Datasets:

techiaith

/

cofnodycynulliad_en-cy

like 2

He has spent months and months complaining about money being controlled from Brussels, saying it should come to Wales, and is now saying that it should be controlled by the Treasury in London. That is not in keeping with devolution. That is not what was promised by the 'leave' campaign. It's not what we will ever sign up to, or agree to, in this Assembly, on this side and others of the house. He has to stop thinking like somebody sitting in Westminster and thinking about somebody sitting in Wales, and start thinking about what it means for Wales. There is no cause, no cause whatsoever, for suggesting that the money that we received from Europe should not come to Wales, but apparently should sit in London, at the discretion of the Treasury as to how it's spent. That's what he said. And now he is caught by his own words, which he denied earlier in the Chamber. He needs to explain to his own party - if you could see their faces - . He needs to explain to his own party why it is, suddenly, that what was said, the promise that was made that this money would come to Wales, is now not going to come to Wales for this elected Assembly to decide how that money is spent. And that is a fundamental attack on devolution. Not repeated by UKIP - not repeated by UKIP. It shows the direction the Conservatives are going in. I listened carefully to the other points that were made by other Members, particularly to the leader of the opposition, which I listened to carefully. She and I are not in the same position when it comes to what she has suggested today, which is independence in the EU, because the Welsh people have voted to leave the EU. I think there are difficulties in suggesting that way forward, when people have already said they want to leave. But it is right to say that constitutional change is needed. The UK cannot go on as it is, or it will not go on. I don't share the Member David Rowlands's optimism that the UK will continue forever and a day. This is the greatest threat to the UK that's ever been posed. We see the opinion polls again in Scotland - not that anyone can trust polls, necessarily, but I do fear that what is happening in Scotland is very different to what was happening there in 2014, and there will be an effect on Wales. We know there'll be an effect on Northern Ireland. I am in this strange situation now, where, of the four in my household, I am the only one who will not in the future have a right to live and work anywhere in the EU. Everyone else will, because they've got dual nationality. And it shows that even families are in different positions because of the vote that happened last week. We know that, in Northern Ireland, there are issues with the border, because it's an open border, and the immigration policy on both sides of it will be different. And so there are great issues as to how that border will be monitored, and how that border will be patrolled. They are not issues that affect us directly in Wales, but they do affect the UK and its relationship with the European Union via that land border. Can I deal with the issue of free trade? Access to the single market is absolutely fundamentally critical to the prosperity of Wales. If we do not have free and unfettered access to that single market, many of our businesses will be put at a disadvantage that their competitors elsewhere in the EU will not have. If you look at the automotive industry, there is a tariff on automotive parts of 5 per cent, a tariff on importing cars of 10 per cent; those are WTO rules. That affects so many of Wales's automotive plants, not least my own in Bridgend. Unless there is a trade deal on the table that removes the fear and danger of tariffs, those plants will not be able to compete, because what they produce will automatically be more expensive than plants elsewhere. Now, the suggestion has been made, well, Europe exports more to the UK than the UK exports back. Well, the European Union is eight times bigger than the UK, so, in monetary terms, of course more is exported from the EU to Britain than the other way round. But, if you look at the percentages, nearly 50 per cent of what the UK exports goes to the EU. The movement back is between 7 per cent and 10 per cent. Actually, we are far more dependent on being able to export freely into the EU than the EU is to us. If we look at the car market, people have said, 'Well, German car manufacturers will want to export'. The difficulty is that makes like BMW can export with a 10 per cent tariff and people will still buy them, because people see it as a prestigious car to buy. It doesn't apply to all car makes, and that's the danger that we face. So, it is absolutely critical that the free movement of goods and services continues between the UK and the EU. Now, we have to remember that, in the negotiations that will take place, the UK Government will, inevitably, take the lead. We will have our own method of discussion with the EU. But the UK Government will negotiate mainly as the UK Government, but sometimes as the Government of England, when it comes to agriculture and fisheries. It won't negotiate as the UK at all times. That's why, to me, it is absolutely critical that, when there is a deal on the table, it is ratified separately by each of the national parliaments. Then we will get proper buy-in to any trade deal. It is not good enough simply for the Parliament in Westminster to ratify it, when there are some areas like agriculture and fisheries, which are wholly devolved, which will be affected. And so, this elected legislature must have a strong say - indeed, a ratification process for that. The Member Steffan Lewis raised some important points. He discussed first of all - talked first of all - about the need for an economic fairness Bill. I'm not entirely sure what that would mean. I don't mean that in a disparaging way, I'm not quite clear about it, because what we find is, when investors come to Wales, they want to go to a specific site in Wales. You can't say to them, 'You can't go there; you've got to go there'. So, Aston Martin was only ever going to go to St Athan. It wasn't going to go anywhere else. So, it's not as easy as it sounds simply to say, 'Well, we'll ensure that investment travels all over Wales', because private companies don't work like that. Public investment is easier, clearly; private investment, much more difficult. He talked about an investment bank of the isles - interesting and something, of course, that I'm sure will be explored in the months to come, and he also talked about Wales making its own way in the world. I have to say that UKTI have been hugely supportive of us as we've travelled around the world. We've received support from them. The embassies around the world have been nothing but supportive of us in attracting investment into Wales. We have opened offices in different parts of the world where we know we can be effective in adding something extra in terms of Wales's voice. But I don't think that the result last week will alter our ability to sell ourselves to the world in terms of being able to project Wales to the world. It will affect, of course, what we're able to offer in terms of market access if there's no deal on the table. One of the issues we always grapple with is, if we're looking to expand our presence in a particular country, do we expand a presence in one country or do we open an office in another? These are issues that we constantly wrestle with. But we know that the offices in the US and India, particularly, are hugely, hugely important in terms of projecting Wales as a place to invest, and that will continue. Mark Isherwood I listened to carefully. Many years ago, Members will recall Steve Wright when he was on Radio 1. He had a character called Mr Angry from Purley, who was somebody who began calmly and then worked himself up into a rage, almost choking on his own rage. Well, he did that again today. He is, after all, somebody in this Chamber who once described us on these benches as 'left-wing fascists'. So, I remember that phrase. But I have to say to him, he talks about inclusivity - for years his party had Secretaries of State for Wales who didn't even represent Welsh constituencies. We will not take lessons from the Conservative party about inclusivity when they had people representing us who had no connection at all with the people of Wales. Thankfully, those days have changed. I listened to what Caroline Jones had to say and I think I've dealt with that in terms of what she said about the narrowness of the referendum result. But we have to understand that it is said that there are opportunities. They're not apparent yet - not apparent yet. I've not heard any in this Chamber that present themselves as opportunities. We know there are challenges. Right, that's what the people of Wales have delivered and that's what the people of Britain have delivered; we have to get on with it. But it's hugely important, as I've said, for 'leave' campaigners to come up with an idea of what they think the UK is going to look like. What sort of relationship do we have with the EU? What sort of relationship do we have on the world stage? If that is not articulate and clear - [Interruption.] - in a second. If that is not articulate and clear then that gap will be filled by those who are more extreme.

Mae wedi treulio misoedd a misoedd yn cwyno am arian yn cael ei reoli o Frwsel, gan ddweud y dylai ddod i Gymru, ac mae bellach yn dweud y dylai gael ei reoli gan y Trysorlys yn Llundain. Nid yw hynny yn cyd-fynd â datganoli. Nid dyna'r hyn a addawyd gan yr ymgyrch 'gadael'. Ni fyddwn ni fyth yn cefnogi hynny, neu yn cytuno â hynny, yn y Cynulliad hwn, ar yr ochr hon ac eraill y tŷ. Mae'n rhaid iddo roi'r gorau i feddwl fel rhywun sy'n eistedd yn San Steffan a meddwl am rywun sy'n eistedd yng Nghymru, a dechrau meddwl am yr hyn y mae'n ei olygu i Gymru. Nid oes achos, dim achos o gwbl, dros awgrymu na ddylai'r arian a gawsom gan Ewrop ddod i Gymru, ond mae'n debyg y dylai eistedd yn Llundain, yn ôl disgresiwn y Trysorlys o ran sut y caiff ei wario. Dyna beth a ddywedodd. Ac yn awr mae'n cael ei ddal gan ei eiriau ei hun, y gwnaeth eu gwadu yn gynharach yn y Siambr. Mae angen iddo esbonio i'w blaid ei hun - pe gallech weld eu hwynebau - . Mae angen iddo esbonio i'w blaid ei hun pam, yn sydyn, bod yr hyn a ddywedwyd, yr addewid a wnaed y byddai'r arian hwn yn dod i Gymru, yn awr yn mynd i beidio â dod i Gymru i'r Cynulliad etholedig hwn i benderfynu sut i'w wario. Ac mae hynny'n ymosodiad sylfaenol ar ddatganoli. Heb ei ailadrodd gan UKIP - heb ei ailadrodd gan UKIP. Mae'n dangos i ba gyfeiriad y mae'r Ceidwadwyr yn mynd. Gwrandewais yn ofalus ar y pwyntiau eraill a wnaethpwyd gan Aelodau eraill, yn enwedig ar arweinydd yr wrthblaid, gwrandewais arni'n ofalus. Nid yw hi a minnau yn yr un sefyllfa pan ddaw at yr hyn y mae hi wedi'i awgrymu heddiw, sef annibyniaeth yn yr UE, gan fod pobl Cymru wedi pleidleisio i adael yr UE. Rwy'n meddwl bod anawsterau wrth awgrymu'r ffordd honno ymlaen, pan fod pobl eisoes wedi dweud eu bod eisiau gadael. Ond mae'n iawn dweud bod angen newid cyfansoddiadol. Ni all y DU fynd ymlaen fel y mae, neu ni fydd yn mynd ymlaen. Nid wyf yn rhannu optimistiaeth yr Aelod David Rowlands y bydd y DU yn parhau am byth a diwrnod. Dyma'r bygythiad mwyaf i'r DU sydd wedi ei beri erioed. Rydym yn gweld y polau piniwn eto yn yr Alban - nid bod unrhyw un yn gallu ymddiried mewn polau, o reidrwydd, ond rwy'n ofni fod yr hyn sy'n digwydd yn yr Alban yn wahanol iawn i'r hyn oedd yn digwydd yno yn 2014, ac fe fydd yna effaith ar Gymru. Rydym yn gwybod y bydd yna effaith ar Ogledd Iwerddon. Rwyf yn y sefyllfa ryfedd hon yn awr, ble, o'r pedwar yn fy nghartref, fi yw'r unig un na fydd yn y dyfodol â hawl i fyw a gweithio yn unrhyw le yn yr UE. Bydd pawb arall, oherwydd bod ganddynt genedligrwydd deuol. Ac mae'n dangos bod hyd yn oed teuluoedd mewn sefyllfaoedd gwahanol oherwydd y bleidlais a ddigwyddodd yr wythnos diwethaf. Rydym yn gwybod, yng Ngogledd Iwerddon, bod problemau gyda'r ffin, oherwydd ei fod yn ffin agored, a bydd y polisi mewnfudo ar y ddwy ochr yn wahanol. Ac felly mae materion mawr ynghylch sut y bydd y ffin honno yn cael ei monitro, a sut y bydd y ffin yn cael ei phatrolio. Nid ydynt yn faterion sy'n effeithio yn uniongyrchol arnom ni yng Nghymru, ond maent yn effeithio ar y DU a'i pherthynas â'r Undeb Ewropeaidd trwy'r ffin honno ar y tir. A gaf i ymdrin â'r mater o fasnach rydd? Mae mynediad at y farchnad sengl yn gwbl sylfaenol hanfodol i ffyniant Cymru. Os na chawn fynediad rhydd a dilyffethair at y farchnad sengl, bydd llawer o'n busnesau yn cael eu rhoi o dan anfantais na fydd yn berthnasol i'w cystadleuwyr mewn mannau eraill yn yr UE. Os ydych yn edrych ar y diwydiant modurol, mae tariff o 5 y cant ar rannau modurol, tariff o 10 y cant ar fewnforio ceir; rheolau Sefydliad Masnach y Byd yw'r rhain. Mae hynny'n effeithio ar gynifer o ffatrïoedd modurol Cymru, nid lleiaf fy un fy hun ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Oni bai fod cytundeb masnach ar y bwrdd sy'n cael gwared ar yr ofn a'r perygl o dariffau, ni fydd y ffatrïoedd hynny yn gallu cystadlu, oherwydd bydd yr hyn y maen nhw'n ei gynhyrchu yn awtomatig yn fwy costus na ffatrïoedd mewn mannau eraill. Nawr, mae'r awgrym wedi ei wneud, wel, mae Ewrop yn allforio mwy i'r DU nag y mae'r DU yn ei allforio yn ôl. Wel, mae'r Undeb Ewropeaidd wyth gwaith yn fwy na'r DU, felly, mewn termau ariannol, wrth gwrs mae mwy yn cael ei allforio o'r UE i Brydain na'r ffordd arall. Ond, os ydych yn edrych ar y canrannau, mae bron i 50 y cant o'r hyn y mae'r DU yn ei allforio yn mynd i'r UE. Mae'r symudiad yn ôl rhwng 7 y cant a 10 y cant. A dweud y gwir, rydym yn llawer mwy dibynnol ar allu allforio'n rhydd i mewn i'r UE nag y mae'r UE i ni. Os byddwn yn edrych ar y farchnad ceir, mae pobl wedi dweud, 'Wel, bydd gweithgynhyrchwyr ceir Almaeneg yn awyddus i allforio'. Yr anhawster yw y gall brandiau fel BMW allforio gyda thariff o 10 y cant a bydd pobl yn dal i'w prynu nhw, oherwydd bod pobl yn ei weld fel car mawreddog i'w brynu. Nid yw'n berthnasol i bob brand o gar, a dyna'r perygl sy'n ein hwynebu. Felly, mae'n gwbl hanfodol bod y symudiad rhydd o nwyddau a gwasanaethau yn parhau rhwng y DU a'r UE. Nawr, mae'n rhaid i ni gofio, yn y trafodaethau a fydd yn digwydd, y bydd Llywodraeth y DU, yn anochel, yn cymryd yr awenau. Bydd gennym ein dull ein hunain o drafod â'r UE. Ond bydd Llywodraeth y DU yn trafod yn bennaf fel Llywodraeth y DU, ond weithiau fel Llywodraeth Lloegr, pan ddaw at amaethyddiaeth a physgodfeydd. Ni fydd yn trafod fel y DU bob amser. Dyna pam, i mi, mae'n gwbl hanfodol, pan fydd bargen ar y bwrdd, ei bod yn cael ei chadarnhau ar wahân gan bob un o'r seneddau cenedlaethol. Yna byddwn yn cael ymrwymiad priodol i unrhyw gytundeb masnach. Nid yw'n ddigon da i'r Senedd yn San Steffan yn unig ei gadarnhau, pan fydd meysydd megis amaethyddiaeth a physgodfeydd, sydd wedi eu datganoli'n llwyr, yn cael eu heffeithio. Ac felly, mae'n rhaid i'r ddeddfwrfa etholedig hon gael llais cryf - yn wir, proses gadarnhau ar gyfer hynny. Cododd yr Aelod Steffan Lewis rai pwyntiau pwysig. Trafododd yn gyntaf oll - siaradodd yn gyntaf oll - am yr angen am Fil tegwch economaidd. Dydw i ddim yn hollol siŵr beth fyddai hynny'n ei olygu. Nid wyf yn golygu hynny mewn ffordd feirniadol, dydw i ddim yn hollol glir am y peth, oherwydd yr hyn yr ydym yn ei weld yw, pan fo buddsoddwyr yn dod i Gymru, maent am fynd i safle penodol yng Nghymru. Ni allwch ddweud wrthynt, "Ni allwch fynd i'r fan yna; mae'n rhaid i chi fynd i'r fan yna'. Felly, nid oedd Aston Martin erioed yn bwriadu mynd i unrhyw le heblaw Sain Tathan. Nid oedd yn mynd i fynd i unrhyw le arall. Felly, nid yw mor hawdd ag y mae'n swnio i ddweud, 'Wel, byddwn yn sicrhau bod buddsoddiad yn teithio ar hyd a lled Cymru', gan nad yw cwmnïau preifat yn gweithio fel'na. Mae buddsoddiad cyhoeddus yn haws, yn amlwg; ond mae buddsoddiad preifat yn llawer mwy anodd. Soniodd am fanc buddsoddi yr ynysoedd - diddorol a rhywbeth, wrth gwrs, rwy'n siŵr y bydd yn cael ei archwilio yn ystod y misoedd sydd i ddod, a siaradodd hefyd am Gymru yn torri ei chwys ei hun yn y byd. Mae'n rhaid i mi ddweud bod Masnach a Buddsoddi y DU wedi bod yn hynod gefnogol i ni wrth i ni deithio o amgylch y byd. Rydym wedi derbyn cefnogaeth ganddynt. Mae llysgenadaethau o gwmpas y byd wedi bod yn ddim ond cefnogol i ni o ran denu buddsoddiad i Gymru. Rydym wedi agor swyddfeydd mewn gwahanol rannau o'r byd lle'r ydym yn gwybod y gallwn ni fod yn effeithiol wrth ychwanegu rhywbeth mwy o ran llais Cymru. Ond nid wyf yn credu y bydd canlyniad yr wythnos diwethaf yn newid ein gallu i werthu ein hunain i'r byd o ran bod yn gallu cyflwyno Cymru i'r byd. Bydd yn effeithio, wrth gwrs, ar yr hyn yr ydym yn gallu ei gynnig o ran mynediad at farchnad os nad oes cytundeb ar y bwrdd. Un o'r materion yr ydym bob amser yn ymgodymu ag ef yw, os ydym yn ystyried ehangu ein presenoldeb mewn gwlad arbennig, a ydym yn ehangu presenoldeb mewn un wlad neu a ydym yn agor swyddfa mewn un arall? Mae'r rhain yn faterion yr ydym yn ymgodymu â nhw yn gyson. Ond rydym yn gwybod bod y swyddfeydd yn yr Unol Daleithiau ac India, yn arbennig, yn hynod, hynod o bwysig o ran cyflwyno Cymru fel lle i fuddsoddi, a bydd hynny'n parhau. Gwrandewais yn ofalus ar Mark Isherwood. Flynyddoedd lawer yn ôl, bydd yr Aelodau'n cofio Steve Wright pan oedd ar Radio 1. Roedd ganddo gymeriad o'r enw Mr Angry o Purley, a oedd yn rhywun a oedd yn dechrau'n dawel ac yna'n cynddeiriogi, bron yn tagu ar ei gynddaredd ei hun. Wel, fe wnaeth ef hynny eto heddiw. Mae ef, wedi'r cyfan, yn rhywun yn y Siambr hon a'n disgrifiodd ni unwaith ar y meinciau hyn fel 'ffasgwyr adain chwith'. Felly, rwy'n cofio'r ymadrodd hwnnw. Ond rhaid i mi ddweud wrtho, mae'n sôn am gynhwysiant - am flynyddoedd roedd gan ei blaid ef Ysgrifenyddion Gwladol Cymru nad oedd hyd yn oed yn cynrychioli etholaethau Cymreig. Ni fyddwn yn cymryd gwersi gan y blaid Geidwadol am gynhwysiant pan oedd ganddynt bobl yn ein cynrychioli nad oedd ganddynt unrhyw gysylltiad o gwbl â phobl Cymru. Diolch byth, mae'r dyddiau hynny wedi newid. Gwrandewais ar yr hyn a oedd gan Caroline Jones i'w ddweud ac rwy'n meddwl fy mod wedi delio â hynny o ran yr hyn a ddywedodd am agosrwydd canlyniad y refferendwm. Ond mae'n rhaid i ni ddeall y dywedir bod yna gyfleoedd. Dydyn nhw ddim yn amlwg eto - ddim yn amlwg eto. Nid wyf wedi clywed dim yn y Siambr hon sy'n cyflwyno eu hunain fel cyfleoedd. Rydym yn gwybod bod yna heriau. Iawn, dyna beth mae pobl Cymru wedi'i gyflwyno a dyna beth y mae pobl Prydain wedi'i gyflwyno; mae'n rhaid i ni fwrw ymlaen â'r gwaith. Ond mae'n hynod o bwysig, fel yr wyf wedi dweud, i'r ymgyrchwyr 'gadael' feddwl am syniad o sut y maent yn credu y bydd y DU yn edrych. Pa fath o berthynas sydd gennym â'r UE? Pa fath o berthynas sydd gennym ar lwyfan y byd? Os nad yw hynny'n groyw ac yn glir - [Torri ar draws.] - mewn eiliad. Os nad yw hynny'n groyw ac yn glir, yna bydd y bwlch hwnnw yn cael ei lenwi gan y rhai sydd yn fwy eithafol.

Thank you, First Minister. I agree with some of the comments made by David Rowlands earlier. Do you share my concern that we have enough trouble getting the money we're due out of the Treasury anyway, and we have done since 1999 because of the way the Barnett formula has worked over that time, so, when it comes to getting additional money out of the Treasury to replace the money we're currently getting from Brussels, that really will be quite a challenging task and there's no guarantee we're going to get that, which is why we need the fiscal framework to operate?

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Rwy'n cytuno â rhai o'r sylwadau a wnaed gan David Rowlands yn gynharach. A ydych yn rhannu fy mhryder ein bod yn cael digon o drafferth cael yr arian sy'n ddyledus i ni allan o'r Trysorlys beth bynnag, ac yr ydym wedi gwneud ers 1999 oherwydd y ffordd y mae fformiwla Barnett wedi gweithio dros y cyfnod hwnnw, felly, pan ddaw at gael arian ychwanegol o'r Trysorlys i gymryd lle'r arian yr ydym yn ei gael ar hyn o bryd o Frwsel, bydd honno'n dasg wirionedd heriol a does dim sicrwydd ein bod yn mynd i gael hynny, a dyna pam mae angen y fframwaith cyllidol arnom i weithredu?

There is always a welcome for the Member on these benches with his views. But he's right - he's right. Because Members will know that getting money out of the Treasury, fairness, the Barnett formula, air passenger duty - the answer was always 'no', because apparently the people of Wales and their views are not important. Well, that has to change. Others have said it in this Chamber and I'll repeat it once again: it is our money and it needs to come to Wales for this legislature to decide how that money is distributed. Nothing else will do. So, we face a different world, a different kind of politics, and a very uncertain world. We don't know what the relationship will be with the EU. We don't know what the UK, if it exists, will look like over the next few years. What is hugely important, I believe, for all of us in this Chamber, is to provide answers. They may not be answers we all agree on but, if we fail to provide a vision of a way forward, whatever differences there are between the different visions, then the gap will be filled by those whose views are far more extreme. We sometimes think that the 1930s and those conditions could never return, but I'm not convinced. So, it's important for democratic politicians to make sure that they regain the confidence of the public, regain the trust of the public, and make sure that we have prosperity, justice and fairness for our nation.

Mae croeso i'r Aelod ar y meinciau hyn fynegi'i farn bob amser. Ond mae'n iawn - mae'n iawn. Gan y bydd yr Aelodau'n gwybod bod cael arian allan o'r Trysorlys, tegwch, fformiwla Barnett, toll teithwyr awyr - yr ateb oedd 'na' bob amser, oherwydd nid yw pobl Cymru a'u barn yn bwysig yn ôl pob golwg. Wel, mae'n rhaid i hynny newid. Mae eraill wedi ei ddweud yn y Siambr hon a byddaf yn ailadrodd unwaith eto: ein harian ni yw e ac mae angen iddo ddod i Gymru er mwyn i'r ddeddfwrfa hon benderfynu sut y caiff yr arian ei ddosbarthu. Ni fydd unrhyw beth arall yn dderbyniol. Felly, rydym yn wynebu byd gwahanol, math gwahanol o wleidyddiaeth, a byd ansicr iawn. Nid ydym yn gwybod beth fydd y berthynas â'r UE. Nid ydym yn gwybod sut fydd y DU, os yw'n bodoli, yn edrych dros yr ychydig flynyddoedd nesaf. Yr hyn sy'n hynod o bwysig, yn fy marn i, i bob un ohonom yn y Siambr hon, yw darparu atebion. Efallai na fyddant yn atebion y byddwn ni i gyd yn cytuno arnynt, ond, os byddwn yn methu â darparu gweledigaeth ar gyfer ffordd ymlaen, pa bynnag wahaniaethau sydd rhwng y gwahanol weledigaethau, yna bydd y bwlch yn cael ei lenwi gan y rhai y mae eu barn yn llawer mwy eithafol. Rydym weithiau yn credu na allai'r 1930au a'r amodau hynny fyth ddychwelyd, ond dydw i ddim yn argyhoeddedig. Felly, mae'n bwysig i wleidyddion democrataidd wneud yn siŵr eu bod yn adennill hyder y cyhoedd, adennill ymddiriedaeth y cyhoedd, a gwneud yn siŵr bod gennym ffyniant, cyfiawnder a thegwch i'n cenedl.

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? If not, the motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Os na, felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

We move on to item 3 on the agenda, which is the business statement and announcement. I call on Jane Hutt.

Rydym yn symud nawr i eitem 3 ar yr agenda, sef y datganiad a chyhoeddiad busnes. Rwy'n galw ar Jane Hutt.

Diolch, Lywydd. I've made several changes to this week's business in response to last week's events. Members will be aware that the statement on phase 1 implementation of the Regulation and Inspection of Social Care (Wales) Act 2016 was issued as a written statement yesterday. Similarly, the oral statements on school governing bodies, flood and coastal erosion risk management, and the road and street works strategy will be issued as written statements, and the debate on renaming the Assembly has been postponed until next week. The First Minister will, however, set out the Government's legislative programme in an oral statement this afternoon. Finally, the Business Committee has scheduled a number of procedural motions relating to Assembly committees. Business for the next three weeks is as shown on the business statement and announcement found among the meeting papers available to Members electronically.

Diolch, Lywydd. Rwyf wedi gwneud sawl newid i fusnes yr wythnos hon mewn ymateb i ddigwyddiadau'r wythnos diwethaf. Bydd yr Aelodau'n gwybod y cafodd y datganiad ar gyfnod 1 gweithredu Deddf Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2016 ei gyhoeddi fel datganiad ysgrifenedig ddoe. Yn yr un modd, bydd y datganiadau llafar ar gyrff llywodraethu ysgolion, rheoli risgiau llifogydd ac erydu arfordirol, a'r strategaeth gwaith ffyrdd a gwaith stryd yn cael eu cyhoeddi fel datganiadau ysgrifenedig, ac mae'r ddadl ynglŷn ag ailenwi'r Cynulliad wedi ei gohirio tan yr wythnos nesaf. Bydd y Prif Weinidog, er hynny, yn nodi rhaglen ddeddfwriaethol y Llywodraeth mewn datganiad llafar y prynhawn yma. Yn olaf, mae'r Pwyllgor Busnes wedi trefnu nifer o gynigion trefniadol yn ymwneud â phwyllgorau'r Cynulliad. Mae busnes y tair wythnos nesaf fel y'i dangosir ar y datganiad a chyhoeddiad busnes sydd ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

We've just had the beginning of a very important discourse on the momentous and terrifying decision taken last Thursday. I wondered if it's possible to fit in, before the summer recess, three further debates on specific areas that are posed by the Brexit decision. One is on the future of our fisheries, and how we might protect them in light of the fact that we only have one boat at the moment to protect the whole of our coastline. Secondly, the implications for all our universities through the potential loss of Horizon 2020 funding - we think about the important research going on at Cardiff University to investigate the causes of dementia, bipolar disease and other important diseases linked to the workings of the brain, and the fact that these are obviously universal diseases, and the results need to be shared across all nations. So, the importance of, hopefully, being able to maintain that leadership across Europe - that leadership and collaboration - and how we might be able to do that as we take forward these negotiations. The third is on the future of our farming, in the light of the fact that we still import 40 per cent of our food, which of course is going to go up as a result of the massive reduction in the value of the pound against other currencies, and what opportunities may be available to farmers from this threat to increase both food and agriculture growing so that we do not have to have such expensive imported food.

Rydym newydd gael dechrau trafodaeth bwysig iawn ar y penderfyniad tyngedfennol a brawychus a wnaed ddydd Iau diwethaf. Tybed a yw'n bosibl, cyn toriad yr haf, cynnwys tair dadl arall ynglŷn â meysydd penodol sy'n deillio o'r penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd? Un ohonynt yw dyfodol ein pysgodfeydd, a sut y gallwn eu hamddiffyn yn wyneb y ffaith nad oes gennym ond un cwch ar hyn o bryd i amddiffyn ein harfordir cyfan. Yn ail, y goblygiadau i bob un o'n prifysgolion o ganlyniad i'r posibilrwydd o golli cyllid Horizon 2020 - er enghraifft yr ymchwil pwysig sy'n digwydd ym Mhrifysgol Caerdydd i ymchwilio i'r hyn sy'n achosi dementia, salwch deubegynol a chlefydau pwysig eraill sy'n gysylltiedig â'r ffordd y mae'r ymennydd yn gweithio, a'r ffaith bod y rhain yn amlwg yn glefydau cyffredinol, ac mae angen rhannu'r canlyniadau rhwng yr holl genhedloedd. Felly, pwysigrwydd gallu, gobeithio, cynnal yr arweinyddiaeth honno ar draws Ewrop - yr arweinyddiaeth a'r cydweithio - a sut y gallwn wneud hynny wrth inni fwrw ymlaen â'r trafodaethau hyn. Mae'r trydydd yn ymwneud â dyfodol ein diwydiant ffermio, yng ngoleuni'r ffaith ein bod yn dal i fewnforio 40 y cant o'n bwyd, a fydd, wrth gwrs, yn cynyddu yn sgil y gostyngiad aruthrol yng ngwerth y bunt yn erbyn arian gwledydd eraill, a pha gyfleoedd a all fod ar gael i ffermwyr yn sgil y bygythiad hwn er mwyn cynyddu cynhyrchu bwyd ac amaethyddiaeth fel nad oes yn rhaid wrth gymaint o fwyd drud wedi'i fewnforio.

Thank you, Jenny Rathbone. Of course, we have just had a debate - a very full debate - in response to the referendum, and the First Minister made two statements on Friday and, indeed, again yesterday, following our Welsh Government Cabinet meeting, laying out the steps that the Welsh Government is taking. As you are clearly aware, and as has been discussed this afternoon, it will take time to work through the implications of last week's referendum result. Of course, we have to recognise - this is particularly important to your questions - no immediate changes are likely to take place in terms of regulatory requirements or EU investments and funding. For example, there are issues like the basic payments scheme, investment, Glastir scheme contracts - they'll be honoured - and RDP grant rounds, which are already open and will continue. So, of course, information will be made available and opportunities, I know, for further clarification via statement and debate, I'm sure, will be possible.

