text
stringlengths 19
33.4k
|
|---|
D.O.A. - je jednim z głównëch przedstôwców hardcore punkòwi scenë. Karno pòwstało je w 1978 rokù w Vancouverze. W składzé niezmienno òd zôczątkù je zakłôdôż, gitarownik ë spiéwôcz Joey "Shithead" Keithley. D.O.A. znakùją bezùgòdowé politiczné wëpòwiésce sparłączoné z spòlecznima témama jak z antiglobalizmã, antirasizmã czë téż wòlnotą słowa, co je baro dokładno czëc ma w całim jich ùsôdztwie. Wiele karnów z pózdnijszich lat, jakno: Red Hot Chili Peppers, Green Day, Rancid czë The Offspring przëznôwô sã do cëskù D.O.A. na jich ùsôdztwò. Dwie pierszé platë D.O.A., "Something Better Change" ë "Hardcore 81" znajdiwują sã dzysô w piątce nôjlepszych kanadyjsczich punkòwëch albùmów wszechczasów. 22 gòdnika 2002 rokù, w roczëznã 25.jistnieniégò karna ùtcził Larry Campbell, bùrméster Vancouveru, jich zaangażowanié ogłasëwając gò "Dniã D.O.A.". Joey Shithead (spiéw, gitara) Randy Rampage (basowô gitara) Chuck Biscuits (perkùsëjô) 1979 "Triumph Of The Ignoroids" 1980 "Something Better Change" 1981 "Hardcore '81" 1982 "The 'War On 45"' 1984 "Bloodied But Unbowed" 1985 "Let's Wreck The Party" 1985 "The Dawning Of A New Error" 1987 "True (North) Strong And Free" 1990 "Murder" 1990 "Last Scream Of The Missing Neighbours" - (z Jello Biafra, spiéwôczã z Dead Kennedys) 1991 "Talk Minus Action Equals Zero" 1991 G"reatest Shits" 1992 "13 Flavours Of Doom" 1993 "Moose Droppings" 1993 "Loggerheads" 1995 "The Black Spot" 1998 "The Lost Tapes" 1998 "Festival Of Atheists" 2002 "Beat Trash" (Solowô ùdba Joey "Shithead" Keithleya) 2002 "Win The Battle" 2003 "War And Peace" 2004 "Live Free Or Die" D.O.A. - domôcô starna |
Szpańsczi alfabét to je alfabét szpańsczégò jãzëka. A, B, C, CH, D, E, F, G, H, I, J, K, L, LL, M, N, Ñ, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z |
Bòrzëszkòwë ("Bòrëszkòwë", "Bòrëszczi", pòl. "Borzyszkowy") to kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Charzëkòwsczi Rówiznë, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Lëpnica. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã mniészé kòlonie: Biedòlewò, Brzósk, Głodowò, Hòlandzkô. Tu je znóny kòscół. |
Kòmpùter (z ani. "computer", z łac. "computare") to maszina elektroniczno przeznaczonô do przerabianiô infòrmacji. Bùdowa kòmpùtra. Do robòtë z kòmpùtrã – ceńtralną jednostką = òperacyjnô pamiãc + procesór – brëkùjemë czile rozmajitëch wespółrobiącëch z nim ùrządzeniów: wchôdającëch, np. kluczplata, mësz, sécowô kôrta, i wëchôdającëch, np. mónitór, modem, sécowô kôrta. Dzéle kòmpùtrowégò zestawù to: mónitór – pòkôzywo jinfòrmacje, chtërne dostôwómë z kòmpùtra; głównô plata – zwëskiwónô do łączbë midzë wszëtczima dzélama kòmpùtra; procesór – czerëje robòtą wszëtczich programów ; òperacyjnô pamiãc: RAM i ROM – pamiãc le do czëtaniô ; bazowé pòdzespòłë: graficznô kôrta, zwãkòwô/mùzycznô kôrta; wzmòcniwanié – dôwô mòc wikszoscë dzélów kòmpùtra; òpticzné nëczi – dzysdnia czãsto DVD-ROM; cwiardi disk – plac, dze trzimie sã wszëtczé dóné; mësz – ùrządzenié, chtërno dozwôlô wprowadzac – razã z kluczplatą – dóné do kòmpùtra; kluczplata. Jinszé elemeńtë, co sã czãsto skłôdają na kòmpùtrowi zestôw, to: drëkarka, skaner, wielezadaniowé ùrządzenié – drëkarka i skaner w jednym, głosniczi/słëchôwczi, mikrofón, jinternetowô kamerka, modem/ruter, tuner TV – dôwô leżnosc òdbiéraniô telewzérnikòwégò òbrazu na mónitorze, czëtnik kartów pamiãcë, wëmiennô czeszéń na cwiardi disk, dżojstik/ pad/czer – kòntrolérë kòmpùtrowëch jigrów, i jinszé… kòmpùtrë òsobisti („PC”, z ani. "personal computer") ò rozmiarach ùmòżlëwiającëch jich ùmieszczenié na biurkù, ùżiwane zazwëczôj przez pòjedinczë òsobë. Kòmpùtrë òsobisti dzelimë na stacjonarné i przenosné nadôwający sã do przenôszaniô np. laptop, tablet. kòmpùtrë domòwi pòprzédnicë kòmpùterów òsobistëch, kòrzëstające z zdrzélnika, jakno mònitora. kòmpùtrë mainframe (ani. "main" – główny, "frame" – struktura) czësto ò wikszich rozmiarach, chterych zastosowanim je przetwôrzani wielu jilosci danych na pòtrzebë różnégò rodzaju institucji, pełnieniô roli serwerów itp kònsolë kòmpùter wëspecjalizowóny w programach rozriwkòwëch. Zazwëczôj kòrzista z zdrzélnika jakno głównégò wëskwarziwacza, do kòmpùtrowëch jigrów kòmpùtrë gòspòdarczé ùżiwane w gòspòdarstwach rolnëch w celu efektiwnégò sterowania procesama produkcyjnyma kòmpùtrë wbùdowóné (abò òsadzoné, ani. "embedded") specjalizowane kòmpùtrë służące do sterowania urządzeniama z gatunkù aùtomaticzi przemësłowi, elektroniczi użytkowej (np. telefónë kòmórkowi itp.) abò są prosto szczególnyma kòmponentama wchòdzącymi w skład kòmpùtrów. superkòmpùtrë nôwikszé kòmpùtrë ò wiôldżi mòcy òbliczeniowi, ùżiwane do czasochłonnych òbliczeń nôùkòwëch i symùlacji skómplikòwanëch systemów Samsung IBM Acer Dell Apple Toshiba HP Asus LG Lenovo Sony kòmpùter cyfrowi: K-202, PRS-4, XYZ, ZAM, UMC, Òdra, Mera 300, Mera 400, Pòltype, R32, Mazovia, Meritum, Elwro 800 Junior, ComPAN 8, Menopc 900 kòmpùter analogòwi: ELWAT, AKAT-1, ARR Historiô. kòmpùtrë. Historiczné mòdele kòmpùtrów: Z3 Colossus ENIAC ùczałi. Nôwëbitniejszi ùczałi, chtërnëch prôce przëczyniłë sã do pòwstania kòmpùtrów: Blaise Pascal (kalkùlator òd nazwëska kònstruktora zwany Pascaliną, 1642) Gottfried Leibniz (system binarny, żëwô ława do òbliczenia, mechanizm "stepped drum") Abraham Stern (maszina licząca) Charles Babbage (maszina różnicowa, maszina analiticzna) Ada Lovelace (prace teoreticzné, wizjonersczi w ji czasach kòncepcje wëkòrzistania kòmpùtrów) Claude Shannon (teoreticzné pòdstawë bùdowë kòmpùtrów) Alan Turing (teoreticzné pòdstawë infòrmaticzi, maszina Turinga i ùniwersalnô maszina Turinga) Czekawòstka. Słowizna z infòrmaticznégò òbrëmieniô w kaszëbsczim i pòlsczim jãzëkù we wikszoscë przëtrôfków pòchôdô z anielsczi gôdczi. Są to tak zwóné jinternacjonalizmë. Kòmpùter to pò pòlskù "komputer". Jinternet to "internet". Jinternetowô séc to "sieć internetowa". Informatyka 2000 - Wyd. CZARNY KRUK, Bydgoszcz 2007 Dialog - Od Aleksandrii do Internetu - Wyd. Telefonia DIALOG S.A. William Stallings, Organizacja i architektura systemu komputerowego, WNT, 2004. Linda Null, Julia Lobur, Struktura organizacyjna i architektura systemów komputerowych, Helion, 2004. Piotr Metzger, Anatomia PC, wyd. X, Helion, 2006. Bùdowa kòmpùtra |
