text
stringlengths 24
70.4k
|
|---|
Butyriboletus regius je sopp, co go ôpisoł Julius Vincenz von Krombholz 1832 jako "Boletus regius". Boł przeniysiōny we 2014 do nowo ôpisanyj zorty "Butyriboletus" ôd Davida Arory i Jonathana Franka. |
Cieszyński Ślōnsk (po polsku "Śląsk Cieszyński", po czesku "Těšínsko" abo "Těšínské Slezsko", pō niymiecku "Teschener Schlesien" abo "Teschener Land") je miano, kere ôznaczŏ ziymie dŏwnygo Cieszyńskigo ksiynstwa społym se wszyjskimi sztandysherszaftami, kere były niyskorzi ôsobnymi ksiynstwami, a s terynym dŏwnygo sztandysherszaftu Bogumin. Do kōńca piyrszyj światowyj wojny to bōł z geografijnygo i kulturowygo ôglōndu jedyn ôbszar, kery we austryjacko-madziarskij mōnarchiji bōł wschodniōm tajlōm krōnlandu Austryjacki Ślōnsk, a potym go po porã rokōw trwajōncym kōnflikcie potajlowali we roku 1920 miyndzy Czechosłowacyjõ (zachodniŏ tajla) i Polskã (wschodniŏ tajla). Historycznie nŏleży do Gōrnego Ślōnska, nale autochtōny stworziły włŏsnõ regijōnalnõ idyntyfikacyjõ i niy majōm siã za Gōrnoślōnzŏkōw. Cieszyński Ślōnsk zabiyrŏ 2 283 km² (tela co Luksymburg), z tego 1 274 km² (55,8 %) nŏleży do Czeskij Republiki a 1 009 km² (44,2 %) do Polski. Miyszko tukej wiyncyj jak 800 tysiyncy ludzi, z czego bezmała 450 tysiyncy przipadŏ na czeskõ tajlã a 350 tysiyncy na polskõ tajlã. Historycznōm stolicōm je Cieszyn, dzisiŏ potajlowany granicōm sztatōw. Na Ślōnsku Cieszyńskim leży tajla Ôstrawy i Frydka-Mistka na prawym brzegu Ôstrawice i tyż lewobrzeżnŏ połowa Biylska-Biołyj. Inksze ważne miasta sōm: Karwinŏ, Hawiyrzōw, Bogumin, Trziniec, Skoczōw, Wisła i Czechowice-Dziydzice. "Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu. " Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, 2011. ISBN 978-83-60470-41-1. z. 374 |
Parafianawa (bioł. "Парафянава") - agromiasteczko na Biołorusi, we witebskim ôbwodzie, we dokszyckim rejōnie. Na 2010 rok pōmiyszkiwało sam 1040 ludzi. |
Mateusz Morawiecki (rodz. 20 czyrwca 1968 we Wrocławiu) - polski polityker, tyż menadżer a bankowiec. Bōł prezesym Banku Zachodnigo WBK (2007-2015), Wiceprezesym Rady Ministrōw (2015-17), ministrym rozwoju (uod 2015), ministrym finansōw (uod 2016). 11 grudnia 2017 zostoł prymierym RP. Noleży do partyji Prawo i Sprawiedliwość. Je synym Kornela Morawieckigo - prziwōdcy Walczōncyj Solidarności. Neczajta Mateusza Morawieckigo |
Mark Twain, po prowdzie "Samuel Langhorne Clemens" (ur. 30 listopada 1835 we ôsadzie Florida, Monroe, stan Missouri, zm. 21 kwietnia 1910 we Redding, stan Connecticut) – amerykański pisoř pochodzynio škockigo, satyryk, hōmorysta, wolnōmulař. Wygetarianin. Mark Twain bōu jydnym s piyršych wielgich prozaikōw Stanōw Zjydnočōnych. Jygo charakterystyčny styl miou dužy ajnflus na kštoutowaniy sie stylu coukej literatury amerykańskij. Wiynkšy rozgos přiniosuo mu ôpowiadaniy "The Celebrated Jumping Frog of Calaveras County" (1865, "Uo suownyj skačōncyj žabie s Calaveras"). W zwiōnzku s tym sukcesym we 1867 roku Twain zostou zaangažowany kej reporter i korespōndynt při grupie amerykańskych turystōw ôdbywajōncych rajza do Ojropy na pokuadzie statku "Miasto Kwakrōw". Jygo udziou we wyprawie, kera ôdwiydziua niymal wšyjstke nojwažnijše historyčniy miejsca Starygo Kōntynyntu, spōnsorowany bōu bez cajtngi "Alta California" a "New York Tribune". Twain ôpisou podrōž we ksiōnžce "Prostačkowie za granicōm" ("The Innocents Abroad", 1869), kera zyskoua dužy rozguos a stoua sie nojbardzij počytnōm ksiōnžkōm we Americe po "Chaupie unkla Toma". Nojbardzij znōnymi utworōma Twaina sōm te, kere wešuy we skuod "Eposu řyki Missisipi", napisane we ôkresie 1876-1882, a wiync "Přigody Tomka Sawyera" ("The Adventures of Tom Sawyer", 1876) a "Přigody Huckleberry Finna" ("The Adventures of Huckelberry Finn", 1884), kere šybko znolazuy sie we uōgōlnoświatowym kanōniy literatury modziežowyj, a ôdbiygajōnce ôd nich charakterym, autobiōgrafične "Žycie na Missisipi". Twain realistyčniy předstawio we tych dzieuach ôbroz Ameriki drōgij pouowy XIX wieku. Dwa utwory - "Krōlewič a fechtoř" ("The Prince and the Pauper", 1882) a "Jankes na dwoře krōla Artura" ("A Connecticut Yankee In King Arthurs Court", 1889) – rozgrywajōm sie we Angliji. Piyršy to historyčno powieść do modziežy, ô zamianiy rōl bliźniačo podobnych chopcōw s přeciwstawnych biygōnōw drabiny spouečnyj. Drōgo powieść to satyra na zakořyńōne mity ojropejskij poezyji średniowiečnyj a podwaliny ustroju spouečnygo krajōw zachodnij Ojropy. Twain škryflou tyž - zwašča po 1897 roku - coroz wiyncyj mouych form, we kerych ôstro krytykowou amerikańsko řečywistość. Wytykou Amerikonōm rasizm, zapyndy imperialistyčne, hipokryzyjo, wyśmiewou gupota patriarchalnyj edukacyji, dezynwoltura dziynnikaři, skorōmpowaniy wuadz. Stou sie wrynč autorym niywygodnym, tym barzij, aže ôstře jygo artykuōw i ôpowiastek čynsto skerowane bōuo přeciw kōnkretnym ôsobōm. S tygo ôstatniygo ôkresu pochodzōm satyry antymieščańske, take kej "Čowiek, kery zdymoralizowou Hadleyburg" ("The Man Who Corrupted Hadleyburg", 1899) abo "Tajymničy přibyš" ("The Mysterious Stranger", 1916). W 1904 Twain zařuciu Teodorowi Rooseweltowi, aže wygrou wybory skutkym překupstwa. |
Arcos de Jalón - gmin we Szpaniji, we autōnōmicznyj spōlnocie Kastylijo a León, we prowincyji Soria. Mo 441,54 km² wiyrchu a podug danych ze 2020 roku pōmiyszkiwało sam 1454 ludzi. |
Rusko-ukrajińsko wojna to je zbrojno agresyjo na Ukrajina kludzōno ôd Rusyje, co sie zaczła we lutym 2014 roku we formie wojny hybrydowyj. 24 lutego 2022 roku, po wydaniu ôd prezydynta Rusyje Władimira Putina byfelu do ataku, ruske wojska napadły na Ukrajina, wystrzelyły rakety na pora ukrajińskich miast i wylōndowały na połedniowym wybrzyżu Ukrajiny. Na elymynta ruskij zbrojnyj agresyje na Ukrajina skłodajōm sie: aneksyjo Krymu ôd Rusyje (20 lutego 2014 – 26 marca 2014) wojna we Dōnbasie (ôd 6 kwietnia 2014) incydynt we Ciyśninie Kercz (25 nowymbra 2018) inwazyjo na Ukrajina (ôd 24 lutego 2022) |
Game Freak (jap. 株式会社ゲームフリーク "Kabushiki-gaisha Gēmu Furīku") to je japōński producynt kōmputrowych szpilōw, znany głōwnie z tworzyniŏ medialnyj seryje "Pokémon". |
Milwaukee – miasto we USA, we sztacie Wisconsin, siedziba hrabstwa Milwaukee. Tajla miasta je rozlygowano we hrabstwach Washington a Waukesha. Miano miasta je wziynte ôd jednyj ze indjanerskich godek a ôznaczo "dobro ziymia". |
San Lorenzo del Vallo - gmin we Italiji, we regijōnie Kalabryjo, we prowincyji Cosenza. Mo 22,93 km² wiyrchu a podug danych ze 2012 roku pōmiyszkiwało sam 3432 ludzi. Neczajta San Lorenzo del Vallo |
Galoty – wiyrchnio tajla ôblyczynio kero ôsłanio a skrywo korpus czowieka ôd bioder ku spodkowi. Noszōne jako elymynt dwu- abo trzitajlowygo ancuga abo ôsobniy. Sōm elymyntym ôblyczynio chopōw a babōw. |
Karol Miarka (rodz. 22 października 1825, um. 15 siyrpnia 1882) – ślōnski dziołocz społeczny. Bōł nauczycielym, pisorzym, publikorzym a drukorzym. Ôrganizatōr wielu polskich ôrganizacyji społecznych a gospodarczych. Je fatrym Karola. |
Memphis – miasto we USA, we sztacie Tennessee, siedziba hrabstwa Shelby. Je rozlygowane nade rzykōm Missisipi. Miano je ôd miasta Memfis we starożitnym Egipcie. Ôdbywo sie sam co rok turniej tynisowy U.S. National Indoor Tennis Championships. Je sam Graceland - downij rezydyncyjo Elvisa Presleya. Mephis je znōme kej muzyczny ôstrzodek, głōwniy ôd bluesowyj muzyki. |
I ślōnske powstōnie – zbrojne wystōmpiynie zôrganizowane bez Ślōnzŏkōw majōnce na cweku prziłōnczynie Gōrnego Ślōnska do Polski. Napoczło sie z byfelu Maksymiliana Iksala abo ôsoby z kryngōw POW Gōrnego Ślōnska przeciw woli polskigo regyrōnku a Wojciecha Korfantego we pōłnocnyj czynści pszczyńskigo krysu we nocy z 16 na 17 siyrpnia 1919 r. a trwało do 24 siyrpnia tego roku. Powstōńcami kōmandyrowoł Alfons Zgrzebniok. Powstōnie ôbiōnło krysy: katowski, lubliniecki, pszczyński, rybnicki, tarnogōrski jak tyż tajle raciborskigo. Militarne zaangażowanie ôd 14 lutego 1919 r. we wojaczkã z sowieckōm Rusyjōm na weschodzie Polski niy dozwolyło regyrōnkowi sparcie powstōnia. Zakōńczyło sie ôno przegranõ i zaucieczkōm powstōńcōw przed represjami na teryn Polski. We 1920 r. wybuchło II ślōnske powstōnie. Rōżanogōrske powstōnie – piyrsze zbrojne wystōmpiynie Ślōnzŏkōw przeciwko Miymcōm, zôrganizowane we ôkolicach Rōżanyj Gōry nocōm 7/8 czyrwnia 1919 roku Siyrpniowy sztrejk – ślōnscy grubiŏrze a hutnicy we czasie sztrejku ôd 11 do 14 siyrpnia żōndali niydopuszczaniŏ do roboty czōnkōw miymieckich bojōwek "Oberschlesisches Freiwilligen-Korps" jak tyż dŏwnych grenzschutzowcōw. Fabrykŏrze wysunyli tyż take żōndaniŏ jak: zaniychaniŏ masowych zwolniyń fabrykŏrzy jak miało plac we grubach ""Lithandra" i "Prinzengrube", podwyżki zasug i ôdwołanie stanu ôblynżyniŏ. Sztrejk przibroł zgolyme miary – 14 siyrpnia 1919 r. uczestniczyło w nim 140 tys. fabrykŏrzy Masakra we Myslowicach – we dniu 15 siyrpnia 1919 przed bramōm gruby "Myslowicy"" sebrało sie kole 3 tys. ślōnskich fabrykŏrzy ze ślubnymi a dziyciami ku cylu podyjmniyńciŏ geltaku za robotã. Miymieckŏ dyrekcyjŏ cŏfała termin geltaku do mōmyntu kej kole godziny 13 zaczynto było wpuszczać na teryn gruby kole 30 ôsobowe grupy fabrykŏrzy. Wzburzony dugim ôczekowaniym tulma wtargnōł na dwōr gruby we ferajnie z czym ôddział Grenzschutzu ôtworzōł ôgyń: zabitych ôstało 7 grubiŏrzy, 2 kobiyty i 13-latowy synek, liczby rannych niy podarziło sie ôbsztalować. Masakra wywołała zgolymŏ szok i zradykalizowała launy Gōrnoślōnzŏkōw. Abszus powstōnia. 11 siyrpnia 1919 r. we Bytōmiu na zgrōmadzyniu krysowych kōmandyrōw POW Gōrnego Ślōnska pod kerownictwym Józefa Grzegorzka, przijynto pod adresōm Kōmyndy POW Gōrnego Ślōnska we Strumiyniu na Cieszyńskim Ślōnsku, żōndanie napoczyńciŏ powstōnia. Do Strumiynia z tym żōndaniym ôddelegowano, Stanisława Mastalerza a Jana Lortza, kerzi na placu niy utrefiyli kōmandyra, Alfonsa Zgrzebnioka. Bez to szef jego sztabu Jan Wyglenda zawołoł wszyjskich kōmandyrōw POW Gōrnego Ślōnska do Strumiynia na 15 VIII a potym na 18 VIII. We tym czasie Miymcy niyspodzianie heresztowali we dniach 15-16 siyrpnia pŏru prziwōdcōw POW Gōrnego Ślōnska (cuzamyn z Józefem Grzegorzkiem) z materyjami ôrganizacyje. We tyj sytuacyji udziwniōnŏ grupa ślōnskich wychodźcōw we Piotrowicach na Cieszyńskim Ślōnsku, pod kerownictwym Maksymiliana Iksala , wydała kōmandyrōm POW Gōrnego Ślōnska we Rybniku a Pszczynie byfel napoczyńciŏ powstōnia, przi ôznaczaniu termin abszusu na 17 siyrpnia na godz. 2.00 we nocy. Udziwniōny tã oddolnõ inicjatywōm Bytōmski Wykōnawczy Kōmitet POW Gōrnego Ślōnska (Michał Wolski, Jan Przybyłek, Wiktor Rumpfeld) musioł zaaprobować tã decyzyjõ i wydoł byfel napoczyńciŏ powstōnia na 18 siyrpnia na godz. 2.00 dlŏ krysōw: katowskigo, bytōmskigo, zŏbrskiego, rybnickigo a tarnogōrskigo. Boje. Boje w ôkolicach Pszczyny, Tychōw, Rybnika a Władzisławia. We nocy z 17 na 18 siyrpnia 1919 r. z ôboza we Piotrowicach na Cieszyńskim Ślōnsku wyruszyła 40-ôsobowŏ grupa powstōńcōw, kerych kōmandyrym bōł Maksymilian Iksal. Powstōńcy po walce z partōm Grenzschutzu zdobyli folwark we Gołkowicach. We czasie boju zginyło dwōch powstōńcōw: Franciszek Panus a Franciszek Sernik jak tyż 6 Miymcōw. Powstōńcy, miymieckich zebranych ôdkludziyli do Cieszyna. Kōmandyr pszczyńskigo krysu Alojzy Fizia na byfel Iksala tyż nakŏzoł napoczyńcie zbrojnych fungowań. We czynści pōłnocnyj pszczyńskigo krysu kōmandyrowoł Stanisław Krzyżowski, kery kole godziny 1 we nocy wymaszerował na Tychy kaj powstōńcy zdobyli banowy dworzec, folwark a pocztã. Tyj samyj nocy na powstōńcōw trzasnōł ze wsi Czułōw ôddział Grenzschutzu, jednak po zaczōntkowym wycŏfaniu sie, powstōńcy przeszli do zakōńczōnego sukcesym kontrataku. We wsi Urbanowice kōmpanijŏ 75 powstōńcōw pod kōmyndōm Wiktora Szczygła z Urbanowic rozbroiła ôddział Grenzschutzu i wymaszerowała we richtōngu wsi Paprocany kaj stacjonował srogi ôddział miymieckigo wojska zaôpatrzōnego we artyleryjõ. We czasie boju, kery trwał do godziny 3 rano, Ślōnzŏkōm podarziło sie zdobyć wieś i ôdwach, we kerym brōniyli sie Miymcy. Zginyło 3 powstōńcōw, zdobyto sztyry polowe harmaty, 2 maszinowe gywery a 50 artyleryjskich kōni. Z ôkolic Tychōw, ślōnscy powstańcy zaczli sie wycŏfować, skuli ukazujōnce sie niymiecke fligry i nadjechanie pancernego cugu z Glywic. We Mikołowie 180 powstōńcōw ślōnskich pod kōmyndōm Ryszarda Bąnka po dwōch godzinach bojōw niy poradziyło ôpanować miasta. Podanie Alojzemu Ośliźlokowi niy podarziło ôpanować sie Władzisławia. We nocy z 17 na 18 siyrpnia ôddział kole 100 powstōńcōw sformowany z wychodźcōw we ôbozie we Piotrowicach pod kōmyndōm Jana Wyglendy i Mikołaja Witczaka, zdobōł nad ranem we walce z Grenschutzem wieś Godōw (we walce zginyło 46 Miymcōw przi jednym rannym powstōńcu). Wykōnawczy Kōmitet POW we Bytōmiu, do kerego doszły powiadōmiyniŏ ô bojach koło Pszczyny, wydoł byfel, coby powstōnie napoczło sie tyż we inkszych rejōnach Gōrnego Ślōnska, we nocach z 17 na 18 siyrpnia. W czasie bojōw, na Ślōnsk wrōciōł z Warszawy Alfons Zgrzebniok, kery sprzeciwioł sie abszusowi powstōnia we tym mōmyncie. Jednak we zwiōnzku ze spōntanicznym abszusym, przejōn nad nim kōmynda. 