Datasets:

Yeva

/

armSum

like 0

example1317

example1317

Սույն աշխատանքում ներկայացված է երեք համասեռ մասերից բաղկացած ձողի ջերմաստիճանի բաշխման խնդիր, որի լուծումը հանգեցված է պարաբոլական տիպի դիֆերենցիալ հավասարման՝ համապատասխան նախնական և եզրային պայմաններով։ Այնուհետև խնդիրն ընդհանրացված է 𝑛 համասեռ մասերից բաղկացած ձողի համար, որը բավական ընդհանուր ձևակերպում ունի, և լուծումը տրված է կամայական նախնական և եզրային պայմանների համար։ Դրված խնդիրները լուծված են վերջավոր տարբերությունների (ցանցերի) մեթոդով, կազմված են հաշվարկային ծրագրերը Mathematica միջավայրում, և արդյունքները վիզուալացված են գրաֆիկորեն։

1. Ներածություն. Գոյություն ունեցող համակարգչային մաթեմատիկայի համակարգերից մեկը ՝ Մաթեմատիկա համակարգը, համարվում է աշխարհի առաջատարը [1-4]։ Մաթեմատիկայում խնդիրների մեծ մասը լուծվում է երկխոսության ռեժիմում, առանց ավանդական ծրագրավորման, օգտագործելով ստանդարտ գործիքներ։ Շինարարության մեխանիկայի առաձգականության տեսության խնդիրները հանգեցնում են հայտնի վերջավոր եզրի հայտնի պայմաններում դիֆերենցիալ հավասարումների լուծմանը [5,6]։ Վերջերս, ժամանակակից հաշվարկային տեխնոլոգիաների զարգացման շնորհիվ, լայնորեն օգտագործվում են դիֆերենցիալ հավասարումների լուծման մոտավոր մեթոդներ։ Այս մոտավոր մեթոդների շարքում հատուկ տեղ է գրավում վերջավոր տարբերությունների (ցանցերի) մեթոդը [5,6]։ Աշխատությունը ներկայացնում է երեք միատարր մասերից բաղկացած ձողի ջերմաստիճանի բաշխման խնդիրը, ինչը հանգեցնում է պարաբոլիկ տիպի դիֆերենցիալ հավասարմանը `համապատասխան նախնական և վերջնական պայմանների հետ։ Problemանցի մեթոդը օգտագործվում է այս խնդիրը լուծելու համար։ Մաթեմատիկայի միջավայրում խնդիրների լուծման տարբեր սխեմա և հաշվարկման ծրագիր։ Հետազոտությունները կատարվել են համընկնման տեսանկյունից, որի արդյունքում գործնական համընկնումը հաստատվում է բավականին արագ։ Այնուհետեւ, վերը նշված խնդիրը ընդհանրացված է միատարր մասերից պատրաստված ձողի վրա։ Խնդիրն ունի բավականին ընդհանուր ձևակերպում. «Լուծումը պարզվում է ընդհանուր գործի համար, կամայական նախնական դեպքում» ժամկետային պայմանները։ Այս դեպքում «խնդիրների լուծման սխեման» կազմվում է Մաթեմատիկայի միջավայրում։ Մշակված ծրագիրը համընդհանուր է և ընդհանուր պայմանների դեպքում հնարավորություն է տալիս լուծել խնդիրը։ Բացի այդ, այն ինտերակտիվ է և հասանելի է ոչ ծրագրավորողներին։ Արդյունքում իրականացվող ծրագիրն իրականացվում է երեք համասեռ մասերից բաղկացած ձողի խնդրի համար և ցույց է տալիս արդյունքների ամբողջական համընկնումը վերը բերված լուծույթի հետ։ Սահմանված խնդիրները, դրանց լուծման մեթոդները մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում։ 2. Երեք միատարր մասերից բաղկացած ձողի ջերմային դաշտի ուսումնասիրություն։ Խնդրի լուծումը ցանցերի մեթոդով։ Հաշվարկման ծրագիր Մաթեմատիկայի միջավայրում։ Հաշվի առեք երկարության բարակ ձողը։ Ուղղեք եզը լիսեռի երկայնքով։ 0 𝑥 𝑥 ≤ 𝑙 բարակ գավազանը բաղկացած է երեք միատարր մասերից ՝ տարբեր ֆիզիկական բնութագրերով. 0 𝑥 ≤ 𝑙1, 0 ≤ 𝑥 𝑙2 և 0 ≤ 𝑥 𝑙 𝑙3։ Ձողի 0 𝑥 𝑥 ≤ մասի հատուկ ջերմային հզորությունը, խտությունը, ջերմահաղորդականության գործակիցը համապատասխանաբար 𝑐1, 𝜌1, 1 են. , 0 𝑥 𝑙, 1, 0 𝑥 𝑙 𝑙2 և 0 𝑥 𝑥 ≤ բաշխվում են համապատասխանաբար 𝑞1 (x, t), 𝑞2 (x, t) 𝑞 𝑞3 (x, t) N հզորությամբ ձողի մասերի երկայնքով N կ 1 ջերմություն, և այս մասերի նախնական ջերմաստիճանը 𝑢1 (𝑥), 𝑢2 (𝑥) 𝑢 𝑢3 (𝑥) է։ Ձողի ձախ և աջ ծայրերի ջերմաստիճանը համապատասխանաբար 𝑢1 (0) և 𝑢3 (𝑙) է։ Պահանջվում է որոշել 0 <𝑡 <ժամանակահատվածում կոմպոզիտային գավազանի ջերմաստիճանի բաշխումը 𝑥 (𝑥, 𝑡)։ Եկեք կազմենք խնդիրների լուծման այլ սխեմա։ Հաշվի առնելով, որ քննարկվող խնդրի նախնական պայմանները (𝑛1, 0) ունեն (𝑛1 + 𝑛2, 0) հանգույցներ, ենթադրենք, որ 𝑢 (𝑛1ℎ1, 0) = 𝑢1 (𝑛1ℎ1), 𝑢 (𝑛1ℎ1 + 𝑛2ℎ2, 0) = 𝑢2 (𝑛1ℎ1 + 𝑛2ℎ2, 0)։ Այդ դեպքում, երբ կատարվում են հետևյալ նշանակումները. Լուծույթի կայունության համար անհրաժեշտ է ընտրել քայլը, որպեսզի բավարարվի հետևյալ պայմանը [6] ՝ {(1 - 2𝜎1), (1 - 𝜎4 - 𝜎5), (1 - 2𝜎2), (1 - 𝜎6)։ 0 ֆունտ Լուծեք երեք համասեռ մասերից բաղկացած ձողի ջերմային դաշտի խնդիրը հետևյալ պայմաններում. 𝑙 = 2,8 մ, 𝑙1 = 0,5 մ, 𝑙2 = 1,5 մ, 𝑙3 = 0,8 մ, 𝑐1 = 1 Ջ կգ ℃ ℃։ 𝑐2 = 4 Ջ։ կգ ℃ ℃։ կգ ℃ ℃։ մ 3, 𝜅1 = 0,1 Ջ։ վ ∙ մ ∙ ℃։ մ 3, 𝜅2 = 0,2 Ջ։ մ 3, 𝜅3 = 0,4 Ջ։ , 𝜌1 = 1 կգ , 𝜌2 = 0,5 կգ , 𝜌3 = 0,6 կգ վ ∙ մ ∙ ℃։ վ ∙ մ ∙ ℃։ Նկատի ունեցեք, սակայն, որ այս ներածումը ծրագրում փոխելով ՝ կարող եք խնդրի լուծումը ստանալ։ Մաթեմատիկայի միջավայրում խնդիրների լուծման հաշվարկման ծրագիրը կարծես u1 [x_] է։ = Մեղք [t]; q3 [t_, x_]։ = q2 [i , n1 h1 + (j -n1) h2]  / rce2; Րագրի առաջին յոթ շարքերը տրամադրում են մուտքագրման տվյալները, իսկ հաջորդ տողերն ապահովում են հաշվարկման գործընթացը։ Ստացված արդյունքները կարող են գրաֆիկորեն արտահայտվել հետևյալ ծրագրի միջոցով. Արդյունքը 𝑢 (𝑥, 𝑡) գործառույթին համապատասխանող ելք է (նկ. 2)։ Նկար. 2 Գծապատկերեք գործառույթի և (𝑥, 𝑡) կախվածությունը կոորդինատից t = 0, t = 5𝜏, t = 10𝜏, t = 15𝜏 ժամանակին ՝ օգտագործելով հետևյալ ծրագիրը (Նկար 3)։ Նկար 3 Այնուհետև ներկայացրեք արդյունքները այլ կերպ. h1 = 0,1 (կանաչ), h1 = 0,5 (կապույտ), h1 = 0,025 (կարմիր) քայլերի դեպքում (նկ. 4)։ Նկար. 4 Մենք տեսնում ենք, որ քայլը նվազելուն պես գրաֆիկը բավականին արագ է համընկնում։ 3. ուսումնասիրել միատարր մասերից բաղկացած ձողի ջերմային դաշտի ուսումնասիրություն։ Խնդրի լուծումը ցանցերի մեթոդով։ Հաշվարկման ծրագիր Մաթեմատիկայի միջավայրում։ Հաշվի առեք մի բարակ ձող, որը բաղկացած է n միատարր մասերից։ Ուղղեք եզի առանցքը ձողի երկայնքով։ 0 ≤ 𝑥 ≤ 𝑙 բարակ գավազան̅̅̅̅̅) կազմված է մասի հատուկ սեռական մասերի n 0 0 ≤ 𝑥 𝑙𝑖 𝑙𝑖 (𝑖 = 1, տեսակ) տարբեր ֆիզիկական բնութագրերից։ Ձողի յուրաքանչյուր 0 ≤ ((𝑖 = 1, երմ ջերմային հզորությունը, խտությունը, ջերմահաղորդականության գործակիցը համապատասխանաբար 𝑐𝑖, 𝜌𝑖, 𝜅𝑖 (𝑖 = 1, համապատասխանաբար))։ Համապատասխան ուժ ունեցող ջերմությունները բաշխվում են ձողի 0 ≤ 𝑥 ≤ 𝑙𝑖 (𝑖 = 1, 𝑛̅̅̅̅̅) մասերի երկայնքով, և դրանք մասամբ 𝑞𝑖 (x, t) (𝑖 = 1, 𝑛̅̅̅̅̅)։ Ձողի ձախ և աջ ծայրի սկզբնական ջերմաստիճանը 𝑢𝑖 (𝑥) (𝑖 = 1, temperatures ջերմաստիճանը համապատասխանաբար 𝑢1 (0) 𝑢𝑛 𝑢𝑛 (𝑙)։ Պահանջվում է որոշել կոմպոզիտային ձողի ջերմաստիճանի բաշխումը (𝑥, 𝑡) 0 <𝑡 <ժամանակահատվածում։ Եկեք պատրաստենք մեկ այլ սխեմա, որը նման է երեք համասեռ մասերից բաղկացած ձողի խնդրի տարբեր սխեմայի, ընդհանուրացնելով մասը ̅̅̅̅̅) այնպես, որ այն ցանց լինի։ Բաժանեք գավազանի տեղական մասը 𝑛𝑖 (𝑖 = 1, to ըստ կոորդինատի ℎ𝑖 = քայլը պետք է լինի հարաբերական 0 0 𝑥 𝑙 ≤1 հատված անց 1 =։ քայլ, այսինքն 𝑛𝑖 = [ ] Հաշվի առնելով այն փաստը, որ ընդունվելիք խնդրի նախադրյալները կոտրված են հանգույցներում, ենթադրենք, որ 𝑢 (∑ ( ) Այն դեպքում, երբ (𝑖 = 1, 𝑛̅̅̅̅̅) և կատարվում են հետևյալ նշանակումները, լուծույթի կայունության համար անհրաժեշտ է ընտրել քայլը, որպեսզի բավարարվի հետևյալ պայմանը [6] ՝ {(1 - 2𝜎𝑖), ( 1 - 𝜔𝑖 - 𝛿𝑖) ≥ ≥ 0։ Այժմ ներկայացնենք հաշվարկման ծրագիրը Մաթեմատիկա միջավայրում։ Րագրի առաջին մասը (նկ. 5) թույլ է տալիս ստեղծել մուտքային դաշտեր տվյալ նախնական տվյալները մուտքագրելու համար։ օրինակ ՝ NmbHmgnPrt [z_]։ = Տող [{TextCell [«Մուտքագրեք n ∶»], Գործառույթի զանգի դեպքում ձողասեռականների թիվը մուտքագրելու համար ստեղծվում է մուտքային դաշտ, և նկ. 5 Ֆունկցիայի զանգի դեպքում բևեռ 𝑖 զանգվածի զանգվածի գործակիցը մուտքագրելու համար ստեղծվում է մուտքային դաշտ։ Րագրի երկրորդ մասում (նկ. 6) իրականացվում է առաջին մասը։ 6 տրված NmbHmgnPrt [𝑖], NmbCrdLyrFrstPrt [𝑖], NmbTmprLyr [𝑖] գործառույթները `գավազանի միատարր մասերի քանակը մուտքագրելու համար, համապատասխանաբար, առաջին միատարր կայքի համար` համաձայն կոորդինացված քայլերի քանակի և ժամանակի քայլերի քանակի։ Րագրի երրորդ մասում (նկ. 7) ստեղծվում են ձողի միատարր մասեր։ Ներմուծված 7 մեծություններին համապատասխանող դաշտեր (ծրագրի երկրորդ մասում մուտքագրված տվյալներ) ձողի յուրաքանչյուր միատարր մասի երկարության, հատուկ ջերմային հզորության, խտության, ջերմահաղորդության, այդ մասում տրված նախնական պայմանի, կիրառվող ջերմության գործառույթ Րագրի չորրորդ մասում (նկ. 8) յուրաքանչյուր ձողի հատվածի քայլերը որոշվում են ըստ կոորդինատների և դրանց մեծությունների։ Նշանակումներ ծրագրի հինգերորդ մասում `ծրագրի հետագա պարզեցման համար։ (Նկ. 9) պատրաստվում են որոշ միջանկյալ նկ. Նկար 8 9 theրագրի վեցերորդ մասը (նկ. 10) ներկայացնում է դիֆերենցիալ սխեմայի իրականացումը, որի արդյունքում seve (𝑥, 𝑡) մակերեսը ցուցադրվում է ծրագրի յոթերորդ մասում (նկ. 11) , Նկար. Նկար 10 11 Նկար 12 Մենք կկիրառենք 𝑛 հաշվարկման ծրագիր 2-րդ կետում միատարր մասերից բաղկացած ձողի ջերմային դաշտի ուսումնասիրության համար, երեք միատարր ձողից բաղկացած ձողի ջերմային դաշտի խնդրի դեպքում։ մասեր Runրագրի առաջին մասը գործեք (նկ. 5), ապա երկրորդը (նկ. 6) մենք մուտքագրում ենք համապատասխան տվյալները ցուցադրվող դաշտերում (նկ. 12)։ Նկար. 13 Ներմուծված միատարր մասերի քանակին համապատասխան (մեր դեպքում ՝ 3), ծրագրի երրորդ մասը գործարկելուց հետո (նկ. 7) դրանք արտահանվում են ՝ դաշտի միատարր մասերի ֆիզիկական հատկությունները ներկայացնելու համար (նկ. . 13)։ Դրանից հետո մենք վարում ենք ծրագրի 4-րդ, 5-րդ և 6-րդ մասերը (նկ. 8, նկ. 9, նկ. 10) և, վերջապես, 7-րդ մասի գործարկումից հետո ցուցադրվում է որոնելի մակերեսը (նկ. 14)։ Արդյունքում, մենք ստանում ենք նույն լուծումը, ինչ 2-րդ կետում (նկ. 2)։ 4. Եզրակացություն։ Այսպիսով, կարելի է ասել, որ վերջավոր տարբերությունների (ցանցերի) մեթոդը շարունակում է արդիական և լայնորեն կիրառվել գիտության տարբեր ոլորտներում։ Վերջավոր տարբերության մեթոդը մաթեմատիկական ֆիզիկայի դիֆերենցիալ հավասարումների լուծման մոտավոր մեթոդ է, բայց վերջինս ապահովում է մեծ ճշգրտություն, որը ցույց է տրված Նկ. 14-ում, հաստատում են դիտարկված ուսումնասիրությունները։ Միևնույն ժամանակ, համակարգչային մաթեմատիկայի զարգացման այս փուլում առավել լայնորեն զարգացել է ցանցային եղանակը, որում մաթեմատիկայի միջավայրը մեծ դեր է խաղում որպես աշխարհի համակարգչային առաջատար մաթեմատիկայի առաջատար համակարգ։ Օգտագործելով Մաթեմատիկայի միջավայրը ՝ որպես ժամանակակից բարձր մակարդակի ծրագրավորման լեզու, մենք հնարավորություն ենք ստանում վայրկյանների ընթացքում լուծել մեծ թվով հանրահաշվական հավասարումների համակարգեր, հաշվարկել պարզ սխեմաների հաշվարկներ, աղյուսակային տվյալներ համապատասխան գործառույթներով փոխպատվաստել ՝ դրանք գրաֆիկորեն դարձնելով դիտարկելի Ստեղծագործության մեջ նկատվող խնդիրները մեծ հետաքրքրություն են առաջացնում գործնական տեսանկյունից։ Խնդիրները լուծվում են ընդհանուր պայմանների դեպքում։ Կազմված հաշվարկման ծրագրերը բավականին հասանելի են ոչ ծրագրավորողների համար և ապահովում են մեծ ճշգրտություն։ Գրականություն 1. Սարգսյան Ա.Հ. Մաթեմատիկա փաթեթի գրաֆիկական տարրեր և դրանց ուսուցում։ Մեթոդական աշխատանք։ Գյումրի։ Հեղ հրատ .։ 2014. 88 էջ։ Տեղեկատվություն հեղինակների մասին Արմենուհի Հակոբյան Սարգսյան - Ֆիզ. Թեկնածու, Բարձրագույն մաթեմատիկայի և մաթեմատիկայի դասավանդման մեթոդիկայի ամբիոնի դոցենտ, Լրացուցիչ կրթության հետբուհական և ամբիոնի վարիչ, էլ. armenuhis@mail.ru Ալեքսանյան Վարդուհի - GSPI, վարպետ, էլ. ։

example778

example778

Հոդվածում անդրադարձ է կատարվում ազգային ինքնության հարցի քննմանը հոգու և ոգու գաղափարների քննարկման միջոցով։ Դիտարկելով դրանց փոխհարաբերությունը լուսավորական և մեհենական դիրքերից` պարզ է դառնում, որ ազգային ինքնության պահպանումը և վերանորոգումը լուսավորականները տեսնում են արտաքին միջոցներով (անհատի ինքնագիտակցության փոփոխություն, քաղաքացիական մտածողության ձևավորում, ոգու վերափոխում), մեհենականները` ներքին (արվեստի և գրականության միջոցով)։ Հեղինակը մատնանշում է նշյալ ծրագրերի կարևորությունը, փաստում, որ ազգային ինքնության ասպեկտների փոփոխությունից առաջ անհրաժեշտ է վերլուծել ազգի ոգին և հոգին և ընտրել համապատասխան մեթոդներ և լուծումներ։

