text
stringlengths 342
563k
|
|---|
ЗАХИРИДДИН МҰХАММЕД БАБЫР АТЫНДАҒЫ ӘНДІЖАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ ЖАНЫНДАҒЫ РЕПРЕССИЯ ҚҰРБАНДАРЫН ЕСКЕ АЛУ МУЗЕЙІ
Халықаралық ғылыми-практикалық конференция «ХХ ғасырдың 20-50 жылдарындағы Орта Азия республикалары аумағындағы қазақтар арасындағы саяси қуғын-сүргін (жаңа мұрағат көздері аясында)» жобасын іске асыру шеңберінде өткізіледі
ҚҰРМЕТТІ ӘРІПТЕСТЕР!
ҚР БҒМ ҒК Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты және Захириддин Мұхаммед Бабыр атындағы Әндіжан мемлекеттік университеті жанындағы репрессия құрбандарын еске алу музейі 2022 жылдың 24 қазанында сағат 11.00-де «XX ғасырдың 20-50 жылдарындағы Орта Азия республикаларының аумағындағы қазақтар арасындағы саяси қуғын-сүргін (жаңа мұрағаттық деректер негізінде)» тақырыбында Халықаралық ғылыми-практикалық конференция өткізеді.
Конференция жұмысының негізгі бағыттары:
– Қазақстан тарихының кеңестік кезеңін зерттеудің өзекті мәселелері;
– Тәуелсіз Қазақстан тарих ғылымындағы саяси репрессия тақырыптарының зерттелу жағдайы – тарихнама және теориялық -әдістемелік тәсілдер;
– Орталық Азия республикаларындағы тоталитарлық режимнің репрессиялық саясатының ерекшеліктері;
– Орта Азия республикаларындағы кеңестік режимге қарсыластық – формалары, кезеңділігі, аймақтық ерекшелігі;
– 1920-1950 жылдары Орта Азия республикаларындағы қазақтарға қарсы қуғын-сүргін;
– Орталық Азия республикаларындағы мемлекеттік жад саясаты және ұлттық бірегейлікті қалыптастырудағы саяси қуғын – сүргіннің орны;
– Саяси қуғын -сүргін процестеріндегі тұлғалар;
– Қазақстандағы 1920-1950 жылдардағы саяси қуғын-сүргін және репрессия құрбандарын толық ақтау мәселесі;
– 1920-1930 жылдардағы Орталық Азия республикаларындағы ашаршылық – табиғи цикл, саяси экономика, демосаясат, некросаясат және этникалық экономика факторларының арақатынасы;
– Саяси қуғын -сүргін үрдісіндегі тұлғалар;
-1920-1950 жж. Орталық Азия мен Қазақстандағы қуғын-сүргіннің этнодемографиялық аспектілері және аймақтың этномәдени картасындағы өзгерістер;
– Саяси қуғын -сүргін жүргізуде мемлекеттік құрылымдардың рөлі;
– Орталық Азиядағы саяси қуғын-сүргін тақырыптарын қоғамдық кеңістікке және тарихи білім беру саласына енгізу мәселелері.
Конференцияның жұмыс тілдері: қазақ, өзбек, орыс, ағылшын.
Конференцияның өткізілу уақыты: 2022 жылғы 24 қазан, сағат 11:00.
Zoom коференцияға қатысу:
https://us02web.zoom.us/j/81581827452?pwd=ZnRKaXpXaW5qY28zdHJJQjdWeFRHdz09
Жұмыс форматы: Zoom базасындағы онлайн конференция (идентификатор: 815 8182 7452, құпиясөз: 593513)
Конференцияға қатысуға өтінімдер 2022 жылғы 10 қазанға дейін электрондық түрде осы электрондық поштаға қабылданады: Timur-Eccehomo-1988@yandex.ru
Конференция жұмысының қорытындысы бойынша конференция материалдарының жинағын шығару жоспарлануда. Конференция жинағына мақалаларды қабылдау 24 қазан 2022 жылға дейін жалғасады.
Материалдарды рәсімдеуге қойылатын талаптар: мақала көлемі – 10-12 беттен артық емес, Microsoft Word редакторында; шрифті Times New Roman, кегль 12; жоларалық интервал – бір; абзац – 1 см, абзац шегінісі автоматты түрде орнатылады; өрістер: жоғарғы және төменгі – 2, сол – 3, оң – 1,5; автордың аты-жөні, жұмыс орны (ұйым атауы) – оң жақ бұрышта; баяндаманың атауы бас әріптермен төменде қала, ел орталық бойынша орналастырылады. Ғылыми дереккөздерге сілтемелер төртбұрышты жақшада реттік нөмірмен көрсетілуі керек (мысалы, [1, 65-б.]), ескертілуіне қарай, мақала мәтінінің соңында орналастырылған пайдаланылған әдебиеттер тізіміне сәйкес.
Ұйымдастыру комитеті конференция тақырыбына немесе қойылатын талаптарға сәйкес келмейтін материалдарды қабылдамауға құқылы.
Ұйымдастыру комитетінің байланыстары: 050010, Алматы қ., Шевченко көшесі, 28, ҚР БжҒМ ҒК Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты, Сыртқы байланыстар, ақпарат және ғылыми кластер бөлімінің меңгерушісі – Қалыбекова Манара Шалтенқызы (+7 701 299 30 41), ғылыми қызметкер – Рыскулов Тимур Азизбекович (+7 771 130 07 27)
«XX ғасырдың 20-50 жылдарындағы Орта Азия республикаларының аумағындағы қазақтар арасындағы саяси қуғын-сүргін (жаңа мұрағаттық деректер негізінде)» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияға |
E-mail: Бұл электронды пошта мекен-жайы спам-боттардан қорғалған. Көру үшін сіздің браузеріңізде JavaScript қосулы тұруы тиіс.
Мекен-жайы: Сүлейманов көш., 7, бас корпус, 405 каб.
Қызмет бағыты
Ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижелерін коммерцияландыру офисі (бұдан әрі - ҒЗЖНКО) М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университетінің ғылым және технологияларды коммерцияландыру басқармасының (ҒжТКБ) құрылымдық бөлімшесі болып табылады.
Ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижелерін коммерцияландыру офисінің мақсаты университет ғалымдарының ғылыми-техникалық, инновациялық жұмыстарының нәтижесін коммерцияландыру болып табылады. Инновациялық жобаларды коммерциализациялау әдістемесінің тәжірибесін зерттеу және алынған тәжірибені ҒЗЖНКО қызметіне енгізу. |
«Мұнайшы» стадионы жанындағы апта сайынғы жәрмеңке енді 31 желтоқсанға дейін күн сайын ұйымдастырылатын болады. Бірақ ол қанша уақытқа жалғасатыны әзірге белгісіз.
Бұл туралы 26 желтоқсанда облыстық әкімдікте азық-түлік бағасын тұрақтандыру бағдарламасы бойынша өткен кезекті мәжілісте айтылды.
- Жаңа жылға дейін 5 күн қалды, басқа сауда нүктелерінде бағаның көтерілуіне жол бермеу үшін жәрмеңкені енді жаңа жылға дейін күн сайын ұйымдастырыңыздар. Күні бойына сауда жүргізу міндетті емес, тек түске дейін ғана ұйымдастыруға болады,-деді баяндама жасаған облыстық ауыл шаруашылық басқармасының бастығы Сырым РЫСҚАЛИЕВКЕ облыс әкімінің орынбасары Болат ДӘУКЕНОВ. Ол онымен келісті.
С.Рысқалиев хабарлағандай, бүгінгі таңда төменгі бағамен азық-түліктер облыс орталығындағы 13 дүкенде сатылады. Оның ішінде таяуда ғана ашылған сауда нүктелері: Балықшыдағы «Атаба», Нұрсая мөлтек ауданындағы «Лидер», «Лимон» СҮ «Атаба» (теміржол вокзалы) және «Өнерпаз» тұрмыстық үйіндегі супермаркеттер де бар. Бұдан басқа, арзан азық-түліктер 4 базардағы арнайы белгіленіп берілген жерлерде сатылады. Дәукенов сауда нүктелерінің санын 20-ға дейін көбейтуге тапсырма берді, сондай-ақ, «Атырау» әлеуметтік кәсіпкерлік корпорация жеткізіп берушілерінен бірыңғай бағамен сатып алынған азық-түлік бағаларының бірқатар аудандарда тиісті сату бағасынан 10-15 теңгеге жоғары екендігін атап өтті.
«Атырау» ӘКК-ның бекітілген бағалар анықтамалығына сәйкес, 1 келі азық-түлік құны: картоп – 63 теңге, сәбіз – 65, жуа – 63, орамжапырақ – 60, қызылша – 63, сары май – 300, қарақұмық – 220, арпа – 75, сұлы – 108, өсімдік майы – 297, жұмыртқа – 170 он данасы үшін, күріш – 120, макарон – 110 теңгеден болуы тиіс.
Ауыл шаруашылық басқармасының басшысы азық-түлік өнімдерінің бағдарлама аясында 1,5-2 айға жетерлік қормен сатып алынғандығын мәлімдеді.
Лаура СҮЛЕЙМЕНОВА
Сурет "АЖ" мұрағатынан алынды
28 желтоқсан 2011, 21:11
WhatsApp арқылы хабар жіберу
Бөлісу:
Қате таптыңыз ба? Тінтуірмен белгілеп, Ctrl + Enter түймесін басыңыз.
Осы мақала тақырыбына қатысты ой-пікіріңізбен бөлісіп, бейнежазба жолдағыңыз келсе, WhatsApp +7 707 37 300 37 нөміріне және editors@azh.kz поштасына жібере аласыз. |
Дәстүрлі дәнекерлеу технологиясын қолданудан айырмашылығы, арық түтік қосқыш жинақтары диаметрі 28 мм арық түтікпен жалғанатын әмбебап түтік құрылымын жасауға және өзгертуге мүмкіндік береді, осылайша қарапайым өндіріс желісі, жұмыс үстелі, айналым арбасы, тартпа, ағынды сөре сияқты өңдеу өнеркәсібінде қолдануға болады. , FIFO жүйесі және т.б.
Металл қосқыштарын өндіру процесіне прогрессивті қалыптарды қабылдайтын металл қосқыштар үшін бірінші өндіруші ретінде, Yufucheng Technology металл коннекторларды өндіруде көп тәжірибесі бар және ол үшін 10-нан астам патент алады және бір уақытта ISO 9001 өтті.
Арық түтіктің берік қосылуы және ұзақ уақыт қызмет етуі үшін жүк көтергіштігіне мән беріледі.Төрт қосқышы және төрт түтік құбыры бар бір қабат 80-200 кг көтере алады.Көп қосқыштың сыртқы түрі, қосқыштың сыртқы түрі, қосқыштың сыртқы түрі 45°, жалпы қосқыш (қос), бос коннектордың сыртқы түрі, параллель қосқыш, қосқыштың ішкі түрі және т.б. сияқты арық құбыр қосқышының әртүрлі түрлері бар. Сонымен қатар, металлдың негізгі материалы қосқышы суық илектелген болат табақ (SPCC).Оны бетін әрлеуге сәйкес екі түрлі металл қосқыштарды бөлуге болады - қара электрофорезді әрлеуі бар металл қосқыш және хроматикалық жабындысы бар металл қосқыш.Хроматикалық жабыны бар металл қосқыш электр өткізгіш болуы мүмкін.Ол қалыңдығы 0,8 мм немесе 1,0 мм немесе 1,2 мм болсын, диаметрі 28 мм арық түтікпен үйлесімді болуы мүмкін.Металл қосқыштың стандартты қалыңдығы 2,3 мм немесе 2,5 мм және оны теңшеуге болады.
Оны өндіру процесі суықтай илектелген болат табақты кесу және үлгілеу, содан кейін қалыптасқан болатты штамптау және жылтырату, соңында хромды немесе электрофорезді әрлеу.Білікті болу үшін тексерілсе, ол оралады.Бүкіл өндіріс процесі ғылыми ISO9001 сапа менеджменті жүйесіне сәйкес келеді және 5S сайтын басқаруға да сәйкес келеді.
Металл қосқыштар өндірушісінің пионері ретінде Yufucheng Technology біздің клиенттерге ең жақсы қызмет пен өнімдерді ұсынғысы келеді.Осылайша, ол тек металл қосқышты ғана емес, сонымен қатар көп функциялы өндірістік желіні және оның керек-жарақтарын, сондай-ақ ерітіндіні шығарады.Yufucheng Technology жаһандық клиенттерге ыңғайлы жергілікті қызмет көрсету үшін Үндістандағы кеңсесін және Вьетнамды ашады. Yufucheng Technology ұраны - әлемде жасалған және әлемді жасау, сапа мен инновациялық бағытты алға жылжытуға шабыттандырады. |
Түркістан облысында полицейлер жоғалған қызды тауып, үйіне қайтарды. Ол зиратқа түнеп шыққанын айтты, деп хабарлайды Zakon.kz.
Қыздың ағасы полиция шақырған. Ол сағат 9.00-де үйден жұмысына кеткенін, әлі оралмағанын айтты.
Қызды іздеуге жедел-іздестіру тобы жұмылдырылды. Олар ауылдастарынан сұхбат алып, жақын маңдағы барлық аумақтар мен жоғалған адам баруға болатын жерлерді таратты.
Бір күннің ішінде полицейлер қызды тапты. Ол Мырзакент-Атакент тас жолының бойымен жүріп өткен.
Жұмыстан қайтып келе жатқан қыз үйіне досына барды. Сосын үйіне көлікпен қайтуға бел буып, жолға шықты. Алайда күн батқаннан кейін бойжеткен адасып, зират басында түнеді. Таңертең жолға шығып, жоғалған қызды полицейлер тауып алған. Түркістан облысы ПД баспасөз қызметі |
Басты бет > Иман негіздері > Періштелер > Аллаһ тағала өзінің сүйікті құлдарының көретін «көзі», еститін «құлағы», ұстайтын «қолы» болады
Аллаһ тағала өзінің сүйікті құлдарының көретін «көзі», еститін «құлағы», ұстайтын «қолы» болады
2015-06-29 5018
Ресейде де телепатия төңірегінде зерттеу жұмыстары жүргізілуде. Ресей бір кездері материализмді жақтағанмен, капиталистік елдерге қарағанда телепатия арқылы байланыс құру жолдарын іске асыруға олардан анағұрлым ерте зерттеу жұмыстарын бастаған. 50 шақты адамнан тұратын ғалымдар тобы осы салада біршама тәжірибелерді жүзеге асырды. Олар 300 шақырым жердегі электр мен жарықтан ажыратылған арнайы бөлмедегі адаммен телепатиялық сөйлесу тәсілі немесе сәуегей көріпкелдер арқылы 30-40 беттік хабарлар алу және мұны ешкімге білдірместен жасаудың жолын қарастырған.
Өзге тыңдау құрылғыларына сезіліп қалмау үшін теңіз түбінде де дәл осы тәсілмен сөйлесу жолдарын қарастыруда. Осылайша 3000 шақырым жердегі адаммен сөйлесіп, қандай да бір бақылаушыларға ұсталып қалмауды, ешкімге білдірмеуді, көріпкелдер арқылы 30-40 беттік хабар алуды мақсат етуде.
Осындай метафизикалық тәсілмен байланыс орнату мәселесі материалистік елдерде де жұрттың үлкен қызығушылығын тудырып отырды. Демек, бұдан: пайғамбар мұғжизасы мен әулиелердің кереметін және рухтың сезуін жоққа шығаруға ешбір негіз жоқ деген қорытынды шығаруға болады. Сондай-ақ, осындай таңғажайып құбылыстардың біреуінің жұртшылықтың назарына ілігіп отырғанын, мұғжизаға қол сілтеп өтіп кете алмайтындығымыздың бір дәлелі болса керек. Енді бұдан былай зиялы қауымның арасындағы кейбір оқымыстылар әулиелердің кереметін, алдын-ала сезуін галлюцинация[1] деп жоққа шығара алмайды. Бұл ғасырда механикалық физиканың негіздері біртіндеп ыдырай бастады әрі физиканың ескірген қағидалары көз алдымызда уақыт өткен сайын өз-өзінен қирап жатыр.
Кім біледі, бәлкім, жақын болашақта физикалық әлем мен табиғаттың өздерінен тысқары күштерге мойынсұнғанын көретін шығармыз. Табиғат әлгі күштердің алдында тізе бүгер. Материя да тығырыққа тірелер. Сөз жоқ, материяны рух, періште секілді метафизикалық[2] күштер басқарар.
Барлық нәрсенің өзегі рух болғандықтан материя оған бағынышты. Сондықтан рух метафизикалық әлемді тамашалап, әр нәрсенің ішкі қыр-сырын, яғни ойдағы нәрселерді оқи алады.
Қазіргі кезде бүкіл әлемде тәптіштеп зерттеліп жатқан телепатия, болашақтан хабар беру, алыс жерлермен хабарласу секілді жайттар, мұсылмандар үшін ежелден белгілі құбылыстар еді. Алайда, белгілі бір кезеңдерде біздер мұны «әулиенің кереметі» деп айтуға бата алмайтындай дәрежеге жеттік. «Бұл – әулие кісілердің адамның жан дүниесін сезе білуі, ойлаған нәрселерін оқи білуі», – деп айтқанымызда, «Ойпырм-ай, бізге күлмес пе екен. Әйтеуір, мазаққа қалмасақ болғаны», – деп үрейленіп келдік. Және «Бұл – бір әулиенің басқа бір әулиенің елес денесімен байланыс орнатып, сөйлесуі», – деген сөзіміз үшін жұрттың мазағына ұшырайтын кездерді басымыздан өткердік. Ал қазір ше? Заман өзгеріп, дінсіз адамдардың өзі осы мәселелер туралы айтатын болды. Кітаптарда, журналдарда осы мәселелер туралы жаза алатындай жағдайға жеттік. Көпшілікке мәлім, сопылық жолмен өздерін рухани жақтан жетілдірген әулие кісілердің қол жеткізген ең алғашқы мәртебесі – қабірдегі оқиғалардан хабардар болуы. Олар қабірдің басында тұрып, сонда жатқан адамның жағдайы туралы айтады. Не болмаса әлемнің екінші ұшындағы бір оқиғаны, мәселен, бір кеменің суға батып бара жатқанын айтып беріп, айналасындағыларды ескертеді. Әулиелердің айтқан сөздерінің телепатиямен байланысы жоқ. Мысал ретінде бала кезімде басымнан өткен жүздеген оқиғалардың бір-екеуін айтып берейін. Бір күні аса құрметті Мұхаммед Лұтфи[3] ұстазымның жанына барған едім. Қасымда басқа шәкірттер де бар. Ол кісінің көзі көрмейтін. Медресенің алдына келіп, есіктің қиығынан ішке көз салғанымызда, қарбыз көрдік. Сілекейіміз шұбырып қоя берді. Ол кісі бізді көрген де, не дегенімізді естіген де жоқ еді. Дереу есікті ашты да, «Қане, ішке кіріңдер. Мен пәленшені шақырайын. Сендерге қарбыздан дәм татырсын», – деп ілтипат көрсетті.
Қаржы жағынан қатты қиналып жүрген кезде бір күні үш-төрт досыммен бірге тағы да сол кісіге бардық. Қолынан сүйіп, жанына отырдық. Әрине, жағдайымды айта алмадым. Ол жерде бізден басқа сол төңіректегі ауқатты адамдардың бірнешеуі де бар еді. Кенет былай деді: «Мен қазір мына шәкіртіме оқыған арабша кітаптарынан бірнеше сұрақ қоямын. Егер жауап берсе, барлығың оған 10 лирадан ақша бересіңдер». Сөйтті де сол кезде оқып жүрген Молла Жамидың кітабының адыңғы беттерінен, ең жақсы білетін тақырыптарымнан сауал қойды. Бұл оқиға 1953 жылы болған еді.
Қысылған сәтте ең жақсы білетін тақырыптарымнан сауал қойып жәрдемдескеніне қарап, біздің қағаздағы жазуды оқығанымыз сияқты әулие кісілер де көңіл сарайымызда болып жатқан жайттарды оқи алатынына көзім жетті. Енді осыларды біз білетін физикалық заңдылықтармен түсіндіре аламыз ба?
Кей күндері қағазға оралған інжір келетін. Інжірлердің не жанында отырғандардың санын білмесе де, «Әркімге үш-үшеуден тарат», – дейтін. Таратқанда бәріне бірдей жететінін көретінбіз. Төрт-төрттен таратса, олай шықпас еді. Тағы бірде «Анау жердегі кеселерді әкеліп, келгендерге шай құйып бер», – дейтін. Кеселерді әкеліп, шай құйып берген кезде әркімге бір кеседен шай тигеніне таң қалатынбыз.
Мұндай оқиғалар бір-екі мәрте болса, «кездейсоқтық» деп өтіп кетер едік. Алайда бір отырыс-та, бәлкім, елу мәрте болып жатса, онда оған «Құдай өзі сәйкес келтіріп отыр», – деп айтуға тура келеді. Бір құдси хадисте айтылғандай, Аллаһ тағала өзінің сүйікті құлдарының «көретін көзі, еститін құлағы, ұстайтын қолы болады». Бұл – ерекше бір мәртебе әрі адамға берілген тәңірлік сый.
"Иман аясында" кітабынан алынды
[1] Миға зақым келгендіктен, көзге әр нәрсенің елестеуі, құлақтың қағыс естуі (ауд.).
[2] Әлемнің мәні туралы, адам тәжірибесі арқылы тануға келмейтін болмыстар (періште, жан т.б.) туралы ұғымдар (ауд.).
[3] Мұхаммед Лұтфи немесе Алварлы Эфе (1868-1956) ақын, сопы, Шығыс Анадолының рухани ұстазы болған кісі.
Танымал мақалалар
Намазды уақытында орындау
Уақыт – Алла Тағаланың адам баласына бұл дүниеде сыйға тартқан ең маңызды капитал. Дүниедегі сынақтан өту осы капиталды дұрыс қолдануға байланысты....
Сахабалар қоғамы – Құранның мұғжизасы
Сахабалардың көктен түскен уахиға деген ықылас-пейілдерін, жан дүниесімен беріле бойұсынушылығын адамзат тарихында басқа еш бір қоғамнан кездестіру мүмкін емес. ...
Адам және қатыгездік
«Әдеттегіше кешкі жаңалықтарды қарап отырған Ахмет ағаның көңілі алабұртып әр хабар сайын бұзыла түсті.... |
Еліміздегі жастар 14-29 жас аралығын қамтып, бүгінде ел халқының 30 пайыздан астам көрсеткішін құрап отыр.
Жалпы, жастар саясатына берілген анықтама – мемлекет жүзеге асыратын және жастарды қолдауға бағытталған әлеуметтiк-экономикалық, саяси, ұйымдастырушылық
және құқықтық шаралар жүйесi қызметінің аясы.
Ал, әлемдегі жастар мәселесін шешу қадамдары – жоғары кәсіби білім, айлық еңбекақысы тәуір төленетін тұрақты жұмыс, отбасын құруға қажетті жеке үйі мен салауатты өмір салтын жүргізуге арналған мүмкіндік болып табылады. Ал, біздегі жастар саясатын жеткілікті деңгейде дамыту барысы төмендегіше жіктелуі тиіс…
Біріншіден, кез келген маңызды шаруаны барынша қаржыландырып, оның желге ұшып кетпеуін қатаң қадағалап отыру керек. Мысалы, Голландия мен Испанияда жергілікті аймақтар өзіне қажетті ресурстарды үкіметке жібереді. Содан соң, ол талқыланып, реттеуші шешім шығарылады. Бұл мәселе Францияда да аймақтар мен үкімет арасындағы ынтымақтастық пен байланыс негізінде реттеледі. Сол сияқты біз де қаржыландыру барысында аймақтардың мұқтаждықтарын баса ескеруіміз қажет-ақ.
Екіншіден, Қазақстанда жастар ісімен Білім және ғылым министрлігінің жастар саясаты департаменті, ҚР Президенті жанындағы Жастар кеңесі, Мәдениет министрлігі жанындағы жастар комитеті сынды құрылымдар айналысады. Енді жастар саясаты жұмысын бір жүйеге келтіре отырып, соларды біріктірген жөн. Ал, ондай біріккен жүйе Жапония, Сингапур, Малайзия елдерінде жастар саясатымен құрылымдық-жүйелік түрде жұмыс істеу нәтижесінде туған.
Үшіншіден, толып жатқан жастар ұйымдарының басты бір орталығын анықтап алмаса, болмайды. Себебі, олар өз саясатында басты орын ала отырып, тікелей жастар тарапынан көтерілген мәселелердің ортақ қырларын біле алады. Әлемдік тәжірибеде мұндай орталықтардың жастар саясатын орындауда да аса маңызды рөл атқаратыны белгілі. Ал, Қазақстанда шашыраңқы ұйымдар өздерінше бір мәселе көтергендерімен, өз пікірлерн негіздеп, мемлекеттік органдармен тең дәрежеде тілдесу, жұмыстарының көлеңкеде қалып коймауын қадағалау жағы кемшін соғып жатқаны жасырын емес.
Төртіншіден, әлеуметтік, экономикалық, мәдени, саяси құндылықтар мәселесін біртұтас жүйе ретінде қарастырған тиімді. Сол арқылы әрбір жеке секторға көңіл бөлу басымдығы артады да, билік құрылымдары жастар мәселесін оларға тең дәрежеде қарау әрі арнаулы заң жобасын талқылауға белсенді түрде қатыстыру арқылы шеше алады.
Міне, жастар да қоғам қарым-қатынасындағы келелі фактор болғандықтан, олардың ой-мұраты елеусіз қалмауы тиіс, әлі де ақсаңқырап жатқан саясатын осылайша күн тәртібіне қойып алсақ, ұтылмаймыз. |
Түркияның TAV компаниясы Алматының халықаралық әуежайын сатып алу процедурасын аяқтады, деп хабарлайды Egemen.kz
"TAV Airports (Groupe ADP құрамына кіреді) компаниясы сатып алуды аяқтап, елдің экономикалық астанасында орналасқан Қазақстанның ең көп жұмыс істейтін әуежайы — Алматы қаласы әуежайының операциялық қызметін басқаруды өз мойнына алды. Мәміле бойынша есеп айырысу аяқталғаннан кейін, TAV әуежай мен отын жеткізу және тамақтану қызметтерін ұсынатын байланысты кәсіпорындардың 85% акцияларының бенефициар иесі. Акциялардың қалған 15% Vpe Capital басқаратын Kazakhstan Infrastructure Fund қорына тиесілі", деп мәлімдеді әуежай баспасөз қызметінің өкілі.
TAV компаниясы Алматы әуежайын уақытша келісім концессиясы негізінде емес, меншік иесі құқығында басқарады. TAV Airports президенті және бас атқарушы директоры Сани Шенердің айтуынша, Алматы әуежайының айтарлықтай даму әлеуеті бар.
"Біз Алматы әуежайының айтарлықтай өсу әлеуеті бар деп санаймыз және біздің көпжылдық тәжірибемізге сүйене отырып, осы әлеуетті толық көлемде іске асыру үшін жұмыс істейтін боламыз. Бүкіл әлем бойынша әуежайларды басқаратын ірі топтың бір бөлігі ретінде біз Алматыны өңірдің іскерлік астанасы ретінде және Қазақстанды мәдени мұрасы бай және туристік әлеуеті жоғары ел ретінде ілгерілететін боламыз. Біздің бағыттарды жасаудағы тәжірибеміз Алматының әлеммен көлік байланысын кеңейтуге көмектеседі. Мысал ретінде, Грузиядағы әуежайларды басқарған 10 жыл ішінде біз бағыттар санын екі есеге арттырып, жолаушылар ағынын жеті есеге арттырдық", дейді Сани Шенер.
Оның сөзінше, пандемияға байланысты трафиктің төмендеуін ескере отырып, бұрын келісілген 415 миллион долларлық сатып алу бағасы 365 миллион долларға дейін төмендеді. Трафиктің пандемиядан бұрын қалпына келуіне байланысты сатып алушылар консорциумы болашақта қосымша 50 миллион доллар төлейді. |
Тікелей әкімдіктің тапсырысымен тартылған газ құбыры қысымның күшіне қауқарсыз. Салдарынан Қарасу шағын ауданының халқы әлі жылусыз отыр. Жүзге жуық жанұядан миллиондап ақша жинап алған компания күнде ертеңмен елді әлі алдап келеді. Басшылардың уәдесіне сенген тұрғындардың көбі бұрынғы көмір пештерін газбен жанатын құрылғыға ауыстырып тастаған. «Аяқ астынан аяз түссе, үйдегі батереямыз қатады» деп қорыққан жұрт жаппай жиналып, жанайқайын жеткізді, деп жазады Алматы телеарнасы.
«Қазтрансгаз» компаниясына ақша төлеп, көгілдір отынды көптен күтіп жүрген жанның бірі - Жарқын Кәрімханұлы. Жаз өткелі балалары мына электр пешінің айналасынан шықпайтын болған. Қажетті құжаттарымен қоса жаңа газ пешінде қойғызған. Жаз бойы күткен көгілдір отын жуырда берілмесе, аязбен қатар батарей жарылып, жаңа проблемаға жолығамыз ба дейді.
«Аспаннан түскендей таңғалып отыр. Білмейді кім айтқанын. Сонда халыққа ақша құйыңдар, деді. 165 мың бердік. Түтіндікке үш мыңнан бердік. Бәрін төледік. Міне 500 мыңдай кетті жалпы», - деді Жарқын Кәрімханұлы.
«Көмір жағудан құтылдық» деп қуана ақшасын толыққанды қырыққа жуық жанұя төлесе, газға жауаптылардың жырына сенбеген жұрттың көбі 150 мың теңгенің жартысын беріп қойған. Көмір алмай, ақшасын газ тартқазуға төлеп қойған жұрт әкімдік пен жеке компанияның арасында сабылып жүр.
Құжатын реттеп, орталық құбырды тартуға әкімдік тапсырыс бергенмен, халық «Қазтрансгаз» акционерлік қоғамының аймақтық бөлімшесімен келісімшартқа отырған. Ал монтаждау жұмыстарын жүргізген «Сегма» компаниясы болса екі пеш қоймаған халықтың өзі кінәлі, дейді.
«Біз газ құбырын жүргізіп, қысымын тексердік. Газ жылытқышынан бөлек көмір пеші қатар тұруы керек деген біздің талабымыз бар. Жұмыста өткізденде бәрі дұрыс болған. Бізден кейін су, кәріз жұмыстарын жүргізген шығар. Мен оларға қалай кепіл берем? Тағыда түсіндірем, біраз шыдаса газ беріледі», - деді «Сигма» ЖШС техникалық директоры Владимир Евграшин.
«Мердіген «Сигма» ЖШС. «Сигма» компаниясы қалай жасап береді, содан кейін «Қазтарансгаз» үш күннің ішінде газды береді. Біз жақтан ешқандай проблема жоқ», - деді «Қазтрансгаз аймақ» ЖШС бөлім басшысы Рауан Нұрбаев.
«Сигма» компаниясының тартқан құбырлары қысымға шыдамай, әр жерінен тесік шықсада тапсырыс беруші тарап жұмысты қабылдап алған. «Үш-бес күн аралығында жұртты газбен жарылқаймыз» деген жауаптылардың жұмысы жуырда бітпейтін секілді. Өйткені, ақаудың сыртында жүз отызға жуық үйдің құбыры орталық жүйеге әлі жалғанбапты. Ал баспанадан пана таппаған балалар күннің көзінен жылу іздеп далада жүруге мәжбүр. |
Бүгін әлем мен жер-миллиондаған жыл екеніне ешкім күмән келтірмейді. Бірақ бұл идеяны қабылдамайтын адамдардың саны әрдайым өсуде. Жер туралы Идея XIX ғасырда геологияның арқасында дамыды және ғалымдар, сондай – ақ ғылыммен кәсіби айналыспайтын адамдар тобы жағынан қарсыласты кездестірді. Негізінен, олар Британияда тұрды және барлығы бірге “Інжіл геологтары” деп атала бастады. Болмыс геологиясы төңірегіндегі пікірталастар менің докторлық диссертациямда егжей-тегжейлі сипатталған, оның кейбір тарауларын Интернеттен табуға болады [1], сондай-ақ диссертацияның мазмұны қорытынды жасалатын 16-беттік авторефератта [2].
ХІХ ғасырдың басында болған пікірталастар тарихты зерттейтіндер үшін де, ғылыммен айналысатындар үшін де, әсіресе ғылым мен христиан қатынастарының тарихымен де қызықты және маңызды. Бұл, бұрынғы дебаттар эволюция мен креационизмнің жақтаушылары арасында болатын қазіргі пікірталастарды, сондай-ақ әлеуметтік, адамгершілік және рухани мәселелерді түсінуіне ықпал етуі мүмкін.
Қазақстан тарихы туралы жаңа теориялар
XIX ғасырға дейін христиан әлемінде, кем дегенде, Еуропа мен Солтүстік Америкада, үстемдік етуші келесі пікір болды: шамамен Х. Х. дейін шамамен 4000 ж. құдай алты күн ішінде әлемді құрды, олардың әрқайсысы 24 сағат және шамамен 1600 ж. р.. дейін. XVIII ғасырдың соңында эволюционистік және материалистік болған жер тарихының түрлі нұсқалары пайда болды және танымал болды. Осы сөздермен мен материалдық әлемге тән уақыт, жағдай және табиғат заңдарын ғана ескере отырып, шығу тегі мен физикалық шындықтың тарихына түсінік беруге тырысқан теорияларды түсінемін. Құдайдан бас тартты, немесе, кем дегенде, оны жер тарихына қосуды тоқтатты.
Үш француз ғалымы осы теориялардың дамуына елеулі үлес қосты. Табиғи дәуірлер өз еңбектерінде (1778) Комт де Буффон (1708-1788) жер кометаның күнмен соқтығысуы нәтижесінде пайда болды деген болжам айтты, және бастапқыда қызған лаваның жағдайында, ол кем дегенде 78 000 жыл бойы біртіндеп суып кетті. Пьер Лаплас (1749-1827) тұман туралы өз гипотезасын әлемнің жүйесін түсіндіруді жұмыста жариялады (1796). Ол табиғи процестің нәтижесінде күн жүйесі белгісіз, бірақ өте ұзақ уақыт бойы газдың бұлтынан біртіндеп конденсацияланды. Жан Ламарк (1744-1829) өзінің зоологиялық философиясында (1809) ұзақ уақытқа созылған және пайда болған қасиеттердің арқасында болған биологиялық эволюция теориясын ұсынды.
ХІХ ғасырдың басында геология жеке ғылыми пән болып, онда жаңа теориялар пайда болды.
Уикипедия – ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет Оның өзі сирек басылғанына қарамастан, оның геологияға әсері үлкен болды, өйткені XIX ғасырдың ең үлкен геологтарының көбі оның студенттері болды. Ол жер қыртыстары химиялық және механикалық түрде әлемдік мұхиттан баяу шегініп кеткен деп мәлімдейтін теорияны ұсынды. Вернерге жер кем дегенде миллион жыл болуы керек еді. Оның мұхит теориясы тез басылды, бірақ “ескі жер” идеясы студенттердің ақылында қалды.
Шотландиялық Джеймс Хаттон (James Hutton) (1726 – 1797) дәрігерде оқыды, кейін фермада шаруашылықпен айналысқан. Жер теориясы өз жұмысында (1795) континенттер эрозия үдерістерімен баяу және үнемі бұзылды деген болжам айтты, содан кейін материал Мұхит бассейндеріне шығарылды. Бұл жауын-шашын біртіндеп қатып, апат нәтижесінде Жердің ішкі жылуының әсерімен көтеріліп, континенттер құрып, кейіннен мұхиттарға бірте-бірте құлайтын болады. Бұл үдерістің циклдік екенін ескере отырып, Хаттон жердің басы болғанын дәлелдейді деп мәлімдеді. Осы арқылы ол бірқатар әріптестері тарапынан атеизмде айыптауды өзіне алды.
Вернер де, Хаттон да жартасты жыныстардан табылған қазбаларға назар аудармаған. Оларды “ескі жер теориясының” дамуына айтарлықтай әсер еткен Басқа адам байқады – ағылшын Вильям Смит (1769-1839). Дренаж жүйелерімен айналысатын Инженер мен жер өлшегіш, ол барлық Англия мен Уэльс бойынша арналарды салуға қатысты, бұл оның геологиялық формациялармен және көптеген қазбалармен танысуға әкелді. Оны “ағылшын стратиграфиясының әкесі” деп атады, себебі ол Англия мен Уэльстің алғашқы геологиялық картасын жасады, сондай-ақ қазба арқылы жыныстарды датировкалау әдісін жасады. Ол сондай-ақ Киелі кітапта айтылғаннан гөрі, жер әлдеқайда үлкен деп санады.
Француз Жорж Кювье (Georges Cuvier) (1768-1832) салыстырмалы анатомиямен айналысты және жер теориясы өз еңбектерінде апат теорияларының бірін танымал етті (1812, бірінші ағылшын басылымы 1813-да шықты). Ең алдымен – Париж бассейнінде табылған қазбаларды зерттей отырып, ол сансыз көптеген жылдар ішінде кем дегенде төрт аймақтық немесе жаһандық апат болды деген қорытынды жасады, оның соңғысы шамамен 5000 жыл бұрын болды. Кювье әр апаттан кейін Құдай өмірдің жаңа формаларын табиғаттан тыс жасады деп сенді.
Хаттонның униформистік идеяларын пайдалана отырып, Лайель жердің геологиялық ерекшеліктерін эрозияның баяу табиғи процестерімен, жауын-шашынның түсуімен, жер сілкіністерімен және вулкандардың атқылауымен түсіндіре бастады. Ол аймақтық немесе жаһандық апаттарға байланысты барлық нәрселерді жоққа шығарды, және жер сілкіністері, жанартаулардың атқылауы және жиілігі мен қуаты бойынша су тасқыны бүгінгі таңда айырмашылығы жоқ деп есептеді. 1840 жылға қарай оның көзқарасы негізгі геологиялық парадигмаға айналды.
Осылайша, XIX ғасырдың басында жер тарихына үш көзқарас болды. Катастрофисттер туындының сансыз жылдар санағын есептеді деп есептеді, және осы мерзім ішінде Құдай жаңа, табиғаттан тыс жасалған түрлермен алмастырған тірі өмірдің елеулі бөлігін жойған бірқатар маңызды апаттар – потоптар болды деп есептеді. Униформистер барлық қазіргі геологиялық өзгерістер тарих бойы сияқты жылдамдықпен, қарқындылықпен және қуатпен жүріп жатыр деп сенді; олар өмірдің пайда болу мәселесіне назар аударуға бейім емес еді. Інжіл геологтары мен олардың ізбасарлары Киелі кітапта айтылғандарға сенді: барлығы алты күн ішінде жасалды, бірнеше мың жыл бұрын түсінген жөн; біраз уақыттан кейін геологиялық ақпараттың көпшілігін тудырған бірегей жаһандық тасқын болды.
Киелі геологтармен келісілмеген христиандар униформистер немесе катастрофистер болды. Олар болмыс кітабының әр түрлі түсіндірулерін қалыптастырып, оны миллион жылдар идеяларымен ұштастыра білді.
Киелі геологтар бір-біріне ұқсайтын адамдар болды. Мен 1815-1855 жж.аралығында жазған 30-ға жуық авторды таптым. Олардың көпшілігі Британияда тұрды, бірақ мен бірнеше американдықты таба алдым. Құрлықтық Еуропа елдерінде осы бағыттағы басқа да өкілдер болуы мүмкін.
Кейбір, бірақ барлық емес, киелі геологтар діни қызметкерлер болды. Кейбіреулері жақсы ғылыми білімі бар, басқалары мұндай дайындықтан өткен жоқ. Кейбіреулер геология саласында құзыретті болды, өйткені көп оқылып, Британия мен Еуропалық континенттің қазбаларын практикада зерттеу мүмкіндігіне ие болды. Олар көп жазды – кішкентай памфлеттерден бастап ескі жер теориясына қарсы киелі, философиялық және геологиялық қарсылықтарын алып, көлемді, жақсы құжаттармен жабдықталған кітаптар. Өзінің докторлық диссертациясында мен басшыны отыз Інжіл геологтардың әрқайсысына арнадым,қысқаша өмірбаян беріп, олардың “ескі жер теориясына” қарсы аргументтерін егжей-тегжейлі баяндадым.
Геология саласындағы ең үлкен құзыреттіліктен ерекшеленетін төрт Інжіл геологтары Джордж Янг (George Young), Джордж Фэирхолм (George Fairholme), Джон Мюрей (John Murray) және Вильям Ринд (William Rhind) болды. Олардың жұмыстары сол уақыттағы ғылыми (әсіресе геологиялық) әдебиеттерді терең білуін, сондай-ақ геологиялық формациялардың меншікті зерттеулерінің болуын көрсетеді. Олар мәсіхшілер ретінде белгілі болды және құрметпен. Қызықты сәйкестік-төртеуі шотландиялықтар болды.
Ғылыми және теологиялық дайындықтан өтіп, Янг (1777-1848) сенім мен шындықпен Витбидегі пресвитериан шіркеуінің пасторы ретінде 42 жыл қызмет етті. Ол Витби мұражайын жасауға көмектесті және Йоркшир философиялық қоғамының мүшесі болды (жаратылыстану ғылымдарына ерекше көңіл бөлген), сондай-ақ жағалаудағы окаменелостар мен минералдардың коллекциясын жинады. Ол жазған жиырма бір кітаптың үші, сондай-ақ алты Журнал мақаласы геология мәселелеріне арналған [8]. Барлық Інжіл геологтарының ішінде ол геологиялық материалға ең мұқият талдау жасады.
Фэирхолм (1789-1846) бай жер иесі болды, ол өз бетімен білім алып, Британия мен Еуропа бойынша көп саяхат жасады, геологияны, Географияны, қазбалар мен жануарларды зерттеді. Ол жазған геология туралы екі кітап және оқу, тәжірибе және далалық бақылауға негізделген бірнеше ғылыми журнал мақалалары табиғатта болып жатқан жағдайды терең ұғынушы ретінде ол туралы айтады. Англия мен Еуропа алқабының жүйелерін зерттеу, сондай-ақ жағалаудағы эрозияны бақылау және Германия мен Солтүстік Америкадағы кейбір ірі сарқырамаларда оны 5000 жыл бұрын бастан кешкен тасқын туралы қорытынды жасауға мәжбүр етті.
Магистр және ғылым докторы дәрежесіне ие болған Мюррей (1786-1851) кеңінен танымал болды және бүкіл Британия бойынша физика және химия бойынша көшпелі дәріскер ретінде жоғары бағаланған. Ғылымда да, әдебиетте де көптеген салаларда да алған білімдері әсерлі, бірақ оның басты үлесі химия мен тау-кен ісінде да жасалған. Оның есебінде 20-ға жуық ғылыми өнертабыстар (оның ішінде шахтерлер үшін қауіпсіз шам). Ол химияға, физикаға, медицинаға, геологияға, басқа да табиғи ғылымдарға және фабрикалық өндіріске байланысты тақырыптарға 28 кітап пен 60 журнал мақалаларын жазды. Ол сондай-ақ отарларда құлдықтың соңы қоюға шақыратын жалынды памфлет жазды. Ол жазған екі кітаптың екеуі тікелей геологияға және Тауратқа арналған [10].
Ақыр соңында, Ринд (1797-1874) хирургқа оқып, бірнеше жыл бойы өз өмірінің қалған бөлігін Эдинбургте өткен) ғылыми зерттеулерге, лекцияларға және жазушылық еңбекке – ең алдымен ботаника, зоология және геология саласында арнағанға дейін медицинамен айналысты. Ол биологиямен, медицинамен және геологиямен байланысты ғылыми журналдарда 6 мақала жариялады. Риндтің көптеген кітаптарында балалардың, әсіресе 10-18 жастағы балалардың жақсы оқулықтарының болуын қаншалықты қатты қалағанын көруге болады. Оның өмірінің басты еңбегі көкөніс патшалығының тарихы кітап болды (1841), онда өсімдіктер – тірі және тозған. 1877 дейін кітап сегіз рет шығарылды. Ринд үлкен аудиторияға арналған геология туралы үш кітап жазды. Олардың екеуі ғана фактілерді қамтыды. Геологтар оларды дәлдігі үшін мақтады. Кітапта жер Жасы “Ескі жер” теориялары бойынша, Киелі кітап тұрғысынан және геология тұрғысынан қолайсыз болып табылатын себептер келтіріледі.
XIX ғасыр дебаттарының шынайы себебі
Апат теориясына, сондай-ақ униформизм теориясына қарсы маңызды және жақсы расталған Інжілдік, геологиялық және философиялық қарсылықтарына қарамастан, ең құзыретті Інжіл геологтарының жұмыстары назардан тыс қалып, немесе дұрыс емес жарықта ұсынылған. Бірақ оларды ешкім жоққа шығара алмады. Неліктен? Себебі, менің ойымша, дүниетанымның философиялық (дәлірек айтқанда, діни) қақтығысы туралы әңгіме болды.
Інжіл геологтары фактілерге қарсы емес, бұл фактілердің дұрыс түсіндірілмеуіне қарсы болды. Олар “ескі жер” жақтастарының түсіндіруі философиялық жорамалдарға қайшы келетін жорамалдарға негізделген, және де олар дұрыс болды. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Лаплас атеист болды және құпия емес [14]. Вернер [15], Кювье [16], Смит [17] және Лайель [18], ең алдымен, деистер немесе сенім туралы өте молшылықпен теистер болған. “Ескі жер” теориясының бұл әзірлеушілері, ең алдымен, оларды жиі елестетуге тырысатын практикалық дәлелдемелерді іздеушілердің фактілерін бағалайтын объективті, күтпеген, бағалайтындарға ұқсамайды. Іс жүзінде олар Інжіл геологтарына қарағанда, кем дегенде көрінбеді. “Ескі жер” теориясының жақтастары Құдай туралы әртүрлі түсініктерге ие болды, бірақ олар Киелі кітапта айтылған Құдайдан бас тартты; астрономия мен геологиядан алынған деректер, олардың барлығы материализм философиясының алғышарттарына негізделе отырып, түсіндірген.
Жетекші тарихшылардың бірі былай деп жазды: “ең маңыздысы – Мәдени антропология және білім социологиясы саласындағы соңғы зерттеулер көрсетті: табиғи әлемді түсінікті түрге айналдыратын тұжырымдамалық жүйе, ғалым классификация жасаған кезде (тас жыныстары) жақсы көрінеді. Бұрынғы тәжірибе, ерте білім алған, мекемелерге немесе ұйымдарға адалдық, жеке темперамент және теориялық дүниетаным “табиғи” жеке шекарасын анықтауға ықпал етеді [19].
Бұл факторлар барлық ғалымдарға бірдей әсер етеді деп ойлаудың қателігі болар еді. Дегенмен, адамның теориялық дүниетанымының басты компоненттерінің бірі оның діни көзқарастары болады (атеизм, агностицизм немесе қандай да бір дәстүрлі дін болсын). “Ескі жер” теориясына кӛзқарушылық кӛрсетілген әсері көбінесе түсініледі немесе мойындалады. 2013 жылдың 26 қаршасында Шығыс Қазақстан облыстық Абай атындағы әмбебап кітапханасының қызметкерлері және СММУ университетіндегі м. Мәметова атындағы мұражай қызметкерлерімен бірлесіп, “Жас ұлан” лицейінің офицерлеріне, оқытушылары мен ұландарына Тұңғыш Президент күніне орай “Елбасы күні-елдікке құрмет” атты әдеби-музыкалық кеш өткізді. Ғылым саласындағы тағы бір көрнекті тарихшы ғалымдарға да, барлық адамдарға да қатысты нәрселерді күйретеді: “адамдар жиі көруді күтетіндерін көреді және нені көргісі келмейді” [20].
Сондықтан да, киелі рухтанудың шынайы себебі – деизм, белгісіз теизм және атеизм-Інжіл христиандыққа қарсы біріккен дүниетаным қақтығысы болды. Бұл өкінішті, көптеген христиандар, олардың ішінде тіпті дін қызметкерлері де сол кездегі ғылыми еңбектерде жасырын антибиблейлік философиялық жорамалдарды өзіне сіңірді. 1859 жылы Дарвинді теорияны жариялағаннан кейін, Інжіл геологтары ойшылдардың “түрі” ретінде, дерлік өлшенді. Олардың Киелі кітап пен геологияға қатысты ойлары XX ғасырдың ортасында креацинист ғалымдардың, “жас жер” жақтастарының қазіргі қозғалысында қайта таралды.
Бүгінгі күнге қолдану
XIX ғасырдың басында болған Інжіл геологиясы туралы пікірталастар бізге де қатысты – екі себеппен. Біріншіден, олар кең таралған пікірге қарамастан, ғылыми фактілер өздерін түсіндірмейді. Куәлік ғалымдардың (немесе ғалымдар тиесілі қоғамдастықтардың) философиялық және діни нанымдарына байланысты түсіндіріледі. “Ескі жер” теориясын ұстанған геологтар Ноя кезінде болған құру және тасқын туралы інжіл повестерін жоққа шығарды және жер 6000 жыл, жаһандық апат іздерін де тастардан көре алмады. Інжіл геологтары сол тастар мен қазбаларға қарап, Інжіл әңгімесінің шынайылығының дәлелдемелерімен “күн сияқты анық” ісі болды деген қорытындыға келді.
Тарих Інжіл геологтары дұрыс болғанын растайды. Лайльдің униформизмі 150 жыл бойы геологияда үстемдік ететін догма болды – әзірше 1970 ж.соңында “неокатастрофизм” пайда болған жоқ, онымен бірге – геологиялық деректерді қайта ойлау [22]. Геологиялық деректерді түсіндірудің лайельдік тәсілі жай ғана фактілерге сәйкес емес, ал апаттар туралы куәліктер жаһандық деңгейде, тіпті көптеген эволюционистерге да анағұрлым айқын болады.
Екіншіден, XIX ғасырдың басындағы кейбір Інжіл геологтары болмыс кітабының бірінші тараулары дұрыс Тарихи баяндау деп саналмады. егер осындай көзқарас орнаса, жақын арада Киелі кітаптың басқа да бөліктері қабылданбайды,ал бұл қоғамда рухани құлдырауға және адамгершілік тұрғыдан ыдырауға әкеп соқтырады деп ойлаған. 1834 жылы Інжіл геологтарының бірі бұл туралы былай жазды:
Көптеген құрметті геологтар Құдайдың аянына деген құрметін, оның тарихи және адамгершілік мазмұнының арасындағы айырмашылықты белгілеп, Құдай рухтандырылған және абсолюттік шындық бірінші емес, тек екінші ғана емес, бірінші болып табылады деп атап өтті. Бірінші, демек, философиялық және ғылыми түсіндірудің, түр өзгерту мен терістеудің барлық алуан түрлілігі ашық!.. Бұл аян сақтайтын жер үшін қандай салдар болып табылады, уақыт – көп ұзамай, бүкілхалықтық скептицизм, сенімсіздік және шегініс, сондай-ақ осындай әділ Құдай сотының ашылуындағы беттерінде қорқынышты да көрсетеді! [24]
Менің ойымша, Батыс тарихының соңғы 170 жылы бұл геологтың нашар қауіптерін ақтады. Батыс тез құлдырауға ұшырайды – адамгершілік және әлеуметтік (нашақорлық, жыныстық ауытқушылық, аборт, ажырасу індеті, мектептердегі зорлық-зомбылық, өзін-өзі өлтіру және т.б.). Бұл әсіресе Британия мен Америкада көрінеді, онда христиандық бұрын мәдениетке айтарлықтай адамгершілік әсер етті. Сол теріс әсерлер Батыстың әсері сезілетін барлық жерде сезіледі. Өткенге қатысты, әсіресе дене бітімінің шығу тегі мен тарихына қатысты біздің наным-сенімдер өміріміздегі, құндылықтарымызға, адамгершілік мінез-құлқына және басқаларға деген көзқарасымызға айтарлықтай әсер етеді. Бұл әсер жеке деңгейде де, қоғамдық және мемлекет деңгейінде де көрінеді. Көптеген шіркеулер қатемен ымыраласудан зардап шекті.
Материализм дүниетаным ретінде дәрменсіз – эволюцияға қарсы күшті дәлелдер бар болғандықтан ғана емес, материализм адамгершілік немесе әділ қоғам үшін философиялық негіз бермейді. Ол өмірде мақсат бермейді. Эволюцияны адамгершілік және әлеуметтік хаоста айыптауға болмайды. Бірақ ол құдай мен оның сөзін жоққа шығару үшін, сондай-ақ соңғы 150 жылда жасалған көптеген зұлымдық үшін (оның ішінде оны пайдаланумен капитализм, нацизм, нәсілшілдік және коммунизм) “ғылыми” ақтауға айналды. Батыста және шығыста адамгершілік ыдырау мен үмітсіздікті тоқтататын жалғыз үміт-бұл адамдардың Құдайға және оның сөзіне қайтып келуі, ол бізге әлемнің шынайы тарихын ашады. |
Материалдық игілік қайнар көзі және салық салу объектісі ретінде жер туралы мағлұматтарды объективті түі алу қажеттілігінен тарихи жер кадастрі туындады. Мемлекеттің пайда болуымен бірге жер мемлекеттік кіріс және арнайы салық объектісіне айналды.
Сондықтан қоғамның бір белгілі даму сатысында алдымен жерді есепке алу, содан кейін оны бағалау керектігі пайда болады, яғни жер кадастрін жүргізу қажеттілігі туындайды.
«Кадастр» сөзі латынның «саріtastrum» деген сөзін шыққан. Бұл сөз «салық салынатын заттардың тізімі» деген ұғым береді. Осыған байланысты әуелі кадастр де салықтанатын заттардың тізімі тіркелген кітапты (реестр) айтатын. Есепке, бағалауға алынған объектіге байланысты жер, су, орман және т.б. кадастрлері деп бөлінді. Сонымен жақты түсінікте жер кадастрі — жер салығы салынатын заттар туралы кітап, ал кең түсінікте — жерге салық салу үшін туралы мәліметтерді алу мақсатымен жерді есепке алу, жазу және бағалау бойынша мемлекеттің жүргізетін әректтер жүйесі. Кадастрлердің басқа түрлерінен жер кадастрі өзінің объектісімен (жер — өндіріс құралы және материалдық игіліктердің қайнар көзі) ерекшелінеді. Жер кадастрі әдістемесінің ерекшелігі жердің ерекшеліктерімен себептеледі. Ол ерекшеліктері келесідей:
Қоғам өмірінде жер еңбектің жалпы заты және шарты болып келеді. Ол қай болмасын өндіріс процесінің болуына шартты. Бірақ оның ролі қоғам өндірісінің әр түрлі қорында бірдей емес. Өңдеуші өнеркәсіпте және құрылыста ол кеңістік іс орны /еңбек жасалатын орын/ ретінде көрінеді. Қазып шығаратын өнеркәсіпте, оның үстіне ол ерекше қойма ретінде қаралады. Ауыл шаруашылығында жер тек өндіріс процесі жүзеге асырылатын орын ғана емес, ол еңбектің заты және құралы болып табылады. Ауыл шаруашылығында жер өндірістің ең басты құралы болып табылады.
Жер кеңістікте көлем бойынша шектелген және ештеңемен ауыстырыла алмайды. Өндірістің басқа құралдары өнімділік күштер даму барысында сан жөнінде өзгере алады, ескіргендері жаңа, жетілдірілген, экономикалық тұрғыда ұтымды құралдарға ауыстырыла алады.
Жерді құрал ретінде пайдалану оның кеңістік орнымен және ол орынның тұрақтылығымен байланысты. Басқа құралдарды әр орындарда пайдалануға және бір орыннан басқа орынға жылжытуға болады.
Жер өндірістің мәңгі, ауыстырылмайтын құралы болып табылады. Ауыл шаруашылығында жер өндірістің ең басты құралы болып, өсімдіктердің өсуіне жағдай жасаушы өте маңызды және ерекше қасиетімен, құнарлылығымен сипатталады. Жерді дұрыс пайдаланса, оның сапасы төмендемейді, керісінше — жақсарады, сөйтіп, оның құнарлығы жоғарылайды.
Жердің айрықша ерекшелігі — ауыл шаруашылық өндірісінде оны пайдалану сипаты. Жерде көптеген ауыл шаруашылық дақылдардың түрлері өсіріледі.
Жердің осындай ерекшеліктері жер кадастрінің мазмұнын, оны жүргізу әдістерін және тәсілдерін алдын ала есептейді. Жалпы түрде жер кадастріне келесі әрекеттер тән:
Жерлерді есепке алу;
Жерлерді баяндау;
Жерлерді бағалау.
Жерлерді есепке алуда алқаптардың кеңістік жайы, олардың көлемдері, құрамы және сапасы анықталады. Жерлерді баяндауда олардың жаратылыс-тарихи және экономикалық қасиеттері анықталып жазылады.
Жерлерді бағалауда жердің өндіріс құралы ретінде құндылығы және пайдалылығы анықталады.
Кадастрдің осы аталған әр әрекет — өзінше бір қатар техникалық тәсілдерден тұрады. Ал олар барлығы бірге жердің санына, сапасына, негізгі қасиеттеріне, нышандарына ең толық сипаттама береді және шаруалау, салық салу объектісі ретінде салыстырмалы құндылығын көрсетеді. Кадастрді жүргізуде әр әрекеттің маңызы туралы сұрақ әр кезеңде және әр елде түрлі қойылған. Бір жағдайда кадастрде ең басты жерлерді есепке алуға, басқа жағдайда — жерлерді жаратылыс-тарихи немесе экономикалық баяндауға, ал үшінші жағдайда — жерлерді бағалауға немесе әрекеттерді қалай болса да үйлестіруге бөлінген. Барлық жағдайларда жер кадастрының құрамдық бөліктері болып, жерлерді сөзсіз есепке алу және бағалау жататын. Міндетті түрде жерлердің кеңістік жайлары ескеріледі. Сондықтан әр елдің әр уақыт жүргізілген жер кадастрлері бір-бірінен мазмұны және жүргізу техникасы, ұйымдастырылуы бойынша кәдімгідей айырылады. Кадастрдің барлық әрекеттері бірден және белгілі бір уақытта пайда болып, жүргізілген емес. Қоғамның ең ертедегі даму сатыларында жерлер тек қана есепке алынса, көптен кейін оларды бағалау басталды.
Жерді есепке алу қажеттілігі оны адам тамақтану үшін пайдалана бастағаннан /егіншілік пайда болғанда/ туындады. Егіншіліктің және мал шаруашылықтың дамуы бірінші кезекте оларды пайдалану сипаты /жыртылатын жер, жайылым/, яғни алқаптардың түрлері бойынша, есепке алуды талап етті.
Өндіріс құралдарының және өмірлік құралдарды табу тәсілдерінің әрі қарай жетілуі, егіншіліктің, мал шаруашылығының дамуы еңбектің, айырбастың қоғамдық бөлінуінің жеке меншіктің, мүлікті теңсіздіктің пайда болуы және қоғамның топтарға бөлінуіне, алғашқы қауымдық құрылыстың құлдық құрылысына көшуіне әкеліп тіреді.
Құлдық мемлекет шаруаларға көп салық салып, түрлі міндеттіліктерді орындауға мәжбүр етті. Жердің көп ауданы мемлекет иелігінде болды. Сондықтан құлдық құрылыста жерлер және иеленген жерлер есепке алынып, қайта саналды, жоспарлар құрастырылды, жерлердің және алқаптардың аудандары туралы мәліметтер көрсетілетін арнайы құжаттар құрылды. Құлдық қоғамның тиісті даму сатысында жерлерді сапа бойынша есепке алу басталды. Жерлердің сапасын салыстырмалы бағалау қажеттілігі пайда болды. Сонымен, жерге жеке меншіктік пайда болуымен жерге салық салу үшін жерлерді есепке алу мәліметтердің қажеттілігі туындады.
Жер кадастрі салық салудың ең бір маңызды құралы болған. Оның мәліметтері жер иеленушілерге салық мөлшерін белгілеуде негіз болған. Уақыт өте кадастрдің құқық жағының маңызы күшейе түскен. Ол жерді меншіктеу құқығын рәсімдеумен байланысты болды және сол аркылы пайдаланатын жерлердің шекаралары туралы азаматтық істер шешіле бастады.
Қоғамның даму кезеңдері басында негізінен жер көлемдері туралы мәліметтер тіркелген болатын. Содан кейін алқаптар және олардың сапалық күйі бойынша есепке алу қажеттілік пайда болды. Содан соң алқаптарды топырақ және құнарлығы бойынша сипаттай бастады. Жер кадастрі мәліметтерін тек мәтіндік құжаттарда ғана белгілей бастады. Топырақтардың сапасына қарай олар топтарға /кластарға/ бөлінді. Оған тарихтың көне ескерткіштері куә. Олар кәзіргі дәуірге дейін жүздеген жылдар бұрын жер және топырақтарда сапасы бойынша топтастыру туралы мәліметтерден тұратын жер кадастрінің болғандығын куәләндіреді.
Мысалы, Қытайда біздің дәуірімізге дейінгі 3 жылдары топырақты 9 класқа бөлген. Мұндай мәліметтер Ежелгі Греция, Египет, Римнің көптеген ескерткіштерінде бар. Ежелгі Римнің жер кадастрінде жер учаскелерінің көлемдері бойынша олардың сапасы, пайдалылығы, қолданатын өндеу тәсілдері туралы мәліметтері баяндалған. Сонымен қатар жер бетінде дәл өлшеулердің жүргізілгендігі және сапасын анықтау туралы карталардың жасалғандығы келтіріледі. Жер иелері өздерінің жерлері, шаруа жабдықтары туралы толық мәліметтерді беріп отыруға міндетті болған.
Батыс Еуропада Франция королі Ұлы Карл (768-814 жж.) ағылшын Эдуард I (1272-1307жж.) кездерінде олардың жерлерінен алынатын табыстарын баяндайтын жер салықтарын, Фридрих II кезінде Сицилияда (1192-1250жж.), сонымен қатар Калабрияда (1327ж.), Дофине провинциясында жүргізілген жер кадастрлерін айтуға болады.
Жер кадастрі арнайы шара ретінде феодалдық өндіріс тәсілі жағдайында әрі қарай дамыды, рәсімделді. Жерге жеке меншіктік феодалдық қоғамда әр түрлі жер иелеріне салық салу мөлшері бірдей болған жоқ. Ірі жер иелері жер көптеген жеңілдіктерді пайдаланған.
Дамып келе жатқан капиталистік мемлекеттер өсіп кеткен аппаратын, армиясын қамтамасыз ету мақсатымен және басқа да мәселелерді шешу үшін қаражат көбейтуге мәжбүр болды. Сондықтан феодалдық-басыбайлы қатынастарының жойылуына, жерді пайдаланушылардың салықтанатын санын көбейтуге, пайдаланатын жерлердің бәріне салық салуға мүдделі ретінде жерді есепке алушы, зерттеуші, баяндаушы және бағалаушы жер кадастрі қызметі қажет болды.
Капиталистік құрылыс жағдайында жер кадастрі күрделі шара ретінде арнайы жер-кадастрлік қызметі арқылы жүзеге асырылады. Жер кадастрінің қазіргі түсініктегі негізгі түрлері капиталистік қоғамда қалыптасқан. Сондықтан салық салу мақсаты жерді бағалау мәні және тәсілдері бойынша
айырылады.
Капиталистік мемлекеттерді жер кадастрімен қатар жерді заңды тіркеу жүргізіледі. Оның міндеті жерді иелену және меншіктеу құқығын рәсімдеу болып табылады. Жерді тіркеу жерге жеке меншік құқығын қорғауға көзделген. Оның мәліметтерінің құқықтық маңызы бар. Олар тұлғалық және мүліктік болып бөлінеді. Біріншісі жер иелері бойынша, екіншісі — пайдаланатын жерлер бойынша жүргізіледі. Заңды жерді тіркеуді жүзеге асыру нәтижесінде жер иесінің жерге құқығы рәсімделеді. Ол нотариалдық мекемелерде арнайы құжаттармен заңдастырылады. Көпшілік капиталистік елдері жерді заңды тіркеу арнайы жер кітаптарында жүргізіледі. Көптеген мелекеттерде жер кадастрі мен заңды жер тіркеу арасында тығыз байланыс бар.
Жер-кадастрлік материалдарды жер-құқықтық мәселелерді шешуде кеңінен қолданады. Олар тек қана салық салу мүддесінде емес, басқа да қажеттіліктер үшін /жерді сату, сатып алу, жалға беру, пайдалану және топырақтар эрозиясымен күресу бойынша ұсыныстарды жасау/ пайдаланылады. Жер кадастрінің негізгі міндеті иелерінің алатын пайданың бөлігін мемлекеттің алу мақсатымен тиісті мәліметтермен қамтамасыз ету болып қала берді. Бұл капиталистік жер қатынастарының мәнімен есептеледі — әр елде және әр уақытта жүргізілген жер кадастрлік жұмыстарының мазмұны мен әдістемелерінің ерекшеліктері болса да, жалпы оларға жер туралы мәліметтерді алу тән болған.
Жер кадастрі жерді арнайы есепке алып, бағалау шарасы ретінде қоғам дамуының бір сатысында пайда болып жетіле берді. Ең алдымен зерттеу, есепке алу, бағалау, алқап түрлері және олардың сапасы бойынша топтастыру әдістерін, тәсілдерін жетілдіре түсті. Жаңа әдістерді, құралдарды қолдану арқасында жүйелі түрде жер кадастрлік ақпарат дәлдігі жоғарылады, құжаттардың рәсімі, мазмұны жетілді. Жер кадастрі арнайы дайындықты, білімді талап ететін күрделі шараға айналды.
Кеңес кезеңінде Қазақстанда қолданған жер кадастірінің жүйесі КСРО барлық республикасына ортақ. Бұл жүйеде ең басты мақсат барлық жер қорының иесі мемлекет мүддесін қорғау болып табылатын. Одақтың ыдырауымен және республикалардың егемендік алуымен байланысты жер қатынастары да түбегейлі езгерді. Қазақстанда басталған жер реформасы жерге деген меншіктің көп түрлерін енгізуді, жерлердің кейбір санаттарын жеке меншіктеуге көшуді көздеп отыр. Мұндағы ой, жерді жеке меншікке алған азаматтар және занды тұлғалар ауыл шаруашылық өнімдерін алу және басқа да мақсаттар үшін олар жерлерді тиімді пайдаланады.
Жер реформасы жүру барысында жер қатынастарын жасауда жаңа заң, нормативтік хаттамаларды қабылдау кең орын алуда. Мысалы, «Меншік туралы», «Жер реформасы туралы», «Жер кодексі», «Шаруа қожалықтары», заңдары қабылданып, өзгеріп жатыр. 1995 ж. желтоқсан айында қабылданған заң күші бар Қазақстан Республикасы президентінің «Жер туралы» жарлығында жер реформасының бірнеше жылдар тәжірибелері ескеріліп, жер қатынастарына түбегейлі өзгерістер енгізілген.
Мысалы, жерлердің кейбір санаттарына жеке меншік құқықтарын енгізу; жеке меншіктердегі жерлерді нарық айналымына қосу; азаматтарға және занды мемлекеттік емес тұлғаларға тұрақты пайдалану құқығында берілген жер учаскелерін нарықтық айналым қосуға мүмкіндік беру. Сөйтіп жер нарығының қалыптасуына қүқықтық негіз салынып, жылжымайтын мүлік статусы берілді. Бұл заң қабылданған соң жерлермен келесі әрекеттер жүргізу мүмкін болды: сату; сатып алу; айырбастау; сыйлау; жер учаскелерін кепілдікке беру; ипотекалық операциялар және т.б.
Мұндай түбегейлі жер қатынастарының өзгерістері, Казақстан Республикасында мемлекеттік жер кадастірінің, жаңа жүйесінің қабылдануын талап етті. Сондықтан «Жер туралы» жарлығының 113, 114-баптарында жер кадастірінің негізгі талаптары және жаңа жағдайда оны жүргізу шарттары келтірілген. Мемлекеттік жер кадастрі бюджеттік қаржы есебінен Қазақстан Республикасының бір жүйесі бойынша жер қорларын басқару жөніндегі мемлекеттік органдармен жүргізіледі. Оны жүргізу тәртібін Үкімет белгілейді.
«Жер туралы» 113-бабына сәйкесті Мемлекеттік кадастры Қазақстан Республикасы жерінің табиғи және шаруашылық жағдайы туралы, жер учаскелерінің орналасқан жері, көлемі, шекарасы, олардың сапалық сипаты, пайдаланудың есебі мен жер учаскелерінің бағалануы туралы мәліметтердің, өзге де қажетті мәліметтердің жүйесі болып табылады.
«Жер туралы» жарлықта жерлерді тиімді пайдалану қорғауды қамтамасыз ету мақсатымен Қазақстан Республикасында жаңа мемлекеттік жер кадастры жүйесі енгізумен қатар, жаңа жер қатынастарын ескере отыра, жерді үйлестіру, жерлер мониторингісі, жерлерді пайдалануды қорғауды мемлекеттік бақылау жөнінде жүргізілетін жұмыстарға негізгі талаптар қойылған.
Жерді үйлестіру келесі жұмыстарды жүргізуді қамтамасыз етеді:
— жерді үйлестірудің республикалық, облыстық схемалары және жер ресурстарын пайдаланудың, жақсарту, қорғаудың бағдарламаларын әзірлеу;
— жер пайдаланудың және жер иеленудің жаңа құрылымдарын құру мен қәзіргі қолданыстағысын ретке келтіру жобаларын жасау, жер учаскелерін орналасқан жерінде /карталарда/ бөлу мен шекараларын белгілеуді, жер пайдалануға, иеленуге қүқық беретін құжаттар жасау;
— елді мекендердің жер-шаруашылық құрылысының, жер пайдаланушылардың, бүлінген жерлерді жаңғырту мен жаңа жерлер игеру жобаларын, сондай-ақ, жер пайдалану мен қорғауға байланысты басқа да жобалар әзірлеу;
— жерлерді есепке алу, пайдаланылмай жатқан жерлерді анықтау, топографиялық-геодезиялық, карторгафиялық топырақтық, геоботаникалық және басқа зерттеу мен іздестіру жұмыстарын жүргізу;
— кадастрлік және жер қорларын пайдалану, олардың жағдайлары жөніндегі басқа да карталарды әзірлеу;
— жер бағалау жұмыстарын жүргізу.
Мемлекеттік жер кадастрын жүргізу, жерді үйлестіру жерлерді пайдалану мен қорғауды және жер ресурстарын мемлекеттік басқарудың өзге де функцияларын бақылауды ақпараттық жағынан қамтамасыз ету мақсатымен жердің жай-күйін жүйелі қадағалап отыруға, ондағы болып жатқан өзгерістерді анықтау мен оларды бағалау жер мониторингінің мазмұнын құрады.
Жерлерді тиімді пайдалану мен қорғау барысын мемлекеттік бақылау мақсатымен республикамызда жер қорларын басқару жөніндегі Агенттік қүрамында Мемлекеттік жер инспекциясы құрылды.
Мемлекеттік бақылаудың міндеттері жер Зандарының тиісінше атқарылуына, мемлекеттік органдардың, заңды тұлғалардың, азаматтардың жерді ұтымды пайдалану мен қорғау жөніндегі шараларды орындауын қамтамасыз етуге саяды. Өздерінің құзыреті шегінде жерді пайдалану мен қорғау мәселелері жөніндегі мемлекеттік бақылауды жүзеге асыратын органдардың нұсқаулары барлық жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушылары үшін міндетті. Жерді пайдалану мен қорғауға мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
Қазақстан Республикасында жер кадастрының арналуы, міндеттері және сипаттамасы
Қазақстанда жер мемлекеттің меншігіндегі болғандықтан, оған барлық жер қорының табиғи, қүқықтық, шаруашылық жайы туралы мәліметтер қажет. Экономикалық тұрғыда жерді өндірістің ең басты құралы ретінде есепке алу, бағалау туындайды. Мемлекеттің даму жоспарларын, бағдарламаларын, болжамдарын ғылыми негіздеп құру үшін оның материалдық мүмкіндіктерін білу керек. Осы жағдай адам, материалдық, табиғилық қорларын/соның ішінде әсіресе, жердің маңызы зор/ есепке алу қажеттілігін есептейді.
Жер қорларын ұтымды және тиімді пайдалану – халық шаруашылық маңызды мәселе. Ол халық шаруашылық салалары арасында жерді дұрыс үлестіруді, қоғамға керек ауылшаруашылық өнімді толық алуды, топырақтың құнарлығын сақтау және жүйелі түрде жоғарылатуды көздейді. Осы мәселені шешу үшін жер кадастрын толық, қомақты жүргізу керек. Ұйымдастыру-шаруашылық қызметін атқара отырып, мемлекет жер иесі және аумақтық басымдылық құқығының тұтқасы ретінде бірыңғай жер қорын басқаруды жүзеге асырып, жер кадастріне ерекше мемлекеттік мәнділік береді.
Кадастр мәліметтері, бірінші кезекте жерді тіркеу мәліметтері мемлекетпен тек қана жер қорын басқаруды ары қарай дамыту мүддесінде емес, сонымен қатар жерге ресми мемлекеттік меншікті жүзеге асыру, қорғау мақсатында сондай-ақ, жер пайдаланушылар, иеленушілердің құқықтарын қорғауда қолданады. Сондықтан жер кадастры мәліметтер экономикалықпен қатар, қүқықтық та маңызы зор.
Кадастрлік мәліметтердің көп мәні жерлер мемлекеттік жөне қоғамдық қажеттіліктер үшін бөліп беруде аз емес. Халық шаруашылық, қоғамдық мүдделер жағына қарағанда осы мақсаттар үшін бірінші кезекте ауыл шаруашылығында пайдалануға жарамсыз немесе аз жарайтын сондай-ақ пайдалануға, иеленуге берілмеген жерлерден бөліп берген жөн. Сондықтан, осы мәселелерді шешуде жер қоры пайдалану, үлестіру, оның нақтылы жай-күйі, сондай-ақ шаруашылық алқаптардың өнімділігі туралы мәліметтер керектігі туындайды. Сөйтіп, бұл мәліметтер жерді берудің ең қолайлы жолын негіздеу үшін қажет.
Мемлекет жерді кәсіпорындарына, мекемелерге ұйымдарға, азаматтарға пайдалануға, иеленуге беретіндіктен кадастрлік мәліметтер жерлердің нысаналы, ұтымды пайдаланылуын, қорғалуын мемлекеттік түрғыда бақылауды жүзеге асыру үшін керек.
Өндірістің дамуымен оның төңірегіне табиғи қордың шоғырлану үлесі өсе береді де, сөйтіп, экономикалық әлеуметтік, технологиялық, биологиялық процестердің өзара байланысы күшейе түседі. Өндіріс тек қана материалдық игілік жасаумен шектелмей, қоршаған ортаны қорғау, табиғатта экологиялық тепе-теңдігін сақтау тиіс. Осыған байланысты табиғат қорларын, соның ішінде жер қорларын қорғау ең бір маңызды халық шаруашылық мәселе, сондықтан оған мемлекеттік назар аударылады.
