Datasets:

rafalposwiata

/

plsc

like 0

Rola aktywnych systemów zabezpieczeń przeciwpożarowych w zapewnieniu akceptowalnego poziomu bezpieczeństwa taboru szynowego

W artykule przedstawiono zagadnienia dotyczące aktywnych systemów bezpieczeństwa pożarowego, opartych na gaszeniu wodą, stosowanych w taborze szynowym. Szczegółowo opisano podejście do aktywnych metod ochrony przed pożarem i jego gaszenia, a także podejście do aktywnych metod ochrony przed pożarem i jego gaszenia. Zaprezentowano aktualne normy, przepisy i wymagania regulujące stosowanie aktywnych systemów ochrony przeciwpożarowej pojazdów szynowych w Unii Europejskiej. Przeprowadzono analizę elementów wpływających na wydajność, praktyczność oraz koszty systemów gaśniczych przy oczekiwanej skuteczności działania. Przedstawiono kierunki rozwoju, które są podejmowane w celu opracowania narzędzi do oceny wielkości zagrożenia i jego zapobiegania.

Problemy Kolejnictwa

Pozyskać Królestwo Polskie. Z dokumentacji Sekretariatu Generalnego Naczelnego Komitetu Narodowego z 1914 r. i pierwszej połowy 1915 r.

W artykule wykorzystano dokumentację z Archiwum Narodowego w Krakowie z zespołu Naczelnego Komitetu Narodowego. Materiały przedstawiają wiele szczegółowych analiz dotyczących Królestwa Polskiego, jego potencjału gospodarczego, nastrojów społeczeństwa, pozycji i kondycji partii i ugrupowań politycznych tam działających. Przyświecał temu główny cel – pozyskanie Królestwa Polskiego i wciągnięcie go w orbitę działań krakowskiego ośrodka. Dokumentacja ta pokazuje działania i problemy krakowskiego ośrodka na drodze do pozyskania partii i organizacji politycznych Królestwa, a przede wszystkim przekonania społeczeństwa do idei Legionów i opcji austro-polskiej.

Dzieje Najnowsze

Dezercje w armiach w czasie I wojny światowej

I wojna światowa ukazała wielką skalę dezercji. Masowe ucieczki żołnierzy z armii rosyjskiej w 1917 r., austro-węgierskiej w 1918 r., a w drugiej połowie 1918 r. armii niemieckiej stanowiły jedną z głównych przyczyn upadku sił zbrojnych tych państw. Dezercje w zwycięskich wojskach Francji, Wielkiej Brytanii, a także Stanów Zjednoczonych były znacznie mniejsze. Stanowiły jednak poważne ostrzeżenie, że w przyszłej wojnie to zjawisko może być jednym z największych problemów każdej armii.

Dzieje Najnowsze

Jeńcy wojenni, uchodźcy, zakładnicy i deportowani z Galicji w latach I wojny światowej na terenie Imperium Rosyjskiego

Wielka Wojna 1914–1918 tocząca się na terenie całej Europy w szczególny sposób doświadczyła mieszkańców jej środkowej i wschodniej części. Jedną z najważniejszych kwestii stanowił w tym czasie problem migracji wojennych, który na tym obszarze objął kilkanaście milionów ludzi. Przedstawiany tekst podejmuje mało znaną kwestię doświadczenia wojennego tych mieszkańców Galicji, którzy większość tego okresu przeżyli jako uchodźcy bądź jeńcy wojenni na terenach Imperium Rosyjskiego.

Dzieje Najnowsze

Naukowe fascynacje profesora Jana Molendy

Artykuł dotyczy dorobku naukowego jednego z najwybitniejszych polskich badaczy zajmujących się historią polityczną i społeczną przełomu XIX i XX w., ze szczególnym uwzględnieniem dróg wiodących do niepodległości Polski.

Dzieje Najnowsze

Naukowa uprawa morza. Instytut Bałtycki w latach 1925–1951

Instytut Bałtycki, założony w 1925 r., był pionierską inicjatywą mającą na celu prowadzenie i upowszechnianie badań naukowych o tematyce pomorskiej i bałtyckiej. Oprócz walki z roszczeniami niemieckimi jego działacze postulowali też Polskę szeroko otwartą na morze. W okresie powojennym Instytut zajął się zagospodarowaniem ziem nadbałtyckich, tak gospodarczo, jak i historycznie. Do likwidacji IB w 1951 r. przyczyniła się polityka władz, które nie akceptowały innych od swoich wizji rozwoju kraju.

Dzieje Najnowsze

„Polak w Afryce” o młodych i najmłodszych uchodźcach polskich z ZSRR w Afryce w latach 1943–1945

Głównym celem artykułu jest przedstawienie tego, co i w jakiej formie o młodych i najmłodszych uchodźcach polskich z ZSRR, którzy dotarli na kontynent afrykański, pisała ukazująca się w Afryce w latach 1943–1945 polska gazeta, tj. „Polak w Afryce”. Uchodźcy ci rozlokowani byli w krajach Brytyjskiej Afryki Wschodniej (tj. w Kenii, Tanganice i Ugandzie) oraz w Rodezji Północnej i Rodezji Południowej, a także w Unii Południowej Afryki. Blisko połowę mieszkańców polskich osiedli stanowili młodzi i najmłodsi, wielokrotnie sieroty lub półsieroty, co w konsekwencji spowodowało, iż gazeta poświęcała im sporo miejsca.

Dzieje Najnowsze

Bez porozumienia. Burzliwe spotkanie strajkujących włókniarzy łódzkich z premierem Piotrem Jaroszewiczem w lutym 1971 r.

Celem artykułu było przedstawienie rozmów premiera Piotra Jaroszewicza ze strajkującymi robotnikami w Łodzi, do których doszło wieczorem 14 II 1971 r. Władze PRL liczyły, że w trakcie bezpośredniego spotkania uda się doprowadzić do zakończenia groźnego konfliktu. Jaroszewicz nie osiągnął jednak takiego efektu, jak Edward Gierek w Szczecinie i w Gdańsku w styczniu 1971 r. W tej sytuacji rząd został zmuszony do wycofania się z grudniowej podwyżki cen.

Dzieje Najnowsze

Lokalny i ponadlokalny charakter konfliktu w Lubogórze

Tematem artykułu jest konflikt w Zakładzie Rolnym w Lubogórze, który był częścią Świebodzińskiego Kombinatu Rolnego w województwie zielonogórskim. To jeden z głośniejszych i ostatnich sporów pomiędzy władzą a NSZZ „Solidarność” przed wprowadzeniem w Polsce stanu wojennego. Przebiegał w powiązanych ze sobą etapach i miał zarówno powszechnie znane oczekiwania i dążenia stron sporu, jak też nieznane szerszemu kręgowi ludzi podłoże i cele. Zewnętrznym wyrazem konfliktu, który docierał do opinii publicznej, był strajk w Zakładzie Rolnym w Lubogórze trwający od 13 X do 12 XI 1981 r. Po miesiącu strajk został zawieszony bez ostatecznych rozstrzygnięć.

Dzieje Najnowsze

Problemy granic państwowych w postkolonialnej Afryce

Problem granic w Afryce nie wiąże się z nieprawdziwym faktem, iż są one „sztuczne” czy „młode” – jako że są w większości starsze niż granice państw europejskich – ale z tym, iż stanowiły dzieło Europejczyków i że nawet do tej pory nie został jeszcze zakończony proces ich delimitacji, a szczególnie demarkacji. O ich trwałości z kolei świadczy zaakceptowana zasada <i>uti possidetis</i>, podkreślana wielokrotnie w wyrokach Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości i w rezolucjach ONZ. Inne natomiast traktowanie granic w Afryce może prowadzić do rewizjonizmu terytorialnego i konfliktów, a nawet wojen.

Dzieje Najnowsze

Spotkania Kościoła z nowoczesnością – nowe amerykańskie badania nad katolicyzmem w XX w.

W artykule dokonano przeglądu najnowszych publikacji amerykańskich dotyczących historii Kościoła katolickiego w XX w. Omówione prace wpisują się w <i>nurt intellectual history</i>, stanowiąc próbę prześledzenia rożnych nurtów myśli katolickiej, które kulminację osiągnęły w czasie Soboru Watykańskiego II. Analiza amerykańskich opracowań pozwala wskazać następujące cechy opisywanego podejścia do historii Kościoła: koncentracja na aktorach świeckich, docenienie nurtów kontestujących ortodoksję i konserwatywne nurty w Kościele oraz omówienie doświadczenia krajów, w których katolicyzm funkcjonował w sporze z innymi nurtami myśli (Francja, Niemcy).

Dzieje Najnowsze

„Religia przyszłości” Maurycego Straszewskiego w perspektywie współczesnych przemian religii i religijności

Kategoria „religii przyszłości”, która była przedmiotem dociekań filozoficznych Maurycego Straszewskiego, obecna jest także we współczesnym dyskursie filozoficznym, teologicznym czy antropologicznym. Straszewski podkreślał, że kultura, postęp naukowy, historia filozofii nierozerwalnie związane są z historią religii i teologią. Akcentował istotę potrzeb religijnych dla samego powstania systemów dogmatycznych, jak i filozofii. Współcześnie mamy do czynienia z jednej strony z sekularyzacją, z drugiej ze swoistą rewitalizacją religii. Obecny powrót religijności różni się od wcześniejszych globalnym zasięgiem i jego oryginalnymi postaciami, a także wiąże się z swoistego rodzaju „zawieszeniem” dotychczasowych wyznaczników religii, takich jak dogmat, autorytet, kult, ortodoksja.

Galicja. Studia i materiały

O Feliksie Konecznym uwag kilka

Tekst dotyczy recepcji dorobku Feliksa Konecznego w ciągu ostatniego ponad półwiecza. Myśl tego niekwestionowanego historyka i teoretyka cywilizacji nie miała warunków do recepcji sine ira et studio. Najpierw była przemilczana jako „reakcyjna”; aktualnie usiłuje się jej nadać wymiar ideologiczny – w duchu międzywojennej Narodowej Demokracji. Brak krytycznego wydania pism Konecznego, ograniczanie się do ich przedruków nie sprzyja ukazaniu tego, co oryginalne i ponadczasowe u myśliciela rodem z Galicji.

Galicja. Studia i materiały

Koneczny a Fukuyama. Szkic porównawczy

Artykuł porównuje poglądy polskiego filozofa cywilizacji Feliksa Konecznego z amerykańskim filozofem politycznym i politologiem Francisem Fukuyamą. Koneczny jest konserwatystą, a Fukuyama liberałem, jednak istnieją duże podobieństwa w ich koncepcjach głównych cywilizacji świata. Zbliżone są także ich poglądy na tożsamość narodową. Za główną różnicę między oboma badaczami autor uznaje koncepcję pluralizmu cywilizacji Konecznego w porównaniu z koncepcję Fukuyamy – unifikacji świata przez liberalną demokrację.

Galicja. Studia i materiały

Status możliwości w logice trójwartościowej Jana Łukasiewicza

W artykule przeanalizowane zostaną motywacje odrzucenia przez Jana Łukasiewicza zasady dwuwartościowości. W szczególności badanie dotyczyć będzie relacji między kategorią możliwości a wartością logiczną sądów. Kategoria ta jednoznacznie łączy się ze spojrzeniem na kontrowersję determinizm/indeterminizm prezentowanym przez Łukasiewicza. Pracę zamkną uwagi o statucie możliwości i próba odpowiedzi na pytanie, czy podejście Łukasiewicza może być traktowane jako coś więcej niż tylko intelektualne ćwiczenie w konstruowaniu narzędzi formalnych odpowiadających pewnym konwencjom.

Galicja. Studia i materiały

Etyka społeczna w ujęciu Jana Piwowarczyka

Artykuł przedstawia problemy etyki społecznej w ujęciu Jana Piwowarczyka. Katolicka etyka społeczna należy do nauk filozoficznych i teologicznych. Jest nauką, która między innymi ustala zasady życia społecznego zgodne z zasadami moralności – wydaje więc sądy wartościujące moralnie. Aby jakąkolwiek działalność oceniać, potrzebny do tego jest miernik, czyli w tym przypadku, ogólna zasada moralności. Dlatego najistotniejszym elementem, a jednocześnie najtrudniejszym do określenia jest właśnie ukształtowanie w społeczeństwie ogólnej zasady, która pełni zarazem kryterium tego, co moralnie dobre, i tego, co moralnie złe.