ՀՈԳՈՒ ԵՎ ՈԳՈՒ ԵՐԿԸՆՏՐԱՆՔԸ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԻՆՔՆՈՒԹՅԱՆ ԼՈՒՍԱՎՈՐԱԿԱՆ ԵՎ ՄԵՀԵՆԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐՈՒՄ Ազգային ինքնության համատեքստում հոգու և ոգու երկընտրանքի դիտարկումն ունի ելակետային նշանակություն։ Ազգային խառնվածքի ձևավորումը, ինչպես նաև ազգի` որոշակի ձևի մեջ գոյատևումը, հիմնվում է հոգու և ոգու փոխհարաբերության վրա։ Տասնիններորդ դարից վերոնշյալ հասկացությունների քննարկումը կարևոր է այն առումով, որ ինքնության մեջ հարացույցներ փոխարկելիսհրատապ է դառնում այն հարցը, թե ինչի վրա հիմնվելով են կատարվում այդ փոփոխությունները`հոգու, թե՞ ոգու։ Հարցի քննարկումից կարող է պարզ դառնալ, թե ազգային ինքնության մեջ վերափոխումները որքանով են արդյունավետ ինչպես ազգային ոգու, այնպես էլ հոգու տեսանկյունից, ձևավորվող նոր ինքնությունը որքանով է ազգային և հայի հոգեկերտվածքին համապատասխան։ Բացի այդ,կարևոր է քննարկել գոյատևման մի ձևից մյուսին անցնելու արդյունավետությունն ինչպես ազգայինոգու, այնպես էլ հոգու տեսանկյունից։ Մեհենականությունն իր հերթին, լինելով ազգի գոյատևման մեկայլ մոտեցում, «պաշտամունք և արտահայտութիին է հայ հոգիոյն»1։ Ուստի` հատկանշական է այսծրագրերի միջոցով վերհանել ազգային ինքնության մեջ հոգու և ոգու պայքարը, վերաիմաստավորելայն ազգի և ազգայինի գոյատևման արդյունավետության տեսանկյունից։ Ի վերջո, որն է կարևորը` ազգային հոգու և ոգու պահպանումն այնպիսին, ինչպիսին կա, թե դրանց «վերանորոգումը»։ Մասնագիտական գրականության մեջ հոգու և ոգու սահմանումները բազմազան են, ինչը դժվարություն է ստեղծում հասկացությունների ճշգրտման առումով։ Ոգին անտիկ փիլիսոփայության մեջնշանակվում է հուն. Pneuma բառով և թարգմանվում որպես «շարժվող օդ», «շունչ»։ Փիլիսոփայությանմեջ ոգին հանդես է գալիս երեք ձևով` որպես առանձին անհատի ոգի (սուբյեկտիվ ոգի), ընդհանուր ոգի(օբյեկտիվ ոգի) և օբյեկտիվացված ոգի։ Ն. Գարտմանն օբյեկտիվ ոգի համարում է նախևառաջ լեզուն,տեխնիկան, ավանդույթները, յուրաքանչյուր ոլորտում տիրապետող աշխարհայացքը` կրոն, առասպել,փիլիսոփայություն։ Հոգի (հուն.` psyche) նշանակում է գոյությանը նախորդող ոչ նյութական սկիզբ(Պլատոն), կենսական մարմնի առաջին էնտելեխիա (Արիստոտել)։ Հոգևոր հայրերը տարբեր կերպ ենմեկնաբանում հոգին։ Ըստ Տերտուլիանոսի` հոգին նյութական է, իսկ ըստ Օգոստիտոս Երանելու` ոչնյութական, ոչ տարածական սուբստանցիա։ Աստվածաշնչում ևս այս հասկացությունները միանշանակչեն սահմանվում` հաճախ թարգմանության արդյունքում մեկն օգտագործելով մյուսի փոխարեն։ Ժամանակակից հոգեբանները հոգին համարում են անգիտակցականի կրողը2։ Շտայները հոգինսահմանում է «այն, ինչի շնորհիվ նա իրերը կապում է սեփական կեցության հետ և որով համակրանքու հակակրանք, հաճույք ու տհաճություն, ուրախություն ու ցավ է զգում դրանցից։ Իբրև ոգի ենթադրվում է այն, ինչը հայտնակերպվում է մարդու մեջ, երբ Գյոթեի արտահայտությամբ իրերին նայումես «ասես աստվածային էակ»3։ Է. Հարությունյանը ոգին սահմանում է որպես ռացիոնալ հատկություն,իսկ հոգին` իռացիոնալ. «Ոգին ազգի մտավոր ինտելեկտուալ-նորարական բնութագիրն է»4։ Ըստ նրա`հայկական ոգու որակներն են նախաձեռնությունը, հնարամտությունը, զսպվածությունը։ Հոգին իր հերթին համարվում է ազգային կենսափիլիսոփայության տեսանկյունից ոգու հակոտնյան։ «….Հոգին ժողովրդի անցյալ պատմության և առկա իրողությունների զգայական-հուզական անմիջական ապրումների կրողն է և արտահայտում է ազգային բնավորության ու խառնվածքի առանձնահատկությունները»5։ Հիմք ընդունելով Է. Հարությունյանի՝ ոգու և հոգու սահմանումները` վերջիններիս փոխհարաբերությունը քննարկվելու է ազգային ինքնության լուսավորական և մեհենական ծրագրերի միջոցով։ 1 Մեհենական հոսանքն արևմտահայ իրականության մեջ ծագել է 1910 թթ.։ Այն ձգտել է բարձրացնել գրականության դերը,նպաստել է ժողովրդի տարանջատված հատվածների հոգևոր միասնությանը, մերժել է «ռուսահայ», «թրքահայ», «կովկասահայ»հասկացությունները։ Քննադատական հոդվածներով բարձրացրել է գրական արժեքների վերագնահատման հարցը։ «Մեհեան»ամսագրին աշխատակցել են Դ. Վարուժանը, Վ. Թեքեյանը, Հ. Սիրունին, Ռ. Շիշմանյանը։ (Տե՛ս Հայկական սովետականհանրագիտարան, հ. 7, Երևան, 1981)։ 2 Տե՛ս Философский энциклопедический словарь, Москва, 1983, էջ 146-149։ 3 Շտայներ Ռ., Թեոսոֆիա, Երևան, 2003, էջ 24։ 4 Հարությունյան Է., Ազգային ինքնություն և կյանքի մշակույթ, Երևան, 2004, էջ 88։ 5 Նույն տեղում, էջ 89։ Լուսավորական շարժումն ազգային ոգին առաջ մղելու մի նոր կոչ էր։ Լուսավորականները, լինելով կրթված և Եվրոպայում ուսանած մարդիկ, փորձում են եվրոպական շունչ հաղորդել ազգային ինքնությանը։ Այդ շրջանի Եվրոպան ապրում էր մարդուն` իբրև արժեք բարձրացնելու մի նոր վերածնունդ։ Ձևավորվում էր անհատի այնպիսի տեսակ, որն ուներ ազատ ընտրություն, աշխարհայացք և քաղաքացիական գիտակցություն։ Ֆոյերբախն այս առնչությամբ նշում է. «Գիտակցությունն ինքնագործունեություն է, ինքնահաստատում, սեր իր նկատմամբ, սեփական կատարելության վայելք։ Գիտակցումըկատարյալ էակի տարբերիչ հատկությունն է»1։ Ֆոյերբախի այս բնութագրումներն այն հիմնականհատկություններն են, որոնք պետք է ունենար քաղաքացիական ինքնագիտակցություն ունեցող անհատը։ Հայ լուսավորականները, հիմնվելով Եվրոպայում տարածվող ռացիոնալիստական այս շարժմանվրա, փորձում են ձևավորել քաղաքացիական ինքնագիտակցություն ունեցող անհատներ` հոգու ինքնությունից անցում կատարելով ոգու ինքնությանը։ Այսինքն` եթե հայ ժողովրդի նախորդ դարերիպատմությունը կերտում էր հլու-հնազանդ, կրոնապաշտ, սեփական կարծիքից զուրկ հայի դիմապատկեր, որը հայի ազգային ինքնությունն էր, հոգեկերտվածքը, ապա տասնիններորդ դարի գործիչներըփորձում են ազատվել անցյալի այդ դիմապատկերից։ Եկեղեցին՝ իր սպասավորներով, գրաբարը,դպրոցը և դաստիարակությունը պետք է ենթարկվեին փոխակերպման, որի արդյունքում եկեղեցինպետք է սահմանափակեր սոցիալական իր դերը, գրաբարը պետք է դադարեր լինել գրի լեզու, կրթությունը պետք է լիներ համընդհանուր` և՛ կինը, և՛ տղամարդը հավասարապես պետք է կրթությունստանային, դաստիարակության մեջ պետք է գերիշխեր ազատ անհատ, քաղաքացի ձևավորելումոդելը։ Այս ուղղությամբ կատարվող քայլերից էր մտավոր, հասարակական անշարժությունը կոտրելըև ինչ-որ ուղղությամբ քայլեր ձեռնարկելը։ «….Անգործ, անշարժ, տգետ, մոլեռանդ, ժամանակակից գիտությունից և ճշմարտությունից յետ մնացող»2 հայ հոգևորականը պետք է կրթվեր, որպեսզի իր գիտելիքները հաղորդեր հայ երիտասարդին։ Այսպիսով, ազատագրական շարժումները, ինքնավարությանծրագրերը նոր փորձ էին վերաիմաստավորելու պատմությունը և հայի հոգեկերտվածքը։ Ինչ խոսք, կրթությունը միակ իրական միջոցն էր մնացած բոլոր ծրագրերն իրականացնելու համար։ Սկսվում էր ոգու վերանորոգչական շարժում, որն անպայմանորեն ենթադրում էր նաև նոր տարրերի ներառում ազգային ինքնության մեջ։ Մասնավորապես, լեզվի մի ձևից մյուսին անցում, օտարերկրացիների հետ ամուսնություն։ Ներկայում ևս հայ ազգը համարվում է ծերացող ազգ, քանի որ խառնամուսնությունները սակավաթիվ էին ինչպես այն ժամանակ, այնպես էլ այժմ` չնչին տարբերությամբ։ «Հայոց ոգուն, հայոց բնավորությանը, հայոց տարրին մի նոր կյանք, մի թարմ ուժ տալու համար գուցեհարկավոր կլիներ, որ հայերը խառնվեին ուրիշ ազգությունների հետ, իհարկե առանց կորցնելու իրանցազգությունը և մայրենի լեզուն», - նշում է Գր. Արծրունին3։ Նոր վերակառուցվող ոգին իրենից ենթադրում էր այն, ինչը Եվրոպայում փորձարկվել և ձախողման էր ենթարկվել։ Այսինքն` լուսավորությունը,որը լայն տարածում ստացավ Եվրոպայում, արդեն տասնիններորդ դարում տվեց իր արդյունքները.կյանքի փիլիսոփայության ներկայացուցիչները, հետագայում նաև էկզիստենցիալիստներն առաջ քաշեցին օտարման, էկզիստենցիալ անհավասարակշռության, օտարված աշխատանքի, Աստծո մահվաներևույթներ, որոնք բնորոշ էին նոր ժամանակներ թևակոխած մարդուն։ Մարքսն արդիական համարեցայն հիմնախնդիրը, որ տեղի ունեցող գործընթացների արդյունքում (տեխնիկայի դերի ամրապնդում,որը գիտության առաջընթացի արդյունք էր) մարդն օտար է դառնում նույնիսկ ամենագեղեցիկի նկատմամբ։ Քաղաքացիական հասարակություն ստեղծելու, անհատի ինքնագիտակցությունը վերակառուցելու փորձերը շարունակվում են մինչ այժմ` հարվածի ենթարկելով ազգային ինքնությունը։ Ինչպեսիրավացիորեն նկատում է Է. Աթայանը. «Մեր ազգային կյանքի ընթացքը մեզ կանգրեցրել է երկընտրանքի առջև։ Մենք հարկադրված ենք ընտրություն կատարել օրգանականի (սեփականի) և ոչ օրգանականի (ուրիշինի), հնարավոր է նաև` որևէ մեկին չպատկանողի, տիեզերաքաղաքացիականի կենդանիի (կոնկրետի, արդյունավետորեն հակասականի) և մեռյալի (վերացականի, անկենդանորեն միակողմանիի) միջև»4։ Ահա այսպիսի իրավիճակում է հայտնվել ոչ միայն վերանորոգված ազգային ոգին, այլևմոռացված ազգային հոգին։ Լեզվական փոփոխությունը, գրաբարից աշխարհաբար անցումը որոշակիխզում առաջացրեց անցյալի, ներկայի և ապագայի (մեր օրերի) միջև։ Հարկ է նշել, որ թեև այդ ժամանակաշրջանի համար գրաբարից աշխարհաբար անցումը լուծում էր գիրքը և գրականությունն առավելլայն զանգվածներին հասանելի դարձնելու խնդիրը, սակայն վտանգում էր անցյալը և այդ անցյալումմնացած հայոց պատմությունը։ 1 Ֆոյերբախ Լ., Քրիստոնեության էությունը, Երևան, 1968, էջ 46։ 2 Մշակ, թիվ 19, Թիֆլիս, 1873։ 3 Արծրունի Գր., Հրապարակախոսական հատընտիր, Երևան, 2010, էջ 76։ 4 Աթայան է., Հոգի և ազատություն, Երևան, 2002, էջ 189։ Դաստիարակությանն անդրադառնալով` պետք է նշել, որ, որդեգրելով եվրոպական դաստիարակության մոդելը, ազգային ինքնության մեջ փոխակերպվեցին նաև շատ այլ ավանդույթներ, որոնք որոշակի կնիք էին թողել ազգային հոգու ձևավորման գործում։ Ինչպես, օրինակ, կանանց և տղամարդկանց իրավահավասարությունը։ Կանանց կրթելը և հասարակական ակտիվություն տալը ևս որոշակիորեն դեմ էր այս ժամանակաշրջանում ձևավորված ավանդութային և եկեղեցական գաղափարախոսությանը։ Դաստիարակության մեջ կողմնակից լինելով ռուսսոյական մեթոդին` Մինաս Չերազը նշումէ, որ ուսուցիչը պետք է. «…հսկէ որպէս զի մաքուր խօսին իւրեանց մայրենի լեզու, մեր կրօնի սէրն կըներշնչէ նոցա, կը պատմէ նոցա մեր պատմութիւնի մեծ դէպքերն, առաքին եւ հոյակապ անձերեն կըբարոյախօսէ, նոցա հետաքրքրութիւն կը շարժէ անձնիւր գիտական ճիւղի վրայ, եւ մի նախաճաշակնկաւանդէ նոցա այն ուսումների որովք պիտի զբաղին նախակրթարանի եւ ուսումնարանի մէջ։ Թէհաւանիք առաջարկիս, որ զուտ ազգային կրթութիւնն խարիսխ ունի, մեր ընտելարաններ ծաղկացպիտի լինին արդարեւ…»1։ Մինաս Չերազի այս առաջարկը թեև ազգանպաստ էր և փորձ էր պահպանել ազգի հոգին, հոգեկերտվածքը, սակայն մեկ դար հետո պարզ է դառնում, որ այն կյանքի չկոչվեց,քանի որ չէր լուծում ժամանակի հրատապ խնդիրները. այն է` ինքնագիտակցության վերափոխման միջոցով պետական խնդիրներ լուծելը, համեմատաբար առանց շահագործման ապրելը։ Այդ իսկ պատճառով մեր պարագայում դեռ շատ վաղ էր մտածել և խոսել այն ամենի մասին, ինչը եվրոպական լուսավորականների պարագայում իդեալական մոդել կարող էր լինել դաստիարակության համար։ Հետևաբար,եվրոպական և հայ լուսավորականները տարբեր խնդիրներ էին լուծում միևնույն միջոցով, որը մի պարագայում գործուն էր, մյուս պարագայում` ոչ։ Ինչպես դիպուկ նշում է Գր. Օտեանը` Հայաստաննուզում է ճար, Անգլիա տալիս է ճառ։ Մեհենականները, հիմնելով «Մեհեան», այնուհետև «Բարձրավանք» ամսագրերը, սկիզբ են դնումնոր շարժման, որն ազգային ինքնությունը պահպանելու և ազգային զարթոնք ապրելու հիմնովին նորտարբերակ է առաջարկում։ Այս ամսագրերն արվեստին և գրականությանն են վերաբերում, որոնք թողարկելու պատասխանատուններն էին Կոստան Զարյանը, Դանիել Վարուժանը, Գեղամ Բարսեղյանըև այլք։ Մեհենականներն առաջարկում էին. «պաշտամունք եւ արտայայտութիին հայ հոգիոյն, ինքնուրոյնութիին եւ անձնականութիին ձեիի մէջ, մշակում` կենսանորոգ պատուաստումով մը` հայ լեզուին,զուտ գրականութիինը հեռու պահել քաղաքականութենէ եւ լրագրութենէ»2։ Վերջիններս հայ հոգուվերականգնման մեջ են տեսնում ազգային ինքնության զարթոնքը և առաջընթացը։ Հայ հոգին պետք էպահպանել օտար ազդեցություններից, լեզուն պետք է զերծ պահել օտարաբանություններից և հնարավորինս մոտեցնել գրաբարին։ Եթե լուսավորականները սահմանափակվում են միայն եկեղեցուքննադատությամբ, ապա Կոստան Զարյանը նախևառաջ քննադատում է կրոնը չիմաստավորելը և խորապես քրիստոնյա չլինելը։ «Ապրիլ այն հոգեկան աղքատության մէջ ինչպէս մենք կապրինք, կը նշանակէ ոճրագործել մեզի դէմ, եւ տիեզերական խորհուրդին դէմ։ Ժողովուրդ մը որ բարոյապէս չի նորոգուիր, նոր արժէքներ չի ստեղծեր, դատապարտուած է եթէ ոչ մեռնելու` գոնէ ապրելու ամօթալի,դիակի կյանքով մը»3։ Հոգևոր և բարոյական նորոգումը տեղի է ունենում արվեստի և գրականության միջոցով։ «Հայրենիքի սիրտը» ապրում է արվեստի մեջ և ինչպես նշում է Կ. Զարյանը, պետք է ստեղծել այնպիսի խորհուրդ, որը հատուկ է մեր մտածողությանը և «Ես»-ին։ Այսինքն, ըստ էության, եթե պետք է վերանորոգել, ապա միայն և միայն ազգային հոգին պահպանելու և վերածնելու հաշվին։ Ազգային հոգին այլ ազգերի առաջադրած գաղափարներին և հոսանքներին ենթարկելը ձևախեղում է այն, դարձնում հոգի,որը տիեզերաքաղաքացիական է։ Ազգային հոգու պահպանումը մեծապես ազդում է նաև ազգայինոգու ձևավորման վրա, եթե ազգային ոգու ձևավորման հարցում նվազեցվում է այլ ազգերի և այլ հոգեկերտվածքների ազդեցությունը։ Այս առնչությամբ դիպուկ է Հ. Ասատրյանի հետևյալ դիտարկումը.«Յաղթահարող, նւաճող ոյժը որն է։ Պատմազգաց ոգին։ Միայն դա, պատմազգաց ոգին է ընդունակպատմութիւն երկնելու…. Որպէսզի այդպէս լինի` դարձեք դէպի ոգին։ Մի թշնամացէք, այլ հասկացէք,որ անոգի ժողովուրդը միութիւն, ոյժ եւ ապագայ չունի։ «Դարձ դէպի ոգին»։ Չէք լսում ինչ ենք ասում.Մենք ասում ենք` հոգևոր վերանորոգում, տարօնատիպ հզօրահոգի հայ մարդու վերակառուցում, հայակերտում»4։ Վերլուծելով Հ. Ասատրյանի այս դիտարկումը` պարզ է դառնում, որ հայ հոգին չպետք էվերանորոգվի այլ միջոցներով, քան ազգային։ Այն, ինչ փորձում էին կատարել լուսավորականները,դրական էր իր ձևով, բայց ոչ բովանդակությամբ։ Արտաքին աշխարհը (այլ մշակույթ, այլ աշխարհայացք) օգնության կանչելու փոխարեն` կարելի էր առավել խորացնել ներքին աշխարհը (մշակույթը,լեզուն, վերանորոգել ներքին աշխարհի այն հատվածները, որոնք կենսունակ չէին)։ 1 Չերազ Մ., Ազգային դաստիարակություն, Կոստանդնուպոլիս, 1876, էջ 43։ 2 Մեհեան, թիւ 1, 1914։ 3 Մեհեան, թիւ 2, 1914։ 4 Ասատրյան Հ., Արթնացի՛ր, հա՛յ մարդ, Երևան, 1998, էջ 101-102։ Իզուր չէ, որ ներկայումս շատ պետություններ կանգնել են ազգային ինքնությունը պահպանելուխնդրի առջև, և փորձում են ազգայինի միջոցով դիմակայել աշխարհն առանց սահմանների ստեղծելուփորձերին։ Ինչպես իրավացիորեն այս մասին նշում է Մ. Կաստելսը՝ մեծ աշխարհը և դրանում կորչելուվտանգը ստիպում է ժամանակակից երիտասարդներին կառչել ազգայինից` կրոնից, մշակույթից։ Ուստի հրատապ է դառնում մեհենականների առաջադրած հետևյալ դրույթները. «Ազնուացնել հայ կյանքըխորհուրդով և արուեստով…, ստեղծել հասարակաց գետինն ուր իրար գտնեն հայութեան ոգեւորոյժերը…, եկող սերունդին գործը` վերագտնել հայ խորքին հայ ոճը, արուեստին մէջ որքան կրօնքին` կըպատրաստուին հոգիները… »1։ Այսինքն` այն, ըստ էության, կոչ էր ազգայինով ապրելու և ազգայինիմիջոցով վերածնվելու։ Ամենավտանգավոր երևույթը, որը կարող է լինել ազգի համար, հոգու և ոգուանկայունությունն է, սեփականի բացակայությունը։ Հայրենազգացության բացակայությունը, ազգայինհոգու և ոգու դատարկությունն ազգը դարձնում են անշարժ ազգային շարժման և վերանորոգմաննկատմամբ։ Իզուր չէ, որ գրեթե երկու դար է մտավորականները քննադատում են այդ անշարժությունըև ազգային բոլոր խնդիրների ակունքը տեսնում դրա մեջ։ Տեղին է Վ. Սարոյանի այն դիտարկումը, որամեն հայ ավարտվում է ինքն իր մեջ։ Իր ժամանակաշրջանի հայի մասին Կ. Զարյանը նշում է` «Հոգիները բացակայ են։ Գաղափարները` գիւղի կիսաքանդ խանութի առարկայ։ Շրթունքների երկու կողմիցխոր և բիրտ գծեր։ Աչքերի մեջ` քարացում։ Հայութիւնը նաւի վրայ օրօրւում է, մի տեսակ անգլուխ,նպատակից եւ գաղափարից զուրկ։ Մկանները թուլացած, կամքն անհետացած, ահաւոր մի սկրելոզ`քամիներին անձնատուր»2։ Այսպիսով, ընդհանրացնելով պետք է նշել, որ հայկական ինքնությունը հասկանալու ելակետն այնէ, թե ինչպիսին է ազգային հոգու և ոգու կառուցվածքը։ Այս երկու հասկացությունները մշտապեսփոխներգործում են` ստեղծելով մեկը մյուսին։ Քննարկելով դրանց փոխհարաբերությունը լուսավորական և մեհենական դիրքերից` պարզ է դառնում, որ ազգային ինքնության պահպանումը և վերանորոգումը հիմնվում է հոգու և ոգու վերափոխման վրա։ Հիմքում ունենալով միևնույն խնդիրը` լուսավորականներն այն լուծում են արտաքին միջոցներով, մեհենականները` ներքին։ Նանե ՄովսիսյանՀՈԳՈՒ ԵՎ ՈԳՈՒ ԵՐԿԸՆՏՐԱՆՔԸ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԻՆՔՆՈՒԹՅԱՆ ԼՈՒՍԱՎՈՐԱԿԱՆ ԵՎ ՄԵՀԵՆԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐՈՒՄԲանալի բառեր՝ հոգի, ոգի, ազգային ինքնություն, մեհենական ծրագիր, լուսավորական ծրագիր։