Сол шаралардың ішінде ең маңыздылары болып топырақтардың құнарлығын арттыру, су және жел эрозиясынан, қайта тұзданудан, құрғаудан, өнеркәсіп тастандыларымен ластанудан сақтау және жерлерді бастапқы қалпына келтіру шаралары болып табылады. Бұл мәселелерді шешу үшін еліміздің жер қорларының сапалық жай-күйі туралы толық, сенімді ақпарат жинақталуы және болуы керек.
Жекелеп салық салу мәселесі де жеке табиғи-экономикалық аймақтар бойынша жердің сапасын есепке алу, бағалау керектігін талап етеді. Кадастрлік мәліметтер жерлердің жай-күйін жақсарту, оларды пайдалану бойынша шараларды жоспарлау үшін де керек.
Мемлекет жер пайдаланушыларды топырақтардың құнарлығын арттыру бойынша нәтижелі шараларды жүргізуге, олардың жел және су эрозияларына қарсы жүргізілген, ұйымдастыру-шаруашылық, агротехникалық, гидротехникалық шараларды жүзеге асыруға, сондай-ақ тұзданудың, ластаудың, батпақтанудың және басқа да жерлердің жай-күйін төмендететін процестердің алдын алу кешенін жүзеге асыруды талап етеді. Бұл шаралар жүзеге асыру жер алқаптарының сапалық жай-күйін жан-жақты зерттеу және есепке алуға негізделеді.
Мысалы, алқаптардың бір түрінен екіншісіне ауысу керектігін негіздеу үшін олардың нақты жай-күйін білу қажет, сондай- ақ олардың аудандары, кеңістік орналасуы, бедері, топырақтары, геоботаникалық құрамы, шаруашылық пайдалану және т.б. туралы толық мәліметтер болуы қажет. Топырақтардың құнарлығын төмендетпеу үшін, оларды қорғау мақсатында мемлекет жақсарту жүмыстарын, бүлінген жерлерді қалпына келтіру, суару, екпе орман салу, эрозияға қарсы шараларды толық аумақта жүргізу үшін қаржы-қаражат іздестіруге міндетті.
Жер кадастрының шаруашылық әрекетті талдау, ауыл шаруашылық кәсіпорындарының жерлерін нәтижелі пайдалануында көп маңызы бар. Осыған байланысты ауыл шаруашылық алқаптардың жай-күйін және көлемдерін ескеру, олардың өнімділігін салыстырмалы бағалау, жеке дақылдарды өндіру нәтижелігіне қарасты, қажеттік пай болады. Жер кадастры мәліметтерінің жер салығын, жал төлем алу шығындарын өтеу сомасын белгілеуде маңызы зор.
Сонымен, қазіргі уақытта жер кадастрының міндеттері кәдімгідей кең және жауапкершілікті. Олар Қазақстан Республикасының жер қорларын ұтымды және нәтижелі пайдалану мемлекеттің және барлық жер пайдаланушылардың мүдделіктерін айқындайды. Бұл мемлекеттік жер кадастрының халық шаруашылықтық маңызға ие екенін айғақтайды.
Қазақстандағы жер кадастрының мақсаттары мен арналуы оның міндеттерін және мазмұнын анықтайды. Кадастр жүйесінің бірлігі, өз кезегінде, қолданатын әдістемелердің бірдейлігін және барлық деңгейде сәйкесті тәртіпте жүргізуін, жеке әр жер учаскесінен бастап, жалпы мемлекеттік дәрежеде болғанын қажет етеді. Мемлекетке есепке алудың бірыңғай жүйесін ұйымдастыру мемлекеттік жоғарғы басқару органдарының міндеті болғандығынан органдар жер кадастрының мазмұнын және жүргізу тәртібін белгілейді.
Мемлекет жер кадастрының арналуын, міндеттер, мазмұнын, құрамдық бөліктерін және оны жүргізудің тәртібін анықтайды. Ол жер кадастрлік мәліметтердің, құжаттың мазмұнын, кадастрлық есептің рәсімін, жер кадастрына жүргізілетін бақылау және кадастрлік жұмыстарды орындауды, ұйымдастыруды белгілейді.
Жер кадастрының мазмұны және оны жүргізудің белгіленген тәртібі еліміздің барлық аймақтарына міндетті. Мемлекеттік жер кадастрының объектісі Қазақстан Республикасының барлық мемлекеттік жер қоры болып саналады. Мемлекеттік жер кадастры осы қордың толық саны және сапалық сипаттамасын беруге және жерлердің табиғи, шаруашылық, құқықтық жағдайы туралы дұрыс, қажетті мәліметтер жиынтығынан құралуға тиісті.
Қазақстан Республикасы үкіметі белгілеген қаулысы; /06.06.1996 ж. №710/ бойынша мемлекеттік жер кадастры Қазақстан республикасының табиғи, шаруашылық, құқықтық жағдайы туралы, жер учаскелерінің орналасқан жері, көлем мен шекарасы, олардың сапалық сипаты, жер учаскелерінің есепке алынуы мен бағалануы туралы мәліметтердің, өзге де қажетті мәліметтердің жүйесі болып табылады.
Жер кадастрын жүргізудің ең маңызды шарты координаттардың, биіктіктердің, картографиялық проекциялардың, классификатор, код, кіру және шығу форматтарының бірыңғай мемлекеттік жүйесін қолдану жолымен ақпаратты өзара сәйкестендіру принципін қамтамасыз ету болып табылады.
Кадастр мәліметтер топографиялық-геодезиялық, аэро-ғарыштық,картографиялық,жерді үйлестру, инвентаризациялық, топырақтық, геоботаникалық, бағалаулық және басқа зерттеу мен іздестіру жүмыстарын жүргізу арқылы қалыптасады. Кадастр мәліметтерін есепке алу, сақтау бірлігі белгіленген тәртіппен жер құқығы қатынастары субъектілеріне бекітіліп берілген, түйық шекарада бөлінген жер учаскесі болып табылады.
Кеңес кадастрінде есепке алудың негізгі бірлігі — жер пайдалану болып табылады. Қазіргі қабылданған есепке оқу тәртібінің айырмашылығы — есепке алудың және бірлігіне жер учаскені қосу. Бұның себебі, жер реформасын жүргізу нәтижесінде жерді мемлекеттік занды тұлғалармен қатар азаматтар мен мемлекеттік емес заңды тұлғалар да пайдаланушы және иеленуші субъектілері болып саналады. Сонымен қатар жаңа жағдайда басқа есепке алу бірліктерін қолдануда жер кадастрлік квартал, жер пайдалану және иеленетін жер, ауда облыс деп қолданған дұрыс.
Кадастрде әр жер учаскесі үшін физикалық сипаттамалары келтіріледі. Олар учаскені кеңістікте бөліп көрсетеді, оның орнын, мөлшерін анықтауға, сондай-ақ жерді құндық бағалауға мүмкіндік береді. Жер учаскелері туралы мәліметтер жер кадастрлік карталарда да келтіріледі,оның кадастрлік нөмірі, орны, шекарасы, жазулары айқындалады.
Мәліметтер тиісті әкімшілік аудан деңгейінде жинақталады. Онда учаскенің кадастрлік нөмірі, жеке немесе заңды тұлға /жер учаскенің құқықтық субъектісі/ аты, атқарушы органдардың хаттамалары, орны, мөлшері, бағалық құны, нысаналы арналуы, бөліну, бөлінбеуі, сервитут, пайдалану жөнінде шектеу туралы мәліметтер көрсетіліп, сақталынады. Бұл мәліметтер меншіктеу түрлері, жер санаттары аудандар, облыстар, қалалар, республика бойынша жүйелендіріледі. |
Балаларда асқорыту ағзалар ауруларының даму себебі, клиникалық негізгі көріністері. Ауыздың Ас қорыту ағзаларының туа біткен даму ақаулары. Ауыздың уылуы
43.46 Kb. 1 оқу
Адамның бойындағы ұнамды-ұнамсыз қасиеттерді айта отырып, оқушыларды ой-сана тазалығына тәрбиелеу, адам бойындағы асыл қасиеттерді бағалай білуге, адамдармен қарым-қатынас дағдыларын жасауға баулу Әдісі: тренинг Көрнекілігі: Интерактивті тақта,кеспе
Мақсаты: Адамның бойындағы ұнамды-ұнамсыз қасиеттерді айта отырып, оқушыларды ой-сана тазалығына тәрбиелеу, адам бойындағы асыл қасиеттерді бағалай білуге, адамдармен қарым-қатынас дағдыларын жасауға баулу. Ауыздың уылуы
118.55 Kb. 1 оқу
Ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) қағидаларды бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 9 тамыздағы №814 қаулысы «Ветеринария туралы»
«Ветеринария туралы» 2002 жылғы 10 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы 5-бабының 16 тармақшасына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі Қаулы етеді. Ауыздың уылуы
3.76 Mb. 18 оқу
ЖҰмыс бағдарламасы пән: «Мейірбике ісі негіздері» Мамандығы: 0302000 «Медбикелік ісі»
Жұмыс бағдарламасы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2013 жылғы 28 тамыздағы №492 бұйрығымен бекітілген үлгілік оқу бағдарламасына сәйкес құрылды. Ауыздың уылуы
Жұмыс бағдарламасы 2.1 Mb. 10 оқу
Сабақ №1 Сабақтың тақырыбы: Тістердің шыққандағы аурулары. Сілекей бездерінің аурулары
Ақыл тістің кедергімен кешігіп жаруынан болған аурулардың асқынуы. Сілекей бездерінің дерттері кезіндегі науқастарды тексеру. Ауыздың уылуы
Сабақ 1.81 Mb. 9 оқу
Геометриялық оптиканың Қосымша тараулары пәнінің оқу әдістемелік кешені
«Геометриялық оптиканың қосымша тараулары» пәнінен оқу әдістемелік кешен кредиттік оқыту технологиясы бойынша оқитын 2 курс студенттері үшін оқу жұмыс бағдарламасы негізінде құрастырылды. Ауыздың уылуы
Протокол 0.83 Mb. 5 оқу
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Ветеринария және азық түлік өнімдері технологиясының факультетінің әдістемелік кеңесімен мақұлданған. Ауыздың уылуы
0.81 Mb. 5 оқу
Қазақ тілі мен латын тілі кафедрасы КӘсіптік қазақ тілі пәні бойынша әдістемелік нұСҚау мамандығы: Стоматология Курс: 4 Семестрі: VІІ
Ал, тіс түбірінің қисаюы, өзара жабысып қалуы, түбір санының азайып немесе көбеюі тістің сыртқы пішінінің ауытқуын көрсетеді. Тістің ауытқуы — тіс қатарларының өзгеруіне ыкпал жасауы мүмкін. Ауыздың уылуы |
Фото-архив Бас тақырып Бизнес Экология Қаржы Құқық Власть Бизнес-жаңалықтар Әскери журналистика Сайлау 2021 Дипломат миссиясы Әкімдердің рейтингі Коронавирус
Ел Мәдениет Медиа Мінбер Дәстүрлі ән Эстрада Күй Сайлау 2021 Дәстүрлі ән NEWS Аймақтар Оқиғалар Қамшыгер
Фото-баян Сөздік Қазақ дауысы Айтты-ей, бауырың! Қазақ дауысы (2 кезең) Қазақ дауысы (3 кезең) Қазақ дауысы (шешуші кезең) Әлем Тарих Қазақ дауысы (1-кезең) Әдебиет
аймақтар
Алматы облысы Атырау облысы Ақмола облысы Ақтөбе облысы Батыс Қазақстан облысы Жамбыл облысы
Маңғыстау облысы Түркістан облысы Павлодар облысы Солтүстік Қазақстан облысы Шығыс Қазақстан облысы Қарағанды облысы |
Бүгіннен бастап оқылатын ерлі-зайыптылар үшін ең жақсы қарым-қатынас туралы 20 кітап - Кеңестер Мен Идеялар
pacificrimstreetfest.com
Неке Терапиясы
Психикалық Денсаулық
Санат
Неке Терапиясы
Психикалық Денсаулық
Blog
Басты / Кеңестер Мен Идеялар / Бүгіннен бастап оқылатын ерлі-зайыптылар үшін ең жақсы қарым-қатынас туралы 20 кітап
Бүгіннен бастап оқылатын ерлі-зайыптылар үшін ең жақсы қарым-қатынас туралы 20 кітап
Осы мақалада
Бес махаббат тілі: ұзаққа созылатын сүйіспеншіліктің құпиясы
Қарым-қатынасты емдеу: некені, отбасын және достықты нығайтуға арналған 5 қадамдық нұсқаулық
Нөлден шыққан секс: өзіңіздің жеке қатынастарыңызды жасау
Тұтқында жұптасу: эротикалық интеллекттің құлпын ашу
Ер адамдар Марстан, әйелдер Венерадан
Ол сізге ғана емес
Некеге тұрудың жеті қағидасы
Тіркелген: Ересектерге арналған жаңа ғылым және ол сізге сүйіспеншілікті сақтауға және сақтауға қалай көмектесе алады
Қалаған сүйіспеншілігіңізді алу: ерлі-зайыптыларға арналған нұсқаулық
Сүйіспеншілік пен сыйластық: ол ең жақсы көретін махаббат, оған өте қажет құрмет
Қасиетті неке: егер Құдай бізді бақытты етуден гөрі қасиетті ету үшін неке құрса ше?
Мен сізді естимін: ерекше қатынастардың артында таңқаларлықтай қарапайым дағды
Сүйіспеншілік, жыныстық қатынас және жылы болу: өмірлік қатынастар құру
Бақытты болу туралы ғылым, тұрақты сүйіспеншілікті іздеуде не маңызды
Істер жағдайы: Опасыздықты қайта қарау
Қарым-қатынастағы мазасыздық
Қалай болсаңыз: Сіздің жыныстық өміріңізді өзгертетін таңғажайып жаңа ғылым
Енді ұрыс болмайды: ерлі-зайыптылардың қарым-қатынас кітабы
Сүйіспеншілік өнері
DEHB-тің некедегі әсері: қарым-қатынасыңызды алты қадамда түсініп, қалпына келтіріңіз
Барлығын көрсету
Салауатты және бақытты қарым-қатынас құру еңбек пен ымыраны талап етеді.
Бұрынғы қарым-қатынастардағы сәтсіздіктер, жаман әдеттер мен дұрыс емес пікірлер шынайы сүйіспеншілікпен келетін шынайы бақытты сезінуге кедергі болады.
Y немесе тор мінез-құлық үлгілерін өзгерту керек және бұл үшін, өзара көмек кітаптары түрінде сізге біраз көмек қажет болады.
Жақсы қарым-қатынас туралы кітап іздеп жүрсіз бе және ең жақсы қарым-қатынас туралы кітаптар таңдауыңызды тарылту керек пе?
Кейбір кітаптар басқаларға қарағанда әлдеқайда жақсы және қарым-қатынас туралы ең жақсы кітаптардың келесі тізімі сізді ең жақсы оқылған кітаптардың кейбірімен таныстырады.
1. Бес махаббат тілі: ұзаққа созылатын сүйіспеншіліктің құпиясы
Гари Д.Чапманның жұмысы - қарым-қатынас туралы ең жақсы кітаптардың бірі.
Ол қызықты тұжырымдама жасайды - біз әртүрлі тілдерде сүйіспеншілікпен сөйлесеміз, бұл бізді бір-бірімізді түсінуден сақтайды.
Кітап арқылы бірнеше сүйіспеншілік тілдері анықталған және олардың әрқайсысына түсінік беру үшін мысалдар келтірілген. Журнал мен сауалнама сонымен қатар доктор Чапман түсіну мен өзін-өзі тануды арттыру үшін ойластырған пайдалы құралдардың қатарына кіреді.
2. Қарым-қатынасты емдеу: некені, отбасын және достықты нығайтуға арналған 5 қадамдық нұсқаулық
Джон Готтманның «The Relationship Cure» ұзақ уақыт бойы ең көп сатылатын қарым-қатынас кітаптары арасында ең танымал болып келеді. Мұның қарапайым себебі бар - Готтман - тұжырымдарды дәлелдерге негізделген ғалым.
Готтман өз жұмысы арқылы тіпті қарым-қатынастың сәттілігін болжауға болады деп мәлімдейді. Ең жақсы қарым-қатынас туралы кітаптардың бірі онда барлық қатынастарды жақсартуға бағытталған бес сатылы бағдарлама ұсынылған. Адамдарға көмектесудегі жетістігі бұл кітапты салауатты қарым-қатынас туралы ең жақсы кітаптардың бірі ретінде итермелейді.
3. Нөлден шыққан секс: өзіңіздің жеке қатынастарыңызды жасау
Нәзік жыныстық қатынас: Сара Мирктің өз қатынастарын жасауы автор әлемнің түкпір-түкпірінен келген адамдармен табысты қарым-қатынас туралы жүргізген сұхбаттарына негізделген . Әр тарау сұхбаттан, сондай-ақ тізімнен тұрады қарым-қатынас кеңестер сұхбаттасушының тәжірибесіне сүйене отырып.
Сонымен қатар, сұхбат алушылардың қарым-қатынас туралы өте қызықты көзқарастары бар екенін атап өту қызықты. Бойдақтардан бастап ашық немесе полигамиялық қарым-қатынастағыларға дейін әркім өз үлесін қосуға тиісті ақпарат үлесіне ие.
4. Тұтқында жұптасу: эротикалық интеллекттің құлпын ашу
Эстер Перель өте даулы ретінде қабылданады, бірақ оның жұмысы зерттеуге тұрарлық бірнеше аргументтерге бағытталған. Оның жазбаша жетістіктері ең жақсы қарым-қатынас кітаптарының бірі болып табылады.
Тұтқында жұптасу - Перельдің ең көрнекті шығармасы. Онда ерлі-зайыптылар ұзақ уақыт бірге болып, соңында бір-біріне үйреніп кетуден туындайтын неке және қарым-қатынас проблемалары зерттелген.
Автор неге адамдар романтикалық байланыстарды тоқтатады, бірнеше жылдан кейін неге сөйлесуден бас тартады деген сияқты сұрақтарға жауап беруге тырысады.
Мысалдар арқылы Перель қарым-қатынасты жаңа күйде ұстау үшін не қажет екенін көрсетеді бұл кітапты ерлі-зайыптылар үшін қарым-қатынастың маңызды кітаптарының біріне айналдыру.
5. Ер адамдар Марстан, әйелдер Венерадан
Джон Грейдің бұл кітабы қарым-қатынасқа қатысты абсолютті классикаға айналды.
Кейбіреулер оны клише ретінде қарастырады, бірақ кітапта көп нәрсе бар. Бұл таңқаларлық емес, бұл ең көп сатылатын қарым-қатынас туралы кітаптардың бірі.
Кітапта негізінен жыныс пен ерлер мен әйелдер арасындағы негізгі айырмашылықтарға назар аударылған.
Табысты қарым-қатынасты негіздеу керек осы айырмашылықтарды түсіну және жеңу. Бұл қатты жалпылама болып көрінгенімен, кітапта ойлауға арналған қызықты тағамдар бар.
6. Ол сізге емес
Грег Берендт пен Лиз Туккилло шедеврі қарым-қатынас саласындағы ең жақсы кітаптар арасында өз орнын тапты.
Ол ерлердің сигналдарына және оларды әйелдер қалай түсіндіретініне назар аударады. Бұл көбінесе жалғызбасты әйелдерге арналған кітап болып көрінгенімен, қарым-қатынастағы ер адамдар мен адамдар да ақпараттан пайда көруі мүмкін.
Жігіттің сізді қатты ұнатпайтынын білу сізге дұрыс қарым-қатынас орнатуға және болашақта өсуге мүмкіндігі жоқ адамдардан шығуға көмектеседі.
Сондай-ақ, ер адамдар ханымдарды адастыруы мүмкін жалған сигналдарды жіберуді тоқтату туралы біле алады.
7. Некеге тұрудың жеті қағидасы
Джон Готтманның зерттеу және клиникалық тәжірибеге негізделген тағы бір жетістігі.
Жұмыс парақтарымен және жаттығулармен толтырылған бұл кітап қарым-қатынасқа көмектесетін ең жақсы кітаптардың бірі болып табылады. Бұл сізге көмектесе алады әдеттеріңіз туралы хабардар болу және өзгерту, осылайша сіз үйлесімді және ұзақ мерзімді қарым-қатынасты қолдана аласыз.
Неке құрудың жеті қағидасы - бұл оның көптеген жылдар бойғы ізденісі мен қарым-қатынас саласындағы жұмысының шыңы.
Әріптестерімен бірге ол жүздеген жұптардан сұхбат алып, олардың қарым-қатынастарының 20 жылға дейін қалай дамығанын жыл сайын қадағалап отырды. .
Оның зерттеу 3000-нан астам жұпқа жүргізілді.
8. Тіркелген: Ересектерге арналған жаңа ғылым және ол сізге сүйіспеншілікті сақтауға және сақтауға қалай көмектеседі?
Психиатр және невролог дәрігер Доктор Амир Левин мен Рейчел Хеллер адамдардың қарым-қатынас жолындағы айырмашылықтарының ғылыми түсіндірмесін ұсынады.
Кейбіреулер үшін бұл тәжірибе қиындықсыз, ал басқалары оларды жұмыс істету үшін артқа бүгіледі. Олардың зерттеулері сүйенеді Боулбидің қосылу теориясы.
Левин мен Хеллер ұсынады сіздің және сіздің серіктесіңіздің қандай стильдер екенін түсінуге көмектесіңіз. Оларды анықтағаннан кейін, сіз кеңестеріңізді неғұрлым берік байланыс орнату үшін пайдалана аласыз. Бейне сізге терминдерді сәл түсінуге көмектеседі:
9. Қалаған сүйіспеншілігіңізді алу: ерлі-зайыптыларға арналған нұсқаулық
Доктор Харвилл Хендрикс және доктор Хелен ЛаКелли Ханттың шығармашылығы - 4 миллион дана сатылған махаббат туралы ең жақсы кітаптардың бірі.
Бұл бестселлерде т ол сіздің қарым-қатынасыңызды жақсартуға болатын практикалық қадамдармен бөлісуге көңіл бөледі. Олар өздерінің нұсқауларын гештальтқа, мінез-құлық терапиясына, әлеуметтік оқыту теориясына және неврологияға негізделген.
Мұны ерлі-зайыптылар үшін ең жақсы қарым-қатынас кітаптарының бірі ететін тағы бір қызықты факт бар. Мұны күйеуі мен әйелі жазған.
Авторлар үйленгендіктен, сіз күнделікті қарым-қатынаста жағымды болуды үйренудің екі жағын да тыңдайтын боласыз. Сонымен қатар, егер сіз ақысыз материал іздесеңіз, оларды қарап шығыңыз веб-сайт арнайы ұсыныстар немесе «қарым-қатынас кітаптары» іздеу үшін.
10. Сүйіспеншілік пен сыйластық: ол қалайтын сүйіспеншілік, оған өте қажет құрмет
Доктор Эмерсон Эггерихстің кітабы 2,1 миллион данамен сатылды, бұл қарым-қатынасқа арналған ең көп сатылатын кітаптардың бірі.
Ол ерлер мен әйелдердің көлік жүргізу қажеттіліктері әр түрлі, олардың сүйіспеншілікті қабылдау тәсілдері де әртүрлі деп тұжырымдайды. Әйелдерді сөзсіз жақсы көру керек, ал ерлер үшін сыйластық басты қажеттілік болып көрінеді, дейді ол.
Ең жақсы қарым-қатынас кітаптарының бірі ретінде ол Ефестіктерге 5: 33-тегі үзіндіден бастау алады: «Бірақ әр күйеу әйелін өзін қалай сүйсе, солай сүйсін, ал әйелдер күйеулерін құрметтеуі керек».
11. Қасиетті неке: егер Құдай бізді бақытты етуден гөрі қасиетті ету үшін неке құрса ше?
Бұл христиандардың ұлы кітабы 1 миллион данамен сатылатын қатынастар туралы ең жақсы кітаптар санатында. Гари Томас сізді неке арқылы Құдайға жақындай түсуге шақырады . Ол бұл мүмкіндікті ұсынады Құдай неке қиюды және оған жақындай түсуді көздеді.
Бұл кітапта автор бақытты болу үшін ғана емес, сонымен бірге Құдайдың бар екендігі туралы көбірек білуге және ерлі-зайыптылардың барлық мінез-құлқымен рухани өмірге құю құралдарын ұсынады.
Қарым-қатынас туралы басқа кітаптармен салыстырғанда бұл автор Жазбалардан, христиандардың даналығынан және бүгінгі некелердегі мысалдардан түсінік береді.
12. Мен сізді естимін: ерекше қатынастардың артында таңқаларлықтай қарапайым дағды
Майкл С.Соренсен сіздің өміріңіздегі байланысты тереңдетуге және қарым-қатынасты жақсартуға көмектесетін құралдарды ұсынады. Мен Осы 3 сағаттық әңгімелесу барысында ол валидацияның маңыздылығы және оны сіздің өміріңіздегі барлық қатынастарды жақсарту үшін қалай пайдалану керектігі туралы айтады.
Валидация, ол туралы айтады, эмоцияны тану ретінде анықталады. Адамдар естігенін және түсінгенін сезгенде, олар сізді тыңдайтын болады және шешім табуға көбірек ашылады.
Сондықтан, бұл бақытты ерлі-зайыптылардың бір-бірін уақыттың 87% -ында дәлелдеуі таңқаларлық жағдай болмауы керек, ал бұл 33% жасаған ажырасқан жұптарға қарағанда.
13. Сүйіспеншілік, жыныстық қатынас және жылы болу: өмірлік қатынастар құру
Нил Розенталь жазған бұл бестселлер суреттейді қарым-қатынастың жарықтары пайда болған кезде оларды қалай тануға болады. Сонымен қатар, ол сипаттайды оларды шешуде қолданылатын стратегиялар алшақтықтың қаншалықты үлкен болғанына байланысты.
Автор Нил Розенталь теория мен практикалық нұсқауларды оның жеке тәжірибесінде 37 жастан бастап лицензияланған неке және отбасылық терапевт ретінде негіздейді.
Сіздің қарым-қатынасыңызды бұзу жолдары туралы викторинадан басталады , байланысын кеңейтуге арналған жаттығулармен бірге және романтикалық интеллектті арттыру үшін не істеу керек .
14. Бақытты болу туралы ғылым, тұрақты сүйіспеншілікті іздеуде не маңызды?
Доктор Таширо бойдақтардың жан серіктерін іздеу үшін көңіл көтеретін және тапқыр мәнерін ұсынады.
Егер сізде тек 3 тілек болса ше? Сіз өзіңіздің серіктесіңіздің қандай сипаттамаларын таңдар едіңіз? Бақытты өмірге апаратын бірінші нәрсе - серіктестің ақылды таңдауы.
Шешім қабылдау дағдыларымыз эмоциялар әсер еткенде ақаулы болғандықтан, доктор Таширо түсіндіреді қол жетімді кеңестер арқылы ақылмен қалай таңдау керек. Ол өмірдегі терең оқиғалар арқылы сіздің бақытты өміріңізді қалай алуға болатындығын көрсетеді.
15. Істер жағдайы: Опасыздықты қайта қарау
Эстердің есімі біздің махаббат пен қарым-қатынас туралы кітаптар тізімінде екі рет болуының жақсы себебі бар.
Ол қамтамасыз етеді заманауи қатынастарға батыл жаңа көзқарас, соншалықты әмбебап, бірақ опасыздық сияқты нашар зерттелген тақырыптар туралы пікірталастар ашады.
Ол опасыздықтан ренжіген ерлі-зайыптылармен жұмыс істей отырып, әлемді аралады және сол тәжірибені ерлі-зайыптылар мен жеке адамдар ретінде жеңу үшін оларды қолданумен жұмыс жасады.
Зина жасағаннан кейін жүректі жаралаумен күресудің жолдарын ұсынады, ол адамдарға емделуге және зақымданудың жолын табуға көмектеседі.
Сіз тіпті естіген түпнұсқа подкастында жұмыс істеген нақты белгісіз жұптардың әңгімелерін естисіз. Неден бастау керек? Бұл опасыздықпен айналысатын жұптар үшін ең жақсы қарым-қатынас кітабы.
16. Қарым-қатынастағы мазасыздық
Сіздің қарым-қатынасыңызда 3 адам бар екенін сезесіз бе - сіздің серіктесіңіз, сіз және сіздің мазасыздығыңыз?
Қорқыныш пен қорқыныш сіз қорқатын нәрселерден аулақ болу үшін қолданатын стратегиялар арқылы сіздің қарым-қатынасыңызға әсер етеді.
Көбіне біз өзімізді қатты мазалайтын нәрсені қоздырамыз. Бұл кітап сізге көмектеседі шектеулі сенімдеріңізді ашып, олардың жанынан өтіп, мазасыздықты бұзыңыз.
Бұл кітап бойдақтар үшін де пайдалы, өйткені ол өзіңізге деген сенімділікті қалпына келтіруге және болашақта басқа байланыс орнатуға мүмкіндік береді. Әр түрлі стратегияларды қолдануға болады және бұл кітап сізге жету үшін сабақтар мен жаттығулар ұсынады.
17. Қалай болсаңыз да келіңіз: Сіздің жыныстық өміріңізді өзгертетін таңқаларлық жаңа ғылым
Әйелдерге арналған Виаграны дамытуға бағытталған көптеген зерттеулер жүргізілді, бірақ нәтиже жоқ. Таблетка болуы мүмкін емес, өйткені әйелдердің жыныстық қатынастары көптеген маңызды факторлармен тығыз байланысты. Ең бастысы, оның төсекте болатын нәрсеге деген көзқарасы.
Өзін-өзі бейнелеу, стресс, сенім әйелдер үшін толық жыныстық көрініске жету үшін өте маңызды . Доктор Эмили Нагоски сізге осы факторларды түсінуге көмектеседі, осылайша сіз қатты ләззат аласыз.
«Бұл менің жыныстық қатынасқа деген ұмтылыс және неге кейбір ерлі-зайыптылар жыныстық қатынасты тоқтататындығы және олар туралы не істей алатындығы туралы оқыған ең жақсы кітап. Бар болыңыз - өз жыныстық өміріндегі құлдырау мен құлдырауды түсінгісі келетін барлық жұптар үшін өте қажет нұсқаулық. Мұны оқу керек! »Деп жауап берді.
- Джон Готтман, Ph.D., авторы Некеге тұрудың жеті қағидасы
18. Енді ұрыс болмайды: Ерлі-зайыптылардың қарым-қатынас кітабы
Қатынастардағы қарым-қатынас және ұрыс-керістерді қалай тоқтату туралы кітаптар іздеп жүрсіз бе?
Бұл кітапта автор нұсқаулық ұсынады өткен жалпы мәселелерді қалай жылжыту керек және ұрыс-керіс тудыратын мәселелерді қалай шешуге болады.
Сонымен қатар, ол ұрыс кезінде тиімді қарым-қатынас жасау және бір-бірін естімеу үшін, олар асқынып кетпеуі үшін нұсқаулық береді.
Көрнекі мысалдар, апта сайынғы жаттығулар және мотивациялық әңгімелер арқылы бұл кітап сізді бір-біріңізді жақсы түсінуге жетелейді, жақсы және әділетті күресу , және сіздің қарым-қатынасыңыздағы ең маңызды мәселелерді шешу. Автор жоғарыда айтылғандардың барлығын аптасына 20 минутта орындауға көмектесетін құрылым ұсынады.
19. Сүйіспеншілік өнері
Эрих Фромм, психоаналитик және әлеуметтік психолог ұсынады махаббаттың жай ғана сезім емес, әрекет / көзқарас ретіндегі перспективасы. Бұл бестселлерде ол махаббатқа деген қабілетті көтермелейді және адамдарға оны тереңірек дамытуға көмектеседі.
Автор мұны дәлелдейді сүюді үйрену, басқа өнер түрлері сияқты, міндеттеме талап етеді өсу мен бақытқа, алудан гөрі беруге міндеттеме.
20. DEHB-тің некедегі әсері: қарым-қатынасыңызды алты қадамда түсініп, қалпына келтіріңіз
АДБ-мен ауыратын адамға үйлену қиынға соғуы мүмкін, көбінесе жалғыздық сезінеді. Сіз бір нәрсе туралы келісесіз, бірақ олар ешқашан орындалмайды.
Сіз оларға еске салғаныңыз жөн, ал ол тырс етіп белгіленеді. Бұл кітап ең жақсы қарым-қатынас кітаптарының арасында өз орнын тапты Сіздің серіктесіңіздің ADHD күрестерін түсіну және оны аз бұзу жолдарын табу бойынша нұсқаулар.
Көптеген жылдар бойғы жеке тәжірибе мен зерттеулерге сүйене отырып, бұл кітап ADHD серіктесімен бірге әр жұптың қандай да бір кезеңде кездесетін заңдылықтарын бейнелейді.
Нақты ерлі-зайыптылардың сипаттамалары арқылы олардың ADHD күресімен шешімдерін бейнелейді. Сонымен қатар, мәселелерді талдауға және байланысты жақсартуға көмектесетін жұмыс парақтары мен жаттығулар бар. |
1986 жылы 5 шілдеде, Қызылорда қаласында дүниеге келді. Отбасында 5 баланың кенжесі. Мектеп қабырғасында оқып жүріп журналистикаға қызыққан.
2000 жылы оқушыларға арналған «Переменка», «Халық» газеттеріне мақала жазып, тележурналистикаға қызықты. Мектеп қабырғасында оқып жүріп, 2001 -2003 жылдары аралығында «Қызылорда-Қазақстан» арнасында редактор, жүргізуші болып еңбек етті. 2003-2008 жылдары «17» жастар бағдараламасын жүргізіп, көрермен көзайымына айналды.
2004-2008 жылдары Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің филология факультетінде білім алды.
2008-2010 жылдары «Қазақстан» ҰТА«Таңшолпан» бағдарламасына редактор-жүргізушісі болып қызметке тұрды. «Айгөлек» балалар байқауының, «Намыс Дода» шоуының сценарист-редакторы, 2010 жылы «Хабар» агенттігінің таңғы бағдарламалар редакциясының жүргізуші-редакторы болды
2010 жылдан бүгінге дейін «Love radio» радиосында жүргізуші боп жұмыс істейді.
2012 жылы «Астана тв» арнасында жаңалықтар жүргізді.
2013- 2014 жылдары «Қазақстан» ҰТА «Әйел бақыты» ток-шоуының жүргізуші, продюсері қызметін атқарды.
2015 жылы «Қазақстан» ҰТА «Қазақстан дауысы» жобасының жүргізушісі, «Бірге таңдаймыз» жобасының продюсері, «Сәлем, Қазақстан!» шоуының продюсері болды.
2016 жылы «Той Думан» телеарнасының бас продюсері, 2017 жылы «Тікелей эфирде Астана» ток-шоуының жүргізушісі, «Ой мен ойын» шоуының жүргізуші-продюсері, 2019 жылы «Қазақстан» ҰТА «Таңшолпан» бағдарламасының департамент жетешіс қызметін атқарды.
2020 жылы «Егіз-лебіз» мегажобасын жүргізді. Сол жылы ҚР Парламенті Сенатының PR бөлімінің маманы, 2021жылы ҚР Сенат жанындағы Сарапшылар клубының эксперті, ҚР Президент жанындағы стратегиялық институтының бас маманы, 2022 жыл «Қазақстан халқына» қорының ресми өкілі болды.
2022 жылдан бері «Өмір көркем» отбасылық-таныдық бағдарламаның жүргізушісі.
Қызығушылығы:
Бала кезінен сурет салғанды ұнатады. Сондықтан да сән әлемі, сұлулық тақырыбы ешқашан бейжай қалдырған емес. Отандық сән индустрия мамандарымен тығыз байланыста. Әлеуметтік желіде оқырманға, сұлулық тақырыбымен жақын. ТМД-ға, Қазақстанға танымал брендтердің ресми дауысы.
Жұмыс істей жүріп, саясаттану мамандығы бойынша магистраруға түсіп, диплом алды. Әлеуметтік-саяси, қоғамдық ұйымдардың белсенді мүшесі.
Соңғы уақытта психология, қарым-қатынас тақырыбына ден қойып жүр. «Сөзің өтімді болсын» ораторлық, коммуникациялық оқу бағдарламасының авторы, тренері.
Басты ұстанымы: Қызына ең жақын дос, ең мейірімді ана болу. Адам бойындағы жеті қабілетті дамыту арқылы жетістікке жетуге болады. Үнемі ізденіс пен жаңашылдыққа ұмтылу адамның рухани байлығын кеңейтеді. |
М. Нәрікбаев атындағы ҚазГЗУ-де Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 30 жылдығы мен Тұңғыш Президент күніне арналған Ұлттық пікірсайыс турнирінің ашылуы өтті.
Ұлттық турнир Нұрсұлтан Назарбаев Қоры «Елбасы академиясының» қолдауымен өтуде. Турнир ұйымдастырушылары – Ұлттық пікірсайыс федерациясы.
Турнирге өз өңірлерінде іріктеу кезеңдерінен өткен 80 пікірсайысшы қатысуда. Ағымдағы жылдың 1-23 қарашасы аралығында барлық Республикалық маңызы бар қалалар мен облыс орталықтарында іріктеу кезеңдері өтіп, жалпы 530 пікірсайысшы арасынан үздіктері анықталды. Турнирге ЖОО бөлек, колледж студенттері де қатысады.
Турнир американдық және британдық парламенттік форматта қазақ және орыс тілдерінде ұйымдастырылып, турнирдің үздік спикері Линкольн-Дуглас форматы бойынша анықталады.
Турнирдің ашылу салтанатында Елбасы академиясының басқарушы директоры Мұрат Жұманбай, ҚазГЗУ ректоры, Нұр-Сұлтан қалалық Мәслихатының депутаты Талғат Нәрікбаев, Ұлттық пікірсайыс федерациясының президенті Болат Бұхарбай қатысты.
«Соңғы жылдары елімізде барлық облысты қамтитын ұлттық деңгейдегі студенттік пікірсайыс турнирі өткізілген жоқ. Бұл Турнирдің ерекшелігі – еліміз бойынша өз өңірлерінде жеңіске жеткен ең үздік командалардың қатысуы. Елбасы Академиясы алдағы уақытта да пікірсайыс қозғалысын қолдайды», – деп атап өтті Мұрат Жұманбай.
Елордаға жиналған үздік пікірсайысшылар екі күн бойы қазақ және орыс лигаларында жүлделі орындарға өзара бақ сынаспақ. Айта кетерлігі, екі күн бойы жалғасатын республикалық турнирдің жалпы жүлде қоры 2 000 000 теңгені құрайды.
ruh.kz Send an email 06.12.2021
31
Facebook Twitter VKontakte Odnoklassniki Skype Messenger Messenger WhatsApp Telegram Хатпен жіберу Басып шығару |
Тегін тамақтанатын оқушылар саны қысқармайды деп мәлімдеді Білім және ғылым министрі Аслан Сәрінжіпов.
«Бұл жерде қандай да бір өзгерістер болмайды, яғни тегін тамақтанатын әлеуметтік топқа жататын балалар тегін тамақтануды жалғастыра береді. Жергілікті қаражат мүмкіндігінше тегін тамақ ұсыныла береді. Қазіргі таңда біз қысқарту жағын қарастырып жатқан жоқпыз», – деді Сәрінжіпов бейсенбідегі брифингте.
Оның айтуынша, қазіргі таңда оқушылардың 30% -ы тегін тамақтанады.
«Қазіргі таңда жергілікті бюджет есебінен балалардың 30%-ы тегін тамақтанады. Ол барлық әлеуметтік топты қамтиды, кейбір өңірлерде бастауыш сынып оқушылары да тегін тамақтанады», – деді БҒМ басшысы.
Еске салсақ, жақында үкіметтің кеңейтілген отырысы барысында мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев ата-аналар балаларының айраны мен тоқашын өздері сатып алулары керек деп мәлімдеген болатын.
«Сондай-ақ мектептегі балалар тамақтануы бойынша. Ата-аналар өз балаларының тамақтануын қамти алмай ма? Біз бәріміз де оқыдық, қалтамызға ақша салатын, қоңырау кезінде айран мен тоқаш (сатып алатынбыз – ҚазТАГ) және солай өмір сүрдік. Мемлекет білім саласының, мұғалімдердің, оқулықтардың, мектептің барлық шығынын өзі көтереді, Ал енді мына іске (оқушыларды тамақпен қамту – ҚазТАГ) ата-аналар өздері шығындануы керек. Сондықтан бұған саналы түрде келейік», – деді Нұрсұлтан Назарбаев. |
Астанада 5-ші мәрте ғалым-этнограф, жазушы Ақселеу Сейдімбекті еске алуға арналған асық атудан «Алтын сақа» турнирі өтеді.
Астана күні мерекесі қарсаңында жыл сайын думанды концерттер ұйымдастырылып, түрлі спорттық сайыстар өтеді. Биыл да елорда жұртшылығы назарына ұсынылатын шаралар саны аз емес. Соның бірегейі «Алтын сақа» турнирі болмақ. Ұйымдастырушылар «бұл дода барлық астаналықтардың қызығушылығын туғызуы қажет», деп санайды. Себебі, ол – үлкенді де, кішіні де бірдей баурайтын керемет ойын.
Қазақстанда кейінгі жылдары ұлттық ойындарға, соның ішінде асық ойнына деген қызығушылық артып келеді.
Асық ату – бұл тек ойын түрі ғана емес, көшбасшылыққа, ептілік пен батылдыққа тәрбиелейтін спорттың түрі болып табылады.
Ұлттық ойынымыз – асық ату сайысын өткізудегі негізгі мақсат – ұлттық спорт түрін жаңғырту және дамыту, сондай-ақ, қала тұрғындары мен қонақтарының, әсіресе, балалардың спортқа қызығушылығын арттыру.
Турнир 7 шілдеде «Дәулет» спорткомбинатында өтеді деп жоспарланған. Асық атуды жетік меңгерген мергендер мен спортсүйер қауым осы жерде бас қосады. Жеңімпаздарға бағалы сыйлықтар тарту етіледі.
Ұлттық ойынмен жіті таныстыру мақсатында Астананың тұрғындары мен қонақтарына асық ату ойыны туралы әдістемелік құралдар үлестірілетін болады. |
Әлеуметтік желілерде пайдаланушылар әлем COVID-19-ға қарсы вакцинация науқаны үшін кешірім сұрады деп жазуда. Осы хабарламада неміс ғалымдары SARS-CoV-2 вирусының зертханадан шыққанына дәлел тапты, яғни конспирологияны жақатушылардың айтқаны әуелден дұрыс болды және пандемия қолдан жасалды делінген. Бұл олай емес, неге екенін түсіндіріп өтейік.
Бұл хабарламаны жоққа шығару үшін оны екі негізгі бөлікке бөліп қарастырайық. Біріншісі – әлем жаппай вакцинация үшін кешірім сұрады. Іс жүзінде бұл олай емес. Жазылған ақпаратқа қарағанда, видеода бүкіл әлем жайлы емес, Канаданың Альберта провинциясының премьер-министрі Даниэль Смит туралы ғана айтылады.
2022 жылғы 11 қазанда өз қызметіне кіріскен алғашқы күні ол вакцинациядан бас тартқандар ол өмірінде кездестірген кез келген басқа адамдар тобына қарағанда кемсітушілікке әлдеқайда көп ұшырады деп мәлімдеді. Бұл даулы мәлімдеме болғанына қарамастан, оның вакцинация науқаны үшін емес, Канадада локдаун кезінде вакцинацияланбаған адамдарды қоғамдық орындарға жібермегені және оларға елден кетуге рұқсат етілмегені үшін кешірім сұрағанына назар аударған жөн. Яғни, оның егілген адамдардан кешірім сұрағаны туралы ақпарат – айқын манипуляция.
Оның сөздері елде үлкен резонанс тудырды. Осындай мәлімдемеден кейін Даниэль Смит сынға ұшырады. Адамдар өз наразылығын адамдардың белгілі бір тобының бас тартуы ауруына, препаратқа аллергиясының болуына, жасына және басқа да объективті жағдайларға байланысты егіле алмағандардың денсаулығына қауіп төндірді деп түсіндірді. Демек, вакцинацияланбаған адамдарға қойылған шектеулер денсаулық сақтау шарасы болды. Оларды кемсітушілік деп санаған дұрыс емес.
Даниэль Смит жаппай вакцинация туралы шешімді медициналық емес, саяси деп атағаны туралы хабарламаға келетін болсақ, бұл шындыққа жанаспайды. Оның түпнұсқа сөзінің транскрипциясынан келесі сөйлемді оқуға болады: «Біз қоғамды медициналық таңдау негізінде бөлмейміз», – деді ол.
Сонымен қатар ол өз сөзінде вакцинация аурудан жеке қорғану үшін қажет екенін мойындайды.
Хабарламаның екінші бөлігі SARS-CoV-2 вирусының зертханадан шыққаны туралы теорияға қатысты. Айта кетейік, оны тәуелсіз ғалымдар мен ДДҰ сарапшыларының арнайы тобы бірнеше рет тексерді. Олардың ешқайсысы вирустың қолдан жасалуы мүмкін екендігі туралы болжамды растамады.
Керісінше жағдайды болжайтын зерттеу 2022 жылғы 20 қазанда жарияланды. Бұл предпринт, яғни басқа ғалымдар әлі қарамаған. Демек, ғылыми қоғамдастық жұмыстың мәтінін зерттеп, оны қабылдамауы немесе жоққа шығаруы мүмкін.
Қазірдің өзінде ғалымдар зерттеуді «қарама-қайшы» деп атады және оны сақтықпен қарауға шақырады, өйткені онда вирустың зертханада жасалғаны туралы теорияға нақты дәлелдер жоқ.
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, таратылған хабарламаны нағыз манипуляция деп атауға болады. Әлем вакцинация науқаны үшін кешірім сұраған жоқ. Альберта премьер-министрі вакцинация үшін емес, вакцинацияланбаған адамдардың бостандығына нұқсан келтіргені үшін кешірім сұрады, бұл провинция тұрғындарының наразылығын тудырды. Sars-CoV-2 вирусының зертханада жасалғаны туралы жазылған ғылыми жұмыс рецензияланбаған, ғалымдар оны «қарама-қайшы» деп атаған және онда бұл тезисті дәлелдейтін даусыз дәлелдер келтірмеген.
Фейктерді әшкерелеу біздің Stopfake.kz Telegram-арнамызда. Бірден шындықты білгіңіз келсе, жазылыңыздар. |
Туралы түсінік телематика тіркесімін білдіреді информатика және байланыс технологиясы деректерді жіберу және алу үшін. Бұл ұғым әртүрлі телекоммуникациялар мен есептеу техникаларына тән әртүрлі әдістермен, процестермен, біліммен және құрылғылармен байланысты.
Телематика түсінетін нәрсе, сондықтан өте кең, өйткені ол осы тақырыпты қамтиды жобалау, талдау және барлық қызметтерді қолдану және инфрақұрылым өңдеуге, сақтауға және жіберуге мүмкіндік береді ақпарат .
Сияқты бағдарламалар арқылы хабарламалармен алмасу Whatsapp Бұл телематика бөлігі. The адам қосымшаны өзінің ұялы телефонынан (мобильді) кіріп, хабарлама жазып, оны телематиканы қолданатын басқа қолданушыға жібереді.
Электрондық поштаны кім жіберетіні және қабылдағаны туралы да солай болады. Күні бойы делік жұмыс , кәсіп иесі бесеуімен алмасады электрондық пошталар маркетинг менеджерімен бірге әзірленетін жоба туралы. Мұндай байланыс телематика арқасында мүмкін болады.
Электрондық коммерциялық қызметтер (белгілі электрондық коммерция ), сандық теледидарлық таратылымдар, географиялық орналасуы GPS қашықтықтан білім беру процесін дамытуға мүмкіндік беретін құралдар да телематика саласының бөлігі болып табылады.
Осы мәселелер бойынша мамандандырылған адамдар сияқты оқытылуы мүмкін телематика техниктері немесе телематика инженерлері , оқу жоспарына сәйкес. Бұл тренинг оларға телекоммуникацияның әртүрлі саласында және басқаруда жұмыс істеуге мүмкіндік береді желілер мысалы.
Сондықтан кәсіпқойлар да, техник те, телематика инженері де кең ауқымды жұмысқа орналасуға дайын, және бұл көптеген елдерде осы мансаптың танымал болуын түсіндіреді. Міне, осылардың бірнешеуінің тізімін көрейік үй тапсырмасы олар орындай алады:
* қоршаған ортамен жұмыс жасағанда LAN, WAN немесе MAN , жеке желілерде немесе Интернет желілерінде, кабельдік немесе сымсыз қосылыстарға негізделген қондырғылармен бірге, басқа да міндеттермен қатар технологияларды пайдалануды, техникалық қызмет көрсетуді, жоспарлауды, орналастыруды және интеграцияны қабылдауға қабілетті болуы керек. Мұның бәрі әр түрлі күрделіліктегі көптеген қосымшалар үшін мәліметтерді немесе дауыстық қызметтерді ұсыну мақсатында;
* бақылау, басқару және қатысу дамыту телекоммуникациялық жүйелер мен жабдықтармен қамтамасыз ету немесе егер аталған тапсырмаларды басқа тұлға орындаса, техникалық көмек көрсету;
* Телематиканы ресми түрде зерттеу үлкен көлемде жұмыс істей алатын мамандарды дайындайтындықтан, кейбір телекоммуникациялық жобалар тұрғын үй құрылысына, урбанизацияға немесе өнеркәсіптік нысандарға үлкен желілерді дамытуға, орналастыруға және енгізуге баса назар аудара алады;
* Желілерді жобалау және тексеру. Желіні тексеру дегеніміз - оның күйіне сәйкес келетін-келмейтінін білу үшін, ол туралы ақпаратты талдау, зерттеу және жинау үшін алдын-ала жасалған бірқатар шараларды қабылдау. талаптар ұйымның;
* деректерді сақтау немесе беру үшін, сондай-ақ жүйелер мен желілерге қол жеткізу үшін қауіпсіздік құралдары мен жүйелерін жобалау, талдау және енгізу;
* телематикалық коммерция мен басқаруға бағытталған дизайнерлік қосымшалар.
Бұл мамандардың белгілі бір болуы керек негізгі компьютерлік дағдылар мысалы, операциялық жүйенің принциптері және компьютердің немесе сервердің архитектурасы, өйткені олар оның көптеген міндеттері үшін қажет. Сол сияқты, олар дизайнды, іске асыруды, техникалық қызмет көрсетуді игеруі керек мәліметтер базасы , TCP / IP протокол стекінің әр қабатының сипаттамаларын есте сақтаңыз және Windows және Unix ортасында ақпаратқа қол жеткізу құрылғыларын бағдарламалай аласыз. Бұл мансаптың кеңдігіне қарамастан, коммуникацияға нақты бағыт ерекшеленеді. |
Ақтөбе облысында салафизм ағымының ұстанушысы өзінің өгей ұлын зорлап келген. Бұл туралы Ratel.kz порталына сілтеме жасап Sn.kz жазды.
Мұғалжар аудандық ішкі істер бөліміне Қандыағаш қаласының тұрғыны арызданған. Әйел адам 29 желтоқсан күні күйеуінің ұлын зорлап жатқан сәтінде үстінен түскенін айтып отыр.
Тергеу барысында анықталғаны, 31 жастағы ер азамат 2017 жылдың ортасынан бастап өгей ұлын тұрақты түрде зорлап келген екен.
Сондай-ақ, күдіктінің салафизм ағымын ұстанушы екені де белгілі болыпты. Ол салафиттік "ұстаз" Ділмұрат Махаматовтың шәкірті көрінеді.
Зәбір көрген бала болса қорыққанынан бұл туралы ешкімге айтпай келгенін мәлімдеп отыр. Тек өгей әкесі ұсталғаннан кейін ғана бар шындықты жайып салған.
Қазіргі таңда күдікті "діндар" қамауға алынып, оның үстінен ҚР Қылмыстық кодексінің 124-бабы (жасөспірімдерді азғындау) бойынша іс қозғалды. |
Павлодарское ауылының кондитерлері шоколад пен ваниль қосылған, салмағы 40 келі, биіктігі 1,5 метр торт әзірлемек, деп хабарлайды pavlodarnews.kz.
Ауыл көрінісі бейнеленген кондитерлік өнім жуырда ашылған шаңғы базасында 18-ақпан Масленица мерекесінде таныстырылады.
Павлодарское ауылының әкімі Аждар Жүсіповтің айтуынша, торттың бағасы шымкенттік тортпен салыстырғанда арзанырақ – 60 мың теңге. Барлық шығынды ауыл әкімдігі тапқан демеушілер жабады. Торттан ауылдың барлық тұрғындары мен қонақтары дәм тата алады.
- Бұл торт шымкенттікке ұқсайды, дегенмен біздің тортты толығымен жеуге келеді, - дейді Аждар Жүсіпов. – Мерекелік тәттіні дайындауға 10 жылдық тәжірибесі бар ауыл тұрғындары жұмылдырылады. Павлодар ауылының көрікті орындары жергілікті әкімдікпен таңдалады. Шараға ауыл тұрғыны Ольга Гуляева жетекшілік етеді. Әзірге ол үйде торт пісіреді. Әкімдік жалға алу үшін ғимарат іздестіруде. Осы жерде кәсіпкерге Павлодар ауылының эксклюзивті торттарын шығаратын цех ашуға болатын еді.
Еске сала кетейік, қазнет қолданушыларын таң қалдырған сарай түріндегі тортты ресейлік шеберлер командасы дайындаған. Бұл жөнінде әлеуметтік желіде кондитерлік өнер бойынша Ресей чемпионы Ренат Агзамов жазған. Шымкенттік тойға арналған торттың диаметрі – үш метр, биіктігі – 4,2 метр.
Әлеуметтік желі қолданушыларының пайымдауынша, бұл тәттінің болжамдық құны – 180 мың доллар және екі млн теңге. |
АЛМАТЫ. ҚазАқпарат – ArtSport бағдарламасы бойынша 6 қылмыстық іс қозғауға негіз бар. Бұл туралы Алматы қаласы прокурорының бірінші орынбасары Нұрсұлтан Рақышев спорттық және шығармашылық тапсырысты жүзеге асыру бойынша өткен қоғамдық жұмыс тобының отырысында мәлім етті, деп хабарлайды ҚазАқпарат тілшісі.
Оның айтуынша, Бас прокуратураның тапсырмасы бойынша Алматы қаласының прокуратурасы ArtSport бағдарламасына қатысты тексеру жүргізіп жатыр. Соның нәтижесінде айтарлықтай заң бұзушылықтар анықталды, 6 қылмыстық іс қозғауға негіз бар.
«Біреуінің материалдары алынып, қылмыстық іс қозғалды, қалғанына аудит, тиісті сараптамалар тағайындадық, бірнеше миллион бюджет қаражатын жымқыру анықталды. Мұнда бюджет қаржысын ұрлау үшін нақты схема қолданылғанын көріп отырмыз. Біз осы бағдарламаның жұмысын қолданыстағы заңнамаға сәйкес реттеуіміз керек», - деді Нұрсұлтан Рақышев.
Сонымен қатар, ол бүгінгі күні прокурорлық қадағалау актілері енгізілгенін атап өтті.
«Бұған дейін спорт секциялары мен үйірмелерде бұрын сотталған және түрлі қылмыс үшін жауапқа тартылған 10-нан астам жаттықтырушы сабақ бергені туралы айтқанбыз. 3 мыңнан астам бала шетелде болса да, қағаз жүзінде үйірмеге тіркелген, 5мың сабақ өткізілмеген. Бұл ретте, еңбек шарттарын жасаспаған, зейнетақы аударымдары жүргізілмеген жаттықтырушылардың өздеріне қатысты да еңбек құқықтарының бұзылуына жол берілген. Бірнеше млн доллар залал келтірілді. Тексеру әлі жалғасып жатыр», - дейді прокурор.
Бұған қоса, жүйенің жұмысына қатысты мәселелер де бар.
«Қазір біз тексеру комиссиясымен бірлесіп, бақылау-қадағалау органдарына жоқ ЖСН, басқа облыстарда тұратын балалар және тағы басқа алаяқтықтың жолын кесу үшін бағдарламаның өзіне техникалық аудит жүргізуді пысықтап жатырмыз. Жақында соңғы нәтижелері шығады», - деп атап өтті қала прокурорының бірінші орынбасары Нұрсұлтан Рақышев.
Еске салсақ, бұған дейін Ерболат Досаев 1 қыркүйектен бастап ArtSport бағдарламасын қаржыландыру тоқтатылатыны туралы айтқан болатын. |
Қарағанды облысында құтқару жұмыстары барысында тасқын су басқан аймақтардан 1453 адамды көшіріп, 4655 бас малды қауіпсіз жерге алып шыққан деп хабарлады бүгін «Интерфакс» агенттігі облыстық тасқынға қарсы штабқа сілтеме жасап.
Штаб ақпараты бойынша, тасқын су 54 тұрғын үй мен 149 ауланы басқан.
"Бұқар жырау, Қарқаралы, Абай, Шет және Осакаров аудандарындағы елді мекендер ерекше назарда. Жергілікті атқарушы органдар, төтенше жағдай жөніндегі департмент бөлімшелері, жергілікті полиция қызметі, ұлттық гвардия әскері, автокөлік жолы мен темір жол ұйымдары бірлесе қимылдап, су басқан аймақтарда құтқару жұмыстары мен жедел іс-шаралар атқарып жатыр" деп хабарлаған облыстық тасқынға қарсы штаб.
Қызылсудың жайылуына байланысты Қарағанды-Аягөз-Боғас бағытындағы республикалық маңыздағы автокөлік жолының Қарағанды-Қарқаралы аралығындағы бөлігі жабылған. Тұрғындарды темір жол арқылы тасымалдап жатыр.
"Сәуірдің 15-і сағат 12:00 кезіндегі жағдай бойынша, Самарқан су қоймасынан су жіберу мөлшері секундына 1200 текше метрге, Шербай-Нұра су қоймасынан – 900 текше метрге дейін ұлғайтылған. Төменде орналасқан елді мекендерден тұрғындарды шұғыл көшіруге дайын болу үшін қажетті шаралар жүргізілді" делінген ақпаратта. |
Сапар қорытындысы бойынша Роман Скляр құрылыс жұмыстарының қарқынын күшейтуді тапсырды және халық үшін іске асырылып жатқан инфрақұрылымдық жобалардың сапасын қамтамасыз етудің маңыздылығын атап өтті.
ҚР Премьер-министрінің орынбасары Роман Скляр Атырау облысына барды, онда ол балық саласын дамыту бойынша ірі инфрақұрылымдық жобалар мен мемлекеттік бағдарламалардың іске асырылу барысын тексерді, деп хабарлайды zakon.kz.
"Роман Скляр мен Атырау облысының әкімі "Ақтөбе-Атырау-РФ шекарасы" автомобиль жолын қайта жаңарту учаскелеріне барып, жауапты мемлекеттік органдардың басшыларының қатысуымен шұғыл кеңес өткізді. Мердігер ұйымдар тұрақты жұмыспен қамтамасыз ету жөніндегі шаралар, алдағы кезеңге арналған жоспарлары туралы баяндады. Жолдың жалпы ұзақтығы 893 шақырымды құрайды, оның ішінде Атырау облысының аумағы арқылы 545 шақырым жол өтеді. Премьер-министрдің орынбасары құрылыс жұмыстарын уақытылы әрі сапалы аяқтау міндетін қойды. Облысқа сапары барысында Р. Скляр тұрғын үй құрылысының барысымен де танысты", делінген Үкіметтің ресми сайтында.
Тұрғын үйдің қолжетімділігін жақсарту мақсатында ағымдағы жылы мұнда 800 мың шаршы метр тұрғын үйді пайдалануға беру жоспарлануда. Халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету "7-20-25", "5-10-20" мемлекеттік бағдарламалары арқылы іске асырылады.
Сондай-ақ Р. Скляр мен экология, геология және табиғи ресурстар министрі М. Мырзағалиев балық шаруашылығы кәсіпорындарына барды. Мысалы, Жайық-Атырау бекіре балық өсіру зауытында Үкімет делегациясы бекіре балықтарын сақтау және балық өсіруді қалпына келтіру бойынша жұмыстармен танысты. Мұнда жыл сайын Жайық өзеніне бекіре тұқымдас балықтардың 3,5 млн шабағы шығарылады.
Делегация "Амангелді" атындағы ЖШС цехында болды, онда тәулігіне 395 тонна балық қайта өңделеді және "Саѕріап Royal Fish" ЖШС бекіре балық өсіру зауытына барды, оның жобалық қуаты жылына 100 тонна тауарлық балық өндірісін құрайтын болады.
Үкімет делегациясы тез салынатын құрылыс технологиясы бойынша модульдік блоктардан тұрғызылатын 200 төсек-орынға арналған жаңа жұқпалы аурулар ауруханасының құрылысын тексерді. Ғимаратты науқастарды диагностикалау, емдеу, медициналық қызметкерлер мен пациенттердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін заманауи жабдықтармен жарақтандыру жоспарлануда.
Сапар қорытындысы бойынша Роман Скляр құрылыс жұмыстарының қарқынын күшейтуді тапсырды және халық үшін іске асырылып жатқан инфрақұрылымдық жобалардың сапасын қамтамасыз етудің маңыздылығын атап өтті. |
Мемлекет басшысы Қытайда жолаушылар ұшағының апатқа ұшырауы салдарынан көптеген адамның қаза тапқаны туралы суыт хабарды терең күйзеліспен қабылдады.
Бұл туралы Ақорданың баспасөз қызметі мәлімдеді, деп хабарлайды Экспресс К.
Осындай ауыр сәтте қайғы-қасіреттеріңізге ортақтасып, барша қазақстандықтың және жеке өзімнің атымнан Сізге және жақындарынан айырылған отбасыларға, сондай-ақ достас қытай халқына қайғыра көңіл айтамын,
— делінген жеделхатта.
Еске салайық ЭК Қытайдың China Eastern Airlines әуе компаниясына тиесілі Boeing 737 ұшағы апатқа ұшырағаны туралы жазды. Ұшақта 132 адам болған, олардың 9-ы экипаж мүшелері. |
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан әскерінің кадрлық әлеуетін арттыру жөніндегі тапсырмасы аясында жаттығу жұмыстары Балқаш оқу-авиациялық орталығында өтіп жатыр.
Майдан авиациясының болашақ ұшқыштары Aero L-39 Albatros ұшақтарының жаңартылған нұсқасымен жаттығуда, деп хабарлайды Экспресс К Әуе қорғаныс күштері әскери институтының баспасөз қызметіне сілтеме жасап.
Ұшақтар оқу-авиациялық орталыққа былтыр наурыз айында әкелінген болатын.
Әуе қорғаныс күштері әскери институтының баспасөз қызметі
Курсанттар тәжірибелі нұсқаушылардың басшылығымен ұшу, биіктікті бағындыру, 300 км/сағ жылдамдықпен шеңбер жасап ұшу және қону сияқты ұшу техникаларын меңгереді.
"Ұшақтың бұл түрімен дайындық кезінде тәжірибесі мол ұшқыш-нұсқаушылар теориялық білімдерімізді ұшу дағдыларына жетілдіруге көмектеседі. Ұшу элементтерін өз бетінше орындау өз қабілетімізге деген сенімділікті арттырып, болашақта жетістіктерге жетуге ынталандырады",- дейді 4 курс курсанты Диас Шәменов.
Жаттығу жұмыстары биылғы жылдың мамыр айының соңына дейін жалғасады. Әскери оқу орнын бітірген кезде жас әскери ұшқыштардың ұшу тәжірибесі 80 сағаттан асады. |
Барлығымыз сол жерде болдық және біз мұны білеміз қалааралық қатынастар оңай емес. Тірі қалғандар үлкен сенім, туыстық және шыдамдылықты бөлісуі керек. Көптеген ұзақ мерзімді серіктестіктер кездейсоқ романтикалық іс-шараларды бөлісуден бас тартуы мүмкін тағы бір элемент бар.
Көптеген қарым-қатынастар үшін романс берілген. Бірақ ұзақ мерзімді серіктестіктер бұл талаптан босатыла ма? Бұл серіктестер оны қалай орындайтыны одан да таңқаларлық.
Мамандардың беретін қарым-қатынасы романтикалық кеңестер қалааралық қарым-қатынас үшін романсты маңызды элемент деп санайды, өйткені бұл жұптар әдеттегі серіктестіктерге қарағанда махаббатта әлдеқайда көп жұмыс істеуі керек.
Егер сіз білгіңіз келсе қалааралық қарым-қатынаста қалай романтикалық болу керек? Немесе қалааралық қатынастарда қалай жақын болу керек? Бұл мақалада келтірілген қалааралық қатынастарға арналған романтикалық идеялар сонымен қатар, қашықтықтағы қарым-қатынасты қалай қалпына келтіру туралы кеңестер.
№1 Күн сайын таңертең және әр кеште қоңырау шалу немесе хабарлама жіберу
Кәдімгі ерлі-зайыптылардың бірге тұрғаны сияқты, сіз бөлек өмір сүру кезінде мүмкіндігінше жақсы болуыңыз керек. Бір серіктес сапар шегетін болса, бұл ерлі-зайыптылар үшін қысқа мерзімге кетеді.
Бұл сенімділікті арттырады және сенімсіздікке жол бермейді; тәтті «қайырлы таңдармен» алмасудың өзара қарым-қатынасы күн сайын байқалатындықтан.
Түн - заттардың ең қиын болуы мүмкін; жалғыздық, қорқыныш және өзіңіздің сенімсіздігіңіз сіздің жақын адамыңыздың физикалық келбетін сағынған кезде пайда бола бастайды. Бірақ келесі ең жақсы нәрседен жұбатуға болады; жарық сөнбестен бұрын түнгі жақсы чат.
Кез келген жағдайда қалааралық қатынас , т Әр күні таңертең және түнде серіктесіңіздің шығу немесе тіпті оған қоңырау шалу олардың сіз туралы ойланатындығыңызды сезінуге мәжбүр етеді, ал бұл өз кезегінде олар сізден алыс болған кезде де оларға жұбаныш береді.
№2 Күндізгі жоспарлау
Бір-бірімізді көре алмау және бір-бірімізбен сапалы уақыт өткізе алмау - бұл қалааралық қатынастардың ең қатал шындықтарының бірі. Көңілді және сүйіспеншілікке толы естеліктер құру кез-келген қарым-қатынасқа уақыттың қиыншылығынан аман қалуға көмектеседі. Осылайша, кез-келген мүмкіндікті тиімді пайдалану қажет.
Сонымен, бір-біріңізді қаншалықты жиі көретіндігіңізге байланысты, сол уақытты дұрыс жоспарлау өте маңызды қалааралық қатынас туралы кеңес. Сіз шынымен жасағыңыз келетін тізімнен ештеңе қалдырмаңыз.
Сіздің сапарыңыздағы түндердің кем дегенде біреуі «кездесу түні» екеніне толық көз жеткізіңіз; яғни сол күні немесе кешке - немесе екеуіне - екеуіңізге ғана арналған. Егер сіз кездесу кешін өткізе алмасаңыз; немесе сапарлар өте аз; бәрібір басқаша болатынын жоспарлаңыз.
Мысалға; белгілі бір күн бойы байланыста болуды жоспарлап, уақыт бөліңіз. Бұған қоса, кешке скайп арқылы жиналуды жоспарлаңыз.
Содан кейін сіз өзіңіздің арнайы түнге киюге алған затыңызды, қандай фильмді немесе шоуды «бірге» көретіндігіңізді, кешкі асқа жинауды немесе дайындауды мақсат еткеніңізді айырбастайсыз; сіз, әрине, екіге ұқсайтын боласыз.
Сол кабельдік шоуды нақты уақыт режимінде көріп отырған кезде бір-біріңіздің пікірлеріңізді мәтіндік хабарламамен жіберуді немесе теруді ұмытпаңыз.
№3 Әрқашан бір-біріңізді қосыңыз
Кез келген жағдайда қалааралық қатынас , сіздің күндеріңіз туралы бір-біріңізді сақтау сізді жақын ұстауға көмектеседі.
Әріптесіңізді жиі жаңартып отыру және күндізгі іс-шараларға мәтіндік мәтіндер жіберу; пейзаждан бастап мейрамханадан тамақтануға дейінгі барлық нәрсе - тек романтикалы ғана емес, сүйіктіңізбен бірге болу сезімін де бере алады.
Бұл кейінірек өткен оқиғаларды талқылау кезінде маңызды болады; сіз өзіңіздің серіктесіңізбен «сол жерде» болғандай естеліктер аласыз - ол сізді толтырудың қажеті жоқ.
№4 Бөлшектік назар аударыңыз
Сіз саналы түрде жасай алатын бір нәрсе, бұл оңай және сіздің байланысыңыздың сапасына үлкен өзгеріс әкеледі, бұл сіз телефонмен сөйлескен кезде серіктесіңізге ерекше назар аудару.
Бұл қалааралық қатынастарға бағаланбаған, бірақ өте маңызды кеңес. Өзіңіздің серіктесіңізбен жай отыру және сөйлесу арқылы, үй жұмысын немесе басқа бір мезгілде жұмыс жасамай, сіз шынымен тыңдауға және сезімтал, ойластырылған жауап беруге дайын боласыз.
Сіз осы саналы күш-жігерді жұмсаудың байланыс сапасын шынымен қалай арттыратынына таң қаласыз.
№5 Сыйлықтар жіберу
Сіздің серіктес жазбаларыңызды, махаббат хаттарыңызды, бөренелеріңізді және сыйлықтарыңызды олар туралы ойланғаныңызды білдіру үшін жіберу өте романтикалы және жақсы қабылданады. Сыйлық беру кезінде кішкене юмор қосу ешқашан зиян тигізбейді, егер серіктес комедияны ұнататын болса.
Шынында да, романтиканы сақтау қиын нәрсе қалааралық қатынастар ; бірақ оны назардан тыс қалдыруға болмайды.
Дәстүрлі қарым-қатынастарда болатын сияқты, бөлек тұратын жұптар өздерінің өмірлеріндегі қарбалас тіршілікке салынып кетеді; уақыт өткен сайын сол «бал көбелектері» оңай сөне алады.
# 6 Күтуіңізді басқарыңыз
Сіздің серіктесіңізден және сіздің қарым-қатынасыңыздан күту - бұл сіздің қарым-қатынасыңыздың серіктесіңізден физикалық тұрғыдан алшақ болған кезде дамитын немесе өзгеретін ең үлкен аспектілері.
Сіз бір-біріңізге деген қаншалықты сүйіспеншілікке ие болсаңыз да немесе сіздің қарым-қатынасыңыз қаншалықты берік болса да, күткен нәрселеріңізді басқару - бұл реніш пен ашуды тежеудің кілті.
Егер сіз немесе сіздің серіктесіңіз бір-біріңіздің үміттеріңізді қанағаттандыра алмайтын болса, сіздің қарым-қатынасыңызды бұзуға жол бермейтіндігіңізді қамтамасыз ету үшін сіз және сіздің серіктесіңіз белгілі бір ережелерді белгілеуі керек.
Керісінше, арақашықтықты сіздің қарым-қатынасыңыздың беріктігін шынайы өлшеу мүмкіндігі ретінде қарастырыңыз. Әріптесіңізден қашықтық сізге басқа қарым-қатынасқа түсіп, өмірге деген көзқарас жинауға немесе жаңа достар табуға мүмкіндік береді.
Романстың ережелеріне адал болу және қарым-қатынаста романсты басты басымдыққа айналдыру ісіңіздің дұрыс жүруіне көмектеседі. Оларды орындаңыз қалааралық қатынас туралы кеңестер бұл сіздің қарым-қатынастарыңызды біркелкі етеді. |
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын бақылау және қадағалау комитетінің төрағасы (2011-2014);
Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі төрағасының орынбасары (2008-2011);
Басқарма Төрағасының Орынбасары, Басқарма Төрағасы, «Цесна «Корпорациясы» АҚ, «Цеснабанк» АҚ Директорлар кеңесінің төрағасы (2006-2008);
«Цеснабанк» АҚ Басқарма Төрағасының Орынбасары, Басқарма Төрағасы (2001-08.02. 2006);
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің персоналмен жұмыс департаментінің директоры (1999-2001);
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банктік қадағалау департаменті әдіснама және талдау басқармасының бастығы (1998-1999);
№2 Банктік қадағалау басқармасының инспекциялау бөлімінің бастығы, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банктік қадағалау департаменті №1 Банктік қадағалау басқармасы бастығының орынбасары (1996-1998);
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банктік қадағалау департаменті банк қызметін басқаруды нормативтік реттеу бөлімінің бас экономист (1995-1996);
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банктік қадағалау департаменті банк қызметін реттеу басқармасының қаржылық талдау бөлімінің жетекші экономист (1994-1995). |
Қазанның 18-і – халықаралық Рухани келісім күні. Айтулы датаға орай бүгін Петропавлда форум өтті. Сәбит Мұқанов атындағы облыстық кітапханада имамдар мен әулие әкейлер және полиция мамандары бас қосты. Сондай-ақ, шараға қоғамдық даму министрлігі жанынан құрылған республикалық ақпараттық-түсіндіру тобы да қатысты. Жиында дін атын жамылып теріс жолға түсіп адасқандар жайлы сөз қозғалды. Яғни, басқа ағымға еріп кеткендер. Бұл тақырып төңірегінде ең бірінші болып сарапшы-психолог Лола Шакимова өз ойын білдірді. Білікті маман “Адамдардың түрлі зұлымдыққа барып жатқандығының дінге еш қатысы жоқ. Әрбір дін тек жақсылыққа шақырады”,- дейді.
ЛОЛА ШАКИМОВА, сарапшы-психолог:
– Әрбір дін адамды айналаға тек оң көзқараспен қарауға шақырады. Позитивті өмір сүріп ойлауға баулиды. Ешбір дін адамды жауыздық пен зорлық-зомбылыққа, соғыс пен терроризмге үйретпейді. Терроризм мен дін – бір-біріне қайшы түсініктер.
Қазақтың салт-дәстүрі және дін. Қазіргі таңда ел ішінде бұл тақырып та өткір тұр. Қоғамда алауыздық тудырғысы келетін теріс ағымдағылар балаға азан шақырып ат қою, бесікке бөлеп және оның тұсау кесу рәсімдері ислам дініне қайшы деп жүр. Бүгінгі шарада бұл түсініктің қате екендігін нақты дәлелдермен исламтанушы Шәмшат Әділбаева баян етті.
ШӘМШАТ ӘДІЛБАЕВА, “Нұр-Мүбәрәк” Египет ислам мәдениеті университетінің оқытушысы, Алматы қаласы:
– Бұл да қазіргі кезеңде еліміздегі әртүрлі деструктивті діни ағымдардың халқымыздың, еліміздегі бірлікке келеңсіздік тудыру үшін қолданып жатқан шараларының бірі. Олар біздің ата-бабамыздың салт-дәстүрлерін жоққа шығарғылары келеді. Сол арқылы елімізді, қазақ халқының мұсылмандығын жоққа шығарып, жаңа бір өздерінің идеологияларын осы елге сіңірмек. Сондықтан да салт-дәстүрлер арқылы біз еліміздің бірлігін сақтап отырмыз. Бұл өте маңызды.
Жалпы, қазіргі таңда елімізде 15-тен астам конфессия бар. Оның кеңінен таралғаны – ислам. Отандастарымыздың 70%-ға жуығы осы дінді ұстанады. |
Іссапар күн тәртібінің басында 2 апта бұрын карантин талаптарын сақтай отытырып ашылған мал базарына барды. Базар басшысы өз аумағымен таныстырып, базарды ұлғайту мақсатында, және логистиканы ескере отырып Т.Рысқұлов ауылдық округінің маңынан салынып жатқан жаңа мал базарының құрылысы бойынша баяндады.