Diolch ichi, Jenny Rathbone. Wrth gwrs, rydym newydd gael dadl - dadl lawn iawn - yn sgil y refferendwm, a gwnaeth y Prif Weinidog ddau ddatganiad ddydd Gwener ac, yn wir, unwaith eto ddoe, yn dilyn cyfarfod Cabinet Llywodraeth Cymru, yn nodi'r camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd. Fel yr ydych yn amlwg yn gwybod, ac fel y trafodwyd y prynhawn yma, bydd yn cymryd amser i brosesu goblygiadau canlyniad y refferendwm yr wythnos diwethaf. Wrth gwrs, mae'n rhaid inni gydnabod - mae hyn yn arbennig o bwysig i'ch cwestiynau - nad oes dim newid yn debygol o ddigwydd yn syth o safbwynt y gofynion rheoleiddio neu fuddsoddiadau a chyllid yr UE. Er enghraifft, mae materion fel y cynllun taliadau sylfaenol, buddsoddi, contractau cynllun Glastir - cânt eu hanrhydeddu - a rowndiau grant y Cynllun Datblygu Gwledig, sydd eisoes ar agor ac a fydd yn parhau. Felly, wrth gwrs, bydd gwybodaeth ar gael a bydd cyfleoedd i gael eglurhad pellach trwy ddatganiad a dadl, rwyf yn siŵr.

May I thank the business manager for her statement and thank you for changing Government business to allow us to discuss the referendum results of last week? I'm sure that all Members will respect that and be grateful for it. As a result of that, you have deferred the debate on the renaming of this Siambr - not the Siambr, but the renaming of the institution the 'Welsh Parliament'. Can you confirm that, when you bring that motion back, you will have discussed and taken into account some of the amendments that were already being discussed as the motion was being tabled for this week and that that, perhaps, will have progressed a little before we discuss that motion tabled by Government? Secondly, I would just like to raise two or three things that do emerge from the debate that we've had this afternoon on the vote to leave the European Union. Could we please, therefore, have a statement relatively swiftly - certainly before summer - on the way the Government sees their relationship with the single market and the free market, the two possible relationships for Wales? I have already asked the First Minister in terms of how I see things in terms of membership of the European economic area, but it would be good to have a formal statement from Government as to its stance as we enter this process of negotiating our exit from the European Union, because none of these questions have been answered during the last hour and a half, certainly not by those people who wanted to leave the European Union. The second part of that is whether we could have a statement, perhaps from you as the business manager, on the way in which the whole Assembly could participate in that debate. Now, again, the First Minister, in answering questions, said that he wants to see all parties participating in that process. But although we do have a mechanism to establish committees later today, perhaps we should ask whether we need a more party political forum to bring people together in order to be part of this process. Have you come to any view on that? Could we have a statement setting out how you could see that emerging and working? The final point that I would like to raise with you is one that emerges directly from the experience I'm sure each and every one of us is having. I attended a meeting yesterday of the canals forum in Newtown where there is a plan to restore the old canal through Newtown and, time and time again, during these discussions, people were saying that they were applying for European funding for this. You just have to take a step back and say, 'There'll be no European funding available in two years' time or in two and a half years' time' - whatever the timescale is. But that hasn't been permeated people's thinking yet. I'm sure that every one of us will have had such conversations with groups that have relied - perhaps been over-reliant - on European funding in the past, and now they want to proceed with plans that are still important to their communities and that are still important to tourism and developing the economy. So, can we have a statement again before summer from the Cabinet Secretary for the economy - a comprehensive statement setting out all of the plans that are currently funded in Wales under European funding, their term, when they are likely to come to an end and when, if a scheme were to continue, the second stream planning is expected to start? We need to look at this, I think. It can then be referred to a committee, of course, and be discussed in detail. But we truly need to look at this and scope the impact of the fact that the structural funds and the ESF funding will come to an end. We need to scope that very carefully, and a comprehensive statement just setting out, for our information, would be a way for people to actually understand what's going on, and secondly, as we start to look at how we negotiate that, and how we then put pressure on those people who led us in to this situation to ensure that every penny is resorted to Wales.

A gaf i ddiolch i'r rheolwr busnes am ei datganiad a diolch am newid busnes y Llywodraeth er mwyn caniatáu inni drafod heddiw ganlyniad y refferendwm yr wythnos diwethaf? Mae'n siŵr bod Aelodau yn parchu ac yn ddiolchgar am hynny. Oherwydd hynny, rydych chi wedi gohirio y ddadl roeddech chi am ei thrafod ynglŷn ag ailenwi'r Siambr - dim y Siambr; mae'r Siambr eisoes yn enw yn y Senedd - ailenwi'r sefydliad yn 'Senedd Cymru'. A fedrwch chi gadarnhau, pan rydych chi'n dod nôl at y cynnig hwnnw, y byddwch wedi trafod ac wedi cymryd i ystyriaeth rai o'r gwelliannau a oedd eisoes yn cael eu trafod wrth i'r cynnig gael ei osod ar gyfer yr wythnos hon, ac felly y bydd hynny wedi symud ymlaen rhywfaint cyn trafod y cynnig yn enw'r Llywodraeth? Ac yn ail, fe hoffwn i jest godi dau neu dri o bethau sydd yn deillio o'r drafodaeth rydym wedi ei chael heddiw ynglŷn â'r bleidlais i adael yr Undeb Ewropeaidd. A oes modd, os gwelwch yn dda, felly, gael datganiad yn weddol o glou - yn sicr cyn yr haf - ar y ffordd mae'r Llywodraeth yn ei gweld ymlaen ar gyfer perthynas y farchnad sengl a'r farchnad rydd - y ddwy berthynas bosibl i Gymru - y tu fewn i'r sefyllfa yma. Rwyf wedi gofyn eisoes i'r Prif Weinidog ynglŷn â lle rwy'n dod ohono fel aelod o'r ardal economaidd Ewropeaidd, ond byddai'n dda iawn cael datganiad ffurfiol gan y Llywodraeth ynglŷn â pha safiad mae'r Llywodraeth yn ei gymryd wrth inni fynd mewn i'r broses o negodi i adael yr Undeb Ewropeaidd, achos nid oes yr un o'r cwestiynau yma wedi eu hateb yn ystod yr awr a hanner diwethaf, yn sicr gan y bobl a oedd am adael yr Undeb Ewropeaidd. Yr ail ran o hynny yw: a oes modd cael datganiad, efallai gennych chi fel y prif reolwr busnes, ynglŷn â'r ffordd y gall y Cynulliad cyfan fod yn rhan o'r trafodaethau hynny? Eto, dywedodd y Prif Weinidog wrth ateb cwestiynau ei fod am weld pob plaid yn cymryd rhan yn y broses yna. Ond er bod gennym nes ymlaen heddiw ffordd o sefydlu pwyllgorau, efallai y dylem ni ofyn a oes angen rhyw ffordd fwy gwleidyddol, fwy pleidiol os liciwch chi, o ddod â phawb at ei gilydd er mwyn bod yn rhan o'r broses yna. A ydych chi wedi ffurfio barn eisoes, ac a oes modd cael datganiad yn gosod allan y ffordd rydych chi'n gweld hynny yn gweithio? Y pwynt olaf hoffwn ei godi gyda chi yw'r un sy'n deillio'n uniongyrchol o'r profiad mae'n siŵr mae pob un ohonom yn ei gael ar hyn o bryd. Bûm mewn cyfarfod ddoe o'r fforwm camlesi yn y Drenewydd, lle mae yna gynllun i adfer yr hen gamlas drwy'r Drenewydd. Ac, wrth gwrs, dro ar ôl tro yn ystod y drafodaeth yma, roedd pobl yn trafod eu bod nhw yn mynd am arian Ewropeaidd i wneud hyn, ac roeddwn i eisiau camu'n ôl a dweud wrth bobl 'Does dim arian Ewropeaidd yn mynd i fod ar gael mewn dwy flynedd, neu ddwy flynedd a hanner' - beth bynnag yw hi. Ond nid yw hynny wedi treiddio drwyddo eto - nid yw wedi suddo drwyddo. Ac mae'n siŵr fod pob un ohonom ni wedi cael sgyrsiau fel hyn gyda grwpiau sydd wedi dibynnu - fe allech chi ddweud wedi gorddibynnu efallai - ond maen nhw wedi dibynnu ar arian Ewropeaidd yn y gorffennol, ac nawr maen nhw eisiau bwrw ymlaen gyda chynlluniau sydd yn dal yn bwysig i'w cymunedau nhw ac sydd yn dal yn bwysig i dwristiaeth a thyfu yr economi. A gawn ni felly ddatganiad cyn yr haf, eto gan yr Ysgrifennydd dros yr economi - datganiad cynhwysfawr yn gosod allan yr holl gynlluniau sy'n cael eu hariannu ar hyn o bryd tu fewn i Gymru o dan arian Ewropeaidd, eu cyfnod nhw, pryd maen nhw'n debyg o ddod i ben a phryd mae disgwyl, pe bai cynllun yn cario ymlaen, i ail ffrwd gynllunio neu beth bynnag i ddechrau? Mae eisiau i ni edrych ar hyn, rwy'n meddwl. Nes ymlaen wedyn, gallai fynd i bwyllgor a chael ei drafod yn iawn. Ond mae wir eisiau edrych a 'scope-io' effaith y ffaith y bydd y cronfeydd strwythurol a'r arian ESF yn dod i ben. Mae eisiau 'scope-io' hynny yn ofalus iawn, a byddai datganiad cynhwysfawr jest yn gosod allan er mwyn i edrych arno fe yn ffordd i bobl sylwi ar y broses yma, ac yn ail, wrth gwrs, wrth i ni ddechrau edrych ar y ffordd rydym yn negodi hynny, a'r ffordd rydym ni wedyn yn rhoi pwysau ar y bobl wnaeth ein harwain ni i'r sefyllfa yma i ddiogelu fod pob ceiniog yn dod i Gymru.

Diolch yn fawr, Simon Thomas. I think the six priorities that the First Minister set out in his statement on Friday - those six priorities, again, of protecting jobs, playing a full part in discussions regarding UK withdrawal from the EU - very importantly, as you made the point - ensuring that the UK retains access to the single market, negotiating continued participation in EU programmes until the end of 2020, and, of course, now having to undertake that work, in response to your last question, to assess what that means in terms of projects that are considering a way forward, not just - . I mentioned in response to Jenny Rathbone the rural development programme, and the fact that the bidding round, of course, has been opened, and I'm sure your constituents are asking the same question. The Cabinet Secretary for Finance and Local Government, who is clearly responsible in terms of European structural funds, is closely assessing these impacts. So, clearly, the responsibilities that are now shared by Cabinet Secretaries and led by the First Minister are being clearly laid out in terms of the way forward, but we have to, as you say, make sure that we enable the Assembly - the full Assembly, and recognising those important points about cross-party engagement now - . We shortly, hopefully, will be setting up our policy and legislation committees and a committee, which I will now call the seventh policy and legislation committee - which we had always anticipated, whatever the result of the referendum, would need to take on post-EU-referendum consideration and consultation on impacts - now is going to be able to not only elect a Chair and provide cross-party members, but it will obviously need to start and meet before the end of this session with a programme into the autumn. So, we have to ensure that we also look at other ways in which we can engage, and the committee may wish to engage not just in terms of the Assembly and cross-party concerns engagement but outside the Assembly as well and of course with stakeholders in the communities that we engage with, but also looking at the important role of Wales House. Of course, we have already, as the First Minister has said - . He is ensuring that there is that negotiating team in Brussels and there will need to be, of course, strong engagement to ensure that the Assembly as a whole understands and is fully briefed on each step, but also contributing as well.

Diolch yn fawr, Simon Thomas. Credaf fod y chwe blaenoriaeth a nodwyd gan y Prif Weinidog yn ei ddatganiad ddydd Gwener - y chwe blaenoriaeth hynny, unwaith eto, yw diogelu swyddi, chwarae rhan lawn yn y trafodaethau ynghylch y DU yn gadael yr UE - yn bwysig iawn, fel y dywedasoch - sicrhau bod y DU yn dal i allu bod yn rhan o'r farchnad sengl, cyd-drafod parhau i fod yn rhan o raglenni'r UE tan ddiwedd 2020, ac, wrth gwrs, gorfod gwneud y gwaith hwnnw yn awr, mewn ymateb i'ch cwestiwn olaf, er mwyn asesu beth mae hynny'n ei olygu o ran prosiectau sy'n ystyried ffordd ymlaen, nid dim ond - . Soniais wrth ymateb i Jenny Rathbone, am y rhaglen datblygu gwledig, a'r ffaith bod y cylch ceisiadau, wrth gwrs, wedi agor, ac rwyf yn siŵr bod eich etholwyr yn gofyn yr un cwestiwn. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, sy'n amlwg yn gyfrifol o ran y cronfeydd strwythurol Ewropeaidd, yn asesu'r effeithiau hyn yn ofalus. Felly, yn amlwg, mae'r cyfrifoldebau sydd bellach yn cael eu rhannu gan Ysgrifenyddion y Cabinet ac yn cael eu harwain gan y Prif Weinidog, yn cael eu nodi'n glir o ran y ffordd ymlaen, ond mae'n rhaid inni, fel y dywedwch, sicrhau ein bod yn galluogi'r Cynulliad - y Cynulliad llawn, a chydnabod y pwyntiau pwysig hynny ynglŷn ag ymgysylltiad trawsbleidiol nawr - . Cyn bo hir, gobeithio, byddwn yn sefydlu ein pwyllgorau polisi a deddfwriaeth a bydd pwyllgor, yr wyf yn awr am ei alw'n seithfed pwyllgor polisi a deddfwriaeth - yr oeddem bob amser wedi rhagweld, beth bynnag fyddai canlyniad y refferendwm, y byddai angen iddo ystyried y sefyllfa ar ôl refferendwm yr UE ac ymgynghori ynghylch yr effeithiau - yn awr yn gallu nid yn unig ethol Cadeirydd a darparu aelodau trawsbleidiol, ond yn amlwg bydd angen iddo ddechrau arni a chwrdd cyn diwedd y sesiwn hon gyda rhaglen i mewn i'r hydref. Felly, mae'n rhaid inni sicrhau ein bod hefyd yn edrych ar ffyrdd eraill o ymgysylltu, ac efallai y bydd y pwyllgor yn dymuno ymgysylltu nid yn unig o ran y Cynulliad a phryderon trawsbleidiol, ond y tu allan i'r Cynulliad hefyd ac wrth gwrs â'r rhanddeiliaid yn y cymunedau yr ydym yn ymgysylltu â hwy, ond hefyd edrych ar swyddogaeth bwysig Tŷ Cymru. Wrth gwrs, mae gennym eisoes, fel y mae'r Prif Weinidog wedi'i ddweud - . Mae'n sicrhau bod y tîm cyd-drafod hwnnw yno ym Mrwsel, a bydd angen, wrth gwrs, ymgysylltu'n gryf i sicrhau bod y Cynulliad yn ei gyfanrwydd yn deall pob cam ac yn cael gwybodaeth lawn ar bob cam, ond hefyd yn cyfrannu.

Can I ask for a statement, please, on business rates? Certainly, I've visited a number of small businesses in the past week and there is a great deal of uncertainty. In the last financial year, businesses received a £1,500 rate relief, and then the previous year it was £1,000. Clearly, businesses do need to know whether they're going to receive that rate this financial year. I'm also aware that the UK Government has presented its plans for business rates, so I'd be very keen if we could have a statement outlining what the Welsh Government's position is for the fifth Assembly, but particularly for how it will affect businesses in this coming financial year.

A gaf i ofyn am ddatganiad, os gwelwch yn dda, ynglŷn ag ardrethi busnes? Yn sicr, rwyf wedi ymweld â nifer o fusnesau bach dros yr wythnos ddiwethaf ac mae llawer iawn o ansicrwydd. Yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf, derbyniodd busnesau ryddhad ardrethi gwerth £1,500, ac yna y flwyddyn flaenorol roedd yn £1,000. Yn amlwg, mae angen i fusnesau wybod a ydynt am dderbyn y gyfradd honno yn y flwyddyn ariannol hon. Rwyf hefyd yn ymwybodol bod Llywodraeth y DU wedi cyflwyno ei chynlluniau ar gyfer ardrethi busnes, felly byddwn yn awyddus iawn pe gallem gael datganiad yn amlinellu beth yw safbwynt Llywodraeth Cymru ar gyfer y pumed Cynulliad, ond yn enwedig ynglŷn â sut y bydd yn effeithio ar fusnesau yn y flwyddyn ariannol hon sydd i ddod.

Well, of course, Russell George, there are huge uncertainties as a result of the referendum and the 'leave' vote last week. There are huge uncertainties that, of course, the chancellor expressed today, which will undoubtedly have an impact on the Welsh Government and the Welsh Government budget. So, of course, these are issues where we have made clear commitments and delivered on those clear commitments as Welsh Government, and the Cabinet Secretary, of course, will be looking very carefully at that. But it is the uncertainties that have been created since last Thursday and the result on Friday morning that are now steering our consideration. But businesses need to be very clear that this Welsh Government is supporting them and particularly making sure that we can protect them. Perhaps some of those points that were made earlier on about mitigation in terms of the negative impacts of the referendum results we need to address.

Wel, wrth gwrs, Russell George, mae ansicrwydd mawr yn sgil y refferendwm a'r bleidlais i 'adael' yr wythnos diwethaf. Mae ansicrwydd aruthrol a fynegwyd, wrth gwrs, gan y canghellor heddiw, a fydd heb os yn effeithio ar Lywodraeth Cymru a chyllideb Llywodraeth Cymru. Felly, wrth gwrs, mae'r rhain yn faterion lle rydym wedi gwneud ymrwymiadau clir ac wedi cyflawni'r ymrwymiadau clir hynny fel Llywodraeth Cymru, a bydd Ysgrifennydd y Cabinet, wrth gwrs, yn edrych yn ofalus iawn ar hynny. Ond yr ansicrwydd sydd wedi'i greu ers dydd Iau diwethaf a'r canlyniad fore Gwener sydd bellach yn llywio ein hystyriaethau. Ond mae angen i fusnesau fod yn glir iawn fod Llywodraeth Cymru'n eu cefnogi ac yn arbennig yn sicrhau ein bod yn gallu eu diogelu. Efallai fod angen inni roi sylw i rai o'r pwyntiau hynny a wnaethpwyd yn gynharach ynglŷn â lliniaru o ran effeithiau negyddol canlyniadau'r refferendwm.

I thank the business Minister for her statement. I'm just kind of repeating some of the stuff that we've already talked about in the debate, but I do think this is particularly important because, whilst many of us, I think, probably could have predicted a number of the consequences of the 'leave' vote in the EU referendum, which included the alarming and disgusting wave of racist attacks that we've seen across the UK since that vote - . I think reports of incidents have increased by about 57 per cent since Thursday across the UK and even here in Wales. It is welcomed that the police and crime commissioners have issued statements condemning these attacks and urging everyone to immediately report any incidents of racial abuse to which they are subject or have witnessed. Whilst, clearly, policing is not yet a devolved issue, tackling racism in our communities is a priority for all of our public services and society. So, can I ask for a statement from the business Minister on any measures being considered to raise awareness of this issue and counter any culture of hatred and intolerance?

Diolch i'r Gweinidog busnes am ei datganiad. Rwyf yn ailadrodd rhai o'r pethau yr ydym eisoes wedi sôn amdanynt yn y ddadl, ond credaf fod hyn yn arbennig o bwysig oherwydd, er y gallai llawer ohonom, yn fy marn i, yn ôl pob tebyg fod wedi gallu rhagweld nifer o oblygiadau pleidlais 'gadael' yn refferendwm yr UE, gan gynnwys y cynnydd brawychus a ffiaidd mewn ymosodiadau hiliol yr ydym wedi eu gweld ledled y DU ers y bleidlais honno - . Credaf fod nifer y digwyddiadau a gofnodwyd wedi cynyddu tua 57 y cant ers dydd Iau ar draws y DU a hyd yn oed yma yng Nghymru. Croesewir y ffaith bod comisiynwyr yr heddlu a throseddu wedi cyhoeddi datganiadau'n condemnio'r ymosodiadau hyn ac yn annog pawb i roi gwybod ar unwaith am unrhyw achosion o gam-drin hiliol y maent wedi'u dioddef neu wedi bod yn dyst iddynt. Er nad yw plismona, wrth gwrs, yn fater sydd wedi'i ddatganoli eto, mae mynd i'r afael â hiliaeth yn ein cymunedau yn flaenoriaeth i bob un o'n gwasanaethau cyhoeddus a'n cymdeithas. Felly, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog busnes ynglŷn ag unrhyw fesurau sy'n cael eu hystyried i godi ymwybyddiaeth o'r mater hwn ac i wrthwynebu unrhyw ddiwylliant o gasineb ac anoddefgarwch?

Well, I'm glad also that we've had another opportunity, in response to your question on the business statement this afternoon, to again make it very clear that tackling hate crime is a significant priority for Welsh Government. Racism will not be tolerated here in Wales. A very strong statement was made by the First Minister yesterday and repeated again this afternoon. Ministers have made it clear that racism is completely unacceptable and recognise, as we all do, the ugly atmosphere that's been created following the EU referendum. So, we have to, again, ensure that we get the message out that all victims of hate crimes or incidents must report. The First Minister has written to our police and crime commissioners to highlight the issues raised in the community. But also, of course, the Minister for communities and children is taking a clear lead on this and issued a very important statement as well yesterday on Refugee Week. And I think also, in recognising that we're funding the National Hate Crime Report and Support Centre through Victim Support Cymru and recognising that that national community cohesion programme, which we're still supporting, has co-ordinators across Wales, monitoring tensions and working locally with partners to tackle hate crime - there are meetings this week. But I also notice something that was very good to recognise, which is that, in Llanelli, the Welsh Polish Mutual Association have actually had a great deal of support and I think a recognition there that there was very strong support - 'Thanks for being here thenstill glad you're here now #PolesinUk'.

Wel, rwyf yn falch hefyd ein bod wedi cael cyfle arall, mewn ymateb i'ch cwestiwn ar y datganiad busnes y prynhawn yma, i'w gwneud yn glir iawn unwaith eto fod mynd i'r afael â throseddau casineb yn flaenoriaeth bwysig i Lywodraeth Cymru. Ni fydd hiliaeth yn cael ei goddef yma yng Nghymru. Gwnaeth y Prif Weinidog ddatganiad cryf iawn ddoe a chafodd ei ailadrodd eto y prynhawn yma. Mae Gweinidogion wedi ei gwneud yn glir fod hiliaeth yn gwbl annerbyniol ac maent yn cydnabod, fel yr ydym i gyd, yr awyrgylch hyll sydd wedi'i greu yn dilyn refferendwm yr UE. Felly, mae'n rhaid inni, unwaith eto, sicrhau ein bod yn lledaenu'r neges fod yn rhaid i holl ddioddefwyr troseddau neu ddigwyddiadau casineb roi gwybod amdanynt. Mae'r Prif Weinidog wedi ysgrifennu at ein comisiynwyr heddlu a throseddu i dynnu sylw at y materion a godwyd yn y gymuned. Ond hefyd, wrth gwrs, mae'r Gweinidog dros gymunedau a phlant yn rhoi arweiniad clir ar hyn ac mae wedi cyhoeddi datganiad pwysig iawn hefyd ddoe ynglŷn ag Wythnos y Ffoaduriaid. A chydnabod hefyd ein bod yn ariannu'r Ganolfan Adrodd a Chymorth Genedlaethol ar gyfer Troseddau Casineb trwy Cymorth i Ddioddefwyr Cymru a chydnabod bod gan y rhaglen cydlyniant cymunedol genedlaethol, yr ydym yn dal i'w chefnogi, gydlynwyr ar draws Cymru, yn monitro tensiynau ac yn gweithio'n lleol gyda phartneriaid i fynd i'r afael â throseddau casineb - mae cyfarfodydd yr wythnos hon. Ond rwyf hefyd yn sylwi ar rywbeth yr oedd yn dda iawn ei gydnabod, sef bod Cymdeithas Pwyliaid Cymru, yn Llanelli, a dweud y gwir wedi cael llawer iawn o gefnogaeth a chydnabyddiaeth yno fod cefnogaeth gref iawn - 'Diolch am fod yma bryd hynnydal yn falch eich bod yma yn awr #PolesinUk '.

I was wondering whether we could have a statement on safety levels at Tata Steel. I say this because I have had a trickle of concerns, initially from constituents, with regard to safety aspects with the job cuts there, but it's actually turned into quite a torrent from constituents who work at Tata Steel. I wonder if we could have a statement to understand if the Government has been talking to trade unions about the situation. I have a list of complaints, if the Minister or one of her colleagues wishes to see, which exemplifies the reason why I'm raising this here today in the manner in which I am. The second issue I have is with regard to the question I asked last week. I don't think I had a 'yes' or a 'no' from you with regard to whether we could have a statement on autism and the post-educational needs of those who've left school. It's an urgent situation. Leighton Andrews, in his capacity as education Minister, did have a taskforce looking into provision for those who've left school, and I think there are many, many families in my area, as I'm sure there are across Wales, who are facing uncertain futures when their children leave school - a lack of services, a lack of direction and lack of a clear pathway. So, I would urge, once again, if we could have a statement or a debate on that particular issue before our term ends and before the school term ends.

Tybed a fyddai modd inni gael datganiad ynglŷn â lefelau diogelwch yn Tata Steel? Dywedaf hyn am fy mod wedi clywed rhai pryderon, yn y lle cyntaf gan etholwyr, o ran agweddau ar ddiogelwch gyda'r swyddi sy'n cael eu torri yno, ond mae wedi troi mewn gwirionedd yn ffrydlif gan etholwyr sy'n gweithio yn Tata Steel. Tybed a gawn ni ddatganiad i ddeall a yw'r Llywodraeth wedi bod yn siarad ag undebau llafur am y sefyllfa? Mae gennyf restr o gwynion, os yw'r Gweinidog neu un o'i chydweithwyr yn dymuno ei gweld, sy'n amlygu'r rheswm pam rwyf yn codi hyn yma heddiw yn y modd hwn. Mae'r ail fater yr wyf am ei godi yn ymwneud â'r cwestiwn a ofynnais yr wythnos diwethaf. Nid wyf yn credu imi gael ateb y naill ffordd na'r llall gennych o ran rhoi gwybod a gawn ni ddatganiad am awtistiaeth ac anghenion ôl-addysgol y rhai sydd wedi gadael yr ysgol. Mae'n sefyllfa frys. Roedd gan Leighton Andrews, yn rhinwedd ei swydd fel y Gweinidog addysg, dasglu yn ystyried y ddarpariaeth ar gyfer y rhai sydd wedi gadael yr ysgol, ac mae llawer iawn, iawn o deuluoedd yn fy ardal i, ac ar draws Cymru rwyf yn siŵr, sy'n wynebu dyfodol ansicr pan fydd eu plant yn gadael yr ysgol - diffyg gwasanaethau, diffyg cyfeiriad a diffyg llwybr clir. Felly, byddwn yn pwyso, unwaith eto am ddatganiad neu ddadl am y mater penodol hwnnw cyn i'n tymor ddod i ben a chyn i dymor yr ysgol ddod i ben.

Thank you, Bethan Jenkins. I think it's very important to recognise that Tata Steel has stated that its top priority is the safety and health of all those who work in and with the group. It's a COMAH - control of major accident hazards regulations - 1 site; it's heavily regulated, of course, as you will acknowledge, in terms of health and safety. But my understanding is that the unions have been discussing this issue with Tata Steel - it's got a statutory obligation to conform to those regulations and standards set by the Health and Safety Executive and they are engaging the unions in discussing these issues. On your second point, of course I heard your question last week. I followed it up to see the most appropriate way that we can respond and also recognise that, of course, a particular issue is one aspect of the all-important responses across Government, not just in terms of education, but health and well-being as well, where we look at our response to autism.

Diolch ichi, Bethan Jenkins. Credaf ei bod yn bwysig iawn cydnabod bod Tata Steel wedi datgan mai ei brif flaenoriaeth yw diogelwch ac iechyd pawb sy'n gweithio yn y grŵp a chyda'r grŵp. Mae'n safle COMAH 1 - rheoliadau rheoli peryglon damweiniau mawr; caiff ei reoleiddio'n drwm, wrth gwrs, fel y byddwch yn cydnabod, o ran iechyd a diogelwch. Ond fy nealltwriaeth i yw bod yr undebau wedi bod yn trafod y mater hwn gyda Tata Steel - mae'n rhwymedigaeth statudol arno i gydymffurfio â'r rheoliadau a'r safonau hynny a osodwyd gan yr Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch ac maent yn trafod y materion hyn â'r undebau. O ran eich ail bwynt, wrth gwrs clywais eich cwestiwn yr wythnos diwethaf. Holais ymhellach i weld beth yw'r ffordd fwyaf priodol y gallwn ymateb ac rwyf yn cydnabod hefyd, wrth gwrs, fod mater penodol o ran un agwedd ar yr ymatebion hollbwysig ar draws y Llywodraeth, nid dim ond o ran addysg, ond o ran iechyd a lles yn ogystal, wrth edrych ar ein hymateb i awtistiaeth.

I think Bethan raised a key point about autism transition and it's a long-standing problem - something I've had a lot of casework on, but also it's been raised successively with cross-party autism groups over a number of Assemblies. On that theme, I call for a statement on the Welsh Government's refreshed autism spectrum disorder strategic action plan and the proposals for a national autism service for Wales. These were launched on a Friday only a couple of weeks before the last Assembly went into dissolution, and this Assembly hasn't yet had an opportunity to discuss or scrutinise the draft or the consultation that it launched. Whilst integration of health, employment, education and social services is welcome, there remains concern in the autism community that the lack of statutory backing means that it may not ensure the change that we all want to see for children, adults and their families on the autism spectrum; concern over the £6 million over three years - that's £2 million annually; is that new money or is it simply redirected existing money: we don't know; concern that without adequate funding the timing will slip, and it won't deliver, without statutory backing, the promises it makes; and also concern that people, for instance in north Wales, would not be able to benefit from the services it proposes until the end of 2018. It's also noted that the report that the Welsh Local Government Association is taking forward with Public Health Wales on the new national service is full of 'should's rather than 'must's and that this could still be interpreted differently between different health boards and lack of detail on how health boards would work with local authorities. This Assembly does need to have an opportunity to scrutinise and discuss this key proposal. Secondly, and finally, could I call for a statement on British Sign Language? The Minister might be aware that Scotland has brought forward legislation on this and that Northern Ireland is actually looking very closely also at that Scottish legislation. The Welsh Government's own legislation, the well-being of future generations and the social services and well-being Acts will enforce equality in service provision across public services. Therefore, British Sign Language will be in greater demand for providers to correspond and communicate with British Sign Language users across all services: health, education, social services and otherwise, and also for all venues providing those public services to have communication tools suitable for deaf people. So, in that context - in the context of your own Government's legislation and in the context of developments in Scotland and Northern Ireland on the BSL issue - I would call for a statement.

