôków. Òni pòpiarlë Branderbùrczików , ale sami zagarnął te zemie. Łoczetk próbował pertraktowac, ale bezskùteczno. Pòza władanim Łoczetka òstôwała dali Wiôlgòpòlska, gdze nieùdolné rządë sprawòwało piãc sënów Henrika głogòwsczégò. Doszło tam do bùntu ricerstwa, chtërny wëbrało władcą Łoczetka, a Jakùb Swinka zagrozył młodim Głogòwczikóm. W 1314r. Łoczetk przëjachôł do Wiôlgòpòlsczi, pòkònôł bùnt mieszczanów pòznańsczich (na czele z wójtã Przemkã) i òbjął rządë nad tą dzelnicą. Kòrónacja na króla Pòlsczi. 20 I 1320 r. Arcybiskùp gnieznieńsczi Janisłôw kòrónowôł Łoczetka na króla Pòlsczi (nowima insigniama, bò stôré wëwiózł Wacłôw III) – bëło to ùwieńczenié dzeła zjednoczenia państwa pòlsczégò. Pòza państwã òstalë jednak Szląsk i Mazowszé a téż Pòmòrzé. W latach 1329 – 1331 Łoczetk tracy na rzecz Krziżôków zemiã dibrzińską i Kùjawë. Łoczetk ùmarł 2 strëmiannika 1333 rokù na Wawelu, gdze òstôwô ôòchòwóny. H. Samsonowicz, Historia Polski do 1795 roku Baszkiewicz J., Polska czasów Łokietka, Warszawa 1968. Długopolski E., Władysław Łokietek na tle swoich czasów, Wrocław 1951.

Pómpelk — to je òbstrój zrobiony colemało z wełnë.

Scarlett Marie Johansson, (ùr. 22 lëstopadnika 1984) je amerikańską teatrownicą.

Archeòlogijô je ùczbą jakô zajimô sã badérowanim rozwiju lëdzczich kùlturów ë cywilizacëjów. Archeòlogijô òdkriwô, dokùmentëje ë analizëje artefaktë, biofaktë, lëdzczé zbiédżi ë przez człowieka zmienioné krôjòbrazë.

- Nellie Melba, aùstralëjskô òperowô śpiewôrka (zm. 1931) 1890 - Hồ Chí Minh, wietnamsczi pòlitikôrz, antikolonialni dzejôrz procëm Francëji, prezydent Nordowégo Wietnamu (ùm. 1969) 1925 - Malcolm X, afroamerikańsczi dzejôrz spòlëznowi (ùm. 1965) 1925 - Pol Pot, kambodżańsczi diktatòr, lëdzëbójca, prowôdnik Czerwionech Khmerów (ùm. 1998) 1927 - Jusuf Idris, egipsczi runita (ùm. 1991) 1928 - Juliusz Kulesza, pòlsczi grafik, runita, uczestnik warszawscziego pòwstaniégò 1941 - Ritt Bjerregaard, dëńskô pòlitikorka, burmestrzeni Kopenhagi 1952 - Grace Jones jamajskô spiewôrka, kompozitorka, teatrownica 1480 - Jón Długosz, pòlsczi historek, kronikôrz, lwowsczi biskup, krakowsczi kanonik (ùr. 1415) 1536 - Anna Boleyn, anielskô królewa (ùr. 1501) - scieto przez ji chlopa, Henrika VIII 1912 - Bolesław Prus, pòlsczi runita w sztelu pozitiwisticznem (ùr. 1847) 1965 - Maria Dąbrowska, pòlskô runitka (ùr. 1889) 1994 - Jacqueline Kennedy Onassis, amerikańskô gazetniczka, pirszô dama USA jakò bialka prezydenta Johna F. Kennedy (ùr. 1929) 2014 - Zbigniew Pietrzykowsczi, polsczi bokser, olimpijsczi medalista, politikorz (b. 1934)

Dd D, d – piãtô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu, brëkòwónô prakticzno w kòżdim alfabéce na łacyńsczim spòdlim. Lëtra ta pòchòdzy òd grecczi lëtrë "Delta" (Δ, δ) i fenicczi "daleth". Nôczãscy òznôczô spółzwãk [d]. We wespółczasnëch jãzëkach mòże oznôczac równak téż regã jinëch zwãków, na przëmiôr [t], [dz], [z], [ð], [j], [nd]. W kaszëbsczim alfabéce je szóstą lëtrą.

Ecser je wies w Madżarsczi Repùblice, pòłożóné w òbéńdze Bùdapesztu, blëżnô pòrtu lotniczégò Ferihegy ë aùtodardżi M0 ë namòlnégò bana 120a (Budapest-Újszász-Szolnok). Bliscze jemù wsë są to Mglód, Vecsés, Gyömrő a Üllő. Lëdztwò gardu to 3272 mieszkańców. Wies mô baro dłëgô historëjô. Z 1315 rokù pòchôdô pierszô zmiónka ò wsë, leno Ecser bëł tam ju òd 896, czedë najachôł jen nôrod madżarsczi.

Irlandiô – państwò w zôpadny Eùropie, nôleżącé do Eùropejsczi Ùnie. Zajimô piãc szóstich òstrowù ò ti sami pòzwie. Grańczi leno z Nordowô Irlandiô, chtërna je dzélã Zjednónégò Królestwa. Stolëcą i nôwikszim gardã je Dublin. Geògrafiô. Pòłożenié. Leżi w zôpadny Eùropie, na òstrowie Irlandiô. Òtôczô ją Atlanticczi Òcean (Celticczé Mòrze na pôłnim, Irlandzczé Mòrze na pòrénkù). całownô: 70,273 km² wiéchrzëzna lądu: 68,883 km² wiéchrzëzna wòdów: 1,390 km² môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 121. òglowô długòsc wszëtczich grańców: 443 km państwa, z jaczima mô grańce : Wiôlgô Britaniô (Repùblika Irlandie grańczi leno z Nordową Irlandią, chtërna je dzélã Zjednónégò Królestwa). Brzegòwô liniô. 1,448 km Klimat. Klimat ùmiarkòwóny nadmòrsczi, pòd wpłiwã Nordowòatlanticczégò Prądu. Łagódné zëmë, dosc chłodno òb lato. Czãsté ùblónowienié, znacznô serosc lëftu. Ùsztôłcenié terenu. Centralnô równizna òbrëmiónô dosc niewësoczima górama; przez òstrów bieżi czile spłôwnëch rzék. Mòrsczé klifë na zôpadnym ùbrzégù. strzédnô wësokòsc: 118 m. n.r.m. nôniższô wësokòsc: 0 m. n.r.m. (Atlanticczi Òcean) nôwëższi czëp: 1,041 m. n.r.m. (Carrauntoohil / Corrán Tuathail) rolné gruńtë 66,1 % (w tim 15,4 % òrnëch gruńtów) lasë 10,9% (wôrtoscë szacowóné na 2011) wielëna lëdztwa: 5,011,102 (wôrtosc szacowónô na lëpińc 2017) môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 121. Lëdze i spòlëzna. Etniczné karna. Irlandczicë 82,2% (w 2016) Jãzëczi. Òglowò ùżiwónym jãzëkã je anielsczi, 94% pòpulacje òkresliwô gò jakò swój rodny jãzëk. 11% lëdzy pòdôwô, że jich rodnym jãzëkã je irlandzczi. Irlandzczi dominëje w dzélu państwa pòzéwónym "Gaeltacht", w jaczim mieszkô 96,628 lëdzy. Religijné karna. katolëcë 78. 3%, Kóscół Irlandie (anglikańsczi) 2.7%, prawòsławié 1.3%, mùzułmanie 1.3%, mieskô pòpùlacjô: 63.8% wikszé miesczé westrzódczi: Dublin (stolëca) – 1,173,179 mieszkańców; Cork – 125,622 mieszkańców. òficjalnô pòzwa: Irlandiô (irl. Éire) pòliticzny ùstôw: parlamentarnô repùblika stolëca: Dublin czasowô cona: UTC 0 państwowé swiãto: 17 strëmiannika – Dzéń sw. Patrika nôrodny himn: „Amhrán na bhFiann” ("Żôłnérskô spiéwa") pezydent Michael D. Higgins (òd 11 lëstopadnika 2011) premier Leo Varadkar (òd 14 czerwińca 2017) Pòliticzny system. Ùstawòdôwczô władza. Dwùjizbowi parlament, w skłôd jaczégò wchôdô niższô jizba Dáil Éireann ("Zéńdzenié Irlandie", 158 nôleżników na piãcolatną kadencjã) i wëższô jizba Seanad Éireann ("Senat Irlandie", 60 nôleżników). Historiô. Pierszé znôné szlachë wnożënë na môlach Irlandii szacowané są na 8000 p.n.e. i bëłë to przecążczi jachtôrzów z eùropejsczégò kòntinentu. Zaostałoscą pò tëch ludach są serie grobniców (np. Newgrange). Òd V wiekù òstrów béł chrystianizowóni przez swiãtégò Patrika. W VIII wiekù zaczął sã nôbiég wikingów, jaczi w 1014 w kùńcu òstôł òdparti przez armiã króla Briana Zuchternégò. Òd 1169 zaczãłë sã anielsczé wëkùstrzënczi, zaczinającë wielelatné òbsadzenié òstrowa. W tim cządzé òdbëłë sã zwielono różné pòwstania i wòjnë procëm Anielczików. Kùńc anielsczégò panowaniô miôł plac dopiérze na pòczątkù XX stalatégò. W tim cządze pòwstôł pierszi irlandzczi rząd z Éamonã de Valerą w przódkù, co sprawiło początk irlandzczi domôcy wòjnë. W 1955 rokù Irlandiô stała sã nôleżnikã ONZ, w 1973 wstąpiła do Eùropejsczi Wspólnotë. Irlandiô w „The World Factbook”

Lëcyper - to je ùpadłi aniół.

Minysterstwò Cyfrizacji (pòl.:Ministerstwo Cyfryzacji) - je jednym z minysterstwów we Warszawie. Òno je òd 2015 rokù, a zajimô sã cyfrizacją. (pl)

Bad Religion je punk rockòwé karno z Los Angeles, chtërne charakterizëją socjalno kriticzné jakno ë baro reflesyjné tekstë. Òkóm Ramones, Misfits, Sex Pistols, The Stooges, The Clash, Dead Kennedys ë Social Distortion je Bad Religion jednym z nôwôżniszich punkòwich karnów w historëji rocka. Pòwstało òno w 1979 rokù w Los Angeles z jinicjatiwë Grega Graffina (spiôw) , Bretta Gurewitza (gitara), Jaya Bentleya (basowô gitara) ë Jaya Ziskrouta (perkùsëjô). Historëjô. W 1981 rokù wëdało karno Bad Religion, w nowò założoni przez Bretta Gurewitza (gitarownika) platowi wëdowiznie Epitaph Records, pierszi EP ë w 1982 pierszi albùm "How Could Hell Be Any Worse?", jaczé do dzysô trzëmô sã za jednen z nôwôżniszëch albùmów wczasnégò punk-rocka z Zôpôdnégò Ùbrzégù USA. W 1983 rokù z platą "Into The Unknown", (Epitaph Records, 1983) doszło do òstri zmianë mùzëcznégò sztélu karna, co doprowadzëło do òdejsca wikszoscë mùzyków, jakno ë do òddôwani przez òbrëszonëch lubòtników kùpionëch platów nazôd do krómów. Dzysô je to jednen z nôbarżi szëkónëch albùmów Bad Religion (òficjalno platã copniãto z lëstë abùmów jaczi jidze kùpic). Rok pózdni, wespół z "Back To The Known", warcëło sã karno do szétlu swòjegò mùzycznegò darżenia. Òd 1987 rokù karno nalazło sã wnët w pierwòsznym skłôdzé, Greg Graffin, "Mr. Brett" Gurewitz, Jay Bentley ë Pete Finestone, bë nagrac nowi albùm. Efektã tegò bëł "Suffer" (Epitaph Records, 1988), plata z baro chùtczimi równak téż melodicznima sztëczkama. Tipiczné spiôwe w cziles głosów w spódkù, z klarownim głosã Graffins'a w sparłączeniém z zamkłosacą òpiartą ò dzysdniową filozofijã ë lëteraturã, co baro òdbiégało òd tipicznégò òglowégò wëzdrzatkù na punk-rocka, dałë gwës jeden z nôlepszich pùnkòwich albùmów. Titlë jakno "Give You Nothing", "Best For You" czë "Suffer" òczarziłë nié le blós lùbòtników Bad Religion Nôslédné plate "No Control" (Epitaph Records, 1989) ë "Against The Grain" (Epitaph Records, 1990) bëłë logicznym rozwinãcém sztélu z "Suffer". W 1991 rokù odchôdô z karna Pete Finestone (perkùsëjô) ë jegò plac zajimô Bobby Schayer. Pierszim albùmã w tim skłôdzé je "Generator" (Epitaph Records, 1992) a pò nim "Recipe For Hate" (Epitaph Records, 1993) w jaczim je kąsk czëc cësk gòscnych mùzyków jakno Eddie Vedder z Pearl Jam ë Johnette Napolitano z Concrete Blonde. W 1994 rokù pòkôza sã plata "Stranger Than Fiction", na równak ju nagrônô w wëdowiznie Sony/Atlantic Records, co bëło sparłączoné z rozdzéleniém karna ë wëdowizne Epitaph, do jaczégò miało dońc, jakno ë ze stolemną robòtą jaką mielë przë Epitaph Brett Gurewitz ë Jay Bentley a chtërnô sã jesz barżi zwiksziła pò pòpùlarnocë albùma karna Offspring "Smash". Pierszi albùm w nowi wëdowiznie trzëmôł sã sztélu z "Recipe For Hate", tuwò pòkôzale sã téż gòscni mùzyce jak Jim Lindberg z Pennywise, Tim Armstrong z Rancid ë Wayne Kramer z MC5. "Stranger Than Fiction" je do dzysô albùma jaczé cëszi sã nôwikszim kòmercijnym ùznaniém. Pò sztridach z Jayã Bentleyã ë swòjich jiwrach z narkòtikama òdchôdô z karna, pò wëdaniém "Stranger Than Fiction", Brett Gurewitz - nôwôżniszi aùtora tekstów. Nimò tegò grô Bad Religion dali. Do skłôdu dochôdô jeden z nôlepszich punk-rockòwich ë punk-hardcòrowich gitarowników Brian Baker. Wëdiwają albùm "The Gray Race" (Sony/Atlantic Records, 1996) jaczé kwalitetno nié òdbiégô òd rëchliszich platów, równak pózdniszé jakno: "No Substance" (Sony/Atlantic Records, 1998) ë "The New America" (Sony/Atlantic Records, 2000) pòtkałë sã ju z felëjącą akceptacëją ë kritiką. Nôdzéja na zmianë w sztélu grë dôło równak wespółaùtorstwò Bretta Gurewitza w tekscé "Believe It" na placé "The New America". W 2001 rokù warcô sã do karna Brett Gurewitz a karno, pò zakòńczéniém kòntraktu z Atlantic Records, warcô sã do Epitaph Records, jaczé ùrosło w midzëczasu do nôwòkszi punk-rockòwi wëdowizne. W skłôdzé pòkôza sã téż jesz jednô zmiana, Bobby Schayer przez swòjã chòrobã krziża nié mòże ju wicy grac na perkùsëji ë jegò plac zajimô Brooks Wackerman, chtëren je trzëmôny za jednegò z nôlepszich pùnkòwich pekùsjowników - grôł ju w Suicidal Tendencies ë The Vandals ë pòchôdô z falimilëji mùzyków, jegò bracëna Chad grôł ju na pekùsëji z Frankã Zappą. Takno wëchôdô w 2002 rokù albùm "The Process Of Belief" (Epitaph Records, 2002) z melodicznym ë chùtczim punk-rockã - w sztélu nawiąziwô do rëchliszégò "Stranger Than Fiction". Nôslédnô plata, "The Empire Strikes First" (Epitaph Records, 2004), je kòntinuacëją tipicznégò sztélu grë Bad Religion z nôlepszich czasów, tekstama pòrósziwô pòliticzne témë sparłączoné z wòjną w Irakù. 1982: "How Could Hell Be Any Worse?" (Epitaph Records) 1983: "Into The Unknown" (Epitaph Records) 1988: "Suffer" (Epitaph Records) 1989: "No Control" (Epitaph Records) 1990: "Against The Grain" (Epitaph Records) 1992: "Generator" (Epitaph Records) 1993: "Recipe For Hate" (Epitaph Records) 1994: "Stranger Than Fiction" (Sony/Atlantic Records) 1996: "The Gray Race" (Sony/Atlantic Records) 1998: "No Substance" (Sony/Atlantic Records) 2000: "The New America" (Sony/Atlantic Records) 2002: "The Process Of Belief" (Epitaph Records) 2004: "The Empire Strikes First" (Epitaph Records) 2007: "New Maps of Hell" (Epitaph Records) 2010: "The Dissent of Man" (Epitaph Records) 1981: "Bad Religion" (Epitaph Records) 1984: "Back To The Known" (Epitaph Records) 1992: "80-85" (Epitaph Records) 1995: "All Ages" (Epitaph Records) 1997: "Tested" (Live) (Sony/Atlantic Records) 2002: "Punk Rock Songs" (The Epic Years) (Sony/Atlantic Records) 2004: "How Could Hell Be Any Worse?" (Remastered "80-85" z 1992) (Epitaph Records) 2004: "Suffer" ( Remastered) (Epitaph Records) 2004: "No Control" (Remastered) (Epitaph Records) 2004: "Against The Grain" (Remastered) (Epitaph Records) 2004: "Generator" (Remastered) (Epitaph Records) 1990/2004: "Along The Way" (Live) (Epitaph Records/Tribal Video) 1992: "Big Bang" (Live) (Epitaph Records/Tribal Video) 1996/2001: "The Riot" (Live) (L.A. Access Video) 2004: "Punk Rock Songs" (Sony/Atlantic Records) Bad Religion - domôcô starna Bad Religion w wëdowiznie Epitaph Records

Neptun (symbòl: ) - je planetą w Słuńcowim Ùstawie.

