Datasets:
Tasks:
Fill-Mask
Languages:
Quechua
Multilinguality:
monolingual
Size Categories:
1M<n<5M
Language Creators:
crowdsourced
Annotations Creators:
no-annotation
Source Datasets:
original
Tags:
License:
Conozcamos la nanotecnología | |
Chay nanotecnologiyata Riqsirisunchis | |
Noboru Takeuchi | |
Se cree que la Nanociencia y Nanotecnologia van a | |
poder usarse en mucha áreas diferentes y que va a | |
impactar todos los aspectos de nuestras vidas. Por | |
eso se dice que la nanoteconología va a detonar una | |
revolución tecnológica en el siglo XXI. | |
Iñikun nanociencia hinallataq nanotecnología | |
nisqakuna atipaqnin huq askha huqniraqkuna | |
allinchanapaq hinallataq mancharichin llapallan | |
imaymanapi kausayninchista. Chaymi nikun | |
nanotecnología nisqata iskaychunka uqniyuq | |
pachaq watapi (Siglo XXI). | |
Traducido por | |
Santiago Cuba Huamaní y Gustavo Cuba Supanta | |
Ilustraciones Citlalin Arcos | |
Conozcamos la nanotecnología | |
Chay nanotecnologiyata riqsirisunchis | |
Noboru Takeuchi | |
Agradecimientos | |
Traducido por | |
Santiago Cuba Huamaní y Gustavo Cuba Supanta | |
A Justo Rojas y a Juan Pablo Hurtado por su apoyo. | |
Las siguientes ilustraciones que aparecen como fondos de | |
páginas son imágenes ganadoras del Concurso Internacional | |
SPMAGE07 organizado por el ICMM del CSIC y de la Universidad Autónoma de Madrid: Páginas 12, 13, 30 y 31 Nanoanillos | |
por Andreas Fuhrer, 22 y 23 Raiz por Konatantin Demidenko. | |
Imagen de la página 29 cortesía de Saw Hla, página 25 Darthmoth College, y página 33 Manu Barandarián. | |
Conozcamos la nanotecnología, Riqsiyku nanotecnología se | |
terminó de imprimir en los talleres de Design, ubicados en Av. | |
Bolivia Nº148 - Ofc.2026 C.C.Centro Lima, Lima. | |
El tiraje consistió de 1000 ejemplares en papel Couche Brillante de 150 gs, julio 2016. | |
Ilustraciones Citlalin Arcos | |
Dr. Enrique Graue Wiechers | |
Dr. Leonardo Lomelí Vanegas | |
Dr. William Lee Alardín | |
Q.I. Marisol Romo | |
Sociedad Peruana de Física | |
Jaime Vento Flores | |
Presidente | |
Carlos Landauro Saenz | |
VicePresidente | |
Juan Carlos Gonzales Gonzales | |
Secretario | |
Justiniano Quispe Marcatoma | |
Tesorero | |
Marco A. Merma Jara | |
Sec. Prom. Social | |
en Perú: julio 2016 | |
DR Sociedad Peruana de Física | |
Esta publicación fue financiada | |
por la DGAPA-UNAM, proyecto PAPIME No. PE100316 | |
y por la Sociedad Peruana de Física | |
Impreso y hecho en Perú | |
Perú | |
ISBN: 978-607-02-7972-0 | |
3 | |
El quechua | |
Qheswa | |
simi | |
4 | |
5 | |
Qheswa simiqa kikin kaq simin antikuna peruanukunaq rimaynin, qheswa | |
simiqa allinchay inkakunaq rimayninmi, ñawpaq allin q’anchariyninpi | |
mast’arikuran, qollasuyumanta chinchaysuyu kama. Kunan kawsariypiqa | |
tawa qepaq rimaymi, aswantaqa América nisqapi, hichaqa América teqsi | |
muyupiqa aswan kikin kaq simin. | |
Rimakunmi Sudamérica nispa kinraypi Boliviapi, Perupi, Chilepi, Ecuadorpi hinallataq Argentinapi. | |
Qheswa simipiqa iskay t’aqaqmi rimayninqa: quechua I nisqaqa qheswa | |
simi rimaymi rimakun antisuyo chawpinpi hinallataq chinchaysuyo | |
chawpinpi; chaymantataq quechua II nisqataq mast’arikuranpuni, | |
rimakuntaqmi Ecuadorpi, chinchapi hinallataq qollapi Perú llaqtapi, Boliviapi, Chilepi hinallataq Argentinapi ima. | |
Kay qelqasqapiqa ruwakunmi quechua II nisqawan Qosqo runakunaq | |
rimaynin hina hichaqa kunankama. | |
