id
stringlengths 1
6
| url
stringlengths 31
426
| title
stringlengths 1
231
| text
stringlengths 1
443k
|
|---|---|---|---|
8372 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Iliria | Iliria | Iliria (anglisht: Illyria; greqishtja e lashtë: Ἰλλυρία - Illyría; latinisht: Illyria) ishte një rajon në pjesën perëndimore të Gadishullit Ballkanik i banuar nga fise të shumta të njohura kolektivisht si Ilirët. Përveç tyre, në këtë rajon u vendosën, në kohë të ndryshme, edhe fise të keltëve, gotëve dhe thrakasve. Ilirët flisnin gjuhën ilire, një grup gjuhësh indoevropiane, të cilat që në lashtësi mbase kishin folës edhe në disa pjesë të Italisë Jugore. Termi gjeografik Illyris me një kuptim të dallueshëm nga Iliria u përdor për të përcaktuar përafërsisht hapësirën e Shqipërisë veriore dhe qendrore, bashkë me Kosovën dhe Malin e Zi, ndërsa në jug deri në luginën e lumit Vjosa, duke përfshirë pjesën më të madhe të zonës përkatëse.
Etimologjia
Në mitologjinë greke, emri i Ilirisë është hulumtuar në mënyrë etiologjike që nga Iliri, i biri i Kadmit dhe Harmonisë, i cili kishte udhëhequr fillimisht Ilirinë duke u bërë paraardhësi eponim i ilirëve. Një version i mëvonshëm i mitit identifikon Polifemin dhe Galatean si prindër të Keltit, Galit dhe Ilirit.
Gjeografia
Shkrimtarët e lashtë grekë përdorën emrin "ilirë" për të përshkruar popullsinë antike midis liburnëve dhe epirotasve. Shkrimtarët grekë të shekullit IV p.e.s. kanë bërë një ndarje të qartë të banorëve përgjatë bregdetit të Adriatikut nga Ilirët, dhe vetëm në shekullin I të erës sonë filloi të përdoret termi "ilir" si një term i përgjithshëm për të gjithë popujt në të gjithë bregdetin lindor të Adriatikut. Shkrimtarët antikë flasin gjithashtu edhe për "ilirët në kuptimin e rreptë (strikt) të fjalës"; Pomponius Mela (nga viti 43 i erës sonë) thotë se ilirët në kuptim të vërtetë (stricto senso) jetuan në veri të taulantëve dhe enkelejve, në bregun e Adriatikut; Plini Plaku përdori shprehjen "ilirët e vërtete" (Illyrii proprii / proprie dicti) për një popullsi të vogël në jug të Epidaurumit, ose më saktë midis Epidaurumit (tani Cavtat ) dhe Lisus (tani Lezhë). Në periudhën romake, shprehja iliriku u përdor për zonën midis Adriatikut dhe Danubit.
Historia
Në Ilirinë e Jugut organizimet e para shtetërore u formuan pak më herët se në viset e tjera të këtij rajoni. Një nga dinastitë më të vjetra të njohura ilire është ajo e enkelejve, e cila me sa duket kishte arritur kulmin e saj mes shekujve VIII-VII p.e.s, por dinastia në fjalë ra nga pushteti dominues rreth shekullit VI p.e.s. Dobësimi i dinastisë së enkelejëve rezultoi në asimilimin, shkrirjen dhe përfshirjen e tyre në një dinasti tjetër ilire të krijuar më së voni në shekullin V p.e.s, duke shënuar kështu shfaqjen e dasaretëve, të cilët duket se kanë zëvendësuar enkelejët në zonat përreth Liqenit të Lyhnidit.
Dobësimi i dinastisë së enkelejëve ndodhi edhe si rezultat i forcimit të një dinastie tjetër ilire të themeluar në afërsi të saj, ajo e taulantëve, e cila për disa kohë ka ekzistuar dhe duket se ka qeverisur së bashku me atë të enkelejëve. Taulantët duke qenë një fis ilir midis fiseve më të njohura ilire, jetonin në bregdetin Adriatik të Ilirisë Jugore (Shqipëri), duke dominuar në periudha të ndryshme pjesën më të madhe të fushës midis Drinit dhe Vjosës, që përfshin zonën përreth Epidamnit/Dyrrhachium. Kur përshkruan pushtimin ilir të Maqedonisë të sunduar nga Argaeu I, diku midis viteve 678–640 p.e.s, historiani Polieni (Polyaenus) nga shekulli II i erës sonë, përmend mbretin më të vjetër të ilirëve, Galauri ose Galabri, një sundimtar i taulantëve që mbretëroi në pjesën e fundit të shekullit VII p.e.s. Disa studiues bashkëkohorë, vërtetësinë e pasazhit të Polienit ende e konsiderojnë të diskutueshëm. Pavarësisht nëse ky tregim është i besueshëm historikisht, dhe pavarësisht nga interesimi i Polienit për tregimin, ai nënkupton mendimin e përhapur përgjatë antikitetit për një armiqësi domethënëse midis maqedonasve dhe ilirëve që në shekullin VII para erës sonë, nëse konsensusi në studimet moderne në datimin e periudhës së mbretërimit të Argeut të Maqedonisë është i saktë. Në shekullin e VII p.e.s, taulantët kërkuan ndihmën e Korkyrës dhe Korintit për një luftë kundër liburnëve. Pas disfatës dhe dëbimit të liburnëve nga rajoni, korkyreanët themeluan në vitin 627 p.e.s në Gadishullin Ilirik një koloni të quajtur Epidamnus, që mendohet se ka qenë emri i një mbreti ilir (barbar) të rajonit. Një qendër tregtare në lulëzim u shfaq dhe qyteti u rrit me shpejtësi. Taulantët vazhduan të luanin një rol të rëndësishëm në historinë ilire midis shekujve V dhe III p.e.s, dhe në veçanti, në historinë e Epidamnit, si fqinjë dhe si pjesë e popullsisë së tij. Veçanërisht ata ndikuan në çështjet në konfliktet e brendshme midis aristokratëve dhe demokratëve. Dinastia e taulantëve duket se ka arritur kulmin e saj gjatë sundimit të mbretit Glauku, në vitet midis 335 dhe 302 p.e.s.
Në kohën e mbretërve Pleurati dhe më vonë Agroni, ardianët zhvilluan fuqinë e tyre detare dhe qendra e gravitetit të shtetit ilir brenda disa dekadave u zhvendos përgjithmonë nga brendësia kontinentale drejt brigjeve të Adriatikut lindor. Pas vdekjes se Pleuratit në vitin 250 p.e.s erdhi në fron i biri i tij, Agroni, i cili sundoi për 20 vjet. Agroni e shfrytëzoi rënien e Epirit pas vdekjes së Pirros dhe pasardhësve të tij. Ai më vonë pushtoi pjesë të Epirit, Korfuzit, Durrësit dhe Hvarit një nga një ku edhe vendosi vartësit e tij. Nën emrin e tij, Hvari qeverisej nga Dhimitër Hvari, i cili më vonë, në konfliktin midis romakëve dhe ilirëve, do të tradhtonte Mbretëreshën Teuta, gruan e dytë të Agronit dhe do të bëhej vasal romak. Nga të gjitha dinastitë tjera, kjo ishte dinastia më e fuqishme e cila drejtoi shtetin ilir në histori.
Pas vdekjes së Agronit ne krye te shteti erdhi gruaje e tij Teuta, e cila nuk ndryshoi politiken e jashtme të shteti ilir. Duke mbajtur aleancen me Maqedonine, Teuta në vitin 230 p.e.s. kundër Epirit nisi ushtrinë dhe flotën ilire. Ekspedita përfundoi me sukses dhe Shteti i Epirit hyri në varësinë e Mbretërisë ilire. Në vitin 229 p.e.s. Teuta iu drejtua edhe qyteteve bregdetare. Meqenëse Dyrrahu dhe Visa rezistuan, flota ilire nën komandën e Dhimiter Farit iu drejtua Korkyrës dhe pasi shpartalloi flotën greke, e pushtoi ate. Këto fitore e benë Mbretërinë ilire njërën nga fuqitë me te mëdha të pellgut të Mesdheut.
Në vitin 229 p.e.s. filloi konflikti mes Mbretërisë ilire dhe Perandorisë romake në kohën e Mbretëreshës Teuta. Pas një dekade u zhvillua Lufta e dytë iliro-romake (220 - 219 p.e.s.) e nisur nga Dhimitër Fari dhe e përfunduar nga Skerdilaidi. Pesë dekada më vonë (170 - 167 p.e.s.) zhvillohet Lufta e tretë iliro-romake e ku u dallua sidomos mbreti ilir Genti. Kjo luftë përfundoi me thyerjen e ushtrisë ilire ndërsa Genti u dorëzua me gjithë familjen dhe u dërgua si rob në Rome. (Varri i tij ndodhet në Gubio - Italii).
Pas Gentit në skenën politike ilire paraqitet mbreti Ballai i cili sundoi në një zonë të kufizuar deri rreth vitit 135 p.e.s. Si duket në kohën e sundimit të tij territori i shtetit ilir është ngushtuar dukshëm pasi që mbretin Ballai e njohim kryesisht përmes monedhave të tij të prera në Korkura dhe Risan. Me këtë edhe merr fund pavarësia politike dhe ekonomike e shtetit ilir.
Trashëgimia
Emri Iliria (Illyria) zhduket nga të dhënat historike vetëm pas pushtimit otoman të Ballkanit në shekullin XV, dhe rishfaqet në shekullin XVII, duke marrë një domethënie të re në Luftërat Osmane-Habsburgase, siç i përcaktoi Leopoldi I, "kombi ilir, "Sllavët e Jugut në territorin hungarez. Disa stema të periudhës së hershme moderne, të njohura në mënyrë popullore " si heraldika ilire", përshkruajnë stemat fiktive të Ilirisë.
Emri Illyria u ringjall nga Napoleoni në të ashtuquajturat Provincat ilire që u përfshinë në Perandorinë Franceze nga viti 1809 deri në vitin 1813, dhe Mbretëria e Ilirisë (1816-1849) e cila ishte pjesë e Austrisë deri në vitin 1849, pas së cilës nuk u përdor më në riorganizimet e mëvonshme të Perandorisë Austro-Hungareze.
Pikërisht gjatë kësaj kohe u paraqit edhe e ashtuquajtura Lëvizja ilire (1830 - 1843) e cila në thelb ishte një fushatë kulturore dhe politike kroate e jugosllave dhe me tendenca panballkanike, inicuar nga një grup intelektualësh të rinj kroatë.
Në kulturë
William Shakespeare zgjodhi një Iliri të trilluar si një ambient për shfaqjen e tij Nata e Dymbëdhjetë. (Në filmin e modernizuar me titull Ajo është njeriu, ky funksion kryhet nga "Shkolla e Mesme Illyria" në Kaliforni). ) Një histori e gjerë e Ilirisë nga Charles du Fresne, sieur du Cange, u botua nga Joseph Keglevich në vitin 1746. Shekspiri përmendi gjithashtu rajonin e Ilirisë në Pjesën 2 të shfaqjes Henry VI .
Toka e ilirisë është vendi ku ndodh ngjarja në veprën me titull Les Mains Sales të autorit Jean-Paul Sartre e po ashtu edhe në veprën Aventura ilire e Lloyd Alexander.
Romani i vitit 1970 i shkruar nga John Hawkes 'The Bllod Oranges' është vendosur në një iliri të trilluar.
Shih edhe
Ilirët
Ilirologjia
Dardania
Dardanët
Gjuha ilire
Detaria ilire
Heraldika ilire
Mitologjia ilire
Monedhat ilire
Mbretëria e Ilirisë
Lista e mbretërve ilirë
Lista e fiseve antike ilire
Ilirikumi (Provinca romake)
Arsimi dhe edukata tek ilirët
Lista e qyteteve antike në Iliri
Literatura
Referime
Gjeografia ilire
Iliria |
8376 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Arnold%20Schwarzenegger | Arnold Schwarzenegger | Arnold Schwarzenegger lindi më 30 korrik 1947 në Thal bei Graz, Steiermark, Austria (Gjatësia: 1.88 meter) është aktor dhe guvernator nga ShBA.
U rrit në një fshat të vogël të Austrisë, ku filloi edhe ssportin e bodybuilding, si dicka fitimprurvse. Ai filloi ushtrinë kur ishte 18 vjec, në vitin 1965.
Me 26 prill 1986 u martua me Maria Shriver, dhe ka 4 fëmijë. Gruaja e tij është mbesa e ish-presidentit John F. Kennedy dhe senatorëve Robert F. Kennedy dhe Ted Kennedy.
Pasi Arni ka luajtur në filmin Terminator dhe prej vitit 2003 është guvernator i Kaliforni-së , në mënyrë ironike e thërrasin me nofkën Gouvanator.
Filmografia
Hercules in New York (1970, nën Pseudonimin Arnold Strong)
The Long Goodbye (1973)
Happy anniversary and goodbye (1974/TV)
Stay Hungry (1976)
The streets of San Francisco (1977/TV) „Dead lift - Joe Schmidt,Bodybuilder“
Pumping Iron (1977)
The Villain (1979)
Scavenger Hunt (1979)
The Jayne Mansfield Story (1980)
Conan the Barbarian (1982)
Conan the Destroyer (1984)
Terminator (1984)
Red Sonja (1985)
Commando (1985)
Raw Deal (1986)
Running Man (1987)
Predator (1987)
Red Heat (1988)
Twins (1988)
Total Recall (1990)
Kindergarten Cop (1990)
Terminator 2: Judgment Day (1991)
Last Action Hero (1993)
True Lies (1994)
Junior (1994)
Eraser (1996)
Jingle All the Way (1996)
Batman & Robin (1997)
End of Days (1999)
Inside the Playboy Mansion (2000)
The 6th Day (2000)
Collateral Damage (2002)
Terminator 3: Rise of the Machines (2003)
Around the World in 80 Days (2004)
The Kid & I (2006)
Kambakkht Ishq (2009)
The Expendables (2010) duke u filmuar
Rrogat
Terminator 3: Rise of the Machines (2003) $30,000,000
Collateral Damage (2002) $25,000,000
The 6th Day (2000) $25,000,000
End of Days (1999) $25,000,000
Batman & Robin (1997) $25,000,000
Jingle All the Way (1996) $20,000,000
Eraser (1996) $20,000,000
Junior (1994) $15,000,000
True Lies (1994) $15,000,000
Last Action Hero (1993) $15,000,000
Terminator 2: Judgment Day (1991) $15,000,000
Kindergarten Cop (1990) $12,000,000
The Terminator (1984) $75,000
Conan the Barbarian (1982) $250,000
Hercules in New York (1970) $12,000
Lidhje të jashtme
Arnold Schwarzenegger në Shtetet e Bashkuara
Arnold Schwarzenegger në Itali
Aktorë amerikanë
Politikanë amerikanë
Austriakë
Lindje 1947 |
8389 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Ali%20Manaj | Ali Manaj | Ali Rakip Manaj lindi më 7 nëntor 1937 në Damës të rrethit të Tepelenës. Në moshën e rinisë së hershme, i mbetur jetim, u detyrua të punonte ysmeqar për të siguruar bukën e gojës në disa fshatra të këtij rrethi. Pas kryerjes së shërbimit ushtarak në Tiranë. Vitet 1956 - 1958, vendoset në Berat. Hyn në rrugën e jetës si punëtor dhe shpejt bëhet mjeshtër saldator. Krahas aftësimit profesional, kryen shkollën e mesme pa shkëputje nga puna (natën), dhe kryen kursin pasuniversitar për filozofi marksiste-leniniste. I përkushtuar në punë, vit pas viti, ngarkohet me detyra e përgjegjësi të ndryshme, deri në ne drejtor i Drejtorisë së Përgjithëshme të Kërkimeve të Naftës dhe Gazit. Me vonë zgjidhet anëtar i Plenumit dhe Presidiumit të Bashkimeve Profesionale, por edhe anëtar i Plenumit dhe Byrosë së Partisë së Punës (komuniste) të rrethit të Beratit.
Më tej, u ngarkua me detyra të tjera: në vitet 1969 - 1976 u ngarkua me detyrat sekretar dhe sekretar i Parë i komitetit të Partisë së Punës (komuniste) në rrethin e Tepelenës; në vitet 1976 - 1978 kryen detyrën e sekretarit të Parë të komitetit të Partisë së Punës në rrethin e Gjirokastrës; nga viti 1978 u ngarkua me detyrën drejtor drejtorie në Presidiumin e Kuvendit Popullor të Shqipërisë. Gjatë viteve të punës në Tepelenë dhe në Gjirokastër ka qenë i zgjedhur deputet në Kuvendin Popullor dhe në legjislaturën e tetë ka qenë zgjedhur me miratimin e diktatorit komunist Enver Hoxha kryetar i Kuvendit Popullor të Shqipërisë.
Ka marrë pjesë, si delegat-anëtar ne Kongreset e Partisë së Punës (nga Kongresi i V- në të VIII-tin).
Jeton në Londër (Angli) familjarisht, pranë të birit, Arben Manaj - gazetar në BBC.
Tituj të veprave
Në rrjedhat e kohës... - (Tiranë, 2005)
Lumturia kur bëhesh gjysh - (Tiranë, 2005)
Bibliografia
"Në rrjedhat e kohës" të Ali Manaj. Redaktuan dhe përgatitën për botim : Dr.Zihni Haskaj dhe Bektash Zite. ISBN ....
Biografi shqiptarësh
Tepelenë
Njerëz që jetojnë |
8390 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Nexhat%20Daci | Nexhat Daci | Nexhat Daci (i lindur më 26 korrik 1944) në Tërnoc. Politikan kosovar nga Lidhja Demokratike e Dardanisë (LDD). Kryetar i Kuvendit të Kosovës gjatë periudhës 2001-2006, profesor i kimisë, doktor i shkencave të kimisë nga Universiteti i Zagrebit. Anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës, Akademisë Evropiane për çështje mjedisi dhe American Chemical Society.
Jeta
Ai është i martuar dhe ka tre fëmijë. Banon në lagjen Velani në Prishtinë. Flet gjuhën shqipe, serbe, angleze, kroate dhe gjermane (pasive).
Arsimimi
1956-1960 Shkolla e mesme
1962-1966 Universiteti, Seksioni i Kimisë
Beograd, diploma: kimist i diplomuar
1966-1968 Universiteti i Beogradit, studime pasuniversitare, Seksioni i kimisë, magjistër i kimisë
1969-1973 Universiteti i Zagrebit, Fakulteti i Teknologjisë, Zagreb, Kroaci, doktor i shkencave të kimisë
Aktivitete dhe funksione, të tanishme apo paraprake
1968-1970 Universiteti i Prishtinës, Seksioni i Kimisë, Asistent
1970-1974 Universiteti i Prishtinës, Seksioni i Kimisë, Ligjërues
1973 Hidroprojekt, Brno, Çekosllovakia
1974 University of Bradford, England
1974-1984 Universiteti i Prishtinës, Seksioni i Kimisë, Profesor inordinar
1979 Viziting profesor, Tiranë
1984-1997 Universiteti i Prishtinës, Seksioni i Kimisë, Profesor ordinar
Anëtarësia
1. Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës nga 1994.
2. Akademia Evropiane për çështje mjedisi, Tybingen, Gjermani nga 1987.
3. American Chemical Society nga 1985.
Biografi shqiptarësh
Politikanë shqiptarë
Akademikë shqiptarë
Lindje 1944
Njerëz që jetojnë
Absolventët e Universitetit të Zagrebit
Kimistë shqiptarë
Profesorë të Universitetit të Prishtinës
Anëtarë të Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës
Nënshkruesit e Deklaratës së Pavarësisë së Kosovës
Absolventët e Universitetit të Beogradit |
8401 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Emblema%20e%20qytetit%20t%C3%AB%20Tepelen%C3%ABs | Emblema e qytetit të Tepelenës | Emblema e qytetit të Tepelenës ka formën e një shqyti, me tre veçori përkatëse: fushën e kuqe, bedenat e kalasë me ngjyrë të zezë dhe luani që ngrihet mbi bedena me ngjyrë të verdhë. Ngjyra e kuqe e fushës dhe ngjyra e zezë e bedenave përfaqësojnë shenjën e flamurit tonë kombëtar, të shtetit shqiptar. Ato janë pjesë përbërse e flamurit tonë kombëtar. Njëkohësisht, ato simbolizojnë dëshirën e vendasve në shekuj për liri dhe për ta mbrojtur lirinë nga bedenat e kalasë së ndërtuar nga Pasha Aliu.
Luani që ngrihet mbi bedena, me ngjyrë të verdhë, flet qartë për guximin, qëndresën, forcën dhe fitoren. Në fund të shqytës është porta e hapur, që simbolizon mikpritjen, bujarinë dhe shpitin e pastër të tepelenasve.
Emblema është kompozuar nga heraldisti i njohur Gjin Varfi.
Emblema
Stema
Tepelenë
Shqipëri |
8410 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Coordinated%20Universal%20Time | Coordinated Universal Time | Coordinated Universal Time (shqip: Koha e Koordinuar Universale), njohur edhe si UTC, është referenca kryesore e orëve dhe e kohës, sipas së cilës ndahet Toka në zona kohore. Ky standard është përndryshe pasardhësi i Greenwich Mean Time (GMT).
Koordinimi i transmetimeve të frekuencave dhe të kohës u vendos më 1 janar 1960. UTC për herë të parë u adoptua zyrtarisht në 1963 si Rekomandimi 374 i CCIR-së, Standard-Frequency and Time Signal Emissions (shqip: Transmetime të Sinjalit të Kohës dhe Frekuencës Standarde), por emri zyrtar anglisht i Kohës së Koordinuar Universale (bashkë me atë francez) nuk u adoptuan deri në 1967.
Sistemi u tjetërsua disa herë, duke përfshirë një periudhë të shkurtër kur sinjalet radiofonike transmetuan edhe në UTC dhe në "Kohën e Ecur Atomike (SAT)" përpara se të adoptohej një UTC e re në 1970 dhe të futej në përdorim në 1972. Ky ndryshim poashtu pati vend edhe për sekondat e brishta për të thjeshtësuar tjetërsimet në të ardhmen. Ky Rekomandim i CCIR-së 460 "deklaroi që (a) frekuencat bartëse dhe intervalet kohore duhet të mbahen stabile dhe duhet të përputhen me definimin e sekondës SI; (b) tjetërsimet e hapave, kur nevojiten, duhen të jenë saktësisht 1 sekondë për të mbajtur pajtimin e përafërt me Kohën Universale (Universal Time, UT); dhe (c) sinjalet standarde duhet të mbajnë të dhëna mbi dallimin mes UTC-së dhe UT-së."
Konferenca e Përgjithshme mbi Peshat dhe Matjet adoptoi një rezolutë për t'a ndryshuar UTC-në me një sistem për t'i mënjanuar sekondat e brishta para vitit 2035.
Varianti i tanishëm i UTC-së përkufizohet nga Rekomandimi i Bashkimit Ndërkombëtar të Telekomunikacionit (ITU-R TF.460-6), Standard-Frequency and Time Signal Emissions, dhe bazohet mbi Kohën Atomike Ndërkombëtare (International Atomic Time, TAI) me sekondat e brishta të shtuara në intervale jo të rregullta për të kompensuar për dallimin e grumbulluar mes TAI-së dhe kohës së matur nga rrotullimi i Tokës. Sekondat e brishta shtohen kur duhet që të mbahet UTC-ja brenda 0.9 sekonda nga varianti kryesor i kohës universale, UT1. Shihni nëntitullin "Numri i sekondave të brishta të shtuara" për numrin e sekondave të brishta që u shtuan deri tash.
Etimologjia
Përdorimet
Mekanizmi
Zonat kohore
Ora e verës
Gjithë verë do të ndrojmë orën normale nën orën e verës duke vënë orën një orë më përpara.
Historia
Numri i sekondave të brishta të shtuara
Sekonda e parë e brishtë u shtua më 30 qershor 1972. Që atëherë, sekondat e brishta kanë ndodhur përafërsisht çdo 19 muaj, çdo herë më 30 qershor ose 31 dhjetor. Që prej korrikut 2022, kanë ndodhur gjithsej 27 sekonda të brishta, të gjitha pozitive, duke e vendosur UTC-në 37 sekonda prapa TAI.
Arsyetimi
E ardhmja
Shih edhe
Koha Universale
Referime
Kohë |
8412 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Tajar%20Zavalani | Tajar Zavalani | Tajar Zavalani (ang. Thomas-Henry Zavalaane; Manastir, 15 gusht 1903 - Londër, 19 gusht 1966) ka qenë publicist, përkthyes dhe shkrimtar shqiptar. Njihet për përkthimin e Nënës së Gorkit, Manifestit Komunist të Marksit, ABC-ja komuniste e Buharinit dhe autorësinë e librit Histori e Shqipnís.
Biografia
U lind në Manastir 15 gusht të vitit 1903, i biri i Fehim beut dhe Qerimeja e Sulejmanbejllinjve të Frashërit. Si nga i ati, ashtu edhe nga e ëma, rridhte prej familjeve çifligare të Kolonjës. I ati qe vendosur në qendrën e vilajetit, ku bashkëpunoi me Halit bej Bërzeshtën, kunetërit e tij Sabri e Shefqet Frashëri, Qiriazët, mori pjesë në Kongresin e Manastirit dhe atë të Dibrës. Kongresi i Manastirit u mbajt në hotelin e tyre. Tajari mori mësimet e para në shkollën katolike të Vëllezërve Maristë. Pas bombardimeve të Luftës së Parë Botërore, shkoi në Selanik ku u shkollua te liceu francez, ku i përfundoi studimet për letërsi.
Më 1922 shkoi në Tiranë për të filluar punë në Ministrinë e Jashtme. Në fillim qe emruar sekretar i Komisionit Shqiptar për Çështjet e Kufijve, të cilin e kryesonte Ali pashë Kolonja. Ky Komision merrte pjesë në grupin e përfaqësuesve ndërkombëtar të shteteve të ndryshme, që kishin mbi vete këtë çështje. Në fakt kufijtë ishin të caktuar në Konferencën e Paqes, mirëpo ky Komision kishte për detyrë t'i zbatonte përfundimet e bëra që të ishin sa më të natyrshme.
U emërua Sekretar i Legatës Shqiptare në Romë. Ashtu si shumë të rinj intelektualë shqiptarë të brezit të tij, ra në kontakt me idetë komuniste të kohës, duke ushqyer endrrën se komunizmi do të ishte rruga e shpëtimit të popullit të shumëvuajtur shqiptar.
Në vitin 1925 shkon për të vazhduar studimet e larta për ekonomi politike në Rusi, megjithëse donte të studionte elektroteknikën, mori dhe diplomën e shkencave politike. Bënte pjesë në Grupin Komunist Shqiptar në Bashkimin Sovjetik me nofkën "Zoniev" ishte dëgjues në akademinë "Tolmaçevski".
Në Rusi humbet të vëllanë e tij Hysen Zavalanin i cili pushkatohet nga qeveria ruse për ngjarjet e vitit 1937-38 në Saratov, kundra diktatit të Stalinit. Situata ruse e përgatit Tajarin një antikomunist të vendosur. Më 1930 shkon në Zvicër ku qëndron tre vjet. Prej Zvicrës, shkoi te i ati në Selanik. Më 1933 kthehet në Shqipëri nga ku punon si gazetar dhe përkthyes. Ka botuar në të përkohshmet shqiptare duke nisur që nga viti 1930 deri në vitin 1939 qoftë me emrin e tij, qoftë me pseudonimet e shumtë të përdorur si T.Z., ZAKS, TANI, TARZANI, TA, tz, T etj. Shkruan n'atë kohë kur shkëlqyen Kuteli, Merxhani, Markon, Koliqi, Migjeni, Kokona, etj. në shtypin e kohës Illyria, Minerva, Bota e re, Përpjekja shqiptare, Koha e Re, Besa, Shtypi, Shkëndija, Leka, Vatra, Rilindja. Kur u botua përkthimi i Nënës në revistën "Leka" u botua një kritikë. Nga fundi i recensionit ishin edhe këto fjalë: "Përsa shihet përkthyesi asht tue e lyp të vërtetën edhe nji ditë do t'a gjejë".
Më 1935, ai ka qenë editor i revistës "Jeta dhe Kulltura". Pas një kohe të shkurtër merret në Ministrinë e Financave, ku kryen detyrën e Drejtorit të Statistikave. Në këtë detyrë mbeti deri në vitin 1939, kur Shqipëria u pushtua.
Mërgimi
Në fillim të Luftës së Dytë Botërore, për përkthimin e Nënës së Gorkit, dhe artikujt e tij therës, Tajari bashkë me zonjën e tij internohen në Itali, ku kalojnë përdhunazi kufirin dhe shkojnë në Francë. Me një letër iu drejtua Mehmet Konicës, i cili në atë kohë ishte një nga anëtarët e Këshillit Mbretëror, madje iu drejtua edhe Mbretit, duke ia shfaqur me plot sinqeritet mendimet, dëshirat, idetë e idealet e veta. Mbreti jo vetëm që "e fali", por u përgjigj se për Tajarin ka pasur një dashuri e simpati të posaçme, sepse e njeh mirë zemrën dhe thjeshtësinë e tij, ndaj në Francë qe emeruar prej Madhërisë së tij si atashe i shtypit i Oborrit Mbretëror. Kur Mbreti Zog gjendej në Francë, e cila në atë kohë kapitulloi, qe ftuar prej Mbretit të Anglisë, Gjergjit VI (Xhorxhit VI), që të kalonte në Britaninë e Madhe. Me vajtjen e Tajarit në Londër, veç detyrave të tjera, filluan edhe transmetimet e para në gjuhën shqipe me anën e Radio BBC-së, në nëntor të vitit 1940 si përkthyes dhe spiker në Seksionin Shqiptar të Shërbimit për Europën, së bashku me diplomatin Dervish Duma dhe Anton Logorecin.
Në Londër Tajar Zavalani ka mbajtur një varg konferencash nëpër institute të ndryshme mbi Shqipërinë. Tri vjet ishte Sekretar i Përgjithshëm i Pen Clubit të shkrimtarëve në mergim, që vinin nga shtetet e robëruara. Pothuaj se tërë një numër të "Arena" (revistë letrare e klubit të përmendur) ia kushtoi letërsisë shqipe, ku botoi edhe përkthimin e "Gjeniut" të Atë Gjergj Fishtës në gjuhën angleze, që ai e përgatiti.
Me formimin e Degës ACEN për Europë (Komiteti i Kombeve të Robëruara), ishte delegat i Komitetit Shqiptar. Në këtë detyrë ishte deri në fund të jetës. Në fakt, vitin e fundit ishte kryetar i Degës ACEN në Londër. Në janar të vitit 1962, si delegat shqiptar, merr pjesë në Këshillin e Evropës në Strasburg. Prania e Tajarit ishte më se e nevojshme, meqë shumë intriga e dredhi të huaja dolën në dritë dhe kështu ai vetë me anën e miqve e tha të vërtetën mbi Shqipërinë.
Ndërroi jetë po në muajin e lindjes, në mëngjes herët të 19 gushtit të vitit 1966.
Vepra
Njihet që në vitet '30 për përkthimet e tij: Sonata e Kreutzer-it nga Tolstoi më 1933, Njeriu në këllëf dhe Novela të zgjedhura nga Çehov më 1934, Zonja me kameljet i Dymasë birit, Nëna e Gorkit më 1935, I fundshmi i Samurai. Heroi japonez i Port-Arthur-it nga Roland Strunk dhe Fajdexhiu Gobsek nga Balzaku më 1936 (ribot. 1944), Anna Karenina nga Tolstoi vëllimin e parë më 1936, të dytin dhe të tretin më 1938; Ishulla e thesarit e Stevenson më 1937, Tartarini i Taraskonit i Daudet më 1938. Si përkthim të përgatitur për shtyp la në Shqipëri kur qe i detyruar të ikë, "Jeta e Napoleonit" prej E. Ludwig, e gjithashtu një pjesë bilingue të të famshmit Larousse (frengjisht-shqip), pjesën shqip.
Në mergim përktheu nga rusishtja në gjuhën frenge librin e kolonelit G.A.Tokaev "Kujtimet e mia mbi parajasën e Stalinit" (Mes memoires - Le Paradis de Stalin), që u botua në Paris më 1957. Si vepër të posaçme publikoi në gjuhën angleze librin "Sa është e fortë Rusia?" (How strong is Russia?), në të cilën dëshironte t'i tregojë botës se lirë se "Ariu i bardhë" nuk është aq i rrezikshëm sa u paraqitet të tjerëve, ku me argumente faktike ve në dukje dobësinë e Rusisë nga brenda, në çdo pikëpamje. Gjithashtu ka lënë në dorëshkrim përkthimin e papërfunduar të "Njeriu-ky i panjohur" të Aleks Karel.
Në botimin e përkthimit të Njeriut me këllef të Çehovit, gjenden dhe dy tregime të Zavalanit, "Kirurgia" dhe "Teze Bahrija marton të nipin". Një vend të posaçëm në veprimtarinë e tij si vepra më e mirë origjinale do të mbetet "Historia e Shqipnis" në dy vëllime, të cilën e botoi në Londër në vitin 1965. Pjesa e parë përfshin kohët prej Ilirëve e deri në Kongresin e Berlinit, kurse e dyta vazhdon e mbërrin deri në ditët tona (në vitet gjashtëdhjetë).
Shih edhe
Tajar Zavalani - Misioni i shekullit XX
Referime
Lindje 1903
Vdekje 1966
Publicistë shqiptarë
Historianë shqiptarë
Njerëz nga Manastiri
Njerëz nga Vilajeti i Manastirit
Përkthyes prej rusishtes në shqip
Përkthyes prej frëngjishtes në shqip
Përkthyes prej anglishtes në shqip |
8420 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Lista%20e%20supave | Lista e supave | Supë orizi me vezë dhe limon
Supë orizi
Supë orizi me domate ose salcë
Çorbë orizi me gjoks dashi
Supë magjerica
Supë me makarona
Supë makaronash me perime
Supë me petë dore (makarona të shtëpisë)
Supë patatesh
Supë patatesh me frikadele
Supë patatesh me lëpjetë
Supë patatesh me oriz ose me makarona
Supë fasulesh pa salcë
Supë fasulesh me salcë
Supë orizi me fasule
Supë perimesh me makarona ose oriz
Supë perimesh me panxhar (borsh)
Supë me lakër të freskët
Supë me lakër turshi
Supë me perime
Supë jeshile
Supë me lulelakër
Supë me lakër bruksel
Supë peshku me perime
Supë peshku me patate
Paçe koke
Paçe këmbësh
Paçe plënci me vezë e limon
Paçe plënci me salcë
Supë krem patate
Supë krem - karota
Supë krem - domate
Supë krem - perime
Supë krem - spinaq
Supë krem me qofte të vogla
Gatime
S |
8421 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Lista%20e%20sallatave | Lista e sallatave | Sallatë jeshile
Sallatë me lakër të bardhë
Sallatë me lulelakër
Sallatë me radhiqe
Sallatë me spinaq
Sallatë me endivi
Sallatë me domate e kastraveca
Sallatë verore
Sallatë me patate
Sallatë me rrepa
Sallatë me panxhar
Sallatë me patëllxhanë të pjekur
Sallatë me speca të pjekur
Sallatë pure me patate e me hudhra
Sallatë me fasule të thata
Sallatë me pure fasulesh
Sallatë me kungull
Sallatë me patëllxhanë
Sallatë me ullinj
Sallatë me portokalle
Sallatë me angjinare
Sallatë ruse
Sallatë me qepë të thata
Sallatë shëndeti
Sallatë me karota të freskëta
Sallat perimesh me fruta
Domate të mbushura me sallatë ruse
Sallatë e përzier dimërore
Sallatë me rrepa të kuqe
Sallatë me finok
Sallatë me finok të zier
Tarator me kastraveca
Fërgesë me mëlçi
Fërgesë me speca e domate
Peshk i zier me majonezë e sallatë
Rosto viçi, derri ose dashi
Turli mishi e ftohtë
Tru të zier me majonezë
Djathë i skuqur
Gatime
S
Sallata ArtDfood |
8422 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Gatimi%20i%20vez%C3%ABve | Gatimi i vezëve | Vezë të ziera
Vezë të ziera pa lëvozhgë
Vezë syze
Vezë syze me qepë të njoma
Vezë me qepë e domate
Vezë me mish
Vezë me sallam ose mortadelë
Omëletë e thjeshtë
Omëletë me djathë
Omëletë me qepë të njoma ose të thata
Omëletë me domate
Vezë të ziera sallatë
Vezë të mbushura me sallatë ruse
Vezë të mbushura me salcë jeshile
Gatime |
8427 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Stripi | Stripi | Stripi apo Comic (sqt. Komiki) është një lloj reviste me vizatime të cilat paraqesin një tregim.
Në ShBA është edhe një lloj stripi që quhet Graphic Novel (sqt. Romani/Novela grafike) dhe është shumë e suksesshme. Sin City u xhirua sipas Novelës grafike.
Stripa
Spider-Man
X-Men
Superman
Fantastic Four
Batman
The Yellow Kid
Sin City
Personazhe
Wolverine
Rogue
Njeriu Merimangë
Xavier
Iron Man
Makineria e Luftes
Tema
Superhero
Maskara
Shkencëtari i çmendur
Shiko edhe
Lista e viteve në strip
Lidhje të jashtme
Shqip
Shqiponja e Kuqe
Flokarti
Anglisht
Lambiek Comiclopedia Bazë datav për artist comic-it dhe autorve.
Stashmycomics.com
Bazë datav për comic
comics.com
comics-db.com
Don Markstein's Toonpedia
Gjermanisht
Comicologischer congress Web-faqja e Comicologischen Congresses.
ICOM
Comicforum.de - Forumi më i madhi gjerman për temën Comic
Letërsi |
8430 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Lista%20e%20revistave%20shqip | Lista e revistave shqip | Kjo është lista e revistave në gjuhën shqipe:
10 Korriku
A
Albania
Agimi
AKS
AJNTS
Albaniac
Albanica-ekskluzive
Arti i kuzhinës
Revista "ars"
Art & Trashëgimi
Albaniafutboll
B
Bota e femijeve te zgjuar
Buletini i Shkencave Teknike
Bujqėsia socialiste
Bota Letrare
Biblioteka, zëri i Shqipërisë
Bujqësia Shqiptare
Buzuku
Bota emigrantit
Biblioletra
Besa
D
Drita e lirisë
Dituria
Drita
Diturija (revistë)
E
Edukata e Re
Eksperienca
Emathia
Etika (Revistë)
F
Flamuri Arbrit
Fatosi
Femra moderne
Flaka
Fiala e tim zoti
Familja
Fotografia art
Fjalëkryqi Shqiptar
Fjalë e Valë
Fjala
Gj
Gjuha Jonë
Gjeopolitika
Gjurmë të shpirtit shqiptar
Gjimnazisti
H
Hosteni
Hylli i Dritës
I
Integrim
J
Jeta e Re
Jeta
Java
Jehona
K
Klan
Koleksionisti
Kosovarja
Krahu i shqiponjës
Kultura popullore
Kuvendi
Kunji
Kalendari i vietës
L
Lobi
LEKA (revistë)
M
MAT
Mjedisi Sot
Monitor
Mbrojtja
MAPO
Mësuesi
Malësia
Myzeqeja
Minerva
Mbrojtësi
N
Në formë
Në shërbim të popullit
nëntori
Ndërtuesi
O
Obelisk
P
Perla
Përparimi
Pavdekësia
Pelegrin
Për mbrojtjen e Atdheut
Poeteka
Psikologji
Pëllumbat
Përpjekja
Pionieri
Revista "Presidenca Shqiptare"
Përpjekja shqiptare
Q
Qyteti im
R
Revista "Arkivi shqiptar"
Revista "Kërkime historike"
Revista "Presidenca Shqiptare"
Revista “Yllkat”
Revista e Kryqit të Kuq Shqiptar
Revista Iliria
Revista letrare
Revista Pedagogjike
Revista MAPO
Revista Mjekësore
Revista Pedagogjike
Rilindja
Rr
Rruga e partisë
S
Stundeti shqiptar
Skena dhe ekrani
Spektër
Studime filollogjike
Studime historike
Studime mbi artin
Stundeti shqiptar
Studime Gjeografike
Studime Muzeologjike
Sh
Shpresa
Shkenca dhe jeta
Shqip
Shqiptarja e re
Shenja
T
Teuta
Tribuna e gazetarit
Transporti
Trendet.net
Tribuna e Kuvendit
U
Ura
Universi i librit
Ujëvara
V
VIP
Vullnetari i Lirisë
Vatra e lirisë
Vizioni i Ri
Vepra
REVISTE
Y
Ylli i arbëreshëve
Ylli
Z
Zëri i Medvegjës
ZERO
Zëra studentorë
Lista
Revista shqip |
8438 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bruce%20Willis | Bruce Willis | Walter Bruce Willis lindi më 19 mars 1955 (56 vjec) në Idar-Oberstein, Rheinland-Pfalz, Gjermani. Është një aktor amerikan.Edhe Brus Villis është ndër yjet më të mëdhenj amerikanë që krijoi një varg filmash të dalluar,duke u bërë edhe njëri ndër aktorët më të kërkuar të kohës së re.Siç dihet, Brus Villis ka bërë një kapital afro 7o million dollarë,duke realizuar role shumë të fuqishme filmore.Qysh me filmin”Vdis burrërisht” Brus tregoi se botës filmore amerikane i vinte një aktor vërtet madhështor që premtonte edhe shumë më tepër në të ardhmen.Filmi përjetoi shikueshmëri rekorde dhe u bë ndër hitet më të mëdha të atyre viteve. Villis vazhdoi serinë e këtyre filmave,por na duket se pjesa e parë ishte më e fuqishme se të tjerat,ashtu si edhe filmat për Rokin dhe Rambonë,të realizuar nga aktori Silvester Stallone.”Vdis burrërisht”, kushtuar një trimi dhe heroi antiterrorist,që rastësisht gjendet në një objekt të rrethuar nga një grup komplotist,është filmi që e ngriti Brus Vilisin drejt lartësive të padefinuara dhe të pandërprera,për të mbetur edhe njëra ndër kryeveprat e tij më të rëndësishme filmore.Filmi është edhe një dramë intime e heroit kryesor i cili bën përpjekje kolosale për ta përfunduar aksionin e filluar,ngase,në mesin e pengjeve,gjendet edhe gruaja e tij.Është e vërtetë se edhe Brus Villis u bë aktor mitik me disa filma të tij të shquar dhe sa herë që e shikojmë në ndonjë rol të ri,e dimë se ai bën sensacion.Si një personazh i vetmuar që lufton terroristët e të gjitha ngjyrave,Brus Villis na bindë se ka prirje të jashtëzakonshme për role të tilla të cilat i flejnë natyrës ,vendosmërisë dhe sharmit të tij të pashoq.Mund të thuhet lirisht se Villis nuk tregoi ndonjë sukses të madh vetëm me dy filmat e tij”Dymbëdhjetë majmunët”dhe”Elementi i pestë”,duke e zbehur sadopak imixhin e vetë të adhuruar në mbarë botën artdashëse.Menjëherë pas atyre filmave,të themi të dështuar,realizon filmin e tij”I vetmi njeri që qëndronte nëkëmbë”,në regjinë e mjeshtrit të madh Valter Hill,që është një version ose rimejk i filmit” Joxhimbo” nga regjisori gjenial japonez.,Akiro Kurosava”I vetmi njeri që qëndronte në këmbë” është analog edhe me filmin”Për një grusht dollarë” i regjisorit të madh italian,Sergjo Leone, me Klint Istvudin në rolin kryesor,por edhe me”Shejnin”monumental në të cilin shkëlqen Alen Ladi virtuoz.Si shumë aktorë të tjerë,të cilët nga varfëria kishin hyrë në botën e filmit,edhe Brus Villis kishte punuar si kamarier,por fati deshti që të bëhej një yll kolosal filmor.Duke u kthyer në të kaluarën e vetë të varfër,Villis mban për kujtim banesën e tij të vogël nga e cila kishte filluar gjithçka e shkëlqyer për jetën e tij të mëvonshme,ku përveç filmit ai kishte dashuri të madhe edhe” Rokenrolin”,duke kënduar shpeshherë edhe këngë të bukura dhe duke u vlerësuar edhe si këngëtar i madh.Ishte i martuar me aktoren e famshme Demi Mur dhe thuhej se asaj ia kishte premtuar 4 milion dollarë nëse do t` ia lindte një djalë!Brus Villis nuk dëshpërohej fare që Demi Mur luajti në filmin”Striptizeta” me të cilin edhe ajo arriti sukses të madh,aashtu si edhe me filmin”Oferta për një million dollarë”ku e kishte partner aktorin e popullarizuar Robert Redford..Humanitari Brus Villis,në shenjë respekti të madh për kusheririn invalid,ia kishte blerë atij një shtëpi që kishte kushtuar 700.000 mijë dollarë!I urrente skenat erotike në filmin”Ngjyrat e natës” në të cilin luante rolin kryesor,duke thënë se ato ishin ditët e tij më të vështira që i kishte përjetuar ndonjëherë.Përveç kapitalit që ka,Villis fiton edhe nga 2o million dollarë nga restoranet e tij të shumta të quajtura”Planeti Hollivud” ku i ka ortakë aktorët:Silvester Stallone dhe Arnold Shvarceneger.Është interesant për t`u theksuar edhe fakti tjetër se Villis ka një përcjellje të madhe kur udhëton jashtë vendit, ngase aktorët e shquar janë të rrezikuar përherë nga banda të ndryshme.Përveç asaj që theksuam më lart, janë shumë të njohur edhe filmat e tij”Armagedoni, një planet tjetër”,”Çakalli” dhe “Pulp fiction”/Rrëfimet për pesë para/në të cilët luan tri role diametralisht të kundërta.Me filmin”Çakalli” ai shkëlqen në mënyrë maestrale,duke realizuar një rol të shkëlqyer të një vrasësi ndërkombëtar që transformohet në disa persona gjatë operacioneve të veta kriminele, kurse rolin pozitiv të ndjekësit të tij, e interpreton Riçard Gir.
