Datasets:

yiyic

/

oscar_yi_train

like 0

דער חזון איש שרייבט (הל’ טריפות סימן ה’ אות ג’) מיר טרעפן אין כתובים: אין לקיים אמיתת הרופאים נגד דברי חכמים אשר המה כמסמרות נטועים לעד – דו זאלסט נישט האלטן דעם אמת פון דאקטוירים קעגן די ווערטער פון די חכמים, וואס די ווערטער פון די חכמים זענען ווי פעסטע נעגל געפלאנצט אויף אייביג. דער סבא פון קעלם שרייבט אין “מאורות הגדולים”, אז אין איין ווארט אינעם ספר שערי תשובה פונעם רבינו יונה, ליגט באהאלטן אלעס וואס דער חכם ‘אריסטו’ האט מחדש געווען אין פיליזאפיע דורך אויס זיין גאנצן לעבן! (אריסטו איז געווען דער ראש החכמים, די רמב”ם אליין שרייבט אויף אים געוואלדיגע שבחים (מורה נבוכים חלק ב פרק יד) “ולא אשגיח למי שדיבר זולת אריסטו, מפני שדעותיו הם הראויים להתבונן”) זענען די חז”ל טאקע קלוגער ווי די חכמי העולם? האבן זיי טאקע פארשטאנען און געוויסט מער? לאמיר אריינקוקן אין הלכות טריפות, הלכות און פסקים וואס חז”ל האבן באזירט אויף זייער קענטשאפט אין די חיה און בהמה’ס גוף, און עס וועט זיך דייטליך ארויסשטעלן אז זיי האבן נישט געוויסט די פראסט-פשוטע מציאות. איינע פון די מיני טריפות איז ‘דרוסה’ (א בהמה וואס ווערט באפאלן דורך א פארציקענדע חיה). די משנה אין חולין (דף מב) רעכנט אויס ‘דרוסת הזאב – אן אטאקע פון א וואלף’ אלס איינע פון די סימני טריפה. רש”י ערקלערט די אופן פון זיין אטאקע איז אז ער אטאקירטדי בהמה מיט זיינע נעגל און שיסט אריין א סם וואס פארברענט איר. די גמרא (חולין נג ע”א) ערקלערט דעם ענין און לייגט צו, אז אויב די חיה אטאקירט די בהמה – אבער די חיה’ס הענט ווערט אפגעשניטן איידער ער עספיעט עס צוריק ארויסצושלעפן – איז די בהמה כשר, ווייל די סם גייט נישט אריין ווען עס אטאקירט, נאר ווען די חיה ‘שלעפט צוריק ארויס’ זיינע נעגל. יעדער חדר אינגל ווייסט אבער אז א וואלף האט קיין סם נישט!! און די מציאות ווייזט אז א וואלף אטאקירט מיט די ציין און בכלל נישט מיט די נעגל!! די רמב”ם שרייבט (הל’ שחיטה פרק ה, הלכה ג’): אעפ”י שכולן (מיני הטרפות) הלכה למשה מסיני הן, הואיל ואין לך בפירוש התורה אלא דרוסה החמירו בה וכל ספק שיסתפק בדרוסה אסור” – כאטש אז אלע מיני טריפות זענען געגעבן געווארן פאר משה’ן מסיני, אבער וויבאלד נאר דרוסה ווערט אפן דערמאנט אין די תורה, איז דרוסה געוואלדיג הארב. און אויך אינעם כוזרי ווערט געברענגט דער גאנצן ענין פון דרוסה ווי אלס אן אויפווייזונג און סימן אז חז”ל האבן געהאט מציאות’דיגע ריאליסטישע ידיעות. קומט אויס, אז אט די איינציגע טריפה וואס די תורה דערמאנט – און מיט וואס חז”ל טוען זיך אויף – איז גאר קיין מציאות נישט! אין ספר מכתב מאליהו פון ר’ אליהו דסלר (כרך ד’ עמ’ 355) ווערט ער געפרעגט איבער דעם, און ער ענטפערט אז מען איז דאך נישט משנה די הלכה אפילו ‘די טעם הדבר איז נישט וואליד’. הרב פרידלענדער (עורך הספר) ענטפערט גאר אז דרוסה איז נישט קיין סם. עס איז די שמוץ און אפפאל וואס זאמלען זיך אן צווישן די נעגל וואס דאס קען אריינדרינגען אן אינפעקציע אין די בהמה און עס טויטן. (נעמט אין אכט, אז ער איז מבטל די ווערטער פון די הייליגע גמרא וואס זאגט אז עס איז א סם!) א שיין וועג ארויס הרב פרידלענדער. אבער אויב איז דאס ריכטיג, דאן פארוואס איז די בהמה כשר אויב די חיה קען נישט צוריק ארויסשלעפן זיין האנט? אויב איז שמוץ די פראבלעם, וואס איז דער חילוק אויב די חיה שלעפט ארויס צו נישט, די בהמה איז שוין אינפעקטירט די רגע די נעגל איז אריין. און נאך מער, פארוואס איז עס טריפה נאר ווען די חיה אטאקירט מיט די האנט? שמוץ איז דאך אין די נעגל פיס אויך, וואלט דאך דרוסה ברגל אויך געדארפט זיין טריפה? (אנדערש ווי ביי סם, וואס סם קען זיין ארבעט נאר אין די הענט) נאר וואס דען, דער גאנצער ענין פון סם ביי חיות – און אלע הלכות וואס חז”ל לערנען ארויס דערפון – האט נישט ‘קיין הענט און פיס’! לאמיר ווייטער געבן א קוק אין חולין דף מ”ה ע”ב: “ניקב הלב לבית חללו טריפה, בעי רבי זירא לבית חלל קטן או לבית חלל גדול”. רש”י איז מפרש “חלל גדול חלל האמצעי ,חלל קטן הרבה חדרים קטנים יש לו סביב”, און אזוי איז אויך די ר”ן מפרש. די רשב”א אין ‘תורת הבית’ שרייבט אז די הארץ האט דריי חללים, און אזוי ווערט אויך געפסק’נט אין שו”ע יו”ד סי’ מ’. דער פאקט איז אבער אז א הארץ האט פיר און נישט דריי!!! קומט דער “יד יהודה” אין הלכות טריפות (סי’ מ’) און פארענטפערט דעם רשב”א, אז די רשב”א איז זעט אויס נישט געווען באקאנט אין דעם, נאר ‘ער האט אזוי פארשטאנען פון די גמרא’. איין מינוט… קודם כל ביסטו מודה אז דער גדול הדור ווי די רשב”א איז זיך טועה. און נישט נאר דאס, נאר די טעות האט ער גאר גענומען פון די גמרא! איז דאס א תירוץ? א פשרה? איך פארשטיי נישט. נאך א דוגמא פון א טעות חזל אינעם פשוטען מציאות. אין חולין (מ”ה ע”ב) “אמר אמימר משמיה דרב נחמן תלתא קני הוו, חד פריש ללבא וחד פריש לריאה וחד פריש לכבדא”, רש”י ערקלערט לאחר שהקנה נכנס לחזה מתפצל לשלושה” – די קנה ווערט צוטיילט אויף דריי, איינס צו הארץ, איינס צום לונג, און איינס צו די לעבער. ווער עס האט אויגן אין קאפ ווייסט אז די קנה ווערט צוטיילט בלויז אין ‘צוויי’ און גייט נאר צו די לונגען! צו די רעכטע לונג און צו די לינקע. דער יד יהודה אליין זעט איין אינעם טעות און שרייבט דאס אפן (פתיחה לסי’ מ’ – שם)” והנה תמיד הלכתי.. איך בין שטענדיג געגאנגען מיט’ן געדאנק אז די לעבער מיטן גארגעל האבן א פארבינדונג, ווייל רש”י דף מ”ה ע”ה זאגט דאך אזוי בפירוש. אבער איך האב אליין געזען – און די חכמי ניתוח ווייסן אויך – אז די גארגעל גייט נאר צו די לונגען אבער נישט צו די הארץ אדער לעבער. לאמיר גיין ווייטער, דער ‘בעל התניא’ שרייבט (חלק א’ פרק ט’) “בחלל השמאלי של הלב שהוא מלא דם וכו’ וגם בלב בחלל הימיני שאין בו דם”. עס איז אבער א באוויסטע זאך אז עס איז דא בלוט בחלל הימיני פונקט ווי ביים חלל השמאלי! די רמ”א (יו”ד,סי’ מ’ – ג’) “אם לא נמצא (המחט) רק בסימפון הגדול שבלב…וכו’ -כשרה, דתלינן דנכנס דרך גרגרת לסימפון שבלב“. דרך גרגרת לסימפון שבלב? עס עקזעסטירט נישט אזא זאך!! עס איז שווארץ אויף ווייס אז חז”ל האבן זיך נישט אויסגעקענט און נישט געהאט די פשוטע ידיעות און בקיאות. אויף דעם זאגט די “יד יהודה” (שם): “אז זעט אויס אז זיי זענען נישט געווען גוט בקי אין פארשידענע ענינים. אבער זייער כבוד ווערט דאך נישט פארמינערט ווייל מיר געפונען די זעלבע זאך אין חולין (נ”ז ע”א) חזקיה אמר אין ריאה לעוף ורבי יוחנן אמר יש לו, און די גמרא זאגט דארט אז פון חזקיה’ס ווערטער קוקט אויס אז ער איז נישט בקי בתרנגולין. וויי פארן קשיא און וויי פאר אזא תירוץ! נישט נאר די אחרונים האבן נישט געוויסט וואס זיי רעדן, נאר קוק חזקיה פון די גמרא האט אויך נישט געוויסט?!?! וואספארא פארענטפערונג איז דאס? קען דען א משוגענער טענה’ן ‘לייגט מיר נישט אין משוגעים הויז ווייל מיין טאטע איז אויך משוגע’? נו גייטס ביידע! קוק און שטוין ווי ווייט עס דערגרייכט די פוילקייט און בלינדקייט פון די היינטיגע פוסקים, אז זיי האבן ניטאמאל גענומען די מיה מבבר צו זיין די ענינים, נאר זיי פסקענען ווייטער הלכות געבויעט אויף די אלטע טעותים. דער סטייפלער שרייבט (חולין סי’ י”ז) אז עס איז פארהאן אן אדער וואס גייט פון די לעבער צו די לונגען. דער פאקט ווייזט אבער אז לא דובים ולא יער, עס איז נישטא אזא אדער! טייערע ליינער, הבט וראה ווי עס ווערט אויפגעוויזן נאכאמאל און נאכאמאל אז חז”ל האבן נישט געוויסט פשוטע טבע און מציאות’דיגע זאכן. האבן די חז”ל מקבל געווען טעותים פון הר סיני?? חלילה וחס. מוז דאך זיין אז דאס זענען געווען זייער אייגן פארבריצירטע הלכות, און אויב איז דאס אייגנ’ס, תורה שבע”פ מה תהא עליה? אונזערע תנאים ואמוראים ראשונים ואחרונים האבן נישט געוויסט די מציאות, זיי האבן נישט געהאט אפענע אויגן און נישט קיין רוח הקודש. וואלסטו בכלל זיך צוגעהערט צו דעם פערזאן וואס רעדט קעגן די מציאות? וואלסטו זיך אפערירט ביי א דאקטער וואס קען זיך נישט אויס אין דיין קערפער? זיכער אז נישט. יעדער בר דעת פארשטייט אז חכמת אריסטו ליגט נישט באהאלן אין איין ווארט פון רבינו יונה און דברי חכמים זענען נישט כמסמרות נטועים לעד.

אין יאר ה'תרצ"א (1931) איז ער אנגענומען געווארן ביי די נאצישע פארטיי, און דערנאך איז ער נאמינירט געווארן ווי דער הויפט גענעראל פון די פארט יידיגונגס רייך מיניסטעריום. כסליו ה'ת"ש ווען די דייטשן האבן איינגענומען פוילן האט ער באפעלט די פוילישע קאמאנדאטן צו אויפשטעלן פאר די יידן געטאס און באשטימען א יודענראט. ער איז אומגעברענגט געווארן אין טשעכאסלאוואקיי, אין יוני 1942, דורך טשעכישע אויפשטענדלער, וואס דערפאר האבן די נאציס אויסגעמארדעט א גאנץ דארף מיטן נאמען לידיצע אלס נקמה, 260 מענטשן, מיטן אויסרייד אז זיי האבן געהאלפן די אויפשטענדלער. יידן פון טערעזנשטאט האבן באגראבן די אומגעקומענע, און אלס באלוינונג, האט די געטא באקומען די שעפעלעך פונעם דארף. נאך דער אטאקע האט מען אפערירט אויף היידריך. ער האט געליטן פון סעפסיס, וואס מען קען באהאנדלען מיט פעניצילין, א מעדיקאמענט וואס איז שוין געווארן פאבריצירט נאר אין בריטאניע און די פאראייניגטע שטאטן, מיט וואס דייטשלאנד האט געהאלטן מלחמה.

דער קאָנגרעס פֿון ייִדישער קולטור, בראָש מיט שיין בייקער, איז צווישן די געציילטע ייִדיש־דזשויִשע אָרגאַניזאַציעס אין ניו־יאָרק, וואָס געדענקען און האָבן אין זינען אָפּצומערקן אויף אַ געזעלשאַפֿטלעכן אופֿן די דאַטעס, וועלכע זײַנען פֿאַרבונדן מיט ייִדישער מאַרטיראָלאָגיע. יאָר־יערלעך ווערן דורכגעפֿירט צוויי אַזעלכע אָנדענק־אונטערנעמונגען: די פֿײַערלעכע הזכּרה אין אָנדענק פֿונעם אויפֿשטאַנד אין וואַרשעווער געטאָ און דער אָוונט לזכּרון די אומגעקומענע מיטגלידער פֿונעם ייִדישן אַנטיפֿאַשיסטישן קאָמיטעט. שיין בייקער, דירעקטאָר פֿונעם קאָנגרעס פֿאַר ייִדישער קולטור, עפֿנט דעם אָוונט לזכּרון שלמה מיכאָעלס הײַיאָר האָט דער קאָנגרעס פֿון ייִדישער קולטור אָרגאַניזירט אַן אָנדענק־אָוונט, פֿאַרבונדן מיט דער דאַטע פֿון 70סטן יאָרצײַט זינט שלמה מיכאָעלס איז דערמאָרדעט געוואָרן דורך די אַגענטן פֿון „קאַגעבע‟ אין מינסק (זע: סטאַלין און מיכאָעלס: אַ טייטלעכער דיאַלאָג) . שיין בייקער, אַליין אַ טאַלאַנטירטער ייִדישער אַקטיאָר, איז אויך שאַפֿעריש צוגעגאַנגען צום דורכפֿירן אָט די אונטערנעמונג. די הויפּט־ראָלע האָט דאָ געשפּילט דער אַקטיאָר און רעזשיסאָר אַלען ריקמאַן, וואָס האָט פֿאָרגעשטעלט פֿאַרן עולם דעם קינסטלערישן רעפֿעראַט, געשאַפֿן צוזאַמען מיט זײַן פֿרוי, דער ייִדישער אַקטריסע יעלענאַ שמולענזאָן. דרײַ וויכטיקע הויפּט־פּערסאָנאַזשן האָבן דאָמינירט אין דעם סצענאַר: דער ייִדישער מלוכישער טעאַטער (גאָסעט), אַלעקסיי גראַנאָווסקי, דער גרונטלייגער און הויפּט־רעזשיסאָר און שלמה מיכאָעלס, אַקטיאָר, רעזשיסאָר און ייִדישע מלוכה־פּערזענלעכקייט. אַלען האָט אַרטיסטיש דערציילט וועגן דעם שאַפֿערישן און טראַגישן וועג פֿון זײַנע פּערסאָנאַזשן, באַגלייטנדיק די ווערטער מיט אוניקאַלע ווידעאָ־דאָקומענטן, אויסצוגן פֿון פֿאָרשטעלונגען און רעדעס. אָרגאַניש האָט זיך אינעם אַלגעמיינעם קאָנטעקסט פֿון אָוונט אַרײַנגעפֿלאָכטן דער עפּיזאָד פֿון דוד בערגעלסאָנס דראַמע „פּרינץ ראובֿני‟, אויסגעשפּילט פֿון געראַ סאַנדלער און שיין בייקער. אַוודאי, וואָלט זיך געוואָלט זען און הערן אין גאַנג פֿונעם אָוונט מער „לעבעדיקע‟ אויפֿטריטן, אָבער ווי איך ווייס, זײַנען די מעגלעכקייטן פֿונעם „קאָנגרעס‟, בתוכם פֿינאַנציעלע, אַזוי נישטיק, אַז עס קומט אַ האַרציקער יישר־כּוח יעדן באַטייליקטן אין דעם אָוונט, די מענטשן פֿון „בית־מדרש‟ בײַ JCC אין מאַנהעטן, וווּ דער אָוונט איז פֿאָרגעקומעם, און אַחרון אַחרון חבֿיבֿ, דעם דירעקטאָר פֿונעם קאָנגרעס פֿאַר ייִדישער קולטור שיין בייקער.

בעת אַ קערמעשל, געווידמעט אַ נײַ בוך, האָב איך זיך צערעדט מיט איינעם אַ ניו-יאָרקער זשורנאַליסט. ווי עס מאַכט זיך גאַנץ אָפֿט אין אַזעלכע פֿאַלן, ווען מע רעדט סתּם צוליב רעדן, איז די טעמע געווען אַ צופֿעליקע, דהײַנו: וווּ מענטשן פֿילן זיך באמת גליקלעך. אַ 45־יאָריקער מאַן איז ער אַליין אין יענעם אָוונט געווען טאַקע גליקלעך — סוף-כּל-סוף, האָט ער אויסגעקליבן זײַן באַשערטע. האָט ער מיר געזאָגט, אַז מענטשן מיט אַ ריכטיקן טעם פֿאַר גליק האָט ער לעצטנס באַגעגנט אין קאַליפֿאָרניע. ווי אַזוי האָט מײַן מיטשמועסער אויסגעמאָסטן דאָס גליק? דורך דעם, וואָס יענער, דער הונדערט-פּראָצענטיקער בר-מזל, האָט קיין אַנונג ניט געהאַט, מיט וואָס זײַנע עלטערן באַשעפֿטיקן זיך און פֿון וואַנען זיי קומען. דאָס איז געזאָגט געוואָרן, פֿאַרשטייט זיך, סאַרקאַסטיש. מיט אַ צײַט צוריק האָב איך שוין געהערט אַן ענלעכן געדאַנק, אַרויסגעזאָגט — אויך מיט סאַרקאַזם — דורך אַ קאָלעגע: אַמעריקע איז גליקלעכער פֿון אייראָפּע, ווײַל אין אַמעריקע קען מען ניט די געשיכטע. און אַז מע גריבלט זיך ניט אין דעם עבֿר, ווערט קלענער דער שטח פֿאַר קאָנפֿליקטן. עס בלײַבט נאָר צו קריגן זיך וועגן הײַנטיקע ענינים. די טעג רעדט מען אויך די גאַנצע צײַט וועגן דעם, אַז דער אַמעריקאַנער עולם האָט אַ קורצן זכּרון. דאָס הייסט, אַז אין אַ יאָר אַרום, ווען עס וועט קומען די צײַט צו שטימען פֿאַר פּאָליטיקער, וועט מען שוין ניט געדענקען די דערפֿאַרונג פֿון די פֿאַרגאַנגענע טעג, ווען די רעגירונג איז געווען „פֿאַרמאַכט‟, און דאָס לאַנד איז געווען אַרויסגעשטעלט אויף לײַטיש געלעכטער, צוליב אַ פּאָליטיקאַנטישער קריגערײַ אין וואַשינגטאָן. אַזוי צי אַזוי, אָבער דאָס אָרט פֿון געשיכטע איז מיר גוט באַקאַנט: ס’רובֿ אַמעריקאַנער זײַנען ווייניק באַהאַוונט אין אַזעלכע זאַכן. נאָך מער: מע אינטערעסירט זיך, בדרך-כּלל, ווייניק מיט אַזעלכע זאַכן. דווקא די טעג האָב איך איבערגעלייענט די עסייען פֿון מײַנע סטודענטן, און, ווי שטענדיק, האָבן אַ סך פֿון זיי שוועריקייטן צו טראַכטן געשיכטלעך, צו צעשטעלן געשעענישן אין אַ כראָנאָלאָגישן סדר. איך מיין, אַז שולדיק איז אין דעם די שול, זי לערנט זיי ווייניק, אָדער אין גאַנצן ניט, עס צו טאָן. אַן אַנדער ענין: פֿרײַטיק האָב איך זיך באַטייליקט אין אַ קאָנפֿערענץ, וואָס אַ דריטל פֿון איר איז געווען געווידמעט מענדל בייליסעס פּראָצעס, וואָס האָט זיך, ווי מיר אַלע ווייסן, פֿאַרענדיקט מיט אַ יאָרהונדערט צוריק, ווען בעתן געריכט אין קיִעוו איז ער אָנערקענט געוואָרן ווי אַן אומשולדיקער. די דאָזיקע קאָנפֿערענץ האָט מען ווייניק רעקלאַמירט, ווײַל זי איז געווען מער פֿאַרטראַכט ווי אַן אַקאַדעמישער „רונדער טיש‟. אָבער אייניקע געסט זײַנען סײַ-ווי-סײַ געקומען. האָט מיר איינע פֿון די געסט, אַן עלטערע ייִדישע פֿרוי, אויסגעשולט אין דעם ניו-יאָרקער אוניווערסיטעט, געזאָגט, אַז זי האָט קיין מאָל אין איר לעבן ניט געהערט וועגן דעם בייליס-ענין. עס וואָלט געווען ניט ריכטיק צו טענהן, אַז דוחק אין אינטערעס צום עבֿר איז אַ ריין אַמעריקאַנישע קרענק. אַ שוואָגער מײַנער, אַ געוועזענער מאָסקווער און הײַנט אַ תּושבֿ פֿון סיִעטל, האָט מיר דערציילט, אַז ער האָט זיך פֿאַראינטערעסירט מיט זײַן משפּחה-געשיכטע נאָר צוליב דעם, וואָס די „קליימס קאָנפֿערענץ‟ האָט אין די לעצטע פּאָר יאָר גענומען צעטיילן די דײַטשישע געלטער אויך צווישן די געוועזענע מאָסקווער תּושבֿים, וועלכע האָבן געמוזט אַנטלויפֿן פֿון דער שטאָט, ווען די דײַטשן זײַנען געווען נאָענט צו איר. יעדן איינעם צאָלט מען איצט אויס 2,556 יוראָ מיט 46 צענט. אָבער כּדי צו באַקומען די דאָזיקע געלטער, דאַרף מען דערווײַזן, אַז דו געהערסט צו אָט דער קאַטעגאָריע פּלטים. למשל: די וואָס זײַנען געווען עוואַקויִרט אויף אַן אָרגאַניזירטן אופֿן, באַקומען גאָרנישט. הקיצור, מע דאַרף האָבן געוויסע דאָקומענטן. און בײַם זוכן די דאָזיקע דאָקומענטן און בײַם רעדן צוליב דעם מיט אַנדערע קרובֿים, האָט מײַן שוואָגער אַ סך אַנטפּלעקט פֿאַר זיך, וואָס ער האָט פֿריִער ניט בלויז ניט געוווּסט, נאָר אַפֿילו ניט געפּרוּווט זיך צו דערוויסן. עס זעט אויס, אַז די 2,556 יוראָ מיט 46 צענט קען מען באַטראַכטן אויך ווי אַ מין סטיפּענדיע פֿאַר אויסלערנען די משפּחה געשיכטע. האָב איך דאָ אַ טראַכט געטאָן: אפֿשר איז שוין געקומען די צײַט אַרײַנצושטעלן געוויסע היסטאָרישע קענטענישן בשעתן צוגרייטן צו אַ בר־מיצווה? איז עס ריכטיק צו האַלטן פֿאַר געהעריק אויסגעשולטע ייִדישע יונגע־לײַט, וואָס האָבן קיין אַנונג ניט וועגן די געשעענישן אין די יאָרן 1648 און 1649, וועגן די דרײַפֿוס- און בייליס-פּראָצעסן, וועגן די פּאָגראָמען, און אַנדערע גוטע און שלעכטע קאַפּיטלען אין אונדזער געשיכטע? צי האָט אַ ווערט ייִדישקייט, אויב זי איז אויסגעליידיקט פֿונעם היסטאָרישן זכּרון? Share On Facebook Twitter די לעצטע אַרטיקלען The Yiddish Daily Forward welcomes reader comments in order to promote thoughtful discussion on issues of importance to the Jewish community. In the interest of maintaining a civil forum, The Yiddish Daily Forwardrequires that all commenters be appropriately respectful toward our writers, other commenters and the subjects of the articles. Vigorous debate and reasoned critique are welcome; name-calling and personal invective are not. While we generally do not seek to edit or actively moderate comments, our spam filter prevents most links and certain key words from being posted and The Yiddish Daily Forward reserves the right to remove comments for any reason. '); //j171('#IDCNavGuest2 > div').append(j171('#IDCNavList')); //j171('.idc-loginbtn_intensedebate, .idc-loginbtn_twitter').text(''); $('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0) > a').text('זײַט דער ערשטער אַרויפֿצושטעלן אַ באַמערקונג.'); $('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0)').children('a').wrap(' '); $('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0)').replaceWith(function(){return $(this).children('div');}); $('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0) > a').before(' עס זענען נאָך נישט קיין באַמערקונגען. '); $('#IDCommentsNoCommentsDiv').css({"text-align":"left", "direction":"ltr"}); /* $('#IDCommentPopupInner > div:eq(0) > p').on('load', function() { $('#IDCommentPopupInner > div:eq(0) > p').text('To post a comment, please login or enter your name and email address'); }); */ $('#IDNewThreadSubmitLI > a > span.idc-r > strong').text('שיקט'); //$('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0)').replaceWith(function(){return $(this).children('a').wrap(' ');}); //$('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0)').replaceWith(function(){return $(this).children('a').before('זײַט דער ערשטער אַרויפֿצושטעלן אַ באַמערקונג. ').wrap(' ');}).css({"text-align":"right", "direction":"rtl"}); } else { $(setTimeout(yiddishcomments, 3000)); } return; }

