Dataset Viewer
title
stringlengths 14
116
| content
stringlengths 513
23.1k
|
|---|---|
दिपावलीमा दियोको प्रयोग: आधुनिकता आउँदै, मौलिकता हराउँदै | उज्यालोको पर्व भनेर चिनिएको तिहार/दिपावली नजिकिएसँगै वीरगञ्जमा माटोको मात्रै होइन मेसिनले बनाएको दियो ,ढकना,कलश,हाती लगायतका सामानहरु बेच्न भारतसम्मका व्यापारीहरुको चहलपहल सुरु भएको छ।,दीपावलीमा माटोको दियो लगायतका सामानहरु खरिदविक्री धेरै हुने भएकाले भारतको बिहार राज्यका व्यापारीहरु माटोको दियो,कलश,हाति,ढकना लगायतका समानहरु लिएर नेपालमा आएका हुन। दिपावलीकै लागि चाहिने माटोको दियो बढी मात्रामा बोकेर आउने गरेको भारत बिहार शिवहर जिल्लाका राजु तुरहा,
बताउँछन्।,उनी भन्छन्, ‘ दिपावलीमा प्राय माटाकै भाडाहरु धेरै बिक्छन्। यसलाई विशेषत: उज्यालोको पर्व भनेकाले घरघरमा दियो बाल्ने पुरानै चलन हो। यसकारण पनि हामी सबै नेपालीको इच्छा पूरा गर्न वीरगञ्जसम्म आइपुगेका छौ।’,भारतको शिवहर जिल्लाबाट चार दिन पहिले रक्सौल हुदै बिरगञ्ज आइपुगेका तुरहाले बिरगञ्जको घण्टाघर नजिकै खाली जग्गामा माटोको दियो बेच्दै आएका छन्।उनले माटोको दियो भने आफै बनाएका होइनन्। उनी गुजरात राज्यबाट बिभिन्न किसिमका कलात्मक दियो खरिद गरेर वीरगञ्जमा बेच्नका लागि ल्याएको बताउँछन्।,‘म आफैले माटोको दियो बनाउँदिन, यहाँ बेच्न मात्र ल्याएको हुँ’, तुरहाले भने,‘गुजरात राज्यबाट मेसिनले नै बनेको कलात्मक दियो बनाउँछ। हामी किनेर वीरगञ्जमा आवश्यकता पूरा गर्न सबै साल यहाँ आउँछु म।’,’तुरहाले ल्याएको माटोको दियो भने हातले बनाएको दियोभन्दा अलि बढी कलात्मक देखिन्छ।किनकि उनले ल्याएको दियो हातले नभइ माटोको भाडाँकुडा बनाउने मेशिनले नै तयार पारिएको हो।गुजरात राज्यबाट किनेर ल्याएको दियो हातले नभई मेसिनबाट बनेको छ, तुरहाले भने,त्यसैले यो हातले बनाएको दियो भन्दा बढी कलात्मक देखिन्छ।,तुरहाले बिरगञ्जमा भाडामा डेरा नै लिएर माटोको दियो बेच्दै आएका छन्।तुरहाले यसअघि आफनो भिनाजुले यही आएर माटोको दियो बेचेर मनगये आम्दानी गरेकोले आफु पनि यस वर्ष माटोको दिष्यो बेच्न बिरगञ्ज आईपुगेको बताएँ। तुरहाले बेच्नको लागि ल्याएको माटोको एउटा दियोको १० रुपैयाँ मुल्य पर्छ।जबकि हातले बनाएको माटोको एउटा दियोको भने रु.१ मात्रै पर्ने गरेको छ।,मेसिनले बनाएको कलात्मक हेर्र्दा अलि बढी आकर्षक देखिने भएकाले तुरहाले ल्याएको माटोको एउटा दियोको रु १० परेको तुरहा बताउँछन्। उनले ४ दिन पहिले बिरगञ्ज आएको र तिहारको दिनसम्म बिरगञ्जमै बसेर माटोको दियो बिक्री गर्ने त्यसपछि घर फर्किने बताए।,तुरहाले तिहारको दिनसम्म २ देखि ३ हजार पिससम्मको माटोको दियो बिक्री गर्ने लक्ष्य रहेको सुनाए ।‘तिहारको दिनसम्म बिरगञ्जमा माटोको दियो बेच्छु,तुरहाले भने,‘त्यो दिनसम्म ३ हजार पिससम्मको दियो बिक्री हुन्छ जस्तो लाग्छ ।’तुरहाले आफुले अहिले यहाबाट दियो बेचेर कमाएको पैसाले नै आफनो तिहार देखि छठपर्बसम्मको खर्च जुटाउने बताउनु हुन्छ ।,बिरगञ्जमा अहिले माटोको दियो,ढकना,हाती लगायतका अन्य माटोले बनेको सामानहरु बेच्न आश्रीय पण्डित पर्साको पकहा मैनपुर गाउपालिका वडा नम्बर २ सुरजाहाबाट बिरगञ्ज आएका छन्। पण्डित भने आफ्नो पुर्ख्यौली पेशा नै माटोको भाँडाकुँडा बनाउने भएकाले आफ्नै हातले बनाएको माटोको दियो,कलश,ढकना,हाती लगायतका बजारमा विक्रीवितरण गरिहरेका छन्।,पण्डितले हरेक बर्ष नै आफनै गाउमा हातले बनाएर माटोको सामानहरु बनाएर राख्ने गरेको र तिहार छठपर्बलगायतका चाडपर्बमा बिरगञ्ज बजारमा ल्याएर बेच्ने गरेको बताउँछन्। उनी भन्छन्,‘गाउमा आफनै हातले माटोको दियो,ढकना,कलश लगायतका सामानहरु बनाएर राख्ने गरेको छु,त्यही समानाहरु अहिले चाडबाडका बेला ती सामानहरु बेच्नको लागि बिरगञ्ज ल्याएको हु।’,पण्डितले भने घण्टाघर नजिकै रहेको खाली जग्गामा बसोबास गर्नका लागि सानो झुपडी नै बनाएका छन ।उनी त्यही झुपडीमा राातिको समयमा सुत्ने गरेको र दिन भरि माटोको सामानहरु बेच्ने गरेको बताउँछन।,‘सामानहरु टन्नै लिएर आएको छु,‘घर यहाबाट टाढा पनि छ,पण्डितले भने,यही सानो झुपडी बनाएर खानपिन र राति सुत्ने गरया छु ।’पण्डितले हातले बनाएर ल्याएको माटोको दियो भने एक पिसको १ रुपैया मात्र पर्ने गरेको छ।बोलचालमा उनी सयकडा एक सय रुपैयामा माटोको दियो बेच्ने गरेका छन्।,‘हातले बनाएको दियो हो यसको दाम १ रुपैया एउटाको पर्छ,पण्डितले भने,सयकडा एक सयमा बेच्छु ।’५ दिन पहिले गाउबाट माटोको सामानहरु बिरगञ्ज आईपुगेका पण्डित भने तिहार र छठपर्वसम्म नै माटोको सामानहरु बेच्ने बताउछन्।,उनले आफूले छठ पर्वमा अर्घ दिन र कोशी भर्ने बेलामा प्रयोग हुने ढकना,हापत,लगायतका सामानहरु पनि बेच्नको लागि राखेकोले छठपर्ब सम्म नै बिरगञ्ज बसेर माटाका सामानहरु बेच्ने जिकिर गरे।‘पाँच दिन पहिले टयाक्टरमा लोड गरि गाउबाट माटाका सामानहरु लिएर बिरगञ्ज आए,तिहार र छठपर्बसम्म यी सामानहरु बेचेर फर्किनछु ।’,प्रविधिले आधुनिक युगमा मानिसहरुलाई पुर्याएसँगै दीपावलीमा माटोले बनेको दियोको सट्टा मैनबतीदेखि माटोको भाडा समेत मेसिनले बनाएको भित्रिन थालेका छन्। यसले एकातर्फ संस्कृतिको मौलिकता हराउँदै गएको छ भने अर्कोतर्फ रोजगारी समेत खोसिएको कुम्हारहरुको गुनासो छ।,पण्डित भन्छन्, ‘पहिले पहिले मैनबतीको खासै प्रयोग हुँदैनथ्यो। माटोकै सबैचीज हुन्थ्यो। तर अहिले त दीपावलीमा पनि उज्यालोको लागि मैनबतीकै प्रयोग गर्न थालिएको छ। यसले उज्यालोको पर्बको मौलिकतामा कमी आएको महसूस भएको छ। हामी आफ्नो संस्कृति आफै मासिरहेका छौ।’,मैनबतीको प्रयोगले चाडपबैको मौलिकता त हराउँदै गएको छ नै।अर्कोतर्फ माटोले बनेको दियो ब्यापारमा समेत पछिल्लो समय केही गिरावट आएको ओशियर पण्डितको भनाई छ।‘अहिले मानिसहरु मैनबती पनि प्रयोग गर्न थालेका छन,यसले चाडबाडको मौलिकता हराएको छ,पण्डितले भने,माटाको दियोहरु पहिलेको भन्दा अहिल बिक्री पनि कम भएको छ।’,उनले तिहारमा उज्यालोको लागि जति पनि मैनबती बालेपनि दियोको जस्तो सुन्दर सुहावन भने नदेखिने गरेको जिकिर गरे ।‘खासगरि शहरी क्षेत्रका मानिसहरुले मैनबतीको प्रयोग गर्दछन’,पण्डितले भने,’तर दिपावलीमा माटोको दियो बाल्दा जुन, सुन्दरता देखिन्छ त्यो मैनबतीमा कहाँ देखिन्छ र ?’,यस्तै उज्यालोको पर्व भनेर चिनिएको तिहार/दिपावलीमा माटोले बनेको दियो प्रयोग गर्न छोडैर मैनबती प्रयोग गर्न थालेपछि यसले मौलिकता हराउदै गएको बिरगञ्जकी एक गृहणी राधादेवीको गुनासो छ।उनी भन्छिन्, ‘दिपावलीमा मैनबतीको सटा माटोले बनेको दियो नै सबैले प्रयोग गरौँ।’,उनले आफूले अहिले पनि हरेक वर्ष दिपावलीमा माटोले बनेको दियो नै बाल्ने गरेको सुनाउदै सबैलाई माटोको दियो नै बाल्नुपर्ने सुझाव दिइन्।‘मैले त हरेक बर्ष आफनो घरमा दिपावलीमा माटोले बनेको दियो नै बाल्ने गरेको छु,राधा देबीले भनिन,सबैले दिपावलीमा माटोले बनेको दियो नै बाल्नुपर्छ।’ |
‘म बाँचेको केही गर्नकै लागि हो’ | कक्षा ४ को पहिलो दिन थियो त्यो, विद्यालय युनिफर्ममा चिटिक्क सजिएको एउटा फुच्चे मन भारी गराउँदै थियो। मनमा अनेक कुरा खेल्दै थिए, ‘अघिल्लो वर्षमात्रै किनेको सर्ट पाइन्ट अब लगाउन पाइँदैन, बल्ल बल्ल मिल्ने साथी बनेका थिए, अब उनीहरुसँग एउटै कक्षामा बसेर खेल्न पाईँदैन, कुरा गर्न पाईँदैन।’,किनकी त्यो वर्ष अनपेक्षित रुपमा उनी सिद्धिबिनायक बोर्डिङ स्कूलबाट नयाँ विद्यालय जानुपरेको थियो। नयाँ परिवेशले उनलाई तर्साएको थियो जिरिङ्ग हुने गरी। के गर्ने होला, कसो गर्ने होला? भन्दा भन्दै स्कूलको गाडी आयो। चढेर गए। बाटोमा जाँदै गर्दा नयाँ स्कूल कस्तो होला? भन्ने कौतुहलता थियो साथै नयाँ उमंग पनि।,घुरुरु गुडेर स्कूलको गेट भित्र गाडी छिर्यो।,अर्जुन भण्डारी त्यो गेटभित्र छिर्नासाथ अघि गरिएका सबै कल्पना गलत साबित भए। भारी भएको मन एकाएक हलुका भएर आयो, चंगा जस्तै। नयाँ स्कूल नेपाल आदर्शमा त ठूला ठूला स्वीमिङ्ग पुल रहेछन्। कहिँ कम्मरसम्म आउने कहि घाँटीसम्म, कहिँ कहिँ त चुर्लुम्मै डुबाउने पानीका निला रंगीन पोखरी। कुनै कुनैमा चिप्लेटी खेल्दै सुलुलु बगेर पानीमा चोपलिन पाइने, अग्लो ठाउँबाट डाइभ हान्न पाइने। आहा ! भण्डारीको मन त्यसै त्यसै फुरुङ्ग भए।,नयाँ स्कूल जानुभन्दा अघि घर नजिकैको बगादी खोलामा धेरैपल्ट चोपलिएको अनुभव ताजै छ, अब त स्कूलमा नै पौडी खेलाउने भए। बच्चाहरुको मन न हो, पानी देखेपछि चलाउन मन लागिहाल्ने। भण्डारी सम्झन्छन्, ‘घरबाट ढाँटी ढाँटी जान्थे। बाढी आउने बेलामा पनि बहदी खोलाको धमिलो पानीलाई छोडिएन। शनिबार घरमा नभनी जाँदा कम्ता चुटाइ खाइएन।’ नेपाल आदर्शमा शुक्रबारसधैँ पौडी खेलाउँथे।,वैशाखको महिना, वृक्षहरुमा नयाँ नयाँ पालुवा आउँछ, प्रकिृतिले आफ्नो सुन्दरताको सिर्जना गर्छ । हर बुट्यानमा आशाका मुना पलाएका हुन्छन्। वैशाख सुन्दर समयको सुरुवात मानेर होला शायद नयाँ कामको थालनी वैशाखमै हुन्छ। अर्जुन वैशाखमै नयाँ स्कूलमा भर्ना भएका थिए, अनि उनको दिमागमा नयाँ नयाँ आइडियाहरु आइरहेका थिए।,स्कूलबाट घर फर्केपछि अर्जुनले आमा कौशल्या भण्डारीलाई भन्न भ्याइहाले, ‘म ठूलो भएपछि स्वीमिङ्ग पुल भएको घर बनाउँछु।’ आमालाई लाग्यो बच्चाले के भन्या ?,तैपनि छोरो सानैबाट काममा जिम्मेवार थियो, केही देख्यो, सोच्यो न त भन्यो होला भन्ने आमालाई । समय बित्दै गयो हेर्दा हेर्दै ९ वर्षको फुच्चेले १२ वर्षपछि आफूले भनेको पुर्याएरै छोड्यो।,पोखरा जाँदै गर्दा तालचोकको बाटो कट्दै गर्दा देब्रे पट्टि गेटमा ठूलो अक्षरमा लेखेरै छाडे, ‘सेभेन वन्डर्स वाटर पार्क एण्ड रिसोर्ट’,प्रोपाइटर – अर्जुन भण्डारी,
ठेगाना– पोखरा महानगरपालिका–२९,
लगानी – ९ करोड,,
क्षेत्रझल – ८ रोपनी,