Filmografia
The First Deadly Sin (1980) Film shume i mire
The Verdict (1982)
A Guru Comes (1985)
Blind Date (1987)
The Return of Bruno (1988)
Sunset (1988)
Die Hard (1988)
That's Adequate (1989) (Cameo)
In Country (1989)
Look Who's Talking (1989) (vetëm zëri)
Die Hard 2 (1990)
Look Who's Talking Too (1990) (vetëm zëri)
The Bonfire of the Vanities (1990)
Mortal Thoughts (1991)
Hudson Hawk (1991)
Billy Bathgate (1991)
The Last Boy Scout (1991)
The Player (1992) (Cameo)
Death Becomes Her (1992)
National Lampoon's Loaded Weapon 1 (1993) (Cameo)
Striking Distance (1993)
North (1994) (narrator)
Color of Night (1994)
Pulp Fiction (1994)
Nobody's Fool (1994)
Die Hard: With a Vengeance (1995)
Four Rooms (1995)
Twelve Monkeys (1995)
Last Man Standing (1996)
Beavis and Butt-head Do America (1996) (Sinkronizim)
The Fifth Element (1997)
The Jackal (1997)
Mercury Rising (1998)
Armageddon (1998)
The Siege (1998)
Franky Goes to Hollywood (1999) (shkurt shihët)
Breakfast of Champions (1999)
The Sixth Sense (1999)
The Story of Us (1999)
The Whole Nine Yards (2000) (edhe producent)
The Kid (2000)
Unbreakable (2000)
Bandits (2001)
Hart's War (2002)
Grand Champion (2002) (Cameo)
Tears of the Sun (2003)
Rugrats Go Wild! (2003) (Sinkronizues)
Charlie's Angels: Full Throttle (2003) (Cameo)
The Whole Ten Yards (2004)
Ocean's Twelve (2004) (Cameo)
Hostage (2005) (edhe producent)
Sin City (2005)
Lucky Number Slevin (2005)
Alpha Dog (2005)
Over the Hedge (2006) (Sinkronizues)
16 Blocks (2006) (edhe producent)
Die Hard 4.0 (2006) (edhe producent)
Solace (2006)
Lidhje të jashtme
Aktorë amerikanë
Lindje 1955 |
8446 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Catherine%20Zeta-Jones | Catherine Zeta-Jones | Catherine Zeta-Jones lindi më 25 shtator 1969 në Swansea, Wales. Është një aktore nga ShBA.
Filmografia
Lidhje të jashtme
Aktorë amerikanë
Lindje 1969 |
8448 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Nase%20Jani | Nase Jani | THANAS JANI
Emri letrar: NASE
Urdhëri ‘Naim Frashëri’ i Artë
E ka nisur jetën në Stegopul të Lunxhërisë, Gjirokastër, më 25 maj 1947.
Mësimet e para i mori në vendlindje, pastaj në Kuçovë e në Vlorë, ku mbaroi parashkollën e mesme.
Ka studjuar në Shkollën Skënderbej, në Tiranë, Shkollën e lartë të Marinës në Vlorë dhe Shkollën e lartë ushtarake të Oficerave në Tiranë. Ka studjuar dhe për letërsi, dramë-regjisurë dhe filozofi.
Oficer Thanas Jani, prej vitit 1969 deri në vitin 1993 ka shërbyer në Durrës, Kuçovë, Berat. E mbylli karrierën: Drejtor i Shtëpisë të Kulturës së Ushtarakëve, Berat (1983-1993), ku i detyruar nga ‘reforma’ bëri kërkesë për lirim.
Prej vitit 1997 deri në vitin 2018 jetoi familjarisht në Athinë.
VEPRIMTARIA LETRARE
Është autor i 35 librave, me Poezi, Tregime, Romane, Dramë, letërsi për fëmijë, Publicistikë, Kritika letrare.
Krijimtaria e tij është përkthyer dhe botuar, me vepra ose pjesërisht, në gjuhën greke, italiane, angleze (SHBA), rumune, frënge, suedeze, izraelite.
Është autor i 5 Antologjive letrare.
Është përfshirë në disa Antologji brenda dhe jashtë Shqipërisë.
Vepra e tij letrare është vlerësuar me disa çmime konkursesh dhe çmime vjetorë.
VEPRIMTARIA SHOQËRORE – ATDHETARE
Nase Jani është themelues dhe kryetar i Klubit të Shrimtarëve dhe Artistëve ‘DRITA’, me qendër në Athinë (në vitin 2000) dhe i Revistës Letrare – Kulturore ‘PELEGRIN’ (2004). Si dhe themeluesi i Shoqatës Atdhetare – Kulturore ‘Lunxhëria’ në Athinë (1998)
Klubi ‘Drita’, me propozim të shkrimtarit Dritëro Agolli, është dekoruar nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë, z. Alfred Moisiu me ‘Medalia e mirënjohjes’ (Nr. Dekreti: 4581, Tiranë Dt. 30. 5. 2005.
Revista ‘Pelegrin’ është vlerësuar Revista më e mirë e vitit 2004, nga Klubi i ideve dhe UNESKO, Athinë. Me ‘Mirënjohje’ nga kryetari i Bashkisë, z. Erion Veliaj, në 12 vjetorin e themelimit (2016) dhe çmimin e fondacionit ‘Harpa’ (2018)
Klubi ‘Drita’ dhe Revista ‘Pelegrin’, në drejtimin e z. Nase Jani, krijuan ‘Bibloteka qytetare në natyrë’ në qytetin e Vlorës, (gusht 2021), e para e këtij lloji në Shqipëri.
Nase Jani ka vënë në skenë dhe ka luajtur në rolet kryesore dramat: ‘Familja e peshkatarit’, ‘Lagja e varfër’, ‘Kuestori’, ‘Njeriu me top’ etj.
ËSHTË DEKORUAR
-Medalia ‘Naim Frashëri’ (Nr. dekretit 6609, Tiranë. dt. 18. 8. 1982
-Urdhëri ‘Ylli i kuq’ (Nr. dekreti 7175, Tiranë dt. 20. 11. 1998
-Urdhëri ‘Naim Frashëri i Artë’ (nr. dekreti 5210. Tiranë dt.11. 5. 2007)
-‘Diplomë Mirënjohje’ Nga Lidhja e Botuesve të Shqipërisë (2008)
-‘Qytetar Nderi i Kuçovës’ me vendi të Këshillit Bashkaik Nr. 93 dt. 11. 12. 2012.
Biografi shqiptarësh
Shkrimtarë shqiptarë
Lindje 1947 |
8449 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Lista%20e%20telenovelave | Lista e telenovelave | Kjo është një listë e telenovelave te transmetuara ne Shqipëri nder vite, të renditura sipas shteteve.
Argjentina
Hakmarrja e një gruaje - Venganza de mujer 1986 (127 seri)
Stellina - Estrellita mia 1987 (16 mars 1987, 157 seri)
Valeria 1987 (130 seri)
Carolina - Amándote 1988 (126 seri)
Hirushja e vogël - Pobre Diabla 1990
Celeste 1991 (11 mars 1991, 172 seri)
Dashuri e pamundur - Cosecharàs tu siembra 1991 (8 prill 1991, 120 seri)
Manuela 1991 (29 prill 1991, 228 seri)
Micaela 1992 (200 seri)
Antonella 1992 (8 mars 1992, 165 seri)
Celeste 2 - Celeste siempre Celeste 1993 (7 korrik 1993, 200 seri)
Milagros - Más allá del horizonte 1994 (3 janar 1994, 200 seri)
Nano 1994 (7 mars 1994, 195 seri)
Perla e Zeze - Perla Negra 1994 (shtator 1994, 200 seri)
Con alma de tango 1994 (24 tetor 1994, 104 seri)
Zingara 1995 (nëntor 1995, 200 seri)
Top Model 90-60-90 1996 (8 janar 1996, 278 seri)
Alen, drita e hënës - Alen, luz de luna 1996 (8 prill 1996, 147 seri)
Rebelet - Rebelde way 2002 (26 maj 2002 - dhjetor 2003, 316 seri)
Resistire 2003 (220 seri)
Padre Coraje 2004 (8 mars 2004, 189 seri)
Floricienta 2004 (15 mars 2004 - 2 dhjetor 2005, 361 seri)
Jete e dyfishte - Doble vida 2005 (2 maj 2005, 88 seri)
Ti je jeta ime - Sos mi vida 2006 (16 janar 2006, 230 seri)
Alma pirata 2006 (20 mars 2006, 140 seri)
Montecristo 2006 (25 prill 2006, 144 seri)
Juanita, e vetmuar - Juanita, la soltera 2006
La lola 2007 (28 gusht 2007 - 28 prill 2008, 148 seri)
Brazil
Toka jone (telenovele) - Terra nostra 1999 (20 shtator 1999 - 3 qershor 2000, 221 seri)
Lidhje gjaku - Lacos de famiglia 2000 (5 qershor 2000 - 3 shkurt 2001, 209 seri)
Kloni (telenovele) - O Clone 2001 (1 tetor 2001 - 15 qershor 2002, 250 seri)
Në shtëpinë e 7 grave - A casa das sete mulheres 2003 (7 janar 2003 - 8 prill 2003, 80 seri)
Famë e Dashuri - Celebridade 2003 (13 tetor 2003 - 26 qershor 2004, 221 seri)
Hija e mëkatit - Da cor de pecado 2004 (26 janar 2004 - 28 gusht 2004, 185 seri)
Fati i një gruaje - Senhora do Destino 2004 (28 qershor 2004 - 12 mars 2005, 221 seri)
Skllavja Izaura - A Escrava Isaura 2004 (18 tetor 2004 - 29 prill 2005, 167 seri)
América 2005 (14 mars 2005 - 5 nëntor 2005, 203 seri)
Belissima 2005-2006 (7 nëntor 2005 - 8 korrik 2006, 209 seri)
Zonjusha Sinja - Sinha Moca 2006 (13 mars 2006 - 13 tetor 2006, 185 seri)
Gjarpërinj dhe hardhuca - Cobras & Lagartos 2006 (24 prill 2006 - 18 nëntor 2006, 179 seri)
Faqet e jetës - Paginas da vida 2006 (10 korrik 2006 - 2 mars 2007, 203 seri)
Parajse Tropikale - Paraiso Tropical 2007 (5 mars 2007 - 28 shtator 2007, 179 seri)
Dy fytyrat - Duas Caras 2007-2008 (1 tetor 2007 - 31 maj 2008, 210 seri)
Kili
Shtrigat - Brujas 2005 (7 mars 2005 - 14 shtator 2005, 135 seri)
Kolumbia dhe USA
Arome kafeje - Cafe, con Aroma de Mujer 1994-1995 (190 seri)
Beti e Shëmtuar - Yo Soy Betty la Fea 1999 (25 tetor 1999 - 2001, 169 seri)
Dashuri e pacipe - Amor Descarado 2003 (8 shtator 2003, 126 seri)
Pasion i fshehur - Pasion de gavilanes 2003 (21 tetor 2003, 188 seri)
Gruaja e Lorencos - La mujer de Lorenzo 2004 (5 janar 2004, 100 seri)
E burgosura - Prisionera 2004 (10 mars 2004, 180 seri)
Gruaja ne pasqyre - La mujer en el espejo 2004 (7 dhjetor 2004, 151 seri)
Stuhia - La tormenta 2005 (21 shtator 2005 - 24 korrik 2006, 216 seri)
Dashuri e shitur - Amores de mercado 2006 (14 qershor 2006 - 12 janar 2007, 125 seri)
Marina 2006 (16 tetor 2006 - 29 qershor 2007, 174 seri)
Sekret i ëmbël - Dame chocolate 2007 (5 mars 2007 - 5 tetor 2007, 150 seri)
Victoria 2007 (4 dhjetor 2007 - 1 gusht 2008, 171 seri)
Zonja Barbara - Doña Barbara 2008 (4 gusht 2008 - maj 2009, 210 seri))
El rostro de Analia - Fytyra e Analia-s 2008 (20 tetor 2008 - maj 2009, 150 seri)
Shtepia Ngjitur - La Casa De Al Lado 2012
Zonja e Arit -La Patrona(2014 Tplus)
Perro Amor(Digi+)
Meksika
Mundo de juguete - Piccolo amore (versionin italian) (Cristina) 1974-1977 (605 seri)
Mi segunda madre - Nena ime e dyte (versionin italian Diana) 1989
Natalia - En carne propia 1991 (185 seri)
Valeria y Maximiliano 1991 (23 dhjetor 1991 - 8 maj 1992, 100 seri)
Marielena - 1992
Zemër e egër - Corazon Salvaje 1993 (14 qershor 1993 - 18 shkurt 1994, 160 seri)
Madalena 1993 (xhiruar ne 1992) 228 seri
Guadalupe 1994
Zonja - La dueña 1995 (22 maj 1995 - 29 shtator 1995, 95 seri)
Asgjë Personale - Nada Personal 1996 (20 maj 1996, 400 seri)
Esmeralda 1997 (7 maj 1997 - 28 nentor 1997, 137 seri)
Shikim gruaje - Mirada de Mujer 1997 (121 seri)
Huracan 1997 (13 tetor 1997 - 27 mars 1998, 80 seri)
Azul Tequila 1998 (64 seri)
Vivo por Elena - 1998
E drejta për të dashuruar - El privilegio de amar 1998 (27 korrik 1998 - 26 shkurt 1999, 155 seri)
Rosalinda 1999 (1 mars 1999 - 18 qershor 1999, 80 seri)
Marea Brava 1999 (99 seri)
Goditje e pabese - Golpe bajo 2000 (19 qershor 2000, 219 seri)
Fytyra e engjëllit - Carita de angel 2000-2001 (19 qershor 2000 - 16 mars 2001, 125 seri)
Fati im je ti - Mi destino eres tu 2000 (10 korrik 2000 - 9 nentor 2000, 180 seri)
Dashuria nuk është siç e përshkruajnë - El amor no es como lo pintan 2000 (175 seri)
Mike dhe Rivale - Amigas y Rivales 2001 (26 shkurt 2001 - 9 nentor 2001, 185 seri)
E huaja (telenovele) - La intrusa (telenovel) 2001 (16 prill 2001 - 19 tetor 2001, 135 seri)
Kur ti te jesh e imja - Cuando seas mia (Paloma) 2001 (7 maj 2001 - 12 prill 2002, 238 seri)
Burimi (telenovele) - El manantial 2001 (1 tetor 2001 - 25 janar 2002, 95 seri)
Salomé 2001 (22 tetor 2001 - 17 maj 2002, 169 seri)
Midis dashurisë dhe urrejtjes - Entre el amor y el odio 2002 (11 shkurt 2002 - 2 gusht 2002, 124 seri)
Për Ty - Por ti 2002 (15 prill 2002)
Rrugët e dashurisë - Las vias de amor 2002 (5 gusht 2002 - 6 qershor 2003, 220 seri)
Dyshimi (telenovele) - La Duda 2002 (21 tetor 2002)
Dashuri e vërtete - Amor real 2003 (9 qershor 2003 - 17 tetor 2003, 95 seri)
Mirada de mujer: El regreso 2003 (9 qershor 2003)
Velloja e nuses - Velo de novia 2003 (30 qershor 2003 - 2 janar 2004)
Të dashuroj është mëkati im - Amarte es mi pecado 2004 (5 janar 2004 - 14 maj 2004, 95 seri)
Trashëgimtarja - La Heredera 2004 (17 maj 2004)
Rubi 2004 (17 maj 2004 - 22 tetor 2004, 115 seri)
Ciganët - Gitanas 2004 (27 korrik 2004, 162 seri)
Rebelet (versioni meksikan) 2004-2006 (4 tetor 2004 - 2 qershor 2006, 440 seri)
E pafajshme - Inocente de ti 2004 (8 nentor 2004 - 6 maj 2005, 129 seri)
Njerka - La madrastra 2005 (7 shkurt 2005 - 29 korrik 2005, 125 seri)
Natalia - Contra Viento y Marea 2005 (25 prill 2005 - 3 nentor 2005, 130 seri)
Gjethe vjeshte - Piel de otoño 2005 (12 maj 2005 - 23 shtator 2005, 90 seri)
Dashuria nuk ka çmim - El amor no tiene precio 2005 (25 shtator 2005 - 20 tetor 2006, 280 seri)
Peregrina 2005 (14 nentor 2005 - 7 prill 2006, 103 seri)
Amar sin límites - 2006
Sekreti - La verdad oculta 2006 (27 shkurt 2006 - 11 gusht 2006, 120 seri)
Plagët e dashurisë - Heridas de amor 2006 (3 prill 2006 - 22 shtator 2006, 130 seri)
Intriga - Mundo de fieras 2006 (31 korrik 2006 - 19 janar 2007, 120 seri)
Të duash pafundësisht - Amar sin limites 2006 (16 tetor 2006 - 20 prill 2007, 100 seri)
Dashuri dhe Tekila - Destilando amor 2007 (22 janar 2007 - 16 shtator 2007, 170 seri)
Kërkohen meshkuj - Se busca un hombre 2007 (12 shkurt 2007 - 8 shkurt 2008, 260 seri)
Tradhtia - Bajo las riendas del amor 2007 (12 mars 2007 - 6 tetor 2007, 150 seri)
Fjalë gruaje - Palabra de mujer 2007 (20 tetor 2007 - 8 maj 2008, 145 seri)
Fuego en la sangre - Zjarr në gjak -2008
Mendjelehtat nuk shkojnë në parajse - Las tontas no van al cielo 2008 (11 shkurt 2008 - 22 gusht 2008, 140 seri)
Në emër të dashurisë - En nombre del amor 2008 (13 tetor 2008 - qershor 2009, 200 seri)
Nesër është përgjithmonë - Mañana es para siempre 2008 (20 tetor 2008 - 5 qershor 2009, 163 seri)
Magji dashurie - Sortilegio 2009 (1 qershor 2009 - 16 tetor 2009, 95 seri)
Triumfi i dashurise - Triunfo del amor 2010
Venezuela
Një fytyre dy gra - La intrusa 1987 (1 gusht 1987-1988, 234 seri)
Lule portokalli - Primavera 1987-1988 (221 seri)
Hakmarrja (tln) - La revancha 1989 (1 prill 1989, 247 seri)
Rubi rebelde 1989 (1 shkurt 1989, 172 seri)
Gloria, e vetme kundër botës - Mundo de fieras (1 gusht 1991, 239 seri)
Kassandra 1992 (29 shtator 1992, 150 seri)
Niña mimada 1998 (1 qershor 1998, 112 seri)
Calypso 1999 (1 dhjetor 1999-2000, 80 seri)
Dashnoret e hënës së plotë - Amantes de luna llena 2000 (171 seri)
Gruaja e Judes - La mujer de Judas 2002 (2 prill 2002, 126 seri)
Trapos Intimos 2002 (1 nentor 2002)
Shija jote - Sabor a ti 2004 (18 tetor 2004, 153 seri)
Fantastikja Anastasia - Estrambótica Anastasia 2004 (15 prill 2004, 146 seri)
Trashëgimtarja - Luna, la heredera 2004 (22 korrik 2004, 120 seri)
Një Zonjë e Vërtetë - Toda una dama 2007 (7 nëntor 2007 - 13 qershor 2008, 180 seri)
Peru
Lule dielli për Lucien - Girasoles para Lucia 1999 (18 tetor 1999, 110 seri)
Shiko edhe
Lista e telefilmave
Lista e serive
Lista e filmave te animuar
Telenovela |
8450 | https://sq.wikipedia.org/wiki/George%20Clooney | George Clooney | George Timothy Clooney lindi më 6 maj 1961 në Lexington, Kentucky, ShBA. Është një aktor, regjisor, autor filmi, producent filmi dhe jeton afër Como, te liqeni me emrin të njëjtë në Lombardi në Itali.
Filmografia
Grizzly II: The Predator (1987) (nuk u realizu)
Return to Horror High (1987)
Return of the Killer Tomatoes! (1988)
Red Surf (1990)
Unbecoming Age (1992)
The Harvest (1993)
From Dusk Till Dawn (1996)
Curdled (1996)
One Fine Day (1996)
Batman & Robin (1997)
Full Tilt Boogie (1997) (dokumentar)
The Peacemaker (1997)
Waiting for Woody (1998) (shkurt shihet)
Out of Sight (1998)
The Thin Red Line (1998)
South Park: Bigger, Longer & Uncut (1999) (Sinkronizim)
The Book That Wrote Itself (1999) (Cameo)
Three Kings (1999)
O Brother, Where Art Thou? (2000)
The Perfect Storm (2000)
Spy Kids (2001)
Ocean's Eleven (2001)
Starbuck Holger Meins (2002) (dokumentar)
Welcome to Collinwood (2002) (edhe producent ekzekutiv dhe producent)
Solaris (2002)
Confessions of a Dangerous Mind (2002) (edhe Regjisor)
Spy Kids 3-D: Game Over (2003)
Intolerable Cruelty (2003)
Ocean's Twelve (2004) (edhe producent ekzekutiv)
Good Night, and Good Luck (2005) (edhe regjisor, producent, dhe autor)
Syriana (2005) (edhe producent)
The Good German (2006)
Michael Clayton (2006)
Leatherheads (2008
Burn After Reading (2008)
Fantastic Mr. Fox (2009) (post-production)
The Men Who Stare at Goats (2009) (post-production
Up in the Air (2009/I) (post-production)
Çmimet
Academy Awards për rol dytësor: Syriana (2005)
Nominimet
BAFTA Awards për rol dytësor: Syriana (2005)
Academy Awards për rol dytësor: Michael Clayton (2007)
BAFTA Awards për rol dytësor: Michael Clayton (2007)
Lidhje të jashtme
Aktorë amerikanë
Regjisorë amerikanë
Producentë amerikanë
Lindje 1961 |
8453 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Arif%20Hasko%20Memaj | Arif Hasko Memaj | Arif Hasko Memaj lindi në Tërbaç të Vlorës, është i njohur me pseudonimin "Patrioti", gjatë luftës për çlirimin e vendit. Pasi mbaroi filloren në vendlindje, vazhdoi shkollën tregtare të Vlorës.
Ai ka udhëhequr në LANÇ formacione të rëndësishme partizane që nga Vlora e deri në veri të Shqipërisë. Në dhjetor të 1943-it, inkuadrohet në Brigadën e Parë Sulmuese, Heroinë e Popullit, duke kryer detyra të ndryshme, deri komisar politik i kësaj brigade. Mbas çlirimit kryen Akademinë e Lartë të Shtabit të Përgjithshëm në Bashkimin Sovjetik. Kështu, ai bëhet një nga udhëheqësit e shquar të Ushtrisë Popullore : Komisar Divizioni, Korpusi, Shef i Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë dhe zv/Ministër i Mbrojtjes Popullore. Ai tërë jetën e tij, qëndroi besnik i idealeve të LANÇ-it. Për një kohë të gjatë kreu detyrën e zv/kryetarit të Parë të Komitetit Kombëtar të Organizatës së Veteranëve të LANÇ-it. Dhe sot, vazhdon të jetë një nga veteranët e nderuar të saj, duke dhënë kontributin e tij në zhvillimet demokratike.
Ai ka qenë kuadër i lartë, me gradën Gjeneral Leitnant, si dhe me shumë urdhra e medalje të akredituara nga ish-Presidiumi i Kuvendit Popullor.
Dalë në Vlorë më 1946.
Burimi
"Kadri Mahmud Shametaj treçerek shekulli në këmbë" shkruajtur nga Dr. Zihni Haskaj dhe Bektash Zite.
Grupi i ushtrisë
Ushtarakë shqiptarë
Njerëz nga Labëria
Komisarë politikë të PKSH-së
Lindje 1918 |
8454 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Adelina%20Ismajli | Adelina Ismajli |
Biografi
Adelina Ismaili e lindur në Prishtinë më 14.12.1979 eshte diplomuar per aktrim ndersa ka te mbaruar fakultetin e arteve te bukura per , këngëtare dhe aktore nga Kosova. Prej këngëtareve me te suksesshme ku për veç kësaj, njihet edhe në vendet të tjera shqiptare Shqipëri, Maqedoni dhe Mal të zi. Ka filluar të këndoj qysh në moshën fëmijërore, atëherë këndonte këngë optimiste. Është e njohur si simbol seksi, provokative në shfaqjet televizive. Incizimet e Ismajlit, përfshijnë katër albume të klasës së parë-chart (100 % Zeshkane, Nuk jam sex bombë, Prej fillimit dhe Mbretëreshë e robëreshë) janë bërë të suksesshme, duke u shitur në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Mal të zi, si dhe në diasporën shqiptare. Për herë të parë paraqiti një album të plotë me videoklipe të saja ku ne mesin e këtyre u paraqit edhe Zanfina Ismajlin me një videoklip të quajtur "Dreq i vogël simpatik". Në një intervistë në fillim të vitit 2006, Adelina hodhi poshtë pretendimet se muzikantët shqiptarë kishin zakon të huamarrjes së melodive nga gjuhët fqinje të Ballkanit. Në një zemër të hapur të paraqitjes, ajo dha dëshmi se kishte qenë kryesisht shqiptare origjinale në interpretimet e saja. Më 1997 morri pjesë në spektaklin e bukurisë "Miss Kosova" ku u zgjodh Miss Kosova 1997. Vjen nga një familje me kulturë.
Zanfina Ismajli është motra e saj e është këngëtare. Ajo kishte një lidhje romantike me Zyrtarin Policor të Kosovës, Triumf Riza, i cili vritet në përleshje me grupet e krimit të organizuar. Riza qëllohet për vdekje më 30 gusht 2007, thuhet se ishte një i dërguar për ti a zgjatur depresionin Adelina Ismajlit. Me albumin e saj të fundit "Feniks" në mes të vitit 2008, simbolizon kthimin në skenën muzikore pas një mungese dy vjeçare. Babi i Adelinës është i lindur ne fshatin Sazil afër Ferizajt kurse nena e saj është nga Peja.
== Albumee per femije
* Do te behemi milioner - 1986
* Cunga LLunga -1987
* Ne jemi bukuria e atdheut- 1990
* S`kam adrese e po bie shi-1992
Fore - 1995
Albumet
1996: 100 % Zeshkane 31 Tetor 1995
2000: S'jam Sex Bombë 12 Maj 2001
2002: Prej Fillimit 21 Janar 2003
2005: Mbretëreshë E Robëreshë 28 Shkurt 2005
2008: Feniks Leshuar 4 Shkurt 2008
Single's
1996: Shko
1996: Me Motor
1996: 100 % Zeshkane
1996: Po nanës Tendë Çka i Bana
1996: Ushtrinë Time Do ta Bej
1996: Sajzeza (Feat. Elita 5)
1998: Shko në R.S
1999: Lavdi Ushtari Im
1999: Uragan Çohen Krenarët
1999: Martesa
2000: Sonte
2000: Amaneti
2000: You are my Angel
2000: Fuck the Government
2000: Largohu nga Frajeri im
2000: Sex Bombë
2002: Mos ma ndal
2002: Dil E Shij Moj Bije
2003: Skenderbe
2003: Në Kosovë Luhet Kumorë (Ft. Tingulli 3nt)
2005: Dy Motra një Frajer
(Ft. Zanfina Ismajli)
2006: Mirëdita
2007: Diva
2008: Trimit Tim
2009: Tribalb
2010: Urdhër i Ri
2011: Love You More ft. Faudel
2012: Ku Ma Ke
2014: Karma
2018: T'Iqja
Filmografia
Ditari i Stupcave (Stupcat) -
Qumili - Urime 8 Marsi 2005 (Qumili) -
Trivia
Adelina njihet me stilin e saj të veçantë!
Veçantinë e saj (Vettulen e prerë) filluan të pëlqenin të gjithë.
Lidhje të jashtme
Video dokumentar mbi krijimtarin
Foto te Adelina Ismajli
Adelina Ismajli
Aktorë shqiptarë
Biografi shqiptarësh
Këngëtarë kosovarë
Këngëtare shqiptare
Lindje 1979
Miss Kosova |
8461 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Adelina%20Pireva | Adelina Pireva | Adelina Pireva lindi më 22 Prill 1981 në Gjilan
Me muzikë ka filluar të merret që nga mosha 8-vjeçare. Edhe si fëmijë ka marrë pjesë në shumë koncerte e manifestime të ndryshme.
Në festivalin “Kosovarja këndon 1990” mori Mikrofonin e Artë, si shpërblim të SHKA “Agimi: nga Prizreni dhe vendin e 5-të nga Juria profesionale. Me Ansamlin “Gurra” të Gjilanit ka marrë pjesë në këto festivale:
, “Këngë Jeho 1992, 1997”-Strugë, “Sharri këndon “- Tetovë, “Festivali i Paqes 1996”-Bajram Pasha (Stamboll).
Në këto festivale u nderua me shpërblime, mirënjohje e diloma të shumta.
Ka marrë pjesë edhe në shumë koncerte humanitare, kryesisht që u është dedikuar heronjve të rënë për çlirimin e Kosovës dhe fëmijëve të dëshmorëve.
Albumet
Deri më tash ka edituar 3 Albume dhe 4 Video Clipe.
Dashurinë ta fala
Live-me grupin Dasmorët
Live- me grupin Triola
Muzikantë shqiptarë |
8462 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Demir%20Krasniqi | Demir Krasniqi | Dermir Krasniqi ka lindur më 10 shkurt 1950 në fshatin Tygjec të Dardanës në Kosovë. Shkollën fillore e kreu në fshatin e lindjes, ndërsa shkollimin e mesëm-drejtimin muzikor e keru në Prishtinë. Bazat e para nga kultura muzikore i mori nga mësuesi Rexhep Bunjaku, që kur ishte nxënës i shkollës fillore. Në klasën e gjashtë ai zuri vendin e parë në manifestimin rajonal “Mikrofoni është i Juaji”.
Punoi si mësimdhënës i kulturës muzikore në shumë shkolla të Kosovës, profesion të cilin edhe tash e ushtron. Këngës dhe folklorit deri më sot nuk i është ndarë asnjëherë.
Në opusin e tij krijues, ka më se 1500 këngë e valle origjinale, të thurura, të kompozuara dhe të incizuara nëpër disqe gramafoni, audiokaseta, videokaseta, CD e DVD. Është mbledhës i folklorit burimor muzikor dhe deri më tash ka grumbulluar mbi 4000 këngë të ndryshme, disa prej të cilave i ka të publikuara, e, që janë deshifruar nga etnomuzikologu Lorenc Antoni në blenet IV, V, VI dhe VII të “Bleni muzikor shqiptar”.
Demir Krasniqi merret edhe me gazetari. Punoi dhe jetoi në Gjilan ku edhe më 20.8.2021 ndërroi jetë.
Vepra
Demir Krasniqi, ka botuar edhe këto vepra''
Mallëngjima e ushtima, Prishtinë, 1993
Qamili i vogël-zë që nuk shuhet (monografi), Prishtinë, 1995
Gjakon Kosova, Gjilan 1998
Bejtë Pireva, Gjilan 2002
Zeqir Maroca,Gjilan 2002
Këngë krismash lirie I, Gjilan, 2003
Këngë krismash lirie II, Prishtinë, 2003
Familja Kurti nga Tygjeci (monografi), Prishtinë 2004
Shtojzovallet e Gollakut, ETMM i Kosovës, Prishtinë, 2005
Kushtrim lirie, SH.B. “Kurora”, Gjilan 2005
Liman Shahiqi-trimi i Gollakut, Prishtinë, 2005
Kroi i këngës-Gjilan, 2006
Qamili i Vogël: Këngë përjetësie (mblodhi, redaktoi dhe deshifroi me nota Demir Krasniqi), nëntor 2006
Krenaria e Gollakut ( Me rastin e 40-vjetorit të karrierës dhe krijimtarisë muzikore) - Gjilan, 2008
Diell Lirie, Gjilan, 2008
Shih edhe këtë
https://web.archive.org/web/20090918215613/http://www.rapsodet.com/Tjera/Demir%20Krasniqi/Demir%20Krasniqi.htm
Referime
Lidhje të jashtme
http://www.zemrashqiptare.net/news/id_3474/rp_0/act_print/rf_1/Printo.html
http://www.dituria.se/index.php?option=com_content&view=article&id=974:shaban-cakolli-demir-krasniqi&catid=44:debattartiklar&Itemid=63
Biografi shqiptarësh
Këngëtarë kosovarë
Shkrimtarë shqiptarë
Shkrimtarë kosovarë
Lindje 1950
Njerëz që jetojnë |
8463 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Harrison%20Ford | Harrison Ford | Harrison Ford, (lexo: Harison Ford) është aktor amerikan, shumë i njohur me interpretimin e personazhit fiktiv Indiana Jones, (lexo: Indiana Xhons).
Biografia
Harison Ford një ikonë apsolute e njerëzve më me ndikim në Hollywod, Harrison Ford lindi në Chicago më 13 korik të vitit 1942 prej babait irlandez katolik dhe nënës me origjinë ruse hebreje. Arrinë deri tek kinemaja pasi që ndërpren studimet dhe transferohet në Los Angeles me një ide për t`u bërë aktor. Punën e parë të tij në realitet e filloj në një magazinë (lloj qendre tregtare) e cila quhej Bullock`s punonte në repartin për ndarjën e ambalazhit gjegjësisht paketave në sektorin e vetë, mirpo arrin në këtë kohë t`a interpretoj rolin e tij të parë në të cilin Harison Ford dukët për vetëm 20 sekonda në filmin Dead Heat on a Merry-Go-Round një komedi e tipit të mesëm e xhiruar nga Bernard Girard.
Aktiviteti
Harrison Ford nënshkruan një kontratë me Columbia e cila donte t`a lançonte si Elvis Presly i ri, kjo gjë nuk i pëlqeu aspak Fordit aq më pak kur nominohet për rolin e tij në filmin Luv të Jacques Demy.Kështu Fordi vendos të bëhet karpentier(regullues i çative) së bashku me këtë vije edhe mrekullia. Në kohën kur riparonte çatinë e producentit Fred Harrison, i cili e propozon për një rol në filmin American Graffiti, këtu m`bi së gjithash njoftohet me regjisorin e famshëm George Lucas, i cili me pas do ta bënte të njoftur në tërë botën me filmin e tij të famshëm Star Wars Episode IV: A New Hope, (që në gjuhën shqipe e njohim si “Lufta e Yjeve”) në rolin e Han Solo.Mirëpo në anën e kundërt edhe sot e kësaj dite të gjthë e kujtojnë Harrison Fordin në veshjën e tij mitike të rolit Indiana Jones në 3 aventurat e arkeologut ekstravagant që në shum raste e vënë edhe jetën e vetë në pikë pyëtje për gërmime të rëndësishme arkeologjike. Një triologji e zhanrrit aventur e xhiruar nga Steven Spielberg. Më 22 maj 2008 u dha edhe premiera e Indiana Jones 4 apo Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull i cili vetëm në ditët e para në kinema arriti shumën $780,159,406 dollar amerikan.
Harrison Ford u bë i suksesëshëm edhe në rolin e Rich Deckard në filmin Blade Runner të regjisorit të njohur Ridley Scott. Mirpo një aktor si Fordi nuk arriti akoma t`a marr në duart e tij statun e artë, atë të Oskarit. Ishte i nominuar vetëm një herë dhe atë në interprëtimin e tij në filmin Witness (Dëshmitari). Mirpo prezenca e Harrison Fordit është e shkëlqyer dhe shum e dashur nga publiku të cilen e demostroi në filmat e tij shum të njohur siq janë: Presumed Innocent, Patriot Games, The Fugitive, Air Force One, What Lies Beneath, K-19: The Widowmaker dhe Fierwall.
Rroga
K-19: The Widowmaker (2002) - $25,000,000 + 20% prej Fitimit
What Lies Beneath (2000) - $20,000,000
Random Hearts (1999) - $20,000,000
Six Days Seven Nights (1998) - $20,000,000
Air Force One (1997) - $22,000,000
The Devil's Own (1997) - $20,000,000
Patriot Games (1992) - $9,000,000
Presumed Innocent (1990) - $12,500,000
Star Wars (1977) - $650,000
American Graffiti (1973) - $500/Java
Filmografia
Referime
Lidhje të jashtme
Aktorë amerikanë
Lindje 1942 |
8465 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Roundhay%20Garden%20Scene | Roundhay Garden Scene | Roundhay Garden Scene ishte një film i shkurtër angleze i prodhuar më 1888 dhe i pari film i prodhuar në botë.
U xhiruar në Oakwood Grange Road në Roundhay, Leeds, West Yorkshire, Angli nga Louis Aimé Augustin Le Prince. Ndër interpretuesit ishin Adolphe Le Prince (biri i Le Prince's), Mrs Sarah Whitley (vjehrra i Le Prince's), Joseph Whitley dhe Miss Harriet Hartley.
Data është e saktë për shkak se Mrs Whitley vdiq në tetor 1888, vjehrra e Le Prince. Sot ekzistojnë vetëm pjesë prej këtij filmi.
Lidhje të jashtme
Filmi (2 sekonda) në kvikmyndir.is
YouTube: Roundhay Garden Scene
Filmi
Filma
Filma 1888
Filma anglezë |
8468 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Karl%20Marksi | Karl Marksi | Karl Heinrich Marks lindi më 5 maj të vitit 1818 në Trir, Gjermani; vdiq më 14 mars të vitit 1883 Londër, Britania e Madhe. Ishte një filozof, ekonomist politik dhe organizues revolucionar i Shoqatës Ndërkombëtare të Punëtorëve. Puna e tij më e famshme analizon historinë e luftës së klasave, e përmbledhur në linjën e parë të Manifestit Komunist: "Historia e gjithë shoqërisë ekzistuese është historia e luftës së klasave."
Jeta
Rinia
Karl Marks lind në një familje të pasur dhe progresive çifutësh në Trir, Prusi. Babai i tij, Herschel, pasardhës i një linje të gjatë familjesh çifute, konvertohet në të Krishterë në mënyrë që të ketë mundësinë të bëhet avokat. Familja Marks kishte shume shokë intelektuale dhe artistë të cilët i vizitonin shpesh Marksët gjatë rinisë së Karlit.
Edukimi
Më 1835 Marks regjistrohet në Universitetin e Bonn-it për të studiuar drejtësi. Aty bashkohet me Klubin Taverna e Trier ku gjatë një periudhe mbante dhe postin e presidentit. Vitin pasardhës, babai e detyron të transferohet në shkollën më serioze dhe të orientuar akademikisht, Friedrich-Wilhelms-Universität në Berlin.
Marks dhe Hegelianët e Rinj
Në Berlin Marksi fillon të interesohet për filozofinë dhe bashkohet me një grup studentësh dhe profesorësh të rinj të njohur si "Hegelianët e Rinj". Për shumë prej tyre, të ashtuquajturit "Hegelianët e majtë", të ndarë nga përmbajtja teologjike e teorive Hegeliane, kjo ishte një armë e fuqishme për të kritikuar fenë dhe politikën e kohës. Disa anëtarë të këtij qarku krijuan një analogji midis filozofisë post-Aristoteliane dhe asaj post-Hegeliane. Max Stirner, një tjetër Hegelian i ri, përdori kritikën Hegeliane për të argumentuar se çdo ide që ndalonte përpara egoizmit nihilistik ishte misticizëm. Vërejtjet e tij nuk pranoheshin nga pjesa më e madhe e kolegëve të tij, sidoqoftë, libri i Stirner ishte arsye kryesore që Marksi iu largua ideve të tij Feuerbachiane dhe zhvilloi një koncept thelbësor të historisë së materializmit.
