Datasets:

yiyic

/

oscar_kk_train

like 0

Адвокаттар қоғамдастығының пікірін зерделеу үшін конкурсқа қатысқан адамдардың тізімдері адвокаттар алқаларына жіберілді. 2021 жылы Жоғары Сот Кеңесі сот төрелігін іске асыруға жаңа кәсіби кадрларды тарту жұмысын жандандыру жөнінде шаралар қабылдады, осыған байланысты Кеңестің ұсынымы бойынша биылғы жылдың басынан бастап судья қызметіне жаңадан 33 адам тағайындалды. Олардың барлығы күрделі конкурстық іріктеуден өтті және заңгерлік тәжірибелері мол. Тағайындалған адамдардың орташа жасы – 43, ал заңгерлік өтілі – 17 жылды құрайды. 11 үміткердің заң магистрі немесе заң ғылымдарынды кандидаты дәрежесі бар, оның ішінде шетелде – Германия, АҚШ, Түркия, Франция және Израиль мемлекеттерінде тағылымдамадан өткен. Судья қызметіне алғаш рет тағайындалғандардың ішінде – Сара Ұстажанова, Қуаныш Терлікбаев және Әсел Досаева. Ұстажанова Сара Амантайқызы, 1983 жылы туған, "Юриспруденция" және "Шет тілі" мамандықтары бойынша жоғары білімі бар. Еңбек жолын ағылшын тілі пәнінің мұғалімі болып бастаған, 2009 жылдан бастап Ақмола облыстық адвокаттар алқасының мүшесі болған. 2016 жылы Ақмола облысы Біржан сал ауданы заң консультациясының меңгерушісі болып тағайындалды. Кәсіби қызметін жүзеге асырудағы жетістіктері және адвокаттық алқаның қоғамдық өміріне үлес қосқаны үшін Ақмола облысы Әділет департаментінің, Республикалық адвокаттар алқасының, Халықаралық адвокаттар Одағының (Достастығының) грамоталарымен марапатталған. Биыл 30 шілдеде Солтүстік Қазақстан облысы Айыртау аудандық сотының судьясы болып тағайындалды. Терлікбаев Қуаныш Тілеужанұлы, 1978 жылы туған. Әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік ұлттық университетін "Юриспруденция" мамандығы бойынша бітірген, "Криминалистика және сот сараптамасы" кафедрасының аспиранты және заң ғылымдарының кандидаты. 2000 жылы магистратураны бітіргеннен кейін Алматы қаласында Алмалы аудандық ішкі істер басқармасында криминалист болып жұмыс істеді. Содан кейін кәсіби қызметін өзі білім алған жоғары оқу орнының қабырғасында қылмыстық процесс, криминалистика және жедел-іздестіру қызметі теориясы салаларында стажер-зерттеуші болып жалғастырды. Одан әрі қылмыстық құқық, криминалистика және құқық қорғау қызметі кафедрасының аға оқытушысы, меңгерушісі қызметтерін атқарды. Бұдан басқа, 2014-2017 жылдар аралығында үш жыл бойы Алматы қаласы Нотариаттық палатасының мүшесі болды. Судья қызметіне тағайындалғанға дейін Д.А. Қонаев атындағы Еуразия заң академиясының қылмыстық-құқықтық пәндер және құқық қорғау қызметі кафедрасының доценті болды. Заңгерлік өтілі – 20 жылдан асады. 2021 жылы 27 ақпанда Алматы қаласы Бостандық ауданы № 2 аудандық сотының судьясы болып тағайындалды. Досаева Әсел Қасқарбайқызы, 1984 жылы туған, "Юриспруденция" мамандығы бойынша PhD докторы. Заңгерлік өтілі 15 жылдан асады. Жеке және квазимемлекеттік секторларда жұмыс тәжірибесі бар. 2006 жылдан бастап "Қазтеміртранс" АҚ-да жұмыс істеді, онда қатардағы маманнан бастап басқарма басшысына дейін табысты мансап құрды. Биыл 30 шілдеде Маңғыстау облысы Маңғыстау аудандық сотының судьясы болып тағайындалды. Судьялыққа үміткерлердің барлығысы қатаң конкурстық іріктеуден өтті. Үміткерлерге қатысты HR-бағалаудың барлық салалары, соның ішінде сандық өлшемдер жүйесі бойынша автоматтандырылған бағалау, сараланған өлшемдер бойынша кешенді бағалау, құзыреттер бойынша сұхбат алу, оның барысында судьяның тиімді жұмыс істеуі үшін қажетті қасиеттер зерделенді. Аталған іріктеу рәсімдерімен қатар судьялыққа барлық кандидаттарға қатысты БАҚ-та және әлеуметтік желілерде кандидаттар туралы жұртшылықтың пікірін сұрау және зерделеу сияқты қосымша тексеру құралдары қолданылды. Кеңес веб-сайтында конкурсқа қатысқан адамдардың тізімі жарияланды және азаматтар әрбір кандидат бойынша өз пікірін білдіре алды. Бұдан басқа, кандидаттар облыстарда Соттармен өзара іс-қимыл жөніндегі кеңестердің отырыстарында қаралды, ол Кеңестердің құрамдарына өңірдегі отставкадағы судьялар, заңгерлер қоғамдастығының және бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері кіреді Судьялар қауымдастығының да пікірі ескерілді. Конкурсқа қатысқан үміткерлер облыстық соттардың жалпы отырыстарында тиісті қорытындыларын алды. Адвокаттар қоғамдастығының пікірін зерделеу үшін конкурсқа қатысқан адамдардың тізімдері адвокаттар алқаларына жіберілді. Жоғары Сот Кеңесінің отырысында қарау алдында кандидаттарды іріктеуді құрамына судьялар, адвокаттар, заңгер-ғалымдар, заңгерлер қоғамдастығының, прокуратураның өкілдері, сондай-ақ HR-менеджмент саласындағы сарапшылар кіретін Кеңес жанындағы Конкурстық комиссия жүзеге асырды. Судья лауазымына конкурстық іріктеу тәртібі туралы толық ақпаратпен Кеңестің сайтында танысуға болады.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік және коммуналдық кәсіпорындарының арасында өткен Ұлттық бизнес-рейтингтің нәтижелері бойынша "Елорда даму" ЖШС "Даму динамикасы" бойынша "LEADER OF BRANCH 2016" ("Сала көшбасшысы 2016") марапатына ие болды. "Leader of the branch" халықаралық сертификаты және құрмет белгісі Құрылысшылар күні қарсаңында табыс етілді. «Елорда Даму» ЖШС Тұрғын үй-коммуналдық дамудың «Нұрлы жер» мемлекеттік бағдарламасы бойынша пәтерлерді сатуды жүзеге асырады. Біздің компания Сізге Астана қаласында құрылыс салушыдан делдалсыз ең қолайлы бағамен пәтер сатып алуды ұсынады. 818,8 мың м2 немесе 10 860 пәтер қолданысқа енгізілді, коммуналдық меншікке 199,8 мың м2 немесе 4 119 пәтер тегін берілді.

Қазақстанның әйгілі кәсіпқой боксшысы Геннадий Головкиннің промоутері БАҚ көздеріндегі түрлі қауесеттерге қатысты пікірін білдірді. Промоутер Том Леффлер қазақстандық боксшы, бұрынғы әлем чемпионы Геннадий Головкинмен іскерлік қарым-қатынасын тоқтату туралы мәліметке қатысты алғаш рет пікір білдірді, деп жазады sputniknews.kz. Бұл ақпаратты алғаш рет твиттерде ESPN тілшісі Дэн Рафаэль хабарлаған болатын. "Дэн, GGG мұны "сары басылым" деп атап, ол немесе оның мансабы туралы өзінен немесе менен сұрамай жазудың қажеті жоқ екенін айтты. Мұндай дүниені жазу жауапсыздық деп санаймын, енді жұрт сенің сөздеріңді пайдаланып, жалған ақпарат негізінде мақала жазып жатыр", — деді промоутер Рафаэльге. Сонымен қатар, Леффлер АҚШ-тың басқа БАҚ өкілдері Майк Коппинджер (The Ring/Fox Sports) мен Марк Ортегаға (PBC on Fox) да ескерту жасады. Коппинджер өткен аптада Головкиннің жақында кішкентайлы болатынын хабарлаған болатын, ал Ортега GGG-дің басындағы жайтты Андре Уорд пен оның бұрынғы промоутері арасындағы даумен салыстырған еді. "Майк, Головкиннің мансабы туралы айтқанша, жаңалық күт. Әлеуметтік желіде GGG-дің жеке өмірі туралы жазғаныңды қой. Ол отбасы мен боксты араластырмайды. Сәлде болса сыйластық танытып, ресми мәлімдемемізді күтсеңші", — деді Головкиннің бапкері. Ал Марк Ортегаға бірдеңе жазбас бұрын, шын-өтірігін тексеру қажеттігін ескертті. "Марк, өзге басылымдар сияқты жалған ақпарат таратып жүрсің. "Маймыл көргенін істейді". Бірдеңе жазбас бұрын деректерді тексер немесе маған хабарлас. Уорд промоутерімен шартты бұзамын деп үш рет жеңілді. TGB Promotions бұл жайтты қуана-қуана есіңе салады", — деді ол. Естеріңізге сала кетсек, бұдан бұрын қазақстандық былғары қолғап шебері Геннадий Головкиннің промоутері Том Леффлермен жұмысын тоқтатуы мүмкін деген қауесет тараған болатын. Бұл туралы жұрт әлеуметтік желіде қарама-қайшы пікірлер білдіруде.

Назгүл МАСАБАЕВА 23 жаста. ІІ топ мүгедегі болғанына қарамастан, ол мектеп пен колледжді бітіріп, жылжымайтын мүлік бағалаушысы мамандығын игерген. Алайда жұмыс таба алар емес. «Жұмыс берушілер кез келген сылтаумен мүгедекті жұмысқа алмауға тырысады», - дейді Назгүл. Міне, ол бірнеше айдан бері қалалық Жұмыспен қамту орталығының «Жастар тәжірибесі» бағдарламасы аясындағы жолдамасымен «Мүгедек әлемі» ҮЕҰ жанында жұмыс жасап жатыр. Қыз бала іс-қағаздарын жүргізуге көмектесіп, телефондарға жауап береді. Ал «Мүгедек әлемі» ҮЕҰ жаңа «Еңбекке қабілетті» жобасын жүзеге асыруға кіріскелі жатқанын естіген ол өзіне «мұндай мүмкіндікті жіберіп алуға болмайды» деп шешті. «Мүгедек әлемі» ҮЕҰ бастамашылық көрсетіп отырған «Еңбекке қабілетті» жобасын «Бота» қоғамдық қоры қаржыландырады және 15 – 24 жас аралығындағы мүмкіндіктері шектелген жастарға арналған. Олар компьютерлік сауаттылық пен тігін ісі негіздерін үйрене алады. - Біз оқытушыларды таңдау мәселесіне үлкен мән бердік – олар тек білікті маман ғана емес, сол сияқты жақсы психолог болулары да керек, - дейді«Мүгедек әлемі» ҮЕҰ-ның директоры Күлбаршын НҰРЖІГІТОВА. –Жоба сервис колледжі мен бизнес және құқық колледжімен бірлесе отырып жүзеге асырылуда. Тігін ісінен Меруерт Бақытқызы АЙТЖАНОВА, компьютерлік сауаттылықтан Амангелді Нұрмұқанұлы АДИРОВ дәріс береді, бұлар тәжірибесі молпедагогтар. 10 айда 30 адамды оқыту жоспарланып отыр. К. Нұржігітова қазірдің өзінде 5-6 адамнан алғашқы топ құрылғанын айтты. Тігін ісіне үйренуге тек қыздар ғана жазылса, компьютерлік сауаттылық курсынан өтуге қыздар да, жігіттер де қызығушылық танытты. Жобаның аяғына таман сабақты жақсы меңгергендер іріктеліп, тереңірек оқытылатын болады. Ал ҮЕҰ оларды жұмысқа кіргізуге көмектеседі, өйткені бұл олардың ең басты міндеттері ғой. «Мүгедек әлемі» ҮЕҰ-на біз келген сәтте тігін шеберлігі сабағы жүріп жатты. Оқытушы Меруерт Бақытқызының айтуынша, оқыту қарапайым нәрселерден басталады: қыздар мата түрлері туралы, оларды өңдеу, тігіс түрлері жайлы әңгімелейді. Олар ілгек, жаға, манжеттер, қалта тігуге, сыдырмаларды салуға, дайын бұйымдарды кестелеуге үйренеді. Киім пішу ерекшеліктерімен танысады. - Сабақтардың тегін жүргізілетіні қуантады, қазір бұл сирек құбылыс, - дейді Назгүл Масабаева.– Сондай-ақ, мұнда оқуға келгендердің жаңа достар табуға мүмкіндіктері бар, мүмкіндіктері шектеулі жандарда достың аз болатыны белгілі ғой. Тамара СУХОМЛИНОВА Суретті түсірген автор 4 сәуір 2013, 00:00 WhatsApp арқылы хабар жіберу Бөлісу: Қате таптыңыз ба? Тінтуірмен белгілеп, Ctrl + Enter түймесін басыңыз. Осы мақала тақырыбына қатысты ой-пікіріңізбен бөлісіп, бейнежазба жолдағыңыз келсе, WhatsApp +7 707 37 300 37 нөміріне және editors@azh.kz поштасына жібере аласыз.

Балаларға қатысты сексуалдық зорлық-зомбылық ересек адам (зорлық жасаушы) баланы өзіне, баласына немесе басқа адамға жыныстық ынталандыру үшін қолданған кезде, бала мен ересек адам арасындағы байланыс пен қарым-қатынас ретінде анықталады. Сондай-ақ, жыныстық зорлық-зомбылық жасына 18-ге толмаған адам, егер ол баладан (жәбірленушіден) едәуір үлкен болса немесе агрессор билікке ие болса немесе басқасын басқарса, оны жасай алады. (Балаларға қатысты зорлық-зомбылық пен қараусыздықтың ұлттық орталығы-1978). Сексуалдық зорлық-зомбылық - бұл зорлық-зомбылықсыз немесе қорқытып-үркітусіз және келісімсіз жүзеге асырылатын кез-келген физикалық қатынас, тәндік қол жетімділікпен немесе онсыз. Бола алады: - вагинальды, ауызша және анальды ену - сандық ену - еркелету - айқын ауызша ұсыныстар Балаларға жыныстық зорлық-зомбылық отбасында, ата-анасының, өгей әке-шешесінің, ағасының немесе басқа адамның қолында болуы мүмкін; немесе үйдің сыртында, мысалы, досы немесе сыныптасы, оған қамқорлық жасайтын адам, көршісі немесе бейтаныс адам ... Алайда, жыныстық зорлық-зомбылық болған кезде, балада әр түрлі мазасыз ойлар мен идеялар пайда болады.Бірде-бір бала жыныстық ынталандыруды жеңуге психологиялық тұрғыдан дайын емес. Жылы Guiainfantil.com Біз бұл ақаулықты уақытында анықтауға қажет барлық ақпаратты жинадық. Балаларға жыныстық зорлық-зомбылықтың алдын алыңыз. Балаларға жыныстық зорлық-зомбылықты болдырмауға арналған кеңестер. Балаларға жыныстық зорлық-зомбылық жағдайын қалай анықтауға болады. Ұлдар мен қыздарға жыныстық зорлық-зомбылықты болдырмауға арналған кеңестер. Балаларға қатысты жыныстық зорлық-зомбылыққа қарсы, денонсация. Кәмелетке толмағандарға жыныстық зорлық-зомбылық көрсетудегі үлкен қастандықтар - ұят пен үнсіздік. Ұзақ жылдар бойы балаларға жасалған зорлық-зомбылықтан және зорлық-зомбылықтан кейін, оншақты адам зорлық-зомбылық көрген балалардың санын бейнелейтін бейнелер мен фотосуреттерден алынған көптеген материалдардан кейін ұят пен үнсіздік болды деп ойлау әбестік. ертерек тоқтатылуы мүмкін зақым. Балалардағы жыныстық зорлықты көрсететін белгілер. Балаңызға жыныстық зорлық-зомбылық жасалып жатқанын қалай білуге ​​болады. Балаларға жыныстық зорлық-зомбылықты қалай анықтауға болады. Балаларға қатысты жыныстық зорлық-зомбылықты көрсете алатын физикалық және мінез-құлықтық белгілер. Суреттер арқылы балалар өздерінің жыныстық зорлық-зомбылыққа ұшырағанын да білдіре алады. Балалармен жыныстық зорлық-зомбылық туралы сөйлесіңіз. Балаларыңызбен жыныстық зорлық-зомбылық туралы сөйлесіңіз. GuiaInfantil-де біз балалармен қалай сөйлесу керектігін және балаларға жыныстық зорлық-зомбылық дегенді қалай түсіндіру керектігін түсіндіреміз. Балаларды жыныстық зорлық-зомбылықтан сақтаңыз. Отбасында және одан тыс жерлерде балаларға жыныстық зорлық-зомбылықты қалай болдырмауға болады. Балаларды қорғау құқығы. Сексуалдық зорлық-зомбылық - бұл ересек адам мен кәмелетке толмағанның немесе екіншісіне күш қолдану кезінде кәмелетке толмағандардың арасындағы зорлық-зомбылықпен немесе онсыз кез-келген жыныстық қатынас. Балаларға қатысты жыныстық зорлық-зомбылыққа жол жоқ. Балаларға қатысты зорлық-зомбылық - бұл ғасырдың басында ата-аналарды мазалайтын мәселелердің бірі. Бұл аз емес. Күн сайын ұлдар мен қыздарға жыныстық зорлық-зомбылық фактілері көбірек белгілі болып келеді. Қиянатқа қарсы тәрбиелеу. Балаларға жыныстық зорлық-зомбылық. Біз күн сайын көбірек ұлдар мен қыздардың зорлық-зомбылыққа ұшырауына байланысты тыныштық бұзылады деп есептейміз, өйткені біз, ата-аналар, сондай-ақ мұғалімдер, балаларды айыптау, «мазалау» үшін біреуді мазалайтын нәрсені істегенде немесе оларды ұрлауға шақырамыз ұнамайды. Балалардағы жыныстық зорлық-зомбылықтың салдары. Жыныстық зорлық-зомбылық көрген балаға не болады. Балалық шақтағы жыныстық зорлық-зомбылықтың салдары. Ата-аналарға балаларға жыныстық зорлық-зомбылық жасау бойынша көмек және кеңес. Педофилдердің әрекетін қалай анықтауға болады. Балаларға жыныстық зорлық-зомбылықты анықтайтын белгілер, мінез-құлық өзгерістері. Балаларға жыныстық зорлық-зомбылықты болдырмаудың кілттері. Сексуалдық зорлық-зомбылық - бұл ересек адам мен кәмелетке толмағанның немесе екіншісіне күш қолдану кезінде екі кәмелетке толмағанның арасындағы зорлық-зомбылықпен немесе онсыз жыныстық қатынас. Бұл сондай-ақ баланы кез-келген жыныстық әрекетке мәжбүрлеу, мәжбүрлеу немесе сендіру. Балаларды жыныстық зорлық-зомбылықтан қалай қорғауға болады. Балалармен жыныстық қатынас туралы қалай айтуға болады. Ата-аналар балаларымен жыныстық қатынас туралы қалай және қай жастан бастап сөйлесуі керек. Балалар жыныстық қатынас туралы сұрақтар қоя бастағанда, біз сізге психолог Моника Побладордың көмегімен олардың арасындағы осы байланысты жеңілдетуге арналған бірнеше кеңестер береміз. Балаларға секс туралы қалай жауап беру керек. Ол өз денесін біле бастағаннан бастап және оны атай бастаған кезден бастап балаларыңызбен жыныстық қатынас туралы сөйлесу ыңғайлы. Балаларға жыныстық тәрбие беру. Балалар үшін олардың денесінің әр бөлігінде лақап емес, аты болуы өте маңызды. Секстингтің қауіптілігі. Балалардың жаңа технологияларға қол жеткізуі ертерек кездеседі, сондықтан біз 10 мен 12 жас аралығындағы балаларды компьютермен, смартфонмен және 7-8 жас аралығындағы балалармен планшеттермен немесе ipod-пен сөйлесіп, оңай сөйлесетінін көріп таңданбаймыз. Балаларды педофилдерден қорғаңыз. Педофилдер балаларға жиі қарсы тұра алмайтын қулықтар мен қулықтармен жүгінуге бейім. Педофилияға қарсы балаларымызды қалай тәрбиелеу керек. Балаларды балаға қатысты зорлық-зомбылықтан қорғауға үйретіңіз. Педофилді қалай анықтауға болады. Балаларды педофилдер мен педофилдерден қалай қорғауға болады. Қауіпсіздік - бұл барлық балалардың құқығы. Біздің сайт ата-аналардың педофил мен педофилді анықтауға және балаларын қорғауға қатысты бірнеше кеңестер таңдады. Педофилдің аузын ашыңыз. Балалардың интернеттегі негізгі қауіптерінің бірі - педофилия. Сондықтан алдын-алуға баса назар аударылады. Интернет тегін және педофилдер де еркін шарлайды. Свитти оларды табу үшін дүниеге келді, олардың жүздегенін анықтай алған виртуалды қыз. Сіз ұқсас мақалаларды оқи аласыз Ұлдар мен қыздарға жыныстық зорлық-зомбылық, сайттағы теріс пайдалану санатында.

Жаздың жайма шуақ күндерінде демалып үлгермей қалсаңыз еш уайымдамаңыз! Біз сіздер үшін күзде саяхат жасауға ыңғайлы елдер тізімін жасадық. Басы алдыңғы жазбада. Болгария Болгарияға күздің жылы кездерінде барған жақсы. Соған сәйкес демалыстың сапасы мен бағасы да бұл уақытта көңілге қонымды болады. Ауа температурасы жылы, 25 С°. Бұл маусымда спа-бағдарламалардың құны басқа кездермен салыстырғанда айтарлықтай төмен. Жағажайдағы демалыстан бөлек мында экскурсиялық бағдарламалар жақсы дамыған. Тауға шығуға немесе атпен серуендеуге болады. Күз – Болгариядағы кәріптас түсті жүзімнің пісіп жетілетін уақыты болғандықтан, мұндағы күзгі саяхатыңыз кезінде жас шараптан дәм тату мүмкіндігіңіз көп. Чехия Чехия – жылдың кез келген мезгілінде саяхаттауға болатын елдердің бірі. Әсіресе қыркүйекте бұл жақта демалған жақсы. Жазғы ыстықтың кетіп, күзгі жаңбырлар маусымының басталмаған уақыты осы кез. Өзіңізбен бірге жеңіл нәрселермен қатар жылы киімдерді көбірек алып, демалысқа алдын-ала дайындалғаныңыз дұрыс. Өйткені Чехияда қыркүйек күндіз ерекше жылы, кешке салқын айлардың бірі. Осы уақытта қала ішінде серуен жасап, елдің тарихымен танысып, ортағасырлық үйлер мен қорғандарға экскурсия жасауға болады. Ал кешкі уақытты бір шиша чех сырасымен қаланың танымал бар-пабтарында өткізу мүмкіндігіңіз бар. Египет Күз – Египеттегі демалыстың ең танымал уақыты. Қол күйдіретін ыстық қыркүйектің ортасына қарай кетіп, ауа температурасы 30 С°-тан жоғары болмайды, ал теңіз суы ерекше жылы болады. Жолдамаға деген сұраныс күз айларында жоғарылайтындықтан алдын-ала қамданған жөн. Оған қоса күзде Египетке жолдама сәл қымбаттайды. Қазан айы бұл жақта өте ерекше. Теңізден соққан жел кейде алдамшы салқындық әсерін береді, бірақ бұл күн суиды деген сөз емес. Әлі де теңіз жағасында жатып, күнге күюге болады. Осы уақытта Египетте демалсаңыз міндетті түрде сөмкеңізге күннен қорғайтын кремді сала жүріңіз, бас киімді де ұмытпаңыз. Қарашада жазғы күннің ыстықтығына байланысты өтпейтін экскурсияларға бару мүмкіндігі бар. Бұл уақытта елдің бай архитектуралық және тарихи ескерткіштерімен таныстыратын танымдық турлар көбейеді. Айдың ортасына дейін теңіз суы жылы болып, туристер саны одан сайын арта түседі. Вьетнам Вьетнамдағы демалысқа ыңғайлы ауа райы қазанның ортасына дейін сақталады. Бұл уақытта қысқамерзімді жаңбыр жауып, одан кейін ауа температурасы 25 С жылы болады. Қыркүйекте мұнда өнім мерекесі ұйымдастырылады. Кешке тұрғындар көшеге шығып, ән салып, би билеп, аспанға жарық шамдарын ұшырады. Қыркүйек – Фантьета және Фукуока жағажайларының аса танымал болатын кезі. Жылы ауа райы мен жағымды теңіз суынан ләззат алып, құмда жатып күнге күйетін нағыз уақыт. Қазан – Вьетнамдағы мерекеге бай айлардың бірі. Хайфондағы бұқалар сайысы, Кеодайы ауа райы, Бак Кьел храмы және ұлттық әндер фестивалі сізге зерігуге мүмкіндік бермейді.

Kyzylorda-news.kz. Қызылорда облысының әкімі Нұрлыбек Нәлібаев қоғам қайраткері, қазақтың тұңғыш Премьер-министрі Ұзақбай Қараманов туралы ой қозғады. Аймақ басшысы бұл туралы өзінің «Facebook» парақшасында жариялады. «Қадірлі жерлестер! Бүгін Сыр елі үшін айтулы күн. Себебі, Мемлекет және қоғам қайраткері, қазақтың Тұңғыш Премьер-министрі, біртуар азамат Ұзақбай Қараманұлын еске алуға арналған игілікті шаралар киелі Сыр төрінде бастау алды. Қазақ қашан да үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсеткен ел! Біз — өткенін бағалай білетін, қазіргісін саралай білетін халықтың ұрпағымыз. Кешегі өткен ұлыларымыз бен даналарымыз, билеріміз бен батырларымыз бүгінгі жастарға дәріптеліп, ұрпақтар сабақтастығы жалғасын табуда. Осы игі бастаманың жалғасы ретінде қасиетті жұмада теңізді өлкенің тумасы, Сыр елінің мақтанышы Ұзақбай Қарамановқа көше атауы берілді. Кең жүректі, қамқор көңілді абзал азаматтың құрметіне арнап «Тәуелсіздік түлеткен тұлға» атты республикалық конференция өткізілді. Алқалы жиында қабырғалы қайраткерлер сөз алып, ілтипатын білдірді. Еңбекпен өрілген өмірінен естеліктер айтып, өр тұлға, қазақтың қабырғалы перзентінің есімі ерекше құрметтелді. Есімі алты алашқа танылған, нар тұлғалы азаматқа қандай құрмет көрсетсек те лайықты! Алдағы уақытта облыс орталығынан ағамызға арналған бюст ескерткішін орнату жұмыстарын қолға алдық. Қазақтың бағына туған елі мен жері үшін аянбай еңбек ететін ұлы тұлғаларымыздың ізі өшпесін!», — деп жазды аймақ басшысы. Соңғы жаңалықтар Көп оқылғандар Барлығы Kyzylorda-news.kz Ⓒ 2011-2022. «KYZYLORDA-NEWS.KZ» ақпарат агенттігі. ҚР Байланыс және ақпарат агенттігінің Мерзімді баспасөз басылымын және ақпараттық агенттікті есепке қою туралы №14458-ИА куәлігі 11 шілде 2014 жылы берілген.

Интернеттегі онлайн слоттардың үлкен коллекциясы үнемі жаңа өнімдермен толықтырылып отырады. Барлық ойыншыларға Сайттың толық және мобильді нұсқалары, сондай-ақ ресми қосымша қол жетімді. Құрылғылар арасындағы деректер синхрондалады, сондықтан ойыншы қол жетімді платформалар арасында тез ауысып, ақша үшін ойын автоматтарын ойнай алады. Close Menu Үздік казино pin up bet kz July 28, 2022 Үздік казино pin up bet kz Тегін казино бонустарын дереу пайдалануды ұсынамыз. Сан-бонус казино-да депозит талап етілмейді және ұсыныс уақыты шектеулі болуы мүмкін, ТЕГІН казино ұсынысы туралы хат бұдан былай өмір сүре алмайды. Тегін бонус казино ұсыныстары 25 тегін ставканы, 10 тегін Maria казино ставкасын және 25 тегін казино ставкасын ұсынады. Шотты ашу жеткілікті. Мұнда шот-фактуралар ретінде Казино ашуға болады, Комте Мария осында және Комте казино осында. Кез-келген уақытта, депозиттері жоқ тегін казинолар пайдаланылған кезде, кез-келген жағдайда, казино депозиті қалады. Депозиттік бонус жағдайында бонусты ұсыну шарттары сақталуы керек – бұл жолдан таюшылардың талабы, бонус казино арқылы қанша уақыт өту керек, Qual-бұл казино ұсынатын бонустың мөлшері. Біз Pinup бонус казино-ны пайдалануды ұсынамыз, Мысалы Superказино oferece um бонус 200% – дан 100 KZT дейін. Атап айтқанда, бұл 50 KZT депозиті, СуперКазино, өз кезегінде, сайттағы Казинода 100 KZT несие береді және ойын үшін 150 KZT сенеді. Уақыт жоқ, Қазақстан тіркеусіз жаңа жедел казино бар, екі quais sete oferecem казино бонус және dois não. Казино Азық-түлік 100 казино бонус безендіруге қуатты 200% болып табылады және 250 казино бонус безендіруге казино 100% арттыру 50-ден астам тегін үйірмелер. Егер сізді жедел казино қызықтырса, сіз Қазақстанғы instantâneos казино тізімін және казино растайсыз. Депозит казино бонусын алу үшін қажет. Бонустың түріне байланысты депозитке динейрдің бір пайызы қосылады, геральдикалық 50 – – 200% және дәл. Isso әр KZT төлемі үшін казино um бонус-ті көрсетілген пайызға қосады дегенді білдіреді. exemplo бонус казино: Unibet 100% até ұсынады. Бірінші депозитке 200 бонус казино pin up bet kz. Бірінші Салым Бонус алу үшін пайдалы болуы керек. Бұл жағдайда әр KZT үшін Unibet төлемі банкке бірдей ақша қосады, бірақ 200-ден аспайды. Егер казино депозитке KZT 100 үшін 50% депозит ұсынса, онда әрбір сақталған KZT үшін казино Pin up бонус dinheiro, ou seja-дан 50 тиын, 100 KZT депозит қосады, казино өз тарапынан 50 KZT қосады. Бұл мысалда, сіз казино барынша бонус алу үшін 200 KZT үлес керек. Exemplo Unibet жағдайында, fazendo um депозиті 100 KZT, Unibet бонус dinheiro-ға 100 KZT қосады. Максималды бонусты алу үшін 200 KZT депозиті шынымен болуы керек, бұл жағдайда Unibet өз кезегінде 200 KZT және тақырыптар шоты 400 KZT жұмыс істейді. Мысал иллюстрациялық және нақты бонусқа сәйкес келмеуі мүмкін. Мәндер мен пайыздар ұсынылған және әрқашан регалияда табылған казино бонусына және бонус ұсыну шарттарына байланысты. Банктегі ақша-бұл депозитке қосылған казино ақшасы. Дин-Дин-Дин шотқа бірден қосылады. бонус em dinheiro мысалы: Unibet казино 100% өсуді ұсынады. 200 бонус казино бірінші депозитте. Фазерге 100 KZT депозит, Unibet бонус, ou seja, pate 100-ден 100% көп ақша қосады, ал шот-фактура жүгіру үшін 100 пастадан артық емес, бірақ енді сіз 200, ou seja пастасын аласыз, ойыншы бонус money деп аталатын 100 KZT бонус казино алады. 100 KZT және 100 KZT тұратын бонус казино мысал ретінде көрсетілген, шоттағы барлық 200 с бірден қолданылады. T. оны кез-келген ойын автоматын іске қосу үшін бірден пайдалануға болады, бірақ регра ретінде динейро бонусы алдымен шығарылуы керек. Ding-ding-ding дереу аударылуы мүмкін, бірақ алдымен босатылуы керек немесе, әрине,қойылуы керек. бонус казино жағдайларына байланысты бонус deve seja 25-50 рет қойылады. Жолдан таюдың барлық шарттары бонус термосында және шарттар бөлімінде сипатталған. бонус казино іске қосу мысалы: бонус of казино tem um жолдан таюшылардың талабы бонус – қа дейін 30 рет және нәтижесінде жеңіске жету нақты динейроға айналды. Você fez um депозиті 100 KZT e recebeu um қосымша 100 KZT казино бонус, немесе dinheiro do бонус. Өте көп онлайн казино өте көп артықшылықтары, олар плеерлер көп көңілді ойындар. бонус, тегін роликтер немесе әртүрлі марапаттау жүйелері, сонымен қатар басқа қауымдастықтар. Бонус sao muito comuns, әсіресе сіз жаңа казинолармен сөйлескен кезде. Себебі, марапаттар пакеттеріне қатыса алатын алғашқы дауыс геологиялық тұрғыдан тиімсіз. бонус-тің тартымды депозиті және төмен талаптары бар көптеген тегін роликтер бар, сыйақы пакеті басқа казинолармен бәсекелесу үшін қолданылады. бонус туралы mais-ті оқу үшін мына жерді басыңыз. Сіз gostam бонус-пен секіретінін өте өлшейсіз, себебі бұл казино балансын арттырады. Тұрақты депозит немесе депозит екі есе немесе үш есе тиімді болуы мүмкін. Бұл você депозиті 200 KZT, você recebe um jogar үшін толық 600 KZT. Бұл онлайн-казино pin-up kz үшін оны ойын үшін ең қызықтысына айналдырудың көңілді тәсілі. Казинода көбірек бонустар алу үшін біз әрқашан жұмсақ немесе мүмкіндігінше көп сөйлесуді немесе көп салым салуды және әрдайым ақпараттық қоңырауларды (мысалы, электрондық пошталар) байланыстыруды ұсынамыз. Бонусты алу үшін біз жасаған әдісті қолданыңыз, сондықтан бонусты қабылдамас бұрын, барлық маңыздылардан өтіңіз. Fazer isso үшін, aja da seguinte maneira. Шот-фактураларды ашыңыз: мақаланың басында үстелден бастауға болатын казино шоттарын ашыңыз, өйткені болашақта сіз өзіңіздің электрондық поштаңызға арналған бонус-тен барлық казино ұсыныстарын аласыз. сондай-ақ, кейбір жылжыту үшін бірінші депозит үздік ұсыныс. Кейде өте жақсы шарттары бар казино ұсынылған кезде, мысалы, депозитке қосылған 100 тегін ролик, сонымен қатар ақшалай төлем дереу аударылуы мүмкін.

Қазіргі қоғамдық ғылымдарда, идеология мен саясатта ұлттық, жаһандық жəне адамзаттық деген ұғым-түсініктердің, концепциялардың маңыздылығы арта түсуде. Себебі, қайбір мемлекет болмасын оның қазіргі таңдағы ұстанған даму үрдісі осы үш тұғырға соқпай өтпейді. Əлемдегі ең өткір тұрған мəселелердің негізгілері да осылар. Мемлекеттік даму страте- гиясы қай бағытты ұстанса, қоғамдағы барлық базис пен қондырма сол арнада дамитындығы белгілі. Демек, мемлекеттің ұстанған қағидатына қоғамдағы ғылым мен мəдениет, саясат пен идеология, экономика т.б. мойын бұрып, бой түзейтіні анық. Əлемдегі азуын айға білеген алпауыт мемлекеттер жаһандану үдерісін толық қолдап, оның кең қанат жайғанын қалайтыны, сол жолға жанқиярлық жұмыстар атқарып жатқандығы мəлім. Қазіргі таңдағы белгілі саясаткерлер мен экономистердің сөзінен аңғаратынымыз, «суық соғыс», «қарулану жарысы» үдерістері жаңа арнаға ұласып, «энергетикалық соғыс» түрін алып, жаңа тартыстар мен шиеленістерге ауыздық болуда. Біздің қоғамда ғылым мен мəдениет жаһанда болып отырған өзгерістерден, айтыс-тартыстардан тыс, томаға-тұйық өмір сүру керек деген көзқарастар бар. Ғылым өз саласы бойынша қоңырқай күй кешсе, əдебиет пен өнер де өз қазанында бұрқырап қайнай беру керек сынды көрінеді. Өкінішке орай, қазіргі əлемде ондай томаға-тұйықтық, мамыражай өмірге орын жоқ. Біз қаласақ та, қаламасақ та, əлем дамудың жаңа сатысына өтіп кетті. Ол мобильді коммуникация заманына қадам басты. Ы.Алтынсарин айтатын «Айшылық алыс жерлерден, жылдам хабар алғызды», – дегеннің нағыз шарықтаған кезеңіне келдік. Жер шары, ондағы адамзат қоғамы алақандағыдай болып қалды. «Əлем азаматы», «шекарасыз əлем», «ұлтсыз əлем», «адамзаттық тұлға», «жер шарының азаматы» деген сынды тұжырымдар, модельдер ұсынылып, идеология жүргізіле бастады. Əсіресе, бұл саясат дамушы елдерге жүргізілуде. Қазақстан Кеңестік жүйеден санасы, ділі, діні əлсіреп шыққан, отаршылдық саясатқа жүйелі түрде ұшыратылған, мəңгүрттенген мемлекет болғандықтан, посткеңестік кезеңде жаһандану үдерісі етене енуде. Оған қазіргі мемлекетіміздің ұстанған ішкі жəне сыртқы саяси-экономикалық ұстанымы пəрмен беріп отыр. Таза гуманистік-философиялық, моральдық тұрғыдан келер болсақ, «əлем азаматы», «адамзаттық тұлға» деген концепциялар жеме-жемге келгенде өте жақсы тұжырымдамалар [1]. Діни-этикалық тұрғыдан да адамның əр уақытта адам болып қалуы жəне Адам болуға ұмтылуы құптарлық іс. Түріміз ұлттық болғанымен, мазмұнымыз адамзаттық болғаны абзал құндылық. Қазақ халқы болмысынан «адамзаттық тұлғаны» қалыптастыруға тырысатын, бейбітсүйгіш, адамсүйгіш, жат ұстанымдардан, нəсілшілдіктен ада халық. Ғасырлар бойына халықтың санасына сіңген дəстүрлі түркілік дүниетаным, ислам діні, сопылық ілім барлығы ұштасып, нағыз кемел, толық адамды қалыптастыруға, тəрбиелеуге тырысқан ел. Алайда жаһанданған алпауыт мемлекеттердің «адамзаттық» деген моделінің астарында, мүлдем басқа дүние жатқаны ақиқат. Европа мен Америка моральдық, гуманитарлық тұрғыдағы жетілген кемел тұлға концепциясынан гөрі, жаһандық экономика дегенге басты назар аударады. Соңғы кезеңдері Европа мен Америка Құрама Штаттары энергетикалық күйзелістерге ұшырап отырғандығы, болашақта да энергетикалық тапшылық тартатыны белгілі. Мұнай өнімдеріне тəуелділікті жою үшін, бұл елдер түрлі зымиян саясатқа баратыны анық. Əлемдегі қаншама елдердің отқа оранып, қанға бөгіп отырғаны да сол батыс елдерінің саясатының жемісі. Мұнайлы деп саналатын мұсылман елдерінде тоқтаусыз соғыстар мен нақақ қандар төгілудің себебі, мұнай көздерін қолды ету, баға саясатын қадағалау, пайда көзіне айналдырып, табыс табу. Тіпті, алпауыт Европа мен АҚШ-та мұнайлы мемлекеттерді бүгешүгесіне дейін зерттеп, осал тұсын дəл тауып, от үрлеп, кикілжің тудырып, оны үдетіп, жанжал, соғыс тудырумен арнайы щұғылданатын мекемелер бары да жасырын емес. Қазіргі таңда орын алып отырған осындай өрескел əрекеттерді көре отырып, бақайшағына дейін қаруланған бай мемлекеттердің адамзатта тыныштықтық орнасын, адам адамға дос, туыс, бауыр деген қағидаттардың желсөз екендігіне сенбеске амалын қалмайтындай. Зерттеуші ретінде адамзаттық құндылықтар жəне ұлттық діл мəселесесіне келген кезде екі ұдай ойда болатындығымыз жасырын емес. Жалған ұстанымдардан бойды аулақ салсақ (предрассудоктан), ұлт, саясат, мемлекет деген ұғымдардан жоғары шықсақ, түптеп келгенде, адамзаттық деңгейге жетпейміз бе? Əлемдегі адамдардың барлығының жаратылысы, болмысы бір емес пе деген ойлар туындайтыны шындық. Барлығымыз бір атаның баласы екенбіз, неге ұлт дегенді ұмытпасқа, шекара дегенді жоймасқа, əлем азаматы неге болмасқа деген пікірлер қылаң беретіні де бар. Жер бетінде тыныштық пен келісім болу үшін əрбір азамат – адамдығы жетілген тұлға, толық адам болуы керек, не осы толықтық жолына түсуі керек. Алайда, бұл субъективті, абстрактілі дүние. Əлемдік, адамзаттық деген дүниелерді жиі айтататын Батыс мемлекеттері шын қаласа неге сөздері мен істерінен жер мен көктей айырмашылық шығады. Қой терісін жамылған қасқыр тəрізді, тыныш жатқан елдерді қан қақсатады, зорлық жасап, үстемдік көрсетеді. М.Мырзахметұлының «Қазақ қалай орыстандырылды» еңбегі тұңғыш рет 1993 жылы жарық көрген болатын. Кеңестік бұғаудан енді құтылып, Тəуелсіздік алған жас қазақ елінің мемлекеттік саясатының негізгі ұстанымдарын айқындап беретін бұл еңбек – зиялы, ұлтшыл қауым арасында зор құрметке ие болып, сілкініс тудырды. Кеңестік құлдық саясаттың қоғамда сөбесі сөгілмей тұрған уақытта коммунистік шекпеннен шыққандар тосырқай қарағаны да жалған емес. Ұлттық принципті алдыңғы қатарға қоятын санасы сау азаматтар үшін тың дүние болып, санадағы дүмпу жасады. Алайда, мемлекеттік органдар күйреген экономиканы қалпына келтіреміз деп сол арнаға көбірек бет ұрып, ұлттық саясатқа келгенде бұқпантайлай берді. Мемлекеттік стратегияның темірқазығы болуы керек деген ойлар елеп-ескерілмей, тұжырым шығарылмай қалды. Зерттеудің негізгі бөлімі «Ел қалай орыстандырылды», «Жер қалай орыстандырылды», «Сана қалай орыстандырылды» деген тарауларға бөлініп, тарихи құжаттар мен деректер арқылы Ресей империясының, одан кейінгі оның мұрагері саналған Кеңес өкіметінің түркі халықтарына, оның ішінде қазақ халқына жүргізген отаршылдық саясаты аяусыз əшкереленеді. Дегенмен, қазақ елі мен жері кешегі отаршылдық салқынынан, сол саясат қалыптастырған құлдық санадан айырыла алған жоқ. Ғалымның 2011 жылы бұл тақырыпқа қайта келуінің де сыры сонда болса керек. «Баяғы жартас – бір жартас», – демекші, жеткен жетістіктеріміз болғанымен, ұлттық сана, діл тұрғысында ілгері дамығандығымыз шамалы. М.Мырзахметұлының 1993 жылғы шыққан еңбегінің мемлекеттік саясатта ескерілмей қалғандығына бір дəлел, ғалым «Ел қалай орыстандырылды» тарауындағы миссионерлік қозғалыс туралы айтқандарын келтірсек болады [2]. Миссионерлік қозғалыстардың түпкі саясаты, оның салдары, нəтижесі толығымен дəлелді түрді беріледі. Тіпті, сол тұста үкімет «Дін туралы» Заңда, не еліміздің Ата Заңындағы дін туралы тармағында ескеріп, нəтиже шығару керек еді, олай етілмеді. 90-шы жылдары еліміз түрлі діндер мен секталардың жын ойнағына айналды. Нəтижесінде қаншама ойран болған тағдырлар, отбасылар, төгілген қандар, уланған саналар. Кейде Президент əкімшілігі, аппараты қоғамдық ой-пікірлерге байланысты айтылған ғалымдардың ұстанымдарын елепескермейтін, олармен жұмыс жасамайтын сияқты пікір қалдырады. Ғалымның миссионерлер туралы тұжырымдарын ескергенде, еліміз мұндай зардап шегіп, іштей ірімес еді. Өкінішке орай, енді сол жіберілген кемшіліктердің зардаптарымен күресуге тура келіп отырған жағдайы бар. Абайтанушы ғалым бұл отаршылдық саясатқа бірден келіп отырған жоқ, Абайдың Шығысқа қатынасын зерттеу арқылы дəстүрлі діндермен толық танысты, шығыс, батыс ойшылдарының, теологтарының еңбектерін оқыды. Ұлттық тұрғыдағы електен өткізіп, ел ертеңі үшін пікірлерімен дабыл қағып, əлеумет талқысына салды. Ғалым М.Мырзахметұлының шығармашылығының басты ерекшелігі ғылымға да, қоғамдық ой-санаға да қатысты пікірлерін білдіргенде, ұлттық мүдде, ұлттық сана тұрғысынан пайымдайтындығы. Ол үшін ғалымды жазғырып жататындар да бар. Ғылыми тұжырым ұлттық деңгейден жоғары тұру керек, ғылым əлеуметтік мəселелер мен саясаттан жоғары болуы абзал деп санайтын «нағыз ғалымдардың» əрқашан шоқтығы биік, ауыздары майлы, жылы орынтақта. Ұлт мəселесіне, ел ертеңіне салмақты, самарқау көзқарастың орға жығып жатқан тұстары жоқ емес. Шындықты айтайықшы, Қазақ қоғамын кемел қоғам деп айта аламыз ба? Ел ішінде жан түршігерлік түрлі қылмыстар, азғындық, ата-баба дəстүрінен, дінінен безу, зорлық-зомбылық, жемқорлық, таныс-тамыршылдық, т.б. тізе берсең, ұшықиыры көрінбейтін түрлі пəлекеттердің салтанат құрып отырғандығы ақиқат. Бұл да болса, «дамыған», «адамзатшыл», «адамгершілікшіл», «ұстамды», «обьективті» «ғылымның», «саясаттың» жемісі. Ғалымның үнемі Абайға оралып, «толық адам» ілімін насихаттауы тектен-тек туып отырған дүние емес, Абайдай ұлтын сүю, Абайдай ұлтшыл болу, Абайдай адамзатты сүю, Абайдай адамзаттық тұлғаны тəрбиелеу ісінің өмірлік маңызды екендігін тоқып, əлемдік деңгейдегі ойшылдың адамзат баласына ортақ идея көтергендігін талдап зерттеп, əлемнің құлағына жеткізуге тырысуы – ұлтшылдық қана ма? Жоқ əрине, М.Мырзахметұлы тек сыңаршақ ұлтшыл ғалым ғана емес, нағыз адамзаттық деңгейде Абайша ой толғайтын тұлға. Жарты əлемді қан қақсатқан, талай ұлттар мен ұлыстардың тамырына балта шапқан Ресей империясының зұлым саясаты тарихта болған іс, ғалымның мақсаты соны ашып айтып, айқын дəлелдеу болды. Жалған, жасырын дүние емес, тұтас бір ортаң қолдай қауқарлы ұлтты жоюға сəлақ қалмады ма? Қаншама көтерілістерден, жазалаулардан, түрмеден, аштықтан, соғыстан, репрессиядан жаны қиылған бауырың аз ба сенің қазақ? Жоқ, біз қазір оны еске алғымыз да келмейді. Бізді бүгін мен болашақ қана алаңдатады. Тарихтан сабақ алмай қандай болашақтың болатынын қайталап жату ағаттық шығар. Тарихқа көз жіберсек, тек Ресей ғана емес, алпауыт мемлекеттердің бəрі даму тарихында басқа қаншама мемлекеттерді қан қақсатқан мемлекеттер. Адамгершілік идея бір басқа да, өмір, саясат бір басқа болып тұр. Идеядағы адамгершілік, идеядағы адамзаттық бірлік, адамзаттық тұлға, шекарасыз əлем, əлем азаматы – жақсы адамдардың жақсы ойлары болып қана қалатындай. Өмірден мұның нағыз керісін көреміз. Қарамағындағы ұлттар мен республикаларды шырқыратып отырған Ресей, мұнайлы араб-ислам мемлекеттерін қанға бөктіріп отырған Европа мен АҚШ, тіпті, күні бүгін тағы да соғыс ошақтары пайда болып отыр. Сондықтан да, ғалым М.Мырзахметұлы саясат мəселесіне де адамгершілік биіктен ой жүгіртеді. Əбден азап тартқан ұлтының өткені мен бүгінінің биігінен қарайды. Ресей мен Батыстан əлемге бейбітшілік келетін болса, жер беті ұжмаққа айналар еді. Соғыс отын шашып отырған осы мемлекеттер ғой. Ресей мен Батыс мемлекеттерінің саясаты, философиясы байлыққа, пайдаға, билікке, күшке құрылған. Ғылыми-техникалық процесс бір бөлек, сол жетістікті, зұлымдық бағытта пайдаланып, пайда табудың, бір мемлекетті бағындырудың құралына айналдыру əрекеттері еш толастар емес. Əлемді, адамзатты бейбітшілікке, татулыққа, мейірімділікке бастайтын шынайы жол – мұсылман-түркі даналары қалыптастырған [3], Абай жетілдірген «толық адам» жолы екендігін көз жеткізе айтып, барша адамзаттың назарына ұсынады. Алла тағала адамзаттың бəрін бір ұлт қылып, бір тілде сөйлейтін қылып жаратпағандықтан, қай тілде сөйлейсің, қай ұлттың өкілісің, қай мемлекеттің азаматысың – сол позицияны ұстап тұру да қазіргі заманда қиынға соғып отыр. Мүмкін, болып жатқан жəне болашақта болуы ықтимал табиғаттағы, санадағы катаклизмдер адамзат санасын мүлдем басқа арнаға бұрар. Ал, ол күнге дейін қазіргі өмір сүріп отырған форма сақталады. Қазақстан мемлекетіне де алпауыттар тарапынан сыртқы жəне ішкі іріткілер жасалуы əбден мүмкін. Идеологиялық экспанцияға əзірге қауқар көрсете алмаудамыз. Болашақ бұлыңғыр. Адамзаттық тұрғыда дамуымыздың түрі – ұлттық болғанымен, мазмұны – адамзаттық болатындығын ескерсек, ғылым мен мəдениетімізде де, саясатымыз бен экономикамызда қорытынды шығаратын дүниелеріміз жоқ емес. Мекемтас Мырзахметұлының соңғы шыққан «Қазақ қалай орыстандырылды» еңбегінде түрік халықтарының интеграциясына көп көңіл бөледі, түрік халықтарының интеграциялануының бірден-бір құралы латын əліпбиіне көшу мəселесіне тоқталады, ұлттық санамыздың оянуына кедергі болып отырған мемлекеттік тіл, аралас мектептер жайына арнайы талдайды. Аралас мектептердің ендірілу тарихына, саясатына талдау жүргізіп, қазіргі қоғамда тыйым салынуын көтеруі ұлт тағдырына алаңдаушылықтан туған дүниелер. Ұлттық сана тұрғысынан осал түсіп жатқанымызды терең білгендіктен ғалым қазақтың жанды да ең өткір мəселелерін баса айтуға көңіл бөледі. Жаһанданып жатқан дүниедегі аласапыран арпалыста ойшыл қабылдаған соңғы шешімі – ұлттық позиция. Ұлтымызды сақтау арқылы ғана біз бармыз, ұлттығымызды сақтау арқылы ғана біз адамзаттық асқар ойдың заңғар биігіне көтеріле аламыз. Мекемтас Мырзахметұлының қорытқан тұжырымдамасы, ұсынар кредосы – «Ұлтым бар жерде мен бармын, ұлтым жоқ жерде мен жоқпын», – деген қағидаға тірелетіндей. Ғалымның ұлтшылдығы адамзаттық деңгейден келген, адамзат тарихын зерттеп, қорытып барып келген шынайы ұлтшылдық. Шынайы ұлтшылдық өз бойына адамзаттық идеяларды, толық адам ілімін де сіңіреді. «Мұнан да талай бұрын сөз айтқанмын», – демекші ғалым бұл тақырыпты түлетіп, қайта соғып, қайта кітап етіп жариялауындағы да мақсат, ел басында елдің тұтқасын ұстап отырған құзіретті мекемелер, жекелеген қызметкерлер айтылған мəселелерден ой түйіп, ұлт пен мемлекет болашағы үшін алда іске асырылатын стратегиялардың жүзеге асуын армандаудан туса керек. Ғалым ойлары діттеген жерлеріне жетіп, саналарды сілкінтіп, дұрыс шешімдер қабылдануына септік болар деп сенеміз. ƏДЕБИЕТТЕР: Мадиев Х.Р. Созидательное поведение Человека Планеты Земля. – Астана, 2011. Мырзахметұлы М. Қазақ қалай орыстандырылды. – Алматы: Penton Hill, 2011. Мутаххари М. Совершенный человек в исламе. – Сантк-Петербург: Петербургское Востоковедение, 2008. Резюме В данной статье рассматриваются проблемы процесса глаболизации и его влияния в самоидентификации казахского народа. Summary This article discusses the problems of glabolizatsii and its infl uense in the identity of the Kazakh people.

Құба жонның құланындай зымырап бара жатқан шіркін, уақыт-ай демеске лажың жоқ. Жалпақтал топырағында антикеңестік мақсатта құрылған жасы-рын жастар ұйымының көшбасшысы Ғұбайдолла Әнесов хақындағы мұрағат деректеріне негізделген сараптамалық мақаламызды «Орал өңірі» газетіне ұсынып, оны Жантас бауырымыз жар-ты жылдай жұмыс үстелінің суырма-сында «сары майдай сақтап», сол материал негізінде «DANAqaz» журналының алғашқы саны жарқ ете түскені күні кеше сияқты еді. Содан бері табаны күректей бес жыл мерзім сынап-тай сырғанап өте шығыпты. Журналдың тұңғыш санының тұтас-қа жақын бөлігі «Халық қаһарманы» Қайрат Рысқұлбеков сынды саңлақ ұлмен тағдырлас Ғ. Әнесов бастаған он төрт оғланға арналып, көтерілген мә-селенің халыққа белгісіз жұмбақ күйін-де жатқан көптеген қырлары қосымша журналистік зерттеулермен толықты-рылып, әнесовтанудағы тарихи һәм әдеби ізденістерге тың серпін берілгені сондай, аталмыш тақырып жергілікті жазушылардың суреткерлік шеберлігі-мен ұштасып, күні бүгінге дейін қалам-герлердің қаламы суымаған өзекті дү-ниеге айналды. Өлке тарихына арналған алғашқы қарлығаш басылым болғанына қара-мастан, аз уақыт ішінде халық арасын-да беделді басылымға айналып үлгір-ген журнал күн өткен сайын сүбелі зерттеулер мен кесек дүниелерді іркес-тіркес жариялап, оны оқырман қауым асыға күтетін дәрежеге жетті. Бұл – аксиома! Бұған ешкімнің таласы жоқ. Тағы бір назар аударарлық нәрсе – уақыт өте келе басылым облыс шең-берінен шығып, аймағымыз бен еліміз-дің түкпір-түкпіріндегі танымал тарих-шылар мен белгілі өлкетанушылардың басын қосатын ғылыми алаңға айнала бастады. Әсіресе, облысымызда өлке тарихын жоғарғы кәсіби деңгейде саралап, ғылыми тұрғыда талдап-тарқататын жас та жаңашыл, жігерлі буынның қалыптасуына оң ықпал етті. Ойымызды жинақтап, журналда жарияланып жатқан қыруар ізденістер-ді жүйелей келе, олардың негізгі екі басым бағытына тоқталғым келеді. Біріншісі – «Құлпытас сырын аша-йық» жобасы негізінде Батыс Қазақ-стан облысының арғы-бергі тарихында бұрын-соңды болып көрмеген өте ау-қымды һәм кешенді зерттеулердің қол-ға алынып, өзінің алғашқы нәтижеле-рін бере бастауы. Оған дәлел – соңғы үш жылда бірі- нен соң бірі Кіші жүзді билеген үш ха-нымыздың құлпытасының табылуы. Тарқатып айтсақ, Ақжайық ауданынан Есім Нұралыұлының (1795-1797), Те-ректі ауданының аумағынан Жантөре Айшуақұлы (1805-1809) мен Айшуақ Әбілқайырұлының (1797-1805) асыл сүйектерінің мәңгілік тыным тапқан жері анықталып, нақтылануы бұқара-лық ақпарат құралдары мен әлеуметтік желілерді дүр сілкіндірген еді. Бұған қоса тағы бір жағымды жаңа-лық – бүгінде хандар тарихын тиянақты зерттеп, іргелі еңбектерін үзбей жария-лап жүрген республикамыздағы «мүйі-зі қарағайдай» жетекші тарихшылары-мыздың Батыс Қазақстан облысына арнайы ат басын бұрып, жаңадан табы-лып жатқан құлпытастарды көруге аң-сарының ауып отырғаны. Екінші – өлкеміздің мерзімдік баспа-сөз тарихын жүйелеп, оны түгендеп, халыққа насихаттауда ерекше белсен-ділікпен қимылдаған, соңғы бес жыл-дың ішінде он кітап шығарған нағыз сайыпқырандардың атан тартпас ауыр жүкті арқалап, басылым беттерінде үз-діксіз мақалалар топтамасын ұйымдас-тыруы – ерекше назар аударарлық құбы-лыс. Аталмыш мәселе облыстық қос басылымның 100 жылдығына арналған салтанатты жиында жасаған баяндама-мызда егжей-тегжейлі талдауға алын-ғандықтан, бұл жолы оны қайталап жатқымыз келмейді. Сайып келгенде, Елбасы Н. Ә. Назар-баевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақала-сындағы «Туған жерге туыңды тік» жо-басын жергілікті жерде жүзеге асыруға әлдеқашан білек сыбана кірісіп кеткен басылымның төл тарихымызды түген-деудегі тау қопарардай талпынысы ел сүйсінерлік. Иә, өзінің мүмкіндігінен әлденеше есе ауыр рухани жүкті арқалауды өзіне парыз санаған «DANAqaz» тарихи-танымдық басылымының аяқ алысы, бейнелеп айтсақ, халық аңызындағы «Тау көтерген Толағайды» көз алдыңа әкеледі. Ертегі желісінде «Толағай ай санап емес, күн санап өседі. Төрт жасында нағыз батырға айналып, жетіге келген-де белдесуге шақ адам табылмайды. Бірде олардың мекеніне жұт келеді. Шөл мен қуаңшылықтан қаталаған қа-лың елі шыбынша қырылып жатқанда анасымен әңгімелесіп, Толағай одан жаңбырлы жерді сұрайды. Анасы қиыр шетте өткен жастығын еске алып, еш-қашан құрғақшылықты білмейтін, шөбі шүйгін мекеннің бар екенін айтады. Ол көп жүріп, шыңдарын қар басқан асқар тауды тауып алып, қатты ырғап, арқа-сына салып, еліне қарай қайтып, шар-шамай ұзақ жүреді. Халық жылжып келе жатқан үлкен тауды көреді. Оны көтеріп келе жатқан Толағай екенін біледі. Найзағай ойнап, күн күркіреп, жауын селдетеді. Халық «Толағай» деп ұрандап, қуанышпен қарсы алады. Қуарған шөп көтеріліп, жан-жануар мөңіреп-азынап шулайды. Шаршаған батыр тау астынан шыға алмай, «Апа!» деген жалғыз ауыз сөзге ғана шамасы келеді де, мәңгіге тау астында қа-лады...» Соңғы сөзімізді «Небәрі бес жыл ішінде халықтың сүйікті журналына айналып үлгірген бірегей басылымға Толағайдың қамшының сабындай қыс-қа ғұмырын емес, халқының бақытты болашағы жолында ел сенімін ақтаған күш-қайратқа толы өнегелі өмір жолын берсін!» - деген тілекпен түйгіміз ке-леді.

Қарағанды облысынан Индустриаландыру картасына жалпы сомасы 500 млрд. теңгенің 80 жобасы енгізілді. Оларда 12 359 жаңа жұмыс орны ашылады, деп хабарлайды BNews.kz тілшісі облыс әкімінің баспасөз қызметіне сілтеме жасап. «2013 жылы жалпы сомасы 5,7 млрд. теңгенің 10 жобасы жүзеге асырылды, 495 жұмыс орны құрылды»,- деп жазылған хабарламада. Индустриаландыру картасы шеңберінде құрылған өндіріс орындарында 103,5 млрд. теңгенің өнеркәсіптік өнімі өндірілді, оның ішінде ағымдағы жылдың 11 айында – 48 млрд. теңгенің өнімі шығарылды. «Бизнестің Жол картасы -2020» және «Моноқалаларды дамыту» бағдарламалары бойынша үйлестіру кеңесі 64 және 56 жобаны сәйкесінше мақұлдады. Алайда аталған бағдарламаларды жүзеге асыруда кемшіліктер де жоқ емес. Атап айтқанда, Үйлестіру кеңесіне ұсынылатын жобалар толық пысықталмайды, өндірістік бағыттағы жобалар азайған, бизнеске мемлекеттік қолдау механизмдері туралы тұрғындар жеткілікті құлағдар болмаған, деп көрсетті баспасөз қызметі. Негізі: BNews.kz, 06 қан 2014 Тағы да оқу Kcell қыруар қаражатты абоненттерге қайтарып беруі тиіс "Болашақ" үміткерлеріне тілді білудің шектік деңгейі көтерілді Алматыда Наурыз мейрамы қарсаңында Республика алаңы жабылады Петропавл түнгі клубында бір адам қаза болды Наурыз мейрамынан соң ауа райы жақсарады Алматыда жарылыс болып, бір адам қаза тапты Қазақстан парламенті жол қозғалысы туралы заңды қабылдады Қазақстан оффшорларды қолдануға қарсы ауқымды күрес жүргізуді бастауда Оралдық оқушылар біржыныстылар махаббаты туралы ертегі оқуда

Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент қалалары және барлық облыс орталықтарында маңында мектебі жоқ тұрғын үйлер бар. Бұл туралы «Орта білім саласындағы мемлекеттік-жекешелік әріптестік: жекеменшік мектептер» тақырыбында өткен онлайн конференцияда айтылды, деп хабарлайды ҚазАқпарат тілшісі. «Біз Нұр-Сұлтан қаласында мемлекеттік-жекеменшік серіктестік аясында он мектеп салудамыз. Осы бағдарламаны Алматы және Шымкент қаласында жүзеге асырамыз. Алматы сейсмикалық аймақта болғандықтан заң бойынша 4 қабатты мектеп сала алмаймыз, бірақ барлық талаптарға сай етіп салуға болар еді. Алматы қаласында халық саны көп болғандықтан бос жер телімдері жоқ. Ал сүрілген жер учаскесін сатып алу қымбатқа түседі. Яғни, жер учаскесіне қатысты осындай мәселелер бар», - дейді «BI Constrcution & Engineering» ЖШС «Орталық» дивизионының директоры Виктор Богма. Ол Қазақстанда соңғы 3-4 жылда салынған мектептер мен ресейлік мектептерді, сондай-ақ жеке меншік мектептер мен Назарбаев зияткерлік мектептерін салыстырып, сараптама жасағанын айтты. «Қазақстандық орта білім беретін мектептерді техникалық құралдармен жабдықтау құны мектеп құрылысы құнының 5-6%-ын құрайды. Ресейде бұл көрсеткіш – 15-17% болса, Назарбаев зияткерлік мектебінде - 33-35%. Неге айырмашылық көп?», - дейді ол. Білім және ғылым вице-министрі Бибігүл Асылованың айтуынша, мәселе құрылыстан ақша үнемдеуде емес екенін айтты. «Кәсіпкер қаржысын дұрыс қолдана біледі. Біз құрылыс мәселесі жөніндегі комитетке ірі мектеп жобасын жасау жөнінде өтініш бердік. Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент қалалары және барлық облыс орталықтарында маңында мектебі жоқ тұрғын үйлер бар. Бұл - ҚР Білім және ғылым министрлігінің кінәсі емес. Бұл - жергілікті атқарушы органдарына қатысты сұрақ. Ол жобаларды біз жасамаймыз. Осындай тығырықтан шығудың бір жолы – адамдар көп тұратын тұрғын үйлердің маңына 2000-3000, тіпті 5000 орындық ірі мектептер салу», - дейді ол. Недавние посты Смотреть все Делегация Министерства науки и высшего образования провела ряд встреч в Пакистане В Астане прошла церемония награждения успешных школьников и студентов Асхат Аймагамбетов о нововведениях в работе колледжей и предоставлении им академической свободы © 1999-2022 Редакция республиканского журнала "Современное образование" ​ новости образования | .kz news | новости | образование в Казахстане | новости | сегодня | bilim | kz | эксперт вуз | университет | академия | институт | колледж | школа | частная школа | студент | ученик | школьник | учитель | преподаватель конференция | форум | выставка образования | центр | музыкальная | художественная | абитуриент | student | shchool university | выставка вузы | день открытых дверей | талапкер - 2021 | талапкер | information | МОН РК - новости | Министерство образования - актуальные новости | Казахстан | Новости образования РК сегодня | абитуриент - 2021

Relog – бес жыл ішінде халықаралық деңгейге шығып, өз жүйесіне ТМД бойынша 150 компанияны қосқан қазақстандық стартап. Ол ұсынған сервис арқылы жеткізу қызметін жеңілдетіп, логистиканы басқаруға болады. Қазір 10 млн долларға бағаланып отыр. Relog-тың негізін қалаушы Бауыржан Рүстемов өз бизнесі әрі IT саласының қазіргі жағдайы туралы ойын бөлісті. Соғыс пен санкцияның қазақстандық бизнеске қалай әсер етіп жатқанын да түсіндіріп өтті. – Сіздің стартабыңыз жеткізу қызметін автоматтандырумен айналысады. Бірақ ол ІТ-шешімдер іс жүзінде қалай қолданылады? – Мәселен, сусын сататын компания қала бойынша мың нүктеге тауар жеткізуі керек делік. Олар тапсырысты кестеге салып немесе жазып алып таситын болса, бұған көп уақыт пен энергия кетеді. Кейде қателесіп кетуі мүмкін. Біз ойлап тапқан бағдарлама жеткізу қызметімен айналысатын дистрибьюторларға және ритейл компанияларға дұрыс маршрут сызып береді. Осылайша, адам жұмысының жартысын жеңілдетеді және транспорттық шығындарды 50%-ға дейін үнемдеуге мүмкіндік бар. Маршрутты жоспарлайтын алгоритмнің арқасында жеткізуге жалдайтын көліктің санын азайтуға болады. Біз бұл ІТ-шешімді жалға береміз, ал жеткізу қызметімен жұмыс істейтін компаниялар біздің қызметті жазылу арқылы қолданады. Алматыда отырып қызметімізді бүкіл әлемге сата аламыз. Дәулеттілер кәсібі Кеңес Рақышев, Эдуард Огай, Сейітжановтар отбасы, Владимир Джуманбаев → – Сіздің жобаңызға белгілі бизнесмен Марғұлан Сейсембай қызығушылық танытқан екен. Ол сіздің кәсібіңізге қандай қолдау көрсетті? – Иә, ол кісі көмектесті, стартабымызға инвестиция құйды. Жалпы сомасы 500 мың доллар болды. Біз төрт жыл бұрын бірлесе жұмыс істей бастаған едік. Қазір Марғұлан ағамыз – біздің бизнес-серіктесіміз және акционеріміз. Компаниядағы үлесі – 30%. Жалпы жобаға 2 млн доллар көлемінде инвестиция салынды. Өткен жылы Тимур Турлов біздің компанияға 700 мың доллар құйды. Қалғанын басқа миноритарлы инвесторлар қаржыландырды. Олардың қатарында Талғат Исмаилов, Асхат Омаров сияқты инвесторлар бар. Бірақ басқаларын айта алмаймын, себебі өздері туралы айтқанымызды құптамайды. – Тимур Турловтың қандай шарттармен инвестиция құйғанын нақтылап өтсеңіз. – Тимур Турлов бізге акционер ретінде 2021 жылдың желтоқсанында кірді. Компанияның бағалауы бойынша, инвестиция құйғаннан кейін ол 10 млн доллар көлемінде табыс алады. Ол былай есептеледі: айталық, компаниямыздың құнын 100 млн долларға жеткізсек, оның үлесі де 8–10 есеге өседі. Венчурлық инвестиция осылай жұмыс істейді. – Сарапшылар Ресейге салынған санкциялардың салқынын біздің еліміз де сезінеді дейді. Сіздің кәсібіңізге әсері қандай болды? – Біздің келісімшарттарымыздың 30%-ы ресейлік компаниялар, 65%-ы Қазақстан, өзгелері Украина, Өзбекстан, Тәжікстан болатын. Соғыс басталған алғашқы апталарда рубль бірден құлдырап, 3,5 теңгеге дейін түсті. Бұдан ресейлік келісімшарттардан түсетін ақшамыз азайды. Қазір жағдай тұрақталғандай болды. Ұлттық банк жиі интервенция жүргізіп, теңгені тұралатпаудың амалын істеуде. Бірақ бұл уақытша деп ойлаймын. Ресей экономикасы құлаудың алдында тұр. Сарапшылардың болжауынша, Ресейдің ЖІӨ-і –15% кері кетеді. Бұл Ресейдің соңғы жиырма жылдағы дамуын жоққа шығарады деген сөз. Қазақстан экономикасының Ресейге ЕАЭО арқылы тікелей тәуелді екенін ескерсек, онда біздің елге де оңай соқпайды. Ресеймен тығыз байланысты жұмыс істейтін компаниялардың шығыны 30–40% шамасында өсіп жатыр. Соғыстың кесірінен көптеген ресейлік компаниялар жаңа келісімшарт жасауға ынтасыз. Себебі де түсінікті. Өз еліндегі, экономикадағы жағдай тұрақсыз болғандықтан, кәсібіне оңтайландыру жүргізуде. Біздің ең үлкен нарығымыз және серіктесіміз Ресей болатын, енді одан айырылғалы тұрмыз. Ондағы серіктестеріміздің тауар айналымы бірден қысқарды. Себебі тауар жеткізу тізбегі бұзылды, импорттық өнімдер азайды. Халықтың төлем қабілеті бірден түсті. – Ресеймен арадағы жаңа келісімшарттардың тоқтап қалғанын айтып қалдыңыз. Енді қиындықтарды еңсеру үшін қандай шараларды қолға алып жатырсыздар? – Иә, біз стратегиямызды қайта қарап жатырмыз. Бұрын ресейлік компанияларды ірі стратегиялық әріптес деп қарастырсақ, енді қазіргі жағдайға байланысты жаңа нарықтар іздеудеміз. Мысалы, Оңтүстік Америка, Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріне шығуды жоспарлап отырмыз. – «Сбербанк», «Альфабанк» және «ВТБ» секілді ресейлік банктерге АҚШ санкция салды. Visa және Mastercard төлем жүйелері де шектеу қойды. Сіздің кәсібіңіз бұл банктерге қатысты ма? Кедергілер кездесіп жатыр ма? – Иә, ресейлік серіктестерімізге ақша аударуда қиындықтар кездеседі. Бірақ көп емес. Аударылған ақша тұрып қалған 3–4 жағдай болған. Десе де, ресейлік компаниялардың 90%-ы ақшасын қиындықсыз жіберуде. Мұның себебі Қазақстан мен Ресей арасындағы интеграцияға байланысты деп ойлаймын. Екі ел арасында SWIFT аударымдар жоқ. ФОТО: © Данияр Асылбек – Ресей тарапынан еңбек миграциясы басталды. Бізге көптеген ІТ-мамандар қоныс аударып жатыр. Технологиялық компаниялар келуде. Сіздің бұған көзқарасыңыз қалай? Ресейлік экспаттар біздің ІТ-нарыққа қалай әсер етуі мүмкін? – Ресейден соғыстың бірінші айында-ақ 100 мың ІТ-маман кетіп қалған. Егер оның 500-і Қазақстанға келсе де жаман болмас еді. Бірақ ақшасы бар мықты мамандар Еуропаға кетті. Екінші кезекте және көп жағдайда Түркияға барады. Ауа райы жақсы, өмір сүруге қолайлы. Үшінші ел – Армения. Төртінші ел – Грузия. Қазақстан – бесінші орында. Менің ойымша, ІТ-мамандардың біздің елге қоныс аударуы – нарық үшін жақсы мүмкіндік. InDriver секілді үлкен компаниялардың көшіп келгені біздің экожүйеге оң әсерін тигізеді. Біріншіден, экономикалық әсері болады, яғни олар елімізде ақша табады, оны жаратады, үй алады, салық төлейді, жұмыс орындарын ашады. Түптеп келгенде біздің экономикамыздың өсуіне үлес қосады. InDriver акционерлері – долларлық миллионерлер. Екінші жағынан, Ресей ІТ және инновация жағынан Қазақстаннан алда тұр. Бізге келген кәсіпқойлар жергілікті мамандармен тәжірибе бөліседі. Үшіншіден, енді Ресейге венчурлық инвестиция бармайды. Себебі түсінікті – соғыс және санкциялар. Сәйкесінше инвесторлар басқа нарық іздейді. Осы тұрғыдан алғанда Қазақстандағы компанияларға инвестиция келуі мүмкін. Осылайша біздегі экожүйе дамып, еліміздің инвестициялық климаты жақсарады, беделі артады. – Экожүйе демекші, Қазақстанның бизнес климаты, экожүйелері шетелдік инвестиция үшін, жаңа компаниялардың келуі үшін қаншалықты қолайлы? – Бізде заң жағынан еш кедергі жоқ. Еркін тіркелуге болады. Ең дұрысы, бізге тек қаржылай инвестиция тартып қана қоймай, IT өнім шығаратын, орталықтар ашатын компаниялардың келуіне жол ашуымыз керек. Мысалы, Google компаниясы Беларусь, Украина және Ресейде жаңа өнімдер дайындау орталығын ашты. Онда сауатты, біліктілігі жоғары бағдарламашыларды жұмысқа тартты. Өкінішке орай, олар Қазақстанға келмейді. Себебі біздің ІТ-мамандардың деңгейі украиндар немесе беларустармен салыстырғанда төмен. Ірі халықаралық компаниялар жаңа елге келгенде алдымен бағдарламашылардың деңгейін бағалайды. – Ал біз қалай ІТ-имиджімізді көтере аламыз? – Инновация дегеніміз – ғылыми еңбек, интеллектуалдық өнім, түсімі жоғары бизнес. Бізге бұл саланы дамыту үшін ІТ бойынша білім беру саласына көп көңіл бөлуіміз керек. ІТ салада табысты болуымыз үшін мамандарымыз мықты болуы тиіс. Еліміздің ІТ имиджіне Kaspi компаниясы жақсы әсер етті деуге болады. Гарвард университеті Kaspi-ді кейс ретінде оқытады. Бұл керемет, супер жаңалық. Егер бізде осындай кейстер көп болса, басқа ірі халықаралық компаниялардың назарына ілінер едік. – Сіз сұхбатыңызда «саламатты бизнес» болуды көздейміз деген екенсіз. Саламатты бизнес деген қандай болуы керек, оның анықтамасы қандай? – Саламатты бизнес дегеніміз – жақсы ақша табатын бизнес. Стартаптың негізгі табыс көзі – қызметке немесе тауарға көңілі толатын клиенттер. Өкінішке орай, стартаптар көп жағдайда ақша таппайды. Ашылмай жатып, шығынға батады. Олардың өсуі қиын, тәуекелі жоғары. Менің көздейтін мақсатым – кәсібімнің үнемі дамып, тұрақты табыс әкелуі. – Жалпы аға кәсіпкерлер мен стартапшы жастар арасындағы байланыс қандай? Аға буын стартаптарға ақша құйып, инвестор болуға қаншалықты қызығушылық танытады? – Шындығын айтқанда, аса жақсы емес. ІТ-ді түсінетін адамдар аз. Ақшалы адамдардың көбі дәстүрлі бизнесті қолдайды. Олар бірден табысқа шыққысы келеді. ІТ-бизнесте мұндай мүмкіндік жоқ. Мысалы, бір компанияның бағасы 1 млн доллар болса, венчурлық инвестор 100 мың доллар құйды делік. Стартапшылар компанияны 10 млн долларға немесе 50 млн долларға дейін өсірсе, сәйкесінше инвестордың үлесі де ұлғаяды, 50 есеге дейін өсуі мүмкін. Егер компанияны неғұрлым қымбатқа сатса, табыс та көп болады. Бірақ мұндай ақша бір жылда келмейді. Ал дәстүрлі бизнесті қолдайтын ағаларымыз бүгін құйған ақшасын бір жылдан кейін қайтарып алғысы келеді. Ақшалы адамдар көп, бірақ ІТ-бизнесті түсінетіндер аз. Екіншіден, түсінетін адамдар қазақстандық стартаптарға сенбейді. Соғысқа дейін ресейлік стартаптарға ақша құю тиімдірек болатын. Десе де, Қазақстанда болашағы бар жобалар шынымен аз. – Сіз ресурстық экономикадан кетіп, ІТ секілді қызметтерді экспорттаудың болашағына сенесіз бе? Ол үшін біздің ІТ-мамандар қандай болуы керек? ІТ-өнімдер мен қызметтерді экспорттау үшін қай елдерге бағыт алуымыз керек? – Ол үшін инвестиция керек. Біздің ІТ-өнімнің масштабын кеңейтіп, сатуға болады. Қазір елімізде негізі қаланған Arbuz азық-түлікті жеткізуі компаниясы Америкаға барып, Денверде алғашқы тапсырысын жеткізді. Оларға АҚШ нарығына кіріп, инфрақұрылымын енгізіп, базасын ашу үшін 9 ай керек болды. Бұл біздің ел үшін – үлкен жетістік. Осындай жобалар көп болуы керек. Өкінішке орай, бізде мұндай экспортқа бағытталған жобалар аз. Енді бағыттарға келсек, ТМД соғысқа дейін үлкен нарық болатын. Қазір соғыс басталғалы келісімшарттар мен клиенттер азайды. Орта Азияның нарығы кішкентай. Әйгілі Сингапур да үлкен емес. Ол жерде біздің кеңсеміз болған, бірақ бюрократиялық кедергілердің кесірінен жауып тастауға тура келді. Банкте есепшот ашудың өзіне 3–4 ай керек. Цифрлық технологиялар біздегідей жақсы дамымаған. Түркия да мықты нарық, Еуропаға жақын тұрған ел. Алайда, онда мықты ІТ-мамандар көп емес. ФОТО: © Данияр Асылбек – Қазақстандағы бизнес-акселераторлардың жұмысы қаншалықты тиімді? Сіздің акселераторлармен жұмыс істеуде тәжірибеңіз бар ма? – Біз әуел баста TechGarden-нің коворкингінде болдық. Олар бізге инфрақұрылым және кеңсе, интернет берді. Бизнесті сол жерден бастадық. Astana Hub жақсы көтеріліп келе жатыр. Акселераторға идея үшін жұмыс істейтін команда жиналса, нәтижесі біраз уақыт өткен соң көрінеді деп ойлаймын. – Жас стартапшыларға қандай кеңес берер едіңіз? Стартапты қай кезеңде бастаған дұрыс? – Қазір! Ең қолайлы кез дейтін уақыт жоқ. Стартап бастауға ішкі дайындықты сезсеңіз, қорықпай бастап кету керек. – Идея маңызды ма, әлде оны жүзеге асыру барысы ма? – Әрине жүзеге асыру! Ең алдымен, стартапер тәжірибе жинауы керек. Мен 7 жылдай бағдарламашы боп жұмыс істедім. Шеберлігіңді шыңдап, кәсіби маман боп қалыптасқанда, сен басқалар көрмейтін дүниелерді байқап тұрасың. Қателесу ықтималдығы төмендейді. Сондай деңгейге жеткенде стартап аша аласың. Жетістіктің алгоритмі сондай. Тіпті сәтсіздікпен аяқталса да, тәжірибең болады, команда жинайсың, шыңдаласың. Бірақ кәсібилігіңді шыңдаймын деп ұзақ жылдар жүріп қалмау керек. Комфорт зонасында қалып кетсең, жалынды жастық шағыңды, жасампаз қуатқа толы уақытыңды жіберіп алуың мүмкін.

Ажырасу - кез-келген адамның өміріндегі ең қиын шешімдердің бірі. Процесс көп уақытты, күш пен энергияны қажет етіп қана қоймайды, сонымен бірге сіздің психикалық және физикалық денсаулығыңызға үлкен зиян тигізуі мүмкін. Бұрын ғашық болған адамды тастап кету керек деген ойды қорыту қиын. Бұл сіздің күнделікті өміріңізге, сіздің ойлауыңызға әсер етіп, сізді күні бойғы жемісті жұмыс жасаудан сақтайды және сізді қатты қайғы мен ренішке батырады. Шамамен Барлық некенің 50% ажырасумен аяқталады , жақында жүргізілген сауалнамаға сәйкес. Бұл дегеніміз, адамдар осы ауыр кезеңді жеңуге және одан өтуге көмектесетін әдістерді талап етеді. Төменде ажырасуды шешудің ең жақсы 8 әдісі келтірілген. Егер сіз қазірде осындай кезеңді бастан кешіріп жатсаңыз, оқуды жалғастырғаныңызға көз жеткізіңіз. 1. Некенің аяқталғанын қабылдаңыз Бұл сіз қаласаңыз да, қаламасаңыз да, сізге жұтуыңыз керек қатты таблетка. Бұл сізді қайғылы, шатастырғыш және көңілсіз етеді, бірақ бұл ащы шындық, және оны тезірек қабылдаған сайын өзіңізді жақсы сезінесіз. Бірте-бірте мұндай сезімдер де сейіле бастайды және сіз бұл ажырасудың сіз үшін де, бұрынғы адамдар үшін де маңызды болғанын біле аласыз. 2. Өзіңізге жеңіл болыңыз Егер сіз өзіңізді төмен сезінсеңіз және күнделікті өмірмен айналысқыңыз келмесе, жақсы болады. Үзіліс жасаңыз және өз ойларыңызды анықтаңыз. Өзіңізді шамадан тыс жұмыс жасамаңыз немесе өзіңіз қаламайтын нәрселерді жасауға мәжбүр етпеңіз. Егер сіз жұмыста өнімділігі төмен болсаңыз да жақсы, бірақ оны әдетке айналдырмаңыз. 3. Өз сезімдеріңіз туралы сөйлесіп, бөлісіңіз Осы уақыт ішінде жалғыз қалудан аулақ болыңыз. Достарыңыз бен отбасыңызбен сөйлесіп, сезімдеріңізбен бөлісіңіз. Сіз тіпті осындай жағдайға тап болған адамдар арасында болу үшін қолдау тобына қосыла аласыз. Өзіңізді оқшауламаңыз, себебі бұл сізге тек кері әсер етеді. Қиын-қыстау уақытта көмекке жүгінген дұрыс. 4. Бұрынғы адаммен жанжалдасудан аулақ болыңыз Осы уақыт ішінде сіз қалайтын соңғы нәрсе - бұрынғы күйеуіңізбен жағдайды қиындату. Бұрынғы жұбайыңызбен билікке таласудан және ұрыс-керістен аулақ болыңыз. Егер пікірталастар бұрыс болса, тынышталуға тырысыңыз немесе жай кетіп қалыңыз. 5. Өзіңізге қамқорлық жасаңыз Ажырасуды қалай шешуге болатыны туралы ойлағанда, өзіңді психикалық және физикалық тұрғыдан оңтайлы күйде ұстаған жөн. Өзіңізге де, денеңізге де жақсы болыңыз. Релаксация жасаңыз, жаттығулар жасаңыз және жақсы тамақтаныңыз. Мұны жеңу үшін алкогольге, есірткіге немесе темекіге жүгінбеңіз, бұл сіздің жағдайыңызды нашарлатады. Сонымен қатар, жағымды ойлаңыз! Өзіңіздің есіңізге сала кетейік, заттар уақытша дәл солай болады және одан әрі жақсарады. 6. Жаңа тәжірибелер мен қызығушылықтарды зерттеңіз Бұл сіз үшін өзіңізге ұнайтын іс-шараларға уақыт бөлуге тамаша уақыт болуы мүмкін. Өзіңіздің құштарлығыңызбен қайта қосыңыз немесе жаңа тәжірибелерді көріңіз. Мүмкін би сабағына барыңыз немесе фортепианода ойнауды, ерікті болуды және жаңа хоббимен айналысуды үйреніңіз. Жаман күндерді ұмытып, жақсы естеліктер жинақтауға көмектесетін жаңа адамдармен танысыңыз. Сондай-ақ көріңіз: Ажырасудың ең көп таралған 7 себебі 7. Сөйлесіңіз, тыңдаңыз және балаларыңызға әрдайым сол жерде болатындығыңызға сенімді болыңыз Сіздің некесіз балаларыңыз болуы мүмкін. Бұл сізге қаншалықты қиын болса, сіздің балаларыңызға да соншалықты қиын болуы мүмкін. Олар өздерінің отбасыларының бұзылуын, ата-аналарының ажырасуға ұмтылуын және ата-аналарының бірімен өмір сүрудің бірін таңдауды бастан өткерген кездегі жағдайды бастан кешуі мүмкін. Олардың өздерінің кінәсі жоқ екеніне көз жеткізіп, мазасыздықтарын жеңілдетіп, жауаптарыңызға тікелей бағыттаңыз. Сонымен қатар, балаларыңыздың сізге әрдайым сенім арта алатынын білетініне көз жеткізіңіз, сонда сіз оларды кез келген нәрсе арқылы жақсы көресіз және қолдайсыз. 8. Сізге және сіздің балаларыңызға қалыпты өмір режимін сақтауға тырысыңыз Күнделікті режимді сақтау - ажырасудан бас тартудың ең жақсы тәсілдерінің бірі. Күннің күнделікті іс-әрекеттерін жүргізіп, балаларыңыздың да сол тәртіпті ұстануын қадағалаңыз. Күнделікті және апталық режимдерді мүмкіндігінше тұрақты ұстаңыз. Сонымен қатар, бұл сіздің балаларыңыз үшін бұрынғы тәрбиешіңізбен өзара тәртіптің үлгісін жасауға көмектеседі. Бұл әдістердің көмегі зор болуы мүмкін, бірақ өзгеріс біртіндеп болатынын есте ұстаған жөн. Сіз бұл кезеңнен кенеттен өтіп кете алмайсыз және бәрінен өтуіңіз керек. Сізге бұл ажырасудың сіздің өміріңізді бұзуына жол бермеуіңіз керек, керісінше сіздің уақытыңыз бен күшіңізді өзіңізді жақсы сезінетін нәрселерге жұмсаңыз.