KROMLECHË Kromlech (z kelticczigòcrom - wёdżiãti, lech – kam) – krąg zbùdowóny z ùstawionёch pionowo kamów, czãstowkół grobu abò placu kultu. Stôwiónébёłё w neolicie i téż w epoce bronksu terenach Bretanii, Anglii i Irlandii. Pierszé kromlechё pòkôzałё sã w drёdżié połowie IV tёsąclata p.n.e. Béłto bòdôj plac kùltu i zéńdzeniówplemieniowёch. Do nôbarżiznónёchnôleżiStonehenge. Kromlechë na swiece. Kromlechё bёłё téż w jinёch òbéńdach Europё, w Africe, Azji (nôbarżi Indie i Japoniô), w Americe, Australii i na niechtërnëch òsёchach Spokójnégò Òceana. W Pòlsce można je spòtkac na Pòmòrzkù w molu Òdrё w dólnym biegu rzéczi Wdё. Kromlech biwô uwôżóny za prototyp stołpnicё. Przёpùszczô sã, ёż béł „ùżiwóny” jako òbserwatorёjô Sùńca, świã tnica Sùńca, do widzeniégò w przódk zôcemków i położeniégò całów niebiesczich. Kromlechё na Britańsczich Òsёchach i w Irlandii. Kromlechё czãsto bёłё bùdowóné wzdłuż liniji wschòdzącégò abò zachòdzącégò sùńca abò ksãżёca ò wёznaczonёch cządach roku. Stądka wёchôdô swiąda ёż sezonowòsc bёła dlô nonejszich lёdzy wôżnô. W westrzédnym neolicie (3700 p.n.e. – 2500 p.n.e.) kamiané krãdżi zaczãłёsã pòjawiac w nordowi chmôlach Britańsczich òsёchach, rёchli przё sztrądach mòrzczich. W Langdale w Lake District je nowicy z wczasnёch tego tipù obiektów. W pózniészim neolice kamiané krãdżi bёłё bùdowóné ju z wikszą precyzёją i môchã. Zaczãłё sã téż pòkôzёwac na westrzódkù lądu. Jich strzédnice dochôdałё do 400m tak jak w przёpôdkù Avebury. Wiãkszosc jednak miała strzédnice kòle 25 m. Za to jich forma miała corôz to barżizawitéùkładё z dwùmaabò trzema rzãdamakamów – te są czãstonazёwónédowestrzódkòwimakromlechama. Òstatecznô faza bùdowё kromlechów przёpôdô westrzódkòwą epòkã bronksu (2220 p.n.e. – 1500 p.n.e.) cziédё to zaczãłё sã pòjawiac môłé kamiané krãdżi bùdowóné przez niewiôldżié karna lёdzy (jak rodzёzna). Wiele doskonałёch przёkładów krãgów można nalezc w Nôrodnym Parkù Dartmoor Devonczё Gery Wethers. Pò 1500 p.n.e.òprzestóno bùdowac kromlechё. Òrãdzã tego bёłё ruchё przecygòwé i pòkôzanié sã nowёch wiarów jinaczi mёslącёch ò żёcym i smiercё. Czãsto łączono jistnienié krãgów z rёsznotą druidów leno to nie je ùdowodnioné. Kamiany krąg Lissey viggeen znóny jakò Sédmesostrów (ang. SevenSisters),CountyKerry, Irlandiô Kromlechё w Pòlsce. W Pòlsce spòtikô sã krãdżi z czasu rzimsczégò ò perzinkã jinёch konstrukcёjach. Przёkładё taczich krãgów są midze jinyma w Grzёbnicё k. Kòszalina i téż w Lesnie, Wãsorach i Òdrach. Jednak nielusosc pòłożeniô kamów może òznôczac ёż nie bёłё ùżёwóné jako instrumeńtё astronomòwé. Ùłożenié òksё pówłączёło sã rёchli z symboliką a nié z przёdatnoscą. Nôwikszé są w òbéńdach wsё Òdrё (gmina Czersk, òkòlé Chojnice). Zlokalizowóné są nad rzéką Wdą i òbjãté òchróną w rezerwace archeologòwo-przёrodnym „Krãdżi kamiané”. Dosc pòwszechnym je pòzdrzatk ò jich skandinawsczim pòchòdzeniém. Te znóné z Pòmòrzka pòwstałё w cygù I w. n.e.pòrozszerzeniém germańsczégò plemienia Gòtów. Gotowie bёlё na terenach Kaszёb do początku III wieku. Tej òstawilё smãtôrzёska z kamòwima krãgama i rёszёlё pòd prowôdzёzną jednégo z panôrzów Filimera, sёna Gadariga do legendowi krôjnё Oium (wg Jordanesa,gòcczégòdzejopisôrza z VI w.). Na początku krãdżi bёłё môlã zéńdzeniów apartnёch rodów „òbrôbiającёch” smãtôrzёskò. Tam téż mògłё zapôdac wôżné sprawё dlô całégò karna. Pózni ( przełómanié II i III w.) zaczãto w òbremienim krãgów téż chòwac ùmarłich. Tekst i òdjimczizrёchtowóné na spòdlimjinternetowistronё: http://pl.wikipedia.org/wiki/kromlech = Literatura = I. Trojanowska,R. Ostrowska: Bedeker Kaszubski, Gduńsk 1978 A.Z. Breske: Kamienne Kręgi Gotów. |
Elёkcjowi królowie. Pierszą dinastёja panëjącą w Pòlsce bëlë Piastowie. Rządzëlë òd pòwstaniô państwa, pòlsczégò (kòle 900r.) do 1370 z krótczim przeriwkã na panowanié Przemëslëdów (1291 – 1306). W latach 1138- 1320 bëło tzw. rozbicé òbéńdowé cziédë władza nad pòlsczima zemiama nôleża równoczasno do wielë samòstójnёch ksyżëców piastowsczich. Òd 1370 do 1399 rokù rządzёło dwuch mònarchów z Wądżiersczi Ùnii Andegawenów, a òd 1386 do 1572 rokù przedstôwcowie dinastëji Jagielonów z liniji litewsczich Giedyminowiczów. Od 1573 rokù do ùpadku państwa pòlsczégò w 1795 ( III rozebranié Pòlsczi) rokù panôrze bëlë wëbiróny w drodze wòlné elekcëji. Wòlnô elekcёjô – wëbór mònarchë przez nietrzimanié zasadów spôdkòwiznë dynasty. Prawò głosu miała szlachta. Pierszô wòlnô elekcёjô bëła w rokù 1573 we wsë Kamień pòd Warszawą. Póznié ùstalono stòjny môl, w chtёrnëm òdbiwała sa elekcëjô – bёła to wies Wòla pòd Warszawą. Pierszim królã elekcyjnym béł Henryk Walezy, a òstatnym – Stanisław August Poniatowski. Henryk Walezy. Henryk Walezy panował w Pòlsce w latach 1573- 1575 i Francji (jakò Henryk III) 1574 – 1589 syn króla Francji Henryka II Walezjusza i Katarzyny Macedońskiej w Pòlsce béł niecalé piãc miesąców i uciekł bë òstac królem Francji. Elëkcjowi królowie Pòlsczi. Stefan Batory – ksyżёc Sétmegardu òd 1571 do 1586, król Pòlsczi òd 1576 – syn wojewodё Sédrgardu i Katarzyny Telegoli. Za jegò czasòw Pòlskô dostała nazôt całé Inflntё i Płock chtërnë më stracëlë za panowaniégò Henryka Walezego na rzecz Rusёjё. Zygmunt III Waza – król Pòlsczi òd 1587 do 1632 i król Szwecji 1592 – 1599, syn Jana Wazy, ksyżëca finszcziégò, òd 1569 króla szwédzcziégò Jana III i Katarzynë Jagielonczi, córci Zygmunta I Starégò. Za jégò panowaniégò bёlё butnё kòzacczié (pòwstanié Kosincziégò, Nalewójczi, Federowicza). Zwada ze Szwédama doprowadza do jégò òdtronicégò. W 1596r. przesôdzôł stolёcã z Krakòwa do Warszawё. Władysław IV Waza – król Pòlsczi od 1632 do 1648 titëlarny król szwedzczi, syn Zygmunta III Wazy i Anny Austrёjôcczi córci areёksyżëca Karola Habsburga. Za jégò panowaniégò béł sztrid Turcji i Szwecji i téż bùnt kòzacczi, na czele chtёrnégò stanął Bohdan Chmilenicczi. Jan Kazimierz – król Pòlsczi òd 1648 do 1668 rokù titёlarny król szwédczi, syn Zygmunta III Wazy i Konstancji Austrёjôczi córczi arcëksãżëca Karola Habsburga. Za jégò panowaniégò bёla zwada ze Szwecją tzw. „Potop szwedzczi” òb czas chtёrnégò doszło do nadzwёkòwé òbronë klasztoru na Jasnej górze, òddôł Pòlskã pòd òpieką Matczi Bòsczié Czãstochowsczié. Michał Korybut Wiśniowiecki - król Pòlsczi òd 1669 do 1673 rokù. Za jégò panowaniégò bёla dobëtnô wòjna pòlskô-tëreckô 1672-1676. Jan III Sobieski – król Pòlsczi òd 1674 do 1696 rokù, syn Jakuba Sobieskiego, wòjewodë ruscziégò i pòna krakòwsczigò gardu oraz Zofii Teofili z Daniłowiczów (òtroczka prowadnika wojskòwégò Stanisława Żółkiewskiego). Za