Galicja. Studia i materiały

Tadeusz Czeżowski – obszary filozofowania

Artykuł przedstawia poglądy Tadeusza Czeżowskiego, który był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli szkoły lwowsko-warszawskiej. Sformułował szereg reguł określających sposób postępowania w nauce. Najważniejszym wnioskiem jest stwierdzenie, że także teorie metafizyczne mają określoną strukturę logiczną, czyli są interpretacjami logiki, nic zatem nie stoi na przeszkodzie, by również metafizykę uznać za dziedzinę nauki. Według Czeżowskiego istnieją dwa rodzaje teorii etycznych: etyka empiryczna oraz etyka dedukcyjna. Czeżowski jednak nie podjął próby stworzenia własnego systemu etycznego.

Galicja. Studia i materiały

„Niespełniony pisarz, który został historykiem”. Jerzy Wojciech Borejsza (22 sierpnia 1935 – 28 lipca 2019)

Celem artykułu jest przedstawienie naukowej biografii prof. Jerzego Wojciecha Borejszy, znawcy dziejów XIX i XX w., a także scharakteryzowanie jego osiągnięć i poglądów na temat historiografii. Borejsza należał do grona najwybitniejszych znawców polskiego ruchu rewolucyjnego i emigracji po powstaniu styczniowym. W okresie późniejszym interesował się historią faszyzmu włoskiego, światopoglądem Adolfa Hitlera, w tym jego stosunkiem do Słowian, oraz sowiecką odmianą systemu totalitarnego.

Dzieje Najnowsze

Kard. Wyszyński i abp Wojtyła w „grze” milenijnej władz Polski „ludowej”

Celem poniższej analizy jest omówienie działań władz PRL w czasie przygotowań i obchodów milenijnych wobec dwóch ważnych hierarchów polskiego Kościoła: kard. Stefana Wyszyńskiego i abp. Karola Wojtyły. Opisano rolę obydwu biskupów w czasie Wielkiej Nowenny i głównych uroczystości milenijnych oraz dokonano ich porównania w świetle dokumentacji partyjno-państwowej.

Dzieje Najnowsze

Walki SS-Sonderregiment Dirlewanger o Wolę a egzekucje zbiorowe ludności cywilnej

Udział SS-Sonderregiment Dirlewanger w pacyfikacji Powstania Warszawskiego jest jednym z wielu nierozwiązanych problemów dotyczących wydarzeń z sierpnia–października 1944 r. w Warszawie. Nieliczne zachowane dokumenty niemieckie nie ułatwiają zadania. Ale opieranie się jedynie na archiwaliach powstańczych oraz relacjach żołnierzy AK i ludności cywilnej spowodowało upowszechnienie się wielu nieścisłości. Celem tego artykułu jest przedstawienie najnowszego stanu badań na temat działań tego kontrowersyjnego oddziału Waffen-SS podczas pierwszych dni niemieckiej pacyfikacji, czyli w czasie masowej eksterminacji ludności cywilnej Woli.

Dzieje Najnowsze

Niedokończone scalenie. Próby włączenia Narodowych Sił Zbrojnych do Sił Zbrojnych w Kraju

W wyniku scalenia do Armii Krajowej weszły niemal wszystkie liczące się formacje zbrojne. Wyjątkiem były Armia Ludowa i Narodowe Siły Zbrojne-Związek Jaszczurczy NSZ-ZJ). Analiza zgromadzonego materiału prowadzi do wniosku, że NSZ-ZJ nie stały się częścią Sił Zbrojnych w Kraju z powodów ideologicznych (wrogość radykalnych nacjonalistów do demokracji i parlamentaryzmu), psychologicznych (ambicje przywódców NSZ-ZJ) i fundamentalnego konfliktu celów (nacjonalistyczni radykałowie dążyli do narodowej rewolucji, przywódcy AK zaś do restytucji II RP).

Dzieje Najnowsze

Z działalności polskiego radiowywiadu na kierunku niemieckim w latach trzydziestych XX w.

Artykuł omawia organizację oraz efekty działalności polskiego radiowywiadu na kierunku niemieckim w latach trzydziestych XX w. Przedstawia kulisy złamania przez polskich matematyków szyfrów Enigmy. Dzięki temu znaczącemu sukcesowi Oddział II SGWP uzyskał wiele cennych informacji o sytuacji wojskowo-politycznej III Rzeszy. Ukazano też współpracę wywiadu wojskowego II RP ze służbami specjalnymi Francji i Wielkiej Brytanii na płaszczyźnie radiowywiadowczej. Tekst systematyzuje i uściśla dotychczasową wiedzę na temat prac polskiego Biura Szyfrów w zakresie dekryptażu Enigmy.

Dzieje Najnowsze

Działalność Komisji Epidemiologicznej Ligi Narodów w Warszawie 1921–1924

Celem artykułu jest analiza działalności Komisji Epidemiologicznej Ligi Narodów w Warszawie i próba odpowiedzi na pytania: jak kształtowały się jej stosunki z władzami polskimi, jakimi instrumentami dysponowała, jakie były efekty podejmowanych przez nią wysiłków? W oparciu o materiały z Archiwum Ligi Narodów w Genewie należy stwierdzić, że działalność placówki w Warszawie miała kluczowe znaczenie dla form działalności oraz rozwoju struktur organizacyjnych w ramach Ligi Narodów odpowiedzialnych za ochronę zdrowia. Ważną rolę w tym kontekście odegrał wybitny polski bakteriolog i działacz społeczny Ludwik Rajchman.

Dzieje Najnowsze

Dyskusje o wpływie wojny na emancypację kobiet w prasie kobiecej dwudziestolecia międzywojennego

Tekst zawiera próbę odpowiedzi na pytanie, jak na łamach prasy kobiecej dwudziestolecia międzywojennego widziano wpływ Wielkiej Wojny na procesy emancypacyjne i zmianę relacji między płciami. Analizie poddano cykl artykułów Cecylii Walewskiej, pt. <i>Zróżniczkowanie się typu kobiecego po wojnie</i>, publikowanych na łamach „Bluszczu” w 1927 r. Skonfrontowano je z innymi głosami pojawiającymi się w prasie międzywojennej oraz z realiami ówczesnego życia.

Dzieje Najnowsze

Łotewska droga do niepodległości 1917–1921

Artykuł omawia genezę i powstanie Republiki Łotewskiej – od rewolucji lutowej 1917 r. w Imperium Rosyjskim do uregulowania przez nią relacji z bolszewikami i uzyskania uznania <i>de iure</i> przez ententę. Obszerne miejsce poświęcono kontekstowi tego procesu, konfrontacji w regionie bałtyckim, w szczególności na Łotwie, polityki bolszewików, „białych” Rosjan, Niemiec, Wielkiej Brytanii, a w szczególności Rzeczypospolitej. Eksponuje wagę zwycięstwa Wojska Polskiego w wojnie z bolszewikami dla ustabilizowania międzynarodowej pozycji Łotwy. Ważny jego wątek stanowi odtworzony na bazie dokumentów proces kształtowania się granic Republiki Łotewskiej, w szczególności spór o południowo-wschodni okręg Pytałowo (Abrene).

Dzieje Najnowsze

Garnizon wojskowy w Jarosławiu w latach 1782–1939

Opracowanie dotyczy działalności wojska w garnizonie funkcjonującym w przestrzeni miejskiej Jarosławia w latach 1782–1939. Tematyka ta nie była dotąd przedmiotem zainteresowania historyków i badaczy dziejów Jarosławia. Zachowane szczątkowo źródła archiwalne, jak i materiały publicystyczne posłużyły do lokalizacji koszar, odtworzenia struktury organizacyjnej oddziałów i pododdziałów broni, składu osobowego koszar, działalności wojska w okresie pokoju i w stanie wojny, życia żołnierzy w koszarach, jak też współpracy z ludnością cywilną w Jarosławiu.

Prace Historyczno-Archiwalne

Społeczność Strzyżowa nad Wisłokiem w okresie autonomii galicyjskiej oraz w II Rzeczypospolitej

Artykuł przedstawia społeczność Strzyżowa nad Wisłokiem od II połowy XIX wieku do roku 1939. W tym czasie liczba mieszkańców miasteczka nieznacznie rosła i na krótko przed wybuchem II wojny światowej wynosiła około 3000 osób. Społeczność Strzyżowa współtworzyli wierni Kościoła rzymskokatolickiego i Żydzi, zorganizowani w ramach związków wyznaniowych. Małomiasteczkowa społeczność Strzyżowa została ukazana na tle zmieniających się źródeł utrzymania, na które składało się funkcjonowanie rozbudowującej się administracji publicznej oraz aktywności lokalnych przedsiębiorców. Zwrócono uwagę na ożywienie w zakresie działalności społecznej (przełom XIX/XX w.), wyrażającej się zwiększonym uczestnictwem strzyżowian w organizacjach o charakterze oświatowym. Uwzględniono także kluczowe dla rozwoju miasta zmiany przestrzenno-urbanistyczne, rozpoczęte w ostatniej dekadzie XIX w. w związku z lokalizacją tu w 1890 r. stacji kolejowej linii Rzeszów–Jasło, a następnie inwestycjami w zakresie budowy gmachów użyteczności publicznej: szkoła ludowa, sąd powiatowy, budynek gimnazjum. Aktywny udział w tych zmianach odgrywała lokalna elita złożona z przedstawicieli środowiska gospodarczego, administracji oraz wolnych zawodów. Celem tego artykułu jest zaprezentowanie wyników najnowszych badań nad przeszłością Strzyżowa, szczególnie w okresie autonomii galicyjskiej i dwudziestolecia międzywojennego. Konstrukcja artykułu pozwala na przedstawienie kilku kluczowych kwestii dotyczących: 1) stosunków wyznaniowych; 2) funkcjonowania administracji publicznej i jej obsady; 3) kluczowych dla miasta zmian społeczno- -gospodarczych przypadających na przełom XIX/XX w.; 4) zwrócenia uwagi na tworzącą się elitę złożoną z przedstawicieli wolnych zawodów oraz przedsiębiorców i jej rolę w życiu codziennym miasta. W ostatnim czasie opublikowano wiele opracowań na temat społeczności małych miast. Niniejszy artykuł ma przybliżyć liczne podobieństwa w tym zakresie, które są rdzeniem dyskusji na drodze do syntezy dziejów.

Prace Historyczno-Archiwalne

Czy opinia biegłego sądowego stanowi informację publiczną?

Artykuł przedstawia ramy instytucjonalne dotyczące dowodu z opinii biegłych w postępowaniach sądowych, administracyjnych i administracyjnosądowych. Autor przedstawia ustrojową pozycję biegłego, charakter prawny opinii przez niego sporządzanej oraz wypływające z tego skutki dla jej kwalifikacji jako dokumentu urzędowego w rozumieniu przepisów ustawy o dostępie do informacji publicznej. W artykule wskazano poglądy judykatury i doktryny na tę kwestię. W ocenie autora problemy z kwalifikacją opinii jako informacji publicznej wynikają z braku całościowego uregulowania instytucji biegłego w polskim porządku prawnym. Dopiero uregulowanie tej kwestii wyeliminuje problemy z tym związane.

Veritas Iuris

Zarys dziejów przemyskiego Towarzystwa Prawniczego 1872–1939. Przyczynek do historii galicyjskich stowarzyszeń prawniczych

Artykuł przedstawia genezę i działalność Towarzystwa Prawniczego w Przemyślu, które powstało w 1872 r. jako czwarte w Galicji (po Krakowie, Lwowie i Kosowie). Stowarzyszenie nie rozwinęło jednak wówczas działalności. Inicjatywa powołania TP odżyła w 1889 r., ale pomimo sprzyjającego klimatu i szerokiego poparcia społecznego (m.in. ze strony prasy lokalnej), Przemyśl musiał poczekać na swoje TP aż do roku 1893. Tym razem działalność organizacji rozwijała się obiecująco (rosła liczba członków, organizowano odczyty, zaczęto kompletować bibliotekę), jednak załamała się nagle w 1902 r., po czym nastąpił 12-letni okres „letargu”. Wznowiona w 1914 r. działalność trwała tylko kilka miesięcy – do wybuchu I wojny światowej. Reaktywacja TP nastąpiła dopiero w 1925 r., dzięki wspólnym staraniom przedstawicieli miejscowej adwokatury i środowiska sądowego. Towarzystwo znów działało prężnie (biblioteka, czytelnia, odczyty z różnych dziedzin prawa, pogadanki, regularne walne zebrania). Władze organizacji starały się również propagować niekonwencjonalne formy szerzenia wiedzy prawniczej, jak np. symulowana rozprawa sądowa czy wycieczka do zakładu poprawczego. W grudniu 1938 r. siedzibę Towarzystwa przeniesiono ze starego gmachu Sądu Okręgowego (Rynek 26) do nowo wybudowanego gmachu sądu przy ul. Konarskiego 6. Z chwilą wybuchu II wojny światowej Towarzystwo Prawnicze w Przemyślu przestało istnieć.