Берік Болатұлы іссапары барысында Қант зауытының қабылдау-дайындық жұмыстарымен танысуға ат басын бұрды. Дайындық жұмыстары баяу жүріп жатқанын ескертіп, қабылдау уақытысын 1 қазаннан кешіктірмеуді тапсырды.
Одан кейін облыс әкімінің орынбасары «Трансфер» шаруа қожалығының қант қызылшасы алқабымен танысып, Агрохолдинг құрамын деген кіші шаруашылықтармен кездесті.
Келесі кезекте облыс әкімінің орынбасары «Рахымбаев» жеке кәсіпкерлігінің көкөніс сақтау қоймасының құрылысымен танысты. Қойма басшысы алдағы жоспарларымен бөлісті.
Сондай-ақ, Б. Нығмашев «Береке» шаруа қожалының интенсивті алма бағы мен құлпынай алқабымен де танысты.
Түстен кейін «Майлыбай» арнасының жаңғырту құрылыс жұмыстарын көріп, арна арқылы егістік алқаптаратын суаратын шаруалармен кездесті. Өз кезегінде Берік Болатұлы мердігерге белгіленген уақытта нысанды толық аяқтауын, «Қазсушар» мекемесіне және аудандық әкімдікке қатаң бақылауға алуын тапсырды.
Әрі қарай облыс әкімінің орынбасары «Жамбыл облысы тұрғындарының тұрмыстық табысын арттыру» пилоттық жобасының аудандағы орындалу барысымен танысып шықты. Жобаға қатысушылар алған несиесін толық өтеп болған соң қайта қаржыландыруды сұрады. Сонымен қатар, пилоттық округте құрылған ауыл шаруашылығы кооперативінің күздік дақылдарға дайындалған егістік алқабына ат басын бұрды.
Іссапары соңында облыс әкімінің орынбасары Аспара ауылдық округінің ветеринариялық пунктінде аудандағы 14 ауылдық округтің ветеринарларымен кездесіп, атқарылып жатқан жұмыстар бойынша есептерін тыңдап, соңында әрі қарай жұмысты жандандыру мақсатында тиісті тапсырмалар жүктеді. |
№11 қалалық емхананың АГО бөлімінің қызметкерлері "Акушериядағы преэклампсия мен жатырішілік инфекцияның алдын алу" атты ғылыми семинарға қатысты.
№11 қалалық емхананың АГО бөлімінің қызметкерлері "Акушериядағы преэклампсия мен жатырішілік инфекцияның алдын алу" атты ғылыми семинарға қатысты.
Толығырақ
Жарияланды 27.09.2022 12:29
Қаралды: 64
№11 қалалық емхананың АГО бөлімінің қызметкерлері "Акушериядағы преэклампсия мен жатырішілік инфекцияның алдын алу" атты ғылыми семинарға қатысты.
Дәрісті акушер-гинеколог дәрігер, м.ғ.к., Беларусь қаласының "БелМАПО" ГҚО Акушерия гинекология және репродуктивті денсаулық кафедрасының доценті, еуропалық гинекологтар қоғамының мүшесі Бурьяк Дмитрий Викторович оқыды. |
Өткен айда 43 жасқа толған Марлен Бейсебаевтың физикалық күш қуаты бұрынғыдай емес. Әйтпесе, техникасы талай жастан асып түседі. Осыдан 4 жыл бұрын Мәскеудегі Ресей- Қазақстан журналистері арасындағы жолдастық кездесуде Константин Генич бастаған команданың қақпасына гол соққан шабуылшы трансферлік терезеде «Aiqyn-Литер» командасының қатарын толықтырды. Әзірге еншісінде бір гол бар. Дегенмен, біріншіліктің аутсайдер командасының ауыз толтырып айтатын трансфері Марлен Бейсебаев екені жасырын емес.
№9. Әлібек Ескендіров («Мазмұндама»)
«В» лигасындағы «Мазмұндама» командасы осы маусымда бұрынғы «ДИАП-Қазақстанның» екі бірдей ойыншысын алып алды. Соның ішінде Әлібек Ескендіров әріптестерінің сенімді ақтап жүр. Тіпті, бір рет алтыншы турдың таңдаулыларының қатарына да кірді. Қорғаушы біздің тізімде тоғызыншы орында.
№8. Мәди Ысқақов («Спорт-59»)
Мәди Ысқақовты журналистер лигасына қосқан Дастан Кенжеалин болатын. Нақтырақ айтқанда, алдағы аптада 35 жасқа толатын шабуылшы бірінші маусымда «Жеңіс» командасында ойнаған. Одан кейін үшінші маусымда «Спорт-59» командасының намысын қорғап, 10 гол соқты. Кейіннен «Елорда-Ақпарат» сапында ойнады. Биыл маусымды «Мазмұндамамен» бастағанымен, трансферде «Спорт-59-ға» қайтып барды. Әзірге тек бір ойында гол соққан жоқ. Қалған матчтардың барлығында көзге түсіп жүр.
№6. Бексұлтан Әмірбек («Kazaknews.kz»)
Алматыдағы Сүлеймен Демирел атындағы университеттің журналистика факультетінің түлегі Бексұлтан Әмірбек трансферлік аусымда «Kazaknews.kz» командасының қатарын толықтырды. Маусымның дебюттандары журналистер лигасына тыңғылықты дайындықпен келіпті. Алғашқы маусымда-ақ үздіктер қатарында жүр. Олардың қатарына енді Бексұлтан қосылды. Хавбек келе-сала 4 гол соғып үлгерді. Ендеше, біздің тізімде алтыншы орынға Бексұлтан Әмірбек қосылып жайғасты.
№5. Бекболат Кәрібай («Еегемен Қазақстан»)
Биылғы жылы 100 жылдығын тойлап жатқан ел газеті трансферлік терезеде екі ойыншы қатарға қосты. Бір қызығы, екі ойыншының да есімі – Бекболат. Екеуі де XXI ғасырда дүниеге келген жасөспірім жігіттер. Оның ішінде №17 нөмірмен ойқастап жүрген Бекболат Кәрібайды ерекше айтуға болады.
Нұрсұлтан Қабылбек, Әлішер Келгенбай секілді «Хабардың» жылдам ойыншыларынан бірнеше рет допты сәтті жұлып алып, қарымта шабуыл бастағанын көрдік. Егер, Бекболат осы қарқынын жалғастыра берсе, «Егемен Қазақстанның» «Каземиросына» айналуы мүмкін.
№4. Олжас Күлтешов, Ербол Кенжебаев («Хабар»)
«Спорт-59» командасының екі бірдей ойыншысы трансферлік ауысымда «А» лигасындағы «Хабардың» қатарын толықтырды. Әзірге бұл екі ойыншының жаңа командасының болашағына қатысты нақты бірдеңе айту қиын. Бірақ деңгейі «А» лигасының ойыншылары екені жасырын емес. Сапарғали Қанат пен Бимухамед Букеевтің орнын толық баспаса да, оларды лайықты түрде алмастыруға қабілеттері жетеді. Сондықтан біздің тізімнің төртінші сатысына орналасты.
№3. Мағжан Жұмабаев («Қазмедиа А»)
XX ғасырда ұлы ақын Мағжан Жұмабаев «Мен жастарға сенемін» деп жырласа, «Қазмедиа В» командасының менеджері Марғұлан Ибраев та осы күні «Мен Мағжанға сенемін» деп жүр екен. Бұған дейін «В» лигасындағы «Қаламгер», «Мазмұндама», «№1 Sportchanel» командасында ойнаған Мағжан Жұмабаев осы күні қатары селдіреп қалған «Қазмедиа А» командасының көшбасшыларының біріне айналып шыға келді. Жандос Манашев екеуі жұп құрап, «А» лигасында талай қорғаушылардың мазасын алып жүр. Ендеше, Мағжан Жұмабаев үштікке лайықты деп санаймыз.
№2. Берік Уәли («Qsport»)
Маусымның дебюттанттарының бірі «Qsport» командасы маркетингке де қатты мән беретін секілді. Команда құрамына журналистика, басшылыққа да жүрген танымал тұлғалардың көбісін қосқан. Трансферлік терезе ашылған шабуылдағы Ермұхамед Мәуленнің қасына ҚР Президентінің Баспасөз хатшысы Берік Уәли қосылды. Бұған дейін «Егемен Қазақстан» газеті мен «Qazaqstan» ұлттық арналарының командаларының намысын қорғап, талай қақпашыны сан соқтырған шабуылшы өзінің әлі де бабында екенін байқатып жүр. Берік Уәли – біздің тізімде екінші орында.
№1. Құмарбек Азат пен Ершат Қожатаев («Қазмедиа В»)
«Қазмедиа» екінші маусым қатарынан журналистер лигасына екі команда қосқан. Трансферлік терезеде команда жетекшілері өзгеше шешім қабылдап, «А» лигасында жүрген БАҚ лиганың төрт дүркін үздік қорғаушысы Ершат Қожатаев пен үшінші және төртінші маусымдардың үздік ойыншысы Құмарбек Азатты «В» лигасына ауыстырып жіберді. Әзірге Ершат бір ғана ойын өткізді. Ал Құмарбек Азат «В» лигасының «Мессиі» болып жүр. Бір өзі 3-4 ойыншы алдап кетіп, әріптестеріне қолмен қойғандай пастар шығарады. Бірақ соның өзің соға алмай жүргендері бар… Сөзсіз, біздің ТОП-10 трансфердің басын Ершат пен Құмарбек бастап тұр.
Автор: Қисықаяқ ТҮЗУТЕПКЕНОВ
BAQ league алтыншы маусымының серіктестері:
«Egemen Qazaqstan» газеті, Астана футбол федерациясы, Қазақстан футбол федерациясы, “Астана” футбол клубы, “Life football” спорттық дүкені, «Halva» кафесі, «Spectrum» халықаралық мектебі. |
Қарағандыда жекенің қолына өтіп кеткен ботаника бағы талқандалып жатыр: 14 маусым 2022, 09:11 - жаңалықтар Alashainasy.kz
Басты Қоғам Мәселе
Қарағандыда жекенің қолына өтіп кеткен ботаника бағы талқандалып жатыр
14 маусым 2022, 09:11
Қарағанды жұрты қаладағы ботаникалық бақты мемлекет меншігіне өткізуді талап етуде. Кезінде жекенің қолына өтіп кеткен демалыс орны талқандалып жатыр дейді жиналғандар, деп хабарлайды Azattyq Rýhy КТК арнасына сілтеме жасап.
Ұйымдастырушылар бейбіт митинг өткізуге арнайы рұқсат алып, 200-дей тұрғын жиналады деп жоспарлапты. Алайда 10 шақты адам ғана аяғын аңдап баса келген.
1940 жылдары ашылған бақтың бай тарихы бар. Өткен ғасырдың 90-шы жылдары оны фитохимия институтының қарамағына берген. Ал 2010 жылы ботаникалық бақтың көп бөлігі жекенің қолына өтіп кеткені белгілі болды. Аз уақыт ішінде жасыл желек қиылып, орнына қымбат баспаналар бой көтерді. Бүгінде бақтың қандай бөлігі аман қалғаны да белгісіз. Өйткені оның сырты бетонды дуалдармен қоршалған.
«Кезінде ботаникалық бақтан бас тарту үлкен қателік болды. Бұл мемлекеттің, халықтың меншігі. Оны адамдар өз қолымен жасады. Өкінштісі, оны жекенің қолына бере салған. Соның салдарынан ол табиғи құндылықты қорғау мен дамыту функциясынан айырылды. “Бұған кім кінәлі?” деген меселені құқық қорғау орындары зерттеуге тиіс», - дейді эколог Дмитрий Калмыков |
1 қазан күні сағат 10.00-ден бастап күндізгі 12.00-ге дейін терроризмге қарсы астаналық оперштаб оқу орталығының аумағында (АН64 айналма жолы, көлік базарының ар жағында) құқық қорғау және жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп, «Вираж-2022» атты оқу-жаттығу өткізеді.
Оқу-жаттығудың мақсаты - терроризмге қарсы күш-құралдардың дайындығын тексеру және төтенше жағдай кезінде бірлескен тактикалық іс-қимыл барысында тиісті күштердің өзара әрекет ету тиімділігін арттыру.
Шара кәдімгі қарулы қақтығысқа барынша жақындатылған, әртүрлі күрделі элементтерден тұрады.
Сондықтан көлік қозғалысына шектеу қойылуы мүмкін. Бұл тыйымдар атап айтқанда АН64 айналма жолына қатысты. Қалада әскери техника бой көрсетеді.
«Осыған байланысты азаматтардан уақытша қолайсыздыққа түсіністікпен қарап, сақтық шараларын қатаң сақтауын, меморган қызметкерлерінің заңды талаптарын орындауын және тек қана ресми ақпарат көзіне сеніп, ел арасында жалған хабар таратпауын сұраймыз», - деп ескертті оперштаб. |
Уәкілетті банктің айырбастау пункті қызметінің басталғаны немесе тоқтатылғаны туралы хабарламалардың тізілімі
Рұқсаттар
Уәкілетті ұйымдарға берілетін қолма-қол шетел валютасымен айырбастау операцияларын жүзеге асыруға арналған лицензиясы
Банкноттарды, монеталарды және құндылықтарды инкассациялауға, банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарға берілетін лицензиялар
Cанкциялар және ықпал ету шаралары
Ұлттық Банктің сатып алулары
Ұлттық Банктің сатып алу жоспары
Сатып алу бойынша НҚА
Хабарландыру
Конкурстар мен тендерлер
Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау
Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі
ҚРҰБ-де жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау және қабылдау тәртібі
Өтініштерді қарау нәтижелері бойынша қабылданған шешім-дерге шағымдану тәртібі
ҚРҰБ-да жеке және заңды тұлғалардың өтiнiштерiне шолу
Жеке тұлғаларды және заңды тұлғалардың өкілдерін қабылдау кестесі
ҚРҰБ басшыларының қабылдау кестесі
ҚРҰБ филиалдары басшыларының қабылдау кестесі
Қылмыстық кірістерді заңдастыруға және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл
Заңнама
Түсіндірулер мен ұсынымдар
Халықаралық құжаттар
Кәсіпкерлік қызметті реттеудің жай-күйі туралы есеп
Қосымша ақпарат
Калькуляторлар
Техникалық ресурстар
Байланыстар
Сұрақ-жауап
Қазақстан Ұлттық Банкі
Ақша-кредит саясаты
Қаржы тұрақтылығы
Валюталық операциялар
Төлем жүйелері
Ұлттық валюта
Қызметті тұтынушыларға
Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі
Статистика
Басты бет
Қызметті тұтынушыларға
Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау
Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі
Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі
Мәзірді тасалау
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘКІМШІЛІК РӘСІМДІК-ПРОЦЕСТІК КОДЕКСІ
(Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 29 маусымдағы № 350-VI ҚРЗ Кодексі)
1-БӨЛІМ. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1-тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘКІМШІЛІК РӘСІМДЕР ТУРАЛЫ ЗАҢНАМАСЫ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘКІМШІЛІК СОТ ІСІН ЖҮРГІЗУ ТУРАЛЫ ЗАҢНАМАСЫ
1-бап. Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасы және Қазақстан Республикасының әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнамасы
Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына және халықаралық құқықтың жалпыға бірдей танылған қағидаттары мен нормаларына негізделген осы Кодекс пен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.
Әкімшілік рәсімдерді жүзеге асыру ерекшеліктері Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленеді.
Осы Кодекс Қазақстан Республикасының заңдарында реттелмеген бөлігінде әкімшілік рәсімдерді жүзеге асыруға байланысты қатынастарды реттейді.
Қазақстан Республикасының аумағында әкімшілік сот ісін жүргізу тәртібі Қазақстан Республикасының Конституциясына және халықаралық құқықтың жалпыға бірдей танылған қағидаттары мен нормаларына негізделген Қазақстан Республикасының конституциялық заңдарында, осы Кодексте айқындалады.
Егер осы Кодексте өзгеше тәртіп көзделмесе, әкімшілік сот ісін жүргізуде Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің ережелері қолданылады.
Қазақстан Республикасының әкімшілік сот ісін жүргізуді реттейтін өзге де заңдарының ережелері осы Кодекске енгізілуге жатады.
Қазақстан Республикасының халықаралық шарттық және өзге де міндеттемелері, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары әкімшілік және әкімшілік-процестік құқықтың құрамдас бөлігі болып табылады.
2-бап. Әкімшілік сот ісін жүргізуде артықшылық күші бар құқықтық нормаларды қолдану
Қазақстан Республикасы Конституциясының жоғары заң күші бар және ол Республиканың бүкіл аумағында тікелей қолданылады.
Осы Кодекстің нормалары мен Қазақстан Республикасы конституциялық заңының арасында қайшылықтар болған жағдайда, конституциялық заңның ережелері қолданылады.
Осы Кодекстің нормалары мен өзге де заңдардың арасында қайшылықтар болған жағдайда, осы Кодекстің ережелері қолданылады.
Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттар осы Кодекс алдында басымдыққа ие. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта Қазақстан Республикасының әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнамасында көзделгендерден өзгеше қағидалар белгіленген болса, халықаралық шарттың қағидалары қолданылады.
3-бап. Осы Кодексте реттелетін қатынастар
Осы Кодекс мемлекеттік органдардың ішкі әкімшілік рәсімдерін, әкімшілік рәсімдерді жүзеге асыруға байланысты қатынастарды, сондай-ақ әкімшілік сот ісін жүргізу тәртібін реттейді.
Мемлекеттік органдар, әкімшілік органдар, лауазымды адамдар, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалар осы Кодексте реттелетін қатынастардың қатысушылары болып табылады.
Мемлекеттік органдардың осы Кодексте көзделген ішкі әкімшілік рәсімдерін жүзеге асыру тәртібі Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде реттелмеген бөлігінде:
1) Қазақстан Республикасы Президентінің қызметінде, мемлекет басшысының қызметін қамтамасыз ететін мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдардың;
2) Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Кеңсесінің;
3) Қазақстан Республикасының Парламенті Палаталары, Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы аппараттарының;
4) Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі, Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі, Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік Кеңесі, Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты аппараттарының және соттары кеңселерінің;
5) Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі Кеңсесінің, Қазақстан Республикасы орталық атқарушы органдарының және олардың құрылымдық және аумақтық бөлімшелерінің;
6) Қазақстан Республикасының жергілікті өкілді органдары аппараттарының;
7) Қазақстан Республикасының жергілікті атқарушы органдарының қызметінде қолданылады.
Осы Кодексте белгіленген әкімшілік рәсімдердің тәртібі:
1) Қазақстан Республикасының қылмыстық-процестік, азаматтық процестік заңнамасында және Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамасында;
2) Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы, Жоғары Сот Кеңесі туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында;
3) мемлекеттік және бюджеттік жоспарлау түрлерін жүзеге асыру тәртібі бөлігінде Қазақстан Республикасының бюджет заңнамасында;
4) Қазақстан Республикасының заңнамалық және өзге де нормативтік құқықтық актілерін әзірлеу, ұсыну, талқылау, қолданысқа енгізу және жариялау тәртібі бөлігінде "Құқықтық актілер туралы" Қазақстан Республикасының Заңында;
5) Қазақстан Республикасының сайлау және республикалық референдум туралы заңнамасында;
6) Қазақстан Республикасының сыртқы барлау туралы, қарсы барлау, жедел-іздестіру қызметі туралы, сондай-ақ күзетілетін адамдар мен объектілердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету және күзету іс-шараларын жүргізу жөніндегі заңнамасында;
7) нотариаттық әрекеттерді жасау бөлігінде Қазақстан Республикасының нотариат туралы заңнамасында реттелетін қатынастарға қолданылмайды.
Осы Кодекстің 12, 13, 14 және 15-тарауларын қоспағанда, осы Кодекстің әкімшілік рәсімдерді жүзеге асыру тәртібіне байланысты күші Қазақстан Республикасының арнаулы мемлекеттік органдар туралы заңнамасында реттелетін қатынастарға қолданылмайды.
Осы Кодекстің 1, 2, 12, 13, 14 және 15-тарауларын қоспағанда, осы Кодекстің әкімшілік рәсімдерді жүзеге асыру тәртібіне байланысты күші әкімшілік актіні қабылдауға байланысты емес әкімшілік әрекетті жасау (әрекетсіздік таныту) тәртібіне байланысты қатынастарға қолданылмайды.
Мыналар:
1) тексерілуі Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің айрықша құзыретіне жатқызылған құқықтық актілер;
2) іс жүргізу тәртібі Қазақстан Республикасының қылмыстық-процестік, азаматтық процестік заңнамасында және Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамасында көзделген істер әкімшілік сот ісін жүргізу тәртібімен қаралуға жатпайды.
4-бап. Осы Кодексте пайдаланылатын негізгі ұғымдар
Осы Кодексте қамтылған ұғымдар мынадай мағынада қолданылады:
1) арыз – әкімшілік рәсімге қатысушының өз құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін немесе басқа тұлғалардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін іске асыруға жәрдемдесу туралы өтінішхаты қамтылған жолданым нысандарының бірі;
2) арыз иесі – әкімшілік рәсімді жүзеге асыру үшін әкімшілік органға, лауазымды адамға жолданым берген адам, сондай-ақ өзіне қатысты әкімшілік акт қабылданатын, әкімшілік әрекет жасалатын (әрекетсіздік танылатын) адам (әкімшілік актінің адресаты);
3) ауыртпалық салатын әкімшілік акт – әкімшілік рәсімге қатысушының құқығын іске асырудан бас тартатын, шектейтін, тоқтататын немесе оған міндет жүктейтін, сондай-ақ оның жағдайын өзгеше түрде нашарлататын акт;
4) әкімшілік акт – жария-құқықтық қатынастарда әкімшілік орган, лауазымды адам қабылдайтын, белгілі бір тұлғаның немесе жеке-дара айқындалған тұлғалар тобының Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген құқықтары мен міндеттерін іске асыратын шешім;
5) әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) – әкімшілік органның, лауазымды адамның жария-құқықтық қатынастардағы, әкімшілік акт болып табылмайтын әрекеті (әрекетсіздігі);
6) әкімшілік қалау – әкімшілік органның, лауазымды адамның Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген мақсаттарда және шектерде заңдылығын бағалау негізінде ықтимал шешімдердің бірін қабылдау өкілеттігі;
7) әкімшілік орган – Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес әкімшілік актіні қабылдау, әкімшілік әрекет жасау (әрекетсіздік таныту) жөнінде өкілеттіктер берілген мемлекеттік орган, жергілікті өзін-өзі басқару органы, мемлекеттік заңды тұлға, сондай-ақ өзге ұйым;
8) әкімшілік рәсім – әкімшілік органның, лауазымды адамның әкімшілік істі қарау, ол бойынша шешімді қабылдау және орындау жөніндегі, жолданым негізінде немесе өз бастамасы бойынша жасалатын қызметі, сондай-ақ оңайлатылған әкімшілік рәсім тәртібімен жүзеге асырылатын қызмет;
9) әкімшілік талап қою (талап қою) – жария-құқықтық қатынастардан туындайтын, бұзылған немесе дау айтылатын құқықтарды, бостандықтарды немесе заңды мүдделерді қорғау және қалпына келтіру мақсатында сотқа берілген талап;
10) әкімшілік іс – әкімшілік рәсімді жүзеге асыру барысы мен нәтижелерін және (немесе) сотта жария-құқықтық даудың қаралуын тіркеп-бекітетін материалдар;
11) бәсекелес орта – квазимемлекеттік сектор субъектілерін қоспағанда, нарық субъектілері;
12) бейнежолданым – "Азаматтарға арналған үкімет" мемлекеттік корпорациясы жүзеге асыратын, әкімшілік органға, лауазымды адамға жіберілген бейнеформаттағы жеке немесе ұжымдық арыз, шағым;
13) бейнеконференц-байланыс – өзара қашық бірнеше абоненттің нақты уақыт режимінде аудио- және бейнеақпарат алмасу мүмкіндігі беріліп, интерактивтік өзара іс-қимыл жасауы үшін ақпараттық-коммуникациялық технологиялар пайдаланылатын көрсетілетін байланыс қызметі;
14) берілген функциялардың мониторингі (бұдан әрі – мониторинг) – орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларын жүзеге асыру жөніндегі деректерді жүйелі және үздіксіз жинауға, өңдеуге, талдауға және бағалауға бағытталған іс-шаралар жиынтығы;
15) жауапкер – сотта талап қою берілген әкімшілік орган немесе лауазымды адам;
15-1) жобалық басқару жөніндегі уәкілетті орган – жобалық басқару саласында басшылықты және салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;
16) жолданым – әкімшілік органға немесе лауазымды адамға жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық) немесе ауызша нысанда, сондай-ақ бейнеконференц-байланыс, бейнежолданым нысанында жіберілген арыз немесе шағым;
17) жолданымды есепке алу – жолданымдарды қабылдау және қарау жөніндегі мәліметтерді тіркеп-бекіту және оларды мемлекеттік құқықтық статистикалық есептілікте көрсету;
18) жолданымды қабылдау – әкімшілік органның, лауазымды адамның әкімшілік рәсімге қатысушының жолданымын қабылдау жөніндегі әрекеті;
19) жолданымды қарау – әкімшілік органның, лауазымды адамның өз құзыреті шегінде Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес шешім қабылдауы;
20) жолданымды тіркеу – жолданымның мазмұны бойынша қысқаша деректерді есепке алынатын ақпараттық құжатта тіркеп-бекіту және әрбір келіп түскен жолданымға тіркеу нөмірін беру;
21) қолайлы әкімшілік акт – әкімшілік рәсімге қатысушының құқығын іске асыратын немесе оған жүктелген міндетті тоқтататын, сондай-ақ оның жағдайын өзгеше түрде жақсартатын акт;
22) қызметтік ақпарат – мемлекеттік функцияларды орындау кезінде жасалатын, өңделетін және берілетін, меншік иесі, иеленушісі немесе пайдаланушысы мемлекет болып табылатын ақпарат;
23) лауазымды адам – Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес әкімшілік актіні қабылдау, әкімшілік әрекет жасау (әрекетсіздік таныту) жөнінде өкілеттіктер берілген адам;
24) мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті орган – орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру бойынша басшылықты және салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;
25) мемлекеттік орган – Қазақстан Республикасы Конституциясының, Қазақстан Республикасы заңдарының және өзге де нормативтік құқықтық актілерінің негізінде:
жалпыға бірдей міндетті мінез-құлық қағидаларын айқындайтын актілерді басып шығару;
әлеуметтік маңызы бар қоғамдық қатынастарды басқару және реттеу;
мемлекет белгілеген жалпыға бірдей міндетті мінез-құлық қағидаларының сақталуын бақылау жөніндегі функцияларды мемлекет атынан жүзеге асыратын мемлекеттік билік ұйымы;
26) мемлекеттік органдардың ішкі әкімшілік рәсімі – мемлекеттік органды ұйымдастыру, қызметтік құжаттарды қараудың, өткерудің ішкі тәртібі және олардың орындалуын ішкі бақылау мәселелеріне байланысты лауазымды адамның жеке-дара өкімдік қызметі немесе алқалы мемлекеттік органның қызметі, мемлекеттік органдардың, олардың құрылымдық және аумақтық бөлімшелерінің және лауазымды адамдардың арасында ақпарат алмасуды, сондай-ақ мемлекеттік функциялардың бәсекелес ортаға берілуін жүзеге асыруды регламенттейтін рәсім;
27) оңтайландыру – орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың, оның ішінде функцияларды бәсекелес ортаға беруге байланысты штат санын қысқартуға, шығыстарын қысқартуға және (немесе) қайта бөлуге бағытталған шаралар кешені;
28) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын орындаушылар – осы Кодексте белгіленген тәртіппен орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілері және олардың бірлестіктері, өзін-өзі реттейтін және үкіметтік емес ұйымдар;
29) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын пайдаланушылар (бұдан әрі – пайдаланушылар) – жеке және заңды тұлғалар;
30) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын толық беру – орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың құзыретінен функцияларды алып тастау және оларды жүзеге асыруды міндетті мүшелікке (қатысуға) негізделген өзін-өзі реттеу арқылы немесе пайдаланушылардың есебінен бәсекелес ортаға беру;
31) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар функцияларының аутсорсингі (бұдан әрі – аутсорсинг) – орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын жүзеге асыру үшін шарттар жасасу арқылы бәсекелес ортаға беру;
32) сұрау салу – әкімшілік рәсімге қатысушының жеке немесе қоғамдық сипаттағы қызығушылық туғызатын мәселелер бойынша ақпарат беру туралы өтініші;
33) талап қоюшы – өзінің бұзылған немесе дау айтылатын құқықтарын, бостандықтарын, заңды мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгінген адам не оның мүддесі үшін прокурор, Қазақстан Республикасының заңдарында осындай өкілеттік берілген өзге адам талап қоюды берген тұлға;
34) төрағалық етуші – әкімшілік істі алқалы түрде қарауға басшылық ететін не әкімшілік істі жеке-дара қарайтын судья;
35) ұсыныс – әкімшілік рәсімге қатысушының Қазақстан Республикасының заңдарын және өзге де нормативтік құқықтық актілерін, мемлекеттік органдардың қызметін жетілдіру, қоғамдық қатынастарды дамыту, мемлекет пен қоғамның әлеуметтік-экономикалық және өзге де қызметі салаларын жақсарту жөніндегі ұсынымы;
36) үн қосу – әкімшілік рәсімге қатысушының мемлекет жүргізіп отырған ішкі және сыртқы саясатқа, сондай-ақ қоғамдық сипаттағы оқиғалар мен құбылыстарға өз көзқарасын білдіруі;
37) хабар – әкімшілік рәсімге қатысушының Қазақстан Республикасының заңдары мен өзге де нормативтік құқықтық актілерінің бұзылғаны, мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, мемлекет жүз пайыз қатысатын заңды тұлғалардың және олардың лауазымды адамдарының жұмысындағы кемшіліктер туралы хабардар етуі;
38) шағым – әкімшілік рәсімге қатысушының өзінің және басқа да тұлғалардың әкімшілік акт, әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) бұзған құқықтарын, бостандықтарын немесе заңды мүдделерін қалпына келтіру немесе қорғау туралы талабы қамтылатын жолданым нысандарының бірі;
39) ішкі бақылау – мемлекеттік орган қабылдаған шешімдерді, сондай-ақ Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарын оның құрылымдық және аумақтық бөлімшелерінің, ведомстволық бағынысты мемлекеттік органдар мен ұйымдардың, лауазымды адамдардың орындауына мемлекеттік орган жүзеге асыратын бақылау.
Басқа да арнайы ұғымдар осы Кодекстің тиісті баптарында, сондай-ақ Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында айқындалатын мағыналарда пайдаланылады.
Ескерту. 4-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 02.01.2021 № 399-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
2-тарау. ӘКІМШІЛІК РӘСІМДЕРДІҢ ЖӘНЕ ӘКІМШІЛІК СОТ ІСІН ЖҮРГІЗУДІҢ МІНДЕТТЕРІ МЕН ҚАҒИДАТТАРЫ
5-бап. Әкімшілік рәсімдердің және әкімшілік сот ісін жүргізудің міндеттері
Әкімшілік рәсімдердің міндеттері:
жеке және заңды тұлғалардың жария құқықтарын, бостандықтары мен мүдделерін толық іске асыру;
жария-құқықтық қатынастарда жеке және қоғамдық мүдделердің теңгеріміне қол жеткізу;
тиімді және бүкпесіз мемлекеттік басқаруды, оның ішінде адамдардың басқару шешімдерін қабылдауға қатысуы арқылы қамтамасыз ету;
жария-құқықтық саладағы заңдылықты нығайту болып табылады.
Әкімшілік сот ісін жүргізудің міндеті жария-құқықтық қатынастарда жеке тұлғалардың бұзылған немесе дау айтылатын құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін тиімді түрде қорғау және қалпына келтіру мақсатында әкімшілік істерді әділ, бейтарап және уақтылы шешу болып табылады.
6-бап. Әкімшілік рәсімдердің және әкімшілік сот ісін жүргізудің қағидаттары мен олардың мәні
Әкімшілік рәсімдер мен әкімшілік сот ісін жүргізу осы тарауда баяндалған қағидаттар негізінде жүзеге асырылады.
Осы тарауда белгіленген әкімшілік рәсімдердің қағидаттары түпкілікті болып табылмайды және құқықтың басқа да қағидаттарын қолдануға кедергі болмайды.
Азаматтық сот ісін жүргізу қағидаттары, егер бұл осы тарауда баяндалған қағидаттарға қайшы келмесе, әкімшілік сот ісін жүргізуде қолданылады.
Әкімшілік рәсімдердің және әкімшілік сот ісін жүргізудің қағидаттарын бұзу оның сипатына және елеулі болуына қарай әкімшілік актілерді, әкімшілік әрекеттерді (әрекетсіздікті) заңсыз деп тануға, сондай-ақ шығарылған сот актілерінің күшін жоюға алып келеді.
7-бап. Заңдылық қағидаты
Әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік рәсімдерді өз құзыреті шегінде және Қазақстан Республикасының Конституциясына, осы Кодекске және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес жүзеге асырады.
Сот әкімшілік істерді қарау және шешу кезінде Қазақстан Республикасы Конституциясының, конституциялық заңдардың, осы Кодекстің, басқа да нормативтік құқықтық актілердің, қолданылуға жататын Қазақстан Республикасы халықаралық шарттарының талаптарын дәлме-дәл сақтауға міндетті.
Соттар адам мен азаматтың Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіретін заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілерді қолдануға құқылы емес. Егер сот қолдануға жататын заң немесе өзге де нормативтік құқықтық акт адам мен азаматтың Конституцияда бекітілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіреді деп есептесе, ол әкімшілік іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұруға және осы актіні конституциялық емес деп тану туралы ұсынумен Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесіне жүгінуге міндетті. Сот Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің шешімін алған соң іс бойынша іс жүргізу қайта басталады.
Әкімшілік істерді қарауға уәкілеттік берілген соттардың конституциялық емес деп танылған заңға немесе өзге де нормативтік құқықтық актіге негізделген шешімдерінің күші жойылуға жатады.
Даулы құқықтық қатынасты реттейтін құқық нормалары болмаған жағдайда, сот соған ұқсас қатынастарды реттейтін құқық нормаларын қолданады, ал мұндай нормалар болмаған кезде, дауды Қазақстан Республикасы заңнамасының жалпы бастаулары мен мағынасын негізге ала отырып шешеді.
8-бап. Әділдік қағидаты
Әкімшілік орган, лауазымды адам және сот әкімшілік істі қарау кезінде объективтілік пен бейтараптықты сақтай отырып, әкімшілік іске қатысушылардың әрқайсысына олардың әкімшілік істің мән-жайларын жан-жақты және толық зерттеуге құқықтарын іске асыруына тең мүмкіндік пен жағдайды қамтамасыз етуге міндетті.
Егер заңда немесе дау тараптарының келісімінде тиісті мәселелерді соттың шешетіні көзделсе, сот бұл мәселелерді әділдік пен ақылға қонымдылық өлшемшарттарын негізге алып шешуге міндетті.
9-бап. Құқықтарды, бостандықтар мен заңды мүдделерді қорғау
Әркім бұзылған немесе дау айтылатын құқықтарын, бостандықтарын немесе заңды мүдделерін қорғау үшін осы Кодексте белгіленген тәртіппен әкімшілік органға, лауазымды адамға немесе сотқа жүгінуге құқылы.
Әкімшілік органға, лауазымды адамға немесе сотқа жүгіну құқығынан бас тарту жарамсыз болады.
Мемлекеттік органдар – өз құзыреті шегінде, жеке және заңды тұлғалар осы Кодексте белгіленген тәртіппен басқа тұлғалардың немесе айқындалмаған тұлғалар тобының бұзылған немесе дау айтылатын заңды мүдделерін қорғау туралы талап қоюмен сотқа жүгінуге құқылы.
Прокурор осы Кодексте белгіленген тәртіппен өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында талап қоюмен сотқа жүгінуге құқылы.
Егер заңда дауды сотқа дейінгі реттеу тәртібі белгіленсе, осы тәртіп сақталғаннан кейін сотқа жолданым беруге болады.
Ешкімнің де өзінің келісуінсіз заңда ол үшін көзделген соттылығын өзгертуге болмайды.
Әкімшілік органға, лауазымды адамға немесе сотқа жүгіну құқығынан бас тартуға мәжбүрлеу заңсыз болып табылады және Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа алып келеді.
10-бап. Мөлшерлестік
Әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік қалауды жүзеге асыру кезінде әкімшілік рәсімге қатысушы мен қоғам мүдделерінің әділ теңгерімін қамтамасыз етеді.
Бұл ретте әкімшілік акт, әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) мөлшерлес, яғни жарамды, қажетті және пропорциялы болуға тиіс.
Егер әкімшілік акт, әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мақсатқа қол жеткізу үшін қолайлы болса, жарамды деп есептеледі.
Егер әкімшілік акт, әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) әкімшілік рәсімге қатысушының құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін барынша аз дәрежеде шектейтін болса, қажетті деп есептеледі.
Егер әкімшілік рәсімге қатысушының құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін шектеу нәтижесінде алынған қоғамдық игілік осы шектеулер келтірген зияннан көп болса, әкімшілік акт, әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) пропорциялы деп есептеледі.
11-бап. Әкімшілік қалауды жүзеге асыру шектері
Әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік қалауды Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген шектерде жүзеге асыруға міндетті.
Әкімшілік қалауды жүзеге асыру кезінде әкімшілік актіні қабылдау және (және) әкімшілік әрекетті жасау (әрекетсіздік таныту) осы өкілеттіктің мақсаттарына сәйкес келуге тиіс.
12-бап. Құқықтар басымдығының қағидаты
Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасындағы барлық күмәндар, қайшылықтар мен көмескіліктер әкімшілік рәсімге қатысушының пайдасына түсіндіріледі.
13-бап. Сенім құқығын қорғау
Әкімшілік рәсімге қатысушының әкімшілік органның, лауазымды адамның қызметіне сенімі Қазақстан Республикасының заңдарында қорғалады.
Әкімшілік орган, лауазымды адам немесе сот Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес теріс деп белгілемейінше, әкімшілік акті, әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) заңды және негізді деп есептеледі.
Әкімшілік органның, лауазымды адамның кінәсінен қабылданған заңсыз әкімшілік акт, сондай-ақ әкімшілік органның, лауазымды адамның кінәсінен жасалған заңсыз әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) әкімшілік рәсімге қатысушы үшін ауыртпалық салатын салдарға алып келмейді.
Сенім құқығы заңсыз әрекеттер жасауға (әрекетсіздік танытуға) негіз бола алмайды.
14-бап. Формальды талаптарды теріс пайдалануға тыйым салу
Әкімшілік органның, лауазымды адамның әкімшілік рәсімге қатысушының құқығын іске асырудан бас тартуына, шектеуіне, тоқтатуына, сондай-ақ оған Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленбеген талаптарды сақтау мақсатында міндет жүктеуіне тыйым салынады.
15-бап. Анықтық презумпциясы
Әкімшілік рәсімді жүзеге асыру кезінде әкімшілік рәсімге қатысушы ұсынған материалдар, объектілер, құжаттар мен мәліметтер әкімшілік орган, лауазымды адам теріс деп белгілемейінше, анық деп есептеледі.
Материалдардың, объектілердің, құжаттар мен мәліметтердің төлнұсқалығына күмән болған кезде әкімшілік орган, лауазымды адам олардың төлнұсқалығын өзі дербес тексеруге міндетті.
16-бап. Соттың белсенді рөлі
Әкімшілік сот ісін жүргізу соттың белсенді рөлі негізінде жүзеге асырылады.
Сот әкімшілік процеске қатысушылардың түсініктемелерімен, арыздарымен, өтінішхаттарымен, олар ұсынған дәлелдермен, дәлелдемелермен және әкімшілік істің өзге де материалдарымен шектеліп қана қоймай, әкімшілік істі дұрыс шешу үшін маңызы бар барлық нақты мән-жайды жан-жақты, толық және объективті түрде зерттейді.
Судья әкімшілік істің нақты және (немесе) заңды тұстарына жататын құқықтық негіздемелер бойынша өзінің алдын ала құқықтық пікірін айтуға құқылы.
Сот өз бастамасы немесе әкімшілік процеске қатысушылардың уәжді өтінішхаты бойынша қосымша материалдар мен дәлелдемелерді жинайды, сондай-ақ әкімшілік сот ісін жүргізу міндеттерін шешуге бағытталған өзге де әрекеттерді орындайды.
17-бап. Әкімшілік сот ісін жүргізудің ақылға қонымды мерзімі
Жекелеген процестік әрекеттерді жүргізуді қоса алғанда, әкімшілік сот ісін жүргізу ақылға қонымды мерзімде жүзеге асырылады.
Әкімшілік істердің жекелеген санаттарын қарау және шешу осы Кодексте белгіленген мерзімдерде жүзеге асырылады.
Ақылға қонымды мерзімді айқындау кезінде әкімшілік істің құқықтық және нақты күрделілігі, әкімшілік процеске қатысушылардың процестік құқықтарды пайдалану және процестік міндеттерді орындау дәрежесінен көрінетін мінез-құлқы, соттың әкімшілік істі жедел қарау мақсатында жүзеге асырылатын әрекеттерінің процестік тұрғыдан жеткіліктілігі мен тиімділігі сияқты мән-жайлар ескеріледі.
18-бап. Сот актілерінің міндеттілігі
Бірінші сатыдағы сот әкімшілік істер бойынша сот актілерін шешімдер және ұйғарымдар нысанында қабылдайды.
Апелляциялық, кассациялық сатылардағы соттар сот актілерін қаулылар және ұйғарымдар нысанында қабылдайды.
Заңды күшіне енген сот актілері, сондай-ақ соттар мен судьялардың сот төрелігін іске асыру кезіндегі өкімдері, талаптары, тапсырмалары, шақырулары, сұрау салулары мен басқа да жолданымдары барлық мемлекеттік органдар, жергілікті өзін-өзі басқару органдары, заңды тұлғалар, лауазымды адамдар, жеке тұлғалар үшін міндетті және Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында орындалуға жатады.
Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі конституциялық емес деп таныған заңға немесе өзге де нормативтік құқықтық актіге негізделген сот актілері орындалуға жатпайды.
Сот актілерін, сол сияқты соттың талаптарын орындамау осы Кодексте көзделген процестік мәжбүрлеу шараларын қолдануға алып келеді.
Сот актісінің міндеттілігі әкімшілік процеске қатыспаған мүдделі тұлғаларды бұзылған немесе дау айтылатын құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгіну мүмкіндігінен айырмайды.
Сот актілерін сот түпкілікті дайын болған күнінен бастап үш жұмыс күні ішінде әкімшілік процестің тараптарына жібереді.
3-тарау. ӘКІМШІЛІК ОРГАН, ЛАУАЗЫМДЫ АДАМ ЖӘНЕ ӘКІМШІЛІК РӘСІМДЕРГЕ ҚАТЫСУШЫЛАР
19-бап. Әкімшілік рәсімдегі құқық қабілеттілік және әрекет қабілеттілік
Әкімшілік рәсімде құқықтар мен міндеттерге ие болу қабілеттілігі барлық әкімшілік органдар, лауазымды адамдар, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалар үшін тең дәрежеде танылады.
Әкімшілік рәсімде құқықтар мен міндеттерді өз әрекеттерімен жүзеге асыру қабілеттілігі Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес барлық әкімшілік органдар, лауазымды адамдар, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалар үшін тең дәрежеде танылады.
20-бап. Әкімшілік орган, лауазымды адам
Әкімшілік орган, лауазымды адам:
1) жолданымдарды қабылдайды және тіркейді, оларды және оларға қоса берілген құжаттарды ресімдеуге жәрдемдеседі, формальды қателерді жоюға және қоса берілетін құжаттарды толықтыруға мүмкіндік береді;
2) әкімшілік рәсімге қатысушыға оның әкімшілік рәсімді жүзеге асыруға байланысты мәселелер бойынша құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді;
3) әкімшілік рәсімді жүзеге асыруға қажетті ақпаратты Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен сұратады және алады;
4) әкімшілік рәсімге қатысушыны өткізілетін тыңдаудың орны мен уақыты туралы күні бұрын хабардар етеді;
5) осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, әкімшілік рәсім бойынша шешім қабылдау алдында әкімшілік рәсімге қатысушыны тыңдайды;
6) әкімшілік актіні осы Кодексте белгіленген тәртіппен әкімшілік рәсімге қатысушының не олардың өкілдерінің назарына жеткізеді;
7) осы Кодексте белгіленген жағдайларда және негіздер бойынша әкімшілік рәсімге қатысушының құқықтарын іске асырудан бас тартады;
8) осы Кодексте көзделген жағдайларда, өз құзыреті шегінде әкімшілік органдарға, лауазымды адамдарға жәрдем көрсетеді;
9) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Мемлекеттік орган, жергілікті өзін-өзі басқару органы, мемлекет жүз пайыз қатысатын заңды тұлғалар келіп түскен, қаралған жолданымдардың, хабарлардың, үн қосулардың, ұсыныстардың, сұрау салулардың саны және оларды құқықтық статистика және арнайы есепке алу саласындағы статистикалық қызметті өз құзыреті шегінде жүзеге асыратын мемлекеттік орган белгілеген мерзімдерде және көлемде қарау нәтижелері туралы мемлекеттік құқықтық статистикалық ақпаратты беруге міндетті.
21-бап. Әкімшілік рәсімге қатысушылар
Арыз иесі және мүдделі тұлға әкімшілік рәсімге қатысушылар болып танылады.
Құқық мирасқорлығы Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасында белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.
22-бап. Арыз иесі
Әкімшілік органға, лауазымды адамға жолданымды бір немесе бірнеше тұлға (ұжымдық жолданым) бере алады.
Егер әкімшілік рәсім жолданымды беру арқылы қозғалған болса, онда мүдделі тұлғалар басталып кеткен әкімшілік рәсімге кірісуге құқылы. Бұл жағдайда көрсетілген тұлғалардың әрқайсысының жолданымы бойынша жеке әкімшілік рәсімді қозғау талап етілмейді.
Арыз иесінің:
1) әкімшілік органнан, лауазымды адамнан өзінің әкімшілік рәсімді жүзеге асыруға байланысты мәселелер бойынша құқықтары мен міндеттері туралы түсіндірме алуға;
2) осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, әкімшілік рәсім бойынша шешім қабылдау алдында тыңдалуға;
3) әкімшілік істі қарау барысында да, қарағаннан кейін де әкімшілік іспен танысуға, үзінді-көшірмелер жасауға және көшірмелерін түсіріп алуға;
4) өтінішхат мәлімдеуге;
5) әкімшілік актіге, әкімшілік әрекетке (әрекетсіздікке) шағым беруге;
6) әкімшілік орган, лауазымды адам қарап қойған мәселе бойынша осы Кодексте белгіленген тәртіппен қайта жолданым беруге;
7) шағым жасау барысында дәлелдемелер ұсынуға және оларды зерттеуге қатысуға, оның ішінде түсініктер беруге, заттай дәлелдемелер мен өзге де құжаттарды ұсынуға;
8) егер рәсім оның жолданымы бойынша қозғалған болса, әкімшілік рәсімді тоқтатуға;
9) әкімшілік рәсімде ана тілінде немесе өзі білетін тілде сөйлеуге, аудармашының көрсетілетін қызметтерін пайдалануға;
10) осы Кодексте көзделген жағдайларда қарсылық білдірулерді мәлімдеуге;
11) өкілінің болуына;
12) осы Кодексте көзделген жағдайларда өтемақы төлеуді талап етуге;
13) осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында белгіленген басқа да құқықтарды пайдалануға құқығы бар.
Егер Қазақстан Республикасының Конституциясында, заңдарында және халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, шетелдіктер, азаматтығы жоқ адамдар және шетелдік заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының азаматтарымен және заңды тұлғаларымен бірдей құқықтарға ие болады және міндеттерді атқарады.
23-бап. Әкімшілік рәсімдегі мүдделі тұлға
Өзінің құқықтарын, бостандықтарын немесе заңды мүдделерін әкімшілік акт, әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) қозғаған немесе қозғауы мүмкін тұлға мүдделі тұлға болып танылады.
Мүдделі тұлға осы Кодекстің 22-бабы екінші бөлігінің 8) тармақшасын қоспағанда, осы Кодекстің 22-бабында көзделген құқықтарды пайдаланады.
4-тарау. СОТ
24-бап. Соттың құрамы
Әкімшілік істерді бірінші сатыдағы сотта соттың атынан әрекет ететін судья жеке-дара қарайды және шешеді.
Алып тасталды – ҚР 20.03.2021 № 20-VII (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
Осы Кодекстің 105-бабының бірінші бөлігінде көзделген әкімшілік істерді Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотында судья бірінші сатыдағы соттың қағидалары бойынша жеке-дара қарайды және шешеді.
Әкімшілік істерді апелляциялық сатыдағы сотта судьялардың тақ сандағы (кемінде үш судья) алқалы құрамы қарайды, олардың бірі төрағалық етуші болып табылады. Судья соттар шығарған ұйғарымдарға жекеше шағымдарды жеке-дара қарайды.
Әкімшілік істерді кассациялық сатыдағы сотта сот алқасы төрағасының не оның тапсырмасы бойынша судьялардың біреуінің төрағалық етуімен Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты судьяларының тақ сандағы (кемінде үш судья) алқалы құрамы қарайды.
Кассациялық сатыдағы сот қаулыларын қайта қарау жөніндегі әкімшілік істерді қарауды Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасының немесе оның тапсырмасы бойынша судьялардың біреуінің төрағалық етуімен судьялардың тақ сандағы (кемінде жеті судья) алқалы құрамы жүргізеді.
Әкімшілік істі қарау үшін соттың құрамы сот талқылауының нәтижесіне мүдделі тұлғалардың оны қалыптастыруға ықпалын болғызбайтын тәртіппен судьялардың жүктемесі мен мамандануы ескеріле отырып, оның ішінде автоматтандырылған ақпараттық жүйені пайдалану арқылы қалыптастырылады.
Ескерту. 24-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.03.2021 № 20-VII (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
25-бап. Соттың алқалы құрамының мәселелерді шешу тәртібі. Ерекше пікір
Әкімшілік істерді соттың алқалы құрамымен қарау және шешу кезінде барлық судьялар бірдей құқықтарды пайдаланады. Әкімшілік істі соттың алқалы құрамымен қарау және шешу кезінде туындайтын барлық мәселелерді судьялар көпшілік дауыспен шешеді. Судьялардың ешқайсысы да дауыс беруден қалыс қалуға құқылы емес. Төрағалық етуші ең соңында дауыс береді.
Сот актісін қабылдау үшін дауыс берген судьялардың көпшілігінің пікірімен келіспейтін немесе қабылданған сот актісі үшін дауыс берген, бірақ қабылданған сот актісінің қандай да бір басқа мәселесі бойынша немесе уәждемесі бойынша дауыс берген кезде азшылықта қалған судья сот актісіне қол қоюға міндетті және өзінің ерекше пікірін жазбаша түрде баяндауға құқылы.
Судья өзінің ерекше пікірін әкімшілік іс бойынша шешім қабылданған күннен бастап он жұмыс күнінен аспайтын мерзімде баяндауға тиіс. Судьяның ерекше пікірі әкімшілік істің материалдарына қоса тігіледі, бірақ әкімшілік іс бойынша қабылданған шешімді хабарлау кезінде жария етілмейді, сондай-ақ жариялануға жатпайды.
5-тарау. ӘКІМШІЛІК ПРОЦЕСКЕ ҚАТЫСУШЫЛАР
26-бап. Әкімшілік процеске қатысушылардың құрамы
Талап қоюшы, жауапкер, мүдделі тұлға және прокурор әкімшілік процеске қатысушылар болып табылады.
Әкімшілік сот ісін жүргізуде өкілдік ету Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің қағидалары бойынша жүзеге асырылады.
27-бап. Әкімшілік процестік құқық қабілеттілік және әкімшілік процестік әрекет қабілеттілік
Егер барлық жеке және заңды тұлғалар, әкімшілік органдар, лауазымды адамдар осы Кодекске сәйкес өз құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін сот арқылы қорғату құқығына ие болса, олар үшін әкімшілік сот ісін жүргізуде процестік құқықтарға ие болу және процестік міндеттерді атқару қабілеттілігі (әкімшілік процестік құқық қабілеттілік) тең дәрежеде танылады.
Өз әрекеттерімен процестік құқықтарды жүзеге асыру, оның ішінде әкімшілік іс жүргізуді өкілге тапсыру және әкімшілік сот ісін жүргізуде процестік міндеттерді орындау қабілеттілігі (әкімшілік процестік әрекет қабілеттілігі) он сегіз жасқа толған және әрекетке қабілетсіз деп танылмаған жеке тұлғаларға, заңды тұлғаларға, әкімшілік органдарға, лауазымды адамдарға тиесілі.
Заңда көзделген негіздер бойынша эмансипацияланған кәмелетке толмағандар эмансипацияланған кезден бастап өздерінің процестік құқықтары мен процестік міндеттерін жеке өздері жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда, жария-құқықтық қатынастардан туындайтын әкімшілік істер бойынша он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың өз құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін жеке өздері қорғауға құқығы бар. Кәмелетке толмаған адамның заңды өкілдерін осындай әкімшілік істерге қатысуға тартуға соттың құқығы бар.
Он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмаған адамның, сондай-ақ әрекет қабілеті шектеулі деп танылған адамның құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін сотта олардың заңды өкілдері қорғайды, алайда сот кәмелетке толмаған адамның өзін немесе әрекет қабілеті шектеулі деп танылған адамды, сондай-ақ прокурорды осындай әкімшілік істерге қатысуға тартуға құқылы.
Он төрт жасқа жетпеген кәмелетке толмаған адамның, сондай-ақ әрекетке қабілетсіз деп танылған адамның құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін сотта олардың заңды өкілдері, прокурор қорғайды.
28-бап. Талап қоюшы
Талап қоюшының:
1) әкімшілік істің материалдарымен танысуға, олардан үзінді-көшірмелер жасауға және көшірмелерін түсіріп алуға;
2) дәлелдемелер ұсынуға және оларды зерттеуге қатысуға;
3) әкімшілік процеске басқа да қатысушыларға, куәларға, сарапшыларға және мамандарға сұрақтар қоюға;
4) берілген талап қою бойынша ауызша және жазбаша түсініктемелер, айғақтар беруге және дәлелдер келтіруге;
5) әкімшілік сот ісін жүргізу барысында туындайтын барлық мәселе бойынша өз дәлелдерін келтіруге;
6) әкімшілік істі қарау барысында туындайтын барлық мәселе бойынша өтінішхаттарды және қарсылық білдірулерді мәлімдеуге, айғақтар, түсініктемелер беруге;
7) аудармашының тегін көмегін пайдалануға, өкілінің болуына;
8) өзінің мүдделерін қозғайтын қабылданған шешімдер туралы білуге және мәлімделген талап қоюға қатысты процестік шешімдердің көшірмелерін алуға;
9) кез келген сот сатысында әкімшілік істі қарауға қатысуға;
10) әкімшілік процеске басқа да қатысушылардың өтінішхаттары мен дәлелдеріне қарсы болуға;
11) сот жарыссөздерінде сөйлеуге, сот актілеріне шағымдар беруге;
12) сот отырысының хаттамасымен танысуға және оған ескертулер беруге;
13) әкімшілік іс бойынша келтірілген шағымдар, прокурордың өтінішхаттары мен наразылықтары туралы білуге және оларға қарсылықтар беруге;
14) мәлімделген шағымдарды, прокурордың өтінішхаттары мен наразылықтарын сотта қарауға қатысуға құқығы бар.
Талап қоюшы сотқа әкімшілік істің шын мәніндегі мән-жайлары туралы толық және шынайы түрде мәлімдеуге, әкімшілік процеске басқа да қатысушылардың растайтын фактілерін теріске шығаратын құжаттарды сотқа айтуға немесе ұсынуға міндетті. Талап қоюшының процестік міндеттерді орындамауы осы Кодексте көзделген процестік салдарлардың басталуына алып келеді.
Талап қоюшы сондай-ақ Қазақстан Республикасының әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнамасында көзделген басқа құқықтарды пайдалана алады және басқа міндеттерді атқарады.
29-бап. Жауапкер
Өзіне берілген талап қоюға байланысты өз мүдделерін қорғау мақсатында жауапкердің:
1) талап қоюдың мәнін білуге;
2) талап қоюға қарсы болуға;
3) әкімшілік іс материалдарымен танысуға, олардан үзінді-көшірмелер жасауға және көшірмелерін түсіріп алуға;
4) дәлелдемелер ұсынуға және оларды зерттеуге қатысуға;
5) әкімшілік процестің басқа қатысушыларына, куәларға, сарапшыларға және мамандарға сұрақтар қоюға;
6) әкімшілік сот ісін жүргізу барысында туындайтын барлық мәселе бойынша өз дәлелдерін келтіруге;
7) берілген талап қоюдың мәні бойынша өтінішхаттарды және қарсылық білдірулерді мәлімдеуге, айғақтар, түсініктемелер беруге және дәлелдер келтіруге;
8) аудармашының тегін көмегін пайдалануға, өкілінің болуына;
9) өзінің мүдделерін қозғайтын қабылданған шешімдер туралы білуге және мәлімделген талап қоюға қатысты процестік шешімдердің көшірмелерін алуға;
10) кез келген сот сатысында талап қоюды қарауға қатысуға;
11) әкімшілік процеске басқа қатысушылардың өтінішхаттары мен дәлелдеріне қарсы болуға;
12) сот жарыссөздерінде сөйлеуге, сот актілеріне шағымдар беруге;
13) сот отырысының хаттамасымен танысуға және оған ескертулер беруге;
14) әкімшілік іс бойынша келтірілген шағымдар, прокурордың өтінішхаттары мен наразылықтары туралы білуге және оларға қарсылықтар беруге;
15) мәлімделген шағымдарды, прокурордың өтінішхаттары мен наразылықтарын сотта қарауға қатысуға құқығы бар.
Жауапкер сотқа әкімшілік істің шын мәніндегі мән-жайлары туралы толық және шынайы түрде мәлімдеуге, әкімшілік істі, әкімшілік процеске басқа да қатысушылардың растайтын фактілерін теріске шығаратын құжаттарды сотқа айтуға немесе ұсынуға міндетті. Жауапкердің процестік міндеттерді орындамауы осы Кодексте көзделген процестік салдарлардың басталуына алып келеді.
Әкімшілік істі мәні бойынша қарау мен шешу басталғанға дейін жауапкерді ауыстыруға жол беріледі. Сот талап қою бойынша жауап беруге тиісті емес тұлғаға талап қою беріліп отырғанын анықтап, талап қоюшыны шақырады, тиісті емес жауапкерге талап қоюды берудің салдарларын түсіндіреді және талап қоюшының келісуімен тиісті емес жауапкерді тиісті жауапкермен ауыстыруға жол береді. Тиісті емес жауапкер ауыстырылғаннан кейін әкімшілік істі сот отырысында алдын ала тыңдау мен қарау басынан бастап жүргізіледі. Әкімшілік істі қарау мерзімі әкімшілік іс сот отырысында талқылауға тағайындалған күннен бастап есептеледі.
Егер талап қоюшы жауапкерді басқа тұлғамен ауыстыруға келіспесе, сот талап қоюшының келісуінсіз бұл тұлғаны екінші жауапкер ретінде тарта алады.
Жауапкер сондай-ақ Қазақстан Республикасының әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнамасында көзделген басқа құқықтарды пайдалана алады және басқа міндеттерді атқарады.
30-бап. Әкімшілік процестегі мүдделі тұлға
Сот актісі өзінің құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қозғаған немесе қозғауы мүмкін тұлға мүдделі тұлға деп танылады.
Мүдделі тұлғалар әкімшілік істі бірінші сатыдағы сотта қарау мен шешу аяқталатын сот актісі қабылданғанға дейін, егер бұл сот актісі олардың құқықтарына, міндеттері мен заңды мүдделеріне әсер етуі мүмкін болса, әкімшілік іске өз бастамасы бойынша талап қоюшының немесе жауапкердің тарапынан кіруге құқылы. Мүдделі тұлғалар соттың бастамасы бойынша немесе әкімшілік процеске қатысушылардың өтінішхаты бойынша әкімшілік іске қатысуға тартылуы мүмкін.
Мүдделі тұлғалар талап қоюдың негізін немесе нысанасын өзгерту, талап қоюды кері қайтарып алу, талап қоюды тану немесе татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім жасасу құқығын қоспағанда, талап қоюшының немесе жауапкердің процестік құқықтарын пайдаланады және процестік міндеттерін атқарады.
31-бап. Прокурор
Әкімшілік істер бойынша заңды күшіне енген сот актілерінің заңдылығына жоғары қадағалауды мемлекет атынан Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры тікелей де, өзіне бағынысты прокурорлар арқылы да жүзеге асырады.
Прокурор өзіне заңда жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында салықтық, кедендік, бюджеттік қатынастардан, табиғи ресурстарды пайдалануға және қоршаған ортаға әсер етуге байланысты шаруашылық және өзге де қызметті жүзеге асыру кезінде қоршаған ортаны қорғау, қалпына келтіру және сақтау, табиғи ресурстарды пайдалану және молайту саласындағы қатынастардан туындайтын әкімшілік істер бойынша, мемлекеттен және мемлекет кірісіне өндіріп алу туралы атқарушылық құжаттарды орындау кезінде мемлекеттік сот орындаушысының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым жасау туралы әкімшілік істер бойынша қорытынды беру үшін, сайлауға, республикалық референдумға қатысатын азаматтар мен қоғамдық бірлестіктердің сайлау құқықтарын қорғап, сондай-ақ әкімшілік акт, әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) физикалық, психикалық және өзге де мән-жайларға орай құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін өзі дербес қорғауды жүзеге асыра алмайтын адамдардың немесе шектелмеген тұлғалар тобының құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін шектеуі мүмкін болғанда не прокурордың қатысу қажеттігін сот танығанда процеске кіріседі.
Прокурордың көрсетілген өкілеттіктері соттың интернет-ресурсында тиісті ақпаратты орналастыру арқылы соттың қарауға тағайындалған барлық әкімшілік істер туралы уақтылы хабарлауы арқылы қамтамасыз етіледі.
Әкімшілік істің қаралатын уақыты мен орны туралы хабарланған прокурордың келмеуі әкімшілік іс бойынша сот талқылауына кедергі болмайды.
Прокурор Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес:
1) физикалық, психикалық және өзге де мән-жайларға орай құқықтары мен мүдделерін қорғауды өз бетінше жүзеге асыра алмайтын адамдардың;
2) егер бұл адамдардың өмірі, денсаулығы не Қазақстан Республикасының қауіпсіздігі үшін орны толмас салдарларды болдырмау үшін қажет болса, адамдардың, қоғамның және мемлекеттің бұзылған құқықтарын қалпына келтіру және мүдделерін қорғау үшін сотқа талап қоюмен жүгінуге құқылы.
Осы бөліктің 2) тармақшасында көзделген жағдайларда, прокурор адамның өтініші мен талап қоюына қарамастан, сотқа талап қоюды бере алады.
Егер талап қоюшы прокурор мәлімдеген талапты қолдамаса, егер мүдделі тұлғалардың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері қозғалмайтын болса, сот талап қоюды қайтарады.
Әкімшілік орган, лауазымды адам заңға сәйкес келмейтін әкімшілік актіге, сондай-ақ әкімшілік әрекетке (әрекетсіздікке) наразылықты қабылдамаған жағдайда, прокурор талап қоюмен сотқа жүгінеді.
Талап қоюды берген прокурор татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім жасасу құқығынан басқа, талап қоюшының барлық процестік құқығын пайдаланады, сондай-ақ барлық процестік міндетін атқарады. Прокурордың басқа тұлғаның мүдделерін қорғау үшін берілген талап қоюдан бас тартуы осы тұлғаны "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің (Салық кодексі) талаптарына сәйкес мемлекеттік бажды төлегенінен кейін әкімшілік істі мәні бойынша қарауды талап ету құқығынан айырмайды.
Сот қарайтын дауда талап қоюшы немесе жауапкер ретінде прокуратура органдарының мүдделерін білдіретін прокурор тараптардың процестік құқықтары мен міндеттерін пайдаланады. Егер әкімшілік іс прокурордың талап қоюы негізінде қозғалған болса, ол әкімшілік іс бойынша қорытынды бермейді.
6-тарау. ӘКІМШІЛІК ІСКЕ ҚАТЫСАТЫН ӨЗГЕ ДЕ АДАМДАР
32-бап. Куә
Әкімшілік істі қарау және шешу үшін маңызы бар нақты мән-жайлар туралы қандай да бір мәліметтер белгілі болуы мүмкін адам куә болып табылады.
Мыналар:
1) қарауға өзі қатысқан істің мән-жайлары туралы – судья;
2) өз міндеттерін орындауына байланысты өздеріне белгілі болған мән-жайлар туралы – төреші, алқаби;
3) өкілдің немесе қорғаушының міндеттерін орындауына байланысты өздеріне белгілі болған мән-жайлар туралы – азаматтық іс бойынша өкілдер немесе қылмыстық іс, әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша өкілдер, қорғаушылар;
4) тәубаға келу үстінде өзіне белгілі болған мән-жайлар туралы – діни қызметші;
5) өзінің жасының толмауына не психикалық немесе дене кемістіктеріне орай әкімшілік іс үшін маңызы бар мән-жайларды дұрыс қабылдауға және олар туралы айғақтар беруге қабілетсіз адам;
6) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда, медиацияны жүргізуге байланысты өзіне белгілі болған мән-жайлар туралы – медиатор;
7) ұлттық қауіпсіздікке қатер төндіретін жағдайларды қоспағанда, өз қызметін жүзеге асыруға байланысты өзіне белгілі болған мән-жайлар туралы – ұлттық алдын алу тетiгiнің қатысушысы;
8) Қазақстан Республикасының заңдарында көрсетілген өзге де адамдар куә ретінде жауап алуға жатпайды.
Куәнің:
1) өзіне, жұбайына (зайыбына) және аясы заңда айқындалатын жақын туыстарына қарсы айғақтар беруден бас тартуға;
2) өзінің ана тілінде немесе өзі білетін тілде айғақтар беруге;
3) әкімшілік сот ісін жүргізуде аудармашының тегін көмегін пайдалануға;
4) өзінен жауап алуға қатысатын аудармашыға қарсылық білдіруді мәлімдеуге;
5) әкімшілік органның, лауазымды адамның әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым беруге, өзінің құқықтарына, бостандықтары мен заңды мүдделеріне қатысты өтінішхаттар мәлімдеуге құқығы бар.
Куә:
1) соттың шақыруы бойынша келуге;
2) әкімшілік іс бойынша белгілі болғанның бәрiн шынайы түрде хабарлауға және қойылған сұрақтарға жауап беруге;
3) тыңдау және сот отырысы кезінде белгіленген тәртіпті сақтауға міндетті.
Егер куә өзінің хабардар болу көзін көрсете алмаса, ол хабарлаған мәліметтер дәлелдемелер болып табылмайды.
Куәнің тыңдауға келуі мүмкін болмаған жағдайда, оның айғақты жазбаша нысанда беруге құқығы бар. Бұл жағдайда куә әрбір бетті өзінің қолымен куәландыруға тиіс. Куәнің қолымен куәландырылған айғақ қол қойылған күні көрсетіле отырып, лауазымды адамның қолымен расталады.
Куә ретінде шақырылған адам, осы баптың сегізінші бөлігінде көзделген жағдайды қоспағанда, сотқа белгіленген уақытта келуге, қаралып жатқан әкімшілік істің мәні бойынша жеке өзіне белгілі мәліметтерді хабарлауға, соттың және әкімшілік процеске қатысушылардың қосымша сұрақтарына жауап беруге міндетті.
Егер куә сырқатының, кәрілігінің, мүгедектігінің немесе басқа да дәлелді себептерінің салдарынан сотқа шақыру бойынша келуге жағдайы болмаса, сот куәдан оның болатын жерінде жауап алуы мүмкін.
Егер куә сотқа шақыру бойынша келе алмайтын болса, ол келе алмау себептерін көрсете отырып, бұл туралы сотқа күні бұрын хабарлауға міндетті.
Куә әкімшілік сот ісін жүргізуде көрінеу жалған айғақтар бергені және заңда көзделмеген негіздер бойынша айғақтар беруден бас тартқаны үшін заңда белгіленген қылмыстық жауаптылықта болады.
Куәнің сотқа шақыруға байланысты шығыстарды өтеттіруге құқығы бар. Шығыстар мен өтемақының мөлшері Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалады.
33-бап. Сарапшы
Арнайы ғылыми білімі бар және сот осы Кодексте және Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінде көзделген жағдайларда және тәртіппен, нақты әкімшілік іс бойынша мән-жайларды анықтау мақсатында өзінің алдына қойылған және арнайы ғылыми білімді талап ететін мәселелер бойынша сот сараптамасын жүргізу мен қорытынды беруді тапсырған, әкімшілік істе мүдделі емес адам сарапшы болып табылады.
Сот әкімшілік процеске қатысушылардың өтінішхаты бойынша немесе өз бастамасы бойынша сот сараптамасын тағайындайды.
Сарапшының:
1) әкімшілік істің сот сараптамасы нысанасына қатысты материалдарымен танысуға;
2) өзіне қорытынды беруге қажетті қосымша материалдарды беру туралы өтінішхатты мәлімдеуге;
3) соттың рұқсатымен процестік әрекеттерді жүргізуге, сот отырысына қатысуға және әкімшілік іске қатысушыларға сот сараптамасы нысанасына қатысты сұрақтар қоюға;
4) өзі қатысқан процестік әрекеттің хаттамасымен, сондай-ақ тиісті бөлігінде сот отырысының хаттамасымен танысуға және хаттамаларға өзінің әрекеттері мен айғақтарының толық және дұрыс тіркеліп-бекітілуіне қатысты енгізілуге жататын ескертулер жасауға;
5) сот сараптамасын тағайындаған сотпен келісу бойынша сот-сараптамалық зерттеу барысында анықталған, әкімшілік іс үшін маңызы бар мән-жайлар бойынша, оның ішінде тұжырымдалған мәселелердің шегінен шығатын мән-жайлар бойынша қорытынды беруге;
6) ана тілінде немесе өзі білетін тілде қорытынды ұсынуға және айғақтар беруге; аудармашының тегін көмегін пайдалануға; аудармашыға қарсылық білдіруді мәлімдеуге;
7) сот сараптамасын жүргізу кезінде процестік құқықтарды бұзатын тұлғалардың шешімдеріне, әрекеттеріне шағым жасауға;
8) сот сараптамасын жүргізу кезінде шеккен шығыстардың өтемін алуға және егер сот сараптамасын жүргізу өзінің лауазымдық міндеттерінің аясына кірмейтін болса, орындалған жұмысы үшін сыйақы алуға құқығы бар.
Сарапшы:
1) сотқа білдірмей, әкімшілік процеске қатысушылармен сот сараптамасын жүргізуге байланысты мәселелер бойынша келіссөздер жүргізуге;
2) зерттеу үшін материалдарды өз бетінше жинауға;
3) егер бұған соттың арнайы рұқсаты болмаса, объектілерді толық немесе ішінара жоюға не олардың сыртқы түрін немесе негізгі қасиеттерін өзгертуге алып келуі мүмкін зерттеулер жүргізуге құқылы емес.
Сарапшы:
1) соттың шақыруы бойынша келуге;
2) өзіне ұсынылған объектілерге жан-жақты, толық және объективті зерттеу жүргізуге, қойылған сұрақтар бойынша негізді және объективті жазбаша қорытынды беруге;
3) қорытынды беруден бас тартуға және қорытынды берудің мүмкін емес екені туралы уәжді жазбаша хабар жасауға және оны сотқа жіберуге;
4) жүргізілген зерттеуге және берілген қорытындыға байланысты мәселелер бойынша айғақтар беруге;
5) зерттеуге ұсынылған объектілердің сақталуын қамтамасыз етуге;
6) әкімшілік істің мән-жайлары туралы мәліметтерді және сот сараптамасын жүргізуге байланысты өзіне белгілі болған өзге де мәліметтерді жария етпеуге;
7) сотқа шығыстар сметасын және сот сараптамасын жүргізуге байланысты шеккен шығыстар туралы есепті ұсынуға міндетті.
Сарапшы көрінеу жалған қорытынды бергені үшін заңда белгіленген қылмыстық жауаптылықта болады.
Сот сараптамасы органдарының қызметкері болып табылатын сарапшы өз қызметінің түріне қарай өзінің құқықтарымен және міндеттерімен танысқан деп және көрінеу жалған қорытынды бергені үшін қылмыстық жауаптылық туралы ескертілген деп есептеледі.
34-бап. Маман
Сот консультациялар (түсініктер) беру арқылы дәлелдемелердi жинауға, зерттеуге және бағалауға жәрдемдесу және ғылыми-техникалық құралдарды қолдануға көмек көрсету мақсатында сот отырысына немесе процестік әрекеттерге қатысу үшін арнаулы бiлiмi және (немесе) дағдылары бар, әкімшілік iстiң нәтижесіне мүдделi емес, кәмелетке толған адамды маман ретінде тартуы мүмкін.
Сот әкімшілік процеске қатысушылардың өтінішхаты бойынша да мамандарды тартуға құқылы. Әкімшілік процеске қатысушылар соттан арнаулы білімі және (немесе) дағдылары бар нақты адамды маман ретінде тартуды өтіне алады.
Маманның:
1) әкімшілік істің зерттеу нысанасына қатысты материалдарымен танысуға;
2) өзіне қорытынды беруге қажетті қосымша материалдарды беру туралы өтінішхатты мәлімдеуге;
3) өзiнiң шақырылу мақсатын бiлуге;
4) егер тиiстi арнаулы бiлiмi мен дағдылары болмаса, әкімшілік іс бойынша iс жүргiзуге қатысудан бас тартуға;
5) әкімшілік процеске қатысушыларға соттың рұқсатымен сұрақтар қоюға; олардың назарын дәлелдемелердi жинауға, зерттеу мен бағалауға және ғылыми-техникалық құралдарды қолдануға, әкімшілік істің материалдарын зерттеуге, сараптама тағайындау үшін материалдарды дайындауға жәрдем көрсету кезіндегі өзінің әрекеттеріне байланысты мән-жайларға аударуға;
6) өзі қатысқан процестік әрекеттің хаттамасымен, сондай-ақ тиісті бөлігінде сот отырысының хаттамасымен танысуға және хаттамаға өзі қатысқан кезде жүргізілген әрекеттердің барысы мен нәтижелерінің толық және дұрыс тіркеліп-бекітілуіне қатысты енгізілуге жататын мәлімдемелер мен ескертулер жасауға;
7) ана тілінде немесе өзі білетін тілде қорытынды ұсынуға және консультация (түсінік) беруге; аудармашының тегін көмегін пайдалануға; аудармашыға қарсылық білдіруді мәлімдеуге;
8) сот әрекеттерін жүргізуге қатысуына байланысты өзі шеккен шығыстардың өтемін алуға және егер әкімшілік іс бойынша іс жүргізуге қатысу өзінің лауазымдық міндеттерінің аясына кірмейтін болса, орындалған жұмысы үшін сыйақы алуға құқығы бар.
