Datasets:

margiela00

/

test_question3

like 0

Битүү амьсгаа гэж юу вэ ?

Битүү амьсгаа гэдэг нь монгол лимбэчид уртын дуу хөгжимдөхөд хэрэглэдэг тусгай амьсгаа юм. Энэ нь лимбэчид амьсгаагаа хянаж, удаан хугацаанд тасралтгүй хөгжимдөх боломжийг олгодог онцлог арга техник юм. Битүү амьсгааны гол зарчим нь хацрын хөдөлгөөн, хэлний уран хөдөлгөөн, өрцний сул доргио, мөн төвөнхийн хөдөлгөөнийг зохицуулах замаар хамраар амьсгал авч, амаар амьсгал гаргах явдал юм. Ингэснээр лимбэчид амрах завсаргүйгээр үлээх боломжтой болдог. Энэхүү битүү амьсгааны арга техникийг эзэмшихэд маш их цаг хугацаа, хичээл зүтгэл шаарддаг. Гэхдээ сайн эзэмшсэн тохиолдолд лимбэчид маш урт, тасралтгүй аялгууг гаргах чадвартай болдог нь монгол лимбэний онцлог юм. Монголчууд эрт дээр үеэс морин хуурын аялгууг давхар хөгжимдөж, лимбэтэй хослуулан тоглодог уламжлалтай. Үүний тулд лимбэчид битүү амьсгааг ашиглан, морин хуурчийн тоглож буй аялгууг дагаж хөгжимдөх шаардлагатай болдог байна.

Сайхан сум (Сэлэнгэ) гэж юу вэ ?

Сайхан сум нь Монгол улсын Сэлэнгэ аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Орхон, Сэлэнгэ голуудын бэлчир хөндийд оршдог бөгөөд 2776 хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай. Сайхан сумын нутагт Номгоны сүрлэг уулс, Их, Бага, Ацын овоо, Шар хад, Будлан, Баянзүрх, Дэлгэр, Хужирын уулс зэрэг олон уул толгод байдаг. Мөн Сэлэнгэ, Орхон, Ар тойлбо, Согоот, Хараа, Ерөө зэрэг алдартай голууд энэ сумын нутгаар урсдаг. Түүнчлэн Сайхан сумын нутагт Хунт, Дуут, Хөх, Улаан, Баян зэрэг олон нуурууд байдаг. Эдгээр нуурууд нь загас, самар, жимсээрээ алдартай юм. Сайхан сумын нутагт эртний түүх соёлын дурсгалт газрууд ч цөөнгүй бий. Тухайлбал, Хүннүгийн булш, Хожуулын хэрэм, Манжийн хааны торгон цэргийн буудал зэрэг түүхэн дурсгалууд энэ сумын нутагт байдаг аж. Ийнхүү Сайхан сум нь байгалийн үзэсгэлэнт газар, түүх соёлын дурсгалт газруудаараа алдартай, Сэлэнгэ аймгийн чухал сумдын нэг юм.

Нацагийн Пэрэнлэй гэж юу вэ ?

Нацагийн Пэрэнлэй бол Монголын алдарт лимбэчин, Соёлын гавъяат зүтгэлтэн юм. Тэрээр 1939 онд Сэлэнгэ аймгийн Баруунбүрэн суманд төрсөн бөгөөд бага наснаасаа л лимбэ хөгжмийг сонирхон судалж эхэлжээ. Н.Пэрэнлэй анх 1954 онд Сэлэнгэ аймгийн Соёлын ордонд орж, лимбэчнээр ажиллаж эхэлсэн байна. Харин 1961 оноос ҮДБЭЧ-д гоцлол хөгжимчнөөр ажиллаж, ардын язгуур урлагийг хөгжүүлэх, сурталчлахад чухал хувь нэмэр оруулсан юм. Тэрээр монгол лимбэний уламжлалт арга барилыг гүнзгий судалж, "Алтан богдын шил", "Өвгөн шувуу", "Аргил хаан" зэрэг алдартай лимбэний аялгуунуудыг өвлөн уламжилсан билээ. Мөн морин хуурын аялгууг лимбээр хөгжимдөх аргачлалыг боловсронгуй болгож, "Дөрвөн цаг", "Дөрвөн улирал", "Хөх нуурын тогоруу" зэрэг олон дууг лимбээр хөгжимдөн тогложээ. Н.Пэрэнлэй нь монгол лимбэний урлагийг дэлхийд таниулахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн юм. Тэрээр Герман, Франц, Англи, Итали, Чехословак, Польш, Югослав, Болгар, Унгар, ЗХУ, Япон, Солонгос, Хятад, Тайвань, Хонконг, Вьетнам, Лаос зэрэг олон оронд тоглолт хийж, монгол лимбэний гайхамшгийг үзүүлсэн байна. Ийнхүү Нацагийн Пэрэнлэй нь монгол лимбэний урлагт үнэтэй хувь нэмэр оруулсан алдартай лимбэчин бөгөөд түүний уран бүтээл, амжилт нь монголын соёл урлагийн түүхэнд гэрэлтэй мөр үлдээсэн юм.

Дэлхийн хоёрдугаар дайны удирдагчид гэж юу вэ ?

Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед холбоотнууд болон тэнхлэгийн улсуудын аль алинд нь олон тооны удирдагчид байсан. Гэхдээ тэдний дотроос хамгийн нөлөө бүхий, түүхэнд гарамгай үүрэг гүйцэтгэсэн удирдагчдыг онцолж дурдах нь зүйтэй юм. Холбоотнуудын талаас: 1. Жозеф Сталин (ЗХУ) - Зөвлөлт Холбоот Улсын удирдагч, фашист Германыг ялахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. 2. Франклин Рузвельт (АНУ) - Америкийн Нэгдсэн Улсын ерөнхийлөгч, холбоотнуудыг нэгтгэх, дайны стратегийг боловсруулахад голлох үүрэг гүйцэтгэсэн. 3. Уинстон Черчилль (Их Британи) - Их Британийн ерөнхий сайд, нацист Германтай тэмцэх тэмцлийг удирдан чиглүүлсэн. Тэнхлэгийн улсуудын талаас: 1. Адольф Гитлер (Герман) - Германы канцлер, Үндэсний социалист намын удирдагч, дэлхийн II дайныг өдөөсөн гол этгээд. 2. Бенито Муссолини (Итали) - Италийн ерөнхий сайд, фашист намын удирдагч, Гитлерийн холбоотон. 3. Хидеки Тодзио (Япон) - Японы ерөнхий сайд, милитарист бодлогыг дэмжиж, Номхон далайн дайныг эхлүүлсэн. Эдгээр удирдагчид нь дэлхийн II дайны явцад улс орноо удирдан, цэргийн стратеги боловсруулж, улс төрийн шийдвэр гаргаж байсан юм. Тэдний үйл ажиллагаа, шийдвэрүүд нь уг дайны үр дүнд ихээхэн нөлөөлсөн гэж үздэг.

Михаил Николаевич Тухачевский гэж юу вэ ?

Михаил Николаевич Тухачевский бол Зөвлөлт Холбоот Улсын нэрт цэргийн жанжин, цэргийн онолч, ЗХУ-ын маршал байсан юм. Тэрээр 1893 онд Оросын эзэнт гүрэнд төрж, Дэлхийн I дайнд оролцож байгаад 1918 онд Улаан Армид элссэн байна. Тухачевский нь Иргэний дайны жилүүдэд Улаан Армийн дээд командлалд ажиллаж, хэд хэдэн томоохон ялалтыг байгуулсан юм. Тэрээр цэргийн авьяаслаг удирдагч байсны зэрэгцээ цэргийн онол, тактикийн талаар гүнзгий судалгаа хийж, хэд хэдэн ном бичиж байжээ. 1920-1930-аад онд Тухачевский ЗХУ-ын Цэргийн ба Азийн хорооны дарга, Батлан хамгаалах ардын комиссарын орлогч зэрэг өндөр албан тушаал хашиж байв. Тэрээр Зөвлөлтийн зэвсэгт хүчнийг шинэчлэх, орчин үеийн зэвсэглэлээр хангах, механикжуулсан цэргийн хүчийг бий болгоход онцгой хувь нэмэр оруулсан юм. Гэвч 1937 онд Тухачевскийг хувьсгалын эсэргүү хэрэгт буруутган баривчилж, цаазаар авсан байна. Түүнийг 1957 онд албан ёсоор цагаатгасан юм. Михаил Тухачевский нь Зөвлөлт Холбоот Улсын цэргийн салбарт үлдээсэн гавьяа зүтгэлээрээ түүхэнд мөнхөрсөн бөгөөд түүний цэргийн онол, практик туршлага нь дэлхийн цэргийн салбарт ихээхэн нөлөө үзүүлсэн гэж үздэг.

Фронт (ЗХУ-ын арми) гэж юу вэ ?

"Фронт" гэдэг нь Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед Зөвлөлт Холбоот Улсын армийн хэрэглэж байсан цэргийн нэгж, оперативын тактикийн томоохон бүлэглэлийг хэлдэг. Зөвлөлтийн фронтууд нь Германы Вермахтын армийн группуудтай ижил төстэй үүрэг гүйцэтгэж байсан бөгөөд тухайн чиглэлд байгаа цэргийн хүчийг нэгтгэн удирддаг байв. Фронтын бүрэлдэхүүнд хэд хэдэн арми багтах бөгөөд тэдгээрийг фронтын командлагч удирдана. Жишээлбэл, Ленинградын фронт, Волховын фронт, Калининий фронт, Баруун фронт, Брянскийн фронт, Өмнөд фронт гэх мэт олон фронт байсан. Эдгээр фронт тус бүр нь өөрийн гэсэн оперативын зорилготой, тодорхой газар нутгийг хариуцаж байв. Фронтын командлагчаар ихэвчлэн туршлагатай генералууд ажилладаг байсан бөгөөд тэд цэргийн ажиллагааг төлөвлөх, удирдан явуулах, нөөцийг хуваарилах зэрэг үүрэг хариуцдаг байв. Фронтын штаб нь командлагчид туслалцаа үзүүлж, тагнуулын мэдээлэл цуглуулах, цэргийн хөдөлгөөнийг зохицуулах зэрэг ажлыг хариуцдаг байв. Зөвлөлтийн фронтууд нь Дэлхийн II дайны явцад маш чухал үүрэг гүйцэтгэсэн бөгөөд Германы довтолгооноос улсаа хамгаалах, сөрөг довтолгоонд шилжих, эцэст нь Берлин хүртэл урагшлахад голлох хүчин зүйл болсон юм.

Берлиний тулалдаан гэж юу вэ ?

Берлиний тулалдаан нь Дэлхийн хоёрдугаар дайны сүүлчийн үеийн томоохон тулалдаануудын нэг юм. Энэ тулалдаан 1945 оны 4-р сарын 16-наас 5-р сарын 2-ны хооронд болсон бөгөөд Зөвлөлт Холбоот Улс (ЗХУ)-ын Улаан Арми Германы нийслэл Берлин хотыг эзлэн авснаар дууссан юм. 1945 оны эхээр ЗХУ-ын цэрэг Польшийн нутагт хүрч, Берлин хүртэлх замыг нээсэн байв. 4-р сарын 16-нд Беларусийн 1-р фронт, Украины 1-р фронт хамтран Берлиний операцыг эхлүүлсэн юм. ЗХУ-ын цэрэг Берлинийг хойд, зүүн, өмнөд гурван талаас нь бүслэн довтолж эхэлсэн бөгөөд Германы цэрэг ширүүн эсэргүүцэл үзүүлж байв. Берлиний төлөөх тулалдаанд хоёр талаас нийтдээ 3.5 сая орчим цэрэг оролцсон бөгөөд хотын гудамж, байшин, метроны буудал зэрэг газруудад ширүүн тулаан болж байв. 4-р сарын 30-нд ЗХУ-ын цэрэг Рейхстагийн ордон руу довтолж, тэнд ЗХУ-ын далбааг мандуулсан нь Берлиний тулалдааны ялалтыг илэрхийлсэн билээ. 5-р сарын 2-нд Берлиний гарнизон бүрэн бууж өгсөн бөгөөд удалгүй Герман улс бүрэн бууж өгсөн юм. Берлиний тулалдаанд ЗХУ-ын 75,000 орчим цэрэг амь үрэгдэж, 280,000 орчим хүн шархадсан бол Германы талаас 100,000 орчим цэрэг, 200,000 орчим энгийн иргэд амиа алдсан гэж тооцоолдог. Берлиний тулалдаан нь Дэлхийн II дайны Европын театрын төгсгөлийг илэрхийлсэн чухал үйл явдал байсан юм. Энэ ялалтаар ЗХУ Германыг бүрэн ялж, Европт дайныг дуусгавар болгосон төдийгүй дайны дараах дэлхийн дэг журмыг тодорхойлоход чухал үүрэг гүйцэтгэсэн юм.

Эволюци гэж юу вэ ?

Эволюци гэдэг нь амьд организмууд цаг хугацааны явцад аажмаар өөрчлөгдөн хувьсах үйл явц юм. Энэ нь биологийн популяцууд өөрсдийн орчин нөхцөлд дасан зохицож, шинэ шинж чанаруудыг олж авах замаар өөрчлөгддөг процесс юм. Эволюцийн гол механизм нь байгалийн сонголт юм. Популяц дахь хувь хүмүүсийн хооронд янз бүрийн шинж чанартай хувьсал байдаг бөгөөд зарим шинж чанар нь тухайн орчинд давуу талтай байдаг. Ийм давуу талтай хувь хүмүүс илүү амжилттай үржиж, өөрсдийн шинж чанарыг дараагийн үедээ өвлүүлдэг. Харин сул талтай хувь хүмүүс үржил шимгүй байх магадлалтай. Олон үеийн туршид энэ процессыг давтвал популяцын дундаж шинж чанар аажмаар өөрчлөгддөг. Эволюци нь дараах үндсэн механизмуудаар явагддаг: 1. Мутаци: Генийн санамсаргүй өөрчлөлт нь шинэ шинж чанарыг бий болгодог. 2. Генетик шилжилт: Нэг популяцаас нөгөө рүү генийн солилцоо явагдах. 3. Байгалийн сонголт: Тухайн орчинд тохиромжтой шинж чанартай хувь хүмүүс илүү амжилттай үрждэг. 4. Генетик дрейф: Санамсаргүй үзэгдэл нь популяцын генетик бүрэлдэхүүнд нөлөөлдөг. Эволюцийн үр дүнд шинэ зүйл үүсэх, устах, адаптаци бий болох зэрэг олон үзэгдэл гардаг. Орчин үеийн биологи, палеонтологи, молекул биологи зэрэг салбарын судалгаагаар эволюцийн онол батлагдсан бөгөөд амьд организмуудын олон янз байдал, тэдгээрийн хоорондын холбоог тайлбарладаг. Эволюцийн онол нь зөвхөн биологийн салбарт төдийгүй анагаах ухаан, экологи, хөдөө аж ахуй гэх мэт олон салбарт чухал ач холбогдолтой юм. Жишээлбэл, өвчний үүсгэгч нянгууд антибиотикт тэсвэртэй болох, ургамлууд хортон шавьжтай тэмцэх чадвар олж авах зэрэг нь эволюцийн үйл явцын жишээ юм.

Томас Хант Морган гэж юу вэ ?

Томас Хант Морган (1866-1945) бол Америкийн алдарт генетикч, эмбриологич юм. Тэрээр Колумбын их сургуульд багшилж байхдаа генетикийн чиглэлээр хийсэн судалгаагаараа 1933 онд физиологи, анагаах ухааны салбарын Нобелийн шагналыг хүртсэн юм. Морган нь генетик судалгаанд жимсний ялааг загвар организм болгон ашиглаж, удамшлын зарчмуудыг тодорхойлсон. Тэрээр генүүд нь хромосом дээр байрладаг, хромосом нь удамшлын үндсэн нэгж болох талаар онолоо дэвшүүлсэн. Мөн тэрээр генүүд хоорондоо холбоотой байдаг, энэ нь тэдгээрийн хромосом дээрх байршлаас хамаардаг болохыг илрүүлсэн юм. Морганы хийсэн нээлтүүд нь орчин үеийн генетикийн үндэс суурийг тавьсан гэж үздэг. Түүний судалгааны ажлууд нь генетик, молекул биологи, эволюцийн онол зэрэг салбаруудад асар их хувь нэмэр оруулсан юм. Морган бол генетикийн "эцэг" гэгддэг бөгөөд түүний шавь нар ч мөн энэ салбарт томоохон амжилтууд гаргасан байдаг. Түүний амьдралын турш Колумбын их сургуулийн генетикийн лабораторид удирдан ажиллаж, олон шавь нарыг бэлтгэсэн. Мөн Калифорнийн технологийн институтэд профессороор ажиллаж байсан ба тэнд генетикийн хүчирхэг сургуулийг үндэслэсэн юм. Морган нь зөвхөн шинжлэх ухааны салбарт төдийгүй нийгэмд ч идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байсан. Тэрээр социалист үзэл баримталдаг байсан бөгөөд эрдэм шинжилгээний ажлын зэрэгцээ улс төрийн үйл ажиллагаанд оролцдог байв. Мөн тэрээр шинжлэх ухааны мэдлэгийг олон нийтэд түгээн дэлгэрүүлэхийг эрмэлздэг байсан юм.

Фронт гэж юу вэ ?

Фронт гэдэг нь цэрэг, дайны салбарт хэрэглэгддэг нэр томьёо юм. Энэ нь дайсагнагч талуудын хооронд болж буй тулаан, мөргөлдөөний шугамыг хэлдэг. Өөрөөр хэлбэл, фронт нь дайтаж буй хоёр талын цэргүүд нүүр тулан тулалдаж буй газар нутгийг илэрхийлдэг. Фронтын дагуу цэргүүд байрлаж, довтолгоо, хамгаалалтын үйл ажиллагаа явуулдаг. Фронтын шугам нь тогтвортой, хөдөлгөөнтэй байж болно. Зарим тохиолдолд фронт нь маш өргөн цар хүрээтэй, хэдэн зуун километр үргэлжилж болдог. Дайны явцад фронтын байдал хурдан өөрчлөгдөж болдог. Цэргийн удирдлагууд фронтын нөхцөл байдлыг үнэлж, шийдвэр гаргадаг. Фронтын мэдээллийг цуглуулах, дүн шинжилгээ хийх нь цэргийн стратеги, тактикт чухал ач холбогдолтой. Фронтын төрлүүд: 1. Тогтвортой фронт - Удаан хугацаанд өөрчлөгдөхгүй, нэг дор төвлөрсөн байдаг. 2. Хөдөлгөөнт фронт - Богино хугацаанд өөрчлөгддөг, цэргүүд нь байнга шилжилт хөдөлгөөн хийдэг. 3. Динамик фронт - Тогтмол өөрчлөгдөж байдаг, довтолгоо, ухралтын үйл явц эрчимтэй явагддаг. Фронтын нөхцөл байдал нь цаг агаар, газар зүйн онцлог, цэргийн тоо хүч, тоног төхөөрөмж зэрэг олон хүчин зүйлээс хамаардаг. Фронтын удирдлага, зохион байгуулалт нь цэргийн амжилтад шууд нөлөөлдөг чухал хүчин зүйл юм.

Фронт (дайн) гэж юу вэ ?