Karriera
Kur mentori i tij, Bruno Bauer, u pushua nga fakulteti i filozofisë Friedrich-Wilhelms më 1842, Marksi ndërron degën e studimit nga filozofi në gazetari. Ai bëhet redaktor i Rheinische Zeitung, një gazetë radikale ne Këln. Më 1843, kur gazeta mbyllet, pjesërisht për arsye të konfliktit midis Marksit dhe censurës shtetërore, Marksi i rikthehet filozofisë, aktivizimit politik, dhe jeton duke punuar si gazetar. Marksi së shpejti detyrohet të lëvizë, kjo ndodh shpesh gjatë jetës së tij për arsye të ideve të tij.
Ne fillim ai lëviz ne France ku rishikon idetë e tij në lidhje me Bauer dhe Hegelianët e Rinj dhe shkruan "On the Jewish Question" (Mbi Pyetjen Çifute), kryesisht një kritikë e nocioneve të të drejtave civile dhe emancipimit politik të kohës kur shpeshherë kishte referenca ofenduese ndaj kulturës çifute. Në Paris ai takohet dhe fillon të punojë me shokun dhe bashkëpunëtorin e tij të përjetshëm Friedrich Engels, një komunist i deklaruar, i cili ngacmon interesat e Marksit mbi gjendjen e klasës punëtore dhe gjithashtu mbi ekonominë. Pasi detyrohen të largohen nga Parisi për shkak të shkrimeve te tyre, Marksi dhe Engelsi lëvizin në Bruksel, Belgjikë.
Aty Marks dhe Engels bashkeshkruajnë Ideologjinë Gjermane, një kriticizem për Bruno Bauer, Hegel dhe Hegelianët e Rinj. Marks më vonë shkruan Varfërine e Filozofisë (1847), një libër kritik mbi mendimet socialiste Franceze. Këto pune krijuan bazat për punët e ardhshme të Marksit dhe Engelsit. Manifesti Komunist publikohet për herë të parë më 21 shkurt 1848 nën komisionin e Ligës Komuniste (e quajtur më parë edhe Liga e së Drejtës), një organizate emigrantësh Gjermanë të cilët Marksi i kishte bashkuar në Londër.
Në këtë vit Evropa po përjetonte nje rritje të revolucioneve; një lëvizje e klasës punëtore fiton pushtetin nga Mbreti Louis Philippe në France dhe Marksi ftohet që të rikthehet në Paris. Kur qeveria punëtore kolapsoi në 1849, Marks rikthehet në Këln dhe rifillon punën për gazetën Rheinische Zeitung dhe shumë shpejt riperjashtohet.
Më 1864 Marks organizon Shoqatën Internacionale të Punëtorëve, më vonë e quajtur Internacionalja e Parë, si një bazë e vazhdueshme për aktivizimin politik. Në fjalimin e tij hapës Marksi citon fjalimin e Gladstone "This intoxicating augmentation of wealth and power is entirely confined to classes of property" (Marrja intoksikuese e fuqisë dhe mirëqënies është kufizuar vetëm për klasën me prona). Ai e përsërit këtë citim edhe ne Volumin e pare te Kapitalit. Inkoherenca midis citimit te Marksit dhe fjalimit te Hansardit (i cili ishte shumë i njohur gjatë asaj kohe) filloi të përdorej për të diskredituar Internacionalen. Marksi u mundua ti argumentonte kundërakuzat e tij por kundërshtarët e tij vazhdonin të ktheheshin. Marks më vonë dha si burim te citimin të tij gazetën "The Morning Star".
Engelsi i kushtoi shumë kujdes parafjalës të edicionit të katërt të Kapitalit që si të tjerët nuk e qetësoi gjëndjen. Engels deklaroi se nuk ishte "The Morning Star" por "The Times" gazeta te cilës i referohej Marksi.
Jeta Familjare
Fejesa e Karl Marksit me Jenny von Westphalen, një aristokrate, fillimisht u mbajt sekrete dhe për disa vite u kundërshtua edhe nga Marksët edhe nga Westphalenët. Jenny dhe Karli bënë shumë fëmijë, dy prej të cilëve vdiqën kur ishin shumë të rinj. Vajza e tyre, Eleanor (1855-1898), e cila lindi ne Londër, ishte një socialiste e përkushtuar që ndihmonte në redaktimin e veprave të babait.
Jeta e Mëvonshme
Marksi filloi te varfërohej me kalimin e kohës, dhe ishte i varur nga ndihma financiare që i jepte shoku dhe ortaku, Engels, i cili e ndihmonte me harxhimet e përditshme dhe borxhet e tij. Pas vdekjes së Jenny-t më 1881, Marksi vdiq në Londër më 1883 dhe është varrosur në Varrezat Highgate, Londër. Mesazhi i gdhendur në gurin e varrit të Marksit - një monument i ndërtuar më 1954 nga Partia Komuniste Britanike - është: "Punëtorë të të gjitha shteteve, bashkohuni". Varri origjinal i Marksit ishte i zbukuruar shumë thjeshtë.
Filozofia Marksiste
Siç thotë dhe studiuesi Amerikan i Marksit Hal Draper, Marksi është një nga shume pak filozofë modernë që janë përfaqësuar shumë keq nga mbështetësit si edhe kundërshtuesit pas vdekjes së tij. Pak kohë para vdekjes së tij Marksi thoshte duke iu drejtuar disa të ashtuquajturve "Marksistë" të cilët mbronin reformat në vend të revolucionit: "nëse ky është Marksizmi, unë nuk jam Marksist". Më vone, bashkimi i mendimeve Marksiste me Leninizmin, qe krijoi ideologjinë (Marksizëm-Leninizmin) e bllokut sovjetik, vazhdoi të largohej nga besimet dhe analizat origjinale të Marksit. Sidoqoftë pas kolapsimit më 1989-91 të bllokut komunist, edhe anti-Marksistët i janë rikthyer shkrimeve të Marksit, sidomos për thellësinë e mendimeve të tij mbi analizimin e kapitalizmit, analiza që po vërtetohen çdo ditë e më shumë.
Nocioni i punës është i domosdoshëm në ideologjinë Marksist. Marksi argumentonte se është natyra njerëzore që çon në transformimin e natyrës dhe ai e quante këtë proces transformimi "punë" dhe kapacitetin për të transformuar natyrën "fuqi punëtore". Sipas Marksit, ky është një kapacitet natyror i aktivitetit fizik, por është shumë i lidhur me mendjen njerëzore dhe imagjinatën:
Një merimangë kryen veprime që i ngjasojnë një makinerie dhe një bletë mund të turpërojë edhe një arkitekt në krijimin e hojeve të saj. Por ajo që ndan arkitektin më të keq nga bleta më e mire është se arkitekti fillimisht e imagjinon strukturën e tij para se ta krijojë në realitet (Kapitali, Volumi. I, Kapitulli. 7, Pjesa. 1)
Karl Marksi trashëgoi dialektikën Hegeliane dhe bashkë me të mosbesimin e nocionit të pandryshueshmërisë së natyrës njerëzore. Disa here marksistët shprehin qëndrimet e tyre duke krahasuar "natyrën" me "historinë". Disa herë ata përdorin frazën "ekzistenca vjen përpara ndërgjegjes". Argumenti në të dyja rastet është se, ajo çfarë është një person caktohet nga ku dhe kur është ai. Konteksti social merr precedencë mbi çdo sjellje tjetër të lindur, me fjalë të tjera, një nga vlerat më të mëdha të natyrës njerëzore është përshtatshmëria.
Marksi nuk besonte se të gjithë njerëzit funksiononin njëlloj ose që funksioni i dikujt ishte tërësisht individual dhe personal. Ai argumentonte se puna është një aktivitet social dhe konditat dhe format nën të cilat njerëzit punojnë, vendosen nga gjëndja sociale dhe ndryshojnë me kalimin e kohës.
Analiza e Marksit mbi historinë i ka themelet në ndryshimin midis mjeteve dhe forcës së prodhimit. Pra në praktikë gjëra si toka, resurset natyrore, teknologjia të cilat janë të rëndësishme dhe të nevojshme në prodhimin e të mirave materiale dhe te lidhjeve që krijohen gjatë prodhimit. Me fjalë të tjera marrëdhëniet sociale dhe teknike në të cilat njerëzit hyjnë gjatë kohës që përdorin këto mjete prodhimi. Të gjitha së bashku këto krijojnë modelin e prodhimit; Marksi verente se në çdo shoqëri modeli i prodhimit ndryshon dhe shoqëritë Evropiane për shembull kishin ndryshuar nga një model feudal prodhimi në një model kapitalist. Përgjithësisht, Marksi besonte se modelet e prodhimit ndryshonin më shpejt se lidhjet që krijoheshin gjatë prodhimit (për shembull, ne zhvillojmë një teknologji të re si interneti dhe më pas krijojmë ligje dhe rregulla për rregullimin e kësaj tenologjie). Sipas Marksit lidhja midis bazës (ekonomike) dhe superstruktures (sociale) është një nga arsyet më të mëdha të konflikteve sociale.
Marksi me "lidhjet sociale të prodhimit" nuk kuptonte vetëm lidhje midis individëve por edhe midis grupeve apo klasave të ndryshme. Nga ana shkencore dhe materialiste, Marksi nuk cilësonte klasat si subjektive (me fjalë të tjera grupë me njerëz që në mënyrë të ndërgjegjshme identifikohen me njëri tjetrin). Ai mundohej ti klasifikonte klasat me argumenta dhe kritere objektive, si për shembull mundësia e tyre për të aksesuar në burime të ndryshme (pasuria për shembull). Sipas Marksit klasat e ndryshme kanë interesa kundërshtues, kjo një tjetër arsye në zhvillimin e konflikteve të mëdha sociale.
Marksi ishte shume i shqetësuar për mënyrën se si njerëzit e harronin vlerën e burimin të tyre më thelbësor, fuqinë punëtore. Ashtu si dialektikën, Marksi filloi me idetë Hegeliane të 'alienimit' por zhvilloi një koncept më materialist. Ai i përshkruante komoditetet, gjërat që njerëzit prodhonin, sikur ato kishin një jetë të tyren të cilës njerëzit kishin vështirësi për t'ju përshtatur. Në kapitalizëm, lidhjet sociale të prodhimit, si ato midis punëtorëve ose midis punëtorëve dhe kapitalistëve, rregullohen nëpërmjet komoditeteve të cilat shiten dhe blihen në treg, duke përfshirë këtu punën.
Marksi dhe Engelsi mendonin se kontrolli që njëra klasë kishte mbi modelin e prodhimit, nuk kishte të bënte vetëm me prodhimin e ushqimeve apo të mirave materiale por edhe me prodhimin e ideve (kjo është edhe arsyeja përse disa pjesëtarë të një klase të nënshtruar mund të kenë ide dhe besime që shkojnë kundër interesave të tyre). Për shembull, edhe pse ideja se makineritë që njerëzit prodhojnë janë më produktive se vetë njerëzit që i prodhojnë ato, është absurde, ajo reflekton faktin që njerëzit nën kapitalizëm çidentifikohen me fuqinë e tyre punëtore. Një tjetër shembull i lidhur me fenë marrë nga "Kontribut Kritikës së Filozofisë të Drejtë te Hegelit":
"Vuajtjet për arsye të feve janë njëkohësisht shprehja e vuajtjeve të vërteta dhe një protestë kundër vuajtjeve të vërteta. Feja është psherëtima e një krijese të shtypur, zemra e një bote pa zemër, shpirti i një kondite të pashpirt. Është opiumi i njerëzve."
Ndërsa teza e tij në shkollë të mesme argumentonte se funksioni parësor social i fesë është promovimi i solidaritetit, Marksi filloi ta shikonte këtë funksion social si një mënyrë për të shprehur në mënyrë teorike pabarazinë sociale tek Zoti ndërsa praktikisht kapitalistët e përdornin për të ruajtur status kuonë.
Doktrina Ekonomike
‘‘Qëllimi kryesor i kësaj vepre është që të nxjeri lakuriq ligjin ekonomik të lëvizjes së shoqërisë moderne’’ (d.m.th. të shoqërisë borgjeze, kapitaliste), thotë Marx te parathënia e Kapitalit. Shqyrtimi i marëdhënieve në prodhim në një shoqërie të dhënë, një shoqëri e përcaktuar historikisht, në gjenezën, zhvillimin dhe rënien e tyre - kjo është përmbajtja e doktrinës ekonomike të Marx-it. Në shoqërinë kapitaliste është pikërisht prodhimi i mallrave që dominon, kështu që analiza e Marx-it fillon me analizën e mallit.
Vlera
Malli, në radhë të parë, është një send që plotëson një kërkesë njerëzore; në radhë të dytë është një send që mund të shkëmbehet me diçka tjetër. Përdoshmëria e një sendi e bën atë një vlerë-përdorimi. Vlera-shkëmbimit (ose thjesht vlera) në radhë të parë shfaqet si raporti, proporcioni, me të cilën një numër i caktuar vlerash -përdorimi të një lloji mund të shkëmbehen me një numër të caktuar vlerash përdorimi të një lloji tjetër. Eksperienca e përditshme na tregon që me miliona shkëmbime të tilla venë përballë njëra-tjetrës lloj-lloj vlerash-përdorimi (qoftë edhe ato që nuk kanë asgjë të përbashkët dhe nuk mund të krahasohen me njëra-tjetrën).
Një pyetje e natyrshme këtu do të ishte: Ç’gje të përbashkët kanë këto sende të shumëllojshme, të cilët në mënyrë konstante vihen përballe njëri-tjetrit në një sistem të dhënë marrëdhëniesh shoqërore? Çfarë ata kane te përbashkët është se ata janë prodhime të punës. Kështu që gjatë procesit të shkëmbimit të prodhimeve, procese prodhimi krejtësisht pa lidhje vihen përballe njeri-tjetrit. Prodhimi i mallrave është një sistem marrëdhëniesh shoqërore ku prodhuesiet individuale prodhojnë prodhime te ndryshme (ndarja shoqërore e punës); dhe ku te tera prodhimet vihen përballe njeri-tjetrit ne procesin e shkëmbimit.
Rrjedhimisht, çfarë te gjitha mallrat kane te përbashkët nuk është puna konkrete e shpenzuar ne një degë të caktuar të prodhimit, jo puna e një lloji te veçante, por puna njerëzore abstrakte (d.m.th. puna njerëzore në teresi). Teresia e fuqisë punëtore e një shoqërie të dhëne, e përfaqësuar nepermjet teresise së vlerës të tere mallrave, është po e njëjta fuqi-punëtore njerëzore: me miliona akte shkëmbimi e provojnë këtë fakt. Kështu që çdo mall i veçante përfaqëson vetëm një pjese të kohës së punës shoqërisht të nevojshme. Shkalla e vlerës përcaktohet nga sasia e punës shoqërisht e nevojshme; ose e thëne ndryshe, nga koha e punës shoqërisht e nevojshme për prodhimin e një malli te caktuar, te një vlere-përdorimi të caktuar.
Vlera është një marrëdhënie mes dy personave, veçse një marrëdhënie e fshehur si një marrëdhënies mes sendesh. Vlera mund te kuptohet vetëm po ta konsiderojmë atë nga pikëpamja e sistemit te marrëdhënieve shoqërore ne prodhim te një formacioni të caktuar historik të shoqërisë; marrëdhënie për më tepër, që shfaqen në fenomenin masiv te shkëmbimit (një fenomen që perseritet me miliona here). ‘‘Si vlera, te gjitha mallrat janë veçse masa te caktuara qe fshehin kohen e punës.’’
Pasi ka bere një analizë të hollësishme te karakterit te dyanshëm të punës se inkorporuar ne mall, Marx-i vazhdon me analizën e formave te vlerës dhe parasë. Detyra kryesore e Marx-it është te studioje gjenezën e formës monetare te vlerës; te studioje procesin historik te zhvillimit te shkëmbimit, nga akte te vetmuara dhe rastësore shkëmbimi te forma universale e vlerës, ku një numër mallrash te ndryshme shkëmbehen me një mall te veçante; dhe pastaj drejt formës monetare te vlerës, ku floriri merr rolin e këtij malli te veçante, ekuivalentit universal.
Duke qene produkti me i larte i zhvillimit te shkëmbimit dhe prodhimit te mallrave, paraja maskon dhe fsheh karakterin shoqëror te te gjithë prodhuesve te veçante te cilët janë të bashkuar nepermjet tregut. Marx-i i analizon me hollesine me te imët funksionet e ndryshme që luan paraja; dhe ja vlen te përmendet qe mënyra abstrakte (dhe ndonjehere, ne dukje, thjesht deduktive) e përshkrimit, ne fakt na rijep një koleksion madhështor me materiale faktike mbi historinë e zhvillimit te shkëmbimit dhe te prodhimit te mallrave.
Mbivlera
Në një faze te caktuar zhvillimi te prodhimit te mallrave paraja shnderohet ne kapital. Formala e qarkullimit te mallrave është M-P-M (mall-para-mall), d.m.th. shitja e një malli behet me qellim per te blere nje mall tjeter. Perkundrazi, formula e pergjithshme e kapitalit eshte P-M-P, d.m.th. blerja behet me qellim per te shitur (me fitim). Marx e quan rritjen e vleres origjinale te parave mbivlere. Kjo ‘‘rritje’’ e parave gjate qarkullimit kapitalist eshte e mirenjohur. Eshte kjo ‘‘rritje’’ qe e shnderon parane ne kapital, d.m.th. ne nje maredhenie sociale prodhimi speciale (e percaktuar historikisht).
Mbivlera nuk mund te lindi nga qarkullimi i mallrave, sepse tek ky i fundit ndodh vetem shkembimi i ekuivalenteve; nuk mund te lindi nga nje rritje e cmimeve, sepse ne kete rast te humburit dhe fitimtaret mes shitesve dhe bleresve do te ekuilibronin njeri-tjetrin, ndersa cfare kemi ketu nuk eshte nje fenomen i shkeputur, por nje fenomen masiv, mesatar, social. Me qellim qe te gjeneroje mbivlere i zoti i parave ‘‘duhet te gjeje ne treg nje mall, vlera-e-perdorimit e te cilit zoteron vetine e vecante e te qenit nje burim vlere’’ – nje mall procesi i konsumit i te cilit eshte njekohesisht edhe nje process krijimi vlere.
Dhe nje mall i tille ekziston. Eshte fuqia-punetore njerezore. Konsumimi i saj eshte pune, dhe puna krijon vlere. Zoteruesi i parave e blen fuqine punetore me vleren e saj, e cila po ashtu si vlera e cdo malli tjeter, percaktohet nga koha e punes shoqerisht e nevojshme per prodhimin e vetvetes (d.m.th. kostoja per te mbajtur gjalle punetorin dhe familjen e tij). Pasi e ka blere fuqine puntore, zoteruesi i parave zoteron te drejten ta perdori ate, d.m.th. ta veje ne pune gjate tere dites – per 12 ore le te themi. Gjate 6 oreve te para (koha e ‘‘nevojshme’’ e punes) punetori krijon aq prodhime sa mjaftojne per te mbuluar koston e mbajtjes se frymes gjalle; dhe gjate 6 oreve te tjera (koha e ‘‘mbi’’ - punes), ai krijon mbiprodhim ose mbivlere - te cilen kapitalisti nuk e paguan.
Prandaj, po ta shikojme kapitalin nga kendveshtrimi i procesit te prodhimit, dy pjese duhen dalluar: kapitali konstant, i shpenzuar per te mbuluar mjetet e prodhimit (makineri, vegla, lende e pare), vlera e te cileve, pa asnje ndryshim i transferohet (menjehere ose pjese pas pjese) prodhimit perfundimtar; dhe kapitali variabel i shpenzuar per te mbuluar fuqine punetore. Vlera e ketij te fundit nuk eshte e pandryshueshme, por rritet gjate procesit te punes, duke krijuar mbivlere. Prandaj, per te gjetur shkallen e shfrytezimit te fuqise punetore nga kapitali, mbivlera duhet krahasur jo me tere kapitalin, por vetem me kapitalin variabel. P.sh., ne shembullin e mesiperm, norma e mbivleres, sic e quan Marx kete proporcion, eshte 6:6, ose 100%.
Kushtet paraprake per gjenezen (lindjen) e kapitalit ishin, se pari, akumulimi i nje shume te caktuar parash ne duart e nje numri individesh dhe ne pergjithesi, nje shkalle relativisht e larte e zhvillimit te prodhimit te mallrave; dhe se dyti, ekzistenca e nje punetori i cili eshte ‘‘i lire’’ ne dy kuptime: i lire nga te tera barrierat qe pengojne shitjen e fuqise-punetore se tij, dhe i lire nga toka e nga te gjitha mjetet e prodhimit ne pergjithesi, nje punetor i lire dhe i pa lidhur asgjekundi, nje ‘‘proletar’’, qe nuk mund te mbijetoje pa shitjen e fuqise-punetore se tij.
Njihen dy menyra kryesore sesi mund te rritet mbivlera: duke zgjatur diten e punes (mbivlera absolute), dhe duke e shkurtuar gjatesine e dites se punes (mbivlera relative). Duke analizuar metoden e pare, Marx na jep nje pikture me te vertete imprsionuese te luftes se klases punetore per te shkurtuar diten e punes dhe nderhyrjes se qeverise ose per ta zgjatur diten e punes (nga shekulli XIV deri ne shekullin e XVII) ose per ta shkurtuar diten e punes (legjislacioni mbi fabrikat i shekullit XIX).
Ne analizen e prodhimit te mbivleres relative, Marx shqyrton tre fazat historike me anen e te cilave kapitalizmi ka rritur produktivitetin e punes: 1) kooperimi i thjeshte, 2) ndarja e punes dhe manifaktura, 3) makineria dhe industria e madhe.
Me rendesi shume te madhe eshte analiza qe Marx i ben akumulimit te kapitalit, d.m.th. shnderimit te nje pjese te mbivleres ne kapital, perdorimi i saj jo per te kenaqur nevojat dhe tekat personale te kapitalistit, por ne nje process te ri prodhimi. Ishte Marx ai qe tregoi gabimin e tere ekonomisteve politike te meparshem (qe nga Smith e ne vazhdim), te cilet supozonin qe e tere mbivlera e transformuar ne kapital ben pjese te kapitali variabel. (Ne fakt ajo ndahet ne mjete prodhimi dhe kapital variabel). Me rendesi te jashtezakonshe ne procesin e zhvillimit te kapitalizmit dhe te transformimit te tij ne socializem eshte zhvillimi me i shpejete i pjeses konstante te kapitalit ne krahasim me pjesen variabel te kapitalit.
Akimulimi i kapitalit, duke pershpejtuar zevendesimin e punetoreve nga makinerite dhe duke krijuar pasuri nga njera ane dhe mjerim nga ana tjeter, gjithashtu shkakton nje fenomen te njohur si ‘‘armata reserve e punes’’, punetore ‘‘relativisht te tepert’’, ose ‘‘super-popullsi kapitaliste’’; nje fenomen qe mer forma nga me te ndryshmet dhe qe i ben te mundur kapitalit qe ta zgjeroje prodhimin me nje ritem teper te shpejte. Kjo, se bashku me sistemin e kreditit dhe akumulimin e kapitalit ne mjete prodhimi, si pa dashje, na jep nje rreze dite per te shpjeguar krizat e super-prodhimit qe ndodhin ne menyre periodike ne vendet kapitaliste - ne fillim mesatarisht cdo 10 vjet, me vone ne intervale me te zgjatura dhe me te crregullta. Nga akumulimi i kapitalit ne kapitalizem duhet dalluar ai qe njihet si ‘‘akumulimi fillestar i kapitalit’’: shkeputja me force e punetoreve nga mjetet e prodhimit, perzenia e fshatareve nga toka, vjedhja e tokes se komunitetit, sistemi i kolonive dhe borxheve kombetare, tarifat mbrojtese per prodhimin vendes. ‘‘Akumulimi fillestar’’ krijon proletarin ‘‘e lire’’ nga njera ane, dhe zoteruesin e parave, kapitalistin, nga ana tjeter.
Kritikë Kapitalizmit
Marksi argumentonte se humbja e vlerës së punës njerëzore është cilësia kryesore e kapitalizmit. Përpara kapitalizmit, në Evropë kishte tregje ku njerëzit blinin dhe shisnin shërbime apo prodhime. Sipas Marksit modeli kapitalist i prodhimit në Evrope filloi të zhvillohej kur vetë puna u kthye në një komditet/shërbim - kur fshatarët filluan të shisnin fuqinë e tyre punëtore, kjo, një levizje e detyruar për arsye se ata nuk kishin më as mjetet as tokën për të prodhuar. Njerëzit shesin fuqinë e tyre punëtore duke pranuar kompensim në të ardhmen për çdo punë që ata kryejnë në një diapazon të caktuar kohor (pra ata nuk shesin prodhimin e punës së tyre bor kapacitetin/aftësine e tyre për të punuar). Në këmbim të aftësisë së tyre ato marrin para, çka i lejon të mbijetojnë. Ato të cilët janë të detyruar të shesin fuqinë dhe aftësine e tyre për të punuar janë "proletarët". Ato të cilët e blejnë këtë fuqi punëtore, zakonisht pronarë tokash dhe teknologjie, janë "kapitalistë" ose "borgjezë". (Marksi e konsideronte këtë si një përshkrim tërësisht objektiv të kapitalizmit. Proletariati pashamngshmërisht është shumë më i madh se borgjezia.
Marksi bëntë dallim midis kapitalistëve industrialë dhe kapitalistëve tregtarë. Tregtarët blejnë të mira materiale në një vënd dhe i shesin dikut tjetër; më saktësisht i blejnë në një treg dhe i shesin në një treg tjetër. Meqë ligjet e ofertës dhe kërkesës janë aktive, shpeshherë ka ndryshim midis çmimit të diçkaje nga një treg në tjetrin. Tregtarët pra mundohen të kapin ndryshimin midis dy tregjeve për të përfituar. Nga ana tjetër kapitalistët industrialë përfitojnë nga ndryshimi midis tregut të fuqisë punëtore dhe tregut të çfarëdo prodhimi që kjo fuqi punëtore prodhon. Marksi vuri re se në çdo industri të sukseshme çmimet për njësi të inputit janë më të ulëta se çmimet për njësi të outputit. Marksi e quajti këtë diferencë "mbiprodhim" dhe argumentonte se ky mbivlerësim e kishte burimin tek "mbi-punimi".
Modeli kapitalist i prodhimit ka mundësi rritjeje shumë të madhe sepse kapitalistët munden dhe kanë përfitim në ri-investimin e fitimit në teknologji të reja. Marksi e konsideronte klasën kapitaliste si klasën më revolucionare të historisë sepse ajo revoluciononte vazhdimisht mënyrën e prodhimit. Por Marksi argumentonte se kapitalizmi detyrimisht do të kishte kriza të here-pas-hershme. Ai sugjeronte se me kalimin e kohës, kapitalistët do të investonin gjithmonë e më shumë në teknologji dhe gjithmonë e me pak në vlerën e fuqisë punëtore. Meqë Marksi thoshte se mbiprodhimi "i vjedhur" nga puna është burim fitimi, ai thoshte se përfitimi do binte edhe pse ekonomia do të rritej. Në momentin që fitimi bie nën një pikë të caktur do të kishte një "hap prapa" ose depresion dhe gjatë kësaj periudhe disa sektorë ekonomikë do të kolapsonin. Marksi gjithashtu kutptonte se gjatë një krize të tille, çmimi i punës do të binte dhe eventualisht do të mundësonte investime në teknologji të reja dhe rritje të sektorëve të tjerë të ekonomisë.
Marksi besonte se ky cikël rritjeje, kolapsimi dhe rritjeje do ta rriste gjithmonë e më shumë dëmin dhe madhësinë e krizave. Ai gjithashtu besonte se pasoja afatgjatë e këtij proçesi ishte detyrimisht pasurimi dhe fuqizimi i klasës kapitaliste dhe varfërimi i proletariatit. Ai besonte se në qoftë se proletariati do të merrte kontrollon e mjeteve të prodhimit, do të forcoheshin dhe inkurajoheshin marrdhëniet sociale dhe çdo kush do kishte benefite të barabarta si dhe një sistem me më pak kriza periodike. Në përgjithësi Marksi besonte se negocjata paqësore të këtij problemi janë të pamundura dhe se është i detyrueshëm një revolucion masiv i dhunshëm dhe i mirë-organizuar, sepse klasa në pushtet nuk mund ti lëshojë karriget pa dhunë. Ai dha teorinë se për të krijuar dhe stabilizuar një sistem socialist, një diktaturë e proletariatit - një periudhë gjatë së cilës duhet ti jepet rëndësi nevojave të proletariatit dhe jo borgjezisë - është e domosdoshme në mënyrë të herë-pas-hershme. Siç shkruante edhe në "Kritikën e Programit Gotha", "Midis shoqërive kapitaliste dhe komunistë ekziston një periudhe transofrmimesh revolucionare nga e para tek e dyta. Me kete ide korrespondon edhe nje periudhe tranzicioni politik gjatë së cilës qeveria nuk mund të jetë asgjë tjetër përveç se një diktature revolucionare e proletariatit."
Influenca e Marksit
Marksi dhe Engelsi mbulojnë një gamë të gjërë temash dhe prezantojnë një analizë komplekse të historisë dhe shoqërisë nga prizmi i marrdhënieve midis klasave. Ndjekësit e Marksit dhe Engelsit i kanë përmbledhur teoritë e tyre në një degë filozofie politike dhe ekonomike të ashtuquajtur Marksizëm. Sidoqoftë ka pasur gjithmonë konflikt në interpretimin e shkrimeve Marksiste dhe aplikimin e koncepteve të tij në ngjarjet dhe konditat aktuale (pra duhet bërë dallimi midis "Marksizmit" dhe "ajo çka besonte Marksi; për shëmbull pak para se të vdiste, më 1883, Marksi i shkruante një letër liderit të punëtorëve Francezë (Jules Guesde) ku e akuzonte atë dhe nipin e tij për "ndryshime të rëndësishme të fjalive dhe ideve" dhe gjithashtu e mohonte vlerën e reformave; për të cituar Marksin"nësë ky është Marksizmi, atherë unë nuk jam Marksist"). Pra teorikisht, termi Marksist përdoret për të përshkruar ato që mbështesin gjuhën konceptuale të Marksit (p.sh. model prodhimi, klasë, komoditete) për të përshkruar shoqeritë te ndryshme (atë kapitaliste për shëmbull) ose për të përshkruar ato individë të cilët besojnë se revolucioni i proletariatit është e vetmja mënyre për të arritur në një shoqëri komuniste. Përplasja midis sistemeve Filozofike të Marksit dhe ombrellës së termave "Marksiste" shpeshherë ngatërrohet si për shëmbull njëanshmëria ndaj studimeve të Marksit gjate Luftës së Ftohtë në Amerikë për arsye te kuptimit që ky term kishte ne Bashkimin Sovietik.
Gjashtë vjet pas vdekjes së Marksit, Engelsi dhe të tjerë krijuan "Internacionalen e dyte" si bazë për një aktivizëm politik të vazhdueshëm. Kjo organizatë kolapsoi më 1914 sepse një pjesë e antarëve filluan të mbështesin teorine "evolucionare" socialiste të Edëard Bernstein, dhe gjithashtu për arsye të ndarjeve që shkaktoi Lufta e Parë Botërore.
Lufta e Parë Botërore krijoi njëkohësisht edhe Revolucionin Rus dhe ngjitjen e Vladimir Leninint në lidershipin e lëvizjes komuniste, ku u krijuan bazat për "Internacionalen e Tretë". Lenini thoshte se kishte të njëjtat ide me Marksin si filozofikisht ashtu dhe politikish. Ai zhvilloi një program politik të quajtur Leninizëm ose Bolshevizëm, i cili thërriste për një revolucion të organizaur nga një Parti Komuniste e organizuar.
Me vdekjen e Leninit, Sekretari i Përgjithshëm i Partisë Komuniste në BS, Joseph Stalin, mori kontrollin e Partisë dhe aparatit shtetërorë. Ai argumentonte se përpara zhvillimit të një revolucioni komunist botëror, Partia Komuniste e BS duhet të arrinte krijimin e komunizmit në BS. Ishin politikat e BS Stalinist ato që krijuan gabime në perceptimin e teorive Marksiste në botën perëndimore. Për shume kohë, sidomos mbas luftës së dyte botërore dhe gjatë Luftës së Ftohte, Marksizmi pa arsyë barazohej me komunzimin, i cili përsëri pa arsye kuptohej si një sistem totalitar që shkelte të drejtat civile.
Më 1929, Leon Trotsky u përjashtua nga BS dhe më 1938 ai krijoi "Internacionalen e Katërt". Mbështëtësit e Trotskit argumentonin se Stalini kishte krijuar një shtet burokratik dhe jo një shtet socialist.
Në Kinë Mao Ce Duni gjithashtu thoshte se ndiqte Marksin, por njëkohësisht mendonte se edhe fshatarët, jo vetëm punëtorët mund të luanin rol në revolucionin Komunist. Kjo ishte një ndarje shumë e madhe nga pikëshikimi i Marksit, i cili e fokusonte gjithë rëndësinë tek proletariati urban dhe mendonte se revolucioni do të ndodhte në shoqëri industriale shumë të avancuara si Franca, Gjermania dhe Britania. Marksizëm-Leninizmi sipas intepretimit të Maos njihej në gjithë botën si Maoizëm.
Gjatë viteve 1920 dhe 1930 një grup disidentësh Marksistë krijuan Institutin Kerkimor Social në Gjermani. Pjesëtarë të këtij grupi ishin edhe personalitete si: Max Horkheimer, Theodor Adorno, Erich Fromm, dhe Herbert Marcuse. Këto autorë shpeshherë grupohen në atë që quhet "Shkolla Frankfurtjane". Puna e tyre e njohur si "Teoria Kritike", është një lloj filozofie Marksiste e influencuar nga Hegeli, Frojdi, Niçe, dhe Max Weber.
Shkolla Frankfurtjane u nda shumë shpejt nga Marksistët, Leninistët dhe Bolshevizmi në disa ide kyçe. Së pari, duke qënë se shkruanin gjatë rritjes së Stalinizmit dhe Fashizmit, ato kishin shume dyshime ne konceptet tradicionale të ndergjegjësimin e klasës proletare të Marksit. Së dyti, ndryshe nga Marksistët e hershëm, sidomos Lenini, ato e kundërshtonin determinizimn ekonomik.
Marksistë të famshëm dhe të rëndësishëm të kohës janë edhe Georg Lukacs, Walter Benjamin apo Antonio Gramsci të cilët së bashku me Shkollën Frankfurtjane njihen si Marksistë Perëndimorë. Henryk Grossman i cili zhvilloi bazat matematike të ligjit të marksit "mbi krizat ekonomike kapitaliste", ishte një tjetër anëtar i shkollës Frankfurtjane. E rendësishme gjatë kësaj periudhe ishte edhe revolucionarja polake Rosa Luxemburg.
Më 1949, Paul Sweezy dhe Leo Huberman, krijuan "Monthly Review", një gazetë e cila jepte informacione mbi mendimet Marksistë në Sh.B.A dhe ishte e pavarur nga Partia Komuniste Amerikane.
Më 1978, G. A. Cohen u mundua ti mbronte mendimet Marksiste nëpërmjet një teorie shkencore koherente mbi historinë duke e parë këtë të fundit nga një prizëm filozofie analitike. Aty lindi edhe Marksizmi Analitik, një lëvizje akademike që perfshinte personalitete si Jon Elster, Adam Przeëorski apo John Roemer. Bertell Ollman është githashtu një mbrojtës i zjarrtë i Marksit në botën akademike Anglofone.
Marksi radhitet i 27 në listën e personazheve me më shume influencë në botë të shkruar nga Michael H. Hart.
Më korrik 2005, Marksi mori titullin "Filozofi më i rëndësishëm i të gjitha kohërave" nga një sondazh i kryer nëpërmjet Radio 4 të BBC.
Veprat
Më poshtë po japim një listë të disa prej veprave të Marx:
Zur Kritik der Hegelschen Rechtsphilosophie/Einleitung/Zur Judenfrage/Briefe an Ruge, allesamt erschienen in: Deutsch-Französische Jahrbücher, Paris 1844.
Ökonomisch-philosophische Manuskripte aus dem Jahre 1844.
Die heilige Familie oder Kritik der kritischen Kritik. Gegen Bruno Bauer & Consorten. Literarische Anstalt, Frankfurt am Main 1845.
Die deutsche Ideologie, 1845 bis 1846, postum erschienen Berlin 1932.
Thesen über Feuerbach, 1845. Botuar për herë të parë te: Friedrich Engels: Ludwig Feuerbach und der Ausgang der klassischen deutschen Philosophie, Dietz Verlag, Stuttgart 1888.
Misère de la philosophie. Réponse à la philosophie de la misère de M. Proudhon, Paris/Brüssel 1847.
Manifest der Kommunistischen Partei (Manifesti i Partisë Komuniste), së bashku me Friedrich Engels, për herë të parë në mënyrë anonime, Bildungs-Gesellschaft für Arbeiter, London Februar 1848.
Lohnarbeit und Kapital, 1849.
Die Klassenkämpfe in Frankreich 1848–50, erschienen im ersten Heft der Neuen Rheinischen Zeitung 1850.
Der achtzehnte Brumaire des Louis Bonaparte, erstmals erschienen in der Zeitung Die Revolution, New York 1852.
Enthüllungen über den Kommunistenprozess zu Köln und Die großen Männer des Exils, erschienen in der New-York Daily Tribune, 1852.
The British Rule in India, New-York Daily Tribune, June 1853.
Lord Palmerston, 1853.
Das revolutionäre Spanien, 1854.
Lord John Russel, 1855.
Grundrisse der Kritik der politischen Ökonomie. Rohentwurf. 7 Hefte, entstanden 1857 bis 1858. Botuar për herë të parë në Moskë në vitet 1939-1941.
Zur Kritik der politischen Ökonomie, 1859.
Herr Vogt, 1860.
Theorien über den Mehrwert, 1863. Botuar për herë të parë nga Karl Kautsky (me gabime serioze - joshkencore - në formë dhe përmbajtje).
Inauguraladresse und Statuten der Internationalen Arbeiterassoziation, 1864.
Lohn, Preis und Profit, 1866.
Das Kapital. Kritik der politischen Ökonomie.
Band 1: Der Produktionsprocess des Kapitals. Meissner, Hamburg 1867.
Band 2: Der Circulationsprocess des Kapitals. Herausgegeben von Friedrich Engels, Meissner, Hamburg 1885
Band 3: Der Gesammtprocess der kapitalistischen Produktion. Herausgegeben von Friedrich Engels, Hamburg 1894.
Konfidentielle Mitteilung über Bakunin, 1869.
The Civil War in France, 1871.
Kritik des Gothaer Programms, 1875. Publikuar pas vdekjes në 1891.
Brief an Sassulitsch, 1881.
Marx/Engels Briefwechsel, Dietz, Berlin 1949. Briefwechsel von 1844 bis 1883; 4 Bände.
Referime
Stephen Jay Gould, A Darwinian Gentleman at Marx's Funeral - E. Ray Lankester, Page 1, Find Articles.com (1999).
Daniel Little, The Scientific Marx, University of Minnesota Press (1986), trade paperback, 244 pages
David McLellen, Karl Marx: His Life and Thought
Hal Draper, Karl Marx's Theory of Revolution (4 volumes). Monthly Review Press.
V. I. Lenin, Karl Marx (A Brief Biographical Sketch with an Exposition of Marxism).
Boris Nicolaevski & Otto Maenchen-Helfen, Karl Marx: Man and Fighter. Penguin books.
Francis Wheen, Karl Marx, Fourth Estate (1999), ISBN 1-85702-637-3 (biography of Marx)
Isaiah Berlin, Karl Marx: His Life and Environment nga Isaiah Berlin
Shiko edhe
Bob Avakian
Lidhje të jastme
Dokumentar nga Arkivi i RTSH-së
Filozofë gjermanë
Lindje 1818
Vdekje 1883 |
8472 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87am%C3%ABria%20%28gazet%C3%AB%29 | Çamëria (gazetë) | Çamëria është një organ i Shoqërisë Politike Atdhetare Çamëria.
Gazeta në Shqipëri
Gazeta në gjuhën shqipe
Çamëri |
8475 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Blloku%20i%20Ri | Blloku i Ri | Është një ndër lagjet ? e Gjakovës.
Kjo lagje njihet si lagjja me e re ne historinë e Gjakovës, e ndërtuar ne një pjesë gati periferike te qytetit. Ajo si një lagje e re, qe është edhe njëra nder lagjet me te mëdha te Gjakovës, karakterizohet me shtepi te ndërtuara ne mënyre te urbanizuar dhe ne mënyre jo shume te ndryshme nga njëra tjetra. Banoret këtu bëjnë një jete te qete gjë qe edhe e karakterizon këtë lagje. Prandaj, edhe ekziston një dëshire e madhe për banim ne këtë pjese te qytetit, e kjo me se miri mund te konstatohet me kërkesat e mëdha për blerje dhe ndërtim te shtëpive në Bllok te Ri. Ajo poashtu ka qene shume e rëndësishme në kohen e lustës të vitit 1999 për shkak se ka qene strehe për një pjese te madhe te qytetit pasiqe, pozita e saj gjeografike i ka lejuar njerëzve te largohen me shpejt drejt nga Gjakova ne rast nevoje. Krejt çka mund te themi ne fund për këtë lagje është se ajo është një lagje tipike për një jete te qete dhe te rehatshme.
Gjakovë |
8476 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Abrahami | Abrahami | Abrahami (hebr. אַבְרָהָם - Avraham, arab. ابراهيم, Ibrahim) është patriarku i parë i judenjve (përmendur në Tanakh), Krishterimit (përmendur në Besëlidhjen e Vjetër), dhe Islamit (në Kuran). Për këtë arsye këto tre fe quhen fe abrahamitike. Abrahami është babai shpirtëror i shumë popujve. Ai ishte biri i Terahut dhe nipi i Nahorit. Abrahami ishte i ati i Isakut (Ishakut) dhe Ismailit (Ishmaelit). Sipas besimit hebraik dhe islamik varri i tij gjendet në Hebron.
Abrahami në Krishterim
Abrahami quhej më parë Abram. Ai është babai i parë legjendar i semitëve.
