Datasets:

JonaszPotoniec
/

wikipedia-with-statistics-pl

id stringlengths 1 7	url stringlengths 31 408	title stringlengths 1 239	text stringlengths 1 473k	pageviews int64 0 1.38M
722829	https://pl.wikipedia.org/wiki/Facebook	Facebook	Facebook (skr. fb) – serwis społecznościowy, w ramach którego zarejestrowani użytkownicy mogą tworzyć sieci i grupy, dzielić się wiadomościami i zdjęciami oraz korzystać z aplikacji, będący własnością Meta Platforms z siedzibą w Menlo Park. Serwis był notowany w rankingu Alexa na miejscu 7. Został uruchomiony 4 lutego 2004 na Uniwersytecie Harvarda i był początkowo przeznaczony przede wszystkim dla osób studiujących na tej uczelni. Jego głównym autorem jest Mark Zuckerberg (obecnie pełni on funkcję dyrektora generalnego). W październiku 2010 na ekrany kin wszedł film The Social Network ukazujący historię portalu Facebook (pierwotnie TheFacebook) i jego założycieli. W zakończeniu filmu podano szacunkową wartość portalu i wynosiła ona 25 miliardów dolarów. W czerwcu 2017 liczba użytkowników na całym świecie wynosiła prawie 2 miliardy, a dziennie aktywnych jest prawie 1,3 mld osób. Średni wiek użytkownika serwisu w 2012 roku wynosił 22 lata. Dane zgromadzone na Facebooku to ponad 980 petabajtów, co 24 godziny przybywa ponad 0,5 petabajta. Przeciętny użytkownik spędza na Facebooku około 21 minut dziennie. Historia Utworzenie Zuckerberg, jako student Uniwersytetu Harvarda, w 2003 roku stworzył serwis stronę face mash służącą przeglądaniu zdjęć innych studentów tej uczelni. Następnie, w dniu 4 lutego 2004 stworzył wraz z grupą studentów serwis społecznościowy on-line TheFacebook, w ramach którego zarejestrowani użytkownicy mogli odszukiwać i kontynuować szkolne znajomości oraz dzielić się wiadomościami i zdjęciami. Utworzenie kodu źródłowego strony zajęło mu 2 tygodnie. Serwis bardzo szybko uzyskał ogromne zainteresowanie wśród studentów i osiągnął sukces na Harvardzie. Ponad ⅔ studentów zarejestrowało się na nowo powstałej stronie już w pierwszych 2 tygodniach jej funkcjonowania. Wówczas Zuckerberg zdecydował się rozszerzyć zasięg serwisu na inne szkoły. Rozpoczął współpracę ze swym współlokatorem Dustinem Moskovitzem. Kolejnymi uczelniami, które objęto zasięgiem serwisu, były Uniwersytet Stanforda, Yale i Columbia, a następnie pozostałe uczelnie z Ligi Bluszczowej oraz szkoły bostońskie. Latem, na początku działalności serwisu, Zuckerberg i Moskovitz rozszerzyli zasięg jego działalności na prawie 30 szkół. Kalifornia Latem 2004 Zuckerberg, Moskovitz, dziewczyna Zuckerberga Hilary Shinn oraz grupa ich znajomych przenieśli się do Palo Alto w Kalifornii. Wynajęli tam mały dom, który posłużył im za pierwsze biuro. Pod koniec lata Zuckerberg spotkał Petera Thiela, który zainwestował w powstające przedsiębiorstwo. Parę miesięcy później powstało biuro na University Avenue w centrum miasta. Obecnie firma ma swoją siedzibę w czterech budynkach, które tworzą, jak to Zuckerberg nazywa, „kampus miejski” w centrum Palo Alto. News Feed 5 września 2006 w serwisie Facebook uruchomiono tzw. News Feed, czyli listę, na której widoczne było, co znajomi robili aktualnie na stronie serwisu. Spotkało się to z falą krytyki skierowaną na Zuckerberga. Twierdzono, że narzędzie to jest niepotrzebne – określono je jako narzędzie do cyberstalkingu (internetowego nękania, prześladowania, osaczania). Trzy dni później Zuckerberg odpowiedział na falę krytyki listem otwartym, w którym przeprosił użytkowników serwisu za swoje przedsięwzięcie. Wartość rynkowa 24 października 2007 opublikowano w prasie informacje, że firma Microsoft kupiła część akcji Facebook. Było to 1,6% za kwotę 240 milionów dolarów amerykańskich. Szacunkowa wartość Facebooka wynosiła wtedy 15 mld USD. Polska wersja językowa Od maja 2008 działa polska wersja językowa serwisu, uruchomiona dzięki tłumaczeniom wykonanym przez użytkowników. Facebook Lite W kwietniu 2009 została oddana do użytku wersja „lite”. Była to uproszczona wersja serwisu, pozbawiona np. Facebook Chat, przeznaczona przede wszystkim dla ludzi posiadających słabsze komputery bądź łącza internetowe. Facebook Lite został wyłączony bez dodatkowych wyjaśnień w dniu 20 kwietnia 2010. Osoby pracujące przy projekcie skupione zostały wokół usługi Facebook Questions. Aspekty techniczne Facebook został napisany w języku PHP, który następnie jest tłumaczony za pomocą autorskiego narzędzia – HipHop for PHP na C++, co ma się przekładać na zredukowanie o 50% obciążenia serwerów. Funkcje Serwis przeszedł wiele zmian wizualnych, co nie zawsze spotykało się z aprobatą użytkowników; największy sprzeciw pojawił się po zmianach strony głównej – zamiast statycznej zawartości w formie wirtualnej wizytówki spotykanej w tego typu serwisach, pojawił się mikroblog wraz z powiadomieniami aplikacji. Facebook oferuje wewnętrzną platformę aplikacji internetowych, dzięki której każdy z użytkowników może napisać własny program i udostępniać go innym użytkownikom. Platforma ta umożliwia również zarabianie pieniędzy twórcom, poprzez oferowanie zawartości premium (np. dodatkowe przedmioty w grach, wirtualne pieniądze wykupowane za prawdziwą walutę); a także umożliwia komunikowanie się programów zewnętrznych, serwisów z Facebookiem – wiele serwisów internetowych (m.in. Digg, lifehacker.com, crunchgear.com) oferuje możliwość „podpięcia” konta z wykorzystaniem nazwy i hasła użytkownika Facebooka, co jest własną wersją rozproszonego uwierzytelnienia OpenID (funkcja nosi nazwę Facebook Connect). Serwis oferuje również wewnętrzny komunikator, który umożliwia komunikację poprzez programy zewnętrzne obsługujące protokół XMPP. W lutym 2014 portal wprowadził przy współpracy ze środowiskami LGBT większą liczbę możliwych do wybrania płci, z myślą o osobach transgender. Dodatkowe funkcje Facebook posiada także wiele typowych funkcji obecnych w innych serwisach społecznościowych, takich jak: albumy ze zdjęciami, blog, notes, książka adresowa, lista znajomych, grupy użytkowników, blokowanie użytkowników, poczta wewnętrzna. Oś czasu W grudniu 2011 wprowadzono Oś czasu, nowy rodzaj profilu, który pozwala na dodawanie „Wydarzeń z życia” (np. ukończenia szkoły, pierwszego spotkania z daną osobą, podróży czy złamanej kości itp.) oraz postów z ustawioną datą w przeszłości. Dodatkowo generowana jest mapa ze wszystkimi odwiedzonymi przez użytkownika miejscami. Facebook oferuje również każdemu użytkownikowi możliwość, aby adres www do jego profilu składał się z ciągu przypadkowych cyfr bądź wybranej przez siebie nazwy użytkownika. Facebook we współpracy z Cisco oferuje również specjalne modemy dla firm oraz przedsiębiorstw, które pozwolą ich klientom na darmowy dostęp do internetu w zamian za podstawowe dane demograficzne przekazywane firmie oferującej internet. Facebook Messenger 13 listopada 2013 została wydana nowa wersja 3.0 aplikacji Facebook Messenger dla iOS i Androida. Nowa wersja pozwala korzystać z numeru telefonu do wysyłania wiadomości do wszystkich numerów bez konieczności bycia znajomymi na Facebooku. Podobną funkcję ma aplikacja WhatsApp, która została wykupiona za 16 mld dolarów przez Facebooka. W lipcu 2015 wprowadzono możliwość korzystania z aplikacji Facebook Messenger bez rejestracji w serwisie Facebook. Opcja założenia konta w aplikacji bez rejestracji w serwisie Facebook była dostępna do 2019 roku. Pod koniec 2019 r. Facebook zmodyfikował regulamin, zmieniając sposób korzystania z komunikatora i narzucając wymóg posiadania konta w serwisie Facebook przy zakładaniu nowego konta w komunikatorze. Zmiany wprowadzone pod koniec 2019 roku nie dotyczą jedynie tych użytkowników, którzy już posiadają swoje konta w komunikatorze. Krytyka Wpływ na psychikę Rozwój funkcji serwisu i wzrost jego popularności spowodował, że niektórzy naukowcy zaczęli ostrzegać przed możliwością uzależnienia od Facebooka. Problem ten dotyczy przede wszystkim młodych ludzi, którzy spędzają na Facebooku kilka godzin dziennie. Według naukowców nie mogą oni poradzić sobie z rosnącym zaangażowaniem w to, co dzieje się aktualnie na Facebooku. Presja zalogowania się i sprawdzenia informacji dotyczących znajomych, obejrzenia ich najnowszych zdjęć oraz porównania wyników gier, czy testów jest tak silna, że zapominają oni o innych aspektach życia. Serwis jest też krytykowany za przyczynianie się do gorszych wyników w nauce (w porównaniu z uczniami, którzy go nie używają) oraz za kształtowanie osobowości narcystycznej. W 2012 Facebook organizował na próbie 700 tysięcy użytkowników eksperyment psychologiczny, mający na celu stwierdzić, czy da się manipulować uczuciami osób przez Internet, zaś informacja o kontrowersyjnym eksperymencie wyszła na jaw w 2014 roku. W październiku 2021 r. była pracownica Facebooka Frances Haugen powołując się na wewnętrzne dokumenty firmy, zeznała przed amerykańskim senatem oraz brytyjską komisją parlamentarną, iż algorytmy Facebooka są zaprojektowane w taki sposób aby promować kontrowersyjne treści, szerzyć nienawiść oraz radykalizować użytkowników. Podsycanie powstających w ten sposób konfliktów ma być korzystne dla firmy, ponieważ angażuje to użytkowników do dłuższego spędzania czasu w serwisie. Gromadzenie i wykorzystywanie danych użytkowników Pliki cookies ładowane przez serwis zapamiętują wszystkie strony, które mają powiązanie z Facebookiem. W związku z czym czasami część życia osób zarejestrowanych na Facebooku jest rejestrowana, nawet po wylogowaniu. Facebook śledzi także osoby, które nie posiadają nawet konta na portalu. W Stanach Zjednoczonych Facebook został skazany na wpłatę 10 milionów dolarów na cele charytatywne za wykorzystywanie wizerunku użytkowników wbrew ich woli i wiedzy. Zmieniono także interfejs centrum aplikacji, w wyniku czego trudniej jest jednoznacznie określić, jakie dane przekazujemy serwisowi oraz twórcy aplikacji podczas korzystania z danego programu lub gry. Serwis planuje także udostępnić reklamodawcom adresy e-mail oraz numery telefonów swoich użytkowników. Kontrowersje wzbudza także ilość danych, które Facebook zbiera na temat osób z niego korzystających. Znana jest sytuacja, gdy Max Schrems – austriacki student prawa – wysłał do siedziby serwisu oficjalny list z prośbą o udostępnienie mu danych, jakie zostały zgromadzone na jego temat, w czasie gdy posiadał konto na Facebooku. Prośba została rozpatrzona po myśli Schremsa i dostał on płytę CD ze wszystkimi informacjami na temat jego aktywności (np. posty na jego profilu, korespondencja ze znajomymi czy też linki które „polubił”). Niepokój Schremsa wzbudziło to, iż dane te były przechowywane na serwerach Facebooka, mimo że nie posiadał już w nim konta. Sprawą zainteresował się Irlandzki Komisarz Ochrony Danych Osobowych, który postanowił się przyjrzeć problemowi. Firma jest też posądzana o szpiegowanie użytkowników i wdrażanie nowych funkcji bez jakichkolwiek ostrzeżeń (czasami zdarza się, że są jednocześnie domyślnie włączone) i monitoring w zamian za dodatkowe możliwości. W 2019 roku Federalna Komisja Handlu nałożyła na serwis Facebook karę w wysokości 5 mld dolarów, za umożliwienie dostępu firmie Cambridge Analytica do danych 87 mln swoich użytkowników. Firma ta dla swoich klientów wykorzystywała pozyskane dane, do profilowania użytkowników względem ich preferencji politycznych i miała wpływać na ich decyzje polityczne. Afera wywołała międzynarodowy skandal, a nałożona na Facebook kara była najwyższą jaką kiedykolwiek zastosowano wobec firmy technologicznej w Stanach Zjednoczonych. Cenzura Względem Facebooka pojawiają się oskarżenia o stosowanie cenzury i polityczną stronniczość. Zwrócono uwagę, iż z serwisu często usuwane są treści o charakterze prawicowym i konserwatywnym. Przedstawiciele Facebooka argumentują jednak, iż odpowiadają za to algorytmy, a nie preferencje ideologiczne pracowników. Pod adresem Facebooka stosowane są również oskarżenia o tolerowanie na portalu symboliki oraz treści związanych z komunizmem, przy jednoczesnym usuwaniu symboliki i treści związanych z nacjonalizmem. W kwietniu 2020 roku pod naciskiem rządu Wietnamu (grożącemu wyłączeniem serwerów firmy na terenie tego państwa), Facebook zgodził się cenzurować treści mające charakter antyrządowy (osoby zlokalizowane w Wietnamie mają mieć zablokowany dostęp do postów o takiej treści). W sierpniu 2020 roku rząd Tajlandii (grożąc poniesieniem konsekwencji karnych przez przedstawicieli Facebooka w tym kraju) wymógł na firmie zamknięcie grupy Royalist Marketplace (zrzeszającej ok. 1 mln członków), na której zamieszczane były treści krytyczne wobec tajskiej rodziny królewskiej. Przedstawiciele Facebooka zapowiedzieli powzięcie kroków prawnych przeciwko rządowi Tajlandii, ze względu na łamanie w ten sposób wolności słowa. Oskarżenia o cenzurę przybrały na sile po zablokowaniu na tym serwisie konta prezydenta Donalda Trumpa w związku z zamieszkami oraz wdarciem się jego zwolenników na kapitol 6 stycznia 2021 roku (zob. atak na Kapitol Stanów Zjednoczonych). Wg oświadczenia Marka Zuckerberga interwencja ta podyktowana była troską o deeskalację konfliktu i powstrzymanie przemocy, jednak wg wielu komentatorów działania takie są ograniczeniem wolności słowa oraz ukazują zaangażowanie serwisu w politykę. Praktyki monopolistyczne Facebook oskarżany jest o praktyki monopolistyczne, a od grudnia 2020 r. w Stanach Zjednoczonych prowadzone jest przeciwko niemu postępowanie w tej sprawie, zainicjowane przez Federalną Komisję Handlu. Z kolei w lutym 2021 roku, Facebook zablokował obywatelom Australii możliwość publikowania treści informacyjnych. Była to forma protestu wobec wprowadzenia przez tamtejsze władze opłaty od korporacji pobieranej z tytułu publikacji treści informacyjnych ze źródeł spoza mediów społecznościowych. W czerwcu 2021 r. Federalny Sąd w Waszyngtonie odrzucił dwa pozwy zarzucające Facebookowi stosowanie praktyk monopolistycznych w związku z przejęciem aplikacji Whatsapp. W pierwszym pozwie, władze stanowe zarzuciły iż w wyniku pozyskania Whatsappa i Instagrama ograniczył ich interoperacyjność z innym aplikacjami. Sąd stwierdził, że pozew został wniesiony po wymaganym terminie pięciu lat (przejęcie Whatsappa miało miejsce w 2014 r.). Drugi pozew wniesiony przez Federalną Komisję Handlu (FTC), w którym agencja zarzuciła firmie Facebook, iż pozyskując Instagrama i Whatsappa wyeliminowała potencjalnie zagrażających jej konkurentów, dostał czas na uzupełnienie wniosku. Plagiaty 19 lipca 2008 Facebook złożył wniosek do sądu w San José w Kalifornii o ukaranie studiVZ – niemieckojęzycznej platformy o podobnym charakterze, której zarzuca plagiat (kradzież własności intelektualnej). Porównywalnie w innym procesie zakończonym ich przegraną twórcy Facebooka zostali oskarżeni o to samo przez braci Camerona i Tylera Winklevossów, którym musieli wypłacić 65 mln dolarów odszkodowania. Film o Facebooku W 2010 został nakręcony film obyczajowy The Social Network w reżyserii Davida Finchera opowiadający o powstaniu Facebooka wykonany na podstawie książki Bena Mezricha Miliarderzy z przypadku (ang. The Accidental Billionaires). Światowa premiera miała miejsce 24 września 2010. Film otrzymał wiele nagród, w tym trzy Oscary (za scenariusz adaptowany, montaż i muzykę) i cztery Złote Globy. Film nie przedstawia jednak prawdziwych scen z życia bohaterów ani nie ukazuje faktycznych relacji między nimi. Facebook dla programistów Facebook dostarcza także API dla swojego portalu, dzięki czemu programiści mogą wykorzystywać funkcjonalności portalu w swoich aplikacjach. Dostępne są SDK dla wielu języków i platform: Android C# iPhone Java JavaScript PHP Python. Dodatkowo istnieje SDK dla języka C#, dzięki czemu możliwe jest pisanie aplikacji w tym języku dla różnych platform, które wspiera .NET Framework: Facebook C# SDK. Facebook udostępnia także LikeBoxy i inne pluginy, które można dodać do treści innych stron. Przypisy Linki zewnętrzne Strona główna Facebook Amerykańskie serwisy społecznościowe	1,379,120
6804	https://pl.wikipedia.org/wiki/Wyspy%20Owcze	Wyspy Owcze	Wyspy Owcze (, wym. []; , wym. []) – wulkaniczny archipelag (o powierzchni 1399 km²) położony na Oceanie Atlantyckim przy granicy (północno-wschodni kraniec wyspy Fugloy) z Morzem Norweskim, między Wielką Brytanią, Islandią a Norwegią. Jednocześnie jest to terytorium autonomiczne Królestwa Danii. Ośrodkiem administracyjnym jest Thorshavn (farer. Tórshavn). Głównymi miastami Wysp Owczych są: Klaksvík, Hoyvík, Argir. Na wyspach żyje 52 337 mieszkańców, a gęstość zaludnienia wynosi 34,5 osoby/km². Językami urzędowymi są farerski i duński. Większość mieszkańców wyznaje luteranizm. Nazwa Føroyar pochodzi ze staronorweskiego Færeyjar i oznacza Wyspy Owiec. Geografia Archipelag tworzy 18 głównych wysp wulkanicznych o powierzchni górzystej. Największe z nich to Streymoy (373 km²) i Eysturoy (286 km²). Najwyższym wzniesieniem Wysp Owczych jest Slættaratindur (882 m n.p.m.) na Eysturoy. Wzniesienia przecinają liczne doliny. Wybrzeża – na ogół skaliste i strome, tylko gdzieniegdzie mają charakter fiordów. Są tu najwyższe klify w Europie jak znajdujący się na Viðoy klif przylądka Enniberg (745 m), zajmujący w Europie pierwsze miejsce. Rzeki są krótkie i wąskie, często przybierają na sile w okresie pozimowych roztopów, zdarza się, iż zakończone są wodospadami spadającymi z wysokich klifów do oceanu. Na wyspach występują także jeziora, z których największym jest Sørvágsvatn (3,56 km²) na wyspie Vágar. Przybliżone współrzędne Wysp Owczych: (Thorshavn na wyspie Streymoy, w centrum archipelagu). Geologia Wyspy Owcze zbudowane są głównie z bazaltów powstałych w paleocenie i eocenie, w okresie 60–50 mln lat temu w wyniku wylewów z bardzo długich, prostych szczelin (tzw. erupcji linearnych). Wyróżnia się trzy grube serie bazaltowe, o łącznej grubości około 3 km. Seria dolna ma około 900 m, środkowa – ponad 1300 m i górna około 670 m. Dolna seria na powierzchni dominuje na wyspie Suðuroy i Mykines, środkowa na powierzchni dominuje na zachodnich wyspach (głównie Vágar, Streymoy, Eysturoy), a górna na wyspie Sandoy i wyspach wschodnich archipelagu. Oprócz tych poziomo leżących serii są też powszechnie pionowe lub skośne żyły i dajki wulkanitów o większej odporności na wietrzenie niż bazalty głównych serii. Zaznaczają się one w morfologii wysp jako twardzielcowe skałki. Pomiędzy dolną a środkową serią bazaltów występuje seria ponad 100 m zlepieńców, zwietrzelin i warstwy węgli brunatnych powstała w czasie dłuższej przerwy w wulkanizmie. Datowana jest na eocen. Pokłady węgla mają maksymalnie do 10 m miąższości (wraz z płonymi przeławiceniami), przeważnie dużo mniej, średnio 75 cm. Zasoby szacuje się na 12 mln ton. Odsłaniają się na wyspach Vágar i Suðuroy. Wydobycie na niewielką skalę prowadzono głównie w okresie obu wojen światowych. Historia Na podstawie badań próbek osadów z dna jeziora nieopodal pozostałości wikińskiej osady Eiði na wyspie Eysturoy ustalono, że owce domowe pojawiły się na wyspach między 492 i 512 rokiem n.e., a być może jeszcze w 370 r. n.e. Około 500 r n.e. na wyspy dotarli irlandzcy mnisi, a zamieszkane przez eremitów irlandzkich były już w VII wieku. Na celtyckie pochodzenie pierwszej grupy ludności zamieszkującej archipelag wskazuje etymologia wielu nazw miejscowości. Około 825-850 r. zostały zasiedlone przez Normanów (wikingów), a od 1035 roku stanowiły posiadłość Norwegii. Wraz z nią zostały przyłączone w roku 1380 do Danii. W roku 1814 Dania utraciła Norwegię, ale zachowała Wyspy Owcze. Nałożony na wyspy duński monopol handlowy spowodował zahamowanie ich rozwoju