jégò panowaniégò bёla dobëtnô biôtka pod Chocimiem i téż biôtka pod Widniem. Białka jégò bёła Maria Kazimiera de la Grange d′ Graniem zwanô Marysieńką. August II Mocny – elektor zaksczi òd 1694, król w latach 1697 – 1704 i òd 1709 do 1733 rokù. Za panowaniém jégò i Augusta III związôné je powiedzenia „króla Zaksasa jédz, pij i pòpùszczi pasa” Stanisław I Leszczyński - król Pòlsczi òd 1704 do 1709 rokù i òd 1733 do 1736 rokù. August III – król Pòlsczi i elektor zakazczi òd 1733, jedinczi syn augusta II mocnego i Krystyny Eberhardyny. Stanisław August Poniatowski – król Pòlsczi w latach 1764 – 1795, syn Stanisława Poniatowskiego, póna krakowscziégò gardu i Konstacji, córki Kazimierza Czartoryskiego, póna wileeńscziégò. Za panowaniém jégò czasów założono Szkòłã Rycerską, KEN, rozjimnotë (1772r., 1793r., 1795r.)pòwstanié kòsciuszòwsczi, zrzeszënk w Barze i Targowicy. Bëł slédnym królã Pòlsczi. Literatura. Literatura: Słownik władców polskich, pod red. J.Dobosz, J. Jaskólski, T. Jurek: Poznań 1999 Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki: Warszawa 1984 S. Mackiewicz-Cat: Stanisław August, Warszawa 1991 L. Podchordecki: Jan Sobieski, Warszawa 1964 L. Podchordecki: Wazowie w Polsce, Warszawa 1985 M. Żwirska: Ostatnie lata życia króla Stanisława Augusta, Warszawa 1975 |
Jadwiga Wołoszyńskô ("Jadwiga Wołoszyńska"), (ùr. 30 zélnika 1882 rokù – ùm. 25 stëcznika 1951 rokù w Krakòwie) - to bëła pòlskô biolog i profesor na Ùniwersytece w Krakòwie. Òna pierszi napisa ò wiele nowich ôrtach a m.jin. ò kaszëbsczim "Exuviaella cassubica" n. sp, Woloszynska, 1928, chtëren dzysô sã zwie "Prorocentrum cassubicum" (Woloszynska) Dodge (1975). Ji badérowanié tikało sã m.jin. Bôłtu i òkòlégò ("Dinoflagellatae polskiego Bałtyku i błot nad Piaśnicą"). Wołoszyńska Jadwiga: "Dinoflagellatae" polskiego Bałtyku i Błot nad Piaśnicą. ARCHIWUM HYDROBIOLOGJI I RYBACTWA, 1928, t. III, nr 3-4, s. 251 Hryniewiecki Bolesław: Wspomnienia pośmiertne : Jadwiga Wołoszyńska (1882-1951). "Yearbook of the Warsaw Scientific Society" 1951, t. 44, ss.165-167 "Wołoszyńska Jadwiga" "Prorocentrum cassubicum" (Woloszynska) Dodge (1975)" VIAF |
Slackware je nôstarszą aktiwno rozwijóną linuksową distribùcëją. Pierszô wersjô, 1.00, je wëszłô 17 lëpinca 1993 rokù ë bëła ùsôdzonô na spòdlém dystrybùcëji SLS Linux, a rozprowôdzanô jakno òbrôzë 3,5 calowëch disczétków, przistãpné przez anonimowi FTP. Slackware, w procemnocë do jinszëch distribùcëjów, taczich jakno n.p. Debian, Ubuntu, Red Hat, Gentoo czë OpenSuse, czérëje sã kąsk jinszą pòlitika wëdôwków. Je mòżno ò ni pisac, że je òna uniksowô, dostarczô blós sztabilné wersëje soft-wôrë, sprôwianié skriptama na ôrt BSD ë felënk dedikòwónëch nôrzãdzów do kònfigùracëji GUI - jaczé mòże nalezc w jinszëch distribùcëjach Linuksa. Sprôwianié paczétama je w Slackware prosté ë minimalisticzné. Paczétë to prosté paczczi archiwów tar spakòwóné programą gzip, zamëkającé w se dodôwną wëdowiédzã ò jich zamkłoscë ë òpatacëjny instalacëjny skript. Na systema òbsługiwô instalacëjã, zaktualnianié ë rëmanié paczétów tak jakno je to w jinszëch distribùcëjach, nie mô równak starë ò to bë pilowac zanôleżnotów co do bibloteków ë programów. Generalno mòże m.jin. ë przez to rzec, że Slackware je czerowóny do barżi awansowónëch brëkòwników, jaczi ledają barżi sómi miec cësk na kòntrolã nad instalowónëma programama. Nônowszô sztabilnô wersëjô Slackware 14.1 pòchôdô z lëstopadnika 2013 rokù. AUSTRUMI - Mini-Live-CD BackTrack DARKSTAR Linux GoblinX - Live-CD Klax - Live CD z KDE Mutagenix - Live CD Easys Frugalware Hardened Linux Puppy Linux RUNT - sztartownô z USB-sticka SlakbootEBS - Slackware-SDK Slackhence - zmienioné Slackware z pkgsrc Slackintosh - Slackware dlô PPC Slamd64 - Slackware dlô x86-64 Slack/390 - Slackware dlô S/390 SLAX - Live-CD z Czesczi STUX - Live CD TopologiLinux Ultima Linux Vector Linux Zenwalk Linux - przódé "Minislack" KateOS - Distribùcëjô ë Live CD Slackware - domôcô starna ùdbë |
Afrika – stolemna dzél swiata, na pôłnie od Eùropë i na zôpadze od Azëji, z chtërną je sparłaczona lądowo przez Suez. We wschòdnym i pôłniowim dzélu Africzi roscą nisczé i wësoczé trôwë, pòjedińczé drzewa (palmë, baòbabë, akacje), a téż préklowaté chwarzna. Lëdztwò. W Africe mieszkô kòle 920 mln lëdzy. Kraje Africzi. W Africe je 54 państwów ë zanôléżnych òbéńdów. Zanôléżné teritoria: Ceuta | Kanarejscze Òstrowë | Madera | Melilla | Òstrów Sw. Helenë | Pelagijscze Òstrowë | Réunion | Sokotra Teritoria z ògrańczoném ùznaniém: Somaliland | Zôpadnô Sahara (Sahrawi) |
Vera Lúcia Fische, (ùr. 27 lëstopadnika 1951) je brazylską teatrownicą. |
Stolem - pòdług Kaszëbów òn bëł jak lëdze, ale tak wiôldżi, że jegò głowa przewiższała nôwiąkszé chójczi. Przez jezora stolemi szlë naprost jak przez plëtã. Òni nosëlë dłudżi włosë, a mielë je jasné jak len. Jak jeden z nich sedzôł na jednym brzegù jezora, a jiny na drëdżim, to òni sobie mòglë letkò pòdac róg z tobaką. Pod nogama stolemów drżała zemia, że jaż w piekle bëło czëc. Nôwikszima kamieniama òni szmërgalë jak kòłôczami. Stolemi mielë taką mòc, bò jedlë kóńsczé miãso i pilë kóńsczé mlékò. Òni ùsëpale òstrowë i retczi na kaszëbsczëch jezorach, a nawetka całi je zasëpale i tam dzys są łączi. Z czasem stolemi wëmarlë. W swòjim słowôrzu Zëchta (1972) napisôł: "Przë Bòrzëstowie mieszkôł stolem. Rôz stolemòwô córka szła na Redunią rëbë łowic. Pò drodze spòtkała chłopa, co w sztërë wòłë òrôł. Òna wzãła te chłopa i te wòłë i ten pług w swój fartuch i zaniosła to wszëstkò dodóm i wésëpa przed swòjim òjcem na pòdwòrzé. "Cëż to są tatkù za bączi" - òna sã spita. Córeczkò zbierz to wszëstkò nazôd w klin i zanies na ten sóm môl, gdze to bëło. Czej më wëdżiniemë, tej pò nas bãdą taczi lëdze małi, jak ten chłop je" (Chmielno, 1938). |
Strôszk - to je manekin, chtëren mô strôszëc np. wróble. Òn biwô procem skórcóm na krzesnie. Mùzeùm i strôszk |
Julia Roberts (prôwdzëwé miono Julie Fiona Roberts), (ùr. 28 rujana 1967) je amerikańską teatrownicą. |
Môlëchnô rilówka ("Sorex minutus") – to je ôrt baro môłégò suska z rodzëznë rilówkòwatëch ("Soricidae"). To je nômiészi susk na Kaszëbach. Òna żëje np. kòl Mirochòwa. Sorex minutus s. 113 |