Credaf fod Bethan wedi codi pwynt allweddol ynglŷn â phontio i bobl ag awtistiaeth ac mae'n broblem hirsefydlog - rhywbeth yr wyf wedi cael llawer o waith achos yn ei gylch, ond hefyd mae wedi codi dro ar ôl tro gyda grwpiau awtistiaeth trawsbleidiol dros sawl Cynulliad. Ar y thema honno, galwaf am ddatganiad ynglŷn â chynllun gweithredu strategol Llywodraeth Cymru ar gyfer anhwylderau'r sbectrwm awtistiaeth ar ei newydd wedd a'r cynigion ar gyfer gwasanaeth awtistiaeth cenedlaethol i Gymru. Cafodd y rhain eu lansio ar ddydd Gwener ychydig wythnosau cyn diddymu'r Cynulliad diwethaf, ac nid yw'r Cynulliad hwn wedi cael cyfle eto i drafod y drafft na'r ymgynghoriad a lansiwyd yn ei sgil, nac i graffu arnynt. Er bod integreiddio iechyd, cyflogaeth, addysg a gwasanaethau cymdeithasol i'w groesawu, mae pryder o hyd yn y gymuned awtistiaeth fod y diffyg cefnogaeth statudol yn golygu efallai na fydd yn sicrhau'r newid yr ydym i gyd am ei weld ar gyfer plant, oedolion a'u teuluoedd ar y sbectrwm awtistiaeth; pryder ynghylch y £6 miliwn dros dair blynedd - mae hynny'n £2 filiwn bob blwyddyn; ai arian newydd ydyw ynteu arian sy'n bodoli eisoes ac sy'n cael ei ailgyfeirio: nid ydym yn gwybod; pryder y bydd yr amseru'n llithro heb gyllid digonol, ac na fydd yn cyflawni, heb gefnogaeth statudol, yr addewidion y mae'n eu gwneud; a phryder hefyd na fyddai pobl, er enghraifft yn y gogledd, yn gallu elwa ar y gwasanaethau y mae'n eu cynnig tan ddiwedd 2018. Nodir hefyd fod yr adroddiad y mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru'n bwrw ymlaen ag ef gydag Iechyd Cyhoeddus Cymru ynglŷn â'r gwasanaeth cenedlaethol newydd yn llawn 'dylai' yn hytrach na 'rhaid' ac y gallai hyn barhau i gael ei ddehongli'n wahanol rhwng byrddau iechyd gwahanol a diffyg manylion ynglŷn â sut y byddai byrddau iechyd yn gweithio gydag awdurdodau lleol. Mae angen rhoi cyfle i'r Cynulliad graffu ar y cynnig allweddol hwn a'i drafod. Yn ail, ac yn olaf, a gaf i alw am ddatganiad ar Iaith Arwyddion Prydain? Efallai y bydd y Gweinidog yn gwybod bod yr Alban wedi cyflwyno deddfwriaeth ar hyn, a bod Gogledd Iwerddon hefyd yn edrych yn agos iawn ar y ddeddfwriaeth honno yn yr Alban. Bydd deddfwriaeth Llywodraeth Cymru, deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol a'r ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a llesiant, yn gorfodi cydraddoldeb o ran darparu gwasanaethau ar draws y gwasanaethau cyhoeddus. Felly, bydd mwy o alw am Iaith Arwyddion Prydain er mwyn i ddarparwyr allu gohebu a chyfathrebu â defnyddwyr Iaith Arwyddion Prydain ar draws pob gwasanaeth: iechyd, addysg, gwasanaethau cymdeithasol ac fel arall, a hefyd sicrhau bod offer cyfathrebu sy'n addas i bobl fyddar ar gael ym mhob lleoliad sy'n darparu gwasanaethau cyhoeddus. Felly, yn y cyd-destun hwnnw - yng nghyd-destun deddfwriaeth eich Llywodraeth chi eich hun ac yng nghyd-destun y datblygiadau yn yr Alban a Gogledd Iwerddon o ran Iaith Arwyddion Prydain - galwaf am ddatganiad.

Thank you for your questions. I think, just in terms of the first point, of course, as you say, there was consultation on the refreshed all-Wales autistic spectrum disorder action plan that led up to the Assembly elections. The results of that consultation, of course, will be published, and the refreshed plan will be published also later this year. This is £6 million that was announced by the Minister to fund this refreshed all-Wales autistic spectrum disorder action plan, and it's critical that we move forward on that to respond to the consultation that took place. On your second point, of course Wales has led the way in terms of access to British Sign Language and much of that, also, has been through the contribution as a result of cross-party group working as well as Welsh Government response. Of course, we do have opportunities now to take this forward as a result of our legislation for the well-being of future generations, and I'm sure that the Minister will want to make a statement to update on that.

Diolch ichi am eich cwestiynau. O ran y pwynt cyntaf, wrth gwrs, fel y dywedwch, roedd ymgynghoriad ar gynllun gweithredu Cymru ar anhwylderau'r sbectrwm awtistig ar ei newydd wedd yn y cyfnod cyn etholiadau'r Cynulliad. Bydd canlyniadau'r ymgynghoriad hwnnw, wrth gwrs, yn cael eu cyhoeddi, a bydd y cynllun ar ei newydd wedd yn cael ei gyhoeddi hefyd yn ddiweddarach eleni. Dyma £6 miliwn a gyhoeddwyd gan y Gweinidog i ariannu cynllun gweithredu Cymru ar anhwylderau'r sbectrwm awtistig ar ei newydd wedd, ac mae'n hollbwysig ein bod yn symud ymlaen yn hynny o beth i ymateb i'r ymgynghoriad a gynhaliwyd. O ran eich ail bwynt, wrth gwrs, mae Cymru wedi arwain y ffordd o ran sicrhau bod Iaith Arwyddion Prydain ar gael ac mae llawer o hynny, hefyd, wedi bod yn sgil cyfraniad y cydweithio rhwng grwpiau trawsbleidiol yn ogystal ag ymateb Llywodraeth Cymru. Wrth gwrs, mae cyfleoedd yn awr i fwrw ymlaen â hyn yn sgil ein deddfwriaeth ar lesiant cenedlaethau'r dyfodol, ac rwyf yn siŵr y bydd y Gweinidog yn awyddus i wneud datganiad i roi'r wybodaeth ddiweddaraf am hynny.

Leader of the house, might we have a statement from the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure on the future of Nant Helen opencast mine near Ystradgynlais? Following the announcement that Aberthaw power station is to downgrade its operation from next April, Celtic Energy last week announced that Nant Helen could be mothballed, resulting in 90 redundancies. In October, the company took the decision to mothball the nearby Selar site, which resulted in 70 people losing their jobs. As you can appreciate, this is both an uncertain and unsettling time for workers and that community, who will want clarity and reassurance at this time.

Arweinydd y tŷ, a gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Seilwaith ar ddyfodol gwaith glo brig Nant Helen ger Ystradgynlais? Yn dilyn y cyhoeddiad fod gorsaf bŵer Aberddawan am israddio ei gweithrediadau o fis Ebrill nesaf, cyhoeddodd Celtic Energy yr wythnos diwethaf y gallai Nant Helen gael ei rhoi o'r neilltu, gan arwain at 90 o ddiswyddiadau. Ym mis Hydref, penderfynodd y cwmni roi o'r neilltu safle Selar gerllaw, lle collodd 70 o bobl eu swyddi. Fel y gwyddoch, mae hwn yn gyfnod ansicr ac ansefydlog i weithwyr ac i'r gymuned honno, a fydd yn awyddus i gael eglurder a sicrwydd yn awr.

I'm glad that this has been brought to our attention this afternoon, because this is something where, you know, that uncertainty needs to be addressed. The company has begun consultations with trade unions and other stakeholders, which Joyce Watson will be aware of. That consultation could see a reduction in the workforce, but my understanding is that restoration finance has been accruing on the Nant Helen site, and the local planning authority and the company will be able to confirm the latest position, but I understand the restoration of the site should be capable of being managed.

Rwyf yn falch bod hyn wedi ei godi y prynhawn yma, oherwydd mae hyn yn rhywbeth, wyddoch chi, lle y mae angen ymdrin â'r ansicrwydd hwnnw. Mae'r cwmni wedi dechrau ymgynghori ag undebau llafur a rhanddeiliaid eraill, a bydd Joyce Watson yn gwybod am hynny. Gallai'r ymgynghoriad hwnnw weld y gweithlu'n lleihau, ond fel yr wyf yn deall, mae cyllid adfer wedi bod yn cronni ar safle Nant Helen, a bydd yr awdurdod cynllunio lleol a'r cwmni yn gallu cadarnhau'r sefyllfa ddiweddaraf, ond rwyf ar ddeall y dylai fod modd rheoli'r gwaith o adfer y safle.

Leader of the house, I wonder if we could have an update or statement on progress being made with the implementation of the city deal. We know there has been a great deal of concern following the outcome of the recent referendum result regarding the funding, particularly the European strands of funding, that will be going to the city deal. This does involve a large number of local authorities, both in my area and the south-east of Wales. There is concern out there and I know that it's going to be a while before we have clarity on where we are in terms of our relationship with the European Union, but I think it's important that those local authorities and the city deal structure does have some guidance from the Welsh Government as to aspects of the city deal that can be implemented in the medium term.

Arweinydd y tŷ, tybed a gawn ni'r wybodaeth ddiweddaraf neu ddatganiad am y cynnydd sy'n cael ei wneud o ran cytundeb y ddinas? Gwyddom y bu cryn bryder yn dilyn canlyniad y refferendwm diweddar ynghylch y cyllid, yn enwedig y cyllid Ewropeaidd, a fydd yn mynd tuag at gytundeb y ddinas. Mae hyn yn cynnwys nifer fawr o awdurdodau lleol, yn fy ardal i ac yn ne-ddwyrain Cymru. Mae pobl yn pryderu a gwn y bydd yn rhaid aros am eglurder ynghylch ein sefyllfa o ran ein perthynas â'r Undeb Ewropeaidd, ond credaf ei bod yn bwysig bod yr awdurdodau lleol hynny a strwythur cytundeb y ddinas yn cael rhywfaint o arweiniad gan Lywodraeth Cymru o ran yr agweddau hynny ar gytundeb y ddinas y gellir eu gweithredu yn y tymor canolig.

Well, I think, Nick Ramsay, we share concerns about the prospects and future of this all-important city deal, which I know your local authority is strongly supportive of and was engaged in ensuring that we secured and we got that bid of the 10 local authorities. This, of course, is something as well where we look to the response from the Chancellor as well as the impact post-Brexit, but I think the clear commitment in your contribution today is very important in terms of recognising how the city deal for this region, the region that you're part of, is crucially important to our economy and to the well-being of that region.

Wel, credaf, Nick Ramsay, ein bod yn rhannu pryderon am ragolygon a dyfodol cytundeb y ddinas, sy'n hollbwysig, a gwn fod eich awdurdod lleol yn gefnogol iawn ohono ac wedi bod yn rhan o sicrhau ein bod yn ennill ac wedi sicrhau'r cais hwnnw sy'n cynnwys y 10 awdurdod lleol. Mae hyn, wrth gwrs, hefyd yn rhywbeth lle rydym yn disgwyl am ymateb gan y Canghellor yn ogystal â'r effaith ar ôl y penderfyniad i adael yr UE, ond credaf fod yr ymrwymiad clir yn eich cyfraniad heddiw yn bwysig iawn o ran cydnabod pwysigrwydd allweddol cytundeb y ddinas i'r rhanbarth hwn, y rhanbarth yr ydych yn rhan ohono, i'n heconomi ac i les y rhanbarth hwnnw.

We move on now to the next item, which is the motions to establish committees for the fifth Assembly and I call on a member of the Business Committee to move the motion - Simon Thomas.

Rŷm ni'n symud nawr i'r eitem nesaf, sef y cynigion i sefydlu pwyllgorau ar gyfer y pumed Cynulliad ac rwy'n galw ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig - Simon Thomas.

The proposal is to agree the motions. Does any Member object? No. So, the motions are therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynigion? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Gan nad oes, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

The next item, therefore, is the motion to change the name of the Interim Constitutional and Legislative Affairs Committee. I call again on Simon Thomas to move the motion.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r cynnig i newid enw'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol Dros Dro. Rwy'n galw eto ar Simon Thomas i wneud y cynnig.

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. So, the motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Os na, felly derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Item 6 is the motion to amend Standing Order 17 in relation to operation of committees. I call again on Simon Thomas to move the motion.

Eitem 6 yw y cynnig i ddiwygio Rheol Sefydlog 17 mewn perthynas â gweithrediad pwyllgorau. Rwy'n galw eto ar Simon Thomas i wneud y cynnig.

The proposal, therefore, is to amend Standing Order 17 in relation to operation of committees. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Y cynnig, felly, yw i ddiwygio Rheol Sefydlog 17. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

That allows us to move on item 7 on the agenda, which is a statement by the First Minister on the legislative programme. I call on Carwyn Jones.

Mae hynny yn caniatáu inni symud ymlaen i eitem 7 ar yr agenda: datganiad gan y Prif Weinidog ar y rhaglen ddeddfwriaethol. Rwy'n galw ar Carwyn Jones.

Diolch, Lywydd. Today, I'm pleased to announce the first year of our legislative programme. In this Assembly term I will make an annual statement, setting out the primary legislation the Government will introduce over the coming 12 months. Moving from a five-year programme to an annual programme and statement is one step in developing our practices to ensure they befit the parliamentary responsibilities of this place. As I said in my statement on 18 May, we will not introduce new legislation in the first 100 days of this Assembly, and we stand by this commitment. Today's statement will inform Members and the public of the areas of public policy in which the Welsh Government will bring forward legislation in the first year. This work will begin in earnest following the summer recess. The first of these areas is taxation. This represents a new and significant era of devolution for Wales. As Members will know, the Wales Act 2014 devolved power to this Assembly to make primary legislation in relation to certain devolved taxes. We laid the administrative foundations in the last Assembly with the Tax Collection and Management (Wales) Act 2016, which established the Welsh Revenue Authority, which is now in the process of being set up. The Government will bring forward two Bills to establish the two taxes to be devolved to Wales from April 2018: a land transaction tax and a landfill disposals tax for Wales. Through this legislation we will also seek to establish a general anti-avoidance rule for devolved taxes in Wales. These bills will mark the start of a new relationship between Welsh taxpayers, the Welsh Government and the delivery of public services, strengthening the link between taxes raised in Wales and money spent on devolved public services in Wales. For our part, the Welsh Government will be wholly responsible and wholly accountable for raising certain taxes in Wales; we'll no longer be solely reliant on the Welsh block grant provided by the UK Government. That, of course, is a significant step forward for the nation. We'll approach the scrutiny of this legislation with openness and transparency, and by listening carefully to the views of Members and stakeholders. The Cabinet Secretary for Finance and Local Government will make an oral statement about tax devolution in Plenary next week. Llywydd, the Bill on the land transaction tax is a long, technical and complex piece of legislation. To assist Members, the sector and the public to familiarise themselves with this Bill, we'll publish a near-final draft of the Bill before the summer recess, ahead of its introduction in the autumn. Llywydd, the Welsh Government will bring forward legislation to repeal sections of the UK Government's pernicious Trade Union Act in devolved areas. The fourth Assembly refused consent for the UK Government to legislate in those areas, but the Government proceeded to impose them on Wales. That is not acceptable. This Government is committed to delivering improved public services through social partnership with trade unions and public sector employers. We've always said that significant parts of UK legislation relate specifically to public services that are clearly devolved, and, despite a number of concessions made by the UK Government to secure the Act, key provisions remain fundamentally harmful to Wales. Our legislation will seek to disapply these parts for our devolved public services. Llywydd, to deliver improvements to people's health, we will reintroduce a public health Bill. While it was not possible in the last Assembly to reach agreement on provisions relating to restrictions on the use of e-cigarettes, the Bill did contain a great number of proposals on which there was cross-party consensus. We will, therefore, bring forward the public health Bill as it was amended at Stage 3 in the last Assembly, but without the restrictions on the use of e-cigarettes in enclosed public spaces. The Welsh Government will also introduce legislation to provide a new legal framework for supporting children and young people, from birth to the age of 25, with additional learning needs. We consulted on a draft additional learning needs and education tribunal Bill last year. We've listened to the feedback from stakeholders, and we've carefully considered the responses. The introduction of the Bill will be the next step in reforming the current system and delivering improvements for children and young people with additional learning needs. Finally, Llywydd, we will bring forward a Bill to abolish the right to buy and the right to acquire. We must safeguard our social housing stock in Wales and ensure it's available to people who need it and who are unable to access accommodation through home ownership or the private rented sector. We need to build more homes, and this Government is committed to delivering an extra 20,000 affordable homes during this Assembly term, but we must also tackle the pressure on our current social housing stock. This Bill will seek to protect that stock from further reductions. The analogy I've used before is that it's like trying to fill the bath up with the plug out. In the first year of this Government, we will bring forward six Bills. Our legislative proposals span the establishment of Welsh devolved taxes, improvements in public health, and the reform of support for children and young people with additional learning needs. We are committed to working with Members in this Senedd and with communities and stakeholders, as we take forward our legislative programme this year, to ensure the laws we make in Wales are the best they can be for the people across this nation. Llywydd, I commend, then, this legislative programme to the Assembly.

Diolch, Lywydd. Heddiw, rwy'n falch o gyhoeddi blwyddyn gyntaf ein rhaglen ddeddfwriaethol. Yn y tymor Cynulliad hwn byddaf yn gwneud datganiad blynyddol, gan nodi'r ddeddfwriaeth sylfaenol y bydd y Llywodraeth yn ei chyflwyno dros y 12 mis nesaf. Mae symud o raglen bum mlynedd i raglen a datganiad blynyddol yn un cam i ddatblygu ein harferion i sicrhau eu bod yn gweddu i gyfrifoldebau seneddol y lle hwn. Fel y dywedais yn fy natganiad ar 18 Mai, ni fyddwn yn cyflwyno deddfwriaeth newydd yn ystod 100 diwrnod cyntaf y Cynulliad hwn, ac rydym yn cadw at yr ymrwymiad hwn. Bydd datganiad heddiw yn hysbysu Aelodau a'r cyhoedd am y meysydd polisi cyhoeddus lle y bydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno deddfwriaeth yn y flwyddyn gyntaf. Bydd y gwaith yn dechrau o ddifrif ar ôl toriad yr haf. Y cyntaf o'r meysydd hyn yw trethiant. Mae hyn yn cynrychioli cyfnod newydd ac arwyddocaol i ddatganoli yng Nghymru. Fel y gŵyr Aelodau, roedd Deddf Cymru 2014 yn datganoli pŵer i'r Cynulliad hwn i wneud deddfwriaeth sylfaenol ynglŷn â rhai trethi datganoledig. Gwnaethom osod y sylfeini gweinyddol yn y Cynulliad diwethaf gyda Deddf Casglu a Rheoli Trethi (Cymru) 2016, a sefydlodd Awdurdod Refeniw Cymru, sydd nawr yn y broses o gael ei greu. Bydd y Llywodraeth yn cyflwyno dau Fil i sefydlu'r ddwy dreth a ddatganolir i Gymru o fis Ebrill 2018 ymlaen: treth trafodiadau tir a threth gwaredu tirlenwi ar gyfer Cymru. Drwy'r ddeddfwriaeth hon, byddwn hefyd yn ceisio sefydlu rheol gyffredinol gwrth-osgoi ar gyfer trethi datganoledig yng Nghymru. Bydd y biliau hyn yn nodi dechrau perthynas newydd rhwng trethdalwyr Cymru, Llywodraeth Cymru a darpariaeth gwasanaethau cyhoeddus, gan gryfhau'r cyswllt rhwng trethi a godir yng Nghymru ac arian a warir ar wasanaethau cyhoeddus datganoledig yng Nghymru. O'n rhan ni, Llywodraeth Cymru fydd yn gwbl gyfrifol ac yn gwbl atebol am godi rhai trethi yng Nghymru; ni fyddwn mwyach yn dibynnu'n unig ar grant bloc Cymru a ddarperir gan Lywodraeth y DU. Mae hynny, wrth gwrs, yn gam sylweddol ymlaen i'r genedl. Bydd gennym ymagwedd agored a thryloyw at graffu ar y ddeddfwriaeth hon, a byddwn yn gwrando'n ofalus ar farn yr Aelodau a rhanddeiliaid. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol yn gwneud datganiad llafar am ddatganoli treth yn y Cyfarfod Llawn yr wythnos nesaf. Lywydd, mae'r Bil ar y dreth trafodiadau tir yn ddarn hir, technegol a chymhleth o ddeddfwriaeth. I gynorthwyo Aelodau, y sector a'r cyhoedd i ymgyfarwyddo â'r Bil hwn, byddwn yn cyhoeddi drafft sydd bron yn derfynol o'r Bil cyn toriad yr haf, cyn ei gyflwyno yn yr hydref. Lywydd, bydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno deddfwriaeth i ddiddymu adrannau o Ddeddf Undebau Llafur ddinistriol Llywodraeth y DU mewn meysydd datganoledig. Gwrthododd y pedwerydd Cynulliad ganiatâd i Lywodraeth y DU i ddeddfu yn y meysydd hynny, ond aeth y Llywodraeth yn ei blaen i'w gorfodi ar Gymru. Nid yw hynny'n dderbyniol. Mae'r Llywodraeth hon wedi ymrwymo i ddarparu gwell gwasanaethau cyhoeddus drwy bartneriaeth gymdeithasol ag undebau llafur a chyflogwyr yn y sector cyhoeddus. Rydym wedi dweud erioed bod rhannau sylweddol o ddeddfwriaeth y DU yn ymwneud yn benodol â gwasanaethau cyhoeddus sy'n amlwg wedi eu datganoli, ac, er bod Llywodraeth y DU wedi gwneud nifer o gonsesiynau i sicrhau'r Ddeddf, mae rhai darpariaethau allweddol yn parhau i fod yn sylfaenol niweidiol i Gymru. Bydd ein deddfwriaeth yn ceisio datgymhwyso'r rhannau hyn ar gyfer ein gwasanaethau cyhoeddus datganoledig. Lywydd, i sicrhau gwelliannau i iechyd pobl, byddwn yn ailgyflwyno Bil iechyd cyhoeddus. Er nad oedd hi'n bosibl yn y Cynulliad diwethaf i ddod i gytundeb ar ddarpariaethau sy'n ymwneud â chyfyngiadau ar ddefnyddio e-sigaréts, roedd y Bil yn cynnwys nifer fawr o gynigion y cafwyd consensws trawsbleidiol arnynt. Byddwn, felly, yn cyflwyno'r Bil iechyd cyhoeddus fel y'i diwygiwyd yn ystod Cyfnod 3 yn y Cynulliad diwethaf, ond heb y cyfyngiadau ar ddefnyddio e-sigaréts mewn mannau cyhoeddus caeedig. Bydd Llywodraeth Cymru hefyd yn cyflwyno deddfwriaeth i ddarparu fframwaith cyfreithiol newydd ar gyfer cefnogi plant a phobl ifanc, o'u genedigaeth hyd at 25 mlwydd oed, sydd ag anghenion dysgu ychwanegol. Buom yn ymgynghori ynghylch Bil drafft anghenion dysgu ychwanegol a thribiwnlys addysg y llynedd. Rydym wedi gwrando ar yr adborth gan randdeiliaid, ac rydym wedi ystyried yr ymatebion yn ofalus. Cyflwyno'r Bil fydd y cam nesaf yn y broses o ddiwygio'r system bresennol a chyflawni gwelliannau i blant a phobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol. Yn olaf, Lywydd, byddwn yn cyflwyno Bil i ddiddymu'r hawl i brynu a'r hawl i gaffael. Mae'n rhaid inni warchod ein stoc tai cymdeithasol yng Nghymru a sicrhau eu bod ar gael i bobl sydd eu hangen ac nad ydynt yn gallu cael llety drwy fod yn berchenogion tŷ neu drwy'r sector rhentu preifat. Mae angen inni adeiladu mwy o gartrefi, ac mae'r Llywodraeth hon wedi ymrwymo i gyflwyno 20,000 o gartrefi fforddiadwy ychwanegol yn ystod tymor y Cynulliad hwn, ond mae'n rhaid inni hefyd ymdrin â'r pwysau ar ein stoc tai cymdeithasol presennol. Bydd y Bil hwn yn ceisio diogelu'r stoc hwnnw rhag gostyngiadau pellach. Y gyfatebiaeth yr wyf wedi'i defnyddio o'r blaen yw bod hyn fel ceisio llenwi'r bath â'r plwg allan. Yn ystod blwyddyn gyntaf y Llywodraeth hon, byddwn yn cyflwyno chwe Bil. Mae ein cynigion deddfwriaethol yn cynnwys sefydlu trethi datganoledig i Gymru, gwella iechyd y cyhoedd, a diwygio cymorth i blant a phobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol. Rydym wedi ymrwymo i weithio gyda'r Aelodau yn y Senedd hon a gyda chymunedau a rhanddeiliaid, wrth inni ddatblygu ein rhaglen ddeddfwriaethol eleni, i sicrhau bod y deddfau a wnawn yng Nghymru cystal ag y gallant fod ar gyfer y bobl ledled y wlad hon. Lywydd, cymeradwyaf, felly, y rhaglen ddeddfwriaethol hon i'r Cynulliad.

I thank the First Minister for his statement. I personally welcome the fact that we have an annual statement; I don't know if this is an admission that the previous Government had legislated too much and had governed too little, and, if we do see more governance and less legislation, that may be no bad thing. In light of last week's decision also, it is true to say that the Government should have its hands free to respond to a very swiftly changing scenario rather than tied up with too much legislation. May I just turn to the six Bills that the First Minister has set out? Plaid Cymru will welcome these in principle. We don't know whether we will support each one once we've seen the detail, of course. We saw that with the public health Bill the last time, and I'm pleased to see that coming back in a form that seems to be more acceptable to Plaid Cymru, certainly. I also welcome the fact that we have two Bills relating to taxation and the devolution of taxation, and it's very important in that context that you do wish to establish an anti-avoidance rule as part of the way we go about legislating on taxation. I think that's a fundamentally important principle from the outset. I also welcome the fact, in light of the fact that the land transaction tax is likely to be extremely complex, that it will be published in draft form, which will allow a committee to scrutinise it in detail and to consult further on it. Plaid Cymru, of course, will support the principle of ensuring that the Trade Union Act doesn't actually have an impact on the way we deal with public services in Wales. We're also seeking an opportunity to deal with the issue of zero-hours contracts, which is having such a detrimental impact on our communities. We will look again for an opportunity, if possible, to raise that. So, can I just raise a few things with the First Minister that he hasn't included in the statement? I do understand that it's an annual statement. But, as we welcome the additional learning needs Bill, it does raise questions as to what the Government is going to do more broadly in the area of autism, of course, which would be relevant to adults too. We know that there is a new action plan from Government, but I am certain that we should see legislation in this area during this Assembly. I do hope that the First Minister will confirm that that is his intention too. Likewise, although legislation on reasonable chastisement and dealing with children in the same way as adults are dealt with is not here, I would want the Government to confirm that that is a priority for Government during this term too.

Diolch i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad. Rwy'n croesawu, yn bersonol, taw datganiad blwyddyn yn unig sydd gyda ni; nid wyf yn gwybod a yw hwn yn gyfaddefiad bod y Llywodraeth flaenorol wedi gwneud gormod o ddeddfu ac efallai ddim digon o lywodraethu, ac, os gwelwn ni fwy o lywodraethu a llai o ddeddfu, efallai nad yw hynny'n beth drwg o gwbl. Ac, yn sgil y penderfyniad yr wythnos diwethaf hefyd, mae'n wir dweud y dylai'r Llywodraeth fod yn rhydd ei dwylo i ymateb i sefyllfa sy'n newid, yn hytrach na'u clymu gyda gormod o ddeddfu. A gaf i jest troi, yn fras iawn, at y chwe Deddf y mae'r Prif Weinidog wedi eu hamlinellu? Bydd Plaid Cymru yn croesawu'r Deddfau hyn o ran egwyddor. Wrth gwrs, nid ydym ni'n gwybod eto a fyddwn ni'n cefnogi pob un o ran y manylion - fe welsom ni hynny gyda'r Bil iechyd cyhoeddus y tro diwethaf, ac rwyf yn falch bod hwnnw'n dod yn ôl ar ffurf sydd yn edrych yn fwy derbyniol, yn sicr, i Blaid Cymru. Rwyf hefyd yn croesawu'r ffaith bod yna ddau Fil yn ymwneud â threthi a datganoli trethi, ac, yn bwysig iawn yn y cyd-destun hwnnw, eich bod chi am sefydlu rheol i osgoi osgoi trethi, os liciwch chi, fel rhan o'r ffordd rŷm ni'n mynd o gwmpas deddfu ym maes trethi. Rwy'n meddwl bod honno'n egwyddor bwysig i'w sefydlu ar y cychwyn. Rwyf hefyd yn croesawu'r ffaith, yn wyneb y ffaith bod y Bil trafodiadau tir yn debygol o fod yn hynod gymhleth, ei fod yn cael ei gyhoeddi ar ffurf drafft, a fydd yn caniatáu i bwy bynnag bwyllgor graffu arno ac ymgynghori ymhellach yn ei gylch yn ogystal. Bydd Plaid Cymru, wrth gwrs, yn cefnogi'r egwyddor o sicrhau nad yw'r Ddeddf Undebau Llafur yn amharu ar y ffordd rŷm ni'n trin y gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Byddwn ni hefyd yn chwilio am gyfle i ddelio â'r broblem sydd yn llethu ein cymunedau o waith 'zero hours'. Byddwn ni'n edrych eto am gyfle, os oes modd, i godi hynny. A gaf i jest codi cwpl o bethau gyda'r Prif Weinidog nad yw wedi'u cynnwys yn y datganiad? Rwy'n deall mai datganiad blwyddyn yw hyn. Gan ein bod ni'n croesawu'r Bil anghenion dysgu ychwanegol, mae yn gofyn y cwestiwn o beth mae'r Llywodraeth am ei wneud yn ehangach ym maes awtistiaeth, sydd yn mynd, wrth gwrs, i mewn i oedolion hefyd. Rŷm ni'n gwybod bod yna gynllun gweithredol newydd gan y Llywodraeth, ond rwy'n sicr y dylem ni weld deddfu yn y maes yma yn ystod y Cynulliad hwn, ac rwy'n gobeithio y bydd y Prif Weinidog yn gallu cadarnhau mai dyna yw'r bwriad ganddo yntau. Yn yr un modd, er nad yw'r Ddeddf yma ar gyfer ymdrin â chosb gorfforol i blant yn yr un ffordd ag ymdrin â phlant ac oedolion yn deg ac yn gyfiawn o fewn y gyfraith - bod modd i'r Llywodraeth gadarnhau bod hynny hefyd yn fwriad ganddyn nhw yn ystod y tymor hwn.

There is no mention in the statement of any legislation that may be required as a result of the Diamond report. Is that because the First Minister believes that anything that emerges from Diamond is likely to happen in the second legislative year, as it were, or does he have some other means of dealing with Diamond? In light of the fact that a decision to exit the European Union has been taken, there are all sorts of pieces of European legislation - I won't name them all, Deputy Presiding Officer, but, simply in the area of environment, there are more than 200 different pieces of legislation that are now part of the way in which we deal with our environment here in Wales. Some of the very important directives on habitats, water and waste are not things that have been imposed on us by Brussels, but things that we have welcomed and have worked with in order to strengthen our environmental law in Wales. So, how do you anticipate that we will be able to deal with that issue as we move towards exiting the European Union? Surely, as an Assembly, we would want to retain some of these things that have been so successful in protecting our environment and protecting biodiversity. The final question emerging from that is: how will we deal with changes to the common agricultural policy and farm payments, which, again, emerge as we leave the European Union? If not in the next year, does the Government feel that we will need to legislate during this Assembly in order to deal with that issue?