18 siyrpnia Miymcy ôgłosiyli rozporzōndzynie, we kerym ôgłosiyli, iże fto ôstanie we walce pochwycony z brōniōm we rynce, bydzie na placu rozstrzelany bez gyrichtu. We wsi Gotartowice parta powstōńcōw, kerych kōmandyrym bōł Wincenty Kopaczka, rozbroił miymieckõ placōwkã, jednak we drōdze do Rybnickij Ligoty doszło do potyczki Ślōnzŏkōw z Grenschutzem ściōngniyntym z Rybnika a Żor. Trzidziystu powstōńcōw musiało poddać sie po sturbaczyniu amunicyje, a tajla wycŏfała sie do Boguszowic, kaj po zôrganizowaniu ôbrōny, pōnieśli porażkã z atakyrujōncym Grenzschutzem. Boje w ôkolicach Katowic. 18 siyrpnia herske boje kulały sie we katowskim krysie. We Katowicach Bogucicach a Małyj Dōmbrōwce, boje trwały bez trzi dni. Ôpanowano tyż Szopienice, Roździeń, Jōnōw, Nikiszowiec a dworzec we Ligocie, paraliżujōnc tym samym banowe transporty. W Katowicach Bogucicach powstōńcy bez 3 godziny walczyli z atakyrujōncymi policyjōnami i wojskym. Po dolifrowaniu Miymcōm pōmocy społym z artyleryjōm, Ślōnzŏki wycŏfali sie ze wsi. Ôprōcz kilkakrotnie ponawianych szturmōw we dniu 19 siyrpnia, powstōńcy niy poradziyli ôdbić Bogucic. Niy podarziło sie tyż parcie Franciszka Deji ôpanować Siymianowic. W dniu 20 siyrpnia powstōńcy z Katowic Bogucic i Małyj Dōmbrōwki przeformowali sie i napoczli fungowaniŏ pod kōmyndōm Henryka Miękina. We czasie dalszych bojōw pod Małõ Dōmbrōwkōm powstōńcom podarziło sie zestrzelić atakyrujōncy jejich miymiecki fliger (z trzech użytych w walce). Po tym sukcesie powstōańcom podarziło sie zmusić Miymcōw do nawrotu. A dyć 21 siyrpnia przibyły w tyn rejōn miymiecke pancerne auta, kere wyparły powstōńcōw ze zdobytego terynu. We czasie nawrotu powstōńcy wysadzili banowy most. We tym dniu powstōńcy ôpanowali jednak dzielnicã Katowic Giszowiec. We Katowicach Szopienicach powstōńcom pod kōmyndōm Piotra Łyszczaka podarziło sie rozbroić srogi ôddział Grenzschutzu i zdobyć 100 gywer ryncznych, 7 maszinowych i spory forant amunicyje. Ôpanowano cołkõ gminã a Ślōnzŏki pod ôgniym miymieckich dzioł napoczli budować most bez Brynicã zapewniajōncego łōnczność z Sosnowcym po polskij zajcie rzyki. 20 siyrpnia Miymcy napadli powstōńcōw z Szopienic dwōma pancernymi cugami, 4 pancernymi autami a 2 kōmpanijami wojska. Miymcy we czasie zaciyntego boju straciyli bez 100 zabitych a rannych, jednak powstōńcy skirz przewŏgi wrogŏ niy poradziyli ôbrōnić swojich pozycyji. We Katowicach Nikiszowcu niyherski ôddział powstōńcōw pod kōmyndōm Teodora Chrószcza wsparty tulmōm grubiŏrzy z gruby „"Giesche"” i inkszych fabryk, zdobōł bez boju na ôddziale Grenschutzu 100 ryncznych, 2 ciynżke i 2 leke gywery maszinowe i 200 hangranat. Boje w ôkolicach Bytōmia. W Bytōmiu skuli srogij ilosci wojska wy mieście powstōńcom 18 siyrpnia niy podarziło sie zdobyć koszar z forantym brōni, a dyć we pobliskich Łagiewnikach mały ôddział powstōńczy po walce rozbroił 100-ôsobowy posterunek Grenzschutzu. Musioł jednak go ôpuścić po przibyciu z odsieczōm pancernych aut. We Ôrzegowie powstōńcy roztrzasli dwie miymiecke placōwki bydōnce we budōnkach gruby. Po pŏru godzinach Miymcy napadli, jednak podarziło sie powstōńcom jejich odeprzeć. Jednak po ôstrzelaniu bez artyleryjõ a skirz tego ciynżkich stratach powstōńcy musieli sie wycŏfać. Na Bobrku kōmpanijŏ powstōńcza Jana Trzęsioka zdobyła we gmińskim hereszcie 120 gywer a 10 kastlōw amunicyje po czym tajla napadła koszary a tajla pod kōmyndōm marynŏrza Józefa Termina zajōnła most. Po ciynżkich bojach z spotrzebowaniym gywer maszinowych powstōńcy jednak ustōmpiyli pola. We Bytōmiu Szombierkach ôddziały Grenschutzu tyż wyparły powstōńcōw i wziōnły do niywole kōmandyra powstōńcōw, kerym bōł Adolf Piontek (hned zbiegł). Powstōńcy ôpanowali tyż Godulã i Chropaczōw. W zŏbrskim krysie wydolōno wkroczyć do Biskupic i Bielszowic. We Lipinach kōmpanijŏ powstōńcōw napadła Grenzschutz we niedalekiej kolōnije Piaśniki. Miymcy zaczli ôstrzeliwać skrytych za wałym banowych torōw powstōńcōw. Hned nadjechał tyż ôstrzeliwujacy powstōńcōw pancerny cug. Potym Grenschutz prziwstoł do ataku, kery jednak wartko sie załōmoł, po czym doszło do ślōnskigo kontrnatarcia. Boje trwały do wieczora do wystrzelania cołkij amunicyje, co sprawiyło wycŏfanie sie Ślōnzŏkōw. Boje w ôkolicach Tarnowskich Gōr. W ôkolicach Tarnowskich Gōr powstōńcy byli kōmandyrowani bez Jana Zejera. Zdobyto Radziōnkōw a Piekary, jednak powstōńcy po trzykrotnych atakach na jednotki miymieckigo wojska niy poradziyli zdobyć Tarnowskich Gōr, we ferajnie z czym wycŏfali sie do inkszych placōw. Boje w ôkolicach Myslowic. We Mysłowicach we dniach 20-23 siyrpnia walczōł bataliōn powstōńczy pod kōmyndōm Ryszarda Mańki, kery po wcześniejszych utarczakch wy mieście a bojach na przedpolu miasta napoczōn natarcie bez berg Maasego ôd zajty wczaśnij ôpanowanego Janowa, we czasie kerego zdobōł połedniowõ tajlã miasta z dworcym. Zajynto tyż wieżã Bismarcka, kerŏ ôstała ôstrzelana i poprzniōnŏ bez Grenzschutz. We czasie bojōw Grenzschutz rozstrzelał przi Rynku Wiktora Czaję a Franciszka Bednorza, a w grubie Franciszka Gracę a Franciszka Magdziorza. Powstōńcom podarziło sie zestrzelić miymiecki fliger i wysadzić banowy tor coby niy dozwolić przejŏzd pancernymu cugowi. Skuli sturbaczyniŏ amunicyje powstōńcy musieli sie wycŏfać do Polski. We ferajnie z bojami na terynie Myslowic ôstało poprzniōnych 56 dōmōw i ôstało zabitych 20 ôsōb spostrzōd niy bierōncych udziału we bojach. 24 siyrpnia 1919 roku kōmandyr powstōnia, lojtnant Alfons Zgrzebniok, widzōnc iże niy mŏ szans na zdobycie srogszyj wielości amunicyje, pōmoc z Polski niy nadejdzie jak tyż, iże Miymcy ściōngajōm sroge pōmoce, wydoł byfel ustōniŏ bojōw. Ryszard Bąk z Wyr Alojzy Nikodem Fizia z Krzyżowic Maksymilian Iksal z Turzy Tomasz Janta z Prudnika Jan Jęczmyk z Bojszōw Stanisław Krzyżowski z Tychōw Stefan Krzyżowski z Tychōw Piotr Łyszczak Ryszard Mańka z Myslowic Franciszek Marszolik Henryk Miękina Wincenty Motyka Alojzy Ośliźlok Ludwik Piechoczek z Jastrzymbia Gōrnego Alojzy Pronobis z Bytkowa Wiktor Szczygieł z Urbanowic Mikołaj Witczak ze Wrocławia Jan Wyglenda Alfons Zgrzebniok Ślōnske powstōnia K. Popiołek, "Historia Śląska od pradziejów do 1945 roku", Śląski Inst. Naukowy 1984 ISBN 83-21-60151-0 H. Zieliński, "Pozycja Polski na arenie międzynarodowej" w: "Historia Polski", T.IV, cz.1, PAN, Warszawa 1984 ISBN 83-01-003865-9 H. Zieliński, "Rola powstania wielkopolskiego oraz powstań śląskich w walce o zjednoczenie ziem zachodnich z Polską (1918-1921)" w: "Droga przez Półwiecze", Warszawa 1969, PIW. |
Islandyjo, Republika Islandyje ("Ísland", "Lýðveldið Ísland") – państwo rozlygowane we Pōłnocnyj Ojropie, kere ôbejmuje wyspa ô takim samym mianie a raja myńszych wyspōw, kej Vestmannaeyjar, Grimsey a inksze. Islandyjo przinoleży do nordyckich krejōw, a Islandczyki noleżōm do skandynawskich ludōw. Na Islandyji je srogo wulkaniczno aktywność a wykorzistywano je geotermalno ynergijo - same słowo "gejzer" pochodzi ze islandzkij godki. Miano kraju ôznoczo "ziymia lodu" a je lo Islandyje akuratne, lodowcōw je sam kupa, nojsrogsze: Vatnajökull - 8300 km², Langiökull - 953 km², Hofsjökull - 925 km², Mýrdalsjökull - 596 km² a Drangajökull - 160 km². Bezma 60% ludności pomiyszkuje we stolicy - Rekiavíku a jygo miejskij skupinie, pozostało tajla nojczyńści ôstrzodki wele wybrzeżo Atlantyckigo Ôceanu. Anfang ôsadnictwa bōł sam we 847 roku. Ôd 930 fōngowoł Althing - zorta wieca, kery połńōł fōnkcyjo stanowiynio prawa. Po ôkresie samodzielności, kery trwoł 300 lot, Islandyjo popadła we zoleżność ôd Norwygije, a niyskorzi Danije. Niypodlygłość dostała we 1918 roku, a ôd 1944 je rybublikōm. Mimo, iże podstawōm gospodarki a dzisiej je łōw, nojwiyncy (69%) Islandczykōw mo robota we bedynterowaniu, nojczyńści we turystyce. |
Sogratl (rus. "Согратль") - wieś (auł) we Rusyji, we Dagestanie, we gunibskim rejōnie. Na 2010 rok pōmiyszkiwało sam 2360 ludzi. |
Pniowiec (pol.: "Pniowiec", miym. : "Pniowitz") – dzielnica Tarnowskich Gōr. Mo ōng. 1160 miyszkańcōw. Gynstość wynosi 63 ludzie/km² Historyjo. Pniowiec bōł już we 1415. We rokach 1975-1999 miejscowość bōła położōno we katowickim wojewōdztwie. We roku 1926 miyszkało sam 1085 ludzi we 143 chałpach. 15 kwietnia 1415- Pierwszo wzmianka ô Pniowcu. 1926 - miyszkało sam 1085 ludzi. Plac. Pniowiec je na Ślōnskej wyżynie na wysokości ok. 250 m.n.p.m. Dookoła tego placu sōm lasy lublinieckie. Zespół Szkolno Przeczkolny nr.2 we Tarnowskich Gōrach . Pńōwka Siiwcowy Stow Zalyw Graniczno Woda Tarnowske Gōry |
Hajiti, Republika Hajiti (fr. "Haïti", "République dHaïti"; hait. "Ayiti", "Repiblik d Ayiti") – państwo we Americe Pōunocnyj, na Mořu Karajibskim. Zajmuje zachodnio tajla wyspy Hajiti. Granica mo s Dōminikanōm. Je to kraj gōřysty, srogo jygo tajla zajmuje puaskowyž, niżiny sōm niywielge a ino na wybřežu. Downij ōng. 60% placu zajmowouy sam losy, nale bezma 90% ś nich wyciynto. Skiž tygo postympuje sam jouowiyniy gleby a yrozyjo. Je to nojstaršy niypodleguy kraj we Americe Střodkowyj. Walki ô samostanowiyniy miouy sam anfang we 1790 roku, a we 1804 ôguošōno niypodleguość. Bez lota 1822-1844 Hajiti bōuo potajlowane na tajle lo Negrōw na pōunocy a tajla lo Mulatōw na pouedniu. Niyskoři wzmogouy sie sam ajnflusy USA, aže přišuo do amerikōńskij ôkupacyje we lotach 1915-1934. Sytuacyjo polityčno je sam durś niystabilno. Je to jedyn s nojbiydniejšych krajōw na Ziymie, we kerym 80% ludzi žyje we ubōstwie. |
Port Moresby - stolica Papui-Nowyj Gwinyji. Ôstrzodek nauki, morsko hawyna. |
Szperplata – kōmpozytowy sztof sprowiōny ze poklejōnych ze sia na krziż szichtōw strōmu. Uōnako skłodo sie s wieloście szichtōw niy do pory. Nojczyńści do jeji wyrobianio biere sie strōm brzōzki, ôlsze, sośnice abo buczyny. Wnyntrzne szichty nojczyńści sprowiōne sōm s inkszych, tońszych sztofōw aniżeli te ausyn. Szperplata idzie na gorko leko modeljyrować (gnōńć). Je uōna użiwano przi stowianiu, bauerstwie a sprowianiu noczyńōw. |
3 miejscowości we Polsce: Chmielno - wieś we dolnoślōnskim wojewōdztwie, we lwōweckim krysie, we gminie Ślōnski Lwōwek Chmielno - wieś we pōmorskim wojewōdztwie, we kartuskim krysie, we gminie Chmielno Chmielno - wieś we zachodniopōmorskim wojewōdztwie, we koszalińskim krysie, we gminie Bobolicy |
Alfabyt wilamowski – zmodzōny alfabyt łaciński lo bidynowanio szkryfta wilamowskij godki (wymysiöeryś). Na tyn alfabyt skłodo sie 34 znokōw: A, AO, B, C, Ć, D, E, F, G, H, I, J, K, Ł, L, M, N, Ń, O, Ö, P, Q, R, S, Ś, T, U, Ü, V, W, Y, Z, Ż, Ż. w tym tuplowany znok: AO |
Leonid Kuczma (ur. 9 siyrpnia 1938 we Czajkiniach) – ukrajinśki polityker, prezydynt Ukrajiny ôd 1994 do 2005, prymier Ukrajiny ôd 1992 do 1993. |
Wuhan - miasto we Chińskij Ludowyj Republice, stolica prowincyji Hubei. Nojsrogszo strzōdlōndowo hawyna kreju. Srogi ôstrzodek industryji a nauki. Miasto powstoło we 1949 roku bez skuplowaniy miastōw Wuchang, Hanyang a Hankou. |
Burōndi (rundi "Uburundi", franc. "Burundi") Republika Burōndi (rundi "Republika yUburundi", franc. "République du Burundi") – państwo we střodkowyj Africe, bes dostympu do mořa. Granica mo s Rwandōm, Tanzanijōm a Dymokratyčnōm Republikōm Kōnga. Ležy nad Jeziorym Tanganika. We XVI abo XVII wieku powstouo sam państwo plemiynne Tutsi pode mianym Urōndi, kere přetrwouo aže do 1896, kej ôpanowali je Niymcy. Ôd 1903 do 1916 wlazowouo we skuod Niymieckij Afriki Wschodnij, niyskoři zdobyte bez Belgijo. Po I wojnie światowyj wlazowouo we skuod terytoriōm mandatowygo Ligi Nacyj Ruanda-Urōndi pode administracyjōm Belgije. Po II wojnie światowyj terytoriōm powierniče ÔNZ. Ôd 1962 niypodlegue. We 1992 sroge niypokoje a rozruchy na tle etničnym, ōng. 150 tyś umartych a mynga ludzi cituo do sōmsiednich krajōw. Terozki je to mauo rozwiniynty kraj bauerski ô gospodarce s přežytkōma ōstroju rodowygo. 91% ludzi mo robota při bauerstwie, kere dostarčo 41% PKB. Niywielge wydobycie zuota, wolframu a inkšych. 83% ludzi je s plymienio Hutu, 15% Tutsi, 1% Pigmeje. Podug wyznanio, 60% je katolikōma, 33% to animisty, 3,2% protestanty a 1% muzōumany. Je sam fest srogi přirost naturalny - 29,7‰. We miastach miyško niywiela pōnad 7% ludzi. |