El quechua es un idioma originario de los Andes peruanos. Fue la | |
lengua utilizada por el Imperio de los Incas y en su época de mayor | |
esplendor su uso se extendió desde el sur de Colombia hasta el norte | |
de Argentina. Actualmente es el cuarto idioma más hablado en América | |
y es la lengua originaria más usada en el continente. Se habla en el occidente de Sudamérica en Bolivia, Perú, Chile, Ecuador y Argentina. En el | |
quechua se distinguen dos ramas: la quechua I que se habla en la | |
sierra central y norcentral del Perú y la quechua II que tuvo una mayor | |
expansión y se habla en Ecuador, el norte y sur de Perú, Bolivia, Chile | |
y Argentina. En este texto usamos la rama II hablada en Cuzco. | |
El pantalón que no se ensucia | |
Mana que llichakoq wara | |
Te sientas a comer y se te derrama tu chicha | |
morada encima de tu pantalón blanco. | |
Mikhunaikipaq tiyayunki hinaspa kulli aqha unu | |
hich'ayukun yuraq waraykipataman | |
También son realidades mejores tratamientos y medicamentos contra | |
enfermedades como el cáncer; focos de luz que consumen muy poca | |
energía; fibras más resistentes que el acero, las cuales se pueden usar | |
en la fabricación de nuevos materiales. Todo esto y más es el resultado | |
de la investigación que se lleva a cabo en los campos de la nanociencia | |
y la nanotecnología. | |
Para entender cómo se ha logrado alcanzar estos resultados tan | |
“fantásticos”, necesitamos hablar de medidas tan pequeñas como las | |
de unos cuantos nanómetros. | |
Cheqaqllataqmi huqpas allin ruwaykuna hinallataq allin hanpikunan | |
onqoy kunamantan imaynan cancer nisqa hina, chiqan kallpawan ch'iq | |
qanchariq mikhusqan, allin seq'a acero hina, chaykunatan hap'ina musoq | |
ruwanakunapi. Llapan kaykunan astawan lloqsiriq maskariykunapi, | |
wakirintaqmi nanociencia chaypas nanotecnología nisqakunapi. | |
6 | |
En lugar de correr a cambiarte, sólo tomas una | |
servilleta y secas el líquido que se resbaló por la | |
tela sin mojarla ni ensuciarla. Parece extraño | |
pero ya es una realidad: telas que repelen los | |
líquidos y además, no se manchan. | |
Phawaspa t’ilaay kasiaqtin huq unkhuñallata | |
hap'ispa | |
chay | |
apichasqata | |
ch'akichinki | |
llusq'asqata unkhuñapatanta mana apichaspa | |
mana quellichaspa. Mana reqsisqan kanman | |
chaypas ñan cheqayña: unkhuñakunaqa manan | |
ch'akichinchu hinaspapas manan map'achanchu | |
Yacharinapaq imaynatan wakirichinku aypariykunata hina, rimaytan | |
munanchis huch'uy phururiykunata imaynan nanómetros nisqakunata | |
hina. | |
7 | |
El Tiranosaurio Enano | |
Huch'uy tiranosaurio nisqa | |
¿Es un error o una contradicción? el Tiranosaurio rex | |
es un animal muy grande y nano es algo pequeño. | |
¿Huq pantasqachu huq hayuchu?, chay Tiranosaurio | |
rex nisqaqa huq uywa ancha hatun. Chaymi nano | |
nisqaqa huch'uyllataqmi. | |
Antes de hablar del nanómetro, hablemos del significado del prefijo nano. | |
8 | |
9 | |
Ya dijimos que nano es algo muy pequeño, sin | |
embargo, en algunos museos con fósiles encontramos uno al que llaman Nanotiranosaurios rex. | |
Manaraq nanómetro nisqamanta rimashaspa uran | |
seq'e simipi nano nisqa imaninantaraq rimayusun | |
ñan ninchisña nano nisqaqa ancha huch'uyllapunin, | |
chaymantaqa huq museos nisqakunan fósiles tarisqa | |
nisqakunan chaytan ninku Nanotiranosaurios rex | |
nisqa. | |
Esto se explica porque nano es un | |
prefijo griego, que significa enano. | |