Bùczënka ("Veronica dillenii") - to je roscëna z rodzëznë przëdróżnikòwatëch ("Plantaginaceae").

Biertka - to je délëk brëkòwóné do rãcznégò zesziwaniô sudłów w sécach do łowieniô rëbów np. w mòrzu. Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei /Izydor Gulgowski, O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przekład M. Darska-Łogin, red. naukowa i wstęp J. Borzyszkowski, Berlin 1911 - Gdańsk 2012, s. 95.

Cassie abò Cassie Ventura, (ùr. 26 zélnika 1986) je amerikańską spiéwôrką ë teatrownicą. 2008 - "Official Girl" 2009 - "Must Be Love" 2009 - "Let's Get Crazy" 2012 - "The Boys"

Sykórkòwaté ("Paridae") – to je rodzëzna ptôchów z rzãdu wróblowëch ("Passeriformes"). W ni są lądowé ptôchë, chtërne żëją na nordowi półkùglë i w Africe. Òne są dosc môłé – 12 do 13 cm długotë i mają krótczi skrzidła a dłudżi ògón. Jich dzóbk je môłi i krótczi. Òne jedzã òwadë, a òb zëmã lëdze mògą jim dawac szpiek. Specjalną jôdã dlô ptôchów mògą jim dawac lesny. Je charakterizëje kòntrastowi baro czãsto biôłoczôrnô farwa głòwë. Òne mają 10 lecków i 12 piórów w ògónie. Òn sykórczi mô charakteristiczny szlips na brzëchù. Wikszim dzélã to są trójné ôrtë i jima nie zagrôżô wëmrzenié. Trzë ôrtë ze szlachu sykórka z ti rodzëżnë są równak w niebezpiekù wëmrzeniô w przińdnym czasu. W Pòlsce je sédmé ôrtów z ti rodzëznë i wszëtczi są òbjimniãté ùrzãdową akùrôtną òchrónią. Niejedne jich ôrtë żëją m. jin. na Kaszëbëach np.: Błotnô sykórka Czôrnô sykórka Mòdrô sykórka

Smólno - to je kaszëbskô wies w gminie Pùck, w pùcczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Béł taczi czas w XIII wiekù, czedë ta wies słëchała białce ksyżëca Swiãtopôłka II. Tu je stôri młin nad Jizdebką.

‎' Mòdlëtwa – czinnosc kùltowô, wystãpującô w wielu religijach. Pòlegô na sczerowaniu swòjich mësli do istotë abò istot, mògącëch bëc abò bãdącëch przedmiotem kùltu (bògòwie, swiãté, janiołë). Charakteristika mòdlëtwë. Mòdlëtwa je czinnoscią kùltową, charakteristiczną dlô wiele religijów, pòlegającą na wëznôwanié do bóstwa. Pòchòdzącô z praktik magicznëch i pòczątkòwò miała fòrmã zôklãcia, chtërne wedle wiérzeń pòsiadało mòc òddziałiwaniégò na rzeczëwistosc za pòmòcą słów. Za skùteczny dzél zaklãcia-mòdlëtwë ùchòdzëłò wëmawianié miona wzëwanégò bóstwa. Pòtemù pòwstałë jinszi ôrtë mòdlëtwë (np. dziãkczënné). Dzysô nôczãsczi mòdlëtwa łączy w sobie wszelejaczi cechë wezwanégò: prosbã, podziãkòwanié, hołd itd. Mòdlëtwa w pòszczególnych religijach. Aktë mòdlëtewne są pòwszechné we wszëtczich religijach. Chòc mòdlëtwa mòże przëjmòwac fòrmã personowé gôdczi z istotą bòską, to w wiele religjiach ùształtowôł sã pewien kanón mòdlëtw, chtërnëch spisënk je dokładné òpisónô i przekazywónô w taczé fòrmie wëznôwcóm. W chrzescëjaństwie mòdlëtwa je kôrbiónką z Bògiem personowim, przez zwróceni sã do niégò w prosbie, dzãkòwnoce czë adoracëje. Chrzescëjónie ùczą sã mòdlëtwë ód proroków, swiãtëch, a przede wszëtczim òd Jezusa, chtërne wg Ewanielie za żëcé wiele razy zwrôcôł sã do Bòga i przekazywôł słowa mòdlëtwë swòjim ùcznióm. Mòdlëtwa je rozmòwą duchòwą, w chtërné chrzescëjónie mòdlą sã téż ( w kòscele rzymskòkatolëcczim) do swiãtëch ò wstawiennictwò ù Bòga. Swiãtô Teresa z Lisieux: Mòdlëtwa je dlô mnie wznieseniém serca, prostim spòjrzenim kù Niebù, òkrzëkiem wdziãcznoscë i miłotë zarówno w cierpieni, jak i rôdoscë. Swiãti Jan Damasceńsczi: "Mòdlëtwa je wzniesieniém dëszë do Bòga abò prosbą sczerowóną do Niegò ò stosowné dobra. Chto sã nie mòdli, òtrzimuje mało łask. Mòdlëtwa uspòsabia rozum i wòlã, abë żëc bliskò Bòga. W Pismie Swiãtim. W Pismie Swiãtim je wpisónëch baro wiele wëjimków, gdze lëdze zwrôcalë sã na mòdlëtwie do Bòga. Nôwôżnieszy dlô chrześcëjón je przikład Jezësa, chtëren sã nie mòdlił blós mòdlrtwama liturgicznyma Sënagòdzi; Ewanielie ùkazują nôm, jak wëpòwiadôł głośno swòją mòdlëtwã òsobistą, òd wzniosłégò błogòsławieństwa Òjca (Por. Mt 11, 25-26) aż do trwodzi w Getsemani (Por. Mk 14, 36). Ôrtë mòdlëtwë. Mòdlëtwa wespólnô Mòdlëtwa personowô Mòdlëtwa, w chtërné dzãkùjemë Mòdlëtwa, w chtërné przeprôszómë Mòdlëtwa, w chtërné proszimë ò wëbaczenié Mòdlëtwa, w chtërné tcëmë Bòga Rozważanie Meditacjô, zwónô téż rozważiwaniém czë rozmëslaniém, to ôrt mòdlëtwë pòlegający na czerowaniu do Bòga swòich mësli, zwrôcani sã do Niegò w cëszi, bez użëwóni wëùczonëch fòrmùł. Różańc cëkl mòdlëtw òdmôwianëch w òkresloné kòlejnoscë, nabòżeństwò, òdprawioné nôczãsci w rujanie, òbczas chtërnégò òdmôwiô sã wspólnie różańc. Je to sznur z pôcórkama, do rechòwaniô òdmawiónëch mòdlëtw. Mòdlëtwë gãbnë Nôbarzi znóné to: "Òjcze nasz", "Zdrowas Mario", "Chwała Òjcu", "Pòd Twòjã òbronã", "Wierzã w Bòga Òjca]]", "Loretańskô lëtaniô", "Liturgiô gòdzënów", "Akt wiarë", "Janiół Pańsczi", "Kòrunka do Bòżégò Miłoserdza", "Mòdlëtwë do swiãtëch np. do swiãté Katarzënë", "Różańc". Cechë dobré mòdlëtwë. Abë mòdlëtwa bëła skùtecznô i miłô Bògù, pòwinna zdaniem wielu swiãtëch spełniać pewné spodleczné cechë: Pòwinna bëc czerowonô "w miono Jezësa". Pòwinna bëc pełnô skrëchë. Pòwinna bëc pełnô pòkòrë. Pòwinna bëc pełnô szacënkù do Bòga. Pòwinna bëc pełnô ufnoscë. Pòwinna bëc nôbòżnô. Zarys dziejów religii, red. J. Keller, Warszawa 1986. ISBN 83-207-0849-4. Św. Teresa od Dzieciątka Jezus, Rękopisy autobiograficzne, C 25 r. cyt. za: KKK, 2558 Św. Jan Damasceński, De fide orthodoxa, 3, 24: PG 94, 1089 D. cyt. za: KKK, 2559 KKK, 2701 Józef Sebastian Pelczar, Życie duchowe czyli doskonałość chrześcijańska, tom 1. Wydawnictwo św. Stanisława BM, Kraków 2003. s. 82-98 Jacques Philippe, Czas dla Boga. Wydawnictwo M, 1993. http://adonai.pl/modlitwy/?id=209 https://web.archive.org/web/20130819210041/http://bosi.org.pl/Modlitwa,13,0.html http://adonai.pl/modlitwy/?id=208 Jacques Gauthier https://web.archive.org/web/20130511203819/http://dominikanie.pl/polecamy_x/polecamy/news_id,2734,gdzie_sie_modlic.html Jacques Philippe, Czas dla Boga. Wydawnictwo M, 1993. s. 58

Ii R, r – òsmënôstô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu. W kaszëbsczim alfabéce je 26-ą lëtrą.

Biskùp sufragan chełmińsczi diecezëji Kònstantin Dominik béł w Swiónowie

Przyborze (pòlskô wëmòwa: [pʂɨˈbɔʐɛ], miem. ""Piepenhagen", "Piepenberg"; drëdżé miono: "Pipihoga") je wies w Pòlsce, w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie, w łobesczim krézu, w gminie Łobez. Przyborze je pòłożoné kòl 7 km òd Łobza, pòrenkòwò òd rzéczi Redżi.

Rasŏn (przóde Rajin-Sŏnbong) to Direktno Administrowóny Gard w Nordowi Kòreji. Greńcze z prowincëją Jilin w Chinach ë Nadmòrsczim Krajã w Rusczi. Region òstôł wëapartniony z prowincëji Nordowé Hamgyŏng w 1993 rokù pòd mionã "Rajin-Sŏnbong". Miono to òsta skróconé do "Rasŏn" w 2000 rokù. W Pôłniowi Kòreji zaczątkòwé "R" w mionie je wëmówióné jakno "N", téj w niechternëch zdrojach mòże czasã pòtkac zapis miona gardu jakno "Najin". Ùrzãdny pòdzélk. Rasŏn pòdzélony je na jedną dzelnicã ("Kuyŏk") ë jeden kréz ("Kun"). Rajin-guyŏk (라진구역; 羅津區域) Sŏnbong-gun (선봉군; 先鋒郡)

Henrik Dawidowsczi (1929-) kaszëbsczi pisôrz. Przëszedł na swiat 21 gòdnika 1929 r. w Baninie, jakno gbùrsczi syn. W kaszëbsczim jãzëkù òpùblikòwôł: "Magda" (2004) ë "Rozalka" (2004). Jegò òpòwiôdania "Z Kaszëbama ò Kaszëbach" są z 2007 rokù. VIAF

Parchatnica abò zwëczajny kąter ("Bufo bufo") - to je łaza z rodzëznë kąterowatëch ("Bufonidae"). Ten kąter żëje m. jin. w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù. Parchatnica mòże zjadac pszczołë. Òb zëmã òna je w sklepie abò zagrzebónô w zemi.

Łątczińskô Wigòda to je kaszëbskô wies w kartësczim krézu, w Pòmòrsczim wòjewództwie, w gminie Stãżëca. Òna je w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù. Tu je kòscół z lat 1913-1914. W Łątczińsczi Wigòdze ks. Francyszk Grucza 20 rujana 1984 rokù zaczął w kaszëbsczim jãzëkù òdprawiac Msze sw. w kòscele katolëcczim.