Фронт (дайн) гэдэг нь дайны үед дайсагнагч талуудын хооронд болж буй тулаан, мөргөлдөөний бүсийг хэлдэг. Энэ нь дайтаж буй хоёр талын цэргүүд нүүр тулан тулалдаж буй газар нутгийг илэрхийлдэг. Дайны фронтын гол онцлогууд: 1. Энэ нь дайсагнагч талуудын хоорондын шууд мөргөлдөөний бүс юм. 2. Фронтын шугам нь тогтвортой эсвэл хөдөлгөөнтэй байж болно. 3. Фронтын дагуу цэргүүд байрлаж, довтолгоо, хамгаалалтын үйл ажиллагаа явуулдаг. 4. Дайны явцад фронтын байдал хурдан өөрчлөгдөж болдог. 5. Фронтын мэдээллийг цуглуулах, дүн шинжилгээ хийх нь цэргийн стратеги, тактикт чухал ач холбогдолтой. Дайны фронтын төрлүүд: 1. Тогтвортой фронт - Удаан хугацаанд өөрчлөгдөхгүй, нэг дор төвлөрсөн байдаг. Жишээ нь: Нэгдүгээр дэлхийн дайны үеийн Баруун фронт. 2. Хөдөлгөөнт фронт - Богино хугацаанд өөрчлөгддөг, цэргүүд нь байнга шилжилт хөдөлгөөн хийдэг. Жишээ нь: Хоёрдугаар дэлхийн дайны үеийн Дорнод фронт. 3. Динамик фронт - Тогтмол өөрчлөгдөж байдаг, довтолгоо, ухралтын үйл явц эрчимтэй явагддаг. Жишээ нь: Солонгосын дайны үеийн фронт. Дайны фронтын нөхцөл байдал нь цаг агаар, газар зүйн онцлог, цэргийн тоо хүч, тоног төхөөрөмж зэрэг олон хүчин зүйлээс хамаардаг. Фронтын удирдлага, зохион байгуулалт нь цэргийн амжилтад шууд нөлөөлдөг чухал хүчин зүйл юм.

Дарьганга сум гэж юу вэ ?

Дарьганга сум нь Монгол улсын Сүхбаатар аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Дарьгангын галт уулсаас яваандаа тогтсон, 300 км² талбай бүхий Дарьгангын тэгш өндөрлөгийн зүүн хэсэгт оршдог. Дарьганга сумын талаарх сонирхолтой баримтууд: 1. Дарьганга сум нь 1925 онд анх байгуулагдсан бөгөөд 6 багтай. 2. 2020 оны жилийн эцсийн байдлаар 2569 хүн амтай байсан. 3. Сумын нутаг дэвсгэрт Шилийн Богд уул орших бөгөөд энэ нь Дарьгангын өндөрлөгийн хамгийн өндөр цэг юм. 4. Дарьганга сум нь Алтан-Овоо, Дагшин, Онгон, Халзан, Арын нуур, Логийн чулуу зэрэг олон түүхэн дурсгалт газруудтай. 5. Сумын нутагт Ганга нуур, Дуут нуур, Улаан (ширгэсэн) нуур, Зэгст нуур зэрэг олон нуурууд байдаг. 6. Дарьганга сум нь мал аж ахуй, газар тариалан эрхлэлтээрээ алдартай. 7. Сумын нутагт 200 гаруй тахилгат овоо, 20 гаруй хүн чулуу, 10 гаруй хадны зураг байдаг. Дарьганга сум нь байгалийн үзэсгэлэнт газруудаараа болон түүхэн дурсгалт газруудаараа алдартай. Мөн уламжлалт соёл, зан заншлаа хадгалан үлдсэнээрээ онцлог юм.

Пифагор гэж юу вэ ?

Пифагор бол Эртний Грекийн алдарт философич, математикч, шашны номлогч байсан хүн юм. Тэрээр МЭӨ 570-495 онд амьдарч байсан гэж үздэг. Пифагорын амьдралын талаар бидэнд хомс мэдээлэл байдаг ч түүний санаа, онол, нөлөө нь маш их юм. Тэрээр Италийн өмнөд хэсэгт байрладаг Кротон хотод сургууль байгуулж, өөрийн үзэл санаагаа түгээн дэлгэрүүлж байжээ. Пифагорын онцлох хувь нэмрүүд: 1. Пифагорын теорем: Тэрээр "Тэгш өнцөгт гурвалжны катетуудын квадратын нийлбэр нь гипотенузын квадраттай тэнцүү" гэсэн алдарт теоремыг гаргасан. 2. Тооны философи: Пифагор тоонууд ертөнцийг бүрдүүлэгч үндсэн элемент гэж үзэж, тоонд онцгой ач холбогдол өгч байв. Тэрээр тоонуудын шинж чанар, харилцаа холбоог судалж, тэдгээрийг ашиглан ертөнцийг тайлбарлахыг оролдож байжээ. 3. Хармоник онол: Пифагор хөгжмийн утасны урт, авианы давтамжийн хоорондын хамаарлыг нээсэн. Ингэснээр тэрээр хөгжмийн зохицлыг математикийн хуулиар илэрхийлсэн анхны хүн болсон юм. 4. Одон орон судлал: Пифагор нар, сар, одод нь геометрийн тодорхой замаар хөдөлдөг гэж үзэж, ертөнцийг геометрийн хуулиар тайлбарлахыг оролдож байв. 5. Шашин, ёс суртахууны үзэл: Пифагор дахин төрөлт, сүнсний шилжилт зэрэг шашны ойлголтуудыг дэмжиж, ёс суртахууны өндөр стандартыг баримталж байв. Пифагор болон түүний дагалдагчид нь Эртний Грекийн философи, шинжлэх ухааны хөгжилд асар их хувь нэмэр оруулсан. Тэдний санаа, онол нь дараа үеийнхэнд ихээхэн нөлөө үзүүлсэн бөгөөд өнөөг хүртэл хүчин төгөлдөр хэвээр байна.

Баянмөнхийн Гантогтох гэж юу вэ ?

Баянмөнхийн Гантогтох бол Монголын нэрт бизнесмен, улс төрч юм. Тэрээр 1979 онд Баянхонгор аймагт төрсөн. Гантогтох нь боловсролын хувьд 1997 онд Улаанбаатар Их Сургууль, 2011 онд МУИС-ийн Нийгмийн Шинжлэх Ухааны Сургуулийг тус тус төгссөн. Тэрээр эдийн засагч, нягтлан бодогч мэргэжилтэй. Ажлын туршлагын хувьд тэрээр 1997-2008 онд "Монгол Газар" ХХК-д төслийн менежер, Ерөнхий захирлаар ажиллаж байсан бол 2008-2012 онд "Ногоон Алт" төслийн удирдагчаар ажилласан байна. 2012 оноос хойш "Монгол Газар" ХХК-ийн Ерөнхий захирлаар ажиллаж байна. Улс төрийн карьерын хувьд Гантогтох 2012-2016 онд Монгол Улсын Их Хурлын гишүүнээр сонгогдон ажиллаж байсан. Мөн 2012 онд Монгол Ардын Намын Бага Хурлын гишүүнээр сонгогджээ. Гантогтох нь бизнесийн салбарт идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулахын зэрэгцээ нийгмийн хариуцлагын чиглэлээр ч идэвхтэй ажилладаг. Тэрээр "Монголын Алт" (МАК) ХХК-ийн Ерөнхийлөгч, "Зүүн Баян Ресурс" ХХК-ийн Төлөөлөн Удирдах Зөвлөлийн дарга, "Цэцэнс Майнинг энд Энержи" ХХК-ийн Төлөөлөн Удирдах Зөвлөлийн гишүүн зэрэг олон чухал албан тушаал хашдаг. Түүнчлэн тэрээр спортын салбарт ч идэвхтэй оролцдог бөгөөд Монголын Морин Спорт Уяачдын Холбооны Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажилладаг. Баянмөнхийн Гантогтох нь бизнес, улс төр, нийгмийн салбарт идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулдаг, манай залуу үеийн төлөөлөл болсон чадварлаг удирдагч юм.

Улсын гарьд гэж юу вэ ?

Улсын гарьд бол Монголын уламжлалт бөхийн спортод олгодог цол юм. Энэ нь улсын арслан цолноос доогуур, улсын заан цолноос дээгүүр цол болно. Улсын гарьд цолыг анх 1960-аад оноос эхлэн олгож эхэлсэн бөгөөд жил бүрийн Үндэсний их баяр наадмын үеэр улсын цолын болзол хангасан бөхчүүдэд олгодог. Улсын гарьд цолны болзлууд: 1. Улсын начин цолоо 2 удаа баталсан байх 2. Улсын наадамд 6 удаа давсан байх 3. Аймгийн наадамд 2 удаа түрүүлсэн байх Улсын гарьд цолтой бөх нь Монголын бөхийн спортод өндөр амжилт гаргасан, олон жилийн туршлагатай, ур чадвар сайтай бөхчүүдийн нэг юм. Энэ цол нь тухайн бөхийн ур чадвар, авхаалж самбаа, тэсвэр хатуужлыг үнэлж, хүндэтгэл үзүүлдэг. Улсын гарьд цолтон нь улсын наадамд тогтмол өндөр амжилт үзүүлдэг бөгөөд Монголын бөхийн спортод томоохон хувь нэмэр оруулсан хүмүүсийн нэг болдог.

Чарльз Дарвин гэж юу вэ ?

Чарльз Дарвин бол Английн алдарт байгаль судлаач, геологич, биологич юм. Тэрээр 1809 онд Шрузбери хотод төрсөн бөгөөд 1882 онд Кент мужид нас барсан. Дарвины хамгийн гол амжилт бол түүний бүтээсэн "Шалгарах сонголт"-ын онол юм. Энэхүү онолдоо тэрээр амьд организмууд нь тэдний амьдрах орчинд тохируулан өөрчлөгдөж, хувьсаж байдаг гэдгийг тайлбарласан. Ингэснээр тэрээр амьд организмуудын үүсэл, хөгжлийн талаарх шинжлэх ухааны ойлголтыг үндсээр нь өөрчилсөн юм. Дарвин 1831-1836 онд Бигль хөлөг онгоцоор 5 жилийн аялал хийсэн нь түүний эрдэм шинжилгээний ажилд маш чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Энэ аялалынхаа үеэр тэрээр Өмнөд Америк, Австрали, Номхон далайн арлуудаар зочилж, олон янзын амьтан, ургамлын дээж цуглуулсан нь түүний онолыг боловсруулахад чухал материал болсон юм. 1859 онд Дарвин "Зүйлийн гарал үүсэл" номоо хэвлүүлсэн нь түүнийг дэлхий дахинаа алдаршуулсан. Энэ номондоо тэрээр өөрийн "Шалгарах сонголт"-ын онолыг дэлгэрэнгүй тайлбарласан бөгөөд энэ нь шинжлэх ухаанд хувьсгал хийсэн гэж үздэг. Дарвин мөн 1871 онд "Хүний гарал үүсэл ба шалгарах сонголтын хамаарал" номоо хэвлүүлсэн нь хүний үүсэл, хөгжлийн талаарх ойлголтод чухал хувь нэмэр оруулсан юм. Чарльз Дарвин бол 19-р зууны хамгийн нөлөө бүхий эрдэмтдийн нэг бөгөөд түүний бүтээлүүд орчин үеийн биологи, экологи, антропологи зэрэг салбаруудад хүчтэй нөлөө үзүүлсээр байна.

Японы Олон Улсын Их Сургууль гэж юу вэ ?

Японы Олон Улсын Их Сургууль (IUJ) бол Япон улсын Нийгата мужид байрладаг олон улсын төвтэй, магистрын зэрэг олгодог их сургууль юм. Энэ сургууль нь 1982 онд Японы улсын аж үйлдвэр, санхүү, боловсролын байгууллагуудын өргөн дэмжлэгтэйгээр үүсгэн байгуулагдсан. IUJ нь одоогоор 270 гаруй оюутантай, 50 гаруй эрдэмтэн багштай, 30 гаруй ажилтантай бөгөөд өнөөг хүртэл 2,166 оюутан төгссөн байна. Тус сургууль нь Олон улсын Менежментийн Сургууль (GSIM) болон Олон Улсын Харилцааны Сургууль (GSIR) гэсэн Магистрын зэрэг олгодог хоёр сургуулиас бүрэлддэг. Олон улсын харилцааны сургууль (GSIR): Энэ сургууль нь олон улсын харилцаа, бүс нутгийн судалгаа, олон улсын энх тайван, аюулгүй байдал зэрэг чиглэлээр мэргэшсэн, дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн судлаачдыг бэлтгэдэг. GSIR нь олон улсын харилцаа, олон улсын энх тайван судлал, олон улсын хөгжлийн эдийн засаг зэрэг чиглэлээр англи хэл дээр MA хөтөлбөр явуулдаг бол үндэсний хэл дээр (япон, солонгос, хятад, итали) хичээллэдэг Японы олон улсын харилцааны хөтөлбөртэй. Олон улсын менежментийн сургууль (GSIM): Энэ сургууль нь бизнесийн удирдлагын мастер зэрэг олгох зорилготой бөгөөд үндсэндээ 1 жилийн хөтөлбөртэй. Хичээл нь бүхэлдээ англи хэл дээр явагддаг бөгөөд Японы бизнесийн орчин, японы компанийн менежментийн арга барилд суралцах боломжтой. Анх 2007 онд AACSB байгууллагаас магадлан итгэмжлэгдсэн бөгөөд 2012 онд дахин магадлан итгэмжлэгдсэн. IUJ нь дэлхийн өнцөг булан бүрээс ирсэн оюутнуудад зориулсан, олон соёл, олон хэлийг ашигладаг орчинтой бөгөөд оюутнууд хамтдаа сурч, амьдарч, дэлхийн хэмжээний сүлжээг бий болгодог.

Анна-Мария Равнополска-Дийн гэж юу вэ ?

Анна-Мария Равнополска-Дийн бол Болгар-Америкийн хөгжмийн зохиолч, босоо ятгачин юм. Тэрээр 1959 оны 8 сарын 3-нд Болгарын нийслэл Софи хотод төрсөн бөгөөд одоо Иллиной муж улсын Блүүмингтон хотод амьдардаг. Равнополска-Дийн нь Болгарын Хөгжмийн Дээд Сургуульд суралцаж байгаад АНУ руу шилжин, Блүүмингтоны Индиана Их Сургуульд докторын зэрэг хамгаалсан. Одоо тэрээр Индиана Их Сургуулийн Хөгжмийн Сургуульд багшилдаг. Тэрээр Болгар, Испани, Польш, Украин, Монгол, Япон, АНУ-ын олон тайзнаа ятгачин, хөгжмийн зохиолчийн хувиар тоглож, хөгжмийн зохиолоо толилуулж байсан. Түүний бүтээлүүдийг АНУ, Европ, Азид сонссон бөгөөд радио, телевизээр цацагдаж байв. Равнополска-Дийн нь Болгарын Радиогийн Алтан Сан хөмрөгт бүтээлээ оруулсан цорын ганц амьд хөгжмийн зохиолч юм. Түүнчлэн тэрээр Нью-Йорк хотын Карнегие Холлд, Испанийн Хатан хааны Ордонд, Букингемийн Ордонд тус тус тоглож байсан. 1992 оноос хойш Равнополска-Дийн нь АНУ-ын Иллиной мужийн Блүүмингтон хотод амьдарч, Индиана Их Сургуульд багшаар ажиллаж байна. Тэрээр хөгжмийн зохиолч, ятгачны карьераа идэвхтэй үргэлжлүүлэхийн зэрэгцээ шавь нараа бэлтгэх, хөгжмийн боловсролыг түгээн дэлгэрүүлэх үйлст идэвхтэй оролцож байна.

Рашаант сум (Хөвсгөл) гэж юу вэ ?

Рашаант сум бол Хөвсгөл аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь 1931 онд Архангай аймгийн Их Тамир сумын нэгэн баг байсан бөгөөд 1966 онд Хөвсгөл аймагт харьяалагдан, Рашаант сум болон өөрчлөгджээ. Рашаант сум нь 5 багтай, 1000 гаруй хүн амтай. Сумын төв нь "Өвөрбулаг" хэмээх газар байдаг. Сумын нутаг дэвсгэрт Жаргалант, Цэцүүх, Хөхөө зэрэг уулс оршдог бөгөөд Сэлэнгэ мөрөн, Зүүн түрүү гол, Идэрийн гол зэрэг томоохон голууд урсдаг. Мөн энэ суманд рашаан ус элбэг учраас Рашаант хэмээх нэрийг авчээ. Рашаант сум нь мал аж ахуй, газар тариалан зэрэг уламжлалт аж ахуй эрхэлдэг. Сүүлийн жилүүдэд аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх чиглэлээр анхаарч байна. Байгалийн үзэсгэлэнт газрууд, рашаан усны нөөц нь энэ сумын давуу тал болж байгаа юм. Рашаант сум нь Хөвсгөл аймгийн хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулахын төлөө ажиллаж буй сумдын нэг юм.

Сорхагтани Бэхи гэж юу вэ ?

Сорхагтани Бэхи бол Чингис хааны бага хүү Тулуйн хатан, Чингис хааны дархан бэр юм. Тэрээр Мөнх, Аригбөх, Хубилай, Хүлэгү хаадыг төрүүлсэн эх билээ. Сорхагтани нь Хэрэйдийн Тоорил ханы бага дүү Жаха Хамбугийн охин юм. Монголын нууц товчоонд дурдсанаар Тоорил хан Наймануудад амь үрэгдэхэд түүний дүү Жаха Хамбу Тэмүүжинд өөрийн 2 охиныг өгдөг. Чингис хаан том охинтой нь гэрлэж харин бага охиныг өөрийн хүү Тулуйд өгөн бэрээ болгодог. 1232 онд Сорхагтани бэхийн авааль нөхөр Тулуй 40 настайдаа нас барахад Өгэдэй хаан бэлэвсэн бэр дүү Сорхагтанийг ихээхэн хүндэлж, ивээлдээ байлгадаг. Сорхагтани бэхи нь 1252 оны гуравдугаар сард насан өөд болж түүнийг Хятадын Ганьсу мужид байдаг христийн сүмд оршуулсан байна. Сорхагтани бэхи нь Монголын түүхэнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн эмэгтэйчүүдийн нэг юм. Тэрээр Чингис хааны удмыг залгамжлах хаадыг төрүүлж, Монголын эзэнт гүрний хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулсан гэж үздэг.

Лиза Жеррард гэж юу вэ ?

Лиза Жеррард бол Австралийн алдартай загвар өмсөгч, жүжигчин юм. Тэрээр 1961 оны 4-р сарын 12-нд Австралийн Мельбурн хотод төрсөн. Лиза Жеррард анх 1987 онд Австралийн телевизийн цуврал болох "Neighbours"-д тоглож, олонд танигдсан. Үүний дараа тэрээр Холливуд руу шилжиж, "Dead Calm", "The Man Who Sued God" зэрэг кинонуудад гол дүрд тоглосон. Гэхдээ Лиза Жеррардыг хамгийн их алдаршуулсан бүтээл бол 1998 онд гарсан "L.A. Confidential" кино юм. Энэ киногоороо тэрээр Оскарын шагналд нэр дэвшиж байв. Түүнчлэн Лиза Жеррард "Moulin Rouge!", "Phone Booth", "White House Down" зэрэг олон алдартай кинонуудад тоглосон. Тэрээр мөн телевизийн олон цувралд дүр бүтээсэн бөгөөд "The Doctor Blake Mysteries" цувралаараа Австралийн телевизийн наадмаас шилдэг эмэгтэй жүжигчний шагналыг хүртэж байсан юм. Лиза Жеррард нь Австралийн кино урлагт үнэтэй хувь нэмэр оруулсан жүжигчдийн нэг бөгөөд түүний карьер одоо ч идэвхтэй үргэлжилсээр байна.

Жүгдэрдэмидийн Гүррагчаа гэж юу вэ ?

Жүгдэрдэмидийн Гүррагчаа бол Монгол Улсын анхны сансрын нисгэгч юм. Тэрээр 1947 оны 12 сарын 5-нд Булган аймгийн Гурванбулаг суманд төрсөн. 1978 оноос Ж.Гүррагчаа ЗХУ-д Юрий Гагарины нэрэмжит Сансрын нисгэгчдийг бэлтгэх Сургалтын төвд М.Ганзоригийн хамтаар бэлтгэгдэж эхэлсэн байна. 1981 оны 3 сарын 22-нд Байконурын сансрын буудлаас ЗХУ-ын сансрын нисгэгч Владимир Жанибековын хамт Союз-39 хөлгөөр сансарт хөөрч Салют-6 сансрын станцтай холбогджээ. Ингэснээр Ж.Гүррагчаа нь Монгол улсаас сансарт ниссэн цорын ганц, дэлхийн 101 дэх, Азийн хоёр дахь сансрын нисгэгч болсон юм. Сансарт ниссэнийхээ дараа Ж.Гүррагчаа нь ЗХУ-ын баатар, Монгол улсын баатар цолоор шагнагдаж, БНМАУ-ын төрийн дээд шагнал болох Сүхбаатарын одонгоор энгэрээ мялаасан байна. Түүнчлэн тэрээр Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар цол хүртсэн юм. Ж.Гүррагчаа нь Монголын сансар судлалын салбарт үнэтэй хувь нэмэр оруулсан бөгөөд түүний амжилт нь монголчуудын хувьд маш их бахархал төрүүлсэн билээ. Одоо тэрээр Монгол Улсын Шинжлэх ухааны академийн ерөнхийлөгчийн зөвлөхөөр ажиллаж байгаа юм.