Entonces un Nanotiranosaurios rex | |
es un Tiranosaurio enano | |
Chaninchakunmi kayqa, imanaqtin | |
nano nisqaqa huq uran seq'e simipi | |
griego nisqan, imaninmi chay tanka | |
ninmi. Chaymi chay huq Nanotiranosaurios rex nisqaqa huq Tiranosaurio | |
tanka nispa. | |
El resultado es una unidad de medida muy pequeña. Para tener una idea de | |
qué tan pequeño es un nanómetro, vamos a medir en nanómetros objetos muy | |
chicos, por ejemplo, el diámetro del virus de la influenza es de aproximadamente 200 nm, el de un glóbulo rojo es de 7,000 nm y el de un cabello | |
humano promedio es de aproximadamente 75,000 nm. Son muchos nanómetros. | |
Lloqsisqantaqmi huq huqlla ch'ipuch'ipuy ancha huch'uylla. Yuyayniyuq | |
kananpaq, huch'uyllataq huq nanómetro nisqaqa, hakuchi nanómetros nisqata | |
ch'ipuych'ipusun nanómetro nisqawan imaymana huch'uy rurukunata. | |
Imaynan kuskant'aqaqnin virus nisqapi influenza nisqapiwan achhuykuy hina | |
iskaypachaq (200) nm, globulo rojo nisqapiwan qanchis waranqa (7000) nm, | |
runa chuqchataq achhuykun qanchis chunka pisqayuq waranqa (75000) nm. | |
Askhan kanku nanómetros nisqakuna. | |
11 | |
El Nanómetro | |
¿Y que es un nanómetro?, ¿Un metro enano? | |
Más precisamente, un nanómetro es un metro | |
dividido en mil millones. El símbolo que se usa | |
es nm. | |
Nanómetro nisqa | |
¿Imataq huq nanómetro nisqari?, ¿Huq metro | |
tankari? | |
Astawan kikin huq nanómetro nisqaqa, chay huq | |
ch'ipuch'ipuy t'aqaq waranqa hunu huqtaq huq | |
waranqa ñeqen t'aqaq, hinaqa huq waranqan | |
unanchantaqmi ruwarikunanpaq chay nm. | |
12 | |
Las Nanoestructuras | |
Nanoestructuras | |
nisqakunan | |
Se llaman nanoestructuras a objetos cuyo | |
tamaño varía desde unos pocos hasta cientos de | |
nanómetros. | |
Nanoestructuras nisqakunaqa kanmi ruwanapaq, | |
piqpa sayaynin chaymanta pacha huq chikanmanta, | |
pachaqnin kama nanómetros nisqa. | |
Nanociencia es el estudio de los procesos fundamentales que ocurren en las nanoestructuras, | |
mientras que la nanotecnología busca su aplicación práctica. | |
Nanociencia nisqata allinta qatinakuspa yachaymi, | |
nanoestructuras nisqapi kashan, nanotecnología | |
nisqataq maskan ruwapakuyman rin. | |
A veces se llama nanotecnología al poder controlar la materia a escala atómica o molecular. | |
Huq mantaqa nanotecnología nisqata, ninmi khaway | |
atipayta ruwanakunata ancha atómica nisqata | |
chaymantapas molecular nisqakunaman. | |
13 | |
¿Imataq kusa allin hina, sayaykuna | |
piqpa huq pachaq chaymanta nm? | |
Nanómetros nisqapi hina kanmi allinnin ruwanakunapaq | |
imaymanamanta ruwasqa sayaynin manta yachasqa kanchis | |
kausayninchispi sapa p'unchaw. | |
Qhawarichisqan Tinkuchisunchis huq siwita qorimanta huq | |
walqanawan kikin ruwanamanta ch'uyanmanta qawarisuntaq | |
sayayninta ruwaynintawan huqniraqmi, iskaynin ruwasqakuna | |
kikillantaqmi kanku kaqninkuna física hinallataq química | |
nisqakunan, imaynan Tullpun, chuchuynin ariynin t'akaynin | |
kanraqmi huqpas. | |
14 | |
¿Y qué tienen de especial los | |
tamaños entre l y 100 nm? | |
A escalas de nanométros, las propiedades de los | |
materiales difieren en muchas formas de las | |
propiedades de la materia a tamaños a los que | |
estamos acostumbrados en nuestra vida cotidiana. | |
Por ejemplo, si comparamos un anillo de oro con | |
un collar del mismo material y de la misma | |
pureza, podemos observar que aunque de forma | |