Sportverein Wehen Wiesbaden (poune miano: "SV Wehen 1926 - Taunusstein e.V.") – miymiecki klub fusbalowy s Wiesbaden. SVWW, kej sie tyž godo na tyn klub, grou we 2. miymieckij Bundeslidze. Aže do roku 2006 klub mianowou sie "SV Wehen-Taunusstein". Stadjōn. Stadjōn SV Wehen Wiesbaden mianou sie BRITA-Arena i ležou we wschodnij tajle Wiesbaden. Miou 12.066 miejsc. Piyršy špil na tym stadjōnie gSV Wehen Wiesbaden grouo s manšaftym Borussia Dortmund. Špil zakońčyu sie wynikym 2:1 do Borussi Dortmund. Manšaft we sezonie 2007/2008. Tormany: 01 Adnan Masic 20 Florian Stahl 35 Thomas Richter Ôbrōńcy: 02 Aleš Kokot 03 Robert Paul 04 Dajan Simac 05 Marko Kopilas 14 Nikolaos Nakas 15 Benjamin Schöckel 16 Kristian Glibo 18 Vlado Jeknić 26 Torge Hollmann 32 Roman Schmick Pomōcnicy: 06 Daniel Damm 07 Enis Alushi 08 Sandro Schwarz 10 Hajrudin Catic 11 Benjamin Siegert 21 Jonas Grüter 22 Sascha Amstätter 24 Maximilian Nicu 30 Patrick Bick 31 Christopher Hübner 34 Ertan Ekiz Napadziory: 09 Dennis Schmidt 13 Ronny König 23 Abdelaziz Ahanfouf 25 Bakary Diakité 27 Valentine Atem 33 Xie Hui |
Ligota (miym.: "Ellgoth", "Idaweiche") – tajla dzielnicy administarcyjnyj Ligota-Panewniki, kero je pouožōno na pouedniu Katowic. Je to wielgi ôstřodek kultury študynckij , skiž tygo co sōm sam akadymiki, a tyž ôstřodek medyčny - m. in. Państwowy Szpital Kliniczny Śląskiej Akademii Medycznej. Bez Ligota přepuywo Kuodnica, a downij, kej niy bōuo we ni tela marasu co terozki, do Ligoty ćōngli miyškańcy Katowic, coby sie sam ôkōmpać we řyce. Tak bōuo ješče na anfangu XX wieku. We 1924 Ligota přiuōnčōno do Katowic. Nojwiynkšy wzrost ličby miyškańcōw bōu sam we lotach 50. a 60. XX stolecio, kej pobudowano we Ligocie bloki miyndzy ulicōma Piotrowickōm, Panewnickōm, Zielonogórskōm a Kołobrzeskōm a tyž Piotrowickōm, Bromboszcza a Emerytalnōm. |
Saint Vincent a Grynadyny – państwo we Pōłnocnyj Americe, rozlygowane na wyspach na Karajibskim Morzu: Saint Vincent a pōłnocnyj tajli archipelagu Grynadyn. Gospodarka ôparto na bauerstwie. |
Dwusuwowy motor – hajcowny motor, kerygo ôbieg roboty ôdbywo sie na dwōch suwach: roboty a sprynżanio. Zasztosowaniy mo nojbarzi we motoryzacyji (mopliki, motorady a hajcowne cugi) a wyrōżnio sie prōstotōm, lekośćōm a małymi kosztōma produkcyji. Kaj indziyj przodnio rola ôdgrywo sztyrosuwowy motor. Phil Mather "Skutery chińskie, tajwańskie i koreańskie", Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, rok 2010, ISBN 978-83-206-1763-4. |
Zjednoczōne Sztaty, Zjednoczōne Sztaty Ameriki (ang.: "United States", "United States of America", we abrewiacyji: "US", "USA") – państwo rozlygowane we Pōłnocnyj Americe. Granica mo s Kanadōm na pōłnocy a Meksykym na połedniu; ôd wschodu granica kraju stanowi Atlantycki Ôcean, ôd pōłnocnygo wschodu Arktyczny Ôcean, a ôd zachodu Pokojny Ôcean. Je to trzecie państwo świata jeli chodzi ô terytoryjōm (po Rusyji a Kanadzie), a tyż trzecie we wielości ludzi (po Chinach a Indyjach). Zjednoczōne Sztaty powstały pod kōniec XVIII stolecio, Deklaracyjo Samostanowiynio ôgłoszōno we 1776 roku. Na poczōntku mode państwo toczōło wojny, wpiyrw ze Ynglandym, do kerygo zawczasu ôsobne sztaty noleżały jako kolōnije, niyskorzi we rokach 1861-1865 bōła secesyjno wojna, miyndzy pōłnocnymi sztatōma, kere bōły za zniysiyniym niywolnictwa, a połedniowymi, kere chciały je utrzimać, a tyż we tym samym XIX stoleciu ze Meksykym. Terozki Zjednoczōne Sztaty sōm nojwiynkszōm ekōnōmicznōm a armijnōm potyngōm świata. We zagranicznyj polityce ôd września 2001, po terrorystycznych zamachach na World Trade Center a Pentagōn, kōncyntrujōm sie na wojnie s terroryzmym. Administracyjniy sōm potajlowane na 50 sztatōw a dystrykt Kolōmbijo, s czygo 2 sztaty - Alaska a Hawaje - leżōm poza zasadniczym ôbszarym kōntynyntalnyj tajli USA - Alaska na pōłnoc ôd niygo a Hawaje furt na zachōd, na Pokojnym Ôceanie. |
Miasteczko (pol. "Miasteczko Śląskie", niym. "Georgenberg") to je miasto we Gōrnym Ślōnsku, we połedniowo-zachodnij Polsce, we ślōnskim wojewōdztwie we tarnogōrskim krysie. Nojsrogszōm fyrmōm we Miasteczku je Huta Cynku Miasteczko Śląskie SA, co bōła wybudowanŏ we 1960–1972 na licyncyji Imperial Smelting Process. Terŏźnie zatrudniŏ ôna kole ôziymset ôsōb i zajmuje 160 hektarōw we pōłnocnyj tajli miasta. Ôficjalnŏ zajta Miasteczka |
Biołystok (pol.: "Białystok", bioł. "Беласток", lit. "Balstogė") – wojewōdzke miasto we Polsce, rozlygowane nad rzykōm Biołōm (lewy dopływ Supraśle). Je nojwiynkszym miastym pōłnocno-wschodnij Polski a stolicōm podlaskigo wojewōdztwa. Je grodzkym krysym a stolicōm ziymskigo krysu biołostockigo. Postrzōd wojewōdzkych miastōw Polski, Biołystok je drōgym miastym pod zglyndym gynstości zaludniynio, jydynastym pod wzglyndym ludności a trzinastym pod zglyndym wiyrchu. Biołystok połni fōnkcyjo administracyjnygo, gospodarczygo, naukowygo a kulturalnygo cyntrōm regijōnu. Miasto s przilygłymi gminōma tworzi Biołostocko Aglomeracyjo. |
Fest Piosynki TV ABU 2014 - trzeciyŏ edycyjŏ festu telewizyjnegŏ ôrganizŏwanegŏ bez ABU. Program je niy kōnkursowy, artysty wystympujōm ino repryzyntancyjniy. Fest je planowany 25 paździyrniyka we Makau. Türkvizyon 2014 Fest Radyjny Piosynki ABU 2014 Ojrowizyjŏ 2014 Festy piosynki ABU Ojrowizyjŏ Türkvizyon |
Nachske gŏdki - skupina gŏdek s familiji nachŏ dagestańskich gŏdek. |
Litíč – gmin ("obec") we Czeskij Republice, we hradeckim kreju, we krysie Trutnov. Mo 4,51 km² wiyrchu a podug danych ze 2006 roku pōmiyszkiwało sam 125 ludzi. |
Valle de Cerrato - gmin we Szpaniji, we autōnōmicznyj spōlnocie Kastylijo a León, we prowincyji Palencia. Mo 38,96 km² wiyrchu a podug danych ze 2018 roku pōmiyszkiwało sam 88 ludzi. |
Gōrno Łużyca (gsob. "Hornja Łužica", dsob. "Górna Łužyca", pol. "Łużyce Górne", we gōrnołużyckim miymieckim djalekcie "Äberlausitz") je regijōn, kery we nojwiynkszyj tajli noleży do Saksōnije, nale we malyńkich kōnskach rōwnako do Brandynburgije a Polski. |
Teheran (pers. تهران) – stolica Iranu a ôstanu Teheran, nojsrogše miasto tygo kraju, we kerym je ōng. pouowa irańskij industryje. Teheran je pouožōny na zbočach gōr Elbrus, na wyoskości ôd 500 do 3500 m n.p.m. Mo fest gynsty nec drogōw a autobanōw, a tyž nojdugšo ulica Bliskigo Wschodu: dugo na 80 km Waliasr, wele keryj je pora pauacōw. We 1943 mioua sam plac kōnferyncyjo teherańsko. |
Myśli ukryte – debiutancki tōmik ôd Karola Gwoździa. Wydany ôstoł we 2010 roku ôd Wydawnictwa Hologram. Szkryfniynty jes we Steuerowym szrajbōnku i zawiero 21 wierszy, w tym nojbarzij znany utwōr ôd autora "Hymn Norodu Ślōnskiygo". Na poczōtku kśōnżki, miast wstympu, autor zamieśćōł przełożōny poetycki fragmynt śpiywki ôd Michaela Jacksona "Will You Be There". Uodbiōr. Tōmik zebroł pozytywne recynzyje lokalnych medjōw. Portal "Twojakultura.pl" szkryfnōł: "Karol, mimo swojigo modego wieku, przekozoł swojymu pokolyniowi (i dalszym pokolyńōm), erbizna kultury ślōnskij, ôprawiōne we własne, szryfniynte wierszym przemyślynia". Karolina Włoczyk we cajtōngu "Goniec Górnośląski" szrajbła, iże "tōmik może być i inspiracyjōm do przemyślyń co do żywotu, jak i do pogłymbianio wiedzy ô ślōnskij godce". Zauważyła tyż, iże to tak naprowda "piyrszy na rynku tōmik ślōnskij poezyje" i dodała: "jego wiersze już znodły mocka fanōw". W "Siemianowickim Roczniku Muzealnym" publikacyjo analizowano: "Teksty rajn sōm wzruszajōnco spokopiōne i wiarygodne. (…) Kożdy ze 21 szkryfniyntych wierszy to prawdziwo „perełka”. Jejich autōr w kożdym kōncku pokazuje, co mo wiedza merytoryczno i warsztatowo". Podkreślała to tyż "Nowa Gazeta Śląska": "Karol Gwóźdź pewniy łōmie stereotypy i ku tymu udowadnio, co we ślōnskij godce idzie piyknie ôpowiedzieć mocka abstrakcyjnych pojynć. Co prowda szkryflanie we ślōnskij godce niy zdo sie być czynnośćōm blank naturalnōm, choby we codziynnych kōntaktach, to lekość, z jakōm poeta używo ślōnskich buchsztab, dowo nadzieja na drabki rozwōj tego działu ślōnskij kultury". * * * (Puste dźwiynki serca) Smutek Brif bezdōmnego Einsam Pociyrz * * * (Blaskiym ôd słōńca) Do G. Egzorta Na klynczkach Ôdloz Stwierdzynie Ańōł Uōna Słowa niy pedziane Hymn Norodu Ślōnskiygo * * * (Pōnoć już zabrakło) Ziymio z Auschwitz * * * (Chnet ôbrōca sie za sia) Kōniyc gruby * * * (A nałobkoło cisza) Cesta Bibljografijo. Karol Gwóźdź: "Myśli ukryte". Siymianowice Ślōnskie: Wydawnictwo Hologram, 2010. ISBN 978-83-930871-0-5 |
Caladino – małŏ wieś ("curazia") we San Marino. Przinŏleży do gminy Chiesanuova. Chiesanuova Confine Galavotto Molarini Poggio Casalino Poggio Chiesanuova Teglio |
Oosterhout to je miasto a gmina we Niiderlandach, we prowincyje Pōłnocno Brabancyjo. Podug danych ze stycznia 2007, pomiyszkiwoło sam 53 278 ludzi, we tym 47 920 we mieście. Prawa miejske dostoło we 1809 ôd Ludwika Bonaparte. |
Damaczawa (bioł. "Дамачава") - ôsiedle miejskij zorty na Biołorusi, we ôbwodzie Brest, we rejōnie Brest, siedziba sjełsowieta Damaczawa. Na 2020 rok pōmiyszkiwało sam 1200 ludzi. |
Sowietskij (rus. "Советский") - ôsada (hutor) we Riusyji, we rostowskim ôbwodzie, we egorłykskim rejōnie. Na 2010 rok pōmiyszkiwało sam 28 ludzi. |
Mikławš Andricki (1871–1908) Jakub Bart-Ciišinski (1856–1909) Hańža Bieńšowa (1919–1999) Jan Bok (1569–1621) Jurij Brězan (1916–2006) Ben Budar (1928–2011) Beno Budar (ur. 1946) Jěwa-Maria Čornakec (ur. 1959) Róža Domašcyna (ur. 1951) Mariana Domaškojc (1872–1946) Benedikt Dyrlich (ur. 1950) Michał Frencel (1628–1706) Alfons Frencl (ur. 1946) Pawoł Grojlich (1908–1992) Lubina Hajduk-Veljkoviciowa (ur. 1976) Jurij Chěžka (1917–1944) Jurij Koch (ur. 1936) Cyril Kola (ur. 1927) Mato Kosyk (1853–1940) Křescian Krawc (ur. 1938) (d.i.: Christian Schneider) Maria Krawcec (ur. 1948) Jurij Krawža (1934–1995) Maria Kubašec (1890–1976) Jan Lajnert (1892–1974) Gerat Libš (1935–2012) Kito Lorenc (ur. 1938) Jakub Lorenc-Zalĕski (1874–1939) Kata Malinkowa (1931–1998) Timo Meškank (ur. 1965) Měrka Mětowa (ur. 1959) Pětr Młónk (1805–1887) Maria Młynkowa (1934–1971) Ingrid Naglowa (ur. 1939) Gerat Nagora (1936–2010) Madlena Nasticcyna (ur. 1950) Anton Nawka (1913–1998) Michał Nawka (1885–1968) Tomasz A. Nawka (ur. 1949) Herbert Nowak (1916–2011) Pawoł Nedo (1908–1984) Józef Nowak (1895–1978) Jan Radyserb-Wiela (1822–1907) Fryco Rocha (1863–1942) Eleonore Schmidt-Kowariowa (1931–2001) Jan Skala (1889–1945) Kito Fryco Stempel (1787–1867) Herta Wiciazec (1819–1885) Jurij Winar (1909–1991) Pawoł Wirt (1906–1946) Mina Witkojc (1893–1975) Jan Wornar (1934–1999) Handrij Zejler (1804-1872) |
Chinalugskŏ gŏdka – izolowanŏ nachŏ-dagestańskŏ gŏdka użiwanŏ bez Chinalugōw. Użiwanŏ je we Rejōniy Quba we Azerbejdżōniy. We ynglickej gŏdce: Chinalugskŏ gŏdka na Ethnologue |
Beaune - gmin we Francyji, we regijōnie Burgōndyjo-Franche-Comté, we departamyńcie Côte-dOr. Mo 31,5 km² wiyrchu a podug danych ze 2015 roku pōmiyszkiwało sam 21 661 ludzi. Nantucket Bensheim Malmedy Krems an der Donau Katsunuma Berkhamsted Missoula Neczajta Beaune |
Lübeck – miasto na prowach krysu we Miymcach, we landzie Schleswig-Holstein. Morsko hawyna wele ujścio rzyki Trave ku Lubeckij Zatoce. Downij jedyn ze głōwnych ôstrzodkōw Hanzy. Klaipėda, Litwa Kotka, Finlandyjo La Rochelle, Francyjo Shaoxing, Chiny Szczecin, Polsko Wynecyjo, Italijo Visby, Szwecyjo Wismar, Meklymburgijo-Przednie Pōmorze |
Thomas Daniel "Tim" Conway (rodz. 15 grudnia 1933 we Willoughby, um. 14 moja 2019 we Los Angeles) – amerikański kōmik a szauszpiler. Profil we IMDb |
Llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrndrobwllllantysiliogogogoch (IPA: /ɬanvairpʊɬgʊɨngɨ̞ɬgɔgɛrɨ̞xʊɨrndrɔbʊɬɬantɨ̞sɪlɪɔgɔgɔgɔx/) je dziydzina na wyspie Anglesey, we Waliji, kero je tajlōm Wielgij Brytanije. Wieś je znōmo skiż fest dugigo miana. Te miano we tumaczyniu na ślōnski je : "Kościoł Świyntyj Marijki we dziupli biołyj lyski wele wartkigo wiru wodnygo a Kościoł Świyntygo Tysilio wele czyrwiōnyj jaskinie". Wieś skuli swojigo miana je turystycznōm atrakcyjōm. Ludzie czynsto przijeżdżajōm sam, coby sie sknipsować pode tabulkōm s mianym dziydziny na banhowie (beztōż, co na farkartach pisano je abrewiacyjo: "Llanfair PG"). Llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrndrobwllllantysiliogogogoch mo 58 buchsztabōw a je nojdugszym mianym miejscowości we Wielgij Brytaniji. Je tyż trzecim na świecie jeli łazi ô geograficzne miana. Necowe ôdwołania. Neczajta dziydziny |