אנטיגונוס דער ערשטער א גענעראל פון די חשמונאים, דער זון פון יוחנן הורקנוס דער ערשטער. געבוירן אין יאר 135 איידער די ציווילע רעכענונג, און געשטארבן אין יאר 104 איידער די ציווילע רעכענונג. ווען זיין טאטע האט געלעבט, האט ער און זיין ברודער יהודה אריסטובולוס דער ערשטער, איינגענומען צוזאמען די שומרון, נאכדעם וואס זייער טאטע איז געשטארבן, און אריסטובולוס האט פארכאפט די מאכט, האט אריסטובולוס איינגעשפארט זייער מאמע, און געשוויסטער אין טורמע, אנטיגונוס האט ער געשטעלט אלס גענעראל איבער די ארמיי. אנטיגונוס איז געווארן זייער פאפולער, נאכן זיגן און איינעמען די גליל, און אריסטובולוס האט מורא באקומען, אויב זיין ברודער וועט נישט פרובירן, אוועקנעמען די מאכט פון אים. דעריבער האט ער באפוילן, אז קיינער טאר נישט אריינקומען צו אים מיט געווער, און ווער עס וועט זיך דערוואגן צו קומען, וועט ער אומגעברענגט ווערן אויפן פלאץ. די קעניגן האט פיינט געהאט אנטיגונוס, און דעריבער אים געלאדענט, ער זאל קומען צו דעם קעניג, מיט זיינע מונדירן און געווער, ווי עס פאסט פאר א גענעראל, די וועכטער אין פאלאץ האבן אים אומגעברענגט אויפן פלאץ. אריסטובולוס, האט זיך ארומגעטראגן שולד געפילן, און אזוי אויך זייענדיק קראנק, האט דאס פארערגערט זיין קרענק, און ער איז געשטארבן.

רבי אביש'ל איז געבוירן אין יאר ה'תרנ"ז, צו זיין פאטער הרב נפתלי הורוויץ, רב אין מעליץ, א זון פון הרב יהודה הורוויץ, רב אין מעליץ, א זון פון הרב יעקב הורוויץ, רב אין מעליץ, א זון פון הרב נפתלי צבי הורוויץ דער ראפשיצער רב. און צו זיין מוטער, מרת רעכיל א טאכטער פון הרב אביש קאנער פון סאניק. זיין יוגנטרעדאַקטירן שוין פון זיינע יונגע יארן האט זיך רבי אביש'ל אויסגעצייכנט מיט זיין שארפן קאפ, זיין פלייסיגקייט, זיין יראת שמים און זיין עניוות. ער איז געווען א געדאלדיגער מענטש און א פארנעמער, אן "אוהב שלום ורודף שלום". ער איז געווען באהאפטן צו די גמרא, א געוואלדיגער פרומער, זיין דאווענען און לערנען איז געווען שטענדיג מיט א ברען. ער האט געהאט היתר הוראה פון הרב שמואל ענגיל, דער ראדאמישלער רב און פון הרב מאיר יחיאל הלוי האלשטאק, דער אסטראווצער רב. רבנותרעדאַקטירן ווען רבי אביש'לס שווער דער חקל יצחק איז אנטלאפן קיין מונקאטש ביי די ערשטע וועלט קריג, האט רבי אביש'ל געדינט אלס רב אין ספינקא. אויך איז ער א געוויסע צייט געווען רב אין רעמיט, זיבנבערגן. קראלי רבנותרעדאַקטירן אין יאר ה'תרצ"ד ווען דער דאמאלסדיגער קראלי רב - הרב יואל טייטלבוים - איז געווארן רב אין סאטמאר, האט קאנדידירט פאר דעם קראלי רבנות, הרב שמואל גראס, ער האט געהאט די שטיצע פון דעם פריערדיגען רב'ס אנהענגער, מערסטענסטייל סיגוטער חסידים. דערגעגען האט קאנדידירט רבי אביש'ל, וואס ער האט געהאט די שטיצע פון זיין שווער'ס אנהענגער, מערסטענסטייל ספינקער חסידים. ווען רבי אביש'ל האט געווינען ביי די וואלן, האבן זיינע קעגנערס נישט געוואלט אקסעפטירן די רעזולטאטן. דער אויסרייד אויף וואס רבי אביש'לס קעגנערס האבן זיך פארריפען איז געווען א פאראגראף אין די שטאטוטין פון די געמיינדע איינגעפירט דורך א פריערדיגען רב אין קראלי רבי שאול בראך, אז די וואס פירן זיך נישט הונדערט פראצענט לויט די שטאטוטין פון די געמיינדע זענען נישט בארעכטיגט צו וועהלן פאר א נייעם רב. אנווייזנדיג אויף דעם פאראגראף האבן רבי אביש'לס קעגנערס געאורטיילט אז ווארשיינליך זענען א מערהייט פון די מענטשן וואס האבן געוועלט רבי אביש'ל נישט געווען בארעכטיגט צו וועהלן, און ווארשיינליך זענען א מערהייט פון די מענטשן וואס האבן יא געוועלט קעגען רבי אביש'ל יא געווען בארעכטיגט צו וועהלן. רבי אביש'ל האט געהאט גרויס עגמת נפש פון דעם קריגעריי, ספעציעל פון די נאכפאלגן וואס זיינע קעגנערס האבן אויסגעאיבט אויף אים, ער האט געוואלט אוועק פון דארט, נאר זיינע אנהענגער האבן אים נישט צוגעלאזט. אין יאר ה'תרצ"ה איז געדריקט געווארן א שארפען קונטרס "ברוך מתיר אסורים" ארויסגעגעבען דורך דער ארטאדאקסישער קראלי געמיינדע ווי זיי באשרייבן דעם גאנצן פייער און האבן דארט אפגעדריקט די בריוון פון די רבנים וואס האבן געהאלטן מיט רבי אביש'ל און מיט שארפע אויסדריקען פארדאמט זיינע קעגנערס. צווישן זיי איז, זיין שווער דער חקל יצחק, רבי שמעון סופר פון ערלוי, דער לבושי מרדכי, דער מונקאטשער רב מנחת אלעזר, דער איהעלער רב ר' דוד דוב מייזליש בעמח"ס בנין דוד, און נאך א גאנצע ליסטע. רבי אביש'ל האט אויפגעשטעלט די ישיבה "בית אברהם" אין קראלי, ווי ער האט פארגעלערנט שיעורים פאר אומגעפער הונדערט בחורים. הסתלקותרעדאַקטירן רבי אביש'ל איז אומגעקומען אויף קידוש השם אין אוישוויץ, י"ב סיון ה'תש"ד, הי"ד. פאמיליערעדאַקטירן רבי אביש'ל האט געהייראט מרת הינדא שיינדל הי"ד, די איינציגע טאכטער פון הרב יצחק אייזיק ווייס, רב אין ספינקא. זייערע קינדער: הרב יוסף מאיר הורוויץ, הי"ד. הרב נפתלי הורוויץ, הי"ד. הרב שמואל צבי הירש הורוויץ ( -כ"ז אב ה'תשנ"ז), דער ספינקער רבי פון וויליאמסבורג, ניו יארק, באקאנט אלס רבי הערשעלע ספינקער. מרת פערל (כ"ו אייר תרע"ח - כ"ג אב תשע"ב),‏[1] די ווייב פון הרב יעקב יוסף ווייס, דער ספינקער רבי פון ארץ ישראל

די לאדזשער געטא (די דייטשע האבן זי גערופן ליצמאנשטאטער געטא) איז געווען די צווייטע גרעסטע געטא (נאך דער ווארשעווער געטא) אויפגעשטעלט פאר יידן און ראמא (ציגאנער) אין דייטש קאנטראלירט פוילן. לכתחילה געמאכט אלס א פראוויזאריש פארזאמלונג ארט פאר יידן, די געטא איז פארוואנדלט אויף א הויפט צענטער פון אינדוסטריע, וואס האט באזארגט נאצישע דייטשלאנד, און באזונדער דאס דייטשע מיליטער, מיט זאפאסן. א דאנק איר מערקווירדיקע פראדוקטיוויטעט, האט די געטא געדאנזשעט איבערקומען ביז אויגוסט 1944, ווען די איבערגעבליבענע זענען אריבערגעפירט קיין אוישוויץ. זי איז געווען די לעצטע געטא צו ווערן ליקווידירט אין פוילן. דער הויפט פון יודנראט האט געהייסן מרדכי חיים רומקאווסקי, וואס ער האט געגלייבט אז מיט פאלגן די נאציס, וועט מען עס דורכלעבן. ער האט ברוטאל אונטערדריקט יעדע געלעגנהייט פון אויפשטאנד, שמוגלען אא"וו, דאס האט געברענגט צו א גרויסע הונגער אין געטא, די איינוווינער אין געטא האבן אים פיינט געהאט דערפאר, און מען האט אים גערופן "קעניג חיים", זיין סוף איז געווען די זעלבע ווי די אנדערע יידן אין געטא און איז אומגעקומען אין אוישוויץ. די מערסטע איינוווינער וואס לאדזש האט געהאט איז געווען, 204,800 יידן, נאנט צו פופציג טויזנט יידן זענען געשטארבן פון הונגער, וואס איז אסאך העכער פון די אנדערע געטאס ווי ווארשע, אדער קראקע. אין יאנואר 42' זענען 55,000 יידן, אפגעשיקט געווארן קיין כעלמנא און סעפטעמבער יענע יאר נאך 20,000. אין 44' זענען 75,000 יידן אנגעקומען קיין אוישוויץ, און דאס איז געווען דאס אויפליין פונעם געטא.

משנה א : משנה ב : משנה ג : משנה ד : משנה ה : משנה ו : משנה ז : משנה ח : משנה ט : משנה י : משנה יא : משנה יב : משנה יג : פרק רביעי (פרק "המוליך פירות")עריכה משנה א : משנה ב : משנה ג : משנה ד : משנה ה : משנה ו : משנה ז : משנה ח : משנה ט : משנה י : משנה יא : משנה יב : פרק חמישי (פרק "כרם רבעי")עריכה משנה א : משנה ב : משנה ג : משנה ד : משנה ה : משנה ו : משנה ז : משנה ח : משנה ט : משנה י : משנה יא : משנה יב : משנה יג : משנה יד : משנה טו :

„כאַמאַס‟ וויל שטאַרק, אַז מאַכמוד אַבאַס׳ פּרעזידענטישע גוואַרדיע זאָל איבערנעמען די איבערגאַנג־פּונקטן אויף דער גרענעץ צווישן עזה און ישׂראל. פֿון דעסטוועגן, וועט די איסלאַמיסטישע אָרגאַניזאַציע זיכער נישט נאָכגעבן דעם פֿאַרלאַנג פֿון אַבאַס און דער מערבֿ־וועלט צו ברענגען איר מיליטערישן פֿליגל אונטער אַבאַס׳ קאָנטראָל. אַזוי האָט דערקלערט דער פּאָלקאָווניק „מ‟, דער הויפּט פֿונעם פּאַלעסטינער אָפּטייל אין דער ישׂראלדיקער אויסשפּיר־אַגענטור, בעת אַן אינטערוויו מיטן זשורנאַליסט אַבֿי ישׂשׂכרוף, וואָס איז לעצטנס געדרוקט געוואָרן אויף דער ענגליש־שפּראַכיקער וועבזײַט פֿון Times of Israel. פּאָלקאָווניק „מ‟ האָט אויך געזאָגט, אַז „כאַמאַס‟ האָט בכלל נישט געוואָלט, אָדער פּלאַנירט אַ מלחמה, אָבער איז נישט־וועלנדיק אַרײַנגעצויגן געוואָרן אין איר ווי אַ רעזולטאַט פֿון אַ ריי אומגעריכטע געשעענישן, אָנהייבנדיק פֿון דער פֿאַרכאַפּונג פֿון דרײַ ישׂראלדיקע ישיבֿה־בחורים אינעם מערבֿ־ברעג אין יוני. יענע באַריכטן וואָס טענהן, אַז „כאַמאַס‟ האָט פּלאַנירט דורכצופֿירן אַ מלחמה אין יולי איז „נישט־געשטויגן, נישט געפֿלויגן‟, האָט ער געזאָגט. דער פּאָלקאָווניק „מ‟ האָט באַטאָנט, אַז דאָס איז נישט בלויז זײַן פּערזענלעכע מיינונג, נאָר די מיינונג פֿונעם גאַנצן ישׂראלדיקן אויסשפּיר־פּערסאָנאַל, אַרײַנגערעכנט „שין־בית‟. אויב אַזוי, איז דאָס נאָך אַ באַווײַז פֿון דער וואַקסנדיקער שפּאַלטונג צווישן די ישׂראלדיקע זיכערהייט־פּראָפֿעסיאָנאַלן און זייערע פּאָליטישע באַלעבאַטים, וואָס שייך די זיכערהייט־באַדערפֿענישן פֿון לאַנד. אינעם אַרטיקל באַשרײַבט ישׂשׂכרוף די סיבות, פֿאַר וואָס אַבאַס האָט אַזוי שאַרף אַטאַקירט ישׂראל בײַ דער „יו־ען‟. ערשטנס, האָט ער געדאַרפֿט פֿאַרבעסערן זײַן אייגענע רעפּוטאַציע בײַם פּאַלעסטינער עולם, ווײַל זינט דער מלחמה דעם זומער איז זײַן פּאָפּולאַריטעט אין די אַנקעטעס שטאַרק געפֿאַלן. פֿרילינגצײַט האָבן צוויי מאָל אַזוי פֿיל פּאַלעסטינער געשטיצט אַבאַסן ווי דעם „כאַמאַס‟־פֿירער איסמאַיִל כאַניִע. נאָך דער מלחמה איז געווען פּונקט פֿאַרקערט, ווײַל די פּאַלעסטינער וויילער האָבן שטאָלצירט, וואָס „כאַמאַס‟ האָט זיך אַנטקעגנגעשטעלט ישׂראל. די צווייטע סיבה פֿון אַבאַס׳ „יו־ען‟־אַטאַק אויף ישׂראל איז, ווײַל ער איז געווען שטאַרק אַנטוישט מיטן אופֿן, ווי אַזוי די נתניהו־רעגירונג האָט זיך באַצויגן צו אים דעם זומער, בפֿרט נאָך דעם ווי ער האָט איבערגעגעבן ישׂראל וויכטיקע פּרטים וועגן די פֿאַרכאַפּער, כּדי זיי צו געפֿינען. לויט פּאָלקאָווניק „מ‟, באַטראַכט „כאַמאַס‟ די מלחמה ווי אַ דורכפֿאַל. „די ׳כאַמאַס׳־פֿירער פֿאַרשטייען איצט, אַז זיי האָבן געשטעלט באַדינגונגען, וואָס זענען געווען זייער אומרעאַליסטיש: אַז מע זאָל אָפּשטעלן די בלאָקאַדע פֿון עזה; אַז מע זאָל דערלויבן די פּאַלעסטינער צו בויען אַ פֿליפֿעלד און אַ ים־פּאָרט. נאָכן מאַכן אַזוינע דערקלערונגען האָבן זיי נישט געהאַט קיין ברירה, און געמוזט ווײַטער קעמפֿן, כּדי צו דערגרייכן די צילן. אָבער דערנאָך איז עס געוואָרן אַ פּאַסטקע פֿאַר זיי, ווײַל זיי האָבן גאָרנישט אויפֿגעטאָן. זיי האָבן אײַנגעזען, אַז צו ענדיקן די מלחמה אָן שום אויפֿטו איז מער געפֿערלעך פֿאַר זיי, ווי אָפּשטעלן דעם ראַקעטן־פֿײַער.‟ אין לעצטן סך־הכּל, וואָלט ביבי גיכער געוואָלט, אַז „כאַמאַס‟ זאָל קאָנטראָלירן עזה ווי אַבאַס, כּדי די פּאַלעסטינער זאָלן ווײַטער בלײַבן צעשפּאָלטן; מיט אַנדערע ווערטער — ס׳זאָל נישט זײַן מיט וועמען צו גיין צום טיש. Share On Facebook Twitter די לעצטע אַרטיקלען The Yiddish Daily Forward welcomes reader comments in order to promote thoughtful discussion on issues of importance to the Jewish community. In the interest of maintaining a civil forum, The Yiddish Daily Forwardrequires that all commenters be appropriately respectful toward our writers, other commenters and the subjects of the articles. Vigorous debate and reasoned critique are welcome; name-calling and personal invective are not. While we generally do not seek to edit or actively moderate comments, our spam filter prevents most links and certain key words from being posted and The Yiddish Daily Forward reserves the right to remove comments for any reason. '); //j171('#IDCNavGuest2 > div').append(j171('#IDCNavList')); //j171('.idc-loginbtn_intensedebate, .idc-loginbtn_twitter').text(''); $('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0) > a').text('זײַט דער ערשטער אַרויפֿצושטעלן אַ באַמערקונג.'); $('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0)').children('a').wrap(' '); $('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0)').replaceWith(function(){return $(this).children('div');}); $('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0) > a').before(' עס זענען נאָך נישט קיין באַמערקונגען. '); $('#IDCommentsNoCommentsDiv').css({"text-align":"left", "direction":"ltr"}); /* $('#IDCommentPopupInner > div:eq(0) > p').on('load', function() { $('#IDCommentPopupInner > div:eq(0) > p').text('To post a comment, please login or enter your name and email address'); }); */ $('#IDNewThreadSubmitLI > a > span.idc-r > strong').text('שיקט'); //$('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0)').replaceWith(function(){return $(this).children('a').wrap(' ');}); //$('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0)').replaceWith(function(){return $(this).children('a').before('זײַט דער ערשטער אַרויפֿצושטעלן אַ באַמערקונג. ').wrap(' ');}).css({"text-align":"right", "direction":"rtl"}); } else { $(setTimeout(yiddishcomments, 3000)); } return; }

רבי '''אליעזר יהודה פֿינקל''' (אלול [[ה'תרל"ז]] - [[י"ט תמוז]] [[ה'תשכ"ה]]) איז געווען ראש ישיבה אין [[מירער ישיבה|מיר]]. == ביאגראפיעיונגע יארן == רבי ליעזר יודל איז געבוירן אלול תרל"ז אין [[קעלם]], ליטע, צו זיין פאטער רבי [[נתן צבי פינקל]], דער "אלטער פון סלאבאדקע". שוין אלס קינד האט ער געלערנט ביי זיין פאטער די מסכתות גמרא אין [[סדר נשים|נשים]] און [[סדר נזיקין|נזיקין]]. אין תרמ"ה איז זיין משפחה אריבער קיין [[סלאבאדקע]] וואו זיין פאטער האט אויפגעשטעלט די "[[סלאבאדקער ישיבה|כנסת ישראל]]" ישיבה, און דער אכט־יעריגער ליעזר יודל איז געווען פון די ערשטע תלמידים. עטלעכע יאר שפעטער איז ער אריבערגעגאנגען לערנען אין [[טעלז]] ביי רבי [[שמעון שקאפ]] און רבי [[אליעזר גארדאן]]. ביי די זיבעצן יאר האט ער שוין געוואוסט גאנץ ש"ס. דאס געלט וואס ער האט באקומען פון זיין פאטער אלס אויפהאלט פלעג ער טיילן צו אנדערע בחורים אין דער ישיבה פאר חידושי תורה, און ער אליין האט געגעסן נאר ברויט מיט וואסער. די הנהגה איז געבליבן ביי אים צו געבן א סטיפענדיע פאר יעדן וואס האט אים געזאגט א חידוש. אין תרנ"ד איז ער געגאנגען לערנען אין [[בריסק]] ביי רבי [[חיים סאלאווייטשיק]], און אין תרנ"ו איז ער צוריקגעקומען קיין סלאבאדקע אויף א יאר. אין תרנ"ז האט זיין פאטער געשיקט אים מיט א גרופע אויסגעקליבענע בחורים קיין [[סלוצק]] צו העלפן דעם [[יעקב דוד ווילאווסקי|רידב"ז]] אויפשטעלן זיין ישיבה אונטער הרב [[איסר זלמן מעלצער]]. נאך א שטיק צייט איז ער ווייטערגעגאנגען לערנען אונטער רבי [[ברוך בער לייבאוויץ]], און נאכהער אינעם קדשים כולל פונעם [[חפץ חיים]] אין [[ראדין]]. פון ראדין איז ער געגאנגען אין דער [[מיר]] לערנען אונטער דעם שטאטס רב, הרב [[אליהו ברוך קאמאי]]. הרב קאמאי האט אים געשעצט ווי דער בעסטער פון זיינע תלמידים, און אין תרס"ג האט ער אים גענומען פאר אן איידעם. == ראש ישיבה אין מיר == אין תרס"ז איז רבי ליעזר יודל באשטימט געווארן א מגיד שיעור אין דער [[מירער ישיבה]]. ביי דער [[ערשטע וועלט מלחמה|ערשטער וועלט מלחמה]] איז דער ישיבה אריבער אין [[פאלטאווע]]. אזוי ווי הרב קאמאי איז געבליבן אין זיין שטאט מיר, האט ער געלאזט די הנהגה פון דער ישיבה אין די הענט פון זיין איידעם ר' ליעזר יודל. הרב קאמאי איז נפטר געווארן אין די מלחמה יארן און דעמאלסט האט מען באשטימט רבי ליעזר יודל אפיציעל ראש ישיבה. ביי דער [[צווייטע וועלט-מלחמה|צווייטער וועלט-מלחמה]] איז ער אריבער מיט דער ישיבה קיין [[רוסלאנד]]. ווען ער האט באקומען א סערטיפיקאט פאר [[ארץ ישראל]] האט ער זיך באזעצט דארטן מיט דער כוונה אז ער וועט קענען פארזארגן סערטיפיקאטן פאר אלער מירער תלמידים. אין תש"ד האט ער אויפגעשטעלט אין [[ירושלים]] דעם מירער כולל, און דערנאך די ישיבה, וואו ענדלעך זענען א סך פון די מירער תלמידים אנגעקומען. ער האט געפירט די ישיבה אין ירושלים ביז זיין לעצטן טאג. י"ט תמוז תשכ"ה איז ער נפטר געווארן אין ירושלים און איז געווארן באערדיקט אין [[הר המנוחות]]. == משפחה == רבי ליעזר יודל האט געהייראט מלכה, טאכטער פון הרב אליהו ברוך קאמאי, שטאטס רב און ראש ישיבה אין [[מיר]]. זייערע קינדער: * רבי חיים זאב ( כ"ד אדר תרס"ד - י"ח אלול), ראש ישיבה פון היכל התלמוד אין תל אביב און משגיח אין מיר (ירושלים); האט געהייראט לאה אייבעשוץ. * חנה מרים, האט געהייראט רבי [[חיים שמואלעוויטש]] * רבי משה, האט געהייראט נחמה איידל, טאכטער פון רבי [[מרדכי דוד לעווין]] * רבי אברהם מאיר, אומגעקומען אין דער [[ווארשעווער געטא]] מיט זיין ווייב צירל (גליקסאן) און קינדער יוסף און שרה ראשא. * רבי [[בנימין ביינוש פינקל|בנימין ביינוש]] (ה'תרע"ג - י"ח שבט תש"ן), מירער ראש ישיבה; האט געהייראט אסתר, טאכטער פון רבי [[שמואל גריינעמאן]]