y tamaño distintos, los dos objetos tienen las | |
mismas propiedades físicas y químicas, tales | |
como el color, la dureza, el punto de fusión, la | |
densidad, etc. | |
15 | |
No podemos decir lo mismo de las nanoestructuras de oro ya que sus propiedades son muy distintas a las del oro que conocemos. | |
Pueden ser rojas, naranjas, púrpuras, o hasta verdosas, dependiendo de su | |
tamaño. | |
Manan atiswaychu niytaqa kikintaqa nanoestructuras qori manta nisqata, allin | |
ruwanankunapaq kanmi huqniraqkuna qorimantaqa riqsisqanchiskuna. | |
Kanmanmi pukakuna, qoriqellokuna, sansapukakuna, qomerkunapas, | |
sayayninmanta hina. | |
16 | |
Esferas de 25 nm | |
Esferas de 50 nm | |
Esferas de 100 nm | |
Cambia también su punto de fusión y sus otras propiedades físicas | |
y químicas. Nuestra nanoestructura de oro deja de comportarse | |
como el oro que nosotros conocemos. | |
La investigación en nanotecnolgía busca entender y aprovechar | |
estas nuevas propiedades para fabricar materiales e instrumentos | |
que funcionen mejor. | |
Huqpas T'iqrallantaqmi ch'umaq kikinpi huq ruwanantaqmi física | |
hinallataq química nisqakuna. Noqanchispa nanoestructura nisqaqa | |
qorimantan, manan qorimanta hinachu, noqanchispa riqsisqanchis. | |
T'aqwinapiqa nanotecnología nisqaqa maskan chaninchayta | |
hinallataq hap'iyta musoq ruwaykunata ruwanapaq ruwanakunawan | |
wakichun allinta. | |
17 | |
21 | |
Estas son algunas de las pinturas murales | |
en las que se utilizó el azul maya | |
Kaykunan wakinkunaqa perqakunapi llimp'isqakuna | |
Maya anqaskunaq ruwasqankuqa | |
Hoy se sabe que dicha pintura está formada por una mezcla de índigo (el | |
tinte de los pantalones de mezclilla) con una arcilla, la cual tiene cavidades de tamaño en los nanómetros. Los átomos que forma el índigo | |
quedan atrapados en dichas cavidades, creando una estructura que le da | |
al material su color y estabilidad característicos. | |
Kunanqa yachakunmi chay llinphina ruwasqa kashanmi huq hunt'asqa | |
indigo nisqawan (chharqosqa warakunapi tulipayuq) huq t'oroñasuwan | |
chaymi kashan t'oqokunayuq sayay nanómetro nisqapi. Kankum átomos | |
nisqa ruwakun kanmi indigo nisqawan chaypin qhepan hap'ispa chay | |
t'oqokunapi, kanman huq perqasqata ruwanata qon tullpunta hinallataq | |
allin taqyaq chaninkunata. | |
22 | |
Aunque nuestros antepasados usaron | |
nanoestructuras para fabricar sus vitrales o | |
pintar sus paredes, ellos fabricaban estos | |
materiales sin saber lo que sucedía. | |
Esta es la diferencia, lo realmente nuevo de | |
la nanotecnología es la habilidad que tenemos hoy para ver y manipular la materia a | |
nivel de átomos y moléculas. | |
Maskipas noqanchispa ñaupa machunchis | |
aulanchiskuna ima nanoestructuras nisqata | |
ruwariranku aswanta ruwarinankupaq qespi | |
tullpuyuq hinallataq llinphiy perqankuta, | |
paikunan askhata ruwariranku chay ruwanakunata mana yachaspa imapas kananta. | |
Kaymi huq niraq, chaypuni nanotecnología | |
nisqa musoq, allin kaspa kapuwanchis | |
kunan | |
qhawarinanchispaq hinallataq | |
hap'inanchispa ruwanata átomos hinallataq | |
moleculas nisqakunata. | |
23 | |
¿Cómo se pueden ver las nanoestructuras? | |
Imaynatan nanoestructuras nisqata qhawarina? | |
A finales del siglo XX se comenzaron a perfeccionar instrumentos | |
que ya existían y se inventaron nuevos. Hoy existen unos poderosos | |
microscopios que en lugar de usar la luz como los microscopios que | |