Sipas Biblës, Abrahami ishte një bari që jetonte në qytetin Ur (në lindje të Irakut të sotëm) me familjen e tij, babain Terahun dhe nipin e tij Lotin dhe të shoqen, Saran. Abrahami me të shoqen ishin plakur tashmë dhe nuk kishin arritur të kishin fëmijë. Një ditë Perëndia i foli Abrahamit duke e urdhëruar të linte tokën e tij dhe të drejtohej në vendin që Ai do ti tregonte. Abrahami u bind; mblodhi karvanin e kopeve të tij, familjen dhe shërbëtorët dhe u nis. Kur mbërriti në vendin e Kanaanit (Palestina sot), Perëndia iu shfaq në një vend të quajtur Betel e i dha besën që kjo tokë do ti përkiste pasardhësve të tij.
Për shkak të një zezone, Abrahami u detyrua të merrte rrugën për në Egjipt. Duke pasur frikë se do të plaçkitej dhe do t´i merrej e shoqja nga egjiptianët, tha se ajo ishte e motra në oborrin e faraonit. Për shkak të bukurisë së Sarës, faraoni e priti me nderime Abrahamin, në fakt për t´a vrarë e për t´i marrë "motrën". Kur e vërteta u zbulua, faraoni e dëboi Abrahamin nga Egjipti.
Abrahami në Islam
Ibrahimi, është figurë e shenjtë në Islam ku mbahet si njëri prej pejgamberëve të dërguar nga Allahu.
Shiko edhe
Abrahamitët
Nabataeanët
Lidhje të jashtme
Shoqata biblore gjermane: Artikull mbi Abrahamin.
Shkrimet - Prezenca e Abrahamit në Bibël
Jehudizëm
Krishtërim
Figura biblike |
8477 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Dhimit%C3%ABr%20Sht%C3%ABmbari | Dhimitër Shtëmbari | Dhimitër Shtëmbari (Pirrë, 24 shtator 1945) është një autor shqiptar.
Biografia
U lind në Pirrë të rrethit të Lushnjës, në gjirin e një familjeje të njohur atdhetare. Në vitin 1967 mbaroi Fakultetin e Gjuhë-Letërsisë të Universitetit Shtetëror të Tiranës. Viteve 1967-1970 ka qenë nëndrejtor i shkollës së Mesme të Bashkuar të Gorresë, të rrethit të Lushnjës ; ndërsa viteve 1970-1972 ka qenë drejtor i shkollës 8-vjeçare të Kosovës së Vogël, të po këtij rrethi.
Duke filluar nga korriku i vitit 1972 e deri në korrikun e vitit 1987 ka qenë redaktor në gazetën "Shkëndija" të rrethit të Lushnjës, ndërsa nga kjo kohë e deri në korrik të vitit 1991, ka qenë redaktor në gazetën "Tirana" të rrethit të Tiranës. Gjatë këtyre viteve i janë akorduar tri dekorata nga ish-Presidiumi i Kuvendit Popullor.
Gjatë vitit 1991, ka qenë themelues dhe kryeredaktor i gazetës "ALBANIA", organ i Partisë Ekologjike Shqiptare. Gjatë vitit 1992 ka qenë bashkëthemelues dhe drejtues i bordit botues të gazetës së pavarur " Jehona".
Duke filluar nga viti 1993 e deri më sot ka qenë sekretar kolegjiumi dhe, më pas e deri më sot, z/kryeredaktor i gazetës "Kushtrim brezash", botim i Organizatës së Veteranëve të LANÇ-it. Që nga viti 2001 është edhe kryeredaktor i gazetës së përmuajshme "Peza", organ i Shoqatës Patriotike Kulturore "Myslym Peza".
Ndërkohë është redaktor i mbi 80 romaneve, vëllimeve me tregime e me poezi, librave historikë etj.
Burimi
"Kadri Mahmud Shametaj treçerek shekulli në këmbë", Dr. Zihni Haskaj, Bektash Zite.
Lindje 1945
Gazetarë shqiptarë
Poetë shqiptarë
Romancierë shqiptarë
Njerëz nga Myzeqeja |
8489 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Himnusz | Himnusz | Himnusz është himni kombëtar i Hungarisë. Tekstin e himit e ka shkruar Ferenc Kölcsey, kurse muzikën e ka shkruar Ferenc Erkel.
Teksti në gjuhën hungareze
Isten, áldd meg a magyart
Jó kedvvel, bőséggel,
Nyújts feléje védő kart,
Ha küzd ellenséggel;
Balsors akit régen tép,
Hozz rá víg esztendőt,
Megbűnhődte már e nép
A múltat s jövendőt!
Őseinket felhozád
Kárpát szent bércére,
Általad nyert szép hazát
Bendegúznak vére.
S merre zúgnak habjai
Tiszának, Dunának,
Árpád hős magzatjai
Felvirágozának.
Értünk Kunság mezein
Ért kalászt lengettél,
Tokaj szőlővesszein
Nektárt csepegtettél.
Zászlónk gyakran plántálád
Vad török sáncára,
S nyögte Mátyás bús hadát
Bécsnek büszke vára.
Hajh, de bűneink miatt
Gyúlt harag kebledben,
S elsújtád villámidat
Dörgő fellegedben,
Most rabló mongol nyilát
Zúgattad felettünk,
majd töröktől rabigát
Vállainkra vettünk.
Hányszor zengett ajkain
Ozman vad népének
Vert hadunk csonthalmain
Győzedelmi ének!
Hányszor támadt tenfiad
Szép hazám, kebledre,
S lettél magzatod miatt
Magzatod hamvvedre!
Bújt az üldözött, s felé
Kard nyúlt barlangjában,
Szerte nézett s nem lelé
Honját e hazában,
Bércre hág és völgybe száll,
Bú s kétség mellette,
Vérözön lábainál,
S lángtenger fölette.
Vár állott, most kőhalom,
Kedv s öröm röpkedtek,
Halálhörgés, siralom
Zajlik már helyettek.
S ah, szabadság nem virul
A holtnak véréből,
Kínzó rabság könnye hull
Árvák hő szeméből!
Szánd meg Isten a magyart
Kit vészek hányának,
Nyújts feléje védő kart
Tengerén kínjának.
Bal sors akit régen tép,
Hozz rá víg esztendőt,
Megbűnhődte már e nép
A múltat s jövendőt!
Hungari
Himne kombëtare |
8493 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Z%C3%ABnia%20e%20kosit | Zënia e kosit | Qumështi vlohet dhe lihet të ftohet sa ta durojë gishti i vogël. Hidhet në enë, shtohet fara e përzier me pak qumësht (1 lugë gjelle kos për 1 l qumësht) dhe mbulohet në vend të ngrohtë për 2-3 orë.
Në stinën e verës mund të futet ena në qese plastmasi dhe lihet pa u mbuluar. Kosi bëhet i thartë kur qumështi zihet i nxehtë dhe hidhet shumë farë kosi.
Gatime
Qumështari |
8494 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Lista%20e%20turshive | Lista e turshive | Lakër turshi
Speca turshi
Lakër turshi e grirë
Kastraveca turshi
Domate turshi
Patëllxhanë turshi
Panxhar i kuq turshi
Domate në marinadë
Speca turshi me gjizë
Ullinj të përgatitur në shtëpi
Lista (Gatim) |
8495 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Lista%20e%20kompostove | Lista e kompostove | Komposto dardhe
Komposto ftoi
Komposto kajsie
Komposto kumbulle
Komposto me fruta të konservuara
Komposto me fruta të thata
Komposto molle
Komposto pjeshke
Komposto portokalli
Komposto qershie
Komposto vishnje
Shiko edhe
Lista e gatimeve
Lista e perimeve
Lista e reçelrave
Lista e turshive
Lista (Gatim) |
8496 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Lista%20e%20re%C3%A7elrave | Lista e reçelrave | Reçel qershie
Reçel ftoi
Pelte ftonjsh
Reçel molle
Reçel dardhe
Reçel kajsie
Reçel me mana toke
Reçel rrushi
Reçel kumbulle
Gliko me kumbulla
Reçel qitroje
Reçel i
Gliko me arra
Reçel shalqini
reqel karrote
Reçel me karota
Gliko me patëllxhane
Gliko me gjethe trëndafili
Prevede mollësh dhe kumbullash
Prevede thane
Prevede qershie
Marmelatë me fiq
Lista (Gatim) |
8497 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Gjell%C3%AB%20me%20mish | Gjellë me mish | Mishi i zier me barishte
Mish i njomë i zier me barishte të stinës
Gjuhë të ziera
Tru të zier
Tru me salcë majoneze
Tru të zier me vaj e limon
Tru të skuqur
Tru të skuqur me galetë
Tru të skuqur me brumë të fryrë
Tru të skuqur me vezë
Mish i pjekur (rosto)
Role mishi
Rosto në tenxhere
Gatime |
8498 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Lista%20e%20pijeve%20t%C3%AB%20nxehta%20dhe%20t%C3%AB%20ftohta | Lista e pijeve të nxehta dhe të ftohta | Çaji i malit
Kafeja
Kafeja turke
Kafe në filxhan
Kafe në termus
Kafe shqiptare
Kakao
Kakao me qumësht
Lëng limoni
Lëng molle
Lëng portokalli
Lëng thane
Qumësht me kafe
Salep
Pije
Lista |
8502 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Financa | Financa | Financa përfshin veprimtarin afariste që merret me para apo në të gatshme. Financat e kanë zanafillën e paraqitjes së prodhimit të marrëdhënieve të mallit apo të marrëdhënie mall-para. Nocioni “Financa” në tërësi përfshin të gjitha marrëdhëniet monetare apo ndryshme të gjitha transaksionet që shprehet në para.
Financa do të thotë ana monetare e secilës punë ekonomike si dhe ana monetare e të gjitha rrjedhave të ekonomisë.
Etimologjia
Shprehja “financa” rrjedh nga fjala “kufi, fund, mbarim”. Prej kësaj fjale janë zhvilluar shprehjet latine mesjetare si: “finatio”, “financias”, “financia”, “pecunaria”, të cilët përdoren në kuptimin e pagimit në para. Fjala “FINANCA” është përdorur më vonë edhe në gjuhët tjera botërore si p.sh. Në Francë me emërtimin “LA FINANCA” që nënkupton punët monetare të individit.
Ekonomi |
8507 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Softueri%20kompjuterik | Softueri kompjuterik | Softueri () quhet bashkësia e programeve kompjuterike dhe të dhënat e tjera që përmbajnë instruksione që i thonë kompjuterit se çfarë duhet të bëjë. Gjithashtu mund të themi se softueri i referohet një apo më shumë programeve kompjtuerike dhe të dhënave të ruajtura në memorien e kompjuterit për arsye të caktuara. Programet softuerike kryjenë funksionin e programit ose duke i dhënë instruksione të drejtëpërdrejta harduerit të kompjuterit ose duke shërbyer si input për programe të tjera.
Termi softuer ka lindur si kontrasit i termit të vjetër harduer (që do të thotë pajisje fizike). Ndryshe nga hardueri, softueri nuk preket ose të shikohet fizikisht.
Softueri
Softueri në përgjithësi,ndahet në dy grupe:
Softueri sistemor (sistemi operativ)
Një sistem operativ mund të ndahet në dy shtresa:
-1.Shtresa e kontrolit,e cila është e padukshme për shfrytëzuesin.
-2.Shtresa bashkëvepruese,paraqet një bashkësi të të gjitha programeve që bashkëveprojnë me shfrytëzuesin dhe është e ndërtuar në shtresën e parë.
Kompjuterët personalë mund të punojnë me disa sisteme operative,siq janë:
MS-DOS (Microsoft Disk Operating System)
Windows 95 dhe 98
S\2 (Sistemi operativ 2)
Windows XP
Windows 7
Windows 8 dhe 8.1
Windows 10
Shkimi i përket datës:4\1\2018
Programe kompjuterike... |
8513 | https://sq.wikipedia.org/wiki/J.%20R.%20R.%20Tolkien | J. R. R. Tolkien | John Ronald Reuel Tolkien lindi më 3 janar 1892 në Bloemfontein, sot Afrika Jugore, dhe vdiq më 2 shtator 1973 Bournemouth, Britania e Madhe. Ishte shkrimtar dhe filolog.
John Ronald Reuel Tolkien u lind më 3 janar te vitit 1892, ne Blumfonteinte Qytetit të Lirë të Orangit (pjesë e Afrikës së Jugut të sotme). Pas vdekjes së parakohshme të të Atit, kur ai ishte vetëm 4 vjeç u kthye për të jetuar në Angli, në qytetin Searhool të Birmingamit së bashku me të jëmën dhe të vëllain.
Ronaldi i influencuar nga e jëma, që ishte kaligrafe, filloi të krijonte dalë ngadalë mënyrën e hijshme të të shkruarit që në moshën fëminore të tij. Nga e jëma mori edhe bazën e gjuhës latine dhe më vonë edhe gjuhën franceze. Në përgjithësi Tolkinit i pëlqente shumë të dëgjonte, të lexonte dhe të recitonte, pa i interesuar shumë përmbajtja e këtyre teksteve. Ishte shumë i talentuar edhe në pikturë. I pëlqente jo vetëm për të pikturuar pemët, por i pëlqente edhe të ndodhej afër tyre. Dhe ajo që i pëlqente më shumë që kur ishte i vogël ishin përrallat. Pas shumë vitesh, në një lekture që dha në Skoci, tha ‘’Më pëlqenin përrallat që atëherë kur fillova të mësoja të lexoja, dhe dëshiroja shumë të lexoja për dragojtë, pavarësisht se nuk i doja në lagjen time’’. Në moshën 7 vjeçare filloi të shkruante një histori të tijën me një dragua.
Vajti në shkollë në moshën 8 vjeçare dhe filloi të mësonte greqisht, një gjuhë që i pëlqente shumë. Atëherë erdhi në kontakt me Chauser, gjuha e të cilit i tërhoqi vëmendjen jashtë mase.
E jëma vdiq, kur Tolkin ishte vetëm dymbëdhjetë vjeç. Humbja e saj i kushtoi shumë dhe ishte dashuria për fenë ajo që do të zëvendësonte dashurinë e së ëmës. Kujdestarinë e dy vëllezërve mori përsipër një prift i krishterë i kishës lokale i cili ishte dhe një mik i familjes.
Tolkin vazhdoi studimet e tij në shkollë dhe filloi të tregonte interesim të madh parimeve mbi të cilat ndërtohen dhe funksionojnë gjuhët. Filloi të kërkonte skeletin e përbashkët të të gjitha gjuhëve, domethëne filloi të merrej me Filologjinë, me shkencën e fjalës. Studioi gjuhën Anglosaksone dhe gjuhën e lashtë Norvegjeze. Nga kjo dashuri që kishte për fjalët, filloi të krijonte gjuhë të tija. Gjuhën e parë që shpiku quhej ‘’Animalic’’ dhe përbëhej sidomos nga emra kafshësh. Më vonë do të krijoje fjalë të bazuara në modelin grek dhe do të krijojë gjuhë përsëmbrapshti.
Në verën e vitit 1911 do të udhëtoje në Evropë. Aty do të bleje disa kartolina, midis së cilave ndodhej dhe një pikture e Madelener, me titull, Shpirti i Malit. Në këtë kartolinë shfaqej një plak me mjekërr të bardhe dhe një kapele të gjere, i veshur me një mantel. Plaku po i fliste një dreri. Shumë më vonë do të shkruante në këtë kartolinë: ‘’Prejardhja e Gandalfit’’.
Në vazhdim vajti të studionte në Oksford, atje ku dhe do të mësojë dhe gjuhën Kelte dhe atë Finlandeze. Nga gjuha e vjetër Finlandeze më vonë do të lindte dhe gjuha ‘’Quenya’’, gjuha superiore e elfeve. Në vitin 1913 u fejua me Edithin, e cila do të ishte modeli i saj për Luthienën e ‘’Simarrilion’’. Në të njëjtin vit filloi të studionte gjuhën Angleze të Mesjetës. Atëherë do të binte në duart e tij teksti i Crist of Cyneëulf, një antologji poezish fetare anglosaksone, ku një varg i bëri shumë përshtypje:
‘’Eala Earendel engla beorthtast
Ofer middandeard monnum sended’’
‘’Përshëndetje Earendel, më i ndrituri nga ëngjëjt
Mbi mes-tokën i dërguar tek njerëzit’’.
Më vonë do të merret me studimin e Norvegjishtes së lashtë, që sollën Norvegjezët në Islandë. Aty lexoi oluvspa, Profecinë e Proftides, që tregon historinë e botës qe nga krijimi i saj, e deri në fatin e saj përfundimtar. Ky tekst e influencoi thelle imagjinatën e Tolkin.
Fillimi i mitologjisë së tij, filloi me ‘’Udhëtimin e Earendel, yllit të mbrëmjes’’, me një poezi që shkruajti. Ishte udhëtimi i yll-anijes në qiell dhe ideja e yje-detarit që me anijen e tij shfaqet nga Dyert e Natës dhe udhëton në qiell. Ishte në kohën kur filloi dhe Lufta e Parë Botërore. Në atë periudhe Tolkin shkruajti dhe poezi të tjera, që më vonë do të botoheshin në librin ‘’Aventurat e Tom Mbandill’’.
Në vitin 1915, u rimor me poezinë e Earendel duke e ripërpunuar dhe duke e zgjeruar . Gjuhën ‘’Quenya’’ që kishte krijuar fillimisht e quante si një ‘’hobi të çmendur’’, por më vonë konkludoi se në këtë gjuhë i flisnin Earendelit elfet dhe zanat që takonte në udhëtimin e tij të çuditshëm. Në këtë poezi ndodhen shumë elemente që më vonë do të shohim tek Silmarrilion.
Kur shkruajti Silmarrilion, ai vetë besonte se po shkruante të vërtetën. Nuk besonte se qëniet që ai përshkruante, elfet, xhuxhat, Orket, ekzistonin ndonjëherë, por ndjente se historitë e tij në një farë mënyre ishin mishërimi i një të vërtete të thellë. Përsa u përket emrave të personazheve dhe të vendeve, ato erdhën nga gjuhët që kishte shpikur Tolkin. Gjuhët që kishte krijuar, më fillimtare ‘’Quenya’’ përmbanin qindra fjalë.
Disa probleme shëndeti e larguan nga vija e parë e luftës në Angli, ku edhe ndenjti deri në fund të luftës. Në spital shkruajti historinë e fëmijëve te Hurin. Gjirot e tij me Edithin, në një pyll te vogël, i frymëzuan historine e Berenit dhe të Luthienes. Edithi ishte Luthiena dhe për këtë arsye këmbënguli të shkruhej tek pllaka e varrit të saj edhe ky emër, dhe më vonë Beren tek varri i tij.
Tolkin la frymën e tij të fundit në moshën 81 vjeçare, më 2 shtator të vitit 1973. U varros përkrah gruas së tij, në varrezat e Oksfordit.
Për shumë vite me radhe punonte mbi Silmarrilion, të cilin kurrë nuk arriti të mbaronte por që vazhdimisht e përmirsonte dhe e rikonsideronte. Sipas tij Silmarrilion ishte vepra kryesore e tij.
Shumë njerëz e akuzuan Tolkin se përse nuk ekzistonte Zoti në veprat e tij. Por duhet të mos harrojmë se bota e përrallave nuk është një botë fetare dhe se Tolkin respekton shumë këtë botë dhe hyn me kujdes pasi nuk dëshiron ta ndosë duke i shtuar elementë të huaj kundrejt kësaj bote. I pëlqenin shumë përrallat dhe për këtë, të gjithë ata që gjithashtu u pëlqejnë dhe duan të lexojnë një përrallë që nuk është për fëmijë, le të lexojnë Zotin e Unazave.
Hobit fillon si një përralle për fëmijë të vegjël dhe arrin në histori për te rritur. Zoti i Unazave përfundon si diçka shumë më e thellë dhe më madhështore. Silmarrilion vjen për të na dhënë prehistorinë e Zotit të Unazave, por edhe Mitologjinë e mes-tokës.
Sensacionale është mënyra e vënies së datave të fakteve që ndodhin në veprat e profesor Tolkin, që kanë të bëjnë me Mes-Tokën. Në përgjithësi bazohet në idenë e epokave të botës. Epokat pra janë një mënyrë me të cilën njerëzit e mençur dhe kronografët e Mes-Tokës matnin vitet. Duke llogaritur bazën e supozuar të krijimit të Diellit dhe të Hënës nga Valaret. Sipas traditave të elfëve, dhe për këtë dhe quhen epoka të Diellit. Dihen dhe tre të tjera që erdhën në vijim. Më përpara këtyre ishin dy epoka të tjera : Epoka e Valareve, që zgjat gati 35.000 vite dhe Epoka e Pemëve.
Karakteristika e librave të tij është kujdesi i madh që Tolkin ka për detajet më të vogla, dhe për këtë arsye i duhej të rikthehej shpesh herë mbrapa për të korrigjuar gabime të mundshme. Kujdesohej edhe se sa dite kishin kaluar, në mënyrë që të mos përshkruante gabimisht fazat e Hënës.
Por më e rëndësishmja është dashuria e tij për botën imagjinare që ai përshkruan, të cilën arrin të transmetojë tek lexuesit e tij. Nuk shkruan me qëllim për të dhënë mesazhe të veçantë, por shkruan për të shprehur atë që lind brenda tij në një mënyrë krejt spontane dhe ndoshta kjo është arsyeja që i bën librat e tij kaq joshës. Akoma dhe Mitologjia dhe Prehistoria e tij tek Simarrilion kanë diçka spontane dhe reale.
Përdor enkas kombinime të pazakonshme fjalësh dhe shprehjesh dhe, sigurisht, kjo gjë ka krijuar probleme të mëdha tek përkthyesit, pasi fjala e tij fillimisht duket e e ngurtë, nëse vetë lexuesi nuk koncepton në kohën e duhur këtë formë të shkruari të Tolkin. Përdor gjithmonë fjalët e tij me kuptimin me të rrallë dhe zanafillës në kombinime të tij, diçka që fenomenikisht duket sikur është në dëm të hijeshisë së fjalës letrare ashtu siç është bërë zakon.
Tolkin nuk priste kurrë që librat e tij do të bëheshin kaq të famshëm, përkundrazi besonte se do të lexoheshin nga një pjesë shumë e vogël e lexuesve të këtij lloji. Dhe megjithatë, vizioni i Mes-tokës, duke pasur rrënjët e tij tek dashuria e tij për bukurinë ëngjëllore të pyjeve të gjelbërta të Oksfordit e deri tek kodrat e lulëzuara të Jorkshairit, kapi frymën e kohës dhe u bë një burim frymëzimi për shumë shkrimtarë, artistë dhe filmbërës bashkëkohorë.
I njohur në gjithë botën është J. R. R. Tolkien si autor i trilogjisë The Lord of the Rings, në shqip Kryezoti i Unazave.
Shkrimtarë anglezë
Toka e mesme
Lindje 1892
Vdekje 1973 |
8515 | https://sq.wikipedia.org/wiki/John%20Belushi | John Belushi | {{Infobox person
| name = John Belushi
|foto =
| title = Belushi në filmin Animal House
| emri i vërtetë = John Adam Belushi
| birth_date = 24 janar 1949
| birth_place = Humboldt Park, Chicago, Illinois, SHBA
| death_date = 5 mars 1982
| death_place = SHBA
| role të shquar =
| rroga =
| filma të shquar = Saturday Night Live| height =
| pseudonimi =
| bashkëshort = Judy Belushi (1976–82; deri në vdekje)
| nationality = amerikan
| website =
}}
John Belushi lindi më 24 janar 1949 në Chicago, Illinois; vdiq më 5 mars 1982 në West Hollywood, ishte aktor dhe këngëtar nga ShBA me prejardhjen shqiptare. Ponierë i ahengut Saturday Night Fever, shpikësi i artikujve e shfaqjeve përcjellës të filmave artistikë. John Belushi u rrit në Wheaton, Illinois. Që nga koha e kolegjit luajti në teatër. Që atëherë vërehet talenti i tij si "stand up" humorist.
Më 1970 ai luan së bashku me Dan Aykroyd në bendin "The Blues Brothers".
Në mbarë ShBA-të bëhet i njohur kur luan në emisionin televiziv "Saturday Night Live". Ky emision është një nga shkallët e para për shumë aktorë për të hyrë në Hollywood.
Filmi i parë i John Belushit është Animal House, kurse suksesi i tij më i madh është komedia The Blues Brothers nga regjisori John Landis, ku ai së bashku me Dan Aykroyd bëhet figurë kulti.
Nga përdorimi i gjatë i drogës ai vdes më 1982 në moshën 33 vjeçare dhe lë pas gruan Judy Jacklin.
Vëllai i tij James Belushi është një aktor dhe këngëtar i bluzit i suksesshëm.
Vitet e para
Belushi lindi në Chicago, Illinois. Ishte djali i Agnes Belushi (lindur Samaras), shitëse nga brezi i parë i Shqiptaro-Amerikanëve, dhe Adam Belushi (lindur në 1919), një emigrant shqiptar punonjës në një restorant, i cili braktisi fshatin e tij të lindjes, Qytezë, në 1934, në moshën gjashtëmbedhjetë vjeçare. Mbiemri i familjes gjatë emigracionit ishte Bellios, ose Belliors. Belushi i vogël u rrit në kishën Orthodokse Shqiptare e më pas jashtë Çikagos në Uiton (Wheaton), ku bëhet pjesë e skuadrës së futbollit. Aty ndjek dhe Universitetin e Winscosin-Whitewater dhe Coolege of DuPage afër Çikagos. Vëllai më i vogël, James Belushi, është edhe ai aktor dhe humorist. John takon gruan e tij të ardhshme, Judy Jacklin, gjatë vitit të dytë të gjimnazit. Ata do të qëndrojnë bashkë deri në vdekjen e tij.
Karriera
Okazioni i parë i suksesit si humorist erdhi në 1971 kur ai i bashkohet trupës së humoristëve “The Second City” në Çikago, Illinois. Falë karikaturës së habitshme mbi qëndrimin e ndjerë e të parregullt në skenë të këngëtarit Joe Cocker, u pranua tek National Lampoon's Lemmings.
1975-1979
Belushi fiton famë kombëtare nga roli i tij tek Saturday Night Live. Mes dy sezoneve të spektaklit, realizon një nga filmat e tij më të famshëm, “Animal House”. Siç kanë vënë në pah shumë biografi të Belushit, gjatë tridhjetëvjetorit të tij (1979), filmi gjendej në vend të parë, albumi i tij gjendjej në vend të parë në ShBA dhe Saturday Night Live ishte shfaqja më e ndjekur gjatë mbrëmjes.
I intervistuar mbi kujtimet për John Belushin, Dan Aykroyd, tregoi se shpesh John, kur mbaronte provat e SNL, shfaqeve apo filmave, i lodhur siç ishte, paraqitej papritur në shtëpitë e fqinjëve, të miqve, apo dhe të panjohurve, hante ushqimin e tyre dhe ndonjëherë e zinte gjumi, duke mos u paraqitur për ditët e ardhshme në punë. Kjo ishte shtysa për parodinë e skeçit “The thing that wouldn’t leave”, ku Belushi mërzit një çift në shtëpinë e tyre duke u kërkuar për të ngrënë, gazeta dhe revista për të lexuar, dhe duke mbajtur nën kontrollin e tij televizorin. Aycroyd e quajti atë “I ftuari i Amerikës”.
Ai braktis Saturday Night Live në 1979 për të vazhduar karrierën kinematografike. Belushi do të realizojë 4 filma gjatë karrierës së tij, dhe tre prej tyre, “1941”, “Neighbors” dhe më i famshmi “The Blues Brothers” u realizuan me bashkëpunëtorin dhe mikun e tij, gjithashtu “ish-nxënës” i SLV, Dan Aykroyd.
Jeta personale
Belushi ishte shumë bujar me miqtë dhe të afërmit e tij dhe shpesh iu jepte para borxh kur ata ia kërkonin. Ai përdori një pjesë të parave për t’i blerë të atit një fermë afër San Diegos, dhe ndihmoi disa miq të ngrinin një tregti të tyren në Çikago. Ndihmoi gjithashtu vëllain e tij Jim Belush të gjente një vend tek “Second City”, ku dhe ai kish luajtur gjatë viteve të parë të karrierës së tij. Ana e tij bujare duket edhe gjatë lojës tek “The Blues Brothers”; ai interpreton shpesh këngë të artistëve blues, të cilët do të përfitonin kështu nga të drejtat e autorit.
Vdekja
Më 5 mars 1982, Belushi u gjend i vdekur në dhomën e tij në Bungalow nr.3, Sunset Bulevard në Los Angeles, California. Shkaku i vdekjes ishte një injeksion kokaine përzier me heroinë. Natën e vdekjes së tij, ai priti në shtëpinë e tij (veças) miqtë e tij Robin Williams dhe Robert De Niro, secili prej të cilëve e lanë Belushin në shoqërinë e shumë të tjerëve, mes të cilëve dhe Cathy Smith. Autopsia vërtetoi se shkaku i vdekjes ishte i lidhur me drogën.
Dy muaj më vonë, Smith pranoi gjatë një interviste se ajo ia kish injektuar dozën Belushit natën e vdekjes. Pas publikimit të artikullit “Unë vrava Belushin” çështja u rihap. Smith u ekstradua nga Toronto dhe u arresua me akuzën per vrasje me paramendim. Më pas akuza u reduktua në vrasje të pavullnetshme dhe ajo u dënua me 18 muaj burg.
Në një nga paraqitjet e fundit të tij në TV, Belushi luan një rol për një serial humoristik “Police Squad!”. Sipas sugjerimit të producentit, Robert K. Weiss, Belushi u filmua kokëposhtë në një pishinë, i vdekur. John për pak nuk vdiq i mbytur gjatë xhirimit të skenës. Kjo skenë nuk u transmetua kurrë.
Nderime
Belushi dhe miku i tij Dan Aykroyd duhet të prezantonin shfaqjen për dhënien e Çmimit Për Efekte Pamore (i pari i këtij lloji), tek Akademia e Çmimeve (Academy Awards) në 1982, por John vdiq disa javë para eventit. Megjithëse i pushtuar nga dhimbja e humbjes së John, Aykroyd e prezantoi shfaqen vetëm duke thënë “Miku im do të kishte dashur shumë të ishte i pranishëm, për vëtë faktin se ai vetë ishte një efekt pamor”.
Nderime pas vdekjes
Jeta e John Belushit përshkruhet me detaje në biografinë “Wired: The short life and fas times of John Belushi” nga Bob Woodward në 1985. Shumë miq e të afërm të Belushit, duke përfshirë gruan e tij Judy, Dan Aycroyd dhe Jim Belushi, pranuan të intervistoheshin për librin, por më pas ndjenë se prodhimi final ishte një eksploziv dhe jo një përfaqësim i Xhonit që ata njihnin. Libri më pas u përshtat për një film, në të cilin Belushi interpretohej nga Michael Chiklis. Familja dhe miqtë e Belushit bojkotuan filmin, gjë që provokoi dhe mossuksesin e tij.
Belushi u varros në varrezat e Abel's Hill tek Martha's Vineyard Chilmark, Massachusetts. Mbi varrin e tij shkruhet “Unë mund të kem ikur, por rokenrolli (Rock and Roll) jeton akoma.”
E veja e tij më vonë u martua sërish dhe tani quhet Judith Belushi Pisano. Biogragia e saj mbi Xhonin (në bashkëpunim me Tanner Colby), “Belushi: Një Biografi” është një përmbledhje në vetë të parë e intervistave dhe fotografive dhe u publikua ne 2005.
Më 1 prill 2004, 22 vjet pas vdekjes së tij, Belushi u nderua me një yll në Hollywood Walk of Fame, pas një presioni 10-vjeçar të James Belushit dhe Judith Belushi Pisano.
Në 2006, Biography Channel, shfaqi episodin “John Belushi” e “Final 24”, një dokumentar mbi 24 orët e fundit të jetës së tij.
Filmografia Tarzoon: Shame of the Jungle () (Dublim)Animal House ()The Rutles: All You Need Is Cash ()Goin' South ()Old Boyfriends ()1941 ()The Blues Brothers ()Continental Divide ()Neighbors'' ()
Imitimi i përsonaliteteve të famshme në SNL
Al Hirt
Babe Ruth
Bert Lance
Cesar Romero
Dino De Laurentiis
Ed Ames
Ed Asner
Elizabeth Taylor
Elvis Presley
Franklin Roosevelt
Fred Silverman
George Wallace
Henry Kissinger
Hermann Goering
Jack Kerouac
Jawaharlal Nehru
Jimmy Hoffa
Joe Cocker
John Lennon
Leonid Brežnjev
Ludwig van Beethoven
Marlon Brando
Menachim Begin
Richard Daley
Robert Blake
Roy Orbison
Sam Peckinpah
Sanjay Gandhi
Steve Rubell
Sun Myung Moon
The Incredible Hulk
Tip O'Neill
Truman Capote
William Shatner/Kapetan James T. Kirk
Woody Hayes
Yasser Arafat
Referime
Lidhje të jashtme
Video në YouTube
Me rastin e 25 vjetorit të vdekjes - Astrit Lulushi, VOA
Belushi: A Biography, official website for the book
EG Blues Brothers, featuring screencaps from John's films
John Belushi Cult Turns 25, The Conservative Voice
Maxim Rated Top SNL performer
https://web.archive.org/web/20160313161046/http://brucerobbmusic.com/
Belushi.com, John Belushi Tribute Page
Bartcop Entertainment: The Life and Death of Captain Preemo (alternative theory of John Belushi's death)
Noble Rot the "lost" screenplay of Novello and Belushi
John Belushi is alive and well!
Aktorë shqiptaro-amerikanë
Aktorë
Aktorë amerikanë
Blues Brothers
Humoristë amerikanë
Këngëtarë amerikanë
Lindje 1949
Vdekje 1982
Saturday Night Live |
8519 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Lufta%20e%20Kosov%C3%ABs | Lufta e Kosovës | Lufta e Kosovës ishte një konflikt i armatosur në Republikën e Kosovës (në atë kohë Republika Federale e Jugosllavisë) ndërmjet Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK-së) dhe Ushtrisë së Jugosllavisë (JNA-së), e mbështetur nga Policia e Serbisë (MUP) e cila filloi më 28 Shkurt 1998, pas sulmit jugosllav në fshatrat Likoshan dhe Qirez të rajonit të Drenicës në Kosovë, dhe përfundoi me nënshkrimin e Marrëveshjes së Kumanovës më 11 Qershor 1999. Ushtria Çlirimtare e Kosovës mori mbështetje ajrore nga NATO (nga 24 marsi 1999) dhe mbështetje tokësore nga Ushtria e Shqipërisë.
UÇK-ja u formua në fillim të viteve 1990 për të luftuar kundër diskriminimit të shqiptarëve dhe shtypjes së disidencës politike nga autoritetet serbe, e cila filloi pas shtypjes së autonomisë së Kosovës nga presidenti serb Sllobodan Millosheviç në vitin 1989. UÇK-ja filloi punën e saj. Fushata e parë në vitin 1995, pasi çështja e Kosovës u la jashtë Marrëveshjes së Dejtonit dhe ishte bërë e qartë se strategjia e rezistencës paqësore e Presidentit Ibrahim Rugova nuk kishte arritur ta sjellë Kosovën në agjendën ndërkombëtare. Në qershor 1996, grupi i UÇK-së mori përgjegjësinë për aktet e sabotimit që synonin stacionet policore serbe në Kosovë. Në vitin 1997, UÇK-ja bleu një sasi të madhe armësh përmes kontrabandës së armëve nga Shqipëria, pas një rebelimi në të cilin armët u grabitën nga postet e policisë dhe ushtrisë shqiptare. Në fillim të vitit 1998, sulmet e UÇK-së që synonin autoritetet serbo–jugosllave në Kosovë rezultuan në një prani të shtuar të paramilitarëve dhe forcave të rregullta serbe, të cilët më pas filluan të ndjekin një fushatë hakmarrjeje që synonte simpatizantët e UÇK-së dhe kundërshtarët politikë. Kjo fushatë vrau 1,500 deri në 2,000 civilë shqiptarë dhe luftëtarë të UÇK-së dhe kishte zhvendosur 370,000 shqiptarë të Kosovës deri në mars 1999.
Më 20 mars 1999, forcat serbo–jugosllave filluan një fushatë masive represioni dhe dëbimi të shqiptarëve të Kosovës pas tërheqjes së Misionit Verifikues të OSBE-së në Kosovë (MVM) dhe dështimit të Marrëveshjes së propozuar të Rambujesë. Si përgjigje ndaj kësaj, NATO ndërhyri me një fushatë bombardimi ajror që filloi më 24 mars, duke e justifikuar atë si një "luftë humanitare". Lufta përfundoi me Marrëveshjen e Kumanovës, të nënshkruar më 9 qershor, me forcat jugosllave dhe serbe që ranë dakord të tërhiqeshin nga Kosova për t'i hapur rrugë një pranie ndërkombëtare. Forcat e NATO-s hynë në Kosovë më 12 qershor. Fushata e bombardimeve të NATO-s ka mbetur e diskutueshme. Ai nuk mori miratimin e Këshillit të Sigurimit të OKB-së dhe shkaktoi të paktën 488 vdekje civile jugosllave, duke përfshirë një numër të konsiderueshëm refugjatësh kosovarë.
Në vitin 2001, një Gjykatë Supreme, me seli në Kosovë dhe e administruar nga Kombet e Bashkuara, konstatoi se kishte pasur "një fushatë sistematike terrori, duke përfshirë vrasje, përdhunime, zjarrvënie dhe keqtrajtime të rënda", por se trupat serbo–jugosllavë ishin përpjekur ta largonin dhe jo ta zhduknin popullsinë shqiptare. Pas luftës, u përpilua një listë e cila dokumentoi se mbi 13,500 njerëz u vranë ose u zhdukën gjatë konfliktit dy vjeçar. Forcat jugosllave dhe serbe shkaktuan shpërnguljen e 1.2 milionë dhe 1.45 milionë shqiptarëve të Kosovës.
Ushtria Çlirimtare e Kosovës u shpërbë menjëherë pas përfundimit të luftës, ku disa nga pjesëtarët e saj vazhduan të luftonin për UÇPMB-në në Luginën e Preshevës dhe të tjerë iu bashkuan Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare (UÇK) dhe Armatës Kombëtare Shqiptare (AKSH) gjatë konfliktit të armatosur etnik në Maqedoni, ndërsa të tjerët vazhduan të formojnë Policinë e Kosovës.
Në këtë luftë u dëbuan 848,000 shqiptarë nga Kosova, u vranë 15,000 persona, nga të cilët 1,500 luftëtarë të UÇK-së, 1,008 ushtarë dhe policë serbë dhe të tjerët civilë të thjeshtë. Gjatë luftës janë zhdukur rreth 8,000 njerëz, fati i shumicës prej tyre është zbardhur deri në vitin 2007, por i madh ka mbetur numri i rasteve të pasqaruara.
Prapaskena
Kosova nën Jugosllavinë e Titos (1945–1980)
Tensionet ndërmjet serbëve dhe shqiptarëve u rritën përgjatë shek. 20-të, veçanërisht gjatë Luftës së Parë Ballkanike, Luftës së Parë Botërore, dhe Luftës së Dytë Botërore. Qeveria socialiste e Josip Broz Tito shtypte sistematikisht çdo manifestim nacionalizmi në Jugosllavisë, duke u siguruar që asnjë republikë apo kombësi të mos krijojë dominancë mbi të tjerat. Në veçanti, fuqia e Serbisë—republika më e madhe dhe më e populluar—dobësohej nga krijimi i qeverive autonome të Vojvodinës në veri dhe Krahina Socialiste Autonome e Kosovës në jug. Kufijtë e Kosovës nuk ishin përcaktuar në bazë të popullsisë autonome shqiptare (shumë shqiptarë mbeteshin jashtë në Maqedoni, në Malin e Zi dhe Serbi. Autonomia formale e Kosovës, e krijuar me kushtetutën e 1945 së Jugosllavisë, ishte një gjë pa vlerë. Policia sekrete i goditi rëndë nacionalistët. Në 1956, shumë shqiptarë u gjykuan në Kosovë me akuzat e spiunazhit dhe pëmbysjes së regjimit. Kërcënimi i separatizmit ishte i ulët, shumë pak grupe kishin qëllim të bashkoheshin me Shqipërinë (për shkak të situatës në Shqipëri). Por impakti i tyre afatgjatë ishte shumë i kryqëzor, sidomos me Lëvizjen Revolucionare për Unitetin Shqiptar, e themeluar nga Adem Demaçi, të cilat do të krijonin bërthamën e UÇK-së. Demaçi u burgos në 1964 bashkë me shumë atdhetarë të tjerë.
Demonstratat dhe trazirat e studentëve në Beograd në qershor 1968 u shpërndanë edhe në Kosovë në nëntor të atij viti, por u shtypën nga forcat e sigurisë Jugosllave. Por shumë pak të drejta iu dhanë shqiptarëve nga Tito, përfaqësim më të madh në trupat shtetërorë të Serbisë dhe Jugosllavisë, dhe njohje më të madhe të gjuhës shqipe. U krijuaa Universiteti i Prishtinës në 1970 si një institucion i pavarur. Shqipërimi i edukimit në Kosovës vuante nga mungesa e materialeve edukuese në gjuhën shqipe në Jugosllavi, kështu që u firmos në marrëveshje me Shqipërië për furnizimin me libra.
Në 1969, Kisha ortodokse serbe urdhëron klerin të marrë të dhëna mbi popullsinë serbe në Kosovë, dhe rritjen e presionit të qeverisë së Beogradit të mbrojë më shumë interesat e serbëve.
Në 1974, statusi politik i Kosovës u përmirësua pas daljes së kushtetutës së re të Jugosllavisë. Bashkë me Vojvodinën, Kosova u deklarua krahinë dhe fitoi shumë nga fuqitë që kishte një republikë: një vend në presidencën federale dhe kuvendin e saj, forcë policore, dhe bankë kombëtare.
Pas vdekjes së Titos (1980–1986)
Vdekja e Titos në 4 maj 1980 nisi një instabilitet të gjatë politik, i përkeqësuar nga nga kriza ekonomike dhe protestat nacionaliste. Protesta e parë madhore u bë në Prishtinë, demonstratat filluan si një lëvizje spontane e studentëve të Kosovës të cilat u mbajtën në Prishtinë me 4 mars 1981 për kushte më të mira në mensën e studentëve në Prishtinë, por ne fakt ishte shkendija në një zinxhir mbi mllëfin e akumuluar prej vitesh. Kjo shkaktoi demonstrata masive në mbarë Kosovën. Demonstratat u shtypën nga Presidenca e Jugosllavisë duke shpallur gjendjen e emergjencës, duke dërguar në demonstrata policinë dhe ushtrinë, të cilat shkaktuan shumë të vrarë.