Василь Быков гэж юу вэ ?

Василь Быков бол Беларусийн алдартай зохиолч, сэтгүүлч, нийгмийн зүтгэлтэн юм. Тэрээр 1924 оны 6 сарын 19-нд Беларусийн Витебск хотод төрсөн бөгөөд 2003 оны 6 сарын 22-нд Германы Нордхорн хотод нас барсан байна. Василь Быков Дэлхийн 2-р дайны үеэр Зөвлөлтийн армид алба хааж байсан бөгөөд дайны туршлага нь түүний уран бүтээлд ихээхэн нөлөөлсөн байдаг. Тэрээр дайны дараа Минскийн багшийн дээд сургуульд суралцаж, багшаар ажиллаж байгаад бичих замналаа сонгожээ. Быковын бүтээлүүд голчлон Дэлхийн 2-р дайны сэдэвтэй бөгөөд "Денискин түүх", "Хөшөө", "Цагаан туузат хүүхэд", "Зам", "Туг" зэрэг алдартай романууд туурвисан. Түүний зохиолууд олон хэлнээ орчуулагдан дэлхий дахинаа алдаршсан юм. Василь Быков нь зөвхөн зохиолч төдийгүй нийгмийн идэвхтэй зүтгэлтэн байсан бөгөөд Беларусийн соёл, түүх, хэл, бичгийг хамгаалах, сурталчлахад ихээхэн хувь нэмэр оруулсан. Тэрээр мөн Беларусийн Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшиж байсан удаатай. Василь Быковыг Беларусийн орчин үеийн утга зохиолын нэрт төлөөлөгчдийн нэг гэж үздэг бөгөөд түүний бүтээлүүд уншигчдын хүртээл болсоор байна.

Лү Шүнь гэж юу вэ ?

Лү Шүнь бол Хятадын орчин үеийн уран зохиолын нэрт төлөөлөгч, зохиолч, яруу найрагч, жүжгийн зохиолч юм. Тэрээр 1881 онд Жөжиэн мужийн Шаошин хотод төрсөн бөгөөд 1936 онд Шанхай хотод нас барсан байна. Лү Шүнь залуудаа уламжлалт боловсрол эзэмшсэн ч Японд суралцах явцдаа Баруун Европын уран зохиол, гүн ухааныг судалж, шинэ үзэл санаанд нээгдсэн байна. Тэрээр Хятадын нийгэм, соёлын хоцрогдлыг шүүмжлэн бичдэг байсан бөгөөд "А-Кьюгийн үнэн түүх" (1918), "Панг хүүгийн тэмдэглэл" (1919) зэрэг алдартай бүтээлүүд туурвижээ. Лү Шүний бүтээлүүдэд хүмүүсийн зан авир, сэтгэл зүйг нарийн ажиглан дүрсэлсэн, нийгмийн шударга бус байдлыг шүүмжилсэн агуулга голлодог. Тэрээр хятад хэлийг хялбарчлан шинэчилж, уран зохиолын хэл найруулгыг сайжруулахад ихээхэн хувь нэмэр оруулсан юм. Лү Шүнь нь зөвхөн зохиолч төдийгүй нийгмийн зүтгэлтэн байсан бөгөөд Хятадын Соёлын хувьсгалын үед идэвхтэй оролцож, шинэчлэлийн төлөө тэмцэж байв. Түүнийг Хятадын орчин үеийн уран зохиолын эцэг гэж үздэг бөгөөд бүтээлүүд нь өнөөг хүртэл уншигчдын хүртээл болсоор байна.

А-Кьюгийн үнэн түүх гэж юу вэ ?

"А-Кьюгийн үнэн түүх" бол Лү Шүний 1918 онд бичсэн алдартай өгүүллэг юм. Энэ бүтээл нь Хятадын уламжлалт нийгмийн сул талуудыг шүүмжлэн харуулсан, реализмын арга барилаар бичигдсэн анхны бүтээлүүдийн нэг гэж үздэг. Өгүүллэгт А-Кью хэмээх залуугийн амьдралын тухай өгүүлдэг. Тэрээр боловсрол муутай, ажилгүй, архинд донтсон, гэр бүлээ хайхардаггүй, ерөнхийдөө амьдралдаа бүтэлгүйтсэн хүн юм. Гэсэн хэдий ч тэрээр өөрийгөө бусдаас илүү гэж боддог, биеэ тоосон, худал ярьдаг зантай. Лү Шүнь А-Кьюгийн дүрээр тухайн үеийн Хятадын нийгмийн доод давхаргынхны амьдрал, сэтгэлгээг дүрслэн харуулсан. Мөн тэрээр А-Кьюгийн зан авирыг шүүмжлэхийн зэрэгцээ түүнийг өрөвдөж, хүмүүсийн анхаарлыг түүнд хандуулахыг хичээсэн байдаг. Энэхүү өгүүллэг нь Хятадын уран зохиолд шинэ үеийг эхлүүлж, нийгмийн шударга ёсыг хөндсөн, реалист арга барилыг нэвтрүүлсэн чухал бүтээл болсон юм. "А-Кьюгийн үнэн түүх" нь өнөөг хүртэл Хятадын уран зохиолын сонгодог бүтээлүүдийн нэг хэвээр байна.

Жейн Остин гэж юу вэ ?

Жейн Остин бол Английн алдарт романтик үеийн зохиолч юм. Тэрээр 1775 онд Хэмпшир мужид төрсөн бөгөөд 1817 онд нас барсан байна. Остин багаасаа л уран зохиолд дурлаж, богино өгүүллэг, шүлэг бичдэг байв. Түүний анхны роман "Элизабет беннет" 1795 онд бичигдсэн ч 1813 он хүртэл хэвлэгдээгүй байна. Харин "Мэдрэмж ба мэдрэхүй" романаа 1811 онд хэвлүүлж, амжилт олсон юм. Жейн Остины хамгийн алдартай бүтээлүүдэд: - "Мэдрэмж ба мэдрэхүй" (Sense and Sensibility) - "Бахархал ба бардамнал" (Pride and Prejudice) - "Мансфилд цэцэрлэг" (Mansfield Park) - "Эмма" (Emma) зэрэг романууд багтдаг. Түүний зохиолууд голдуу тухайн үеийн Англи маягийн амьдрал, нийгмийн харилцаа, гэр бүлийн хүмүүжил, хайр дурлалын тухай өгүүлдэг. Зохиолуудад нь инээдэм хошин, шоглоом, гярхай ажиглалт ихээхэн байдаг нь уншигчдыг татдаг онцлог юм. Жейн Остин өөрийн бүтээлүүдээрээ Английн уран зохиолд шинэ хэв маягийг бий болгож, романтик уран зохиолыг хөгжүүлэхэд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан билээ. Түүний зохиолууд өнөөг хүртэл дэлхий дахинаа алдартай хэвээр байна.

Жиоржио Наполитано гэж юу вэ ?

Жиоржио Наполитано бол Италийн улс төрч, хуульч юм. Тэрээр 1925 оны 6 сарын 28-нд Неаполь хотод төрсөн. Наполитано нь 1960-аад оноос эхлэн улс төрд идэвхтэй оролцож эхэлсэн бөгөөд Италийн Коммунист намын гишүүн байв. Тэрээр 1970-аад онд парламентад сонгогдон ажиллаж, 1992-1994 онд Дотоод хэргийн сайдаар томилогдон ажилласан байна. 2005 онд Жиоржио Наполитано Италийн Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон бөгөөд 2006 онд улиран сонгогдсон. Ингэснээр тэрээр 2015 он хүртэл Италийн Ерөнхийлөгчийн албан тушаалыг хашсан юм. Ерөнхийлөгчийн албан тушаалд ажиллах хугацаандаа Наполитано нь улс орныхоо ардчиллыг бэхжүүлэх, авлигатай тэмцэх, эдийн засгийн хямралыг даван туулахад анхаарч ажилласан. Түүнчлэн Европын холбооны интеграцид идэвхтэй оролцож, Италийн гадаад харилцааг өргөжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулсан юм. Жиоржио Наполитано нь Италийн түүхэн дэх хамгийн нөлөө бүхий улс төрчдийн нэг бөгөөд түүний улс төрийн карьер нь Италийн ардчилсан хөгжилд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн гэж үздэг.

Ринчиннямын Амаржаргал гэж юу вэ ?

Ринчиннямын Амаржаргал бол Монгол Улсын улс төрч, эдийн засагч юм. Тэрээр 1961 оны 2-р сарын 27-нд Улаанбаатар хотод төрсөн. Амаржаргал нь Москвагийн Плехановын нэрэмжит Улс Ардын Аж Ахуйн Дээд Сургуулийг эдийн засагчаар төгссөн бөгөөд Их Британийн Брэдфордын их сургуульд макро эдийн засгийн бодлого, төлөвлөлтийн чиглэлээр судалгааны ажил хийж шинжлэх ухааны магистрын зэрэг хамгаалжээ. Тэрээр 1982 онд МУИС-д багшаар ажиллаж эхэлсэн бөгөөд 1991-1996 онд Эдийн засгийн коллежийн захирлаар ажиллаж байв. 1996-2000 онд Монгол Улсын Их Хурлын гишүүнээр сонгогдон ажилласан. 1998 онд Монгол Улсын Гадаад хэргийн яамны сайд, 1999-2000 онд Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар тус тус томилогдон ажилласан. Ингэснээр тэрээр Монгол Улсын 21 дэх Ерөнхий сайд болсон юм. Амаржаргал нь Монгол Улсын эдийн засгийн шилжилтийн үед чухал үүрэг гүйцэтгэсэн бөгөөд зах зээлийн эдийн засагт суурилсан шинэтгэлийг хэрэгжүүлэхэд манлайлан оролцсон. Түүний удирдлагын үед Монгол Улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд ахиц гарч, гадаад харилцаа өргөжин тэлсэн юм. Р.Амаржаргал нь одоо ч улс төрийн идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулсаар байгаа бөгөөд Монгол Улсын ардчилал, эдийн засгийн хөгжилд хувь нэмрээ оруулсаар байна.

Пэлжидийн Гэндэн гэж юу вэ ?

Пэлжидийн Гэндэн (1895-1937) бол Монгол Улсын улс төрч, Монгол Улсын ес дэх Ерөнхий сайд юм. Гэндэн нь 1895 онд Өвөрхангай аймагт төрсөн. Залуудаа лам болж, хожим нь малчин болсон байна. 1922 онд Монгол Ардын Хувьсгалт Намд элссэн бөгөөд 1923 онд намын төв хорооны гишүүн болжээ. 1924-1928 онд Гэндэн Өвөрхангай аймгийн Засаг даргаар ажиллаж байгаад 1928 оноос эхлэн улс төрийн өндөр албан тушаал хашиж эхэлсэн. Тэрээр 1928-1932 онд Монгол Улсын Сангийн сайд, 1932-1936 онд Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар тус тус томилогдон ажиллав. Гэндэн нь Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бие даасан байдлыг хамгаалахын төлөө тууштай тэмцэгч байсан бөгөөд ЗХУ-ын нөлөөнд автахыг эсэргүүцэж байв. Тэрээр мөн Монгол Улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийг дэмжиж, шинэчлэлийн бодлого явуулж байсан юм. Гэвч 1936 онд Сталины шахалтаар Гэндэнг огцруулж, 1937 онд баривчлан ЗХУ-д цаазлуулсан. Түүнийг "Японы тагнуул", "ардын дайсан" хэмээн буруутгаж байв. 1990 онд Монгол Улсад ардчилсан хувьсгал ялсны дараа Гэндэнгийн нэр төрийг сэргээж, цагаатгасан. Түүнийг Монгол Улсын тусгаар тогтнол, ардчиллын төлөө амь насаа зориулсан эх оронч хэмээн үздэг бөгөөд түүний мэндэлсэн өдрийг жил бүр тэмдэглэн өнгөрүүлдэг.

Цэнгэлтийн Жигжиджав гэж юу вэ ?

Цэнгэлтийн Жигжиджав (1894-1933) бол Монгол Улсын улс төрч, Монгол Улсын долоо дахь Ерөнхий сайд юм. Жигжиджав нь 1894 онд төрсөн бөгөөд залуудаа худалдаачин байжээ. 1922 онд Монгол Ардын Хувьсгалт Намд элссэн бөгөөд 1923-1924 онд Завхан аймгийн даргаар ажиллаж байв. 1928-1930 онд Жигжиджав Монголын Үйлдвэрчний Эвлэлийн даргаар ажиллаж байгаад 1930 онд Монгол Улсын Ерөнхий сайд болов. Тэрээр 1932 он хүртэл уг албан тушаалд ажилласан. Жигжиджавын засаглалын үед Монгол Улс эдийн засгийн хямралтай тулгарч, нийгэмд хүндрэл учирч байв. Түүнчлэн ЗХУ-ын нөлөө улам бүр нэмэгдэж байсан юм. Эдгээр асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд Жигжиджав шинэчлэлийн бодлого явуулж, эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих арга хэмжээ авч байв. Гэвч 1932 онд Жигжиджавыг Ерөнхий сайдын албан тушаалаас чөлөөлж, 1933 онд баривчлан хорьсон. Түүнийг "Японы тагнуул", "ардын дайсан" хэмээн буруутгаж, мөн оны 5-р сард цаазаар авсан байна. Жигжиджавын хувь заяа нь тухайн үеийн Монголын улс төрийн нөхцөл байдлын илрэл бөгөөд ЗХУ-ын нөлөөнд автсан хэлмэгдүүлэлтийн золиос болсон гэж үздэг. Түүний нэр төр, алдар хүндийг хожим нь сэргээсэн юм.

Содномын Дамдинбазар гэж юу вэ ?

Содномын Дамдинбазар (1874-1923) бол Монгол Улсын улс төрч, Монгол Улсын анхны Ерөнхий сайд юм. Дамдинбазар нь Буриад гаралтай бөгөөд 1874 онд төрсөн. Залуудаа лам болж, хожим нь худалдаачин болсон байна. 1911 онд Богд хаант Монгол Улс тунхаглагдахад Дамдинбазар идэвхтэй оролцож, улмаар 1912 онд Баруун хязгаарыг тохинуулах сайдаар томилогджээ. 1919 онд Хятадын цэргүүд Монголыг эзлэн түрэмгийлэхэд Дамдинбазар нутагтаа очиж, Монголын тусгаар тогтнолыг сэргээх тэмцэлд нэгдэн орсон байна. 1921 оны ардын хувьсгалын дараа тэрээр Монгол Ардын Хувьсгалт Намд элсэж, улс төрд идэвхтэй оролцох болжээ. 1922 онд Дамдинбазар Монгол Улсын анхны Ерөнхий сайдаар томилогдов. Тэрээр улс орноо хөгжүүлэх, нийгэм, эдийн засгийн шинэчлэлийг хэрэгжүүлэхэд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан юм. Гэвч удалгүй буюу 1923 оны 6-р сард Дамдинбазар өвчний улмаас таалал төгссөн. Дамдинбазар бол Монгол Улсын тусгаар тогтнол, ардчиллын төлөө зүтгэсэн шилдэг улс төрчдийн нэг юм. Түүний нэрэмжит гудамж, сургууль, хөшөө дурсгал Монгол Улсын олон газарт байдаг нь түүний гавьяаг үнэлсний илрэл юм.

Балингийн Цэрэндорж гэж юу вэ ?

Балингийн Цэрэндорж (1868-1928) бол Монгол Улсын улс төрч, Монгол Улсын 2 дахь Ерөнхий сайд юм. Цэрэндорж нь 1868 онд төрсөн бөгөөд багадаа манж, монгол бичиг сурч, хошуу тамгын газарт бичээчээр ажиллаж байжээ. 1911 онд Богд хаант Монгол Улс тунхаглагдахад Цэрэндорж Шүүх яамны сайд, 1915-1919 онд Дотоод яамны сайдаар тус тус ажиллав. 1919 онд Хятадын цэргүүд Монголыг эзлэн түрэмгийлэхэд Цэрэндорж нутагтаа очиж, Монголын тусгаар тогтнолыг сэргээх тэмцэлд идэвхтэй оролцсон байна. 1921 оны ардын хувьсгалын дараа тэрээр Монгол Ардын Хувьсгалт Намд элсэж, улс төрд идэвхтэй оролцох болжээ. 1921-1922 онд Цэрэндорж Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар ажиллав. Тэрээр улс орноо хөгжүүлэх, нийгэм, эдийн засгийн шинэчлэлийг хэрэгжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн юм. Мөн 1923-1928 онд Улаанбаатар хотын захирагчаар ажиллаж байв. Цэрэндорж бол Монгол Улсын тусгаар тогтнол, ардчиллын төлөө зүтгэсэн шилдэг улс төрчдийн нэг юм. Түүний нэрэмжит гудамж, сургууль, хөшөө дурсгал Монгол Улсын олон газарт байдаг нь түүний гавьяаг үнэлсний илрэл юм.

Чулуун зэвсгийн үе гэж юу вэ ?

Чулуун зэвсгийн үе гэдэг нь хүн төрөлхтөн зүүн Африкаас дэлхийд тархаж, технологийг ихээр ашиглаж эхэлсэн, төмөрийн үеийн өмнөх үеийн археологийн томьёо нэр юм. Орчин цагийн Этиоп улсын Аваш голын эргээс чулуун зэвсгүүд олдсон нь энэ эриний эхлэлийг тодорхойлоход чухал баримт болсон байна. Энэ үед хүмүүс чулууг бутлан хурц ирмэг гаргаж, түүгээрээ ан гөрөө хийх, газар ухах гэх мэт өдөр тутмын амьдралдаа чулуун багаж зэвсгийг өргөнөөр ашиглаж байжээ. Чулуун зэвсгийн үе нь одоогоос 2.5 сая жилийн өмнөөс эхэлсэн гэж үздэг бөгөөд хүн төрөлхтний соёл иргэншлийн хөгжлийн эхэн үе юм. Чулуун зэвсгийн үеийг дотор нь: 1. Палеолит буюу Хуучин чулуун зэвсгийн үе (2.5 сая - 10,000 жилийн өмнө) 2. Мезолит буюу Дунд чулуун зэвсгийн үе (300,000 - 30,000 жилийн өмнө) 3. Неолит буюу Шинэ чулуун зэвсгийн үе (10,000 - 3,000 жилийн өмнө) гэсэн 3 үндсэн үед хуваадаг. Эдгээр үе тус бүрт чулуун багаж зэвсгийн хийц улам боловсронгуй болж, хүмүүсийн амьдралын хэв маяг ч өөрчлөгдөж байсан байна.

Фёдор Достоевский гэж юу вэ ?

Фёдор Михайлович Достоевский (1821-1881) бол Оросын алдарт зохиолч, философич, нийтлэлч юм. Тэрээр 19-р зууны хоёрдугаар хагаст Оросын уран зохиолд томоохон өөрчлөлт хийж, дэлхийн уран зохиолд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан билээ. Достоевскийн бүтээлүүдэд "Гэм зэм", "Карамазовын хөвүүд", "Солиот", "Албингууд", "Идиот" зэрэг романууд багтдаг бөгөөд эдгээр нь хүний сэтгэл зүй, ёс суртахуун, шашин шүтлэг, нийгмийн асуудлуудыг гүнзгий хөндсөн, уран сайхны өндөр түвшинд бичигдсэн байдаг. Түүний зохиолуудад хүний дотоод ертөнц, сэтгэл хөдлөлийг нарийн ажиглан дүрсэлсэн, экзистенциалист үзэл санаа давамгайлдаг. Мөн тэрээр нийгмийн доод давхаргынхны амьдралыг бодитойгоор харуулахыг зорьж, ядуурал, нийгмийн тэгш бус байдлыг шүүмжилж байв. Достоевскийн бүтээлүүд нь зөвхөн Оросын бус, дэлхийн уран зохиолд асар их нөлөө үзүүлсэн бөгөөд орчин үеийн экзистенциализм, фрейдизм зэрэг урсгалуудад ч түүний үзэл санааны нөлөө их байсныг судлаачид онцолдог. Түүний амьдралын замнал ч сонирхолтой бөгөөд залуудаа улс төрийн хэрэгт холбогдон цаазын ял сонсож, Сибирийн цөллөгт 4 жил хоригдож байсан. Гэвч энэ туршлага нь түүний үзэл бодол, уран бүтээлд ихээхэн нөлөөлсөн гэдэг. Нэгэнтээ Ф.М.Достоевскийг "Хүн төрөлхтний түүхэн дэх хамгийн агуу сэтгэл зүйч" хэмээн Владимир Набоков үнэлж байсан нь түүний авьяас чадварыг илтгэсэн хамгийн товч тодорхойлолт болжээ.