Бұл жүйе Bluetooth желісінде жұмыс істейтін маяктарды қолдана отырып балаларды бақылайтын мобильді қосымша саналады. Маяктарды балалардың киімдері мен сөмкелеріне тігіп қоюға болады. С.Сәрсеновтің айтуынша, құрылғының құны төмен болғандықтан, оны сатып алу ата-аналар үшін қиын болмайтын көрінеді. ⠀ Сонымен қатар ұялы байланыс үшін төлем алынбайды. «Бала үйден немесе ата-анасынан 10 метр қашықтаған сәттен бастап, электронды құрылғы автоматты түрде іске қосылады. Сондай-ақ электронды құрылғы арқылы баланың қай жерде жүргенін немесе оған қауіп төнген жағдайда орналасқан жерін анықтауға болады», дейді С.Сәрсенов. ⠀ Айта кетейік, бұл бастамалардың барлығы Ішкі істер министрлігінің қызметіне «Цифрлы Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы шең�берінде енгізілетін болады.

11 қыркүйек күні жыл бойы жүретін «Демалыс күн» клубының алғашқы отырысы «Ұстаздық еткен жалықпас...» тақырыбымен өтті. Сүйікті қаламыздың алдағы келе жатқан 80 жылдығына арналған қала құрдасы, мектебіміздің 43 жыл директоры болған, қаланың құрметті азаматы Бадиша Махатқызына арналды. Тұрмысында күйкі мінезден аулақ, ер көңілді, ақжарқын Бадиша Махатқызы 1936 жылы 15 қыркүйекте Балхаш қаласында дуниеге келген. Ұстаздықтың ауыр жүгін адал орындауды парыз санаған Б.Махатқызы еңбек жолын өзі білім алған Абай атындағы №2 мектеп мектептен бастады. Сауатты да саналы жас ұстаздықтың қыр-сырын жетік меңгеріп, озық педагогика үлгілерін уйрене жүріп, ізденіске толы ұстаздық қызметін абыроймен атқарып, қатардағы мұғалімнен директорлыққа көтерілді. 1973 жылы М.П Русаков атындағы №2 санаторлық мектеп-интернатына директор болып тағайындалды. Бұл интернаттың да жүгі жеңіл болған жоқ. Ата-аналары жоқ, денсаулықтары нашар, әлжуаз балалармен бірге, әлеуметтік жағдайы төмен және көп балалы отбасыларының балалары тәрбиеленді. Тағдырлары тәлкекке түскен осы балалардың анасы да, әкесі де, ақылшысы да Б.Махатқызы болды. Б.Махатқызы – әріптестерімен кеңесіп, ұжымен ақылдасып, шәкірттерімен сырласып еңбекке еткен жан. Сондықтан да болар бұл интернатта ұстаздық мамандықты өз өмірлерінен бөліп қарамайтын, шәкірттер жүрегіне нұр құйған нелер тамаша ұстаздар мен тәрбиешілер жұмыс істейді. Бұл да - іскер ұйымдастырушы, жүрегі үлкен Бадиша апайдың еңбегі. Өйткені, біз ол кісіден еңбекте табандылықты, өз ісіңе деген адалдықты, әрбір іске сүйіспеншілікті үйрендік. 1996-1998 жылдары әлеуметтік жағдай төмендеп, экономикалық дағдарысқа ұшырап, мектептер, балабақшалар жабыла бастаған кезде біздің интернатымызға да қауіп төнді. Бірақ Бадиша Махатқызы тағдыр талайы белгісіз болып қалған білім ошағын қиын жағдайда тастап кетпеді. Өзі қажырлық танытып, ұжымын бірлікке, ынтымақтыстыққа шақырып, қиындықты жеңудің жолдарын көрсетіп беріп отырды. Өз ісіне берілгендіктің Тыңғылықты тындырымдылықтың үлгісі осындай - ақ болар. Бадиша апай – жаңашыл, принципшіл, өзіне де,өзгеге де талап қоя білетін білгір басшы. Өзінің іскерлік, ұйымдастырушылық қабілетінің арқасында тұрмыс – жағдайлары нашар, жетім балалар үшін денсаулықтарын жақсартатын, алаңсыз демалатын сауықтыру ланерін салу керек деген шешім қабылдап, оның да жолдарын тапты. Балқаш көлінің жағасында «Болашақ» лагерінің қанатын жайғызды. Табиғатынан қиындыққа төзімді, өр мінезді, қайсар басшы бұл тілегін де орындап шықты. Балалардың денсаулықтарын түзеп, шынықтыру үшін республикалық «Бөбек» қорының президенті С.А. Назарбаеваның насихаттап жүрген П.К. Ивановтың табиғи сауықтыру яғни суық су таза ауамен емдеу әдісін, оның 12 өсиетін басшылыққа ала отырып, «Мектеп денсаулық аралы» модулінің бағдарламасын жасады. Оның мақсаты – салауатты өмір салтын қалыптастыру. Оқушылардың жан дуниесін түлетіп, адамгершілікке тәрбиелеу мақсатында «Озвучивание души» бағдарламасын жасады. Өзі жаңа сабақ «Адамзат құндылығы» сабағын жүргізді. Әр сабағы - ашық сабақ, кез келген пән мұғалімдері сабағына қатысып, жаңа технологияларды сабақта пайдалануды уйреніп,оқушылар мен ұстаз арасындағы қарым-қатынас, ұстаз мәдениетінен үлгі - өнеге алады. Ақырын жүріп,анық бас Еңбегін кетпес далаға. Ұстаздық еткен жалықпас, Үйретуден балаға, деп Абай атамыз жырлағандай, оқушылар да Бадиша апайынан еңбек сүйіспеншілікті, жеңіске жетуді талпынуды, шығармашылық ізденісті, өзіне талап қоя білуді бойыларына сіңіреді. Осы балаларға жан жылуын төгіп, қамқорлығына алып, өмірден аз орындарын табуға, арман - мақсаттарына жетуге өздеріне деген сенімділікке тәрбиеледі. Мектепті өркендетуде, материалдық-техникалық базасын нығайтуда, санитарлық-гигиеналық жағдайда жақсартуда,оның беделін көтеруде еңбегі зор. Аяулы ұстаздың еңбекқорлығы, адамгершілігі, жайдары мінезі ұстаздарға шәкірттеріне үлгі,өшпес өнеге болып келеді. Сондай-ақ Б. Махатқызы - мектеп ұжымының ата-аналар қауымының да құрмет тұтар қадірлі ұстазы. Қажымай, талмай, шаршамай еткен еңбегінің жемісі, елеусіз қалған жоқ. ҚР-ның оқу – ағарту ісінің үздігі, КСРО – ның оқу ағарту ісінің үздігі «Методист – мұғалім», ҚР-ның «Ерен еңбегі үшін» медалі, «Балқаш қаласының құрметті азаматы» атағы – ұстаз бақыты, ұстаз еңбегінің жемісі. «Осылардың арасындағы ерекше атақ – халқымның берген атағы», - деп тебіренеді Бадиша апай. Талай ұрпаққа білім нұрын құйып, талай істің басында жүрген, еңбекте талмай, тұрмыста шаршамай, еңбек етіп жүрген Б.Махатқызы – бүгінде зейнеткер. Қазір жарты ғасыр тарихы бар, М.П Русаков атындағы санаторлық мектеп интернатының берер тәлімі, үйретер сапалы білімі ұшан теңіз. Оған өздерің кепілсіңдер... Бадиша Махатқызының 80 жылдығына арналған кітап көрмесіне шолу жүргізіліп, «Әйел бақыты» атты фильм көрсетілді.

Сіздерді 7 мамыр – Қазақстан Республикасы Отан қорғаушылар күні мерекесімен шын жүректен құттықтаймын! Бұл мейрам – қайсарлық пен қаһармандықтың ұранына, биік рух пен өршіл отансүйгіштіктің тұмарына айналған күн. Себебі, айбыны асқақ, туы биік, тұғыры нық Қазақстан Қарулы Күштері – қашанда Отан тыныштығының сенімді тетігі, бейбіт еліміздің егемендігі мен біртұтас жеріміздің тұтастығының кепілі. Елбасының Жарлығымен бекіп, тәуелсіз Қазақстан тарихында тұңғыш рет тойланып отырған осынау мереке елордамыздың биылғы 15 жылдық мерейтойымен тұспа-тұс келіп отыр. Жауынгер рухты ата-бабаларымыздың ерлік дәстүрінің заңды жалғасын білдіретін осынау мерейлі күні баршаңызға қуаныш пен шаттық, дендеріңізге саулық, отбасыларыңызға амандық тілеймін.

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы елімізде жұмыс істейтін компаниялардың бірі халал сертификатынан айырылғаны туралы хабарлады. Сондай-ақ, осы санаттағы өнімді өндіру ережелерін бұзған басқа екі ұйымға қатысты шығарылған ескертулер туралы хабарлады. Жыл басынан бері 114 кәсіпорын ҚМДБ-дан «Халал Даму» ЖШС сертификаттауынан өтті. Сертификаттаудан өткен ұйымдардан қандай да бір себептермен ынтымақтастық тоқтатылған немесе ескерту шығарылғандар бар. Қатаң талаптар мен бақылау халал стандартының талаптарына сәйкес қызмет көрсететін және өндіретін барлық кәсіпорындар үшін бірдей. «Халал ДАМУ» сертификатының қолданылу мерзімінің аяқталуына байланысты «Абдуллаев» шұжық цехына берілген «Халал ҚМДБ» сертификатының күші жойылғанын хабарлайды. Цехтың сауда маркаларымен шығаратын шұжықтары: «Яккасарай», «Дива», «Хаят», «Мақсат» енді «Халал ҚМДБ» логотипімен таңбалана алмайды. «Халал ДАМУ» аталған шұжықтардың «Халал» стандарттарына сәйкестігі үшін жауапты емес. Сонымен қатар, кезекті тексеру барысында Жамбыл облысындағы «Халал Даму» мамандары «Қасымов» және «Таңсықбаев» шұжық өндірушілерінің стандарт талаптарын бұзғаны анықталып, тексеру қорытындысы бойынша оларға қатаң ескерту жасалды. Бұзушылықтар жойылмаған жағдайда «Қасымов» және «Таңсықбаев» кәсіпорындарына берілген «Халал ҚМДБ» сертификаты жойылады.

Ғылыми кітапхананың ғалымдар залында М. Өтемісов атындағы БҚМУ доценті, физика-математика ғылымының кандидаты Уланов Борис Васильевичтің мерейтойына арналған шара болып өтті. 2012 жылдың 30 қаңтар күні ғылыми кітапхананың ғалымдар залында доцент, физика-математика ғылымының кандидаты Уланов Борис Васильевичтің мерейтойына арналған шара өткізілді. Шараны ғылыми кітапхана мен филология факультететінің 1 курс магистранты О.Голубовамен бірлесе ұйымдастырды. Шараға университеттің 20дан астам магистранттары, «Математика» мамандығы бойынша білім алып жатырған 3 курс студенттері, физика және математика факультетінің меңгерушісі А.А.Кульжумиева, кафедраның аға оқытушысы З.Ж.Жұбанышева және т.б. қатысты. Борис Васильевич мектепті алтын медальмен бітіріп, М.Ломоносов атындағы МГУ-ді үздік аяқтаған. 1982 жылы ССРО ҒА жүйелiк зерттеулердiң бүкiл одақтық ҒЗІ аспирантурасында «Применение координатно–параметрических обратных связей в задачах управления динамическими системами, поврежденными параметрическим и внешним воздействиям» тақырыбына диссертациясын сәтті қорғады. 1982 жылдан А.С.Пушкин атындағы педагогикалық университетте жұмыс істеп бастады. 2010 ж. Борис Васильевич физика және математика факультетінің меңгерушісі болды. Мерейтой иесіне «Математика» мамандығының 2 курс магистранты З.Мухамбетова, 3 курс студенті Е.Стульников студенттер тарапынан жылы лебіздерін білдірді. Өз өмір жолы туралы әңгімелей отырып, Борис Васильевич қатысушылардың көптеген сұрақтарына жауап берді. Талантты, жоғары білімді адамның өз мамандығына деген қызығушылығы, өз мамандығының қыр-сырын зерттеп білуі болашақ мамандарды қызықтыра түсті. Борис Васильевтің ғылыми еңбектері тоқтап қалмайды, табиғатындағы тумысымен бізді әлі де таңғалдырмақ. Қазіргі таңда Борис Васильевичтің 50 ге жуық ғылыми еңбектері, жарияланымдары бар. Ғалымдар залында ғалымның ғылыми еңбектерінен арнайы көрме жасақталды. Ғылыми кітапхана ұжымы атынан Борис Васильевичті шын жүректен құттықтай отырып, зор денсаулық, шығармашылық табыс тілейміз. Контактілер Барлық құқықтар сақталған © 2003 - 2021 М.Өтемісов атындағы БҚУ Қазақстан Республикасы, Орал қ, Н.Назарбаев даңғылы 162

Алғашқы топтық турнирден соң "Финалдық пулькаға" (екінші топтық кезең) Бразилия, Уругвай, [[Швеция Ұлттық футбол құрамасы|Швеция]], [[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испания]] құрамалары жолдама алды. Бұл кезеңде командалардың ұпай саны ғана есептеліп, кімнің ұпайы көп болса, сол чемпион атанады. Яғни, [[Футболдан 1950 жылғы әлем біріншілігі|1950 жылғы Әлем чемпионатында]] [[плей-офф]] деген болған жоқ. Алғашқы екі турдан соң қарсыластарын ірі есептермен ұтқан Бразилия құрамасы топ бастап тұрды. Ал, олардан бір ұпай кем жинаған Уругвай футболшылары екінші орында еді. Сондықтан да, соңғы, шешуші үшінші турдағы Бразилия- — Уругвай кездесуінде алаң иелеріне тең ойын да жеткілікті еді. Бүкіл Бразилия халқы мен Ұлттық Құраманың футболшылары, бапкері өздерінің жеңісіне қапысыз сенді. Тіпті, матчқа дейін бір-бірін құттықтап та қойыпты дейді сенімді дереккөздер. Ал матчқа дейін-ақ Бразилия футбол федерациясы арнайы Бразилия футболшыларының аты жазылған 22 дана алтын медальді дайындап қойғаны рас. Ол кезде алтын алқалар [[ФИФА]] тарапынан берілмейтін еді. == Матч == Матч алаң иелерінің дүлей шабуылымен басталды. Бірақ тас-түйін дайын тұрған уругвайлықтар алғашқы таймда өз қақпаларына доп жібермеді. Екінші тайм бастала сала [[Альбино Фриаса|Фриаса]] Бразилия құрамасын алға шығарды — 1:0. Мұнан соң да алаң иелері есепті ұлғайтуға тырысқанымен, әрекеттері нәтиже бермеді. Уругвай құрамасы тізе бүге қоймады. 66-минутта [[Хуан Скьяффино|Хоан Скьяффино]] есепті теңестірді. Бірақ бұл есептің өзі бразилиялықтар үшін молынан жеткілікті еді. Есеп теңескеннен алаңды жайт өзгерді. Енді уругвайлықтар басымдық таныта бастады. Бұл басымдық 79-минутта өз нәтижесін берді. [[Алсидес Хиггия]] Уругвайды алға шығарған сәтте 177 772 адам жиналған "[[Маракана]]" стадионында өлі тыныштық орнады. Ойын бітуге әлі де 10 минуттай бар еді. Уругвай футболшылары жанталаса қоғанысқа көшті де, алтын кубок қолдарынан сусып бара жатқан алаң иелері алға лап қойды. Статистиктердің айтуынша, соңғы он минутта Бразилия футболшылары 8 соққы бағыттапты. Бірақ матч нәтижесі 2:1 есебімен Уругвайдың пайдасына шешілді. Араға 20 жыл салып, Уругвай құрамасы екінші рет Әлем Чемпионы атанды. '''''Осы матч жайлы журналист [[Сәкен Сыбанбай]] өзінің кітабында былай деп жазған екен'''''. ''...Соңғы турдың қос кездесуінің бірі үшінші орын үшін таласқа ұласса, екіншісі нағыз финалдық матчқа айналды. Одан жалғыз айырмашылығы: қарсыласынан бір ұпай артық жинаған алаң иелеріне әлем чемпионы атану үшін тең ойын да жеткілікті еді.'' ''Бірінші таймның орта шенінде, куәлер жазып қалдырған суреттеулерге сүйенсек, екі жаққа да психологиялық тұрғыдан қатты әсер еткен бір оқиға болыпты. Ойын сәл саябырсыған сәтте әлгі Варела төрешінің көзін ала бере, әй-шәй жоқ, бразилиялық қорғаушы Бигодеге тиісіп, оны кеудесімен қағып жіберіп, жалпасынан түсірген. Шамасы, ол «болашақ чемпиондардың» өршеленген өр мінезін солай басып тастайын десе керек. Ағылшын төрешісі оны байқамаған. Ал Бигоде «бұзақыға» қарымта қайтаруға тырыспаған да. Өйткені, ойын алдында бразилиялық бапкер Флавио Коста өз жігіттеріне: «Дөрекілікке дөрекілікпен жауап беруші болмаңдар!» – деп қатаң ескерткен екен. Мұның өзі, бас-көз жоқ, баса-көктеп ойнайтын ұрдажық Бигоденің аяқ-қолын матап тастағанмен бірдей еді. Мамандардың пікірінше, Костаның осы қате тапсырмасы финалдың тағдырын шешіп берген сияқты: еріксіз тәртіпті ойнауға тиіс болған Бигоде осы сәттен бастап Уругвайдың оң қапталдағы шабуылшысы Хиггияның ашса алақанында, жұмса жұдырығында болды. ''Дегенмен есепті алаң иелері ашты. Екінші тайм бастала бере Фриаса Адемирден әдемі пас алып, қарсыластың айып алаңына енді де, сол аяқпен солқ еткізді – 1:0! Торсида өре түрегеліп, өршеленгенде «Маракана» дірілдеп, шытынап сынып кетердей еді… Гол таза соғылса да, Варела өзінің капитандығын пайдаланып бас төрешіге де, қапталдағы қазыға да қайта-қайта наразылық білдірумен болды. «Шынымды айтсам, голдың ешқандай ереже бұзылмастан, заңды соғылғаны рас еді, – деп еске алды кейін уругвайлық. – Мен тек қарсыластар осыдан кейін одан сайын жігерленіп кете ме деп қорықтым. Сөйттім де, олардың сол аптығын біраз баса тұрмақ мақсатпен қасақана төрешілермен тәжікелестім…»'' ''Бразилия өзінің әсем ойынын әрі қарай жалғастыра берді. Бірақ о баста ойда болған «6-7 голдың» ыңғайы келер емес. 61-минутта уругвайлық қорғаушы Матиас Гонсалес өз айып алаңында Адемирді шалып жықты. Ағылшын төрешісі Ридер мұны көрмей қалды ма, әлде көрсе де, шұғыл шешім қабылдауға жүрегі дауаламады ма, әйтеуір 11 метрлік айып добын белгілеген жоқ. Бұдан соң уругвайлықтар тіпті жанын салып ойнады, барған сайын батылдана түсті. Флавио Коста жігіттерінің екінші допты енгізу қиындай түскен соң жүйкелері сыр бере бастағандай…'' ''Фотодеректер мен кинокадрлар мынаны көрсетеді: Хиггия бұл жолы да Бигодені сан соқтырып кеткен. Қақпашы Барбоза тағы да ортадағы Скьяффиноға пас беріледі деп ойласа керек, сәл алға ұмсына бастапты. Қақпаның бергі бұрышы ашық қалғанын көрген Хиггия қиғаштап тұрып өзі тепкен ғой. Соққы әлсіздеу болғанымен, ортаға ойыса бастаған Барбоза жандәрмен қайта ұмтылса да, допқа жете алмаған… Осы қасіретті өз көзімен көрген журналист Жоао Максимо: «Хиггияның голы онсыз да мүлгіген стадионда өлі тыныштық орнатты, – деп еске алады. – Бірақ мұның әсерінің күшті болғаны сондай, осы гол, қарапайым ғана гол әрбір бразилиялықтың өмірін екіге қақ бөлді: голға дейінгі өмір және одан кейінгі өмір». Елдің әр өңірінен жанкүйерлердің өзін-өзі өлтіргені туралы ақпараттар келіп түсе бастап, ақыры құрбан болғандардың саны 300-ге жетіп жығылған! Сірә, бұл – бір ғана голдың бүтін халыққа ұлттық трагедия боп тиген, бүкіл ел өмірінің ағысын күрт өзгерткен тарихтағы алғашқы да, бәлкім, соңғы оқиға болар.'' ''…Әрине, ойынның аяқталуына әлі он шақты минут бар болатын. Осы мерзім ішінде бразилиялықтар қарсылас қақпасын сегіз рет нысанаға алды: оның үшеуін Масполи кері қайтарса, бесеуі қисық кетті. Соңғы минутта Фриаса бұрыштан доп беретін болды. Бразилия футболшылары түгелдей Уругвайдың айып алаңына жиналды. Осы сәтте, футбол тарихшысы Висенте Мариньо жазғандай, «бүкіл Бразилия елі сол айып алаңында еді». Бірақ Фриасаның әуелетіп берген добын Жаир баспен қиыс ұрған сәтте-ақ төреші ысқырып қалды. Ойын бітті.<br>'' ''1950 жылдың 16 шілдесі, сөйтіп, Бразилия халқының санасында мәңгі із қалдырды. Әлі күнге дейін комментаторлар Уругвайдың екінші голы соғылған қақпаны «Хиггия қақпасы» деп атайды. Енді Уругваймен болатын әрбір ойын бітіспес «кек қайтару құралына» айналды. Бас бапкер Флавио Коста болса, шешуші ойын біткен соң Португалиядан «саяси баспана» сұрап, біраз уақытқа елден кете тұруға мәжбүр болды. Әйтпесе қаны қарайған торсиданың не істейтінін бір Құдайдың өзі білер еді…<br>'' ''Ал бұл күн – қазір Уругвайда ұлттық мейрам саналады. Бас бапкер Хуан Лопес пен Обдулио Варела бастаған футболшылар үш миллиондай халқы бар ұлтарақтай елге екінші рет әлем чемпионы атағын алып берді.'' |valign="top" width="50%"| {| style="font-size:90%" cellspacing="0" cellpadding="0" align="center" |colspan="4"| |- !width="25"| !!width="25"| == Арада 64 жыл өткен соң == [[Футболдан әлем2014 чемпионатыжылғы 2014әлем біріншілігі|2014 жылғы Әлем Чемпионаты]] Бразилияда өтті. Бұл жолы Бразилия футболшылары баяғы Мараканадағы қасіретті жанкүйер санасынан біржола өшіріп тастау үшін әрекет жасады. Бірақ "Мараканасоны" бірнеше есе орап алатын қасіретке душар болды. Жартылай финалда Бразилия футболшылары турнирдің болашақ чемпионы — [[Германия Ұлттық футбол құрамасы|Германиядан]] [[Бразилия — Германия — 1:7 (ӘЧ-2014)|1:7]] есебімен ойсырай жеңілді. == Қызықты фактілер == Осы матчтағы шешуші голды соққан [[Алсидес Хиггия]] арада 65 жыл өткен соң, дәл сол датада, 2015 жылы 16 шілдеде 89 жасында өмірден өткен екен.

«Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне нормашығармашылықты жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасы жөнінде» заңжобасы бойынша 18 ақпан күні өткен Сенат отырысында қойылған сұрақ. 18.02.2021 0 Менің сұрағым Әділет министрлігінің өкіліне: Шын мәнінде «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» боламыз десек, мына бір жайтқа назар аударуымыз керек. Өңірлерге іс сапар барысында байқағаным: Халық қабылданып жатқан заңдардан көп жағдайда бейхабар. Яғни Парламентте қабылданған заң өңірлерге, халыққа жеткізілмейді. Кездесуде азаматтарымыздың көбісінің сұрағы алып-қашпа әңгімелерге негізделген. Сол себепті халыққа заңды ашық, қарапайым тілде түсіндіре алу және оны барынша тарату мәселесін күшейту қажет. Міне осының салдарынан әлеуметтік желідегі блогерлер, тәуелсіз сарапшылар заңды өз пайым-түсінігінің шеңберінде талдап, талқылап жатады. Ал, тиісті мемлекеттік органның түсіндірмесі, кешігіп барып, қоғам қызу талқылағаннан кейін ғана ресми түрде таратыла бастайды. Енді бүгінгі заңжобасы қабылданғаннан соң, заңжобасының бастамашылары заңды түсіндіру және ақпараттық сүйемелдеу бағдарламасын Әділет министрлігінің келісімімен әзірлейді деп отырсыздар. Осыған орай сұрақ: Бұл бағдарламаның орындалуын кім қадағалайды және оның орындалу механизімі қандай?

Утилизациялық алым мәселесін реттеу үшін Экология, Қаржы және Ұлттық экономика министрліктері Үкіметке бірлескен ұсыныс әзірлеп, енгізетін болды. Бұл туралы премьер-министр Әлихан Смайылов Үкімет отырысында айтты. “Нақты сектор бойынша мынандай міндеттер тұр. Бірінші, утилизациялық алым мәселесі бойынша Экология министрлігіне Қаржы, Ұлттық экономика министрліктерімен, басқа да мүдделі мемлекеттік органдармен және ұлттық кәсіпкерлер палатасымен бірлесіп, нақты іске асыру механизмі мен тиісті ұсыныстар енгізуді тапсырамын”, — деді Үкімет басшысы. Ал мұнай өнімдерінің нарығындағы жағдайды реттеуге Бас прокуратура атсалысады. “Екінші Энергетика министрлігіне Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігімен, Бас прокуратурамен және басқа да мемлекеттік органдармен бірлесіп, мұнай өнімдері нарығын реттеу бойынша шаралар кешенін әзірлеуді тапсырамын. Үшінші бюджетке қосымша кіріс көзінің бірі – бензин өндірушілер мен делдалдарға арналған акциздер болуы тиіс. Энергетика министрлігіне Қаржы, Ұлттық экономика министрліктерімен бірге бір аптаның ішінде тиісті есептер жасап, ортақ ұсыныстар енгізуді тапсырамын”, -деді премьер-министр.

«Еуразия әлемі» пікір-сайыс клубында алдағы май айында іс жүзінде іске кірісетін Еуразиялық экономикалық одақтың сан-салалы мәселелері талқыланды. Жиынға қатысқан қонақтар осынау одақтың экономикалық қырларына ғана емес, сонымен қатар саяси сипатына да баса назар аударды. Сонымен қатар, үш елдегі шағын және орта бизнестің ахуалы, қазіргі кәсіпкерлердің жағдайы, осынау одақ турасындағы бұқаралық ақпарат құралдардағы мақалалар, білікті саясаттанушылар мен экономистердің көзқарасы кеңінен сөз болды. Осы орайда біз, дөңгелек үстелге шақырылған азаматтардың ой-пікірлерін қысқа да нұсқа негізде ұсынып отырмыз. Эдуард Полетаев, саясаттанушы: – Биылғы жылдың ең басты жаңалығы, оның ішінде посткеңестік кеңістіктегі айтулы оқиғалардың бірі – алдағы мамыр айында Еуразиялық экономикалық одаққа (ЕЭО) қол қойылады. Бұл идея осыдан жиырма жыл бұрын айтылған болатын және биылғы жылы іс жүзінде жүзеге асты. Осынау одақ төңірегінде қызу пікірталас жүріп жатыр. Сарапшылар оның ішінде саясаттанушылар, экономистер, журналистер, блоггерлер бәрі-бәрі де ЕЭО-ға қатысты ой ойларын білдіріп жатыр. Біз бұл ретте одаққа біріккелі отырған үш елдің бұқаралық ақпарат құралдары «не жазып жатыр?» зерттеу жүргізгенбіз. Оның нәтижесінде осы мәселеге Қазақстан масс-медиасының назары ерекше екендігіне көз жеткіздік. Ал ресейлік ақпарат құралдарының қазіргі назары қайда екендігі өздеріңізге белгілі болар… Осынау одаққа біріккен мемлекеттердің мақсаты – посткеңестік кеңістікте тиімді әрі табысты интеграциялық құрылым құру. Еуразиялық одақ туралы айтқанда, оның ең біріншіден экономикалық одақ екенін ескеру керек және кішігірім емес, ең жоғары деңгейдегі ұйым. Бірақ дәл қазір осы одақтың қаншалықты табысты боларын дөп басу айту еш мүмкін емес. Сондықтан әзіргі күні одаққа біріккелі отырған елдердің макроэкономикалық көрсеткіштеріне сүйенуге тура келеді. Бұл бірінші кезекте ЖІӨ (жалпы ішкі өнім) өсім, импорт, экспорт көрсеткіші және т.б. Бірақ бір нәрсені мойындауымыз керек. Ресей мен Қазақстанның экономикалық өсімі көп жағдайда табиғи ресурстар экспортына тәуелді. Ал дамыған мемлекеттерде басқа талаптар, экономикалық өсім технологиялық жаңалықтармен олардың өндіріске кірігуімен, ғылыми зерттеулермен, білім саласындағы табыстармен өлшенеді. Яғни, мемлекеттің дамуы, табысы тек ЖІӨ-ның өсімімен өлшенбейді. Біздегі экономиканың ең үлкен кемшілігі, дайын өнім өндірмейміз. Ал дайын өнім өндіру үшін ғылыми-технологиялық кешенді бағдарлама керек. Ал мұндай бағдарламаны жүзеге асыру үшін бірнеше мемлекеттің күш-қуаты жұмылғаны жөн. Менің ойымша, ЕЭО осыған септесетін болады. Біздің бүгінгі басқосу негізі осы одақтың төңірегінде мәселелерге арналмақ. Атап айтқанда осынау одақ туралы халыққа қандай ақпарат тарап жатыр? Яғни, қалың қауымға таралатын ақпараттың мәніне, мазмұнына сай осынау интеграциялық ұйым туралы көзқарас қалыптасатыны жасырын емес. Шынын айту керек, қазіргі қазақстандық қоғамда осынау интеграция турасындағы пікір әрқилы. Себебі, осынау одақтың оң тұстары, болашақ перспективалары жайында аз айтылып жүр. Айталық, «Стратегия-2050» бағдарламасының бағыт-бағдарына халық қанықты. Болашағы бар жоба екеніне көз жеткізді. Еуразиялық одаққа да осындай бағдардар, осындай бағыт қажет. Марат Шибұтов, Қазақстандағы шекаралық әріптестік Ассоциациясының өкілі: – Мен осынау келісімшартпен танысып шықтым. Одақтың қағаз-құжатын айтып отырмын. Иә, қазір «Еуразиялық Одақ негізінен экономикалық ұйым болады» деген пікірлер айтылып жүр, алайда келісімшарттың мазмұнымен жете танысар болсаңыздар, оның ішінде саяси мәселелер де бар екенін аңғарар едіңіздер. Осынау келісімшарттың бесінші бабында: «ЕЭО негізінен сауда саясатымен, техникалық реттеу, фитосанитарлы шаралармен шектеледі» деп айтылған. Сонымен қатар: «одақ халықаралық құқықтың субъектісі болып табылады» деген баб бар. Сайып келгенде бұл екеуі бір-біріне қарама қайшы. Ресейліктер одақтың аясын кеңіткісі келеді, ал біздікілер өз кезегінде, келісімшарттан «ұйым халықаралық пунктің субъектісі болып табылады» деген тармақты алып тастағысы келеді. Одақтың саяси аспектісіндегі тағы бір мәселе бұл – одақ Кеңесі мен Парламентаралық ассамблея. Аталған ассамблеяға одаққа біріккен әрбір елдің 30 депутаты кіретін болады. Әрине, әзір оның қаншалықты тиімді жұмыс жасары белгісіз. Өйткені біздің, ресейліктердің және белорустердің парламент мүшелерінің саны әртүрлі. Біздің төменгі палатада шамамен 100, ал Ресейде 450 адам бар. Белорустер біз шамалас. Мен бұл ретте аталған одаққа қатысты Ресейде не айтылып жатқанына әрқашан назар аударып жүремін. Олар «үш елдің арасындағы экономикадағы көрсеткіштер, айырмашылықтар дауыс санында да ескерілуі керек» дейді. Меніңше бұл мәселеге байыппен келу керек. Кедендік Одақтың кемшін тұстары естеріңізде болар… Енді осынау одақтың экономикалық жағына тоқталайын. Келісімшартта – үш елде міндетті түрде орындауы тиіс жайттар тайға таңба басқандай көрсетілген. Бірақ бұл пунктермен, қазіргі күні осынау келісімшартты жасаған жауапты тұлғалардың сөздері көп жағдайда сәйкес келмей жүр. «Кедендік лимитті, ҚҚС (қосымша құн салығы), салық, акциздер және тағы да басқаларды өзгерту қажет пе, жоқ па?» деген пікірталас жүруде. «Егерде осы пікірталастардың нәтижесінде өзгеріс бола қалса, олар аталған келісімшартқа енгізіле ме, жоқ па?» деген мәселе тағы бар. Екіншіден, келісімшарттағы талаптар мен міндеттер орындалуы керек. Бұл үш елге де қатысты. Алайда біз мұндай талаптардың кейбір кездері ескерілмей, керек десеңіз аяққа тапталып жатарын байқап отырмыз. Оған Кеден Одағы куә. Сосын бұған Белорусьтегі нарықтық емес экономика да кедергі келтіріп отыр. Айталық, ол жақта алкоголь өнімдеріне мемлекеттік монополия бар, сондықтан аталған өнімді жеке кәсіпкерлер сата алмайды. Ал бұл өз кезегінде ЕЭО келісімшартына қайшы. Сосын келісімшарт қалыс қалдырған бір жайт бар. Нақты айтқанда «Ресей субъектілерінің жергілікті стандарттары Еуразиялық Одақтың келісімшартына кіріктірілген стандарттар мен нормаларына сай болуы керек» деген мәселе қалыс қалдырылған. Ресейде бірқаншама федерациялар бар. Яғни, оларда жаңа облысқа кірген, жаңа мемлекетке кіргенмен тең. Ал, жаңа жердің өз заңдары болатыны белгілі. Сайып келгенде, оларды ескермей болмайды. Ғалия Мөукебаева, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың халықаралық қатынастары факультеті халықаралық байланыстар мен әлемдік экономика кафедрасының профессоры: – Бүгінгі әлемде интеграциялану, аймақтық бірігу кез-келген мемлекет үшін маңызды құрал. Иә, жасырары жоқ, Еуразиялық экономикалық одаққа қатысты сауал көп. Журналистер одақтың саяси жағына көбірек үңіледі, ал сарапшылар экономикалық жағына көбірек назар аударады. Негізі, Эдуард мырза дұрыс айтып отыр. Одаққа қатысты сан түрлі ақпарат негізінен Қазақстанда тарауда. Бұл ретте еураоптимистер мен еураскептиктер тобы қалыптасты. Бірақ, меніңше, дәл әзіргі күні экономикалық интеграцияның қажеттілігін барлығы түсініп отыр. Дегенмен, бұл процесс тек мамыр айындағы келісімшартқа қол қоюмен шектеліп қалмайды. Өздеріңіз білетіндей, Еуроодақ интегрциясының өзі бақандай 50 жылға созылған болатын. Марат Шибутов, Қазақстанлағы шекаралық әріптестік Ассоциациясының өкілі: – Сосын сіз мына жайтты қалыс қалдырып барамыз. Одақтағы тағы кемшілік, яки кедергі оған жаңа мүшелерді қабылдаудың қиындығында жатыр. Ал біз бұл мәселеге менің ойымша, өте мұқият қарау қажетпіз. Яғни, біз алға тартқан талаптарға сәйкес келмеген елдерді өз қатарымызға қабылдауға тосқауыл қоя білуіміз керек. Сосын ЕврАЗЭҚ, ТМД-ның еркін сауда аймағы, Еуразия одағы бір мезетте өмір сүре алмайды. Сондықтан бұлардың нақты біреуіне таңдау жасау қажетпіз. Неге? Айталық ТМД аясындағы еркін сауда аймағының кейбір ережелері, талаптары ЕЭО-ға сай келмейді. Былайша айтқанда, біз басқа қажетсіз ұйымдардан одақтардан бас тартуымыз керек. Ғалия Мөукебаева, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың халықаралық қатынастары факультеті халықаралық байланыстар мен әлемдік экономика кафедрасының профессоры: – Иә, пікіріңіз орынды. Біз одаққа кіргісі келген кез-келген мемлекетті електен өткізіп барып, бірақ қабылдауымыз керек. Егер біздің талапқа сай келмесе, ендеше бас тартқанымыз жөн. Бұған бір ғана Еуроодақтың өзі анық дәлел бола алады. Бір кездері ЕО өз қатарына ұйым талабына сай келмейтін бірқатар мемлекетті қабылдап алды. Мысалға, Грекия. Күні кеше ғана Еуропаның бірқатар ақпараттық басылымдары «Грекия Еуроодаққа кірер тұста оның біршама шарттары Копенгаген талаптарына сай келмеген» деген ақпарат таратты. Менің ойымша, болашақта одақ құрамына енетін елдер алыстан келмейді. Бұл не Армения болмаса Қырғызстан мен Тәжікстан болуы мүмкін. Ал Эдуард мырза айтып кеткен Еуразиялық одақтың мақсаты мен бағыты туралы айтар болсақ, бұл жерде жаһандану мәселесін алдыңғы кезекте ескеру керек. Болашақта ЕЭО әлемдегі ең ықпалды ойыншыға айналуы мүмкін. Өйткені бұл ұйым шығыс пен батысты байланыстыратын алтын көпір болмақ. Қазір «біздің бұл ұйымға кіргеннен ұтарымыз не?» деген сауал жиі қойылады. Мен бұл ретте саясаттанушы Сұлтан Әкімбековтың сөзін мысалға келтірер едім. «Иә, интеграция тиімді. Бірақ бұдан ең алдымен ірі компаниялар ұтады» дейді ол. Әйткенмен, бұл одақтан біздің қаншалықты ұтарымыз, не болмаса ұтыларымыз әзір белгісіз. Дегенмен бізге Кедендік Одақтағы есе жіберген тұстарымыз сабақ болуы керек. Владислав Юрицын, «Zonakz.net» интернет-басылымының шолушысы: – Иә, жасырары жоқ, дәл қазір жұртшылықтың Еуразиялық Одақ туралы білері аз. Меніңше, осы одақтың оң тұстары аз айтылып жатыр. Иә, сын бар. Алайда ол қаншалықты сындарлы сын? Ешкім айта алмайды. Біз бірінші кезекте, өзімізден бұрын мына қалың қауымға бұл одақтың нендей ұйым екенін көрсетуіміз қажет. Екіншіден, Ресей Қырымды қол астына қаратқалы бері, мен бірқатар сарапшылардың: «ендігі жерде Қазақстан осы интеграция мәселесін тоқтата, тежей тұру қажет» деген пікірді естідім. Шыны керек, биліктің ондай ыңғайы байқалмайды. Одаққа қол қою мерзімі біртіндеп жақындап келеді. Сосын, қазір бұл одақ сын айтушыларға жақсы нысан болып алды. «Айталық, бензин неге өседі? – себебі біз Еуразиялық экономикалық одаққа мүшеміз. Жемқорлық неге етек жайып барады? – өйткені біз ЕЭО-ға мүшеміз дегендей» пікірлер жиі айтылып жүр. Бірақ мұнда негіз бар ма? Айдархан Кұсайынов, «Алмагест» консалтнигтік компаниясының бас директоры: – Иә, ойыңыз орынды. Халық бұл нендей одақ екенін әлі күнге білмейді. Бәлкім, бұл ақпараттың аздығынан шығар. Кім білсін…Көп жағдайда жұртшылық Еуразиялық одақты Кедендік одақпен шатастырып жатады. Ал Кедендік одақтың қандай кемшілігі болғанын халық, оның ішінде кәсіпкерлер жақсы біледі. Мен бұл турасында біраз адаммен сөйлестім: «Бұл нендей ұйым? Бізге қажеті қанша? Жағдайымыз қиындап кетпей ме?» деген сауалдар қояды. Сайып келгенде, саясатта шаруасы жоқ адамдардың көпшілігі осы ұйымның атынан, атауынан үркеді, қорқады. Екінші мәселе, біздің Қазақстанның экономикалық лозунгі қандай еді? Ол импорттың тасқынын тежеу, оның орнын өз өнімдерімізбен алмастыру атты ұран болатын. Енді келіп халыққа интеграция туралы идеяларды айтып жатырмыз. «Ресейде осынау одақ туралы баспасөз беттерінде сирек айтылады, аз жазылады» деп жатырсыздар. Мұның негізгі себебіне үңілер болсақ, ресейлік кәсіпкерлер өздерінің қазақстандық әріптестерінен қандай да бір қауіп күтпейді. Яғни, бәсекелес ретінде санамайды. Былайша айтқанда, қорықпайды. Өйткені олар сыртқа тауар тасымалдап үйренген, бәсекелесінің алдын орауды үйреніп алған. Сондықтан бізге әзіргі күні өзіміздің болмысымызды өзгерту керекпіз. Ол дегеніміз жаңа экономикалық одақтың талаптарына бейімделу, үйрену деген сөз. Қазір баспасөзде «біздің экспорттық көрсеткіш төмендеп, импорт өсіп кетті» дегендей ақпарат жиі шығып жүр. Бірақ, бұл жерде журналистер мына мәселені назардан қалыс қалдырады. Төмендеп жатқан негізінен шикізат өнімдері, пайдалы қазбалар, ал олардың төмендеп кетуінен отандық шағын және орта бизнеске ешқандай зиян келмейді. Есесіне біздің – алкоголы, май, қант өнімдерінің экспорты өсіп жатыр. Ал бұл туралы журналистер жұмған аузын ашпайды. Неге? Түсініксіз. Сосын біздің бизнесмендердің бойында да бір қорқақтық бар. «Ертеңгі күні одаққа біріксек біздің нарықты ресейлік өнімдер жаулап алады. Бізді шетке ысырады» дейді. Осы бір қорқақ психологияны өзгертуіміз керек. Бұл ретте отандық ақпарат құралдарының құлағына алтын сырға: Ресей нарығына кіріп, өз өнімдерін саудалаған жүзден жүйрік кәсіпкерлерді көбірек жарнамаласа екен. Өз басым бұл одаққа тезірек қол қойылуын құптаймын. Соза берсек ертеңгі күнгі жағдайдың қалай құбыларын кім білген? Бұған бір Украинаның өзі анық дәлел. Олар Еуроодаққа кірудің мәселесін кешеуілдетіп алды, ал мұның арты немен аяқталғанын өздеріңіз жақсы білесіздер. Бірақ, біз осы одаққа кіретін болсақ өз есемізді жібермеуіміз керек. Кедендік Одақтағы жағдайдың қалай болғанын жақсы білемін. Біз келісімшарттар барысында ұтылып қалдық. Неге? Себебі, олардың осындай іспей айналысатын азаматтары аса мықты, шенеуніктері үлкен жастағы азаматтар, тиісінше тісқаққан, тәжірибелі. Бізге осындай тұлғалар ауадай қажет. Есемізді жібермеу үшін. Айгүл Түлембаева, экономика ғылымдарының докторы: – Мен осы одаққа қатысты Мәскеуде өткен конференцияға қатыстым. Қызық болды. Көпшілік бұл одаққа үзілді-кесілді қарсы шықты. Бір қызығы олар «Ресейдің Еуразиялық одақтан ұтарынан, ұтылары көп болады» деді. Себебі, бүгінгі күні ресейлік азық-түлік нарығын толықтай белорусь өнімдері жаулап алған екен. Мен экономист ретінде бұл мәселенің экономикалық сипатына үңілейін. Оның ішінде шағын және орта бизнестің мәселесіне назар аударайын. Бұл одақтан ірі бизнес ұтылмайды. Ал шағын бизнеске келгенде….бізді және ресейліктердің алдын белорустер орап кеткелі отыр. Бірақ, олар қазіргі қарқынын одан әрі күшейтуге қауқарсыз. Неге? Себебі, Белорусьте кадр тапшы. Еңбек миграциясына жол жабық. Дегенмен, олардың бізді ұтатын жері шағын және орта бизнес елдің барлық аймағында бірдей дамыған. Бізде бұлай деп айта алмайсыз. Сондай-ақ мен осы дөңгелек үстелге жиналған бірқатар қонақтардың одаққа қатысты айтқан пікірілерімен келіспеймін. Неге? Әу- баста Президент бізге «импорттың тасқынын тиямыз» деген жоқ. Елбасы осы одаққа бірігу арқылы біздің кәсіпкерлерге негізгі экспорттық бағытты көрсетіп отыр, былайша айтқанда бізге орасан үлкен нарыққа шығуға жол ашуда. Ал біздің кәсіпкерлер мұндай нарыққа шыққысы келмейді. Неге дейсіз бе? Себебі олардың сыртқы нарыққа, одақтас елдердің нарығына шығарар жарытымды өнімдері жоқ. Біздің бүкіл ШОБ «сатып алда қайтара сат» деген принциптің негізінде жұмыс істейді.

Апта ішінде аудан әкімдігінің мәжіліс залында аудан әкімі М.Сұлтанғалиев, аудандық мәслихат хатшысы А.Сейналиев, аудан әкімінің орынбасарлары, мекеме, кәсіпорын басшылары мен қызметкерлері мемлекет басшысы Қасым–Жомарт Тоқаевтың биылғы «Жаңа Қазақстан: Жаңару мен жаңғыру жолы» атты Жолдауын Хабар 24 телеарнасының тікелей эфирінен қарап, тыңдады. Жолдаудан кейін аудан әкімі М.Сұлтанғалиев жиын өткізіп, биылғы Жолдаудың маңыздылығына тоқталды. Актив отырысы өтті Мемлекет басшысы Қ.К.Тоқаевтың «Жаңа Қазақстан: жаңару мен жаңғыру жолы» атты халыққа Жолдауын түсіндіру бойынша аудан әкімі М.Сұлтанғалиевтың төрағалығымен актив отырысы өтті. Жиынға аудандық мәслихат хатшысы А.Сейналиев, аудан әкімінің орынбасарлары, мекеме,кәсіпорын басшылары, қалалық ардагерлер кеңесінің төрағасы және мекеме қызметкерлері қатысты. Актив отырысында аудан әкімінің орынба- сары Н.Нұралиев, және аудандық мәслихат хатшысы А.Сейналиев хабарлама жасап, Жолдаудың басым бағыттары мен туындайтын міндеттеріне жан-жақты тоқталды. Жиын барысында аудан әкімі М.Сұлтанғалиев Жолдауды орындау бойынша тиісті мекеме басшыларына тапсырмалар жүктеді. Сонымен қатар Жолдауды халық арасында кеңінен түсіндіру жөнінде ақпараттық топтарды құрып, халықпен кездесулер өткізуді тапсырып, баспасөз беттерінде, телеарналарда және әлеуметтік желілерде кеңінен ақпараттық жұмыстарды жүргізу керектігін айтты. Сондай-ақ, қалалық ардагерлер кеңесінің төрағасы Ж.Орынбаев мемлекет басшысының биылғы халыққа арнаған Жолдауын қолдайтындығын айтып, жаңа Қазақстанды құруға бірге атсалысуға шақырды.

Алынатын контейнерлер нарыққа шықты және тамақ өнеркәсібінде маңызды рөл атқарады.Қолданудың ең маңызды артықшылықтары крафт қағаз түскі ас қораптары Олар берік, үнемді және тазалауды қажет етпейді.Бұл аспектілер оларды туған күндер, корпоративтік кештер, іскерлік іс-шаралар, шағын кафелер және үйлену тойлары сияқты әртүрлі жағдайлар үшін тамаша таңдау жасайды. Дені сау болуға келгенде, адамдар құнарлы, сапалы тағамға көп ақша жұмсайды.Дегенмен, олар әдетте сақтау үшін пайдаланылатын контейнерлердің сапасын елемейді.Адамдар жарылып кетуге, деформацияға, температураның ауытқуына және т.б. төтеп бере алатын сапалы азық-түлік ыдыстарын пайдалануы керек екені сөзсіз. Жақсы алып кетуге арналған контейнерге келетін болсақ, ол сызаттарға төзімді болуы керек.Одан басқа,крафт қағаз түскі ас қораптарыөте маңызды, себебі ол тағамның тағамдық құндылығын ұзақ уақыт сақтауға көмектеседі.Бүгінгі ұрпақ денсаулығын сақтауды ұнатады және тағамның сапасына нұқсан келтіруді ұнатпайды.Сондықтан алып кететін контейнерлер күнделікті өмірімізде маңызды рөл атқарады. Ағымдағы технологиялық сценарийде микротолқындар жиі пайдаланылады және олардың тиісті тапсырмаларын тамаша орындауға көмектеседі.Дегенмен, олар микротолқынды пеште болған кезде ғана пайдалы.Микротолқынды пештің жылу толқындары бұзбайтын микротолқынды пешке арналған контейнерлердің ассортименті бар, бұл сізге әр уақытта ең жақсы сапалы тағамды алуды қамтамасыз етеді. Тоңазытқыштар біздің дәмді тағамдарымызды сау ұстауда маңызды рөл атқаратыны белгілі.Алып тастауға арналған контейнерлер өте берік және температура ауытқуларына, ылғалға және буға төзімді. Алынатын контейнерлер - бактерияларды болдырмаудың және олардың өсуін болдырмаудың ең жақсы тәсілі.Азық-түлік үшін жабық контейнерлерді пайдалану ұсынылады.Бұршақ сияқты тағамдарды сақтай отырып, ауа өткізбейтін контейнерлерді қолданған дұрыс, өйткені олар ылғалдың алдын алуға көмектеседі. Крафт қағаздан жасалған түскі ас қораптары берік және элементтерге төзімді.Бұл сіздің барлық элементтеріңіздің әрқашан дұрыс сақталуын қамтамасыз етуге көмектеседі.Егер сіз жеткізуші болсаңыз және пайданы барынша арттыруға тырыссаңыз, онда бұл тамаша нұсқа, себебі ол қалдықтардан болатын шығындардың алдын алуға көмектеседі.Сондай-ақ,крафт қағаз түскі ас қораптарыөнімдерді жеткізу кезінде үйлесімділікке қол жеткізуге көмектеседі. Сіз пикникке барасыз ба немесе басқа жерге барасыз ба, бұларкрафт қағаз түскі ас қораптарыЖолда жүргенде керемет тамақтану тәжірибесі үшін әрқашан пайдалы болады.Withкрафт қағаз түскі ас қораптары, сіз өзіңіздің сүйікті тағамдарыңызды кез келген жерге төгілу туралы алаңдамай ала аласыз.Сонымен қатар, олар тағамды ластанудан қорғайды. Жіберу уақыты: 03 қараша 2022 ж Бұзылатын ерітінді Джудин тарихы Сертификат Дәстүрдің бір бөлігі болыңыз Біздің өнімдер немесе бағалар тізімі туралы сұраулар үшін бізге электрондық поштаңызды қалдырыңыз, біз 24 сағат ішінде байланысамыз.

Елімізде халыққа қызмет көрсететін 6-шы цифрлық орталық ашылды. Енді Павлодарлық тұрғындарда электрондық мемлекеттік қызметтерді оператор мамандардың қатысуынсыз өз бетінше ала алады. «Open Pavlodar» цифрлық қызметтер орталығының жұмысы толық автоматтандырылған. Осы жерде аймақтағы мемлекеттік органдардың фронт-офистері жұмыс істейді. Қазір республикамызда 740-тан аса мемлекеттік қызмет түрлері бар. Солардың 455-і электронды түрде көрсетіледі. Жаңа орталықта сандық технологияның көмегімен электронды цифрлық қолтаңбадан бастап мемлекеттік қызметтерді алудың барлық түрін кез келген адам үйрене алады. Нұрлан Жахин, ҚР Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің Павлодар облысы бойынша департаменті басшысының орынбасары: - Ол - тұрмыстық жемқорлықты жою, азаматтарға қолайлы жағдай жасау, қоғамдық бақылауды арттыру. Болат АМАНБАЕВ «YouTube»-тағы «Qazaqstan TV» арнасына жазылып, AppStore және Google Play сервистерінен «Qazaqstan TV» мобильді қосымшасын тегін жүктеп алыңыз.

Украиналық дене тәрбие пәнінің мұғалімі Евгений Кадниковтың «Шашечные арабески» деген еңбегінде ежелгі грекиялық склептегі суреттерді зерттеп, қиғашжүрісті дойбының шығуы сақтарға тән болғандығын келтіреді. Бұл дойбыны ойнауға сақ сарбаздары барынша құмар болыпты. Оған итермелеген сол кездегі дала билеушілері көрінеді. Бізге жеткен тарихи ақпар бойынша ежелгі сақтардың саптағы ең төменгі әскери бөлімі 9 сарбаздан тұрған: шайқас алаңында төртеуі алдыңғы шепте, бесеуі артқы қатарда жайғасады. Артқы бестіктің қақ ортасында тоғызбасы жүреді. Бұнымен ол өзіне қарасты әскери бөлімшені көруге, басқаруға және сардар ретінде өзінің қауіпсіздігіне мүмкіндік алады. Сақтардың майдандағы бұл шебінен хабары мол гректер тоғызбасын өлтіріп, әлгі әскери бөлімшені ыдырату арқылы оңай жеңіске жетумен сақтарды тұйыққа тірей бастайды. Сақтардың бұл ескірген әскери тактикасы құпия түрде қалыптасқан әскери құрамы, 9х9 өлшемді тікежүрісті дойбы ойынында көрініс тапқан. Сақтардың сол кездегі қағаны Саулы (Савлий) бұл құрылымды өзгерту арқылы жаңа тактика әзірлеуді өзінің туған бауыры Анақарысқа (Анахарсис) тапсырыпты. Өйткені, Анақарыс Грекияда оқып, ғылым мен білімді меңгергендігі өз алдына, оның сол кездегі белгілі өнертапқыштығы мен ойшылдығы әйгілене бастаған еді. Ол өзгерісті сол кезде сақтар ойнаған дойбы тақтасын өзгертуден бастайды. Анақарыс кемеңгер әскери бөлімшені 9х9 өлшемді тікежүрісті дойбы тактикасын өзгертіп, үш қатарға орналасқан 14 сарбаздан жасақтайды: бірінші қатарда – бес сарбаз, екінші қатарда – төртеу және үшіншісінде – бес сарбаз. Сөйтіп, тоғызбасы үшінші қатардың қақ ортасында болады. Кейін осы тактикаға сәйкес сақ сарбаздары құмарта ойнайтын қосбояулы дойбының 9Х9 өлшемі өзгеріп, үш қатарлы 5:4:5 түріндегі дойбы тастарының жайғасуы түзілген. Бізге жеткен жазба аңыздарда, кемеңгер Анақарыс тоғызбасыларына үштүсті осы дойбыны ойнатып, олардың ақыл-ой дағдыларын шыңдаған. Бұдан соғыс тактикасы мен оның дойбылық үлгісінің құнын жақсы сезген сақ патшасы ойын тақтасы мен ережесін құпия ретінде жариялап, онымен тек сарбаздарды ойнатқан. Оның былайғы жұртқа таралуы мен ашық ойналуына қатаң тыйым салған. Саулы қаған Анақарысқа барлық қолбасылар мен сардарларды үйретуге бұйрық еткен. Осылайша сақтардың әскери-тактикалық ойжүйесі тақтаға түсіп, астыртын зерделік спортқа ұласқан. Демек, ақыл спорты Ұлы далаға жат емес, тіпті сол Дала дойбының шығу кеңісі мен өрісі болыпты. Е.Кадниковтың ежелгі жазындылардан келтіруі бойынша, б.д.д. 596 ж. Анақарыс ежелгі Олимпиада ойындарына алғаш рет қатысып, грек дойбышыларын ұтып, сақ данышпаны ежелгі Грекиядағы өзінің мәрмәр мүсінін қойғызуға еңбек сіңірген бірден бір далалық жігіт екендігі мәлім болып отыр. Ұлы даланың қатарлас тағдырлы қос перзенті бар, олар ежелгі грек мәдениетін игерген – Анақарыс, екіншісі орыс мәдениетіне өз заманының мүмкіндігі деп қараған – Абай Құнанбайұлы. Екеуі де интеллектуал тұлғалар болған, екеуі де ақыл-ойды жетілдіретін зияткер ойынға құмар болған. Анақарысқа жоғарыда қанықсақ, ал Абай зияткерлігіне ол ойнаған тастың Жидебайдағы қорық-үйде сақталған ағаш тақтасы куә. Яғни бұл ойын қазақ ойшылының бірден бір зерделік атрибуты болған. Ол өз айналасына осы ойынды ойнатып қоймай, жарыс өткізіп те дәріптеген. Бұған қоса айтарымыз, аталған ойын Абай тұсында тоғызқұмалақ емес, «тоғызат» аталған. Бұл атауға патшалық Ресейдің шендісі әрі қазақ-қырғыздың этнографиялық мұраларын зерделеген Тоқмақ қаласының әміршісі Г.С.Загряжскийдің 1874 жылы «Туркменские ведомости» журналында жарық көрген «Быт кочевого населения долин Чу и Сыр-Дарьи» жинағындағы шағын «Тогуз ад» мақаласы куә. Сақ дойбысы мен тоғызат ойынын далалық танымдық өлшемді әйгілейтін бірден бір айғақ ретінде тануымыз керек. Екі ойынды біріктіретін сол айғақтарды атап өтейік. Біріншіден, сақ дойбысы арқылы майдандағы дала әскерінің тоғыздан құралған ең кіші звеносын ескерсек, күні кешеге дейін қалыңмалды тоғызбен есептеген өлшемді алсақ, бұл далалық таным кемі үш мың жыл бойы үзілмей келеді. Және бұның бір көрінісі тоғызөлшемді сақ дойбысы мен тоғызат ойыны дер едік. Бұл зерделік ойындар бір қауымның, бір кеңістіктің және біртұтас зерденің туындысы деуге айғақ болмақ.Екіншіден, сақтардағы әскери құрылым тоғыз сарбаздан басталса, далалық тоғыз тайпаны біріктірген хандық мемлекет тоғыздық саяси бірліктен құралған. Осыдан келіп, тоғыз оғыз, тоғыз оба, тоқсоба ұғымдары орныққан. Тоғыз тайпадан тұрған хандық барынша орнықты да мықты әрі болашақ қағанаттың негізін қалаған. Үшіншіден, тоғызаттың тақтасы әскери демократиялық мемлекеттің жүйесін танытады: ежелгі таным бойынша киелі 9 санына иек артқан аттылар қоғамы басты шешуші мәнді 9 санымен сипаттаған да, мемлекет құрушы елдер/тайпалар санын да тоғызбен есептеген. Абай ортасы ойнаған тоғызат ойынының тақтасы тоғыз отаудан тұратын тоғыз тайпаның тұтастану көрінісі мен екі хандықтың өзара шайқасын байқатататын ойын алаңы. Жеңгені халықты қырмайды, басқа ойындардағыдай «жемейді», қосып алып тұтастырады. Бұл - далалық таным мен даналыққа тән тұжырым. Шындығына келгенде, Абай Құнанбайұлы - сонау Анақарыс дәуірінен бұрын келе жатқан құндылықтардың жарқыншағы іспетті тоғызат ойынын бізге аман жеткізген зияткер тұлға. Сақ дәуірі мен бүгінгі заманды жалғап тұрған тоғызат ойынын жеткізуші әрі дәріптеуші ойшыл – Абай. Тоғызатқа қатысты тарихи жазбаларды есептемегенде, ұлттың төл куәлігі ретінде сол Абайдың классикалық тақтасын ғана алға тарта аламыз. Бұл тақта Анақарыс пен Абай дәуірлерін тұтастырып тұрған тарихи бірден бір далалық атрибут.

Неміс автомобиль өндірушісі Audi Қытайда өз үлгілеріне үлкен сұранысты көруді жалғастыруда және электрлендіру арқылы Қытай нарығындағы позициясын нығайтуға ниетті, деп хабарлады жоғары лауазымды тұлға. Сәуірде жарияланған өзінің «Vorsprung 2030 China Strategy» бағдарламасында Audi өзінің өндірістік қуатын арттыру үшін инвестицияны арттыратынын және Қытайдағы өнім портфелін кеңейтуді жалғастыратынын хабарлады. 2,6 млрд еуро (2,49 млрд АҚШ доллары) инвестициямен Чанчуньдегі жаңа электромобиль өндірісі зауыты Audi компаниясының Қытайдағы өндірістік қуатын 150 000-нан астам электр көлігіне ұлғайтады, зауыт 2024 жылдың соңына дейін аяқталады. Цзилинь провинциясының солтүстік-шығысындағы Чанчунь қаласында электромобиль өндірісі бойынша жаңа зауыттың құрылысы қарқынды жүргізілуде, Audi-дің Қытайдағы «ең үлкен үлгілі шабуылы» енді үшінші жылы жалғасуда. Биылғы жылдың алғашқы алты айында әлем бойынша жеткізілген 785 099 Audi көлігінің 319 558-і Қытайдағы тұтынушыларға жөнелтілді. Сонымен қатар, Қытайдағы Audi көліктерінің жыл сайынғы сатылымы соңғы екі жылда 700 000 бірліктен асты. Audi сонымен қатар осы жылы Қытай нарығына үш жаңа электрлік модельді шығарады. Xinhua Silk Road - Belt and Road Portal, China Жаңалықпен бөлісу Қазір оқығандар Қазақстан Республикасы Тәуелсіздік күніне орай әскерилер арасында волейболдан жарыс өтті 9 желтоқсан, 23:11 554 Менің отбасымның тарихы – Отанымның тарихы 9 желтоқсан, 23:20 516 Әділетті Қазақстан – бәріміз және әрқайсымыз үшін 9 желтоқсан, 23:37 508 Жас суретшілердің туындылары өзіндік сюжеттерімен ерекшеленеді және олардың шығармашылық ізденістерін көрсетеді 9 желтоқсан, 23:30 507 Патриоттық тәрбие ошағына - 7 жыл 9 желтоқсан, 22:51 457 «DKNews» халықаралық ақпараттық агенттігі Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігінде тіркелген. Есепке қою туралы куәлік № 10484-АА 2010 жылдың 20 қаңтарында берілді.