Ida Czajinô (pòl. Ida Czaja; ùr. 1968 w Kamiéńcë Szlachecczi) – kaszëbskô pòétka i szkólnô. Biografiô. Ùrodza sã w Szlachecczi Kamiéńcë w kartësczim krézu, w gminie Stãżëca. Henë téż chòdzëła do spòdleczny szkòłë. Pòtemù ucziła sã w Òglowòsztôłcącym Liceùm miona H. Derdowsczégò w Kartuzach. W 1998 skùńcziła pòlską filologiã na Gduńsczim Ùniwersytece. Robiła jakò szkólnô pòlsczégò i kaszëbsczégò jãzeka. Mô diplóm ùkùńczeniô pòdiplomòwégò studium na UG (2001), jaczé dało ji fòrmalno prawò do ùczeniô kaszëbsczégò jãzëka w szkòłach. Ji debiut ukôzôł sã w „Tatczëznie” w 1990. Ji dokôzama zaczekawiła sã gazétniczka Izabella Trojanowskô i ùdba so wëdac w 1994 pierszi tómiczk pòezji Idë Czajinë "Mòjim mùlkã je kam...". W 1999 rokù béł pòstãpny tómiczk, „Przechlastłô idila". Dolmaczonô na fińsczi jãzëk przez Kirsti Siraste-Suda. Recytacjô i pòezjô. Òna dobiwa pierszé môle na recytatorsczim kònkùrsu Rodnô Mòwa w Chmielnie, m.jin. na 13. kònkùrsu w 1984. Próbë ji òsoblëwi na nen czas kaszëbsczi deklamacji mòże pòsłëchac i jã samą ùzdrzëc tańcëjącą w filmie-dokùmence pt. „Kaszubi” (reż. L. Niedbalskô, 1991),czej wëgłôszô wiérztã Jana Karnowszczégò "Jadamòwi rôj". Niewiele pózni w antologii "Domôcé słowo zwãczné" (1994), adresowóny do recytatorów, nalazłë są ji dwie wiérztë "Jak kam z bùrsztinu" i "Marija Magdaléna". Jakno pòétka debiutowa w pismionie „Tatczëzna” (1990), a samòstójnym tomikã z jaż 36 miłostnyma wiérztama pt. "Mòjim mùlkã je kam" (1994), gdze czëtómë m.jin. : „Nalazła jô kam ò lëdzczich sztôłtach / przëcësnã do piersë:/ naucza gò miłoë bò to je ksążã zarzekłi/ Kuszkama krësza dotkniącym ògrzéwa/Gdze je no serce kamianégò mùlka?” (1989). Tak ò miłoce – Bòsczi i lëdzczi, nôwicy ze sobą sparłãcznëch – dotądka mało chto pisôł pò kaszëbskù, a gwësno pierszi rôz pisa tak białka, Kaszëbka. Ne wiérztë na fińsczi jãzëk mô tołmaczoné Kirsti Siraste. Téż w wiérztach ji drëdżégò tomikù pt. "Przechlastłô idila" (1999) przewôżają ne miłotné czëca i colemało nen kam, czej zôs w trzecym pt. "Kropla krëwi. Dërgnienié" (2007) dochôdają dosc wòbòdné tolmaczenia blësczé ji pòétny wizje i formë wiérzté Bòlesława Lesmióna, na przëmiôr pt. "Òblek", "Alcabón", "Smiercë". W wiérzce "Dërgnienié" z delikatnyma aluzjama òpisywô czëcową miłotã : „…blôskã są twoje lëpë/ w ùsmiéchach/spiéwą wëtesknioną / czej wszepcą / kòchôj/ w mòje lëpë/lëtëpelką [=piesnią] mòją są /twòje pôlce /czej malëją / w mòje cało/szcescé”. Mòtiwë i dolmaczenczi. Ida Czajinô w swòji pòezji wcyg próbùje òdpòwiedzec na drãdżé ùniwersalné problemë i narôzka codniowégò żëcô, na jawernotã miłotë z zdrzódłów niezgarë. Òdwòłiwô sã òna colemało do Biblie (pò kasz. Knéga) , jakno téż do kaszëbsczi rodë, mitologie, wierzeniów i zwëków, nadpòmikô téż znónëch lëdzy (np. Izabelô Trojanowskô) i kaszësczé lëteracczé dokazë m. jin. w wiérztach pt. "Remùs", "Marta", "Królewiónkò", "Stôri zédżer zaczął bic gòdzënã". Wszëtczé ji wiérztë, nierôzka sparłãczoné w wikszą całotã (np. "Dialog I" i "Dialog II"), są czekawé, pòétno ùdałé i rozmajité, ale colemało tzw. wolne. Znankùje je nowi i bògati w metaforę jãzëk, w chtërnym widzec je zmiészanié żëwi i codniowé mòwë z lëteracką. Na nen ôrt swòjima dokazama ùrôbiô òglowi kaszëbsczi jãzëk, a jegò òna téż ùczi dzôtczi i młódzeznã, w szkole i doma. W jedny wiérzce napisa òna: „Jô cë dóm gôdkã/ò chtërny gôdają: skażonô/ bë jes jã wëmùjkôł/ jak mùjkô sã bùrsztin/ w pôlcach mòrza/ bë jes jã kòchôł” (Dôrënk, wiérzta dedikòwónô: Timòteùszowi). Napisa téż bôjkã "Òpòwiôstczi mirochòwsczi pùszczë" („Pòmerania” 2002) i pòwiôstczi, np. "Szabelbónk", "Skòczk" („Pòmerania” 2003), nadto prozã ò dëchòwi przejinace młodi białeczczi pt. "Mija" (2004); łôtwie mógłbë z ni zdzejac dokôz na binã. Prawie téż ùsôdzô òna widzawiszcza: Òbrôzczi na binã (2005), np. "Drama ò Bòżim Narodzenim"; "Jak mailinczi spiéwôk kaszëbsczi do nieba sã dostôł"; "Za co bòcón béł ùkôrôny", a w nym je adaptacja na binã H.Ch. Andersena "Dzéwczã ze sztrëchôlcama" (przër. „Pòmerania” 1996) i "Brzëdczi kaczélc", tołmaczenié na kaszëbsczi widzawiszcza A. Marianowicza wedle H.Ch. Andersena. Z pòzdrzatkù zamkłoscë, lëteracczi formë i jãzëka czekawé są ji familijné wspòminczi, pòwstałé na spòdlim gôdk ji tatka, szkólnégò, spisóné w proze pt. "Òtroczëzna" (2007, drëk 2008). Napisa téż tołmaczenié dokazu "Rômeò i Julia" Williama Szekspira (2013). Nôdgrodë. Wiele razy dobëła deklamatorsczé kònkùrsë „Rodnô Mòwa" w Chmielnie. W 1992 dosta Nôdgrodã miona R. Wróblewsczégò w 1992, a téż òsta òdznaczónô Póòeticczim Laùrã miona I. Trojanowsczi (1996). W 2007 dosta I nôdgrodã w Prozatorsczim Kònkòrsu miona Jana Drzéżdżóna za òpòwiôstkã „Òtroczëzna". W 2009 wëprzédnionô Medalã Stolema. "Mòjim mùlkã je kam" (1994) "Przechlastłô idila" (1999) "Przechlastłô idila" (1999) "Òpòwiôstczi mirochòwsczi pùszczë" („ Pòmerania” 2002) "Òbrôzczi na binã" (2005) "Òtroczëzna (2007", drëk 2008). "Rômeò i Julia Williama Szekspira". (2013) Karolëna Serkòwskô, "Z głową w blónach", „Pomerania” 2009 nr 7-8, s. 35-36. J. Tréder, Pòsłowie do „Rómeò i Julia” w tołmaczenim I. Czajinë, Gduńsk 2013. VIAF

Zôpadné Prësë (pòl. Prusy Zachodnie, miem. Westpreußen) historicznô prowincëjô prësczégò państwa jakô pòwsta z pierszégò ë drëdżégò pòdzelënkù Pòlsczi. Òna bëła w latach 1773–1824 i 1878–1919/20. Ji stolëcą béł òd 1793 rokù Gduńsk. Dzél jich béł dali kaszëbsczi, a téż katolëcczi. Òd 25 gromicznika 1947 rokù ni ma prësczégò państwa.

Wãglownik - zajimôł sã robieniém drzewianëch wãglów z drewna. Rozmajitoscë. Czedës na Kaszëbach òni mùszëlë bëc. Dzysô wãglownik je tu zabôczonym warkã.

Nowi Jork (ang. State of New York lub New York State ) – stón w nordowò -wschòdni czãscy Zjednónëch Krajów Americzi. Stolëcą je Albany. Historiô. Przódë (czej jesz nie bëło tam Eùropejczików) ne òbszarë zamieszkiwelë Jindianie Mohegan, Munsee i Delawarowie (algònkińskô grëpa), a téż Mohawk, Oneida, Onondaga, Cayuga i Seneka. Pierwim Eùropejczikã, chtëren nawiedzył òbéńdã przińdnégò Nowégò Jorkù béł Giovanni da Verrazzano w 1524 rokù. Henry Hùdson w 1609 rokù òdkrił główną rzékã stanu, pózni pòzwóną jegò mionã. Pierszima stójnyma eùropejsczima òskòlańcama bëlë Hòlandrë, chtërni òd 1613 rokù òrganizowelë w òbrëmienim Manhatanu swòjiznowé zamòrsczi òbszôr. Le pózni pò III wòjnie anielskò–hòlendersczi òddelë te zemie Anglikóm, chtërny nadelë ji nowé miono "Prowincjô Nowi Jork" (1777 r.). Òstateczno òbszarë Nowégò Jorkù stałë sã swòjizną Zjednónëch Krajów Americzi na skùtk ùgòdów pòdpisónëch do 1797 rokù z Jindianama . Geògrafiô. Stón rozcygô sã òd jezora Òntario i Erie do Atlanticczégò Òceanu (tikô gò na pôłniowim wschòdze). Na nordze mô grańcë z Kanadą. Nôwiãkszé rzeczi to: Niagara, Hùdson, Rzéka Swiãtégò Wawrzińca. Stón Nowi Jork leżi pòmidzë taczima stanama jak: Vermount, Connecticut, New Jersey i Pennsylvania. Nôwiãkszim gardã stanu je Nowi Jork, gdze żëje bezmała pòłowa jegò mieszkańców. Jinszé wiôldżé gardë to: Bùffalo, Rochester, Syracusë i stolëca stónu – Albany. Demògrafiô. Nowi Jork mô 17 421 800 mieszkańców (2005). Hewò lëdze gôdają pòstãpnyma jãzëkama : anielsczi jãzëk – 71,84% szpańsczi jãzëk – 14,08 % chińsczi jãzëk – 1,66 % rusczi jãzëk – 1,33 % włosczi jãzëk – 1,27 % francësczi jãzëk – 0,8 % kreólsczi jãzëk – 0,65 % jãzëk jidisz – 0,6 % kòreańsczi jãzëk – 0,6 % pòlsczi jãzëk – 0,54 % katolëcyzna – 39 % protestantizna– 32 % (w tim Lëterstwò 11%) bez wëznaniô – 17 % judajizna – 6 % òstałë (m. jin. islam ...) – 6 % Religiô. Nôwikszima religijnyma grëpama w 2010 rokù bëłë: Katolëcczi Kòscół: 6 286 916 Judajizm: 784 106 Jislam 392 953 Protestantiznë : 374 521 Zjednóny Metodisticzny Kòscół: : 328 315 Zelonoswiãtkòwcë : 175 000 Kòscół Baptistów : 173 407 Kòscół Episkòpalny : 163 730 Kòscół Ewangelickò–Lëtersczi: 134 407 Prezbitersczi Kòscół: 116 960 City University of New York Cornell Uniwersity Siracuse Uniwersity Columbia University Nôwiãkszi turisticzny atrakcje. Sztatura Wòlnoscë, Wòdospôd Niagara, Wëższô Wòjskòwô Szkòła "West Point", Central Park i jinszé.

Òsek (pl. "Osiek") - zgrëpionô, gbùrskô wies, jakô leżi w zôpadnym dzélu gminë, na zberkù dolëznë Łebë. Pierwòsznô pòzwa wsë - Òseczi - wskazëje na militarné znaczenié negò môla w strzédnëch stalatach, jaczi zajimał pas wëcãtégò lasu (dzysô më bë rzeklë zaseczi), òsłaniającégò krótkò pòłożoną przëszlôgã w Tłuczewie. Historiô. Pierszé wiadło ò Òsekù pòchôdô z 1342 rokù. Bëło to òsedlé założoné na pòlsczim prawie, słëchającé do lãbòrsczi zemi. Òd 1466 rokù Òsek razã z lãbòrską zemią słëchôł do zôpadnopòmòrsczich ksyżëców i béł greńczną wsą. W 2. pòłowie 16. stalatégò wies bëła dobrã pòmòrsczi familie Bòchenów. W kùńcu 19. stalatégò òsecczi majątk słëchôł do rodzëznë Zielke mającë 532 ha gruńtu. Szpecjalizowelë sã tuwò w chòwie òwców. W latach 1920-1945 bëła to miemieckô greńcznô wies. Czekawinczi. Òdwiedzającë Òsek, wôrt wëbrac sã nad Łebã, jakô płënie na nordã òd wsë, w nié za baro szeroczi dolëznie, òtoczony przitczima, zalesonyma grzëpama. Wedle rzéczi prowadzy droga do dôwnégò "młina w Tãpczu" i "pałacu w Paraszënie". W Òsekù stoji szlachòta Jablóna - Dëcha ze szlachù "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha" w gminie Lëniô. 1.)

Międzyrzec Podlaski - to gard ë gminô w bialsczim krézu, w lubelsczim wòjewództwie, leżącé nad rzéką Krzną. Jan Brożek Grzegorz Piramowicz Sława Przybylska Mieczysław Kalenik Andrzej Kopiczyński Elżbieta Dzikowska Karol Ferdynand Eichler Ryszard Kornacki Yehoshua Leib Diskin Kazimierz Kierzkowski Bolesław Leon Hryniewiecki Makary Aleksandra Potocka Jan Zabrzeziński Jacob ben Wolf Kranz Morris Michael Edelstein Feliks Paweł Turski

Wepskô Nôrodnô Gmina (rus. "Вепсская национальная волость") – je w Rusce krótkò Fińsczi. Tu mieszkô kòl 1200 Wepsów, a òni gôdają wepsczim jãzëkiem.

Kaszëbizm to je słowò tipòwé dlô kaszëbsczégò jãzëka, przeniosłé do jinégò jãzëka. Np. "dalli" ("weiter, los") przeniosłé do miemiecczégò z kaszëbsczégò "dali" abò "Litewka" przeniosłé do miemiecczégò z kaszëbsczégò litewka. Lëteratura.

Łobzenica (we zdrojach: "Lopszenecz", "Lobszenecz" 1398, "Lobszenica" 1427, "Lobzenycza" 1441, "Lobzenicza" 1578, "Łobzenica" 1618-20, "Łobżenica" 1846, 1884, "Lobsens"; pòl. "Łobżenica", miem. "Lobsens") - garc w pielsczim krézu we Wiôlgòpòlsczim wòjewództwie. Lëdztwò gardu: 3.090 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 3,25 km2

Skansen - pòtocznie pòzwa mùzeum na wòlnym lëfcë, chtërnégò célem je zaprezentowanié kùlturë ludowô dóné òkòlë abò téż ekspozycëjô òbiektów stôrodôwnych (archeologowich, bùdownych, etnografnych). Pòlsczi mùzea skansenowsczi zrzeszają sã w "Zrzeszeniu Mùzeów na Wòlnym Lëfcë". Nôstarszim skansenem w Pòlsce je Kaszëbsczi Park Etnografny we Wdzydzach Kiszewsczich. http://www.muzeum-wdzydze.gda.pl/ Pòzwa tego tipù mùzeów pòchòdzy òd szwedzczi pòzwë własnô, parkù Skansen, ùżëtô dlô òdemkłi w 1891 przez Artura Hazeliusa ekspozycëji 150 przëkłôdów architekturë drewnionô z môlu całégò kraju, na wyspie Djurgården na terenie Sztokhòlmù, gdze pò rôz pierwszi przëgòtowano tego tipù zbiér stôrodôwnotów. Przeniesono tam z rozmajitich môlów kraju apartny dlô nich bùdynczi wiejsczi. Skansenë etnografny : Przenôszi sã do nich tipòwé abò nadzwëkòwé przëkłôdë nôczãscô architekturë ludowô z dóné òkòlë, a wraz z bùdinkama jich wëpòsażenié, statczi, nôrzãdza, wëstrojenié, òbleczënk ludowé i jinszi elementë fòlkloru. Skansenë techniczi : pòzwë ti terô ùżiwô sã téż dlô zebrónych pòd gòłim niebem stôrodôwnych òbiektów technicznych. Skansen przerobinë: stôré czerpiskò i przëgòtowóné do zwanożënié fòrtyfikacëji np. Skansen Fòrtyfikacëjny – Oderstellung – Lesnô Góra, Skansen fòrtyfikacëjny w Dobieszowicach. Skansen górowny : w Zabrzu (ùl. Wòlnoscë) – na môlu założoné w 1791 r. czerpiska kamianégò wãdżiela, w jegò skłôd wchôdają m.jin. dôwné wërobiska Königin Luise Grube (Pò II wòjnie swiatowé i pò zmianie państwowiznë Zabrza pòzwano "Luizã" KWK "Zabrze") Skansen pòdzemny : Stôrodôwny Czerpiskò Kamianégò Wãdżiela "Guido" zrobionô na terenie Zabrza Małô Encyklopedia Pòwszechnô PWN

Stolôrz – rzemiãsnik, chtëren robi z drewna méble i zachë na codzénny ùżëtk. pòl. pòl

Bretóńskô Frizëjskô Łużickô Mòrawskô Pòmòrskô

Smarlëna ("Ribes nigrum" L.) - to je roscëna z rodzëznë kòsmatkòwatëch ("Grossulariaceae"). Òna rosce m.jin. na Kaszëbach. Ten czerz to je wielelatnô roscëna drzewòwi ze zdrewniałim chłądã, chtërna sã nie pnie, a òd nôsôdu je rozwietwionô na wiele taczich samëch zdrewniałëch chłądów.