gospodarczego. W tym czasie narastał ruch nacjonalistyczny, który dążył do uzyskania niepodległości. W pierwszej połowie XIX wieku wyspom przyznano ograniczoną autonomię. Ruch nacjonalistyczny doprowadził jednocześnie do powstania pisanego języka farerskiego, który jest, obok duńskiego, językiem urzędowym Wysp. W latach 1940–1945 archipelag, jako istotny dla przebiegu Bitwy o Atlantyk punkt strategiczny, zajęty był przez wojska brytyjskie. W roku 1948 podpisano nowe warunki współzależności między Wyspami Owczymi a Danią, uzyskując tym samym szerszą autonomię. Klimat Wyspy Owcze leżą w strefie klimatu umiarkowanego, chłodnego, wykazującego bardzo silne wpływy oceaniczne. Charakteryzuje się on m.in. wysokim poziomem opadów, relatywnie ciepłymi zimami i chłodnymi latami. Dzięki ogrzewającemu Wyspy ciepłemu Prądowi Zatokowemu średnia temperatura w styczniu wynosi +3,4 °C. Średnia temperatura w sierpniu to +10,5 °C. Wpływ oceanu powoduje, iż na wyspach jest na ogół pochmurnie, występują częste mgły i silne wiatry. Demografia Ludność Mieszkańcy Wysp (Farerowie) są w zdecydowanej części potomkami osadników normańskich pochodzących z terenów obecnej Norwegii. Poza nimi na terenie Wysp zamieszkuje spora liczba Duńczyków (ok. 5%), a także niewielka liczba osób (w sumie około 1 tys.) pochodzących z innych krajów: głównie Islandii, Grenlandii, a także z Polski. Ponad 1/4 całej populacji (w tym niemal wszyscy imigranci) mieszka w stolicy kraju – Thorshavn. Języki Mieszkańcy Wysp Owczych posługują się językiem farerskim, który jest językiem urzędowym kraju. Niewielka grupa imigrantów z Danii (zamieszkująca głównie w stolicy i innych większych miastach) posługuje się też na co dzień językiem duńskim, który jest drugim językiem urzędowym i jest znany także farerskojęzycznej większości mieszkańców. Ponadto na wyspach dość powszechna jest znajomość języka angielskiego. Wyznania Większość populacji Wysp Owczych (74,6%) należy do kościoła luterańskiego. Drugą grupą protestancką są Bracia plymuccy (9,8%). Trzecia grupa to zielonoświątkowcy (2,1%). Blisko 10% populacji nie wyznaje żadnej religii. Kościół katolicki obecnie posiada niewielką liczbę wiernych (0,34%). Istnieją także niewielkie społeczności Adwentystów Dnia Siódmego, Świadków Jehowy (zobacz: Świadkowie Jehowy na Wyspach Owczych) i wyznawców bahaizmu. Zmiany liczby mieszkańców Miasta i osady W lutym 2005 r. na Wyspach było zarejestrowanych 95 miejscowości, przy czym niektóre z nich istniały tylko jako pojedyncze domy zamieszkane przez kilka osób, a nawet pozbawione stałej ludności. Największe miejscowości na Wyspach (powyżej 500 mieszkańców), stan na luty 2005 r. Pełna, alfabetyczna lista osiedli na Wyspach Owczych znajduje się w artykule: Miasta Wysp Owczych. Ustrój polityczny Wyspy posiadają własny 33-osobowy parlament – Løgtingið (pełna, oficjalna nazwa: Føroya løgting), działający z niewielkimi przerwami od czasów wikińskich, i odpowiedzialny przed nim rząd – Landsstýrið tworzony przez premiera oraz sześciu ministrów (Handlu i Przemysłu, Finansów, Rybołówstwa, Kultury i Edukacji, Usług Socjalnych i Zdrowotnych oraz Spraw Wewnętrznych). Archipelag ma także dwóch deputowanych w parlamencie duńskim oraz Radzie Nordyckiej. W kompetencji rządu duńskiego leży prowadzenie polityki zagranicznej, obronnej i konstytucyjnej Wysp, aczkolwiek mają one co nieco do powiedzenia w kwestii międzynarodowej, czego dowodem jest odrzucenie w referendum członkostwa w Unii Europejskiej. Reprezentantem Danii na Wyspach Owczych jest królewski wysoki przedstawiciel (farer. ríkisumboðsmaður, duń. rigsombudsmand). Podział administracyjny Wyspy Owcze podzielone są na sześć regionów i siedem okręgów wyborczych: Eysturoy, Norðoyar (także Norðoyggjar), Sandoy, Streymoy (podzielony na dwa okręgi wyborcze), Suðuroy oraz Vágar. Dzielą się one obecnie na 34 okręgi gminne. Do roku 2004 istniało 48 takich okręgów; rząd prowadzi politykę zachęcania do oddolnego łączenia się gmin, w związku z czym można oczekiwać, że liczba ich wkrótce ulegnie dalszej redukcji. Największym z okręgów administracyjnych jest Streymoy, zaś gminnym gmina Thorshavn. Główne partie polityczne i ich poparcie Na Wyspach Owczych wybory do parlamentu odbywają się co cztery lata, bierze w nich udział siedem partii. Prócz tradycyjnego podziału na prawicę, lewicę i centrum liczy się także stosunek do niezależności wobec Danii. Ostatnie wybory miały miejsce 1 września 2015 roku i zakończyły się następującymi rezultatami: Wyniki Gospodarka Wyspy Owcze ze względu na swoją lokalizację jeszcze do niedawna były prymitywne technologicznie. W latach 50. XX w. większość wsi nie miała dostępu do prądu, brakowało dróg i system komunikacji był mało rozwinięty. Po okresie postępu technologicznego w latach 70. i 80. XX w. nastał głęboki kryzys, którego jedną z przyczyn był spadek połowów morskich. Rybołówstwo było ważnym członem gospodarki wysp, więc kryzys doprowadził do pogrążenia pozostałych sektorów. Pojawiło się 20% bezrobocie, a 10% mieszkańców kraju musiało go opuścić, by szukać pracy. Równowaga ekonomiczna powróciła dopiero w latach 90. XX w. Farerczycy po tym doświadczeniu zmienili koncepcję zarabiania na rybołówstwie. Rozpoczęli hodowlę łososi i pstrągów w wodach fiordów. Głównym ośrodkiem tradycyjnego rybołówstwa pozostało drugie pod względem wielkości miast – Klaksvík. Łącznie na tę branżę przypada 96% eksportu. Innymi ważnymi częściami gospodarki są: żegluga, usługi portowe, obsługa floty rybackiej i przemysł stoczniowy. Na Wyspach najbardziej znanym armatorem jest Smyril Line – firma zapewniająca połączenie promowe na trasie Dania – Wyspy Owcze – Norwegia – Szetlandy – Islandia. Rolnictwo nie ma dużego znaczenia w gospodarce wysp. Pewną rolę odgrywa tylko hodowla zwierząt – bydła i owiec. Płody rolne i artykuły żywnościowe są importowane. Na małą skalę uprawiane są tam ziemniaki. Na malutkich poletkach sadzi się buraki, kapustę, rzepę, lecz jest to bardziej hobby mieszkańców. Farerczycy zbierają także trawę, która po wysuszeniu stanowi paszę dla bydła. By poprawić żyzność lichej ziemi, wyspiarze od wieków stosują nawóz w postaci spalonych wodorostów. Interesująca może być hodowla owiec. Niektóre jej zasady określa prawo ustanowione jeszcze w XIII w., jakim był List Owczy. Populacja tych zwierząt utrzymywana jest na stałym poziomie 75–78 tys. sztuk. Dzięki tradycyjnej hodowli owiec – zwierzęta pasą się swobodnie przez cały rok – i specyficznym walorom farerskiej odmiany owcy, pochodząca z wysp wełna ma unikalne walory, a mięso ma doceniany przez znawców smak. Lepszą przyszłość gospodarki Wysp Owczych zwiastuje odnalezienie ropy naftowej, której złoża odkryto na dnie oceanicznym na południowy wschód od wysp. Koncerny petrochemiczne zajęły się badaniem możliwości eksploatacji złóż. Emisja gazów cieplarnianych Emisja równoważnika dwutlenku węgla z Wysp Owczych wyniosła w 1990 roku 0,028 Mt, z czego tylko 0,001 Mt w zaokrągleniu stanowiła emisja dwutlenku węgla. Główne emisje dotyczą metanu, a w mniejszym stopniu podtlenku azotu. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 31 kg dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 1 kg. Od tego czasu emisje pozostają na podobnym poziomie, przy czym emisja dwutlenku węgla nieznacznie rośnie. Głównym źródłem emisji była działalność niezwiązana ani z energetyką, ani z transportem. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 0,002 Mt w zaokrągleniu, a w przeliczeniu na mieszkańca 39 kg i w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 1 kg. Transport Most Streymin jest jedynym mostem na Oceanie Atlantyckim. Łączy wyspę Streymoy z Eysturoy. Eysturoyartunnilin to obecnie najdłuższy na Wyspach Owczych i drugi co do długości podmorski tunel drogowy na świecie (po Ryfast w Norwegii). Rozgałęziona pod wodą na trzy drogi konstrukcja ma długość 11,24 km i jedyne pod Atlantykiem podmorskie rondo. Dojazd Dojazd na Wyspy Owcze jest jedną z największych przeszkód w ich zwiedzaniu. Jedną z możliwości dojazdu jest prom Norröna kursujący z duńskiej miejscowości Hirtshals do Seyðisfjörður na Islandii, zatrzymujący się po drodze w stolicy Wyspy Owczych – Thorshavn. Do 2008 roku można było wsiąść na prom odpływający z Lerwick na Szetlandach, jednak połączenia szkockiego archipelagu z Wyspami Owczymi i Skandynawią zostały zawieszone w czasie kryzysu i nie doszło do ich przywrócenia. Drugą możliwością jest przelot samolotem linii lotniczych Atlantic Airways (rodzima linia Wysp Owczych), docierających do portu lotniczego Vágar. Linia ta obsługuje połączenia z Danią, Norwegią, Szkocją i Islandią. Połączenia z Danią zapewnia także linia SAS. Podróżowanie po archipelagu Połączenia autobusowe na Wyspach Owczych obsługiwane są przez firmę Strandfaraskip Landsins. Rozkład jazdy skorelowany jest z porami odjazdu promów łączących poszczególne wyspy. Można w ten sposób dotrzeć praktycznie do każdego zamieszkanego zakątka archipelagu. Alternatywną możliwością są przeloty dofinansowanymi śmigłowcami Atlantic Airways m.in. z portu lotniczego Vágar do Thorshavn, Klaksvík, Skúvoy, Froðba, Stóra Dímun i Mykines. Kultura Na Wyspach Owczych odbywa się grindadráp, coroczne polowanie na grindwale długopłetwe – walenie zaliczane do delfinów. Co roku w okresie lipca i sierpnia rybacy zaganiają je swoimi łodziami w głąb zatoki i zabijają harpunami. Uczestniczą w tym całe rodziny – od ojców, przez matki, aż po małe dzieci. Corocznie ginie tam od 600 do 1000 sztuk grindwali. Proceder ten nie wynika już z potrzeb ekonomicznych, a jest uzasadniany jedynie tradycją. Zabijanie delfinów budzi oburzenie na całym świecie i wywołuje coraz większe protesty. W 2015 roku z powodu rzezi grindwali niemiecki operator statków rejsowych Aida ogłosił, że rezygnuje z rejsów na Wyspy Owcze. Media Wyspy Owcze posiadają szereg niezależnych mediów, a wśród nich sześć gazet, cztery magazyny, trzy rozgłośnie radiowe oraz jedną stację telewizyjną. Gazety: najstarszą jest Dimmalætting – zaczęła wychodzić w 1878 roku i mimo wielu zmian istnieje do dziś. Kolejne to: Sosialurin (1927, upolityczniona), Oyggjatíðindi, Norðlýsið (kolportowana w północnej części archipelagu), Vinnuvitan (o biznesie), Vikublaðið. Magazyny: Ð (dla mężczyzn), Frøði (naukowy), Kvinna (2004, dla kobiet), OutsiderMagazine, Vencil (kulturowe). Rozgłośnie: Kringvarp Føroya (działa od 1957 roku), Lindin (chrześcijańska) i Rás 2. Sjónvarp Føroya (SvF) jest jedyną stacją telewizyjną Wysp; audycje nadawane są w języku farerskim. Powstała w 1984 roku. Sport Wyspy Owcze mają 2 sporty narodowe. Są nimi piłka nożna oraz wyścigi łodzi wiosłowych. Reprezentacja piłkarska jest uwielbiana wśród mieszkańców wysp. Najpopularniejszymi zespołami są: HB Tórshavn, B36 Tórshavn, Víkingur Gøta i KÍ Klaksvík. Popularna jest też piłka ręczna. Zarejestrowanych zawodników i zawodniczek jest 2,6 tys. co stanowi ok. 5% populacji kraju. Zobacz też kraje nordyckie Uwagi Przypisy Bibliografia L. Andrzejewski: Niektóre problemy z geologii i geomorfologii Wysp Owczych, „Czasopismo Geograficzne” 63 (3–4): 343–350. Linki zewnętrzne Biuro Premiera Wysp Owczych Urząd Statystyczny Wysp Owczych Rada ds. Turystyki na Wyspach Owczych Przewodnik po Wyspach Owczych Informacje ogólne Klub Miłośników Wysp Owczych Poradnik podróżowania po archipelagu (pol.) Rada Nordycka Owcze, wyspy	844,780
432826	https://pl.wikipedia.org/wiki/Palestyna%20%28pa%C5%84stwo%29	Palestyna (państwo)	Palestyna, Państwo Palestyna (patrz: Autonomia Palestyńska) – państwo, znajdujące się na terenie historycznej Palestyny. Terytorialnie ma obejmować obszar Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu Jordanu. Sąsiaduje z Izraelem, Jordanią oraz Egiptem przez Strefę Gazy. Jeszcze jako Autonomia Palestyńska uzyskała 29 listopada 2012 roku status nieczłonkowskiego państwa obserwatora ONZ (138 głosów za, 9 przeciw, 41 wstrzymujących się od głosu, 5 nieobecnych na głosowaniu), czyli status taki sam jaki w ONZ posiada Stolica Apostolska. Nazwa „Państwo Palestyna” określa byt polityczny, postulowany przez palestyński ruch narodowy, obejmujący całość lub część historycznej Palestyny. Geneza Początki dążeń arabskiej ludności Palestyny do utworzenia własnego państwa wiążą się z powstaniem brytyjskiego mandatu Palestyny. Przed rokiem 1920 region ten był uznawany przez miejscowych działaczy arabskich za część arabskiej Syrii, zaś miejscowa ludność arabska za południowych Syryjczyków. Rezolucja II Kongresu Syryjskiego z 7 marca 1920 roku, w którym brali udział delegaci z Palestyny, deklarowała niepodległość Syrii w granicach, obejmujących także obszar późniejszego mandatu brytyjskiego. Koncept odrębnego arabskiego państwa palestyńskiego jest między innymi rezultatem podziału Bliskiego Wschodu i utworzenia przez Ligę Narodów odrębnego „terytorium mandatowego Palestyny”, powierzonego Wielkiej Brytanii. Bezpośrednio po utworzeniu mandatu brytyjskiego Arabowie palestyńscy zaczęli się domagać nadania niepodległości dla terytorium Palestyny, które obejmowało pierwotnie także obecną Jordanię. Dążenia autochtonicznych Arabów Palestyńskich stały w sprzeczności z aspiracjami syjonistów, czyli Żydów, którzy dążyli do zwiększenia udziału Żydów w ludności mandatu Palestyny poprzez imigrację z innych krajów oraz do ustanowienia na terytorium mandatu Palestyny państwa żydowskiego. Rosnąca liczebność społeczności żydowskiej, wykupywanie przez syjonistów ziemi pod osadnictwo żydowskie połączone z usuwaniem stamtąd dotychczasowych najemców, a także świadomość konfliktu interesów doprowadziły do ataków Arabów Palestyńskich na Żydów (na które niektóre organizacje żydowskie odpowiadały analogiczną przemocą) i do wymierzonych w siły Imperium brytyjskiego powstań, co skłoniło Wielką Brytanię do zmiany polityki i ograniczenia imigracji żydowskiej. To z kolei spowodowało rozgoryczenie Żydów, którzy uważali deklarację Balfoura za zobowiązanie Wielkiej Brytanii do urzeczywistnienia ich celów. Skłoniło to organizacje żydowskie do wspierania nielegalnej imigracji, a niektóre z nich, takie jak Irgun i Lechi do terrorystycznych ataków na siły Imperium brytyjskiego. Wrogość obu stron oraz niezdolność do wypracowania podziału mandatu Palestyny między Palestyńczyków a Żydów spowodowały, że Brytyjczycy, zwalczani przez obie strony, postanowili zrezygnować z administrowania krajem i przekazali decyzję dotyczącą kraju Organizacji Narodów Zjednoczonych. 29 listopada 1947 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję o podziale mandatu na część arabską, żydowską i strefę międzynarodową (Jerozolimę z okręgiem). O ile Żydzi nominalnie zaakceptowali rezolucję, o tyle Arabowie palestyńscy oraz sąsiednie państwa arabskie ją otwarcie odrzucili. Ze względu na wybuch wojny arabsko-izraelskiej rezolucja ONZ nie została wcielona w życie, a Palestyna została podzielona na państwo Izrael, włączony do Transjordanii Zachodni Brzeg oraz Strefę Gazy pod administracją Egiptu. W wyniku działań Izraela większość autochtonicznej ludności arabskiej na terenach zajętych przez Izrael została usunięta ze swoich ziem i pozbawiona prawa powrotu. Obecny status Obecnie pojęcie Państwa Palestyna dotyczy przede wszystkim struktury politycznej in statu nascendi proklamowanej na podstawie deklaracji niepodległości ogłoszonej przez Palestyńską Radę Narodową 15 listopada 1988 roku. Palestyna, jako niepodległy organizm polityczny, nie jest formalnie uznawana przez Izrael, ale została uznana za państwo przez ONZ. Szereg państw utrzymuje kontakty dyplomatyczne z Autonomią Palestyńską, czyli władzami Palestyny. Również Liga Państw Arabskich przyjęła Palestynę jako swojego członka pod nazwą „Państwo Palestyna”. Państwo Palestyna nie ma obecnie uznanej międzynarodowo suwerenności na żadnym obszarze. Zgodnie z palestyńską konstytucją Palestyna obejmuje dwa dystrykty (arab. mintakat) zajęte przez Izrael w 1967 r.: Strefę Gazy i Zachodni Brzeg znany również pod nazwą historyczną Cisjordania. Część Palestyńczyków oraz niektóre państwa (Syria, Iran) uważają jednak, że suwerenność państwa palestyńskiego powinna rozciągać się na całe terytorium zajmowane przez Izrael, którego istnienia nie uznają. Tereny Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy są w większości zamieszkiwane przez Palestyńczyków (ok. 3,8 mln) stanowiących 95% mieszkańców (wyznających głównie islam sunnicki, liczni są też chrześcijanie) oraz ludność żydowska – obywatele Izraela – zamieszkująca oddzielne, nielegalne w świetle prawa międzynarodowego, osiedla (ok. 200 tys.). Palestyńczycy domagają się, by stolicą niezależnego państwa palestyńskiego była Jerozolima. Zgodnie z porozumieniami w Oslo terytoria Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy podzielono na obszary o różnym statusie: status A – tereny pod kontrolą Autonomii Palestyńskiej: Strefa Gazy, kilka większych skupień arabskich na Zachodnim Brzegu status B – tereny pod kontrolą mieszaną: Autonomia Palestyńska sprawuje tam władzę, ale kontrolę wojskową sprawuje armia izraelska, status C – tereny pod kontrolą izraelską: obejmują kolonie żydowskie, drogi dojazdowe do nich oraz punkty strategiczne (np. wzgórza, źródła wody). Obecnie obie strony oskarżają się o niedotrzymywanie zobowiązań. Sytuację komplikuje stan wojny domowej i dwuwładzy panujący na terytorium Autonomii, zamachy terrorystyczne i porwania żołnierzy izraelskich przez organizacje palestyńskie, liczne interwencje militarne Izraela, więzienie wielu działaczy palestyńskich oraz rozbudowa nielegalnych, w świetle prawa międzynarodowego, osiedli żydowskich. W 2007 roku w Annapolis Izrael i Autonomia Palestyńska zobowiązały się do nawiązania rokowań, które do końca 2008 miały doprowadzić strony do porozumienia w sprawie utworzenia państwa palestyńskiego. W 2009 po wyborach parlamentarnych i utworzeniu rządu Binjamina Netanjahu, minister spraw zagranicznych Izraela Awigdor Lieberman powiedział, że jego kraju nie obowiązują uzgodnienia z Annapolis. W odpowiedzi przedstawiciel prezydenta Autonomii Palestyńskiej Mahmuda Abbasa, Nabil Abu Rudeina wezwał Stany Zjednoczone, by przeciwstawiły się postawie Liebermana w sprawie państwa palestyńskiego. Następnie Liberman złagodził swoją wypowiedź stwierdzając, że jest zobowiązany planem działań przyjętym przez gabinet izraelski w 2003 roku. Uznanie międzynarodowe Palestyny W 1988 niepodległą Palestynę uznał ZSRR. W lutym 2008 r. niepodległość Palestyny została uznana przez Kostarykę. W 2010 Palestynę uznały Argentyna, Brazylia Boliwia i Ekwador. W 2011 zrobiły to Chile, Gujana, Paragwaj, Cypr, Syria, Honduras, Salwador, Belize i Islandia. Według władz palestyńskich w połowie 2011 roku Palestynę za państwo uznawały 122 państwa członkowskie ONZ. Informacje te jednak są niewiarygodne, brak w nich potwierdzeń uznania przez zainteresowane państwa, a w niektórych wypadkach podano nieprawdę – m.in. Polska dotychczas nie uznała Państwa Palestyna. Z drugiej strony, Ambasada Palestyny istnieje w Warszawie, a w roku 1988 w trakcie dyskusji w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ nad rezolucją 43/177 wiceminister spraw zagranicznych PRL Jan Majewski uznał suwerenny akt parlamentu palestyńskiego dotyczący deklaracji o stworzeniu państwa. 31 października 2011 roku Palestyna oficjalnie została 194. członkiem UNESCO (107 państw zagłosowało za, 14 było przeciw, a 52, w tym Polska, wstrzymało się od głosu). 17 grudnia 2014 roku Parlament Europejski przyjął uchwałę o uznaniu „w zasadzie” (in principle) państwowości palestyńskiej. Rezolucja ta o numerze RC8-0277/2014 została przyjęta większością głosów 498 przeciwko 88. Jak wyjaśnili dwaj główni negocjatorzy, Gilles Pargneaux i Cristian Dan Preda, rezolucja ta była kompromisem, polegającym na warunkowym przyjęciu zasady uznania dwóch państw – Izraela i Palestyny, których stolice znajdowałyby się w Jerozolimie, pod warunkiem, że wszystkie strony konfliktu uznają się nawzajem. Nakłada to na palestyńską organizację Hamas obowiązek uznania państwa Izrael. Zgłoszony wcześniej projekt uchwały o bezwarunkowym uznaniu Państwa Palestyńskiego został natomiast odrzucony. 26 czerwca 2015 roku Stolica Apostolska podpisała z Państwem Palestyna układ ogólny dotyczący zasad działania Kościoła katolickiego w tym państwie. W dokumencie Stolica Apostolska po raz pierwszy oficjalnie uznała Państwo Palestyna (poprzednie porozumienie z 15 lutego 2000 zawarła z Organizacją Wyzwolenia Palestyny). Zobacz też Autonomia Palestyńska Organizacja Wyzwolenia Palestyny Palestyńczycy Hamas konflikt izraelsko-palestyński Przypisy Linki zewnętrzne Oficjalna strona Autonomii (wersja archiwalna) (Artykuł o konflikcie palestyńsko-izraelskim) Plan pokojowy z 2003 Autonomia Palestyńska Palestyński ruch niepodległościowy Izrael Państwa w Azji	758,145