सञ्चालन मिती–२०७३ मंसीर १७ गते,अर्जुनका अनुसार त्यो बेलमा लेखनाथमा वाटर स्लाइडका लागि पहिलो प्रोजेक्ट थियो। पोखरमा दुई वटा .मात्र स्वीमिङ्ग पुल थियो। फिल्टर सिस्टम अरुमा थिएनन्। उनले रिसर्च गरेर धेरै केमिकल प्रयोग नगर्ने वाटर स्लाइड भएको पानी राख्ने व्यवस्था सहितको पुल बनाए। एक वर्ष बनाउनै लाग्यो ।,सपना र पानी उस्तै हुन्छन्, आकार बिहीन। जसरी पानीले भाँडो अनुसार आकार लिन्छ, सपनालाई पनि आकार दिनुपर्छ । सपना जति सुन्दर देखिन्छन्, पूरा गर्न असाध्यै गाह्रो हुन्छ।,अर्जुन भण्डारीलाई यो प्रोजेक्ट सुरु गर्न फलामको चिउसा चपाएजस्तै भयो। २०७२ सालमा यो प्रोजेक्टको ब्लु प्रिन्टसहित बैंकमा लोनका लागि अप्लाई गर्न गए, त्यो बेला उनलाई उमेरको हदबन्दिले समस्या पार्यो। १८ वर्षको फुच्चेले यो कसरी गर्न सक्छ, पैसा दिउँला तिर्न सकेन भने ?,अर्जुनका बाबा शिवराम भण्डारी उनका भगवान हुन्, छोराको आवश्यकतालाई आँखा झिमिक्क गर्दा पूरा गर्ने । शिवरामले आफ्नो घर बारी भएको ९ रोपनी जग्गा–जमिन धितो राखेर छोराको सपना पूरा गर्न आफूले रचेका संरचना भत्काए।,‘हाम्रो राइस मिल थियो। टिनको छानो भएको घर । बाबाले सानो विजनेश गर्नु भएको थियो, ब्रोसरीको । बिस्तारै पानी चुहिने टिनको छानो ढलानमा परिवर्तन भएको थियो।’,तिहारमा देउसे भैलेले दिएको आशिर्वाद जस्तै परिवर्तन भएको अवस्था सुनाउँदै अर्जुन भन्न थाले, ‘त्यो कुराले मलाई सधैँ झस्काउँछ, बाबाले कसरी त्यो टिनको छानोबाट ढलान गरेको घरसम्म ल्याइ पु¥याउनुभयो। र मैले एक बचन बोल्दा हुन्छ भनेर त्यसलाई परिवर्तन गर्न मान्नु भयो।’ उनले बाबाबाट सिकाएको थियो, कामगर्दै गएपछि एक न एक दिन सफल भइन्छ।,बाबाआमाको विश्वासले नै व्यवसायिक बैंकहरुले रिजेक्ट गरेको गर्यै गर्दा पनि सानो युवकले हजारको होइन करोडको प्रोजेक्टमा काम गर्ने अवसर मिल्यो । बाबा आमा नै उनको आशाका किरण हुन्, नैतिक समर्थक हुन्। त्यही हौसलाको रुप हो।,फेसबुकमा सन् २०१८ को अप्रिल ७ मा अपलोड भएको उनको तस्बिरको क्यापसन छ, ‘आइ एम अ डे–ड्रिमर, बिकज आइ एम अ प्यासनेट इन्टरप्रेनर, माइ लाइफ गोज विथ द फ्लो।’ हुन पनि उनी उद्यमीसँगको परिचानमा आउनुपूर्व धेरै विधामा जाने लक्षण देखा परेको थियो।,पोखरा महानगरपालिकाको तालचोकमा उनको घर छ। पहिला लेखनाथ नगरपालिका पर्थ्यो अहिलेका उदाउदा उद्यमी अर्जुन पढाई अनुसार पेशा रोजेका भए जीवशास्त्री बन्नु पर्थ्यो, समाजको लागि भए डाक्टर इन्जिनियर। एकपल्ट ट्राइ पनि गरेको हो।,प्ल टू विज्ञान विषय पढेपछि एमबिबि एसमा नाम निकाल्न परीक्षा दिँदा एक नम्बरले नाम निश्किएन। त्यसपछि स्नातकमा माइक्रोबायोलोजी पढे। उनले पृथ्वीनारायण क्याम्पसबाट स्नातकसम्म अध्ययन गरेका छन्। एसएलसीपछि विज्ञान विषय अध्ययन गर्न ब्रिज कोष गर्न गएका थिए। खाली समयको उपयोग गर्न पनि उनलाई आउँथ्यो। आमा बाबा सामाजिक काममा सरिक भइराखेको देखेर हुर्केका उनी सामाजिक काममा पनि सरिक हुन्थे।,मिडियामा चाख राख्ने भएकोले सञ्चारकर्मी हुन्छ होला भन्थे, सामाजिक काम गर्ने छाँट देखायो पनि भन्थे। आमाको सामाजिक कार्यकर्ताको छवि थियो।,अर्जुन जे जे मा आबद्ध हुन चाहन्थे त्यसको पूर्व तयारी गर्थे तर करीएरको लागि ९ वर्षको हुँदा देखेको सपना तर्फ पाइल जोडे।,
उनकी दिदी अस्ट्रेलिया छिन्। अर्जुनलाई भने विदेश जाने मोहले कहिले पनि तानेन। एसएलसी दिँदासम्म समाजमा बुवा र आमाको प्रेस्टिज देखेर उत्प्रेरित भएका थिए। बुवाको बिडो त धान्नै पर्यो। उनले बाबाले टिनको चुहिने छानो हुँदादेखि गरेको संघर्षले उनलाई जिम्मेवारी महशुस गरायो। बाबा नै उनका रोल मोडल भए।,‘विदेश गएर पैसा कमाइन्छ, यता स्वदेश पनि फर्किएला तर यहाँ आएपछि आफूको हो भन्ने स्थापित गर्न फेरि संघर्ष गर्नुपर्छ। त्यही भएर यही काम गर्ने अनि यहि नाम पनि राख्ने।’ अर्जुनलाई जीवनमा मोनिटरी भ्याल्यु भन्दा पनि गुडविल नै सबैभन्दा ठूलो हो जस्तो लाग्छ।,त्यो त सेभेन वन्डर्सको काम सुरु गर्दा आलोकाँचो छ भनेर बाबा आमालाई धेरैले पैसा डुब्छ भनेका थिए। तर अहिले काम राम्रो हुँदै जाँदा सबैले उदाहरण दिन्छन्।,बेला बखलमा अर्जुन फिक्सनका किताब पनि पढ्ने अनि कुनै कुनै फिलोसोपी पनि । चाल्स डार्विनको ‘स्ट्रगल फर एक्जिस्टेन्स’ भन्ने सिद्धान्त पढेका थिए, जीवनमा लागु पनि भयो। जीवन सधैँ एकै धारमा त हिन्दैन। कहीँ आफूसँग जोडिएका र नजोडिएकाहरुको उपस्थितिले आफ्नो जीवनमा नयाँ नयाँ अध्याय बनाउछन्। सायद जीवनको ग्राफ नै यसरी बन्छ ।,‘मलाई म यो संसारमा छु भन्नु नै ठूलो कुरा भयो, त्यो भन्दा अगाडिको कुरा मैले सोचिन।’ अर्जुन अतित सम्झन थाले, ‘जब संघर्ष गर्न सकिएन भने जीवनको पनि अर्थ रहँदैन।’,२०७२ सालको असार ३ गते उनको जीवनमा संघर्षका नयाँ अध्याय थपियो। चाउथेमा उनलाई मोटरसाइलले हान्यो उनको खुट्टामा समस्या आयो। उनी परिवारसहित पोखराबाट काठमाडौँको बिएण्डबि आए। उपचार सही तरिकाले भएन, सामान्य समस्या ठूलो भयो र खुट्का केही अंश काम नलाग्ने भए। समाचारमा उनी छाउन थाले। पत्रकार डिबि खड्काले पनि ‘लुटेरा अस्पताल’ भनेर समाचार लेख्दा कानूनी प्रक्रियामा जानुपर्यो, यो–त्यो के के।,यसमा पनि उनको दोष थिएन। तर पनि सहनै पर्यो। डेढ महिना बिएण्डबिको बसाईपछि अस्पताल फेरियो। उपचारको लागि ग्राण्डी गएर फेरि डेढ महिना बसे बाँकीको ३ महिना रेस्ट गरे। उपचार पछि उनी आफ्नै खुट्टामा उभिन ६ लाग्यो । ओहो त्यतिबेला त्यो ठूलो कुरा भयो। आमा कौशल्या दुईपल्ट छोरा आफ्नै पाउमा उभिएको देखेर खुशी भइन्। अर्जुनको अवस्थाले परिवारलाई पिरालेको थियो। घरको एउटा छोरालाई त्यस्तो भएपछि परिवार नआत्तिने कुरै भएन।,हुन त मानिसको विभिन्न शारीरिक अवस्था हुन्छ, कुनै जन्मजात हुन्छ कुनै पछि आइपर्छ। तर सबैले यसलाई नबुझेकाले सहानुभूतिको दृष्टिले हेर्छन्। मन पर्दैन अर्जुनलाई, उनले यसलाई पोजिटिभलि लिएका छन्। ‘म सामान्य छु।’,दुर्घटना पछि एक थोपा आँसु पनि आएन, त्यो च्याप्टर क्लोजभयो नयाँ सुरु भयो। ‘मलाई लाग्यो म बाँच्नु भनेको केही गर्न कै लागि हो।’ अर्जून भन्छन्, ‘अझै सास फेर्दै छु। त्यो नै ठूलो कुरा भयो, कति मान्छे मरेका छन्।’,दुर्घटनापछिका केही समय ट्रमामा बित्यो। त्यसपछि लठ्ठी टेकेर प्रोजेक्ट सुरु भयो । केही नगरी बस्नुभन्दा काम सुरु गर्यो भने ठीक हुन्छ जस्तो लाग्यो। ठीक हुँदै गयो पनि।,आँटेको काम सम्पन्न भएको छ। माया गर्ने श्रीमती पनि साथमा छिन्। कामको सबैतीर मूल्यांकन भईरहेको छ।,पढ्दा पढ्दै जसले काम गरेको छ उसको लागि ‘ग्लोबल स्टुडेन्ट अन्टरप्रेनरसीपको फस्ट रनरअप’ पुरस्कार।,लेकसीटि युथक्लबको प्रेसिडेन्ट,,
वडा नं २७ को वडा क्लबको अध्यक्ष,
रोटरी क्लबअफ लेखनाथको भाइस प्रेजिडेन्ट,
२१ वर्षको उमेरमा यो सब, अब के त ?,‘सेभेन वन्डर्स मेरो ब्राण्ड नै हो। जुनसुकै बिजनेस गरे पनि त्यही ट्रेडमार्क छ। नेपालमा प्रोजेक्ट लोनको राम्रो व्यवस्था छ, तर हामी जस्तो युवालाई पत्याउने अवस्था अझै पनि छैन । फिजिबलिटि अनुसार सेभेन वन्डर्सलाई मैले सोचेको टारगेटमा पु¥याएपछि अरु दुई ड्रिम प्रोजेक्ट पनि पूरा गर्छु।’,त्यसपछि राजनीति,,‘३५ पछि लाग्छु होला, समाज परिवर्तनको लागि युवाको भूमिका हुन्छ, देश विकासको लागि नेताको भूमिका हुन्छ। मलाई देशको सेवा गर्न मन छ।’,भनिन्छ, ‘जीवन भनेको आफूले आफैलाई चिन्न सक्नु हो,’ तर अर्जून भन्छन्, ‘जीवन भनेको आफूले आफैलाई सिर्जना गर्नु हो।’ |
पुस्तकसहितको क्याफे | वित्तीय संस्थाको जागिर, मिडिया व्यवस्थापक, लघुवित्तको सिइओ, कलेजको लेक्चर । त्यसपछि वैकल्पिक अर्थतन्त्र पुस्तकको लेखक हुँदै वैकल्पिक राजनीतिको यात्रा । राष्ट्रिय पत्रपत्रिकामा लेखक तथा स्तम्भकार ।,यी केही परिचयसहित वैकल्पिक राजनीति र अर्थतन्त्रका साथसाथै चिया र पुस्तकका विषयमा बहस गरिरहने यी युवा हुन् मनिकर कार्की ।,३३ वर्षे यी युवा अहिले बुटवलमा नयाँ शैलीको क्याफे सञ्चालनमा व्यस्त छन् । पश्चिम क्षेत्रमै नौलो प्रयोगका रुपमा यिनले पुस्तकसहितको क्याफे सञ्चालन गरेका छन् ।,चिया, कफी, खाजा–नास्ता अनि पुस्तक । एउटै थलोमा बसेर विभिन्न परिकारको स्वादसँग चिया कफीको चुस्कीसहित पुस्तक पढ्न र किन्न पाइने गरी यिनले चिया चौतारी बुक क्याफे सञ्चालन गरेका हुन् ।,विभिन्न स्वादका चिया । विभिन्न विधाका पुस्तक । अनि विभिन्न स्वादका खाजा र खाना । साथै कर्पोरेट मिटिङ भेन्यूसहितको सार्वजनिक बहस र अन्तरसंवादको थलो ।,‘नेपालमै नयाँ शैली र स्वाद दिने उद्देश्य हो हाम्रो¬’ उनी भन्छन्, ‘चिया संस्कृति हाम्रो पुरानो संस्कृति हो, यसलाई पुस्तकसँग जोडेर पठन संस्कृतिको प्रवर्द्धन गर्ने र नयाँ तन्नेरी पुस्तालाई केही सिर्जनशील बन्न अभिप्रेरित गर्ने उद्देश्यका साथ यो क्याफेको अवधारणा ल्याइएको हो ।’,क्याफेमा नेपाली संस्कृतिलाई आधुनिक शैलीमा मौलिकता दिने प्रयास गरिएको छ । नेपालका हिमाल, पहाड, तराई, धार्मिक सहिष्णुता, सद्भावलाई एकबद्ध बनाउने सन्देश क्याफेको भित्तामा आर्ट गरिएको छ । राजु खड्काको यो आर्टले चिया चौतारीको विशेषता झल्काउँछ ।,‘नेपाली शैली र मौलिकता झल्किने गरी हामीले व्यवस्थापन गरिरहेका छौँ’, क्याफेका कार्यकारी सञ्चालक कार्की भन्छन्, ‘हाम्रो हिमाल, पहाड र तराई–मधेसको संस्कृति र यहाँको सुन्दर विविधतालाई एकै ठाउँमा विविध शैलीमा प्रस्तुत गर्ने हाम्रो योजना छ ।’,दैनिक १५ सयको हाराहारीमा युवाहरु विदेश गइरहेको बेलामा युवालाई स्वदेशमै रोजगार दिने गरी यिनले थालेको यो नयाँ शैलीले युवाको मन लोभ्याइरहेको छ ।,‘युवाहरु विदेश नै जानुपर्छ भन्ने जुन खालको मान्यता बनिरहेको छ, त्यसलाई हटाउन हामीले देशभित्रै केही नगरी हुँदैन’, उनले भने, ‘नयाँ संस्कृतिको प्रवर्द्धन पनि हुने र केही मात्रामा रोजगार पनि सिर्जना गर्ने गरी यो क्याफे सञ्चालन गरिएको छ ।,अंग्रेजी साहित्य र चियाका पारखी कृष्ण पाण्डे यो क्याफेले बुटवलको पठन संस्कृतिमै प्रभाव पार्ने बताउँछन् ।,‘मलाई लाग्छ, यो एकदमै नयाँ कन्सेप्ट हो’, उनी भन्छन्, ‘क्याफेमा जुन खालको नयाँ प्रयोग भएको छ यसले पठन संस्कृति र चिया संस्कृतिलाई नयाँ ढंगले प्रस्तुत गरेको छ, यो गजबको लाग्यो ।’,यहाँ २५ थरि चिया पाइन्छन् । नेपाली बगानको सिटीसी चियादेखि अग्र्यानिक ग्रीन टी, यार्सागुम्बा चियादेखि योगी चियासम्मका चिया र नेपाली शैलीका कोदोको रोटी, फापरको रोटी, नेपाली खाना, नयाँ नयाँ स्वादका खाजा सेटको स्वाद पनि लिन सकिन्छ ।