אייגענטליך איז דאס נישט קיין ספר וואס דער חיד"א געדרוקט, דער ספר אנטהאלט עטליכע ספרים. עס האט אין זיך דער מורה באצבע, און דער צפורן שמיר, און דער לדוד אמת, און נאך קליינע ספרים. עס איז די ערשטע מאל צוזאמענגענומען און געדרוקט געווארן אין יאהר ה'תקצ"ה אין סדילקאוו. און דערנאך אין ירושלים ה'תר"ה, און אין נאך זייער אסאך דרוקן. ביז מען האט צוזאמען גענומען זיבן קליינע ספרים פון חיד"א, און זייט דעמאלטס ווערט עס געדרוקט זייער אסאך מאל, מיט די שבעה כוכבי לכת. עס איז אויך דא פארשידענע פירושים אויף דעם ספר ווי דער אצבע קטנה פון ר' מנחם ב"ר שמעון מרדכי מאדריאנופולי, דער ספר מעם לועז חדש פון ר' יהודה אברהם קונפינו, אויך האט עס הגהות פון דעם רבח פון לעצטן דור ר' יהודה הורוויץ דער דזשיקובער רבי. אזוי ווי עס איז צוזאמעם גענומען עטליכע ספרים פון חיד"א וואס איז גרינוג צו קוקען און לערענן איז דער ספר זייער פאפולער אפילו ביי נישט לומדים און יודעי ספר, וויבאלד ער גיט אהן אסאך סארט פירונקען און הנהגות וואס יעדער קען זיך פירן דערמיט. מען האט עס דעריבער אויף געדדוקט אויף אראביש כדי דער המון עם זאל עס פארשטיין געדרוקט אין ג'רבה. עס איז אינטערעסאנט וואס דער חקרי לב דער זיידע פון דעם גאון ר' חיים פלאג'י האט אמאל געזאגט, איך בין נישט מקנא דעם חיד"א מיט זיינע גרויסע חיבורים אויף לומדות און גאונות וואס ער האט געשריבן, ווייל דאס לערענן בלויז די לומדים, איך בין איהם מקנא מיט די קליינע ספרים ווי דער עבודת הקודש וואס דאס לערנען הונדערטער און טויזנטער המון עם, יעדער טרעפט דערין וויאזוי זיך פירן. דער גאון רבי חיים פלאג"י האט טאקע נאכגעטוהן דעם חיד"א און האט שפטעטר מחבר געווען צוויי ספרים וואס זיי גייען אין די זעלבע פיס טריט ווי דער עבודת הקודש, איינס איז דער כף החיים, לרח"פ, און דער מועד לכל חי, לרח"פ.. ספרי החיד"א אדרת אליהו · אהבת דוד · בית מנוחה · ברית עולם · בתי הנפש · ברכי יוסף · גאולת עולם · דברים אחדים · דבש לפי · ועד לחכמים · זכרון משה · זרוע ימין · חדשים לבקרים · חומת אנ"ך · חורש מצ"ל · חיים שאל · חנוכת הבית לדוד · חסדי אבות · טוב עין · יוסף אומץ · יוסף בסדר · יוסף לחק · יוסף תהלות · יעיר אזן · ככר לאדן · כסא דוד · כסא רחמים · כף אחת · כרם חמר · לב דוד · לדוד אמת · מדבר קדמות · מורה באצבע · מחזיק ברכה · מעגל טוב · מראית העין · משמרת הטהרה · נחל אשכול · נחל קדומים · סנסן ליאיר · עבודת הקדש · פה אחד · פני דוד · פס ידא · פתח עינים · צוארי שלל · צפורן שמיר · קשר גודל · ראש דוד · שומר ישראל · שיורי ברכה · שירה חדשה · שם הגדולים · שמחת הרגל · שער יוסף · שפה אחת · תקון הנשמות

רענטגען שטראלן זענען א פארמאט פון עלעקטראמאגנעטישע שטראלונג, עס ווערט בעיקר באנוצט פאר ראדיאגראפיע טעסטן. א רענטגען פון א קאפ די כוואליע־לענג פון רענטגען שטראלן קענען זיין פון 0.01 ביז 10 נאנאמעטער. דאס מיינט א פרעקווענץ צווישן 30 פעטאהערץ ביז 30 עקסאהערץ (3×1016 Hz ביז 3×1019 Hz) און ענערגיעס צווישן 100 eV און 100 keV. רענטגען שטראלן קענען אדורכגיין א סך סאלידע מאטריאלן. צוליב דעם מאכט מען בילדער מיט רענטגען שטראלן פאר מעדיצינישע צוועקן, צו זען ביינער און אנדערע זאכן אינעם קערפער. דער ארטיקל בנוגע וויסנשאפט איז א שטומף. דאס הייסט עס פעלן אין אים גרונטלעכע אינפארמאציע איבערן פארשטאנד פון דער טעמע. ביטע העלפֿט דאס פֿארברייטערן.

רער פאַרריכטן קלאַמערן איז אַ סאָרט פון ויסריכט געניצט פֿאַר רער מענדינג.עס האט די טשאַראַקטעריסטיקס פון פלעקסאַבאַל קשר, שטאַרק קעראָוזשאַן קעגנשטעל, קיין וועלדינג, קיין פייַער ריזיקירן, פּלאַץ שפּאָרן, אַנלימאַטאַד רער מיט דרוק, סילינג און ינסטאַלירונג, באַקוועם. Aאַפּלאַקיישאַן: ייבערפלאַך / ונטערערד ינזשעניעריע, שיפּבילדינג / אָפשאָר ייל פּלאַטפאָרמע, וואַסער, גאַז / נאַטירלעך גאַז צושטעלן, עלעקטרע, ינדאַסטריאַל פּראָדוקציע, אָפּגאַנג באַהאַנדלונג און וישאַלט און אנדערע פעלדער. מייַלע: 1.וניווערסאַל פֿאַר קיין רער, קענען זיין פארבונדן מיט פאַרשידענע מאַטעריאַלס, פאַרשידענע אַקסיאַל ריכטונג, פאַרשידענע דיאַמעטער רער, פּאַסיק פֿאַר שנעל פאַרריכטן. 2.עקאָנאָמיק רער סוף אָן באַהאַנדלונג, קענען זיין פארבונדן, דין וואַנט, דיק וואַנט רער, פּשוט ינסטאַלירונג, זייער רעדוצירן די קאַנסטראַקשאַן פּרייַז. 3. די רילייאַבילאַטי קענען זיין קאַמפּאַנסייטאַד פֿאַר אַקסיאַל דיספּלייסמאַנט און ווינקלדיק דעפלעקטיאָן, און די גומע רינג ליפּ סטרוקטור קענען פֿאַרבעסערן די סילינג ווירקונג מיט די פאַרגרעסערן פון דרוק.לויט צו די נוצן פון פאַרשידענע סוויווע, די סעלעקציע פון ​​מאַטעריאַלס זענען אויך אַנדערש. Fעיטורים: 1. גוט קאַמפּאַטאַבילאַטי און אַדאַפּטאַבילאַטי: די קאַנעקטער און פאַרריכטן מיטל זענען וויידלי געניצט אין אַלע מינים פון מעטאַל פּייפּס און קאָמפּאָסיטע פּייפּס, וואָס קענען זיין געוויינט פֿאַר די זעלבע מאַטעריאַל אָדער אַנדערש מאַטעריאַל.די קשר צווישן פּייפּס האט קיין הויך פּראַסעסינג רעקווירעמענץ אויף די וואַנט גרעב פון די פארבונדן רער און די קאַנעקטינג סוף פּנים. 2. היט רערנ - ליניע פּלאַץ: ייַנמאָנטירונג און דיסאַססעמבלי טאָן ניט דאַרפֿן פלאַנדזש טיפּ קאַנסטראַקשאַן פון די גאנצע פּערימעטער, נאָר פֿון איין זייַט פון די ריגל שלאָס, אַזוי קענען ראַטעווען אַרויף צו 50% פון די רערנ - ליניע אויסלייג און קאַנסטראַקשאַן פּלאַץ, וואָס איז פון גרויס באַטייַט פֿאַר די שיף מיט לימיטעד פּלאַץ צו ריזאַנאַבלי קאַנפיגיער די רערנ - ליניע סיסטעם.די פלעקסאַבאַל קשר אַלאַוז צוויי רער אַקס טעות ווינקל פון 10 °, איין רער פאָטאָ ווינקל פון 6 °, רער סוף ספּייסינג פון 5 ~ 35 מם, אאז"ו ו, די פרייַ טאָלעראַנץ קייט אַוווידז די באדערפענישן פון הויך פּינטלעכקייַט פֿאַרזאַמלונג, איז קאַנדוסיוו צו די שיפּבילדינג אינדוסטריע צו העכערן די גאַנץ אָפּטיילונג קאַנסטראַקשאַן און "פלאָוטינג פּליט" ווייבריישאַן אפגעזונדערטקייט ראַש רעדוקציע און אנדערע בעסטער פּראָצעס סטרוקטור מיטלען.עס זענען קיין אַדווערס יפעקץ אויף רער קאַנעקטערז און פּאַטשערז געפֿירט דורך ייַנמאָנטירונג דיווייישאַן אין שיפּבילדינג אָדער שיף נאַוויגאַציע. 3. באַקוועם וישאַלט: ווען ריפּערינג די רערנ - ליניע, אפילו אויב עס איז ייל און וואַסער אין די רער, ווייַל עס איז קיין וועלדינג און קיין באַהיצונג, און קיין פייַער, קיין יקספּלאָוזשאַן ריזיקירן, די אַפּלאַקיישאַן פון טאָפּל קלעמערל, עפענען, פאָלדינג פאַרריכטן מיטל, קענען זייַן פון די אַרויס פון אַלע מינים פון דאַמידזשד רערנ - ליניע, די נוצן פון באַנדאַגינג. CHUANGRONG איז אַ ייַנטיילן ינדאַסטרי און האַנדל ינאַגרייטיד פירמע, געגרינדעט אין 2005 וואָס פאָוקיסט אויף די פּראָדוקציע פון ​​HDPE פּייפּס, פיטינגז & וואַלווז, פּפּר פּייפּס, פיטינגז & וואַלווז, PP קאַמפּרעשאַן פיטינגז & וואַלווז, און פאַרקויף פון פּלאַסטיק רער וועלדינג מאשינען, רער מכשירים, רער ריפּער קלאַמערן און אַזוי אויף. If you need more details, please contact us +86-28-84319855, chuangrong@cdchuangrong.com, www.cdchuangrong.com