Маман:
1) сотқа білдірмей, әкімшілік іске қатысушылармен зерттеулер жүргізуге байланысты мәселелер бойынша келіссөздер жүргізуге;
2) зерттеу материалдарын өз бетінше жинауға құқылы емес.
Маман:
1) соттың шақыруы бойынша келуге;
2) дәлелдемелердi жинауға, зерттеуге және бағалауға жәрдем көрсету үшін арнаулы білімді, дағдылар мен ғылыми-техникалық құралдарды пайдалана отырып, процестік әрекеттерді жүргізуге және сот талқылауына қатысуға;
3) өзі орындайтын әрекеттер бойынша түсінік беруге;
4) әкімшілік iстiң мән-жайлары туралы мәлiметтердi және әкімшілік іске қатысуына байланысты өзiне белгiлi болған өзге де мәлiметтердi жария етпеуге;
5) сот отырысы кезінде тәртіп сақтауға;
6) зерттеуге ұсынылған объектілердің сақталуын қамтамасыз етуге мiндеттi.
Маман көрінеу жалған қорытынды берген жағдайда, заңда белгіленген қылмыстық жауаптылықта болады.
35-бап. Аудармашы
Әкімшілік іске мүдделі емес, әкімшілік сот ісін жүргізу жүзеге асырылатын тілді білетін, бір тілден екінші тілге аудару үшін қажетті білімі бар адам не саңыраумен, мылқаумен, керең-мылқаумен қарым-қатынас жасау техникасын еркін білетін адам аудармашы ретінде шақырылады.
Аудармашының:
1) аударманы жүзеге асыру кезінде қатысушы адамдарға аударманы нақтылау үшін сұрақтар қоюға;
2) іс жүргізуде өзі қатысқан процестік әрекеттің хаттамасымен, сондай-ақ тиісті бөлігінде сот отырысының хаттамасымен танысуға және аударманың толықтығына және дұрыстығына қатысты хаттамаға енгізілуге жататын ескертулер жасауға;
3) егер оның аударма үшiн қажеттi бiлiмi болмаса, әкімшілік іске қатысудан бас тартуға;
4) сот әрекеттерін іс жүргізуге қатысуына байланысты өзі шеккен шығыстардың өтемін және егер іс бойынша іс жүргізуге қатысу өзінің лауазымдық міндеттерінің шеңберіне кірмейтін болса, орындаған жұмысы үшін сыйақы алуға құқығы бар.
Аудармашы:
1) соттың шақыруы бойынша келуге;
2) толық және дұрыс аударманы жүзеге асыруға;
3) әкімшілік іске қатысушыларға олардың ана тіліне немесе олар білетін тілге аударылып табыс етілетін құжаттардағы аударманың дұрыстығын өз қолтаңбасымен куәландыруға;
4) әкімшілік істің мән-жайлары туралы мәліметтерді және аудармашы ретінде тартылуына байланысты өзіне белгілі болған өзге де деректерді жария етпеуге;
5) сот отырысы кезінде тәртіп сақтауға міндетті.
Аудармашы көрінеу дұрыс емес аударма жасаған жағдайда, заңда белгіленген қылмыстық жауаптылықта болады.
2-БӨЛІМ. МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАРДЫҢ ІШКІ ӘКІМШІЛІК РӘСІМДЕРІ
7-тарау. МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАРДЫҢ ІШКІ ӘКІМШІЛІК РӘСІМДЕРІНІҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ
36-бап. Мемлекеттік органдардың ішкі әкiмшiлiк рәсiмдерiн жүзеге асыру шарттары
Осы Кодексте көзделген мемлекеттік органдардың ішкі әкiмшiлiк рәсiмдері:
1) мемлекеттік сайлау органдарын қоспағанда, төмен тұрған мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардың жоғары тұрғандарға бағынуы;
2) жеке адамның, қоғам мен мемлекеттiң өзара жауаптылығы мен мүдделерiнiң теңбе-тең болуы;
3) мемлекеттiң барлық мемлекеттiк органдары мен лауазымды адамдарының құзыретінің нақты ажыратылуы және келісіп жұмыс істеуі жағдайларында жүзеге асырылады.
37-бап. Жеке қолданылатын құқықтық актiнiң орындалуын ұйымдастыру және бақылау
Жеке қолданылатын құқықтық актiнiң орындалуын ұйымдастыру тиісті уәкiлеттi мемлекеттiк органның лауазымды адамының қабылданған шешiмдi уақтылы және түпкілікті орындау жөнiндегi шараларды әзiрлеуі мен қабылдауынан тұрады.
Қажет болған жағдайда жеке қолданылатын құқықтық актiнiң орындалуын қамтамасыз ету үшiн уәкiлеттi мемлекеттiк орган (лауазымды адам) оны орындау жөнiндегi ұйымдастыру іс-шараларының жоспарын әзiрлейді және бекiтедi, ол тiкелей орындаушылардың назарына жеткiзіледi.
Егер жеке қолданылатын құқықтық актiде оны орындаудың нақты мерзiмдерi мен тiкелей орындаушылары айқындалмаса, онда оларды орындаушы мемлекеттiк орган немесе жоғары тұрған орган белгiлейдi және тiкелей орындаушылардың назарына дереу жеткiзiледi.
Қабылданған шешiмдердi уақтылы және түпкілікті орындау мақсатында мемлекеттiк орган немесе лауазымды адам олардың орындалуын бақылауды жүзеге асыруға тиiс.
38-бап. Мемлекеттік органның жеке қолданылатын құқықтық актісінің, Қазақстан Республикасының Президенті, Қазақстан Республикасының Үкіметі тапсырмаларының орындалуын ішкі бақылауды жүзеге асыру тәртібі
Ішкі бақылау:
1) жеке қолданылатын құқықтық актілердің (орындалуы құқықтық актілерде көзделген іс-шаралардың) орындалуын бақылау болып бөлінеді. Бұл жағдайда орындалуға жататын іс-шаралар қамтылатын жеке қолданылатын барлық құқықтық актілер бақылауға алынады;
2) Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан Республикасы Үкіметінің және мемлекеттік органның басшы лауазымды адамдарының қызметтік сипаттағы өзге де құжаттардан туындайтын тапсырмаларының орындалуын бақылау болып бөлінеді.
Ішкі бақылау:
1) қажетті ақпаратты талап етіп алдыру;
2) орындалуы туралы есептер мен баяндамаларды тыңдау және талқылау;
3) ревизия және құжаттамалық тексерудің өзге де нысандары;
4) сол жерге барып тексеру;
5) Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін басқа да тәсілдер арқылы жүргізіледі.
Ішкі бақылау мынадай параметрлер бойынша жүргізіледі:
1) құрылымдық, аумақтық бөлімшелер, ведомстволық бағынысты мемлекеттік органдар мен ұйымдар және олардың лауазымды адамдары қызметінің өздерінің алдына қойылған міндеттерге сәйкестігі;
2) орындаудың уақтылығы және толықтығы;
3) орындау кезінде Қазақстан Республикасының заңнамасы талаптарының сақталуы.
Күшіне енген жеке қолданылатын құқықтық актінің не Қазақстан Республикасының Президентінің, Қазақстан Республикасы Үкіметінің және мемлекеттік органның басшы лауазымды адамдарының қызметтік сипаттағы өзге де құжаттардан туындайтын тапсырмаларының орындалуын бақылауды жүзеге асыруға уәкілеттік берілген лауазымды адам не мемлекеттік органның тиісті құрылымдық бөлімшесі қажет болған кезде бақылау жөніндегі іс-шараларды әзірлейді.
Бұл ретте бақылауды жүзеге асыруға уәкілеттік берілген лауазымды адам не мемлекеттік органның тиісті құрылымдық бөлімшесі оның орындалуы туралы келіп түсетін ақпаратты:
1) жеке қолданылатын құқықтық актінің орындалу дәрежесі мен сапасын;
2) жеке қолданылатын құқықтық актіні орындауда ауытқушылықтардың бар-жоғын, олардың себептерін және ауытқушылықтарды жою үшін ықтимал шаралар белгілеуді;
3) бақылаудан алу не орындалу мерзімін ұзарту мүмкіндігін;
4) жеке қолданылатын құқықтық актіні орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін нақты лауазымды адамдардың жауаптылығын айқындау үшін талдайды.
Ақпаратты талдау қорытындылары бойынша әзірленген ұсыныстар тиісті шешім қабылдау үшін мемлекеттік органның басшылығына баяндалады. Ақпаратқа талдау жүргізген мемлекеттік органның орындаушыларына қабылданған шешім туралы хабарланады.
Жеке қолданылатын құқықтық актіде көзделген іс-шараларды бақылаудан алуды және олардың орындалу мерзімдерін ұзартуды мемлекеттік органның басшылығы жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан Республикасы Үкіметінің тапсырмаларын бақылаудан алу Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.
Жоғары тұрған мемлекеттік органның не орындаушы органның бақылау қызметі жеке қолданылатын құқықтық актіде белгіленген орындалу мерзімі өткенге дейін орындаушыға мемлекеттік органның регламентінде айқындалатын тәртіппен тиісті жазбаша еске салу жібереді.
Ішкі бақылауды ұйымдастырудың және жүзеге асырудың қосымша мәселелерін мемлекеттік органның өзі не оған қатысты жоғары тұрған мемлекеттік орган айқындауы мүмкін.
Осы бөліктің күші Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне сәйкес жүргізілетін, Қазақстан Республикасының Үкіметі ішкі бақылау бойынша уәкілеттік берген орган жүзеге асыратын ішкі бақылауға қолданылмайды.
39-бап. Мемлекеттік органдардың жұмысын жоспарлау
Мемлекеттік органдар өз қызметін стратегиялық және операциялық жоспарларға, сондай-ақ қажет болған кезде тоқсанға, бір жылға және ұзақ мерзімді перспективаға арналып жасалатын жұмыс жоспарларына сәйкес жүзеге асырады.
Стратегиялық жоспарлар әзірлемейтін мемлекеттік органдар өз қызметін тоқсанға, бір жылға және ұзақ мерзімді перспективаға арналып жасалатын жұмыс жоспарларына сәйкес жүзеге асырады.
Мемлекеттік органдардың жұмыс жоспарлары мемлекеттік органның құрылымдық бөлімшелерінің ұсыныстары негізінде және құқықтық актілерді орындау үшін алдын ала жасалады.
Мемлекеттік органның жұмыс жоспары негізінде осы мемлекеттік органның құрылымдық бөлімшелері өз жұмыс жоспарларын жасайды.
40-бап. Мемлекеттік орган және мемлекеттік органның құрылымдық бөлімшесі туралы регламент, ереже
Мемлекеттік орган өз қызметін ұйымдастыру және ішкі тәртібі мәселелері бойынша регламент қабылдайды.
Мемлекеттік органның мәртебесі мен өкілеттіктері мемлекеттік орган туралы ережеде айқындалады.
Мемлекеттік орган туралы ережені әзірлеу және бекіту жөніндегі нұсқаулықты Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.
Мемлекеттік орган туралы үлгілік ережені Қазақстан Республикасының Үкіметі Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігімен келісу бойынша бекітеді.
Мемлекеттік органның құрылымдық бөлімшесінің мәртебесі мен өкілеттіктерін айқындау мәселелері бойынша ереже бекітіледі.
Мемлекеттік органның құрылымдық бөлімшесі туралы ережені әзірлеу мен бекіту тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.
41-бап. Мемлекеттік органның құзыреті, өкілеттіктері, функциялары мен міндеттері
Мемлекеттік орган қызметінің нысанасын айқындайтын оның белгіленген өкілеттіктерінің жиынтығы мемлекеттік органның құзыреті деп түсініледі.
Мемлекеттік органның құқықтары мен міндеттері мемлекеттік органның өкілеттіктері деп түсініледі.
Мемлекеттік орган қызметінің негізгі бағыттары мемлекеттік органның міндеттері деп түсініледі.
Мемлекеттік органның өз құзыреті шегінде қызметті жүзеге асыруы мемлекеттік органның функциялары деп түсініледі.
Мемлекеттік органның құзыреті, өкілеттіктері, функциялары мен міндеттері Қазақстан Республикасының Конституциясында, Қазақстан Республикасының заңдарында және Қазақстан Республикасының Президенті, Қазақстан Республикасының Үкіметі, өзіне қатысты жоғары тұрған орталық мемлекеттік орган қабылдайтын өзге де нормативтік құқықтық актілерінде белгіленеді.
Мемлекеттік органның функциялары стратегиялық, реттеу, іске асыру және бақылау функциялары болып бөлінеді:
жоспарлы құжаттарды әзірлеу, қабылдау, халықаралық қатынастарды, ұлттық қауіпсіздік пен қорғаныс қабілеттілігін қамтамасыз ету жөніндегі функциялар стратегиялық функциялар болып табылады;
мемлекеттік функциялардың іске асырылуын нормативтік құқықтық қамтамасыз ету, нормативтік құқықтық актілерді тіркеу және олардың орындалуына талдау жүргізу, мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіру, мемлекеттік активтерді басқару жөніндегі функциялар реттеу функциялары болып табылады;
жоспарлы құжаттарды, нормативтік құқықтық актілерді орындауға, мемлекеттік органның жоспарлы құжаттарында көзделген мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізуге, мемлекеттік қызметтер көрсетуге, оның ішінде рұқсаттарды, сондай-ақ оларға қосымшаларды беруге, ұзартуға, қайта ресімдеуге, жаңартуға және Қазақстан Республикасының заңнамасында рұқсаттарға, сондай-ақ оларға қосымшаларға қатысты көзделген басқа да әрекеттерді жүзеге асыруға бағытталған функциялар іске асыру функциялары болып табылады;
жеке және заңды тұлғалар, оның ішінде мемлекеттік мекемелер қызметінің нормативтік құқықтық актілерде белгіленген талаптарға, ал Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда, Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтарында және Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулыларында белгіленген талаптарға сәйкестігі тұрғысынан тексеру және байқау жөніндегі функциялар бақылау функциялары болып табылады.
Қазақстан Республикасының Президентіне есеп беретін мемлекеттік органдардың құрылымында функцияларды стратегиялық, реттеу, іске асыру және бақылау функциялары деп бөлуді – Қазақстан Республикасының Президенті, ал орталық атқарушы органдарда Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.
Мемлекеттік органдардың Қазақстан Республикасының заңнамасында өздеріне көзделмеген функцияларды жүзеге асыруына тыйым салынады.
42-бап. Жеке-дара өкiмдiк қызмет
Мемлекеттiк органдарда лауазымды адамдар жүзеге асыратын, уәкiлеттi лауазымды адамдардың жеке қолданылатын құқықтық актiлерге жеке-дара қол қоюынан, қарамағындағы қызметкерлерге нұсқаулар мен тапсырмалар беруiнен, мемлекеттiк функцияларды жүзеге асыру жөнiнде өзге де ұйымдық-өкiмдiк шараларды жеке-дара қабылдауынан тұратын қызмет жеке-дара өкiмдiк қызмет болып табылады.
Мемлекеттік органның басшысы (алқалы мемлекеттік органдарды қоспағанда) жеке-дара өкімдік қызмет арқылы сеніп тапсырылған органға басшылықты жүзеге асырады және қабылданатын шешімдердің заңдылығына дербес жауаптылықта болады.
Жеке-дара өкімдік қызметті жүзеге асырған кезде төмен тұрған лауазымды адамдар өздерінің әрекеттерін жоғары тұрған лауазымды адамның шешімдерімен қатаң сәйкестікте жүзеге асырады. Егер мемлекеттік функциялар тек жеке-дара өкімдік қызмет арқылы жүзеге асырылса, онда бұл жағдайда төмен тұрған лауазымды адамдардың міндеті уәкілетті тұлғаның осы қызметін қамтамасыз ету болып табылады.
43-бап. Алқалы мемлекеттiк орган
Шешiмдерi мемлекеттiк органдар мүшелерiнiң көпшiлiк даусымен қабылданатын органдар алқалы мемлекеттiк органдар болып табылады. Алқалы орган қабылдайтын шешiмдердiң заңдылығы үшiн жауаптылық, шешiмдi қабылдаған кезде қарсы дауыс бергендердi қоспағанда, алқалы органның дауыс беруге қатысқан барлық мүшелерiне жүктеледi.
Алқалы мемлекеттік органдар қызметінің негiзгi нысаны осы органдардың шешімдері қабылданатын олардың отырыстары болып табылады.
Алқалы мемлекеттiк органдардың отырыстарын дайындау және өткiзу кезiнде уәкілетті органдар (олардың құрылымдық бөлiмшелерi) мен лауазымды адамдар мынадай мәселелердi шешедi:
1) тиiсiнше бір тоқсан және бір жыл мерзiмге алқалы мемлекеттік органның басшысы не алқалы мемлекеттік органның қызметін қамтамасыз ететiн органның басшысы бекiтетін, мүдделi органдар мен лауазымды адамдардың назарына жеткiзiлетін, отырыстарды өткiзу жоспарын әзiрлеу және бекiту;
2) алқалы мемлекеттiк органның отырысына шығарылатын мәселелердi дайындауды, отырысты өткiзу жөніндегi өзге де ұйымдастыру іс-шараларын оның тиiстi құрылымдық бөлiмшелерi не алқалы мемлекеттік органның қызметiн қамтамасыз ететiн орган жүзеге асырады.
Отырыстарды өткiзу тәртiбi алқалы мемлекеттiк органдардың регламенттерiнде айқындалады.
Алқалы мемлекеттік органның отырысы хаттамаға түсiрiледi.
Отырыста қабылданған шешiмдер алқалы мемлекеттiк органның регламентiне сәйкес қаулылармен ресiмделеді және орындаушылардың назарына жеткiзiледi. Қажет болған жағдайда қабылданған шешiмдердi iске асыру жөнiндегі іс-шаралар жоспары әзірленеді және бекiтiледi, олардың орындалуына бақылау белгіленеді.
43-1-бап. Жобалық басқару
Стратегиялық және (немесе) бағдарламалық құжаттарда белгіленген мақсаттарға қол жеткізу жобалық басқару арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.
Жобалық басқаруды жүзеге асыру қағидаларын Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.
Жобалық басқару жөніндегі уәкілетті орган мемлекеттік органдарды жобалық басқарудың үлгілік регламентін бекітеді.
Ескерту. 43-1-баппен толықтырылды – ҚР 02.01.2021 № 399-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
44-бап. Мемлекеттiк органдарда қызметтiк құжаттардың қаралуы мен өтуi
Мемлекеттiк органға немесе тiкелей осы органның басшылығына арналған қызметтік құжаттар келiп түскеннен және iс қағаздарын жүргiзу қызметiнде тiркелгеннен кейiн басшылыққа берiледi, басшылық оларды қарайды және олар бойынша тапсырмалар (қарарлар) дайындайды.
Мемлекеттiк органның лауазымды адамы мәселенi өз қарауына алған кезде қойылған мәселенi шешу осы органның немесе осы лауазымды адамның құзыретiне жататынына көз жеткiзуге тиiс.
Құжаттарға мемлекеттiк органның атынан оның басшысы, оны ауыстыратын адам (осы органда белгiленген қызметтiк мiндеттердi бөлуге сәйкес) не осы органның өзге уәкiлеттi лауазымды адамы қол қояды.
Мемлекеттiк органға қайтаруды талап ететiн құжатты жiберу кезiнде оған осы мемлекеттiк органға қайтару қажеттігi туралы белгi қойылады.
Құжаттардың мемлекеттiк органдарда қаралу мерзiмi, егер Қазақстан Республикасының заңнамасында өзгеше белгiленбесе, бiр айдан аспауға тиiс.
45-бап. Ақпарат алмасуға қойылатын талаптар
Мемлекеттiк органдар лауазымды адамдарының өздерінің қызметтік өкiлеттiктерiн жүзеге асыруы кезiнде Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен ақпаратты жөнелтуi және алуы ақпарат алмасуболып табылады.
Ақпарат алмасуды регламенттейтiн рәсiмдер:
1) Қазақстан Республикасының бiрыңғай ақпараттық кеңiстiгiнiң iркiлiссiз жұмыс iстеуiне, оның әлемдiк байланыс пен информатика жүйесiне енуiне;
2) ақпаратты, оның iшiнде мемлекеттiк ақпараттық ресурстарды қорғаудың ұлттық жүйесiн нығайтуға ықпал етуге тиiс.
Қазақстан Республикасының мемлекеттiк органдары мен лауазымды адамдарының шешiмдер қабылдауы объективтi және алдын алушы ақпаратқа негiзделуге тиiс.
Мемлекеттiк органдар мен олардың құрылымдық бөлiмшелерi арасында ақпарат алмасу өзара ақпараттар легінің ең аз қажеттi көлемiне, берiлетiн басқарушылық ақпараттың қайталануына жол бермеуге негiзделедi.
Ақпараттық рәсімдер мемлекеттік құпияларды, таратылуы шектелген қызметтік ақпаратты және заңмен қорғалатын өзге де ақпаратты құрайтын мәліметтердің жария болуына жол бермеуге тиіс және барлау, қарсы барлау, жедел-іздестіру қызметіне және күзетілетін адамдар мен объектілердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі күзет іс-шараларына байланысты ақпаратқа қол жеткізуді шектеуді қамтамасыз етуге тиіс.
Таратылуы шектелген қызметтік ақпаратқа "Қызмет бабында пайдалану үшін" деген белгі қойылады.
Мәліметтерді таратылуы шектелген қызметтік ақпаратқа жатқызу және онымен жұмыс істеу қағидаларын Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
Мемлекеттік қызметшілерге қызметтік ақпарат өздеріне жүктелген қызметтік міндеттерді орындау үшін ғана беріледі. Бұл ақпарат қызметтен тыс мақсаттарда пайдаланылмайды.
Мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпиялар туралы заңнамасына сәйкес мемлекеттік құпияларға жататын мәліметтерді қамтитын ақпараттық жүйелерді қоспағанда, ақпараттық жүйелерді ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган белгілеген тәртіппен және мерзімдерде интеграциялауды жүргізеді.
Мемлекеттік органдар мемлекеттік функцияларды жүзеге асыру және мемлекеттік қызметтер көрсету кезінде қағаз жеткізгіштегі құжаттарды пайдалануды және оларды ұсыну бойынша талаптарды қысқарту (болғызбау) жөніндегі шараларды қабылдайды.
Мемлекеттік органдардың ішкі әкімшілік рәсімдерін орындау процесінде қағаз жеткізгіштегі құжаттар пайдаланылған жағдайда, қағаз жеткізгіштегі құжаттарды электрондық құжаттар нысанына аудару жөніндегі шаралар қабылданады.
46-бап. Қызметтік құжаттардың орындалуын ішкі бақылау
Мемлекеттiк орган басшысының немесе өзге де жоғары тұрған лауазымды адамның аталған лауазымды адамдар шығарған актiлерге байланысты емес тапсырмаларының орындалуын ішкі бақылау осы мемлекеттiк органның тиiстi бөлiмшелерiне жүктеледi.
Қызметтiк құжаттар бойынша тапсырмалардың орындалу мерзiмдерiн ішкі бақылауды мемлекеттiк органның iс қағаздарын жүргiзу қызметi жүзеге асырады.
Бiрнеше орындаушыға берiлген тапсырмалардың орындалуын тапсырмада бiрiншi болып көрсетiлген лауазымды адам үйлестiредi.
Iс қағаздарын жүргiзу қызметi бақылаудағы тапсырманың орындалу мерзiмi аяқталғанға дейiн тиiстi бөлiмшеге бұл туралы алдын ала еске салу жiбередi.
Тапсырманы орындау үшiн қосымша уақыт қажет болған жағдайда орындаушы тапсырманы берген лауазымды адамға тапсырманы орындау мерзiмiн ұзарту туралы жазбаша өтiнiш бередi. Тапсырманы орындаудың қосымша мерзiмiн тапсырманы берген басшы белгiлейдi.
Тапсырманы берген лауазымды адам не өзге уәкiлеттi лауазымды адам орындалған құжаттарды бақылаудан алады.
8-тарау. ОРТАЛЫҚ ЖӘНЕ (НЕМЕСЕ) ЖЕРГІЛІКТІ АТҚАРУШЫ ОРГАНДАРДЫҢ ФУНКЦИЯЛАРЫН БӘСЕКЕЛЕС ОРТАҒА БЕРУ
47-бап. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға берудің жалпы ережелері
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға берудің негізгі мақсаттары мыналар болып табылады:
1) бәсекелес ортаны дамытуға және жетілдіруге жәрдемдесу;
2) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын жүзеге асырудың тиімділігі мен сапасын арттыру;
3) мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру;
4) оңтайландыру.
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға берудің негізгі қағидаттары мыналар болып табылады:
1) азаматтардың, бизнес-қоғамдастық пен мемлекет мүдделерінің теңгерімін сақтау;
2) азаматтардың, бизнес-қоғамдастық пен мемлекеттің құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін тең дәрежеде қорғауды қамтамасыз ету;
3) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға берудің негізділігі мен тиімділігі;
4) бизнес-қоғамдастық пен мемлекеттің орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларын жүзеге асыру үшін Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жауаптылығы;
5) орталық және жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру бойынша процестердің үздіксіздігі және тұтастығы, сондай-ақ оған байланысты оңтайландыру.
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру мәселелері жөніндегі комиссияның (бұдан әрі – Комиссия) шешімдері негізінде жыл сайынғы негізде осы Кодекске сәйкес жүзеге асырылады.
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру:
1) аутсорсинг;
2) мемлекеттік тапсырма;
3) мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс;
4) пайдаланушылар есебінен беру;
5) міндетті мүшелікке (қатысуға) негізделген өзін-өзі реттеуді енгізу арқылы жүзеге асырылады.
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың аутсорсингті, мемлекеттік тапсырманы және мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты жүзеге асыру арқылы берілетін функциялары ішінара беруге жатады. Бұл ретте функция орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың құзыретінен алып тасталмайды.
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функцияларын іріктеу орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру үшін іріктеу әдістемесіне сәйкес жүзеге асырылады.
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру үшін іріктеудің негізгі өлшемшарттары мыналар болып табылады:
1) халықтың мүдделері мен қажеттіліктерін ескере отырып, орталық және (немесе) жергілікті органдардың функцияларын жүзеге асырудың тиімділігі мен сапасын арттыру мүмкіндігі;
2) нарықтың дайындығы немесе бәсекелес ортаның болуы;
3) нарықты дамытудың әлеуетті мүмкіндігі.
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың конституциялық құрылысты қорғауға, қоғамдық тәртіпті, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы мен имандылығын қорғауға бағытталған, капиталды сыртқа шығаруды, жоғары қадағалауды, қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізуді, жедел-іздестіру қызметін, сот төрелігін жүзеге асыру жөніндегі, сондай-ақ ұлттық, ақпараттық қауіпсіздік, мемлекеттік құпияларды қорғау, қорғаныс, көші-қон, мемлекеттік статистика салаларындағы функцияларын және оларды беру мемлекет мүдделеріне залал келтіруі мүмкін өзге де функцияларды бәсекелес ортаға беруге тыйым салынады.
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функциялары іріктелгеннен кейін орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функцияларының құнын айқындау әдістемесіне сәйкес орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар функцияларының құнын есептеу жүзеге асырылады.
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру кезінде оңтайландыру нысанасына есептеу жүргізіледі. Бұл ретте орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың шығыстарын қайта бөлуге оларға қосымша функциялар жүктелген жағдайларда ғана жол беріледі.
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функцияларын жүзеге асыру үшін нарықтың дайындығын талдау орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функциялары бойынша нарықтың дайындығына талдау жүргізу әдістемесіне сәйкес жүргізіледі.
Мониторинг осы Кодекстің 53-бабына сәйкес жүргізіледі.
Пайдаланушылар мен бәсекелес ортаны ақпараттандыру мақсатында мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органның және Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасының интернет-ресурстарында мынадай мәліметтер орналастырылады және кейіннен жаңартылады:
1) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функцияларының тізбесі;
2) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының қандай нормативтік құқықтық актімен берілгені көрсетілген тізілім;
3) Комиссияның шешімі, мониторинг нәтижелері және мониторинг қорытындылары бойынша орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың құзыретіне қайтарылған орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар функцияларының қандай нормативтік құқықтық актімен қайтарылғаны көрсетілген тізбесі.
48-бап. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын аутсорсинг арқылы бәсекелес ортаға беру
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын Қазақстан Республикасының мемлекеттік сатып алу туралы заңнамасына сәйкес аутсорсинг арқылы жүзеге асыру үшін олар бәсекелес ортаға беріледі.
49-бап. Орталық атқарушы органдардың функцияларын мемлекеттік тапсырма арқылы бәсекелес ортаға беру
Орталық атқарушы органдардың функциялары Қазақстан Республикасының бюджет заңнамасында белгіленген мемлекеттік тапсырманы әзірлеу және орындау тәртібіне сәйкес мемлекеттік тапсырма арқылы бәсекелес ортаға беріледі.
Мемлекеттік тапсырманы орындау онда нәтижелер көрсеткіштері көрсетіле отырып, республикалық бюджеттік бағдарлама әкімшісі мен мемлекеттік тапсырманы орындаушы арасында азаматтық-құқықтық мәміле жасасу арқылы бекітілген республикалық бюджеттік бағдарламаларды іске асыру шеңберінде жүзеге асырылады.
50-бап. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс арқылы бәсекелес ортаға беру
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс арқылы бәсекелес ортаға беру Қазақстан Республикасының мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс, Қазақстан Республикасындағы үкіметтік емес ұйымдарға арналған гранттар және сыйлықақылар туралы заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
51-бап. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға пайдаланушылар есебінен беру
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функциялары орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың құзыретінен функцияларды алып тастау арқылы бәсекелес ортаға беріледі және пайдаланушылар есебінен жүзеге асырылады.
52-бап. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын міндетті мүшелікке (қатысуға) негізделген өзін-өзі реттеуді енгізу арқылы бәсекелес ортаға беру
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын міндетті мүшелікке (қатысуға) негізделген, кәсіпкерлік немесе кәсіптік қызмет саласындағы өзін-өзі реттейтін ұйымдарға беру өзін-өзі реттейтін ұйымдардың дайындығы расталғаннан кейін қамтамасыз етіледі.
Міндетті мүшелікке (қатысуға) негізделген өзін-өзі реттейтін ұйымдардың орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын жүзеге асыруға дайындығы орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын пайдаланушылар, орындаушылар және мемлекет үшін пайда мен шығынды айқындау мақсатында реттеушілік әсерге талдау жүргізу арқылы қамтамасыз етіледі.
53-бап. Мониторинг
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының жүзеге асырылуын байқау мониторингтің мақсаты болып табылады.
Мониторингтің нәтижелері орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының бәсекелес ортада жүзеге асырылуының басты көрсеткіштерін салыстыру және тиісті шешімдер мен шаралар қабылдау үшін пайдаланылады.
Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыстың жүзеге асырылуына мониторингті қоспағанда, мониторинг:
1) жеке және заңды тұлғалардың орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының жүзеге асырылуы мәселелері жөніндегі жолданымдарын талдауға;
2) бәсекелес ортадан, Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасынан алынатын, орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының жүзеге асырылуы мәселелері жөніндегі ақпаратты талдауға;
3) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының жүзеге асырылуы мәселелері жөніндегі деректерді жинау және талдау жүйесіне;
4) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар мен мүдделі тұлғалар жүргізетін нарықтың дайындығын талдауға негізделеді.
Мониторингті квазимемлекеттік сектор субъектілерін қоспағанда, осы Кодекске сәйкес орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар мен мүдделі тұлғалар жүргізеді.
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының жүзеге асырылуына тәуелсіз бағалауды алу үшін Комиссияның ұсыныстары негізінде Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы тартылады.
Мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты жүзеге асыру мониторингі үкіметтік емес ұйымдармен өзара іс-қимыл саласындағы уәкілетті орган бекітетін мемлекеттік әлеуметтік тапсырыстың іске асырылуына мониторинг жүргізу қағидаларына сәйкес жүргізіледі.
Аутсорсингті, мемлекеттік тапсырманы жүзеге асыру, пайдаланушылар есебінен беру мониторингі орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының жүзеге асырылуына мониторинг жүргізу қағидаларына сәйкес нәтижелілік пен процесс өлшемшарттары негізінде жүргізіледі.
Нәтижелілік өлшемшарты орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының жүзеге асырылуының орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар белгілеген басты көрсеткіштеріне қол жеткізуін айқындайды.
Процесс өлшемшарты орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының жүзеге асырылуын бағалауды жеке және заңды тұлғалардың жолданымдарын, бәсекелес ортадан, Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасынан алынатын орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының жүзеге асырылуы мәселелері жөніндегі ақпаратты талдаудың негізінде айқындайды.
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар, Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы мониторинг жүргізу кезінде орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын орындаушылардан, мемлекеттік құпияларды, коммерциялық және заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын ақпаратты қоспағанда, орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың интернет-ресурстарында олардың функцияларының жүзеге асырылуы саласына жататын ақпарат болмаған жағдайда, қажетті ақпаратты сұратуға құқылы.
54-бап. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларын қайтару
Егер мониторинг нәтижелері бойынша орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функциясының сапасыз жүзеге асырылуын анықтаған жағдайда, орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар бес жұмыс күні ішінде бұл туралы мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органды және Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасын хабардар етеді.
Мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті орган хабарлама алған күннен бастап он жұмыс күні ішінде орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функциясының сапасыз жүзеге асырылуы туралы мәселені Комиссияның қарауына шығарады.
Комиссия орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларын қайтару туралы шешім қабылдаған кезде, мынадай:
1) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың ішінара беруі шеңберінде – мұндай функцияларды қайтару орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын орындаушымен Қазақстан Республикасының заңнамасында белгілеген тәртіппен жасалған шартты бұзу арқылы қамтамасыз етіледі;
2) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың толық беруі шеңберінде – мұндай функцияларды қайтару үшін Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес нормативтік құқықтық актінің жобасын әзірлеу жөнінде шаралар қабылданады.
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларын қайтару үшін Комиссияның ұсынымдарынан кейін орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар Қазақстан Республикасының Үкіметіне функцияларды орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдарға қайтаруды қамтамасыз ету үшін қажетті нормативтік құқықтық актінің жобасын әзірлеу туралы ұсыныс енгізеді.
Міндетті мүшелікке (қатысуға) негізделген өзін-өзі реттеу мақсаттарына қол жеткізілмеген жағдайда, рұқсат беру немесе хабарлама жасау тәртібі Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне сәйкес жойылуға тиіс.
55-бап. Қазақстан Республикасы Үкіметінің құзыреті
Қазақстан Республикасының Үкіметі:
1) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру жөніндегі мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын әзірлейді;
2) өзіне Қазақстан Республикасының Конституциясында, Қазақстан Республикасының заңдарында және Қазақстан Республикасы Президентінің актілерінде жүктелген өзге де функцияларды орындайды.
56-бап. Мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органның құзыреті
Мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті орган:
1) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру жөніндегі мемлекеттiк саясатты iске асырады;
2) жыл сайынғы негізде Қазақстан Республикасының Үкiметiн орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру жөнінде жүргізіліп жатқан жұмыстың нәтижелерi туралы хабардар етеді;
3) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдар функцияларының аутсорсингін жүзеге асыру қағидаларын әзірлейді және бекітеді;
4) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру қағидаларын әзiрлейдi және бекiтедi;
5) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру үшін іріктеу әдістемесін әзірлейді және бекітеді;
6) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшiн ұсынылатын функцияларының құнын айқындау әдiстемесін әзiрлейдi және бекiтедi;
7) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функциялары бойынша нарықтың дайындығына талдау жүргізу әдістемесін әзірлейді және бекітеді;
8) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының жүзеге асырылу мониторингін жүргiзу қағидаларын әзiрлейдi және бекiтедi;
9) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру жөніндегі әдістемелік көмекті және орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың қызметін үйлестіруді жүзеге асырады;
10) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар жүргізген нарықтың дайындығын талдауға олардың сараптамалық қорытындыларын дайындайды және береді;
11) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдар бәсекелес ортаға беру үшiн ұсынатын орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын іріктеу нәтижелерiне өз құзыретi шегiнде сараптама жүргізеді;
12) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдар жүргізген оңтайландыру нысанасына ұсынылған есеп-қисап бойынша қорытынды дайындайды және береді;
13) Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
57-бап. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың құзыреті
Орталық атқарушы органдар:
1) жыл сайынғы негізде мүдделі тұлғалармен, орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын орындаушылармен және Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен бірлесіп, орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын мемлекеттік басқарудың тиісті саласындағы (аясындағы) бәсекелес ортаға беру үшін іріктеуді жүзеге асырады;
2) мүдделі тұлғалармен, орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын орындаушылармен және Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен бірлесіп, мемлекеттік басқарудың тиісті саласында (аясында) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функциялары бойынша нарықтың дайындығына талдау жүргізеді;
3) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органға бәсекелес ортаға беру мәселелері жөнінде ұсыныстар енгізеді;
4) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын мемлекеттік басқарудың тиісті саласындағы (аясындағы) бәсекелес ортаға беру, сондай-ақ орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларын қайтару мәселелері жөніндегі нормативтік құқықтық актілердің жобаларын әзірлейді;
5) пайдаланушылардың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері бұзылған жағдайда, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес оларды қалпына келтіруге бағытталған шараларды қабылдайды;
6) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын орындаушыларды миниторинг нәтижелерімен таныстыруға міндетті;
7) орталық атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру кезінде оңтайландыру нысанасына есеп-қисап жүргізеді және оны мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органға келісуге жібереді;
8) Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Жергілікті атқарушы органдар:
1) жыл сайынғы негізде мүдделі тұлғалармен, орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын орындаушылармен және Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен бірлесіп, жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру үшін іріктеуді жүзеге асырады;
2) мүдделі тұлғалармен, орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын орындаушылармен және Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен бірлесіп, жергiлiктi атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функциялары бойынша нарықтың дайындығына талдау жүргізеді;
3) мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органға жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру мәселелері жөнінде ұсыныстар енгізеді;
4) пайдаланушылардың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері бұзылған жағдайда, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес оларды қалпына келтіруге бағытталған шараларды қабылдайды;
5) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын орындаушыларды миниторинг нәтижелерімен таныстыруға міндетті;
6) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру кезінде оңтайландыру нысананына есеп-қисап жүргізеді және оны мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органға келісуге жібереді;
7) жергiлiктi мемлекеттік басқару мүдделерінде жергілікті атқарушы органдарға Қазақстан Республикасының заңнамасында жүктелетін өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
58-бап. Қазақстан Республикасы Ұлттық кәсіпкерлер палатасының құзыреті
Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы:
1) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функциялары бойынша кәсіпкерлік субъектілерінің және олардың бірлестіктерінің ұсыныстарын жинауды, талдауды және жариялауды жүзеге асырады;
2) мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органға, орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдарға орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру мәселелері жөнінде ұсыныстар енгізеді;
3) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларының сапасыз жүзеге асырылуы туралы мәселелерді қарауға қатысады;
4) осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында көзделген өзге де функцияларды жүзеге асырады.
59-бап. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру мәселелері бойынша өзара іс-қимылы
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдар Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен, оның ішінде:
1) жыл сайынғы негізде орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру үшін іріктеуге;
2) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функциялары бойынша нарықтың дайындығына талдау жүргізуге;
3) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың кәсіпкерлік субъектілерінің мүдделерін қозғайтын функцияларын бәсекелес ортаға беру мәселелері жөніндегі ұсыныстарды әзірлеу жөніндегі жұмысқа қатысу арқылы өзара іс-қимыл жасайды.
60-бап. Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын орындаушылардың құқықтары мен міндеттері
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын орындаушылар:
1) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берiлген функцияларын жүзеге асыру үшiн қажеттi ақпарат үшiн орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдарға сұрау салумен жүгінуге;
2) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функциялары бойынша нарықтың дайындығының баламалы талдауын жүргізуге;
3) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру мәселелері бойынша мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органға, орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдарға ұсыныстар енгізуге;
4) орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға беру үшін ұсынылатын функциялары бойынша нарықтың дайындығына талдау жүргізуге қатысуға;
5) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру үшін жыл сайынғы негізде іріктеу жүргізуге қатысуға;
6) мониторинг нәтижелерiмен танысуға;
7) мониторинг нәтижелерін алған күннен бастап он жұмыс күнінен кешіктірмей, мониторингтің нәтижелерімен келіспеу туралы жазбаша түсініктемелер не Комиссияның қарауына жататын ескертулерді жою жөніндегі іс-шаралар жоспарын ұсынуға құқылы.
Орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың функцияларын орындаушылар:
1) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берiлген функцияларын сапалы жүзеге асыру үшiн жағдай жасауға;
2) мүмкіндігі шектеулі адамдар орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілетін функцияларын алған кезде олар үшін қажетті жағдайлар жасауға;
3) осы Кодексте көзделген жағдайда, орталық және (немесе) жергілікті атқарушы органдарға, Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасына мониторинг жүргізу үшін қажетті ақпаратты және (немесе) құжаттарды беруге;
4) пайдаланушыларға орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берiлген функцияларын жүзеге асыру тәртiбi туралы толық және анық ақпарат беруге;
5) пайдаланушылардың бұзылған құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерiн қалпына келтiруге бағытталған шараларды Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қабылдауға міндетті.
61-бап. Комиссияның қызметі мен функциялары
Орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру мәселелері жөніндегі ұсыныстар мен ұсынымдарды әзiрлеу мақсатында консультативтiк-кеңесші орган – Комиссия құрылады.
Комиссияның құрамына Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың, Қазақстан Республикасы Ұлттық кәсіпкерлер палатасының, кәсіпкерлік субъектілерінің және үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері кіруі мүмкін.
Комиссия мынадай функцияларды жүзеге асырады:
1) орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың функцияларын бәсекелес ортаға беру мәселелері жөнінде ұсыныстар мен ұсынымдар әзiрлейдi;
2) мемлекеттік басқаруды жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органның, Қазақстан Республикасы Ұлттық кәсіпкерлер палатасының ұсыныстары негізінде орталық және (немесе) жергiлiктi атқарушы органдардың бәсекелес ортаға берілген функцияларын қайтару жөнінде ұсыныстар мен ұсынымдар әзірлейді.
Комиссияның қызметі туралы ақпарат мемлекеттік басқару жүйесін дамыту саласындағы уәкілетті органның ресми интернет-ресурсында кемінде жарты жылда бір рет орналастырылады және жаңартылады.
3-БӨЛІМ. ӘКІМШІЛІК РӘСІМ
9-тарау. ӘКІМШІЛІК РӘСІМДІ ҚОЗҒАУ
62-бап. Әкімшілік рәсімді қозғау үшін негіздер
Мыналар әкімшілік рәсімді козғау үшін негіздер болып табылады:
1) жолданым;
2) әкімшілік органның, лауазымды адамның бастамасы.
Осы баптың бірінші бөлігінің 1) тармақшасында көзделген жағдайда, әкімшілік рәсім жолданым қабылданған кезден бастап қозғалды деп есептеледі.
Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасының талабы немесе әкімшілік қалау осы баптың бірінші бөлігінің 2) тармақшасына сәйкес әкімшілік рәсімді қозғау үшін негіз болып табылады.
63-бап. Жолданымға қойылатын жалпы талаптар
Ауызша нысанда берілген жолданымды әкімшілік органның жолданымды қабылдаған лауазымды адамы немесе жұмыскері жекелеген хаттамаға енгізеді.
Жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында берілген жолданымда, хаттамада:
1) жеке тұлғаның тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе), жеке сәйкестендіру нөмірі (ол болған кезде), пошталық мекенжайы не заңды тұлғаның атауы, пошталық мекенжайы, бизнес-сәйкестендіру нөмірі (ол болған кезде);
2) жолданым берілетін әкімшілік органның, лауазымды адамның атауы;
3) жолданымның мәні;
4) жолданымның берілген күні;
5) арыз иесінің немесе оның өкілінің қолы;
6) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де мәліметтер көрсетіледі.
Егер Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес әкімшілік рәсім ақылы негізде жүзеге асырылса, арыз иесі төлемді растайтын құжатты ұсынуға тиіс.
64-бап. Жолданымды қабылдау, тіркеу, қайтару және кері қайтарып алу
Осы Кодексте белгіленген тәртіппен берілген жолданым міндетті түрде қабылдануға, тіркелуге, есепке алынуға және қаралуға жатады.
Жолданымды қабылдаудан бас тартуға тыйым салынады.
Жолданым мемлекеттік органға, жергілікті өзін-өзі басқару органына, мемлекет жүз пайыз қатысатын заңды тұлғаға берілген жағдайда арыз иесіне күні мен уақыты, жолданымды қабылдаған адамның тегі мен аты-жөні, лауазымы көрсетілген бірегей нөмірі бар талон беріледі.
Жолданым келіп түскен күні тіркеледі.
Егер жолданым жұмыс істемейтін күні келіп түскен болса, онда ол жақын уақыттағы кейінгі жұмыс күнімен тіркеледі.
Жалпыға қолжетімді ақпараттық жүйелер бойынша келіп түскен және Қазақстан Республикасының электрондық құжат және электрондық цифрлық қолтаңба туралы заңнамасының талаптарына сәйкес келетін жолданымдар осы Кодексте белгіленген тәртіппен қаралуға жатады.
Әкімшілік рәсімге қатысушылардың мемлекеттік органдардың басшыларына және олардың орынбасарларына бейнеконференц-байланыс немесе бейнежолданым арқылы жолданым беру тәртібін ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган айқындайды.
Жолданым осы Кодекстің 63-бабында белгіленген талаптарға сәйкес келмеген жағдайда, әкімшілік орган, лауазымды адам арыз иесіне жүгіну қандай талаптарға сай келмейтінін көрсетеді және оны талаптарға сәйкес келтіру үшін ақылға қонымды мерзімді белгілейді.
Егер арыз иесі жолданымды әкімшілік орган, лауазымды адам белгілеген мерзімде Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес келтірмесе, әкімшілік орган, лауазымды адам оны қайтарады.
Жолданымды қайтару қайта жүгінуге кедергі келтірмейді.
Арыз иесі әкімшілік іс бойынша шешім қабылданғанға дейін жолданымды өзінің жазбаша арызы негізінде кері қайтарып ала алады.
Арыз иесінің жолданымды кері қайтарып алуы мерзімдер сақталған кезде, егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, оны қайта жолданым беру құқығынан айырмайды.
65-бап. Жолданымды уәкілетті әкімшілік органға, лауазымды адамға әрі қарай жолдау
Жолданымды қарау өкілеттігіне кірмейтін әкімшілік органға, лауазымды адамға келіп түскен жолданым, келіп түскен күнінен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірілмейтін мерзімде әкімшілік рәсімге қатысушыға бір мезгілде хабардар ете (хабарлай) отырып, уәкілетті әкімшілік органға, лауазымды адамға жолданады.
Жолданымда қамтылған бір немесе бірнеше өтінішхатты, талаптарды қарау өкілеттігіне кірмейтін әкімшілік органға, лауазымды адамға олар келіп түскен күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірілмейтін мерзімде әкімшілік рәсімге қатысушыға бір мезгілде хабардар ете (хабарлай) отырып, уәкілетті әкімшілік органға, лауазымды адамға одан әрі жолданады.
Одан әрі жолданған жолданым немесе оның бөлігі бойынша уәкілетті әкімшілік орган, лауазымды адам осы Кодексте белгіленген тәртіппен әкімшілік рәсімді қозғайды.
66-бап. Әкімшілік рәсімдегі хабарлама (хабархат)
Әкiмшiлiк рәсімге қатысушы тыңдау немесе әкiмшiлiк рәсiмдi жүзеге асыру үшiн қажеттi өзге де іс-шаралар өткiзілетін уақыт пен орын туралы хабардар етiледi.
Хабарлама (хабархат) тапсырыс хаттың табыс етілгендігі туралы хабарламамен тапсырыс хатпен, телефонограммамен немесе телеграммамен, ұялы байланыстың абоненттік нөмірі бойынша мәтіндік хабармен немесе электрондық мекенжай бойынша не хабархаттың немесе шақырудың тіркеліп-бекітілуін қамтамасыз ететін өзге де байланыс құралдары пайдаланылып жіберіледі.
Егер әкімшілік рәсімге қатысушы көрсетілген мекенжайда іс жүзінде тұрмаса, хабарламалар (хабархаттар) заңды мекенжай бойынша немесе оның жұмыс орны бойынша жіберілуі мүмкін.
Заңды тұлғаға арналған хабарламалар (хабархаттар) оның орналасқан жері бойынша жіберіледі.
Әкімшілік рәсімге қатысушы өзі көрсеткен тұрғылықты жерінің (орналасқан жерінің) мекен-жайы, жұмыс орны, ұялы байланыстың абоненттік нөмірі, электрондық мекенжайы дұрыс екендігін, ал көрсетілген контактілерге жіберілген хабарлама (хабархат) тиісті және жеткілікті деп саналатындығын өзінің қолтаңбасымен растайды.
Әкiмшiлiк рәсімге қатысушы хабарламаны (хабархатты) қабылдаудан бас тартқан кезде, оны жеткізетін немесе табыс ететін адам хабарламаға (хабархатқа) тиiстi белгі жасайды, ол әкiмшiлiк органға, лауазымды адамға қайтарылады.
67-бап. Лауазымды адамға қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту)
Егер лауазымды адам:
1) әкімшілік рәсімге қатысушы немесе оның өкілі ретінде осы әкімшілік рәсімге қатысқан болса;
2) әкімшілік рәсімге қатысушының жақын туысы, жұбайы (зайыбы) немесе жекжаты болып табылса;
3) әкімшілік рәсімге қатысушыға қызметтік немесе өзге де тәуелді болса;
4) әкiмшiлiк iстің нәтижесiне жеке-дара, тiкелей немесе жанама түрде мүдделi болса не оның объективтiлiгi мен әділдігі туралы күмән туғызатын өзге де мән-жайлар бар болса, ол әкімшілік рәсімді жүзеге асыра алмайды.
Тұлғаның лауазымды адам ретiнде әкiмшiлiк рәсімді бұрын жүзеге асыруы оның әкiмшiлiк рәсімге тиiстi дәрежеде одан әрi қатысуын болғызбайтын мән-жай болып табылмайды.
Лауазымды адамға мәлімделген қарсылық білдіруге (өздігінен бас тартуға) ол мәлімделген күннен бастап үш жұмыс күні ішінде рұқсат беріледі.
Әкімшілік рәсімді жүзеге асыратын лауазымды адамға мәлімделген қарсылық білдіруге (өздігінен бас тартуға) жоғары тұрған лауазымды адам рұқсат береді.
Әкімшілік органның алқалы құрамы әкімшілік істі қарау кезінде лауазымды адамдардың біріне мәлімделген қарсылық білдіруге (өздігінен бас тартуға) әкімшілік органның алқалы құрамының басқа лауазымды адамдары рұқсат береді.
Әкімшілік органның басшысына мәлімделген қарсылық білдіруге (өздігінен бас тартуға) жоғары тұрған әкімшілік орган рұқсат береді.
Жоғары тұрған әкімшілік органы жоқ әкімшілік органның басшысына мәлімделген қарсылық білдіруге (өздігінен бас тартуға) Қазақстан Республикасының заңында аталған тұлға рұқсат береді.
Егер заңда тиісті тұлға көзделмесе, қарсылық білдіруге (өздігінен бас тартуға) әкімшілік орган басшысының орынбасары, ал ол болмаған кезде басқа лауазымды адам рұқсат береді.
Қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту) туралы арыз қанағаттандырылса, әкімшілік рәсімді Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен басқа лауазымды адам жүзеге асырады.
Бұрын мәлімделген мән-жайларға байланысты қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту) туралы қайта арыз беруге жол берілмейді.
Қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту) туралы арызды қарау нәтижелері бойынша шешім шағым жасауға жатпайды.
68-бап. Әкімшілік рәсімде өкілдік ету
Әкімшілік рәсімге қатысушы өзінің әкімшілік істерін жеке өзі, өкіл арқылы немесе онымен бірге жүргізуге құқылы.
Әкімшілік рәсімде өкілдік ету Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
Әкімшілік рәсімге қатысушы өзінің әкімшілік істерін басқа адамның жүргізуіне уәкілеттік беруге құқылы, бұл туралы әкімшілік органға, лауазымды адамға ауызша нысанда хабарлайды. Бұл жағдайда әкімшілік орган, лауазымды адам өкілдің өкілеттігін жазбаша нысанда ресімдейді, оған өкілдік беруші қол қояды.
Егер Қазақстан Республикасының заңнамасында өзгеше көзделмесе, өкіл өкілдік берушінің атынан әкімшілік рәсімді жүзеге асыруға байланысты барлық әрекеттерді жасауға құқылы.
Әкiмшiлiк рәсімді жүзеге асыратын әкiмшiлiк органның лауазымды адамы немесе қызметкерi болып табылатын тұлға өкiл болуға құқылы емес.
Осы баптың төртінші бөлігінде көрсетілген өкілдерді әкімшілік орган, лауазымды адам шеттетеді.
Өкiл шеттетілген кезде әкiмшiлiк орган, лауазымды адам әкімшілік рәсімді жүзеге асыруды басқа өкілдің өкілеттіктерін ресімдеу үшін қажеттi, бірақ үш жұмыс күнiнен аспайтын мерзімге кейінге қалдырады.
69-бап. Әкімшілік істерді жүргізу және есепке алу
Әкiмшiлiк орган, лауазымды адам әкiмшiлiк рәсімді жүзеге асыру үшiн қажеттi құжаттардан тұратын әкiмшiлiк істі қағаз жеткізгіште және (немесе) электрондық нысанда қалыптастырады.
Әкiмшiлiк істерді, оларды есепке алу журналдарын жүргізуді әкімшілік орган Мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдарда құжаттама жасау, құжаттаманы басқару және электрондық құжат айналымы жүйелерін пайдалану қағидаларының негізінде жүзеге асырады.
Мемлекеттiк органдарға, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарына, мемлекет жүз пайыз қатысатын заңды тұлғаларға келiп түсетін өтiнiштерді тіркеу, есепке алу, сондай-ақ "Электрондық жолданымдар" ақпараттық-талдау жүйесiн жүргiзу тәртiбi құқықтық статистика және арнайы есепке алу саласындағы статистикалық қызметтi өз құзыретi шегiнде жүзеге асыратын мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен жүзеге асырылады.
Жарнамасы бар ұсыныстар, сондай-ақ "Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 4-бабы 1-тармағының 3) тармақшасында көзделген жолданымдарды қоспағанда, мемлекеттік қызметтер көрсету мәселелері бойынша келіп түскен жолданымдар есепке алуға жатпайды.
Мемлекеттік органдардың басшылары жеке және заңды тұлғалардың жолданымдарымен жұмысты ұйымдастыруға, іс жүргізудің жай-күйіне дербес жауапты болады.
70-бап. Әкімшілік рәсімді тоқтату
Мына мән-жайлардың тым болмағанда бірі болған кезде:
1) әкімшілік органның, лауазымды адамның жолданымда көрсетілген сол нысана туралы және сол негіздер бойынша әкімшілік рәсімге қатысушыға қатысты әкімшілік іс бойынша шешімі бар болса;
2) сол нысана туралы және сол негіздер бойынша сол адамға қатысты шығарылған заңды күшіне енген сот актісі бар болса;
3) әкімшілік орган, лауазымды адам жолданымды қайтарса;
4) әкімшілік орган, лауазымды адам арыз иесінен жолданымды кері қайтарып алуды қабылдаса;
5) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де негіздер бар болса, жолданым негізінде қозғалған әкімшілік рәсім тоқтатылуға жатады.
Әкімшілік орган, лауазымды адам өз бастамасы бойынша қозғалған әкімшілік рәсімді, егер әкімшілік рәсімді жүзеге асыру оны қозғауға негіз болған мән-жайлардың өзгеруіне байланысты қажет болмай қалса немесе Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген басқа негіздер бойынша тоқтата алады.
Әкімшілік рәсім әкімшілік органның, лауазымды адамның шешімімен тоқтатылады, бұл туралы шешім қабылданған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде әкімшілік рәсімге қатысушыға хабарланады.
Әкімшілік рәсімді тоқтату туралы шешімге осы Кодексте белгіленген тәртіппен шағым берілуі мүмкін.
Арыз иесі, егер жаңа дәлелдер немесе жаңадан ашылған мән-жайлар бар болса, осы Кодексте белгіленген тәртіппен қаралған мәселе бойынша қайта жолданым беруге құқылы.
10-тарау. ӘКІМШІЛІК ІСТІ ҚАРАУ
71-бап. Әкімшілік істі жеке-дара және алқалы түрде қарау
Әкімшілік істі лауазымды адам жеке-дара, ал Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда не әкімшілік органның шешімі бойынша алқалы құрам қарайды.
72-бап. Әкімшілік істің нақты мән-жайларын зерттеу
Әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік істі дұрыс қарау үшін маңызы бар нақты мән-жайларды жан-жақты, толық және объективті зерттеу үшін шаралар қабылдауға міндетті.
Әкімшілік істің нақты мән-жайларын зерттеу тәртібі мен шектерін әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік рәсімге қатысушылардың пікірлерін ескере отырып айқындайды.
Әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік істің дәлелдеріне, нақты мән-жайларына байланысты болмайды және әкімшілік істі толық көлемде тексереді.
Әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік істің нақты мән-жайларын белгілеу мақсатында өз бастамасы бойынша дәлелдемелерді жинауға құқылы.
Әкімшілік орган, лауазымды адам қарау өздерінің құзыретіне жататын әкімшілік рәсімге қатысушылар ұсынған арыздар мен құжаттарды зерттеуден бас тартуға құқылы емес.
73-бап. Тыңдау
Әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік рәсімге қатысушыға әкімшілік іс бойынша алдын ала шешімге өз ұстанымын білдіруге мүмкіндік беруге міндетті, бұл туралы әкімшілік рәсімге қатысушы алдын ала, бірақ әкімшілік акт қабылданғанға дейін үш жұмыс күнінен кешіктірмей хабардар етіледі.
Тыңдау:
1) әкімшілік рәсімге қатысушыны әкімшілік іс бойынша тыңдауға шақыру, оның ішінде бейнеконференц-байланыс немесе өзге де коммуникация құралдары арқылы;
2) ақпараттық жүйелерді пайдалану;
3) әкімшілік рәсімге қатысушыға өзінің ұстанымын баяндауға мүмкіндік беретін өзге де байланыс тәсілдері арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.
Осы баптың бірінші бөлігінің ережелері, егер:
1) әкімшілік орган, лауазымды адам басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қозғамайтын қолайлы әкiмшiлiк актіні қабылдайтын;
2) атқарушылық іс жүргізу жүзеге асырылатын;
3) Қазақстан Республикасының заңнамасында әкімшілік рәсімді жүзеге асыру үшін үш күндік мерзімнен аз уақыт белгіленген;
4) азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтарын, бостандықтарын, қоғамдық және (немесе) мемлекеттік мүдделерді қорғау мақсатында әкімшілік актіні дереу қабылдау талап етілетін;
5) әкімшілік рәсімге қатысушы бұл туралы өтінішхат берген;
6) оңайлатылған әкімшілік рәсім жүзеге асырылатын;
7) әкімшілік іс бойынша шешім автоматтандырылған процесті жүзеге асыру кезінде қабылданатын, бұл ретте әкімшілік органға, лауазымды адамға әкімшілік таңдау берілмеген жағдайларға қолданылмайды.
Осы бөліктің 4) тармақшасында белгіленген жағдайда, әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік актіде тыңдау жүргізілмеген дәлелдерді көрсетуге міндетті.
Әкімшілік рәсімге қатысушы әкімшілік іс бойынша алдын ала шешімге қарсылықты алған күннен бастап екі жұмыс күнінен кешіктірмейтін мерзімде оны беруге немесе білдіруге құқылы.
Әкімшілік рәсімге қатысушы өз қарсылығын ауызша білдірген жағдайда, әкімшілік орган, лауазымды адам тыңдау хаттамасын жүргізеді.
74-бап. Тыңдау хаттамасы
Тыңдау хаттамасы компьютерлік, электрондық, машинкамен жазу не қолжазба тәсілдерімен дайындалады.
Тыңдау хаттамасында:
1) әкімшілік іс қаралатын орын мен күн, оның басталатын және аяқталатын уақыты;
2) әкімшілік органның атауы, лауазымды адамның, хатшының тектері және аты-жөні;
3) әкімшілік рәсімге қатысушы және (немесе) әкімшілік іске қатысатын өзге де адам туралы мәліметтер;
4) қаралатын мәселенің мазмұны;
5) қатысатын тұлғалардың түсініктемелерінің, сұрақтары мен жауаптарының, сөйлеген сөздерінің мазмұны көрсетіледі.
Әкімшілік рәсімге қатысушы және (немесе) әкімшілік іске қатысатын өзге де адам әкімшілік істі қарау үшін өздері елеулі деп есептейтін нақты мән-жайлар туралы мәліметтерді тыңдау хаттамасына енгізу туралы өтінішхат беруге құқылы.
Тыңдау хаттамасын төрағалық етуші мен хатшы дайындауға және қол қоюға тиіс.
Әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік рәсімге қатысушыға және әкімшілік іске қатысатын өзге де тұлғаға тыңдау хаттамасымен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндетті.
Әкiмшiлiк рәсiмге қатысушы және әкімшілік іске қатысатын өзге де адам танысқаннан кейін үш жұмыс күні ішінде тыңдау хаттамасына өз ескертулерін беруге құқылы.
Ескертулерді қарау нәтижелері бойынша төрағалық етуші оларды қанағаттандыру не оларды толық немесе ішінара қабылдамау туралы шешім қабылдайды.
75-бап. Әкімшілік рәсімге қатысушының әкiмшiлiк іс материалдарымен танысуы
Әкiмшiлiк рәсімге қатысушыға әкімшілік іс қаралғаннан кейін өтінішхат мәлімделген күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірілмейтін мерзімде әкiмшiлiк іс материалдарымен танысу мүмкіндігі берілуге тиіс.
Әкiмшiлiк рәсімге қатысушы әкiмшiлiк іс материалдарымен танысқан кезде әкiмшiлiк орган, лауазымды адам Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпиялар және заңмен қорғалатын өзге де құпия туралы заңнамасының сақталуын қамтамасыз етуге міндетті.
Әкімшілік рәсімге қатысушы әкімшілік іс материалдарымен танысу процесінде кез келген мәліметтерді және кез келген көлемде көшіріп алуға, мемлекеттік құпияларды немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны қамтитын мәліметтерді қоспағанда, құжаттардың көшірмелерін, оның ішінде ғылыми-техникалық құралдардың көмегімен түсіріп алуға құқылы.
76-бап. Жолданым негізінде қозғалған әкімшілік рәсімнің мерзімдері
Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, жолданым негізінде қозғалған әкімшілік рәсімнің мерзімі жолданым келіп түскен күннен бастап он бес жұмыс күнін құрайды.
Жолданым негізінде қозғалған әкімшілік рәсімнің мерзімі ол қозғалған кезден бастап есептеледі.
Жолданым негізінде қозғалған әкімшілік рәсімнің мерзімін әкімшілік орган басшысының немесе оның орынбасарының уәжді шешімімен ақылға қонымды, бірақ әкімшілік істі дұрыс қарау үшін маңызы бар нақты мән-жайларды белгілеу қажеттігіне орай екі айдан аспайтын мерзімге ұзартылуы мүмкін, әкімшілік рәсімге қатысушы бұл туралы мерзім ұзартылған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде хабардар етіледі.
Шешім қабылдауға уәкілеттік берілген адам әкімшілік рәсім мерзімін негізсіз ұзартқаны үшін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес тәртіптік және өзге де жауаптылықта болады.
77-бап. Әкімшілік істі қарау нәтижелері бойынша шешімдердің түрлері
Әкімшілік істі қарап, әкімшілік орган, лауазымды адам:
1) әкімшілік актіні қабылдау;
2) әкімшілік рәсімді тоқтату туралы шешімдердің бірін шығарады.
Әкімшілік істі қарау аяқталғаннан кейін жазбаша нысанда шешім шығарылады, ол әкімшілік рәсімге қатысушыға жіберіледі.
11-тарау. ӘКІМШІЛІК АКТ
78-бап. Әкімшілік актілердің нысандары
Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, әкімшілік акт жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық) нысанда қабылданады.
Егер әкімшілік рәсім жолданымның негізінде қозғалған болса, әкімшілік акт жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық) нысанда ғана қабылданады.
Әкімшілік акт, егер:
1) азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтарын, бостандықтарын, қоғамдық немесе мемлекеттік мүдделерді қорғау талап етілсе;
2) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де жағдайларда ауызша немесе өзге нысанда қабылдануы мүмкін.
Ауызша немесе өзге нысанда қабылданған әкімшілік акт әкімшілік рәсімге қатысушының өтінішхаты бойынша осындай өтінішхат мәлімделген күннен бастап бір жұмыс күні ішінде жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық) нысанда ресімделуге тиіс.
79-бап. Әкімшілік актіге қойылатын жалпы талаптар
Әкімшілік акт заңды және негізделген болуға тиіс.
Әкімшілік акт түсіну үшін анық болуға, бірізді қолдануды қамтамасыз етуге, оның күші қолданылатын адамдар қатарын толық айқындауға тиіс.
80-бап. Жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық) нысанда қабылданған әкімшілік актінің мазмұны
Жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық) нысанда қабылданған әкімшілік актіде мыналар көрсетіледі:
1) әкімшілік актіні қабылдаған әкімшілік органның атауы, лауазымды адамның тегі және аты-жөні;
2) әкімшілік актінің қабылданған күні;
3) арыз иесі туралы мәліметтер: жеке тұлғалар үшін – тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе), заңды тұлғалар үшін: атауы, ұйымдық-құқықтық нысаны;
4) әкімшілік актіні қабылдаған кезде шешілетін мәселелердің сипаттамасы және әкімшілік актінің негіздемесі;
5) лауазымды адамның қолы.
Жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық) нысанда қабылданған әкімшілік актінің негіздемесі, егер:
1) әкімшілік орган, лауазымды адам басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қозғамайтын қолайлы әкімшілік актіні қабылдаған;
2) әкімшілік орган, лауазымды адам күнтізбелік отыз күн ішінде саны бес әкімшілік актіден асатын бір нысана туралы ұқсас әкімшілік актілерді үздіксіз қабылдаған немесе әкімшілік актілерді интернет-ресурстарда орналастыруды қоса алғанда, бұқаралық ақпарат құралдарында жариялаған және әрбір жағдайда негіздеу қажеттігі болмаған;
3) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де жағдайларда талап етілмейді.
Жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық) нысанда қабылданған әкімшілік акт қолданысы әкімшілік актінің қолданылу мерзімінен аспайтын қосымшалар мен басқа да қосымша құжаттарды қамтуы мүмкін.
Қосымшалар мен басқа да қосымша құжаттар әкімшілік актінің ажырамас бөлігі болып табылады.
81-бап. Әкімшілік рәсімге қатысушының назарына жеткізу
Жазбаша (қағаз) нысанда қабылданған әкімшілік акт осы Кодекстің 66-бабына сәйкес әкімшілік рәсімге қатысушының назарына жеткізіледі.
Электрондық нысанда қабылданған әкімшілік акт Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес әкімшілік рәсімге қатысушының назарына жеткізіледі.
Ауызша нысанда қабылданған әкімшілік акт ауызша хабарлау арқылы әкімшілік рәсімге қатысушының назарына жеткізіледі.
Өзге нысанда қабылданған әкімшілік акт оны көріп және (немесе) естіп қабылдау үшін қолжетімділігін қамтамасыз ету арқылы әкімшілік рәсімге қатысушының назарына жеткізіледі.
Мемлекеттік құпияларды немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәліметтерді қамтымайтын әкімшілік акт, егер әкімшілік актінің адресаты туралы мәліметтер белгісіз болса, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де жағдайларда интернет-ресурстарда орналастыруға жатады.
82-бап. Қате жазуларды және (немесе) арифметикалық қателерді түзету
Әкімшілік орган, лауазымды адам өзінің бастамасы бойынша немесе әкімшілік рәсімге катысушының өтінішхаты бойынша әкімшілік актінің мазмұнын өзгертпей, әкімшілік актіде жіберілген қате жазуларды және (немесе) арифметикалық қателерді түзетуге құқылы.
Әкімшілік орган, лауазымды адам түзету үшін қажет құжатты талап етуге құқылы.
Қате жазуларды және (немесе) арифметикалық қателерді түзетулер туралы өтінішхатты қарау арыз келіп түскен күннен бастап үш жұмыс күні ішінде жүзеге асырылады.
Қате жазулар және (немесе) арифметикалық қателер лауазымды адамның қолымен расталады.
Түзетілген әкімшілік актінің көшірмесі әкімшілік акт түзетілген күннен бастап үш жұмыс күні ішінде әкімшілік рәсімге қатысушыға жіберіледі.
83-бап. Әкімшілік актінің күшіне енуі, қолданысқа енгізілуі және қолданысының тоқтатылуы
Әкімшілік акт, егер онда анағұрлым кеш мерзім көрсетілмесе, қабылданған кезден бастап күшіне енеді.
Әкімшілік акт осы Кодекстің 81-бабында белгіленген тәртіппен әкімшілік рәсімге қатысушының назарына жеткізілген кезден бастап қолданысқа енгізіледі.
Әкімшілік актіде көзделген оқиға басталған, оның талаптары орындалған, әкімшілік актінің күші жойылған немесе қолданыс мерзімі өткен кезден бастап әкімшілік акт қолданысын тоқтатады.
84-бап. Заңсыз әкімшілік актінің күшін жою
Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасын бұзу, егер мұндай бұзу дұрыс емес әкімшілік акт қабылдауға алып келсе не алып келуі мүмкін болса, әкімшілік актіні заңсыз деп тану үшін негіз болып табылады.
Мәні бойынша дұрыс әкімшілік акт бір ғана формальды негіздер бойынша заңсыз деп таныла алмайды.
Заңсыз әкімшілік актінің толық немесе бір бөлігінде күші жойылуы мүмкін.
Заңсыз әкімшілік актінің күші жойылған кезде әкімшілік актіні заңсыз деп танудың заңды салдары туралы шешім қабылданады.
Әкімшілік акт қабылданған кезден бастап та, ол заңсыз деп танылған кезден бастап та жарамсыз деп танылуы мүмкін.
Заңсыз ауыртпалық түсіретін әкімшілік акт міндетті түрде күші жойылуға жатады.
Заңсыз қолайлы әкімшілік актінің күшін жойған кезде әкімшілік рәсімге қатысушының сенім құқығын қорғау қағидаты назарға алынады.
Әкімшілік рәсімге қатысушы, егер:
1) соның негізінде әкімшілік акт шығарылған құқықтық акт конституциялық емес деп танылса;
2) әкімшілік рәсімдерге қатысушы ұсынған құжаттың не мәліметтердің қасақана анық еместігі белгіленсе;
3) әкімшілік акт әкімшілік рәсімге қатысушының заңды күшіне енген сот үкімімен немесе қаулысымен, прокурордың, қылмыстық қудалау органының, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілеттік берілген органның (лауазымды адамның) қаулысымен белгіленген құқыққа қарсы әрекеттерді жасауы нәтижесінде қабылданса;
4) әкімшілік акт мемлекеттік немесе қоғамдық мүдделерді, мемлекеттің қауіпсіздігін қозғайтын не адамдардың өмірі, денсаулығы үшін ауыр еңсерілмес салдарға алып келуі мүмкін болса, сенім құқығын қорғау қағидатына сілтеме жасауға құқылы емес.
Заңсыз қолайлы әкімшілік акт осы баптың алтыншы бөлігінде көзделген жағдайларда ғана күші жойылуға жатады.
Заңсыз қолайлы әкімшілік актінің күшін жою салдарынан туындаған зиян әкімшілік рәсімге қатысушыға орны толтырылуға жатады, оның сенім құқығы Қазақстан Республикасы азаматтық заңнамасының қағидаларына сәйкес Қазақстан Республикасының заңдарымен қорғалады.
85-бап. Заңды әкімшілік актінің күшін жою
Қазақстан Республикасының заңнамасының негізінде және талаптарына сәйкес қабылданған әкімшілік акт заңды болып есептеледі.
Заңды әкімшілік актінің толық немесе бір бөлігінде күшін жойылуы мүмкін.
Заңды ауыртпалық түсіретін әкімшілік актінің күшін жоюға Қазақстан Республикасының заңдарында тыйым салынған жағдайларды қоспағанда, әкімшілік орган, лауазымды адам мұндай актінің күшін жоюы мүмкін.
Егер:
1) әкімшілік актінің күшін жою мүмкіндігі Қазақстан Республикасының заңдарында және әкімшілік актіде көзделсе;
2) әкімшілік акт шартпен қабылданса және бұл шарт орындалмаса не тиісінше түрде орындалмаса, заңды қолайлы әкімшілік актінің күші жойылуы мүмкін.
86-бап. Әкімшілік актіні орындау тәртібі мен мерзімдері
Әкімшілік акт барлық мемлекеттік органдар, жергілікті өзін-өзі басқару органдары, заңды тұлғалар, лауазымды адамдар, азаматтар үшін міндетті және орындалуға жатады.
Әкімшілік актіні, егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе, оны қабылдаған әкімшілік орган, лауазымды адам орындауға енгізеді.
Әкімшілік акт, егер Қазақстан Республикасының заңдарында немесе әкімшілік актіде өзгеше белгіленбесе, бес жұмыс күні ішінде орындалуға тиіс.
12-тарау. ОҢАЙЛАТЫЛҒАН ӘКІМШІЛІК РӘСІМ
87-бап. Оңайлатылған әкімшілік рәсімді жүзеге асыру тәртібі
Хабарламаларды, ұсыныстарды, үн қосуларды және сұрау салуларды қарау оңайлатылған әкімшілік рәсім тәртібімен жүзеге асырылады.
Оңайлатылған әкімшілік рәсімді мемлекеттік орган, жергілікті өзін-өзі басқару органы, мемлекет жүз пайыз қатысатын заңды тұлға және олардың лауазымды адамдары осы бөлімде белгіленген тәртіппен, осы тарауда белгіленген ерекшеліктермен жүзеге асырады.
Осы тараудың мақсаты үшін мемлекеттік органға, жергілікті өзін-өзі басқару органына, мемлекет жүз пайыз қатысатын заңды тұлғаға және олардың лауазымды адамдарына хабарлама, ұсыныс, үн қосу немесе сұрау салу жіберген тұлға арыз иесі деп түсініледі.