conocemos, usan electrones. Se llaman microscopios electrónicos. | |
Iskay chunkapasaq wata tukukushaqtin, qallarikun allin llanq'anakunapaq | |
ña karanña chaypi kamarikun musoqkuna. Kunantaq kan atipaq | |
microscopio nisqa q'anchariywan ruwarina kashaqtin microscopios nisqa | |
hina riqsisqanchis ruwana electrones nisqawan. Microscopios electrónicos | |
nisqan sutin. | |
24 | |
25 | |
Mira como se ve una hormiga usando ese | |
microscopio. | |
Qhawariy imaynan rikukun | |
microscopio nisqata hap'irispa. | |
huq | |
sisi | |
En los años ochenta se inventó el microscopio de efecto túnel | |
STM por sus siglas en inglés (scanning tunneling microscope). | |
El funcionamiento del STM es completamente diferente al de | |
los microscopios ópticos o electrónicos. | |
Si tenemos un objeto y queremos saber su forma, podemos | |
'verlo', tocándolo con la mano, para sentir los diferentes contornos del objeto. De esta manera estamos usando nuestra mano | |
para estudiar el objeto. | |
26 | |
Pusaqchunka watakunapiqa microscopio de efecto tunel (STM) | |
nisqa kamarikuran inglés rimaypiqa (scanning tunneling microscope). STM nisqa kallpachakuspa wakichin, llapachanmi | |
uqniraq microscopios ópticos kallantaqmi electrónicos nisqa | |
kasqanmantaqa. | |
Huq ruwarinanchis kaqtinqa chaymanta yachayta munanchis | |
imaynatas ruwarikun, atiswaymi qhawariytaqa makinchiswan | |
hap'iyuspa, nqanchis huqniraqkunata riparananchispaq | |
muyuriqninpi ruwana. | |
Aqnatan makinchiswanqa ruwarinchis ruwariykunata yacharina | |
t'aqpirispa maskarispa. | |
27 | |
El STM funciona de manera similar: tantea la superficie con | |
algo equivalente a la mano: una punta metálica la cual termina en unos cuantos átomos. | |
Kanmi STM nisqaqa riqch'akuytan wakirichin: hawanpiqa | |
kanmantaqmi makilla imapas rantin: Huq choqe ñauchi | |
tukun huq átomos nisqakunapi. | |
28 | |
Con este microscopio podemos ver átomos. También con este | |
microscopio podemos mover los átomos como se puede ver en la | |
figura siguiente. | |
Huqpas microscopio nisqawanqa atiswaymi kuyuchiyta átomos | |
nisqawanqa Imaynan atisway qhawariyta siq'inchasqa qatiqninpi. | |
Huqpas microscopio nisqawanqa atiswaymi kuyuchiyta átomos | |
nisqawanqa Imaynan atisway qhawariyta siq'inchasqa qatiqninpi. | |
29 | |
¿Cómo se pueden fabricar las nanoestructuras? | |
¿Imaynatan nanoestructuras kunata nisqata | |
ruwarisway askhata? | |
Usando métodos químicos, por medio de algunas reacciones | |
químicas muy controladas, se pueden fabricar muchas clases | |
de nanoestructuras, entre ellas sobresalen los llamados nanotubos de carbono. | |
Wakirichispa allinchay químicos nisqapi, hatarin huqkuna | |
chawpipi químicas sinchi qawarisqa nisqa, atikunmanmi | |
askha ruwaykunata askha huqniraq nanoestructuras nisqata | |
chaykunapin atipan nanotubos paypa carbono nisqa. | |
30 | |
Las nanoestructuras se pueden fabricar usando métodos físicos, químicos y biológicos. | |
Por medio de métodos físicos se pueden fabricar por | |
ejemplo, estructuras en forma de capas muy delgadas de algunos nanómetros de grosor, las cuales se | |
pueden utilizar para guardar información en las computadoras, o música en aparatos como el ipod, el mp3 | |
o en un teléfono celular. | |
Nanoestructuras kuna nisqataqa atikunmanmi askhata | |
yuwariytaqa sapanka allinchaypi físicos, químicos | |
hinallataq biológicos nisqakunapi. | |
Sapanka chawpichay físicos nisqapi atikunmanmi | |