44866	https://pl.wikipedia.org/wiki/Izrael	Izrael	Izrael ( Jisra’el, Isrā’īl), oficjalnie Państwo Izrael ( Medinat Jisra’el, Dawlat Isrā’īl) – państwo na Bliskim Wschodzie, położone w Azji Zachodniej na wschodnim brzegu Morza Śródziemnego. Graniczy na północy z Libanem, na północnym wschodzie z Syrią, na wschodzie z Jordanią i na południowym zachodzie z Egiptem. Przylegają do niego również Palestyna, czyli Zachodni Brzeg, oraz Strefa Gazy, kontrolowane przez tymczasową strukturę administracyjną: Palestyńskie Władze Narodowe zwane potocznie Autonomią Palestyńską. Zewnętrzne granice Palestyny są kontrolowane przez władze izraelskie. Izrael pomimo stosunkowo małej powierzchni jest dość zróżnicowany demograficznie. W populacji liczącej 7,66 miliona większość stanowią Żydzi (75%). Drugą co do wielkości grupę stanowią Arabowie (20%). Mniejszą grupą etniczną są Samarytanie. Pod względem wyznaniowym w Izraelu występuje duże zróżnicowanie – obok żydów mieszkają również muzułmanie (Arabowie), chrześcijanie i druzowie, jak również inne mniejsze grupy religijne. Współczesne państwo Izrael ma swoje religijne korzenie w Ziemi Izraela ( Erec Jisrael), która przez 3000 lat zajmowała centralne miejsce w judaizmie. Nowożytnym ruchem politycznym, który dążył do powstania państwa Izrael był syjonizm, datowany od 1884, kiedy w Katowicach odbył się zjazd stowarzyszeń Miłośników Syjonu (Chowewej Syjon) z całej Europy. Na tymże zjeździe przywództwo objął Samuel Mohylewer i tu zapadły decyzje o powrocie Żydów do Palestyny i o finansowym wspieraniu emigrantów. W okresie I wojny światowej Wielka Brytania, walcząca z władającym terenami współczesnego Izraela Imperium Osmańskim, wydała tzw. Deklarację Balfoura, zakładającą utworzenie w Palestynie „żydowskiej siedziby narodowej”. Po zakończeniu wojny Liga Narodów zgodziła się na stworzenie Mandatu Palestyny pod brytyjskim protektoratem, celem spełnienia wspomnianej obietnicy. Podczas okresu trwania mandatu, przybyło na te tereny około 480 tysięcy Żydów, z których około 90% pochodziło z Europy. Stanowiło to większość z ok. 650 tysięcy Żydów obecnych na tych ziemiach w momencie ogłoszenia niepodległości. Ta masowa imigracja, w dwudziestoleciu międzywojennym oraz podczas II wojny światowej, zmieniła znacznie strukturę ludności i była jedną z przyczyn konfliktu ze stanowiącą do tej pory dominującą większość mieszkańców arabską ludnością Palestyny, co przejawiało się w atakach na Żydów i antybrytyjskich powstaniach. Opór Palestyńczyków sprawił, że Wielka Brytania zaczęła ograniczać imigrację żydowską, co doprowadziło do wymierzonych w nią ataków skrajnych organizacji syjonistycznych – Irgun i Lechi. Nie potrafiąc doprowadzić do pogodzenia zwaśnionych społeczności arabskiej i żydowskiej, Brytania przekazała sprawę Palestyny Organizacji Narodów Zjednoczonych. W 1947 ONZ zgodziła się na podział Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie. 14 maja 1948 (5 ijar 5708) zgodnie z decyzją ONZ państwo Izrael proklamowało niepodległość, jednak okoliczne państwa arabskie odmówiły zaakceptowania planu i rozpoczęły wojnę, włączając się w trwające od ogłoszenia decyzji ONZ walki. I wojna izraelsko-arabska potwierdziła niepodległość i poszerzyła granice państwa żydowskiego poza zasięg przewidziany przez plan ONZ. Od tamtej pory do dzisiaj Izrael nieustannie tkwi w konflikcie z wieloma ościennymi państwami arabskimi. Przez ten czas prowadził kilka wojen. Od swego powstania granice Izraela ze wszystkimi sąsiednimi państwami były tematem sporów. Jednakże Izrael podpisał traktaty pokojowe z Egiptem i Jordanią, podejmowano także wysiłki mające doprowadzić do pokoju z Palestyńczykami. Izrael jest demokratyczną republiką parlamentarno-gabinetową. Władza wykonawcza spoczywa w rękach premiera, stojącego na czele rządu. Władza ustawodawcza jest podzielona pomiędzy rząd i parlament (Kneset). Pod względem nominalnej wartości PKB gospodarka państwa znajduje się na 44. miejscu wśród największych gospodarek świata. Izrael zajmuje 19. miejsce w rankingu wskaźnika HDI, a 96. w rankingu wolności prasy. Jerozolima jest stolicą państwa (proklamowaną w 1950), siedzibą rządu i największym miastem, podczas gdy finansowym centrum Izraela jest Tel Awiw. Jednakże ostateczny status Jerozolimy jest niewyjaśniony i z tego powodu większość państw, w tym Polska, nie uznaje jej za stolicę Izraela. W grudniu 2017 prezydent Stanów Zjednoczonych Donald Trump oficjalnie uznał Jerozolimę za stolicę Izraela i wydał Departamentowi Stanu polecenie rozpoczęcia procedury przenoszenia amerykańskiej ambasady do tego miasta, na mocy uchwalonej w 1995 ustawy o ambasadzie w Jerozolimie. 19 lipca 2018 parlament Izraela przyjął ustawę o Izraelu, jako o państwie narodowym Żydów, odnoszącym to państwo wyłącznie do narodu żydowskiego. Ustawa została skrytykowana przez przedstawicieli arabskiej mniejszości narodowej w Izraelu jako rasistowska. Etymologia nazwy Nazwa Izrael () pochodzi ze Starego Testamentu (por. Księga Rodzaju 32,29) i oznacza: „ten, który walczy z Bogiem” ( – „walczyć, bić się, wojować”, – „Bóg”). Takie imię otrzymał patriarcha Jakub. Niektórzy komentatorzy są odmiennego zdania, jeśli chodzi o sens znaczenia tego słowa. Uważają, że słowo Izrael pochodzi od czasownika śarar i oznacza „Bóg zasad” albo „Bóg osądzający”. Jeszcze inni tłumaczą to słowo jako „książę mocny przed Bogiem / u Boga” lub „walczący”, jak również jako „Bóg jest silny”, ewentualnie „Bóg oświeca” lub „Bóg leczy”. Z potomków Jakuba powstał biblijny naród, nazywany powszechnie Izraelitami lub „dziećmi Izraela”. Pierwsze historyczne użycie słowa Izrael pochodzi ze Steli Merenptaha, datowanej na okres 1224–1208 p.n.e. Współczesne państwo Izrael jest powszechnie nazywane „Państwem Izrael” (hebr. Medinat Jisrael). Inne proponowane nazwy, takie jak Ziemia Izraela (hebr. Erec Jisrael), Syjon i Judea, zostały odrzucone. W pierwszych dniach niepodległości rząd używał słowa Izrael w odniesieniu do mieszkańców nowego państwa. Formalnie nazwy państwa po raz pierwszy użył minister spraw zagranicznych Mosze Szaret. Deklaracja i symbole niepodległego państwa Proklamacja niepodległości Izraela odbyła się 14 maja 1948 roku. Flaga państwowa nawiązuje do tradycyjnej żydowskiej chusty modlitewnej talit i ma kształt białego prostokąta z dwoma poziomymi niebieskimi pasami. Pośrodku flagi jest umieszczona Gwiazda Dawida, która od setek lat pozostawała symbolem żydowskiej tożsamości narodowej. Oficjalnym herbem państwowym jest złoty świecznik menora. Deklaracja niepodległości Izraela mówi między innymi: „...Państwo Izrael otwarte będzie dla żydowskiej imigracji z Diaspory i będzie wspierać rozwój kraju dla pożytku wszystkich jego mieszkańców. Zbudowane będzie na podstawach wolności, sprawiedliwości i pokoju – tak jak je widzieli prorocy Izraela. Państwo żydowskie zapewni wszystkim swoim mieszkańcom równość społeczną i polityczne prawa niezależnie od wyznania, rasy i płci. Gwarantować będzie wolność wyznania, sumienia, słowa, edukacji i kultury. Chronić będzie miejsca święte wszystkich religii ... Wyciągamy przyjazną dłoń do wszystkich sąsiadujących z nami państw i ich narodów, oferując pokój i zgodne sąsiedztwo. Zwracamy się z wezwaniem do ustanowienia więzów współpracy z niezależnym narodem żydowskim zamieszkałym na swojej ziemi. Państwo Izrael gotowe jest wziąć udział we wspólnym wysiłku rozwoju całego Bliskiego Wschodu...”. Historia Wczesne korzenie Ziemia Izraela była święta dla Żydów od czasów biblijnych. Według Tory Ziemia Izraela została obiecana Żydom przez Boga jako ich ojczyzna. Najstarsza historyczna wzmianka o Izraelu znajduje się na steli Merenptaha (XIII w. p.n.e.) oraz prawdopodobnie na cokole berlińskim (relief 21687, XV/XIV w. p.n.e.). Zgodnie z tradycyjną chronologią około XI wieku p.n.e. pierwszy z wielu izraelskich królów rozpoczął panowanie nad Ziemią Izraela. Królestwo Izraela i następne państwa żydowskie istniały przez tysiąc lat. Zanim Ziemia Izraela – obszar dawnego królestwa izraelskiego – została podbita przez muzułmanów w VII wieku przechodziła kolejno pod panowanie Asyrii, Babilonii, Persji, Grecji, Rzymu i Bizancjum. Żydowska obecność w regionie osłabła po klęsce powstania Bar-Kochby przeciwko cesarstwu rzymskiemu w 135. Skutkiem tego było wygnanie większości Żydów z Ziemi Izraela. Masakry Żydów były kontynuowane przez bizantyńskiego cesarza Herakliusza, który w latach 628–629 nakazał mordować wszystkich złapanych Żydów i zabronił im wstępu do Jerozolimy. Prawdopodobnie wówczas Żydzi osiągnęli najniższą liczebność w Ziemi Izraela. Jednakże wciąż pozostawali obecni w regionie, chociaż wyraźnie przemieścili się z Judei do Galilei. W tym okresie powstały najważniejsze religijne teksty judaizmu: Talmud Jerozolimski i Miszna. Ziemia Izraela została około 636 podbita przez muzułmanów. Następnie przechodziła kolejno pod panowanie Ummajjadów, Abbasydów, Tulunidów, Ichszydydów, Fatymidów, Seldżuków, krzyżowców, Ajjubidów i mameluków. Po bitwie pod Mardż Dabik w 1516 r. tereny współczesnego Izraela stały się częścią Imperium Osmańskiego, które rządziło regionem do XX wieku. Na terenach Izraela i okupowanego przez niego Zachodniego Brzegu znajdują się najświętsze miejsca judaizmu. Syjonizm i brytyjski Mandat Palestyny Żydzi żyjący w diasporze mieli odwieczną ambicję powrotu do Syjonu i Ziemi Izraela. Ta nadzieja i pragnienie zostały wyrażone w Biblii i są głównym tematem żydowskiego modlitewnika. Po wygnaniu Żydów z katolickiej Hiszpanii w 1492 roku nastąpił znaczący wzrost ich liczby w Palestynie. W XVI wieku rozwinęły się duże żydowskie społeczności w czterech świętych miastach judaizmu: Jerozolimie, Hebronie, Tyberiadzie i Safedzie. W drugiej połowie XVIII wieku duża część chasydzkiej społeczności z Europy Wschodniej osiedliła się w Ziemi Świętej. Pierwsza duża fala nowoczesnej imigracji, znana jako pierwsza alija, zaczęła się w 1881, gdy Żydzi zaczęli uciekać przed pogromami w Rosji. Do istniejącego już wcześniej teoretycznego ruchu syjonistycznego austro-węgierski dziennikarz Theodor Herzl dodał nurt polityczny, który poprzez postawienie społeczności międzynarodowej pytania o dalsze losy „kwestii żydowskiej” dążył do stworzenia żydowskiego państwa w Ziemi Izraela. W 1896 Herzl wydał Der Judenstaat (pol. Państwo żydowskie), w którym przedstawił wizję przyszłego państwa. W następnym roku otworzył I Kongres Syjonistyczny. Druga alija (1904–1913) zaczęła się po pogromie w Kiszyniowie. Około 40 000 Żydów osiedliło się wówczas w Palestynie. W obu tych falach imigracji wzięli udział w większości Żydzi ortodoksyjni, ale w drugiej alii uczestniczyli także pionierzy syjonizmu socjalistycznego, którzy założyli ruch kibucowy. Podczas I wojny światowej brytyjski minister spraw zagranicznych, Arthur Balfour, wydał w 1917 tzw. deklarację Balfoura, która stwierdzała, że rząd Jego Królewskiej Mości przychylnie zapatruje się na ustanowienie w Palestynie domu dla narodu żydowskiego. Grupa pięciu żydowskich batalionów wchodzących w skład Legionu Żydowskiego wzięła udział w zajęciu Palestyny przez wojska brytyjskie. Arabski sprzeciw wobec brytyjskiego planu okazał się w zamieszkach 1921, na które Żydzi odpowiedzieli utworzeniem organizacji militarnych Hagana, Irgun i Lechi. W 1922 Liga Narodów przyjęła projekt utworzenia brytyjskiego Mandatu Palestyny z następującym komentarzem: Odbudowa Żydowskiej Siedziby Narodowej ma się dokonać bez żadnego uszczerbku dla praw ludności arabskiej w Palestynie. W owym czasie większość mieszkańców Palestyny stanowili muzułmańscy Arabowie, a jedynie w Jerozolimie mieszkało większe skupisko Żydów. Żydowska imigracja była kontynuowana w trzeciej (1919–1923) i czwartej alii (1924–1931), podczas których do Palestyny przybyło około 100 000 Żydów. Gdy w 1921 doszło do krwawych arabskich rozruchów w Jafie, brytyjskie władze mandatowe wprowadziły ograniczenia żydowskiej imigracji i oderwały od Mandatu Palestyny wschodnie terytoria, na których utworzono arabskie państwo – Emirat Transjordanii. Dojście do władzy Hitlera i wzrost nazizmu w latach 30. przyczyniły się do piątej alii (1931–1940), podczas której około 250 000 Żydów przybyło do Palestyny. Wywołało to wybuch arabskiej rewolty w 1936 i doprowadziło Brytyjczyków do ogłoszenia w 1939 trzeciej „białej księgi”. Przeciwdziałając ostrym restrykcjom ograniczającym wielkość żydowskiej imigracji, pojawił się tajny ruch wspierający Żydów uciekających z Europy przed Holocaustem. Ruch ten jest nazywany Alija Bet. W ten sposób liczba Żydów w Palestynie wzrosła z 11% ogółu mieszkańców w 1922 do 33% w 1945. Pierwsze lata niepodległości Po 1945 Wielka Brytania została wmieszana w coraz bardziej agresywny konflikt z Żydami, walczącymi o swobodny dostęp żydowskiej imigracji do Palestyny. Równolegle toczące się starcia żydowsko-arabskie przekształciły się w 1947 w otwartą wojnę domową. W 1947 brytyjski rząd wycofał się ze swoich zobowiązań w Mandacie Palestyny i oświadczył, że nie jest w stanie rozwiązać konfliktu izraelsko-arabskiego. Nowo powstała Organizacja Narodów Zjednoczonych przyjęła 29 listopada 1947 rezolucję nr 181 o podziale Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie. Jerozolima miała zostać międzynarodowym miastem (corpus separatum) pod nadzorem ONZ. Społeczność żydowska zaakceptowała ten plan, ale Liga Państw Arabskich i społeczność arabska w Palestynie go odrzuciły. Ogłoszenie decyzji doprowadziło do rozpoczęcia walk na terytorium mandatu Palestyny. Mimo wszystko na dzień przed końcem brytyjskiego pełnomocnictwa w Palestynie, 14 maja 1948, ogłoszono powstanie niepodległego państwa Izrael. Nowa państwowość szybko uzyskała formalne uznanie wielu państw, w tym Polski. Wkrótce po ogłoszeniu niepodległości Izraela wojska okolicznych państw arabskich (Egiptu, Syrii, Jordanii, Libanu i Iraku) zaatakowały nowe państwo, rozpoczynając wojnę zwaną w Izraelu wojną o niepodległość, zaś przez Arabów An-Nakbą, czyli „katastrofą”. Po roku walk ogłoszono zawieszenie broni i ustalono przebieg tymczasowych granic, tzw. zielonej linii. Zachodni Brzeg Jordanu i Wschodnią Jerozolimę zajęła Jordania, natomiast Strefę Gazy zajął Egipt. ONZ oszacowała, że podczas wojny 711 000 Arabów, stanowiących około 80% przedwojennej arabskiej populacji, uciekło za granicę; część z nich pod przymusem. Do ucieczki Palestyńczyków przyczyniło się nagłośnienie masakry we wsi Dajr Jasin dokonanej przez Irgun i Lechi. Los palestyńskich uchodźców jest obecnie główną kwestią sporną w konflikcie izraelsko-arabskim, gdyż Izrael odmawia im prawa powrotu. 11 maja 1949 Izrael został przyjęty do Organizacji Narodów Zjednoczonych. W pierwszych latach istnienia państwa ruch syjonizmu socjalistycznego prowadzony przez Dawida Ben Guriona zdominował izraelską politykę. Te lata charakteryzowały się masową imigracją Żydów ocalałych z Holocaustu i uciekających przed prześladowaniami z państw arabskich. W latach 1948–1958 populacja Izraela wzrosła z 800 tys. do 2 mln. Większość imigrantów była uchodźcami bez jakiejkolwiek własności. Byli oni zakwaterowywani w tymczasowych obozach dla uchodźców zwanych ma’abarot. Przed 1952 ponad 200 tys. imigrantów mieszkało w namiotach w obozach dla uchodźców. Potrzeba rozwiązania kryzysu doprowadziła Dawida Ben Guriona do podpisania z Niemcami umowy o odszkodowaniach dla ofiar hitleryzmu, co wywołało masowe protesty Żydów oburzonych z powodu postawy premiera Izraela „prowadzącego interesy” z Niemcami. Podczas lat 50. Izrael był wielokrotnie atakowany przez palestyńskich fedainów działających głównie z okupowanej przez Egipt Strefy Gazy. W 1956 Izrael zawarł tajne przymierze z Wielką Brytanią i Francją, dążąc do odbicia znacjonalizowanego przez Egipt Kanału Sueskiego. Podczas kryzysu sueskiego Izraelczycy zdobyli półwysep Synaj, jednak pod naciskiem Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego wycofali się w zamian za gwarancje swobodnej żeglugi w Zatoce Akaba i Kanale Sueskim. Na początku następnej dekady Izrael uprowadził z Argentyny Adolfa Eichmana, który był architektem nazistowskiego projektu ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej. Jego rozprawa sądowa miała znaczny wpływ na społeczną świadomość o Holocauście. Do chwili obecnej Eichmann pozostaje jedyną osobą skazaną na karę śmierci przez izraelskie sądy. Konflikty i proces pokojowy Państwa arabskie przez lata odmawiały prawa do istnienia państwa Izrael, a arabski nacjonalizm kierowany przez Nasera dążył do zniszczenia tego państwa. W 1967 Egipt, Syria i Jordania skoncentrowały swoje wojska przy izraelskich granicach, usunęły międzynarodowe siły pokojowe UNEF i zablokowały Izraelowi dostęp do Morza Czerwonego. Izrael uznał to za casus belli dla rozpoczęcia prewencyjnej wojny sześciodniowej, w której osiągnął zdecydowane zwycięstwo, zdobywając Zachodni Brzeg Jordanu, Strefę Gazy, Półwysep Synaj, Wzgórza Golan oraz farmy Szeba. Zielona linia z 1949 stała się granicą administracyjną pomiędzy Izraelem a terytoriami okupowanymi. Granice Jerozolimy zostały poszerzone, poprzez włączenie Wschodniej Jerozolimy. Przyjęte 30 lipca 1980 prawo Jerozolimy określiło ją jako całą i zjednoczoną stolicę Izraela, będącą siedzibą prezydenta, Knesetu, rządu i Sądu Najwyższego. Ruch ten nie został zaakceptowany przez większość społeczności międzynarodowej. Klęska arabskich państw w wojnie w 1967 r. doprowadziła do wzrostu znaczenia niepaństwowych arabskich organizacji zbrojnych, takich jak Organizacja Wyzwolenia Palestyny (OWP), która wzywała do walki zbrojnej jako jedynego sposobu wyzwolenia ojczyzny. Na przełomie lat 60. i 70. palestyńskie organizacje rozpoczęły serię ataków terrorystycznych w Izraelu i na cele izraelskie na świecie. Jednym z ataków terrorystycznych była dokonana przez organizację Czarny Wrzesień masakra izraelskich sportowców podczas Letnich Igrzysk Olimpijskich w Monachium w 1972 r. Izrael odpowiedział operacją Gniew Boży, zabijając osoby odpowiedzialne za morderstwa olimpijczyków. Podczas ważnego żydowskiego święta religijnego Jom Kipur 6 października 1973 wojska egipskie i syryjskie niespodziewanie zaatakowały siły Izraela na okupowanych przez niego terytoriach, rozpoczynając wojnę Jom Kipur. Wojna zakończyła się 26 października zwycięstwem Izraela. Egipcjanie i Syryjczycy zostali odparci kosztem wielkich strat własnych. Komisja Agranata oczyściła rząd z zarzutów odpowiedzialności za wojnę, ale niezadowolenie społeczeństwa zmusiło premier Goldę Meir do rezygnacji z urzędu. Wybory parlamentarne w Izraelu w 1977 roku były ważnym punktem zwrotnym w historii izraelskiej polityki. Po 29 latach rządzenia lewica musiała oddać władzę w ręce prawicowo-centrowego bloku partyjnego Likud, na czele którego stał Menachem Begin. W tym samym roku egipski prezydent Anwar as-Sadat przyjechał do Izraela i przemówił w Knesecie, co było pierwszym uznaniem faktu istnienia żydowskiego państwa przez arabskiego polityka. Rok później Anwar as-Sadat i Menachem Begin podpisali porozumienie z Camp David i w następnym roku traktat pokojowy izraelsko-egipski. Izrael rozpoczął proces wycofania się z Półwyspu Synaj i zgodził się na rozpoczęcie negocjacji nad autonomią okupowanych Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy. Równocześnie rząd Begina zachęcał do rozbudowy osiedli żydowskich na Zachodnim Brzegu, co było przyczyną wzrostu napięć z Palestyńczykami. 