Осы Заң сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді және Қазақстан Республикасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты іске асыруға бағытталған. 1-тарау. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР 1-бап. Осы Заңда қамтылатын кейбір ұғымдарды түсіндіру Осы Заңда қамтылатын ұғымдар мынадай мағынада қолданылады: 1) жауапты мемлекеттiк лауазымды атқаратын адам – мемлекеттік функцияларды және мемлекеттік органдардың өкілеттіктерін тікелей орындау үшін Қазақстан Республикасының Конституциясында, Қазақстан Республикасының конституциялық және өзге де заңдарында белгіленген лауазымды атқаратын адам, оның ішінде Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаты, судья, сол сияқты Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет туралы заңнамасына сәйкес мемлекеттік саяси лауазымды не «А» корпусының мемлекеттік әкімшілік лауазымын атқаратын адам; 2) лауазымды адам – тұрақты, уақытша немесе арнаулы уәкiлеттiк бойынша билік өкілінің функцияларын жүзеге асыратын не мемлекеттік органдарда, квазимемлекеттік сектор субъектілерінде, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарында ұйымдық-өкімдік немесе әкiмшiлiк-шаруашылық функцияларды орындайтын адам; 3) мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адам – Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет туралы заңдарына сәйкес мемлекеттік қызметші, мәслихат депутаты, сондай-ақ мемлекеттік лауазымда көзделген міндеттерді мемлекеттік қызметке тағайындалғанға дейін уақытша орындайтын адам; 4) мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдарға теңестірілген адам – жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарына сайланған адам; Қазақстан Республикасының заңында белгiленген тәртiппен Қазақстан Республикасының Президенттiгiне, Қазақстан Республикасы Парламентiнің немесе мәслихаттардың депутаттығына, аудандық маңызы бар қалалардың, кенттердің, ауылдардың, ауылдық округтердің әкімдігіне, сондай-ақ жергiлiктi өзiн-өзi басқару сайланбалы органының мүшелігіне кандидаттар ретiнде тiркелген азамат; жергiлiктi өзiн-өзi басқару органында тұрақты немесе уақытша жұмыс iстейтiн, еңбегiне ақы төлеу Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бюджет қаражатынан жүргізілетін қызметшi; мемлекеттік ұйымда немесе квазимемлекеттік сектор субъектісінде басқарушылық функцияларды орындайтын адам, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі мен оның ведомстволарының қызметшілері; 5) мүдделер қақтығысы – жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдардың, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдардың, оларға теңестірілген адамдардың, лауазымды адамдардың жеке мүдделері мен олардың лауазымдық өкілеттіктері арасындағы қайшылық, мұндай жағдайда осы аталған адамдардың жеке мүдделері олардың өздерінің лауазымдық өкілеттіктерін тиісінше орындамауына әкеп соғуы мүмкін; 6) сыбайлас жемқорлық – жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдардың, мемлекеттiк функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдардың, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдарға теңестiрiлген адамдардың, лауазымды адамдардың өздерінің лауазымдық (қызметтік) өкiлеттiктерін және соған байланысты мүмкiндiктерiн жеке өзi немесе делдалдар арқылы жеке өзіне не үшінші тұлғаларға мүлiктiк (мүліктік емес) игiлiктер мен артықшылықтар алу немесе табу мақсатында заңсыз пайдалануы, сол сияқты игiлiктер мен артықшылықтарды беру арқылы осы адамдарды параға сатып алу; 7) сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат – сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтуға, қоғамның мемлекеттік органдар қызметіне сенімін арттыруға бағытталған құқықтық, әкімшілік және ұйымдастырушылық шаралар және осы Заңға сәйкес өзге де шаралар; 8) сыбайлас жемқорлыққа қарсы шектеулер – осы Заңда белгіленген және сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтардың алдын алуға бағытталған шектеулер; 9) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл – сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл субъектілерінің өз өкілеттіктері шегіндегі сыбайлас жемқорлықтың алдын алу, оның ішінде қоғамда сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру, сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтау және жою жөніндегі, сондай-ақ сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды анықтау, жолын кесу, ашу және тергеп-тексеру және олардың салдарларын жою жөніндегі қызметі; 10) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті орган – өз өкілеттіктері шегінде Қазақстан Республикасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты іске асыру және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласын үйлестіру жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы орталық атқарушы орган; оның ведомствосы, аумақтық бөлімшелері; 11) сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық – бұл үшін заңда әкімшілік немесе қылмыстық жауаптылық белгіленген, сыбайлас жемқорлық белгілері бар құқыққа қайшы, кінәлі түрдегі іс-әрекет (әрекет немесе әрекетсіздік); 12) сыбайлас жемқорлық тәуекелі – сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайлардың туындау мүмкіндігі; 13) сыбайлас жемқорлықтың алдын алу – сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл субъектілерінің алдын алу шаралары жүйесін әзірлеу және енгізу арқылы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды зерделеу, анықтау, шектеу және жою жөніндегі қызметі. Ескерту. 1-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 06.04.2016 № 484-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі). 2-бап. Осы Заңның қолданылу аясы Осы Заң Қазақстан Республикасының аумағында жеке және заңды тұлғаларға қатысты қолданылады. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде осы Заң Қазақстан Республикасының азаматтары мен Қазақстан Республикасында тіркелген заңды тұлғаларға қатысты қолданылады. 2. Сыбайлас жемқорлық қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылық пен жаза – Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде, әкімшілік сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік жауаптылық пен жаза – Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде көзделген. 3-бап. Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және осы Заң мен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады. 2. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Заңда қамтылғаннан өзге де қағидалар белгіленген болса, онда халықаралық шарттың қағидалары қолданылады. 4-бап. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың негізгі қағидаттары Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл: 1) заңдылық; 2) адам мен азаматтың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау басымдығы; 3) жариялылық пен ашықтық; 4) мемлекет пен азаматтық қоғамның өзара іс-қимыл жасауы; 5) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл шараларын жүйелі және кешенді пайдалану; 6) сыбайлас жемқорлықтың алдын алу шараларын басым қолдану; 7) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылға жәрдем көрсететін адамдарды көтермелеу; 8) сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды жасағаны үшін жазаның бұлтартпастығы қағидаттары негізінде жүзеге асырылады. 5-бап. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың мақсаты мен міндеттері Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың мақсаты қоғамда сыбайлас жемқорлықты жою болып табылады. 2. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мақсатына қол жеткізу мынадай: 1) қоғамда сыбайлас жемқорлыққа төзбестік ахуалын қалыптастыру; 2) сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін жағдайлар мен себептерді анықтау және олардың салдарларын жою; 3) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл субъектілерінің өзара іс-қимылын нығайту; 4) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі халықаралық ынтымақтастықты дамыту; 5) сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды анықтау, жолын кесу, ашу және тергеп-тексеру міндеттерін шешу арқылы іске асырылады. 2-тарау. СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛ ШАРАЛАРЫ 6-бап. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл шараларының жүйесі Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл шараларының жүйесі: 1) сыбайлас жемқорлыққа қарсы мониторингті; 2) сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін талдауды; 3) сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруды; 4) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес заңдық сараптама жүргізу кезінде сыбайлас жемқорлық сипаты бар нормаларды анықтауды; 5) сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандарттарды қалыптастыруды және сақтауды; 6) қаржылық бақылауды; 7) сыбайлас жемқорлыққа қарсы шектеулерді; 8) мүдделер қақтығысын болғызбауды және шешуді; 9) кәсіпкерлік саласында сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл шараларын; 10) сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды анықтауды, жолын кесуді, ашуды және тергеп-тексеруді; 11) сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар туралы хабарлауды; 12) сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтардың салдарларын жоюды; 13) Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы ұлттық баяндаманы қалыптастыруды және жариялауды қамтиды. 7-бап. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мониторинг Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мониторинг – сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл субъектілерінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаттың тиімділігіне, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы құқық қолдану практикасының жай-күйіне, сондай-ақ қоғамның сыбайлас жемқорлық деңгейін қабылдауы мен бағалауына қатысты ақпаратты жинау, өңдеу, жинақтап-қорыту, талдау және бағалау жөніндегі қызметі. 2. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мониторингтің мақсаты – сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы құқық қолдану практикасын бағалау болып табылады. 3. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мониторингтің дереккөздері – құқықтық статистика мен жеке және заңды тұлғалардың өтініштері, үкіметтік емес және халықаралық ұйымдардың мәліметтері, әлеуметтік сұрау жүргізу деректері мен бұқаралық ақпарат құралдарындағы жарияланымдар, сондай-ақ заңмен тыйым салынбаған өзге де ақпарат көздері болып табылады. 4. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мониторингтің нәтижелері сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне талдау жүргізу, сондай-ақ сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруға бағытталған шараларды жетілдіру үшін негіз болып табылуы мүмкін. 5. Осы баптың ережелері арнаулы мемлекеттік органдардың қызметіне қолданылмайды. 8-бап. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін талдау Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін талдау (ішкі және сыртқы) – сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтау және зерделеу. 2. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін сыртқы талдауды Қазақстан Республикасының Президенті айқындайтын тәртіппен сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті орган мынадай бағыттар: 1) мемлекеттік органдар мен ұйымдардың, квазимемлекеттік сектор субъектілерінің қызметін қозғайтын нормативтік құқықтық актілердегі сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін анықтау; 2) мемлекеттік органдар мен ұйымдардың, квазимемлекеттік сектор субъектілерінің ұйымдық-басқарушылық қызметінде сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін анықтау бойынша жүзеге асырады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті орган сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне сыртқы талдау жүргізуге сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың өзге де субъектілерінің мамандарын және (немесе) сарапшыларын тартуға құқылы. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін сыртқы талдау нәтижелері бойынша мемлекеттік органдар, ұйымдар және квазимемлекеттік сектор субъектілері сыбайлас жемқорлықтың туындау себептері мен жағдайларын жою жөнінде шаралар қабылдайды. 3. Осы баптың 2-тармағының күші мына салалардағы қатынастарға: 1) прокуратура жүзеге асыратын жоғары қадағалауға; 2) қылмыстық істер бойынша сотқа дейінгі іс жүргізуге; 3) әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы істер бойынша іс жүргізуге; 4) сот төрелігіне; 5) жедел-іздестіру қызметіне; 6) қылмыстық-атқару қызметіне; 7) Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпиялар туралы заңнамасының талаптарының сақталуын бақылауға қолданылмайды. 4. Осы баптың 2-тармағының ережелері арнаулы мемлекеттік органдардың қызметіне қолданылмайды. 5. Мемлекеттік органдар, ұйымдар мен квазимемлекеттік сектор субъектілері сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдауды жүзеге асырады, оның нәтижелері бойынша сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды жою жөнінде шаралар қабылдайды. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізудің үлгілік тәртібін сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті орган айқындайды. 9-бап. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру – сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл субъектілерінің қоғамда сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілікті көрсететін құндылықтар жүйесін сақтау және нығайту бойынша өз құзыреті шегінде жүзеге асыратын қызметі. 2. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру білім беру, ақпараттық және ұйымдастырушылық сипаттағы шаралар кешені арқылы жүзеге асырылады. 3. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы білім беру – тұлғаның адамгершілік, зияткерлік, мәдени тұрғыдан дамуы және сыбайлас жемқорлықты қабылдамаудағы белсенді азаматтық ұстанымын қалыптастыру мақсатында жүзеге асырылатын, тәрбиелеу мен оқытудың үздіксіз процесі. 4. Ақпараттық және ұйымдастырушылық қызмет бұқаралық ақпарат құралдарында түсіндіру жұмыстарын жүргізу, әлеуметтік маңызды іс-шараларды, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты және Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де шараларды ұйымдастыру арқылы іске асырылады. 10-бап. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандарттар Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандарттар – қоғамдық қатынастардың оқшауланған саласы үшін белгіленген, сыбайлас жемқорлықтың алдын алуға бағытталған ұсынымдар жүйесі. 2. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандарттарды жұртшылықтың қатысуымен мемлекеттік органдар, ұйымдар мен квазимемлекеттік сектор субъектілері әзірлейді және олар заңнаманы әзірлеу кезінде және құқық қолдану практикасында ескеріледі. РҚАО-ның ескертпесі! 11-баптың 9-тармағының қолданысқа енгізілу тәртібін ҚР 18.11.2015 № 410-V Заңының 27-бабынан қараңыз. 11-бап. Қаржылық бақылау шаралары Қаржылық бақылау шараларын жүзеге асыру мақсатында осы бапта айқындалған адамдар жеке тұлғалардың мынадай декларацияларын: 1) активтері мен міндеттемелері туралы декларацияны; 2) кірістері мен мүлкі туралы декларацияны ұсынады. 2. Активтері мен міндеттемелері туралы декларацияны Қазақстан Республикасының Президенттігіне, Қазақстан Республикасының Парламенті мен мәслихаттарының депутаттығына, аудандық маңызы бар қалалардың, кенттердің, ауылдардың, ауылдық округтердің әкімдігіне, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқару сайланбалы органдарына мүшелікке кандидаттар мен олардың жұбайлары (зайыптары) кандидат ретінде тіркелгенге дейін ұсынады. 3. Кірістері мен мүлкі туралы декларацияны: 1) жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдар мен олардың жұбайлары (зайыптары); 2) мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдар мен олардың жұбайлары (зайыптары); 3) лауазымды адамдар мен олардың жұбайлары (зайыптары); 4) мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдарға теңестірілген адамдар мен олардың жұбайлары (зайыптары) ұсынады. 4. Есепті күнтізбелік жыл ішінде Қазақстан Республикасының салық заңнамасында айқындалған мүлікті сатып алған жағдайда, осы баптың 3-тармағында аталған адамдар кірістері мен мүлкі туралы декларацияда көрсетілген мүлікті сатып алуға жұмсалған шығыстарды жабу көздері туралы мәліметтерді көрсетеді. 5. Активтері мен міндеттемелері туралы декларация Қазақстан Республикасының салық заңнамасының сәйкес жасалады және Қазақстан Республикасының салық заңнамасында айқындалған нысан бойынша және тәртіппен ұсынылады. 6. Кірістері мен мүлкі туралы декларация Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес жасалады және Қазақстан Республикасының салық заңнамасында айқындалған нысан бойынша, тәртіппен және мерзімдерде ұсынылады. 7. Осы баптың 2 және 3-тармақтарында аталған жеке тұлғалардың активтері мен міндеттемелері туралы декларацияны немесе кірістері мен мүлкі туралы декларацияны ұсынуы туралы мәлімет салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуін қамтамасыз ету саласындағы басшылықты жүзеге асыратын мемлекеттік органның ресми интернет-ресурсына Қазақстан Республикасының салық заңнамасында белгіленген тәртіппен орналастырылады. 8. Мыналардың: осы баптың 2-тармағында аталған адамдардың активтері мен міндеттемелері туралы декларацияны және (немесе) кірістері мен мүлкі туралы декларацияны ұсынбауы немесе осындай декларацияларда толық емес, анық емес мәліметтерді ұсынуы, егер істелген әрекетте қылмыстық жазаланатын іс-әрекет белгілері болмаса – тіркеуден бас тарту немесе тіркеу туралы шешімдердің күшін жою үшін негіз болып табылады; осы баптың 3-тармағында аталған адамдардың активтері мен міндеттемелері туралы декларацияны және (немесе) кірістері мен мүлкі туралы декларацияны ұсынбауы немесе осындай декларацияларда толық емес, анық емес мәліметтерді ұсынуы, егер істелген әрекетте қылмыстық жазаланатын іс-әрекет белгілері болмаса – Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде көзделген жауаптылыққа әкеп соғады. 9. Мыналар: 1) саяси мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдар мен олардың жұбайлары (зайыптары); 2) «А» корпусындағы мемлекеттік әкімшілік лауазымды атқаратын адамдар мен олардың жұбайлары (зайыптары); 3) Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары мен олардың жұбайлары (зайыптары); 4) Қазақстан Республикасының судьялары мен олардың жұбайлары (зайыптары); 5) квазимемлекеттік сектор субъектілерінде басқарушылық функцияларды орындайтын адамдар мен олардың жұбайлары (зайыптары) ұсынған, жеке тұлғалардың декларацияларында көрсетілген мәліметтер есепті күнтізбелік жылдан кейінгі жылдың 31 желтоқсанынан кешіктірілмейтін мерзімде жариялануға жатады. Жариялануға жататын мәліметтер тізбесін сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті орган айқындайды. Осы тармақтың екінші бөлігінде көрсетілген мәліметтерді мемлекеттік органдардың, ұйымдардың, Қазақстан Республикасы Парламенті мен Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының ресми интернет-ресурстарында персоналды басқару қызметтері (кадр қызметтері) орналастырады. 10. Осы баптың 7-тармағының және 9-тармағының 1) және 2) тармақшаларының талаптары мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерге қолданылмайды. 11. Мемлекеттік мүлікті басқару жөніндегі функцияларды орындауға қатысатын жеке және заңды тұлғалар мемлекеттік меншікпен байланысты мүліктік сипаттағы барлық мәмілелер және қаржылық қызмет туралы есептерді мемлекеттік мүлікке қатысты меншік иесі құқығын жүзеге асыратын мемлекеттік органға Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен және мерзімдерде ұсынады. 12. Мемлекеттік кіріс органдарына келіп түсетін, осы бапта көзделген мәліметтер Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес заңмен қорғалатын құпия болып табылады. Оларды жария ету Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылыққа әкеп соғады. 13. Қызметтік және салықтық құпияны құрайтын мәліметтер «Қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл туралы» Қазақстан Республикасының Заңында көзделген мақсаттарда және тәртіппен қаржы мониторингі жөніндегі уәкілетті органға ұсынылады. Ескертпелер. 1. Осы бапта квазимемлекеттік сектор субъектілерінде басқарушылық функцияларды орындайтын адамдар деп – аталған ұйымдарда тұрақты, уақытша не арнайы өкілеттік бойынша ұйымдық-өкімдік немесе әкімшілік-шаруашылық функцияларды орындайтын адамдар танылады. 2. Осы бапта ұйымдық-өкімдік функциялар деп – адамдардың заңнамада және құрылтай құжаттарында көзделген, ұйымның атқарушы органының өкілеттіктерін жүзеге асыру жөніндегі қызметі түсініледі. Осы функцияларға ұжымды жалпы басқару, кадрларды іріктеу мен орналастыру, бағынысты адамдардың еңбегін ұйымдастыру және бақылау, көтермелеу және тәртіптік жаза қолдану шараларын қолданудан көрінетін, тәртіпті қолдау жатады. 3. Осы бапта әкімшілік-шаруашылық функциялар деп – толық материалдық жауаптылық жүктелген адамдардың берілген өкілеттіктер шеңберінде мүлікті, оның ішінде ұйымның балансындағы және банк шоттарындағы ақшаны басқару және оған билік ету жөніндегі қызметті жүзеге асыруы түсініледі. 12-бап. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы шектеулер Жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдардың, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдардың, оларға теңестірілген адамдардың (Қазақстан Республикасының Президенттігіне, Қазақстан Республикасы Парламентінің немесе мәслихаттарының депутаттығына, аудандық маңызы бар қалалардың, кенттердің, ауылдардың, ауылдық округтердің әкімдігіне, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқару сайланбалы органдарының мүшелігіне кандидаттарды қоспағанда), лауазымды адамдардың, сондай-ақ көрсетілген функцияларды орындауға уәкілеттік берілген кандидаттар болып табылатын адамдардың өз өкілеттіктерін жеке, топтық және өзге де қызметтік емес мүдделерде пайдалануына әкеп соғуы мүмкін әрекеттерді жасауына жол бермеу мақсатында, аталған адамдар осы Заңның 13, 14 және 15-баптарында белгіленген ерекшеліктерді ескере отырып, өздеріне: 1) мемлекеттік функцияларды орындаумен сыйыспайтын қызметті жүзеге асыру; 2) жақын туыстарының, жұбайлары (зайыптары) мен жекжаттарының бірге қызмет (жұмыс) істеуіне жол бермеу; 3) мүліктік және мүліктік емес игіліктер мен артықшылықтар алу немесе табу мақсатында, ресми таратылуға жатпайтын қызметтік және өзге де ақпаратты пайдалану; 4) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қызметтік өкілеттіктерін орындауына байланысты сыйлықтар қабылдау бойынша сыбайлас жемқорлыққа қарсы шектеулерді қабылдайды. 2. Жекелеген мемлекеттік функцияларды орындау тәртібін реттейтін заңдарда сыбайлас жемқорлықтың алдын алуға бағытталған шектеулерді көздейтін басқа да құқықтық нормалар белгіленуі мүмкін. 3. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы шектеулерді қабылдауға осы баптың 1-тармағында аталған адамдардың келісімін тиісті ұйымдардың персоналды басқару қызметтері (кадр қызметтері) жазбаша нысанда тіркейді. 4. Осы баптың 1-тармағында аталған адамдардың сыбайлас жемқорлыққа қарсы шектеулерді қабылдамауы лауазымға қабылдаудан бас тартуға не лауазымнан шығаруға (лауазымнан босатуға) әкеп соғады, оларды сақтамау, қылмыстық жазаланатын іс-әрекет және әкімшілік құқық бұзушылық белгілері болмаған жағдайда, олардың мемлекеттік қызметті немесе өзге де тиісті қызметті тоқтатуы үшін негіз болып табылады. 13-бап. Мемлекеттiк функцияларды орындаумен сыйыспайтын қызмет Жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдарға, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдарға (өз қызметін тұрақты емес немесе басқа жұмыстан босатылған негізде жүзеге асыратын мәслихат депутаттарын қоспағанда), мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдарға теңестірілген адамдарға (Қазақстан Республикасының Президенттігіне, Қазақстан Республикасы Парламентінің немесе мәслихаттарының депутаттығына, аудандық маңызы бар қалалардың, кенттердің, ауылдардың, ауылдық округтердің әкімдігіне, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқарудың сайланбалы органдарына мүшелікке кандидаттарды, квазимемлекеттік сектор субъектілерде қызметін жүзеге асыратын адамдарды қоспағанда), лауазымды адамдарға: 1) егер шаруашылық етуші субъектіні басқару немесе басқаруға қатысу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес олардың лауазымдық міндеттеріне кірмейтін болса, шаруашылық етуші субъектіні басқаруға өз бетінше қатысуға, мүліктік немесе өзге де игіліктер алу мақсатында өздерінің қызметтік өкілеттіктерін құқыққа сыйымсыз пайдалану арқылы ұйымдардың немесе жеке тұлғалардың материалдық мүдделерін қанағаттандыруға жәрдемдесуге; 2) ашық және аралық инвестициялық пай қорларының пайларын, ұйымдастырылған бағалы қағаздар нарығында облигацияларды, ұйымдастырылған бағалы қағаздар нарығында коммерциялық ұйымдардың акцияларын (ұйымдардың дауыс беретін акцияларының жалпы санының бес пайызынан аспайтын көлемде жай акцияларды) сатып алуды және (немесе) өткізуді қоспағанда, кәсіпкерлік қызметпен айналысуға; 3) педагогтік, ғылыми және өзге де шығармашылық қызметті қоспағанда, ақы төленетін басқа да қызметпен айналысуға тыйым салынады. 2. Ұлттық әл-ауқат қорының тобына кіретін ұйымдарда басқарушылық функцияларын орындайтын адамдар Ұлттық әл-ауқат қорының тобына кіретін өзге де ұйымдардың басқару органдарында, байқау кеңестерінде, атқарушы органдарында ақы төленетін лауазымды атқаруға құқылы. 3. Осы баптың 1 және 2-тармақтарында аталған адамдар өздеріне меншік құқығымен тиесілі тұрғын үйді мүліктік жалдауға (жалға) беруге және осындай тапсырудан кіріс алуға құқылы. 4. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Төрағасы мен оның орынбасарларына инвестициялық қорлардың пайларын, облигацияларды, коммерциялық ұйымдардың акцияларын сатып алуға тыйым салынады. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Төрағасы мен оның орынбасарлары лауазымға тағайындалған күнінен бастап күнтізбелік отыз күн ішінде лауазымға тағайындалғанға дейін сатып алынған, өздеріне тиесілі инвестициялық қорлар пайларын, облигацияларды және коммерциялық ұйымдардың акцияларын Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен сенімгерлік басқаруға беруге міндетті. 5. Осы баптың 1-тармағында аталған адамдар лауазымға кіріскен күннен бастап күнтізбелік отыз күн ішінде, осы адамдарға заңды түрде тиесілі ақшаны, облигацияларды, ашық және аралық инвестициялық пай қорларының пайларын, сондай-ақ мүліктік жалдауға берілген мүлікті қоспағанда, өздеріне тиесілі, пайдаланылуы кіріс алуға әкелетін мүлікті Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен, осы функцияларды орындау уақытында сенімгерлік басқаруға беруге міндетті. 6. Мүлікті сенімгерлік басқару шарты нотариаттық куәландыруға жатады. 7. Акцияларды сатып алған жағдайда, осы баптың 1-тармағында аталған адамдар Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен, сатып алған күннен бастап күнтізбелік отыз күн ішінде оларды сенімгерлік басқаруға беруге және жұмыс орны бойынша персоналды басқару қызметіне (кадр қызметіне) шартты нотариат куәландырғаннан кейін он жұмыс күні ішінде мүлікті сенімгерлік басқаруға арналған шарттың нотариаттық куәландырылған көшірмесін ұсынуға міндетті. 8. Жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдардың, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдардың және мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдарға теңестірілген адамдардың (Қазақстан Республикасының Президенттігіне, Қазақстан Республикасы Парламентінің немесе мәслихаттарының депутаттығына, аудандық маңызы бар қалалардың, кенттердің, ауылдардың, ауылдық округтердің әкімдігіне, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқарудың сайланбалы органдарына мүшелікке кандидаттарды, квазимемлекеттік сектор субъектілерде қызметін жүзеге асыратын адамдарды қоспағанда) және лауазымды адамдардың осы баптың 4 және 6-тармақтарында көзделген міндеттемелерді орындамауы, олардың мемлекеттік қызметті немесе өзге де тиісті қызметті тоқтатуы үшін негіз болып табылады. Ескерту. 13-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 22.01.2016 № 446-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі). 14-бап. Жақын туыстардың, ерлі-зайыптылардың немесе жекжаттардың бiрге қызмет (жұмыс) iстеуiне жол бермеу Жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдар, мемлекеттiк функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдар және мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдарға теңестірілген адамдар (Қазақстан Республикасының Президенттігіне, Қазақстан Республикасы Парламентінің немесе мәслихаттарының депутаттығына, аудандық маңызы бар қалалардың, кенттердің, ауылдардың, ауылдық округтердің әкімдігіне, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқарудың сайланбалы органдарына мүшелікке кандидаттарды қоспағанда), лауазымды адамдар өздерiнiң жақын туыстары және (немесе) жұбайы (зайыбы), сондай-ақ жекжаттары атқаратын лауазымдарға тiкелей бағынысты лауазымдарды атқара алмайды. 2. Осы баптың 1-тармағының талаптарын бұзатын адамдар, егер олар көрсетілген бұзушылық байқалған кезден бастап үш ай ішінде оны ерікті түрде жоймаса, осындай бағыныстылықты болғызбайтын лауазымға ауысуға тиіс, ал осындай ауысу мүмкін болмаған кезде осы қызметшілердің біреуі лауазымынан шығарылуға немесе көрсетілген функциялардан өзгедей босатылуға тиіс. Ескертпе. Осы Заңда жақын туыстар деп ата-аналар (ата-анасы), балалары, асырап алушылар, асырып алынғандар, ата-анасы бір және ата-анасы бөлек аға-інілері мен апа-қарындас-сіңлілері, атасы, әжесі, немерелері, жекжаттар деп – жұбайының (зайыбының) аға-інілері, апа-қарындас-сіңлілері, ата-аналары мен балалары түсініледі. 15-бап. Мүдделер қақтығысы Жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдарға, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдарға, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдарға теңестірілген адамдарға, лауазымды адамдарға, егер мүдделер қақтығысы орын алған болса, лауазымдық міндеттерін жүзеге асыруға тыйым салынады. 2. Осы баптың 1-тармағында аталған адамдар мүдделер қақтығысын болғызбау және шешу бойынша шаралар қабылдауға тиіс. 3. Осы баптың 1-тармағында аталған адамдар тікелей басшысына не өздері жұмыс істейтін ұйымның басшылығына туындаған мүдделер қақтығысы туралы немесе оның туындау мүмкіндігі туралы, өздеріне бұл жөнінде мәлім болысымен жазбаша нысанда хабарлауға міндетті. Тікелей басшысы не ұйымның басшылығы осы баптың 1-тармағында аталған адамдардың өтініштері бойынша немесе басқа да көздерден ақпарат алған кезде мүдделер қақтығысын болғызбау және реттеу бойынша мынадай шараларды уақтылы қабылдауға: 1) осы баптың 1-тармағында аталған адамдарды лауазымдық міндеттерін орындаудан шеттетуге және мүдделер қақтығысы туындаған немесе туындауы мүмкін мәселе бойынша лауазымдық міндеттерді орындауды басқа адамға тапсыруға; 2) лауазымдық міндеттерін өзгертуге; 3) мүдделер қақтығысын жою бойынша өзге де шаралар қабылдауға міндетті. 16-бап. Кәсіпкерлік саласындағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл шаралары Кәсіпкерлік субъектілері өз қызметін жүзеге асыру кезінде сыбайлас жемқорлықтың алдын алу жөнінде, оның ішінде сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды барынша азайту бойынша: 1) шешімдер қабылдау рәсімдерінің есептілігін, бақылауда болуын және ашықтығын қамтамасыз ететін ұйымдық-құқықтық тетіктерді белгілеу; 2) адал бәсекелестік қағидаттарын сақтау; 3) мүдделер қақтығыстарын болғызбау; 4) іскерлік әдеп нормаларын қабылдау және сақтау; 5) сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру жөніндегі шараларды қабылдау; 6) сыбайлас жемқорлықтың алдын алу мәселелері бойынша мемлекеттік органдармен және өзге де ұйымдармен өзара іс-қимыл жасау арқылы шаралар қабылдайды. 2. Кәсіпкерлік субъектілері үшін сыбайлас жемқорлықтың алдын алу жөніндегі стандарттарды кәсіпкерлік субъектілерінің бірлестіктері (қауымдастықтары, одақтары) әзірлеуі және қабылдауы мүмкін. 17-бап. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы ұлттық баяндама Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы ұлттық баяндама – сыбайлас жемқорлықтың халықаралық және ұлттық деңгейлерде таралу жай-күйі мен үрдістерін талдау мен бағалау, сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты қалыптастыру, іске асыру және жетілдіру жөніндегі ұсыныстар қамтылған құжат. 2. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті орган жыл сайын Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы ұлттық баяндаманы қалыптастырады және оны әрі қарай Қазақстан Республикасының Президентіне ұсыну үшін, Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының Үкіметіне енгізеді. 3. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы ұлттық баяндама сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті орган жұмысының және мемлекеттік органдардың, жеке және заңды тұлғалардың қызметінің нәтижелері негізінде қалыптастырылады. 4. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы ұлттық баяндаманы дайындау, Қазақстан Республикасы Президентіне енгізу және жариялау тәртібін Қазақстан Республикасының Президенті бекітеді. Ескерту. 17-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 06.04.2016 № 484-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі). 3-тарау. СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛ СУБЪЕКТІЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ӨКІЛЕТТІКТЕРІ 18-бап. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл субъектілері Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл субъектілеріне: 1) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті орган; 2) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың өзге де субъектілері: мемлекеттік органдар, квазимемлекеттік сектор субъектілері, қоғамдық бірлестіктер, сондай-ақ өзге де жеке және заңды тұлғалар жатады. 19-бап. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет – сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті органның сыбайлас жемқорлық қылмыстардың алдын алуға, анықтауға, жолын кесуге, ашуға және тергеп-тексеруге бағытталған қызметті жүзеге асыратын жедел-тергеу бөлімшелері. 2. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтің қызметкерлері өздерінің қызметтік міндеттерін орындау кезінде «Құқық қорғау қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңында және Қазақстан Республикасының өзге де заңнамалық актілерінде белгіленген өкілеттіктерге ие болады. Ескерту. 19-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 06.04.2016 № 484-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі). 20-бап. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті органның құзыреті Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті орган мынадай функцияларды: 1) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы нормативтік құқықтық базаны жетілдіру жөнінде ұсыныстар әзірлеуді, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен өз құзыреті шегінде нормативтік-құқықтық актілер қабылдауды; 2) осы Заңға сәйкес, мемлекеттік органдар, ұйымдар және квазимемлекеттік сектор субъектілерінің қызметінде сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтауды; 3) Қазақстан Республикасы Үкіметінің қарауына мемлекеттік органдар, ұйымдар және квазимемлекеттік сектор субъектілерінің қызметінде сыбайлас жемқорлықтың туындау себептері мен жағдайларын барынша азайту және жою жөнінде ұсынымдар енгізуді; 4) жыл сайын Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы Ұлттық баяндаманы, әрі қарай Қазақстан Республикасының Президентіне ұсыну үшін, Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының Үкіметіне енгізуді; 5) сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін сыртқы талдау нәтижелері бойынша шығарылған, сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды жою жөніндегі ұсынымдарды мемлекеттік органдардың, ұйымдардың, квазимемлекеттік сектор субъектілерінің орындауын мониторингтеуді; 6) сыбайлас жемқорлық қылмыстар туралы қылмыстық істер бойынша тәркіленген және қылмыстық жолмен алынған қаражатқа сатып алынған мүліктің өткізілуіне мониторингті жүзеге асырып, оны мемлекет кірісіне айналдыру туралы ақпаратты әдетте кейіннен жариялауды; 7) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың оң тәжірибесін зерделеуді және таратуды; 8) сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру саласында білім беру бағдарламаларын жетілдіру жөнінде ұсыныстар тұжырымдауды; 9) сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруға бағытталған, сыбайлас жемқорлыққа қарсы білім беру мен тәрбиелеу, ақпараттық және түсіндіру қызметі, мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты орындау бойынша білім беру бағдарламаларын іске асыруда сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл субъектілеріне жәрдемдесуді және әдістемелік көмек көрсетуді; 10) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті орган қызметінің негізгі бағыттары бойынша басқа да мемлекеттік органдармен, жеке және заңды тұлғалармен өзара іс-қимыл жасауды; 11) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша халықаралық шарттардың жобаларын дайындауға қатысуды, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша шет мемлекеттердің тиісті органдарымен өзара іс-қимыл жасауды, өз өкілеттіктері шегінде халықаралық ұйымдардың қызметіне қатысуды; 12) Қазақстан Республикасының заңдарымен, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президентінің актілерімен жүктелген өзге де функцияларды жүзеге асырады. Ескерту. 20-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 06.04.2016 № 484-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі). 21-бап. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті органның өкілеттіктері Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті орган өзіне жүктелген функцияларды орындау кезінде: 1) мемлекеттік органдардан, ұйымдардан және лауазымды адамдардан Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен ақпарат пен материалдарды сұратады; 2) Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнамасын бұзушылықтар анықталған жағдайда, оларды жою бойынша заңнамалық тәртіппен белгіленген шараларды қабылдайды; 3) сыбайлас жемқорлыққа қарсы мониторингті жүргізу тәртібін айқындайды; 3-1) Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодексінде белгіленген тәртіппен әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы хаттамалар толтырады және істерді қарайды; 4) Қазақстан Республикасының заңдарымен, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президентінің актілерімен жүктелген өзге де құқықтарды жүзеге асырады. 2. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті органның сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметі өз өкілеттіктері шегінде: 1) сыбайлас жемқорлық қылмыстар бойынша жедел-іздестіру және тергеу қызметінің практикасына, сотқа дейінгі тергеп-тексеруге талдау жүргізуге; 2) іс жүргізудегі қылмыстық істер бойынша шақырту бойынша келуден жалтарған адамдарды күштеп әкелуге; 3) Қазақстан Республикасының қылмыстық-процестік заңнамасына және (немесе) Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамасына сәйкес, құжаттарды, тауарларды, заттарды немесе өзге де мүлікті алып қоюға немесе алуды жүргізуге; 4) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен уақытша ұстау изоляторларын, тергеу изоляторларын пайдалануға; 5) мемлекеттік органдарға, ұйымдарға және оларда басқарушылық функцияларды орындайтын адамдарға Қазақстан Республикасының қылмыстық-процестік заңнамасында белгіленген тәртіппен, мән-жайларды немесе заңды басқа да бұзушылықтарды жою жөнінде шаралар қабылдау туралы ұсынулар енгізуге; 6) алып тасталды - ҚР 06.04.2016 № 484-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 7) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда, уәкілетті органдар мен лауазымды адамдардан ревизиялар, салықтық және басқа да тексерулер, аудит және бағалау жүргізуді талап етуге; 8) сыбайлас жемқорлық қылмыстарға қарсы күрестің нысандары мен әдістерін жетілдіруге, жедел-іздестіру қызметінің стратегиясы мен тактикасын айқындауға, оның тиімділігін арттыру жөніндегі шараларды әзірлеуге және іске асыруға; 9) өзіне жүктелген міндеттерді шешуді қамтамасыз ететін ақпараттық жүйелерді Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес құруға және пайдалануға, сотқа дейінгі тергеп-тексеру барысында зерттеуді, заңнамада белгіленген тәртіппен әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізуді ұйымдастыруға; 10) ұстап алынған және күзетпен ұсталатын адамдарды айдауылмен алып жүруге; 11) Қазақстан Республикасының заңдарымен, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президентінің актілерімен жүктелген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыруға құқылы. Ескерту. 21-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 06.04.2016 № 484-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі). 22-бап. Мемлекеттік органдардың, ұйымдардың, квазимемлекеттік сектор субъектілері мен сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі лауазымды адамдардың өкілеттіктері Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылды өз құзыреті шегінде барлық мемлекеттік органдар, ұйымдар, квазимемлекеттік сектор субъектілері мен лауазымды адамдар жүргізуге міндетті. 2. Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды анықтауды, жолын кесуді, ашуды, тергеп-тексеруді және алдын алуды және оларды жасауға кінәлі адамдарды жауапқа тартуды өзі құзыреті шегінде прокуратура, ұлттық қауіпсіздік, ішкі істер, мемлекеттік кіріс, әскери полиция органдары, Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі жүзеге асырады. 23-бап. Жұртшылықтың сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылға қатысуы Жеке тұлғалар, қоғамдық бірлестіктер және өзге де заңды тұлғалар сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл кезінде мынадай шаралар қолданады: 1) өздеріне мәлім болған сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық жасау фактілері туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен хабарлайды; 2) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша заңнама мен құқық қолдану практикасын жетілдіру жөнінде ұсыныстар енгізеді; 3) сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруға қатысады; 4) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдық басқа да субъектілерімен және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті органмен өзара іс-қимылды жүзеге асырады; 5) мемлекеттік органдардан сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі қызмет туралы ақпаратты Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен сұратады және алады; 6) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша зерттеулер, оның ішінде ғылыми және әлеуметтік зерттеулер жүргізеді; 7) бұқаралық ақпарат құралдарында түсіндіру жұмыстарын жүргізеді және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша әлеуметтік маңызды іс-шаралар ұйымдастырады. 24-бап. Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар туралы хабарлау Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық туралы ақпаратқа ие адам өзі қызметкері болып табылатын мемлекеттік органның не ұйымның басшылығына не сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті органға хабар береді. 2. Мемлекеттік органның, ұйымның басшылығы, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті орган сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар туралы келіп түскен хабарлама бойынша заңға сәйкес шаралар қолдануға міндетті. 3. Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық фактісі туралы хабарлаған немесе сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылға өзгеше түрде жәрдем көрсететін адам мемлекет қорғауында болады және Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен көтермеленеді. Осы тармақтың ережелері сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық фактісі туралы көрінеу жалған ақпартты хабарлаған адамдарға қолданылмайды, олар заңға сәйкес жауапты болады. 4. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылға жәрдем көрсететін адам туралы ақпарат мемлекеттік құпия болып табылады және заңда белгіленген тәртіппен ұсынылады. Көрсетілген ақпаратты жария ету заңда белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады. 4-тарау. СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТАРДЫҢ САЛДАРЛАРЫН ЖОЮ 25-бап. Заңсыз алынған мүлікті немесе заңсыз көрсетілген қызметтердің құнын өндіріп алу (қайтару) Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар нәтижесінде заңсыз алынған мүлiктi өз еркiмен тапсырудан немесе мемлекетке оның құнын немесе заңсыз алынған көрсетілетін қызметтердің құнын төлеуден бас тартылған жағдайларда, оларды өндіріп алу прокурордың, мемлекеттік кіріс органдарының не осыған заңмен уәкiлеттiк берiлген басқа да мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардың талап қоюы бойынша, заңды күшіне енген сот шешiмi негізінде жүзеге асырылады. Көрсетілген органдар сот шешiм шығарғанға дейiн құқық бұзушыға тиесiлi мүлiкті сақтау жөнінде шаралар қабылдайды. 2. Осы баптың 1-тармағында көрсетілген жағдайларда прокурор, мемлекеттік кіріс органдары не осыған заңмен уәкілеттік берілген басқа да мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар заңсыз алынған мүлікті мемлекет кірісіне айналдыру және (немесе) заңсыз алынған көрсетілетін қызметтердің құнын мемлекет кірісіне өндіріп алу туралы талап қоюымен заңда белгіленген мерзімдерде сотқа жүгінеді. 3. Егер жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамнан, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамнан және мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамға теңестірілген адамнан және лауазымды адамнан жұмыстан шығару, тиісті функцияларды орындаудан өзгедей босату кезінде заңсыз алынған мүлік немесе заңсыз көрсетілген қызметтің құны өндіріліп алынбаса, осындай босату туралы шешім қабылдайтын лауазымды адам немесе орган кінәлі адамның тұрғылықты жері бойынша мемлекеттік кіріс органдарына құқыққа қайшы алынған кірістер туралы хабарлама жібереді. 4. Тапсырылған мүлікті қайтару, есепке алу, сақтау, бағалау және өткізу Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен жүзеге асырылады. 26-бап. Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар нәтижесінде жасалған мәмілелердің, шарттардың, актілердің және әрекеттердің жарамсыздығы Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар нәтижесінде жасалған мәмілелерді, шарттарды уәкілетті мемлекеттік органдардың, мүдделі тұлғалардың немесе прокурордың талап қоюы бойынша Қазақстан Республикасының заңында белгіленген тәртіппен сот жарамсыз деп таниды. 2. Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар нәтижесінде актілерді қабылдау және әрекеттерді жасау тиісті актілердің күшін жоюға (қолданысын тоқтатуға) уәкілеттік берілген адамдардың не мүдделі тұлғалардың немесе прокурордың талап қоюы бойынша сот тәртібімен олардың күшін жою (жарамсыз деп тану) үшін негіз болып табылады. 5-тарау. ҚОРЫТЫНДЫ ЕРЕЖЕЛЕР 27-бап. Осы Заңды қолданысқа енгізу тәртібі Осы Заң: 1) 2017 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілетін 11-бабының 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11, 12 және 13-тармақтарын; 2) 2020 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілетін 11-бабының 9-тармағын қоспағанда, 2016 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі. 2. 2017 жылғы 1 қаңтардан бастап 2020 жылғы 1 қаңтарға дейін 11-баптың 9-тармағы мынадай редакцияда қолданылады деп белгіленсін: «9. Мыналар: 1) саяси мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдар мен олардың жұбайлары (зайыптары); 2) «А» корпусындағы мемлекеттік әкімшілік лауазымды атқаратын адамдар мен олардың жұбайлары (зайыптары); 3) Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары мен олардың жұбайлары (зайыптары); 4) Қазақстан Республикасының судьялары мен олардың жұбайлары (зайыптары); 5) квазимемлекеттік сектор субъектілерінде басқарушылық функцияларды орындайтын адамдар мен олардың жұбайлары (зайыптары) ұсынған жеке тұлғалардың декларацияларында көрсетілген мәліметтер есепті күнтізбелік жылдан кейінгі жылдың 31 желтоқсанынан кешіктірілмейтін мерзімде жариялануы мүмкін. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерді қоспағанда, жариялануға жататын мәліметтердің тізбесін сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті орган айқындайды. Осы тармақтың екінші бөлігінде көрсетілген мәліметтерді мемлекеттік органдардың, ұйымдардың, Қазақстан Республикасы Парламенті мен Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының ресми интернет-ресурстарында персоналды басқару қызметтері (кадр қызметтері) орналастырады.». 3. Осы Заң қолданысқа енгізілген күннен бастап 2017 жылғы 1 қаңтарға дейін 11-бап мынадай редакцияда қолданылады деп белгіленсін: «11-бап. Қаржылық бақылау шаралары Мемлекеттiк лауазымға не мемлекеттiк немесе оларға теңестiрiлген функцияларды орындауға байланысты лауазымға кандидаттар болып табылатын адамдар тұрғылықты жерi бойынша мемлекеттiк кiрiс органына: салық салу объектiсi болып табылатын, оның iшiнде Қазақстан Республикасы аумағының шегінен тыс жердегi кірістері мен мүлкi туралы декларацияны, көрсетiлген мүлiктiң орналасқан жерiн көрсете отырып; мыналар: банк мекемесiн көрсете отырып, банк мекемелерiндегi, оның iшiнде Қазақстан Республикасы аумағының шегінен тыс жердегi салымдары мен бағалы қағаздары туралы, сондай-ақ осы адамдар жеке немесе басқа адамдармен бiрлесiп билiк етуге құқылы қаржы қаражаты туралы; жарғылық капиталына қатысу үлесi мен аталған ұйымдардың толық банктiк немесе өзге де деректемелерiн көрсете отырып, заңды тұлғалардың акционерi немесе құрылтайшысы (қатысушысы) ретiнде өзiнiң қатысуы туралы; егер адам немесе оның жұбайы (зайыбы) трастардың бенефициары болса, тиiстi банк шоттарының нөмiрлерiн көрсете отырып, сол трастар және олар тiркелген мемлекеттер туралы; адамға немесе жұбайына (зайыбына) тиесiлi, айлық есептiк көрсеткiштiң мың еселенген мөлшерiнен асатын мөлшердегi материалдық және қаржы қаражатын ұстау немесе уақытша сақтау жөнiнде шарттық қатынастары, келiсiмдерi және мiндеттемелерi (оның iшiнде ауызша да) бар басқа ұйымдардың атаулары мен деректемелері туралы мәлiметтердi ұсынады. 2. Мемлекеттiк лауазымдағы адамдар өз өкiлеттiктерiн орындау кезеңiнде жыл сайын Қазақстан Республикасының салық заңнамасында белгiленген тәртiппен тұрғылықты жерi бойынша мемлекеттiк кiрiс органына салық салу объектiсi болып табылатын және Қазақстан Республикасының аумағындағы да, одан тыс жерлердегi де кірістері мен мүлкi туралы декларацияны ұсынады. 3. Мемлекеттiк қызметтен терiс себептер бойынша шығарылған адамдар, шығарылғаннан кейiнгi үш жыл бойы Қазақстан Республикасының салық заңнамасында белгiленген тәртiппен тұрғылықты жерi бойынша мемлекеттiк кiрiс органына салық салу объектiсi болып табылатын және Қазақстан Республикасының аумағындағы да, одан тыс жерлердегi де кірістері мен мүлкi туралы декларацияны ұсынады. 4. Осы баптың 1-тармағында көрсетiлген адамның жұбайы (зайыбы) тұрғылықты жерi бойынша мемлекеттiк кiрiс органына: салық салу объектiсi болып табылатын, оның iшiнде Қазақстан Республикасы аумағының шегінен тыс жердегi кірістері мен мүлкi туралы декларацияны, көрсетiлген мүлiктiң орналасқан жерiн көрсете отырып; мыналар: банк мекемесiн көрсете отырып, банк мекемелерiндегi, оның ішінде Қазақстан Республикасы аумағының шегінен тыс жердегi салымдары мен бағалы қағаздары туралы, сондай-ақ осы адамдар жеке немесе басқа адамдармен бiрлесiп билiк етуге құқылы қаржы қаражаты туралы; жарғылық капиталына қатысу үлесi мен аталған ұйымдардың толық банктiк немесе өзге де деректемелерiн көрсете отырып, заңды тұлғалардың акционерi немесе құрылтайшысы (қатысушысы) ретiнде өзiнiң қатысуы туралы; егер адам немесе оның жұбайы (зайыбы) трастардың бенефициары болса, тиiстi банк шоттарының нөмiрлерiн көрсете отырып, сол трастар және олар тiркелген мемлекеттер туралы; адамға немесе жұбайына (зайыбына) тиесiлi және айлық есептiк көрсеткiштiң мың еселенген мөлшерiнен асатын материалдық және қаржы қаражатын ұстау немесе уақытша сақтау жөнiнде онымен шарттық қатынастары, келiсiмдерi және мiндеттемелерi (оның iшiнде ауызша да) бар басқа ұйымдардың атаулары мен деректемелерi туралы мәлiметтердi ұсынады. 5. Осы баптың 2 және 3-тармақтарында аталған адамның жұбайы (зайыбы) тұрғылықты жерi бойынша мемлекеттiк кiрiс органына салық салу объектiсi болып табылатын және Қазақстан Республикасының аумағындағы да, оның шегінен тыс жердегi де кірістері мен мүлкi туралы декларацияны ұсынады. 6. Арнаулы мемлекеттiк органдағы қызметке кандидат болып табылатын адамның отбасы мүшелерi тұрғылықты жерi бойынша мемлекеттiк кiрiс органына осы баптың 4-тармағында көрсетiлген декларация мен мәлiметтердi ұсынады. Ескертпе. Осы тармақта арнаулы мемлекеттiк органдағы қызметке кандидат болып табылатын адамның отбасы мүшелерi деп жұбайы (зайыбы), кәмелетке толған балалары мен оның асырауындағы және онымен тұрақты түрде бiрге тұратын адамдар танылады. 7. Осы баптың 1 және 2-тармақтарында аталған адамдар – тиiсiнше өздерi лауазымға орналасуға үмiткер болатын органға не жұмыс орны бойынша органға осы баптың 1 немесе 5-тармақтарында санамаланған декларациялар мен мәлiметтердi мемлекеттiк кiрiс органының алғаны туралы анықтаманы ұсынады. 8. Осы баптың 1 және 2-тармақтарында аталған адамдардың (мемлекеттiк қызметтен терiс себептер бойынша шығарылған адамдарды қоспағанда) осы бапта санамаланған декларациялар мен мәлiметтердi ұсынбауы немесе толық емес, анық емес декларациялар мен мәлiметтердi ұсынуы, егер жасалған әрекетте қылмыстық жазаланатын іс-әрекет белгiлерi болмаса, адамға тиiстi өкiлеттiктер беруден бас тарту үшiн негiз болып табылады не заңда көзделген тәртiппен тәртiптiк жауаптылыққа әкеп соғады. 9. Осы баптың 8-тармағында көрсетiлген, қасақана жасалған, сондай-ақ бiрнеше рет жасалған іс-әрекеттер заңда белгiленген тәртiппен қолданылатын әкiмшiлiк жауаптылыққа әкеп соғады. 10. Адамдар мемлекеттiк немесе оған теңестiрiлген функцияларды орындаудан босатылғаннан кейiн үш жылдың iшiнде алғаш рет жасалған, осы баптың 8-тармағында көрсетілген іс-әрекеттер, сондай-ақ мұндай әрекеттердi қайталап жасау заңда белгiленген әкiмшiлiк жауаптылыққа әкеп соғады. 11. Жауапты мемлекеттiк лауазымдар атқаратын лауазымды адамдардың кірістерінің мөлшерi және көздерi туралы мәлiметтер, сондай-ақ сайланбалы мемлекеттiк лауазымға ұсынылған кезiнде кандидаттардың кірістері туралы мәлiметтер заңнамада белгiленген тәртiппен жариялануы мүмкiн. 12. Мемлекеттiк функцияларды орындауға уәкiлеттiк берiлген адамдарға және оларға теңестiрiлген адамдарға өз атынан емес бөгде адамдар атынан, жасырын, бүркеншiк атпен және басқаша да азаматтық-құқықтық мәмiлелер жасауға тыйым салынады. Бұл мәмiлелер заңда белгiленген тәртiппен жарамсыз деп танылады. 13. Мемлекеттiк мүлiктi басқару жөнiндегi функцияларды орындауға қатысатын жеке және заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген тәртiппен және мерзiмде, мемлекеттiк меншiкке байланысты мүлiктiк сипаттағы барлық мәмiлелер мен қаржы қызметi туралы есептi мемлекеттiк мүлiкке қатысты меншiк иесi құқығын жүзеге асыратын мемлекеттiк органға ұсынады. 14. Мемлекеттiк кiрiс органына келiп түсетiн, осы бапта көзделген мәлiметтер қызметтiк құпияны құрайды. Оларды жария ету, егер жасалған әрекетте қылмыстық жазаланатын іс-әрекет белгiлерi болмаса, кiнәлi адамды жұмыстан шығаруға әкеп соғады. Бұл мәліметтер сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті органның, прокуратура, ұлттық қауіпсіздік, ішкі істер, мемлекеттік кіріс, әскери полиция органдарының, сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтің, Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметінің сұрау салуы бойынша, сондай-ақ заңда белгіленген сот тәртібімен ғана ұсынылады. Қаржы мониторингi жөнiндегi уәкiлеттi органға Қазақстан Республикасының қылмыстық жолмен алынған кiрiстердi заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмдi қаржыландыруға қарсы iс-қимыл туралы заңнамасында көзделген мақсаттарда және тәртiппен қызметтiк құпияны құрайтын мәлiметтер ұсынылады. 15. Осы бапта көзделген қаржылық бақылау шаралары Қазақстан Республикасында тұрғын үйдi және тұрғын үй салу үшiн құрылыс материалдарын меншiкке сатып алуға байланысты құқықтық қатынастарға қолданылмайды. Тұрғын үйдi және тұрғын үй салу үшiн құрылыс материалдарын сатып алу кезiндегi қаржылық бақылау Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.». 4. «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» 1998 жылғы 2 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының (Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 1998 ж., № 15, 209-құжат; 1999 ж., № 21, 774-құжат; 2000 ж., № 5, 116-құжат; 2001 ж., № 13-14, 172-құжат; № 17-18, 241-құжат; 2002 ж., № 17, 155-құжат; 2003 ж., № 18, 142-құжат; 2004 ж., № 10, 56-құжат; 2007 ж., № 17, 140-құжат; № 19, 147-құжат; 2008 ж., № 23, 114-құжат; 2009 ж., № 19, 88-құжат; № 24, 122, 126-құжаттар; 2010 ж., № 24, 148-құжат; 2011 ж., № 1, 2-құжат; № 7, 54-құжат; 2012 ж., № 4, 30, 32-құжаттар; № 8, 64-құжат; № 13, 91-құжат; № 23-24, 125-құжат; 2013 ж., № 2, 10-құжат; № 14, 72-құжат; 2014 ж., № 11, 61-құжат; № 14, 84-құжат; № 16, 90-құжат; № 21, 122-құжат; № 22, 131-құжат; № 23, 143-құжат) күші жойылды деп танылсын. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев © 2012. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің "Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" ШЖҚ РМК

Жапанова, Р. Н. Бала қиялын дамыту жолдары / Р. Н. Жапанова, А. М. Манасова. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2016. — № 1 (105). — С. 936-938. — URL: https://moluch.ru/archive/105/24584/ (дата обращения: 02.12.2022).  Адам миында бұрыннан бар елестерді мәнерлеп жаңа бейне жасау процесі –қиял деп аталынады. Сонымен қиял-нақты шынайылықты білдіретін және осының негізінде жаңа көріністі жасайтын, түсініктерді қайта жасау процесі. Қиял, еңбек процесінде адамның белгілі-бір құралдарды қайта жасау қажеттілігінің тууы негізінде пайда болды деп есептелінеді. Мысалы: адам өзінің сипаты мен қасиеті жағынан әлі толық жетілмеген еңбек құралдарын ала отырып, басқа еңбек операциясын жасау үшін қажет өзінің көзқарастарына сәйкес келетін басқа құралдарды көз алдына елестетеді. Қиял дегеніміз — сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының субъективтік образдарын қайтадан жаңартып, өндеп, бейнелеуде көрінетін, тек адамға ғана тән психикалық процесс: «...барлық жан қуаттарын (рухани күштерді) тек қиял ғана өзіндік сақталатын өзіндік заттарды модельдендіре алады» (әл-Фараби). Қиял процесінің адам әрекетінің қандай саласында болмасын зор маңызы бар. Адамда қиял пайда болған кезде ми қабығында бұрын жасалған уақытша байланыстар түрлі комбинацияларға туседі де, жаңа нәрселердің бейнесі туып отырады. Уақытша байланыстарды қайта жасап, өндеу процесінде екінші сигнал жүйесі шешуші рөл атқарады. [1] Адамдардың қиялына тән кейбір ерекшеліктерді төмендегіше топтастыруға болады: 1) әр адамның қиял ерекшеліктері оның жеке қызығулары мен қасиетгеріне, алдына қойған мақсатына байланысты болып келеді. Бүл арада суды аңсап шөлдеген жолаушының қиялы мен екі-үш күннен кейін емтихан тапсыратын студенттің қиялын салыстырып көруге болады; 2) қиялдың мазмұны мен формасы адамның жас және дара ерекшеліктеріне де, білім тәжірибесіне де байланысты. Мәселен, көргені де, түйгені де көп, өмір тәжірибесі мол, әр тарапты білімі бар ересек адамның қиялы мен енді ғана өмірге аяқ басайын деп түрған жеткіншектің қиялын бір өлшемге салуға болмайды; 3) қиял адамның өскен ортасына, этностық ерекшелігіне, табиғат, жер-су қоршауына байланысты да көрініп отырады. «Жаратылыстың құшағында,—деп жазады М. Жұмабаев, — меруерт себілген көк шатырдың астында, хош иісті жасыл кілем үстінде, күнмен бірге күліп, түнмен бірге түнеп, желмен бірге жүгіріп, алдындағы малымен бірге өріп, сары сайран далада тұрып өсетін қазақ баласының қиялы жүйрік, өткір, терең болуға тиісті»; 4) қиял адамның барлық психикалық құбылыстарымен ұштасып жататын процесс. Мәселен, алға қойған мақсатты жоспарлап, жүзеге асырудың жолдарын іздестіру қиялсыз мүмкін емес. Бұл — қиялдың ерікпен байланысына жақсы мысал. Қиялдың ойлау процесінде алатын орны ерекше. Өйткені ойлау белсенділігі адамды шығармашылық әрекетке жетелейді. Ал ондай әрекет қиялдың өте күшті дамуын қажет етеді. Ойлау мен қиял бір-бірімен тығыз байланысты. Жан қуаттарының осы екеуі де мәселені шешуге, сұраққа жауап беруге қатысады. Бірақ қиялда мәселені шешудің өзіндік ерекшелігі болады. Қиял — мәселені суреттеу, жанды көрініс арқылы шешсе, ойлау оны тірі суретсіз жалпылай, ұғым, пікір, тұжырым түрінде шешеді; 5) адам қиялы еңбек процесінде, іс-әрекет үстінде жарыққа шығып, дамып отырады. Мұндағы негізгі шарт: саналы мақсаттың болуы, болашақты болжай алу, істейтін еңбектің нәтижесін күні бұрын көре білу, яғни оны өңдеп, өзгертіп, елестете алу — адам қиялына тән негізгі белгілер. Қиялда адамның дүние жөніндегі әр түрлі таным-түсінігі әртүрлі формада қиюласып, жаңа сапаға ие болады. Қиял бейнелері адам қажеттігінен тәуелді бола түрып, оны белсенді кызметке итермелейді, шығармашылық ісіне күш-жігер қосады. Қиял тек теориялық және практикалық қызметте ғана емес ол адамның бүткіл рухани өмір жүйесінде елеулі орын алады. Кісінің өмір жолы, жеке басының ойдағыдай дамуы, даралық қасиеттері, іс-әрекетінің құрылымы, өмір салтының қалыптасуы мұнсыз мүмкін емес. Адам санасының жануар психикасынан басты айырмашылығы адамда ойлаумен қатар қиял әрекетінің болғандығында. Айдаһардың бейнесін Италияның атақты суретшісі Леонардо да Винчи қиял арқылы былайша суреттейді: «Көкжал аңшы иттің не жай иттің басын аламыз, оған басқа мысықтың көзін саламыз, құлағы үкінікі болады, мұрыны тазынікі секілді, қасы арыстандікі, самайы — әтештікі, мойны суда жүзетін тасбақанікі сияқты». Осы бейненің өзі шындықта бар нәрселерді топтастыру арқылы туып отыр. Бірақ осы топтастыру нәтижесінде келіп шыққан тұтас образдың өзін көре білу үшін адамға ең күшті, жүйрік қиял қажет. Бала қиялындағы фантастикалық образдардың өзі де оның танымын кеңейтетіндігі, қоғамдық тәжірибені меңгеруге жағдай жасайтыны, мұның өзі баланың психологиясына қатты әсер ететіні байқалады. А. П. Чехов «Үйде» деген әңгімесінде осы жайлы өте жақсы көрсеткен. Шылым шегіп әдеттенген жеті жасар балаға ешбір сөз әсер етпей қойған. Бірде әкесі оның қиялына әсер етуді ойлайды. Ол баласына мынадай әңгіме айтады: «Кәрі патшаның патшалыққа мұрагер болатын жалғыз ғана ұлы болыпты,— өзі дәл сен сияқты кішкентай, жақсы бала екен. Еш уақытта өкпелемейді, ерте жатады, столдағы нәрселерге тимейді екен. Өзі ақылды болыпты.Оның бір ғана кемшілігі — шылым тартады екен. Патшаның баласы шылымнан көкірек ауру болып жиырма жасында өліпті. Қаусаған ауру шал ешбір қолғанатсыз қалыпты. Мемлекетті басқарып, сарайды қорғайтын ешкім болмапты. Жау келіп, шалды өлтіріп, сарайды қиратып тастапты, сонымен, енді бақша да, шие де, құстар да, қоқыраулар да қалмаған.»... Эмоциялы әсерге толы осы әрекеттің оған күшті әсер еткендігі сонша, бала «қараңғы терезеге ойланып сәл қарап отырып, селк етті де, мұңайған дауыспен: — Мен енді шылым тартпаймын...— деді». [2] Қиял алғашқы және ол балалар санасының бастапкы түріне жатады, соның нәтижесіңде адам санасының өзге түрлері пайда болады дейтін көзқарас бұл ілімді жасаушы З.Фрейдтің айтуынша баланың психикалық әрекетін реттеп отыратын екі түрлі принцип бар. Оның- бірі — бала талабын қанағаттандырып, одан рахат табуы, екінші — шындық болмыс. Бала дамуының бастапқы кезіңде алғашқы принцип негізгі және оның психикасындағы үстемдік етуші талап. Егер бала өзінің қимыл-қозғалыстары арқылы бір нәрседен рахат тауып тілегін қанағаттандыратын болса, ересек адамдардың сөзімен айтқанда, оны сол алдыңғы жасаған іс-әрекетінің жемісі деп ұғынады. Пиаже бес айлық қыз баламен мынадай тәжірибе жүргізген. Бөбек қолындағы қалам мен қаңылтыр қорапты соғып, одан шыққан дыбысты естиді. Бөлменің бір бұрышында тығылып тұрған зерттеуші бөбек соққан сайын оған жауап ретінде құстың дыбысын шығарған. Бөбек еңді корапты бір-ақ рет соғып, жауап күткен. Оған «құс» жауап береді. Бөбек дыбыстың қайдан шыққанына түсіне алмайды. Ол тағы да қорапты соғады. Бірақ оған жауап болмайды. Бұған наразы болған бөбек ашу шақырып қорапты жиі-жиі өзге жағынан соғады. Бөбек өзінің қылығымен кездейсоқ дыбысты естіп, өзінін қорапты соғуынан пайда болған дыбыс екен деген түсінікте болады. Пиаже өзінің тәжірибелерін онан әрі қарай жалғастырып бөбектің қылығын зерттеуді өзге бір автордын зерттеу әдісін қолдану арқылы байқап көреді. Баланың жасы неғұрлым кіші болса, онын өзімшілдігі (эгоцентрлігі) соғұрлым күшті болтынтындығы анықталады. 7 жасар баланың дербестігі 10 жастағы балаға қарағанда әлдеқайда басым. Жаңа туған нәрестеде қиял болмайды. Бала өмірінде қиялдың алғаш көрінуі бір жастан асқан кезде байқалады. Екі жасар бала ертегі не әңгіме тыңдап отырып жылап жібереді. Бұл факті жас баланың басында ес елесінің және қиял елесінің туа бастағанын көрсетеді. Бала қиялының мазмұны бастапқы кезде жұтаң, әрі ырықсыз түрде болады. Өсе келе тәрбие мен өз іс-әрекетінің тәжірибесі негізінде бала қиялы дамып, сапасы артады. Дамудың бұл кезеңіндегі өзгешілік — балалардың ойын әрекетінде шығармашылық қиялдың элементтері туа бастайды. Мұндай қиял олардың сюжеттік ойындарынан айқын аңғарылады. Балабақшадағы бүлдіршіндер сюжеттік ойынын ойнағанда, әрқайсысы белгілі рөлді орындайды. Осындай ойын әрекеттерінен олардың қиялы толыға түседі, жаңа рөлдер тауып алады. Бұл шығармашылық қиялдың белсенді қатынасынан туындайды. [3–242б] Қиялдың алғашқы көріністері үш жасар бөбектерде байқалады. Мұны бөбектердің қызық ертектерді шын ықыласымен тыңдауынан, ертегідегі оқиғаны шын көріп, бар ынтасымен берілуінен көреміз. Бір қарағанға жас бала қиялға өте бай сияқты болып көрінгенмен, ондағы образдар шындықтан өте алыс жатады. Себебі бала санасында кез-келген нәрсенің бейнесі оңай тоғысады да, бұдан керемет қиял көріністері құралады. Баланың өмір тәжірибесі өсе келе, қиялы да шындыққа біртабан жақындап отырады. Мәселен, бала шимайлап қағазға бір нәрсенің суретін салады, оны шындықта бар нәрсеге ұқсайды деп ойлайды (тіпті ол ұқсамайтын болса да). Мектеп жасына дейінгі баланың негізгі әрекеті болып табылатын ойын — бала қиялын дамытуда ерекше орын алады. Ойын үстінде оның шығармашылық талабына кең жол ашылады. Бала ылғи да бір нәрсені жасау, құрастыруға әрекет жасайды. Ойын баланың ойлау белсенділігін, күш-қуатын барынша жұмсауға мүмкіндік туғызады. Ойын үстінде бала айналадағы шындықты сын көзімен қарап аңғара алмайды да, қиял бейнелерінің жетегінде кетеді. Бала психикасының осы жағы да қиял тәрбиесінде есте болатын жайт. Баланың қиялы ересектерге қарағанда әлсіз. Л. С. Выготскийдің тұжырымына сүйенсек, «Бала қиялының дамуы біртіндеп, шамасына қарай қабылдауынан басталады. Қиялда болатын барлық образдар, қаншама таңғажайып болып көрінгенмен де, баланың өмірден көрген-білгенінен негізделеді. Кейде бала өмірде кездескен кейбір жағдайларды өзіндік қабылдаумен түсіндіргенде, бізге үлкендерге күтпеген таңқаларлықтай болып естіледі». Мектеп — бала қиялын дамытуда үлкен рөл атқарады. Мұндағы оқылатын сабақтардың мәніне түсіну қиялсыз мүмкін емес. Мәселен, табиғатты суреттейтін, немесе қандай да болсын оқиғаны баяндайтын бір материалды түсіндіргенде мұғалім арнаулы тәсілдер арқылы окушылардың қиялын оятады. Қиял арқылы бала ондағы жанды бейнелерді көз алдына елестеткендей, қолымен ұстағандай, құлағымен еститіндей күйге түседі. Көркем әдебиет шығармаларын талдағанда, тарих сабақтарындағы әңгімелерде, оқушылардың түрлі ойындарында қиял процесі әр қырынан көрініп отырады. Бастауыш сынып оқушыларында алғашқы кезде қиялдың дамуы айтарлықтай болмайды. Мәселен, бірінші сыныптағылар суретке не оқығанға қарап, өз бетімен жаңадан бейне жасай алмайды. Өйткені осы жастағыларда синтездеу қабілеті жөнді дамымаған. Олар оқығанын кездейсоқ, біріне-бірі байланыспаған ассоциациялар арқылы жаңғыртып отырады. Баланың қайта жасау қиялын дамыту үшін алдымен олардың тәжірибесін қорландыра түскен дұрыс. Осы салада мұғалім істейтін іс — ұшан-теңіз. Мәселен, мұғалім балаларды орманға экскурсияға апарған екен дейік. Онда оқушылар әрбір ағашты, өсімдік түрлерін көздерімен көріп, қолдарымен ұстайды, білмегендерін бірінен-бірі сұрап не мұғалімнен біліп алады. Ертеңіне мұғалім оқу сабағында балалардан көрмеген ормандарды (тайга, тундра, тропика т. б.) туралы айтып беріндер десе, бұл олардың қиялын тәрбиелеуге көп пайдасын тигізеді. Өмір тәжірибесінің артуы, білім қорының молая түсуі балалардың қиялын да дамыта түседі. Мәселен, үшінші сыныптағылар сурет сабағында алдында тұрған заттардың бейнесін айнытпай сала алады, оны осындай басқа затпен салыстырып көреді. Бұл балада қайта жасау қиялының қалыптасып келе жатқандығын байқатады. Бала қиялы әрекет үстінде дамитындықтан не нәрсеге болмасын өзін қатыстырып, оның икемділігі мен дағдысын дамытып отыру қажет. Мәселен, сурет салудың, ән айтудың тәсілдері мен техникасын үйренбейінше, баланың осыған орай көрінетін қиялы да шарықтай алмайды. Бастауыш сынып оқушыларының қиялын дамыту олардың эстетикалық сезімдерін оятады. Мәселен, көркем әдебиет кітаптарын оқу, музейлер мен галереяларға бару, кино көру, ұйымдасып музыка тындау, бала қиялын жаңа мазмұнға толтыра түседі. Оқушы қиялын дамытуға үлкендер үнемі жетекшілік етуге тиіс. Мұғалім де, оқушының ата-анасы да бұл жерде тек ақылға ғана әсер етпей, эмоциясына әсер етерліктей әдістерді іздестіріп отырулары керек. Оқушылардың жас, дара ерекшеліктерін ескеріп отыру, қиялы күшті дамыған балалармен дербес жұмыс жүргізу, табиғатқа,өндіріс орындарына экскурсиялар жасау, түрлі тапсырмаларды оқушыларға дербес орындатып отырғызу, оқу барысында кездескен қиыншылықтарды жеңе алуға баулу т. б. осындай әдістер бала қиялын тәрбиелеудің түрлері болып табылады Әдебиеттер: Аймауытов Ж. Психология.- Алматы, 1995ж. Жарықбаев Қ. Жалпы психология.- Алматы, 2004ж. Жарықбаев Қ. Қазақ психологиясының тарихы.- Алматы, 1996. Основные термины (генерируются автоматически): бал, мена, бар, оса. Похожие статьи Нам нужно учиться мыслить критически! (Приемы развития...) Ответы учащихся после прослушивания (основной ответ: на балу). — Что это за музыка, охарактеризуйте её, подберите эпитеты. (Запись на доске: волшебная, волнующая, воздушная, легкая, добрая и т.д). оса, бола, мена. Тәуелсіздіктің бар - жоғы 25 жылында сол арманның асау тұлпарын ауыздықтап, ерттеп міндік. Көздеген көмбеге мерейлі межеге жеткізер құбыламыз - "Қазақстан - 2050" Стратегиясы. Основные термины (генерируются автоматически): оса, мена. Ежелгі германдықтардың қасиетті өсімдіктері | Статья в журнале... Егер вербена бал аштыру мақсатында қажет болса, онда айдың тек 23-і мен 30- ы аралығында қазып алған [2]. Друид абыздар құдайға құрбандық шалу рәсімінде осы ағашты пайдаланған. Олар омелада магиялық күш бар деп сенген. Кругосветка для начальных классов «Экологическая тропинка» б) для торможения на повороте; в) чтобы не перегреться (в жару уши отводят 1/3 тепла, образующегося при обмене веществ). Шушара (крыса). Торила (черепаха). Балу (медведь). Шарик (пес). Мурка (корова). Влияние экологических факторов при занятиях физической... Ключевые слова: экологических факторов, физической культуры, спорт, психология, гигиена, качество. Одним из важных факторов являются социально-бытовые условия (на сборах, дома, на работе, учебе и пр.). Хороший психологический климат и высокая мотивация способствуют... оса, мена. «Мәңгілік ел» сөзінің терең тарихи тамыры және үлкен мағыналы мәні бар. Түрік шежіресінде «мәңгі» сөзі «Тәңір», «Құдай», «Алла» сөздерімен мағыналас қолданылады. Основные термины (генерируются автоматически): оса, бола, мена. Похожие статьи. Apт-тepaпия apқылы пcихoэмoциялық cayлықты жәнe дeвиaнтты... мена, Секта, бар, немес, христианин. Микроорганизмдер арқылы мұнайбергіштікті арттыру тәсілі. Табиғат дүниесінде кеңінен бар әрі тіршілік ететін микроорганизмдердің түрлері де өте мол. Как издать спецвыпуск? Правила оформления статей Оплата и скидки Похожие статьи Нам нужно учиться мыслить критически! (Приемы развития...) Ответы учащихся после прослушивания (основной ответ: на балу). — Что это за музыка, охарактеризуйте её, подберите эпитеты. (Запись на доске: волшебная, волнующая, воздушная, легкая, добрая и т.д). оса, бола, мена. Тәуелсіздіктің бар - жоғы 25 жылында сол арманның асау тұлпарын ауыздықтап, ерттеп міндік. Көздеген көмбеге мерейлі межеге жеткізер құбыламыз - "Қазақстан - 2050" Стратегиясы. Основные термины (генерируются автоматически): оса, мена. Ежелгі германдықтардың қасиетті өсімдіктері | Статья в журнале... Егер вербена бал аштыру мақсатында қажет болса, онда айдың тек 23-і мен 30- ы аралығында қазып алған [2]. Друид абыздар құдайға құрбандық шалу рәсімінде осы ағашты пайдаланған. Олар омелада магиялық күш бар деп сенген. Кругосветка для начальных классов «Экологическая тропинка» б) для торможения на повороте; в) чтобы не перегреться (в жару уши отводят 1/3 тепла, образующегося при обмене веществ). Шушара (крыса). Торила (черепаха). Балу (медведь). Шарик (пес). Мурка (корова). Влияние экологических факторов при занятиях физической... Ключевые слова: экологических факторов, физической культуры, спорт, психология, гигиена, качество. Одним из важных факторов являются социально-бытовые условия (на сборах, дома, на работе, учебе и пр.). Хороший психологический климат и высокая мотивация способствуют... оса, мена. «Мәңгілік ел» сөзінің терең тарихи тамыры және үлкен мағыналы мәні бар. Түрік шежіресінде «мәңгі» сөзі «Тәңір», «Құдай», «Алла» сөздерімен мағыналас қолданылады. Основные термины (генерируются автоматически): оса, бола, мена. Похожие статьи. Apт-тepaпия apқылы пcихoэмoциялық cayлықты жәнe дeвиaнтты... мена, Секта, бар, немес, христианин. Микроорганизмдер арқылы мұнайбергіштікті арттыру тәсілі. Табиғат дүниесінде кеңінен бар әрі тіршілік ететін микроорганизмдердің түрлері де өте мол.

2022 жылдың 17 қазанында сағат 14.00-де Шығыс Қазақстан өнер музейінде Республика күніне «Алтын арқау» көрмесі ашылды. Ренат Мансуровтың «Кішкентай әлемнің құпиялары» көрмесі 14 қазанда Ренат Мансуровтың «Кішкентай әлемнің құпиялары» көрмесінің ашылуына Өнер музейіне жүзден астам адам жиналды. Ирина Усованың "Бастау" көрмесінің финисажы 12 қазан сағат 15:00-де Шығыс Қазақстан өнер музейінің Кіші залында 2022 жылдың 14 қыркүйегінде ашылған «Бастау» көрмесінің финисажы өтті.

Ең алғаш «Астана» спорт кешенінде өткен бірінші маусымда Sport-1959 шабуылшысы Сапарғали Қанат 8 ойында 24 гол соғып, үздік сұрмерген деген атаққа лайық болған еді. Ол сонымен қатар сол маусымда капитандар мен команда жетекшілерінің дауыс беруінің қорытындысы бойынша үздік шабуылшы номинациясына да қол жеткізген. Одан кейін жазғы маусымда «Жеңіс» шабуылшысы Құмарбек Азаттың бағы жанды. Негізі соңғы турға дейін сол кездері Хабарда ойнаған Азамат Бертісов екеуі осы атаққа таласып келе жатқан. 13-турдың қарсаңында Құмарбекте 15, Азаматта 16 гол болған еді. Алайда Dixinews қақпасына 9 гол соққан Жеңіс шабуылшысы қарсыласынан айқын басымдықпен басып озды. Үшінші маусым «Еуразия» спорт кешенінде өтті. Залдың тарлығы соққысы мығым ойыншыларға жақсы болды. Ортадан тепкен голдарының көбісі кіріп жатты. Сөйтіп, сол кезде Хабарға ауысқан Нұрсұлтан Қабылбек 60 голмен дара шықты. Екінші орындағы Sport-1959 шабуылшысы Махамбет Ануарбекұлы одан 18 голға қалып қойды. Махамбетте 42 гол болды. Жалпы, сол маусымда голға қарық болдық. Бұл екеуінен бөлек, Құмербек Азат (Қазмедиа) 36 гол, Аян Әбдуәли (Егемен Қазақстан) 32, Ибраһим Еренғайып (Қазақ радиолары) 29 голдың авторы атанған. Ал төртінші маусымда біріншілік екіге бөлінді. А лигасында екінші мәрте Хабар шабуылшысы Нұрсұлтан Қабылбекке тең келер ешкім болмады. Ол 19 голмен жеңіске жетсе, В лигасында Elorda aqparat шабуылшысы Бексаттар Саттардың бағы жанды (26 доп). Бесінші маусымда Нұрсұлтан Қабылбектің үшінші рет топ жаруға мүмкіндігі болған. Алайда соңғы турда Elorda aqparat шабуылшысы Бексаттар Саттар оны басып озды. Сол кезде Elorda aqparat пен Егемен Қазақстан кездесіп, есеп 9:11 есебімен аяқталады. Elorda aqparat командасының 9 голын сегізі Бексаттарға тиесілі. Негізі шешуші тур алдында Саттар қарсыласынан 5 допқа қалып келе жатқан. Егеменмен ойыннан кейін Қабылбектен 3 голға артқа қалдырды. Еншісінде – 28 гол. В лигасында Ел арнада өнер көрсеткен Дәурен Жолдасов жеңіске жетті. Ол 14 ойында 28 гол соғып, алдымен «Үздік сұрмерген» номинациясын еншіледі. Одан кейін «Үздік шабуылшы» номинациясында 35 ұпай жинап, тағы да дара шықты. Ал соңғы екі маусымда А лигасында Алматыдан келген Әлішер Келгенбайға тең келер ешкім болмады. Алтыншы маусымда Әлішер 20 гол соқса, жетінші маусымда қарсылас қақпасының осал тұсын 33 рет көздепті. В лигасында алтыншы маусымда Нұрәлем Жалғасұлының бағы жанды. NatGeo Qazaqstan шабуылшысының еншісінде 18 гол болды. Қыстағы жетінші маусымда ДИиК МО РК командасының екі ойынышсы Николай Кружальский мен Алмас Зиятов өзара бәсекені қыздырды. Бұл тартыста Кружальскийдың бағы жанып, 36 голмен осы атақты жеңіп алды. Биылғы сегізінші маусымда лига біріктірілді. Әзірге Қазмедиа шабуылшысы Құмарбек Азат 9 голмен көш бастап келеді. ДИиК МО РК командасына ауысқан Әлішер Келгенбай да 8 гол бар. Бұған дейін Нұрсұлтан Қабылбек пен Әлішер Келгенбай Хабарда жүріп, екі реттен сұрмерген атанып көрген. Алайда ешкім бұл атақты үш рет жеңген жоқ. Биыл рекорд жаңара ма әлде өзге жігіттердің бағы жана ма екен?

Visa бизнес-картасымен бүкіл әлем бойынша әуежайларға сапарыңызды тездету үшін әуежайда қарсы алу және сәлем беру қызметтеріне 15% жеңілдік алыңыз. Global Airport Concierge 10 жылдан астам уақыт бойы саяхатты ыңғайлы және алаңсыз ету үшін қолдан келгеннің бәрін жасады. Тапсырыс Global Airport Concierge компаниясы Сіздің бизнесіңізге несімен пайдалы? Global Airport Concierge әуежайларда жолаушыларға қызметтер ұсынады, ал авиация және саяхат саласындағы мамандардың тәжірибелі тобы сапарды ыңғайлы әрі алаңсыз ету үшін қолдан келгеннің бәрін жасайды. Бүкіл әлем бойынша 700-ден астам әуежайда қолжетімді консьерж қызметтері арқылы сіз замануаи әуе сапарларына байланысты стресс пен қиындықтардан арылуға болады. Қарсы алуға және сәлем беруге уәкілетті агенттердің біріне жолдың әр кезеңінде көмектесуге рұқсат етіңіз. Егер сізді ұшақ есігінен қарсы алғанын қаласаңыз және иммиграциялық бақылаудан тезірек өткіңіз келсе, сізге ұшу кезінде сауда сөмкелерін алып жүруге көмек қажет болса немесе келген кезде жүргізушісі бар сәнді көлік қажет болса — қызмет түрін таңдау толығымен өзіңізге байланысты. Неге Global Airport Concierge? клиенттерді қолдау қызметі тәулігіне 24 сағат, жылына 365 күн қолжетімді; әрбір қызмет сіздің нақты қажеттіліктеріне сәйкес жекелендірілуі мүмкін; VIP Meet and Assist, Lounge, Chauffeur қызметтерінің және бүкіл әлем бойынша жолаушыларға арналған басқа да қызметтердің бәсекеге қабілетті бағалары. Visa бизнес-карталарының иелері үшін Global Airport Concierge-дің арнайы ұсынысы Close Modal Visa бизнес-картасымен Global Airport Concierge қызметтерін төлеңіз де, 15% жеңілдік алыңыз. Ұсынысты қалай пайдалануға болады? Poshvine сайтына өтіп, Claim Offer түймесін басыңыз. Тексеру үшін Visa бизнес-картасының алғашқы 8 санын енгізіңіз. Тіркелген телефон нөміріне смс-хабарлама және тіркелген электрондық пошта мекенжайына хат түрінде ваучер кодын алу үшін Redeem түймесін басыңыз. Шығу кезінде купон кодын қолданыңыз және қызметті Visa Business, Visa Platinum Business немесе Visa Signature Business картасымен төлеңіз. Ұсыныс 2021 жылғы 01 қазан, 00:00 GMT-ден 2022 жылдың 31 желтоқсаны, 23:59 GMT-ге дейін әрекет етеді. Шарттар мен ережелер Серіктестің шарттары мен ережелері. Бас тарту. Бағытты, сапар күндерін, саяхатшының атын (аттарын) өзгерту және бас тарту туралы сұралған қызмет көрсету күніне дейін кем дегенде 48 сағат бұрын (United Signature Services (USS) үшін 24 сағат) хабарлау керек, әйтпесе өзгерту/бас тарту үшін қосымша ақы алынуы мүмкін. Шұғыл сұратулар. Қызметті көрсету уақытына дейін 48 сағат ішінде жасалған брондауға және өзгерістер енгізуге (негізгі мәліметтерге) жаңа сұратулар үшін қызметтің жалпы құнының 50% мөлшерінде қосымша ақы алынады (USS қоспағанда). Қызметтер қолжетімділікке байланысты ұсынылады, оған кепілдік берілмейді; дегенмен, біз реттеу үшін бар күшімізді саламыз. Растама брондауды растағаннан кейін жіберіледі. Қосымша сағат (>3 сағат). Егер қызмет ұзақтығы 3 сағаттан асса, еңбекақы үшін қосымша алымдар алынуы мүмкін, бұл қызметтің орналасқан жеріне байланысты өзгереді. Өтініш, назар аударыңыз: Global Airport консьерж алынатын төлем туралы алдын ала хабарлай алмайды. Бұл алымдар қызмет аяқталғаннан кейін қолжетімді болады, өйткені механикалық мәселелер, рейстердің кешігуі, соңғы минуттық қосымша сұратулар және т. б. сияқты қызмет көрсету ұзақтығын алдын-ала анықтай алмаймыз. Қосымша қызметтер. Қарсы алушылар қол жүгін қоса алғанда, қандай да бір жүк заттарын тасымалдай алмайды және тасымалдауға құқығы жоқ. Егер сізге жүкпен көмек қажет болса, сіз жүк тасушы қызметтерін сұрата аласыз. Назар аударыңыз, жүк тасушылар қызметі бағаға кірмейді және қарсы алу мен сәлем беруге арналған қосымша қызмет болып табылады. Мүмкіндігінше жеделдетілген режим ұсынылады, бірақ біздің қарсы алуыларымыз бұл процесті тездету үшін қолдан келгеннің бәрін жасайды. Global Airport Concierge клиенттерді қолдау қызметінен оның сұратылған жерде бар-жоғын нақтылаңыз. Егер мүгедектер арбасында көмек қажет болса, осы қызметті растау үшін тікелей әуе тасымалдаушыңызға хабарласуыңызды сұраймыз. Назар аударыңыз, қарсы алушылардың мүгедектер арбасын итеруге құқығы жоқ. Бірыңғай жазылым қызметі. АҚШ-да бірыңғай жазылым қызметіне келесілер кіреді: United Club күту залына кіру, бірінші дәрежелі тіркелу, қауіпсіздік қызметі арқылы бірінші дәрежелі кіру және екі рейске топтық отырғызу (халықаралық рейстерден басқа). Назар аударыңыз, егер қызмет 3 сағаттан астам уақытқа созылса және ілесіп жүруші қызмет көрсету уақыты ішінде бар болса, қосымша еңбек ақысы алынады. Ауысып отыру қызметтері. Егер ауысып отыру қызметі 5 сағаттан астам уақытқа созылса немесе 2 жеке әуе билетін/әуе желісін қамтыса немесе жүкті қайта тіркеу қажет болса, бұл келу және кету қызметі ретінде қарастырылады, өйткені жолаушы келген кезде барлық ресмиліктерді орындауы керек (жүкті алуды қоса), содан кейін қауіпсіздікті бақылау/паспорттық бақылаудан өтіп, ұшатын рейске тіркелуі керек. Төлем ережелері мен саясаты. Клиент әуежайларда, вокзалдарда немесе порттарда басталатын қызметтерді алу үшін қарсы алушыға немесе жүргізушіге хабарласуға міндетті. Бұл қызмет алатын жолаушылардың кездесу орнында қарсы алушымен кездесуі үшін жасалады. Егер сіз қарсы алушыны немесе жүргізушіні таба алмасаңыз, жолаушы жедел көмек алу үшін +1-866-662-4952 немесе +44-8000-124-007 телефондары арқылы тәулік бойы клиенттерді қолдау орталығына хабарласуы керек. Егер жолаушы орын алған мәселелер туралы хабарлау үшін Global Airport Concierge-ге хабарласпаса, бұл қызмет өтеуге жатпайды. Кез келген өтемақы сіздің шотыңызға он күн ішінде түседі. Веб-сайт арқылы өңделмеген брондау үшін 3,5% өңдеу ақысы алынады. Назар аударыңыз, бұл алым барлық төлемдерге қатысты және қайтарылмайды. Global Airport Concierge рейстің кешігуіне немесе ауа-райының қолайсыздығына байланысты кез келген мәселелер үшін жауап бермейді. Сондықтан, егер бұл сіздің сапарыңызға әсер етсе, Global Airport Concierge қолдау қызметіне хабарлаңыз. Барлық пікірлер [email protected] электрондық поштасына жіберілуі тиіс. Толық шарттармен танысу үшін біздің сайтқа өтініңіз. Visa шарттары мен ережелері. Көрсетілген ұсыныстың егжей-тегжейлері Серіктес берген ақпаратқа негізделген. Visa ақпараттың дұрыс екендігіне кепілдік бермейді. Ұсыныстың қолжетімділігі мен жарамдылығын растау үшін Серіктеске тікелей байланысыңыз. Серіктес осы ұсыныс бойынша барлық тауарлардың және/немесе қызметтердің жалғыз жеткізушісі болып табылады. Тиісінше, Visa картасын ұстаушы осы ұсыныс шеңберінде кез келген тауарларды және/немесе қызметтерді сатып алу тек сатушы мен оның арасындағы шарт екенін түсінеді, мойындайды және келіседі, Visa оның бөлігі болып табылмайды және болмайды. Осы ұсыныстың аясында қандай да бір тауарлар мен қызметтерді пайдалану немесе пайдалану кезінде Visa картасының ұстаушысы төмендегілерді түсінеді, мойындайды және келіседі: осы ұсыныс бойынша кез келген тауарлар және/немесе қызметтер (әрқайсысы "талап" деп аталады) Visa картасының ұстаушысымен тікелей серіктеспен реттелуі тиіс және Visa картасының ұстаушысы төмендегілерді қабылдамауы тиіс Visa ұйымына қандай да бір шағым жасау. Жоғарыда айтылғандарға және заңмен рұқсат етілген ең жоғары дәрежеде зиян келтірместен,Visa Ұсыныс шеңберінде ұсынылатын тауарларды және/немесе қызметтерді пайдалану немесе пайдалану әрекеті нәтижесінде немесе байланысты туындаған кез келген жеке зиянға, өлімге, жалған ұсынысқа, залалға немесе әрекетсіздікке қатысты кез келген шығын, залал, шығыс немесе шағым үшін (тікелей немесе жанама болсын) жауап бермейді. Close Modal Ұсыныс бойынша сұрақтарыңыз бар ма? Сізге VisaConcierge чат-ботымыз көмектеседі! VisaConcierge чат-ботына өтіп, басты мәзірде VisaConcierge түймедағын таңдаңыз да, толық ақпаратқа қол жеткізіңіз.

Контингент өзгерген жағдайда жан басына шаққандағы қаржыландыру көлемі жергілікті атқарушы органның шешімі бойынша түзетіледі. 2. ПНФ-да түзету коэффициенті көзделген, оны қолдану кезінде, егер оқушылар контингенті жобалық қуаттан асып кетсе, онда қаржыландыру көлемі азаяды, демек, қаржыландырудың көбірек көлемін алу үшін жобалық қуаттан асатын контингентті қабылдамауымыз керек пе? ҚҚ-да мектепті қаржыландыру көлемі оқушылар санына байланысты, өйткені ақша оқушыға кетеді. Бұл жағдайда көбірек қаражат алу үшін мектеп қазірдің өзінде толып жатқан сыныптарды толтыруы мүмкін, бұл білім беру сапасын табиғи түрде төмендетеді және санитарлық-гигиеналық нормаларды бұзады. Сонымен қатар, үлкен көлемде қаражат алғаннан кейін, ММ түріндегі мектеп бюджет қаражатын уақтылы игере алмайды, ол үшін ол жазаланады. Мұндай факторлардың алдын алу үшін түзету коэффициенті қарастырылған. Толып кеткен мектептерде түзету коэффициентін қолданған кезде де қаржыландыру көлемі сметалық қаржыландырумен салыстырғанда едәуір ұлғаятынын атап өту қажет, өйткені түзету коэффициенті қолданылмайтын А1 коэффициенті(жылына 6 АЕК - МТБ нығайтуға) қосылды. 3. Мектеп қаражатты жұмсау кезінде жан басына қатысты қаржыландыру әдістемесін басшылыққа алуы керек пе? Жоқ, мектептің қаражатты жұмсауы қолданыстағы заңнама шеңберінде жүзеге асырылады. Әдістеме 1 оқушыға арналған нормативті анықтауға нормативтік негіз болып табылады. 4. Мемлекеттік сатып алу бойынша қалыптасқан үнемдеуді не үшін бөлуге болады? Қаражатты үнемдеу мектеп әкімшілігінің шешіміне сәйкес қызметкерлер сыйлығына және заңнамаға сәйкес мектеп үшін қажетті сатып алуға бөлінеді. ("Азаматтық қызметшілерге, мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен ұсталатын ұйымдардың қызметкерлеріне, қазыналық кәсіпорындардың қызметкерлеріне еңбекақы төлеу жүйесі туралы"Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 31 желтоқсандағы № 1193 қаулысы) 5. Игерілмеген қаражатты жыл соңында келесі жылға ауыстыруға бола ма? "Мемлекеттік мекеме" нысанындағы мектептер игерілмеген қаражатты қазынашылыққа қайтарады, ал "шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорын" нысанындағы мектептер игерілмеген ақшаны жинауға және бұл қаражатты келесі жылға ауыстыруға құқылы. 6. "0" мектебін жан басына қаржыландыруға мектепке қатысты сыныптар мен шағын орталықтар кіре ме? Жоқ, кірмейді. Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңына сәйкес мектепалды және шағын орталықтар мектепке дейінгі білім деңгейіне жатады. Сондықтан оларды қаржыландыру қосымша жергілікті бюджеттен жүзеге асырылады. 7. Ынталандыру қоры барлық қызметкерлерге тарала ма? Жоқ, ынталандырушы компонент тек оқытушылар құрамына арналған. 8. Мектепке аурухана бекітілген, онда мұғалімдер сабақ береді. Ауруханадағы мұғалімдердің жалақысы PNF есебінен төленеді ме? ҚР Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 27 қыркүйектегі № 503 бұйрығымен бекітілген ПНФ іске асырылатын білім беру ұйымдарының типтері мен түрлерінің тізбесіне сәйкес аурухана жанындағы білім беру ұйымдары алынып тасталды және тиісінше, аурухана жанындағы мұғалімдердің еңбегіне ақы төлеу ПНФ есебінен төленбейтін болады. 9. Егер жан басына шаққандағы қаржыландыруды енгізумен МЖМБС-ға сәйкес ағымдағы шығыстарға арналған мектеп бюджеті қысқарса, білім басқармасы/бөлімі қандай шаралар қабылдауы тиіс? Жан басына шаққандағы қаржыландыру білім алушылар контингентіне қарай мектептерді қаржыландыруды білдіреді. Жан басына шаққандағы қаржыландырудың негізгі қағидаттарының бірі "сүйікті мектептер"белгілері жоқ барлық мектептерге тең көзқарас болып табылады. Тиісінше, жан басына шаққандағы қаржыландыруды енгізе отырып, ағымдағы шығыстарға арналған бюджетті қысқарту оларды негізсіз ұлғайтуды білдіреді. 10. Жан басына қаржыландыру әдістемесінде күрделі жөндеуге және негізгі құралдарды сатып алуға А1 коэффициенті (6 АЕК) көзделген, бұл қаражатты есептеу кезінде орта мектепте жылына шамамен 20-25 млн.теңгені құрайды, бұл қаражатқа мектепке толық күрделі жөндеу жүргізу мүмкін емес. Жан басына шаққандағы қаржыландыру әдістемесінде А1 коэффициенті (6 АЕК) жылына 1 білім алушыға арналған амортизациялық шығындардың нормасы ретінде айқындалған, сондықтан бұл компонент мектеп ғимаратын жақсы жағдайда ұстау үшін, яғни мектеп ғимаратын авариялық жағдайға жеткізбеу үшін жыл сайын негізгі құралдарды сатып алуды және ішінара күрделі жөндеуді орындауды көздейді. Жергілікті бюджеттен күрделі жөндеуді қаржыландыру сақталады және жан басына шаққандағы қаржыландырудан тыс мектептерге жеткізіледі.

Мешіт салатын адамдардың біразы рұқсат алмайтындықтан, заңсыз тұрғызылған мешіттердің саны артып жатыр. Қазақстанда сәуірде діни ғимараттардың құрылысын регламенттейтін жаңа нормалар қабылданды, деп хабарлады sputniknews.kz. Шымкент қаласы мен Түркістан облысында 800-ден асып кеткен ғибадатханалардың жай-күйі дін қызметкерлері, дін істері және құрылыс басқармаларының мамандары қатысқан кеңесте талқыланды. Олардың қаншасы заңды, қаншасы заңсыз салынғанын шенеуніктер әзірге анықтай алған жоқ. Облыста соңғы үш жылда сегіз мешіт салуға рұқсат берілген, қалғаны заңсыз салынған, дейді сәулет және қала құрылысы басқармасының қызметкерлері. Қазақстанда биылғы жылдың сәуірінде діни ғимараттардың құрылысын регламенттейтін жаңа нормалар қабылданды. Енді мектептен 300 метр аумақта орналасқан барлық мешіт сүріледі. "Егер адам заңсыз ғибадатхана салса, ол оны өзі сүруі тиіс. Кейін ол жерге, құрылыс салуға қажетті рұқсаттарды алып, тиісті органға хабарлауға міндетті. Содан кейін құрылысты бастауға рұқсат етіледі", — дейді Түркістан облысы сәулет және құрылыс басқармасының басшысы Бақытбай Дүйсебеков. Мешіт салу бастамасын көтеретін адамдардың біразы рұқсат алмайтындықтан, өңірде заңсыз тұрғызылған мешіттердің саны жыл санап артып жатыр. Салдарынан ауылдар мен округтердегі кейбір діни ғимараттар көбінесе бос қалады, дейді шенеуніктер. "Облыста және Шымкентте 800-ден астам мешіт бар, көбісі бос қалып жатады. Оған адам санының жетпеуі немесе құрлыс нормасының сақталмауы себеп болады. Ол мешіттерге ешкім бармағандықтан, біз оны ғибадат бөлмесіне айналдырамыз", — дейді Түркістан облысы дін істер басқармасының басшысы Самат Сапарбаев. Кездесу соңында шенеуніктер меценаттардан қандай да бір діни нысанды салар кезде заң нормаларын сақтауды өтінді.

Тегеранда таеквондодан халықаралық турнирлер сериясы өтті. Азия федерациясының президенті кубогының соңғы күнінде Қазақстан қоржынына тағы бір медаль түсті, деп хабарлайды Zakon.kz. Olimpic.kz мәліметінше, 68 келінің өкілі Ерасыл Арапбай қола жүлдеге қол жеткізді. Осылайша қазақстандықтар аталған турнирде үш медаль иеленді: Жансель Дениз – алтын, Смайыл Дүйсебай мен Ерасыл Арапбай – қола жүлдегерлер. Естеріңізге сала кетейік, қазақстандықтар Иран астанасында үш халықаралық жарысқа қатысты: клубтар арасында Азия чемпионаты, дәстүрлі «Fajr Open» турнирі және Азия федерациясы президентінің кубогы. Аламан бәйгелер қорытындысы бойынша Қазақстан ұлттық құрамасында әртүрлі дәрежедегі 15 медаль бар: екі алтын, үш күміс және 10 қола.

'''''Фаза'''''<ref>Рахимбекова З.М. Материалдар механикасы терминдерінің ағылшынша-орысша-қазақша түсіндірме сөздігі ISBN 9965-769-67-2 </ref> #::1. тербелістер мен толқындар теориясында — тербелмелі процестердің әрбір уақыт мезетіндегі күйін анықтайтын шама. Мысалы, [[гармония|гармониялық]] тербеліс жасайтын шаманың (кернеу, ток, т.б.) тепе-теңдік күйден ауытқуы (х) мына формуламен өрнектеледі: <math> x=xAsin(\omega t + \varphi _0)</math>, мұндағы х0 — тербеліс амплитудасы, , — тербеліс Фазасы, <math>\omega t</math> — бұрыштық жиілік, t — уақыт, <math> \varphi _0</math> — тербелістің бастапқы Фазасы, яғни Фазаның уақыттың бастапқы (t=0) мезетіндегі мәні. Гармониялық тербелістің Фазасы бұрыштық бірліктермен өрнектеледі, ал гармониялық емес периодты тербелістің Фазасы тербеліс периодының үлестері арқылы өрнектеледі;<br> #::2. [[термодинамика|термодинамикада]] — заттың физикалық қасиеттері бойынша басқа мүмкін болатын тепе-теңдік күйлерден өзгеше термодинамик. тепе-теңдік күйі (қ. [[Термодинамика|Термодинамикалық]] тепе-теңдік). Кейде заттың тепе-тең емес метатұрақты күйі де Фаза (метатұрақты фаза) деп аталады. Заттың бір Фазадан екінші Фазаға көшуі фазалық ауысу деп аталады. Ол зат қасиеттерінің сапалық өзгерістеріне тәуелді. Мысалы, заттың [[газ]], сұйық және кристалдық күйлері құрылымдық бөлшектердің ([[атом|атомдардың]], [[молекула|молекулалардың]]) қозғалыс сипатымен және реттелген құрылымның болуымен немесе болмауымен ерекшеленеді. Әр түрлі кристалдық Фазалар бір-бірінен кристалдық құрылым типімен, электр өткізгіштігімен, электрлік және [[магнит|магниттік]], асқын өткізгіштік қасиеттерімен, т.б. ерекшеленеді. Сұйық Фазалар бір-бірінен құраушыларының шоғырымен, асқындатқыштық қасиетінің болуы немесе болмауымен, серпімділік және электрлік қасиеттерінің [[анизотропия|анизотропиясымен]] өзгешеленеді. Қатты қорытпалардағы [[кристал|кристалдық]] құрылым Фазалары тығыздығымен, серпімділік модулімен, балқу [[температура|температурасымен]], т.б. қасиеттерімен ерекшеленуі мүмкін. Көп жағдайларда Фазалар кеңістік бойынша біртекті таралады, бірақ оған жатпайтындары да бар. Олар: екінші текті өткізгіштің аралас күйі (асқын өткізгіштік), әлсіз [[магнит]] өрісіндегі [[ферромагнетик|ферромагнетиктер]], т.б; #::3. [[электртехника|электртехникада]] — көп фазалы тізбектің құрамына енетін электр тізбектерінің бірі.<ref>[[Қазақ Энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]], 9 том</ref>

БЖЗҚ қызметтердің 90%-дан астамын онлайн-форматта көрсетіп жатыр: 24 желтоқсан 2021, 11:38 - жаңалықтар Alashainasy.kz Басты Қоғам Мәселе БЖЗҚ қызметтердің 90%-дан астамын онлайн-форматта көрсетіп жатыр 24 желтоқсан 2021, 11:38 Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры ағымдағы жылдың он бір айында (01.01.2021- 01.12.2021 аралығындағы кезеңде) салымшыларына 36,3 миллион қызмет көрсетті. Бұл өткен 2020 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 42,5% көп. БЖЗҚ қызметтерінің 90%-дан астамын пандемия кезеңінде ыңғайлы, жедел және қауіпсіз олып табылатын онлайн тәртібінде көрсетуде. Салымшылар мен алушылар үйден шықпай-ақ бірнеше минут ішінде Қордың барлық қызметтерін ала алады. Онлайн қызметтердің 26,6 миллионнан астамы немесе жалпы көлемнің 73,3% БЖЗҚ сайтында немесе мобильді қосымшасында көрсетілген. Өткен жылмен салыстырғанда көрсеткіштер бір жарым есеге жуық өсті (өткен жылдың 11 айында Қор салымшылары виртуалды кеңістікте 16,1 млн қызмет алған болатын). БЖЗҚ сайтында да, ұялы қосымшасында да бар Жеке кабинеттің көмегімен салымшылар қызметтерді қалаған уақытында, кез-келген жерде ала алатынын естеріңізге саламыз. Атап айтқанда, бұл қызметтер жеке зейнетақы шотынан үзінді көшірме алу, өз деректемелеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу, ЖЗШ-ның болуы туралы анықтама алу, мерзімсіз уақытқа 1 немесе 2 топтағы мүгедектіктің белгіленуіне байланысты зейнетақы төлемдерін тағайындау туралы өтініш беру, төлемге берілетін өтініштің мәртебесін қадағалау және тағы басқалар. Сонымен қатар, қызмет көрсетудің өтінімсіз түрі де дамыған. Оған, мысалы, міндетті зейнетақы жарналарын (МЗЖ), міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарын (МКЗЖ) және ерікті зейнетақы жарналарын (ЕЗЖ) есепке алу бойынша жеке зейнетақы шоттарын автоматты түрде ашу кіреді. Естеріңізге сала кетейік, жеке тұлғаның БЖЗҚ-да ашық ЖЗШ болмаған жағдайда, ол алғашқы жарна келіп түскен кезде БЖЗҚ ақпараттық жүйесінде автоматты түрде ашылады. Бұл ретте тұлғаның жеке басын сәйкестендіру МЗЖ, МКЗЖ немесе ЕЗЖ аудару кезінде төлем тапсырмасының электрондық форматында көрсетілген дербес деректер бойынша жүзеге асырылады. БЖЗҚ салымшысының қолданыстағы құжатының деректемелері мен тұрғылықты жері туралы барлық қажетті мәліметтер Мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйесінен алынады. Жыл басынан бері 6,2 миллион қызмет немесе жалпы көлемнің 17,1% өтінімсіз көрсетілген. Кеңсеге келіп қызмет алу түрі де танымалдығын жоғалтқан емес. Бүкіл Қазақстан бойынша БЖЗҚ-ның 183 бөлімшесінде салымшыларға 1 996 118 қызмет көрсетілді, бұл өткен жылмен салыстырғанда екі есеге артық. Естеріңізге сала кетейік, Қордың жақын жердегі бөлімшесі туралы www.enpf.kz сайтынан немесе ENPF мобильді қосымшасы арқылы тез білуге болады. «БЖЗҚ» АҚ мен «Қазпошта» АҚ-ның шалғайдағы елді мекендерде орналасқан ұлттық пошта операторының бөлімшелерінде көрсетілетін қызмет түрлері бойынша бірлескен жобасының арқасында Қор салымшыларына 2021 жылдың 1 желтоқсанындағы жағдай бойынша, пошта операторының 347 бөлімшесінде 16 736 қызмет көрсетілді. Ол өткен жылмен салыстырғанда үш есе көп. Қорда, сондай-ақ, барып қызмет көрсету бөлімдері де іске қосылған. Олар қатаң санитарлық-эпидемиологиялық шараларды сақтай отырып жұмыс істейді. Бұл ретте алдын ала кеңес беру (оның ішінде қызметтерді онлайн алу мүмкіндігін тексеру) жүзеге асырылады. 2021 жылдың 1 желтоқсанына барып қызмет көрсету барысында 16 736 операция жүзеге асырылды, бұл былтырғы дәл осы кезеңмен салыстырғанда 30%-ға асып түседі. БЖЗҚ сапалы кеңес беру қызметтерін ұсынуға және Қордың салымшылары мен алушылары үшін ақпараттық арналарды дамытуға ерекше көңіл бөледі. 2021 жылдың 1 желтоқсанына кері байланыс арналары арқылы 1,4 миллионнан аса өтініш келіп түскен. Естеріңізге сала кетейік, БЖЗҚ салымшылары мен алушылары 1418 нөмірі (Қазақстан бойынша қоңырау шалу тегін) арқылы байланыс орталығында, www.enpf.kz корпоративтік сайты, сондай-ақ +7 777 000 14 18 нөмірі бойынша WhatsАpp және Viber чат-боты және Facebook, Instagram, ВКонтакте, Twitter, Telegram, Одноклассники әлеуметтік желілеріндегі БЖЗҚ-ның ресми парақшаларында ақыл-кеңес ала алады.