Édmùnd Szëmikòwsczi ("Edmund Szymikowski" ùr. 1942 r. w Żukòwie - ùm. 2022) - to béł człowiek, chtëren kaszëbsczim wësziwkã interesowôł sã òd małoscë. Jakno dzesãcletni knôp zaczął współrobòtã z Jadwigą i Zofią Ptôch, jak zafarwił akwarelama céchòwóné przez nie mùstrë do wësziwaniô. Òn ùrôbiôł wësziwczi w żukòwsczim sztélu. Jegò aùtorstwa je ùsôdzk "ABC... haftu kaszubskiego szkoła żukowska" (2006). Przez wiele lat òd 10 czerwińca 1996 rokù òrganizowôł kònkùrsë kaszëbsczégò wësziwkù w Lëni. Òn beł òdznaczony Bronksowim Krziżã Zasłëdżi. (pl) VIAF "Zmarł Edmund Szymikowski" |
Baszka - gra w kôrtë - kaszëbszczi brydz. Gra popularnô na kaszëbach. Wszëtkò w ti grze je do gôrë szpërama. Atutë to sô "trumfy", blotki - "fele", walety - "bubki", trefle - "krzyże" , a kiery - "serca", nôjstarszô kôrtô jë dama "krziżowô". W ti grze wszëtczi damë są fawòrizowóné, a dwa są nôjwôżnieszé - treflowa i i pikowa, chtërné darzi sô niezby delikatno - stôré. Niémni i stôré i ni stôré - wszëtczi damë w Baszce bijô wszëtczich "bubków". Kaszëbsczi brydz- Baszka to baro skąplikowônô gra, póczi nie ùmnie so w nią grac. |
Môrcën. Jimiã chłopsczé pòchòdôjãcé z jãzëka łacińsczégò. Wëwòdzi sã òd słów "nôleżący do Marsa". W ksãgach przëjãc do prawa miejsczégò w Krakòwie pòd rokiem 1393 ódnotowóno to miono z pisòwnią Marczin. W strzédnëch wiekach òdnotowóno téż, nôdôwóne również i dzis, ùrobióné òd Môrcëna przë ùżëcu tëpòwéj dla mión słowiansczich cząstki -słôw jimię Môrcisłôw. Wstrzód mion nôdôwónëch nowò nôrodzonëm dzôtkóm, Môrcën w 2012 rokù zajmòwôł 50. môl w grëpie mión chłopsczéch, bãdąc nôdónëm 1159 z nich. Białogłowsczim òdpòwiednikiem tegò miona je miono Môrcëna (Môrtëna). Skandënawsczi òdpòwiednik Môrcëna, jaczim je Morten, nôwiãcy òsób nosi w Danii (34 718 2007 òsób) òraz Norwegii (22 137 2006 òsób). łacëna – Martinus jãzëk czesczi - Martin jãzëk grecczi – Μαρτίνος (Martínos) jãzëk niemiecczi – Martin jãzëk francësczi – Martin jãzëk hiszpansczi – Martín jãzëk finsczi – Martti jãzëk włosczi – Martino jãzëk wãgiersczi – Márton jãzëk litewsczi – Martynas jãzëk łotewsczi – Martiņš jãzëk nëderlandzczi – Maarten, Marten, Martijn jãzëk rosëjsczi – Мартин jãzëk chinsczi – 馬爾親(马尔亲) jãzëk japònsczi – マルチン / マーチン / マーティン Òdpòwiedniczi w innëch jãzëkach. Môrcën imieninë òbchòdzi: 30 stëcznika, 2 gromnicznika, 13 łżëkwiata, 27 łżëkwiata, 1 lëpińca, 19 lëpińca, 8 rujana, 12 rujana, 24 rujana, 3 lëstopadnika, 8 lëstopadnika, 11 lëstopadnika, 12 lëstopadnika, 7 gòdnika i 29 gòdnika. sw. Môrcën z Tours (316/17–397) – biskùp Tours sw. Môrcën z Bragi (ùr. ok. 520, zm. ok. 580) – arcëbiskùp Bragi (Portugalia), fùndator klôsztórów, pisôrz i teolog chrześcijańsczi sw. Môrcën I (zm. 655) – papiéż bł. Môrcën od sw. Miklosza (1598–1632) – aùgustiańsczi mãczelnik z Japonii sw. Môrcën de Porrès – peruwiańsczi zakònnik sw. Môrcën Wu Xuesheng (1817–1862) – chińsczi katechista, mãczelnik sw. Môrcën Huin (1836–1866) – francùsczi ksądz, misjónôrz, mãczelnik bł. Môrcën Oprządek (1884–1942) – polsczi francëszkanin, mãczelnik cządu II wòjnë swiatowy Môrcën I Młodszi (1374–1410) – król Sëcëli Môrcën I Lëdzczi (1356–1410) – król Aragonii Môrcën Luter (1483–1546) – twórca luteranizmu Môrcën Kromer (1512–1589) – biskùp warmińsczi, sekretôrz króla Zëgmùnta I Stôrégò Môrcën Dunin Sùlgòstowsczi (1774–1842) – Prymas Pòlsczi Môrcën Kalinowsczi (1605–1652) – hetman pòlny kòrónny Môrcën Pòczòbutt-Odlanicczi (1728–1810) – pòlsczi matematik, astronóm, poeta, jezùita Môrcën Eysymont (1735–1815) – poeta Môrcën Jabłoński (1801–1876) – malôrz Môrcën Gerstmann (1527–1585) – biskùp wrocławsczi, starosta generalny Śląska Môrcën Czerwińsczi (1924–2001) – socjolog, bëtnik pòwstania warszawsczégò Môrcën z Wrocimowic (zm. 1442) – pòlsczi ricerz Môrcën (kanclérz) (zm. 1213) – kanclérz ksyżąt śląsczich Bòlesłôwa Wësczégò i Henrika Brodatégò Môrcën Krasicczi (1574–1631) – wòjewòda pòdolsczi Môrcën Daniec – pòlsczi satirik Môrcën Flieger - pòlsczi kòszôrz grôjący w klubie King Wilki Morskie Szczecin Môrcën Gortat – pòlsczi kòszôrz ligi grôjący w klubie Washington Wizards Môrcën "Liber" Piotrowsczi – pòlsczi raper i były członek zespołu Ascetoholix Môrcën Przybylski – pòlsczi teatrownik Môrcën Robak – napastnik w klubie szpòrtowim Lech Poznań Môrcën Miller – lider i wokalista zespołu disco polo Boys Môrcën Stankiewicz – pòlsczi filmowiec niezależny, satirik, osobowość YouTube Môrcën Luther King, Jr. (1929–1968) – amerikańsczi działacz na rzecz równouprawnienia, nôdgrodnik, ùczestniony dobëtnik pòkòjowéj Nôdgrodë Nobla Môrcën Wolski - pisôrz, satirik. |
Bògùsłôw Głodowsczi (pòl. "Bogusław Głodowski") (ùr. 1957 rokù) - ksądz, dzéjôrz kaszëbsczi. Òn béł w Rzimie, a w kaszëbsczim jãzëkù òdprawiô dzél Mszë sw. w kòscele katolëcczim. Òn je wëprzédniony przëznôwóną przez Karno Sztudérów Pòmòraniô Medaliã Stolema w 1992 rokù. 400 lat parafii Świętej Trójcy w Sulęczynie (1616-2016) "Bogusław Głodowski" VIAF |
Jón Szutanbarch (pòl. "Jan Szutenberg") - ùrodzył sã 5 lëpinca 1951 rokù. Òn dłudżi czas robił w Państwòwëch Gòspòdarztwach Rólnëch, a pisze pò kaszëbskù i je m. jin. autora wëdónégò zbiérkù pòwiôstków „Tobaka dlô Kaszëbów”. Chòc Szutanbarch splôtô swòje pòwiôstczi z mało wôżnëch sztëczków wiejsczi jawernotë, to w całoscë je w nich wiele dzysdniowi gbùrsczi òbëczajnotë. Jegò pòwiôstczi są – òglowò rzec - wiôlgą wëchwałą żëcô na wsë ë gbùrsczégò etosu. Ten pisôrz stwòrził czekawi jãzëk – je to w wikszim dzélu rodnô mòwa, ale mésterno pòprzetikónô neologizmama ë archaizmama. W tim je widzec starã ò kaszëbską jãzëkòwą spôdkòwiznã. |
Rok - to je òdsek czasu midzë dwóma jednaczima pòłożeniama Zemi w ji rësznoce pò òrbice wkół Słuńca. |
Léna Gros ("Helena Gros" ùr. w 1927 r. w Kòkòszkach) - je wësziwôczką, jedną ze slédnych ùczenków sostrów Jadwidżi i Zofie Ptôch. Òna wësziwała ju w piãcdzesątëch latach XX stolata, w prowadzonym przez nie wësziwôrsczim karnie. Òna dobrze pamiãtô wësziwanié òbrëska dlô Francësczi Ambasadë. Ji wësziwôrsczé robòtë to są m.jin. : tôflôczczi, bieżniczi, òbrësczi i pószewczi na pòdëszczi. Ji wësziwk trafił np. do Wiôldżi Britanie. Òna je òdznaczonô Złotim Krziżã Zasłëdżi Prezydenta RP. Kaszëbsczé wësziwanié żukòwsczégò sztélu "Ludzie haftu" |