88-бап. Оңайлатылған әкімшілік рәсімді тоқтату
Мына мән-жайлардың тым болмағанда бірі болған кезде:
1) қайталама хабарламаларда, ұсыныстарда, үн қосуларда, сұрау салуларда жаңа дәлелдер немесе жаңадан ашылған мән-жайлар келтiрiлмесе, ал алдыңғы хабарламаның, ұсыныстың, үн қосудың, сұрау салудың материалдарында тексерудiң қажетті материалдары болса және арыз иесіне белгiленген тәртiппен жауаптар берілсе;
2) хабарламаның, ұсыныстың, үн қосудың, сұрау салудың авторын анықтау мүмкін болмаса, арыз иесінің қолтаңбасы, оның ішінде электрондық цифрлық қолтаңбасы, пошталық мекенжайы болмаса, оларда дайындалып жатқан немесе жасалған қылмыстық құқық бұзушылық не мемлекеттік немесе қоғамдық қауіпсіздікке төнген қатер туралы және олардың құзыретіне сәйкес мемлекеттік органдарға дереу жолдануға жататын мәліметтер қамтылған жағдайларды қоспағанда;
3) хабарламада, ұсыныста, үн қосуда, сұрау салуда мәселенің мәні баяндалмаса, оңайлатылған әкімшілік рәсім тоқтатылуға жатады.
Оңайлатылған әкімшілік рәсімді тоқтату туралы шешімді хабарламаны, ұсынысты, үн қосуды, сұрау салуды қарайтын субъектінің басшысы немесе оның орынбасары қабылдайды.
Оңайлатылған әкімшілік рәсімді тоқтату туралы шешімге осы Кодексте белгіленген тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.
89-бап. Әкімшілік істі оңайлатылған әкімшілік рәсімде қараудың нәтижелері бойынша шешімдердің түрлері
Әкімшілік істі оңайлатылған әкімшілік рәсімде қарау қорытындылары бойынша мынадай:
1) жауап, оның ішінде хабардың, ұсыныстың, үн қосудың, сұрау салудың мәні бойынша ақпарат беру;
2) назарға алу;
3) оңайлатылған әкімшілік рәсімді тоқтату туралы шешімдердің бірі шығарылады.
Хабарға, ұсынысқа, үн қосуға, сұрау салуға жауаптар Қазақстан Республикасының заңнамасына сiлтеме жасай отырып, мемлекеттiк тiлде немесе өтiнiш берiлген тiлде мазмұны бойынша негiзделген және уәжделген болуға, оның қабылданған шешiмге шағым беру құқықтары түсiндiріле отырып, арыз иесінің дәлелдерiн жоққа шығаратын немесе растайтын нақты фактілерді қамтуға тиiс.
Хабарды, ұсынысты, үн қосуды, сұрау салуды қарайтын субъектілер мен лауазымды адамдар арыз иесіне әкімшілік істі қараудың нәтижелері және қабылданған шаралар туралы хабар береді.
90-бап. Жеке тұлғаларды және заңды тұлғалардың өкілдерін жеке қабылдау
Мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының басшылары және олардың орынбасарлары тиісті мемлекеттік органның басшысы бекітетін қабылдау кестесіне сәйкес айына кемінде бір рет азаматтарды және заңды тұлғалардың өкілдерін, оның ішінде осы органдардың қызметкерлерін жеке қабылдауды жүргізуге міндетті.
Қабылдау белгіленген және жеке және заңды тұлғалардың назарына жеткізілген күндер мен сағаттарда жұмыс орны бойынша өткізілуге тиіс.
Егер жолданымды лауазымды адам қабылдау кезінде шеше алмаса, ол жазбаша нысанда баяндалады және онымен жазбаша жолданым ретінде жұмыс жүргізіледі.
13-тарау. ШАҒЫМ ЖАСАУ ТӘРТІБІ. ШАҒЫМ БЕРУ
91-бап. Шағым жасау тәртібі
Әкімшілік рәсімге қатысушы әкімшілік (сотқа дейінгі) тәртіппен әкімшілік актіні қабылдауға байланысты емес әкімшілік актіге, әкімшілік әрекетке (әрекетсіздікке) шағым жасауға құқылы.
Осы Кодексте көзделген жағдайларда әкімшілік рәсімге қатысушы әкімшілік актіні қабылдауға байланысты әкімшілік әрекетке (әрекетсіздікке) шағым жасауға құқылы.
Егер әкімшілік орган, лауазымды адам осы Кодексте белгіленген мерзімдерде әкімшілік актіні қабылдамаса, әкімшілік әрекет жасамаса, онда мерзімдер өткен күннен бастап әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік актіні қабылдаудан, әкімшілік әрекет жасаудан бас тартты деп есептеледі.
Шағымды әкімшілік тәртіппен (сотқа дейінгі) қарауды жоғары тұрған әкімшілік орган, лауазымды адам (бұдан әрі – шағымды қарайтын орган) жүргізеді.
Әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетiне (әрекетсiздiгiне) шағым жасалатын әкімшілік орган, лауазымды адам үшін бағыныстылық тәртібімен жоғары тұрған болып табылатын Қазақстан Республикасының Президентін, Қазақстан Республикасының Премьер-Министрін, Қазақстан Республикасының Үкіметін қоспағанда, әкімшілік орган, лауазымды адам, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес шағымдарды қарауға уәкілеттік берілген өзге де әкімшілік орган, лауазымды адам осы Кодекстің мақсаттары үшін шағымды қарайтын орган деп танылады.
Шағым әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым жасалатын әкімшілік органға, лауазымды адамға беріледі.
Әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым жасалатын әкімшілік орган, лауазымды адам шағым келіп түскен күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірмей оны және әкімшілік істі шағымды қарайтын органға жібереді.
Бұл ретте әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым жасалатын әкімшілік орган, лауазымды адам, егер ол үш жұмыс күні ішінде шағымда көрсетілген талаптарды толық қанағаттандыратын қолайлы әкімшілік акт қабылдаса, әкімшілік әрекет жасаса, шағымды қарайтын органға шағымды жібермеуге құқылы.
Егер заңда өзгеше көзделмесе, сотқа дейінгі тәртіппен шағым жасалғаннан кейін сотқа жүгінуге жол беріледі.
Жоғары тұрған әкімшілік орган, лауазымды адам болмаған жағдайда, әкімшілік актіге, әкімшілік әрекетке (әрекетсіздікке) сотқа шағым жасалуы мүмкін, бұл туралы әкімшілік іс бойынша шешім қабылдау кезінде әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым жасалатын әкімшілік орган әкімшілік рәсімге қатысушыға хабар береді.
Шағымдарды прокуратура органдарының қарауы "Прокуратура туралы" Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген негіздерде және шектерде жүзеге асырылады.
92-бап. Шағым беру мерзімі
Әкімшілік актіге, әкімшілік әрекетке (әрекетсiздiкке) шағым әкімшілік рәсімге қатысушыға әкімшілік актіні қабылдау немесе әкімшілік әрекет жасау (әрекетсiздiк таныту) туралы белгілі болған күннен бастап үш айдан кешіктірмей әкімшілік органға, лауазымды адамға беріледі.
Осы баптың бірінші бөлігінде белгіленген мерзім дәлелді себеппен өткізіп алған жағдайда, егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмеген жағдайда, бұл мерзімді әкімшілік рәсімге қатысушының өтінішхаты бойынша шағымды қарайтын орган қалпына келтіруі мүмкін.
Шағым берудің өткізіп алынған мерзімін қалпына келтіру мақсатында шағымды қарайтын орган ауруды, еңсерілмейтін күштің мән-жайларын және адамды шағым беру мүмкіндігінен айыратын өзге де себептерді дәлелді себептер ретінде таниды.
Шағым жасау үшін өткізіп алынған мерзім шағымды қарайтын органның шағымды қабылдаудан бас тартуы үшін негіз болып табылмайды. Мерзімді өткізіп алу себептері шағымды қарау кезінде анықталады және шағымды қанағаттандырудан бас тарту үшін негіздердің бірі болып табылуы мүмкін.
93-бап. Шағымның нысаны мен мазмұны
Шағым жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық) нысанда беріледі.
Шағымда мыналар көрсетіледі:
1) шағымды қарайтын органның атауы;
2) жеке тұлғаның тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе), жеке сәйкестендіру нөмірі, пошталық мекенжайы не заңды тұлғаның атауы, пошталық мекенжайы, бизнес-сәйкестендіру нөмірі;
3) жеке тұлғаның нақты тұратын және заңды тұлғаның орналасқан жерінің мекенжайы;
4) әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетіне (әрекетсіздігіне) дау айтылатын әкімшілік органның, лауазымды адамның атауы;
5) әкімшілік рәсімге қатысушы өз талаптарын және дәлелдерін негіздейтін мән-жайлар;
6) шағым беру күні;
7) әкімшілік рәсімге қатысушының қолы;
8) шағымға қоса берілетін құжаттардың тізбесі;
9) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де мәліметтер.
94-бап. Шағымды қабылдау, тіркеу, қайтару және кері қайтарып алу
Шағымды қабылдау, тіркеу, есепке алу, қайтару және кері қайтарып алу осы Кодекстің 64-бабының ережелеріне сәйкес жүзеге асырылады.
Шағымды тіркегеннен кейін әкімшілік рәсімге қатысушыға шағымды қарау кезіндегі оның құқықтары мен міндеттері түсіндірілуге тиіс.
95-бап. Шағымды қараусыз қалдыру
Шағымды қарайтын орган, егер:
1) шағымды қарайтын органның әкімшілік рәсімге қатысушыға қатысты шағымды қарау нәтижелері бойынша шағымда көрсетілген сол нысана туралы және сол негіздер бойынша шешімі бар болса;
2) сол адамға қатысты, сол нысана туралы және сол негіздер бойынша шығарылған, заңды күшіне енген сот актісі бар болса;
3) шағымды қарайтын орган шағымды қайтарса;
4) шағымды қарайтын орган арыз иесінен шағымды кері қайтарып алуды қабылдаған болса, шағымды қараусыз қалдырады.
Әкімшілік рәсімге қатысушы шағымды қарайтын орган шағымды қараусыз қалдыру туралы шешім қабылдаған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде хабарландырылады.
Шағымды қараусыз қалдыру үшін негіз болған мән-жайлар жойылғаннан кейін әкімшілік рәсімге қатысушы қайтадан шағым беруге құқылы.
96-бап. Шағым берудің салдары
Шағым беру мыналарды:
1) азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтарын, қоғамдық немесе мемлекеттік мүдделерді қорғау қажеттілігін;
2) тиісті шешім қабылдағанға дейін қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу, бақылау және қадағалау жөніндегі уәкілетті орган немесе Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өз құзыреті шегінде қабылдаған қаржы нарығындағы қызметті жүзеге асыруға арналған лицензиялардың қолданысын тоқтата тұру және (немесе) олардан айыру, қаржы ұйымдарын консервациялауды жүргізу жөніндегі әкімшілік актіні, оның жазбаша нұсқамаларын, қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі уәкілетті орган немесе Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өз құзыреті шегінде қабылдаған қадағалап ден қою (қадағалап ден қоюдың ұсынымдық шараларынан басқа) шараларын қолдану жөніндегі, банкті оның депозиторлары мен кредиторларының мүдделеріне қатер төндіретін және (немесе) қаржы жүйесінің тұрақтылығына қатер төндіретін қаржылық жағдайы тұрақсыз банктер санатына жатқызу туралы, банкті төлемге қабілетсіз банктер санатына жатқызу және оған "Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес реттеу жөніндегі шараларды қолдану туралы әкімшілік актіні, сондай-ақ бюджет қаражатын орынсыз және негізсіз пайдаланудың анықталған фактілеріне байланысты мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау органдарының әкімшілік актілерін;
3) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де жағдайларды қоспағанда, әкімшілік актінің, әкімшілік әрекеттің орындалуын тоқтата тұрады.
14-тарау. ШАҒЫМДЫ ҚАРАУ
97-бап. Шағымды жеке-дара және алқалы түрде қарау
Шағымды лауазымды адам – жеке-дара, ал Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда не әкімшілік органның шешімі бойынша алқалы құрам қарайды.
Әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым жасалатын лауазымды адам мынадай:
1) мұндай адам шағымды қарайтын органның алқалы құрамына кіретін;
2) осы Кодекстің 91-бабының төртінші бөлігінде көзделген жағдайларды қоспағанда, шағымды қарауға жіберілмейді.
98-бап. Шағымды қараудың жалпы қағидалары
Шағымды қарайтын орган шағымды дұрыс қарау үшін маңызы бар нақты мән-жайларды жан-жақты, толық және объективті зерттеу үшін шаралар қабылдауға міндетті.
Нақты мән-жайларды зерттеудің нысанасы мен шектерін шағымды қарайтын орган айқындайды.
Шағымды қарайтын орган әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетiне (әрекетсiздiгiне) дау айтылатын лауазымды адамды, осы Кодекстің 74-бабына сәйкес әкімшілік рәсімге қатысушыны тыңдайды.
Шағымды қарайтын орган әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетiне (әрекетсiздiгiне) шағым жасалатын әкімшілік органның, лауазымды адамның, әкімшілік рәсімге қатысушының дәлелдерімен, сондай-ақ шағымда баяндалған талаптармен байланысты емес және әкімшілік істі толық көлемде тексереді.
Шағымды қарайтын орган осы Кодекстің 75-бабына сәйкес әкімшілік іспен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
Арыз иесіне зиян келтіріп шағым беруге жол берілмейді.
99-бап. Шағымды қарау мерзімі
Шағымды қарау мерзімі шағым келіп түскен күннен бастап жиырма жұмыс күнін құрайды.
15-тарау. ШАҒЫМ БОЙЫНША ШЕШІМ
100-бап. Шағымды қарау нәтижелері бойынша шешімдердің түрлері
Шағымды қарайтын орган шағымды қарай отырып, мына шешімдердің бірін шығарады:
1) әкімшілік актінің күшін жою туралы;
2) әкімшілік актінің күшін жою және жаңа әкімшілік актіні қабылдау туралы;
3) әкімшілік әрекетті жасау туралы;
4) шағымды қанағаттандырусыз қалдыру туралы;
5) әкімшілік істі жол берілген бұзушылықтарды және оларды жою жөніндегі ұсыныстарды көрсете отырып жүзеге асыру үшін әкімшілік рәсімді әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетiне (әрекетсiздiгiне) шағым жасалатын әкімшілік органға, лауазымды адамға жіберу туралы;
6) шағымды қараусыз қалдыру туралы.
Шағымды қарайтын орган, егер әкімшілік актіні қабылдау, әкімшілік әрекет жасау шағымды қарайтын органның құзыретіне жататын жағдайда, осы баптың бірінші бөлігінің 1), 2) немесе 3) тармақшаларында көзделген шешімді шығарады.
Шағымды қарайтын орган әкімшілік рәсімді жүзеге асыру үшін шешім шығарылған күннен бастап бес жұмыс күнінен кешіктірілмейтін мерзімде жол берілген бұзушылықтарды көрсете отырып және, егер тиісті актіні қабылдау, әкімшілік әрекет жасау шағымды қарайтын органның құзыретіне жатпаса, оларды жою жөніндегі ұсыныстармен шағымды әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетіне (әрекетсiздiгiне) шағым жасалатын әкімшілік органға, лауазымды адамға жібереді.
Мыналар:
әкімшілік істі дұрыс қарау үшін маңызы бар мән-жайлардың ауқымын дұрыс айқындамау және анықтамау;
әкімшілік акті, әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) мазмұнының әкімшілік істің материалдарына сәйкес келмеуі;
Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзу немесе дұрыс қолданбау осы баптың бірінші бөлігінің 1), 2), 3) және 5) тармақшаларында көзделген шешімдерді шығару үшін негіздер болып табылады.
Шағымды мәні бойынша қарау аяқталғаннан кейін жазбаша нысанда шешім шығарылады, ол әкімшілік рәсімге қатысушыға жіберіледі, ал шешімнің көшірмесі әкімшілік актісіне, әкімшілік әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым жасалатын әкімшілік органға, лауазымды адамға жіберіледі.
Шағымды қанағаттандырудан бас тарту дәлелді болуға тиіс.
Шағымды қарайтын органның шешімі орындау үшін міндетті болып табылады.
Егер шағымды қарайтын орган осы Кодексте белгіленген мерзімдерде шағымды қарау нәтижелері бойынша шешім қабылдамаса, онда мерзімдер өткен күннен бастап шағымды қарайтын орган шағымды қанағаттандырудан бас тартты деп есептеледі.
Шағымды қарайтын органның шешімімен келіспеген жағдайда әкімшілік рәсімге қатысушы шағымды қарайтын басқа органға немесе сотқа әкімшілік актіге, әкімшілік әрекетке (әрекетсіздікке) шағым жасауға құқылы.
101-бап. Шағымды қарау нәтижелері бойынша шешімнің мазмұны
Шағымды қарау нәтижелері бойынша шешімде мыналар көрсетіледі:
1) шешім қабылданған күн;
2) шағымды қарайтын органның атауы;
3) шағымды берген адам туралы мәліметтер: жеке тұлғалар үшін – тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе), жеке сәйкестендіру нөмірі, заңды тұлғалар үшін – атауы, ұйымдық-құқықтық нысаны, заңды тұлға (филиал мен өкілдік) үшін бизнес-сәйкестендіру нөмірі;
4) шағым жасалатын әкімшілік актінің, әкімшілік әрекеттің (әрекетсіздіктің) қысқаша мазмұны;
5) шағымның мәні;
6) шағымды қарайтын орган шағым бойынша шешім шығарған кезде басшылыққа алған Қазақстан Республикасы заңнамасының нормаларына сілтемесі бар негіздеме.
Шешімде Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген және (немесе) шағымды дұрыс қарау үшін маңызы бар, сондай-ақ шешім қабылдау үшін негіз болған өзге мәліметтер де көрсетілуі мүмкін.
4-БӨЛІМ. ӘКІМШІЛІК СОТ ІСІН ЖҮРГІЗУ
16-тарау. ІСТЕРДІҢ СОТТЫЛЫҒЫ
102-бап. Әкімшілік істердің соттылығы
Әкімшілік сот ісін жүргізуді мамандандырылған аудандық және оларға теңестірілген әкімшілік соттар жүзеге асырады.
Республикалық маңызы бар қалалар және астана, облыс орталықтары шегіндегі мамандандырылған аудандық және оларға теңестірілген әкімшілік соттардың соттылығына жататын істерді қоспағанда, талап қоюшының арызы бойынша мамандандырылған аудандық және оған теңестірілген әкімшілік соттың соттылығына жатқызылған істерді талап қоюшының тұрғылықты жеріндегі сот қарауы мүмкін.
Жария-құқықтық қатынастардан туындайтын, осы Кодексте көзделген даулар әкімшілік сот ісін жүргізу тәртібімен соттардың соттылығына жатады.
Нұр-Сұлтан қаласының мамандандырылған ауданаралық әкімшілік соты Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің 27-бабының 1-2-бөлігінде аталған инвесторлардың әкімшілік органдардың, лауазымды адамдардың әкімшілік актілеріне, әкімшілік әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым жасау жөніндегі талап қоюларын қарайды.
Ескерту. 102-бап жаңа редакцияда – ҚР 20.03.2021 № 20-VII (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
103-бап. Әкімшілік істердің әскери соттарға соттылығы
Әскери соттар, егер әскери басқару органдары, әскери бөлім жауапкер болып табылса, мамандандырылған басқа соттардың соттылығына жататын істерді қоспағанда, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың әскери қызметшілерінің, әскери жиындардан өтіп жүрген азаматтардың талап қоюлары бойынша әкімшілік істерді қарайды.
Егер тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктің аумағында әскери сот құрылмаса, оның соттылығына жатқызылған әкімшілік істерді мамандандырылған аудандық және оларға теңестірілген әкімшілік соттар осы Кодексте белгіленген тәртіппен қарайды.
104-бап. Облыстық және оған теңестірілген соттардың соттылығына жататын әкімшілік істер
Облыстық және оларға теңестірілген соттар әкімшілік істерді апелляциялық тәртіппен қарайды.
105-бап. Әкімшілік істердің Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына соттылығы
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты бірінші сатыдағы соттың қағидалары бойынша Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының шешімдері мен әрекеттеріне (әрекетсіздігіне), Орталық референдум комиссиясының шешімдері мен әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) дау айту туралы әкімшілік істерді қарайды.
Әкімшілік істер бойынша сот актілері кассациялық тәртіппен Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотында қаралуға жатады.
106-бап. Әкімшілік істердің аумақтық соттылығы
Әкімшілік істер әкімшілік актінің шығарылған орны бойынша немесе жауапкердің орналасқан жері бойынша қаралуға жатады.
Қазақстан Республикасының шегінен тысқары жерде шығарылған әкімшілік акт Нұр-Сұлтан қаласының мамандандырылған ауданаралық әкімшілік сотында қаралуға жатады.
Электрондық құжат нысанында шығарылған әкімшілік акт талап қоюшының тұрғылықты (орналасқан) жері бойынша қаралады.
Әкімшілік органға оның аумақтық бөлімшесінің, филиалының, өкілдігінің қызметінен туындайтын талап қою аумақтық бөлімшенің, филиалдың, өкілдіктің орналасқан жері бойынша беріледі.
107-бап. Істердің байланыстылығы бойынша және тараптардың таңдауы бойынша соттылық
Бірнеше жауапкерге талап қою жауапкерлердің біреуінің орналасқан жері бойынша берілуі мүмкін. Осы бапқа сәйкес іс соттылығына жататын бірнеше сот арасындағы таңдау талап қоюшыға тиесілі болады.
Тараптар әкімшілік іс сот отырысында талқылауға тағайындалғанға дейін өздерінің арасындағы келісім бойынша осы әкімшілік іс үшін, оның ішінде соттың іс жүргізуіндегі әкімшілік істер бойынша да аумақтық соттылықты өзгерте алады.
Әкімшілік актімен, әкімшілік әрекетпен (әрекетсіздікпен) ұштасқан жауапкер келтірген залалды өтеу туралы талапты мамандандырылған аудандық және оған теңестірілген әкімшілік сот қарайды.
Моральдық зиянды өтеу туралы талап азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қаралады.
Талап қоюшы бірнеше талап қою талаптарын, егер олар бір жауапкерге қойылса, өзара байланысты болса және оларды қарау бір соттың құзыретіне кірсе, бір талап қоюға біріктіре алады.
Егер осы Кодексте өзгеше белгіленбесе, әртүрлі сот ісін жүргізу тәртібімен қаралуға жататын бірнеше талапты бір іс жүргізуге біріктіруге жол берілмейді. Бұл ретте жария-құқықтық дауларға қатысы жоқ және бөлуге жатпайтын талаптар бөліп көрсетілуге және соттылығы бойынша тиісті аудандық (қалалық) сотқа жіберілуге тиіс.
108-бап. Әкімшілік істі бір соттың іс жүргізуінен басқа сотқа беру
Соттылық қағидалары сақтала отырып, соттың іс жүргізуіне қабылданған және сот отырысында қарауға тағайындалған әкімшілік іс, егер оны қарау барысында ол басқа соттың соттылығына жатқызылса да, ол мәні бойынша қаралуға тиіс.
Егер:
1) әкімшілік істі осы сотта қарау кезінде оның іс жүргізуге соттылық қағидалары бұзыла отырып қабылданғаны анықталса;
2) бір немесе бірнеше судьяға қарсылық білдірілгеннен кейін не басқа себептер бойынша судьялар ауыстырылса немесе әкімшілік істі осы сотта қарау мүмкін болмаса;
3) осы Кодекстің 107-бабының екінші бөлігінде көзделген негіздер туындаса, сот әкімшілік істі басқа соттың қарауына береді.
Әкімшілік істі басқа сотқа беру немесе әкімшілік істі басқа сотқа беруден бас тарту туралы соттың ұйғарымы шығарылады, оған шағым жасалуы мүмкін. Әкімшілік істі басқа сотқа беру – шағым жасау мерзімі өткен соң, ал шағым берілген жағдайда шағымды қанағаттандырусыз қалдыру туралы соттың ұйғарымы шығарылғаннан кейін жүзеге асырылады.
Екі тарап сот айқындаған соттылықпен келіскен жағдайда, олардың жазбаша өтінішхаты бойынша әкімшілік істі бір соттан екіншісіне беру ұйғарым шығарылғаннан кейін дереу жүргізіледі.
109-бап. Соттылық туралы дауларды шешу
Соттар арасындағы соттылық туралы дауларды жоғары тұрған сот шешеді, оның шешімі түпкілікті болып табылады және қайта қарауға жатпайды.
Әртүрлі облыстарда, республикалық маңызы бар қалаларда және астанада орналасқан бірінші сатыдағы соттар арасындағы дауды тиісті облыстық немесе оған теңестірілген соттың ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты шешеді.
17-тарау. ӘКІМШІЛІК ІСТЕР БОЙЫНША СОТ ТАЛҚЫЛАУЫНЫҢ ЖАЛПЫ БАСТАУЛАРЫ
110-бап. Сот талқылауының тікелей және ауызша болуы
Әкімшілік істер бойынша сот талқылауы соттарда, осы Кодекстің 23-тарауындағы тәртіппен қаралған әкімшілік істер бойынша іс жүргізуді қоспағанда, ауызша жүргізіледі.
Әкімшілік істер бойынша дәлелдемелер сот талқылауында тікелей зерттелуге жатады. Сот тараптардың және әкімшілік процеске басқа да қатысушылардың түсініктемелерін, куәлар мен сарапшылардың айғақтарын тыңдауға, заттай дәлелдемелерді қарап-тексеруге, жазбаша дәлелдемелермен және өзге де құжаттармен танысуға, дыбысжазбаларын тыңдауға және бейнежазбаларды, кино-, фотоматериалдарды қөруге, өзге де ақпарат жеткізгіштердегі материалдармен танысуға, сондай-ақ дәлелдемелерді зерттеу бойынша басқа да әрекеттерді жасауға тиіс.
Ерекше жағдайларда әкімшілік процеске қатысушылардың ауызша айғақтарын (түсініктерін) тікелей тыңдау мүмкін болмаған кезде сот олардың әкімшілік рәсім барысында алынған айғақтарын (түсініктерін) жария етуге құқылы.
Қажет болған жағдайларда әкімшілік іс бойынша дәлелдемелерді зерттеу кезінде сот маманның консультациялары мен түсініктерін тыңдайды.
Әкімшілік процестің тараптарының, басқа да қатысушыларының түсініктемелерін, куәлардың айғақтарын, сарапшылардың, мамандардың қорытындыларын тыңдауды сот бейнеконференц-байланыс арқылы жүзеге асыруы мүмкін.
Әкімшілік іс бойынша түпкілікті шешімдер, мемлекеттік құпияларды немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны қамтитын құжаттарды қоспағанда, тікелей сот отырысында зерттелген дәлелдемелерге ғана негізделуі мүмкін.
111-бап. Әкімшілік істі талқылау кезінде сот құрамының өзгермейтіндігі
Әкімшілік істі сол бір судья немесе соттың құрамы қарауға тиіс.
Судьяның сот талқылауына қатысуы мүмкін болмаған жағдайда, ол басқа судьямен ауыстырылады, ал әкімшілік істі талқылау басынан басталады.
Судьяны немесе бірнеше судьяны ауыстыру:
1) судья Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінде белгіленген тәртіппен мәлімделген және қанағаттандырылған өздігінен бас тартқан немесе қарсылық білдірген;
2) судья ауыруына, демалыста болуына, оқуда болуына, қызметтік іссапарда жүруіне байланысты ұзақ уақыт болмаған;
3) судьяның өкілеттіктері "Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық заңында көзделген негіздер бойынша тоқтатылған немесе тоқтатыла тұрған жағдайда мүмкін болады.
Кейінге қалдыруға болмайтын жағдайларда процестік әрекеттерді басқа судьяның жасауы, оның ішінде талап қоюды қамтамасыз ету туралы арызды қарау, сот талқылауын кейінге қалдыру судьяны ауыстыру болып табылмайды.
112-бап. Сот талқылауына қатысу
Сот талқылауы, осы баптың екінші бөлігінде көзделген жағдайларды қоспағанда, жауапкер міндетті түрде қатысқан кезде жүргізіледі.
Жауапкер келмеген кезде сот әкімшілік істі қарауды кейінге қалдырады.
Сот жауапкерге ақшалай өндіріп алуды қолдануға, ал қайта келмеген жағдайда әкімшілік істі оның қатысуынсыз қарауға құқылы.
Әкімшілік істі жауапкердің қатысуынсыз талқылауға, егер бұл әкімшілік істі толық, объективті және жан-жақты қарауға кедергі келтірмесе, жол берілуі мүмкін.
Сот талап қоюшыға сот талқылауына тікелей қатысуға мүмкіндік беруге міндетті. Соңғысының дәлелсіз себептермен келмеуі әкімшілік істі оның қатысуынсыз қарауға кедергі болып табылмайды.
Мүдделі адамдар соттың бастамасы бойынша не әкімшілік процеске қатысушының өтінішхаты бойынша әкімшілік іске қатысуға тартылуы мүмкін.
113-бап. Әкімшілік процестегі хабарлама (хабархат)
Әкімшілік процеске қатысушыларға істің қаралатын немесе жекелеген процестік әрекеттердің жасалатын уақыты мен орны туралы хабарланады және тиісті ұйғарым шығарылған күннен бастап не сот талқыланатын күн тағайындалған күннен бастап келесі жұмыс күнінен кешіктірілмей хабарламалармен (хабархаттармен) сотқа шақырылады.
Хабарлама (хабархат) телефонограммамен, ұялы байланыстың абоненттік нөмірі бойынша немесе электрондық мекенжай бойынша мәтіндік хабармен, жеделхатпен немесе табыс етілгені туралы хабарламасы бар тапсырыс хатпен не хабархаттың немесе шақырудың тіркеліп-бекітілуін қамтамасыз ететін өзге де байланыс құралдары пайдаланыла отырып жіберіледі.
Егер әкімшілік істе көрсетілген мекенжай бойынша адам іс жүзінде тұрмаса, хабарлама (хабархат) оның заңды мекенжайы бойынша немесе жұмыс орны бойынша жіберілуі мүмкін. Заңды тұлғаға арналған хабарлама (хабархат) оның тіркелген орны және (немесе) нақты орналасқан жері бойынша жіберіледі.
Хабарлама (хабархат):
1) хабарланатын адам әкімшілік іс бойынша іс жүргізу процесінде көрсеткен және өзінің қолтаңбасымен растаған ұялы байланыстың абоненттік нөмірі бойынша немесе электрондық мекенжай бойынша мәтіндік хабар жіберілген;
2) адамның өзіне жеке немесе онымен бірге тұратын кәмелетке толған отбасы мүшелерінің біріне табыс етілгені туралы жіберушіге қайтарылуға жататын хабарламаға қолын қойғызып табыс етілетін жеделхатпен, тапсырыс хатпен хабарланған жағдайларда тиісті түрде жеткізілген және анық болып есептеледі.
Заңды тұлғаға арналған хабарлама (хабархат) заңды тұлғаның басшысына немесе жұмыскеріне табыс етіледі, ол өзінің тегін, аты-жөні мен лауазымын көрсете отырып, табыс етілгені туралы хабарламада (хабархатта) хабархатты алғаны жөнінде қол қояды;
3) хабарламаны (хабархатты) тиісінше жеткізу фактісін тіркеп-бекітуге (куәландыруға) мүмкіндік беретін өзге де тәсілмен жіберілген жағдайларда тиісті түрде жеткізілген және анық болып есептеледі.
Кез келген басқа хабарлама (хабархат) процестік әрекеттерді жүргізу және шешімдер қабылдау үшін жеткілікті деп есептелмейді.
Әкімшілік процеске қатысатын адамдар процестік және өзге де құжатта әкімшілік іс бойынша іс жүргізу барысында өзі бұрын ерікті түрде көрсеткен тұрғылықты жері (орналасқан жері) мекенжайының, жұмыс орнының, ұялы байланыстың абоненттік нөмірінің, электрондық мекенжайының анық екендігімен танысқанын өз қолтаңбасымен растайды, ал көрсетілген контактілерге (мекенжайға) жіберілген хабарлама (хабархат) тиісінше және жеткілікті деп есептелетін болады.
Адресат хабарламаны (хабархатты) қабылдаудан бас тартқан кезде оны жеткізуші немесе табыс етуші адам хабарламаға (хабархатқа) тиісті белгі соғады, ол сотқа қайтарылады. Сот мұндай хабарламаны (хабархатты) тиісінше жеткізілді деп есептеуге құқылы.
Хабархатта (хабарламада) мыналар қамтылуға тиіс:
1) соттың атауы мен дәл мекенжайы;
2) сот отырысы немесе жекелеген процестік әрекет өткізілетін уақыт және орын;
3) адресатқа хабарланатын әкімшілік істің атауы;
4) сотқа шақырылатын немесе хабарланатын адамды (тегін, атын, әкесінің атын (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе) және адамның тұрғылықты жерін көрсету не хабарлама (хабархат) жолданған органның немесе заңды тұлғаның атауы және оның орналасқан жері, сондай-ақ әкімшілік іс бойынша мәртебесі;
5) шақырылып немесе хабарланып отырған адам қандай әрекеттерді және қандай мерзімде жасауға құқылы немесе міндетті екенін көрсету;
6) адресаттың болмауына байланысты хабархатты (хабарламаны) қабылдаған адамның алғашқы мүмкіндік болған кезде оны адресатқа табыс ету міндетін көрсету;
7) сотқа келмеудің салдары мен келмеу себептерін сотқа хабарлау міндетін көрсету;
8) хабарламаны (хабархатты) жіберген адамның қолы.
114-бап. Өзінің келуі
Әкімшілік процеске қатысушылар сотқа келуге міндетті.
Сот әкімшілік іске қатысатын кез келген адамның сотқа өзінің келуі туралы өкім бере алады.
Әкімшілік процеске қатысушылар жазбаша нысанда, оның ішінде электрондық цифрлық қолтаңбамен куәландырылған электрондық құжат нысанында соттың әкімшілік істі олардың қатысуынсыз қарауы және оларға сот актісінің көшірмелерін жіберуі туралы сұрауға құқылы.
115-бап. Әкімшілік істі келуге міндетті адамдардың қатысуынсыз қарау
Әкімшілік іске қатысатын адамдардың келмеуі оларға тиісінше хабарланған жағдайда сот отырысын өткізуге кедергі болып табылмайды.
Сот қатысуы міндетті деп танылған адамдар келмеген жағдайда, сот оларға осы Кодекстің 18-тарауына сәйкес процестік мәжбүрлеу шараларын қолдануға құқылы.
Егер сот әкімшілік процеске қатысушылардың қайсыбірінің немесе олардың өкілдерінің келмеуі салдарынан әкімшілік істі осы сот отырысында қарау мүмкін емес деп таныса, талап қоюдың нысанасы мен негізі өзгерген, сондай-ақ әкімшілік процеске әкімшілік істің жаңа қатысушылары тартылған жағдайларда, әкімшілік істі талқылауды кейінге қалдыруға жол беріледі.
116-бап. Әкімшілік істер бойынша сот талқылауының шектері
Талап қоюдың нысанасын айқындау кезінде сот талап қою талаптарының тұжырымдамасымен, талап қою мәтінімен және оған қоса берілген немесе кейін ұсынылған құжаттармен байланысты болмайды.
Сот құқықтық салдарды алдын ала түсіндіре отырып, тарапқа талап қою талаптарын тұжырымдауда және (немесе) өзгертуде жәрдем көрсетуге құқылы.
Сот талап қоюдың мәлімделген негіздемесімен байланысты болмайды, бірақ талап қою талаптарының шегінен шығуға құқылы емес.
Сот талқылауы барысында сот әкімшілік қалау шектерінің артып кетпеуін және олардың Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген әкімшілік актіні қабылдау мақсаттарына сәйкестігін (мөлшерлестігін) тексеруге міндетті.
117-бап. Әкімшілік сот ісін жүргізудің жалпы қағидалары
Әкімшілік сот ісі мынадай негізгі сатыларды рет-ретімен өтуді білдіреді:
1) талап қоюды сотта тіркеу;
2) соттың келіп түскен әкімшілік іс бойынша әрекеттері және алдын ала тыңдау;
3) сот талқылауы;
4) соттың шешімін шығару, оны жария ету және түсіндіру;
5) соттың шешімін орындау және сот бақылауы.
118-бап. Соттың ұйғарымы
Әкімшілік істі мәні бойынша шешпейтін сот актісі ұйғарым нысанында шығарылады. Сот ұйғарымдарды сот отырысында да, сот отырысынан тыс та шығаруы мүмкін.
Сот күрделі емес мәселелер бойынша сот отырысы залынан шықпастан ұйғарым шығарады, ол хаттамаға енгізіледі.
Жеке процестік құжат түрінде шығарылатын ұйғарымда мыналар көрсетілуге тиіс:
1) ұйғарымның шығарылған күні мен орны;
2) ұйғарымды шығарған соттың атауы, соттың құрамы мен сот отырысының хатшысының тегі мен аты-жөні;
3) әкімшілік процеске қатысушылар мен даудың нысанасы;
4) ұйғарым шығарылатын мәселе;
5) соттың өз қорытындыларына келу уәждері және сот басшылыққа алған Қазақстан Республикасының заңдарына сілтеме;
6) процестік шешім;
7) егер ұйғарым шағым жасалуға жататын болса, оған шағым жасау тәртібі мен мерзімі.
Сот отырысы залында шығарылатын ұйғарымда осы баптың үшінші бөлігінің 4), 5) және 6) тармақшаларында санамаланған мәліметтер қамтылуға тиіс.
Ауызша тыңдау барысында ұйғарым шығарылған кезде ұйғарым не оның қарар бөлігі шығарылғаннан кейін дереу жария етіледі. Түпкілікті нысандағы ұйғарым оның қарар бөлігі жария етілгеннен кейін бес жұмыс күнінен кешіктірілмейтін мерзімде әзірленуі мүмкін.
119-бап. Преюдиция
Әкімшілік іс бойынша заңды күшіне енген соттың шешімі анықталған мән-жайларға да, өздері шығарылған адамға қатысты оларды құқықтық бағалауға да қатысты барлық әкімшілік органдар, лауазымды адамдар, жеке және заңды тұлғалар үшін міндетті. Бұл ереже соттың шешімі мен басқа да сот актілерін аппеляциялық және кассациялық тәртіптермен тексеруге, күшін жоюға және өзгертуге кедергі келтірмейді.
Әкімшілік іс бойынша заңды күшіне енген соттың шешімі іс үшін маңызы бар фактілерді және дәлелдемелерсіз анықталатын нақты деректерді анықтау кезінде кез келген сот және орган үшін міндетті болады.
120-бап. Татуластыру рәсімдері
Тараптар өзара жол беру негізінде әкімшілік процестің барлық сатысында (кезеңінде) сот шешім шығаруға кеткенге дейін татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім жасасу арқылы әкімшілік істі толығымен немесе ішінара аяқтай алады.
Жауапкердің әкімшілік қалауы болған кезде тараптардың татуласуына жол беріледі.
Дауды медиация және партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу сотта осы Кодекске және Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүргізіледі.
Татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім жазбаша нысанда жасалады және оған тараптар немесе олардың өкілдері қол қояды.
Татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім мәжбүрлеу тәртібімен орындаушылық талаптарға сай келуге және тараптарды татуластыратын шарттарды, сондай-ақ сот шығыстарын, оның ішінде өкілдер көрсеткен қызметке ақы төлеуге арналған шығыстарды бөлу тәртібін қамтуға тиіс.
Сот тараптардың татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімді бекіту туралы өтінішхатын сот отырысында немесе алдын ала тыңдауда қарайды.
Татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімді бекіту туралы өтінішхатты қарау нәтижелері бойынша сот осындай келісімді бекіту не одан бас тарту туралы ұйғарым шығарады.
Сот тараптардың татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімін бекіткен кезде сот талап қоюды толығымен немесе тиісті бір бөлігінде қайтару туралы ұйғарым шығарады.
Ерікті түрде орындалмаған татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім сот келісім жасаған адамның өтінішхаты бойынша берілетін атқару парағының негізінде мәжбүрлеп орындатуға жатады.
Сот (судья) тараптардың татуласуы үшін шараларды қабылдайды, оларға дауды процестің бүкіл сатысында реттеуге жәрдемдеседі.
Сот татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімді, егер оның шарттары заңға қайшы келетін болса немесе басқа да адамдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін бұзатын болса, бекітпейді.
Егер тараптар татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімге қол жеткізбесе немесе сот келісімнің шарттарын бекітпесе, әкімшілік істі талқылау жалпы тәртіппен жүргізіледі.
121-бап. Сотта медиация жүргізу тәртібі
Бірінші сатыдағы сотта медиация жүргізу үшін әкімшілік іс медиация туралы келісімді бекітетін басқа судьяға беріледі.
Тараптардың өтінішхаты бойынша медиацияны әкімшілік іс өзінің іс жүргізуіндегі судья жүргізуі мүмкін.
Апелляциялық сатыдағы сотта медиация жүргізу үшін әкімшілік іс, әдетте, соттың алқалы құрамын судьялардың біріне беріледі.
Кассациялық сатыдағы сотта дауды (жанжалды) медиативті келісім жасасу арқылы реттеу туралы өтінішхатпен бір мезгілде тараптар аталған келісімді ұсынуға тиіс.
Медиация жүргізетін судья медиация жүргізілетін күнді тағайындайды және тараптарға оның өткізілетін уақыты мен орны туралы хабарлайды.
Егер басқа адамдардың қатысуы дауды (жанжалды) реттеуге ықпал ететін болса, сот оларды медиацияға шақыруға құқылы.
Медиация жүргізу хаттамасы сотта жүргізілмейді.
122-бап. Әкімшілік істер бойынша сот шығыстары
Сот шығыстарын бөлу жөніндегі мәселелер Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің қағидалары бойынша қаралады.
Талап қоюды осы Кодекстің 138-бабы екінші бөлігінің 5), 6), 12), 13), 14) және 15) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша қайтару кезінде сот шығыстары өтелмейді.
18-тарау. ПРОЦЕСТІК МӘЖБҮРЛЕУ ШАРАЛАРЫ
123-бап. Процестік мәжбүрлеу шараларының түрлері
Процестік мәжбүрлеу шараларына мыналар жатады:
1) ескерту;
2) сот отырысы залынан шығарып жіберу;
3) ақшалай өндіріп алу.
124-бап. Процестік мәжбүрлеу шараларын қолданудың негіздері мен тәртібі
Осы Кодекстің 123-бабының 1) және 2) тармақшаларында көзделген процестік мәжбүрлеу шараларын қолдану сот отырысының хаттамасына енгізіледі.
Сот осы Кодекстің 123-бабының 3) тармақшасында көзделген процестік мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы ұйғарым шығарады.
Осы ұйғарымға шағым жасау процестік мәжбүрлеу шараларының орындалуын тоқтата тұрмайды. Ақшалай өндіріп алуды қолдануға жекеше шағым беруге қолданылған өндіріп алу орындалғаннан кейін жол беріледі.
Егер таңдап алынған процестік мәжбүрлеу шарасы нәтижелер бермеген жағдайда, процестік мәжбүрлеудің өзге шарасын қолдануға жол беріледі. Процестік мәжбүрлеу шаралары қайталап қолданылуы мүмкін.
Адамға процестік мәжбүрлеу шараларын қолдану бұл адамды осы Кодексте белгіленген тиісті міндеттерді орындаудан босатпайды.
Егер сот отырысы тәртібін бұзушының әрекеттерінде қылмыстық құқық бұзушылық белгілері болса, сот материалдарды сотқа дейінгі тергеп-тексеруді бастау туралы мәселені шешу үшін прокурорға жібереді.
125-бап. Ескерту
Төрағалық етуші сот отырысының залында тәртіп бұзушы адамға ескерту жариялауға құқылы. Сонымен бірге төрағалық етуші қайталанған жағдайда, оған қатысты неғұрлым қатаң мәжбүрлеу шарасын қолдануы мүмкін екендігін түсіндіреді.
126-бап. Сот отырысы залынан шығарып жіберу
Әкімшілік процеске қатысатын адам өзіне жасалған ескерту жарияланғаннан кейін сот отырысының залында тәртіп бұзған жағдайда, төрағалық етуші оны әкімшілік істі қараудың барлық кезеңінде немесе оның бір бөлігінде шығарып жіберуге құқылы.
Тәртіп бұзушы басқа да қатысушы адамдар сот отырысында төрағалық етушінің өкімімен оларға алдын ала ауызша ескерту жарияланбастан шығарып жіберілуі мүмкін.
127-бап. Ақшалай өндіріп алу
Сот осы Кодексте белгіленген жағдайларда ақшалай өндіріп алуды қолданады.
Ақшалай өндіріп алу жеке тұлғаға, лауазымды адамға, заңды тұлғаға не оның өкіліне он айлық есептік көрсеткіштен бастап бір жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде қолданылады. Сот ақшалай өндіріп алуды қолдану туралы ұйғарым шығарады, оның көшірмесі ақшалай өндіріп алу қолданылатын адамға табыс етіледі.
Ақшалай өндіріп алуды қолдану туралы мәселені қарау өзіне қатысты мәжбүрлеу шарасы қолданылатын адамға алдын ала хабарлана отырып, сот отырысында жүргізіледі.
Сот процестік құқықтарды теріс пайдаланатын немесе процестік міндеттерді орындамайтын тұлғаға, оның ішінде сот белгілеген мерзімді дәлелсіз себептермен бұза отырып дәлелдер ұсынылған, тапсырмалар орындалған жағдайларда, егер бұл әкімшілік істі қараудың созылуына алып келсе, әрбір әрекет (әрекетсіздік) үшін он айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде ақшалай өндіріп алуды қолдануға құқылы.
Соттың талабын, сұрау салуын орындамағаны, әкімшілік іске қатысушы адамның сотқа келмегені, сотқа уақтылы хабарламағаны, кері қайтарып алуды уақтылы бермегені, сот отырысында төрағалық етушінің өкімдеріне бағынбағаны, сотта белгіленген қағидаларды бұзғаны, сондай-ақ сотты және (немесе) судьяны құрметтемегені туралы анық куәландыратын өзге де әрекеттер (әрекетсіздік) үшін сот жиырма айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде ақшалай өндіріп алуды қолдануға құқылы.
Соттың шешімін, соттың тараптардың татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімін бекіту туралы ұйғарымын орындамағаны үшін сот осы сот актісінде ол бір айдан аспайтын мерзім ішінде орындалуға жататын мерзімді көрсете отырып, жауапкерге елу айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде ақшалай өндіріп алуды қолданады.
Ақшалай өндіріп алуды төлеу ұйғарым табыс етілген күннен бастап бес жұмыс күні ішінде жүзеге асырылады және ол республикалық бюджеттің кірісіне өндіріп алынады.
Ақшалай өндіріп алу қолданылған тұлға оны төлеуден босату немесе ақшалай өндіріп алу мөлшерін азайту туралы өтінішхатпен сотқа жүгінуге құқылы.
Арыз сот отырысында арыз иесін шақырта отырып қаралады.
Ақшалай өндіріп алу қолданылған кезде сот ұйғарымның орындалуын кейінге қалдыруға немесе екі айға дейінгі мерзімге бөліп төлеуді беруге құқылы.
Осы баптың үшінші және төртінші бөліктерінде көрсетілген сот актісін немесе соттың талаптарын орындамаған кезде сот тұлғаға он айлық есептік көрсеткішке ұлғайтылған мөлшерде қайтадан ақшалай өндіріп алуды қолдануға құқылы.
19-тарау. ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕР ЖӘНЕ ДӘЛЕЛДЕУ
128-бап. Дәлелдемелерді және дәлелдеу процесін құқықтық реттеу тәртібі мен ерекшеліктері
Дәлелдемелерді, дәлелдемелер ретінде алынбайтын нақты деректерді, дәлелдеу нысанасы мен дәлелдемелердің дереккөздерін құқықтық реттеу, сондай-ақ дәлелдемелерді (дәлелдеуді) жинау, зерттеу, бағалау және пайдалану тәртібі және дәлелдемелер мен дәлелдеу туралы басқа да ережелер осы Кодексте белгіленген ерекшеліктерді қоспағанда, Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінің нормаларында айқындалады.
129-бап. Дәлелдеу міндеті
Талап қоюшы өз мүмкіндіктеріне сәйкес дәлелдемелерді жинауға қатысуға міндетті. Берілген талап қою түріне қарамастан, талап қоюшы құқықтарының, бостандықтары мен заңды мүдделерінің бұзылғаны туралы өзіне мәлім болған уақытты, сондай-ақ келтірілген залалдың мөлшерін дәлелдеуге міндетті.
Дәлелдеу ауыртпалығын:
1) дау айту жөніндегі талап қою бойынша — ауыртпалық түсіретін әкімшілік актіні қабылдаған жауапкер;
2) мәжбүрлеу туралы талап қою бойынша – сұратылып отырған әкімшілік актіні қабылдаудан бас тарту үшін негіз болған фактілер бөлігінде жауапкер және өзі үшін қолайлы әкімшілік актінің қабылдануы негізделетін фактілер бөлігінде талап қоюшы көтереді.
Егер жауапкер нақты жағдайда талап қоюшы қалаған әкімшілік актіні шығаруды болғызбайтын іс жүзіндегі шарттардың болуына сілтеме жасаса, мұндай шарттарды дәлелдеу жөніндегі міндет осы жауапкерге жүктеледі;
3) әрекет жасау туралы талап қою бойынша – сұратылып отырған әрекет жасаудан (әрекетсіздік танытудан) бас тарту үшін негіз болып табылған фактілер бөлігінде жауапкер және өзі үшін қолайлы фактілер бөлігінде талап қоюшы;
4) тану туралы талап қою бойынша қандай да бір құқықтық қатынастың болуын немесе болмауын растайтын фактілер бөлігінде талап қоюшы және бұдан былай заңды күші жоқ ауыртпалық түсіретін әкімшілік актінің, сондай-ақ қандай да бір жасалған әрекеттің (әрекетсіздіктің) құқыққа сыйымдылығын негіздейтін фактілер бөлігінде жауапкер көтереді.
Жауапкер әкімшілік актіде аталған негіздемелерге ғана сілтеме жасай алады.
Егер барлық дәлелдемелерді зерттегеннен кейін әкімшілік істің нәтижесіне негізделген қандай да бір факт дәлелденбей қалса, онда әкімшілік істі қарау және шешу нәтижелерінің теріс салдарларын осы фактіні дәлелдеудің ауыртпалығын көтеретін тарап көтереді.
130-бап. Дәлелдеу ерекшеліктері
Сот процестің барлық сатыларында формальды қателерді жоюға, түсініксіз сөздерді нақтылауға, әкімшілік істің мәні бойынша өтінішхаттарды беруге, толық емес нақты деректерді толықтыруға, әкімшілік істің мән-жайларын толық айқындау мен объективті бағалау үшін маңызы бар барлық жазбаша түсініктемелерді беруге жәрдем көрсетуге міндетті.
Егер әкімшілік процеске қатысушылар ұсынған дәлелдемелер жеткіліксіз болып табылса, сот оларды өз бастамасы бойынша жинайды.
Әкімшілік процеске қатысушылар сотқа әкімшілік істің нақты мән-жайларын зерттеуге және дәлелдемелерді жинауға жәрдем көрсетуге міндетті.
Сот тараптардың түпкілікті шешім шығару кезінде рұқсат етілетін дәлелдемелердің жарамдылығы туралы арызымен байланысты емес.
Әкімшілік процеске қатысушылар сот талап еткен құжаттарды, сондай-ақ қажетті мәліметтерді беруге міндетті. Сот бұл құжаттарды белгілі бір мерзімге талап ете алады.
Әкімшілік процеске қатысушылар осы құжаттарға өздері сілтеме жасайтын электрондық құжаттарды, құжаттарды не олардан үзінді-көшірмелерді қоса беруге міндетті.
Әкімшілік іске қатысатын адамдар қандай да бір дәлелдемені жоюға немесе жасыруға не дәлелдемелерді алуға мүмкіндік тудырмай немесе оны қиындата отырып, оны зерттеу мен бағалауға өзге тәсілмен кедергі келтіруге құқылы емес. Мұндай жағдайда сот дәлелдеу ауыртпалығын осы Кодекстің 129-бабының екінші бөлігінде белгіленген қағидаларға қарамастан, кедергі келтіруші тарапқа жүктеуі мүмкін.
Сот өзі белгілеген мерзімде дәлелдемелерді ұсынудың мүмкін еместігі туралы хабардар етілмеген, сондай-ақ сот дәлелсіз деп таныған себептер бойынша сот талап еткен дәлелдемені ұсыну міндеті орындалмаған жағдайда, сот осы Кодекстің 127-бабында белгіленген тәртіппен ақшалай өндіріп алуды қолдануға құқылы.
Егер осы құжаттар немесе актілер мазмұнының ашылуы заңмен қорғалатын мүдделерге нұқсан келтірілуі мүмкін болса не олар мемлекеттік құпияларды немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәліметтерді қамтитын болса, сот осы құжаттарды немесе актілерді, сондай-ақ мәліметтерді жабық сот отырысында зерттеу туралы ұйғарым шығарады.
20-тарау. ӘКІМШІЛІК ТАЛАП ҚОЮ, ОНЫҢ НЫСАНЫ, МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
131-бап. Әкімшілік талап қою, оның нысаны мен мазмұны
Әкімшілік сотта әкімшілік іс талап қою негізінде қозғалады.
Осы Кодекстің мақсаттары үшін Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген сотқа өзге де жолданымдар да талап қоюлар деп түсініледі.
Мыналар сотқа берілетін талап қоюлар болып табылады:
1) дау айту туралы талап қою;
2) мәжбүрлеу туралы талап қою;
3) әрекет жасау туралы талап қою;
4) тану туралы талап қою.
Талап қою сотқа жазбаша нысанда не талап қоюшының және (немесе) оның өкілінің электрондық цифрлық қолтаңбасы арқылы куәландырылған электрондық құжат нысанында беріледі.
Талап қоюда мыналар көрсетілуге тиіс:
1) талап қою берілетін соттың атауы;
2) егер талап қоюшы жеке тұлға болса, талап қоюшының тегі, аты және әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілсе), оның тұрғылықты жері, оның туған күні мен жері, егер талап қоюды өкіл берсе, өкілдің атауы мен оның мекенжайы; талап қоюшының, оның өкілінің телефон нөмірлері, электрондық поштасының мекенжайлары;
егер талап қоюшы заңды тұлға немесе өзге ұйым болса, талап қоюшының атауы, оның орналасқан жері, бизнес-сәйкестендіру нөмірі және банктік деректемелері;
3) жауапкердің атауы, орналасқан жері, банктік деректемелері (егер олар талап қоюшыға мәлім болса) және бизнес-сәйкестендіру нөмірі (егер ол талап қоюшыға мәлім болса). Егер олар талап қоюшыға мәлім болса, талап қоюда жауапкердің телефондарының нөмірлері мен электрондық мекенжайы көрсетілуге тиіс;
4) талап қою талаптарының мазмұны (талап қою нысанасы) және талап қоюшы өз талаптарын негіздейтін мән-жайларды баяндау (талап қою негіздері), талап қоюшының құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері бұзылуының немесе бұзылу қаупінің мәні. Талап қою бірнеше жауапкерге берілген жағдайда, жауапкерлердің әрқайсысына қатысты талап қою талаптарының мазмұны;
5) егер бұл заңда белгіленген болса, жауапкерге сотқа дейін жүгіну тәртібінің сақталуы туралы мәліметтер;
6) құжаттардың және басқа да қоса берілетін материалдардың тізбесі (болған кезде).
Талап қоюда, әдетте, мыналар да көрсетіледі:
1) талап қоюшының жауапкердің оның құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін бұзғаны туралы, оларды жүзеге асыруға кедергілердің белгіленгені туралы не өзіне қандай да бір міндеттің заңсыз қолданылғаны туралы негізделген пікірі;
2) қажет болған жағдайда – мемлекеттік баж төлеуді кейінге қалдыру, оны бөліп төлеу, төлеуден босату туралы; сот сараптамасын тағайындау туралы; дәлелдемелерді талап ету туралы; куәларды шақыру туралы; талап қоюды қамтамасыз ету туралы жазбаша өтінішхат және басқа да өтінішхаттар.
Талап қою талаптары негізделетін мән-жайларды растау үшін талап қоюшы дәлелдемелерді ұсынады, ал мүмкін болмаған жағдайда тиісті себептерді көрсете отырып, өзі дербес бере алмайтын дәлелдемелерді көрсетеді.
Талап қоюға талап қоюшы немесе оған қол қоюға өкілеттігі болған жағдайда оның өкілі қол қояды. Егер талап қоюды өкіл берсе, онда өкілдің аты, оның пошталық мекенжайы, сондай-ақ егер ондайлар бар болса, телефондарының нөмірлері, электрондық поштасының мекенжайы көрсетіледі.
Прокурор азаматтың мүддесінде жүгінген жағдайда, талап қоюда адамның талап қоюды өзінің бере алмау себептерінің негіздемесі қамтылуға тиіс.
Талап қоюға қоса берілетін құжаттар, әдетте, төлнұсқаларда ұсынылады. Құжаттарды төлнұсқаларда ұсыну мүмкін болмаған кезде олар заңда белгіленген тәртіппен куәландырылған көшірмелерде ұсынылуы мүмкін. Егер төлнұсқаның болмауы себебінен құжаттың көшірмесін куәландыру мүмкін болмаса, талап қоюда мұндай әрекеттерді жасаудың мүмкін болмау себебі жазылуға тиіс.
Талап қоюға мыналар қоса беріледі:
1) әкімшілік процеске қатысушылардың саны бойынша талап қоюдың және оған қоса берілген құжаттардың көшірмелері;
2) мемлекеттік баждың төленгенін растайтын құжат;
3) сенімхат немесе өкілдің өкілеттігін куәландыратын өзге де құжат;
4) талап қоюшы өз талаптарын негіздейтін мән-жайларды растайтын құжаттар;
5) егер бұл тәртіп заңда белгіленсе, дауды реттеудің сотқа дейінгі тәртібінің сақталуын растайтын құжаттар;
6) егер талап қоюды заңды тұлға берсе, жарғының, мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің немесе анықтаманың көшірмелері және басқа да құжаттар;
7) егер талап қою осы Кодекстің 102-бабы үшінші бөлігінің тәртібімен берілсе, инвестор мен уәкілетті мемлекеттік орган арасында жасалған инвестициялық келісімшарттың көшірмелері, сондай-ақ инвестордың инвестициялық қызметін растайтын құжаттар.
132-бап. Дау айту туралы талап қою
Ауыртпалық түсіретін әкімшілік актіде талап қоюшының құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері бұзылған жағдайда, ол әкімшілік актінің толық немесе оның қандай да бір бөлігінің күшін жою талабымен дау айту туралы талап қою беруге құқылы.
133-бап. Мәжбүрлеу туралы талап қою
Мәжбүрлеу туралы талап қою бойынша талап қоюшы қабылдануынан бас тартылған не әкімшілік органның, лауазымды адамның әрекетсіздігі себебінен қабылданбаған қолайлы әкімшілік актінің қабылдануын талап етуі мүмкін.
Мұндай жағдайларда бас тартуға дау айту туралы жеке талап ету қажет етілмейді.
Мәжбүрлеу туралы талап қою жауапкердің ауыртпалық түсіретін әкімшілік актіні қабылдамау міндеті туралы талапты қамтуы мүмкін.
134-бап. Әрекет жасау туралы талап қою
Әрекет жасау туралы талап қою бойынша талап қоюшы белгілі бір әрекеттер жасауды немесе әкімшілік актіні қабылдауға бағытталмаған мұндай әрекеттерден қалыс қалуды талап етуі мүмкін.
Әрекет жасау туралы талап қою бойынша талап қоюшы заңда белгіленген мерзімде әкімшілік актінің қабылданбауы салдарынан әкімшілік акт қабылданды деп танылған жағдайда заңда көзделген сол нысана бойынша тиісті құжатты беруді де талап етуі мүмкін.
135-бап. Тану туралы талап қою
Тану туралы талап қою бойынша талап қоюшы, егер ол осы Кодекстің 132, 133 және 134-баптарына сәйкес талап қоюды бере алмаса, қандай да бір құқықтық қатынастың бар немесе жоқ екенін тануды талап етуі мүмкін.
Тану туралы талап қою бойынша талап қоюшы бұдан былай заңды күші жоқ, ауыртпалық түсіретін әкімшілік актіні заңсыз деп тануды талап етуі де мүмкін.
Талап қоюшы осы қатынастарды қысқа мерзімдерде орнатуға жеткілікті дәрежеде мүдделі болған жағдайда тану туралы талап қою берілуі мүмкін. Талап қоюшының құқықтық қатынастарды орнатуға мүдделілігінің құқықтық, моральдық немесе материалдық сипаты болуы мүмкін.
136-бап. Талап қоюды беруге арналған мерзім
Дау айту туралы, мәжбүрлеу туралы талап қоюлар шағымды қарайтын органның шағымды қарау нәтижелері бойынша шешімі табыс етілген күннен бастап бір ай ішінде сотқа беріледі.
Егер заңда сотқа дейінгі тәртіп көзделмеген немесе шағымды қарайтын орган болмаса, талап қою әкімшілік акт табыс етілген күннен бастап немесе осы Кодексте және Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен назарына жеткізілген кезден бастап бір ай ішінде беріледі.
Әрекет жасау туралы талап қою адамға әрекеттің жасалғаны туралы мәлім болған, сондай-ақ әрекет жасау үшін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген мерзім өткен күннен бастап бір ай ішінде сотқа беріледі.
Тану туралы талап қою сотқа тиісті құқықтық қатынас туындаған кезден бастап бес жыл ішінде беріледі.
Бұдан былай заңды күші жоқ, ауыртпалық түсіретін әкімшілік актіні заңсыз деп тану туралы талап адамға осы акт арқылы оның құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері бұзылғаны туралы мәлім болған күннен бастап үш ай ішінде мәлімделуі мүмкін.
Сот орындаушысының атқарушылық құжаттарды орындау жөніндегі әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) талап қою әрекет жасалған (әрекет жасаудан бас тартылған) күннен бастап немесе сот орындаушысының әрекет жасау уақыты мен орны туралы хабарланбаған өндіріп алушыға немесе борышкерге ол туралы белгілі болған күннен бастап он жұмыс күні ішінде сотқа беріледі.
Құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері әкімшілік актіде қозғалатын, әкімшілік рәсімге қатыспаған адам әкімшілік актінің қабылданғаны туралы адам білген немесе білуі мүмкін болған күннен бастап бір ай ішінде, бірақ ол қабылданған күннен бастап бір жылдан кешіктірмей сотқа талап қоюды беруге құқылы.
Шағымды қарайтын органға шағым берген адам шағым бойынша шешім табыс етілген кезден бастап бір ай ішінде не шағымды қарау мерзімі өткен соң, егер шағым бойынша шешім қабылданбаса, талап қоюмен сотқа жүгінуге құқылы.
Дәлелді себеппен өткізіп алынған талап қоюды беруге арналған мерзімді сот Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің қағидалары бойынша қалпына келтіруі мүмкін. Талап қоюды сотқа беруге арналған мерзімдерді өткізіп алу себептері мен олардың мәнін әкімшілік істің дұрыс шешілуі үшін сот алдын ала тыңдауда анықтайды.
Талап қоюды сотқа беруге арналған мерзімді дәлелді себепсіз өткізіп алу, сондай-ақ сотқа жүгінудің өтіп кеткен мерзімін қалпына келтірудің мүмкін болмауы талап қоюды қайтару үшін негіз болып табылады.
21-тарау. КЕЛІП ТҮСКЕН ІС БОЙЫНША СОТТЫҢ ӘРЕКЕТТЕРІ ЖӘНЕ АЛДЫН АЛА ТЫҢДАУ
137-бап. Талап қоюды беру
Іс талап қоюды беру арқылы іс жүргізуге қабылданады.
138-бап. Келіп түскен іс бойынша соттың әрекеттері
Сот талқылауы басталғанға дейін судья дауды мүмкіндігінше бір сот отырысы барысында шешу үшін қажетті барлық әрекеттерді, өкімдерді жүргізеді.
Сот мынадай негіздер бойынша талап қоюды қайтару туралы ұйғарым шығарады:
1) талап қоюшы осы санаттағы істер үшін заңда белгіленген дауды сотқа дейінгі реттеу тәртібін сақтамаса және бұл тәртіпті қолдану мүмкіндігі жойылмаса;
2) талап қою осы Кодекстің 131-бабы екінші бөлігінің талаптарына сәйкес келмесе және алдын ала тыңдағанға дейін кемшіліктерді жоюдың мүмкін еместігі анықталса;
3) арызды әрекетке қабілетсіз адам берсе;
4) арызға оған қол қоюға немесе оны ұсынуға өкілеттіктері жоқ адам қол қойса;
5) осы немесе басқа соттың іс жүргізуінде сол тараптар арасындағы сол нысана туралы дау бойынша және сол негіздер бойынша іс болса;
6) талап қоюшы берген талап қоюды кері қайтарып алса;
7) соттың талаптарына қарамастан, істі оның қатысуынсыз талқылау туралы сұрамаған талап қоюшы сотқа екінші шақыру бойынша келмесе;
8) мүддесі үшін іс қозғалған тұлға мәлімделген талапты қолдамаса;
9) тараптар татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім жасаса және оны сот бекітсе;
10) Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінде белгіленген тәртіппен мемлекеттік баж төленбесе немесе толық төленбесе;
11) іс әкімшілік сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға жатпаса;
12) сол тараптар арасындағы сол нысана туралы дау бойынша және сол негіздер бойынша шығарылған заңды күшіне енген соттың шешімі немесе татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімді бекіту туралы соттың ұйғарымы болса;
13) іс бойынша тараптардың бірі болып табылатын азамат қайтыс болғаннан кейін даулы құқықтық қатынас құқық мирасқорлығына жол бермесе;
14) іс бойынша тарап болатын ұйым оның қызметін тоқтатумен және құқық мирасқорларының болмауынан таратылса;
15) сот талап қоюды беруге өткізіп алынған мерзімді қалпына келтіруден бас тартса;
16) егер заңда өзгеше көзделмесе, тараптар арасында заңға сәйкес осы дауды төреліктің шешуіне беру туралы келісім жасалса;
17) іс осы соттың соттылығына жатпаса.
Талап қоюды қайтару, осы баптың екінші бөлігінің 3), 5), 9), 11), 12), 13), 14), 15) және 17) тармақшаларын қоспағанда, сол жауапкерге сол нысана мен сол негіздер туралы сотқа талап қоюмен қайтадан жүгінуіне кедергі келтірмейді.
Әкімшілік істі алдын ала тыңдауға дайындау мақсатында судья:
1) талап қоюшыға талап қоюдың жоюға болатын кемшіліктерін көрсетеді және оларды түзету үшін, әдетте, мұндай талап табыс етілген күннен бастап он жұмыс күнінен аспайтын мерзімді, оған соттың талаптарын орындамаудың процестік салдарларын түсіндіре отырып белгілейді;
2) әкімшілік істі дұрыс және уақтылы қарау мен шешу үшін қажетті, Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінде көзделген процестік әрекеттерді жүргізеді.
Судья жауапкерді Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің талаптарына, әкімшілік іске (бар болса) сәйкес дайындалған және ресімделген жазбаша пікірді он жұмыс күнінен аспайтын мерзімде беруге міндеттейді.
Талап қоюшы алдын ала тыңдау сатысындағы пікірмен танысады.
Пікірді судья белгілеген мерзімде ұсынбау ақшалай өндіріп алуды қолдану үшін негіз болып табылуы мүмкін және әкімшілік істі мәні бойынша қарауға кедергі келтірмейді.
Судья осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, ақылға қонымды мерзімде алдын ала тыңдау жүргізеді.
139-бап. Талап қоюды қамтамасыз ету
Талап қоюды қамтамасыз ету негіздері, шаралары, оларды ауыстыру және олардың күшін жою, талап қоюды қамтамасыз ету тәртібі, осы бапта көзделген ерекшеліктерді қоспағанда, Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің қағидаларында айқындалады.
Талап қоюмен бір мезгілде келіп түскен талап қоюды қамтамасыз ету туралы арызды судья талап қою келіп түскен күннен бастап бес жұмыс күні ішінде қарайды.
Осы бес күндік мерзім өткен соң талап қоюды қамтамасыз ету туралы арыз келіп түскен кезде арызды судья ол сотқа келіп түскеннен кейінгі келесі жұмыс күнінен кешіктірмей шешеді.
140-бап. Әкімшілік актінің қолданысын тоқтата тұрудың күшін жою
Жауапкер осы Кодекстің 96-бабына сәйкес дау айтылатын әкімшілік актіні дереу қолданысқа енгізу қажеттігі туралы уәжді өтінішхатпен жүгінуге құқылы.
Мұндай өтінішхат әкімшілік процестің кез келген сатысында мәлімделуі мүмкін және судья оны талап қоюды қамтамасыз ету жөніндегі шаралар туралы қағидаларға сәйкес қарайды.
Дау айту туралы талап қоюды қабылдамау туралы шешім шығарылған кезде, сондай-ақ шешім заңды күшіне енгенге дейін кез келген уақытта сот әкімшілік процеске қатысушылардың уәжді өтінішхаты бойынша дау айтылған әкімшілік актінің қолданысын тоқтата тұрудың немесе орындалуының күшін жояды.
141-бап. Құжаттарды ұсыну тәртібі
Жазбаша (қағаз және (немесе) электрондық нысандағы) өтінішхаттарды, қарсылықтарды, түсіндірмелерді және оларға байланысты құжаттарды ұсыну үшін судья тараптарға қажетті мерзімдерді белгілейді.
Сот белгілеген мерзім өткеннен кейін сотқа келіп түскен көрсетілген құжаттар, егер тарап оларды сот белгілеген мерзімде ұсынудың мүмкін еместігін негіздесе және олар сот шешім шығарғанға дейін келіп түссе, қабылданады.
Өтінішхаттарға, қарсылықтарға, түсіндірмелерге олар сілтеме жасайтын құжаттардың толық түпнұсқалары немесе олардың белгіленген тәртіппен расталған көшірмелері не олардан үзінді-көшірмелер қоса берілуге тиіс.
Сот тараптардың келіп түскен құжаттармен танысуын қамтамасыз етеді.
142-бап. Талап қоюды өзгерту және кері қайтарып алу. Талап қоюды тану
Сот шешім шығару үшін кеткенге дейін жазбаша арыз беру арқылы талап қоюшы – талап қоюды толық немесе бір бөлігінде кері қайтарып алуға, ал жауапкер талап қоюды толық немесе бір бөлігінде тануға құқылы.
Талап қоюшы сот шешім шығару үшін кеткенге дейін жазбаша арыз беру арқылы талап қоюдың негізін және нысанасын өзгертуге, талап қою талаптарының мөлшерін арттыруға немесе азайтуға құқылы. Әкімшілік істі қарау мерзімінің өтуі бастапқы талап қойылған күннен бастап есептеледі.
Сот талап қою нысанасы өзгерген кезде осы Кодекстің 138-бабының екінші және төртінші бөліктерінде көзделген мәселелерді қарайды, сондай-ақ жауапкерге жаңа жазбаша пікір дайындауға уақыт береді.
Тараптар мұндай әрекеттерді өз бастамасы бойынша да, сол сияқты судьяның алдын ала пікірін білдіру қорытындылары бойынша да жасауға құқылы.
Сот өз бастамасы бойынша талап қоюдың нысанасын өзгертуге құқылы емес.
Талап қоюшының талап қоюды сот отырысында немесе алдын ала тыңдауда толықтай кері қайтарып алу туралы арызы келіп түскен жағдайда, сот талап қоюды кері қайтарып алудың салдарын түсіндіреді. Өзге жағдайларда судья әкімшілік процеске қатысушыларды шақырмай мемлекеттік бажды қайтара отырып, талап қоюды қайтарады.
Жауапкердің талап қоюды тануы қабылданғанға дейін сот тараптарға процестік салдарды түсіндіреді. Жауапкердің талап қоюды тануы сотты дәлелдемелерді зерттеу міндетінен босатады.
Талап қою ішінара танылған жағдайда дәлелдемелерді зерттеу жауапкер талап қоюды танымаған бөлігінде ғана жүргізіледі және даудың мәні бойынша шешім шығарылған кезде шешіледі.
Сот талап қоюдың өзгертілуін немесе оны кері қайтарып алуды, жауапкердің талап қоюды тануын, егер бұл әрекеттер заңға қайшы келсе не біреудің құқықтарын, бостандықтарын немесе заңды мүдделерін бұзса, сондай-ақ апелляциялық және кассациялық қайта қарауда қабылдамайды. Бұл жағдайда әкімшілік істі қарау жалпы тәртіппен жалғасады.
143-бап. Алдын ала тыңдау
Алдын ала тыңдауда сот:
1) әкімшілік процеске қатысушылардың құрамы туралы мәселені шешеді;
2) мерзімді өткізіп алу себептерін анықтайды және өткізіп алған мерзімді қалпына келтіру туралы мәселені шешеді. Өткізіп алған мерзімді қалпына келтіруден бас тартылған жағдайда талап қоюды қайтарады;
3) татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімдер жасасу мүмкіндігін талқылайды;
4) тараптар келіскен кезде оларға әкімшілік істі жазбаша іс жүргізу тәртібімен қарау мүмкіндігі туралы түсіндіреді;
5) әкімшілік іске қатыспайтын адамдарды сотқа қажетті материалдар мен құжаттарды ұсынуға міндеттейді;
6) әкімшілік істі шешуге бағытталған өзге де әрекеттерді жасайды.
Уәкілетті органның мемлекеттік сатып алуды өткізуді тексеру қорытындылары бойынша шешімдеріне, қорытындыларына, нұсқамаларына, сондай-ақ сот орындаушыларының әрекетіне (әрекетсіздігіне) дау айту туралы әкімшілік істер бойынша алдын ала тыңдау сотқа талап қою берілген күннен бастап жиырма жұмыс күнінен кешіктірмей жүргізіледі.
Алдын ала тыңдауда нақты деректерді зерттеместен толық ашу қамтамасыз етіледі.
Алдын ала тыңдаудың нәтижелері бойынша сот қайталама алдын ала тыңдауды тағайындауға құқылы.
144-бап. Әкімшілік іс материалдарына қол жеткізу
Әкімшілік істің құжаттары мен материалдарын соттың электрондық сервистерінде орналастыру құжаттарды әкімшілік іске қатысатын адамдарға жіберумен теңестіріледі.
Соттарда электрондық құжат нысанындағы әкімшілік іс құжаттарымен және материалдарымен танысу Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен айқындалады.
145-бап. Сот талқылауын тағайындау
Судья әкімшілік істі дайындалған деп танып, тараптарға және әкімшілік процестің басқа да қатысушыларына әкімшілік істің қаралатын орны мен уақыты туралы хабарлайды.
22-тарау. СОТ ТАЛҚЫЛАУЫ
146-бап. Сот талқылауының мерзімдері
Әкімшілік іс ақылға қонымды, бірақ талап қойылған күннен бастап үш айдан аспайтын мерзімдерде қаралады және шешіледі.
Аса күрделі әкімшілік істер бойынша бұл мерзім соттың уәжді ұйғарымымен ақылға қонымды, бірақ үш айдан аспайтын мерзімге ұзартылуы мүмкін.