Kaszëbsczé Parlamentarné Karno (pòl. "Kaszubski Zespół Parlamentarny") – karno senatorów i pòsélców òd 2011 rokù we Warszawie. Jegò spòdlowi cél to m. jin. rozwij kaszëbiznë. Swój zaczątk òno miało w 2006 rokù. Kaszëbsczé Parlamentarné Karno w parlamence 9 kadencje (2019 -) Kaszëbsczé Parlamentarné Karno w parlamence 8 kadencje (2015 - 2019) Kaszëbsczé Parlamentarné Karno w parlamence 7 kadencje (2011-2015)

Ùniwersytet w Toronto ("University of Toronto") - je wôżnym kanadnym môlã dlô rozwiju nôùczi òd 1827 rokù. Kanada University of Toronto Bibloteka

Robert Ludlum (ùr. 25 maja 1927 w Nowim Jorkù, ùm. 12 strëmiannika 2001 w Naples na Floridze) – amerykańsczi pisôrz, aktór i producent; ùsôdzca 27 pòmianowéch pòwiesców, oddôwca rolów w kòl 200 przedstôwkach telewizjowéch, załóżca téatrù Playhouse-on-the-Mall. Pòdłùg wszelejaczéch zdrzódłów, jegò pòwiescë òstałë òpùblikòwané w 290-500 miliónach sztëk w 32 jãzëkach na môlach 40-50 krajów. Biógrafiô. Dozdrzeléwôł w Short Hills w stónie New Jersey, dze w 1945 wstąpił do mòrsczi piechotë. Sztudérnã skùńczëł w Wesleyan University na fakùltece snôżéch kùńsztów. Griwôł na Broadwayu i w telewizjowëch przedstôwkach. Swòjã pierszëznã miôł w 1943 w przedstôwkù "Junior Miss", czede òn bëł leno 16 lat stôry. W latach 50. pòjawił sã jaż w 200 telewizjowëch przedstôwkach. Jakno wërôbiôrz wëstôwił w 1956 na Broadwayu przedstôwk "The Owl and the Pussycat". Pò pòkôzanim sã w 1971 jegò pierszéj ksążczi "Spôdkòwizna Scarlattich" Robert Ludlum pòczął regùlarné pisanié (strzédno jednô ksążka na rok). Wikszosc jegò dokôzów sta sã bestséllerama, dzãka chtërnym stôł sã bògatym chłopã. W 1998 pòdpisôł dogôdkã z wëdowizną St. Martin’s Press na kwòtã 4 miliónów dolarów za ksążkã. Niechtërné ksążczi aùtór pùblikowôł pòd tacëwnima miónama Michael Shepherd i Jonathan Ryder. "Spódkowizna Scarlattich" ("The Scarlatti Inheritance", 1971) "Weekend Òstermóna" ("The Osterman Weekend", 1972) "Matlockòwé Pismiono" ("The Matlock Paper", 1973) "Trevayne" (1973) "Rhinemannowô sznërga" ("The Rhinemann Exchange", 1974) "Chlëch Halidonu" ("The Cry of the Halidon", 1974) "Darga do Gandolfo" ("The Road to Gandolfo", 1975) "Miónkòwnicë Gemini" ("The Gemini Contenders", 1976) "Manuskript Chancellora" ("Chancellor Manuscript", 1977) Inszi titel: Rãkòpis Chancellora "Holcroftowô ùgóda" ("The Holcroft Covenant", 1978) Inny tytuł: "Czwiôrtô Rzëszô" "Matarese’owi Krãg" ("The Matarese Circle", 1979) "Bourne’owô juwërnota" ("The Bourne Identity", 1980) "Parsifalowô mòzaika" ("The Parsifal Mosaic", 1982) "Pòstãp Akwitanië" ("The Aquitaine Progression", 1984) "Bourne’owô krucjata" ("The Bourne Supremacy", 1986) "Programa Ikar" ("The" "Icarus Agenda", 1988) - Jinszi titel: "Kriptonim Ikar" "Bourne’owé ultimatum" ("The Bourne Ultimatum", 1990) "Darga do Omaha" ("The Road to Omaha", 1992) "Ùwidë Skorpiona" ("The Scorpio Illusion", 1993)" "Strzëżnicë Apokalipsë" ("Apocalypse Watch", 1995) "Matarese'owé òdliczanié" ("The Matarese Countdown", 1997) "Cëgaństwò Prometeusza" ("The Prometheus Deception", 2000) "Protokół Sigmë" ("The Sigma Protocol", 2001) "Zlécenię Jansóna" ("The Janson Directive", 2002) "Przeniewiérnosc Tristana" (The Tristan Betrayal, 2003) "Ostrzega Amblerë" (The Ambler Warning, 2005) " Sztrategiô Bancrofta" ("The Bancroft Strategy", 2006) "Programa Hades" ("The Hades Factor", 2000, Gayle Lynds) "Przymierze Kasandry" (The Cassandra Compact "2001, Philip Shelby)" "Pariżsczi wëbiérk" ("The Paris Option", 2002, Gayle Lynds) "Szifr Altmana" ("The Altman Code", 2003 , Gayle Lynds) "Pòmsta Łazarza" ("The Lazarus Vendetta", 2004, Patrick Larkin) "Mòskiewsczi wektór" ("The Moscow Vector", 2006, Patrick Larkin) "Arkticzné Wëdarzenié" ("The Arctic Event", 2007, James H. Cobb) "The Infinity Affair", 2010, James H. Cobb "The Ares Decision", 2011, Kyle Mills "Spadkòwizna Bourne’a" ("The Bourne Legacy", 2004, Eric Van Lustbader). "Zdrada Bourne'a" ("The Bourne Betrayal", 2007, Eric Van Lustbader). "Sankcjô Bourne’a" ("The Bourne Sanction", 2008, Eric Van Lustbader). "Cëgaństwò Bourne’a" ("The Bourne Deception", 2009, Eric Van Lustbader). "Cél Bourne’a" ("The Bourne Objective", 2010, Eric Van Lustbader). "Panowanié Bourne’a" ("The Bourne Dominion", 2011, Eric Van Lustbader). "Kòniécznosc Bourne’a" (The Bourne Imperative", 2012, Eric Van Lustbader). "Rhinemannowô sznërga" ("The Rhinemann Exchange", 1977, reż. Burt Kennedy) "Weekend Òstermóna" ("The Osterman Weekend", 1983, reż. Sam Peckinpah) "Holcroftowô ùgóda" ("The Holcroft Covenant", 1985, reż. John Frankenheimer "Bourne’owô juwërnota" ("The Bourne Identity" 1988, reż. Roger Young) "Strzëżnicë Apokalipsë" ("The Apocalypse Watch", 1997, reż. Kevin Connor) "Juwërnota Bourne'a" ("The Bourne Identity", 2002, reż. Doug Liman) "Bourne’owô krucjata" ("The Bourne Supremacy", 2004, reż. Paul Greengrass) "Covert One: The Hades Factor", 2006, reż. Mick Jackson "Bourne’owé ultimatum" ("The Bourne Ultimatum", 2007, reż. Paul Greengrass "Spadkòwizna Bourne'a" ("The Bourne Legacy", 2012, reż. Tony Gilroy) Ludlum Books – The Fansite Of Robert Ludlum

Wòłôcz (abò wòkatiw, krzikôcz; łac. "vocativus") – òsoblëwô fòrma miona (na ògle jistnika), ùżiwónô do identifikacje òbiektu, do jaczégò nastãpùje zwrot. Wòłôcz je m.jin. jednym òd sétmë przëpôdków kaszëbsczégò jãzëka. Fòrma wòłôcza jistniała w indoeùropejsczi systemie przëpôdków. Do dzysô ùchowała sã m.jin. w grecczim jãzëkù, w wiele słowiańsczich jãzëkach (na przëmiôr ùkrajińsczi, biôłorusczi, pòlsczi, serbsczi), a téż w bôłtëcczich jãzëkach (lëtewsczi, łotewsczi) i niechtërnëch celticczich (na przëmiôr jirlandzczi).

Bùjón ("Paeonia officinalis" L.) - to je roscëna z rodzëznë bùjónowatëch. Bùjónë czasem roscą m. jin. w kaszëbsczich ògródkach.

Wisława Szymborska (fùl miono Maria Wisława Anna Szymborska, ùr. 2 lep. 1923, ùm. 1 grom. 2012) to bëła pòlskô pòétka, noblëstka, lëterackô redachtôrka, dolmôczka, eseistka, felietônistka, runitka. Czej dobëła lëteracką Nôdgrodã Nobla w 1992 rokù, òstała drëgą pòlską noblëstką po Marii Skłodowskiej-Curie. Ji pòézjô bëła pòpularnô w Pòlsce, Miemieckô i jinnech państwach. Krom Nôdgrodë Nobla, dobëła przëznôné pòlsczé orderë: Order Biôłego Orła, Order Òdrodã Pòlsczi, Złoti Krziż Zasłudżi i Mëdal „Zasłudżoni Kùlturzë Gloria Artis” i téż nôdgrodë: Goethego, Hardera, Fùńdacji Kościelsczich i jin. Bëła nôleżniczką Pòlsczi Akademji Umiejętności, Związku Pòlsczich Lëteratów, PEN Clubu i Amerikański Akademji Kùńsztu i Lëteratury. Jeden òd ji nôpòpularnejszich wiérztów w Pòlsczi to je "Kòt w pùstim mieszkanù". Òna ùrodzeła sã na folwarkù Prowent (dzys Kórnik), a robiła i mieszkała w Krakòwe do smërce. "Dlatego żyjemy", 1952, 1954 "Pytania zadawane sobie", 1954. "Wołanie do Yeti", 1957. "Sól", 1962. "Sto pociech", 1967. "Wszelki wypadek", 1972. "Wielka liczba", 1976. "Ludzie na moście", 1986. "Koniec i początek", 1993. "Chwila", 2002 "Dwukropek", 2005 "Tutaj", 2009) "Wystarczy", 2012 "Czarna piosenka", 2014 "101 wierszy", 1966 "Wiersze wybrane", 1964 "Poezje wybrane", 1967 "Poezje: Poems" (pòlskò-anielskò edycjo), 1989 "Widok z ziarnkiem piasku", 1996 "Sto wierszy – sto pociech", 1997 "Miłość szczęśliwa i inne wiersze", 2007 "Wiersze wybrane", 2010 "Milczenie roślin", 2011, 2012 "Lektury nadobowiązkowe", 1992 (felietone) "Rymowanki dla dużych dzieci", Kraków, 2003, ISBN|838556859X "Błysk rewolwru", Warszawa, Agora, 2013, ISBN|978-83-268-1248-4

Òlëwa (pòl. "Oliwa", miem. "Oliva") - to je dzys dzél Gduńska. Tu je archikatédra - môl pòchòwaniô ksyżeców Pòrénkòwi Pòmòrsczi. Òni tu mają stôrodôwny, czôrny grobówc. Dzys archikatédra gduńskô to je nôwôżniszi stôrodôwnota Òlëwë. Ten pòcëstersczi kòscół Swiãti Trójcë, Nôswiãtszi Marii Panienczi i swiãtégò Bernata je swiątnicą bazylikòwégò ôrtu. Zachòwało sã tuwò bòkadné wëpòsażenié (XVII-XVIII st.), w tim òrganë (XVIII st.). W 1186 rokù Sambòr I sprowadzył tu cëstersczich klôsztorników z Kòlbacza (Zôpadnô Pòmòrskô). Tu w cëstersczim klôsztorze 3 maja 1660 rokù béł pòdpisóny spòkój òlëwsczi. W archikatédrze są pòrtretë achtnionëch przez Kaszëbów ksyżëców np. Swiãtopôłka II. Òd 1831 rokù béł to parafialny kòscół, w 1925 rokù stôł òn sã katédrą, òd 1976 rokù miéjszą bazyliką, a òd 1992 rokù je to archikatédra. W katédrze wôrt je pòsłëchac mùzyczi stôrëch òrganów. Rozmajitoscë. Aleksander Majkòwsczi napisôł, że Remùs miôł taczi nakôz: "Do Òliwë kòżdi Kaszëba, chòc le rôz jeden w żëcu, òdbëc pòwinien pielgrzimkã, bë sã pòmòdlëc na grobach ksążąt kaszëbsczich. (...). " Kòss VIAF (pl) 1886 (pl) pòcëstersczé pismiono z 1616 rokù

Kramarzënë są kaszëbską wsą w gminie Tëchómié, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Wë wsë je mùrowòné katolëcczi kòscół z lat 1855-57. Tu gòspòdarzył jak gbùr Ludwik

Miechùcëno (pl. "Miechucino") – kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Chmielno. Tu béł nalazłi stôrodówny miecz. W ti wsë są przë drogach dwamòwny tôfle pòlskò-kaszëbsczé.

Cc C, c – trzecô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu, ùżiwónô prakticzno w kòżdim alfabéce na łacyńsczim spòdlim. Lëtra ta pòchòdzy òd grecczi lëtrë "gamma" Przódë w łacëznie òznacziwała zwãk [k]. We wespółczasnëch jãzëkach mòże oznôczac regã jinëch zwãków, na przëmiôr [t͡s] (jak w kaszëbiznie), /t͡ʃ/, /d͡ʒ/. Czãsto wchodzy w skłôd digrafów (nôstarszim i nôbarżi rozkòscérzónym je digraf " ch") abò je mòdifikòwónô diakriticznyma znakama (przikładã je m.jin. lëtra „ć”). W kaszëbsczim alfabéce je piątą lëtrą.

Stołowi tenys' (téż pingpong) to je takô jigra, w chterné biorą ùdzél 2 (jigra pòjedincznô) abò 4 òsobë (ijgra dëbëltowô), zanôlégô na òdbijanim môłé bali rakétą tak bë przeleca nad satką na drëgą starnã stołu. Bala muszi dotknąc stół le rôz, blós nié z lëftu. Pùnktë sã dobëwô za ùderzenia, chternëch drëdżi grôcz nie òdebrôł. Òd 2001 rokù, cziedë niechterné zasadë stołowégó tenysa dość istotnie sã zmieniłë, set rozgriwóny je do momeńtu, w chternym jaczis z miónkôrzów dobãdze 11 punktów (wczesné 21). Zwykle grô siã do 3 wygranych setów, lub 4 (na imprezach wëższé randżi np. mistrzowskiej) Historiô. Stołowi tenys narodzëł sã w 80 latach XIX stalatégò w Anielskô. Z czasã jigra stawała sã corôz barżi pòpùlarnô ( òsoblëwie wëstrzód bògatëch ) , pòstanowiono hańdlowac sprzãtã do jigrë (chiżnié ùżiwano rzeczë codniowégò ùżitkù). Pòzwa pingpong pòwsta òd charakteristicznégò dzwiãkù òdbijané bali ,w 1901 rokù pòzwa zosta zastrzegłô przez janielsczégò fabrikanta sprzãtów J. Jaques & Son Ltd. Ping pong béł ùżiwóny jakno pòzwa òb czas jigrë drodżim sprzãtã Jaquesa, chòć w tim samim czasu jinszi fabrikancë ùżiwalë pòzwë„stołowi tenys”. Pòstãpną zmianã wprowadzëł James Gibb, janielsczi entuzjasta stołowégò tenisa, chterën to pò wanodze do USA w 1901 zaczął ùżiwać bali z Celuloidu. Wôżna data dlô stołowego tenisa to rok 1903, cziedë to E.C. Goode wprowadzëł òbłożenë przëklejané do desczi. Na zaczątkù XX wiekù jigra bardzo chùtkò sã rozwija, a w 1902 òdbëłë sã nawetka nieòficjalné mésterzka swiata. W 1921 òstôł założoni janielsczi Part Stołowégò Tenisa(jan. Table Tennis Association), a w 1926 pòwsta Miãdzënôrodnô Federacja Stołowégò Tenisa(jan. International Table Tennis Federation). W w roku 1926 w Londinie òdbëłë sã pierszé òficjalné mistrzostwa swiata. W 1988 rokù pò rôz pierszi stołowi tenys béł zapisóny w programie Òlimpnëch Jigrach w Seùlu. Òd jaczégòs czasu ITTF stara sã zmienic zasadë jigrë, bë bëłë jak nôbarżi zrozmiałé dlô kòżdégò kibica abò òbzérnika. Pò pierszi bale ò przemiarze 38 milimetrów òsta zastąpioné balama 40 milimetrowima przez co jigra kąsk sã spòwòlniła. Pò drëdżi pòmniészono lëczbã pùnktów brëkòwnëch do wëgraniô seta (terô – 11, ùprzedno – 21). To sprôwiô, że miónkôrze nié mògą „òdpuszczać” jigrë, le mùszą bëc baro skòncentrowóni od samégò pòczątkù, bò strata cziles pùnktów przë jigrze na wësoczim pòziomie je baro trudnô do òdrobieniô. Pò trzëci baro dużą zmianą bëło zaòstrzenié zasadów dotikającëch serwòwaniô (chiżnié serwùjący mòglë łatwo zasłtawiac piłkã), przez co zmniészono przewagã miónkôrza serwùjącégò. Na swiece pòjôwiają sã różné wersje stołowégò tenysa, dze grô sã balą ò przemiarze 44 milimetrów czë tzw. „krótkimi czopami” czëli òbłożenama z krótczima i szeroczimi czopami na zewnątrz. Taczi rozwiązanié znacznie spòwòlniô jigrã, sprawiô, że dlô niechternëch je òna mało cekawô, chòć mimò to ceszy sã spòrą pòpùlarnością. Nôrzãdza. Rakétka. Rakiétka skłôdô sã z déla i dwùch òsoblëwëch, gùmòwëch (kauczukowych)òbłożeniów. Dopùszczô sã lë czerwiono-czôrné farwë rakiétczi. Dél. Dél skłôdô sã z 1–9 sklejek i muszi bëć zrobiony z co nômnié 85% z drzewiané, pozostałe sklejczi mogą bëć zrobioné np. z karbonu, włókna szklanégò czë kevlaru. Zobacz: Deska. Òbłożenë. Òbłożenë pò òbù starnach mùszą bëć farwë czerwioné i czarné, inszé są niedopùszczalné. Można je cziles razë wëmieniwac, przëklejając specjalnëm klejã. Niechterné miónkôrze baro czãsto przëklejają gumë, w ten spòsób pòprôwiają jich włascëwòscë (òd rokù 2008 ITTF wprowadzëł zakôz granégò na swiéżim lepiszczu). Czãsté zrëwanié òbłożenów niszczë jich pòdkładë. Dzysdnia wiele firm produkùje baro dużo różnëch o zróżnicowanych stopniach kontrolë, szëbkòścë, rotacjë. Òbłożenë. Stół. Blat stołu do grë mô 9 x 5 stóp (2,74 x 1,525 metra). Jegò wësokòsc wënosi 0,76 m. Stół muszi bëc prostokątny, pòfarwòwany na zelono, mòdro abò czôrno. Białé pasë na kantach mùszą miec szerokòsc 20 mm a pasek dzelący pòla stołu mùszi miec szerokosc 3 mm.