אין ברוקלינער מאַרין־פּאַרק איז אויף אַ באַנק געזעסן אַ ייִד אין אַ שוואַרצן ראָק און אַ הוט אויפֿן קאָפּ, ווי עס פּאַסט פֿאַר אַ ליובאַוויטשער חסיד פֿון אַ גאַנץ יאָר. דאָס רעקל איז אים געווען צעשפּיליעט, וואָס האָט דערמעגלעכט זײַן היפּש בײַכל לײַכט אָטעמען און איבערקאָכן דעם זאַטן פֿרישטיק; אויך צעשפּיליעט איז געווען דאָס אייבערשטע קנעפּל אויפֿן ווײַסן העמד, וואָס די שפּיצן האָבן אַרויסגעשטעקט פֿון אונטער דער געדיכטער באָרד — אַ געמיש פֿון קאַשטאַן־ און געל־פֿאַרבן, צווישן וועלכע עס האָט זיך דורכגעשלאָגן אַ פֿריִיִקע גרויקייט. זײַנע אויגן האָט ער געהאַלטן פֿאַרמאַכט, וואָס האָט געקאָנט מיינען עטלעכע זאַכן: ראשית, אַז דער פֿרומער ייִד איז פֿאַרטאָן אין זײַנע משחבֿות און טראַכט אַרום די פּרשה פֿון דער וואָך; שני, איז ער מהנה די פֿרישע לופֿט פֿון דעם וואַרעמען וועסנע־טאָג, דעם פֿריילעכן פֿויגל־קוויטשערײַ, וואָס דערמאָנט דעם מענטש, אַז זיי, די פֿייגל, זײַנען אויך גאָטס באַשעפֿענישן, און אויף דעם וועלטל האָבן זיי זיך באַוויזן נאָך פֿריִער פֿון אים; און שלישי, איז גאָר מעגלעך, אַז ער כאַפּט אַ זיסן דרעמל, וואָס עס שטערט אים נישט אַזוי, זיצנדיק אויף דער באַנק אין התבודדות, זיך אַוועקטראָגן אין זײַן דמיון, ווי שלמה המלך אויף זײַן אָדלער, רײַטנדיק… ר’ מאיר אָקון, און דווקא אַזוי האָט געהייסן דער ייִד אויף דער באַנק אין מאַרין־פּאַרק, איז באַקאַנט געווען צווישן די חסידים, נישט נאָר די ליובאַוויטשער, ווי אַ מענטש, וואָס דער אייבערשטער האָט אים געגעבן „אַ נאָז פֿון אַ הונט” און „אַן אויג פֿון אַ פֿויגל”; צווישן זיך האָט מען אים גערופֿן מיטן צונאָמען „בלש”, אָדער — „היימישער בלש”, וואָס בלע”ז מיינט עס, דעטעקטיוו. קיין ליצענץ האָט ר’ מאיר אָקון נישט געהאַט, ער איז אָבער געווען נישט דער איינציקער אין דער חסידישער קהילה, וואָס האָט געצויגן די חיונה נישט נאָר פֿון ליצענצירטע מלאָכות. נאָך מער: דער באַפֿעלקערונג פֿונעם „חסידישן עירובֿ” האָט בפֿירוש געלוינט אַזאַ „טריפֿער סטאַטוס” פֿון דעם „היימישן בלש”, ווײַל דער כּלל פֿון „נישט אַרויסטראָגן דאָס מיסט ווײַטער פֿונעם שוועל”, איז געווען איינער פֿון די געבאָט, וואָס משה רבנו האָט אַראָפּגעבראַכט פֿון באַרג־סיני נישט בכּתבֿ, נאָר בעל־פּה. קיין גרויסע קרימינעלע ענינים, ווי מאָרד, נישט פֿאַר קיינעם געזאָגט געוואָרן, איז אים אין זײַן פּראַקטיק נישט אויסגעקומען צו פֿירן; זײַן פּרנסה האָט געהאַט אַ גרעסערן שײַכות צו אַנדערע געבאָט פֿון עשׂרת־הדיברות., וואָס אונדזערע בני־ישׂראל פֿלעגן גובֿר זײַן. דאַנקען גאָט, קיין גבֿיר האָט אים זײַן פּרנסה נישט געמאַכט, אָבער אויסצוהאַלטן זײַן הויזגעזינד קלעקט אים. גאָר אַן אַנדער זאַך שטעלן מיט זיך פֿאָר יענע „קרימינעלע ענינים”, וואָס ער זוכט אויס אין די אַלטע ספֿרים און מסורות, וועלכע זײַנען שוין אַרומגעוואַקסן געוואָרן מיטן שימל פֿון צײַט, געבליבן הענגען אין דער פֿאַרגעסנקייט — אָן אַן ענטפֿער און אָן אַ מישפּט. פֿון זיי שעפּט ער נאָר נחת, אויב עס גיט זיך אים טאַקע אײַן צו דערפֿירן אַזאַ ענין צו אַ תּכלית. צווישן אַזעלכע „נישט־אַנטדעקטע ענינים” ליגט באַגראָבן אין די שיכטן פֿון דער ייִדישער געשיכטע די גנבֿה פֿון דוד המלכס אַ פֿידל. אַלע ווייסן, אַז דוד המלך איז געווען אַ גרויסער פֿידל־ווירטואָז, אַז די שענסטע זינגפֿייגל פֿלעגן זיך לערנען זינגען אויף זײַנע ניגונים. יעדער ישובֿה־בחור ווייסט אויך פֿון דער גמרא, אַז „דוד סימנא הוה ליה…” — דוד האָט געהאַט אַ צייכן צו וויסן, ווען ס’איז האַלבע נאַכט; ווײַל רב אחא בר ביזנא האָט געזאָגט אין נאָמען פֿון ר’ שמעון חסידא, אַז אַ פֿידל איז געהאָנגען איבער דודס בעט. „וכיון שהגיע חצות לילה” — און אַזוי ווי עס איז געקומען האַלבע נאַכט, איז געקומען דער צפֿון־ווינט, און געבלאָזן אין דער פֿידל. „ומנגן מאליו” — און עס האָט געזונגען פֿון זיך אַליין. האָט זיך דוד המלך גלײַך אויפֿגעהויבן און זיך באַשעפֿטיקט אין תּורה… ס’איז אָבער געשען איין מאָל, אַז דוד המלך האָט נישט געהערט דעם קלאַנג פֿון זײַן פֿידעלע, און האָט זיך אויפֿגעכאַפּט דווקא פֿון דער שטילקייט, אַ מינוט פֿאַר חצות. וואָס איז געשען? אַלע פֿיר סטרונעס אויף זײַן פֿידעלע האָבן געפּלאַצט? מוקצה! דאָס פֿידעלע איז פֿאַרפֿאַלן געוואָרן פֿון דער וואַנט… פֿון מלכס שלאָף־צימער, באַוואַכט פֿון טויזנט שומרים?! ווי אַזוי האָט עס געקאָנט געשען, און ווער איז דער גנבֿ? אַוודאי, ווער קאָן זיך דען איצט אָפּזוכן אין דעם פֿאַרברעכן; ווי זאָגט מען, נישט קיין שפּור און נישט קיין האָר — קיין פֿאַרטשעפּקע. פֿון דעסטוועגן, איז עס אַ גוטע קאָפּדרייעניש פֿאַר אַזאַ „בלש”, ווי ר’ מאיר אָקון. אָדער אַן אַנדער ענין אויך פֿון דער סדרה „קרימינעלע סודות”. ר’ מאיר האָט דעם סוד אויסגעזוכט אין אַן אַלט מסורות־בוך. עס גייט דאָרט די רייד וועגן אַ שטעטל אין אוקראַיִנע מיטן נאָמען אָסטרי. דאָרט האָט געוווינט אַ צדיק. אַלע האָבן אים גערופֿן „דער ווײַסער רבילע”, ווײַל ער פֿלעגט שטענדיק טראָגן ווײַסע מלבושים. דער דאָזיקער צדיק האָט געשמט אין יענע מקומות צוליב זײַנע מופֿתים. ער האָט שטאַרק געוואָלט אַראָפּברענגען משיחן. איין מאָל איז ער אַרויס אין וואַלד און געזאָגט, אַז ער גייט קיין ארץ־ישׂראל. ס’זײַנען אים נאָכגעלאָפֿן אַלע ייִנגלעך פֿונעם שטעטל און עטלעכע נשים־צדקניות. שוין אַרויסגעגאַנגען פֿון אָסטרי, איז דער „ווײַסער רבילע” געבליבן שטיין לעבן אַ הייל. איידער אַרײַנצוגיין אין דער הייל, האָט ער אַהין געשיקט זײַן ציג און געוואַרט דרײַ טעג. ווען ער האָט געזען, אַז די ציג איז צוריק נישט געקומען, האָט ער געזאָגט זײַנע באַגלייטער, אַז דאָס איז זיכער דער וועג קיין ארץ־ישׂראל, און ער איז אַרײַן אין דער הייל, און שוין מער פֿון דאָרט נישט אַרויס. ר’ מאיר אָקון איז נישט קיין נאַיִוו קינד, און ווײַט נישט קיין נאַר, און דאָך, יעדע רעטעניש האָט איר נימשל; און יעדע מסורה האָט איר אײַנפֿאַל. מילא די ציג, וווּהין האָט זיך פֿאָרט אַהינגעטאָן דער „ווײַסער רבילע”? ר’ מאירס גרעסטער חלום איז אָפּצושפּאָרן אַ פּאָר טויזנט דאָלאַר, און זיך אַמאָל אַרײַנכאַפּן אין די ווײַטע חסידישע מקומות, וווּ יעדער הייל, באַרג און בערגל, יעדער טאָל און לאָנקע אין וואַלד טראָגן שפּורן פֿון אַ פֿאַרשוווּנדענעם ייִדישן שבֿט. ער האָט אויפֿגעמאַכט די אויגן. דער העלער טאָג האָט צעשפּרייט פֿאַר אים זײַנע רחבֿותן און אָנגעצייכנט אויף דער אַספֿאַלטירטער סטעזשקע אַ טונקעלע פֿיגור פֿון אַ מאַנספּאַרשוין. צוגעהינקט אויפֿן רעכטן פֿוס און אָנשפּאַרנדיק זיך אויף אַ שטעקן, האָט ער זיך אײַליק דערנענטערט צו דער באַנק מיט ר’ מאירן, כאָטש דאָס אײַלעניש האָט זיך אים נישט געגעבן לײַכט; עס האָט אויסגעזען, ווי ער וואָלט געקאָנט מיט יעדן שפּאַן פֿאַרקירצן דעם וועג פֿון זײַנע צרות. „מײַן קליענט, — האָט אַ טראַכט געטאָן ר’ מאיר, — מיט גוטע בשׂורות אײַלט מען זיך נישט צו מיר.” ער האָט דערקענט אין דעם הויכן, מאָגערן ייִד, שוין זיכער מער ווי אַ בן־שיבֿעים, דעם באַלעבאָס פֿון דער ספֿרים־קראָם אויף קאָני־אײַלענד אַוועניו. ר’ מאיר קומט אַהין אַרײַן כּמעט יעדע וואָך זיך אַ גריבל צו טאָן אין די „אויסגעלייענטע” אַלטע ספֿרים; זיי האָבן שוין לאַנג פֿאַרלוירן דעם האַרבן ריח פֿון דרוקערײַ, דערפֿאַר טראָגן זיי אויף זייערע אָפּגעריבענע זײַטלעך די היימישע וואַרעמקייט פֿון פֿאַרגאַנגענע יאָרן. נישט זעלטן שטויסט זיך זײַן נײַגעריק אויג אָן אין דריבנע־געבינדענע שורות פֿון די ראַנד־אָנמערקונגען; ער לייענט זיך אין זיי אײַן, און צומאָל דאַכט זיך אים, אַז ער הייבט אָן הערן יענעמס קול. שוין נישט איין מאָל איז אים אויסגעקומען צו געפֿינען אויף דער לעצטער ליידיקער זײַט גאַנצע רשימות פֿון דאַטעס — אַ לוח פֿון די יום־טובֿים און יאָרצײַטן; אָדער צווישן די זײַטלעך — אַלטע קבלות, אַ מעדיצינישן רעצעפּט, אַ פֿאַרגעלטן אויסשניט פֿון אַ ייִדישער צײַטונג מיט אַ פּירסום, אָדער אַן „אַביטשור”, נישט פֿאַר אונדז געדאַכט… ער פֿלעגט די אומגעריכטע „געפֿינסן” אין די ספֿרים לאָזן אויפֿן זעלבן אָרט, ווי אין אַ גניזה… — אַ גוט־מאָרגן, ר’ משה־אַהרן, — האָט ר’ מאיר זיך אויפֿגעהויבן פֿון זײַן סידעלע, — נישט געריכט אײַך צו זען דאָ אין אַזאַ שעה. דער אַלטער האָט אים אויסגעשטרעקט זײַן ביינערדיקע האַנט מיט לאַנגע דינע פֿינגער. אַ ביסל אַ פֿאַרחידושטער האָט ער געפֿרעגט: — ר’קענט מיך? פֿון וואַנען?.. נו יאָ, איר קומט אַרײַן אין מײַן געשעפֿט, מסתּמא. ר’ מאיר האָט אים אָנגעוויזן אויף דער באַנק און זיך אַליין צוגעזעצט, אָבער שוין נישט אָנגעלענט, אַרויסווײַזנדיק חשיבֿות פֿאַר זײַן גאַסט. — מ’האָט מיר געזאָגט, אַז כ’קען אײַך דאָ געפֿינען. — אמת, — האָט זיך צעשמייכלט ר’ מאיר, — דאָ איז מײַן אָפֿיס, ריכטיקער, איינער פֿון מײַנע אָפֿיסן… אַנטשולדיקט, קיין טיי אָדער קאַווע קען איך אײַך נישט פֿאָרלייגן; אָבער, אויב די פֿייגל שטערן אײַך נישט, קענט איר דערציילן וואָס ס’האָט אײַך געבראַכט אַהער? דער מוכר־ספֿרימניק האָט זיך ווידער אומגעקוקט, אָנשפּאַרנדיק זיך מיט ביידע הענט אויף זײַן שטעקן, און צעוויקלט זײַן פּעקל צרות. ער האָט אָנגעהויבן פֿון דערווײַטנס, ווי געקאָנט דערמיט אָפּציִען די וויסטע סיבה, וואָס האָט אים געבראַכט צו ר’ מאירן. — כ’האָב קיין עין־הרע, פֿינעף קינדער, זאָלן זיי זײַן געזונט: דער עלטערער זון איז אין שליחות, אין אַרגענטינע, די טאָכטער וווינט אין באָסטאָן, צוויי זין — אין ישׂראל, און די ייִנגסטע טאָכטער מיטן מאַן און זון — מיט אונדז. אַלע זײַנען זיי, ברוך־השם, באַוואָרנט און שטייען אויף פֿעסטע פֿיס; אָבער מײַן ייִנגערע טאָכטער איז, נעבעך, נישט געזונט. ז’האָט אַ קראַנק האַרץ, און עס שטייט איר פֿאָר אַ שווערע אָפּעראַציע… אַ טײַערע אָפּעראַציע… אַקעגן וואָס דערצייל איך עס אײַך? כ’האָב נאָך מיט אַ פּאָר יאָר צוריק, בײַ אַ גוטער געלענגהייט אָפּגעשפּאָרט אַ זעלטענע מציאה… אַ דימענט… ווי זאָגט מען הײַנט, אינוועסטירט אויף להבא… ר’ מאיר, וואָס האָט ביז אַהער לײַכט געצופּט זײַן באָרד, נישט לאָזנדיק זיך אײַנדרעמלען, האָט בײַ די לעצטע ווערטער אָנגעשפּיצט די שמיעה, מחמת, חוץ „אַ נאָז פֿון אַ הונט”, „אַן אויג, פֿון אַ פֿויגל” — האָט ער נאָך געהאַט „אַן אויער פֿון אַ קאָטער”. — ווען האָט איר זיך געכאַפּט, אַז אײַער דימענט איז פֿאַרפֿאַלן געוואָרן? — האָט ר’ מאיר געפֿרעגט, און דערמיט פֿאַרדינט זיך אַ מיצווה: פֿאַרשפּאָרט זײַן קליענט אַרויסצוברענגען אויף די ליפּן דאָס מיאוסע וואָרט „גנבֿה”. — פֿרײַטיק… נאָך מיטאָג… — האָט דער אַלטער עס אַרויסגעבראַכט צוזאַמען מיטן שווערן זיפֿץ. — און ווען האָט איר דאָס לעצטע מאָל געזען אײַער דימענט? — אויך פֿרײַטיק, נאָר מיט אַ וואָך פֿריִער… איר פֿאַרשטיי, ר’ מאיר, איך טו עס יעדן פֿרײַטיק, איידער כ’גיי אין שיל אַרײַן… זײַן שײַן און ציכטיקייט רייניקט אָפּ מײַן האַרץ פֿון דער וואָכעדיקער האַוועניש, אָבער אייערנעכטן, ווען כ’האָט דערזען… נישט דערזען… — איך פֿאַרשטיי אײַך, ר’ משה־אַהרון, כאָטש, כ’האָב אין מײַן לעבן קיין דימענט אין דער האַנט נישט געהאַלטן. — גלייבט מיר, — האָט ער זיך ווי פֿאַרענטפֿערט, — כ’האָב אים געהאַלטן נישט פֿאַר זיך… ווי אַ רפֿואה־שלימה פֿאַר מײַן טאָכטער… — עמעצער האָט נאָך געוווּסט וועגן אײַער אינוועסטיציע? — חס־וחלילה! כ’פֿאַרשטיי דען נישט אַליין… אַפֿילו מײַן פּלוניתטע האָט עס נישט געוווּסט… נישט וואָס כ’האָב פֿאַר איר סודות, אָבער ווי זאָגט מען, זאָל נאָר וויסן איינע, ווייסט שוין די שכנה. — און וווּ האָט איר אים געהאַלטן? ר’ משה־אַהרון האָט זיך אַ ביסל צוגערוקט צו ר’ מאירן און אים פֿאַרטרוילעך געזאָגט: — כ’האָב אין מײַן שטוב אַזאַ געהיים־ערטעלע, וואָס קיינער ווייסט וועגן דעם נישט… ריכטיקער, נישט געוווּסט ביז אַהער… — כ’מיין, ר’ משה־אַהרון, ס’איז געקומען די צײַט אַריבערצוטראָגן אונדזער שמועס נענטער צו דעם דאָזיקן געהיים־ערטעלע. דער אַלטער האָט זיך שווערלעך אונטערגעהויבן און אָנגעוויזן מיטן שטעקן די ריכטונג, וווּהין צו גיין. — כ’האָב געלאָזט מײַן אויטאָ דאָ נישט ווײַט… זיי זײַנען געפֿאָרן נישט לאַנג, עטלעכע און צוואַנציק מינוט. אויף די פֿיר רעדער פֿון זײַן אָפּגעריבענעם „פּעזשאָ”, האַלטנדיק דעם רודער אין די הענט, האָט דער אַלטער ייִד זיך געפֿילט זיכער און שטאַרקער, ווי אויף זײַנע צוויי קראַנקע פֿיס און דעם שטעקן. ער איז געווען באַריידעוודיק, און אַלע זײַנע רייד האָבן זיך געדרייט אַרום זײַן קראַנקער טאָכטער. אַז מע הערט אָבער מיט קאָפּ, קומט יעדע קלייניקייט צו ניץ. זי איז שוין געבוירן געוואָרן מיט אַ האַרץ־פֿעלער, געוואַקסן אַ שוואַכינקע. אַ שטילע טויב… אַ געטרײַע נשמה… פֿאַרשטייט זיך, אַז ס’איז געקומען די צײַט, ווען אַ חסידיש מיידל דאַרף חתונה האָבן, איז דער אויסקלײַב פֿון חתנים געווען נישט קיין גרויסער… — כ’וויל אויף מײַן איידעם קיין שלעכט וואָרט נישט זאָגן… — האָט זיך ווי פֿאַרענטפֿערט ר’ משה־אַהרון, — ער איז דאָך דער טאַטע פֿון מײַן אייניקל, זאָל ער זײַן געזונט… אָבער מײַן טאָכטער האָט פֿאַרדינט אַ בעסערן שידוך… מילא, ווי מײַן פּלוניתטע זאָגט: אין אַ טשאָלט און אין אַ שידוך קוקט מען נישט צו פֿיל אַרײַן… דאָס ווערטל איז ר’ מאירן בפֿירוש געפֿעלן געוואָרן: אַ ייִדענע קאָן אַ זאָג טאָן, פֿאַרשטעקט עס דעם חכם אין גאַרטל אַרײַן. דער אויטאָ האָט זיך אָפּגעשטעלט אַנטקעגן אַ צוויי־גאָרנדיק הויז פֿון רויטן ציגל אויף דער „איסט” 23סטער גאַס, באַזעצט מיט פֿרומע ייִדישע משפּחות פֿון אַ מיטל־מאָסיקן סטאַטיסטישן סטאַנדאַרט. ר’ משה־אַהרון האָט זיך שווער, אָן חשק אַרויסגערוקט פֿונעם אויטאָ, וווּ ער האָט זיך געפֿילט ייִנגער, און זיך געמוזט שטעלן אויפֿן וואַקלענדיקן באָדן. — איך מיט מײַן פּלוניתטע פֿאַרנעמען דעם ערשטן גאָרן, — האָט ער דערקלערט, און די יונגע — דעם צווייטן. פֿריִער האָבן מיר דאָרט געוווינט, און אונטן — מײַן שווער און שוויגער, זכרונם לבֿרכה… יאָ, מיט דער עלטער לאָזט מען זיך אַראָפּ אַלץ נידעריקער און נידעריקער, ביז מע ווערט באַגראָבן… מעגלעך, אַז דער אַלטער האָט געוואַרט פֿון זײַן באַגלייטער אַ טרייסט־וואָרט, אָבער ר’ מאיר איז שוין געווען פֿאַרטאָן אין זײַן אַרבעט. זײַן אויפֿמערק האָט צוגעצויגן דער רויטער שילד פֿון דער „סלאָנימס זיכערהייט־סיסטעם”, צוגעפֿעסטיקט צום גאַניק פֿון משה־אַהרונס הויז. — כ’זע, אײַער משפּחה איז אונטער אַ זיכערן שוץ, — האָט ר’ מאיר באַמערקט. נאָך דער גנבֿה וואָלטן די ווערטער געקאָנט פֿאַרטײַטשט ווערן ווי אַ שפּיצל. נאָר דער אַלטער האָט זיי אויפֿגענומען ווי געהעריק: — אַוודאי… בפֿרט בײַ נאַכט… איך אָדער מײַן טאָכטער פֿאַרן לייגן זיך שלאָפֿן שטעלן אָן דעם אַלאַרעם… און בײַ טאָג איז שטענדיק עמעצער דאָ אין דער היים… — הייסט עס, אַז קיין פֿרעמדער האָט נישט געקענט אין הויז אַרײַנשמוגלען? דער מוכר־ספֿרימניק האָט גאָרנישט געענפֿערט; צי ער האָט עס נישט דערהערט, צי זיך געמאַכט נישט־הערנדיק. ער האָט אויפֿגעשלאָסן די טיר און פֿאַרבעטן ר’ מאירן אַרײַנצוגיין. — מײַן פּלוניתטע איז אַ האַלבן טאָג אינעם היטן־שאַפּ אויף פֿלאַטבוש, העלפֿט אַרויס דער טאָכטער… — כ’זע אָבער, אַז דער אַלאַרעם איז נישט אָנגעשטעלט… — ריכטיק, ווײַל מײַן איידעם איז אין דער היים. ער האָט אָנגעוויזן מיטן פֿינגער אויף דער סטעליע און דערקלערט: — יענע וואָך האָט ער זיך צעבראָכן אַ פֿוס… ליגט ער דאָרט בײַ זיך… ר’ מאיר האָט אַ פֿיר געטאָן מיטן בליק איבער דעם אייבערשטן צימער — אַן אַלטער בופֿעט מיט זילבערנע חפֿצים, אַ גרויסער מגושמדיקער טיש און בענקלעך און, דאָס וויכטיקע — אַ גאַנצע וואַנט מיט ביכער־פּאָליצעס, ווי אַרויסגענומען פֿון זײַן ספֿרים־קראָם און געבראַכט אַהער צוזאַמען מיט די ביכער. טאַקע צו דער וואַנט מיט ביכער האָט דער מוכר־ספֿרימניק זיך אַ לאָז געטאָן און צוגערופֿן זײַן גאַסט. — אָט דאָ איז עס, — האָט זײַן פּלוצעמדיקע הייזעריקייט אין קול געזאָלט, אַ פּנים, איבערגעבן דאָס געהיימעניש פֿונעם מאָמענט, — כ‘מיין, דאָס דאָזיקע ערטעלע. ער האָט אַרויסגעשלעפּט פֿון איין אָרט דרײַ בענד פֿון תּלמוד בבֿלי, וואָס האָבן זיך אויסגעשטעלט אין דער גאַנצער ריי, און אַ וווּנק געטאָן צו ר’ מאירן מיטן קאָפּ: „גיט אַליין אַ קוק!” ר’ מאיר האָט אַרײַנגעקוקט אין דער ברייטער שפּאַרונע צווישן די ספֿרים, געבליבן נאָך די דרײַ בענד; חוץ דער ווײַסקייט פֿון דער וואַנט, האָט ער גאָרניש ניט דערזען, וואָס וואָלט געקאָנט צוציִען זײַן אויפֿמערק. דאָס פּנים בײַם באַלעבאָס האָט געשײַנט, ווי ס’וואָלט זיך איצט אויף אַ כּישופֿדיקן אופֿן געפֿונען זײַן דימענט. ער האָט איבערגעלאָזט די דיקע שווערע ספֿרים אויפֿן טיש, און אַליין אַרײַנגעשטופּט זײַן האַנט אין דער פּוסטער נישע. עס האָט גענומען נישט מער ווי אַ פּאָר סעקונדעס, איידער זײַן האַנט האָט זיך ווידער באַוויזן. — און איצט גיט אַ קוק… ר’ מאיר האָט מיט נײַגער אַרײַנגעקוקט. אַ שוואַרץ פֿירעקיק פֿענצטערל, אַן ערך 5 אויף 5 אינטשעס, האָט זיך באַוויזן אויף דעם אָרט, וווּ ס’איז ערשט געווען קאַלך־ווײַס; דערנאָך האָט ער שוין פֿאָרזיכטיק אַהין אַרײַנגעשטופּט די האַנט און אַרויסגעשלעפּט אַ שוואַרץ סאַמעטן זעקעלע. די גאַנצע מאַניפּולאַציע האָט דערמאָנט אַ מין קינדערישן האָקוס־פּאָקוס, וואָס האָט זיך פֿאַרענדיק מיט גאָרנישט. ר’ מאיר האָט אַרומגעטאַפּט מיט די פֿינגער דאָס געפֿינס זײַנס, זיך איבערצײַגט, אַז ס’איז טאַקע ליידיק און עס אומגעקערט דעם באַלעבאָס. — באמת, אַ פֿאַרזיכערט ערטעלע, — האָט ער געזאָגט און צוגעגעבן, — אָבער ווי מיר זעען, טרעפֿט אַ גנבֿ אין אַלע באַהאַלטענע לעכער. — די זאַך האָט מיר געמאַכט איינער אַ חסיד עליו־השלום, — האָט ר’ משה־האַרון געזאָגט, נאָך אַלץ מיט שטאָלץ פֿאַר זײַן „געהיים־ערטעלע”, — הײַנט זײַנען שוין אַזעלכע מײַסטערס נישטאָ… בשעת־מעשׂה איז ר’ מאיר צוגעגאַנגען צום טיש און באַטראַכט די דרײַ גמרא־בענד, וואָס האָבן מיט זייער הייליקייט און חכמה פֿאַרשטעלט דעם געהיימען סייף פֿונעם באַלעבאָס. שפּאָגל נײַע, גוט און שיין אײַנגעבונדן אין האַרטע טאָוולען אויף דורות, ווי מע זאָגט, זײַנען זיי אויבן אויפֿן רוקן געווען אַלע דרײַ אַ ביסל אָפּגעריבן. מ’האָט עס נאָך קלאָרער געקאָנט זען, ווען זיי האָבן ווידער פֿאַרנומען זייערע ערטער אויף דער פּאָליציע, אין איין שורה מיט די איבעריקע בענד. „שוין יענער קאָנספּיראַטאָר”, — האָט ר’ מאיר אַ טראַכט געטאָן, און געפֿרעגט אויף אַ קול: — וואָס זשע איז געשען מיט אײַער איידעם? קיין ענטפֿער איז נישט געקומען, ווײַל פֿון אויבן, פֿונעם צווייטן גאָרן, האָט זיך מיט די טרעפּ אַראָפּגעלאָזט אַ ייִנגעלע פֿון אַ יאָר פֿינף־זעקס. — חנאלע, — האָט זיך דערפֿרייט ר’ משה־אַהרון, — כ’האָב נישט געוווּסט, אַז דו ביסט הײַנט נישט געגאַנגען אין חדר אַרײַן. — דער טאַטע האָט מיך געבעטן בלײַבן, אים צוהעלפֿן… — גוטע נשמה, — ער האָט זיך געכאַפּט, אַז לעבן אים שטייט ר’ מאיר און זיך אָנגערופֿן: — דער מענטש זוכט…. זוכט אַ זעלטענעם ספֿר, אַ יקר־המציאות… וואָס כ’האָב אים צוגעזאָגט… דער אַלטער האָט זיך, נעבעך, פֿאַרפּלאָנטערט און נישט געקאָנט זיך אָפּזוכן אין זײַנע רייד. ר’ מאיר איז אים געקומען צו הילף. ער האָט אויסגעשטרעקט זײַן האַנט צום ייִנגעלע און ערנסט געזאָגט צום גראַם: — הייסן הייס איך פֿעטער מאיר, עסן עס איך צימעס־מייער. דאָס ייִנגעלע האָט זיך צעלאַכט. זײַן זיידע האָט אַ צופֿרידענער באַמערקט: — כ’זע, איר האָט גלײַך געפֿונען צו אים אַ שליסעלע. אינעם צווייטן צימער האָט געגעבן וועגן זיך צו וויסן דער טעלעפֿאָן. — אַנטשולדיקט, מסתּמא פֿון דער קראָם קלינגט מען… — און ער האָט אַוועקגעהינקט צו ענטפֿערן. — נו, חנא, — האָט ר’ מאיר געלאָזט זײַן „שליסעלע” אין גאַנג, — כ’ווייס, האָסט ליב צו הערן שיינע געשיכטעס? — פֿון וואַנען ווייסט איר עס?… — כ’זע, ס’איז בײַ דיר אָנגעשריבן אויפֿן שטערן. איז לאָמיר זיך דאָ צוזעצן צום טיש וועל איך דיר דערציילן וועגן דעם וווּנדערלעכן שטיין שמיר… האָסט געהערט וועגן דעם? — ניין… — ווען שלמה המלך האָט געבויט דעם בית־המקדש האָט ער נישט באַנוצט קיין אײַזן צו שפּאַלטן די שטיינער. ער האָט זיך באַנוצט מיטן שמיר, וואָס אַשמדאי, דער מלך פֿון אַלע שדים האָט אים געבראַכט. דאָס איז געווען נישט פּשוט אַ שטיין. ער איז געווען אַזוי שטאַרק און אַזוי האַרט, אַז מ’האָט געקאָנט מיט אים שנײַדן וואָס דו ווילסט… און נאָך: ער איז געווען זייער אַ שיינער — געשטראַלט און געפֿינקלט אויף דער זון, ווי דער טײַערסטער בריליאַנט… — מײַן זיידע האָט אויך אַזאַ שטיין, — האָט דאָס ייִנגעלע זיך דערפֿרייט, — דער זיידע זאָגט, אַז ער איז אַזוי שטאַרק, אַז מע קאָן מיט אים אַפֿילו שנײַדן גלאָז! — האָסטו דעם שטיין, מסתּמא, געזען… — כ’האָב אים אַפֿילו געהאַלטן אַ ביסל אויף מײַן דלאָניע. — האָט זיך באַרימט דאָס ייִנגעלע, — דערנאָך האָט אים דער זיידע באַהאַלטן אין אַ שוואַרץ זעקעלע און געזאָגט, כ’זאָל קיינעם וועגן דעם נישט דערציילן. — און דו האָסט עס, אַוודאַי, קיינעם נישט דערציילט, אַיאָ? דער קליינער האָט אַ הייב געטאָן די אַקסלען, ווי געוואָלט עפּעס פֿון זיי אָפּטרייסלען. ער האָט כיטרע אַ קוק געטאָן אין יענער זײַט, וווּהין זײַן זיידע איז פּריִער אַוועק, און זיך פֿאַרטרוילעך אָנגערופֿן: — נאָר דעם טאַטן… יאָ, נישט אומזיסט האָבן אונדזערע חכמים געטענהט, אַז אַ סוד טאָר מען, קודם־כּל, נישט פֿאַרטרויען אַ פֿרײַנד און אַ שותּף אינעם געשעפֿט, דער אייגענער פֿרוי, און אַ קינד! מיט אַ שותּף קאָן מען זיך צעקריגן, און ווערן פֿון פֿרײַנד — שׂונאים, וועט ער דיך מסרן; די פֿרוי, אַז ס’געשעט מיטן מאַן אַ צרה, הייבט זי אָן גוואַלדעווען, און פּלאַפּלט אויס דעם סוד. נו, און אַ קינד… קינדער האָבן ליב זיך צו באַרימען, כאַפּן זיי זיך אַרויס מיט אַן איבעריק וואָרט. — יאָ, דײַן טאַטע… — האָט ר’ מאיר זיך אַ רגע פֿאַרטראַכט, — כ’וויל טאַקע פֿרעגן בײַ דיר, ווי אַזוי האָט ער זיך צעבראָכן דעם פֿוס? — ער איז געפֿאַלן פֿונעם לייטער. — וואָס האָט ער פּלוצעם געדאַרפֿט קריכן אויפֿן לייטער? — ר’האָט געוואָלט אַרײַנדרייען אַ נײַ לעמפּעלע אויפֿן לאַמטערן. ס’האָט זיך דערהערט דער קלאַפּ פֿון ר’ משה־אַהרונס שטעקן, און אין אַ סעקונדע אַרום האָט ער זיך אַליין אַרײַנגעשטעלט אינעם אייבערשטן צימער. ער האָט אויסגעזען באַזאָרגט נאָכן טעלעפֿאָן־שמועס, און איז נאָך מיט זײַנע געדאַנקען געווען, אַ פּנים, אין דעם פֿאַרטאָן. פֿון דעסטוועגן, דערזען ר’ מאירן, האָט ער זיך גיך איבערגעשלאָסן, און זיך אומגעקערט צו זײַן פֿאַרפֿאַלענעם אוצר. — נו, אָט, — האָט ער ווי אונטרעגעצויגן עפּעס אַן אייגענעם סך־הכּל, — האָט איר שוין געזען אויך דאָס אָרט, וווּ כ’האָב די זאַך געהאַלטן… וואָס נאָך? — טאַקע אַ גוטע פֿראַגע? — האָט ר’ מאיר זיך גוטמוטיק צעשמייכלט, איידער ער האָט ממשיך געווען זײַן רעדן, — מיטן עלטסטן און ייִנגסטן ייִד פֿון דעם הויז האָב איך זיך שוין באַקענט, וואָלט איר געוואָלט אויך זען אײַער איידעם… — ער איז דאָרט בײַ זיך, — האָט נישט מיט גרויס חשק זיך אָפּגערופֿן דער אַלטער. — וואָס האָט אים פּלוצעם אַ שטופּ געטאָן צו קריכן צו דער סטעליע, ווייס איך נישט. זינט מיר וווינען אין איין הויז, האָט ער זיך נאָך צו קיין זאַך נישט צוגערירט, און דאָ נאַט אײַך — אַרויף צו בײַטן אַ לעמפּעלע… דער אַלטער האָט זיך געבייזערט; ס’איז קלאָר געווען, אַז מיטן איידעם לאַדיעט ער נישט. — חנאלע, — האָט ער זיך שוין רויִקער אָנגערופֿן צום אייניקל, — ווײַז ר’ מאירן, וווּ דײַן טאַטע ליגט. און קום באַלד אַראָפּ… דער קליינער האָט מיט חשק געפֿאָלגט דעם זיידן און זיך געלאָזט צו די טרעפּ. ר’ משה־אַהרון האָט אָבער פֿאַרהאַלטן אויף אַ רגע זײַן גאַסט: — איר פֿאַרשטייט, אַוודאי, — האָט ער שטיל אַ זאָג געטאָן, — ער דאַרף נישט וויסן, פֿאַר וואָס איר זײַט דאָ… — זאָרגט זיך נישט, ר’ משה־אַהרון, כ’וועל שוין געפֿינען אַ תּירוץ. חוץ אַלע, שוין דערמאָנטע מעלות, מוז אַ דעטעקטיוו, אַפֿילו אָן אַ ליצענץ, זײַן אַ שטיקל אַרטיסט און אַ שטיקל ליגנער, אַנדערש איז שווער אָנצוקומען צום אמת. ווי זאָגט מען: שקר לטובֿת איז אַ האַלבע מיצווה. זיך אָפּגעשטעלט בײַ דער טיר, צו וועלכער דאָס ייִנגעלע האָט אים צוגעפֿירט, האָט ר’ מאיר אין איר אַ קלאַפּ געטאָן. נישט געוואַרט מע זאָל אים ענטפֿערן, האָט ער אַ דריי געטאָן דאָס קײַלעכדיקע מעשענע הענטל פֿון דער טיר און זי לײַכט אַ שטופּ געטאָן. אַ יונגערמאַן, מיט אַ בלייך מאָגער פּנים איז ממש אײַנגעוואַקסן געוואָרן אין אַ שוואַרצן ליידערנעם פֿאָטעל; די מאַסיווע זאַך האָט אײַנגעשלונגען זײַן שמאָלן קערפּער, און געלאָזט שטעקן נאָר איין פֿוס, באַהאַלטן אין אַ גיפּסענעם באַנדאַזש, ענלעך צו פֿוטליאַר, וואָס האָט גערוט אויף אַ נידעריק ווייך בענקעלע אויך פֿון שוואַרצן לעדער. אין די הענט האָט ער געהאַלטן אַ טעשל קאָרטן און זיי פֿלינק איבערגעקליבן. דערזען דעם אומפֿאַרבעטענעם גאַסט האָט ער זיך פֿאַרחידושט; נאָר אין זײַן בליק האָט ר’ מאיר אויפֿגעכאַפּט עפּעס מער ווי אַ חידוש — אַן אָנגעשראָקנקייט. — ווער זײַט איר? — האָט נערוועז געפֿרעגט דער יונגערמאַן, — וואָס דאַרפֿט איר דאָ? ר’ מאיר האָט רויִק געענטפֿערט אויף ביידע זײַנע פֿראַגעס: — מײַן נאָמען איז מאיר אָקון, כ’בין אַ פֿאַרזיכערונג־אַגענט און געשיקט געוואָרן פֿון דער פֿאַרזיכערונג־פֿירמע… דעם געליטענעם האָט, אַ פּנים, מער פֿאַראינטערעסירט דער ענטפֿער אויף זײַן צווייטער פֿראַגע, ווײַל ער האָט באַלד ווידער געפֿרעגט: — וואָס ווילן זיי? — אַ קלייניקייט, — האָט אָנגעהויבן דערלקערן ר’ מאיר, ווי ער וואָלט זײַן גאַנץ לעבן זיך נאָר פֿאַרנומען מיט פֿאַרזיכערן מענטשן פֿון טויט, קרענק, אומגליקפֿאַלן, גנבֿות, שׂריפֿות, פֿאַרפֿלייצונגען און אַלע צען מכּות, וואָס דער אייבערשטער האָט אָנגעשיקט אויף מצרים, נישט פֿאַר ייִדישע קינדער געזאָגט געוואָרן. — איך דאַרף זיך נאָר איבערצײַגן, אַז איר האָט זיך באמת צעבראָכן אַ פֿוס, צוליב אַן אומגליקפֿאַל… — איר זעט עס דען נישט, — האָט זיך ביטער צעשמייכלט דער געליטענער, — הלוואַי וואָלט עס געווען אַ ליגן. — איר זײַט טאַקע גערעכט, אײַער צעבראָכן פֿוס איז אַ פֿאַקט פֿאַר זיך. איך דאַרף אָבער איבערצײַגן מײַנע באַלעבאַטים, אַז ס’איז טאַקע געווען אַן אומגליקפֿאַל, נישט קיין סימולאַציע פֿון אַן אומגליקפֿאַל, אַנדערש… — וואָס אַנדערש? — האָט אין די אויגן פֿונעם געליטענען ווידער אַ צאַפּל געטאָן אַן אָנגעשראָקנקייט. — אַנדערש, — איז שוין גרייט געווען בײַ ר’ מאירן דער ענטפֿער, — אַנדערש וועט די פֿירמע נישט אויסצאָלן אײַך די סומע געלט, וואָס עס קומט אײַך… דער יונגערמאַן איז מיטאַמאָל לעבעדיקער געוואָרן. זײַנע פֿינגער האָבן אָנגעהויבן ממש שפּרינגען און טאַנצן מיט די קאָרטן אין איינעם. ר’ מאיר האָט זיך אַזש פֿאַרקוקט אויף זיי. אַזעלכע מאַניפּולאַציעס וואָלט געקאָנט דורכמאַכן אָדער אַ קונצנמאַכער, אָדער אַן עכטער קאָרטנשפּילער. — כ’וועל אײַך דערציילן אַלץ ווי ס’איז געווען, מיט אַלע פּיטשעווקעס, — האָבן זײַנע ביינערדיקע אַקסלען זיך אָפּגעריסן פֿונעם פֿאָטעל־ווענטל און זיך אַ צי געטאָן אַנטקעגן ר’ מאירן. — איר זעט אָט דעם לאַמטערן, האָט דאָרט איבערגעברענט אַ לעמפּעלע… ר’ מאיר האָט אויפֿגעהויבן דעם קאָפּ צו דער סטעליע. זײַן בליק האָט זיך דורכגעריסן דורך קייטעלעך געשליפֿענע קרישטאָלן אויפֿן לאַמטערן צו די דרײַ שמאָל־שפּיציקע לעמפּעלעך, אַרײַנגעדרייט אין פּאָרצעלאַן־טעצעלעך. — אַ שיינע זאַך, — האָט אָפּגעשאַצט ר’ מאיר, — כ’שטעל זיך פֿאָר ווי דער לאַמטערן שײַנט און גלאַנצט, ווען ער איז אָנגעצונדן. — צינדט אים טאַקע אָן, וועט איר זען, אַז אַלע דרײַ לעמפּעלעך ברענען, — האָט ר’ משה־אַהרונס איידעם שיִער נישט אויסגעשריִען זײַן גרעסטן אַרגומענט. ר’ מאיר האָט עס מיט גרייטקייט געטאָן און דער לאַמטערן האָט אויפֿגעלויכטן מיט דער גאַנצער קראַפֿט פֿון עלעקטרישער שײַן, וואָס האָט זיך צעגאָסן איבער דער סטעליע מיט טויזנטער שפּרענקלענדיקע שטראַלן. — ווי מיינט איר, — האָט דער געליטענער יונגערמאַן געפֿרעגט, — וויפֿל קען איך באַקומען קאָמפּענסאַציע פֿאַר מײַן צעבראָכענעם פֿוס? ר’ מאיר האָט נישט־ווילנדיק איבערגעפֿירט זײַן בליק פֿונעם ברענענדיקן לאַמטערן צו דעם בלייכן פּאַרשוין. — ס’איז נאָך דערווײַל פֿרי אָפּצושאַצן… — האָט ער שטיל געענטפֿערט און געפֿרעגט, אָנווײַזנדיק אויפֿן לייטער, וואָס איז געשטאַנען אָנגעשפּאַרט אין אַ שאַפֿע, — און אָט אויף דעם לייטער, הייסט עס, האָט איר אַרויפֿגעקלעטערט צו דער סטעליע? — ריכטיק… דער רוח זאָל אים נעמען! דער קאָפּ האָט זיך מיר פּלוצעם פֿאַרדרייט… — זאָגט מיר, טײַערער, און וווּ איז דאָס לעמפּעלע? — וואָס זשע, איר זעט דען נישט? עס ברענט בײַגלײַך מיט אַנדערע… — כ’מיין, דאָס לעמפּעלע, וואָס איז איבערגעברענט געוואָרן? די אויגן בײַם פּאַרשוין האָבן אָנגעהויבן לויפֿן איבערן צימער, ווי געוואָלט אָפּזוכן די זאַך, וואָס האָט פּלוצעם אַזוי אויסגעפֿעלט דעם פֿאַרזיכערונג־אַגענט. — כ’ווייס?… ס’איז מיר נישט געלעגן דער קאָפּ צו דעם לעמפּעלע, — האָט ער אָנגעהויבן גיך איבערקלײַבן ווערטער, ווי פֿריִער די קאָרטן, — מסתּמא האָט מען עס אַרויסגעוואָרפֿן, אָדער… ס’האָט זיך געקאָנט צעברעכן, כ’בין דאָך געפֿאַלן פֿון אַזאַ הייך… — נו, אַוודאי, ס’איז מיר גאָר נישט אײַנגעפֿאַלן… באַרויִקט זיך, ס’איז נישט גוט זיך צו נערווירן אין אײַער צושטאַנד… כ’וועל טאַקע אַזוי פֿאָרשרײַבן אין מײַן באַריכט… דער פּלוצעמדיקער אויפֿברויז פֿונעם געליטענעם איז פּונקט אַזוי גיך אײַנגעשטילט געוואָרן, ווי אויסגעפּלאַצט. זײַנע נערוון זײַנען געוויס צעשאָקלט געווען, און נישט נאָר צוליבן פֿאַלן פֿונעם לייטער. — ווי האָט איר געזאָגט, הייסט איר? — האָט ער געפֿרעגט. — מאיר אָקון… — אָקון? — יאָ, ס’איז אַזאַ פֿיש, „פּערטש” אויף ענגליש… — האָט דערקלערט ר’ מאיר און צוגעגעבן, ס’זאָל זײַן קלאָר ביזן סוף, — אַ ווילדער פֿיש, וואָס כאַפּט און פֿרעסט קליינע נאַרישע פֿישלעך. — כ’הער טאַקע אין אײַער לשון אַ פֿרעמדן אַקצענט. — האָט דער יונגערמאַן באַמערקט. זײַנע הענט זײַנען ווידער פֿאַרטאָן געווען מיט די קאָרטן. — אמת, כ’האָב טאַקע אַ שטיקל רוסישן אַקצענט, — האָט צוגעשאָקלט מיטן קאָפּ ר’ מאיר, — נאָר ער שטערט מיר נישט צו זײַן אַ ייִד און דערצו נאָך אַ חסיד. און אויב מיר רעדן שוין פֿון חסידות, איז דאָ צום אָרט צו דערמאָנען די אַלטע מעשׂה וועגן שלמה המלך און אַשמדאַי, דעם הערשער איבער אַלע שדים… — איר זײַט אַ מאָדנער ייִד, מיסטער אָקון, כ’בין שוין זאַט פֿון די מעשׂיות פֿון מײַן שווער, הייבט איר איצט אָן צו דערציילן מיר אײַערע מעשׂיות… — ס’איז נישט פּשוט אַ מעשׂה, — האָט ר’ מאיר זיך נישט נאָכגעגעבן, — ס’איז אַן אייביקע מעשׂה, ווי אייביק איז די חכמה גופֿא… איז אָט, דער דאָזיקער אַשמדאַי האָט געטראָגן אין זיך אַזאַ כּוח, אַז ער האָט פֿאַרשלײַדערט אונדזער מלך פֿיר הונדערט מײַל ווײַט פֿון ירושלים, און אַליין אָנגעטאָן די בגדי־מלכות, זיך אַרויפֿגעזעצט אויף שלמהס קעניגשטול, אָנגענומען זײַן געשטאַלט, קיינער זאָל אים נישט דערקענען, און אָנגעהויבן פּראַווען מיטן ייִדישן פֿאָלק… ר’ מאיר האָט גערעדט און אין דער זעלבער צײַט געמאָסטן מיט קורצע טריט דעם צימער פֿון איין וואַנט צו אַן אַנדערער. מעגלעך, ער וואָלט עס נישט געטאָן, ווען אין צימער וואָלט געשטאַנען אַ צווייטער פֿאָטעל אָדער כאָטש אַ בענקל. צוריק געשמועסט, האָבן בשעתן גיין הין און קריק זײַנע געדאַנקען געאַרבעט פֿלינקער. — האָט שלמה המלך זיך אַזוי געוואַלגערט און געוואַנדערט פֿון איין שטאָט צו אַ צווייטער, פֿון איין דאָרף צו אַ צווייטן דאָרף ביז ער איז, סוף־כּל־סוף, אָנגעקומען צוריק אין ירושלים. זיך געשטעלט פֿאַרן סנהדרין, האָט ער אויסגעשריִען: „אַני שלמה המלך!” — האָבן די זיבעציק זקנים אַ קוק געטאָן אויף אים, ווי ער זעט אויס פֿאַרשמוציקט, אָפּגעריסן, אָפּגעשמיסן, באָרוועסערהייט, — און אים געזאָגט: „נאָר איין שלמה זיצט אינעם קעניגלעכן פּאַלאַץ אויף זײַן קעניגלעכער שטול, און דו האָסט זיך אײַנגערעדט אַ משוגעת אין קאָפּ!” גיט זיי שלמה אַן עצה: „גייט אַרײַן בײַ נאַכט אין חדר, וווּ ער שלאָפֿט, און שיט אָן איבערן דיל דינעם זאַמד”… — פֿאַר וואָס האָט ער אַזוי געזאָגט? — איז שוין פֿאַרכאַפּט געוואָרן מיט דער מעשׂה דער יונגערמאַן. — אַ גוטע פֿראַגע… ווײַל דער אַשמדאַי האָט נאָר איין זאַך נישט געקענט ענדערן אין שלמה המלכס געשטאַלט, דהײַנו: די פֿיס זײַנען בײַ אים געבליבן הינערשע, ווי בײַ אַלע שדים. פֿלעגט ער דעם גאַנצן טאָג טראָגן לאַנגע זאָקן. אַז די זקנים האָבן געפֿאָלגט שלמהס עצה, האָבן זיי אין דער פֿרי דערזען אויפֿן זאַמד פֿרישע שפּורן פֿון הינערשע פֿיס… ר’ מאיר האָט פֿאַרענדיקט זײַן מעשׂה מיט אַ פּסוק פֿון תּנך: — חכמת אָדם תּאיר פּניו, — די קלוגשאַפֿט פֿון אַ מענטשן פֿאַרשײַנט זײַן געזיכט. ער האָט זיך אָפּגעשטעלט אַקוראַט לעבן דעם בענקעלע, אויף וועלכן ס’האָט גערוט דער צעבראָכענער פֿוס. מ’וואָלט געקאָנט מיינען, אַז איצט וועט ר’ מאיר „עפֿענען” דעם גיפּסענעם פֿוטליאַר און ס’וועט זיך אַנטפּלעקן, אַז דער פֿוס איז בײַם פּאַרשוין נישט קיין מענטשלעכער, נאָר אַ הינערשער. זעט אויס, אַז ר’ מאירס פּנים האָט קיין בעסערן פּסק נישט אויסגעדריקט. דער געליטענער האָט אַפֿילו אַ פֿרעג געטאָן: — וואָס זשע מיינט די גאַנצע מעשׂה? — עס מיינט, — האָט זיך צו אים אָנגעבויגן ר’ מאיר, און אַרײַנגעזאָגט אים גלײַך אין פּנים אַרײַן: — עס מיינט, אַז דו ביסט אַ גנבֿ! ער האָט אָנגעוויזן מיטן פֿינגער אויפֿן קרישטאָלענעם לאַמטערן, וואָס פֿון זײַן ליכט האָט זיך איבער דער סטעליע, ווי אָפּגעשטעמפּלט אַ שײַנענדיקע רויז. אַלע בלומען־בלעטלעך, פֿון איין גרייס און פֿאָרעם, זײַנען אָנגעסיליעט געווען אויף לאַנגע, דינע שטראַלן. בלויז איין שטראַל — העלער און דורכזיכטיקער פֿון אַלע — האָט זיך אויסגעטיילט פֿון דעם סימעטרישן קינסטלעכן געמעל, ווי געוואָלט באַטאָנען זײַן אַנדערשקייט און אמתדיקייט. — נישט קיין לעמפּעלע האָסטו געוואָלט בײַטן, — האָט זיך געהערט ר’ מאירס האַרט קול, — האָסט דאָרט באַהאַלטן די גנבֿה. יאָ, ביסט נישט קיין נאַר, צווישן די קרישטאָלענע צאַצקעס איז לײַכטער צו באַהאַלטן אַ דימענט; איין קליינקייט, די עכטקייט איז נישט צו פֿאַרשטעלן און נישט אויסבאַהאַלטן — זי שטראַלט סײַ־ווי אַרויס… מיט פֿעסטע טריט איז ער צוגעגאַנגען צום לייטער און אים צעשטעלט אונטערן לאַמטערן. דער צימער האָט טאַקע געהאַט אַ הויכע סטעליע, פֿון דעסטוועגן, אַז מע ווייסט צוליב וואָס מע קלעטערט אַרויף, איז קיין שום הייך נישט שרעקלעך. דער „היימישער בלש”, ר’ מאיר אָקון האָט זײַן שפּיץ־ציל דערגרייכט שוין נאָכן פֿערטן טרעפּל. און דאָס איז געווען נישט נאָר דער דימענט אַליין, וואָס דער גנבֿ האָט אים באַהאַלטן אין איינעם פֿון די דרײַ פּאַרצעלײַענע טעצעלעך; ר’ מאיר האָט געזען אין דעם שיינעם טײַערן שטיין אַ זכות אויף זײַן אַרבעט. דער יונגערמאַן האָט געכליפּעט, צעשמירנדיק איבערן פּנים און זײַן שיטער בערדל די טרערן און סמאַרק, געהאַלטן אין איין איבערחזרן: „כ’האָב פֿאַרשפּילט אַ סך געלט… כ’מוז אומקערן דעם חובֿ…” — ר’ מאיר האָט אים איבערגעשלאָגן: — דאָס איז שוין נישט מײַן עסק… וועסט עס דערקלערן דײַן שווער, דער קראַנקער פֿרוי און דײַן זון חנאלע… זיך אַראָפּגעלאָזט אויפֿן ערשטן גאָרן, האָט ר’ מאיר געטראָפֿן זיצן דעם אַלטן מוכר־ספֿרימניק, ר’ משה־אַהרון, בײַם טיש איבער אַן אָפֿענעם ספֿר. דערזען ר’ מאירן האָט ער אויפֿגעהויבן צו אים דעם קאָפּ. אין זײַנע אויגן איז געשטאַנען אַ טיפֿער טרויער, ווי ער וואָלט ערשט איבערגעלייענט די ווערטער פֿון „תהילים”: „לדור אליך יהוה נפֿשי אשא: צו דיר, גאָט, הייב איך אויף מײַן זעל. מײַן גאָט, אויף דיר פֿאַרזיכער איך מיך, לאָמיך נישט פֿאַרשעמט ווערן, זאָלן נישט קוועלן אויף מיר מײַנע פֿײַנט…” אַהיים האָט זיך ר’ מאיר אומגעקערט, ווען ס’האָט שוין אָנגעהויבן צו ביסלעך טונקל ווערן. די זון האָט זיך געזעגנט מיטן טאָג אָן חשק. דער „היימישער בלש” האָט זיך צוגעאײַלט נישט צו פֿאַרשפּעטיקן צו דאַווענען מינחה. מיטאַמאָל האָט ער זיך צו זיך אַליין צעשמייכלט, זיך דערמאָנט, ווי ער האָט הײַנט געשפּילט די ראָלע פֿון אַ פֿאַרזיכערונג־אַגענט. „ס’האָט זיך גאָר נישט שלעכט באַקומען, האַ, ר’ מאיר? דער קאַרטיאָזשניק האָט שוין געהאַלטן בײַם ציילן מזומן, וואָס ער וועט באַקומען פֿון דער פֿאַרזיכערונג־פֿירמע, יאָלד… כ’דאַרף עס דערציילן מײַן פּלוניתטע, זאָל זי אויך אַ ביסל לאַכן…” Share On Facebook Twitter Permalink | | Share | Email | Print Top Stories Back to The Yiddish Daily Forward welcomes reader comments in order to promote thoughtful discussion on issues of importance to the Jewish community. In the interest of maintaining a civil forum, The Yiddish Daily Forwardrequires that all commenters be appropriately respectful toward our writers, other commenters and the subjects of the articles. Vigorous debate and reasoned critique are welcome; name-calling and personal invective are not. While we generally do not seek to edit or actively moderate comments, our spam filter prevents most links and certain key words from being posted and The Yiddish Daily Forward reserves the right to remove comments for any reason. '); //j171('#IDCNavGuest2 > div').append(j171('#IDCNavList')); //j171('.idc-loginbtn_intensedebate, .idc-loginbtn_twitter').text(''); $('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0) > a').text('זײַט דער ערשטער אַרויפֿצושטעלן אַ באַמערקונג.'); $('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0)').children('a').wrap(' '); $('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0)').replaceWith(function(){return $(this).children('div');}); $('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0) > a').before(' עס זענען נאָך נישט קיין באַמערקונגען. '); $('#IDCommentsNoCommentsDiv').css({"text-align":"left", "direction":"ltr"}); /* $('#IDCommentPopupInner > div:eq(0) > p').on('load', function() { $('#IDCommentPopupInner > div:eq(0) > p').text('To post a comment, please login or enter your name and email address'); }); */ $('#IDNewThreadSubmitLI > a > span.idc-r > strong').text('שיקט'); //$('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0)').replaceWith(function(){return $(this).children('a').wrap(' ');}); //$('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0)').replaceWith(function(){return $(this).children('a').before('זײַט דער ערשטער אַרויפֿצושטעלן אַ באַמערקונג. ').wrap(' ');}).css({"text-align":"right", "direction":"rtl"}); } else { $(setTimeout(yiddishcomments, 3000)); } return; }