Kosova duroi një prani të madhe të policisë sekrete gjatë gjithë viteve 1980, duke shtypur pa mëshirë çdo manifestim nacionalist. Sipas një raporti të reporterit Mark Thompson, rreth 580,000 banorë të Kosovës u arrestuan, u morën në pyetje, dhe u internuan. Mijëra prej këtyre humbën punën ose u përjashtuan nga institucionet arsimore. Gjatë kësaj kohe tensionet vazhdonin të rriteshin.
Në shkurt 1982, një grup priftërinjsh nga Serbia i bën peticion pëshkopëve të tyre se "pse Kisha Serbe është e qetë" dhe pse nuk bënte fushatë kundër "shkatërrimit, zjarrvënies dhe sakrilegjit të vendeve të shenjta në Kosovë". Këto fjalë tërhoqën interes në Beograd. Dolën histori se serbët dhe malazezët po persekutoheshin. Ndërmjet nacionalistëve serbë thuhej se serbët po dëboheshin nga Kosova.
Por në fakt situata ishte ndryshe, Kosova ishte rajoni më i varfër në Jugosllavi: të ardhurat mesatare vjetore për frymë ishin 795 USD, krahasuar me mesataren kombëtare prej 2,635 USD.
Serbia u përpoq të ulte fuqinë e shqiptarëve në rajon, me fushata popaganduese që pohonin se serbët po dëboheshin nga Kosova për shkak të rritjes së popullsisë shqiptare, dhe jo nga situata e keqe ekonomike.
Kosova dhe ngritja Sllobodan Millosheviçit (1986–1990)
Në 1987, ndodhi masakra e Paraćin pasi një ushtar shqiptar në Ushtrinë Kombëtare Jugosllave (UKJ) vrau katër ushtarë serbë, kjo ngjarje i rriti akoma më tej tensionet. Pas këtyre ngjarjeve Sllobodan Millosheviçi, akuzoi Dragisa Pavlovic, si kryetar i organizatës së partisë në Beograd, se ishte paqësor me shqiptarët dhe ishte i butë me radikalët shqiptarë.
Sipas disa artikujve, Sekretari Federal i Mbrojtjes Kombëtare, Admirali i Flotës Branko Mamula, thoshte se "nga 1981 deri në 1987, 216 organizata ilegale shqiptare me 1,435 anëtarë u zbuluan brenda UKJ". Mamula thoshte se shqiptarët etnikë po pregatiteshin për të "vrarë oficerë dhe ushtarë, duke helmuar ushqimin dhe ujin, sabotim, hapjen e arsenaleve të armëve dhe vjedhjen e armëve dhe municioneve, dezertim dhe shkaktim i trazirave nacionaliste brenda njësive të ushtrisë".
Në një memorandum iu kushtua vëmendje speciale Kosovës, duke thënë që në atë rajon serbët po përballeshin me "genocid fizik, politik, ligjor dhe kulturor" dhe ishin në një "luftë të hapur dhe totale" që vazhdonte nga vjeshta e vitit 1981. Në këtë propagandë thuhej se statusi i Kosovës në 1986 ishte humbja më e madhe historike e serbëve që prej çlirimit nga osmanët në 1804, duke e renditur si më të rëndë se pushtimi Nazist dhe se pushtimi i Serbisë nga Austro-Hungaria në Luftën e Parë Botërore. Autorët e Memorandumit pretendonin se 200,000 serbë janë larguar nga rajoni përgjatë njëzet viteve. Memorandumi kërkonte kthimin e serbëve të larguarve dhe rritjen e sigurisë dhe kushteve të serbëve në Kosovë.
Memorandumi SANU provokoi shumë reagime: Shqiptarët e shikonin si një përpjekje për rritjen e supremacisë serbe, duke thënë që ata pak serbë që u larguan (rreth 2000-5000) u larguan vetë për arsye ekonomike, ndërkohë që Sllovenët dhe Kroatët, e panë si kërcënim. Serbët e pritën mirë por disa prej komunistëve të vjetër e kundërshtuan ashpër.
Në nëntor 1988, kryetari i komitetit rajonal të Kosovës u arrestua. Në mars 1989, Millosheviçi prezantoi "revolucionin anti-burokratik" në Kosovë dhe Vojvodinë, duke ia zvogëluar autonominë dhe duke vendosur shtetrrethim dhe gjendje emergjente në Kosovë për shkak të protestave, ku humbën jetën 24 njerëz. Millosheviçi dhe qeveria e tij pretendonin se këto ndryshime ishin për të mbrojtur serbët e mbetur në Kosovë nga shumica shqiptare.
Amendamentet kushtetuese (1989–1994)
Ngjarjet
Në 17 nëntor 1988, Kaqusha Jashari dhe Azem Vllasi u detyruan të hiqnin dorë nga drejtimi i Lidhjes së Komunistëve të Kosovës. Në fillim të 1989 Kuvendi Serb propozoi amendamentet kushtetuese ku do të hiqej fjala "Socialiste" nga titulli Republika e Serbisë, krijim i sistemit shumëpartiak, heqjen e pavarësisë së institucineve të rajoneve autonome siç ishte Kosova, dhe riemërimin e Kosovës si Provinca Autonome e Kosovës dhe Metohisë. Në shkurt shqiptarët u ngritën në protestë kundër propozimit.
Në 8 maj 1989 Millosheviçi u bë President i Presidencës së Serbisë, e cila u konfirmua në 6 dhjetor. Në 22 janar 1990 kongresi i 14-të i Lidhjes së Komunistëve të Jugosllavisë (LKJ) ndryshoi pozitën e e partisë si partia e vetme në Jugosllavi. Në janar 1990 qeveria Jugosllave njoftoi se do të vazhdonte me krijimin e sistemit shumë-partiak.
Në 26 qershor 1990 autoritetet serbe pezulluan Kuvendin e Kosovës për shkak të disa rrethanave speciale. Në 1 ose 2 korrik 1990 Serbia aprovoi amendamentet kushtetuese me referendum. Në 2 korrik, 114 nga 180 anëtarë shqiptarë të kuvendit të Kosovës shpallën pavarësinë e Kosovës si shtet i pavarur brenda Jugosllavisë. Në 5 korrik Kuvendi Serb shpërbëu Kuvendin e Kosovës. Serbia gjithashtu shpërbëu këshillin ekzekutiv provincial dhe mori kontrillin e plotë të drejtpërdrejtë të Kosovës. Serbia mori menaxhimin e medias kryesore shqiptare në Kosovë dhe i ndaloi të gjitha transmetimet në ghjuhën shqipe. Në 4 shtator 1990 shqiptarët e Kosovës mbajtën një grevë të përgjithshme 24-orëshe, duke paralizuar totalisht të gjithë Kosovën.
Në 16 ose 17 korrik 1990, Lidhja e Komunistëve të Serbisë (LKS) e kombinuar me Aleancën Socialiste të Popullit Punëtor të Serbisë krijuan Partinë Socialiste të Serbisë (PSS), dhe Millosheviçi u bë kryetari i saj i parë. Në 8 gusht 1990 shumë amendamente të Kushtetutës së Republikës Socialiste Federale të Jugosllavisë (RSFJ) u adaptuan dhe u krijua sistemi shumë-partiak.
Në 7 shtator 1990 Kushtetuta e Republikës së Kosovës u shpall nga Kuvendi i Kosovës. Millosheviçi u përgjigj duke urdhëruar arrestimin e deputetëve të Kuvendit të Kosovës i cili ishte shpërbërë më parë. Kushtetuta e re kontroverse Serbe u shpall në 28 shtator 1990. Zgjedhje të reja shumë-partiake u mbajtën në Serbi në 9 dhe 26 dhjetor 1990 ku si rezultat Millosheviçi u shpall President i Serbisë. Në shtator 1991 shqiptarët e Kosovës mbajtën një referendum unanim për pavarësi. Në 24 maj 1992 shqiptarët e Kosovës mbajtën zgjerdhjet për Kuvend dhe President të Republikës së Kosovës.
Në 5 gusht 1991 Kuvendi i Kosovës ndaloi botimin e gazetës ditore Rilindja, në bazë të ligjit të informimit publik të 29 marsit 1991. Raportuesi Special i OKB-së Tadeusz Mazowiecki raportoi në 26 shkurt 1993 se policia ka intensifikuar shtypjen e popullsisë shqiptare që prej 1990, duke i privuar nga të drejtat e tyre bazë, duke shkatërruar sistemin arsimor, dhe largime politike nga puna të punonjësve publikë.
Shpërthimi i Luftës
Rruga drejt luftës (1995–1998)
Politikat e rezistencës pacifiste të Ibrahim Rugovës bënë që Kosova të ishte në qetësi gjatë luftës në Slloveni, dhe në Kroaci dhe Bosnje gjatë fillimit të viteve 1990. Gjithësesi, u pa krijimi i UÇK-së, si rezultat i acarimit të popullsisë shqiptare ndaj shtypjes së shtetit serb. Në mesin e viteve 1990, Rugova kërkoi që në Kosovë të vendosej një forcë paqeruajtëse nën komandën e OKB-së. Në 1997, Millosheviçi u ngrit në presidencën e Republikës Federale Jugosllave (e përbërë nga Serbia dhe Mali i Zi që prej krijimit në prill 1992).
Vazhdimi i shtypjes së popullsisë i bindi shqiptarët se vetëm rezistenca e armatosur do ta ndryshonte situatën e rënduar. Në 22 prill 1996, u ndërmorrën katër sulme ndaj personelit të sigurisë serbe në disa pjesë të Kosovës. Sulmet u morën përsipër nga një organizatë e panjohur në atë kohë e quajtur "Ushtria Çlirimtare e Kosovës" (UÇK). Natyra e UÇK-së mbetej e panjohur nga ndërkombëtarët.
Kryesisht ndihmat e para financiare dhe materiale UÇK i mori nga diaspora shqiptare. Në fillim të vitit 1997, qeveria e shqipërisë u rrëzua si pasojë e armatosjes së popullsisë dhe hapjes së rezervave të armatimeve të Ushtrisë shqiptare. Një pjesë e rezervave përfunduan në duar të bandat kriminale ndërsa një pjesë tjetër ndihmoi në armatosjen e arsenalit të UÇK. Bujar Bukoshi, Kryeministri në ekzil (në Zyrih, Zvicër), krijoi FARK-un (Forcat e Armatosura të Republikës së Kosovës) e cila u absorbua në shumicën e anëtarëve të saj në UÇK. Qeveria jugosllave e konsideronte UÇK-në si "terroristë" të cilët sulmonin policët dhe civilët.
Në 1998, Departamenti Amerikan i Shtetit e listoi UÇK-në si organizatë terroriste, dhe në 1999 Komiteti i Politikave të Republikanëve në Senatin e Shteteve të Bashkuara shprehu shqetësimin për "aleancën efektive" të administratës Demokrate të Klintonit me UÇK-në për shkak të "shumë raporteve nga burime të besueshme jozyrtare". Në 2004, John Pilger tha se për gjashte vjet deri në 1998, UÇK-ja është trajtuar nga ShBA si grup terrorist
Në vitin 2000, një artikull BBC shkruan Nato at War (Nato në Luftë) ku shkruan se si Shtetet e Bashkuara, të cilat e quajtën UÇK-në si "terroriste", tani kishin marrëdhënie me grupin. Ndërkohë që SHBA zyrtarisht e quante UÇK-në terroriste, autori Alastair MacKenzie thotë se UÇK stërvitej nga aleati më i mash i SHBA-së në NATO, Mbretëria e Bashkuar, e cila që prej vitit 1998 stëvitej në një kamp stërvitjeje në fshatrat në veri të Bajram Currit.
Ndërkohë, ShBA mbante një "mur të jashtëm sanksionesh" ndaj Jugosllavisë të cilës i krijoi shumë probleme. Ato u mbajtën pavarësisht marrëveshjes në Dejton për heqjen e sanksioneve.
Kriza u përshkallëzua në dhjetor 1997 në takimin e Këshillit të Implementimit të Paqes në Bon, ku komuniteti ndërkombëtar (siç u quajt në Marrëveshjen e Dejtonit) pranoi ti japë përfaqësuesit të lartë në Bosnje dhe Hercegovinë fuqi pastruese, duke përfshirë shkarkimin e liderëve të zgjedhur. Në të njëjtën kohë, diplomatët perëndimorë këmbëngulën që të diskutohej çështja e Kosovës, dhe që Jugosllavia ti përgjigjej kërkesave të shqiptarëve. Delegacioni jugosllav u largua nga mbledhja menjëherë në protestë.
Kjo u ndoq nga kthimi i Grupit të Kontaktit që pa fazën e fundit të konfliktit në Bosnje dhe deklaratat e fuqive Europiane ku i kërkohej Jugosllavisë të zgjidhte problemin me Kosovën.
Lufta fillon
Sulmet e UÇK-së shtohen, me në qendër luginën e Drenicës në afërsi të banesës së Adem Jasharit. Disa ditë pasi Robert Gelbard e quajti UÇK-në grup terrorist, policia serbe sulmon UÇK-në në zonën e Likoshanit, dhe ndoqën disa prej luftëtarëve deri në Cirez, duke vrarë 16 luftëtarë shqiptarë dhe u vranë 4 policë serbë.
Pvarësisht akuzave për vrasje selektive dhe vrasjes së civilëve, dënimet e kryeqyteteve perëndimore nuk ishin aq të ashpra sa do të bëheshin më vonë. Policia serbe ndoqi Jasharin dhe bashkëluftëtarët e tij deri në fshatin Prekazi i Poshtëm. Një sulm masiv mbi shtëpinë e Jasharit solli masakrimin e 60 shqipëtarëve, shumica familarë të Adem Jasharit, nga të cilët 18 ishin gra dhe 10 fëmijë. Ngjarja e 5 marsit 1998 shkaktoi irritim të thellë në kryeqytetet perëndimore. Madeleine Albright tha se tashmë "kjo krizë nuk është një çështje e brendshme RFJ".
Në 24 mars forcat Jugosllave rrethuan fshatin e Glloxhanit dhe sulmuan luftëtarët e UÇK-së. Pavarësisht fuqisë më të madhe të zjarrit, forcat jugosllave dështuan në shkatërrimin e njësisë së UÇK-së i cili ishte objektivi i tyre. Megjithëse kishte disa të vdekur dhe shumë të plagosur nga UÇK, Beteja e Glloxhanit ishte një rezistencë e suksesshme.
Një qeveri e re u formua në Jugosllavi, e drejtuar nga Partia Socialiste e Serbisë dhe Partia Radikale Serbe. Kryertari i Partisë Ultra-nacionaliste Radikale Vojisllav Sheshel u bë zëvendës kryeministër. Kjo shtoi pakënaqësinë në pozicionin e vendit ndërmjet diplomatëve perëndimorë.
Në fillim të prillit, Serbia organizoi një referendum për çështjen e ndërhyrjes së jashtme në Kosovë. Votuesit serbë refuzuan vendosshmërisht kundër ndërhyrjes së huaj në këtë krizë. Ndërkohë, UÇK fitoi shumë territor përreth Deçanit dhe kishte territore nën kontroll në Glloxhan. Kështu që, në 31 maj 1998, Ushtria Jugosllave dhe policia e Ministrisë së Brendshme serbe filluan operacionin për spastrimin e kufirit të kontrolluar nga UÇK. Përgjigjja e NATOs ndaj kësaj ofensive ishte operacioni i mesit të qershorit i quajtur Operation Determined Falcon (Operacioni Fajkoi i Vendosur), një parakalim ajëror mbi kufijtë Jugosllavë.
Gjatë kësaj kohe, Presidenti Jugosllav Millosheviç arriti një marrëveshje me Presidentin e Rusisë Boris Jelcin për ndalimin e operacioneve ofensive dhe pregatitjen e bisedimeve me Shqiptarët. Ku më pas u arrit takimi midis Millosheviçit dhe Ibrahim Rugovës në 15 maj në Beograd, dy ditë pasi u njoftua nga Richard Holbrooke. Një muaj më vonë, Holbrooke, pas një udhëtimi në Beograd ku ai kërcënoi Millosheviçin që nëse nuk bindeshte, "çfarë ka mbetur nga vendi juaj do të shpërthejë", ai vizitoi zonat kufitare të prekura nga luftimet në fillim të qershorit, nga ku u fotografua me ushtarët e UÇK-së. Publikimi i këtyre imazheve fotografike i dërgoi një sinjal UÇK-së, mbështetësve dhe simpatizantëve, dhe vëzhguesve në veçanti, se SHBA-të do të mbështesnin vendosshmërisht UÇK-në dhe popullsinë shqiptare në Kosovë.
Marrëveshja e Jelcinit përfshinte lejimin nga Millosheviçi të përfaqësuesve ndërkombëtarë të ngrinin një mision në Kosovë në mënyrë që të monitoronin situatën. Ky ishte Kosovo Diplomatic Observer Mission (KDOM), (Misioni Diplomatik Vëzhgues në Kosovë), i cili filloi të veprojë në fillim të korrikut. Qeveria amerikane e mirëpriti këtë marrëveshje, por denoncoi thirrjen e iniciativës për armëpushim të përbashkët. Pasi Amerikanët kërkonin tërheqjen e trupave jugosllave.
Gjatë gjith qershorit dhe deri në mes të korrikut, UÇK-ja mbajti avantazhin e vet. UÇK rrethoi Pejën, Gjakovën, dhe kishte caktuar kryeqytet provizor qytetin e Malishevës. Trupat e UÇK-së u futën në Therandë (Suharekë), dhe në veri-perëndim të Prishtinës. Më pas u futën në Rahovec dhe në fshatrat përreth.
Pas disa sulmeve të UÇK-së në mes të gushtit, trupat jugosllave nisën operacione ofensive në jug të rrugës Prishtinë-Pejë. UÇK filloi një ofensivë në 1 shtator në rrethinat e Prizrenit, duke rritur aktivitetin usharak të ushtrisë jugosllave. Në Pejë, një ofensivë jugosllave rrezikoi një karvan njerëzish të dëbuar, veprim i cili u dënua nga oficerët ndërkombëtarë.
Në mes të shtatorit, për herë të parë UÇK-ja arriti në veri të Kosovës përreth Podujevës. Në fund, në fund të shtatorit, një përpjekje e vendosur nga jugosllavët nisi për largimin e UÇK-së nga veriu dhe qëndra e Kosovës po ashtu edhe nga lugina e Drenicës. Gjatë kësaj kohe shumë kryeqytete perëndimore dënuan sulmin, por sulmet u intensifikuan. Në 28 shtator, kur u gjetën kufomat e gjymtuara të një familjeje nga KDOM jashtë fshatit Abria e Epërme. Pikërisht Masakra në Abri të Epërme siguroi ndërkombëtarët për genocidin ndaj shqiptarëve në Kosovë, ky imazh i gjakosur shtyu luftën në një nivel tjetër.
Morali
Kur u tërhoqën nga Kosova pas ndërhyrjes së NATOs, njësitë jugosllave dukeshin me moral të lartë dhe paisjet në përdorim të tyre kishin një dëm minimal. Disa javë para përfundimit të konfliktit, David Fromkin shkroi se ˝dukej më e mundur që uniteti i NATOs mund të thyej para se morali i jugosllavëve të rrëzohej.˝ Kur Klintoni lajmëroi që nuk do të dislokonte trupa tokësore, kjo i dha një rritje jashtëzakonshme moralit të ushtarëve serbë.
Në kontrast, të tjera burime raportonin se morali ishte një problem për forcat serbe; studime të inteligjencës zbuluan se shumë ushtarë nuk ishin dakord me veprimet e shokëve të tyre. Një komandant tanku serb raporton:
OKB, NATO, dhe OSBE (1998–1999)
Në 9 korrik 1998, Presidenti i SHBA Bill Clinton deklaroi "emergjencën kobëtare" (gjendje e jashtëzakonshme) për shkak të "kërcënimit të pazakontë dhe të jashtëzakonshëm të sigurisë kombëtare dhe politikave ndërkombëtare të Shteteve të Bashkuara" imponuar nga Jugosllavia dhe Serbia mbi Luftën e Kosovës.
Në 23 shtator 1998 nën Kapitullin VII të Kartës së OKB-së Këshilli i Sigurimit i Organizatës së Kombeve të Bashkuara pranoi Rezolutën 1199. Kjo shprehte një 'shqetësim të madh' me raportet që i arrinin Sekretarit të Përgjithshëm që mbi 230,000 njerëz janë dëbuar nga shtëpitë e tyre nga 'përdorimi i forcës së tepërt dhe diskriminuese nga forcat e sigurisë serbe dhe Ushtria Jugosllave', duke kërkuar që të gjitha palët në Kosovë dhe në Republikën Federale tl Jugosllavisë (Serbia dhe Mali i Zi) të ndalojnë armiqësinë dhe të mbajnë një armëpushim. Në 24 shtator Këshilli i Atlantikut të Veriut (NAC) i NATOs lëshoi një "paralajmërim aktivizimi" (ACTWARN) duke e çuar NATOn në një nivel më të lartë gatishmërie ushtarake si për një mundësi të limituar ajërore ashtu edhe për një fushatë ajërore me faza në Kosovë. Problemi i madh për ata që shihnin si zgjidhjen e vetme përdorimin e forcës ishin mbi 250,000 shqiptarë të dëbuar, 30,000 prej të cilëve ishin në qiell të hapur në pyje, pa veshmbathje apo strehim, dhe me dimrin që afrohej shpejt.
Ndërkohë, ambasadori amerikan në Republikën e Maqedonisë, Christopher Hill, po drejtonte diplomacinë ndërmjet delegacionit shqiptar, i drejtuar nga Rugova, dhe autoritetet jugosllave dhe serbe. Në këto mbledhje po bëhej një plan paqeje pas planifikimit të NATOs për pushtimin e Kososvës. Gjatë një periudhe prej dy javësh , kërcënimet u shtuan, duke kulmuar në dhënien nga NATO të Urdhërit të Aktivizimit. NATO ishte gati të fillonte sulmet ajërore, dhe Richard Holbrooke shkoi në Beograd me shpresën se do të arrinte një marrëveshje me Millosheviçin. Zyrtarisht, komuniteti ndërkombëtar kërkoi të ndaloheshin luftimet. Specifikisht kërkohej që Jugosllavia të pushonte ofensivën ndaj UÇK-së ndërkohë që përpiqej që të bindte UÇK-në të heqë dorë nga pavarësia. Më tepër, u bënë përpjekje për të bindur Millosheviçin të lejonte trupat paqeruajtëse të NATOs të hynin në Kosovë.
Në 13 tetor 1998, Këshilli i Atlantikut të Veriut lëshoi urdhërat e aktivizimit (ACTORD) për ekzekutimin e sulmeve të limituara ajërore po ashtu edhe fushatë ajërore me faza në Jugosllavi e cila do të fillonte përafërsisht për 96 orë. Në 15 tetor Marrëveshja e Misionit të Verfikimit në Kosovë (KVM) i NATOs për armëpushim u firmos, dhe afati i fundit për tërheqjen u zgjat për në 27 tetor. Tërheqja serbe filloi në ose rreth 25 tetorit 1998, dhe Operacioni Syri i Shqiponjës (Eagle Eye) filloi në 30 tetor.
KVM ishte një kontigjent i madh i monitoruesve të paarmatosur të paqes nga OSBE (të njohur zyrtarisht si verifikues) të cilët u futën në Kosovë. Pamjaftueshmëria e tyre ishte e dukshme që në fillim. Ata u quajtën me nofkën "clockwork oranges" (me kuptimin në zhargon anglisht si diçka e pavend dhe të panevojshme) si referencë për makinat me ngjyrë portokalli që përdornin. Luftimet filluan sërisht në dhjetor 1998 pasi armëpushimi u thye, dhe gjatë luftimeve u vra Zvonko Bojanić, kryebashkiaku serb i Fushë Kosovës. Autoritetet jugosllave u përgjigjën me masa të ashpra ndaj ushtarëve të UÇK-së.
Nga janari në mars 1999 lufta solli pasiguri në zonat urbane, duke përfshirë bombardime dhe vrasje. Të tilla sulme u kryen edhe gjatë bisedimeve ne Rambuje në shkurt dhe ndërkohë që Marrëveshja e Verifikimit në Kosovë u zgjidh në mars. Vrasjet në rrugë vazhduan dhe u rritën. Kishte përplasje ushtarake në Vushtrri në shkurt dhe zonë e paprekur deri tani në luftime në Kaçanik në fillim të marsit.
Në 15 janar 1999 ndodhi Masakra e Reçakut ku "45 fermerë shqiptarë u rrethuan, u drejtuan drejt një kodre dhe u masakruan. Trupat u zbuluan nga monitoruesit e OSBE-së, duke përfshirë edhe Kryetarin e Misionit William Walker, dhe të dërguarit e huaj të shtypit ndërkombëtar. Jugosllavia e mohoi masakrën. Masakra e Reçakut ishte kulmimi i sulmeve të UÇK-së dhe reprezaljes së jugosllavëve që vazhduan përgjatë gjithë dimrit 1998–1999. Masakra u ndëshkua nga vendet perëndimore dhe nga Këshilli i Sigurimit i Organizatës së Kombeve të Bashkuara, dhe më vonë u bë baza e një nga akuzave për krime lufte ndaj Millosheviçit dhe zyrtarëve të tij më të lartë. Kjo masakër ishte një pkë kthese e luftës. NATO vendosi se konflikti mund të zgjidhej vetëm duke vendosur një mision paqeruajtës ushtarak nën komandën e NATOs. Prishtina u bë subjekt i përleshjeve me armë dhe dëbimit të popullsisë sipas raporteve të OSBE-së.
Konferenca e Rambujesë (janar–Mars 1999)
Në 30 janar 1999 NATO lëshoi një deklaratë ku Këshilli i Atlantikut të Veriut kishte pranuar që "Sekretari i Përgjithshëm i NATOs mund të autorizojë sulme ajërore kundër shënjestrave në territorin e RFJ" në mënyrë që të arrihej një marrëveshje politike". Ndërkohë që kjo ishte më shumë një kërcënim për qeverinë e Millosheviçit, ajo po ashtu ishte një sprovë për të gjithë faktorin politik shqiptar.
Po ashtu në 30 janar 1999 Grupi i Kontaktit lëshoi një set "principesh të panegociueshme" e cila krijoi një paketë të njohur si "Status Quo Plus"—efektivisht rikthimin e autonomisë së Kosovës si para vitit 1990 brenda Serbisë, plus futjen e demokracisë dhe vëzhgim nga organizatat ndërkombëtare. Po ashtu kërkohej një konferencë paqeje e cila protej të mbahej në shkurt 1999 në kështjellën Château de Rambouillet, jashtë Parisit në Francë.
Bisedimet e Rambujesë filluan në 6 shkurt 1999, me Sekretarin e NATOs Javier Solana i cili negocionte me të dyja palët. Ato ishin përcaktuar të përfundonin në 19 shkurt. Delegacioni jugosllav drejtohej nga presidenti i Serbisë Milan Milutinović, ndërkohë që Millosheviçi qëndronte në Beograd. Kjo ishte në kontrast me konferencën e Dejtonit në 1995 e cila përfundoi luftën në Bosnje, ku Millosheviçi negocioi personalisht. Mungesa e Millosheviçit u interpretua si shenjë se vendimet e vërteta po bëheshin në Beograd, një lëvizje që e rriti kriticizmin në Jugosllavi dhe jashtë saj; peshkopi serb i Kosovës Artemije udhëtoi në Rambuje për të protestuar për faktin se delegacioni ishte tejet i papërfaqësuar. Gjatë asaj kohe spekulohej për një padi të mundshme për krime lufte ndaj Millosheviçit, kështu që mungesa e tij mund të jetë motivuar nga frika për arrestimin e tij.
Në fazën e parë negociatat ishin të suksesshme. Në veçanti, një deklaratë e lëshuar nga bashkë-kryetari i Gruit të Kontaktit në 23 shkurt 1999 se negociatat "kanë arritur një konsensus për një autonomi për Kosovën, duke përfshirë mekanizma për zgjedhje të lira dhe të ndershme për institucione demokratike.
Ndërkohë që marrëveshja nuk i kënaqi plotësisht shqiptarët, sipas jugosllavëve ata ishin shumë radikalë, të cilët u përgjigjën duke ndryshuar në mënyrë drastike tekstin të cilën edhe Rusia (aleat i RFJ) e quajti të papranueshëm. Ata kërkonin të rishikonin me kujdes statusin politik të Kosovës dhe larguan të gjitha masat e propozuara për implementim. Ndërmjet gjithë këtyre ndryshimeve në versionin e ri të propozuar, eleminohej komplet kapitulli për ndihmën humanitare dhe rindërtim, hiqej komplet mbikëqyrja ndërkombëtare dhe nuk përmendej "vullneti i popullit të Kosovës" në vendosjen e statusit përfundimtar të Kosovës.
Në 18 mars 1999, delegacionet shqiptare, amerikane dhe britanike firmosën atë që u bë Marrëveshja e Rambujesë ndërkohë që delegacionet jugosllave dhe ruse nuk pranuan. Marrëveshja kërkonte për administrimin e Kosovës nga NATO si një provincë autonome brenda Jugosllavisë, një forcë prej 30,000 trupash të NATOs për mbajtjen e rregullit në Kosovë; të drejtën e kalimit të papenguar të trupave të NATOs në territorin jugosllav, përfshirë Kosovën; dhe imunitet për NATOn dhe agjentët e saj nga ligji jugosllav. Do të lejohej një prani e vazhdueshme e ushtrisë jugosllave me 1,500 trupa për vëzhgimin e kufirit, të mbështetura nga 1,000 trupa për qëllime komande dhe mbështetje, po ashtu edhe një numër të vogël policie kufitare, 2,500 njerëz nga Ministria e Brendshme për qëllime sigurie të përgjithshme, dhe 3,000 policë lokalë.
Megjithëse qeveria jugosllave citoi dispozitat ushtarake të Shtojcës B të dispozitave të Rambujesë si arsyen e kundërshtimeve të tyre, duke thënë se ishte një dhunim i papranueshëm i sovranitetit të Jugosllavisë, këto dispozita ishin thelbësisht të njëjta me ato të zbatuara në Bosnje për misionin SFOR (Stabilisation Force) pas Marrëveshjes së Dejtonit në 1995. Dy palët nuk i diskutuan problemet me detaje për shkak të mosmarrëveshjeve më thelbësore. Në veçanti, pala sebe nuk e pranonte idenë e pranisë së trupave të NATOs në Kosovë duke zëvendësuar forcën e tyre të sigurisë, duke preferuar më mirë vëzhgues të paarmatosur të OKB-së. Vetë Millosheviçi refuzoi të diskutojë shtojcën pasi informoi NATOn që ishte e papranueshme, edhe pasi atij iu ofrua të propozojë amendamente për dispozitat në mënyrë që të bëheshin të pranueshme.
Ngjarjet rrodhën shpejt pas dështimit në Rambuje dhe pas propozimit alternativ jugosllav. Monitoruesit ndërkombëtarë të OSBE-së u tërhoqën më 22 mars, për frikën për sigurinë e monitoruesve që i paraprinte fushatës bombarduese të NATOs.
Në 23 mars, kuvendi serb pranoi principin e autonomisë për Kosovën dhe pjesën jo-ushtarake të marrëveshjes, duke refuzuar praninë e trupave të NATOs.
Bombardimi nga NATO
Në 23 mars 1999 në orën 22:30 UTC+1 Richard Holbrooke u rikthye në Bruksel dhe lajmëroi se bisedimet e paqes dështuan dhe i dorëzoi çështjen formalisht NATOs për veprime ushtarake. Disa orë para lajmërimit, Jugosllavia lajmëroi në televizionin kombëtar se ka deklaruar gjendjen e emergjencës duke cituar një kërcënim të afërt lufte dhe filloi një mobilizim të madh trupash dhe resurshesh.
Në 23 mars 1999 në orën 23:17 Sekretari i Përgjithshëm i NATOs, Javier Solana, lajmëroi se kishte urdhëruar Komandantin Suprem Aleat të Europës (SACEUR), Gjeneralin e Ushtrisë Amerikane Wesley Clark, që të "nisë operacionet ajërore në Republikën Federale të Jugosllavisë." Në 24 mars në orën 20:00 NATO nisi fushatën bombarduese kundër Jugosllavisë.
Fushata bombarduese e NATOs zgjati nga 24 marsi deri në 11 qershor 1999, duke përfshirë mbi 1,000 avionë që vepronin kryesisht nga bazat në Itali dhe në aeroplan-mbajtëset të stacionuara në AdriatiK. Raketat kruiz Tomahawk u përdorën gjërësisht, të lëshuara nga avionët, anijet, dhe nëndetëset. Me përjashtim të Greqisë, të gjithë anëtarët e NATOs u përfshinë sadopak. Në mbi dhjetë javet e konfliktit, avionët e NATOs fluturuan mbi 38,000 misione luftimi. Për Forcat Ajrore Gjermane (Luftwaffe), ishte hera e dytë kishte marrë pjesë në një konflikt që prej Luftës së Dytë Botërore pas Luftës së Bosnjes.
Qëllimi i paracaktuar i NATOs u përmblodh nga zëdhëndësit e saj si "serbët jashtë, paqeruajtësit brenda, refugjatët të kthehen". Kjo ishte, trupat jugosllave duhej të largoheshin nga Kosova dhe do të zëvendësoheshin nga paqeruajtësit ndërkombëtarë në mëyrë që siguronin që refugjatët shqiptarë të ktheheshin në shtëpi. Fushata u caktua në fillim për shkatërrimin e mbrojtjes ajërore jugosllave dhe shënjestra ushtarake me vlerë të lartë. Nuk shkoi dhe aq mirë në fillim, pasi moti i keq i pengonte shumë misionet. NATO e nënvlerësoi seriozisht faktin se Millosheviçi do të rezistonte: shumë pak në Bruksel mendonin se fushata do të zgjaste më shumë se pak ditë, dhe megjithëse bombardimet fillestare nuk ishin me intensitet të ulët, por nuk e arritën intensitetin e bombardimit të Bagdadit në 1991.
Operacionet ushtarake të NATOs ndryshuan thelbësisht në sulmin e njësive tokësore jugosllave, duke goditur shënjestra si tanket dhe artilerinë, ndërkohë që vazhdohej me bombardimin strategjik. Ky aktivitet gjithësesi, ishte shumë i përmbajtur nga politika, pasi çdo shënjestër duhej të aprovoheshte nga të gjithë 19 shtetet anëtare. Mali i Zi u bombardua në disa raste por NATO eventualisht pushoi së përkrahuri pozicionin e pasigurt të liderit të saj anti-Millosheviç, Milo Gjukanoviç. Përveç shënjestrave të drejtpërdrejta ushtarake u sulmuan edhe shënjestra që mund ti hynin në dihmë ushtrisë, siç ishin ura përgjatë Danubit, fabrika, centrale energjie, shkolla, shtëpi, spitale, impiante telekomunikimi dhe shtabi i përgjithshëm i të majtëve të Jugosllavisë një parti e drejtuar nga gruaja e Millosheviçit dhe kulla e transmetimit të RTS.
Në fillim të majit, një avion i NATOs sulmoi një karvan refugjatësh shqiptarë, duke menduar se ishte një karvan ushtarak jugosllav, duke vrarë rreth 50 njerëz. NATO e pranoi fajin pesë ditë më vonë dhe jugosllavët akuzuan NATOn për sulm me vetëdije ndaj refugjatëve. Një raport i mëvonshëm i hartuar nga Gjykata Ndërkombëtare Kriminale për ish Jugosllavinë (ICTY) me titull "Raporti Përfundimtar për Prokurorin nga Komiteti i Caktuar për Rishikimin e e Fushatës Bombarduese të NATOs Kundër Republikës Federale të Jugosllavisë" ku thuhej se "civilët nuk u sulmuan me dashje në këtë incident" dhe se "as ekuipazhi dhe as komandantët nuk treguan të pamatur për të marrë masa parandaluese të cilat do tu hiqnin akuzat kriminale." Në 7 maj, disa bomba të NATOs godasin ambasadën kineze në Beograd, duke vrarë tre gazetarë kinezë dhe duke egërsuar opinionin publik kinez. Shtetet e Bashkuara dhe NATO më vonë kërkuan falje për bombardimin, duke thënë se ishte një gabim i shkaktuar nga një hartë e pasaktë e para shumë viteve. Një tjetër incident ishte masakra e burgut të Dubravës në maj 1999, ku qeveria jugosllave akuzoi për vrasjen e 85 civilëve pas bombardimit nga NATO të kompleksit. Një raport i mëvonshëm i Human Rights Watch arriti në përfundimin se rreth 19 të burgosur dhe gardianë u vranë nga bombardimi, por që një numër i pasaktë – ndoshta më shumë se 70 shqiptarë – u vranë nga forcat qeveritare serbe në ditët që kaluan pas bombardimit.
Nga fillimi i prillit, konflikti ishte shumë larg zgjidhjes dhe vendet e NATOs filluan të mendonin seriozisht për operacione tokësore në Kosovë. Kryeministri Britanik Tony Blair ishte avokat i fortë për sulm me trupa tokësore dhe i bënte presion Shteteve të Bashkuara që të pranonin; qëndrimi i tij i ashpër shkaktoi pak alarm në Uashington pasi forcat amerikane duhej të ishin me të larta në numër në çdo mësymje. Presidenti i SHBA-ve Bill Clinton ishte shumë vendosur për sulm tokësor të drejtuar nga forcat amerikane. Por në vend të kësaj, Clinton autorizoi një operacion të CIAs për të gjetur metoda destabilizimi për dobësimin e qeverisë jugosllave pa nevojën e trajnimit të UÇK-së. Në të njëjtën kohë, negociatorët finlandezë dhe rusë nisën të provojnë të bindnin Milloshviçin të tërhiqej. Tony Blair do të urdhëronte 50,000 ushtarë britanikë të bëheshin gati për mësymje tokësore.
Millosheviçi më në fund kuptoi se Rusia nuk do të ndërhynte të mbronte Jugosllavinë pavarësisht retorikës së fortë anti-NATO të Moskës. Kështu që ai pranoi kushtet e ofruara nga ekipit të ndërhyrjes Finlandezo-Rus dhe pranoi një prani ushtarake në Kosovë të drejtuar nga OKB, por me pjesëmarrjen edhe të trupave të NATOs.
Forcat speciale norvegjeze Hærens Jegerkommando dhe Forsvarets Spesialkommando bashkëpunuan me UÇK-në në mbledhjen informacioneve të inteligjencës. Duke u pregatitur për pushtim në 12 qershor, forcat speciale Norvegjeze punuan së bashku me UÇK në zonat malore kufitare me Maqedoninë dhe kryesisht merreshim me zbulim për të monitoruar ngjarjet në Kosovë. Bashkë me forcat speciale britanike, forcat speciale norvegjeze ishin të parat që kaluan kufirin për në Kosovë. Sipas gazetarit të Sky News Keith Graves, norvegjezët ishin futur në Kosovë dz ditë para marshimit të forcave të tjera dhe ishin ndër të parët që u futën në Prishtinë. Detyrat e Hærens Jegerkommando dhe Forsvarets Spesialkommando ishte të pastronin rrugën dhe të qetësonin palët serbëve dhe shqiptarëve.
Tërheqja e ushtrisë jugosllave dhe futja e KFOR
Më 3 qershor 1999, Millosheviçi pranoi kushtet e një plani ndërkombëtar paqeje për të ndaluar luftimet, ku në kuvendin kombëtar po pranoheshin propozimet pavarësisht debateve të ashpra dhe përleshjeve me grushta në disa raste. Në 10 qershor Komiteti i Atlantikut të Veriut ratifikoi marrëveshjen dhe pezulloi operacionet ajërore.
Më 12 qershor, pasi Millosheviçi pranoi kushtet, misioni i drejtuar nga NATO Kosovo Force (KFOR) filloi të futej në Kosovë. KFOR ishte pregatitur të kryente operacione luftarake, por në fund, misioni i tij mbeti vetëm paqeruajtja. KFOR ishte i bazuar nën shtabin e Allied Rapid Reaction Corps (Trupat e Reagimit të Shpejtë Aleate) të komanduara nga Gjeneral Lejtnant Mike Jackson i Ushtrisë Britanike. Ku konsistonte në trupa britanike (një brigadë e ndërtuar nga brigada e IV e blinduar dhe brigada e V e parashutistëve), një brigadë e Ushtrisë Franceze, një brigadë e Ushtrisë Gjermane, të cilat hynë nga perëndimi ndërkohë të gjitha forcat e tjera avancuan nga jugu, me një brigadë e Ushtrisë Italiane dhe një brigadë e Ushtrisë Amerikane.
Trupat e para të NATOs që u futën në Prishtinë në 12 qershor 1999 ishin forcat speciale Norvegjeze FSK Forsvarets Spesialkommando dhe forcat speciale ajrore Britanike S.A.S. 22 Special Air Service, pavarësisht se trupat ruse ishin të pranishme më parë në aeroportin e Prishtinës. Ushtarët norvegjezë të FSK Forsvarets Spesialkommando ishin të parat që ranë kontakt me trupat ruse në aeroport. Misioni i FSK ishte të implementonte paqen ndërmjet palëve shqiptare dhe serbe.
Kontributi i SHBA, i njohur si Initial Entry Force (Forca Fillestare Hyrëse), u drejtua nga Divizioni i I-rë i Blinduar, i komanduar nga Gjeneral Brigade Peterson, e udhëhequr nga një togë nga Batalioni i II-të dhe nga Regjimenti Parashutisht i 505-të i Këmbësorisë i bashkuar me Forcat Britanike. Të tjera njësi përfshinin Batalionet I dhe II nga Grupi i Forcave Speciale(parashutiste) nga Stuttgarti, Gjermani dhe Fort Carson, Colorado dhe shumë njësi të tjera të Ushtrisë Amerikane të vendosura në Europë dhe SHBA. Forcat fillestare të SHBA e vendosën zonën e veprimit përreth qyteteve të Ferizajt, më vonë Kampi Bondsteel, dhe Gjilan, në Kampin Monteith.
Gjatë mësymjes fillestare, ushtarët e SHBA u përshëndetën nga shqiptarët me brohoritje dhe lule gjatë kohës që KFOR kalonte nëpër fshatra. Megjithëse nuk kishte aspak rezistencë, tre ushtarë amerikanë humbën jetën në aksidente.
Më 1 tetor 1999, përafërsisht 150 parashutistë të SHBA u parashutuan në Ferizaj si pjesë e Operation Rapid Guardian (Operacioni Gardiani i Shpejtë). Qëllimi i misionit ishte kryesisht për të paralajmëruar Presidentin e Jugosllavisë Sllobodan Millosheviç për aftësinë e shpejtë të veprimit dhe kapacitetet e NATOs në Kosovë. Një ushtar amerikan humbi jetën gjatë uljes pasi parashuta e tij nuk u hap.