Jaworski krys - krys we Polsce, we dolnoślōnskim wojewōdztwie. Mo 581,25 km² wiyrchu a podug danych na 2016 rok pōmiyszkiwało sam 51 324 ludzi. Siedzibōm krysu je miasto Jawor. We skłod krysu wlazujōm: Miasta: Jawor, Bolkōw Miejsko-wiejske gminy: Gmin Bolkōw Wiejske gminy: Gmin Myncinka, Gmin Mściwojōw, Gmin Paszowicy, Gmin Wielge Wōndroże Neczajta jaworskigo krysu |
Padōmy aże integralno nōmera formula_1 tajluje sie ôd integralnyj nōmery formula_2 kej egzistuje integralno nōmera formula_3 lo keryj prawo je rōwność formula_4. Szkryflōmy wōunczas formula_5. Relacyjo formula_6 mianuje sie relacyjōm tajlowalności. |
Chalan Kanoa - miejscowość we Pōłnocnych Marianach, rozlygowano na wyspie Saipan. |
Radio Piekary to je stacyjŏ radyjowŏ, kerŏ nŏleży do Amtu Miasta we Piekarach a nadŏwŏ bez cołki dziyń na weli 88,7 MHz. Mottym tego radyja je "Na Śląsku, O Śląsku, Po Śląsku" (), a srogõ tajlã czasu antynowego zajmujōm śpiywki we ślōnskij gŏdce. Po ślōnsku je tyż tajla nowin a ryklam. Założōne we 1996 roku, we 2006 bōło 3. nojczyńścij suchanym radyjym we aglomeracyji katowskij. Ôficjalnŏ zajta Radyja Piekary |
Chińskŏ Republika (chin. "中華民國") , znanŏ tyż jako Tajwan – państwo we połedniowo-weschodnij Azyji, kere regiyruje nad wyspōm Tajwan (dŏwnij Formoza), a mŏ roszczyniŏ do terynōw kaj regiyruje terŏzki socjalistycznŏ Chińskŏ Ludowŏ Republika. Chińskŏ Republika regiyruje tyż nad wyspami Peskadory, Kinmyn a Matsu. Do 1971 Chińskŏ Republika reprezyntowała Chiny we ÔZN. Zbliżynie socjalistycznyj ChLR a USA na poczōntku lŏt 70. a naciski władz we Bejdżingu spowodowały, że ôbecnie Chińskŏ Republika je uznawanŏ ôd 14 państw, głōwnie słabo rozwiniyntych ekōnōmicznie wyspiarskich krejōw regiōnu Pacyfiku, krejōw Postrzodkowyj Ameriki a Karaibskigo Morza a tyż pŏrã małuch państw we Africe. W Ojropie uznŏwŏ jã ino Watykōn; we lōtach 1999-2001 uznŏwała jã tyž Pōłnocnŏ Macedōnijo we zamian za finansowõ pōmoc ("dolarowŏ dyplōmacyjŏ"). Ôd 1 stycznia 2002 Chińskŏ Republika przinŏleży do WTO pod mianym "Ôddzielny Colny Ôbszar Tajwanu, Pynghu, Kinmyn a Matsu". |
Ternopilski ôbwōd – ôbwōd, jednostka administracyjnego dzielynio Ukrajiny. Wiyrch 13 823 km², 1 107 224 pōmiyszkańcōw. Je potajlowany na 17 rejōnōw. Stolicōm ôbwodu je Ternopil. |
Carl von Linné (uać. "Carolus Linnaeus") (rodz. 23 maja 1707 we Råshult, um. 10 styčnia 1778 we Uppsali) – šwedzki přirodnik, profesor ōniwersyteta we Uppsali. Je autorym "Systema Naturae" we kerym předstowiōu zarys systyma klasyfikacyje ôrganizmōw kery sōm wymyślōu. Jygo publikacyjo dopōmōgua we powšychnym přijyńciu binōminalnygo (dwōmianowygo) systyma mianowanio gatōnkōw. Ôpisou ōng. 7700 gatōnkōw roślinōw a 4162 gatōnki gadziny. We 1737 ôpublikowou "Genera Plantarum", kere to dzieuo douo podstawy wspōučesnyj botanice. |
Versailles - gmin we Francyji, we regijōnie Île-de-France, we departamyńcie Yvelines. Mo 26,18 km² wiyechu a podug danych ze 2014 roku pōmiyszkiwało sam 85461 ludzi. Je znōmy skiż pałacu, downyj rezydyncyji krōlōw Francyji. Szrajbowano we nim Wersalski Traktat. Neczajta Versailles |
Biblijo, Świynte Pismo (βιβλίον, "biblion" – mało ksiynga, l.m. βιβλία, "biblia" – małe ksiyngi) – zbiōr kśōng, spisanych z poczōntku we godkach: hebrajskij, aramejskij a greckij, uznowanych ôd żydōw a krześcijanōw za natchńōne ôd Boga. Biblijo a jeji tajle majōm inksze religijne znaczyniy lo rōżnych wyznanōw. Na krześcijańsko Biblijo skłodajōm sie Stary Testamynt a Nowy Testamynt. Hebrajsko biblijo – Tanach – ôbejmuje tajla kanōnu Starego Testamyntu. Muzułmany miarkiōm, iże tajla Biblije (dp. Ksiyngi ôd Mojżesza, Psalmy) powstała we wyniku boskigo ôbiawiynio, nale jeji treść bōła zafałszowano. |
Funkcyjo - we matymatyce relacyjo pōmiyndzy dwoma myngōma, kaj lo kożdygo elemyntu jednyj myngi (argōmyntu) prziwiōnazany je gynau jedyn elemynt drugij myngi (wert). Ôbrozek funkcyji pokozuje na ukłodzie wspōłrzyndnych wert (na pionowyj ôsi, ôsi Y) lo wybranych argumyntōw (poźōmo ôś, ôś X). |
Leopold Moczygemba OFMConv (nar. 18 paździyrnika 1824 we Wielgij Płōżnicy, um. 23 lutego 1891 we Dearborn) to bōł ślōnski kōnwentualny franciszkōn, założyciel zidlōngu Panna Maria we Teksasie, we 1854 roku. Wysłannik ôd papiyża do Zjednoczōnych Sztatōw, założyciel we 1879 roku Syminarium św. Cyryla i Metodego we Orchard Lake, przeznaczōnego przōdzij dlŏ Polŏkōw. Biografijŏ. Fater Leopold Moczygemba, syn Leopolda Moczygemby a Ewy Krawietz, narodziōł sie 18 paździyrnika 1824 we Wielgij Płōznicy na Gōrnym Ślōnsku, kole Wielgich Strzelec. Leopold przijōn świyncyniŏ kapelańske we zakōnie Myńszych Bratōw Kōnwentualnych we Pesaro, Italiji 25 lipnia 1847 roku. We 1852 roku piyrszy biskup Teksasu – Jean Marie Odin wyruszōł do Francyji i Bajerōw coby znojść ksiynży gotowych sużyć postrzōd miymieckich ymigrantōw we placach takich jak: New Braunfels, Fredericksburg, Castroville a DHanis. Fater Leopold, mody kapelōn, ôdpedzioł na pytanie biskupa i wyruszōł do Teksasu. Dwa lata niyskorzij, ku udziwiyniu Moczygemby, krōm jego sztyrech bratōw dziewiyńćdziesiōnt szejś inkszych familiji ôdpedziało na jego zaproszynie i przibyło do Teksasu. Zdatnościōm stało sie założynie nowego zidlōngu, a ôbiōr pŏd na niyzagospodarowany teryn ziymie we hrabstwie Karnes we placu połōnczyniŏ sie rzyki San Antonio River ze ônyj dopływem Cibolo Creek. Sam tyż, 24 grudnia 1854 roku, powstoł piōniyrski zidlōng Panna Maria. Ksiōndz Moczygemba, kery pod dymbym kludziōł piyrszõ mszõ we Wilijõ 1854, pŏrã lŏt potym musioł uciykać przed ściykłymi parafianami, co chcieli go na tym samym dymbie powiesić. Dalsze piyńć lŏt fater Leopold Moczygemba sprawowoł duszpasterskõ flyjgã, nauczoł a bōł szafarzem sakramyntōw dlŏ landsmanōw ze Ślōnska, kerzi miyszkali we Teksasie. Ôstatek swojigo życiŏ – 34 lata swojigo kapłaństwa – Leopold robiōł we 11 sztatach Pōłnocnyj Ameryki (Illinois, Indiana, Iowa, Kentucky, Michigan, Missouri, Nebraska, New Jersey, Nowy Jork, Pynsylwanijŏ a Wisconsin). Leopold, coby sprostać wymŏganiōm duszpasterskij roboty we USA, biegle włŏdoł siedmiōma gŏdkami: łacinōm, polskōm, miymieckōm, italskōm, angelskōm, czeskōm a szpanielskōm. We poszukowaniu ludzi gotowych do roboty we USA, jak tyż funduszy na robotã postrzōd katolikōw, dziewiyńć razy przepływoł Atlantycki Ôcean, co we tym czasie niy bōło fest snadne. Franciszkōn robiōncy we USA dostōmpił mocka wyrōżnień. We 1869 roku bōł spowiednikiem w czasie I Watykańskigo Soboru. We 1873 roku bōł ôbrany piyrszym kludzōncym sjŏzdu Polŏkōw miyszkajōncych we USA. Bōł ôn tyż spōłzałożycielym Polskigo Duchowego Syminarium pw. Świyntych Cyryla i Metodego we Detroit powstōnego we 1885 roku. Fater Leopold umrził 23 lutego 1891 roku we Dearborn (we bliżu Detroit) we sztacie Michigan. 13 paździyrnika 1974 roku jego doczesne kōnski ôstały przikludzōne do zidlōngu Panna Maria we Teksasie, kaj spamiyńć ô nim je fest żywŏ. Spoczynły we bliżu kościoła. Fest tyn był dekanalnōm (dekanat Floresville) tajlōm ôbchodōw stoleciŏ istniyniŏ dyjecezyje San Antonio (terŏźnie je to archidyjecezyjŏ). Leopold stoł sie mustrym do naśladowaniŏ dlŏ czōnkōw swojij familije. Sztyrech jego bliskich przŏcieli przijōnło sakramynt kapłaństwa. Bōli to: Leopold, wyświyncōny na kapelōna we 1884 roku (ôwoc piyrszego sakramyntu manżelstwa danego we Pannie Mariji), Thomas – świyncōny we 1891 roku, Leon (Leo) – świyncōny we roku 1919 a Henry – świyncōny we 1949 roku. Panna Maria. Panna Maria to piyrszy zidlōng założōny bez Ślōnzŏkōw na terynie USA. Miyszkańcōw nynkały wynże, polne ferdŏczki, malaria, powodzie a suchoty jak tyż kōndyse. Skirz ciynżkich warōnkōw życiŏ populacyjŏ Panna Maria zmyńszyła sie ze 120 familiji we 1858 roku do 80 we 1909 roku. Terŏźnie we zidlōngu miyszkŏ kole 100 ôsōb. Miyszkańcy Panny Mariji założyli tyż pobliske zidlōngi Cestohowa a Pawelekville. Miana miyszkańcōw to m.in. Moczygemba, Kowolik, Polok, Jainta (Yanta), Piegza, Korus, Korzekwa, Dziok (Dziuk), Jarzombek. Zachowali ślōnskõ gŏdkã, przi czym stworzili teksaskõ gwarã, co wyrōżniŏ sie przede wszyjskim myńszym wpływym miymieckij gŏdki. InfoPoland - The Story of Panna Maria, TX. Part I "Panna Maria" Handbook of Texas Online |
Type O Negative to amerikańsko muzyczno skupina, kero gro muzyka ze zorty gothic metal. Zołożōno we 1989 we Nowym Jorku. Miano grupy pochodzi ôd grupy krwie 0 Rh-, do czego je tyż nawiōnzaniy we jeji logo. Kenny Hickey - prowadzōnco gitara, rytmiczno gitara, śpiyw Josh Silver - klawiyr, śpiyw Johnny Kelly - szlagcojg, śpiyw Skłod skupiny. Downe człōnki skupiny: Sal Abruscato (szlagcojg, śpiyw) Peter Steele - śpiyw, basowo gitara, gitara, klawiyr "Slow Deep and Hard" (1991) "The Origin of the Feces" (1992) "Bloody Kisses" (1993) "October Rust" (1996) "World Coming Down" (1999) "Life Is Killing Me" (2003) "Dead Again" (2007) "The Least Worst Of" (2000) "The Best of Type O Negative" (2006) "Black No.1 (Little Miss Scare-All)" (1993) "Christian Woman" (1993) "Summer Breeze"" (1995) "Love You to Death" (1996) "My Girlfriends Girlfriend" (1996) "In Praise of Bacchus" (1996) "Cinnamon Girl " (1997) "Everything Dies" (2000) "Everyone I Love Is Dead" (2000) "I Dont Wanna Be Me" (2003) "The Profits of Doom" (2007) "September Sun" (2008) neczajta skupiny MySpace |
Marlton - Census-designated place we USA, we sztacie New Jersey, we hrabstwie Burlington. Mo 8,378 km² wiyrchu a podug danych ze 2010 roku pōmiyszkiwało sam 10 133 ludzi. |
Ławica Rønne to je ławica kero nojduje sie na połedniowy-zachōd ôd wyspy Bornholm, kero leży na dōńskych wodach terytorialnych. Do kupy ze Ôrlōm Ławicōm (z kerōm je połōnczōno) stanowi jydno ze nojwiyncy miałkich placōw na połedniu Bałtyckigo Morzo. |
Adygejskŏ gŏdka – abchazŏ-adygejskŏ gŏdka s tajli czerkeskich gŏdek użiwanŏ bez kole 491 800 Adygejōw. Ôficyjnŏ gŏdka Adygeje. |
Э э — trzidziestopiyrszo buchsztaba podstawowyj cyrylicy. |
Stolica to je głōwne miasto we państwie a postrzodek jego administracyje, siedziba władzōw a przedstawicielstw dyplōmatycznych inkszych państw. Niykej we kōnstytucyji je zapisano inkszo stolica aniżeli faktyczno siedziba władzōw, ntp. we Niiderlandach abo Boliwiji. Wyrōżnio sie stolice historyczne, ô dugij tradycyji, abo zuōnaczōne sztuczniy, kej Canberra we Australiji abo Abudża we Niigeryji. Stolica godo sie tyż na postrzodek władze jakigo rygiōnu, krysu a inkszych jydnostkōw administracyjnygo tajlōngu. |
Lara Flynn Boyle (nar. 24 marca 1970 we Iowa) to je amerykōńskŏ szauszpilerka a śpiywaczka modyj gyneracyje. Profil we IMDB |
Brigitte Bardot, BB (rodz. 28 września 1934 we Pariżu) – francusko szauszpilerka filmowo, modelka, we lotach 50. a 60. XX stolecio poważano za seksbōmba. 1952 - "Le Trou normand" 1952 - "Les Dents longues" 1952 - "Manina, la fille sans voile" 1953 - "Un acte damour" 1953 - "Le Portrait de son père" 1954 - "Si Versailles métait conté" 1954 - "Tradita" 1955 - "Doctor at Sea" 1955 - "Le Fils de Caroline chérie" 1955 - "Futures vedettes" 1955 - "Frou-Frou" 1955 - "Les Grandes manoeuvres" 1955 - "La Lumière den face" 1956 - "Mio figlio Nerone" 1956 - " En Effeuillant la marguerite" 1956 - "Helen of Troy" 1956 - "Cette sacrée gamine" 1956-1965 - "Cinépanorama" jako Ona sama - 1956 1956 - "Et Dieu... créa la femme" 1956 - "La Mariée est trop belle" 1957 - "Les Bijoutiers du clair de lune" 1957 - "Une Parisienne" 1958 - "En cas de malheur" 1958 - "La Femme et le pantin" 1959 - "Babette sen va-t-en guerre" 1959 - "Voulez-vous danser avec moi" 1960 - "LAffaire dune nuit" 1960 - "La Vérité" 1961 - "Amours célèbres" 1961 - "La Bride sur le cou" 1962 - "Le Repos du guerrier" "Lykke og Krone", tv dok. - kej uōna sama 1962 - "Vie privée" 1963 - "Le Mépris" 1964 - "Une ravissante idiote" 1964 - "Paparazzi" kej uōna sama 1964 - "Bardot et Godard" kej uōna sama 1965 - "Marie Soleil" 1965 - "Viva María!" 1965 - "Dear Brigitte" kej uōna sama 1965 - "The Love Goddesses" kej uōna sama 1965 - "Tentazioni proibite" kej uōna sama 1966 - "Masculin, féminin": 15 faits précis 1966 - "B.B. in USA" jako Ona sama 1967 - "A coeur joie" 1967 - "Spécial Bardot" kej uōna sama 1968 - "Shalako" 1968 - "Histoires extraordinaires" 1968 - "Tre passi nel delirio" 1969 - "LOurs et la poupée" 1969 - "Les Femmes" 1970 - "Les Novices" 1970 - "Sylvissima" kej uōna sama 1971 - "Boulevard du Rhum" 1971 - "Les Pétroleuses" 1972 - "Film Portrait" kej uōna sama 1973 - "LHistoire tres bonne et tres joyeuse de Colinot Trousse-Chemise" 1973 - "Don Juan ou Si Don Juan était une femme..." 1975 - "Il Sorriso del grande tentatore" prywatno neczajta BB IMDB NNDB |