example1316

example1316

Հոդվածում վերլուծված են համաշխարհային տնտեսության առաջատար համարվող Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների պետական հակաճգնաժամային միջոցառումների հիմնական ուղղությունները, նաև ներկայացված են ԱՄՆ հակաճգնաժամային կարգավորման արդյունավետության գնահատումը ինչպես քանակական, այնպես էլ որակական չափանիշների հիման վրա։

Միացյալ Նահանգները համաշխարհային տնտեսական և քաղաքական առաջնորդ է, և վերջին հակաճգնաժամային փորձի վերլուծությունը բավականին արժեքավոր է ինչպես տեսականորեն, այնպես էլ գործնականում ՝ նպատակ ունենալով հետագայում բարելավել տնտեսության հակաճգնաժամային կարգավիճակը։ ԱՄՆ տնտեսության հակաճգնաժամային կարգավորման իրավական հիմքը «Ամերիկայի վերականգնման և վերաներդրման ծրագիրն» էր, որը տնտեսության վերականգնման համար տրամադրեց մոտ 790 միլիարդ դոլար (խոսքը միայն տնտեսության իրական հատվածին հատկացվող աջակցության ծավալի մասին է) , Նշված ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում է իրականացնել մի շարք միջոցառումներ, որոնք ինչպես ուղղակի, այնպես էլ անուղղակի ազդեցություն ունեն տնտեսության վրա։ Ընդհանուր առմամբ, ԱՄՆ տնտեսության ճգնաժամային կառավարման հիմնական ոլորտներն են. • Խնդրահարույց ակտիվների ձեռքբերման, ֆինանսական օգնության կազմակերպություններին օժանդակություն, • ներքին պահանջարկի խթանում, • աշխատաշուկայի խթանում, • նորարարական ներուժի զարգացում, նրանց համար ֆինանսական խթաններ; ենթակառուցվածքների զարգացում։ Ստորև բերված են տնտեսության հակաճգնաժամային կարգավորման հիմնական ուղղությունները ՝ ըստ վերջինիս ուղղված հատկացումների։ Աղյուսակ, 1 հ / հ հակաճգնաժամային կարգավորման հակաճգնաժամային միջոցառումների հիմնական ուղղությունները նրա կողմից ծրագրեր, aydtvum- ի զարգացում, էներգետիկայի նախարարություն, bnakaranashinutyunNoramutsutyunneri, ներառյալ էներգետիկայի զարգացումԱյլ ընդհանուր։ Ինչպես վերը նշված է, ԱՄՆ հակաճգնաժամային քաղաքականության առաջնահերթությունները եղել են ներքին պահանջարկի խթանումը. ներդրումներ կատարել մարդկային կապիտալում. Ընդհանուր առմամբ, ԱՄՆ տնտեսության հակաճգնաժամային ծախսերի ավելի քան 42% -ը կազմում էր շուրջ 337 միլիարդ դոլար։ Հակաճգնաժամային միջոցառումների հաջորդ հիմնական ուղղությունը հարկային բեռի նվազեցումն է բնակչության և կազմակերպությունների համար, որոնց բաժին է ընկնում այդ հատկացումների շուրջ 36% -ը։ Հակաճգնաժամային $ 154,8 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի ծախսերի 19,6% -ը ուղղվել է ԱՄՆ ենթակառուցվածքների զարգացմանը, այդ թվում `48,7 մլրդ ԱՄՆ դոլարը (6,2%) էներգետիկ ենթակառուցվածքների զարգացման համար։ Նշենք, որ ԱՄՆ կառավարությունը մեծապես կարևորում էր էներգետիկ ոլորտի զարգացումը, երկրի էներգետիկ անվտանգության ապահովումը, էներգիայի ներմուծումից տնտեսության կախվածության նվազեցումը և էներգիայի այլընտրանքային աղբյուրների հայտնաբերումը, ինչը արտացոլվեց երկրի հակաճգնաժամային ծրագրում։ Նշենք, որ ԱՄՆ-ին բաժին էր ընկնում համաշխարհային էներգիայի սպառման շուրջ 22.55% -ը, ինչը բավականին բարձր էր այլ երկրների համեմատ։ Համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամին ընդառաջ Միացյալ Նահանգները կրճատել են երկրում վառելիքի և էներգիայի արտադրությունը ՝ փոխարենը ընդլայնելով ներմուծումը։ Նշենք, որ հակաճգնաժամային կարգավորման շրջանակներում հակաճգնաժամային միջոցառումների շուրջ 13.3% -ն ուղղվել է տնտեսության ենթակառուցվածքային ծրագրերի ֆինանսավորմանը։ Այս ծրագրերն ընդգրկում էին մի շարք ոլորտներ, մասնավորապես ՝ տրանսպորտը, էներգետիկան, հեռահաղորդակցությունը, ջրամատակարարումը, գյուղատնտեսական ենթակառուցվածքները և այլն։ Ավելին, այդ ենթակառուցվածքային նախագծերը ամբողջությամբ կիրականացվեն միայն ԱՄՆ-ում արտադրված հումքի հաշվին։ Սա հստակ խոսում է այս երկրի հակաճգնաժամային կարգավորման ռազմավարության մասին, որը կլինի երկարաժամկետ տնտեսական աճ։ Հետազոտությունը ցույց է տալիս, որ ԱՄՆ կառավարության հակաճգնաժամային միջոցառումների հիմնական մասը (մոտ 80%) կապված է հարկաբյուջետային քաղաքականության հետ, հարկային խթանմանը բաժին է ընկնում ընդհանուր փաթեթի 36% -ը, որից 30% -ը `ընդհանուր բնակչության համար։ իսկ 6% -ը ՝ կազմակերպություններին։ Հարկ է նշել, որ հարկային խթանման միջոցները նախատեսված չէին հարկերի վերացման կամ դրանց դրույքաչափերի իջեցման համար, բայց անուղղակի խթաններ, ինչպիսիք են հարկային «արձակուրդների» տրամադրումը, ամորտիզացիայի մեթոդների փոփոխությունները, հարկերի փոխհատուցումները, հարկային բեռի ժամանակավոր վերաբաշխումը և այլն Հարկ է նշել, որ հակաճգնաժամային միջոցառումների միայն մեկ երրորդն է ուղղակիորեն ազդում գործարար հարաբերությունների այս կամ այն ​​մասնակցի վրա։ Դրանք ներառում են պետական ​​գնումների ընդլայնում, ՓՄՁ-ների ուղղակի վարկավորում, ենթակառուցվածքների ֆինանսավորում և այլն։ Որոշ միջոցներ ձեռնարկվեցին անշարժ գույքի շուկայի լճացումը հաղթահարելու համար, որտեղ վարկառուների սնանկության ռիսկերը դեռ մեծ էին։ Ամփոփելով, հարկ է նշել, որ ԱՄՆ հակաճգնաժամային միջոցառումների շուրջ 80% -ը վերաբերում էր ընդհանուր տնտեսական քաղաքականությանը, մասնավորապես `հարկաբյուջետային քաղաքականությանը, որի նպատակն էր կարգավորել ընդհանուր տնտեսական գործընթացները, ինչպիսիք են` պահանջարկի ընդլայնումը, ներդրումների խթանումը, հիմնական կապիտալի կուտակումը և այլն Հակաճգնաժամային միջոցառումների միայն 20% -ն էր ընտրովի, այսինքն դրանք նախատեսված են հատուկ ոլորտների համար, ինչպիսիք են ՓՄՁ-ների համար արտոնյալ վարկերը, երաշխիքների տրամադրումը և այլն։ Անդրադառնալով վերոհիշյալ հակաճգնաժամային միջոցառումների արդյունավետության վերլուծությանը, այն կիրականացվի `հիմնվելով վերջիններիս քանակական-որակական չափանիշների և բնույթի վրա։ Այսպիսով, ԱՄՆ մակրոտնտեսական ցուցանիշների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ արդեն 2009-ի աշնանը այս երկրում առկա էին տնտեսական կայունացման նշաններ։ 2009 թ.-ի երրորդ եռամսյակում ՀՆԱ-ի աճը գրանցվել է 0,4%, կամ տարեկան արդյունքներով ՀՆԱ-ի անկումը նախորդ տարվա համեմատ կազմել է 0,5%։ Ըստ 2010 թ. Արդյունքների, ՀՆԱ-ի աճը կազմել է 3.1%, դր 2010 թ. Դեկտեմբերի դրությամբ ՀՆԱ-ի աճը կազմել է 29% `նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ։ Նույն տարվա արդյունքներով աճ է գրանցվել իրական տնտեսության բոլոր ճյուղերը։ Երկարակյաց ապրանքների արտադրությունը 2010-ին 3,5% -ով գերազանցել է կարճատև ապրանքների արտադրությունը, իսկ 2011-ին `9,6% -ով։ Ըստ 2011 թ. Արդյունքների, ՀՆԱ-ի աճը կազմել է 4.1%, դր. Դրությամբ `այդ տարվա նոյեմբերի դրությամբ, արտադրության ինդեքսը գերազանցել է նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի ցուցանիշը մոտ 19,2% -ով, ներով։ Ըստ այդ տարվա արդյունքների, արտադրության աճը կազմել է 5,2%։ Արտադրության աճի շնորհիվ բարելավվել է նաև ամերիկյան ձեռնարկությունների ֆինանսական վիճակը։ 2010 թվականի արդյունքների համաձայն, ամերիկյան ոչ ֆինանսական հատվածի շահույթը նախորդ տարվա համեմատ աճել է 11,4% -ով, իսկ 2007 թվականի 4-րդ եռամսյակի համեմատ ՝ 17,4% -ով։ Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ 2011 թ.-ին ԱՄՆ ՀՆԱ-ի աճի 60% -ը պայմանավորված է եղել սպառողական ծախսերով, 23% -ը `ներդրումների աճով և 11% -ը` զուտ արտահանման աճով։ Արդեն 2011-ի երրորդ եռամսյակում ԱՄՆ ՀՆԱ ցուցանիշը գերազանցեց ճգնաժամի մակարդակը ՝ այն գերազանցելով 0,2% -ով։ ԱՄՆ կառավարության ծախսերի հիմնական աճը գրանցվել է 2009-ին `կազմելով ՀՆԱ-ի մոտ 36% -ը։ Հարկ է նշել, որ հենց խոշոր պետական ​​ծախսերի հաշվին էր հնարավոր խուսափել անձնական սպառման ծախսերի կտրուկ կրճատումից, դա խթանման աճի շնորհիվ ներդրում ավելացնելու ուժեղ խթան էր։ 2011-ին պետական ​​ծախսերը իջել են ՀՆԱ-ի 33% -ը, ինչը բնորոշ է ԱՄՆ տնտեսությանը։ 2009 թ.-ի երրորդ եռամսյակի վերջում ՀՆԱ-ում ներդրումների մակարդակը հասավ 25% -ի, անկման ամենավատ ժամանակահատվածում 22% -ի դիմաց։ Հետճգնաժամային ամենալուրջ խնդիրը ԱՄՆ-ում գործազրկության բարձր մակարդակն էր, որի դեմ պայքարում պետական ​​հակաճգնաժամային միջոցառումները նշանակալի դրական արդյունքներ չեն ապահովել։ 2011-ի նման, 2012-ի առաջին կիսամյակում գործազրկության մակարդակը 9.0% էր, ինչը 0.63% -ով ցածր էր 2010-ի ցուցանիշից, բայց այնուհանդերձ բարձր էր վերջինիս բնական մակարդակից։ Դա բացատրվեց այն փաստով, որ տնտեսության վերականգնման տեմպերը դեռ բավարար չէին ՀՆԱ-ի հավանական մակարդակին հասնելու, գործազրկությունը բնական մակարդակի հասցնելու համար։ Գործազրկության աճի հիմնական խոչընդոտը ճգնաժամի արդյունքում շինարարության ոլորտի կտրուկ անկումն էր, որի արդյունքում մեծ թվով աշխատողներ հեռացվեցին ինչպես ոլորտում, այնպես էլ դրա ենթակառուցվածքներում։ Բացի այդ, հարկ է նշել, որ ԱՄՆ տնտեսության վերականգնման ցածր տեմպը պայմանավորված էր օտարերկրյա անբավարար ներդրումներով, որոնք ճգնաժամի պատճառով նվազեցին։ Այսպիսով, ԱՄՆ մակրոտնտեսական ցուցանիշների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ այս երկրում տնտեսական աճը ճգնաժամի սկսվելուց հետո 2009-ի երկրորդ կեսին, 2011 թ.-ի վերջին տնտեսությունը բնութագրող հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշները հասել էին նախաճգնաժամային մակարդակներին։ Արտադրության ինդեքսը 2011-ին արդեն մոտ էր 2007-ի նախաճգնաժամային մակարդակին, իսկ ՀՆԱ-ն 0.2% -ով գերազանցեց նախաճգնաժամային մակարդակը։ Հարկ է նշել, որ 0.184 հակաճգնաժամային արդյունավետության մակրո վիճակագրական ցուցանիշով ԱՄՆ-ը Մեծ Բրիտանիայից հետո զբաղեցրել է երկրորդ տեղը աշխարհում։ Ինչ վերաբերում է տնտեսական կարճաժամկետ վերականգնմանը նպաստող հիմնական կարճաժամկետ միջոցառումներին, ապա դրանք հետևյալն էին. • Նոր աշխատատեղերի ստեղծում։ 2011 թ.-ի դրությամբ ստեղծվել է շուրջ 2.5 միլիոն աշխատատեղ, և այս գործընթացը շարունակական է. • ենթակառուցվածքային նախագծերի իրականացում, • բնակչության եկամուտների հարկային բեռի նվազեցում, սպառողական ծախսերի խթանում, • բիզնեսի հարկային բեռի նվազում։ Միջնաժամկետ և երկարաժամկետ հեռանկարում տնտեսության վերականգնմանը նպաստող հակաճգնաժամային միջոցառումները կարող են առանձնացվել. • Ենթակառուցվածքային նախագծերի իրականացում. • Ներդրումներ մարդկային կապիտալում; • Նորարարական նախագծերի ֆինանսավորում։ Ինչպես արդեն նշվեց, հակաճգնաժամային միջոցառումների արդյունավետությունը որոշվում է դրա հիմնական տարրերի բնույթով։ Հետևաբար, ԱՄՆ հակաճգնաժամային միջոցառումների արդյունավետության վերաբերյալ կարելի է եզրակացնել, որ ԱՄՆ պետական ​​հակաճգնաժամային կարգավորման առաջնահերթությունները եղել են. • Բիզնեսի հարկային բեռի նվազեցում, բեռը տարբեր ծրագրերի վրա։ Խրախուսում `ֆինանսավորում, ինչպես ուղղակիորեն ենթակառուցվածքային նախագծերի իրականացման միջոցով, այնպես էլ ուղղակի գիտության և մարդկային կապիտալի իրականացման միջոցով։ Հաշվի առնելով վերոհիշյալը ՝ հակաճգնաժամային միջոցառումների նշված առաջնահերթությունները և դրանց իրականացման ուղղությունները կարող են համարվել ռազմավարական, քանի որ վերջիններս նպատակ ունեն երկարաժամկետ դրական ազդեցություն ունենալ տնտեսության վրա ՝ ապահովելով երկարաժամկետ տնտեսական աճ, ներդրումների խթանում, գերակա ոլորտների զարգացում Միևնույն ժամանակ, պետական ​​հակաճգնաժամային միջոցառումների ուղղությունները համաձայնեցվել են երկրի զարգացման ռազմավարական ուղղությունների հետ, ինչպիսիք են `սպառողների պահանջարկի խթանումը, նորարարությունների զարգացումը, տնտեսության էներգաարդյունավետության բարձրացումը` որպես հետագա կայուն տնտեսական աճի նախապայման, և միևնույն ժամանակ վերացնելով ֆինանսական ճգնաժամը։ Հիմնական պատճառները նպաստեցին։ Այս ամենը վկայում է ԱՄՆ կառավարության նվիրվածության մասին ԱՄՆ կառավարության երկարաժամկետ տնտեսական աճին։ Ինչ վերաբերում է հակաճգնաժամային միջոցառումների բնույթին, ապա ԱՄՆ հակաճգնաժամային միջոցառումների հիմնական մասը ՝ մոտ 70% -ը, անուղղակի էր ՝ տնտեսական դերակատարների վրա դրանց ազդեցության տեսանկյունից։ Վերջինս ավելի շատ նպատակներ էր հետապնդում խթանել ընդհանուր տնտեսությունը, քան որոշակի տնտեսվարող սուբյեկտների վրա ազդեցություն ունենալը։ Հետևյալը ԱՄՆ կառավարության հակաճգնաժամային միջոցառումների արդյունավետության գնահատում է։ Դատելով մակրոտնտեսական ցուցանիշների դրական դինամիկայից ՝ մենք կարող ենք եզրակացնել ԱՄՆ հակաճգնաժամային ծրագրի արդյունավետության մասին։ 2009 թ.-ի երկրորդ կեսից տնտեսության բոլոր ճյուղերում աճ է նկատվել, իսկ 2010 թ.-ին տնտեսության մակրոտնտեսական ցուցանիշների մեծ մասը հավասարվել է նախաճգնաժամային ցուցանիշներին (աղյուսակներ 2,3)։ Սեղանի 2. դինամիկան dinamikanMakrotntesakan ցուցանիշները մակրոտնտեսական ցուցանիշների վերաբերյալ ԱՄՆ տնտեսության (աճի տեմպը,%) MakrotntesakantsutsanisheHNAArtadrutyan tsutsichHimnakan kapitalumnerdrumnerOch իրականացման հակաճգնաժամային միջոցառումների, որոնց նպատակն է կառուցելու երկարաժամկետ տնտեսական աճի ֆինանսական հատվածի կորպորատիվ vorakakanChapanisheBnutagiregnahatakaneAghyusak 3 shahuytTnayin tntesutyunneriverjnakan sparumArtahanumNermutsumZut artahanumGortsazrkutyunAMN հակաճգնաժամային միջոցառումներ Ենթակառուցվածքային նախագծերի ֆինանսավորում (հակաճգնաժամային փաթեթի 13.3%), այդ թվում `էներգետիկա` 6.3%, հետազոտական ​​ծրագրերի ֆինանսավորում `հիմնարար գիտություն` 5.5%, ներդրումներ մարդկային կապիտալում `32%, ճգնաժամից առավել տուժած հատվածների ֆինանսավորում, հիմնականում արտադրության և շինարարության ոլորտները ՝ 8%։ Տնտեսության իրական հատվածին օժանդակելու հակաճգնաժամային միջոցառումները (առաջին հերթին `համախառն պահանջարկի խթանումը` նվազեցնելով հարկային բեռը) ուղղված էին տնտեսության ճգնաժամի հիմնական պատճառների վերացմանը, որոնք հանդիսանում էին ներքին պահանջարկի անկում և անկում։ վարկավորման մեջ։ Հակաճգնաժամային միջոցառումների համար ընտրված գործիքների մեծ մասը (69%) դասակարգվում է որպես տնտեսության պետական ​​կարգավորման անուղղակի մեթոդներ. Սա կխթանի տնտեսության անարդյունավետ մասնակիցներից մաքրումը և կբարելավի բիզնես վարելու պայմանները։ Հակաճգնաժամային միջոցառումների հետ կապված ռիսկերը նվազեցնելու համար պետական ​​հսկողությունը խստացավ `հատկացված միջոցների հրապարակայնությունն ու հաշվետվողականությունը բարձրացնելու միջոցով։ Ռազմավարություն. Theգնաժամի պատճառների վերացում - Գործիքակազմի նկարագրություն - Ռիսկերի վերահսկում - Նվազեցում Անդրադառնալով ԱՄՆ հակաճգնաժամային միջոցառումների արդյունավետությունը սահմանափակող հիմնական գործոններին `առանձնացնենք դրանցից հիմնականը։ • Պետական ​​բյուջեի ծախսերի ավելացում, • Գործազրկության մակարդակի բարձրացում պոտենցիալ ՀՆԱ-ի նվազման արդյունքում, • Համաշխարհային անկման արդյունքում ոչ ադեկվատ օտարերկրյա ներդրումներ։ ԱՄՆ պետական ​​ճգնաժամի կառավարման կարգավորման հիմնական ռիսկերն էին. • Ֆոնդերի չարաշահման ռիսկ, որի նվազեցումն ուժեղացրեց պետական ​​վերահսկողությունը, • տնտեսության մեջ պետական ​​միջամտության աճ, • բյուջեի դեֆիցիտի ավելացում։ Պետական ​​տնտեսական կարգավորման ռիսկերը նվազեցնելու համար նախատեսվում էր հատկացումների օգտագործման նկատմամբ վերահսկողության աննախադեպ բարձր մակարդակ, որն ամրագրված էր ԱՄՆ հակաճգնաժամային ծրագրում։ Վերջինս նախատեսում էր, որ հատկացված միջոցները բաշխվեն ըստ մրցույթների, աճուրդների, դրամաշնորհների, որոնց արդյունքները պետք է հրապարակվեն ինտերնետում։ Բացի այդ, ԱՄՆ աուդիտորների պալատին տրվել են լրացուցիչ ֆինանսավորում և լիազորություններ `տնտեսության մեջ ֆինանսական ներդրումները պատշաճ կերպով վերահսկելու համար։ Ամփոփելով, հարկ է նշել, որ ԱՄՆ հակաճգնաժամային միջոցառումները կարելի է համարել արդյունավետ ՝ հաշվի առնելով ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի հետևանքով առաջացած տնտեսական անկման մակարդակը, հետճգնաժամային տնտեսական վերականգնման տեմպերը։ Այն ավելի արդյունավետ է, քան աշխարհի այլ երկրներում, ինչպիսիք են ԵՄ-ն, Ռուսաստանը, Չինաստանը և Japanապոնիան։ Ավելին, ԱՄՆ ռեցեսիան սկսվել է ավելի վաղ, այն ավելի խորն էր նշված երկրների համեմատ։ Գրականություն 1. Հարությունյան Վ.Լ., Սարգսյան Ք.Ս. Պետական ​​հակաճգնաժամային քաղաքականության միջազգային փորձ և դրա վերլուծություն։ ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երեւան, 2014, 175 էջ։ 2. Հարությունյան Վ.Լ., Ք.Ս.Կ., Հակաճգնաժամային քաղաքականության արդյունավետության վերլուծություն ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի համատեքստում // ՀՀ սոցիալ-տնտեսական զարգացման արդի հիմնախնդիրները (Հանրապետական ​​գիտաժողովի նյութեր, գիրք 2), ինստիտուտ ՀՀ ԳԱԱ Մ. Քոթանյանի անվան տնտեսագիտություն, Երեւան, 2013, էջ. 5- 9 3. Սարգսյան Ք.Ս., Ֆինանսատնտեսական ճգնաժամը հաղթահարելու համատեքստում տնտեսության իրական հատվածին օժանդակելու միջոցառումների վերլուծություն։ «Modernարգացման ժամանակակից մարտահրավերները» ՀՊՏՀ 24-րդ ԳԻՏԱՈՈՎ, Երեւան, 2014, էջ 406-411։ 5. Վերականգնման և վերականգնման ամերիկյան ակտ / http։ //www.recovery.gov / Տեղեկատվություն հեղինակի մասին Կարեն Սամվելի Սարգսյանի մասին - ՀՀ ԳԱԱ միջազգային գիտակրթական կենտրոնի տնտեսագիտության թեկնածու, «Տնտեսագիտություն-կառավարման» ամբիոնի վարիչ, էլ. ։