Lechicczé jãzëczi – to je jedna z gromadów zôchódnosłowiańsczich jãzëków. Do ni słëchają: pòłabsczi jãzëk † kaszëbsczi (kòl 100 tës) pòlsczi (kòl 44 mln) Pòdzél ti gromadë biwô czasã jinszi. Jerzi Tréder: Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie, Gduńsk 2014

Kaspijsczé Mòrzé (an. "Caspian Sea") - to je baro wiôldżé słoné jezoro, chtërnégò nordowi dzél je w Eùropie, a reszta w Azje. Òno je m.jin. w Rusce. Z niegò wòda sã ropi, ale nie òdpłiwô. Òno mô wiéchrzëznã kòl 371 000 km² i strzédną głãbòkòsc 211 m. VIAF

Jennifer Lynn Lopéz (ùr. 24 lëpińca 1969), znónô téż jakno J.Lo, w Nowim Jorkù – amerikańskô aktórka, spiéwôczka pòpòwô, tancérka, projektantka mòdë, biznesménka. Ùrodzëła sã i spãdzëła dzëcinné lata w Bronksu, dzélnicë Nowigò Jorkù, a czedë bëła sedemnôscë lat stôrô wëstãpiła w piérszim filmie "Mòja môłô dzéwczënka". Pózni jisz grała w jinszëch, mniészich produkcëjach. W 1997 rokù òdegrała pierszôplanową rolã w filmie Selena" i òtrzimała za nią nominacjã do "Złotégò Globù". Òd négò czasu ji kariera artisticznô sã chùtkò rozpãdzëła i nabrała mòcë. W 1999 rokù aktórka piérszi rôz wëstãpiła w rolë spiéwôczczi albùmem "on the 6" i òdniosła wiôldźi zwënéga. W pòstãpnëch latach ji spiéwónczi bëłë na piérszich môlach swiatowëch lëstów nôwiãkszich hitów. Lopéz sedzy w kòmisji amerikańsczigò Idola. Ùtworë Lopéz sprzedônô na całim swiece w òkòlim 75 milinów egzemplôrzy. Òtrzimała nôdgrodë taczi jak: American Music Award MTV video Music Award dwa razë nominowônô do Grammy Lopéz nie je blós spiéwóczką, aktórką i tancérką, ale téż biznesmenką. Mô swòją kòlëkcjã òblëczenków i parfumów i wiele ùmòwów na reklamë. Jennifer je znônô jakno przédniczka mòdë i nôlëpi òpòcônô aktórka latinoskô w Hollywood. W 2011 rokù zdobëła titél nôpëszniszy białczi na całim swiece wedlë magazynu "People", a rok pózni "Forbes" pòzwôł ją nôbarżi òsôblëwą i bòkadną gwiôzdą. Òna zbiła majątk zrëchòwôny na òkòlim 150 milinów dolarów. Lëdzë interesëją sã ji sprawama priwatnëma. Lopéz mia trzech chłopów, a przez dwa lata ji chłopem bëł aktór Ben Aflleck". Pózni òzëniła sã z Marcem Anthony'm", a w 2008 ùrodzëła blëzniôczi. Pò sedmë latach òni sã rozeszlë, a w 2014 wzãlë rozdënk. 1998: Selena MTV Movie Award nôblëpszô aktórka 1998: Selena Złoty Glob nôblëpszô aktórka , 1998: Anakonda Saturn nôblëpszô aktórka, 1999: American Music Awards – nôblëpszô spiéwôczka Latinoamerykańskô, nôblëpszô nowô artistkô, 1999: If You Had My Love MTV Video Music Awards za nôblëpszi teledysk 1999: Co z òczu, to z sérca MTV Movie Award nôblëpszô białogòwskô rola, 2001: Cela MTV Movie Award nôblëpszô białogòwskô rola, 2001: Let's Get Loud Grammy Award nôblëpszi dokôz Dancebiałogłowsczi, 2001: American Music Awards nôblëpszô spiéwôczka Pop / Rock, 2001: Cela Saturn najlepsza aktórka, 2001: Waiting for Tonight Grammy Award nôblëpszi dokôz Dance, 2002: American Music Awards nôblëpszô spiéwôczka Hip-Hop / R&B, 2002: I’m Glad MTV Video Music Awards dlô nôblëpszi spiéwôczczi pop, 2003: Nigdy więcej Złota Malina nógòrszô aktórka, 2011: MTV EMA dlô nôblëpszi wokalistczi 2012: ALMA AWARDS dlô nôblëpszi wokalistczi Oficjalna strona Jennifer Lopez Jennifer Lopez Online

Kùjôtë (pòl. Kujaty) – są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Serakòjce. Òna je kòl Tëchlëna (w òdległoscë 2,1 km). W 2011 we wsë mieszkało 155 lëdzy. Òficjalnô kaszëbskô pòzwã wsë w pòstacje „Kùjôtë ” òsta wprowadzónô 1 gòdnika 2009.

Maszewò Lãbòrsczé (pòl. "Maszewo Lęborskie") – to wies w gminie Céwice w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu w szkòle dzecë ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w fòrmie „Maszewò Lãbòrsczé” òsta wprowadzónô 9 łżëkwiata 2019.