Krōlestwo () – pasowanŏ w systymatyce ôrganizmōw kategoryjŏ systymatycznŏ ôbyjmujōncŏ spokrewniōne zorty ("phylum") w zoologiji, abo hōrmy ("divisio") w botanice. Tradycyjnie, ôd czasōw Carla von Linné krōlestwo było uwŏżane za kategoryjõ systymatycznego nojwyższego gradusa. Pod kōniec XX stoleciŏ systematycy wkludziyli wyższõ ôd krōlestwa kategoryjõ nazywanõ dōmynōm, nadkrōlestwem abo cysŏrstwym. W nomenklaturze botanicznyj i zoologicznyj sztalowanych bez Miyndzynŏrodowe Kodeksy Nomenklatury Botanicznyj i Zoologicznyj krōlestwo durch je uznŏwane za kategoryjõ nojwyższego gradusa. Podkategoryjōm krōlestwa je podkrōlestwo (subregnum). Za to pasowany czasym termin nadkrōlestwo (superregnum), choć formalnie nŏleżny, używany je w gradusie nojwyższyj kategoryje systymatycznyj dōmyny abo cysŏrstwa. Trzi krōlestwa. Szwedzki biolog Carl von Linné tajlowoł świat ôżywiōny na dwa krōlestwa, kere nazwoł "Regnum Animale" (zwiyrzynta) i "Regnum Vegetabile" (rośliny). Świat nieożywiony zaliczōł do trzecigo krōlestwa – "Regnum Lapideum" (minerały). W 1866 Ernst Haeckel wkludziōł krōlestwo Protista. Straciōł ôrganizmōw na trzi krōlestwa bōł pasowany do drugij chyty XX stoleciŏ. Piyńć krōlestw Whittakera. W 1969 roku Robert Whittaker zapropōnowoł nowõ kōncepcyjõ klasyfikacyje ôrganizmōw, w keryj wymiyniōł piyńć krōlestw: Monera – ôbyjmujōnce wszyjske prokarionty Protista – protisty Animalia – zwiyrzynta Plantae – rośliny Fungi – grziby Szejś krōlestw Cavalier-Smitha. Thomas Cavalier-Smith je autorym kōncepcyje dzielynia ôrganizmōw na szejś (przōdzi ôziym) krōlestw, zgrupowanych w dwōch cysŏrstwach (). Cavalier-Smith przidoł – do piyńciu dotynczŏs akceptowanych (bakteryje, protisty, grziby, rośliny jak tyż zwiyrzynta) – krōlestwo Chromista. Pozycyjŏ taksōnōmicznŏ. Położynie krōlestwa i podkrōlestwa w hierarchiji taksōnōmicznyj wyglōndŏ dalij pokŏzano: dōmyna (tyż cysŏrstwo abo nadkrōlestwo) krōlestwo ("regnum") podkrōlestwo ("subregnum") hōrma ("divisio") dlŏ roślin abo zorta ("phylum") dlŏ zwiyrzynt Taksōnōmijŏ roślin Taksōnōmijŏ zwiyrzōnt Strōm Życiŏ |
Opatowiec - miasto we Polsce, we świyntokrziskim wojewōdztwie, we kazimierskim krysie, siedziba miejsko-wiejskigo gminu Opatowiec. Miejske prawa 1271-1869 a zaś ôd 2019. Je najmniyjszym podug wielości ludzi miastym we Polsce. |
Kulturowe Stolice Tureckigo Świata (tur.: "Türk Dünyası Kültür Başkenti") – miasta ôbrane bez TÜRKSOY na rok, we kerym majōm siy ôdgrywŏć roztomajte przileżytości. Kulturowe stolice Ojropy Zewnyntrzne zajty. Zajta TÜRKSOY |
Ślōnsk (śl-miym. "Schläsing", łac. "Silesia", pol. "Śląsk", miym. "Schlesien", czes. "Slezsko") – historycznŏ krajina położōnŏ we Strzodkowyj Ojropie, na placu Polski, Czeskij Republiki a Miymiec. Jeji wiyrchnia zajmuje kole 40,000 km², a jeji populacyjŏ je szacowanŏ na kole 8,000,000. Ślōnsk je potajlowany na dwa bazowe regiōny, Dolny Ślōnsk na zŏchodzie i Gōrny Ślōnsk na weschodzie. Wyrōżniŏ sie tyż: Ôpolski, Ôpawski, Cieszyński a Czeski Ślōnsk. Ślōnsk je barzo roztōmajty kulturowo, a tyż baukōnsztem. Jego miyszkańcy nazywani sōm Ślōnzŏkami a posugujōm sie ślōnskōm gŏdkōm. Historycznõ stolicōm Dolnego i cołkigo Ślōnska je Wrocław, za to stolicōm Gōrnego Ślōnska je Ôpole. Ślōnsk je we dorzyczu gōrnyj a strzodkowyj Ôdry a poczōnkowygo biygu Wisły, wzduż jego połedniowyj granice rozciōngajōm sie Sudety. Regiōn tyn posiadŏ mocka zabytkōw i ôbiektōw kulturowyj erbowizny wpisanych na wykŏz światowyj erbowizny UNESCO. Je tyż zebrany we mineralne a naturalne sztofy, ôbyjmuje pŏrã wŏżnych industryjalnych przestrzyństw. Jego nojsrogszym metropolitalnym przestrzyństwym je Gōrnoślōnskŏ Metropolijŏ, keryj cyntrum sōm Katowicy. Z lŏtaniym czasu zmiyniały sie granice i nŏrodnŏ przinŏleżność Ślōnska, tak tedy, kej bōł ôn erbowõ szlacheckõ włŏsnościōm, jak i po nastōniu modernych nŏrodnych państw, co prziczyniyło sie do bogajstwa zōmkōw, ôsobliwie na Dolnym Ślōnsku. Piyrszymi znanymi państwami, kere utrzimały panowanie nad Ślōnskem, były snŏdź Wielge Morawy pod kōniec IX stoleciŏ i Czechy na zaczōntku X stoleciŏ. We X stoleciu Ślōnsk ôstoł prziłōnczōny do wczaśnego polskigo państwa, a po jego roztrzaśniyńciu we XII stoleciu stoł sie piastowskim ksiynstwym. We XIV stoleciu weszoł we skłŏd Czeskij Korōny pod panowanie Świyntego Rzimskigo Cysŏrstwa, kere we 1526 roku przeszło pod panowanie austryjŏckij habsburskij mōnarchije. We wyniku ślōnskich wojaczek regiōn tyn ôstoł prziłōnczōny do Prus we 1742. Po I światowyj wojaczce nojbarzij wysuniyntŏ na weschōd tajla Gōrnego Ślōnska ôstała prziznanŏ Polsce bez mocarstwa Ententy po ślōnskich powstōniach i absztimōngu na Gōrnym Ślōnsku. Ôstane dŏwne austryjŏcke czynści Ślōnska ôstały prziłōnczōne do Czechosłowacyje i stały sie tajlōm Sudeckigo Krŏju, a dzisioj sōm tajlōm Czeskij Republiki. We 1945 roku, po II światowyj wojaczce, wiynkszość Ślōnska przeszła pod polskõ jurysdykcyjõ zgodnie z poczdamskõ ugŏdōm miyndzy zwyciynskimi aliantami i stała sie tajlōm Polski, keryj kōmunistyczny regyrōnek wypyndził wiynkszość ludności Ślōnska. Niywielgi łużycki pas na zŏchōd ôd piski Ôdry i Nysy, przinŏleżōncy do Ślōnskŏ ôd 1815 roku, ôstoł we Miymczech. Miano. Historyczne miana ôdnoszōnce sie do Ślōnska: I–II stolecie: "Suevus, Guthalus", Pliniusz Starszy, Klaudiusz Ptolemeusz IV stolecie: "„de internis eius partibus Alba, Guthalus, Viscla amnes latissimi praecipitant in oceanum”", Gaius Iulius Solinus IX stolecie: "Sleenzane civitates XV". , Geograf Bajerski, 845 X stolecie: "„ab ipsa Craccoa usque ad flumen Oddere recte in locum, qui dicitur Alemure, et ab ipsa Alemura usque in terram Milze recte intra Oddere”," Dagome iudex XI stolecie: "Zlasane" Dokumynt praski, 1086 XII stolecie: "ducatu Wratislauiensi”, „regione Wratislaviensi”, „provincia Wratislaviensi”, „regione Zleznensi”" Gall Anonim, kol. 1114 1163: "Silensii provincia" 1198: "Wroczlaviensi provincia" XII stolecie: "Slesiensibus provincie" XII–XIII stolecie: "dux Zlesie ", 1204 XIII stolecie: dux "Slesie, Zlesie", 1228, 1236, 1239, 1248 XIII stolecie: dux "Silesiae" XIV stolecie: "Silesia" Etymologijŏ miana "Ślōnsk" je spōrnŏ. Piyrszym, kery zauważył korelacyjõ miana rzyki Ślynzy ze Ślōnskem bōł miymiecki humanista Konrad Celtes, pisze ôn, iże Ŏdra (to znaczy antycznŏ "Suevus") przibierŏ dopływ rzyki Slesus, ôd keryj je miano ślōnskij ziymie – "Hic Odera (a priscis qui nomina Suevus habebat) Nascitur et Codani praecipitatur aquis Suevus, qui Slesum socium sibi convocat amnem Aquo nunc nomen Ślesin terra gerit". Do interpretacyje Celtisa nawiōnzoł polski filolog Jerzy Samuel Bandtkie, fungujōncy we Wrocławiu na przełōmie XVIII/XIX stoleciŏ. Uwŏżoł ôn, iże ôd miana rzyki Ślynza przijōnli swoje miano słowiańscy Ślynżanie ("Sleenzane" u tm. Bajerskiego Geografa ze kol. 845 roku) , ale tyż miano gōry Ślynży a rozciōngajōncyj sie przi nij krajiny. Podle M. Rudnickigo a S. Rosponda, miano Ślynża abo Ślynż mŏ za to ścisły zwiōnzek ze słowiańskim słowym "ślyng" abo "ślymp", co ôznaczŏ włażnawy abo podmokły plac. Ślōnski badŏcz Ignaz Imsieg (XIX stolecie) uwŏżoł, iże miana gōry, rzyki (a regiōnu) majōm zwiōnzek ze mianym plymiynia Silingōw. Stanowisko to ôstało wszeôbecnie zaakceptowane we naukowych kryngach, tak miymieckich, jak i słowiańskich, po czym praktycznie ôbowiōnzowało aże do czasōw miyndzywojynnych, a zyskiwało uznanie we Zachodnij Ojropie jeszcze we trzecij sztwierci XX stolecia. Miana Ślōnska we roztōmajtych gŏdkach snŏdź majōm spōlnõ etymologijõ — polskŏ: "Śląsk"; miymieckŏ: "Schlesien"; czeskŏ: "Slezsko"; dolnosorbskŏ: "Šlazyńska"; gōrnosorbskŏ: "Šleska"; łacina, szpanielskŏ i angelskŏ: "Silesia"; francuskŏ: Silésie; niyderlandzkŏ: "Silezië"; italskŏ: "Slesia"; słowackŏ: "Sliezsko"; kaszubskŏ: "Sląsk". Symbole a farby. Symbolika Ślōnska wywodzi sie ze familijnych wapynōw ślōnskich Piastōw. Po rŏz piyrszy ôbraz ôrła użōł na swojim sztymplu princ Kazimiyrz I ôpolski we 1222 roku. Je to tyż nojstarszy ôbrŏz ôrła jako ksiōnżyncego ymblymu na polskich ziymiach. Na ziymiach Dolnego Ślōnska używano wapyna dolnoślōnskich Piastōw, kery mioł czŏrnego ôrła we złotym polu ze strzybrnõ piskōm na krzidłach, ekstra ze strzybrnym krziżym postrzodku (ôsobliwie ôd czasōw kontrreformacyje). Za to ziymie Gōrnego Ślōnska przijmowały zaôbycz wapyn Piastōw gōrno ślōnskich, kery mioł złotego ôrła we błynkitnym polu. Wapyn tyn ulygoł stylistycznym modyfikacyjōm a pōmianōm. Niykere jednotki administracyjne używały ino chyty abo ino wiyrchnij tajli ôrła. Wapyny piastowskich princōw przijōnły do swojich wapynōw a fanōw place a administracyjne jednotki położōne na Ślōnsku. Farby ziym powiōnzane sōm ze kolorystykōm jejich ôsłōn wapynowych. We pruskich czasach litŏ prowincyjŏ Ślōnsk używoła fany ze biołym, poziōmym pasym u gōry a żōłtym u spodka. We tradycyji przijōnło sie, iże wapyn a farby dolnoślōnske używane sōm we tym samym czasie za symbole Ślōnska we cołkości. Geografijŏ. Granice. Za piyrsze, krajym regiōnu bōł wodny tajlōng Gōrnyj Ŏdry. Poza Ślōnskim rozlygowany bōł Bytōm, kery leżoł we dorzyczu Wisły (małopolski grōd). Ślōnsko-wielgopolskŏ granica bōła ôznoczanŏ ôd lynije wodnygo tajlōngu Ôdry a Warty, a połedniowym krajym bōły gōrske wiyrchy. Podle kōncepcyje ruchu ludności rzykōma, do Ślōnska wrachowowała siy kłodzkŏ ziymia we dorzyczu Ôdry. Nojstarszŏ granica Ślōnska a Łużycy biygła podle Łużyckij Nysy. Na połedniowym wschodzie tradycyjnōm granicōm je rzyka Bioło (kraj miyndzy downymi diecezyjōma – wrocłowskōm i krakowskōm, choć ôd 1179 roku do XV stolecio ziymie Ôświyncimskigo Ksiōnżynstwa, Zatorskigo Ksiōnżynstwa a Siewierskiēgo Ksiōnżynstwa noleżały do ślōnskich Piastōw). Na połedniowym wschodzie kraj biygnie wiyrchōma Ślōnskigo Beskidu, jak: Klimczok, Kotorz, Malinowsko Skała , Baranio Gōra a Ŏchodzita. Na wyżce sztadōw Czechowicē-Dziedzicy, Pszczyna a Bieruń granicowōm rzykōm je Wisła (do ujścio Przymsze), a potym Przymsza. We Gōrnoślōnskim Industryjnym Ôkryngu krajym je Brynica. We miymieckij tradycyji granice prowincyje Ślōnsk spamiyntane sōm jako tradycyjne kraje Ślōnska, przi czym wrachowujōm do niygo m.in. teryny rozlygowane na zachōd ôd Kwisy, przi tym we polskij tradycyji na zachodzie to gynau Kwisa je krajym. Te porōżniynia dajōm baza na haja ô tyn kraj. Problym je tyż połedniowo granica Dolnego Ślōnska, kero biygnie wiyrchōma Sudetōw – podle niykerych kłodzko ziēmia je ôsobnym historycznie placym. Warōnki naturalne. Ślōnsk je rozlygowany we gōrnyj dukli Ôdry na połedniu i zŏchodzie a ôparty je ô paśma Sudetōw i Karpatōw. Jego zachodniŏ tajla, Dolny Ślōnsk je bauerskim regiōnym. Gōrny Ślōnsk położōny na rozlygłyj wyżce zebrany je we surowce mineralne. Ukształtowanie terynu. Plac rozlygowanio Ślōnska je roztōmajty podle ukształtowaniŏ terynu. Na połedniu i zŏchodzie landszaft je gōrzisty (Sudety i Karpaty Zachodnie), w połedniowo-weschodnij czynści je wyżynny (Ślōnskŏ Chyża), ôstatek przestrzyństwa zajmujōm zaôbycz niziny. Ślōnsk leży w Strzodkowoeuropejskij Nizinie (z wyjōntkym Sudetōw, Karpatōw Zachodnich jak tyż Chyże Ślōnskij). Rozciōngajōm sie sam ôd połedniŏ nastympujōnce makroregiony: Zachodnie Beskidy (Ślōnski Beskid, Ślōnsko-Morawski Beskid) , Zachodniobeskidzkie Pogōrze, Ôświyncimskŏ Kotlina, Ôstrawskŏ Kotlina, Ślōnskŏ Chyża, Ślōnskŏ Nizina, Weschodnie Sudety, Postrzodkowe Sudety, Zachodnie Sudety, Sudeckie Przedgōrze, Ślōnsko-Łużyckŏ Nizina, Zielōnogōrske Zniesiynia, Trzebnicki Woł, Milicko-Głogowske Ôbniżynie, tajla Lubuskiego Pojezierza jak tyż Pradoliny Warciańsko-Ôdrzańskiej. Nojwyższōm szpicōm Ślōnska je Śniyżka ô wysokości 1603 m n.p.m. bydōncŏ w Karkonoszach. Hydrografijŏ. Nec wodnŏ formuje sie naôbkoło Ôdry i jeji dopływōw: Ôlzy, Kłodzkej Nysy, Bobru, Kaczawy, Baryczy, Kłodnicy, Małyj Panwi i inkszych. Weschodnie krańce Ślōnska leżōm w dorzeczu Wisły z nojdugszymi rzykami: Brynicōm, Przemszōm, Pszczynkōm, Gostyniōm i