askha ruwakuyta, qhawarichispa estructuras nisqa | |
llanulla t'aqa t'aqa huqkuna nanómetros nisqa rakhu, | |
chaykunaqa allinchakunmanmi allinta allcharinapaq | |
computadorakunapi chay willakuykuna nisqapi | |
kanmantaqmi tusuy takikuna aparatokunapi imaynan | |
chay ipod nisqapi, huqpas el mp3 nisqapi huqpas | |
chay uq teléfono celular nisqapi. | |
31 | |
Como su nombre lo indica tienen forma de tubo y están | |
hechos de carbono. | |
Imaynan sutin nikun toqoro hina ichaqa k'illinsamanta | |
ruwasqan. | |
Pueden tener un diámetro de algunos nanómetros, y una longitud de | |
varios centímetros. Los nanotubos de carbono son las fibras más fuertes | |
que se conocen. Es por eso que se piensa que se pueden fabricar cables | |
muy resistentes a partir de ellos. | |
También se puede fabricar nanoestructuras usando seres vivos | |
como plantas o bacterias. Un ejemplo es el uso de la bacteria Magnetospirilum griphyswaldense para fabricar nanoestructuras magnéticas. | |
En la siguiente figura se muestra una imagen de un nanotubo de carbono | |
tomada con un microscopio electrónico | |
Huqpas wakichikunmanmi askha ruwaytaqa nanoestructuras nisqa | |
allinchay kausaq uywakunawan hinallataq yurakunawan hinallataq | |
onqoymuhukunawan. Huq qhawarichiyqa allinchay bacteria Magnetospirilum griphyswaldense nisqawan askha ruwarinapaq nanoestructuras magnéticas nisqawan. | |
Kanmanmi huq kuskanchaq nanómetros nisqa wakinpiqa ichaqa huq | |
tupay wakinkunaq. Huch'uy tupun nanotuboskuna nisqa k'illinsamanta, | |
allinch'ila hanq'ukunan riqsikunñan chaymi ñosqonchakun, atikunanpaq | |
askha ruwasqakunata waskhata sinchin seq'ata qallariyninmanta. | |
32 | |
Bacteria | |
Magnetospirilum | |
7 | |
griphyswaldense | |
Qatiq siq'enpi qhawarichikun huq siq'esqata huq nanotubo nisqata | |
k'illinsamanta orqosqata huq microscopio electrónico nisqawan | |
500nm | |
33 | |
Los usos de la Nanotecnología | |
Allinchay nanotecnología nisqamanta | |
Bueno y todo esto ¿para qué sirve? | |
34 | |
Como la nanotecnología no ha llegado a un | |
estado de completo desarrollo, muchos productos están todavía en una fase de investigación, y | |
no es posible saber cuáles llegarán finalmente | |
al consumidor. Entre lo que ya está al alcance de | |
nosotros, se tienen aplicaciones electrónicas, | |
magnéticas, optolectrónicas, biomédicas, | |
farmacéuticas, cosméticas, energéticas, y | |
catalíticas. | |
Allinmi kay llapanri ¿Imapaqmi allin? | |
Nanotecnología nisqa imaynan mana chayamunchu | |
huq llapachan wiñayman, ancha miraynin | |
kashanraqmi maskariynin chaypi, hichaqa | |
manan wakiqchu yachay mihuqmanqa imaraqcha | |
chayanqapas tukukuymanqa. | |
Noqanchispa aypananchisqa ñan kashanña, | |
karanñan kanñan ruwayqa electrónicas, magnéticas, optoelectrónicas, biomédicas farmacéuticas, | |
cosmeticas, energéticas chaymanta catalíticas | |
nisqakunapi. | |
Por ejemplo, en la fabricación de artículos tan diversos como: | |
Pelotas de tenis que duran más. | |
Bicicletas, raquetas de tenis y partes de automóviles | |
más resistentes y livianas. | |
Pinturas y recubrimientos contra la corrosión, rayado | |
o radiación. | |
Herramientas para cortar los metales. | |
Bloqueadores de sol y cosméticos. | |
Ropa y textiles que no se manchan. | |
Qhawarichiykuna askha ruwaykunapi imaymana | |
mikhunakunapi imaynan: | |
Tenis nisqa sinkupi as unay. | |
Bicicleta nisqa, raqueta paypa tenis nisqa, partes de | |