Prace Historyczno-Archiwalne

Egzaminy dojrzałości w galicyjskich szkołach realnych w latach 1872/73 – 1917/18

Egzaminy dojrzałości w galicyjskich szkołach realnych zostały wprowadzone w 1872 r., po wydłużeniu w nich nauki z sześciu do siedmiu lat. Matura pisemna obejmowała: wypracowanie (zwane wtedy pracą klauzurową) w języku wykładowym, wypracowanie w języku państwowym, tj. niemieckim, przekład z języka niemieckiego na wykładowy lub odwrotnie, przekład z języka francuskiego na wykładowy, zadanie matematyczne oraz zadanie z geometrii wykreślnej. W Galicji w okresie autonomicznym językiem wykładowym we wszystkich szkołach realnych był polski. Na wypracowanie z języka polskiego i zadania z geometrii wykreślnej przeznaczone było po pięć godzin, na wypracowanie z języka niemieckiego i zadania z matematyki po cztery godziny, na przekład z języka niemieckiego na polski (lub odwrotnie) oraz na przekład z języka francuskiego na polski – po trzy. Natomiast w części ustnej uczniowie zdawali: jeden język, geografię i historię (stanowiły wtedy jeden przedmiot), matematykę, historię naturalną (przyrodę), fizykę oraz chemię. Podczas ustnej części egzaminu w komisji zasiadali: przewodniczący, którym był zwykle krajowy inspektor szkół średnich lub delegat Rady Szkolnej Krajowej (RSK), dyrektor zakładu oraz wszyscy nauczyciele, którzy mieli zajęcia w klasie ostatniej, czyli siódmej. Matura miała charakter egzaminu publicznego, tak jak np. obrona pracy doktorskiej, zatem mogły się jej przysłuchiwać osoby postronne. Na 18 szkół realnych, które funkcjonowały w wymienionym okresie, 15 spełniało warunki niezbędne do przeprowadzenia matury. Za przestrzeganie całej procedury dotyczącej egzaminu odpowiadali dyrektorzy zakładów, a w razie nieobsadzenia tych stanowisk – zastępcy dyrektorów, zwani też kierownikami. W latach 1872/73 – 1917/18 było ich 45. Przewodniczącymi komisji podczas matury ustnej byli krajowi inspektorzy szkolni, ewentualnie delegaci RSK. Wybierano ich spośród członków RSK, osób przydzielonych do biur tej instytucji, pracowników wyższych uczelni, najczęściej technicznych oraz dyrektorów innych szkół realnych. W okresie objętym niniejszym opracowaniem funkcję przewodniczących pełniło 33 urzędników. Nadzór nad największą liczbą matur (73) sprawował Jan Nepomucen Franke – przewodniczący działającej przy RSK Sekcji Szkół Zawodowych, Realnych i Przemysłowych. W latach 1872/73 – 1913/14 egzamin dojrzałości zdało 7051 abiturientów. Stanowili oni 84,2% tych, którzy podeszli do części ustnej. Najwięcej osób zdało maturę w I Szkole Realnej we Lwowie (1801) i I Szkole Realnej w Krakowie (1739). Najbardziej znanym absolwentem tej drugiej placówki był Józef Beck – minister spraw zagranicznych II Rzeczypospolitej w latach 1932–1939. W specyficznym okresie I wojny światowej egzamin dojrzałości zdało około 750 osób, w tym prawie 46% na mocy specjalnych przepisów, pozwalających uczniom udającym się na front składać w trybie przyspieszonym maturę wojenną. Wkrótce po odzyskaniu przez Polskę niepodległości szkoły realne zostały przekształcone w gimnazja. Te z nich, które po II wojnie światowej pozostały w granicach Polski, funkcjonują do dnia dzisiejszego.

Prace Historyczno-Archiwalne

Edukacja jako czynnik rewitalizacji regionów wiejskich

Niski poziom rozwoju gospodarczego i mała konkurencyjność regionów wiejskich przy pogłębiających się różnicach między miastem a wsią sprawiają, że rewitalizacja jest potrzebna zwłaszcza obszarom wiejskim. W procesie rewitalizacji regionów wiejskich edukacja odgrywa bardzo dużą rolę, gdyż uruchamia proces mnożnikowy: wzrost poziomu wykształcenia pozwala na wzrost zatrudnienia pozarolniczego (w usługach), zwiększa szanse zatrudnienia ludności rolniczej poza miejscem zamieszkania, przeciwdziała bezrobociu, zwiększa wyposażenie obszarów wiejskich w infrastrukturę techniczną, ma wpływ na tempo rozwoju rolnictwa i gospodarki żywnościowej oraz na pozarolniczy rozwój obszarów wiejskich, szybki wzrost wydajności pracy i dochodów gospodarstw na wsi, sprzyja przemianom społecznym i mentalnym, pozwala aktywnie uczestniczyć w kulturze i życiu społecznym.

Studia i Materiały

Mechanizm zachowania się konsumenta na rynku w ujęciu makroekonomicznych koncepcji konsumpcji

W artykule przeanalizowano – w oparciu o kluczowe koncepcje makroekonomiczne – mechanizm postępowania konsumentów w dziedzinie podejmowania decyzji konsumpcyjnych. Skoncentrowano się na hipotezie dochodu absolutnego J.M. Keynesa, hipotezie dochodu względnego J.S. Duesenberry.’ego, hipotezie dochodu permanentnego M. Friedmana oraz hipotezie cyklu życia F. Modiglianiego i A.K. Ando. Podstawowe założenia, odnoszące się do poszczególnych hipotez konsumpcji, skorelowano z mechanizmem zachowania się konsumentów na rynku, analizując jednocześnie kluczowe determinanty decydujące o postępowaniu konsumenta na rynku w omawianych makroekonomicznych koncepcjach konsumpcji.

Studia i Materiały

Pytania, które nie zostały zadane… <i>„Dialog należy kontynuować…” Rozmowy operacyjne Służby Bezpieczeństwa z ks. Henrykiem Gulbinowiczem z lat 1969–1985. Studium przypadku</i>, wybór, wstęp, oprac. Rafał Łatka, Filip Musiał, Warszawa–Kraków 2020, Instytut Pamięci Narodowej, ss. 262

Artykuł koncentruje się na polemice z obszernym wstępem, który Rafał Łatka i Filip Musiał zamieścili na początku omawianego wydawnictwa źródłowego. Autorzy tekstu podważają tezę o mocno obciążającym dla Henryka Gulbinowicza charakterze rozmów z funkcjonariuszami SB. Podkreślają też, że ksiądz prowadził ze służbami rodzaj gry i to on określał ramy swoistego dialogu. Gra ta niekoniecznie toczyła się bez wiedzy prymasa Stefana Wyszyńskiego. Autorzy artykułu zgadzają się natomiast w pełni z twierdzeniem redaktorów książki, że ks. Gulbinowicz nie był nigdy osobowym źródłem informacji SB.

Dzieje Najnowsze

Losy mało znanej mniejszości

Artykuł stanowi próbę oceny monografii Anny Wilk, poświęconej historii mało znanej mniejszości Łemków w XX stuleciu – od czasów II Rzeczypospolitej po PRL. Omawia krytycznie podejście autorki do wykorzystanego w pracy przekazu źródłowego i literatury przedmiotu.

Dzieje Najnowsze

O przeszłości i jej postrzeganiu, czyli kilka refleksji wokół książki Andrzeja Nowaka <i>O historii nie dla idiotów. Rozmowy i przypadki</i>, Kraków 2019, Wydawnictwo Literackie, ss. 623

Przedmiot recenzji stanowi książka, która intryguje zarówno tytułem, jak i układem, a jej autor Andrzej Nowak to historyk, którego dorobek naukowy jest nie tylko bogaty, ale i szeroko komentowany. Część 1 zawiera 10 intrygujących rozmów z wybitnymi historykami polskimi i zagranicznymi, które Nowak przeprowadził na przestrzeni minionych 30 lat, w tym m.in. z Piotrem Wandyczem, Richardem Pipesem, Henrykiem Samsonowiczem i Antonym Polonskym. Część 2 obejmuje autorskie opracowania Nowaka z lat 2009–2019, poświęcone najważniejszym wątkom polskiej historii, z akcentem położonym na dzieje XX w.

Dzieje Najnowsze

W służbie państwa i narodu. Hrabia Franciszek Xawery Pusłowski i jego działalność polityczno-społeczna

Franciszek Xawery Pusłowski urodził się we Francji 16 czerwca 1875 r. Zgodnie z wymaganiami stawianymi przez rodziców, uzyskał staranne domowe wykształcenie. Od dzieciństwa był uczony języków obcych, którymi posługiwano się w rozmowach w domu Pusłowskich. Chociaż nie ukończył studiów, dysponował imponującą wiedzą w dziedzinie nauk prawnych i humanistycznych. Po I wojnie światowej pełnił służbę jako oficer w Wojsku Polskim oraz w dyplomacji. Był również poetą oraz współpracował z wieloma gazetami. Był aktywnym działaczem licznych organizacji i stowarzyszeń społecznych. Jego pałac w Krakowie był miejscem interesujących spotkań towarzyskich. Po II wojnie światowej pracował jako nauczyciel języków obcych i działał w organizacjach społecznych. Był postacią znaną w Krakowie, postrzeganą często jako ekscentryczny przedstawiciel dawnych elit społecznych.

Prace Historyczno-Archiwalne

Pomiędzy tradycją a filozofią analityczną. Karola Frenkla (1891–1920) droga do etyki naukowej

Karol Frenkel za przedmiot swych badań obrał wewnętrzną potrzebę rozliczenia się z tradycją, w której został wychowany. Wypracował oryginalną koncepcję etyki niezależnej. W swojej rozprawie doktorskiej przeanalizował dwa konkurencyjne systemy etyczne sformułowane przez Davida Hume’a oraz Artura Schopenhauera, które doszukiwały się determinant etycznych w sferze afektywnej. Propozycje te okazały się dla niego niezadowalające i dlatego zaproponował własne rozwiązanie, które wyprowadził z przyjętego przez siebie rozumienia pojęcia moralności. Z dzisiejszej perspektywy było to pierwsza w Polsce próba sformułowania koncepcji etyki analitycznej, która – chronologicznie rzecz ujmując – wyprzedzała analogiczne rozwiązania zaproponowane przez Georga Moore’a w Principia ethica.

Galicja. Studia i materiały

Romana Ingardena opalizacje i oscylacje literackie

Celem tego artykułu jest prezentacja Romana Ingardena koncepcji opalizacji i oscylacji literackich. Problem specyficznej literackiej niejednoznaczności, niejasności, zmienności zostanie rozważony na dwóch uzupełniających się płaszczyznach. Na płaszczyźnie pierwszej opisane zostanie zjawisko opalizacji i oscylacji brzmienia i znaczenia wyrażenia językowego, zaś na płaszczyźnie drugiej zostanie ono uchwycone w warstwie literackich wyglądów i przedmiotów przedstawionych. Przyjęcie takiego porządku rozważań pozwoli wskazać na te „miejsca” literackiego dzieła sztuki, w których zjawisko to jest wyraźnie obecne i niekiedy przesądza o jego wartości estetycznej.