example293

example293

Սույն աշխատանքում համապարփակ ձևով ներկայացված են քննչական անչափահասին գործողություններին նրանց մասնակցելու առանձնահատկություններ։ Վերլուծված են հայրենական քրեադատավարական օրենսդրությունը և դատկան պրակտիկան, ներկայացված են տեսական մեկանաբանությունները։ Համաեմատականներ են անցկացված ՀՀ քրեական դատավարության գործող օրենսգրքի և ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի նախագծի միջև։

Անչափահասներիէականազդեցությունողջհանցավորության վրա։ Սա պայմանավորված է այն հանգամանքով, որանչափահասները,գտնվելով խոցելի տարիքում, արագորենինտեգրվում են հանցավոր ենթամշակույթի տարրեր կրող «համայնքին»։ Սրա հետևանքով դրանում առկա հակաիրավական վարքագիծըամրապնդվումֆիզիկականխթանիչներում, որն էլ ապագայում այդ վարքագիծը շտկելու և պրոֆեսիոնալիզմի մակարդակի հասցնելու միջոցով ծնում է հանրորենվտանգավոր նոր արարքներ, ինչն ունի իր տեղը հանցավորության մեջ։ է անչափահասներիհոգևորևԱյսհանգամանքովմիշտօրակարգային է լինում անչափահասների վերաբերյալ օրենսդրությանմշակումը, համակարգումն ու զարգացումը։ էլ պայմանավորված՝գրեթեՄինչ անդրադառնալը ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքով1 (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) քննչական գործողություններին անչափահասների մանսակցության առանձնահատկություններին, հարկենքհամարում անդրադառնալ այն հարցին, թե ինչ է նշանակումանչափահաս՝ դատավարական իմաստով։ Այս առումով, կարծում ենք,ընդունելի է իրավաբանական գրականության մեջ արտահայտված այնկարծիքը, համաձայն որի՝ «թեև ՀՀ քրեական դատավարությանօրենսգրքի 50-րդ գլուխը նվիրված է անչափահասների վերաբերյալվարույթի առանձնահատկությունների կարգավորմանը, սակայն ինչպեսայդ գլխի դրույթներում, այնպես էլ օրենսգրքում ընդհանրապեսբացակայում է «անչափահաս» հասկացությունը։ Իսկ այս վարույթըկիրառելու չափանիշ է համարվում մինչև 18 տարեկան հասակումհանցանք կատարած լինելը (439-րդ հոդված, մաս 1-ին), այսինքն՝վարույթի կարգը կիրառելու չափանիշը նյութաիրավական է, ոչ թեդատավարական» [1]։ է,որըձեռքբերմաննհամակարգնպատակաուղղվածՔննչական գործողությունը քրեադատավարական օրենսդրությամբսահմանված կարգով վարույթն իրականացնող մարմնի կողմիցմինչդատական և դատական քննության փուլում հետքառաջացմանմեխանիզմի շրջանակում իրականացվող որոնողական և ճանաչողականգործողություններիէապացուցողական տեղեկության ձևավորմանը [2]։ Այլ կերպ՝ քննչականգործողությունները, ինչպես ամբողջ քրեական դատավարության,այնպես էլ դրա առանձին վարույթներով (այդ թվում՝ անչափահասինվերաբերող), ապացույցներիգործողությունների համակարգ է։ Սրանից հետևում է, որ ապացուցողականգործունեության հիմքում ընկած են հենց քննչական գործողությունները։ Քննչական գործողություններին անչափահասի մասնակցությանվերաբերյալ առանձնահատկությունները վերաբերում են անչափահասին քննչական գործողության կանչելու կարգին, այն անձանցշրջանակին, ովքեր կարող են մասնակցել անչափահասի մասնակցությամբ իրականացվող քննչական գործողությանը, հարցաքննությանիրականացման դատավարական կարգին, ինչպես նաև պաշտպանիպարտադիր մասնակցությանը [3]։ Պետք է նշել, որ Օրենսգիրքըուղղված2 ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգիրք, ընդունվել է 1998 թվականի հուլիսի 1-ին ՀՀ Ազգայինժողովի կողմից, ուժի մեջ է մտել 1999 թվականի հունվարի 12-ին, գործում է։ ՀՕ-248, ՀՀՊՏ1998.09.21/22(55)։ սահմանում է միայն հարցաքննությանը անչափահասի մասնակցությանը վերաբերող առանձնահատկությունները։ Օրենսգրքում չկաառանձին հոդված, որը նվիրված լինի քննչական գործողություններինանչափահասի մասնակցության դատավարական առանձնահատկություններին։ Այս խնդրի լուծման նպատակով անհրաժեշտ է նշել Նախագծի 212-րդ հոդվածի իրավակարգավորումը, որը հնարավորինս փորձել էամրագրել այն ընդհանուր դրույթները, որոնք կարելի է տարածելքննչական գործողության մասնակցող անչափահասի վրա։ Այս հոդվածիառաջին մասի համաձայն՝ անչափահասի կամ անգործունակիմասնակցությամբ քննչական գործողության կատարմանը ներգրավվումէ հոգեբանի որակավորում ունեցող անձ (հոգեբան)։ Անչափահաս կամանգործունակ տուժողի կամ վկայի մասնակցությամբ քննչականգործողության կատարմանն իրավունք ունի մասնակցել նրա օրինականներկայացուցիչը։ Վերը նշված հոդվածի առաջին մասից պարզ է դառնում, որՆախագիծը էականորեն առաջընթաց է արձանագրել Օրենսգրքիհամապատասխան նորմերի համեմատ։ Այդ մասին է վկայում այն, որՆախագծով բոլոր քննչական գործողություններին անչափահասիմասնակցության դեպքում ներգրավվում է հոգեբան։ Նշենք, որՕրենսգրքով միայն անչափահաս տուժողի և վկայի համար էնախատեսված առանձին կարգավորում առ այն, որ նրանցհարցաքննությունը կատարվում է մանկավարժի մասնակցությամբ։ Սակայն սա վերաբերում է այն անչափահաս տուժողին կամ վկային, ում16 տարին չի լրացել (Օրենսգրքի 207-րդ հոդվածի 2-րդ մաս)։ Այժմ անդրադառնանք նշված դրույթների տարբերություններին։ Նախ, Օրենսգիրքը չի նախատեսում քննչական գործողություններին անչափահասի մասնակցության առանձնահատկություններ, այնվերաբերում է միայն հարցաքննությանը։ Սրանից բացի, Օրենսգրքիսահմանափակ կարգավորումները վերաբերում են միայն անչափահասվկային կամ տուժողին։ Այստեղ հարց է առաջանում. իսկ այնդեպքերում, երբ հարցաքննվում է անչափահաս կասկածյալը կամմեղադրյալը կամ էլ դատապարտյալը, անհրաժեշտ չէ՞ արդյոք այդդեպքում նույնպես մանկավարժ ներգրավել [4]։ Չէ՞ որ մանկավարժներգրավելու էությունը այն է, որ հարցաքննողը հնարավորինս այնպիսիհարցաքննության տակտիկա մշակի, որը ավելի քիչ բացասականհոգեբանական ազդեցիկ գործոն կունենա անչափահասի վրա։ Ուշադրության է արժանի նաև այն հանգամանքը, որ այս ամենըվերաբերում է մինչև 16 տարեկան տուժողին կամ վկային, այնինչՆախագծի՝ վերը նշված հոդվածում տարբերակում չի դրվում մինչև 16 և16-18 տարեկան անչափահասների միջև, այլ խոսվում է հենցանչափահասի մասին։ Հաջորդ նկատառումը վերաբերում է մանկավարժի կամ հոգեբանիմասնակցության արդյունավետությանը։ Ճիշտ է, մանկավարժը անցնումէ դասընթացներ նաև հոգեբանությունից, բայց գրեթե հնարավոր չէհանդիպել մի իրավիճակի, որ նա ավելի պատրաստված լինի կամ ավելիբարձր պրոֆեսիոնալիզմ դրսևորի, քան հոգեբանը, որը տիրապետում էմանկական հոգեբանության առանձնահատկություններին։ Այս առումովևս կարծում ենք, որ գերադասելի է հենց հոգեբանի, այլ ոչ թեմանկավարժի մասնակցությունը, ինչն ամրագրված է Նախագծում։ քննչականգործողությանէեղանակներգտնիԱնչափահասի՝ծանուցման այլմասնակցությունըապահովվում է նրա օրինական ներկայացուցչի միջոցով (Օրենսգրքի205-րդ հոդվածի 4-րդ մաս)։ Դատավարական գրականության մեջօրինական ներկայացուցչի միջոցով կանչելու վերաբերյալ արտահայտվել է կարծիք առ այն, որ դա նպատակահարմար է այն դեպքում, երբանչափահասի ծնողները բնութագրվում են դրական, այսինքն՝ զերծ ենհակաօրինական վարքագիծ ցուցաբերելուց։ Այն դեպքում, երբ ծնողներըբնութագրվում են բացասական, վարույթն իրականացնող մարմինըպետք[5]։ Այդպիսիհնարավարություն վարույթն իրականացնող մարմնին ընձեռում էՕրենսգրքի 205-րդ հոդվածի 4-րդ մասը, համաձայն որի՝ արգելանքիտակ չգտնվող անչափահասները, որպես կանոն, կանչվում են իրենցօրինական ներկայացուցիչների միջոցով։ Այստեղ «որպես կանոն»արտահայտությունը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ հնարավոր ենդեպքեր, երբ անչափահասը կանչվի այլ անձանց միջոցով, որպիսիքկարող են լինել, օրինակ, ուսման վայրի վարչակազմը կամ քննիչիհայեցողությամբ այլ հաստատության ղեկավար կազմը կամ այլ անձինք,որոնք կարող են պատշաճ կերպով ապահովել անչափահասիներկայությունը։ Անչափահաս տուժողի կամ վկայի հարցաքննությանըիրավունք ունի մասնակցելու նրա օրինական ներկայացուցիչը։ Սանշանակում է, որ քննչական գործողություն իրականացնողը որևէպարտավորություն չունի ներգրավելու օրինական ներկայացուցչին,բայց բոլոր այն դեպքերում, երբ նա ցանկություն է հայտնում ներկագտնվելու, քննիչը պարտավոր է ապահովել նրա ներկայությունը։ Իհարկե, նշվածը կրկին չի վերաբերում անչափահաս կասկածյալին կամմեղադրյալին, ինչը մեր կարծիքով բացթողում է։ Արդեն նշեցինք, որ անչափահասի հարցաքննությանը ներկագտնվելու իրանունք ունեն նրա օրինական ներկայացուցիչը, ինչպեսնաև մանկավարժը։ Թեպետ ուղղակիորեն՝ Օրենսգրքի քննչականգործողությունների համակարգում չկա նշում պաշտպանի պարտադիրմասնակցության վերաբերյալ, այլ այն նշված է որպես կասկածյալի կամմեղադրյալի իրավունք, սակայն դրա պարտադիրությունը ընդգծվում էՕրենսգրքի 69-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետում, համաձայն որի՝քրեականմասնակցությունըպարտադիր է, երբ հանցանքը կատարելու պահին կասկածյալը կամմեղադրյալն անչափահաս է։ Այս դրույթի ուժով վարույթն իրականացնող մարմինը պարտավորվում է անչափահասի նկատմամբ ցանկացածքննչական գործողություն իրականացնել պաշտպանի մասնակցությամբ։ Ընդ որում, եթե անչափահասը հրաժարվի պաշտպանից, նա իրավունքունի չընդունելու անչափահաս կասկածյալի կամ մեղադրյալի կողմիցպաշտպանից հրաժարումը (Օրենսգրքի 72-րդ հոդվածի 2-րդ մաս)։ վարույթին պաշտպանիգործովԱնչափահասիժամկետներիհարցաքննությանվերաբերյալՕրենսգրքի և Նախագծի կարգավորումները չեն տարբերվում։ ԻնչպեսՕրեսնգրքում, այնպես էլ Նախագծում հարցաքննությունը չի կարողտևել անընդմեջ 4 ժամից ավելի, իսկ անչափահասի, ինչպես նաևհոգեկան խանգարմամբ կամ ծանր հիվանդությամբ տառապող անձիհարցաքննությունը՝ 2 ժամից ավելի։ Հարցաքննությունը թույլատրվում էշարունակել հարցաքննվող անձին հանգստի և սնվելու համարանհրաժեշտ առնվազն 1 ժամ ընդմիջում տրամադրելուց հետո։ Օրվամեջ հարցաքննության ընդհանուր տևողությունը չի կարող գերազանցել8, իսկ անչափահասի, ինչպես նաև հոգեկան խանգարմամբ կամ ծանրհիվանդությամբ տառապող անձի համար՝ 6 ժամը։ Այստեղ առկա չէորևէ տարբերություն։ Մեր կարծիքով՝ այս կարգավորումները պետք էտարածել նաև առերեսման վրա, քանի որ այն հարցաքննությանտարատեսակ է։ Այս խնդրի լուծման նպատակով Նախագծի 224-րդհոդվածի 2-րդ մասում սահմանված է՝ առերեսումը կատարվում էհարցաքննության` սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով` հաշվիառնելով սույն հոդվածով սահմանված առանձնահատկությունները։ Սրանից հետևում է, որ անչափահասի նկատմամբ նշված քննչականգործողությունը իրականացնելիս վարույթն իրականացնող մարմինըպարտավոր է պահպանել անչափահասի հարցաքննության համարսահմանված ժամկետները։ Վարույթն իրականացնող մարմինը մինչև հարցաքննություննսկսելը տասնվեց տարին չլրացած վկային կամ տուժողին բացատրում էգործին վերաբերող ամեն ինչի մասին ճշմարտացիորեն պատմելու նրապարտականությունը, բայց նա չի նախազգուշացվում ցուցմունքներտալուց հրաժարվելու կամ խուսափելու կամ ակնհայտ սուտցուցմունքներ տալու համար օրենքով սահմանված պատասխանատվության մասին։ Այս դրույթը պահպանվել է նաև Նախագծում,սակայն վերաբերում է անչափահասին՝ անկախ դատավարականկարգավիճակից, ինչը, մեր կարծիքով, ավելի համապարփակկարգավորում է (Նախագծի 212-րդ հոդվածի 3-րդ մաս)։ Սակայնավելացել է ևս մեկ կարգավորում, որը վերաբերում է անչափահասմեղադրյալին։ Նախագծի 415-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ եթետասնվեց տարին չլրացած մեղադրյալը ցուցմունք տալու ցանկություն էհայտնում, ապա վարույթն իրականացնող մարմինը նրան տեղեկացնումէ ճիշտ ցուցմունք տալու պարտականության մասին, սակայն չինախազգուշացնում սուտ ցուցմունք տալու համար օրենքով սահմանվածպատասխանատվության մասին։ Եզրակացություն։ Օրենսգիրքըսահմանումէքննչականդատավարականբոլորքննչականմասնակցությանըէմիայնհարցաքննությանը անչափահասիվերաբերողառանձնահատկություններ։ Օրենսգրքում չկա առանձին հոդված, որըգործողություններին անչափահասնինվիրվածմասնակցությանառանձնահատկություններին։ Նախագիծը առանձնացնում է ընդհանուր նորմեր, որոնց ուժով, օրինակ,հոգեբանը պարտադիր մասնակցություն է ունենում անչափահասներիմասնակցությամբիսկՕրենսգրքով միայն մանկավարժ է մասնակցում անչափահասիհարցաքննությանը, որի արդյունավետությունը հոգեբանի համեմատությամբ, մեր կարծիքով, ավելի պակաս է։ Օրենգիրքը մինչև 16տարեկան անչափահասի մասնակցությամբ իրականացվող հարցաքննության մասին է խոսում, իսկ Նախագիծը նշում է անչափահաս,որն ավելի ընդգրկուն հասկացություն է։ Նախագծով հարցաքննությաննույն կարգը կիրառվում է առերեսման դեպքում. դրա մասին է վկայումՆախագծի 224-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, որում սահմանված է՝առերեսումը կատարվում է հարցաքննության` սույն օրենսգրքովսահմանված կարգով` հաշվի առնելով սույն հոդվածով սահմանվածգործողություններին,քննչականառանձնահատկությունները։ Սրանից հետևում է, որ անչափահասինկատմամբ նշվածգործողությունը իրականացնելիսվարույթն իրականացնող մարմինը պարտավորէ պահպանելանչափահասի հարցաքննության համար սահմանված ժամկետները,ինչը կարգավորված չէ Օրենսգրքով, և այս հարցի լուծման նպատակովառաջարկում ենք նույնաբովանդակ կարգավորում նախատեսելՕրենսգրքում։ Հոդվածը ներկայացվել է ՇՊՀ-ի 29.09.2020թ.-ի ուսանողականգիտաժողովին։