7 czerwca 1981 izraelskie siły powietrzne zbombardowały i zniszczyły iracki reaktor atomowy w Osirak. Izraelski wywiad podejrzewał, że Irak przygotowywał się do zbudowania własnej bomby atomowej. W 1982 Izrael zaangażował się w libańską wojnę domową, którą wykorzystywała Organizacja Wyzwolenia Palestyny, by z terytorium Libanu atakować i ostrzeliwać północny Izrael. Interwencja przekształciła się w wojnę libańską. W 1986 Izraelczycy wycofali się z większości terytorium Libanu, ale do 2000 utrzymywali przygraniczną strefę bezpieczeństwa, w której bezpieczeństwa strzegła Armia Południowego Libanu. W międzyczasie 1 października 1985 roku Izrael przeprowadził na terenie Tunezji operację „Drewniana Noga”. W 1987 wybuchła pierwsza intifada, masowe powstanie Palestyńczyków przeciwko izraelskiej okupacji Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu Jordanu. W ciągu następnych sześciu lat w fali przemocy, która zalała terytoria okupowane, zginęło ponad tysiąc ludzi (wielu z nich było ofiarami wewnętrznego palestyńskiego terroru). Przeciągające się starcia mocno osłabiały izraelską gospodarkę. Dopiero uwikłanie się Arafata w I wojnie w Zatoce Perskiej po stronie Iraku osłabiło jego pozycję i doprowadziło do wygaśnięcia siły powstania w 1991. Wybory parlamentarne w Izraelu w 1992 roku wygrała lewicowa Izraelska Partia Pracy, na której czele stał Icchak Rabin, propagujący zawarcie kompromisu z arabskimi sąsiadami Izraela. W następnym roku Szimon Peres w imieniu Izraela i Jaser Arafat w imieniu Organizacji Wyzwolenia Palestyny podpisali porozumienia z Oslo, które otworzyły drogę do utworzenia Autonomii Palestyńskiej na Zachodnim Brzegu i w Strefie Gazy. Deklaracja Pokojowych Intencji była przyznaniem przez OWP prawa do istnienia państwa żydowskiego i deklaracją wyrzeczenia się terroryzmu. W 1994 doszło do podpisania traktatu pokojowego izraelsko-jordańskiego, co uczyniło z Jordanii drugie państwo arabskie, które znormalizowało swoje stosunki z Izraelem. Arabskie poparcie społeczne dla porozumienia zostało zniweczone przez masakrę w Grobowcu Patriarchów w Hebronie, kontynuowanie żydowskiego osadnictwa, budowę kolejnych punktów kontrolnych (checkpoints) oraz pogarszającą się sytuację gospodarczą. Izraelskie poparcie społeczne również zmalało w wyniku serii samobójczych zamachów terrorystycznych przeprowadzonych przez Hamas. Dokonane w listopadzie 1995 zabójstwo premiera Icchaka Rabina przez prawicowego Żyda wstrząsnęło całym krajem. Pod koniec lat 90. premier Binjamin Netanjahu zgodził się na wycofanie Izraela z Hebronu i podpisał Wye River Memorandum, przekazując większe uprawnienia Autonomii Palestyńskiej. Wybrany w 1999 premier Ehud Barak wycofał w 2000 izraelskie wojska z południowego Libanu i wznowił negocjacje pokojowe z Palestyńczykami. Podczas rozmów w Camp David złożył Jaserowi Arafatowi propozycję uregulowania konfliktu palestyńsko-izraelskiego, idąc na największe ustępstwa w historii (m.in. uznając podział Jerozolimy na części żydowską i arabską, która zostałaby stolicą państwa palestyńskiego). Jednak Arafat odrzucił ten plan. Po załamaniu się rozmów wybuchła intifada Al-Aksa. W wyniku wyborów parlamentarnych w 2003 roku nowym premierem został Ariel Szaron, który początkowo usiłował siłą zdławić palestyńskie powstanie, a następnie od 2004 wbrew opinii swojej partii Likud rozpoczął promocję planu jednostronnego wycofania żydowskich osiedli ze Strefy Gazy. Równocześnie rozpoczął budowę muru bezpieczeństwa, który oddzielił terytorium Autonomii Palestyńskiej od Izraela. W styczniu 2006 Ariel Szaron doznał udaru mózgu i został zastąpiony przez Ehuda Olmerta. W lipcu 2006 libańska organizacja Hezbollah uprowadziła dwóch izraelskich żołnierzy i ostrzelała północ Izraela, co doprowadziło do wybuchu drugiej wojny libańskiej. Wojna zakończyła się zawieszeniem broni i utworzeniem w południowym Libanie strefy buforowej, w której bezpieczeństwa pilnują powiększone międzynarodowe siły pokojowe UNIFIL. 6 września 2007 izraelskie siły powietrzne zbombardowały i zniszczyły syryjskie instalacje nuklearne w rejonie Dajr az-Zaur. Izraelski wywiad podejrzewał, że Syria przygotowuje się do uruchomienia własnego programu nuklearnego. 27 listopada 2007 izraelski premier Ehud Barak i palestyński prezydent Mahmud Abbas zgodzili się na wznowienie negocjacji, dążąc do osiągnięcia porozumienia do końca 2008. W połowie 2008 rozpoczęły się także tajne rozmowy pokojowe izraelsko-syryjskie, prowadzone przy pośrednictwie Turcji. Pod koniec 2008 zakończyło się zawieszenie broni z Hamasem, który wznowił ostrzał rakietowy Izraela prowadzony z terytorium Strefy Gazy. Izrael zareagował rozpoczęciem operacji Płynny Ołów. 17 stycznia 2009 Izrael ogłosił jednostronne zawieszenie broni i wycofał swoje wojska ze Strefy Gazy, stawiając warunek wstrzymania ostrzału rakietowego i przemytu broni do Strefy. Po kilku dniach Hamas zgodził się na zawieszenie broni, stawiając warunek zniesienia blokady Strefy Gazy i otworzenia przejść granicznych. Od tamtej pory dochodzi do sporadycznych naruszeń zawieszenia broni przez pojedyncze przypadki ostrzału Izraela oraz ataki na patrole izraelskiej straży granicznej. Geografia Izrael jest położony na kontynencie azjatyckim, na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego (). Graniczy od północy z Libanem, od północnego wschodu z Syrią, od wschodu z Jordanią i od południowego zachodu z Egiptem. Zaledwie 7-kilometrowy odcinek wybrzeża Morza Czerwonego zapewnia Izraelowi dostęp do niego. Uznany międzynarodowo obszar Izraela różni się od oficjalnych danych tego państwa. CIA podaje w „The World Factbook” powierzchnię Izraela: 20 770 km² (w tym 20 330 km² lądu i 440 km² wód). Jednakże Izrael za część swojego terytorium uznaje zajęte w trakcie wojny sześciodniowej: Wschodnią Jerozolimę (anektowaną w 1980) oraz Wzgórza Golan (przyłączone w 1982). Dlatego, wedle danych izraelskich, obszar państwa wynosi 22 072 km² (w tym 21 643 km² lądu i 429 km² wód). Razem z terytoriami Autonomii Palestyńskiej (z wyłączeniem Strefy Gazy) wynosi zaś 27 799 km². Oficjalna łączna długość granic Izraela wynosi 1017 km, z czego z Egiptem 266 km, Jordanią 238 km, Libanem 79 km, Syrią 76 km, Strefą Gazy 51 km i Autonomią Palestyńską 307 km. Długość granic morskich wynosi 273 km. Pomimo swojej małej powierzchni Izrael charakteryzuje się dużą różnorodnością geograficzną, od pustyni Negew na południu do łańcuchów górskich Galilei, Karmelu i Wzgórz Golan na północy. Nadmorska równina Szaron jest domem dla 70% populacji państwa. Na ukształtowanie geograficzne kraju wpływa przede wszystkim Rów Jordanu, który stanowi część wielkiego Rowu Abisyńskiego. Ta wielka synklina jest położona na wschód od centralnego masywu Gór Judzkich i przebiega na całej długości wschodniej części Izraela. Doliną Jordanu płynie najdłuższa spośród przepływających przez Izrael rzek, czyli Jordan (długość 250 km). Źródła Jordanu znajdują się na północy, na zboczach góry Hermon (2814 m n.p.m.), która jest najwyższym szczytem Izraela przy uwzględnieniu anektowanych syryjskich Wzgórz Golan. Najwyższym szczytem wewnątrz uznanych międzynarodowo granic państwowych jest Micpe Shlagim (2224 m n.p.m.), a właściwie nienazwany szczyt dalej na zachód (2236 m n.p.m.). Następnie rzeka przepływa przez dolinę Hula, wpada do Jeziora Tyberiadzkiego, z którego wypływa na południe i kończy swój bieg w Morzu Martwym. Lustro wody znajduje się na najniżej położonym obszarze lądowym Ziemi – 438 m p.p.m. (i ciągle się obniża). Na południe od Morza Martwego znajdują się Zatoka Akaba i Morze Czerwone. Innymi izraelskimi rzekami są: Aleksander, Besor, Hadera, Jarkon, Jarmuk, Kiszon, Lachisz, Sa’ar i Sorek. Wyjątkową formą geologiczną Izraela i półwyspu Synaj są powstałe w wyniku erozji ziemi kratery, zwane makhteshim. Największym makhteshim na świecie jest krater Ramon na pustyni Negew (jego długość wynosi 40 km, a szerokość od 2 do 10 km). Raport w sprawie środowiska naturalnego basenu Morza Śródziemnego informuje, że ze wszystkich państw położonych w basenie Izrael ma najwyższą liczbę gatunków roślin na metr kwadratowy. Bogactwami naturalnymi wykorzystywanymi w budownictwie są: żwir, skały, piasek, glina, wapień i gips. W przemyśle wykorzystuje się: potas, brom, magnez, sól i fosforany. Klimat Izrael jest krajem trzech zasadniczych klimatów, rozciągniętych południkowo. Klimat śródziemnomorski (oliwki, winogrona itp.) występuje w pasmie nizin (równin) położonych na wybrzeżu Morza Śródziemnego. Znajdują się tutaj między innymi takie nadbrzeżne miasta jak Tel Awiw i Hajfa. Klimat śródziemnomorski charakteryzuje się chłodnymi i deszczowymi zimami oraz długimi i gorącymi latami. W paśmie wzgórz centralnych występuje klimat umiarkowany. Klimat ten charakteryzuje się ciepłą i wilgotną wiosną, gorącym i suchym latem, oraz chłodną i wilgotną jesienią. Podczas zimy niewykluczone opady śniegu. Jerozolima ma co najmniej jeden dzień opadów śniegu w roku. Regiony górzyste są wystawione na działanie zimnego wiatru i śnieżyc; szczyt góry Hermon jest najbardziej zaśnieżonym miejscem. Natomiast w Dolinie Jordanu występuje klimat tropikalny, charakteryzujący się niewielką roczną amplitudą temperatur. Najwyższa temperatura na kontynencie azjatyckim (53,9 °C, 129,0 °F) została zarejestrowana 22 czerwca 1942 w kibucu Tirat Cewi w północnej części Doliny Jordanu. Natomiast najniższa temperatura w Izraelu została zarejestrowana 7 lutego 1950 w Dolinie Bet Netofa i wynosiła – 13,7 °C. W okresie od maja do września deszcze w Izraelu są rzadkością. Fauna i flora Izrael cechuje ogromne bogactwo różnorodnych form życia roślinnego i zwierzęcego. Północne tereny Galilei charakteryzują się wilgotnymi i górzystymi obszarami porośniętymi dużymi kompleksami leśnymi. W tutejszych górskich strumieniach żyją wydry, a nad lasami krążą orły. W marcu i kwietniu na zboczach górskich kwitną dzikie tulipany, irysy, lilie i hiacynty. Na południu, na pustynnych obszarach Negewu żyją koziorożce nubijskie. W lutym pustynia rozkwita mleczami, a w korytach wyschniętych rzek rosną palmy daktylowe. Obszar Izraela znajduje się na drodze wędrówek rozmaitych ptaków, które zatrzymują się tutaj na odpoczynek. Takie ptaki jak łyski i kaczki tutaj zimują, natomiast afrykańskie turkawki lubią spędzać tutaj lato. Rząd i polityka Izrael jest demokratycznym państwem, ma system parlamentarny z powszechnym prawem wyborczym. Prezydent Izraela wybierany przez parlament na okres 7 lat jest głową państwa, ale jego obowiązki są jedynie ceremonialne. Prezydent desygnuje na premiera członka parlamentu, będącego zazwyczaj liderem partii lub koalicji wyborczej, która wygrała wybory. Premier jest szefem rządu i najsilniejszym ogniwem władzy wykonawczej. Władzę ustawodawczą tworzy 120-osobowy parlament, nazywany Knesetem. Posłowie są wybierani według ordynacji proporcjonalnej, która przewiduje dwuprocentowy próg wyborczy. Długość kadencji wynosi cztery lata. Kneset może w każdej chwili rozwiązać rząd poprzez przegłosowanie wotum nieufności. Ustawa Zasadnicza Izraela pełni rolę niepisanej konstytucji. Izrael ma trójpoziomowy system sądowniczy. Na najniższym poziomie są sądy magistrackie (374 sądy), usytuowane w większości miast w całym kraju. Nad nimi są sądy okręgowe (138 sądów), służące do apelacji i jako sądy pierwszej instancji. Są one usytuowane w pięciu z sześciu dystryktów. Trzecim i najwyższym poziomem jest położony w Jerozolimie Sąd Najwyższy. Spełnia on podwójną rolę: jest to najwyższy sąd apelacyjny oraz umożliwia obywatelom i osobom niemającym obywatelstwa wnoszenie skarg przeciwko decyzjom władz państwowych. Izrael nie jest członkiem Międzynarodowego Trybunału Karnego, ponieważ obawia się, że sąd mógłby ulegać politycznym naciskom. Izraelski system prawny wzoruje się na wielu rozwiązaniach brytyjskiego systemu prawnego, które dostosowano do wymogów i potrzeb prawa żydowskiego. Opiera się on na zasadzie stare decisis, która w systemie prawa common law oznacza, że wcześniejsze decyzje sądów muszą być uznawane za precedensy, stanowiące prawo. Sprawy rozsądzają zawodowi sędziowie, a nie rady przysięgłych. Małżeństwa i rozwody podlegają pod jurysdykcję odpowiednich sądów religijnych: żydowskich (88 sądów), muzułmańskich, druzyjskich lub chrześcijańskich. Prawem pracy zajmują się sądy pracy (53 sądy). W 2007 w Izraelu czynnych zawodowo było 38 017 prawników. Wybór sędziów spoczywa w rękach członków parlamentarnej komisji sprawiedliwości, Sądu Najwyższego i członków Izraelskiej Izby Adwokackiej. Ustawa Zasadnicza: Godność Ludzka i Wolność broni wolności i praw człowieka w Izraelu. Izrael jest jedynym państwem regionu, które zostało umieszczone w rankingu „Wolny” przez organizację Freedom House (terytoria okupowane otrzymały status „Nie Wolny”). Ranking ten ocenia poziom praw cywilnych i politycznych w danym kraju. Podobnie organizacja Reporterzy bez Granic umieściła Izrael na 50. miejscu w rankingu 168 państw ocenianych pod względem wolności prasy (najwyższe miejsce w Południowo-Zachodniej Azji). Jednakże takie organizacje jak Amnesty International i Human Rights Watch często stawiają Izraelowi zarzuty naruszania praw człowieka odnośnie do trwającego konfliktu izraelsko-palestyńskiego. Izraelskie organizacje, takie jak np. B’tselem, również stawiają podobne zarzuty. W 2007 izraelska policja dysponowała 28 526 funkcjonariuszami, do których trzeba dodać 6584 funkcjonariuszy służb więziennych. W 2007 otworzyli oni ogółem 442 908 akt spraw. Stosunki międzynarodowe Izrael utrzymuje stosunki dyplomatyczne ze 160 państwami i ma 93 misje dyplomatyczne na całym świecie. Jedynie trzech członków Ligi Państw Arabskich znormalizowało swoje stosunki z Izraelem: Egipt podpisał traktat pokojowy w 1979, Jordania podpisała traktat pokojowy w 1994, a Mauretania nawiązała pełne stosunki dyplomatyczne w 1999. Trzech innych członków Ligi Arabskiej: Maroko, Tunezja i Oman zerwało stosunki dyplomatyczne podczas Intifady w 2000. Niger, który nawiązał stosunki w listopadzie 1996, zerwał je w kwietniu 2002. Wenezuela i Boliwia zerwały stosunki dyplomatyczne w styczniu 2009. Izraelskie prawo nazywa Liban, Syrię, Iran, Arabię Saudyjską, Irak i Jemen krajami wrogimi i obywatele Izraela nie mogą ich odwiedzać bez uzyskania pozwolenia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Od 1994 Izrael jest członkiem forum Dialog Śródziemnomorski, w którym przy pomocy NATO współpracuje ze sobą siedem państw basenu Morza Śródziemnego, dążąc do nawiązania lepszych kontaktów i utrzymania stabilizacji oraz bezpieczeństwa regionu. Według jednych źródeł obywatele Izraela mogą podróżować bez wizy (bądź dostać wizę na granicy) do 161 państw, a według innych do 146. Stany Zjednoczone, Niemcy, Wielka Brytania i Indie znajdują się wśród najbliższych sojuszników Izraela. Pierwszym państwem, które uznało istnienie państwa żydowskiego, był Związek Radziecki (14 maja 1948). Stany Zjednoczone uważają Izrael za swojego głównego sojusznika w południowo-zachodniej Azji. Pomimo że Turcja i Izrael nawiązały normalne stosunki dyplomatyczne w 1991, to Turcja współpracowała z Izraelem już od 1949. Jednakże Turcja jest drugim pod względem wielkości muzułmańskim państwem regionu i rząd turecki podlega silnym naciskom ze strony społeczeństwa oraz innych państw muzułmańskich. Silne więzi łączące Izrael z Niemcami obejmują współpracę naukową, edukacyjną, gospodarczą i wojskową. Indie ustanowiły pełne stosunki dyplomatyczne z Izraelem w 1992 i od tej pory mocno współpracują kulturalnie i wojskowo. Wielka Brytania uznała państwo żydowskie 29 stycznia 1949 i od tej pory brytyjscy przywódcy dwukrotnie odwiedzili Izrael, który zajmuje 23. miejsce wśród największych partnerów handlowych tego państwa. Brytyjczycy traktują kontakty z Izraelem jako naturalne, ponieważ jest to ich dawne terytorium mandatowe. Iran utrzymywał stosunki dyplomatyczne z Izraelem za czasów panowania dynastii Pahlawi, zostały one jednak zerwane podczas rewolucji irańskiej w 1979. Izrael jest członkiem następujących międzynarodowych organizacji: Bank Rozrachunków Międzynarodowych, Bank Światowy, Europejska Organizacja Badań Jądrowych (obserwator), Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Interpol, Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju, Międzyamerykański Bank Rozwoju, Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej, Międzynarodowa Izba Handlowa (sygnatariusz), Międzynarodowa Konfederacja Związków Zawodowych, Międzynarodowa Korporacja Finansowa, Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji, Międzynarodowa Organizacja Morska, Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna, Międzynarodowa Organizacja Pracy, Międzynarodowy Fundusz Rozwoju Rolnictwa, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Międzynarodowy Komitet Olimpijski, Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, Międzynarodowy Trybunał Karny, Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (partner), Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego, Organizacja Narodów Zjednoczonych, Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury, Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju Przemysłowego, Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa, Międzynarodowa Organizacja ds. Zakazu Broni Chemicznej (sygnatariusz), Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, Organizacja Współpracy Gospodarczej Państw Morza Czarnego (obserwator), Powszechny Związek Pocztowy, WCO, Światowa Organizacja Handlu, Światowa Organizacja Meteorologiczna, Światowa Organizacja Turystyki, Światowa Organizacja Własności Intelektualnej, Światowa Organizacja Zdrowia i inne. Podział administracyjny Państwo Izrael jest podzielone na sześć głównych dystryktów, nazywanych mehozot (hebr. מחוזות, mahoz): Północny, Hajfa, Centralny, Tel Awiw, Jerozolima i Południowy. Dodatkowo dystrykty są podzielone na piętnaście poddystryktów, nazywanych nafot (hebr. נפות, nafa), które dalej dzielą się na pięćdziesiąt naturalnych regionów. Władze samorządowe Izraelski system samorządowy ma osobowość prawną i odpowiada za takie zadania jak dostarczanie wody pitnej, pomoc w nagłych wypadkach, edukację i kulturę. Samorząd dzieli się na trzy szczeble administracji: (1) Rady Miejskie, (2) Samorządy lokalne i (3) Samorządy regionów. Osoby stojące na czele samorządów oraz burmistrzów miast wybiera się na drodze demokratycznych wyborów samorządowych. Samorządy dysponują funduszami przyznawanymi przez rząd. Terytoria okupowane Izrael okupuje następujące tereny: Zachodni Brzeg Jordanu, Wschodnia Jerozolima, Wzgórza Golan i . Są to obszary zdobyte na Jordanii, Syrii i Libanie podczas wojny sześciodniowej w 1967. Przez pewien czas okupowany był półwysep Synaj, który na mocy traktatu pokojowego z 1979 powrócił do Egiptu. Strefa Gazy była okupowana przez Izrael od 1967 do 2005, kiedy ewakuowano ze Strefy wszystkie żydowskie osiedla z ich mieszkańcami, jako część planu jednostronnego wycofania się. Izrael przez cały czas kontroluje przestrzeń powietrzną i granicę morską Strefy Gazy. Izraelskiej kontroli podlegają także przejścia graniczne i przepływ towarów. Natomiast odpowiedzialność za sytuację wewnętrzną spoczywa na Hamasie. Po zajęciu tych terytoriów przez Izrael w 1967 na każdym z nich zaczęto tworzenie, nielegalnych w świetle prawa międzynarodowego, osiedli żydowskich. W stosunku do Wschodniej Jerozolimy i Wzgórz Golan, tereny te podporządkowano izraelskiej jurysdykcji, przyłączając je do Izraela i ofiarując mieszkańcom izraelskie obywatelstwo. Natomiast Zachodni Brzeg pozostał pod wojskową okupacją. Tereny te obecnie są powszechnie uznawane za miejsce powstania przyszłego państwa palestyńskiego. Większość negocjacji dotyczących tych terenów opierała się na rezolucji ONZ nr 242, która wzywała Izrael do wycofania się z zajętych terenów w zamian za normalizację stosunków z arabskimi państwami. Zasada ta jest nazywana: „ziemia za pokój”. Zachodni Brzeg jest zamieszkany przez pierwotną, głównie arabską, ludność palestyńską, w tym historycznych mieszkańców tych terenów oraz palestyńskich uchodźców z przybyłych na Zachodni Brzeg wcześniej, zwłaszcza w okresie wojny z 1948 i bezpośrednio wcześniej. Po klęsce w wojnie 1967 Palestyńczycy znaleźli się pod izraelską administracją wojskową. Po 1993 większa część miast i populacji arabskiej zamieszkującej te tereny znalazła się pod wewnętrzną jurysdykcją Autonomii Palestyńskiej. Izrael zachowuje prawo do częściowej wojskowej kontroli, chociaż w okresach arabskich niepokojów izraelska armia kilkakrotnie wkraczała i przywracała całkowitą wojskową kontrolę. Podczas intifady Al-Aksa, w odpowiedzi na serię samobójczych zamachów terrorystycznych, izraelski rząd rozpoczął budowę muru bezpieczeństwa, który pomimo licznych sprzeciwów powstaje częściowo na terenach arabskich. Siły zbrojne Siły Obronne Izraela (hebr. צבא הגנה לישראל, Cwa Hagana L-Israel, w skrócie CaHaL) składają się z wojsk lądowych, sił powietrznych i marynarki wojennej. Zostały powołane do życia podczas wojny o niepodległość w 1948, z połączenia żydowskich organizacji paramilitarnych (głównie Hagany). Siły zbrojne mają także w swoich szeregach wywiad wojskowy Aman, który współpracuje z Mosadem, Szin Bet i tajną agencją wywiadowczą Lakam. Uczestnictwo w licznych wojnach i konfliktach zbrojnych spowodowało, że Siły Obronne Izraela są jednymi z najlepiej wyćwiczonych na polu walki sił zbrojnych na świecie. Według rankingu Global Firepower (2021) izraelskie siły zbrojne stanowią 20. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 16 mld dolarów (USD). Większość Izraelczyków podlega poborowi wojskowemu w wieku osiemnastu lat. Mężczyźni służą przez trzy, a kobiety przez dwa lata. Po ukończeniu służby zasadniczej następuje przeniesienie do sił rezerwowych, które każdego roku przeprowadzają kilkutygodniowe ćwiczenia obejmujące rezerwistów do lat czterdziestu. Większość kobiet jest zwolniona z ćwiczeń sił rezerwowych. Większości arabskich obywateli Izraela (poza druzami) oraz osobom zaangażowanym w studia religijne przysługuje zwolnienie ze służby wojskowej, i to pomimo faktu, że zwalnianie studentów jesziw jest od wielu lat źródłem niezadowolenia izraelskiego społeczeństwa. Alternatywą jest odbycie obowiązkowej służby wojskowej w służbach pomocniczych, takich jak szpitale, szkoły i inne instytucje opieki społecznej. W efekcie takiego działania poboru, Siły Obronne Izraela utrzymują około 168 000 żołnierzy w służbie czynnej i dodatkowych 408 000 w siłach rezerwowych. Siły zbrojne korzystają w większości z nowoczesnych systemów uzbrojenia, które zostały zaprojektowane i wyprodukowane w Izraelu, pozostała część pochodzi z importu. Największym zagranicznym dostawcą uzbrojenia są Stany Zjednoczone. Oczekuje się, że amerykańska pomoc wojskowa w latach 2008–2017 wyniesie 30 miliardów dolarów. Rozwijany przez Stany Zjednoczone i Izrael system obrony antyrakietowej Arrow jest jednym z najsprawniejszych na świecie. Państwo rozwinęło także swój własny program czołgu podstawowego Merkawa. Po wojnie Jom Kipur Izrael stworzył własną sieć satelitów szpiegowskich. Po wystrzeleniu satelity Ofeq Izrael dołączył do grona siedmiu państw mających zdolność wystrzeliwania takich satelitów. Od początku swego istnienia państwo wydaje znaczną część swojego produktu krajowego brutto na obronność. Na przykład w 1984 wydatki na obronność wynosiły 24% PKB. Obecnie wydatki stanowią 9,4% PKB. Izrael nie podpisał układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej i celowo utrzymuje dwuznaczną politykę dezinformacji o swoim własnym potencjale jądrowym, chociaż jest powszechnie uznawany za kraj mający do dyspozycji broń jądrową. Podczas I wojny w Zatoce Perskiej w 1991 nałożono obowiązek wyposażenia wszystkich domów i mieszkań w Izraelu w specjalnie wzmocnione pomieszczenia, które przystosowano do ochrony przed użyciem broni chemicznej i biologicznej. Izrael podpisał, lecz nie ratyfikował Konwencji o zakazie broni chemicznej. Nie podpisał natomiast Konwencji o broni biologicznej. Gospodarka Izrael jest uznawany za najbardziej rozwinięty gospodarczo i przemysłowo kraj Bliskiego Wschodu. Został umieszczony na 30. miejscu w rankingu Banku Światowego według wskaźnika łatwości prowadzenia działalności gospodarczej oraz na 23. miejscu w rankingu Światowego Forum Ekonomicznego według wskaźnika konkurencyjności wzrostu. Znajduje się na drugim miejscu na świecie (za Stanami Zjednoczonymi) pod względem liczby firm rozpoczynających działalność gospodarczą. Ma największą liczbę przedsiębiorstw (poza Ameryką Północną) notowanych na giełdzie NASDAQ. W 2007 Izrael zajął 44. miejsce na świecie pod względem wysokości produktu krajowego brutto (232,7 mld dolarów) i 22. miejsce w parytecie siły nabywczej (33 299 dolarów). W 2007 Izrael zaproszono do przystąpienia do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, która propaguje współpracę między państwami przestrzegającymi zasad demokracji i wolnego rynku. Środkiem płatniczym Izraela są nowe szekle (NIS). Zostały one wprowadzone do obiegu 1 kwietnia 1985, zastępując starego szekla (1 NIS = 1000 starych szekli), który w 1980 wyparł lirę izraelską (1 stary szekel = 10 lir), nazywaną szterlingiem izraelskim (nazwa pochodząca z czasów brytyjskiego Mandatu Palestyny). Nowy szekel dzieli się na 100 agor. W obiegu funkcjonują monety o nominałach 10 i 50 agor, 1, 5 i 10 szekli oraz banknoty o nominałach 20, 50, 100 i 200 szekli. Wzrost PKB w 2007 w porównaniu do roku poprzedniego wyniósł 5,4%. Parytet siły nabywczej wyniósł 188,3 mld dolarów. Produkt krajowy brutto na głowę wyniósł 26 226 dolarów. Pomimo ograniczonych bogactw naturalnych intensywny rozwój sektorów rolnictwa i przemysłu uczynił z Izraela państwo samowystarczalne pod względem produkcji żywności (poza zbożami i wołowiną). Ważnymi towarami importowanymi są paliwa kopalne i uzbrojenie. Wartość importu w 2007 wyniosła 73,6 mld dolarów. Eksport obejmuje owoce, warzywa, leki, oprogramowanie, produkty chemiczne, uzbrojenie i diamenty. Wartość eksportu w 2007 wyniosła 70,9 mld dolarów. Deficyt w handlu zagranicznym wyniósł 2,7 mld dolarów. Większość energii elektrycznej produkuje się ze spalania węgla, gazu ziemnego i ropy naftowej. W 2007 zużycie energii elektrycznej wyniosło 15 268 MWh. Korzystne położenie geograficzne Izraela powoduje, że występują tam idealne warunki do rozwoju technologii wykorzystujących energię słoneczną. Izraelscy inżynierowie wdrażają innowacyjne technologie do życia codziennego, a korporacje technologii energetyki słonecznej realizują projekty na całym świecie. Ponad 90% izraelskich domów używa energii słonecznej do ogrzewania wody – jest to najwyższy wskaźnik na świecie. Mając niewielkie zasoby wody pitnej, Izrael udoskonalił różnorodne technologie oszczędzania wody, w tym nawadnianie kropelkowe. Rolnictwo jest ważną gałęzią izraelskiej gospodarki. Areał upraw rolniczych w 2007 wynosił 285 100 hektarów. Izrael jest światowym liderem w technologiach odsalania i oczyszczania wody, wykorzystania energii geotermalnej, rozwoju technologii hi-tech i telekomunikacji. Powstała izraelska Silicon Wadi, która jest porównywana z amerykańską Doliną Krzemową. Intel Corporation i Microsoft Corporation wybudowały w Izraelu swoje pierwsze zagraniczne działy badań i rozwoju. Swoje siedziby otworzyły tutaj także korporacje IBM, Cisco i Motorola. W lipcu 2007 amerykański miliarder Warren Buffett, będący właścicielem holdingu Berkshire Hathaway, kupił za 4 mld dolarów swoją pierwszą nieamerykańską spółkę, izraelską Iscar Metalworking. Od lat 70. Izrael otrzymuje pomoc ekonomiczną od Stanów Zjednoczonych. Dzięki tym pożyczkom finansowana jest większość długu zagranicznego Izraela. W 2007 Stany Zjednoczone zgodziły się przyznać 30 mld dolarów pomocy dla Izraela. Transport Izrael ma dobrze rozwiniętą sieć autostrad i dróg ekspresowych. Są one nieustannie rozbudowywane. Ogółem w 2008 było 17 870 km dróg, w tym 146 km autostrad. W 2007 w Izraelu było 1 779 301 zarejestrowanych prywatnych samochodów, 358 317 ciężarówek i samochodów służbowych, oraz 12 902 autobusy. W całym 2007 doszło do 16 tys. wypadków drogowych, w których zginęło 398 osób, a 32,8 tys. osób zostało rannych. Linie kolejowe mają długość 853 km (standard szerokości 1,435 metra). Izraelskie linie kolejowe Rakewet Jisra’el przewiozły w 2007 31,8 mln pasażerów oraz 7,9 mln ton towarów. Wszystkich lotnisk i pasów do lądowania w Izraelu jest 53, z czego z utwardzonymi pasami jest 30. Z pasami do lądowania o długości ponad 3047 metrów są 2 lotniska. Z pasami o długości od 2438 do 3047 m jest 5 lotnisk. Z pasami o długości od 1524 do 2437 m jest 7 lotnisk. Z pasami o długości od 914 do 1523 m jest 10 lotnisk. I z pasami o długości do 914 m jest 6 lotnisk (dane z 2007). Linie lotnicze przewiozły 10,15 mln pasażerów. Ogółem w 2007 w izraelskich portach lotniczych wylądowało 34,5 tys. samolotów. Porty morskie znajdują się w: Aszdod, Aszkelonie, Ejlacie, Haderze i Hajfie. Flota handlowa w 2008 składała się z 11 statków: 9 kontenerowców i 2 drobnicowców. Dodatkowo 60 statków jest zarejestrowanych w innych państwach: 3 na Bermudach, 4 na Cyprze, 2 w Gruzji, 1 w Hondurasie, 23 w Liberii, 18 na Malcie, 3 w Panamie, 2 w Saint Vincent i Grenadynie oraz 4 na Słowacji. Izraelskie przedsiębiorstwa telekomunikacyjne dostarczają usługi telefoniczne dla 3,1 mln osób opłacających abonament. Dodatkowo jest 12 tys. telefonów publicznych. Liczba dostarczonych w 2007 przesyłek pocztowych wyniosła 735 mln listów i 1,6 mln paczek. Turystyka Inną ważną gałęzią gospodarki Izraela jest turystyka, szczególnie religijna, ale turystów przyciągają także nadmorskie plaże, archeologiczne i historyczne miejsca oraz bardzo urozmaicone środowisko geograficzne. Turystyka musi ponosić wysokie koszty związane z koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa turystom, jednak liczba przyjeżdżających i zyski rosną z każdym rokiem. W 2015 roku kraj ten odwiedziło 2,8 mln turystów (4,3% mniej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 5,365 mld dolarów. Do obsługi tego wielkiego ruchu turystycznego w Izraelu jest 331 hoteli, które dysponują 46,9 tys. pokojów hotelowych. Średnie zajęcie pokojów w 2007 wyniosło 61,7%. Ochrona środowiska Intensywna działalność człowieka zmieniła naturalne warunki środowiska w Izraelu i spowodowała pojawienie się takich niebezpieczeństw jak skażenie wód, powietrza oraz nagromadzenie się odpadów toksycznych. Głównymi źródłami zanieczyszczeń są: spaliny z pojazdów mechanicznych, procesy przemysłowe oraz składowanie odpadów. W 2007 w Izraelu wyprodukowano i zgromadzono na wysypiskach śmieci 4,3 mln ton odpadów stałych. Te niepożądane zjawiska, połączone z rozrastającymi się terenami miejskimi, spowodowały zmniejszenie się przestrzeni występowania rozmaitych gatunków roślin i zwierząt. Wiele z nich znalazło się w zagrożeniu wymarcia. Izrael stoi także przed trudnym wyzwaniem zapewnienia wystarczającej ilości wody pitnej, której braki są coraz bardziej odczuwalne w rolnictwie i przemyśle. Największym problemem jest zapewnienie odpowiedniej jakości wody, która musi sprostać wymaganiom zawartości azotanów, mętności i zasolenia (chlorki). W Izraelu przyjęto dopuszczalną normę obecności chlorków w wodzie pitnej na 600 mg/l, podczas gdy Światowa Organizacja Zdrowia dopuszcza 250 mg/l. W 1953 powstało Izraelskie Towarzystwo Ochrony Przyrody (SPNI), którego zadanie polega na ochronie środowiska naturalnego kraju. Izraelczycy dokładają dużych starań, aby po latach zaniedbań przywrócić dawne bogactwo przyrody. Stworzono prawie 300 rezerwatów przyrody, które zajmują niemal 1/5 obszaru kraju. Parki narodowe otoczyły opieką 34 najważniejsze miejsca historyczne i przyrodnicze Izraela. Narodowy Fundusz Żydowski prowadzi zakrojoną na szeroką skalę kampanię sadzenia drzew. Wielkim sukcesem było odtworzenie po wiekach zniszczeń, wielkich kompleksów leśnych w centralnej części kraju. Nauka i oświata Izrael ma najwyższą średnią długość trwania nauki szkolnej w Południowo-Zachodniej Azji i jest razem z Japonią na drugim miejscu w całej Azji (po Korei Południowej). Według danych ONZ Izrael ma także najwyższą w Południowo-Zachodniej Azji średnią umiejętności czytania i pisania. Przyjęte w 1953 r. Państwowe Prawo Edukacji podzieliło izraelski system edukacji na pięć typów szkół: świeckie, religijne, ultraortodoksyjne, komunalne i arabskie. Najliczniejszą jest grupa szkół publicznych świeckich, do których uczęszcza największa liczba uczniów żydowskich i niearabskich. Większość Arabów wysyła swoje dzieci do arabskich szkół ze względu na wykładowy język arabski. Edukacja w Izraelu jest obowiązkowa dla dzieci i młodzieży w wieku od trzech do osiemnastu lat. Nauka jest podzielona na trzy poziomy: szkoła podstawowa (klasy 1–6), szkoła średnia (klasy 7–9) i liceum (klasy 10–12) – zakończone egzaminem maturalnym (hebr. תעודת בגרות, Te’udat Bagrut). Aby otrzymać świadectwo dojrzałości Bargut wymagana jest biegłość w przedmiotach obowiązkowych, takich jak: matematyka, Biblia, język hebrajski i literatura powszechna, język angielski, historia i wiedza o społeczeństwie. W szkołach arabskich, chrześcijańskich i druzyjskich, egzamin z Biblii jest zastąpiony egzaminem o dziedzictwie islamu, chrześcijaństwa lub druzów. W 2003 ponad połowa wszystkich uczniów zdała egzamin i uzyskała świadectwo, umożliwiające kontynuowanie nauki na studiach. Ogólna liczba uczniów i studentów w roku szkolnym 2007/2008 wynosiła 2 187 494, z czego 5,5% uczyło się na uniwersytetach. Liczba wszystkich nauczycieli wynosi 128 064, z czego w szkolnictwie podstawowym pracuje 64 549, w liceach 23 358 i w szkolnictwie wyższym 40 051. Państwo dotuje osiem publicznych uniwersytetów. Najstarszy izraelski uniwersytet, Uniwersytet Hebrajski w Jerozolimie, jest także siedzibą największej biblioteki żydowskiej na świecie, Narodowej Biblioteki Izraela. W 2006 Uniwersytet Hebrajski został umieszczony na 60. miejscu w rankingu największych uniwersytetów świata. Innymi najważniejszymi uczelniami Izraela są: Instytut Techniczny Technion, Instytut Naukowy Weizmana, Uniwersytet Telawiwski, Uniwersytet Bar-Ilana, Uniwersytet w Hajfie i Uniwersytet Ben Guriona. Siedem izraelskich uniwersytetów (poza Otwartym Uniwersytetem Izraela) zostało umieszczonych w rankingu 500 najlepszych na świecie uczelni wyższych. Izrael zajmuje trzecie miejsce na świecie pod względem liczby obywateli, którzy otrzymali dyplomy uniwersyteckie (20% populacji). Przybycie do Izraela w latach 90. ponad miliona imigrantów z krajów byłego ZSRR (40% z nich było absolwentami wyższych uczelni) pomogło w rozwoju sektora technologii hi-tech. Laureatami Nagrody Nobla było czterech izraelskich naukowców. W 2003 Ilan Ramon został pierwszym izraelskim kosmonautą. Ramon był specjalistą od ładunku towarowego podczas ostatniej, tragicznej misji promu kosmicznego Columbia (STS-107). Służba zdrowia W styczniu 1995 weszło w życie Prawo o Ubezpieczeniach Zdrowotnych, które nałożyło na państwo obowiązek zapewnienia jednakowej opieki zdrowotnej wszystkim mieszkańcom Izraela. Przepisy ustaliły tzw. koszyk usług, które fundusze chorych są zobowiązane dostarczyć swoim klientom. Koszyk obejmuje także listę leków, do których otrzymywania są uprawnieni mieszkańcy Izraela. Prawo umożliwia każdemu ubezpieczonemu (w tym osobom starszym i chorym przewlekle) przejście do innego funduszu chorych. Obywatele Izraela płacą obowiązkowy podatek na opiekę zdrowotną, którego wysokość jest uzależniona od wysokości dochodów. Odpowiedzialność za dostarczanie usług medycznych jest podzielona pomiędzy fundusze i Ministerstwo Zdrowia. Służba zdrowia obejmuje: publiczne przychodnie i punkty pierwszej pomocy medycznej, szpitale, laboratoria medyczne, poradnie stomatologiczne, prywatne gabinety lekarskie i lecznictwo rządowe. W 2007 budżet państwa wydał na służbę zdrowia 53,5 mld szekli. Wydatki podzielono w następujący sposób: 33,7% fundusze chorych, 51,7% szpitale, 8,1% lecznictwo rządowe oraz 6,5% przychodnie prywatne. W 2007 izraelskie szpitale dysponowały 42 676 łóżkami szpitalnymi, co daje średnią statystyczną 5,9 łóżka na 1000 mieszkańców. Liczba lekarzy aktywnych zawodowo (do 65. roku życia) wynosiła 25 314, co daje średnią statystyczną 3,49 lekarza na 1000 mieszkańców. Głównymi powodami zgonów w 2005 były: 25% złośliwe nowotwory, 19% choroby serca, 7% zaburzenia krążenia, 6% cukrzyca i 5% nagłe wypadki. Pod koniec 2007 w Izraelu było zarejestrowanych 428 pacjentów chorych na AIDS i 4218 zidentyfikowanych nosicieli wirusa HIV. Demografia Izrael został założony jako ojczyzna dla narodu żydowskiego i często mówi się o nim jako o państwie żydowskim. Wszyscy Żydzi z całego świata mają tzw. prawo powrotu do swojej ojczyzny i gwarancję uzyskania izraelskiego obywatelstwa. 