צום באַדויערן, ווערט אַלץ ווייניקער מענטשן פֿון מײַן דור, אָדער ווי מע רופֿט עס וויסנשאַפֿטלעך, רעספּאָנדענטן, וואָס קענען ייִדיש פֿון דער היים. שוין אָפּגערעדט, אַז נאָכן קראַך פֿונעם סאָוועטן־פֿאַרבאַנד בכלל און בפֿרט נאָך דער גרויסער עמיגראַציע אין די אָנהייב 1990ער יאָרן האָבן די ייִדן פֿאַרלוירן זייער ביסל היימישן דיאַלעקטיש־באַפֿאַרבטן מאַמע־לשון, אַרײַנפֿאַלנדיק אינעם שמעלצטאָפּ פֿון עבֿריתּ, ענגליש אָדער דײַטש. איך וועל זיך באַמיִען ווײַטער צו באַטראַכטן די רשימה ווערטער, אויסגעקליבן פֿאַרן הײַנטיקן נומער, אויפֿן סמך פֿון מײַן סבֿיבֿה און מײַן טאַטע־מאַמעס היים. איך האָב ביז אַהער קיין מאָל נישט געהערט און נישט געטראָפֿן בשעתן לייענען דאָס וואָרט „באַגנע‟. אין בעלץ, באַרימט מיט בלאָטעס, האָט מען געניצט — „בלאָטע‟, נישט באַגנע. פֿון דעסטוועגן, קאָן מען אינעם ייִדישן וואָקאַבולאַר געפֿינען דאָס אוקראַיִניש־אָפּשטאַמיק וואָרט באַגנע (אויף אוקראַיִניש — באַגנאָ), וואָס מיינט, „בלאָטע‟. איך געדענק פֿון די קינדער־יאָרן, אַז מײַן מאַמע פֿלעגט זייער שיין אויסנייען גאַנצע בילדער מיט פֿאַרשיידנקאָליריקן באַוול „מולינע‟. אַזוי האָט זי די באַוולען גערופֿן מיטן פֿראַנצייזישן וואָרט mouline. מעגלעך, דאָס ערשטע פֿראַצייזישע וואָרט, וואָס כ׳האָב אויסגעלערנט, נישט וויסנדיק, אַז ס׳איז פֿראַנצייזיש. און נאָך: אויף אונדזער ייִדיש האָט מען דאָס וואָרט „באַוול‟ אַרויסגערעדט מיט אַ „מ‟ אין מיטן — באַמוול, ווי דעם ייִדישן נאָמען זאַמוול. אויף אוקראַיִניש קלינגט עס ווי „באַוואָווניאַ‟. פֿון אוקראַיִניש איז אין ייִדיש אַרײַן דאָס מאכל און דער נאָמען פֿונעם מאכל — באָטווינע (באָטווינאַ, אוקר.), — אַזוי רופֿט מען אין אוקראַיִנע אַ קאַלטן באָרשט. בײַ אונדז אין מאָלדאַוויע האָט מען אַזאַ באָרשט געמאַכט פֿון שטשאַוו(יי), קאַרטאָפֿל, רײַז, האַרטע אייער און געקאָכט אויף קלײַען־קוואַס. זומער־צײַט, אין די הייסע טעג איז קיין בעסער מאַכן ווי אַ קאַלטער גרינער באָרשט — נישטאָ. באָטשאַן דעם גרויסן ווײַסן פֿויגל מיט שוואַרצע פֿעדערן אויף די פֿליגלען איז זייער גרינג צו דערקענען. אין די דערפֿער פֿון אוקראַיִנע און אין מאָלדאָווע קאָן מען זען זײַן נעסט, געמאַכט אויף אַ טעלעגראַף־סלופּ, אָדער אויף אַ דאַך. אין ייִדיש רופֿט מען דעם פֿויגל „באָטשאַן‟, ווי אויף אוקראַיִניש, זעלטענער, „שטאָרק‟ — פֿון דײַטש. בײַ אונדז אין דער היים האָט מען דעם פֿויגל גערופֿן „קוקעסטירקע‟, ווי די בעסאַראַבער פּויערים האָבן אים גערופֿן. אין פֿאָלקלאָר בײַ פֿאַרשיידענע פֿעלקער איז פֿאַרשפּרייט די מעשׂה, אַז דעם ערשט־געבוירן קינד געפֿינט מען אין קרויט, וואָס דער באָטשאַן האָט אַהין געבראַכט מיט זײַן לאַנגן שנאָבל. און איצט לאָמיר אַ בלעטער טאָן די לידערזאַמלונג „דאָס אייביקע פֿײַער‟ פֿונעם פּאָעט מאָטל גרוביאַן (1909־1972), אַ געבוירענער אינעם אוקראַיִנישן שטעטל סאָקאָליווקאַ.