,पुस्तक पढ्नका लागि छुट्टै क्याविनको व्यवस्था छ । इन्टरनेट र कम्प्युटरसमेत उपलब्ध हुँदा फुर्सदमा दिन बिताउन पनि सजिलो बनाएको छ क्याफेले ।,नामै चिया चौतारी । यहाँ २५ थरि चिया पिउन पाइन्छ । २० रुपैयाँदेखि १ सय ५० रुपैयाँ कपसम्मका चिया छन् ।,सबैले पिउने दूध चियादेखि मट्का, तन्दुरी चिया, यार्सागुम्बा चिया, योगी चिया, जस्मिन चिया, अर्गानिक ब्ल्याक टी, अर्गानिक ग्रिन टी, जिंजर टी, तुल्सी हर्बल टी, हनी हट लेमनहुँदै स्पेशल ह्वाइट टी र गोल्डेन टिप्ससमेत पिउन पाइने क्याफेकी सञ्चालन अधिकृत आस्था श्रेष्ठ बताउँछिन् ।,तपाईँलाई कुनै पुस्तक पढ्न मन छ, तर किन्न मन छैन र त्यस्तो ठाउँ भए हुन्थ्यो भन्ने लागेको छ भने उपयुक्त थलो हो चिया चौतारी बुक क्याफे । नयाँ पुस्तामा अध्ययन संस्कृतिको विकास होस् र पुस्तक प्रेम बढोस् भन्ने मनसुवाले यस्तो उपाय अपनाइएको कार्की बताउँछन् ।,क्याफेमा नेपाली, अंग्रेजी, हिन्दी पूस्तकहरु छन् । यहाँ विशेषगरी कला, साहित्य, संस्कृति, समाज, राजनीति, व्यवसाय, अर्थशास्त्र, व्यवस्थापन, विचार, दर्शनसहित उत्प्रेरणात्मक पुस्तकहरु रहेका छन् ।,पहिले पुस्तक हेर्ने केही पाना पढ्ने र मन परे किनेर लैजाने व्यवस्था क्याफेले गरेको छ । साथै निकट भविष्यमा पुस्तकालय व्यवस्थापनमा पनि काम गर्ने कार्कीको योजना छ ।,यहाँ चिया पिउने मात्रै हैन मन परेको स्वादको चिया किन्न पनि पाइन्छ । यहाँ १५ थरिका चिया किन्न पाइन्छ ।,अर्को गजबको कुरा, सबै नेपाली चिया बगानकै चिया हुन् । ५ सय रुपैयाँ देखि १५ हजार रुपैयाँ प्रतिकिलोसम्मको चिया किन्न पाइने कार्यकारी सञ्चालक कार्की बताउँछन् ।,बुटवलको बढ्दो शहरीकरण र व्यवसायिकरणसँगै सहरी संस्कृतिको रुपमा बुक क्याफे सञ्चालनमा ल्याएको बताउँदै यसलाई देशका अन्य शहरहरुमा पनि सेवा बिस्तार गर्ने योजना रहेको कार्की सुनाउँछन् ।,कार्यकारी सञ्चालक कार्की भन्छन्, ‘बुटवलकै शैलीमा देशका मुख्य शहरमा चिया चौतारी बुक क्याफेको सञ्जाल विस्तार गर्ने योजना बनाएका छौं । साथै, हस्पिटालिटी क्षेत्रमा प्रवेश गरेसँगै चियाचौतारीले पाहुना घर सञ्चालन गर्ने र थप सेवा विस्तार गर्ने योजना पनि बनाएको छ ।’,चियाचौतारीले ग्राहकलाई सदस्य बनाएर निःशूल्क चिया पिउने सुविधा दिने र निःशूल्क पुस्तक पढ्ने व्यवस्था गर्दैछ । पुस्तकालयहरुमा पाठक नभइरहेको समयमा चिया चौतारीले पुस्तकालयकै शैलीमा सदस्य बनाएर पुस्तक पढ्न दिने सुविधा ल्याएको छ ।,‘हामी क्याफेको सदस्य बनाउँछौं र सदस्यहरुलाई निःशूल्क चिया खुवाउँछौँ । अनि उहाँहरुले चाहेको पुस्तक पढ्ने अवसर दिन्छौं’ कार्की भन्छन्, ‘क्याफेमै बसेर चियाको चुस्कीसँगै हामीकहाँ उपलब्ध पूस्तकहरु पढ्न पाइनेछ । तर पुस्तक घरमा लैजान भने पाईँदैन ।’,सदस्य बन्नेका लागि क्याफेमा विशेष छुटको सुविधा दिने पनि उनले बताए । क्याफेको वार्षिक सदस्यता लिनेका लागि सबै सेवाहरुमा विशेष छुट दिने योजना क्याफेको छ ।,कार्कीले सञ्चालनमा ल्याएको चिया चौतारीको लागत झण्डै एक करोड छ । १७ जना शेयर सदस्यहरुबाट लगानी संकलन गरेर सामुहिक रुपमा कर्पोरेट शैलीमै क्याफे चलेको छ । ‘अहिलेसम्म झण्डै ६० लाख खर्च भइसकेको छ, यो सम्पूर्ण रुपले पूरा हुँदा लागत झण्डै करोड पुग्ने अनुमान गरिएको छ’, कार्की भन्छन् । |
घर, होटल र अफिसलाई सजाउने काठका फनिर्चर एकै ठाउँमा | के तपाई घरको लागि आर्कषक र बजेट अनुसारका ढोका र काठबाट बनेका फनिर्चरको खोजीमा हुनुहन्छ? यदि हुनुहुन्छ भने प्रर्दशनीमार्गस्थित भृकृटीमण्डपमा नेपाल उड .इन्टरनेशनल एक्सपो उपयुक्त गन्तव्य हुनसक्छ। जहाँ शुक्रबारदेखि सुरु भएको उड इन्टरनेशनल एक्सपोमा घर, होटल र अफिसलाई सजाउने काठका फनिर्चर सामाग्रीहरु प्रर्दशनीमा राखिएका छन्।,एक्सपोमा बोड कटिङ मेसिन, फनिर्चर डिजाइन मेसिन र उड मेकिङ मेसिन पनि प्रर्दशनीमा रहेको कार्यक्रम आयोजक श्रीजल भट्राईले बताए। उनी भन्छन्‘ यस एक्सपोमा नेपाल, भारत, चाइना युके लगाएत १० देशको सहभागिता रहेको छ भने १ सय २० स्टलहरु रहेका छन्।’,नेपालमा पनि आधुनिक र सबैका लागि पायक पर्ने फनिर्चर उद्योगको विकास र विस्तार गर्ने उद्देश्यले प्रदर्शनी आयोजना गरिएको हो।आँपको काठ प्रयोग गरेर नेपालमा नै बनेको गुणस्तरीय ढोका सबै वर्गका मानिसले खरिद गर्न सक्ने सो प्रदर्शनीमा फनिर्चर व्यापारी जतिन बन्धाले बताए। उनले भने, ‘यो सबै भन्दा सस्तो, गुणस्तरीय र वाटर प्रुर्फ छ, हामीले सबै वर्गलाई मध्यनजर गरेर बनाएका छौ। ढोकाको मुल्य ४ हजार ५ सयसम्म पर्छ।’,भारतबाट प्रर्दशनीमा सहभागी भएका अर्का व्यापारी अन्जनी चौधरी भन्छन् ‘फोरमाइका लेमिनेटस नाम रहेको काठबाट बनेका फनिर्चरहरु सबै वर्गले किन्न सक्छन्। नेपालमा उत्पादन नहुने तर भारतको हरियानामा मात्र उत्पादन हुने फनिर्चरको मुल्य ८ सय देखि सुरु छ।’,घर, होटल र अफिसहरुका भित्ताहरुलाई सजाउन चाइनाबाट भित्र्याएका वाल प्यानलसहरु पनि प्रर्दशनीमा राखिएका छन्। एक्सपोका अर्का व्यापारी प्रविन श्रेष्ठ भन्छन्‘ हामीले यी सबै वाल प्यानलहरु भारत र चाइनाबाट कलेक्सन गरेका हौं भने काठका फनिर्चरहरु इन्डोनेसियाबाट आयात गरेका छौं। उनले भने नेपालमा पनि प्रचुर स्रोत र सम्भावना छ तर दक्ष जनशक्ति नभएका कारण बाहिरबाट ल्याउनुपर्छ। हफ्नो देशमा भएको स्रोत र साधनको सदुपयोग हुन सकेको छैन।’,विशेषगरी घर, होटल र अफिस भित्र सजायनका लागि चाहिने सामाग्रीहरु मेला हेर्नेको भीड देखिन्थ्यो। काठलाई प्रशोधन गरेर कसरी सामाग्री उत्पादन गरिन्छ त्यो पनि देखाइएको छ भने ती मेसिन समेत प्रदर्शनीमा राखिएका छन्।,फागुन ३ गते देखि सुरु भएको एक्सपोको उद्घाटन वन तथा वातावरण मन्त्रीले गरेका छन् |
मोतिहारी-अमलेखगञ्ज पेट्रोलियम पाइपलाइन: २४ वर्षपछि सपना साकार | दक्षिण एसियाकै पहिलो क्रसबोर्डर अर्थात बहुप्रतिक्षित परियोजना मोतिहारी अमलेखगञ्ज पेट्रोलियम पाइपलाइनको सपना २४ वर्षपछि साकार भएको छ।,नेपालका तर्फबाट प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली र भारतका तर्फबाट प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले एकै साथै पेट्रोलियम पाइपलाइनको स्विच अन गरेपछि भारतबाट नेपालमा इन्धन भित्र्याउने कामको सुरुवात भएको हो।,मोतिहारी अमलेखगञ्ज पेट्रोलियम पाइपलाइन परियोजनाको काम सम्पन्न गर्न ३० महिनाको समयसीमा अनुमान गरिए पनि दुवैतर्फका प्राविधिकहरुको दक्षताका कारण उक्त काम १५ महिनामा सम्पन्न भएको निगमका कार्यकारी निर्देशक सुरेन्द्र कुमार पाण्डेले जानकारी दिए।,उनले भने, ‘पहिला भारतबाट तेल ल्याउन काठमाडौंबाट ट्यांकर लिएर जानु पर्थ्यो। तर अब यो समस्या हटेको छ। अब सिधै पाइललाइनबाटै इन्धन भारतबाट नेपाल भित्रिनेछ। 24 वर्षको उक्त सपना बल्ल पूरा भएको छ। हामी उत्साहित छौ’,उनका अनुसार भारतबाट नेपालमा इन्धन भित्र्याउने परियोजना भने १९९५ बाट सुरु भएको थियो। तर उक्त परियोजनालाई नेपाल भारतको सहकार्यममा पटक पटक सम्झौता हुने तर कार्यान्वयनमा फितलो देखिदै आएको थियो। सन् २००४ मा पहिलो पटक पाइपलाइनका लागि औपचारिक रुपमा तत्कालिन आपूर्तिमन्त्री ईश्वर पोखरेलको कार्यकालमा निगमका तत्कालिन कार्यकारी प्रा.डा. उपेन्द्र काइरालाले सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेका थिए।,उक्त परियोजनाको निर्माण मोडालिटी र लगानीको मोडलमा करिब १० वर्ष छलफल भएपछि भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको पहलमा सन् २०१५ अगष्ट २४ मा प्रधानमन्त्री शुशिल कोइरालाको सरकारका वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्री सुनिल बहादुर थापा र भारतीय पेट्रोलियम मन्त्री धमेन्द्र प्रधानले परियोजनाको सम्झौता पत्रमा हस्ताक्षर गरेका थिए।,उक्त परियोजना नेपालका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको सक्रियतामा २०७३ चैत २४ गते नेपालका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली र भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीबाट संयुक्त रुपमा पाइपलाइन बिछ्याउने कार्यको शिलान्यस गरिएको थियो।,नेपाल आयल निगम र इण्डियन आयल कर्पोरेशनको संयुक्त लगानी तथा प्राविधिक साझेदारीमा निमार्ण भएको उक्त परियोजना राष्ट्रिय प्राथमिकता समेत प्राप्त गरेको थियो।,उक्त परियोजनाले निगमको प्राविधिक, प्रशासनिक र आर्थिक क्षमतामा वृद्धि भएको निगमका उपकार्यकारी प्रमुख सुशील भट्टराईले बताए।,पाइपलाइन परियोजनाका इन्जिनियर ऋषिराम शर्माले पहिले ट्यांकर मार्फत बरौनी र रक्सौलबाट तेल ल्याइन्थ्यो र त्यसपछि सो तेललाई टयांकीमा खन्याएर पुनः ट्यांकरमा लोड गरेर नेपालका विभिन्न डिलरमा पाठाउने गरेको बताए। तर अहिले ट्यांकरको समस्या समाधान पाइपलाइनले गरेको छ।,पाइपलाइनका माध्यमबाट सिधै तेल नेपाल आउने र यहाँ रहेका चार वटा ट्यांकी मध्ये २ वटा ३९ किलोलिटरका छन् भने २ वटा ४१ किलोलिटरका रहेका ट्यांकीमा मात्र पाइपहरु जोडीएको उनले जानकारी दिए।,प्रतिघण्टामा २९४ किलोलिटर डिजल, पेट्रोल र मट्टीतेल ल्याउन सकिने इन्जिनियर शर्माले बताए। तर अहिले डिजलमात्र आयात गरिने उनले जानकारी दिए।,