example242

example242

Աշխատանքում գեղարվեստական մարմնամարզության արդի ներկա վիճակը, առաջիկա մարտահրավերները և առկա խնդիրների հաղթահարման հնարավոր ուղիները։

Ժամանակակիցգեղարվեստականմարմնամարզությունը առանձնանում է յուրաքանչյուր օլիմպիականցիկլի համար իր կանոնների և մրցավարական համակարգի անընդհատփոփոխություններով, , որոնց ադապտացվելը մարզիկների, մարզիչներիև մրցավարական թիմի համար բավականին բարդ գործընթաց է։ Այսգործընթացը, լինելով շարունակական, միտված է մարզաձևում առկասուբյեկտիվ կողմերի նվազեցման և մրցավարության օբյեկտիվությանբարձրացմանը, ինչը, անխոս, կատարելագործում է մարզուհիներիմարզական որակները։ Կարևոր միջազգային ստուգատեսներումմարզուհու ցուցաբերած արդյունքները կախված են ոչ միայն մարզականև կատարողական որակներից, այլ նաև ժամանակի հետ արդիմարզագույքի առկայությունից, ինչպես նաև մրցավարական կանոններիլիարժեք տիրապետումից։ Օրինակ՝ վարժության բարդության 10միավորի սահմանափակման վերացումը ներկայումս թույլ է տալիսմարզուհիներինհնարավորություններիառավելագույնը [3], որի արդյունքում մարզաձևը դարձել է էլ ավելիդիտարժան, իսկ մարզուհիների վարժությունների բարդությունըիրենցցույցտալանընդհատ աճումվարպետության բարձրացման։ է՝ ի հաշվիվ կատարողական տեմպի ևԱշխատանքիՀայաստանումգեղարվեստական մարմնամարզության ներկա վիճակը և վերհանելմարզաձևի համար կարևոր խնդիրները։ նպատակնվերլուծելէուներմարզաձևըմիջազգայինՀայաստանումհարթակներումԳեղարվեստական մարմնամարզությունըիրծագումն ու զարգացումն է գտել Խորհրդային Միության տարիներին։ Չնայածիրշարունակական զարգացումը, այնուամենայնիվ Հայաստանի 3-րդհանրապետության ձևավորման հետ մեկտեղ, ինչպես և այլբնագավառներում, այստեղ նույնպես ճգնաժամային էր մարզաձևիհամար, ինչը բացասական անդրադարձավ միջազգային հարթակներումմեր արդյունքներին։ Փաստացի այդ բացը հաջողվեց լրացնել միայնվերջին տարիներին։ Սկսածերկիրըշարունակական բարելավում է իր հորիզոնականը Աշխարհի ևԵվրոպայի առաջնություններում։ Հատկանշական է, որ ներկայումս ՀՀմարզուհիները մասնակցում են բազմաթիվ հեղինակավոր միջազգայինմրցաշարերի՝ դառնալով հաղթողներ և մրցանակակիրներ, ինչըբարձրացնումերկրի վարկանիշը միջազգային հարթակում։ Հայաստանում մարզաձևի համար աննախադեպ էր Երիտասարդականօլիմպիական խաղերի վարկանիշի ձեռքբերումը և 2018թ. ԲուենոսԱյրեսի օլիմպիական խաղերում Յ. Վադապյանովայի՝ բազմամարտումարձանագրված 5-րդ հորիզոնականը, իսկ առանձին գործիքով՝ (գնդակ)նաև 2-րդ հորիզոնականը։ 2010 թվականից՝մերէբաժանվածԳեղարվեստականմարմնամարզությունըէանհատական և խմբակային ձևերի, որոնք, ըստ էության, համարվում ենառանձին օլիմպիական մարզաձևեր։ Եթե անհատական գեղարվեստական մարմնամարզության համար հետխորհրդային տարիներըճգնաժամային էին, ապա խմբակային ձևը, կարելի է ասել, չէր գործումՀայաստանում։ Խմբակային ձևի համար զարթոնքի շրջան կարելիհամարել վերջին 5 տարիները, իսկ միջազգային հարթակում առաջինլուրջ մրցակցությունը 2015թ. Մինսկի Եվրոպայի առաջնությունումՀայաստանի երիտասարդական խմբակային թիմի մասնակցությունն է։ Խմբակային ձևի զարգացման խնդիրը խիստ արդիական է, քանի որՄարմնամարզությանևՄարմնամարզության Եվրոպական միության (UEG/ՄԵՄ) Աշխարհի ևմիջազգային ֆեդերացիայի(FIG/ՄՄՖ)Եվրոպայի պաշտոնական առաջնություններում երկիրը թիմայինպայքարին կարող է մասնակցել, եթե հանդես է գալիս և՛ խմբակային, և՛անհատական ձևերում [1, 2]։ Վերոհիշյալը միտված է խթանելուխմբակային ձևի զարգացումը ՄՄՖ անդամ հանդիսացող բոլորերկրներում։ Ուշագրավ է, 2019թ. Մոսկվայում առաջին անգամ անցկացվել էԵրիտասարդների աշխարհի առաջնություն և՛ խմբակային, և՛անհատական գեղարվեստական մարմնամարզության համար, ինչըՄՄՖ-ի կողմից շատ մեծ քայլ է մարզաձևի զարգացման ևմասսայականացման համար։ (1-ինսպորտիՆերկայումսմեծահասակների, ՀՀ-ում գեղարվեստական մարմնամարզությանսպորտային խմբակներ գործում են չորս քաղաքներում՝ Երևանի (7),Գյումրու (3), Կապանի (1) և Քաջարանի (1) տասներկու պետականմարզադպրոցներում, ինչպես նաև մասնավոր խմբակներում, ընդ որում՝մինչև 2000 թվականը մարզաձևը գործել է միայն Երևան և Կապանքաղաքներում, 2000-ից՝ Գյումրիում և 2011-ից՝ Քաջարան քաղաքում։ Ընդհանուր թվով գեղարվեստական մարմնամարզության խմբակներումզբաղվում են 4-ից մինչև 20տ. 1000–ից ավել մարզուհիներ։ Վերջին երեքտարիներին ՀՀ առաջնություններին մասնակցել են մոտ 80-100մարզուհիներվարպետիթեկնածուների և սպորտի վարպետների կարգով), ինչը կրկնակի անգամավել է, քան նախորդող տարիներին և խոսում է հանրապետությունումմարզաձևի շարունակական զարգացման և մասսայականացման մասին։ Պետք է նշել, որ մարզաձևի տարածումը և զարգացումըհանրապետության այլ մարզերում և քաղաքներում ունի շատ մեծնշանակություն,գեղարվեստականմարմնամարզությունը ստեղծվել է կանանց և աղջիկների առողջությանկոփման և պահպանման նպատակով՝ միաժամանակ հանդիսանալովակտիվ ժամանցի և գեղագիտական պահանջմունքների բավարարմանմիջոց՝ իր մեջ ներառելով պարարվեստը և սպորտը։ Մարզաձևիաշխարհագրության ընդլայնումը որոշ առումով սպեցիֆիկ խնդիր է,քանի որ մասնագետների ապակենտրոնացումը դեպի մարզեր և այլքաղաքներ բարդություն է հանդիսանում, իր հերթին մարզականկառույցների և մասնագիտական գույքի բացակայությունը թույլ չիտալիս կայացած մասնագետներին իրենց ուժերը ներդնել մեկ այլբնակավայրում։ քանիորիրժամանակինգործումՉնայած Հայաստանի մարմնամարզության ֆեդերացիայի կողմիցկատարված մեծ աշխատանքներին՝ մարզաձևը զարգացնելու ևմիջազագային հարթակներում երկիրը ճանաչելի դարձնելու համար ՀՀ-ը ունի շատ լուրջ խնդիրներ, մասնավորապես՝ մարզադպրոցները,որտեղմարմնամարզությունը,հիմնականում չունեն մարզաձևի չափորոշիչներին համապատասխանմարզադահլիճներ, մասնագիացված մարզագույք, ըստէությանհանրապետությունում չկա միջազգային չափորոշիչին համապատասխան մարզական գորգ (հարթակ 14x14մ և գորգ), վերջինիս բացակայությունը ուղղակիորեն բացասական է անդրադառնում մրցակցականելույթների կատարողականության վրա։ գեղարվեստականէՉնայած այսՈրպես մեկ այլ հրատապ խնդիր՝ կարելի է առանձնացնել ՀՀ–ումլիարժեքգեղարվեստական մարմնամարզության խմբակային ձևիուղղությամբզարգացման անհրաժեշտությունը։ կատարված քայլերին՝ միջազգային հարթակներում Հայաստանը դեռևսհանդես չի եկել մեծահասակաների խմբակային ձևով, ինչը իր հերթինկպահանջիլրացնելուտեսանկյունից։ Խմբակային գեղարվեստական մարմնամարզությունը1996թ.-ից (Ատլանտա) ներառվել է օլիմպիական խաղերի ծրագրում ևմարզաձևի այս ճյուղի զարգացումը թույլ կտա նաև պայքարելօլիմպիական վարկանիշի ձեռքբերման համար։ ներդրումներ առկալրացուցիչբացըկարելիէ առանձնացնելԱյսպիսով, Հայաստանում թե՛ անհատական, թե՛ խմբակայինգեղարվեստական մարմնամարզության առջև ծառացած խնդիրներիշարքումորպես առաջնայիններ՝մասնագիտացված մարզագույքի ձեռբերումը, անհատկան ձևի հետհամատեղ խմբակայինմարմնամարզությանՀայաստանում մարզաձևիզարգացման անհրաժեշտությունըաշխարհագրության ընդլայնումը։ Առկա բացը կարող է լրացվել մարզիչմասնագետների վերապատրաստումների միջոցով, մյուս կողմից՝խմբակայինզարգացումըկնպաստի հանրապետությունում մարզաձևի մասսայականցմանը։

example1167

example1167

Հայաստանը՝ որպես ՀԱՊԿ հիմնադիր անդամ-պետություն, ակտիվ գործունեություն է ծավալում դաշինքի շրջանակներում՝ մեծ ներդրում ունենալով կառույցի ռազմաքաղաքական և իրավական հիմքերի կայացման գործում։ Հայաստանը փորձում է ամբողջ ծավալով մասնակցել ՀԱՊԿ նախաձեռնություններին՝ նպաստելով կառույցի կատարելագործմանն ու ազգային անվտանգության միջավայրի ամրապնդմանը։ Հոդվածում ներկայացվել է դաշինքի շրջանակներում պետությունների փոխգործակցության հիմնական ուղղությունները և այդ համագործակցության շահավետությունը ՀՀ ազգային անվտանգության ապահովման համատեքստում։ Հոդվածի նպատակն է հիմնավորել ՀՀ անդամակցության նպատակահարմարությունը ՀԱՊԿին՝ ներկայացնելով դաշինքի կողմից տրվող երաշխիքները և առկա խնդիրները։