Nid oes sôn yn y datganiad ynglŷn ag unrhyw ddeddfu bydd ei angen yn sgil adroddiad Diamond. A ydy hynny oherwydd bod y Prif Weinidog yn teimlo bod unrhyw beth sy'n deillio o Diamond yn debygol o ddigwydd yn yr ail flwyddyn ddeddfwriaethol, fel petai, neu a oes gyda fe ryw ffordd arall o ddelio â Diamond? Ac yn sgil y ffaith bod penderfyniad i symud allan o'r Undeb Ewropeaidd, mae yna lwyth o ddeddfau Ewropeaidd - ni wnaf eu henwi nhw i gyd, Ddirprwy Lywydd, ond, ym maes amgylchedd yn unig, mae yna dros 200 o wahanol ddeddfau sydd yn rhan, bellach, o'r ffordd rŷm ni'n ymdrin â'r amgylchedd yng Nghymru, ac nid yw rhai o'r cyfarwyddiadau hynod bwysig ynglŷn â chynefinoedd, gwastraff a dŵr yn rhywbeth sydd wedi cael ei dodi arnom ni gan Frwsel, ond rhywbeth rŷm ni wedi'i groesawu a gweithio gyda fe fel ffordd o gryfhau deddfwriaeth amgylcheddol yma yng Nghymru. Ym mha ffordd ydych chi'n rhagweld y byddwn ni'n gallu ymdopi a delio â hynny wrth i ni symud i adael yr Undeb Ewropeaidd, ond am gadw, does bosib, fel Cynulliad cyfan, rhai o'r pethau yma sydd wedi bod mor llwyddiannus wrth amddiffyn ein hamgylchedd ni ac amddiffyn bioamrywiaeth yn ogystal? Y cwestiwn olaf sy'n deillio yn sgil hynny yw: beth fydd y modd o ddelio â'r newidiadau yn CAP, y taliadau ffermwyr, sy'n deillio eto o adael yr Undeb Ewropeaidd, ac a yw'r Llywodraeth - os nid yn y flwyddyn nesaf - yn teimlo bod angen deddfu yn ystod y Cynulliad hwn i ddelio â'r mater yma?

Could I thank the Member for those comments? To start with autism, this is something, of course, that is being considered at present by the liaison committee, in terms of seeing in what way we can develop legislation on autism, and particularly whether we can ensure that the action plan can be strengthened through being placed on a statutory basis ultimately. That is being dealt with in that process. In terms of physical chastisement, that is being developed at present. There was, of course, a commitment in the Labour Party manifesto to move this forward, and it will happen, but not in the first year. However, there is work happening on policy and on ensuring what kind of legislation is needed. In terms of Diamond, that's something relatively new. I don't think that there will be legislation this year, but there might be changes in the wake of what Diamond has said, and we'll have to consider that over the next few months. Regarding the environment, one of the things that we don't know at present is what will happen to EU law once we leave the EU. We know, of course, in terms of the Republic of Ireland or Irish Free State model, as in the 1920s, what they said then was that the law would stay as it was until it changed. What we need to consider in this process is whether we will need to re-legislate on everything, or will everything stay in place, which gives us more of an opportunity, then, to consider having some kind of comprehensive legislation in order to ensure that we have law that draws everything under one Act. That's a big piece of work, of course - something perhaps for the Law Commission to consider, ultimately - but what's not clear at present is what will happen to EU law once we leave. Will it continue, or will it fall by the wayside? We have to be ready for that. In terms of the CAP, there is an opportunity for us to discuss with the farming unions what kind of Welsh agricultural policy we should have, ultimately, and what the payments would look like. Policy is one thing, but money's another, of course, and we have to ensure that every penny that's given to Welsh farmers at the moment is still available, ultimately, from the British pot, if I can call it that. So, it's not obvious as to whether we will need primary legislation on CAP - we are considering that - but the process of discussing this with the unions is starting next week. I know that there is a meeting on Monday to kick this process off in terms of developing a Welsh agricultural policy.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am y sylwadau hynny? I ddechrau gydag awtistiaeth, mae hwn yn rhywbeth, wrth gwrs, sy'n cael ei ystyried ar hyn o bryd gan y pwyllgor cydweithio, sef 'liaison', ynglŷn â gweld ym mha ffordd y gallwn ni ddatblygu deddfwriaeth ar awtistiaeth, yn enwedig a oes yna fodd sicrhau bod y cynllun gweithredol yn cael ei gryfhau trwy ddod yn statudol yn y pen draw. Mae hwn yn rhywbeth sy'n cael ei ddelio ag ef trwy'r broses honno. Ynglŷn â chosb corfforol, mae hwn yn rhywbeth sy'n cael ei ddatblygu ar hyn o bryd. Mi oedd yna rywbeth ym maniffesto Plaid Lafur, sef addewid i symud hwn ymlaen, a bydd hynny yn digwydd, ond nid wrth gwrs yn y flwyddyn hon, ond mae'r gwaith yn dechrau ynglŷn â pholisi a sicrhau pa fath o ddeddfwriaeth fyddai ei heisiau. Ynglŷn â Diamond, wel, mae Diamond wrth gwrs yn rhywbeth a fydd yn weddol newydd. Nid wyf yn meddwl y bydd yna ddeddfwriaeth yn y flwyddyn hon, ond efallai y bydd yna newidiadau yn sgil beth y mae Diamond wedi ei ddweud. Mae hwn yn rhywbeth i ni, wrth gwrs, ei ystyried dros y misoedd nesaf. Ynglŷn â'r amgylchedd, wrth gwrs, un o'r pethau nad ydym yn gwybod ar hyn o bryd yw beth fydd yn digwydd i gyfraith Ewrop unwaith y byddwn ni'n gadael Ewrop. Rŷm ni'n gwybod, wrth gwrs, ynglŷn â model Gweriniaeth Iwerddon neu Wladwriaeth Rydd Iwerddon, fel yn y 1920au, beth ddwedon nhw bryd hynny oedd y byddai'r ddeddfwriaeth a'r gyfraith yn sefyll yn gwmws fel yr oedd nes ei bod yn newid. Beth mae'n rhaid i ni ei ystyried yn ystod y broses yw a fydd yn rhaid ailddeddfu ar bopeth unwaith eto, neu a fydd popeth yn sefyll yn ei le, sy'n rhoi mwy o gyfle inni, wedyn, ystyried a oes eisiau, mi ddwedwn i, cael rhyw fath o Ddeddf gynhwysfawr er mwyn sicrhau bod gyda ni Ddeddf sy'n tynnu popeth yn y byd amgylcheddol i mewn i un Ddeddf. Mae hynny'n waith mawr, wrth gwrs - rhywbeth, efallai, i Gomisiwn y Gyfraith ei ystyried yn y pen draw - ond beth nad yw'n glir ar hyn o bryd yw beth fydd yn digwydd i gyfraith yr Undeb Ewropeaidd unwaith y byddwn ni'n gadael. A yw'n parhau, neu a yw popeth yn cwympo? Mae'n rhaid inni fod yn barod am hynny. Ynglŷn â'r polisi cyffredinol ar amaeth - y CAP, wrth gwrs - mae yna gyfle inni siarad ac i drafod gyda'r undebau ffermio ynglŷn â pha fath o bolisi amaethyddol Cymreig y dylwn ni ei gael yn y pen draw. Sut fydd y taliadau'n edrych? Mae polisi yn un peth, mae arian yn rhywbeth arall, wrth gwrs, ac mae'n rhaid sicrhau bod pob ceiniog sy'n cael ei roi i ffermwyr Cymru ar hyn o bryd ar gael yn y pen draw o'r crochan Prydeinig, os gallaf ei alw'n hynny. Felly, nid yw'n amlwg a fydd eisiau deddfwriaeth sylfaenol ar y CAP - rydym yn ystyried hynny - ond mae'r broses o drafod hyn gyda'r undebau yn dechrau wythnos nesaf. Rwy'n gwybod bod yna gyfarfod ddydd Llun er mwyn dechrau'r broses hon o ddatblygu polisi amaethyddol Cymreig.

First Minister, thank you for your statement this afternoon. If I could also endorse the sentiments around the autism Bill, this is something that I have questioned you on in First Minister's questions, and it is good to see that work is being carried out by the Welsh Government to see exactly what is the most appropriate way to take these issues forward. I think this is one area where there is cross-party consensus, and I would welcome regular updates from the Government as to the progress they are making. I would also ask the First Minister - . I appreciate, obviously, the events on Thursday and the points you made in the earlier statement clearly indicated that the legislative programme will be difficult to shape and craft, going forward, because there are uncertainties as to exactly what scope the legislative programme might need to consider and how it might to need to adapt legislation, if at all, here in Wales depending on how the negotiations go. But I think we were all familiar with the last Assembly and how, for an 18-month period at the beginning of that, legislation was very slow to come through this Assembly. You've indicated that six Bills, obviously, are going to come through in this legislative session, but we did hit that brick wall, as all legislatures do when their term ends, and the public health Bill was lost. I think everyone regretted the public health Bill being lost, because there was a lot of good stuff in that public health Bill, and, if the Government had listened to the representations that were made from many quarters - and my party I include in that - around e-cigarettes, that legislation could actually be on the statute book and actually available to professionals to use in improving public health here in Wales. So, I would hope that the sentiment you've expressed in this statement about listening, and about working with parties in this institution and also people who respond to consultations, is very real in this legislative timeframe we're talking about, because the public health Bill last session clearly showed what damage can be done when, actually, sensible lobbying and sensible proposals are not taken on board, and that Bill was lost. I would ask: do you just envisage the new public health Bill that is coming forward just being what was the public health Bill minus the e-cigarettes, or are there other areas that, through its legislative passage through the committee stage in the last session, the Government didn't take on board, but carried a great deal of merit and would deserve exploring and maybe incorporating in the public health Bill going forward? I think you've indicated that it is going to be just a replica Bill, from what you were saying, but I would ask the First Minister and his Minister to give consideration to some of the consultations and, indeed, some of the representations that were taken through last time that didn't make it into the Bill, because there are areas that do commend improving that Bill if that can be done. The additional learning needs Bill - we had a piece of legislation in our own legislative programme in the Assembly election campaign, and I do welcome that Bill being put into the legislative programme, especially as one of the first Bills to come through. You talk about how it will create a new environment to improve additional learning needs provision for young people and children; how exactly do you see that legislation working to make those improvements, because the real benefit of legislation is its being able to be enacted on the ground? We all support the principle of making those improvements, but could you give us an example, from the consultations that you've touched on here, as to how that Bill will make a real difference to young people's lives here in Wales? We disagree on the trade union provision in the legislative programme. We debated this in the fourth Assembly and I'm sure we'll debate it in the fifth Assembly, but it commands support from your benches, and obviously it will command support from other parties, and so that will be an integral part of the legislative programme. I do regret the legislative part of this programme about the right to buy. I do believe that that is one of the biggest drivers of aspirational attainment over the last 30 years: the ability to own your own home. And 138,000 people have benefited here in Wales from the ability to own their own home. You say that it's like filling the bath with water without the plug in, but actually, if you have a housebuilding programme that actually meets the demands placed by people to acquire houses, then obviously you are going some way to actually meeting that need and meeting that demand. Successive Welsh Governments have not had a housebuilding programme to meet the requirements and the need across Wales, and that's evident from the numbers that have come forward. But, again, I appreciate that's an ideological difference between us, and you will bring that legislation forward and it will be scrutinised accordingly. The other point I'd like to touch on as well is the land transaction tax, and the complexity that you talk about in bringing this piece of legislation forward. I'd be grateful if you could give us assurances that the complexity is around the areas that the Bill is looking to deal with not, maybe, meeting some of the observations that have come from the professionals and from the sectors that are going to be affected by this Act that you are going to be bringing forward. There is concern from the sector around the scope of the legislation that you are looking at. So, I would be grateful if you could maybe give us an indication as to why exactly you have identified those complexities. Thank you for your statement this afternoon, First Minister.

Brif Weinidog, diolch am eich datganiad y prynhawn yma. Os caf hefyd ategu'r teimladau am y Bil awtistiaeth, mae hyn yn rhywbeth yr wyf wedi eich holi amdano yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'n braf gweld bod Llywodraeth Cymru yn gweithio i weld beth yn union yw'r ffordd fwyaf priodol i fwrw ymlaen â'r materion hyn. Rwy'n credu bod hwn yn un maes lle mae gennym gonsensws trawsbleidiol, a byddwn yn croesawu diweddariadau rheolaidd gan y Llywodraeth ynghylch y cynnydd y maent yn ei wneud. Byddwn hefyd yn gofyn i'r Prif Weinidog - . Rwy'n gwerthfawrogi, yn amlwg, yr hyn a ddigwyddodd ddydd Iau ac roedd y pwyntiau a wnaethoch yn y datganiad cynharach yn nodi'n glir y bydd y rhaglen ddeddfwriaethol yn anodd ei siapio a'i llunio, wrth symud ymlaen, oherwydd yr ansicrwydd ynghylch pa gwmpas yn union y gallai fod angen i'r rhaglen ddeddfwriaethol ei ystyried a sut y gallai fod angen iddi addasu deddfwriaeth, os o gwbl, yma yng Nghymru gan ddibynnu ar sut aiff y trafodaethau. Ond rwy'n credu ein bod i gyd yn gyfarwydd â'r Cynulliad diwethaf a sut, am gyfnod o 18 mis ar ei ddechrau, roedd deddfwriaeth yn araf iawn i ddod drwy'r Cynulliad hwn. Rydych wedi nodi bod chwe Bil, yn amlwg, yn mynd i ddod drwodd yn y sesiwn deddfwriaethol hwn, ond gwnaethom daro'r wal frics honno, fel pob deddfwrfa pan fo eu tymor ar ben, a chafodd y Bil iechyd y cyhoedd ei golli. Rwy'n meddwl bod pawb wedi difaru colli'r Bil iechyd y cyhoedd, oherwydd roedd llawer o bethau da yn y Bil iechyd y cyhoedd hwnnw, a phe byddai'r Llywodraeth wedi gwrando ar y sylwadau a wnaethpwyd o sawl cwr - ac rwy'n cynnwys fy mhlaid i yn hynny - ynglŷn ag e-sigaréts, gallai'r ddeddfwriaeth honno fod ar y llyfr statud erbyn hyn ac ar gael i weithwyr proffesiynol ei defnyddio i wella iechyd y cyhoedd yma yng Nghymru. Felly, byddwn yn gobeithio bod y teimlad yr ydych wedi'i fynegi yn y datganiad hwn am wrando, ac am weithio gyda phleidiau yn y sefydliad hwn a hefyd gyda phobl sy'n ymateb i ymgynghoriadau, yn real iawn o fewn yr amserlen ddeddfwriaethol hon yr ydym yn sôn amdani, oherwydd dangosodd y Bil iechyd y cyhoedd yn y sesiwn diwethaf yn glir y niwed y gellir ei wneud pan, mewn gwirionedd, nad yw lobïo synhwyrol a chynigion synhwyrol yn cael eu hystyried, a chafodd y Bil hwnnw ei golli. Byddwn yn gofyn: a ydych yn rhagweld y bydd y Bil iechyd y cyhoedd newydd sy'n dod yn union yr un fath â'r hyn oedd y Bil iechyd y cyhoedd ond heb yr e-sigaréts, ynteu a oes meysydd eraill na wnaeth y Llywodraeth eu hystyried drwy ei daith ddeddfwriaethol drwy'r cyfnod pwyllgor yn y sesiwn diwethaf, ond a oedd yn deilwng iawn ac a fyddai'n haeddu cael eu harchwilio ac efallai eu hymgorffori yn y Bil iechyd y cyhoedd yn y dyfodol? Rwy'n meddwl eich bod wedi nodi mai dim ond Bil replica a fydd, o'r hyn yr oeddech yn ei ddweud, ond byddwn yn gofyn i'r Prif Weinidog a'i Weinidog ystyried rhai o'r ymgynghoriadau ac, yn wir, rhai o'r sylwadau a wnaethpwyd y tro diwethaf na wnaethant gyrraedd y Bil, oherwydd mae rhai meysydd i'w gwella yn y Bil hwnnw os gellir gwneud hynny. Y Bil anghenion dysgu ychwanegol - roedd gennym ddarn o ddeddfwriaeth yn ein rhaglen ddeddfwriaethol ein hunain yn ymgyrch etholiad y Cynulliad, ac rwy'n croesawu rhoi'r Bil hwnnw yn y rhaglen ddeddfwriaethol, yn enwedig fel un o'r Biliau cyntaf i ddod drwodd. Rydych chi'n sôn am sut y bydd yn creu amgylchedd newydd i wella'r ddarpariaeth anghenion dysgu ychwanegol i bobl ifanc a phlant; sut yn union yr ydych chi'n gweld y ddeddfwriaeth honno'n gweithio i wneud y gwelliannau hynny, oherwydd gwir fudd deddfwriaeth yw y gellir ei deddfu ar lawr gwlad? Rydym i gyd o blaid yr egwyddor o wneud y gwelliannau hynny, ond a allech chi roi enghraifft i ni, o'r ymgynghoriadau yr ydych wedi cyfeirio atynt yma, o sut y bydd y Bil hwnnw'n gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i fywydau pobl ifanc yma yng Nghymru? Rydym ni'n anghytuno am y ddarpariaeth undebau llafur yn y rhaglen ddeddfwriaethol. Buom yn trafod hyn yn y pedwerydd Cynulliad ac rwy'n siŵr y byddwn yn ei drafod yn y pumed Cynulliad, ond mae ganddo gefnogaeth ar eich meinciau, ac yn amlwg bydd ganddo gefnogaeth gan bleidiau eraill, ac felly bydd hynny'n rhan annatod o'r rhaglen ddeddfwriaethol. Rwyf yn gresynu'r rhan ddeddfwriaethol o'r rhaglen hon am yr hawl i brynu. Rwy'n credu mai dyna un o sbardunau mwyaf cyrhaeddiad uchelgeisiol dros y 30 mlynedd diwethaf: y gallu i fod yn berchen ar eich cartref eich hun. Ac mae 138,000 o bobl wedi elwa yma yng Nghymru ar y gallu i fod yn berchen ar eu cartref eu hunain. Rydych chi'n dweud bod hyn fel llenwi'r bath â dŵr heb y plwg i mewn, ond mewn gwirionedd, os oes gennych raglen adeiladu tai sydd mewn gwirionedd yn bodloni'r galwadau sydd gan bobl i gael tai, yna'n amlwg rydych yn mynd rywfaint o'r ffordd at ddiwallu'r angen hwnnw ac ateb y galw hwnnw mewn gwirionedd. Nid yw Llywodraethau Cymru olynol wedi darparu rhaglen adeiladu tai i fodloni'r gofynion a'r angen ledled Cymru, ac mae hynny'n amlwg o'r niferoedd sydd wedi dod ymlaen. Ond, unwaith eto, rwy'n gwerthfawrogi bod hynny'n wahaniaeth ideolegol rhyngom ni, a byddwch yn cyflwyno'r ddeddfwriaeth honno a byddwn yn craffu arni'n briodol. Y pwynt arall yr hoffwn ei grybwyll hefyd yw'r dreth trafodiadau tir, a'r cymhlethdod yr ydych yn sôn amdano o ran cyflwyno'r darn hwn o ddeddfwriaeth. Byddwn yn ddiolchgar pe gallech roi sicrwydd inni bod y cymhlethdod yn ymwneud â'r meysydd y mae'r Bil yn bwriadu ymdrin â hwy ac nid, efallai, bodloni rhai o'r sylwadau sydd wedi dod gan y gweithwyr proffesiynol a'r sectorau y bydd y Ddeddf hon y byddwch yn ei chyflwyno yn effeithio arnynt. Mae pryder yn y sector ynglŷn â chwmpas y ddeddfwriaeth yr ydych yn edrych arni. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe gallech efallai roi syniad inni ynghylch pam yn union yr ydych chi wedi nodi'r cymhlethdodau hynny. Diolch am eich datganiad y prynhawn yma, Brif Weinidog.

Could I thank the leader of the Welsh Conservatives for his comments? Yes, there are some areas where we'll not agree. With the right to buy - and I'm sure we'll have this debate again in the future - there are parts of Wales where the housing stock is half of the level that it was 30 years ago, and trying to make that up is hugely difficult. But, that's perhaps for another day. Yes, on the public health Bill, as I said earlier on, it will be a replica of what was in place at Stage 3. Of course, consideration will be given to amendments as they appear to see what can be done in terms of amendments that might improve the legislation. He is right to say that a lot of legislation went through the Assembly in the last term. I anticipate fewer Bills coming from Government this time around. I think that will ease the pressure, certainly, that many felt on Bill committees, especially in the last two years of the last Assembly, but also it gives more time and opportunity, potentially, for private Members' Bills to be considered as well. We are very much aware of the fact that much, well, all of our resource, pretty much, went into Government Bills in the last Assembly, and it's important that there is the availability, within reason, of resource for good private Members' Bills and time allocated to them. What we're doing in terms of the amount of legislation will facilitate that. To come back to the point about the environment, the difficulty we have with environmental legislation is that much of it is trascribed from the European directions. A lot of it is England-and-Wales legislation, especially the more humdrum areas, if I could put it that way. We just did it that way because it was more convenient. That will need to change. What happens to England-and-Wales regulations in the future? And there are a number of issues that I raised earlier on in terms of when will the law fall - will it continue or will it fall as soon as we leave the EU? These are matters to consider. Is there then scope at some point in the future for a consolidating environment Bill, looked at by the Law Commission? That's possible, but clearly not, I suspect, for some years, given the complexity of that process. With the ALN Bill, he will be aware that a draft Bill was consulted on in the second half of last year. Feedback has been received on that, and a summary of responses to that consultation will be published imminently so that Members are aware of what the proposed Bill will actually look like and what it will do, and the responses will be then made available. With regard to the land transaction tax Bill, even though it's a highly complex Bill in terms of its technical complexity, it's designed to be as user-friendly as possible. Quite often, of course, the complexity has to be dealt with within a Bill in order to provide clarity further on down the line from people who are looking to see how the tax operates. Any tax legislation is necessarily complicated, but it needs to be as understandable as possible, particularly for the general public. Otherwise, I noted the comments that he made on some of the Bills that he indicated in principle he might be in a position to support. I won't hold him to that; I know that these things have to be taken through, and those areas, of course, where there will be difference between us.

A gaf i ddiolch i arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig am ei sylwadau? Oes, mae rhai meysydd lle na fyddwn yn cytuno. O ran yr hawl i brynu - ac rwy'n siŵr y cawn ni'r ddadl hon eto yn y dyfodol - mae rhannau o Gymru lle mae'r stoc tai yn hanner y lefel yr oedd 30 mlynedd yn ôl, ac mae ceisio gwneud iawn am hynny'n hynod o anodd. Ond, dyna fater efallai ar gyfer diwrnod arall. Ie, ar y Bil iechyd y cyhoedd, fel y dywedais yn gynharach, bydd yn replica o'r hyn a oedd ar waith yng Nghyfnod 3. Wrth gwrs, byddwn yn ystyried gwelliannau wrth iddynt ymddangos i weld beth y gellir ei wneud o ran gwelliannau a allai wella'r ddeddfwriaeth. Mae e'n iawn i ddweud bod llawer o ddeddfwriaeth wedi mynd drwy'r Cynulliad yn y tymor diwethaf. Rwy'n rhagweld llai o Filiau'n dod gan y Llywodraeth y tro hwn. Rwy'n meddwl y bydd hynny'n ysgafnhau'r pwysau, yn sicr, yr oedd llawer yn ei deimlo ar bwyllgorau Biliau, yn enwedig yn nwy flynedd olaf y Cynulliad diwethaf, ond mae hefyd yn rhoi mwy o amser a chyfle, o bosibl, i ystyried Biliau Aelodau preifat hefyd. Rydym yn ymwybodol iawn o'r ffaith bod llawer, wel, y cyfan o'n hadnoddau, mwy neu lai, wedi mynd i mewn i Filiau'r Llywodraeth yn y Cynulliad diwethaf, ac mae'n bwysig bod adnoddau ar gael, o fewn rheswm, ar gyfer Biliau Aelodau preifat da ac amser yn cael ei neilltuo iddynt. Bydd yr hyn yr ydym yn ei wneud o ran swm y ddeddfwriaeth yn hwyluso hynny. I ddod yn ôl at y pwynt am yr amgylchedd, yr anhawster sydd gennym â deddfwriaeth amgylcheddol yw bod llawer ohoni wedi'i thrawsgrifio o'r cyfarwyddiadau Ewropeaidd. Mae llawer ohoni'n ddeddfwriaeth Cymru a Lloegr, yn arbennig y meysydd mwy undonog, os caf ei roi felly. Yr unig reswm dros wneud hynny yn y ffordd honno oedd ei fod yn fwy cyfleus. Bydd angen i hynny newid. Beth sy'n digwydd i reoliadau Cymru a Lloegr yn y dyfodol? Ac mae nifer o faterion a godais yn gynharach o ran pryd y bydd y gyfraith yn cwympo - a fydd yn parhau, ynteu a fydd yn cwympo cyn gynted â'n bod yn gadael yr UE? Mae'r rhain yn faterion i'w hystyried. A oes cwmpas felly ar ryw adeg yn y dyfodol ar gyfer Bil yr amgylchedd cyfunol, y gallai Comisiwn y Gyfraith edrych arno? Mae hynny'n bosibl, ond nid, yn amlwg, rwy'n amau, am rai blynyddoedd, o ystyried cymhlethdod y broses honno. Gyda'r Mesur ADY, bydd yn ymwybodol y bu ymgynghoriad am Fil drafft yn ail hanner y flwyddyn ddiwethaf. Rydym wedi cael adborth am hynny, a chyhoeddir crynodeb o'r ymatebion i'r ymgynghoriad hwnnw yn fuan fel bod Aelodau'n gwybod sut y bydd y Bil arfaethedig yn edrych mewn gwirionedd a beth y bydd yn ei wneud, ac yna sicrheir bod yr ymatebion ar gael. O ran y Bil treth trafodiadau tir, er ei fod yn Fil hynod gymhleth o ran ei gymhlethdod technegol, mae wedi'i ddylunio i fod mor hawdd ei ddefnyddio â phosibl. Yn aml iawn, wrth gwrs, mae'n rhaid ymdrin â'r cymhlethdod o fewn Bil er mwyn rhoi eglurhad yn nes ymlaen gan bobl sy'n ceisio gweld sut mae'r dreth yn gweithredu. Mae unrhyw ddeddfwriaeth dreth yn gymhleth o anghenraid, ond mae angen iddi fod mor ddealladwy â phosibl, yn enwedig i'r cyhoedd. Fel arall, nodais y sylwadau a wnaeth am rai o'r Biliau y dywedodd y gallai mewn egwyddor fod mewn sefyllfa i'w cefnogi. Ni wnaf ei gadw at hynny; gwn fod rhaid gweithio drwy'r pethau hyn, a'r meysydd hynny, wrth gwrs, lle bydd gwahaniaeth rhyngom.

Like Andrew R.T. Davies and, indeed, Simon Thomas, in relation to the autism Bill, UKIP supports that, so there is a true cross-party consensus in this Assembly on that at least. I can't say the same for everything else in the statement that the First Minister has made this afternoon. As regards the devolution of taxation, personally I'm not opposed to that; there is a difference of view within UKIP on this subject, but nevertheless I personally am in favour of tax competition between jurisdictions. And we can see the important beneficial effects that that's had in the Republic of Ireland, where they had sensible corporation tax rates and that brought about a massive move of financial services to Dublin. On the other hand, we can see what happened when the socialist Government in France decided to impose a 75 per cent income tax rate, and that's driven a huge number of professionals to the City of London. So, whatever happens ultimately - and we regret the fact that there will be no referendum on this issue, as was promised - but whatever happens ultimately about the form of devolution of taxation in Wales, it is very important, I think, that we see this in the context of the business environment in which the people who really create the jobs in this country have to work - in the private sector. And anything which helps to make Wales a less attractive location for investment and for people to come and live and work would be very counterproductive to the interests of Wales. Similarly, with the form of regulation - and we've talked in general terms about what's going to happen as a result of Britain leaving the EU - the business environment as created by the regulations that businesses have to observe gives us another opportunity, actually, to make Wales a much more attractive place in which to invest and to work. It will be a hugely complicated task to unravel, amend and indeed to decide what to keep from 43 years of regulations and directives. Some of it is delegated legislation and a lot of it is not - regulations are, of course, a direct application, and the language of those is the language of the EU. So, a lot of that will have to change, but it does give us the opportunity to reduce the regulatory burden. And in this context, I'm disappointed to see in the statement the description of the land transaction tax as long, technical and complex. And I have to ask, considering that stamp duty in the United Kingdom raises a relatively small part of the public revenue - there is a trade-off between the complexity of legislation and the benefit to the exchequer. The tax code in the United Kingdom has doubled in size since 1997, and yet very often it's for no very great benefit, if any benefit at all, to the public at large. The point about avoidance is that clever lawyers will always seek to find a way around tax legislation, and the more complicated it becomes the more loopholes frequently are created. I speak as a tax lawyer myself, so I'm sure that the legal and accounting profession will be rubbing their hands with glee at the prospect of more legislation of this kind. But we will certainly take a constructive but critical attitude towards all legislation of that kind. It's only to be expected, I suppose, that there should be legislation in the field of trade unions; after all, the trade unions overwhelmingly fund the Labour Party and one does have to deliver on whatever deals may have been done. But to describe it as 'pernicious' I think gives the clue to what the real purpose behind this is. The trade union reforms of the 1980s, which the Labour Party I thought had accepted, actually were an immensely important part in turning Britain away from the basket case economy that we had in the 1970s to the modern go-ahead economy that we've had in this country for 25 or 30 years, despite problems in recent years as a result of the financial crisis. I don't suppose that we're going to find much agreement on the trade union legislation. But as regards the right to buy legislation, again, that's something that we will oppose because it doesn't actually help people who need social housing to tie up houses for generations - very often houses lived in by people who don't have any social need. After all, we heard that Frank Dobson, who was a member of the Labour Cabinet, lived in a council flat in St Pancras on a minute rent. If that had been freed up for real social housing, then, of course, somebody who had a real need could have had it met. Bob Crow was another one who lived in a council house all his life and gloried in the fact, yet he was paid, as a trade union general secretary, well over £100,000 a year. These are not, by any stretch of the imagination, people who need social housing. They are in fact the equivalent of bedblockers, and they are denying people who are in real social housing need the chance to have a roof over their heads. As a result of the right-to-buy legislation, millions of people in this country were given the same freedom that everybody else has had for generations, and it freed them from the tutelage of Labour-controlled authorities that wanted the political control that the ownership of housing stock would give them. So, this is a step backwards in time, and UKIP will certainly oppose that. But there are other Bills, in the field of public health and in the case of additional learning needs, which I'm sure will command the general approval and respect of all parts of this Assembly. I can give a warm welcome to parts of this proposed legislative programme. Others we will not be quite so accommodating towards. But as I started out by saying when we first came to this Assembly, we will play a constructive part in the debates and deliberations and help to make Wales a better place to live in as a result of the legislation that we put through.