नेपालतर्फबाट अबको चूनौती भनेको इन्धन भण्डारण गृहको रहेको इन्जिनियर शर्माको भनाइ छ।,अमलेखगन्जमा भण्डारण गृहको क्षमता बढाउन र नयाँ ठाउँमा पनि काम गर्ने गरी निगम अघि बढ्ने पनि उनले बताए।उनले भने ‘१६ हजार किलोलिटर भण्डारण गर्न सकिने गरी ४ वटा ट्याङ्क अमलेखगन्जमा निर्माण भएका छन्। आयोजनाको कुल लगानी दुई सय ७५ करोड रुपैयाँ रहेको छ ।,नेपाल सरकारले केही मुआब्जामा खर्च गरेको छ। यो दक्षिण एसियाकै पहिलो अन्तरदेशीय पेट्रोलियम पाइपलाइन हो।’,नेपालमा अहिले भारतले डिजलमात्र पठाउने हो। जबसम्म भारतले मोतिहारीमा बुस्टिङ सिस्टम नबनाएसम्म पेट्रोल र मट्टीतेल नदिन सक्ने उनले जानकारी दिए। तर एउटै पाइपलाइनबाट डिजल, पेट्रोल र मट्टीतेल ल्याउन मिल्ने पनि उनले जानकारी दिए।,एउटै पाइपबाट डिजल, मट्टीतेल र पेट्रोल ल्याउन मिल्ने अन्तराष्ट्रिय स्तरमा नै अभ्यास भएकाले यसले गुणस्तरमा कुनै असर नपार्ने इन्जिनियर शर्माले जानकारी दिए।,उनका भने ‘डिजल, मट्टीतेल र पेट्रोल सँगै ल्याउँदा हामीसँग प्रयाप्त ट्यांकीहरु छैनन् र प्रयाप्त ट्यांकी भएपछि पहिले डिजल पठाउने र त्यहाँ स्याम्पलिङ पोइन्ट छ, त्यसको डेनसिटीमा भेरिएसन आउन थालेपछि डिजल मट्टीतेल र पेट्रोलको डेनसीटी भेरिएशन कति छ हामीले आधा–आधा घन्टामा चेक गछौ।’,उनी भन्छन्, ‘सोही अनुसार भारतबाट पम्पिङ गरिसकेपछि यो समयमा चाहि इन्टरफेन्स आउँदै छ, जुन बीचमा मिक्स हुन्छ पिसिकति समयमा तेल आइपुग्छ त्यसको इस्टिमेट गरिन्छ। इस्टिमेन्ट हुने समयमा हामीले हरेक समयमा नमुना प्ररिक्षण गछौँ। यो सबै काम कन्ट्रोलरुमबाट हुन्छ।’,उनका अनुसार ‘कन्ट्रोलरुपमबाट नै पाइपलाइनको स्वीच अनअफ गर्न सकिने उनले जानकारी दिए। पाईपलाईनबाट तत्काल प्रतिघन्टा २ लाख लिटर डिजेल आयात गर्न सकिने इन्जिनियर शर्माको जानकारी दिए।,मोतिहारीदेखि अमलेखगञ्जसम्मको दूरी ६९.२ किलोमिटर रहेको छ। जसमध्ये पाइपलाईनमा नेपालतर्फ ३७.२५ र भारततर्फ ३२.६५ किलोमिटर पर्दछ ।,ढुवानी प्रणालीअन्तर्गत निगमले इण्डियन आयल कर्पोरेशनको भारतस्थित विभिन्न रिफाइनरी तथा डिपोहरुबाट करारमा रहेका नेपाली नम्बर प्लेटका ट्याङकरहरुबाट इन्धन ढुवानी गरिरहेको थियो।,इण्डियन आयलको नेपाल नजिकका डिपोहरुमध्ये नेपालको मध्ये क्षेत्रका लागि भारतको रक्सौल र बरौनीबाट पेट्रोलियम पदार्थ आयत गरिरहेको अवस्था थियो।,
बरौनीबाट आयात गर्ने क्रममा लामो दूरी तय गर्नुपर्ने कारण समय–समयममा इन्धन ढुवानी प्रभावित भई समस्या उत्पन्न हुने गरेको छ।,यसका अतिरिक्त भारततर्फको लामो दूरी तय गर्दा समय–समयमा देखिने इन्धन अपचलनका समस्या, सवारी दुर्घटना, रक्सौल.वीरगञ्ज क्षेत्रमा हुने अत्याधिक सवारी जामलगायतका समस्याहरु रहेका छन्।,सबै समस्याहरुको उत्तम समाधान पाइपलाइनमार्फत इन्धनको ढुवानी हो। पाइपलाइन आपूर्ति प्रणालीलाई सुनिश्चित गर्ने सबैभन्दा उत्कृष्ट ढुवानी संयन्त्र हो।,
पाइपलाइन मार्फत इन्धन सहज र सरल तबरबाट आपूर्ति गर्न सकिन्छ।,रक्सौल–वीरगञ्ज क्षेत्रमा हुने सवारी जामको एउटा प्रमुख कारण पेट्रोलियम पदार्थको ढुवानी गर्ने ट्यांकरहरु पनि रहेको सन्दर्भमा पाइपलाइनले उक्त क्षेत्रको सवारी चाप नियन्त्रण गर्न समेत मदत पुग्नेछ।,वतावरणीय दृष्टिकोणबाट समेत पाइपलाइन लाभदायक छ। पेट्रोलियम ढुवानी बापत खर्च नियन्त्रण भई समग्र रुपमा निगमको व्यावसायिक क्षमतामा वृद्धि गर्नेछ।,पाइपलाइन परियोजना सम्पन्न गर्न दुई सय ७५ करोड लागत लागेको छ। जसमध्ये नेपालको ७५ करोड रुपैयाँ खर्च भएको छ भने भारतले चार अर्ब ४० करोड (भारु) रुपैयाँ आर्थिक सहयोग गरेको नेपाल आयल निगमका कार्यकारी निर्देशक सुरेन्द्र पौडेलले बताए।,यसका साथै पाइपलाइन सञ्चालनमा आएपछि ढुवानीवापत अब वार्षिक दुई अर्ब बचत हुने आयल निगमले विश्वास लिएको छ।,सुनिश्चित आपूर्ति संयन्त्र, ढुवानी भाडा बचत, प्रदुषण नियन्त्रण, परिमाण र गुणस्तरको सुनिश्चितता र समयको बचत हुने लगायतका फाइदा पुग्ने पाइपलाइन परियोजनाका इन्जिनियर ऋषिराम शर्माले जानकारी दिए।,यस्तै परियोजनाले बन्द हड्ताल, सवारीसाधनको चाप , दुर्घटना, इन्धनमा हुने चुहावट लगायतका समस्या समाधान हुने इन्जिनियर शर्माले जानकारी दिए।,
उक्त परियोजनाको सुरक्षाका लागि नेपालतर्फबाट नेपाली सेनाले जिम्मेवारी पाएको छ।,यस्तै भारतले आफ्नो भूमीतर्फको सुरक्षा तेल उद्योग सुरक्षा निर्देशनालय (ओइएस आईडी) एवं पेट्रोलियम तथा बिस्फोटन सुरक्षा संगठन पीईएसओबाट दिएको कार्यकारी निर्देशक पौडेलको दाबी छ।,उक्त परियोजना नेपाल–भारतका लागि महत्वपूर्ण क्षण रहेको कार्यकारी निर्देशक पौडेलले बताए। परियोजनाले नेपाल भारत बीचको सम्बन्ध प्रगाढ बनाउने उनको धारण रहेको छ। |
रेखा थापा भर्सन- २ | रेखा थापासँग बालुवाटारको नेपाल हाउसमा भेट भयो, चलचित्र मालिका प्रदर्शन हुनुभन्दा अगाडि उनी त्यहीँ भेटिएकी थिइन्। हामीले गरेको आग्रहलाई कोरोना महामारीको बीचमा पनि उनले स्वीकार गरेकी थिइन्। नत्र त महामारीले अत्याइरहेको यो समयमा उनी आफूलाई ध्यानमा राखेर ‘फिट’ रेखा बनाउँदैमा मस्त थिइन्।,लकडाउन भएदेखि चलचित्र क्षेत्रका सबै काम बन्द छन्। लकडाउनको समयमा व्यायाममा विशेष जोड दिएकी रेखाले झण्डै अप्रत्याशित रुपमा तौल घटाइरहेकी छन्। सुरुमै उनले भनिन्, ‘ध्यान, योग, खानामा सन्तुलन गर्ने, व्यायाम गर्दै आफ्नो दिनचर्या अगाडि बढाइरहेकी छु। यी बाहेक पढ्ने, सकारात्मक हुने क्रियाकलाप गर्दैछु।’,उनको व्यायामको चर्चा धेरै भइरहेको छ। हुन पनि व्यक्तिगत गुरु नै राखेर व्यायाम गरेर तौल घटाइरहेकी रेखाले ‘आगामी चलचित्रको लागि तयारी गरेको’ भनेर अड्कल काट्ने धेरै छन् । ‘स्वास्थ्यभन्दा ठूलो कुरा केही छैन भन्ने लाग्यो। त्यसैले स्वास्थ्यको ख्याल गरिरहेकी छु’, उनले भनिन्।,करियरको दुई दशकमा चलचित्र क्षेत्रसँग यसरी अलग भएर बसेको यो पहिलोपल्ट भएको उनले सुनाइन्। ‘जनयुद्धमा मेरो करियर भर्खर सुरु भएको थियो। अरु क्षेत्रलाई प्रभाव पार्यो चलचित्र क्षेत्रलाई खासै असर गरेन। कोरानाले त विश्वलाई नै प्रभाव पारिरहेको छ, मैले यसलाई हामीलाई मात्र परेको दुःख भनेर लिएकी छैन’, मानवीय संकट आइलागेको यो समयमा थापाले भनिन्, ‘मैले आफैलाई यो समयमा बुझ्ने अवसर पाएँ, आफैले आफैलाई चिन्तन मनन गर्ने अवसर पाए।’,कलाकारबाट निर्माता निर्देशक अनि भएकी रेखाको पहिचान नेपाली चलचित्र क्षेत्रमा एकदमै फरक छ। उनी ‘नयाँ नायक’ जन्माउने हिरोइन हुन्। महिला भएपनि चलचित्रमा उनको अवतार जहिले पनि सशक्त रह्यो। पछिल्लो समय थापा सामाजिक विषयवस्तुहरु, विशेषगरी महिला हिंसाका विरुद्धमा चलचित्रहरु बनाउन थालेकी छन्।,रेखाले अभिनय गरेको पहिलो चलचित्र ‘हिरो’ हो। आफ्नो यात्राको बारेमा बताउँदै उनले भनिन्, ‘म चलचित्र क्षेत्रमा आउँदा महिला कलाकारलाई सहज परिस्थिति थिएन।’ पत्रपत्रिकामा महिला कलाकारप्रति गरिने चित्रण देख्दा उनलाई लाग्थ्यो– यो क्षेत्रमा जाँदा यस्ता बुलिङ हुन्छ अथवा यस्तो प्रकारको मानसिक तनाब हुन्छ की भनेर उनलाई ‘जाँउ की नजाउँ’ हुन्थ्यो।,किनकी मिस नेपाल सन् १९९९ मा सहभागी भएर आइसकेकी रेखालाई के गर्ने भन्ने दोधार थियो। उनलाई चलचित्रमा आउनु नै थियो तर केही परिस्थितिले उनलाई दोधारमा ल्याइदियो।,‘त्यो बेलामा महिलालाई श्रृंगारिक वस्तुको रुपमा लिइन्थो, बाहिर र चलचित्रको पर्दामा पनि’, थापा भन्छिन्, ‘उनीहरु हिरो बन्न सक्दैनन् भनिन्थ्यो, उनीहरु पुरुष पात्रको वरपर नाच्ने पात्र मात्रै हो की भन्ने मलाई लाग्यो, जुन कुरा मलाई स्वीकार्य थिएन।’ त्यसैले उनले भिन्न भिन्न भूमिकामा आफूलाई उतार्दै आइन्।,भोगाई त आम नेपाली ‘छोरी’ कलाकारभन्दा उनको के फरक छ? छोरीमाथि हुने सामाजिक, मानसिक विभिन्न प्रकारका घटनाहरु ठ्याक्कै यही नभए पनि उनी विभेदमुक्त भने रहिनन्। तर सँधै उनलाई लाथ्यो, ‘यो विभेदलाई चिरेर आफू अगाडि जानै पर्छ।’,‘भन्नलाई यो समय त्यो समय भनिन्छ, तर समयमा खासै परिवर्तन छ जस्तो मलाई लाग्दैन।’ थापा भन्छिन्, ‘तर कुन चिजलाई लिएर कसरी अगाडि बढ्ने भन्ने कुरा आफ्नै हातमा हुने रहेछ।’,त्यसले इन्डस्ट्रीमा हुने फरक व्यवहारले उनलाई कहिल्यै मानसिक रुपमा विक्षिप्त पारेन। किनकि उनी तयार थिइन्। ‘चलचित्र क्षेत्र होस्, पत्रकारिता, राजनीति जुनसुकै क्षेत्रमा काम गर्न जानु भनेको युद्ध मैदानमा जानु हो, त्यसैले म जुनसुकै परिस्थितिका लागि पनि तयार थिए’, रेखा भन्छिन्, ‘मलाई जस्तोसुकै बाधा अड्चन आए पनि चिरेर अगाडि जान सक्छु भन्ने आत्मविश्वास थियो त्यसैले आलोचना, खुट्टा तनाईले म डराउनेवाला थिइन।’,सार्वजनिक व्यक्तित्व भइसकेपछि राजनीतिक क्षेत्र, पत्रकारिता, सामाजिक अभियन्ता, चलचित्र क्षेत्रका महिला पात्रलाई कहीँ न कतै प्रहार हुन्छ। ‘प्रहार उसलाई भयो, यसलाई भयो भन्ने हुँदैन। यही समानतको कुरा गर्छौँ भने पुरुषलाई पनि हिंसा भइरहेको हुन्छ उनीहरु बाहिर ल्याउँदैनन्। हिंसाको कुरामा महिला नै धेरै बोलिरहेको हुन्छन्।’,उनी भन्छिन्, ‘हिंसा भइरहेको हो भने त्यसलाई कसरी चिरेर जाने भन्ने कुरा तीर लाग्नुपर्छ। सार्वजनिक व्यक्तित्व भइसकेपछि केही कामको प्रशंसा हुन्छ, कहीँ आलोचना हुन्छ। त्यसलाई कसरी लिने भन्ने आफूमा भर पर्छ।’ उनले राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीलाई गरिने ट्रोलको उदाहरण दिँदै भनिन्, ‘त्यो जायज छैन, यो समाजले प्रतिष्ठित पदमा बसेको व्यक्तिलाई पनि छोड्दैनन् भने आम छोरीको हालत के होला ? आफ्नो लागि आफै लड्नु पर्छ।’,उनको विचारमा छोरीमान्छेलाई पछाडि पार्ने एउटा प्रमुख कारण भनेको परिवारमा ‘छोरी बनाउने तालिम’ दिनु हो। ‘छोरीमान्छे बिस्तारै हिँड्नुपर्छ, तिमीले झगडा गर्नु हुँदैन, ठूलो स्वरले बोल्न हुँदैन, कसैले केही भने चुप लाग’ भन्ने संस्कारबाट छोरी प्रेरित हुन्छन्। ‘छोरी बनाउने तालिम’ रेखालाई पनि परिवारले दिएको हो तर त्यो उनले लिइनन्। किनकी ‘आफ्नो जीवन कसरी जिउँने त्यो आफ्नै हातमा हुन्छ।’,‘महिलामाथि हुने हिंसा घट्नुमा समाज कहीँ त छँदैछ, किनकी छोरीलाई समाजले जहिले पनि दोस्रो दर्जामा हेर्छ। छोरी आफैमा पनि यो समाजमा बस्न समान हक राख्छु भन्ने आत्मविश्वास कति छ त?’ थापा भन्छिन्, ‘हामी उहिलेदेखि नै यस्तै कुराहरु गरिरहेका छौँ, २१ औँ शताब्दी अहिले आइसक्यो। म १६ वर्षको उमेरदेखि आफ्नो अस्तित्वमा बाँचौँ भनिरहेको छु। ‘म छोरी हुँ’ भइहाल्यो भन्ने जड बच्चैबाट गाडिएको छ, यो त्यसैको उपज हो।’,नारी आवाज धेरै बुलन्द हुन्छ, तर वास्तविकतामा नारीले समानताको लागि लडाईँ गर्नै पर्छ। ‘अधिकार मागेर होइन खोसेर लिनुपर्छ’ भन्ने भनाइलाई महिलाले बिर्सने छुट छैन। त्यसैले रेखा भन्छिन्, ‘सोच्नु पर्ने विषय छ की, मैले मेरो अधिकार पाउनको लागि के गरे त! ‘छोरी भएर हेपिस्’ भन्दा पनि म मान्छे हुँ मान्छे सरह बाँच्न पाउनु पर्छ भनेर जानुपर्छ।’