Më 15 dhjetor 1999, një ushtar amerikan humbi jetën, pasi mjeti HMMWV ku ai ishte pasagjer ra në një minë.
Pas fushatës ushtarake, përfshirja e paqeruajtësve rusë rezultoi shumë e tendosur dhe sfiduese për KFOR. Rusët prisnin të kishin një sektor të pavarur të Kosovës, por u surprizuan kur misioni filloi nën komandën e NATOs. Pa komunikuar paraprakisht ose koordinim me NATOn, paqeruajtësit rusë hynë në Kosovë nga Bosnja dhe Hercegovina dhe pushtuan Aeroportin e Prishtinës para ardhjes së forcave të NATOs. Gjë e cila rezultoi në Incidentin në Aeroportin e Prishtinës ku dëshira e Komandantit Suprem të NATOs Wesley Clark ishte të bllokonte pistën e aeroportit me mjete të NATOs, për të parandaluar përforcimet ruse, por u refuzua nga komandanti i KFOR Gjenerali Mike Jackson.
Më 2010, James Blunt përshkroi në një intervistë se si njësisë së tij i ishte dhënë detyra për sigurimin e Prishtinës gjatë avancimit të forcës paqeruajtëse prej 30,000 trupash dhe se si ushtria ruse ishte futur dhe kishte marrë kontrollin e aeroportit të Prishtinës para se njësia e tij të arrinte. Blunt ndau një pjesë të detyrës e cila mund të rezultonte një incident i dhunshëm ndërkombëtar. Sipas njohurive të Blunt kishte një përballje pa armë me rusët, dhe Komandanti Suprem i NATOs, Wesley Clark, dha urdhra paraprake për ti mposhtur rusët. Ndërkohë që kishte një tërheqje nga Blunt, urdhri u tërhoq nga Gjenerali Jackson, me shprehjen tashmë të famshme, "Nk do ti bëj ushtarët e mi përgjegjës për nisjen e Luftës së Tretë Botërore."
Reagimet për luftën
Për shkak të ligjeve censuruese të medias, media jugosllave nuk mbulonte ngjarje që ndodhnin në Kosovë, po ashtu edhe sjellja e vendeve ndaj katastrofës humanitare që po ndodhte atje. Kështu që, shumë pak nga publiku jugosllav prisnin ndërhyrjen e NATO, por mendohej gjërësisht se do të arrihej një marrëveshje diplomatike.
Mbështetësit e luftës
Mbështetja për Luftën e Kosovës dhe, në veçanti, ligjshmëria për fushatën bombarduese të NATOs vinte nga burime të ndryshme. Në një artikull në 2009, David Clark shkruante se "Çdo anëtar i NATO, çdo vend i BE, dhe shumica e fqinjëve të Jugosllavisë, mbështesnin veprimet ushtarake" me deklarata nga liderët Bill Clinton, Václav Havel dhe Tony Blair respektivisht e përshkruanin luftën si, "një sulm me tanke dhe artileri mbi një popullsi të pambrojtur liderët e të cilëve kishin pranuar paqen," "lufta e parë për vlera" dhe "për të shmangur atë që mund të bëhej një katastrofë humanitare në Kosovë.". Të tjerë si sekretari i përgjithshëm i OKB Kofi Annan i cili i quante veprimet e NATO si të drejta i cili theksoi se në disa raste përdorimi i forcës është i nevojshëm për të sjellë paqen megjithëse Annan tha se "Këshilli duhej të përfshihej në vendimet për përdorimin e forcës." Në një raport të Komisionit Ndërkombëtar të pavarur në Kosovë, me titull The Kosovo Report, i cili zbuloi se:
Ku përfundoi se "ndërhyrja e NATOs ishte ilegale por e nevojshme", Një tjetër raport u publikuar nga Zyra e Informacionit dhe e Shtypit të NATOs i cili raportoi se, "shkeljet e të drejtave të njeriut në shkallë të gjerë në Kosovë japin një terren të pakundërshtueshëm reference për aspektin humanitar të ndërhyrjes së NATO." Disa kritikë shtojnë se NATO nuk kishte mbështetjen e Këshillit të Sigurimit të OKB që dë të thotë se nuk kishte bazë ligjore, por sipas disa shkollarëve të njohur, "nuk kishte asnjë bazë të sigurtë ligjore për atë veprim, i cili u justifikua."
Përveç politikanëve dhe diplomatëve, komentuesit dhe intelektualët po ashtu mbështesnin luftën. Michael Ignatieff e quajti ndërhyrjen e NATOs një "përgjigjje moralisht e justifikueshme ndaj spastrimit etnik dhe vërshimit të refugjatëve, dhe jo si shkak për vërshimin e emigrantëve" ndërkohë që Christopher Hitchens tha se NATO ndërhyri vetëm, "kur forcat serbe filluan të dëbimet masive dhe një spastrim etnik me shkallë të gjerë." Duke shkruar tek The Nation, Richard A. Falk shkroi se, "fushata e NATO arriti heqjen e forcave ushtarake jugosllave nga Kosova dhe më e rëndësishmja largimin e njësive paraushtarake dhe policore serbe".
Kritikët e luftës
Disa kritikuan ndërhyrjen e NATO si shmangie taktike politike, pasi erdhi direkt pas skandalit të Monica Lewinsky, duke nënvizuar se media amerikane zëvendësoi vëmendjen tek lufta. Gjithashtu, disa theksojnë se para bombardimit, në vend që të ishte një konflikt i përgjakshëm, UÇK nuk përfshi në luftën civile ndaj forcave jugosllave dhe se shifrat e të vrarëve (përfshirë edhe shqiptarët) u rritën pas ndërhyrjes së NATO. Gjithësesi, mungesa e luftës nuk do të thoshte se kishte paqe mes serbëve dhe shqiptarëve, siç kanë theksuar burime të tjera, duke cituar vdekjen e 1,500 shqiptarëve dhe dëbimin e 270,000 të tjerëve para ndërhyrjes së NATO dhe represionin dramatik të popullsisë shqiptare pavarësisht ndryshimeve kushtetuese të regjimit të Millosheviçit që impononte një "aparteid" në Kosovë.
Presidenti i SHBA Clinton dhe administrata e tij u akuzuan se kishin rritur numrin e të vrarëve shqiptarë nga forcat shtetërore serbe. Pas bombardimit të ambasadës kineze në Beograd, Kryeministri kinez Jiang Zemin tha se SHBA po përdorte superioritetin ekonomik dhe ushtarak për të rritur progresivisht influencën në vende të tjera. Liderët kinezë e quajtën fushatën e NATO një precedent i agresionit lakuriq, një formë e re e kolonializmit, një luftë agresive e pabazë në moral dhe ligj. U pa si një komplot i SHBA për të shkatërruar Jugosllavinë, të zgjerohej në lindje dhe të kontrollojë të gjithë Europën.
Karta e Kombeve të Bashkuara nuk lejon ndërhyrjet ushtarake në vende të tjera sovrane me disa përjashtime të cilat, në përgjithësi, duhej të vendoseshin nga Këshilli i Sigurimit të OK; kjo çështje ligjore provoi të ishte kontroverse ndërmjet shumë shkollarëve ligjorë të cilët debatojnë se megjithëse Lufta e Kosovës ishte ilegale, ishte sërisht e drejtë. Çështja u soll në Këshillin e Sigurimit të OKB nga Rusia, në një projekt-rezolutë e cila, inter alia, do të konfirmote "se përdorimi i forcës nga vetëm një palë konstituon në një shkelje flagrante të Kartës së Kombeve të Bashkuara". Kina, Namibia, dhe Rusia votuan për rezolutën, anëtarët e tjerë dolën kundër, kështu që dështoi.
Lufta la shumë të vrarë. Që prej marsit 1999, luftimet dhe shënjestrimi i ndërtesave civile la rreth 1,500–2,000 civilë dhe luftëtarë të vrarë. Numri përfundimtar i të vrarëve nuk është isigurtë për çdo palë.
Humbjet
Humbjet civile
Në qershor të vitit 2000, Kryqi i Kuq raportoi për 3,368 civilë (2,500 shqiptarë, 400 serbë, dhe 100 romë) ende të humbur, afërsisht një vit pas konfliktit.
Një studim i kërkuesve të Center for Disease Control and Prevention (Qëndra e Kontrollit dhe Parandalimit të Sëmundjeve) në Atlanta, Gjeorgjia publikoi në vitin 2000 në një gazetë mjekësore the Lancet se ka pasur rreth "12,000 të vdekur në të gjithë popullsinë" të cilat kanë si shkak luftën. Ky numër u arrit gjatë vëzhgimit të 1,197 shtëpive nga shkurti 1998 deri në qershor 1999. 67 nga 105 vdekje të raportuara në popullsinë e përgjithshme kishin si shkak trauma të shkaktuara nga lufta, nga kjo del shifra e 12,000 të vdekurve nëse zbatohet kjo shkallë vdekshmërie në të gjithë popullsinë e Kosovës. Shkalla më e lartë e vdekshmërisë ishte te meshkujt nga 15 deri 49 vjeç (5,421 viktima të luftës) si edhe për meshkujt mbi 50 vjeç (5,176 viktima). Për personat nën 15, përafërsisht 160 viktima për meshkujt dhe 200 për femrat. Për femrat nga 15–49 vjeç rreth 510 viktima; më të mëdhaja se 50 vjeç rreth 541 viktima. Autorët gjithashtu shkruan se nuk mund të ndahen humbjt civile nga ato ushtarake pasi u kryen shumë vrasje ndaj njerëzve të paarmatosur.
Në një studim të vitit 2008 nga Humanitarian Law Center (Qëndra Ligjore Humanitare), Komisionit Ndërkombëtar të Njerëzve të Humbur, dhe Komisionit të Njerëzve të Humbur të Serbisë bënë një listë emër për emër për viktimat gjatë dhe pas luftës. Sipas Librit të Kujtimit të Kosovës, 13,421 njerëz u vranë në Kosovë gjatë konfliktit, nga 1 janari 1998 deri në dhjetor 2000. Nga ajo shifër, 10,533 ishin shqiptarë, 2,238 serbë, 126 romë, 100 boshnjakë dhe të tjerë.
Civilët e vrarë nga sulmet ajrore të NATO
Jugosllavia raportoi se sulmet e NATOs shkaktuan nga 1,200 deri në 5,700 të vrarë. Sekretai i Përgjithshëm i NATOs Lord Robertson, shkroi se pas luftës "numri i saktë i të vrarëve nuk do të njihet kurrë me saktësi" por gjithashtu ai i dha disa shifra të dhëna nga një raport i Human Rights Watch si përafrimi më i saktë. Ky raport numëronte nga 488 deri në 527 civilë të vrarë (90 deri në 150 prej tyre u vranë nga përdorimi i bombave thërrmuese) në 90 incidente të ndryshme, më i keqi nga të cilat ishte rasti i 87 shqiptarëve refugjatë në afërsi të Korishës. Sulmet në Kosovë ishin në përgjithësi më shumë vdekjeprurëse për shkak të situatës ngatërruese me lëvizjet e shumta të refugjatëve, vetëm një e treta e incidenteve numëronin më shumë se gjysmën e viktimave.
Civilët e vrarë nga forcat jugosllave
Numra të ndryshëm janë dhënë për vrasjet e shkaktuara nga forcat jugosllave përgjatë viteve. Rreth 800,000 shqiptarë të Kosovës u dëbuan dhe rreth 7,000 deri në 9,000 u vranë, sipas The New York Times. Departamenti Amerikan i Shtetit numëron rreth 10,000 të vrarë, e cila citoi abuzimet e të drejtave të njeriut si shkaku kryesor i sulmimit të Jugosllavisë.
Ekspertët statistikorë që punonin për Gjykatën Ndërkombëtare Kriminale për ish Jugosllavinë (ICTY) raportojnë për një numër total të vrarësh prej rreth 10,000 njerëzish. Eric Fruits, profesor i Universitetit Shtetëror të Portland, debatoi se analizat e ekspertëve janë bazuar në të dhëna me gabime dhe se asnjë prej përfundimeve të tyre nuk mbështetet nga ndonjë analizë statistike.
Varret masive të njohura
Në 2001, 800 trupa ende të paidentifikuar u gjetën në gropa në një terren stërvitor të policisë jashtë Beogradit dhe në lindje të Serbisë.
Të paktën 700 trupa u zbuluan në një varr masiv i gjendur në një kompleks të një njësie policore speciale anti-terroriste në periferi të Batajnicës.
77 trupa u gjetën në qytetin lindor të Serbisë Petrovo Selo.
50 trupa u gjetën në qytetin perëndimor të Serbisë Peručac.
Humbjet e NATO
Humbjet ushtarake të NATOs ishin të ulëta. Sipas raporteve zyrtare, aleanca nuk pësoi asjnë të vdekur si shkak i luftimeve direkte. Gjithësesi, në orët e para të mëngjesit të 5 majit, një helikopter ushtarak amerikan AH-64 Apache u rrëzua afër kufirit mes Shqipërisë dhe Serbisë.
Një tjetër helikopter amerikan AH-64 Apache u rrëzua 64 km larg Tiranës, shumë afër kufirit Shqipëri/Kosovë. Të dy pilotët amerikanë të helikopterit ndërruan jetë në atë incident. Ata ishin të vdekurit e vetëm të NATOs gjatë luftës, sipas deklaratave zyrtare të NATOs.
Pati disa të vdekur pas luftës, kryesisht për shkak të minave të tokës. Gjatë luftës, aleanca raportoi humbjen e patë të një avioni stealth (i padukshëm nga radari) i USAF (një F-117 Nighthawk), i vetmi rast ku një avion i tillë është rrëzuar në luftime. Më tej një avion luftarak F-16 u rrëzua afër qyteti të Šabact dhe 32 UAV (mjeta ajërore pa pilot) nga vende të ndryshme u rrëzuan. Mbetjet e UAV-ve të rrëzuara jepeshin në televizionet e Serbisë gjatë luftës. Disa burime amerikane tregojnë për një tjetër F-117A të dëmtuar rëndë, dhe megjithëse u kthye vetë në bazë, ai avion nuk fluturoi më. Avionë A-10 Thunderbolt u raportuan si humbje, me dy të rrëzuar dhe dy të tjerë të dëmtuar. Tre ushtarë amerikan në një Humvee në një patrullë rutinë u kapën nga Forcat Speciale Jugosllave në kufirin me Maqedoninë.
Humbjet ushtarake jugosllave
NATO nuk lëshoi asnjë deklaratë mbi humbjet në njerëz nga ana e serbëve. Sipas autoriteteve jugosllave 462 ushtarë u vranë dhe 299 u plagosën nga sulmet ajërore të NATO. Emrat e të vrarëve jugollavë u shënuan në një "libër kujtimi".
Përsa i përket pajisjeve ushtarake, NATO shkatërroi rreth 50 avionë jugosllavë duke përfshirë 6 MiG-29 të shkatërruara në luftime ajër-ajër. Disa G-4 Super Galeb u shkatërruan që në strehën e tyre nën bunker pas një zjarri të shkaktuar nga një bombë anti-bunker. Në fund të luftës, NATO zyrtarisht raportoi se ka shkatërruar 93 tanke jugosllave. Jugosllavia pranonte vetëm 3 tanke të shkatërruar. Shifrat më vonë u verifikuan nga inspektorët Europianë kur Jugosllavia iu bashkua marrëveshjes së Dejtonit, duke llogaritur numrin e tankeve atëherë dhe gjatë inspektimit në 1995. NATO raportoi se Ushtria Jugosllave humbi 93 tanke (M-84 dhe T-55), 132 APC (transportues personeli të blinduar ose Autoblinda), dhe 52 copë artilerie. Shumë burime i kundërshtonin këto shifra duke thënë se një pjesë e tankeve ishin karrema prej kartoni ose tanke të luftës së dytë botërore të përdorur si shënjestra. Vetëm mbrojtja kundër-ajërore nuk u prek për të mos u rrezikuar pasi avionët e NATOs shpesh sulmonin në lartësi të sigurta prej 5,000 m.
Gjithësesi, humbjet më të rënda për Ushtrinë Jugosllave ishte infrastruktura e dëmtuar dhe e shkatërruar. Pothuaj të gjitha bazat ajërore ushtarake dhe pistat ajërore (Batajnicë, Ladevci, Aeroporti Sllatina, Golubovci dhe Aeroporti i Gjakovës) dhe shumë ndërtesa ushtarake dhe komplekse të shkatërruara dhe të dëmtuara rëndë. Përveç këtyre edhe industria e mbrojtjes u dëmtua rëndë (Utva, fabrika Zastava Arms, qëndra riparuese e forcave ajërore Moma Stanojlović, qëndrat riparuese në Čačak dhe Kragujevac). Moreover, në përpjekje për të dobësuar Ushtrinë Jugosllave, NATO shënjestroi edhe disa komplekse të rëndësishme civile (rafineria e naftës në Pančevo, rafineria e naftës në Novi Sad, ura, hekurudha, etj.)
Humbjet e UÇK
Humbjet e Ushtrisë Çlirimtarë të Kosov[s ishin të vështirë për tu llogaritur. Sipas shumë raporteve rreth 1,000 të vrarë në rradhët e UÇK-së. Vështirësitë rriteshin në llogaritjen e shifrave të sakta. Gjërat komplikoheshin pasi ishte e vështirë të përcaktohej se cili ishte anëtar i UÇK dhe kush jo pasi e gjithë popullsia shqiptare e mbështeste luftën e tyre dhe shumë bashkoheshin edhe pa pasur një uniformë ushtarake të përshtatshme. Për shembull, jugosllavët konsideronin çdo shqiptar të armatosur si anëtar të UÇK, pavarësish se mund të ishte një punonjës i armatosur me leje. Edhe për shkak të diferencës së madhe në armatim dhe numër me jugosllvët, UÇK detyrohej të bënte luftë guerrilase dhe në zona informale dhe shpesh luftëtarë mund të jenë vrarë por nuk janë raportuar pasi nuk kishin mjete identifikimi.
Pasojat
Brenda tre javësh, mbi 500,000 shqiptarë u kthyen në shtëpi. Nga nëntori 1999, sipas UNHCR, 848,100 nga 1,108,913 refugjatë u kthyen.
Sipas censusit jugosllav të 1991 kishte rreth 194,190 serbë dhe 45,745 romë në Kosovë. Sipas Human Rights Watch, 200,000 serbë dhe mijëra romë ikën nga Kosova gjatë dhe pas lufte. Sipas disa shifrave të tjera nga Kosova ikën 164,000 serbë por pas rikthimit të qetësisë nga KFOR një pjesë u kthyen.
Krimet e luftës
Krimet e luftës serbe
Qeveria e Serbisë ka bërë shumë pak për tu përballur me serbët të akuzuar për krime lufte; bashkëpunimi me Gjykatën Ndërkombëtare Kriminale për ish Jugosllavinë ende "quhet si detyrim stresues, çmim i nevojshëm për tu futur në Bashkimin Europian". Presidenti Jugosllav Sllobodan Millosheviç, bashkë me Milan Milutinović, Nikola Šainović, Dragoljub Ojdanić dhe Vlajko Stojiljković u akuzuan nga ICTY për krime kundër njerëzimit dhe duke përfshirë vrasje, zhvendosje me forcë, deportim, dhe "persekutim për shkaqe politike, rraciale dhe fetare". Në 2001, Presidenti Vojsllav Koshtunica "luftoi me dhëmbë e me thonj" kundër përpjekjeve për të vënë Milloshviçin para një gjykate ndërkombëtare por nuk mundi ta parandalonte këtë gjë pas daljes në skenë të provave të tmerrshme të luftës. Në tetor 2003, u shtuan akuzat për ish-shefin e shtabit të forcave të armatosura Nebojša Pavković, ish-komandantin e truave të ushtrisë Vladimir Lazarević, ish oficerin e policisë Vlastimir Đorđević, dhe Sreten Lukić. Të gjithë u akuzuan për krime kundër njerëzimit dhe thyerje të ligjeve dhe rregullave të luftës.
Më vonë, Gjykata Ndërkombëtare Kriminale për ish Jugosllavinë e OKB-së (ICTY) zbuloi ligjërisht se Serbia "përdor(i) dhunën dhe terrorin për të larguar me forcë shqiptarët e Kosovës nga shtëpitë e tyre përtej kufirit, në mënyrë që autoritet të merrnin kontrollin mbi Kosovën ... Kjo fushatë u drejtua nga Ushtria dhe forcat policore (MUP) të Ministrisë së Brendshme nën kontrollin e RFJ dhe autoriteteve serbe, të cilat ishin përgjegjëse për dëbimet masive të civilëve shqiptarë nga shtëpitë e tyre, po ashtu edhe incidente vrasjesh, sulme seksuale, dhe shkatërrimit me dëshirë të xhamive."
Krimet e luftës shqiptare
ICTY po ashtu niveloi akuzat duke akuzuar anëtarët e UÇK-së Fatmir Limaj, Haradin Bala, Isak Musliu, dhe Agim Murtezi për krime kundër njerëzimit. Ata u arrestuan më 17 dhe 18 shkurt 2003. Akuzat Agim Murtezit u rrëzuan menjëherë për shkaë të një ngatërrese në identitet, ndërkohë që Fatmir Limaj u lirua nga të gjitha akuzat në 30 nëntor 2005 dhe u la i lirë. Akuzat ishin në lidhje me kampin e burgut të drejtuar nga të akuzuarit në Llapushnik nga maji deri në korrik të 1998.
Në 2008, Carla Del Ponte publikoi një libër ku aludonte se, në fund të luftës në 1999, shqiptarët e Kosovës trafikonin organe të serbëve nga një fshat në Shqipëri. ICTY dhe Gjykata Serbe e Krimeve të Luftës po hetojnë mbi historitë e shkruara në një libër artistik, por ende asnjë provë nuk ka dalë në dritë.
Në mars 2005, një gjykatë e OKB-së akuzoi Kryeministrin e Kosovës Ramush Haradinaj për krime kundra serbëve. Në 8 mars, ai dha dorëheqjen me dëshirën e tij për tju përgjigjur akuzave në gjykatë. Haradinaj, një shqiptar etnik, ishte komandant i cili drejtoi njësitë e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe u votua Kryeministër në zgjedhjet parlamentare në dhjetor 2004. Haradinaj u lirua nga të gjitha akuzat bashkë me të gjithë bashkëluftëtarët të UÇK Idriz Balaj dhe Lahi Brahimaj. Zyra e prokurorit e apeloi çështjen por përsëri të tre u liruan nga akuzat në 29 nëntor 201.
Krimet e luftës së NATO
Qeveria jugosllave dhe disa gruper presioni ndërkombëtare (si Amnesty International) thoshin se NATO kishte kryer krime lufte gjatë konfliktit, ku veçohej bombardimi i selisë së televizionit serb në Beograd në 23 prill 1999, ku u vranë 16 njerëz dhe u plagosën 16 të tjerë. Sian Jones nga Amnesty tha se, "Bombardimi i selisë së televizionit shtetëror serb ishte një sulm i qëllimshëm ndaj një objekti civil ndaj dhe konsiderohet si krim lufte". Gjithësesi, në një raport të mëvonshëm të ICTY me titull Raporti përfundimtar për Prokurorinë nga Komiteti i Ngritur për të Rishikuar Fushatën Bombarduese të NATOs ndaj Republikës Federale të Jugosllavisë ishte i njëjtë me versionin e dhënë nga NATO mbi sulmin, duke shkruar "Sulmi kishte si qëllim shkatërrimin e rrjetitr të komunikimit, dhe është ligjërisht e pranueshme" dhe se, "NATO nuk e sulmoi ndërtesën për qëllime propagande por aksidentale pasi qëllimi ishte shkatërrimi i sistemit të komandimit, aparatin që mbante në fuqi Millosheviçin." In regards to civilian casualties, it further stated that though they were, "unfortunately high, they do not appear to be clearly disproportionate."
Reagimet e ndërkombëtarëve mbi ndërhyrjen nga NATO
Afrika
– Lideri Libian Jamahiriya, Muammar Gaddafi e kundërshtoi fushatën dhe i bënte thirrje liderëve botërorë të mbështeste të drejtën e ligjshme të Jugosllavisë për të mbrojtur liritë dhe integritetin e saj territorial nga një agresion i mundshëm.'
Azia
– ishte kundër fushatës.
– e dënoi rëndë bombardimin, duke thënë se ishte një vepër agresioni ndaj serbëve, sidomos kur NATO bombardoi ambasadën e Kinës në Beograd në 7 maj 1999, ku u raportuan protesta dhe demonstrata kundër SHBA dhe Britanisë së Madhe, u kunërshtua sulmi dhe operacioni në përgjithësi. Jiang Zemin, Presidenti i vendit në atë kohë, kërkoi që të ndaloheshin menjëherë sulmet ajërore dhe të nisnin bisedimet paqësore.
– e dënoi bombardimin. Ministria e jashtme indiane deklaroi gjithashtu se duhet të ndalohen të gjitha veprimet ushtarake menjëherë dhe se Jugosllavia duhet ti zgjidhë vetë problemet e saj të brendshme.'
– ishte kundër fushatës.
– Kryeministri Keizō Obuchi e mbrojti bombardimin, duke thënë se Jugosllavia kishte një 'sjellje pa kompromis.' Për më tepër, ministri i jashtëm Japonez Masahiko Kōmura tha se, 'Japonia e kupton përdorimin e forcës nga NATO si masa që duhej të merren për të parandaluar katastrofën humanitare.'
– e mbështeti bombardimin, duke nënvizuar se 'ishte e nevojshme për të parandaluar genocidin në Kosovë.'
– ishte i shqetëshur për zhvillimin e situatës në Kosovë dhe kërkoi ndërhyrjen OKB.
– ishte kundër fushatës.
Europa
– e mbështeti fuqishëm fushatën bombarduese. Marrëdhëniet diplomatike mes Shqipërisë dhe Jugosllavisë u ndërprenë, Jugosllavia e akuzonte qeverinë e Shqipërisë se kishte strehuar dhe armatosur ushtarët e UÇK.
– si një shtet pjesëmarrës në luftime e mbështeste bombardimin, pjesa më e madhe e francezëve ishin pro bombardimeve vetëm të majtët ekstremë dhe të djathët ekstremë e kundërshtuan atë.
– Sllobodan Millosheviç, presidenti i Jugosllavisë i quajti bombardimet, një 'vepër terrorizmi e paligjshme' dhe 'çelësi për të kolonizuar Jugosllavinë'. Popullata jugosllave gjithashtu e kundërshtonte ashpër bombardimin. Millosheviçi tha gjithashtu se 'i vetmi vendim i drejtë që ne mund të bënim ishte të refuzonim trupat e huaja në territorin tonë.' Jugosllavët që kundërshtonin Millosheviçin gjithashtu kundërshtonin edhe bombardimin, duke thënë se 'më shumë mbështet Millosheviçin se sa e sulmon atë.'
– nuk morri pjesë në fushatën e NATO dhe 96% e popullsisë greke e kundërshtonte bombardimin e NATO.
– Kishte reagime mikse rreth bombardimit në Itali. Pas vendimit të Kryeministrit Romano Prodi për të autorizuar përdorimin e bazave ajërore dhe infrastrukturës ushtarake nga forcat e koalicionit, qeveria e qëndrës së majtë e Massimo D'Alema autorizoi pjesëmarrjen e vendit në fushatën ajërore. Silvio Berlusconi bashkë me qendrën e djathë e mbështesnin bombardimin ndërkohë partia e së majtës ekstreme Lega Nord e Umberto Bossit e kundërshtonte fuqimisht fushatën.
– e dënoi fuqimisht fushatën. Presidenti Boris Jelcin deklaroi se, 'Rusia është shumë e mërzitur nga veprimet ushtarake të NATO ndaj Jugosllavisë sovrane, gjë që është asgjë më tepër se një agresion i hapur.' Ata gjithashu dënuan NATOn në OKB duke thënë se se sulmet ajrore të NATOs në Serbi ishin veprime të paligjshme.' Disa rusë dolën vullnetarë për të shkuar në Kosovë, jo vetëm të luftonin kundër UÇK-së, por edhe të kundërshtonin NATOn.
– Si njëra nga kontribuesit kryesorë Mbretëria e Bashkuar e mbështeste fuqimist fushatën bombarduese, ashtu si edhe shumica e popullsisë britanike.
– Pavarësisht bashkëpunimit, Çekia, si e sapoardhur në NATO, e mbështetibombardimin. Përfaqësuesi e Çekisë nuk donin të kritikonin veprimet e NATO, megjithëse shumica e popullsisë ishte kundër. Václav Havel përdori termin "Bombardim humanitar" për këtë fushatë të cilën ai e quajti sjellës paqeje për rajonin.
– Pavarësisht ambicjes së Bullgarisë për tu futur në NATO dhe Bashkimin Europian, bullgarët mbajtëm protesta masive në Sofje kundër bombardimit, si shkak i simpatisë ndaj fqinjëve serbë si Sllavë dhe si të Krishterë Ortodoksë. Partitë e majta bllokuan një ligj në parlament për lejimin e avionëve NATO në hapësirën ajërore bullgare, duke shkaktuar probleme në anëtarësimin e Bullgarisë në NATO.
Oqeania
– e mbështeti fushatën. Kryeministri John Howard deklaroi se, "historia na ka mësuar se në rri pa vepruar, paguan një çmim më të madh më vonë."
Kombet e Bashkuara
– OKB kishte reagime të miksuara rreth bombardimit, pasi ishte ndërmarrë pa autorizimin e saj, gjithësesi, Kofi Annan, Sekretari i Përgjithshëm i OKB tha se, "Është me të vërtetë tragjike që diplomacia dështoi, por ka kohë kur përdorimi i forcës është i nevojshëm për të ndjekur paqen."
Pasojat ushtarake dhe politike
Lufta e Kosovës kishte shumë pasoja përsa i përket pasojave ushtarake dhe politike. Tashmë Kosova është një shtet i pavarur pavarësisht mospranimit të saj nga Serbia. Negociatat ndërkombëtare për të përcaktuar nivelin e autonomisë së Kosovës siç ishte parashikuar në bazë të Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit në 2006. Pas pavarësisë së Kosovës, Kosova vazhdon të jetë nën asistencën e EULEX për të forcuar shtetin ligjor.
Bisedimet e drejtuara nga OKB, nga i Dërguari Special Martti Ahtisaari, filluan në shkurt 2006. Edhe pse u bë një progres, sërish palët nuk ishin dakord për sa i përket statusit. Në shkurt 2007, Ahtisaari dorëzoi projekt statusin liderëve në Beograd dhe Prishtinë, kjo ishte baza e një projekt rezolute të Këshillit të SIgurimit, e cila propozonte "pavarësi të mbikqyrur" për Kosovën. Nga korriku 2007, projekt rezoluta, e cila ishte mbështetur nga SHBA, Mbretëria e Bashkuar, dhe anëtarët e tjerë europianë të Këshillit zë Sigurimit, u rishkruajt 4 herë për të kënaqur rusët të cilët nuk pranonin pavarësi për Kosovën. Rusia, e cila ka të drejtën e vetos në KS e OKB-së , deklaronte se pa i kënaqur të dyja palët nuk do të pranonte.
Fushata ekspozoi disa dobësi të vogla në arsenalin e SHBA, të cilat u përpoqën ti rregullonin gjatë konflikteve në vazhdim si Lufta në Afganistan dhe Lufta e Irakut. Helikopterët e sulmit AH-64 Apache dhe AC-130 Spectre u sollën në front por nuk u përdorën më pas aksidenteve gjatë trajnimit në malet e Shqipërisë. Stogjet e raketave të preçizionit u reduktuan në nivele të ulëta. Për avionët luftarakë, operacionet e vazhdueshme bënë të neglizhoheshte programi i mirëmbajtjes, dhe shumë avionë u hoqën nga shërbimi në pritje të pjesëve të këmbimit ose shërbimit. Gjithashtu, shumë armatime të drejtuara në preçizion treguan që ishin të paafta me motin e Ballkanit, pasi retë bllokonin sistemin e drejtimit me rreze lazer. Kjo çoi në pajisjen e bombave me pajisje drejtimi satelitore GPS (Sistemi i Pozicionimit Global), të cilat ishin imune ndaj motit të keq. Megjithëse avionët e survejimit pa pilot u përdorën gjërësisht, shpesh avionët e sulmit nuk mund të silleshin shpejt në kohë për të qëlluar shënjestrat në momentin e duhur. Kjo çoi në pajisjen e avionëve pa pilot (dronë) Predator me raketa në Afganistan, duke e reduktuar kohën nga "ndijori tek goditësi" në zero.
Kosova gjithashtu tregoi se disa taktika të teknologjisë së ulët mund të ulnin impaktin e një force të teknologjisë së lartë siç ishte NATO. Qeveria e Millosheviçit bashkëpunoi me regjimin e Saddam Husseinit në Irak, duke treguar shumë mësime të pësuara nga serbët. Ushtria Jugosllave kishte pritur gjatë për një sulm të një fuqie të madhe si Bashkimi Sovjetik dhe NATO, gjatë Luftës së ftohtë dhe kishte zhvilluar disa taktika sadopak efektive si: taktikat e mashtrimit dhe maskimit ose fshehjes. Megjithëse këto taktika do të ishin të papërfillshme nga NATO në një sulm me shkallë të gjerë të plotë, por thjesht do të mashtronte avionet në rrezen e shikimit ose satelitët. Ndër këto taktika ishin:
Avionet stealth amerikanë u gjurmuan me radarë me gjatësi vale të lartë. Nëse avionët stealth lageshin ose hapnin dyert e hambarëve të bombave, ata bëheshin të dukshëm në ekranët e radarëve. Një F-117 Nighthawk i rrëzuar me raketë mund të jetë zbuluar nga kjo arsye.
Shënjestrat imituese si ura fallco, pista dhe avionët karrema u përdorën gjërësisht. Tanket bëheshin duke përdorur goma makine të përdorura, mbështjellëse plastike dhe drurë, dhe me pak zjarr nëpër kanoçe për të imituar nxehtësinë e motorrit. Këto mashtruan pilotët e NATOs në rreth 25 raste nga 974 goditje të suksesshme, një shifër e papeshë. Pavarësisht shumë imitimeve NATO deklaroi se avionët gjatë fluturimit nuk mund të imitoheshin ndaj dhe forcat ajrore jugosllave u shkatërruan. "Të dhënat zyrtare tregojnë se ushtria jugosllave në Kosovë humbi 26 përqind të tankeve, 34 përqind të autoblindave (APC) dhe 47 përqind të artilerisë për shkak të fushatës ajrore."
Dekoratat ushtarake
Si rezultat i luftës së Kosovës, Organizata e Traktatit të Atlantikut të Veriut krijoi një medalje të dytë NATO, Medalja NATO për Shërbimin në Kosovë, një dekoratë ushtarake ndërkombëtare. Më vonë, NATO krijoi një medalje për shërbimin në Ballkan e kombinuar për ata që ishin në operacionet jugosllave dhe kosovare.
Për shkak të përfshirjes së Forcave të Armatosura të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, u krijua një medalje e veçantë e njohur si Kosovo Campaign Medal (Medalja e Fushatës së Kosovës),e cila u krijua nga Presidenti Bill Clinton në vitin 2000.
Kosovo Campaign Medal (KCM) është një çmim i Forcave të Armatosura të Shteteve të Bashkuara të Amerikës i ligjëruar me Urdhërin Ekzekutiv 13154 të Presidentit Bill Clinton në 3 maj 2000. Medalja njeh shërbimin ushtarak të kryer në Kosovë nga 24 marsi 1999 deri në 31 dhjetor 2013.
Armatimet dhe mjetet e përdorura
Shumë lloje armësh u përdorën nga forcat e sigurisë jugosllave dhe Ushtria Çlirimtare Kosovare, NATO përdori vetëm avionë dhe disa njësi detare gjatë konfliktit.
Forcat e sigurisë jugosllave
Armët e përdorura nga qeveria jugosllave janë listuar më poshtë. Shumica prej tyre ishin prodhim jugosllav, ndërkohë që të gjitha njësitë KA ishin prodhim sovjetik.
BOV
BVP M-80
D-20
D-30
MiG-21
MiG-29
M80 Zolja
M-84
SA-3
SA-7
SA-9
SA-13
Soko J-22 Orao
Soko Gazelle
T-54/55
Zastava M70
Zastava M72
Zastava M76
Zastava M84
Zastava M90
Zastava M91
2K12 Kub
2S1 Gvozdika
Ushtria Çlirimtare e Kosovës
Armët e përdorura nga UÇK janë listuar më poshtë. Shumica konsistonin në Kallashnikovë sovjetikë, derivatët e prodhuara në Shqipëri dhe Kinë, dhe pak armatim perëndimor.
AKM
AK-47
Armsel Striker
D-1
RPK
SKS
Tipi 56
Zastava M70
Zastava M76
NATO
Avionët e NATO janë listuar më posht.
A-10 Thunderbolt
AC-130 Spooky
AH-64 Apache
AV-8B Harrier
B-1 Lancer
B-2 Spirit
B-52 Stratofortress
E-3 Sentry
E-8 JSTARS
EA-6B Prowler
F-104 Starfighter
F-117 Nighthawk
F/A-18 Hornet
F-14 Tomcat
F-15 Eagle
F-15 Strike Eagle
F-16 Fighting Falcon
F-4 Phantom
Harrier Jump Jet
L-1011 TriStar
Mirage 2000
MQ-1 Predator
Panavia Tornado
Panavia Tornado ADV
SEPECAT Jaguar
Raketa të drejtuara: AIM-9 Sidewinder, ALARM dhe Tomahawk
Fotoalbumi
Shiko dhe këtë
Republika e Kosovës (1990–2000)
Lista e kriminelëve të luftës në Kosovë 1999
Shpallja e Pavarësisë së Kosovës
Referime
Luftëra |
8520 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Sitcom | Sitcom | Sitcom quhen komeditë televizive dhe filluan në SHBA. Pra vetë fjala "Sitcom" shpjegon dëmëthënjen e këtyre (zakonisht) serialeve.
sit = situation / situatë
com = comedy / komedi
Pra komedi nga situata e improvizuar.
Komedi - Sitcom
- |
8521 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Kleopatra | Kleopatra | Kleopatra VII Filopator (Greqisht:Κλεοπάτρα Φιλοπάτωρ; 69 p.e.s- 12,gusht, 30 p.e.s) e njohur në histori si Kleopatra ishte faraonesha e fundit aktive e Egjiptit të Lashtë, i cili mbijetoi edhe për pak kohë pas vdekjes së saj pasi u udhëhoq nga djali i saj, Cezarioni si faraon.
Kleopatra ishte pjestare e dinastisë Ptolemaike, që udhëhoqi Egjiptin e Lashtë pas vdekjes së Aleksandrit të Madh. Kleopatra e prezantoi veten si një rimishërim i perëndeshës egjiptiane, Isis.
Kleopatra sundoi bashkë me babain e saj, Ptolemeun XII Auletes, dhe më vonë me vëllezërit e saj, Ptolemeu XIII dhe Ptolemeu XIV, me të cilët ajo u martua për të nderuar traditën egjiptiane, por shpejt ajo sundoi e vetme. Si faraoneshë ajo pati një lidhje me Jul Cezarin, që forcoi qëndrueshmërinë e saj në fron. Më vonë ajo vendosi si zëvendës-drejtues në vend të saj djalin e saj me Cezarin, Cezarionin.
Pas vrasjes së Cezarit, më 44 p.e.s. ajo komplotoi me Mark Antonin, kundrejt pasardhësit të ligjëshëm të Cezarit, Gaius Julius Cezar Oktavianus ( më vonë u njoh si Oktavian Augusti). Me Antonin ajo lindi dy binjakë, Kleopatrën Selene II dhe Aleksandër Heliosin, dhe më pas një djalë tjetër Ptoleme Filadelfusin (nga martesat e saj me vëllezërit ajo nuk pati fëmijë) . Pasi humbi betejën e Aktiumit me forcat e Oktavianit, Antoni u vetëvra. Kleopatra gjithashtu u vetëvra, duke vazhduar kështu traditën, që nënkupton pickimin nga një kobër, më 12 gusht 30 p.e.s. Ajo me pak fjalë u "mbajt në jetë" nga djali i saj Cezarioni, i cili u deklarua Faraon nga mbështetësit e tij, por u vra pak kohë më pas nga Oktavian Augusti. Egjipti më pas u bë provinca romake e Aegyptusit.
Në ditët e sotme Kleopatra, mbetet një figurë shumë e njohur në kulturën Perëndimore. Trashëgimia e saj mbijeton në një numër shumë të madh veprash arti dhe në shumë dramatizime të jetës së saj në literaturë dhe në media, duke përfshirë tragjedinë "Antoni dhe Kleopatra" të William Shekspirit, operën "Cléopâtre" të Jules Massenet, dhe realizimin e filmit, më 1963, me titull "Kleopatra". Në shumë pikëpamje, Kleopatra është portretizuar si me një bukuri të jashtëzakonshme, dhe zotërimet e saj të suksesshme të burrave më te pushtetshëm të botës janë marrë si prova të estetikës së saj.
Biografia
Ngjitja në fron
Identiteti i nënës së Kleopatrës është i panjohur, por besohet se ajo ka qenë Kleopatra V Trifaena e Egjiptit, motra ose kushërira dhe gruaja e Ptolemeut XII Auletes, ose ndoshta ajo ka qenë ndonjë pjestare tjetër e dinastisë Ptolemaike, e cila ishte vajza e Ptolemeut X dhe Kleopatrës Berenise III Filopator, kjo nëse Kleopatra V nuk ishte vajza e Ptolemeut X dhe Berenisës III. Babai i Kleopatrës Auleti ishte një pasaardhës i drejtpërdrejt i gjeneralit të Aleksandrit të Madh, Ptolemeu I Sotir, djali i Arsinoesë dhe Lagusit, të dy nga Maqedonia.
Centralizimi i pushtetit dhe korrupsioni çuan në kryengritje dhe në humbjen e zotërimit të Qipros dhe Circesë, duke e shëndrruar sundimin e Ptolemeut XII në një nga më të këqinjtë e të gjitha kohërave. Kur Ptolemeu XII shkoi në Romë me Kleopatrën, Kleopatra VI Trifaena mori pushtetin, por vdiq pak kohë më pas në rrethana të dyshimta. Është besuar edhe pse jo e provuar nga burimet historike, se atë e helmoi Berenisia IV, për të mbajtur e vetme pushtetin. Pa marrë parasysh shkakun, Berenisia IV e mbajti pushtetin deri në kthimin e Ptolemeut në vitin 55 p.e.s, pasi me mbështetjen romake, ai nënshtroi Aleksandrinë i ndihmuar nga gjenerali romak Aulus Gabinius. Berenisia u arrestua dhe u ekzekutua pak kohë më pasë, koka e saj u dërgua në oborrin mbretëror me urdhër të babait të saj, mbretit. Kleopatra ishte tashmë 14 vjeçe, dhe u vendos si bashkë-drejtuese dhe këshilltare e babait të saj.