ks. Frãcëszk Blachnicczi (ùr. 24 strëmiannika 1921 r. w Rëbnikù, ùm. 27 gromicznika 1987 r. w Carlsbergù) - pòlsczi rzimskòkatolëcczi ksądz, kandidat na wôłtôrzë, załóżca i dëszëwni tatk Rësznotë Wid-Żëcë- jedny z rësznot òdrodë Kòscoła pòdług ùczbë II Watikańsczégò Sobòru, Krucjatë Wëzwòlenia Człowieka, Chrzescëjańsczi Służbë Wëzwòleniégó Nôrôdów, a téż pòspólnotów kònsekrowanégò żëcégò: Jinstitutu Niekalóny Mëmczi Kòscoła, Pòspólnotë Christusa Słëgi i Ùnië Kapłanów Christusa Słëdżi, Tczëwôrtny Słëga Bòżi Żëcé. Młodosc. Ks. Frãcëszk Blachnicczi ùrodzëł sã 24 strëmiannika 1921 rokù w Rëbnikù na Szląskù w wieledzecny rodzëznie Józefa Blachnicczégò i Mari"ë" z dodómù Miller. Do gimnazjum chòdzëł w Tarnowsczich Górach; béł baro aktiwny w harcerstwie. W 1938 rokù zdôł matùrã;w séwnikù wstãpił do wòjska. Biôtkowôł òn w séwnikòwi kampanië 1939 rokù jaż do kapitulacë. W rujanié 1940 rokù zaczął dzejac w kònspiracjë. W strëmiannikù 1940 rokù mùsiał ùchodzëc przed Gestapo. Złapany w Zawichòscë i zamknãti w sôdzë pò czilëtidzeniowim przësłëchù òstał wëwiezóny do lagru w Òswiãcëmiù. Béł tam,z numrã 1201,bez 14 miesąców, z czegò bez 9 miesąców w karny kómpanië,w blokù 13 ,a téż bez wnetka miesąc w bąkrze. W séwnikù 1941 rokù przewiezóni do przesłëchòwni sôdzë w Zabrzù, pòtim w Katowicach. W strëmiannikù 1942 rokù òstał skôzóny na sztrofã smiercë bez zeseczenié za kònspiracijną dzejnotã procëm III Rzeszë. Pò pònad 4,5 miesącach żdaniégò na wëkonanié wërokù òstał obłaskawiony,a sztrofã smiercë zamieniono mù na 10 lët sôdzë pò skuńczeniém wòjnë. Bëł to jedurny przepôdk niewëkonaniégò sztrofë smiercë na harcérzù w historië. Nawrócenié. Òbczas bëtnoscë na òddzéle B-1 17 czerwińca 1942 rokù w kluzë smiercë Frãcëszk, nimò deklarowany niewiarë, radikalno zjinaczëł swòją pòstawã,bò, jak scwierdzëł, òtrzimôł tedë òd Bòga darënk wiarë, chterën bezzùstónkòwò prowadzëł go bez żëcé, a nën dzéń pòzwał „nôwiãkszim dniã żëcégò”. Pòdług jegò òpisënku z dëszëwnégò dzénnika z 1961 rokù mia to plac òbczas czëtaniégò ksążczi, w chterny nôlôzł wëjimczi z Ewaniélië, przede wszëstczim z Kôzaniégò na Górzë. Tedë òn zrozmiał,że jistnieje miłota absolutnô, czësto bezzweskòwnô. Odkrëł,że Bóg kòchô, bò wëpłiwô to z Jegò nôtërë. Bóżą miłotã uznôł za òdpòwiesc na pëtanié o cwék żëcégò i rëtënk dlô lëdzy. To wëdarzenié stało sã pónktã zwrotnym w jegò żëcém. Pòd jegò cëskã pòdjimnął pòstanowienié całkòwitégò òddaniégò sã na służbã Bògù. Òn bëł dbë ,że zmartwichwstał dëszëwno. Bëł to zaczôtk stegny, chtërna doprowadzëła gò do założënkù Rësznotë Wid-Żëcé. Kapłaństwò i òazowô rësznota. 17 łżëkwiata 1945 rokù òstał wëswòbòdzoni bez amerikańsczé wòjska,a pò skuńczeniém wòjnë wstãpił do Szląsczi Dëszëwni Seminarëjë w Krakòwié. Sztuderował na Teologòwim Fakùltecë Jagiellońsczégò Uniwersitetù. Òtrzimawszi magisterium z teolodżëjë, 25 czerwińca 1950 rokù òtrzimôł ksãżowsczé swicenié. Jakno wikari robił pòsobicą w czilu parafijach katòwicczi diecezjë. W dëszpastursczi robòcë miôł wiôldżi bôczënk na sztôłtowanié elitarnych karnów. Wërobił òn spòsób dzecynnych zamkłich rekòlekcëjów (Òaza Dzecy Bòżich). W latach 1954-1956 òbczas wëwiezenégò szląsczich biskùpów brał ùdzél w òbradach krëjamny Kùrië w Katòwicach. Bez rok béł bùten diecezjë w Niekalonowié, gdzë sztuderował dëchòwòsc ë spòsobë apòsztolsczi robòtë ò. Maksymiliana Kolbegò. W rujanie 1956 rokù brał ùdzél w òrganizowanien pòwrotù biskùpów do diecezji. W tim sómim rokù zacził robòtã w Dëszpastursczim Referacë Kùrii diecezjalni w Katòwicach i w redakcëji tidzénnika „Gość Niedzielny”. Zòrganizował ë prowadzëł Katécheticzny Òstrzódk ,a òd 1957 rokù spolëznową, procëmalkòhòlową akcëjã pòd pòzwą "Krucjata Strzëmòwnoscë" ,chtërna przëbrała sztôłt rësznotë religijno-mòralny òdrodë, òpiartégò ò dëchòwé wskôzë ò M. Kòlbégò. Krucjata wëdôwa swòj dwùtidzennik „ Niepokalana zwycięża”.29 zélnika 1960 rokù Centrala Krucjatë Strzëmòwnoscë w Katòwicach òstała zamkła bez władze państwòwé,a w strëmiannikù 1961 rokù ks. Blachnicczégò zamknãto na 4 miesącë w sôdzë w Katòwicach (tim sómim,gdzë bëł òbczas wòjnë). Pò tim òtrzimał wërok dalszich 13 miesąców sôdzë w zawieszém na trzë lata, pò czim òstał zwòlniony. W rujanie 1961 rokù ks. Blachnicczi pòdjimnął sã dalszégò sztuderowania na Katolëcczim Lubelsczim Uniwersytecie (licencjat: „Spòsób przeżëcòwô-wëchòwni dzecynnych zamkłich rekòlekcëjów” ; doktorat: „Wskôza Bòskò-lëdzka F.X. Arnolda jakno fòrmalnô wskôza pastoralny i dëszpastursczy teolodżëji”).W latach 1964-1972 robił na KUL-u jakno asystent i adiunkt, pòspółtworzëł Instytut Pastoralny Teolodżëjë. W czerwińcu 1972 rokù zerzekł sã pòsadë na KUL-u na céch oprzécczi wedle niezacwierdzenia habilitacjë ("Eklezjologòwô dedukcjô pastoralny teolodżëjë) bez Ministerstwò Ùczbë. W tim dzélu ùczałi dzëjnotë òpùblikòwał kòl 100 ùczałëch i pòpùlarnich dokôzów. Wërobił,pòdług ùczbë II Watikańsczégò Sobòru personalisticzno-eklezjologòwą ùdbã pastoralny teolodżëji. Prowadzëł wëkłôdë pastoralno-ùczałé w rozmajitëch gardach Pòlsczi. Wërobił ùdbã i zwelë spòsobòlogòwë pòd fùndamentalną katéchetikã i pastoralną teolodżëjã ogłową. W latach 1964-1980 ks. F. Blachnicczi rozwijał òżëwioną dzëjnotã w òbrëmim pòsobòrowy òdrodë liturgii w Pòlscë. Założëł „Lùbelsczé Karno Liturgistów ”. Bez 10 lat bëł rëdachtorã „Biuletynu Odnowy Liturgii”. Òd rokù 1967 bëł Krajowim Dëszpasturzã Liturgiczni Służbë. Wërobił ùdbã i spòsobë pòsobòrowy fòrmacjô liturgiczni służbë. W 1963 rokù ks. F. Blachnicczi pòdjimnął na nowo prowadzënié òazowich rekòlekcëjów. Spòsób 15-dniowëch rekòlekcëjów przeżëcòwich zastosowôł pòmalë do apartnëch karnów młodzëzny, dozdrzeniałich i cawnych rodzëznów. Fòrmacëjnô robòta zaczãta w rekòlekcëjni òazë, bëła prowadzóna dali w môłim karné w parafië. Ks. Francësk ùsadzëł brëkowne dlô ni pòmòcë. W nën spòsób òazë rozwinãłë sã w "Rësznotã Żëwégò Kòscoła", pòtim pòzwaną Rësznotã Wid-Żëcë. Célã Rësznotë,chtërna objimnãła lëdzy wszëstczich stónów i wiekowëch karnów, je wëchòwanié dozdrzeniałich chrzescëjanów ë zrealizowanié sobòrowi wizjë Kòscoła- póspólnotë pòspólnotów. Rësznota rozkòścérzała sã w Pòlscë nimò rozmajitëch bùtnowëch żemkłòscë. Przemikał téż na Słowacjë i do Czesczi ,a nawetka do Bòliwië. Podjimnôwał nowë dejë, ùkazëwanë bez ks. Blachnicczégò -w rokù 1979 : Krucjatë Wëzwòlenia Człowieka w célù przedobëcégò alkòhòlizmù, w rokù 1980- obmëslënk Wiôldżi Ewanielizacjë „Ad Christum Redemptorem” dlô doszorowania z Ewanieliã do kôżdégò człowieka w Pòlscë. Òbczas karnawałù „Solidarnoscë” (1980-1981) ks. Frãcëszk Blachnicczi pòwòłał do jistnieniégò Samòstojną Chrzescëjanską Spolëznową Słëżbã, chtërna mióła na célu rozkòscérzac dejã „Prôwda- Krziż- Wëzwòlenié”,a tej dzëjac w dëchù chrzescëjansczi spolëznowi ùdbë i rësznotë wëzwòleniégò bez przemòcë. 10 gòdnika 1981 rokù ks. Blachnicczi wëjachał do Rzimù, gdzë zastôł gò wòjenny ùstôw. W rokù 1982 wcygnął w pòlsczim òstrzódku „Marianum” w Carlbergù w FRN i zacził òrganizowanié Midzënôrodnégò Centrum Ewanielizacjë Wid-Żëcé. Prowadzëł w nima dëszpastursczą robòtã westrzódk pòlsczich emigrantów. Wcyg cygnącë spòlëznowò-wëzwòleniową robòtã,wëdôwôł biuletin „Prawda-Krzyż-Wyzwolenie”,a w czerwińcù 1982 rokù założëł „Chrzescëjańską Służbë Wëzwòleniégò Nôrôdów”- zrzeszenié,chtërnë gromadzëło Pòlochów i przedstôwców jinszëch nôrodów Eùropé Westrzédno-Pòrénkòwi kòl deji bùtnowi samòstojnotë i jednotë nôrodów w biôtce ò wëzwòlenié. Nã spòlëznowò-wëzwòleniową dzéjnotã prowadzëł z (religijnëch pòbudek),jinspirowani ùczbą Jóna Pawła II,wiérny reglë „wid-żëcé”. Jesz w Pòlsce,a pòtim téż za greńcą, nawiãziwał ekùmeniczé łączbë z apartnëmi rësznotami òdrodë. Smiërc ë beatifikacijny proces. Ks. Frãcëszk Blachnicczi ùmôrł nôglë w Carlsbergù 27 gromicznika 1987 rokù. Óstał pòchòwôny na smãtorzù w ti wsë. 1 łżëkwiata 2000 rokù jegò cało òstało przeniesóne do Kroscënka nôd Dùnajcã,gdzë spòcziwa w kòscelë Christusa Belnégò Pastérza w dôlni kaplëcë. Z ùdbë Jinstitutu Niekalóny Mëmczi Kòscoła i Centrum Wid-Żëce w Kroscënkù nôd Dùnajcã 9 gòdnika 1995 rokù òstał zaczãti beatifikacyjny proces w katòwicczi archidiecezjë. Chutni (21 łżëkwiata 1995 rokù) Apòstolskô Stolëca wëdôła tpzw. Nihil obstat, czëli pòzwóléństwò na jegò zaczãcë. Pòstulatorã procesù òstał ks. Adóm Wodarczik (dzys téż pòmòcny biskùp katòwicczy archidiecezji), a wicepòstulatorã- ks. Stanisłôw Adómiôk Dzëła ks. Blachnicczégò. Obczas swòji dëszpasturszczy dzëjnotë ks. Frãcëszk Blachnicczi pòwòwôł do zëcégò wiele katolecczich dzëłów. Nôbarżi wôrtnima z nich są: Rësznota Wid- Żëcé. "Resznota Wid-Żëcé (do 1976 rokù Òaza Żëwégò Kòscoła) to" rësznota òdrodë Kòscoła pòdle ùczbë II Watikanszczégò Sobòrù,mająca swòjé kòrzenié w pierszi òazowi rézë,jaką ks.Blachnicczi zorganizowôł z ministrantama w 1954 rokù. Chòc nôbarżi znôna je młodzëznowô wietew òazë ,to gromadzy òna lëdzy apartnégò wiekù i sztądu. Spòdlim Rësznotë je fòrmacjô w môłich karnach i 15-dniôwë rekòlekcyjnë òazë. Rodzëznowo-żeniałą wietwą Rësznotë je Domòcy Kòscół Krucjata Wezwòleniégò Człowieka. Krucjata Wëzwòleniégò Człowieka to rësznota na rzecz rozkòscerzaniégò trzézwòscë,chterną ks.Blachnicczi ògłosył 8 czerwińca 1979 rokù w bëtnoscë sw. Jóna Paùela II. Ji célã je òsygniãcé bez człowieka fùl dëszëwny wòlnoscë bez ùwòlnienié gò òd nôłogów, przedë wszëstczim alkòholowégò. Nôlëżnicë Krucjatë pòdjimają pòst òd napitków rozmiany jakno całowne wërzeczenié sã jich pòd wszelëjaką pòstacą i w kôżdi jiloscë. Je òn wiedno sparłãczony z klãczbą za alkòhòlików ë za Krucjatã. Jinstitut Niekalóny Mëmczi Kòscoła. Jinstitut Niekalóny Mëmczi Kòscoła to białogłowsczi swiecczi jinstitut na diecezjalnim prawié, założóny bez ks. Blachnicczégò w 1958 rokù. Zrzesza òn białczi,chternë chcą bez kònsekrowónë żecë słùżëc Kòscołowi,a przedë wszëstczim Rësznocë Wid-Żecë. Ùniô Kapłanów Christusa Słëdżi. Ùniô Kapłanów Christusa Słëdżi to kapłanskô stowôra,chterną ks. Blachnicczi ùsadzëł w 1980 rokù,a erigowôł 15 zélnika 2000 rokù òrdinariùsz tarnòwsczi diecezji bp. Wiktór Skwòrc. Zrzesza òn katolëcczich kapłanów, chterni są mòderatorama Rësznotë Wid-Żëcé. Cësk. Dzëjnota ks. Frãcëszk Blachnicczégò wëwôrłô stolëmny cësk na sztôłt dzysdniowégò pòlsczégò Kòscoła. Pòmimo,że pòspólnotë dlô katolecczi młodzëznë pòwstawałë ju chùtni,to Rësznota Wid-Żecë bëła pierszą rësznotą tegò ôrtù, dzëjającą w Pòlsce na tak wiôlgą miarã. Stwòrzoné bez ks. Blachnicczégò fòrmacijné mòdło stôło sã spòdlim dlô wielu katolëcczich pòspólnotów. Òn téż jakno pierszi przeniósł na pòlsczi gruńt wiele rozwiązaniów II Watikansczégò Sobòru,mdąc jegò wiôldżim lubòtnikã. Wòlnotny charakter òazë i radikalni antikòmunizm ks. Blachnicczégò ùsztôłtowôł wielù òpòzicëjnëch dzëjorzów,a téż wielù pòzdrzéjszich pòlitików ë parlamentarzistów. Tëch òstatnich zrzesza ùsadzóné w 2011 rokù Parlamentné Karno Nôlëżników ë Lubòtników Rësznotë Wid- Żecë ë Katolëcczy Akcëjë (w latach 2011-2019 Parlamentnô Karno Nôlëżników i Lubòtników Rësznotë Wid-Żecë, Katolëcczy Akcëji i Stowôrë Katolëcczich Rodzëznów). Spiérczi i pòdszuk w sprawié smiercë. Òficjalną przëczëną smiercë ks. Frãcëszka Blachnicczégò béł płëcny zator. Równak nôgłosc ti smiercë, dzywnë ji leżnoscë, a téż zaangażowanié kapłana w antikòmunisticzną dzëjnotã spòwòdowôłë, że zaczãto pòddôwac w wątplëwòtã ji nôtërnosc. Prowôdzóni w latach 2001-2005 bez Jinstitut Nôrôdny Pamiãcë pòdszuk dokôzôł,że ks. Francësk bëł inwigilowóny bez Słëżbã Bezpiékù. Zajimac sã tim mielë Jolanta i Andris Gòntarczikòwié- nôbliższi jegò wespółrobòtnicë i ageńcë SB. Wskazóno téż, że ksądz mógł òstac òtrëti. Pòdle zeznaniów swiôdków ks. Francësk miôł òbczas pòpôłniowi zdrzémczi nôglë lëchò sã pòczëc, a z jegò lëpów miôł lecyc biôło-szari szum. Nimò tich dokôzów 6 lepińca 2006 rokù prokùrator Oddzélowi Kòmisjë Stopkòwaniégò Przesprawów Procëm Pòlsczémù Nôrôdowi w Katòwicach Ewa Kòj umòrziła pòdszuk w sprawie zabójstwa ks. Francëska Blachnicczégò, uważając je za niesygającé. Pòdszuk òsta na nowo pòdjimnãti 21 łżëkwiata 2020 rokù bez przesłëchòwny pion IPN w Katòwicach na skùtk kòniecznoscë zbadérowaniégò nowich dokôzów, chternë nie bëłë znónë w 2006 rokù. W jegò òbrëmienim 13 rujana 2020 rokù w Kroscënkù nôd Dùnajcã òdbëła sã ekshumacjô cała ks. Blachnicczégò w célu ùstôleniégò prôwdzëwich przeczënów smiercë kapłana. Pòdszuk nen je baro kritikòwany, a pòdszukòwnim zarzëca sã wielné zaniweczenia, m.in. nieprzeprowadzenié jaż do 2020 rokù ekshumacjë cała ks. Blachnicczégò, nimò dbë Ùstôwu Sądowi Medicinë, nieprzesłëchanié fónkcjonariuszów SB, chtërni razã z Gòntarczikama bralë ùdzël w òperacjë „Yon”, czë òbniechanié kònfrontacjë tich òstatnich z zeznaniama swiadków i skòmpletowaniégò dokumentacjë. Dokôzë. Ks. Frãcëszk Blachnicczi ùsadzëł, abò pòspółstwòrził wiele ksążkòwich dokôzów. Wëdôwcą wielu z nich, a téż starżnikã dëszëwni érbë kapłana je Jinstitut mióna ks. Frãcëszka Blachnicczégò. Hewò jich lësta: "Kerigmaticznô òdroda katechezë: (rozeznanié w problematicë) [Kerygmatyczna odnowa katechezy: (zorientowanie w problematyce)] (Krakòwò,1966)" Stosënk nôtërë do łasczi jakno teòlogòwo-pastoralny tôkel [Stosunek natury do łaski jako problem teologiczno-pastoralny] (Warszawa,1966) Wprowadzenié do liturgië: zbiérny dokôz [Wprowadzenie do liturgii: praca zbiorowa] (Pòznań, Księgarnia św. Wojciecha, 1967) Fùńdamentalnô katechetikô: skript dlô sztudérów KLU [Katechetyka fundamentalna: skrypt dla studentów KUL] (Lublëno, KLU, 1970) Òglowô pastoralnô teòlodżëjô. Dz. 1. Wstãp do pastoralny teòlodżëjë, teòlogòwé regle dëszpasturstwa [Teologia pastoralna ogólna. Cz.1. Wstęp do teologii pastoralnej, teologiczne zasady duszpasterstwa] (Lublëno, KLU, 1970) "Òdroda eùcharisticzny katechezë w widze wskôzë z 25. V.1967[Odnowa katechezy eucharystycznej w świetle instrukcji z 25.V.1967]" (Katòwice, Wyd. Kurii Diecezjalnej: Księgarnia św. Jacka, 1970) "Eklezjologòwô dedukcjô pastoralny teòlodżëjë [Eklezjologiczna dedukcja teologii pastoralnej"] (Lubl"ëno", KLU, 1971) "Môłi katéchizm: przërëchtowanié do pierszégò fùlownégò ùczãstnictwa w Mszë sw. i sakrameńtu pòkùtë [Mały katechizm: przygotowanie do pierwszego pełnego uczestnictwa we Mszy św. i sakramentu pokuty"] (Katòwice, Wyd. Kurii Diecezjalnej: Księgarnia św. Jacka, 1971) Òglowô pastoralnô teòlodżëjô. Dz. 2. "Eklezjologòwô dedukcjô pastoralny teòlodżëjë [Teologia pastoralna ogólna. Cz.2. Eklezjologiczna dedukcja teologii pastoralnej] (Lublëno, KLU, 1971)" "Mëszlë, wëznania, testameńt [Myśli, wyznania, testament"] (Lublëno, KLU, 1973) Òglowô liturgikô [Liturgika ogólna] (Lublëno, KLU, 1973) "Òaza Nowégò Żëcégò I stãpniégò: ùczbòwnik dlô mòderatorów i animatorów. Dz. A, Òglowi [Oaza Nowego Życia I stopnia: podręcznik dla moderatorów i animatorów. Cz. A, Ogólna"](Krosciénkò, Diakonia Deuterokatechumenatu Ruchu Światło-Życie, 1977) "Òaza Nowégò Żëcégò I stãpniégò: ùczbòwnik dlô mòderatorów i animatorów. Dz. B, Drobnotowi [Oaza Nowego Życia I stopnia: podręcznik dla moderatorów i animatorów. Cz. B, Szczegółowa"](Krosciénkò, Diakonia Deuterokatechumenatu Ruchu Światło-Życie, 1977) "Prawa Nowégò Żëcégò: ùczbòwnik ÒNŻ I stãpnégò. Dz. C, Zapisownik ùczãstnika Òazë Nowégò Żëcégò I stãpnégò [Prawa Nowego Życia: podręcznik ONŻ I stopnia. Cz. C, Notatnik uczestnika Oazy Nowego Życia I stopnia]" (Krosciénkò, Diakonia Deuterokatechumenatu Ruchu Światło-Życie, 1977) Wôrtné znanczi eklezjalny rësznotë["Istotne cechy ruchu eklezjalnego]" (Światło- Życie, 1981) "Trzë gôdczi ksãdza Frãcëszka Blachnicczégò [Trzy przemówienia księdza Franciszka Blachnickiego]" (Księgarnia Św. Stanisława, 1982) "Nowi wid nôdzëjë [Nowe światło nadziei"] (Wrocław, RKS NSZZ Solidarność, 1983) W òbliczim zbrodni"ë:testameńt ks. Jerzégò Pòpiéłuszczi [W obliczu zbrodni: testament księdza Jerzego Popiełuszki] (1984)" "Pòkój w wòlnocë dlô Eùropë: Gôdczi na midzënôrôdną kònferencjã Swiatowégò Kòngresu Słowaków [Frieden in Freiheit für Europa: Referate aus der internationalen Konferenz des Weltkongress der Slowaken 1983]" (Mnichòwò, Slovak World Congress, 1984) Wiôlgô kr"ë"jamnota w Christusù i w Kòscele: marijny charizmat R"ësznotë Wid- Żëcé" "[Tajemnica wielka w Chrystusie i w Kościele: charyzmat maryjny Ruchu Światło-Życie"] (Światło-Życie, 1983) Prôwda-krziż- w"ëzwòlenié: kù pòlsczi teòlodżëjë wëzwoleniégò" ["Prawda – krzyż – wyzwolenie: ku polskiej teologii wyzwolenia]" (Carlsberg, Maximilianum, 1985) Nowi wid nôdz"ëjë" "[Nowe światło nadziei"] (Warszawa, Wyd. Spółdzielcze KOS, 1985) Charizmat i wiérnota: do R"ësznotë Wid- Żëcé z bùtna: 1981-1984 [Charyzmat i wierność: do Ruchu Światło-Życie z Obczyzny: 1981–1984]" (Carlsberg, Maximilianum Wyd. Międzynarodowego Centrum Ewangelizacji Światło-Życie, 1985) "Charizmat "Wid-Żëcé- spòdlowé tekstë [Charyzmat „Światło-Życie”: teksty podstawowe]" (Kroscénkò, Światło-Życie, 1987) "Zdrzenia w widze łasczi: kôrtczi wërwóné z pamiãtnika dlô dëszów na stegnie òczëszczeniégò [Spojrzenia w świetle łaski: kartki wyrwane z pamiętnika dla dusz na drodze oczyszczenia"] (Światło-Życie, 1987) "Paschalné Triduum; ùczbòwnik dlô dëszpasturzów i dlô liturgiczny słëżbë [Triduum paschalne; podręcznik dla duszpasterzy i dla służby liturgicznej"] (Lubl"ë"no, Światło-Życie, 1988) "Gòdzënë Tabòru [Godziny Taboru"] (Carlsberg; Lub"lë"no, Światło-Życie, 1989) "Z ksãdzã Frãcëszkã Blachnicczim ò òazach,Ò [Z księdzem Franciszkiem Blachnickim o oazach, chrześcijaństwie konsekwentnym, polityce i o polskiej teologii wyzwolenia"] (Światło-Życie, 1991) "Krejamnota żëwégò Kòscoła:rekòlekcyjné kònferencje[Tajemnica żywego Kościoła: konferencje rekolekcyjne"] (Lubl"ë"no, Światło-Życie, 1992) Kòscół jakno pòspólnota [Kościół jako wspólnota (Lubl"ë"no, Światło-Życie, 1992) "Rekòlekcje dlô Pòspólnotë Kapłanów Christusa Słëgi [Rekolekcje dla Wspólnoty Kapłanów Chrystusa Sługi] (Lublëno, Światło-Życie, 1994)" "Rekòlekcyjnô òaza Diakònië Rësznotë Wid- Żëcé- katéchezë [Oaza rekolekcyjna Diakonii Ruchu Światło-Życie: katechezy"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 1995) "Ò mòdlëtwie [O modlitwie]" (Katòwice, Światło-Życie, 1995) "Liturgiô dwùgôdką [Liturgia dialogiem]" (Lubl"ë"no, Światło-Życie, 1996) "Swiãtosc w widze filozofië religië: fenomenologiczné sztudium na spódku romana Władisa Jóna Grabsczégò "W ceniém kòlegiatë" [Świętość w świetle filozofii religii: studium fenomenologiczne na tle powieści Władysława Jana Grabskiego „W cieniu kolegiaty”" ](Lublin, Światło-Życie, 1997) "Kim je człowiek [Kim jest człowiek]" (Kroscénkò, Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 1999) "Pónie, naùczcë najù mòdlëc sã. T.1[Panie naucz nas modlić się. T.1"] (Kroscénkò, Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 1999) "Pónie, naùczcë najù mòdlëc sã. T.2[Panie naucz nas modlić się. T.2]" (Kroscénkò, Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 1999) "Wòlni i wëzwalający [Wolni i wyzwalający]" (Kroscénkò, Światło-Życie, 1999) "Dzesãc kroków kù chrzescëjansczi dozdrzeniałoscë: fòrmacyjné pòmòcë do zéńdzeniów i celebracje[Dziesięć kroków ku dojrzałości chrześcijańskiej: pomoce formacyjne do spotkań i celebracje]" (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie, 2000) "Jô dôwôm mòjé żëcé[Życie moje oddaję]" (Kroscénkò, Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2000) "Jaż më duńdzemë do doskònałégò człowieka[Aż dojdziemy do człowieka doskonałego"] (Kroscénkò, Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2000) "Hewò Nenka twòja[Oto Matka twoja]" (Kroscénkò, Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2000) "Celt zéńdzeniégò[Namiot spotkania"] (Kroscénkò, Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2000) "Jeżlë wa sã nie òtmienita[Jeśli się nie odmienicie\" (Kroscénkò, Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2000) "Hewò Òblubiéńc nôdchôdô[Oto Oblubieniec nadchodzi"] (Kroscénkò, Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2000) "Abstinencczé credo Krucjatë Wëzwòleniégò Człowieka [Abstynenckie credo Krucjaty Wyzwolenia Człowieka]" (Wrocław, Wyd. Apis; Krościenko, na zlec. Fundacji Światło-Życie, 2000) "Krziżowô stegna: w dardze z Calsbergu do Kroscénka: Wiôldżi Pòst, 31 strëmiannika 2000 r.