,पछिल्लो समय महिला महिलामाथि जुन किसिमको व्यवहारहरु भएका छन्, गाउँका सन्दर्भमा यदि ती महिलाको आवाज सानो छ भने उनलाई जनप्रतिनिधिहरुले सहयोग गर्नुपर्छ। आवाज दबाउन खोजिन्छ होला तर नारीले चाहीँ भने त्यो आवाजलाई ठूलो बनाउन सक्छे। उनले देखेको सपना छ, छोरा छोरीले समान अधिकार प्राप्त गर्छन्। यो सपना १५ वर्षसम्ममा पूरा होला। छोरी भएकै कारणले धेरै घटना महिलामाथि भएको छ। त्यसलाई घटाउन राज्य तहबाट, परिवार जिम्मेवार रहनु पर्यो र एक अर्काको बीचमा मर्यादा कायम राख्नु पर्यो।,कोभिड–१९ को समयमा झन् महिलामाथि विभिन्न प्रकारको हिंसा भइरहेको छ। रेखा भन्छिन्, ‘यो न्यूनिकरण नहुनु भनेको हामीले हाम्रो सभ्यता, मर्यादा भुलिरहेको छौँ कि जस्तो लाग्छ। एउटा सभ्य र मर्यादित आँखाबाट हेर्ने हो भने सायद यो घटना घट्ने थिएन होला।’,पछिल्लो समय चलचित्र क्षेत्रमा पत्रकारले लिएको अन्तर्वार्तादेखि यौन हिंसाको विषयमा विवाद उत्पन्न भए। यस्ता विवादको बारेमा रेखा भन्छिन्, ‘हाम्रो क्षेत्रमा बढी देखिन्छन्, तर समाजमा त कयौँ छन्। मलाई त दिनहुँ हेर्दा यो अजिब लाग्छ। हुन त यो कोभिड १९ ले निम्त्याएको असर हो की, जे पनि नकारात्मक मात्रै देखिने?’,रंगीन क्षेत्रमा आलोचना, गसिप, प्रशंसा सबै कुरा हुन्छन्, त्यसलाई ग्रहण गर्ने तरिका जान्नु नै सबैभन्दा उपयोगी हुने रेखा बताउँछिन्। उनी भन्छिन्, ‘कतिपय कुरालाई नजरअन्दाज गर्नुपर्छ, कतिलाई वास्तवमा नै पीडा दिएको छ भने एक–अर्कालाई आरोप प्रत्यारोप लगाउनुभन्दा पनि कानूनी कारवाहीको बाटोमा जानु पर्छ।’,चलचित्रकर्मी समाजका एक प्रतिनिधि हुन्। उनीहरुलाई हरेर समाजले केही सिको गरिराखेको हुन्छ, आफूले गैरजिम्मेवार क्रियाकलाप देखायौँ भने भोलि समाजलाई कुन अनुहार देखाउने?,‘हामी यो क्षेत्रमा आउनुभन्दा अगाडिदेखि नै यस्ता घटनाहरु घटिरहेकै हो, आज घट्छन भोलि मिल्छन्’, रेखा अगाडि भन्छिन्, ‘कोभिड–१९ को महामारीले झन् संसारभरीका मान्छे फुर्सदमा छन्, नत्र यो कुरा अरु बेलामा पनि आइरहन्छ।’,रेखा जब यो क्षेत्रमा प्रवेश गरिन्, तब उनी नायिका थिइन्। उनको बेलामा नायिकालाई पुरुष पात्रको वरपर घुम्ने पात्रका रुपमा लिइन्थ्यो। ‘यो लोक सेवा आयोग हैन, रंगीन क्षेत्र हो। यो क्षेत्रमा हिरो, हिरोइन वा कलाकार जे भएपनि सुन्दर देखिनुपर्छ भन्ने मान्यता छ, अभिनय क्षमता त चाहियो नै।’,रेखा भन्छिन्, ‘तपाईँ के बन्न चाहनुहुन्छ? कलाकार बन्न चाहनुहुन्छ भने अभिनय चाहियो, नवरसको ज्ञान हनुपर्छ। नाचगान मात्रै गर्छु भन्नुहुन्छ भने सुन्दर देखिनुपर्ला, शारीरिक रुपमा सुगठित हुनुपर्छ।’,रेखाले बनाएको पछिल्लो चलचित्र ‘मालिका’ हो, जहाँ सुदूर पश्चिमकी कमला वली मुख्य पात्र थिइन्। उनले आफू निर्देशक भइसकेपछि उनले कथाको पात्रमा हुनुपर्ने अभिनयात्मक गुणहरु खोजिन्। केही समय अगाडिबाट उनी महिलाको कथा भन्न थालेकी छन्। मालिका, रुद्रप्रिया त्यसका उदाहरणहरु हुन्। काली, रामप्यारीमा छोरीले आफूले आफूलाई कसरी सुरक्षा गर्ने भनेर देखाएका छन्। रेखा फिल्सले बनाएका १६ वटा चलचित्रमा भोलि हुन सक्ने संभावित घटनाहरुका बारेमा चलचित्र बनेको थापा दाबी गर्छिन्।,तर उनीसँग त्यसका केही तिता अनुभवहरु छन्। ‘महिलाप्रधान पात्र, सामाजिक विषयवस्तु अनि वास्तविकतामा आधारित चलचित्रहरुलाई सञ्चामाध्यममा पनि त्यति स्थान हुने रहेनछ। जसको कारण चलचित्र जनमानससम्म पुग्न सकेन’, रेखा भन्छिन्, ‘यहाँ त ‘जता गुलियो, उतै भुलियो।’ भनेजस्तै हुने रहेछ। किनकि सत्य त तितो हुन्छ ।’,रेखाको विचारमा मिडिया एउटा ऐना हो। राम्रो काम र नराम्रो काम मिडियाले नै सुधार्छ। ‘म स्थापित हुनलाई मिडियाको हात छ’, रेखा भन्छिन्, ‘हो मैले कर्म गरे, मैले गरको कर्मलाई जनमानसमा मिडियाले नपुर्याउने हो भने म रहन्न।’,तर मिडिया र कलाकार नङ र मासु बनेर बस्न मिल्दैन। एउटा दूरी कायम गरेर एक अर्काका परिपूरक बन्नु पर्ने रेखा बताउँछिन्। ‘अहिले थोरै दूरी भने यी दुईबीचमा बढिरहेकै छ’, रेखा भन्छिन्, ‘प्रविधिको विकास भयो तर त्यसलाई हामीले राम्ररी सदुपयोग गर्न सकिरहेका छैनौँ।’,धेरै अनलाइन मिडिया खुले, त्यहाँ सोधिने प्रश्नहरु, त्यहाँ राखिने विषयवस्तुहरु, हेडलाइन, अन्तर्वार्तालाई कसरी व्यवस्थापन गर्ने भन्ने कुरा नजानेर कलाकारहरु ट्रोलको सिकार भएको उनको बुझाइ छ। त्यसैले गर्दा कलाकार र मिडियाबीचमा दूरी छ, कालान्तरमा यो समाधान हुन्छ।,‘मलाई लाग्छ, चलचित्र क्षेत्रमा आउने महिला पुरुष दुवै योद्धा हुन्। लडाकु हुन्। उनीहरुमा आफूलाई सुरक्षित बनाउने क्षमता हुन्छ। किनकी यो क्षेत्र भनेको आरोप, प्रत्यारोप, प्रशंसा धेरै कुराहरु यहाँ हुन्छ। त्यो चिज फेस गर्न सक्छु भनेर मान्छे आउँछ यहाँ’, उनी भन्छिन्,चलचित्रमा काम गर्दा महिला वा पुरुष जुनसुकै कलाकार भए पनि उसको सुरक्षाको जिम्मा प्रोडक्सन हाउसले लिनुपर्छ। ‘दिएका पनि छन्, कहिलेकाहीँ सुरक्षा नदिएको कुरा पनि सुनिन्छ’, रेखा भन्छिन्, ‘जिम्मेवार पदमा बसेपछि पुरानालाई सम्मान, नयाँलाई हौसला दिँदै सिकाउनै पर्छ। अनि कलाकारले काम छान्दा यसको काम गर्ने की नगर्ने भनेर कलाकारले छान्न पनि जान्नुपर्छ।’,रेखा दुर्व्यवहार पुरुषलाई पनि भएको बताउँछिन्, ‘तर उनीहरु बोल्दैनन्’, रेखा भन्छिन्, ‘जतिबेला फरक व्यवहार हुन्छ, त्यति नै बेला बोल्न सक्नुपर्छ।’,कलाकार समाजको प्रतिनिधि पात्र हुन्। त्यसैले महामारीको समयमा सामाजिक सञ्जालमा होस् अथवा अन्य तरिकाले संसारभरि नै सकारात्मक सन्देश दिनुपर्ने रेखा बताउँछिन्।,‘अहिले मानिसहरुलाई प्रेरणा चाहिएको छ। यो समयमा धेरै मानिसलाई चिन्ता, त्रास, डर छ भोलि के होला भन्ने । कामविहीन भइएला जस्तो लागेको छ’, रेखा भन्छिन्, कामविहीन चलचित्र क्षेत्र मात्र छैनन्, व्यवसायी, बैंकको लोन लिनेलाई झन् गाह्रो छ। दिनहुँ आत्महत्याका घटनाहरु बढिरहेका छन्। त्यसैले हाम्रो काम मानिसमा आएका निराशा घटाउनेतर्फ केन्द्रित हुनुपर्छ।’,‘कलाकार अब जीवन बचाउनेतर्फ लाग्नुपर्छ, सानोतिनो कुरामा अल्झिनु हुँदैन’, उनी भन्छिन्, ‘किनकी एन्जाइटी र डिप्रेसनले मानिसलाई एक सेकेण्डमा नै आफ्नो ज्यान लिन उक्साइरहेको छ। बरु हामी सरकार तथा अन्य सम्बन्धित निकायको ध्यान खिचौँ न, कमसेकम ज्यान त जोगिन्छ।’,
,
,हिन्दीमा एउटा भनाई छ, ‘खाली दिमाग सैतानका घर’। यस्तै खाली समयमा धेरै कुरा मनमा खेल्ने भएकोले पनि यो समयमा धेरै नसोच्न रेखाले सुझाव दिइन्। महामारीले संसारै स्तब्ध बनाएकोले काम भएका छैनन्, ‘ऋण छ, बर्बाद भो’ भनेर सोच्नु हुँदैन। किनकी यो सबैलाई परेको समस्या हो। केही गर्न सकिँदैन भने, मात्र कुरा सुनिदिनुस।’ रेखा भन्छिन्, ‘बरु हामी व्यक्तिगतभन्दा माथि उठेर सरकारसँग केही अपिल गर्न सक्छौँ की त्यता तिर लाग्न जरुरी छ।’,उनी सुझाव दिन्छिन्,,उनी भन्छिन्, ‘एक अर्कालाई प्रेरणा दिने काम गरौँ, एक अर्कालाई फसाएर, आलोचना गरेर समय बर्बाद नपारौँ। जसरी भूकम्पको समयमा सकारात्मक भएर सहयोग गरेका थियौँ, त्यो भन्दा बढि योगदान दिने बेला आएको छ।’,किनकी समय गम्भीर छ। |
‘एक समय मलाई इन्डस्ट्रीमा किन आएछु भनेर ग्लानि भो !’ (भिडियोसहित) | ‘मलाई त दिक्क लागिसक्यो ! के–के भएको यो ?’ अन्तर्वार्ताको लागि माइक मिलाउँदै गर्दा अनायासै बोलिन् वरिष्ठ कलाकार भुवन चन्द।,उनको दिक्दारी दुईतर्फ लक्षित थियो, ‘कोरोना भाइरस महामारीपछि बन्द चलचित्र नगरी र चलचित्र क्षेत्रसँग सम्बन्धित आइरहेका एकपछि अर्को विवादहरु।’ किनकी उनले सुरु गर्दा कलाकारिता क्षेत्र असाध्यै ‘सफा’ थियो।,सादा कुर्ता सुरुवाल लगाएकी उनको अनुहार पनि सफा थियो।,सुरुमा उनले कोरोना भाइरस महामारीपछि चलचित्र क्षेत्र के होला भन्ने प्रसंग कोट्याइन्। ‘यो संक्रमण पछि एक डेढ वर्ष लाग्छ होला चलचित्र क्षेत्रलाई पहिलाको जसरी सञ्चालन हुन । फाट्टफुट्ट चलचित्र छायाँकन भएका छन्, तर हलसम्म को जाने ?’,भुवनका अनुसार ‘यस्तो आपत चलचित्र क्षेत्रलाई पहिलोपल्ट आइलाग्यो, भूकम्पमा यस्तो भएन, द्वन्द्वकाल फरक बेला थियो।’ अहिले जति निर्माताको चलचित्रमा लगानी भएको छ, चन्दलाई उनीहरुको माया लागेर आउँछ।,उमेर ७० वर्ष काटेकी, नेपालको पहिलो चलचित्र ‘आमा’ की नायिका भुवन यो क्षेत्रकी अभिभावक हुन्। उनी चलचित्रमा कदम चाल्दाको अनुभव यसरी सुनाउँछिन्,,‘वि सं २०२१ सालमा पहिलो चलचित्र बन्यो, त्यसपछि अर्को चलचित्र ‘हिजो, आज र भोलि’ बन्यो। त्यो चलचित्रमा पनि मैले मुख्य भूमिका नै गरे। त्यसपछि चलचित्र बनेन। फिल्म भन्या के हो पनि बुझियो, म स्टेट कलाकार थिए, त्यतै व्यस्त भएँ।’,‘महेन्द्र सरकार कला प्रेमी हुनुहुन्थ्यो, राष्ट्रिय नाच घरमात्र त्यस्तो ठाउँ थियो जहाँ प्रतिभा देखाउन पाइन्थ्यो। नाँचघर राजा महेन्द्रकै पत्नीको नाममा थियो, राजा आफै गीत रच्नुहुन्थ्यो। त्यसैले पनि धेरै कार्यक्रमहरु हुन्थे।’,१० वर्षको हुँदा नाटककार बालकृष्ण समको नाटकमा बालकलाकारको अभिनय गरेर भुवन जानी–नजानी यो क्षेत्रमा आबद्ध भइन्। अनि डबली, जनसेवा हलमा नाच्दै मञ्चमा पुगिन्, त्यसपछि कलाकेन्द्र खुल्यो त्यसैमा आवद्ध भइन्। स्टेजमा प्रस्तुति हुन्थे, उनी ‘लिड रोल’ मा थिइन्।,२०३३ सालतिर उनी जर्मनी गइन्। श्रीमानसँग दुई वर्ष बसिन्। उनी नेपाल फिर्दा कृष्ण मल्ल, शर्मिला मल्लहरुको चलचित्र बनिसकेछन्।,त्यसपछि बनेको चलचित्र ‘वासुदेव’ हो। निर शाहले यो चलचित्र बनाउँदै थिए, भुवनलाई काम गर्ने अवसर आएको हो तर व्यवहारिक कारणले काम गर्न पाइनन्। त्यसपछि उनले काम गरेको चलचित्र ‘दुई थोपा आँशु’ हो।,यो २०३७ सालतिर बन्यो। त्यसपछि भुवनलाई अरु चलचित्रहरुमा पनि देख्न सकिन्छ। उनले अभिनय गरेको पछिल्लो चलचित्र सेल्फि किङ हो भने उनले ‘साइनो’ चलचित्र निर्माण गरिसकेकी छन्।,चन्दको पालामा कलाकार बन्न धेरै गाह्रो थियो। एक त निश्चित ठाउँ र समयमा मात्र आफ्नो प्रस्तुति दिने अवसर पाइने, अर्को कुरा नाँच गान गर्ने व्यक्तिलाई समाजले हेयको दृष्टिले हेथ्र्यो। ‘कसैले पढेको छ भने त्यो सचिव, डाक्टर बन्थे।’ चन्दले भनिन्, ‘अहिले पनि अगाडिमात्र ‘कलाकार बन्ने रे’ भनेको सुन्दा खुसी हुने हो नत्र मनमा त खिस्स।’