75,5% populacji państwa jest Żydami, z których 68% urodziło się już w Izraelu, 22% to imigranci pochodzący z Europy i Ameryki, a 10% stanowią imigranci z Azji i Afryki (wliczając w to świat arabski). Według opinii międzynarodowej mieszkający w Izraelu Żydzi uchodzą za społeczność jednorodną – w rzeczywistości jednak w społeczeństwie występują głębokie podziały, a ich głównym źródłem są różnorodnego rodzaju schizmy. Głęboki konflikt istnieje między osobami świeckimi a religijnymi, zwolennikami pokojowego rozwiązania konfliktu na Bliskim Wschodzie („gołębie”) a zwolennikami wojny („jastrzębie”), Żydami pochodzącymi z Bliskiego Wschodu i Europy. Największą i najbardziej wpływową grupą Żydów są Aszkenazyjczycy – pochodzą oni z Europy Środkowej i Wschodniej, ale są wśród nich także imigranci z Ameryki Północnej, Australii i Afryki Północnej. Niektórzy z członków tej społeczności posługują się językiem jidysz, opartym na średniowiecznym dialekcie niemieckim z licznymi zapożyczeniami z języków słowiańskich i hebrajskiego, zapisywanym alfabetem hebrajskim. To właśnie Aszkenazyjczycy przyczynili się do powstania państwa żydowskiego, a później zorganizowali masową imigrację Żydów z całego świata. Drugą najliczniejszą grupę stanowią Sefardyjczycy – potomkowie Żydów wygnanych z Hiszpanii i Portugalii w XV wieku. Niektórzy z członków tej społeczności posługują się językiem ladino, który stanowi mieszaninę języka hebrajskiego z hiszpańskim. Mniejszą grupę Żydów stanowią Mizrachim – pochodzą z państw arabskich w Afryce Północnej, Bliskiego Wschodu i Azji Środkowej. Felaszowie to tak zwani czarni Żydzi, pochodzący z Etiopii. Władze Izraela przez wiele lat odnosiły się do nich ze sceptycyzmem i odmawiały przyznania im obywatelstwa izraelskiego. Obok Żydów w Izraelu żyją Arabowie, z których ponad 80% to sunnici, pozostali to chrześcijanie i druzowie. Sprawa pochodzenia Palestyńczyków wywołuje wiele kontrowersji, stąd bierze się także „problem palestyński”. Palestyńczycy wywodzą się od Arabów, którzy zdobyli Palestynę w VII wieku oraz ze zarabizowanej ludności autochtonicznej. Prawie 10% izraelskich Arabów stanowią Beduini – plemiona pasterzy-koczowników, którzy zamieszkują głównie pustynę Negew. Palestyńczycy są głównie muzułmanami wyznania sunnickiego, ale istnieje mniejszość chrześcijańska, tak prawosławna, jak i katolicka. Innymi grupami zamieszkującymi Izrael są druzowie, Samarytanie i Czerkiesi. W 2008 populacja Izraela wynosiła 7 356 100. Według danych statystycznych 91,7% populacji zamieszkuje w obszarach miejskich. Gęstość zaludnienia wynosi 351 osób/km². Dla celów statystycznych w Izraelu wydzielono trzy obszary metropolitalne: Tel Awiw i Gusz Dan (populacja 3 150 000), Hajfa i Ha-Kerajot (populacja 1 039 000) oraz Be’er Szewa (populacja 531 000). Największym miastem Izraela, pod względem populacji i powierzchni, jest Jerozolima (populacja 756 888 na obszarze 125,2 km²). Następnymi miastami Izraela pod względem populacji są kolejno: Tel Awiw (392 000), Hajfa (265 100) i Riszon le-Cijjon (225 800). Na Zachodnim Brzegu, pod administracją izraelską pozostaje wiele żydowskich osiedli, takich jak Ma’ale Adummim i Ari’el (powstały one na terytoriach okupowanych przez Izrael po 1967). W powstałym w ten sposób Dystrykcie Judei i Samarii żyje ponad 260 tys. Izraelczyków. Wschodnia Jerozolima jest uznawana przez Izrael za nierozerwalną część aglomeracji miejskiej Jerozolimy i według izraelskiego prawa od 1967 pozostaje pod izraelską jurysdykcją. Jest to jednak terytorium sporne, ponieważ władze palestyńskie planowały utworzenie we Wschodniej Jerozolimie stolicy własnego państwa. We Wschodniej Jerozolimie żyje około 250 tys. Izraelczyków. Również Wzgórza Golan pozostają terytorium spornym. Izrael od 1982 uznaje je jako terytorium własnego państwa, jednak Syria nieustannie domaga się ich zwrotu. Na Wzgórzach Golan żyje około 18 tys. Izraelczyków. Do czasu ewakuacji w 2005 w Strefie Gazy żyło 7,8 tys. Izraelczyków. Izrael ma dwa języki urzędowe: hebrajski i arabski. Hebrajski jest głównym językiem państwowym, używanym przez większość populacji. Językiem arabskim posługują się arabska mniejszość narodowa oraz Żydzi, którzy wyemigrowali z arabskich państw. Większość Izraelczyków płynnie posługuje się językiem angielskim. Znajomość angielskiego jest wymagana przez szkoły, także wiele programów telewizyjnych jest angielskojęzycznych. Izrael jest krajem imigrantów, z tego powodu na jego ulicach można usłyszeć wiele różnych języków z całego świata. Duży napływ imigrantów z dawnego ZSRR i Etiopii uczynił rosyjski i amharski powszechnie używanymi językami w Izraelu. Imigracja rosyjskich Żydów w latach 1990–1994 powiększyła populację Izraela o 12%. W ostatniej dekadzie liczni imigranci napłynęli do Izraela z takich państw jak: Rumunia, Tajlandia, Chiny, kilku państw Afryki i Ameryki Północnej. Natomiast emigracja z Izraela (yerida) kieruje się głównie do Stanów Zjednoczonych i Kanady. Wielkość emigracji jest nieznaczna, jednak izraelski rząd postrzega ją jako główne zagrożenie dla przyszłości państwa. Religia Izrael jest państwem wyznaniowym, religią państwową jest judaizm. Przestrzega się ściśle biblijnych i talmudycznych praw i przepisów pokarmowych w wojsku i instytucjach państwowych, cywilne prawa osobiste (małżeństwo, rozwód) podlegają wyłącznie jurysdykcji sądów rabinackich i stosują się do żydowskiej tradycji. Nieżydzi podlegają odrębnym sądom religijnym. Nie można zawierać ślubów cywilnych. W szkołach państwowych naucza się religii. Izrael jest kolebką dwóch spośród trzech największych monoteistycznych religii świata. Żaden inny kraj nie odgrywa tak ważnej roli w życiu religijnym tak wielkich mas ludzi na całym świecie. Ziemia Święta jest centrum życia duchowego judaizmu, to tutaj narodziło się chrześcijaństwo, a muzułmanie czczą Jerozolimę jako trzecie ze świętych miejsc islamu. Izrael jest także światowym centrum bahaizmu. Wyznaniem dominującym w Izraelu jest judaizm. Istnieje jednak duże zróżnicowanie religijne izraelskich żydów: 55% przestrzega tradycji, 20% jest świeckich, 17% jest ortodoksyjnych i 8% ultraortodoksyjnych. Judaizm wymienia cztery święte miasta: Jerozolimę ze Ścianą Płaczu i Wzgórzem Świątynnym, Hebron z Grobowcem Patriarchów, Tyberiadę z grobowcami słynnych rabinów oraz Safed, będący centrum żydowskiego mistycyzmu koncentrującego się wokół kabały. W Izraelu istnieje społeczność Karaimów. Odrębną niewielką grupą wyznaniową są Żydzi mesjanistyczni, którzy uznają Jezusa Chrystusa jako Mesjasza, jednak liczne teksty Pisma Świętego interpretują zgodnie z wykładnią judaistyczną. 16,2% populacji stanowią muzułmanie. Arabscy obywatele Izraela stanowią 19,8% populacji państwa (82,6% izraelskich Arabów jest muzułmanami, pozostali Arabowie to w 8,8% chrześcijanie i 8,4% druzowie). Wzgórze Świątynne w anektowanej przez Izrael Jerozolimie Wschodniej, jest tradycyjnie uważane przez muzułmanów za trzecie najświętsze miejsce islamu po Mekce i Medynie. Wynika to z faktu, że muzułmanie wierzą, że Mahomet odbył wpierw, na cudownym wierzchowcu Al-Burāq, isrę, czyli „nocną podróż”, z Mekki do najdalszego meczetu (al-masğid al-aqsà) znajdującego się, wedle tradycji, w Jerozolimie (stąd pochodzi nazwa Meczetu Al-Aksa), a następnie, w towarzystwie anioła Dżibrila (utożsamianego z biblijnym archaniołem Gabrielem), wzniósł się do nieba ze skały, na której dziś znajduje się Kopuła na Skale. Wniebowstąpienie to muzułmanie zwą miradżem. Obecnie te dwie budowle wznoszące się na Wzgórzu Świątynnym są szczególnie ważnymi miejscami dla wszystkich muzułmanów na całym świecie, choć najświętszym miastem islamu i aktualnym kierunkiem kibli jest Mekka. Pierwotną kiblą była Jerozolima. W Izraelu zamieszkuje największa na świecie społeczność Samarytan, którzy mówią po arabsku, ale modlą się po hebrajsku. Dla Samarytan Wzgórze Świątynne w Jerozolimie ustępuje pod względem ważności górze Gerizim położonej w pobliżu miasta Nablus. Wierzą oni, że to właśnie na tej górze Abraham ofiarował swojego syna. Odrębną grupą wyznaniową są druzowie, których wierzenia są zwyczajowo zaliczane do religii muzułmańskiej, jako że wywodzą się z ismailickiego szyizmu. Zamieszkują oni w kilku wsiach w Galilei, na wzgórzach Karmelu i Wzgórzach Golan. Druzowie nigdy nie mieli własnego państwa, dlatego zachowują lojalność wobec Izraela. Chrześcijanie stanowią 2,1% populacji Izraela i składają się zarówno z chrześcijańskich Arabów, Palestyńczyków, jak i Żydów mesjanistycznych. Pozostali to przede wszystkim Ormianie, duchowni z innych krajów, mnisi, zakonnice i osoby pracujące w organizacjach chrześcijańskich. Dla Izraela nie mają żadnego znaczenia relacje występujące na świecie pomiędzy poszczególnymi Kościołami chrześcijańskimi. Największą rolę w Ziemi Świętej odgrywa prawosławny Patriarchat Jerozolimski, którego najwyżsi hierarchowie, od czasów Imperium Osmańskiego (w którym dużą rolę odgrywali greccy fanarioci), wywodzą się spośród Greków, podczas gdy wierni posługują się językiem arabskim. Do Kościoła prawosławnego należy ponad połowa bazyliki Grobu Świętego w Jerozolimie i duża część bazyliki Narodzenia Pańskiego w Betlejem. Patriarchat prawosławny w Jerozolimie jest jedynym Kościołem autonomicznym w Izraelu, a jego zwierzchnicy, patriarchowie Jerozolimy i całej Palestyny, stoją najwyżej w hierarchii miejscowego duchowieństwa chrześcijańskiego. Rosyjski Kościół Prawosławny ma dwie swoje placówki w Jerozolimie: jedna reprezentuje Patriarchat Moskiewski, a druga Rosyjską Cerkiew za Granicą (od 2007 część składową Patriarchatu). Ma ona katedrę w Jerozolimie oraz cerkwie w Jafie, Nazarecie, Tyberiadzie i Hajfie. Również Rumuński Kościół Prawosławny ma swoją nieliczną reprezentację w Jerozolimie. Apostolski Kościół Ormiański ma w Izraelu bardzo mocną pozycję. Ormianie (około 2,5 tys. osób) zamieszkują w Dzielnicy Ormiańskiej w Jerozolimie, a ormiańskiemu patriarsze Jerozolimy podlega część bazyliki Grobu Pańskiego i Narodzenia Pańskiego. Syryjski Kościół Ortodoksyjny ma swoje biskupstwo w Jerozolimie od 1140, a biskup rezyduje w klasztorze św. Marka. Koptowie mają własny klasztor i korzystają z odrębnych kaplic w bazylikach Grobu Pańskiego i Narodzenia Pańskiego. Kościół etiopski ma niewielki klasztor na dachu bazyliki Grobu Pańskiego oraz klasztor z kościołem w Jerozolimie. Kościół unicki nie ma żadnych praw własności do najważniejszych świętych miejsc. Kościół rzymskokatolicki obejmuje 17% ogółu świętych miejsc chrześcijaństwa w Jerozolimie. W skład społeczności katolickiej w Izraelu wchodzi ponad 45 zakonów i zgromadzeń zajmujących kilkaset domów klasztornych. Większość praw wykonywania praktyk religijnych spoczywa w rękach franciszkanów. Społeczność protestancka obejmuje około 30 tysięcy wyznawców. Kościół luterański prowadzi w Izraelu kilka instytucji religijnych, w tym Szwedzki Instytut Teologiczny i Fińską Szkołę Misyjną w Jerozolimie, szwedzką szkołę i szpital w Betlejem oraz kościoły skandynawskich marynarzy w Hajfie i Aszdod. Kościół anglikański odprawia czasami nabożeństwa w bazylice Grobu Świętego. Inne grupy protestanckie, takie jak prezbiterianie, baptyści, zielonoświątkowcy, adwentyści i kwakrzy odgrywają mniejszą rolę. Świadkowie Jehowy liczą ponad 2017 członków. Wyznanie to w Izraelu tworzą 33 zbory hebrajskojęzyczne, arabskojęzyczne, angielskojęzyczne, hebrajskiego języka migowego i rosyjskojęzyczne oraz grupy: hiszpańskojęzyczna, gruzińskojęzyczna, tagalskojęzyczna i amharskojęzyczna. W Hajfie znajduje się Światowe Centrum Bahaizmu, a w pobliskiej Akce jest pochowany Bahá'u’lláh. Jego grób jest celem licznych pielgrzymek. W Izraelu są także obecni członkowie wielu innych grup religijnych, w tym buddyści i hinduiści, jednak w niewielkiej liczbie. Kultura Bogactwo kulturowe Izraela wynika z różnorodności populacji: pochodzący z całego świata Żydzi przywieźli z sobą tradycje kultury i religii wielu narodów, tworząc z nimi tygiel żydowskich zwyczajów i wierzeń. Izrael jest jedynym krajem na świecie, w którym życie biegnie według kalendarza żydowskiego. Dniami wolnymi od pracy są święta państwowe, święta religijne oraz tradycyjny szabat (sobota). Połowa dorosłych mieszkańców Izraela czyta przynajmniej jedną książkę miesięcznie. Izraelska literatura składa się w większości z poezji i prozy pisanej w języku hebrajskim, który przeżył swoje odrodzenie w połowie XIX wieku. Mniejsza część literatury jest wydawana w językach arabskim i angielskim. Na mocy przepisów prawnych dwie kopie każdej wydanej w Izraelu książki muszą być przekazywane do Narodowej Biblioteki Żydowskiej na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. W 2001 poprawiono przepisy, rozszerzając obowiązek o nagrania audio, video i inne nowoczesne media. W 2006 85% z 8 tys. książek przekazanych do biblioteki było napisanych w języku hebrajskim. Izraelskim laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1966 był prozaik Samuel Agnon (1887–1970). Często tłumaczone są dzieła pisarzy Amosa Oza (1939–2018) oraz Dawida Grossmana (ur. 1954). Co roku w czerwcu odbywają się targi Tydzień Książki Hebrajskiej (hebr. שבוע הספר העברי), na których są prezentowane książki i czasopisma żydowskie z całego świata. Podczas targów przyznawane jest najwyższe izraelskie wyróżnienie literackie – Nagroda Sapira. Izraelska muzyka jest różnorodna. Na scenie muzycznej można usłyszeć muzykę jemeńską, chasydzką, arabską, grecką, jazz i pop-rock. Tradycyjne pieśni pionierów, tworzone i śpiewane podczas budowania państwa, są znane jako „Pieśni Ziemi Izraela”. Znana jest Izraelska Orkiestra Filharmoniczna (hebr. התזמורת הפילהרמונית הישראלית, ha-Tizmoret ha-Filharmonit ha-Jisra’elit), która działa od 1936 i daje ponad dwieście koncertów rocznie. Z Izraela wywodzi się także wielu muzyków, którzy osiągnęli międzynarodową popularność, m.in. Jicchak Perlman, Pinchas Zukerman oraz Asaf Awidan. Głównymi salami koncertowymi są Audytorium Manna (Heichal Hatarbut) w Tel Awiwie i Międzynarodowe Centrum Kongresowe (Binyanei Ha’Umah) w Jerozolimie. Izraelska muzyka pop zaistniała na scenie międzynarodowej pod koniec lat 80., kiedy Ofra Haza nagrała utwór Im Nin’ Alu (album Yemenite Songs). Od 1973 Izrael niemal corocznie brał udział w Konkursie Piosenki Eurowizji, cztery razy zwyciężając i trzy razy będąc gospodarzem konkursu. W 1978 zwyciężył Jizhar Kohen z zespołem Alphabeta, a w 1979 z przebojem Hallelujah triumfowali Milk and Honey i Gali Atari. W 1998 zwyciężczynią tego konkursu była Dana International, transseksualna gwiazda disco z Tel Awiwu, natomiast w 2018 triumfowała Neta. Od 1987 co roku w lecie organizowany jest w Ejlacie międzynarodowy festiwal muzyczny Red Sea Jazz Festival. Podtrzymując silne tradycje sceny teatralnej jidysz w Europie Wschodniej, Izrael utrzymuje liczne teatry. Najstarszym izraelskim teatrem jest założony w 1918 w Tel Awiwie Habima. Jedną z najważniejszych placówek kulturalnych Izraela jest Muzeum Izraela, które jest siedzibą sanktuarium Zwojów oraz dużej kolekcji judaików i europejskiej sztuki. Państwowe muzeum Holocaustu Jad Waszem mieści największe na świecie archiwum o Holocauście. Muzeum Diaspory jest interaktywnym muzeum poświęconym historii gmin żydowskich na całym świecie. Poza głównymi muzeami, w wielu miastach i osiedlach znajdują się galerie sztuki. Mishkan Le’Omanut w kibucu En Charod Me’uchad jest największą galerią sztuki na północy kraju. Znacząca społeczność arabska odcisnęła swój ślad w izraelskiej architekturze, muzyce i kuchni. Sport Sport i sprawność fizyczna zawsze odgrywały duże znaczenie w żydowskiej kulturze. Sprawność lekkoatletyczna, która była ceniona przez starożytnych Greków, dotarła do Żydów jako jedna z wartości epoki hellenistycznej. Słynny rabin Mojżesz Majmonides, który był również lekarzem, podkreślał znaczenie aktywności fizycznej i utrzymywania dobrej sylwetki. Poglądy te spotkały się w XIX wieku z ideami syjonistycznego lidera Max Nordau, który rozpoczął kampanię propagowania kultury fizycznej. Na początku XX wieku naczelny rabin Palestyny Awraham Kuk powiedział, że ciało służy duszy, a jedynie zdrowe ciało może zapewnić zdrową duszę. Olimpiada machabejska jest najważniejszą olimpiadą sportową żydowskich sportowców. Organizowana jest począwszy od 1932 co cztery lata. Najpopularniejszymi sportami widowiskowymi w Izraelu są piłka nożna i koszykówka. W 1964 reprezentacja Izraela w piłce nożnej odniosła zwycięstwo w pucharze Azji. W latach 70. XX wieku Izrael został wykluczony z igrzysk azjatyckich na skutek nacisków na organizatorów ze strony arabskich państw Bliskiego Wschodu. Wykluczenie doprowadziło Izrael do podjęcia decyzji o zaprzestaniu udziału w azjatyckich rozgrywkach i przystąpienia do rozgrywek w Europie. W 1994 UEFA zgodziła się uznać Izrael i wszystkie izraelskie organizacje sportowe jako biorące udział w rozgrywkach europejskich. Ligat ha’Al jest I ligą izraelskiej piłki nożnej, a Izraelska Super Liga I ligą izraelskiej koszykówki. Maccabi Tel Awiw sześciokrotnie wygrał europejskie mistrzostwa w koszykówce. Reprezentacja Izraela zdobyła dziewięć medali letnich igrzysk olimpijskich, w tym jeden złoty w windsurfingu na Letnich Igrzyskach Olimpijskich 2004. W listopadzie 1968 Izrael był gospodarzem igrzysk paraolimpijskich. Paraolimpijczycy z tego kraju w 16 startach zdobyli łącznie 375 medali – 123 złote, 123 srebrne i 129 brązowych. Zobacz też Deklaracja niepodległości Izraela Światowa Organizacja Syjonistyczna Światowy Kongres Żydów Agencja Żydowska Starożytny Izrael Uwagi Przypisy Bibliografia Colin Shindler, Historia współczesnego Izraela, tłum. Marcin Mścichowski, Książka i Wiedza 2011 Linki zewnętrzne Rząd Ministerstwa rządowe Israel Government Portal Prezydent Państwa Izrael strona oficjalna Kneset strona oficjalna Sąd Najwyższy strona oficjalna Ambasada Izraela w Warszawie strona oficjalna Inne Israel Wonders – pdf Izrael Jewish Virtual Library Kol Israel Voice of Israel Erec Israel Portal informacyjny poświęcony Izraelowi i wydarzeniom na Bliskim Wschodzie Izrael.badacz.org Wortal poświęcony państwu Izrael Strona Towarzystwa Polsko-Izraelskiego „Nadzieja-Hatikwah” Izrael24.pl – portal o Izraelu, kulturze, historii, tradycjach i wydarzeniach. Państwa w Azji Członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych Judaizm Byłe Artykuły na Medal Byłe Dobre Artykuły	734,255