Serakòjce (pòl. "Sierakowice") – kaszëbskô gminnô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Serakòjce. W 1565 rokù napiselë ò ni Sirokouicze. Za czasów prësczich, w 1906 rokù w serakòjsczi szkòle miôł plac sztrejk. Szło ò to, że dzecë miałë sã ùczëc religie blós pò niemieckù, a ni mògłë do se pò kaszëbskù (czë pò pòlskù) gôdac. Jakno turisticzną atrakcjô, mòże tu òbezdrzec kam z kaszëbsczéma nótama. W tich stronach téż rosce kaszëbskô wika ùznôwónô za aùtochtoniczną roscënã tegò regionu. Przez Serakòjce przechòdzy turisticzny, Kaszëbsczi Szlach. We wsë są dwa kòscołë: Sw. Marcëna (na òdjimkù pò prawi stronie) i pòniemiecczi (przed wòjną Ewangelicczi) Jana Chrzcëcéla. Prof. dr Jurk Hinz sã tu ùrodzyl, a dr Marión Jelińsczi je ze Serakòjcama zrzeszony. "Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji", Toruń 1938, Pòwiesc w internece w kaszëbsczim pisenkù z lat 30. XX stalata |
Pp P, p – szesnôstô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu. W kaszëbsczim alfabéce je 25-ą lëtrą. |
Swiãta ë ùroczëznë. Nauru – Swiãto Samòstójnotë od Aùstralëji (1968) Celtowie – Wilëjô swiãta Imbolc 1259 - Trzãsene zemi w obendzie Krakowa - 4,8 stopni w skali Richtera. 1925 - W „Kurjerze Warszawsczim” wëdrëkòwônô pierszô polskô krziżewkô. 1945 - Mùżdżówka Palmnicken: 4000-7000 lagrowëch białczi i dzecy żëdowsczich z lagru Stutthof zmuszenë do marszu smiercë na plażë Bôłtu i rozstrzélnë na plażë przez Miemców kòl bôłtowej wsë Palmnicken (pòl. Palmniki, rus. Jantarnyj). Le 200 lagrowëch ocalało z tej mùżdżówki. 1946 - Oddzal wòjskòwë NZW Romualda Rajsa ps. „Bury” pòmòrdowalë 30 gburów biôłorusczich w lasu kòl wsë Puchały Stare. 1976 - Usadzone òkrãtownictwo "Pòlskô Żeglugô Bôłtowô". 1797 - Franz Szubert, aùstrëjacczi kompozitora i pianista (ùm. 1828) 1881 - Anna Pawlowa, ruskô baletniczkô (ùm. 1931) 1902 - Tallulah Bankhead, amerikańskô teatrownica (ùm. 1968) 1935 - Kenzaburo Oe, japòńsczi runita, dobiwca Nôdgrodë Nobla 1994 w leteraturze 1981 - Justin Timberlake, amerikańsczi spiewôrz, teatrownik 1982 - Helena Paparizou, greckô-szwedzkô spieworkô, fotomodelkô, wëgrała Eurowizeje 2005 dla Greckô 1606 - dzen egzekuceji Guy Fawkesa, anielsczego wòjskòwego i konspiratora, skôzónego na smerc za Gunpowder Plot (ùr. 1570) 1956 - A. A. Milne, anielsczi runita, autor Kubusa Puchatka (ùr. 1882) 1967 - Poul Henningsen (PH), dëńsczi architekt, ùsôdzca mebli i runita (ùr. 1894) 2014 - Nina Andrycz, pòlskô teatrownica, runitka (ùr. 1912) Ni ma wsë, żebë do ni droga nie szła. |
Zrzeszenié Lubòtników Kaszëbiznë „Stanica" ("Zrzeszenie Miłośników Kaszubszczyzny „Stanica"") – to bëła stowôra. Òno miało sedzbã w Toruniu ë wëdało np. w kaszëbsczim jãzëkù: „Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji” Aleksander Majkowski, Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji. Przedmowę o życiu i twórczości autora napisał Andrzej Bukowski, Toruń 1938 ŻËCÉ I PRZIGODÉ REMUSA. ZVJERCADŁO KASZUBSKJI |
Caspar Hennenberger (1529 - 1600) béł miemiecczim pastorã, kartografã i dzejownikã. Na swòji karce z 1576 rokù on napisôł m.in. "CASSUBIAE PARS" krótkò Pùcka "Pautzke" i Żukòwa. Òn napisôł "Kurtze und wahrhafftige Beschreibung des Landes zu Preußen" (1584), a téż "Erclerung der preußischen größeren Landtafel oder Mappen" (1595). |
Basshunter, Jonas Erik Altberg (ùr. 22 gòdnika 1984 w Halmstad) – szwédzczi spiéwôrzã, producent ë DJ. Albùmë Basshunter sprzedônô na całim swiece w 6 milinów egzemplôrzy. Òtrzimał nôdgrodë taczi jak: European Border Breakers Award, Grammis ë World Music Award. "The Bassmachine" (2004) "LOL " (2006) "Now You're Gone – The Album" (2008) "Bass Generation" (2009) "Calling Time" (2013) "The Big Show" (2004) "Welcome to Rainbow" (2006) "Boten Anna" (2006) "Vi sitter i Ventrilo och spelar DotA" (2006) "Jingle Bells" (2006) "Vifta med händerna" (2006) "Now You're Gone" (2007) "Please Don't Go" (2008) "All I Ever Wanted" (2008) "Angel in the Night" (2008) "Russia Privjet (Hardlanger Remix)" (2008) "I Miss You" (2008) "Walk on Water" (2009) "Al final" (2009) "Every Morning" (2009) "I Promised Myself" (2009) "Saturday" (2010) "Fest i hela huset" (2011) "Northern Light" (2012) "Dream on the Dancefloor" (2012) "Crash & Burn" (2013) "Calling Time" (2013) "Elinor" (2013) "Masterpiece" (2018) "Home" (2019) "Angels Ain't Listening" (2020) "Life Speaks to Me" (2021) "End the Lies" (2022) "Ingen kan slå (Boten Anna)" (2023) Òficjalnô starna Basshunter |
Diamańt – szlachetny kam, baro rzôdczi minerôł z karna samòrodnëch pierwiôstków. Pòzwa pòchòdzy òd stgr. "adamas" (‘niedobëti’, ‘niepòkònóny’, ‘nie do zniszczeniô’). Je nôcwiardszą znóną substancją w nôtërë. Diamańt to czësti wãdżel, jedna òd jegò alotropowëch òdmian. dobrô ceplnô przewòdnosc je dobrim izolatorã pierwòszné pòkładë wtórné pòkładë Jindie – diamańtonośnô òbéńda cygnie sã na Hindustańsczi Półwëspie w dolëznie rzéków: Penner, Kistnach, Gadavary. Strzédnô wielkosc diamańtów 0,6 karata Ruskô – w Jakùcji (Trubka Udacznaja), Ural, Płw. Kola Australiô – nad rzekama Gwadir i Darling Pôłniowô Afrika – dorzéczé Oranje, Vaal – znóne òd 1867 r. W 1870 r. òdkrëto pierwòszné pòkładë kimberlitowégò tipù kòl Kimberley. Tu w kòpalniach nalazłé òstałë nôwiãkszé i nôbarżi znóne diamańty: Cullinan, Excelsior, Petz, Wiktoria, Juliusz Man Demòkraticzna Repùblika Kongo – pòkładë colemało òkrëchòwé Brazyliô – Minas Gerais, Mato Grosso, Parana – aluwialné pòkładë. Je tu baro wiele diamańtów czôrnych (karbonado) Botswana – Orapa Namibia Sierra Leone Senegal Kanada Zjednóné Kraje Angola Kongo Lesotho Tanzaniô Ghana Ùbrzég Słoniowëch Kłów Burkina Faso Gwineja Liberiô przë produkcje materiałów i nôrządzów scérnëch do produkcje termoplasticznëch past w jubilerstwie Cyrkòn Kòrund Topaz Spinel Kwarc Cyrkòniô "Cullinan" – 3106 karatów, pòdzelony na 105 dzélów i òszlifòwany; "Excelsior" – 995,2 karata, pòdzelony na 11 dzélów i òszlifòwany; "Prezydent" – 726,6 karata, brazylijsczi, pòdzelony na 29 dzélów i òszlifòwany; "Jonker" – 726 karatów, pòdzelony na 15 dzélów i òszlifòwany; "Jubilee" – 650,8 karata, pò òszlifòwaniu 245 karatów; "Centenary" - 599 karatów; szlifòwanie bawiło bezlëcha 3 lata (szlifierzã béł Gabi Tolkowsky), pò òszlifòwaniu kam mô 273,85 karatów; "Imperial" (Victoria, Great White, Nizam) – 457 karatów, òszlifòwany; "Darcy Vargas" – 425 karatów, brazylijsczi; "Regent" – 410 karatów, pò òszlifòwaniu 140,5 karata, dzysdnia w Luwrze; "Szach" – 3x1 cm, dzysdnia w skarbcu na Kremlu; "Orłow" – kòl 400 karatów, pò òszlifòwaniu 189,6 karata; "Gwiôzda Jakùcje" – 234 karaty, syberyjsczi; "Millennium Star" – 203 karaty; "Koh-i-noor" – 181,1 karata, jindyjsczi, pò òszlifòwaniu 108,93 karata, zdôbi britijsczi kòrónné klénotë; "Hope" – 67,125 karata, pò òszlifòwaniu 44,4 karata, nôwiãkszi farbny diamańt – szafirowòmòdri. K. Maślankiewicz, "Kamienie szlachetne", Wyd. Geologiczne 1982. C.Hall, "Klejnoty, Kamienie szlachetne i ozdobne", Wyd. Wiedza i Życie 1996. W.Schuman, "Kamienie szlachetne i ozdobne", Wyd. Alma –Press 2004. |