* רבי יוסף משה דוב - פירער פונעם נעצווערק פון צאנזער ישיבות, האט געהייראט מרת שרה לאה , די טאכטער פון זיין פעטער הרב אשר אנשיל לעמבערגר פון [[מאקאווא (הויף)|מאקאווא אלעד-נתניה]] (איידעם ביי רבי שמואל אונסדארפער). **טאכטער , מרת רחל פייגא , די ווייב פון ר' משה נתן נטע היילפרין, זון פון ר' יעקב היילפרין (איידעם פון ר' מנחם מנדלמענדל לעמברגערלעמבערגער פון מאקוואמאקאווא ירושלים), זון פון ר' יצחק אריה לייביש הייפריןהיילפרין (איידעם פון ר' שמואל אונסדראפער), זון פון ר' [[אלחנן היילפרין]] **ר' יקותיאל יהודה, האט געהייראט מרת חנה רייזל , די טאכטער פון ר' איתמר ראזנבוים, רב פון קרעטשניף אין בני ברק, זון פון קרעטשניפער רבי פון רחובות און איידעם פון ר' נפתלי ראובן קארנרייך , דער קאסאבערקאסאווער רבי פון תל ציון **זון, ר׳ מאיר נתן נטע , האט געהייראט מרת פערל מירל בריינא , א טאכטער פון ר' אפרים אהרן לעמבערגער, זון פון ר' אברהם יחיאל פון מאקווא בני ברק און איידעם פון ר'רבי [[שמואל יעקב קאהן]], דער תולדות אברהם יצחק רבי. * רבי אברהם - ראש פון די צאנזער יונגעלייט חבורות און משפיע אין דער ישיבה קטנה אין קרית צאנז, נתניה. ער האט געהייראט מרת נחמה אסתר , א טאכטער פון רבי אברהם שלום ישכר ליפשיץ-האלבערשטאם פון [[סטראפקאוו (הויף)|סטראפקאוו]]. * רבי מאיר משולם, האט געהייראט מרת ברכה, טאכטער פון זיין פעטער הרב יעקב אליהו אונסדארפער.{{הערה|‏{{ynet|קובי נחשוני|חתונת ענק בעולם החסידי: 19 אלף מנות לאורחים|‏3800435|[[4טן אקטאבער]] [[2009]]|}}}}

מיר וועלן שטענדיק נאָכגיין דעם באַגריף פון "שעם-באזירט, דינסט-אָריענטיד", קאַנטיניואַסלי פֿאַרבעסערן פּראָדוקט קוואַליטעט און דינסט לעוועלס, און שטעלן די אינטערעסן פון קאַסטאַמערז ערשטער. אין דער זעלביקער צייט, מיר וועלן אויך ינוועסטירן מער רעסורסן אין טעכנאָלאָגיע פאָרשונג און אַנטוויקלונג און באַקומען מער פּאַטענץ. אין אַדישאַן, אונדזער פּראָדוקטן האָבן "CE" סערטאַפאַקיישאַן און זענען געשאפן אין לויט מיט "GMP" רעקווירעמענץ."3 ק" סערטאַפאַקיישאַן, "יסאָ", "קסאַ", אאז"ו ו קענען אַלע באַפרידיקן קאַסטאַמערז. אַליינד מאַשינערי זשעדזשיאַנג אַליינד טעכנאָלאָגיע קאָו, לטד די פירמע פאָוקיסיז אויף שנייַדער-געמאכט ינאַגרייטיד סאַלושאַנז פֿאַר יעדער קונה, פּראַוויידינג יעדער קונה מיט באַפרידיקנדיק קוואַליטעט פּראָדוקטן און עפעקטיוו באַדינונגס.

קישקעריש (אונגאַריש: Kiskőrös, דײַטש: Körösch) איז א שטעטל אין אונגארן, 100 ק"מ דרום פון בודאפעסט און 77 ק״מ מערב פון סעגעד. אין יאר 1900 האבן געוואוינט אין קישקעריש אומגעפער 400 אידן.‏[1] דער רב דארטן איז געווען הרב דוב לעבלאוויטש, אבער עס איז נישט געווען צו קיין אידיש שטעטל און בפרט איז דארט כמעט נישט געווען קיין חסידישע אידן. עס געפינט זיך 25 ק"מ צפון־מערב פון קישקונהאלאש. עס האט דארט געוואוינט ביז הארט פארן קריג הרב לוי יצחק יאזעפאוויטש וואס האט דאן פארן קריג געדארפט ווערן אויפגענומען אלס דיין אין בודאפעשט; נאכן קריג איז ער געווארן רב אין דער דאבזי גאס 7-9 שול, וואס דאס האט אין די ראטן פארבאנד לענדער געהייסן אן איינגעשטעלטער ביי דער רעגירונג און מען האט דערפאר באקומען פרייע געזונט דעקונג און א געהאלט, ווי אויך איז ער געווען דער משגיח מטעם דעם בית דין אין בודאפעשט אויף דער השגחה פון דעם היינטיגן באקאנטן אונגערישן בראנפן (פלוימען פאלינקע) פון דער צוואק Zwack פירמע. אונטער די קאמוניסטן האט דאס געהערט פאר דער רעגירונג און ממילא האט דער שטאטישער בי"ד געהאט די אויסשליסליכע בעלות אויף די השגחות מטעם דער רעגירונג. נאכן קריג האט געדינט אין קישקעריש אלס שוחט און רעגירונג-רב הרב בנציון איצקאוויטש, שפעטערדיגער מנהל אין תלמוד תורה יטב לב אין ירושלים.

זכרון יעקב און איז א לאקאלער ראט אין דער חיפה דיסטריקט אין ישראל. זיין יורידיקציע איז איבער א שטח פון 32,000 דונאם. ער איז אמאל געווען א דארף אזא וואס הייסט א מושבה. אין יאר 1950 איז ער געווארן א לאקאלער ראט. ער געפינט זיך 35 ק"מ דרום פון חיפה, און צען מינוט צו פארן אין דער בנימינה באן סטאנציע. בריכת בנימין אין זכרון יעקב, קוקנדיג אויף דער המייסדים גאס מדרחוב רח' המייסדים קאארדינאטן: 32°34′15″N 34°57′06″E / 32.57083°N 34.95167°E / 32.57083; 34.95167 היסטאריערעדאַקטירן דאס דארף זכרון יעקב איז געגרינדעט געווארן כ"ה כסלו ה'תרמ"ג דורך יידן פון דער חובבי ציון באוועגונג וואס האבן עמיגרירט פון רומעניע. די ערשטע קאלאניסטן זענען אנגעקומען פון רומעניע אין דער שיף "טאטיס" וואס האט געברענגט 228 יידן. דאס דארף איז געגרינדעט געווארן אין א געגנט וואס הייסט "זאמארין" אויף אראביש. די ערשטע איינוואוינער האבן געהאט אסאך שוועריגקייטן ביז באראן ראטשילד האט זיי גענומען אונטער זיין פליגל, און ער האט א נאמען געגעבן דאס דארף "זכרון יעקב" לזכר זיין פאטער. באראן ראטשילד האט אויפגעבויט דאס דארף און האט געהאלפן די פארמערס איינפלאנצן וויינגארטנס. ער האט אויך אויפגעשטעלט א גרויסן קעלטער. די ערשטע וויינגארטנס האבן געליטן פון פילאקסערא און דער באראן האט דערפאר אריינגעברענגט נייע מינים פון וויינשטאקן פון אמעריקע. איינער פון די באוואוסטע איינוואוינערס איז געווען דאקטער הלל יפה וואס האט געפירט א קאמף קעגן דער מאלאריע.

די ידיעות פֿון וואַרשע ווי אויך ייִדישע נײַעס פֿון אַנדערע לענדער איבער דער וועלט, קאָן מען הערן יעדן טאָג אין אונדזער ראַדיאָ־פּראָגראַם „דער פֿאָרווערטס־קול‟. צי איז דער בריווטרעגער געווען אַן אַנטיסעמיט? יוסף ראַב האָט געשטאַמט פֿון קראָקע. ער איז עולה געווען קיין ארץ־ישׂראל פֿאַר דער צווייטער וועלט־מלחמה. די משפּחה זײַנע האָט זיך אַריבערגעצויגן קיין באָבאָוו בשעת דער מלחמה (פֿון דאָרטן שטאַמען טאַקע דער באָבאָווער רבי און זײַנע חסידים) אָבער צום סוף זענען זיי פֿאַרשיקט געוואָרן אויף זייער טויט דורך די דײַטשן. אין יאָר 1945 האָט יוסף ראַב געשריבן אַ פּאָסטקאַרטל צו זיין ברודער אין באָבאָוו. די ידיעות וועגן דעם חורבן זענען שוין אָנגעקומען קיין ארץ־ישׂראל אָבער ראַב האָט געוואָלט פֿאָרט פּראָבירן זיך צו פֿאַרבינדן מיט זײַן משפּחה. דער פּוילישער פּאָסט־באַאַמטער האָט צוריקגעשיקט דאָס פּאָסטקאַרטל קיין פּאַלעסטינע. ער האָט, מסתּמא לויט די פּאָסט־תּקנות, צוגעגעבן אַ סיבה: “Wszyscy Żydzi wywiezieni przez Niemcó.” דהײַנו, אַלע ייִדן זענען דעפּאָרטירט געוואָרן דורך די דײַטשן. אפֿשר האָב איך אַ טעות אָבער מיר דאַכט זיך, אַז דער זאַץ האָט נישט קיין אַנטי־ייִדישע קאָנאָטאַציעס. ער באַשטעטיקט אַ פֿאַקט. דער ישׂראלדיקער זשורנאַליסט וואָס האָט לעצטנס איבערגעגעבן וועגן דעם ענין האָט אָבער צוגעגעבן זיין פּרוש רש״י צו דעם ענין. דער פּוילישער באַאַמטער איז לויט אים געווען אַ קאַלטבלוטיקער אַנטיסעמיט. אין אַן אינטערוויו אויפֿן וועבזײַטל פֿון דער גרויסער ישׂראלדיקער צײַטונג „ידיעות אחרונות”, האָט די טאָכטער פון יוסף ראַב צוגעגעבן אַז זי קען נישט קיין פּויליש אָבער מען האָט איר געגעבן צו פֿאַרשטיין אַז דער זאַץ איז געשריבן געוואָרן אויף זייער אַ גראָבן לשון. דעם אייגענעם טאַטן האָט זי ליידער שוין נישט געקאָנט פֿרעגן ווײַל יוסף ראַב לעבט שוין נישט. ווער סע קוקט אויפֿן אינטערוויו קען לייענען די אויפֿשריפֿט: „ההערה הנבזית של הדואר הפולני — הגרמנים ניקו את כל היהודים”. דאָס הייסט, די פּאָדלע באַמערקונג פֿון דער פּוילישער פּאָסט: „די דײַטשן האָבן גערייניקט (די שטאָט) פֿון אַלע ייִדן”. איז אַזוי. סע קען זײַן אז דער פּוילישער באַאַמטער איז טאַקע געווען אַן אַנטיסעמיט. סע קען אַפֿילו זײַן אז ער האָט זיך געפֿרייט וואָס די דײַטשן האָבן אומגעבראַכט אַלע ייִדן אין באָבאָוו. און אפֿשר נישט. די סאַנדזער שיל ווערט ווידער אויפֿגעלעבט די שילן אין פּוילן האָבן די טעג כּל־המינים באַניצן. אַ קליינער טייל דינען ווײַטער ווי שילן און דער רעשט זענען געוואָרן מוזייען, ביבליאָטעקן, האָטעלן, סופּערמערק און נאָך און נאָך. דערפֿאַר איז דאָס אַ וואַזשנע נאָווינע ווען אַ שיל ווערט צוריק אַ שיל. מיר רעדן דאָ וועגן דער סאַנדזער שיל, אין דרום־פּוילן. פֿון די צען טויזנט סאַנדזער ייִדן פֿאַר דער מלחמה, אַ דריטל פֿון דער באַפֿעלקערונג, זענען נאָכן חורבן געבליבן בלויז 30 ייִדן. די שיל האָט אויפֿגעהערט צו דינען ווי אַ שיל אין יאָר 1942. די דײַטשן האָבן געמאַכט פֿון דער שיל אַ סקלאַד פֿאר זייער מיליטער. נאָך דער מלחמה איז די שיל געוואָרן אַ מלוכישער מוזיי. אַ דאַנק דער פֿונדאַציע „בוני צאַנז” איז דער בנין צוריק געוואָרן אַ שיל. נו, אַ שיל איז נישט קיין שיל אָן אַ ספֿר־תּורה. דאָ האָבן געהאָלפֿן די סאַטמאַרער חסידים וואָס האַלטן זיך, אַז איך האָב נישט קיין טעות, פֿאַר די ממשיכים פֿונעם סאַנדזער רבין, ר׳ אַריה לייב האַלבערשטאַם. צוויי הונדערט סאַטמאַרער חסידים זענען עולה־רגל געווען צום קבֿר פון ר’ אַריה לייב האַלבערשטאַם אויפֿן צאַנדזער בית־עולם. מיטן ספֿר־תּורה אין די הענט זענען זיי געגאַנגען טאַנצנדיק און זינגענדיק אין די סאַנדזער גאַסן צו דער שיל. דאָרט האָט דער סופֿר געשריבן די לעצטע פּאָר ווערטער אויפֿן פּאַרמעט פֿונעם נײַעם ספֿר־תּורה. לויט מײַן חשבון זענען אַוועק 75 יאָר זינט מען האָט געדאַוונט אין דער סאַנדזער שיל. Share On Facebook Twitter די לעצטע אַרטיקלען The Yiddish Daily Forward welcomes reader comments in order to promote thoughtful discussion on issues of importance to the Jewish community. In the interest of maintaining a civil forum, The Yiddish Daily Forwardrequires that all commenters be appropriately respectful toward our writers, other commenters and the subjects of the articles. Vigorous debate and reasoned critique are welcome; name-calling and personal invective are not. While we generally do not seek to edit or actively moderate comments, our spam filter prevents most links and certain key words from being posted and The Yiddish Daily Forward reserves the right to remove comments for any reason. '); //j171('#IDCNavGuest2 > div').append(j171('#IDCNavList')); //j171('.idc-loginbtn_intensedebate, .idc-loginbtn_twitter').text(''); $('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0) > a').text('זײַט דער ערשטער אַרויפֿצושטעלן אַ באַמערקונג.'); $('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0)').children('a').wrap(' '); $('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0)').replaceWith(function(){return $(this).children('div');}); $('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0) > a').before(' עס זענען נאָך נישט קיין באַמערקונגען. '); $('#IDCommentsNoCommentsDiv').css({"text-align":"left", "direction":"ltr"}); /* $('#IDCommentPopupInner > div:eq(0) > p').on('load', function() { $('#IDCommentPopupInner > div:eq(0) > p').text('To post a comment, please login or enter your name and email address'); }); */ $('#IDNewThreadSubmitLI > a > span.idc-r > strong').text('שיקט'); //$('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0)').replaceWith(function(){return $(this).children('a').wrap(' ');}); //$('#IDCommentsNoCommentsDiv > div:eq(0)').replaceWith(function(){return $(this).children('a').before('זײַט דער ערשטער אַרויפֿצושטעלן אַ באַמערקונג. ').wrap(' ');}).css({"text-align":"right", "direction":"rtl"}); } else { $(setTimeout(yiddishcomments, 3000)); } return; }