Рождество - бұл тамаша уақыт кішіпейілділіктің құндылығын балаларға жеткізуге, сонымен қатар оларды жомарттыққа және / немесе ынтымақтастыққа, бала кезінен бастап үйрететін маңызды құндылықтарға тәрбиелеу. Бұл құндылықтарды көтермелеудің маңызды құралдарының бірі ата-аналардың үлгісі, өйткені біздің балаларымыз байқау арқылы үйренеді. 'Кішіпейілділік - бұл басқаларға қалай қызмет етуді білу фактісі, бірақ кішіпейілділік сонымен қатар біздің шектеулеріміз бен әлсіз жақтарымызды біледі, яғни сіз өзіңізді қаншалықты көп білсеңіз, соншалықты кішіпейіл боласыз! Бұл үшін ата-ана ретінде не істеу керек, бұл біздің балаларымыз бұл жаттығуды кейінірек орындай алатындай бір-бірімізбен танысып, өзімізді тануымыз керек », - деп түсіндіреді тәрбиеші және педагог Андрес Парис. Бұл балалар біз айтқан нәрселерден гөрі біз көргендерден көбірек біледі. Ынтымақтастыққа, жомарттыққа, ризашылыққа, кішіпейілділікке ие болайық және олар мұны істейді, олар біздің мінез-құлқымызды қайталайды. Олар қоршаған ортадағы кішкентайлардан басталады (мектеп, достар, көршілер), бірақ олар адам үшін қажет осы құндылықтарды үйренуден басталады. Білім - бұл статикалық нәрсе емес, бұл динамикалық нәрсе, болашақта оның жемісін алу үшін біз тұқымдарды ертерек бастай бастаймыз: олар бізді кішіпейіл сезінетінін, эмоцияларымызды бөлісетінімізді, жомарттығымызды көретінін ... Бұл оларға қалады. Кішіпейілділік біз Рождествода ғана емес, жыл бойына үйретуіміз керек құндылық, өйткені бұл өте маңызды құрамдас бөлікке ие, бірақ дәл қазіргі уақытта тұтынушылық құбылыс және ата-аналарға көптеген жағдайлар ұсынылады , бір жағынан, балаларымызға үлгі көрсету, ал екінші жағынан, оларға үйрету және кішіпейілдіктің не екенін және оларды әкелетіндігін көрсету. Сондай-ақ, кішіпейілділік - жомарттықпен, ешнәрсе алмастан бір нәрсе беру фактісімен, алғыс сөзін біздің сөздік қорымызға қосатын құндылық. Олардың барлығын біріктірейік және биыл балаларымызға ең жақсы сыйлық берейік: құндылықтар! Қимылдар біздің жадымызда қалады, бірақ сөздер жүрекке жетпейді. Сондықтан, бастап Guiainfantil.com Біз сізге кішіпейілділіктің ең жақсы сөз тіркестерін береміз, сонда үйдің ең кішкентайы олар туралы ойланып, оларды күнделікті қолдана алады. 1. «Өмірде керемет болу үшін жай ғана кішіпейіл болу керек.» 2. Бұл сізді биіктікке, салмаққа, бұлшық етке немесе әдемілікке итермелейді. Бұл жүрек пен кішіпейілділік ». 3. 'Кішіпейілділік кедейлікпен синоним емес. Кішіпейілдік - адамның сапасымен синонимі. ' 4. Жеңіске бір қадам көтерген сайын, кішіпейілділіктің екі сатысына көтеріліңіз. 5. «Ешқашан ешкімге көмектеспесеңіз, оны қарамаңыз. Кішіпейілділік адамды керемет етеді ”. 6. 'Ақылды адам ештеңе білмейтінін мойындайды'. 7. «Өмірде үлкен болу керек, кішкентай болуды кім біледі» 8. «Үлкен болу үшін алдымен кішкентай болуды үйрену керек» Рождестволық мезгілде біз бәрімізге сезімталбыз, сондықтан оны неге айтпасаңыз да, қолдаймыз. Сонымен қатар, балалар, ата-аналар немесе бүкіл отбасы үшін көптеген нұсқалар бар ынтымақтастық актісін орындау: азық-түлік банкіне барудан бастап, қайырымдылық рейкіне қатысудан, барлық ҮЕҰ-ға баратын ойынның куәсі болудан, сондай-ақ магидің хатында себеппен жұмыс істеуді сұрай отырып. . Бірақ сіз балаларға мұны үйретуіңіз керек сіз жылына 365 күндік ынтымақтастықта болуыңыз керек Бұл жерде қазіргі әкелер мен аналар алдында тұрған үлкен міндет тұр. «Мұнда ешқандай сиқырлы формулалар жоқ, өйткені білім беруде ешқандай қулық жоқ», - деп түсіндіреді Андрес Парис: «Әке мен ана болу балаларыңызға азық-түлік, киім немесе мектеп керек-жарақтарын қажет етпейтіндіктен жауапкершілікті талап етеді. , яғни олардың қоршаған ортаға әсер ететін факторлары қамтылған, олардың эмоционалды факторлары да болуы керек және бұл үшін біз өздеріне қарайтын айна болуымыз керек. Біз өз балаларымызға өзіміз болмайтын нәрсені жасамайық! Бұл жаттықтырушы бізге өте айқын мысал келтіреді: 'Көптеген күндері ата-аналарының қолында темекі мен сыра сұрап келгенін көремін. балаларыңызды көбірек спортпен шұғылдану үшін не істей аласыз. Мен оларға жауап беремін, олар бұл туралы ойлайтындықтары, мұны айтқандары және ескеретіндері өте жақсы деп жауап беремін, бірақ егер олар мұны істесе, тіпті жақсы болар еді, өйткені ол тек спортпен шұғылданғысы келетін баладан шығады, мен олардың үлгісіне еліктеймін! Балаларды байқау арқылы үйренетіні түсінікті, олар біздегі ең жақсы бақылаушылар. Олар бәрін жөндейді, бәрін жазып алады және барлық ақпаратты миында сақтайды. Олардың ата-аналары не көретіні - оларға тез келеді. Осыған ұқсас мақалаларды оқуға болады Рождествода балаларға кішіпейілділіктің құндылығын қалай таратуға болады, Отбасы санатында - жергілікті жоспарлар.

«Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ мен сингапурлық PSA International Pte Ltd компаниясы цифрлық көлік дәлізін құру мәселесін талқылады, деп хабарлайды Rail-news.kz. Бұл мәселе «ҚТЖ» басшылығы мен Сингапур компаниясының логистика саласындағы стратегиялық ынтымақтастық бойынша өкілдерімен кездесуінде көтерілген. Тараптар Азия-Еуропа цифрлық сауда дәлізін құру тақырыбында сөз қозғады. Бұл бастаманы іске асыру Мемлекет басшысының елдің транзиттік әлеуетін арттыру және жаһандық логистикалық экожүйедегі сенімді көлік хабы ретіндегі Қазақстанның имиджін нығайту бойынша қойған маңызды міндетін шешуге мүмкіндік береді. Кездесуде PSA International Pte Ltd – Crimson Logic еншілес компаниясы ҚТЖ мамандарымен бірлесіп әзірлеген бірыңғай цифрлық платформа таныстырылды. Жаңа жүйеде Calista-AE жеткізу тізбегін басқаруда сингапурлық онлайн-платформаның ҚТЖ ақпараттық жүйелерімен интеграциялану мүмкіндіктері пайдаланылған. Цифрлық шешімді Транскаспий халықаралық көлік бағдарында қолдану жоспарлануда. Платформа клиенттер үшін сапалы және ыңғайлы сервис жасап, халықаралық тасымалдаушылар үшін маршруттың тартымдылығын арттырады. Цифрлық формат мемлекеттік органдармен және экспедиторлармен ашық өзара іс-қимылды қамтамасыз етеді. Транзиттік жүктерді ресімдеу кезінде қағаз құжат айналымын болдырмаудан басқа, жүктерді жеткізу мерзімі қысқарады. Айта кетейік, PSA International Pte Ltd – 26 елде терминалдары бар әлемдегі ең ірі порт операторларының бірі.

Желіде Айнұр Тұрсынбаеваның қатысуымен өткен ерекше тойдың видеосы жарияланды. Ұзатылар қызбен бірге той ортасына сәнді әрі қымбат көлікпен кіріп келген ақынның әрекетін көпшілік мақтаншақтыққа балады. Бұл туралы Stan.kz хабарлады. Айнұр Тұрсынбаева соңғы жылдары әншілермен жарысып, тойға шығып жүр. Айтыскер, әсіресе, ұзату тойларына жиі қатысады. Күні кеше Тұрсынбаева талдықорғандық Әйгерім есімді аруды ұясынан шығарып салды. https://kaz.365info.kz/er-adamdardyn-khandaj-ajelge-yntykh-ekenin-bilem-ajnyr-tyrsynbaeva-ne-dejdi-249632 “Талдықорғанда осындай ерекше той басталды. Барлық қазақтың қызына осындай сән-салтанатпен ұзатылу бұйырсын… Әйгерім, бағың жансын ботам! Мені жарты жыл бұрын шақырып қойған, соның өзінде “келмей қала ма деп қатты қорықтым” дейді. Шақырған жерден қалмаймыз ғой”, – дейді Айнұр Тұрсынбаева. View this post on Instagram Талдықорғанда осындай ерекше той басталды.. Барлық қазақтың қызына осындай сән-салтанатпен ұзатылу бұйырсын… @aikowa_007 бағың жансын ботам..! Мені жарты жыл бұрын шақырып қойған, соның өзінде "келмей қала ма деп қатты қорықтым" дейді..😅 Шақырған жерден қалмаймыз ғой.. Тойларға мені шақырғыларыңыз келсе ‭8707-302-98-19‬ Айгүлге xаьарласыңыздар.. Тойда кездесейік.. A post shared by Айнур Турсынбаева (@aidyn_nury) on Sep 9, 2018 at 8:18am PDT https://kaz.365info.kz/madina-saduakhasova-khazakh-estradasynda-ozine-basekeles-anshi-zhokh-ekenin-ajtty-331092

1. Қазақстан Республикасында сот билiгi тұрақты судьялар, сондай-ақ заңда көзделген жағдайларда және тәртiппен қылмыстық сот iсiн жүргiзуге тартылған алқа заседательдерi арқылы соттарға ғана тиесiлi. Қазақстан Республикасында сот төрелiгiн тек сот қана жүзеге асырады. Соттың ерекше өкiлеттiгiн басқа органдарға берудi көздейтiн заң актiлерiн шығаруға тыйым салады. Ешқандай өзге органдар мен тұлғалардың судья өкiлеттiгiн немесе сот билiгi функцияларын иеленуге құқығы жоқ. Сот iсiн қарау тәртiбiмен қаралуға тиiс өтiнiштердi, арыздар мен шағымдарды басқа ешқандай органның, лауазымды немесе өзге де адамдардың қарауына немесе бақылауға алуына болмайды. 2. Сот билiгi Қазақстан Республикасының атынан жүзеге асырылады және азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғауға, Республика Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнiң, халықаралық шарттарының орындалуын қамтамасыз етуге қызмет етедi. Әркiмге мемлекеттiк органдардың, ұйымдардың, лауазымды және өзге де адамдардың Республиканың Конституциясында және заңдарында көзделген құқықтарға, бостандықтар мен заңды мүдделерге нұқсан келтiретiн немесе оларды шектейтiн кез келген заңсыз шешiмдерi мен iс-қимылдарынан сот арқылы қорғалуға кепiлдiк берiледi. Ешкiмдi де оның iсiн заңның барлық талаптары мен әдiлеттiлiктi сақтай отырып құзыреттi, тәуелсiз және алаламайтын соттың қарау құқығынан айыруға болмайды. Сот билiгi азаматтық, қылмыстық және заңда белгiленген өзге де сот iсiн жүргiзу нысандары арқылы жүзеге асырылады. 3. Судьялар сот төрелiгiн iске асыру кезiнде тәуелсiз және тек Конституция мен заңға ғана бағынады. Судьялардың мәртебесi мен тәуелсiздiгiне нұқсан келтiретiн заңдарды немесе өзге де нормативтiк құқықтық актiлердi қабылдауға жол берiлмейдi. Соттың сот төрелiгiн iске асыру жөнiндегi қызметiне қандай да бiр араласуға жол берiлмейдi және заң бойынша жауаптылыққа әкеп соғады. Судьялар нақты iстер бойынша есеп бермейдi. Сот iсiн жүргiзудiң белгiленген тәртiбiне қарамастан берiлген сот iстерi бойынша, сондай-ақ соттың құзыретiне кiрмейтiн мәселелер бойынша өтiнiштердi сот қараусыз қалдырады немесе тиiстi органдарға жiбередi. Сотқа немесе судьяға құрметтемеушiлiк бiлдiру заңда белгiленген жауаптылыққа әкеп соғады. Сот актiлерi мен судьялардың өз өкiлеттiктерiн жүзеге асыру кезiндегi талаптарын барлық мемлекеттiк органдар мен олардың лауазымды адамдары, жеке және заңды тұлғалар орындауға мiндеттi. Сот актiлерi мен судьяның талаптарын орындамау заңмен белгiленген жауапкершiлiкке әкеп соғады. Ескерту. 1-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен. 2-бап. Мемлекеттiк билiктiң нышандары 1. Соттар ғимараттарына және сот отырысы залдарына Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк Туы орнатылады және Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы орналастырылады. 2. Судьялар сот төрелiгiн судья мантиясын киiп жүзеге асырады, оның нысаны мен сипаттамасын Жоғарғы Соттың жалпы отырысы бекiтедi . Ескерту. 2-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңымен. 3-бап. Сот жүйесi 1. Қазақстан Республикасының сот жүйесiн Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты, Қазақстан Республикасының Конституциясына және осы Конституциялық заңға сәйкес құрылатын жергiлiктi және басқа соттар құрайды. Қандай да болмасын атаумен арнаулы және төтенше соттар құруға жол берiлмейдi. 2. Жергiлiктi соттарға мыналар жатады: 1) облыстық және оларға теңестiрiлген соттар (Республика астанасының қалалық соты, республикалық маңызы бар қалалардың қалалық соттары); 2) аудандық және оларға теңестірілген соттар (қалалық сот, ауданаралық сот). 3. Қазақстан Республикасында басқа соттар, оның ішінде мамандандырылған (әскери, қаржылық, экономикалық, әкiмшiлiк, кәмелетке толмағандардың iстерi жөнiндегi және басқа) соттар құрылуы мүмкін. 3-1. Мамандандырылған соттарды облыстық немесе аудандық сот мәртебесімен Қазақстан Республикасының Президенті құрады. 4. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотының, жергілікті және басқа соттардың Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк Елтаңбасы мен өзiнiң атауы бейнеленген мөрi болады. 5. Қазақстан Республикасының сот жүйесіне кірмейтін "Астана" халықаралық қаржы орталығы сотының ерекше мәртебесі болады. Ескерту. 3-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 4-бап. Сот жүйесiнiң бiрлiгi Қазақстан Республикасы сот жүйесiнiң бiрлiгi: 1) Конституцияда, осы Конституциялық заңда, iс жүргiзу және өзге де заңдарда белгiленген, барлық соттар мен судьялар үшiн ортақ және бiрыңғай сот төрелiгi принциптерiмен; 2) сот билiгiн барлық соттар үшiн сот iсiн жүргiзудiң заңдарда белгiленген бiрыңғай нысандары арқылы жүзеге асырумен; 3) Қазақстан Республикасының барлық соттарының қолданыстағы құқықты қолдануымен; 4) заңдарда судьялардың бiрыңғай мәртебесiн баянды етумен; 5) заңды күшiне енген сот актiлерiн Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында орындаудың мiндеттiлiгiмен; 6) барлық соттарды тек қана Республикалық бюджет есебiнен қаржыландырумен қамтамасыз етiледi. Осы бапта көзделген талаптар "Астана" халықаралық қаржы орталығының сотына қолданылмайды. Ескерту. 4-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен. 5-бап. Қазақстан Республикасындағы соттар қызметiнiң тәртiбiн және судьялардың мәртебесiн белгiлейтiн заңдар Қазақстан Республикасындағы сот құрылысы мен судьялар мәртебесi, сондай-ақ сот төрелiгiн iске асыру тәртiбi Қазақстан Республикасының Конституциясымен, осы Конституциялық заңмен және басқа да заң актiлерiмен белгiленедi. 2-бөлiм. СОТ ЖҮЙЕСI 1-тарау. АУДАНДЫҚ ЖӘНЕ ОЛАРҒА ТЕҢЕСТIРIЛГЕН СОТТАР 6-бап. Аудандық және оларға теңестiрiлген соттарды құру 1. Аудандық және оларға теңестiрiлген соттарды (бұдан әрi – аудандық соттар) Жоғарғы Сот Төрағасының Жоғары Сот Кеңесімен келісілген ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Президентi құрады, қайта ұйымдастырады, қайта атайды және таратады. Қазақстан Республикасының Президенті бірнеше әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiкте бiр аудандық сот немесе бiр әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiкте бiрнеше аудандық сот құруы мүмкін. 2. Аудандық соттар үшiн судьялардың жалпы санын Жоғарғы Сот Төрағасының Жоғары Сот Кеңесімен келісілген ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Президентi бекiтедi. 3. Әрбiр аудандық сот үшiн судьялардың санын Жоғарғы Соттың, жергілікті және басқа да соттардың қызметін ұйымдастырушылық және материалдық-техникалық қамтамасыз ету жөніндегі уәкілетті органның (бұдан әрі – уәкілетті орган) ұсынуы негiзiнде Жоғары Сот Кеңесімен келісім бойынша Жоғарғы Сот Төрағасы белгiлейдi. Ескерту. 6-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен. 7-бап. Аудандық соттың құрамы 1. Аудандық сот Конституцияда және осы Конституциялық заңда белгiленген тәртiппен тағайындалатын төрағадан және судьялардан тұрады. Егер аудандық сотта штат бойынша бiр судья (бiрқұрамды сот) көзделсе, ол осы соттың төрағасы өкiлеттiгiн атқарады. 2. Алып тасталды - ҚР 2006.12.11 № 199 Конституциялық заңымен. Ескерту. 7-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен. 8-бап. Аудандық соттың өкiлеттiгi 1. Аудандық сот бiрiншi инстанциядағы сот болып табылады. 2. Аудандық сот: 1) өзiнiң қарауына жатқызылған сот iстерiн және материалдарын қарайды; 2) сот статистикасын жүргiзедi; 3) заңда көзделген басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асырады. Ескерту. 8-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен. 9-бап. Аудандық соттың төрағасы 1. Аудандық соттың төрағасы судья болып табылады және судья мiндеттерiн атқарумен қатар: 1) сотта сот ісін жүргізуді ұйымдастыру мәселелерін шешеді; 2) аудандық соттың кеңсесiне жалпы басшылықты жүзеге асырады; 3) азаматтарды қабылдауды жүргiзедi; 3-1) аудандық соттың жұмыс жоспарын бекітеді; 4) судья лауазымына кандидаттардың тағылымдамадан өтуiн ұйымдастырады; 5) сыбайлас жемқорлыққа қарсы iс-қимыл жасау және судья әдебi нормаларын сақтау жөнiндегi жұмысты қамтамасыз етедi; 6) өкiмдер шығарады; 7) заңда көзделген басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асырады. 2. Аудандық соттың төрағасы уақытша орнында болмаған жағдайда осы сот төрағасының өкiмi бойынша төраға мiндеттерiн атқару осы сот судьяларының бiрiне жүктеледi. Аудандық сотта төраға, судьялар болмаған жағдайда, олардың міндеттерін атқару Жоғарғы Соттың Төрағасымен келісу бойынша облыстық сот төрағасының өкімімен басқа соттың судьяларына жүктеледі. Аудандық сот төрағасының өкілеттігі мерзімінен бұрын тоқтатылған немесе өкілеттік мерзімі аяқталған жағдайда төрағаның міндетін уақытша атқару облыстық сот төрағасының өкімімен осы сот судьяларының біріне жүктеледі. Ескерту. 9-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2010.12.29 № 370-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен. 2-тарау. ОБЛЫСТЫҚ ЖӘНЕ ОЛАРҒА ТЕҢЕСТIРIЛГЕН СОТТАР 10-бап. Облыстық және оларға теңестiрiлген соттарды құру 1. Облыстық және оларға теңестiрiлген соттарды (бұдан әрi – облыстық соттар) Жоғарғы Сот Төрағасының Жоғары Сот Кеңесімен келісілген ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Президентi құрады, қайта ұйымдастырады, қайта атайды және таратады. 2. Облыстық соттар судьяларының жалпы санын Жоғарғы Сот Төрағасының Жоғары Сот Кеңесімен келісілген ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Президентi бекiтедi. Әрбір облыстық сот үшiн судьялардың санын уәкiлеттi органның ұсынуы негізінде Жоғары Сот Кеңесімен келісім бойынша Жоғарғы Соттың Төрағасы белгiлейдi. Ескерту. 10-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен. 11-бап. Облыстық соттың құрылымы мен құрамы 1. Облыстық сот төрағадан және судьялардан тұрады. 2. Облыстық сотта сот алқалары құрылады және мамандандырылған құрамдар құрылуы мүмкін. 3. Мыналар: 1) жалпы және кеңейтілген жалпы отырыстар; 2) алып тасталды - ҚР 21.02.2019 № 226-VI Конституциялық заңымен (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 3) азаматтық істер жөніндегі сот алқасы; 4) қылмыстық істер жөніндегі сот алқасы; 5) әкімшілік істер жөніндегі сот алқасы (Қазақстан Республикасының Әскери сотын қоспағанда) облыстық соттың органдары болып табылады. Сот алқасын осы Конституциялық заңда белгіленген тәртіппен лауазымға тағайындалатын төраға басқарады. 4. Сот алқасының сандық және дербес құрамын облыстық сот төрағасының ұсынуы бойынша облыстық соттың жалпы отырысы белгілейді. 5. Мамандандырылған құрамдарды облыстық соттың төрағасы жасақтайды. 6. Судья лауазымына кандидаттардың моральдық-адамгершілік қасиеттерін бағалау үшін облыстық сот жанынан консультативтік-кеңесші орган – Соттармен өзара іс-қимыл жөніндегі кеңес құрылады. Судья лауазымдарына кандидаттар бойынша қорытындыларды Соттармен өзара іс-қимыл жөніндегі кеңес Жоғары Сот Кеңесіне құжаттарды тапсыру мерзімі аяқталғанға дейін беруге тиіс. Соттармен өзара іс-қимыл жөніндегі кеңестің қорытындысы ұсынымдық сипатта болады. Ескерту. 11-бап жаңа редакцияда - ҚР 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), өзгерістер енгізілді - ҚР 2012.02.16 № 559-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 07.11.2014 № 245-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 31.07.2015 № 340-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 20.03.2021 № 19-VII (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 12-бап. Облыстық соттың өкiлеттiгi Облыстық сот: 1) өзiнiң қарауына жатқызылған сот iстерiн және материалдарын қарайды; 2) Алып тасталды - ҚР 2006.12.11 № 199 Конституциялық заңымен. 3) сот тәжiрибесiн зерделейдi және оны жинақтаудың қорытындылары бойынша облыс соттарының сот төрелiгiн iске асыруы кезiндегi заңдылықтың сақталу мәселелерiн қарайды; 4) уәкілетті органның облыстардағы, республикалық маңызы бар қалалардағы және астанадағы аумақтық бөлімшелерінің қызметін бақылауды жүзеге асырады; 5) заңда көзделген басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асырады. Ескерту. 12-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2006.12.11. № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2010.12.29 № 370-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 28.12.2018 № 209-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 13-бап. Облыстық сот алқалары Ескерту. 13-бап алынып тасталды - ҚР 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңымен. 14-бап. Облыстық соттың төрағасы 1. Облыстық соттың төрағасы судья болып табылады және судья міндеттерін атқарумен қатар: 1) сотта сот ісін жүргізуді ұйымдастыру мәселелерін шешеді; 2) сот алқаларының отырыстарында төрағалық етуге құқылы; 3) облыстық соттың жалпы отырыстарын, кеңейтілген жалпы отырыстарын шақырады және оларға төрағалық етеді; 3-1) тәртіптік іс жүргізу шеңберінде судьяның әрекеттерін тексеру үшін оған қатысты материалдарды Сот жюриіне беру туралы мәселені Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген мерзімдерде облыстық соттың жалпы отырысының талқылауына шығаруды қамтамасыз етеді; 4) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жасау және судья әдебі нормаларын сақтау жөніндегі жұмысты қамтамасыз етеді; 5) алып тасталды - ҚР 21.02.2019 № 226-VI Конституциялық заңымен (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 6) облыстық соттың жұмыс жоспарын бекітеді; 7) сот практикасын зерделеуді ұйымдастырады; 8) өкімдер шығарады; 9) облыстық соттың, республикалық маңызы бар қала және астана соттарының кеңсесіне жалпы басшылықты жүзеге асырады; 10) азаматтарды жеке қабылдауды жүргізеді; 11) заңда көзделген басқа да өкілеттіктерді жүзеге асырады. 2. Облыстық сот төрағасының өкілеттіктері мерзімінен бұрын тоқтатылған немесе өкілеттік мерзімі аяқталған жағдайда төрағаның міндеттерін уақытша атқаруды Жоғарғы Сот Төрағасы облыстық соттың сот алқалары төрағаларының біріне жүктейді, ал сот алқаларының төрағалары болмаған жағдайда облыстық сот төрағасының міндеттерін уақытша атқару облыстық соттың судьясына жүктеледі. 3. Облыстық соттың төрағасы уақытша болмаған жағдайда мiндеттердiң атқарылуын облыстық соттың төрағасы облыстық соттың сот алқалары төрағаларының бiрiне жүктеудi жүзеге асырады, ал сот алқаларының төрағалары болмаған жағдайда облыстық сот төрағасының мiндеттерiн уақытша атқару облыстық соттың судьясына жүктеледі. 4. Жоғарғы Соттың Төрағасы осы баптың 2 және 3-тармақтарында көзделген міндеттер атқаруды жүктеудің күшін жоюға және облыстық сот төрағасының міндеттерін атқаруды осы облыстық соттың сот алқасының басқа төрағасына немесе судьясына жүктеуге құқылы. Ескерту. 14-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен; өзгерістер енгізілді - ҚР 07.11.2014 № 245-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 31.07.2015 № 340-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 28.12.2018 № 209-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 20.12.2021 № 82-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 15-бап. Облыстық соттың сот алқасының төрағасы 1. Облыстық соттың сот алқасының төрағасы судья болып табылады және судья мiндеттерiн атқарумен қатар: 1) сот алқасында сот ісін жүргізуді ұйымдастыру мәселелерін шешеді; 2) сот алқасының отырыстарында төрағалық етедi; 3) сот практикасын зерделеу және жинақтау жөнiндегi жұмысты ұйымдастырады; 4) соттың жалпы отырысына сот алқасының қызметi туралы ақпаратты ұсынады; 5) заңда көзделген басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асырады. 2. Сот алқасының төрағасы облыстық сот төрағасына сот алқасында мамандандырылған құрамдар қалыптастыру жөнінде ұсыныстар енгізеді. 3. Сот алқасының төрағасы уақытша болмаған жағдайда сот төрағасы оның мiндетiн атқаруды алқа судьяларының бiрiне жүктейдi. Облыстық соттың сот алқасы төрағасының өкілеттіктері мерзімінен бұрын тоқтатылған немесе өкілеттік мерзімі аяқталған жағдайда облыстық соттың төрағасы оның міндеттерін уақытша атқаруды облыстық соттың тиісті сот алқасының судьясына жүктейді. Ескерту. 15-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 31.07.2015 № 340-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 16-бап. Облыстық соттың жалпы және кеңейтілген жалпы отырыстары Ескерту. 16-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 21.02.2019 № 226-VI Конституциялық заңымен (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз). 1. Облыстық сот қажетiне қарай, бiрақ жылына кемiнде екi рет жалпы отырыстар өткiзедi, оларда: 1) тиісті сот алқасының сандық және дербес құрамын белгілейді; 2) алынып тасталды - ҚР 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңымен); 3) облыстық сот төрағасы мен сот алқалары төрағаларының ақпаратын тыңдайды; 4) сот практикасын талқылайды және оны жинақтаудың қорытындылары бойынша облыс соттарының сот төрелiгiн iске асыруы кезiндегi заңдылықтың сақталу мәселелерiн қарайды; 5) уәкілетті органның облыстағы, республикалық маңызы бар қаладағы және астанадағы аумақтық бөлімшесінің басшысы лауазымына адамды тағайындауға уәкiлеттi органға келiсiм бередi; 6) уәкілетті органның облыстағы, республикалық маңызы бар қаладағы және астанадағы аумақтық бөлімшесі басшысының қызметі туралы есепті тыңдайды; 7) аудандық және облыстық соттар судьяларының, аудандық сот төрағасының бос лауазымдарына кандидатураларды қарайды және Жоғары Сот Кеңесіне құжаттарды тапсыру мерзімі аяқталғанға дейін тиісті қорытындылар шығарады; 8) уәкілетті органның облыстағы, республикалық маңызы бар қаладағы және астанадағы аумақтық бөлімшесінің басшысын қызметтен босату туралы уәкiлеттi органға ұсыну енгiзедi; 9) судья қызметiне кандидаттардың тағылымдамадан өту қорытындыларын қарайды және тиiстi қорытынды бередi; 9-1) алынып тасталды - ҚР 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен; 9-2) алып тасталды - ҚР 21.02.2019 № 226-VI Конституциялық заңымен (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 9-3) тәртіптік іс жүргізу шеңберінде судьяның әрекеттерін тексеру үшін оған қатысты материалдарды Сот жюриіне беру туралы мәселені талқылайды және талқылау қорытындысы бойынша тиісті шешім шығарады; 10) заңда көзделген басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асырады; 2. Жалпы және кеңейтілген жалпы отырыстар облыстық сот судьялары жалпы санының кем дегенде үштен екiсi қатысқан жағдайда заңды болады. 2-1. Облыстық сот кеңейтілген жалпы отырыстар өткiзедi, оларда: 1) жергілікті соттың екі судьясын Жоғарғы Соттың кеңейтілген жалпы отырысына жібереді; 2) Жоғары Сот Кеңесінің, Жоғары Сот Кеңесі жанындағы Сот жюриінің және Кадр резерві жөніндегі комиссияның, Жоғарғы Сот жанындағы Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссияның құрамдарына судьялардың кандидатураларын қарайды және Жоғарғы Соттың кеңейтілген жалпы отырысына тиісті ұсынымдарды шығарады. Облыстық соттың кеңейтілген жалпы отырыстарына облыстық соттың судьялары және тиісті облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың аудандық соттарының судьялары қатысады. 3. Облыстық соттың жалпы және кеңейтілген жалпы отырыстарының жұмыс тәртiбi ол бекiткен регламентпен айқындалады. 4. Жалпы отырыстың кадр мәселелеріне және судьялардың тәртіптік жауапкершілігі мәселелеріне қатысты шешімдері жасырын дауыс беру арқылы қабылданады. Ескерту. 16-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2006.12.11. № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2010.12.29 № 370-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.11.2014 № 245-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 28.12.2018 № 209-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен. 16-1-бап. Облыстық соттың жалпы отырысының төралқасы Ескерту. 2-тарау 16-1-баппен толықтырылды - ҚР 07.11.2014 № 245-V Конституциялық заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); алып тасталды - ҚР 21.02.2019 № 226-VI Конституциялық заңымен (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз). 3-тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖОҒАРҒЫ СОТЫ 17-бап. Жоғарғы Соттың өкiлеттiгi 1. Жоғарғы Сот жергілікті және басқа да соттардың қарауына жатқызылған азаматтық, қылмыстық және өзге де істер бойынша жоғары сот органы болып табылады, оларға қатысты кассациялық саты функцияларын жүзеге асырады және нормативтік қаулылар қабылдау арқылы сот практикасы мәселелерi бойынша түсiндірулер беріп отырады. 2. Жоғарғы Сот: 1) өзiнiң қарауына жатқызылған сот iстерi мен материалдарын қарайды; 2) сот практикасын зерделейдi және оны жинақтаудың қорытындылары бойынша Республика соттарының сот төрелiгiн iске асыруы кезiндегi заңдылықтың сақталу мәселелерiн қарайды; 3) нормативтік қаулылар, қаулылар қабылдайды; 3-1) алып тасталды - ҚР 21.02.2019 № 226-VI Конституциялық заңымен (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 3-2) алынып тасталды - ҚР 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен; 4) заңда көзделген басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асырады. 3. Алып тасталды - ҚР 21.02.2019 № 226-VI Конституциялық заңымен (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз). Ескерту. 17-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.11.2014 № 245-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен. 18-бап. Жоғарғы Соттың құрылымы мен құрамы 1. Жоғарғы Сот Төрағадан және судьялардан тұрады. Жоғарғы Сот судьяларының жалпы санын Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Президентi белгiлейдi. 2. Жоғарғы Сотта сот алқалары құрылады және мамандандырылған құрамдар құрылуы мүмкін. 3. Мыналар: 1) жалпы және кеңейтілген жалпы отырыстар; 2) алып тасталды - ҚР 21.02.2019 № 226-VI Конституциялық заңымен (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 3) азаматтық істер жөніндегі сот алқасы; 4) қылмыстық істер жөніндегі сот алқасы; 5) әкімшілік істер жөніндегі сот алқасы Жоғарғы Соттың органдары болып табылады. Сот алқасын осы Конституциялық заңда белгіленген тәртіппен лауазымға тағайындалатын төраға басқарады. 4. Сот алқасының сандық және дербес құрамын Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынуы бойынша Жоғарғы Соттың жалпы отырысы белгілейді. 5. Мамандандырылған құрамдарды Жоғарғы Соттың Төрағасы жасақтайды. 6. Жоғарғы Соттың жанынан ғылыми-консультативтік кеңес, халықаралық кеңес және баспасөз органы құрылады. 7. Жоғарғы Соттың жанында Сот төрелігі академиясы жұмыс істейді. Ескерту. 18-бап жаңа редакцияда - ҚР 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңымен; өзгерістер енгізілді - ҚР 07.11.2014 № 245-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 31.07.2015 № 340-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 20.03.2021 № 19-VII (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 19-бап. Жоғарғы Сот алқалары Ескерту. 19-бап алынып тасталды - ҚР 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңымен. 20-бап. Жоғарғы Сот Төрағасы 1. Жоғарғы Соттың Төрағасы судья болып табылады және судья мiндетiн атқарумен қатар: 1) жоғары сот органы ретінде Жоғарғы Сотты басқарады; 2) сот алқаларының отырыстарында төрағалық етуге құқылы; 3) Жоғарғы Соттың жалпы және кеңейтілген жалпы отырыстарын шақырады және оларда төрағалық етедi; 4) Жоғарғы Соттың жалпы отырысының қарауына сот практикасы мәселелерi бойынша Жоғарғы Соттың нормативтiк қаулыларын қабылдау үшiн материалдар енгiзедi; 4-1) сот актілерін заңда көзделген негіздер бойынша қайта қарау туралы ұсынулар енгізеді; 5) Жоғарғы Соттың жалпы отырысының бекiтуiне Жоғарғы Соттың жалпы отырысы Хатшысының, ғылыми-консультативтік және халықаралық кеңестер мүшелерiнiң кандидатураларын енгiзедi. 6) қажет болған жағдайларда бір сот алқасының судьяларын басқа сот алқасының құрамында iс қарау үшiн тартады; 6-1) сыбайлас жемқорлыққа қарсы iс-қимыл жасау және судья әдебi нормаларын сақтау жөнiндегi жұмысты ұйымдастырады; 7) Жоғарғы Соттың жұмыс жоспарын бекiтедi; 8) алқалардың жұмысын үйлестiредi; 8-1) Жоғары Сот Кеңесімен келісім бойынша әрбір жергілікті және басқа да сот судьяларының санын бекітеді; 9) Уәкілетті орган туралы ережені Қазақстан Республикасы Президентінің бекітуіне енгізеді; 9-1) Қазақстан Республикасының Президенті бекіткен штат саны лимитінің шегінде заңнамада белгіленген тәртіппен уәкілетті органның құрылымын және штат кестесін бекітеді; 9-2) заңнамада белгіленген тәртіппен уәкілетті органның басшысын және оның орынбасарларын қызметке тағайындайды және қызметтен босатады; 9-3) алынып тасталды - ҚР 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен; 9-4) алып тасталды - ҚР 21.02.2019 № 226-VI Конституциялық заңымен (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 10) азаматтарды жеке қабылдауды жүргiзедi; 11) өкiмдер мен бұйрықтар шығарады. 2. Жоғарғы Соттың Төрағасы Республиканың өзге де мемлекеттiк билiк тармақтары органдарымен және халықаралық ұйымдармен өзара қарым-қатынасы кезiнде Республика сот жүйесiнiң мүддесiн бiлдiредi, сондай-ақ: 1) алып тасталды - ҚР 2010.12.29 № 370-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен; 2) облыстық соттар төрағаларының, Жоғарғы Соттың сот алқалары төрағаларының бос лауазымдарына кандидатураларды баламалы негізде Жоғарғы Соттың жалпы отырысының қарауына енгізеді; 3) алынып тасталды - ҚР 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен; 3-1) Жоғары Сот Кеңесіне облыстық соттардың төрағалары, Жоғарғы Соттың сот алқаларының төрағалары лауазымдарына кандидатураларды Жоғарғы Соттың жалпы отырысында оларды талқылау нәтижелерімен бірге баламалы негізде ұсынады; 4) Қазақстан Республикасының Президентiне заңдарды жетiлдiру жөнiнде ұсыныс енгiзедi; 5) осы Конституциялық заңмен көзделген негiздер туындаған жағдайда, Жоғары Сот Кеңесiне Республика соттары төрағаларының, сот алқалары төрағалары мен судьяларының өкiлеттiгiн тоқтату мәселесi бойынша ұсыныс пен материалдар енгiзедi; 6) Қазақстан Республикасының Президентiне судьяларды және уәкілетті органның қызметкерлерін мемлекеттiк наградалармен марапаттау және оларға құрметтi атақтар беру туралы ұсыныс енгiзедi; 7) республика судьяларын ведомстволық наградалармен наградтайды, "Құрметті судья" атағын береді және осы Атақты беру тәртібі туралы ережені бекітеді; 8) алып тасталды - ҚР 2006.12.11 № 199 Конституциялық заңымен; 8-1) қажет болған кезде сот төрелігін іске асыру үшін судья лауазымында болудың шекті жасына толмаған отставкадағы судьяларды тартады; 9) заңмен және өзге де нормативтiк құқықтық актiлермен көзделген басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асырады. 3. Жоғарғы Соттың Төрағасы уақытша болмаған кезде оның мiндеттерi Жоғарғы Сот Төрағасының өкімімен сот алқалары төрағаларының біріне жүктеледi. Сот алқаларының төрағалары болмаған жағдайда Төрағаның міндеттерін уақытша атқару Жоғарғы Сот Төрағасының өкімімен Жоғарғы Сот судьяларының біріне жүктеледі. 4. Жоғарғы Сот Төрағасы орнынан түскен жағдайда не өкiлеттiгi мерзiмiнен бұрын тоқтатылған өзге де жағдайда Төрағаның мiндетiн уақытша атқаруды Қазақстан Республикасының Президентi Жоғарғы Соттың сот алқалары төрағаларының (судьясының) бiрiне жүктейдi. Ескерту. 20-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2010.12.29 № 370-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.11.2014 № 245-V (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 31.07.2015 № 340-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен. 21-бап. Жоғарғы Соттың сот алқасының төрағасы 1. Жоғарғы Соттың сот алқасының төрағасы судья болып табылады және судья мiндеттерiн атқарумен қатар: 1) сот алқасының отырыстарында төрағалық етеді; 1-1) сот алқасында сот ісін жүргізуді ұйымдастыру мәселелерін шешеді; 2) сот практикасын зерделеу және жинақтау жөнiндегi жұмысты ұйымдастырады; 3) Жоғарғы Соттың жалпы отырысында қарау үшiн судьялардың тиiстi құжаттарды дайындауын қамтамасыз етедi; 4) Жоғарғы Соттың жалпы отырысына сот алқасының қызметi туралы ақпарат бередi; 4-1) азаматтарды жеке қабылдауды жүргізеді; 5) заңда көзделген басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асырады. 2. Сот алқасының төрағасы уақытша болмаған жағдайда оның мiндеттерiн атқару Жоғарғы Сот Төрағасының өкiмi бойынша алқа судьяларының бiрiне жүктеледi. Жоғарғы Соттың сот алқасы төрағасының өкілеттіктері мерзімінен бұрын тоқтатылған немесе өкілеттік мерзімі аяқталған жағдайда оның міндеттерін уақытша атқару Жоғарғы Сот Төрағасының өкімі бойынша Жоғарғы Соттың тиісті сот алқасының судьясына жүктеледі. Ескерту. 21-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 22-бап. Жоғарғы Соттың жалпы және кеңейтілген жалпы отырыстары Ескерту. 22-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 21.02.2019 № 226-VI Конституциялық заңымен (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз). 1. Жоғарғы Соттың жалпы отырысы: 1) Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынуы бойынша тиісті сот алқасының сандық және дербес құрамын белгілейді; 2) сот практикасын зерделеу мен жинақтаудың қорытындылары бойынша республика соттарының сот төрелiгiн iске асыруы кезiнде заңдылықты сақтау мәселелерiн қарайды; 3) нормативтiк қаулылар, қаулылар қабылдайды, сот практикасы мәселелерi бойынша түсiндiрулер береді және заңнаманы жетiлдiру жөнiнде ұсыныстар енгiзедi. Нормативтік қаулылар Жоғарғы Соттың жалпы отырысында Жоғарғы Соттың қатысып отырған судьялары санының кемінде үштен екі даусымен және Жоғарғы Сот судьялары жалпы санының кемінде төрттен үш кворумы болған кезде қабылданады; 3-1) алып тасталды - ҚР 07.11.2014 № 245-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 4) Жоғарғы Соттың сот алқалары төрағаларының және уәкiлеттi орган басшысының ақпаратын тыңдайды; 5) Қазақстан Республикасы Конституциясының 47-бабының 2-тармағында көзделген жағдайда қорытынды бередi; 6) облыстық соттар төрағаларының, сот алқалары төрағаларының, Жоғарғы Соттың сот алқалары төрағалары мен судьяларының бос лауазымдарына кандидатураларды қарайды және тиісті қорытындылар шығарады; 6-1) алып тасталды - ҚР 21.02.2019 № 226-VI Конституциялық заңымен (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 6-2) алып тасталды - ҚР 21.02.2019 № 226-VI Конституциялық заңымен (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 7) Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынуы бойынша жалпы отырыстың хатшысын, ғылыми-консультативтік және халықаралық кеңестердiң құрамдарын бекiтедi; 7-1) алынып тасталды - ҚР 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен; 7-2) судья мантиясының нысаны мен сипатын бекітеді; 7-3) алып тасталды - ҚР 21.02.2019 № 226-VI Конституциялық заңымен (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 7-4) Жоғарғы Сот жанындағы ғылыми-консультативтік және халықаралық кеңестер туралы ережелерді бекітеді; 7-5) тәртіптік іс жүргізу шеңберінде судьяның әрекеттерін тексеру үшін оған қатысты материалдарды Сот жюриіне беру туралы мәселені талқылайды және талқылау қорытындысы бойынша тиісті шешім шығарады; 7-6) соттардағы істерді автоматтандырылған бөлу қағидаларын бекітеді; 7-7) облыстық соттың жалпы және кеңейтілген жалпы отырыстарының үлгілік регламентін бекітеді; 8) заңда көзделген басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асырады. 2. Жалпы отырыс оған Жоғарғы Сот судьялары жалпы санының кем дегенде үштен екiсi қатысқан жағдайда заңды болып табылады. 2-1. Жоғарғы Соттың судьялары, сондай-ақ облыстық соттардың кеңейтілген жалпы отырыстары жіберетін жергілікті соттардың судьялары қатысатын Жоғарғы Соттың кеңейтілген жалпы отырысы: 1) сот жүйесінің бюджетін шығыстардың деңгейлері мен бағыттары бойынша бөлуді бекітеді; 2) Жоғары Сот Кеңесінің, Жоғары Сот Кеңесі жанындағы Сот жюриінің және Кадр резерві жөніндегі комиссияның құрамдарына, сондай-ақ Жоғарғы Сот жанындағы Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссияның құрамына кандидаттарды ұсынады. Жоғарғы Соттың кеңейтілген жалпы отырысының құрамына жіберілетін судьялар алқалардың төрағалары, соттардың төрағалары болмауға тиіс. 3. Жоғарғы Соттың жалпы және кеңейтілген жалпы отырыстарының жұмыс тәртiбi өзi бекiтетiн регламентпен айқындалады. Ескерту. 22-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2010.12.29 № 370-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.11.2014 № 245-V (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 31.07.2015 № 340-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 20.12.2021 № 82-VII (01.01.2022 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 22-1-бап. Жоғарғы Соттың жалпы отырысының төралқасы Ескерту. 3-тарау 22-1-баппен толықтырылды - ҚР 07.11.2014 № 245-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); алып тасталды - ҚР 21.02.2019 № 226-VI Конституциялық заңымен (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз). 3-бөлiм. СУДЬЯЛАР МӘРТЕБЕСI 1-тарау. СУДЬЯЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫ 23-бап. Судья мәртебесi 1. Қазақстан Республикасының барлық соттары судьяларының мәртебесi бiрдей болады және бiр-бiрiнен тек өкiлеттiктерiмен ерекшеленедi. Судья Қазақстан Республикасының Конституциясында және осы Конституциялық заңда белгiленген тәртiппен сот төрелiгiн іске асыру жөнiндегi өкiлеттiктер берiлген, өз мiндеттерiн тұрақты негiзде орындайтын және сот билiгiн жүргiзушi болатын мемлекеттің лауазымды адамы болып табылады. Судьялардың құқықтық жағдайы Қазақстан Республикасының Конституциясымен, осы Конституциялық заңмен және өзге де заңдармен белгiленедi. 2. Судьяға заңда көзделмеген соттан тыс функциялар мен мiндеттердi жүктеуге болмайды. Судьяны қылмысқа қарсы күрес, заңдылық пен құқық тәртiбiн сақтау мәселелерi жөнiндегi мемлекеттiк және қоғамдық құрылымдардың құрамына енгiзуге болмайды. Ескерту. 23-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен. 23-1-бап. Халықаралық соттардың Қазақстан Республикасынан жіберілген судьяларының мәртебесі 1. Халықаралық соттардың Қазақстан Республикасынан жіберілген судьяларына соңғы лауазымына конкурссыз орналасу құқығы беріледі, ал, халықаралық соттың судьясы болып жұмыс істеген уақыты судьялық жұмыс өтіліне қосылады және орнынан түскен кезде ескеріледі. Тиісті сотта судьялардың бос лауазымдары болмаған жағдайда осы тармақтың бірінші бөлігінде аталған адамдар олардың келісімімен тең дәрежелі немесе төмен тұрған сот судьясының бос лауазымына конкурссыз тағайындауға ұсынылады. 2. Халықаралық соттардың Қазақстан Республикасынан жіберілген судьяларына Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда реттелмеген бөлігінде осы Конституциялық заңда көзделген барлық материалдық және әлеуметтік кепілдіктер қолданылады. Ескерту. 1-тарау 23-1-баппен толықтырылды - ҚР 07.11.2014 № 245-V Конституциялық заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгеріс енгізілді - ҚР 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңымен. 24-бап. Судьялардың ауыстырылмайтындығы 1. Судьялар лауазымға Қазақстан Республикасының Конституциясына, осы Конституциялық заңға, "Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес сайланады немесе тағайындалады және оларға тұрақты негiзде өкiлеттiктер беріледі. 2. Судьялардың өкiлеттіктері тек қана осы Конституциялық заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында көзделген негіздер бойынша және тәртіппен тоқтатылуы немесе тоқтатыла тұруы мүмкін. Ескерту. 24-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 25-бап. Судьяның тәуелсiздiгi 1. Судьяның тәуелсiздiгi Конституциямен және заңмен қорғалады. Судьялар сот төрелiгiн жүзеге асыруы кезiнде тәуелсiз және Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңға ғана бағынады. 2. Ешкiмнiң сот төрелiгiн жүзеге асыру iсiне араласуға және судья мен алқа заседателiне қандай да болмасын ықпал етуге құқығы жоқ. Мұндай әрекеттер заңмен қудаланады. 3. Судья қаралған немесе қаралып жатқан сот iстерiнiң мәнi жөнiнде қандай да бiр түсiнiк беруге мiндеттi емес. Кеңесу бөлмесiнiң құпиясы барлық жағдайларда қамтамасыз етiлуге тиiс. 4. Соттарды қаржыландыру, судьяларды материалдық және әлеуметтiк қамтамасыз ету, сондай-ақ оларға тұрғын үй беру сот төрелiгiн толық әрi тәуелсiз жүзеге асыру үшiн жеткiлiктi мөлшерде республикалық бюджет қаражатының есебiнен жүргiзiледi. Ескерту. 25-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен. 26-бап. Судья тәуелсiздiгiнiң кепiлдiктерi 1. Судьяның тәуелсiздiгi: 1) сот төрелiгiн жүзеге асырудың заңда көзделген рәсiмiмен; 2) судьяның сот төрелiгiн iске асыру жөнiндегi қызметiне араласқаны үшiн, сондай-ақ сотты және судьяларды сыйламағандық үшiн заңда жауаптылық белгiлеумен; 3) судьяға ешкiмнiң тиiспеуiмен; 4) Қазақстан Республикасының Конституциясында, осы Конституциялық заңда және "Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі туралы" Қазақстан Республикасының Заңында белгiленген судьяны лауазымға сайлау, тағайындау, оның өкiлеттiктерiн тоқтату және тоқтата тұру тәртiбiмен, судьяның отставкаға құқығымен; 5) судьяларға мемлекет есебiнен олардың мәртебесiне сәйкес материалдық жағдай жасау және әлеуметтiк қамсыздандыру, сондай-ақ оны нашарлатуға тыйым салу арқылы қамтамасыз етiледi. 2. Судьялар, олардың отбасы мүшелерi мен мүлкi мемлекеттiң қорғауында болады. Егер судьядан тиiстi өтiнiш түссе, iшкi iстер органдары судья мен оның отбасы мүшелерiнiң қауiпсiздiгiн, оларға тиесiлi мүлiктiң сақталуын қамтамасыз етуге уақтылы және түпкiлiктi шаралар қабылдауға мiндеттi. Судьяға және оның мүлкiне кәсiптiк қызметiне байланысты келтiрiлген зиян республикалық бюджеттiң қаражаты есебiнен өтеледi. Ескерту. 26-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 27-бап. Судьяларға ешкiмнiң тиiспеуi 1. Қылмыс үстінде ұстап алынған не ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасаған жағдайлардан басқа кезде, судьяны Жоғары Сот Кеңесінің қорытындысына негізделген Қазақстан Республикасы Президентінің келісімінсіз, ал Конституцияның 55-бабының 3) тармақшасында көзделген жағдайда Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының келісімінсіз ұстап алуға, күзетпен ұстауға, үйқамаққа алуға, күштеп әкелуге, сот тәртібімен қолданылатын әкімшілік жазалау шараларын қолдануға, қылмыстық жауаптылыққа тартуға болмайды. 2. Сотқа дейінгі тергеп-тексерудің басталуына себеп сотқа дейінгі тергеп-тексерулердің бірыңғай тізілімінде тіркелгеннен кейін сотқа дейінгі тергеп-тексеру Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының келісімімен ғана жалғастырылуы мүмкін. Судья қылмыс үстінде ұстап алынған не ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасауға дайындалу немесе оқталу фактісі анықталған не ол ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасаған жағдайларда, оған қатысты сотқа дейінгі тергеп-тексеру Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының келісімін алғанға дейін, бірақ бір тәулік ішінде оны міндетті түрде хабардар ете отырып, жалғастырылуы мүмкін. Судьяға қатысты арнаулы жедел-іздестіру іс-шаралары мен жасырын тергеу әрекеттері Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде көзделген тәртіппен жүргізілуі мүмкін. 3. Судьяға Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі белгiлеген тәртiппен куәлiк берiледi. Ескерту. 27-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.07.2014 № 232-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 03.07.2017 № 85-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 22.12.2017 № 119-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 28-бап. Судьяға қойылатын талаптар 1. Судья: 1) Қазақстан Республикасының Конституциясын және заңдарын бұлжытпай сақтауға, судьяның антына адал болуға; 2) сот төрелiгiн iске асыру жөнiндегi өзiнiң конституциялық мiндетiн орындаған кезде, сондай-ақ қызметтен тыс қарым-қатынаста судья әдебi талаптарын сақтауға және судьяның беделi мен қадiр-қасиетiн түсiретiн немесе оның адалдығына, әдiлдiгiне, объективтiлiгi мен алаламаушылығына күмән туғызатын барлық нәрседен аулақ болуға; 3) сыбайлас жемқорлықтың кез келген көрiнiстерiне және сот төрелiгiн iске асыру жөнiндегi қызметке заңсыз араласу әрекеттерiне қарсы тұруға; 4) судьялар кеңесiнiң құпиясын сақтауға мiндеттi. 1-1. Судьялар осы Конституциялық заңда көзделген жағдайларда Жоғарғы Сот жанындағы Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссияда (бұдан әрі – Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссия) кәсіптік қызметін бағалаудан өтеді. 2. Судьяның лауазымы депутаттық мандатпен, оқытушылық, ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтердi қоспағанда, өзге де ақы төленетiн жұмысты атқарумен, кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асырумен, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесiнiң құрамына кiрумен сыйыспайды. Судьялар партияларға, кәсiптiк одақтарға кiре алмайды, қандай да бiр саяси партияны қолдап немесе оған қарсы сөз сөйлеуiне болмайды. Ескерту. 28-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен. 29-бап. Судьялыққа кандидаттарға қойылатын талаптар 1. Аудандық соттың судьясы болып: 1) отыз жасқа толған; 2) жоғары заң бiлiмi, жоғары моральдық-адамгершілік қасиеттері, мiнсiз беделі және заңгерлік кәсібі бойынша кемiнде бес жыл жұмыс өтілі бар; 3) біліктілік емтиханын тапсырған (Жоғарғы Сот жанындағы Сот төрелігі академиясында оқу бітірген және біліктілік емтиханын тапсырған адам оқуын бітірген күннен бастап төрт жыл бойы емтихан тапсырудан босатылады); 4) медициналық куәландырудан өткен және судьяның кәсіптік мiндеттерiн атқаруға кедергi келтiретiн ауруларының жоқ екендігін растаған; 5) негізгі жұмыс орнынан қол үзіп, сотта ақы төленетін тағылымдамадан ойдағыдай өткен және тағылымдама қорытындысы бойынша соттың жалпы отырысының оң қорытындысын алған (Жоғарғы Сот жанындағы Сот төрелігі академиясында оқу бiтiрген және біліктілік емтиханын тапсырған адам оқуын бітірген күннен бастап төрт жыл бойы тағылымдамадан өтуден босатылады); 6) "Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі туралы" Қазақстан Республикасының Заңында көзделген жағдайларда полиграфологиялық зерттеуден өткен Қазақстан Республикасының азаматы тағайындала алады. Осы тармақтың бірінші бөлігінің 5) және 6) тармақшаларында көзделген талаптар жұмыс істеп жүрген судьялар болып табылатын кандидаттарға қолданылмайды. 2. Мынадай: 1) сот әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп таныған; 2) судья лауазымына конкурсқа қатысар алдындағы үш жыл ішінде мемлекеттік қызметке кір келтіретін тәртіптік теріс қылығы үшін тәртіптік жауаптылыққа тартылған адам судья болмайды. Бұл ретте мемлекеттік қызметке кір келтіретін тәртіптік теріс қылығы үшін қызметтен шығарылған адам судья болып тағайындалмайды; 3) судья лауазымына конкурсқа қатысар алдындағы үш жыл iшiнде сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық жасағаны үшiн сот тәртiбiмен әкiмшiлiк жаза қолданылған; 4) судья лауазымына конкурсқа қатысар алдындағы үш жыл ішінде қылмыстық теріс қылық жасағаны үшін өзіне қатысты соттың айыптау үкімі шығарылған немесе қылмыстық теріс қылық жасағаны үшін қылмыстық жауаптылықтан Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 35-бабы бірінші бөлігі 3), 4), 9), 10) және 12) тармақтарының немесе 36-бабының негізінде босатылған; 5) бұрын сотталған; 6) қылмыс жасағаны үшін қылмыстық жауаптылықтан Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 35-бабы бірінші бөлігі 3), 4), 9), 10) және 12) тармақтарының немесе 36-бабының негізінде босатылған; 7) судья лауазымынан, құқық қорғау органдарынан, арнаулы мемлекеттік органдардан және соттардан, әскери қызметтен теріс себептер бойынша, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де жағдайларда қызметтен шығарылған адам судья бола алмайды. 3. Осы баптың 2-тармағында көрсетілген мәліметтерді ұсынбау немесе қасақана бұрмалау судья лауазымына тағайындаудан немесе судьяның бос лауазымына орналасуға арналған конкурсқа қатысудан бас тартуға негіз болып табылады. 4. Осы баптың 1-тармағының талаптарына сай келетін, заңгерлік кәсібі бойынша кемінде он бес жыл жұмыс өтілі немесе кемінде бес жыл судьялық жұмыс өтілі бар, сондай-ақ тиісті облыстық соттың жалпы отырысының қорытындысын алған азамат облыстық соттың судьясы бола алады. Жалпы отырыстың қорытындысы ұсынымдық сипатта болады. 5. Осы баптың 1-тармағының талаптарына сай келетiн, заңгерлік кәсібі бойынша кемінде жиырма жыл жұмыс өтілі бар, оның кемінде он жылы судьялық жұмыс өтілі болатын, оның ішінде бес жыл облыстық соттағы судьялық жұмыс өтілі бар, сондай-ақ Жоғарғы Соттың жалпы отырысының қорытындысын алған азамат Жоғарғы Соттың судьясы бола алады. Жалпы отырыстың қорытындысы ұсынымдық сипатта болады. Өтілдің болуы, тағылымдамадан өту, біліктілік емтиханын тапсыру, Жоғарғы Соттың жалпы отырысы қорытындысының қажеттігі туралы талаптар Жоғарғы Сот Төрағасының лауазымына кандидатқа, сондай-ақ осы Конституциялық заңның 30-бабы 4-тармағының сегізінші бөлігінде көзделген жағдайларда қолданылмайды. 6. Аудандық сот төрағасы мен судьясының лауазымына конкурсқа қатысушылар тұрғылықты жері немесе жұмыс орны бойынша Соттармен өзара іс-қимыл жөніндегі кеңестің және облыстық соттың жалпы отырысының қорытындыларын алуға тиіс. Облыстық соттың сот алқасы төрағасының және судьясының лауазымына конкурсқа қатысушылар тұрғылықты жері немесе жұмыс орны бойынша Соттармен өзара іс-қимыл жөніндегі кеңестің және тиісінше Жоғарғы Соттың немесе облыстық соттың жалпы отырысының қорытындыларын алуға тиіс. Егер облыстық сот судьясының лауазымына конкурсқа қатысушылар өздері судья лауазымына үміттеніп отырған сот орналасқан өңірде жұмыс істейтін немесе тұратын болса, облыстық соттың жалпы отырысының қорытындысын қайтадан алу талап етілмейді. Жоғарғы Сот судьясы лауазымына конкурсқа қатысушылар тұрғылықты жері немесе жұмыс орны бойынша Соттармен өзара іс-қимыл жөніндегі кеңестің де қорытындысын алуға тиіс. Соттармен өзара іс-қимыл жөніндегі кеңестің және жалпы отырыстың қорытындылары ұсынымдық сипатта болады. 7. Бос судьялық лауазымға орналасуға арналған конкурсқа: 1) егер осы Конституциялық заңның 40-бабы 1-тармағының 2) және 4) тармақшаларында көзделген тәртіптік жаза өзінен алып тасталған күннен бастап бір жылдан аз уақыт өтсе, судьяның; 1-1) егер Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссия оған қатысты басқа сотқа, басқа мамандануға ауыстыру туралы шешім шығарған күннен бастап екі жылдан аз уақыт өтсе, судьяның; 2) атқаратын тең дәрежелі лауазымда екі жылдан аз жұмыс істеген судьяның; 3) Жоғары Сот Кеңесі мүшесінің қатысуына жол берілмейді. Атқаратын тең дәрежелі лауазымда екі жылдан аз жұмыс істеген судьяның конкурсқа қатысуына жол бермеу туралы осы тармақтың талабы шалғай жерде орналасқан соттарда басқа кандидаттар болмаған кезде судья лауазымына орналасуға ниет білдірген, сондай-ақ тұрғылықты жерін ауыстыруды талап ететін ауруының бар екендігі туралы медициналық қорытындысы бар судьяларға қолданылмайды. Шалғай жерлерде орналасқан соттардың тізбесін Жоғары Сот Кеңесі айқындайды. 8. Судьялыққа кандидаттар негізгі жұмыс орнынан қол үзіп, тұрақты негізде сотта ақы төленетін тағылымдамадан өтеді. Судьялыққа кандидаттың тағылымдамадан өту шарттары мен тәртiбi Қазақстан Республикасының Президентi бекiтетiн Ережеде айқындалады. 9. Судья лауазымынан өкілді органдардағы мемлекеттік лауазымға сайланған не тағайындалған адамдарға тағылымдамадан өтпей, конкурстық негізде судьялық лауазымға орналасу құқығы беріледі. 9-1. Жоғары Сот Кеңесінің құрамына тағайындалған судьяларға Жоғары Сот Кеңесінің мүшесі болып жұмыс істеген уақыты судьялық жұмыс өтіліне қосылады және отставкаға шыққан кезде ескеріледі. 10. Судьялық жұмыс өтіліне судьяның осы Конституциялық заңның 56-бабының 6-тармағында көрсетілген лауазымдарда жұмыс істеген уақыты қосылады. Жоғары Сот Кеңесінің Төрағасы лауазымына тағайындалуына байланысты өз өкілеттігін тоқтатқан судьяға Жоғары Сот Кеңесінің Төрағасы болып жұмыс істеген уақыты судьялық жұмыс өтіліне қосылады және отставкаға шыққан кезде ескеріледі. 11. Бос судьялық лауазымдарға кандидаттарды іріктеуді Жоғары Сот Кеңесі өлшемшарттар жүйесін, оның ішінде соттағы, прокуратура органдарындағы, адвокатурадағы жұмысын ескеретін өлшемшарттарды пайдалана отырып, осы Конституциялық заңда және "Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі туралы" Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген тәртіппен жүргізеді. Ескерту. 29-бап жаңа редакцияда - ҚР 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); өзгеріс енгізілді - ҚР 20.03.2021 № 19-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.12.2021 № 82-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-б. қараңыз) Конституциялық заңдарымен. 29-1-бап. Судья лауазымына кандидатты медициналық куәландыру 1. Судья лауазымына кандидаттың судьяның кәсiби мiндеттерiн атқаруға кедергi келтiретiн ауруларының жоқтығын растау үшiн оған медициналық куәландыру жүргiзiледi. 2. Судьяның кәсiби мiндеттерiн атқаруына кедергi келтiретiн аурулардың тiзбесi Жоғарғы Соттың, жергілікті және басқа да соттардың қызметін ұйымдастырушылық және материалдық-техникалық қамтамасыз ету жөніндегі уәкілетті органның және денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi органның бiрлескен нормативтiк құқықтық актiсiмен белгiленедi. Ескерту. 29-1-баппен толықтырылды - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен, өзгеріс енгізілді - ҚР 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2010.12.29 № 370-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 30-бап. Сот судьясының, төрағасының, сот алқасы төрағасының лауазымына кандидаттарды іріктеу 1. Судья лауазымына кандидаттарға шығу тегіне, әлеуметтік және мүліктік жағдайына, қай нәсілге және ұлтқа жататынына, жынысына, саяси көзқарасына, діни нанымына және өзге де мән-жайларға қарамастан, лауазымға орналасуға тең құқық қамтамасыз етіледі. 2. Аудандық сот төрағасы мен судьясының, облыстық соттың сот алқасы төрағасының және судьясының, Жоғарғы Сот судьясының бос лауазымдарына кандидаттар іріктеуді Жоғары Сот Кеңесі бос лауазымдарға орналасуға өтініш берген және осы Конституциялық заңның 29-бабының талаптарына сай келетін адамдар арасынан конкурстық негізде жүзеге асырады. Жоғарғы Соттың ұсынысы бойынша тізбесін Жоғары Сот Кеңесі бекітетін, құқықтың жекелеген салаларында мамандар болып табылатын, облыстық сот судьясының бос лауазымына орналасуға үміткер адамдар үшін жеке конкурс өткізілуі мүмкін. Мұндай жеке конкурстық іріктеудің тәртібін Жоғары Сот Кеңесі айқындайды. 3. Облыстық соттар төрағаларының, Жоғарғы Соттың сот алқалары төрағаларының бос лауазымдарына кандидатураларды Жоғарғы Соттың жалпы отырысы оларды қарағаннан кейін Жоғарғы Сот Төрағасының енгізген ұсынуы бойынша Жоғары Сот Кеңесі баламалы негізде қарайды. 4. Аудандық сот төрағасының бос лауазымына кандидатуралар жұмыс істеп жүрген судьялар немесе судья лауазымында кемiнде бес жыл жұмыс өтілі бар адамдар арасынан ұсынылады. Шалғай жерде орналасқан соттарда немесе штат саны үш бірліктен аспайтын соттарда кемінде бес жыл жұмыс істеген судьялар аудандық соттарда тең дәрежелі лауазымдарға кандидаттарды іріктеу кезінде өзге жағдайлары тең болса, басымдыққа ие болады. Облыстық сот төрағасының және сот алқалары төрағаларының бос лауазымдарына кандидатуралар, әдетте, облыстық соттың судьялары немесе судья лауазымында кемiнде он жыл жұмыс өтілі бар адамдар арасынан ұсыным жасалады. Бұл ретте аудандық сот төрағасының, облыстық сот төрағасының, сот алқалары төрағаларының және судьяларының, Жоғарғы Сот судьясының және сот алқалары төрағаларының лауазымдарына кандидаттарды іріктеу кезінде кадр резервінде тұрған адамдарға басымдық беріледі. Аудандық сот төрағасының, облыстық сот төрағасының және сот алқалары төрағаларының, Жоғарғы Соттың сот алқалары төрағаларының лауазымдарына кандидаттарды іріктеу кезінде осы баптың 4-тармағының екінші бөлігінде көрсетілген өлшемшартқа қосымша ұйымдастырушылық қабілеттері де ескеріледі. Жоғарғы Соттың сот алқасы төрағасының лауазымына кандидат Жоғарғы Сот судьялары арасынан ұсынылады. Жоғары Сот Кеңесі жергілікті және басқа да соттар төрағаларының, сот алқалары төрағаларының, Жоғарғы Соттың сот алқалары төрағаларының бос лауазымдарына кандидаттарды лауазымдарға тағайындау үшін Қазақстан Республикасының Президентіне ұсыным жасайды. Жоғарғы Сот Төрағасының лауазымына кандидатураны Жоғары Сот Кеңесі қарайды. Қазақстан Республикасының Президенті Жоғарғы Сот судьясының лауазымына кандидатты сайлау туралы ұсынуды конкурстан тыс тәртіппен енгізуге құқылы. Жоғары Сот Кеңесі Жоғарғы Сот Төрағасының, судьясының бос лауазымдарына кандидаттарды Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенатына ұсыну үшін Қазақстан Республикасының Президентіне ұсыным жасайды. Ескерту. 30-бап жаңа редакцияда - ҚР 04.12.2015 № 437-V Конституциялық заңымен (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); өзгерістер енгізілді - ҚР 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 20.12.2021 № 82-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 30-1-бап. Судьяның кәсіби қызметін бағалау 1. Судьяның кәсіби қызметін бағалау деп оның кәсіби білімінің деңгейін және оны сот төрелігін іске асыру кезінде қолдана білуін, сот қызметінің нәтижелерін, судьяның іскерлік пен адамгершілік қасиеттерін және оның осы Конституциялық заңда және Судья әдебі кодексінде қойылатын талаптарға сай келуін бағалау танылады. Судьяның кәсіби қызметін бағалау судьялар корпусының сапалық құрамын жақсарту, кәсіби біліктілікті бағалау және оның өсуін ынталандыру, істерді қарау кезінде заңдылықты нығайтуға жауаптылықты арттыру, азаматтардың құқықтары мен қоғамның мүдделерін қорғау мақсатында жүргізіледі. Судьяның кәсіби қызметін бағалау бірінші рет судья лауазымындағы бір жылдық жұмысының нәтижелері бойынша жүргізіледі. Одан кейін судьяның кәсіби қызметін бағалау әр бес жыл сайын жүргізіледі. Жиырма және одан көп жыл судьялық өтілі бар судьялар кәсіби қызметті мерзімді бағалаудан босатылады. 2. Судья жұмысының нәтижелері бір жыл мерзім өткеннен кейін Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссияның отырысында қаралады және Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынуы бойынша Жоғары Сот Кеңесінің бекітуіне енгізіледі. Судья жұмысының нәтижелері мынадай өлшемшарттардың негізінде қаралады: 1) сот төрелігін іске асыру сапасының көрсеткіштері; 2) судья әдебінің нормалары мен еңбек тәртібін сақтау. 3. Судьяның кәсіби қызметін бағалауды Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссия жүзеге асырады. Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссия жеті мүшеден – облыстық соттардың үш судьясынан, Жоғарғы Соттың үш судьясынан және отставкадағы бір судьядан тұрады. Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссияны қалыптастыру және оның жұмысын ұйымдастыру тәртібі Қазақстан Республикасының Президенті бекітетін Ережеде айқындалады. Судьяның кәсіби қызметін бағалауды жүргізу әдістемесін Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссия әзірлейді және Жоғары Сот Кеңесімен алдын ала келісілгеннен кейін Жоғарғы Соттың жалпы отырысы бекітеді. Ескерту. 3-бөлім 30-1-баппен толықтырылды - ҚР 04.12.2015 № 437-V Конституциялық заңымен (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 20.12.2021 № 82-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 31-бап. Судьяға өкiлеттiктер беру тәртiбi 1. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьяларын Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жоғары Сот Кеңесiнiң кепiлдемесiне негiзделген ұсынуы бойынша Сенат сайлайды. 2. Жергілікті және басқа соттардың судьяларын Жоғары Сот Кеңесiнiң кепiлдемесi бойынша Қазақстан Республикасының Президентi тағайындайды. 3. Жоғарғы Соттың сот алқаларының төрағаларын Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынуы және Жоғарғы Соттың жалпы отырысының шешімі негізінде Жоғары Сот Кеңесінің ұсынымы бойынша бес жыл мерзімге Қазақстан Республикасының Президенті тағайындайды. Жалпы отырыстың қорытындылары ұсынымдық сипатта болады. 3-1. Облыстық соттардың сот алқаларының төрағаларын Жоғары Сот Кеңесінің ұсынымы бойынша бес жыл мерзімге Қазақстан Республикасының Президенті тағайындайды. 4. Жоғарғы Соттың Төрағасын Жоғары Сот Кеңесінің ұсынымына негізделген Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынуы бойынша бес жыл мерзімге Сенат сайлайды. 5. Қазақстан Республикасының Президентi жергiлiктi және басқа да соттардың төрағаларын Жоғары Сот Кеңесiнiң ұсынымы бойынша бес жыл мерзiммен лауазымға тағайындайды. Аудандық соттардың төрағалары, облыстық соттардың төрағалары және сот алқаларының төрағалары, Жоғарғы Сот алқаларының төрағалары өздері атқаратын лауазымға немесе тең дәрежелі соттардағы ұқсас лауазымға екі реттен артық тағайындала алмайды. 6. Алынып тасталды - ҚР 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңымен. 7. Жергілікті және басқа соттардың төрағалары мен сот алқаларының төрағалары, Жоғарғы Соттың Төрағасы мен сот алқаларының төрағалары өкiлеттiк мерзiмi аяқталғаннан кейiн, егер олар тиісінше басқа соттағы осындай лауазымға тағайындалмаған немесе сайланбаған болса, тиiстi соттың судьясы өкiлеттiгiн жүзеге асыруды жалғастырады. Тиiстi сотта судьялардың бос лауазымдары болмаған жағдайда басқа соттағы осындай лауазымға тағайындалмаған жергілікті және басқа соттардың төрағалары мен сот алқаларының төрағалары, олардың келiсiмiмен тең дәрежелi немесе төмен тұрған сот судьясының бос лауазымына конкурссыз тағайындауға ұсынылады. Жоғарғы Сотта судьялардың бос лауазымдары болмаған жағдайда осындай лауазымға тағайындалмаған Жоғарғы Соттың Төрағасы мен сот алқаларының төрағалары, олардың келiсiмiмен төмен тұрған сот судьясының бос лауазымына конкурссыз тағайындауға ұсынылады. 8. Сот қайта ұйымдастырылған немесе таратылған, тиісті сот судьяларының саны азайтылған кезде осы соттың судьялары, сондай-ақ осы Конституциялық заңның 44-бабы 1-тармағының 4) тармақшасында көзделген жағдайда басқа сотқа ауыстырылған кезде судья өздерінің келiсуiмен тең дәрежелi немесе төмен тұрған сот судьясының бос лауазымына конкурссыз тағайындауға ұсынылуы мүмкiн. 9. Осы Конституциялық заңның 40-бабы 1-тармағының 4) тармақшасында көрсетілген негіздер бойынша лауазымынан босатылған жергілікті және басқа да соттардың төрағалары мен сот алқаларының төрағалары, Жоғарғы Соттың Төрағасы және сот алқаларының төрағалары тиісті сот судьясының өкілеттігін жүзеге асыруды жалғастырады. Тиісті сотта судьялардың бос лауазымдары болмаған жағдайда жергілікті және басқа да соттардың төрағалары мен сот алқаларының төрағалары олардың келісуімен тең дәрежелі немесе төмен тұрған сот судьясының бос лауазымына конкурссыз тағайындауға ұсынылады. Жоғарғы Сотта судьялардың бос лауазымдары болмаған жағдайда Жоғарғы Соттың Төрағасы және сот алқаларының төрағалары олардың келісуімен төмен тұрған сот судьясының бос лауазымына конкурссыз тағайындауға ұсынылады. Ескерту. 31-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.11.2014 № 245-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 13.03.2017 № 52-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен. 32-бап. Судьяның ант беруi 1. Судья лауазымына алғаш рет сайланған немесе тағайындалған адам мынадай мазмұнда ант бередi: "Өз мiндеттерiмдi адал және абыройлы атқаруға, сот төрелiгiн Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарына ғана бағына отырып жүзеге асыруға, судья ретiндегi борышым мiндеттегендей бейтарап және әдiл болуға салтанатты түрде ант етемiн". 2. Жоғарғы Соттың Төрағасы мен судьялары Қазақстан Республикасы Парламентi Сенатының отырысында ант бередi. 3. Алынып тасталды - ҚР 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңымен. 4. Облыстық соттың төрағасы, сот алқасының төрағасы мен судьясы, аудандық соттың төрағасы мен судьясы қызметіне алғаш рет тағайындалған адамдар облыстық соттың жалпы отырысында ант береді. Судья төраға не сот алқасының төрағасы немесе басқа соттың судьясы болып тағайындалған кезде қайтадан ант бермейді. Ескерту. 32-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңымен. 33-бап. Судьяның өкiлеттiгiн тоқтата тұру 1. Судьяның өкiлеттiгi, егер: 1) судья Қазақстан Республикасының Президенттiгiне, Қазақстан Республикасы Парламентiнiң немесе мәслихатының депутаттығына кандидат болып тiркелсе; 1-1) судья Жоғары Сот Кеңесінің мүшесі болып тағайындалса; 2) судья заңды күшiне енген сот шешiмiмен хабарсыз кеткен деп танылса; 3) судьяны қылмыстық жауапқа тартуға келiсiм берiлсе; 3-1) осы Конституциялық заңның 34-бабы 1-тармағының 11) және 11-1) тармақшаларында көзделген негiздер бойынша судьяның өкiлеттiктерiн тоқтату қажеттiгi туралы Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссияның немесе Сот жюриінің шешiмi болса; 3-2) алып тасталды - ҚР 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен; 4) басқа жұмысқа ауысса; 5) судья лауазымынан өз еркі бойынша босату туралы өтініш берсе, тоқтатыла тұрады. 2. Судьяның өкiлеттiгiн тоқтата тұруды: Жоғарғы Соттың Төрағасына қатысты - Қазақстан Республикасының Президентi; Республиканың қалған барлық судьяларына қатысты - Жоғарғы Сот Төрағасы жүзеге асырады. 2-1. Судьяның өкілеттігі тоқтатыла тұрған кезде оның тиісті соттың төрағасы немесе сот алқасының төрағасы лауазымындағы өкілеттігі тоқтатыла тұрады. 2-2. Судья лауазымынан өз еркі бойынша босату туралы өтініш берген кезде оның өкілеттігі осы өтініш берілген күннен бастап бір ай өткен соң тоқтатыла тұрады. 2-3. Судья Жоғары Сот Кеңесінің мүшесі болып тағайындалған кезде оның судья атағы мен судьялар қоғамдастығына жататыны сақтала отырып, өкілеттігі тоқтатыла тұрады. 3. Егер судьяның өкiлеттiгiн тоқтата тұру туралы шешiм қабылдауға негiз болған мән-жай жойылса, судьяның өкiлеттiгi қалпына келтiрiледi. Ескерту. 33-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.11.2014 № 245-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 20.12.2021 № 82-VII (01.07.2022 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 34-бап. Соттың төрағасын, сот алқасының төрағасын және судьяны қызметінен босату және олардың өкiлеттiктерiн тоқтату Ескерту. 34-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 13.03.2017 № 52-VI Конституциялық заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі). 1. Төрағаның, сот алқасы төрағасының және судьяның өкiлеттiктерін тоқтату негiздері: 1) судьяның орнынан түсуі; 2) судьяның өз тілегі бойынша лауазымынан босауы; 3) медициналық қорытындыға сәйкес кәсiптiк мiндеттерiн одан әрi атқаруға кедергi болатын денсаулық жағдайы; 4) судьяны iс-әрекетке қабiлетсiз немесе iс-әрекетке қабiлетi шектеулi деп тану не оған медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы сот шешiмiнің заңды күшiне енуі; 5) осы судьяға қатысты айыптау үкiмiнiң заңды күшiне енуi, қылмыстық істің Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 35-бабы бірінші бөлігі 3), 4), 9), 10) және 12) тармақтарының немесе 36-бабының негізінде сотқа дейінгі сатыда тоқтатылуы; 6) Қазақстан Республикасы азаматтығының тоқтатылуы; 7) судьяның қайтыс болуы немесе соттың оны қайтыс болды деп жариялау туралы шешiмiнің заңды күшiне енуі; 8) осы Конституциялық заңның 56-бабының 6-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, судьяның басқа лауазымға тағайындалуы, сайлануы және оның басқа жұмысқа ауысуы; 9) соттың таратылуы немесе соттың қайта ұйымдастырылуы, тиісті сот судьялары санының азайтылуы, егер судья басқа соттағы судьяның бос лауазымына орналасуға келісім бермесе, сондай-ақ осы Конституциялық заңның 44-бабы 1-тармағының 4) тармақшасында көзделген жағдайда судьяның басқа сотқа, басқа мамандануға ауысудан бас тартуы; 10) соттың таратылуы немесе соттың қайта ұйымдастырылуы, тиісті сот судьялары санының азайтылуы, өкiлеттiк мерзiмiнің аяқталуы, егер соттың төрағасы, сот алқасының төрағасы басқа соттағы судьяның бос лауазымына орналасуға келiсiм бермесе, сондай-ақ осы Конституциялық заңның 44-бабы 1-тармағының 4) тармақшасында көзделген жағдайда сот төрағасының, сот алқасы төрағасының басқа сотқа, басқа мамандануға ауысудан бас тартуы; 11) кәсiби жарамсыздығына орай судьяның атқаратын лауазымына сай келмейтiнi туралы Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссияның шешiмi; 11-1) судьяның тәртіптік теріс қылық жасағаны немесе осы Конституциялық заңның 28-бабында көрсетілген талаптарды орындамағаны үшін оны лауазымынан босату қажеттігі туралы Сот жюриінің шешімі; 12) зейнеткерлік жасқа немесе судья лауазымында болудың шекті жасына толуы. 2. Сот төрағасының, сот алқасы төрағасының өкiлеттiктерi оның өз тілегі бойынша, не олар осы Конституциялық заңның 9, 14, 15, 20, 21 және 28-баптарында көрсетiлген талаптарды орындамаған кезде мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы мүмкiн. 3. Судья лауазымынан босату туралы шешiм: 1) Жоғарғы Соттың Төрағасына, судьяларына қатысты Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынуы бойынша – Қазақстан Республикасы Парламентi Сенатының қаулысымен; 2) Жоғарғы Соттың сот алқаларының төрағаларына, жергілікті және басқа соттардың төрағаларына, сот алқаларының төрағалары мен судьяларына қатысты – Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен қабылданады. 4. Судья лауазымынан босату бiр мезгiлде тиiстi соттың төрағасы немесе сот алқасының төрағасы өкiлеттiктерiнiң тоқтатылуына әкеп соғады. Осы Конституциялық заңның 31-бабының 7-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, тиiстi соттың төрағасы немесе сот алқасының төрағасы лауазымынан оның өз еркі бойынша не өкілеттік мерзiмiнiң аяқталуы бойынша босату оны осы соттың судьясы лауазымынан босатуға әкеп соқпайды. Тиісті сотта судьяның бос лауазымы болмаған жағдайда төраға немесе сот алқасының төрағасы оның келісуімен тең дәрежелі немесе төмен тұрған сот судьясының бос лауазымына конкурссыз тағайындауға ұсынылады. 5. Судьялардың өкілеттіктерін тоқтатудың осы баптың 1-тармағының 5), 11) және 11-1) тармақшаларында көзделген негіздері теріс уәждер деп танылады. Ескерту. 34-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен; өзгерістер енгізілді - ҚР 07.11.2014 № 245-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 13.03.2017 № 52-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 22.12.2017 № 119-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен. 34-1-бап. Судья лауазымында болудың шекті жасы 1. Судья Қазақстан Республикасының заңында белгіленген зейнеткерлік жасқа толған кезде оның шекті жасқа толғанға дейін судья лауазымында одан әрі болуына Жоғары Сот Кеңесінің келісімімен Жоғарғы Соттың Төрағасы рұқсат етеді. 2. Судья лауазымында болуға оның шекті жасқа – алпыс бес жасқа толуына дейін жол беріледі, бұл айрықша жағдайларда осы баптың 1-тармағында көзделген тәртіппен бес жылдан аспайтын мерзімге ұзартылуы мүмкін. Ескерту. 34-1-баппен толықтырылды - ҚР 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңымен, жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен; өзгеріс енгізілді - ҚР 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен. 35-бап. Судьяның орнынан түсуi 1. Мiнсiз беделi, кемiнде жиырма жыл судьялық жұмыс өтiлi бар судьяның судья атағын, судьялар қоғамдастығына жататынын, жеке басына тиiспеушiлiк кепiлдiгiн және осы Конституциялық заңда көзделген өзге де материалдық және әлеуметтiк кепiлдiктерiн сақтай отырып, лауазымынан құрметпен кету нысанында судья өкiлеттiктерінің тоқтатылуы отставка болып табылады. Судьяны орнынан түсу нысанында қызметтен босату судьяның орнынан түсу туралы жазбаша өтініші бойынша жүзеге асырылады. 1-1. Қазақстан Республикасының Президенті басқа лауазымдарға тағайындауға байланысты өз өкілеттігін тоқтатқан судьялардың осы бапта белгіленген талаптарға сай келген жағдайда отставкаға және осы бапта көзделген төлемдер мен кепілдіктерге құқығы бар. 2. Отставкаға шыққан кезде судьяға жиырма төрт айлық лауазымдық айлықақы мөлшерiнде бiржолғы шығу жәрдемақысы төленедi. 2-1. Отставка тоқтатыла тұрған немесе тоқтатылған жағдайлардан басқа кезде, кемінде он бес жыл судьялық жұмыс өтілі бар, "Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген зейнеткерлік жасқа толған отставкадағы, оның ішінде 2016 жылғы 1 қаңтарға дейін отставкаға шыққан судьяға судьяның соңғы атқарған лауазымы бойынша лауазымдық айлықақысының елу пайызы мөлшерінде салық салынбайтын өмір бойғы ай сайынғы қамтылым төленеді. Жиырма жылдан асатын судьялық жұмыс өтілінің әрбір жылы үшін, ал 2016 жылғы 1 қаңтарға дейін отставкаға шыққан судьяларға – он бес жылдан асатын судьялық жұмыс өтілінің әрбір жылы үшін отставкадағы судьяның өмір бойғы ай сайынғы қамтылымының мөлшері судьяның соңғы атқарған лауазымы бойынша лауазымдық айлықақысының бір пайызына ұлғайтылады. Отставкадағы судьяның өмір бойғы ай сайынғы қамтылымының ең жоғары мөлшері судьяның соңғы атқарған лауазымы бойынша лауазымдық айлықақысының алпыс бес пайызынан және тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген айлық есептік көрсеткіштің бір жүз тоғыз еселенген мөлшерінен аспауға тиіс. Отставкадағы судьяға өмір бойғы ай сайынғы қамтылымның мөлшері көрсетілген қамтылымды төлеуге өтініш берілген күнге қолданыста болатын, судьялар үшін еңбекке ақы төлеу жүйесіне сәйкес соңғы атқарған лауазымы бойынша есептеледі. Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде белгіленген тәртіппен судьялардың еңбегіне ақы төлеу мөлшері арттырылған кезде тиісінше өмір бойғы ай сайынғы қамтылымды қайта есептеу жүргізіледі. Отставкадағы судьяға өмір бойғы ай сайынғы қамтылым төлеу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды. Отставкадағы судьяның өз жеке зейнетақы шотында қалыптастырылған зейнетақы жинақтарының есебінен зейнетақы төлемдерін алуға құқығы бар. 2-2. Оқытушылық, ғылыми немесе өзге де шығармашылық қызметпен айналысуға байланысты лауазымды қоспағанда, отставкадағы судья Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен республикалық немесе жергілікті бюджеттен не Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі қаражатынан ақы төленетін лауазымға орналасқан жағдайда, оған өмір бойғы ай сайынғы қамтылым төлеу тоқтатыла тұрады. Республикалық немесе жергілікті бюджеттен не Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі қаражатынан ақы төленетін лауазымда болуы тоқтатылған жағдайда, судьяға өмір бойғы ай сайынғы қамтылым төлеу қайта басталады. 3. Судьяның орнынан түсуі: ол қылмыс жасаған немесе сот билiгiнiң беделiне нұқсан келтiретiн терiс қылық жасаған; өз тiлегi бойынша; Қазақстан Республикасының азаматтығы тоқтатылған; ол қайтыс болған немесе оны қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешiмi заңды күшiне енген жағдайларда тоқтатылады. Судьяның отставкасын тоқтату үшін негіздер қаралғанға дейін судьяның отставкасы тоқтатыла тұрады. Судьяның орнынан түсуін тоқтата тұруды Жоғарғы Сот Төрағасы жүзеге асырады. Егер судьяның орнынан түсуін тоқтата тұру туралы шешім қабылдауға негіз болған мән-жайлар жойылса, судьяның орнынан түсуі қалпына келтіріледі. 4. Судья орнынан түсуi тоқтатылған жағдайда жеке басына тиiспеушiлiк кепiлдiгiнен және осы Конституциялық заңның 51, 53 және 55-баптарында көзделген кепiлдiктерден айырылады. Судьяның орнынан түсуі тоқтатыла тұрған жағдайда жеке басына тиіспеушілік кепілдігі мен осы Конституциялық заңның 51, 53 және 55-баптарында көзделген кепілдіктердің қолданылуы да тоқтатыла тұрады. 5. Орнынан түсуді тоқтату судьяны орнынан түсуіне байланысты лауазымнан босатудың сол тәртібімен жүзеге асырылады. 6. Отставкадағы және судья лауазымында болудың шекті жасына толмаған судьялар, олардың келісімі болған кезде судьяның уақытша болмауы кезеңінде, бірақ алты айдан аспайтын мерзімге сот төрелігін іске асыруға тартылуы мүмкін. 7. Отставкаға құқықты растауды және оны тоқтатуды Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссия қарайды. Ескерту. 35-бап жаңа редакцияда - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен, өзгерістер енгізілді - ҚР 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2010.12.29 № 370-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.11.2014 № 245-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 31.07.2015 № 341-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 13.03.2017 № 52-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен. 35-1-бап. Судьяны зейнетақымен қамсыздандыру 1. Судьяны зейнетақымен қамсыздандыру Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңнамасында белгiленген тәртiппен және шарттарда жүзеге асырылады. 2. Судья теріс себептер бойынша лауазымынан босатылған кезде 2016 жылғы 1 қаңтарға дейін бюджет қаражаты есебінен аударылған қосымша міндетті зейнетақы жарналары республикалық бюджетке алынады. Ескерту. 35-1-баппен толықтырылды - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 31.07.2015 № 341-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 36-бап. Жоғары Сот Кеңесі Жоғары Сот Кеңесінің мәртебесі, құрамын қалыптастыру тәртібі және жұмысын ұйымдастыру "Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі туралы" Қазақстан Республикасының Заңында айқындалады. Ескерту. 36-бап жаңа редакцияда – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен. 37-бап. Судьялар қоғамдастығы мен оның органдары 1. Судьялар қоғамдастығының ортақ мүдделерiн iске асыру мен қорғау мақсатында судьялардың қоғамдық бiрлестiктер құруға құқығы бар. 2. Судьялық бiрлестiктер қажет болған жағдайларда заңдарда белгiленген тәртiппен өз мүшелерiнiң мүдделерiн бiлдiредi, қорғайды және сот төрелiгiнiң iске асырылуына ықпал етуге құқылы емес, сондай-ақ саяси мақсаттарды көздемеуге тиiс. 38-бап. Судьялардың тәртiптiк-бiлiктiлiк алқалары Ескерту. 38-бап алып тасталды - ҚР 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен. 38-1-бап. Сот жюриi 1. Судьяларға қатысты тәртіптік істерді қарау үшін Жоғары Сот Кеңесінің жанынан Сот жюриі құрылады. Сот жюриі алты судьядан тұрады. Сот жюриіне кеңесші дауыс беру құқығы бар жұртшылық өкілдері және судьялардың қатарынан Жоғары Сот Кеңесінің бір мүшесі де кіреді. Судьялар Сот жюриінің құрамына осы Конституциялық заңның 22-бабының 2-1-тармағына сәйкес Жоғарғы Соттың кеңейтілген жалпы отырысының ұсынымы бойынша тағайындалады, ал судьялардың қатарынан Жоғары Сот Кеңесінің мүшесін және жұртшылық өкілдерін Жоғары Сот Кеңесі тағайындайды. Жоғары Сот Кеңесі Сот жюриінің құрамына Жоғарғы Соттың кеңейтілген жалпы отырысы ұсыным жасаған кандидатураларды уәжді шешімімен қабылдамауға құқылы. Сот жюриінің төрағасын Сот жюриі құрамының өзі өз арасынан сайлайды. 2. Сот жюриінің судьяға қатысты материалдарды қарауына мыналар негіз болып табылады: 1) Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынуы; 2) облыстық соттардың және Жоғарғы Соттың жалпы отырыстарының шешімдері; 3) тексерулердің қорытындысы бойынша расталған, бұқаралық ақпарат құралдарының жарияланымдарында қамтылған мәліметтер мен фактілер, жеке және заңды тұлғалардың өтініштері; 4) судья әдебі жөніндегі комиссиялардың шешімдері. 3. Сот жюриінің қызметін қамтамасыз етуді Жоғары Сот Кеңесінің Аппараты жүзеге асырады. 4. Сот жюриiн қалыптастыру және оның жұмысын ұйымдастыру, сондай-ақ Сот жюриінің материалдарды, тәртiптiк iстердi қарау тәртiбi Қазақстан Республикасының Президентi бекiтетiн Ережеде айқындалады. Ескерту. 38-1-баппен толықтырылды - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен, жаңа редакцияда - ҚР 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңымен. 38-2-бап. Жоғарғы Соттың жанындағы Сот төрелігі академиясы Жоғарғы Сот жанындағы Сот төрелігі академиясы (бұдан әрі – Академия) жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларын іске асырады, сот жүйесі кадрларын қайта даярлауды, олардың біліктілігін арттыруды және ғылыми қызметті жүзеге асырады. Жоғарғы Сот Академияны жалпы басқаруды жүзеге асыратын уәкілетті орган болып табылады. Академияны құруды, оның мәртебесін және жұмысын ұйымдастыруды Қазақстан Республикасының Президенті айқындайды. Ескерту. 3-бөлім 38-2-баппен толықтырылды - ҚР 04.12.2015 № 437-V Конституциялық заңымен (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңымен. 38-3-бап. Аудандық сот төрағасы, облыстық сот төрағасы, сот алқаларының төрағалары және судьясы, Жоғарғы Сот судьясы және сот алқаларының төрағалары лауазымдарына кадр резерві Аудандық сот төрағасы, облыстық сот төрағасы, сот алқаларының төрағалары және судьясы, Жоғарғы Сот судьясы және сот алқаларының төрағалары лауазымдарына кадр резервін (бұдан әрі – кадр резерві) Жоғары Сот Кеңесі жанындағы Кадр резерві жөніндегі комиссия қалыптастырады. Кадр резерві жөніндегі комиссияны қалыптастыру және кадр резервімен жұмысты ұйымдастыру тәртібін Жоғары Сот Кеңесі айқындайды. Ескерту. 3-бөлім 38-3-баппен толықтырылды - ҚР 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңымен. 2-тарау. СУДЬЯЛАРДЫҢ ТӘРТIПТIК ЖАУАПКЕРШIЛIГI 39-бап. Судьялардың тәртiптiк жауапкершiлiгiнiң негiздерi 1. Судья тәртіптік теріс қылық жасағаны үшін тәртіптік жауаптылыққа тартылуы мүмкін. Қызметтік міндеттерін атқару не қызметтен тыс кездегі кінәлі әрекет (әрекетсіздік) салдарынан осы Конституциялық заңның және (немесе) Судья әдебі кодексінің ережелері бұзылып, бұл сот билігі беделін түсіруге және судьяның беделіне нұқсан келтіруге алып келген тәртіптік теріс қылық болып табылады. Судья тәртiптiк жауаптылыққа: 1) сот iстерiн қарау кезiнде заңдылықты өрескел бұзғаны үшiн; 2) судья әдебіне қайшы келетiн, атына кір келтіретін терiс қылық жасағаны үшiн тартылуы мүмкін. 3) алып тасталды - ҚР 21.02.2019 № 226-VI Конституциялық заңымен (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз). 2. Сот төрағалары және соттардың сот алқаларының төрағалары осы Конституциялық заңда көзделген лауазымдық мiндеттерiн тиiсiнше орындамағаны үшін тәртiптiк жауаптылыққа тартылуы мүмкiн. 3. Судьялық қате, сондай-ақ сот актiсiнiң күшiн жою немесе оны өзгерту, егер бұл ретте жоғары тұрған сот сатысының сот актiсiнде көрсетiлген, заңды өрескел бұзушылықтарға жол берiлмеген болса, судьяның жауаптылығына алып келмейді. Судьяның кінәлі әрекеттеріне байланысты емес, материалдық немесе процестік құқық нормаларын дұрыс түсіндірмеуге және қолданбауға алып келген іс-әрекет судьялық қате деп танылады. Ескерту. 39-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 04.12.2015 № 437-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен. 40-бап. Судьяларға қатысты қолданылатын жазалардың түрлерi 1. Судьяларға тәртiптiк жазаның мына түрлерi қолданылуы мүмкiн: 1) ескерту; 2) сөгiс; 3) алып тасталды - ҚР 2010.12.29 № 370-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен; 4) қызметтiк мiндеттерiн тиiсiнше атқармағаны үшiн сот төрағасы немесе сот алқасының төрағасы қызметiнен босату; 5) осы Конституциялық заңда көзделген негiздер бойынша судья қызметiнен босату. 2. Әрбiр тәртiп бұзушылық үшiн тәртiптiк терiс қылықтың сипаты, судьяның жеке басы туралы деректер және оның кiнәсiнiң дәрежесi ескерiле отырып, тек бiр тәртiптiк жаза қолданылады. Ескерту. 40-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2010.12.29 № 370-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 41-бап. Тәртiптiк iс қозғау құқығы Ескерту. 41-бап алып тасталды - ҚР 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен. 42-бап. Тәртiптiк iсті қарау мерзiмдерi 1. Судьяға қатысты тәртіптік іс жүргізу теріс қылық анықталған күннен бастап – бір жылдан кешіктірілмей және теріс қылық жасалған күннен бастап екі жылдан кешіктірілмей басталуы мүмкін. Судьяның тәртіптік теріс қылық анықталған күннен кейін дәлелді себеппен жұмыста болмаған уақыты осы тармақтың бірінші бөлігінде көрсетілген мерзімдерге қосылмайды. 1-1. Жоғары тұрған сот сатысының заңдылықты бұзу фактісін анықтаған сот актісінің заңды күшіне енген күні судьяның сот ісін қарау кезінде заңдылықты бұзуына байланысты тәртіптік теріс қылықтың анықталған күні болып есептеледі, ал заңсыз сот актісі шығарылған күн осындай теріс қылықтың жасалған күні болып есептеледі. Судья әдебі жөніндегі комиссияның судьяның судья әдебіне қайшы келетін, атына кір келтіретін теріс қылық жасау фактісін анықтаған шешім шығарған күні судья әдебіне қайшы келетін тәртіптік теріс қылықтың анықталған күні болып есептеледі, ал осындай теріс қылық жасалған күн немесе кезең оның жасалған күні болып есептеледі. Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынуы енгізілген, лауазымдық міндеттерді тиісінше орындамау фактісін анықтаған облыстық соттардың және Жоғарғы Соттың жалпы отырыстарының шешімдер қабылдаған күні соттар төрағаларының, соттардың сот алқалары төрағаларының өз лауазымдық міндеттерін тиісінше орындамауына байланысты тәртіптік теріс қылықтың анықталған күні болып есептеледі, ал соттар төрағаларының, соттардың сот алқалары төрағаларының өз лауазымдық міндеттерін тиісінше орындамаған күні немесе кезеңі осындай теріс қылықтың жасалған күні болып есептеледі. Егер тәртіптік теріс қылық жасалған күн уақыт кезеңімен айқындалатын болса, осы баптың 1-тармағында белгіленген мерзімдерді есептеу кезең аяқталғаннан кейінгі келесі күннен бастап жүзеге асырылады. 2. Тәртiптiк iс жүргізу қызметтік тексеру және судьяның дәлелді себеппен жұмыста болмаған уақытын есептемегенде, басталған күнінен бастап екi ай мерзiмде аяқталуға тиiс. Ескерту. 42-бап жаңа редакцияда - ҚР 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 82-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 43-бап. Тәртiптiк iстердi қарау жөнiндегi органдар Ескерту. 43-бап алып тасталды - ҚР 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен. 44-бап. Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссияның шешiмдері 1. Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссия жұмыс істеп жүрген судьялардың біліктілігін бағалау туралы материалдарды қарау нәтижелері бойынша мынадай шешімдердің бірін шығарады: 1) атқаратын лауазымына сай деп тану; 2) алып тасталды – ҚР 20.12.2021 № 82-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен; 3) жоғары тұрған лауазымға (жоғары тұрған сот сатысына) кадр резервіне алуға ұсыным жасау; 4) басқа сотқа, басқа мамандануға ауыстыру туралы; 5) кәсіптік жарамсыздығына орай атқаратын лауазымына сай келмейді деп тану; 6) алып тасталды – ҚР 20.12.2021 № 82-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен; Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссияның осы тармақтың бірінші бөлігінің 3) тармақшасында көзделген шешімі ұсынымдық сипатта болады. 2. Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссияның кәсіптік қызметті бағалау нәтижелері бойынша судьяны кәсіптік жарамсыздығына орай атқаратын лауазымына сай келмейді деп тану туралы шешімі Жоғарғы Сот Төрағасының Жоғары Сот Кеңесіне судьяны атқаратын лауазымынан босату туралы ұсыну енгізуі үшін негіз болып табылады. Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссияның кәсіптік қызметті мерзімді бағалау нәтижелері бойынша судьяны басқа сотқа ауыстыру туралы шешімі Жоғарғы Сот Төрағасының Жоғары Сот Кеңесіне – судьяны басқа сотқа ауыстыру туралы ұсыну, ал ауысудан бас тартқан жағдайда судьяны атқаратын лауазымынан босату туралы ұсыну енгізуі үшін негіз болып табылады. 3. Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссия отставкаға құқықты растау туралы өтініш бойынша материалды, сондай-ақ отставканы тоқтату туралы материалды қарау нәтижелері бойынша мынадай шешімдердің бірін шығарады: 1) отставкаға құқықты растау туралы; 2) отставкаға құқықты растаудан бас тарту туралы; 3) судьяның отставкасын тоқтату туралы; 4) судьяның отставкасын тоқтатудан бас тарту туралы. 4. Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссияның шешіміне судья Жоғары Сот Кеңесіне шағым жасауы мүмкін. 5. Жоғары Сот Кеңесінің судьяны атқаратын лауазымынан босату туралы ұсыным беруден бас тартуы Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссия шығарған шешімнің күшін жояды. Жоғары Сот Кеңесінің Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссия шешімінің күшін жоюы Жоғары Сот Кеңесінің не Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссияның осы бапта көзделген өзге шешім қабылдауы үшін негіз болып табылады. Ескерту. 44-бап жаңа редакцияда - ҚР 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 82-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 44-1-бап. Сот жюриінің шешімдері 1. Сот жюриі тәртіптік істі қарау нәтижелері бойынша мынадай шешімдердің бірін шығарады: 1) осы Конституциялық заңның 40-бабының 1-тармағында көзделген тәртіптік жазаны қолдану туралы; 2) тәртiптiк iс жүргiзудi тоқтату туралы. 2. Сот жюриінің шешімі Жоғары Сот Кеңесінің төрағаны, сот алқасының төрағасын және судьяны атқаратын лауазымынан босату туралы мәселені қарауы үшін негіз болып табылады. 3. Сот жюриінің шешіміне судья Жоғары Сот Кеңесіне шағым жасауы мүмкін. 4. Жоғары Сот Кеңесінің сот төрағасын, сот алқасының төрағасын және судьяны атқаратын лауазымынан босату туралы ұсыным беруден бас тартуы не Жоғары Сот Кеңесінің судьяға қандай да бір тәртіптік жаза қолданудың негізсіздігі туралы шешімі Сот жюриі шығарған шешімнің күшін жояды және тәртіптік іс қайта қарауға жіберіледі. Сот жюриі шешімінің күші жойылған кезде Жоғары Сот Кеңесі Сот жюриіне осы Конституциялық заңның 40-бабының 1-тармағында көзделген өзге тәртіптік жазаны қолдануды не судьяға қатысты тәртіптік іс жүргізуді тоқтатуды ұсынуға құқылы. Ескерту. 3-бөлім 44-1-баппен толықтырылды - ҚР 21.02.2019 № 226-VI (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 82-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 45-бап. Тәртiптiк жазаның қолданылу мерзiмi 1. Егер судья жаза қолданылған күннен бастап бiр жыл бойы жаңадан тәртiптiк жазаға тартылмаса, онда ол тәртiптiк жазаға тартылмаған деп есептеледi. 2. Судьяның тәртібі мiнсiз болған және ол өз мiндеттерiн адал атқарған кезде, Сот жюриі тәртіптік жазаны ол қолданылған күннен бастап алты ай өткеннен кейiн мерзiмiнен бұрын алуы мүмкiн. Ескерту. 45-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен. 46-бап. Тәртiптiк-бiлiктiлiк алқаларының шешiмдерiне шағымдану Ескерту. 46-бап алып тасталды - ҚР 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен. 3-тарау. СУДЬЯЛАРДЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТIК ҚАМСЫЗДАНДЫРУ 47-бап. Судьяларды материалдық қамтамасыз ету 1. Судьяларды материалдық қамтамасыз ету оның мәртебесiне сай болуға және сот төрелiгiн толық әрi тәуелсіз жүзеге асыру мүмкiндiгін қамтамасыз етуге тиiс және оны азайтуға болмайды. 2. Судьялардың еңбегiне ақы төлеу судьяның мәртебесi, оны тағайындау және сайлау тәртiбi, сондай-ақ ол жүзеге асыратын функциялар ескеріле отырып, Конституцияның 66-бабының 9-1) тармақшасына сәйкес айқындалады. 3. Осы Конституциялық заңның 34-бабы 1-тармағының 9) тармақшасында көзделген жағдайларда, судья лауазымынан босату кезінде кемінде үш жыл судьялық жұмыс өтілі болған жағдайда оған төрт орташа айлық жалақысы мөлшерінде жұмыстан шығу жәрдемақысын төлеу жүргізіледі. Ескерту. 47-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 07.11.2014 № 245-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 48-бап. Судьялардың бiлiктiлiк сыныптары Ескерту. Алып тасталды - ҚР 2010.12.29 № 370-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен. 49-бап. Судьялардың жыл сайынғы демалыстары Судьяларға сауығуы үшiн лауазымдық екi айлықақы мөлшерiнде жәрдемақы төлене отырып, күнтiзбелiк отыз күнге жыл сайынғы демалыс берiледi. 50-бап. Көшкен кездегi өтемақы Қызметi бойынша Қазақстанның бір өңірінен екінші өңіріне судья болып тағайындалған (сайланған) судьяларға, қайта тағайындалған (қайта сайланған) судьяларға және олардың отбасы мүшелерiне көшуге байланысты шығыстары шыққан шығынының көлемiнде төленедi. Ескерту. 50-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңымен. 51-бап. Тұрғын үймен қамтамасыз ету 1. Судьяларды тұрғын үймен қамтамасыз ету республикалық бюджет есебiнен жүргiзiледi. 2. Судьяға және оның отбасы мүшелерiне кезектен тыс, бiрақ қызметiне кiрiскен күнiнен бастап алты айдан кешiктiрiлмей, нақты жер жағдайына қарай, мемлекеттiк тұрғын үй қорынан, судьяны тұрғын үй жағдайын жақсартуға мұқтаж азаматтардың санатына жатқызбайтын нормалар бойынша тұрмысқа жайлы тұрғын үй берiледi. Судья үнемі тұрып жатқан қызметтік тұрғын үй-жай оның қалауы бойынша Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жекешелендірілуі мүмкін. 3. Судья қызметiнен босатылғанда оны және отбасы мүшелерiн басқа тұрғын үй бермей тұрып қызметтiк тұрғын үйден шығаруға болмайды. 4. Осы Конституциялық заңның 34-бабы 1-тармағының 9) тармақшасында көзделген жағдайларда, судья лауазымынан босату кезінде оған өзі тұрып жатқан қызметтік тұрғын үй-жайды Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жекешелендіру құқығы беріледі. Ескерту. 51-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 07.11.2014 № 245-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Конституциялық заңдарымен. 52-бап. Судьяларды мантиямен қамтамасыз ету Барлық соттардың судьялары республикалық бюджет қаражаты есебiнен судьялық мантиямен қамтамасыз етiледi. 53-бап. Судьяларға медициналық қызмет көрсету 1. Судьялар және олармен бiрге тұратын отбасы мүшелерi тиiстi мемлекеттiк денсаулық сақтау мекемелерiнде медициналық қызмет көрсетумен белгiленген тәртiппен қамтамасыз етiледi. 2. Судьяларға медициналық қызмет көрсетудiң тәртiбi мен шарттары Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалады. Ескерту. 53-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 07.11.2014 № 245-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Конституциялық заңдарымен. 54-бап. Судья мертiккен (жарақаттанған, жараланған, контузия алған, кәсiби ауруға шалдыққан) немесе қаза тапқан (қайтыс болған) жағдайдағы өтемақы 1. Судья қызметтiк мiндеттерiн атқару кезiнде мертiксе (жарақаттанса, жараланса, контузия алса, кәсiби ауруға шалдықса), оған осы бапта белгiленген мөлшерде бiржолғы өтемақы төленедi. 2. Судья қызметтiк мiндеттерiн атқару кезiнде қаза тапқан (қайтыс болған) жағдайда не қызметтiк мiндеттерiн атқару кезiнде мертiгу (жарақаттану, жаралану, контузия алу, кәсiби ауруға шалдығу) салдарынан судья өкiлеттiгiн тоқтатқаннан кейiн бiр жылдың iшiнде оны алуға құқығы бар адамдарға соңғы атқарған лауазымы бойынша алпыс айлық лауазымдық айлықақысы мөлшерiнде бiржолғы өтемақы төленедi. 3. Судьяның қызметтiк мiндеттерiн атқару кезiнде мертiгуiнiң (жарақаттануының, жаралануының, контузия алуының, кәсiби ауруға шалдығуының) нәтижесiнде мүгедек болғаны белгiленген жағдайда, оған: 1) I топтағы мүгедекке - отыз айлық лауазымдық айлықақы; 2) II топтағы мүгедекке - он сегiз айлық лауазымдық айлықақы; 3) III топтағы мүгедекке - алты айлық лауазымдық айлықақы мөлшерiнде бiржолғы өтемақы төленедi. 4. Судья қызметтiк мiндеттерiн атқару кезiнде мүгедектiк белгiлеуге әкеп соқтырмаған ауыр мертiккен (жарақаттанған, жараланған, контузия алған, кәсiби ауруға шалдыққан) жағдайда оған бiр жарым айлық лауазымдық айлықақы мөлшерiнде, жеңiл мертiккен жағдайда - жарты айлық лауазымдық айлықақы мөлшерiнде бiржолғы өтемақы төленедi. 5. Бiржолғы өтемақы төлеудiң тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайды. 6. Егер судьяның қызметтiк мiндеттерiн атқарумен байланысты емес жағдайларда мертiккенi (жарақаттанғаны, жараланғаны, контузия алғаны, кәсiби ауруға шалдыққаны) немесе қаза тапқаны (қайтыс болғаны) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен дәлелденсе, бiржолғы өтемақы төленбейдi. Ескерту. 54-бап жаңа редакцияда - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен. 55-бап. Жерлеуге жұмсалатын шығыстардың өтемақысы Қайтыс болған немесе қаза тапқан судьялар мен судья қызметiнен зейнеткерлiкке шыққан зейнеткерлердi жерлеу үшiн судья қайтыс болған сәттегi тиiстi лауазымы бойынша судьяның үш айлық жалақысы мөлшерiнде бiржолғы ақшалай өтемақы төленедi. Біржолғы ақшалай өтемақы төлеу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді. Ескерту. 55-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2008.11.17 № 80-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Конституциялық заңымен. 55-1-бап. Судьяны материалдық және әлеуметтiк қамсыздандыру кепiлдiктерінен айыру Судьяның өкілеттіктері оның қылмыс жасауына немесе сот билiгiнiң беделiне нұқсан келтiретiн терiс қылық жасауына, сот әдебi талаптарын сақтамауына және осы Конституциялық заңның 28-бабында көрсетiлген өзге де талаптарды орындамауына байланысты Сот жюриінің шешімі негізінде, сондай-ақ кәсiби жарамсыздығы туралы шешім негізінде тоқтатылған кезде, ол: 1) орнынан түсу құқығынан және жеке басына қол сұғылмаушылық кепілдігінен; 2) осы Конституциялық заңның 51, 53, 54 және 55-баптарында көзделген барлық материалдық және әлеуметтiк кепiлдiктерден айырылады. Ескерту. 55-1-баппен толықтырылды - ҚР 2006.12.11 № 199 (2007.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен, жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен; өзгеріс енгізілді - ҚР 04.12.2015 № 437-V Конституциялық заңымен (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі). 4-бөлiм. СОТТАРДЫҢ ҚЫЗМЕТIН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ 56-бап. Соттардың қызметін ұйымдастырушылық және материалдық-техникалық қамтамасыз ету 1. Жоғарғы Соттың, жергілікті және басқа соттардың қызметін ұйымдастырушылық және материалдық-техникалық қамтамасыз етуді, құқықтық статистика және арнайы есепке алу саласындағы уәкілетті органға құқықтық статистикалық құжатталған ақпаратты ұсынуды Қазақстан Республикасының Президенті құратын уәкілетті орган Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырады. 2. Уәкілетті органның бірыңғай жүйесін тиісті мемлекеттік орган және уәкілетті органның облыстардағы, республикалық маңызы бар қалалардағы және астанадағы аумақтық бөлімшелері құрайды. 3. Уәкілетті органның құзыреті Қазақстан Республикасының Президенті бекітетін ережеде айқындалады. 4. Уәкілетті органның құрылымын және штат кестесін Жоғарғы Сот Төрағасы Қазақстан Республикасының Президенті бекіткен штат саны лимитінің шегінде заңнамада белгіленген тәртіппен бекітеді. 5. Уәкілетті орган қызметкерлерінің құқықтық жағдайы мен олардың еңбегіне ақы төлеу Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет туралы заңнамасымен реттеледі. 6. Судья Жоғарғы Сот Төрағасының келісімімен сот төрелігін ұйымдастырушылық қамтамасыз етуге тікелей байланысты лауазымға (Сот төрелігі академиясындағы және уәкілетті органдағы) судья өкілеттіктерін тоқтата отырып, судья атағын және судьялар қоғамдастығына жататынын сақтай отырып, кадр резервіне іріктеу және конкурс өткізілместен тағайындалуы мүмкін. Ескерту. 56-бап жаңа редакцияда - ҚР 2010.12.29 № 370-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен, өзгерістер енгізілді - ҚР 2012.02.16 № 559-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 22.12.2017 № 119-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 28.12.2018 № 209-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен. 57-бап. Соттарды қаржыландыру 1. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотын, жергілікті және басқа соттарын қаржыландыру республикалық бюджет қаражатының есебінен жүзеге асырылады. 2. Сот жүйесінің бюджеті соттардың өз конституциялық өкілеттіктерін орындауын толық қамтамасыз етуге тиіс. Сот жүйесінің шығыстары өткен қаржы жылы үшін республикалық бюджетте белгіленген барлық мемлекеттік органдардың 001-бюджеттік бағдарламасы бойынша шығыстарының жалпы сомасының кемінде алты жарым пайызын құрайды. 3. Республикалық бюджетті нақтылау, республикалық бюджетті түзету немесе секвестр жүргізу нәтижесінде барлық мемлекеттік органдардың бюджеттік бағдарламасы бойынша шығыстардың жалпы сомасы төмендеген жағдайда республикалық бюджетте тиісті жоспарлы кезеңге белгіленген сот жүйесіне арналған шығыстардың мөлшері азайтуға жатпайды. 4. Республикалық бюджетте тиісті жоспарлы кезеңге белгіленген сот жүйесіне арналған шығыстар секвестрлеуге жатпайды. Ағымдағы қаржы жылы ішінде республикалық бюджетті нақтылау, түзету кезінде республикалық бюджетте тиісті жоспарлы кезеңге белгіленген сот жүйесіне арналған шығыстар азайтуға жатпайды. Сот жүйесінің бюджеттік бағдарламалар әкімшісі үшін Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінде көзделген ағымдағы әкімшілік шығыстар лимиті белгіленбейді. 5. Сот жүйесінің бюджетін шығыстардың деңгейлері мен бағыттары бойынша бөлу өзі бекітетін регламентке сәйкес Жоғарғы Соттың кеңейтілген жалпы отырысында бекітіледі. 6. Сот жүйесінің бюджеттік бағдарлама әкімшісінің бюджеттік өтінімі республикалық бюджет жобасына өзгерістер жасалмай енгізіледі. Бюджеттік жоспарлау жөніндегі уәкілетті орган Республикалық бюджет комиссиясының қарауына шығару үшін Қазақстан Республикасының бюджет заңнамасында белгіленген тәртіппен сот жүйесінің бюджеттік бағдарлама әкімшісінің бюджеттік өтініміне Қазақстан Республикасының бюджеттік заңнамасына сәйкестігі мен есеп-қисаптардың дұрыстығына қорытынды дайындайды. 7. Халықаралық кеңестің қызметін ұйымдастыру үшін республикалық бюджеттен бөлінген қаражатты пайдалану тәртібін уәкілетті орган айқындайды. 8. Уәкілетті органның басшысы Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінде көзделген тәртіппен құрылатын Республикалық бюджет комиссиясының мүшесі болып табылады. Ескерту. 57-бап жаңа редакцияда – ҚР 20.12.2021 № 82-VII (01.01.2022 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен. 5-бөлiм. ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ ӨТПЕЛI ЕРЕЖЕЛЕР 58-бап. Күшi жойылды деп танылған заң актiлерi Мыналардың күшi жойылды деп танылсын: 1. "Қазақ ССР-iнiң сот құрылысы туралы" 1990 жылғы 23 қарашадағы Қазақ ССР-ның Заңы (Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесiнiң Ведомостары, 1990 ж., № 48, 443-құжат; Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесiнiң Ведомостары, 1992 ж., № 8, 206-құжат; № 11-12, 293-құжат; 1993 ж., № 8, 161-құжат; 1995 ж., № 23, 140-құжат). 2. "Қазақ ССР-iнiң сот құрылысы туралы" Қазақ ССР Заңын күшiне енгiзу тәртiбi туралы" Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесiнiң 1990 жылғы 23 қарашадағы қаулысы (Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесiнiң Ведомостары, 1990 ж., № 48, 444-құжат). 3. Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты қызметiнiң ұйымдық мәселелерi туралы" 1994 жылғы 7 ақпандағы № 1545 заң күшi бар Жарлығы (Қазақстан Республикасы Президентi мен Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң актiлер жинағы, 1994 ж., № 6, 62-құжат). 4. Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Қазақстан Республикасы соттары судьяларының материалдық және әлеуметтiк қамсыздандырылу деңгейiн арттыру жөнiндегi қосымша шаралар туралы" 1994 жылғы 18 сәуiрдегi № 1670 заң күшi бар Жарлығы (Қазақстан Республикасы Президентi мен Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң актiлер жинағы, 1994 ж., № 18, 182-құжат). 5. Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Қазақстан Республикасының төменгi соттарын құру тәртiбi туралы" 1995 жылғы 17 наурыздағы № 2125 заң күшi бар Жарлығы (Қазақстан Республикасы Президентi мен Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң актiлер жинағы, 1995 ж., № 10, 113-құжат). 6. Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Қазақстан Республикасының соттары туралы" 1995 жылғы 20 қазандағы № 2581 заң күшi бар Жарлығы (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесiнiң Ведомостары, 1995 ж., № 21, 128-құжат; № 22, 134-құжат). 7. Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Қазақстан Республикасындағы соттар және судьялардың мәртебесi туралы" 1995 жылғы 20 желтоқсандағы № 2694 конституциялық заң күшi бар Жарлығы (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесiнiң Жаршысы, 1995 ж., № 23, 147-құжат; Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 1997 ж., № 7, 78-құжат; № 11, 156-құжат; № 13-14, 194-құжат; 1999 ж., № 4, 100-құжат; № 23, 915-құжат; № 10, 231-құжат). 59-бап. Осы Конституциялық заңды қолданысқа енгiзу және судьялар қызметiнiң онымен байланысты ерекшелiктерi 1. Осы Конституциялық заң тиiстi заңдардың қабылдануына қарай, бiрақ 2001 жылдың 1 шiлдесiнен кешiктiрiлмей қолданысқа енгiзiлетiн 11 баптың 2-тармағын, 13-бапты, 18-баптың 2-тармағын, 19-бапты, 30-бапты және 36-баптың 2-тармағының екiншi бөлiгiн қоспағанда, ресми жарияланған күнiнен бастап қолданысқа енгiзiледi. 2. Осы Конституциялық заң қолданысқа енгiзiлгенге дейiн қызметке тағайындалған немесе сайланған Республика соттарының қызмет етiп жүрген төрағалары мен судьялары өз өкiлеттiктерiн сақтайды. 3. Осы Конституциялық заң қолданысқа енгiзiлгенге дейiн қызметке сайланған немесе тағайындалған сот төрағаларының бесжылдық өкiлеттiк мерзiмi қызметке сайланған немесе тағайындалған сәттен бастап есептеледi. 4. Қазақстан Республикасы облыстық, оларға теңестірілген соттарының және Жоғарғы Сотының сот алқаларының төрағалары осы Конституциялық заңмен көзделген Қазақстан Республикасы соттарының алқалары құрылғанға дейін өз өкілеттіктерін сақтайды. 5. 2019 жылғы 1 қаңтар – 2021 жылғы 31 желтоқсан аралығындағы кезеңде отставкаға шыққан және "Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген зейнеткерлік жасқа толмаған судьялар үшін осы Конституциялық заңның 35-бабының 2-тармағында көзделген бiржолғы жәрдемақы мөлшері 2018 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша қолданыста болатын еңбекке ақы төлеу мөлшерінен айқындалады. 6. Осы Конституциялық заңның 35-бабы 1-1-тармағының күші ол қолданысқа енгізілгенге дейін судья өкілеттігін тоқтатқан адамдарға қолданылады. Ескерту. 59-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 21.02.2019 № 226-VI Конституциялық заңымен (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз). Қазақстан Республикасының Президенті Түсініктемелер (0) 1 0 Жазылу Түсініктемелер жоқ 1 Егер Сіз беттен қате тапсаңыз, тінтуірмен сөзді немесе фразаны белгілеңіз және Ctrl+Enter пернелер тіркесін басыңыз Базаның жай-күйі Барлық құжат: 346959 Қазақ тілінде: 172210 Орыс тілінде: 172624 Ағылшын тілінде: 2124 Жаңартылған күні: 08.12.2022 07.12.2022 күннің жағдайына құжаттар Құқықтық ақпараттық қызметі Қалалық телефондардан тегін қоңырау 119 Қазақстан бойынша 58-00-58 Астана, Алматы қ. үшін Пайдаланушылық келiciм Кері байланыс Құқықтық кеңес Сайт картасы Қолдау қызметі Email: support@zqai.kz Телефон (сайттың техникалық сұрақтары бойынша): (7172) - 572496 Жұмыс уақыты: 09:00 - 18:30 (Астана қ. уақыты бойынша) Демалыс күндері: сенбі, жексенбі Соңғы құжаттар "Абай аудандық мәслихатының аппараты" мемлекеттік мекемесінің мемлекеттік қызметшілеріне қызметтік куәлік беру Қағидаларын және оның сипаттамасын бекіту туралы 2022-2024 жылдарға арналған Ғабит Мүсірепов атындағы ауданының бюджетін бекіту туралы 2022-2024 жылдарға арналған Велихов ауылдық округ бюджетін бекіту туралы Мұғалжар аудандық мәслихатының 2021 жылғы 30 желтоқсандағы № 140 "2022-2024 жылдарға арналған Құмсай ауылдық округ бюджетін бекіту туралы" шешіміне өзгерістер енгізу туралы Қостанай қаласы бойынша шетелдіктер үшін 2023 жылға арналған туристік жарна мөлшерлемелерін бекіту туралы барлық соңғы құжаттар Кеңінен таралған құжаттар Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі САЛЫҚ ЖӘНЕ БЮДЖЕТКЕ ТӨЛЕНЕТІН БАСҚА ДА МІНДЕТТІ ТӨЛЕМДЕР ТУРАЛЫ (САЛЫҚ КОДЕКСІ) Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексі Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Мемлекеттiк сатып алу туралы ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АЗАМАТТЫҚ КОДЕКСI Мемлекеттік сатып алуды жүзеге асыру қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексi Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі (ерекше бөлім) Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік Кодексі Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексi Қазақстан Республикасының Жер кодексі © 2012. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Қазақстан Республикасының Заңнама және құқықтық ақпарат институты» ШЖҚ РМК бет бойынша іздеу Келесі Алдыңғы Алып тастау Іздеу үшін жолды енгізіңіз Кеңес: браузерде бет бойынша енгізілген іздеу бар, ол жылдамырақ жұмыс істейді. Көбінесе, ctrl-F пернелері қолданылады