Fel y dywedodd Andrew R.T. Davies ac, yn wir, Simon Thomas, ynglŷn â'r Bil awtistiaeth, mae UKIP o blaid hynny, felly mae gennym gonsensws trawsbleidiol gwirioneddol yn y Cynulliad hwn ar hynny o leiaf. Ni allaf ddweud yr un peth am bopeth arall yn y datganiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud y prynhawn yma. O ran datganoli trethi, yn bersonol dydw i ddim yn gwrthwynebu hynny; mae gwahaniaeth barn o fewn UKIP ar y pwnc hwn, ond serch hynny rwyf i'n bersonol o blaid cystadleuaeth treth rhwng awdurdodaethau. A gallwn weld yr effeithiau buddiol pwysig y mae hynny wedi'i gael yng Ngweriniaeth Iwerddon, lle'r oedd ganddynt gyfraddau treth gorfforaeth synhwyrol a arweiniodd at lawer o wasanaethau ariannol yn symud i Ddulyn. Ar y llaw arall, gallwn weld beth ddigwyddodd pan benderfynodd y Llywodraeth sosialaidd yn Ffrainc osod cyfradd treth incwm 75 y cant, ac mae hynny wedi gyrru nifer enfawr o weithwyr proffesiynol i Ddinas Llundain. Felly, beth bynnag sy'n digwydd yn y pen draw - ac rydym yn gresynu'r ffaith na fydd refferendwm ar y mater hwn, fel yr addawyd - ond beth bynnag sy'n digwydd yn y pen draw ynglŷn â ffurf datganoli trethiant yng Nghymru, mae'n bwysig iawn, rwy'n credu, ein bod yn gweld hyn yng nghyd-destun yr amgylchedd busnes lle mae'n rhaid i'r bobl sydd wir yn creu swyddi yn y wlad hon weithio - yn y sector preifat. A byddai unrhyw beth sy'n helpu i wneud Cymru'n lleoliad llai deniadol ar gyfer buddsoddiad ac i bobl ddod i fyw a gweithio ynddo yn wrthgynhyrchiol iawn i fuddiannau Cymru. Yn yr un modd, o ran y math o reoleiddio - ac rydym wedi siarad mewn termau cyffredinol am yr hyn sy'n mynd i ddigwydd o ganlyniad i Brydain adael yr UE - mae'r amgylchedd busnes fel y'i crëwyd gan y rheoliadau y mae'n rhaid i fusnesau eu dilyn yn rhoi cyfle arall inni, mewn gwirionedd, i wneud Cymru'n lle llawer mwy deniadol i fuddsoddi ac i weithio ynddo. Bydd yn dasg hynod o gymhleth i ddatrys, diwygio ac yn wir penderfynu beth i'w gadw o 43 mlynedd o reoliadau a chyfarwyddebau. Mae rhywfaint ohono'n ddeddfwriaeth ddirprwyedig ond mae llawer ohono nad ydyw - mae rheoliadau, wrth gwrs, yn gymhwysiad uniongyrchol, ac iaith yr UE yw iaith y rheini. Felly, bydd yn rhaid i lawer o hynny newid, ond mae'n rhoi cyfle inni i leihau'r baich rheoleiddiol. Ac yn y cyd-destun hwn, rwy'n siomedig o weld y datganiad yn disgrifio'r dreth trafodiadau tir fel un hir, dechnegol a chymhleth. Ac mae'n rhaid imi ofyn, o ystyried bod treth stamp yn y Deyrnas Unedig yn codi rhan gymharol fach o'r refeniw cyhoeddus - mae cyfaddawd rhwng cymhlethdod deddfwriaeth a'r budd i'r trysorlys. Mae maint y cod treth yn y Deyrnas Unedig wedi dyblu ers 1997, ac eto yn aml iawn does dim llawer o fudd iddo, os oes unrhyw fudd o gwbl, i'r cyhoedd yn gyffredinol. Y pwynt am osgoi yw y bydd cyfreithwyr clyfar bob amser yn ceisio dod o hyd i ffordd o osgoi deddfwriaeth treth, a pho fwyaf cymhleth ydyw, y mwyaf o fylchau sy'n cael eu creu. Rwy'n siarad fel cyfreithiwr treth fy hun, felly rwy'n siŵr y bydd y proffesiwn cyfreithiol a chyfrifyddu'n rhwbio eu dwylo'n llawen wrth feddwl am fwy o'r math hwn o ddeddfwriaeth. Ond byddwn yn sicr yn cymryd agwedd adeiladol ond beirniadol tuag at bob deddfwriaeth o'r math hwnnw. Mae i'w ddisgwyl, mae'n debyg, y dylai fod deddfwriaeth ym maes undebau llafur; wedi'r cyfan, yr undebau llafur sy'n ariannu'r Blaid Lafur i raddau helaeth ac mae'n rhaid i rywun gyflawni unrhyw fargeinion sydd wedi'u taro. Ond mae ei ddisgrifio fel 'niweidiol', rwy'n meddwl, yn rhoi'r cliw ynglŷn â'r gwir bwrpas y tu ôl i hyn. Roedd y diwygiadau undebau llafur yn yr 1980au, yr oeddwn yn meddwl bod y Blaid Lafur wedi'u derbyn, mewn gwirionedd yn rhan hynod bwysig o droi Prydain oddi wrth fethiant llwyr ein heconomi yn yr 1970au i'r economi fodern lwyddiannus a fu gennym yn y wlad hon ers 25 neu 30 mlynedd, er gwaethaf problemau yn y blynyddoedd diwethaf yn sgil yr argyfwng ariannol. Nid wyf yn meddwl y cawn ni ryw lawer o gytundeb ynglŷn â'r ddeddfwriaeth undebau llafur. Ond o ran y ddeddfwriaeth hawl i brynu, unwaith eto, mae hynny'n rhywbeth y byddwn yn ei wrthwynebu gan nad yw cadw tai am genedlaethau mewn gwirionedd yn helpu pobl ag angen tai cymdeithasol - yn aml iawn, pobl heb unrhyw angen cymdeithasol sy'n byw yn y tai hyn. Wedi'r cyfan, clywsom fod Frank Dobson, a oedd yn aelod o'r Cabinet Llafur, yn byw mewn fflat cyngor yn St Pancras ar rent bychan iawn. Pe byddai hwnnw wedi'i ryddhau ar gyfer tai cymdeithasol gwirioneddol, yna, wrth gwrs, gallai fod wedi diwallu angen gwirioneddol i rywun. Roedd Bob Crow yn un arall a fu'n byw mewn tŷ cyngor ar hyd ei oes ac yn ymfalchïo yn y ffaith, ac eto roedd yn cael ei dalu, fel ysgrifennydd cyffredinol undeb llafur, ymhell dros £100,000 y flwyddyn. Nid yw'r rhain, o dan unrhyw gyfrif, yn bobl ag angen tai cymdeithasol. Yn wir, maent yn cyfateb i bobl sy'n blocio gwelyau, ac maent yn atal pobl â gwir angen am dai cymdeithasol rhag cael cyfle i fod â tho uwch eu pennau. O ganlyniad i'r ddeddfwriaeth hawl i brynu, mae miliynau o bobl yn y wlad hon wedi cael yr un rhyddid ag a fu gan bawb arall ers cenedlaethau, ac fe wnaeth eu rhyddhau o diwtoriaeth awdurdodau dan reolaeth Llafur a oedd eisiau'r rheolaeth wleidyddol y byddai perchnogaeth stoc tai yn ei rhoi iddynt. Felly, mae hwn yn gam yn ôl mewn amser, a bydd UKIP yn sicr yn gwrthwynebu hynny. Ond mae yna Filiau eraill, ym maes iechyd y cyhoedd ac yn achos anghenion dysgu ychwanegol, yr wyf yn siŵr y byddant yn ennyn cymeradwyaeth a pharch cyffredinol o bob rhan o'r Cynulliad hwn. Gallaf roi croeso cynnes i rannau o'r rhaglen ddeddfwriaethol arfaethedig hon. Ni fyddwn mor garedig tuag at eraill. Ond fel y dechreuais drwy ddweud pan ddaethom i'r Cynulliad hwn yn gyntaf, byddwn yn chwarae rhan adeiladol yn y dadleuon a'r trafodaethau ac yn helpu i wneud Cymru yn lle gwell i fyw ynddo yn sgil y ddeddfwriaeth yr ydym yn ei rhoi drwodd.

Well, I can assure the leader of UKIP that there is nobody in my constituency living in social housing and earning £100,000 a year. That much I can guarantee. The response I give to him about what happened in - he mentions one part of London - is Wandsworth and what was done there, where people were forced out of houses and flats and those houses and flats were sold at a huge profit to the council, trying to socially engineer an area for political gain. That's the way it happened in Wandsworth. Look, if people wish to buy a house, that's their right, but they should not buy a house that is then removed in terms of it being available for people who need social housing. We know that the outcome of the right to buy and the right to acquire has been a huge deficit in the number of houses available to people. For many, many years, councils were actually forbidden to build council houses and to make up the deficit that was being created by the houses being sold. That's why we have a situation where we are forever trying to play catch-up. We cannot catch up and provide our people with the right level of housing if we constantly sell off houses at the same time, finding, as England is finding, that the amount of money that is received as part of that sell-off is not enough to replace the house in terms of building a new house. That's the debate we'll be having, I'm sure, in the future, as this legislation proceeds. When it comes to land transaction tax - stamp duty - it's obviously a tax that is going to be devolved. We want to use that in the most constructive way possible as far as the construction sector are concerned. They've been very much part of the discussions that we have been having. When it comes to red tape, it's a familiar refrain when people say, 'What we need to do is to cut red tape', but they never specify what they mean by 'red tape'. One of the things we have to understand is that, if it wasn't for the EU - we'll return to this in a moment - Britain's environment would be as poisoned as it was in the 1970s and 1980s. It was the EU that dragged Britain out of the torpor it was in then, where one of the rivers in Yorkshire would catch light if you threw a match into it. The reality is that much of the environmental legislation has been a force for good, and people appreciate it and want to see an environment around them that is not needlessly poisoned. I grew up in Bridgend, where the river used to run different colours according to what had been dumped in at the top: black if it was the mines; if Revlon had thrown lipstick in, quite often you'd see that; sometimes, some of the operations up there would throw dye in and it would run red, green - any colour you want. We don't have that any more. That is not a situation that we want to return to. I hear what he says, of course, about his desire to play a constructive role and we look to see how that will pan out over the course of the next year.

Wel, gallaf sicrhau arweinydd UKIP nad oes neb yn fy etholaeth i sy'n byw mewn tŷ cymdeithasol ac yn ennill £100,000 y flwyddyn. Gallaf warantu cymaint â hynny. Yr ymateb a roddaf iddo am yr hyn a ddigwyddodd yn - mae'n sôn am un rhan o Lundain - yw Wandsworth a'r hyn a wnaethpwyd yno, lle cafodd pobl eu gorfodi allan o dai a fflatiau a lle cafodd y tai a'r fflatiau hynny wedyn eu gwerthu am elw enfawr i'r cyngor, i geisio llunio ardal yn gymdeithasol er budd gwleidyddol. Dyna sut y digwyddodd yn Wandsworth. Edrychwch, os yw pobl yn dymuno prynu tŷ, mae ganddynt hawl i wneud hynny, ond ni ddylent brynu tŷ sydd yna'n cael ei dynnu'n ôl o ran bod ar gael i bobl ag angen tai cymdeithasol. Rydym yn gwybod bod yr hawl i brynu a'r hawl i gaffael wedi arwain at ddiffyg enfawr yn nifer y tai sydd ar gael i bobl. Am flynyddoedd lawer iawn, roedd cynghorau mewn gwirionedd wedi'u gwahardd rhag adeiladu tai cyngor a rhag gwneud iawn am y diffyg a oedd yn cael ei greu drwy werthu'r tai. Dyna pam mae gennym sefyllfa lle'r ydym yn ceisio dal i fyny drwy'r amser. Ni allwn ddal i fyny a darparu digon o dai i'n pobl os ydym yn gyson yn gwerthu tai ar yr un pryd, ac yn gweld, fel y mae Lloegr yn ei weld, nad yw'r swm o arian yr ydym yn ei gael fel rhan o'r gwerthu hwnnw yn ddigon i gael tŷ arall yn ei le drwy adeiladu tŷ newydd. Dyna'r ddadl y byddwn yn ei chael, rwy'n siŵr, yn y dyfodol, wrth i'r ddeddfwriaeth hon ddatblygu. O ran treth trafodiadau tir - y dreth stamp - mae'n amlwg yn dreth sy'n mynd i gael ei datganoli. Hoffem ddefnyddio hynny yn y ffordd fwyaf adeiladol posibl cyn belled ag y mae'r sector adeiladu dan sylw. Maent wedi bod yn rhan bwysig o'r trafodaethau yr ydym wedi bod yn eu cael. O ran biwrocratiaeth, mae'n stori gyfarwydd pan fydd pobl yn dweud, 'Yr hyn y mae angen inni ei wneud yw lleihau biwrocratiaeth', ond ni fyddant byth yn nodi beth y maent yn ei olygu wrth 'fiwrocratiaeth'. Un o'r pethau y mae'n rhaid inni ei ddeall yw, oni bai am yr UE - down yn ôl at hyn mewn eiliad - byddai amgylchedd Prydain mor wenwynig ag yr oedd yn yr 1970au a'r 1980au. Yr Undeb Ewropeaidd a lusgodd Prydain allan o'r syrthni yr oedd ynddo bryd hynny, lle y byddai un o'r afonydd yn Swydd Efrog yn mynd ar dân pe byddech yn taflu matsien i mewn iddi. Y gwir yw bod llawer o'r ddeddfwriaeth amgylcheddol wedi bod yn rym er daioni, ac mae pobl yn ei gwerthfawrogi ac eisiau gweld amgylchedd o'u cwmpas nad yw wedi'i wenwyno'n ddiangen. Cefais fy magu ym Mhen-y-bont ar Ogwr, lle'r oedd yr afon yn arfer bod yn lliwiau gwahanol gan ddibynnu beth oedd wedi'i daflu iddi yn uwch i fyny: du os mai'r pyllau glo; os oedd Revlon wedi taflu minlliw i mewn, yn eithaf aml byddech yn gweld hynny; weithiau, byddai rhai o'r gweithfeydd i fyny yno'n taflu llifyn i mewn a byddai'n edrych yn goch, gwyrdd - unrhyw liw yr hoffech. Nid yw hynny'n digwydd bellach. Nid yw honno'n sefyllfa yr hoffem ddychwelyd ati. Rwy'n clywed yr hyn y mae'n ei ddweud, wrth gwrs, am ei awydd i chwarae rhan adeiladol ac rydym yn edrych i weld beth fydd canlyniad hynny yn ystod y flwyddyn nesaf.

Thank you, First Minister, for your statement. First of all, can I just begin by associating myself with the comments made about the potential of an autism Act? I'm pleased to say that, even just in this last month or so, you've moved your position from this time in May saying that you were hoping to avoid the need for a separate Bill, as that might take more time, to the more attractive proposition in your answer to Andrew R.T. Davies last week, saying that you're actively considering an autism Act and believe that it needs consideration separate from other legislation. So, I'm pleased about that. However, you mentioned in reply to Simon Thomas earlier on that that was partly, or due, to some degree, to the liaison committee that you have with Plaid Cymru at the moment, and I wonder if you could just explain whether that liaison committee has helped you conclude that an Act is needed or whether they are influential, in any particular way, about the content of that Act. Because if it's the latter, I think that leads us to one of the initial difficulties with this committee, outside a formal coalition, in as much as one opposition has the opportunity to influence legislation before it is drafted when the rest of us don't. If that is the case, can you just confirm that you'll be prepared for any Act that comes out to first draft, via this process, to be presented to the relevant committee for pre-legislative scrutiny, so that all opposition parties get the opportunity to influence Government legislation before it's drafted? My second question relates to the right to buy. I don't propose to enter into the rights and wrongs of that, but speaking speculatively, if the UK Government were to identify a pot of money to help the English right-to-buy system work more effectively, or to help housing associations carry on with the legislation - sorry, the processes that they're looking at now, would you be expecting some kind of a Barnettisation from that pot of money to come to Wales? I'm rather hoping that you'll say 'no'. I appreciate that this is just a hypothetical question, but I think it's one worth answering, because if you were to say 'yes' to that, there'd be a question, wouldn't there, about why Wales wouldn't be raising its own money in those circumstances, towards contributing to its housing stock? Thank you.

Diolch, Brif Weinidog, am eich datganiad. Yn gyntaf oll, a gaf i ddechrau drwy fy nghysylltu fy hun â'r sylwadau a wnaethpwyd ynghylch y posibilrwydd o Ddeddf awtistiaeth? Rwy'n falch o ddweud, hyd yn oed dim ond yn y mis diwethaf hwn, eich bod wedi newid eich safbwynt ers yr adeg hon ym mis Mai o ddweud eich bod yn gobeithio osgoi'r angen am Fil ar wahân, gan y gallai hynny gymryd mwy o amser, i'r safbwynt mwy deniadol yn eich ateb i Andrew R.T. Davies yr wythnos diwethaf, gan ddweud eich bod yn ystyried Deddf awtistiaeth ac yn credu bod angen ei hystyried ar wahân i ddeddfwriaeth arall. Felly, rwy'n falch o hynny. Fodd bynnag, soniasoch wrth ateb Simon Thomas yn gynharach fod hynny'n rhannol, neu i ryw raddau, oherwydd y pwyllgor cyswllt sydd gennych gyda Phlaid Cymru ar hyn o bryd, ac roeddwn i'n meddwl tybed a allech chi egluro a yw'r pwyllgor cyswllt hwnnw wedi eich helpu i ddod i'r casgliad bod angen Deddf neu a yw'n ddylanwadol, mewn unrhyw ffordd benodol, ynglŷn â chynnwys y Ddeddf honno. Oherwydd os mai'r olaf o'r rhain sy'n wir, rwy'n meddwl bod hynny'n ein harwain at un o'r anawsterau cychwynnol â'r pwyllgor hwn, y tu allan i glymblaid ffurfiol, sef bod gan un wrthblaid gyfle i ddylanwadu ar ddeddfwriaeth cyn iddi gael ei drafftio, pan nad yw'r gweddill ohonom yn cael gwneud hynny. Os yw hynny'n wir, a allwch chi gadarnhau y byddwch yn fodlon i unrhyw Ddeddf sy'n dod allan i ddrafft cyntaf, drwy'r broses hon, gael ei chyflwyno i'r pwyllgor perthnasol ar gyfer craffu cyn y broses ddeddfu, fel bod yr holl wrthbleidiau'n cael y cyfle i ddylanwadu ar ddeddfwriaeth y Llywodraeth cyn ei drafftio? Mae fy ail gwestiwn yn ymwneud â'r hawl i brynu. Nid wyf yn bwriadu sôn am rinweddau a chamweddau hynny, ond yn ddamcaniaethol, pe byddai Llywodraeth y DU yn nodi pot o arian i helpu system hawl i brynu Lloegr i weithio'n fwy effeithiol, neu i helpu cymdeithasau tai i fwrw ymlaen â'r ddeddfwriaeth - mae'n ddrwg gennyf, y prosesau y maent yn edrych arnynt ar hyn o bryd, a fyddech chi'n disgwyl rhyw fath o Farnetteiddio o'r pot hwnnw o arian i ddod i Gymru? Rwyf wir yn gobeithio y byddwch yn dweud 'na'. Rwy'n sylweddoli mai dim ond cwestiwn damcaniaethol yw hwn, ond rwy'n meddwl ei fod yn un sy'n werth ei ateb, oherwydd pe byddech yn dweud 'byddwn' i hynny, byddai hynny'n codi cwestiwn, oni fyddai, am y rheswm pam na fyddai Cymru'n codi ei harian ei hun dan yr amgylchiadau hynny, tuag at gyfrannu at ei stoc dai? Diolch.

The liaison committee has been established between the Government parties and Plaid Cymru. Your party didn't want to be part of such an arrangement; that's your choice at the end of the day, so there's no point complaining about it. Of course that liaison committee will look at what shape legislation might take, but Members of all parties in this Chamber will have the usual opportunities to scrutinise, potentially, if this is what happens, a draft Bill and, indeed, to scrutinise that Bill as it passes through the Assembly. That, of course, will not change. I wasn't clear about the point she was making with regard to England. The way these things always operate, of course, is that if extra money is allocated by the Treasury to a Government department in Whitehall in a devolved area, then we receive a Barnett consequential. There is no requirement for us, as Members will know, to spend it in the same way. If money is moved around a Government department, we don't receive a Barnett consequential, so we're in the area of hypothesis here. What I do know is that I don't think it's wise to build up our stock of social housing on the one hand while selling it off on the other. I think that's quite clear; that will become clear during the course of the legislation when it's introduced.

Mae'r pwyllgor cyswllt wedi ei sefydlu rhwng pleidiau'r Llywodraeth a Phlaid Cymru. Nid oedd eich plaid chi yn dymuno bod yn rhan o drefniant o'r fath; eich dewis chi yw hwnnw yn y pen draw, felly does dim pwynt cwyno am y peth. Wrth gwrs, bydd y pwyllgor cyswllt hwnnw yn edrych ar ffurf bosibl y ddeddfwriaeth, ond bydd Aelodau pob plaid yn y Siambr hon yn cael y cyfleoedd arferol i graffu, o bosibl, os mai dyma beth sy'n digwydd, ar Fil drafft ac, yn wir, i graffu ar y Bil hwnnw wrth iddo fynd ar ei daith drwy'r Cynulliad. Ni fydd hynny, wrth gwrs, yn newid. Doeddwn i ddim yn glir ynghylch y pwynt yr oedd hi'n ei wneud am Loegr. Y ffordd y mae'r pethau hyn bob amser yn gweithio, wrth gwrs, yw os caiff arian ychwanegol ei ddyrannu gan y Trysorlys i adran o'r Llywodraeth yn Whitehall mewn maes sydd wedi'i ddatganoli, rydym yn cael swm canlyniadol Barnett. Nid oes gofyniad i ni, fel y gŵyr yr Aelodau, ei wario yn yr un ffordd. Os caiff arian ei symud o gwmpas un o adrannau'r Llywodraeth, nid ydym yn cael swm canlyniadol Barnett, felly rydym ym maes rhagdybiaeth yma. Yr hyn yr wyf yn ei wybod yw nad wyf yn meddwl ei bod yn ddoeth i ddatblygu ein stoc tai cymdeithasol ar y naill law a'i werthu ar y llall. Rwy'n meddwl bod hynny'n ddigon clir; bydd hynny'n dod i'r amlwg yn ystod hynt y ddeddfwriaeth pan gaiff ei chyflwyno.

First Minister, I'd like to focus on the very first part of your statement relating to devolved taxes. As you say, the Welsh Government is in the process at the moment of setting up the Welsh Revenue Authority. I did seek to get it changed to 'Revenue Wales' in the last Assembly, but that was unsuccessful. So, we have the WRA, and, as you mentioned, landfill disposals tax and land transaction tax. Can I say I'm pleased it's been done in this order? When we looked at this in the Finance Committee in the last Assembly, it became obvious that, because the Scottish Government had set up the taxes or the legislation for the taxes before Revenue Scotland was in place, there were problems from that, so I'm pleased that your Government has done it this way around. Can you tell us what other lessons have been learned from the Scottish experience, because I think they've got a number of advantages and disadvantages to the way they've done it and hopefully we've learnt the lessons so we can hit the ground running? Neil Hamilton, earlier, mentioned potential pitfalls and I think Neil was talking about the dangers of a lack of a robust framework, particularly in comparison with the English framework. That was looked at by the Finance Committee last time as well, and, indeed, the First Minister has mentioned the anti-avoidance rule. First Minister, how will the legislation that comes forward be suitably robust in terms of each of these taxes and ensure that sufficient anti-avoidance mechanisms are in place and, indeed, where they have worked in the UK as a whole over the last many decades, that those mechanisms are retained? I think the leader of the house, in a former guise as the finance Minister in the last Assembly, said that one of the principles that you would be operating would be that there would be no deviation from the UK norm unless it was absolutely necessary and beneficial to Wales. But now that the former Minister has moved on, is that still the Welsh Government's position? I think it would be useful if there was clarification on that. Finally, Deputy Presiding Officer, how is all of this going to be communicated to stakeholders and to the public? I think to say that there is a lack of awareness of tax devolution that is coming down the line in 2018 to Wales would be an understatement. It's a worse situation than that. I know that the Finance Committee previously looked at ways that we could raise awareness of the transfer or the devolution of taxation to this place. Could you update us on work that has been done in this area, because we have two taxes before us now and we're going to get further taxes coming down the line? This situation, as Members have said, is going to get more and more complex, and it's important that we carry not just Members, but the public along with us as well.

Brif Weinidog, hoffwn ganolbwyntio ar ran gyntaf un eich datganiad ynglŷn â threthi datganoledig. Fel y dywedwch, mae Llywodraeth Cymru yn y broses ar hyn o bryd o sefydlu Awdurdod Refeniw Cymru. Fe wnes i geisio iddo gael ei newid i 'Cyllid Cymru' yn y Cynulliad diwethaf, ond roedd hynny'n aflwyddiannus. Felly, mae gennym Awdurdod Refeniw Cymru, ac, fel y soniasoch, treth gwarediadau tirlenwi a threth trafodiadau tir. A gaf i ddweud fy mod yn falch ei fod wedi ei wneud yn y drefn hon? Pan oeddem ni'n edrych ar hyn yn y Pwyllgor Cyllid yn y Cynulliad diwethaf, daeth yn amlwg, oherwydd bod Llywodraeth yr Alban wedi sefydlu'r trethi neu'r ddeddfwriaeth ar gyfer y trethi cyn sefydlu Revenue Scotland, bod hynny wedi achosi problemau, felly rwy'n falch bod eich Llywodraeth wedi ei wneud yn y drefn hon. A allwch chi ddweud wrthym pa wersi eraill a ddysgwyd o brofiad yr Alban, oherwydd rwy'n meddwl bod ganddynt nifer o fanteision ac anfanteision i'r ffordd y maent wedi ei wneud a gobeithio ein bod wedi dysgu'r gwersi fel y gallwn gael dechrau da? Soniodd Neil Hamilton, yn gynharach, am beryglon posibl ac rwy'n meddwl bod Neil yn sôn am beryglon diffyg fframwaith cadarn, yn enwedig o'i gymharu â fframwaith Lloegr. Edrychodd y Pwyllgor Cyllid ar hynny y tro diwethaf hefyd, ac, yn wir, mae'r Prif Weinidog wedi sôn am y rheol gwrth-osgoi. Brif Weinidog, sut y bydd y ddeddfwriaeth a gyflwynir yn ddigon cadarn o ran pob un o'r trethi hyn ac yn sicrhau bod mecanweithiau gwrth-osgoi digonol ar waith ac, yn wir, pan eu bod wedi gweithio yn y DU yn gyffredinol dros y degawdau lawer diwethaf, bod y mecanweithiau hynny'n cael eu cadw? Rwy'n meddwl bod arweinydd y tŷ, ar ei hen wedd fel y Gweinidog cyllid yn y Cynulliad diwethaf, wedi dweud mai un o'r egwyddorion y byddech yn ei ddefnyddio fyddai na fyddai dim gwyro oddi wrth norm y DU oni bai ei bod yn gwbl angenrheidiol ac o fudd i Gymru. Ond nawr bod y cyn Weinidog wedi symud ymlaen, a yw safbwynt Llywodraeth Cymru'n dal i fod yr un fath? Rwy'n meddwl y byddai'n ddefnyddiol cael eglurder am hynny. Yn olaf, Ddirprwy Lywydd, sut y caiff hyn i gyd ei gyfleu i randdeiliaid ac i'r cyhoedd? Rwy'n meddwl y byddai dweud bod yna ddiffyg ymwybyddiaeth o ddatganoli treth sydd ar ei ffordd i Gymru yn 2018 yn danddatganiad. Mae'n sefyllfa waeth na hynny. Gwn fod y Pwyllgor Cyllid wedi edrych yn flaenorol ar ffyrdd y gallem godi ymwybyddiaeth o drosglwyddo neu ddatganoli trethi i'r lle hwn. A allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am y gwaith sydd wedi'i wneud yn y maes hwn, gan fod gennym ddwy dreth ger ein bron yn awr a bydd trethi pellach yn dod yn nes ymlaen? Mae'r sefyllfa hon, fel y mae Aelodau wedi'i ddweud, yn mynd i fynd yn fwy a mwy cymhleth, ac mae'n bwysig ein bod yn mynd â nid dim ond Aelodau, ond y cyhoedd gyda ni hefyd.

First of all, the taxes that we will look to introduce will be appropriate for Wales, as we see it. Clearly, they will need robust anti-avoidance measures within the legislation, and Members will be able to see the legislation and what is contained in it when the legislation is introduced. In terms of learning from Scotland, yes, it's clear to me that you need to have the revenue-raising authority in place to ensure that the tax can be raised, or certainly as soon as possible afterwards. The Member has already mentioned the difficulties that Scotland faced in that regard. In terms of communication with stakeholders, what we know - those who need to know about the landfill transaction tax when it's introduced should be notified through their professional associations through their continuous professional development requirements. There is a duty on them anyway to assure themselves that they fully understand the new taxation system. But, of course, we will continue to keep and review the most effective ways of communicating the changes. As far as the public are concerned, they are used to stamp duty, so they are used to the idea of a duty or tax being paid when property transactions take place, but it's obviously important to make sure that the professionals understand how the tax will work and, particularly, how it is to be collected and the rules governing that tax. We'll obviously make sure that everything is in place that can be put in place to ensure that estate agents, for example, and accountants, to give two examples, are aware of the changes.

Yn gyntaf oll, bydd y trethi y byddwn yn bwriadu eu cyflwyno yn briodol i Gymru, fel yr ydym yn gweld pethau. Yn amlwg, bydd angen mesurau gwrth-osgoi cadarn o fewn y ddeddfwriaeth, a bydd yr Aelodau'n gallu gweld y ddeddfwriaeth a'r hyn sydd wedi'i gynnwys ynddi pan gaiff y ddeddfwriaeth ei chyflwyno. O ran dysgu gan yr Alban, ydy, mae'n amlwg i mi bod arnoch angen yr awdurdod codi refeniw ar waith i sicrhau y gellir codi'r dreth, neu'n sicr cyn gynted â phosibl ar ôl hynny. Mae'r Aelod eisoes wedi sôn am yr anawsterau a gafodd yr Alban yn hynny o beth. O ran cyfathrebu â rhanddeiliaid, yr hyn a wyddom - dylai'r rhai sydd ag angen gwybod am y dreth trafodiadau tirlenwi pan gaiff ei chyflwyno gael eu hysbysu drwy eu cymdeithasau proffesiynol drwy eu gofynion datblygiad proffesiynol parhaus. Mae'n ddyletswydd arnynt beth bynnag i sicrhau eu hunain eu bod yn deall y system drethi newydd yn llwyr. Ond, wrth gwrs, byddwn yn parhau i gadw ac adolygu'r ffyrdd mwyaf effeithiol o gyfathrebu'r newidiadau. Cyn belled ag y mae'r cyhoedd dan sylw, maent wedi arfer â threth stamp, felly maent wedi arfer â'r syniad o dalu treth neu doll wrth i drafodiadau eiddo ddigwydd, ond mae'n amlwg yn bwysig gwneud yn siŵr bod y gweithwyr proffesiynol yn deall sut y bydd y dreth yn gweithio ac, yn arbennig, sut y caiff ei chasglu a'r rheolau sy'n berthnasol i'r dreth honno. Yn amlwg, byddwn yn gwneud yn siŵr bod popeth ar waith y gellir ei roi ar waith i sicrhau bod gwerthwyr tai, er enghraifft, a chyfrifwyr, i roi dwy enghraifft, yn ymwybodol o'r newidiadau.