553300	https://pl.wikipedia.org/wiki/YouTube	YouTube	YouTube (skrót YT) – amerykański serwis internetowy założony 14 lutego 2005 roku, umożliwiający bezpłatne udostępnianie, edycję, nadawanie na żywo i komentowanie filmów. Należy do korporacji Google i po Facebooku jest drugim najpopularniejszym serwisem społecznościowym na świecie. Od 2023 roku prezesem YouTube jest Neal Mohan. Działanie Serwis używa technologii HTML5 i FLV do wyświetlania filmów zamieszczonych przez użytkowników (tzw. user-generated content), takich jak zwiastuny filmowe lub telewizyjne, teledyski, jak i dzieła amatorskie: wideoblogi i krótkie własne filmy. Większość materiałów została załadowana na YouTube przez prywatne osoby, ale wiele przedsiębiorstw (na przykład Columbia Broadcasting System, BBC, Universal Music Group, Polska Agencja Prasowa, Grupa TVN, CD Projekt), różne instytucje i organizacje oferują część swoich materiałów przez YouTube jako część programu partnerskiego. Niezarejestrowani użytkownicy mogą oglądać filmy, podczas gdy zarejestrowani mają możliwość umieszczenia nieograniczonej liczby filmów. Filmy, które zostaną uznane za zawierające treści nieodpowiednie dla młodszych użytkowników, są dostępne tylko dla zarejestrowanych w wieku co najmniej 18 lat. Umieszczanie filmów zawierających pornografię, objętych prawem autorskim, propagujących nienawiść oraz zachowania przestępcze i będących zniesławieniem jest zabronione w warunkach korzystania z usługi. Profile kont zarejestrowanych użytkowników są określane jako „kanały”. Na stronach serwisu wyświetlane są reklamy. Statystyki Według Google, w 2010 dziennie na YouTubie umieszczanych było ponad 85 tys. filmów, zajmujących ok. 2400 GB. Najpopularniejszym filmem na YouTubie jest Baby Shark Dance. Film przekroczył próg 10 miliardów wyświetleń dnia 13 stycznia 2022 roku. Obecnie ma ponad 13 081 091 040 (stan na 16 lipca 2023). Najpopularniejszym kanałem na YouTubie jest T-Series (poza założonymi przez YouTube kanałami Gry, Muzyka, które posiadają odpowiednio 93,6 mln oraz 119 mln subskrypcji). Posiada on ponad 245 mln subskrypcji i 228 399 324 795 wyświetleń filmów (stan na 16 lipca 2023). Kanał został założony 13 marca 2006 roku. Drugim pod względem popularności kanałem na YouTubie jest MrBeast. Posiada on 168 mln subskrypcji i ponad 28 593 061 918 wyświetleń filmów (stan na 16 lipca 2023). Kanał został założony 20 lutego 2012 roku. Najbardziej nielubianym filmem na YouTubie jest film „YouTube Rewind 2018: Everyone Controls Rewind \| #YouTubeRewind” mający 20 327 559 „łapek w dół” (stan na 16 lipca 2023). Najbardziej lubianym filmem na YouTubie jest teledysk do piosenki Despacito w wykonaniu Luisa Fonsiego mający około 51,8 milionów „łapek w górę” (stan na 16 lipca 2023). Najczęściej komentowanym filmem na YouTubie jest teledysk do piosenki Dynamite zespołu BTS (będący także 4. materiałem wideo z największą liczbą polubień) mający 15 951 934 komentarzy (stan na 16 lipca 2023). Najbardziej lubianym komentarzem pod jakimkolwiek filmem jest komentarz youtubera Setha Evermana o treści „i’m the bald guy” pod teledyskiem piosenki bad guy autorstwa Billie Eilish. Komentarz posiada ponad 3,1 miliony polubień (stan na 12 sierpnia 2020). 27 lutego 2017 roku YouTube ogłosił, że użytkownicy oglądają miliard godzin filmów dziennie. Każdego miesiąca strona jest odwiedzana przez 2 miliardy zalogowanych użytkowników. Na samych urządzeniach mobilnych użytkownicy spędzają średnio godzinę dziennie. Każdy kraj ma własny aktualny ranking najpopularniejszych youtuberów. W Polsce opiera się on o subskrypcję kanałów i liczbę wyświetleń. Biorąc pod uwagę te parametry na pierwszym miejscu jest Blowek, który na swoim koncie ma 5,01 mln subskrypcji i ponad 1 099 844 520 wyświetleń (stan na 17 lipca 2023). 4 lutego 2021 roku najpopularniejszym kanałem w Polsce pod względem liczby subskrypcji i liczby wyświetleń został kanał Bazylland – Tractors & Excavators, który na swoim koncie zebrał 6,96 mln subskrypcji, 810 opublikowanych filmów i 3 224 905 624 wyświetleń (stan na 17 lipca 2022). 14 grudnia 2021 roku YouTube ogłosił, że najpopularniejszą grą komputerową na ich serwisie jest Minecraft, który dzięki filmom publikowanym przez tysiące twórców zdobył bilion wyświetleń. W drugim kwartale 2023 r. YouTube zarobił 7,67 mld dolarów dzięki reklamom, a ponad 2 miliardy zalogowanych użytkowników miesięcznie ogląda YouTube Shorts. Historia serwisu YouTube został założony przez Chada Hurleya, Steve’a Chena i Jaweda Karima, którzy byli wcześniej pracownikami przedsiębiorstwa PayPal. Hurley studiował na Indiana University of Pennsylvania. Chen i Karim studiowali informatykę na University of Illinois at Urbana-Champaign. Nazwa domeny youtube.com została aktywowana 14 lutego 2005, witryna była rozwijana przez kolejne miesiące. Twórcy udostępnili publicznie pierwszą wersję serwisu w maju 2005, sześć miesięcy przed oficjalnym debiutem YouTube’a. Podobnie jak wiele innych technologicznych startupów, YouTube wystartowało za sprawą tzw. anioła biznesu, mając jedynie prowizoryczne biuro w garażu. W listopadzie 2005 przedsiębiorstwo venture capital Sequoia Capital zainwestowało w YouTube 3,5 miliona dolarów amerykańskich. Dodatkowo Roelof Botha – partner przedsiębiorstwa i dawny Chief Financial Officer przedsiębiorstwa PayPal – dołączył do zarządu przedsiębiorstwa YouTube LLC. W kwietniu 2006 Sequoia Capital wniosła 8 milionów dolarów do spółki, która przeżyła ogromny wzrost popularności w ciągu kilku pierwszych miesięcy działalności. Pierwszym filmem opublikowanym w serwisie YouTube jest film pod tytułem Me at the zoo użytkownika jawed (Jawed Karim). Film ten został opublikowany 23 kwietnia 2005 o godzinie 20:27:12 PDT. W czasie lata 2006 YouTube był jedną z najszybciej rosnących witryn internetowych i stał się 5. najbardziej popularną stroną w rankingu Alexa Internet. Według badania z 16 lipca 2006 na YouTubie oglądano 100 milionów filmów dziennie, a 65 tys. nowych filmów umieszczano na serwisie w ciągu doby. Witryna miała średnio 100 milionów odwiedzających miesięcznie. 9 października 2006 ogłoszono, że przedsiębiorstwo może zostać kupione przez Google za 1,65 miliarda dolarów z kapitałem akcyjnym. Umowa zakupu pomiędzy Google i YouTube’em została zawarta po tym, jak YouTube przedstawił ugody z trzema przedsiębiorstwami medialnymi, unikając prawnych konsekwencji naruszania praw autorskich. Umowa została zawarta 13 listopada i była wówczas największą co do wielkości transakcją przedsiębiorstwa Google. Kalendarium Wpływ społeczny Przed wystartowaniem YouTube’a w 2005 roku było bardzo niewiele prostych metod na opublikowanie wideo przez zwykłego użytkownika. Dzięki prostemu interfejsowi YouTube umożliwił każdemu posiadającemu dostęp do Internetu umieszczanie filmów dostępnych dla widowni z całego świata. Szeroki zakres tematów objętych przez filmy z YouTube’a spowodował, że internetowe filmy stały się jedną z najważniejszych części kultury Internetu. Wersje językowe 19 czerwca 2007 roku Eric Schmidt zainaugurował w Paryżu lokalne interfejsy wyświetlane użytkownikom na podstawie lokalizacji. Interfejs w języku polskim został dodany tego samego dnia. Po wejściu na stronę youtube.com lokalizacja i język zostaje wybrana na podstawie adresu IP. Technologia wideo Odtwarzanie wideo – HTML5 YouTube wykorzystuje technologię HTML5, która pozwala na oglądanie filmów bez konieczności instalowania wtyczki Adobe Flash Player lub innej. Odtwarzanie wideo w tej technologii jest możliwe w przeglądarkach obsługujących tag video oraz kodek wideo H.264/MPEG-4 AVC lub format WebM (z kodekiem VP8). Narzędzia Pliki wideo z serwisu YouTube mogą być wyświetlane tylko na stronie serwisu lub w dedykowanej aplikacji i zazwyczaj nie można ich pobrać bezpośrednio. Istnieje jednak wiele narzędzi umożliwiających takie pobranie, np. Youtube-dl albo JDownloader. Youtuber Youtuber (wym. jutuber, „jutjuber”) – osoba zajmująca się tworzeniem i umieszczaniem filmów w serwisie internetowym YouTube. Zobacz też Godtube – zbliżony do YouTube’a serwis, założony w 2007 roku Przypisy Linki zewnętrzne Oficjalna strona YouTube Google Serwisy internetowe Google Amerykańskie usługi udostępniania wideo	694,303
5591	https://pl.wikipedia.org/wiki/Strefa%20Gazy	Strefa Gazy	Strefa Gazy ( []; , Recuat Azza) – obszar położony na wybrzeżu Morza Śródziemnego, graniczący na południowym zachodzie z Egiptem oraz na północy i wschodzie z Izraelem. Długość tego obszaru wynosi 40 km, szerokość ok. 10 km, a całkowita powierzchnia to 360 km². W latach 1922–1948 pod panowaniem Wielkiej Brytanii, która utworzyła Mandat Palestyny. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 181 z 1947 roku przewidywała, że obszar ten będzie częścią planowanego państwa arabskiego. Po I wojnie izraelsko-arabskiej okręg Gazy znajdował się pod wojskowym zarządem Egiptu (1949–67), a później – Izraela (1967–94). Obszar pozostaje pod administracją władz Autonomii Palestyńskiej, jednak od czerwca 2007 faktyczną kontrolę sprawuje organizacja terrorystyczna Hamas (stan na 2019 rok). Strefa Gazy nie jest uznawana za część jakiegokolwiek niepodległego państwa, chociaż za pośrednictwem władz palestyńskich stawia żądania włączenia w skład przyszłego państwa Palestyna. Nazwa Nazwa terytorium pochodzi od jej największego miasta: Gazy. Geografia Strefa Gazy jest położona na Bliskim Wschodzie, na wybrzeżu Morza Śródziemnego. Graniczy na południowym zachodzie z Egiptem, a na południu i wschodzie z Izraelem. Długość granicy z Izraelem wynosi 59 km, a z Egiptem 13 km. Długość Strefy wynosi 40 km, szerokość ok. 10 km, a jej łączna powierzchnia to 360 km² (nieco więcej niż Kraków). Teren jest płaski lub lekko pofałdowany, a jego pofałdowanie wynika głównie z obecności nadmorskich wydm. Najwyżej położonym punktem jest wzgórze Abu ‘Awdah (Joz Abu’ Auda) 105 m n.p.m. Obszar strefy pozbawiony jest wód powierzchniowych. Tutejsze ziemie podlegają silnym procesom pustynnienia, a nieracjonalnie prowadzona gospodarka wodna wpływa na zasolenie zasobów słodkiej wody i zanieczyszczenie ich ściekami. Do bogactw naturalnych należą zasoby gazu ziemnego. Klimat Strefa Gazy ma klimat śródziemnomorski, który charakteryzuje się gorącymi i suchymi latami oraz łagodnymi zimami. Wiosna rozpoczyna się w marcu, a w drugiej połowie maja rozpoczyna się lato. Średnia temperatura latem wynosi , a zimą . Zimą zdarza się spadek temperatury do . Największe opady deszczu występują pomiędzy listopadem a marcem. Średnie roczne opady atmosferyczne wynoszą ok. 300 milimetrów. Podział administracyjny Strefa Gazy podzielona jest administracyjnie na pięć muhafaz: Gaza Północna () – jest położone na północ od miasta Gaza. Według szacunków Palestyńskiego Centralnego Biura Statystyk w 2017 roku żyło tu 368 978 mieszkańców. Znajdują się tu trzy miasta (Bajt Hanun, Bajt Lahija, Dżabalija), dwie wioski (al-Beddawiya, Izbat Beit Hanun) oraz jeden obóz uchodźców (Dżabalija). Gaza () – obejmuje miasto Gazę i jego okolicę. Według szacunków Palestyńskiego Centralnego Biura Statystyk w 2017 roku mieszkało tu 652 597 osób. Znajduje się tu jedno miasto (Gaza), trzy wioski (Juhor ad-Dik, Madinat al-Awda, al-Mughraqa) oraz jeden obóz uchodźców (Al-Shati). Dajr al-Balah () – jest położone na południe od miasta Gazy, w środkowej części Strefy Gazy. Według szacunków Palestyńskiego Centralnego Biura Statystyk w 2017 roku gubernatorstwo miało 273 200 mieszkańców. Znajdują się tutaj dwa miasta (Dajr al-Balah, Az-Zawajda), dwie wioski (al-Musaddar, Wadi as-Salqa) oraz cztery obozy uchodźców (Al-Burajdż, Dajr al-Balah, Al-Maghazi, Nusajrat). Chan Junus () – jest położone wokół miasta Chan Junus. Według szacunków Palestyńskiego Centralnego Biura Statystyk w 2016 roku w prowincji mieszkało 370 638 osób. Znajdują się tutaj trzy miasta (Abasan al-Kabira, Chan Junus, Bani Suhajla), dziewięć wiosek (Abasan al-Saghira, Khuza’a, al-Qarara, al-Fukhari, Qa’al-Kharaba, Qa’al-Qurein, Qizan an-Najjar, Umm Kameil, Umm al-Kilab). Rafah () – jest położone w południowej części Strefy Gazy, przy granicy z Egiptem. Według szacunków Palestyńskiego Centralnego Biura Statystyk w 2017 roku gubernatorstwo miało 233 878 mieszkańców. Znajduje się tutaj pięć miast (Rafah, Al-Bajuk, Al-Mawasi, Al-Karja as-Suwajdija, Szokat as-Sufi) oraz dwa obozy uchodźców (Rafah, Tall as-Sultan). Demografia Według szacunków Palestyńskiego Centralnego Biura Statystyk w 2017 w Strefie Gazy żyło osób, z czego 1,3 mln było uchodźcami palestyńskimi, pozostającymi pod opieką międzynarodowej agencji UNRWA (ang. United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East). Większość Palestyńczyków jest potomkami uchodźców, którzy opuścili swoje domy podczas wojny izraelsko-arabskiej 1948. Od tego czasu nieustannie notuje się duży wzrost populacji. Głównym tego powodem jest bardzo wysoki współczynnik dzietności, szacowany w 2017 roku na 4,13 dzieci na kobietę, co daje Strefie Gazy 31. miejsce na świecie pod względem dzietności (na 224 kraje uwzględnione w zestawieniu). Gęstość zaludnienia wynosi 5203 osób/km². Pod względem wyznaniowym większość mieszkańców jest sunnitami. Procentowo liczba muzułmanów to 98–99%, chrześcijan jest mniej niż 1%. Historia Historia ziem Kanaanu zawsze była określona przez strategiczne położenie przy szlaku handlowym Via Maris łączącym Afrykę Północną z krajami Lewantu na północy. Przez wieki był to najważniejszy szlak transportu towarów we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego, wpływając na dzieje całego Bliskiego Wschodu. Starożytność Badania archeologiczne dowodzą, że pierwsze ślady osadnictwa ludzkiego w obszarze dzisiejszej Gazy pochodzą z V tysiąclecia p.n.e. Pojawiły się wówczas pierwsze osady rolnicze. Znalezione liczne zabytki rękodzieła: wyroby garncarskie i z kości słoniowej, co dowodzi, że ludzie ci posiadali wyraźnie wykształconą kulturę. Pod koniec IV tysiąclecia p.n.e. na ziemie Kanaanu zaczęły napływać pierwsze fale ludności egipskiej. Około 3400 p.n.e. Egipcjanie wznieśli twierdzę Taur Ikhbanah, która znajdowała się na południe od dzisiejszego miasta Gazy. Była to pierwsza starożytna twierdza egipska wzniesiona na zewnątrz starożytnego Egiptu. Z tego okresu pochodzą znalezione przedmioty wykonane z miedzi, wydobywanej w rejonie Petry. Dowodzi to utrzymywania więzi handlowych pomiędzy tymi ziemiami. Około 3300–3000 p.n.e. w obszarze Gazy rozwinęły się pierwsze ośrodki miejskie. Były to: Tell es-Sakan (początkowo twierdza egipska), Tell el-Ajjul i Gaza. Wraz z rozwojem handlu zmieniały się związki pomiędzy Egiptem a Kanaanem. Lądowym szlakiem handlowym „Via Maris” transportowano coraz więcej towarów, przyczyniając się do rozwoju gospodarczego położonych przy nim miast. Jednak z czasem interesy gospodarcze Egiptu przesunęły się na północ do dzisiejszego Libanu, skąd zaczęto sprowadzać drogą morską drzewo cedrowe. Rola Gazy została wówczas zredukowana do niewielkiego portu morskiego, do którego zawijały jedynie statki z podstawowymi towarami. Cały region zaczął wówczas cierpieć z powodu upadku gospodarki, a niepotrzebna już twierdza Tell es-Sakan została przez Egipcjan porzucona. Około XXV wieku p.n.e. rejon Gazy przeżył znaczny wzrost populacji, związany z osiedleniem się ludności kananejskiej. Jednak już w XXIII wieku p.n.e. nastąpiła zapaść gospodarcza i upadek tutejszych miast. Na miejscu opuszczonych miejscowości pojawiły się obozy nomadów, przemieszczających się z miejsca na miejsce w poszukiwaniu żywności, wody, opału i pastwisk dla zwierząt hodowlanych. Ponowne ożywienie koniunkturalne i rozwój społeczny pojawiły się w XX wieku p.n.e. Pojawiły się ośrodki miejskie Tell es-Sakan, Tell el-Ajjul i Gaza. Przed 1650 p.n.e. część Egiptu została przejściowo zajęta przez Kananejczyków. Wydarzenia te przyczyniły się do rozwoju handlu międzynarodowego. W 1484 p.n.e. egipski faraon Totmes III podbił obszar Gazy. Miasto Gaza zaczęło wówczas pełnić rolę egipskiej stolicy administracyjnej w Kanaanie. Pochodzące z około 1310 p.n.e. Listy amarneńskie wymieniają nazwę miasta „Azzati” (współczesna Gaza), które zostało ufortyfikowane przez faraona Seti I. Przez obszar Gazy przebiegała wówczas strategiczna droga lądowa (tzw. Droga Horusa), przy której odkryto pozostałości kilku starożytnych fortec egipskich. Około 1200 p.n.e. zaczęli napływać tutaj Filistyni, którzy zajęli nadmorskie miasta kanaanejskie (Gaza, Ekron, Aszdod, Aszkelon i Gat). Filistyni zdołali także przejściowo osiedlić się w części Egiptu. Wprawdzie faraon Ramzes III wypędził ich, nie był on jednak w stanie wyprzeć ich z pasa nadmorskiego Kanaanu. Według Biblii największym tutejszym miastem była Gaza, która była miastem kananejskim (por. Księga Rodzaju 10:19), zależnym politycznie od Egiptu. Miasto było wówczas dobrze prosperującym portem morskim i stolicą pięciu satrapii filistyńskich (Gaza, Ekron, Aszdod, Aszkelon i Gat). Stary Testament wspomina historię izraelskiego sędziego Samsona, który został wzięty do niewoli przez Filistynów i przyprowadzony do Gazy. Poniósł on śmierć burząc świątynię filistyńskiego boga Dagona (Księga Sędziów 16:28–30). Przez długie lata pentapolis filistyńska cieszyło się względną niezależnością, płacąc jednak daniny potężniejszym sąsiadom. W 1000 p.n.e. kontrolę nad tymi ziemiami zdobył król izraelski Dawid. Około 800 p.n.e. założono starożytne miasto i port morski Anthedon, które pozostawało zamieszkane jako miasto Tida do 1100 roku n.e. Jest to miejsce, w którym archeolodzy odkryli wiele cennych skarbów. W 734 p.n.e. Gaza została lennikiem neoasyryjskim. W 609 p.n.e. egipski faraon Necho II przejściowo odzyskał kontrolę nad Gazą, ale już w 605–601 p.n.e. została ona zdobyta przez Neobabilończyków. Za panowania króla Cyrusa Wielkiego Gaza ofiarowała 20–30 ton kadzidła, aby utrzymać status sojusznika perskiego, za co została zwolniona z obowiązku płacenia corocznego hołdu lennego. W tym okresie nastąpił szybki rozwój obszaru Gazy. Grecki historyk Herodot przedstawił Gazę jako duże miasto portowe, otoczone murami obronnymi. Rozwojowi miasta sprzyjało korzystne położenie na skrzyżowaniu szlaków karawan handlowych. Około 520 p.n.e. na terenie Gazy powstały faktorie greckie. Głównymi towarami były: kadzidło, lecznicza mira, grecka porcelana i bite monety (z 380 p.n.e. pochodzą odnalezione monety bite na wzór ateńskich). W 332 p.n.e. macedoński król Aleksander Wielki po zdobyciu Gazy dokonał masakry ludności, a ocalałe kobiety i dzieci uczynił niewolnikami. Miasto stało się kolonią grecką, zamieszkaną w większości przez Beduinów. Po śmierci Aleksandra Wielkiego w wyniku wojen diadochów rejon Gazy znalazł się pod panowaniem dynastii Ptolemeuszy, którzy kontrolowali Egipt i Judeę. Dążąc do podbicia terenów dzisiejszej Syrii i Libanu, Ptolemeusz stoczył w 321 p.n.e. bitwę pod Gazą, w której pokonał Seleucydów (w bitwie wzięły udział słonie bojowe). W wyniku serii kolejnych wojen w 198 p.n.e. Gaza przeszła w ręce Seleucydów. W ich państwie znajdowały się ważniejsze kraje Bliskiego i Środkowego Wschodu: Syria, Mezopotamia, Persja oraz dolina Indusu. Rządy Seleucydów doprowadziły do wybuchu w 167 p.n.e. żydowskiego powstania Machabeuszy, które doprowadziło do powstania państwa Machabeuszy. Dobrze rozwijający się obszar Gazy znalazł się strefie interesów Machabeuszy. Jonatan Machabeusz w swojej kampanii 145–143 p.n.e. zdobył i zniszczył miasta Gaza i Anthedone. Aleksander Jannaj przez rok oblegał Gazę w 102 p.n.e. Gdy w końcu mieszkańcy poddali się, Aleksander zniszczył Gazę, Anthedone i Raphia. W owym czasie Żydzi pogrążyli się w wojnie domowej pomiędzy stronnictwami Saduceuszów a Faryzeuszów, co w 63 p.n.e. wykorzystali Rzymianie i zajęli Judeę. Obszar Gazy wszedł w skład prowincji syryjskiej. W 57 p.n.e. rzymski prokonsul Gabiniusz odbudował Gazę, która stała się ważnym ośrodkiem kulturalnym i religijnym (świątynia Marneion). W 35 p.n.e. cesarz Oktawian August oddał miasto z okolicznymi ziemiami w ręce króla Judei Heroda Wielkiego. Pod jego rządami w rejonie Gazy znacznie wzrosła liczebność Żydów, jednak samo miasto pozostało pogańskie. Tutejsze świątynie były poświęcone różnym bogom, w tym Marnasowi (kreteńskiemu Zeusowi), Słońcu, Afrodycie, Apollinowi, Hestii, Hekate. Gdy w 66 roku n.e. wybuchła wojna żydowska (66–73) przeciwko cesarstwu rzymskiemu. Żydzi, mszcząc się za masakrę w Cezarei, zniszczyli Gazę, Anthedone i ich okoliczne wioski. W 130 r. rzymski cesarz Hadrian odwiedził odbudowaną Gazę. Po stłumieniu kolejnego żydowskiego powstania Bar-Kochby, Rzymianie w roku 135 zmienili nazwę kraju z Judea na Syria Palestina (Syria palestyńska, czyli filistyńska – od nazwy tutejszych ziem „Philistia”). Gdy w 395 roku cesarz Teodozjusz umierając podzielił Imperium Rzymskie na Cesarstwo Zachodniorzymskie i Cesarstwo Wschodniorzymskie (czyli Bizancjum), Palestyna z rejonem Gazy znalazły się pod kontrolą Bizancjum. W 401 roku cesarz Arkadiusz zakazał w Gazie kultu pogańskiego. Doszło wówczas do prześladowania pogan i niszczenia ich mienia i kultury. Zamieszki w mieście – w którym istniało 8 świątyń pogańskich, a gmina chrześcijańska liczyła jedynie około 200 osób – trwały 10 dni. Na miejscu zburzonej świątyni rzymskiej arcybiskup Gazy św. Porfiriusz zbudował kościół na rzucie krzyża (bazylikę Eudokii). W okolicach miasta żył na przełomie III i IV wieku św. Hilarion, którego życie opisał św. Hieronim. Mnich ten przeszczepił na ziemię palestyńską życie eremickie, będąc wcześniej uczniem św. Antoniego Wielkiego. W Dajr al-Balah wybudowano klasztor św. Hilariona, który znajdował się przy miejscu pochówku św. Hilariona. Miasto Dajr al-Balah zawdzięcza swoją nazwę właśnie jemu, ponieważ arabskie słowo „deir” oznacza „klasztor”, a „al-balah” oznacza „palmy” (rosnące wokoło). Średniowiecze Gdy w roku 496 król Aksum podarował cesarzowi Anastazjuszowi I żyrafę, która trafiła najpierw do portu w Gazie. Wydarzenie to wywarło duży wpływ na artystów Gazy, m.in. twórców mozaik. W 536 roku biskup Marcjan konsekrował kościół pod wezwaniem św. Sergiusza, a w 540 roku miało miejsce apogeum chrześcijańskiej obecności w Gazie. Z miasta wyruszyły wówczas pielgrzymki w kierunku Synaju. W 