Biołōm. Na Ślōnsku źrōdła swoje mŏ tak Ôdra (w Ôdrzańskich Gōrach), jak i Wisła (Baraniŏ Gōra). Bezma cołki Ślōnsk je w zlewisku Bałtyckigo Morza, jyno pŏrã ciekōw wodnych zasiylo Morze Pōłnocne bez Łabã (z bazowymi rzykami: Izera, Dziwa Orlica, Úpa) jak tyż Czŏrne Morze bez Wŏg. Miasta. Miasta na Ślōnsku, kerych populacyjŏ przekrŏczŏ 20,000 (na rok 1995). Niyblank na Ślōnsku Miana placōw. Mocka placōw na Ślōnsku miało we historyji mocka mian. Przōdzi miana powstŏwały a zmiyniały sie spontanicznie. We II Rzeszy niykere miana utworzōno na przikłŏd dlŏ uczczynia Miymcōw niezwiōnzanych ze Ślōnskym, jak "Hindenburg" (Zŏbrze). We III Rzeszy masowo germanizowano słowiańske miana, wkludzano miana niyhistoryczne jak "Hitlersee" (Szczedrzyk), cuzamyn wiyncyj aniżeli 2000 mian. Po wojaczce mocka polskich mian powstoło spontanicznie, drōgōm spolszczenia gŏdki abo amatorskiego przekładu. Ôficjalne miana ôkryślyła jynzykoznawczŏ kōmisyjŏ, czasym prziwrŏcała dŏwne miano, czasym tworziła doimyntnie nowõ, bp. "Dzierżoniów" (Rychbach). Po wojaczce używanie miymieckich mian było zabrōniōne , po 1989 stały sie ône wszeôbecnie znane, a ôrdōnek ô myńszościach przizwŏlŏ na używanie miymieckich mian we gminach zamiyszkanych bez myńszość miymieckõ. Ôficjalnymi miymieckimi mianami sōm miana sprzed 1936 roku, na przikłŏd Stare Siołkowicy to "Alt Schalkowitz", a niy "Alt Schalkendorf". Dwugŏdkowe tabule z mianami placōw czynsto sōm ôfiarōm wandalizmu ze zajty polskich (rzŏdzij miymieckich) miyszkańcōw regiōnu. Naturalne sztofy. Ślōnsk je ludnym i zebranym we naturalne sztofy regiōnym. Ôd chyty XVIII stoleciŏ na jego terynie bōł wydobywany wōngel. Industryjŏ rozwijała sie, kej Ślōnsk bōł tajlōm Miymiec, a szpica ôsiōngła we latach siedymdziesiōntych XX stoleciŏ za czasōw PRL. We tym ôkresie Ślōnsk stoł sie jednym z nojsrogszych producyntōw wōnglŏ na świecie. Historyjŏ. W IV stoleciu p.n.e. ôd połedniŏ, bez Kłodzko, Celtowie weszli na Ślōnsk i zamiyszkali naôbkoło gōry Ślynży we bliżu terŏźnego Wrocławia, Oławy i Strzelina. Germańske plymiōna Lugii były piyrszy rŏz ôdnotowane na Ślōnsku we I stoleciu. Zachodni Słowianie i Lechici przibyli do regiōnu kole VII stoleciŏ. Miyjscowi Zachodni Słowianie zaczli znosić graniczne gysztele, take jak Ślōnskŏ Przesieka i Ślōnske Wały. Weschodniŏ granica ślōnskigo ôsadnictwa przebiygała na zŏchōd ôd Bytōmia, a na weschōd ôd Raciborza i Cieszyna. Na weschōd ôd tyj piski miyszkało blisko spokrewniōne plymiã Lechitōw - Wiślanie. Jejich pōłnocnŏ granica przebiygała we dukli Baryczy, na pōłnoc ôd keryj miyszkało plymiã Polanōw Zachodnich, kere nadało Polsce swoje miano. Piyrszymi znanymi państwami na Ślōnsku były Wielge Morawy i Czechy. We X stoleciu gospodzin Polski Mieszko I z dynastyje Piastōw prziłōnczōł Ślōnsk do polskigo państwa. We czasie fragmyntacyje Polski Ślōnsk i ôstatek krŏju ôstały potajlowane miyndzy mocka niyznŏleżnych ksiynstw reskyrowanych bez roztōmajtych ślōnskich princōw. We tym czasie miymiecke wpływy kulturowe i etniczne wzrosły we wyniku imigracyje z miymieckij tajli Świyntego Rzimskigo Cysŏrstwa. We 1178 roku czynści krakowskigo ksiynstwa naôbkoło Bytōmia, Ôświyncimia, Chrzanowa i Siewierza ôstały przekŏzane ślōnskim Piastom, chociŏż jejich ludność była zaôbycz wiślana, a niy ślōnskigo byciŏ. We 1241 roku, po najechaniu Małopolski, Mongołowie najechali Ojropã i Ślōnsk, co wywołało wszeôbecnõ panikã i masowe zaucieczki. Złupili srogõ tajlã regiōnu i pokōnali połōnczōne polske i miymiecke wojska pod kōmyndōm Henryka II Bogomyślnego we bataliji pod Lignicõ , kerŏ miała plac pod Lignickim Polym we bliżu ślōnskigo miasta Lignica. Po śmierci jejich khana (prziwōdcy) Ordy Mongołowie uzdali niy naciskać dalij we głōmb Ojropy, ale wrōciyli na weschōd, coby wziōńć udzioł we ôbiorach nowego Wielgigo Khana. W latach 1289-1292 czeski krōl Wacław II ôstoł zwierzchnikym niykerych gōrnoślōnskich ksiynstw. Polscy mōnarchy zrzekli sie erbowych praw do Ślōnska dopiyro we 1335 roku. We 1337 Luksymburski Jōn przekŏzoł ślōnskim Piastom miasto Prudnik i ôkolice. Ślōnsk (jako ślōnske ksiynstwa) stoł sie tajlōm Czeskij Korōny we rōmach Świyntego Rzimskigo Cysŏrstwa i przeszła z tã korōnōm do habsburskij mōnarchije Austryje w 1526 roku. We XV stoleciu we granicach Ślōnska dokōnano pŏru pōmian. Tajla ziym przekŏzanych ślōnskim Piastom we 1178 roku kupiyli polscy krōle we drugim chycie XV stoleciŏ. W 1742 roku wiynkszość Ślōnskŏ ôstała zajyntŏ bez krōla Prus Fryderyka Wielgigo we wojaczce ô austryjŏckõ sukcesyjõ, a we 1815 roku powstoła Pruskŏ Prowincyjŏ Ślōnsk; we kōnsekwyncyji Ślōnsk stoł sie tajlōm Miymieckigo Cysŏrstwa, powstōnego we 1871 roku. Po I światowyj wojaczce ô tajlã Ślōnska, Gōrny Ślōnsk, walczyły Miymcy i nowo niypodlygłŏ Polskŏ. Liga Nŏrodōw zôrganizowała we 1921 absztimōng w tyj sprawie, we wyniku kerego 60% głosōw ôddano na Miymcy i 40% na Polskõ. Po trzecim ślōnskim powstōniu (1921) nojbarzij wysuniyntŏ na weschōd tajla Gōrnego Ślōnska (cuzamyn z Katowicami) ôstała prziznanŏ Polsce, i stała sie ślōnskim wojywōdztwym. Pruskŏ Prowincyjŏ Ślōnsk we ôbrymbie Miymiec ôstoł ôwdy potajlowane na Prowincyjõ Dolny Ślōnsk i Prowincyjõ Gōrny Ślōnsk. Wtynczŏs Austryjŏcki Ślōnsk, niywielgŏ tajla Ślōnska zachowanŏ bez Austryjõ po ślōnskich wojaczkach, ôstała z wiynksza prziznanŏ nowyj Czechosłowacyje (Czeski Ślōnsk i Zaolzie), chociŏż wiynkszość Cieszyna i teryn na weschōd ôd niego trefiyła do Polski. Kōnferyncyjŏ we Poczdamie we 1945 roku ôkryślyła piskã Ôdry i Nysy za granicã miyndzy Miymcami a Polskõ, we ôczekowaniu na ôstatecznõ kōnferyncyjõ z Miymcami, kerŏ antlich nikej sie niy ôdbyła. Administracyjny tajlōng Ślōnska we Polsce zmiynioł sie pŏrã razy ôd 1945 roku. Ôd 1999 roku je potajlowany miyndzy wojywōdztwa lubuske, dolnoślōnske, ôpolske i ślōnske. Czeski Ślōnsk je terŏźnie tajlōm Republiki Czeskij, tworzi morawsko-ślōnski krŏj. Kultura. Literatura. Jedna z nojstarszych ksiōng szkryflonych na Ślōnsku je ksiynga henrykowskŏ. Je to stuzajtno ksiynga spisano po łacinie chrōnika ŏpactwa cystersōw we Hynrykowie we Dolnym Ślōnsku. Tajla piyrszo tyj ksiyngi ŏpisuje lota ŏd fōndacyje klasztoru we 1227 bez Hajnla Brodatygo do 1259, tajla drugo prowadzi historyjo ŏpactwa do 1310. Ksiynga zawiyro we zapiskach z 1270 zdaniy, o kerym siy godo, że je nojstarsze zaszkryflane we godce polskij, czeskij a ślōnskij (te godki bôły tedy blank na siy podane): ,Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai" co je po ślōnsku:,Dej, jo pobrusza, a ty pocziwej, a po polsku: ,Daj, ja pomielę, a ty odpoczywaj. Muzyka. Na Ślōnsku je sam 7 filharmonii, a dwie Akademie Muzyczne - we Katowicach a Wrocławie. Trza jeszcze pedzieć o ludziach, kerzy ta muzyka piszom. Nojbarzi znani we świecie to: Grzegorz Gerwazy Gorczycki, Georg Philipp Tellemann, Edward Bogusławski, Jan Wincenty Hawel, Wojciech Kilar. Schlesisches Musikfest (ślōnske tumaczeniē:"Ślōnski Muzyczny Fest") to fest kery ôdbywo sie ôde 1876 z pauzōm we lotach 1942-1996. Ślōnsko kuchnia. Ślōnsko kuchnia je fest charakterystycznŏ, noleżi do kuchni strzodkowoojropejskich, nale mogymy pedzieć, że w każdyj tajli Ślōnska warzi sie trocha inaczij. Bez wiela lot mioła ajnflusy ze polskom, miymieckom a czeskom, beztoż na cołkim Ślōnsku jodło niē je take some. Na Ślōnsku je wiela jodła kere nikaj indzij na ziymie niy ma, nale nikere potrawy sōm take kej na terynach z kerych mioły ajnflus. Powszechnie uważo sie, iże nojczynstszym ślōnskim jodłym sōm rolady wroz ze ślōnskimi kluskōma a modrōm kapustōm, zaś piyrsze danie musi być nudelzupa. Folklor. Ôblyczynia ludowe. Ôblyczynia ludowe Dolnego Ślōnska: ôblyczynie lelyniogōrske ôblyczynie kaczawsko-nadŏbrzańske ôblyczynie karkonoske ôblyczynie kłodzke ôblyczynie wołbrzyske ôblyczynie wrocławske ôblyczynie głogowske (ôsobno zorta) ôblyczynie z terynōw Nysy Ôblyczynia ludowe Gōrnego Ślōnska: ôblyczynie cieszyńske ôblyczynie pszczyńske ôblyczynie raciborske ôblyczynie rozbarske (gōrzańske) ôblyczynie Jackōw jabłōnkowskich ôblyczynie Gōrali ślōnskich ôblyczynie Lachōw ślōnskich Tańce. Nojbarzij znane ślōnske tańce to: Trojak, Grozik, Ôwczarek, Diobōłek, Gołōmbek, Puszczany, Ôd buczku. Wielgo tukej je rola ZPiT "Śląsk" im. S. Hadyny, kery stoł siy nojwiynkszym i nojznońszym propagatorym ślōnskiyj kultury we Polsce i na świyciy. Świynta: 4 grudnia je ôbchodzōne świynto Barbory, patrōnki grubiorzōw, zaś 4 maja Dziēń św. Floriana - patrōna hutnikōw. Zauobycz te niy sōm wolne ôd roboty, zaczyno siy je ôd Mszy we kościele, niyskorzij je pochōd ze hutniczōm abo bergmańskōm ôrkestrōm a pod kōniec nojczynścij je robiōny fest. Na Ślōnsku ôbchodzi siy Abrahama - 50. geburstag Na Ślōnsku popularny je karciany szpil szkat. Popularno na Ślōnsku je tyż hodowla gołymbi (we gołymbiokach). Ślōnzoki niy ôbchodzōm imienin Nauka a ôświata. Ze Ślŏnska je 17 ludzi, kerych ŏtrzymoło nadgroda Nobla, ze tygo dziesiynciu pochodziōło ze Wrocławia: pisorze – Theodor Mommsen (1902), Gerhart Hauptmann (1912) fizyki – Otto Stern (1943), Phillip Lenard (1905), Max Born (1954), Maria Goeppert-Mayer (1963), Johannes Georg Bednorz (1987), Hans Georg Dehmelt (1989) chymiki – Eduard Buchner (1907), Fritz Haber (1918), Friedrich Bergius (1931), Kurt Alder (1950), Konrad Bloch (1964) dochtōry a biochymiki – Paul Ehrlich (1908), Gerhard Domagk (1939) , Günter Blobel (1999) ekonōmista – Reinhard Selten (1994) Bez lauryatōw nadgrody Nobla, wstrzōd Ślōnzokōw je tyż wiela inkszych naukowcōw, do bajszpila: Theodor Kaluza, Gregor Mendel, Fritz London, Maria Cunitz, Richard Courant, Carl Friedländer a Carl Wernicke. Religijŏ. Na Gōrnym Ślōnsku bazowymi ôstrzodkami religijnego kultu katolikōw sōm bazylika Nojświyntszyj Marii Panny i świyntego Bartłomieja we Piekarach jak tyż Sanktuarium świyntyj Anny na Anabergu na Anabergu. Wŏżnym placym we tyj czynści Ślōnska je tyż bazylika Narodzyniŏ Nojświyntszyj Maryi Panny we Pszowie. Nojwŏżniyjszym ôstrzodkym religijnego kultu na Dolnym Ślōnsku je Sanktuarium świyntyj Jadwigi we Trzebnicy, we keryj spoczywajōm relikwie świyntyj Jadwigi, patrōnki Ślōnska. Piyrsze protestancke tryndy dotrzały do regiōnu hned po wystōmpiyniu Martina Lutra we 1517 roku. Liczba wiernych kościoła Ewangelicko-Augsburskigo na samym Cieszyńskim Ślōnsku szacuje sie na bez 40 tys. Na Czeskim Ślōnsku dzioła Ślōnski Kościōł Ewangelicki Augsburskigo Zawiyrzyniŏ, do kerego we 2009 roku przinŏleżało kol. 15,6 tys. wiernych. Ôrganizacyje a stŏwarziszynia. Ôrganizacyjami fungujōncymi na terynie Ślōnska sōm miyndzy inkszymi: Ruch Autōnōmije Ślōnska, Stŏwarziszynie Ôsōb Nŏrodowości Ślōnskij a Pro Loquela Silesiana. Ludność. Istniynie ôsobnyj ślōnskij nacyje je spōrne. We Polsce niy uznŏwŏ sie ślōnskij nacyje, tak samo we Czechach. Podle polskigo Nŏrodnego Wykazu Wszeôbecnego ze 2002 roku ślōnskõ nŏrodność zadeklarowało 173 148 ôsōb, za to we wykazie wszeôbecnym na terynie Czech we 2001 roku ślōnskõ nŏrodność deklaruje 10 878 ôsōb. Nojnowszy wykŏz ze roku 2011 wykŏzoł, iże do ślōnskij nŏrodności prziznŏwŏ sie 809 tys. ludzi. Z tego 362 tys. czuje sie ino Ślōnzŏkami, za to ôstatek Ślōnzŏkami a Polŏkami abo Ślōnzŏkami a Miymcami. We 2012 roku we Katowicach zespōł wyuczōnych pod kerownictwym prof. Adama Bartoszka ze Instytutu Socjologije Ślōnskigo Uniwerzytetu przekludziōł podszukowanie ôbywatelske we kerym miyndzy inkszymi spytano powtōrnie ô nacyje. We ôdpowiedzi na to pytanie 49,1% spytanych ôsōb skŏzała ślōnskõ nŏrodność (28,7% spytanych ôsōb skŏzała ślōnskõ a polskõ nŏrodność wrŏz, za to 20% ślōnskõ za jedynõ). Przi analizowaniu sytuacyji socjologicznych panujōncyj na zaczōntku XX stoleciŏ podkryślŏ sie, iże Ślōnzŏki ze Ôpolskigo Ślōnska niy posiadali rozwiniyntyj nŏrodnyj świadōmości a przekōnaniŏ ô uczestnictwie we nŏrodnyj spōlnocie. Elymyntym jednoczōncym ta zbiorowość była wiynź regiōnalnŏ. Poza niylicznõ grupōm prawie manifestujōncōm swojã polskość, autochtōniczni Ślōnzŏki ze Ôpolskigo Ślōnskŏ piastowali swoje polske elymynta kulturowe niy za wyrŏz łōnczności ze polskõ nacyjōm, atoli za elymynt miyjscowego folkloru a kultury, dziynki keryj mogli ôdrōżnić sie ôd Miymcōw. Mŏwa. Jednym z elymyntōw kulturowyj tożsamości Ślōnzŏkōw sōm używane bez nich dialekty, kere ôd stoleci przizwŏlały poznŏwać swojich a cudzych. Zmŏcniajōm ône spōjność grupy, a jejich wyzbycie sie rōwnoznaczne je z pociepniyńciym spōlnoty. A dyć przinŏleży swrōcić uwagõ, iże autochtōni z ludnościōm napływowõ używajōm literackij gŏdki, a dialektami posugujōm sie we familiji a ôbrymbie włŏsnyj zbiorowości. Podle klasyfikacyje Alfreda Zaręby na terynie Ślōnskŏ wystympujōm dialekty a gwary: chazacki, chwalimski, cieszyński, czadecki, glywicki, jabłōnkowski, kluczborski, niymodliński, prudnicki, sulkowski, sycowski, ôpolski. Spōrny je status ślōnskij mŏwy. We gŏdkoznawczych publikacyjach ślōnszczyzna je uznŏwanŏ za dialekt polskij gŏdki. We polskim Nŏrodnym Wszeôbecnym Wykazie we 2002 roku używanie ślōnskigo we dōmowych kōntaktach zadeklarowało 56,6 tys. ôsōb. We wykazie ze 2011 roku było już 529 tys. takich deklaracyji. Czeskōm gŏdkōm i laszkimi dialektami ludność ôsprŏwiŏ przede wszyjskim na Czeskim Ślōnsku, polskōm gŏdkōm zaôbycz we polskij czynści Ślōnska, ślōnskim zaôbycz na Gōrnym Ślōnsku a miymieckōm gŏdkōm we miymieckij czynści Ślōnska i na Gōrnym Ślōnsku. Baukōnszt. Piyrszy murowany budōnek na Ślōnsku, to snŏdź chrōm zbudowany we placu tuma we Wrocławiu, a potym kościōł świyntego Mikołaja we Cieszynie z chyty XI stolecia. Wczaśnij jednak powstŏwały na Ślōnsku ôbrōnne grody z spotrzebowaniym kamiynnych elymyntōw. Sroge pōmiany w landszafcie baukōnsztu ukŏzały sie we XII stoleciu na Dolnym Ślōnsku, społym z murowanym baukōnsztym epoki rōmanizmu. Piyrsze stawiynia z cegłōwek datowane sōm na czasy Bolesława Wysokigo. We tym czasie na ślōnskich ziymiach ukŏzało sie mocka zōmkōw a rezydyncyje społym ze mustrami bydōncymi z Francyje, Miymiec, eli Italije. Ôd czasōw renesansu Ślōnsk cechowoł zebrany religijny baukōnszt, zachowany do dzisiej zaôbycz we kształcie i stylistyce drzywniannych kościołōw. Nojstarszymi zachowanymi do naszych czasōw drzywniannych kościołōw sōm strzedniowieczne kościoły Wszyjskich Świyntych we Łaziskach i Siyrotach na Gōrnym Ślōnsku, za to nojstarszõ ôbrōnnõ wieżōm na Gōrnym Ślōnsku je Wieża Woka we Prudniku. Wielokrotnie bez Ślōnsk przenikali roztōmajte sznity baukōnsztu, przikładym może być klasycystyczny baukōnszt, keryj nojstarszym przedstŏwicielym na ślōnskich ziymiach je Pałac Dietrichsteinōw we Władzisławiu. Nojsrogsze pōmiany baukōnsztu na Gōrnym Ślōnsku ukŏzały sie społym z przijściym industryjalnyj epoki we XIX stoleciu, a potym we latach PRL, kej prziszoł nŏrywny rozrost miast na tym terynie. Poza industryjalnym baukōnsztym a robotniczym ôsiedlōm takim jak bp. Kolōnijŏ Emma we Radlinie we XIX stoleciu i na zaczōntku XX budowane były tyż rezydyncyje posiedzicieli tukejszych statkōw Henckel von Donnersmarckōw a princōw z inkszych rodōw. Historyjŏ Ślōnska Ślōnzŏki Ślōnskŏ gŏdka Ślōnski dialekt miymieckij gŏdki "Silesia – historical region, Europe", "Encyclopædia Britannica" [dostymp 28 lutego 2021] "Szląsk", "Słownik geograficzny Królestwa Polskiego" t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 929, dir.icm.edu.pl [dostymp 28 lutego 2021] Śląska Biblioteka Cyfrowa ("Ślōnskŏ Digitalnŏ Bibliŏtyka"), sbc.org.pl [dostymp 28 lutego 2021] Stare brifkarty ze ślōnskich miast, vogel-soya.de [dostymp 28 lutego 2021] |
Qu qu – dwuznak, co wystympuje we gŏdkach, co używajōm alfabetu łacińskigo. Czytany je nojczyńścij kaj [kw] abo [kv]. We hiszpańskij gŏdce przed "i" i "e" ôsiōngŏ wertã fōnetycznõ [k]. |
Magdeburg – miasto we Miymcach, stolica landu Saksōnijo-Anhalt, nad Elbōm. Je miastym na prawach krysu. We 1035 Magdeburg dostoł patynt na handel a trefy, jygo zapisy niyskorzi wlozły do miymiyckigo miejskigo prawa a bōły szyroko używane we cołkij strzodkowyj Ojropie. We XIII stoleciu Magdeburg wloz do Hanzy. Ôd XVI stolecio postrzodek protestantyzmu. |
Lubin (pol.: "Lubin", miym. : "Lüben", śl-miym.: "Liebn") – miasto położōne we połedniowo-zachodnij Polsce, we Dolnym Ślōnsku, we wojewōdztwie dolnoślōnskym. Położōny je uōn nad rzykōm Ziimnicōm. Lubin je stolicōm lubińskigo krysu, kery je ziymskim krysym. Miasto mo 75 681 miyszkańcōw, je dziywiyntnostym jeli chodzi ô wielość ludzi we na cołkym Ślōnsku, piōntym we wojewōdztwie dolnoślōnskym, drōgim we Legnicko-Głogōwskym Miedziowym Ôkryngu. We Lubinie je klōb fusbalowy Zagłębie Lubin (Majstr Polski: 1990/1991 i 2006/2007, we ekstraklasie ôd 1985 krōm 1988/1989, 2003/2004 i 2008/2009). Powstoł we 1946 roku, a swoje szpile gro na stadjōnie Dialog Arena. |
Saint-François-de-lÎle-dOrléans – gmin we Kanadzie, we prowincyji Quebec, we regijōnie Capitale-Nationale. Je rozlygowany na wyspie Île dOrléans na Rzyce Świyntygo Wawrzińca. Mo 28,96 km² wiyrchu a podug danych ze 2014 roku pōmiyszkiwało sam 527 ludzi. Neczajta Saint-François-de-lÎle-dOrléans |
Mistrzostwa Świata we Fusbalu 2010 bōły rozgrywane ôd 11 czyrwca do 11 lipca 2010 we Republice Połedniowyj Afriki. Bōły to piyrsze we gyszichcie mistrzostwa rozgrywane we Africe. Wygroła je a piyrszy roz zdobōła titel majstra Świata we Fusbalu Szpanijo. 2 we Johannesburgu: Soccer City a Ellis Park Stadium Durban Kapsztad Pretoria Port Elizabeth Bloemfontein Polokwane Nelspruit Rustenburg Grupy. Legenda do tabulek: Pkt – nōmera pōnktōw M – nōmera szpilōw W – wygrane R – remisy P – porażki Br – tory zdobyte Br- – tory stracōne /- – rōżnica torōw Dwa piyrsze manszafty ze kożdyj grupy awansujōm do dalszych szpili. Grupa A. RPA - Meksyk 1:1 (0:0) Tshabalala 55 - Márquez 79 Urugwaj - Francyjo 0:0 RPA - Urugwaj 0:3 (0:1) Diego Forlán 24, 80 (elwer), Álvaro Pereira 90 5 Francyjo - Meksyk 0:2 (0:0) Javier Hernández 64, Cuauhtémoc Blanco 79 (elwer) Meksyk - Urugwaj 0:1 (0:1) Luis Alberto Suárez 43 Francyjo - RPA 1:2 (0:2) Florent Malouda 70 - Bongani Khumalo 20, Katlego Mphela 37 Grupa B. Argyntyna - Niigeryjo 1:0 (1:0) Gabriel Heinze 6 Połedniowo Koryjo - Grecyjo 2:0 (1:0) Lee Jung-soo 7, Park Ji-sung 52 Argyntyna - Połedniowo Koryjo 4:1 (2:1) Gonzalo Higuaín 33, 76, 80; Park Chu-young (samobōjczy tor) 17 - Lee Chung-yong 45 1 Grecyjo - Niigeryjo 2:1 (1:1) Dimitris Salpinidis 41, Wasilis Torosidis 71 - Kalu Uche 16 Niigeryjo - Połedniowo Koryjo 2:2 (1:1) Kalu Uche 12, Yakubu Aiyegbeni 69 (elwer) – Lee Jung-soo 38, Park Chu-young 49 Grecyjo - Argyntyna 0:2 (0:0) Martín Demichelis 77, Martín Palermo 89 Grupa C. Yngland - Zjydnoczōne Sztaty 1:1 (1:1) Steven Gerrard 4 - Clint Dempsey 40 Algeryjo - Słowynijo 0:1 (0:0) Robert Koren 79 Yngland - Algeryjo 0:0 Słowynijo - Zjydnoczōne Sztaty 2:2 (2:0) Valter Birsa 13, Zlatan Ljubijankič 42 - Landon Donovan 48, Michael Bradley 82 Zjydnoczōne Sztaty - Algeryjo 1:0 (0:0) Landon Donovan 90 1 Słowynijo - Yngland 0:1 (0:1) Jermain Defoe 23 Grupa D. Miymcy - Australijo 4:0 (2:0) Lukas Podolski 4, Miroslav Klose 26, Thomas Müller 68, Cacau 70 Syrbijo - Ghana 0:1 (0:0) Asamoah Gyan 84 (elwer) Miymcy - Syrbijo 0:1 (0:1) Milan Jovanović 38 Ghana - Australijo 1:1 (1:1) Asamoah Gyan 24 (elwer) – Brett Holman 11 Australijo - Syrbijo 2:1 (0:0) Tim Cahill 69, Brett Holman 73 - Marko Pantelić 84 Ghana - Miymcy 0:1 (0:0) Mesut Özil 60 Grupa E. Niiderlandy - Danijo 2:0 (0:0) Simon Poulsen 46 (samobōjczy tor), Dirk Kuyt 85 Japōnijo - Kamerōn 1:0 (1:0) Keisuke Honda 39 Niiderlandy - Japōnijo 1:0 (0:0) Wesley Sneijder 55 Kamerōn - Danijo 1:2 (1:1) Samuel Etoo 10 - Nicklas Bendtner 33, Dennis Rommedahl 61 Danijo - Japōnijo 1:3 (0:2) Jon Dahl Tomasson 81 - Keisuke Honda 17, Yasuhito Endō 30 , Shinji Okazaki 87 Kamerōn - Niiderlandy 1:2 (0:1) Samuel Etoo 65 (elwer) – Robin van Persie 36, Klaas-Jan Huntelaar 83 Grupa F. Italijo - Paragwaj 1:1 (0:1) Daniele De Rossi 63 - Antolín Alcaraz 39 Nowo Zylandyjo - Słowacyjo 1:1 (0:0) Winston Reid 90 3 - Róbert Vittek 50 Italijo - Nowo Zylandyjo 1:1 (1:1) Vincenzo Iaquinta 29 - Shane Smeltz 7 Słowacyjo - Paragwaj 0:2 (0:1) Enrique Vera 27, Cristian Riveros 86 Paragwaj - Nowo Zylandyjo 0:0 Słowacyjo - Italijo 3:2 (1:0) Róbert Vittek 25,73; Kamil Kopúnek 89 - Antonio Di Natale 81, Fabio Quagliarella 90 2 Grupa G. Wybrzeże Elefantowych Gnatōw - Portugalijo 0:0 Brazylijo - Pōłnocno Koryjo 2:1 (0:0) Maicon 55, Elano 72 - Ji Yun-nam 89 Brazylijo - Wybrzeże Elefantowych Gnatōw 3:1 (1:0) Luís Fabiano 25, 50; Elano 62 - Didier Drogba 79 Portugalijo - Pōłnocno Koryjo 7:0 (1:0) Raúl Meireles 29, Simão Sabrosa 53, Hugo Almeida 56;, Tiago Mendes 60, 89, Liédson 81, Cristiano Ronaldo 87 Pōłnocno Koryjo - Wybrzeże Elefantowych Gnatōw 0:3 (0:2) Yaya Touré 14, Romaric 20, Salomon Kalou 82 Portugalijo - Brazylijo 0:0 Grupa H. Szpanijo - Szwajcaryjo 0:1 (0:0) Gelson Fernandes 52 Hōnduras - Czile 0:1 (0:0) Jean Beausejour 34 Szpanijo - Hōnduras 2:0 (1:0) David Villa 17, 51 Czile - Szwajcaryjo 1:0 (0:0) Mark González 75 Szwajcaryjo - Hōnduras 0:0 Czile - Szpanijo 1:2 (0:2) Rodrigo Millar 47 - David Villa 24, Andrés Iniesta 37 1/8 finołu. Urugwaj - Połedniowo Koryjo 2:1 (1:0) Luis Alberto Suárez 8, 80 - Lee Chung-yong 68 USA - Ghana 1:2 po dogrywce (0:1, 1:1) Landon Donovan 62 (elwer) – Kevin-Prince Boateng 5, Asamoah Gyan 93 Miymcy - Yngland 4:1 (2:1) Miroslav Klose 20, Lukas Podolski 32, Thomas Müller 67,70 - Matthew Upson 37 Argyntyna - Meksyk 3:1 (2:0) Carlos Tévez26, 52, Gonzalo Higuaín 33 - Javier Hernández 71 Niiderlandy - Słowacyjo 2:1 (1:0) Arien Robben 18, Wesley Sneijder 84 - Róbert Vittek 90 4 (elwer) Brazylijo - Czile 3:0 (2:0) Juan 35, Luís Fabiano 38, Robinho 59 Paragwaj - Japōnijo 0:0 po dogrywce, elwry 5:3 Edgar Barreto, Lucas Barrios, Cristian Riveros, Nelson Valdez, Óscar Cardozo - Yasuhito Endō, Makoto Hasebe, Keisuke Honda. Luftnōł sie i trefiōł we poprzeczka Yūichi Komano. Szpanijo - Portugalijo 1:0 (0:0) David Villa 63 Ćwierćfinoły. Niiderlandy - Brazylijo 2:1 (0:1) Felipe Melo 53 (samobōjczy tor), Wesley Sneijder 68 - Robinho 10 Urugwaj - Ghana 1:1 (0:1, 1:1) po dogrywce, elwry 4:2 Diego Forlán 55 - Sulley Ali Muntari 45 2 Elwry: Diego Forlán, Mauricio Victorino, Andrés Scotti, Sebastián Abreu - Asamoah Gyan, Stephen Appiah. Maximiliano Pereira trefiōł mino - strzały ôd Johna Mensaha a Dominics Adiyiaha chyćōł tormōn Argyntyna - Miymcy 0:4 (0:1) Thomas Müller 3, Miroslav Klose 68, 88, Arne Friedrich 74 Paragwaj - Szpanijo 0:1 (0:0) David Villa 83 Pōłfinoły. Urugwaj - Niiderlandy 2:3 (1:1) Diego Forlán 41, Maxi Pereira 90 2 - Giovanni van Bronckhorst 18, Wesley Sneijder 70, Arien Robben 73 Miymcy - Szpanijo 0:1 (0:0) Carles Puyol 73 Szpil ô 3 plac. Urugwaj - Miymcy 2:3 (1:1) Edinson Cavani 28, Diego Forlán 51 - Thomas Müller 56, Marcell Jansen 82 Strzelcy torōw. Tory trefiōne ze elwrōw po dogrywce niy sōm rachowane. Thomas Müller David Villa Wesley Sneijder Diego Forlán Gonzalo Higuaín Miroslav Klose Róbert Vittek Luís Fabiano Asamoah Gyan Landon Donovan Luis Suárez Brett Holman Carlos Tévez Elano Robinho Arien Robben Keisuke Honda Samuel Etoo Lee Chung-yong Lee Jung-soo Javier Hernández Lukas Podolski Kalu Uche Tiago Andrés Iniesta Jermain Defoe Steven Gerrard Matthew Upson Martín Demichelis Gabriel Heinze Martín Palermo Tim Cahill Juan Maicon Jean Beausejour Mark González Rodrigo Millar Nicklas Bendtner Dennis Rommedahl Jon Dahl Tomasson Florent Malouda Kevin-Prince Boateng Sulley Muntari Dimitris Salpinidis Wasilis Torosidis Klaas-Jan Huntelaar Dirk Kuyt Giovanni van Bronckhorst Robin van Persie Carles Puyol Yasuhito Endō Shinji Okazaki Park Chu-young Park Ji-sung Ji Yun-nam Cuauhtémoc Blanco Rafael Márquez Cacau Arne Friedrich Marcell Jansen Sami Khedira Mesut Özil Yakubu Aiyegbeni Winston Reid Shane Smeltz Antolín Alcaraz Cristian Riveros Enrique Vera Hugo Almeida Liédson Raúl Meireles Cristiano Ronaldo Simão Bongani Khumalo Katlego Mphela Siphiwe Tshabalala Milan Jovanović Marko Pantelić Kamil Kopúnek Valter Birsa Robert Koren Zlatan Ljubijankič Michael Bradley Clint Dempsey Gelson Fernandes Edinson Cavani Álvaro Pereira Maximiliano Pereira Daniele De Rossi Antonio Di Natale Vincenzo Iaquinta Fabio Quagliarella Didier Drogba Salomon Kalou Romaric Yaya Touré Daniel Agger Park Chu-young Neczajta FIFA ô Mistrzostwach Świata we Fusbalu 2010 |
Hrachovište - gmin we Słowacyji, we Trenčianskim kreju, we krysie Nové Mesto nad Váhom. Mo 9,2 km² wiyrchu a podug danych ze 2015 roku pōmiyszkiwało sam 723 ludzi. Neczajta gminu Hrachovište |
Neptōn – to je ōsmo a ôstatnio podug ôdlyguości ôd suōńca planeta we Ōkuodzie Suonečnym. Tak kej Jowiš, Saturn a Ōrōn je to planeta gazowo, třecio podug masy a štworto podug wielgości s planet Ōkuodu Suonečnygo. Miano planety je ôd řimskiego boga Neptōna. Astrōnōmičny symbol planety je ôd atrybutu Neptōna, trōjzymba. Terozki znōmy 13 jygo ksiynžycōw s nojwiynkšym Trytōnym. Ringi planetarne Neptōna sōm suabo rozwiniynte a miast ôkryngōw twořōm uōki. Přypuščo sie, aže je to spowodowane bez pole grawitacyjne Galatyji, jydnego s jego ksiynžycōw. Modro farba Neptōna je spowodowana wystympowaniym metanu we atmosfeře. |