Bôłtowi Miemcë (miem. "Baltendeutsche") - to są Miemcë w Estóńsce ë Łotewsce. Czedës ti miészëznë bëło tam wiele w gardach, a bëlë téż szlachcëcë. W II swiatowi wòjnie Kaszëbi biwalë wënëkóny z gbùrstwa, a na jich plac przëszlë bôłtowi Miemcë. W rãkach tich Miemców z Estóńsczi, Łotewscczi i mni Lëtewsczi bëło dzél gbùrsczi zemi. Pò 1945 rokù ni ma czëc ò bôłtowëch Miemcach na Kaszëbach. |
Krajnô ("pol." Krajna, w historëcznëch dokùmeńtach téż jakno: Croja, Kroja, Crayen, Kraine i Kraina ) je dzélã Pòmòrsczi na greńcë z Wiôlgòpòlską. Je zamkłô mizë rzekama: Dobrzinką ë Kamionką na północë, Niecą na pôłnim, Brdą na pòrénkù ë Gwdą na zôpadze. Nôstarszim znónym zdrojã w jaczim pòjôwiô sã miono "Krajnô" je ùkłôd midzë Mestwinã II a Przemisławã II z 1282 rokù, równak historëcë ùznôwają, że no miono bëło brëkòwóné ju wiele wczasny. Słowò "Krajnô" òznôczało przëgreńczną òbéńdã, w tim przëtrôfkù midzë Pòlską a Pòmòrską (przër. pôłniowòsłowióńsczé "Krajina"). Przed II-gą swiatową wòjną dzél Krajnë (ze Złotowã) słëchôł do miemiecczégò państwa ë bëł wôżnym òstrzódkã pòlsczi miészëznë, aktiwno dzejôł tam Związk Pòlôchów w Miemiecce. Na kònferencëji w Jałce Krôjna òstaa przëznónô pòlsczémù państwù. Pò ùpôdkù kòmùnizmù w 1989 rokù w Krajnie zaczãła òrganizowac sã miemieckô miészëzna a dosc tëli mieszkańców wëjachało do Miemiecczi. Krajnô mô swój apartny, dżinący dialekt pòlaszëznë, na jaczi w ùszłoce zacht cësk miôł pòmòrsczi jãzëk. Geògrafijô ë historëjô. Krajnô leżi midzë rzékama Kamionką ë Dobrzinką òd północë, Niecą òd pôłniégò ë Gwdą òd zapôdu. Pòrénkòwą greńcã wëznacziwô dzél Brdë ë lënijô midzë Kòronowã a Nakłã (chòc w: "Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" wëdónym w 1883 rokù ksądz Frydrychowicz (pelplińsczi dzejopisôrz) jakno pòrénkòwą greńcã Krajnë pòkôzywô Wisłã). Dlôte, jëż Krajnô leża na zemiach wëstôwiónëch na czãsté wòjnë nie rozwinãłë sã tuwò wikszé miastowé westrzódczi. Miasta bëłë môłé, òsoblëwie gbùrskò-rzemiãsné. Nôbarżi znóné gardë to Nakło ("pòl." Nakło nad Notecią) ë Złotowò ("pòl." Złotów), Krajińsczé Sãpólno, Łobżenica. Stolemną rolã do XIX st. miôł Krajińsczi Kamiéń, co słëchôł gnieznieńsczim arcëbiskùpóm. Béł òn westrzódkã tzw. Kamiéńsczégò Klucza, to je arcëbiskùpich dobrów na Krajnie. No miasto bëło téż greńcowim gardã, w jaczim òstôł wëbùdowóny zatôrczny zómk. Czedës bëła tuwò Dëchòwnô Seminarëjô, jakô mia przëszëkòwac ksãżi do robòtë na zemiach kòl greńcë. Òsoblëwi znaczënk mia téż Nakło, dze miałë plac biôtczi midzë Pòmòrzanama a Pòlôchama. Pòłożënk ny zemi na zbérkù Pòmòrsczi, abò w pózniészich stalatach na krôju pòlsczégò państwa prowadzył prawie do te, jéż òsoblëwie mòckò bëła òna wëstawionô na znikwienia ë nôpadë sąsadnëch państwów. Mùszimë tuwò wëmienic chòcle ataczi Bòlesłôwa Krzëwogãbnégò (1121 – sparłãczenié Krajnë z Pòlską), a w pózniészim czasu Krziżôków (w 1339 r. Krziżôcë miele swòjégò kòmtura w kamiéńsczim gardze). Krajnô ùcerpia téż òbczôs "szwédzczégò pòtopù" ë napòleòńsczich wòjnów. I té wszëtczé dzejowé wëdarzenia doprowadzyłë do te, że lëdowô kùltura Krajnë we wiôldżim dzélu òsta na wiedno znikwionô. Merczi òbéńdowi kùlturë. Nôbarżi dokôzónym dzélã lëdowi kùlturë Krajnë je wsowô bùdowizna ë wëkùstrzenié krajeńsczi chëcze. Czej jidze ò Krajnã, to ùchowôł sã blós môłi (10 cm x 30 cm) dzélëk wësziwkù, jaczi przedstôwiô mòdré tëlpónë przeplotłé czôrnym òrnamentã. Je òn datowóny na dwadzesté lata XIX st. Gwësné wątplëwótë są wkół te, dlôcz krajińsczi wësziwk mô leno dwie farwë. Òdpòwiesce mòże tuwò szëkac w wëkùstrzenim krajińsczi chëczë. A hewòtno w kòfrach ë skrzëniach. Bëłë òne tim spòsobã jaczi białka wnôsza do domù swòjégò chłopa. Bëłë òne tej, tak jak sã le dało, bòkadno zdobioné. I co je czekawé, farwë, jaczima òbstrojiwelë kòfrë zanôlégałë òd dostónkù, gwôscëcélów bòkadnotë, òd jegò spòlëznowégò stónu. Nôbòkadniészi stón (szlachta) miôł czerwioné skrzënie, mieszczani ë biédniészô szlachta czerwioné ë zeloné, a nôbiédniészi lud przëstrojiwôł kòfrë mòdrą farwą. Bëło tej tuwò gwësné stónowé wëapartnienié. Nie dzywi tej, że zachòwóné krajińsczé wësziwczi znankùją sã mòdrim (cemnym ë widnym) przëstrojã. Ni mòże dozdrzec na Krajnie kaszëbsczégò baro farwnégò wësziwkù. Jistné zortowanié farwów bëło téż w krajińsczim òbleczënkù. Pisôł ò tim Òskar Kolberg: w krajińsczi "sëkni" zachòwôł sã nôdłëżi domôcy krój – doch, jak wiémë – sëknia bëła òdbicym przënôleżnotë ji gwôscëcéla do jaczégò spòlëznowégò stónu. Mòckò mòrzczoné sëknie gbùrów pòkôzywałë bòkadnotã, a ‘jasné’, ‘mòdré’ młodëch chłopów jesz nieżeniałëch. Cemny mòdri òznôcziwôł chłopa żeniałégò w òstatnym rokù. Jasnô mòdrô farwa sëkni dôwa młodim chłopóm prawò do sedzeniégò w karczmie na ławie nieżeniałëch. Òstôwô pëtanié dlôcze nôwôżniészim przëstrojã na Krajnie bëł tëlpón? Hewò w XVII st. tëlpón chùtkò rozkòscérził sã w Pòmòrsce dzãka nalecałémù lëdztwù z Niderlandów, jaczé przëbëło na Żuławë. Béł to kwiôt mało spòtikóny ë dlôte stôł sã znanką bòkadnotë. Stanisław Staszic - pòlitikôrz Rafał Blechacz - pianista Artikle Maceja Stanke tikającé Krajnë, "Zwónk Kaszëbsczi" nr. 2/2004 ë 3/2005 |
Lewino (pl. "Lewino") - wies w pôłniowò-wschòdnym dzélu gminë Lëniô, dôwny zemsczi majątk i rodowé gniôzdo Brochòwicz-Lewińsczich. Terôczas gbùrskô wies. Historiô. Lewino je nôstôrszą wsą w gminie Lëniô. We wczasnëch strzédnëch stalatach béł tuwò òbrónny gardzëk. Ò znaczenim negò Lewina zdôwają sã swiôdczëc leżącé krótkò wsë grobnice z 11. stalatégò. Pierszé historëczné wiadło ò Lewinie zapisóné òstało w dokùmeńtach w 1282 rokù. W krziżacczich czasach wies skłôda sã z 2 dzélów - ricersczégò dobra i gruńtów słëchającëch do klôsztoru norbertanków z Żukòwa. W kùńcu 16. stalatégò Lewino bëło ju czësto szlachecczé, a do majątkù słëchałë pùstczi Rosochë, dze bëła karczma, młin w Ząblewie, a téż fòlwark Léòbòra, dze fùnksnérowa hëta szkła. W 1781 rokù w Lewinie mieszkało 89 sztëk lëdzy, z czegò 76 sztëk bëło katolëkama, a 13 ewanielikama. W kùńcu 19. stalatégò lewińsczi majątk słëchôł do familie Détlów, miôł 669 mòrgów i szpecjalizowôł sã w chòwie bëdła. Czekawinczi. Kòl Lewina (w lasach Léòbòrë) je grëpa "wczasnostrzédnowiecznëch grobniców" datowónëch na 11. s., z centralno ùsëpóną stolemną grobnicą, jakô krëje bënë se szczątczi wòjownika (bòdôj wikińsczégò jarla). Òbiektë òstałë archeologiczno zbadérowóné w latach 2005-2008. W Lewinie stoji szlachòta Pikóna - Dëcha ze szlachù "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha" w gminie Lëniô. |