Сот талқылауының мерзімін ұзарту туралы ұйғарым прокурордың өтінішхаты бойынша шағым жасауға, қайта қарауға жатпайды.
Уәкілетті органның мемлекеттік сатып алуды өткізуді тексеру қорытындылары бойынша шешімдеріне, қорытындыларына, нұсқамаларына және сот орындаушысының әрекетіне (әрекетсіздігіне) дау айту туралы әкімшілік істер оған сот отырысында талқылау тағайындалған күннен бастап он жұмыс күні ішінде қаралады және шешіледі.
Әкімшілік іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің қағидалары бойынша жүзеге асырылады.
147-бап. Сот талқылауын жүргізудің тәртібі мен ерекшеліктері
Сот талқылауы, сот отырысын өткізу тәртібін, төрағалық етушінің өкілеттіктерін, хаттама, оның ішінде қысқаша хаттама жасау, сот отырысын тіркеп-бекіту, соттың өтінішхаттарды шешу және дәлелдемелерді зерттеу тәртібін қоса алғанда, осы бапта белгіленген ерекшеліктерді қоспағанда, Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінің қағидалары бойынша жүзеге асырылады.
Бұл ретте қысқаша хаттама мәтінді автоматты түрде тану жолымен алынған аудиожазбаның мәтінін ашып жазумен бірге жүруге тиіс.
Әкімшілік іс бойынша сот жарыссөздерінен кейін сот шешім шығаруға кетеді. Сот шешімнің қарар бөлігін сот отырысының залында жария етеді. Сот шешімінің қарар бөлігі жария етілгеннен кейін төрағалық етуші оны қабылдаудың құқықтық негіздері мен салдарын, шешімге шағым жасаудың тәртібі мен мерзімдерін түсіндіреді, шешімнің түпкілікті нысанда жасалған және әкімшілік іске қатысушы адамдар оның көшірмесін ала алатын күн туралы хабарлайды.
Әкімшілік іске қатысушы адамдар келмеген жағдайда шешімді сот отырысында жариялану жүргізілмейді.
Егер шешімнің қарар бөлігін жария ету тікелей сот отырысы аяқталғаннан кейін жүргізілмесе, онда төрағалық етуші сот отырысы залындағы адамдарға жария ету күні мен уақытын хабарлауға міндетті.
Осы бапта көзделген жариялау тәртібі іс бойынша іс жүргізу аяқталатын өзге де сот актілеріне қолданылады.
23-тарау. ЖАЗБАША ІС ЖҮРГІЗУ
148-бап. Жазбаша талқылау
Сот тараптардың келісімімен әкімшілік істі жазбаша талқылауда ақылға қонымды, бірақ талап қойылған күннен бастап үш айдан аспайтын мерзімде қарауға құқылы.
Аса күрделі әкімшілік істер бойынша бұл мерзім соттың уәжді ұйғарымымен ақылға қонымды, бірақ үш айдан аспайтын мерзімге ұзартылуы мүмкін.
Сот талқылауының мерзімін ұзарту туралы ұйғарым прокурордың өтінішхаты бойынша шағым жасауға, қайта қарауға жатпайды.
Егер бұл істі дұрыс шешу үшін қажет болса, сот өз қалауы бойынша ауызша талқылауға көшуге құқылы.
Жазбаша талқылау тәртібімен әкімшілік іс ауызша талқылауды жүргізбестен қаралады.
Әкімшілік іс осындай тәртіппен қаралған кезде сот тараптар ұсынған және өз бастамасы бойынша талап етілген дәлелдемелерді зерттейді және олар бойынша шешім қабылданады.
Жазбаша талқылау кезінде сот қосымша сол мерзім ішінде өтінішхаттар мен құжаттарды ұсынуға болатын мерзімді тағайындайды.
149-бап. Дәлелдемелерді зерттеу ерекшеліктері
Дәлелдемелерді зерттеу, дәлелдеу нысанасы мен шектері жазбаша іс жүргізудің сипаты мен осы бапта белгіленген ерекшеліктері ескеріле отырып, Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің нормаларында белгіленеді.
Әкімшілік процестің тараптары жазбаша дәлелдемені ұсынған адамдарды қоспағанда, мұндай дәлелдеменің қатыстылығына, жарамдылығына және анықтығына дау айтуға құқылы.
Сот жазбаша талқылауда, егер бұл әкімшілік істің тез шешілуіне ықпал етсе, ауызша талқылау үшін көзделген дәлелдемелерді жинау (ұсыну) және зерттеу үшін Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінде белгіленген қағидаларды сақтаудан ауытқуға құқылы.
Сот жеке процестік әрекетті жасау немесе процестік мәселені шешу үшін ауызша сот отырысын тағайындауы мүмкін.
Мұндай сот отырысы жазбаша талқылаудың мәні жол беретін шамада ауызша сот талқылауының қағидалары бойынша жүзеге асырылады.
Бұл ретте сот қажетті ақпарат пен дәлелдемелерді жазбаша нысанда ұсынуды талап ете алады.
Қажетті ауызша сот талқылауын өткізгеннен кейін жазбаша іс жүргізуді одан әрі жүзеге асыру қосымша ұйғарымдар шығарылмастан жалғасады.
150-бап. Жазбаша іс жүргізу тәртібімен қаралатын әкімшілік іс бойынша шешім
Жазбаша іс жүргізу тәртібімен қаралған әкімшілік іс бойынша шешім осы Кодекстің 24-тарауында белгіленген және жазбаша іс жүргізу мәніне сәйкес келетін қағидалар ескеріле отырып қабылданады және оған апелляциялық және кассациялық тәртіптермен шағым жасалуы мүмкін.
24-тарау. СОТТЫҢ ШЕШІМІ
151-бап. Соттың шешімін шығару
Сот дауды мәні бойынша шешетін сот актісі шешім нысанында шығарылады. Шешім қысқаша нысанда шығарылуы мүмкін.
Шешім әкімшілік істі талқылаудан кейін шығарылады және ауызша талқылау аяқталған күннен бастап он жұмыс күнінен кешіктірілмей дайындалады. Айрықша жағдайларда әкімшілік істің күрделілігі ескеріле отырып соттың шешімі ауызша талқылау аяқталған күннен бастап бір айдан кешіктірілмей дайындалады.
Шешімді шығару күні мыналар болып табылады:
ауызша іс жүргізу үшін – әкімшілік іс бойынша шешім жарияланған күн;
жазбаша іс жүргізу үшін – соттың шешімінде көрсетілген күн.
152-бап. Шешімнің мазмұны
Сот әкімшілік істің мән-жайларын тікелей зерттеу нәтижелеріне негізделген өзінің ішкі сенімінің негізінде шешім шығарады. Шешім Қазақстан Республикасының атынан шығарылады.
Соттың шешімі кіріспе, сипаттау, уәждеу және қарар бөліктерінен тұрады.
Соттың шешімін түсіндіру туралы мәселені қоспағанда, сот шешімінің кіріспе, сипаттау және қарар бөліктерінің мазмұны, сондай-ақ олардағы анық қате жазулар мен арифметикалық қателерді түзету, қосымша шешім шығару тәртібі Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінің талаптарына сәйкес айқындалады.
Шешімнің қарар бөлігінде сот осы Кодекстің 127-бабының бесінші және тоғызыншы бөліктерінде белгіленген талаптарды ескере отырып және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес оны орындамаудың құқықтық салдарларының басталғаны туралы көрсетеді.
Сот шешімінің уәждеу бөлігі мыналарды қамтиды:
1) даудың мән-жайлары;
2) талап қою талаптары мен олардың негіздемелері;
3) сот өз шешімін негіздейтін дәлелдемелер;
4) соттың қандай да бір дәлелдемелерді қабылдамауының дәлелдері;
5) сот әкімшілік процеске қатысушылар дәлелдерінің әрқайсысымен неліктен келіспейтіндігінің негіздемесі;
6) Қазақстан Республикасы заңнамасының нормалары;
7) мәлімделген талаптардың әрқайсысы бойынша соттың қорытындылары.
Жауапкер талап қоюды таныған жағдайда уәждеу бөлігінде талап қоюдың танылғаны және соттың оны қабылдағаны ғана көрсетілуі мүмкін.
Соттың шешімі жазбаша нысанда шығарылады және оған судья қол қояды.
153-бап. Қысқаша шешім
Қысқаша шешім кіріспе, уәждеу және қарар бөліктерінен тұрады.
Шешімнің уәждеу бөлігінде дәлелдемелер олардың мазмұнын ашпай, санамалап көрсетілуі мүмкін.
Талап қоюшының дәлелдерімен немесе ол ұсынған дәлелдеменің қабылданбауымен келіспеген кезде сот, егер онда жазылған негіздерді түпкілікті деп есептесе, шағымды сотқа дейінгі қарау нәтижелері бойынша шешімге сілтеме жасауға ғана құқылы.
Сот тараптардың өтінішхаты бойынша, бірақ соттың қысқаша шешімі табыс етілген кезден бастап он жұмыс күнінен кешіктірмей шешімді дайындауға міндетті. Толық шешімнің мәтіні осындай өтінішхат келіп түскен кезден бастап он жұмыс күнінен кешіктірілмей дайындалады.
154-бап. Шешімнің заңдылығы және негізділігі
Соттың шешімі заңды және негізді болуға тиіс.
Соттың шешімі, егер ол заңның барлық талаптарын сақтай отырып және заңның негізінде шығарылса, заңды болып танылады.
Егер шешім сотқа ұсынылған дәлелдемелерді сот отырысында жан-жақты және объективті зерттеу негізінде шығарылса, ол негізді болып танылады.
155-бап. Шешім шығару кезінде сот шешетін мәселелер
Сот шешім шығару кезінде дәлелдемелерді бағалайды және қандай мән-жайлар анықталғанын, осы әкімшілік іс бойынша қандай құқықтық акт қолданылуға тиіс екенін және талап қоюдың қанағаттандыруға жататынын-жатпайтынын айқындайды. Егер әкімшілік істе бірнеше талап қойылса, онда сот барлық талаптар бойынша шешім шығарады.
Әкімшілік орган, лауазымды адам әкімшілік қалауды жүзеге асырған кезде сот Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген шектерден асқанын-аспағанын және әкімшілік қалауды жүзеге асыру осы өкілеттіктің мақсаттарына сәйкес келетінін-келмейтінін де тексереді.
Әкімшілік актіні немесе оның бір бөлігін заңсыз деп тану, егер соттың шешімінде өзгеше көрсетілмесе, оның күшін жоюға, сондай-ақ одан не оның бір бөлігінен туындайтын барлық заңды салдарлардың күшін жоюға алып келеді.
Сот, егер талап қоюды қарау кезінде даулы әрекет (әрекетсіздік) жасалғанын, шешім құзыретіне және Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қабылданғанын анықтаса, оны қанағаттандырудан бас тартады.
Шешімде сол мерзім ішінде соттың шешімі орындалуға тиісті мерзім көрсетіледі.
156-бап. Дау айту туралы талап қою бойынша шешім
Егер талап қоюшының құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын, ауыртпалық түсіретін әкімшілік актіге дау айту туралы талап қою негізді болып табылса және сот оның заңсыздығын таныса, онда ол толық немесе қандай да бір бөлігінде оның күшін жояды.
Шешімді қабылдаған кезде орындалып қойған немесе орындалып жатқан, ауыртпалық түсіретін әкімшілік актінің заңсыздығы танылған жағдайда, сот жауапкерді орындаудың күшін жоюға мәжбүрлеуге және талап қоюшыны шешімде белгіленген мерзімде бастапқы жағдайына қайтару бойынша әрекеттер жасауды талап етуге құқылы.
157-бап. Мәжбүрлеу туралы талап қою бойынша шешім
Әкімшілік актіні шығарудан бас тартудың не жауапкер әрекетсіздігінің нәтижесі болып табылатын әкімшілік актіні қабылдамау заңға қайшы келетін немесе талап қоюшы құқықтарының, бостандықтары мен заңды мүдделерінің бұзылуына себеп болған жағдайда, сот әкімшілік органға әкімшілік актіні қабылдау міндеттемесін жүктейді.
Сот жауапкерге ауыртпалық түсіретін әкімшілік актіні қабылдамау міндетін жүктеуге құқылы.
Сот шешімде әкімшілік актінің мазмұны мен оны қабылдау мерзімін, сондай-ақ орындылығы мәселелерін шешуді қоспағанда, әкімшілік іс үшін елеулі маңызы бар өзге де мән-жайларды айқындауы мүмкін. Соттың мұндай шешімі әкімшілік акт қабылданғанға дейін оны ауыстырады.
Әкімшілік қалау болған кезде талап қоюшының талаптарын қанағаттандыру туралы нақты шешім шығару мүмкін болмаған жағдайда, сот жауапкерге соттың құқықтық ұстанымын ескере отырып, тиісті әкімшілік актіні талап қоюшының пайдасына қабылдау туралы міндеттемені жүктейді.
158-бап. Әрекет жасау туралы талап қою бойынша шешім
Әрекет жасау туралы талап қою негізді және заңды деп танылған кезде сот жауапкерді нақты әрекеттер жасауға міндеттейді және оларды орындау үшін мерзім белгілейді.
Егер талап қоюшы бір мезгілде жауапкердің нақты жасаған әрекетінің құқыққа қайшылығын тануды талап етсе, сот шешімде әкімшілік органның іс жүзіндегі әрекеті құқыққа қайшы болғанын таниды.
Әрекетке тыйым салу туралы талап қою негізді және заңды деп танылған кезде сот жауапкерге кейіннен нақты әрекеттер жасауға тыйым салады.
159-бап. Тану туралы талап қою бойынша шешім
Тану туралы талап қою қанағаттандырылған кезде сот, егер мұндай талаптар дербес талаптар ретінде мәлімделген болса, қандай да бір құқықтық қатынастың болуын немесе болмауын немесе оның мазмұнын таниды.
Сот, сондай-ақ, егер тану туралы талап қою негізді және заңды болса, ал осы мән-жайды тану талап қоюшының бұзылған құқықтарын қалпына келтіру үшін қажет болса, бұдан былай заңды күші жоқ, ауыртпалық түсіретін әкімшілік актіні заңсыз деп тануға құқылы.
Сот, сондай-ақ талап қоюшының талап етуі бойынша, егер ауыртпалық түсіретін әкімшілік актінің күші жойылса немесе оның қолданысы өзге тәсілмен, оның ішінде оның қандай да бір бөлігінде күшін жойса, ауыртпалық түсіретін әкімшілік актіні заңсыз деп тануға құқылы.
160-бап. Залалдарды өтеу туралы талапты шешу
Талап қоюшы осы Кодекстің 132, 133, 134 және 135-баптарында көрсетілген талап қоюлармен бір мезгілде осы талаптармен себеп-салдарлық байланыстары бар залалдарды өтеу туралы талап қоюға құқылы.
Тиісті талаптар қанағаттандырылған жағдайда сот шешімде келтірілген залалдың мөлшерін айқындайды.
161-бап. Сот шешімінің заңды күшіне енуі
Бірінші сатыдағы соттың шешімі, егер дереу орындалуға жіберілмеген болса, осы шешім, егер апелляциялық шағым, өтінішхат берілмесе, апелляциялық шағым жасауға арналған мерзім өткен соң заңды күшіне енеді.
Апелляциялық шағым жасауға, өтінішхат келтіруге арналған мерзімі өткізіп алынған және сот мерзімді қалпына келтіруден бас тартқан жағдайларда, шешім бас тарту туралы ұйғарымға шағым жасау мерзімі өткен соң заңды күшіне енеді.
25-тарау. САЙЛАУҒА, РЕСПУБЛИКАЛЫҚ РЕФЕРЕНДУМҒА ҚАТЫСАТЫН АЗАМАТТАР МЕН ҚОҒАМДЫҚ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ САЙЛАУ ҚҰҚЫҚТАРЫН ҚОРҒАУ ТУРАЛЫ ӘКІМШІЛІК ІСТЕР БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ
162-бап. Талап қоюды беру
Мемлекеттік органның, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органының, сайлау комиссиясының, кәсіпорынның, ұйымның, олардың лауазымды адамдарының шешімімен, әрекетімен (әрекетсіздігімен) сайлау немесе сайлану, сайлауға, референдумға қатысу құқығы бұзылады деп есептейтін азамат, қоғамдық бірлестік, сайлау комиссиясының мүшесі, кандидаттар мен саяси партиялардың сенім білдірген адамдары, саяси партиялардың кеңесші дауыс беру құқығы бар өкілдері, саяси партиялардың, өзге де қоғамдық бірлестіктердің, коммерциялық емес ұйымдардың байқаушылары осы Кодекстің 16-тарауында және Қазақстан Республикасының басқа да заңдарында белгіленген соттылық бойынша сотқа талап қоюды беруге құқылы.
163-бап. Сайлауға, республикалық референдумға қатысатын азаматтар мен қоғамдық бірлестіктердің сайлау құқықтарын қорғау туралы әкімшілік істі қарау
Егер "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" және "Республикалық референдум туралы" Қазақстан Республикасының конституциялық заңдарында өзгеше көзделмесе, сайлауды, республикалық референдумды дайындау және өткізу кезеңінде, сондай-ақ дауыс беру күнінен бастап бір ай ішінде келіп түскен талап қою – бес күндік мерзімде, ал дауыс беру күніне дейін бес күнге жетпейтін мерзімде, дауыс беру күні және сайлаудың, республикалық референдумның қорытындылары жарияланғанға дейін келіп түскен талап қою дереу қаралуға тиіс.
Сайлаушылардың (таңдаушылардың) тізімдерін түзету қажеттігі туралы сайлау комиссиясының шешіміне шағым жасау туралы талап қою келіп түскен күні қаралуға тиіс.
Талап қоюды сот талап қоюшының, тиісті сайлау комиссиясы немесе мемлекеттік орган, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органы, кәсіпорын, ұйым өкілінің, прокурордың қатысуымен қарайды. Сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланған аталған адамдардың сотқа келмей қалуы әкімшілік істі қарауға және шешуге кедергі болмайды.
164-бап. Соттың шешімі, оған шағым жасау, прокурордың апелляциялық өтінішхаты бойынша қайта қарау, наразылық білдіру және орындау
Талап қою негізді деп танылған соттың шешімі бұзылған сайлау құқығын қалпына келтіру үшін негіз болып табылады.
Бірінші сатыдағы соттың шешіміне, егер "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" және "Республикалық референдум туралы" Қазақстан Республикасының конституциялық заңдарында өзгеше көзделмесе, шешімнің көшірмесі табыс етілген күннен бастап үш күн ішінде апелляциялық шағым берілуі, прокурор апелляциялық өтінішхат келтіруі мүмкін.
Апелляциялық сатыдағы соттың қаулысы шағым жасауға және наразылық білдіруге жатпайды.
Егер "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" және "Республикалық референдум туралы" Қазақстан Республикасының конституциялық заңдарында өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының шешімдері мен әрекеттеріне (әрекетсіздігіне), сондай-ақ Орталық референдум комиссиясының шешімдері мен әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) дау айту туралы әкімшілік істер бойынша осы Кодекстің 105-бабында көзделген соттылық қағидалары бойынша шығарылған соттың шешімі ол жарияланған күнінен бастап заңды күшіне енеді және шешімінің көшірмесі табыс етілген күннен бастап үш күн ішінде шешімге кассациялық тәртіппен шағым жасалуы, наразылық білдірілуі мүмкін.
Егер "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" және "Республикалық референдум туралы" Қазақстан Республикасының конституциялық заңдарында өзгеше көзделмесе, осы баптың екінші және үшінші бөліктерінде көрсетілген шешімдерге апелляциялық шағым, прокурордың өтінішхаты, кассациялық шағым, прокурордың наразылығы – сотқа келіп түскен күнінен бастап үш күн мерзімде, ал дауыс беру күніне дейін бес күнге жетпейтін мерзімде, дауыс беру күні және сайлаудың, республикалық референдумның қорытындылары жарияланғанға дейін келіп түскендері дереу қаралады.
Заңды күшіне енген соттың шешімі тиісті мемлекеттік органға, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органына, кәсіпорынға, ұйымға, сайлау комиссиясының төрағасына жіберіледі. Сот шешімінің орындалмауына кінәлі лауазымды адамдар заңда белгіленген жауаптылықта болады.
26-тарау. ЖЕРГІЛІКТІ АТҚАРУШЫ ОРГАНДАРДЫҢ АЗАМАТТАРДЫҢ АЛҚАБИ РЕТІНДЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ СОТ ІСІН ЖҮРГІЗУГЕ ҚАТЫСУ ҚҰҚЫҒЫН БҰЗАТЫН ШЕШІМДЕРІНЕ, ӘРЕКЕТТЕРІНЕ (ӘРЕКЕТСІЗДІГІНЕ) ДАУ АЙТУ ТУРАЛЫ ӘКІМШІЛІК ІСТЕР БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ
165-бап. Талап қоюды беру
Жергілікті атқарушы органның шешімімен, әрекетімен (әрекетсіздігімен) азаматтың алқаби ретінде қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысу үшін іріктеу рәсіміне қатысу құқығы бұзылады деп санайтын азамат осы Кодекстің 16-тарауында белгіленген соттылығы бойынша сотқа талап қоюмен жүгінуге құқылы.
Талап қоюға азаматтың алқабиге кандидаттардың тізіміне енгізу және алқаби ретінде қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысу құқықтарының бұзылғаны туралы куәландыратын дәлелдемелер қоса тіркелуге тиіс.
Талап қою Қазақстан Республикасының алқабилер туралы заңнамасына сәйкес азаматтарды алқабилерге кандидаттардың алдын ала тізімдерімен таныстыру мерзімі аяқталған кезден бастап жеті жұмыс күні ішінде сотқа берілуі мүмкін.
166-бап. Әкімшілік істі қарау
Осы Кодекстің 165-бабында белгіленген мерзімдерде келіп түскен талап қою – екі жұмыс күні ішінде, ал осы мерзім аяқталатын күні келіп түскені дереу қаралуға тиіс.
Әкімшілік істі сот талап қоюшының, тиісті жергілікті атқарушы орган өкілінің қатысуымен қарайды. Сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланған аталған адамдардың сотқа келмеуі әкімшілік істі қарау және шешу үшін кедергі болып табылмайды.
167-бап. Соттың шешімі және оны орындау
Азаматтың алқаби ретінде қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысу үшін іріктеу рәсіміне қатысу құқығының бұзылуы анықталған соттың шешімі алқабиге кандидаттардың алдын ала тізімдеріне түзетулер енгізу үшін негіз болып табылады.
Соттың шешімі тиісті жергілікті атқарушы органға жіберіледі. Сот шешімінің орындалмауына кінәлі лауазымды адамдар заңда белгіленген жауаптылықта болады.
27-тарау. СОТ АКТІЛЕРІН ҚАЙТА ҚАРАУ БОЙЫНША ІС ЖҮРГІЗУ
168-бап. Апелляциялық шағым беру тәртібі
Апелляциялық сатыдағы сотта апелляциялық шағым бойынша апелляциялық шағым жасау мен әкімшілік іс жүргізу тәртібі, егер осы бапта өзгеше белгіленбесе, Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінің қағидаларында айқындалады.
Заңды күшіне енбеген соттың шешімдеріне әкімшілік процеске қатысушылар апелляциялық шағым беру арқылы апелляциялық тәртіппен түпкілікті нысанда шешім шығарылған күннен бастап екі ай ішінде шағым жасауы мүмкін. Прокурордың апелляциялық өтінішхаты осы Кодекстің 31-бабында көзделген әкімшілік істер бойынша түпкілікті нысанда шешім шығарылған күннен бастап екі ай ішінде берілуі мүмкін.
Бірінші сатыдағы соттың ұйғарымына жекеше шағым, прокурордың өтінішхаты ұйғарым түпкілікті нысанда дайындалған күннен бастап он жұмыс күні ішінде беріледі.
Уәкілетті органның мемлекеттік сатып алуды өткізуді тексеру қорытындылары бойынша шешімдеріне, қорытындыларына, нұсқамаларына және сот орындаушыларының әрекетіне (әрекетсіздігіне) дау айту туралы әкімшілік істер бойынша апелляциялық шағым, прокурордың өтінішхаты шешім шығарылған күннен бастап он жұмыс күні ішінде берілуі мүмкін.
Апелляциялық өтінішхат келтіру құқығы әкімшілік істі қарауға қатысқан прокурорға тиесілі.
Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры және оның орынбасарлары, облыстардың прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар мен олардың орынбасарлары, аудандардың прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар өз құзыреті шегінде әкімшілік істің қаралуына қатысқан-қатыспағанына қарамастан шешімге апелляциялық өтінішхат келтіруге құқылы.
Апелляциялық шағым жасау, өтінішхат келтіру мерзімдері өткен соң, егер апелляциялық шағым, өтінішхат берілмесе, соттың шешімі заңды күшіне енеді.
Бірінші сатыдағы соттардың сот актілеріне әкімшілік процеске қатысушылардың апелляциялық шағымдарын, прокурордың өтінішхатын облыстық және оған теңестірілген соттар қарайды.
Осы Кодекстің 102-бабы үшінші бөлігінің қағидалары бойынша қаралған әкімшілік істер бойынша шығарылған сот актілеріне апелляциялық шағымды, прокурордың апелляциялық өтінішхатын Нұр-Сұлтан қаласының соты қарайды.
Апелляциялық сатыдағы соттағы әкімшілік іс ақылға қонымды, бірақ ол сотқа келіп түскен күннен бастап үш айдан аспайтын мерзімдерде қаралады және шешіледі.
Аса күрделі әкімшілік істер бойынша бұл мерзім соттың уәжді ұйғарымымен ақылға қонымды, бірақ үш айдан аспайтын мерзімге ұзартылуы мүмкін.
Сот талқылауының мерзімін ұзарту туралы ұйғарым прокурордың өтінішхаты бойынша шағым жасауға, қайта қаралуға жатпайды.
Апелляциялық сатыдағы сотта алдын ала тыңдау осы Кодекстің 21-тарауының қағидалары бойынша жүзеге асырылады.
Уәкілетті органның мемлекеттік сатып алуды өткізуді тексеру қорытындылары бойынша шешімдеріне, қорытындыларына, нұсқамаларына және сот орындаушыларының әрекетіне (әрекетсіздігіне) дау айту туралы әкімшілік іс ол сотқа келіп түскен күннен бастап он жұмыс күні ішінде қаралады.
Әкімшілік процеске қатысушының уәжді өтінішхаты бойынша сот оған өзінің құқықтық ұстанымын негіздеу үшін бір айдан аспайтын қосымша мерзім беруге құқылы.
Апелляциялық сатыдағы соттың қаулысы шағым жасаудың кассациялық мерзімі өткен соң күшіне енеді.
Кассациялық тәртіппен қайта қарауға жатпайтын, бірінші сатыдағы соттың ұйғарымдарына жекеше шағымдар бойынша апелляциялық сатыдағы соттың ұйғарымдары жария болған күнінен бастап күшіне енеді.
Әкімшілік істің одан әрі жылжу мүмкіндігіне кедергі келтіретін апелляциялық сатыдағы соттың өзге де ұйғарымдарына кассациялық тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.
Ескерту. 168-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.03.2021 № 20-VII (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
169-бап. Кассациялық шағым жасау тәртібі
Кассациялық шағым жасау және кассациялық сатыдағы сотта іс жүргізу тәртібі, егер осы бапта өзгеше белгіленбесе, Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінің қағидаларында айқындалады.
Соттың заңды күшіне енбеген шешімдері мен ұйғарымдарына әкімшілік процеске қатысушылар кассациялық шағым беру арқылы кассациялық тәртіппен апелляциялық сатының түпкілікті нысандағы сот актісі табыс етілген күннен бастап бір ай ішінде шағым жасай алады.
Прокурордың кассациялық өтінішхаты осы Кодекстің 31-бабында көзделген әкімшілік істер бойынша түпкілікті нысандағы шешім шығарылған күннен бастап бір ай ішінде берілуі мүмкін.
Кассациялық өтінішхат келтіру құқығы облыстардың прокурорларына және оларға теңестірілген прокурорларға тиесілі.
Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры және оның орынбасарлары өз құзыреті шегінде әкімшілік істі қарауға қатысқан-қатыспағанына қарамастан, шешімге кассациялық өтінішхат келтіруге құқылы.
Кассациялық шағым жасау, өтінішхат келтіру мерзімдері өткен соң, егер кассациялық шағым, өтінішхат берілмесе, соттың шешімі заңды күшіне енеді.
Заңды күшіне енген, оның ішінде татуласу, медиация немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу тәртібімен аяқталған әкімшілік істер бойынша сот актілері Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының өз бастамасы бойынша да, осы баптың екінші бөлігінде аталған адамдардың өтінішхаттары бойынша да келтірілген, оған осы Кодекстің 31-бабында көзделген әкімшілік істер бойынша берілген наразылықтары бойынша заңды күшіне енген күнінен бастап үш ай ішінде қайта қаралуы мүмкін.
Аталған мерзім осы баптың алтыншы бөлігінде көзделген негіздер бойынша сот актілерін қайта қарау жағдайларына қолданылмайды.
Сот актілеріне кассациялық шағымдарды, өтінішхаттар мен наразылықтарды Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының әкімшілік істер жөніндегі сот алқасы қарайды.
Кассациялық сатыдағы сотта әкімшілік іс ақылға қонымды, бірақ ол сотқа келіп түскен күннен бастап алты айдан аспайтын мерзімдерде қаралады және шешіледі.
Сот актісін кассациялық тәртіппен қайта қарау туралы өтінішхат – ол келіп түскен күннен бастап алты ай ішінде, ал әкімшілік істі талап етіп алдыру жағдайында әкімшілік іс келіп түскен күннен бастап алты ай ішінде қаралады.
Кассациялық сатыдағы сотта алдын ала тыңдау осы Кодекстің 21-тарауының қағидалары бойынша жүзеге асырылады.
Кассациялық сатыдағы әкімшілік істер бойынша қаулылар Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасының ұсынуы бойынша, Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының наразылығы бойынша қайта қаралуы мүмкін.
Кассациялық тәртіппен қайта қарауға мыналар негіздер болып табылады:
1) қабылданған қаулыны орындау адамдардың өмірі, денсаулығы не Қазақстан Республикасының экономикасы мен қауіпсіздігі үшін ауыр орны толмас салдарға алып келуі мүмкін жағдайлар;
2) қабылданған қаулы белгіленбеген адамдар тобының құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін немесе өзге де жария мүдделерді бұзатын жағдайлар;
3) қабылданған қаулы соттардың құқық нормаларын түсіндіруі мен қолдануындағы бірізділікті бұзатын жағдайлар.
Ескерту. 169-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.03.2021 № 20-VII (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
170-бап. Жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша сот актілерін қайта қарау жөнінде іс жүргізу
Жаңадан ашылған және жаңа мән-жайлар бойынша іс жүргізу Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің қағидалары бойынша жүзеге асырылады.
28-тарау. СОТ БАҚЫЛАУЫ
171-бап. Соттың шешімін орындауға жіберу
Соттың шешімі заңды күшіне енгеннен кейін оны үш жұмыс күні ішінде сот орындау үшін жауапкерге жібереді.
Жауапкер әкімшілік іс бойынша соттың шешімін заңды күшіне енген күнінен бастап бір ай мерзімде орындауға міндетті, ол туралы сотқа хабарлауға тиіс.
Егер соттың шешімінде белгіленген мерзімде ол ерікті түрде орындалмаған жағдайда, бірінші сатыдағы сот осы Кодекстің 127-бабында белгіленген мөлшерде ақшалай өндіріп алуды қолданады.
Соттың шешімін, ақшалай өндіріп алу туралы соттың ұйғарымын орындамау даусыз тәртіппен осы Кодекстің 127-бабының тоғызыншы бөлігінде белгіленген мөлшерде қайталап ақшалай өндіріп алуға алып келеді.
172-бап. Соттың ақша сомасын өндіріп алу туралы шешімін мәжбүрлеп орындату
Жауапкерді ақша сомасын төлеуге міндеттейтін, ерікті түрде орындалмаған соттың шешімі атқару парағының негізінде мәжбүрлі түрде орындалады, ол талап қоюшының арызы бойынша жазып беріледі.
Атқару парағының мазмұны, оны жазып беру мен беру, сот орындаушысының қаулыларын санкциялау тәртібі осы тарауда белгіленген ерекшеліктер ескеріле отырып, Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің қағидаларында айқындалады.
173-бап. Сот актісін дереу орындау
Сот әкімшілік процеске қатысушылардың негізді өтінішхаты бойынша, сондай-ақ өз бастамасы бойынша, егер анағұрлым кеш орындау әкімшілік процеске қатысушының құқықтарына елеулі зиян келтіретін болса не қиындататын болса немесе мүмкін болмаса, соттың шешімін дереу орындауға жіберуге құқылы.
Сот актісі дереу орындауға жіберілген кезде сот әкімшілік процеске басқа қатысушылардың да құқықтары мен жария мүдделерін де ескереді.
Сот кез келген уақытта әкімшілік процеске қатысушының өтінішхаты негізінде дереу орындауға жіберілген сот актісінің орындалуын тоқтата тұруы мүмкін.
Дереу орындауға жіберілген сот актілері, егер жоғары тұрған сатының заңды күшіне енбеген сот актісімен күші жойылса немесе өзгертілсе, орындауға жатпайды.
29-тарау. ҚОРЫТЫНДЫ ЕРЕЖЕЛЕР
174-бап. Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасын және Қазақстан Республикасының әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнамасын бұзғаны үшін жауаптылық
Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасын және Қазақстан Республикасының әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнамасын бұзу Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа алып келеді.
175-бап. Осы Кодексті қолданысқа енгізу тәртібі
Осы Кодекс 2021 жылғы 1 шілдеден бастап қолданысқа енгізіледі.
Мемлекеттік органдар осы Кодекс қолданысқа енгізілгенге дейін әкімшілік рәсімдерді регламенттейтін нормативтік құқықтық актілерді осы Кодекске сәйкес келтіру жөніндегі жұмысты жүргізуі қажет.
2021 жылғы 1 шілдеден бастап:
1) "Әкімшілік рәсімдер туралы" 2000 жылғы 27 қарашадағы Қазақстан Республикасы Заңының (Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2000 ж., № 20, 379-құжат; 2004 ж., № 5, 29-құжат; 2007 ж., № 12, 86-құжат; № 19, 147-құжат; 2008 ж., № 21, 97-құжат; 2009 ж., № 15-16, 74-құжат; № 18, 84-құжат; 2010 ж., № 5, 23-құжат; № 7, 29-құжат; № 17-18, 111-құжат; 2011 ж., № 1, 2-құжат; № 7, 54-құжат; № 11, 102-құжат; № 12, 111-құжат; № 15, 118-құжат; 2012 ж., № 8, 64-құжат; № 13, 91-құжат; № 15, 97-құжат; 2013 ж., № 1, 3-құжат; № 5-6, 30-құжат; № 14, 72-құжат; 2014 ж., № 10, 52-құжат; № 19-І, 19-ІІ, 96-құжат; № 24, 144-құжат; 2015 ж., № 20-IV, 113-құжат; № 21-II, 130-құжат; № 22-І, 141-құжат; № 22-ІІ, 145-құжат; № 22-V, 156-құжат; 2016 ж., № 7-I, 47-құжат; 2017 ж., № 14, 51-құжат; 2019 ж., № 8, 46-құжат; № 21-22, 90-құжат);
2) "Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі туралы" 2007 жылғы 12 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының (Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2007 ж., № 2, 17-құжат; 2011 ж., № 3, 32-құжат; № 14, 117-құжат; 2013 ж., № 5-6, 30-құжат; № 14, 72-құжат; 2014 ж., № 14, 84-құжат; № 23, 143-құжат; 2015 ж., № 20-IV, 113-құжат; № 22-I, 141-құжат; № 22-V, 156-құжат; № 23-II, 172-құжат; 2016 ж., № 22, 116-құжат; 2018 ж., № 9, 31-құжат; № 22, 82-құжат) күші жойылды деп танылсын.
Соттарда жатқан, осы Кодекс қолданысқа енгізілгенге дейін іс жүргізуге қабылданған істерді қарау осы Кодекс қолданысқа енгізілгенге дейін қолданыста болған Қазақстан Республикасының процестік заңнамасының қағидалары бойынша жүзеге асырылады.
Осы Кодекс қолданысқа енгізілгенге дейін қозғалған, бірақ осы Кодекс қолданысқа енгізілгеннен кейін аяқталмаған әкімшілік рәсім Қазақстан Республикасының осы Кодекс қолданысқа енгізілгенге дейін қолданыста болатын заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.
6. Осы Кодекс қолданысқа енгізілгенге дейін қозғалған, бірақ осы Кодекс қолданысқа енгізілгеннен кейін аяқталмаған әкімшілік рәсім, егер арыз иесі бұл туралы тиісті әкімшілік орган, лауазымды адам алдында жазбаша нысанда өтінішхат берсе, аяқталмаған бөлігінде осы Кодекске сәйкес жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының
Президенті
Қ. ТОҚАЕВ
© 2012. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Қазақстан Республикасының Заңнама
және құқықтық ақпарат институты» ШЖҚ РМК
k2000000350.01-07-2021.kaz.docx
237.12 Кб
Жарияланған күні: 26.07.2021
Кері қайту
ТЖ кезеңінде есеп ұсыну мерзімдері
Қоғамдық қызметтер
Ұлттық Банктің қайта қаржыландыру мөлшерлемесі
Электрондық сараптамалар
Валюталар бағамдары
Қаржы институттары туралы ақпарат
Рұқсаттар және хабарламалар тізілімі
Хабарламалар
Уәкілетті банктің айырбастау пункті қызметінің басталғаны немесе тоқтатылғаны туралы хабарламалардың тізілімі
Рұқсаттар
Уәкілетті ұйымдарға берілетін қолма-қол шетел валютасымен айырбастау операцияларын жүзеге асыруға арналған лицензиясы
Банкноттарды, монеталарды және құндылықтарды инкассациялауға, банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарға берілетін лицензиялар
Cанкциялар және ықпал ету шаралары
Ұлттық Банктің сатып алулары
Ұлттық Банктің сатып алу жоспары
Сатып алу бойынша НҚА
Хабарландыру
Конкурстар мен тендерлер
Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау
Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі
ҚРҰБ-де жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау және қабылдау тәртібі
Өтініштерді қарау нәтижелері бойынша қабылданған шешім-дерге шағымдану тәртібі
ҚРҰБ-да жеке және заңды тұлғалардың өтiнiштерiне шолу
Жеке тұлғаларды және заңды тұлғалардың өкілдерін қабылдау кестесі
ҚРҰБ басшыларының қабылдау кестесі
ҚРҰБ филиалдары басшыларының қабылдау кестесі
Қылмыстық кірістерді заңдастыруға және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл
Заңнама
Түсіндірулер мен ұсынымдар
Халықаралық құжаттар
Кәсіпкерлік қызметті реттеудің жай-күйі туралы есеп
Қосымша ақпарат
Калькуляторлар
Техникалық ресурстар
Байланыстар
Сұрақ-жауап
Мемлекеттік қызметтер
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес
Интернет дүкен
Ұлттық Банктің сатып алулары
Жазылу
Сұрақ-жауап
Орталық аппарат
Мекен-жайы: Z05T8F6, Астана қаласы, Мәңгілік Ел даңғылы, 57«А»
Байланыс орталығы: 1477
Жұмыс күндері, 09:00-ден 18:30-ға дейін. Ұялы немесе қалалық телефоннан қоңырау шалу тегін
Кеңсе
8 (7172) 77–51–10
8 (7172) 77–51–14
8 (7172) 77–51–17
8 (7172) 77–51–12
https://eotinish.kz/ (өтініштер үшін)
e-mail: hq@nationalbank.kz (ақпарат үшін)
БАҚ сауалдары бойынша
8 (7172) 77–52–10
Жұмыс күндері, 09:00-ден 18:30-ға дейін.
e-mail: press@nationalbank.kz
ҚҰБ Тұрақты өкілдігі
A05B0Y8, Алматы қаласы, Әйтеке би, 67
+7 (727) 278-81-08
Жұмыс күндері, 09:00-ден 18:30-ға дейін.
e-mail: branchalmaty@nationalbank.kz
Сыбайлас жемқорлық фактілері туралы хабарлау үшін
e-mail: anticorruption@nationalbank.kz
Сенім телефоны
+7 (7172) 77 56 37
Егер Сіз қатені байқап қалсаңыз - оны белгілеп, "Ctrl + Enter" басыңыз
Қазақстан Ұлттық Банкі, 2022
Жоғарыға
Сыртқы сілтеме бойынша өту
Назар аударыңыз! Сіз сыртқы сілтеме бойынша өтпексіз. Өтуіңізді "Сілтеме бойынша өту" немесе "Жою" түймелерін басу арқылы растаңыз. Сілтеме: |
Бұл Құпиялық саясаты («Саясат») https://www.nur.kz/ веб-сайтын («Веб-сайт») және NUR.KZ мобильді қосымшасын («Қосымша»), (бұдан әрі Қосымша Веб-сайтпен бірге - «Сервис») қолданған кезде «Internet Portal Nur» (Интернет Портал Нур) («Компания» / «Біз») Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі қандай жеке деректерді жинайтынын, қандай мақсатта жинайтынын және осы жеке деректерге қатысты сіздің қандай құқықтарыңыз барын түсіндіреді.
СЕРВИСТІ ПАЙДАЛАНА ОТЫРЫП, СІЗ БҰЛ САЯСАТТЫ ОҚЫҒАНЫҢЫЗҒА, ОНЫ ТҮСІНГЕНІҢІЗГЕ ЖӘНЕ ҚАБЫЛДАЙТЫНЫҢЫЗҒА КЕЛІСІМ БЕРЕСІЗ. ЕГЕР СІЗ БҰЛ САЯСАТПЕН КЕЛІСПЕСЕҢІЗ НЕМЕСЕ ҚАНДАЙ ДА БІР СЕБЕППЕН КЕЛІСІМ БЕРЕ АЛМАСАҢЫЗ, СЕРВИСТІ ПАЙДАЛАНУДЫ ТОҚТАТУЫҢЫЗ КЕРЕК. СЕРВИСТІ ПАЙДАЛАНА ОТЫРЫП, СІЗ БІЗГЕ ЖЕКЕ ДЕРЕКТЕРІҢІЗДІ ҚҰПИЯЛЫҚ САЯСАТЫ ЖӘНЕ ҚОЛДАНЫСТАҒЫ ЗАҢНАМА БОЙЫНША ӨҢДЕУГЕ, ЖИНАУҒА ЖӘНЕ ШЕКАРА АРАСЫНА ӨТКІЗУГЕ КЕЛІСІМ БЕРЕТІНІҢІЗДІ РАСТАЙСЫЗ.
1.ЖЕКЕ ДЕРЕКТЕР
Біз сіздің ерікті түрде ұсынған деректеріңізді жинаймыз (мысалы, телефон нөмірі немесе электрондық пошта адресі). Біз сондай-ақ кейбір деректерді автоматты түрде жинаймыз (мысалы, сіздің IP). Сонымен қатар, біз сіз туралы деректерді үшінші тараптан алуымыз мүмкін.
1.1 Үшінші тараптан алынатын деректер
Егер сіз аккаунтты тіркеген болсаңыз, бізге өзіңіз туралы ақпарат бересіз. Мысалы, телефон нөміріңізді.
1.2 Біз үшінші тараптан жинайтын деректер
Егер сіз Facebook немесе VK көмегімен аккаунтты тіркейтін болсаңыз, біз сіздің электрондық пошта адресіңізге, телефон нөміріңізге, профильдегі фотосуретке, пайдаланушы идентификаторына, аты мен тегіне қол жеткізе аламыз.
1.3 Біз автоматты түрде жинайтын деректер:
1) Бізді қалай тапқаныңыз туралы деректер. Біз бізге сілтеме жасайтын қосымшалар немесе URL-адрестер туралы деректерді жинаймыз (яғни, сізге біздің сервистерге өтуге мүмкіндік берген қосымшалар немесе веб-сайттар).
2) Құрылғы мен орналасқан жер туралы деректер. Біз сіздің құрылғыңыздан деректерді жинаймыз. Мұндай деректердің мысалдары: тіл параметрлері, IP-мекенжайы, уақыт белдеуі, құрылғы түрі мен моделі, құрылғы баптаулары, операциялық жүйе, интернет-сервисті жеткізуші, ұялы байланыс операторы, құрылғы идентификаторы және Facebook идентификаторы.
3) Қолдану деректері. Біз сіздің сервиспен қалай өзара әрекеттескеніңізді жазамыз. Мысалы, біз интерфейстің белгілі бір аймақтарына басуларды / шертулерді жаза аламыз, сіздің өзара әрекеттесуіңіздегі функциялар мен контентті, Сервисті қаншалықты жиі және ұзақ пайдаланатындығыңызды тіркеп отырамыз.
4) Жарнама идентификаторлары. Біздің Сервисті мобильді құрылғыдан пайдаланған уақытыңызда Apple, Google жарнама идентификаторларын (IDFA, AAID) (құрылғының операциялық жүйесіне байланысты) жазамыз. Әдетте, мұндай идентификаторды құрылғының операциялық жүйесінің параметрлері арқылы қалпына келтіруге болады (бірақ бізде бұл процеске қатысты бақылау жоқ).
5) Транзакция туралы мәліметтер. Сервис арқылы төлем жасағанда, біздің қызметті жеткізушілерге несие картасының нөмірі сияқты төлем реквизиттерін беру қажет. Біз несиелік картаның нөмірі туралы толық ақпаратты жинамаймыз немесе сақтамаймыз, дегенмен біз транзакцияға қатысты деректерді алуымыз мүмкін, оның ішінде: операцияның күні, уақыты мен сомасы, қолданылатын төлем әдісінің түрі.
6) Біздің веб-сайт сервисті тиімдірек, қауіпсіз және пайдаланушыға ыңғайлы ету үшін cookie файлдарын пайдаланады. Cookie - бұл пайдаланушының браузеріне жіберілетін және пайдаланушы жабдықтарында сақталатын шағын мәтіндік файл. Пайдаланушы кірген сайттардың көпшілігі веб-сайт тәжірибесін жақсарту үшін cookie файлдарын пайдаланады. Бұл файлдар сайтқа кіру кезінде немесе одан кейін кіру кезінде пайдаланушыны «есте сақтауға» мүмкіндік береді. Cookie файлдары әр түрлі мақсаттарда қолданылады: мысалы, олар пайдаланушының іздеу параметрлерін сақтауға, Сервисте тіркелуге көмектесуге немесе жарнаманы таргеттеуге мүмкіндік береді.
Веб-сайтты пайдалану туралы ақпарат cookie файлында сақталады және сіз веб-сайтқа қайта кірген кезде сол жерден алынады. Бұл бізге Веб-сайтқа одан әрі кірген кезде пайдаланушыны анықтауға және пайдаланушының нақты қажеттіліктері үшін Сервисті дербестендіруге мүмкіндік береді.
Пайдаланушы өзінің браузерінің параметрлерін қолдана отырып, cookie файлдарын пайдалануды шектей немесе тыйым сала алады. Cookie файлдарының басқа түрлерінің ішінде біз сеанстық cookie файлдарын қолданамыз, олар пайдаланушы біздің сайттан шыққаннан кейін автоматты түрде жойылады. Біз пайдаланушының жабдықтарында сақтайтын cookie файлдары зиянсыз және вирустардан таза.
2. БІЗ ЖЕКЕ МӘЛІМЕТТЕРДІ ҚАНДАЙ МАҚСАТТАРДА ҚОЛДАНАМЫЗ
Біз сіздің жеке деректеріңізді өңдейміз:
2.1. Біздің Сервисті ұсыну үшін
Деректерді жинаудың арқасында Сізге Сервиске кедергілерсіз қол жеткізуге жағдай жасап, сонымен қатар Сервистегі қателер мен техникалық ақауларды болдырмауға және тез арада жоюға мүмкіндігіміз бар.
2.2. Қолдау кызметінің қызметтерін ұсыну үшін
Біз сіздің жеке деректеріңізді техникалық қолдау бойынша сұрауларыңызға, Сервис туралы ақпаратқа немесе кез келген басқа ақпаратқа жауап беру үшін өңдейміз. Сонымен қатар, біз сізге Сервис, қауіпсіздік, төлем операциялары, Қолдану шарттары немесе Құпиялық саясаты туралы жаңартуларға қатысты хабарландырулар немесе электрондық хаттар жібере аламыз.
2.3. Серивсті қалай қолданатыныңызды зерттеу және талдау үшін
Бұл бізге өз бизнесімізді жақсы түсінуге, қызметімізді талдауға, қызмет пен жаңа өнімдерді сақтауға, жақсартуға, жаңартуға, жоспарлауға, жобалауға және дамытуға көмектеседі. Біз сондай-ақ мұндай деректерді белгілі бір пайдаланушыға арналған контентті оңтайландыру үшін статистикалық талдауға қолданамыз.
2.4. Сізбен маркетингтік байланысты тиімді жүргізу үшін
Біз сіздің жеке мәліметтеріңізді біздің маркетингтік науқандар үшін өңдейміз. Біз сіздің электрондық пошта мекенжайыңызды маркетингтік тізімге қосуымыз мүмкін, осылайша сіз арнайы ұсыныстар сияқты біздің өнімдерге қатысты ақпарат ала аласыз. Егер сіз бізден маркетингтік электрондық хаттарды алғыңыз келмесе, әр электрондық поштаның төменгі жағындағы нұсқауларды орындап, жазылымнан бас тарта аласыз.
2.5. Біздің жарнамаларды дербестендіру үшін
Біз және біздің серіктестеріміз, соның ішінде Facebook пен Google, сіздің жеке ақпаратыңызды жарнаманың сипаты мен уақытын бейімдеу үшін қолданамыз. Мысалы, Веб-сайтқа кіргеннен кейін, біздің басқа өнімдерге арналған жарнама сіздің Facebook лентаңызда пайда болуы мүмкін.
2.6. Сіздің төлемдеріңізді өңдеу үшін
Біз Сервистің ішінде ақылы өнімдерді және/немесе қызметтерін ұсынамыз. Ол үшін біз үшінші тараптың төлемдерді өңдеу сервистерін қолданамыз (мысалы, төлем жүйелері). Бұл өңдеу нәтижесінде сіз премиум жазылымыңыз үшін төлей аласыз және біз төлем жасалғандығы туралы хабарлама аламыз. Біз сіздің төлем картаңыздың деректемелерін сақтамаймыз немесе жинамаймыз. Бұл ақпарат үшінші тараптың төлем өңдеушілеріне тікелей беріледі.
2.7. Қолдану шарттарын орындау және алаяқтықпен күресу үшін біз жеке ақпаратты келісімдер мен келісімшарттық міндеттемелерді орындауға, алаяқтықтың алдын алып, анықтауға және онымен күресуге қолданамыз.
Мұндай өңдеу нәтижесінде біз сіздің ақпаратыңызды басқа адамдарға, оның ішінде құқық қорғау органдарына беруіміз мүмкін (атап айтсақ, егер біздің Қолдану шарттарымызға байланысты дау туындаса).
2.8. Заңды міндеттемелерді орындау үшін
Біз сіздің деректеріңізді заң талап еткен кезде өңдей аламыз, қолдана аламыз немесе жібере аламыз, әсіресе құқық қорғау органдары сіздің деректеріңізді заң аясында сұрайтын болса.
3. ЖЕКЕ ДЕРЕКТЕРІҢІЗГЕ ҚАТЫСТЫ СІЗДІҢ ҚҰҚЫҚТАРЫҢЫЗ
Жеке деректеріңізді бақылау үшін сізде келесі құқықтар бар:
3.1 Жеке деректерге қол жеткізу / қарау / қосу / өзгерту
Сіз деректі, мақсатты, дереккөздерді, жеке деректерді жинау мен өңдеу әдістерін, жеке мәліметтердің тізімін, editor@corp.nur.kz адресі бойынша сервисті қоллдану кезінде жиналған жеке деректерді өңдеу мен сақтау мерзімдерін растауды сұрай аласыз. Егер сізде тиісті құжаттармен расталған негіздемелер болса, сіз өзіңіздің жеке деректеріңізді өзгертуді және толықтыруды сұрай аласыз.
3.2 Жеке деректемелерді жою / бұғаттау
Editor@corp.nur.kz адресіне электронды хат жіберу арқылы сіз өзіңіздің жеке деректеріңізді жоюды немесе бұғаттауды сұрай аласыз. Егер сіз өзіңіздің жеке деректеріңізді жоюды сұрасаңыз, біз сіздің өтініміңізді орындау үшін орынды күш жұмсаймыз. Кейбір жағдайларда, бізден заң бойынша белгілі бір уақыт ішінде белгілі бір деректерді сақтау талап етілуі мүмкін; бұл жағдайда біз өзіміздің міндеттемелерімізді орындағаннан кейін сіздің өтінішіңізді қанағаттандырамыз.
3.3 Сіздің жеке деректеріңізді қолдануға қарсылық немесе шектеу
Editor@corp.nur.kz электронды поштасына өтінім жіберу арқылы бізден жеке деректеріңіздің барлығын немесе бір бөлігін қолдануды тоқтатуды немесе оларды пайдалануды шектеуді сұрай аласыз.
3.4 Өз құқықтарыңыз бен заңды мүдделеріңізді қорғау құқығы
Біз сізге кез келген мәселеңізді шешуге тікелей көмектесуге дайынбыз. Өз құқықтарыңыз бен мүдделеріңізді қорғауға, сондай-ақ моральдық және материалдық зиянды өтеуге бағытталған әрекеттер жасауға құқығыңыз бар.
4. АТАЛМЫШ ҚҰПИЯЛЫҚ САЯСАТЫНА ӨЗГЕРІСТЕР
4.1. Біз бұл Құпиялық саясатын ара-тұра өзгерте аламыз. Егер біз осы Құпиялық саясатына елеулі өзгерістер енгізуге шешім қабылдасақ, сізге бұл туралы біздің Сервисіміз немесе біздің қалауымыз бойынша басқа да қолжетімді құралдар арқылы хабарлаймыз, және сіздің қайта қаралған Құпиялық саясатымен танысуға мүмкіндігіңіз болады. Осы өзгертулер күшіне енгеннен кейін Сервиске кіруді немесе пайдалануды жалғастыра отырып, сіз қайта қаралған құпиялық саясатын ұстануға келісесіз.
5. ДЕРЕКТЕРДІ САҚТАУ
5.1. Біз Құпиялық саясатында көрсетілген мақсаттарға жету үшін сіздің жеке деректеріңізді қажет болғанша сақтаймыз. Бұл кезең Сервисте сіздің аккаунтыңыз бар болған уақытты қамтиды, бірақ онымен шектелмейді. Біз сіздің жеке деректеріңізді заңды міндеттемелерімізді орындау, дауларды шешу және келісімдерімізді орындау үшін қажетінше сақтаймыз және қолданамыз.
6. БІЗБЕН БАЙЛАНЫСҚА ШЫҒЫҢЫЗ
Сіз аталмыш Құпиялық саясаты туралы толық ақпарат алу үшін бізге кез келген уақытта хабарласа аласыз. Есептік жазбаңызға немесе жеке деректеріңізге қатысты сұрақтар бойынша editor@corp.nur.kz электрондық пошта адресіне хабарласыңыз. |
Орыс, украиндықтар, басқалармен бірге елімізге орыс тілі, орыс мәдениеті, орыс мектебі, дәстүрі келді, келіп қойған жоқ қазақ тілі, қазақ мәдениеті, дәстүрі ығыстырылды. Себебі сан жағынан басым ұлт өкілдері қазақтарды өзіне тартып, сіңіре бастады, ал өздері қазаққа бейімделмеді. Қазақстан орыстанды, ел өзгерді, басқа орыстілді елге айналды. Қазақ славян елі, христиан еліне айналды. Қазақстан халықтар достығының лабораториясы деп айтылды, шындығында, орыстанудың лабораториясы болды.
Бүгінгі қазақы қоғамда ең өзекті һәм күн тәртібінен түспейтін бір мәселе бар. Ол – қазақ тілінің ау-жайы. Рас, осыдан тура бір ғасыр бұрын Алашорда азаматтары, халықтың біртуар ұлдары Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов бастаған ағартушы топ қазақтың тілі үшін күресті. «Қайтсек тілімізді көркейтеміз?» деген мәселе қойды. Дәл сол мәселе арада бір ғасыр өтсе де өз өзектілігін жойған жоқ. Ең өкініштісі егемендігіміздің бір кепілі болатын ана тіліміздің әлі күнге өз елінде өгей баланың күйін кешуде. Неге? «Қазақ тілін дамыту саясаты одан жерінуге, тіпті қазақтардың өздерінің бойды аулағырақ ұстауына ықпал етпеуі керек. Керісінше, тіл Қазақстан халқын біріктіруші болуға тиіс. Бұл үшін тіл саясатын сауатты және дәйекті, қазақстандықтар сөйлесетін бірде-бір тілге қысым жасамай жүргізу керек. Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде. Қазақ тілі 2025 жылға қарай өмірдің барлық саласында үстемдік етіп, кез келген ортада күнделікті қатынас тіліне айналады. Осылай тәуелсіздігіміз бүкіл ұлтты ұйыстыратын ең басты құндылығымыз – туған тіліміздің мерейін үстем ете түседі. Тағы да қайталап айтайын: қазақ қазақпен қазақша сөйлессін. Сонда ғана қазақ тілі барша қазақстандықтардың жаппай қолданыс тіліне айналады. Тілге деген көзқарас, шындап келгенде, елге деген көзқарас екені даусыз.
Сондықтан оған бей-жай қарамайық. Қазақ тілі жаппай қолданыс тіліне айналып, шын мәніндегі мемлекеттік тіл мәртебесіне көтерілгенде, біз елімізді Қазақ мемлекеті деп атайтын боламыз. (Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан – 2050» стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауынан). Бұл – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың қазақ тіліне байланысты бүкпесіз, шынайы ойы. Ендеше, Мемлекет басшысы осылай деп жатқанда, халық неге оны қолдап кетпей отыр. «Еліміздегі адам саны 18 миллионға толды, оның 12 миллионы қазақ» деп қалпақты аспанға атамыз. Неге, бәрі болмаса да қазақ тілі сол 12 миллион жанның ортақ тіліне айнала алмай жатыр? Не кедергі? Мәселен, өткен ғасырдың 90 жылдары Балтық жағалауы елдері тіл мәселесін еш қиындықсыз шеше алды. Өзге тілде сұрақ қатқанға эстон эстон тілінде, латыш латыш тілінде, литовтық литов тілінде жауап қатты. Тек өз тілінде сөйлеу Балтық халқының күнделікті дәстүріне айналды. Осылайша, ол елдер ана тілін бірінші орынға шығарды. Тұғырына қондырды. Қысқасы, тіл мәселесін билік күштеп, тізеге басып шешкен жоқ. Ешқандай дау-дамайсыз халық өзі реттеді. Әгәрәки қазір Балтық республикаларына бара қалсаңыз, ол жерде тіл мәселесі атымен жоқ екеніне көз жеткізуге болады. Ал бізде мемлекет басшысының өзі «Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде» десе де, тілдің қиын түйіні «баяғы жартас-бір жартас» күйінде қалуда. Қайтпек керек? Тіл жөнінде белгілі қоғам қайраткері Амангелді Айталы мынадай өзекті ой айтады: «Біз тіліміздің, мәдениетіміздің, дәстүріміздің толық иесі емеспіз. Қазақтың саны мен сапасының арасында алшақтық біраз. Оған тарихи себептер де бар. Қазақ тілінің, қазақ ұлтының жағдайын өзбек, түрікпен, тәжіктермен, болмаса кавказдықтармен салыстыруға болмайды. Қазақтар орыстандыру саясатының өкпе тұсында тұрды. Ресей империясында тұңғыш халық санағы 1897 жылы жүргізілген, Түркістан өлкесін есептемегенде, қазақтар 71,9%, орыстар 10,15% құраған, қалғаны басқа да ұлт өкілдері. Одан әрі 1959ж. дейін қазақтардың үлесі өз елінде азая береді: 1920ж.-58,5%, 1939ж. 37,8%, 1959ж.-30%, 1970ж. бастап, қазақтардың үлес салмағы аз да болса өсе бастап, 32,6% құрайды, 1979ж.-36,8%, 1989ж. 40,1% болды. Екі жылдан кейін халықтың 60%-ға жуығы басқа ұлт өкілдері болғанмен тәуелсіздік алдық. 1999ж. қазақтар 53,4%, 2009ж. 63,7% болды.
Орыс, украиндықтар, басқалармен бірге елімізге орыс тілі, орыс мәдениеті, орыс мектебі, дәстүрі келді, келіп қойған жоқ қазақ тілі, қазақ мәдениеті, дәстүрі ығыстырылды. Себебі сан жағынан басым ұлт өкілдері қазақтарды өзіне тартып, сіңіре бастады, ал өздері қазаққа бейімделмеді. Қазақстан орыстанды, ел өзгерді, басқа орыстілді елге айналды. Қазақ славян елі, христиан еліне айналды. Қазақстан халықтар достығының лабораториясы деп айтылды, шындығында, орыстанудың лабораториясы болды. Қазақ интеллегенциясының бірқатары бұл жағдайға іштей қарсы болды. Ал қоныс аударушылар қазақ мәселесіне пысқырып та қарамады, тіпті қазақ мәселесі бар екенін, қазақ ұлтының мұң-мұқтажын елемеді. Қазақтарды адам ретінде, маман ретінде сыйлағанмен, ұлт өкілі ретінде қабылдамады. Олар ақша табуға, пәтер алуға келгендер еді. Қоныс аударушылардың саны көбейіп, олар 40-50-60%, тіпті 70% дейін өскенде, олар қазақтарға емес, қазақтардың оларға икемделуіне тура келді. Қазақстанда русификация үрдісі күш алып қойған жоқ, өмір сүрудің салтына, заңдылыққа айналды. Осылай орыстану дерті батпандап кірді. Атадан балаға, баладан немереге ұлтсыздану, тілін, мәдениетін жатырқау кең етек алды. Бүгін тек орыстар, украиндықтар емес, қазақтар арасында ана тілін сыйламайтын, демек білмейтін, қазақты ұлт ретінде менсінбейтін үрдіс етек алған.
Өткен жылдардағы санақ бойынша жағдай жақсы сияқты, қазақтардың 98,3% ауызекі сөзді түсінеді, 95,4% еркін қазақша оқиды, 63,2% еркін жазады. Біздің статистика агенттігі елді де, Елбасын да адастырып жүр. Себебі олардың бұл деректері сенімсіздік туғызады және өмірде олар дәлелденбей отыр. Көптеген ата-аналар, әсіресе, жастар, тілі шықпаған балаларына дейін өздері шала білетін қазақ тілін балалары да біледі деп жазған. Бұл жерде ұлттық психологиялық фактордың да ықпалы бар. Қазақ тілін білмесем, орыс деп жазады деп те сақтанған, бірқатары намысқа барып, қазақ тілін білмейтіндер көп демесін деп біледі деп жаздырған.
Бұл тіл саясаты жемісін беріп жатыр деуге де жақсы. Сөз жоқ, тіл саясаты азды-көпті жетістіктерге қол жеткізді, бірақ әлі де өмірде қазақ тілін меңгермеген қазақтар аз емес, ол тілге сұраныс туғызылып отырған да жоқ. Оны міндеттейтін заң әлі жоқ, болмайтын да сияқты. Қазақтардың 92% ауызекі орыс тілін түсінеді, 83,5% еркін оқиды, 79,1% еркін жазады. Бүгін қазақ, негізінен, екітілді ұлт болып отыр, ал мемлекетімізде орыс тілі басым». Қоғам қайраткері Амангелді Айталы айтып отырған мәселенің өзегінде ащы да болса шындық жатқаны анық. Оны жоққа шығаруға болмас. Тілдегі түйткілді шешу жөнінде «Ұлт тағдыры» қоғамдық қозғалысының жетекшісі Дос Көшім өз ойын былайша толғайды: «Мойындауымыз керек, қазақ тілін тірілтудің басы жақсы басталды. Кеңес Одағының басқа да елдерінде болып жатқан өзгерістерді естіп, көріп отырған диаспора өкілдері 90-жылдардың басында мемлекеттік тілді үйренбесе болмайтындығын жақсы түсініп, қазақ тілін үйренетін үйірмелерге жазыла бастады. (Сол уақытта мен де осындай екі топқа қатар сабақ бердім.) Қазақша бірауыз білмейтін есепшілерге қазақ тілінде толтырылған құжаттар түсіп, олардың жора-жолдастарына, қазақ тілін үйреніп жүрген мектептегі балаларына телефон соғып, «екі жүз, это - двести, да..» деп отырғанын да көрдік. Алайда қазақ халқы күткен бұл өзгерістерден бірінші болып өзіміздің шенеуніктер қорқып кеткен сияқты. Олар өздерінің жеп отырған нандарынан айрылып қалатындықтарын дер кезінде түсінген болулары керек, тілге қарсы бір кісідей үнсіз қарсылық басталды. Бұны «Тілдер туралы» заңды мойындамауға арналған «саботаж» деп ашық айтуға болады. Оларды бір шыбықбен айдайтын, заңның жұмыс істеуін бақылап отыратын орындарда шенеуніктерден тұратынын ескерсек, бұл саботаж көздеген мақсаттарына жетті де. Ал осы мәселелерді халық тарапынан бақылайтын, шын мәнісінде тіл жанашырларынан тұратын «Қазақ тілі» қоғамы бір сәттің ішінде «Халықаралық қазақ тілі» қоғамына айналып, биліктің көлеңкесінде қалды. 1989-1990 жылғы қоғамдық аренаға шыққан тіл жанашырларының орнын жел қай жақтан соқса, сол жаққа қисая кететін ғалымдар мен жазушылар, зиялы қауым өкілдері басты. Амал қанша, кезінде жалпы халықтық қозғалысқа айнала бастаған «Қазақ тілі» қоғамынан айрылып қалғанымыз шындық.
Екіншіден, ана тілінің өгей баланың күйін кешудің басты себебі – екіжүзділік деп білемін. Билік өзінің мүддесін «қағаз бәріне де шыдайды» деген ұранмен жүргізе бастады. «Қазақ тілі – мемлекеттік тіл» деп барша қазақты мәз қылды да, қасына «орыс тілі – қазақ тілімен қатар қолданылады» деген сөзді қосып қойды. Нағыз қостілділікті жүзеге асыратын «Тілдер туралы» заң арқылы қазақ тілін тірілте алмайтындығына барлығымыздың көзіміз жетсе де, бүгінге дейін оны өзгерту, жаңа заң қабылдау мәселесі қолға алынған жоқ. Үшіншіден, мемлекеттік тілге деген қажеттілік жасалған жоқ. Бұл – ең басты мәселе. Егер мемлекеттік тілді сол елдің азаматтарының білуі – міндеттілікке, нақты талапқа айналмаса, ол тілдің қоғамдық өмірдің барлық саласында қолданылуы мүмкін емес. Ал біз әлі қажеттілік жасамай-ақ, азаматтар тілді меңгеріп алады деп жүрміз. Тағы бір шындық - орыс тілімен аражікті ашып алмайынша, қазақ тіліне деген қажеттілік жасау – аса қиын жұмыс». Дос мырзаның айтып отырғанына келіспеске болмайды. Рас, тілге деген қажеттілік, сұраныс тудырмай, қазақ тілінін өмірдің барлық саласына енгіземіз деу бос әурешілік. Бұл – аксиома. Онсыз да өз елінде өгей баланың күйін кешіп отырған тілімізге билік тарапынан үш тұғырлы тіл мәселесі қосылды. Неге екені қайдам, кейде біз ағылшын тілін меңгерген, университет бітірген, біздің жастарды Лондон мен Парижде күтіп отырғандай тәрбие жүргіземіз. Осының өзі мемлекеттік тілге салқынын тигізеді. Бұл істе әлемдік тәжірибемен есептескен дұрыс. Канада лингвистерінің зерттеулеріне қарағанда, оқушыны екінші, үшінші тілге үйрету үшін сол тілдік ортада қай тілдің қуатты, қай тілдің әлсіз екенін айқындап алу қажет.
Егер оқушының ана тілі қуатты тіл болып, әкімшілік, ақпарат, ғылымның тіл болса және оқушы туғаннан ана тілінен суарылса, екінші, тіпті үшінші тілді үйрену ана тілінің мәртебесіне қауіп төнгізбейді, себебі оқушы елдегі басымдық тілді меңгерген. Ал әлсіз тіл деп отбасында, күнделікті өмірде, билікте кең қолданылмайтын тілді атайды. Канаданың Сен-Ламберс провинциясында ағылшын тілін ана тілі ретінде терең меңгерген оқушылар үшін француз тілі ана тіліне қауіп төндірмеген. Ал ана тілі – француз тілін толық меңгермеген оқушылар үшін ағылшын тілі олардың ана тілін ығыстырушы қызметін атқарған. Сондықтан екі-үш тілді меңгеру үшін оқушыларды ана тілін меңгеруіне қарай таңдаудан өткізіп, арнаулы топтарда ғана енгізу жөн. Қазіргі үштілділік саясат Н.Хрущев заманындағы топырағының ерекшелігіне қарамай, аймақтарға жаппай жүгері егуді талап еткен сияқты. Демек, үш тұғырлы тіл бүгінгі күні елімізге ауадай қажет деп өзектесек те, ана тілі бірінші орында тұру керектігін естен шығармаған ләзім. Кезінде қазақтың ақиық ұлы, батыры Бауыржан Момышұлы: «Мен үш нәрседен қорқамын: Бірінші − баласына бесік жырын айтпаған анадан, екінші − немересіне ертегі айтпаған әжеден, үшінші − бір-бірімен қазақша сөйлеспеген қазақтардан» десе, Мұхтар Әуезов: «Ел болам десең, бесігіңді түзе» деген екен. Әрине, олардан артық айту, асырып айту мүмкін емес. Дегенмен екі мың жыл қолданыста болмаған иврит тілін еврейлер қалай тірілтіп алды демей-ақ, қоялық. Біздің тіл өлген жоқ. Бар. Қолданыста. Қазақ бар кезде жоғалмайды да. Бірақ оның мәртебесін көтеріп, қолданыс аясын кеңейту, барлық ұлттар сөйлейтін ұлтаралық тіл деңгейіне жеткізу – парызымыз. Бұл жерде Балтық елдерінің қолданған тәжірибесін ескерсек болды. Елбасы айтқандай қазақ қазақпен қазақша сөйлесетін болса, барлық түйткіл шешіліп сала берері анық. Ең бастысы, кез келген қазақтың бойында «елім, жерім, тілім» деген отаншылдық сезім, рух болса, алынбайтын асу болмайды. |
Саған қыз ұнап жүр ма? Сол қызбен кездесу қалай бастауға болады? Бастаудың қандай қателердің түрлері болады? Соның бәрі осы мақалада оқи аласын.
Қызығушылық. Қызбен кездесуді бастамас бұрын алдымен сенің оған ұнайтыныңды білу керек. Оның саған деген қызығушылығы болу керек. Егер қыздың саған деген сезімін немесе ұнатуын байқамасаң, онда төмендегі берілетін кеңестердің қажеті шамалы. Мұндай жағдайда сенің бас қатырар мәселең тек қыздың қызығушылығын оятуға және оның бойындағы мінез-құлқына бағытталуы керек.
Қарым-қатынас. Сен ол қызбен таныс ретінде кем дегенде бір рет кездесуде болғаның абзал. Қарым-қатынастың келесі деңгейіне көшу үшін ол қыздың сен туралы жинақталған біраз мәліметі және саған деген сенімі болуы қажет.
Батылдық. Қызбен кездесу үшін саған ерлік пен жігер қажет. Қызға бәрі түсінікті болуы шарт. Сіздер бір немесе бірнеше кездесулер өткіздіңіздер, бұл жағдайдың бағыты қайда бұрылып бара жатқанын бойжеткен түсініп сезінуі тиіс. Егер ол дұрыс түсінбей сені дос ретінде қабылдаса, онда бір жерден қате кеттің. Жақсы нәтиже болған жағдайда оның барлық туыс қыздары сен туралы күні-түні әңгімелейтін болады. Бұл жағдайдан қорқудың қажеті жоқ. Өйткені ол ару үшін сен оның арманындағы жігітсің немесе олай емес. Не болса да бұл жағдайды байқап, сезініп, түсіну қиын емес.
Жалпы өз тәжірибеме сүйеніп айтар болсам, қызбен кездесуді екі әдіспен бастауға болады: топас әрі баяу және заманауи жылдам әдіс.
Қызбен кездесу топас әрі баяу әдіс.
Классикалық және ең белгілісі. Ол көп уақытты, шыдамдылықты, еңбекті, қиялды және көп ақшаны талап етеді. Саған қыздың ыңғайын жаулау үшін оған көп зейін аударып, көңілге бөліп, сыйлықтар алып, оның достарымен танысуға ұзақ уақыт керек. Бұл әрекеттер біздің Джульеттамызға сені өзінің Ромеосы деп қабылдап түсінуі үшін қажет. Оны сенің жанұяң, жалақың, достарың, көшбасшылық қабілетің, бұрынғы қатынастарың, қайсарлығың және еңбекқорлығың қызықтыруы мүмкін. Бұл – өте дұрыс. Ертеңгі күні сен оның болашақ күйеуі және балаларының әкесісің. Бұл әдістің мақсаты – қызды өзіңе бірнеше кездесу арқылы жақынырақ баулап алу. Сосын уақыт жеткенін сезгенде оған бірге болуды ұсыну. Содан кейін күту. Өйткені біз қызға таңдау мүмкіндігін бердік.
Махаббат мәселесіне келгенде әйелдер – жауапсыз жандар.
Оған маңызды шешімдерді қабылдау өте қиын. Негізі мұндай шешімді қабылдау қыз балаға жүктелмеуі керек, бірақ қажет болғанда немесе сен оны мәжбүрлейтін жағдайда, ол, әрине, шешім қабылдайды. Әдетте бұл былай болады: басында сен романтикалық жағдай туғызасың, кейін сөзшеңдігіңе қарамай оның саған қымбат екенін және әрдайым қасыңнан көргің келетінін айтасың. Одан кейін маңызды сұрақ қоясың: «Сен менімен кездесесің бе?» Логика тұрғысында қыз бәрін түсінеді, бірақ оның қорыққаны да осы еді. Қыз қызарып, қобалжып, бар күшін жинап «Маған ойлану керек» дейді.
Сенің көңілің түспеуі керек, себебі кез-келген қыз міндетті түрде осыны айтады, өйткені олар кішкентайынан осылай тәрбиеленген. Бірден келісе кетіп, оңай қолжетімді көрінгісі келмейді. Жауапкершілікті сен оған арттың, ал қыздар мұндайда жауапсыз жан екенін ұмытпа. Қыздар уақытты барынша созуға тырысады. Саған 3 күн, апта немесе ай күтуге тура келеді. Өйткені ол «иә» деп айтудан қатты қорқады.