615 roku Gaza przeżyła inwazję wojsk perskich Chosroesa II Parwiza z dynastii Sasanidów. W roku 634 rejon Gazy zajęli muzułmanie, jednak samo miasto zostało zdobyte w 637 bez większego oporu. Ogromna większość mieszkańców tych okolic przeszła wówczas na islam. Ci, którzy pozostali chrześcijanami, mieli pozwolenie na wyznawanie swojej wiary. W 661 roku obszar Gazy wszedł w skład kalifatu Ummajjadów. W roku 750 nastąpił koniec dominacji Umajjadów i początek epoki Abbasydów. Gaza była wówczas ważnym ośrodkiem handlu i rzemiosła, a jednocześnie centrum kultury muzułmańsko-chrześcijańskiej z tolerancyjnym prawem islamskim. Dla muzułmanów miasto Gaza miało szczególne znaczenie, ponieważ było miejscem pochówku Haszima, dziadka Mahometa. Z tego powodu miasto zostało odbudowane, a architektura chrześcijańska wymieszała się z architekturą islamską. Wybudowano górujący nad miastem meczet Umar Ibn Al-Khattab. Urodził się tutaj islamski teolog Muhammad al-Shafi (767–820), który założył sunnicki mazhab (Szafi). Dominującym językiem stał się arabski, chociaż greka i aramejski nadal pozostawały w powszechnym użyciu. W latach 780–800 doszło do licznych napadów Beduinów od strony pustyni. W roku 978 Gaza weszła do kalifatu Fatymidów, a w latach 1079–1099 była pod panowaniem Wielkich Seldżuków. Fanatyczne postępowanie Seldżuków i ograniczanie chrześcijanom prawa dostępu do miejsc świętych w Ziemi Świętej doprowadziły do zorganizowania w 1096 roku I wyprawy krzyżowej. W 1100 roku krzyżowcy zajęli rejon Gazy, który włączyli w granice Królestwa Jerozolimskiego. W 1149 roku król Baldwin III ufortyfikował Gazę i oddał ją w ręce templariuszy. Nastąpił wówczas rozwój miasta dolnego, pełniącego rolę służebną wobec fortecy, która była wykorzystywana do atakowania pobliskiego arabskiego miasta Aszkelon. W roku 1178 wojska muzułmańskie sułtana Saladyna zdobyły miasto Gazę. W następnych latach Saladyn kontynuował swoje podboje i w roku 1187 zajął Jerozolimę, doprowadzając do upadku Królestwa Jerozolimskiego. Saladyn promował surowe islamskie poglądy sunnizmu na religię i oświatę, co walnie przyczyniło się do zjednoczenia podbitych przez niego ziem. Stojący w Deir al-Balah klasztor św. Hilariona przebudowano wówczas na meczet Al Khader. Siły angielskie i francuskie (III wyprawa krzyżowa) odzyskały część ziem, w tym Gazę, którą zajął w 1191 roku król Ryszard I Lwie Serce. Odbudowano wówczas fortyfikacje Gazy, jednak już w roku 1193 musiano je rozebrać w wyniku zawartych porozumień Traktatu Jafy. Krzyżowcy przebudowali wielki meczet w Gazie na Katedrę św. Jana Chrzciciela (obecnie meczet Great Omari). W 1250 roku obszar Gazy znów powrócił pod panowanie muzułmanów. W roku 1260 Gaza została całkowicie zniszczona przez najazd mongolski Hulagu-chana. W roku 1277 rozpoczął się okres bujnego rozwoju rejonu Gazy pod panowaniem mameluków z Damaszku. Był on przerwany w 1294 roku przez trzęsienie ziemi, które spustoszyło Gazę. W 1340 odbudowano wielki meczet. Arabski podróżnik Ibn Batutta odwiedził Gazę w 1355 roku i opisał ją jako „miasto duże i ludne, posiadające wiele meczetów. Nie było jednak żadnych murów wokół niego. Był tam stary wspaniały meczet”. Czasy nowożytne W 1516 roku obszar Gazy został przyłączony do Imperium Osmańskiego. Gaza była wówczas już małą miejscowością, z nieczynnym portem, zniszczonymi budynkami i podupadłą gospodarką. Wojska tureckie szybko zdławiły mały opór i Region Gazy (tur. Sanjak Gazy) wszedł w skład prowincji Syrii. W 1660 roku Gaza została uznana stolicą Palestyny, co dało początek okresu nowej świetności miasta. Odnowiono stary meczet i wybudowano kilkanaście nowych. Pojawiły się łaźnie i targowiska tureckie. W roku 1799 przez obszar Gazy przeszły wojska francuskie, dowodzone przez Napoleona Bonaparte. Napoleon kazał w Gazie pozbawić życia 2000 jeńców tureckich, których nie mógł ani transportować, ani żywić. Jednak obecność Francuzów była tak krótka, że nie wywarła większego wpływu na tutejszą kulturę. Po kilku miesiącach Gaza wróciła pod panowanie tureckie. Na początku XIX wieku obszar Gazy został zdominowany kulturowo przez Egipt. W 1832 roku Muhammad Ali (Pasza), dążąc do stworzenia imperium egipskiego, podbił Gazę z większą częścią Palestyny. Od tego czasu mieszkańcy tych ziem czerpali zyski z handlu karawanowego między Syrią a Egiptem. W 1840 roku w pobliżu Gazy doszło do bitwy wojsk tureckich z egipskimi, która położyła kres egipskiemu panowaniu nad Palestyną. XX wiek rozpoczął się od dwóch niszczycielskich trzęsień ziemi w roku 1903 i 1914. Podczas I wojny światowej w roku 1917 obszar Gazy stał się polem ciężkich walk pomiędzy wojskami tureckimi a brytyjskimi. 8 stycznia 1917 roku australijskie i nowozelandzkie oddziały konne zaatakowały i zdobyły turecki fort w mieście Rafah. 26 marca 1917 roku doszło do I bitwy o Gazę, podczas której brytyjski atak poniósł klęskę głównie z powodu braku komunikacji między nacierającymi oddziałami. Do II bitwy o Gazę doszło 17 kwietnia 1917 roku. Ten atak został poprzedzony ostrzałem artyleryjskim (z użyciem broni gazowej), a w walkach użyto kilku czołgów. Pomimo tego Brytyjczycy ponieśli ciężkie straty i nie zdołali przełamać pozycji tureckich w Gazie. Po wzmocnieniu oddziałów wojska brytyjskie przeprowadziły kolejną ofensywę, podczas której doszło do III bitwy o Gazę (31 października – 7 listopada 1917 roku). Ostatecznie brytyjski generał Edmund Allenby wkroczył do Gazy jako zwycięzca, a następnie 9 grudnia 1917 roku – do Jerozolimy. Historia najnowsza Po zakończeniu I wojny światowej decyzją Ligi Narodów obszar Gazy wraz z Palestyną przypadł Wielkiej Brytanii, która utworzyła na tym obszarze Mandat Palestyny. Oficjalne nadanie pełnomocnictw mandatowych nastąpiło 1 lipca 1920 roku. Począwszy od Starożytności, przez cały ten czas w obszarze Gazy zamieszkiwali Żydzi. Dopiero arabskie zamieszki w Gazie w 1929 zmusiły ich do opuszczenia tego obszaru. W następstwie rozruchów arabskich brytyjskie władze mandatowe zakazały Żydom zamieszkiwania w obszarze Gazy. Mimo tego w 1930 roku grupa syjonistów utworzyła w środkowej części tego obszaru kibuc Kefar Darom. Został on ewakuowany i zniszczony podczas zamieszek arabskich w latach 1936–1939, a odbudowany w 1946 roku. Gdy w latach 1947–1948 zaczęły mnożyć się incydenty zbrojne pomiędzy Arabami a Żydami, rząd brytyjski zdał sobie sprawę, że sytuacja w Mandacie Palestyny wymyka się spod kontroli. Dlatego 2 kwietnia 1947 oficjalnie przekazał sprawę Palestyny do Organizacji Narodów Zjednoczonych, która 29 listopada 1947 roku przyjęła rezolucję nr 181. Była to decyzja w sprawie podziału Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie. W myśl tego planu obszar Gazy miał znajdować się w nowo utworzonym państwie arabskim. Po proklamacji niepodległości Izraela 14 maja 1948 roku rozpoczęła się I wojna izraelsko-arabska. W trakcie walk obszar Gazy został zajęty przez wojska egipskie. Podczas rozmów o warunkach ogłoszenia zawieszenia broni, które były prowadzone na wyspie Rodos, Izrael żądał całkowitego wycofania się Egipcjan z obszaru dawnej Palestyny. Po trudnych rozmowach porozumienie o zawieszeniu broni między Izraelem a Egiptem podpisano 24 lutego 1949 roku. Na jego mocy wojska egipskie pozostały w obszarze Gazy, który od tej pory był nazywany „Strefą Gazy”. W ten sposób rozpoczął się okres egipskiej okupacji Gazy, który trwał do 1967 roku (z przerwą czterech miesięcy podczas kryzysu sueskiego w 1956 roku, kiedy to Izrael zajął strefę). Pod koniec I wojny izraelsko-arabskiej, 22 września 1948 roku Liga Arabska ogłosiła powstanie w mieście Gaza rządu palestyńskiego (arab. حكومة عموم فلسطين, hukumat 'umum Filastin). Ogłosił on 1 października 1948 roku powstanie niepodległego państwa Palestyny. Na czele rządu stanął premier Ahmed Hilmi Abd al-Baqi, ministrem spraw zagranicznych został Jamal al-Husayni. Rząd uznał flagę palestyńską. Utworzenie tego rządu zostało zaplanowane przez Ligę Arabską jako próba ograniczenia wpływów Transjordanii na ziemiach palestyńskich. Okazało się jednak, że rząd nie został uznany przez Transjordanię i żadne nie-arabskie państwo. Uznały go jedynie: Egipt, Syria, Liban, Irak, Arabia Saudyjska i Jemen. W rzeczywistości palestyński rząd w Gazie znajdował się pod całkowitą kontrolą Egiptu i wywierał niewielki wpływ na sytuację Palestyńczyków w Strefie Gazy. Został on później przeniesiony z Gazy do Kairu. Rząd wydawał palestyńskie paszporty, które zostały unieważnione w 1959 roku przez egipskiego prezydenta Gamal Abdel Nasera. Egipt nigdy formalnie nie anektował Strefy Gazy, ale traktował ją jak terytorium okupowane i zarządzał przez gubernatora wojskowego. Po I wojnie izraelsko-arabskiej w 1948 roku do Strefy Gazy napłynęło wielu uchodźców palestyńskich z terenów zajętych przez Izrael. Spowodowało to znaczny wzrost populacji Strefy. Palestyńscy uchodźcy nigdy nie otrzymali oferty uzyskania obywatelstwa egipskiego. 8 grudnia 1949 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ formalnie powołało Agencję Narodów Zjednoczonych dla Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie (ang. United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East, UNRWA). W wielu obozach uchodźców w Strefie Gazy zaczęły od 1948 roku powstawać grupy palestyńskich bojowników fedainów (arab. فدائيون, fidā'iyūn), które przenikały na terytorium Izraela i przeprowadzały ataki terrorystyczne. Palestyńczycy traktowali to jako formę wojny partyzanckiej, podczas gdy rząd izraelski przedstawiał ich jako terrorystów. Ataki były jednak przeprowadzane z pozostającej pod egipską kontrolą Strefy Gazy, i to mimo obowiązującego zawieszenia broni izraelsko-egipskiego. Według Martina Filberta w latach 1951–1955 w wyniku tych ataków zginęło 1967 Izraelczyków. Agencja Żydowska podaje inną liczbę ofiar w latach 1951–1956: 400 zabitych i 900 rannych. Największe nasilenie ataków fedainów ze Strefy Gazy nastąpiło po 1954, kiedy to egipski rząd formalnie wyraził zgodę na utworzenie obozów szkoleniowych dla fedainów w Strefie Gazy i w północno-wschodniej części Półwyspu Synaj. Aby przeciwdziałać tym atakom, Izraelczycy utworzyli w sierpniu 1953 roku jednostkę specjalną Unit 101 (hebr. יחידה 101). W lutym 1955 roku przeprowadziła ona duży atak na egipskie pozycje w Strefie Gazy. Operacja nazywała się „Czarna Strzała” i dowodził nią Ariel Szaron. W jej wyniku zginęło 42 egipskich żołnierzy, a 36 zostało rannych. Izraelczycy stracili 8 żołnierzy. Operacja ta wywołała wielki wstrząs w Strefie Gazy i Egipcie. Ogółem raporty ONZ wymieniają 17 izraelskich rajdów odwetowych i 31 ataków na arabskie miasta przeprowadzonych w Strefie Gazy w latach 1949–1956. W 1956 roku izraelskie oddziały wkroczyły do miasta Chan Junus w Strefie Gazy i przeprowadziły przeszukiwania domów w poszukiwaniu fedainów oraz broni. Podczas tej operacji zginęło 275 Palestyńczyków oraz dodatkowo w obozie uchodźców w Rafah zginęło 111 Palestyńczyków. Izrael wyjaśnił, że tak duża liczba ofiar wynikała z „oporu uchodźców”. Podczas kryzysu sueskiego w 1956 roku Izraelczycy wkroczyli do Strefy Gazy i okrążyli siły egipskie w rejonie Gazy i Rafah. Izraelskie siły wyłapywały fedainów, których prawdopodobnie rozstrzelano w dwóch masakrach. Liczbę zabitych ocenia się na 66 fedainów, chociaż dyplomacja Stanów Zjednoczonych wskazywała, że z 500 fedainów wziętych do niewoli zabito „około 30”. Strefa Gazy znalazła się pod izraelską kontrolą w wyniku wojny sześciodniowej w 1967 roku. Pod izraelską okupacją Żydzi utworzyli w południowo-zachodniej części Strefy blok osiedli Gush Katif. W sumie w Strefie Gazy wybudowano 21 żydowskich osiedli, które zajmowały 20% powierzchni terytorium. Założono je z powodów ideologicznych oraz względów bezpieczeństwa. Strefa Gazy pozostawała pod izraelską okupacją do 1994 roku. W marcu 1979 roku Izrael i Egipt podpisały traktat pokojowy izraelsko-egipski. Kwestie statusu Strefy Gazy nie zostały umieszczone w traktacie, jednak Egipt zrzekł się wszystkich roszczeń terytorialnych do ziem pozostających poza międzynarodowymi granicami. W maju 1994 roku doszło do zawarcia porozumienia z Oslo, które dało początek tworzenia Autonomii Palestyńskiej. 4 maja 1994 roku Izrael i Organizacja Wyzwolenia Palestyny podpisały w Kairze Porozumienie Gaza-Jerycho o utworzeniu ograniczonej Autonomii Palestyńskiej w Strefie Gazy i okolicy miasta Jerycho. Znaczna część Strefy Gazy (poza obszarem żydowskich osiedli i terenów wojskowych) przeszła wówczas pod palestyńską administrację. Izraelskie oddziały wycofały się z miasta Gaza i innych obszarów miejskich Strefy, pozostawiając je pod kontrolą nowo powstałej palestyńskiej policji. Jednak pomimo wycofania się, Izrael sprawował całkowitą kontrolę nad przestrzenią powietrzną oraz granicami lądowymi i morskimi Strefy. Jasir Arafat wybrał Gazę jako pierwszą stolicę Autonomii Palestyńskiej. W marcu 1996 roku w Gazie odbyła się inauguracyjna sesja Palestyńskiej Rady Narodowej. Palestyńska populacja w Strefie Gazy cierpiała z powodu złego zarządzania i wysokiej korupcji. Większość inwestycji budowlanych i przemysłowych w Strefie było uzależnionych od wysokich łapówek, których wymagała administracja oraz palestyńskie siły bezpieczeństwa. Powodowało to wzrost niezadowolenia społecznego. Gdy we wrześniu 2000 roku wybuchło palestyńskie powstanie Intifada Al-Aksa, zbrojne organizacje Hamas i Islamski Dżihad przeprowadziły ze Strefy Gazy wiele ataków terrorystycznych na Izrael. Był to także początek ostrzału rakietowego i moździerzowego żydowskich osiedli oraz terenów przygranicznych ze Strefą. Sytuacja ta stawała się coraz trudniejsza dla rządu izraelskiego, który w lutym 2005 roku podjął decyzję o jednostronnym wycofaniu się ze Strefy Gazy. W okresie od 15 sierpnia do 12 września 2005 roku ewakuowano wszystkie żydowskie osiedla ze Strefy Gazy. Zlikwidowano także wszystkie bazy wojskowe i zniesiono zamknięte strefy militarne (w tym opuszczono międzynarodową granicę Strefy Gazy z Egiptem – Egipt zobowiązał się do przejęcia kontroli nad granicą i uniemożliwienia przemytu zakazanych towarów). Pod kontrolą izraelską pozostały jedynie przejścia graniczne, w tym sprawowano monitoring nad przejściem między Strefą a Egiptem w Rafah. 25 stycznia 2006 roku odbyły się palestyńskie wybory parlamentarne, które niespodziewanie wygrał Hamas. Izrael i społeczność międzynarodowa (Stany Zjednoczone i Unia Europejska) odmówiły jednak uznania prawa Hamasu do sprawowania rządów w Autonomii Palestyńskiej. Hamas jest powszechnie postrzegany jako organizacja terrorystyczna, która odmawia uznania prawa do istnienia państwa Izrael. Z tego powodu przerwano bezpośrednią pomoc dla palestyńskiego rządu i skierowano ją do niezależnych organizacji humanitarnych. Wywołało to zamieszanie polityczne i gospodarczą zapaść, zmuszając wielu Palestyńczyków do emigracji zarobkowej ze Strefy Gazy. W styczniu 2007 roku w Strefie Gazy wybuchły gwałtowne walki pomiędzy zbrojnymi frakcjami Hamasu a Al-Fatah. Skala walk przyjęła rozmiary palestyńskiej wojny domowej. Ostatecznie Hamas pokonał siły Al-Fatah i przejął kontrolę nad Strefą Gazy. Przywódcy polityczni Hamasu ogłosili się legalnym rządem Autonomii Palestyńskiej. Palestyński prezydent Mahmud Abbas zareagował ogłoszeniem stanu wyjątkowego, rozwiązał rząd jedności narodowej i sformował nowy rząd, bez udziału Hamasu. Nowy rząd został uznany przez społeczność międzynarodową (w tym przez Egipt, Jordanię i Arabię Saudyjską). Egipt przeniósł swoją ambasadę z Gazy na Zachodni Brzeg. Od tamtej pory rząd Hamasu w Strefie Gazy pozostaje w całkowitej izolacji międzynarodowej, dyplomatycznej i gospodarczej. Nowy palestyński rząd premiera Salam Fajjada podjął próbę pojednania z Hamasem, pod warunkiem zwrócenia Autonomii Palestyńskiej kontroli nad Strefą Gazy. Hamas po przejęciu kontroli nad Strefą Gazy rozpoczął usuwanie urzędników Al-Fatah ze wszystkich stanowisk. Amnesty International poinformowała o zamknięciu gazet i nękaniu dziennikarzy. Doszło również do prześladowań i napaści na chrześcijan. Przez cały ten czas Hamas kontynuował przemyt broni i amunicji do Strefy Gazy. Broń ta była wykorzystywana do ostrzału rakietowego przygranicznych terenów Izraela. Według danych izraelskich od przejęcia przez Hamas kontroli nad Strefą Gazy do końca stycznia 2008 roku na Izrael spadło 697 rakiet i 822 pociski moździerzowe. W odpowiedzi Izrael atakował wyrzutnie rakiet Kassam i wojskowe obiekty Hamasu. 19 września 2007 roku rząd izraelski ogłosił Strefę Gazy wrogim terytorium i wprowadził ograniczenia w dostawach paliwa i energii elektrycznej. W styczniu 2008 roku nastąpiło gwałtowne pogorszenie sytuacji i 19 stycznia Izrael wstrzymał dostawy paliwa, wywołując niedobory w prądzie. Społeczność międzynarodowa potępiła Izrael za wymierzanie zbiorowej kary mieszkańcom Strefy Gazy. Na początku marca 2008 izraelskie naloty i operacje lądowe spowodowały śmierć 110 Palestyńczyków w Strefie Gazy. Pomimo apeli izraelskich i nacisków międzynarodowych Egipt nie uszczelnił granicy ze Strefą Gazy, umożliwiając dalszy przemyt broni. W okresie od 27 grudnia 2008 do 18 stycznia 2009 roku armia izraelska przeprowadziła w Strefie Gazy operację „Płynny Ołów” przeciwko Hamasowi. W sumie zginęło 1300 Palestyńczyków i 13 Izraelczyków. Po 22 dniach walk Izrael zgodził się na wprowadzenie zawieszenia broni i wycofał swoje wojska ze Strefy. W 2018 roku w mediach pojawiły się informacje na temat projektu planu pokojowego opracowanego w administracji Donalda Trumpa, w ramach którego strefa Gazy zostałaby powiększona czterokrotnie przez włączenie terytoriów należących do Egiptu, w zamian Egipt uzyskałby terytoria izraelskie wzdłuż dotychczasowej granicy między tymi państwami, a Izrael uzyskał część obszaru Zachodniego Brzegu Jordanu z osiedlami żydowskimi. Gospodarka Port morski w mieście Gaza. Dwa lotniska z jednym utwardzonym pasem startowym. Jedno lądowisko dla helikopterów. Produkcja energii 140 MW (2005), konsumpcja 230 MW (2005). Bezrobocie 34,8% (2006). Główne produkty rolne: oliwki, cytrusy, warzywa, wołowina, nabiał. The World Factbook wymienia jedną stację telewizyjną i 10 radiowych (2008). Uwagi Przypisy Linki zewnętrzne Zdjęcie satelitarne Strefy Gazy Google Maps Mapa Strefy Gazy z grudnia 1991 (widoczne żydowskie osiedla i drogi dojazdowe) Mapa Strefy Gazy z marca 1999 Palestine’s Web Directory Geografia Izraela Regiony Palestyny	625,116
44895	https://pl.wikipedia.org/wiki/Polska	Polska	"Polska, Rzeczpospolita Polska (RP) – państwo unitarne w Europie Środkowej, położone między M(...TRUNCATED)	605,457
16298	https://pl.wikipedia.org/wiki/Hamas	Hamas	"Hamas (, wym. [], dosłownie „zapał, entuzjazm”, ale też akronim Harakat al-Mukawamma al-Isl(...TRUNCATED)	540,029
70575	https://pl.wikipedia.org/wiki/Robert%20Oppenheimer	Robert Oppenheimer	"Julius Robert Oppenheimer (ur. 22 kwietnia 1904 w Nowym Jorku, zm. 18 lutego 1967 w Princeton) – (...TRUNCATED)	425,212
676532	https://pl.wikipedia.org/wiki/Micha%C5%82%20Probierz	Michał Probierz	"Michał Rafał Probierz (ur. 24 września 1972 w Bytomiu) – polski trener i piłkarz, który wyst(...TRUNCATED)	374,119

End of preview. Expand in Dataset Viewer.

A dataset of Polish Wikipedia dumps from November 2023, combined with page views statistics from the three previous months. The intention is to make it easier to filter out the least visited articles, as they may potentially provide lower quality data.

Downloads last month: 62

Edit dataset card

Size of downloaded dataset files:

1.81 GB

Size of the auto-converted Parquet files:

1.81 GB

Number of rows:

1,587,721