Тоомойн Очирхүү гэж юу вэ ?

Тоомойн Очирхүү (1943-2010) бол Монгол Улсын нэрт дуучин, хөгжмийн зохиолч юм. Тэрээр 1943 онд Говь-Алтай аймагт төрсөн бөгөөд бага наснаасаа л хөгжимд авьяастай, дуу хөгжимд дуртай байжээ. Очирхүү 1961 оноос Улаанбаатар хотод ирж, тухайн үеийн Барилгачдын Соёлын Ордонд хөгжимчнөөр ажиллаж эхэлсэн байна. Цаашлаад тэрээр БСО-ны дагшаа найралд хөгжимчнөөр ажиллахын зэрэгцээ дуу зохиож, дуулж эхэлжээ. Түүний зохиосон "Арав дахь хавраа үдье", "Анхны хайрын дуу", "Зөвхөн тэр хайрандаа", "Миний хайрын дуу", "Явах л хүсэл байвал явъя" зэрэг олон алдартай дуунууд монголчуудын дунд өргөн дэлгэр тархаж, хүмүүсийн хайр хүндэтгэлийг хүлээсэн юм. Ялангуяа түүний "Арав дахь хавраа үдье" дуу нь Монголын рок попын түүхэн дэх анхны эстрад дуу хэмээн тооцогддог. Тоомойн Очирхүү нь зөвхөн дуучин төдийгүй, авьяаслаг хөгжмийн зохиолч байсан бөгөөд 200 гаруй дууны ая зохиожээ. Түүний бүтээлүүд монголчуудын сэтгэлд хоногшин үлдэж, өнөөг хүртэл ардын дуу мэт түгэн дэлгэрсээр байна. Т.Очирхүү нь Монгол Улсын Соёлын Тэргүүний Ажилтан цолоор шагнуулж байсан ба түүний нэрэмжит "Очирхүү" сан, "Арав дахь хавраа үдье" дууны наадам зэрэг олон арга хэмжээ түүний дурсгалыг хүндэтгэн зохион байгуулагддаг юм.

Пабло Пикассо гэж юу вэ ?

Пабло Пикассо (1881-1973) бол Испанийн алдарт зураач, уран барималч, график зураач, керамикч, тайзны зураач, поэт юм. Тэрээр 20-р зууны урлагт хувьсгал хийж, орчин үеийн урлагийн хөгжилд асар их нөлөө үзүүлсэн билээ. Пикассо нь кубизмын урсгалыг үндэслэгч бөгөөд энэхүү шинэ хэв маягаараа дамжуулан уламжлалт дүрслэх урлагийн хэм хэмжээг эвдэж, орон зай, хэлбэр дүрсийг задлан шинэчилсэн юм. Түүний "Авиньоны бүсгүйчүүд" (1907), "Герника" (1937) зэрэг алдарт бүтээлүүд нь кубизмын оргил болсон төдийгүй дэлхийн урлагийн түүхэнд шинэ хуудас нээсэн билээ. Пикассо маш олон төрлийн материалаар бүтээл туурвиж байсан бөгөөд зураг, баримал, керамикаас гадна литограф, сийлбэр зэрэг графикийн техникийг ашиглаж байв. Түүний уран бүтээлийн санд 50,000 гаруй зураг, ноорог, баримал, керамик эдлэл багтдаг гэж үздэг. Түүний амьдрал ч уран бүтээл шигээ олон талт, сонирхолтой байсан бөгөөд олон эмэгтэйчүүдтэй хайр дурлалын холбоотой байж, тэдгээр нь түүний бүтээлд ихээхэн нөлөөлж байв. Жишээлбэл, Фернанда Оливье, Мария-Тереза Вальтер, Дора Маар, Франсуаза Жило нар түүний амьдрал, уран бүтээлд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн юм. Пикассо нь зөвхөн урлагийн салбарт төдийгүй нийгэм, улс төрийн хүрээнд ч идэвхтэй байр суурьтай байв. Тэрээр энхтайваны төлөө тэмцэгч байсан бөгөөд коммунист үзэл санааг дэмждэг байсан юм. Пабло Пикассо бол 20-р зууны урлаг соёлын нэрт төлөөлөгч, сод авьяастан бөгөөд түүний бүтээл, үзэл санаа нь өнөөг хүртэл дэлхий дахинаа өргөн тархсаар байна.

Жэймс Камерон гэж юу вэ ?

Жэймс Фрэнсис Камерон (1954 онд Канад улсад төрсөн) бол Канад улсын алдарт кино найруулагч, продюсер, кино зохиолч юм. Тэрээр Холливудын хамгийн амжилттай, нөлөө бүхий найруулагчдын нэг бөгөөд шинжлэх ухааны уран зөгнөлт, адал явдалт төрлийн кинонуудаараа алдартай. Камерон нь "Терминатор" (1984), "Аватар" (2009), "Титаник" (1997) зэрэг дэлхийд алдартай, өндөр ашиг орлого олсон олон киноны найруулагчаар ажилласан. Ялангуяа "Титаник" болон "Аватар" кинонууд нь тухайн цаг үедээ дэлхийн кино ертөнцийг байлдан дагуулж, хамгийн өндөр орлого олсон кинонуудын жагсаалтыг тэргүүлж байсан юм. Камерон нь кино урлагт олон шинэ технологи, арга барилыг нэвтрүүлсэн. Тухайлбал, "Аватар" киногоороо тэрээр 3D технологийг ашиглан, виртуал камерын системийг анх удаа хэрэглэсэн нь дэлхий нийтийг гайхшируулж байв. Мөн усан доорх зураг авалтын шинэ арга, тоног төхөөрөмжийг зохион бүтээсэн нь кино урлагт томоохон дэвшил болсон юм. Түүнчлэн Камерон нь далай судлалын чиглэлээр идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулдаг. Тэрээр хэд хэдэн удаа далайн ёроол руу шумбаж, судалгаа хийсэн бөгөөд энэ талаар баримтат кинонууд бүтээсэн байдаг. Жэймс Камерон нь Оскар, Алтан бөмбөрцөг зэрэг кино урлагийн хамгийн нэр хүндтэй шагналуудыг хүртэж байсан бөгөөд түүний бүтээлүүд үзэгчдийн таашаалыг хүлээсээр байна. Тэрээр одоо ч идэвхтэй уран бүтээл туурвисаар байгаа бөгөөд ирээдүйд ч гайхалтай бүтээлүүдийг төрүүлнэ гэдэгт итгэлтэй байна.

Евклид гэж юу вэ ?

Евклид бол МЭӨ 300-аад оны үед амьдарч байсан Эртний Грекийн нэрт математикч юм. Түүний бүтэн нэр, намтар, амьдралын талаар тодорхой мэдээлэл хомс боловч математикийн түүхэнд үлдээсэн өв нь маш арвин юм. Евклидийг "Геометрийн Эцэг" хэмээн нэрлэдэг бөгөөд түүний хамгийн алдартай бүтээл бол "Elements" буюу "Элементүүд" ном юм. Энэ номдоо тэрээр геометрийн үндсэн ойлголтууд, теоремуудыг нарийвчлан тайлбарлаж, нотолсон байдаг. Тухайлбал, Евклидийн параллель постулат, пирамидын эзлэхүүн, тэгш өнцөгт гурвалжны теорем зэрэг олон чухал ойлголтууд энэ номд багтсан байдаг. Евклидийн "Элементүүд" ном нь 2000 гаруй жилийн турш математикийн суурь боловсролын гол гарын авлага болж, олон үеийн математикчдад хүчтэй нөлөө үзүүлсээр ирсэн. Энэ ном нь зөвхөн математикийн салбарт төдийгүй философи, шинжлэх ухааны хөгжилд ч ихээхэн хувь нэмэр оруулсан гэж үздэг. Евклидийн геометр нь хавтгай болон огторгуйн геометрийг хамарсан бөгөөд түүний дэвшүүлсэн аксиомууд, теоремууд нь орчин үеийн геометрийн үндэс суурийг тавьсан юм. Түүний бүтээлүүд нь логикийн хатуу чанд дараалал, нотолгооны арга зүйгээрээ онцлог бөгөөд энэ нь шинжлэх ухааны сэтгэлгээнд ихээхэн нөлөө үзүүлсэн. Евклидийн амьдралын талаар тодорхой мэдээлэл бага байдаг ч Александрия хотод төрж өссөн, тэнд Птолемей хаант улсын дэмжлэгтэйгээр "Мouseion" хэмээх эрдэм шинжилгээний төвд ажиллаж байсан гэж үздэг. Түүний нас барсан он тодорхойгүй ч МЭӨ 265 он орчимд таалал төгссөн байж магадгүй гэж таамагладаг. Евклид бол математикийн түүхэн дэх хамгийн нөлөө бүхий эрдэмтдийн нэг бөгөөд түүний бүтээлүүд өнөөг хүртэл хүчин төгөлдөр хэвээр байна. Түүний дэвшүүлсэн санаанууд, арга зүй нь зөвхөн математикт төдийгүй бусад шинжлэх ухааны салбарт ч өргөн ашиглагдсаар байна.

Дмитрий Менделеев гэж юу вэ ?

Дмитрий Иванович Менделеев (1834-1907) бол Оросын алдарт химич, зохион бүтээгч юм. Тэрээр химийн элементүүдийг атомын масс, химийн шинж чанараар нь ангилан, үелэх системд оруулсан нь түүний хамгийн том амжилт болсон юм. Менделеев 1834 онд Сибирийн Тобольск хотод төрсөн. Тэрээр Санкт-Петербургийн Их сургуульд суралцаж, химийн чиглэлээр мэргэшсэн. 1855 онд тэрээр Петербургийн Их сургуулийн профессор болж, хожим нь тус сургуулийн захирлаар ажиллаж байв. Менделеевийн хамгийн алдартай бүтээл бол 1869 онд нийтэлсэн "Химийн үндэс" ном дахь химийн элементүүдийн үелэх систем юм. Тухайн үед 63 элемент нээгдээд байсан бөгөөд Менделеев тэдгээрийг атомын масс, химийн шинж чанараар нь ангилж, хүснэгтэд оруулсан байна. Ингэснээр тэрээр элементүүдийн шинж чанарын давтамжит байдлыг илрүүлж, цаашид шинэ элементүүд нээгдэхэд тэдгээрийг уг хүснэгтэд оруулах боломжтой болгосон юм. Менделеевийн үелэх систем нь химийн шинжлэх ухааны хөгжилд асар их түлхэц болсон бөгөөд өнөөг хүртэл химичдийн өдөр тутмын ажилд өргөн ашиглагддаг. Түүний таамагласан зарим элементүүд хожим нь бодитоор нээгдэж, түүний онолыг батлах болсон юм. Менделеев нь зөвхөн үелэх системийг боловсруулсан төдийгүй бусад олон салбарт хувь нэмрээ оруулсан. Тухайлбал, тэрээр спирт ба усны холимогийн найрлагыг судалж, этилийн спиртийн агууламжийг тогтоосон нь өнөөгийн согтууруулах ундааны стандарт болсон. Мөн тэрээр газрын тосны салбарт ажиллаж, нефть боловсруулах технологийг сайжруулахад хувь нэмэр оруулжээ. Менделеев нь Оросын шинжлэх ухааны хөгжилд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан бөгөөд түүний нэрэмжит шагнал, медаль, хүрээлэн, сургууль зэрэг олон байгууллага бий. Тэрээр 1907 онд Санкт-Петербург хотноо таалал төгссөн бөгөөд түүний бүтээлүүд өнөөг хүртэл химийн шинжлэх ухааны үндэс суурь болсоор байна.

Карл Маркс гэж юу вэ ?

Карл Маркс (1818-1883) бол Германы философич, эдийн засагч, социологич, улс төрийн зүтгэлтэн юм. Тэрээр коммунизмын онолын үндэслэгч, пролетариатын анхны сурган хүмүүжүүлэгч гэж тооцогддог. Маркс 1818 онд Германд төрсөн бөгөөд Бонн, Берлин, Йенийн их сургуулиудад суралцаж, философийн докторын зэрэг хамгаалсан. Тэрээр залуудаа Хегелийн идеалист философийг дагаж байсан ч хожим материалист үзэл баримтлалыг сонгосон байна. 1840-өөд оноос эхлэн Маркс улс төр, нийгмийн асуудлуудад анхаарлаа хандуулж, ажилчин ангийн эрх ашгийг хамгаалах, капитализмыг шүүмжлэх болсон. Тэрээр Фридрих Энгельстэй хамтран ажиллаж, марксизмын онолыг боловсруулсан юм. Маркс, Энгельс нар 1848 онд "Коммунист тунхаглал"-ыг бичиж, коммунист нийгмийн үзэл санааг анх удаа дэвшүүлсэн. Тэдний үзэж байгаагаар, капитализм нь мөлжлөгт үндэслэсэн тогтолцоо бөгөөд эцэстээ пролетариатын хувьсгалд хүргэж, ангигүй нийгэм бий болно гэж үзсэн юм. Марксын хамгийн алдартай бүтээл бол "Капитал" зохиол юм. Энэ номдоо тэрээр капиталист эдийн засгийн зарчмуудыг задлан шинжилж, үйлдвэрлэлийн хэрэгслийг эзэмших, мөлжих явдал нь ажилчин ангийг ядуурал руу хөтөлдөг гэдгийг харуулсан. Түүний энэхүү шүүмжлэл нь социалист хувьсгалын онолын үндэс болсон юм. Маркс амьдралынхаа ихэнх хугацааг Лондонд өнгөрөөж, олон улсын ажилчны хөдөлгөөнд идэвхтэй оролцож байв. Тэрээр 1883 онд Лондонд таалал төгссөн бөгөөд түүний бүтээлүүд 20-р зуунд дэлхий даяар өргөн тархаж, олон улс оронд нөлөөлсөн юм. Марксын онол, үзэл санаа нь 20-р зууны түүхэнд асар их нөлөө үзүүлсэн. Зөвлөлт Холбоот Улс, Хятад, Куба зэрэг олон орон түүний сургаалийг удирдамж болгон авч хэрэгжүүлсэн. Гэхдээ марксизмын практик хэрэгжилт нь түүний анхны санаанаас зөрсөн, улмаар тоталитар дэглэмүүд бий болоход хүргэсэн гэж шүүмжлэгддэг. Өнөөдөр Марксын зарим санаа, тухайлбал, капитализмын шүүмжлэл, эдийн засгийн тэгш бус байдлын асуудал хөндөгдсөөр байгаа хэдий ч түүний онолыг бүхэлд нь хүлээн зөвшөөрөхөд хүндрэлтэй гэж үздэг. Гэсэн хэдий ч Марксыг 19-р зууны хамгийн нөлөө бүхий сэтгэгчдийн нэг гэдгийг хүлээн зөвшөөрдөг.

Ардчилал гэж юу вэ ?

Ардчилал бол улс төрийн тогтолцооны нэг хэлбэр бөгөөд ард түмэн засаглалын эрх мэдлийг хэрэгжүүлэх үндсэн дээр тулгуурладаг. Энэ нь төрийн эрх мэдэл нь ард түмнээс эх үндэстэй, ард түмний төлөө ажилладаг гэсэн үзэл санаанд тулгуурладаг. Ардчиллын гол шинж чанарууд: 1. Чөлөөт, шударга сонгууль: Ард түмэн төрийн эрх барих дээд байгууллагыг сонгох эрхтэй байх ёстой. 2. Хүний эрх, эрх чөлөөг хангах: Үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, шашин шүтэх, эвлэлдэн нэгдэх зэрэг үндсэн эрхүүдийг баталгаажуулах. 3. Хууль дээдлэх ёс: Хүн бүр хуулийн өмнө эрх тэгш байх ёстой бөгөөд хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх эрх мэдэл хоорондоо тэнцвэртэй, хяналт тавих. 4. Төрийн ил тод, хариуцлагатай байдал: Төрийн үйл ажиллагаа ил тод, ард түмэнд тайлагнадаг, албан тушаалтнууд хариуцлага хүлээдэг байх. 5. Цөөнхийн эрхийг хүндэтгэх: Олонхын эрх ашгийг хамгаалахын зэрэгцээ цөөнхийн эрх, ашиг сонирхлыг хүндэтгэх. Ардчилал нь шууд, төлөөллийн гэсэн хоёр хэлбэртэй байдаг. Шууд ардчилал нь ард түмэн шууд оролцож шийдвэр гаргадаг бол төлөөллийн ардчилал нь ард түмнээс сонгогдсон төлөөлөгчид шийдвэр гаргадаг. Ардчилал нь хүн төрөлхтний түүхэн хөгжлийн явцад аажмаар бүрэлдэн тогтсон бөгөөд эртний Грек, Ромын үед анхны хэлбэрээ олж, Дундад зууны үед хязгаарлагдмал байсан ч 17-18-р зууны үед дахин сэргэж, өнөөг хүртэл хөгжсөөр ирсэн. Орчин үед ардчилал нь дэлхий даяар түгэн дэлгэрч, улс орнуудын засаглалын гол загвар болоод байна. Гэхдээ ардчилал нь төгс тогтолцоо биш бөгөөд популизм, олонхын дарангуйлал, авлига зэрэг сорилтуудтай тулгардаг. Иймд ардчиллыг бэхжүүлэх, сайжруулахын тулд иргэдийн оролцоо, иргэний нийгмийн хөгжил, хариуцлагатай, ил тод засаглал чухал үүрэгтэй юм.

Хот гэж юу вэ ?

Хот гэдэг нь хүн амын төвлөрөл ихтэй, барилга байшин цогцолсон томоохон хэмжээний суурин газрыг хэлнэ. Хот нь хөдөөгийн суурингаас ялгаатай нь хүн ам ихтэй, дэд бүтэц сайтай, үйлдвэрлэл, үйлчилгээ хөгжсөн байдаг. Хотын гол шинж чанарууд: 1. Хүн амын төвлөрөл: Хотод хөдөөгийн бүс нутагтай харьцуулахад хүн амын нягтрал ихтэй байдаг. 2. Барилга байгууламж: Хотод олон давхар барилга, орон сууц, үйлдвэр, худалдаа үйлчилгээний газрууд төвлөрсөн байдаг. 3. Дэд бүтэц: Зам, тээвэр, холбоо, ус, дулаан, цахилгаан хангамж зэрэг дэд бүтцийн хувьд хот хөдөөгөөс илүү хөгжсөн байдаг. 4. Аж үйлдвэр, үйлчилгээ: Хотод үйлдвэрлэл, худалдаа, үйлчилгээ, санхүү, боловсрол, эрүүл мэнд зэрэг салбарууд төвлөрсөн байдаг. 5. Захиргааны нэгж: Хот нь захиргааны хувьд тусгай статустай, өөрийн удирдлага, төсөвтэй байдаг. Хотууд янз бүрийн хэмжээтэй байдаг бөгөөд жижиг хот, дунд хот, том хот, метрополис хот гэх мэт ангилдаг. Мөн хотуудыг байршлаар нь эргийн хот, уулын хот, цөлийн хот гэх мэт ангилж болно. Хотжилт нь хүн амын өсөлт, эдийн засгийн хөгжлийн үр дүнд бий болдог бөгөөд орчин үеийн ертөнцөд хотжилтын түвшин улам бүр нэмэгдэж байна. Хотжилтын давуу тал нь эдийн засгийн өсөлт, инноваци, соёлын солилцоо, боловсрол, эрүүл мэндийн үйлчилгээнд хамрагдах боломж юм. Гэхдээ хотжилт нь агаарын бохирдол, замын түгжрэл, гэмт хэрэг, ядуурал зэрэг сөрөг үр дагавартай байж болно. Иймд хотын тогтвортой хөгжлийг хангахын тулд хот төлөвлөлт, дэд бүтцийн хөгжил, байгаль орчны хамгаалал, нийгмийн тэгш хамруулалт зэрэг асуудлуудыг цогцоор нь шийдвэрлэх шаардлагатай юм.