Жаман жаңалық
Егер ол саған «иә» десе, сен не істейсің? Бұл біртүрлі сұрақ, дегенмен осы әдістің топастығы да осында. Ол жауабын телефон арқылы айтты ма? Әлде жүзбе-жүз? Егер сенің бетіңе айтса, қалай қабылдайсың? Телефонмен айтса, кездескенде не істейсің? Алақайлап, айқайлайсың ба? Әлде сүюге асығасың ба? Бұндай жағдайлар көбіне қолайсыз болып келеді. Бірақ, бұл өмір. Өмір әрдайым қолайсыз жағдайлар мен ақылсыз сәттерден тұрады. Дегенмен, жігіттердің көпшілігі ара-қатынастарын осылай бастайды. Тек бұл жазбаны оқымағандар.
Егер саған «жоқ» десе? Ол саған жоқ деуі де мүмкін және оған себептер де табылады. Сен көп созғандықтан, енді досы ғана болып қаласың. Немесе ол келісуге қатты қорқады, ондай қатынастарға әлі дайын емес екенін ойлайды. Қыздар – қорқақтар. Оның жағдайын түсіну үшін сен тісіңді құрттады деп ойла және енді саған тіс дәрігеріне бару қажет. Бұл расымен де қорқынышты. Сен тіс дәрігерісің және ол саған өзі келеді, тек оның тісі қатты ауырса. (Бұл махаббат)
Бұл шешім көп жауапкершілікті талап етеді, өзің мойында! Саған да ұсыныс жасау оңайға соқпады ғой? Солай емес пе? Ал оған жауап қайтару екі есе қиын. Бұл классикалық амал. Саған күлкілі болар, бірақ бұл әдісті көп жігіттер қолданады. Тек осы сайттың оқырмандарынан басқа.
Қызбен кездесу. Тез амал.
Біз жігіттер, біз батырмыз! Яғни біз жаулап алушылар мен стратегтерміз. Жоғарыдағы кезеңдерден тез өтіп шығуымыз керек. Кеттік! |
Жақында “Әлем ханымы” (Mrs.Universe 2020) атанған Жұлдыз Әбдукәрімова Instagram желісінде көрінбей кеткен себебін түсіндірді. Stories-те қазіргі жағдайын көрсетіп, сырқаттанып қалғанын айтты. “Он күндей ем алдым. Мойын омыртқам қозғалтпай, басымды көтере алмай жатып қалған кезім болды. Қазір Аллаға шүкір, жағдайым жақсы”- деді ол.
Бұл жағдайға алаңдаған жанкүйерлерінің бірі жұлдызға көз моншақ тағып жүруге кеңес беріпті. Кейінгі жазбасында “көз тиюге” қатысты ойын айтқан Әбдукәрімова мұндайдан гөрі “дұғаға сенемін” деп, жауап берді.
Посмотреть эту публикацию в Instagram
Публикация от Жулдыз Абдукаримова (@zhuldyzabdukarimovaofficial)
Tags: денсаулық әлем аруыЖұлдыз Әбдікәрімова
Opa.kz — мәдениет, өнер, сән, спорт, денсаулық, технология әлеміне қызығушылық танытатын оқырмандарға арналған медиа ресурс. |
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев – 1991 жылдың 1 желтоқсанында бірінші бүкілхалықтық сайлауда сайланған Қазақстанның Тұңғыш Президенті.
Әр мемлекет өз тарихында тәуелсіздігін және даму жолынан өту мүмкіндігін алуға ұмтылады. Қазақстан Республикасы 90-жылдары қиын жағдайда болды. Біздің азаматтарымыздың осы қиын уақытта тап болған басты сынағы — айқын болашақтың болмауы, экономика мен саяси жүйелердің күйреуі. Тұңғыш Президенттің қызметіне және қызмет сапасына елдің қашан қысылтаяңнан өтетіні және гүлденуге өз бетімен қадамдар жасайтыны тәуелді болды.
Тұңғыш Президент ойластырған саясат пен оның көшбасшылық сипаты Қазақстан экономикасын әлем бойынша экономикасы ең тез дамыған елдердің бірінің дәрежесіне жеткізді. Тұңғыш Президенттің жеке үлесі және халықтың қуатты қолдауының арқасында әлемдік қауымдастықта «Қазақстандық даму моделі» кеңінен таралды. Бұл модель терең ойластырылған бағыт бойынша біртіндеп және сенімді дамуға негізделеді.
Біз әлемнің барлық мемлекеттерімен жақсы қарым-қатынас орнаттық және көп ұлтты Қазақстанда бейбітшілікті сақтадық. ЕҚЫҰ-да төрағалық ету, Қысқы Азия ойындарын өткізу, индустриалды-инновациялық бағдарламаларды жүзеге асыру, Астананы салу, экономиканы көтеру, EXPO-2017 халықаралық көрмесін сәтті өткізу, халықаралық аренада елдің мүлтіксіз беделі – мұның бәрі Қазақстанның Тұңғыш Президентінің басқаруымен жүзеге асырылды және оның атымен байланысты.
Тұңғыш Президент Қоры 2000 жылы Нұрсұлтан Назарбаевтың жеке бастамасы бойынша құрылды. Бүгінде Қор адам капиталының бәсекелесу қабілетін арттыруға және қазақстандық жаңа ұрпақтың қалыптасуына бағытталған Тұңғыш Президент идеяларын мақтанышпен жүзеге асырып жатыр.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы 6 шілдеде Әбіш және Әлжан Назарбаевтардың отбасында Алматы облысы, Қаскелең ауданы, Шамалған ауылында дүниеге келген.
Жұбайы – Сара Алпысқызы Назарбаева. Нұрсұлтан Әбішұлының үш қызы бар.
ЕҢБЕК ЖОЛЫ
1960 жылдан 1969 жылға дейін Н.Назарбаев Қарағанды металлургия комбинатында жұмыс істеді.
1967 жылы Қарағанды металлургия комбинаты жанындағы ЖТОО тәмамдады.
ПАРТИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ
Н.Назарбаев өндіріс озаты болды және әріптестерінің арасында үлкен бедел иесі атанды. Болашақ Президент алдында жаңа белестер көрініп, 1969 жылы Н.Назарбаев өзінің партиялық және қоғамдық қызметін бастады.
1969 жылдан 1973 жылға дейін – Қарағанды облысының Теміртау қаласында партиялық, комсомолдық жұмыста.
1973-1977 жылдары — Қарағанды металлургия комбинатында партком хатшысы.
1977 жылдан 1979 жылға дейін — Қарағанды облыстық партия комитетінің хатшысы, екінші хатшысы.
1979-1984 жылдары — Қазақстан Компартиясының Орталық комитетінің хатшысы.
1984 жылдан 1989 жылға дейін — Қазақ КСР-і Министрлер Кеңесінің Төрағасы.
1989-1991 жылдары — Қазақстан Компартиясының Орталық Комитетінің Бірінші хатшысы. 1990 жылдың ақпанынан сәуірге дейін бір уақытта Қазақ КСР-і Жоғарғы Кеңесінің Төрағасы.
ПРЕЗИДЕНТТІК
1990 жылы 24 сәуірде Қазақ КСР-і Жоғарғы Кеңесі Қазақ КСР-і Президентінің лауазымын тағайындады. Нұрсұлтан Назарбаев республиканың Жоғарғы Кеңесінің сессиясында Қазақстан тарихында тұңғыш рет президент болып сайланады.
1991 жылдың 1 желтоқсанында тұңғыш бүкілхалықтық сайлау өтті, нәтижесінде Н. Назарбаев сайлаушылардың 98,7 пайызынан қолдау тапты.
1995 жылдың 29 сәуірінде бүкілхалықтық референдум нәтижесінде Н.Назарбаевтың Президент өкілеттігі 2000 жылға дейін ұзартылды.
1999 жылдың 10 қаңтарында сайлаушылар дауысының 79,78 пайызын алып, балама негізде Қазақстан Республикасының Президенті болып сайланды.
2005 жылдың 4 желтоқсанында сайлаушылар дауысының 91,15 пайызын алып, Қазақстан Республикасының Президенті болып қайта сайланды.
2010 жылдың 14 маусымында Н.Назарбаевқа «Қазақстан Республикасының кейбір конституциялық заңдарына Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президенті — Елбасының қызметін қамтамасыз ету саласында заңнаманы жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңына сәйкес Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президенті – Елбасы мәртебесі бекітілді.
2011 жылдың 3 сәуірінде сайлаушылар дауысының 95,5 пайызын алып, Қазақстан Республикасының Президенті болып қайта сайланды. |
Никифоров мысықтардың COVID-19 вирусын жұқтыра алмайтындығын, олардың адамдарға берілмейтін "өзіндік коронавирустары" бар екенін түсіндірді.
Ресейдегі Федеральды жұқпалы аурулар ауруханасының бас маманы Владимир Никифоровтың айтуынша, үй жануарларынан COVID-19 вирусын жұқтыру мүмкін емес, деп хабарлайды zakon.kz РИА Новостиге сілтеме жасап.
Мысық пен күшіктер коронавирус жұқтырып алып жатыр деген ақпараттар шыға бастады, мұны естіген мал дәрігерлері басын ұстап, абдырап қалды, ал кейбір шыдамсыздар үй жануарларының көзін жоюға көшті, - дейді сарапшы.
Никифоров мысықтардың COVID-19 вирусын жұқтыра алмайтындығын, олардың адамдарға берілмейтін "өзіндік коронавирустары" бар екенін түсіндірді.
Алдында Жабайы табиғатты қорғау қоғамы (WCS) бұған дейін Нью-Йорктегі хайуанаттар бағында жолбарыстың коронавирус жұқтырғаны туралы хабарлады. Жыртқышты аңға тамақ беретін хайуанттар бағының қызметкері жұқтырған болуы мүмкін деген болжам бар. Харбин ветеринарлық ғылыми-зерттеу институтының ғалымдары жүргізген зерттеу мысықтардың COVID-19-ға сезімтал екенін көрсетті.
Бельгияның дағдарысқа қарсы штабының коронавирустың таралуына қарсы күрес жөніндегі штаб өкілі өткен айдың аяғында бұл елде инфекцияның иесінен мысыққа берілу оқиғасы тіркелгенін айтты.
Гонконгтағы мысықтан COVID-19-нің тағы бір жағдайы табылды, үй жануарларының иесі инфекция белгілерімен ауруханаға жатқызылды. |
Аудандық саз мектебінде ішкі саясат бөлімінің қолдауымен «Нарын жастары» ЖҚБ және жастармен жұмыс жөніндегі ресурстық орталықтың ұйымдастыруымен Елбасымыз Н.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңыру» мақаласындағы «Туған жер» бағдарламасы аясында «Білімді жастар – еліміздің болашағы» атты студенттермен бейресми кездесу өтті. Аталмыш жиынға аудан әкімі Нұрлан Рахымжанов пен бірқатар сала басшылары қатысты.
«Нарын жастары» ЖҚБ басшысы Жалғас Әшенов жиналғандарға қош келдіңіздер айтып, жастарды еркін отырып әңгімелесуге, көкейлеріндегі сауалдарын қоюға шақырды. Аудан әкімі Нұрлан Сағынтайұлы қазіргі таңда ауданымызда жастарға қатысты қолға алынып жатқан мемлекеттік бағдарламалармен таныстырып, оқуды бітірген соң қалада қалмай ауылға келіп, еңбек етемін дегендерге құшақ ашық екенін баяндады. Кәсіпкерлер палатасының аудандық филиалы директоры Бибігүл Жұмағұлова бизнеске бастар жол қиын да қызықты болатынын баяндап, өзінің еңбек жолына тоқталып өтті. Кәсіппен шұғылданып, өзімнің жеке бизнесімді бастаймын деушілерге бағытын айқындап алу қажеттігін, бұл бағытта түрлі жеңілдіктер де бар екендігін тілге тиек етті.
Өз кезегінде Нұр-Мүбәрәк Египет ислам мәдениеті университетінің исламтанушы мамандығында білім алып жатқан Мұратхан Нәбиғалиев (Сайқын ауылы) пен Жәңгір хан атындағы БҚАТУ-да ветмедицина және биотехнология мамандығы бойынша соңғы курста оқып жатқан Дидар Темірболатов (Орда) сұрақтар қойып, оған нақты жауап та алды. Ал, Әл-Фараби атындағы қазақ Ұлттық университетінің тарих факультеті студенті Асила Жанболатова (Бисен) аудан әкімінің жеке өміріне қатысты сауалдар қойып, өзінің жүрекжарды жыр шумақтарын оқып берді. Атырау мемлекеттік аграрлық-техникалық колледжінің ветеринария мамандығының студенті Ырысханым Нәбиғалиева (Сайқын) қайырымдылық қоры аясында жастардың басын қосып, аудандық мәдениет үйінде шағын мерекелік кеш өткізуді ұсынды. Бұл бастаманы отырғандардың барлығы қолдаса, аудан әкімі де қол ұшын беруге әзер екендігін жеткізді.
Кездесу соңында «Нұр Отан» партиясы аудандық филиалы төрағасының бірінші орынбасары Тілеген Арыстанбеков:
Бүгін үйрен, жалаң аяқ шоқ басып,
Ертең отқа тастаса да күймеуге – деген өлең жолдарымен жастарды рухтандырып, демалыс кездерінде пайдалы іспен шұғылдануды да ұмыт қалдырмауды сұрады. Аудан әкімі жастардың оқу-білімге деген құлшынысына ризашылығын білдіріп, ашық пікір алысқандары үшін алғыс айтты.
Әділет ӘБДІРОВ.
Copyright © 2018 Орда жұлдызы
Ақпаратты көшіргенде немесе дәйектеме келтiргенде «ordazhuldyzy.kz» порталына сiлтеме жасауыңыз міндетті |
Жаратылыстану ғылымдары әдістемелік бірлестігі он ұстаздан тұрады, олардың үшеуі – жоғары санат мұғалімдері, екеуі – бірінші санат мұғалімдері, үшеуі – екінші санат мұғалімдері және екеуі – жас мамандар.
Олардың толыққанды білімі және оқытылатын пән жайлы түсінігі, оқу үрдісі шеңберінде оқушыларға білімді тиімді беру үшін қажетті қабілеттері және тәжірибесі бар. 2017 жылдың 1 қыркүйегінен бастап жаратылыстану ғылымдарының әдістемелік бірлестігін Концова Евгения Александровна басқарады.
Жаратылыстану ғылымдары ӘБ әдістемелік мәселесі
«Білім беру үрдісі сапасының негізі ретінде оқу қызметінің технологияларын және нысанын жетілдіру»
Әдістемелік бірлестіктің міндеттері:
– жаратылыстану-математикалық бағыттағы пәндерді біріктіру үшін сабақтың практикасында және сыныптан тыс жұмыста кең қолданылатын білім берудің жаңа технологияларын игеруді жалғастыру;
– мектеп пәндерін оқытудың сапасын арттыруға бағытталған білім беру технологияларын игеру бойынша жұмысты күшейту;
– орта буында оқушыларды бейіналды дайындау бойынша жұмысты белсенді өткізу.
Әдістемелік бірлестік мұғалімдердің педагогикалық шеберлігін, жаңа технологиялар негізінде білім беру талаптарына сәйкес олардың бәсекеге қабілеттілігін және біліктілігін арттыруды, сондай-ақ шығармашылық тұлғаны қалыптастыруды өз қызметінің ең басты бағыты ретінде анықтады. Мектептің мамандандырылған бағытын және тек нақты ғылымдардың пәндерінде ғана емес, жаратылыстану ғылымдарын дамыту үшін де зерттеудің бастапқы нүктесі ретінде – талдау, синтез және бағалау қолданбалы қабілеттерін қолданудың мүмкіндігін ескере отырып, РФММ-де барлық мектеп пәндері бойынша білім беру одан жоғарғы деңгейге көтеріледі. Әдістемелік бірлестікте жаңа технологияларды кең қолданумен жоғары әдістемелік деңгейде сабақтарды өткізу мақсаттары қойылған, бұл оқушылардың сауаттылығын жетілдіруге; портфолио мазмұнын толықтыру бойынша; мұғалімдер мен оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмысын орындау бойынша ӘБ ұстаздарымен жұмысты жалғастыруға мүмкіндік береді.
Кафедра мұғалімдері сабақтарда үш тілділік элементтерін қолданады, бұл РФММ оқушыларына қосымша сабақтарсыз әр түрлі деңгейдегі байқауларға және жобаларға қатысуға мүмкіндік береді. Оқу-тәрбие үрдісінде шығармашылық жұмыстарды кең пайдалану тәжірибе жасау, бақылау, гипотезаларды топтастыру және ұсыну қабілеттерін дамытуды болжайды, бұл нәтижесінде зерттеушілік қызметке алғышарт болып келеді. Әр түрлі деңгейдегі олимпиадаларға дайындауды ұйымдастыру, дарынды балалармен жұмысты жетілдіру оқушылардың шығармашылық өнімділігіне жағдай жасайды.
Кафедра білім беру бағдарламаларын жүзеге асыратын ұстаздардың оқу және ғылыми қызметі арасында қажетті теңгерімді қамтамасыз етеді. |
Қытай қазақтарының жиындары, "зорланған бала" шуы, Денис Теннің қазасы. Алматы мен Астанадағы наразылық шаралары. "ҚДТ қозғалысын қолдағандардың" соты. 2018 жылы Қазақстанда болған оқиғалардан Азаттық тілшілері түсірген фотосуреттерді ұсынамыз.
1 Қазақстан Ұлттық экономика министрі болған Қуандық Бишімбаев сот шешімімен он жылға сотталды. Ол "мемлекет қаржысын жымқырды, пара алды" деп айыпталды. 14 наурыз 2018 жыл. Азаттық тілшісі Тимур Айтмұханбетовтің суреті.
2 Биыл ақпанның соңын ала Қазақстанның бірнеше аймағында тасқын болды.
Алматы облысы Талғар ауданы Тұздыбастау ауылындағы тасқыннан зардап шеккен үйлер. 28 ақпан 2018 жыл. Азаттық тілшісі Асылхан Мамашұлының суреті.
3 Биыл 13 наурызда Сарыағаш ауданындағы Абай ауылында тұратын Шарипа Батырбекова Азаттыққа жеті жастағы жиенін 2017 жылдың тамызынан бері жоғарғы сынып оқушылары бірнеше мәрте "ұрып, зорлағанын" айтқан. Ол жергілікті полицияға дер кезінде шағымданғанымен, тек үшінші рет барғанда ғана арызын қабылдағанын жеткізген. Бұл іс бойынша сот өтіп жатыр. Сарыағаш. 13 наурыз 2018 жыл. Азаттық тілшісі Дилара Исаның фотосы.
4 22 наурызда Астанада полиция көшеге көк шар ұстаған адамдарды ұстады. Елде тыйым салынған "Қазақстанның демократиялық таңдауы" қозғалысының жетекшісі Мұхтар Әблязов Наурыз мерекесі қарсаңында халықты көшеге көк шар ұстап шығу туралы үндеу жариялаған.
Полиция қызметкерлері көгілдір түсті шар ұстаған әйелге беттеген сәт. Астана. 22 наурыз 2018 жыл. Азаттық тілшісі Ержан Әмірхановтың фотосы.
5 "Терроризм айыбымен" сотталған Дастанбек Белдімұратовтың анасы сот ғимараты алдында жылап тұр. Сайрам ауданы Қарабұлақ ауылының тұрғыны "терроризмді насихаттады" және "діни алауыздықты қоздырды" деген айыппен бес жылға сотталды. Биыл Қазақстанда ондаған адам "терроризм айыбымен" істі болды. Шымкент. 27 наурыз 2018 жыл. Азаттық тілшісі Дилара Исаның фотосы.
6 1 мамыр мерекесі. Еңбек ері медалімен марапатталған Рахматтула Абаханов құрт сатып отыр. Қарт кісі Азаттық тілшісіне “Нұр Отан” партиясына 2015 жылы қабылданғанын растайтын куәлігін көрсетті. Алматы. 1 мамыр 2018 жыл. Азаттық тілшісі Аян Қалмұраттың фотосы.
7 10 мамырда Қазақстанның бірнеше қаласында азаматтар билікке "Саяси тұтқындарға бостандық!", "Азаптау тоқтатылсын!" деген талаптармен рұқсат етілмеген акцияға шықты. Наразылық шарасына қатысқан ондаған адамды полиция ұстап әкетті. Алматы. 10 мамыр 2018 жыл. Азаттық тілшісі Асылхан Мамашұлының фотосы.
8 "Саяси тұтқындарға бостандық" талап еткен наразылық шарасы. Алматы. 10 мамыр 2018 жыл. Азаттық тілшісі Аян Қалмұраттың фотосы.
9 23 маусымда Алматыда орталық көшеге шыққан ондаған адамды полиция ұстап, көлікке күштеп салып алып кетті. Бұл күні Астана мен өзге де қалаларда көшедегі азаматтарды полиция ұстаған. Алматы. 23 маусым 2018 жыл. Азаттық тілшісі Қуанышбек Қаридің фотосы.
10 Алматыда Абай атындағы опера және балет театры маңында ұсталған адамды полиция әкетіп барады. 23 маусым 2018 жыл. Азаттық тілшісі Аян Қалмұраттың фотосы.
11 Көлігінің айнасын ұрламақ болғандардың қолынан мерт болған Сочи олимпиадасының жүлдегері Денис Тенмен қоштасу рәсімі. Алматы. 21 шілде 2018 жыл. Азаттық тілшісі Петр Троценконың фотосы.
12 Мәнерлеп сырғанаушы Денис Тенмен қоштасу рәсімі. Алматы. 21 шілде 2018 жыл. Азаттық тілшісі Қуанышбек Қаридің фотосы.
13 Алматы облысының Панфилов аудандық соты Қытай азаматы, этникалық қазақ Сайрагүл Сауытбайды (суретте) Қазақстан шекарасын заңсыз кесіп өтті деп айыптап, алты ай мерзімге бас бостандығынан айыру, бірақ оны "жазасын жеңілдететін ерекше жағдайына" байланысты шартты жазаға алмастыруға үкім кесті. Шыңжаңдағы саяси тәрбиелеу орталықтарында жұмыс істеген Сайрагүл Сауытбай Қазақстандағы отбасына қосылу үшін "шекараны заңсыз кесіп өтуге мәжбүр болғанын" айтқан еді. Алматы облысы. 1 тамыз 2018 жыл. Азаттық тілшісі Асылхан Мамашұлының фотосы.
14 6 тамызда Алматыдағы Астана алаңына келген бірнеше адамды полиция ұстады. 6 тамыз - Астана күні және Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың туған күні. Шетелде тұратын оппозициялық саясаткер Мұхтар Әблязов желі арқылы қазақстандықтарды Астана күні кешке көшеге шығуға шақырған. Алматы. 6 шілде 2018 жыл. Азаттық тілшісі Аян Қалмұраттың фотосы.
15 Түркістанда Айт намазынан шығып келе жатқан халық. 21 тамыз 2018 жыл. Азаттық тілшісі Петр Троценконың фотосы.
16 Қазақстанға көшіп келген этникалық қазақтар 2018 жылы Шыңжаңда қалған туыстарына қысым жасалып, лагерьге қамалып жатқанын ашық айта бастады. Олар Қазақстан билігінен, халықаралық ұйымдардан көмек сұрады. Алматыдағы Қытай қазақтарының жиынына келгендер Шыңжаңда қысымға ұшыраған туыстарының суретін ұстап отыр. Алматы. 20 қыркүйек 2018 жыл. Азаттық тілшісі Нұртай Лаханның фотосы.
17 Шетелде тұратын қазақстандық олигарх, Қазақстан билігін сынаушы Мұхтар Әблязовтың қозғалысын қолдады деп айыпталған Әсет Нұржаубай 4 жылға шартты түрде сотталды. Ол сотта Әблязовтың алдағанын, ісіне өкінетінін айтты. Әсет Нұржаубай жарыссөзде сөйлеп тұр. Алматы. 27 қыркүйек 2018 жыл. Азаттық тілшісі Қазис Тоғызбаевтың фотосы.
18 Өртенген автобус ісі бойынша күдікті деп танылған жүргізушілер (әйнек камера ішінде солдан оңға қарай) - Барат Таңатов, Нұржан Қырғызбаев, Мақсат Пернебеков сотта адвокат Хайрулла Әлимағамбетовпен сөйлесіп отыр. Айыпталушылар бес жылға сотталды. Ақтөбе. 3 қыркүйек 2018 жыл.
19 Қазақстан комсомолдың 100 жылдығын атап өтті. Түрлі форумдар мен жиындар ұйымдастырды. Бұл халық арасында сынға ұшырады. Алматыдағы комсомолдың 100 жылдығына арналған форум. Алматы. 20 қазан 2018 жыл. Азаттық тілшісі Асылхан Мамашұлының фотосы.
20 Жыл сайын Қазақстанның оңтүстігіне Өзбекстан азаматтары келіп, ақыға мақта жинайды. Азаттық тілшісі Дилара Исаның фотосы. Жетісай. 2 қазан 2018 жыл.
21 Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Ақтөбеге сапары алдындағы қарбалас. Жұмысшылар жол жөндеп жатыр. Ақтөбе. 15 қазан 2018 жыл.
22 Елде тыйым салынған "Қазақстанның демократиялық таңдауы" қозғалысының Тelegram чатындағы пікірлері үшін істі болған ақтаулық Абловас Жұмаев үш жылға сотталды. Жұмаев өзіне тағылған айыптарды мойындамайды. Ақтау. 15 қараша 2018 жыл. Азаттық тілшісі Сәния Тойкеннің фотосы.
23 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасының қаһарманы Қайрат Рысқұлбековтің інісі Талғат Рысқұлбеков Желтоқсан құрбандарына қойылған "Тәуелсіздік таңы" ескерткіші жанында жиналғандар алдында сөйлеп тұр. Алматы, 16 желтоқсан 2018 жыл. Азаттық тілшісі Қуанышбек Қаридің фотосы. |
Соңғы уақытта нумерологтарға деген сұраныс пен қызығушылық артып келеді. Осыны ескерген ikerim.kz сайтында сіздер үшін, танымал нумеролог Құралай Бақытқызы күн сайын қызықты ақпараттар мен болжамдар ұсынады.
3 тамыз: Күн саны – 5.
Той-думан, отырыс үшін күн сәтті. Күн энергетикасы әуен жазуға, кино түсіруге, аспапта ойнауға позитивті. Бостандықты шектейтін күн емес.
5 саны медицинамен байланысты болғандықтан бүгін дүниеге келген тұлғалар жақсы дәрігер болады. Қан қысымына аса көңіл бөліңіз.
Күннің аффирмациясы: Мейірім етсен-мейірімділік көресін! Өзгелерді жақсы көремін! Махаббат өзімнен басталады! |
Габалада оқу-жаттығу жиынын өткізіп жатқан Қазақстанның 19 жасқа дейінгі жасөспірімдер құрамасы Әзербайжан U-19 жолдастық матч өткізіп, 1:1 есебімен тең түсті.
Кездесудің 54-минутында қазақстандық шабуылшы Ян Труфанов алаң иелерінің қақпасына гол соғып, есеп ашты. Алаң иелері ойынның 86-минутында Джавад Керимовтың голымен жауап қайтарды.
Вахид Масудовтың командасы 10 маусым күні алаң иелерімен тағы бір жолдастық ойын өткізеді.
Әзербайжан: Казимов (қ), Абдуллаев, Аббасов, М.Маммадов, Рамазанов, Адилханов, Шахнияров, Агхаев, Сулейманли, Гулиев (к), Ахундзаде;
Қосалқы құрам: Мурадов (қ), Мирсултанов, Э.Маммадов, Мусаев, Хейруллаев, Бадизаде, Дж. Каримов, Агхаяров, Салянский, Рустамов, Хачили, Маммадли;
Аға бапкер: Милос Велебит.
Қазақстан: Политик (қ), Р. Кәрімов, Иванов, Асқаров, Мрынский, Оматай (к), Жұмабеков, Темірғали, Мұхит, Тоқтыбай, Пангерей;
Қосалқы құрам: Талысбаев (қ), Ахмедов, Оразбек, Көбеев, Тұрғанов, Попов, Есімбеков, Қалымбетов, Труфанов; |
АҚШ президенті Дональд Трамп "соғысты тоқтату үшін" Иранның әскери қолбасшысы Касем Сулейманиге шабуыл жасауға бұйрық бергенін мәлімдеді. Оның айтуынша, генерал Бағдатта АҚШ пен оның одақтастарына қарсы "қатерлі" шабуылдар ұйымдастырған.
"Біз соғыс бастау үшін емес, соғысты тоқтату үшін шара қолдандық" деді Трамп 3 қаңтарда Флорида штатында өткен баспасөз жиынында.
Бағдат әуежайындағы шабуылдан кейін шамамен бір тәулік өткен соң Иран қолдайтын қарулы топтарға шабуыл жасалғаны туралы хабар тарады. Одан кемінде бес адам қаза тапқан. Жаңа шабуыл туралы ақпарат бірден расталған жоқ. Оны нақты кім жасағаны әзірге белгісіз.
Иран Ислам революциясы сақшылар корпусының элиталық жасағын басқарған ирандық генерал Касем Сулеймани 3 қаңтарда Бағдат әуежайында дронмен жасалған шабуыл кезінде қаза тапқан еді. Пентагон бұл АҚШ президенті Дональд Трамптың бұйрығымен жасалған әскери операция екенін айтты. Президенттің жақтастары Трамптың шешімін жоғары бағалады, ал сыншылар алаңдаушылық білдірді. Халықаралық қауымдастық тараптарды жағдайды ушықтырмауға шақырды.
3 қаңтарда Иран БҰҰ-ның бас хатшысы мен Қауіпсіздік кеңесіне хат жолдап, халықаралық құқыққа сәйкес, адам өліміне жауап ретінде Тегеранның "қажетті шараларды қолдануына құқығы бар" деп ескерткен. |
Алла Тағала айтты: «Олар Алланың нұрын өшіруді қалайды. Кәпірлер жек көрсе де Алла нұрын тәмамдайды». (Саф сүресі, 8-аят)
Кімде-кім оқыған намазының рәкағатына шек келтірсе (шатасса), қарау керек; Егер мұндай өмірінде бірінші рет орын алса, онда намаз қайта оқылады. Ал бұған дейін де бірнеше болса, тексеріп, соған қарай шешім қабылдайды, намазды қайта оқып қажеті жоқ. Ондайда жүректің куәлігі жеткілікті.
Мәселен, таң намазын оқығанда бір рәкағат қылдым ба, әлде екі ме деп, шек келтіріп, жүрегімен біреу болғанын үкім етсе, тағы бір рәкағат қосады. Мұндай шүбә орын алғанда сәһу сәждесіне жасайды. Керісінше екі рәкағат қылдым деп ойласа, отырып әттәхият пен сәлемнен кейін сәһу сәжде қылады. Бір тоқтамға келе алмаған жағдайда азын алады. Ондайда тағы бір рәкағат оқиды. Рәкағат соңында отырып, сосын тұрып, бір рәкағатты қайталайды. Өйткені біріншіден екі рәкағат оқыған болуы да мүмкін. Ондай кезде де намаздың соңында сәһу сәждесін қылады.
Төрт рәкағатты намазды оқуға кіріскен адам қылған рәкағатының бірінші ме, екінші ме екеніне шек келтіріп, шешім таппаса, бір рәкағат қылдым деп есептеп, әрбір рәкағаттың соңында ұқыппен бір рет әттәхият шамасында отырады. Сөйтіп үш рәкағатта да отырған болады. Өйткені бірінші саналған рәкағаттың екінші және үшінші саналған рәкағаттың төртінші рәкағат болуы да мүмкін.
Кімде-кім қылған рәкағатының екінші не үшінші екенін шатастырса, бұл рәкағаттың соңында отырмайды. Бір шешімге келе алмаса, мұны екінші рәкағат санап, қалған рәкағаттарын бітіреді. Бұл ақшам және пітір намазына қатысты емес. Бұл екеуінің бірінде шүбәға түссе, отыру қажет. Өйткені шүбәланған рәкағаттың үшіншісі болуы мүмкін. Ондайда бір рет отырған соң, бір рәкағат тағы қосылады. Өйткені шатасқан рәкағаттың екінші рәкағат болуы мүмкін. Бұлардан кейін де сәһу сәжде жасалады.
Төрт рәкағатты намаздарда қылған рәкағаттың төртінші ме, әлде бесінші рәкағат па, таң намазында қылған рәкағаттың екінші, әлде үшінші екеніне, ақшам намазы мен пітір намазында да қылған рәкағаттың үшінші не төртінші рәкағат екеніне шек келтірсе, қылған рәкағаттың соңында отырып, әттәхияттан кейін тұрып тағы бір рәкағат жасалады. Өйткені бұл рәкағаттардың үшінші, төртінші яки бесінші рәкағат болуы мүмкін. Ондайда қосылған бір-бір рәкағат арқылы артық мөлшер нәпіл қатарына кіреді. Ал соңында сәһу сәжде жасалады. |
Ресей-Қазақстан: Астраханда қандай мәселелер талқыланды? Нұрсұлтан Назарбаев: “Шымкентті үлгілі шаһарға айналдыру керек” Ерлігің мәңгі есімде «Ерлік пен Жеңіс»
Көк бөрі атауы қайдан шықты
Құйтырқы саясат ұстанып, қанқұйлы жорықтар ұйымдастырған, солтүстіктегі көршілерін қан қақсатып, қынадай қырған Хань әулетінің, оларды тақтан тайдырған Цзань әулетінің ішкі алауыздықтан қатты әлсіреп, қазіргі жыл санауымыздың 420 жылы ыдырап тынғанын тарих тақсыр жіпке тізгендей айтады.
Міне, осы тұста Алтай тауын паналаған көкбөрілер тайпасының ес жия бастағаны туралы Қытай және Еуропа жылнамаларында жазылып қалған мынандай бір дерек: босқан жаудан қорғану үшін пана іздеген бес жүз үйлі ғұн жұрты Сарыжайлаудан Алтайға үдере көшеді. Солардың соңына түскен аңдушы дұшпан оларды қырып тастайды. Осынау қырғын кезінде аяқ-қолы бірдей шабылған жалғыз бала аман қалады. Әлгі баланы көк бөрі тауып алып, сүтімен асырайды. Ер жеткен соң осы баладан көкбөрілер тарайды.
Ұлы ғұндардан қалған бір қауым елдің Сарыжазықтан үдере көшіп, Алтайдың қойнауындағы жан-жағын тау қоршаған оқшау жазықты паналағаны шындық. Елдің көсемін қытайлар Ашина, яғни, қытайша «мейірімді бөрі» деп атаған.
Көкбөрілер тайпасының кейінгі ұрпақтары түркілер Қиыр Шығыстағы Хинган тауларынан Қап тауына дейінгі ұлан-ғайыр аймақты бағындырған. Олар бөріні кие тұтқан, бейнесін әскери байрақтарында бедерлеген. Бөрі рухын пір тұту дәстүрі бүкіл түркі халықтарында бар. Әсіресе, қазақтар бөрі рухын күні бүгінге дейін қастерлейді.
«Бөрілі менің байрағым, Бөрілі байрақ көтерсе, Қозады қай-қайдағым….»,-деп жырлап еді кешегі Сүйінбай Аронұлы. Күні кеше ғана, 1949 жылы Қытайдан Тахла Макан шөлінен өтіп, Гималай тауларынан асып, Кашмир арқылы Түркияға жеткен көштің басшысы Қалибек Хәкім Райымбекұлын сол түркілердің сарқыты емес пе еді?!
«Түбі бір, түрлі, түгел бол»
Түбі бір түркі жұртын қалайда бір-бірінен алыс ұстау саясатын ұстанған коммунистер билігі кезінде сыртта қалған түрік елімен мүлде байланысын үзді деуге де болады. Дегенмен Кеңестік империяның көбесі сөгіліп, келмеске кеткен соң, тәуелсіздікке ие болған тегі бір, бөрілі байрақты жұрт қайтадан бір-бірімен алыс-берісті бастады. Осы тұста Нұрсұлтан Назарбаев «Түбі бір, түркі, түгел бол» деген ұран тастады. Тағдырдың талаймен жұмыр жердің әр қиырына шашылып кеткен иісі түркі жұртын «төртеу түгел болса, төбедегі келедіге» шақырды..
Қазақстан Президенті 2006 жылдың қараша айында Түркияда өткен түркітілдес мемлекеттердің басшылары бас қосқан алқалы жиында алғаш рет «Парламенттік ассамблея құру» идеясын ұсынды. Назарбаевтың бұлайша түркі әлемінің төрт құбыласын түгендеуі, әрине, қабыл алынды. 2009 жылғы 3 қазанда Әзірбайжанның Нақышеван қаласында өткен Түркітілдес мемлекет басшыларының ІХ саммитінде Назарбаевтың бастамасын саммитке қатысушылар бір ауыздан қолдап, «Түркітілдес мемлекеттер ынтымақтастық кеңесін» құру жөніндегі келісімге қол қойды.
Кеңес шеңберінде жалпы түркі басымдылықтары бар жиылған ұсыныстарды енгізіп, ортақ құжатқа топтап жинақтайтын тұрақты Хатшылық та сол Нақышеванда қабылданды. Хатшылық Ыстамбұл қаласында орналасты. Осы Ынтымақтастық кеңесі құрылғалы тараптар қанша мәрте бас қосып, алқалы жиындар өткізді. Кеңестің алғашқы саммитіне дайындық жасады.
Міне, Алматыда 11-ші жылғы қазанның 21-інде өткен «Түркітілдес мемлекеттердің Ынтымақтастық кеңесі» саммиті осы жұмыстардың жемісі еді. Бұған кеңеске мүше төрт елдің, яғни Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев, Әзірбайжан президенті Ильхам Әлиев, Қырғыз Республикасының президенті Роза Отынбаева және Түркия мемлекетінің вице-премьері Бекир Боздағ қатысты. Саммитке Түркия премьер-министрі Тайып Ердоған, яки, Түркия президенті Абдолла Гүл келеді деп күтілген. Бірақ Түркияда осы қарсаңда болған лаңкестік әрекеттерге баланысты соңғы екеудің бірі де келе алмады.
Бүгінде қарасы 200 миллионнан асып жығылатын түркі жұрты жұдырықтай жұмылса алысқа ұзап шабарын аңғаруға болар. Түркі жұртының қолындағы жер байлығы бір. Жағырапия жағынан да құдайы жарылқаған: төрт бағыттағы таспадай транзиттік тасымал жолы екі. Яғни, түркінің ұрымтал тұстан өз үкімін өзгеге «иә» дегізетін амалы қолында.
Алға қарай оза шауып айтар болсақ, Түркі кеңесінде дәл осы транспорттық, көліктік коридордың дамуы – елдердің сауда айналымына серпін беріп қана қоймай, тауар мен қызмет түрлерінің өзіндік бағасы арзандап, агроөнеркәсіп өсімі, мәшине жасау, өндіру және экономиканың өзге де секторларының ілгері жылжуына өз әсерін тигізетіні айрықша айтылды.
Қысқасы, бүгінгі түркі жұртының әлемдік саясатта азулы бөрі тәрізді орны бөлек. Экономикасына келсек, түркі мемлекеттеріне ортақ жалпы ішкі өнім көлемі 1 триллион доллардан асып түседі екен. Тек биылғы 2011 жылдың қаңтар-тамыз айлары аралығында ғана Қазақстан мен Түркия арасындағы тауар айналымы былтырғы жылдың дәл осы уақытымен салыстырғанда 58 пайызға ұлғайып, 1,9 млрд. АҚШ долларын құраған.
Кейбір білікті саясаттанушылар, соның ішінде бүгінгі кезеңнің өткір қырларынан қорықпай, өз көзқарастарын батыл білдіріп жүрген Айдос Сарым секілді жастүркілер өкілі БҰҰ сарапшыларының алдағы жиырма бес, отыз жылдан кейін Ресей мемлекеті жартылай мұсылман елге айналады деп болжам жасап отырғанын айтады. «Егер Ресей халқының жартысын мұсылмандар құраса, оның бар болмысы өзгереді. Түбі тұтастығын сақтай ала ма, алмай ма, ол да бір мәселе. Ал енді біз өзіміздің Қазақ мемлекеттігін күшейте отырып, оның қасында түркі бірлігі деген идеяны қатар алып жүретін болсақ, болашақта ешбір держава бізді ала алмайды.
Еуропа одағының тәсілімен түркі халықтары біріксе, болашақта оған жартылай мұсылманға айналған Ресейдің өзі зәру болып қалар еді».
Расымен де, қарап отырсаңыз, бүгінгі күні экономистер мен саясаткерлер тарапынан екіұдай пікір тудырып келе жатқан Кеден одағының басты бастамашысы Ресейде 50-ден астам түркі халқы бар.
Үзіліп қалған мәдениет қайта жаңғырытады
Яғни, түркі мемлекеттерінің біртұтас саясат жүргізе алатын одаққа айналуы 300 миллиондық нарыққа алып келеді. Ол бүгінгі Медьведев мақтаған, Путин жақтаған Кедендік одақтан да үлкен болар еді. Мұндай нарыққа ие түркілер әлемдегі кез келген держава санасатын күшке айналмақ.
Түркі жұрты алпауыт елдердің жұмырына жұтылып кетпей, үзіліп қалған мәдениетін, түбі бір тарихын қайта жалғаса, рухани, экономикалық қарым-қатынасын нығайтса, саясатын тізе қоса бірге түзсе деген бағытты ұстаған Елбасы Назарбаевтың мұндағы саясатын бағамдағанда, Жүсіпбек Аймауытовтың:
Арғы атам – ер түрік,
Біз – қазақ еліміз.
Ерке өскен Арқаның
Еркесі – серіміз.
Алаштың аруағы
Жебесін, қолдасын!
Ақсақал, тілей көр,
Сапарды оңдасын.
Жасаған жар болсын
Қазақтың еліне,
Жасасын, сақтасын
Алаштың ордасын, – дегені еріксіз еске оралады.
– Даңқты бабаларымыз әлемдік сәулет өнерінде, поэзия мен ғылымда өшпес із қалдырды. Сондықтан түбі бір туыс елдерді бір-біріне жақындастыра түсу үшін атқарылар іс-шаралар әлі де ұшан-теңіз. Алдағы уақытта тарихта із қалдырған әйгілі тұлғаларды бір-бірімізге таныту үшін кең ауқымды іс-шаралар ұйымдастыруымыз керек, – деп Елбасы мәдени-рухани жақындастықты тереңдете түсудің маңыздылығына тегін тоқталмаса керек.
Саммит соңында 49 саладан тұратын, яғни тарих, тіл, төл ерекшеліктері және мәдениет ортақтастығына негізделген Түркітілдес мемлекеттері арасындағы қатынастарды одан әрі дамыту және ынтымақтастықты күшейту ниетін қуаттайтын Алматы декларациясы мен Түрік кеңесінің рәсімдік ережелері қабылданды. Бұл құжаттарда елдеріміздің арасындағы қарым-қатынастардың сан түрлі саласы қарастырылып, нақты тапсырмалар берілді.
Түркі кеңесінің жұмыс қорытындысы туралы Президенттің өзі былай деп:
тамаша тұжырым жасады.
«Біз әлемдік дағдарыс дауылына қарсы тұруға бағытталған ортақ әрекеттердің тиімді тетіктерін қалыптастыру жайын талқыладық. Сонымен қатар сауда-экономикалық, инвестициялық көпжақты байланыстарды дамыту жолдарын қарастырдық. Елдеріміздің транзиттік мүмкіндіктерін кеңінен пайдалану жолдарын айқындадық. Сонымен қатар бауырлас елдерді жақындастыру үшін мәдени-гуманитарлық өзара байланыстарды тереңдетуге уағдаластық. Саммит нәтижесі бойынша, Алматы декларациясы және Түрік кеңесінің рәсімдік ережелері қабылданды. Бұл құжаттарда елдеріміздің арасындағы қарым-қатынастардың сан түрлі саласы қарастырылып, нақты тапсырмалар берілді. Бұл маңызды құжаттар бірлестігіміздің мәртебесін арттырып, ынтымақтастық негіздерін айқындайды деп есептейміз».
Келер жылы Бішкекте өтетін саммит «Білім, ғылым және мәдениет саласындағы ынтымақтастық» тақырыбына арналмақ. |
Жақында шетелдік сарапшылар арнайы жүргізілген зерттеу нәтижесінде Қазақстанды болашағы бар ел деп танитындарын жеткізді. Аталмыш зерттеу бойынша жоғары баға алып қана қоймай, алғашқы орындардың бірінен ойып тұрып орын алған Қазақстан бұл бағаға елдегі демографиялық ахуалдың жоғарылығының арқасында жеткен. Шетелдік зерттеушілердің пайымдауынша, басқа елдермен салыстырғанда қазақстандық аналардың халық санын көбейтуге деген ынтасы жоғары, яғни олар ел ертеңіне сенгендіктен, ұрпақ санын көбейтуден тартынбайды екен. Тіпті елдегі өтіп жатқан іс-шараларды сәбилеріне есім қылып таңу арқылы ел саясатын қолдағанын білдіруде. Адам ұрпағымен мың жасайтынын ұқтырған сарапшылардың пайымы да мақтануға тұрарлықтай.
Осы орайда басқа елдермен салыстырғанда біздің елімізде халықтың қартаю процесінен гөрі, жыл сайын сәбилер санының артуы айтарлықтай байқалған. Ал бүгінде дамыған елдер қатарына еніп отырған елдердегі балалар саны азайып, халықтың басым бөлігінде қартаю процесі байқалғандықтан, болашағы бұлыңғыр елдер ретінде танылған. Расында да, бала болашағымыз екені даусыз. Қазіргі таңда ана мен бала мәселесін алдыңғы орынға қойып, халықтың санын көбейтуді басты мақсат еткен еліміз балаға берілетін әлеуметтік жәрдемақыларды да жыл сайын өсіруде. Мемлекеттің мұндай қамқорлығын байқап отырған аналарымыз да ел ертеңіне айналар сәбилердің санын жыл сайын көбейтуде. Тіфәй-тіфәй...
Айта кетер жайт, шетелдіктер ел болашағының жарқын екенін демографиямызға қарап бағалап отырса, халық ел ертеңіне сенетінін сәбилеріне ат қойып, есім беру арқылы дәлелдеуде. Мәселен, биылғы жылдың қаңтар айындағы мәлімет бойынша, Алматыда екі нәрестеге Сайлау деген ат берілген. Сондай-ақ бүгінде еліміздегі 13 баланың есімі Саммитхан болса, 19-ы – Саммит, үшеуі – Нұрсаммит және екеуі Саммитбек деген есімдерді иеленген. Оған қоса, Азиада есімді 15 қыз бала тіркелген.
Яғни 2011 жылдың басындағы Президент сайлауына орай, алматылық екі жанұя Сайлау деген есімді сәбилеріне лайық көрсе, еліміздегі өткен ЕҚЫҰ саммитіне орай дүние есігін енді ашқан балаларының есімін саммитпен байланыстыруға тырысқан. Халқымыздың жаңа туған балаларға елімізде болып жатқан саяси оқиғаларға байланысты есім беруі – Елбасының ұстанған саясатын қолдауы. Еліміздегі ондаған баланың саммитке байланысты атты иеленгеніне қарап, аталмыш шараның қаншалықты маңыздылығын халықтың ұққанын аңғаруға болады. Айта кетер жайт, ЕҚЫҰ елдері басшыларының басқосуы соңғы рет осыдан 11 жыл бұрын өткен. Сарапшылар саммиттердің арасындағы үзілістің ұзаққа созылуын қатысушы елдердің көзқарастарындағы қайшылықтармен түсіндіреді. Осы тұрғыдан келгенде, Астанадағы саммит жаңа ғасырда, жаңа мыңжылдықта «елдер арасындағы қырғиқабақ соғыс» деген атауды өшіру тұрғысынан еліміздің ұйытқы болуымен маңызды болып отыр. Бұл жайлы Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев: «Біз қауіпсіздік пен ынтымақтастықтың жаңа деңгейіне ауысып отырмыз. Төрт мұхиттың арасындағы – Атлант мұхитынан Тынық мұхитына дейінгі, Солтүстік Мұзды мұхиттан Үнді мұхитына дейінгі аралықтағы қауіпсіздіктің біртұтас кеңістігін құру туралы сөз етіп отырмыз», – деп атап көрсеткен еді. Осы орайда Астана саммиті тарихқа ЕҚЫҰ-ның Еуропадан тысқары жерде өткізілген бірінші мәжілісі ретінде кіріп, әлем елдерін татулыққа үндеген еліміз үшін зор мақтаныш болып, халық тарапынан қолдау тапты. Ең бастысы, халықтың мұндай айтулы шаралардың маңыздылығын ұғынып, ел ертеңіне айналар ұрпақ есімін саммит секілді айтулы шаралармен байланыстыруға талпынуын мемлекет ұстанымын қолдауы ретінде түсінуге болады.
Жыл басында өткен VII қысқы Азия ойындары да халық назарынан тыс қалмай, ел ішіндегі балаларға Алаубек, Азиада атты есімдер болып таңылды. Сондай-ақ Тәуелсіздік алғалы бері де Нұрсұлтан мен Астана атты есімдердің де күрт көбейіп кетуі халықтың ел ертеңіне сенетіндігінің айғағы болса керек.
Нұргелді УӘЛИ, филология ғылымының докторы, профессор:
«Халық айтса, қате айтпайды». Осы орайда елдегі жаңа туған сәбилерде науқандық есімдердің көбеюін халықтың сол айтулы шараларды қолдауының белгісі деп түсінген дұрыс. Саммитте мемлекеттер арасындағы татулық, бірлік, ауызбіршілік, ынтымақтастық секілді қасиетті ұғымдар көптеп сөз болды. Енді ғана Тәуелсіздігінің 20 жылдығын тойлап отырған еліміздің игі қадамын қолдағандығын халық та өз балаларына ат беру арқылы білдірді. Осы орайда ел мен Елбасының тілегі мен ниетінің бір арнада тоғысуы мемлекеттің мерейі дер едім. |
12 жастағы баланы өлтірген бұқаны полиция қамауға алды: 11 маусым 2022, 18:25 - жаңалықтар Alashainasy.kz
Басты Алаш-ақпарат Ел жаңалықтары
12 жастағы баланы өлтірген бұқаны полиция қамауға алды
11 маусым 2022, 18:25
Оңтүстік Суданның көлді провинциясында бұқа 12 жастағы баланы өлтірген бұқа қамауға алынды, деп хабарлайды Stan.kz ақпарат агенттігі Independent басылымына сілтеме жасап.
Жергілікті фермалардың бірінде соқаға жегілген бұқа балаға шабуыл жасаған. Бірден тап берген үй жануарының соққысынан бала сол жерде жан тапсырған. Оқиға орнына келген полиция бұқа мен иесін қамауға алды.
"Бұқа полиция учаскесінде қамауда. Баланың денесі сараптама жасау үшін ауруханаға жіберілді. Кейін ата-анасы жерлеу үшін алып кеткен", - деді полиция майоры Элайджа мабор.
Жергілікті заңға сәйкес адам өлтірген кез келген жануар марқұмның отбасына өтемақы ретінде беріледі.
Бұған дейін Оңтүстік Суданда қарт әйелді сүзіп өлтірген қой үш жылға сотталған. Жануарды Румбек полициясы бірден ұстаған. |
Мемлекеттік қызметтер көрсету бойынша « Солтүстік Қазақстан облысы Аққайың ауданы Токушинского ауылдық округі әкімінің аппараты»коммуналдық мемлекеттік мекемесінің қызметі туралы (Есепті кезең 2021) ЕСЕП
Мемлекеттік қызметтер көрсету бойынша « Солтүстік Қазақстан облысы Аққайың ауданы Токушинского ауылдық округі әкімінің аппараты»коммуналдық мемлекеттік мекемесінің қызметі туралы (Есепті кезең 2020) ЕСЕП
«Солтүстік Қазақстан облысы Аққайың ауданы Тоқшын ауылдық округі әкімінің аппараты» коммуналдық мемлкеттік мекемесі халыққа келесі мемлекеттік қызмет түрлерін көрсететді:
1. "Елді мекендер шегінде объектілер салу үшін жер учаскелерін беру"
2. "Жер учаскесін жеке меншікке ақысын бірден төлеп не бөліп төлеу арқылы сату"
3. "Сауда-саттықты (конкурстарды, аукциондарды) өткізуді талап етпейтін мемлекет меншігіндегі жер учаскелеріне құқықтар алу"
4. "Жер учаскесінің нысаналы мақсатын өзгертуге шешім беру"
5. "Жер учаскесін алу үшін кезекке қою"
Өтініштерді қарау және мемлекеттік қызмет көрсету нәтіжесін беру Солтүстік Қазақстан облысы Аққайың ауданы Тоқшын ауылы Бейбітшілк 8 көшесі мекенжайы бойынша қамтамасыз етіледі. Сағат 9-00 ден 18-30 дейін, түскі үзіліс сағат 13-00 ден 14-30 дейін Қазақстан Республикасы Еңбек заңнамасына сәйкес, демалыс және мерекелік күндерінен басқа.
Тоқшын ауылдық округі әкімі аппаратының жауапкер маман Бақыт Абдуғаниұлы Абдусадиков.
© 2016 «Солтүстік Қазақстан облысы Аққайың ауданы Тоқшын ауылдық округі әкімінің аппараты» КММ Әзірлеу және алып жүру: студия Gala |
Асаба полиция қызметкерлерінің беделіне нұқсан келтіріп, шараны ұйымдастырушының заң бұзуына ат салысқан деп саналады.
Қарағанды облысының Жаңаарқа ауданында өткен мерекелік шараның видеосына қатысты полиция түсініктеме берді, деп хабарлайды zakon.kz.
Отбасылық шарадан түсірілген видео әлеуметтік желіде жарияланды. Полиция формасындағы адам әдемі безендірілген киіз үйге кіріп, отырған қонақтарға жақындайды. Одан соң осы іс-шараны ұйымдастырушыларды шақырып алып, сөйлеседі. Оның асаба екендігі белгілі болғанда жиналған қауымның қорқынышы сейіледі.
Облыстық полиция департаменті полицияның әзіл-қалжыңға, пародияға және сындарлы сынға әрқашан оң көзқараспен қарайтынын айтады.
- Бірақ мұндай бейнероликтер санитарлық дәрігерлермен бірге карантиндік заңбұзушылықтардың жолын кесіп, коронавирустың таралуын тоқтату ісіне аянбай ат салысып жатқан ішкі істер органдарының қызметкерлерінің бар жұмысын жоққа шығарады. Асаба осылайша полиция қызметкерлерінің беделіне нұқсан келтіріп, шараны ұйымдастырушының заң бұзуына ат салысқан деп санаймыз. Белгіленген ережелер мен шектеулерді сақтау өте маңызды. Отбасылық іс-шараларды кейінге шегеруге немесе басқа адамдарға қауіп төндірмейтін жағдайда аз адамдармен өткізуге болады, - деді облыстық ПД өкілі Жанатай Сембеков.
Қазіргі уақытта жалған полиция қызметкерін ҚР Әкімшілік кодекстің 675-бабы, яғни "Әскери форманың айырым белгілері және (немесе) әскери белгілері бар киімдерді, сондай-ақ формалар мен арнайы формаларды заңсыз кию (пайдалану) бойынша жауапкершілікке тарту туралы мәселе қаралып жатыр.
Мереке ұйымдастырушысына қатысты материал ҚР Әкімшілік кодексінің 425-бабы, "Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы заңнаманың, сондай-ақ гигиеналық нормалардың талаптарын бұзу" бойынша әкімшілік жауапкершілікке тарту үшін құзырлы органға қарауға жіберілді. |
Яндекстің вордстат қызметі арқылы «бақыт» деген сөзді бір айда қанша адам іздегеннін қараған едім. Бұл сөзді бір айда 4370 адам іздепті. Сонша адам бақытты болуды аңсайды екен-ау деп ойлаған едім. Сөйтсем, олардың көбі есімі бақыт деген әншілерді іздеген болып шықты. Осыған қарап, адамдардың бақытты ойлап бастары ауырмайды екен-ау деген ойға қаласың.
Бақытымызға көлеңке түсіретін не?
Бақытты болу үшін көп нәрсе керек пе? Жоқ. «Қайғысыз қара суға да семіреді» деген сөз бар. «Ұйқың келсе қара тас мамық болар» дейді. Әскерде жүргенде майысып қалған ескі альмини тостағанға салып берген суға бұқтырылған ботқаның дәмі тіл үйірердей тәтті болып сезілетін. Ал қазір көркі көз тартар әдемі ыдыстарға салынған дәмді тағамдарды да құлықсыз жейтін болдық. Өйткені, тәбет жоқ.
Адам бақытты болу үшін мынадай нәрсеге жетсем шіркін деп армандап жатады. Бірақ сол арманы орындалып, аңсағанына қолы жеткен соң тез жалығып, басқа нәрсені іздей бастамақ. Өмір осылай үнемі адамдарды қол жетпейтін бірдеңелерге еліктіріп, қолында барының рахатын көруге кедергісін келтірумен болады.
Буддизм дінінің төрт ұстыны болып саналатын төрт ақиқаттың бірі – тілектен бас тарту. Бізді бақытсыз ететін және қолымыз жеткен игіліктердің қызығын көруге кедергі жасайтын жалғыз дұшпан – тілек. Иә, кәдімгі таусылмайтын арман-тілектер. Шіркін, анаған жетсем, мынаны алсам деген тілектер сіздің ішкеніңізді ірің, жегеніңізді желім етеді. Барша адамның ең басты дұшпаны да сол – ТІЛЕК.
Барыңызға қанағат етіңіз – сонда бақыт құсы басыңызға қонады
Қазақта «қанағат қарын тойғызар» деген нақыл бар. Қанағатшыл адамның қайғысы да болмайды. Өйткені, ол барымен базар деп, қолындағысының қызығын көреді және жоқ нәрсені ойлап, күндіз күлкі, түнде ұйқысынан айрылмайды.
Менің бір жақын танысым бастықтың орынбасары болды. Сол-ақ екен ол бұрынғы жаймашуақ көпшіл мінгезінен арылып, ешкіммен араласпайтын болды. Бірде ол «шіркін қолымда билік болса, былай жасар едім» деп арманын жайып салды. Содан бір күні ол сол ұжымның басшысы болды. Арманына жетті, енді бақытты болған шығар дерсіз? Жоқ. Оның мінезі бұрынғыдан да жаман болып кетті. Енді ол тамыр-таныстарының ешқайсымен араласпайды. Үнемі қабағын қарс жауып жүретін, қатал бастыққа айналды. Қызмет көлігі, жоғары жалақысы бар, дені сау, аяқ-қолы бүтін. Бірақ үнемі қабағын түйіп, көңілсіз жүреді және қарамағындағыларға қит етсе дауыс көтеріп, ұрыссуға дайын тұрады. Өкінішке орай, бүгінгі адамдардың көбі бақытты осылай түсінеді.
Шындығында бақытты адам қабағын түймейді, ол әрдайым жадырап, көңілді жүреді. Өйткені, бақыт дегеніміздің өзі – қуаныш, көңіл күйдің әрдайым көтеріңікі болуы. Ал қабағын қарс жауып жүрген адамды бақытты десек, бұл қарғаны қыран дегенмен бірдей.
Сонымен, бақытты болғыңыз келсе: барына қанағат етіңіз, жоқ нәрсені ойлап, қол жетпесті қиялдап басыңызды ауыртпаңыз, айналадағы адамдармен емен-жарқын араласып, әрдайым өмірден тек жақсылық іздеңіз. Міне, сонда БАҚЫТ ҚҰСЫ басыңызға қонып, өмір бойы сізбен бірге болады. Бұл – АҚИҚАТ. |
Биыл қазақтың ақиық ақыны, бес арыстың бiрi, Алаш қайраткерi, жерлесiмiз ұлы Мағжан Жұмабаевтың туғанына 125 жыл толады. Осы мерейтойға дайындық барысы облыстық СҚО әкiмдiгiнiң отырысында қаралды. СҚО тiлдердi дамыту басқармасының басшысы Кемел Оспановтың айтуынша, қазiргi таңда ақынның мерейтойын атап өту концепциясы жасалды, оның аясында 250 iс-шара өткiзу жоспарланған.
Мағжан Жұмабаевтың 125 жылдығын мерекелеудiң басты мақсаты: ақынның шығармашылық мұрасын насихаттау, туған жерге, өңiр тарихына деген сүйiспеншiлiктi арттыру, жас ұрпақты патриотизмге баулу, ұлы тұлғаның атын мәңгi есте қалдыру.
СҚО әкімі Құмар Ақсақалов ТҮРКСОЙ басшылығымен ақылдаса отыра ақиық ақынның мерейтойын ұйымға кiретiн елдерде өткiзу туралы шешiм қабылданғанын мәлiмдедi. Түркi әлемiнде 2018 жыл «Мағжан Жұмабаев жылы» болып жариялануына байланысты ақпан айында Халықаралық ТҮРКСОЙ ұйымының ұйымдастыруымен түркi әлемiнiң мәдени астанасы аталған Кастамону және Анкара қалаларында бастау алады. Оған СҚО-нан делегация қатысады. Iс-шаралар Батыс Қазақстан, Ақтөбе, Жамбыл облыстары және Астана қаласында да аталып өтiледi.
Облыста ақынның туған күнi 25 маусым қарсаңында «Мағжан көктемi» V Республикалық өнер фестивалi, Манаш Қозыбаев атындағы СҚМУ базасында Мағжан Жұмабаевтың 125 жылдығына арналған Республикалық ғылыми-практикалық конференция, жалпы бiлiм беретiн мектеп оқушылары арасында Республикалық Мағжан оқулары өткiзiледi. Сондай-ақ Қазақстан Республикасының теңге сарайына тапсырыс беру арқылы мерейтойлық медаль мен монета, сонымен қатар Мағжан Жұмабаевтың өмiрi мен шығармашылығына арналған 2 томдық кiтап шығару жоспарланып отыр, деп хабарлады әкімдіктен.
«Бiз ең алдымен Мағжан Жұмабаевтың шығармашылығына көп көңiл бөлуiмiз қажет. Ақынның жарыққа шықпаған өлең жинақтарын жариялау қажет. Халық көрмеген, естiмеген, бiлмеген өлең жинақтары мерейтойда баспадан шығуы тиiс. Мерейтойдың орталығы Мағжан ауданда болады, дегенмен, басқа аудандарда да iс-шаралар өткiзу керек», — дедi аймақ басшысы Құмар Ақсақалов.
ruh.kz Send an email 30.01.2018
17
Facebook Twitter VKontakte Odnoklassniki Skype Messenger Messenger WhatsApp Telegram Хатпен жіберу Басып шығару |
Елiмiзде азаматтық қоғамның белсендiлiгiн қажет ететін рухани мәселелердің ең бастысы – мемлекеттік тілді өз тұғырына қондыру мәселесі. Бұл тұрғыдан айтылмаған сөз қалмады, айтылды да, жазылды да.
Елбасы 2025 жылға дейін қазақстандықтардың 95 пайызы мемлекеттік тілді меңгеруі тиіс деп міндет қойғаны белгілі. Қарап отырсақ, бұл межеге жетуге небәрі 10 жылдай уақыт қалыпты. Баршамыз бір тілде сөйлеуіміздің басты жолы Елбасы сөзімен айтсақ: «Мемлекеттік тілді меңгеруге алдымен өз қандастарымыз зор үлес қосуы керек! Елімізде 10 миллион қазақ болса, өздері түгел тілді білсе, байлықтың ең үлкені осы болар еді! Барлығымыз қазақ тілінде сөйлесек, қазақы қуатты орта пайда болады да, барлық мәселе өзінен-өзі шешіледі».
Бүгінде әкесі қазақ, шешесі қазақ бола тұра өздерін қазақпын деп айта алмайтын жастарды көріп жүрміз. Олар қазақпын деген сезімнен жұрдай. Статистикалық дерек бүгінде қазақ балаларының 37 пайызы орыс мектептерінде оқитынын айтуда. Бұл орайда әр қазақ баласы алдымен өз ана тілін жетік білуі керек. 1948 жылы Үндістан тәуелсіздігін жариялаған кезде арнайы комиссия: «ағылшын тілін қолдану халықты екі ұлтқа бөлді, билік жасайтын аз топ және оған бағынатын бөтен тілде сөйлемейтін көпшілік, бұл екі ұлт бір-бірін түсінбеді» деген тұжырым жасаған екен.
Өкінішке орай, қазақтың тілі мәселесіне келгенде де, ұлттық салт-дәстүрін, ата-баба дәстүрін жаңғырту, жалпы ұлттық намыс пен ұлттық ой-сананы ояту мәселесіне келгенде де біздің бойымызда әлі де самарқаулық басым. Ал тілі жойылған ұлт жер бетінен оп-оңай жойылып кететінін ұмытпасақ екен. Шынтуайтына келгенде, орыс және өзге ұлт мектептерінде қазақ тiлi мемлекеттiк тiл ретiнде оқытылса да оны бiлу оларға мiндеттелмейдi. Кеңес заманындағы секілді қазақ тiлiн бiлмесе де, 4-5 деген баға қойылып, келесi сыныпқа көшiрiле бередi. Бұл бүкiл оқу үдерісіне, бiлiм деңгейiне керi әсерiн тигiзiп жатса да мұғалiмдер бiлмегенсiп жүре бередi. Ал білім берудің негізі мектепте қалыптасатынын ескерсек, Қазақстандағы әрбір оқушы мектеп бітіргенде қазақ тілін жетік біліп шығуы тиіс емес пе? Білім беру заңына осы міндетті енгізуіміз керек. Өйткені тәуелсіздік алғанымызға қанша уақыт өтсе де, орыс мектептерінің түлектері қазақша әріпті таяқ деп білмейтінін көріп жүрміз. Қазақ тілі балабақшадан басталып, мектепте жалғасып, жоғары оқу орнында одан әрі сапалы оқытылуы керек. Білімнің сапасын бақылап, нәтижесін қадағалап отырмайынша, оқушылар қазақ тілі пәнін оқуға бейжай қарай бермек. Біз мемлекеттік тілді үйрету мәселесінде қажеттілік туралы көп айтамыз. Алайда сол қажеттілікті өзіміз қалыптастыра алмай отырмыз. Қажеттілік ол міндеттеу арқылы ғана жүзеге асады. Міндеттелмесе, талап қойылмаса, барлығы қазақ тілін үйренуге немқұрайлы қарайтыны сөзсіз. Оқуда да, жұмысқа қабылдау барысында да қазақ тілін білу талап етілмейді. Мұның өзі өзге тілді отандастарымыздың санасында Қазақстанда ресми тілмен-ақ өмір сүре береміз деген ойды ұялатады. Ал біз тілегі бір, жүрегі бір деген отандастарымыздың тілін де бір тілді етуіміз керек қой. Ол қазақ тілі болуы керек. Қазақ тілі еліміздегі нөмір бірінші тіл болуы керек. Ата Заңымызда және өзге де заңдарда тіл тұғыры бекітілсе де, іс жүзінде ол толығымен жүзеге аспай келе жатқанын мойындауымыз қажет.
Қазір қазақ өз баласын оқу орнына түсірерде немесе қызметке берер кезде ғана қазақ тілін үйрете бастайтын болыпты. Кейбір ата-аналар ұрпағын орыс тілінде тәрбиелеуде. Бұл әлі күнге дейін көптеген қандастарымызға сабақ болмай, ұрпақтарын рухани жарымжандыққа, аянышты күйге түсіргенін өздері де білмей отырған болуы керек.
Қазір адамдардың көпшілігі кітап, газет-журнал оқып оқырман болудан гөрі, уақытын ысырап етпей көрермен болуға көшкен. Сондықтан да, визуалды ақпарат көздерінің жұлдызы жарқырап тұр. Елімізде көрсетілетін телеарналардың ішінде 24 сағат бойы толық, тұщымды қазақша сөйлейтінін таба алмайсың. Орыс тілі – Ресей мен Белоруссиядан өзге, Қазақстанда мығым қорғалған тіл.
Сонымен қатар барлық мемлекеттік қызметке үміткерлер, кадрлық резервтегілер де қазақ тілін білуі қажет деген талап қатаң қойылатын уақыт жетті. Кейбір министрлік пен мемлекеттік ұйымдардың қызметкерлерінің ұлттық құрамына қарасақ, 90%-ы өзіміздің қазақтар. Сөйте тұра, сол 90%-ы түгелдей әлі де орысша сөйлейтініне еріксіз таңғаласың. Сондықтан іс қағазды мемлекеттік тілде жүргізіңдер деген талапты ары қарай сөзбұйдаға сала берудің мәні жоқ. Есесіне, Қаржы министрлігі «Биылғы жыл басынан, салық органдарына тапсырылатын салықтық есеп, аудиттік есептер мемлекеттік тілде болуы қажет» деген бұйрық шығарса, жекеменшік компаниялардың өзі де бір күннің ішінде дайындалып үлгереді және жұмысында қалғысы келгендер қазақша үйренуге мәжбүр болады не қазақтілді мамандарға сұраныс туады.
Қалада толған орыс және шет тіліндегі жарнамалар, жасыратын несі бар, мемлекеттік тіл мәселесі облыс орталықтары, әсіресе, қалалар өте қиын жағдайда қалып отыр. Жарнама бұл идеология деген сөз. Жарнама бейжай қарауға болмайды. Ол көшеде, ғимараттарда ілініп тұрғанымен, оны оқыған адам ол жарнамадан қаншама ақпарат алып, сонымен қатар сөз үйренеді. Ал бүгінде ол сөз қай тілде? Басым бөлігі орыс тілінде немесе ағылшын тілінде болып отыр. Қазақ тіліндегі жарнамалардың өзі қате жазулардан көз ашпай келеді. Сауаттылық деңгейі, сөйлемдердің грамматикасы жағаңды ұстатады. Бұл тұрғыдан алғанда біз жарнама беруші компанияларға, жеке кәсіпкерлерге талапты күшейтіп қоя алмай отырмыз. Қазақ тілінде қате жазылған сөйлем үшін жарнама беруші тұлға әкімшілік жауапқа тартылып, үлкен мөлшерде айыппұл салынатын болса, ертеңгі күні ойланар еді. Жарнамасының қате жазылмауын қадағалар еді. Мұндай міндет қойылмаған соң, олар да «ұзын арқаң, кең тұсау» деп жүре береді.
Қазақ ұлтының мүддесі, ол – қазақтың ғана мүддесі емес, ол – қоғамның және мемлекеттің мүддесі. Ал саяси тұрғыда алып қарасақ та, біз мемлекеттік саяси мүддені ең жоғары орынға қоюымыз керек. Өйткені мемлекет біздің бәрімізге ортақ. Ұлттық құндылық тұрғысынан ұлттық мүдде ең жоғары орында тұруы тиіс.
Қоғам талқысында жаңа қазақстандық патриотизм қалыптастыру, оның түп қазығын қағу, іргетасын бекіту, қандай ілімге негізделіп, неге бағытталуы керек деген секілді мәселелер көп айтылды. Ендеше, барлық отандастарымыздың санасына отаншылдық рухты сіңіріп, болашақ буынның бойында отаншылдық сезім, мемлекетшілдік сана, ұлттық рух, патриотизм мен елсүйер, жерсүйер қасиет қалыптастырып, оны баянды етуді көздесек, ұлттық патриотизмнің, яғни, жаңа қазақстандық патриотизмнің түп қазығы қазақ тілінде деген қарапайым ғана қағиданы мойындауымыз қажет. |
Эдди Хирн Головкин – Мурата жекпе-жегінің шарттарын атады: 25 желтоқсан 2021, 11:06 - жаңалықтар Alashainasy.kz
Басты Дода Бокс
Эдди Хирн Головкин – Мурата жекпе-жегінің шарттарын атады
25 желтоқсан 2021, 11:06
Matchroom Boxing басшысы Эдди Хирн IFL TV-ге берген сұхбатында қазақстандық Геннадий Головкин (41-1-1, 36 КО) мен жапондық Риота Мурата (16-2, 13 КО) арасындағы біріктіру жекпе-жегінің жаңа шарттарын атады, деп хабарлайды inbusiness.kz Prosports.kz.-ке сілтеме жасап.
"Эдди Хирннің айтуынша, Геннадий Головкиннің Риота Муратаға қарсы жекпе-жегі наурыз-сәуір айларына шегерілуі мүмкін", - деп жазды Talksport тілшісі Майкл Бенсон твиттерде.
Геннадий Головкин IBF және IBO тұжырымдары бойынша орта салмақтағы әлем чемпионы, Риота Мурата орта салмақтағы WBA Super чемпиондық белбеуінің иегері.
Олардың жекпе-жегі 29 желтоқсанда Сайтамада (Жапония) өтуі керек еді, бірақ ол "омикрон" коронавирусының жаңа штаммының пайда болуына байланысты жапон билігінің елге шетелдіктерді енгізуіне байланысты тоқтатылды. |
Қазақстанның автоөнеркәсіптің әлемдік брендтерімен өндірістік кооперациясы нығая түсуде. Қазақстандық Allur автомобиль компаниясы General Motors компаниясымен өндірісті одан әрі кеңейту туралы келісімге қол қойды
2020 жылы басталған бірлескен жұмыс қысқа мерзімде салада тамаша нәтиже көрсетті – елімізге машина жасау саласына ірі инвесторлардың бірі тартылды, жаңа жұмыс орындары ашылды, кәсіптік оқыту жалғасуда, және Chevrolet Қостанай зауытының өнімі республикада көшбасшы ретінде өзін берік орнықтырды және экспорттық нарықтарда сұранысқа ие болды.
«Дженерал Моторс командасымен ынтымақтастық Қазақстанның өнеркәсіптік әлеуетін дамыту үшін үлкен және стратегиялық маңызға ие. Әңгіме тек өнім өндіру туралы ғана емес, біздің әріптестеріміздің көптеген ондаған жылдар бойы жинақтаған технологиялары мен тәжірибесінің трансферті туралы болып отырғанын түсіну керек», - деді Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің бірінші орынбасары Роман Скляр.
Үшжақты келіссөздер сериясы аясында Қостанайдағы Allur зауыты «UzAutoSanoat» компаниясымен өнеркәсіптік ынтымақтаса отырып, шығарылатын автомобильдер желісін CKD әдісімен жылына 30 000 бірлік шығаратын жаңа Chevrolet Onix көлігімен толықтырады. . Жобаны жүзеге асыру үшін 50 миллион долларға жуық инвестиция тартылады, бұл өндіріс әлеуетін кеңейтіп, қазақстандықтарды заманауи әрі қолжетімді көліктермен қамтамасыз етеді.
«Бүгін мен General Motors компаниясының атынан Қазақстан үкіметін осы бірлескен жұмыстағы табыстарымен құттықтағым келеді. Аллурға өндірістік кооперацияны дамытуға қосқан үлесі үшін алғысымды білдіремін. Өте қысқа уақыт ішінде біз бірге брендті Қазақстан нарығында көшбасшы ете алдық», - деді GM International президенті Шилпан Амин.
Бірлескен жұмысты дамытудың ұзақ мерзімді жоспарында тараптар өткізу нарықтарының қажеттіліктері мен тұтынушылардың сұранысын ескере отырып, автокөліктердің түрлерін жаңарту және кеңейту мүмкіндіктері туралы келісті. GM-мен өзара тиімді ынтымақтастық Қазақстанды жаһандық автомобиль өнеркәсібінің картасына ендірді, бұл елді халықаралық инвесторлар үшін анағұрлым тартымды алаңға айналдырады.
Дата: 28.10.2022
Соңғы жаңалықтар
BMCA көрме компаниясы 2023 жылы Қазақстанда өтетін автомобиль көрмелеріне қатысуға шақырады.