Ptolemeu XII, vdiq në mars të vitit 51 p.e.s, dhe me dëshirën e tij e bëri Kleopatrën, 18 vjeçe, dhe vëllain e saj 10 vjeç, Ptolemeun XIII bashkë-sundimtarë. Tre vitet e para të sundimit ishin të vështirë, për shkak të prapambetjeve ekonomike, urisë, vërshimeve të pamjaftueshme të Nilit, dhe për shkak të konflikteve politike. Edhe pse Kleopatra ishte e martuar me vëllain e saj më të vogël, ajo ia bëri të qartë se nuk kishte për qëllim të ndante pushtetin me të.
Në gusht të vitit 51 p.e.s, marrëdhëniet midis Kleopatrës dhe vëllait të saj, u këputën përfundimisht. Kleopatra e shkëputi emrin e Ptolemeut nga dokumentet zyrtare të Egjiptit, dhe fytyra e saj paraqitej e vetme në monedhat zyrtare të Egjiptit, gjë që shkonte kundër traditës Ptolemaike, e të sunduarit të vendit nga një femër. Në vitin 50 p.e.s, Kleopatra hyri në një konflikt serioz me Gabinianët, trupa të fuqishme romake të vendosur në Egjiptit nga Aulus Gabinius, për të mbrojtur babain e saj Ptolemeun XII, pas rimarrjes së pushtetit prej tij më 55 p.e.s. Gabinianët vranë djemtë e gjeneralit romak të Sirisë, Markus Kalpurnius Bibulus, kur ata erdhën të kërkonin ndihmën e tyre në favor të babait të tyre kundrejt Partianëve. Kleopatra ia dorëzoi Gabinianët, të lidhur me zinxhir Bibulusit. Kjo bëri që Gabinianët të ktheheshin në armiqtë më të egër të mbretëreshës. Ky konflikt ishte një nga shkaqet kryesore të rënies nga pushteti të Kleopatrës, pak kohë më vonë. Sundimi i saj përfundoi, nga intrigat e oborrtarëve të drejtuar nga eunuku Pothinius, në bashkëpunim me gjeneralin gjysmë-grek, Akilasin, dhe Teodotusin e Kios. Rreth viteve 48 p.e.s, vëllai më i vogël i Kleopatrës, Ptolemeu XIII, u bë sundimtar i vetëm absolut.
Ajo u përpoq të bënte një kryengritje rreth Peliziumit, por së shpejti u detyrua të largohej me të vetmen motër të mbetur, Arsinoenë.
Marrëdhëniet me Romën
Vrasja e Pompeit
Ndërsa Kleopatra ishte ne mërgim, Pompei u perfshi ne luften civile te Çezarit. Pas disfatës së tij ne betejën e Farsalus, në vjeshtën e vitit 48 p.e.s, Pompei u largua nga forcat e Çezarit, për në Aleksandri për të kërkuar strehim. Ptolemeu, vetem trembedhjetë vjec në atë kohë kishte ngritur një fron për veten e tij në port nga ku ai vrojtonte dhe në 28 shtator të vitit 48 p.e.s, Pompei u vra nga njëri nga oficerët e tij, i cili ishte nën urdhërat e Ptolemeut.Atij iu pre koka përpara gruas së tij dhe fëmijëve, te cilët ishin në anijen të cilën ai sapo e kishte zbarkuar.Ptolemeu, thuhet ta ketë urdhëruar vdekjen e Pompeit për ti hyrë në zemër Çezarit për t'u bërë një aleat me Romën me të cilën Egjipti ishte në borxh në atë kohë, megjithëse ky akt ishte një llogaritje e gabuar nga ana e Ptolemeut. Kur Çezari arriti në Egjipt dy ditë më vonë, Ptolemeu u prezantua para tij me kokën e shkëputur të Pompeit, Çezari ishte i tërbuar.Pavarësisht se ai ishte një armik politik i Cezarit, Pompei ishte një konsull romak dhe i veu i të vetmes vajze të ligjshme të Cezarit, Xhulias e cila vdiq në lindjen e një fëmije. Cezari konfiskoi kryeqytetin Egjiptian dhe e vendosi veten si një arbitër midis armiqësisë së Ptolemeut dhe Kleopatrës.
Marrëdhëniet me Jul Cezarin
E etur për të përfituar nga zemërimi i Cezarit ndaj Ptolemeut, Kleopatra u fut fshehurazi ne pallat per t'u takuar me Cezarin. Plutarku ne "Jeta e Jul Cezarit" jep një përshkrim të shpejtë të mënyres se si ajo u fut ne pallat duke i kaluar rojat e Ptolemeut e mbështjellë me një tapet qe shërbëtori i saj po mbante. Ajo u bë e dashura e Cezarit dhe nëntë muaj pas takimit të tyre të parë, ajo i dha jetë djalit të tyre Ptolemeut Cezar, i quajtur ndryshe Cezarion.
Në këtë pikë Cezari i braktisi planet e tij për të marrë Egjiptin dhe ne vend të kësaj duke mbështetur Kleopatrën në pretendimet e saj për fronin.Pasi u Rrethimi i Aleksandrisë, Cezari mposhti ushtrinë e Ptolemeut ne Betejën e Nilit.Ptolemeu XIII u mbyt në Nil dhe Cezari i ktheu Kleopatrës fronin e saj të cilin ajo do ta ndante me vëllain e saj më të vogël Ptolemeun XIV.Pasi Cezari u largua nga Egjipti ai la atje një ushtri romake të përbërë prej tre legjionesh nën komanden e oficerit të tij.
Megjithëse,kur u takuan ,Kleopatra ishe vetëm 21 vjece dhe Cezari ishte 52 vjec, ata u bënë të dashur deri gjatë qëndrimit të Cezarit në Egjipt midis 48 p.e.s dhe 47 p.e.s. Kleopatra qartësoi se Cezari ishte babai i djalit të saj dhe i shprehu dëshirën Cezarit që djali të ishte pasardhësi i tij, por Cezari refuzoi, duke zgjedhur nipin e tij Oktavianin në vend të tij.
Kleopatra, Ptolemeu XIV dhe Cezarioni vizituan Romën në verën e vitit 46 p.e.s. Mbretëresha Egjiptiane qëndroi në një nga vilat e Cezarit. Marrëdhënia midis Cezarit dhe Kleopatrës ishte e dukshme në sytë e popullit dhe kjo gjë ishte skandaloze sepse diktatori romak ishte i martuar.Por Cezari madje ngriti një statujë të artë të Kleopatrës që përfaqësonte Isis(perëndeshë egjiptiane)në tempullin e Venus Genetriks(paraardhësja mitike e familjes së Cezarit). Oratori romak Ciceroni në letrat e tij të ruajtura se ai e urrente mbretëreshën e huaj.Kleopatra dhe shoqëruesit e saj ishin në Romë kur Cezari u vra në 15 mars 44 p.e.s. Ajo u rikthye me të afërmit e saj në Egjipt. Kur Ptolemeu XIV vdiq -gjoja i helmuar nga motra e tij më e madhe- Kleopatra e bëri Cezarionin bashkë-sundimtar dhe pasardhës dhe i dha atij epitetin Theos Philopator Philometor.
Kleopatra në luftën civile romake
Në luftën civile romake ndërmjet fraksioneve cezariane, të udhëhequra nga Mark Antoni dhe Oktaviani, dhe fraksionit që përfshinte vrasësit e Cezarit, të udhëhequr nga Marcus Junius Brutus dhe Gaius Cassius Longinus, Kleopatra mbajti anën e palës lindore për shkak të kaluarës së saj. Brutus dhe Cassius lanë Italinë dhe lundruan në lindje të Perandorisë Romake, ku ata pushtuan sipërfaqe të mëdha dhe bazat e vendosura ushtarake.Në fillim të 43 pes, Kleopatra formoi një aleancë me liderin e partisë cezariane në lindje, Publit Cornelius Dolabella, i cili gjithashtu njohu Cezarionin si bashkë-sunduesin e saj. Por së shpejti, Dolabella u rrethua në Laodice dhe u vetëvra në korrik 43 p.e.s.
Cassius donte të pushtonte Egjiptin për të kapur thesaret e atij vendi dhe për mbështetjen e saj për Dolabellan. Egjipti dukej një objektiv i lehtë për shkak se ajo nuk kishte forca të forta tokësore dhe pati zi buke dhe një epidemi. Cassius gjithashtu kërkoi të parandalonte Kleopatrën të sillte përforcime nga Antoni dhe Oktaviani. Por ai nuk mund të ekzekutonte një pushtim të Egjiptit, sepse në fund të 43 p.e.s, Brutus e thirri atë përsëri në Smyrna. Cassius u përpoq të bllokonte rrugën e Kleopatrës drejt Cezarionit. Për këtë qëllim Lucius Staius Murcus zhvendosi 60 anije dhe një ushtri të trupave elitë në pozicionin e Cape Matapan në jug të Peloponezit. Megjithatë, Kleopatra lundroi me flotën e saj nga Aleksandria në perëndim përgjatë bregdetit të Libisë për t'iu bashkuar udhëheqësve cezariane, por ajo u detyrua të kthehet në Egjipt për shkak se anijet e saj ishin dëmtuar nga një stuhi e dhunshme dhe ajo u sëmur. Staius Murcus mësoi per fatkeqësinë e Mbretëreshës dhe pa mbeturinat nga anijet e saj në bregdetin e Greqisë. Ai pastaj lundroi me anijet e tij në detin Adriatik
Kleopatra dhe Mark Antoni
Në 41 para Krishtit, Mark Antoni, një nga triumviratët që sunduan Romën pas vdekjes së Cezarit, dërgoi mikun e tij më të mirë, Quintus Dellius në Egjipt për të thirrur Kleopatrën në Tars që të takohej me Antonin dhe për t'iu përgjigjigjur pyetjeve në lidhje me besnikërinë e saj. Gjatë luftës civile romake thuhet se ajo e kishte paguar shumë para Cassiusin. Duket se në të vërtetë Antoni dëshironte premtimin e Kleopatres për të mbështetur luftën e tij kundër Partianëve. Kleopatra mbërriti në shtetin e madh, dhe e magjepsi Antonin,aq shumë sa që ai zgjodhi për të kaluar dimrin e 41p.e.s-40p.e.s me të në Aleksandri.
Për të mbrojtur veten dhe Cezarionin, ajo urdhëroi Antonin të vriste motrën e saj Arsinoe, e cila ishte dëbuar në tempullin e Artemisës në Efesin e kontrolluar nga romakët për rolin e saj në krye të rrethimit të Aleksandrisë.Ekzekutimi u krye në 41 p.e.s në shkallët e tempullit, dhe kjo shkelje e shenjtërores së tempullit skandalizoi Romën. Kleopatra kishte ekzekutuar edhe strategun e saj të Qipros, Serapion, i cili kishte mbështetur Cassiusin në kundërshtim nga dëshirën e saj.
Më 25 dhjetor 40 para Krishtit, Kleopatra lindi binjakët nga Antoni, Aleksandër Helios dhe Kleopatra Selene II. Katër vjet më vonë, Antoni vizitoi Alexandrinë përsëri gjatë rrugës për të bërë luftë me Partianët. Ai ripërtëriu marrëdhëniet e tij me Kleopatrën, dhe nga kjo pikë e tutje, Aleksandria ishte shtëpia e tij. Ai u martua me Kleopatrën, sipas ritit egjiptian (një letër e cituar në Suetoni e sugjeron këtë), edhe pse ai ishte në atë kohë martuar me Oktavian Minor , motra e triumviratit Oktavian. Ai dhe Kleopatra kishin një fëmijë tjetër, Ptolemi Filadelfus.
Në Donacionet e Aleksandrisë në fund të vitit 34 para Krishtit, pas pushtimit të Armenisë nga Antoni, Kleopatra dhe Cezarioni u kurorëzuan bashkë-krerët e Egjiptit dhe Qipros; Aleksandër Helios u kurorëzua kryetar i Armenisë, Medias dhe Partias; Kleopatra Selene II u kurorëzua kryetare i Cirenaikës dhe Libisë; dhe Ptolemeu Filadelfus u kurorëzua kryetar i Fenikisë, Sirisë dhe Kilikisë. Kleopatrës iu dha edhe titulli "Mbretëresha e Mbretërve" nga Antoni. Armiqtë e tij në Romë kishin frikë se Kleopatra, "... ishte duke planifikuar një luftë për hakmarrje që ishte për të kundërvënë të gjithë Lindjen kundër Romës, duke e quajtur veten si Perandoreshë të botës në Romë, për drejtësi nga Capitolium, dhe të inagurojë një mbretëri të re universale. Cezarion u ngrit jo vetëm duke pasur afërsi me Kleopatrën, por edhe duke marrë më shumë tituj, duke përfshirë zot, Biri i Perëndisë dhe mbretin e mbretërve, dhe duke u paraqitur si Horus (perëndi egjiptiane). Egjiptianët mendonin se Kleopatra ishte një rimishërim i perëndeshës Isis, dhe ajo e quajti veten Nea Isis.
Marrëdhëniet midis Antonit dhe Oktavianit, ishin të copëtuara për disa vjet dhe më në fund u ndërprenë në 33 para Krishtit, dhe Oktaviani bindi Senatin të vërë një luftë kundër Egjiptit. Në 31 p.e.s forcat e Antonit u ballafaquan me romakët në një luftë detare në brigjet e Aktiumit. Kleopatra ishte e pranishme me një flotë të sajën. Sipas Plutarkut, Kleopatra mori fluturimin me anijet e saj në kulmin e betejës dhe Antoni pas saj. Pas betejës së Aktiumit, Oktaviani pushtoi Egjiptin. Ndërsa i afrohej Aleksandrisë, ushtritë e Antonit u shkatërruan nga Oktaviani më 1 gusht, 30 para Krishtit
Ka një numër tregimesh të paverifikuara rreth Kleopatrës, nga të cilat një nga më të njohurat është se, në një nga darkat e përbashkëta me Antonin, ajo me shaka vuri bast se ajo mund të shpenzojë dhjetë milionë sestertii(monedha) në një darkë. Ai e pranoi bastin.Natën tjetër, ajo pati nje vakt konvencional; dhe ai u tall, kur ajo urdhëroi kursin e dytë - vetëm një filxhan uthull të fortë. Ajo pastaj hoqi një nga vathët prej margaritari të pavlefshëm,dhe e hodhi në uthull, duke i lejuar ata të shpërndanin dhe pinin përzierjen. Raporte më të hershme të kësaj historie vijnë nga Plini Plak dhe datat përkojnë rreth 100 vjet pasi banketi kishte ndodhur.Karbonat kalciumi nga perla shpërndahet në uthull, por ngadalë vetëm nëse perla ka qenë e shtypur më parë.
Vdekja
Burimet e lashta, veçanërisht ato romake, janë në marrëveshje të përgjithshme se Kleopatra vrau veten duke nxitur një kobër egjiptiane ta kafshonte. Burimi më i vjetër është Straboni, i cili ishte gjallë në kohën e ngjarjes, dhe madje mund të ketë qenë në Aleksandri. Ai thotë se ka dy histori: se ajo kishte aplikuar një vaj të parfumuar toksik, apo se ajo ishte kafshuar nga një gjarpër mbi gjoksin e saj. Disa poet romak,kanë shkruar brenda dhjetë viteve të ngjarjes,dhe të gjithë kanë përmendur kafshimin nga gjarpëri, si edhe Florus, një historian, rreth 150 vjet më vonë. Velleius, gjashtëdhjetë vjet pas ngjarjes, gjithashtu i referohet një gjarpëri. autorë të tjerë kanë marrë në pyetje këto llogari historike , duke deklaruar se është e mundur që Augusti t'a kishte vrarë atë. Në vitin 2010, historiani gjerman Christoph Schaefer sfidoi të gjitha teoritë e tjera, duke deklaruar se mbretëresha kishte mundësi të ishte helmuar dhe vdekur duke pirë një përzierje helmuese. Pas studimeve të teksteve historike dhe nga konsultimi me toksikologët, historiani arriti në përfundimin se asp(kobra egjiptiane) nuk mund të ketë shkaktuar një vdekje të ngadaltë dhe pa dhimbje, pasi helmi i saj paralizon pjesët e trupit, duke filluar me sytë, përpara se të shkaktojë vdekjen. Schaefer dhe toksikologu i tij Dietrich Mebs vendosi se Kleopatra ka përdorur një përzierje të kukutës,aconite (bimë tepër helmuese) dhe opiumit.
Shkrimet e Plutarkut rreth 130 vjet pas ngjarjes, raportojnë se Oktaviani e kapi Kleopatrën në mauzoleun e saj pas vdekjes së Antonit. Ai urdhëroi shërbëtorin e tij Epafroditin për ta ruajtur atë, dhe për të parandaluar vetëvrasjen, sepse ai dyshohet se donte ta paraqiste atë në triumfin e tij. Por Kleopatra e mashtroi Epafroditin dhe megjithatë e vrau veten. Plutarku thotë se ajo është gjetur e vdekur,në këmbët e saj gjendej shërbëtorja e saj, Iras, dhe një tjetër shërbëtore, Sharmioni, duke rregulluar kurorën e saj para se ajo vetë të binte. Plutarku pastaj vazhdon më tutje duke deklaruar se një kobër ishte fshehur në një shportë me fiq që i ishte dhuruar asaj nga një fshatar, dhe, e gjeti atë pasi hëngri disa fiq, ajo mbajti jashtë krahun e saj që ajo ta kafshonte. Tregime të tjera thonë se ajo ishte e fshehur në një vazo, dhe se ajo e ngacmoi atë me një gisht deri sa ajo u zemërua mjaftueshëm për ta kafshuar atë në krah. Së fundi, ai tregon se në Marshimin triumfal të Oktavianit kur po kthehej në Romë, një portret i Kleopatrës që kishte një kobër të kapur tek ajo ishte pjesë e paradës.
Shkrimet e Suetonit rreth të njëjtës kohë me të Plutarkut, gjithashtu thonë se Kleopatra vdiq nga një pickim gjarpëri.
Edhe pse burimet klasike thonë se Kleopatra ishte kafshuar në krah, ajo është përshkruar më zakonisht në ikonografinë mesjetare dhe të Rilindjes me gjarpërinj në gjirin e vet, një traditë e ndjekur edhe nga Shekspiri.
Plutarku na tregon për vdekjen e Antonit, kur ushtritë e tij e lanë dhe u bashkuan me të Oktavianit, ai thirri se Kleopatra e kishte tradhtuar. Ajo, nga frika dhe zemërimi i tij, e mbylli veten në monumentin e saj, vetëm me dy nga shërbëtoret e saj dhe i dërgoi lajmëtarë për të ti treguar Antonit se kishte vdekur. Duke u besuar atyre, Antoni vrau veten e tij duke ngulur në stomak shpatën e tij, dhe u shtri në shtratin e tij për të vdekur. Në vend të kësaj, rrjedhja e gjakut u ndal, dhe ai iu lut çdo gjëje, dhe të gjithave për ti dhëne fund atij. Një tjetër shërbëtor i dërguar nga Kleopatra erdhi tek ai me udhëzime për të sjellë atë tek ajo, dhe ai, duke u gëzuar që Kleopatra ishte ende gjallë, ra dakord. Ajo nuk e hapi derën, por flaku litarë nga një dritare. Pas Antoni ishte i sigurt lart, ajo dhe shërbëtoret e saj e tërhoqëm atë në monument. Kjo pothuajse i dha fund atij. Pas e zvarritën atë përmes dritares, ata e vendosën mbi një shtrat. Kleopatra grisi rrobat e saj dhe e mbuloi me to. Ajo ulëriti dhe qau duke rrahur gjoksin e saj të copëtuar nga vetë-gjymtimi. Antoni i tha asaj të qetësohej, dhe i kërkoi një gotë verë, dhe vdiq në të përfunduar të saj.
Vendodhja e mauzoleut të tyre është e pasigurt, edhe pse Shërbimi Egjiptian i Antikave beson se është në, ose në afërsi të tempullit të Taposiris Magna, në jugperëndim të Aleksandrisë.
Djali Kleopatrës nga Cezari, Cezarioni, u shpall Faraoni nga Egjiptianët, pasi Aleksandria u pushtua nga Oktaviani. Cezarioni u kap dhe u vra, fati i tij thuhet se u vulos kur një nga këshilltarët e Oktavianit i parafrazuar nga Homeri tha: "A nuk është gjë e keqe që të keni shumë Cezar". Kjo nuk e përfundoi vetëm linjën helene të faraonëve egjiptianë, por linjën e të gjithë faraonëve egjiptianë . Të tre bijtë e Kleopatrës dhe Antonit u kursyen dhe u dërguan përsëri në Romë, ku ata u morën në kujdesin e gruas së Antonit, Oktavia Minor. E bija, Kleopatra Selene II, u martua përmes marrëveshjeve të Oktavianit me Juba II të Mauretanisë.
Shiko edhe
Egjipti i lashtë
Referimet
Egjipti i lashtë
Mbretër |
8525 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Animimi | Animimi | Animimi (latinisht: animare, "ringjallue"), është çdo teknikë ku pamjet dhe figura përpunohen për të dhënë idenë e lëvizjes. Në metodën tradicionale të animimit, panelet filmike dhe sfondet vizatohen me dorë në filma transparent (celuloid) dhe fotografohen. Fotografitë e një pas njëshme përbëjnë panelet filmike që ngjiten në shiritin filmik përfundimtar i cili kur luhet në projektor krijon idenë e lëvizjes. Në kohën e sotme është shumë e përhapur teknika e pamjeve prej përllogaritjeve numerike që krijojnë pamje me shumë detaje në tre (3D) apo në dy dimensione (2D). Teknika të tjera edhe më të hershme se ajo tradicionale janë ajo e kukullave, figurave prej balte, e letrave të prera etj.
Një person i cili merret me animim, emërtohet animator.
Historia
Për qindra vite më parë, para se të arrinim në teknologjitë e fundshekullit të XIX-të, animimi ishte gjithsesi i zhvilluar në trajta më të thjeshta si ajo e lëvizjes së kukullave, lojës së hijeve, aparateve automatike, projeksionet e para me llampa dhe lente etj.
Me shpikjen e teknologjive më të përparuara për shiritat filmik dhe projektorët, si dhe me themelimin e ndërmarrësisë së filmit dikur rreth 1895, paralelisht lind edhe ndërmarrësia e filmave të animuar si pjesë e saj. Ajo do të lindë si një ndërmarrësi e mirëfilltë pas shpikjes së printimeve litografike me ngjyra që përdoreshin për të krijuar laqe filmike që përsëriteshin pafund në projektorët e posaçëm. Këto vizatime kryesisht bëheshin duke vizatuar përmbi imazhe të fotografuara. Kjo teknikë që do çojë më pas në shpikjen e rotoskopit që do përdoret shumë në teknikën tradicionale të animimit deri nga vitet 1950.
Filmi i parë i animuar i suksesshëm është ai në 1907, "Hoteli me fantazma" (anglisht: "The Haunted Hotel"), nga J.Stuart Blackton. Ky film i animuar u realizua me teknikën ndal-lëvizje. Filmi "Fantazmagorie" i Emile Cohl është filmi i parë i njohur në teknikën tashmë tradicionale të vizatimit me dorë të çdo paneli filmik. Ladislas Starevich ka krijuar filmat e parë me teknikën e kukullave.
Filmi i parë i animuar me zë është "Shtëpia ime e vjetër në Kentaki" (titulli origjinal në anglisht "My Old Kentucky Home") nga Max Fleischer në vitin 1926. Filmi i parë i animuar me ngjyra është "Lule dhe Pemë" (titulli origjinal në anglisht "Flowers and Trees") në vitin 1932 nga Walt Disney me teknologjinë e re technicolor.
Filmi i parë i plotë (ose me metrazh të gjatë, ose kino film) është "El Apóstol" nga italo-argjentinasi Quirino Cristiani në vitin 1917. Të gjithë filmat e animuar përpara tij ishin filma të shkurtër. Ky film u ralizua në teknikën me kartona.
Filmi i parë i animuar i prodhuar në Shqipëri është "Vajza me pata" nga "Kinostudio Shqipëria e Re" në vitin 1975. Ky film ishte realizuar në teknikën me kukulla dhe është film i shkurtër.
Filmi i parë i animuar i realizuar në Kosovë është filmi i shkurtër "Molla e Kuqe" nga Çak Consulting (Mentor Berisha) në 2010 me mbështetjen e Qendrës Kinematografike të Kosovës.
Filmi i parë i animuar i realizuar në Maqedoninë e Veriut është "Embrio № M" (jo në gjuhën shqip) në 1971 por filmi i animuar shqip është i pazhvilluar. Gjithahstu filmi i animuar është i pazhvilluar në Mal të Zi në përgjithësi dhe për komunitetin shqiptar po ashtu.
Në vitet 1950 filmat e animuar filluan të shfaqen në ekranet televizive përveç kinemave. Në vitet 1970 zhvillimet në përllogaritjet numerike me makina (pamje të përllogaritura elektronikisht - në anglisht CGI) kishin arritur pikën e tillë që mund të zbatoheshin për podhimin e pamjeve të filmave të animuar. Filmi i parë i prodhuar krejtësisht me teknikën e përllogaritjeve elektronike është "Shpëtimtarët nga poshtë" (titulli origjinal në anglisht "The Rescuers Down Under") nga Walt Disney në 1990. I gjithë prodhimi që dikur bëhej me vizatime në celuloid dhe fotografimi me kamera në këtë film u bë me kompjuter.
Vlera Tregut
Sot ndërmarrësia në animim vlerësohet të ketë një vlerë tregu botëror prej qindra miliard dollarëshë, rreth 270 miliard dollarë në 2020.
Për sa i përket tregut shqipfolës, ai është shumë më i madh se shtetet e veçanta të cilat po të merren së bashku përbëjnë territorin e banuara nga shqiptarë. Përveç këtij territori në Ballkanin perëndimor ku ka poullsi shqipfolëse ka edhe një popullsi po aq të madhe shqipfolëse që jeton jashtë shtetit Shqipëtar, Kosovar, Maqedonisë së Veriut apo Malit të Zi, pra në emigracion nëpër botë.
Por vlera më e madhe prodhimeve në animim është fakti se tregu global vjen gjithnjë duke u shkrirë në një të vetëm, falë zhvillimeve teknologjike. Edhe përkthimet e filmave nga një gjuhë në tjetër bëhen më shpejtë dhe produktet, filmat, janë më të gjendshëm pranë shikuesve.
Ndërmarrësi të ndërlidhura: mjete të tjera komunikimi, mallra dhe parqe tematike
Shpesh filmat burojnë nga mjete të tjera komunikimi si librat apo vizrrëfejat. Shumë shpesh idetë testohen në këto mjete përpara se të ndërmerren nisma për të nisur procesin për kthimin në një film të animuar, proces që zakonisht është i kushtueshëm. Rast i tillë është ai i vizrrëfejave të prodhuara në ShBA dhe Japoni. Vizrrëfejat më të sukseshme kthehen në filma të animuar (seriale ose me metrazh të gjatë) si ato të studiove Marvel Comics në ShBA, krijuesit e vizrrëfejës Spider-Man apo Bird Studio (Akira Toriyama) në Japoni, krijuesit e vizrrëfejës Dragon Ball.
Gjithashtu suksesi dhe fama e personazheve të filmave ka çuar në krijim me sukses të mallrave nga më të ndryshmet që bartin imazhin e personazheve të filmave të animuar. Mallra të tilla si veshje, çanta etj. që në shimicën e rasteve i drejtohen grupmoshave të fëmijëve dhe të rinjve që janë dhe shikuesit e këtyre filmave.
Një tjetër ndërmarësi me shumë treg të madh sot në botë që ndërlidhet me filmat e animuar janë lojërat për gjithë grupmoshat. Përmendim këtu lojërat me letra apo edhe lojrat elektronike. Shumë shpesh filmat e animuar janë krijuar enkas për të tregëtuar produkte lojërash elektronike si video lojëra etj. Rasti i Pokemon është shembulli tipik në historinë e filmave të animuar.
Gjithashtu një ndërmarrësi shumë e lidhur me botën e animimeve është ajo e parqeve tematike ku parqet ndërtojnë argëtime të bazuara në peisazhet, ambjentet dhe personazhet e shfaqura në filmat e animuar. Shebulli tipik këtu është ai i parqeve të Walt Disney Company në disa qytete nëpër botë.
Lloji sipas formatit
Seria
Shumë nga filmat e shkurtër të prodhuar në periudhën e artë të animimit (1900-1950) ishin në formën e serialeve ku episodet nuk kishin vazhdimësi në tregimin që paraqesnin. Pra ishin seriale episodike. Të tillë nëpër botë mund të përmendim filmat e Walt Disney "Komeditë e Lizës" në 1924 (titulli në origjinal anglisht "Alice Comedies") etj. gjithashtu edhe seriali të mëvonë si Simpsons në 1989 etj.
Me përhapjen e televizionit dhe transmetimit e filmave të animuar, si dhe me përmirësimin e teknikave të prodhimit të filmave të animuar, fillojnë të shfaqen edhe filma të animuar si seriale ku tregimi është i vazhdueshëm nga episodi në episod. Pra përveç harkut të vet episodit, tregimi ndjek edhe një hark më të madh që zhvillohet përgjatë gjithë episodeve të një sezoni. Zakonisht episodet e reja të sapo prodhuara nxirren në transmetim një herë në javë. Në varësi të teknikës së animimit të përdorur, puna për krijim e episodeve mund të ketë nisur muaj përpara se të arrihet në përfundimin etij dhe transmetimin. South Park është një nga shembujt më të mirë ku skenari dhe realizimi me teknikat kompjuterike (që rikrijojnë teknikën e kartonave në kompjuter) arrihet vetëm në disa ditë. Kjo e mundëson South Park të jetë një serial që trajton në episodet e tij edhe materiale nga ndodhitë që kanë ndodhur veç disa ditë më parë duke e bërë një nga serialet më aktual me ngjarjet e javës apo edhe ditës.
Disa seriale të famshme nëpër botë edhe në territoret shqiptare:
Filmi i parë seri i animuar në Shqipëri është "Pipiruku" (Pipiruku pret dy "miq" - 1983; Pipiruku në pallat - 1985; Pipiruku në hambar - 1988) dhe "Zogu pushbardhë" (gjashtë episode 1983-1986). Në të dy rastet kemi të bëjmë me seriale episodike ku episodet nuk kanë detyrimisht vazhdimësi por ekzistojnë si histori më vehte.
Filmi
Filmi i animuar i plotë, me metrazh të gjatë, konkuron bindshëm me filmin e aktruar jo vetëm për nga cilësitë artistike por edhe për të ardhurat që fitojnë. Rast më ekstrem është ai i tregut kinematografik të Japonisë ku filmat a animuar krijojnë më shumë të ardhura se filmat e aktruar.
Filmat a animuar vazhdimisht konkurojnë me filmat e aktruar nëpër festivale apo çmime, si ato Oscar, duke u shpallur si konkurent në shumë prej kategorive.
Disa nga filmat e famshën në historinë e filmave të animuar:
Teknika
Epoka e re e animimit që lindi qysh në vitin 1908 në thelb kishte një metodë: krijim e çdo paneli filmik dhe luajtja e tyre për të krijuar idenë e lëvizjes. Për krijim e këtyre paneleve janë përdorur disa teknika.
Vizatim
Në teknikën e vizatimit (ang. traditional animation ose ang. cel animation ose së fundmi ang. 2D animation për ta dalluar nga teknikat më të fundit kompjuterike ang. 3D animation) personazhet vizatohen me dorë për çdo panel filmik.
Rotoskop
Për të përmirësuar cilësinë e vizatimeve dhe për të rritur shpejtësinë e krijimit të vizatimeve, Max Fleischer shpik rotoskopin në 1915 që lejonte vizatimin panel për panel të filmave të aktruar të mëparshëm. Pra lëvizjet e personazheve aktroheshin me aktorë dhe filmoheshin pastaj krijoheshin vizatimet duke parë lëvizjet në këto filma të aktruar. Kjo jepte vërtetësi dhe shpejtësi në krijimin e vizatimeve dhe përfundimin e filmit vizatimor.
Aktrim dhe vizatim
Teknika e aktrim dhe vizatimit (ang. live-action/animation) përfshin kombinimin e filmimeve të aktrimit të aktorëve me filmime të vizatimeve të animuara. Kjo teknikë është përdorur shumë sidomos në fillimet e filmave të animuar për të tërhequr dhe për të krijuar përshtypje tek publiku: në film shfaqej piktori që niste vizatimin në letër dhe vizatimi merrte jetë nëpërmjet animimit dhe si piktori/aktori dhe personazhet bëheshin pjesë e filmit. Edhe më vonë kjo teknikë është përdorur me sukses, p.sh. filmi Kush futi në kurth Lepurin Roxher (titulli origjinal në ang. Who Framed Roger Rabbit) nga Ualt Diznej.
Ndal-lëviz
Teknika ndal-lëviz (ang. stop-motion) bazohet në pozicionimin e objekteve dhe personazheve në pozicionin e duhur dhe fotografimin. Kështu krijohet një panel filmik. Pastaj për panelin e radhës objektet lëvizen në pozicionin e ri dhe pastaj fotografohen serish. Kështu krijohet paneli i dytë. Këto veprime përsëriten derisa krijohen të gjitha panelet e nevojshme për të krijuar shiritin filmik. Kjo teknikë përfshin disa nën lloje si filma me kukulla, filma me plastelinë etj.
Kukulla
Teknika me kukulla (ang. puppet animation) përdor kukulla të vendosura në sfonde 3 dimensionale dhe vendosen në pozicionin e duhur për çdo panel dhe fotografohen. Filmi i parë i animuar shqip u realizua me teknikën me kukulla, filmi "Vajza me pata" në 1975.
Kartona
Sipas teknikës me kartona (ang. cutout animation) objektet, sfondet, peizazhet dhe personazhet vizatohen në letër të trashë ose kartona dhe kartonat priten sipas konturit. Këto kartona pastaj lëvizen dhe fotografohen për çdo plan filmik. Ndryshe nga teknika me vizatim kjo teknikë kursen kohë sepse nuk rivizatohet objektet dhe personazhet. Por kjo teknikë nuk lejon atë zhdërvjelltësi në lëvizje apo atë rrjedhshmëri si teknika e vizatimit. Një nga filmat e parë të animuar me metrazh të gjatë në botë është realizuar me këtë teknikë, filmi "Ndodhitë e Princ Ahmetit" (titulli origjinal Die Abenteuer des Prinzen Achmed) në 1926 nga Lotte Reiniger.
Plastelinë
Teknika me plastelinë (ang. clay animatio ose ang. plasticine animation ose ang. claymation) objektet, sfondet, peizazhet dhe personazhet krijohen prej materialit të pplastelinës. Këto sende plasteline ndryshohen në pozicionet e reja dhe fotografohen për çdo plan filmik. Kjo teknikë ka më shumë lëvizshmëri sesa ajo me kukulla falë plastelinës dhe vetive deformuese të saj.
Pamje të përllogaritura elektronike
Teknika me pamje të përllogaritura elektronike (ang. computer graphic imagery ose shkurt ang. CGI) përfshin të gjithë programet që përdoren për të krijuar panelet filmike. Pra në këtë teknikë gjithçka mund të jetë e përllogaritur elektronikisht me programe. Këto programe mund të zëvendësojnë teknikat e lartpërmendura. Vizatimi me dorë dhe fotografimi zëvendësohen me vizatimin në kompjuter dhe vendosja e vizatimeve në programe për të krijuar filmin përfundimtar. Teknika e kartonave dhe ndal-lëviz mund të rikrijohet me programet 3 dimensionale krejtësisht në kompjuter.
Teknika të kombinuara
Filmat e animuar mund të përdorin edhe kombinime teknikash për të arritur rezultatin përfundimtar.
Shiko edhe
Animatori
Anime
Lista e filmave të animuar
Lista e filmave të animuar shqip
Lista e anime
Lista e serialeve
Teknik filmi
Fotografi
Burimi i të dhënave |
8526 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Drama%20rinore | Drama rinore | Drama rinore (en: Teen drama) janë seriale për rini që e kanë përmbajtjën për rininë dhe e tregojnë jetën ditore të rinisë.
Serial
Zhanri |
8527 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Kripa | Kripa | Kripa është lëndë e bardhë dhe e fortë në trajtë kokrrizash të vogla të kristalta, e tretshme në ujë, që nxirret nga uji i detit (nëpër kripore) a nga toka (në miniera) dhe që përdoret në gjelle ose u hidhet ushqimeve për t'i ruajtur për një kohë të gjatë. Në kimi kripa njihet si përbërje kimike e formuar nga zëvendësimi i plotë a i pjesshëm i hidrogjenit të një acidi me metal e me njëvlerës të tij. Në mjekësi kripa njihet si lëndë e bardhë dhe e kristaltë që pihet për të dalë jashtë kur jemi kaps, sulfati i magnezit.
Efektet e kripës në kuzhinë
Nuk shërben vetëm për gatim.
Shishet e qelqurina lahen mirë me ujë me kripë.
Një sasi kripe e lënë pa mbuluar në një tepsi thith lagështinë e dhomës, pasi kemi lyer.
Uji i nxehtë ftohet me ngadalë po ti hedhim kripë.
Peshku në akuarium qëndron më mirë po ti hedhësh 2-3 kokrra kripë. Kjo i heq dhe aromën e keqe ujit.
Mizat e dheut largohen po të hedhim kripë në vendet e grumbullimit ose në rrugët e kalimit.
Njollat e kafes, kakaos, çokollatës, verës pastrohen më kollaj po i lage menjëherë me ujë të kripur.
Sendet prej mermeri, prej bakri e prej argjendi pastrohen mirë po të fërkohen me kripë.
Tigani ose tenxherja që është nxirë nga të fërguarat, pastrohet shpejt po të fërkohet me kripë të nxehtë.
Njollat e shndritshme, që mbeten mbi mobiliet nga sendet e nxehta, mbulohen me kripë e pak vaj, pastaj pastrohan.
Gjalpi nuk prishet po ta mbulojmë me kripë.
Vezët ruhen të freskëta po të mbulohen me kripë.
Era e qepës largohet nga duart po ti fërkojmë me kripë.
Formula kimike: NaCl.
Djegiet e lehta të lëkurës, në kuzhinë, shërohen më leht po të laget pjesa e djegur dhe të mbulohet me kripë.
Dëmi nga kripa e kuzhines
Pse kripe himalaje dhe jo kripe deti ?
Te dyja kane te njëjtën perberje ndërsa kripa himalaje është e kristalizuar nga prasioni dhe ka një strukture qe mbahet nga lidhje elektrike pra ka energji, vibrazion, dhe memorje, e cila kur shkrihet ne uje i kalon organizmit tone qe ka aq shume nevoje .
Kjo kripe është kristalizuar miliona vjet me pare kur ujrat e detit nuk ishin te ndotura sic janë sot.
Kripa e detit nuk ka strukture kristaline elektrike si rrjedhim ska energji por ka te gjith elementet kimik pra 84 e bashke me to ka edhe shum element metalik e pislliqe te ndryshme nga industrite qe derdhin mbeturinat ne det .
Keto element thithen bashke me kripen dhe provokojne sëmundje te ndryshme ne organizem sidomos ne tru.
Gatime
Kimi |
8528 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Speca%20me%20hudhra%20dhe%20kos | Speca me hudhra dhe kos | Për 4-5 persona do të merrni :
speca 1 kg,
kos 1 kg,
1 kokërr hudhër,
një tufë majdanoz,
1/2 gotë vaj vegjetal si dhe 3-4 lugë gjelle vaj ulliri.
Specat e pastruara skuqen në një tigan me vaj, pastrohen nga cipa e sipërme dhe priten në rripa të hollë. Në një enë porcelani ose plastike rrihet kosi duke i shtuar hudhrat e shtypura, kripën majdanozin e grirë hollë si dhe vajin e ullirit.
Për servirje specat vendosen nëpër pjata duke u hedhur përsipër kosin e përgatitur. Përsipër u shtojmë majdanoz të grirë hollë.
Gatime |
8533 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Shkum%C3%AB%20me%20moll%C3%AB | Shkumë me mollë | Përbërësit.
Për 4 persona :
400 g mollë jeshile,
1 portokall,
160 g sheqer,
200 g pana.
Përgatitja.
Qëroni mollët, ndajini në copa të vogla dhe vendosini në një enë me aq ujë të ftohtë sa ti mbulojë ziejini duke vazhduar ti përzieni. Hiqini kur mollët të jenë shkrirë dhe lëngu të ketë avulluar krejtësisht. Shtoni sheqerin duke e punuar mirë. Ftoheni në frigorifer. Në momentin e servirjes rregullojeni purenë e mollëve në një tas dhe mbulojeni me pana të trashur spërkateni sipërfaqen me lëkurën e grirë të gjysëm portokalli.
Gatime |
8535 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Nako%20Spiru | Nako Spiru | Athanas Spiru, ose siç njihet Nako Spiru (Durrës, 4 janar 1918 - Tiranë, 20 nëntor 1947) ka qenë anëtar i Grupit Komunist të Korçës, veprimtar komunist dhe ministër shqiptar. Spiru përfshihet në listën e përpiluar nga Instituti i Studimit të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit, që përmbledh pjesëmarrësit që kanë përgjegjësi direkte për krimet e Partisë Komuniste Shqiptare dhe të Ushtrisë Nacionalçlirimtare, duke qene, sipas ligjit nr. 41, anëtarë të strukturave politike dhe ushtarake “që kanë inspiruar, organizuar, urdhëruar, ekzekutuar ose ndihmuar forcat partizane në vepra kriminale”.
Biografia
U lind më 4 janar 1918 në qytetin e Durrësit, i biri i Perikliut dhe Kasianit të Ilia Papës. Mësimet e para i mori në shkollën plotore mashkullore në vendlindje në vitet 1926 - 1929, ndoqi mësimet e mesme në Institutin italian "Vëllezërit e Shën Gjon Pagëzorit" në Korfuz nga 1929 deri më 1937. Atje ra në kontakt me idetë dhe materialet komuniste dhe mblodhi ndihma për Partinë Komuniste Greke.
Në vendlindje ishte pjesë e një celule të Grupit Komunist të Korçës. Më 1937 nis studimet e larta në Fakultetin Ekonomik të Torinos. Në janar 1941 duke qenë përkohësisht në Kavajë, arrestohet për shpërndarje traktesh, duke ndenjtur dy muaj i burgosur. Pas 22 majit 1941 u largua nga Italia nëpërmjet Francës.