Нил мөрөн гэж юу вэ ?

Нил мөрөн бол Африк тивд орших дэлхийн хамгийн урт мөрөн юм. Нийт урт нь 6,650 км бөгөөд хоёр том цутгал голоос бүрддэг. Цагаан Нил нь Викториа нуураас эх авдаг бол Цэнхэр Нил нь Тана нуураас эхтэй. Эдгээр хоёр гол Судан улсын нутагт нийлдэг бөгөөд цааш Египетийн нутгаар дайран урсаж, эцэст нь Газар дундын тэнгист цутгадаг. Нил мөрний онцлог шинж чанарууд: 1. Урт: Нил мөрөн нь дэлхийн хамгийн урт мөрөн бөгөөд Африкийн 11 орны нутгаар дайран урсдаг. 2. Усжуулалт: Нил мөрөн нь Египетийн соёл иргэншлийн үүсэл хөгжилд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Жил бүрийн зун үерлэж, хөрсийг үржил шимтэй болгодог байсан нь хөдөө аж ахуйн хөгжилд таатай нөхцөл бүрдүүлжээ. 3. Байгалийн нөөц: Нил мөрөн нь загас агнуур, усжуулалт, цахилгаан эрчим хүчний эх үүсвэр болдог. Мөн усан тээврийн гол хэрэгсэл юм. 4. Соёлын ач холбогдол: Нил мөрөн нь Египетийн эртний соёл иргэншил, пирамид, сфинкс зэрэг дурсгалт зүйлстэй салшгүй холбоотой. 5. Маргаантай асуудал: Нил мөрний усны нөөцийг ашиглах, хуваарилах асуудлаар Нилийн сав газрын орнууд маргалддаг. Ялангуяа Египет, Судан, Этиоп зэрэг орнууд усны хэрэглээний талаар зөрчилддөг. Нил мөрөн нь Африкийн түүх, соёл, эдийн засагт чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Гэхдээ уур амьсгалын өөрчлөлт, хүн амын өсөлт, эдийн засгийн хөгжлийн улмаас Нил мөрөн экологийн доройтолд орж, усны нөөц багасах эрсдэлтэй тулгарч байна. Иймд Нилийн сав газрын орнууд хамтран ажиллаж, усны нөөцийг зохистой ашиглах, хамгаалах арга хэмжээ авах шаардлагатай юм.

Их Тэсрэлт гэж юу вэ ?

Их Тэсрэлт (Big Bang) бол одон орон судлалын онол бөгөөд манай ертөнцийн үүслийн талаарх хамгийн түгээмэл хүлээн зөвшөөрөгдсөн тайлбар юм. Энэ онолын дагуу манай ертөнц маш өндөр температур, нягтралтай цэгээс тэсрэлтийн үр дүнд үүссэн гэж үздэг. Их Тэсрэлтийн онолын гол санаанууд: 1. Орон зай, хугацааны эхлэл: Их Тэсрэлтийн онол ёсоор орон зай, хугацаа нь Их Тэсрэлтийн агшнаас эхэлсэн бөгөөд түүнээс өмнө орон зай, хугацаа оршин тогтнож байгаагүй. 2. Анхны нөхцөл: Их Тэсрэлт болохоос өмнө бүх матер, энерги нь маш өндөр температур, нягтралтай цэгт шахагдан байсан. 3. Тэсрэлт ба өргөжилт: Их Тэсрэлтийн үед энэ цэг тэсрэн задарч, орон зай, хугацаа үүсэн бий болж, ертөнц огцом тэлж эхэлсэн. 4. Хөрөлт ба бүтцийн үүсэл: Ертөнц тэлэх явцдаа аажмаар хөрч, анхны бөөмс, атомууд үүсэн бий болсон. Цаашлаад гравитацийн нөлөөгөөр матери хоорондоо татагдан нэгдэж, галактик, од, гариг зэрэг бүтцүүд бүрэлдэн тогтсон. 5. Орчлон ертөнцийн нас: Их Тэсрэлтийн онол болон ажиглалтуудыг харьцуулан тооцоолоход манай ертөнц ойролцоогоор 13.8 тэрбум жилийн настай гэж үздэг. Их Тэсрэлтийн нотолгоонууд: 1. Хар тэнгэрийн цацраг: 1964 онд санамсаргүйгээр нээсэн энэ цацраг нь Их Тэсрэлтийн дараах дулааны үлдэгдэл гэж үздэг. 2. Ертөнцийн тэлэлт: Алсын галактикууд биднээс холдон нүүж байгааг ажигласан нь ертөнц тэлж байгааг харуулдаг. 3. Химийн элементүүдийн элбэг дэлбэг байдал: Их Тэсрэлтийн эхний минутанд устөрөгч, гели зэрэг хөнгөн элементүүд үүссэн нь тэдгээрийн ажиглагдаж буй элбэг дэлбэг байдлаар батлагддаг. Их Тэсрэлтийн онол нь одон орон судлал, физик, философийн олон асуултад хариулт өгдөг ч зарим асуудлыг бүрэн тайлбарлаж чадахгүй байгаа. Тухайлбал, Их Тэсрэлтээс өмнө юу байсан, харанхуй энерги, харанхуй материйн мөн чанар зэрэг асуудлууд одоо ч судлаачдын анхаарлын төвд байна. Гэхдээ Их Тэсрэлтийн онол бол орчин үеийн шинжлэх ухааны хамгийн амжилттай онолуудын нэг бөгөөд цаашид улам боловсронгуй болох магадлалтай юм.

Өмнөдэлгэр сум гэж юу вэ ?

Өмнөдэлгэр сум нь Монгол улсын Хэнтий аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Хэнтий аймгийн баруун хойд хэсэгт оршдог бөгөөд нийслэл Улаанбаатар хотоос 280 км, Хэнтий аймгийн төв Өндөрхаан хотоос 147 км-ийн зайд байрладаг. Өмнөдэлгэр сумын онцлог, давуу талууд: 1. Байгаль, газарзүйн онцлог: Өмнөдэлгэр сум нь Хэнтийн нурууны салбар уулсаар хүрээлэгдсэн, ойт хээрийн бүс нутагт оршдог. Сумын нутаг дэвсгэрт Хурх гол, Бархын гол, Мөрөн гол зэрэг томоохон голууд урсдаг. 2. Түүх, соёлын дурсгалт газрууд: Өмнөдэлгэр сумын нутагт эртний булш, хиргисүүр, тахилгын онгон зэрэг түүх, соёлын олон дурсгалт газар байдаг. Тухайлбал, Рашаан хад, Аман хадны зураг, Хүннүгийн булш зэргийг дурдаж болно. 3. Мал аж ахуй: Өмнөдэлгэр сум нь уламжлалт мал аж ахуй эрхлэлтээрээ алдартай бөгөөд ялангуяа адуу, үхэр сүрэг өсгөдөг. Сумын нутаг дэвсгэрийн ихэнх хэсэг нь бэлчээрийн талбай юм. 4. Дэд бүтэц: Өмнөдэлгэр сум нь 1933 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 5933 хүн амтай. Сумын төвд ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв зэрэг үйлчилгээний газрууд байдаг. 5. Аялал жуулчлал: Өмнөдэлгэр сумын байгалийн үзэсгэлэнт газрууд, түүх соёлын дурсгалт газрууд нь аялагчдын сонирхлыг татдаг. Жишээлбэл, Хангал нуур, Баян-Адарга уул, Дэлгэрхаан уул зэрэг газрууд аялагчдын очих дуртай цэгүүд юм. Өмнөдэлгэр сум нь байгалийн үзэсгэлэнт газар, түүх соёлын дурсгалт газруудаараа баялаг, уламжлалт мал аж ахуй эрхлэлтээрээ алдартай сум юм. Цаашид аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх замаар орон нутгийн эдийн засгийг төрөлжүүлэх боломжтой гэж үздэг.

Оросын Хаант Улс гэж юу вэ ?

Оросын Хаант Улс (Российская Империя) нь 1721 оноос 1917 он хүртэл оршин тогтносон хаант засаглалтай улс байсан юм. Энэ нь Оросын түүхэн дэх хамгийн урт хугацаанд оршин тогтносон төр улс юм. Оросын Хаант Улсын түүхэн замнал: 1. Үүсэл: Оросын Хаант Улс нь I Пётр хааны үед Оросын Царьт Улсыг Оросын Хаант Улс болгон өөрчилснөөр 1721 онд албан ёсоор үүссэн. 2. Өргөжилт: XVIII-XIX зуунд Оросын Хаант Улс нь газар нутгаа тэлэх бодлого явуулж, баруун зүгт Польш, өмнө зүгт Хар тэнгис хүртэл, зүүн зүгт Номхон далай хүртэл нутаг дэвсгэрээ тэлсэн. 3. Шинэчлэл: XIX зууны дунд үеэс эхлэн Оросын нийгэм, эдийн засагт томоохон өөрчлөлтүүд гарч эхэлсэн. 1861 онд боолчлолыг халсан, 1905-1907 онд хувьсгалт үйл явдлууд болж, 1906 онд анхны парламент болох Төрийн Думыг байгуулсан зэрэг шинэчлэлүүд хийгдсэн. 4. Уналт: I дэлхийн дайн, 1917 оны хувьсгал зэрэг үйл явдлуудын улмаас Оросын Хаант Улс уналтад орсон. 1917 оны 2-р сард болсон хөрөнгөтний хувьсгалын дараа II Николай хаан ширээнээсээ буусан бөгөөд удалгүй большевикууд засгийн эрхийг авснаар Оросын Хаант Улс бүрмөсөн мөхсөн. Оросын Хаант Улсын онцлогууд: 1. Хаант засаглал: Оросын Хаант Улс нь абсолют хаант засаглалтай байсан бөгөөд хаан нь төрийн эрхийг бүрэн хэрэгжүүлдэг байв. 2. Том гүрэн: Оросын Хаант Улс нь газар нутгийн хэмжээгээрээ дэлхийд хоёрт ордог том гүрэн байсан. 3. Олон үндэстэн: Оросын Хаант Улсад олон үндэстэн ястан амьдардаг байсан бөгөөд үүнд орос, украйн, польш, финлянд, армен, азербайжан зэрэг олон үндэстэн багтаж байв. 4. Соёл, урлаг: Оросын Хаант Улсын үед уран зохиол, хөгжим, дүрслэх урлаг, театрын урлаг хөгжиж, Лев Толстой, Фёдор Достоевский, Пётр Чайковский зэрэг алдартнууд төрөн гарсан. Оросын Хаант Улс нь Оросын түүхэн дэх чухал үе шатуудын нэг бөгөөд түүний уналт нь XX зууны эхэн үеийн дэлхийн түүхэнд томоохон нөлөө үзүүлсэн юм.

Харри Поттэр ба Гүн ухаантны чулуу гэж юу вэ ?

"Харри Поттэр ба Гүн ухаантны чулуу" нь Их Британийн зохиолч Ж.К.Роулингийн бичсэн "Харри Поттэр" цуврал номын эхний ном юм. Энэхүү ном нь анх 1997 онд хэвлэгдсэн бөгөөд дэлхий даяар маш их алдартай болсон. Номын агуулга: Энэ номонд 11 настай Харри Поттэр хүү өөрийгөө шидтэн гэдгээ мэдэж, ид шидийн Хогвартс сургуульд элсэн орсноор үйл явдал өрнөдөг. Харри сургуульдаа шинэ найзууд болох Рон Уизли, Хермиони Грэйнжэр нартай танилцана. Тэд хамтдаа Хогвартс сургуулийн захирал Альбус Дамблдорын хамгаалж буй гүн ухааны чулууг Волдеморт хэмээх хар шидтэнээс хамгаалахын тулд олон адал явдалтай тулгардаг. Эцэст нь Харри, Рон, Хермиони нар гүн ухааны чулууг аврахын тулд Волдеморттой нүүр тулдаг. Номын онцлог, нөлөө: "Харри Поттэр ба Гүн ухаантны чулуу" нь хүүхэд залуучуудад зориулсан фантази төрлийн ном боловч насанд хүрэгчдийн дунд ч алдартай болсон. Энэ ном нь дэлхийн 80 гаруй хэлнээ орчуулагдаж, 100 саяас илүү хувь борлогдсон байна. Уг ном нь кино, видео тоглоом, бусад бүтээгдэхүүн болон хувирсан бөгөөд Харри Поттэрийн ертөнцийг бий болгоход чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Мөн энэ ном нь хүүхэд залуусыг ном уншихад дуртай болгох, төсөөлөх чадварыг хөгжүүлэхэд ихээхэн нөлөө үзүүлсэн гэж үздэг. Ж.К.Роулингийн бичсэн "Харри Поттэр" цуврал нь нийт 7 номтой бөгөөд "Гүн ухаантны чулуу" нь эхний ном нь юм. Энэ ном нь Харри Поттэрийн ертөнцийг танилцуулж, цаашдын адал явдлуудын суурийг тавьсан чухал бүтээл болдог.

Дэлхийн нэгдүгээр дайн гэж юу вэ ?

Дэлхийн нэгдүгээр дайн нь 1914 оны 7-р сарын 28-наас 1918 оны 11-р сарын 11 хүртэл үргэлжилсэн томоохон дайн байсан юм. Энэ дайнд Европын гол гүрнүүд болох Австри-Унгар, Герман, Орос, Франц, Их Британи зэрэг орнууд оролцож, нийт 70 гаруй сая хүн цэрэгт татагдан оролцсон байдаг. Дайны шалтгаанууд: 1. Үндсэрхэг үзэл: Үндэстэн угсаатны хоорондын зөрчил, ялангуяа Балканы хойгт Серб, Босни зэрэг славян үндэстнүүдийн Австри-Унгарын эзэнт гүрнээс салан тусгаарлах хүсэл эрмэлзэл нь дайны нэг гол шалтгаан болсон. 2. Цэргийн өрсөлдөөн: Европын том гүрнүүд хоорондоо цэргийн хүчин чадлаараа өрсөлдөж, зэвсэглэлээ нэмэгдүүлж байсан нь дайн гарах магадлалыг нэмэгдүүлсэн. 3. Эдийн засгийн өрсөлдөөн: Колончлол, худалдааны өрсөлдөөн нь Европын гүрнүүдийн хоорондын зөрчлийг хурцатгасан. 4. Эвслийн систем: Европын гүрнүүд хоорондоо холбоотны гэрээ байгуулж, нэг нь довтолгоонд өртвөл бусад нь тусламж үзүүлэх үүрэг хүлээсэн нь жижиг маргааныг том дайн болгон хувиргахад нөлөөлсөн. Дайны явц: 1. 1914 оны 6-р сард Австри-Унгарын хунтайж Франц Фердинандыг Сербийн үндэсний үзэлтэн хөнөөсөн нь дайны шалтаг болсон. 2. Австри-Унгар Серби рүү довтолсноор Орос Серби рүү, Герман Орос руу, Франц Германд довтолсноор дайн эхэлсэн. 3. Баруун фронт дээр Франц, Их Британи, АНУ-ын цэргүүд Германы эсрэг тулалдаж, Зүүн фронт дээр Орос Австри-Унгар, Османы эзэнт гүрэн, Болгарын эсрэг тулалдсан. 4. 1917 онд Орос хувьсгал гарч дайнаас гарсан бол 1918 онд Герман, Австри-Унгар, Османы эзэнт гүрэн бууж өгснөөр дайн дууссан. Дайны үр дагавар: 1. 9 сая орчим цэрэг, 10 сая орчим энгийн иргэд амиа алдсан. 2. Австри-Унгар, Османы эзэнт гүрэн задарч, шинэ улсууд бий болсон. 3. Версалийн гэрээгээр Германыг буруутган, их хэмжээний төлбөр төлүүлэхээр шийдвэрлэсэн нь Дэлхийн 2-р дайны шалтгаануудын нэг болсон. 4. Үндэстэн дамнасан коммунист хөдөлгөөн эхэлж, Зөвлөлт Холбоот Улс байгуулагдсан. Дэлхийн 1-р дайн нь 20-р зууны түүхэн дэх хамгийн том дайнуудын нэг бөгөөд дэлхийн улс төр, газар зүй, нийгмийн бүтцэд асар их өөрчлөлтийг авчирсан юм.

Харри Поттэр ба Нууцат өрөө гэж юу вэ ?

"Харри Поттэр ба Нууцат өрөө" нь Ж.К.Роулингийн бичсэн "Харри Поттэр" цувралын хоёр дахь ном юм. Энэ ном нь 1998 онд хэвлэгдсэн бөгөөд өмнөх ном болох "Гүн ухаантны чулуу"-ны үйл явдлаас хойш нэг жилийн дараа өрнөдөг. Номын агуулга: Харри Поттэр хоёр дахь жилдээ Хогвартс ид шидийн сургуульд суралцахаар эргэн ирэхэд сургуулийн нутаг дэвсгэрт учир битүүлэг дайралт болж, сурагчид хөдөлгөөнгүй хөшсөн байдалтай олддог. Эдгээр дайралтыг Петтигрю гэх амьтан үйлдэж байгаа гэж үздэг ч удалгүй Том Реддл буюу Волдемортын өсвөр насны дурсамж тэдний дунд байгааг илрүүлдэг. Харри, Рон, Хермиони нар нууцат өрөөг нээсэн этгээдийг олохоор мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулдаг. Тэд Моуди, Жинни Уизли нарын тусламжтайгаар 50 жилийн өмнө Том Реддл Хогвартсын сурагч байхдаа нууцат өрөөг нээж байсныг олж мэддэг. Мөн одоо ч гэсэн Реддлын дурсамж тэдний дунд байгааг илрүүлдэг. Эцэст нь Харри, Рон нар нууцат өрөөнд нэвтрэн орж, Жинниг аврахын тулд Василиск могойтой тулалддаг. Харри шүдэн завсраараа могойн хорыг сорж, үхлийн аюулаас аврагддаг. Номын онцлог, нөлөө: "Харри Поттэр ба Нууцат өрөө" нь өмнөх номтой адил хүүхэд залуучуудын дунд маш их алдартай болж, дэлхийн олон хэлнээ орчуулагдан борлуулалтаараа тэргүүлсэн. Энэ ном нь Харри Поттэрийн ертөнцийг улам баяжуулж, шинэ дүр, үйл явдлыг танилцуулсан. Мөн энэ ном нь кино болон хувирсан бөгөөд Харри Поттэрийн кино цувралын хоёр дахь анги болсон. Ном нь Харри Поттэрийн ертөнцийг улам өргөжүүлж, цаашдын номуудад гарах үйл явдлын суурийг тавьсан чухал бүтээл болдог. "Харри Поттэр ба Нууцат өрөө" нь Харригийн өсөлт хөгжил, найз нөхдийн харилцаа, сайн муугийн тэмцлийг харуулсан сонирхолтой ном бөгөөд Харри Поттэрийн цувралын салшгүй хэсэг юм.

Харри Поттэр ба Азкабаны хоригдол гэж юу вэ ?

"Харри Поттэр ба Азкабаны хоригдол" нь Ж.К.Роулингийн бичсэн "Харри Поттэр" цувралын гурав дахь ном юм. Энэ ном нь 1999 онд хэвлэгдсэн бөгөөд өмнөх ном болох "Нууцат өрөө"-ний үйл явдлаас хойш нэг жилийн дараа өрнөдөг. Номын агуулга: Харри Поттэр гурав дахь жилдээ Хогвартс ид шидийн сургуульд суралцахаар эргэн ирэхэд Сириус Блэк гэх аюултай гэмт хэрэгтэн Азкабан шоронгоос оргодог. Блэкийг Харригийн араас явж байгаа гэж үздэг ч үнэн хэрэгтээ тэрээр Харриг хамгаалахаар ирсэн байдаг. Харри, Рон, Хермиони нар Люпин багшийн тусламжтайгаар Дементоруудаас хэрхэн хамгаалах, мөн Блэк болон Харригийн эцэг эхийн найзууд байсныг олж мэддэг. Гэвч Блэк Харриг алахыг завддаг. Эцэст нь Харри, Хермиони хоёр цаг хугацааг ухраан аялж, Блэк болон Бакбик нисдэг морийг аврах боломжтой болдог. Ингэснээр Блэк баривчлагдахгүй, Харри ч аюулаас мултардаг. Номын онцлог, нөлөө: "Харри Поттэр ба Азкабаны хоригдол" нь цувралын хамгийн шилдэг номуудын нэг гэгддэг бөгөөд шинэ дүр, үйл явдлыг танилцуулсан. Ялангуяа Сириус Блэк, Римус Люпин зэрэг дүрүүд Харригийн амьдралд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Энэ ном нь Харри Поттэрийн ертөнцийг улам баяжуулж, ид шидийн ертөнцийн талаарх ойлголтыг өргөжүүлдэг. Мөн Харригийн өсөлт хөгжил, найз нөхдийн харилцаа, сайн муугийн тэмцлийг харуулсан сонирхолтой ном юм. "Харри Поттэр ба Азкабаны хоригдол" нь кино болон хувирсан бөгөөд Харри Поттэрийн кино цувралын гурав дахь анги болсон. Энэ ном нь Харри Поттэрийн цувралын салшгүй хэсэг бөгөөд дараагийн номуудад гарах үйл явдлын суурийг тавьсан чухал бүтээл юм.

Харри Поттэр ба Фениксийн бүлгэм гэж юу вэ ?

"Харри Поттэр ба Фениксийн бүлгэм" нь Ж.К.Роулингийн бичсэн "Харри Поттэр" цувралын тав дахь ном юм. Энэ ном нь 2003 онд хэвлэгдсэн бөгөөд өмнөх ном болох "Галт хундага"-ны үйл явдлаас хойш нэг жилийн дараа өрнөдөг. Номын агуулга: Харри Поттэр тав дахь жилдээ Хогвартс ид шидийн сургуульд суралцахаар эргэн ирэхэд Волдеморт эргэн ирсэн ч Ид шидтэний яам үүнийг хүлээн зөвшөөрөхөөс татгалздаг. Оронд нь тэд Долорес Амбрижийг Хогвартсын захирлаар томилж, сурагчдыг ид шидийн бэлтгэлээс холдуулдаг. Харри өөрийн найзууд болон бусад итгэлтэй сурагчдын хамт "Дамблдорын арми"-г байгуулж, Волдемортын эсрэг тэмцэхэд бэлтгэдэг. Мөн Харри Волдемортын толгойд орж, түүний бодол санааг уншиж чаддаг болдог. Эцэст нь Харри, түүний найзууд Волдемортын талд ажилладаг Үхэл залгигчидтай тулалдаж, Сириус Блэк амиа алддаг. Гэсэн хэдий ч Харри Волдемортыг ялах итгэл найдвар, хүч чадлаа олж авдаг. Номын онцлог, нөлөө: "Харри Поттэр ба Фениксийн бүлгэм" нь цувралын хамгийн урт, харанхуй номуудын нэг юм. Энэ номд Харри болон түүний найзуудын өсөлт хөгжил, тэдний харилцаа, сэтгэл хөдлөлийн өөрчлөлтийг илүү нарийн дүрсэлсэн байдаг. Мөн энэ номд Волдемортын эргэн ирэлт, түүний хүчийг илүү тодорхой харуулсан. Харри Поттэрийн ертөнц улам бүр харанхуй болж, сайн муугийн тэмцэл ширүүсдэг. "Харри Поттэр ба Фениксийн бүлгэм" нь кино болон хувирсан бөгөөд Харри Поттэрийн кино цувралын тав дахь анги болсон. Энэ ном нь Харри Поттэрийн цувралын гол хэсэг бөгөөд дараагийн номуудад гарах үйл явдлын чухал суурийг тавьсан бүтээл юм.

Александр Горбатов гэж юу вэ ?

Александр Васильевич Горбатов (1891-1973) нь Зөвлөлтийн цэргийн командлагч, армийн генерал байсан хүн юм. Тэрээр Дэлхийн хоёрдугаар дайны үеэр Германы эсрэг тулалдаанд онцгой үүрэг гүйцэтгэсэн. Горбатов 1918 оноос эхлэн Улаан Армид алба хааж эхэлсэн бөгөөд Иргэний дайны үед Цагаантнуудын эсрэг тулалдаж байв. 1937 онд түүнийг хэлмэгдүүлж, 3 жилийн турш Колымын хорих ангид хоригджээ. Гэвч 1940 онд суллагдан, корпус командлагчаар томилогдон ажиллаж эхэлсэн байна. Дэлхийн хоёрдугаар дайны эхэн үед Горбатов Курскийн тулалдаанд оролцож, Курскийн нумын хойд хэсэгт амжилттай довтолгоо хийсэн. 1944 онд Белоруссийг чөлөөлөх ажиллагааг удирдаж, Минск хотыг эзлэн авчээ. Түүнчлэн тэрээр Берлиний операцийг удирдаж, Берлин хотыг эзлэн авахад гол үүрэг гүйцэтгэсэн. 1945 оны 6-р сарын 24-нд Москва хотын Улаан талбайд болсон Ялалтын парадыг командалж байв. Дайны дараа Горбатов Цэргийн тойргийн командлагчаар ажиллаж, 1952-1954 онд Агаарын довтолгооноос хамгаалах хүчний командлагчаар томилогдон ажилласан. 1958 оноос эхлэн Зэвсэгт хүчний Ерөнхий штабын орлогч даргаар ажиллаж байгаад 1973 онд нас баржээ. Александр Горбатов нь Зөвлөлт Холбоот Улсын баатар цолоор хоёр удаа шагнагдсан бөгөөд түүний нэрэмжит гудамж, хөшөө дурсгалууд одоо ч Оросын хотуудад байдаг.

Константин Рокоссовский гэж юу вэ ?

Константин Константинович Рокоссовский (1889-1968) нь Польшийн гаралтай Зөвлөлтийн цэргийн командлагч, маршал байсан хүн юм. Тэрээр Дэлхийн хоёрдугаар дайны үеэр Германы эсрэг тулалдаанд онцгой үүрэг гүйцэтгэсэн. Рокоссовский 1914 онд Оросын армид элссэн бөгөөд Дэлхийн нэгдүгээр дайны үед Баруун фронтод тулалдаж байв. 1917 оны хувьсгалын дараа Улаан Армид элссэн бөгөөд Иргэний дайны үед Цагаантнуудын эсрэг тулалдаж, 1921 онд Монголд цэргийн зөвлөхөөр ажиллаж байжээ. 1930-аад оны сүүлээр түүнийг хэлмэгдүүлж, 3 жил шоронд хоригдсон ч 1940 онд суллагдан, корпус командлагчаар томилогдон ажиллаж эхэлсэн байна. Дэлхийн хоёрдугаар дайны эхэн үед Рокоссовский Москвагийн ойролцоо болсон тулалдаануудад амжилттай оролцож, 1942 онд Сталинградын тулалдааны үеэр Донской фронтыг удирдаж байв. 1943 онд Курскийн тулалдаанд Төвийн фронтыг командалж, 1944 онд Белоруссийг чөлөөлөх ажиллагааг удирдсан. 1945 онд Рокоссовский Беларусийн 1-р фронтыг удирдаж, Берлиний операцийг хэрэгжүүлэхэд гол үүрэг гүйцэтгэсэн. Дайны дараа тэрээр Польшийн Үндэсний батлан хамгаалах яамны сайдаар ажиллаж байгаад 1956 онд Зөвлөлт Холбоот Улс руу буцаж ирсэн байна. Константин Рокоссовский нь Зөвлөлт Холбоот Улс болон Польш улсын баатар цолоор шагнагдсан бөгөөд Зөвлөлтийн цэргийн шилдэг командлагчдын нэг гэгддэг. Түүний нэрэмжит гудамж, хөшөө дурсгалууд Орос, Польш зэрэг улсуудад байдаг.

Дайны жагсаалт гэж юу вэ ?

Дайны жагсаалт гэдэг нь цэргийн мэргэжилтнүүдийн тухайн үеийн хамгийн шилдэг гэж үзсэн цэргийн командлагч нарын жагсаалт юм. Энэ жагсаалтыг ихэвчлэн түүхчид, цэргийн шинжээчид гаргадаг бөгөөд тухайн командлагчийн ур чадвар, манлайлал, стратеги, тактик зэргийг харгалзан үздэг. Дэлхийн түүхэнд олон алдартай цэргийн командлагч нар байсан бөгөөд тэдний дотроос Александр Македонский, Юлий Цезарь, Наполеон Бонапарт, Карл XII, Ганнибал Барка, Шарль де Голль, Георгий Жуков, Эрвин Роммель, Дуглас МакАртур зэрэг нь дайны жагсаалтад багтдаг. Эдгээр командлагч нар нь өөрсдийн цэргийн ур чадвар, удирдан зохион байгуулах авьяас, шийдвэр гаргах чадвар, эр зориг, тэвчээр зэргээрээ онцлог байсан. Тэд тухайн үедээ цэргийн салбарт шинэ арга барил, технологи нэвтрүүлж, ялалт байгуулахад чухал үүрэг гүйцэтгэж байв. Дайны жагсаалт нь түүхэн дэх хамгийн шилдэг цэргийн командлагч нарыг тодруулах, тэдний амжилт, ур чадварыг судлах, сурталчлахад ач холбогдолтой юм. Мөн энэ нь залуу үеийнхэнд үлгэр дууриал болох, цэргийн салбарт сонирхол төрүүлэхэд ч нөлөөлдөг.

1911 он гэж юу вэ ?

1911 он бол Григорийн тооллын ердийн жил юм. Энэ жил нь мягмар гарагт эхэлсэн. 1911 он нь 20-р зууны 2 дахь арван жилийн эхний жил бөгөөд Монголын түүхэнд чухал үйл явдлууд болсон жил байв. Тухайлбал: 1. 1911 оны 12 дугаар сарын 29-нд Богд хаант Монгол улс тунхагласан. Ингэснээр Монгол улс 200 гаруй жилийн турш Манж Чин улсын дарлалаас чөлөөлөгдөж, тусгаар тогтносон. 2. Монголын ноёд, лам нар Их Хүрээнд чуулж, VIII Богд Жавзандамба хутагтыг Монгол улсын хаанаар өргөмжилсөн. 3. Монголчууд Хятадаас бүрэн тусгаарлахаар шийдвэрлэж, Ховд хотыг чөлөөлөх дайныг эхлүүлсэн. 4. Оросын эзэнт гүрэн Монголын тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрч, цэрэг, зэвсгийн тусламж үзүүлсэн. Ийнхүү 1911 он нь Монголын түүхэнд шинэ хуудас нээж, тусгаар тогтнол, бие даасан байдлыг бэхжүүлэх эхлэлийг тавьсан чухал жил болжээ.

Монгол Ардын Хувьсгалт Намын Төв Хорооны Улс төрийн товчоо гэж юу вэ ?

Монгол Ардын Хувьсгалт Намын (МАХН) Төв Хорооны Улс төрийн товчоо нь 1920-1990 онд Монгол Улсыг удирдаж байсан намын төв байгууллага байв. Энэ нь МАХН-ын удирдах дээд байгууллага болох Төв Хорооны бүрэлдэхүүнд багтаж, улс орны бодлого, шийдвэрийг гаргадаг байсан юм. Улс төрийн товчоо нь 7-9 гишүүнтэй байсан бөгөөд тэдгээр нь нам, төрийн удирдах албан тушаалтнууд байв. Тухайлбал, Ерөнхий нарийн бичгийн дарга, Төв Хорооны нарийн бичгийн дарга, Сайд нарын Зөвлөлийн дарга зэрэг өндөр албан тушаалтнууд багтдаг байв. Улс төрийн товчооны гол үүрэг нь: 1. Улс орны дотоод, гадаад бодлогыг тодорхойлох 2. Хууль тогтоомж, тогтоол, шийдвэр гаргах 3. Намын бодлого, чиглэлийг тодорхойлох 4. Төрийн удирдах албан тушаалтнуудыг томилох, чөлөөлөх 5. Намын дотоод асуудлыг шийдвэрлэх зэрэг байв. Тухайн үед Монгол Улс социалист системд багтаж байсан тул Улс төрийн товчоо нь улс орны бүхий л асуудлыг шийдвэрлэх эрхтэй, хүчирхэг байгууллага байв. Гэхдээ 1980-аад оны сүүлээр улс төрийн өөрчлөлтийн үйл явц эхэлж, 1990 онд ардчилсан хувьсгал ялснаар Улс төрийн товчооны эрх мэдэл буурч, улмаар татан буугдсан юм.

Сэргэн мандалтын үе гэж юу вэ ?

Сэргэн мандалтын үе нь Европын түүхэнд 14-17-р зуунд тохиосон соёл урлаг, шинжлэх ухааны хөгжлийн үе юм. Энэ үед дундад зууны үеийн уламжлалт үзэл баримтлалуудаас ангижирч, шинэ сэтгэлгээ, үзэл санаанууд бий болсон. Сэргэн мандалтын үеийн гол онцлогууд: 1. Сэхээтнүүд сонгодог эртний Грек, Ромын соёлыг судлан суралцах болсон. 2. Шашны номлолоос илүүтэй хүний оюун ухаан, чадварыг эрхэмлэх болсон. 3. Шинжлэх ухаан, технологи хурдацтай хөгжиж, шинэ нээлтүүд хийгдсэн. 4. Дүрслэх урлаг, утга зохиол, архитектур цэцэглэн хөгжсөн. 5. Хэвлэлийн машин зохион бүтээгдсэнээр номын хэвлэл, түгээлт ихэссэн. Сэргэн мандалтын үе нь Италиас эхэлж, Франц, Герман, Англи, Испани зэрэг орнуудад тархсан. Энэ үед Леонардо да Винчи, Микеланжело, Рафаэль, Коперник, Галилео зэрэг алдартай эрдэмтэд, уран бүтээлчид төрөн гарсан юм. Сэргэн мандалтын үе нь дараах үр дагавруудыг авчирсан: 1. Феодалын ёс задарч, хөрөнгөтний нийгэм үүсэх үндсийг тавьсан. 2. Шашны реформацийг эхлүүлж, Католик сүмийн эрх мэдэл сулрахад нөлөөлсөн. 3. Шинжлэх ухааны хөгжлийн суурийг тавьж, аж үйлдвэрийн хувьсгалын үндсийг тавьсан. 4. Үндэстэн дамнасан соёл, шинжлэх ухааны солилцоог идэвхжүүлсэн. Сэргэн мандалтын үе нь хүн төрөлхтний түүхэнд асар их өөрчлөлтийг авчирч, орчин үеийн ертөнцийн үндсийг тавьсан чухал үе байв.

Сонгодог эдийн засгийн ухаан гэж юу вэ ?

Сонгодог эдийн засгийн ухаан нь 18-19-р зуунд хөгжсөн эдийн засгийн онолын салбар юм. Энэ нь зах зээлийн эдийн засгийн талаарх анхны системчилсэн онолыг боловсруулсан. Сонгодог эдийн засагчид нь хувийн өмчлөл, чөлөөт зах зээл, бага төрийн оролцоог дэмждэг байв. Сонгодог эдийн засгийн ухааны гол төлөөлөгчид: 1. Адам Смит (1723-1790): "Ард түмний баялгийн мөн чанар ба шалтгааны тухай судалгаа" номоороо алдартай. Зах зээлийн "үл үзэгдэх гар"-ын зарчмыг тайлбарласан. 2. Дэвид Рикардо (1772-1823): Абсолют давуу талын онол, газрын рент, хөдөлмөрийн үнэ цэний онолыг боловсруулсан. 3. Жон Стюарт Милль (1806-1873): Утилитаризмын зарчмыг хөгжүүлж, эдийн засгийн эрх чөлөөг чухалчилсан. 4. Томас Мальтус (1766-1834): Хүн амын өсөлтийн тухай онолоороо алдартай. Сонгодог эдийн засгийн ухааны гол санаанууд: 1. Хувийн ашиг сонирхол нь нийгмийн сайн сайханд хүргэдэг. 2. Үнийн механизм нь нөөцийг хуваарилах үр дүнтэй арга хэрэгсэл. 3. Хөдөлмөрийн хуваарь нь бүтээмжийг нэмэгдүүлдэг. 4. Эдийн засгийн өсөлт нь капиталын хуримтлал, технологийн дэвшлээс хамаардаг. 5. Төрийн оролцоо бага байх нь зах зээлийн үр ашигт чухал. Сонгодог эдийн засгийн ухаан нь орчин үеийн эдийн засгийн сэтгэлгээнд асар их нөлөө үзүүлсэн. Гэхдээ 20-р зууны эхээр Кейнсийн эдийн засгийн онол гарч ирснээр сонгодог онолын зарим үзэл баримтлалыг шүүмжилж, төрийн оролцоог илүү чухалчилсан юм.

Мөнгө гэж юу вэ ?

Мөнгө бол бараа, үйлчилгээний төлбөр тооцоонд хэрэглэгддэг, нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн, үнэ цэнэтэй зүйл юм. Мөнгө нь дараах үндсэн үүргийг гүйцэтгэдэг: 1. Солилцооны хэрэгсэл: Бараа, үйлчилгээг худалдан авахад ашигладаг. 2. Үнэ цэнийн хэмжүүр: Бараа, үйлчилгээний үнийг харьцуулахад хэрэглэдэг. 3. Хуримтлалын хэрэгсэл: Ирээдүйн хэрэгцээнд зориулж хадгалдаг. 4. Зээллэгийн стандарт нэгж: Зээлийн гэрээнд ашигладаг. Мөнгөний түүхэн хөгжил: 1. Бартерын систем: Барааг бараагаар солилцдог байсан. 2. Алт, мөнгөн зоос: Металлаар хийсэн зоосыг ашигласан. 3. Цаасан мөнгө: Засгийн газраас гаргасан цаасан мөнгө. 4. Чек, банкны данс: Банкны системийн хөгжил. 5. Электрон мөнгө: Орчин үед электрон хэлбэрээр ашиглах болсон. Мөнгөний үндсэн шинж чанарууд: 1. Хуваагдах чанар: Жижиг хэсгүүдэд хуваагдаж болно. 2. Тээвэрлэхэд хялбар: Амархан зөөвөрлөж болно. 3. Удаан эдэлгээтэй: Удаан хугацаанд ашиглах боломжтой. 4. Нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн: Ихэнх хүмүүс хүлээн зөвшөөрдөг. Орчин үед мөнгө нь биет (зоос, дэвсгэрт) болон биет бус (банкны данс, кредит карт) хэлбэрээр оршдог. Мөнгөний нийлүүлэлт, инфляци, валютын ханш зэрэг нь эдийн засгийн чухал үзүүлэлтүүд юм.

Орчин үеийн философи гэж юу вэ ?

Орчин үеийн философи нь XVII зуунаас XXI зуун хүртэлх хугацаанд хөгжсөн философийн салбарыг хамардаг. Энэ үед шинжлэх ухаан, ялангуяа байгалийн шинжлэх ухаан хурдацтай хөгжиж, улмаар философичдын үзэл баримтлалд ихээхэн нөлөөлсөн. Орчин үеийн философийг ерөнхийд нь рационализм, эмпиризм, кантианизм гэсэн гурван үндсэн чиглэлд хуваадаг. Рационализм: - Анхны үнэн буюу өөрийгөө нотлох үнэний ойлголтыг онцолдог. - Жишээ нь: Рене Декартын "Би сэтгэдэг учраас би оршин байна" гэсэн алдарт хэллэг. Эмпиризм: - Туршлага, ажиглалтаас мэдлэгийг олж авдаг гэж үздэг. - Жишээ нь: Жон Локк, Дэвид Юм нарын үзэл баримтлал. Кантианизм: - Мэдрэмж, ойлголт, ухамсар зэргийг нэгтгэсэн цогц онолыг боловсруулсан. - Жишээ нь: Иммануил Кантын "цэвэр ухамсар", "практик ухамсар" зэрэг ойлголтууд. Орчин үеийн философид логик позитивизм, феноменологи, экзистенциализм, постструктурализм зэрэг олон чухал урсгалууд багтдаг. Тухайлбал: - Логик позитивизм: Шинжлэх ухааны мэдлэгийг логикийн хувьд үндэслэх оролдлого хийсэн. - Феноменологи: Субъектив туршлагыг судлах арга зүйг боловсруулсан. - Экзистенциализм: Хувь хүний эрх чөлөө, сонголт, хариуцлагыг онцолсон. - Постструктурализм: Соёл, нийгмийн бүтцийг задлан шинжилсэн. Орчин үеийн философичдоос Жан-Поль Сартр, Мартин Хайдеггер, Людвиг Витгенштейн, Жак Деррида нар онцгой нөлөө үзүүлсэн. Тэдний үзэл баримтлал нь орчин үеийн соёл, нийгэм, улс төрийн сэтгэлгээнд гүнзгий нөлөө үзүүлсээр байна.