איבערבליק שנעל דעטאַילס אָרט פון אָריגין: העבעי טשיינאַ מאָדעל נומער: MDR-102 שטריך: סאַסטיינאַבאַל, שנעל טרוקן פאָרעם: קוואַדראַט, רעקטאַנגגיאַלער נוצן: היים אַגע גרופע: דערוואַקסן גרייס: 35 * 75 קם פּראָדוקט נאָמען: מיקראָפיבער באַט טאָוועל סטייל: סטרייפּ באַניץ: שווימערייַ, כייקינג, גיין, ארבעטן, אאז"ו ו וואָג: 80 ג נוצן: מולטי-ציל פונקציע: מולטיפּורפּאָסע רייניקונג מיקראָפיבער שטאָף מאַטעריאַל: 100% פּאַליעסטער, קאָראַל פעל, 340 גפּערם 2 טעקניקס: סאָליד קאָליר צושטעלן א ... ספּרוט סובלימאַטיאָן געדרוקט מיקראָפיבער קייַלעכיק מנהג וואַנע האַנטעך גרייס איבערבליק שנעל דעטאַילס אָרט פון אָריגין: העבעי, טשיינאַ סאָרט נאָמען: מינג דאַ מאָדעל נומער: MDR-100 מאַטעריאַל: פּאַליעסטער / פּאַליאַמייד שטריך: שנעל-טרוקן טעקניקס: וואָווען פאָרעם: קייַלעכיק נוצן: ברעג פּונקט: גרויס מאַנדאַלאַ האַנטעך וואָג: 200-500 גסם קאָליר: קאַסטאַמייזד קאָליר מוסטער אָפּצאָל: פריי מוסטער צייַט: 3-5 טעג קאָליר פאַסטנאַס: 3-4 מיינונג וואַסער אַבזאָרפּשאַן: ין 5 ס Certification: OEKO טעקס נאָרמאַל, סגס פּלאַן: קאַסטאַמייזד פּרינטינג דיזיינז ... טשיינאַ פאַבריק דרויסנדיק ראָזעווע קיוט יינהאָרן מיקראָפיבער גרויס קייַלעכיק ברעג האַנטעך איבערבליק שנעל דעטאַילס מאַטעריאַל: פּאַליעסטער / פּאַליאַמייד מוסטער: פּרינטעד סטיל: קלאָר טיפּ: וואַנע האַנטעך טעקניקס: וואָווען אַגע גרופע: אַלגעמיין פאָרעם: קייַלעכיק נוצן: ברעג שטריך: שנעל-טרוקן סאָרט נאָמען: מינג דאַ אָרט פון אָריגין: העבעי, טשיינאַ מאָדעל נומער : MDR-101 פּונקט: גרויס מאַנדאַלאַ האַנטעך וואָג: 200-500 גסם קאָליר: קאַסטאַמייזד קאָליר מוסטער אָפּצאָל: פריי מוסטער צייַט: 3-5 טעג קאָליר פאַסטנאַס: 3-4 מיינונג וואַסער אַבזאָרפּשאַן: ין 5 ס ... מאָדנע פאַבריק קאַסטאַמייזד גרויס מיקראָפיבער 100% פּאַליעסטער ברעג האַנטעך איבערבליק שנעל דעטאַילס אָרט פון אָריגין: העבעי, טשיינאַ סאָרט נאָמען: מינג דאַ מאָדעל נומער: מדס -100 מאַטעריאַל: פּאַליעסטער שטריך: שנעל טרוקן, מיקראָפיבער ברעג האַנטעך אין טשיינאַ טעקניקס: ניטיד פאָרעם: קוואַדראַט נומער: ברעג האַנטעך פּאַליעסטער האַנטעך וואָג: 200 -500 גסם קאָליר: קאַסטאַמייז מוסטער אָפּצאָל: פריי מוסטער צייַט: 3-5 טעג קאָליר פאַסטנאַס: 4-5 מיינונג וואַסער אַבזאָרפּשאַן: ין 5 ס מאָק: 500 פּקס סערטיפיקאַטיאָן: אָעקאָ טעקס סטאַנדאַרד, סגס פּלאַן: ק ... טשיינאַ סאַפּלייערז אָוווערסייזד כינעזיש געדרוקט האַנטעך סטרייפּט מיקראָפיבער ברעג האַנטעך איבערבליק שנעל דעטאַילס אָרט פון אָריגין: העבעי, טשיינאַ סאָרט נאָמען: מינג דאַ מאָדעל נומער: MDS-101 מאַטעריאַל: פּאַליעסטער / פּאָליאַמידע וואָג: 200-500 גסם קאָליר: קאַסטאַם קאָליר מוסטער אָפּצאָל: פריי מוסטער צייַט: 3-5 טעג קאָליר פאַסטנאַס: 4-5 מיינונג וואַסער אַבזאָרפּשאַן: ין 5 ס סערוויס: ODM OEM סערטאַפאַקיישאַן: OEKO טעקס סטאַנדאַרד, ... עקאָ-פרייַנדלעך סובלימאַטיאָן פּלאַן דיין פּאַליעסטער ברעג טאַולז איבערבליק שנעל דעטאַילס אָרט פון אָריגין: העבעי, טשיינאַ סאָרט נאָמען: מינג דאַ מאָדעל נומער: MDS-105 שטריך: שנעל-טרוקן טעקניקס: וואָווען פאָרעם: קוואַדראַט נומער: פּרינטעד ברעג האַנטעך וואָג: 180-420 גסם אָדער מנהג קאָליר: קאַסטאַמייזד קאָליר מאָק. : 2000 פּקס סערוויס: אָעם / אָדם דיזיין: קאַסטאַמייזד פּרינטינג דיזיינז סערטאַפאַקיישאַן: אָעקאָ טעקס סטאַנדאַרד, סגס מוסטער אָפּצאָל: פריי קאָליר פאַסטנאַס: 3-4 מיינונג לאָגאָ: קאַסטאַמייזד לאָגאָ מאַטעריאַל: 100% פּאָליעסטער פּאַ. 2021 נייַ נוסח כאָולסייל דיזיינער קאַסטאַם געדרוקט 3D סובלימאַטיאָן פאַרביק טערקיש ברעג טאַולז מיט לאָגאָ איבערבליק שנעל דעטאַילס אָרט פון אָריגין: העבעי, טשיינאַ סאָרט נאָמען: מינג דאַ מאָדעל נומער: MDS-106 שטריך: שנעל-טרוקן טעקניקס: וואָווען פאָרעם: קוואַדראַט נומער: פּרינטעד ברעג האַנטעך וואָג: 180-420 גסם אָדער מנהג קאָליר: קאַסטאַמייזד קאָליר מאָק. : 2000 פּקס סערוויס: אָעם / אָדם דיזיין: קאַסטאַמייזד פּרינטינג דיזיינז סערטאַפאַקיישאַן: אָעקאָ טעקס סטאַנדאַרד, סגס מוסטער אָפּצאָל: פריי קאָליר פאַסטנאַס: 3-4 מיינונג לאָגאָ: קאַסטאַמייזד לאָגאָ מאַטעריאַל: 100% פּאָליעסטער פּאַ. פלאַך פּרינטינג קאַסטאַמייזד פאָלדאַבלע ליכט ווייט פּרינטעד ייראָ דאָלאַר מיקראָפיבער ביטש טאַולז איבערבליק שנעל דעטאַילס אָרט פון אָריגין: העבעי, טשיינאַ סאָרט נאָמען: מינג דאַ מאָדעל נומער: MDS-106 שטריך: שנעל-טרוקן טעקניקס: וואָווען פאָרעם: קוואַדראַט נומער: פּרינטעד ברעג האַנטעך וואָג: 180-420 גסם אָדער מנהג קאָליר: קאַסטאַמייזד קאָליר סערוויס : אָעם / אָדם פּלאַן: קאַסטאַמייזד פּרינטינג דיזיינז סערטיפיקאַטיאָן: אָעקאָ טעקס סטאַנדאַרד, סגס מוסטער אָפּצאָל: פריי קאָליר פאַסטנאַס: 3-4 מיינונג לאָגאָ: קאַסטאַמייזד לאָגאָ גרייס: 27 ″ * 54 ″ אָדער קאַסטאַמייזד מאַטע ... טשיינאַ ביליק כאָולסייל ריאַקטיוו דרוקן הייס פּלאַן גורל קאַסטאַמייזד בראַנדיד ברעג האַנטעך פֿאַר גערלז איבערבליק שנעל דעטאַילס אָרט פון אָריגין: העבעי, טשיינאַ סאָרט נאָמען: מינג דאַ מאָדעל נומער: MDS-108 שטריך: שנעל-טרוקן טעקניקס: וואָווען פאָרעם: קוואַדראַט נומער: פּרינטעד ברעג האַנטעך וואָג: 180-420 גסם אָדער מנהג קאָליר: קאַסטאַמייזד קאָליר סערוויס. : אָעם / אָדם פּלאַן: קאַסטאַמייזד פּרינטינג דיזיינז סערטאַפאַקיישאַן: אָעקאָ טעקס סטאַנדאַרט, סגס מוסטער אָפּצאָל: פריי קאָליר פאַסטנאַס: 3-4 מיינונג לאָגאָ: קאַסטאַמייזד לאָגאָ באַניץ: ביטש רייזע ספּאָרטזאַל מאַטעריאַל: 100% פּאָלי ... לייטווייט אַבסאָרבענטל מיקראָפיבער סורף פּרינטעד ביטש טאַולז איבערבליק שנעל דעטאַילס אָרט פון אָריגין: העבעי, טשיינאַ סאָרט נאָמען: מינג דאַ מאָדעל נומער: MDS-109 שטריך: שנעל-טרוקן טעקניקס: וואָווען פאָרעם: קוואַדראַט נומער: פּרינטעד ברעג האַנטעך וואָג: 180-420 גסם אָדער מנהג קאָליר: קאַסטאַמייזד קאָליר מאָק. : 2000 פּקס סערוויס: אָעם / אָדם דיזיין: קאַסטאַמייזד פּרינטינג דיזיינז סערטאַפאַקיישאַן: אָעקאָ טעקס סטאַנדאַרד, סגס מוסטער אָפּצאָל: פריי קאָליר פאַסטנאַס: 3-4 מיינונג לאָגאָ: קאַסטאַמייזד לאָגאָ מאַטעריאַל: 100% פּאָליעסטער פּאַ. ריאַקטיוו דרוקן פּאַליעסטער מיקראָפיבער שטאָף סופּער גרייס קאַנאַדיאַן פאָן ברעג האַנטעך איבערבליק שנעל דעטאַילס אָרט פון אָריגין: העבעי, טשיינאַ סאָרט נאָמען: מינג דאַ מאָדעל נומער: MDS-110 שטריך: שנעל-טרוקן טעקניקס: וואָווען פאָרעם: קוואַדראַט נומער: פּרינטעד ברעג האַנטעך וואָג: 180-420 גסם אָדער מנהג קאָליר: קאַסטאַמייזד קאָליר סערוויס : אָעם / אָדם פּלאַן: קאַסטאַמייזד פּרינטינג דיזיינז סערטיפיקאַטיאָן: אָעקאָ טעקס סטאַנדאַרד, סגס מוסטער אָפּצאָל: פריי קאָליר פאַסטנאַס: 3-4 מיינונג לאָגאָ: קאַסטאַמייזד לאָגאָ גרייס: 27 ″ * 54 ″ אָדער קאַסטאַמייזד מאַטע ... אָעם סובלימאַטיאָן געדרוקט פוטבאָל מאַנשאַפֿט ספּאָרט פוסבאָל ברעג האַנטעך מנהג לאָגאָ וואַנע האַנטעך איבערבליק שנעל דעטאַילס אָרט פון אָריגין: העבעי, טשיינאַ סאָרט נאָמען: מינג דאַ מאָדעל נומער: MDS-111 שטריך: שנעל-טרוקן טעקניקס: וואָווען פאָרעם: קוואַדראַט נומער: פּרינטעד ברעג האַנטעך וואָג: 180-420 גסם אָדער מנהג קאָליר: קאַסטאַמייזד קאָליר סערוויס : אָעם / אָדם פּלאַן: קאַסטאַמייזד פּרינטינג דיזיינז סערטיפיקאַטיאָן: אָעקאָ טעקס סטאַנדאַרד, סגס מוסטער אָפּצאָל: פריי קאָליר פאַסטנאַס: 3-4 מיינונג לאָגאָ: קאַסטאַמייזד לאָגאָ גרייס: 27 ″ * 54 ″ אָדער קאַסטאַמייזד מאַטע ...