Әлемге әйгілі Busworld брендімен автобустардың жетекші көрмесі Қазақстанға оралды: қатысуға өтінімдер ашық
Allur General Motors-пен өнеркәсіптік ынтымақтастықты кеңейтеді
Қазақстандық автокөлік өнеркәсібі оң динамикасын сақтауда: жаһандық проблемалар және әлемдік көшбасшылардың баяулауы аясында Қазақстандағы өндіріс бір жылда 25%-ға өсті. |
Механизмі әкімшілік-құқықтық реттеу болып табылады жиынтығы әкімшілік-құқықтық құралдардың көмегімен жүзеге асырылатын қоғамдық қатынастарды реттеу, туындайтын байланысты құқықтық қатынастарды іске асыру атқарушы билік. Элементтеріне әкімшілік-құқықтық реттеу жатады: 1. принциптері әкімшілік құқығы; 2. әкімшілік құқық нормалары; 3. актілерді ресми талқылау нормалары, әкімшілік құқық; 4. кейбір нормаларын қолдану бойынша әкімшілік құқық, әкімшілік-құқықтық қарым-қатынастар.[2,348]
Принциптері әкімшілік құқығы болып табылады оның негізін қалаушы идеялар, талаптар негізінде жатқан және әкімшілік құқық білдіре оның мәні. Санына негізгі қағидаттары мыналар жатады: Демократизм принципі нормошығармашылық және құқықты жүзеге асыру. «Правотворчестве бұл қағида көрінеді кең қатысуы, халықтың және қоғамдық бірлестіктердің тікелей (референдум) және опосредованном (арқылы таңдап алған билік органдары) қалыптастыру нормалар әкімшілік құқық. Жүзеге асыру әкімшілік құқық, ол көрінеді дәрежесін бақылауда болу, ашықтық құқық қорғау органдарының азаматтарға, сондай-ақ бар қоғамдық бақылау.[2,132] Принципі азаматтардың заң алдындағы теңдігі және правоприменителем. Барлық азаматтар жынысына қарамастан, нәсіліне, ұлтына, тіліне, тегіне, тұрғылықты жеріне, діни көзқарасына, сеніміне, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына, сондай-ақ басқа да мән-жайларды заң алдында тең субъектілерінің құқық қолдану қызметінің. Принципі өзара жауапкершілік мемлекет және тұлға. Бұл принцип», — дейді заңдық жауапкершілік жүргізуі тиіс ғана емес, жеке басын нормаларын бұзғаны үшін әкімшілік құқық және мемлекет атынан оның органдарының және лауазымды тұлғалардың бұзуы (невадлежащее орындау) алдындағы міндеттерін тұлға.[2,133] Федерализма қағидаты — бұл анықтау құзыреті федералдық билік органдары, билік органдары федерация субъектілерінің белгілеу бірлесе жүргізу. Ізгілік принципі — заңды басымдығын тану құндылықтары адам, оның құқықтары мен бостандықтарын бағалау критерийін қоғамдық қатынастар. Заңдылық қағидасы — дәл, қатаң талаптарын іске асыру заңдылық айналдырылған арнайы субъектілерге құқық шығару және құқық қолдану қызметі. Әділдігі принципі — талап арасындағы сәйкестікті субъектінің мінез-құлқына және заңды салдары, оның нәтижесі. Заңнамадағы екі тәсілі бар қағидаттарын бекіту әкімшілік құқығы: 1. біріншіден, текстуальный болған принципі тікелей бекітіліп, нақты заңның; 2. екіншіден, мағыналық, қашан принципі туындайтын мазмұнын талдау нормативтік акт. Ұғымы, құрылымы және түрлері әкімшілік-құқықтық нормалар. Кез келген құқық саласы тұрады белгілі бір құқықтық нормалар. Әкімшілік-құқықтық нормалар-бұл құқық нормалары реттейтін қарым-қатынастар мемлекеттік басқару саласында, сондай-ақ қарым-басқарушылық сипаттағы процесінде туындайтын және жүзеге асыру мемлекеттік қызмет.[5,65]
Әкімшілік құқық нормалары шекарасын айқындайды тиісті, рұқсат етілген немесе ұсынылатын мінез-құлық қатысушылардың басқарушылық қатынастарды белгілейді құқықтық жағдайы мен құзыреті атқарушы билік органдарының, сондай-ақ реттейді, оның қызметін реттейді нысандары мен әдістері жүзеге асыру атқарушы билік тәртібін айқындайды субъектілері арасындағы өзара қатынастарды басқару. Әкімшілік-құқықтық нормалар бар бірқатар ерекшеліктері: — олар айқындайды, тиісті мінез-құлық барлық тұлғалар мен ұйымдардың саласындағы мемлекеттік басқару; — шекарасын анықтай отырып, тиісті мінез-құлық, мемлекеттік басқару саласындағы әкімшілік-құқықтық нормаларды белгілейді және қамтамасыз етеді заңдылық режимін және мемлекеттік тәртіпті, қоғамдық қатынастар процесінде туындайтын мемлекеттік-басқарушылық қызмет; — әкімшілік жауапкершілік болып табылады заңды құралы қауіп-қатерден қорғаудың әкімшілік-құқықтық нормалар; — көмегімен әкімшілік-құқықтық нормаларды қамтамасыз етіледі реттеу мұндай қоғамдық қатынастар, қаржы, жер, еңбек және басқа да; — әкімшілік-құқықтық нормалар жиі белгіленеді іске асыру процесінде атқарушы билік.[5,67] Бұл құрылым әкімшілік-құқықтық нормалар болса, онда ол дәстүрлі болуында тұрады жорамалдар диспозициясы мен санкциясы. Гипотеза бөлігі ретінде әкімшілік-құқықтық нормалар нұсқауы нақты шарттар нормаларын іске асыру, т. е. сол қоғамдық қатынастар, ол бағытталған ықпал ету және олар өз кезегінде туындатады нақты құқықтық қарым-қатынастар. Сондықтан, мән-жайлар көзделетін гипотезой нормалары, заңды фактілер болып табылады, порождающими әкімшілік-құқықтық қарым-қатынастар. Диспозиция — ереже мінез-құлық, предписываемое нормасы. Диспозиция әкімшілік-құқықтық нормалары баяндалады негізінен, құқықты, дозволения түрінде немесе нұсқамаларды, міндеттерін, сондай-ақ тыйым салу немесе шектеу. Санкция элементі ретінде әкімшілік-құқықтық нормалары, көрсетілсе әкімшілік ықпал ету шаралары қолданылатын құқық бұзушыға.
Іске асыру, әкімшілік-құқықтық нормалар — бұл іс жүзінде олардың пайдалану мақсаттарына сәйкес әкімшілік-құқықтық реттеуді басқарушылық қоғамдық қатынастар. Оның екі негізгі тәсілін жүзеге асыру, әкімшілік-құқықтық нормалар: орындау және қолдану. Кейде оларға қосылады сақтау және пайдалану.
Орындау жасалады жасалуына субъектілерінің іс-әрекеттерінің ұйғарылған әкімшілік-құқықтық норма. Басқаша айтқанда, орындау, әкімшілік-құқықтық нормалар жасалады дәл жүруі субъектісінің басқарушылық қарым-қатынастар бірге заңды нұсқамалары, тыйым салулар немесе дозволениям олар ұсталады.[5,69]
Қолдану әкімшілік-құқықтық нормалар жасалады басылымында уәкілетті органдар (лауазымды адамдар) жеке және заңды актілерінің талаптарына негізделген материалдық немесе іс жүргізу нормаларын. Бұл актілер шығарады шешу процесінде нақты істі. Пайдалану тұрады, өз еркімен жасаған субъектілері әкімшілік құқықтың заңды іс-әрекеттерді жүзеге асырумен байланысты субъективтік құқықтарды басқару саласында.
Сақтау әкімшілік-құқықтық нормаларды тұрады воздержании субъектінің іс-әрекеттер тыйым салынған нормалар. Осылайша, сақталуы жүзеге асырылатын күшіне енуі субъектінің нақты әкімшілік-құқықтық қарым-қатынастар.[3,146]
Негізгі талаптар дұрыс қолдану нормалары әкімшілік құқық болып табылады: заңдылық, негізділік, мақсаттылық, ғылыми ұйымдастырылуы құқық қолданушылық қызметі.
Әкімшілік-құқықтық қатынастар — бұл әкімшілік құқық нормаларымен реттелген қоғамдық қатынастар, қатысушылар сөз сөйлейді таратушылардың құқықтары мен міндеттерін, мемлекеттік басқару саласында. Ал әкімшілік-құқықтық қарым-қатынастар бір түрі болып табылады құқықтық қарым-қатынастар жалпы, олар бар барлық ортақ белгілері тән кез келген құқықтық қатынастар.[3,150]
Яғни, әкімшілік-құқықтық қатынас өзінің мәні бойынша емес однородны, бұл мүмкіндік береді оларды жіктеу әр түрлі негіздер бойынша:
Заңды сипаты, әкімшілік-құқықтық қатынастар болып бөлінеді материалдық және процессуалдық. Материалдық әкімшілік-құқықтық қатынастарға жатады туындайтын қоғамдық қарым-қатынастарды басқару саласындағы реттелетін материалдық нормаларымен әкімшілік құқық. Әкімшілік-процессуалдық құқықтық қатынастар — бұл қарым-қатынастар қалыптасатын басқару саласында шешілуімен байланысты жеке-нақты істерді, реттеледі әкімшілік-іс жүргізу нормаларына сәйкес қабылдайды.[3,151]
Арақатынасы бойынша қатысушылардың құқықтары мен міндеттерін әкімшілік-құқықтық қатынастар екі топқа бөлінеді: қарым-қатынас, олардың қатысушыларының бірі бағынышты басқа — тік құқықтық қатынастар. Тән сатылас әкімшілік-құқықтық қатынастар болып табылады, олар негізінде туындайды біржақты ерік білдіру, шығыс желтоқсандағы өкілеттілігі бар орган немесе лауазымды адам. Тік әкімшілік-құқықтық қатынас туындауы мүмкін басқа немесе тіпті еркіне басқа субъектінің құқықтық қатынастар; қарым-қатынас қатысушылар, олардың бағынысында болады, бір-бірінен көлденең құқықтық қатынастар. Мұндай қарым-қатынас қалыптасады арасындағы емес соподчиненными мемлекеттік басқару органдары, кәсіпорындар, мекемелер, бірлестіктер, қызметкерлер арасында, сондай-ақ азаматтар. Көлбеу әкімшілік-құқықтық қатынастар туындауы мүмкін сондай-ақ, мемлекеттік басқару органдары және олардың лауазымды тұлғалары мен азаматтары. Мұндай қарым-қатынас пайда жүзеге асыруға байланысты азаматтардың құқықтарын басқару саласында.[3,152]
Сипаты бойынша заңды фактілер туғызатын әкімшілік-құқықтық қатынастарды, осы құқықтық қатынастарға бөлінеді қарым-қатынас, порожденные заңды және заңсыз фактілер. Соңғы деп аталады деликтами.
Қорғау тәсілі бойынша-әкімшілік-құқықтық қарым-қатынастар көздейді мұндай мінез-құлық, олардың субъектілерінің сәйкес келетін айқын әкімшілік-құқықтық нормалары талаптарына сәйкес. Бұзған жағдайда осы талаптардың қажеттілігі туындайды және оларды қорғау, ол жүзеге асырылады әкімшілік немесе сот тәртібімен.
Бірқатар ерекшеліктер тән қаралатын біз қатынастар, дәл сол сияқты, әкімшілік-құқықтық:
— олар реттелген дәл нормаларымен әкімшілік құқық емес, қандай да бір өзге де құқық саласы;
— олар пайда болады, өзгертіледі және тоқтатылады спецификалық саласындағы қоғамдық өмір саласындағы мемлекеттік басқару;
— әкімшілік-құқықтық қатынастар тараптардың бірі әрдайым органы болып табылады атқарушы билік. От осында таралған пікір, бұл әкімшілік-құқықтық қарым-қатынасқа қарағанда өзге де (ең алдымен — азаматтық-құқықтық) болып табылады властеотношениями салынған бастауларында «билік — бағыну».
— басқару әрқашан көздейді еркіне бағынуы бірлескен қызметке қатысушылардың бірыңғай басқарушы еркі. Басқарушылық қатынастарда көрініп тұр соподчиненность воль;
— алуан субъектілерінің, сондай-ақ, құрайды бір ерекшеліктері осы қатынастар;
— осы қатынастарды туындауы, өзгеруі немесе тоқтатылуы не өз бастамасы бойынша, немесе бастамасы бойынша үшінші тұлғаларға, олардың қатыспайтын. Келісім немесе тілегі екінші тараптың пайда болуы әкімшілік құқықтық қатынастарды талап етілмейді. Сонымен қатар, бірқатар жағдайларда ол туындайды қарсы оның еркінен тыс (мысалы, әкімшілік жазаларды тарату немесе қайта ұйымдастыру құрылымдық бөлімдерінің және басқа да);
— даулар әкімшілік-құқықтық қатынастар, қаралады және шешіледі, әдетте, әкімшілік, соттан тыс тәртібі. Бұл негізгі тәсілі, оларды шешу шеңберінен мемлекеттік басқару саласының бірі болып табылады атрибуттарды мемлекеттік-басқарушылық қызмет;
кем емес маңызды ерекшелігі болып табылады бұл міндеттерді орындамау тарап осы қарым-қатынастарды білдіреді, оның алдында мемлекет атынан оның тиісті органның немесе лауазымды адамдар.[3,170]
Әкімшілік-құқықтық қатынас өзінің құрамы (құрылымы). Субъектісі әкімшілік-құқықтық қатынастар деп аталады, кімде-кім өзіне әкімшілік құқықтары мен міндеттері. Ажырату қажет ұғымдар субъектісі «әкімшілік құқық» және «субъект әкімшілік-құқықтық қатынастар. Субъектісі әкімшілік құқық анықталуы мүмкін құқық нормаларында қатардағы (жалпы) егер, субъект осы құқықтық қатынастар әрдайым нақты. Сонымен қатар, құқық субъектісі болуы мүмкін ұзақ уақыт бойы кіруге ешкіммен әкімшілік құқықтық қатынастар, яғни, белгілі бір субъект.
Субъектілері, әкімшілік-құқықтық қарым-қатынастар болып табылады:
— Ресей азаматтары;
— шетел азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар:
— мемлекеттік органдар, олардың құрылымдық бөлімдері, кәсіпорындар, мекемелер мен өзге де мемлекеттік ұйымдар; ю қоғамдық (мемлекеттік емес) біріктіру;
— мемлекеттік қызметкерлер, мемлекеттік органдар мен ұйымдар қызметкерлері, қоғамдық (мемлекеттік емес) бірлестіктер;
— қоғамдық құрылымдардың өкілдері, берілмеген әкімшілік міндеттері және құқықтары.[9,19 ббт]
Бұл ретте ажырату қажет болған кезде әкімшілік құқық субъектілігі бар кезде, оның субъектілері айналады элементтері әкімшілік-құқықтық қатынастар: Ресей азаматтары құқық субъектілігі туған сәтінен бастап туындайды; — заңды тұлғалардан бастап, оларды белгіленген тәртіппен; мемлекеттік және қоғамдық (мемлекеттік емес) қызметкерлердің сәттен басталады аудару, олардың лауазымы.
Жалпы реттеу объектісі әкімшілік-құқықтық нормалар қалай және кез келген басқа да құқықтық нормалар болып табылады қоғамдық қатынастар, ал тікелей объектісі — субъектілерінің мінез-құлқы. Әрбір нақты әкімшілік-құқықтық тұрғыдан оның қатысушылары жүзеге асырады ғана оларға берілген құқықтар мен жүктелген міндеттері, байланысты құқықтық қатынастар объектісі. Осылайша, объект — бұл байланысты, содан туындайды құқықтық қатынастар.[9,25]
Заңдық фактілер негіз болып табылады пайда, өзгерту немесе тоқтату әкімшілік — құқықтық қатынастар, яғни бұл мұндай фактілер, олардың болуына байланысты заң шығарушы байланыстырады пайда болуы, өзгерту және тоқтату құқықтық қатынастар.
Басқа құқық салаларында саласында әкімшілік-құқықтық реттеу, заңды фактілер бөлінеді: әрекет және оқиға. Әрекет — заңды фактілер, болып табылатын нәтижесі белсенді ерік білдіру (мысалы, шағым беру атқарушы билік органы тексеруді жүзеге асыру және т. б.). Пайдаланудың ерекше бір түрі іс-қимыл болып табылады заңды нысанын атқару қызметі, жеке актілер басқару (министрінің құрылымдық өзгерістер ведомстводан қаулысы, ішкі істер органы бастығының айыппұл салу туралы және т. б.).
Әрекеттер болады заңды және заңсыз. Заңды әрекеттер әрқашан талаптарына сәйкес әкімшілік-құқықтық нормалар. Заңсыз іс-әрекеттеріне талаптарына сәйкес келмейтін нормалар әкімшілік құқық бұзады. Бұл, ең алдымен, құқық бұзушылық (деликты) әкеп соғатын пайда болуы, әкімшілік-құқықтық қатынастардың мазмұны болып табылатын қолдану кінәліге тиісті шараларды қолдану заңдық жауапкершілік көзделген, әкімшілік-құқықтық норма. [9,21] Оқиғалар — бұл құбылыстар, независящие еркіне адамдар: туу, қайтыс болу, адам, су тасқыны, жер сілкінісі, індет, өрт және т. б. дүлей зілзалалар жағдайында, мысалы, жұмыс істейді, өзге де тиісті жағдай өкілеттігі атқарушы билік органдары, байланысты пайда болған әкімшілік-құқықтық қарым-қатынастар.
Басқару саласында сыртқы сауданы қамтамасыз етуге бағытталған ең жақсы жағдайларға қол жеткізу ресейлік тауарлардың, қызмет көрсетулердің және жұмыс күшінің әлемдік нарыққа; тиімді деңгейі ішкі нарықты қорғау, тауарлар, қызметтер және жұмыс күштері; қол жеткізу халықаралық ресурстар үшін стратегиялық маңызы бар, экономикалық даму; қолайлы елдің төлем балансының; тиімділігін арттыру, экспортты мемлекеттік қолдау қосылған құны жоғары өнім; өзаралық қағидатын сақтау мен қолайлы теңгерімді, өзара жеңілдіктер беру және міндеттемелер.
Заң шығарушы базасы РФ сыртқы сауда-саттықты реттеу болып табылады Федералдық Заң «Туралы сыртқы сауда қызметін мемлекеттік реттеу» 08.12.2003 ж. — басқарманың және Федералдық заң «Туралы экономикалық мүдделерін қорғау жөніндегі шаралар Ресей Федерациясының және жүзеге асыру тауарлардың сыртқы саудасы» 14.04.1998 . Олардың мақсаттары мыналар болып табылады: қорғау Салаларының ресей экономика және жекелеген шаруашылық жүргізуші субъектілердің шетелдік бәсекелестің қолайсыз әсерінен Қамтамасыз ету; тиімді интеграциялануы үшін жағдай жасау РЕСЕЙ әлемдік экономикаға; ұстау тепе-елдің төлем балансын реттеу арқылы тауарлар импортына және т. б. [9,23]
Экономикалық даму және сауда министрлігі, Ресей Федерациясының федералдық орган болып табылады атқарушы билік жүзеге асыратын функцияларды әзірлеу бойынша мемлекеттік саясатты және нормативтік-құқықтық реттеу саласындағы талдау және болжау әлеуметтік-экономикалық даму, кәсіпкерлік қызметті дамыту, оның ішінде орта және шағын бизнес, сыртқы экономикалық қызмет, кеден ісі, сауда, мүліктік қатынастар, дәрменсіздік (банкроттық) және қаржылық сауықтыру ұйымдастыру, жер қатынастары және аумақтық аймақтарға бөлу, экономикалық даму Субъектілерінің Ресей Федерациясы және муниципалдық құрылымдар, инвестициялық қызмет, қалыптастыру мемлекетаралық және федералдық мақсатты бағдарламалар, жұмылдыру дайындығы экономика Ресей Федерациясының басқару, мемлекеттік материалдық резервті, мемлекеттік қорғаныс тапсырысын Қалыптастыру, тауарлар мен қызметтерді сатып алу үшін мемлекеттік және муниципалды қажеттіліктер.
Экономикалық даму және сауда министрлігі Ресей Федерациясының өз қызметін жүзеге асырады тікелей және өзінің аумақтық органдары арқылы. Экономикалық даму және сауда министрлігі Ресей Федерациясының үйлестіруді жүзеге асырады және қызметті бақылау, оның қарамағындағы Федералдық кеден қызметі, Федералдық агенттігі, мемлекеттік резервтер, Федералды агенттігі кадастр жылжымайтын мүлік объектілерін басқару бойынша Федералдық агенттігінің федералдық мүлікті.
Экономикалық даму министрлігі және Ресей Федерациясының сауда қызметін үйлестіруді жүзеге асырады Ресей қор федералдық мүлікті. Экономикалық даму министрлігі және Ресей Федерациясының сауда қызметіне басшылықты жүзеге асырады, сауда өкілдіктерінің, Ресей Федерациясының шет мемлекеттерде.[9,34]
Экономикалық даму және сауда министрлігі, РФ сауда және кеден ісі дербес жүзеге асырады, құқықтық реттеу, сондай-ақ әзірлейді және ұсынады Ресей Федерациясының Үкіметі жобалары федералдық конституциялық заңдар, федералдық заңдар мен актілер Ресей Федерациясы Президентінің және Үкіметінің, Ресей Федерациясы мынадай мәселелер бойынша:
Қазіргі дербестік СЭҚ-қа қатысушылар мемлекет құқығын өзіне қалдырады реттеуге маңызды аспектілері. Мемлекеттік реттеу жүйесі СЭҚ кәсіпорындар мыналарды қамтиды:
1. заңнамалық-құқықтық базаны реттеу;
2. институционно-ұйымдық құрылымын реттеу;
3. мемлекеттік бағдарламалау ВЭД;
4. квоталау және лицензиялау сыртқы сауда мәмілелері;
5. сертификаттауды импорттық тауарлар;
6. тіркеуді кейбір экспорттық келісім-шарттар;
7. міндетті экспорттық бағасын, санын, сапасы мен бағасы экспортталатын тауарлар;
8. кедендік реттеу;
9. валюталық және кредиттік-ақшалай СЭҚ реттеу.
Негізгі мақсаттары мемлекеттік реттеу СЭҚ болып табылады: жәрдемдесу, еңбек өнімділігін арттыру және сапасын ұлттық өнімді сатып алу арқылы лицензиялар мен патенттерді сатып алу, жаңа технологиялар, сапалы жиынтықтарды, шикізаттарды және материалдарды енгізу ресейлік кәсіпорындардың әлемдік бәсекелестікті қорғау; ұлттық сыртқы экономикалық мүдделерін қорғау, ішкі рыногын жасау; қол жеткізу ресейлік кәсіпкерлердің әлемдік нарыққа көрсету арқылы мемлекеттік, ұйымдастырушылық, қаржылық, ақпараттық көмек; құру және қолдау қолайлы халықаралық режим өзара қарым-қатынаста әр түрлі мемлекеттер мен халықаралық ұйымдар.[5,219]
Мемлекеттік реттеу СЭҚ-қа сәйкес жүзеге асырылады мынадай негізгі принциптері: бірлік сыртқы экономикалық саясат; бірлік жүйесін мемлекеттік реттеу және оның іске асырылуына бақылау; көшіру ауырлық орталығының реттеудің әкімшілік-экономикалық әдістері; айқын шектеу, құқықтарын және жауапкершілік Федерациясының және оның субъектілерінің басқару саласындағы ВЭД қамтамасыз ету; теңдік барлық СЭҚ-қа қатысушылар.[5,238]
Басқаруды ұйымдастыру ВЭД Ресейде үш деңгейде жүзеге асырылады: федералдық, өңірлік және кәсіпорын деңгейінде. Құзыретіне федералды органдары орналасқан реттеу сияқты аса маңызды мәселелер: анықтау негізгі принциптерін жүзеге асыру, СЭҚ-және сыртқы экономикалық саясат Ресей тұтастай әзірлеу; тиісті федералдық бағдарламалар; елдің экономикалық мүддесін қорғау саласындағы СЭҚ және оның жекелеген субъектілерінің және азаматтардың әзірлеу; аса маңызды құралдарының реттеу ВЭД; дайындау және жасасу халықаралық шарттар және мемлекеттік келісімдер, олардың орындалуын бақылау; ұйымдастыру және бақылау сауда өкілдіктерінің қызметін РФ елдерде; анықтау және іске асыру валюталық саясат; қалыптастыру және пайдалану алтын-валюта резервтерін РФ; орындалуын бақылау тәртібі сатып алу-сату жекелеген тауарлық топтар (экологиялық қауіпті қалдықтарды құралдары, қару-жарақ және т. б.) әзірлеу; төлем балансының РФ және т. б.
Субъектілері РФ заңды болады:
1. жүзеге асыруға ВЭД шегінде аумағының заңнамасына сәйкес бақылау және үйлестіру қызметі СЭҚ қатысушыларының шеңберінде өңірлердің әзірлеу және іске асыру тиісті аймақтық бағдарламалар.
2. ұсынуға участникам ВЭД қосымша федералдық жеңілдіктер мен кепілдіктер заңдарына қайшы келмейтін РФ (олар бойынша Федерациясы жауап бермейді).
3. келісімдер халықаралық ынтымақтастық бойынша өздерінің құзыреті шеңберінде (яғни субъектілерімен шетелдік федеративтік мемлекеттердің).
4. болуы өкілдерінің РФ сауда өкілдіктері шетелде, олар есебінен ұсталады Федерация субъектілерінің.[5,238]
Мәселенің бір бөлігі орналасқан бірлескен жүргізу Федерациясының және оның субъектісі болып табылады, олар қатысушылардың іс-әрекеттерін үйлестіру; СУ шарттардың орындалуын РФ шет елдермен (егер олардың орындауға қатысты мүдделерін өңірлер); әзірлеу және орындау, өңіраралық және өңірлік бағдарламалар.
Ұйымдастыру және басқару ВЭД кәсіпорын қамтиды: жобаларды әзірлеу, жедел, жылдық және ұзақ мерзімді жоспарларын СЭҚ кәсіпорындар құру үшін жағдайларды қамтамасыз ету, олардың орындалуын жүзеге асыру; нақты сыртқы сауда мәмілелері, олардың тиімділігін талдау бойынша іс-шаралар әзірлеу, оны арттыру.[4,18]
2.2. Әкімшілік-құқықтық басқармасы шетелдік іс
Шетелдік істер, сыртқы қарым-қатынастары, шет елдермен — күрделі, сан қырлы және өте маңызды кешені қарым-қатынас, байланыстар және басқа да көптеген нысандарын қозғайтын саяси, экономикалық, әлеуметтік және өзге де облыс және сала, оларды қарауға және шешуге қатысады көптеген мемлекет органдары, себебі тек қана бір белгілі бір федералдық билік органына қазақстан республикасының шешуге барлық аталған мәселелер кешені дамуымен байланысты және жұмыс істеуіне сыртқы істер және сыртқы саясат Ресей тұтастай алғанда мемлекет.
Сыртқы саяси қызметі Ресей мемлекет пен оның органдарының берік құқықтық негізде, ең алдымен, негізінде Конституция РФ.
— Т. сәйкес «71-құжат қарамағындағы Ресей Федерациясының орналасқан сыртқы саясат және халықаралық қатынастар, Ресей Федерациясының халықаралық шарттар РФ, мәселелері соғыс және бейбітшілік.[8,4] Сәйкес РФ Конституциясы (б. 3 80-бап) және федералдық заңдар, Ресей Федерациясының Президенті анықтайды негізгі бағыттары ішкі және сыртқы саясат мемлекет басшысы, мемлекет басшысы ретінде ұсынады Ресей Федерациясына ел ішінде және халықаралық қатынастарда. Одан толығынан функциялары Ресей Федерациясы Президентінің сыртқы саясат саласындағы тұжырымдалған 86-бап Конституция РФ, оған сәйкес Ресей Федерациясының Президенті: а) басшылықты жүзеге асырады сыртқы саясатына РФ; б) келіссөздер жүргізеді және халықаралық шарттарға қол қояды РФ; в) бекіту грамоталарына қол қояды; г) грамоталарын қабылдайды және отзывные грамоты аккредиттелетін кезінде дипломатиялық өкілдер.[8,6] Сәйкес, 100-құжат Конституция РФ Федералдық Жиналысы жиналуы мүмкін тыңдау үшін сөз сөйлеу, шетелдік мемлекеттер басшылары. — Бабына сәйкес 106-құжат Конституция РФ міндетті түрде қаралуға Федерациясы Кеңесіне жатады қабылданған Мемлекеттік Дума федералдық заңдар ратификациялау және олардың күшін жою халықаралық шарттардың РФ, мәселелері соғыс және бейбітшілік. Ресей Федерациясының үкіметі-тармағына сәйкес, «д» 114-құжат жөніндегі шараларды жүзеге асырады сыртқы саясатын іске асыру Ресей Федерациясының.[8,11] Тікелей басқару саласындағы сыртқы істер жүзеге асырады Ресей Федерациясының сыртқы істер Министрлігі (СІМ). Туралы ереже бұл Министрлігінде бекітілген Ресей Федерациясының Президентінің Жарлығымен 14 наурыз 1995 ж. № 271. Бұл мәні туралы алғашқы Ереже аталған органда кейін қабылданған тағы 20-шы жылдары туралы Ережені НКИД. Аталған Ережеде егжей-тегжейлі регламенттелген мәртебесі РФ СІМ, оның функциялары мен жартылай ұйымдастыру. Ресей Федерациясының сыртқы істер министрлігі федералдық орган болып табылады атқарушы биліктің жүзеге асыратын мемлекеттік басқару саласындағы қарым-қатынастар Ресей Федерациясының шет мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен ынтымақтастық. Жүйесі Ресей Федерациясы сыртқы істер Министрлігінің кіреді дипломатиялық өкілдіктері мен консулдық мекемелері, Ресей Федерациясының өкілдігі Ресей Федерациясының халықаралық (мемлекетаралық, үкіметаралық) ұйымдар (бұдан әрі — загранпредставительства) өкілдіктері Ресей Федерациясының аумағында, сондай-ақ ведомстволық бағынысты кәсіпорындар, мекемелер мен ұйымдар Ресей Федерациясының аумағында қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған Министрлігінің (бұдан әрі — ведомстволық бағынысты ұйым).[7,32] РФ сыртқы істер министрлігі мынадай міндеттері мен өкілеттіктері, олар егжей-тегжейлі тұжырымдалған осы Ережеде. Негізгі міндеттері СІМ РФ болып табылады: 1. әзірлеу жалпы стратегиясы мен сыртқы саясат Ресей Федерациясының және ұсыну тиісті ұсыныстар Ресей Федерациясының Президентіне; 2. сыртқы саяси бағытын іске асыру; — Ресей Федерациясының 3. үйлестіру халықаралық байланыстар субъектілерінің Ресей Федерациясы; 4. дипломатиялық құралдармен қамтамасыз ету қорғау егемендігін, қауіпсіздігін, аумақтық тұтастығын, басқа да мүдделерін Ресей Федерациясы, халықаралық аренада. |
Қазақстан Республикасы Ұлттық музейінде Әлемдік экскурсия жүргізушілер күніне арналған «Жұлдызды гид» жобасы ұйымдастырылды.
Жобаның мақсаты – Қазақстанның тарихи-мәдени мұрасын және музей экспозициясын кеңінен насихаттау әрі таныстыру болып табылады.
Шараның ашылу салтанатында сөз алған ҚР Ұлттық музейінің директоры Арыстанбек Мұхамедиұлы: «Құрметті бүгінгі мерекеге жиналған қауым, сіздерді дүниежүзілік экскурсоводтар күнімен құттықтаймын. ҚР ұлттық музейінде «Жұлдызды гид» жобасы осымен 5-ші рет өткізіліп отыр. Әр жылдың 21 ақпанында еліміздің танымал, өз салаларында жетістіктерге жеткен тұлғалары музейімізге келіп көрермендерге экскурсия жүргізеді. Бұл барша көрермендердің қызығушылығына ие болған Ұлттық музейдің ең маңызды шараларының бірі деп есептеймін. Сіздерді бүгінгі жұлдыздарымыздың экскурсиясынан еліміздің тарихы жайлы маңызды мәліметтерге қанығып, танымдарыңызды кеңейтуге шақырамын», – деп құттықтауын жеткізді.
Бағдарлама барысында музей қонақтарына келесі танымал өнер жұлдыздары экскурсия жүргізді: Бағдат Сәмединова, Жасұлан Жүрсінұлы, Майра Төлепберген, Жұмаділов Данияр және жас әншілерден құралған «Назар» тобы.
ҚР еңбек сіңірген әртісі, «Құрмет» орденінің иегері, қазақ халқының халық әртісі Бағдат Сәмединова: «Бүгінгі экскурсоводтар мерекесіне орай ұлттық музейде, еліміздің киелі мекемесінде халыққа қызмет көрсететініме өте қуаныштымын. Біздің қазақ халқының мәдени мұрасы құнды, рухани қазыналарға бай. Еліміздің жастарын музейге келіп білім алып, құнды жәдігерлерді көріп, тарихымызды зерттеп, дәріптеуге шақырамын. Бүгінгі мереке құтты болсын! Осы сынды мерекелер көп болсын. Көне экспонаттарды тамашалап, көңілдеріңізге түйіп, жақсы көңіл-күйде болуларыңызды тілеймін», – деді.
Музей келушілері өз кумирлерін жаңа қырынан – экскурсия жүргізушісі ретінде танып, музей экспозициясына өнер майталмандарының көзімен қарай алды. Бағдарламаның қорытындысы жобаға қатысушы әртістердің концерттік шарасымен аяқталды.
Қазақстан Республикасы Ұлттық музейінің баспасөз бөлімі
ruh.kz Send an email 21.02.2020
15
Facebook Twitter VKontakte Odnoklassniki Skype Messenger Messenger WhatsApp Telegram Хатпен жіберу Басып шығару |
Слот кіріс трафигін бірнеше есе арттыруға және құмар ойыншыларды оны жүйелі түрде жүргізуге ынталандыруға арналған.
Жаңалыққа қысқаша шолу
Ойын қызықты стильдендірілген анимация ретінде жасалған – әр қозғалыс тақырыптық анимациямен бірге жүреді, оның барысында үлкен аулау үшін жем бар ілмек суға лақтырылады.
Машинаның классикалық механикасы инновациялық функционалдылықпен сәтті үйлеседі.
Boat Bonanza бонустық мүмкіндіктері
Жүлде раундына қол жеткізу үшін пайдаланушылар үш немесе одан да көп шашырау таңбаларының жолын жинауы керек.
Қосымша сеанс үйден бекітілген тарифтік фриспиндер сериясы түрінде ұсынылады. Бонустық раунд кезінде катушкалардағы кейбір позициялар бөлектеледі. Міне, құмар ойыншыларды ең үлкен жүлделер күтіп тұр.
Балық аулау қайықтары түріндегі бонустық белгілер жарықтандырылған ұяшықтарға қонған кезде, бағдарлама жасырын Mega Catch опциясын автоматты түрде іске қосады.
Қосымша раунд кезінде ойыншы-балықшы қармақ орнына арнайы тор алады, ол тіпті ақша комбинацияларына кірмейтін белгілерден де жүлделерді жинауға мүмкіндік береді.
Boat Bonanza-дағы ең қымбат белгіше – алтын омар символы. Сурет ағымдағы ставканы 1000 есе арттырады.
Әрбір әрекет қызықты дыбыстық және көрнекі әсерлермен бірге жүреді, бұл балық аулау процесін одан да әсерлі және қызықты етеді.
Айта кету керек, Play’n Go портфолиосында Boat Bonanza ұясы балық аулау тақырыбы бойынша бірінші болды.
Қызықты бонустармен және жомарт сыйлықтармен үйлесетін ерекше сюжет жаңа пайдаланушылардың тұрақты ағынына және тұрақты аудиторияның казино операторларына барынша адалдығына кепілдік береді. |
Планшеттер балалардың ауыр рюкзактарына қатысты мәселелерді шешу және мектептерде цифрландыру мүмкіндіктерін кеңейту үшін пайдаланылады, деп хабарлады Үкімет отырысында Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрі Бағдат Мусин.
«Ауыр рюкзактар мәселесін шешу, сондай-ақ мектептерде цифрландыру деңгейін арттыру бойынша кешенді шара ретінде планшеттерді пайдалану ұсынылады. Олар сандық оқулықтар, сондай-ақ үйден онлайн білім беру ресурстарына қол жеткізу құралы ретінде қажет болады», — деді Мусин.
t.me/orda_kz
Фото: tumba.kz
Предыдущая статья«Қайрат» қайда барасың: Боранбаевтан Досаевқа өтсе, футбол клубының тағдыры не болады |
Бүгін сейсенбі, жұмыс таңертеңгі тоғыз жарымда басталады, бес жарымға дейін, бірақ қалып жұмыс істей беруге болады. Бүгін сондай күн болды, Жұмыста алтыға дейін отырып істедім, өйткені берілген тапсырманы аяғына дейін болмаса да, ашылған файлды толық бітіріп кетейін деп ойладым.
Сонымен үйден тоғызға он бес қалғанда шығып, жұмысқа жаяу жол тарттым, күнде жаяу жүремін ғой негізі. Мен үйреншікті, бірақ аздап ұзақ жолды таңдап жүрмін, неге өйтетінімді әлі түсінбедім. Жай асықпай жүремін, сондықтан тез жете алмайтын сияқтымын, бір кезде саябақпен келе жатсам, жұмыста істейтін бір қызымыз велосипедімен зу ете шыққаны, бір бірімізді танып сәлемдесіп үлгердік. Бұл жақта велесипед айдайтындар көп, олар қорықпай машина жүретін жолмен жүре береді, өйткені оларға да машина айдайтындардың ережесімен жүруіне болады. Міне бүгін осында жүргеніме он төрт күн болды, әлі бірде бір рет авария, біреуді басып кету, қағып кетуғ велосипедшімен соқтығысып қалу деген сияқты ешқандай жол апатын көрген жоқпын.
Жұмысқа бес минут кешігіп келдім, әркім өз жұмысымен айналысып жатыр, мен де барып топ етіп орныма отыра қойдым.
Сөйтіп жұмысыма кірісіп кеттім, видеолардың қазақша мәтінін тексеруді елдегі әріптестерім сұраған болатын, соны қарап отырдым. Бір кезде Люси келіп, өткенде сөйлесемін деп едің маған сұрақтарың болса қой деді, онымен бір екі сағаттан кейін кездесетін болдық, шамамен қоятын сұрақтарымды айтып жібердім.
Сөйтіп видеоларды қарап, аудармадағы аз-маз қателерді, пікір ретінде қалдырып, гуглдокпен елдегі әріптестеріммен бөлісіп отырмын. Негізі интернет керемет нәрсе ғой, уақыттың айырмашылығы болғаны болмаса, хат алмасып, жұмысыңды онлайн орындай беруге болады.
Сонымен Люсимен сөйлесіп, пікір алмасып, тәжірибе бөлістік. Ол ТикТак деп аталатын жобамен айналысып жатыр екен, мұғалімдермен байланысады, мазмұнын жөндейді, мұғалімдерге онлайн ресурстарды қалай қолдануға болатынын тұсіндіреді, сұрақтарына жауап береді, т.с.с. толып жатқан жұмыстар.
Онымен бола бердік деген кезде Стив келді, ол Твигбрауз жобасымен айналысады. Менің электрондық адресімді алып, біраздан кейін жобаны түсіндіретін болды және маған орындауға тапсырма береді.
Сонымен бүгінгі күн жалпы Твиг кеңсесіндегі ішкі пошта жүйесінің джмейлге ауысуымен де ерекшеленді. Алдында осыны ескерткен хат жіберген болатын, электрондық адресіміз @twig-world.com, бірақ джмейл арқылы қолданамыз. Соған ішкі поштамызды тіркеудің жолдарын Стив келіп түсіндірді, ананы бас, мынаны бас, мына жерді толтыр деп отырып әйтеуір бәрін істеп тастадым, бірақ ішкі пошта ашылмады. Маңызды емес, кейін жөндеп береді деді.
Қайтадан жобамызға қайтып, Стив твигбрауз туралы айта бастады, бұл твиг ресурстарының айпадқа арналған нұсқасы, жалпы неден тұратынын түсіндіріп өтті, әр тақырыптың құрылымы, неден тұратыны, сонан кейін менің істейтін жұмысыма келдік. Барлық қызметкерлер қолданатын ортақ файлдар бар екен, соған кіргізіп, файлдармен таныстырды. Әр тақырптың мазмұныны, қызықты ақпараттарынан кейін, тест бар екен, сол тестің әр сұрағына сәйкес келетін сурет тауып қоюым керек, сонымен бірге суретті алатын жерде суретке бір таңбасын басамын, және кодын көшіріп алып файлға жазамын.
Кеңсеміз британдық суретер қорын қолданады екен, оған тіркеліп, қалай сурет табу, көшіру жолдарын көрсетті. Ал енді өзің істеп көр деді де, Стив өз жұмысына оралды.
Сонымен басталды дейсің. Суретті таңдау үшін алдымен тақырыпқа байланысты видеоны көріп алуың керек, қажет болса фильмдегі тірек сөздерді жазып аласың немесе есіңе сақтайсың, кейін сол сөздерге байланысты тақырыпқа сай сурет іздейсің.
Қызық жұмыс, бәрі ағылшынша болған соң кейбір терминдерді қайталап, кейбіреуін жаттап, кейбір тақырыптар бойынша білімімді кеңейтіп жақсы болып қалдым. |
Все Мал шаруашылығы Қазақстан Әлем Астық Майлы дақылдар Ұн Ауылшаруашылық техникалары Элеваторлар Көкөністер мен жемістер
Алдыңғы жаңалықтар
Қазақстанда 904 мың га пайдаланылмайтын ауыл шаруашылығы жерлері тәркіленді
Келесі жаңалықтар
Өндірушілер сүт өндіруге субсидияларды сақтауды сұрайды
Көкөністер мен жемістер
Farm Frites Қазақстанның оңтүстігінде фри картобын өндіретін зауыт салуға ниетті
28 июля 2022
697
Фото көзі: МСХ РК
Нидерландтық Farm Frites компаниясы Жетісу облысында фри картобын шығаратын кәсіпорын салу мүмкіндігін қарастыруда. Компания өкілдері қолайлы инфрақұрылым дайын және жаңа тамақ өндірісі салынуы мүмкін индустриялық аймақтағы учаскені қарап шықты. Бұл туралы ElDala.kz Ауыл шаруашылығы министрлігінің баспасөз қызметіне сілтеме жасай отырып хабарлайды.
Жетісу облысының әкімі Бейбіт Исабаев пен Farm Frites Kazakhstan жобасының жетекшісі Йозеф Боер зауыттың болашақтағы орналасуы жөніндегі ықтимал шешімдерді және Қазақстандағы картоп индустриясын дамыту жөніндегі жоспарларды талқылады.
Жобаны сәтті жүзеге асырған кезде аймаққа көбірек өндірушілер қажет болады, осыған байланысты 10 000 гектар алқапта картоп өсіру бойынша фермерлік шаруашылықтың қосымша жобасын іске асыру жоспарлануда.
Сонымен қатар, инвестициялар туралы келісім жасасу мүмкіндігі қарастырылуда, онда барлық тараптардың әлеуметтік-экономикалық міндеттемелері реттеледі және Farm Frites компаниясының біріктірілген фри картоп зауытын салу кезінде мемлекеттік қолдау шаралары нақты белгіленеді.
"Отандық нарықта осындай кәсіпорынның пайда болуы өңірдің экономикасын айтарлықтай жақсартуға, Қазақстанда картоп өсіруді жаңа деңгейге көтеруге мүмкіндік береді және елдің азық-түлік қауіпсіздігін қалыптастыру мәселелеріндегі тағы бір шара болады", - деп хабарлады АШМ-де.
Айта кету керек, Farm Frites Beheer B.V. компаниясының өкілдері бес жылдан астам уақыт бойы Қазақстан Республикасының түрлі өңірлерінде картопты, сондай-ақ картоп тұқымдарын тәжірибелік отырғызуда. Олардың міндеті - қажетті сападағы және зауыттың қажеттіліктері үшін қажетті көлемдегі картопты жеткізуді, сондай-ақ жергілікті фермерлерді оқытуды қамтамасыз ету.
Бұдан бұрын хабарланғандай, зауыт құрылысы бойынша компаниямен келіссөздер бірнеше жылдан бері жүргізіліп келеді. Бастапқыда Жамбыл облысы инвестициялық жобаны іске асыру аймағы болып белгіленді. Фри картобы өндірісінің жобасы 145 миллион долларға бағаланды.
Инвестициялық жоба үш компоненттен тұратын біріктірілген фри картобы зауытын салуға бағытталған: зауыттың өзін, шикізат өсіруге арналған ферма шпрувсалу, сондай-ақ элиталық картоп тұқымын одан әрі импорт алмастыру үшін тұқым базасын дамыту.
"Фарм Фритес" компаниясы 1971 жылы Нидерландыда отбасылық кәсіпорын ретінде құрылды. Негізгі қызметі - картоптан мұздатылған және салқындатылған өнімдер өндіру. Компанияның 40 сату кеңсесі және әлемнің 40 елінде 1500 қызметкері бар 6 зауыты бар. Картопты өңдеу көлемі жылына 1,3 млн тоннаға жетеді, өнім әлемнің 80-нен астам еліне экспортталады. Farm Frites-әлемдегі төртінші ірі фри картобының өндірушісі және McDonalds, KFC және басқа да фаст-фуд мейрамханаларының негізгі халықаралық жеткізушілерінің бірі.
Біздің парақшамыздан Қазақстандағы агробизнестің соңғы жаңалықтарын бірінші болып біліп отырыңыз Facebook, арнада Telegram, бізге жазылыңыз Instagram немесе біздің пошталық жіберу. |
1996 жылы салынған зауыттың 30 жылға жуық тарихы бар.Ол бастапқыда Ruili машина жасау зауыты ретінде белгілі, Линьи қаласы, Ланьшань ауданы, Йитан қаласы, Даджжуан индустриалды паркінде орналасқан, ол жоғары географиялық орынды көрсетеді. Көптеген шет елдермен сауда жасауға ыңғайлы.Фабрика өзінің құрылған күнінен бастап Үндістан, Филиппин, Мьянма, Ресей және басқа елдермен сауда қарым-қатынастарын орнатып, үйде және кең ауқымда әртүрлі клиенттерден жоғары мақтау мен сенімге ие болды.
Зауыт негізінен автоматты аралау станоктарын (итергіш түрі, роликті түрі, 3 × 6 фут түрі, 4 × 8 фут түрі, қалыңдығы мен материалы реттелетін) және көп жүзді араларды шығарады.Өнімдер жоғары сапалы материалдан және ұзақ қызмет ету мерзімінен тұрады, бұл пластинаның қателігін айтарлықтай азайтады және кәсіби және мақсатты мүмкіндіктерді көрсете отырып, өңдеу тиімділігін арттырады.Сонымен қатар, жиһаз тақтайшалары, LVL бағыттаушы тақтайшалары және ағаш өңдеу тақталары сияқты әртүрлі тақтайшаларды аралау жиектерін құрастыру желілерін жобалау қызметі қарастырылған.
Зауыттың мақсаты - ең жақсы сапа, ең жақсы несие және ең жақсы қызмет көрсету.Басқа ұқсас зауыттармен салыстырғанда біз ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды көбірек жүргіземіз және мамандандырылған, техникалық және практикалық автоматты аралау станоктарын шығарамыз.Зауыттың тікелей сатылымы, өнімнің ерекшелігі, жақсы сапасы мен төмен бағалары және жақсы дамыған логистика зауыттың артықшылықтарын құрайды.
Кәсіби
Біздің компания аралау станогын жасауды өзінің негізгі кәсібі ретінде алады, он жыл бойы аралау станоктары саласында маманданған және кәсіби техникалық командасы бар.Ол жабдықты жаңарту, тұтынушы тәжірибесі және плиталарды жіктеу қажеттіліктері бойынша кәсіби зерттеулерге ие.
Сатудан кейінгі қызмет көрсету
Біздің компанияда мәселелерді тез шеше алатын сатудан кейінгі қызмет көрсету қызметкерлері бар.Сатудан кейінгі қызмет көрсету де компанияның назарында және әріптестер арасында жақсы беделге ие.
Автоматтандырудың жоғары дәрежесі
Аралау станоктарының ең соңғы түрі өндірісті аяқтау үшін бір операторды қажет етеді, қызметкерлерді пайдалануды азайтады және қауіпсіздікті арттырады.
Жұмыс тиімділігі
Біздің компанияның аралау машинасының жабдығы жақсы өнімділікке және жұмыс тиімділігіне ие, әсіресе сағатына 400 аралау жиегіне (18 сантиметр) жетуге болатын барабанды аралау машинасының түрі.
біз туралы сату желісі бізбен байланысыңыз мансап
Біздің өнімдер немесе бағалар тізімі туралы сұраулар үшін бізге электрондық поштаңызды қалдырыңыз, біз 24 сағат ішінде байланысамыз. |
Князь Иван Петрович Шуйский (екінші жартысы 1550-шы жж. — 1587) бірі болды ең танымал орыс воевод дәуірінің Ливонской соғысы, боярин (1572). Иван Грозный әкімі қызметінен өз еркімен кетті, оны құрмет лауазымы аула воеводы. Емдеуші ерлік қорғанысқа Посковты, 1581 жылы осажденного войском поляк королі Стефан Батория. Аңыз бойынша берді Иван Грозному ант айқыш жалға қаласы әлі тірі, алды осындай антын барлық қорғаушылар Посковты. Шу өте сауатты распределил бұрын оның қарамағында әскерлері бүкіл желісі қалалық бекіністердің бөлшектерін ұзындығы шамамен 10 км. Оның қолбасшылығымен болған шамамен 16 мың адам, бірақ олардың қатарына кірген 12 мың қарулы тұрғындары Посковты және оның жақын және алыс маңындағы. Болды спешно түзетіліп, бекініс нығайту, қабырғаларында қаласының зеңбіректер орнатылды. Айқын басымдылық орыс гарнизоны Посковты артиллерия, әсіресе болуы обороняющихся екі үлкен зеңбірек — “Барса” мен “Трескотухи”, стрелявших қашықтыққа астам шақырым атқарды қорғауға қала-бекіністің шешуші рөлі.
18 тамыз 1581 жылы поляк әскері, разбив өзенінің жағасында Черехи, отряд орыс атты әскерінің шығып, жақын подступы – псковке иван грозный келе жатыр. Айтар болсам поляктар қашықтықта, үш зеңбірек атысы жылғы қамал қабырғаларының. Көріп жақындату жауларын, орыстар воеводы, велели жағу предместья және ұрып-осадный қоңырау. Бірақ дереу штурм жақсы нығайтылған бекініс поляктар емес үміттенді. Тек бір апта өткен соң, 26 тамыз, олар тырысты келе крепостным укреплениям, бірақ отогнаны орудийным отпен псковских қабырғалар мен мұнаралардың.
Көз жеткізгеннен кейін, беріктік орыс қорғаныс, Баторий бұйырды өзінің әскерлеріне бастау траншейные. Олардың жамыла күзде және қыста 1581-1582 жылдары поляктар 31 рет тырысты штурмовать крепость, бірақ әр жолы сәтсіз. Осы демікпесінің псковичи лили арналған штурмующих расплавленную шайыр, баса кескен поляковолардың ручниц және самопалов.
Ұмтыла отырып, барлық үшін болса да болды сломить упорное сопротивление қорғаушылар қаласы, жаулары тырысты соққы неприступные қабырғалары көмегімен үшін оқ-дәрілік мин. Бірақ орыстар воеводы естіп, от пленных және перебежчика туралы орнатылған поляктармен подкопах, повелели жүргізуге, оларға “қауесет” — қарама-қарсы галерея. Аяқтарымен олардың жақын прорытым жер астында неприятельским ходам, псковичи кей адамдар оның екеуі, қалған жеті қазылған жерлерді отқа өздері.
Батырлық қорғаныс Посковты вынудила поляк королі туралы келіссөздерді жеделдетуге әлемде Ресей. 15 қаңтар 1582 жылы Мәскеу мемлекет және Сөйлеу Посполитой (Поляк-Литва корольдігі) ауылда Киверова Тауы маңында Запольского Шұңқыр жасалды десятилетнее бітім. 4 ақпан соңғы жасақтары Батория кетіп астынан Посковты.
Соғыс аяқталғаннан кейін, Иван Петрович-құрметке және почетом патша мен қарапайым халық. Өсиет бойынша Иван Васильевич құрамына кірді регентского кеңесінің, оның ұлы және наследнике Федоре Ивановиче. Құлауға Иван Петрович Шу күнде бәсекелестік Шуйских, бір знатнейших Мәскеу мемлекетінде босану, шурином жаңа патшаның Республикасының Федоровичем Годуновым. Пайдаланып жәрдемдесу митрополит Дионисия, Шуйские тырысты істі тындыра Федор Иванович, оның әйелі Ирина Годуновой ұмтыла отырып, осылайша өлтірмек ойлары бар всесильного билеушісі. Олардың қайғы-қасіретке душар болған, патша, шын жүректен любивший өз жұбайына болып шықты өзінің адал одаққа онымен. Удержался билік және Годунов, көп ұзамай бірнеше ыңғайлы себеп расправиться өз обидчиками. Алғашқылардың бірі болып зардап шеккен, Иван Петрович Шуйский. Оған, анық бастап провокационной мақсатында тапсырылған бөлшектеп местнический дау басушының Алферьева отырып, Ф. Л. Лошаковым-Колычевым. Содан кейін Шу айыптаған шығарған әділетсіз сот үкімін пайдасына өзінің туысының Колычева және сослали ” Кирилл-Белозер монастырь. Онда, заточении, 16 қараша 1588 жылы әйгілі орыс воевода соғыс болды отравлен тұншықтырғыш газбен (“удушен түтін”). |
Кез келген халықтың мәдениетінде түр-түстің символдық мән-мағынасы бар. Қазақ тілінде түр-түс атауларының саны көп болмаса да, атқаратын қызметі мен мән-мағынасы сан алуан. Әрқайсысының түрі мен түсі, бояу реңкін білдіретін қасиеті бар екені ақиқат. Қазақ халқының ұлттық дүниетанымында, наным-сенімінде кейбір түстер қасиетті саналады. Жалпы түр-түстер қандай мәнге ие? Түстердің символдық процесі қалай атқарылады? Ол үшін әуелі «символ» сөзінің мәнін ашып алсақ.
Символика о баста көне гректердің symbolon (белгілі бір қоғам мүшелері мен әлеуметтік топтар үшін ғана түсінікті шартты белгілер) сөзінен шығып, бүгінде «әртүрлі идеяны, түсінікті, ұғымды, ойды, сезімді, іс-әрекетті білдіретін шартты белгілердің жиынтығы» деген мағына береді. «Символ» деп адам баласының танымынан тыс дүниелерді бейнелейтінін айтуға болады. «Символдардың пайда болуына қай халықтың болмасын тұрған ортасы, өмір сүру салты, дәстүрі, мәдениеті, жалпы алғанда дүниетанымы әсер етеді. Қандай халықтың символдар жүйесін алып қарасақ та, жалпы адамзатқа ортақ символдарды кездестіреміз», – дейді ғалым Роза Лауланбекова.
Түр-түстер символикасы жайында қазақ ғалымдары да жан-жақты зерттеулер жүргізіп, өз ойын ортаға салған. Қазақтың мәдениетін зерттеуші Ислам Айбарша: «Түр-түсті білдірер символдар жүйесі – қандай да болмасын ұлттың дәстүрлі дүниетанымының негізгі танымдық кодтарының бірі», – дейді. Ал көрнекті ғалым Әлкей Марғұлан түр-түстердің символдық мәні жайында: «Көк түс – көкке табынудың, аспанның символы, қызыл – оттың, күннің, ақ – шындықтың, қуаныштың, бақыттың, сары – ақыл-ойдың, қара – жердің, жасыл – көктемнің, жастықтың символы», – деп мифологиялық тұрғыдан қарастырса, академик Әбдуәлі Қайдар, Байтұрсын Өмірбеков және Зинаида Ахтамбердиеваның «Сырға толы түр мен түс» атты еңбегінде түр-түстердің семантикасы, зерттелу тарихы жайына тоқтала отырып, түр-түстің физикалық сыры мен өмірде, өндірісте, тіліміздегі қолданылуын кеңінен сөз етеді.
Түстердің ішінде ақ түстің жөні бөлек. Қазақ ұғымында ақ түс – әділдіктің, адалдықтың, пәктіктің, жақсылықтың, игі сезімдердің белгісі. Қазақ халқы киелі нәрселерді қастерлеуде оларды аққа балап отырған. Айталық, әйел затына да құрметпен қарап, «ақ жаулықты ана» деген. «Ананың ақ сүтін ақтау – перзенттік парыз» дейтін даналық сөз бар. Осы негізде «Бірінші байлық – денсаулық, екінші байлық – ақ жаулық, үшінші байлық – он саулық», «Аққа Құдай жақ», «Ағын су арнасын табады, ақ адам орнын табады», «Ұжданы ақтың – жүзі ақ», «Аққа зауал жоқ», «Ақ серке қой бастайды, ақын жігіт той бастайды», «Ананың алды – ақ жайлау» дейтін мақалдар бар. Әсіресе ырым-салттар мен әдет-ғұрыптарда көптеп кездесетінін айту керек. Мысалы, сәби жатқан бесікке «өмір жасы ұзақ болсын, жолы ақ болсын» деген ырыммен ақ байлау нышаны, жаңа түскен келіннің сәукелесіне жұқа ақ желекті ілу, ұлттық сусындар, яғни қымыз, шұбат, сүт сынды тағамдар киелі ұғымдардың символына айналған.
Ақ түстің тағы бір мағынасы тазалық екені айтпаса да түсінікті. Себебі қазақ ғұрпында да, мұсылман дәстүрінде кісі қайтыс болғанда ақ түсті матаға (кебінге) кебіндеп, қастерлеп жерлеуде өзіндік мән жатыр. Ауыспалы мағынасын айтар болсақ, «әлдебір нәрсе араласпаған күйде аттансын, таза қалпында кетсін» деген ұғым шығады. Демек ақ түсті қай қырынан алсақ та қазақ үшін қастерлі деп бағамдауға болады.
Халқымыздың діни санасынан үлкен орын алатын Ардақты Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) хадистерінде түр-түстің айрықша мағынасы бар ма? Пайғамбар айтқан хадистердегі түр-түстің астарлы ұғымында не бар? Осы жағын салғастырып көрелік. Мұсылман халқының мәдениеті мен дәстүрлерінде түр-түстердің астарлы ұғымында бірнеше мән-мағына жатыр. Осы арада түрік тарихы мен Ислам мәдениетін зерттеген көрнекті ғалым Фуад Көпрүлүнің Ислам мәдениетіндегі түстер символикасы жайында айтқан пікірін білдіре кетсек. «Байрақтардағы, киім-кешектердегі, нақыштардағы және шатырлардағы, қысқасы осы сынды биліктің белгісіне айналған нәрселерде түр-түстердің үлкен маңызы мен символы бар. Көне дәуірлерден, яғни ең алғаш құрылған мемлекеттердегі осы түстердің маңыздылығын орта ғасыр дәуіріндегі Ислам және Түрік мемлекеттерінде де жалпылама көріп отырмыз. Аббаситтердің тулары мен киімдерінде қара түсті бояуды өздерінің ұраны етіп алғаны, тіпті оларды өздерінің басшысы етіп ұстанған сүнниттік мемлекеттерінде де осы түске орын берілгені белгілі. Ал шииттік Фатимиттер халифалығы бұған қарама-қарсы ұғымда болды, яғни олар ақ түсті өздерінің ұраны етіп, өздерінің пайғамбар әулетінен екенін білдіру үшін осы түсті қадір тұтқанын білеміз» дейді Фуад Көпрүлү. Демек Ислам мәдениетінің дәстүрінде пайғамбардың және ол атқарған іс-әрекеттердің түр-түстерге де өз ықпалын тигізгенін көруге болады.
Айталық, араб халқының ұлттық ғұрпында ер кісілердің ақ түсті киім киюі әдетке айналған. Тіпті мұсылман ұғымында «сүннет» деген түсінік қалыптасқан. Бұл жайында пайғамбар хадистерінен мысал келтірер болсақ, хадисте: «Ақ түсті киім киіңдер. Өйткені ол әдемі әрі таза. Қайтыс болғандарыңды онымен кебіндеңдер», «Киімдердің ақ түсті болғанын киіңдер. Өйткені олар ең қайырлы (жақсы) киімдеріңнен. Қайтыс болғандарыңды да ақ түстімен (кебінмен) кебіндеңдер», – деген. Тағы бір хадисте «Расында, сендердің киімдеріңнің Аллаға ең сүйкімдісі – ақ түсті болғаны. Онымен намаз оқыңдар, қайтыс болғандарыңды сонымен кебіндеңдер» деп айтқан.
Демек ақ түс Ислам шариғатында да құпталған. Соңғы келтірген хадиске сүйенер болсақ, Жаратушы Алла Тағаланың ұнататын түсі екені баяндалып тұр. Келтірілген хадистерде де, қазақ мақал-мәтелдерінде де ақ түстің символдық мәні жоғары екенін аңғару қиын емес. |
ҚР Ұлттық музейі жанынан құрылған «Қасиетті Қазақстан» ғылыми-зерттеу орталығы «Қазақстанның киелі жерлері» тізімін жасады. Аталған тізімге «Діни және ғибадат орындары» санаты бойынша Шығыс Қазақстан облысы Аягөз ауданындағы Қозы Көрпеш Баян Сұлу кесенесі енді. Қазір этнографтар мен жергілікті әкімдік мыңжылдық нысанның арғы-бергі тарихына тағы бір шолу жасап жатыр. Көнекөз қариялардың айтуынша, мұнда әлі де зерттелмеген нысандар мен ашылмаған тарих көп екен, деп хабарлайды kazakh-tv.kz.
Мақсат – қос ғашық туралы тың деректерді жинақтай отырып, мавзолейді қайта жаңғырту. Осы уақытқа дейін республикалық бюджеттен 475 миллион теңге бөлініп, кесенеге баратын тас жол мен көпір салынған еді. Сәйкесінше өңір еліміздегі туризмнің дамуына үлес қосып жатыр.
Нұрбек Қабдыкешов, Тарлаулы ауылдық округінің әкімі: - 2018-жылы кесене басына шырақшы үйін салсақ деп жатырмыз, кәсіпкерлер бар, үлкен азаматтар бар. Онан кейін аңыз бойынша Қозы Көрпеш Баян Сұлу кесенесі маңайында Қодар қазған құдық деген бар. Сол жерлерге құлпытас қойып, осыны елге таныту үшін, осы жерге туризмді тартамыз деген ойымыз бар. Өсіп келе жатқан болашаққа дұрыс тәрбие беріп, патриоттық сезімге тәрбиелеп, осындай кесенелерді дамыта берсек деген ойымыз бар.
Қазақстанның құнды жәдігерлерінің қатары толықты. Ақмола облысы Ақкөл ауданындағы архивтен 100 жылдық тарихы бар Қазақстан картасы табылды. Құжатты 1894 жылы генерал-майор Большевтің басшылығымен әскери топографтар корпусы жасап, 1919 жылы өзгертулер енгізген. Бұл 21 бөліктен тұратын Кеңес одағы картасының бір бөлігі ғана. Құжатта еліміздің солтүстік, батыс, оңтүстік-батысы, орталық аймақтары көрсетілген. Жәдігер 1921 жылы Санкт-Петербор қаласында шығарылса да жер-су, өзен-көлдер атауы 1890 жылдардағы деректермен беріліпті. Карта Қазақстан тарихын зерттеушілерге таптырмайтын еңбек, мұнда 120жыл бұрынғы ауылдар мен қалалардың қалай аталғаны көрсетілген. Ал карта аудандық қорға 1935 жылы өткізіліпті, бүгінде жәдігер облыстық архивке әкелінді. Архив қызметкерлерінің айтуынша, карта бірегей әрі толық жасалғанымен, жақсы сақталмаған. Сондықтан реставрация жұмыстарын жүргізу керек.
Ольга Полеткина, облыстық мұрағаттың бөлім жетекшісі: - Бізде енді осындай көне картаның бар екенін білген адамдар соны көру үшін, зерттеу үшін көптеп келетіні сөзсіз. Мәселен, жер-су аттарын өзгертуде бұл картаның зор пайдасы тиюі мүмкін. Сондықтан, біз қазір оның көшірмесін жасаймыз. Мүмкін масштабын үлкейтерміз. Әйтеуір, жұртқа ыңғайлы болу жолын қарастырамыз. |
Тоқтаусыз төрт-бес сағат бойы бата беретін қарақолдық Зияда ақсақалдың жасы биыл тура 90-ға келді. Осы жерде туып-өскен батагөй қарияның батасын алам деушілердің легі бір сәт толастамайды, деп хабарлайды Алтайньюс тілшісі.
Әсіресе, дүйім жұрттың басы қосылатын Наурыз мерекесінде, той-томалақта Зияда Бекбаев атамыздан бата алушылардың саны арта түседі. Биыл Үржарда өткен «Ақ бата-Асыл мұра» атты батагөй ақсақалдар арасында сайысында да ол кісіге тең келер ешкім болмады.
Үш турдан тұрған сайыс барысында батаның түрлері бойынша өзара сынасқан батагөй қарттар ел тәуелсіздігі жайлы, жас жұбайларға, шаңыраққа т.б. тақырыптар бойынша баталар беруден мүмкіндіктерін сынаған болатын. Таңғаларлығы, Зияда ақсақал жиылған қауым алдында берген батасын сирек қайталайды.
Және жас жұбайларға, құда-кұдағиларға, жастарға, жолға аттанатын жолаушыға т.б. деп әр тақырыптарға бата береді.
Зияда Бекбаев ақсақалдың өмірлік серігі Бақтыбала апа бірер жыл бұрын дүние салған. Қария 6 ұл, 5 қызынан бірнеше немере, шөбере сүйіп отырған жан. |
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының қоғам алдындағы негізгі 4 қызметінің бірі – қайырымдылық шараларын ұйымдастыру. ҚМДБ көмекке мұқтаж жандарды қолдау, қауіпті індеттің алдын алу мақсатында биыл тағы да қашықтан құрбан шалуды қолға алып, WWW.QURBAN2021.KZ сайтын іске қосқан болатын.
Жоба мақсаты – қайырымдылыққа дәнекер болу, халықтың денсаулығы мен өміріне төнген қауіпті сейілтуге үлес қосу, құрбан шалуға ниет білдірген жандарға карантин жағдайында оңтайлы жол ұсыну, т.б.
Құрбан айттың алғашқы күніндегі, яғни, 20 шілдедегі мәлімет бойынша республика деңгейінде qurban2021.kz сайты арқылы 2 132 адам құрбандық шалуға тапсырыс берсе, еліміз бойынша жалпы саны 7 670 мал шалынды. Оның ішінде қой – 6740, ірі қара – 603, ешкі – 318, түйе – 9. Барлық мәліметті жинақтап айтқанда, еліміз бойынша 40 156 отбасыға құрбандық еті таратылды.
Халқымызда: «Қайырымдылық жасасаң, қайырын өзің көресің» деген нақыл сөз бар. Баршаңыз шынайы ниетпен құрбан шалып, мұқтаж отбасыларға мерекелік қуаныш сыйлап, сауапты іске ортақтасып отырсыздар.
Аса Қамқор, Ерекше Кеңшілік Иесі болған Алла Тағала осы амалдарыңыздың сауабын арттырып, өз құзыретінде қабылдыққа жазғай. Сауабы мол қайырымдылық істің жақсылығы өздеріңізге еселеп қайтып, халықтың алғысы мен батасына бөлене беріңіздер. Көмек алған жандардың сіздерге жолдаған дұға-тілектері қабыл болғай. Жаратқан Жаббар Иеміз мерейлеріңізді үстем етіп, екі дүниенің нығметі мен құрметіне бөленуді нәсіп еткей. Әмин! |
Ван Дик - Рубенстің талантты шәкірті, ол өзінің әйгілі «Тікенектердің тәжі» картинасын он сегіз жасында-ақ бояған.
Оның дарынына қолдау көрсеткен ауқатты ата-аналардың баласы ретінде ол 16 жасында өзінің жеке шеберханасын ашуға мүмкіндік алды. Онда ол Мәсіх пен оның елшілері туралы шығармаларын жасайды.
Ван Дайк «Тікенекпен тырнау» картинасын екі нұсқада салғаны белгілі. Олардың біреуі ғана аман қалды, екіншісі қатарынан, біріншісі мүлдем жоғалды.
Мадридтік нұсқада суреттің ортасында өлім жазасы қоршалған Христос бейнеленген. Жалаңаш, күшті бұралмалы шапанның етегінде жатқан белсенді көк түске боялады. Мәсіхке тәж қоятын жауынгер шиеленісті, суретте азап шеккен адамның күтуі мен азабы толы.
Азап пен қатыгездікке қарамастан, сурет керемет жарыққа толы. Ол Мәсіхке құламайтын сияқты, бірақ оның жалаңаш денесінен шыққан сияқты. Автор картинаны құдайлылықпен тамақтандырды.
Ван Дейк Рубенспен бірге оқығанына қарамастан, ол мұғалімге тән жазудың әдеттегі тәсілінен алшақтап, соңында шеберлік жағынан да асып түсті.
Рубенс жас көмекшісінің жетістіктеріне қызғанышпен қарады, бірақ ол өзінің керемет қабілеттерін байқай алмады. Рубенс «онымен тең дағдыларды» жазу жүзінде атап өтті. Қалған білушілер немесе олардың көпшілігі Ван Дайк өзінің атақты ұстазын қалдырды деп санайды және тек Титиан дарынды болып келеді.
Ван Дайк кенептердегі жұмысының ерекшелігімен ерекшеленді. Кейінірек куәгерлер суретшінің портреттермен тез айналысатынын, көп жазғанын, кейіннен әр түрлі әсер қалдырғанын жазды. Суретші әңгімелерде мүлдем басқаша жұмыс жасады: өзі үшін белгілі бір фронтты белгіледі және аяқтады, бірден жазуды тоқтатты. |
KazGASA колледжінің миссиясы - кәсіби қызметтің заманауи жағдайында көшбасшы бола алатын, білікті, бәсегеке қабілетті мамандар дайындау және рухани биік тұлға тәрбиелеу.
Мақсаттар
Студенттерді қоғамның, табиғаттың даму заңдылықтарын түсінуге және осылайша үнемі жетілдіруге, адалдық, әдептілік, үлкендерге құрмет, ізгілік және әдептілік сияқты жеке қасиеттерді қалыптастыруға баулу. Бұған оқу бағдарламалары да, студенттерді студенттік ұйымдар, клубтар мен орталықтар арқылы аудиториядан тыс, ғылыми, қоғамдық, мәдени және спорттық іс-шараларға тарту да ықпал етеді. Оқытушылардың тәлімгерлігіне, үлкен студенттердің кіші студенттерге қамқорлығына үлкен рөл беріледі.
Елдің бәсекеге қабілеттілігін және орнықты әлеуметтік-экономикалық өсуді қамтамасыз ететін сапалы және қолжетімді білім беру.
Стратегиялық мақсат:
- білім беру саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру;
- оқу, әдістемелік және тәрбие жұмысының деңгейін арттыру;
- ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар негізінде тұлғаны қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби тұрғыдан қалыптастыруға бағытталған мақсаттар мен қағидаттардың бірлігі.
KazGASA колледжі құндылықтары
KazGASA колледжі Scholarships ішкі арнайы стипендияларын алдыңғы білімі мен түсу емтихандарының (оның ішінде ҰБТ) нәтижелері бойынша жоғары балл жинаған талапкерлерге оқу үшін 100%, 50% және 25% жеңілдікпен тағайындайды, басқа қаладан келген оқушыларға жатақхана, оқу үшін икемді төлем жүйесі ұсынылады.
Колледждің дамыған техникалық базасы бар: мультимедиялық проекторлар мен интерактивті тақталар орнатылған білім беру аудиториялары, мультимедиялық проекторлармен жабдықталған дәріс залдары, оқу зертханалары, компьютерлік сыныптар, электронды-мультимедиялық зал, екі оқу залы және жалпы қоры 69582 дана атауы бар кітапхана; екі гимнастикалық зал, тренажер залы, үстел теннисімен айналысуға арналған зал, баскетбол, шағын футбол және волейбол ойнауға арналған зал, медициналық қызмет көрсету пункті; асхана және екі буфет.
Колледждің міндеттері:
- кәсіби құзыреттілік пен жоғары мәдениетті үйлестіретін сәулет, қала құрылысы және дизайн салаларына мамандар даярлау;
- аймақтың және елдің экономикасын тиімді дамыту мүдделеріне, жұмыс берушілердің мүдделеріне, жеке тұлғаның және зияткерлік, мәдени - адамгершілік дамудың қажеттіліктерін іске асыру мүдделеріне жауап беретін мазмұнды сапалы жаңарту арқылы оқу жоспарлары мен оқыту бағдарламаларын әзірлеу және іске асыру;
- отансүйгіштікке тәрбиелеу, әрбір білім алушының даралығын жан-жақты дамыту үшін жағдай жасау;
- World Skills кәсіби шеберлік байқауларына белсенді қатысу.
Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің 11.03.1992 жылғы №212 қаулысына сәйкес "Алматы сәулет-құрылыс институты" (АСҚИ) "Қазақ мемлекеттік сәулет-құрылыс академиясы" ҚМСҚА болып қайта құрылды.
ҚР Үкіметінің 26.04.2001 жылғы №559 қаулысы негізінде "Қазақ мемлекеттік сәулет-құрылыс академиясы" ҚМСҚА "Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы" жабық акционерлік қоғамы болып қайта құрылды.
2003 жылғы 06 қарашада "Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы" ЖАҚ акционерлерінің кезектен тыс жалпы жиналысының №3 хаттамасымен "Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы"АҚ болып қайта құрылды. (Мемлекеттік қайта тіркеу туралы куәлік №40744-1910 АҚ 13.11.2003ж.)
2019 жылғы 27 мамырда "Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы" АҚ акционерлерінің жалпы жылдық жиналысының №2 хаттамасымен қайта құру жолымен "Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы" ЖШС болып қайта құрылды. (Мемлекеттік тіркеу туралы 21.08.2019 ж. №3231 бұйрық)
Қатысушылардың жалпы жиналысының 2020 жылғы 24 маусымдағы №4 хаттамасымен "Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы" ЖШС "ҚазБСҚА жанындағы Сәулет және құрылыс колледжі - Лицей" ЖШС болып өзгертілді. (30.06.2020 жылғы мемлекеттік қайта тіркеу туралы анықтама)
Жалғыз қатысушының 2022 жылғы 19 мамырдағы шешімімен "ҚазБСҚА жанындағы Сәулет және құрылыс колледжі - Лицей" ЖШС "ҚазБСҚА Колледжі – Мектебі" ЖШС болып өзгертілді. (07.06.2022 жылғы мемлекеттік қайта тіркеу туралы анықтама). |