Galicja. Studia i materiały

Etyczny wymiar idei wychowawczych i inicjatyw społecznych w Galicji w dobie autonomii

Przeprowadzona w artykule analiza idei wychowawczych i inicjatyw społecznych Galicji okresu autonomii ujawnia kilka istotnych elementów. Biorąc pod uwagę podstawy uzasadnienia oparte na zasadach społecznych Kościoła katolickiego, dla których impulsem była między innymi encyklika Leona XIII Rerum novarum, należy wskazać na dwa aspekty. Ukierunkowanie na „katolickość” kształtującą tożsamość dla odradzającego się narodu nie ma wymiaru uniwersalistycznego dla społeczeństwa pluralistycznego. Sytuacja społeczno-polityczna tylko częściowo uzasadnia takie podejście. Podjęta przez duchownych i osoby związane z Kościołem katolickim praca społeczna pozwoliła na odbudowanie zaufania do tegoż Kościoła.

Galicja. Studia i materiały

Problem tożsamości filozofii w koncepcjach przedstawicieli szkoły lwowsko-warszawskiej oraz ich krytyków

W artykule przedstawione zostały polemiki dotyczące koncepcji filozofii szkoły lwowsko--warszawskiej R. Ingardena z poglądami K. Twardowskiego na temat możliwości form i granic poznawania cudzych stanów psychicznych; trzy polemiki z koncepcją trójwartościowej logiki Łukasiewicza: F. Gonsetha, A. Urquharta, T. Bigaja. Zaprezentowano także polemiczną analizę różnic w rozumieniu zadań filozofii między szkołą lwowsko-warszawską a polskim neotomizmem. Z postulatu neutralności filozofii wobec problemów światopoglądowych wynikało nieangażowanie się w spory religijne i polityczne, a z zalecenia unikania zagadnień spekulatywnych – niechęć do wypowiedzi o charakterze metafizycznym. M. Przełęcki, uważany za jednego z ostatnich przedstawicieli szkoły lwowsko-warszawskiej, polemizuje z tym poglądem.

Galicja. Studia i materiały

Stare druki pozyskane do Biblioteki Książąt Czartoryskich z leżajskiego klasztoru oo. Bernardynów w świetle spisu z roku 1875

Biblioteka Książąt Czartoryskich to jeden z najcenniejszych zasobów dziedzictwa kultury rękopiśmiennej i drukarskiej, tworzony przez pokolenia, naznaczony dziejami kraju i historią rodu. Jednym z miejsc jej przechowywania i pomnażania był pałac w Sieniawie. To tam, dzięki działalności Erwina Rödla, trafiły rękopisy i stare druki z leżajskiej librarii oo. Bernardynów. Artykuł przybliża część owych nabytków – przywiezionych przez książkołapa i spisanych 25 kwietnia 1875 r. Wykaz zawiera informacje o trzech rękopisach i 115 tytułach druków, z czego w obecnym zasobie udało się odnaleźć większość, a potwierdzić proweniencję bernardyńską w dziewięciu.

Galicja. Studia i materiały

„[...] gdy stary Wawel otoczą wody kanału”. Niezrealizowana droga wodna łącząca Dunaj, Wisłę i Dniestr

Budowę kanału łączącego Dunaj i Wisłę zadecydowano w ustawie kanałowej w roku 1901. Początkowo kanał jedynie planowano, o czym dyskutowano w prasie. Dopiero w roku 1911 rzeczywiście rozpoczęto budowę, co przedstawiano w mediach jako zwycięstwo polityczne Koła Polskiego. Do końca Wielkiej Wojny zrealizowano jedynie ułamek pierwotnego planu. Najbardziej zyskał Kraków, który skanalizowano i zabezpieczono przed powodziami. Autorka przedstawia kolejne fazy projektu i naświetla kontekst wydarzeń z perspektywy elit krakowskich, szczególnie polityków żydowskich działających w Izbie Handlowo-Przemysłowej.

Galicja. Studia i materiały

Primadonna opery warszawskiej Bronisława Dowiakowska na gościnnych występach w Galicji

Bronisława Dowiakowska (1840–1910) była jedną z cenionych śpiewaczek opery warszawskiej. W ciągu ponad trzydziestu lat wykonywała olbrzymi repertuar, śpiewała ponad sto partii. Występowała też w operetkach. Posiadała doskonałą technikę wokalną i pamięć muzyczną oraz talent aktorski. Uznawano ją za jedną z najwybitniejszych polskich śpiewaczek operowych i operetkowych. W latach 70. i 80. XIX stulecia występowała gościnnie we Lwowie i w Krakowie, stając się podporą tych scen. Jej wizyty odbijały się szerokim echem w prasie lokalnej. Nazwisko primadonny warszawskiej wpisało się trwale w rozwój galicyjskiej kultury muzycznej, a w szczególności sceny operowej Galicji XIX stulecia.

Galicja. Studia i materiały

Wykorzystanie technologii informacyjnej a innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce

W artykule przedstawione są najważniejsze wyniki badania zrealizowanego wśród polskich małych i średnich przedsiębiorstw. Badanie dotyczyło określenia stopnia innowacyjności i zakresu wykorzystania technologii informacyjnych w firmach, których nie obejmują badania Głównego Urzędu Statystycznego. Zrealizowane badania wskazują, że sto- pień wykorzystania technologii informacyjnej (TI) w polskich przedsiębiorstwach wciąż znajduje się na poziomie, który można określić jako dość już zaawansowany, lecz jeszcze niewystarczający, aby TI stanowiła efektywne narzędzie w budowaniu przewagi konkurencyjnej. Inwestycje w TI zarówno w zakresie dotyczącym prowadzonych wewnątrz przedsiębiorstwa procesów, jak i organizacji firmy realizowane są przede wszystkim w podmiotach, które i tak charakteryzują się wyższą od przeciętnej konkurencyjnością i postrzegane są w otoczeniu, w jakim działają jako nowo- czesne i innowacyjne. Przeprowadzone badania dają obraz stopnia wykorzystania technologii informacyjnych w kilku płaszczyznach. Jedną z nich jest zakres zastosowań komputerów i Internetu w polskich przedsiębiorstwach w związku z innowacyjnością. Na podstawie wyników badania trudno jednoznacznie stwierdzić, że polskie MŚP wykorzystują dostępne narzędzia w zakresie TI w sposób efektywny, pomimo że istnieje silna korelacja między poziomem innowacyjności a stopniem wykorzystania TI.

Studia i Materiały

Hierarchia potrzeb konsumpcyjnych na przykładzie mazowieckich gospodarstwach domowych dotkniętych bezrobociem

Artykuł poświęcono potrzebom konsumpcyjnym mazowieckich gospodarstw domowych dotkniętych bezrobociem. Autor podkreśla, że potrzeby konsumpcyjne są odczuwane przez ludzi z różną siłą i w różnej zależności. Z przeprowadzonej analizy istotności potrzeb w ankietowanych rodzi- nach dotkniętych bezrobociem wynika jednoznacznie, że ukształtowana hierarchia potrzeb konsumpcyjnych ustalona według ich ważności jest nieznacznie zróżnicowana w poszczególnych typach gospodarstw domowych i charakteryzuje się małą zmiennością i plastycznością. Można również zaobserwować rosnącą rolę potrzeb uważanych powszechnie za potrzeby wyższego rzędu. Potrzeby w zakresie wypoczynku oraz potrzeby kulturalne odgrywają większą rolę głównie w gospodarstwach najmłodszych, o wysokich dochodach, w których ankietowany określił siebie jako głowę rodziny oraz posiadał wykształcenie policealne lub wyższe. W gospodarstwach starszych, mniej zamożnych na plan pierwszy wysuwają się potrzeby podstawowe, związane z biologiczną egzystencją człowieka i niezbędne do zaspokojenia w danej chwili.

Studia i Materiały

Wewnątrz regionalne zróżnicowanie inwestycji a poziom rozwoju gospodarczego na Mazowszu

Artykuł prezentuje problematykę rozwoju gospodarczego Mazowsza. Autorka zauważa, że Mazowsze jest najlepiej rozwiniętym gospodarczo województwem w Polsce, charakteryzuje się jednak wysokim zróżnicowaniem wewnętrznym, głównie z względu na dystans dzielący aglomerację Warszawską od innych obszarów. W artykule przeanalizowano ogólny poziom rozwoju województwa, a także wskazano, jakie znaczenie dla rozwoju mają inwestycje. Autorka podkreśla, że szans na zmniejszenie wewnątrz regionalnych dysproporcji poziomu rozwoju gospodarczego można upatrywać w: nowych możliwościach realizacji inwestycji, zmienionej polityce regionalnej województwa z wykorzystaniem nowych okazji, które w tym zakresie stwarza polityka regionalna Unii Europejskiej.

Studia i Materiały

Dzieje Ukrainy w myśli historycznej Osypa Nazaruka

W artykule scharakteryzowano myśl historyczną Osypa Nazaruka (1883–1940), ze szczególnym uwzględnieniem jego zapatrywań na dzieje Ukrainy. Ukazano, jak wyobrażana była historia Ukrainy w pismach ukraińskiego polityka, uczestnika ukraińskiej irredenty w latach 1914–1921, który był historykiem nie z zawodu, a jedynie z zamiłowania. W związku z tym nie starano się doszukiwać oryginalnych pomysłów czy ustaleń w jego tekstach, lecz raczej pokazać, czy lub do jakiego stopnia jego poglądy historyczne były odzwierciedleniem nastrojów panujących w okresie 1914–1939 wśród polityków ukraińskich, należących do ukraińskiego ruchu niepodległościowego w Galicji, a potem w Polsce. Analizowano głównie jego broszury publicystyczne, jakkolwiek nacisk badawczy położono na jego pracę Istorija Ukrajiny – pozostającą do tej pory w rękopisie, a używaną jako skrypt do prowadzonych w latach 1915–1919 wykładów dla ukraińskich żołnierzy. Jego myśl historyczna cechowała się rozpatrywaniem biegu wydarzeń historycznych z perspektywy ukraińskiej, prezentyzmem, przyznawaniem prymatu roli wybitnych jednostek w historii, faworyzowaniem dziejów politycznych. W jego późniejszych, dojrzałych pismach powstałych po 1925 r. wybrzmiewała wiara w ingerencję Opatrzności w dzieje ludzkości. Częściej niż poprzednio wypowiadał się w nich na tematy historiozoficzne, poddawał ocenie historiografię ukraińską, szczególnie autorów syntez dziejów Ukrainy, z myślą o napisaniu, a potem o zainspirowaniu kogoś do napisania jej nowatorskiej wersji.

Prace Historyczno-Archiwalne

Ideologiczny fundament ukraińskiego Towarzystwa „Sokił” (1894–1914) cz. I: Cel, obowiązki, „przykazania”

Powstałe w roku 1894 Ukraińskie Towarzystwo Gimnastyczno-Pożarnicze „Sokił” [Sokół] nie od razu zdobyło taką popularność, na jakiej zależało liderom organizacji. Początkowo zyskało uznanie jedynie w kręgach akademickich. Dopiero wtedy, gdy w pierwszej dekadzie XX w. rozwój organizacyjny nabrał szczególnej dynamiki, obejmując swoim zasięgiem znaczne obszary Galicji i pokonując przy tym wyboistą drogę wewnętrznego kształtowania – udało się trafić z przesłaniem do najniższych warstw społeczeństwa, budując oczekiwany autorytet. Czas pokazał, że popularność „Sokiła” wynikała nie tyle z faktu, że była to organizacja gimnastyczno-pożarnicza, ale przede wszystkim z tego, że Towarzystwo wyrosło na prężną instytucję ukraińskiego życia narodowego. Pod szyldem gimnastyki i pożarnictwa ukraiński „Sokił” rozpoczął szeroko zakrojoną, wielokierunkową działalność manifestującą patriotyzm i tradycje narodowe oraz skrywającą ukryte głębiej cele niepodległościowe. Z założenia, od chwili powstania, „Sokił” miał być organizacją hołdującą zasadom demokratycznym, Towarzystwem opartym na statucie, z Walnym Zgromadzeniem jako władzą najwyższą. O ile jednak statutowi, który w trakcie rozwoju organizacyjnego ulegał kilkakrotnym modyfikacjom, poświęcono należne miejsce w publikacjach dotyczących powstania i rozwoju Towarzystwa, to we wszelkich dotychczasowych opracowaniach dotyczących „Sokiła” w sposób marginalny traktowano aspekt ustrojowy i ideologiczny, w którym mieszczą się służące doktrynalnemu umacnianiu organizacji i wypracowane na jej użytek: prawa, normy, regulaminy, obowiązki, zasady członkowskie, ceremoniały, sokilskie umundurowanie, sztandar, hymn, hierarchiczne wyróżniki, organizacyjne odznaki czy hasła propagandowe. Wraz z rozwojem organizacji i powstawaniem jej kolejnych filii, lwowska centrala „Sokił-Bat’ko” opracowywała szereg tego rodzaju wzorcowych dokumentów, tak by były one wspólne i typowe dla nowych ogniw Towarzystwa, gwarantując jednocześnie wszystkim gniazdom, rozsianym po całej Galicji, jednolity ustrój wewnętrzny. Ich redagowanie powierzono specjalnym komisjom. I choć sokilskie filie różniły się stopniem rozbudowania struktury organizacyjnej, to – dzięki wypracowanym teoretycznym podstawom – ustrojowo wykazywały jednorodność i integralność. Dlatego w prezentacji cyklu artykułów dotyczących historii tego ukraińskiego Towarzystwa za stosowne uznano wyeksponowanie tego, mało znanego i pomijanego, aspektu jego działalności, co niewątpliwie stanowić może dopełnienie opracowanego tematu. Jednakże, ze względu na obfitość materiału, przedstawienie go w jednym artykule przekraczałoby wyznaczone periodykiem ramy objętościowe, stąd naturalnym był jego podział na kilka części, a pierwsza z nich to: Cel, obowiązki, „przykazania”.