Егер біз ең көп қатысатын уақыт болса, олбіз ғашық болған кезде. Француз тілінен аударғанда найзағай соғу деген мағынаны білдіретін Coup de foudre, біз біреуге деген қатты сүйіспеншілік сезімін бастан өткергенде, оны біз арқылы өтетін найзағай ретінде сипаттауға болатынын сипаттайды. Бұл сезім, біз білетіндей, уақыт өте келе азаяды, және біз бір кездері бізді электр тогы соғып жатқандай сезінген адамды әлі де жақсы көретін болсақ та, ақырында біз бірге басқа нәрсені сезінетін сұр, бұлтты күндерді бастай бастаймыз. электрлендіру. Бал айы кезеңі ұзаққа созылмайды Бал айы фазасы - сипаттайтын терминқарым-қатынастың басталуыбәрі тамаша болып көрінген кезде және сіз және сіздің серіктесіңіз өзіңізге барлық назарыңызды аударған кезде - ұзаққа созыла алмайды. Мұны білмей тұрып, сіз келіспейсіз және жеке қажеттіліктерге көбірек назар аударасыз. Сіз бәрінен бөлек сияқты көрінуі мүмкін және сіз бір-біріңізге найзағай түсіп, бір-біріңіз үшін өлуге дайын болған кезде не болды деп таң қалуыңыз мүмкін, өйткені сіз бір-біріңізге деген сүйіспеншілікті сезіндіңіз. Қарым-қатынастардағы мәселе, олар соншалықты қарқынды және жоғары махаббат сезімдерінен басталады, бірақ содан кейін назар бірте-бірте біздің назарымызды аударатын басқа мәселелерге ауысады. Біз енді серіктесімізбен бірге емеспіз. Егер біз смартфондарымызға немесе олардағы барлық гипноздық қолданбаларға серіктестерімізге қарағанда қызықтырақ және тартымды болуына рұқсат етсек, біз сол бірге болатын сәттерді өзгерте бастаймыз. Қарым-қатынастағы зейін Дегенмен, қазіргі уақытта толық хабардар болу туралы ойлау - бұл назарды қалпына келтіру үшін сүйікті адамымызбен бірге дамыта алатын нәрсе. Әйтпесе, біз олардың қатысуын бағалауды тоқтатамыз. Ерлі-зайыптылардың, әсіресе айналдыру немесе сырғыту тәуелділікке айналған кездегі қиындықтар мен қиындықтарға төтеп беруінің жалғыз жолы - бұл зейінді тұрақты тәжірибеге айналдыру. Мұны ажырасудың алдын алу деп санауға болады. Осылайша ерлі-зайыптылар бір-бірін құрметтеу және құрметтеу туралы неке анттарын орындай алады. Той қызметкері ретінде мен ұсынғым келедіанттардың қазіргі заманғы нұсқасыоған зейінділік кіреді. Егер екі адам бір-бірімен толық қатысуға ант етсе, олардың ұзақ некеге тұру мүмкіндігі әлдеқайда жоғары болады. Міне, менің неке антына қатысты ұсынысым Мен, ___, сені, ___, менің күйеуім/әйелім болу үшін қабылдаймын. Осы күннен бастап жақсыда да, жаманда да, байда да, кедейде де, ауру мен денсаулықта да қасыңда болуға ант етемін.сүю және өле-өлгенше қастерлеубізді бөледі. Егер менің ойым кез келген уақытта адасып, назарымды немесе назарымды сізден алып кетсе, мен сізге ұнайтындай, бір-бірімізді сүйіспеншілігімізде қасиетті ұстау үшін біздің одақпен біріктірілгенімізді ақырын еске салыңыз. Мен сені әрқашан құрметтеп, құрметтеймін және менің жүрегім әрқашан сенімен бірге болатын қазіргі сәттен мені алып кету арқылы сізге деген сүйіспеншілігімді ешбір сәт бұзбасын немесе азайтпасын. Бұл сәт, дәл қазір мен білетін ең үлкен сыйлық және мен сіздің көздеріңізде көрген махаббатты ешқашан ұмытпаймын, ол маған әрқашан сізбен бірге болуды еске салады. Егер сіз үйленуді жоспарлап жатсаңызжәне бұл анттар сізге және сіздің серіктесіңізге сәйкес келеді, оларды қолданыңыз. Сондай-ақ оларды жеке сезімдеріңізге немесе сенімдеріңізге сәйкес өзгертуге болады. Үйлену күнінде қандай ант берсеңіз де, қасиетті бірлестігіңіздің барлық сәттерінде бір-біріңізбен бірге болу міндеттемеңізді құрметтеу үшін Mindfulness мүмкіндігін пайдалануды қарастырасыз деп үміттенемін.

Кезекте не кептелісте, метро не автобуста тұрған уақытта ағылшын тілі деңгейіңізді көтеріп алуға жұмсасаңыз пайдалырақ болары сөзсіз. Күніне 15 минут әдісін 21 күн қолданып, әдетке айналдырып көріңіз. 1-әдіс. Жаңа сөздерді жаттау/бекіту Жаңа киім алдыңыз делік. Бірақ кимесеңіз не басқа киімдеріңізбен әдемі сәйкестіріп кие алмасаңыз, бекер сатып алғаныңыз емес пе? Жаңа тіл меңгерудегі сөз жаттау техникасында да – осы мәселедегідей. Жаңа сөз жаттап, оны сөздік қорыңыздағы сөздермен байланыстырмасаңыз, еш пайдасы болмайды. Сондықтан, кез келген сөзді игілігіңізге қолданыңыз. Мәселен, polite (сыпайы) сөзін жаттадыңыз делік. «My friend is too polite. She apologizes 20 times a day» (Менің құрбым тым сыпайы. Ол күніне 20 рет кешірім сұрайды). Сондай құрбыңыз не танысыңыз болса, осы сөзді сол құрбыңызды елестетіп жаттаңыз. 2-әдіс. Әлеуметтік желіні тиімді пайдалану Әлжеліде оқығанды ұнатсаңыз, twitter-ді қолданыңыз. Егер тыңдап, көрген ұнаса, TikTok не Reels-қа жүгініңіз. Ағылшын тілін меңгеруге арналған қор өте көп. Басқа көңіл аулайтын дүниелерге бұрылып кетпеу үшін алдын ала өзіңізге не керегін анықтап жазып алыңыз, дайындалыңыз. Мәселен ағылшын тілі ана тілі боп есептелетін адам тауып алып, сөйлессеңіз, өте керемет. Оған ағылшын тілінде пікір қалдырып отырыңыз, басқа пікірлерді оқыңыз. 3-әдіс. Ағылшынша жазба не пікір жазыңыз Жұлдыздардың жазбасына не Youtube-тегі видео астына ағылшынша пікір қалдырыңыз. «So cute»-пен шектелмеңіз. Ойыңыз бен әсеріңізді ашып жазыңыз. Егер ұялсаңыз, тек ағылшынша жазысып, сөйлесетіп жаңа аккаунт ашыңыз. Тіпті, оқыған кітап, көрген фильм/сериалдарыңызға, сатып алған заттарыңызға ағылшынша пікір жазыңыз. Көмектеседі. 4-әдіс. Сөйлесіңіз Полиглот не ағылшын тілін білетін досыңыз болса, кофеге не шайға (үйге қонаққа) шақырыңыз. «Ешқандай сыйлық керек емес, тек ағылшынша сөйлесейік!» деңіз. Аптасына 1 рет кейін 2 рет ұйымдастырып тұрыңыз. Болмаса, интернетте сөйлесетін клубтар бар. Сондай клубтарға тіркеліп, тегін сөйлесіп отырыңыз. Сіз секілді ағылшын тілінде сөйлегісі келетіндер өте көп. 5-әдіс. Грамматиканы қайталаңыз Ағылшшыні тіліндегі грамматиканы бірден бойға/ойға сіңіру оңай емес, жиі қайталап отыру керек, практика жүзінде тиімдірек. Ережелерді еске түсіріңіз, сөйлем құраңыз, оқиғаны баяндап берсеңіз, тіптен жақсы. Көрінбейтін досыңызға өміріңізде болған жағдайды ағылшынға айтып беріңіз, телефоннан диктафон қосып қойсаңыз, кейін тыңдап қателеріңізді ескеріп отырыңыз. Немесе wish сөзін пайдаланып күніңіздің қалай өткенін айтыңыз, «I wish I did not have to get up so early every morning» (Күнде ерте тұрғым келмейді). Болмаса, модальды еістіктерді қайталау үшін көрінбейтін ассистентіңізге жасау керек қызметтерді тапсырып жатқандай сөйлесеңіз. 6-әдіс. Сүйікті әніңізді талдаңыз Әндер – бір уақытта көптеген қағиданы еске түсіруге жақсы көмектесетін әдіс. Алдымен әуенді тыңдаңыз, түсінбеген тұсты белгілеп алыңыз. Кейін қайта тыңдаңыз. Білмеген сөзіңізді сөздіктен көріңіз. Мәтіннің аудармасын тексеріңіз, сіз түсінген мағынада жазылған ба? Солай болса, құттықтаймыз! Білмеген сөздерді жазып отыңырыз.

Қазақ мақалдарының өзіне тән негізгі бір ерекшелігі-аз сөзбен, көп мағына беретіндігінде. «Аз сөз –алтын, көп сөз - көмір» деп отырып, халық өз мақалдарында мазмұнды әңгіменің «тобықтай түйінін» береді, ой-пікірін, көзқарасын әрі терең, әрі ашық айтады. Мақал мен мәтел құрылысы, түрі, сөз саптауы жағынан бір-біріне жақын және ұқсас келеді. Бірақ өзара айырмашылығы – олардың мазмұнында. Мақал – халық поэзиясының жанрлық түрі, түйінді ойды білдіретін, тура мағынасына орай астарлы мағына да бере алатын ықшамды нақыл сөз. Мақалдың тікелей мағынасы нақтылы өмір жағдайынан туған байлам, қорытынды-түйін болады да, ал сол жағдайға ұқсас басқа өмір құбылыстарына да қаратып айтылу мүмкіндігі оның астарлы, ауыспалы мәнін кеңейте түседі. Мысалы, «Соқыр тауыққа бәрі бидай» немесе «Шабан үйрек бұрын ұшар» деген мақалдар адам өміріне жанастырылып айтылады. Ал нақыл сөз түріндегі «Өнер алды-қызыл тіл», «Өз елің – алтын бесігің», «Ақыл – тозбас тон, білім – таусылмас кен» деген секілді мақалдарды алсақ, ойды ұтымды, ұтқыр, тілге орамды, жарасымды етіп жеткізуімен құнды.Кейде мақал ғибратты мағыналы нақыл сөз түрінде келеді. Мысалы: «Күлме досқа, келер басқа», «Ойнап сөйлесең де, ойлар сөйле». Мақал қоғамдық өмірдің сан алуан құбылыстарын кеңінен қамтиды, тақырыбы мейлінше бай, жан-жақты келеді. Адамгершілік, әділдік, еркіндік, еңбексүйгіштік, өнерді, білімді, ана тілін жоғары бағалау секілді аса маңызды әлеуметтік идеялар, халықтың мүддесі, тілек-талаптары мақалдарда айқын көрініс тапқан. Мақалдың танымдық, тәрбиелік мәні зор. Мақал ықшамды, мағыналы, тілі көркем, бейнелі және мейлінше қарапайым, көңілге қонымды болғандықтан, есте сақтауға, айтуға жеңіл келеді.Мақалда сөздің ырғағы келісті, көбінесе өлеңдік өрнектерге сәйкес келеді. Орнын тауып айтылса, мақал сөздің мәнін күшейтіп, айтылатын ойға ажар береді. «Сөздің көркі – мақал» деген тегін айтылмаған. Мақалдарға тән ерекшеліктің бірі — оның құрылысында. Мақалдар көбінесе, бір сөйлемнен құрылады “Кеңесті ел— кемімес”, “Тіл — қылыштан өткір”, “Ақыл жастан шығады, асыл тастан шығады” т.б.). Осындай бір сөйлем арқылы-ақ мағынасы терең, мазмұнды әңгімелерді жеткізе алады. Мақалдардың құрылысында дыбыс үндестігі, бір дыбысты не бір сөзді қайталаушылық, сөз ұйқасымы айрықша орын алады. Мақалды бұлай етіп құру, оның мазмұнын тереңдете түсумен қатар, айтылатын негізгі ойды көркемдеп жеткізуге себепкер болады, соған көңіл аударады. “Болған іске болаттай берік бол”, “Үміт — үзілмес”, “Ерлік — елдің сыны”, “Болған кісі болдым демес, болдым десе, болғаны емес” дегендерден дыбыс қайталаушылықтың, дыбыс үндестігінің үлгілерін көреміз. Мақалдың сөз саптауы олпы-солпы болмайды, етек-жеңі жинақы, ықшам келеді. Айтылатын пікір, жасалатын қорытынды, берілетін баға толық дәлелденген, шыңдалып шынайыланған, жанылып өткірленген болады.

Талдықорғанда мейрам күні балаларды тегін тасымалдаудан бас тартқан жүргізушілер кешірім сұрады: 01 маусым 2022, 23:57 - жаңалықтар Alashainasy.kz Басты Алаш-ақпарат Ел жаңалықтары Талдықорғанда мейрам күні балаларды тегін тасымалдаудан бас тартқан жүргізушілер кешірім сұрады 01 маусым 2022, 23:57 Талдықорғандықтар автобус жүргізушілерінің Халықаралық балаларды қорғау күнінде балаларды тегін тасымалдаудан бас тартқанына шағымданды, деп хабарлайды Stan.kz ақпарат агенттігі. Тұрғындар тарапынан автобус жүргізушілерінің үстіне шағым түсті. Жұмыс күнінің соңына қарай әкімдік парақшасында автобустардың бірінің жүргізушісінің кешірім сұраған видеосы пайда болды. "WhatsApp мессенджеріндегі хабарламаларды оқымадым. Бізге балалар үшін тегін болатыны туралы айтылған екен. Мен мұндай ақпаратты естіген жоқпын, бұл оқиға үшін Талдықорған халқынан кешірім сұраймын", – деді жүргізуші. Әкімдік балалардан жол ақысын талап еткен қоғамдық көліктің жүргізушілері анықталып, түсіндірме жұмыстары жүргізілді деді және сәйкесінше ескертулер берілгенін мәлімдеді.

Анализатор (analyser) термині енгізілген. И. П. павловты қабылдады белгілеу үшін функционалдық бірліктер жауапты қабылдау және талдау, сенсорлық ақпаратты қандай да бір модальности. Жиынтығы нейрондық түрлі деңгейдегі иерархия қатысатын қабылдауға тітіркену, қозу өткізу және талдау тітіркену. Анализатор бірге жиынтығымен арнайы құрылымдардың (сезім мүшелері), жәрдемдесетін ақпаратты қабылдау, ортаның деп атайды сенсорлық жүйесі. Мысалы, есту жүйесі жиынтығы болып табылады өте күрделі өзара іс-қимыл жасайтын құрылымдардың қамтитын сыртқы орта, ішкі құлақ және жиынтығы нейрондық деп аталатын анализатормен. Жиі ұғымдар «анализатор» және «сенсорлық жүйе» ретінде пайдаланылады синонимдер. Талдағыштар, сенсорлық жүйелер, сыныпталады сапасы бойынша (модальности) сол сезімдер, қалыптастыруға өздері қатысады. Бұл көру, есту, вестибулярный, татымдық, обонятельный, тері, вестибулярный, қозғалыс анализаторлар анализаторлар ішкі органдардың, соматосенсорный анализаторлар. Термин анализатор пайдаланылады, негізінен, бұрынғы КСРО елдерінде. Бұл анализаторда бөледі үш бөлім бар: 1. Воспринимающий орган немесе рецепторлардың арналған түрлендіру энергия тітіркену процесін нейрондық қозғау; 2. Жолсерік тұратын афферентных нервтердің және өткізгіш жолдары, ол бойынша импульстер беріледі вышележащим бөлімдеріне орталық нерв жүйесінің; 3. Орталық бөлімі, тұратын релелі подкорковых ядролардың және проекционных бөлімдерінің қыртысының үлкен полушарий. Сонымен жас жұлдызы (афферентных) жолдары бар нисходящие талшықтар (эфферентные) бойынша жүзеге асырылатын реттеу қызметін төменгі деңгейдегі анализатор тарапынан жоғары, әсіресе корковых, бөлім Анализаторлар болып табылады арнайы құрылымдар организм қызметшілер енгізу үшін, сыртқы ақпарат ми үшін кейіннен оны қайта өңдеу. Қосалқы терминдер · рецепторлар; · ДБП-гі. Құрылымдық схемасы терминдер Еңбек ету барысында адам ағзасына приспосабливается өзгерістеріне қоршаған ортаның арқасында реттеуші функциялары орталық жүйке жүйесі (ОЖЖ). Адам ортасымен байланысты көмегімен анализаторлар тұрады рецепторлары, өткізгіш жүйке жолдары және ми соңына миының қыртысының. Ми соңына тұрады, ядро және шашыраған бойынша миының қыртысының элементтерін қамтамасыз ететін жүйке арасындағы байланысты жекелеген анализаторами. Мысалы, адам жейді, онда ол сезінеді, дәмі, иісі, тамақ және сезінеді, оның температурасын. Негізгі сипаттамасы анализаторлар – сезімталдығы. Төменгі абсолюттік сезімталдық шегі — ең төменгі шамасы тұрақтандыру, әрекет ете бастайды анализатор. Егер раздражитель туғызады ауыруы немесе бұзылуы қызметін анализатор — бұл жоғарғы абсолюттік сезімталдық шегі. Интервал төменгіден ең жоғарыға дейінгі анықтайды диапазоны, сезімталдық (дыбыс үшін 20 Гц-ден 20 кГц). Адамның рецепторлары ниеттіміз мынадай қоздырғыш: · электромагниттік толқындар жарық диапазонының — фоторецепторы көздің тор қабығындағы көздің; · механикалық тербелістер ауа — фонорецепторы құлақ; · өзгерту гидростатикалық және осмостық қысымды қан — баро — және осморецепторы; · дене қалпын өзгерту қатысты вектордың гравитация — рецепторлар вестибулярлық аппарат. Сонымен қатар, бар хеморецепторы (қылмайды әсер ететін химиялық заттарды), терморецепторы (қабылдайды температуралық өзгерістер ішінде, организм мен қоршаған ортаға), тактильдік рецепторларға және ауырсыну. Жауап беру шарттарын өзгерту үшін қоршаған сыртқы қоздырғыш емес тудырған зақымданулар мен қаза тапқан ағзаның, онда қалыптасады компенсаторлық реакциялар болуы мүмкін: мінез-құлық (өзгерту жерін, отдергивание қолдарын ыстық немесе суық) немесе ішкі (өзгерту тетігін терморегуляциясы бар микроклимат параметрлерін өзгерту). Адам ие бірқатар маңызды мамандандырылған перифериялық құрылымдар — сезім мүшелерін қабылдауды қамтамасыз ететін ағзасына әсер ететін қоршаған орта қоздырғыштарынан. Оларға мыналар жатады органдары-көру, есту, иіс сезу, дәм, дәм сезу. Шатастыруға болмайды ұғымдар «сезім» және «рецепторлардың». Мысалы, көз — көру мүшесі, ал сетчатка — фоторецептор компоненттерінің бірі болып көру. Сезім мүшелері өздері қамтамасыз ете алмайды сезім. Үшін пайда болған субъективті сезім қажет қозғау туындаған рецепторах, түсті тиісті бөлімі қыртысының больших полушарий. Көрермендер анализатор қамтиды көз, көру нерв, көрермендер орталық затылочной бөліктері, ми қыртысының. Көз бейім шамасы, диапазоны электромагниттік толқындар спектрінің 0,38-ден 0,77 мкм. Осы шекаралары әр түрлі диапазоны толқындар тудырады әр түрлі сезім (түсті) әсер ету кезінде сетчатку: 0,38 — 0,455 мкм — күлгін түс; 0,455 — 0,47 мкм — көк түс; 0,47 — 0,5 мкм — көгілдір түс; 0,5 — 0,55 мкм — жасыл түс; 0,55 — 0,59 мкм — сары түс; 0,59 — 0,61 мкм — қызғылт сары түс; 0,61 — 0,77 мкм — қызыл түс. Құрал көздің различию осы объектіні осы шарттар арқылы жүзеге асырылады үш процестерді қатысуынсыз ерік адам. Аккомодация — өзгерту қисықтық көз бұршағының, сондықтан заттың бейнесі болып шықты жазықтықта көздің тор қабығы (бағыттау фокус). Конвергенция — бұрылу осьтерінің көру, екі көз, сондықтан олар пересеклись объектіде айырмашылықтар. Адаптация — бейімдеу көздің деңгейіне сай жарықтық. Бейімделу кезеңінде көз жұмыс істейді төмен болып табылмайды, сондықтан аулақ жиі және терең переадаптации. Есту қабілеті ағзаның қабылдау және ажырата білу, дыбыс тербелістері есту анализатормен диапазонында 16-дан 20000 Гц. Воспринимающая бөлігі есту анализатордың — құлақ, ол үш топқа бөлінеді: сыртқы, орта және ішкі. Дыбыстық толқындар, бөлшектемей және сыртқы есту өту, әкеледі тербелістер барабанную перепонку және тізбегі арқылы есту сүйегінің беріледі қуысына ұлулар ішкі құлақ. Тербелістер сұйықтық арнада қозғалысқа талшықтың негізгі перфорациясы в резонанс дыбысқа түсетін құлақ. Тербелістер талшықтар ұлулар қозғалысқа келтіреді орналасқан, олардың жасушалары кортиева органның туындайды жүйке серпін, берілетін тиісті бөлімдері, ми қыртысының. Шегі ауырсыну 130 — 140 дБ. Иіс сезу қабілеті қабылдау иістерді. Рецепторлар орналасқан шырышты қабығында жоғарғы және орта алдыңғы жүріс. Адам ие дәрежесі әртүрлі иіс сезу түрлі пахучим заттар. Жағымды иістер жақсартады көңіл-күйі адам, ал жағымсыз — әрекет угнетающе тудырады жағымсыз реакциялар дейін айну, құсу, обморока (күкіртті сутек, бензин), қабілетті өзгертуге тері температурасын, тудыруы екен, тағамға, алып келуі подавленности және раздражительности. Дәмі — сезімін туындайтын, әсер еткен кезде белгілі химиялық заттар, еритін суда, дәмдік рецепторларға орналасқан әр түрлі учаскелерінде. Дәмі құралады төрт қарапайым дәмдік сезімдер: кислое, тұзды, тәтті және ащы. Барлық басқа вариация талғам — бұл комбинациясы негізгі сезіну. Әр түрлі учаскелері тілі бар әр түрлі сезімталдық королдігі дәмдік заттар: кончик языка бейім сладкому, өлкенің тілі — кислому, ұшы және өлкесі тілі — соленому, тамыры тілі — горькому. Тетік түйсік, дәмдік сезімдер байланысты химиялық реакциялар. Пайымдауынша, әрбір рецепторлардың құрамында сезімталдығы жоғары белоктық заттар, ыдыраған әсері кезінде белгілі бір дәмдік заттар. Иіс сезу — күрделі сезім болған кезде туындайтын, раздражении рецепторлардың терінің сыртқы бөліктерінің шырышты және бұлшық ет-буын аппаратының. Тері анализатор қабылдайды және сыртқы механикалық, температуралық, химиялық және басқа да тітіркендіргіштер. Бір негізгі функцияларын тері — қорғаныш. Созылу, жарақаттар, қысым залалсыздандырылады қатты май подстилкой және эластичностью тері. Рогов қабаты сақтайды терінің терең қабаттарына жылғы кебу және өте төзімді түрлі химиялық заттар. Пигмент меланин қорғайды арқылы зарарлы ук сәулесінен қорғайды. Неповрежденный тері қабаты непроницаем үшін инфекциялардың, тері майы және тер тудырады гибельную кислую үшін ортаға микробтарды. Маңызды қорғаныш функциясы тері — терморегуляциясы, т. к. 80% бүкіл ағзаның жылу беру жүзеге асырылады тері. Жоғары температурада қоршаған ортаны тері ыдыстар кеңейіп және теплоотдача конвекцией күшеюде. Төмен температурада ыдыстар суживаются, тері бледнеет, теплоотдача азаяды. Қайтарым жылу тері арқылы жүреді, сондай-ақ потоотделением. Секреторлы функциясы арқылы жүзеге асырылады сальные мен тер безінің. С тері кірген, содан кейін бөлінеді йод, бром, уытты заттар. Айырбастау функциясы, тері — реттелуінің жалпы ағзадағы зат алмасу (су, минералды). Рецепторная функциясы тері — қабылдау сырттан және беру сигналдар ОЖЖ. Түрлері тері сезімталдығының: тактильная, болевая, температуралық. Көмегімен анализаторлар адам алады ақпарат сыртқы әлем, ол жұмысын анықтайды ағзаның функционалдық жүйесінің және адамның мінез-құлқы. Реакция адам ағзасына әсер ететін сыртқы ортаның деңгейіне байланысты воздействующего тұрақтандыру. Егер бұл деңгей мал болса, онда адам, жай ғана қабылдайды ақпаратты сырттан. Кезінде жоғары деңгейде пайда болады жағымсыз биологиялық әсерлер. Сондықтан белгілейді өндірісте нормаланған қауіпсіз маңызы бар факторлардың түріндегі шекті рұқсат етілген концентрация (ШРК) немесе рұқсат етілген шекті деңгейден энергетикалық әсер (ДБП) бар. ДБП — бұл ең жоғары деңгейі фактор, әсер етіп, адам (оқшау немесе ұштастыра отырып басқа да факторлар) жұмыс ауысымы ішінде, күн сайын, бүкіл еңбек өтілі емес, тудырады, оған және оның ұрпақтарының биологиялық өзгерістер, тіпті жасырын және уақытша қайтарылған, сондай-ақ психологиялық бұзушылықтар (төмендеуі интеллектуалдық және эмоционалдық қабілетін, ақыл-ой жұмыс қабілеттілігі, сенімділігі). Қорытындылар бойынша Нормаланған қауіпсіз маңызы бар факторлардың түрінде ПДК және ПДУ қажет алып тастау үшін қайтымсыз биологиялық әсерлер адам ағзасында. Алдыңғы бөлігі перепончатого лабиринтті — улитковый құрылысын жетілдіру мақсатында жә, ductus cochlearis жасалған сүйек улитке болып табылады ең маңызды бөлігі орган есту. Ductus cochlearis басталады соқыр соңы » recessus cochlearis алды бірнеше артқа / / жылғы ductus reuniens, соединяющего улитковый құрылысын жетілдіру мақсатында жә с sacculus. Содан кейін ductus cochlearis өтіп, бүкіл спиральному арнасы сүйек ұлулар аяқталады слепов оның жетекші орындарында. Көлденең қимасында улитковый құрылысын жетілдіру мақсатында жә бар треугольное көрінісі. Бірі оның үш қабырғасының срастается сыртқы қабырғасы сүйек арна ұлулар, басқа, membrana spiralis, жалғасы болып табылады сүйек спиралды пластинкалар, протягиваясь арасындағы еркін өлкесі соңғы және сыртқы қабырғасы. Үшінші, өте жұқа қабырғасы улиточного барысы, paries vestibularis ductus cochlearis, протянута косо жылғы спиралды пластинкасының сыртқы қабырғасына. Membrana spiralis негізінде салынған, оған базилярной пластинкада, lamina basilaris көтереді аппараты, воспринимающий дыбыстар, — шиыршық орган. Арқылы ductus cochlearis scala vestibuli және scala tympani бір-бірінен қоспағанда, орын куполе ұлулар, онда олардың арасындағы бар хабарлама деп аталатын тесік ұлулар, helicotrema. Scala vestibuli хабарланады с перилимфатическим кеңістігі алды, a scala tympani аяқталады көзсіз тамсанып ұлулар. Шиыршық орган, organon spirale, бойында орналасады барлығы улиткового ағыны арналған базилярной пластинкада ала отырып, оның бір бөлігін, жақын — lamina spiralis ossea. Базилярная пластинка, lamina basilaris тұрады үлкен саны (24000) фиброзных талшықтардың әр түрлі ұзындықтағы, натянутых, ішектер (есту ішектер). Сәйкес танымал теориясы Гельмгольц (1875), олар болып табылады резонаторами, обусловливающими өз құбылуына қабылдау түсті, түрлі биіктігінен, бірақ деректері бойынша, электрондық микроскопия, осы талшықтар құрайды эластическую желісі, ол тұтастай алғанда, резонирует қатаң градуированными құбылуына. Өзі шиыршық орган құралады бірнеше қатардан эпителийлі жасушалардың, олардың арасында ажыратуға болады сезімтал есту клеткалары кеңес береміз. Ол атқарады рөлі «кері» микрофон, трансформирующего механикалық тербелістер электр. Артерияның ішкі құлақтың жүреді: a. labyrinthi, бұтақтары a. basilaris. Барғанда бірге n. vestibulocochlearis ішкі слуховом өту, a. labyrinthi разветвляется » ушном лабиринте. Венадан қан шығарады келген лабиринтті негізінен екі жолмен: v. aqueductus vestibuli, лежащая осы аттас арнасында бірге ductus endolymphaticus жинайды қан из utriculus және полукружных арналарын және вливается в sinus petrosus superior, v. canaliculi cochleae, в. бірге ductus perilymphaticus арнада су ұлулар көтереді қан негізінен ұлулар, сондай-ақ алды от sacculus және utriculus және құяды v. jugularis interna. Өткізу дыбыс. Функционалдық тұрғысынан орган есту (шеткі бөлігі есту анализатордың) екі бөлікке бөлінеді: 1) звукопроводящий аппараты — сыртқы және ортаңғы құлақтың, сондай-ақ кейбір элементтері (перилимфа және эндолимфа) ішкі құлақ;2) звуковоспринимающий аппарат — ішкі құлақ. Әуе толқыны, жиналатын құлақ раковинасы жіберіледі қабықтылар тип тармағына жатады, ударяются туралы барабанную перепонку тудырады оның дірілді. Діріл дабыл жарғағының, тартылу дәрежесі онда реттеледі қысқаруына m. tensor tympani (иннервация n. trigeminus) қозғалысқа сращенную онымен рукоятку молоточка. Молоточек тиісінше жетелейді наковальню, ал төс — стремя, ол далада да fenestra vestibuli, жетекші ішкі құлақ. Шамасы ығысу стремени терезесінде алды реттеледі қысқаруына m. stapedius (иннервация n. stapedius n. facialis). Осылайша тізбек сүйегі, соединенная подвижно, деп хабарлайды тербеліс қозғалысының дабыл жарғағының жолданды терезеге алды. Қозғалысы стремени терезесінде алды кнутри тудырады өткізу лабиринтной сұйықтық, ол выпячивает мембрана терезе ұлулар тысқары. Бұл орын ауыстыру жұмыс істеуі үшін қажет высокочувствительных элементтерін спирального орган. Бірінші жылжиды перилимфа алды; оның ауытқуы бойынша scala vestibuli восходят шыңына дейін ұлулар арқылы helicotrema беріледі перилимфе » scala tympani, ол бойынша түсіріледі — membrana tympani secundaria, закрывающей терезе ұлулар болып табылатын кемшін тұсы сүйек қабырғаға ішкі құлақ, және қалай қайтарылады — барабанды қуысының. С перилимфы дыбыс діріл беріледі эндолимфе, ал ол арқылы спиральному органға. Осылайша, тербелістер ауаның сыртқы және ортаңғы құлаққа жүйесінің арқасында есту сүйегінің барабанды қуысына ауысады тербелістер сұйықтық перепончатого лабиринтті туғызатын тітіркенуді арнаулы есту волосковых жасушаларының спирального органның құрайтын рецепторлардың есту анализатор. «Рецепторе болып табылатын еді «кері» микрофонмен, механикалық тербелістер сұйықтық (эндолимфы) айналады электр сипаттайтын жүйке процесі, распространяющийся бойынша кондукторға дейін ми қыртысының. Кондуктор есту анализатордың құрайды есту өткізгіш жолдары тұратын бірқатар буындар. Торлық денесі бірінші нейрон жатыр ganglion spirale. Перифериялық отросток биполярлы жасушалардың оны спиральном органда басталады рецепторлардың, ал орталық жүріп құрамында pars cochlearis n. vestibulocochlearis, оның ядросы, nucleus cochlearis dorsalis et ventralis салынған облысының ромб тәріздес тазартылып, бірнеше шұңқырлар. Әр түрлі бөлігінде есту жүйкесінің жүргізеді бойынша әр түрлі жиіліктегі тербеліс дыбыстары. Аталған ядроларындағы орналастырылады дененің екінші нейрондық, аксоны олардың құрады орталық есту жолы; соңғысы облысы артқы ядро трапециевидного дене перекрещивается с соименным арқылы қарама-қарсы жағынан құра отырып, латеральную болады, lemniscus lateralis. Талшық орталық есту жолдары, шыққан из вентрального ядро құрайды трапециевидное денесі өтіп, мост, құрамына кіреді, lemniscus lateralis қарама-қарсы тараптар. Талшық орталық жолдары,гисходящие бірі дорсального ядро жүреді, табанының IV қарыншаның түрінде striae medullares ventriculi quarti, еніп formatio reticularis көпір бірге талшықтары трапециевидного дене енеді құрамы латеральной ілмектер қарама-қарсы тараптар. Lemniscus lateralis аяқталады бөлігінде төменгі холмиках шатыры орта ми бөлігі corpus geniculatum mediale, онда орналастырылады үшінші нейрондық. Төменгі холмики шатыры орта мидың қызмет етеді рефлекторным орталығы есту импульс. Олардан жақындай спинному ми tractus tectospinalis, делдалдығы арқылы жасалады, оның қозғалыс реакциялар, есту, тітіркену, келіп түсетін орташа ми. Рефлекторлық жауаптар есту серпін алуы мүмкін және басқа аралық есту ядролардың — ядролардың трапециевидного дене және латеральной ілмек байланысты қысқа жолмен қозғалыс ядроларымен орта ми, көпір және продолговатого ми. Оканчиваясь » ісіктерде қатысы бар есту (төменгі холмики және corpus geniculatum mediale), есту талшықтары және олардың коллатерали қосылады, осы медиальному продольному пучку, оның көмегімен олар келеді байланыс ядролармен глазодвигательных бұлшық ет және қозғалыс ядроларымен басқа черепных нервтердің және жұлын. Осы байланыстарымен түсіндіріледі рефлекторлық жауаптар есту, тітіркену. Төменгі холмики шатыры орта ми жоқ центростремительных байланыс қабығы. «Corpus geniculatum mediale жатыр жасушалық дененің соңғы нейрондық, аксоны олардың құрамында ішкі капсула жетеді қыртысының височной үлесі үлкен ми. Корковый соңына есту анализатор орналасқан gyrus temporalis superior (41). Мұнда әуе толқыны сыртқы құлақтың туғызатын қозғалысты есту сүйегінің орта құлаққа және тербелістер сұйықтықтың ішкі құлаққа және превращающиеся бұдан әрі рецепторе «жүйке серпін берілген кондукторға» ми жарақатын кору, қабылданады түріндегі дыбыс түйсігі. Демек, арқасында слуховому анализатору тербелістер, ауа, т. е. объективті құбылыс қолданыстағы қарамастан, біздің сана-бізді қоршаған шынайы әлемнің көрсетіледі және біздің санасында түрінде субъективті воспринимаемых білім, т. е. дыбыс түйсігі. Бұл мысал әділдік лениндік бейнелеу теориясы, оған сәйкес объективті нақты әлем көрсетіледі және біздің санасында нысанында субъективтік бейнелердің. Бұл материалистік теория разоблачает субъективті идеализм, керісінше, бірінші орынға қояды біздің сезім.

Ресурстық орталықтың басты мақсаты әлеуметтік қамсыздандыру, денсаулық сақтау, білім секторларында отбасылармен жұмыс жасауға кешенді тәсілді қалыптастыруға әрекеттесетін әлеуметтік жұмыс жүйесін жетілдіру. ТАПСЫРМАЛАР әлеуметтік жұмыс бойынша сарапшылар пулын және ынтымақтастық үшін жұмыс кеңістігін құру және дамыту; балалары бар отбасылар үшін әлеуметтік қолдау мен әлеуметтік қызметтер көрсету сұрақтары бойынша ведомствоаралық үйлестіруді арттыру; халықаралық, орталық және жергілікті деңгейде тәжірибемен алмасу платформасын құру; жергілікті деңгейдегі әлеуметтік қызметтер үшін әлеуметтік сүйемелдеу бойынша оқу әдістемелік кешендер мен модульдер дайындау; жергілікті деңгейдегі әлеуметтік бағдарламалар мен басқа да әлеуметтік қызметтер арасындағы ынтымақтастықтың институционалдық тәсілдерін жетілдіру.