[Droga krzyżowa: w drodze z Carlsbergu do Krościenka: Wielki Post, 31 marca 2000 r."] (Katòwice, Fundacja Światło-Życie, Parafia św. Michała Archanioła, 2000) "Testameńt[Testament"] (Pòznań, Fundacja Światło-Życie, 2000) "Mdzejta jak pòsłëszné dzece [Bądźcie jak posłuszne dzieci]" (Kroscénkò, Instytut im. Ks. Franciszka Blachnickiego, 2000) "Jednota i diakòniô: wëbiér tekstów [Jedność i diakonia: wybór tekstów]" (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie Instytutu im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2001) "Trzë nawrócenia[Trzy nawrócenia]" (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2001) "Ewanieliô nawróceniégò [Ewangelia wyzwolenia]" (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2001) "Ò kònsekwentnim chrzescëjanstwie i ò pòlsczi teòlodżëjë wëzwoleniégò[O chrześcijaństwie konsekwentnym i o polskiej teologii wyzwolenia"] (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie Instytutu im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2001) "Sôdzowé rekòlekcje: notczi z "zômkłich rekòlekcjów", òdprawianych w Centralny Sôdzë w Katòwicach w cządze òd 15 strëmiannika do 19 lëpińca 1961 r. [Rekolekcje więzienne: notatki z „rekolekcji zamkniętych” odprawianych w Centralnym Więzieniu w Katowicach w czasie od 15 marca do 19 lipca 1961 r.]" (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie Instytutu im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2001) "Lubòtnicë czë chrzescëjanowie? Katechumenat na dzysdniową gòdzënã [Sympatycy czy chrześcijanie? Katechumenat na dzisiejszą godzinę]" (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie Instytutu im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2002) "Dzesãc kroków kù chrzescëjansczi dozdrzeniałoscë: zapisownik ùczãstnika I rokù deùterokatechùmenalny fòrmacjë" "Rësznotë Wid- Żëcé" "Krok 1,Jezës" "Christus [Dziesięć kroków ku dojrzałości chrześcijańskiej: notatnik uczestnika I roku formacji deuterokatechumenalnej Ruchu Światło-Życie. Krok 1, Jezus Chrystus"] (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie, 2002) "Dzesãc kroków kù chrzescëjansczi dozdrzeniałoscë: zapisownik ùczãstnika I rokù deùterokatechùmenalny fòrmacjë" "Rësznotë Wid- Żëcé" "Krok" "2,Niekalónô" "[Dziesięć kroków ku dojrzałości chrześcijańskiej: notatnik uczestnika I roku formacji deuterokatechumenalnej Ruchu Światło-Życie. Krok 2, Niepokalana]" (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie, 2002) "Dzesãc kroków kù chrzescëjansczi dozdrzeniałoscë: zapisownik ùczãstnika I rokù deùterokatechùmenalny fòrmacjë" "Rësznotë Wid- Żëcé" "Krok" "3 Swiãti Dëch[Dziesięć kroków ku dojrzałości chrześcijańskiej: notatnik uczestnika I roku formacji deuterokatechumenalnej Ruchu Światło-Życie. Krok 3, Duch Święty]" (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie, 2002) "Dzesãc kroków kù chrzescëjansczi dozdrzeniałoscë: zapisownik ùczãstnika I rokù deùterokatechùmenalny fòrmacjë" "Rësznotë Wid- Żëcé" "Krok 4" "Kòscół[Dziesięć kroków ku dojrzałości chrześcijańskiej: notatnik uczestnika I roku formacji deuterokatechumenalnej Ruchu Światło-Życie. Krok 4, Kościół"] (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie, 2002) "Dzesãc kroków kù chrzescëjansczi dozdrzeniałoscë: zapisownik ùczãstnika I rokù deùterokatechùmenalny fòrmacjë" "Rësznotë Wid- Żëcé" "Krok" "5" "Słowò Bòżé[Dziesięć kroków ku dojrzałości chrześcijańskiej: notatnik uczestnika I roku formacji deuterokatechumenalnej Ruchu Światło-Życie. Krok 5, Słowo Boże]" (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie, 2002) "Dzesãc kroków kù chrzescëjansczi dozdrzeniałoscë: zapisownik ùczãstnika I rokù deùterokatechùmenalny fòrmacjë" "Rësznotë Wid- Żëcé" "Krok" "6" "Mòdlëtwa[Dziesięć kroków ku dojrzałości chrześcijańskiej: notatnik uczestnika I roku formacji deuterokatechumenalnej Ruchu Światło-Życie. Krok 6, Modlitwa"] (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie, 2002) "Mòdlëtwô tãtniącô żëcém: ùmëslënczi nôd Różańcã [Modlitwa tętniąca życiem: refleksje nad różańcem]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2003) "Łapicë na stegnie do swiãtoscë[Pułapki na drodze do świętości"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2003) "Wëroczi Bòżi Òpatrznoscë- lëstë z wòjnowégò cządu[Wyroki Bożej Opatrzności: listy z czasu wojny]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2003) "Liturgiczny krąg do czëtaniôw rokù B[Krąg liturgiczny do czytań roku C"] (Kroscénkò, Stowarzyszenie Diakonia Ruchu Światło-Życie, 2003) "Noc w wid przemieniónô[Noc w światło przemieniona]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2004) "Eùcharystiô- jôda na smiérc i żëcé[Eucharystia – pokarm na śmierć i życie"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2004) "Postsovieticum, a tej Nie wòlno Cë bëc niewòlnikã[Postsovieticum czyli Nie wolno ci być niewolnikiem]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2004) Krucjata Wëzwòleniégò Człowieka, a tej Dzéło Niekalóny, Mëmczi Człowieka "[Krucjata Wyzwolenia Człowieka czyli Dzieło Niepokalanej, Matki Kościoła: podręcznik"] (Kroscénkò, Stowarzyszenie Diakonia Ruchu Światło-Życie, 2004) "Kù pòlsczi teòlodżëjë wëzwoleniégò[Ku polskiej teologii wyzwolenia]" (Chrześcijańska Służba Wyzwolenia Narodów, 2004) "Jô òddôł mòjé żëcé za Kòscół[Życie swoje oddałem za Kościół"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2005) "Fùńdamentalnô katechetikô[Katechetyka fundamentalna"] (Warszawa, Wyd. Salezjańskie, 2006) "Òaza Nowégò Żëcégò I stãpniégò: ùczbòwnik[Oaza Nowego Życia I stopnia dla rodzin: podręcznik]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2006) "Òaza Nowégò Żëcégò II stãpniégò[Oaza Nowego Życia II stopnia: podręcznik]" (Krakòwò, Światło-Życie, 2006) "Lekcjónôrz rekòlekcjowich òazów Rësznotë Wid- Żëcé [Lekcjonarz oaz rekolekcyjnych Ruchu Światło-Życie]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2006) "Przekòniwnô mòc miłotë[Przekonująca moc miłości"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2007) "Òsta nama pòwierzónô Ewanieliô- wëkłôdë z kerigmaticzi, a tej teòrëjë ewanielizacjë[Została nam powierzona Ewangelia: wykłady z kerygmatyki, czyli teorii ewangelizacji"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2007) "Christus Słëga widã Kòscoła [Chrystus Sługa światłem Kościoła"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2007) "A z ti smiercë żëcé strzikô- wëbiérk tekstów ò krejamnocë krziża [A z tej śmierci życie tryska: wybór tekstów o tajemnicy krzyża"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2007) "Ewanielizacjowé rekòlekcje: ùczbòwnik[Rekolekcje ewangelizacyjne: podręcznik]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2007) "Më dowierzëlë miłocë i ò ni swiadczëmë: ewanielizacjowé kònferencje [Uwierzyliśmy miłości i o niej świadczymy: konferencje ewangelizacyjne"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2008) "Ugôdô òblubiéńczi miłotë[Przymierze oblubieńczej miłości"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2008) "Jidąc, róbta ùczniôkama:rozmëszlania ò ùczniôkach Póna[Idąc, czyńcie uczniami: rozważania o uczniach Pana]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2008) "Charizmat Wid-Żëcé w słëżbie òdrodë môlowégó kòscoła[Charyzmat Światło-Życie w służbie odnowy kościoła lokalnego]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2008) "Ewanielizacjô w procesù bùdérowaniégò "nowi parafië"[Ewangelizacja w procesie budowania „nowej parafii”"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2008) "Liturgiczny krąg do czëtaniôw rokù B [Krąg liturgiczny do czytań roku B"](Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2008) "Chto mô ùszë do słëchanégó [Kto ma uszy do słuchania..."] (Krakòwi, Wyd. Światło-Życie, 2009) "Òblicza Dëcha[Oblicza Ducha]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2009) "Wëzwóleni w Christusu: ùczbòwnik parafialnych rekòlekcjów [Wyzwoleni w Chrystusie: podręcznik rekolekcji parafialnych]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2009) "Pòsłani w dëchu Christusa Słëdżi: rekòlekcje dlô Pòspólnotë Kapłanów Christusa Słëgi, 1980 r.[Posłani w duchu Chrystusa Sługi: rekolekcje dla Wspólnoty Kapłanów Chrystusa Sługi, 1980 r."] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2009) "Lubòtnicë czë chrzescëjanowie? Katechumenat na dzysdniową gòdzënã" "[Sympatycy czy chrześcijanie? Katechumenat na dzisiejszą godzinę]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2009) "Żegnóny Jerzi: nie miejta w sercu nienawiscë[Błogosławiony Jerzy: nie miejcie w sercu nienawiści]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2010) "Krąg liturgiczny do czytań roku A" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2010) "Pedagogia ministrancka: (Katechetyka szczegółowa. Cz. 5)" (Warszawa, Wyd. Salezjańskie, 2011) "Miłota- seks,eros, agape[Miłość – seks, eros, agape"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2011) "Żëwi Kòscół[Kościół żywy]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2011) "Òn wrócył mie wid[On przywrócił mi wzrok"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2011) "Swiadectwò nieniżebnégò[Świadectwo niepokornego]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2012) "Wiara i swiadectwò[Wiara i świadectwo]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2012) "Òaza Bòżich Dzecy I stãpnégò: ùczbòwnik[Oaza dzieci bożych I stopnia: podręcznik]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2012) "Stegna nowégò żëcégò: zapisownik ùczãstnika fòrmacjë pò Òazie Nowégò Żëcégó I stãpnégò[Droga nowego życia: notatnik uczestnika formacji po Oazie Nowego Życia I stopnia"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2012) "Stegna ùsłësznotë [Droga posłuszeństwa]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2012) "Usłësznota wiarë[Posłuszeństwo wiary"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2012) "Òsmë pòewanielizacjowich zéńdzeniów: zapisownik ùczãstnika[Osiem spotkań poewangelizacyjnych: notatnik uczestnika]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2012) "Zarizikòwac wiarã[Zaryzykować wiarę]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2013) "Cëż to je òaza: w 50-tą roczëznã pierszi òazë Niekalóny w Szlachtowi[Co to jest oaza: w 50-tą rocznicę pierwszej oazy Niepokalanej w Szlachtowej"](Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2013) "Chcemë le so nie zabôczëc wiôldżich Bòżich dokôzów: rola pamiãcë w bënowim i pòspólnotowim żëcém[Wielkich dzieł Boga nie zapominajmy: rola pamięci w życiu wewnętrznym i wspólnotowym"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2013) "Celebracje "Dzesãcù kroków kù chrzescëjansczi dozdrzeniałoscë"[Celebracje „Dziesięciu kroków ku dojrzałości chrześcijańskiej”" ] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2013) "Wprowadzenié do dzydniowi pastoralny teòlodżëjë:òd pastoralnoteòlogòwi apriorëznë do Kòscoła- sakrameńtu pòspólnotë [Wprowadzenie do współczesnej teologii pastoralnej: od pastoralnoteologicznego aprioryzmu do Kościoła – sakramentu wspólnoty"](Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2014) "Hewó Pón jidze: hòmilijë do liturgicznych czëtaniôw na dni Agweńtu (17-24 gòdnika) i na Gòdowi cząd[Oto Pan przybywa: homilie do czytań liturgicznych na dni Adwentu (17-24 grudnia) i okresu Narodzenia Pańskiego]" (Kraków, Wyd. Światło-Życie, 2014) "Stegna nowégò żëcégò:kònspektë dlô animatorów do 11 ewanielicznich kôrbiónków: 1 etap deùterokatechùmenalny fórmacjë[Droga nowego życia: konspekty dla animatorów do 11 rozmów ewangelicznych: I etap formacji deuterokatechumenalnej Ruchu Światło-Życie]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2014) "Liturgiô a pòspólnota[Liturgia a wspólnota"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2015) "Jakô òdroda liturgië?[Jaka odnowa liturgii?]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2015) "Pieczãc charizmatù[Pieczęć charyzmatu]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2015) "Ewanielizacjô pòdle planu Ad Christum Redemptorem: ùczbòwnik[Ewangelizacja według planu Ad Christum Redemptorem: podręcznik]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2015) "W słëżbie Niekalóny[W służbie Niepokalanej"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2017) "Eùcharystiô: paschalné żëcé chrzescëjóna[Eucharystia: paschalne życie chrześcijanina]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2017) Krakòwò- szasë"ja" (ùstanowionô w 1991 r.) Sosnówc- szasëja Tarnowsczé Gòrë-szasëja i rondo Òstrołãka- szasëja Gdiniô-Òksëwié - plac Tarnowsczé Gòrë- Spòdlëcznô Szkòła nr 3 Jastrzębie-Zdrój- Spòdlëcznô Szkòła nr 13 Jodłowa- Spòdlëcznô Szkòła nr 1 2016- Przepòwiôdôcz nié ùmiérô. Ks. Frãcëszk Blachnicczi (Prorok nie umiera. Ks. Franciszek Blachnicki) 2021- Blachnicczi. Żëcé i wid (Blachnicki. Życie i światło) Kòmandérsczi Krziż Òrdérù Òdrodë Pòlsczi- uczestnióny 17 gromnicznika 1994 r. (pòsmiértno) Òswiãcëmsczi Krziż- uczestniony 5 maja 1995 r. (pòsmiértno) ks. Frãcëszk Blachnicczi:Bibliografiô dokôzów ks. F. Blachnicczégò [Bibliografia prac ks. F. Blachnickiego]. Krosciénko: Wydawnictwo Światło-Życie, 2002. ISBN 83-89238-10-1. "Ksądz Frãcëszk Blachnicczi 1921-1987 [Ksiądz Franciszek Blachnicki 1921-1987]," Pòd redakcją Gizelë Skòp, Światło-Życie 1991. ks. Frãcëszk Blachnicczi:"Wëroczi Bòżi Òpatrznoscë- lëstë z wòjnowégò cządu" [Wyroki Bożej Opatrzności. Listy z czasu wojny]. Krakòwò: Wydawnictwo Światło-Życie, 2003. ISBN 83-89238-20-9. ks. Frãcëszk Blachnicczi: Sôdzowé rekòlekcje[Rekolekcje Więzienne]. Kroscénkò: Wydawnictwo Światło-Życie, 2001. ISBN 83-915375-2-8. ks. Adóm Wòdarczik: Prorok Żëwégò Kòscoła [Adam Wodarczyk: Prorok żywego Kościoła.] Katòwice: Emmanuel, 2008. ISBN 978-83-86704-31-6. Robert Derewenda: Dzéło wiarë. Historiô Rësznotë Wid- Żëcé w latach 1950-1985 [Dzieło wiary. Historia Ruchu Światło-Życie w latach 1950-1985. ] Krakòwò: Wydawnictwo Światło-Życie, 2010. ISBN 978-83-7535-044-9. Brodzczi Krësztof, Wòjna Józef:Òazë Rësznota Wid- Żëcé [Oazy Ruch Światło-Życie]. Warszawa: Książka i Wiedza, 1988. ISBN 83-05-12042-2. ks. Frãcëszk Blachnicczi. Żëwòt.blachnicki.oaza.pl. (pòl.)[przëstãp 2015-12-17]. [zarchiwizowóné z négò adresu (2019-12-20)]. ks. Franciszek Blachnicki. Kalãdarium. blachnicki.oaza.pl.(pòl.) [przëstãp 2015-12-17]. [zarchiwizowóné z négò adresu (2017-10-24)]. Pòstanowienié ò ùmòrzeniém pòdszukù. ipn.gov.pl, (pòl.) 2006-07-06 [przestãp 2023-01-03]. Andris Grajewsczi. Wëzwanié ks. Blachniczczégò [Wyzwanie ks. Blachnickiego.] „Trybuna Śląska”, s. 11, Nr 303 z 29 gódnika 1999. Juliusz Niekrasz. "Z dzéjów AK na Szląskù[Z dziejów AK na Śląsku]," Warszawa 1985, 59. ISBN 83-211-0646-3. Òficjalnô starna ò ks. Blachnicczim. blachnicki.oaza.pl (pòl.) [przëstãp 2015-12-17]. [zarchiwizowóné z négò adresù (2023-01-03)] Cytatë ks. Frãcëszka Blachnicczégò.(pòl.) ks. Frãcëszk Blachnicczi – biografiô. zaufaj.com. (pòl.) [przëstãp 2015-12-17]. [zarchiwizowóné z négò adresù (2017-03-30)].