ՀՀ-ՀԱՊԿ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԴԻՆԱՄԻԿԱՆ ԵՎԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՆԵՐԿԱ ՕՐԱԿԱՐԳԸՀարավկովկասյան տարածաշրջանի ռազմաաշխարհաքաղաքական բարդ հարաբերությունների պայմաններում ռազմա-քաղաքական և տնտեսական ներուժիօբյեկտիվ գնահատականը կանխորոշում է Հայաստանի՝ մակրոտարածաշրջանայինինտեգրացիոն նախագծերին մասնակցելու ձգտումն ու պատրաստակամությունը։ ՀՀ-ն, լինելով ՀԱՊԿ հիմնադիր անդամ-պետություն, ակտիվ գործունեություն էծավալում դաշինքի շրջանակներում։ ՀՀ-ն մեծ ներդրում ունի կառույցի ռազմաքաղաքական և իրավական հիմքերի կայացման գործում։ Հայաստանը փորձում է ամբողջ ծավալով մասնակցել ՀԱՊԿ նախաձեռնություններին` նպաստելով կառույցիկատարելագործմանը և իր ազգային անվտանգության միջավայրի ամրապնդմանը։ ՀՀ-ի համար ՀԱՊԿ կարևորության մասին մատնանշվում է նաև Ազգային անվտանգության ռազմավարության և Ռազմական դոկտրինի փաստաթղթերում։ Ըստ Ազգային անվտանգության ռազմավարության` ՀՀ արտաքին անվտանգության ապահովման ռազմավարությունն իրականացվում է երեք հիմնական հարթություններով` միջազգային, տարածաշրջանային և համահայկական։ Միջազգայիններգավման ռազմավարությունում կարևորվում է անդամակցությունը ՀԱՊԿ-ին, ինչըՀայաստանի անվտանգության ապահովման բաղադրիչներից է։ Ազգային անվտանգության ռազմավարության մեջ նշվում է. «Պայմանագրի ռազմական բաղադրիչնարտոնյալ պայմաններ է ընձեռում անդամ-պետություններին ռազմատեխնիկականմատակարարումների հարցում, ինչն առաջնային կարևորություն ունի Հայաստանիհամար» [1]։ Անվտանգության բնագավառի մեկ այլ առանցքային փաստաթղթում` Ռազմական դոկտրինում, միջազգային ռազմական և ռազմատեխնիկական համագործակցության առաջնահերթ ուղղությունների շարքին է դասվում ակտիվ և գործնականմասնակցությունը ՀԱՊԿ ծրագրերին։ Դոկտրինում կարևորվում է ռազմական քաղաքականության հիմնական ուղղությունների մշակումը, տարածաշրջանային սկզբունքով հավաքական անվտանգության համակարգի զարգացումը, ԱՊՀ և ՀԱՊԿ հակաօդային պաշտպանության համակարգի կատարելագործումը, ռազմատեխնիկականհամագործակցությունը, ռազմական կադրերի պատրաստումը [2]։ Ինչպես կարող ենք նկատել, հայեցակարգային փաստաթղթերում ՀԱՊԿ-ի դերըբավականին բարձր է գնահատվում ՀՀ ազգային անվտանգության ապահովմանոլորտում և համարվում է ՀՀ ռազմական պաշտպանության օրգանական մասը։ Հայաստանի համար անդամակցությունը ՀԱՊԿ-ին կարևորվում է հատկապեսդաշինքի ընձեռած ռազմական բնույթի առավելություններով։ Խոսքն առաջին հերթինայն մասին է, որ ՀԱՊԿ ռազմատեխնիկական համագործակցության բնագավառումկիրառվում է զեղչեր տրամադրող ռեժիմ։ ՌԴ-ն 2003 թ.-ից ՀԱՊԿ անդամ երկրներինռազմական նշանակություն ունեցող արտադրանք է մատակարարում ներռուսականգներով։ Այս հանգամանքը, իհարկե, ահռելի նշանակություն ունի ՀՀ համար` հաշվիառնելով զինատեսակների առկայության կարևորությունը ՀՀ և ԱՀ անվտանգությանապահովման գործում։ Ինչպես արդեն նշվել է` ՀԱՊԿ-ի առջև դրված կարևոր խնդիրներից է ՀՕՊհամատեղ համակարգի ստեղծումը։ Այս համատեքստում, կարծում ենք, կարևոր էանդրադառնալ` «ՀՀ-ի և ՌԴ-ի միջև Հավաքական անվտանգության կովկասյան տարածաշրջանում ՀՕՊ միավորված տարածաշրջանային համակարգի ստեղծելումասին» համաձայնագրին [3]։ Այն Ռուսաստանի կառավարությունը հավանության էրարժանացել 2015 թ.-ի հոկտեմբերի 23-ին, իսկ ՀՀ Աժ-ն ընդունվել էր 2016 թ.-իհունիսի 30-ին [4]։ Այս համաձայնագրի վերաբերյալ իր կարծիքն է հայտնել նաևՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղար Բորդյուժան` «Արդեն գործում են ռուս-բելառուսական ևռուս-ղազախական ՀՕՊ համատեղ համակարգեր, իսկ նմանատիպ համակարգը միքանի տարի է, ինչ ձևավորվում է նաև Հայաստանի հետ։ Տարածաշրջանային նմանհամակարգերի ստեղծումը գործընթացի առաջին փուլն է, երկրորդ փուլում այդհամակարգերը գործելու են նույն կանոններով, ինչը թույլ կտա հետագայում ՀՕՊհամակարգ ստեղծել նաև ՀԱՊԿ տարածքում» [5]։ Այս առնչությամբ ՊՆ նախկինփոխնախարար Դ. Տոնոյանը նշել է՝ «Փաստաթուղթն իրավական հիմքեր է ստեղծումէ Հավաքական անվտանգության կովկասյան տարածաշրջանում ՀՕՊ համակարգիստեղծման համար՝ Հայաստանի և Ռուսաստանի պետական սահմանների շրջանակում։ Դա թույլ կտա ՀՀ օդային տարածքի և պետության տարածքում գտնվողօբյեկտների պաշտպանության ընթացքում կիրառել ոչ միայն Հայաստանում տեղակայված 102-րդ ռուսական ռազմակայանի ՀՕՊ ուժերը և ավիացիան, այլև ՌԴ Հարավային ռազմական օկրուգի ուժերը։ Դա ՀՀ և ՌԴ անվտանգության ապահովմանհավելյալ երաշխիքներ կտրամադրի» [6]։ Փաստորեն, ՀՀ-ն, ՀԱՊԿ-ում լինելով տարածաշրջանի միակ ներկայացուցիչը, միանում է ՀԱՊԿ ՀՕՊ համատեղ համակարգստեղծելու նախաձեռնությանը՝ հիմքում դնելով վերոնշյալ ռուս-հայկական միավորված համակարգը։ ՀՀ-ՀԱՊԿ հարաբերությունները բազմակողմանիորեն են զարգանում։ Հատկանշական է ՀՀ-ի ակտիվ ներգրավվածությունը ՀԱՊԿ մի շարք զորավարժություններին, որոնց մի մասն անց է կացվում Հայաստանում։ Աշխատանքի շրջանակներում անդրադարձ կատարենք վերոնշյալ զորավարժություններից մի քանիսին. Մասնավորապես՝ 2008 թ. հունիս-օգոստոս ամիսներինՀայաստանում հաջողությամբ անցկացվեցին «ՀՀ ինքնիշխանության և տարածքայինամբողջականության համատեղ պաշտպանության գործողության նախապատրաստում և անցկացում» թեմայով ՀԱՊԿ անդամ-պետությունների «Ռուբեժ-2008» հրամանատարաշտաբային համատեղ զորավարժությունը [7], որը հնարավորությունընձեռեց ստուգելու անդամ-պետությունների հավաքական պաշտպանվածությանպատրասվածությունը, ինչպես նաև մշակելու Հայաստանի հանդեպ հնարավորագրեսիայի սպառնալիքի կամ ագրեսիայի ակտի դեպքում ձեռնարկվելիք միջոցները։ ՀԱՊԿ 2009 թ.-ի մոսկովյան հանդիպման ժամանակ, որը վարում էր ՀԱՊԿնախագահող երկրի ղեկավար Ս. Սարգսյանը, որոշում ընդունվեց «Օպերատիվ(Արագ) արձագանքման հավաքական ուժերի» (ԱԱՀՈՒ) ստեղծման մասին [8]։ Այսուժերի ձևավորմամբ ավելի ամրապնդվեց ՀԱՊԿ ռազմական բաղադրիչը։ «Փոխգործակցություն-2012-ը» զորավարժությունն անդամ-պետությունների հատուկ ստորաբաժանումների մասնակցությամբ Հայաստանում անցկացվեց 2012 թ.-իփետրվարի 19-ին [9]։ Ըստ սցենարի` ԱԱՀՈՒ ուժերը պետք է ճնշեին ՀԱՊԿ անդամպետության դեմ ուղղված ռազմական ագրեսիան։ Զորավարժության ընթացքում(ներգրավված էին 2000 մարդ և ավելի քան 500 միավոր ռազմական տեխնիկա) հատուկ ստորաբաժանումները հստակ իրականացրին իրենց առջև դրված խնդիրները։ Ամփոփելով զորավարժության արդյունքները` Ն. Բորդյուժան նշել է. «Զորավարժություններն անցան շատ բարձր մակարդակով։ Բոլոր ստորաբաժանումները հաջողությամբ լուծեցին իրենց առաջադրանքներն ու, ամենակարևորը, դա արեցին համատեղ ուժերով և շատ սահուն» [9]։ 2015 թ.-ի սեպտեմբերի 30-ից հոկտեմբերի 4-ը ՀՀ ՊՆ «Բաղրամյան» զորավարժարանում անց են կացվել ՀԱՊԿ Հավաքական խաղաղապահ ուժերի «Անքակտելի եղբայրություն 2015» զորավարժությունները, որին մասնակցել են 6 անդամպետությունների զինված ուժերի, ոստիկանության ստորաբաժանումները, Կարմիրխաչի միջազգային կոմիտեի, ինչպես նաև ՀԱՊԿ Միացյալ շտաբի և քարտուղարության ներկայացուցիչները [10]։ Զորավարժության հիմնական նպատակներն էին`ամրապնդել փոխըմբռնումը և համագործակցությունը զորավարժություններում ներգրավված ՀԱՊԿ անդամ-երկրների խաղաղապահ զորախմբերի միջև, խաղաղապահգործողության նախապատրաստման փուլում և խաղաղապահ խնդիրների լուծմանընթացքում ՀԱՊԿ ՀԽՈՒ զորախմբերի (ստորաբաժանումների) կառավարման բոլորմակարդակների հրամանատարների և շտաբերի գործնական հմտությունների բարելավումը, հակամարտության դադարեցման և մեկուսացման խնդիրների լուծմանմիասնական մտահղացման մշակումը [10]։ 2016 թ.-ի մայիսի 24-26-ը  ՀՀ-ում տեղի ունեցավ ՀԱՊԿ անդամ-պետություններիԱԱՀՈՒ ուժերի «Կոբալտ-2016» մարտավարամասնագիտական զորավարժությունը[11]։ Զորավարժությանը մասնակցեց 600-ից ավել անձնակազմ և շուրջ 40 միավորտեխնիկա։ Զորավարժության ընթացքում ստորաբաժանումները կատարել ենհետևյալ խնդիրները՝ ահաբեկչական կազմակերպությունների գործունեության կանխարգելում, զենքի, պայթուցիկ նյութերի և թմրանյութերի ապօրինի շրջանառությանսահմանափակում։ ՀՀ-ում անցկացված համատեղ վերջին զորավարժությունը «Փոխգործակցություն 2017»-ն էր, որը ներառեց շուրջ 2000 զինվորականի և 400-ից ավելիռազմական տեխնիկա [12]։ Վերոնշյալ զորավարժությունները միայն մի քանիսն են ՀԱՊԿ շրջանակներումպարբերաբար անցկացվող զորավարժություններից, որոնց մասնակցությունը անդամ-պետությունների զինծառայողներին զինում է նոր գիտելիքներով և հմտություններով։ 2015 թ.-ի սեպտեմբերի 15-ին Տաջիկստանի մայրաքաղաք Դուշանբեում անց էկացվել ՀԱՊԿ ՀԱԽ նստաշրջանը, որտեղ  Հայաստանը Տաջիկստանից ստացել էՀԱՊԿ-ում նախագահության հերթափոխը։ Նստաշրջանի ընթացքում Ս. Սարգսյանըներկայացրել է առաջիկա տարում Հայաստանի նախագահության առաջնայնությունները`• ՀԱՊԿ հավաքական ներուժի մեծացում՝ համաձայն Կազմակերպությանօրենսդրության և ժառանգորդության սկզբունքի,• ՀԱՊԿ գործունեության հայեցակարգային հիմքերի և ճգնաժամային արձագանքման համակարգի հետագա զարգացում,• ՀԱՊԿ գործունեության արդյունավետության բարձրացման ինստիտուցիոնալասպեկտների, այդ թվում՝ արտաքին քաղաքականության համակարգման կատարելագործման և միջազգային այլ կազմակերպությունների հետ համագործակցությանզարգացման ուղղված հարցերի առաջադրում,• ՀԱՊԿ համակարգի ուժերի ու միջոցների կառավարման համակարգիհետագա կատարելագործում, խաղաղապահ ներուժի մեծացում, ռազմատեխնիկական և ռազմատնտեսական համագործակցության խորացում, տարանցման և տեղափոխման լոգիստիկ բաղկացուցչի օպտիմալացում։ Ս. Սարգսյանը հավելել է. «Մենք մտադիր ենք կենտրոնանալ միջազգայինահաբեկչությանը և ծայրահեղականությանը, նեոֆաշիզմի, շովինիզմի և այլատյացության այլ ձևերի դրսևորումներին համատեղ հակազդելու հարցերի վրա։ Այսհամատեքստում կարևոր նշանակություն ենք տալիս նաև կիբերանվտանգությանոլորտում համատեղ ուժերի ակտիվացմանը» [13]։ ՀՀ նախագահության ժամանակահատվածը նշանավորվեց իր ակտիվգործունեությամբ և արդյունավետությամբ։ 2015-16 թթ. ձեռնարկված միջոցառումներն ամփոփվեցին 2016 թ.-ի հոկտեմբերի 14-ին կայացած ՀԱՊԿ ՀԱԽ երևանյաննստաշրջանում, որին չէր մասնակցում Ղազախստանի նախագահ` Ն․ Նազարբաևը։ Նստաշրջանի ընթացքում ընդունված շուրջ երկու տասնյակ փաստաթղթերի շարքում,թերևս, կարելի է առանձնացնել մինչև 2025 թ․ ՀԱՊԿ ռազմավարության ընդունումը,որը նաև Հայաստանի նախագահության շրջանի առաջնահերթություններից մեկն է։ Ընդունված ռազմավարությունը ներառում է կառույցի զարգացման տեսանկյունիցայնպիսի կարևոր կետեր, ինչպիսիք են՝• ՀԱՊԿ հավաքական անվտանգության արդի մարտահրավերները և սպառնալիքները,• ՀԱՊԿ ռազմավարական նպատակները և խնդիրները,• ՀԱՊԿ հավաքական անվտանգության համակարգի զարգացման միջոցները։ Հայաստանի համար երևանյան գագաթաժողովը կարևորվեց նաև «Ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման վերաբերյալ հայտարարության» ընդունմամբ։ Հայտարարության մեջ կարևորվում է Վիեննայում և Սանկտ Պետերբուրգում Արցախյան հիմնախնդրի վերաբերյալ ձեռքբերված պայմանավորվածությունների իրականացումը` որպես քաղաքական բանակցությունների պայման։ Բացի այդ, որպես հակամարտության կարգավորման հիմք են դիտարկվում Հելսինկյան եզրափակիչ ակտումներառված սկզբունքները, մասնավորապես՝ ուժի կամ ուժի սպառնալիքի չկիրառումը,պետությունների տարածքային ամբողջականությունը, իրավահավասարությունը ևժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքը [14]։ Նման շեշտադրումներով հայտարարության ընդունումը ՀԱԽ մակարդակովկարևոր իրադարձություն էր՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ նույն ՀԱՊԿ-ումորոշ երկրներ բավական սերտ համագործակցում են Ադրբեջանի հետ՝ հնարավորության դեպքում առաջ տանելով վերջինիս շահերը։ Հայկական կողմի կարևորության մասին է վկայում նաև այն հանգամանքը, որ2017 թ.-ի մայիսի 2-ից ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարի պաշտոնը ստանձնել է ՀՀազգային անվտանգության խորհրդի նախկին քարտուղար Յուրի Խաչատուրովը [15],իսկ 2018 թ․-ի մարտի 22-ի հրամանագրով գեներալ-լեյտենանտ Հայկազ Բաղմանյանը նշանակվել է ՀԱՊԿ միացյալ շտաբի պետի տեղակալ [16]։ Այս երկու պաշտոններում հայազգի ներկայացուցիչների նշանակումը չափազանց կարևոր է, քանիոր ավելի են ամրապնդում հայկական կողմի դիրքերը ՀԱՊԿ-ում։ Փաստացի գտնվելով պատերազմական իրավիճակում՝ Հայաստանի համարկենսական է անվտանգային կայուն և վստահելի համակարգերի առկայությունը,որտեղ իր ուրույն տեղն ունի նաև ՀԱՊԿ-ն։ Անհերքելի է այն իրողությունը, որ ՀԱՊԿն հնարավորություն է ընձեռում Հայաստանին կառուցելու առավել կենսունակ անվտանգային համակարգեր։ Շնորհիվ ՀԱՊԿ շրջանակում կազմակերպված մի շարքմիջոցառումների և զորավարժությունների` Հայաստանի զինված ուժերը դառնում ենառավել հմուտ և մարտունակ։ ՀՀ-ի համար հատկապես կարևորվում է ՀԱՊԿշրջանակում զեղչային համակարգով ՌԴ-ից զինամթերք գնելու հնարավորությունը։ Բացի այդ, կառույցը հարթակ է, որտեղից կարող են բարձրաձայնվել ՀՀ-ին հուզողանվտանգային խնդիրները։ Այնուամենայնիվ, ՀԱՊԿ-ն` որպես անդամների հավաքական անվտանգություննապահովող ռազմաքաղաքական կառույց, դեռևս կայացման փուլում է, և Հայաստանըպետք է դա նկատի ունենա թե՛ կառույցից իր ակնկալիքները սահմանելիս, թե՛ իրպաշտպանական քաղաքականությունը մշակելիս։ Տեղին չէ թերագնահատել ՀԱՊԿի դերը ՀՀ անվտանգային համակարգում, սակայն, առավել վտանգավոր է ՀԱՊԿ-իգերագնահատումը, ինչը կարող է ճակատագրական լինել վճռորոշ պահին։ Թերևս,կարելի է պնդել, որ ներկայումս ՀՀ-ՌԴ ռազմական երկկողմ համագործակցություննավելի հուսալի հենարան է Հայաստանի համար արտաքին սպառնալիքի դեպքում,քան ՀԱՊԿ-ն` իր պասիվ կեցվածքով, կամ Բելառուսն ու Ղազախստանը` ոչ միանշանակ և վիճահարույց պահվածքով։ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ(հղումըկատարվել[1] Հայաստանի Հանրապետության Ազգային անվտանգության ռազմավարություն,URL։ //www.mfa.am/u_files/file/doctrine/Doctrinearm.pdf (հղումը կատարվել է՝15․07․2017)։ [2] ՀՀ ռազմական դոկտրին, URL։ //www.mil.am/media/2015/07/768.pdf (հղումըկատարվել է՝ 14․06․2017)։ [3] ՀՀ ՊՆ տեղեկանքը հայ-ռուսական միավորված ՀՕՊ համակարգի մասին, URL։ //www.lragir.am/index/arm/0/politics/view/134102է՝12․04․2017)։ [4] Հայ-ռուսական ՀՕՊ համակարգի մասին համաձայնագիրը ԱԺ-ն ընդունեց, URL։ //www.panorama.am/am/news/2016/06/30/%D4%B1%D4%BA%D5%80%D5%95%D5%8A/1605345 (հղումը կատարվել է՝ 08․05․2017)։ [5] Բորդյուժա. ՀՕՊ-երի միավորումը պաշտպանություն է ՀԱՊԿ ամբողջ տարածքում, http։ //www.verelq.am/hy/node/8811 (հղումը կատարվել է՝ 02․01․2018)։ [6] Ինչպես է գործելու Ռուսաստանի հետ համատեղ ՀՕՊ համակարգը, պարզաբանելէ փոխնախարարը, URL։ [7] Հայաստանում մեկնարկել են ՀԱՊԿ-ի «Ռուբեժ-2008» զորավարժությունները,URL։ //www.panarmenian.net/arm/news/26576/ (հղումը կատարվել է՝ 18․02․2018)։ [8] Ղևոնդյան Ա., Ազգային շահերի հիմնահարցը ՀՀ անվտանգության ապահովմանառաջնային միջավայրում, Երևան 2011, էջ 127-9։ [10] Հայաստանում մեկնարկեց ՀԱՊԿ–ի «Անքակտելի եղբայրություն 2015» զորավարժությունը, URL։ [11] Մեկնարկեց «Կոբալտ-2016» զորավարժությունը, URL։ //www.a1plus.am/1459267.html (հղումը կատարվել է՝ 22․01․2018)։ [12] ՀԱՊԿ զորավարժությունները Հայաստանում. մոտ 2 հազար զինվորական ևավելի քան 400 զինտեխնիկա, URL։ //armeniasputnik.am/armenia/20171009/8978412/armenia-hapkzoravarjutiun.html (հղումը կատարվել է՝ 29․10․2017)։ [13] ՀՀ-ն ստանձնեց ՀԱՊԿ-ում նախագահությունը. Առաջնայնություններից է կառույցի ներուժի մեծացումը, URL։ //www.panarmenian.net/arm/news/197385/ (հղումը կատարվել է՝ 18․11․2017)։ //odkb-csto.org/documents/detail.php?ELEMENT_ID=8380.[15] Յուրի Խաչատուրովը նշանակվել է ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղար,URL։ //razm.info/100254 (հղումը կատարվել է՝ 26․11․2017)։ [16] ՆՀ-177-Ա «Հ. Բաղմանյանին Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության Միացյալ շտաբի պետի տեղակալ նշանակելու մասին», URL։ //www.president.am/hy/decrees/item/4402/ (հղումը կատարվել է՝ 24․01․2018)։ Կիրակոսյան ԴավիթՀՀ-ՀԱՊԿ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԴԻՆԱՄԻԿԱՆ ԵՎԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՆԵՐԿԱ ՕՐԱԿԱՐԳԸԲանալի բառեր՝ ՀՀ, ՀԱՊԿ, Զինված ուժեր, անվտանգություն, ռազմականհամագործակցություն։