Thank you, Deputy Presiding Officer. Thanks for your statement, First Minister, and I welcome the measures that you've announced today. I particularly welcome your prompt move to repeal aspects of the trade union legislation, which, rather than any attempt to satisfy the trade unions, is our attempt, across this Assembly, to give effect to our belief that we should be protecting the rights of public sector workers in Wales. I also wanted to give a particular welcome to your confirmation that you'll be bringing forward an additional learning needs Bill. I know, from my own casework, how vital it is that we get the legislative framework on that right. I do believe that the Welsh Government has a unique opportunity here, given the unprecedented cross-party support that there is for this legislation, to actually make a difference to children and young people's lives. The children and young people's committee scrutinised the draft Bill and responded to the legislation, and one of the key concerns we had was that the draft Bill didn't do enough to actually tie in the health service. We all know from our own casework that that is absolutely fundamental - the connection between health and education. I just wanted to ask what assurances you could give that that would be addressed in the forthcoming legislation.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Diolch am eich datganiad, Brif Weinidog, ac rwy'n croesawu'r camau yr ydych wedi'u cyhoeddi heddiw. Rwy'n croesawu'n arbennig y ffaith eich bod yn symud yn ddi-oed i ddiddymu agweddau ar y ddeddfwriaeth undebau llafur, sef, yn hytrach nag unrhyw ymgais i fodloni'r undebau llafur, ein hymgais ni, ar draws y Cynulliad hwn, i wireddu ein cred y dylem fod yn amddiffyn hawliau gweithwyr y sector cyhoeddus yng Nghymru. Roeddwn hefyd yn awyddus i roi croeso arbennig i'ch cadarnhad y byddwch yn cyflwyno Bil anghenion dysgu ychwanegol. Rwy'n gwybod, o fy ngwaith achos fy hun, pa mor hanfodol yw ein bod yn cael y fframwaith deddfwriaethol hwnnw'n iawn. Rwy'n credu bod gan Lywodraeth Cymru gyfle unigryw yma, o ystyried y gefnogaeth drawsbleidiol ddigynsail i'r ddeddfwriaeth hon, i wneud gwahaniaeth gwirioneddol i fywydau plant a phobl ifanc. Mae'r pwyllgor plant a phobl ifanc wedi craffu ar y Bil drafft ac wedi ymateb i'r ddeddfwriaeth, ac un o'r prif bryderon a oedd gennym oedd nad oedd y Bil drafft yn gwneud digon mewn gwirionedd i gynnwys y gwasanaeth iechyd. Rydym i gyd yn gwybod o'n gwaith achos ein hunain bod hynny'n gwbl sylfaenol - y cysylltiad rhwng iechyd ac addysg. Hoffwn ofyn pa sicrwydd y gallech chi ei roi y byddai hynny'n cael sylw yn y ddeddfwriaeth sydd ar ddod.

It's quite correct, of course, when the Member says that there is a direct link between health and education when it comes to additional learning needs. We know, for example, that with looked-after children, to give an example, merely looking at their education achievement in isolation from everything else is never the way to work, which is why we've taken the holistic approach that we have. But, yes, of course, the legislation will look to be as realistic and as comprehensive as possible. In terms of the trade union Bill, of course, on these benches we have an ideological objection to what that Bill contains, but there is a wider constitutional issue here, and that is that the elements of the trade union Bill that we will look to repeal, we believe, are firmly within our devolved powers - there's a constitutional issue as well. On top of that, we know that the UK Government has been advised by lawyers that's the case as well, because we saw that the legal advice was leaked - not by us, of course, but by others - and the UK Government was told that they had a weak case in arguing that this was not within devolved competence. So, regardless of the important issue here in terms of our view of the Bill itself, there's a constitutional issue, in that we've taken the view that this is a matter for the Assembly to decide and not Parliament.

Mae'r Aelod yn hollol gywir, wrth gwrs, wrth ddweud bod cysylltiad uniongyrchol rhwng iechyd ac addysg o ran anghenion dysgu ychwanegol. Rydym yn gwybod, er enghraifft, ynglŷn â phlant sy'n derbyn gofal, i roi enghraifft, nad yw edrych ar eu cyflawniad addysg yn unig ar wahân i bopeth arall byth y ffordd iawn o weithio, a dyna pam yr ydym wedi defnyddio'r ymagwedd gyfannol hon. Ond, bydd, wrth gwrs, bydd y ddeddfwriaeth yn ceisio bod mor realistig ac mor gynhwysfawr â phosibl. O ran y Bil undebau llafur, wrth gwrs, ar y meinciau hyn mae gennym wrthwynebiad ideolegol i gynnwys y Bil hwnnw, ond mae gennym broblem gyfansoddiadol ehangach yma, sef bod elfennau'r Bil undebau llafur y byddwn yn ceisio eu diddymu, yn ein barn ni, yn bendant o fewn ein pwerau datganoledig - mae yma fater cyfansoddiadol hefyd. Yn ogystal, rydym yn gwybod bod Llywodraeth y DU wedi cael cyngor gan gyfreithwyr bod hynny'n wir hefyd, oherwydd gwelsom fod y cyngor cyfreithiol wedi'i ddatgelu heb ganiatâd - nid gennym ni, wrth gwrs, ond gan eraill - ac y dywedwyd wrth Lywodraeth y DU bod eu hachos yn wan o ran dadlau nad oedd hyn o fewn cymhwysedd datganoledig. Felly, ar wahân i fater pwysig ein barn ni am y Bil ei hun, mae gennym broblem gyfansoddiadol, sef ein bod o'r farn mai mater i'r Cynulliad benderfynu arno yw hwn, ac nid y Senedd.

Thank you very much, First Minister.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog.

Item 8 and item 9 on the agenda have been withdrawn.

Mae eitem 8 ac eitem 9 ar yr agenda wedi'u tynnu'n ôl.

Thank you, Deputy Presiding Officer. This is a particularly appropriate time to mark the contribution of our armed forces to the defence of our country and way of life. This year is the centenary of two of the most significant battles of the first world war. The battle of Jutland was a turning point in the war at sea and won at a cost of 8,500 lives. In France, the battle of the Somme was crucial to the course of the war and, particularly at Mametz Wood, huge numbers of Welsh soldiers gave their lives. The First Minister will represent the people of Wales at the national remembrance service in Mametz Wood on 7 July to honour those who gave their lives. I am also pleased that the Welsh Government has contributed to the memorial erected to mark the bravery and sacrifice of the 38th (Welsh) Division at Mametz Wood. We will continue to mark significant first world war events through our Cymru'n Cofio Wales Remembers: 1914-1918 programme. The Welsh Government will continue to support and contribute to the Armed Forces Day events held in both north and south Wales. The events give the people of Wales the opportunity to show their appreciation and gratitude to those currently serving and to our ex-service personnel. They also provide an opportunity for the younger generation to learn and appreciate the sacrifices made by our servicemen and servicewomen in defending our freedom. We remain fully committed to providing ongoing support and services for our present armed forces community, and we have worked with, and listened to, our key partners and are currently refreshing our package of support. It will also now include a separate document for our serving personnel and their families, called 'Welcome to Wales'. These two key documents will set out the support available across ministerial portfolios, and support organisations such as the Royal British Legion and Army Families Federation. I will launch these documents formally in early autumn. Members are already aware of the importance of the defence discount service card. To date, membership of the service has increased by 89.14 per cent compared to 38 per cent for the rest of the UK - a significant difference. We will continue to work with the defence discount service to promote the benefits of the defence privilege card and look to incorporate corporate sign-up to the card. The health and well-being of our serving and ex-service personnel is of paramount importance to us. We will provide, and have provided, £100,000 to jointly develop a free swimming initiative with the Welsh Local Government Association. We will continue to provide £585,000 a year to maintain the unique Veterans NHS Wales service, and we will explore options to improve the experience of veterans suffering from mental health issues by working with Veterans' NHS Wales, to ensure that the existing care pathway continues to meet the varied needs of those requiring their services. The former Minister for Health and Social Services previously announced that, from April of this year, a higher disregard of £25 would apply to war disablement pensions, received by veterans when assessing their contribution to any care costs they are required to pay. From 2017, we will totally disregard those payments when assessing care costs. A tremendous amount of good work is being delivered across Wales. Already, all local authorities, health boards and other public organisations have covenant champions in place, providing services and support for our armed forces community across Wales. A good example of how working together has made a difference to the lives of the most vulnerable in our communities is Tŷ Dewr in Wrexham. Tŷ Dewr is a purpose-built home for veterans in Wrexham who are experiencing difficulties in their lives. Wrexham local authority, working in partnership with First Choice Housing and supported by the Welsh Government, has provided safe and secure accommodation for veterans to help them rebuild their confidence and their lives. Building on initiatives such as these, we are developing a housing referral pathway. This will enable veterans and their families to make an informed choice as to which option is most appropriate for them. I expect that work also to be completed by early autumn. You have heard how joint working and shared good practice have resulted in initiatives that will make a difference to the lives of our serving and ex-service personnel. We will continue to work with our partner organisations by convening a covenant conference in the autumn. The conference will provide an opportunity for all attendees to build on good practice and share experiences to ensure our armed forces community receives the support it deserves. Deputy Presiding Officer, these are challenging times and, as budgets are tightening, we need to be smarter in how we deliver services and initiatives to make a difference. Moving forward, with the armed forces expert group working collectively across sectors, we will continue to support Ministers, and this group will continue to support me in determining my priorities and focusing resources where they have to be and will make the most impact. At the next meeting of the expert group during July, we will identify key priorities and the means to deliver these. This will ensure that we can make a difference to the lives and wellbeing of our armed forces communities, providing them with the support and services they deserve.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae hon yn adeg arbennig o briodol i nodi cyfraniad ein lluoedd arfog i amddiffyn ein gwlad a'n ffordd o fyw. Eleni mae'n ganmlwyddiant dau o frwydrau pwysicaf y rhyfel byd cyntaf. Roedd brwydr Jutland yn drobwynt yn y rhyfel ar y môr a enillwyd ar gost o 8,500 o fywydau. Yn Ffrainc, roedd brwydr y Somme yn allweddol i gwrs y rhyfel ac, yn arbennig yng Nghoedwig Mametz, rhoddodd nifer fawr o filwyr o Gymru eu bywydau. Bydd y Prif Weinidog yn cynrychioli pobl Cymru yn y gwasanaeth coffa cenedlaethol yng Nghoedwig Mametz ar 7 Gorffennaf i anrhydeddu'r rhai a roddodd eu bywydau. Rwyf hefyd yn falch bod Llywodraeth Cymru wedi cyfrannu at y gofeb a godwyd i nodi dewrder ac aberth y 38ain Adran (Gymreig) yng Nghoedwig Mametz. Byddwn yn parhau i nodi digwyddiadau pwysig y rhyfel byd cyntaf trwy ein rhaglen Cymru'n Cofio Wales Remembers: 1914-1918. Bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i gefnogi a chyfrannu at ddigwyddiadau Diwrnod y Lluoedd Arfog a gynhelir yng ngogledd a de Cymru. Mae'r digwyddiadau hyn yn rhoi cyfle i bobl Cymru i ddangos eu gwerthfawrogiad a'u diolchgarwch i'r rhai hynny sy'n gwasanaethu ar hyn o bryd ac i'n cyn-filwyr. Maent hefyd yn rhoi cyfle i'r genhedlaeth iau i ddysgu am aberth ein milwyr wrth amddiffyn ein rhyddid a gwerthfawrogi'r aberth hwnnw. Rydym yn parhau i fod yn gwbl ymrwymedig i ddarparu cymorth a gwasanaethau parhaus i gymuned bresennol ein lluoedd arfog, ac rydym wedi gweithio gyda'n partneriaid allweddol ac wedi gwrando arnynt ac rydym wrthi'n ailwampio ein pecyn cymorth. Bydd hefyd yn awr yn cynnwys dogfen ar wahân ar gyfer ein personél sy'n gwasanaethu a'u teuluoedd, o'r enw 'Croeso i Gymru'. Bydd y ddwy ddogfen allweddol hyn yn nodi'r cymorth sydd ar gael ar draws portffolios gweinidogol, a sefydliadau cymorth fel y Lleng Brydeinig Frenhinol a Ffederasiwn Teuluoedd y Fyddin. Byddaf yn lansio'r dogfennau hyn yn ffurfiol yn gynnar yn yr hydref. Mae'r Aelodau eisoes yn gwybod am bwysigrwydd cerdyn braint y lluoedd arfog. Hyd yma, mae cynnydd o 89.14 y cant wedi bod yn nifer aelodau'r gwasanaeth o gymharu â 38 y cant yng ngweddill y DU - gwahaniaeth sylweddol. Byddwn yn parhau i weithio gyda gwasanaeth braint y lluoedd arfog i hyrwyddo manteision y cerdyn ac yn ceisio annog corfforaethau i ymrwymo i'r cerdyn. Mae iechyd a lles ein personél sy'n gwasanaethu ar hyn o bryd a'n cyn-filwyr o'r pwys mwyaf inni. Byddwn yn darparu, ac rydym wedi darparu, £100,000 i ddatblygu cynllun nofio am ddim ar y cyd â Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Byddwn yn parhau i ddarparu £585,000 y flwyddyn i gynnal gwasanaeth unigryw GIG Cymru i Gyn-filwyr, a byddwn yn archwilio opsiynau i wella profiad cyn-filwyr sy'n dioddef o broblemau iechyd meddwl trwy weithio gyda GIG Cymru i Gyn-filwyr i sicrhau bod y llwybr gofal presennol yn parhau i fodloni anghenion amrywiol y bobl hynny y mae angen y gwasanaethau arnynt. Cyhoeddodd y cyn Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol eisoes y byddai diystyriad uwch o £25 yn gymwys, o fis Ebrill eleni, i bensiynau anabledd rhyfel a dderbynnir gan gyn-filwyr wrth asesu eu cyfraniad at unrhyw gostau gofal y mae'n rhaid iddynt eu talu. O 2017, byddwn yn llwyr ddiystyru'r taliadau hynny wrth asesu costau gofal. Mae llawer iawn o waith da'n cael ei wneud ledled Cymru. Eisoes, mae gan yr holl awdurdodau lleol, byrddau iechyd a sefydliadau cyhoeddus eraill hyrwyddwyr cyfamod ar waith, sy'n darparu gwasanaethau a chymorth i gymuned y lluoedd arfog ledled Cymru. Un enghraifft dda o'r ffordd y mae gweithio gyda'n gilydd wedi gwneud gwahaniaeth i fywydau'r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymunedau yw Tŷ Dewr yn Wrecsam. Cartref a adeiladwyd yn bwrpasol i gyn-filwyr yn Wrecsam sy'n cael anawsterau yn eu bywydau yw Tŷ Dewr. Mae awdurdod lleol Wrecsam, mewn partneriaeth â Tai Dewis Cyntaf a chyda chefnogaeth gan Lywodraeth Cymru, wedi darparu llety diogel i gyn-filwyr i'w helpu i ailadeiladu eu hyder a'u bywydau. Gan adeiladu ar fentrau fel y rhain, rydym yn datblygu llwybr atgyfeirio tai. Bydd hyn yn galluogi cyn-filwyr a'u teuluoedd i wneud dewis ar sail gwybodaeth ynglŷn â pha opsiwn sydd fwyaf priodol ar eu cyfer. Rwyf yn disgwyl y bydd y gwaith hwnnw hefyd wedi ei gwblhau erbyn dechrau'r hydref. Rydych wedi clywed bod gweithio ar y cyd a rhannu arfer da wedi arwain at fentrau a fydd yn gwneud gwahaniaeth i fywydau ein personél sy'n gwasanaethu ar hyn o bryd a chyn-filwyr. Byddwn yn parhau i weithio gyda'r sefydliadau sy'n bartneriaid inni drwy gynnal cynhadledd cyfamod yn yr hydref. Bydd y gynhadledd yn rhoi cyfle i bawb sy'n bresennol i adeiladu ar arfer da a rhannu profiadau er mwyn sicrhau bod cymuned y lluoedd arfog yn cael y gefnogaeth y mae'n ei haeddu. Ddirprwy Lywydd, mae hwn yn gyfnod anodd, ac wrth i gyllidebau dynhau, mae angen inni fod yn fwy craff o ran y ffordd yr ydym yn darparu gwasanaethau a mentrau a fydd yn gwneud gwahaniaeth. Wrth symud ymlaen, gyda grŵp arbenigol y lluoedd arfog yn gweithio ar y cyd ar draws y sectorau, byddwn yn parhau i gefnogi Gweinidogion, a bydd y grŵp hwn yn parhau i'm cefnogi i i bennu fy mlaenoriaethau a chanolbwyntio adnoddau lle y mae'n rhaid iddynt fod a lle y byddant yn cael yr effaith fwyaf. Yng nghyfarfod nesaf y grŵp arbenigol, yn ystod mis Gorffennaf, byddwn yn nodi blaenoriaethau allweddol a sut y cânt eu cyflawni. Bydd hyn yn sicrhau y gallwn wneud gwahaniaeth i fywydau a lles cymunedau'r lluoedd arfog, gan roi iddynt y gefnogaeth a'r gwasanaethau y maent yn eu haeddu.

I'd like to thank the Cabinet Secretary for his statement and I'd like to welcome the comments he made regarding marking the centenary of the battle of Jutland and the battle of the Somme. Many Welshmen lost their lives, and we owe it to them to remember and to honour their sacrifice. Those who have served in the armed forces face particular challenges as a result of their service, but they also have the potential to make valuable contributions to their communities, to businesses, and to employers. It is the Welsh Government's responsibility of course to ensure that appropriate support is in place to enable them to do so. Will the Government introduce specific targets for waiting times for access to mental health care for ex-service personnel, and what service is the Welsh Government putting in place to ensure that veteran amputees have access to the best levels of care within the Welsh national health service? I welcome the development of purpose-built homes for veterans, like Tŷ Dewr in Wrexham, as the Cabinet Secretary mentioned, and I'd like to ask him what plans the Government has to build on this success and open similar schemes in other locations across the country? Also, what support is available for the families of those in the armed forces, and veterans? Particularly, what steps is the Welsh Government considering taking to support the children of those in the armed forces? Finally, this year - and a couple of years now - we're marking the centenary of the first world war, but what plans does the Welsh Government have to continue with education in terms of keeping up awareness of the events of 100 years ago beyond the official period of centenary, also looking towards education in conflict resolution? Diolch yn fawr.

Hoffwn ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad a hoffwn groesawu'r sylwadau a wnaeth ynghylch nodi canmlwyddiant brwydr Jutland a brwydr y Somme. Collodd llawer o Gymry eu bywydau, ac mae'n ddyletswydd arnom i'w cofio ac i anrhydeddu eu haberth. Mae'r bobl hynny sydd wedi gwasanaethu yn y lluoedd arfog yn wynebu heriau penodol oherwydd iddynt wasanaethu, ond mae ganddynt hefyd botensial i wneud cyfraniad gwerthfawr i'w cymunedau, i fusnesau, ac i gyflogwyr. Cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yw sicrhau bod cymorth priodol ar gael i'w galluogi i wneud hynny. A wnaiff y Llywodraeth gyflwyno targedau penodol ar gyfer amseroedd aros am ofal iechyd meddwl i gyn-filwyr, a pha wasanaeth y mae Llywodraeth Cymru'n ei roi ar waith i sicrhau bod cyn-filwr sydd wedi colli rhannau o'u cyrff yn cael y lefelau gorau o ofal yn y gwasanaeth iechyd gwladol yng Nghymru? Rwyf yn croesawu datblygu cartrefi pwrpasol i gyn-filwyr, fel Tŷ Dewr yn Wrecsam, fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, a hoffwn ofyn iddo pa gynlluniau sydd gan y Llywodraeth i adeiladu ar y llwyddiant hwn ac agor cynlluniau tebyg mewn mannau eraill ledled y wlad. Hefyd, pa gymorth sydd ar gael i deuluoedd y bobl hynny sydd yn y lluoedd arfog, a chyn-filwyr? Yn benodol, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn ystyried eu cymryd i gefnogi plant y bobl hynny sydd yn y lluoedd arfog? Yn olaf, eleni - ac ers blwyddyn neu ddwy bellach - rydym yn nodi canmlwyddiant y rhyfel byd cyntaf, ond pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i barhau ag addysg o ran cynnal yr ymwybyddiaeth o'r digwyddiadau 100 mlynedd yn ôl sydd y tu hwnt i gyfnod swyddogol y canmlwyddiant, gan ystyried addysg hefyd o safbwynt datrys gwrthdaro? Diolch yn fawr.

I thank the Member for his very positive comments in his contribution. Indeed, I share the Member's comments regarding the marking of the centenary of the battle of Jutland and Mametz Wood. Events such as these not only recognise and mark our debt of gratitude to veterans of conflict in our nation's history, but also remind us of the importance of supporting and honouring our present servicemen, women and reservists. Indeed, I have a family background of people serving within the military and I understand how important it is for service personnel to be recognised and to be supported. Some of the initiatives that happen in Wales are very impressive. I recently visited a men's shed in Saltney in my own constituency, which is a very important principle of supporting in a very novel way, where people can join an association where they can be reintegrated into society and have a bit of a laugh as well, as it was put to me at the event, which is extremely important. The Member mentioned education, and the new curriculum is about a citizen-focused process. I'll be making sure that people are engaged in this process. It's very important that we talk to young people about conflict. Part of the reason, and I wouldn't want to go back to the debate about Europe before - . The fact that we can talk about this collectively as a nation, and as a European nation, I believe has saved conflicts like the world wars over the past 70 years, and I think that's something that we should be very mindful of. I'm grateful to the Member for recognising the issues in Wrexham, particularly around the housing association work with partners around housing and housing solutions. There are other examples across Wales, and I'm happy to write to the Member exploring exactly the housing proposals we have in place. I think it was a £2 million investment that's delivered about 26 homes across Wales, and I can share the details with the Member. It helps provide them, of course, with a safe and secure home when, sometimes, this is a vulnerable position for the members. I'm very keen to do some more work about family members in the armed forces. Actually, when I held this role previously, one of my most disappointing visits was when I visited an armed forces unit - a live armed forces unit - and the armed forces personnel were very well supported, but their families and children, I felt, were a little bit isolated. I thought that we could do more as a Government to support the armed forces in particular in how they are able to integrate into their local communities, of which they are a strong part. In terms of veterans NHS services, the Welsh Government is committed to supporting veterans and wider armed forces communities by ensuring that veterans in particular have access to appropriate and timely healthcare - a very challenging process, particularly with sufferers of post-traumatic stress disorder. But, we are proud of the work of Veterans' NHS Wales as a unique service that provides dedicated veterans therapists in each of the health boards to improve the mental health and well-being of veterans in Wales. It is the only national service of its kind for veterans in the UK. I think there's much more work to be done, but, actually, it's a good start, and something that Wales should be shining a light on as something that we are doing very positively. But, I'm happy to work with the Member and I recognise his commitment to this particular cause.

Diolch i'r Aelod am ei sylwadau cadarnhaol iawn yn ei gyfraniad. Yn wir, rwyf yn rhannu sylwadau'r Aelod ynghylch nodi canmlwyddiant brwydr Jutland a Choedwig Mametz. Mae digwyddiadau fel y rhain nid yn unig yn cydnabod ac yn nodi ein dyled o ddiolchgarwch i gyn-filwyr a fu'n rhan o wrthdaro yn hanes ein cenedl, ond maent hefyd yn ein hatgoffa o bwysigrwydd cefnogi ac anrhydeddu ein milwyr cyfredol a'r milwyr wrth gefn. Yn wir, mae gennyf gefndir teuluol o bobl yn gwasanaethu yn y lluoedd arfog ac rwyf yn deall pa mor bwysig yw hi i aelodau o'r lluoedd arfog gael eu cydnabod a chael cefnogaeth. Mae rhai o'r mentrau sy'n digwydd yng Nghymru yn rhagorol tu hwnt. Yn ddiweddar, bûm yn ymweld â sièd i ddynion yn Saltney yn fy etholaeth i, sydd yn egwyddor bwysig iawn o ran cefnogi mewn ffordd newydd iawn, lle y gall pobl ymuno â chymdeithas lle y gallant gael eu hailintegreiddio i gymdeithas a chael tipyn o hwyl yn ogystal, fel y'i disgrifiwyd imi yn y digwyddiad, sy'n eithriadol o bwysig. Soniodd yr Aelod am addysg, ac mae'r cwricwlwm newydd yn ymwneud â phroses sy'n canolbwyntio ar ddinasyddion. Byddaf yn gwneud yn siŵr bod pobl yn cymryd rhan yn y broses hon. Mae'n bwysig iawn ein bod yn siarad â phobl ifanc am wrthdaro. Rhan o'r rheswm, ac nid wyf yn dymuno mynd yn ôl at y ddadl am Ewrop yn gynharach - . Mae'r ffaith ein bod yn gallu siarad am hyn gyda'n gilydd fel cenedl, ac fel cenedl Ewropeaidd, yn fy marn i, wedi atal gwrthdaro fel y ddau ryfel byd dros y 70 mlynedd diwethaf, a chredaf fod hynny'n rhywbeth y dylem fod yn ymwybodol iawn ohono. Rwyf yn ddiolchgar i'r Aelod am gydnabod y materion yn Wrecsam, yn enwedig ynghylch gwaith y cymdeithasau tai gyda phartneriaid o ran tai ac atebion tai. Mae enghreifftiau eraill ledled Cymru, ac rwyf yn hapus i ysgrifennu at yr Aelod i drafod yr union gynigion tai sydd gennym. Credaf fod buddsoddiad gwerth £2 filiwn wedi darparu tua 26 o gartrefi ledled Cymru, a gallaf rannu'r manylion â'r Aelod. Mae'n helpu i roi iddynt, wrth gwrs, gartref diogel a sicr mewn sefyllfa sydd, weithiau, yn sefyllfa fregus i'r aelodau. Rwyf yn awyddus iawn i wneud ychydig mwy o waith ar aelodau'r teulu yn y lluoedd arfog. A dweud y gwir, pan oeddwn i'n cyflawni'r swyddogaeth hon o'r blaen, un o'm hymweliadau mwyaf siomedig oedd pan fûm yn ymweld ag uned lluoedd arfog - uned lluoedd arfog fyw - ac roedd personél y lluoedd arfog yn cael cefnogaeth dda iawn, ond roedd eu teuluoedd a'u plant, yn fy marn i, braidd yn ynysig. Roeddwn yn meddwl y gallem wneud mwy fel Llywodraeth i gefnogi'r lluoedd arfog yn arbennig o ran integreiddio i'w cymunedau lleol, y maent yn rhan gref ohoni. O ran gwasanaethau'r GIG i gyn-filwyr, mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gefnogi cyn-filwyr a chymunedau ehangach y lluoedd arfog drwy sicrhau bod cyn-filwyr yn benodol yn cael gofal iechyd priodol ac amserol - proses heriol iawn, yn arbennig gyda dioddefwyr anhwylder straen wedi trawma. Ond rydym yn falch o waith GIG Cymru i Gyn-filwyr sy'n wasanaeth unigryw sy'n darparu therapyddion dynodedig i gyn-filwyr ym mhob un o'r byrddau iechyd i wella iechyd meddwl a lles cyn-filwyr yng Nghymru. Dyma'r unig wasanaeth cenedlaethol o'i fath i gyn-filwyr yn y DU. Credaf fod llawer mwy o waith i'w wneud o hyd, ond, mewn gwirionedd, mae'n ddechrau da, ac yn rhywbeth y dylai Cymru fod yn tynnu sylw ato fel rhywbeth yr ydym yn ei wneud yn gadarnhaol iawn. Ond rwyf yn hapus i weithio gyda'r Aelod ac rwyf yn cydnabod ei ymrwymiad i'r achos penodol hwn.

One of the reasons that so many of us face the withdrawal from the European Union with such trepidation is that we've had so much war in Europe. It is the centenary of the Somme, where a million people died, and nobody can any longer remember what the benefit was. So, obviously, I support our armed forces keeping us safe and defending our freedom, but we have to do all we can to ensure that we avert war, where possible. As you say in your statement, these are difficult times at the moment and budgets are tight. For many people, the military service becomes like a second family, particularly for people who may not have had the best opportunities in their first family. So, when they are discharged, it can be like a sense of bereavement. I have some concerns for some of the people who get discharged into isolated social housing in my constituency and then, as a result of depression, find it very difficult to go proactively and ask for help. So, I just wondered whether, in your armed forces group, you had discussed the ways in which the different veterans groups co-ordinate and liaise to ensure that nobody falls through the gaps in services, and that all recent veterans are supported and kept in touch with to make sure that they are getting the support that they need on discharge and during the period when they're adapting to civilian life.

Un o'r rhesymau pam y mae cynifer ohonom yn wynebu gadael yr Undeb Ewropeaidd ag anesmwythyd o'r fath yw bod cymaint o ryfela wedi bod yn Ewrop. Mae'n ganmlwyddiant y Somme, lle y bu farw miliwn o bobl, ac ni all neb bellach gofio pa fudd oedd i hynny. Felly, yn amlwg, rwyf yn cefnogi ein lluoedd arfog sy'n ein cadw'n ddiogel ac yn amddiffyn ein rhyddid, ond mae'n rhaid inni wneud popeth yn ein gallu i sicrhau ein bod yn osgoi rhyfel, lle y bo hynny'n bosibl. Fel y dywedwch yn eich datganiad, mae hwn yn gyfnod anodd a chyllidebau'n dynn. I lawer o bobl, mae'r gwasanaeth milwrol yn dod yn ail deulu, yn enwedig i bobl nad ydynt efallai wedi cael y cyfleoedd gorau yn eu teulu cyntaf. Felly, pan gânt eu rhyddhau, gall fod yn debyg i brofedigaeth. Mae gennyf rai pryderon am rai o'r bobl sy'n cael eu rhyddhau i dai cymdeithasol ynysig yn fy etholaeth, ac yna, o ganlyniad i iselder, yn ei chael yn anodd iawn mynd ati i ofyn am help. Felly, meddwl oeddwn i tybed, yn eich grŵp lluoedd arfog, a ydych wedi trafod y ffyrdd y mae'r gwahanol grwpiau cyn-filwyr yn cydlynu ac yn cydgysylltu â'i gilydd er mwyn sicrhau nad oes neb yn disgyn drwy'r bylchau yn y gwasanaethau, a bod yr holl gyn-filwyr diweddar yn cael eu cefnogi a'r cysylltiad â hwy'n cael ei gynnal er mwyn sicrhau eu bod yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt pan gânt eu rhyddhau ac wrth iddynt addasu i fywyd sifil.