,हुन त स्कूलमा नै नाँचगान गराउने चलन भएकोले परिवारले स्वीकारेका हुन्, नत्र भने हाम्रो काम अझै पनि मन पराउँदैनन् । चन्द भन्छिन्, ‘यो क्षेत्रलाई मान्छेले नबुझेर मात्र हो, नत्र यो क्षेत्र अति नै सुन्दर छ।’,कलाकारको लागि चलचित्रको संख्या बढ्नुजत्तिको खुशीको कुरा अरु के होला ? तर हिजोआज चलचित्रको गुण भन्दा संख्या धेरै भए। लगानी धेरै भए। मानिस लगानी उठाउन थाले, कथा भन्न छोडे।,पहिला ६–८ महिना चलचित्र बनाउन नै लाग्थ्यो। जसरी हुन्छ राम्रो चलचित्र बनाउने भन्ने ध्याउन्ना हुन्थ्यो। भुवन भन्छिन्, ‘त्यसैले अहिलेसम्म यादगार चलचित्रहरु बनेका छन्।’,‘मलाई चलचित्रमा काम गर्ने भनेर छान्दा ‘अडिसन’ लिइएको थियो।’ हिरोइन हुनका लागि स्थापित केही मानकहरु ‘राम्री हुनुपर्छ, कोकाकोला जस्तो शरीर हुनुपर्छ, अथवा अग्लो हुुनुपर्छ’ भन्ने कुरा अलि कडा रुपमा लागु भएन । ‘अग्लो हुनपर्थ्यो भने मलाई शायद लिँदैनथे।’ भुवन भन्छिन्, ‘तर अभिनय नआउने सर्त भने थिएन।’,चन्दको पालामा जस्तो पात्र त्यस्तै खालको शारिरीक हाउभाउलाई धेरै प्राथमिकता दिइन्थ्यो। ‘अहिले त हिरोइन नै ‘भिलेन’ बनेर खेल्छन्, उनीहरु नै कमिडि गर्दै हिँड्छन्। समय अर्कै भइसक्यो।’,चन्दको अनुभवमा अहिले जस्ता एकेडेमीहरु त्यो बेलामा थिएनन्, जसले कला सिकओस्। त्यो बेला नाचघरमा गुरुले सिकाएको आधारमा गर्नुपर्थ्यो। कलाकार सीमित थिए तर राम्रा कलाकार थिए। चलचित्र पनि धेरै बन्ने थिएनन्, कलाकारबिचमा प्रतिस्पर्धा थिएन बरु चलचित्र कसरी राम्रा बनाउने भन्ने मात्र थियो।,हिजोआज महिला कलाकारलाई फरक व्यवहार छ भन्ने कुरा धेरै सुनिन्छ तर भुवनको करियर सुरु हुँदा यस्तो प्रवृत्ति थिएन। ‘मलाई लाग्छ, निर्देशक र निर्माताको ध्यान ‘राम्रो कलाकारलाई लिएर राम्रो चलचित्र बनाऔँ’ भन्ने थियो, अरु कुरामा थिएन। मैले कहिले पनि त्यस्तो कुरा सुनिनँ।’,पारिश्रमिकको कुरा गर्दा भुवन काजमा खटिएकी थिइन्। नियमित मासिक तलब (२००) नै उनको पारिश्रमिक थियो। उनी सँस्कृति विभागबाट पुरातत्व विभागमा खटिइन्।,‘त्यो बेलामा पैसा कमाउन भन्दा पनि चलचित्र कस्तो हुने रहेछ भनेर जान्नलाई खेलियो।’ भुवन भन्छिन्, ‘हिजो आज भोलिमा चाँही मैलै ४ हजार रुपैयाँमा सम्झौता नै गरेको हुँ। यो २०२२ सालतीरको कुरा हो।’ त्यो बेलामा केटा र केटी कलाकारमा पारिश्रमिक फरक थिएन।,‘म ती महिला कलाकारलाई मान्छु जसले आफूलाई यो निर्देशकले, यो निर्माताले शोषण गर्यो भन्छन्। मैले शुरु गर्दा त हैन, ४, ५ वर्ष अगाडि पत्रपत्रिकामा हेडलाइन राखिएको थियो।’ भुवन भन्छिन्, ‘तर धेरै कुरा आफैमा निर्भर हुन्छ।’,भुवनको व्यक्तिगत अनुभव छैन । ‘मेरो जागिर थियो, मञ्चमा हुने कार्यक्रममा नै व्यस्त हुन्थे, वर्षमा एक वा दुई चलचित्रमा मात्र काम गरे मैले।’ त्यसैले उनलाई धेरै ठाउँमा ‘सिनियर कलाकार’ भनेर सम्मान मिल्यो। बरु चन्दले ‘दिज्यू, मेरो पहिलो चलचित्रमा काम गर्दिनु पर्यो’ भनेर केही चलचित्रमा सित्तैमा काम गरेको अनुभव भने बटुल्न भ्याइन्।,भुवन केही विषयलाई व्यक्तिगत र व्यवसायिक रुपमा छुट्याउन पर्नेमा जोड दिन्छिन्। ‘मलाई कोही सेटकै मान्छे मन पर्छ भने त्यो मेरो नितान्त व्यक्तिगत जीवन हो, तर मन पर्ने, मन नपर्ने कुराले कसैको प्रयोग भने गर्नुहुँदैन।’,चन्द भन्छिन्, ‘हाम्रो समाजले केटीलाई कसरी लिन्छ भन्ने थाहा छ, त्यसैले कसैसँगको सम्बन्धको बारेमा कुरा खोल्दा आफूले के गरेको थिए भन्ने कुरा भुल्न हुँदैन। सम्बन्धको आधार के थियो भन्ने कुराले महत्व राख्छ नत्र यो नितान्त महिलालाई नंग्याउने काम मात्र हुन जान्छ।’,उनी भन्छिन्, ‘यसो भन्दैमा आफूलाई शोषण भएको छ भने चुप बस्नुपर्छ भन्ने हैन। जतिबेला पर्छ, त्यतिबेलै बोल्नुपर्छ।’,राम्रा नराम्रा कुरा सबै क्षेत्रमा हुन्छन्। चन्दको अनुभवमा चलचित्र क्षेत्रमा एक पल्ट यस्तो समय आयो जतिबेला अवसरका लागि धेरै कुराको ‘बार्गेनिङ’ हुन्थे।,‘केही छन्, जो कलाकार बन्न आउँछन्। सिकेको हुँदैन अनि दोस्रो बाटो अपनाउँछन्।’ चन्द भन्छिन्, ‘पर्दा अगाडिको सम्बन्ध के हो सबैलाई थाहा हुन्छ, पर्दा पछाडिको कुरा व्यक्तिमा भर पर्छ।’,चन्दका अनुसार केही नाम र फेमको लागि मात्र यो क्षेत्रमा आउँछन्। अभिनय गर्नेले खुल्लामा गर्छन्, लुकेर गर्ने काम त के हो के हो ? यस्तो फाइदाका लागि बनाइएका सम्बन्धहरुमा फसाउने नियत लुकेका हुन्छन्। यसले मात्र बदनामी हुन्छ।,भुवन भन्छिन्, ‘अवसर लिने ठाउँ बनाउनु हुँदैन।’ चलचित्रको छायंकन सकिएपछि हिराइन लिएर हिँड्ने निर्देशक, निर्माताहरु छन्। सँगैबसेर रक्सि खान्छन्। ‘हाम्रो बेलामा त्यस्तो थिएन। बिचमा यस्तो विकृति पनि देखियो ।’ चन्द भन्छिन्, ‘अहिले कलाकार महिला, वा पुरुष कसलाई कहाँ गएर के गर्ने भन्ने राम्रोसँग थाहा छ। अहिलेका पुस्ता व्यसायिक अभ्यासमा छन्।’,हिजो आज कलाकार च्याउ उम्रिएका जस्ता छन्। चलचित्र क्षेत्र फराकिलो हुँदै गएपछि विभिन्न पाटाहरु आउँनु सामान्य हो। जमाना फरक छ, हेर्ने आँखा फरक भएको छ। ‘मेरो पालोमा चौबन्दि चोलो चल्थ्यो, अहिले मान्छेलाई उदागिंएको मन पर्छ।’ भुवन भन्छिन्, ‘तर चलचित्र बनाउँदा कथा चाँही होस्।’,चन्दले याद गरिन्, एक समय तीन, चार ओटा हिन्दी चलचित्र हेर्यो अनि कथा बनायो, निर्माता खोज्यो अनि चलचित्र बन्यो । निर्माता पनि आफ्नो स्वार्थ हेरेर आउँने, पाँच–छ जना मिल्ने र चलचित्र बनाउने नाममा फरक खालको काम गर्ने चलन चल्यो। पैसा लगानी गरेर हिरो बन्न पनि आए।,‘एक समय त म यो क्षेत्रमा किन आएछुँ भन्ने लाग्यो, जब यो क्षेत्रलाई ऐयासीको रुपमा हेरिन थालियो।’ चन्द भन्छिन्, ‘त्यो बेला हिरोइनलाई ऐयासी गर्ने साधन जसरी प्रयोग गरियो।’,हुन त ग्ल्यामरकै कारण आफूलाई कलाकार बनाउन आउने हिरोइनलाई चन्द कलाकार नमान्ने बताउछिन्। जब कलाकारिताको नाममा अर्कै चिज भयो चन्दलाई ‘नमज्जा’ लाग्यो। किनभने उनले भोगेको चलचित्र क्षेत्र पवित्र थियो।,चन्द यो क्षेत्रमा पाइला टेक्दा यो क्षेत्र के हो ? नबुझि नआउन सुझाव दिन्छिन्। ‘पढेर आउनु पर्छ। पढेर नै बुद्धि आउँछ। एकेडेमीहरु खुलेका छन्, सिकेर आउनु पर्छ किनभने प्रतिस्पर्धा धेरै भईसकेको छ।’ चन्द दोहोराउछिन्, ‘इन्डस्ट्री बुझेर मात्र आउनुपर्छ।’,राम्रा नराम्रा पक्षहरु धेरै नै हुन्छन्। म के गर्छु, के हुन्छ के हुँदैन भन्ने ज्ञान हुन आवश्यक छ। कलाकारिता गर्न जाने हो या अरु के भन्ने कुरा खुलस्त हुन जरुरी छ। उनी भन्छिन्, ‘यो क्षेत्रमा लाग्न अहिलेको समयमा अभिभावकको जरुरी छैन, कलाकारहरुले सिक्न जरुरी छ। समय दिनसक्नुपर्छ दिग्गजलाई मान्नुपर्छ।’,चन्दले पछिल्लो समय चलचित्र निर्माणमा हात हालिन्, त्यो बेलामा उनले यो क्षेत्रलाई जेरी जेलिएझै चुनौतिपूर्ण पाइन्। कलाकार भएर चलचित्र क्षेत्र बुझ्न गारो भयो। चन्द सुझाव दिन्छिन्, ‘नयाँ आउने निर्मातालाई पुरानो निर्मातालाई बुझेर मात्रै आउनुहोस्। निर्देशक पनि राम्रो समूह हेरेर मात्रै काम गर्नु होला।’,‘हामीले समाजसँग धेरै संघर्ष गरेर आयौँ, कलाकारिता क्षेत्रको जग बसेको छ। अहिले बा आमाले सजिलै अनुमति दिन्छन्। त्यो बेलामा यही क्षेत्रमा लागेर बाँच्न गारो थियो। बिचमा धेरै कलाकार विदेश पलायन भएका छन्। अहिले कलाकारको पारिश्रमिक राम्रो पाएका छन्।’,अन्त्यमा चन्द भन्छिन्,,‘विकृति ल्याउने नल्याउने आफ्नो हातमा छ, किनकी कला क्षेत्र निकै सुन्दर छ।’ |
बम्बै जाने रेलगाडीका ‘पैया’ | शब्दमा यथार्थ हुन्छ । सुख अनि दुःख हुन्छ। र ती शब्द कालान्तरमा इतिहास पनि बन्छन् जीवन्त ।,वि.स.२०५० को दशक, सुदूरपश्चिम।,हरेक गाउँमा एउटै दृष्य, मलिन अनुहार आँखामा आँशु टिलपिलाउँदै डाँडापाखा झरिरहेका मानिसहरुको ताँती देखिन्थ्यो । ‘देश जाने’ भन्दैओरालो झर्नेहरु धनगढीको गौरीफन्टा र महेन्द्रनगरको गड्डाचौकीनाका पारीबाट रेल चढेर बम्बैसहित र भारतका विभिन्न ठाँउ पुग्थे काम गर्न । त्यसका साक्षी बने भोजराज भट्ट।,उनले देखेको त्यही दृश्य शब्दमा उतारे । अनि कोरियो बम्बै जाने रेल,,
,समय ठ्याक्कै याद छैन तर २०४५ सालअघि रचना गरेका हुन् उनले यो गीत। २०५० सालमा गीत उनले बजारमा ल्याए । सुदूरपश्चिमको नमिठो यथार्थको चित्र उनले शब्दमा उतारे । त्यतिबेलाको बम्बै र अहिलेको मुम्बईसहित भारतका अन्य ठाउँमा जानेको संख्या केही कम मात्र भएको छ अहिले । पीडा अझै उस्तै छ सुदूरपश्चिमको । त्यसैले अझैपनि सबैको मुखमा भुण्डिएको छ यो गीत । र झुण्डिएको छ भोजराज भट्टको नाम ।,कतिपयले त नाम हैन ‘बम्बै जान्या रेल गाडी भनेर चिन्छन्’ अलि भावुक हुँदै उनले भने ‘वास्तवमै यहि गीतले मेरो परिचय स्थापित गर्यो ।’,सुरुकै गीतमा सबैले दिएको माया उनको मनमा बसी सकेको थियो । तर त्यतिले कहाँ पुग्थ्यो र । देउडा गाएन मै लाग्ने निधो गरिसकेका थिए । सानो छँदा रहरले गाउने उनी अब करले गाउन थालेका थिए । जुन कर उनका श्रोताहरुको थियो ।,२०२३ सालको जन्म । घरमा सांगीतिक वातावरण नभए पनि उनी जन्मेको डडेलधुराको डुमडा गाउँमा थियो । टेपमा देउडा गीत घन्काएर गाउँघरमा हिँड्ने उनले देखेका थिए । हुर्कँदै जाँदा गाएकै बन्छु भनेर सोचेका थिएनन् । मुस्कराउँदै उनी भन्छन्– ‘गाउँदा मन खुशी हुन्थ्यो ।’,घाँस दाउरा जाँदा महिलाहरु एक्लै वन पाखा र डाँडाकाँडासँग गाएको उनले सुने । सुदूरपश्चिमको देउडा मध्यको एक ‘ठाडी भाका’ गाएको सुने । उनी भन्छन्, ‘ती गीतमा महिलाहरुको बिरह हुन्थ्यो । दुःख हुन्थ्यो । अनि हुन्थ्यो यथार्थता । श्रीमान कमाउन इण्डिया गएका महिलाका गीतमा उनीहरुका वेदना हुन्थे।,गोठाला जाँदा देउडा गुनगुनाए । परिवारसँगै भैँसी लिएर खर्क (लेक) जाँदा देउडा गीत गुनगुनाउदै उकालो लागेको उनलाई अझै याद छ । हरेक वर्ष साउनको महिना भैँसीको पछाडि लागेर उनी पनि उकालो लाग्थे गीत गाउँदै । माथि खेतिपाती पनि थियो । तीन महिना बसेर जोडो सुरु भएपछि फेरि गुनगुनाउँदै ओरालो झर्थे ।,उनले गाउने भन्दा धेरै नाचे । भन्छन्, ‘त्यतिबेला गाउँघरमा नाटक देखाउने चलन थियो । हाँस्यरस भरिएका हुन्थे । त्यसमा म पनि सहभागी हुन्थेँ र नाच्ने गर्थेँ ।’