Prace Historyczno-Archiwalne

Działalność biskupa stanisławowskiego Grzegorza Chomyszyna w latach dwóch wojen światowych. Analiza porównawcza

Główny cel artykułu stanowi przedstawienie losów greckokatolickiego duchownego Grzegorza Chomyszyna w czasie trwania dwóch najważniejszych konfliktów zbrojnych XX w. W chwili wybuchu I wojny światowej od dekady był już biskupem stanisławowskim, starając się wprowadzić zmiany w funkcjonowaniu Cerkwi greckokatolickiej i opowiadając się za jej latynizacją. Podczas II wojny światowej został kilkakrotnie aresztowany przez okupantów rosyjskich i niemieckich. Zmarł w grudniu 1945 r. wskutek brutalnych przesłuchań w więzieniu łukianowskim.

Dzieje Najnowsze

Polityczne aspekty funkcjonowania Instytutu Badawczego Europy Wschodniej i Szkoły Nauk Politycznych w Wilnie (1930–1939)

Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej i funkcjonująca przy nim Szkoła Nauk Politycznych powstały na początku 1930 r. w Wilnie. Blisko związane ze środowiskiem naukowym Uniwersytetu Stefana Batorego, zapisały się trwale w historii intelektualnej miasta, przede wszystkim dzięki prowadzonym badaniom oraz kadrze wybitnych znawców Związku Sowieckiego.

Dzieje Najnowsze

Jeniec cywilny Marian Ruzamski w Charkowie w latach 1914–1918

Marian Ruzamski, najwybitniejszy malarz związany z Tarnobrzegiem, absolwent krakowskiej ASP, uczeń Wyczółkowskiego i Malczewskiego, po zajęciu Tarnobrzega w 1914 r. przez wojska rosyjskie, został przez nie uprowadzony z miasta jako tzw. jeniec cywilny. Osadzony w Charkowie, spędził tam 5 kolejnych lat swego życia. Przeżył dzięki pomocy rodziny, przyjaciół i działalności Polskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny. Utrzymywał się także ze sprzedaży swoich prac, malowanych na zamówienie bądź wymienianych za żywność. Podczas pobytu w Charkowie doświadczył również okropności rewolucji bolszewickiej i wojny domowej. Doświadczenia te stały się ogromnie ważnym punktem odniesienia w jego dalszym życiu. Do wolnej Polski powrócił w 1919 r. wraz z ocalałymi pracami, które składają się na tzw. okres charkowski jego twórczości.

Prace Historyczno-Archiwalne

Udział ludowców powiatu niżańskiego w wyborach parlamentarnych w latach 1919–1928

Na terenie powiatu w tym okresie działały główne partie chłopskie: PSL-Lewica, PSL „Piast”, PSL „Wyzwolenie”, Związek Chłopski [dalej: ZCh] i Stronnictwo Chłopskie [dalej: SCh]. Ludowcy powiatu niżańskiego w omawianym okresie mieli zawsze swojego przedstawiciela w parlamencie. Poszczególne partie chłopskie w czasie kampanii wyborczych zawzięcie rywalizowały ze sobą. W pierwszych wyborach do Sejmu Ustawodawczego zdecydowane zwycięstwo odniosła PSL-Lewica, a posłem z powiatu niżańskiego został wybrany Wojciech Marchut. W wyborach do Sejmu I kadencji w 1922 r. do rywalizacji o mandaty sejmowe w powiecie stanęły aż cztery partie chłopskie: PSL „Piast”, PSL „Wyzwolenie”, PSL-Lewica i Chłopskie Stronnictwo Radykalne. Każde stronnictwo miało na liście po dwóch swoich przedstawicieli z powiatu. Ostatecznie zwycięstwo odniosło PSL „Wyzwolenie”, ale mandatu nie otrzymało ze względu na słaby wynik w innych powiatach okręgu. Posłem z powiatu niżańskiego został Marcin Socha z PSL „Piast”. Jeszcze większe rozbicie głosów chłopskich nastąpiło podczas wyborów do Sejmu II kadencji w 1928 r. Tym razem o mandaty w powiecie niżańskim rywalizowało pięć ugrupowań ludowych: PSL „Wyzwolenie”, Stronnictwo Chłopskie, PSL „Piast”, Związek Chłopski i Stojałowczycy. Zdecydowane zwycięstwo odniosło nowe ugrupowanie – powstałe dwa lata wcześniej SCh, a mandat ponownie uzyskał Marcin Socha, który przedtem wystąpił z PSL „Piast” i przeszedł do SCh. Ugrupowanie Witosa poniosło zdecydowaną klęskę. Mogło się to wiązać głównie z przejściem Sochy i jego zwolenników do SCh. W wyborach do Sejmu III kadencji w 1930 r. lista Centrolewu, w skład której wchodziły partie ludowe, została ostatecznie unieważniona i chłopi nie mogli tym razem zagłosować na „swojego” przedstawiciela. Kampania wyborcza przyczyniała się do dużej aktywności poszczególnych ugrupowań chłopskich i głównych działaczy oraz ich kandydatów. Był to czas, gdy ludność mogła szerzej poznać program danego stronnictwa ludowego i jego liderów. Po wyborach działalność polityczna zdecydowanie osłabła.

Prace Historyczno-Archiwalne

Językowo-wizualny obraz wroga i swojego – wojna plakatowa 1920 roku

Artykuł został poświęcony propagandowym zmaganiom polsko-bolszewickim w 1920 r. Ich niezwykle istotnym fragmentem były plakaty tworzone często przez wybitnych i uznanych plastyków, których sylwetki przedstawiono. Analizie zostały poddane plakaty tak polskie, jak i bolszewickie, zarówno w warstwie wizualnej, jak i językowej.

Dzieje Najnowsze

Czasopismo „Nasza Przyszłość” w służbie idei Polski mocarstwowej

Celem artykułu jest ukazanie znaczenia czasopisma „Nasza Przyszłość” jako elementu łączącego i spajającego wewnętrznie środowisko polityków i publicystów, marzących o powstaniu mocarstwowej Polski w środkowej Europie. Ukazywało się ono w latach 1930–1939. Jego redaktorem był Jan Bobrzyński, syn przywódcy obozu politycznego Stańczyków. Zespół redakcyjny ulegał licznym transformacjom. Początkowo funkcjonował w strukturach Stronnictwa Prawicy Narodowej, po wystąpieniu Jana Bobrzyńskiego z tejże partii przyjął kształt Koła Przyjaciół „Naszej Przyszłości”, a w końcu przekształcił się w Związek Polskiej Myśli Państwowej. Te fazy organizacyjne nie wpływały na linię programową pisma, która zasadniczo w każdym z tych okresów pozostawała spójna i niezmienna. Szczególna rolę odgrywał redaktor naczelny Jan Bobrzyński, który niestrudzenie przez 10 lat podsycał w czytelnikach zainteresowanie istotnymi sprawami państwa i narodu. Czasopismo, które ukazało się w 72 tomach, było adresowane do szerokiego grona czytelników. Ujmowane w nim kwestie były przedstawiane przystępnym językiem, w sposób zrozumiały dla przeciętnie wykształconego obywatela. Ważną rolę pełnił też zwyczaj publikowania listów czytelników, którzy wypowiadali się w nich na różne tematy. Na uwagę zasługuje również sama koncepcja redagowania pisma przez wypracowanie poszczególnych tematów w szerokim gronie dyskutantów. Poziom zamieszczanych publikacji nie musiał równać do naukowych elaboratów profesorskich, gdyż celem pisma było rozbudzanie świadomości politycznej i inicjatywy w szerokich rzeszach społeczeństwa.

Prace Historyczno-Archiwalne

Europejska droga od niepewności do niepewności: 1950–2017

Michał J. Zacharias przedstawia pracę brytyjskiego historyka Iana Kershawa, poświęconą dziejom Europy w drugiej połowie XX w. i w pierwszych dziesięcioleciach XXI stulecia. Praca ma charakter syntetyczny. Należy podkreślić, że w ujęciu jej Autora dzieje Starego Kontynentu nie są prostą sumą dziejów poszczególnych krajów europejskich. Brytyjski badacz omawia przede wszystkim najistotniejsze problemy i zjawiska historyczne z perspektywy Europy. W jego rozważaniach liczą się głównie najważniejsze państwa i narody. Nie jest to pozbawione pewnej racji, bo przecież właśnie ich historia najlepiej oświetla, wyjaśnia przyczyny i przebieg, znaczenie i następstwa skomplikowanych wydarzeń i procesów historycznych.

Dzieje Najnowsze

O skuteczności zarządzania strachem i jego outsourcingu. Uwagi na marginesie książki Brunona Kamińskiego

Książka Brunona Kamińskiego to analiza zabiegów, jakie czyniła propaganda w Polsce powojennej (do 1956 r.), aby wywołać, kontrolować i kanalizować strach. To jednocześnie praca z historii emocji, pokazująca, jak określona emocja pojawiała się i kształtowała w określonym kontekście społeczno-politycznym. Niewielka liczba opracowań podejmujących temat w odniesieniu do polskiej historii czyni z opracowania rzecz wartą szczegółowego omówienia i refleksji nad ogólnym stanem badań w subdyscyplinie.

Dzieje Najnowsze

Wybrane demonstracje, zamieszki i ekscesy w Toruniu w Drugiej Rzeczypospolitej

W artykule przedstawiono demonstracje, wiece i towarzyszące im niekiedy zamieszki, jakie miały miejsce w latach 1920–1939 w Toruniu. Autor pokazuje, z jakich przyczyn dochodziło do zamieszek w Toruniu i kto brał w nich udział, a także ich skutki.

Dzieje Najnowsze

Zapomniani amerykańscy żołnierze: Afroamerykanie w <i>Great War</i>

Celem artykułu – z cyklu o zapomnianych amerykańskich żołnierzach w <i>Great War</i> – jest przypomnienie o udziale czarnych Amerykanów w wysiłku wojennym Stanów Zjednoczonych. Afroamerykanie, mimo ówczesnych napięć rasowych, dosyć masowo zgłaszali swój akces do wojska i służby krajowi. W związku z segregacją rasową powołano z czasem dwie dywizje żołnierzy kolorowych, które brały udział w walkach na froncie zachodnim, a blisko 160 tys. czarnych rekrutów skierowano do służb pomocniczych w wojsku – Service of Supply (SOS).

Dzieje Najnowsze

W kręgu złudzeń. O książce Krzysztofa Raka <i>Polska – niespełniony sojusznik Hitlera</i>

Autor krytycznie analizuje książkę Krzysztofa Raka <i>Polska – niespełniony sojusznik Hitlera</i> (2019). Monografia stanowi próbę nowego spojrzenia na stosunki polsko-niemieckie w latach 1933–1939. Zawiera jednak uproszczenia i nieuprawnione interpretacje. Autor bezkrytycznie przyjmuje za rzeczywistość niemieckie starania o antysowiecki sojusz z Polską. Bezpodstawnie sugeruje ustalenie między rządami Polski i Niemiec wspólnego <i>modus operandi</i> przeciw Czechosłowacji w 1938 r. Politykę polską w 1939 r. przedstawia w sposób karykaturalny.