מסתּמא זייַנען פֿאַראַן אויף דער וועלט ניט קיין סך יחידי-סגולה, וועלכע ס׳איז באַשערט אָנצינדן נאָך זיך אַ פֿלאַם אין די הערצער פֿון זייערע פֿרייַנד און נאָכפֿאָלגער, איבערלאָזן די גייַסטיקע ליכט און דערהויבנקייט אין די נשמות פֿון זייערע תּלמידים, אויפֿברויזן דעם זכּרון און דאָס געמיט אַפֿילו אַ סך יאָרן נאָך זייער אַוועקגיין אין דער אייביקייט. בלי-ספֿק, צווישן אַזעלכע אייַנדרוקספֿולע פּערזענלעכקייטן איז געווען מייַן מורי-ורבי פּראָפֿעסאָר גרשון ווייַנער, וואָס זײַן 100סטער יובֿל פֿאַלט אויס אויפֿן חודש אַפּריל 2022. ניט איין מאָל האָב איך געטראַכט: איך האָב דאָך געהאַט אין לעבן אַ סך לערערס, גענאַשט פֿון זיי וויסן מיט טעלער און מיט לעפֿל, האַלט זיי אין מייַן זכּרון, אָבער גרשון ווייַנער איז צווישן זיי דער איינציקער, אין וועמען איך דערמאָן זיך טאָג אויס, טאָג אייַן, וועמען איך הער ניט אויף ציטירן אויף יעדן שריט און טריט, וועמענס געשטאַַלט לעבט תּמיד אין מייַן האַרצן, וועמענס קול קלינגט אין מײַנע אויערן, ניט בלויז דאָָס קול, נאָר אַפֿילו די אינטאָנאַציע. דערבייַ שטעלט זיך די פֿראַגע: מיט וואָס האָט ער מיך אַזוי „געכאַפּט‟? דער ענטפֿער אויף דער דאָזיקער פֿראַגע איז אַ קאָמפּליצירטער און ניט קיין איינדייַטיקער, ווייַל ווייַַנער אַליין איז באַַשטאַנען פֿון אַ סך ווידעראַנאַנדן, וועלכע האָבן אויף אַ מאָדנעם אויפֿן געהויזט אין אים. ער האָט פֿאַרמאָגט אין דער ייִדישער וועלט אַ סך איבערגעגעבענע פֿרייַנד, און ניט ווייניקער פֿאַרשוווירענע שׂונאים, אַ סך פֿאַרערערס, און ניט ווייניקער קעגנערס, אָבער איין זאַך איז געווען זיכער — בייַם קאָנטאַקטירן מיט אים פֿלעג קיינער ניט בלייַבן גלייַכגילטיק, מע פֿלעגט ווערן אַנטציקט און צוגעצויגן אַפֿילו, ווען מע איז ניט געווען מסכּים מיט אים. מייַן באַקאַנטשאַפֿט מיט גרשון ווייַנער האָט זיך אָנגעהויבן הינטעראויגיק. איך געדענק גאַנץ גוט די דאַטע — דער 10טער מײַ 1989. דעמאָלט האָב איך געאַרבעט אין דער רעדאַקציע פֿונעם מאָסקווער זשורנאַל „סאָוועטיש היימלאַנד‟. די „פּערעסטרויקאַ‟ איז אָנגעגאַנגען אין פֿולן ברען, און אין דעם רעדאַקציע-לאָקאַל, וואָס האָט זיך געפֿונען אין סאַמע צענטער מאָסקווע, פֿלעגן אַרייַנקומען ייִנגערע ייִדן פֿון פֿאַרשיידענע פּראָווינציעלע שטעט. יעדער איינער האָט דערציילט, אַז אין זייַן שטאָט האָט זיך געשאַפֿן אַ גרופּע יוגנטלעכע, וואָס ווילן זיך לערנען ייִדיש, און דווקא דורך ייִדיש זיך דערנענטערן צו זייערע נאַציאָנאַלע גייַסטיקע וואָרצלען. בשעת דאָס גאַנצע לאַנד איז פֿאַרפֿלייצט געוואָרן מיט לערנביכער פֿון עבֿריתּ, אויף יעדן שריט און טריט זייַנען טעטיק געווען אומלעגאַלע און האַלב-לעגאַלע אולפּנים פֿאַר שטודירן העברעיִש, האָבן זיך די ייִדיש-געצילטע ייִדן געפֿילט אינגאַנצן פֿאַריתומט. מען פֿלעגט פּרוּוון אָנצוטאַפּּן אַ וועלכן-ניט-איז קאָנטאַקט מיט די אויסלענדישע ייִדישע קולטור-אָרגאַניזאַַציעס און בעטן בייַ זיי לערן-מאַטעריאַלן, מוזיק-קאַַסעטן, לייענוואַרג אויף ייִדיש. אין דעם רעדאַקציע-לאָקאַל פֿלעגן אויך אין יענער צייַט אַרייַנקומען אַלץ מער ייִדן פֿון אויסלאַנד, וועלכע האָבן באַזוכט מאָסקווע. דעם 6טן אַפּריל 1989 איז אויפֿגענומען געוואָרן אין דער רעדאַקציע אַ ייִד פֿון בריסל, אַ געטרייַער ייִדישיסט, מיטגליד פֿונעם וועלטראַט פֿאַר ייִדישער קולטור דבֿ ליבערמאַן. נאָך אַ רוישיקן סקאַנדאַל מיט געשרייען, וועלכער האָט זיך צעפֿלאַקערט צווישן אים און דעם הויפּט-רעדאַקטאָר פֿון „סאָוועטיש היימלאַנד‟ אַהרון ווערגעליס (אַ גאַנץ אָפֿטע דערשייַנונג אין אַזעלכע פֿאַלן), האָב איך זיך צונויפֿגערעדט מיט דבֿ ליבערמאַנען זיך צו טרעפֿן מיט אים דעם זעלבן טאָג אין אָוונט. בעת דער באַגעגעניש האָב איך אים באַשריבן דעם מצבֿ פֿון די ייִנגערע ייִדן אין סאָוועטן-פֿאַַרבאַַנד, וואָס זײַנען פֿאַראינטערעסירט זיך צו לערנען די ייִדישע שפּראַך און קולטור, און ער האָט מיר גלייַך געענטפֿערט: „איך מיין, אַז איך ווייס, ווער ס׳וועט קאָנען אייַך אַרויסהעלפֿן. פֿאַרשרייַבט דעם טעלעפֿאָן-נומער. דאָס איז פּראָפֿעסאָר גרשון ווייַנער, דער הויפּט פֿון דער ייִדיש-קאַטעדרע בייַם בר-אילן-אוניווערסיטעט‟. עס איז אַדורך מער ווי אַ חודש צייַט. דעם 10טן מײַ האָב איך טעלעפֿאָנירט אויף דעם נומער, וועלכן איך געדענק אויף אויסנווייניק ביז הייַנט. יענעם טאָג האָט מען גראַדע אין ישׂראל געפֿייַערט דעם אומאָפּהענגיקייט-טאָג. דערהערנדיק אינעם טעלעפֿאָן אַ מאַנצבילש קול פֿון ירושלים, האָב איך אין איין אָטעם אויסגעשאָסן: בשעת דעם ערשטן סעמינאַר אין מאָסקווע, אין 1985 — פּראָפֿעסאָר ווייַנער, איך רעד פֿון מאָסקווע, חג שׂמח (גוט יום-טובֿ)! נאָך אַ ווייַלע פֿון אַ דערשטיקטן אָטעמען האָב איך באַקומען אַ מאָדנעם ענטפֿער: — איר זייַט זיכער, אַז איר רעדט פֿון מאָסקווע? און איר האָט ניט מורא מיך באַגריסן מיט „חג שׂמח‟? — יאָ, איך בין זיכער… איך רעד אין נאָמען פֿון צענדליקער, אפֿשר הונדערטער ייִנגערע ייִדן פֿון די רחבֿותן פֿונעם סאָוועטן-פֿאַרבאַנד. מיר זייַנען נעבעך יתומים…, ווייַל אין אונטערשייד פֿון די, וואָס לערנען זיך עבֿריתּ, האָבן מיר ניט קיין מינדסטע אונטערשטיצונג פֿון וועמען-ניט-איז. אויב איר וועט געפֿינען אַ מעגלעכקייט צו קומען אַהער, קיין מאָסקווע, וועלן מיר צונויפֿברענגען עטלעכע צענדליק פּאָטענציעלע ייִדיש-לערער פֿון פֿאַרשיידענע שטעט און אָפּהאַלטן דעם ערשטן סעמינאַר פֿאַר ייִדיש-לערער אין סאָוועטן-פֿאַרבאַנד נאָך אַ האַלבן יאָרהונדערט. — וויפֿל אַזעלכע לערער וועט איר קאָנען צונויפֿברענגען? — האָט מיך מיט אַ גאַנץ זאַכלעכן טאָן געפֿרעגט ווייַנער — איך גלייב, אַרום פֿופֿציק, — האָב איך געענטפֿערט, אַרייַנקוקנדיק אין דער העפֿט מיט אַדרעסן און טעלעפֿאָנען פֿון די ייִדישיסטן פֿון איבער דעם לאַנד. מיט יאָרן שפּעטער, שילדערנדיק דעם דאָזיקן טעלעפֿאָן-געשפּרעך אינעם בוך פֿון זייַנע זכרונות, האָט פּראָפֿעסאָר ווייַנער געשריבן: „אין יענעם מאָמענט האָב איך זיך דערמאָנט אין מייַן טאַטנס אַ ווערטל: פֿופֿציק זאָגט מען, דרייַסיק מיינט מען, און אַז ס’וועט זייַן צען, וואָס איז שלעכט?‟ וויִאַזוי די דאָזיקע היסטאָרישע געשעעניש איז אָרגאַניזירט און דורכגעפֿירט געוואָרן, איז אַ טשיקאַווע טעמע פֿאַר אַ באַזונדערן אַרטיקל, אָבער נאָך יענעם טעלעפֿאָן-שמועס, האָט זיך פּראָפעסאָר ווייַנער אַוועקגעזעצט צום טעלעפֿאָן, זיך פֿאַרבינדן מיט זיבן מנדבֿים פֿון פֿאַרשיידענע עקן וועלט, זיי אָנגעשטעקט מיט זייַן באַגייַסטערונג און ענטוזיאַזם, און אין אַ שעה צייַט געזאַמלט אַ בכּבֿודיקע סומע פֿאַרן דורכפֿירן די דאָזיקע אימפּרעזע. דעם 10טן יולי 1989 איז ער און נאָך דרייַ אונטערריכטער פֿון דער ייִדיש-קאַטעדרע אין בר-אילן אָנגעקומען אינעם מאָסקווער שערעמעטיעוואָ-פֿליפֿעלד. אין עטלעכע שעה אַרום זייַנען זיי אַרייַן אינעם קלאַס פֿון אַן אומלעגאַל געדונגענער מאָסקווער מיטלשול, וווּ עס האָבן אויף זיי געוואַרט זעקס און פֿופֿציק פּאָטענציעלע ייִדיש-לערער פֿון אַכצן שטעט: פֿון ווילנע און בעלץ ביז טשעליאַבינסק און נאָוואָסיבירסק. פּראָפֿעסאָר ווייַנער האָט זיך אויסגעגלײַכט אין זייַן פֿולן וווּקס און מיט אַ ציטערדיקן קול געזאָגט: „ברידער און שוועסטער פֿון רוסלאַנד, לאָמיר בענטשן שהחײנו…‟ דאָס איז געווען איינער פֿון די סאַמע רירנדיקסטע מאָמענטן אין מייַן לעבן. קיין טרוקן אויג איז דעמאָלט ניט געבליבן אין קלאַס. זען אַ ישׂראלדיקן פּראָפֿעסאָר אין צענטער מאָסקווע, וועלכער האָט גערעדט אין ייִדיש צו די הערצער פֿון די, וואָס האָבן, ניט געקוקט אויף אַלע שוועריקייטן און דערנער, געלעכצט נאָך אַ ייִדיש וואָרט, געשפּירט אַ מין לייַדנשאַפֿטלעכן ווילן צו נאַשן אַלץ, וואָס איז פֿאַרבונדן מיט דער ייִדישער קולטור, האָט אַלעמען באַאייַנדרוקט אויף אַזוי ווייַט, אַז אַפֿילו אין אַ סך יאָרן אַרום פֿלעגן די אָנטיילנעמער פֿון יענער געשעעניש גוט געדענקען דאָס דאָזיקע וווּנדערלעכע בילד. אַזוי האָט זיך אָנגעהויבן דער ערשטער ייִדישער סעמינאַר אין סאָוועטן-פֿאַרבאַנד נאָך כּמעט פֿופֿציק יאָר פֿון מידבר אויפֿן פֿעלד פֿון דער ייִדישער דערציִונג. דער סעמינאַר האָט געדויערט אַ חודש צייַט. אויפֿן צווייטן טאָג האָט פּראָפֿעסאָר ווייַנער פֿאָרגעלייגט צו אָרגאַניזירן פֿאַר אים די ערשטע ענפֿטלעכע לעקציע אין ייִדיש פֿאַר אַ ברייטערן עולם, נאָך צענדליקער יאָרן פֿון ייִדישן שטילשווייַגן. דורך פֿאַרשיידענע אויסטערלישע וועגן האָבן די חבֿרים פֿונעם „איגוד המורים לעבֿריתּ (פֿאַרבאַנד פֿון העברעיִִש-לערער), בייַ וועלכן איז אויך טעטיק געווען אַ ייִדישע סעקציע, מצליח געווען צו באַקומען אויף אַ פּאָר שעה דעם זאַל פֿונעם קינאָ „בורעוועסטניק‟ אין צענטער פֿון מאָסקווע. עס געדענקט זיך מיר, אַז דער קינאָזאַל געהאַט בסך־הכּל אַרום פֿיר הונדערט פּלעצער. ביז הייַנט איז מיר ניט קלאָר, וויִאַזוי די ידיעה האָט זיך פֿאַרשפּרייט איבער גאַנץ מאָסקווע, און אינעם זאַל האָט זיך אַרייַנגעקוועטשט אַ טאָפּלטע צאָל מענטשן. ניט נאָר ס’איז ניט געווען וווּ צו זיצן, נאָר אויך שטיין איז געווען ענג. פּראָפֿעסאָר ווייַנער איז אַרויף אויף דער בינע און פֿייַערלעך געזאָגט אויף ייִדיש: „ברידער און שוועסטער פֿון מאָסקווע, איך ברענג אייַך אַ גרוס פֿון ירושלים…‟ נאָך די דאָזיקע ווערטער האָט דער זאַל אויפֿגעריסן מיט אַ שטורעם פֿון אַפּלאָדיסמענטן, וואָס האָבן געדויערט אָן אַן אויפֿהער אַ לענגערע צייַט. אין זייַנע זכרונות האָט ווייַנער אין אַ געוויינלעכער פֿאַר אים הומאָריסטישער מאַניר פֿאַרצייכנט: „איך האָב קיינמאָל אין מייַן לעבן ניט געקראָגן אַזעלכע אַפּלאָדיסמענטן נאָך דער לעקציע, ווי דעמאָלט אין מאָסקווע, פֿאַר מײַן לעקציע‟. און די טעמע פֿון זייַן דעמאָלטיקער עפֿנטלעכער לעקציע איז געווען: „די בענקעניש נאָך ציון אין דער ייִדישער ליטעראַטור‟. צום סוף פֿונעם סעמינאַר האָט גרשון ווייַנער צונויפֿגעקליבן אַרום צען יונגע ייִדישיסטן און האָט זיי פֿאָרגעלייגט: „אויב איר וועט עולה זייַן קיין ישׂראל און וועט וועלן זיך לערנען העכערע לימודים בייַ אונדז, אין דער ייִדיש-קאַטעדרע, פֿאַרפֿליכט איך זיך צו שאַפֿן פֿאַר אייַך סטיפּענדיעס, וועלכע וועלן אייַך דערמעגלעכן זיך ניט פֿאַרנעמען מיט קיין שום אַנדערע זאַכן, און זיך פֿולקאָם אָפּגעבן מיטן לערנען‟. אין צוואַנציק טעג נאָך יענעם שמועס, דעם 31סטן אויגוסט 1989, בין איך אָנגעקומען קיין ישׂראל, און דעם 3טן סעפּטעמבער געקומען קיין בר-אילן, וווּ עס האָט אויף מיר געוואַרט דער ערשטער טשעק מיט דער צוגעזאָגטער סטיפּענדיע. עס איז צו באַטאָנען, אַז פֿון אַלע זיסע צוזאָגן, וועלכע איך האָב געקראָגן ערבֿ מייַן עולה זייַן אין לאַנד, איז עס געווען דער איינציקער, וועלכער איז מקוים געוואָרן. און אַדאַנק דער דאָזיקער סטיפּענדיע, האָב איך באַקומען די מעגלעכקייט זיך צו לערנען אין דער ייִדיש-קאַטעדרע ביזן קריגן דעם דאָקטאָר-טיטל. אין דער בערדיטשעווער שיל בעת דעם ערשטן פֿאָלקלאָריסטישן טור אויף ייִדיש מיט סטודענטן אין אוקראַיִנע, 1995 אין חודש פֿעברואַר 1990 האָט פּראָפֿעסאָר ווייַנער מיך מיטגענומען אין זייַן רייַזע קיין מיאַמי, וווּ עס איז פֿאָרגעקומען דער יערלעכער צונויפֿקום פֿון די שטיצער פֿון דער ייִדיש-קאַטעדרע אין בר-אילן. דאָרט בין איך אויפֿגעטראָטן און דערציילט אויספֿירלעך וועגן דעם סעמינאַר, וועלכער איז פֿאָרגעקומען אין מאָסקווע מיט אַ האַלב יאָר פֿריִער, און וועגן דער ייִדישער באַוועגונג אין סאָוועטן-פֿאַרבאַנד בכלל. נאָך דעם אויפֿטריט האָט דאָס פּאָרפֿאָלק שמואל-אַבא און זיסל קלורמאַן פֿאַרבעטן אונדז, ווייַנערן און מיך, אויף אַן אָוונטברויט. הער קלורמאַן איז געבוירן געוואָרן אין וואָלין, געווען אַ הייסער רעוויזיאָניסט, אַ פֿירנדיקער טוער אין ביתּ”ר, אַ קעמפֿער און פּאַרטיזאַן בעתן צווייטן וועלט-קריג, האָט געקראָגן אַ העברעיִשע און ציוניסטישע דערציִונג. בעת יענער באַגעגעניש האָט ער מיך געפֿרעגט אויף זייַן זאַפֿטיקן וואָלינער ייִדיש: — איך האָב מיט אינטערעס אויסגעהערט אייַער אויפֿטריט, אָבער איין זאַך איז מיר ניט קלאָר. איצט, ווען עס עפֿענען זיך סוף כּל סוף די טויערן פֿון ראַטן-פֿאַרבאַנד, און טויזנטער ייִדן וועלן קאָנען עולה זייַן, אויסלערנען און זיך אויסלעבן אין העברעיִש, צו וואָס דאַרפֿט איר זיי סטימולירן זיך לערנען ייִדיש??? — די זאַך איז ניט אַזוי איינדייַטיק, ווי זי זעט אויס אויף דער אויבערפֿלאַך, — האָב איך דערווידערט, — יענע, וואָס ווילן עולה זייַן און ווילן זיך לערנען העברעיִש פֿאַר פּראַקטישע צוועקן, האָבן ניט הייַנט אין סאָוועטן-פֿאַרבאַנד קיין שום פּראָבלעם. דער „נתּיבֿ‟ און די „סוכנותּ‟ האָבן פֿאַרפֿלייצט דאָס לאַנד מיט לערנביכער, עס זייַנען טעטיק הונדערטער אולפּנים, ס’זייַנען פֿאַראַן גענוג עבֿריתּ-לערער. אָבער איר מוזט געדענקען, אַז דאָרטן זייַנען אויפֿגעוואַקסן שוין דרייַ דורות ייִדן, וועלכע זייַנען געבליבן אינגאַנצן אָפּגעריסן פֿון אַלץ, וואָס איז ייִדיש-נאַציאָנאַל. דאָָס רובֿ ווייסן ניט אַבסאָלוט גאָרנישט פֿון דער ייִדישער טראַדיציע, האָבן ניט קיין מינדסטע אַנונג, וויִאַזוי צו עפֿענען די טיר אין אַ שיל. קולטורעל און שפּראַכלעך זייַנען זיי פֿולקאָם אַסימילירט, און דאָס איינציקע דינינקע שטריקעלע, וואָס פֿאַרבינדט זיי מיט ייִדנטום, דאָס זייַנען די פּאָר ווערטער, וואָס זיי האָבן געהערט אויף ייִדיש, דאָס ייִדישע לידעלע, וואָס די באָבע האָט געזונגען, אָדער דאָס ייִדישע ווערטל, וואָס די מאַמע פֿלעגט זאָגן, די ייִדישע נעמען פֿון עטלעכע טראַדיציאָנעלע מאכלים, און דאָס איז אַלץ… און אויב מע וויל געפֿינען אַ וועג צו די הערצער פֿון סאָוועטישע ייִדן, צו זייער געפֿיל, איז עס מעגלעך, דער עיקר, דורך ייִדיש. אַבא קלורמאַן האָט מיך אויפֿמערקזאַם אויסגעהערט, אָבער ער איז געבליבן בייַ זייַנע ספֿקות… אין אייניקע חדשים אַרום האָט ער מיט דער פֿרוי באַזוכט ישׂראל און אונדז ווידער אייַנגעלאַדן אויף אַן אָוונטברויט. דאַן האָט קלורמאַן דערציילט: „איר געדענקט אונדזער שמועס אין מיאמי? איך האָב דעמאָלט ניט פֿאַרדייַט, וואָס איר האָט דערציילט, און איך בין געפֿאָרן אויף אַ רייַזע קיין סאָוועטן-פֿאַרבאַנד, באַזוכט עטלעכע גרויסע שטעט, זיך באַגעגנט מיט אַ סך ייִדן, און איך האָב זיך איבערצייַגט, אַז איר זייַט געווען גערעכט. דעריבער וויל איך איצט אייַנשטעלן דעם קלורמאַן-אינסטיטוט פֿאַר ייִדיש און ייִדישקייט אין מיזרח-אייראָפּע, וואָס זאָל יעדעס יאָר אַדורכפֿירן אַזעלכע סעמינאַרן, ווי איר האָט געהאַט אין מאָסקווע‟. זינט דאַן האָט פּראָפֿעסאָר ווייַנער אָנגעפֿירט מיט זיבעצן אַזעלכע סעמינאַרן, אין וועלכע עס האָבן זיך געלערנט אַרום 1.300 יוגנטלעכע פֿון אַלע עקן מיזרח-אייראָפּע. עטלעכע צענדליק פֿון זיי זייַנען ממשיך געווען זיך צו פֿאַרנעמען מיט ייִדיש פּראָפֿעסיאָנעל און געוואָרן לערער פֿון ייִדיש, פֿאָרשער, זשורנאַליסטן, זינגער, קינסטלער. שפּעטער זייַנען די סעמינאַרן שוין פֿאָרגעקומען ניט בלויז אין מאָסקווע, נאָר אויך אין קיִעוו, אָדעס, קעשענעוו, וויניצע, וואַרשע. * * * פּראָפעסאָר גרשון ווייַנער ווי אַ לערער — איז אַ פּרשה פֿאַר זיך. זייַן שיטה איז געווען אַנדערש פֿונעם געוויינטלעכן אַקאַדעמישן לימוד. עס איז פֿאַר אים געווען וויכטיק ניט צו לערנען וועגן ליטעראַטור, נאָר לערנען די עצם ליטעראַטור, זיך האַלטן האַרט בייַ דעם טעקסט, צעקייַען און גוט פֿאַרדייַען יעדע איינצלהייט אינעם טעקסט. עס געדענקט זיך מיר, אַז אַמאָל האָט איינער אַ פּראָפעסאָר אים פֿאָרגעוואָרפֿן, אַז דאָס איז די שיטה פֿון חדר, און ניט פֿונעם אוניווערסיטעט. אויף דעם האָט ווײַנער געענטפֿערט מיט שטאָלץ: „איר מיינט מסתּמא, אַז איך וועל זיך באַליידיקן אויף אייַערע ווערטער? פֿאַרקערט, דאָס איז פֿאַר מיר דער גרעסטער קאָמפּלימענט. דאָס ייִדישע פֿאָלק האָט אין משך פֿון יאָרהונדערטער אויסגעאַרבעט אַן אויסערגעוויינטלעכע מעטאָדע פֿון לערנען, וואָס איז גילטיק אין משך פֿון דורות. פֿרעגט יעדן איינעם, וואָס האָט זיך געלערנט אַמאָל אין חדר, אין מיטן דער נאַכט, אַ פּסוק, וועט ער אייַך אומבאַדינגט אים איבערחזרן, און פֿרעגט אַ ציטאַטע פֿון אַ וויכטיק ווערק דעם, וואָס האָט געלערנט ליטעראַטור אין אוניווערסיטעט — אַ גרויסער ספֿק, צי איר וועט באַקומען אַ געהעריקן ענטפֿער‟. גרשון ווייַנער איז געבוירן געוואָרן אין 1922 אינעם שטעטל ווידז (הייַנט ווייַסרוסלאַנד), ווי אַ קינד איז ער אַריבערגעפֿאָרן מיט זייַן משפּחה קיין טאָראָנטאָ, שפּעטער — קיין ניו-יאָרק. ער האָט געקראָגן אַ סמיכה ווי אַ קאָנסערוואַטיווער רבֿ, דערנאָך אויך אַ דאָקטאָראַט אין ייִדישער דערציִונג. ניט צופֿעליק האָט מען אים גערופֿן „מיסטער ייִדיש‟. אין ניו-יאָרק האָט ער אָנגעפֿירט מיטן ייִדישן לערער-סעמינאַר, געווען ניט בלויז אַקטיוו אין דער ייִדישער קולטור-באַוועגונג, נאָר אויך פּראַקטיש אַ סך אויפֿגעטאָן לטובֿת ייִדיש. אַזוי, צום בייַשפּיל, איז ער געווען איינער פֿון די איניציאַטאָרן אַרויסצוגעבן דעם „גרויסן ווערטערבוך פֿון דער ייִדישער שפּראַך‟, און ער האָט פּערזענלעך געשאַפן אַ גרויסן טייל פֿינאַנציעלע מיטלען פֿאַר דעם דאָזיקן פּראָיעקט. זייַענדיק אַן איבערצייַגטער ציוניסט, איז ער נאָך דעם זעקס־טאָגיקן קריג מיט זייַן משפּחה עולה געווען קיין ישׂראל. אין 1982 האָט ער געגרינדעט די ייִדיש-קאַטעדרע אינעם בר-אילן-אוניווערסיטעט, אין די 90ער יאָרן אָנגעפֿירט מיט קורסן פֿאַר פֿאַרפֿולקומען ייִדיש-לערער בייַם בילדונגס-מיניסטעריום אין תּל-אָבֿיבֿ, אָנגעפֿירט מיטן סעמינאַר פֿאַר איבערקוואַליפֿיצירן אַ גרופּע נייַע עולים פֿונעם געוועזענעם סאָוועטן-פֿאַרבאַנד ווי אַ ייִדיש-לערער אינעם לעווינסקי-קאָלעדזש אין תּל-אָבֿיבֿ. אין 1995 איז ווײַנער דערוויילט געוואָרן פֿאַרן פֿאָרזיצער פֿונעם וועלטראַט פֿאַר ייִדיש און ייִדישער קולטור. אויף דעם אַמט האָט ער אויסגעפֿירט צאָלרייַכע וויכטיקע פּראָיעקטן אין געביט פֿון ייִדישער קולטור און דערציִונג. גרשון ווייַנער האָט פֿאַרמאָגט סייַ אַ ברייטע רעליגיעזע בילדונג, סייַ אַן אַרומנעמיקע קענטענישן אין דער וועלטלעכער ייִדישער קולטור, און דער דאָזיקער צוזאַמענבונד צווישן די ביידע תּחומים האָט אים געבראַכט צו אַ טיפֿער איבערצייַגונג, אַז ייִדיש איז ניט אָפּצוטיילן פֿון ייִדישקייט. דאָס איז געווען דער וויכטיקסטער פּרינציפּ אין זייַן פּעדאַגאָגישער און אַקאַדעמישער טעטיקייט — צו באַווייַזן, אַז אָן גרינטלעכער בקיאות אין דער ייִדישער טראַדיציע קאָן מען פּשוט ניט פֿאַרשטיין אַ סך זאַכן סייַ אין ייִדישן פֿאָלקלאָר, סייַ אין דער ייִדישער ליטעראַטור, אַז די ייִדישע וועלטלעכקייט איז געקניפּט און געבונדן מיט דער ייִדישער טראַדיציע און דעם ייִדישן רעליגיעזן וועלט-באַנעם. דעריבער איז זייַן יעדע לעקציע וועגן ליטעראַטור געווען געדיכט אָנגעזאַפּט מיט באַגריפֿן פֿונעם ייִדישן לעבנס-שטייגער און ייִדישן געדאַנק. נאָך איין וויכטיקער מאָמענט פֿון גרשון ווייַנערס צוגאַנג צום ייִדיש-לימוד: ער האָט ניט געליטן פֿון אַקאַדעמיזירן ייִדיש איבער דער מאָס, אַרויסגייענדיק דערבייַ פֿונעם שטאַנדפּונקט, אַז די ייִדישע קולטור איז כּולו געפֿיל. דער אינטעלעקטועלער אַנאַליז איז קיינמאָל ניט געקומען בייַ אים אין סתּירה מיטן עמאָציאָנעלן דורכפֿילן דאָס אָדער יענץ ווערק. אין זייַן מעטאָדע פֿלעגן דער געדאַנק און דאָס געפֿיל גיין האַנט-בייַ-האַנט און דערגאַנצן איינס דאָס אַנדערע. דערבייַ איז אַלץ בייַ אים געווען געדיכט צוגעזאַלצן און צוגעפֿעפֿערט מיטן זאַפֿטיקן ייִדישן הומאָר. די דאָזיקע מעטאָדע פֿלעג גורם זייַן די סטודענטן אַרויסגיין פֿון יעדער לעקציע מיט אַ פֿונק אין די אויגן, מיט אַ באַגייַסטערונג און דערהויבנקייט אינעם האַרצן. ווייַנער פֿלעגט אָפֿט מאָל ציטירן י. ל. פּרצעס אַ זאָג אויף דער טשערנאָוויצער קאָנפֿערענץ אין יאָר 1908: „עס איז ניט גענוג אויף ייִדיש צו רעדן, מע דאַרף האָבן אויף ייִדיש וואָס צו זאָגן‟. אינעם דאָזיקן זאַץ איז געווען באַהאַלטן דער עיקר, מיט אַנדערע ווערטער: דאָס לערנען די ייִדישע שפּראַך און קולטור האָט אַ טעם, אויב עס ווערט באַזירט אויף אידעאָלאָגישע פּרינציפּן ווי: די אייניקייט פֿון וועלטלעכער און רעליגיעזער ייִדישקייט, דאָס באַנעמען די ראָליע פֿון ייִדיש אין דער זעלבסטבאַשטימונג פֿון אַ מאָדערנעם ייִד, דאָס אונטערשטרייַכן די אייביקע נאַציאָנאַלע ווערטן, ווי, צום בייַשפּיל, דער אומצערייַסלעכער בונד צווישן דעם פֿאָלק ישׂראל און דעם לאַנד ישׂראל. פּראָפֿ׳ ווײַנער פֿירט אָן מיט אַ זיצונג פֿון וועלטראַט פֿאַר ייִדיש און ייִדישער קולטור איינעם פֿון אַזעלכע פּרינציפּן האָט פּראָפֿעסאָר ווייַנער אויסגעפֿורעמט אַדאַנק אַ צופֿעליקער באַגעגעניש אין גאַס. ער האָט געוווינט אין ירושלים און האָט זייער ליב געהאַט צו שפּאַצירן צופֿוס איבער דער שטאָט. בעת איינעם פֿון אַזעלכע שפּאַצירן האָט אים אָפּגעשטעלט אַ באַיאָרטער ייִד און געפֿרעגט: — זייַט איר פּראָפֿעסאָר ווייַנער פֿון בר-אילן? — יאָ, ווער זייַט איר? — זייַט איר דער זעלבער גרשון ווייַנער, וואָס איז געווען דער דעקאַן פֿונעם ייִדישן לערער-סעמינאַר אין ניו-יאָרק, און שפּעטער דאָ, אין ישׂראל, אַמטירט ווי אַ מזכּיר האקדמיה ללשון העבֿריתּ (סעקרעטאַר פֿון דער אַקאַדעמיע פֿאַר העברעיִשער שפּראַך)? — יאָ, — האָט זיך געוווּנדערט ווייַנער, — פֿון וואַנען קענט איר מיך אַזוי גוט? — איך בין, פּונקט ווי איר, אַן אַמעריקאַנער, — האָט געזאָגט דער ייִד. — און איך בין געפֿאָרן אויף אונדזער בית-עולם „ארץ החיים‟ (דער בית-עולם פֿון דער אַמעריקאַנער קאָנסערוואַטיווער קהילה, וואָס געפֿינט זיך לעבן בית-שמש), צו קויפֿן פֿאַר זיך אַ קרקע. איך בין געווען נייַגעריק צו וויסן: נאָך הונדערט און צוואַנציק, ווער וועט זייַן מייַן שכן? כ’האָב זיך נאָכגעפֿרעגט אינעם אָפֿיס פֿונעם בית-עולם, האָט מען מיר געזאָגט, אַז ס’איז פֿאַראַן אַזאַ גרשון ווייַנער, אַ רבֿ און אַ פּראָפֿעסאָר, האָב איך אַ ביסל געפֿאָרשט וועגן אייַך. — אַזוי גאָר? — האָט זיך ווייַנער צעלאַכט. — וואָס איז געווען אייַער ציל? — זאָגט מיר, פּראָפֿעסאָר, — איז דער ייִד ממשיך געווען, — אַז מיר וועלן דאָרטן ליגן בשכנות נאָך הונדערט און צוואַנציק, און מיר וועלן האָבן אַ סך פֿרייַע צייַט, אויף וועלכער שפּראַך וועלן מיר שמועסן — ענגליש צי העברעיִש? — פֿאַר וואָס ניט אויף ייִדיש? — האָט ווייַנער געפֿרעגט אויף אַ גאַנץ נאַטירלעכן אופֿן. דאַן האָבן זיך די אויגן בײַם ייִדן אָנגעפֿילט מיט טרערן, און ער האָט ממש אָנגעהויבן שרייַען: — ייִדיש ניט… גאָט האָט פֿייַנט ייִדיש. — וואָס פֿאַר אַ נאַרישקייטן רעדט איר? פֿאַר וואָס? — האָט זיך ווייַנער געוווּנדערט. — זיכער האָט ער פֿייַנט ייִדיש. זעט, וואָס ער האָט געטאָן מיט די מיליאָנען, וואָס האָבן געלעבט אויף ייִדיש, — האָט יענער אויסגעשאָסן און איז אַוועק. פּראָפֿעסאָר ווייַנער איז צוריקגעקומען אַהיים אינגאַנצן אַן אויפֿגעטרייסלטער, דערציילט זייַן פֿרוי וועגן דעם צופֿעליקן געשפּרעך אין גאַס און צוגעגעבן: „איך וויל אָנשרייַבן אַן עפּיטאַף, וואָס זאָל זייַן אויסגעקריצט אויף מייַן מצבֿה. אָט דער עפּיטאַף זאָל זייַן מייַן ענטפֿער דעם דאָזיקן ייִדן…‟ מרדכי יושקאָווסקי בײַ דער מצבֿה פֿון פּראָפֿ׳ גרשון ווײַנער אין די בערג פֿון ירושלים (בית־שמש) ער האָט זיך פֿאַרשלאָסן אין זייַן אַרבעטס-צימער און אין אַ צייַט אַרום אַרויס פֿון דאָרט מיט אַ בלעטל פּאַפּיר, אויף וועלכן ער האָט אָנגעשריבן: למד, לימד וקיים באהבה מורשת אבות בלשון הקודש ובלשון הקדושים (שטודירט, אונטעריכטעט און מקיים געווען מיט ליבשאַפֿט די ירושה פֿון די אָבֿות אין לשון-קודש און אינעם לשון פֿון די הייליקע (מאַרטירער). זינט יענער באַגעגעניש האָט גרשון ווייַנער אויסגעפֿורעמט נאָך אַ וויכטיקן פּרינציפּ פֿון זייַן טעטיקייט, וואָס האָט אויך געדינט ווי אַן ענטפֿער פֿאַר אַלע סקעפּטיקער, וועלכע האָבן געפֿרעגט: „פֿאַר וואָס פֿאַרנעמט איר זיך מיט ייִדיש? צוליב וואָס דאַרף מען הייַנט-צו-טאָג ייִדיש?‟ דער ענטפֿער איז געווען: „צוליב זיי, לזכר די מיליאָנען ייִדן, וואָס זייַנען מיט ייִדיש אויף די ליפּן אַוועק אין זייער לעצטן וועג, אויף ייִדיש אַרויסגעבראַכט דעם לעצטן געשריי, בעת זיי זייַנען געטראָפֿן געוואָרן פֿון אַ נאַצישער קויל אָדער פֿאַרגאַזט געוואָרן אין אַ גאַז-קאַמער. ייִדיש איז דאָך די איינציקע לעבעדיקע זאַך, וואָס איז פֿון זיי פֿאַרבליבן. מע קאָן ניט פֿאַראייביקן די דערמאָרדעטע קדושים און בעת-מעשׂה אַרייַנשטעקן אין אַ פֿאַרגעסעניש זייער שפּראַך און די אוצרות, וואָס זיי האָבן אויף איר געשאַפֿן‟. ווי ס’איז געזאָגט געוואָרן פֿריִער, איך האַלט אין איין ציטירן מייַן לערער גרשון ווייַנער כּמעט טאָג־טעגלעך. איך באַניץ זיך שטענדיק מיט דער כרעסטאָמאַטיע פֿון ייִדישער ליטעראַטור און לערן-מאַטעריאַלן, וואָס ער האָט צוגעגרייט, איך באַמי זיך מעטאָדיש אין מייַן אַרבעט נאָכגיין אין זייַנע שפּורן, און טאָג אויס, טאָג אייַן דאַנק איך דעם גורל פֿאַר דעם, וואָס ער האָט מיך צונויפֿגעבראַכט נאָענט מיט אַזאַ פּערזענלעכקייט, אַ ריז, אַ דענקער, אַ גאָט-געבענטשטער לערער, אַ בויער, און, דער עיקר, אַ מענטש…