Francusko rewolucyja 1789-1799 to bōł ôkres we gyszichcie Francyji, we kerym prziszło do srogich społecznych pōmiyniań a ôbalynio mōnarchiji Burbōnōw. Za uōnyj anfang je poważane zbulynie Bastyliji ôd paryskigo ludu 14 lipca 1789, zaś za kōniec - ôgłoszynie sie bez Napoleōna Piyrszym Kōnsulym 9 listopada 1799. |
Gigabajt (krōcyj GB) abo gibibajt (krōcyj GiB) – jednotki używane we informatyce ôznaczajōnce ôdpednio milijard (1 000 000 000 = 109) bajtōw i 230, to znaczy 1 073 741 824 = 10243 bajtōw. Zgodliwie ze sztandardym IEC 60027-2 we systymie przedrostkōw dwōjkowych (binarnych) ôbowiōnzujōm znŏleżności: 1 GiB = 1024 MiB = 1024 · 1024 KiB = 1024 · 1024 · 1024 B za to we systymie przedrostkōw dziesiyntnych SI: 1 GB = 1000 MB = 1000 · 1000 kB = 1000 · 1000 · 1000 B http://physics.nist.gov/cuu/Units/binary.html https://web.archive.org/web/20040612044148/http://www.quinion.com/words/turnsofphrase/tp-kib1.htm https://web.archive.org/web/20160820141603/http://www.nist.gov/public_affairs/techbeat/tb9903.htm |
Rozwój Katowice – ślōnski klub fusbalowy ze Katowicōw. We sezōnie 2016/2017 gro we II lidze polskij. Założōny 27 listopada 1925. Kej gospodorz gro szpile na sztadjōnie wele hulicy Zgody 28. Neczajta klubu |
Lakijskŏ gŏdka – izolowanŏ nachŏ-dagestańskŏ gŏdka ôficyjnŏ we Dagestōniy użiwanŏ bez Lakijōw. Użiwanŏ je we Dagestōniy we Rusyje. We ynglickej gŏdce: Lakijskŏ gŏdka na Ethnologue |
Bersenbrück – miasto we Miymcach, we landzie Dolno Saksōnijo, we krysie Osnabrück. Mo 42,54 km² wiyrchu a podug danych s 2012 roku mikyszkało sam 7 984 ludzi. Gryfino, Polsko Tinténiac, Francyjo Neczajta Bersenbrück |
Wielge Strzemieszycy (pol. "Strzemieszyce Wielkie") - dzielnica Dōmbrowy we ślōnskim wojewōdztwie, we Dōmbrowskim Zagłymbiu. We lotach 1954-1975 mioły miejske prowa, niyskorzi przikuplowane do Dōmbrowy. |
Ryma alergično – niymoc, alergične zapalyniy buōnōw maźglatych šnupy. Skiž reakcyje na alergyny, zauobyč pyuki roślinōw, immōnoglobuliny uwolniajōm histamina, kero štrucho maźglate buōny šnupy. Ôbiawōma ryme sōm kichaniy, ôbfito wydzielina ze šnupy a zatkaniy jydnyj abo ôbu jeji dziurōw, a tyž začyrwiyniyniy a lzowiyniy ślypiōw. Dodatkowym ôbiawym je bolyniy gowy. Lečōno je nojčyńści lykōma antyhistaminōwymi. |
Aptos - census-designated place we USA, we sztacie Kalifornijo, we hrabstwie Santa Cruz. Na 2020 rok pōmiyszkowało sam 6664 ludzi. |
Raphaël Xavier Varane (rodz. 25 kwietnia 1993 we Lille) - francuski fusbalok, kery gro na pozycyji ôbrōńce we Realu Madryt a reprezentacyje Francyji. Wygroł z reprezyntacyjōm Mistrzostwa Świata we Fusbalu 2018. |
Duisburg – miasto na prowach krysu we Miymcach, we landzie Nadrynijo Pōłnocno-Westfalijo. Je rozlygowane nade Rynym, we aglomeracyji Rhein-Ruhr, kero podug roztomajtych rachowań mo 10-12 mln. miyszkańcōw. Srogi ôstrzodek industryji. Miejske prowa mo ôd 1292. Calais, Francyjo Fort Lauderdale, USA Gaziantep, Turcyjo Lomé, Togo Perm, Rusyjo Portsmouth, Wielgo Brytanijo San Pedro Sula, Hōnduras Wilno, Litwa Wuhan, Chiny |
Andora, Ksiynstwo Andory (katal. "Principat dAndorra" [prinsiˈpat dənˈdorə], szp. "Principado de Andorra", franc. "Principauté dAndorre") – niywielge państwo we połedniowyj Ojropie, bez dostympu do morzo. Je rozlygowane we Pirynejach a granica mo ze Francyjōm a Szpanijōm. Miyszkańcōma Andory sōm Szpanieloki a Katalany. Je to kōnstytucyjno mōnarchijo we keryj gowa państwa je kolygijalno - jeji fōnkcyjo połńōm prezydynt Francyje a biskup La Seu dUrgell. Je to kraj niymożebniy gōrzisty. Aże 80% norodowygo przichodu pochodzi ze turystyki. Krōm tygo, Andora je "dowkowym rajym", skiż czego mynga firmōw mo sam siedziby a we Andorze płaci dowki. |
Seszele – państwo we Africe, rozlygowane na wyspach na Indyjskim Ôceanie, na wschōd ôd Afriki kōntynyntalnyj a na pōłnoc ôd Mauritiusa. Znōme do Arabōw we X stoleciu, lo Ojropejczykōw ôddekńōne we 1505 roku ôd Portugalczykōw. S anfanga bezludne, ôd 1770 kolōnizacyjo francusko, ôd 1794 okupowane ôd Wielgij Brytaniji. We latach 1814-1976 brytyjsko kōlonijo, niyskorzi niypodległe. Gospodarka je ôparto na turystyce a bauerstwie. |
Zbigniew Ryszard Stonoga (rodz. 17 października 1974 we Ôzimku) – polski geszefciorz, społeczny dziołocz a polityker. Znōmy skiż ujowniynio akt podsuchowyj afery. Mo przez 140 roztomajtych sprow we gerychtach a prokuraturach, niy myni jak 2 razy bōł już prawomocnie skozany. "Kim jest Zbigniew Stonoga?" Gazeta Wyborcza (we polskij godce) dziennik.pl (we polskij godce) |
Valetta - stolica Malty, rozlygowano na wyspie Malta. Je sam mocka zabytkōw. |
Robert Biedroń (ur. 13 kwietnia 1976 we Rymanowie) - polski polityker a publicysta, dziołocz ruchu LGBT. We lotach 2011-2014 bōł posłym ku polskimu Sejmowi. We latach 2014-2018 roku bōł prezydyntym Słupska. We 2019 ôstoł wywelowany na posła ku Ojroparlamyntowi. Neczajta Roberta Biedronia |
Elektryczno gitara (E-gitara) to je zorta gitary, co mo siylny korpus i elektrōniczne przetworzocze, kere wymiyniajōm dyrgania ôd ôcylowych strun na elektryczny prōnd. Sygnoł ôd gitary idzie przetworzić coby dostać roztōmajte efekty klangu, a na kōniec ôdtworzajōm go gośniki. Popularne knify modyfikacyje sygnału ôd gitary to cum bajszpil zniykształcynie ("distortion") abo echo ("reverb"). Gyszichta elektrycznych gitar siōngo roku 1931. Insztrumynt wartko rozniōs sie postrzōd muzykōw jazzowych. Elektryczne gitary miały fest wpływ na ewolucyjo muzycznych zort jak cum bajszpil elektryczny blues, rock and roll, rock, heavy metal. Sōm tyż ône używane we popie, folku i country. Sztruktura. Moderne elektryczne gitary sōm zaôbycz solidne i wykōnane ze holcu abo plastika. Je mocka zort elektrycznych gitar. Nojczyńścij trefio sie gitary ze szejściōma strunami (we sztandardowym tuningu ôd spodka do wiyrchu: E, A, D, G, B, E), nale popularne sōm tyż gitary siedmiostrunowe ze ekstra niższōm strunōm. Grif we elektrycznyj gitarze może mieć roztōmajte kształty, a progi bywujōm leko wygiynte, coby ulekszić szpil. Klang wychodzōncy ôd elektrycznyj gitary idzie modyfikować kej puszczōny bez depty i inksze masziny zanim dotrzi do zmacniocza. Roztōmajte efekty idzie tyż przidać bez sōm zmacniocz. |
COVID-19 (uod ) – zakaźno niymoc ôddechowego układu kero je wywołowano ôd wirusa SARS-CoV-2. Piyrszy roz bōła ôzpoznano a ôpisano we listopadzie 2019, we chińskim mieście Wuhan we prowincyji Hubei. We grudniu sztartła pandymijo. Prziczyna. Niymoc COVID-19 je wywołowano ôd wirusa SARS-CoV-2, kery je spokrywńōny ze wirusym SARS a przōdzij bōł roboczo mianowany „2019-nCoV” (uod ). We listopadzie 2019 po piyrszy roz zdjagnozowano bōło niymoc we prowincyji Hubei, keryj stolicōm je miesto Wuhan. Chińske naukowce stwierdziyli, że zdrzōdłym nowego korōnawirusa sōm cyckocze. Czynste ôbiawy: gorōnczko suchy kaszyl zmōnczenie płytki ôddech Rzodsze ôbiawy: ôdkrztuszanie plwociny bōl gowy dreszcz krwioplucie bōl we piersiowej klatce biegunka nudność wymioty bōl gardła Uobiawy. Niymoc może prowadzić do zapalenia płuc, ôstrej niywydolności ôddechowej, sepsy a wstrzōnsu septycznego ôraz do śmiyrci. Pandymijo. Pandymijo COVID-19 sztartła na micie grudnia 2019. Na sztand 6 stycznia 2021 zachorzało przez 87 mln ludzi a umrziło przez 1,8 mln. |
Jegor Timurowicz Gajdar (rus. "Егор Тимурович Гайдар", rodz. 19 marca 1956 we Moskwie, um. 16 grudnia 2009) – ruski polityker, doradca prezydynta Borisa Jelcina, prymier Rusyje ôd 15 czyrwnia 1992 do 14 grudnia 1992. Znōmy ze rynkowych reformōw kere wkludzoł we 1991 jako minister finansōw. Bōł srogim krytykantym prezydynta Władimira Putina. |
Sarōng to je zorta kecki noszōnyj jednako ôd bŏb i chopōw na Malajach. Je ôna słożōnŏ ze jednego płata materyje. |
Siybeskŏ gŏdka – ałtajskŏ gŏdka s familije Tōnguskich gŏdek użiwanŏ bez Siybōw we Siynciyaniy we Chinach. |
Richard Holtze (rodz. 9 lutego 1824 we Bełku, um. 27 stycznia 1891 we Katowicach) – dochtōr medycyny, posoł do Reichstagu, spōłzołożyciel miasta Katowice, piyrszy a dugoletni prezydynt Rady Miejskij Katowic. Ôd 1855 r. zasiadoł we Zgrōmadzyniu Gminnym, we kerym podyjmowoł mynga inicjatyw lo rozwoju Katowic, co miało wpływ na nadaniy 11 września 1865 r. krōlewskim edyktym prow miejskich. Piyrsze miejski welōnek ôdbōł sie 3 marca a 4 kwietnia 1866 r. S 342 kandydatōw ôbrano bōło piyrszych 18 przedstowicielōw. Te przedstowiciele pode przewodnictwym Holtzego ôbrały piyrszy katowski magistrat. Burgermajstrym miasta Katowice ôstoł Louis Diebel ze Krapkowic, zastympcōm hurgermajstra Rossei, a tyż sztyrech stałych miejskich rajcōw (we 1875 r. dziwgńōno bōło jejich liczba do sześciuch). Richard Holtze ôstoł prezydyntym Rady Miejskij. We 1869 r. bōł spōłzołożycielym wolnumularskij loże ("Johannis-Loge zum Licht im Osten zu Kattowitz") a ôstoł jeji piyrszym kerownikym. We 1873 bōł ôbrany na człōnka prezydjym Rady Krysu Katowickigo, we 1877 r. posłym Syjmu Ślōnskij Prowincyje, a krōm tego jako człōnek Norodowo-Liberalnyj Partyje posłym do Pruskigo Syjmu. Wszyjske te fōnkcyje połńōł do śmiyrci, to je do 27 stycznia 1891 r. Pochowali go na starym wanielickim kyrchofie – terozki ul. Damrota. S inspiracyje kōmōnistycznych władzōw tyn kyrchof bōło zbezczeszczōno, a niyskorzij rokach teryn przeznaczōno bōło pod budowa Ślōnskij Bibljotyki. We 25. rocznica dochtoratu dostoł ôd społeczności miasta wysoko nadgroda, kero coko przeznaczoł budowa basynu wele miejskij badyhale. Na jeji budynku znojduje sie dzisiej, ôdsłōniynto we 2005 r., pamiōntkowo tabulka a biust dra Richarda Holtzego we uznaniu uōnego zasug dlo rozwoju miasta. Richard Holtze, Die Stadt Kattowitz – Eine kulturhistorische Studie. Polskie tłumaczenie wzbogacone materiałem ilustracyjnym ukazało się 2005 ze okazji 140-lecia Miasta Katowice. Robert Borkowy, John Baildon i Richard Holtze oraz ich związki ze miejscowością Bełk [w:] Śląsk bogaty różnorodnością kultur, narodów i wyznań, Czerwionka-Leszczyny 2004, ss. 35-46. Die Stadt Kattowitz – Eine kulturhistorische Studie. 1871 Richard Holtze, wybitny katowiczanin uhonorowany! (UM) Richard Holtze o Katowicach |
End of preview. Expand
in Dataset Viewer.
Model Card for Clean Silesian Wikipedia
This is a cleaned and filtered snapshot of 20230901 Silesian Wikipedia.
License
CC BY-SA 4.0
Citation
If you use this model, please cite the following paper:
@inproceedings{rybak-2024-transferring-bert,
title = "Transferring {BERT} Capabilities from High-Resource to Low-Resource Languages Using Vocabulary Matching",
author = "Rybak, Piotr",
editor = "Calzolari, Nicoletta and
Kan, Min-Yen and
Hoste, Veronique and
Lenci, Alessandro and
Sakti, Sakriani and
Xue, Nianwen",
booktitle = "Proceedings of the 2024 Joint International Conference on Computational Linguistics, Language Resources and Evaluation (LREC-COLING 2024)",
month = may,
year = "2024",
address = "Torino, Italia",
publisher = "ELRA and ICCL",
url = "https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1456",
pages = "16745--16750",
abstract = "Pre-trained language models have revolutionized the natural language understanding landscape, most notably BERT (Bidirectional Encoder Representations from Transformers). However, a significant challenge remains for low-resource languages, where limited data hinders the effective training of such models. This work presents a novel approach to bridge this gap by transferring BERT capabilities from high-resource to low-resource languages using vocabulary matching. We conduct experiments on the Silesian and Kashubian languages and demonstrate the effectiveness of our approach to improve the performance of BERT models even when the target language has minimal training data. Our results highlight the potential of the proposed technique to effectively train BERT models for low-resource languages, thus democratizing access to advanced language understanding models.",
}
Authors
The model was created by Piotr Rybak from Linguistic Engineering Group at Institute of Computer Science, Polish Academy of Sciences.
This work was supported by the European Regional Development Fund as a part of 2014–2020 Smart Growth Operational Programme, CLARIN — Common Language Resources and Technology Infrastructure, project no. POIR.04.02.00-00C002/19.
- Downloads last month
- 44