example2259

example2259

Մի կողմից հոդվածի նպատակն է ներկայացնել կոնֆրոնտացիայի զարգացման ուղին` Եվրոպական դատարանի որոշումներին համապատասխան, մյուս կողմից՝ անդրադարձ կատարել առերես կոնֆրոնտացիայի իրավունքի պրակտիկ հիմնահարցերին։ Հեղինակը քննարկել է դրանք Եվրոպայի խորհրդի, Վենետիկի հանձնաժողովի, ԱՄՆ Գերագույն դատարանի, Հայաստանի Հանրապետության Վճռաբեկ դատարանի որոշումների լույսի ներքո։ Հոդվածը միանշանակորեն կհետաքրքրի իրավաբանական ֆակուլտետների ուսանողներին, ինչպես նաև գիտական և պրակտիկ իրավաբաններին։

ՀԱԿԱՄԱՐՏՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ԱՐԳԱՄԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐ Հարցաքննության կամ առերեսման իրավունքը քրեական հանցագործություն կատարելու մեջ մեղադրվող անձի հիմնարար իրավունքներից մեկն է։ Վերջինիս ապահովումը ցանկացած ժողովրդավարական պետության քրեական քաղաքականության բաղկացուցիչ մասն է, որը հիմնված է օրենքի գերակայության հարգանքի վրա։ Առերեսման իրավունքի բովանդակությունն առավել ակնհայտ է Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածում, որը առողջ բանականության նորմատիվ աղբյուր է, ըստ որի `քրեական հանցագործության մեջ մեղադրվող յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի հատել - հարցաքննել վկաներին կամ վկաներին։ հարցաքննվել և իրավունք ունենալ զանգահարել և հարցաքննել իր վկաներին նույն պայմաններով, ինչ վկաները, ովքեր ցուցմունք են տվել իր դեմ (3-րդ մաս, կետ դ)։ Մինչև 2016 թվականի փետրվարը Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը Հայաստանի դեմ ընդհանուր առմամբ կայացրել էր 64 վճիռ, որից 22-ը վերաբերում էր արդար դատաքննության իրավունքին, և քննարկվել էր ընդամենը 2 գործ, և ճանաչվել էր դիմումատուի առճակատման իրավունքը։ Այնուամենայնիվ, այս իրավունքի վերաբերյալ քննարկումներն ավելի տարածված են ազգային դատարաններում, և գոնե այն բանի շնորհիվ, որ առճակատումն այսուհետ ամրագրվելու է Սահմանադրությամբ 2։ Այսպիսով, եթե 1995 թ.-ին Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությունը (2005 թ.-ին փոփոխված) չի երաշխավորում հակաքննության (առճակատման) իրավունքը։ Դեկտեմբերի 6-ի սահմանադրական փոփոխությունների և լրացումների արդյունքում Կոնվենցիայի օրենքը նույնն է 1 Տե՛ս Դ. Խաչատուրյան, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի հիմնական նախադեպային դիրքորոշումները ապացույցների ընդունելիության վերաբերյալ։ 2 Տե՛ս վիճակագրությունը Եվրոպական դատարանի պաշտոնական կայքում ՝ www.echr.coe.int։ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությունն ընդգրկվեց 67-րդ հոդվածի 4-րդ կետում։ Արդյունքում, այս իրավունքը ստացավ սահմանադրական նորմատիվ կարգի կարգավիճակ, քանի որ խաչաձեւ հարցաքննության իրավունքը անխզելիորեն կապված էր արդար դատաքննության իրավունքի հետ, որը մինչ Սահմանադրական փոփոխությունները նույնպես ուներ սահմանադրական արժեքի տարրի կարգավիճակ։ Պատմական էքսկուրսիայի դեպքում պարզ է դառնում, որ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները գնացել են նույն ճանապարհով։ Իրավական դոկտրինը վկայում է, որ առճակատման իրավունքը ծագել է անգլո-ամերիկյան իրավական համակարգի հիմքից 3, երբ դեռ 1789 թվականը։ ԱՄՆ Սահմանադրության 6-րդ օրինագիծը նախատեսում էր յուրաքանչյուր հետապնդվող անձի առճակատման իրավունքը, որի սահմանադրական բովանդակությունը պետք է խաչաձև հարցաքններ իր դեմ ցուցմունք տված վկաներին։ ԱՄՆ Գերագույն դատարանը Mattox v. Մեկնաբանելով Միացյալ Նահանգների գործի այս սահմանադրական արգելքը, այն նշում է, որ այն ծառայում է հետևյալ երեք նպատակների համար. Ա) ապահովել, որ վկան հարցաքննվի երդման տակ, տեղյակ լինի դատավարության լրջությանը. Թույլ տվեք, որ երդվյալ ատենակալները գնահատեն վկայության արժանահավատությունը ՝ հաշվի առնելով այդ վկայի վարքը 4։ Նշված նպատակներն ավելի ընդհանրացված են. «Lee ընդդեմ Իլինոյսի Գերագույն դատարանը որոշեց, որ առճակատման իրավունքը սահմանադրորեն երաշխավորված է քրեական արդարադատության համակարգում ՝ թույլ տալով ապացույցների վիճարկում վկայի ցուցմունքների տեսքով։ Այլ կերպ ասած, դա բացառիկ գործիք է, որը խթանում է դատական ​​մրցակցությունը ՝ ապահովելով «զենքի հավասարության» սկզբունքի լիարժեք իրականացումը։ Եվրոպական կոնվենցիայում «վկա» տերմինը ունի «ինքնավար» բնույթ. Անձի կողմից «արտադրված» ցանկացած տեղեկատվություն ՝ գրավոր կամ բանավոր, եթե դա կարող է ազդել մեղադրյալի մեղավորության վերաբերյալ ազգային դատարանի որոշման արդյունքի վրա։ , Այդ մեկնաբանության համատեքստում հակընդդեմ հետաքննությունը ենթակա է այն օբյեկտի, որը կատարում է իր հասցեատերը ՝ մեղադրյալը, անկախ կենցաղային համակարգի սահմաններից։ 3 Տե՛ս Richard D., Friedman, Face to Face. Դատախազությանը դիմակայելու իրավունքի վերագտնում Վկաներ, 2004 թ., Միչիգանի համալսարանի իրավաբանական դպրոց։ 4 Տե՛ս https։ //www.law.cornell.edu/wex/Right_to_confront_Witness. փակումներ (օրինակ ՝ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 86-րդ հոդվածում ամրագրված)։ Քրեական դատավարության օրենսգիրքը, որը հնարավորություն է տալիս իրականացնել մեղադրյալի առերեսման իրավունքը, նախատեսում է ինչպես նախաքննության, այնպես էլ դատաքննության ընթացքում։ Նախաքննական վարույթներում այն ​​իրականացվում է առճակատման միջոցով։ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը «Մամիկոնյանն ընդդեմ Հայաստանի» վճռի 42-րդ պարբերությունում անդրադարձել է առճակատման հիմքում ընկած այն սկզբունքին, ըստ որի, որպես կանոն, բոլոր ապացույցները պետք է ներկայացվեն հակափաստարկ ունենալու հնարավորությամբ։ գործի հրապարակային լսման ժամանակ վիճաբանություն 5։ Այսինքն ՝ 42-րդ կետի դիրքն այն ընդհանուր կանոնն է, որով պետք է կաշկանդվի քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը։ Այնուամենայնիվ, առճակատման ապահովման այս կանոնն ունի իր բացառությունները, որոնք ապացուցում են, որ հակահետաքննության իրավունքը հարաբերական է և ոչ թե բացարձակ։ Քրեական դատավարության օրենսդրությունը համարում է վկայի իրավական կարգավիճակի հիմնական բաղադրիչին վկայություն տալու պարտավորությունը։ Իրավապահ մարմինների պրակտիկայի համակարգված վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ օրենսդիր մարմնի կամքի և գործնական իրականության միջև անջրպետ կա, քանի որ որոշ դեպքերում վկաները բարեխղճորեն չեն կատարում այդ պարտականությունը։ Մասնավորապես, հաշվի առնելով գործերի քննության ժամկետները, որոնք, կախված իրենց բարդության աստիճանից, կարող են նույնիսկ գերազանցել անհրաժեշտ ողջամիտ շեմը, վկաները նշում են նախաքննական վարույթում, բայց դատավարության ընթացքում «անհետանում են»։ , Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը «Մամիկոնյանն ընդդեմ Հայաստանի» գործի 42-րդ կետում նշել է, որ նախաքննության ընթացքում վկայված ցուցմունքների քննությունը, քանի որ ապացույցներն ինքնին չեն հակասում 6-րդ հոդվածի 1-ին և 3-րդ կետի «դ» -ին, եթե պաշտպանությունը երաշխավորված է։ , կուսակցության իրավունքները։ Այդ իրավական դիրքի իրավական դիրքի և ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի համադրությունից պարզ է դառնում, որ եթե քրեական հետապնդման մարմինը մինչդատական ​​վարույթում առերեսում է ունեցել ՝ այդպիսով ապահովելով ամբաստանյալի խաչաքննության իրավունքի իրականացումը, ապա ավելի ուշ դատաքննության ընթացքում դատարանը չի կարող կաշկանդվել։ Այնուամենայնիվ, կարծում ենք, որ նման դիրքորոշումը սխալ կարծիք է, որը կիրառելի չէ ՀՀ իրավական համակարգում 5 Տե՛ս http։ Դրան հետապնդելու դեպքում դատարանը կխախտի առճակատման իրավունքի էությունը։ Այսպիսով, գործող քրեական դատավարության օրենսգրքի 216-րդ հոդվածում ամրագրված առճակատման իրավական կարգավորումների ուսումնասիրությունը փաստում է, որ այդ քննչական գործողությունների ընթացքում մեղադրյալների պաշտպանության իրավունքները չեն երաշխավորվում։ Մասնավորապես, գործող իրավական կարգավորումների պարագայում օմբուդսմենը առճակատման ընթացքում բացի դիտորդի կարգավիճակից այլ բան չունի։ Անգամ պաշտպանը զրկված է հարցեր տալու իրավունքից, բայց շատերը գիտեն, որ այդ դիմակայության ընթացքում մի շարք պաշտպաններ փորձում են կառուցել իրենց մարտավարությունը ՝ հաճախորդին նախապես «սովորեցնելով» հնարավոր հարցերը։ Մեր ուսումնասիրությունների համաձայն, իրավապահ պրակտիկայում քիչ են այն քննիչները, ովքեր կառուցում են իրենց քաղաքականությունը `վերապահելով օմբուդսմենին հարցեր ուղղելու իրավունքը` հաշվի առնելով առճակատման իրավունքի գաղափարախոսությունը, այսինքն `առճակատումը չի երաշխավորվում, երբ պաշտպանվում է պաշտպանությունը։ երաշխավորված չէ Վերջինը Եվրոպական դատարանի կողմից ընդունված կայուն իրավական դիրքորոշումն է, որը պայմանավորված է անձի իրավաբանական օգնության իրավունքի տրամադրմամբ։ այն երբեք չի կարող վերածվել զուտ իրավական գեղարվեստական ​​գրականության, և խաչաձեւ հարցաքննության իրավունքը կարող է դառնալ պատրանքային կամ վերացական։ Փաստորեն, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 216-րդ հոդվածում օգտագործվում է «մասնակցել» տերմինը, որը, ըստ «Modernամանակակից բացատրական բառարանի», նշանակում է «համագործակցել» կամ «հաղորդակցվել», բայց պրակտիկայի և իրականության միջև առկա բացը ներկայումս հայեցողությամբ է։ քննիչների. Նման պրակտիկան, համաձայն ԵԽ Վենետիկի հանձնաժողովի 86-րդ լիագումար նիստում ընդունված զեկույցի, հակասում է իրավական որոշակիության սկզբունքին `օրենքի գերակայություն ապահովելու համատեքստում 6։ Միևնույն ժամանակ, կասկած չի կարող լինել, որ խախտվում է արդար դատաքննության իրավունքը, երբ առերեսման իրավունքը մեղադրյալի կողմից արհեստականորեն սահմանափակվում է պաշտպանության իրավունքի չարաշահման միջոցով։ Այսպիսով, ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 2010 թ. Որոշումը օգոստոսի 27-ի թիվ EKRD / 0063/01/08 նախադեպային որոշման շրջանակներում քննարկվեց հիմնական հարցը, թե Պաշտպանի բացակայության պայմաններում կատարված առճակատումը չի խախտում արդար դատաքննության իրավունք։ Այս դեպքում պաշտպանը չի ներկայացել ամբաստանյալի առճակատմանը, որից հետո քննիչը մի քանի անգամ տեղեկացրել է պաշտպանին, թե ինչ է պետք անել իր պաշտպանյալի հետ։ 6 Տե՛ս զեկույցը, http։ //www.concourt.am/armenian/news/doc/CDL-AD(2011)003rev-e.pdf. Սակայն վերջինս չի ներկայացել, ինչի արդյունքում հետաքննությունը ձախողվել է։ Դրանից հետո վարույթն իրականացնող մարմինը գրավոր դիմել է ՀՀ փաստաբանների պալատի նախագահին `պաշտպանին տեղեկացնելու առերեսմանը ներկայանալու մասին, հակառակ դեպքում, ըստ օրենքի, նրան կփոխարինի մեկ այլ պաշտպան։ Փաստաբանի չներկայանալու պատճառով որոշում կայացվեց նրան փոխարինել մեկ այլ փաստաբանով, որի ներկայությամբ մեղադրյալը հրաժարվեց տեղեկացնել, որ բացի իր փաստաբանից չի ցանկանում ունենալ այլ փաստաբան։ Արդյունքում դիմակայությունը տեղի ունեցավ պաշտպանի բացակայության պայմաններում։ Վճռաբեկ դատարանը արդարացիորեն գտել էր, որ առերեսման իրավունքի խախտում տեղի չի ունեցել։ Համաձայնվելով Վճռաբեկ դատարանի դիրքորոշման հետ ՝ մենք գտնում ենք, որ առերեսման իրավունքի խախտումը չի ազդում քրեական դատավարության արդարության վրա, երբ դա տեղի է ունենում այդ իրավունքի հասցեատիրոջ մեղքով։ Հարկ է նշել, որ բոլոր դեպքերում, երբ հակընդդեմ հայցի իրավունքի հասցեատերը հրաժարվում է օգտագործել այդ իրավունքը, ապա դատաքննության արդարությունը չի խախտվում։ Վերջինս հիմնված է Եվրոպական կոնվենցիայում ամրագրված հրաժարման գաղափարի վրա։ Հարցաքննության իրավունք ունեցող անձը կարող է հրաժարվել այդ իրավունքից, օրինակ ՝ առերեսման ընթացքում լռելու իր իրավունքը օգտագործելով կամ վկայի ցուցմունքի հանձնումին ընդհանրապես չներկայանալով։ Առերեսման ընթացքում մյուս խնդիրը վերաբերում է պաշտպանության իրավունքի սահմանափակմանը `ընթացիկ քրեական դատավարության պատճառով։ Ներկայիս քրեական գործի նախկին դոկտրինալ մեկնաբանությունները ցույց են տալիս, որ այդ ձիու մեջ երաշխավորված չէ պետական-մասնավոր շահերի արդար հավասարակշռությունը 7։ Մասնավորապես առկա կիսամրցակցային ձիու համատեքստում, որտեղ նախաքննության ընթացքում պաշտպանի կողմից ապացույցներ հավաքելու կարողությունը էապես սահմանափակ է, դատավարության ընթացքում առճակատման հետ մինչդատական ​​առճակատման համարժեքության մասին խոսք լինել չի կարող։ Գործող իրավական կարգավորմամբ Պաշտպանը գործի նյութերին ծանոթանում է միայն նախաքննության ավարտից հետո։ 7 Տե՛ս Ս. Դիլբանդյան, Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության նախաքննության ընթացքում անձնական իրավունքների և իրավական շահերի պաշտպանության ապահովում, ԵՊՀ հրատարակչություն, 2011, Երևան, էջ։ 78 Այն ուղղությունը, որն ունենալու է օմբուդսմենը նախաքննական վարույթում, զգալիորեն սահմանափակ է։ Նման եզրակացությունը ենթադրում է, որ մեղադրյալի համար բավարար պաշտպանվածություն ունենալու համար իր պաշտպանական վկաներին բողոքարկելու միջոցով `պաշտպանության իրավունքի երաշխավորմամբ, կարող է արդյունավետ օգտագործվել միայն դատաքննության