I thank the Member for her thoughtful contribution again. I think it's a priority of any Government that preventing conflict at all costs is something that we should consider, and I fully support the Member's views on that. Of course, the armed forces are something that we have and that we should be very proud of, and we should support them through active service and post-service. I'm very keen to see what we can do in Wales to do that. I haven't met the armed services group yet since taking the post, but I have an early meeting in July, and I will consider the Member's points for an agenda item. I think there are options such as support mechanisms like men's sheds, which is one example, but volunteering, which is about access to social inclusion, is something that's really critical when people leave the armed forces. It is a family and people are cajoled and supported in that mechanism. When you leave and go into civvy street, it's a very, very different world, and we're making sure that we can support them through the Government, but also there are some really good support projects in private sector companies as well, recognising the worth of the armed forces, both when they were working as an active soldier or, now, on exit. I think the issue of service gaps is something that I'm very keen to understand better, too. I think the Royal British Legion has called for recognition of where armed forces ex-service personnel actually live now. There are some issues still around that programme, which we're discussing with the Royal British Legion, but I think it's really important that local authorities and service providers know where there are potentially vulnerable people, where we can add value to where they live and how we can support them better. So, it is something that I'm looking at in particular. The Member is right to say that, sometimes, when people are presented with a very different situation from what they're used to, they do recoil and they start to look inwards, and they don't access services externally, and that can lead to a very difficult pathway for them. But, knowing that there is a vulnerable adult or a person who has dealt with extreme circumstances, sometimes, by being in the military services, is something where we should be, as public services, proactive in trying to support members who wish to have that support given to them. But, it's something the Member raises well today, and I will consider that with the armed forces group.

Diolch i'r Aelod am ei chyfraniad ystyriol unwaith eto. Credaf ei bod yn flaenoriaeth i unrhyw Lywodraeth fod atal gwrthdaro ar bob cyfrif yn rhywbeth y dylem ei ystyried, ac rwyf yn llwyr gefnogi barn yr Aelod ar hynny. Wrth gwrs, mae'r lluoedd arfog yn rhywbeth sydd gennym ac y dylem fod yn falch iawn ohono, a dylem eu cefnogi drwy eu cyfnod yn gwasanaethu ac ar ôl hynny. Rwyf yn awyddus iawn i weld beth y gallwn ei wneud yng Nghymru i wneud hynny. Nid wyf wedi cwrdd â grŵp y lluoedd arfog eto ers dechrau yn y swydd, ond mae gennyf gyfarfod cynnar ym mis Gorffennaf, a byddaf yn ystyried pwyntiau'r Aelod ar gyfer eitem ar yr agenda. Mae opsiynau megis mecanweithiau cymorth fel siediau i ddynion, sydd yn un enghraifft, ond mae gwirfoddoli, sy'n fater o gynhwysiant cymdeithasol, yn rhywbeth sy'n wirioneddol allweddol pan fydd pobl yn gadael y lluoedd arfog. Teulu ydyw, a chaiff pobl eu cymell a'u cefnogi yn y mecanwaith hwnnw. Pan fyddwch yn gadael ac yn dechrau ar fywyd arferol, mae'n fyd gwahanol iawn, iawn ac rydym yn gwneud yn siŵr ein bod yn gallu eu cefnogi drwy'r Llywodraeth, ond hefyd mae rhai prosiectau cymorth da iawn gan gwmnïau yn y sector preifat, sy'n cydnabod gwerth y lluoedd arfog, pan oeddent yn gweithio fel milwyr neu yn awr, ar ôl iddynt ymadael. Mae bylchau gwasanaeth yn rhywbeth yr wyf yn awyddus iawn i'w ddeall yn well, hefyd. Credaf fod y Lleng Brydeinig Frenhinol wedi galw am gydnabyddiaeth o ble y mae cyn-filwyr yn byw nawr. Mae rhai materion o hyd ynghylch y rhaglen honno, ac rydym yn eu trafod â'r Lleng Brydeinig Frenhinol, ond rwyf yn credu ei bod yn bwysig iawn fod awdurdodau lleol a darparwyr gwasanaethau yn gwybod ble y mae pobl a allai fod yn agored i niwed, ble y gallwn ychwanegu gwerth at ble y maent yn byw a sut y gallwn eu cefnogi'n well. Felly, mae hynny'n rhywbeth yr wyf yn ei ystyried yn benodol. Mae'r Aelod yn iawn wrth ddweud, pan fydd pobl yn eu cael eu hunain mewn sefyllfa wahanol iawn i'r hyn y maent wedi arfer ag ef, eu bod weithiau'n ymgilio ac yn dechrau edrych tuag i mewn, ac nad ydynt yn manteisio ar wasanaethau y tu allan, a gall hynny arwain at lwybr anodd iawn iddynt. Ond mae gwybod bod oedolyn agored i niwed neu unigolyn sydd wedi ymdrin ag amgylchiadau eithafol, weithiau, trwy fod yn y gwasanaethau milwrol, yn rhywbeth lle y dylem ni, fel gwasanaethau cyhoeddus, fynd ati i geisio cefnogi aelodau sy'n dymuno cael y cymorth hwnnw. Ond mae'n rhywbeth y mae'r Aelod yn ei godi'n dda heddiw, a byddaf yn ystyried hynny gyda'r grŵp lluoedd arfog.

Of course, both the Minister and I, alongside both the Deputy Presiding Officer and the Member for Clwyd West, attended the north Wales Armed Forces Day a week ago on Saturday, where we heard moving references to the battles of Jutland and the Somme, and it's particularly pertinent - and I know the Minister will have timed this statement accordingly - that Friday of this week will be the centenary of the start of the battle of Somme, that dreadful day and the beginning of carnage, killing hundreds of thousands. You referred to funding; I wonder if you could comment on the projects in Wales funded by the LIBOR money, which part-funded or helped to fund the First Choice development in Wrexham that you referred to, and also funds the projects being delivered through CAIS as the lead organisation - Change Step, peer mentoring and advice services to veterans, and the Listen In service, supporting families and friends of veterans, which has developed into an all-Wales project. Thankfully, funding was confirmed in the UK budget earlier this year. You referred to the £585,000 a year to maintain the unique Veterans' NHS Wales service. I wonder if you could help the understanding of that, where Welsh Government, after a period of uncertainty, reconfirmed £100,000 recurrent annual funding for that specific service, as opposed to veterans services generally within the NHS, and how that equates to the £585,000 figure you refer to here, particularly in the context of the statement made at a meeting of the cross-party group on armed forces and reserves earlier this year by clinicians that funding for the Veterans' NHS Wales service specifically remained below equivalent funding in Scotland and England. In terms of the Homes for Veterans in Wrexham, I hope you'll acknowledge that this is the third residence in north Wales to be managed by Alabaré Wales Homes for Veterans. I recently visited both Colwyn Bay and Llandudno Junction homes and met privately the residents and listened to what they had to say. I hope you will take note of their concerns at your meeting with the expert group in July, if you're going to identify key priorities and the means to deliver these. In that context, in a written answer today, the Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport told me that Veterans' NHS Wales provides dedicated therapists in each health board area, providing specialist outpatient care for veterans with mental health problems, such as PTSD. How do you therefore refer to the comments made to me by a veteran, from a wheelchair, two weeks ago after my intervention had finally got him in front of the community mental health team for assessment, when the promised care co-ordinator - promised within four weeks - hadn't arrived after two months? When they chased that, they were told that the health board had lost six members of staff and were in the process of replacing them, and I was told on the same visit that another person being supported by Homes for Veterans Wales had been waiting four months since being assessed, and that now the Veterans' NHS Wales psychological therapist was herself away on sick leave. I was also told during that meeting with veterans themselves that although Veterans' NHS Wales is providing a good initial response to referrals, it was just a quick assessment meeting and the patient was then back on the waiting list if they actually needed psychological intervention. Of course, these are serious, particularly when they come from the mouths of the service users, and I'd be grateful if you and your colleagues could look at that. They also told me - . Sorry, the Cabinet Secretary also told me in her written response today that, with regard to priority treatment and healthcare for veterans, she had asked GPs to consider when making referrals whether, in their clinical opinion, priority treatment may be appropriate as the patient's condition relates to military service. Would you also therefore consider the concern expressed to me by veterans in person two weeks ago? One in particular told me that he can't access the health service 'because his mental health condition prevents him from being able to articulate his words to his GP, and his GP needs to read his notes and his long-standing mental and physical health conditions'. Again, a lot more work, I hope you'll agree, is required in this area. Last week, I raised with the business Minister the 'Call to Mind: Wales' report published earlier this month, showing that much more needs to be done to support the mental health needs of veterans, and the Minister confirmed that a statement would be forthcoming. Can you confirm that this isn't that statement, and when that is likely to occur? Just two final points. As you know, the Scottish Government has introduced a commissioner for veterans who has been very effective in identifying and articulating their needs, and there is a growing call in the armed forces community in Wales for a commissioner here who not only does that, but actually reaches the wider armed forces community to improve outcomes and promote the availability of support. What is this new Welsh Government's current position on that? Will you look further at the experience in Scotland and engage with the senior armed forces representatives in Wales who have expressed support for this? And finally in terms of everything I've said and everything you and everybody else has said, do you or do you not agree that a veterans' needs assessment across Wales is needed as the basis for service delivery by the Welsh Government, if it's finally to acknowledge what planning is required to achieve the provision that all these people are telling us they need?

Wrth gwrs, bu'r Gweinidog a minnau, gyda'r Dirprwy Lywydd a'r Aelod dros Orllewin Clwyd, yn Niwrnod Lluoedd Arfog y gogledd wythnos yn ôl i ddydd Sadwrn, lle clywsom gyfeiriadau teimladwy at frwydrau Jutland a'r Somme, ac mae'n arbennig o berthnasol - a gwn y bydd y Gweinidog wedi amseru'r datganiad hwn yn unol â hynny - mai dydd Gwener yr wythnos hon fydd canmlwyddiant dechrau brwydr y Somme, y diwrnod ofnadwy hwnnw a dechrau'r lladdfa, lle y lladdwyd cannoedd o filoedd o filwyr. Soniasoch am gyllid; tybed a wnewch chi sôn am y prosiectau yng Nghymru a ariennir gan arian LIBOR, a ariannodd yn rhannol neu a helpodd i ariannu'r datblygiad Dewis Cyntaf yn Wrecsam y cyfeiriasoch ato, ac mae hefyd yn ariannu prosiectau sy'n cael eu darparu trwy CAIS, sef y sefydliad arweiniol - Change Step, mentora cymheiriaid a gwasanaethau cynghori i gyn-filwyr, a'r gwasanaeth Listen In, sy'n cefnogi teuluoedd a ffrindiau cyn-filwyr, sydd wedi datblygu'n brosiect Cymru gyfan? Diolch i'r drefn, cadarnhawyd y cyllid yng nghyllideb y DU yn gynharach eleni. Cyfeiriasoch at y £585,000 y flwyddyn i gynnal gwasanaeth unigryw GIG Cymru i gyn-filwyr. Tybed a allech helpu â'r ddealltwriaeth o hynny, lle'r ailgadarnhaodd Llywodraeth Cymru, ar ôl cyfnod o ansicrwydd, £100,000 o gyllid blynyddol rheolaidd ar gyfer y gwasanaeth penodol hwnnw, yn hytrach na gwasanaethau cyn-filwyr yn gyffredinol o fewn y GIG, a sut y mae hynny'n cyfateb i'r ffigur o £585,000 yr ydych yn cyfeirio ato yma, yn enwedig yng nghyd-destun y datganiad a wnaed gan glinigwyr mewn cyfarfod o'r grŵp trawsbleidiol ar y lluoedd arfog a milwyr wrth gefn yn gynharach eleni fod cyllid ar gyfer gwasanaeth GIG Cymru i gyn-filwyr yn benodol yn dal i fod yn is na'r cyllid cyfatebol yn yr Alban a Lloegr. O ran Homes for Veterans yn Wrecsam, rwyf yn gobeithio y byddwch yn cydnabod mai hwn yw'r trydydd llety yn y gogledd i gael ei reoli gan Alabaré Wales Homes for Veterans. Yn ddiweddar, bûm yn ymweld â chartrefi Bae Colwyn a Chyffordd Llandudno ac yn cwrdd yn breifat â'r preswylwyr ac yn gwrando ar yr hyn yr oedd ganddynt i'w ddweud. Rwyf yn gobeithio y byddwch yn nodi eu pryderon yn eich cyfarfod â'r grŵp arbenigol ym mis Gorffennaf, os ydych yn bwriadu nodi blaenoriaethau allweddol a'r ffordd o gyflwyno'r rhain. Yn y cyd-destun hwnnw, mewn ateb ysgrifenedig heddiw, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Lles a Chwaraeon wrthyf fod gwasanaeth GIG Cymru i Gyn-filwyr yn darparu therapyddion dynodedig yn ardaloedd pob un o'r byrddau iechyd, yn darparu gofal arbenigol i gyn-filwyr sy'n gleifion allanol ac sydd â phroblemau iechyd meddwl, megis PTSD. Sut ydych chi, felly, yn cyfeirio at y sylwadau a glywais gan gyn-filwr, mewn cadair olwyn, bythefnos yn ôl, ar ôl i ymyriad gennyf i fynd ag ef o'r diwedd o flaen y tîm iechyd meddwl cymunedol i'w asesu, pan nad oedd y cydlynydd gofal a addawyd - a addawyd o fewn pedair wythnos - wedi cyrraedd ar ôl dau fis? Pan aethpwyd ar drywydd hynny, cawsant wybod bod y bwrdd iechyd wedi colli chwe aelod o staff a'i fod wrthi'n cael staff yn eu lle, a dywedwyd wrthyf ar yr un ymweliad fod rhywun arall a oedd yn cael cymorth gan Homes for Veterans Cymru wedi bod yn aros pedwar mis ers cael ei asesu, a bod therapydd seicolegol gwasanaethau GIG Cymru i Gyn-filwyr bellach i ffwrdd ar absenoldeb salwch ei hun. Dywedwyd wrthyf hefyd yn ystod y cyfarfod hwnnw â chyn-filwyr, er bod gwasanaeth GIG Cymru i Gyn-filwyr yn cynnig ymateb cychwynnol da i atgyfeiriadau, mai dim ond cyfarfod asesu cyflym ydoedd a bod y claf wedyn yn ôl ar y rhestr aros os oes angen ymyrraeth seicolegol arno mewn gwirionedd. Wrth gwrs, mae'r rhain yn ddifrifol, yn enwedig pan fyddant yn dod o enau defnyddwyr y gwasanaeth, a byddwn yn ddiolchgar pe gallech chi a'ch cydweithwyr edrych ar hynny. Dywedwyd wrthyf hefyd - . Mae'n ddrwg gennyf, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet wrthyf yn ei hymateb ysgrifenedig heddiw, o ran triniaeth a gofal iechyd blaenoriaethol i gyn-filwyr, ei bod wedi gofyn i feddygon teulu ystyried, wrth iddynt wneud atgyfeiriadau, a oedd triniaeth flaenoriaethol, yn eu barn glinigol hwy, yn briodol gan fod cyflwr y claf yn ymwneud â gwasanaeth milwrol. A wnewch chi hefyd felly ystyried y pryder a fynegwyd wrthyf yn bersonol gan gyn-filwyr bythefnos yn ôl? Dywedodd un yn benodol wrthyf na all ddefnyddio'r gwasanaeth iechyd 'am fod ei gyflwr iechyd meddwl yn ei atal rhag gallu lleisio ei eiriau wrth ei feddyg teulu, a bod angen i'w feddyg teulu ddarllen ei nodiadau a'i gyflyrau iechyd meddwl a chorfforol hirdymor'. Unwaith eto, mae angen llawer mwy o waith, rwyf yn gobeithio y byddwch yn cytuno, yn y maes hwn. Yr wythnos diwethaf, codais gyda'r Gweinidog busnes yr adroddiad 'Dwyn i Gof: Cymru' a gyhoeddwyd yn gynharach y mis hwn, sy'n dangos bod angen gwneud llawer mwy i gefnogi anghenion iechyd meddwl cyn-filwyr, a chadarnhaodd y Gweinidog y byddai datganiad yn dod. A allwch gadarnhau nad dyma'r datganiad hwnnw, a phryd y mae hynny'n debygol o ddigwydd? Dim ond dau bwynt i orffen. Fel y gwyddoch, mae Llywodraeth yr Alban wedi cyflwyno comisiynydd i gyn-filwyr sydd wedi bod yn effeithiol iawn o ran nodi a mynegi eu hanghenion, ac mae galw cynyddol yng nghymuned y lluoedd arfog yng Nghymru am gomisiynydd yma sydd nid yn unig yn gwneud hynny, ond sydd yn cyrraedd cymuned ehangach y lluoedd arfog er mwyn gwella canlyniadau a hyrwyddo'r cymorth sydd ar gael. Beth yw safbwynt Llywodraeth newydd Cymru ar hynny ar hyn o bryd? A wnewch chi edrych eto ar y profiad yn yr Alban ac ymgysylltu â chynrychiolwyr uwch y lluoedd arfog yng Nghymru sydd wedi mynegi cefnogaeth i hyn? Ac yn olaf, o ran popeth yr wyf wedi ei ddweud a phopeth yr ydych chi a phawb arall wedi ei ddweud, a ydych yn cytuno ai peidio fod angen asesiad o anghenion cyn-filwyr ledled Cymru yn sail i ddarparu gwasanaethau gan Lywodraeth Cymru, os yw am gydnabod yn y pen draw pa waith cynllunio sydd ei angen i gyflawni'r ddarpariaeth y mae'r holl bobl hyn yn dweud wrthym y mae ei hangen arnynt?

I thank the Member for his comments. I will make some initial comments, if I may. First of all, on CAIS, I'm very familiar with that organisation which I have visited, along with many other Members, in north Wales. They do an excellent job with the limited amount of funds that they have, but they do it well. In terms of the broader issues the Member raises with Veterans' NHS Wales, can I say it is the only national service for veterans in the UK? I don't recognise the discrepancies the Member raises in regards to an England-and-Wales version, particularly around the funding. If the Member wishes to write to me on that particular issue, I will address those points, but it's not something I would recognise today. The work with Veterans' NHS Wales is to ensure that the existing pathway is continuing to meet the needs of those accessing the services. Therefore, for note, the Welsh Government provides annual funding of £585,000 to Veterans' NHS Wales, and they have received 1,657 referrals since the service was launched in April 2010. I can't comment on the individual cases that the Member raises in the Chamber today - I'm not familiar with them - but I would be disappointed if we weren't able to give a consistent service across Wales and across local health boards when we're dealing with very vulnerable individuals. But again, if the Member would wish to write to my department on that issue, if I'm the appropriate Cabinet Secretary, then I will look at that specifically. The Member makes reference to Scotland and he references a commissioner in Scotland. I'm very keen to understand from people experiencing this on the ground, so for me the experts are the expert group - the local government champions who are at the front line delivering services. They are really important to how I make my decisions and prioritise my budgeting. Of course, if there are other examples from across the country or beyond our natural boundaries, I'm more than happy to understand how we best serve the people who have served us well. So, I will look at what's happening in Scotland, but I do rely on the expert group who have many members of armed forces - ex-armed forces - who know how the system works. So, I will take my views from them. With regard to the needs assessment that the Member raises, finally, I refer him back to my last response. I think what we have to do is listen to people who have experienced these actions and incidents in the armed forces, and I will listen to the advice of the experts as I make policy for this Welsh Government as we move forward.

Diolch i'r Aelod am ei sylwadau. Rwyf am wneud rhai sylwadau cychwynnol, os caf. Yn gyntaf oll, ynglŷn â CAIS, rwyf yn gyfarwydd iawn â'r sefydliad hwnnw ac rwyf wedi ymweld ag ef, ynghyd â llawer o Aelodau eraill yn y gogledd. Maent yn gwneud gwaith gwych gyda'r cyllid cyfyngedig sydd ganddynt, ond maent yn gwneud hynny'n dda. O ran y materion ehangach y mae'r Aelod yn eu codi ynglŷn â gwasanaeth GIG Cymru i Gyn-filwyr, a gaf i ddweud mai dyma'r unig wasanaeth cenedlaethol i gyn-filwyr yn y DU? Nid wyf yn cydnabod yr anghysondebau y mae'r Aelod yn eu codi o ran fersiwn Cymru a Lloegr, yn enwedig o ran y cyllid. Os yw'r Aelod yn dymuno ysgrifennu ataf ar y mater penodol hwnnw, byddaf yn mynd i'r afael â'r pwyntiau hynny, ond nid yw'n rhywbeth y byddwn yn ei gydnabod heddiw. Bwriad y gwaith gyda gwasanaeth GIG Cymru i Gyn-filwyr yw sicrhau bod y llwybr presennol yn parhau i fodloni anghenion y bobl hynny sy'n defnyddio'r gwasanaethau. Felly, carwn nodi bod Llywodraeth Cymru'n darparu cyllid blynyddol o £585,000 i wasanaeth GIG Cymru i Gyn-filwyr, ac maent wedi derbyn 1,657 o atgyfeiriadau ers i'r gwasanaeth gael ei lansio ym mis Ebrill 2010. Ni allaf wneud sylwadau ar yr achosion unigol y mae'r Aelod yn eu codi yn y Siambr heddiw - nid wyf yn gyfarwydd â hwy - ond byddwn yn siomedig pe na byddem yn gallu cynnig gwasanaeth cyson ledled Cymru ac ym mhob un o'r byrddau iechyd lleol pan ydym yn delio ag unigolion bregus iawn. Ond unwaith eto, pe hoffai'r Aelod ysgrifennu at fy adran am y mater hwnnw, os fi yw'r Ysgrifennydd Cabinet priodol, yna edrychaf ar hynny'n benodol. Mae'r Aelod yn cyfeirio at yr Alban ac mae'n cyfeirio at gomisiynydd yn yr Alban. Rwyf yn awyddus iawn i ddeall gan bobl sy'n profi hyn ar lawr gwlad, felly i mi y grŵp arbenigol yw'r arbenigwyr - yr hyrwyddwyr llywodraeth leol sydd ar y rheng flaen o ran darparu gwasanaethau. Maent yn bwysig iawn o ran y ffordd yr wyf yn gwneud fy mhenderfyniadau ac yn blaenoriaethu fy ngwaith cyllidebu. Wrth gwrs, os oes enghreifftiau eraill o bob cwr o'r wlad neu y tu hwnt i'n ffiniau naturiol, rwyf yn fwy na pharod i ddeall sut mae darparu'r gwasanaeth gorau i'r bobl sydd wedi ein gwasanaethu'n dda. Felly, byddaf yn edrych ar yr hyn sy'n digwydd yn yr Alban, ond yr wyf yn dibynnu ar y grŵp arbenigol sy'n cynnwys llawer o aelodau o'r lluoedd arfog - cyn-aelodau o'r lluoedd arfog - sy'n gwybod sut y mae'r system yn gweithio. Felly, byddaf yn cymryd fy safbwyntiau oddi wrthynt hwy. O ran yr asesiad o anghenion y mae'r Aelod yn ei godi, yn olaf, cyfeiriaf yn ôl at fy ymateb diwethaf. Credaf mai'r hyn y mae angen inni ei wneud yw gwrando ar bobl sydd wedi profi'r gweithredoedd a'r digwyddiadau hyn yn y lluoedd arfog, a byddaf yn gwrando ar gyngor yr arbenigwyr wrth imi lunio polisi ar gyfer y Llywodraeth hon wrth inni symud ymlaen.

Thank you, Minister, for your statement. You'll know of my long-standing interest in the armed forces, and I've been very pleased to see the Welsh Government pick up on many of the issues that I've raised in the past, and in particular the ongoing support for the Veterans' NHS Wales service. You will know, though, that there is inconsistency, as has already been alluded to, in terms of waiting times for access to that service and the service itself via the lead clinician, Dr Neil Kitchiner, has suggested that it needs an annual support package of in excess of £700,000. I wonder, Minister, whether you will be able to review, along with your colleague the Cabinet Secretary for health, the investment that's going into that service and to keep an eye on the capacity of the service to make sure that it works. Like Mark Isherwood, I want to sing the praises also of the Change Step programme across Wales. It's something that I think is unique across the United Kingdom. The peer-to-peer support that is provided to veterans and their families through Change Step really has transformed lives, and I've met many individuals who have turned their situations around as a result of the support that has been made available. But there is a precarious future for that service beyond the next 12 months. While they've secured funding for the current financial year through to March, there is still some uncertainty going forward. I wonder, Minister, whether you can tell us whether you would consider whether funding that service in the future would be something that the Welsh Government can do. You made reference to the men's sheds network. There is actually a veterans' shed, which has been established in my constituency in Llanddulas. Do you see veterans' sheds as being something that you could support the expansion of in the future? Finally, one thing that you didn't mention in your statement was the role that the uniformed cadet forces play across Wales in providing youth engagement opportunities and also in supporting many of our schools where young people would otherwise be not in education, employment or training - NEETs, completely outside the education system. You'll be aware that there's been a cadet expansion programme, which has been funded by the Ministry of Defence in England. I wonder, Minister, whether you would confirm the Welsh Government's support for the expansion of the cadet programme in Welsh schools should there be applications from Welsh schools. There are opportunities for people, of course, to obtain qualifications that they wouldn't have otherwise obtained in public service and through the cadet vocational qualification scheme, should they participate in the cadet forces. I wonder, Minister, whether you'd be able to tell us whether your Government supports that.

Diolch ichi, Weinidog, am eich datganiad. Byddwch yn gwybod am fy niddordeb hir yn y lluoedd arfog, ac rwyf wedi bod yn falch iawn o weld Llywodraeth Cymru'n codi llawer o'r materion yr wyf wedi eu nodi yn y gorffennol, ac yn arbennig y cymorth parhaus i wasanaeth GIG Cymru i Gyn-filwyr. Byddwch yn gwybod, fodd bynnag, fod anghysondeb, fel y soniwyd eisoes, o ran amseroedd aros i gael y gwasanaeth hwnnw a'r gwasanaeth ei hun drwy'r clinigydd arweiniol, Dr Neil Kitchiner, sydd wedi awgrymu bod angen pecyn cymorth blynyddol o fwy na £700,000. Tybed, Weinidog, a fyddwch yn gallu adolygu, ynghyd â'ch cydweithiwr, Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, y buddsoddiad sy'n digwydd yn y gwasanaeth hwnnw a chadw llygad ar gapasiti'r gwasanaeth i wneud yn siŵr ei fod yn gweithio. Fel Mark Isherwood, rwyf innau am ganu clodydd y rhaglen Change Step ledled Cymru hefyd. Mae'n rhywbeth yr wyf yn credu sy'n unigryw yn y Deyrnas Unedig. Mae'r cymorth gan gymheiriaid a ddarperir i gyn-filwyr a'u teuluoedd drwy Change Step wedi gweddnewid bywydau yn wirioneddol, ac rwyf wedi cwrdd â llawer o unigolion sydd wedi newid eu sefyllfa'n llwyr o ganlyniad i'r cymorth sydd ar gael. Ond mae dyfodol ansicr i'r gwasanaeth hwnnw ar ôl y 12 mis nesaf. Er ei fod wedi sicrhau cyllid ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfredol hyd at fis Mawrth, mae rhywfaint o ansicrwydd ynglŷn â'r dyfodol. Tybed, Weinidog, a allwch ddweud wrthym a fyddech yn ystyried a fyddai ariannu'r gwasanaeth hwnnw yn y dyfodol yn rhywbeth y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud? Soniasoch am y rhwydwaith o siediau i ddynion. Mae sièd cyn-filwyr, yn wir, wedi'i sefydlu yn fy etholaeth i yn Llanddulas. A ydych yn meddwl y gallech gefnogi ehangu siediau cyn-filwyr yn y dyfodol? Yn olaf, un peth na soniasoch amdano yn eich datganiad oedd rôl lluoedd y cadetiaid mewn lifrai ledled Cymru o ran darparu cyfleoedd i ymgysylltu â phobl ifanc a hefyd o ran cefnogi llawer o'n hysgolion lle na fyddai pobl ifanc fel arall mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant - NEETs, yn gyfan gwbl y tu allan i'r system addysg. Byddwch yn gwybod bod rhaglen ehangu cadetiaid wedi bod, wedi ei ariannu gan y Weinyddiaeth Amddiffyn yn Lloegr. Tybed, Weinidog, a wnewch chi gadarnhau cefnogaeth Llywodraeth Cymru i ehangu'r rhaglen cadetiaid mewn ysgolion yng Nghymru pe byddai ceisiadau gan ysgolion yng Nghymru? Mae cyfleoedd i bobl, wrth gwrs, i ennill cymwysterau na fyddent wedi eu cael fel arall mewn gwasanaeth cyhoeddus a thrwy'r cynllun cymhwyster galwedigaethol i gadetiaid, pe byddent yn cymryd rhan yn lluoedd y cadetiaid. Tybed, Weinidog, a allwch chi ddweud wrthym a yw eich Llywodraeth yn cefnogi hynny?

I thank the Member for his comments. First of all, on the funding issue, as I indicated earlier, there is £585,000 to the NHS veterans programme. I listened to the Member very carefully about the increase he's suggesting and that others have suggested. I will look at that with other colleagues across the Cabinet to see whether there is a better way of delivering services or the complexity of doing this. I'm not saying that this is perfect by any means, but I do believe that, in Wales, we are able to articulate a better level of service across Wales, and I hope that some of the pinch points that we are seeing we can resolve collectively together. I know the Member is very aware of the expert group that exists within Wales and welcomes that, and it's something that I will ask them to look at specifically in terms of service provision. The Member makes reference to the veterans' sheds. The men's shed that I visited was actually full of ex-service personnel, so it wasn't specifically named a veterans' shed, but, actually, the men's shed I visited was supported predominantly by vets, and there was a great community spirit in that building despite some of the challenges that individuals were fighting. Indeed, one of the more interesting points was the integration of veterans with other persons within the community with some mental health issues as well also accessing services. It's just a different way of social integration and confidence building, which leads me on to the cadet forces issue and I also pay tribute to the massive amount of work that the volunteers in our cadet services and territorial services provide across the UK, and particularly in Wales. It's not always about the principle of what the cadet service stands for, but actually it creates a more holistic person and a community resilience that we don't see outside of these organisations. They give people worth and an opportunity to share that with the local community too. So, it is something that I'm very supportive of, but I would just air a slight bit of caution around cadet forces, particularly in schools, and making sure that access, particularly to the educational value and support of services within schools, has to be carefully balanced on pathways for employment at a later point in time. It has been alleged that some of the armed forces target particular areas because they are easier to attract people in certain towns and villages, because of the academic evidence surrounding those areas. I think the armed forces, if they're looking at recruiting, should be open and transparent about all communities across the UK. It's something that I've had conversations about in the past with military forces, and it's something that we have to be very careful of and not targeting specific groups as opposed to others.