Жиырма жылдық салтанаты аталып өтіп отырған Тәуелсіздігіміздің бір белгісі, Қазақстанның ұлттық валютасы теңге – еліміздің Әнұраны, Туы сияқты мемлекеттік рәміздер қатарынан орын алады. Өйткені кеңестер одағы ыдырағаннан кейін өз алдына шаңырақ көтерген өзге республикалар сияқты Қазақстан үшін де төл валютасын енгізу өзінің толыққанды экономикалық саясатын қалыптастыруға мүмкіндік берген егемендікті құрудағы алғашқы маңызды қадамдардың бірі болды. 1993 жылдың 15 қарашасында төл валюта – теңгенің айналымға енгізілуімен еліміз экономикалық және қаржылық тәуелсіздікке бет алды. Қазақстан тарихында ұлттық валютаның дүниеге келуі шын мәнінде бетбұрысты кезең болды. Биыл теңге «кәмелеттік жасқа» жетті. Содан бері де өткен жылдар экономиканың басты бір тегершігі болып табылатын ұлттық валюта үшін салмақты міндет жүктеген күрделі кезең болды. Бұл уақыт еліміздің бүгіні мен болашағы үшін теңгені енгізудің тарихи маңыздылығын бағалауға мүмкіндік береді. Ұлттық ақша бірлігін енгізу экономикалық егемендігімізді жүзеге асыруға негіз болды. Нарық экономикасын құруға бағытталған құрылымдық қайтақұрулар тезірек жүргізілді. Қазақстан өзінің ұлттық валютасын аса күрделі жағдайда əзірлеп, қабылдады. Одақ күйреген 90-жылдардың басында біздің еліміз үшін осынау тарихи маңызды шешімді қабылдау оңай болған жоқ. Бұрынғы шаруашылық байланыстар үзіліп, өндіріс атаулы құлдырап жатты, ақша-кредит қатынастары тоқырады, алғашқы қауымдық құрылыс дәуіріндегі заттай тауар айырбасы орнықты. Осындай қиын кезеңде төл теңгеміздің дүниеге келуіне байланысты ұлттық валютаны айналымға шығару ісінің басы-қасында болған, тәуелсіз Қазақстан Ұлттық банкінің алғашқы төрағасы, қаржыгер Ғалым Байназаровты сөзге тартқан едік. «1991 жылы Одақтың ыдырауымен бұрынғы біртұтас экономикалық жүйе өзінің бар мүмкіндігінен айрылды. Ресей төл валютасын кіргізетіндігін жасырған жоқ. 1993 жылы бұл басы ашық мәселе-тін. Бұған дейін бірқатар елдер уақыт үнемдеу үшін сом аймағында ұзағырақ қалғысы келді. Өз тәуелсіздігін жариялап, егемен мемлекеттің нышандарына ие болған Қазақстан 1992 жылдан бастап ұлттық валютасын енгізуге даярлана бастады. Бұл құпия түрде жүргізілді. Өйткені басқа елдердің аумағында бос қалған айналымда жоқ сабан ақша вагон-вагон болып бізге құйылып, жаңа валютамыз бір күнде құнын жоғалтар еді. Оның үстіне ТМД кеңістігіндегі нарықтың төлем қабілеттілігі азайып, құлдырап жатты. Қазақстанға бұған балама іздеу керек болды. Басқа елдермен сауда-саттық қатынастарын орнату, банк жүйесін дүниежүзілік банк жүйесіне байланыстыру, міне, мұның бәрі бір күнде шешіле қалатын шаруа емес-ті, – дейді Ғалым Байназарұлы. – Алдымызда ауқымды да күрделі міндет – ұлттық экономиканы, төл ақша жүйесін, республикалық бюджетті құру міндеті тұрды. Төл валютаны енгізу – бұл егемен елдің экономикасын құру бағытындағы үлкен істің бастауы, экономикамыздың сол кездегі қалыптасқан құрылымы мен ерекшеліктерін ескере отырып тәуелсіз қаржы-несие саясатын жүргізудің мүмкіндігі екендігін біз жақсы түсіндік. Материалдық өндіріс пен қызмет көрсету саласындағы қолма-қол ақша мен қайтарымсыз қаржыландырудың басқа да түрлері бойынша бұрынғыдай Орталыққа қол жаюдың күні өтті. Ішкі ақша айналымын, сыртқы және ішкі несиелерді жаңа экономиканың дамуына жұмыс істету мақсатында үлкен жұмыстар атқарылды. Сөйтіп ҚР Президентінің, Жоғарғы кеңестің, Үкімет пен Ұлттық банктің алтын-алмаз қоры, Мемлекеттік қойма құру, Монет сарайы туралы тиісті жарлықтары мен шешімдері қабылданды. Жұмысты біз Ұлттық банк бастаған дербес мемлекеттік банк жүйесін құрудан бастадық. Бұрын Орталық банктің көп филиалының бірі болып келген ұлттық банк ол кезде қуаты аз, шығынды, материалдық базасы нашар мемлекеттік мекеме болатын. Ұлттық банк басшылығына келгенімде алдымда тұрған ірі міндеттер – валютаны енгізуге дайындық басталды. Ел басшылығының тиісті жарлығы мен шешімдеріне сәйкес валюта биржасы ұйымдастырылды, монет сарайы, банкнот фабрикасы, алтын-валюталық резервтерге арналған мемлекеттік қойма салынды. Ол кезде бізде тіпті мектеп бітірушілердің кәмелеттік аттестаттарын шығаратын фабрика да болмаған еді». Теңгені жасау мен енгізу туралы шешімді Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың өзі қабылдады. Сөйтіп 1993 жылдың 15 қарашасында айналымға шыққан теңге ұлттық экономиканың басты құралы, мемлекеттің ақша жүйесінің негізі атанды. Қаржы секторындағы нақты реформалар да осы кезден бастау алады. Теңгенің айналымға шығуымен халық шаруашылығының барлық саласында нарықтық тетіктер ене бастады. Қаржыгер ретінде мен теңгені енгізген соң егеменділіктің нақты белгісі пайда болды дер едім. Өйткені ұлттық валюта экономиканы басқаратын тегершік, тәуелсіздік құралы болып табылады, дейді еліміздің алғашқы бас банкирі ретінде дербес қаржы-несие саясатын жүргізудің артықшылығына тоқталған Ғалым аға. Елбасы белгілеген қысқа мерзім ішінде еліміздің ұлттық валютасы айналымға шықты. Төл валютамыз сапасы, қорғаныс қабілеті және безендірілуі жағынан да сарапшылар тарапынан жоғары бағаға ие болды. Алғашқы ұлттық ақшамызды басып шығарған лондондық «Харрисон және ұлдары» банкнот фабрикасы теңге сияқты сапалы тауар шығарғаны үшін Ұлыбритания корольдігінің алтын белгісімен марапатталды. Ұлттық валютаның алғашқы бағамы бір АҚШ доллары үшін 4, 75 теңге есебімен белгіленіп, әрбір теңге 500 кеңес сомына айырбасталды. Әрине, бар мәселе ұлттық валютаның айналымға шығуымен өздігінен шешіле қалмасы түсінікті. Теңге бүгінгі халге жеткенге дейін де талай қиындықтан өтті. Өйткені қай елдің де ұлттық валютасы ұлттық экономикаға табан тірейді. Яғни валюта мен экономиканың жағдайы тығыз байланысты болмақ. Алғашқы екі жылда ұлттық валюта құлдилап кетті. Құлдырау жүріп жатты, тауар бағасы өсу үстінде болды. Жалпы ұлттық валютаның негізі 1 теңге болып табылады. Осыған орай әу баста классикалық номинация өмірге келді. 7 купюрадан тұратын бұл номинация қай елде болмасын, 1-ден 100-ге дейін ғана болады. Негізі айналымда тек қана осы классикалық номинация жүруге тиіс. Ал 100-дің сыртындағы номинациялар валюта бағамының, құнының, әл-ахуалының жағдайына байланысты. Яғни олар классикалық емес, құнсызданудың есебінен шыққан валюталар. Сол кездегі экономиканың жағдайына сай теңге бағамы да орнында тұрмады. Сөйтіп 100 теңгенің үстіндегі купюралар өмірге келді. Бірақ ең бастысы 1993 жылдың 15 қарашасынан теңге нарықтық қатынастарға негізделген жаңа ұлттық экономиканың басты бір тетігі, дербес қаржы-несие саясатын, осы саладағы реформаларды жүзеге асырудың құралы болды. Сөйтіп, теңге айналымға шыққанннан кейінгі бірер жылдың ішінде құлдырау тежеліп, бағаның өсуі тоқталды. Инфляцияның төмен қарқынын және тұрақты айырбастау бағамын қамтамасыз ету Ұлттық банктің аса маңызды міндеттерінің бірі болды. Ұлттық валюта енгізілген алғашқы күндерден бастап-ақ бас банк теңгенің орнықтылығына қол жеткізу және қолдау көрсету үшін қатаң ақша-кредит саясатын жүргізді. Дәл осы саясат 5 жылдың ішінде инфляцияны төрт таңбалы саннан бір таңбалы: 1993 жылғы 2165 пайыздан 1998 жылы 1,9 пайызға дейін төмендетуге мүмкіндік берді. Ұлттық банктің ақша-несие саясаты біртіндеп жетілдірілді және оның құралдары кеңейтілді. Ақша-несие саясатының теңге енгізілген сәттен бастап пайдаланылатын, қайта қаржыландыру ставкасы, міндетті резервтердің нормалары және ішкі валюта нарығындағы интервенциялар сияқты құралдарына жаңа құралдар қосылды. Бас банк меншікті бағалы қағаздар – қысқа мерзімді ноттарды шығарып, ашық нарықта мемлекеттік бағалы қағаздармен операциялар жүргізіп, банктерден депозиттер тарта бастады. «Ақша-несие саясатын жүргізу тиімділігіне «ҚР Ұлттық банкі туралы» 1995 жылғы Заң ықпал етті,– дейді Ұлттық банктің төрағасы Григорий Марченко. – Заңға сәйкес ҰБ өз қызметінде тәуелсіз болып, Президентке ғана есеп беретін болды. Саяси қысымнан босаған соң ұлттық банк тиімді банк жүйесін құру жөніндегі ауқымды жұмысқа кірісті. Коммерциялық банктерді қадағалауды күшейтуге және олардың сенімділігін көтеруге баса назар аударылды. Банк жүйесін реформалаудың бірнеше бағдарламасы орындалды». Қазақстан ТМД-да бірінші болып жинақтаушы зейнетақы жүйесіне көшті. Құрамында айналыс мерзімі 3 айдан 10 жылға дейінгі түрлі құралдардың жеткілікті саны бар мемлекеттік бағалы қағаздар нарығы дами бастады. Қазір еліміздің қаржы нарығында Қазақстан қор биржасы, Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы, Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры, «Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры» АҚ және т.б. жұмыс істеуде.Үстеме кірістер есебінен мемлекеттік жинақ қаражатын құру мақсатында 2000 жылы Ұлттық қор құрылды. Жаһандық экономикадағы ахуалдың оңала қоймауына орай осы күзде Халықаралық валюта қоры елдің экономикалық билігіне банк секторындағы проблемаларды шешумен қатар әлемдік дағдарыстан туындайтын салдарларға дайын болуға кеңес берген болатын. Бұл орайда, бас банкирдің айтуынша, ХВҚ-дың ұсынымдары іс жүзінде Қазақстан билігі қолданған шараларды қайталаған екен. Ал үкімет пен ұлттық банк әлемдік экономикадағы ахуал нашарлаған жағдайға қол қусырып отырған жоқ, дайындық үстінде. 2012-2015 жылдары тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету мақсатында бірқатар шараларды әзірленуде. Оның ішінде ұлттық валютаның нақты бағамының айтарлықтай ауытқуына жол бермеу, төлем балансының орнықтылығын көтеру жөнінде шаралар алынбақ. Ұлттық банктің ақша-несие саясаты қысқа мерзімді кезеңде айтарлықтай өзгерістерге ұшырамайды. Басты мақсат – елдің қаржы секторының және баға тұрақтылығын қамтамасыз ету болып қала береді. Инфляция орта мерзімдік жылдық көрсеткіші 6-8 пайыз шегінде болжанып отыр. Ақша-несие саясатының сипаты ішкі және сыртқы экономикалық ахуалға байланысты болады. Тұтастай алғанда, бас банктің жүргізіп ақша-несие саясаты елде макроэкономикалық тұрақтылықтың сақталуына және ішкі жалпы өнімнің жыл сайын 7 пайыз деңгейінде өсуін қамтамасыз етуге ықпал ететін болады, дейді Г. Марченко. Әлемді жайлаған жаһандық қаржы-экономикалық дағдарысқа дейінгі жылдарда ел экономикасында өсу тұрақты болды. Соған сәйкес, теңге бағамы да тұрақтана түсті. Теңгені ТМД елдеріндегі басқа әріптестерімен салыстырғанда тұрақты валюта деп айтуға болады, дейді мамандар. Алайда еліміз экономикасы шикізаттық бағытта болғандықтан, әлемдік нарықтағы ахуалға, яғни шикізаттың әлемдік бағасының өзгерісіне тәуелді болуымыз заңды. Сондықтан соңғы жылдар бюджетінде теңгенің долларға қатысты бағамының белгілі бір аралықтағы ауытқу шегі қарастырылып келеді. Егер мұнай және сыртқа шығарылатын өзге де қазба байлықтардың әлемдік нарықтағы бағасы түспейтін болса, теңге бағамында үлкен ауытқу байқалмайды. Бірқалыптылық сақталады. Жалпы ішкі өнімде экспортқа тауар шығартын өндіріс өнімдерінің үлесі үлкен. Әлемдік баға түсіп кетсе, бұларға мемлекет жәрдем беруге тура келеді. Алайда үкімет оларды бюджет есебінен қолдай алмайды. Бұл тұрғыда қолданылатын жалғыз құрал – ол валюта бағамын қозғалысқа келтіру. Яғни экспорттық бағыттағы өндірісті қолдау үшін теңгенің нығаюы тиімді емес. Міне, әлемдік нарықтағы құбылып тұрған жағдайға қарай теңге құнсыздануды да бастан өткерді. Жалпы еліміздің валюта бағамында болып тұратын түзетулер сыртқы саудаға, Қазақстаннан шикізат сатып алатын елдердің экономикалық ахуалына байланысты болатындығын ескерсек, ғаламдық дағдарыстың екінші толқыны тағы бір ақша құнсыздануын әкелері ғажап емес. Президент тапсырмасына сай қазіргі уақытта үдемелі индустриялық-инновациялық даму және экономиканы әртараптандыру бағдарламалары жүзеге асырылуда. Жалпы өндірісте құрылымдық өзгерістер баршылық. Бұған дейін тек шикізат өндірісі қарқынды даму үстінде болса, соңғы жылдары өңдеу өнеркәсібінде де алға басу байқалады. Бұл дамуға аталған бағдарламалардың мұрындық болып отырғаны анық. Жаңа индустрияландыру бағдарламасының аясында биыл жыл аяғына дейін жүздеген жаңа өндіріс орны іске қосылады. Былтыр іске қосылған осыншама өндіріс орны ел игілігіне қызмет етуде. Бұл өз кезегінде жалпы ішкі өнімдегі өңдеу саласы үлесінің молайып, сан-салалы отандық өнім көлемінің ұлғаюына жол ашады. Ал ұлттық валютаның табан тірер негізі ұлттық экономика десек, дайын тауар өндірісін жолға қойған тұрақты даму үстіндегі экономика жағдайында төл теңгеміз берік те бекем бола түспек. Осылайша, Қазақстан Тәуелсіздігі жылдары ішінде республиканың банк секторын реформалау жөнінде айтарлықтай жұмыс жүргізілді және қазіргі уақытта оның дамуы ондағы орын алған тәуекелдерді есептегенде халықаралық стандарттарға жақындатылды. Қазақстанның қаржы секторын одан әрі дамыту оның сапалық жетілдірілуіне, оның ішінде қаржы нарығының секторларын дамыту жөніндегі тиісті бағдарламалық құжаттарда айқындалған міндеттерді шешуге, қаржы қызметтерінің сапасын, сондай-ақ отандық қаржы нарығының ашықтығы мен тұрақтылығын қамтамасыз етуге бағытталатын болады.

«Еуразия әлемі» пікір сайыс клубында «Еуразия кеңістігіндегі әлеуметтік саясат: күн тәртібіндегі мәселелер, реформалар және әріптестік» мәселерін талқылаған сарапшылар осы тақырып төңірегіндегі ой пікірлерін ортаға салды. Саясаттанушы Эдуард Полетаевтың айтуынша, соңғы жылдары Қазақстан мен Ресей әлеуметтік саясатқа ерекше көңіл бөлуде. Бұл өз кезегінде елдің тұрмысы түзеліп, экономикалық ахуалдың жақсаруына септесуде. «Президенттің өткен жолғы Жолдауы да (Қазақстандықтардың әл-ауқатын көтеру: табысты арттыру және өмір сүру сапасын жақсарту) да әлеуметтік салаға бағытталған. Бұл оң әсерін беруі тиіс. Себебі, экономикалық даму мен әлеуметтік даму өзара тығыз байланысып жатыр. Әлеуметтік саланы кем-кетіктерін түзетіп, бір бағдарлама аясында дамытуды одаққа біріккен елдер бірлесіп ойласса да артық емес», – дейді ол. «Стратегия» әлеуметтік және саяси зерттеулер орталығының президенті Гүлмира Илеуованың пікірінше, одақтас елдердің әлеуметтік саясат ұқсат болып келуінің бірнеше себебі бар. – Қазіргі одақтас елдердердің барлығы бір кезде КСРО-ның шекпенінен шықты. Кеңес кезінде қаланған іргетас, бұл елдердің әлеуметтік саясатына да әсер еткені анық. Ал ол тұстағы әлеуметтік саясат капиталистік елдердің бағытына мүлде ұқсамайтын. Ал қазіргі таңдағы жағдай қандай? Байқап отырсақ, КСРО-дан бөлінген барлық елдердің өз бағыты, өз стратегиясы бар. Бір анығы, мемлекет экономикалық тұрғыдан неғұрлым әлсіз болса, соғырлым әлеуметтік саясаты да кемшін дамыған деп тұжырымдауға болады. Шынын айту керек, кеңес кезіндегі әлеуметтік стандарттар әбден ескіргені де жасырын емес, – дейді ол. Өз Zonakz.net интернет-басылымының саяси шолушысы Владислав Юрицын: Әлеуметтік сала ақсап тұр, ашық айту керек. Зейнет жасына шығудың мерзімі жыл өткен сайын ұзарып барады. Адам ол жасқа жете ме, жоқ па тағы белгісіз. Мемлекеттік адамға бейнеттің зейнетін көруге мүмкіндік бермеуде. Жұмыссыз жүргендерге салық салу тіпті ақылға сыймайтын іс. Ақшасы жоқ адамға салық сала ма есі дұрыс елі? Кезінде Наполеонның өзі айтып кеткен, шамадан тыс салық төңкеріске алып келетін төте жол деп. Қазіргідей қиын шақта салықты шарықтатпай, азайтқанымыз жөн, – деген пікір білдірді. Шараны түйіндеген «Мәскеу комсомолшысы Қазақстанға» газеті бас редакторының орынбасары Сергей Козлов бұл ретте әлеуметтік саясат халықтың сөзімен санасу дегенді білдіретінін айтты. «Халық қалаған бастаманы ғана жүзеге асыру, халық қолдаған реформаны іске қосу. Мемлекет басындағы бір топ шенді-шекпендінің шешімдері әлеуметтік саясатқа жатпайды», – деді ол.

«Насихат әңгіме әрдайым заманында мекенінде белгіленбеген жалпылма суретте болғаны дұрыс. Себебі күнә жасалмаған заман, күнә істелмеген мекен болмаған. Нәтижесінде діндәр күнә жайында әңгіме айтып, сол күнәні істеген адамның кім екенін айтпаса, оның әңгімесі кез келген заманмен кез келген мекенді білдіреді. Бұл пайғамбарымыздың барлық қателік жасаушыларға көрсеткен жолы». Хадис «Сүйікті Пайғамбарымыз (с.ғ.с) Х.з. Әлиге: «Сенің дәнекеріңмен бір адамның мұсылман болуы, сен үшін дүниеден және дүниедегі барлық нәрседен де қайырлы болады». Хадис Әрбір қоғам Алланың қалауымен, өркендеуіне не өмір сақынасынан кетуіне мүмкіндіктерді өздері іске асырған амалдарымен себепкер болады. Кешегі біздің барлық саналы өмірімізді өткізген кеңестік үкіметтің ұстаған ұстанымы мен көтерген ұранында адамзаттың мүддесіне кереқар келетін үрдіс жоқ деседе болады. Себебі ұраны: «Бәрі адам үшін, адамның игілігі үшін» болды. Осы бағытта жұмыстар атқарылды. Бірақ, осы алдына бағдаршам ғып қойған мақсаттың, өмір жүзінде іске асыруда істелінген іс шараның барлығы бір «көсемнің» шешімі мен күш қолданылып атқарылды. Бұданда сорақысы адамның діни сеніміне селкеу түсіріп, «дін апиын», осы өмірден басқа тіршілік жоқ, Алланың барлығын, бірлігін, оның елшісін, Алланың кәләмін, өлгеннен соң қайта тірілу сияқты діннің негізгі сенімдерін теріске шығарды. Алланың ақ жолын ұстағандарды қуғындап, жазалады. Аллаһ адамды жердегі өкілі етіп жаратып, адал мен харамның, жақсының және жаманның ара жігін ажыратып білгізіп, сауап пен күнәні ажырататындай ақыл ес сана берді. Адамгершілік қағидаларын сақтап, дұрыс амалды іске асырушылардың екі өмірде марапатталатындығын, теріс қылықтарынан сұралып жауапкершілікке тартылатындығын пайғамбарлар жіберіп, пенделеріне жүйелі түрде үйретті. Бұл адам баласын өзінің басқан әрбір қадамына, іске асырыратын амалына жауапкешілікпен қарауды, күнәлі қадамнан бас тартып, сауапты іс шараларды ғана орындауға міндеттеді. Алайда дінсіз қоғамның идеологиясы пенденің ол дүниеге деген сенімін жоққа шығару мен бүгінгі күнменен ғана өмір сүріп, істеген теріс қылықтары осы өмірде әшкереленіп жауапқа тартылмаса, Аллаһ жоқ деумен, оның алдында ешқандай жауапкершілікте болмайындығын адам санасына сіңірді. Адамның он саусағы бірдей еместігіндей, ойлаған ойды жүзеге асырушылардың сана сезімі мен ақыл-парасатының деңгейі де әр түрлі. Біреуі, дұрыс бағыттағы амалдың дәл айтылған сәтте атқарылуы қоғамның негізі, халықтың сол мезгілдегі түсінік-түйсігін,талап тілегін, әлеуметтік ақуалын қанағаттандырама, әлде бір сәт уақыт оздырып, кешеуілдетіп, халықтың санасына орындалуға тиісті шараның тиімдімділігн сіңіріп, атқарылса деген дұрыс шешімді басшылыққа алса. Енді біреулері, «айтылды бітті, кестім үзілді» ұстаныммен көпшіліктің еркін ескермей, қорқыту-үркіту мен іске асырды. Күш араласқан жерде зорлық пен зомбылықтан айналып өте алмайтындықтан бұл «жақсы бастама» санада халыққа қарсы бағытталған шара болып қалыптасты. Бұның мысалы: Негізгі идеясы социалистік (бәрі адам үшін), кеңестік қоғамның негізгі даму бағытын оның мүшелерінің ақыл кеңесінің негізінде іске асыру), барлық адам, атқарған қызметі, меңгерген біліміне қарамай тең құқылы мемлекет құрылды. Келесі кезекте тең құқылы пенделер, меншіктің көлемі жағынан да бір деңгейде болу керек деген түсінік қалыптастырып, бай мен кедейдің әлеуметтік жағдайын теңестіру науқаны жүргізілді. Бұндағы алғы шарт, өндірілген мүлік оны өндіруге жұмсалған еңбектің көлеміне тікелей тәуелді, ал еңбектің негізгі иесі, қайнар көзі қарапайым халық. Кім өнім өндіруге тер төксе мүліктің негізгі иесі де сол. Осы идеяның негізінде, қолда бар байлықты, байлардан тартып алып, жан басына бөлу үрдісі іске асырылды. Кешегі үстем таптың, «ақ дегені алғыс, қара дегені қарғыс» болған, «дуалы ауыз» аталғандардың ел арасындағы беделінен айрылуы іштей қан жылатса, қолындағы байлығынан айрылуы оданда үлен соққы болды. Бұл, құқықтық, мүліктік артықшылықтан бірдей айыру оның бұрынғы иелерінің қолына қару алып, жаңа құрлымға қарсы шығуына әкелді. Қарулы қақтығыс адам шығынсыз болмайтыны белгілі, бұл теке тіресте қақтығыстың шығуына себепкерлермен қоса, қосақ арасында кеткендер де көп болды. Кешегі сіңірі шыққан кедей, байлықтың дәмін татпаған, бүгін иелігіне жанын қинамай азына аулақ мал-мүлік тигеннен кейін, мүлікті таусылмастай көріп, оңды-солды жұмсап, не болмаса өз дәрежесінде күтім жасамай шығынға ұшыратып, малдан айрылды. Осы сәтте «кедейдің жаны, байдың малы тәтті» мақалы ойға оралады. Мүлікті халыққа жаппай таратудан қоғамға да, оның мүшелеріне де, ойлағандай пайда келіп, елдің әл ауқаты жақсармайтынын түсінген билік, өздері үлестірген байлықты (малды) қайтадан жинап, жекелеген адамдардың меншігіне емес, өнім өндіруді қосылып, бірігіп, атқаратын ұжымдық шаруашылықтың меншігіне «халық шаруашылығы» атымен топтас-тырды.Ұжымдық шаруашылық құру негізінен дұрыс бағыт. Қандайда болсын үлкен істі атқаруға, қанша жан жақты болсада жекелеген отбасының ақыл ойы жеткенімен, мүмкіндігі, күш-қуаты жете бермейді. Сондықтан да ұжым болып бірігу өмірдің пенденің алдына қойған талабы. Бұл талап ерте ме кеш пе орын-далуы міндет. Онсыз алға басып, халықтың сұранысын орындау мүмкін емес. Міне осы өміршең өзгерісті нақтылы іс жүзіне асырғанда ел арасында түсіндіру жұмысы жүрмегендікттен, ұжымға мүшелікке кіру еркімен жүргізілмегендіктен көптеген қателіктер жіберілді. «Асыра сілтеу болмасын, аша тұяқ қалмасын» деген мағынада ұран тасталып, ақыры 1932 жылғы ашаршылықа ұласты. Бұлармен қоса үгіт, насиқатқа, идеологияға қатты көңіл аударылғанымен, уағыз оның тыңдаушының санасына жетіп, толық сендіретіндей дәрежеге жете алмады. Яғни, ел басқарғандар, заң талаптарының өз деңгейінде орындалуын іске асырушылар мен оны қадағалау жүктелген лауазым иелері, пара алуға, кісі ақысына қиянат жасауға, ортақ мүлікті өзінің не басқаның пайдасына пайдалануына жол бермеуге жауапты бола тұра, заң бұзушылыққа өздері барды, не жағдай жасады. Алайда олар ел алдында заң талаптарын орындау әрбір азаматтың қасиетті борышы екендігін уағыздап, мәжіліс аяқталысымен қылмысты істерін жалғастыруды әдетке айналдырды. Халықты ізгі амалдарға тәрбиелеудегі атқарылған іс шара діттеген мақсатқа жеткізетіндей дәрежеге көтерілмеді. Жас буынды адамгершілікке, теріс қылықтан қашық болуға тәрбиелейтін отбасы мен ұстаздар, теріс амалдарды істеуден қашық болыңдар дей тұра өздері істеме дегендерін шәкірттерінің, ұрпақтарының алдында ашықтан-ашық іске асырды. Арақ ішпе, темекі тартпа, ұрлық жасама, өтірік айтпа дей тұра, аталған адами қасиетке жат қылықтарды өздері істеді. Көп жағдайда адам құқығы өз деңгейінде қорғалынбады, бұның ақыры халықтың наразылығына әкелді. Мемлекет құрушы ұлттар арасында аз ұлтардың тең құқылығы заңмен қорғалса да іс жүзінде теңсіздікке жол беріліп, аз ұлтың өкілдеріне жасырын сенімсіздікпен қарады. Аз ұлттан шыққан басшының оң қолы болып мемлекеттің негізін құрушы орыс ұлтының азаматтары мен азаматшалары жұмыс атқарып, барлық істің шешілуі солардың емеуріні айналасында болды. Аз ұлтан шыққан қызметкер басшы лауазымын атқарғанымен, арнайы қызметі оның қоластындағы лауазым болса да, орыс текті қызметкерге жалтақтап, қаймығумен болды. Бұл жағдай мемлекет құрамындағы басқа ұлт өкілдерінің өкпе араздығына әкелді. Сөзбен істің қабыспауынан алға қойылған мақсаттың іске асу деңгейін төмендетуге әкелді. Аллааның ақ жолынан алшақтап, пенденің тіршілігінде істеген жақсы амалдары үшін марапатталып, теріс істеріне Аллаһтың алдында таңда мақшар күні есеп беретіндігі жоққа шығарылыуы, сөзбен істің алшақтығы, жалаң саясат, жауапкерсіздікке, өз құлқынан басқаны ойламайтын ұрпақты өсірді. Осындай іштен жеген жегі, сырттың көмегімен бір сәтте темір құрсау мен қоршалынған алынбас қамал саналған мемлекетті, түбі шіріген ағаштың өздігінен құлауы іспеттес құлатты. Асқан ойшыл Ханафи масқабының негізін салушы Абу Ханифаның мына бір ұлағаты ойға оралады. Абу Ханифаға, жұма уағызынан кейін бір құл келіп «Ұстаз сізден кішігірім бір өтінішім бар. Келесі жұмада құл азат етудің пайдасы, сауабы жайлы уағыз айтсаңыз» деп өтінеді. Мүмкін қожайынның көңілі жібіп өзін азат етер деп үміттенгеннен шығар. Абу Ханифа «Мақұл сенің дегенің болсын» деп келісімін бергеннен тек үшінші жұмада ғана құлды азат ету және оның мән маңызы мен артықшылығы туралы тартымды да әсерлі уағыз айтады. Жұма хұфтасынан соң әлгі құлдың қожайыны келіп «Ұстаз куә болыңыз Аллаһ разылығы үшін құлымды азат еттім» дейді. Әбу Ханифа: «Аллаһ сізден разы болсын, ізгі амалыңызды сауаптан жазсын» деп бата береді. Бостандық алған құл имам Ағзамға келіп рахметін айтып, таңданыспен:«Ұстаз бір сұрағым бар, үш апта бұрын айтқан өтінішімді неге бүгін ғана орындадыңыз» деп сұрайды. Сонда Әбу Ханифа: «Ол күні құл сатып алып, азат етуге жететін ақшам жоқ еді. Сол үшін екі апта бойы жұмыс істеп ақша жинадым. Базардан құл сатып алып оны азат еттім. Содан рухани жеңілдік пен әлдеқандай рахатты сезіндім. Бұл амалды өзім істемей тұрып басқаға айтсам, ешқендай әсері болмас еді» депті. Ал қазіргі кездегі адам тәрбие ісімен айналысатындардың әдеті, іске асыруға болмайтан амалдарды өздері елге уағыздаудан бұрында, кейінде жасай жүріп, ұялмай, қызармай, аузы-мұрны қисаймай, ел алдына шығып өзінің іс әрекетіне кере қайша өнеге-мән айтуды әдетке айналдырған. Әлбетте бұл іспеттес тәлім тәрбие көпшілікті жақсы істерге жетелеудің орнына, жамандыққа итермелейді. Өмірде адамның айқанын емес, атқарған амалын басшылыққа алу дұрыс деген түсінік қалыптасқан. Дінсіз күнәкәр билеуші, суға кетіп бара жатқан кісі іспеттес, сол сәтте есі жоғалтқандықтан көмекке келген адамның жүзу мүшелеріне жабысып, құтқарушыны өзімен бірге тұңғиыққа әкететіні іспеттес, күнәкәрлар да Аллаға шын берілігін тақуа жандарды жолдан тайдырып, өз қатарын көбейтуге құмар. Бұл тәрбиесіз нәпсі иелерінің, қатарымдағылардың бәрі тек қана мен сияқты не менен бір саты төмен болсын деген, қызғаншақтық, көре алмаушылығынан туындайтын сезім. Нәпсісін тәрбиелей алмаған ақылдың әлсіздігі. Осындай тақуаларды тура жолдан тайдыруды мақсат еткен күнәкәр басшылар әр заманда кездескен. Осының бір айғағы ретінде бірінен бірінің әдәуір уақыт айырмасына қарамай уақиғалары өте ұқсас болған екі жағдайды жамағат назарына ұсынып, шарасыз жағдайдайға тап болған діндәр мен тақуаның зорлықшыл күнәкәрдің әрекетіне байланысты істеген іс амалдарының негізін жамағатқа ұсынудың артықшылығы жоқ па деген ниетпен ойымды қағаз бетіне түсірдім. Өткен заманда өмір сүрген дінсіз патша, діндар тақуаларды қонаққа шақырып, хараммен оның ішінде доңыздың етімен сыйлап, харамды жемеген адамның басын алуды әдетке айналдырған. Сол патшамен қатар өмір сүрген, елінің шынайы құрметіне бөленген тақуаны патша қонаққа шақырыпты. Қонағын хараммен сыйлап, оны жемегеннің басын алатынын білетін, тақуаны сыйлайтын патшаның асбасшысы тақуаға: «Сіз маған ешкінің етін әкеліп беріңіз, доңыздың етінің орнына соны пісіріп апарайын, әйтпесе доңыздың етін жемегеніңіз үшін патша сіздің басыңызды алады ғой» дейді. Тақуа, келіскендеріндей ешкі сойып етін патшаның қызметкеріне апарып береді. Патша тақуаны қонаққа шақырып, ет тартқанда қызметкері өзі айтқандай тақуаға ешкінің етін тартады. Бірақ тақуа ешкінің етінде жемейді. Қызметшінің: «Менің ешкінің етін пісіріп әкеліп бергеніме сенбедіңіз бе? Анығында сізге әкелінген ет халал ешкінің еті еді ғой, енді сіздің басыңызды алдырады ғой» дегене,тақуа «Әкелген ет ешкінің халал еті екенін де, сенің алдамағандығыңды да білдім. Бірақ ұрпағым, менің адал ешкінің етін жегенімді білмей, пәленше тақуа шейхте доңыздың етін жеді ғой, бізге де доңыздың етін жеуге болады ғой деген қате сенім қалыптаса ма деген қауіптен жемедім» депті. Міне ұрпағының болашағына аса зор жауапкершілікпен қарайтын бабаларымыздың мәртігі қандай жоғары, ұрпағы үшін жанында құрбан еткен. Бұл тақуаның өмір сүрген кезінде Аллаһтан ислам діні әлі келмеген де болар. Анығын Аллаһ біледі. Осыған ұқсас, кешегі құдайсыздар қоғамында өмір сүрген діндәрдің басына түскен жағдайда да еске алуға тұрарлық па деймін. Өткен ғасырдың қырқыншы жылдарының бас кезінде, ауданындық мешіттің имамын мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің қызметкері жұмыс орнына шақырып: «арақ арам ба, адал ма» деп сұрапты. Ол заманда Қауіпсіздік комитеті шақырды десе-ақ шақырылған адамның зәресі қалмайтын. Себебі комитеттің қызметкерлеріне, жақтырмағандарына жоқтан барды кінәғып тағып, әсіресе «халық жауы» деген жаламен, соттату түкке тұрғысыз шаруа болатын. Олардың алдына барғандардың барлығы, үйіме қайтамын ба, әлде қолыма кісен салып түрмеге отырғыза ма деген үрейден, қашан боссың деп босатып, кеңседен ұзағанша арыла алмайтын. Имам, комитеттің жұмыскерінің сұрағына: «арақ адал» депті. Комитеттің қызметкері: «егер арақ арам болмаса іш» дегеніне, арақ құйылған ыдыстың ішіне, саусағын батырып жалапты деген кәуесет жерлестерінің арасында кеңінен тарады. Анығын Алла біледі Имамның осы амалы кейін әсіресе діннен хабары жоқ, жиырмасыншы жылдардан кейін өмір есігін ашқандардың арасында: «Имам пәленше айтты, арақ адал» деген түсініктің орнығуына себепші болып, арақ ішу кінә емес деген сенімді қалыптастырды. Кеңес үкіметі орнағанға дейін және бастапқы кезеңінде туған, діни сауаттылар, оның ішінде әкем арақ ішкендерге: «Шырақтарым, арақ харам, оны ішу үлкен күнә, ал оны адал деген адам діннен шығады. Себебі Алланың харам еткенін адал деу, Алланың айтқанын теріске шығару күпірлікке, діннен шығуға әкеледі, ішшеңде адал деме» дегенін талай естідім. Кейіндеу бірге өсіп, біте қайнаған досыма, «Арам арақты ішуді неге қоймайсын» дегенімде «сен не білесін, арақты ауданның имамы пәленше-екең адал деп, араққа саусағын батырып арақ жұққан саусағын жалаған» деді. Мен «ол кісі қауіпсіздік комитетінің жұмыскерлерінің қаһарынан қорыққаннан айтса айтқан шығар. Не болмаса оның басқа біз түсінбеген мән мағынасы бар болуы мүмкін. Мысалы: «Сенің күнделікті ішіп жейтін астарың су, сүт, айран, нан мен ет, құрт-ірімшік пен май таза тағамдар емес пе, осылардан қортылып тәнге сіңбегені артыңнан нәжәс болып сыртқа шығады. Адал заттан шыққанның бәрі адал болса соны неге жемейсін». Арақ, таза тағам бидайдан жасалды дегенді желеу қылып оны «адал» деу ешқандай ақылға сыймайды дегеніме сөз қайтара алмай тосылды. Әрине менің айтқан теңеуім тым анайылау болар, бірақ сол мезетте басқаша сыпайы сөзбен түсіндіргенге тоқтайтындай сыңайы жоқ еді, және басқаша ғылыми жолмен түсіндіруге білім деңгейім де жетіңкіремейтін. Кейін мешіттің имамдарымен халал-харам жөнінде сұбхаттасқанда, Имам «арақты адал» деген сөз ел арасында айтылады, бұл сөздің айтылған айтылмағанының анығын Алла біледі дегеніме: «Ол діндәр өте білімді адам екен, білімі Оған, құдайсыздардың қиянатынан қорған болған. Исламнің алғашқы тарала бастаған кезін есіңізге түсіріңізші. Дінді қабылдап Алланың ақ жолына түскендерді, мүшіріктер, аталары ұстанған пұтқа табынушылыққа, күпірлік дінге қайтарып, тура жолдан тайдыруға қандайда бір тәсілдерді қолданып, көнбегендерін жазаның нетүрлі ауыр түрлерімен азаптап, тіпті өлтіруге дейін барды. Мысалы: Осындай зорлық пен зұлымдықтың құрбаны болғандардың алдынғыларының бірі Аммар ибн Ясирдің жан ұясы еді. Құрайыш мүшіріктері Аммардің әке-шешесін ыстық құмның үстіне жалаңаш жатқызып, діннен бастартқызып, «Менің құдайым Лат, Манат, Узза» деп айтқызу үшін азаптап, жәбірлейді. Алайда жүрегінде иманы берік Аммардың анасы Сумәйя мен әкесі Ясир: «Аллаһтан басқа тәңір жоқ», деп ақ жолдан таймаған соң оларды жауыздықпен шахит еткенін көрген Аммар, олардың дегенін айтып, жанын аман сақтап қалған. Сахаба Аммар, құтылысымен Пайғамбарға (с.ғ.с.) келеді. Пайғамбар (с.ғ.с.): «Аммар неге келдің?»-дегеніне, Ол:«Уа Алла елшісі! Мен құрыдым, біттім, Аллаһ мені кешірмейді» деп басынан өткізген жағдайды айтып береді. Пайғамбар (с.ғ.с.): «Сен сол сөздерді айтқанда шын жүрегіңмен айтың ба, әлде жүрегіңде иманың берік пе еді?» дегеніне, Аммар «Ол кезде менің жүрегім иманға берік еді, бірақ мен жанымды құтқару үшін олардың айтқанын істедім» деді. Осы уақиғадан соң Аллаһ Тағала мына аятты түсірді де, Аммардың кәпір болмағанын, мумин екендігін білдірді «Жүрегі иманмен орныққаннан кейін, зорлық көрген адамнан басқа жандар, Аллаһқа қарсы келсе, сондай-ақ біреу көңілін имансыздыққа берсе, оған Алланың ашуы және оларға зор азап бар». (Нақыл 16с. 106а.) Осы аят түскенде Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Ей Аммар! Алла Тағала сенің жағдайыңа байланысты уахи түсірді. Егер олар қайта айтуды талап етсе, қайта айт» деді. Сахаба Зүбәйір ибн Әуімді, немере ағасы шиден жасалған төсенішке орап сыртынан от қойғаннан Зүбәйір ибн Әуімнің денесі жартылай күйсе де, алғашқы азаншы сахаба Біләлға көрсеткен азаптарыда жан төзерлік емес еді. Бірақ, олардың кейбірі адам төзгісіз жазадан шейіт болса, көпшілігі азапқа, төзіп, шыдап, исламның шапағатты шуағынан айнымай имандарын берік сақтады. Діндегі осы жеңілдіктерді білген даналарымыз «Қылыш үстінде серт жоқ» деп түйіндеген. Алланың кәләмі мен Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) хадисін жақсы білген діндардың құдайсыздардың азабынан құтылу мақсатында, жүрегінде Мұхаммед сүресінің: «Сондай тақуаларға уәде етілген жаннаттың мысалы: Онда еш бұзылмайтын өзен сулар, дәмі өзгрмейтін сүттен өзендер, ішушілерге дәмді арақтан өзендер және балдан өзендер бар» деген 15 аяты мен Саффат сүресінің:«Ол бас ауыртпайды да әрі мас қылмайды» делінген 47 аятының мағнасы тұрғандықтан, жаннаттағы өзеннен ағатын «арақты» халал деген. Бұл халал арағы, КГБнің қызметкерлерінің сұрағандағы «арақтан» сапасымен де, ішкен пенденің ағзасына теріс әсерінің жоқтығымен, бірінен бірі бөлек заттар, аттарының бірдейлігі болмаса. КГБ-ның жұмыскерлері сұраған «арақ» адамды мас қылып, есінен айырып неше түрлі қылмысқа жетелеуші болса, жаннатта ағатын өзеннің «арағы» ішкендерді есінен айырмайды, күнәға итермелемейтін тәтті сусын. Ал араққа тиген саусағын жалауына келсек, арақтың негізі «спирт», ашық ауада тез буланатынын білгендіктен, саусағын асықпай ауызға апарып тілін, саусаққа жұққан спирт буланғаннан соң, саусақта қалған таза судың жұғынына ғана тілін тигізген де арамға жақындамаған. Діндарларға қалай «кінә табамыз» деп, екі алақанына түкірініп жүрген құдайсыздардың азабы мен жазасынан қорыққанынан жанын қайда қойарын білмей жүрген дін ғылымының білгірлері уақытында айтылған сөзінің астарын жалпы халыққа түсіндіруден жасқанған болуы керек. Міні, білім діндәрді құдайсыздардың азабынан құтқарса, діни сауатсыздарды, «арақ адал» сөзінің негізгі мәнін түсінбеуінен арақ ішуді күнә емес деген түсінікті қалыптастырып, былайда арақты жек көрмейтіндердің араққа аранының ашылуына түсуіне әкелген-ді. Біз кейінгі заманның пенделері уақытында діндар, тақуалардың басынан нендей зұламаттардың өткенін ойша көзалдымызда елестетіп, олардың кебін елестете де алмай, дінддар тақуалардың қай амалы дұрыс қай амалы бұрыс деген сұрақпен айналыспай, солардың тура жолында болуға тырыссақ нұр үстіне нұр болар еді. Осы орайда, екі тату көршінің бірі екіншісіне «бақшаңды суарып болған соң, арықтағы суды менің бақшама бұра салшы, бақшамды суарайын» дегеніне, көршісі «харам бұрмаймын» депті. Неге деген көршісінің сұрағына Пайғамбарымыз (с.ғ.с.):«Алла Тағала лағнат етсін, суы өзгенің егінін суарған адамды» деген хадисін келтіреді. Бұл хадисті түсібеген көршісі ғалымға келіп, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) неге:«Алла Тағала лағнат етсін, суы өзгенің егінін суарған адамды» деген деп сұраса, ғалым күліп «хадистің бақша суаратын суға қатысы жоқ. Хадисте, ері қайтыс болған не айрылысқан жүкті әйел, баласын дүниге әкелмей тұрып тұрмысқа шығуына тыйым салынғандықтан, жүкті кезінде тұрмысқа шыққандағы жағдайы туралы айтылған. Бұл жерде егін сөзін Пайғамбарымыз бала ұғымында пайдаланып жамағатқа мәдени түрде жеткізген деп түсіндіргеннен кейін ғана хадистің мағынасына түсінген. Осыған орай дін білімін терең меңгермеген жамағат, оқыған бірлі жарым аяттары мен хадистерінің, білім иелерінің сөзінің негізіне түсінбей, сөзбе-сөз түсінігіне сүйеніп, амал жасау қателікке ұрындыратынын есте сақтағаны ләзім. Өткенді еске алудағы мақсат, бірден Аллаһтың аяттары мен Пайғамбарымыз (с.ғ.с) хадистеріне сәйкеспейтін әрбір амал, ол мемлекет көлемінде ме, әлде жеке пенденің ісі ме, бәрі бір баянды болмайтындығына, ниетімізбен амалымыздың Алланың ырзалығына лайық болуына бауырларымыздың назарын аудару. Бірінен бірін пәлен ғасыр уақыт бөліп тұрған уақиғалар өзінің мазмұны жағынан өте сәйкестігі мен жоғарыда келтірілген адамдардың ең ардақтысы, пайғамбарлардың сардары, Аллаһтың сүйікті құлы әрі елшісі Пайғамбарымыз Мұхаммеді Мұстапа (с.ғ.с) хадистері мен істеген іс әрекеттерінің қанша уақыт өтседе өзінің маңызын жоғалтпай, мүмүндер үшін бағдар шамдай тура жолды көрсетушісі екенінің бір көрінісі екенін жамағаттың есіне салу.

Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университетінің дене шынықтыру және спорт кафедрасының студенттері университет мақтаныштары деп айтуға болады. Қандай додаға салсаңыз да жүлдесіз оралмайды. Жақында ғана Алматы қалалық қыздар арасында өткен мини футболдан біздің футбол командамыз бірінші орынды жеңіп алды. 10 команданың ішінен оза шапқан команданың бұл алғашқы жеңісі емес, осыған дейін талай жеңістің туын желбіреткен. Жүлделі орынмен қоса, команда мүшесі Ұзақбаева Қарлығаш «Турнирдің ең үздің бомбардирі» номинациясын иеленді. Сонымен қатар, аталмыш команда жыл сайын өтетін «Тұран» университеті ректорының Кубогын да жеңіп алды. Алматы қаласы университтеттерінен құралған 8 команданың ішінен тағы да біздің қыздар оза шапты. Команда мүшесі, кафедраның 3 курс студенті Кузтай Айдана «Үздік қорғаушы» номинациясына ие болды. - Біздің команда үшін бұл жеңістер оңай келген жоқ. Қарсыластырымыз да мықты жасақталған командалар. Соған да қарамай, жеңісті қолдан бермедік. Алда талай жарыстар күтіп тұр. Жеңіспен оралу үшін тыңғылықты дайындық жасаудамыз- деп атап өтті команда жатықтырушысы кафедраның аға оқыушысы Бисариев Ибрагим Бекешұлы. Университет тек футболдан ғана емес, басқа да спорттық жарыстардан жүлдемен оралуда. Дене шынықтыру және спорт кафедрасының 3 курс студенті Жұмашева Камила Алматыда өткен чирлидинг чемпионатынан «Джаз соло» номинациясы бойынша 3 орынды иеленіп қайтты. Жеңімпаздарымызды Университет ұжымы атынан шын жүректен құттықтап, болашақта тағы да жүлделі орындардан көрінетініне сенім білдіреміз!

Зерттеу орындалды Министрлігінің қолдауымен білім және ғылым Ресей Федерациясы, келісім-14.В37.21.0214 қолдауымен грант РҚБЗ № 12-04-31480 мол-а. Метаболикалық синдром болып табылады өзекті мәселелердің бірі-медицина. Негізінде патогенезінің осы бұзылулар жай-күйін адам денсаулығы жатыр сезімталдықтың төмендеуі тіндердің инсулин әсеріне (инсулинорезистентность) әкелуі мүмкін ауру қант диабеті 2 типті. Метаболикалық синдром сипатталады созылмалы ағыммен, жұмыс істеуінің бұзылуы ағза жүйелерінің, оның ішінде қан айналымы, микроциркуляцияны, сондай-ақ бұзылған барлық зат алмасу түрлерінің (көмірсу, май, ақуызды, минералды және су-тұз) [6, 7]. Бұл қанайналым, онда ең елеулі бұзу диабет кезінде кездеседі жүйесінде микрогемоциркуляции. Белгілі ірі ыдыстарда ішінде қан мен оның тұтқырлығы байланысты негізінен концентрациясына жасушаларының (гематокрит) және плазма тұтқырлығы және аз дәрежеде желтоқсандағы деформируемости эритроциттер мен олардың агрегациясының [2, 3, 4, 11]. При сахарном диабете 2 типа кездеседі кешені бұзылыстар ағымының, қан және оның арттыру оның тұтқырлығын [1, 9]. Жоғарыда айтылғандардың негізінде осы зерттеу зерделеу гемореологический профиль көрсететін ретінде макро – және микро – реологиялық көрсеткіштері ауырған кезде 2 типті қант диабеті бар. Материал және зерттеу әдістері Үшін мақсатқа жету және негізгі міндеттерді шешу құрылды 2 бақылау топ: бірінші топқа (1-топ) құрады, іс жүзінде дені сау адамның (15 әйел және 12 ерлер, жасы 33-тен 52 жыл). Екінші топқа (2-топ) енгізілген адамдар қант диабеті 2 типті (72 әйелдер және 39-ерлер, жасы 46-дан 68 жас). Сонымен қатар, жоғарыда аталған топтардың бөлінді 2-ден кіші топтың (ерлер мен әйелдер). Таза қанды зерттеу үшін алып венопункцией ретінде пайдаланған антикоагулянт гепарин (5 ХБ/мл). Эритроциттер отделяли жылғы центрифугалау плазма (10 минут 3000 айн ./мин.). Содан кейін эритроциттер үш рет отмывали ” изотоническом ерітіндіде натрий хлориді қосылған глюкоза 5,0 мМ. … Жерінде қол жеткізуге тұтқырлығы жаңа алынған қан, плазма және эритроциттердің суспензия стандартты гематокритом жартылай автоматты капиллярном вискозиметре кезінде кернеу ығысу 0,196 және 0,0196 Н*м-2. Индексі деформируемости эритроциттердің анықтады ” ағынды микрокамере. Көрсеткіші: эритроциттер агрегациясының … жерінде қол жеткізуге әдісімен тікелей микроскопия с видеорегистрацией және кейіннен өңдеу. Жалпы ақуыз концентрациясын қан плазмасындағы орнатуы биуретовым әдісімен. Анықтау көрсеткіш гематокрит (Ht) жаңа алынған қан арнайы микрогематокритной центрифугалайды СМ-70. Тиімділігі көлік оттегінің қанмен байланысты концентрациясы жасуша тасымалдаушы (гематокрит) шамасын жабысқақ компонент жалпы қан тамырлық кедергі (тұтқырлық қан) сонымен қатар, диаметрі тамырларының неизменен осы жағдайларда, бақылау [15, 8, 10]. Есептелді тиімділігі жеткізу оттегі мата негізінде қарым-қатынас гематокрит – тұтқырлығы (Hct/пв). Осы мақсатта өткіздік анықтау орташа шамаларды осы көрсеткіштің әрбір топ бақылау. Барлық өлшеу жүзеге асырды бөлме температурасында 21±2°С кейін 4 сағат бойы қан. Статистикалық өңдеу алынған сандық материалдарды және барлық түрлерін талдау нәтижелерін шығарып салды РС IBM пайдалана отырып, кестелік редактор Microsoft Excel. Деңгейі статистикалық маңызды айырмашылықтарды қатысты өзгерістер сипаттамаларын p<0,05 және p<0,01. Нәтижелері және оларды талқылау Кешені алынған параметрлерін қалыптастыруға мүмкіндік берді орта шамалардың әрбір тобының өзіне тән гемореологический профиль (сур. 1). Бірінші, бұл мүмкін атап өтілді талдау кезінде кешенді гемореологических сипаттамалары, – бұл жаңа алынған қанның тұтқырлығы төмен және жоғары жылдамдықта ығысу жоғары болған қант диабетімен ауыратын науқастардың салыстырғанда іс жүзінде дені сау адамдар (7-17 %). Бәлкім, бұл жоғары тұтқырлығы жаңа алынған қанның жоғары жылдамдықпен жылжыту анықтайды төмен тұрақсыздығы плазма (10 %-дық айырма) өзгеріссіз гематокрите және одан астам елеулі дәрежесі ригидности эритроциттердің адамдарда қантты диабет (айырмашылық – 27 %). Растау вышесказанному қызмет етеді корреляция арасындағы высокосдвиговой тұтқырлығы жаңа алынған қан және плазма, сондай-ақ высокосдвиговой жаңа алынған қанның тұтқырлығы және тұтқырлығы суспензия. Сур. 1. Гемореологический профиль тұлғалардың метаболическими бұзылыстары (көрсеткіштері дені сау адамдардың – нөлдік сызық кестеде) Белгілеулер: сх – қан тұтқырлығы жоғары жылдамдықпен жылжыту; дс – қан тұтқырлығы төмен жылдамдығы ығысу; кп – плазма тұтқырлығы; кс – суспензияның тұтқырлығы эритроциттердің Hct=40 %; Hct – гематокрит көрсеткіші; ИДЭ – индексі деформируемости эритроциттер; АЭ – агрегаттау эритроциттер; Hct/пв – тиімділігі көлік әлеуетін қан. Жоғары тұтқырлығы жаңа алынған қанның кезінде төмен жылдамдығын жылжыту адамдарда қант диабетіне сочеталась астам айқын агрегаттау эритроциттер. Айырмашылық бақылаумен 42% құрады және болатын статистикалық сенімді (p<0,05). Тиімділік көрсеткіші көлік оттегі (ПЭТК) анық төмен адамдарда метаболическими бұзушылықтар (13 %, p<0,05). Сур. 2. Гемореологический профиль әйел жынысты тұлғалардың қатысуымен метаболическими қабілеті (нөлдік сызық көрсеткіштері іс жүзінде дені сау әйелдер) Белгілері: – суретті қараңыз. 1. Кезде салыстырмалы талдау нәтижелерін зерттеу топтарында ерлер мен әйелдер екені айтарлықтай сурет бейінді емес өзгерді, бірақ, әрине, кейбір айырмашылықтары (сур. 2 және 3). Атап өтілді жоғары деңгейі суспензияның тұтқырлығын эритроциттердің у күйеуі шені қант диабетімен ауыратын салыстырғанда іс жүзінде дені сау адамдар, әйелдерде бұл жолы ница-ды құрады, тек қана 21 %. Сур. 3. Гемореологический профиль ерлер метаболическими қабілеті (нөлдік сызық көрсеткіштері іс жүзінде здоровыхлиц) Белгілері: – суретті қараңыз. 1. Табылған тиімділігі, көлік оттегінің қанмен ең жоғары әйелдерде бақылау тобының (сур. 4). Диабет кезінде бұл көрсеткіш орташа есеппен алғанда төмен-16% – ға қарағанда тұлғалардың тиісті бақылау. Корреляциялық талдау анықтады күшті теріс арасындағы байланыс ПЭТК және тұтқырлығы жаңа алынған қанның (r=0,77). Сонымен қатар табылған болмауы көрінеді арасындағы байланыс ПЭТК және гематокритом. – Сур. 4 келтірілген салыстырмалы деректер реологиялық сипаттамаларын, алынған әр түрлі байқаулар (ерлер мен әйелдер). Сур. 4. Айырмашылық пайызбен соғады гемореологического профиль ерлер мен әйелдерде қант диабеті (1 – ерлер, бірқатар 2 – әйелдер) Белгілері: – суретті қараңыз. 1. Көрсеткіштері тұтқырлығын қанының жоғары және төмен жылдамдықпен жылжыту әйелдердің диабетпен төмен емделушілерде ерлер, бұл мүмкін түсіндіруге аса төмен көрсеткіштерімен тең-ге – матокрита және суспензияның тұтқырлығын болмаған жағдайда айырмашылықтар шамасы плазма тұтқырлығы. Соңғы болуымен расталады корреляцияның арасындағы көрсетілген сипаттамалары бар. Сонымен қатар, табылған жоғары теріс корреляция арасындағы тұтқырлығы суспензия және ПЭТК, көрсеткіші агрегаттау және ПЭТК тек дені сау ер адам. Осылайша, алынған зерттеу нәтижелері мынадай қорытындылар жасауға мүмкіндік береді: 1. Гемореологический профиль адамдарда метаболическими бұзылыстары (қант диабеті) теріс өзгертілуі салыстыра отырып, іс жүзінде сау адамдар. 2. Тиімділігі жеткізу оттегінің қанмен тіндерге төмен адамдарда қант диабетіне топшаларда ұл және қыз еден, көбіне – әйелдерде.

Дамымаған жүктілік-бұл дұрыс мерзімге дейін дамуды үзген жүктілік. Дамымаған жүктілікке симптомдардың триадасы тән: эмбрионның (ұрықтың) өлімі, гомеостаз жүйесінің бұзылуы (өзін-өзі реттеу) және жатыр бұлшықетінің инерттілігі. Дамымаған жүктілік -уақыт өте келе азаймай жылдан жылға өсіп жатыр. Жүктілікті көтере алмаудың әр түрлі түрлерінің арасында болмай қалған түсік (missed aboration), яғни ерте кезеңде эмбрионның немесе ұрықтың жатырдың қуысында ұзақ уақыт кешігуі, нәрестенің өлуі – дамымаған жүктілік. Дамымаған жүктілік демографиялық көрсеткіштерге әсерін беретін өзіндік түсіктердің, яғни жүктілікті көтереалмаушылықтың құрылымының негізгі мәселесінің бірі болып табылады. Сондықтан аталмыш мәселенің өзектілігі дамымаған жүктіліктің себептерін, пайда болу жағдайларын төмендету және оның алдын алу шараларын жүргізілуін қаже тетеді. Кіріспе. Жүктілікті көтере алмаушылықтың жиі асқынуларының бірі-дамымайтын (қатып қалған) жүктілік. Дамымайтын жүктілік-ұрық жұмыртқасының құрсақтағының өлімін, миометрия мен гемостаз жүйесінің бұзылуын көрсететін патологиялық симптомдар кешені болып табылады. Жүктілік дамымаған кезде ұрық жұмыртқасы ерте кезеңде (І триместрде) жиі өледі және жатырдың жиырылу қабілетінің бұзылуынан жатыр қуысында ұзақ уақыт болуы мүмкін [1;]. Түрлі авторлардың деректері бойынша дамымайтын жүктілік жиілігі 10-20% және одан жоғары [1; 5; 6]. Дамымайтын жүктіліктің пайда болу себептері полиэтиологиялы. Көптеген авторлардың пікірінше, дамымайтын жүктіліктің негізгі себептері: жыныс мүшелерінің жұқпалы- қабыну аурулары, генетикалық, эндокриндік бұзылулар, иммунологиялық механизмдер және қанның ұю жүйесінің бұзылулары болып табылады [5; 7]. Генетикалық факторлардан ерлі-зайыптылар жұбының хромосомасының құрылымдық өзгерістеріне үлкен мән беріледі, олар дамымаған жүктілік кезінде 3-6 % құрайды. Кейбір авторлардың деректері бойынша дамымайтын жүктілік себептерінің арасында эндокриндік патология 30%-дан 78,2% - ға дейін құрайды, ол өз шығу тегінен тәуелсіз аналық бездің сары денесінің құрылымдық-функционалдық жеткіліксіздігімен жүзеге асырылады. Ол гипотиреоз, аналық бездердің поликистозы, семіздік, дене салмағының тапшылығы, эндометриоз, созылмалы эндометрит, сальпингоофорит, жатырдың даму ақаулары және генитальды инфантилизмомада байқалады. Репродуктивті жоғалтулар орны толмас жоғалту болып табылады, өйткені туылмаған балалар адамзаттың біржола жоғалуы болып табылады [2]. Дамымаған жүктілік ұрық өліп қалған жағдайға қатысты, бірақ жатыр оны қууды бастаған жоқ, цервикальды арна жабық болып қалады. Диагноз қынаптан қан кету, электронды аускультация кезінде ұрықтың жүрек соғуының болмауы (12 аптадан бастап), ұрықтың қозғалуының болмауы (16 аптадан бастап) немесе жатырдың өлшемі күтілгеннен әлдеқайда аз болса, клиникалық симптомдар анықталғаннан кейін УДЗ негізінде қойылады [4]. Бұл проблеманың өзектілігі тек репродуктивті ысыраптардың ауқымымен ғана емес, сонымен қатар қолайсыз болжаммен байланысты, өйткені бұрын өлшенген жүктілік эпизодтарының көп бөлігі кейіннен үйреншікті көтермеуге "қайта пішімделеді" [5,6]. Популяциядағы жүктілікті көтермеу жиілігі 20% құрайды. Ерте кезеңде түсік санының 45-88,6% - ын құрайды. Жүктілік дамымаған кезде жатырдың жеміс қуыруға қабілетсіздігі генезі өте әртүрлі және әрдайым түсіндірілмейді. Бұл проблеманың өзектілігі себептерін зерттеу және дамымаған жүктіліктің дамуын төмендету және алдын алу бойынша іс-шараларды әзірлеу қажеттілігін талап етеді. Осы мәселеге арналған зерттеулердің едәуір санына қарамастан, дамымаған жүктіліктің себебі түсініксіз. Сонымен қатар, жүктіліктің жоғалу себептерін анықтау практикалық тұрғыдан өте маңызды болып табылады, себебі тек қана себебін біле және дамымаған жүктіліктің патогенезін түсіне отырып, емді табысты жүргізуге болады, әйтпесе ол симптоматикалық, жиі тиімсіз болады. Жүктілік дамымаған кезде шартты патогенді микроорганизмдермен байланысты инфекциялық-қабыну аурулары да себеп болып табылады, олар пациенттердің 20%-да және вирусты — бактериялық ассоциацияларда-70% - да анықталған[5; 7]. Бірқатар авторлардың мәліметтері бойынша әйелдердің созылмалы қабыну процестерінде : стафилококк (15 %); ішек таяқшасымен ассоциациядағы стафилококк (11,7 %); энтерококк (7,2 %); қарапайым герпес вирусы (20,5%); хламидиялар (15%); микоплазмалар (6,1%); уреаплазмалар (6,6%); гарднереллалар (12,5%) аңықталады [1; 6,6%).; 7]. Дамымайтын жүктіліктің пайда болу себептерінің бірі жүктілік жоғалтудың иммунологиялық механизмдері,олар аутоиммунды және аллоиммунды болып бөлінеді. Зерттеудің мақсаты: Дамымайтын жүктілік-ұрық жұмыртқасының құрсақтағы өлімін, миометрия мен гемостаз жүйесінің бұзылуын көрсететін патологиялық симптомдар кешені болып табылады. Жүктілік дамымаған кезде құрсақтағыи ұрық ерте кезеңде (І триместрде) жиі өледі және жатырдың жиырылу қабілетінің бұзылуынан жатыр қуысында ұзақ уақыт болуы мүмкін. Жатырда өлген ұрық жұмыртқасының ұзақ уақыт бойы кідіруі жатырдың жұқтыруына, қанның ұю жүйесінің бұзылуына әкеп соғуы мүмкін және тіпті ана өлімінің себебі болып табылады Әр түрлі авторлардың деректері бойынша дамымайтын жүктілік жиілігі 10-20% және одан жоғары [1; 4; 6]. Полиэтиологиннің дамымайтын жүктілігінің пайда болу себептері. Көптеген авторлардың пікірінше, дамымайтын жүктіліктің негізгі себептері: жыныс мүшелерінің жұқпалы-қабыну аурулары, генетикалық, эндокриндік бұзылулар, иммунологиялық механизмдер және қанның ұю жүйесінің бұзылулары болып табылады. Генетикалық факторлардан ерлі-зайыптылар жұбының хромосомасының құрылымдық өзгерістеріне үлкен мән беріледі, олар дамымаған жүктілік кезінде 3-6 құрайды % ,сондықтан жұмысымызда дамымаған жүктіліктің даму факторларын зерттедік. Материал және зерттеу әдістері. 2021 жылы № 2 Шымкент қалалық клиникалық ауруханасының гинекологиялық бөлімінде дамымаған жүктілікпен емделген әйелдердің ауру тарихына талдау жүргіздік. Зерттеу осы жылы бөлімшеге түскен науқастандың ауру тарихтары зерттеліп, ретроспективті талдау жүргізілді. Нәтижелер және талқылау. Осы кезеңде гинекологиялық бөлімшеге 1655 науқас келіп түсті,оның ішінде 420 әйел дамымаған жүктілікпен емделген, бұл 30,9% жағдайды құрайды. Біз ай сайын гинекологиялық бөлімшеге келіп түскен науқастар санының артқанын (25,2% - дан 43,5% - ға дейін) анықтадық. Мақсатқа жету үшін тасымалдау түрі, пациенттердің жасы, олардың акушерлік-гинекологиялық және соматикалық анамнезі, анамнезде жүктілік және босану ағымының сипаттамасы бар паритет, кіші жамбас ағзаларының УДЗ анықталуы, қабыну ауруларының жиілігі, экстрагениталдық патология жиілігі және жүктілікті әдісі, асқынулары зерттелді. Ауруханың гинекологиялық бөлімшесіне жатқызылған әйелдерден: жедел медициналық жәрдем бригадасымен жеткізілгендер 85%, 10% өз еркімен келгендер және 5% жолдамамен келгендер болды. Жүкті әйелдерді жасы бойынша бөлу: 16-тен 18 жасқа дейін -3 (0,7%), 19-дан 29 жасқа дейін қоса алғанда – 138 (31,2%), 30-дан 35 жасқа дейін қоса алғанда – 100 (24,3%), 36-дан 49 жасқа дейін қоса алғанда 82 (20%) . Науқастардың әлеуметтік мәртебесі бойынша: жұмыс істейтіндер - 26%, студенттер-10%, үй шаруасындағы әйелдер-54%. Босану паритеті бойынша: дамымайтын жүктіліктің 85 (20,7%) жағдайында алғашқы туғандарда, 325 (79,2%)-да қайта туғандарда (2-4 босануда ) байқалады . Жүктілік мерзімі бойынша: көбінесе дамымаған жүктілік 12 аптаға дейін 369 (90%) жағдай байқалды , оның ішінде 69 (18,6%)алғашқы жүкті; 13 аптадан бастап 41 (10%) жағдайда көп байқалды, оның ішінде 8 (19,2%) алғашқы жүкті. Зерттелген әйелдер арасында 193 (47,7 %) әйел жыныс мүшелерінің әртүрлі қабыну ауруларымен (жатыр қосалқысының созылмалы қабынуы ,созылмалы эндометрит , жатыр мойны эрозиясы және эндоцервицит, сондай-ақ бедеулікпен және жыныстық жолмен берілетін инфекциялар (ЖЖБИ) зардап шеккен. Сонымен қатар, оларда түрлі экстрагениталды аурулар болған: семіздік, созылмалы пиелонефрит және гипертониялық бойынша нейроциркулярлық дистония. Клиникалық диагнозды анықтау мақсатында барлық науқастарға толық клиникалық (Жалпы және арнайы), зертханалық (жалпы қан мен зәрді талдау, қанның ұю жүйесі, жыныс жолдарынан жағындылар, микробиологиялық зерттеулер,) және аспаптық тексеру (УДЗ) жүргізілді. Әйелдердің көпшілігі (331 — 80,7 %) жатырда өлі ұрықты 6-7-8 аптадан аскан кезде жалпы әлсіздік, бас айналу, дене қызуының жоғарылауы байқалды. Сонымен қатар, оларда жүрек айнуы, құсу, сілекей ағу — жүктіліктің алғашқы 12 аптасындағы ұрық жұмыртқасының өлуінің субъективті белгілері жоғалған. Дамымайтын жүктіліктің клиникалық белгілері: ауырсыну, жыныс жолдарынан қан кету, эмбрион өлгеннен кейін 2-3 аптадан кейін жиі пайда болған жүктіліктің болжамды мерзімінен жатырдың өлшемдерінің артта қалуы. Диагностикада ең ақпараттық әдіс УДЗ зерттеу болды. УДЗ нәтижелері бойынша 350 (85,3 %) әйелде ерте кезеңде эмбрионның өлімі — анембриония ("бос жатыр") анықталды. Стационарда дамымаған жүктілікті анықтаған кезде жүктілікті үзу әдісі әйелдің келісімімен жеке таңдалған. Стационарда жатыр қуысын – кюретажбен құрал-сайман арқылы босату , мифепристонмен, схема бойынша мизопростолмен жүктілікті дәрі-дәрмекпен үзу жолымен ұрық жұмыртқасы эвакуацияланды. Шығару кезінде барлығына: 1.Контрацепция кемінде 1 жыл 2. 10-14 күннен кейін Кіші жамбасты УДЗ бақылаукеңестерберілген.Ұсыныстарға қосымша ТОРЧ-инфекциялар,бак.флораға себу, +ИФТ және ПТР жұғындыларды, қанды, зәрді, сілекейді серологиялық зерттеу Генетикалық зерттеулер ( кариотиптеу,спонтанды хромосомдық аберрациялар жиілігін анықтау) Гормонограмма-эстрадиол,прогестерон,ФСГ,ЛГ,17-ОПК,тестостерон,пролактин, қалқан- ша безінің гормондары ( анықтау 5-6 күн,14-15 күн, 21-25 күн менстр жүргізіледі).цикл) Антифосфолипидтік синдром-антифосфолипидті антиденелерге үйкеліс антикоогулянтқа зерттеу ДНҚ,кардиолипинге, ХГЧ, қалқанша безге, нервтердің өсу факторына а/денесінің титрін анықтау. Осылайша, стационарлық науқастың медициналық карталарына жүргізілген ретроспек- тивті талдау негізінде дамымаған жүктіліктің өсу тенденциясын жыл сайын атап өту қажет. Дамымайтын жүктіліктің дамуының негізгі факторлары әйел жыныс мүшелерінің қабыну аурулары болып табылады. Әйелдердің 56%-ы ауыр акушерлік-гинекологиялық анамнезге ие болған, әйелдердің 28% - ы өздігінен түсік түсірілді, әйелдердің 11% - ы медициналық түсік түсірілді, әйелдердің 17% - ы дамымаған жүктілік болды, олар кіші жамбас органдарының қабыну процесінің созылуына ықпал етті. Сонымен қатар, созылмалы қабыну процестерінің себептері жыныстық жолмен берілетін инфекциялар болған: цитомегаловирус, қарапайым герпес вирусы, уреаплазма. Қорытынды. Дамымаған жүктілік дамуының өсу үрдістерін азайту мақсатында, жүктіліктен тыс болғанда фертильді жастағы әйелдерді тексеру және сауықтыру қажет. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 26 тамыздағы № ҚР ДСМ-92 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2021 жылғы 28 тамызда бұйрығының талаптарын орындауды күшейту. №2, № 3 қосымша. "Әйелдерді прегравидарлық дайындау алгоритмі" талаптарын орындау, онда әйелдің толық анамнезін жинау қажеттілігін көрсетеді; терапевтің (ЖТД), акушер-гинекологтың тексеруі; қанның жалпы талдауы, несептің жалпы талдауы; ЭКГ; кіші жамбас, бүйрек ағзаларының УДЗ; ЖЖБИ көрсеткіштері бойынша тексеру; ақпараттандырылған келісімнен кейін RW, АҚТҚ-ға тексеру; айғақтар болған кезде медициналық-генетикалық консультация беру. Басқа қосымша тексерулер және көрсеткіштер бойынша тар мамандардың консультациялары. Анықталған және бар экстрагениталдық және гинекологиялық ауруларды емдеу сауығу немесе жүктілік басталғанға дейін 3 ай бұрын тұрақты ремиссия нәтижесіне қол жеткізу. Жоспарланған жүктіліктен 3 ай бұрын екі ерлі-зайыптылар мен әйелге жүктіліктің алғашқы 3 айы ішінде: күніне 0,1 х 3 реттен фолий қышқылын; толыққанды ақуыздарға, минералдарға және витаминдерге бай диеталарды тағайындау. Екі ерлі-зайыптыларға күн және тамақтану тәртібін сақтауды, толыққанды демалыс пен ұйықтауды, таза ауада серуендеуді, дене бітімін нығайтумен айналысуды, зиянды әдеттерді, кәсіби зияндылықтарды болдырмауды ұсыну. [4, 6-7 бет.]. Фертильді жастағы әйелдерге амбулаториялық-емханалық гинекологиялық көмекті ұйымдастыруды, гинекологиялық аурулардың алдын алу, оларды алдынала анықтау, диспансерлік бақылау, гинекологиялық науқастарға емдік және оңалту көмегін көрсету, оның ішінде жүктілік бойынша іс-шаралар өткізуді күшейту қажет. яғни, әйелді жүктілікке дейін қауіпсіз ана болуға дайындау қажет. Әдебиеттер Гинекология. Руководство к практическим занятиям. Под редакцией профессора В.Е.Радзинского. Москва. 2008 г. стр. 221. Акушерство. Национальное руководство. Под ред. Э.К. Айламазяна, В.И. Кулакова, Радзинского, Г.М. Савельевой. Москва. 2009 г. стр. 242-243, 249. Профилактика повторных осложнений беременности в условиях тромбофилии:руководство для врачей / под ред. А.Д. Макацария, В.О. Бицадзе. — М.: Триада — Х, 2008. 152 с. Радзинский В.Е. Неразвивающаяся беременность. — М.: Геотар-Медиа / Радзинский, В.И. Димитрова, И.Ю. Майскова / — М. — 2009. — 196 с. Рудакова Е.Б., Лобода О.А., Полторака Е.В. Патология гемостаза и хронический эндометрит как причины неудач и эмбрионических потерь при ЭКО / Е.Б. Рудакова, О.А. Лобода, Е.В. Полторака // Вестник уральской медицинской академической науки. 2008. — № 2. — С. 59—60. Акушерская и гинекологическая помощь. / Под. Ред. Кулакова Е.И. Москва, 1995г. «Неоперативная гинекология», Сметник В.Н., Тумилович Л.Г. СП.,1995г. .Кольпоскопия, Прилепская В.Н., Москва,2006 г. .«Внутриутробные инфекции», Г.Б. Безнощенко, Т.И. Долгих, Г.В. Кривчик, М. Медицинская книга. Н. Новгород. Издательство НТМА. 2003г. .«Нейроэндокринная патология в гинекологии и акушерстве» Руководство для врачей, И.А. Гилязутдинов, Ш.З. Гилязутдинова, Казань «Медицина», 2004г. Автордың аты-жөні, тегі: Дүйсебаева Э.Е., РАГ 303 тобының резиденті Жетекшілері : Саркулова И.С., Бархыбаева Н.А.

Дене шынықтыру мамандарын оқу-әдістемелік қамтамасыз ету, қайта даярлау және біліктілігін арттыру зертханасы «Дене шынықтыру мамандарының біліктілігін арттыруды оқу-әдістемелік қамтамасыз ету зертханасы» ҚР БҒМ «Ұлттық ғылыми-практикалық дене шынықтыру орталығы» РМҚК-ның (бұдан әрі - ҚР БҒМ ҰҒПДТО) құрылымдық бөлімшесі болып табылады. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Ұлттық ғылыми-практикалық дене шынықтыру орталығы «Республикалық мемлекеттік кәсіпорнын құру туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 19 мамырдағы № 766 қаулысының негізінде ашылды. Негізге алынды: «Дене шынықтыру және спорт туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 2 желтоқсандағы Заңы; Қазақстан Республикасының заңы «Білім Туралы» 27 шілдедегі 2007 жылғы; «Педагог мәртебесі туралы» 2019 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңы; Педагог кадрлардың біліктілігін арттыру курстарын ұйымдастыру және өткізу қағидалары (ҚР Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 28 қаңтардағы № 95 Бұйрығы); ҚР Президентінің төтенше жағдайды енгізу туралы 2020 жылғы 15 наурыздағы №285 Жарлығы; ҚР Президенті жанындағы төтенше жағдай режимін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік комиссия отырысының 2020 жылғы 16 наурыздағы №1 және 2020 жылғы 17 наурыздағы № 2 хаттамасы; «Пандемия кезеңінде білім беру ұйымдарында Сovid-19 короновирустық инфекциясының таралуына жол бермеу жөніндегі шараларды күшейту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 1 сәуірдегі №123 бұйрығы; Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2020 – 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары (т.159 «Білім беру ұйымдарының басшылары үшін менеджмент бойынша біліктілікті арттыру курстарын ұйымдастыру» 1.5-міндет); Қазақстан Республикасының Президенті Қ. К. Тоқаевтың 2020 жылғы 01 қыркүйектегі «Қазақстан Жаңа нақты ахуалда: іс-қимыл уақыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы; Мемлекет басшысы Қ. Тоқаевтың цифрландыру процесін жеделдету жөніндегі тапсырмасы (реформалар жөніндегі Жоғары Кеңестің 2020 жылғы 09 желтоқсандағы отырысы); ҚР БҒМ 2015 жылғы 20 наурыздағы № 137 «Қашықтықтан білім беру технологиялары бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидаларын бекіту туралы» бұйрығы; Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 11 қыркүйектегі № 370 бұйрығымен бекітілген ересектерге арналған қосымша білім беру ұйымдары түрлері қызметінің үлгілік қағидалары.

Ақтаулық Гүлжанар Рафкатқызы бір өзі бірнеше мамандықты игерген таланттылар қатарында. Ол көпшіліктің тісі бата бермейтін режиссерлік қызметте жақсы жетістігімен танылып жүр. Одан бөлек, Гүлжанар әнші әрі композитор ретінде де көзге түсе бастаған. Үш баланың анасы ірі жобаларды ұйымдастыру арқылы шеберлік шыңдала түсетінін айтады. "Мен 1991 жылы Ақтау қаласында дүниеге келдім. Тәуелсіздіктің құрдасымын. Жаным сүйетін істі тапқанға дейін ағылшын тілін оқыдым. Кейін аударма ісін оқып алып, сонымен айналыстым. Ал қазіргі таңда режиссерлік қызмет атқарамын. Оған қоса сазгерлігім бар. Менің әндерімді "Балапан" арнасы саундтрек ретінде пайдаланып жүр. Әншілік жолға да қадам бастым. Болашақта үлкен сахнадан да көрініп қалармын. Жолдасым екеуміз бір ұл, екі қыз бала тәрбиелеп отырмыз. Өнердегі қадамымды отағасы қолдап, мені бүгінге дейін демеп келеді. Алдағы уақытта Мәдина Сәдуақасовамен бірге ән шырқасам деген тілегім бар", — дейді ол. Гүлжанар Ақтау қаласындағы ірі жобаларда режиссерлік міндетті ойдағыдай атқарып жүр. Ол іс-шараны мінсіз атқару үшін режиссердің таланты, ұйымдастыру қабілеті мен идеясы ұштасып жату керек деген пікірде. "Әр жыл сайын үш жобадан өткіземін. "Жаңа есім" жобасы менің ең алғашқы еңбегімнің бірі. Мұнда ақындар мен ақындар, әншілер мен әншілер, композиторлар өзара жарысады. Ең соңында жеңіске жеткен әнші жеңіске жеткен сазгердің әнін орындайды. Бұл жоба үш-төрт ай бойы жүреді. Сондықтан, бұл үлкен күшті қажет етеді және шексіз тәжірибе екені де анық. Менің арманым – осы жобаны республикалық деңгейге алып шығу. Режиссерлік қабілетімді одан әрі дамыту үшін түрлі курстарға қатысамын. Шетелде білім алған тәлімгерлерден сабақ алдым. Бұл ізденісімді тоқтатпаймын. Себебі, режиссерлік үлкен ізденісті, қабілетті талап ететін іс. Мәселен, бір жоба ұйымдастырар кезде режиссер сценаристің де, администратордың да жұмысына араласады. Бағыт көрсетеді. Тіпті, кейде, костюмдерді де қадағалауға тура келеді. Бұл бірнеше сала біріктірілген жұмыс, сонысымен қызық. Ең соңында өз еңбегіңді сахнадан көргенде, қателігі де, артықшылығы да көзге ұрып тұрады. Режиссер ретінде бәрін байқайсың. Алдағы уақытта мен үлкен жобаларды қолға алатыныма сенімдімін", — дейді Гүлжанар. Гүлжанар Рафкатқызы режиссерлік қызметі үшін түрлі байқаулардан жүлде алып, республикалық және облыс көлеміндегі құрмет грамтоларымен марапатталған. Мақала Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі, "Азаматтық бастамаларды қолдау орталығы" коммерциялық емес акционерлік қоғамының "Ұрпақтар сабақтастығын және Қазақстан халқының дәстүрлерін танымал етуді қамтамасыз ету жөніндегі шаралар кешенін іске асыру" мемлекеттік гранты аясында "Жамбыл облысы жастар ұйымдарының Қауымдастығы" заңды тұлғалар бірлестігінің қолдауымен "Жетістіктің тарихы" іс шара жоспарына сәйкес әзірленді.

Сынып жетекшіміз Гүлсім Ахметова бізге математика пәнінен сабақ беретін. Жылдар бойы біздің ең жақсы қасиеттерімізді жинақтап, әр-қайсымызға арнап өлең шығарып, біз мектеп бітірген күні соңғы қоңыраудың үстінде өлеңдерін оқып, қағазға жазып таратып берген еді. Бұл өлең шумақтарында әр шәкіртінің жақсы қасиеттерін жазған болатын. Соңғы қоңыраудың сылдыры басылып, өздеріне арналған өлеңдерін оқыған түлектерден: «Шынында да бұл қасиеттер мен туралы ма?» – деген әңгімелері естіліп жатты. Қолдарына берілген мұғалімнің хатын дауыстап оқып, мектеп алаңында талқылаған жоқпыз. У-да-шу болып, үйге қайтып кеттік. Бірақ, бұл хатта жинақталған менің жақсы қасиеттерімнің тізімі өмір бойы жүрегімнің түкпірінен орын тапты. Мектептен кетіп бара жатқан әр шәкірттеріне сенімділігін білдіріп, болашаққа бағдар тілегін екі шумақпен жеткізе білген, біздің апайдың педагог-ұстаз ретіндегі шеберлігін айтсаңшы?! Арада қаншама жылдар өтті. Оқу оқыдық, әскерде болдық, жанұя құрдық, түрлі сала мамандары болдық. Әр түрлі өмір кезеңдерін өткердік. Бірақ, қай жерде болсам да, хатта жазылған жақсы қасиеттерімнің тізімі есімде жүретін. Ұстазымның ең қымбатты сөздері мені жақсы істерге жетелейтін. Мақсаттарымның мәресіне жеткізген де – «Ұстазымның ең қымбатты сөздері».

Қазақстанның Ресейдегі Елшісі Ермек Көшербаевтың Саха Республикасына (Якутия) жұмыс сапары өтті, деп хабарлайды Қазақстанның Ресейдегі Елшілігінің баспасөз қызметі. Саха (Якутия) Республикасының басшысы Айсен Николаевпен кездесу барысында ынтымақтастықтың барлық бағыты бойынша кең ауқымды мәселелер, оның ішінде маусым айындағы Санкт-Петербург Халықаралық экономикалық форумындағы келіссөздер кезінде қол жеткізілген уағдаластықтар талқыланды. 2022 жылдың 9 айында Қазақстан мен Якутия аймақтары арасындағы тауар айналымы 78 миллион АҚШ долларды құрап, 2021 жылмен салыстырғанда елу есеге артты. Кездесуге қатысушылар өзара тиімді сауда-экономикалық ынтымақтастықты дамыту үшін мол мүмкіндіктер бар екенін айтты. Қазақстан Якутияға ауыл шаруашылығы өнімдері мен азық-түлік, химия өнімдері мен металдарды экспорттауға дайын. Өз кезегінде Якутия зергерлік бұйымдардың, цифрлық жобалардың және сирек кездесетін металдардың негізгі жеткізушісі бола алады. Геологиялық зерттеу саласындағы белсенділік өзара қызығушылық тудырады. Оған "Қазгеология" АҚ мен "Росгеология" АҚ арасында 2021 жылдың сәуір айында қол қойылған ынтымақтастық туралы меморандум негіз бола алады. Сондай-ақ, жақын арада Якутия мен Солтүстік Қазақстан облысы арасында ынтымақтастық туралы меморандумға қол қою жоспарлануда. Тараптар өңіраралық байланыстар шеңберінде, атап айтқанда, инвестиция және өнеркәсіптік кооперация саласында неғұрлым тиімді бағыттар бойынша өзара іс-қимылды дәйекті түрде дамытуға келісті. Сапар барысында Ермек Көшербаев Ресей Федерациясының Қиыр Шығыс пен Арктиканы дамыту министрі Алексей Чекунковпен кездесіп, Қиыр Шығыс пен Қазақстан Республикасының ынтымақтастығының тиімді бағыттарын, сондай-ақ, Солтүстік теңіз жолын пайдалану әлеуетін талқылады. Елші Якутск қаласының ІТ-паркіндегі инновациялық жобалармен танысып, қазақстандық IT-мамандардың тәжірибе алмасуына қызығушылық танытты. Атап айтқанда, "Сайберия" компаниясы дәрігерлерге ауруларды диагностикалаудың дәлдігін арттыруға және күнделікті шараларды автоматтандыруға мүмкіндік беретін серпінді бағдарламалық-диагностикалық кешен әзірледі. Жақында компания Қазақстанда өз жқмысын бастады. Сапар соңында Ермек Көшербаев "Саха Республикасының (Якутия) қазынасы" көрмесін, М.К.Аммосов атындағы Солтүстік-Шығыс федералдық университетінің археология, этнография мұражайын, П.А.Лазарев атындағы мамонт мұражайын аралады.