,गाउँघरमा हुने जात्रा, मेलामा पुगिहाल्थे । मनमा अझ ताजै छ देउकी आएर खेल लगाएको । सम्झँदै उनले भने, ‘म सानै थिएँ, अलिअलि याद छ बैतडीबाट आउने देउकीहरुले खेल लगाउथेँ।’,त्यतिबेला गाउनका लागि महोत्सव हुन्थेनन् । न बाजा न केही । आठ–दश जना भेला भयो, गाउन सुरु हुन्थ्यो । एकअर्काको हात समाएर पाइला चाल्दै देउडा खेलिन्थ्यो । सुर ताल केहि हुँदैनथ्यो ।,हुर्कँदै गए ।,गुनगुनाउने उनी गाउन थाले । राम्रो गाउँछ भनेर सबैले हौस्याउँथे । उनी भने धेरै मानसिका अघि गाउन सरम मान्थे।,१० वर्षको उमेर । गाउन रहर लाग्थ्यो । उनी भन्छन् ‘थाहै नपाइ गीत गाउथेँ, मिठो गाउँछ भन्दै सबैले हौसला दिन्थे ।’,एक दिन गाउँका हरिप्रसाद पाण्डे टेप रेकर्डर बोकेर भट्टको घरमा आए–लौ गीत गाउनु पर्यो भन्दै । गीतका पारखी उनी धनगढी झरेको बेला टेप किनेका थिए । त्यतिबेला गीत सुन्ने माध्यम धेरै थिएनन् । टेप रेकर्डरमा क्यासेट चलाएर गीत सुन्ने चलन थियो ।,खाली क्यासेट १० रुपैयाँमा पाइन्थ्यो । ती टेप रेकर्डरमा राखेर आफै गीत रेकर्ड गर्ने चलन थियो । अनि ती गीत सबैतिर सुनाउने गरिन्थ्यो । धनगढी वा महेन्द्रनगर झर्नेले नयाँ क्यासेट बोकेर फर्कन्थे ।,परिवार र छिमेकीहरुको अगाडि गाउन लजाउने उनी अनकनाए । उपाए लाग्यो कसैले नदेख्ने गरी गोठमा गएर गाउने अनि रेकर्ड गर्ने । खाली क्यासेट हालेर पाण्डेले टेप रेकर्डमा राखे अनि भट्टले गाए… ।,गाउँमै १० कक्षा र डडेलधुरामा हाइस्कूल सके । थप अवसरका लागि धनगढी झरे । बोर्डिङ स्कूलमा पढाउन थाले । बच्चाहरुलाई सिकाउँदा पनि गाउने । शिक्षक साथीहरु सबैले तपाईँको आवाज राम्रो छ भन्थे । तर त्यतिले मात्र उनको त्यसपछिको गाएन यात्रा निर्धारण गर्ने थिएन ।,उनी आफैले पनि गाएकै बन्छु भन्ने नसोचेकाले त्यता ध्यान गएन । सबैले गीत सुन्थे, ताली पिट्थे । सकिएपछि उठेर हिड्थे । मिठो गाउँछस् भन्नेले पनि कहिल्यै गायक बन्नुपर्छ भनेर भनेनन् । न त परिवारले । निरास हुँदै उनले भने, ‘सानैमा बुवा गुमाएँ । परिवारले कुनै कुरामा पनि साथ दिएन । न गाउन साथ दियो न रोक्यो ।’,रेडियो नेपालसम्मको यात्राको कुरा गर्दा उनी भोजराज भट्टलाई सम्झन्छन् । जसले रेडियो नेपालसम्मको यात्रा देखाइदिएका थिए । कक्षाका साथी थिए उनी । कक्षामा भोजराज भट्ट ‘ए’ र ‘बी’ भनेर चिनिथ्यो । ‘ए’ जो भारत उत्तराखण्डको पिथौरागढमा ओभरसिएर थिए ।,बालसखी भोजराज भट्ट ‘ए’ सँग पिथौरागढमा भेट भयो । बालपनका कुरा भए । भोजराजको गीत सानैदेखि सुनेका अर्का भोजराजले रेडियो नेपालमा स्वर परीक्षा दिन सुझाए । उनले भने– ‘तिम्रो आवाज राम्रो छ, रेडियोमा भोकल टेष्ट गर । म सहायता गर्छु भन्नुभयो ।’ उनको कुरा मनमा बस्यो । समुद्र पारीको देश जाने सपना बुन्दै गरेका भोजराजले टोफेल परीक्षा दिने र स्वरपरीक्षा पनि दिने मनसाय एकसाथ पिथौरागढबाट रेल चढे । त्यतिबेला काठमाडौँ आउन भारत हुँदै आउनु पर्थ्याे। कतै नबिसाइ काठमाडौँ आए ।,उनले भने ‘२०४६ सालको कुरा हो । त्यतिबेला फुलबारी भन्ने कार्यक्रममा गीत गाएँ । गीत रेकर्ड गरेर धनगढी फर्किएँ ।’,त्यतिबेला गीत रेकर्ड गर्ने स्टूडियो थिएनन् । गाउन चाहनेका लागि एउटै ठाउँ–रेडियो नेपाल । आवेदन दिएको तीन महिनामा पालो आउँथ्यो । रेडियो नेपालले दिएको दिनमा गाउनु पर्थ्यो । त्यतिबेला गीत गाएको १५० रुपैयाँ पाइन्थ्यो । आफ्नो रचना छ भने १०० रुपैयाँ थपेर २५० रुपैयाँ ।,
उनले ‘पैयाँ गँड्न लाग्या बम्बै जान्या रेलगाडीका पैया गुडन लाग्या’ बोलको गीत गाए ।,
,उनी भन्छन्– ‘त्यो गीत सबैले मन पाराए ।’ त्यही गीतले केहिपछि उनको पहिचान बदलिदियो ।,अब उनलाई गाउने रहर जाग्यो । केही गर्नुपर्छ भन्ने लाग्यो ।,त्यसपछि अरु गीतहरु पनि रेडियो नेपालमा रेकर्ड भए । २०४७ साल पुस २२ गते उनलाई रेडियो नेपालले ‘ग’ श्रेणीकोप्रमाण पत्र दियो । उनी राष्ट्रिय गाएक भए ।,तर, उनको यात्रा मोडियो । २०४८ सालमा उनी भारतको सिलोङ लागे थियोलोजी पढ्न । पढाइ सकेर २०४९ सालमा फर्किए । सिधै डडेलधुरा लागे । डडेलधुरामा रहेको ‘टीम’ हस्पिटलमा दोभासेको जागीर खुलेको थियो । अमेरिकन हस्पिटल अंग्रेजी–नेपाली अनुवाद गर्नु पर्ने ।,अंग्रेजीमा पोख्त उनी छानिए ।,तर देउडा गीतबाट उनी पर जान सकेनन् ।,उनलाई लाग्यो गीत त गाउनु पर्छ । भन्छन्, ‘त्यो बेला थुप्रै गीतहरु सुनेँ । मेरो मनमा घमण्ड आयो की यी भन्दा राम्रो गाउन सक्छु । जस्तो सुकै गीतहरु टपक्क टिपेर गाइदिन्थे ।,जागिर चलेकै थियो । लाग्यो यो समयमा गीत निकाल्नु पर्छ । उनी गीतको तयारीमा जुटे । दिउँसो अफिस साँझ–बिहान गीतको तयारी । आमासँगै बसेर पहाडी गीतहरु तयार पारे । रिहर्सल गरे । भन्छन्, ‘कुनै सिस्टमेटिक रिहर्सल थिएन त्यो । मसँग नेचुरल भोकल छँदै थियो ।’,आठवटा गीत तयार पारेर उनी गए धनगढी झरे । नारायण रायमाझीको रिमा रेकर्डिङ्ग स्टूडियोमा गीत रकर्ड गराए । एल्बमको नाम थियो ‘जौ पात’ ।,२०५० सालको अन्त्य तिर बजारमा आएको यो गीतले सुदूरपश्मिको देउडा गाएकका रुपमा सबैको मुखमा भोजराज भट्टको नाम झुण्डाइदियो ।,त्यसपछि त के थियो, उनको जिन्दगीमा लगभग छोडिसकेको देउडा गीतले फेरि प्रवेश पायो । उनले अब मात्र गाउने निधो गरे ।,जागिर छोडे र अर्को एल्बमको तयारीमा लागे । रेकर्ड गराए । उनलाई लाग्यो गायन क्षेत्रमा अझै केही गर्नुपर्छ । गीत रिलिज नगरेरै बम्बै लागे संगीत सिक्न ।,हिन्दी फिल्ममा गाउने धोको बोकेर उनी बम्बैको रेल चढेका २०५२ सालमा । उनका जेठा दाइ त्यहाँ होमोप्याथिक डक्टर थिए ।,तर ६ महिनामै फर्किए । क्यासेट रिलिज गर्न । उनको परिवार धनगढीमा बस्थ्यो । छोरो हुँर्कदै थिए ।,‘बाडुली’ नाममा रिलिज गरेको क्यासेट पनि चर्चित भयो । धेरै बिक्री भयो । रोयल्टी आउन थाल्यो ।,यहिँ केही गर्ने सोचेका उनी बम्बै फर्किएनन् ।,उनलाई कहिले काही पछुतो लाग्छ । भन्छन् ‘मैले संगीत सिकाइलाई निरन्तरता दिनुपर्थ्यो । सिकेको भए अझै राम्रो गर्न सक्थेँ ।’,धनगढीमै बसेर उनले देउडा मात्र गाए । बजारमा निस्केका हरेक गीत चर्चित भए । सुदूरपश्चिममा देउडाको प्रायः भोजराज भट्ट भइदियो ।,उनका २१ वटा एल्बम बजारमा छन् । आफ्ना र अरुका गरेर करिब ३०० वटा गीत गाइसकेका छन् ।,रेडियो नेपालमा गाएको ४ वर्षपछि २०५० सालमा धनगढीमा रेकर्ड भयो ‘बम्बै जान्या रेल’ । जसले उनको क्रेज स्थापना गरिदिएको थियो ।,भन्छन्, ‘मेरो त्यहाँ खोजी हुन थाल्यो को हो यो गाउने भन्दै ।’ त्यतिबेला महोत्सव हुँदैनेथे । न भिडियोको नै जमाना थियो । उनको स्वर सुनेकाहरुलाई को हो भन्ने लाग्थ्यो ।,त्यसपछिको जौ पात भन्ने गीतले त उनलाई देउडा गायनमा स्टार बनाइदियो ।,कतै देख्यो भने गाडी रोकेर उनलाई हेर्न मानिसहरु झुम्मिन्थे । उनी भन्छन्, ‘त्यो माया म अहिले महसुस गर्न स्मृतिमा मात्रै छ ।’,श्रोताको मायाको कुरा गर्दा उनी २०५५ सालको घटना सम्झन्छन्, ‘म बाजुरा पुगेका थिएँ । मेरो एक वृद्ध आउनु भयो । उहाँको परिवार नै थियो । भन्नुभयो–बावु हामी तमीलाई हेर्न डेढ दिन हिँडेर आयौँ । मेरो पाउमा आफ्नो टोपी राख्नुभयो । मैले उहाँलाई रोकेँ तर त्यो म प्रतिको माया थियो । जता जाँदा पनि पाउने त्यस्तो मायाले मलाई सधैँ उर्जा दिन्थ्यो । अझै राम्रो गाउन जाँगर दिन्थ्यो ।’,अरुका वेदना र दुःख टपक्क टिपेर गाउने भट्टको घाउ आफैमा ठूलो छ । परिवारले दिएको नमिठो पीडाको कथाले अझै पनि उनलाई अमिल्याउँछ ।,टीम हस्पिटलमा काम गर्ने भट्टको भेट मञ्जु केसीसँग भयो । सोही हस्पिटमा नर्स थिइन् मञ्जु । मन मिल्यो, बिहे गरे । घर गए, तर परिवारले स्वीकार गरेन । क्षेत्री केटी ल्यायो भनेर घरमा कलह सुरुभयो । अहिले त स्वीकार नगर्ने समाजले त्यतिबेला के मान्थ्यो । घर बस्न थालेको एक महिना बित्न लाग्दा पनि कलह कम भएन । उनीहरुले छुट्टै बस्ने निधो गरे । नजिकैको अर्को घरमा बस्न थाले । पछि उनीहरु हस्पिटलकै क्वाटरमा सरे ।,मुञ्जले भोजराजको हरेक पाइलामा साथ दिएकी छन् । भोजराज जता गए मुञ्ज त्यतै लागिन् सबै छोडेर । गीत संगीतमा चासो नराख्ने उनी श्रीमानको हरेक गीतको सारथी बनिन् ।,भन्छिन् ‘गीत संगीत त छँदै थियो । जागिर पनि गरेको भए भन्ने सधैँ इच्छा हुन्थ्यो । उनलाई लाग्छ जागिर भएको भए अहिलेको भन्दा केही राम्रो अवस्थामा हुन्थ्यौँ ।’,बिहे भएको २६ वर्षभन्दा बढी भयो । भक्तपुरको गठ्ठाघरमा एक छोरा र दुई छोरीसँग भाडामा बस्छन् । छोरो सिभिल इन्जिनियर, जेठी छोरी स्तानक अन्तिम वर्ष पढ्दै छिन् । सानी छोरी हुर्कँदै छिन् ।,वास्तवमा सुदूरपश्चिको देउडा गीत हुर्कँदै छ । सुदूरपश्मिकै डाँडाकाँडामा बामे सरेको देउडालाई हात समाएर तातेताते गर्दै हिँड्न सिकाएको श्रेय भोजराज भट्ट लगायतका केही गायकलाई जान्छ । सुदूरपश्चिम पहाडमा सीमित देउडा गीत त्यस आसपासका अरु केही ठाउँमा सुन्ने र गाउने माध्यम उनीहरु बने । देउडा भाका प्रायः ठाउँमा गुञ्जने उनीहरुले बनाए ।,भट्ट भन्छन्, ‘मलाई लाग्दैन मैले नै देउडा गायनमा केही गरेँ । वास्तवमा हामी अझै देउडा गीतको भित्रसम्म पुग्न सकेका छैनौँ । यस क्षेत्रमा गर्नुपर्ने धेरै छ । यसको अध्ययन हुन जरुरी छ ।’,पछिल्लो समय युवाहरु पनि देउडामा लागेको देख्दा उनलाई खुशी लाग्छ । देउडा गीतको सबैभन्दा राम्रो पक्ष सुदूरपश्चिमको भाषा हो । त्यसलाई नबिगारी आउने नयाँ देउडा गीतको उनी समर्थन गर्छन् ।,उनी भन्छन्, ‘गीतमासन्देश हुनुपर्छ । कथा हुनुपर्छ, तस्बिर हुनुपर्छ । जुन त्यो समाजसँग मेल खाओस् ।’,उनले त्यतिबेलाको समाजको चित्र र कथालाई टपक्क टिपे र गीत बनाए । ‘लैजा बुदी’ भन्ने गीतबाट मान्छे हँसाउने होस् वा ठाडी भाका गाएर भावुक बनाउने, उनले सबै गरे ।,गीतहरुबाट उनी देउडा सुचाउनेका मनमा बसे र बसिरहे । अरुको पीडा बोलेका उनी आफ्नै भए सबैका ।,उनले गीतको अंश सुनाएर कुराको बिट मारे,,
|