Цагаанхайрхан сум гэж юу вэ ?

Цагаанхайрхан сум нь Увс аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Улаанбаатар хотоос 1190 км, Увс аймгийн төв Улаангом хотоос 230 км зайтай оршдог. Цагаанхайрхан сум нь далайн түвшнээс дээш 1365 метрийн өндөрт байрладаг бөгөөд 399,4 мянган га газар нутагтай. Тус сумын нутаг дэвсгэрт физик газарзүйн хувьд Монгол Алтайн нурууны салбар уулс, геоморфологийн хувьд Сибирийн өмнөд хэсгийн уулсархаг мужид багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл хүрдэг. Сумын нутаг дэвсгэрт ойт хээр, уулт хээр, хээр, нугын хээр, нугын намгархаг хээр зэрэг экосистемүүд багтдаг. Мөн энэ сумын нутгаар Увс нуурын хотгороор өнгөрч урсах Нарийны гол, Мухарын гол, Хархираагийн гол, Түргэний гол зэрэг том жижиг олон голуудтай. Эдгээр голуудад омуль, пельд загас элбэг тохиолддог. Цагаанхайрхан сум нь мал аж ахуйн салбарт хүчтэй хөгжсөн бөгөөд 2012 оны статистик мэдээгээр 164502 толгой мал тоолуулсан байна. Үүнээс тэмээ 415, адуу 5808, үхэр 6809, хонь 73955, ямаа 77515 толгой мал тус тус байна. Тус сум нь 1931 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 559 өрхийн 2011 хүн амтай. Сумын төвийг "Мухар" гэж нэрлэдэг бөгөөд тус сумын засаг захиргаа нь 5 багтай.

Цагаанхайрхан сум (Увс) гэж юу вэ ?

Цагаанхайрхан сум бол Увс аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Улаанбаатар хотоос 1190 км, Увс аймгийн төв Улаангом хотоос 230 км зайтай оршдог. Цагаанхайрхан сум нь далайн түвшнээс дээш 1365 метрийн өндөрт байрладаг бөгөөд 399,4 мянган га газар нутагтай. Тус сумын нутаг дэвсгэрт физик газарзүйн хувьд Монгол Алтайн нурууны салбар уулс, геоморфологийн хувьд Сибирийн өмнөд хэсгийн уулсархаг мужид багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл хүрдэг. Сумын нутаг дэвсгэрт ойт хээр, уулт хээр, хээр, нугын хээр, нугын намгархаг хээр зэрэг экосистемүүд багтдаг. Мөн энэ сумын нутгаар Увс нуурын хотгороор өнгөрч урсах Нарийны гол, Мухарын гол, Хархираагийн гол, Түргэний гол зэрэг том жижиг олон голуудтай. Эдгээр голуудад омуль, пельд загас элбэг тохиолддог. Цагаанхайрхан сум нь мал аж ахуйн салбарт хүчтэй хөгжсөн бөгөөд 2012 оны статистик мэдээгээр 164502 толгой мал тоолуулсан байна. Үүнээс тэмээ 415, адуу 5808, үхэр 6809, хонь 73955, ямаа 77515 толгой мал тус тус байна. Тус сум нь 1931 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 559 өрхийн 2011 хүн амтай. Сумын төвийг "Мухар" гэж нэрлэдэг бөгөөд тус сумын засаг захиргаа нь 5 багтай.

Хяргас сум гэж юу вэ ?

Хяргас сум нь Увс аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Улаанбаатар хотоос 1303 км, Увс аймгийн төв Улаангом хотоос 160 км-ийн зайтай оршдог. Хяргас сум нь далайн түвшнээс дээш 1026 метрийн өндөрт байрладаг бөгөөд 3278 кв.км газар нутагтай. Тус сумын нутаг дэвсгэрт физик газарзүйн хувьд Их нууруудын хотгорын мужид багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл хүрдэг. Сумын нутаг дэвсгэрт экосистемийн хувьд хээрийн бүсэд багтах боловч ус намаг, нуур цөөрөм элбэг учраас усны шувууд ихээр тохиолдоно. Мөн энэ сумын нутгаар Хяргас нуур, Айраг нуур зэрэг томоохон нуурууд орших ба Билүү гол, Хошит эргийн гол зэрэг голуудаар алтан гургалдай, сахалт бадарчин, сахалт чогчоохой, шивэр хадран, шар загас, монгол хадран, морин загас, осман, давжаа сугас, амарын сугас, булуу цагаан, цулбуурт гэх мэт олон янзын загаснууд байдаг. Хяргас сум нь мал аж ахуйн салбарт хүчтэй хөгжсөн бөгөөд 2012 оны статистик мэдээгээр 148554 толгой мал тоолуулсан байна. Үүнээс тэмээ 429, адуу 5948, үхэр 8246, хонь 81881, ямаа 49050 толгой мал тус тус байна. Тус сум нь 1924 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 519 өрхийн 1895 хүн амтай. Сумын төвийг "Баянхайрхан" гэж нэрлэдэг бөгөөд тус сумын засаг захиргаа нь 4 багтай.

Ховд сум гэж юу вэ ?

Ховд сум нь Увс аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Улаанбаатар хотоос 1503 км, Увс аймгийн төв Улаангом хотоос 180 км-ийн зайтай оршдог. Ховд сум нь далайн түвшнээс дээш 1132 метрийн өндөрт байрладаг бөгөөд 1200 га газар нутагтай. Тус сумын нутаг дэвсгэрт физик газарзүйн хувьд Их нууруудын хотгорын мужид багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл хүрдэг. Сумын нутаг дэвсгэрт экосистемийн хувьд хээрийн бүсэд багтах боловч ус намаг, нуур цөөрөм элбэг учраас усны шувууд ихээр тохиолдоно. Мөн энэ сумын нутгаар Жирээгийн гол, Ховдын гол, Дөрөлжийн гол зэрэг голууд урсаж, Хар тэрмэсийн нуур, Давст нуур зэрэг нуурууд оршино. Эдгээр гол нууруудад алтан гургалдай, сахалт бадарчин, сахалт чогчоохой, шивэр хадран, шар загас, монгол хадран, морин загас, осман, давжаа сугас, амарын сугас, булуу цагаан, цулбуурт гэх мэт олон янзын загаснууд байдаг. Ховд сум нь мал аж ахуйн салбарт хүчтэй хөгжсөн бөгөөд 2012 оны статистик мэдээгээр 134968 толгой мал тоолуулсан байна. Үүнээс тэмээ 578, адуу 6223, үхэр 8628, хонь 70309, ямаа 54230 толгой мал тус тус байна. Тус сум нь 1924 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 509 өрхийн 1980 хүн амтай. Сумын төвийг "Ховд" гэж нэрлэдэг бөгөөд тус сумын засаг захиргаа нь 4 багтай.

Түргэн сум гэж юу вэ ?

Түргэн сум нь Увс аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Улаанбаатар хотоос 1398 км, Увс аймгийн төв Улаангом хотоос 137 км-ийн зайтай оршдог. Түргэн сум нь далайн түвшнээс дээш 1415 метрийн өндөрт байрладаг бөгөөд 2681 кв.км газар нутагтай. Тус сумын нутаг дэвсгэрт физик газарзүйн хувьд Алтайн уулархаг мужийн Монгол Алтайн уулсын хэсэгт багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл хүрдэг. Сумын нутаг дэвсгэрт экосистемийн хувьд уулын хээрийн бүсэд багтах бөгөөд уулын ой мод, хадлан бэлчээрийн ургамал элбэг ургадаг. Мөн энэ сумын нутгаар Буурлын гол, Намирын гол, Цагаан нуурын гол зэрэг голууд урсаж, Шар нуур, Зөөхий нуур зэрэг нуурууд оршино. Эдгээр гол нууруудад алтан гургалдай, сахалт бадарчин, сахалт чогчоохой, шивэр хадран, шар загас, монгол хадран, морин загас, осман, давжаа сугас, амарын сугас, булуу цагаан, цулбуурт гэх мэт олон янзын загаснууд байдаг. Түргэн сум нь мал аж ахуйн салбарт хүчтэй хөгжсөн бөгөөд 2012 оны статистик мэдээгээр 82680 толгой мал тоолуулсан байна. Үүнээс тэмээ 373, адуу 4510, үхэр 4139, хонь 28085, ямаа 43573 толгой мал тус тус байна. Тус сум нь 1925 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 465 өрхийн 1815 хүн амтай. Сумын төвийг "Хавцал" гэж нэрлэдэг бөгөөд тус сумын засаг захиргаа нь 4 багтай.

Тэс сум (Увс) гэж юу вэ ?

Тэс сум нь Увс аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Улаанбаатар хотоос 1378 км, Увс аймгийн төв Улаангом хотоос 185 км-ийн зайтай оршдог. Тэс сум нь далайн түвшнээс дээш 754 метрийн өндөрт байрладаг бөгөөд 308.5 кв.км газар нутагтай. Тус сумын нутаг дэвсгэрт физик газарзүйн хувьд Их нууруудын хотгорын мужид багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл хүрдэг. Сумын нутаг дэвсгэрт экосистемийн хувьд хээрийн бүсэд багтах бөгөөд ус намаг, нуур цөөрөм элбэг учраас усны шувууд ихээр тохиолдоно. Мөн энэ сумын нутгаар Тэсийн гол, Нарийны гол, Жирээгийн гол зэрэг голууд урсаж, Увс нуур, Хяргас нуур зэрэг нуурууд оршино. Эдгээр гол нууруудад алтан гургалдай, сахалт бадарчин, сахалт чогчоохой, шивэр хадран, шар загас, монгол хадран, морин загас, осман, давжаа сугас, амарын сугас, булуу цагаан, цулбуурт гэх мэт олон янзын загаснууд байдаг. Тэс сум нь мал аж ахуйн салбарт хүчтэй хөгжсөн бөгөөд 2012 оны статистик мэдээгээр 146945 толгой мал тоолуулсан байна. Үүнээс тэмээ 775, адуу 5945, үхэр 11608, хонь 63990, ямаа 70627 толгой мал тус тус байна. Тус сум нь 1924 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 501 өрхийн 2026 хүн амтай. Сумын төвийг "Нуур" гэж нэрлэдэг бөгөөд тус сумын засаг захиргаа нь 4 багтай.

Тариалан сум (Увс) гэж юу вэ ?

Тариалан сум нь Увс аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Улаанбаатар хотоос 1313 км, Увс аймгийн төв Улаангом хотоос 259 км-ийн зайтай оршдог. Тариалан сум нь далайн түвшнээс дээш 1600 метрийн өндөрт байрладаг бөгөөд 5071 кв.км газар нутагтай. Тус сумын нутаг дэвсгэрт физик газарзүйн хувьд Алтайн уулархаг мужийн Монгол Алтайн уулсын хэсэгт багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл хүрдэг. Сумын нутаг дэвсгэрт экосистемийн хувьд уулын хээрийн бүсэд багтах бөгөөд уулын ой мод, хадлан бэлчээрийн ургамал элбэг ургадаг. Мөн энэ сумын нутгаар Хархираа, Боршоо, Намир, Хатуугийн голууд зэрэг голууд урсаж, Шар, Цагаан нуур зэрэг нуурууд оршино. Эдгээр гол нууруудад алтан гургалдай, сахалт бадарчин, сахалт чогчоохой, шивэр хадран, шар загас, монгол хадран, морин загас, осман, давжаа сугас, амарын сугас, булуу цагаан, цулбуурт гэх мэт олон янзын загаснууд байдаг. Тариалан сум нь мал аж ахуйн салбарт хүчтэй хөгжсөн бөгөөд 2012 оны статистик мэдээгээр 81700 толгой мал тоолуулсан байна. Үүнээс тэмээ 375, адуу 3550, үхэр 3500, хонь 28000, ямаа 42000 толгой мал тус тус байна. Тус сум нь 1931 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 590 өрхийн 2125 хүн амтай. Сумын төвийг "Бургастай" гэж нэрлэдэг бөгөөд тус сумын засаг захиргаа нь 4 багтай.

Сагил сум гэж юу вэ ?

Сагил сум нь Увс аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Улаанбаатар хотоос 1430 км, Увс аймгийн төв Улаангом хотоос 60 км-ийн зайтай оршдог. Сагил сум нь далайн түвшнээс дээш 1792 метрийн өндөрт байрладаг бөгөөд 3799 кв.км газар нутагтай. Тус сумын нутаг дэвсгэрт физик газарзүйн хувьд Их нууруудын хотгорын мужид багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл хүрдэг. Сумын нутаг дэвсгэрт экосистемийн хувьд хээрийн бүсэд багтах бөгөөд ус намаг, нуур цөөрөм элбэг учраас усны шувууд ихээр тохиолдоно. Мөн энэ сумын нутгаар Баянбулаг, Хошит, Намир, Хариг зэрэг голууд урсаж, Олон нуур, Дөрөө нуур зэрэг нуурууд оршино. Эдгээр гол нууруудад алтан гургалдай, сахалт бадарчин, сахалт чогчоохой, шивэр хадран, шар загас, монгол хадран, морин загас, осман, давжаа сугас, амарын сугас, булуу цагаан, цулбуурт гэх мэт олон янзын загаснууд байдаг. Сагил сум нь мал аж ахуйн салбарт хүчтэй хөгжсөн бөгөөд 2012 оны статистик мэдээгээр 118968 толгой мал тоолуулсан байна. Үүнээс тэмээ 229, адуу 5947, үхэр 7976, хонь 58998, ямаа 46818 толгой мал тус тус байна. Тус сум нь 1925 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 1012 өрхийн 3625 хүн амтай. Сумын төвийг "Хармод" гэж нэрлэдэг бөгөөд тус сумын засаг захиргаа нь 4 багтай.

Өндөрхангай сум гэж юу вэ ?

Өндөрхангай сум нь Увс аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Улаанбаатар хотоос 1080 км, Увс аймгийн төв Улаангом хотоос 360 км-ийн зайтай оршдог. Өндөрхангай сум нь далайн түвшнээс дээш 1800 метрийн өндөрт байрладаг бөгөөд 4268 кв.км газар нутагтай. Тус сумын нутаг дэвсгэрт физик газарзүйн хувьд Хангайн уулархаг мужийн Монгол Алтайн нурууны салбар уулсын хэсэгт багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл хүрдэг. Сумын нутаг дэвсгэрт экосистемийн хувьд уулын хээрийн бүсэд багтах бөгөөд уулын ой мод, хадлан бэлчээрийн ургамал элбэг ургадаг. Мөн энэ сумын нутгаар Ховд, Хандгайт, Гишүүнт, Ямаат, Ендэрт, Нисэх зэрэг голууд урсаж, Хяргас нуур, Дөрөө нуур зэрэг нуурууд оршино. Эдгээр гол нууруудад алтан гургалдай, сахалт бадарчин, сахалт чогчоохой, шивэр хадран, шар загас, монгол хадран, морин загас, осман, давжаа сугас, амарын сугас, булуу цагаан, цулбуурт гэх мэт олон янзын загаснууд байдаг. Өндөрхангай сум нь мал аж ахуйн салбарт хүчтэй хөгжсөн бөгөөд 2012 оны статистик мэдээгээр 132556 толгой мал тоолуулсан байна. Үүнээс тэмээ 373, адуу 5344, үхэр 8246, хонь 70385, ямаа 51508 толгой мал тус тус байна. Тус сум нь 1924 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 689 өрхийн 2571 хүн амтай. Сумын төвийг "Цалуу" гэж нэрлэдэг бөгөөд тус сумын засаг захиргаа нь 4 багтай.

Өмнөговь сум гэж юу вэ ?

Өмнөговь сум нь Увс аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Улаанбаатар хотоос 1150 км, Увс аймгийн төв Улаангом хотоос 270 км-ийн зайтай оршдог. Өмнөговь сум нь далайн түвшнээс дээш 1600 метрийн өндөрт байрладаг бөгөөд 314.6 кв.км газар нутагтай. Тус сумын нутаг дэвсгэрт физик газарзүйн хувьд Их нууруудын хотгорын мужид багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл хүрдэг. Сумын нутаг дэвсгэрт экосистемийн хувьд хээрийн бүсэд багтах бөгөөд ус намаг, нуур цөөрөм элбэг учраас усны шувууд ихээр тохиолдоно. Мөн энэ сумын нутгаар Орхон, Намир, Хүнгүй, Зүүн, Баруун нарийн зэрэг голууд урсаж, Хяргас нуур, Айраг нуур зэрэг нуурууд оршино. Эдгээр гол нууруудад алтан гургалдай, сахалт бадарчин, сахалт чогчоохой, шивэр хадран, шар загас, монгол хадран, морин загас, осман, давжаа сугас, амарын сугас, булуу цагаан, цулбуурт гэх мэт олон янзын загаснууд байдаг. Өмнөговь сум нь мал аж ахуйн салбарт хүчтэй хөгжсөн бөгөөд 2012 оны статистик мэдээгээр 99791 толгой мал тоолуулсан байна. Үүнээс тэмээ 103, адуу 2503, үхэр 4131, хонь 55565, ямаа 42489 толгой мал тус тус байна. Тус сум нь 1924 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 590 өрхийн 2125 хүн амтай. Сумын төвийг "Намирын адаг" гэж нэрлэдэг бөгөөд тус сумын засаг захиргаа нь 4 багтай.

Өлгий сум гэж юу вэ ?

Өлгий сум нь Увс аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Улаанбаатар хотоос 1500 км, Увс аймгийн төв Улаангом хотоос 100 км-ийн зайтай оршдог. Өлгий сум нь далайн түвшнээс дээш 1700 метрийн өндөрт байрладаг бөгөөд 334.3 кв.км газар нутагтай. Тус сумын нутаг дэвсгэрт физик газарзүйн хувьд Их нууруудын хотгорын мужид багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл хүрдэг. Сумын нутаг дэвсгэрт экосистемийн хувьд хээрийн бүсэд багтах бөгөөд ус намаг, нуур цөөрөм элбэг учраас усны шувууд ихээр тохиолдоно. Мөн энэ сумын нутгаар Хариг, Боршоо, Намир, Хошит, Улиастай зэрэг голууд урсаж, Хяргас нуур, Айраг нуур зэрэг нуурууд оршино. Эдгээр гол нууруудад алтан гургалдай, сахалт бадарчин, сахалт чогчоохой, шивэр хадран, шар загас, монгол хадран, морин загас, осман, давжаа сугас, амарын сугас, булуу цагаан, цулбуурт гэх мэт олон янзын загаснууд байдаг. Өлгий сум нь мал аж ахуйн салбарт хүчтэй хөгжсөн бөгөөд 2012 оны статистик мэдээгээр 118968 толгой мал тоолуулсан байна. Үүнээс тэмээ 111, адуу 5948, үхэр 7970, хонь 62798, ямаа 48141 толгой мал тус тус байна. Тус сум нь 1959 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 722 өрхийн 2738 хүн амтай. Сумын төвийг "Хар-Ус" гэж нэрлэдэг бөгөөд тус сумын засаг захиргаа нь 4 багтай.

Наранбулаг сум гэж юу вэ ?