Біріншіден: бүгін ОҚО ішкі саясат бөлімі, менің үстімнен ОҚО ішкі істер департаментіне арыз түсіріп, маған тағыда қылмыстық іс қозғатып отыр. Тергеушінің алдында 4 сағаттай болдым. Сондағы тағар айыптары менің 2016-2017-2018 жылдары жазған жазбаларым екен. Екіншіден сүин батырдың менің үстімнен қылмыстық іс қозғатып, сотқа беруі мен оқо ішкі саясат бөлімі екеуінің бір уақытта қатарынан қылмыстық іс қозғатуы кездейсоқтық деп ойлайсыз ба?… Тіпті де олай емес сияқты. Осы нәрселер алдын-ала жоспарланған іс әрекет деуге негіз бар сияқты. Егер осыған көз жеткізгіңіз келсе, онда сіз мына төмендегі ссылканы ашып қараңыз…», – деп жазды Ардақ Әшім. Ардақ Әшім телефон арқылы бізге бүгін де тергеуші шақыртуымен ОҚО ішкі істер басқармасына, тергеуге келгенін мәлімдеді. Оның айтуынша, кеше тергеуші мейрамдарға қарамастан күнде тергеуге шақыратынын айтқан. Ол тергеуге ОҚО әкімшілігінің ішкі саясат бөлімі арызы негіз болғанын растады. Естеріңізге сала кетейік Ардақ Әшім қазір басқа белсендінің арызы бойынша соттасып жатыр. Азаматтық белсенді Сүйін Абулда Ардақ Әшімді Facebook-те өзін “Марал Құрылтай” және “Қазақ қаны қазақ” атты аккаунттар ашып, тапсырыспен жұмыс істейтіні” туралы жазғаны үшін сотқа берген. Сүйін Абулда бұл акаунттарды ашпағанын айтып, Ардақ Әшімді “қадыр-қасиетім мен ар-намысыма тіл тигізді” деп айыптайды. “Жазған сөзіне дәлелім бар деді, енді сол дәлелін ұсынсын” деді ол. Сот белсенді Сүйін Абулданың бір миллион теңге моральдық шығын өндіру туралы арызын өндіріске қабылдап, Қылмыстық кодекстің 130-бабы (“жала жабу”) және 131-бабы (“қорлау”) бойынша қарауға алған.

Осынау өзiнiң бар мейiрiмiн балаларға төгiп, жан жылуын, аналық сезiмiн арнаған жанның есiмi бүгiнгi таңда тек өз елiмiзде ғана емес, тәуелсiз Қазақстанның даму жолына сүйсiне қарап отырған барлық әлемдiк қауымдастыққа кеңiнен танымал. Елiмiздiң барлық балаларының бақытты өмiрi үшiн бар өмiрiн iзгiлiк жолына арнаған жан ең алғаш рет жиырмадан астам мемлекеттiк және қоғамдық ұйым құрылтайшыларының жиынында «Бөбек» балалар қайырымдылық қорын құру туралы шешiм қабылдаған едi. ҮЗIЛМЕГЕН ҮМIТТЕР Сол күннен бастап өзiне көп мiндет жүктеп, алдына мақсат қойған Сара Алпысқызы ата-ана қамқорлығынан тыс қалған, мүмкiндiгi шектеулi балалар мен көпбалалы отбасы балаларын бауырына басып, оларға тәлiм мен тәрбие, рухани бiлiм беру iсiн бастап та кеткен едi. Баламен қатар олардың аналары да Сара Алпысқызының назарында болды. Сол уақыттан бастап күнi бүгiнге дейiн қор өскелең ұрпақтың құқығы мен заңды мүдделерiн қамтып, олардың тәрбие мен бiлiм алуларына нақтылы көмек көрсетiп келедi. «SOS Қазақстанның балалар ауылы» да сол жылдардың жемiсi. Талай жас ана «Үмiт үйiнiң» босағасынан бақыт тауып, көзiнiң қарашығын, қуанышын кеудесiне басқан едi. Өзiнiң тұрмысын түзеп, оқуын аяқтап, сәбиiн құшқан талай ана өздерiнiң аналық құқығын сақтап, осынау бiр ауыз «ана» деген асыл сөздi жоғалтпауына себепшi болып отырған Сара Алпысқызына алғыстарын айтқанына куә болған едiк. Деректерге көз салсақ, «Үмiт үйiнiң» арқасында сексен пайызға жуық бала жетiмдiк қамытын кимей, өз отбасыларына оралған екен. Осыдан көп жыл бұрын Сара Алпысқызы ҚР Парламентi депутаттарының алдында ата-анасыз қалған, жетiм балаларды қолдау және оларды лайықты тәрбиелеуге бағытталған әлеуметтiк құрылым құру туралы заң қабылдау қажет екендiгiн қадап айтқан едi. Нақтырақ айтсақ, 1994 жылдан бастап iргесi қаланған ауыл талай баланың тұлға болып қалыптасып, өмiрден өз орындарын табуларына көп көмек көрсеттi. Ананың аялы алақанын сезiнiп, отбасылық бақытты сезiнулерiне мүмкiндiк бердi. Бiр шаңырақтың балалары бақытты да тәту-тәттi өмiр сүрдi. Сара Алпысқызының бастамасымен елiмiзде «Үмiт үйлерi» ашылып, талай баланың жетiм атанып, тастанды болуынан қорғап қалды. Талай баланың қоқыста қалған тағдырын көре тұрып, қолдан дәрмен келмеген тұста бұл «Үмiт үйлерi» шын мәнiнде ана мен баланың арасындағы алтын арқау, үзiлмеген үмiтi болды. Талай жас ана өзiнiң бауыр етi баласынан бас тартқан кезде, олардың сәбиiне деген махаббатын оятқан едi. Талай тағдыр тайғанап барып, бойын түзеген едi сол жылдарда. БАЛА БОЙЫНА IЗГIЛIК ҚАСИЕТТI СIҢIРУ ҚАЖЕТ Сол жолы «әрбiр баланы әлеуметтiк ауыртпалықтан қорғау жалпы ұлттық iс болуы керек. Олар үлкендердiң iлтипаты мен қамқорлығына бөленген отбасында өмiр сүруi тиiс», – деп айтқан сөздерi уақыт оздырмай-ақ iс жүзiнде жүзеге асып, тағдыры әр түрлi болғанымен, елiмiздiң тең құқылы балаларымен қатар өсiп, азамат атануына кеңiнен мүмкiндiк берiлдi. Елiмiздiң барлық аймағындағы осындай әлеуметтiк мекемелер ата-анасы жоқ балаларды үйсiз-күйсiз, көше кезiп, қорлық көруден сақтап отыр. Осылайша өзiнiң алғашқы қадамын қайырымдылықтан бастаған «Бөбек» қоры жылдар өте келе материалдық игiлiкпен барлық мәселенiң шешiлмейтiнiн айта келе былай деген едi: – Тек балаларға ғана емес, барлығымызға, қоғамға адамгершiлiк, рухани бағыт керек. Отбасында бала бойына тек бiлiм ғана емес, рухани, адамгершiлiк, iзгiлiк қасиеттi сiңiру қажет. Өйткенi, адамның басты ауруы арам ниет, көреалмаушылық, жалқаулық, көкiрек керу, тоқмейiлсу. Осы аурудан жазылмасақ, адамзаттың сауығуы мүмкiн емес, – деген едi. Осылай деген Сара Алпысқызы адами рухани-адамгершiлiк құндылықтардың жандануы бойынша жаңа жоба «Өзiн-өзi тануды» әзiрлеген едi. Аталмыш жобаның бұлай атануын Сара Алпысқызы былай түсiндiредi: «Бұл жобаның «Өзiн-өзi тану» деп аталуы, ең алдымен, адам өзiн-өзi, өз қабiлетiн, өз тағдырын бiлуi керек. Адам өмiрге не үшiн келдi, не бiтiруi тиiс және қайда барады? Яғни жобаның басты мақсаты – адамның өзiн-өзi тауып, жақсы сапасын ашып, ар-намысын сақтап, адам баласына еш жамандық, сатқындық жасалмай, әрқашан адам қалпын сақтауына көмек көрсету болатын. Адам өз өмiрiндегi сәттiлiкке де, сәтсiздiкке де тiкелей өзi себепшi екен. Сол үшiн де «Өзiн-өзi тану» балаларға өз-өзiмен, қоршаған ортамен үйлесiмдi өмiр сүрудi үйретедi. Елiмiздiң әрбiр кiшкентай азаматының тағдырына алаңдайтын Сара Алпысқызы олардың болашақта өз елiнiң патриоты болып өсулерi үшiн үлкен үмiт сыйлайды. Әрбiр жиында, халықаралық мiнберде балалардың тағдырына жаны ашып, олардың бақыты үшiн өмiрдi өзгертуге болатынын айтқан сөздерi шын мәнiнде ананың үндеуi iспеттi болды. Елбасымыз Н.Назарбаевтың халыққа арнаған Жолдауындағы: «Бiз әрбiр адамның абыройын, адамгершiлiгi мен беделiн бағалайтын, жоғары өнегелi, эстетикалық стандарттары мен рухани құндылығы бар қоғам құруымыз қажет», – деп баса айтқан сздерi «=зiн-зi тану» рухани-адамгер- шiлiк бiлiм беру бағдарламасының жалпы мақсатымен тоғысып жатыр. Сара Алпысқызы НАЗАРБАЕВА: «Өзiн-өзi тану» курсы адамның өзiн-өзi табуына, ең жақсы қасиеттерiн ашуға, өзiнiң кейпiн өзгертуге, адамгершiлiгiн және әрқашан адам қалпын сақтауға көмектеседi. Негiзiнде, адамзат тарихының өзi адамгершiлiк тұрғысынан өзiн-өзi жетiлдiрудiң тұрақты және үздiксiз процесi болып табылады. «ӨЗIН-ӨЗI ТАНУ» ӨЗ КҮШIНЕ СЕНУГЕ ҮЙРЕТЕДI Елiмiз бойынша 2001 жылдың 12 шiлдесiндегi ҚР Бiлiм және ғылым министрлiгiнiң бұйрығымен бекiтiлген «Өзiн-өзi тану» курсының жобасын әзiрлеу мен сынамалау бойынша өткiзiлген тәжiрибе өз нәтижесiн берiп, табысты түрде жүзеге асып келедi. «Өзiн-өзi тану» курсы жетi жылдық сынақтан кейiн республикамыздың барлық аймақтарында ата-аналар мен бiлiм жүйесi саласы қызметкерлерiнiң қолдауына ие болған едi. Содан берi «Өзiн-өзi тану» iлiмi бiздiң қоғамға, өскелең ұрпаққа жақсылық жасау, риясыз сүю, көбiрек тану, өзiн-өзi жетiлдiру, физикалық, рухани, әлеуметтiк, шығармашылық дамуға мүмкiндiк берiп, оны дамытуға көп көмек көрсетiп отыр. Сондықтан «Өзiн-өзi тану» iлiмiнiң пән ретiндегi мақсаты – тұлғаның рухани-адамгершiлiгiн дамытып, әрбiр ұрпақтың адами қасиеттi бойына сiңiруiне, мүмкiндiктерiн толық ашып, көрсетуiне ықпал жасау. Оқу пәнi ретiнде «Өзiн-өзi тану» бүгiнгi таңда қоғамда өсiп келе жатқан ұрпақты тәрбиелей отырып, оның бойына рухани-адамгершiлiк бiлiм беруге мүмкiндiк бередi. Адамға сол қоғамда өзiн-өзi толық танып бiлуге, өмiрдегi өз орнын ұғынып, түсiнуiне ықпал етедi. Бiлiм берудiң құндылығын күшейте отырып, тұлғаның риясыз сүюiн, дамуын көрсетедi. Өзiне, өзiнiң күшiне сенуге, айналасындағы адамдарға жақсылық жасауына, өзiн жетiлдiрiп, маңайындағы тiршiлiк атаулыға түсiнiстiкпен қарауына жол ашады. «Өзiн-өзi тану» бағдарламасын ендiргеннен кейiн көптеген нәтижелер байқала бастады. Балалар өздерiн саналы түрде басқаруға мүмкiндiктерi бар екендiктерiн байқатса, олардың бойындағы тұлғалық ұқсастық қалыптасқан. Сара Алпысқызының бастамасымен құрылған қор бүгiнде қанатын кеңге жайған. Балаларды адамгершiлiк құндылықтарға, өзiн-өзi тануға, қоршаған ортамен үйлесiмдi қарым-қатынас құруға үйрететiн екi мектеп-гимназиясы мен гуманитарлық колледжi бар. «Бөбек» ұлттық ғылыми-практикалық бiлiм беру және сауықтыру орталығының құрылуына да бастамашы болды. «Өзiн-өзi тану» iлiмiнен көп ой түюге болады. Ұлы Абайдың «махаббат пен әдiлдiк сезiмi кiмде көбiрек болса, сол кiсi ғалым, сол кiсi дана» деген сөздерiмен аяқтайық.

Менің студенттік өмірім Менің есімін Рахат . Мен Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің медицина және денсаулық сақтау факультетінің стоматология мамандығына т... - Аллаев Рахат Менің университетім-менің мақтанышым! Мен Туркменістаның Дашогуз қаласынан келдим. Аты жөнім Аллаев Рахат Сейітназар ұлы болады. Мен осы жылы Ал-Фара... - Аллаев Рахат Менің университетім-менің мақтанышым! Мен Туркменістаның Дашогуз қаласынан келдим. Аты жөнім Аллаев Рахат Сейітназар ұлы болады. Мен осы жылы ҚазНУ "...

Менің студенттік өмірім Менің есімін Рахат . Мен Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің медицина және денсаулық сақтау факультетінің стоматология мамандығына т... - Аллаев Рахат Менің университетім-менің мақтанышым! Мен Туркменістаның Дашогуз қаласынан келдим. Аты жөнім Аллаев Рахат Сейітназар ұлы болады. Мен осы жылы Ал-Фара... - Аллаев Рахат Менің университетім-менің мақтанышым! Мен Туркменістаның Дашогуз қаласынан келдим. Аты жөнім Аллаев Рахат Сейітназар ұлы болады. Мен осы жылы ҚазНУ "...

2006 жылы «Ресей» телеарнасы «Судың ғажайып құпиясы» деген деректі фильм түсірді. Сол фильмде судың бойында ақпарат сақтау қасиеті барын, сол ақпаратқа сай құрамының, құрылымының өзгере алатынын зерттейді. Былайша айтқанда, су магнитафон лентасы секілді «естіген», «көрген» барлық ақпаратын жазып отырады екен. Ресейдің жаратылыстану ғылымы академиясының академигі Коротковтың зертханасында адам көңіл-күйінің суға қалай әсер ететінін көру үшін бірнеше зерттеу жұмыстары жүргізілген. Зерттеу барысында суға жағымды-жағымсыз сөздер айтып, микроскоппен бақылаған. Нәтижесінде судың құрамынан үлкен өзгерістер байқаған. Яғни, жақсы сөздер айтылып, жағымды әуендер қойғанда судың кристалдары симметриялық көркем пішіндер түзіп, әдемі кейіпке енген. Ал жағымсыз, жаман сөздер айтылған судың кристалдары үйлесімді пішіннен айрылып, ретсіз түзілген. Бұл зерттеу нәтижелерін Жапон ғалымы Эмото Масару да қуаттап, осыған ұқсас зерттеу жасайды. Эмото Масару үш ыдысқа бірдей су құйып, түбіне бірдей күріш салады. Сосын үш ыдысқа бір ай бойы үш түрлі сөз айтады. Біріне – «рахмет», екіншісіне – «мен сені жек көремін» дейді, ал үшіншісіне мүлдем көңіл бөлмейді. Бір ай өткен соң әлгі ыдыстардан мынандай өзгерістер байқайды: «Рахмет» деген ыдыстың күріші көктеп, өскін шығып, иісі хоштана түскен. «Мен сені жек көремін» деген ыдыстың күріші көгере бастаған. Ал мүлдем көңіл бөлмей, қараусыз қалдырған ыдыстың күріші қарайып, шіруге айналып, суы саси бастаған. Бұл тәжірибеден байқайтынымыз ыдыс бір, су бір, күріш бір, тек сөз әртүрлі. Демек, сөздің суға әсері бар деген сөз. Мұндай мысалдарды тізе берсең өте көп. Дінде де суға дұға оқып, дем немесе ішірткі салып ішу тәжірибесі бар. Қарап отырсаңыз, судың қасиетіне қатысты ғалымдар қаншама зерттеу жасап, еңбектер жазған. Жапон ғалымының да бұған қатысты том-том кітабы бар. Орыстар болса, үлкен деректі фильм түсірген. Ал қазақ «СҰМЫРАЙ КЕЛСЕ, СУ ҚҰРИДЫ» деп тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін жасайды. Мұнда «су құриды» дегені су жоғалып кетеді деген сөз емес, қазақ сұмырай келсе, судың құрамы құритынын айтқан. Ал «сұмырай» деген кім десеңіз, қазақ «суық сөзді сұмырай ғана айтады» немесе «суық сөз сұмырайдан шығады» деген. Яғни, жаман сөздің иесін қазақ «сұмырай» дейді екен. Демек, үйге сұмырай келсе, аузынан шыққан жаман сөзден су да, сумен жасалған астың да құрамы құриды деген сөз. Қазақтың шежірешісі, ойшылы, этнографы, фольклортанушысы әрі ақыны Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы: «Жетпіс екі тіл бар. Сол жетпіс екі тілдің ішінде ғараб тілінен асыл тіл жоқ. Оның асылдығы: «Сендер ой жүгіртсін, түсінсін деп, Біз ол Кітапты арабша Құран түрінде түсірдік», – деген аятпенен дәлел келді. Онан соңғы тілде қазақ тілінен асыл, қазақ тілінен бай тіл жоқ. Сол ата-бабасының тілі болған қазақ тілін осы күнгі жүрген қазақтың жалғызы білмейді. Егер қазақ тілін білсе еді: дін де осында, ғылым, білім де осында, әулиешілік те осында. Солай болғаны үшін бұрынғы өткен ата-бабаларымыз бәрі жақсы болып, әулие болып өтті», – дейді. Осының бәрі қазақтың тіліндегі ғылым емей, немене? Сондықтан да, адам жанының 70 пайызы судан тұратындығын ескерген қазақ адамға жақсы сөз сөйлеуді насихаттап, «жақсы сөз – жан дауасы» деген.

Түркістан облысының Отырар ауданында бақташы өзіне бағуға сеніп тапсырылған сиырларды ұрлады деген күдікпен ұсталды. Жәбірленушіге келген шығын 1,2 миллион теңге. Бұл туралы "Экспресс К" Polisia.kz ақпаратына сүйеніп хабарлады. Отырар АПБ-ға жергілікті тұрғыннан арыз келіп түскен. Ол азаматтың айтуынша, 46 бас ірі қара малын бақташыға бағуға берген. Аптасына бір барып, сиырларын бақылап жүрген. Кезекті бір барғанында арасынан төрт сиырының жоқтығын байқаған. Содан соң олардың ұрланғанын біліп, тәртіп сақшыларының көмегіне жүгінген. Жәбірленушіге келтірілген жалпы шығын көлемі 1,2 миллион теңге. Полиция қызметкерлері аталған жайтты ҚР ҚК-нің 188-1-бабы (Мал ұрлығы) бойынша СДТТБТ-ға тіркеді. Отырарлық полицейлер хабар түсісімен оқиға орнына толық құрамда жедел жетіп, істің ақ-қарасын ажыратуға бірден кірісті. Тәртіп сақшылары куәгерлерден жауап алып, айналаны мұқият тексерді. Нәтижесінде жәбірленуші азаматтың төрт бас сиыры бақташының үйінен табылды. Осылайша күдікті анықталып, ПБ-не жеткізілді. Қазіргі таңда аталған жайтқа байланысты тергеу амалдары жүргізілуде. Белгілі болғандай, бақташы сиырларды күндіз жайылымда бағып, күн бата үйіне алып барған. Содан соң ірі қара малдардың ішінен төрт сиырды таңдап, өзі иелену мақсатында олардың ен-таңбаларын өзгерткен. Алайда полиция қызметкерлерінің қырағылығының арқасында арам ойы іске аспады.

Қазақстан U21 жастар құрамасының аға жаттықтырушысы Қайрат Нұрдәулетов Түркияда өтетін «Antalya Cup-2021» халықаралық турниріне шақырылған ойыншылардың тізімін жариялады. Оқу-жаттығу жиыны 21 наурызда Талғарда басталады. Шақырылған футболшылардың саны – 22. Қақпашылар: Данил Устименко, Дінмұхамед Жомарт (екеуі де - «Қайрат»); Қорғаушылар: Дінмұхамед Қашкен («Ақтөбе»), Александр Широбоков («Қайрат»), Шахсұлтан Зубайділдә («Шахтер»), Әділбек Жұмаханов («Атырау»), Лев Скворцов, Сағи Совет (екеуі де - «Астана»), Аслудин Хаджиев («Ордабасы»), Микаэль Аскаров («Фенербахче», Түркия); Жартылай қорғаушылар: Сұлтан Сағнаев, Жасұлан Қайыркенов (екеуі де – «Астана»), Андрей Ульшин, Арсен Буранчиев (екеуі де - «Қайрат»), Арман Кеңесов («Қайсар»), Дінмұхаммед Қараман («Тараз»), Бекзат Иманғазиев («Оқжетпес»), Алияр Мұхаммед («Тұран»), Дмитрий Бачек («Побленсе», Испания); Шабуылшылар: Владислав Прокопенко («Астана»), Абылайхан Жұмабек («Тараз»), Максим Скорых («Қызыл-Жар»); Жаттықтырушылар штабы: Қайрат Нұрдәулетов - аға жаттықтырушы, Андрей Ферапонтов - аға жаттықтырушының көмекшісі, Асқар Ыдырысов - аға жаттықтырушының көмекшісі, Юрий Новиков - қақпашылардың жаттықтырушысы, Ахматхон Искандаров - дәрігер, Қайратәли Күнходжаев - массажист, Дінмұхамед Оралов – менеджер, Павел Лаптев – бейнеоператор; Қазақстан жастар құрамасы халықаралық турнирде Солтүстік Македония, Болгария және Өзбекстан құрамаларымен ойнайды.

Еуропа одағы Украинаға кандидаттық мәртебе беру мәселесін қарастыруға жақын. Президент Зеленскийдің мәлімдеуінше, Ресей осыған байланысты шабуылды тіпті күшейтуі мүмкін. Сонымен қатар, Ресей армиясы Харьковқа өтуге қайта әрекет жасап жатыр. Ал, Северодонецксте «Азот» зауыты ғана украиналықтардың бақылауында қалды. Ресейлік журналист болса, нобельдік медалін сатып, украиналық балаларға миллиондаған доллар аударса, Литва Ресей мен Калининград арасында жүк тасымалына тосқауыл қойып отыр. Украинаның шығысында шайқас жалғасып жатыр. Соңғы мәліметке қарағанда, украин сарбаздары Северодонецк қаласында тек «Азот» химиялық зауытын ғана ұстап тұр. Онда жауынгерлермен бірге 300-дей бейбіт тұрғын бекінген. Және де қазір Лисичанск, Славянск, Авдеевка, Северск, Бахмут, Харковь бағыттарында да ресейліктер мен жергілікті күштер арасында қақтығыстар жүріп жатыр. Ал, президент Владимир Зеленский Донбасстағы жағдайды «өте қиын» деп сипаттады. Владимир Зеленский, Украина Президенті: Ең қиын шайқас сонда. Бірақ, ол жақта біздің мықты жігіттеріміз бен қыздарымыз бар. Басқыншылар жауапсыз қалмайды. Мен олармен күресіп жатқан армияға және барлау қызметіне алғыс айтқым келеді. Зеленский кеңсесінің дерегінше, әскери жанжал басталғалы, Украина қарулы күштерінен 10 мың жауынгер қаза тауып, 30 мыңдайы жараланған. Ресей болса, наурыздан бері құрбандарының саны жайлы мәлімет таратқан жоқ. Ал, британ барлаушыларының дерегінше, Ресей Украинаның теңіздегі аумағына бақылау орната алмай жатыр. Айта кетсек, маусымның 17-де Украина батыстық серіктестерінен алған кемеге қарсы Harpoon жүйесін алғаш рет сәтті қолданғанын жариялаған еді. Нобельдік медаль 103,5 млн долларға сатылды Ал, ресейлік «Новая газетаның» негізін қалаушылардың бірі және бас редакторы – Дмитрий Муратов Нобельдік сыйлығының медальін аукционда 103 миллион долларға сатып, бұл қаражатты үйлерінен босып кеткен украиналық балаларға аударатынын жариялады. Дмитрий Муратов, Нобельдің бейбітшілік сыйлығының лауреаты, ресейлік журналист: Менің ойымша, украиналық балаларға көмектесу мақсатында Нобель сыйлығының медалін сату өзім үшін өте маңызды. Өйткені, мен Ресей азаматымын және Ресей Украинаға басып кірді. Сол үшін мен де жауапкершілікті сезінемін. Ал, маусымның 18-нен бастап Литва өз аумағы арқылы Ресейдің Калининград облысына жүк өткізуді тоқтатты. Өйткені, Еуропа одағы Мәскеуге жариялаған санкцияның талабы сондай. Бұл тыйым материктік Ресей мен Калининград арасындағы теміржолдық тасымалды 50 пайызға қысқартайын деп отыр.

Қазақстанда мемлекеттен тапсырыс алатын балабақшаларда талап күшейтіледі. Жаңа ережеге сәйкес мұнда балалар үшін жайлы жағдай жасалып, қауіпсіз болуы керек, деп хабарлайды Stan.kz ақпарат агенттігі «Хабар 24» арнасына сілтеме жасап. Шенеуніктер талапы күшейту мәселесін балабақшаларда жанжалдың көбеюіне байланысты қолға алған. Ал мұндай жағдайлар көбіне жекеменшік балабақшада орын алады екен. «Биыл бір жағдай тіркелді. Тергеу жүргізіліп жатыр. Педагог жұмыстан қуылды. Барлық қызметкерлермен түсіндірме жұмыстары жүруде. Кәсіби жарамдылығы тексеріледі. Мұндай мәселе жекеменшік балабақшаларда болады. Мүны жасырмаймыз», – деді Түркістан облысы Адам әлеуетін дамыту басқармасының бөлім басшысы Әлібек Кенжебаев. Қостанайдағы балабақшалардың бірінде тәрбиеші баланың бұғанасын сындырып жіберген. Алайда жедел жәрдем шақырудың орнына баланы тыныштандырмақ болған. Нәтижесінде оны емдеуге жіберген, ал тәрбиеші еңбек демалысына шыққан. Кейін жұмыстан қуылды. Ал балабақша меңгерушісі тәртіптік жауапқа тартылды. «Иә, кешірім сұрады. Жағдайы қалай екенін сұрады. Бірақ неге дәл осылай жылжытқысы келгенін түсіндіре алмады. Не үшін жылжытқан. Полициядан қылмыстық іс қозғаудан бас тартылғаны туралы хабарлама келді», – деді зардап шеккен баланың анасы Дана Мағауина. Ата-аналар тәрбиешілердің қол көтеретініне және тиісті жағдайдың жасалмайтынына жиі шағымданады. Ал оқу-ағарту министрлігінің өкілдерімұның жалпы жүйенің мәселесі екенін айтады. Сондықтан мемлекеттік тапсырыс бойынша жұмыс істейтін балабақшалар үшін талап күшейтілді. «Біз мемлекеттік тапсырыс алатын балабақшаларға қойылатын талапты күшейту туралы бұйрықты қабылдадық. Енді мемтапсырыс жаңа ереже бойынша орналастырылады. Ол бойынша балалар үшін қауіпсіз және қолайлы жағдай жасалуы керек», – деді Оқу-ағарту министрі Асхат Аймағамбетов. Енді балабақшаларба бейне бақылау камералары, дабыл батырмасы мен ішкі дыбыстық құлақтандыру жүйесі орнатылуы керек. Сонымен қатар санитарлық талаптарға сай болуы да қаралады. Әрі тәрбиешілерге қойылатын талап күшейеді. Білім басқармалары балабақшаларды аралап, шарттармен танысу құқығына ие болады.

1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 36 | 37 | 38 | 39 | 40 | 41 | 42 | 43 | 44 | 45 | 46 | 47 | 48 | 49 | 50 | 51 | 52 | 53 | 54 | 55 | 56 | 57 | 58 | 59 | 60 | 61 | 62 | 63 | 64 | 65 | 66 | 67 | 68 | 69 | 70 | 71 | 72 | 73 | 74 | 75 | 76 | 77 | 78 | 79 | 80 | 81 | 82 | 83 | 84 | 85 | 86 | 87 | 88 | 89 | 90 | 91 | 92 | 93 | 94 | 95 | 96 | 97 | 98 | 99 | 100 | 101 | 102 | 103 | 104 | 105 | 106 | 107 Алтай жазба ескерткіші. Бичикту-Бом III. Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова, ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы. Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз. Ескерткіш Үйреткіш Этномәдени сөздік Жәй сөздік Деректер Іздеу Көмек Контакт қаз рус eng © Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет. Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген "Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.

Сіздің балаңыздың дүниеге келгендігін жариялау үшін осы әдемі және түпнұсқа ашықхаттарды басып шығарыңыз Қараңыз Сіздің балаңыздың туылғанын хабарлауға арналған жақсы карточка. Сіз балаңыздың сіздің отбасыңызға және достарыңызға келуін мерекелеу үшін осы әдемі балалардың бейнесін пайдалана аласыз. Оны тегін басып шығарып, ата-ана екеніңізді жариялаңыз. Сіздің жақындарыңызға балаңыздың туылғанын хабарлауға арналған күлкілі ашықхат. Сіз өзіңіздің отбасыңызда және достарыңызда балаңыздың келуін атап өту үшін осы ерекше балалар бейнесін пайдалана аласыз. Ақысыз басып шығарыңыз. Жаңа туған ата-аналарға сәбиінің дүниеге келгенін жариялауға арналған балаларға арналған ашық хат. Егер сіз енді ата-ана болсаңыз, сіз балаңыздың келуін мерекелеу үшін осы әдемі балалардың бейнесін пайдалана аласыз. Балаңыздың дүниеге келгенін жариялауға болатын құттықтау картасы. Бұл әдемі балалар бейнесі сіздің балаңыздың келуін сіздің отбасыңыз бен достарыңызбен бірге тойлау үшін өте қолайлы. Балаңыздың туылғанын отбасыңызға және достарыңызға осы балаларға арналған құттықтау хаттарымен хабарлаңыз. Балаңыздың келуін тойлау үшін осы әдемі балалардың бейнесін пайдаланыңыз. Сіздің балаңыздың сіздің отбасыңызға және достарыңызға келгенін хабарлауға арналған балалар карталары. Оны тегін басып шығарып, ата-ана екеніңізді жариялаңыз. Тегін басып шығарылатын карталарға арналған түпнұсқа идеялар және сіздің балаңыздың туылғанын хабарлайды. Балаңыздың келуін отбасыңыз бен достарыңызбен бірге тойлау үшін осы әдемі балалардың бейнесін пайдаланудан тартынбаңыз. Сіздің балаңыздың туылғанын хабарлауға арналған жақсы карточка. Сіз балаңыздың сіздің отбасыңызға және достарыңызға келуін мерекелеу үшін осы әдемі балалардың бейнесін пайдалана аласыз. Оны тегін басып шығарып, ата-ана екеніңізді жариялаңыз. Сіздің балаңыздың дүниеге келгені туралы отбасыңызға және достарыңызға арналған күлкілі балалар ашықхаттары. Сіз ақысыз басып шығарып, осы әдемі балалар картасын балаңыздың келуін мерекелеу үшін пайдалана аласыз.

«Азаматтық бастамаларды қолдау орталығы» КЕАҚ-ы 2018 жылдың 03 қаңтары күні ҮЕҰ үшін мемлекеттік грант байқауын жариялады. Нәтижесінде 202 ҮЕҰ-нан 352 өтінім келіп түсті. Олардың ішінен «Үкіметтік емес ұйымдарға арналған гранттар беру және олардың іске асырылуына мониторингті жүзеге асыру қағидаларын бекіту туралы» Ереженің талаптарына сай келмеген 101 өтінім байқауға қатыса алмады. Грант иегерлері – 14 аймақтың өкілдері, жеңімпаздар қатарына Атырау және Ақтөбе өкілдері іліне алмады. Алайда, жүзеге асырылатын жобалар еліміздің барлық аймағын қамтитын болады. Жеңімпаз атанған 63 гранттың 8 жобасы қазақ тілінде, 55 жоба орыс тілінде жолданған. 2018 жылдың 05 сәуірі күні байқау комиссиясы жеңімпаздарды анықтады. Сарапшылар 147 ҮЕҰ-ның 251 өтініміне өз бағасын берді. 2018 жылғы 1 байқаудың қорытындысы бойынша 58 ҮЕҰ жалпы сомасы 706,9 млн. теңгеге 63 мемлекеттік гранттың иегері атанды. Жобалар Қазақстанның барлық аймағын қамтитын болады. Төменде аймақ тұрғындары шарапатын көретін жобалар саны көрсетілген.

Қысқы жылыту маусымына дайындық жөніндегі орталық және жергілікті атқарушы органдардың қызметін тексеру жөніндегі комиссияның бірінші отырысы өтті 2022 жылғы 01 желтоқсан Президент Әкімшілігінің Басшысы Мұрат Нұртілеу Әл-Фараби атындағы Оқушылар сарайында орналасқан №59 сайлау учаскесіне барып, кезектен тыс өтіп жатқан Президент сайлауында дауыс берді 2022 жылғы 20 қараша Қазақстан Республикасының Президенті Әкімшілігі басшысының орынбасары Е.Н. Жиенбаевтың Конституцияға түзетулерге түсіндірмесі 2022 жылғы 13 қыркүйек Президент Әкімшілігінің басшысы Бәскелестікті қорғау және дамыту агенттігінің ұжымына жаңа төрағаны таныстырды 2022 жылғы 17 тамыз Қазақстан Республикасы Президентінің бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы сыйлықтары мен гранттары табысталды

Бой – ру. Ру – адамдардың бiр әулеттен тараған туыстық, қандатық тобы, тұқымы, бiр әулеттен тараған туыстық қандастық топ, үлкен тайпаның бiр тармағы, рубасы – бiр рулы елдi басқарушы, ру бастығы (Қазақ Тiлiнiң Сөздiгi-Алматы, 1999. 541б). Көне түрік бітікте кездесетін "budun" - бүтін (халық) сөзі осы "bod" - бой, ру сөзімен түбірлес болса керек. Мәлімет қорынан қара Этномәдени сөздікпен қатар Түрік бітік мәтін қорында көне түрік-қазақ сөздігі бар. Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова, ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы. Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз. Ескерткіш Үйреткіш Этномәдени сөздік Жәй сөздік Деректер Іздеу Көмек Контакт қаз рус eng © Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет. Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген "Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.

Фото-архив Бас тақырып Бизнес Экология Қаржы Құқық Власть Бизнес-жаңалықтар Әскери журналистика Сайлау 2021 Дипломат миссиясы Әкімдердің рейтингі Коронавирус Ел Мәдениет Медиа Мінбер Дәстүрлі ән Эстрада Күй Сайлау 2021 Дәстүрлі ән NEWS Аймақтар Оқиғалар Қамшыгер Фото-баян Сөздік Қазақ дауысы Айтты-ей, бауырың! Қазақ дауысы (2 кезең) Қазақ дауысы (3 кезең) Қазақ дауысы (шешуші кезең) Әлем Тарих Қазақ дауысы (1-кезең) Әдебиет аймақтар Алматы облысы Атырау облысы Ақмола облысы Ақтөбе облысы Батыс Қазақстан облысы Жамбыл облысы Маңғыстау облысы Түркістан облысы Павлодар облысы Солтүстік Қазақстан облысы Шығыс Қазақстан облысы Қарағанды облысы

Менің студенттік өмірім Менің есімін Рахат . Мен Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің медицина және денсаулық сақтау факультетінің стоматология мамандығына т... - Аллаев Рахат Менің университетім-менің мақтанышым! Мен Туркменістаның Дашогуз қаласынан келдим. Аты жөнім Аллаев Рахат Сейітназар ұлы болады. Мен осы жылы Ал-Фара... - Аллаев Рахат Менің университетім-менің мақтанышым! Мен Туркменістаның Дашогуз қаласынан келдим. Аты жөнім Аллаев Рахат Сейітназар ұлы болады. Мен осы жылы ҚазНУ "...

АСТАНА. ҚазАқпарат – Ресейден Қазақстанға қарай өте алмай тұрған еліміздің азаматтары үшін «жасыл дәліз» ашылады. Бұл туралы Премьер-Министрдің орынбасары - Сауда және интеграция министрі Серік Жұманғарин айтты, деп хабарлайды ҚазАқпарат тілшісі. Соңғы күндері ресейліктердің Қазақстанға қарай ағылуы салдарынан шекарада тұрып қалған еліміздің азаматтарына көмек көрсетілмек. «Кеше ғана Ресей Федерациясындағы вице-прмьер әріптесіммен келіссөз жүргіздім. Өйткені шекараның арғы бетінен бері қарай өте алмай тұрған Қазақстан азаматтары да бар. Осы орайда азық-түлік тиелген көліктерге қатысты РФ жағымен уағдаластық жасалды. Бұл мәселе бойынша тиісті тәртіп енгізілмек, яғни бүгін екі елдің шекара қызметтері өзара келісіп, тиісті әрекеттер жасайды. Сондықтан біздің азаматтар мен азық-түлік тиелген көліктер үшін «жасыл дәлізді» қамтамасыз етуге тырысамыз», - деді С. Жұманғарин Сенатта тілшілер сауалына жауап бере отырып. Оның айтуынша, Қазақстан азаматтарына арналған аталған дәліз бүгін немесе ертең ашылады. «Ресей Үкіметі өздерінің шекарашыларына тиісті тапсырма берді. Біз де шекара қызметіне осы тәртіп жайында түсіндіреміз. Қазан айы басталғанға дейін бұл мәселе шешіледі», - деді министр.

2018 жылдың 4-қазанында Ғылым қоры «Технологияларды коммерцияландыру – ғылым мен бизнесті кіріктіру құралы» ІІ халықаралық форумың өткізеді 20 Қаз 2020 Форум брокерлік оқиға форматында өтеді, оның мақсаты ғылыми және ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияландыруға мүдделі әлеуетті серіктестерді іздеу және олармен байланыс орнату болып табылады.... Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты, Қазақстан Республикасындағы Бала құқықтары жөніндегі уәкіл Сауле Муханбедиановна Айтпаеваның азаматтар қабылдауын өткізуі туралы 20 Қаз 2020 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым Министрі бүркітші қыз Айшолпанмен кездесті 20 Қаз 2020 Бүгін Қазақстан Республикасы Білім және ғылым Министрі Ерлан Сағадиев бүркітші қыз Айшолпан Нұрғайыпқызымен кездесті. Бұл - Монғолиядан келген қазақ қызы Айшолпанның Қазақстанға жасаған алғашқы сапары.... 18-ден 29 жасқа дейінгі жас аралығындағы NEET жастарды, оның ішінде 2018 жылғы түлектерді жұмыспен қамту және әлеуметтендіру бойынша жол картасы мәселелері бойынша 2018 жылғы 18 қыркүйекте ҚР Премьер-Министрінде өтетін отырыста ҚР Білім және ғылым министр

Миссия: Кейстерді зерттеу, оқыту және жазу арқылы әлеммен алмасу терезесі ретінде әрекет ете келе Орталық Азиядағы «Кейс қозғалысына» жетекшілік ету. Бағдар: Аймақтың елеулі дамуына үлес қоса отырып, студенттерді дамыту, мұғалімдерді дамыту және кейстерді дамыту арқылы Орталық Азиядағы білім беруді басқару ландшафтының кейс әдісінде үлгі болу. Қызмет түрлері: SRCC-NARXOZ мүдделі тараптар үшін байланыс нүктесі ретінде әрекет ете отырып, жеке, институционалдық, ұйымдық және аймақтық дамуға ықпал етеді. Студенттер үшін: нақты жағдайларды шешу арқылы талдау және шешім қабылдау дағдыларын дамыту, кейс-стадилердің далалық зерттеулері, халықаралық конференцияларға және халықаралық журналдарда жарияланымдарға дайындауға тақырыптық зерттеулер әзірлеу. SRCC басшылығымен өткізілген іс-шаралар студенттерге жоғары білім және жұмысқа орналасу мүмкіндіктері үшін түйіндемелерін нығайтуға көмектеседі. ПОҚ үшін: тақырыптық оқыту, тақырыптық зерттеулер, кейстерді құру және жариялау бойынша бағдарламалар арқылы және қолдау арқылы педагогикалық-оқытушылық құрамды дамыту. Ұйымдар үшін: SRCC ұйымдармен байланыс орнатады және оларды кейстерді әзірлеуге қатысуға шақырады. Тақырыптық зерттеулер ұйымдарға ешқандай инвестициясыз брендтің аймақтық және жаһандық деңгейде қолжетімділігі мен беделін арттыруға көмектеседі. Институттар үшін: SRCC аймақтық институттар үшін мұғалімдердің біліктілігін арттыру және кейс зерттеулер бойынша «кейс-әдіс ресурстық орталығы» ретінде әрекет етеді. Ол сондай-ақ Орталық Азия бойынша бірлескен кейс зерттеулерін жүргізу үшін жаһандық институттармен ынтымақтасады. Learning today – leading tomorrow {"0":{"lid":"1531306243545","ls":"10","loff":"","li_type":"em","li_name":"email","li_title":"Подпишитесь на рассылку","li_ph":"mail@example.com","li_req":"y","li_nm":"email"}}

| doctoral_students = [[Jerry Donohue]]<br />[[Martin Karplus]]<br />[[Matthew Meselson]]<br/>[[Edgar Bright Wilson]]</br />[[William Lipscomb]] | known_for = Elucidating the nature of [[chemical bond]]s and the [[molecular structure|structures of molecules]]<br />Advocating [[nuclear disarmament]] | prizes = {{nowrap|[[Nobel Prize in Chemistry]] (1954) }}<br /> [[Nobel Peace Prize]] (1962)<br /> [[Lenin Peace Prize]] (1968-1969) }} '''Лайнус Карл Полинг''' (Linus Carl Pauling) (1901 жылы 28 ақпанда АҚШ-тың Орегон штатының Портленд қаласы-1994) - белгілі америкалық химик, кристаллограф және екі мәрте [[Нобель сыйлығы]]ның иегері болған. Лайнус Полингтің ең басты ғылыми жетістігі – оның ХХXX ғасырдың 20-30 жылдарында жасаған химиялық байланыс туралы ілімі. Бұл тақырыпты ол өзінің 1939 жылы алғаш рет жарыққа шыққан“The Nature of Chemical Bond and the Structure of Molecules and Crystals” (Химиялық байланыстың табиғаты және молекула мен кристалдардың құрылымы) атты кітабында толығымен қарастырды. Кітап бірнеше қайтара шығарылып, көптеген тілдерге аударылды. Полингтің химиялық байланыстың табиғаты жайлы түсініктері ескіріп бара жатса да оның құрылымдық химияны оқытуға қосқан үлесі өте зор, осы ілімнің негізінде қазіргі кезде де көптеген жаңа зерттеулер мен жаңалықтар ашылуда. Кітапта алғаш рет Полинг құрастырған гибридтену теориясы жазылған. Полинг ақуыз молекулаларының құрылымын зерттеу бағытында көп жұмыстар жасады, ал 1954 жылы ол «Химиялық байланыстың табиғатын зерттеу және оны күрделі молекулаларды түсіндіруде қолдану» үшін химия бойынша Нобель сыйлығын алды.<br /> [[Image:LinusPaulingGraduation1922.jpg|thumb|1922 жылғы Полингтің [[Орегон мемлекеттік университеті]]н бiтіргендегі суреті]] Лайнус Полинг 1994 жылы 19 тамызда өмірден өтті. Бұл ұлы ғалымның ғылымға қосқан зор үлесін толық бағалау мүмкін емес.

Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова, ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы. Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз. Ескерткіш Үйреткіш Этномәдени сөздік Жәй сөздік Деректер Іздеу Көмек Контакт қаз рус eng © Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет. Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген "Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған.

17-шілдеде Шымкенттегі Әл-Фараби аудандық соты “пара алу кезінде ұсталған” Түркістан облыстық ішкі істер департаменті көші-қон полициясы басқармасының бұрынғы басшысы Нұрдәулет Төлегенұлын жеті жылға бас бостандығынан айыру туралы үкім етті. Бұл туралы Азаттық хабарлады. “Нұрдәулет Төлегенұлы Қылмыстық Кодекстің 190-бабы, яғни “Алаяқтық” және 366-бабы – “Пара алу” баптарымен айыпты деп танылып, 7 жылға бас бостандығынан айырылсын. Өмір бойы құқұқ қорғау органдарында, ұлттық банкте, ұлттық компанияларда және мемлекеттік қызметте жұмыс істеу құқұғынан, полковник шенінен айырылсын. Жазасын орташа деңгейдегі түзеу мекемесінде өтесін”, – деді судья Еркебұлан Төлешов. Үкім оқылып жатқанда Нұрдәулет Төлегенұлы үнсіз болды, туыстары жылап тұрды. Сотталушы журналистердің өзін фото және видеоға түсіруге рұқсат етпеді. Нұрдәулет Төлегенұлы соңғы сөзінде тағылған айыпты мойындайтынын, қатты өкінетінін, заң аясында мүмкіндігінше жазасын қысқартуды сұраған. Прокурор “сотталушының Қазақстан заңнамаларына қайшы екенін біле тұра азаматтығы жоқ бір отбасының төрт адамына азаматтық алып беруге уәде етіп, қызметін пайдалана отырып аса ірі көлемде алаяқтық жолмен ақша талап етіп, 40 мың доллар сұрағанын” айтқан. Маусымның 25-і күні сот отырысы басталған уақытта 43 жастағы Нұрдәулет Төлегенұлы тағылған айыппен ішінара келісетінін айтқан. Нұрдәулет Төлегенұлы сәуірдің 10-ы күні “Ауғанстанның төрт азаматына Қазақстан азаматтығын алуға көмек көрсету үшін пара алу кезінде” ұсталғаны xабарланған. Күдіктіні облыстық ішкі істер департаменті жеке қауіпсіздік қызметінің қызметкерлері мен Ұлттық қауіпсіздік комитеті облыстық департаментінің жедел тергеу тобы бірігіп ұстаған. Сот бір айдай бұрын – маусымның 25-інде басталған.

Нияз Тілеуліұлы (1741-1790) – Абылай ханның бас билерінің бірі. Тапқырлығы мен әділдігіне риза болған Абылай Нияз би талантын жоғары бағалаған. Би өмірінің көпшілігін Қараөткелде, Көкшетау өңірінде өткізген. Нияз би әділ төрелігімен аты шыққан. Оған Есіл, Нұра жағалауларын, Атбасар, Қараөткел атырабын мекен еткен қазақтар ақыл сұрап, әділдік іздеп келетін. Зерттеушілер бұрынғы Ақмола қаласы атауының тарихын Нияз би қабірінің басына орнатылған ақ моламен байланыстырады. Нияз би кесенесі Ақмола облысы, Целиноград ауданындағы Есіл мен Нұра өзені арасындағы Тайтөбенің биік жерінде орналасқан. ruh.kz Send an email 06.01.2022 101 Facebook Twitter VKontakte Odnoklassniki Skype Messenger Messenger WhatsApp Telegram Хатпен жіберу Басып шығару

Нью-Дели полициясы ұрланып әкетілген жасөспірім қыз мәселесін қолға алып, тергеу амалдарын жүргізіп жатыр. Болжам бойынша, жасөспірім қызды белгісіз топ ұрлап, зорлаған. Ол аздай ауыл тұрғындары 16 жастағы қызды артынан өртеп жіберген. Бұл туралы Baq.kz CNN басылымына сілтеме жасап хабарлайды. Бұл қайғылы жағдай Үндістанның солтүстік-шығысындағы Джаркханд штатында орналасқан ауылда тіркелді. Тәртіп сақшылары сенбі күні қыздың денесіндегі жарақаттарды нақты жариялау үшін медициналық комиссия шешімін күтіп отырғандарын айтты. Жасөсіпірім қыздың ата-анасы тәртіп сақшыларына шағымданған соң, Чатра штатының аймақтық комиссары Кумар Сингх 15-20 адамның күдікті ретінде темір торға тоғытылғанын айтты. Олардың қатарында ауылдық кеңестің төрағасы да бар. «Біз медициналық зерттеудің қорытындысы мен тәртіп сақшыларының тергеу амалдарына байланысты беретін есебін күтіп отырмыз. Ең соңында әділ шешім шығатынына сенеміз» деді Кумар Сингх. 16 жасар қыз ауылдағы үйлену тойына барған. Түн ішінде бейсенбі күні ұрланып, оны белгісіз топ жақын жердегі орманға апарған. Тәртіп сақшысы Ашоктың айтуынша, оны бірнеше ер адам зорлаған. Ал қыздың ата-анасы жұма күні полицияға шағымданған. Панчаят деп аталатын Үндістандағы ауылдық кеңес бүкіл елді мекендерде зор күшке ие. Сондықтан ауылдағы тәртіпке жауапты, кінәлілерді үнемі жазалауға қабілетті. Қалалар мен сот жүйесінен алыс ауылдарда панчаяттар халық арасындағы дауды шешумен айналысады. Ешқандай заңды құқыққа ие болмағанымен, жергілікті жұрт панчаяттар көмегіне жүгінуді әдет қылған. Ал сыншылар панчаяттарды патриархаттық басымдықпен әділетсіз шешім шығарады деп айыптайды. Аталған аймақтағы ауылдық кеңес немесе панчаят кінәлі әрбір ер адамдарға 50 000 рупи айыппұл салды, бұл шамамен алғанда 750 доллар. Ауылдық кеңестің бұл шешіміне жергілікті жұрт жаппай наразылық танытуда. Ақша мөлшерін көп деп санаған тұрғындар қыздың ата-анасына шабуыл жасап, олардың үйін өртеп жіберген. Жасөспірім қыз осы үйде өртенгені белгілі болды. Джаркханд штатының бас министрі Рагхубар Дас твиттерде аталған жағдай үшін қатты қапа болғанын жазды. «Көзі ашық адамдардың дәл осындай жабайы шабуыл жасағанына қатты қапа болдым» деп жазды ол. Жасөспірім қызды зорлау оқиғасы Оңтүстік Азия елдерін қатты шошытып, елді мекендерде жаппай наразылық шаралары өтіп жатыр. Еске сала кетейік, бұған дейін Солтүстік Үндістандағы Джамму және Кашмир штатында 8 жасар мұсылман қызды белгісіз біреулер зорлап кеткен болатын. Бұл дінаралық қақтығысты өршітті. Ал сәуірде Гуджарат штатындағы Сурате елді мекенінде 11 жасар қыздың денесі табылды. Ресми медициналық тексерістен соң 11 жасар қыздың зорланып, тұншықтырылғаны белгілі болды. Қаңтарда жасөспірім қызды зорлаған 5 ер адам Харьяна штатында анықталып, көптің ашуына тиген болатын. Үндістанда қыз баланың құқығы қорғалмағандықтан, мұндай зорлық оқиғалары жиі тіркеледі. Көпшілік оған қатты мән де бере бермейтін. Тек 2012 жылы Нью-Делиде физиотерапия мамандығы бойынша білім алып жатқан студент, 23 жасар Нирбхаяны бір топ ер адам зорлаған соң, халық жаппай көтерілген болатын. Ол қыздың бірнеше ішкі органы алынып тасталып, дәрігерлер аман алып қалуға тырысты. Дегенмен екі аптадан соң студент қыз қаза тапқан еді. Студент қыз өлімінен соң, яғни, 2012 жылы Үндістан Үкіметі қыз зорлау оқиғасына қатысты заңды күшейтті. Тіпті, кей жағдайда өлім жазасын енгізуге рұқсат берді.

ҚКМ қорларынан 59 жоба инвестиция алды. Олардың барлығы шикізаттық емес секторға бағытталған. 27% энергетика секторына, 22% өңдеуші өнеркәсіпке, 21% көлік және логистикаға, 18% басқа шикізаттық емес салаларға және 5 % медицинаға жұмсалған. Бұл туралы «Қазына Капитал Менеджмент» АҚ (ҚКМ) басқарма Төрағасы Асқар Достияров баспасөз конференциясында айтты. Оның айтуынша, 60 жоба ҚКМ қорларынан инвестиция алды. Олардың барлығы шикізаттық емес секторға бағытталған. 27% энергетика секторына, 22% өңдеуші өнеркәсіпке, 21% көлік және логистикаға, 18% басқа шикізаттық емес салаларға және 5 % медицинаға жұмсалған. «Былтыр ҚКМ-нің таза табысы жоспарланған 706 млн теңгеден асып, 3 млрд құрады. Сонымен қатар, компания 2016 жылы теріс нәтижелерді көрсеткен. Біз ROA, ROE секілді қызметтің табыстылық көрсеткіштерінің төрт есе ұлғаюына қол жеткіздік», - деп ҚКМ басшысы Асқар Достияров айтты. 2017 жылы ҚКМ жалпы капитализациясы $600 млн құрайтын 3 жаңа қор құру туралы шешім қабылдады. Олардың бірі –Қазақстан Даму банкімен бірлесіп құрылған қор, оның капитализациясы 33,5 млрд теңге. Жаң қор Қазақстан үшін үлестік және қарызға қаржыландыруды қосқан бірегей құрал болып табылады. Қазір қарастыру сатысында 8 млрд теңге сомасына 4 жоба бар. Қордың қарастыруында барлығы 25 перспективті жоба бар. Биыл маусымда Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы (ШЫҰ) отырысында ҚКМ және қытай инвесторларының бірлесіп Eurasian Nurly (Bright) Investment Fund қорын құру туралы келісімге қол қою жоспарланады. Оның капитализациясы - $400 млн. Инвестициялардың 75%-ы қазақстандық жобаларды қаржыландыруға бағытталатын болады. ҚКМ-нің еншілес құрылымы - Baiterek Venture Fund (BVF) қызметін өзгерту және қайта іске қосу нәтижесінде, 300 млн теңгеден аса инвестициялық кіріске қол жеткізді. Инвестициялық портфельдің көлемі 30%-ға (10,8 млрд теңгеге) өсті. 4 жобадан шығудың стратегиялары әзірленді және табысты іске асырылып жатыр, олардың нәтижелері бойынша 7,5 млрд теңге сомасында инвестициялық өсіммен бірге инвестицияларды қайтару күтіледі. BVF бекітілген Өңірлерді дамыту бағдарламасының шеңберінде 35 перспективті жобалардан пайплайн әзірледі. ҚКМ басшысының айтуынша, Қазақстанға отандық компанияларды қаржыландырудың баламалы көздері қажет. Инвестиция құю үшін қолжетімді едәуір сомаға ие private equity қорлары баламалы көздерге айнала алады. «Заңнама базасын дамытуды, қаржыландыру және инвестициялардан шығу үшін қаржы құралдар жиынтығын кеңейтуді, экономикаға құйылатын инвестициялардың тартымдылығын ұлғайтуға бағытталған басқа бастамаларды есептегенде, Қазақстанда private equity инфрақұрылымын тиісті дамытқан жағдайда, сонымен қатар кәсіби құзыретті арттыру және private equity нарығының көп қатысушыларын қалыптастырған жағдайда, біз инвестициялардың тұрақты ағылып келуін қамтамасыз етіп қана қоймай, өңірде private equity индустриясын дамыту үшін алғышарттар жасаймыз», - деп Асқар Достияров қорытындылады.

Іргетасы 1974 жылы қаланған Астана қаласындағы №1 автобус паркі бас қаладағы ең ірі жолаушылар кәсіпорыны болып табылады. Мұндағы автобустар халықаралық немесе қала маңындағы тасымалмен айналыспайды, олар тек қала ішінде ғана жолаушыларға қызмет көрсетеді. Жақында өткен тікелей тілдесу барысында Астана қаласындағы «№1 автобус паркі» АҚ басқармасының төрағасы Сергей Николаевич Богатырев елордалық оқырмандарға осы және өзге де мәселелер төңірегінде әңгімеледі. Сергей БОГАТЫРЕВ, Астана қаласындағы «№1 автобус паркі» АҚ басқармасы төрағасы: – Қаламыздағы қоғамдық көлік­­­­тер­­дің жүргізушілері мен кон­­дук­­тор­­ларына көбіне мәде­ниет­тілік жетіспей жатады.­ Олай дейтін себебім, кейбір автобус­тар­дың жүр­гі­зушілері жол бой­ын­да теле­фонмен сөйлесіп отыра­ды. Бір-бірі­мен жарысатындары­ тағы­ бар.­ Бұл туралы халық та­ жиі­ ша­ғым­ айтатын болар. Осын­дай­­ келең­­сіз­дік­термен қалай күре­се­сіз­дер? – Иә, дұрыс айтасыз. Астана қаласында қоғамдық көлік қызметін жақсарту мақсатында көптеген игі істер атқарылып жатқанына қарамастан, тұрғындар тарапынан сіз айтқандай шағымдар жиі түсіп жатады. Бұған бір ғана себеп бар, ол – жүргізушілер мен кондукторлардың жұмысқа тұрақтамауы деп ойлаймын. Біз көпшілік жағдайларда жаңадан жұмысқа орналасқан мамандарды өз кәсібіне үйретіп үлгермейміз. Олар­дың басым бөлігі желідегі жұмыстың ауырлығына шыдамай, жұмыстан өз еріктерімен шығып кетіп жатады. Негізі, біз автопарк жүргізушілері мен­ кон­дук­тор­ларын жұмысқа қабыл­­­­да­мас бұрын оларды кәсіби орта­­­лық­­та­ оқы­тамыз. Онда жол ере­жесі, жолау­­шы­лармен жұмыс істеу, тех­ни­­ка­лық қауіпсіздік, өрт бол­ған жағ­дайда не істеу керек, соның бар­­­лы­­ғын үйретеміз. Дегенмен, қоғам­­­дық көлік жүргізушісі болу да оңай­ емес. Олар таңсәріден тұрып, ел жат­қан­да жұмыстан қай­тады. Мұн­дай жұмысқа екінің бірі шыдай бер­мейді. Сондықтан да жергілікті халық мұндай қиын жұмыс­ты істе­гі­сі­ кел­мей­ді. Көбінесе аймақ­тар­дан көшіп кел­ген­дер­ді, жұмыс іздеп жүрген­дерді жұмысқа алуға мәж­бүр­міз. Оларды D кате­го­­рия­­­сына қай­та­дан­ даярлаймыз, ша­ма­мыз келгенше әлеу­меттік қол­дау көрсетеміз. Сөйте тұра, кадр тұрақ­та­майды. Өйткені, қаламызда басқа қолайлы жұмыс жетіп жатыр. Қазіргі таңда қалалық автобустарда жол жүру ақысын электронды түрде төлеу әдісін енгізуге дайындық жұмыстары жүргізіліп жатыр. Бұл бірінші кезекте қаржы тәртібін орна­туға септігін тигізеді деп ойлай­мын.­ Яғни, әр жолаушының жолақы­сын төлегені бақылауда болады. Осы­ған орай, жүргізушілердің жұмы­­сына да өзгерістер енгізіледі. Кейін кондукторларсыз жұмыс істеу тәсіліне көшетін боламыз. – Астанадағы автобустардың дені – жаңа, соңғы үлгідегі көлік­тер.­ Бірақ, солардың кейбірінің сырты әдемі болғанымен, салон­да­рының тазалығы талапқа сай келмей жатады. Қоғамдық көлік бол­ған­дық­тан, оны жуып-тазалап отыру керек қой. Неге осындай лас­ автобуспен жұмыс істеуге жол бересіздер? – Ережеге сәйкес, біздің парктегі авто­бус­тар күн сайын жуылып, таза­­ланады. Ал, тәртіп бойынша лас­ көліктер желіге жұмыс істеуге жібе­ріл­мейді. – Есімім – Алматбек. Жолақы қымбаттайды дегенді естідім. Сол рас па? – Алматбек, бүгінгі таңда барлық жолаушылар кәсіпорындары көп шығынға батып отыр. Себебі, жанар-жағар май бағасы өсуде. Дөң­ге­лек­тер­дің және автобустарға қажетті басқа да бөлшектердің бағасы қымбат. Осының салдарынан шығын көбеюде. Сондықтан, тарифті өсіру қажеттігі туындағаны рас. Бірақ, жолақыны қымбаттату керектігі жөнінде мәселе көте­ріл­гені­мен, әзірше ешқандай шешім шығарылған жоқ. – Сергей Николаевич, саланың соңғы жаңалықтары жөнінде біл­гі­міз келеді. Бұл туралы не айтасыз? – 2014 жылдың екінші жартысынан бастап жылжымалы құрам жаңар­ты­лып, 2016 жылға дейін қазіргі заманға лайықты 300 автобус сатып алынады. Сондай-ақ, алдағы уақытта жеңіл рельсті транспорт жүйесі және БРТ (Bus rapid transit), яғни, жүрдек автобустар іске қосылатын болады. Қысқасы, EXPO-2017 көрмесі бас­тал­ғанға дейін қаламыздағы көлік­тер жаңартылады. Бүгінгі таңда біздің №1 автобус­ паркі 10 маршрут бойынша қала­лық­тарға қызмет көрсетеді. Біздегі МАН, Скания, Вольво, ЛиАЗ-5256 және Хюндай Аэро Сити маркілі автобустардың жалпы саны 200-ден асады. – Кейбір автобустардың қаты­нау­ жиілігі дұрыс емес. Мәсе­лен, жақын­да­ №7 автобусты 20 минуттай күтіп қалдым. Жүргізушіден жөн сұрап едім, дұрыс жауап бермеді. Неге бұлай? – Біздің парктегі барлық авто­бус­тарға GPS – спутниктік бақылау жүйесі енгізілген. Сол арқылы авто­бустардың бір аялдамадан екін­ші­сі­не дейінгі жүру жиілігі жіті бақы­ланады. Тек, кейбір кездерде, мәселен, қалада кептеліс көп болған жағдайларда ғана олардың белгіленген уақыттан сәл ауыт­қып,­ кешігіп келуі мүмкін. Басқа уақыт­тарда автобустар кестеде белгі­лен­ген уақыт бойынша жүреді. – Автобуста үлкен адамдарға орын беру керек екенін қазіргі жас­тар­дың көбі біле бермейтін сияқты. Кейбір қыз-жігіттер құлақ­қап­ киіп ала­ды да, өз беттерімен отыра береді. Оларды орындарынан­ тұр­ғы­зып, егде адамдарға орын ұсыну кондук­­тор­­лар­дың тікелей міндеті емес пе? – Әрине, біздің қала үлкен, халық көп. Сондықтан, мұндай жағ­дай­лар­дың да орын алуы әбден мүмкін. Жастар өздері біліп, үлкен­дер­ге орын бермеген жағдайда, бұл жөнінде кондуктор салонда отырған қыз-жігіттерге айтып, ескертіп отыруы керек. Бүгінде қала тұрғындарының көп­ші­лігі қоғамдық көлікпен жүреді. Олардың қатарында қала қонақтары да бар. Сондықтан, кондукторларға таңертең жұмысқа, кешке үйге асық­қан жергілікті тұрғындармен қатар, сырттан келген қонақтардың көңілін табуға да тура келеді. Бұл ретте, бізде түрлі тренинг, сабақтар өткізіліп тұрады. – Бір кездері кондукторлар мен­ жүр­гі­зушілердің бірыңғай киім­дері болушы еді. Солар қайда кетті? – Астанадағы №1 автопарктің жүр­гізушілері мен кондукторлары арнайы киім үлгілерімен қам­та­ма­сыз етілген. Бұл ретте, біз өз автобус­та­рымыздың жүргізушілері мен кондук­тор­ларынан бірыңғай жұмыс киімін киіп жүруді талап етеміз және мұны біздегі бақылау қызметі үнемі қадағалап отырады.

Кез келген технологияны білім беру үрдісіне енгізуде міндетті орындалуға тиісті бірнеше шарттар бар. Тікелей қазақ тіліне байланысты мынадай шарттар болуы қажет: а) нысанаға алынып отырған технологияның теориялық және әдістемелік мәселелерін жан-жақты ашып көрсететін ғылыми-әдістемелік еңбек; ә) технологияны сабақ және сабақтан тыс уақытта жүзеге асыруға толық мүмкіндік жасайтын бүгінгі күн талабына сай компьютер, аудио-визуалдық құралдар интерактивті тақтаменмен жабдықталған лабораториялар; б) сол технологияға бейімделіп жазылған оқу кешендері: бағдарлама, оқулық, оқу құралдары, электрондық оқулық, әдістемелік кешендер; в) ең басты шарттың бірі – осы технологиямен толық қаруланған мұғалім. Себебі, кез келген технологияның білім беру үрдісіне дендеп енуіне тікелей қызмет ететін – мұғалім. Ол үшін мұғалім жаңа технологияны меңгеріп қана қоймай, өзі меңгерген технологияны өз іс-әрекетіне байланысты қолдана алуы, жетілдіре білуі, сондай-ақ, өзінің анализі, рефлекциясы арқылы өзін-өзі жетілдіріп отыруға тиіс. Пікірімізді А.Байтұрсыновтың мына бір қағидасымен түйіндесек: “Мектептің жаны – мұғалім. Мұғалім қандай болса, мектебі һәм сондай болмақшы, яғни мұғалім білімді болса, білген білімін басқаға үйрете білетін болса, ол мектептен балалар көбірек білім біліп шықпақшы. Солай болған соң, ең әуелі мектепке керегі – білімді, педагогика, методикадан хабардар, оқыта білетін мұғалім. Екінші, оқыту ісіне керекті құралдар қолайлы һәм сайлы болуы. Құралсыз іс істелмейді. Һәм құрал қандай болса, істеген іс те сондай болмақты. Істің толық жақсы болуына, құралдар сайлы һәм жақсы болуы шарт. Үшінші, мектепке керегі – белгіленген программа. Әр іс көңілдегідей болып шығуы үшін оның үлгісі я мерзімді өлшеуі боларға керек. Үлгісіз я мерзімді өлшеусіз істелген іс олпы-солпы, я артық, я кем шықпақшы. Керексіз нәрселерді үйретіп, балалардың өмірін босқа өткізбес үшін, үйретуге тиісті білімді кем үйретпес үшін, балалардың күші жетпейтін өте алысқа сүйреп кетпес үшін, бастауыш мектепте үйрететін нәрселердің кесімі-пішіні болуға тиіс. Сол пішін программа деп аталады”, – десе [1,438-б.], ғалым Р.Шаханова: “Педагогикалық технологияны енгізу – оқытушылардың шығармашылық жұмыс нәтижесінде әдістемелік жүйесін дамытады, оқытушылар мен студенттердің міндеттері мен құқықтарын орындауды, білім ордасында өзін-өзі ұйымдастыруды, құралдары, әдістері, түрлері сияқты өзара байланысты компоненттер кіретін оқу мазмұнын тарату тәсілі”, – деген тұжырым жасайды [2, 80-б.]. Ал, ғалым-әдіскер К.Жақсылықова өз зерттеуінде жоғары оқу орындарының орыс бөлімдерінде қазақ тілін модульмен оқытуды жан-жақты зерттей келе былай дейді: “Сонымен, жоғарыда келтірілген “модуль” ұғымы жайындағы пайымдаулардың теориялық құндылығы мен практикалық мәнін ерекше атай отырып, біз “модульге” мынадай анықтама бермекпіз. Модуль – іс-әрекеттің мақсатты бағдарламасы белгіленген деңгейіне жету үшін сұрыпталған, дидактикалық өңделген білім, білік, дағдылы мазмұнының бірлігі және оның әдістемелік нұсқауы мен оқытудың негізгі құралы, басқаша айтқанда, адамның өзіндік дамуының шамасы. Ол модульге ену және одан шығу дегеніміз – студенттердің модуль материалын игермей тұрғандағы олардың бастапқы білім деңгейін тексеру жұмысы. Ал модульден шығу үшін бақылаудағы студенттердің модульді игеру деңгейі тексеріледі. Модульден шығу бақылауының нәтижесі студенттің келесі модульге ену-енбеуінің көрсеткіші болып есептеледі. Модульмен оқыту – толық немесе жекелей түрде модульге негізделген оқыту. Енді модульмен оқыту түсінігін белгілейтін не деген сұраққа жауап беру үшін, “оқытып, үйрету белсенділігін арттыру” деген ұғымды енгізу қажет деп ойлаймыз. Біз сол арқылы оқытушы мен оқушылар әрекетінің модульдық сипатын сөз қылуға мүмкіндік аламыз” [3, 69-б.]. Ал педагогика ғылымдарының докторы З.Бейсенбаева қазақ аудиториясында қазақ тілінің бір саласы сөзжасамды модульдік технология негізінде оқытуды дәлелдей отырып: “Оқыту технологиясы – өзінің мәні жағынан тұтас дидактикалық жүйе. Ол оқу үрдісін ұйымдастыруда, оқытудың мақсаты мен мазмұнын, басқару жүйесін, материалдық, психологиялық жағдайын, оқытудың тиімділігі мен нәтижесін, бағалау межелерін өзгертуді талап етеді. Технология педагогикалық жүйенің процессуальды психологиялық тұжырымдарға сүйенеді. Оқыту технологиясы, ең алдымен, педагогикалық мақсат пен ұстанымдарды, білім мазмұнын іске асырудың амалы. Оның өзіне тән әдістер жүйесі, оны қамтамасыз ететін формалары жабдықтары болады. Оған жоспарлылық (мақсатты айқындау, оқу-тәрбие үдерісін ғылыми негізде құру, материалды тиімді игерудің әдіс, тәсілдерін анықтау, оқытудың тиімділігін көтерудің жолдарын қарастыру), оқу үдерісін стандарттау, үйлестіру (жобалау, тексеру), жүйелілік, икемділік, нәтижелілік, кәсіби сапаларды қалыптастыруға бағыттылық сипаттар тән. Оның өзіне тән жүйесі бар. Атап айтқанда: – оқу жоспарына, бағдарламаға сай берілетін білім мазмұнын айқындау; – оқытудың (жалпы және жеке) мақсатын анықтау; – мақсатқа сай технологияның түрін таңдау; – оны оқыту үдерісінде қолдануға дайындау”, – деп қорытынды жасайды [3, 106-б.] . “Қазақ мектептерінде сөз тіркесі синтаксисін дамыта оқыту технологиясының ғылыми-әдістемелік негіздері” атты зерттеу еңбегінде ғалым Н.Ж.Құрманова оқыту технологиясының мазмұнын былайша сипаттайды: “Қазақстандық білім беру аясында бүгінгі күні кең орын алып отырған вариативтік ұстаным бойынша оқу орындары қандай оқыту технологиясын да таңдап алуға құқылы. Мұндай бағыт білім берудегі догмалық жолды бұзып, қажеттісін таңдау, тиімділігін анықтау, педагогикалық-әдістемелік ой-пікірлерді салыстыру сияқты жаңа леп, жаңа сапаларға көтерілуге мүмкіндік беріп отыр. Дәстүрлі оқыту жүйесіндегідей оқушыны объекті емес, білімді ізденуші субъекті деп тану арқылы дамыту оқыту технологиясының басты қасиеті анықталады” [4, 46-б.]. Ғалым-әдіскер Ж.Н.Сүлейменова “Қазіргі қазақ тілі морфологиясын жоғары мектепте оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері” деп аталатын зерттеу еңбегінде білім беру технологиясы жайлы: “... инновациялық оқу үрдісінде оқу әрекетінің оқытушы мен студенттің ынтымақтастық қарым-қатынасы негізінде жүзеге асуының нәтижелілігі көрсетіледі. Оқу әрекеті – студенттің білімді игеруі, меңгеруі, екіншіден, оқытушының оның білімге ынта-ықыласын оятып, белсенділігін көтеріп, дүниеге саналы көзқарасын қалыптастыру жолындағы әрекетінің тоғысы ” [5, 24-б.] дейді. Сондықтан мектеп тәжірибесіне “Сатылай кешенді талдау” технологиясын енгізу барысында мұғалімдермен біраз жұмыстар атқарылды. Атап айтар болсақ: курс, семинар, дөңгелек үстел және семинарлар өткізіліп отырдық. Соның барысында жүргізілген ашық сабақтар, семинарлар “Шеберлік сыныбының” сабақтары аяқталған соң түрлі практикалық шаралар өткізіліп тұрды. Атап айтсақ: тренингтер, зертханалық, презентациялық сабақтар, дөңгелек үстел, мектепішілік, аудандық, қалалық, облыстық, республикалық семинарлар, ауызша командалық олимпиада. Мұндағы мақсат – мұғалімдердің “Сатылай кешенді талдау” технологиясы бойынша игерген білім, білік, дағды, іскерліктерін қалай жүзеге асырды, білім сапасын арттыруда тигізген ықпалы қандай, өз тарапынан технологияға қаншалықты деңгейде шығармашылық үлес қосты деген мәселелерді анықтау. Мектепте жүргізілген мұндай жұмыстар қандай нәтиже берді дегенге келсек, біріншіден – мұғалімдер мен оқушылардағы мақсаткерлік – мақсат қою “Сатылай кешенді талдау” технологиясы қағидаларына бағытталды. Мұғалім оқушының өз пікірін айтуға, өз бетінше ізденуіне мүмкіндік жасап, өзі де, оқушысы да шығармашылықпен жұмыс жасауға бетбұрыс жасады. Екіншіден, оқушылардың субъектілігін дамыту үшін мұғалім ұйымдастырушы, бағыт беруші, жөн көрсетуші ретінде нақты қадамдар жасайды. Үшіншіден, бірсарынды сабақтарды өткізуден арылып, қалыптан тыс сабақтың түрлерін емін-еркін өткізуге, сабақтың дидактикалық ұстанымдарын жаңартуға, сол арқылы оқушылардың танымдық белсенділігін, сөйлеу мәдениетін жоғары деңгейге жеткізуге, логикалық ойлауын дамытуға баса назар аударды. Төртіншіден, мұғалімдердің әдіснамалық мәдениеті жоғарылады, олар жан-жақты ізденуге, зерттеушілік жұмыстар жасауға бейімделді. “Сатылай кешенді талдау” технологиясын өз тәжірибесіне енгізу барысында оқушыларды зерттеу, қосымша бағдарламалар жасау, әдістемелік кешендер жазу тағы басқа әрекеттер жоспарлауға машықтанды. Өздерінің кәсіби өсу дәрежесін анықтаудың құралдарын меңгерді. Бесіншіден, оқушылардың білімін жаңаша бағалауды, яғни балдық жүйемен есептеуді үйренді. Сондықтан алдын ала сабақтың мақсаты мен міндеттеріне сай, белгілі бір критерийлер бойынша оқушының өзін-өзі, бірін-бірі, топты бағалау түрлері тәжірибеде қолданылды. Бұл оқушыларды өз істеріне рефлекция жасауға, әділ бағалауға, жетістігі мен кемшілігін саралауға үйретті, бұл сыныпта мұғалім тарапынан әкімшілік-әміршілдіктің орын алмауын ізгілік пен демократиялықты қамтамасыз етті. Сондай-ақ “Сатылай кешенді талдау” технологиясымен жұмыс жасаған мұғалімдер өздерінің “мұғалім қоржынын (портфолио)” жасауға мүдделі болады. “Қоржын” – мұғалімнің кәсіби дамуын, оның нәтижелерін көрсететін көп мақсатты құжат. Ол төмендегідей бөлімдерден тұрады: Бірінші бөлім – құжаттар бөлімі. Онда сатылай кешенді талдау технологиясын меңгеру барысында алған куәліктері мен сертификаттары, басқа да құжаттарынан тұрады. Екінші бөлім – жұмыстар бөлімі. Бұл бөлімнің мазмұны мұғалімнің шығармашылық жобалары мен әртүрлі деңгейдегі ғылыми-практикалық конференцияларға, жарыс, сайысқа қатысқанын куәландыратын құжаттар, жобалар, рефераттар, суреттерден тұрады. Сабақ, сыныптан тыс жұмыстардың жоспарларынан соң, мұғалімнің өз талдауының болуы міндетті. Сонымен қатар бұл бөлімде оқушылардың жұмыстары да (жазба жұмыстары, салған суреттері, шығармашылық жұмыстары) жинақталады. Үшінші бөлім – пікірлер бөлімі. Мұнда мұғалімнің сабақтарына, өткізген іс-шараларға қатысқан мектеп басшылары, әдіскерлер, әріптестер, ата-аналар, оқушылардың пікірлері жинақталады. Олар пікір, рецензия, резюме, ұсыныс түрінде болуы мүмкін. Қоржынның титульді бетінде мұғалімнің аты, жөні, мамандығы, білімі және басқа деректер мен папканың басталу және аяқталу мерзімі жазылады. “Сатылай кешенді талдау” технологиясымен жұмыс жүргізу барысында жалпы білім беретін мектептердің білім беру жүйесінде төмендегідей он түрлі проблеманы шешуге мүмкіндік береді: 1. “Сатылай кешенді талдау” технологиясы мұғалім мен оқушының арасындағы қарым-қатынасты жаңаша құруға, олардың бірігіп шығармашылықпен жұмыс жасауына ықпал етті. 2. “Сатылай кешенді талдау” технологиясын енгізу арқылы барлық баланың дамуы үшін қолайлы жағдай туғызылады, әр баланың даму жолында жұмыс жүргізілді. 3. “Сатылай кешенді талдау” технологиясы басқа технологиялармен жақсы үйлесім табылды. 4. Жоғары қиындықта оқыту – “Сатылай кешенді талдау” технологиясының басты қағидаларының бірі. Соған байланысты бұл технология мемлекеттік білім стандартының толық меңгерілуіне кепілдік берді. 5. Оқыту тиімділігін арттыруда “Сатылай кешенді талдау” технологиясынының мүмкіндігі мол, өйткені бұл технологияның әдістері, тәсілдері, құралдары, оқыту ұйымдастыру формалары өте тиімді екендігі анықталды. 6. “Сатылай кешенді талдау” технологиясы – баланың білімді өз бетімен ізденуі арқылы меңгеруіне қолайлы жағдай туғызды. 7. Оқушылардың сөздік қорын, тіл байлығын, танымдық қабілетін, логикалық ойлауын арттыруда “Сатылай кешенді талдау” технологиясының рөлі зор. 8. Баланың талап-тілегін, сұраныстары мен қажеттіліктерін қанағаттандыруда, көптілділік, “Тілдердің үштұғырлылығы” проблемаларын шешуде “Сатылай кешенді талдау” технологиясының мүмкіндіктері мол. 9. “Сатылай кешенді талдау” технологиясы – мұғалімнің шығармашылық әлеуетін дамытудың құралы. Осы технологияны қолдану, іс-тәжірибеге енгізу арқылы мұғалім шығармашылық ізденіске қол жеткізді. 10. “Сатылай кешенді талдау” технологиясы баланың ізденушілік, зерттеушілік әрекеттерін ұйымдастыруға ықпал етеді. Олардың арасында зерттеу жұмыстарымен айналысатын оқушылар саны артты. Пайдаланған әдебиеттер: 1. Байтұрсынов А. Тіл тағылымы (қазақ тілі мен оқу-ағартуға қатысты еңбектері. –Алматы: Ана тілі, 1992. – 444 б. 2. Шаханова Р.Ә. Техникалық жоғары оқу орындарының орыс бөлімдерінде қазақ тілін мамандыққа қатысты оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері: п.ғ.д. дисс... 13.00.02. – Алматы: Абай атындағы АлМУ, 2001. –327 б. 3. Жақсылықова К. Қазақ тілін орыс тілді бөлімдерде модульмен оқытудың ғылыми-теориялық негіздері: п.ғ.д. дисс...13.00.02. –Алматы: Абай атындағы АлМУ, 2001.–397 б. 4. Құрманова Н.Ж. Қазақ мектептерінде сөз тіркесі синтаксисін дамыта оқыту технологиясының ғылыми-әдістемелік негіздері: п.ғ.д. дисс...авторефер. 13.00.02. –Алматы: ҚызПИ, 2004. – 61 б. 5. Сүлейменова Ж.Н. Қазіргі қазақ тілі морфологиясын жоғары мектепте оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері: п.ғ.д. автореф... 13.00.02. –Алматы: ҚызПИ, 2005. – 50 б.

«Күйеуім тез бітіреді, не істесем болады?» деген сұрақты біз тек әйел адамдардан ғана емес жігіттерден ала бастаған соң осы сұрақтың себебін іздеп көрдік. Мамандар бар мәселе адамның ойы мен адамдардың қарым-қатынасына байланысты деген тұжырым айтады. Тағы бір мәселе, жігіттердің көп уайымдауы. Мысалға, бір қатар жігіттер тез бітірмеудің өз жолдарын ойлап тапқан. Себебі, жігіт неғұрлым бітіруді ойласа соғұрлым тез бітіреді екен. Сондықтан ол сәтті ұзаққа созу үшін біраз амалдар жасайды екен: Мен жақындаған кезде ең қызық футбол матчтарын есіме түсірем. Кім-кімге пас берді. Мен жүзден кері қарай санаймын, тоқсан тоғыз тоқсан сегіз,… Мен Морзе әліпбесінің ритмымен Абайдың өлеңдерін айтқандай жасаймын… Мен қызды/қатынды мыстан кемпір етіп елестетем. Өздеріңіз көріп отырғандай, әркімнің тез бітірмеу себебі әртүрлі. Универсал кеңес жоқ. Жігіттердің көбісінің айтатыны, бір қызбен ұзақ болады, бір қызбен қысқа дейді. Түйсік бойынша «жыныстық қатынасты тез аяқтауға тырысу» деген себеп те бар. Өзі білмейді жігіт, бірақ тез құтылғысы келеді екен. Одан бөлек жеке сезімталдық бар. Ұзақ уақыт секссіз жүрген жігіттерде бұл көп кездеседі. Тағы бір себебі, мастурбация. Мастурбация жасағанда, секстің ұзақтығын, эмоциялық жағын ойланылмайды, тек қышыған жерді тынышталдыруға асыққандықтан тез-тез оргазмға жетуге асығады. Содан жігітте «сексте оргазмға кім бірінші жетеді» деген сайыс түрінде қалыптасып қалады. Оны өзі де білмейді. Тағы бір себеп, қыздың ана жері тым кеңейіп, бұлшық еттері босаңсып кетуі. Сондықтан қыздарға бірнеше жаттығулар жасатып үйрету керек. Бұдан басқа да көптеген себептері бар, мысалы денсаулық. Тағы бір себеп, тым жүйрік фантазия. Қыз шешінем дегенше, ойша барлық позада жасап тастайтын кездері болады. Сондықтан да, қыз өзі шешінгеннен гөрі жігіт шешіндірген ұзақтау болуға себеп болады екен. Тағы бір себеп, порнофильмдер. Порнодағы жігіттердің сағаттап болуы қыздарда да жігіттерде де барлығы солай істеу керек деген ой тудырады. Шын мәнінде, порнодағы ұзақтық норма емес. Идеал да емес. Жігіттер де қыздардың барлығы порнодағыдай мінсіз фигураларға көзі үйреніп қалады. Адамдар реалдан алшақтап барады. Образбен ойлайды. Қыздар жігітіттерді жіктеп тастаған, романтика болса, пәлен кинодағы актер, секс болса, түген кинодағы актер, ал әке болса мына фильмдағыдай болу керек деп. Соның нәтижесінде, өмірде теория түрінде де кездесуі мүмкін емес қияли адамдарды ойлайды. Кәдімгі тышатын, кейде өтірік айтып қоятын, өзі сияқты пендешілігі бар адаммен бітіруі де қиын болады. Қыздардың жиі мастурбация жасауы да оның бітірмеуіне себеп болуы мүмкін. Әбден образбен жыныстық қатынасқа түсуге, ритмді өзі реттеуге үйренген әйел, тірі жыныстық қатынаста көбіне еркегінің әрекетімен санасуы керек, соған икемделуі керек болады. Сосын, бейсаналы түрде ол жігітпен бітіргісі келмеуі мүмкін. Яғни жігіттен емес, тек секстен ләззат алуға тырысқанда. Ең дұрысы сексіз жай аймаласып, секс туралы әзілдер айтып оңашада, намектар тастап, массаж жасау, құр сүйісу, құшақтасып жату сияқты секссіз секстен ләззат алуды үйрену керек. Содан кейін жұмыс режимінен, үй, бала-шаға режимінен дереу секс режиміне түсе алмау да кедергі. Жігіт уже дайын, ал қыз әлі ертеңгі үй жұмысын, қонағын ойлап жатады. Енді қыза бергенде жігіт болып қойған. Түптеп келгенде, миллион себеп бар. «Оргазм болмаса, өлдім» немесе жігіттерде «Бітірте алмасам, біттім» деген ойдан құтылу керек. Сол кезде, секстің бітуінен емес, өзіне ләззат алуға үйренеді. Ал «міндетті түрде бітіруім керек» деген түсінік сексті бір міндетті тапсырмаға айналдырып жібереді. Ал міндетті тапсырма мен ойынның айырмашылығы жер мен көктей. Көп оймен басыңды қатырмай ойыннан ләззат алып үйрену керек, оргазм міндет емес, екі адамның бір біріне деген ынтызарлығы мен сүйіспеншілігіне берілген сый деп түсінілсе, бәрі керемет болады. Жыныстық қатынаспен айналысуды міндетті жұмыс деп қарамау керек. Мысалы, кейбір жұптар аптаның мына күндері боламыз деген сияқты жоспар құрады. Бұл дұрыс емес. Мұндай жағдайда сізде міндет пайда болады. Сіз сол міндетті атқару керек деген ой қалыптасып араларыңызда салқындық пайда болады. Жыныстық қатынас жоспарсыз болғаны дұрыс, оған күнделікті болмаса да бір өзгеріс енгізіп тұру керек. Мысалы, болатын жерді өзгерту. Мүмкін, көлікте, лифтіде, тауда болып көрерсіздер. Әрине, ешкім көрмейтіндей етіп. Тағы бір амалы, рольдік ойындар. Секс тек қана ары-бергі қозғалыс емес, ол — өнер. Сондықтан тек миссионерлік позадан басқа позаларды байқап көру керек шығар. Екеуіңіздің араларыңызда құпия болмауы керек «былай жасап көрсек қалай болады?» деген ойды бір-біріңізге айтудан жасқанбаңыз. Себебі, секс тек ер адамға ғана емес әйел адамға да керек. Әйеліме байланысты деп тек әйеліңіз айтқанды ғана жасап жүруге тағы болмайды, кейбір әйелдер бұл істі еркектің өз қолына алғанын қалайды. Өзіңіздің төсекте басшы (арыстан) екеніңізді көрсете білуіңіз керек. Әйел өзін төсекте әрқашан әлсіз сезінгісі келетінін ұмытпаңыз. Егер әйеліңіз сізбен бірге бітірмей жатса, онда кінә көбіне ер адамдардан болады. Мысалы, «секс деген осы екен» деп өз ісін бітіруге кірісетін еркектер болады. Әйеліңізді оятпай жатып өз жұмысыңызды бітіруге асықпаңыз. Ондай жағдайда әйел сізбен екінші рет болудан қашқақтайды. Сол себепті сіз әйеліңізден жиі «басым ауырып тұр, ертең жасасақ қалай болады?«, «ертең жұмысқа ерте баруым керек, демалыста жасайықшы» деген сөзді жиі еститін боласыз. Әйелдер өзін аймалағанды, сүйгенді ұнатады. Ең бірінші сүйген сүйісіңіз әйел адамға көп нәрседен хабар береді. Сондықтан сүйісудің өзіне көп мән беріңіз. Әйелдің барлық денесі сезімге толы, сондықтан барлық жерінен сүйіп, сипалап оны ояту амалдарын жасаңыз. Сүю арқылы сіз әйеліңіздің ең сезімтал жерлерін біле аласыз. Ол әр қызда әр түрлі жерде орналасады. Бірінде құлағында, бірінде төсінде, бірінде мойнында кейбірінің тіпті арқасында болуы мүмкін. Сондықтан ең бірінші әрекетіңіз әйелдің денесін танып-білуден бастаңыз. Ал, еркектер үшін басты нәрсе — ол тазалық. Әйелдің қолтығының иісі емес аузынан жаман иіс шықса еркек адамның бар ынтасы қашады. Сондықтан бар жеріңізді таза ұстап, іш киімдеріңізді жиі жаңартып тұрыңыз. Ер адам осы себептерден де өз ісін тез бітіруге тырысады.