‘यस्ता कारणले मानिसहरु आत्महत्याको अवस्थासम्म पुग्छन्’ | सन् २०१७ की मिस नेपाल वर्ल्ड निकिता चण्डकले सामाजिक सञ्जालमा व्यक्तिको रुप रंगलाई लिएर गरिने टिप्पणीको बारेमा कुराकानी गरेकी छन्।,देश सञ्चारसँगको कुराकानीमा चण्डकले मिस नेपाल भईसकेपछि आफ्नो रुपरंगलाई लिएर गरिएका टिप्पणी, प्रतिक्रिया र मिम्सहरुले पार्ने प्रभावको बारेमा बताएकी छन्।,पूर्व मिस नेपाल चाण्डकलाई प्रतियोगिता सकिने बित्तिकै नेपाली अनुहारको मोहडा नभएको भन्दै आलोचना सुन्नु पर्यो, उनी माडबारी समुदायकी पहिलो मिस नेपाल थिइन्। यस्तै मिस नेपाल भएर ‘नेपाली बोल्न आउँदैन’ भनेर टिप्पणी सुरु भयो।,निकिताले आफ्नो पढाइ राजस्थानमा पूरा गरेकी हुन्। घर मोरङ भए पनि भारतमा शिक्षा लिएको कारणले प्रस्ट नेपाली बोल्न समस्या थियो तर उनी नेपाली बोल्न नजान्ने भने होइनन्।,‘नेपाली होइन भन्नु आधारहीन कुरा थियो, किनकी मिस नेपालको अडिसन दिन जाँदा पहिला नेपाली पासपोर्ट र नागरिकता लिएर जानुपर्छ,’ निकिताले भनिन्, ‘यो सँगै मेरो छालाको रंगलाई लिएर, शरीरको बनावट अलि फरक देखियो, माडवारी परिवारबाट आएको र नेपाली भएकोमा शंका गरिदिँदा मैले केही असहज र भय महसुस गरे।’,निकितालाई याद छ, धेरैले ‘अग्ली’ भने,,‘कुरुप’ भनेको सुन्न को चाहन्छ र! हुन त सुन्दरी भन्ने बित्तिकै हरेक व्यक्तिको दिमागमा एक किसिमको तह बनेको छ, हिरोइन वा मिस नेपाल भनेको यस्तो हुनुपर्छ। त्यसले निकितामा केही हदसम्म निराशा छायो र उनी आफै सोच्न बाध्य भइन्, ‘के म यो क्षेत्रको लागि सक्षम छु अथवा छैन?’,हुन त व्यक्तिको बाहिरी आवरणमात्र सबै कुरा होइन, उसका क्षमता नै सबैभन्दा ठूलो कुरा हो भनेर पनि भन्छन्। अरुभन्दा फरक हुनु व्यक्तिको सवल पक्ष पनि हुन सक्छ।,केही समय अगाडि निकिता, श्रृंखला खतिवडा अनि अनुष्का श्रेष्ठ, मिस नेपाल २०१९ लाई सँगै राखेर फोटो सार्वजनिक भएको थियो, जसमा लेखिएको थियो, ‘रियल मिस नेपाल इज श्रृखला, अदर आर फेक।’ त्यसपछि निकिताले लामो स्टेटस इन्स्टाग्राममा लेखेकी थिइन। मिस नेपाल भईसकेपछि अहिलेसम्म आफ्नो आवरणलाई लिएर गरिने कमेन्टले आफूलाई निरुत्साहित गर्ने बताइन्।,निकिताले समय समयमा यस्ता व्यवहारहरुको सामना गर्नु परेको छ, कमिडियन प्रनेश गौतमले चलचित्र ‘वीर विक्रम–२’ को समीक्षात्मक भिडियोमा निकिताको नाम लिएका थिए। भिडियो विवादास्पद हुँदा धेरै प्रतिक्रिया आयो, निकिता यो चलचित्रको हिस्सा पनि थिइनन्।,निकिताले यस विषयमा भनिन्, ‘मलाई थाहा छैन मेरो नाम किन लिइयो? मैले केही समय अगाडि इस्टाग्राममा स्टेटस राखेको थिए जहाँ मैले मलाई फेक भनिएको विषयमा लेखेको थिए। कसैलाई मन पराउनु, कोही अति प्रिय हुनु र एकमात्र राम्रो भएर अरुलाई नराम्रो भनिनु फरक विषय हुन्। मेरो इन्स्टाग्राम पोस्टपछि मैले कुरा सक्काए, त्यसपछि चलचित्रको समीक्षा अनि अरु-अरु भइराखे। मेरो मिम नेपालका एक प्रयोगकर्ताहरुसँग एकपल्ट भेट भएको हो। हेर्दा बदला लिएको जस्तो देखिन्छ तर किन मलाई थाहा छैन।’,‘समस्या समाधान गर्ने कानुनी पाटोहरु पनि छन्। तर मैले लेखे सक्काए, कानूनी रुपमा अगाडि बढ्नु मलाई परिपक्व निर्णय लागेन। तर यहाँ कसैलाई बुझ्नु नै छैन, केही व्यक्तिहरुको यस्तो समूह छ, जसले मात्र जवाफ फर्काउछन्। उनीहरुलाई जित्न सकिँदैन। उनीहरुलाई लाग्छ कमेन्ट गर्ने अधिकार हो, तर मेरो कमेन्टले अफ्ठेरो पारेको छ कि भनेर सोचिँदैन। म धेरैजसो कमेन्टमा प्रतिक्रिया दिँदिन।’,निकिता अगाडि भन्छिन्, ‘केही हदसम्म हामीले पनि सहनुपर्छ किनभने, हामी ‘पब्लिक फिगर’ हौँ। तर हामी पनि मान्छे हो, हाम्रो पनि भावना हुन्छ। यसले मानिसलाई निराशातर्फ धकेल्छ, सबैलाई ‘जसले जे भने पनि मलाई केही फरक पर्दैन’ भन्ने लाग्दैन। मलाई लाग्छ, यस्ता कारणले मानिसहरु आत्महत्याको अवस्थासम्म पुग्छन्।’,एक समयमा मैले सोचेँ ‘अब म सक्दिन।’ हामी सुनिराखेका छौँ, मानिसहरु ‘बुल्ली’ भएको कारण आत्महत्या गरिरहेका छन्। हामीलाई त धेरै कुरा हेर्नुपर्छ। कहिलेकाहिँ कमेन्टहरु व्यक्तिगत भइदिन्छन्। यसले साँच्चै नै अप्ठ्यारो पार्छ।’,निकिताले सामाजिक सञ्जालमा धेरै माया पाउनुलाई वास्तविकताभन्दा फरक भएको बताइन्। उनले यो कसैसँग जोडिने माध्यम हो, राम्रो पनि छ तर आफ्नो समस्या बुझ्ने र समस्या भन्न मिल्ने मानिसहरु औँलामा गन्न सकिने मात्र रहने बताइन्।,उनले आफ्नो समस्या परिवार र साथीलाई बताउने गरेको बताइन्। उनलाई परिवारले जस्तो परिस्थिति आए पनि परिवारले भन्छ, ‘तिमीले रोजेको बाटो यही हो, तिमी बलियो हुनुपर्छ।’,निकिता अहिले चलचित्र प्रमोसनमा छिन्। उनी अभिनित चलचित्र ‘साङ्लो’ माघ २४ गतेबाट देशभर प्रदर्शनमा आउँदैछ।,अन्त्यमा उनले भनिन्, ‘हामी विभिन्न क्षेत्रमा छौँ तर हामी सबैमा भावना छ, एकले अर्काको भावनाको कदर गर्नुपर्छ। पत्थर दिल कोही हुँदैन। हामीले कसैलाई केही भन्दा ख्याल गर्नुपर्यो, मलाई यस्तो भन्दा कस्तो लाग्छ?’,विश्वमा मानसिक रोग, विशेषगरी डिप्रेशनको समस्या बढेर आएको छ, शायद तपाईँ त्यसमा सङ्ख्या थप्न प्रेरणा दिइराख्नुभएको छ। तपाईँलाई म मन पर्दैन, ठीक छ, कमेन्ट नगर्नुस् सबैले सबैलाई माया गरौँ।,राम्रो लेख्न सक्नुहुन्न भने नराम्रो पनि नलेख्दिनुस्।, , |
रवि भन्छन्,‘आमाले गाएको गीत कतै बज्याे भने नसकिउञ्जेल टक्क अडिएर सुन्छु’ | राष्ट्रिय सभागृहको हलमा आवाज गुञ्जिरहेको छ,,
,
,स्टेजमा कार्यक्रम सञ्चालक दीपक समीर यता र उता गरिरहेका छन्। केही मानिस भ्वाइलिन, गीतार, तबला लगायत ‘इन्स्टुमेन्ट्स’को तार मिलाउँदै थिए। स्टेजको भित्तामा ठूलो पोस्टर छ। पोस्टरमा मन्द मुस्कानमा तारादेवी श्यामश्वेत देखिएकी थिइन्। आडैमा लेखिएको थियो, ‘सम्झनामा तारादेवी’,सभाहलको पाँचौ रोमा सेतो कोट लगाएर बसिरहेका थिए, ‘रवि श्रेष्ठ’ तारादेवीका कान्छो छोरा।,उद्घोषकले तारादेवीले नेपाली संगीत क्षेत्रमा पुर्याएको योगदानको चर्चा गरिरहँदा रवि मोबाइलको क्यामरा झिक्न थाले, घरी उद्घोषक त घरी दर्शक दिर्घामा मोबाइल घुमाउन थाले।, तारादेवी स्मृति फाउण्डेशनले आयोजना गरेको कार्यक्रम ‘सम्झनामा तारादेवी’ मा सयौँ दर्शकसँगै उनी पनि उपस्थित थिए। अरुको लागि ‘स्वरकिन्नरी तारादेवी’ पहिचान भएकी उनी रविकी आमा थिइन्।,उनले आमा गायिका हुन् भनेर चिनेको रेडियो नेपाल सुनेर हो। सभाहल बाहिर रविले आमाको सम्झना सुनाउँदै भने, ‘घरमा आमा नभएको बेलामा खोज्दा बाबाले रेडियो अन गरेर ‘यहाँ छ आमा’ भनेर बजाउनुहुन्थ्यो।’,आमाको आवाज उनले चिन्थे चिन्थेनन् उनलाई पनि याद छैन, तर सानो रेडियोमा भित्र भएकी आमालाई बाहिर निकाल्न उनले दाईसँग मिलेर रेडियो खोलेका थिए।,रेडियो भताभुङ्ग पारेपछि आमा भेटेनन् बरु बाबुको गाली नराम्ररी खाए किनकी खोलेको रेडियोलाई फेरि पहिलेकाे जस्ताे बनाउन उनीहरुलाई आएन अनि रेडियो बिग्रियो।,यसरी आमाको नाम र कामसँग परिचित भएका श्रेष्ठले कहिले पनि गीत गाएनन्।,‘मैले गीत गाउँदा स्वर राम्रो लागेन अनि मैले कहिले पनि गाइनँ’, श्रेष्ठले भने, ‘आमाले पनि कहिले पनि मलाई यो क्षेत्रमा आउन प्रोत्साहन गर्नु भएन।’,सात वर्षको उमेरदेखि गाउन सुरु गरेकी तारादेवीले रवि जन्मिदासम्म चर्चाको चुलिमा पुगिसकेकी थिइन्, संगीत पढेकी थिइन् तर आफ्ना सन्तानलाई उनले हौसला दिइनन्। किन ?,‘आमाले गीत गाउनेको टाउकोमा छत हुँदैन भन्नुहुन्थ्यो’, श्रेष्ठ भन्छन्, ‘मान्छेले मलाई यत्रो गायिकाको छोरा भएर एउटा गीत गाउन सिक्नुपर्छ नि भन्छन्। तर म उहाँहरुलाई जवाफ दिन्छु, ‘तपाई सही हुनुहुन्छ तर मेरो बाबा विमान चालक हुनुहुन्थ्यो। म बाबालाई पछ्याउँछु। छोराछोरीले बाबु र आमा मध्ये एक जनालाई त हो पछ्याउने।,रवि विमान चालक भए। ‘मान्छेलाई बुझाउन गाह्राे छ, मैले बाको बिडो थामेको छु।’,उनलाई आमाको पहिचान बाबाको भन्दा धेरै छ।,रवि भन्छन्, ‘आमालाई सम्झन मलाई स्मृति दिवस चाहिँदैन, म हरेक दिन उहाँलाई सम्झन्छु। तर उहाँ नभएपछि उहाँले गाएको गीत बजेको छ भने नसक्कुलजेल टक्क अडिएर सुन्छु।’,स्मृति दिवस आएपछि जब समाजमा आमाको धेरै खोजी हुन्छ तब उनी आमाका पुराना क्यासेट खोज्छन्। २०७२ साल माघ २ गते आमाको सम्झनाको लागि ‘तारादेवी स्मृति प्रतिष्ठान’ को सक्रियताले उनलाई पुराना क्यासेट खोज्न प्रेरणा दियो, जुन उनका बाबा शिवबहादुर श्रेष्ठले रेडियोमा बजेको बेलामा रेकर्ड गरेर बक्सामा संकलन गरेर राखेका थिए।,आमा गायिका भएको अर्को स्मरण पनि उनलाई छ,,‘नाँचघरमा आमाको लाइभ कार्यक्रम थियो। बुवा र म गयौँ। मैले यसो स्टेजमा हेरे, अनि सोधेँ–बुवा यो मेरो साँच्चिकै ममी हो की अरु नै हो ?’’,
यसरी आमाको काम बुझेका रविले आमा गुमाएको १४ वर्ष भयो।,तर तारादेवी उकाली ओराली, डाँडा पाँखा र सबैको मनमा बसेकी छन्।,हुन त तारादेवीको जीवनमा पनि कयौँ उकाली ओरालीहरु आए। विशेषगरी २०४७ सालमा उनको रेडियो नेपालको जागिर खोसियो, त्यसको ४ वर्षपछि जेठो छोरालाई ‘ब्लड क्यान्सर’ भयो र उनी बिते।,त्यसपछि २०५५ सालमा उनको श्रीमानकाे हवाई दुर्घटनामा मृत्यु भयो। जीवनको कठिन समय पार गरेकी तारादेवीलाई पछि पार्किन्सनकाे व्यथाले च्याप्यो र उनी २०६२ माघ ९ गते संसारबाट बिदा भइन्।,तारादेवी बिदा भएको दश वर्षपछि तारादेवीको जन्म जयन्तीका दिन ‘तारादेवी फाउण्डेशन स्थापनाको प्रस्ताव राखियो र २०७२ माघ ९ गते संस्था दर्ता भइ पहिलो स्मृति कार्यक्रम भयो। यो संस्थाको संरक्षक भएर रवि आफै काम गरिरहेका छन्।,आज भएको स्मृति दिवसको कार्यक्रममा तारादेवीको पहिलो गुरु भैरवबहादुर थापा, तारादेवीले धेरै काम गरेका किरण खरेल अनि तारादेवीका धेरै गीतमा संगीत भरेका संगीतकार नातिकाजीलाई २५ हजार नगदसहित सम्मान गरियो। यसको आर्थिक भार रवि आफैले उठाए।,कार्यक्रम अवधिभर उनी एकै ठाउँमा थचक्क बसेनन्। दर्शकहरु, कार्यक्रममा आएका विशेष अतिथिहरुको भाव नियालेर बसे। घरी उनी स्टेजमा पुगे, घरी दर्शक दिर्घाको पुछारमा उभिए। सभाहलको गेटमा राखिएको आमाको फोटोसँग आफू पनि बसेर फोटो खिचाए, अरुलाई पनि खिच्न सहयोग गरे।,आमालाई सम्मान गर्दै कार्यक्रममा आएका हरेकलाई श्रद्धापूर्वक नमस्कार गर्छन्। आमालाई सबैको मनमा ब्यूँताउन चाहन्छन् रवि। र जब जब माघ महिना आउँछ उनको यो यात्रा निरन्तर रहिरहन्छ तारादेवी फाउण्डेशन मार्फत। |
End of preview. Expand
in Data Studio
No dataset card yet
- Downloads last month
- 10