Dzieje Najnowsze

O myśleniu życzeniowym w badaniach historycznych… Replika na recenzję <i>Pytania, które nie zostały zadane…</i>

Tekst stanowi odpowiedź na recenzję tomu źródłowego <i>„Dialog należy kontynuować…” Rozmowy operacyjne Służby Bezpieczeństwa z ks. Henrykiem Gulbinowiczem z lat 1969–1985. Studium przypadku</i>, wybór, wstęp, oprac. Rafał Łatka, Filip Musiał, Warszawa– Kraków 2020, a właściwie wprowadzenia do niego, przygotowaną przez Wojciecha Polaka i Włodzimierza Suleję. Autorzy tekstu podważają tezy recenzji, bagatelizujące trwający 16 lat dialog operacyjny ks. Gulbinowicza z SB. Wzmacniają kwestionowane przez Polaka i Suleję tezy z książki <i>„Dialog należy kontynuować…”</i>, w oparciu o niewykorzystane wcześniej materiały źródłowe, wskazując, że obraz niezłomnego hierarchy, który funkcjonował przez lata w sferze publicznej, wymaga skorygowania.

Dzieje Najnowsze

Stanowisko Wielkiej Brytanii wobec amerykańskiego planu umiędzynarodowienia linii kolejowych w Mandżurii, 1909–1910

W artykule przedstawiona została reakcja Wielkiej Brytanii na amerykański plan z 1909 r., dotyczący umiędzynarodowienia linii kolejowych w Mandżurii. Inicjatywa Departamentu Stanu sprawiła, że Londyn znalazł się w delikatnym położeniu, gdyż chciał utrzymać dobre relacje zarówno z USA, jak i mającymi żywotne interesy w Mandżurii Rosją i Japonią. Działał on zatem ostrożnie, ale ostatecznie poparł odmowne stanowisko Rosji i Japonii, co wywołało niezadowolenie Waszyngtonu, które jednak nie doprowadziło do poważniejszego pogorszenia stosunków bilateralnych.

Dzieje Najnowsze

Zygmunt Miłkowski – współtwórca Ligi Polskiej wobec socjalizmu

W artykule omówiono stosunek Zygmunta Miłkowskiego – jednej z czołowych postaci polskiej emigracji demokratycznej II połowy XIX i początków XX w. – do socjalizmu. Analizie poddano publicystykę Miłkowskiego, w tym dwa tytuły prasowe „Wolne Polskie Słowo”, „Dla Ojczyzny: organ Skarbu Narodowego”, które ukazywały się pod jego redakcją. Starano się przy tym uwzględnić głosy drugiej strony, czyli socjalistów. Zasygnalizowano również kilka pobocznych, aczkolwiek ważnych dla podjętej problematyki, wątków.

Dzieje Najnowsze

Podobwód AK Sędziszów–Ropczyce „Sława”

Historia Podobwodu AK Sędziszów–Ropczyce kryptonim „Sława”, który wyodrębniono wiosną 1944 r. z Obwodu Armii Krajowej Dębica „Deser”, nie była dotąd przedmiotem odrębnego opracowania. W oparciu o dokumenty z zasobów Archiwum Państwowego w Rzeszowie oraz Archiwów IPN podjęto próbę wypełnienia tej luki. Podstawą opracowania są dokumenty ze szczebla Inspektoratu AK Rzeszów „Rtęć” (archiwa Podobwodu i Obwodu nie zachowały się) uzupełnione relacjami żołnierzy AK. Podobwód „Sława” powstał w końcowym okresie konspiracji antyniemieckiej, jednak Placówki: Brzeziny krypt. „Bomba”, Sędziszów I „Sława”, Sędziszów II „Gracja”, Łączki Kucharskie „Ławka”, Ropczyce I „Rakieta”, Ropczyce II „Ropa”, tworzone były i funkcjonowały od samego początku okupacji. Opisując je kolejno, skupiano się na jednym, za każdym razem innym, rodzaju działalności AK. Zaprezentowane tu, wybrane działania Placówek nie były ich wyłącznymi domenami, ale taka forma opisu pozwoliła w sposób skondensowany ukazać funkcjonowanie AK w każdym z możliwych aspektów. Były to: tworzenie struktur konspiracji, szkolenia, pozyskiwanie broni, wywiad i kontrwywiad, konspiracyjna produkcja broni, działania dywersyjne i sabotażowe, funkcjonowanie podziemnego wymiaru sprawiedliwości, odbiór zaopatrzenia lotniczego, akcja scaleniowa, przygotowania do wystąpienia zbrojnego przeciwko okupantowi, jego realizacja oraz działalność służb pomocniczych. W ramach podsumowania przedstawione zostały losy żołnierzy Podobwodu „Sława” po wkroczeniu na jego teren Sowietów – aż do chwili wejścia w życie rozkazu o rozwiązaniu Armii Krajowej z 19 stycznia 1945 r.

Prace Historyczno-Archiwalne

Rotunda – pierwsze upamiętnione miejsce martyrologii na Zamojszczyźnie

Rotunda była obiektem o charakterze militarnym w systemie obronnym Twierdzy Zamość w XIX wieku. Podczas II wojny światowej pełniła rolę jenieckiego obozu przejściowego niemieckiej Policji Bezpieczeństwa. W latach 1940–1944 zginęło tam wielu przedstawicieli lokalnych elit i członków konspiracji. Liczba szacunkowa ofiar wynosi około ośmiu tysięcy. Najprawdopodobniej przez obóz przeszło 50 tys. więźniów. Po wojnie było to pierwsze miejsce upamiętnione w regionie. Inicjatywa upamiętnienia była rezultatem działań społecznych. Pomimo różnych problemów, udało się zabezpieczyć obiekt wraz z przyległym terenem. W latach 50. XX w. ekshumowano na Rotundę wiele ciał ofiar II wojny światowej. Obecnie stanowi ona bardzo ważny symbol martyrologii na Zamojszczyźnie. Pochowano tam m.in. żołnierzy polskich, którzy polegli we wrześniu 1939 roku, partyzantów, ludność żydowską i romską oraz żołnierzy sowieckich.

Prace Historyczno-Archiwalne

Franciszek Kotula, jego ród i rodzina

W zbiorach Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Głogowie Małopolskim znajduje się rękopis Franciszka Kotuli (1900–1983), znanego rzeszowskiego etnografa i muzealnika, zatytułowany Głogowskie obrazki. Pierwszy rozdział tego rękopisu prezentuje rodzinę autora, od kilku pokoleń zamieszkałą w Głogowie Małopolskim. Rozdział ów, zatytułowany Ród mój i rodzina, został, po opracowaniu redakcyjnym, przedstawiony w niniejszym artykule. Franciszek Kotula opisuje w nim dzieje swojego rodu, zarówno ze strony ojca, Walentego, jak i ze strony matki, Julii z Liszczów, rodu również od wielu pokoleń zasiedziałego w Głogowie Małopolskim. Szeroko obrazuje charaktery bliskich mu osób, głównie ojca, przypisując sobie wiele cech, jakie po nim odziedziczył, między innymi żyłkę zbieracza i historyka. Rękopis powstał w latach 1948–1949, ale późniejsze dopiski świadczą, że Franciszek Kotula często do niego wracał. Dokument ma charakter prywatnych wspomnień i ukazuje ścisłe związki rodzinne jego autora.

Prace Historyczno-Archiwalne

Anatomia wyborczej farsy (z pewnymi uchybieniami). Uwagi na marginesie książki Andrzeja Zaćmińskiego, <i>Kampania wyborcza i wybory do Sejmu PRL I kadencji z 1952 r. Studium totalitarnej elekcji parlamentarnej</i>, Bydgoszcz 2020, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, ss. 560

Recenzja dotyczy najnowszej książki Andrzeja Zaćmińskiego poświęconej wyborom do Sejmu PRL I kadencji z 26 X 1952 r. i poprzedzającej je kampanii wyborczej. Tekst przedstawia ogólnie wysoką ocenę monografii, choć zawiera również uwagi polemiczne w kwestii oceny wiarygodności oficjalnych wyników głosowania, opisu roli odgrywanej przez kontrolowany przez komunistów Front Narodowy i oceny zaangażowania różnych osób i podmiotów w kampanię wyborczą.

Dzieje Najnowsze

Terytoria wschodnie Polski Odrodzonej. Spojrzenie Włodzimierza Mędrzeckiego (spostrzeżenia i refleksje na marginesie)

Artykuł jest krytycznym komentarzem do książki Włodzimierza Mędrzeckiego, <i>Kresowy kalejdoskop. Wędrówki przez ziemie wschodnie Drugiej Rzeczypospolitej 1918–1939</i> (2018). Autor podejmuje pytania o bilans historyczny polskiego posiadania ziem wschodnich, uzyskanych w następstwie zwycięskiej dla Polski wojny z Rosją sowiecką w latach 1919–1920.

Dzieje Najnowsze

Między wyjaśnianiem jednoprzyczynowym a czynnikowym. Prasa w Polsce wobec zwycięstwa Prawa i Sprawiedliwości w wyborach europejskich w 2019 roku

Artykuł jest analizą porównawczą sposobów wyjaśniania wygranej Prawa i Sprawiedliwości w wyborach europejskich w Polsce w 2019 r., proponowanych opinii publicznej w mediach tradycyjnych i elektronicznych. Dokonano weryfikacji hipotez badawczych odnoszących się do tematu. Weryfikacja hipotez została dokonana w wyniku krytycznej oceny tekstów zamieszczonych na łamach wybranych reprezentatywnych gazet – dzienników i tygodników oraz prowadzonych przez nie stron internetowych (tzw. internetowe serwisy prasowe).

Dzieje Najnowsze

Współpraca kulturalna Polski z Włochami w dziedzinie kinematografii w latach siedemdziesiątych XX wieku

Przedmiotem analizy jest polsko-włoska współpraca filmowa w latach 1971– 1980. Cel artykułu stanowi syntetyczne ukazanie jej przebiegu w kontekście polityczno-historycznych uwarunkowań międzypaństwowych stosunków kulturalnych. Dla odzwierciedlenia różnorodnych form współpracy filmowej analizą objęto literaturę przedmiotu, prasę specjalistyczną oraz dokumenty archiwalne.

Dzieje Najnowsze

RFN wobec Grudnia 1970. Reakcje dyplomatyczne i prasowe

Celem prezentowanego artykułu jest poddanie analizie reakcji dyplomacji oraz mediów RFN na strajki i protesty na polskim Wybrzeżu w grudniu 1970 r. Bazę źródłową tekstu stanowią dokumenty wytworzone przez polski i zachodnioniemiecki aparat władzy oraz polska i zachodnioniemiecka prasa z grudnia 1970 r. Artykuł opisuje szereg reakcji korespondentów zachodnioniemieckich mediów oraz dyplomatów RFN w obliczu kryzysu i rozlewu krwi w Polsce.

Dzieje Najnowsze

Sprawa zabójstwa oficera wywiadu PRL Władysława Mroza: zbrodnia – śledztwo – konsekwencje

Główny cel artykułu stanowi przedstawienie okoliczności zabójstwa 27 X 1960 r. w Paryżu oficera Departamentu I MSW Władysława Mroza. Kapitan Mróz będąc „nielegałem”, ujawnił tajemnice wywiadowcze organom kontrwywiadu francuskiego. Został zamordowany bez przeprowadzenia postępowania sądowego. Czyn ten będąc zbrodnią komunistyczną, nigdy nie ulegnie przedawnieniu karalności.

Dzieje Najnowsze

Więźniowie deportowani z Francji do obozu Auschwitz-Birkenau. Charakterystyka 71 transportu

W artykule zostały zaprezentowane wstępne wyniki badań nad 71 transportem z deportowanymi z Francji do Auschwitz-Birkenau. Analizę statystyczną przeprowadzono na próbie 1502 osób. Przeanalizowano kryterium wieku deportowanych, a także współczynnik przeżywalności kobiet i mężczyzn. Dla spójności badań została nakreślona ówczesna sytuacja w Auschwitz-Birkenau oraz stosunek władz obozowych do więźniów w 1944 r. Artykuł zawiera także biogramy dwóch deportowanych, którym udało się przeżyć.