Antón Peplińsczi (ùr. 26 łżëkwiata 1918 - ùm. 1995 rokù) z Wiôldżégò Klińcza, ksądz, pòéta i kòmpòzytor, je aùtorã kòlãdów ë jasełków. Są to zbiérk piesniów "Kaszëbë wołają nas" (1988), zbiérk wiérzt "Niech szëmi las" (1973) i jin. Jegò dokôzë są baro prosté i melodné (np. "Kaszëbë wòłają nas"), a jich jãzëk jawerny. Mòdłã dlô niegò bëlë Sëchta i Sãdzëcczi. Piesniczkã "Kaszëbë wòłają nas" mòże czëc nawetka w Kanadze. Jegò miono mô szkòła. Z Kaszub do Austrii : korespondencja literatów kaszubskich do Ferdynanda Neureitera / materiały przygotowała, opracowała i wstępem opatrzyła Adela Kuik-Kalinowska ; tłumaczenie listów niemieckich Joanna Flinik ; tłumaczenie listu angielskiego Monika Jones. Gdańsk ; Słupsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie = Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié, 2017, ss. 254 - 267. VIAF |
Wenus (Witrznica; symbòl: ) je drugą pòsobicą (rechùjącë òd Słuńca) planetą w Słuńcowim Ùstawie. To je "renô gwiôzda". |
Tadeùsz Gòcłowsczi (pòl. "Tadeusz Gocłowski" ùr. 16 séwnika 1931 – ùm. 3 maja 2016 w Gduńskù) – arcëbiskùp katolëcczi, metropòlita archidiecezji gduńsczi, sufragan. W młodich latach òn ùcził sã m. jin. w Krakòwie. Pò latach dożdôł sã swiãceniów, chtërne przëjimnął w 1956 rokù. Òd 1983 do 1984 rokù òn béł biskùpã sufraganã diecezji gduńsczi. Jakno swòje zawòłanié òn przëjimnął słowa “Zawierzcie Ewangelii” (“Wierzëta Ewanielie”). Òd 1984 do 1992 rokù òn béł biskùpem òrdinariuszem w Gduńskù. Òd 1992 do 2008 rokù òn béł Arcëbiskùp Metropòlita Gduńsczi i baro wôżnô dlô niegò bëła Archikatédra gduńskô. Òn béł doktorã òd 1970 rokù. 17 lëstopadnika 1993 rokù òn wëdôł dëszpastersczé wskôzë w sprawie kaszëbsczégò jãzëka w liturgie ë w żëcym Archidiecezji Gduńsczi. Wëdôł òn zgòdã, żebë òb czas Mszë swiãtëch na jaczich są Kaszëbi, bëło mòżno ùżëwac czëtaniów bibliowëch w kaszëbsczim jãzëkù, a téż ùżëwac tégò jãzëka w mòdlëtwie wiérnëch. Zachãcywôł téż do spiéwù nôbòżnëch piesniów w kaszëbsczim jãzëkù. Béł téż razã z kaszëbsczima pielgrzimama w Zemi Swiãti na òdkrëcym tôflë z mòdlëtwą Òjcze Nasz w Jerozolëmie. Òn pòwiedzôł, że to nie je nick òsoblëwégò, że òn wspòmôgô kaszëbiznã. To je skôrb ti zemi ë chòc òn nie je tu ùrodzony, téj òn chce gò wspòmòc. Wedle nie to je jakbë òbòwiązk miec dbã ò tak wiôlgą kùlturã jak nasza. W kòscelnym spiéwnikù „Dlô Was Panie” (2006) òn mô napisóné: "Kultura Kaszubska napotyka dodatkowe trudności. Ona zmagała się przez wieki z próbą eliminacji przez wrogów i to w różnych okresach naszej historii. " Òd Kaszëbów òn dostôł Medal Stolema w 2001 rokù. s. 43 kùltura z Òlëwë |
Żëwòkòsc ("Symphytum officinale" L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë wòdrôkòwatëch. Żëwòkòsc rosce m. jin. na Kaszëbach. Czedës ji kòrzéniem léczële renë. Terô to je zakôzóny w Pòlsce. |
Lëbùń – to je wies w gminie Céwice, w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka, a ùrodzył sã Sztefón Wëńta z Solidarnoscë. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w fòrmie „Lëbùń” òsta wprowadzónô 9 łżëkwiata 2019. IPN szkòła Lëbùń w stołpsczim krézu |
Pańsczé Przemienienié - to je swiãto, chtërno wëpôdô 6 zélnika w katolëcczim kòscele. |
Górné Reduńsczé Jezoro (pòl. "Jezioro Raduńskie Górne") - to je jezoro ò wiéchrzëznie 3,88 km² w kartësczim krézu, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô. Wierã òd 1868 roku Kaszëbskô Bróma òddzeliwô gò òd Dólnégò Reduńsczégò Jezora. |
Rëbë – to je zwëkòwô pòzwa zëmnokrëwianëch zwierzãtów z pòdtipù krzélôczi, chtërne żëją w wòdze a òddichają czéwama i rëchają sã przë pomòcë płatwów. Na se rëbë mają bòczną liniã. Wiele rib mô kséń. To bëła gromada zëmnokrëwianëch zwierzãtów z pòdtipu krzélôczi ("Vertebrata"). |
Pòmòrsczé wòjewództwò (pòl. "Województwo pomorskie") - to je jedna z 16 jednostków sprôwnégòégò pòdzélënia Pòlsczi Repùbliczi. Pòłożoné je w północnym dzélu państwa, nad Bôłtã. Stolëcznym gardã e Gduńsk. Historjô. Wòjewództwò pòmòrsczé òstało ùsôdzoné w 1999 z wòjewództw pòprzedniégò sprôwnégò pòdzelenia: gduńsczégò stôlpsczégò jelbliąsczégò bëdgòsczégò Przez protesty Bëdgòszczë nié ùsôdzono wiôldżégò regionù z Bëdgòszczą, Torniã, Włocławczim i Grëdządzã. Wiéchrzëzna: 18 293 km² Lëdztwò: 2 192 000 Marszałkòwsczi Ùrząd Pòmòrsczégò Wòjewództwa (pl) Kaszëbi |
Harmonia axyridis – to je bączk z rodzëznë gòdzynkòwatëch. Ta gòdzynka żëła w Azëji, ale òd 2008 rokù òna je np. w Gduńskù. Na Kaszëbach mòże bëc z nią jiwer bò nasze gòdzynczi ni mògą z nią wëprzińc. |
Jupiter (symbòl: ) je piątą pòsobicą (rechùjącë òd Słuńca) planetą w Słuńcowim Ùstawie. |
Dwiżnik w Gduńskù (pòl. "Brama Żuraw w Gdańsku") – to je pòrtowi dwigôcz z dôwnëch lat i òbronno bùdowla, a pòd nim je bróma na Szeroką Sztrasã. Òn béł zbudowóny w XV wiekù. W II swiatowi wòjnie - w 1945 ròku - òn béł spôlony; òdbùdowóny w latach 1957 - 1959. |
Óó Ó, ó – lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu, ùżiwónô w rédżi jãzëków: kaszëbsczim, pòlsczim, czesczim, słowacczim, òbù łużicczich, madżarsczim, farersczim, jislandczim. Jakno warijant lëtrë „o” ùżiwónô je téż w jirlandczim, katalońsczim, oksytańsczim, pòrtugalsczim, szpańsczim i wietnamsczim jãzëkù. W kaszëbsczim alfabéce je 23. lëtrą. Òdpòwiôdô ji wëmòwa [o] abò [u]. |
Cynkòwò bielëna - (ZnO) to je chemiczny związk cynkù. Ją brëkùją m. jin. dentisce. |
Mòskwa 14 mln London 13,9 mln Pariz 11,9 mln Piotrogard 5,0 mln Berlëno 3,4 mln Atenë 3,3 mln Madrit 3,1 mln Rzim 2,8 mln Kijów 2,6 mln Bùkareszt 2,0 mln Bùdapest 2,0 mln Barcelona 1,7 mln Warszawa 1,7 mln Hambùrg 1,6 mln Charków 1,6 mln Mińsk 1,6 mln Samara 1,6 mln Widen 1,5 mln Belgard 1,5 mln Milano 1,4 mln Niżni Nowogard 1,4 mln Kòpenhaga 1,3 mln Lyon 1,3 mln Zofijô 1,2 mln Praga 1,2 mln Mnichòwò 1,2 mln Neapol 1,2 mln Zagrzeb 1,2 mln Dniepropietrowsk 1,2 mln Donieck 1,1 mln Òdessa 1,1 mln Dublin 1,1 mln Marsyla 1,1 Turin 1,0 mln Brusel 1,0 mln Birmingham 1,0 mln Kôln 0,9 mln Riga 0,9 mln Łódz 0,9 mln Curich 0,8 mln Lizbón 0,8 mln Walencëjô 0,8 mln Krakòwò 0,7 mln Palermo 0,7 mln Leeds 0,7 mln Genf 0,7 mln Amsterdam 0,7 mln Glasgow 0,7 mln Kiszëniów 0,7 mln Sewilla 0,7 mln Sztokhòlm 0,7 mln |