ընթացքում, ինչը չի կարող փոխարինվել անպատշաճ նախաքննության առճակատմամբ։ Ընդհանրապես, հաշվի առնելով փաստաբանական պրակտիկան, երբ մենք փորձում ենք գնահատել, թե արդյոք նախաքննական դատավարության ընթացքում հեռակա ցուցմունք տվող անձին երաշխավորված է առճակատման իրավունքը, մենք պետք է քննությունը հանձնենք բազմակողմանի թեստով, որը պայմանական է։ կոնվենցիայի փաստաթուղթ։ Ընկալվում է, որ այն զարգանում է իրավական քաղաքակրթության ներկա փուլում։ Տարիներ շարունակ Եվրոպական դատարանի որոշումներում մշակվել են մեղադրյալների առերեսման իրավունքի խախտումը ստուգելու թեստեր։ մինչև 2015 թ. դեկտեմբերի 15-ի վճիռն ամփոփվեց Եվրոպական դատարանի Մեծ պալատի կողմից, Ալ-Խավաջան և Թահերին ընդդեմ Միացյալ Թագավորության »վճիռը 8, սակայն, 2015 թ. դեկտեմբերի 15-ին, 2006 թ. դեկտեմբերի 15-ին, Եվրոպական դատարանի Մեծ պալատը Մարդու իրավունքները որոշում կայացրեցին Կոնվենցիայի 6 3 3 (դ) հոդվածի վերաբերյալ Գերմանիայի նոր վճռում 9։ Առերեսման իրավունքի խախտումը ստուգելու համար թեստը բաղկացած է երեք հարցից։ ա) վկա չճշտված դիրքը որպես ապացույց վերցնելու համար վկա չլինելու հիմնավոր հիմք կար. բ) բացակա վկայի նախորդ ցուցմունքը վճռական էր կամ բացառապես հիմնավորված էր ամբաստանյալի դատապարտման վրա։ Կային բավարար հակակշիռներ, ներառյալ քրեական երաշխիքները , փոխհատուցել պաշտպանական բացերը չստուգված ապացույցների վերցման արդյունքում։ Միևնույն ժամանակ, թեստի յուրաքանչյուր հարց, ընդհանուր առմամբ, թեստի արդյունքները, ընդհանուր առմամբ, նպատակ ունեն պատասխանելու այն հարցին, թե արդյոք դատավարությունն ընդհանուր առմամբ արդարացի էր։ Վերջինիս մեծ նշանակություն է տրվել Եվրոպական դատարանի կողմից, այդ իսկ պատճառով դատավորներ Spielmann- ը, Karakas- ը, Sajo- ն և Keller- ը, ովքեր հատուկ կարծիք ունեին վճռի վերաբերյալ, իրենց կարծիքի 19-րդ կետում նշել են, որ նրանք ունեն ողջամիտ վախ, որ արտահայտված դատավճիռը կարող է կտտացնել մեկ հարցի վրա, թե արդյոք դատավարությունը 8 Տես http։ 9 Տե՛ս http։ Նա լիովին արդար էր։ Նրանք նշել են, որ այդ վճռում օգտագործված թեստը կիրառվելու է Եվրոպական դատարանի նախադեպային դիրքերում ՝ «Schatschaschwili test» վերնագրի ներքո։ Նախ նշենք, որ թեստի առաջին հարցի պատասխանը չի կարող ինքնաբավ լինել 6-3-րդ խախտումը ճանաչելու համար `բացառելով թեստի մյուս հարցերին հղումը։ Քանի որ առաջին հարցը նախնական բնույթ է կրում, այն ենթակա է գնահատման երկրորդ հարցի համատեքստում ՝ պարզելու, թե մեղադրյալի դատապարտումը վճռական է եղել, թե բացառապես հիմնված է այդ ցուցմունքի վրա։ Միևնույն ժամանակ, պետք է հիշել, որ պետությունը դրական պարտավորություն ունի ձեռնարկելու ողջամիտ քայլեր `ապահովելու Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածով սահմանված երաշխիքների արդյունավետությունը (« Գաբրիելյանն ընդդեմ Հայաստանի »§ 8110)։ Դատաքննության ընթացքում վկայի բացակայության պատճառը համարվում է «հարգելի», եթե դա, ըստ էության, ցույց է տալիս օբյեկտիվ դիտորդի բացակայության օբյեկտիվ կամ իրավական հիմքերը։ Դա կարող է լինել, օրինակ, մեղադրյալի կողմից վկային նախկինում հնչեցրած վախը կամ սպառնալիքը կամ նրա վատառողջությունը կամ այլ պատճառներ։ Միևնույն ժամանակ, դատարան ներկայանալու հիմնավոր պատճառը չի կարող գնահատվել այն պայմաններում, երբ դատարանները միջոցներ չեն ձեռնարկել նրա գտնվելու վայրը պարզելու և նրա ներկայությունն ապահովելու ուղղությամբ։ Թեստի երկրորդ հարցը վերաբերում է ապացույցների զանգվածին. Անհայտ կորած վկայի ցուցմունքը, alia, ամբաստանյալի դատապարտման զանգվածի մեջ միակն է, որը միայն որոշիչ է։ Մեղադրյալի դատապարտման համար չճշտված ապացույցների կարևոր նշանակությունը ենթակա է գնահատման `ապացույցների ամբողջ մարմնում ուսումնասիրելով այլ ապացույցներ։ Որքան շատ են մյուս ապացույցները հաստատում չճշտված ապացույցների բովանդակությունը, այնքան պակաս համոզիչ են այդ ապացույցները մեղադրյալին դատապարտել։ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, հիմք ընդունելով Եվրոպական դատարանի վճիռները, 2011 թ. Հոկտեմբերի 10-ի թիվ LD / 0212/01/10 որոշման համաձայն, «Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կայացված նախադեպային իրավունքի հիման վրա , Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դատապարտման հիմքում հակընդդեմ հայցի (առճակատման) իրավունքը չապահովված ապացույցների վրա հիմնվելը քրեական դատավարության օրենսդրության էական խախտում չի հանդիսանա, եթե ապացույցները համոզիչ չեն։ Այլ կերպ ասած, առանց հաշվիչի 10 Տե՛ս http։ Ապացույցները որպես դատապարտման հիմք կասկածի տակ դնելու արգելքը բացարձակ չէ, ուստի այս դեպքում հնարավոր է ապահովել պետական ​​և մասնավոր շահերի հավասարակշռություն ՝ հանրային շահերի ավելի մեծ ներգրավմամբ։ » Թեստի երրորդ հարցը վերաբերում է պետության կողմից ձեռնարկված հնարավոր ողջամիտ քայլերին, որոնք կփոխհատուցեն դատավարության ընթացքում վկայի բացակայությունը `ապահովելով վերջիններիս կողմից տրամադրված տվյալների հավաստիությունը։ Իռլանդիայի Գերագույն դատարանը IRL-1998-2-005 որոշմամբ որոշում կայացրեց այն մասին, որ չի եղել արդար դատաքննության իրավունքի խախտում `տեսանյութերի հեռարձակմամբ ցուցմունք տալով, այլ ոչ թե մեղադրյալի ֆիզիկական ներկայությամբ։ Նման մոտեցումը նաև հակակշռող միջոցներից է `դեմ առ դեմ դիմակայության իրավունքը (դեմ առ դեմ) ապահովելու համար։ Նման հակակշռի օգտագործումը թույլատրելի է նաև Եվրոպական դատարանում (Chmura v. Poland, No. 18475/05, § 50)։ ԵԽ Նախարարների կոմիտեի Վկաներ վախեցնելու իրավունքի պաշտպանության մասին 1997 թ. Հռչակագիրը թիվ R (97) 13 հանձնարարականում ասվում է, որ պաշտպանության իրավունքները հարգելիս վկաներին պետք է հնարավորություն տրվի ցուցմունք տալ նրանց պաշտպանելու այլընտրանքային միջոցներով։ մեղադրյալի հետ առերեսման դեպքում ահաբեկումից 12։ Այս առումով, 334-րդ հոդվածում ՀՀ Ա հինգերորդ գումարման յոթերորդ նստաշրջանի օրակարգ ընդգրկված Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագիծը նախատեսում է բավականին յուրօրինակ իրավական կարգավորումներ։ Նախ նախատեսվում է տուժողին կամ վկաներին հարցաքննել մեղադրյալի տեսողական զննումից դուրս ՝ առանց նրանց մասին տեղեկությունները մեղադրյալի ներկայացնելու։ Բացի այդ, հաշվի առնելով պաշտպանության իրավունքները ՝ առաջնորդվելով պետական-մասնավոր շահերի հավասարակշռության ապահովման գաղափարախոսությամբ, նախատեսվում է, որ ամբաստանյալի պաշտպանության իրավունքի արդարացիությունն ապահովելու համար դատարանն իրավունք ունի տրամադրել վերաբերյալ ամբաստանյալը իրական տեղեկատվությամբ։ Հակակշիռ միջոցներից մեկը այլ ապացույցների ձեռքբերումն է, որոնք ինքնին վերահաստատում են չճշտված ապացույցների բովանդակությունը։ 11 Տե՛ս http։ 12 Տե՛ս http։ այդպիսով ազդելով դրա բովանդակության արժանահավատության գնահատման վրա։ Մեկ այլ հակակշիռ `նախաքննության վարույթում հակահետաքննության տրամադրումն է, որը մենք գործող իրավական կարգավորմամբ ընդունելի չենք համարում` առերեսման ընթացքում ամբաստանյալի պաշտպանության անհամաչափ սահմանափակման պատճառով։ Ի վերջո, խաչաձեւ հարցաքննության իրավունքն իրականացնելիս մենք ապահովում ենք, որ պաշտպանական կողմի շահերը հավասարակշռված լինեն ցուցմունք տալու կոչված վկաների կամ տուժողների շահերի հետ 13։ Միևնույն ժամանակ, շատ կարևոր է, որ առերեսման իրավունքի հետ մեկտեղ մեղադրյալին հնարավորություն տրվի ներկայացնել գործի հանգամանքների իր վարկածը ՝ կասկածի տակ առնելով բացակայողի կողմից տրամադրված տեղեկատվության իսկությունը։ , այդպիսով ապացուցելով այլ վկաների տրամադրած տեղեկատվության անհամապատասխանությունը։ Թեստի երեք հարցերին պատասխանելուց հետո վերջնական եզրակացության հասնելու համար անհրաժեշտ է հիմնավորված պատասխան տալ այն հարցին, թե արդյոք դատավարությունն ընդհանուր առմամբ արդարացի էր։ Այս հարցը ինքնաբավ նպատակ չի հետապնդում, այդ հարցի պատասխանը գալիս է թեստի երեք հարցերի պատասխաններից 14։ Կարծում ենք, որ այս հարցի պատասխանը պետք է դիտարկել իրավաբանական ըմբռնման ազատական-իրավական տեսության շրջանակներում, համաձայն որի `օրենք և իրավունք տարբերակելու համատեքստում արդարությունը ներառված է« օրենք »հասկացության մեջ 15։ ոչ թե օրենքի տառից, այլ բանական իրականության մեջ արտացոլված օրենքի ոգուց։ Քանի որ հնարավոր չէ ուղղակիորեն ամրագրել այն իրավական նորմերի սպառիչ ցանկը, որի դեպքում հնարավոր կլինի եզրակացնել, արդյոք պետությունը ձեռնարկել է բոլոր անհրաժեշտ քայլերը ՝ ապահովելով անձի առճակատման իրավական իրականացման նախադրյալները։ օրենքի համընդհանուր հավասար պահանջներին համապատասխան։ Գերմանիայի ընդհանուր իրավունքի տեսությունը տարբերակում է «փաստաթղթավորում» հասկացությունը, որը նշանակում է բոլոր նախադրյալները։ 13 Տե՛ս Արդարադատության մատչելիության հիմնախնդիրները Հայաստանի Հանրապետությունում, խմբ. Դ. Ավետիսյան, «Ասողիկ» հրատարակչություն, Երևան, էջ 22։ Ուրախալի է, որ այս թեստի կիրառման տարրերն արդեն սկսել են արտացոլվել ազգային դատարանների իրավապահ պրակտիկայում, օրինակ `դա նկատելի է 2015 թ.-ին։ ՀՀ դատարանի թիվ SHD / 0172/01/12 վճիռ։ վճռաբեկի փետրվարի 27-ին։ 15 Տե՛ս ԱԳ Վաղարշյան, Պետության և իրավունքի տեսություն 2, ԵՊՀ հրատարակչություն, Երևան, 2011, էջ։ 40 ամբողջականությունը, որը պետք է առկա լինի, որպեսզի իրավական գործողություններ ձեռնարկվեն 16։ Խաչմերուկի իրավունքի նախադրյալները թեստի երեք աստիճաններն են, որոնց արդյունքում կարող է լինել իրավական հետևանք ՝ արդար դատաքննության իրավունքի խախտում։ Կարծում ենք, որ հակահետաքննության փաստաթղթերի սահմանազատումը պրագմատիկ խնդիր է։ այն ամբողջական պատկերացում է տալիս խաչաքննության իրավունքի խախտումների բացահայտման ուղղությամբ ձեռնարկված քայլերի մասին, որոնք իրականում փոխկապակցված են։ Երբ դատական ​​վեճի առարկա է հանդիսանում մեղադրյալի կողմից հարցաքննության իրավունքի խախտման փաստը, յուրաքանչյուր դատավոր պետք է հետագայում անցնի քննությունը երեք քայլով և կատարի համապատասխան եզրակացություն։ Խախտման առկայությունը կամ բացակայությունը ճանաչելու պատճառները պետք է լինեն հետևողական, պարզ, միանշանակ և ոչ հակասական։ Ինչպես նշված է Եվրոպական դատական ​​խորհրդատվական խորհրդի (CCJE) դատական ​​որոշումների որակի վերաբերյալ 11 (2008 թ.) Եզրակացության 36-րդ պարբերությունում, դրանք պետք է ընթերցողին թույլ տան հետևել այն դատողությունների «շղթային», որով դատավորը կայացրեց այդ որոշումը 17։ Հարկ է նշել, որ վերոնշյալ թեստի քայլերն ամփոփված են Քրեական դատավարության օրենսգրքի նոր նախագծում, մասնավորապես `պատշաճ ապացույցի սկզբունքով, համաձայն որի դատապարտումը չի կարող հիմնված լինել բացառապես կամ հիմնականում այն ​​անձի վրա, որի դեմ ամբաստանյալը կամ նրա փաստաբանը հնարավորություն չուներ հարցաքննելու։ , Նոր Քրեական դատավարության օրենսգրքի նախագիծը երաշխավորում էր անձի կողմից ցուցմունքներ պահելու շրջանակներում հարցաքննության իրավունքը, քանի որ առանց այդ երաշխիքի, ցուցմունքներ հանձնելը կլինի ոչ ավանդական, և, այսուհետ, նաև հակասահմանադրական։ Մասնավորապես, նոր նախագծի 313-րդ հոդվածը նախատեսում է հետևյալ երաշխիքները. Ապահովում է խաչաքննության իրավունքի իրականացումը ցուցմունքի պահման ընթացքում։ 16 Տե՛ս M. Sachs, Հիմնարար իրավունքների ընդհանուր ուսուցման հիմունքները Գերմանիայում, Երեւան, 2012, էջ։ 53 17 Տե՛ս https։ //wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=1924745&Site=COE. Եվրոպական դատարանի Մեծ պալատ, 2015 թ. Դեկտեմբերի 15-ի վճռով ճանաչված խախտումը վերաբերում էր նաև ըստ էության ցուցմունքների պահմանը, բայց վերջիններիս ընթացքում Եվրոպական կոնվենցիայի Պայմանավորվող կողմը `ի դեմս Գերմանիայի, չի ապահովել իրավունքը։ խաչաձեւ հարցաքննել մեղադրյալին ՝ իմանալով, որ վկաները օտարերկրյա քաղաքացիներ են։ Չնայած դատավարության ընթացքում ձեռնարկված բոլոր ողջամտորեն անհրաժեշտ քայլերին `մեղադրյալի կողմից հարցաքննության իրավունքը ապահովելու համար, այն հաջող չէր։ Արդյունքում, Եվրոպական դատարանը, թեստի երեք փուլ անցնելով, եկավ այն եզրակացության, որ դատավարությունն ընդհանուր առմամբ արդարացի չէ։ Այսպիսով, ամփոփելով իրավական քաղաքակրթության ներկա համատեքստում հակահետաքննության (առճակատման) իրավունքի ընթացիկ զարգացումները, ակնհայտ է, որ այս գիտական ​​աշխատությունում ներկայացված հակահետաքննության իրավունքի խախտումը բացահայտելու քայլի փաստաթղթավորումը զարգացած է ժամանակակից եղանակով։ Առնոլդ Վարդանյան Հակամարտության իրավունքի ընթացիկ զարգացում (հիմնաբառեր)։

example181

example181

"Հոդվածում ներկայացված են Կարկաչուն գետի ստորին հո(...TRUNCATED)

" Հայաստանի բնակչության բարեկեցությունըմեծապես կախ(...TRUNCATED)

example1656

example1656

"Հոդվածը նվիրված է հայկական պետության սկզբնավորման ժա(...TRUNCATED)

"Աշխարհիկ պետություն հայեցակարգի ներդրումը, անկասկած, (...TRUNCATED)

example47

example47

"Աշխատանքում քննարկվում է վաղ անցյալ ունեցող հայ ժողով(...TRUNCATED)

"Հայ էթնոսը տևական ժամանակ (9-10 դար), ապրելով օտարներ(...TRUNCATED)