Оған Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев қатысып, «29 тамыз – Дүниежүзілік жаппай қырып-жою қаруынан бас тарту күні» деп жариялауды ұсынды. Бұл ұсыныс БҰҰ тарапынан толық қолдауға ие болды. Содан бері Қазақстан өз ұстанымынан айныған емес. «Бірақ ядролық қарусызданудың ғаламдық процесіне біржақты баға беруге болмайды», – дейді мамандар. Саяси ерік-жігердің аздығы, өзара сенімнің жоқтығы атомнан ада әлем құруға кедергі келтіріп отыр. Демек, Қазақстанның бейбітшілік миссиясы әлі аяқталған жоқ. Полигон зардабын өз басынан өткерген ел ғана сезіне алады. Ядролық сынақтардан 1,5 млн-нан астам қазақстандық жапа шекті. Қазақ даласының 300 мың шақырым жері жарылыстан уланды. Семей сынақ алаңы қазақтың дертіне, қайғысына, қасіретіне айналды. Мұны Нұрсұлтан Назарбаев түсінді. Түсінді де тарихи, дегенмен тәуекелі зор шешім қабылдады. Нұрсұлтан Назарбаев 1991 жылдың 29 тамызында «Семей полигонын жабу туралы» Жарлыққа қол қойды. Күллі әлем жұртын елең еткізген Елбасының сол Жарлығына биыл 28 жыл толып отыр. Нұрсұлтан Назарбаев, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы: - Әлемдегі АҚШ, Ресей мен Украинадан кейін көлемі жағынан төртінші ядролық арсеналдың тағдыры туралы мәселе ашық күйінде тұрған. 1991 жылдың соңында ел аумағында 1216 ядролық оқтұмсық болды. Бұл сол кезде Ұлыбританияның, Франция мен Қытайдың оқтұмсықтарын қосып есептегеннен де көп болатын. Мен ядролық қару-жарақ Қазақстанның аймақтағы ықпалын күшейтуге қабілетті дейтіндердің пікірімен мүлдем келіспедім. Саясаткер ретінде ядролық мемлекет мәртебесі елге болмашы ғана артықшылық беретінін, есесіне болашақта үлкен сыртқы саяси проблемалар тудыратынын айқын түсіндім. Ол жарлықта: «Қазақстан халқы өз миссиясын орындады, біздің арқамызда әлем III Дүниежүзілік соғыстың басталуынан аман қалды», – деп жазылған. Шынымен Елбасы халқымен бірге бүгінгі ұрпақтың болашағы үшін тарихи миссияны жүзеге асырды. Нұрсұлтан Назарбаевтың саяси жігерін жаһан саясаткерлері жоғары бағалайды. Пан Ги Мун, БҰҰ 8-ші Бас хатшысы: - Мен өзімнің Семейге сапарымды еш уақытта ұмытпаймын. Қазақ басшысының батыл шешімінің арқасында Семейде бейбітшіліктің лебі есіп тұр. Ал Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанды антиядролық қозғалыстың негізгі нүктесіне, қозғаушы күшіне айналдырды. Ядролық қарусызданудың қазіргі ғаламдық процесіне біржақты баға беруге болмайды. БҰҰ дерегінше, әлемде қазір 15 700 ядролық оқтұмсық сақтаулы. Әлемде жинақталған ядролық қарудың арсеналы бұрынғыша, жер бетіндегі тіршілікті бірнеше рет жойып жіберуге жеткілікті. Нұрсұлтан Назарбаев, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы: - Жетекші ядролық мемлекеттер арасындағы текетірес әлем жұртшылығын алаңдатып отыр. Осы орайда орта және кіші қашықтықтағы зымырандардың жойылуы туралы шарттың бұзылу қаупін ерекше атап өткен жөн. Бейбітшілікті қалайтын елдер жаңа жаһандық апаттың болуына жол бермеу үшін жұмыс істеуі қажет. Бұл күллі адамзат алдындағы жауапкершілігіміз болып саналады. Жаһан жұрты оны мойындап отыр. Биыл 29 тамызда Семей полигонында алғашқы ядролық сынақтың өткізілгеніне 70 жыл толады. Бұл жай ғана дата емес. Ол қазақ даласының тәніне түскен қауіпті жара болатын. Ал Қазақстан тұтас адамзатты бейбітшілікке шақырудан шаршамайды. Алда үлкен мақсат бар. Ол – 2045 жылға дейін ядролық қарусыз әлем құру. Авторы: Гүлжан Марқабаева Тегтер: # Семей полигонын жабу туралы Жарлық # Семей полигоны # Нұрсұлтан Назарбаев # Пан Ги Мун # БҰҰ Бас хатшысы

Тегістеу және жылтырату жұмыстарының сәтті болуы үшін сіз жұмыс істеп жатқан қаңылтырдың бетон тығыздығына дұрыс сәйкес келетін гауһар тасты таңдау өте маңызды. Бетонның 80% ұнтақталған немесе орташа гауһар тастармен жылтыратылғанымен, олардың саны көп болады. тиімді болу үшін басқа беріктік байланысы қажет болатын жағдайларда. Қатты бетон Қатты бетон жұмсақ байланыстыратын құрал қажет екенін білдіреді.Егер орташа байланысы бар гауһар жеткілікті жылдам кесілмесе немесе жылтыратылып жатса, жұмсақ гауһарға көшу керек. Жұмсақ бетон Жұмсақ бетон қатты байланыс құралы қажет дегенді білдіреді.Егер сізде гауһар тым тез тозатын болса, қызмет ету мерзімін және өнімділігін арттыру үшін сізге қаттырақ байланыстыру қажет болады. Бетоныңызды сынау Бетоныңыздың қатты немесе жұмсақ екеніне сенімді болмасаңыз, тау жыныстарының, минералдардың және басқа ұқсас материалдардың, соның ішінде бетонның қаттылығын бағалайтын Moh қаттылығын тексеру жинағын сатып алғаныңыз дұрыс.Құрамында бірнеше шағын таңдау бар, сіз бетонның қаншалықты қиын екенін көру үшін сызат сынағын жасай аласыз.Егер №4 таңдау сызат қалдырса, бірақ №5 сызат қалдырмаса, рейтинг 4,5 шамасында болады, сондықтан оны немесе төмендегі кез келген нәрсені қатты байланыспен пайдалану керек.Егер сіздің бетонды сызаттар сынағы 5 пен 6 арасында болса, орташа байланыс жақсырақ болады, ал 6-дан жоғары кез келген нәрсе қатты байланыстыруы керек. Bontai Diamond Tools компаниясында сіз арнайы құралдарды қажет ететін кез келген тақта немесе тас жұмысының нұсқаларын таба аласыз. Ол өте жұмсақ, орташа, қатты немесе аса қатты, дымқыл немесе құрғақ болсын, ұсыныста сізге сәйкес таңдау бар. Біз тұтынушыларымыздың жеке талаптарын қанағаттандыруды, арнайы жасалған сараланған өнімдерді, өнімдеріміздің құнын арттыруды және тұтынушыларымыз үшін үнемі көбірек құндылықты жасауды жалғастырамыз.Әлемдегі ең жақсы гауһар тастарды жеткізушіге ұмтылу - біздің басты мақсатымыз. Жіберу уақыты: 02 сәуір 2022 ж біз туралы сату желісі бізбен байланысыңыз мансап Біздің өнімдер немесе бағалар тізімі туралы сұраулар үшін бізге электрондық поштаңызды қалдырыңыз, біз 24 сағат ішінде байланысамыз.

Қазақстандықтар 76 елге визасыз кіре алады, деп хабарлайды akparat.com сайты визалық шектеулер индексін есептейтін халықаралық «Henley & Partners» консалтингтік компаниясына сілтеме жасап. Аталмыш бірлестік әлем елдері паспорттары индексінің жаңарған рейтингін жариялады. Қазақстан тізімде өткен жылға қарағанда екі саты жоғарылап, 67-орынға көтерілді. Визасыз қарым-қатынас жасау тізімінде Жапония көш бастап тұр. Олар 190 елге визасыз бара алады. 2019 жылдың алғашқы аптасындағы көрсеткіштерге көз жүгіртсек: Оңтүстік Корея Үндістанмен визасыз жүру келісіміне қол жеткізіп рейтингте екінші орынға (189 ел) көтерілді. Бұл сатыға тағы бір азиялық мемлекет Сингапур жайғасқан. Дереккөзге сенсек қала-мемлекеттің халқы да 189 елге емін-еркін кіріп-шыға алады. Үшінші сатыға 188 елге визасыз сапар жасау мүмкіндігіне ие Германия мен Франция тұрақтады. Ал саяси және сыртқы факторларға сәйкес АҚШ пен Ұлыбритания төменге сырғыды. Қазақстан 105 елден құралған рейтингте 67-орынға жайғасқан. Бір жыл көлемінде 5 мемлекетпен өзара келісім-шарт жасасып, 76 елге визасыз сапар шегу мүмкіндігіне ие болды. Көш соңына назар салсақ, Ирак пен Ауғанстан рейтингте соңғы орындарға жайғасқан. Бұл елдің азаматтары 30 елге визасыз бару мүмкіндігіне ие.

Сауран – ХІІ ғасырда ірі сауда орталығы ретінде іргетасы қаланған Қазақстандағы қорған дуалдары неғұрлым толық қалпында сақталған әйгілі ортағасырлық қалалардың бірі. Сауран туралы алғашқы деректер Х ғасырдағы еңбектерде кездеседі. Ол кезде Сауран Сырдария албындағы маңызды стратегиялық және сауда орталығы ретінде белгілі болған. Араб тарихшысы Мақдисидің шығармасында «Сауран жеті қабат дуалмен қоршалған үлкен қала, оның ішінде рабат, мешіт бар» деп жазған. Шыңғыс хан шапқыншылығына байланысты оқиғаларда Сауран туралы деректер кездеспейді. ХІІІ ғасырдың орта шенінде Сауран Ақ Орданың астанасы болды. XIV ғасырдың аяғында қаланы Әмір Темір әскери қамалға айналдырған. Мұндағы үлкен мешіт Қазақстанға ислам дінінің тарауына ықпал еткен. Сауран ХVІІ ғасырдың аяғы мен ХVІІІ ғасырдың басында әлсіреп, ХІХ ғасырдың басында біржолата күйреген. Шаһар ұзақ уақыт бойы Қазақстанның оңтүстігіндегі сауда мен қолөнерінің ірі орталығы болып, мәдени дамудың бесігіне айналды. 1320 жылы қайтыс болған Ақ Орданың билеушісі Сасы Бұқа осы қалада жерленді. Оның ұлы Ерзен Сауран, Отырар, Жент және Баршынкент қалаларында медресе, мешіт, ханака секілді қайырымдылық мекемелерін салдырды. Шаһарды сумен қамтамасыз ету әлемде сирек кездесетін суландыру тәсілі «кәріздер» арқылы жүргізілген. Басын шаһардан 7 шақырым жерден алатын осы кәрізді каналды салуға 200 үнді құлдары пайдаланылған. Ортағасырлық Сауран қаласының Дала мәдениеті мен Орталық Азия қалаларының мәдениеті түйіскен жерде орналасқан “сауда-саттық айлағы» әрі Жібек Жолы бойындағы маңызды торап ретінде Қазақстан тарихында алар орны ерекше. Қаланың тарихы екі кезеңнен тұрады. Алғашқы кезеңі моңғол шапқыншылығына дейінгі VI-XIII ғасырларды қамтыса, екінші кезеңі XIV-XVIII ғасырларды алып жатыр. ruh.kz Send an email 09.01.2022 44 Facebook Twitter VKontakte Odnoklassniki Skype Messenger Messenger WhatsApp Telegram Хатпен жіберу Басып шығару

Әрбір ескерткіштің объективті – тарихи мағынасы зор. Халықты біріктіріп, тұтастандыратын саяси салмағы мен насихаттық сипатта мазмұнды мәні бар идеологиялық құрал. Ғасыр ауысты, мыңжылдық алмасты, осындай ғаламдық өзгерістер тоғысында тәелсіздік келді. Еліміз жаңа тарихи кезеңге аяқ басты. Заман мен қоғам өзгерген соң – адам санасы да өзгеріске ұшырайды. Мәңгілік ел орнатамыз деп өмір кешкен арғыдағы ата-бабаларымыздың сан мындаған жылдар бойғы асыл арманы негізінде «Мәңгілік Ел» қазақ елінің жалпыұлттық идеясын қабылдадық. Республика тәуелсіздігіне 30 жыл толмақ. Тарихи уақыт шеңберінде бұл қас-қағым сәт. Жаңа, жас мемлекеттігіміз қалыптасуда. Ақпараттық-идеологиялық ағындардың шекарасы жойылған қазіргі ғаламдасу кезінде мемлекетіміздің жас жеткіншектеріне қамқорлық, жаңашыл тәрбие мен ұлттық ерекшеліктерімізге баулитын мейірім шуағы керек. Келешекке көзқарасымызды айқындайтын, ертеңіміздің ережесі - Президент Қасым-Жомарт Тоқаев бекіткен он ұлттық жоба. Нақты уақыт, нақты атқарылар міндеттер және оны орындаудағы жауапкершілік нақты көрсетілген. Ұлттық жобаларда айқындалған мақсатқа жету үшін біздің санамыз ісімізден озып жүруі абзал. Біз көтерер тақырып темірқазығы – Ұлттық рухани жаңғыру аясында болмақ. Мемлекет Басшысы қол қойған Жарлықтың орындалуын бақылау президент әкімшілігіне жүктелді. Бұл саяси және экономикалық өрлеу - ұлттық рухани жаң­ғыру­ды толықтырып қана қоймай, оның негізгі өзегіне айналады деген сөз. Ұлттық рухани жаңғыруымыздың символы - Абай образы. Билік пен халықтың ортақ тұжырымын Абай шығармаларынан табамыз. Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 30 жылдығы аясында өткен аптада Германия Федеративтік Республикасының астанасы Берлин мен Украина астанасы Киевте еліміздің ұлы ойшыл ақыны, ағартушы, қазақ жазба әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы Абай Құнанбайұлына арналған ескерткіштің ресми ашылу салтанаты өтті. Мұның алдында Сингапурда, Болгарияда, Мажарстанда, Біріккен Араб Әмірліктерінде, Пәкстанда, Эфиопияда, Чехияда Абай орталығы оқырмандарымен қауышқан. Мажарстан, Оңтүстік Корея Республикасы, Франция, Түркия, Өзбекстан, Мысыр, Ресей Федерациясы және басқа елдерде Абай ескерткіші ашылғанынан хабардармыз. Өркені өскен елімізде өзімізді көбіне-көп стратегиялық көршіміз Ресей Федерациясымен салыстырамыз. Мәдениеті ғасырлар қойнауына кеткен, ұлттық тұлғалары әлемдік өркениетте танымал ұлы елмен қатар тұруға ұмтылыс жақсы нышан. Ресейдің мәңгілік ұлы мемлекет концепциясының негізін қалаушы І Петрге 1782 жылы монументалды ескерткіш орнатты. Патшайым Екатерина 2 тапсырмасымен француз сәулетшілері жасаған. Сол замандағы оқымысты ғұламалардың кеңесі ескерілген. Ұлы реформаторға ескерткіш қоладан құйылған. Ұлы ақын Пушкиннің арнау өлеңінен кейін ол «Мыс салт атты» деп аталып кетті. Алыпты алып бағалаған. «О, күшті ие бар тағдырға! Тұңғиықтың үстінде сен, Темір тізгінді алып қолға, Ресейді өстіп көтермеп пе ең?!». Ұлтты ұлықтау, ұлттық сезім сен ұлттық намысты жаңғырту осы арнауда тұнып тұр. Петр анау еді, мынау еді – қанішер патша еді деген желбуаз сөздер, абыз ақынның арнауынан соң сап тиылды... Абайдың да шығармаларынан елдің де, жердің де иесі сенсін деп үйреткен өсиетті, келер жаңа буын ұрпақтың намысын қайрап, біртұтас саналы қазақ қоғамының қажеттілігін, қазақ елі алдындағы жауапкершілікті түйсігімізбен түсінеміз. Елімізде де ең көп ескерткіш пен мүсін Абайға орнатылған. Алғашқысы бұрынғы астанамыз Алматыдағы Абай атындағы алаңға 1960 орнатылған. Ескерткіштің тұтас биіктігі — 13,7 м. Ескерткіш қоладан құйылып, тұғыры қызыл граниттен қаланған. Мүсінші X. Наурызбаев ескерткішті жасағанда әдебиеттегі бар саналы ғұмырын Абайдың образын сомдауға арнаған Мұхтар Әуезовпен көп кеңескені белгілі. Монументін осы үлгісін Әуезов ұнатқаны да айтылады. Абай ескерткішіне қазақ және басқа ұлт ақындары өлең-жыр арнаған. Кеңес Одағы тұсында ескерткіштердің жобалануы, жасалу реті, орнатылуы – бәрі коммунистік партия жетекшілігімен жүргізілді. Қазақ ұлтының тұлғаларына арналған Алматымыздағы сол замандағы мүсіндерді Европа елдерінің ірі қалаларындағы ескерткіштерді айтпағанда Мәскеу, Киев, Санкт-Петербург, Тбилиси, Ереван сияқты қалалардағы ескерткіштердің архитектуралық сәулетімен салыстыру қиын. Мәскеудегі Пушкин, Тблисидегі Шота Руставели, Еревандағы Давид Сасунский, Киевтегі Богдан Хмельницкий мен Тарас Шевченко ескерткіштері көркем өнер үлгісі. Олар айбарлы, сұсты, жалпы адамзаттық асқақ құндылықтардың аскеттік образын сомдайды. Мысалы, атқа мінген Аманкелді батырымыздың мүсіні барымташылардан жылқыларды күзетіп жүрген қарауылға келіңкірейді. Иманов Кеңес үкіметін құруда құрбан болған революция қаһарманы. Коммунистер осы да жарап жатыр дегендей еліміздегі ескерткіштерге өте салғырт қарағанын осыдан ақ байқаймыз. Алматыдағы Қазан төңкерісі мен екінші дүниежүзілік соғысы жылдарында көзге түскен аса ірі қайраткерлерге орнатылған ескерткіштірге тоқталғым келмейді. Олардың бастарын ауыстыра салса, басқа кісінің мүсіні болып шыға келеді. Монументалды ескерткіштер орнатуда Өзбекстан мен Қырғызстаннан қалып қойғанымыз өкінішті. Өзбек ағайындар кейінгі жылдары Әмір Темір мен Әлішер Науаиге салтанаты сай мықты монументтер тұрғызды. Сәулет өнері қырғыз ағайындарда көп жылдар бұрын қалыптасқан. Бішкекте тұрған “Революция қырандары” монументальді ескерткішініңавторы Тұрғынбай Садықовқа 1980 жылы Кеңес еліндегі ең жоғарғы санаттағы Лениндік сыйлық бұйырды. Кейінгі жылдары ұлы тұлғаларды, белгілі қайраткерлерді немесе елеулі тарихи оқиғаларды есте қалдыру үшін жасалатын мүсіндік туындылардың кемшіліктерін көзі қарақты замандастарымыз ренішпен орынды сынап жүр. Біршамасы қайтадан реттеп, жөндеу жұмыстары жүргізу қажеттілігіне байланысты шеберханаларға қайтарылды. Алайда белгілі тұлғаның мерейтойы белгіленіп қойған салтанатты шараға сәйкес келіп жатса, дүние салған адамның құрметіне тұрғызылған мүсінге сын айтылмауы керек деген желеумен талай ескерткіштер дүбірлі дүрмектің дүмпуімен ашылып та жатыр. Ескерткіш сол символдық тұлғалардың теңдесі жоқ ұлылығын көрсетумен бірге, қараған адамдарға эстетикалық әсері болуы тиіс. Отандастарымыз қазір әлемнің қалаған жеріне барады. Дүниежүзілік даңқы шыққан ғаламат кереметтерді, тарихи-танымдық немесе тарихи-көркем құндылығы бар ескерткіштерді өз көздерімен көріп танысып жүр. Ғаламдық өркениетті көріп, оны ата мекеніндегі туындылармен салыстырады. Қазақ тарихында қазақ баласы ұялатын ештеңе жоқ. Жер бетіндегі екі жүзге жуық мемлекеттер арасында территориямыз тоғызыншы орында. Қасиетті жеріміз, қазақ еліміздің даңқты тарихын – ата-бабамыз атының тұяғымен жазып кеткен. Ендеше қазақ тарихындағы деректер жырлар мен жазбалардағы арнайы оқығанда ғана білетін үнсіз қойма емес, монументалды алып ескерткіш арқылы көрініс беретін дәйектеуші және дәлелдеуші күшке айналса дейміз. Біздің қалалардағы ескерткіштерден ерекше рух, орасан әсер ала аласыз ба? Ескерткіш әртүрлі болуы керек. Кішігірім, ескерткіштердің сәтсіз – асығыстықпен бірге, ажарсыз мүсіндердің жобалауын жүрдім-бардым бекітке салған билік органдары жетекшілерінің нағыз өнерді білмеуі, оның тәрбиелік мән-мазмұнын түсінбеуі. Зауыттың стандарт қалыпынан шыққан кірпіштей бір-бірінен айнымайтын иықтан қашалған бюстердің бастарын қылтитып, әр жерге шоқитып қойғаннан ол ескерткішке сай келмейді. Адамдының сезімін селт еткізбейді. Еңсесі биік елдікті айшықтай алмаған мүсінде қандай қасиет болады? Іргеміздегі Моңғолиян бұған дейін тыйым салынып келген өзінің бірегей мұраларын қалпына келтіру мақсатында біршама қадамдар жасады. Жаһанға аты мәшһүр қандастары Шыңғысханның есімін қайта жаңғыртты. Ұлан-Батырдан бір сағаттық жолдағы үлкен үстіртте Шыңғысханның ат үстіндегі 40 метрлік ескерткіші орнатылды. Ол әлемдегі ең зор деген салт атты ескерткіштердің өзінен екі еседен астам үлкен. Ұлы даланың Мәңгілік елі атануға бет бұрған елімізде адамзаттың көне заманнан күні бүгінге дейінгі дамуы жолындағы түрлі саладағы аса маңызды жетістіктерінің ерекше, қайталанбас заттық-рухани үлгі-нұсқаларын, халықтың басынан кешкен тарихи кезеңін еске түсіретін құндылықтарды, қастерлі мұраларды монументалды ескерткішпен көрсете алар уақыт келді. Қазақстандағы көп ескерткіштің ішінде көңілге қонары, көруге тұрары Алматыдағы 28 панфиловшылар атындағы паркіндегі ескерткіш. Бұл монумент орасан алыптығымен қатар, екінші дүниежүзілік соғыстағы ең шешуші кескілескен ұрыстың ұлылығы да, әсерлігін де көре аласыз. Қатерлі фашизмге қарсы қасық қанын қиып тосқауыл қойған қазақ солдатының өшпес ерлігін - қазіргі заманның жаңа құндылықтары санатында насихаттасақ жастардың жүрегіне тезірек жол табады. «Мен егер Закон қуаты қолымда бар кісі болсам, адам мінезін түзеп болмайды деген кісінің тілін кесер едім». Абай атамыздың бұл өсиетін өзінің ескерткішін жасап жүрген сәулетшілерге арнар едім. Абай Құнанбайұлының әрбір мерейтойы қарсаңында республикамыздың елді-мекендерінде Абай ескерткіші мен бюстерін ашу жоспарланады. Қалың көпшілік Абай образын осы мүсіндер негізінде қалыптасырары анық. Өкінішке орай олар да жоғарыда сынап өткен орайсыз жағдайларды еске түсіреді. Өзімнің басымнан өткен жәйтпен бөлісейін. 2009 жылы Өскеменде еңселі Абай ескерткіші ашылды. Әкім орынбасары ретінде мүсінді дайындау жауапкершілігі маған жүктелді. Ескерткішті салтанатты ашу рәсіміне бес ай қалған. Бұл салада ешқандай тәжірибем жоқ. Конкурсқа қабылданған оннан астам мүсіндерді көрдім. Бәрі дерлік “шапанға оранған, қабағы түсіңкі, жуанқарын адам”. Болмайды дедім. Алдын – ала дайындап қойған Абайдың Мәскеуде орнатылған ескерткішінің суретін мүсіншілерге таратып бердім. - Бұл Қазақстан мен Ресей президенттері ашқан Абай, - дедім. Басты талап, Абай образы, бейнесі осындай болуы керек. Бұған қосымша ескерткіш постаментімен қоса есептегенде Алматыдағы Мұхтар Әуезов бекіткен Абай ескерткішінен он – он бес сантиметрге төмен болатынын ескеріңіздер. Абай оң қолыңа кітап ұстап тұрсын. Қалғаны сіздердің фантазияларыңыз! Бұлай деуге себеп, дүниежүзілік мәдениеттің ірі орталығы саналатын Мәскеуде талай болып, айтулы зиялыларымен сөйлескенде “Чистые пруды” бульварындағы Абай ескерткіші Мәскеу архитеруктурасына қосылған ерекше көркем дүние дегенді талай естіген едім. Әрі ресейлік қоғамдық пікір мәскеуліктердің аузымен айтылатынын ескерсек, қазақ пен орыс арасындағы достық түсіністікке осы есерткіштің қосқан үлесі зор. Оны екі ел Президенттері Н. Назарбаев пен В. Путин бірге ашқанын да білеміз. Ілгеріде бірлесіп ортақ жобаны қолға алғанда ресейлік жиеніміз, белгілі режиссер Егор Кончаловский: “маған, кімге тартқансын дейтін сыйлыларды, Москваның қақ ортасындағы Абай ескерткішіне апарам. Абайдың рухы мен харизмасы кімді болмасын табындырады”, - дегені есімде. Обалы не керек, мүсіншілер айтқанымды бұлжытпай орындады. Әрине Мәскеудегі Абай ескерткішіне бөлінген қаржы мен Өскемендегі ескерткіштің бюджетінің арасы жер мен көктей болған соң, барға шүкіршілік еттік. Ол Абай ескерткіші де басы бөлек, басқаларға ұқсамағанымен қалған бөлігі еліміздің ірі қалаларындағы Абайға арналған басқа монументтердің егізі болып шыға келді. Сол ешбір ерекшелігі жоқ, ұлттық ою-өрнегі көрінбейтін ұзын да желбегей сұрқай шапан. Абайдың мерекелік даталарында ұлы ұстаз бейнеленген бірегей сипаттағы суреттер бүгінгі күнге дейін бекітілмеген. Жер-жерлерде Абайдың бюстері салтанатпен ашылуда. Облыс орталықтарында Абай ескерткішін орнатуға бюджет бөлінуде. Ойландыратын жәйт Абайды халыққа жақындатуға арналған осы естелік мұралар әр жерде әртүрлі. Жобаға Абайдың отбасымен түскен жалғыз фотасы негізге алынғанға ұқсайды. Ол фото Абайдың арқа сүйеген перзенті: “Жаңа жылдың басшысы — ол, Мен ескінің арты едім» деп үміт күткен ұлы Абдрахман қайтыс болған соң түсірілгенін ешкім назарға алмайды. Үлкен трагедиядан кейін ұлы Тұлғанын ғұмыры да Мұхтар Әуезовтың “Абай жолы” эпопеясының соңғы төртінші томының бөлімдерінің атауындай: “Қапада. Қастықта. Шайқаста. Жұтта.” өтті... Абай әлемін, Абай әлемі арқылы зерттеп-тану, меңгеру, ғұламаның ілімі бойынша өмір сүру – Президентіміз бекіткен Ұлттық Рухани жаңғыру мен Ел мәңгілігінің де ең басты кепілі. Тағы бір дерек. 2009 жылдың кыркүйегінде Өскеменде үнді елінің Абайымыздай ұлы перзенті Рабиндранат Тагордың бюстін Қ. Қайсенов атындағы «Жастар» этнобағында аштық. Сапалы қоладан құйылған, биіктігі – 107 см. ені – 81 см. салмағы – 120 кг. тұғырының биіктігі – 145 см. мүсінді Үндістанның Қазақстандағы елшілігі сыйлады. Миллиард тұрғыны бар Үндістанның шет мемлекеттердегі елшілерінің үлкен парызы - үнді ұлтының ұлы тұлғалары Рабиндранат Тагор мен Махатма Гандиді, қызмет еткен елдерде насихаттап, мүмкіндігінше көпшілік демалатын саябақтарда бюстерін қойғызып, жергілікті тұрғындарға асыл мұраларын жан – жақты насихаттау. Әлемде Қазақстан секілді екі жүздей мемлекет бар. Сол елдердің Абайдай ұлы тұлғалары да бар. Көріп жүрміз, оқып білудеміз – олар да данышпандарын дүние жұрты білсе дейді. Кітаптарын аударады, мүсіндерін жасап елшіліктер арқылы сыйлас елдерде орнатады. Конфуций, Шекспир, Пушкин, Гёте, Тагор, Ганди... Осындай есімдері мәлім адамдардың бюстері бір стильде, бір образда жасалған. Көрген көз жаттап алады. Қай ұлттың ұлы екенін есте сақтайды. Түсірілетін кинофильмдер мен деректі сериалдарда осы бір бейне, бір образ. Біз де Абайымызды жаһандық мәдениетке үлес қосқан тұлға ретінде таныту жолында өркениетке үлгі, жалпыадамзаттық рухты жаңғыртқан рухани жан-дүниесін ашатын өнегелі образын ұсынуымыз замана талабы деп ойлаймын. Абай әлемі – ұлтымыздың мінез-құлқы, болмыс-бітімі, тұрмыс-тіршілігі, дүниетанымы, жаны, тілі, діні, ділі, рухы жан-жақты көрініс тапқан бірегей құбылыс. Көрнекті сыншы-абайтанушы Сағат Әшімбаев өзінің күнделік жазбасында Абайды оқыған сайын жаңа қырынан танимын, замана шеруінде Абай бізді көздеген мұратымызға бастайтын бағдаршам деген. Елімізде де ең көп ескерткіш пен мүсін Абайға орнатылған. Ел тарихын әспеттейтін ескерткішті әлемдік мәдениет деңгейінде жасауды Абай образын жасаудан бастасақ ұтылмаймыз. Өйткені, ескерткіш мәдениеті – ұлттың бейнесі, рухани келбеті. Махат Садық Материалды көшіріп жариялау үшін редакцияның немесе автордың жазбаша, ауызша рұқсаты қажет және Adebiportal.kz порталына гиперсілтеме берілуі тиіс. Авторлық құқық сақталмаған жағдайда ҚР Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заңымен қорғалады. adebiportal@gmail.com 8(7172) 57 60 14 (ішкі - 1060)

Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университетінің ректоры, филология ғылымының докторы, профессор – Бауыржан Амангелдіұлы, еліміздің батыс аймағындағы ең ірі жоғары оқу орнына басшы болып келгенде қасиетті Семей өңірінің тумасы, абайтанушы ғалым екеніңізді білген едік. Одан бері үш жылдан аса уақыт өтті. Ақтөбенің өз адамына айналдыңыз. Орайы келіп тұрғанда әңгімені өзіңіз туралы толық анықтамадан бастасақ… – «Шығысым батыс боп кетті» деп Абай айтқандай, қазақылықтың қаймағы бұзылмаған арайлы Ақтөбеге дәм тартты. Түп нағашымыз Тобықтының ту ұстаған қолбасшысы Тоқтамыс батыр осы өңірден – Ырғыз, Кеңгір өзенінің бойынан, кезінде ауып келген Тобықты елін Шыңғыстауға, атақонысқа бастап барған екен. «Ақтабан шұбырындыда» бабаларымызға пана болған өңірге келіп қызмет ету – алдымен азаматтық, сонан соң перзенттік борыш… Өткен ғасырдың жетпісінші жылдарының ортасында Семей өңірі, Асқаралы деген оймақтай ауылда, ұстаздар әулетінде дүниеге келдім. Шешеміздің жолын қуып әдебиетке келдік. Сол кездегі Семейдің пединститутын бітірдік. Мен ұстаздан жолым болған адаммын. Бүгінде жетпістің бесеуіне шығып отырған Арап Еспенбетовтің жетекшілігімен жиырмадан асқан жасымда кандидаттық, отыздан асқанда докторлық диссертация қорғадым. Университетке ассистент оқытушы болып кіріп, ұстаздық пен басшылықтың барлық сатысынан өттім. Семейде, Өскеменде, Елордада қызмет еттім. Қазақстанның қай өлкесі де маған жат емес. «Өзің жақсы болсаң, әр елде бір кісілік орның боладыны» анам үнемі айтып отырады… Әке-шешеден бесеуміз. Бәріміздің пешенемізге мұғалімдікті жазыпты. Тіпті келіндер мен күйеу балалар да мұғалім. Үйде де, түзде де педсоветтен көз ашпайтын ұстаздар әулетіміз. Абайтанушылыққа келсек, қызметте жүріп Абайға адал бола алмай жатқаныма қынжыламын. Елді де басқарып, ғылыммен де айналысып, оқулық та жазған кезіндегі Алаш арыстарының сұрапыл қарекетіне бас шайқаймын. Абайдың әдеби ортасын зерттедім. Абайдың хатшысы Мүрсейіттің қолжазбасын ғылыми айналымға түсіргім бар. Өлеңдеріне жасалған түсініктерді бірізді қылып, толық жинақтап берсек, Абай кітапханасы деген тақырыптың көбесін сөксек деген ниет те жоқ емес. Ақынның әр өлеңінің шығу тарихын жинақтап, кітап етіп бергім келеді, әсіресе, мектеп оқушыларына. Ал жалпы «Абай қазаққа не үшін керек» деген мәселені көтерсек, бір ғана салыстырмалы мысал айтқым келеді. Мәселен, қытай елі Конфудзы ұстанымдарын мемлекеттік идеологияға айналдырып, ұлттың ұстазы дәрежесіне көтерген. Мемлекеттік қызмет те конфудзышылдыққа құрылған. Елдегі руханият та, патриотизм де, мәдениет те, тәртіп те осы Конфудзының идеялары арқылы өріледі. Қазақта қазір ұлт ұстазы жоқ. Біз біресе, орта ғасырдағы Әл-Фарабиге, біресе Шыңғыс ханға жармасамыз. Біле білсек, Ұлттың Ұстазы сөз жүзінде емес, іс жүзінде Абай болғанда ғана қазақ ел болып қалады. Өйткені, қазаққа Абайдан жақын тұлға жоқ. – Алаштың әйгілі тұлғасы Құдайберген Жұбанов есімін иеленген университетке 85 жыл толып отыр екен… – Құдайберген Жұбанов – қазақтың ардақтысы. Қыршынынан қиылмағанда қазақты төрге сүйрер еді. Жалпы, Жұбановтай Алаш арыстарының репрессияға ұшырауы – қазақ елінің орны толмас қасіреті. Қолдан келері жоқ, тек сол қасіреттен сабақ алуымыз керек. Қ.Жұбановтың атын университетке алып берген қазақтың біртуары Мұхтар Арын сияқты тұлғаға жұбановшылардың алғысы шексіз. Бүгінде Жұбанов атындағы қара шаңыраққа 85 жыл. Өз дәрежесінде аталып жатыр. Осы 85 жылдық датаға байланысты бір мәселені түсіндіріп кетейін. Еліміздің шығысында, Алматыда жоғары оқу орындары ашылып жатқан тұста, 1935 жылы Ақтөбеде де педагогикалық институт ашылған-ды. Бірақ, қандай да бір себептермен жиырма жылдан астам уақыттан кейін, яғни 1958-1966 жылдары оқу орны уақытша жабылды. 2006, 2016 жылдары осы қайта ашылған уақыттан бастап, университеттің 40 және 50 жылдықтары аталып өтті. Дұрыс, аталуы керек. Бірақ, 85 жылдық – сол мерейлі даталарды жоққа шығару емес, тарихымызды түгендеу, жоғымызды табу. Университеттер ғана емес, кезінде ХҮІІІ ғасырдан басталып жүрген қазақ әдебиетінің тарихын да М.Мағауин бастаған ғалымдар ежелгі дәуірге ілгерілеткенін көзі ашық қауым біледі. Сондықтан да тарих бір орында тұрмайды, архив құжаттары табылып, сараланып, университет тарихын ілгерілетіп жатсақ, одан қара шаңырақ ұтылмайды. Демек, 1935-1958 жылдар аралығындағы 23 жылдық оқу орнының тарихын архивке көміп қою жарамас. Жұбанов атындағы оқу орнының тарихы Әл-Фараби атындағы, Абай атындағы, Шәкәрім атындағы тарихы сексен жылдан асқан білім ошақтарының тарихымен деңгейлес екенін әрбір жұбановтанушы мақтанышпен айтуы керек. Біле білсек, бұл – университеттің ғана тарихы емес, батыс өңірінің, Ақтөбенің жоғары білімге бет бұруының тарихы. Университет бұл датаны той тойлаумен емес, оқу орнының әлеуетін көтеретін жобаларды жолға қоюымен есте қалдырмақ. Бірнеше бағыттағы 85 игілікті іс-шара жүзеге асып жатыр. Бірнешеуін атап өтейік. 85 үздік оқытушы мен қызметкер және студентті анықтаудан бастап, «Жұбанов кітапханасы» сериясымен шығатын 85 үздік кітап, 85 патент, 85 ғылыми жоба, 85 үздік әріптес кәсіпорын, «Жәдігер жерде қалмасын» акциясының жалғасы ретінде университет музейіне 85 құнды жәдігер, университет ғалымдарының «85 жылдыққа – 85 кітап» тартуы, студенттерге «Жұбанов» атындағы 85 грант бөлу, 85 үлгі тұтар еріктілер ісі, тағы сол сияқты университет дәргейін көтеретін қадамдар жасалуда. – Тәуелсіздіктің нәтижесінде Қазақстанды бүкіл әлем танып, білді. Уақыттың шапшаң көшінен қалып қоймау жолындағы ортақ шаруада жаңа реформалардың туындауы – заңдылық. Осы тұрғыда Өзіңіз басқаратын оқу орнында қолға алынған шаралар қандай? – Бүгінде он бес мыңнан аса студенттері, магистрант пен докторанттары бар оқу орнының күнделікті тыныс-тіршілігі, жеткен жетістіктері баспасөзде, әлеуметтік желілерде айтылып та, жазылып та жүр. Білім мен ғылымға деген талап күшеюде, тиісінше университеттің де миссиясы елімізде және өңірде инновациялық өзгерістерді жүзеге асыратын адами капитал қалыптастыруға бағытталып, отандық және халықаралық рейтингтерде өз орнын айқындауда. АРТА (Аккредиттеу және рейтингтің тәуелсіз агенттігі) рейтингісінде Қазақстанның үздік жиырма университетінің ішінде төртінші орынға шықтық. Алдағы уақытта халықаралық QS World University Rankings рейтингісінде үздік 500 университет қатарына ену үшін қарекеттеніп жатырмыз. Университет үшін 2017-2018 оқу жылы материалдық базаны күшейту, 2018-2019 оқу жылы – сапа жылы, 2019-2020 оқу жылы ғылымды дамыту жылы болып аталып, осы салаларға күш салынды. Білім және ғылым министрлігінің ұстанып отырған саясатына сәйкес университетте кейінгі жылдары жасалып жатқан жұмыстардың негізгілеріне тоқталып кетейін. ЖОО-ның профильденуі. Демек, шашыраңқы жатқан мамандықтарды бір бағытқа икемдеу, заман талабына сай жаңа мамандықтар ашу, қажет емесін қысқарту. Соңғы үш жылда 6 инновациялық, 13 жаңа мамандықтар ашылып, 15 мамандық жабылды. Әсіресе, бакалавриатты сәл азайтып, магистратура мен докторантура мамандықтарын және қорғау кеңестерін ашуға күш салудамыз. Оқу орнының беделі білікті кадр мен білімді студентінде. Осы екі позицияны күшейту мақсатында «Жұбанов керуені» мегажобасы іске қосылды. Мектеп түлектерінің мамандық таңдауында бағыт-бағдар беру, университетке жас мамандар мен ғалымдарды тарту, мектеп оқушыларын студенттік өмірге бейімдейтін «Балалар университеті», білім ордасын Қазақстан мен шет елге таныстыратын, жан-жақты байланыстарды артыратын студенттер мен оқытушылардан құралған «Жұбановтың көзімен» атты арнайы экспедиция, шетелдегі қазақтарды университетке тартуды мақсат еткен «Атақоныс Ақтөбе» сынды тармақтар Жұбанов керуенінің өміршеңдігін айқындап берді. Нәтижесінде студенттер саны артты, Алтын белгі иелерінің, түрлі конкурстар мен жарыстардың жүлдегер түлектерінің бізге оқуға түсуі күрт көбейді. Жүзден аса жас мамандар жұмысқа келді. Мыңға жуық қандастарымыз шет елден келіп университет арнайы қарастырған жеңілдіктермен оқуға түсті. Олардың дені келешегін осы Қазақ елімен байланыстыратыны қуантады. «Жұбанов керуені» өткен жылдың қыркүйек айынан бастап облыстың барлық аудандарын аралады, және Ақтөбе қаласындағы мектептер ұстаздарын университетке жинап, ондағы мектеп және кәсіпорындармен байланыс, кадр тапшылығының мониторингін жүргізу, кафедра филиалдарын ашу, білікті профессорлардың кездесулер өткізу, мектеп бітіретін түлектермен, олардың ата-аналарымен, ұстаздарымен кездесіп, мамандық таңдауына бағыт-бағдар беру, жылда өзгеріске ұшырап жататын ҰБТ ережелерін ежіктеп түсіндіру сияқты кешенді жұмыс жүргізді. Нәтижесінде биыл біздің қара шаңырақтан түлеп ұшатын алты мыңнан аса түлектің өз болашағын бағамдауға үлкен көмек болады ғой деп ойлаймын. – Оқу орнының материалдық базасын жақсарту туралы айтып қалдыңыз. – Иә, алдымен университеттің материалдық базасын заман талабына сай жаңғыртуды қолға алдық. Құрылысы басталған бес жүз орындық жастар үйі мен инновациялық технологиялар паркі пайдалануға берілді. Тағы бір ғимарат 350 орындық студенттер үйі ретінде жаңғыртылды. Нәтижесінде 2200 орындық төрт студенттер үйі (тағы екеуі күрделі жөндеуден өтті) сұранысты толық қамтамасыз етіп тұр. «Зерек» балаларды дамыту орталығы, Стартап академиясы, Балалар университеті ашылды. Жастар үйі жаңғыртылып, оның ішінде «Мәңгілік ел» мәжіліс залы, түрлі көрмелерге ыңғайланған Атриум, Кинозал, «Әдемілік әлемі» салоны, музыкалық білім беру мен хореография мамандықтарының студенттері үшін жерлестеріміз – қазақтың тұңғыш биші қызы Нұрсұлу Тапалованың атында хореография залы, әнші Роза Жаманованың атындағы дәрісхана, басқа да арнайы кабинеттер ашылды. Ақтөбе өңірінен шыққан әйгілі тұлғаларды насихаттау мақсатында «Ақтөбе ақтаңгерлері» деген үлкен жоба іске асуда. Соның бір қадамы оқу ғимараттарымызға халық ақыны Нүрпейіс Байғаниннің, ғалым Бекежан Сүлейменовтің, қоғам қайраткері Мұхтар Арынның аттары берілді. Құдайберген Жұбанов, Тахауи Ахтанов, Әбіш Кекілбаев, Өтежан Нұрғалиев атындағы конференц-залдар, Дербісәлі Беркімбаев, Тілеу батыр Айтұлы, Қабақ баба Айтұлы, Әлім Алмат, Досжан хазірет, Бекежан Сүлейменов, Есет Жұбанов, Рабиға Сыздық және тағы басқа осы өңірден шыққан тұлғаларға, Ауған соғысы ардагерлеріне арналған дәрісханалар, мамандандырылған кабинеттер ашылды. Жалпы алғанда жүзден аса жабдықталған дәрісханалардың бірқатары Арынғазы Беркімбаев, Қанатбай Елеусізұлы, Роман Рахиев, Амантай Үмбетай, Марат Қойлыбаев, Бақтыгерей Әдманов, Ақылбек Дәдин бастаған жиырмадан астам жомарт жүректі меценаттардың қаржысына жасақталды. Осы меценаттарға және соларды тауып, байланыс жасап, университеттің көркеюіне айтарлықтай үлес қосып жүрген Сабыржан Мұхтаров бастаған факультет декандарына, құрылым басшыларына жұбановшылардың алғысы шексіз. – Цифрлы Қазақстан бүгінгі күнде көп айтылып жүрген тақырып. Университет бұл тұрғыда қандай жұмыстарын атай алады? – Заман көшінен қалмай цифрлы университетке де көштік. «Темірқазық» студенттерге қызмет көрсету орталығы, қашықтан оқытудың кешенді жұмысын қамтамасыз ететін онлайн білім беру орталығы, бүкіл ғимараттарды бейнекамералармен, биометрикалық турникеттермен, автоматтандырылған өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ететін ситуациялық орталықпен жабдықтадық, оннан артық web қосымшасымен жасақталған аналитикалық жүйе, студенттерге ыңғайлы мобильді қосымшалар, IT кабинеттер мен зертханалар, цифрландыру бағытындағы жаңа білім бағдарламалары, автоматтандырылған кітапхана, міне, осының бәрі – цифрлы университетке көшудің нақты қадамдары. – Университет ұжымының алыс-жақын шет елдердегі жоғары оқу орындарымен байланысы туралы нақты мысалдармен әңгімелесеңіз. Бұған қоса шет мемлекеттердегі қаракөз бауырларымызға білім беру мәселелесін де қамтыған жөн болар. – ЖОО-ның шет елдермен байланысы оның беделін айқындайды. Халықаралық деңгейге шығу үшін оқытушы да, студент те тіл білуі керек, әсіресе ағылшын тілін. 7 мамандық ағылшын тілінде жүргізіледі. Елуге жуық оқытушы ағылшын тілінде сабақ беріп, сол үшін жалақысына үстеме ақы алады. Оқытушылардың тіл үйренуіне университет мүмкіндік жасап отыр. Ағылшын тілімен қатар университет жанындағы Конфудзы институтында қытай тілі, Поляк тілі мен мәдениеті орталығы, Корей тілі орталығы, Түрік тілдерін зерттеу зертханасы өз тілдерін үйретуде. Бүгінде университет әлемнің жүз елуге жуық жоғары оқу орнымен ынтымақтастықта. Оқытушылар мен студенттердің академиялық ұтқырлығы бойынша жылына жиырмаға жуық оқытушы шеттегі университеттерге шықса, үш жүзден астам студент шетелде оқып қайтуда. Шетелдік ғалымдармен бірлескен ғылыми жобалар орындау жолға қойылды. Мәселен, Польша, Белоруссия, Латвия, Эстония елдерінің ЖОО-мен физика-математика, химия бағыттары бойынша, Түркияның Стамбул университетімен «Цифрлық лингвистика» жобасы аясында әріптестік ғылыми жобалар орындалуда. Білім беру процесін интернационализациялау бағытында Польшаның Быдгощ қаласындағы Экономика университетімен, Қытай мұнай университетімен, Түркиядағы Кастамону университетімен қосдипломды білім беру бағдарламалары сәтті жүзеге асып келеді. Ұлтымыздың мәде¬ниетін, салт-дәстүрін дәріптеу, елі¬міздің тарихы мен бүгінін кешенді таныту бағытында Польшадағы және Түркиядағы аталған университеттерде «Qazaq eli» атты қа¬зақ мәдениетінің орта¬лықтары сал-танатты түрде ашылып, елден барған студенттер мен оқытушылардың ыстық ұясына айналды. – Университеттердің білім сапасы туралы көп сын айтылуда, бұл тұрғыдан Жұбанов университеті қандай шаралар атқарып жатыр? – Университет білім сапасын арттырудың академиялық, ғылыми-әдістемелік, материалдық негіздерін дамытуға ерекше көңіл бөледі. Алдымен білім бағдарламалары модернизацияланды, инновациялық, жаңа, қосарланған мамандықтар ашылды, өзекті емес мамандықтарға қабылдау тоқтатылды. Сонымен қатар, мамандықтардың еңбек нарығының сұранысына сәйкестігін қамтамасыз ету және өндіріс күткен нәтижелерге жауап беру мақсатында білім бағдарламалары жұмыс берушілердің тікелей қатысуымен жасақталды. 138 жұмыс беруші ұсынған 57 траектория, 406 пән білім бағдарламаларына енгізілді. Студенттердің траекторияларды, модульдерді таңдауы электронды түрде жүргізіле бастады. Білім алушылардың тәжірибелік іскерліктерін шыңдау мақсатында оқу процесіне дуалдық оқыту элементтері енгізілді, ағымдағы оқу жылының бірінші жартыжылдығында 76 пәннің практикалық сабақтары 45 өндіріс базасында өткізілді. Өндіріс орындарында, білім мекемелерінде университет кафедраларының 131 филиалы құрылды. Білім беру ісіне 50-ге жуық практик-мамандар тартылды. Тәжірибеге бағытталған білім беруді күшейту мақсатында кәсіби практикалардың ауқымы ұлғайтылды, студенттердің 1 курстан бастап практикадан өтуі қамтамасыз етілді. «Физика», «Математика», «Информатика», «Химия», «Биология», «Дефектология», «Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу», «Әлемдік экономика» білім бағдарламаларына көптілде оқыту жүйесі енгізілді. Университет ішінде қосдипломдық білім беру жобасы, жұмысшы біліктіліктері бойынша кәсіби сертификаттау процесі іске қосылды. Профессорлық-оқытушылар құрамы жыл сайын жас мамандармен толықтырылды, Соңғы үш жылда жүз елуден астам жас маман – магистрлер мен Ph докторлар жұмысқа қабылданды. Білім алушылардың түйінді құзірет-тіліктерін қалыптастыруды қамтамасыз ететін жаңа технологиялардың оқу процесінде тиімді қолданылуы талап етіледі. Жаңартылған орта білім жағдайында «Критериалды бағалау технологиясын» жетік меңгерту мақсатында педагогикалық мамандықтар студенттеріне Үздіксіз білім беру институты тарапынан қосымша курстар ұйымдастырылады, студенттер 2 жыл бойы Назарбаев Зияткерлік мектебінде «Үйрен-бөліс» жобасына қатысады, дуалдық оқыту аясында қала мектептері мұғалімдерінің тәжірибелерін меңгереді. Кітапхана қоры қажетті оқу жəне ғылыми əдебиетпен жаңғыртылуда, студенттер әлемдік электронды ресурстар қорына қол жеткізіп отыр. Білім беру процесін зертханалық қолдау мақсатында оқу, ғылыми лабораториялар сатылып алынды, аудиториялар қорының 80%-і, компьютер кластары заманауи құрал-жабдықтармен жаңартылды, жаңа мамандандырылған кабинеттер іске қосылды, ІТ кабинеттер ашылды. Білім сапасын бақылау және бағалау мақсатында университетте Білім сапасын қамтамасыз ету саясаты құрылды. Әр оқу жылына Білім сапасын мониторингілеу жоспары бекітіледі. Академиялық адалдық кодексі жасақталды, Кодекс талаптарының орындалуы университеттің Тәртіптік-этикалық кеңесі арқылы реттеледі. Тұрақты түрде «Таза сессия» акциясы, «Білім сапасы», «Оқытушы студент көзімен» сауалнамалары жүргізіледі. ПО құрамның ғылыми-әдістемелік еңбектері, студенттердің ғылыми-жазба жұмыстары Плагиатқа қарсы рәсімдеуден өткізіледі. Студенттердің сабаққа қатысымы бақыланады. Әр факультетте білім беру процесінің сапасын анықтау мақсатында құрылған Тәуелсіз комиссиялар жұмыс жасайды. Оқытушылардың әдістемелік тәжірибесін насихаттау мақсатында дәстүрлі түрде «Үздік әдістемелік жоба», «Үздік интербелсенді сабақ» сайыстары өткізіледі. 2018 жылы профессорлық-оқытушылық құрам қызметін бағалаудың рейтингілік жүйесі енгізілді. 2018-2019 оқу жылының қысқы сессиясынан бастап оқу және бақылау процестері ажыратылды, емтихандардың 93%-і оқытушының қатысуынсыз жазбаша түрде қабылданады. Білім алушылардың курстан курсқа көшуінің орташа баллы – GPA мөлшері ұлғайтылды. Нәтижесінде 2019 жылы 200-ге жуық студент келесі курсқа көшірілмеді. Бұл шаралар білім алушылардан да, оқытушылардан да жоғары көрсеткішке қызмет етуді, қызметіне жоғары жауапкершілікпен қарауды талап етеді. Білім сапасын арттыру жұмыстары өз нәтижесін беруде. Оқу жетістіктері жоғары 129 студент өндіріс грантын, 172 студент облыстар әкімдері грантын, 19-ы Жұбанов атындағы грантты, 32-сі Президенттік стипендияны, 10-нан астамы Жұбанов атындағы стипендияны иеленді. Студенттер жоғары оқу орындары арасында жыл сайынғы өткізілетін республикалық пәндік олимпиадалар жеңімпаздары қатарында аталады. Бітіруші түлектердің еңбекке орналасу көрсеткіші жылдан-жылға өсіп келеді. Мысалы, университетті 2019 жылы «Білім» бағыты бойынша бітірген түлектердің 95%-і жұмысқа орналасты. Университет ұлттық ЖОО Бас рейтингінің 2019 жылғы қорытындысы бойынша 4-орынға көтерілді, 27 білім бағдарламасы жетекші позицияларды иеленді. «Атамекен» ҰКП мен Білім және ғылым министрлігі жүргізген тәуелсіз бағалау қорытындысы бойынша университеттің 16 білім бағдарламасы жетекші орындардан көрінді. – Университеттің ғылыми потенциалы туралы не айтар едіңіз? – Әрбір ЖОО-ның елдің дамуындағы үлесі қазақ ғылымының сапасын арттырумен өлшенетіні аян. 85 жылдық тарихы бар университетіміз де осы мақсаттың мүддесінен шығу үшін нақты шараларды қолға алуда. Атап айтар болсақ, қазіргі таңда 30 ғылым докторы, 250 ғылым кандидаты мен Ph докторлар жұмыс істейді. Университетте физика-математика, тарих, әлеуметтану, филология бағыттары бойынша ғылыми мектептердің қалыптасқанын айтуға болады. Бір мысал, профессор Қ.Ш.Шүңкеевтің ғылыми мектебі «Материалдардың радиациялық физикасы» зертханасында Эстонияның Тарту, Белорусияның Гродно және еліміздің Нұр-Сұлтан қалаларында Назарбаев университеттерімен біріккен жобаларды іске асыруда. Ғалымның жетекшілігімен 10-нан аса жас ғалым диссертация қорғады. 2019-2020 оқу жылы ғылымды дамыту жылы болып аталды дедік. Осы орайда «Zhubanov жастарды шақырады» атты жоба аясында жас ғалымдарды университетке шақырдық. Докторантурада оқып жатқан 61 жас ғалымның жиырмасы оқуларын бітіріп, қара шаңырақтың ғылыми потенциалын көтеру үшін ортамызға оралады. Университет жанынан ашылған «Инновациялық технологиялар паркі» бірнеше бағыттағы зертханалармен жабдықтала бастады. Магистратура он бес мамандықтан қырық мамандыққа, докторантура бір мамандықтан алты мамандыққа ұлғайып, физика және математика бағыттары бойынша диссертациялық кеңестер ашылды. Саннан сапа шығатыны ескеріліп, ғылыми жарияланым белсенділігі жыл сайын өсуде. Оның сандық және сапалық көрсеткіші Scopus және Web of Science сынды әлемдік басылымдар дерекқорындағы университет және университет ғалымдарының Хирш индексінен байқауға болады. Әрине, ғылымды дамыту қаржыны ғана емес, уақытты да қажет етеді. Бүгінгі жасалып жатқан істердің нәтижесі болашақта өз жемісін береріне сенімдіміз. – Жалпы университеттегі әлеуметтік жұмыс, тәрбие мәселесіне аз-кем тоқталсаңыз. – Студенттер әлеуметтік жағынан толықтай қорғалған деуге болады. Жатақхана жеткілікті, студенттік емхана жоғары деңгейде қызмет көрсетіп тұр, «Білім алушыларға білім беру қызметінің төлемақысы бойынша берілетін жеңілдіктер туралы ережеге» сәйкес ата-ана қамқорлығынсыз қалған студенттерден басқа оқуда озат, шығармашылық, спорттық жетістіктерге жеткен студенттерге халықаралық, республикалық пәндік олимпиадалар, ғылыми жобалар, шығармашылық байқау жеңімпаздарына, шетелдегі қазақ диаспорасына университет тарапынан көмек көрсетіліп келеді. Жұбанов университеті қала ғана емес, бүкіл облыстың әдеби, мәдени, рухани өзегі деуге болады. Бірер мысал, оқу орны жанынан ашылған Ақтөбе облысының «Рухани жаңғыру» жобалық кеңсесі, Қазақстан Жазушылар одағы Ақтөбе облыстық филиалы кабинеттері сөзіміздің айғағы. «Жұбанов парасаттылық ордасы» жобасы аясында да кешенді жұмыс төрт бағытта жүргізілуде. Бірінші – академиялық процесті ұйымдастыру мен қаржыландыруда әділ шешім қабылдау мақсатында алқалы органдарға сүйенеді. Екінші – «Бір терезе» қағидасын ұстану. Үшінші – адалдық принциптерін сақтау. Төртінші – студенттер мен қызметкерлер арасында адалдық мәдениетін қалыптастыру. Бұл тұрғыда студенттер тарапынан «Адалдық дүкені», «Саналы ұрпақ» клубы, «Парасаттылық мектебі» нәтижелі жұмыс жасап жатыр. Сонымен қатар, 2017 жылы Тәртіптік-сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл кеңесі құрылды. 2019 жылы «Академиялық адалдық Кодексі» жасақталды. Әр оқу жылының академиялық кезеңдерінде Сапа мониторингі бөлімі тарапынан «Оқытушы студент көзімен», «Білім беру сапасы», «Таза сессия» сауалнамалары жүргізілуде. Білім алушылар мен профессорлық-оқытушылық құрамның ғылыми жазба жұмыстары университеттегі Антиплагиат бағдарламасынан тексеруден өткізіледі. Университетте студенттердің өзін өзі басқару ұйымы – студенттік парламент құрамында 17 студенттік ұйымдар мен клубтар жұмыс жасайды. Орайы келгенде қолға алынып жатқан әлеуметтік жобалардың біразын атап өтейін. Өңірден шыққан белгілі тұлғаларды насихаттайтын «Ақтөбе ақтаңгерлері», музей қорын толықтыратын «Жәдігер жерде қалмасын», университетке жомарт жандарды тартатын «Жұбановқа жомарттық», университет ғалымдары еңбектерін жарыққа шығаратын «Жұбанов кітапханасы» сериясы, «Қанатты сөз – қазына» тағылымдық тақталары, университет аумағын, одан әрі қаланы көркейтетін «Жасыл желекті Жұбанов», жемқорлыққа қарсы «Жұбанов – парасаттылық ордасы», «Жұбанов жылуы» қайырымдылыққа негізделген еріктілер ұйымы – осының бәрі қара шаңырақтың әлеуметтік тағылымдық тынысын кеңейте түсіп, өз жемісін беріп жатыр. Биыл еріктілер жылы. Оларды біріктіретін «Жұбанов жылуы», «Ізгілік елшілері», «ECOARSU», «Volonteer-2020», «INVO» бес волонтерлық клубы университеттің қайырымдылық сипатын айқындайды. – Ғалымсыз, игі дәстүрлер қалыптасқан іргелі оқу орнының басшысысыз. Өңірде болып жатқан қоғамдық-саяси шаралардың бел ортасында жүресіз. Бос уақыт бола бермейтіні де рас. Дегенмен, үйреншікті хоббиіңізді білген артық болмас… – Жастау кезімде қанатты сөздерді жинайтынмын. Соған қарап өзім де қанатты сөз жазуға тырысқан кездерім болды. Студенттерге тағылымдық жағынан үлкен әсер ететін «Қанатты сөз – қазына» атты жоба университетте қолға алынуда. Жалпы бір жобаны ойлап тауып, соны іске асыру хобби болса, сол менің хоббиім деуге болады. Мәселен, Ақбөкен деген аң бар. Отаны – осы өңір. Киелі аң, мінезі, тағдыры қазаққа келеді. Ол туралы көп айтуға болады. Студенттерге «Ақтөбе – ақбөкендер мекені» деген жоба ұсындым. Мақсат – ақбөкенді Жұбанов жастарының бойтұмарына (талисман), одан әрі Ақтөбенің символына айналдырсақ. Бүгінгі Ақтөбенің символы қызғалдаққа Алатау өңірі де, шетелде голландықтар да таласа алады, ал ақбөкен бізге жақын ғой. Көзі мөлдіреген бейкүнә құралайдың суреті біздің символымыз болса қандай керемет.

«Әс-сәлафия» араб тілінде «алдынғы өткендер, бұрынғылар» яғни «бұрын өмір сүрген бабалар, ізгілер, аталар» деген мағына береді. Терминдік мағынасында «ізашарлар, жол салушылар, негізін қалаушылар» деген мағыналары бар. Ал, теологиялық қолданыстағы «әс-сәлафу салихин» — «ең қайырлы буын» ретінде Мұхаммед пайғамбардың сахабалары, олардың көзін көргендер «табиғин» және табиғиндерге ерген «әтбаға әт-табиғиндер» болып үш ғасырда өмір сүргендер есептеледі. XIII ғасырда Тақиуддин ибн Тәймия фиқһ ғылымында дәстүрлі жол қалыптастырған Ханафи, Малики, Шафиғи, Ханбали мәзһабтарды бидғатшылар деп сипаттап, псевдосәлафилік идеологияның негізін қалыптастырды. Осы идеология қазіргі псевдосәлафилік қозғалыстың философиялық танымына айналды. Псевдосәлафилік ілім XVIII ғасырда Сауд Арабиясы әмірлігінің қалыптасу кезеңінде Мұхаммад ибн Абдулуаһаб әт-Тәмими (1703-1792 ж.) бастаған діни-саяси қозғалыстың идеологиясы ретінде қабылданды. Уаһаб ілімінің өкілдерінің көзқарастары аса қатерлі, әсіресе діни-саяси мәнге ие. Исламға жатпайтын кез-келген заңдар мен құқықтық жүйелерге жүгінуді күпірлік деп, ондай заңдар арқылы үкім ететіндер «кәпір», «тағұт» деп санаған «уаһабилік» қозғалысы кейінірек «сәлафилік» деп аталды. Саясиландырылған түсініктегі «сәлафилік» ұғымы исламдағы алғашқы үш абзал буын саналатын «әс-сәлафу салихиндердің» ұстанымдарымен мүлде қабыспайтын жаңа көзқарастарға ие болды. Қазіргі таңдағы сәлафиттерді «псевдосәлафилер», (псевдо-жалған) немес «неосәлафиттер» (нео-жаңа) деп атауға толық негіз бар. Сәлафилердің негізгі ұстанымдары төмендегідей: — қатаң түрде бір құдайға сыйыну қағидасы (таухид); — дәстүрлі төрт мәзһабты мойындамау; — діни қағидаларды ақылмен түсіндіруді терістеп, Құран мен хадистерді тікелей мағынасында түсіну; — әкімшілік бағыну мен діни бағынудың ара-жігін ажыратпай, кез келген зайырлы билікті «тағұт» деп қабылдау; — ислам діндегі бидғаттан тазарту пайғамбар кезіндегі исламға қайту; — діни көзқарасына байланысты кейбір азаматтық міндеттерден (әскери борышты өтеу, мектепке бару т.б.) бас тарту; — зайырлы өмір салтына тән бірқатар үрдістерден (музыка тыңдау, суретке түсу, мерекелер мен туған күндерді атап өту, теледидар қарау т.б.) бас тарту; — сәлафилік идеологиясын ұстанбайтын мұсылмандарды Алла үшін жек көру: — салт-дәстүрлерді орындау — адасушылық деп санау. Қазіргі сәлафилер Құран аяттары мен хадистерді мағынасына қарай талдап түсіндіруді емес, жазылған немесе айтылған қалпында тікелей қабылдайды. Сәлафилік ілімі қоғамдағы құбылыстар мен діни-философиялық мәселелерді терең талдамай бір жақты тұжырымда үкім береді. Олар үшін Құран мен Суннадан кейін Ибн Тәимйя, Ибн Жаузйя, Абдул Уаһабтың еңбектерін кодекс ретінде қабылдап, көзсіз сенеді. Сондай-ақ, сәлафилер ислам дініне дейінгі Араб түбегінде орын алған надандық, яғни «жәһилдік» қазіргі қоғамда әлі жалғасын табуда және өздерінен өзге мұсылмандар «жәһил» заманында өмір сүруде деп санайды. Ең сорақысы сәлафи ғалымдарының еңбектерінде буквалистік идеялар көптеген діни ұғымдардың шынайы мәнінің бұрмаланып түсіндірілуіне себеп болып, соның салдарынан қазіргі кезде діни радикализм мен экстремизмнің өршуі белең алып отыр. «жиһад», «хижрат», «ширк», «бидғат» сынды арабша терминдерді енгізіп, сол терминдік ұғымдардың мағынасын бұрмалау арқылы зайырлы мемлекетті «тағұт», «дарул-куфр», «дарул хижра» деп айыптауға, «жиһад» сылтауымен бір елден екінші елге қоныс аударуға үндеуге себеп болуда. Сонымен қатар, адамдардың діни санасына сәлафилік идеологиясын сіңіріп, дінараздық алауыздық туғызып, елдің тыныштығы мен келісіміне сызат түсіруде. Осындай сәлафилік идеологиялардың бұлағынан сусындап келген өңіріміздің азаматтарыда жастар арасында діни уағыздарымен белсенділік танытып үлгерді. Атап айтсақ: радикалды көзқарасымен белгілі Абдужаббаров Абдухалил. Сәлафи мадхалилік көзқарастағы Махамадов Дилурат (абу Мухаммад), Завурбеков Уктам (абу Абдурахман), Мұхиддин Полат (Полат ұстаз) сында азаматтар сәлафилік идеологияларды насихаттап нәтижесінде ұлтараздық және дінараздық жағымсыз діни уағыздарымен әлеуметтік желілерде байқалды. Қазіргі таңда сәлафилік идеологиясын насихаттаған азаматтар қылмыстық жауапкершілікке тартылған. Сәлафизмді радикалды немесе байыпты деп қарастыруымыз қазіргі таңда қате пікір екені белгілі болып отыр. Қазақстандағы діни ахуалды қолға алып отбасы, қоғам болып жұмылып, жастарға діни-рухани, отансүйгіштік, дәстүрлі ұстанымдар мен сенімнің негізінде тәрбие беру арқылы оларда түрлі кереғар діни ағымдар мен экстремистік ықпалдарға қарсы иммунитетті қалыптастыруға болады. Дәстүрлі діни-мәдени құндылықтар мен отан-сүйгіштікке негізделген қоғам ғана өміршең болып, жарқын болашаққа қол жеткізбек. Зұлымдықпен ондаған жылдар бойы күресіп келе жатқан басқа елдердің тәжірибесін зерттеп қарасақ, бірден байқайтынымыз — бірлігін шайқалтып, түрлі себептермен іштей бөлініп, оқшауланып, жіктеліп отырған қоғам, ел мемлекет ғана осы қауіптің құрбанына айналуы ықтимал. Қазіргі заманның сынақтары мен қатерлеріне қарсы тұру үшін-ең алдымен қоғамның жіктелуіне, бөлінуіне жол бермеу керек.

Теңгенің тарихы тереңде жатыр. Сонау 15-ші ғасырға сапар жасайық. Кезінде Отырар қаласында күміс монеталармен сауда жасалыпты. Ол «таньга» деп аталған екен. Осыдан теңге атауы пайда болады. ЕРКЕБҰЛАН АХМЕТЖАНҰЛЫ, облыстық тарихи-өлкетану музейінің экскурсия жүргізушісі – 1993 жылы ҚР Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың жарлығы бойынша ҚР-да теңге айналымға енгізілді. 15 қараша күні теледидар арқылы Нұрсұлтан Әбішұлы таңғы сағат 8:00-де Ұлттық валютаның елімізде айналымға енгізілетінін хабарлады. 1993 жылы ең алғашқы банкноттарда қазақтың атақты тұлғалары Абылай хан, Әбілмансұр, Әбілқайыр бейнеленді. Атақты тұлғалар бейнеленген банкноттар облыстық тарихи-өлкетану музейінде бірнеше жылдан бері сақтаулы тұр. Көзге оттай басылады. Өкініштісі, кезінде аға-апаларымыз қолданған купюраларды қолға ұстап, қазіргі қағаз ақшалармен айырмашылықты сезіне алмаймыз. Музейде 1994 жылы шығарылған жез шақалар да тұр. Олар банкноттардың орнын басты. АЙСҰЛУ СӘРСЕНОВА, облыстық тарихи-өлкетану музейінің маманы – Бұл – нейзильбер монеталары. Олар Қазақстанның атақты тұлғалары, ғарыш, Қызыл кітап пен қазақ халқының салт-дәстүрлері сияқты тарихи бөлімдерге арналған. Ал күміс монеталар маңызды тарихи оқиғаларға арналған. Енді 21-ші ғасырда басылған банкноттарға тоқталайық. Әрине, олардың дизайнын салыстыруға келмейді. ЕРКЕБҰЛАН АХМЕТЖАНҰЛЫ, облыстық тарихи-өлкетану музейінің экскурсия жүргізушісі – «2011 жылы Қазақстан аумағында Азия ойындарының құрметіне арналған 2000 теңгелік купюра және 2010 жылғы 1000 теңгелік купюра басылды. Бұлар қазіргі таңда айналымнан шығарылған». Бұл номиналдардың дизайны мемлекет басшысының жеке тапсырмасы бойынша сонау Англия елінде бекітіліпті. Теріскейлік тұрғындар теңгенің тарихын қаншалықты біледі? Ұлттық валюта жайлы ойларын білдік.

Сен мындасың: Үйі » Жаңалықтар » Өнеркәсіп жаңалықтары » төрт нүктелі контактілі шарикті мойынтіректерді қолдану төрт нүктелі контактілі шарикті мойынтіректерді қолдану Көрулер саны:0 Автор:этан жан Жариялау уақыты: 2018-10-24 Шығу:Сайт Theтөрт жолақты байланыс шарикті мойынтіректі бір жолды құрама конструкциясында және жеңіл салмақта, төрт дөңгелек жолмен конструкцияға арналған екі орындық сақинадан тұрады. Шасси мойынтіректері сауналар радиалды, осьтік және моменттерді сенімді түрде қолдайды. Wanda мойынтіректерді сақина мойынтіректері жоғары сапалы материалдарды пайдалана отырып дайындалған және дайындалған. Олар салмақты, өнімділікті, өлшемді және тұрақтылықты керемет тіркесімін қамтамасыз ететін максималды рұқсат етілген статикалық және динамикалық осьтік, радиалды және сәттік жүктемелерге қарсы тұруға арналған. Қолданбалар: Кесетін мойынтіректер инженерлік машиналарда кеңінен қолданылады, құрылыс техникасы, металлургиялық тау-кен машиналары, жүк порты машиналары, қоршаған ортаны қорғау техникасы, жеңіл өнеркәсіптік машиналар, мұнай-химия машиналары, машина жасау құралдары, әскери техника, тамақ өнеркәсібі, консервілеу машиналары, автокөлік паркингтері және т.б. Xuzhou Wanda Slewing Bearing Co., Ltd. кәсіби шойын өндірушісі болып табылады. Біз ISO9001: 2015 сапа жүйесін сертификаттаудан, Bureau Veritas және Қытайдың жіктеу қоғамы сертификаттарын тапсырдық. Төрт бұрышты шарикті мойынтіректердің диаметрі диаметрі 200 мм-ден 5000 мм-ге дейін жеткізіледі. төрт доңғалақты шарикті мойынтіректерді қолдану Төрт контактілі шарикті мойынтіректі қолдану төрт нүктелі контактілі шарды сырғанайтын мойынтіректерді қолдану төрт нүктелі контактілі шарды тіреуішті қолдану төртбұрышты байланыс шарикті сақиналық сақина қолдану төртбұрышты байланыс шарикті сақиналы мойынтіректі қолдану төрт нүктелі контактілі шарды сақиналы мойынтіректі қолдану төрт нүктелі контактілі шар сымының сақинасын қолдану

правТимати, Егор Крид және Джиган Rolls Royce әніне клип түсірді. Бұл Black Star лейблінің бұрынғы мүшелерінің түсірген алғашқы бейнейнебаяны. Ең үлкен тосынсыйды авторлар бес минуттық видеоның соңына қалдырыпты. Кадрда күтпеген жерден Сергей Безруков пайда болады. Әртіс көпке белгілі рөлдерінің бірі — «Бригада» телехикаясындағы Саша Белый образында шығады. Безруковтың 2000-шы жылдары шыққан бандиттік сериал кейіпкері бейнесі интернет қолданушыларын қатты қуантты. Бір қызығы, жақында Сергей Безруков “Саша Белый” бейнесінде экрандарға оралу жоспарында жоқтығын мәлімдеген. Актер 2010 жылы Денис Алексеев түсірген сериалдың толықметражды жалғасына да түспепті. Нәтижесінде, ол рөлді дублер атқарған. Осы жылдың қыркүйегінде «Известия» басылымына берген сұхбатында Сергей Безруков бұдан былай Саша Белыйды ойнамайтынын тағы бір рет қайталаған болатын. Алайда Тимати, Егор Крид және Джиган Сергей Безруковты клипке түсіруге көндіріпті. Актердің түсірілімге қалай келіскені белгісіз. Қалай болғанда да, бейнебаян бір тәуліктен аз уақытта YouTube-те миллионнан астам қаралым жинаған. Tags: Rolls RoyceБригадаДжиганЕгор КридСаша БелыйСергей БезруковТимати Opa.kz — мәдениет, өнер, сән, спорт, денсаулық, технология әлеміне қызығушылық танытатын оқырмандарға арналған медиа ресурс.

Ислам діні әрдайым қарттарымызға құрмет көрсетуге шақырады. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) бір сөзінде: «Үлкенге не көрсетсең алдыңнан сол шығады», – деген. Бұл сөз қазақ халқының санасына да осылай сіңген. Біріккен ұлттар ұйымының шешімі бойынша 1991 жылдан бастап 1-қазан Қазақстанда Халықаралық қарттар күні мерекесі деп аталады. Халықаралық қарттар күні – әлемдегі барлық қарттарға өте маңызды күн. Бұл күн барлық көркем жастағы ардагерлерге және зейнеткерлерге арналған күн және де бұл күн құрметтеу және мирасқорлықтың символы болып саналады. Қазақстанның өсіп-өркендеуі, Еліміздің бейбіт тыныш өмір кешуі – өз үлестерін қосқан ардақты да аяулы қарттарымыздың арқасы. Қарттар – біздің асыл қазынамыз. Дінімізде үлкенді құрметтеу – Алланы ұлықтаудың бір түрі есебінде қаралады. Сонымен қатар қарттарды қадірлеуі уахимен бекітілген. Пайғамбар (с.ғ.с.): «Жебірейіл періште маған үлкендерді алға шығар деп бұйырды», – деген. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) бір хадисінде: «Ақ шашты, ақ сақалды мұсылман қарияны ізет тұту – Алланы ұлықтаудың бір түрі», – деген. Ибн Аббастан (р.а.) жеткен тағы бір хадисте Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Береке сендердің үлкендеріңмен бірге», − деген. Дәстүрлі қазақ қоғамында жасы үлкен адамдарды құрметтеу рәсімі ежелден қалыпты құбылыс. Шетелдік ғалым-саяхатшылары: «Қырғыз-қайсақтарда сұлтан, батырлармен қатар барлық жасы үлкен, қартайған ер азаматтардың бәрі де кім екеніне, қандай тектен шыққанына қарамай, ерекше сый-құрметке бөленеді» деп жазады. Әйгілі Қашаған ақын: Жетпістен жасы асқанда, Сексенге аяқ басқанда, Жастар елеп келмесе, Келіп сәлем бермесе, Күнде асыл кисе де, Қартайғанда ер жетім, – деп қандай керемет айтқан десеңші! Қазіргі қоғамда қазыналы қарттарымызды сыйламақ былай тұрсын, оларды өз балалары үйге сыйдырмай қарттар үйіне апарып тастауда. Елімізде бұрын қарттар үйі, жетімдер үйі деген ешқашан болмаған. Қазақстанда 50-60 жылдарға дейін қарттар үйі деген мекеме ашылмаған. Алғашқы қарттар үйі қарт кісілерді емдеу орталықтары ретінде ашылды. Міне, бүгінде оларлдың саны 80 жуық, ресми мәлімет бойынша онда 7000 мыңға жуық қарттар өмір сүруде өкінішке орай. Сондықтан да қарттарымызға құрмет көрсетуіміз керек. Біз ел боламыз десек, Алланың да ризалығын алғымыз келсе үлкендерімізге қамқорлық жасауымыз қажет. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) бір хадисі шәрифінде: «Алланың разылығы ата-ананың разылығында. Алланың ашуы да ата-ананың ашуында», – деген.

Жалпы ақпарат Стратегия Қоғамның Құрылымы Нормативтік-құқықтық актілер Сыбайлас жемқорлыққа қарсы шаралар Консультациялық-кеңесші органдар Есеп Электронды ресурстар Кадрлық қамтамасыз ету Мемлекеттік сатып алулар Коммерциялық қызметтер Корпоративтік басқару Басқару органдары Омбудсмен Корпоративтік хатшы Ішкі аудит қызметі Тәуекелдерді басқару жүйесі және ішкі бақылау Корпоративтік құжаттар Корпоративтік іс-шаралар Комплаенс бақылау қызметі Мемлекеттік қызметтер Мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің паспорттары Мемлекеттік қызмет көрсету ережесі Ерекше қажеттіліктері бар тұлғаларға арналған мемлекеттік қызметтер Қызметтердің құны Doing Business Нұсқаулық ЖУ жалға алу мерзімін ұзарту тәртібі

Мен, Пузиков Евгений Михайлович, соңғы 10 жыл бойы География және су қауіпсіздігі институтының ғылыми қызметкерімін. Менің Атам, Сергей Степанович Матвейчик.... Көшкін қауіпсіздігі туралы дәріс Табиғи қауіп-қатерлер зертханасының қызметкерлері, география ғылымдарының докторы В.П. Благовещенский және техника ғылымдарының кандидаты В. В. Жданов 2022 жылғы 15 сәуірде... Ғылым қызметкерлері күні Күні: 12 сәуір 2022 ж. Өтетін орны: Нұрсұлтан қаласы, Д. Қонаев көшесі 7, RixosPresident Astana. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым...

Қазақстанда бір қызметкерге еңбекақының орташа айлық мөлшері жаңарды. Бұл туралы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы мәлімдеді. Мәдина Советбекқызы Send an email 08.06.2022 49 Берілген мәліметке сүйенсек, 2021 жылы орташа айлық жалақы 250 мың теңге болған. Алайда мамандығы мен лауазымына байланысты бұл көрсеткіш өзгеріп отырады. Басшылар мен мемлекеттік қызметкерлердің жалақысы шамамен 448 мың теңгеге жеткен, ал ауыл шаруашылығы қызметкерлерінің жалақысы 146 мың теңгеге жетпейді. Қызметкерлердің орташа айлық жалақысы биылдың бірінші тоқсанында 285,4 мың теңгеге жеткен. Жалпы алғанда, 2021 жылға қызметкерлердің орташа айлық жалақысы 250,3 мың теңгені құраған болатын. Өңірлер бойынша алатын болсақ, Солтүстік Қазақстан облысында орташа жалақы 187,5 мың теңге, Атырау облысында 406,2 мың теңге. Жоғары жалақы Маңғыстау облысы мен (349,5 мың теңге) және елордада (344,7 мың теңге) байқалады. 2021 жылы ең жоғарғы айлық жалақы басшылар мен мемлекеттік қызметшілерде болған: 447,8 мың теңге. Олардан кейін кәсіби мамандар (291,9 мың теңге), сондай-ақ, өндірістік құрал-жабдықтардың операторлары, құрастырушылар мен жүргізушілер (263,1 мың теңге). Мәдина Советбекқызы Send an email 08.06.2022 49 Facebook Twitter VKontakte Odnoklassniki Skype Messenger Messenger WhatsApp Telegram Хатпен жіберу Басып шығару