Jakùb Breyne ("Jacobus Breynius Gedanensis"), (ùr. 14 stëcznika 1609 rokù w Gduńskù – ùm. 25 stëcznika 1657 rokù w Gduńskù) - to béł kùpc i bòtanik w Gduńskù. W "Species Plantarum" jegò dokôzë cëtowôł Karol Linneùsz. J. Breyne pierszi napisôł ò kaszëbsczim jastrownikù. W jegò nowi zmiéniony przez sëna pùblikacji z 1739 rokù je napisóné ò wice i ò Kaszëbach. Òn wespółrobił z bòtanikama z rozmajitéch strón swiata. Jacobi Breynii, "Exoticarum aliarumque minus cognitarium plantarum centuria prima, 1678. Jacobi Breynii, "Prodromus fasciculi rariorum plantarum, 1680 i 1689, a téż nowi zmiéniony przez sëna pùblikacjô z 1739 rokù. "Ranunculus cassubicus" (pò łacëznie) "Zapiski Historyczne"

Stôłpsczi kréz (pòl. "powiat słupski") - to je nôwikszim zemszczim krezã w zôpadnym parce pòmòrsczégò wòjewództwa z sedzbą w Stôłpsku. Wiéchrzëzna: 2303,98 km² Lëdztwò: 92 200

Damno (pòl. "Damno") - to je wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w stołpsczim krézu, w gminie Damnica. Tu je kòscół z 1879 rokù. Tu w szkòle dzece i młodzëzna ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Szkòła

Zwela – to je nôniższô balka w drzewianëch kònstrukcjach scanów. Zwele m. jin. na Kaszëbach biwają spiarté na kamieniach. Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei /Izydor Gulgowski, O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przekład M. Darska-Łogin, red. naukowa i wstęp J. Borzyszkowski, Berlin 1911 - Gdańsk 2012, s. 44.

Wëdarzenia. Pòwstałë nowé państwo Ruskô i ùwòlnienë od Sowietów samòstójnë państwa jakò Armenijô, Ùkrajina, Estóńskô, Lëtewskô, Kazachstan, Ùzbekistan i jinsze. 2004 - stolemne trzãsiene Zemi i Tsunami 2004 w Jindijsczi Òceanie, 9.0 na skali Richtera, zabitëch 300.000 lëdzy, bez doma òstało 1.500.000 lëdzy w Jindiach, Jindonezeji, Tajlandii, Sri Lance i Malezeji. 1791 - Charles Babbage, anielsczi matematik i wënalôzca (ùm. 1871) 1891 - Henry Miller, amerikańsczi runita (ùm. 1980) 1893 - Mao Zedong, diktatôr chińsczi (ùm. 1976) 1904 - Alejo Carpentier, kubańsczi runita (ùm. 1980) 1963 - Lars Ulrich, dënsczi perkùsëjita i kòmpòzytór w karno Metallica. 1972 - Harry S. Truman, amerikańsczi prezydent (ùr. 1884). 1997 - Adòm Giedrys, pòlsczi krawc, astronoma-amator (ùr. 1918) 2000 - Magik, pòlsczi raper z karnów Kaliber 44 i Paktofonika (ùr. 1978) 2006 - Gerald Ford, amerikańsczi prezydent (ùr. 1913) 2009 - Yves Rocher, francësczi przerobnik (ùr. 1930)

Dzãgel - to je kaszëbskô wnożëna w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Kònôrzënë. 1.)

Domôcy kòt abò pùjk ("Felis silvestris catus", czedës téż "Felis catus" abò "Felis (silvestris) domesticus") – to je susk miãsojôdny z rodzëznë kòtowatëch. Człowiek wenerùje gò za niszczenié mëszów i szùrów. M. jin. na Kaszëbach kòtë są w chëczach òd baro dôwnëch czasów. Historëjô. Kòta ùdomôcóno prawie 4000 lat p.n.e. Gatùnk kòta domôcégò pòchòdzy bòdôj òd kòta nùbijsczégò, ale w Europie òn machtôł sã ze żbikiem. W antikòwim Egipce béł swiãti ë identificérowôny z bòżëną Baset. W strzédniowieczy Europie kòtë bëłë sparłãczóné z czarownicoma i niszczôné. Charakteristika. Kòt domôcy mô baro dobri wãch, słëch i wid przë nisczim widze dnia. Të kòtë, co są doma żëją do 20 lat, a të, chtërne są na wòlé do 7-8 lat. Na swiece je baro wiele rasów, bò jaż 100. Nôbarżi znóné to: persczi, britańsczi, birmańsczi, kartuzczi, syjamsczi, sybirsczi, europejsczi i abisyńsczi. Rozmajitoscë. Kaszëbi gôdają: Czej kòt sã mëje, przińdą gòsce. Kòt je dokôzcą bôjków i mitów np.: „Kòt w bótach” „Nowa Encyklopedia Powszechna”, Wyd. PWN, Tom III, Warszawa,1995r.

Wòjcech Czedrowsczi (ùr. 22 lëstopadnika 1937 - ùm. 18 łżëkwiata 2011) - to béł jinżinéra i kaszëbsczi spòlëznowi dzejôrz. Jegò òjc Władisłôw béł sãdzą w Gdini, chtëren zdżinął w 1939r. w lasach krótkò wsë Wiôlgô Piôsznica. Wòjcech Czedrowsczi béł przez wiele lat przédny redaktor "Pomeranii", chtërna je cządnika Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô. W 1959 rokù dwa zestawë spiéwków J. Trepczika bëłë wëdóné przez Karno Sztudérów Kaszëbów "Òrmùzd", z Gduńska, w chtërnym òn béł dzejôrzã. Służbã Bezpiekù swégò czasu prowadza òperacjową sprawã ò kriptonimie „Grif”, chtërny òn béł „figùrantã”, to je òsobą rozprôcowiwóną. Przëczëną òsoblëwégò nieùbëtkù westrzód fónkcjonariuszów pòliticzny pòlicje „lëdowi” Pòlsczi bëłë lëstë, chtërne krążëłë midzë Rómpsczim a nôleżnikama Òrmùzda. Z aktów wëchôdô, że bëłë òne krëjamno czëtóné przez robòtników esbecczégò Wëdzélu „W” (wëdzéle ò taczi pòzwie zajimałë sã prawie krëjamnym przezéranim lëstów) Wòjewódzczi Kòmańdë Òbëwatelsczi Milicje w Bëdgòszczë. Pózni Wëdzél III ti sami kòmańdë, co zajimôł sã prowadzenim sprawë procëm Rómpsczémù, pòdzelił sã wiadłama, jaczé zwëskôł dzãka tim lëstóm, z Wëdzélã III w Gduńskù. Jeden z nëch lëstów òn napisôł do Jana Rómpsczégò. Pòchôdôł òn z 19 gromicznika 1959 rokù. W. Czedrowsczi przeprôszôł w nim Rómpsczégò, że nie napisôł gò pò kaszëbskù. Pòtemù òn béł przédnikiem w Karnie Sztudérów Pòmòraniô. Z 1987 rokù je redagòwóné przez niegò "Nauczanié w przëpowiôstkach" - skaszëbioné przez E. Gołąbka- wëjimk z Nowégo Testameńtu, a pòdarowóny Janowi Pawłowi II. W Wòjcecha Czedrowsczegò wëdowiznie - "Arkun", a pòtemù "Czëc" bëło wëdónëch wiele wôżnëch dlô Kaszëbów ksążków. Òn przënôlégô do karna lëdzy, chtërny bëlë wëprzédniony przëznôwónym przez Karno Sztudérów Pòmòraniô Medaliã Stolema. Òstatné lata òn mieszkôł w Kartuzach.

Szwedzkô jarzbina ("Sorbus intermedia") – drzéwiã z rodzëznë różowatëch. Òna roscë w lasach kòl Bôłtu midzë Kòlebrzegiem a Gduńskiem, m. jin. w rezerwace Redłowskô Kãpa.

Charakteristika. Spaniel to je jedna z nôstarszich rasow psów jachtarsczich. Mô bëlny wãch, rôd (szlachǜje) cknie, przënôszô (aportùje)to co mù kôrzesz. To je baro rozumni i letczi do tresérowaniô pies. Dzys nôbarżi to je pies towarzëszny, chtëren lubi rozegracëje i szpacèrë. Je tëż baro łaszczëwi. Spaniel to je niewiôldżi pies ò wëważóni sylwetce. Długòsc òd kãbù do ógóna mô bëc takô jak jegò wësokòsc. Historëjô. Spaniele to je baro stôrô rasa. Jegò prototip mòżna òbaczëc w rzezbie z czasów Filipa II Macedońsczégò. Pòdobni psë miałë bëc znôny tëż w Kartadżinie. W VII i VIIIw. jistniałë psë klatati ò dłudżich, zwisłich ǜszach ǜziwónych do jachté. Jǜ w 914 rokǜ mòzna nôlëzc zapisënk, w chtërnim ǜżëto słowa "spaniel'. W XVI wiekù bëłë wëkòrzistiwôné do płoszéniô ptochów wòednych. W 1859 rokǜ na wëstôwkǜ w Birmingham ǜżëto pòzwë "cocker". Pòzwa "spaniel" pòchòdzy òd słowa "Hispaniola" albò "Espagnol" co miałobë wskôziwac na jegò Szpańszczi pòchódzenié. Do Angli òne doszłë razã z swòima szpańszczéma pônoma. Z tegò czasù móżna nalézc wiele wzmiónków ò ti rasé w literatùrze anielsczi m.in. w sztùkach Williama Shakespearea. W XVII i XVIII wiekù spaniele dzelóno na "psë na piepiórczi" i "psë na bażantë", albò na wòdné i zemsczi. Anatomijô. Rost: 39-45 centimetrów Wôga: 12-14 kilów Rǜchno: jedwabni, głôdkczé, krótczé na łbie, dłëgszszé na pǜklǜ. Mòże bëc sztiwné albò skróconé. Farba: jednofarwnô (czornô, złotô, brǜnô) i wielofarwnô. Biografjô. 1. ,Wybierz psa dla siebie", K. von der Leyen, Wyd. Świat Książki 2. ,Psy", L. J. Dobrovuka, Wyd. DELTA 3. ,Nowa Encyklopedia Powszechna", PWN, tom I, Warszawa 1995r.