Dzieje Najnowsze

Aresztowania i deportacje do obozów koncentracyjnych z ziem wcielonych do Rzeszy w kwietniu i maju 1940 r. Próba oszacowania skali <i>Intelligenzaktion</i>

Przedmiotem artykułu są aresztowania i deportacje do obozów koncentracyjnych w Rzeszy przeprowadzone przez Gestapo w kwietniu i maju 1940 r. na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy. Na podstawie danych dotyczących skali aresztowań w poszczególnych okręgach Rzeszy, prowincjach i rejencjach, skonfrontowanych z liczebnością transportów do obozów koncentracyjnych Dachau, Ravensbrück i Sachsenhausen, podjęto próbę ustalenia ogólnych rozmiarów <i>Intelligenzaktion</i>.

Dzieje Najnowsze

Roman Knoll i Juliusz Łukasiewicz – dwie wizje miejsca Polski w Europie w przededniu wybuchu drugiej wojny światowej

Przedmiotem artykułu jest obraz miejsca Polski w Europie na przełomie 1938 i 1939 r., przedstawiony w dwóch broszurach opublikowanych wówczas przez Romana Knolla i Juliusza Łukasiewicza. Obydwaj autorzy należeli do grona znakomitych dyplomatów II Rzeczypospolitej. Knoll ukazał Polskę jako państwo zagrożone agresją III Rzeszy, a ponadto dostrzegał on możliwość zawarcia antypolskiego paktu niemiecko-sowieckiego. Natomiast broszura Łukasiewicza wpisywała w krąg literatury propagandowej Obozu Zjednoczenia Narodowego, która widziała ówczesną Rzeczpospolitą co najmniej jako europejskie mocarstwo regionalne.

Dzieje Najnowsze

Naczelnicy więzienia przy Sądzie Grodzkim w Jarosławiu, specyfika ich służby na podstawie wybranych przykładów, lata 1944–1946

Artykuł przybliża w pewnym stopniu postacie dwóch funkcjonariuszy polskiego więziennictwa. Władysław Diłaj i Franciszek Jadownicki, w takiej właśnie kolejności w latach 1944–1946 pełnili funkcję naczelnika więzienia (aresztu) przy Sądzie Grodzkim w Jarosławiu. Z braku innych materiałów, które dotyczyłyby wspomnianych osób, oparto się na źródłach archiwalnych. Wymagają one krytycznego spojrzenia, były bowiem tworzone w określonej sytuacji polityczno-społecznej. Lata 1944–1946 to przecież czas „instalowania” systemu komunistycznego w Polsce. Wspomniane wcześniej źródła cytowane są in extenso, co zdaniem autora dodatkowo oddaje atmosferę i rzeczywistość tamtych, bardzo ponurych przecież, czasów. Na przykładzie małej jednostki więziennej udało się pokazać niektóre problemy, z jakimi spotykały się osoby piastujące funkcje kierownicze w jednostkach więziennych. Braki kadrowe, pijaństwo na służbie, niewielki potencjał intelektualny większości funkcjonariuszy ówczesnej Straży Więziennej, skłonność do zachowań niepraworządnych, wreszcie nadużycia władzy. Ten artykuł ukazuje przede wszystkim brak kompetencji zawodowych u niektórych więzienników. W pierwszej kolejności jednak zwraca uwagę na problemy ludzi kierujących więzieniem przy Sądzie Grodzkim w Jarosławiu w kontekście licznych ucieczek więźniów. Skala tego zjawiska, zwłaszcza w latach 1944–1946, była bardzo duża. Więzienie (areszt) przy Sądzie Grodzkim w Jarosławiu nie stanowi pod tym względem wyjątku.

Prace Historyczno-Archiwalne

Nowa Administracja na rubieży cesarstwa – reformy wojskowe w chińskiej prowincji Yunnan w latach 1901–1911

Celem artykułu jest nakreślenie zagadnienia reform wojskowych w chińskiej prowincji Yunnan w ostatniej dekadzie panowania dynastii Qing (1901–1911). Analizie poddano zarówno proces formowania 19 Dywizji Nowej Armii, jak i poczynania kolejnych gubernatorów generalnych Yunnanu oraz Guizhou w obszarze obronności prowincji.

Dzieje Najnowsze

U genezy <i>Estado Novo</i>. Przemiany polityczne i ustrojowe Portugalii w pierwszej połowie XX wieku

W ciągu 23 lat XX w. w Portugalii trzy razy zmieniał się system polityczny. Monarchia obalona przez rewolucję 1910 r. ustąpiła miejsca republice, a ta z kolei uległa w 1926 r. wojskowemu zamachowi stanu, który wprowadził dyktaturę. Kształt ustrojowy nowego reżimu określiła konstytucja z 1933 r., ustanawiając <i>Estado Novo</i> według projektu Antónia Salazara. U genezy autorytarnego Nowego Państwa leżała pamięć o politycznym chaosie i niepokojach społecznych I Republiki. Rządzący nią przez większość czasu radykalny odłam republikanów nie zbudował stabilnego systemu demokratycznego, nie zapewnił krajowi bezpieczeństwa wewnętrznego ani rozwoju ekonomicznego.

Dzieje Najnowsze

Działalność Jana Karszo-Siedlewskiego na rzecz Kościoła katolickiego w latach 1935–1937 – na podstawie materiałów z inwigilacji jego osoby przez sowiecki kontrwywiad

Na podstawie po raz pierwszy ujawnionych materiałów z inwigilacji przez sowiecki kontrwywiad wojskowy Jana Karszo-Siedlewskiego przedstawiona została działalność polskiego dyplomaty na rzecz Kościoła katolickiego w Kijowie w latach 1935–1937.

Dzieje Najnowsze

Przed gwarancjami. Próby oddziaływania politycznego Wielkiej Brytanii na Polskę. Od kryzysu sudeckiego do marca 1939 r.

Celem tekstu jest analiza stosunków polsko-brytyjskich od kryzysu sudeckiego po 31 III 1939 r., z naciskiem na zainteresowanie gospodarcze Londynu Polską o charakterze politycznym w kontekście starań tego rodzaju względem Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej ze świadomością, że było ono wtórne względem realizowanego wówczas appeasementu. Tekst koncentruje się wokół pytania, na ile pośrednich źródeł gwarancji brytyjskich dla Polski można próbować upatrywać w tym okresie.

Dzieje Najnowsze

Zagłada Żydów w Polsce w dokumentach Departamentu Stanu USA w latach 1940–1943

Autor analizując archiwalne dokumenty Departamentu Stanu USA, rekonstruuje los ludności żydowskiej na ziemiach polskich okupowanych przez nazistowskie Niemcy. Przytoczone źródła, skonfrontowane z literaturą przedmiotu, umożliwiły odtworzenie niemieckiej polityki wobec Żydów, w tym przebieg Zagłady w najważniejszych, przełomowych momentach tego wydarzenia. Analiza dokumentów ukazuje zakres wiedzy amerykańskiego rządu w zakresie prześladowań ludności żydowskiej w Polsce pod okupacją niemiecką.

Dzieje Najnowsze

Konspiracyjne organizacje młodzieżowe jako forma opozycji politycznej w systemie monocentrycznym – próba interpretacji

Ustrój „Polski Ludowej” mieścił się w zaproponowanej przez Stanisława Ossowskiego definicji „systemu monocentrycznego”. Rządzący odebrali obywatelom podmiotowość, poddali ich kontroli i niszczyli istotne dla nich wartości. W odpowiedzi część młodzieży powołała tajne organizacje, dążąc do zmiany reżimu i ochrony własnej wolności. Celem artykułu jest weryfikacja hipotezy: podziemne związki młodzieżowe stanowiły formę opozycji politycznej w systemie monocentrycznym

Dzieje Najnowsze

Rola parków technologicznych w podnoszeniu konkurencyjności regionów na przykładzie Parku Technologicznego w Warszawie

Celem opracowania jest omówienie wpływu parków technologicznych i inkuba- torów technologii na rozwój i podniesienie konkurencyjności regionu. Tematyka wpisuje się bezpośrednio w obszar związany z gospodarką opartą na wiedzy oraz zarządzaniem wiedzą. Jest ich istotnym elementem. Problematyka została zobrazowana na przykładzie koncepcji stworzenia Parku Technologicznego w Warszawie. Zgodnie z założeniami do 2015 roku ma powstać inwestycja, która stworzy warunki dla powstania i rozwoju małych, innowacyjnych firm. Jednym z zasadniczych celów projektu jest przyciągnięcie młodych naukowców z pomysłami głównie z warszawskich uczelni. Dla absolwentów tych szkół otwiera się szansa rozwoju i możliwość prowadzenia badań we współpracy z wiodącym firmami high-tech. Obszary działalności firm lokujących się w parku to przede wszystkim informatyka i telekomunikacja, biotechnologia i medycyna, nanotechnologia, mechatronika, optoelektronika i odnawialne źródła energii. Celem strategicznym Warszawskiego Parku Technologicznego jest pobudzenie rozwoju ekonomicznego regionu, rozwój nowych technologii oraz ich transfer pomiędzy sferą nauki a przemysłem. Zapewni to wzrost konkurencyjności całego regionu nie tylko Warszawy, ale także województwa mazowieckiego. Może również pomóc w wykreowaniu wizerunku Warszawy jako miasta nowo- czesnego, przedsiębiorczego i twórczego.

Studia i Materiały

Działalność aparatu cenzury z perspektywy lokalnej jako przyczynek do badań nad stalinizmem w Polsce

Artykuł przybliża zakres i mechanizm działania aparatu cenzury szczebla lokalnego (na poziomie województwa, powiatu i gminy), w szczególności zaś referentów społeczno-politycznych pełniących funkcje cenzorskie na prowincji. Analizując ich działalność, można dostrzec wiele interesujących postaw niecharakterystycznych dla totalitarnej władzy, takich jak sabotowanie dyrektyw i instrukcji przysyłanych z centrum, długotrwałe ignorowanie poleceń zwierzchników, niestawianie się w pracy, nieprzestrzeganie tajemnicy państwowej, niewywiązywanie się z poleceń Urzędu Głównego.

Dzieje Najnowsze

Stanowisko Federacji Rosyjskiej wobec paktu Ribbentrop-Mołotow za rządów Władimira Putina

Artykuł przedstawia stanowisko polityków, historyków i publicystów wobec podpisanej 23 VIII 1939 r. umowy pomiędzy ministrami spraw zagranicznych III Rzeszy i Związku Sowieckiego za rządów Władimira Putina. Zakładała ona podział Europy Środkowej pomiędzy dwa totalitarne mocarstwa. Autor analizuje zmianę taktyki prezydenta Rosji oraz jego akolitów w przedmiotowej kwestii na przestrzeni ostatnich 20 lat. Wysuwa wniosek, że podejście szefa państwa rosyjskiego i jego zwolenników odnośnie do powyższego porozumienia było ściśle uwarunkowane sytuacją wewnętrzną oraz pogorszeniem się relacji Federacji Rosyjskiej z krajami zachodnimi oraz Polską.