Наранбулаг сум нь Увс аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Улаанбаатар хотоос 1300 км, Увс аймгийн төв Улаангом хотоос 90 км-ийн зайтай оршдог. Наранбулаг сум нь далайн түвшнээс дээш 1200-1800 метрийн өндөрт байрладаг бөгөөд 525.2 кв.км газар нутагтай. Тус сумын нутаг дэвсгэрт физик газарзүйн хувьд Их нууруудын хотгорын мужид багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл хүрдэг. Сумын нутаг дэвсгэрт экосистемийн хувьд хээрийн бүсэд багтах бөгөөд ус намаг, нуур цөөрөм элбэг учраас усны шувууд ихээр тохиолдоно. Мөн энэ сумын нутгаар Хүрмийн гол, Баян гол, Дэлгэр гол, Жавхлан гол, Хөх гол зэрэг голууд урсаж, Хөх нуур, Цэцэг нуур зэрэг нуурууд оршино. Эдгээр гол нууруудад алтан гургалдай, сахалт бадарчин, сахалт чогчоохой, шивэр хадран, шар загас, монгол хадран, морин загас, осман, давжаа сугас, амарын сугас, булуу цагаан, цулбуурт гэх мэт олон янзын загаснууд байдаг. Наранбулаг сум нь мал аж ахуйн салбарт хүчтэй хөгжсөн бөгөөд 2012 оны статистик мэдээгээр 145717 толгой мал тоолуулсан байна. Үүнээс тэмээ 429, адуу 3476, үхэр 5036, хонь 70803, ямаа 63973 толгой мал тус тус байна. Тус сум нь 1968 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 1010 өрхийн 3700 хүн амтай. Сумын төвийг "Ар хөшөөт" гэж нэрлэдэг бөгөөд тус сумын засаг захиргаа нь 4 багтай.

Малчин сум гэж юу вэ ?

Малчин сум нь Увс аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Улаанбаатар хотоос 1100 км, Увс аймгийн төв Улаангом хотоос 230 км-ийн зайтай оршдог. Малчин сум нь далайн түвшнээс дээш 1415-4208 метрийн өндөрт байрладаг бөгөөд 392.8 кв.км газар нутагтай. Тус сумын нутаг дэвсгэрт физик газарзүйн хувьд Алтайн уулархаг их мужийн Монгол Алтайн уулархаг мужид багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл хүрдэг. Сумын нутаг дэвсгэрт экосистемийн хувьд уулын хээрийн бүсэд багтах бөгөөд ус намаг, нуур цөөрөм элбэг учраас усны шувууд ихээр тохиолдоно. Мөн энэ сумын нутгаар Ховд гол, Хатуугийн гол, Явуухын гол, Шаврын гол, Бөөрөгийн гол зэрэг голууд урсаж, Хөх нуур, Цэцэг нуур зэрэг нуурууд оршино. Эдгээр гол нууруудад алтан гургалдай, сахалт бадарчин, сахалт чогчоохой, шивэр хадран, шар загас, монгол хадран, морин загас, осман, давжаа сугас, амарын сугас, булуу цагаан, цулбуурт гэх мэт олон янзын загаснууд байдаг. Малчин сум нь мал аж ахуйн салбарт хүчтэй хөгжсөн бөгөөд 2012 оны статистик мэдээгээр 164254 толгой мал тоолуулсан байна. Үүнээс тэмээ 1121, адуу 5453, үхэр 8240, хонь 81895, ямаа 67545 толгой мал тус тус байна. Тус сум нь 1924 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 555 өрхийн 2125 хүн амтай. Сумын төвийг "Цалгар" гэж нэрлэдэг бөгөөд тус сумын засаг захиргаа нь 4 багтай.

Зүүнхангай сум гэж юу вэ ?

Зүүнхангай сум нь Увс аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Улаанбаатар хотоос 1150 км, Увс аймгийн төв Улаангом хотоос 360 км-ийн зайтай оршдог. Зүүнхангай сум нь далайн түвшнээс дээш 1319-3211 метрийн өндөрт байрладаг бөгөөд 1905.3 кв.км газар нутагтай. Тус сумын нутаг дэвсгэрт физик газарзүйн хувьд Их нууруудын хотгорын мужид багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл хүрдэг. Сумын нутаг дэвсгэрт экосистемийн хувьд хээрийн бүсэд багтах бөгөөд ус намаг, нуур цөөрөм элбэг учраас усны шувууд ихээр тохиолдоно. Мөн энэ сумын нутгаар Харигийн гол, Зүүн хөлд, Баруун хөлд, Ачит нуурын гол зэрэг голууд урсаж, Ачит нуур, Арсай нуур, Ахмын нуур зэрэг нуурууд оршино. Эдгээр гол нууруудад алтан гургалдай, сахалт бадарчин, сахалт чогчоохой, шивэр хадран, шар загас, монгол хадран, морин загас, осман, давжаа сугас, амарын сугас, булуу цагаан, цулбуурт гэх мэт олон янзын загаснууд байдаг. Зүүнхангай сум нь мал аж ахуйн салбарт хүчтэй хөгжсөн бөгөөд 2012 оны статистик мэдээгээр 137959 толгой мал тоолуулсан байна. Үүнээс тэмээ 686, адуу 5948, үхэр 8436, хонь 72078, ямаа 47811 толгой мал тус тус байна. Тус сум нь 1931 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 554 өрхийн 2028 хүн амтай. Сумын төвийг "Жаргалант" гэж нэрлэдэг бөгөөд тус сумын засаг захиргаа нь 4 багтай.

Зүүнговь сум гэж юу вэ ?

Зүүнговь сум нь Увс аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Улаанбаатар хотоос 1300 км, Увс аймгийн төв Улаангом хотоос 180 км-ийн зайтай оршдог. Зүүнговь сум нь далайн түвшнээс дээш 759-916 метрийн өндөрт байрладаг бөгөөд 4001.1 кв.км газар нутагтай. Тус сумын нутаг дэвсгэрт физик газарзүйн хувьд Их нууруудын хотгорын мужид багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл хүрдэг. Сумын нутаг дэвсгэрт экосистемийн хувьд хээрийн бүсэд багтах бөгөөд ус намаг, нуур цөөрөм элбэг учраас усны шувууд ихээр тохиолдоно. Мөн энэ сумын нутгаар Гилбэн, Намир, Дөрөө, Орхон, Жирээг, Цэцэрлэг, Хошит, Нурагт, Оройт, Хаахал, Хөх гол, Улиастай, Ендэрт, Баянгол, Борхойт зэрэг голууд урсаж, Хяргас нуур, Баян нуур, Хөх нуур, Давст нуур зэрэг нуурууд оршино. Эдгээр гол нууруудад алтан гургалдай, сахалт бадарчин, сахалт чогчоохой, шивэр хадран, шар загас, монгол хадран, морин загас, осман, давжаа сугас, амарын сугас, булуу цагаан, цулбуурт гэх мэт олон янзын загаснууд байдаг. Зүүнговь сум нь мал аж ахуйн салбарт хүчтэй хөгжсөн бөгөөд 2012 оны статистик мэдээгээр 146229 толгой мал тоолуулсан байна. Үүнээс тэмээ 987, адуу 5948, үхэр 9240, хонь 73065, ямаа 48989 толгой мал тус тус байна. Тус сум нь 1925 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 608 өрхийн 2325 хүн амтай. Сумын төвийг "Жаргалант" гэж нэрлэдэг бөгөөд тус сумын засаг захиргаа нь 4 багтай.

Завхан сум гэж юу вэ ?

Завхан сум нь Увс аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Улаанбаатар хотоос 1237 км, Увс аймгийн төв Улаангом хотоос 136 км-ийн зайтай оршдог. Завхан сум нь далайн түвшнээс дээш 1201-2092 метрийн өндөрт байрладаг бөгөөд 1827.5 кв.км газар нутагтай. Тус сумын нутаг дэвсгэрт физик газарзүйн хувьд Их нууруудын хотгорын мужид багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл хүрдэг. Сумын нутаг дэвсгэрт экосистемийн хувьд хээрийн бүсэд багтах бөгөөд ус намаг, нуур цөөрөм элбэг учраас усны шувууд ихээр тохиолдоно. Мөн энэ сумын нутгаар Завхан, Хүнгүй, Хөндлөн, Айраг, Нисэх зэрэг голууд урсаж, Алтан элсний нуруунд орших Монголын томоохон нуурын хоёр болох Увс, Хяргас нуурын баруун хойд талаар оршдог. Эдгээр гол нууруудад алтан гургалдай, сахалт бадарчин, сахалт чогчоохой, шивэр хадран, шар загас, монгол хадран, морин загас, осман, давжаа сугас, амарын сугас, булуу цагаан, цулбуурт гэх мэт олон янзын загаснууд байдаг. Завхан сум нь мал аж ахуйн салбарт хүчтэй хөгжсөн бөгөөд 2012 оны статистик мэдээгээр 171627 толгой мал тоолуулсан байна. Үүнээс тэмээ 1125, адуу 20798, үхэр 9845, хонь 84604, ямаа 68255 толгой мал тус тус байна. Тус сум нь 1925 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 532 өрхийн 1845 хүн амтай. Сумын төвийг "Шар булаг" гэж нэрлэдэг бөгөөд тус сумын засаг захиргаа нь 4 багтай.

Давст сум гэж юу вэ ?

Давст сум нь Увс аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Улаанбаатар хотоос 1380 км, Увс аймгийн төв Улаангом хотоос 210 км-ийн зайтай оршдог. Давст сум нь далайн түвшнээс дээш 754-916 метрийн өндөрт байрладаг бөгөөд 3326.1 кв.км газар нутагтай. Тус сумын нутаг дэвсгэрт физик газарзүйн хувьд Их нууруудын хотгорын мужид багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл хүрдэг. Сумын нутаг дэвсгэрт экосистемийн хувьд хээрийн бүсэд багтах бөгөөд ус намаг, нуур цөөрөм элбэг учраас усны шувууд ихээр тохиолдоно. Мөн энэ сумын нутгаар Шаргат, Найтуур, Зээнт, Хүрэн үзүүр, Харцагаан ус, Хатуугийн хоолой зэрэг голууд урсаж, Баруунтуруун, Хөх дэрс, Давст, Ловх, Хяргас нуур зэрэг нуурууд оршино. Эдгээр гол нууруудад алтан гургалдай, сахалт бадарчин, сахалт чогчоохой, шивэр хадран, шар загас, монгол хадран, морин загас, осман, давжаа сугас, амарын сугас, булуу цагаан, цулбуурт гэх мэт олон янзын загаснууд байдаг. Давст сум нь мал аж ахуйн салбарт хүчтэй хөгжсөн бөгөөд 2012 оны статистик мэдээгээр 84397 толгой мал тоолуулсан байна. Үүнээс тэмээ 429, адуу 6115, үхэр 4131, хонь 32471, ямаа 46251 толгой мал тус тус байна. Тус сум нь 1925 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 492 өрхийн 1883 хүн амтай. Сумын төвийг "Зүүнхараа" гэж нэрлэдэг бөгөөд тус сумын засаг захиргаа нь 4 багтай.

Бөхмөрөн сум гэж юу вэ ?

Бөхмөрөн сум нь Увс аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Улаанбаатар хотоос 1190 км, Увс аймгийн төв Улаангом хотоос 180 км-ийн зайтай оршдог. Бөхмөрөн сум нь далайн түвшнээс дээш 1276-2818 метрийн өндөрт байрладаг бөгөөд 2219.8 кв.км газар нутагтай. Тус сумын нутаг дэвсгэрт физик газарзүйн хувьд Их нууруудын хотгорын мужид багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл хүрдэг. Сумын нутаг дэвсгэрт экосистемийн хувьд хээрийн бүсэд багтах бөгөөд ус намаг, нуур цөөрөм элбэг учраас усны шувууд ихээр тохиолдоно. Мөн энэ сумын нутгаар Бөхмөрөн, Илжигэн, Ямаатын голууд урсаж, Хар ус, Хар нуур, Цагаан нуур зэрэг нуурууд оршино. Эдгээр гол нууруудад алтан гургалдай, сахалт бадарчин, сахалт чогчоохой, шивэр хадран, шар загас, монгол хадран, морин загас, осман, давжаа сугас, амарын сугас, булуу цагаан, цулбуурт гэх мэт олон янзын загаснууд байдаг. Бөхмөрөн сум нь мал аж ахуйн салбарт хүчтэй хөгжсөн бөгөөд 2012 оны статистик мэдээгээр 134968 толгой мал тоолуулсан байна. Үүнээс тэмээ 1545, адуу 5948, үхэр 6198, хонь 70580, ямаа 47697 толгой мал тус тус байна. Тус сум нь 1925 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 472 өрхийн 1665 хүн амтай. Сумын төвийг "Хар алтат" гэж нэрлэдэг бөгөөд тус сумын засаг захиргаа нь 4 багтай.

Баруунтуруун сум гэж юу вэ ?

Баруунтуруун сум нь Увс аймагт харьяалагддаг сум юм. Энэ сум нь Улаанбаатар хотоос 1190 км, Увс аймгийн төв Улаангом хотоос 180 км-ийн зайтай оршдог. Баруунтуруун сум нь далайн түвшнээс дээш 1210-1580 метрийн өндөрт байрладаг бөгөөд 3298.6 кв.км газар нутагтай. Тус сумын нутаг дэвсгэрт физик газарзүйн хувьд Их нууруудын хотгорын мужид багтдаг. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл хүрдэг. Сумын нутаг дэвсгэрт экосистемийн хувьд хээрийн бүсэд багтах бөгөөд ус намаг, нуур цөөрөм элбэг учраас усны шувууд ихээр тохиолдоно. Мөн энэ сумын нутгаар Намирын гол, Баянгол, Ачит нуур, Улаагчины өвөр, Жирээгийн гол зэрэг гол нуурууд оршино. Эдгээр гол нууруудад алтан гургалдай, сахалт бадарчин, сахалт чогчоохой, шивэр хадран, шар загас, монгол хадран, морин загас, осман, давжаа сугас, амарын сугас, булуу цагаан, цулбуурт гэх мэт олон янзын загаснууд байдаг. Баруунтуруун сум нь мал аж ахуйн салбарт хүчтэй хөгжсөн бөгөөд 2012 оны статистик мэдээгээр 146544 толгой мал тоолуулсан байна. Үүнээс тэмээ 218, адуу 5948, үхэр 6198, хонь 70580, ямаа 47697 толгой мал тус тус байна. Тус сум нь 1925 онд байгуулагдсан бөгөөд одоогоор 472 өрхийн 1665 хүн амтай. Сумын төвийг "Зүүнтуруун" гэж нэрлэдэг бөгөөд тус сумын засаг захиргаа нь 4 багтай.

Премчанд гэж юу вэ ?

Премчанд бол Энэтхэгийн зохиолч, нийтлэлч байсан хүн юм. Түүний жинхэнэ нэр нь Данпатрай Шривастава боловч Премчанд гэдэг нэрээр илүү алдаршсан байдаг. Премчанд 1880 онд Энэтхэгийн Лакнау хотод төрсөн бөгөөд 1936 онд нас барсан. Тэрээр Энэтхэгийн хинди-урдү хэл дээр бичдэг байсан анхны зохиолчдын нэг юм. Премчанд нь 13 роман, 40 гаруй өгүүллэгийн түүвэр, олон нийтлэл, номуудыг бичсэн. Түүний зохиолууд нь Энэтхэг дэх колончлолын үеийн нийгмийн тулгамдсан асуудлуудыг шүүмжлэлтэй хандлагаар харуулдаг байв. Ялангуяа кастын систем, ядуурал, эмэгтэйчүүдийн эрхийн асуудлыг онцолж бичдэг байсан. Түүний алдартай зохиолуудаас "Хайрын орон" (1922), "Талбар" (1925), "Тулалдааны талбар" (1932) зэргийг дурдаж болно. Эдгээр зохиолууд нь Энэтхэгийн ард түмний амьдралыг бодитойгоор дүрсэлж, нийгмийн шударга ёсыг эрэлхийлсэн агуулгатай байдаг. Премчанд нь зөвхөн Энэтхэгт төдийгүй дэлхий дахинаа алдартай зохиолч болсон бөгөөд түүний бүтээлүүд олон хэлнээ орчуулагдан хэвлэгджээ. Тэрээр Энэтхэгийн орчин үеийн уран зохиолын хөгжилд онцгой хувь нэмэр оруулсан гэж үздэг.

Газрын Тос Экспортлогч Орнуудын Байгууллага гэж юу вэ ?

Газрын Тос Экспортлогч Орнуудын Байгууллага буюу товчоор ОПЕК нь газрын тос экспортлогч орнуудын эрх ашгийг хамгаалах, газрын тосны зах зээлийг тогтворжуулах зорилготой олон улсын байгууллага юм. ОПЕК нь 1960 оны 9-р сард Ирак, Иран, Кувейт, Саудын Араб, Венесуэл зэрэг 5 орны санаачилгаар байгуулагдсан. Одоогоор Алжир, Ангол, Конго, Эквадор, Габон, Индонез, Иран, Ирак, Кувейт, Ливи, Нигери, Саудын Араб, Арабын Нэгдсэн Эмират, Венесуэл зэрэг 13 орон ОПЕК-ийн гишүүн байна. ОПЕК-ийн гол зорилго нь: 1. Газрын тосны үнийг тогтвортой байлгах замаар гишүүн орнуудын эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангах. 2. Газрын тосны нийлүүлэлтийг тогтвортой, найдвартай байлгах. 3. Газрын тосны зах зээлд шударга өрсөлдөөнийг дэмжих. 4. Газрын тосны импортлогч орнуудад ашигтай нөхцөлийг бүрдүүлэх. ОПЕК нь гишүүн орнуудынхаа газрын тосны үйлдвэрлэл, экспортын квотыг тогтоож, үнийн бодлогыг зохицуулдаг. Мөн гишүүн орнуудын эдийн засгийн хөгжил, нийгмийн хөтөлбөрүүдийг дэмжих зорилгоор хөрөнгө оруулалт хийх, техникийн туслалцаа үзүүлэх зэрэг үйл ажиллагаа явуулдаг. ОПЕК-ийн шийдвэрүүд нь дэлхийн газрын тосны зах зээлд ихээхэн нөлөө үзүүлдэг бөгөөд үнийн хэлбэлзэл, эрэлт нийлүүлэлтийн тэнцвэрт чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.

Фотосинтез гэж юу вэ ?

Фотосинтез нь ургамлууд нарны гэрлийн энергийг ашиглан органик нэгдлүүд үүсгэх процесс юм. Энэ нь ургамлын навчинд явагддаг бөгөөд дараах үндсэн алхамуудаас бүрддэг: 1. Ургамал нь навчныхаа стомата (жижиг нүх) аар дамжуулан агаар дахь нүүрстөрөгчийн давхар исэл (CO2)-ыг авдаг. 2. Навчны хлоропласт дахь хлорофилл нь нарны гэрлийн энергийг шингээж авдаг. Хлорофилл нь ургамлын ногоон өнгийг бий болгодог пигмент юм. 3. Нарны гэрлийн энергийг ашиглан ус (H2O) задарч, устөрөгч ба хүчилтөрөгч үүсгэдэг. 4. Үүссэн устөрөгчийг нүүрстөрөгчийн давхар ислийн нэгдэлтэй нэгтгэж, сахароз (C6H12O6) зэрэг органик нэгдлүүд үүсгэдэг. 5. Үүссэн сахароз нь ургамлын бусад хэсэг рүү тээвэрлэгдэж, ургамлын өсөлт, хөгжилтөд ашиглагддаг. Фотосинтезийн ерөнхий тэгшитгэл: 6CO2 + 6H2O + нарны гэрэл → C6H12O6 + 6O2 Фотосинтез нь дэлхий дээрх амьдралын үндэс суурь юм. Ургамлууд фотосинтезээр органик бодис үйлдвэрлэж, хүчилтөрөгч ялгаруулдаг нь амьтад, хүний амьсгалах агаарыг бий болгодог. Мөн ургамлууд нь экосистемийн суурь түвшинд байрлаж, идэш тэжээлийн гинжин хэлхээг эхлүүлдэг. Фотосинтезийн хурд нь гэрлийн эрчим хүч, температур, усны хангамж, CO2-ын концентраци зэрэг хүчин зүйлсээс хамаардаг. Эдгээр нөхцөл тохиромжтой үед фотосинтез хурдацтай явагдаж, ургамлын өсөлт сайжирдаг.