automoviles aswan ch'ilayusqata hinallataq chhaplla. 35 | |
Llimphiñakuna hinallataq patachaqkuna sarru awqa | |
(yari). | |
Sananpasqa kallantaq radiación nisqapi. | |
Ruwanakuna qaqlla kuchunapaq. | |
Bloqueadores nisqa intimanta kallantaq cosmeticos | |
nisqa. P'acha kallantaq awaykuna mananqhellichakunchu. | |
La nanotecnología también tiene aplicaciones en la | |
obtención de nuevas formas de energía y en la protección del medio ambiente: | |
36 | |
En la computación y la electrónica: | |
Chay computacion hinallataq chay | |
electrónica nisqapi: | |
En celdas solares más livianas, flexibles y baratas. | |
En la obtención de luz blanca más eficiente, con diodos emisores | |
de luz (LEDs) | |
En el almacenamiento de hidrógeno como combustible. | |
En la fabricación de mejores y más baratos catalizadores para la | |
reducción de la contaminación del medio ambiente. | |
En el proceso de refinación del petróleo. | |
Para mejorar la combustión del carbón y reducir su efecto contaminante. | |
37 | |
Kanmi | |
nanotecnología | |
nisqa | |
huqpas | |
kanmi | |
allinchanapaq atipasqa mosoq kallpachaykunata | |
hinallataq kaypacha amachayta: | |
Chay celdas solares (inti qhawana) nisqapi aswan chhaplla, | |
kuyuchiy atiy hinallataq aypay atiylla. | |
Yuray q'anchariy atipaypi aswan allinta, diodos emisores de luz | |
(LED) nisqapi. | |
Askha ruwarinapi allinkunapi hinallataq aswan aypay atinapi catalizadores nisqa kaypachata pisiyachispa qhellichanamanta. | |
Ch'uyanchay tukunapi petroleo nisqata. | |
Wayq'una k'illinsapaq allinchanapaq hichaqa pisiyachina Sinchi | |
qhellichayninta. | |
Para fabricar computadoras cada vez más potentes, rápidas, | |
baratas y con mayores capacidades de almacenamiento de | |
información. | |
En la fabricación de dispositivos electrónicos más pequeños y | |
versátiles. | |
Computadoras nisqa ruwaykunapi sapa kutin aswan allin hatun | |
usqhay, aypaq atiy hinallataq aswan hatunkuna willakuy | |
allchayninkuna. | |
Ruwayninkunapi dispositivos electrónicos nisqa asway huch'uy | |
kuna hinallataq ratulla ruwaqkuna. | |
En las ciencias de la vida: | |
Hatun yachaykuna kausaypi: | |
38 | |
Como transporte de medicamentos; como marcadores médicos, por ejemplo para detectar los tumores. | |
En el tratamiento de enfermedades como el cáncer, usando | |
nanoparticulas y radiación infrarroja para quemar tumores. | |
En las prótesis con nuevos materiales. | |
En el uso de nuevos materiales y aleaciones para tapar las | |
cavidades de los dientes. | |
Hampikuna apaykunapi imaynan marcadores médicos nisqa | |
qhawarichiykuna ch'upukuna tarinapaq. | |
Onqoykuna hanpinapaq imaynan pay cáncer nisqa allinchay | |
nanopartículas hinallataq radiación infrarroja nisqa ch'upukuna | |
ruphachinapaq. | |
Chay ch'ulla protesis nisqapi mosoq ruwanakunawan. | |
Mosoq ruwanakuna allinchanapaq hinallataq ch'arqoy t'oqo | |
kirukuna kirpanapaq. | |
Se cree que la Nanociencia y Nanotecnologia van a poder | |
usarse en mucha áreas diferentes y que va a impactar todos | |
los aspectos de nuestras vidas. Por eso se dice que la nanoteconología va a detonar una revolución tecnológica en el | |
siglo XXI. | |
Iñikun nanociencia hinallataq nanotecnología nisqakuna | |
atipaqnin huq askha huqniraqkuna allinchanapaq hinallataq | |
mancharichin llapallan imaymanapi kausayninchista. | |
Chaymi nikun nanotecnología nisqata iskaychunka uqniyuq | |
pachaq watapi (Siglo XXI). | |
39 | |