Dzieje Najnowsze

Mieszkalnictwo jako dobro wiodące w gospodarce

Presja społecznych i ekonomicznych czynników na rozwój budownictwa mieszkaniowego w naszym kraju jest bardzo widoczna. Mimo wielu deklaracji politycznych składanych w różnych okresach rozwoju gospodarczego i krótkotrwałych przyspieszeń w budownictwie mieszkaniowym sytuacja w tej dziedzinie pozostaje nadal jednym z najważniejszych problemów społeczno-gospodarczych. Rozwiązanie kwestii mieszkaniowej jest zadaniem niezwykle złożonym, gdyż z jednej strony nie ustaje nacisk społecznych potrzeb mieszkaniowych, a z drugiej strony rezonans dynamiki wzrostu budownictwa mieszkaniowego sięga niemal wszystkich dziedzin życia gospodarczego. Dlatego rozwiązanie kwestii mieszkaniowej bazuje na społecznej wadze problemu mieszkaniowego oraz na wykorzystaniu mieszkalnictwa jako jednego z możliwych elementów programu stabilizowania i rozwoju gospodarki narodowej. Mieszkalnictwo może być w świadomy sposób wykorzystywane do wywoływania istotnych zmian po stronie produkcji i konsumpcji, zarówno w wartości rzeczowej, finansowej, jak i regulacyjnej gospodarki. Zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych ma ogromne znaczenie z ogólnogospodarczego punktu widzenia, gdyż poza bezpośrednią rolą celu produkcji na dziś, również stopień i formy zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych wywierają silny wpływ na ogólny poziom cywilizacyjny ludności, na ewolucję struktury konsumpcji, warunki startu młodego pokolenia itp. Szeroko rozumiane konsekwencje związane z posiadaniem mieszkania w skali mikroekonomicznej (gospodarstw domowych) oraz makroekonomiczne uwarunkowania rozwoju mieszkalnictwa pozwalają zauważyć, że przy występującym obecnie deficycie mieszkań ograniczone są możliwości ich wykorzystania jako instrumentu pozwalającego sterować rozwojem społeczno-gospodarczym, a mieszkalnictwo jako dobro wiodące może spełnić aktywna rolę (po przekroczeniu pewnego progu ilościowego) w gospodarce rynkowej, co może stanowić punkt wyjścia dla świadomego spożytkowania tego zjawiska w sposób efektywny.

Studia i Materiały

Profesor Adam Vetulani na celowniku krakowskiej bezpieki

Artykuł omawia inwigilację profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego Adama Vetulaniego przez krakowską SB w ramach sprawy operacyjnego rozpracowania „Wenecja”, skierowanej przeciwko byłym działaczom PSL pozostającym w kontakcie z przebywającym na emigracji prof. Stanisławem Kotem. W grupie tej obok Vetulaniego znaleźli się też profesorowie Henryk Barycz, Jan Hulewicz, Ignacy Zarębski i Jerzy Zathey. Trwająca przez 28 lat inwigilacja nie przyniosła żadnych widocznych rezultatów, poza zadręczeniem Vetulaniego i jego najbliższej rodziny.

Dzieje Najnowsze

Douglas MacArthur w historiografii USA

Generał Douglas MacArthur, jedna z najbardziej kontrowersyjnych postaci w historii USA w XX w., do końca służby wojskowej (1951) był przeważnie wysławiany jako dowódca i orędownik demokracji. Następnie pojawiły się wątpliwości, a w dobie dominacji tzw. Nowej Lewicy odmówiono mu wszelkich osiągnięć na polu tak wojskowym, jak i militarnym. Ujawnienie nowych dokumentów u schyłku XX w. przyniosło stopniową i przynajmniej częściową rehabilitację.

Dzieje Najnowsze

Na pomoc walczącej Warszawie. Zabiegi dyplomatyczne władz RP na obczyźnie w 1944 r.

Prezentowany tekst źródłowy pochodzi z biuletynu Ministerstwa Spraw Zagranicznych (VI–IX 1944 r.). Został przygotowany dla użytku wewnętrznego MSZ i nie jest powszechnie znany. Szczegółowo przedstawia zaangażowanie polskich władz politycznych i dyplomatycznych na terenie Londynu w organizację pomocy dla walczącej stolicy Polski (od końca lipca do pierwszych dni października 1944 r.).

Dzieje Najnowsze

Wizerunek współczesnego menedżera

Artykuł prezentuje wyniki badań nad cechami i umiejętnościami kadry kierowniczej. Badania ankietowe zostały prze- prowadzone w latach 2006–2007 na 240 kierownikach prezentujących bardzo zróżnicowane organizacje, szczeble kierownicze, wykształcenie, wiek i inne dane personalne. Za podstawę badań i porównanie przyjęto zestaw cech i umiejętności J. Penca i jego założenia co do wizerunku menedżerów. Badania wykazały znaczny rozwój polskich kierowników na początku XXI wieku i pozytywny wizerunek współczesnych menedżerów.

Studia i Materiały

„Jeden z najtwardszych orzechów do zgryzienia”, <i>Dzienniki Majskiego. Ambasador Stalina odsłania kulisy dyplomacji</i>, oprac. Gabriel Gorodetsky, tłum. Anna Żukowska-Maziarska, Warszawa 2020, Bellona, ss. 663

W artykule omówiono dziennik ambasadora sowieckiego w Wielkiej Brytanii Iwana Majskiego z lat 1934–1943. Pokazano kontrowersje związane z jego edycją rosyjską i angielską. Poddano analizie zapiski dotyczące Polski, jak np. kulisy układu Sikorski-Majski z 30 VII 1941 r., sprawa zbrodni katyńskiej, zerwanie stosunków dyplomatycznych w 1943 r. Dziennik Majskiego ma znaczną wartość poznawczą, stanowi ważne źródło dla historyka dziejów najnowszych.

Dzieje Najnowsze

Żołnierze i biznesmeni. Działalność Gryf Publications w latach 1946–1964 jako przyczynek do historii polskich wydawnictw emigracyjnych po wojnie w Wielkiej Brytanii

Firma Gryf Publications Ltd. została powołana w 1946 r. w kręgu gen. Władysława Andersa, aby realizować zadania emigracji niepodległościowej oraz polityczne cele środowiska. Gryf osiągnął pozycję jednego z najważniejszych wydawnictw emigracyjnych. Niestabilna sytuacja finansowa jednak stale wymagała szukania rozwiązań zapewniających przetrwanie wydawnictwa.

Dzieje Najnowsze

Olsztyńskie „Dzikie Pola”. Rabunek i dewastacja wsi na Warmii i Mazurach przez wojska sowieckie w latach 1945–1948

W artykule przedstawiono proces niszczenia wsi na Warmii i Mazurach po II wojnie światowej w wyniku rabunków i dewastacji dokonywanych przez wojska sowieckie. Na podstawie analizy akt polskiej administracji cywilnej, a także Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego opisano działania wojsk sowieckich prowadzące do znaczącego uszczuplenia majątku rolnego Warmii i Mazur, co w poważnym stopniu utrudniło powojenne osadnictwo, odbudowę i zagospodarowanie tych obszarów, na których rolnictwo było podstawową gałęzią gospodarczą.

Dzieje Najnowsze

Przyczyny i konsekwencje wysokiej fluktuacji personelu sprzedażowego

Wysoka fluktuacja personelu sprzedażowego jest niezwykle uciążliwa i kosztowna dla większości firm działających w niemal wszystkich branżach gospodarki. Autor niniejszego tekstu reprezentuje pogląd, że narastające zjawisko fluktuacji sprzedawców jest przede wszystkim konsekwencją złego zarządzania i w znacznym stopniu odzwierciedla niski poziom kompetencji oraz umiejętności menedżerów sprzedaży. Wnikliwa analiza pozwala jednak sformułować praktyczne rekomendacje umożliwiające znaczącą redukcję fluktuacji oraz wydatne ograniczenie jej negatywnych konsekwencji.

Studia i Materiały

Przez getto warszawskie, bezpiekę wojskową do sportu. Meandry życia prezesa RTS Widzew Łódź Ludwika Sobolewskiego (1925–2008)

W poniższym tekście omówiono meandry życia Lutka Rozenbauma, znanego po II wojnie światowej jako Ludwik Sobolewski. Był on twórcą silnej i rozpoznawalnej nie tylko w Polsce drużyny piłkarskiej Widzew Łódź. Na życiorysie tego utalentowanego działacza sportowego ciąży jednak siedem lat służby w aparacie bezpieczeństwa, a dokładniej w Informacji Wojskowej Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. W jego biografii są jeszcze dwie inne nieznane karty – życie i ucieczka z getta warszawskiego oraz przynależność do oddziału partyzanckiego AK.

Dzieje Najnowsze

Sterowanie zachowaniem klienta jako element zarządzania marketingowego samoobsługową placówką handlową na przykładzie hipermarketu Tesco

Współcześni konsumenci są nabywcami dobrze wykształconymi, świadomymi własnych dążeń i zorientowanymi w ofercie. Powoduje to konieczność zmiany sposobów zarządzania placówkami handlowymi. Kupcy detaliczni uczą się nie tylko współdziałać z klientami, ale oddziaływać na ich decyzje zakupowe dla wywołania większej skłonności do kupowania. Umiejętność sterowania zachowaniami nabywców do perfekcji opanowały duże sieciowe przedsiębiorstwa handlowe, których przykładem są sklepy spółki Tesco Polska. Opracowanie to prezentuje stosowane na sali sprzedażowej różnorodne techniki merchandisingowe stanowiące bodziec do zakupów impulsowych.

Studia i Materiały

„Dary mogą czasami drogo kosztować”. Kulisy polityki Belgii wobec akcji pomocowej UNRRA

Artykuł jest pierwszą próbą wyjaśnienia roli i postawy belgijskiego rządu na emigracji w dyskusji nad zadaniami i funkcjami międzynarodowej organizacji mającej <i>help the people to help themselves</i>, jak zapowiadali twórcy UNRRA. Pełne poparcie propozycji przez Belgów wydawało się oczywiste z racji zachowanej we wdzięcznej pamięci akcji Committee for Relief in Belgium podczas I wojny światowej. Autor pokazuje, dlaczego tym razem polityka rządu była inna, mówi o obawach, jakie rząd podzielał, oraz omawia rozwiązania uznane za odpowiadające belgijskiej racji stanu.

Dzieje Najnowsze

Życia opłacone dwukrotnie? O publikacji <i>Cena. W poszukiwaniu żydowskich dzieci po wojnie</i> Anny Bikont

Losy osób ocalonych z Holocaustu cieszą się niesłabnącym zainteresowaniem badaczy, którzy na łamach swoich publikacji postanawiają oddać głos bezpośrednim świadkom tragicznych wydarzeń II wojny światowej. Cel ten przyświecał także Annie Bikont, która w pracy <i>Cena. W poszukiwaniu żydowskich dzieci po wojnie</i> przedstawiła historie dzieci wyratowanych z Zagłady. Niniejszy artykuł stanowi próbę omówienia i oceny dokonanej przez autorkę analizy oraz wyciągniętych przez nią na tej podstawie wniosków.

Dzieje Najnowsze

Komunikacja interpersonalna a jakość świadczeń zdrowotnych. Istota relacji lekarz – pacjent w medycynie

Proces porozumiewania w ostatnich latach stał się zasadniczym czynnikiem warunkują- cym jakość oferowanych usług medycznych, umożliwiającym zmniejszenie dystansu społecznego pomiędzy personelem medycznym a świadczeniobiorcą. Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie istoty i roli komunikacji interpersonalnej w ochronie zdrowia w aspekcie usprawniania jakości świadczeń zdrowotnych oraz omówienie najistotniej- szych barier w procesie przekazywania informacji.

Studia i Materiały

Wokół dezercji Żydów z Armii Polskiej na Wschodzie i konfliktu w Palestynie. Sprawa zajść w kibucach Chulda i Ramat ha-Kowesz w 1943 r.

Artykuł dotyczy wydarzeń, które miały miejsce w mandatowej Palestynie jesienią 1943 r. Podczas brytyjskich akcji wymierzonych w żydowskie organizacje zbrojne w dwóch kibucach doszło do gwałtownych starć z osadnikami i aresztowań, co wywołało z kolei burzliwe protesty społeczności żydowskiej. Analiza autora ogniskuje się wokół związków tych wydarzeń z relacjami polsko-żydowskimi, zwłaszcza w kontekście sprawy dezercji Żydów z Armii Polskiej na Wschodzie dowodzonej przez gen. Władysława Andersa.

Dzieje Najnowsze

Polski ruch zawodowy wobec Obozu Zjednoczenia Narodowego (1937–1939)

W artykule scharakteryzowano stosunek największych polskich central związkowych do Obozu Zjednoczenia Narodowego. Zróżnicowane opinie na temat OZN, wyrażane w latach 1937–1939 przez przedstawicieli organizacji związkowych, a także podejmowane w związku z tym działania były w dużej mierze uwarunkowane nastawieniem ideowym poszczególnych środowisk. Wynikały też z zaszłości historycznych i powiązań niektórych central z partiami politycznymi. Były również konsekwencją rywalizacji o prymat w ruchu zawodowym.

Dzieje Najnowsze