Bôrwik (pòl. "Barwik", miem. "Barwick") - to je kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Przedkòwò. |
Òlga Bòznańskô ("Olga Boznańska") - (ùr. 1865 rokù w Krakòwie - ùm. 1940 rokù w Parizu), a malowa òbrôzë. W ji doróbkù są np. pòrtretë. |
Paweł Rhode (ùr. 1871 w Wejrowie - 1945), kaszëbsczi biskùp w Zjednónëch Krajach Americzi. Òd 1908 rokù béł biskùpã sufraganã archidiecezji w Chicagò. Òd rokù 1915 béł biskùpã w Green Bay gdze téż umôrł 3 strëmiannika 1945 rokù. |
Zwëczajny kawón ("Citrullus lanatus") – to je ôrt roscënë z rodzëznë baniowatëch ("Cucurbitaceae"). Na Kaszëbach gò mòże kùpic do jedzeniô. |
Bòtaniczny Ògród w Gòlëbiu - to je priwatny bòtaniczny ògród w Gòlëbiu z lat 1971-1983. Jegò wiéchrzëzna je 2,12 ha, a w kòlekcji mòże òbezdrzec np. òkrãgłolëstny rosnik, òstropùs, wilczą jagòdã, wòdny kòblunk, a nawetka ceder, ale to drzéwkò lëchò sobie radzy z mrozama na Kaszëbach. "Prywatny Ogród Botaniczny" "Powiat kartuski" |
Piołën abò psô ruta ("Artemisia absinthium" L.) - to je roscëna z rodzëznë astrowatëch ("Asteraceae" Dum.). Òn rosce m. jin. na Kaszëbach ë tu robią z niegò arbatã do picô dlô tegò, kòmù òstónie na żôłądkù. Lëteratura. Jan Trepczik: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, tom II, s. 23. |
Cartusia Kartuzë ("Cartusia Kartuzy") - to je klub balôrzów z Kartuz. Òni kòpią balã w III bôłtowi zdrëszënie. |
Kaszëbsczi kùch marchewny - to je kùch ùpiekłi z casta z czëstą sódą. Mòże gò zrobic tak: kòrzenie marchwi (0,5 kg) ùriwòwac na riwce. Przë tim do mączi 3 sklònczi (kòl 0,5 kg) wząc cëczer - 1 sklónka i dodac òléj - 1 sklónka, a tej wbic trzë jaja. Na kùńc dodac sódã – 1 łëżeczka, kąsk solë i cynamón - 1 łëżeczka, a razem dobrze wëmiészac. Tak zrobioné casto włożëc na blachã i wsadzëc na szterdzescë minut do piekarnika (170°C) i piec. "Kaszubski kuch marchewny" "Kaszubski kuch marchewny" |
Kùkówka ("Cuculus canorus") — to je strzédny wanożny ptôch z rodzëznë kukówkòwatëch. Òb lato je na Kaszëbach czëc jak òn kucze. Kùkówka nie bùdëje gniôzda, nie wësadiwô jajów i nie wëchòwiwô swòjich młodëch. Òna jaje zniese do gniôzda tëch ôrtów ptôchów, w jaczich sã sama wëchòwa, colemało do gniôzda môłëch ptôchów, chtërne spiéwają np. czerwònuszków abò sëwich plëszków. Pisklã kùkówczi wërzucô z gniôzda jaja i pisklãta gòspòdarzów, a gò fùdrëją "przëbróny starszi". Kaszëbi gôdają, że czedës òna bëła białką. |
Lãbòrskò-bëtowskô Zemia historicznô krôjna w òkòlém Lãbòrga i Bëtowa. To béł kaszëbsczi dzél Zôchódnégò Pòmòrzô, chtëren zwëskôł w miemiecczi lëteraturze miono mòdrégò krajikù, ùskarnienia swiata kùlturë i nôtërnégò wiodra jegò mieszkeńców. W latach 1637 - 1657 tu bëło pòlsczé przédnictwò. Tã Zemiã dodelë do Królewsczich Prës, a w drobnotach do pòmòrsczégò wòjewództwa. Czedës pò słëpsczi szkòle w prësczi armii zjawiło sã wiele òficérów, nawet generałów mającëch nôzwëska znónëch do dzys w Pòlsce kaszëbsczich rodów, pòchôdającëch przédno z ti zemi abò z Gôchów. Marian Biskup, Andrzej Tomczak:Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w. : rozmieszczenie własności ziemskiej, sieć parafialna, Toruń ; Warszawa : Państwowe Wydaw. Naukowe, 1955, str. , s. 170. Reinhold Cramer: "Geschichte der Lande Lauenburg und Bütow". E. J. Dalkowski, Königsberg 1858. Band 1: "Die Geschichte." Band 2: "Urkunden. " Zdrzë téż. Bernardus Scultetus |
Lëniô (pl. "Linia") – òd 1975 rokù je sëdzbą wëszëznów gminë ë tu w ùrzãdze kaszëbsczi jãzëk to je pòmòcny jãzëk. Lëniô je nôwikszą wsą w pôłniowim dzélu wejrowsczégò krézu. Historiô. Pierszé wiadło ò Lëni pòchôdô z 1342 rokù. Òb czas 1. Pòlsczi Repùbliczi bëła to królewizna, jakô słëcha do starostwa w Mirochòwie. Do Lëni słëchało téż jezoro Kłączno, w jaczim bëłë łowioné rëbë na mirochòwsczi dwór. Rozwij wsë nastąpił w 19. stalatim, pò parcelacje starostowëch gruńtów ë w kùńcu negò stalatégò Lëniô mia ju 59 gbùrstwów. Wôżnym pòdskacënkã dlô dalszégò rozwiju bëła bùdacjô banowi lënie z Kartuz do Lãbòrga. W 1919 rokù zarzesził sã kòmitet bùdowë, a w 1923 rokù erigòwónô òstała tu parafiô. W midzëwòjnowim cządze wies słëcha do kartësczégò krézu. W gromicznikù 1945 rokù bez Lëniô przeszła kòlumna sôdzowników kòncentracjowégò lagru Stutthof (tzw. Marsz Smiercë). Na wdôr zabitëch je pòstawiony kòl kòscoła kamianny òbelisk. Pò 2. swiatowi wòjnie nastąpił dalszi rozwij wsë. Terôczas mieszkô w ni wicy jak 1700 sztëk lëdzy. Czekawinczi. Wôrt òbaczëc "parafialny kòscół" z 1923 rokù przebùdowóny w 70. latach 20. stalatégò. Bënë zaòstałë sã czekawé pòlichromie i mòzajczi z pòwòjnowëch lat. Dłudżi czas béł tuwò probòszczã ks. Bazyl Òlãcczi, jaczégò mieszkeńcowie ùtczëlë pòmnikã pòstawionym w ceńtrum wsë. W Lëni rok w rok je òrganizowóny Wòjewódzczi Kònkùrs Kaszëbsczégò Wësziwkù, a dzecë i młodzëzna w szkòle chòdzą na lekcje kaszëbsczégò jãzëka. Kòl Ùrzãdu Gminë w Lëni stoji szlachòta Rétnika - Dëcha ze szlachù "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha" w gminie Lëniô. |
Kaczô - to je wòdny rów dłużawë 14,8 km. Òn wpłiwô do Gduńsczi Roztoczi. |
Zëma - je jednym z sztërzech cządów rokù w rodze, w letny klimie. Òb zëmã je nôniższô ceplëzna lëftu w całim rokù i dosc wiele òpadu, czãsto zmiarzłégò, a wikszi dzél swiata roscënów i zwiérzãtów je ùspionô. Zwiksza astronomicznô zëma zaczinô sã 22 gòdnika, a kùńczi 21 strumiannika. Na pôłniu wszëtczi òpisóné dnie i rzôdzëznë są przesunãti ò pół rokù. sónczi Lepienié snieżélca Kùling Pùrdżi snowbording bobsleje Lës Szari wilk Sarna Dzëk |
Marión Miotk (pòl. "Marian Miotk") (ùr. 1957 rokù) - ksądz, dzéjôrz kaszëbsczi. Òn béł w Rzimie i w kaszëbsczim jãzëkù òdprawiô dzél Mszë sw. w kòscele katolëcczim. Òn je wëprzédniony przëznôwóną przez Karno Sztudérów Pòmòraniô Medaliã Stolema (1990) za kôzania pò kaszëbskù. Séw Bòżégò Słowa : na niwie kaszëbsczich serc, Instytut Kaszubski Gdańsk 2008. "Recepcja kaszubskich przekładów Biblii", Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej, 2018. Marian Miotk VIAF Worldcat "Marian Miotk" |
Ńń Ń, ń – lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu, ùżiwónô w czile jãzëkach: kaszëbsczim, pòlsczim, dólnołużicczim i wilamòwsczim. Je téż lëtrą ùżiwóną w łacyńsczim abécadle biôłorusczégò jãzëka (òdpòwiôdô sparłãczeniémù „нь”). Letra „ń” òznôczô miãtczi zwãk „n” [ɲ]. W słowacczim i czesczim jãzëkù ji òdpòwiednikã je lëtra ň, w szpańsczim i pòrtugalsczim zôs lëtra ñ. W kaszëbsczim alfabéce je dwadzestą lëtrą. |