Diolch i'r Aelod am ei sylwadau. Yn gyntaf oll, o ran ariannu, fel y nodais yn gynharach, mae £585,000 ar gael ar gyfer rhaglen y GIG i gyn-filwyr. Gwrandewais ar yr Aelod yn ofalus iawn ynglŷn â'r cynnydd y mae'n ei awgrymu ac y mae eraill wedi ei awgrymu. Byddaf yn edrych ar hynny gyda chydweithwyr eraill ym mhob rhan o'r Cabinet i weld a oes ffordd well o ddarparu gwasanaethau neu gymhlethdod gwneud hyn. Nid wyf yn dweud bod hyn yn berffaith o bell ffordd, ond credaf ein bod, yng Nghymru, yn gallu cynnig gwell lefel o wasanaeth ledled Cymru, ac rwyf yn gobeithio y gallwn ddatrys rhai o'r mannau cyfyng a welwn gyda'n gilydd. Gwn fod yr Aelod yn ymwybodol iawn o'r grŵp arbenigol sy'n bodoli yng Nghymru a'i fod yn croesawu hynny, ac mae'n rhywbeth y byddaf yn gofyn iddynt ei ystyried yn benodol o ran darpariaeth gwasanaethau. Mae'r Aelod yn cyfeirio at y siediau cyn-filwyr. Roedd y sièd i ddynion y bûm i'n ymweld â hi, mewn gwirionedd, yn llawn o gyn-filwyr, felly nid oedd wedi ei henwi'n benodol yn sièd i gyn-filwyr, ond mewn gwirionedd, roedd y sièd i ddynion y bûm i'n ymweld â hi yn cael ei chefnogi'n bennaf gan gyn-filwyr, ac roedd ysbryd cymunedol gwych yn yr adeilad hwnnw er gwaethaf rhai o'r heriau yr oedd rhai unigolion yn brwydro yn eu herbyn. Yn wir, un o'r pwyntiau mwyaf diddorol oedd integreiddio cyn-filwyr â phobl eraill yn y gymuned â rhai problemau iechyd meddwl yn ogystal â defnyddio gwasanaethau hefyd. Mae'n ffordd wahanol o integreiddio'n gymdeithasol a magu hyder, sy'n fy arwain at fater lluoedd y cadetiaid ac rwyf innau hefyd yn talu teyrnged i'r gwaith aruthrol y mae'r gwirfoddolwyr yn ein gwasanaethau cadetiaid a'n gwasanaethau tiriogaethol yn ei ddarparu ledled y DU, ac yn arbennig yng Nghymru. Nid yw bob amser yn ymwneud â'r egwyddor y mae gwasanaeth y cadetiaid yn sefyll drosti, ond a dweud y gwir mae'n creu unigolyn mwy cyfannol a chydnerthedd cymunedol nad ydym yn ei weld y tu allan i'r sefydliadau hyn. Maent yn rhoi gwerth i bobl a chyfle i rannu hynny â'r gymuned leol hefyd. Felly, mae'n rhywbeth yr wyf yn gefnogol iawn iddo, ond byddwn yn annog pwyll o ran lluoedd y cadetiaid, yn arbennig mewn ysgolion, a gwneud yn siŵr bod mynediad, yn enwedig i werth addysgiadol gwasanaethau a chefnogaeth iddynt mewn ysgolion, yn cael ei gydbwyso'n ofalus â llwybrau cyflogaeth yn ddiweddarach yn y broses. Mae rhai'n honni bod rhai o'r lluoedd arfog yn targedu ardaloedd penodol oherwydd ei bod yn haws denu pobl mewn trefi a phentrefi penodol, oherwydd y dystiolaeth academaidd ynghylch yr ardaloedd hynny. Credaf y dylai'r lluoedd arfog, os ydynt yn ystyried recriwtio, fod yn agored ac yn dryloyw ynglŷn â'r holl gymunedau ledled y DU. Mae'n rhywbeth yr wyf wedi cael sgyrsiau amdano yn y gorffennol â lluoedd milwrol, ac mae'n rhywbeth y mae'n rhaid inni fod yn ofalus iawn yn ei gylch, a pheidio â thargedu rhai grwpiau yn hytrach nag eraill.

But I welcome the Member's contribution. It was really good to see him and many other Members in the north Wales event in Ann Jones's constituency. More interestingly, Ann Jones in a busby was much more entertaining during the day, but I'm sure there are some photographs to support that, too, Presiding Officer.

Ond rwyf yn croesawu cyfraniad yr Aelod. Roedd yn dda iawn ei weld ef a nifer o'r Aelodau eraill yn y digwyddiad yn y gogledd, yn etholaeth Ann Jones. Yn fwy diddorol, roedd Ann Jones mewn bysbi yn llawer mwy difyr yn ystod y dydd, ond rwyf yn siŵr bod rhai lluniau i gefnogi hynny, hefyd, Lywydd.

Finally, Michelle Brown.

Ac yn olaf, Michelle Brown.

Thank you, Presiding Officer. I note that the Cabinet Secretary acknowledges the need for information about the needs of current and ex-servicepeople. Will the Cabinet Secretary give an undertaking to lobby the UK Government for the inclusion of questions in the next census to ascertain the needs of current and ex-armed-servicepeople and their children, so that services can be targeted at them more appropriately, as requested by the Royal British Legion?

Diolch ichi, Lywydd. Nodaf fod Ysgrifennydd y Cabinet yn cydnabod yr angen am wybodaeth ynghylch anghenion aelodau cyfredol a chyn-aelodau o'r lluoedd arfog. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ymrwymo i lobïo Llywodraeth y DU i gynnwys cwestiynau yn y cyfrifiad nesaf i bennu anghenion aelodau cyfredol a chyn-aelodau o'r lluoedd arfog a'u plant, fel y gellir targedu gwasanaethau ar eu cyfer yn fwy priodol, yn unol â chais y Lleng Brydeinig Frenhinol?

I thank the Member for her question - a very pointed question. I did mention this earlier on regarding the census programme. I've spoken with the Royal British Legion about this, as well, and also the UK Government. There are some issues specifically about identifying ex-service personnel and their whereabouts and where they live. I would just air caution. I completely agree with the Member - recognising where people are and supporting them is something that I would be very supportive of, but what I don't want to do is put people at risk of unnecessary census data, and that's what we're in discussion with the Royal British Legion about now, about identifying personnel in particular places and where they live, and we've just got to be careful that we get that right for the benefit of the individual.

Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn - cwestiwn brathog iawn. Soniais am hyn yn gynharach ynglŷn â rhaglen y cyfrifiad. Rwyf wedi siarad â'r Lleng Brydeinig Frenhinol am hyn hefyd, yn ogystal â Llywodraeth y DU. Mae rhai materion penodol ynghylch dod o hyd i gyn-filwyr a'u lleoliad a ble y maent yn byw. Byddwn yn annog pwyll. Cytunaf yn llwyr â'r Aelod - mae gwybod ble y mae pobl a'u cefnogi yn rhywbeth y byddwn yn ei gefnogi'n fawr, ond yr hyn nad wyf am ei wneud yw rhoi pobl mewn perygl o ran data diangen y cyfrifiad, a dyna'r hyn yr ydym yn ei drafod â'r Lleng Brydeinig Frenhinol ar hyn o bryd, ynghylch dod o hyd i bersonél mewn lleoedd penodol a ble y maent yn byw, ac mae'n rhaid inni fod yn ofalus ein bod yn gwneud hynny'n iawn er lles yr unigolyn.

We now move on to item 11, which is a statement by the Cabinet Secretary on flood and coastal erosion risk management. That item has been withdrawn.

Nawr, rŷm ni'n symud ymlaen i eitem 11, sef datganiad gan yr Ysgrifennydd Cabinet ar reoli perygl llifogydd, ac mae'r eitem yna wedi'i dynnu'n ôl.

Item 12 is a statement on road and street works strategy. That has been withdrawn.

Eitem 12, felly, yw'r datganiad ar strategaeth ffyrdd a gwaith stryd, ac fe dynnwyd yr eitem yma'n ôl.

Item 13 is a debate on renaming the National Assembly. That item has been postponed until 5 July.

Eitem 13: dadl ar ailenwi'r Cynulliad Cenedlaethol, ac mae'r eitem yma wedi'i thynnu'n ôl ac wedi'i gohirio tan 5 Gorffennaf.

The next item is item 14, which is the motion to allocate committee Chairs to the political groups. I call on a member of the Business Committee to move the motion - Simon Thomas.

Yr eitem nesaf, felly, yw eitem 14 - y cynnig i ddyrannu Cadeiryddion pwyllgorau i'r grwpiau gwleidyddol. Rwy'n galw ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig - Simon Thomas.

Thank you, Llywydd. I will move it formally, but just to add to it and draw the attention of the Assembly to the fact that we passed earlier Standing Orders that allow this to go ahead. In those Standing Orders, we didn't make it clear - and it isn't in the Standing Orders - that a Member has to be present here in order to be nominated. Therefore, it is conceivable that somebody gets nominated today when they're not present to accept that nomination. Unfortunately, we made no provision for that in our Standing Orders.

Diolch i chi, Lywydd. Rwyf yn cynnig yn ffurfiol, ond dim ond er mwyn ychwanegu at hynny a thynnu sylw'r Cynulliad at y ffaith ein bod wedi pasio Rheolau Sefydlog yn gynharach yn caniatáu i hyn fynd yn ei flaen. Yn y Rheolau Sefydlog hynny, nid oeddem yn ei gwneud yn glir - ac nid yw yn y Rheolau Sefydlog - bod yn rhaid i Aelod fod yn bresennol yma er mwyn cael ei enwebu. Felly, mae'n bosibl i rywun gael ei enwebu heddiw pan nad yw'n bresennol i dderbyn yr enwebiad hwnnw. Yn anffodus, ni wnaethom unrhyw ddarpariaeth ar gyfer hynny yn ein Rheolau Sefydlog.

Well, you were part of drawing up those Standing Orders, Simon Thomas. [Laughter.]

Wel, roeddech chi'n rhan o lunio'r Rheolau Sefydlog hynny, Simon Thomas. [Chwerthin.]

The proposal is to agree the motion to allocate committee Chairs to political groups. Does any Member object? If not, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig i ddyrannu Cadeiryddion pwyllgorau i'r grwpiau pleidiol? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Os na, felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

We now do move to the election of committee Chairs. I am now going to invite nominations under Standing Order 17.2F for the election of committee Chairs. Under the procedure agreed earlier today, only a Member from the political group that has been allocated that committee may be nominated as Chair. Only a Member of the same political group may make the nomination. The allocation of Chairs to political groups has been agreed in accordance with Standing Order 17.2A. When a political group has more than 20 Members, the nomination must be seconded by another Member from the same group. For political groups with fewer than 20 Members, no seconder is required. If any Member objects to a nomination, or if two or more nominations are made for one committee, I will refer the election of that committee Chair to the ballot process set out in Standing Order 17. I will then continue to call for nominations for the remaining committees. I start, therefore, and I invite nominations for the Chair of the Children, Young People and Education Committee, which has been allocated a Labour Chair. Are there any nominations?

Rŷm ni nawr, felly, yn symud ymlaen i ethol Cadeiryddion y pwyllgorau. Rwyf i nawr yn mynd i wahodd enwebiadau o dan Reol Sefydlog 17.2F i ethol Cadeiryddion i'r pwyllgorau. Yn unol â'r weithdrefn a gytunwyd yn gynharach heddiw, dim ond Aelod o'r grŵp gwleidyddol y dyrannwyd y pwyllgor hwnnw iddo a all gael ei enwebu fel Cadeirydd. Dim ond Aelod o'r un grŵp plaid sy'n cael cynnig yr enwebiad. Cytunwyd ar ddyraniad swyddi'r Cadeiryddion i grwpiau gwleidyddol yn unol â Rheol Sefydlog 17.2A. Pan fo gan grŵp plaid fwy nag 20 Aelod, mae'n rhaid i'r sawl a enwebir gael ei eilio gan Aelod arall yn yr un grŵp. Yn achos grwpiau plaid sydd â llai nag 20 Aelod, nid oes angen eilydd. Os bydd yna unrhyw Aelod yn gwrthwynebu enwebiad, neu os ceir dau enwebiad neu ragor ar gyfer un pwyllgor, dilynir y drefn bleidleisio a nodir yn Rheol Sefydlog 17 i ethol Cadeirydd y pwyllgor hwnnw. Yna byddaf yn parhau i alw am enwebiadau ar gyfer gweddill y pwyllgorau. Rwy'n dechrau, felly, ac rwy'n gwahodd enwebiadau ar gyfer Cadeirydd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg y dyrannwyd Cadeirydd iddo o'r Blaid Lafur. A oes unrhyw enwebiadau?

Does anyone second that nomination?

A oes unrhyw un yn eilio'r enwebiad yna?

Does any Member second that nomination?

A oes rhywun yn eilio'r enwebiad yna?

I do.

Rwyf i'n eilio.

Are there any further nominations? If not, then this committee Chair will now be elected by secret ballot, as there are two nominations. Therefore, I move on to our next committee. I invite nominations for the Chair of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee, which has been allocated a UKIP chair. Are there any nominations?

A oes rhagor o enwebiadau? Os na, yna bydd y Cadeirydd yma nawr, gan fod dau enwebiad, yn cael ei ethol drwy bleidlais gudd, ac felly rwy'n symud ymlaen i'r pwyllgor nesaf. Rwy'n gwahodd enwebiadau ar gyfer Cadeirydd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig, y dyrannwyd Cadeirydd iddo o blaid UKIP. A oes unrhyw enwebiad?

Are there any further nominations? Does any Member object to that nomination? If so, I therefore declare that Mark Reckless has been elected the Chair of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee. We now move to nominations for Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, which has been allocated a Labour Party chair. Are there any nominations for the Chair of this committee, which is the Constitutional and Legislative Affairs Committee? Are there any nominations?

A oes unrhyw Aelod, felly - a oes rhagor o enwebiadau? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu'r enwebiad yna? Os felly, rwy'n datgan bod Mark Reckless wedi ei ethol yn Gadeirydd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig. Symud nawr, felly, i'r enwebiadau ar gyfer y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, y dyrannwyd Cadeirydd iddo o'r Blaid Lafur. A oes unrhyw enwebiadau i gadeirio'r pwyllgor yma - y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol? A oes unrhyw enwebiadau?

Are there any further nominations? As there are none, may I ask whether any Member opposes that nomination? If not, I declare that Huw Irranca-Davies has been elected Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee. I now invite nominations for the Chair of the Culture, Welsh Language and Communications Committee, which has been allocated a Plaid Cymru Chair. Are there any nominations?

A oes rhagor o enwebiadau? Gan nad oes rhagor o enwebiadau, a gaf i ofyn a oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu'r enwebiad yna? Os na, rwy'n datgan bod Huw Irranca-Davies wedi ei ethol yn Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol. Rwy'n gwahodd yn awr enwebiadau ar gyfer Cadeirydd Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu, y dyrannwyd Cadeirydd iddo o Blaid Cymru. A oes enwebiadau?

Are there any further nominations?

A oes rhagor o enwebiadau? Gan - [Chwerthin.]

All eyes on me.

Mae pob llygad arnaf i.

Are there any objections to that nomination? As there are no objections, I declare that Bethan Jenkins is elected Chair of the Culture, Welsh Language and Communications Committee. I now move on to open nominations for the Chair of the Economy, Infrastructure and Skills Committee, which has been allocated a Conservative Chair. Are there any nominations for this particular Chair?

A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu'r enwebiad? Gan nad oes yna wrthwynebiad, rwy'n datgan bod Bethan Jenkins wedi ei hethol yn Gadeirydd Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu. Rwy'n symud ymlaen nawr i agor enwebiadau ar gyfer Cadeirydd Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau, y dyrannwyd Cadeirydd iddo o grŵp y Ceidwadwyr. A oes enwebiad ar gyfer y Gadair yma?

Are there any further nominations? As there are two nominations for this committee Chair, this Chair will be elected by secret ballot. I now move on to the Chair of the Equality, Local Government and Communities Committee, which has been allocated a Labour Chair. Are there any nominations?

A oes rhagor o enwebiadau? Gan, felly, fod yna ddau enwebiad ar gyfer y pwyllgor yma, bydd y Cadeirydd yma'n cael ei ethol drwy bleidlais gudd. Rwy'n symud nawr at Gadeirydd y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, y dyrannwyd y Cadeirydd yma o'r Blaid Lafur. A oes enwebiad ar gyfer y Gadair yma?

I nominate John Griffiths.

Rwyf yn enwebu John Griffiths.

I second that nomination.

Rwyf yn eilio'r enwebiad yna.

Are there further nominations? As there are no more nominations, and as there have been more than two nominated, this Chair will be elected by secret ballot. I now move on to the Chair of the Finance Committee, which has been allocated a Plaid Cymru Chair. Are there any nominations?

A oes rhagor o enwebiadau? Gan nad oes rhagor o enwebiadau, a chan fod mwy na dau enwebiad, bydd y Cadeirydd yma yn cael ei ethol neu ei hethol drwy bleidlais gudd. Rwy'n symud ymlaen yn awr at Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid y dyrannwyd y gadeiryddiaeth yma i Blaid Cymru. A oes enwebiadau?

Presiding Officer, I nominate Simon Thomas.

Lywydd, rwyf yn enwebu Simon Thomas.

Are there any further nominations? Does any Member object to that nomination? As there are no objections, I declare that Simon Thomas has been elected the Chair of the Finance Committee. I now invite nominations for the Chair of the Health, Social Care and Sport Committee, which has been allocated a Plaid Cymru Chair. Are there any nominations?

A oes rhagor o enwebiadau? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu'r enwebiad? Gan nad oes yna wrthwynebiad, rwy'n datgan bod Simon Thomas wedi'i ethol yn Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid. Rwy'n gwahodd enwebiadau nawr ar gyfer Cadeirydd y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon y dyrannwyd Cadeirydd iddo o Blaid Cymru. A oes enwebiadau?

Any further nominations?

A oes rhagor o enwebiadau?

As there are two nominations for this committee, there will be a vote by secret ballot for the election of this committee Chair. I now invite nominations for the Chair of the Petitions Committee, which has been allocated a Labour Chair. I call for nominations.

Gan fod yna ddau enwebiad ar gyfer y pwyllgor yma, fe fydd yna bleidlais gudd ar gyfer ethol Cadeirydd y pwyllgor yma. Rwy'n gwahodd yn awr enwebiadau ar gyfer Cadeirydd y Pwyllgor Deisebau y dyrannwyd Cadeirydd iddo o'r Blaid Lafur. Rwy'n galw am enwebiadau.

I second.

Rwyf yn eilio.

Are there any further nominations? There are none. Does any Member object to that nomination? As there are no objections, I declare that Mike Hedges has been elected Chair of the Petitions Committee. We now move the Public Accounts Committee, which has been allocated a Conservative Chair. Are there any nominations?

A oes rhagor o enwebiadau? Nid oes rhagor o enwebiadau. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu'r enwebiad? Gan nad oes gwrthwynebiad, rwy'n datgan bod Mike Hedges wedi'i ethol yn Gadeirydd y Pwyllgor Deisebau. Symud nawr at y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus y dyrannwyd y Cadeirydd iddo o grŵp y Ceidwadwyr. A oes enwebiad?

Therefore, there are more than two nominations for that Chair and that will, therefore, be elected by secret ballot. I now call for nominations for the Chair of the Reserve Policy and Legislation Committee. That has been allocated a Labour Chair. Are there any nominations to this committee?

Felly, mae yna fwy na dau enwebiad ar gyfer y gadeiryddiaeth yna. Fe fydd hynny'n symud at ethol drwy bleidlais gudd. Rydw i'n nawr yn gofyn am enwebiadau ar gyfer Cadeirydd y Pwyllgor Polisi a Deddfwriaeth Wrth Gefn y dyrannwyd y Cadeirydd iddo o'r Blaid Lafur. A oes enwebiad i'r pwyllgor yma?

I nominate David Rees.

Rwyf yn enwebu David Rees.

Does anyone second that nomination?

A oes eilydd?

Seconded.

Eiliwyd.

Are there any further nominations? As there are no further nominations, then I declare that David Rees is elected Chair of the Reserve Policy and Legislation Committee. I now invite nominations for the Chair of the Standards of Conduct Committee, which has been allocated a Labour Chair. I call for nominations.

A oes rhagor o enwebiadau? Gan nad oes rhagor o enwebiadau a taw un enwebiad yn unig sydd, rwy'n datgan bod David Rees wedi'i ethol yn Gadeirydd y Pwyllgor Polisi a Deddfwriaeth Wrth Gefn. Rwy'n gwahodd nawr, felly, enwebiadau ar gyfer Cadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad y dyrannwyd Cadeirydd iddo o'r Blaid Lafur. Rwy'n galw am enwebiadau.

Are there any further nominations? As there are no further nominations, I declare that Jayne Bryant is elected Chair of the Standards of Conduct Committee. That concludes the nomination process for those nominations that have been referred to a secret ballot in accordance with Standing Orders. I inform Members that the secret ballot will be held in briefing room 13 in the Senedd between 12 noon and 3 p.m. tomorrow afternoon. The clerk will be responsible for supervising the voting and counting process. Following the secret ballots, I will announce the result before the short debate in Plenary tomorrow afternoon. Thank you. That brings today's proceedings to a close.

A oes rhagor o enwebiadau? Gan nad oes mwy o enwebiadau, a chan taw un yn unig sydd, ryw'n datgan bod Jayne Bryant wedi'i hethol yn Gadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad. Dyna derfyn ar y broses enwebu. Yn achos yr enwebiadau hynny a gyfeirir ar gyfer pleidlais gudd yn unol â'r Rheolau Sefydlog, rwy'n dweud wrth Aelodau y bydd y pleidleisiau cudd yn cael eu cynnal yn Ystafell Briffio 13 yn y Senedd yma rhwng 12 o'r gloch prynhawn yfory a 3 o'r gloch prynhawn yfory. Y clerc fydd yn gyfrifol am oruchwylio'r broses bleidleisio a'r broses o gyfrif y pleidleisiau. Ar ôl y pleidleisiau cudd, byddaf yn cyhoeddi'r canlyniad cyn y ddadl fer yn y Cyfarfod Llawn y prynhawn yfory. Diolch i chi, felly. Daw hynny â'r trafodion heddiw i ben.

Good afternoon. I call the National Assembly to order.

Prynhawn da. Rwy'n galw'r Cynulliad Cenedlaethol i drefn.

The first item on the agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Finance and Local Government, and I call on Hannah Blythyn to ask the first question.

Yr eitem gyntaf ar yr agenda y prynhawn yma yw cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, ac rwy'n galw ar Hannah Blythyn i ofyn y cwestiwn cyntaf.

Plans to repeal aspects of the Trade Union Act were included in the First Minister's legislative programme statement made yesterday, and this will be brought forward during the first year of this Assembly term.

Cafodd cynlluniau i ddiddymu agweddau ar y Ddeddf Undebau Llafur eu cynnwys yn natganiad rhaglen ddeddfwriaethol y Prif Weinidog ddoe, a bydd hyn yn cael ei gyflwyno yn ystod blwyddyn gyntaf y tymor Cynulliad hwn.

Thank you, Cabinet Secretary. As a proud trade unionist, I welcome this Government's commitment to repeal aspects of this pernicious piece of ideological and ill-thought-out legislation, legislation that is causing more industrial unrest than less. The Act has the potential to undermine the productive and partnership working relationship that we have, which we champion in Wales, between Government and trade unions. Will you give further commitment to continuing and building on this partnership working?

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Fel undebwr llafur balch, rwy'n croesawu ymrwymiad y Llywodraeth hon i ddiddymu agweddau ar y darn niweidiol hwn o ddeddfwriaeth ideolegol na roddwyd ystyriaeth briodol iddi, deddfwriaeth sy'n achosi mwy, nid llai, o aflonyddwch diwydiannol. Gallai'r Ddeddf danseilio'r berthynas waith gynhyrchiol sydd gennym yn seiliedig ar bartneriaeth, perthynas rydym yn ei hyrwyddo yng Nghymru, rhwng y Llywodraeth ac undebau llafur. A wnewch chi roi ymrwymiad pellach i barhau ac adeiladu ar waith partneriaeth o'r fath?

Well, the Member is absolutely right in saying that the reason why we are opposed to these aspects of the Trade Union Act is because we think they will make things worse, in terms of industrial relations in Welsh public services, and not better. And the partnership approach that we have had in Wales means that, while strikes across our border have gone on in the fire service, amongst nurses, and amongst doctors, we've had none of that here in Wales, and that, I believe, is because of our commitment to the partnership approach. We are committed to continuing that approach. I met with the joint secretaries of the workforce partnership council yesterday, and our proposals for the Assembly Bill to repeal those aspects of the Trade Union Act will be discussed at the next meeting of the workforce partnership council, on 14 July.

Wel, mae'r Aelod yn llygad ei lle wrth ddweud mai'r rheswm pam rydym yn gwrthwynebu'r agweddau hyn ar y Ddeddf Undebau Llafur yw oherwydd ein bod yn credu y byddant yn gwneud pethau'n waeth, yn hytrach na gwell, o ran cysylltiadau diwydiannol yng ngwasanaethau cyhoeddus Cymru. Ac mae'r dull partneriaeth rydym wedi'i gael yng Nghymru yn golygu, er bod streiciau wedi bod ar draws y ffin yn y gwasanaeth tân, ymysg nyrsys ac ymysg meddygon, nid yw hynny wedi digwydd o gwbl yma yng Nghymru, ac yn fy marn i, y rheswm dros hynny yw oherwydd ein hymrwymiad i'r dull partneriaeth. Rydym wedi ymrwymo i barhau â'r dull hwnnw. Cyfarfûm â chyd-ysgrifenyddion cyngor partneriaeth y gweithlu ddoe, a bydd ein cynigion ar gyfer Bil y Cynulliad i ddiddymu'r agweddau hynny ar y Ddeddf Undebau Llafur yn cael eu trafod yng nghyfarfod nesaf cyngor partneriaeth y gweithlu, ar 14 Gorffennaf.

I welcome the announcement that the Welsh Government is seeking to repeal the Trade Union Act as it applies to devolved matters, but I'd like to ask the Cabinet Secretary whether he'll go a couple of further steps, actually. Firstly, will he commit to reviewing all the regressive anti-workers legislation passed in the 1980s and 1990s, with a view to repealing elements that apply to devolved functions? And, secondly, will he commit this Welsh Government, in the future, to supporting proposals to outlaw immoral working practices, such as the misuse of zero-hours contracts, even if that means pushing the boundaries of devolution?

Rwy'n croesawu'r cyhoeddiad bod Llywodraeth Cymru yn ceisio diddymu'r Ddeddf Undebau Llafur fel y mae'n gymwys i faterion datganoledig, ond hoffwn ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet a fydd yn fodlon mynd ambell gam ymhellach, mewn gwirionedd. Yn gyntaf, a wnaiff ymrwymo i adolygu pob deddfwriaeth atchweliadol a basiwyd yn erbyn y gweithwyr yn yr 1980au a'r 1990au, gyda golwg ar ddiddymu elfennau sy'n berthnasol i swyddogaethau datganoledig? Ac yn ail, a wnaiff ymrwymiad y bydd y Llywodraeth hon yng Nghymru, yn y dyfodol, yn cefnogi cynigion i wahardd arferion gwaith anfoesol, megis camddefnyddio contractau dim oriau, hyd yn oed os yw hynny'n golygu gwthio ffiniau datganoli?

Well, Llywydd, we have to act within the boundaries of our devolved competence. As well as wishing to repeal aspects of the Trade Union Act because of its effect on industrial relationships and our partnership approach, as the First Minister said yesterday, our opposition to them is based on our belief that they trespass into the devolved responsibilities of this National Assembly, and that's why we will seek to repeal them. In answer to the Member's questions about previous trade union legislation, the workforce partnership council is exactly where we discuss those things, and, where there is agreement between us, trade unions and employers, we will continue to review all aspects of such legislation. As far as zero-hours contracts are concerned, there's a considerable amount of work going on across Government on that issue, and other Members of the Cabinet will be bringing forward proposals during the rest of this Assembly term.

Wel, Lywydd, mae'n rhaid i ni weithredu o fewn ffiniau ein cymhwysedd datganoledig. Yn ogystal â dymuno diddymu agweddau ar y Ddeddf Undebau Llafur oherwydd ei heffaith ar gysylltiadau diwydiannol a'n dull partneriaeth, fel y dywedodd y Prif Weinidog ddoe, mae ein gwrthwynebiad iddynt yn seiliedig ar ein cred eu bod yn tresmasu ar gyfrifoldebau datganoledig y Cynulliad Cenedlaethol hwn, a dyna pam y byddwn yn ceisio eu diddymu. I ateb cwestiynau'r Aelodau ynghylch deddfau undebau llafur blaenorol, cyngor partneriaeth y gweithlu yw'r union fan y byddwn yn trafod y pethau hynny, a phan fo cytundeb rhyngom ni, undebau llafur a chyflogwyr, byddwn yn parhau i adolygu pob agwedd ar ddeddfwriaeth o'r fath. O ran contractau dim oriau, mae cryn dipyn o waith yn digwydd ar draws y Llywodraeth mewn perthynas â'r mater hwnnw, a bydd Aelodau eraill o'r Cabinet yn cyflwyno cynigion yn ystod gweddill y tymor Cynulliad hwn.

Cabinet Secretary, many of the employment protections offered to workers in Wales are based on protections emanating from the European Union. We've already seen indications, as I mentioned yesterday, from some of the leading Brexiteers, that they see part of the negotiations around the UK's exit from Europe as a chance to undo much of this employment rights legislation, including anti-discrimination laws and guarantees on minimum paid leave, maximum working hours, and maternity and paternity provisions. What confidence can trade unionists in Wales have that the rights of workers will continue to be protected post-Brexit?

Ysgrifennydd y Cabinet, mae llawer o'r diogelwch cyflogaeth a gynigir i weithwyr yng Nghymru yn seiliedig ar ddiogelwch sy'n deillio o'r Undeb Ewropeaidd. Rydym eisoes wedi gweld arwyddion, fel y soniais ddoe, gan rai o'r rhai mwyaf blaenllaw yn yr ymgyrch i adael yr UE, eu bod yn gweld rhan o'r trafodaethau ar y DU yn gadael Ewrop fel cyfle i ddadwneud llawer o'r ddeddfwriaeth hawliau cyflogaeth, gan gynnwys cyfreithiau gwrth-wahaniaethu a gwarantau ar leiafswm absenoldeb â thâl, terfyn uchaf ar oriau gwaith, a darpariaethau mamolaeth a thadolaeth. Pa mor hyderus y gall undebwyr llafur yng Nghymru fod y bydd hawliau gweithwyr yn parhau i gael eu diogelu ar ôl i Brydain adael yr UE?

Well, the Member asks a very important question, which places our decision to repeal - to ask the National Assembly to repeal - aspects of the Trade Union Act in that very important context. The case for continuing EU membership was predicated on the social protections that membership of the European Union provided to working people. Without those protections, and with the UK Government in the hands of people who argued to leave the European Union, then we are right to try and maximise the amount of protection that we are able to afford workers in Wales, through the actions that this National Assembly is able to take.

Wel, mae'r Aelod yn gofyn cwestiwn pwysig iawn, sy'n gosod ein penderfyniad i ddiddymu - i ofyn i'r Cynulliad Cenedlaethol ddiddymu - agweddau ar y Ddeddf Undebau Llafur yn y cyd-destun hynod o bwysig hwnnw. Roedd yr achos dros barhau i fod yn aelod o'r UE yn seiliedig ar y mesurau diogelwch cymdeithasol roedd bod yn aelod o'r Undeb Ewropeaidd yn eu darparu i bobl sy'n gweithio. Heb y mesurau diogelwch hynny, ac o ystyried bod Llywodraeth y DU yn nwylo pobl a oedd yn dadlau dros adael yr Undeb Ewropeaidd, rydym yn iawn i geisio sicrhau cymaint o ddiogelwch ag y gallwn ei roi i weithwyr yng Nghymru, drwy'r camau gweithredu y mae'r Cynulliad Cenedlaethol hwn yn gallu eu cymryd.