Kthehet në vendlindje dhe radhitet në ilegalitet me Lëvizjen Antifashiste Nacional Çlirimtare. Më 23 nëntor 1941 u emërua sekretar organizativ dhe pas 5 majit 1942 president i Komitetit Qendror të Rinisë Komuniste. Në Komitetin Qendror të Partisë Komuniste zuri vendin e Qemal Stafës.
Mori pjesë në Mbledhjen e Pezës si delegat i rinisë komuniste. Nga fundi i vitit 1942 u dënua me 3 vjet internim në Itali, por duke qenë i liruar me kusht doli në ilegalitet. Mori pjesë në mbledhjen e Labinotit në marsin e 1943. Më 1943 qe përfaqësues i rinisë universitare në mbledhjen e dytë të KANÇ-it në Labinot, ku u zgjodh anëtar i kryesisë i saj.
Në periudhën janar-prill 1944 ndodhej në Tiranë. Më 1944 - 47 qe anëtar i Byrosë Politike të Komitetit Qendror të Partisë Komuniste. Më 1944 u emërua anëtar i Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë dhe delegat në Kongresin e Përmetit. Më 1944 - 1946 anëtar i Kryesisë së KANÇ-it. Më 1944 - 1945 qe anëtar i komisionit të posaçëm për krimet e luftës. Më 1944 - 1946 qe president i BRASH-it. Më 1945 qe sekretar i Sekretariatit të Frontit dhe më 1945 - 1947 anëtar i komitetit ekzekutiv të tij. Më 1946 u zgjodh deputet dhe sekretar i Presidumit të Kuvendit Popullor dhe iu dha portofoli i Ministrisë së Ekonomisë. Më 1947 ministër i Industrisë, kryetar i Komisionit të Planit të Shtetit dhe kryetar i Këshillit Ekonomik.
Më 1946 me ofiqin e ministrit të Ekonomisë firmosi Konventën Ekonomike me Jugosllavinë me mëdyshje, dhe më pas e kundërshtoi planin e bashkimit ekonomik me Jugosllavinë.
Për qëndrimin e tij, më 18 nëntor, Byroja Politike e PKSH-së organizoi mbledhjen që kërkonte paraqitjen në bisedime për zgjatjet e Spirus në aktualizimin e pikave të Konventës. Spiru nuk u paraqit në mbledhje ngaqë "vrau veten ose vdiq" në zyrën e tij në Tiranë më 20 nëntor 1947, si shkak i ndërhyrjes së jugosllavëve.
Pas vdekjes
Nga data 24 dhjetor 1947 deri më 23 janar 1948 u shqyrtuan pozitat e Spirus si antijugosllav për qëndrimin e tij dhe përshëndetjen ndaj një referati të Mehmet Shehut, që u cilësua si "njeri i Spirus". Referati implikoi edhe të shoqen e Spirus, Liri Belishovën, dhe Fadil Paçramin, që së bashku me Spirun e kishin konsideruar referatin e Shehut si «punë të mirë».
Nderime
Presidenti Alfred Moisiu i akordoi Nako Spirus dekoratën "Nderi i Kombit" me motivacionin "Organizator, frymëzues dhe drejtuesi kryesor i Rinisë Antifashiste. Një ndër udhëheqësit më të shquar të LANÇ në Shqipëri. Luftëtar i vendosur për ruajtjen e pavarësisë së vendit pas luftës dhe në futjen e Shqipërisë në rrugën e progresit. Si intelektual i shquar, publicist i talentuar, që gjithë dijen e tij e vuri në shërbim të një të ardhmeje më të mirë.".
Referime
Komunistë shqiptarë
Lindje 1918
Vdekje 1947
Ministra të Ekonomisë të Shqipërisë
Njerëz nga Durrësi
Vetëvrasje në Shqipëri
Shqiptarë me prejardhje vllehe |
8548 | https://sq.wikipedia.org/wiki/James%20Bond | James Bond | James Bond, edhe i njohur si Agjenti 007 është një tregim fiktiv mbi agjentin sektret anglez të MI6. Romanët e parë janë shkruar prej Ian Fleming ndërkohë që janë xhiruar mbi 20 filma të suksesshëm. Filmi më aktual i James Bond-it është Quantum of Solace.
James Bondi u portretizuar deri tani nga 6 aktorë:
Sean Connery (1962–67; 1971)
George Lazenby (1969),
Roger Moore (1973–85),
Timothy Dalton (1987–89),
Pierce Brosnan (1995–2002),
Daniel Craig (2006–).
Filmografia
Filmat e James Bond-it (EON)
Në këtë listë janë paraqitur të gjithë filmat në të cilët përsonazhi fiktiv James Bond/007 është personazh kryesor.
Filmat të tjerë (jo EON)
Video lojëra
Në këtë listë janë paraqitur lojërat në të cilat personazhi fiktiv James Bond / 007 është përdorur si karakter:
GoldenEye 007
007: Everything or Nothing
007: World is not enough
Arkivi i përdorur
Në këtë listë janë filmat në të cilët është përdorur arkiv në të cilin paraqitet personazhi fiktiv James Bond / 007.
Aktorët
Thuajse ka zhanre të të gjitha filmave në të cilët paraqitet personazhi fiktiv James Bond ose 007. Disa nga ata janë të njohur në gjithë botën e disa kan arritur vetëm famë kombëtare. Në realizimin e këtyre filmave kan marrë pjesë shumë aktorë nga të cilët disa janë karaktere kryesore të filmit (kushtuar këtij personazhi fiktiv) e disa janë pjesë të dorës së dytë ose të tretë të filmit (zakonisht komedi të realizuara në llogari të këtij personazhi).
Aktorët të cilët kanë luajtur rolin e James Bond-it janë: Sean Connery, Roger Moore, Timothy Dalton, Pierce Brosnan, Daniel Craig.
Regjisorët
Në realizimin e filmave ku në qendër të vëmendjes është James Bond ose ky karakter është vetëm një personazh i dorës së dytë të filmit kanë marrë pjesë shumë regjisorë si nga Shtetet e Bashkuara ashtu edhe nga vendet tjera të botës.
Ndër regjisorët e njohur që kanë realizuar këto filma janë: Terence Young, Guy Hamilton etj.
Referimet
Lidhje të jashtme
Personazhe fiktive
Filmseri
Romane |
8549 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Ian%20Fleming | Ian Fleming | Ian Lancaster Fleming lindi më 28 maj 1908 në Londër, vdiq më 12 gusht 1964 në Canterbury të Anglisë. Ai ishte një shkrimtar britanik. U bë i njohur para së gjithash përmes figurës së sajuar të romanit dhe filmit James Bond, si dhe përmes librit të tij për fëmijë "Chitty Chitty Bang Bang".
Biografia
I lindur në Mayfair të Londrës, Ian Fleming u rrit në hijen e babait të tij, Valentine Fleming, i cili ishte deputet i Partisë Konservatore në Dhomën e Ulët dhe ra dëshmorë në Luftën e Parë Botërore, dhe në hijen e gjyshit të tij, bankierit legjendar skocez Robert Fleming. Vëllai i madh Peter Fleming ishte shkrimtar i udhëpërshkrimeve. Ian Fleming ishte nxënës në kolegjin në Eton, ku mësoi frëngjishten, rusishten dhe gjermanishten dhe dy herë mori çmimin e atletikës. Më vonë ai u detyruar të largohej nga shkolla për shkak të një ndodhie me një vajzë. Vijimi i Akademisë Mbretërore Ushtarake Sandhurst rrodhi vetëm mesatarisht, ndërsa edhe këtë akademi e lëshoi për shkak të një ndodhie të ngjashme.
Nëna e tij e detyroi Flemingun që ta lëshonte Anglinë dhe të merrte një banesë në Kitzbühl të Austrisë. Ai studioi gjuhët dhe psikologjinë në universitete të ndryshme evropiane dhe shkroi të parat tregime të shkurtra dhe poezi, edhe pse në atë kohë nuk e kishte synimin të bëhej shkrimtar. Bënte gjithçka që të pranohej në ndonjë post në Ministrinë e Jashtme, por dështoi dhe për këtë arsye para Luftës së Dytë Botërore punoi katër vjet si gazetar në Reuters. Suksesi i tij më i madh si gazetar ishte një reportazh për një gjykim spiunazhi në Rusi. Ngaqë profesioni i gazetarit nuk linte shumë para për jetë, Fleming përparoi si tregtar i letrave me vlerë në bankat londineze Cull & Co. dhe Rowe & Pitman. Më vonë pranoi postin e korrespondentit të gazetës Times, ku ishte i punësuar deri më 1933. Kjo detyrë e çoi në Bashkimin Sovjetik, prej nga ai duhej të raportonte për një udhëtim afarist, por në të vërtetë ai spiunoi për Ministrinë e Jashtme.
Më 1930 Fleming u punësua në Shërbimin Informativ të Marinës dhe u ngrit në toger dhe asistent personal të drejtorit John Godfrey. Nga 1941 u angazhua si oficer ndërlidhës me Shërbimin Informativ të Marinës Amerikane dhe nga fundi i 1943 komandoi një njësit të shkolluar special të Royal Marines, të quajtur Fleming's Red Indians, për të cilin planifikoi dhe zbatoi disa aksione të rrezikshme, mirëpo me rastin e këtyre aksioneve ai nuk merrte pjesë drejtpërdrejt. Mes tjerash Fleming në vitin 1940 ishte kompetent që ta mbronte Gjibraltarin dhe Spanjën Jugore nga mbikëqyrja me radar nga ana e gjermanëve. Ky aksion kishte emrin Operation Goldeneye. Ai ndihej i frymëzuar nga mundësitë e spiunazhit dhe i dërgonte shënime William Donovan-it, në të cilat sqaronte, se si mund të ndërtohej OSS, paraprijës i CIA. Donovan ishte aq i mahnitur nga kjo, sa ia dorëzoi Flemingut një revole me mbishkrimin "për shërbime speciale".
Në vitet e fundit të luftës Fleming kaloi ca kohë në Xhamajkë në kuadër të një konference ushtarake dhe peizazhi i pasur atje i la përshtypje të madhe. Ai aty bleu një truall plazhi, ndërtoi një shtëpi që e quajti Goldeneye. Aty kalonte muajt e ftohtë të dimrit, shkruante tregimet dhe romanet e tij dhe niste dashuriçka, mes tjerash edhe të martuarën Anne Rothermere, me të cilën u martua më 1952. Po atë vit u lind edhe djali i tyre Casper. Fleming punoi prapë si gazetar dhe më 1953 shkroi romanin e tij të parë me temë spiunazhi me titullin "Casino Royale" me figurën e tij të famshme të agjentit James Bond. Të drejtat e veprës së tij të parë ai ia shiti për 6.000 dollarë aktorit dhe regjisorit të Hollywood-it Gregory Ratoff, i cili James Bond-in e solli më 21 tetor 1954 për herë të parë në televizionin amerikan. Por "Casino Royale" mori pak përkrahje nga publiku dhe skenarët për serinë e planifikuar me emrin "James Bond, Secret Agent" përfunduan në harresë. Pa u penguar nga kjo, Fleming shkroi tre romane të mëtejshme para se më 1957 ta botonte "From Russia with Love". Në atë kohë ai kishte ndërmend ta përfundonte serinë e Bondit dhe t'i dedikohej veprave serioze, por kur presidenti Kennedy librin "From Russia with Love" e cilësoi si njërin prej librave më të dashur të tij, Fleming vendosi të shkruaj edhe tregime të tjera për agjentin sekret. Bond arrinte gjithnjë e më shumë në interesimin e publikut. Gazeta londineze "Daily Express" botoi më 1957 një strip të shkurtër me agjentin 007.
Nga një reportazh rreth kontrabandës me diamante për "Sunday Times" Fleming u frymëzua për romanin e tij "Diamonds Are Forever", i cili u botua më 1957. Meqenëse edhe "Goldfinger" dhe "Thunderball" kishin sukses të madh, Fleming u tërhoq dalëngadalë nga gazetaria dhe u përqendrua kryesisht në romanet e tij. Në vitet 1958 dhe 1959 ai punoi në një seri për qytetet për "Sunday Times", e cila më vonë u publikua edhe si libër me titullin "Thrilling Cities".
Ndërkohë producenti i filmave Harry Saltzmann kishte marrë një opsion për gati të gjitha romanet dhe tregimet e shkurtra të Flemingut (përjashtim bënin në atë kohë "Moonraker" dhe "Casino Royale") dhe kërkonte financimin e filmit të parë të James Bond-it. Vetëm në fillim të viteve të 60-ta përmes angazhimit financiar të Albert R. Broccoli mundi të shfaqej nëpër kinematë filmi i parë me Bond-in "James Bond ndjek Dr. No). Fleming mori 100.000 funta britanike për secilin titull dhe pjesëmarrje me përqindje në të ardhurat nga kinematë për filmat e prodhuar. Në filmin "Përshëndetje dashurie nga Moska" ai madje kishte edhe një paraqitje të shkurtër në një skenë kur nisej treni.
Më 1964 Fleming u sëmurë nga gripi i kraharorit, i cili mandej u zhvillua në pleurit. Gjendja e tij shëndetësore përkeqësohej në përgjithësi, e kësaj i ndihmonte edhe prirja e tij për duhan, pije alkoolike, ushqim të yndyrshëm dhe udhëtime të gjata. Gjatë një mbledhjeje të Komitetit të Golfit në St. Georges në gusht 1964 ai pësoi një infarkt në zemër dhe pak më vonë vdiq në Sandwich Bay në Kent.
Ian Fleming është i varrosur në varrezën e qytetit Sevenhampton, në afërsi të Swindon pranë gruas së tij Anne dhe të birit Casper, i cili më 1975 vdiq nga doza e lartë e drogave.
Deri në vdekjen e tij Fleming shkroi 12 romane me Bondin dhe 9 tregime të shkurta, të cilat janë përkthyer në 23 gjuhë. Jeta e tij është përshkruar me një biografi televizive të shfaqur në Britaninë e Madhe, me dokumentarin "Goldeneye" si dhe me një film kryesisht fiktiv "Jeta sekrete e Ian Flemingut".
Veprat
Romanet e James Bondit
Casino Royale (1953)
Live And Let Die (1954)
Moonraker (1955)
Diamonds Are Forever (1956)
From Russia With Love (1957)
Doctor No (1958)
Goldfinger (1959)
For Your Eyes Only (1960)
Thunderball (1961)
The Spy Who Loved Me (1962)
On Her majesty's Secret Service (1963)
You Only Live Twice (1964)
The Man With The Golden Gun (1965)
Octopussy And The Living Daylights (1966)
Libra për fëmijë
Chitty Chitty Bang Bang (1964)
Libra dokumentarë
The Diamond Smugglers (1957)
Thrilling Cities (1963)
Lidhje të jashtme
The Ian Fleming Foundation
Faqja zyrtare
Shkrimtarë anglezë
Lindje 1908
Vdekje 1964 |
8550 | https://sq.wikipedia.org/wiki/The%20Yellow%20Kid | The Yellow Kid | The Yellow Kid (sqt : Fëmija i verdhë) apo Mickey Dugan ishte i pari strip modern, që 1895 në gazetën New York World së pari herë u botua. Ai u krijua dhe vizatua nga Richard F. Outcault.
Strip |
8552 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Joanne%20K.%20Rowling | Joanne K. Rowling | JK Rowling, (Joanne Kathleen Rowling, lexo: Xhoan Kethlin Rouling), lindi në 31 korrik të vitit 1965 në Bristol. Fama e saj është e lidhur me serinë e romaneve për Harry Potter, që i ka shkruar me pseudonimin e J. K. Rowling (ku "K" qëndron për Kathleen, emrin e gjyshes), e cila është arsyeja se pse shkrimtarja është identifikuar si Joanne Kathleen Rowling. Pas martesës në vitin 2001, emri i saj ligjor është Joanne Murray.
Librat
J. K. Rowling shkroi një seri prej shtatë romaneve rreth Harry Potter, botuar në anglisht nga Bloomsbury :
Harry Potter dhe Guri Filozofal, në Amerikë Harry Potter and the Sorcerer's Stone, doli në 1997,
Harry Potter dhe Dhoma e të Fshehtave, në 1998,
Harry Potter dhe i Burgosuri i Azkabanit, në 1999,
Harry Potter dhe Kupa e Zjarrit në 2000,
Harry Potter dhe Urdhri i Feniksit, doli në 2003,
Harry Potter dhe Princi Gjakpërzier, doli në 2005,
Harry Potter dhe Dhuratat e Vdekjes, doli në 21 korrik 2007,
Harry Potter dhe Femija i Mallkuar
Kafshët fantastike dhe ku mund të gjenden, në 2001,
Kuidiçi nëpër shekuj 2001,
Rrëfenjat e Bardit Bidëll 2008.
Shpërblimet
Harry Potter dhe Guri Filozofal
Anne Spencer Lindbergh Price in Children's Literature, 1997-1998
The Sheffield Children's Book Award 1997
Nestlé Smarties Book Price 1997 (Gold Winner)
Finalista di The Guardian Children's Fiction Award 1997
Birmingham Cable Children's Book Award 1997
FCBG Children's Book Award 1998
Finalista di Carnegie Medal 1998
British Book Awards - Children's Book of the Year 1998
UK National Book Awards (Nibbies) - Children's Book of the Year 1998
Young Telegraph Paperback of the Year Award 1998
The Bookseller Author of the Year 1998
Leselotse aprile 1998
School Library Journal Best Book of the Year
American Library Association Booklist Editor's Choice
Publishers Weekly Best Book of the Year
New York Public Library 100 Titles for Reading and Sharing
Smithsonian's Notable Books for Children
Borders Books Choice for 1999
ABBY Award, American Booksellers Association, 1999
Kinderbuchpreis der Jury der "Jungen Leser", Vienna 1999
Prix Sorcière 1999
Finalista di Deutscher Jugendliteraturpreis 1999
Whitaker's Platinum Book Award 2001
Kids Choice Award 2002 (miglior libro).
Harry Potter dhe Dhoma e të Fshehtave
Nestlé Smarties Book Price 1998 (Gold Winner)
British Book Awards - Children's Book of the Year 1998
Finalista di Guardian Children's Fiction Prize 1998
Finalista di The Sheffield Children's Book Award 1998
The Booksellers Association / The Bookseller Author of the Year 1998
North East Scotland Book Award 1998
North East Book Award 1999
UK National Book Awards (Nibbies) - Children's Book of the Year 1999
Finalista di Whitbread Children's Book of the Year Award 1999
British Book Award (Children's Book of the Year) 1999
FCBG Children's Book Award 1999
Scottish Arts Council Children' Book Award 1999
Kalbacher Klapperschlange 1999
Jury der "Jungen Leser", Wien - Lieblingsbuch 1999/2000
Whitaker's Platinum Book Award 2001.
Harry Potter dhe i Burgosuri i Azkabanit
The Booksellers Association / The Bookseller Author of the Year 1998
Nestlé Smarties Book Prize 1999 (Gold Winner)
Scottish Arts Council - Children's Book Award 1999
FCGB Children's Book Award 1999
Finalista di The Guardian Children's Fiction Prize 1999
Finalista di Sheffield Children's Book Award 1999
Nestlé Smarties Book Price 1999 (Gold Winner)
British Book Awards - Children's Book of the Year 1999
Whitbread Children's Book of the Year Award 1999
Finalista di FCBG Children's Book Award 2000
Finalista di Library Association Carnegie Medal 2000
Whitaker's Platinum Book Award 2001.
Harry Potter dhe Kupa e Zjarrit
The Blue Peter Book Awards 2000
WH Smith Book Awards - Children's Book of the Year 2000
Premio Hugo per il miglior romanzo 2001
Corine- International Bookprize 2001
The FCBG Children' s Book Award 2001
Scottish Arts Council Children's Book Award 2001
British Book Awards (Marketing Compaign of the Year) 2001
Whitaker's Platinum Book Award 2001
Deutscher Bücherpreis 2002.
Harry Potter dhe Urdhri i Feniksit
Bram Stoker Award 2003 - Best Work for Young Readers
Finalista di Deutscher Jugendliteraturpreis 2004
WH Smith People's Choice Book Awards - Fiction Prize 2004
Anthony Award 2004 - Best Young Adult Mystery;
The Bookseller Author of the Year 1998
British Book Awards - Author of the Year 1999
Buchmarkt Autorin des Jahres 1999 und 2000
Laurea honoris causa dell'università Exeter 2000
Heidelberger Leander 2000;
Membro dell'Ordine dell'Impero Britannico, 2000
Laurea honoris causa in letteratura dell'università Napier di Edimburgo
Walpole Medal of Excellence 2001
Premio Principe delle Asturie 2003
Harry Potter dhe Dhuratat e Vdekjes
Libro dell'anno di TG1 Benjamin, 2008
Referime
Shkrimtarë anglezë
Lindje 1965
Harry Potter |
8554 | https://sq.wikipedia.org/wiki/The%20Chronicles%20of%20Narnia | The Chronicles of Narnia | The Chronicles of Narnia (sqt.: Kronika e Narnisë) edhe Narnia janë 7 libra të zhanrit fantazi, që midis 1939 dhe 1956 nga C. S. Lewis janë shkruajtur dhe publikuar.
Libra
Vende fiktive |
8555 | https://sq.wikipedia.org/wiki/C.%20S.%20Lewis | C. S. Lewis | Clive Staples Lewis (i njohur si C. S. Lewis, privat edhe "Jack") ka lindur më 29 nëntor 1898 në Belfast, Irandën Veriore dhe ka vdekur më 22 nëntor 1963 në Oxford, Britani të Madhe. Ishte një shkrimtar irlandez. Ai i ka shkruajtur librat e Narnias.
Disa libra te tij janë:Luani,Magjistarja dhe dollapi i rrobave;Karrigia e Argjendte;Udhetimi i anijes me vela;Princi Kaspian;Biri i magjistarit etj
Shkrimtarë irlandezë
Lindje 1898
Vdekje 1963 |
8562 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Historit%C3%AB%20e%20Herodotit | Historitë e Herodotit | Historitë e Herodotit (lat. Historiae) është një vepër e Herodotit e përbërë nga nëntë libra, ku ai përshkruan luftën greko-persiane në të gjitha fazat e saja deri në vitin 479 p.e.s.
Kjo vepër dallohet për një horizont të gjerë mendimesh, për mjeshtrinë e deri diku edhe për paanëshmërinë e paraqitjes së ngjarjeve. Në këtë vepër përpos të dhënave mbi grekët dhe persët ai shkruan edhe për historinë e popujve që në njërën mënyrë apo tjetrën kishin mardhënie me këto dy palë. Vepra përmban të dhëna gjeografike dhe etnografike të cilat marrin një vlerë kur kihet parasysh asnjanësia i autorit. Në historinë e popujve ai përshkruan natyrën e vendeve të tyre, besimet, zakonet, arkitekturën, mbathjen (veshjen), armatimin si dhe monumentet (përmendoret), legjendat (gojëdhënat) e mitet e tyre.
Edhe pse kjo vepër e tij është pak sa sipërfaqsore, ajo është mbështetur mbi një kritikë historike. Disa të dhëna që mund të hasen në këtë vepër kanë gjetur edhe vërtetësinë arkeologjike të cilat edhe ja rrisin vlerën kësaj vepre.
Në veprën "Historiae", Herodoti për të parën herë përmend Ilirinë dhe banorët e saj me emrin e përbashkët ilirë. Po ashtu në këtë vepër gjejmë të dhëna të rëndësishme për pellazgët. Në këtë vepër janë interesante edhe njoftimet për pushtimin e paionëve nga Megabazi, mbi mënyrën e jetesës dhe disa zakone të tyre, si dhe për tokat e kullotat e Apollonisë.
Pjesë interesante për trevat shqiptare në veprën e tij janë:
Libri I 46, 57, 58
Libri II 52,
Libri IV 48,
Libri V 1, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 61, 98,
Libri VI 127, 137, 138, 139, 185
Libri VIII 47, 137,
Libri IX 43, 92, 93, 94,
Burim i të dhënave
Ilirët dhe Iiria te autorët antikë ISBN 99927-1-639-8
Dokumente historike
Histori |
8563 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Hesiodi | Hesiodi | Ἡσίοδος ( lexo: ´Hsiodos i njohur si Hesiodi, Hëziodos} jetoi në VIII - VII p.e.s.), ishte i autor veprave antike të filozofisë që më vonë nga shumë shkencëtarë merren si pikënisje e punës së tyre.
Hesiodi (greqisht :Hesiodos, Ἡσιοδος), ishte poet i Greqisë antike, jetoi në shekullin e VIII-VII p.e.s. Lindi në Beoi, në një familje fshatare dhe vetë ai u muar me bujqësi. Hesiodi shkroi dy poema në heksametër: "Theogonia" (Krijimi i perëndive) dhe "Erga kai hemerai" (Punë dhe ditë).
Poemat e Hesiodit japin të dhëna të rëndësishme mbi teknikën e ekonomisë fshatare në Greqin antike.
Ilirët në veprat e Hesiodit
Në veprat e Hesiodit gjejmë të dhëna mbi tokën e Epirit.
Tituj të veprave
Theogonia (Krijimi i perëndive)
Erga kai hemerai (Punë dhe ditë)
Burim i të dhënave
Ilirët dhe Iiria te autoët antikë ISBN 99927-1-639-8
Poetë të lashtë grekë |
8564 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Theogonia | Theogonia | Theogonia (Krijimi i perëndive) është vepër e poetit Hesiodi, në të cilën flitet mbi prejardhjen e perëndive dhe krijimi e botës. Kjo vepër e Hesiodit ka në përgjithësi përmbajtje mitologjike. |
8565 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Pun%C3%AB%20dhe%20dit%C3%AB | Punë dhe ditë | Erga kai hemerai (Punë dhe ditë) është vepër e poetit Hesiodi. Kjo është vepra më e përsosur e tij dhe në të jepen kryesisht udhëzime për bujqësinë, për mënyrat e punimit të tokës dhe një kalendar për bujqit. Ai në këtë vepër thekson se toka duhet punuar në kohë të përshtatshme. Po kështu, Hesiodi përshkruan e një realizëm marrëdhëniet shoqërore të kohës së tij dhe luftën e fuqizimit të aristokracisë fisnore. Në këtë poemë gjejmë të dhëna të rëndësishme për fshatrat e Greqisë antike si dhe për teknikat e ekonomisë. Në to thuhet se puna nuk është turp, se turp është dembelia dhe se puna i sjell njeriut pasuri dhe pavarësi.
Në veprën Punë dhe ditë, Hesiodi jep të dhëna mbi tokën e Epirit në poemën Carmina (Fragment 134 (156)).
Burim i të dhënave
Ilirët dhe Iliria te autorët antikë ISBN 99927-1-639-8
Dokumente historike |
8566 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Iliada | Iliada | Iliada (greqishte e lashtë: Ἰλιάς, Iliás) ose Kënga e Ilionit, është një poemë epike greke e lashtë, në heksameter daktilik, tradicionalisht e atribuar Homerit. Vendosur gjatë Luftës së Trojës – rrethimi dhjetëvjeçar i qytetit të Trojës (Ilioni) nga një koalicion i shteteve ake – tregon për betejat dhe ngjarjet gjatë javëve të një grindje midis mbretit Agamemnon dhe luftëtarit Akil.
Edhe pse historia mbulon vetëm disa javë në vitin e fundit të luftës, Iliada përmend shumë nga legjendat greke rreth rrethimit; ngjarjet e mëhershme, si mbledhja e luftëtarëve për rrethimin, shkaku i luftës dhe shqetësimet që lidhen me të, duket të shfaqen afër fillimit. Pastaj tregimi epik merr ngjarjet që profetizohen për të ardhmen, siç është vdekja e afërt e Akilit dhe rënia e Trojës, megjithëse tregimi mbaron para se të ndodhin këto ngjarje. Megjithatë, pasi këto ngjarje janë paracaktuar gjithnjë e më shumë, kur mbaron, poema ka dorëzuar një tregim pak a shumë të plotë të Luftës së Trojës.
Iliada çiftëzohet me diçka të një vazhdimësie, Odiseja, poema epike tjetër që atribuohet Homerit.
Së bashku me Odisejan, Iliada është ndër veprat më të vjetra të letërsisë perëndimore, dhe versioni i saj i shkruar është datuar zakonisht rreth shekullit VIII p.e.s. Sipas Michael Nagler, Iliada është një poemë më e ndërlikuar se Odiseja.
HOMERI DHE ILIADA E TIJ
Sikurse poezia epike dhe lirike që i paraprijnë poezisë dramaturgjike dhe gjinive e llojeve të tjera letrare, ashtu edhe eposet homerikë, bashkë me autorin e tyre legjendar, i prijnë gjithë letërsisë antike greko-romake dhe asaj gjithevropiane. Shikuar nga aspekti i vlerave historike, sot ekziston bindja e përgjithshme se Homeri ka një vend të veçantë në gjithë historinë e letërsisë evropiane ose, thënë figurativisht, për botën letrare ai është si një mbret dhe qëndron mbi poetët e tjerë.
Admirimi që kanë pasur grekët e vjetër për Homerin dhe për këngët e tij ndryshon krejtësisht nga ai që mund të kemi ne ndaj një poeti bashkëkohor, sepse vlera historike e të gjithë poetëve të mëvonshëm mbetet mbrapa Homerit në çdo pikëpamje. Dihet se grekët Iliadën dhe Odisenë nuk i kanë konsideruar libra të shenjtë, sikur bie fjala hebrenjtë Biblën ose arabët Kuranin, sepse ata në Homerin shikonin artistin, i cili në asnjë moment nuk ishte profet ose vizionar i tyre, por letrar dhe dijetar i dijes njerëzore me porosi jo të shpallura, por të krijuar në mënyrë njerëzore. Në Shtetin e tij Platoni shkruan: “Glauk, kur të takohesh me ata njerëz, të cilët thonë se Homerin duhet lexuar dhe studiuar vazhdimisht që t’i përmirësojnë rrethanat njerëzore dhe tërë jetën ta kalojnë sipas mësimit të tij, përshëndeti me respekt, si njerëz më të mirë të botës, duke u pajtuar me ta se, vërtet, Homeri është poeti më i madh dhe i pari ndër poetët e tragjedisë.”
Ky poet dhe veprat e tij zënë një vend qendror në të gjithë letërsinë antike, pse me origjinalitetin dhe përsosurinë artistike të tyre, kanë ushtruar ndikesë më të madhe mbi poetët e mëvonshëm grekë, romakë dhe të tjerë. Epërsia e tij mbështet në vlera të pamohueshme, që janë: teknika e përsosur epike e këngëve homerike, shprehja e pasur artistike, gjuha artificiale dhe shumë karakteristike e tyre, vargu “heroik” shumë e qëlluara, formulat e shpeshta të poezisë gojore e tjera. Në këtë mënyrë mund të thuhet se pa njohjen solide të këngëve homerike nuk mund të ndriçohet e as të kuptohet drejt zhvillimi i mëvonshëm i mendimit letrar, evropian përgjithësisht: thembra e Akilit, bukuria e Helenës, besnikëria e Penelopës, shkathtësia e Odiseut etj., janë bërë proverbiale dhe si figura stilistike janë mishëruar në letërsinë botërore, kurse Olimpi (grek) i Homerit, i cili atëbotë ka paraqitur njerëzinë e gjithëmbarshme, duke i shprehur shoqërinë e perëndive, të rrethuar nga heronjtë, shembëlltyrat e jetës së përditshme, në artin e fjalës së shkruar është bërë pronë e të gjitha kulturave.
Letërsia antike është më e vjetra dhe njëkohësisht më e njohura në letërsinë evropiane: ajo përmban veçori ballkanike dhe bazament parahomerik dhe mbështetet në kulturën e shumë popujve të tjerë kontinentalë dhe mesdhetarë që i zë ngoje edhe vetë Homeri. Prandaj edhe këtu, duke i dhënë lexuesit në dorë Iliadën shqip, shtrohen disa momente me rëndësi, si përkitazi me poezinë parahomerike ashtu edhe me autorësinë e këngëve homerike, me përmbajtjen dhe formën artistike-letrare të krijimit të tyre. Për lexuesin shqiptar interes të veçantë zgjon gjithsesi edhe përkthimi i Iliadës nga Gjon Shllaku, si një fenomen letrar i gjithë historisë së letërsisë së përkthyer shqiptare.
Që në fillim duhet thënë gjithashtu se pikërisht Homeri është poeti më i lexuar i të gjitha kohëve, ngase, sipas të dhënave statistikore të UNESCO-s për vitet 1950-55, Iliada dhe Odiesa qenë veprat më të përkthyera nga poezia e gjithëmbarshme botërore. Edhe ky moment është i jashtëzakonshëm, sepse të jesh më i pari dhe përsëri të mbetesh më i miri, duket sikur të ishte e pabesueshme.
Përkthime
Në shqip
Në gjuhën shqipe kjo vepër gëzon dy variante të përkthyera, përkatësisht nga Gjon Shllaku dhe Ilia Ballauri.
Referime
Lidhje të jashtme
The Iliad by Homer - përkthim i Iliadës në anglisht nga Samuel Butler
L'Iliade Homère - - përkthim i Iliadës në frengjisht nga Leconte de Lisle
Ιλιάδα Έπος Όμηρος Iliada në wikipedian greke
Dokumente historike
Vepra antike
Letërsia e Greqisë së lashtë |
8567 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Homeri | Homeri | Homeri (greqisht: ishte poet i Greqisë së lashtë. Për qënien dhe veprimtarinë e tij letrare, kritikët modernë kanë mendime të ndryshme qe kanë të bëjnë me dy poema te mrekullueshme të nivelit botëror: Iliada dhe Odisea.
Është vërtetuar arkeologjikisht se poemat e tij përkundër fantazisë poetike, pasqyrojnë ngjarje të vërteta historike që kanë ndodhur shumë më parë se të krijoheshin poemat. Këto ngjarje kanë ndodhur në shekujt XIII - XII p.e.s. Të dhënat që rrjedhin nga poemat e Homerit kanë shërbyer dhe shërbejnë si burime historike për njohjen e historisë së Greqisë antike. Gjithashtu vlen per t'u theksuar se mbi figurën e Homerit janë hedhur shumë hije dyshimi te cilat vënë në dyshim vetë ekzistencén e tij. Por ajo qe bie më shumë në sy është diferenca artistike ndërmjet dy veprave. Përderisa Iliada është shkruar në një stil epik, Odisea paraqitet me stil lirik. Madje nga studiues të shumtë është hedhur ideja se ndoshta këto dy vepra nuk janë shkruar nga i njëjti autor. Supozohet se Homeri ka qenë i verbër por kjo bazohet vetëm në faktin që një poet/kengetar i verbër, i quajtur Demodokos, reciton bëmat e Luftës së Trojës në udhëtimin e Odiseas. Homeri nuk e paraqet Demodokun e verber si autoportret por si figure me ssimbol te dyfishte; se pari, poeti nuk ishte deshmitar me sytë e tij per njgjarjet qe ai tregon, dhe se dyti, as nuk ka nevoje te bazohet tek shqisat sepse poeti e merr frymezimin nga vetë Muzat dhe jo nga përvojat e tija. Tek Iliada, Homeri mban qendrim asnjanes, ai nuk mban anen e asnjerit prej heronjve, veçse shpreh hapur simpatine ndaj virtyteve te personazheve te veta. Ne ketë poemë, Homeri është autori dhe njëkohësisht rrëfyesi i kësaj kryevepre klasike.
Jane kotttt.
përfshirë Himnet Homerike, Konkursi i Homerit dhe Hesiodit, Iliada e Vogël, Nostoi, Thebaid, Cypria, Epigoni, mini-epike komike Batrachomyomachia ( "Lufta e bretkosave dhe miut"), Margitët, Kapja e Oechalisë dhe Fokai. Këto pretendime nuk konsiderohen autentike sot dhe nuk ishin aspak të pranuara botërisht në botën e lashtë. Ashtu si me morinë e legjendave që rrethojnë jetën e Homerit, ato tregojnë pak më shumë se rëndësinë e Homerit në kulturën e lashtë greke.
Studimi i Homerit është një nga temat më të vjetra në studim, që daton që nga lashtësia.Megjithatë, qëllimet e studimeve homerike kanë ndryshuar gjatë mijëvjeçarëve. Komentet më të hershme të ruajtura mbi Homerin kanë të bëjnë me trajtimin e tij ndaj perëndive, të cilin kritikët armiqësorë si poeti Ksenofani i Kolofonit e denoncuan si të pamoralshme.Thuhet se alegoristi Theagenes of Rhegium e ka mbrojtur Homerin duke argumentuar se poemat homerike janë alegori. Iliada dhe Odisea u përdorën gjerësisht si tekste shkollore në kulturat e lashta greke dhe helenistike.Ato ishin veprat e para letrare që u mësuan të gjithë studentëve. Iliada, veçanërisht librat e saj të parë, u studiuan shumë më tepër se Odisea gjatë periudhave helenistike dhe romake.
Poezitë homerike të transmetuara gojarisht u futën në formë të shkruar në një moment midis shekujve të tetë dhe të gjashtë para Krishtit. Disa studiues besojnë se ato iu diktuan një shkruesi nga poeti dhe se versionet tona të trashëguara të Iliadës dhe Odisesë ishin në origjinë tekste të diktuara gojarisht.Albert Lord vuri në dukje se bardët ballkanikë që ai po studionte i rishikuan dhe zgjeruan këngët e tyre në procesin e tyre të diktimit. Disa studiues supozojnë se një proces i ngjashëm rishikimi dhe zgjerimi ndodhi kur poezitë homerike u shkruan për herë të parë.
Poezitë ishin të kompozuara në heksametër daktilik pa rimë; Metri grek i lashtë ishte i bazuar në sasi dhe jo në stres. Homeri përdor shpesh fraza të caktuara si epitete ('Odiseu dinak', 'Agimi me gishta rozë', 'Athina me sy bufi', etj.), formula homerike ('dhe më pas iu përgjigj [ai/asaj], Agamemnoni, mbreti i njerëzve ', 'kur doli në dritë Agimi me gishta trëndafili i lindur herët', 'kështu foli ai/ajo'), shëmbëlltyra, skena tipi, kompozim unaze dhe përsëritje.
Poetë të lashtë grekë |
8568 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Uliksi | Uliksi | Uliksi mund ti referohet:
emrit të latinizuar të Odiseut, personazh në mitologjinë greke dhe në veprën Odiseja.
romanit Uliksi nga James Joyce.
aktorit Uliks Fehmiu. |
8569 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Itinerari | Itinerari | Itinaret (lat. : iter-itineris=rrugë) janë lista rrugësh dhe harta gjeografke, në të cilat janë të shënuara drejtimet që ndiqnin rrugët, stacionet e tyre dhe largësit midis tyre (për rrugë detare me stade, kurse për rrugët tokësore me mile).
Itinaret kanë gjetur zbatm në kohën e zhvillimit të organiar të sistemit rrugorë në perandoin romake. Këto përdoreshin për qëllime të ndryshme praktike, ekonomiko-tregëtare, postare, strategjiko-ushtarake etj.
Ndër Internaret e shumta më të dalluarit janë :
Intenari i Antoninit
Itineari i Burdigalës ose hierosolymitani
Ravenatis Anonymi Cosmografia - Kosmografi kompilative
Burim i të dhënave
Ilirët dhe Iiria te autoët antikë ISBN 99927-1-639-8
Shiko dhe këtë
Gjeografia
Harta
Historia
Dokumente historike |
8570 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Itinerarium%20Antonin%20Augusti | Itinerarium Antonin Augusti | Itinerarium Antonin Augusti është një itinerar që është përpiluar në bazë të një harte të kohës së Antoninëve, me sa duket të kohës së sundimit të Karakallës (212 - 218)
Dokumente historike |
8571 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Itinerarium%20Burdigalensis%20-%20Hierosolymitanum | Itinerarium Burdigalensis - Hierosolymitanum | Itinerarium Burdigalensis - Hierosolymitanum është një itinerar i përpiluar në vitin 333 nga një njeri me prejardhje nga Akuitania. Në këtë Itinerar përshkruhet rruga nga Burdigala (Francë) në Jerusalem dhe kthimi.
Dokumente historike |
8572 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bordo | Bordo | Bordeaux (; Gaskonisht: Bordèu ; Shqip: Bordoja) është një qytet në Francë, emri i vjetër i këtij qyteti ishte Burdigala.
Bordoja është kryeqyteti botëror i verërave: shumë kështjella dhe vreshta qëndrojnë në kodrat e Zhirondës dhe qyteti është shtëpia e panairit kryesor të verës në botë, Vinexpo. Bordoja është gjithashtu një nga qëndrat e gastronomisë dhe biznesit të turizmit. Është një pikë qëndrore dhe strategjike për aeronautikën, sektorin ushtarak dhe hapësinor, shtëpia e kompanive ndërkombëtare si Dassault Aviation, Ariane Group, Safran dhe Thalès. Lidhja me aviacionin fillon në 1910, vit kur aeroplani i parë fluturoi mbi qytet. Një kryqëzim njohurish nëpërmjet kërkimit universitar, Bordoja mban një nga dy lazerat e vetëm në botë të rendit megaxhaul, si dhe një popullësi universitare prej 130 mijë studentësh në Metropolin e Bordosë.
Historia
Gjeografia
Bordoja ndodhet afër bregut Atlantik, në jugperëndim të Francës dhe në veri të rajonit të Akuitanisë. Ndodhet rreth 500 km në jugperëndim të Parisit. Qyteti është ndërtuar mbi një përkulje të lumit Garonë dhe ndahet në dy pjesë: bregu i djathë nga lindja dhe bregu i majtë nga perëndimi. Historikisht bregu i majtë është më i zhvilluar sepse kur rrjedh jashtë përkuljes, uji lë një gjurmë të madhësisë së kërkuar për të mundësuar kalimin e anijeve tregtare, të cilat dikur shkarkoheshin në këtë anë të lumit. Së fundmi edhe bregu i djathë ka marrë zhvillim duke përfshirë projekte urbane.
Klima
Klima e Bordosë mund të klasifikohet si oqeanike sipas Koeppenit. Megjithatë klasifikimi Trewartha e klasifikon qytetin si tropikal të lagësht, për shkak të një rritje të temperaturave të lidhur me ndryshimet klimatike dhe ishullin e nxehtësisë së qytetit.
Demografia
Në Janar 2020, qyteti kishte 259,809 banorë në komunën e Bordosë. Komuna pati popullësinë më të madhe në censusin e vitit 1954 me 284,494 banorë. Shumica e popullësisë është francezze por ka grupe të konsiderueshme italianësh, spanjollësh (deri 20% e banorëve të Bordosë raportojnë të kenë prejardhje spanjolle), portugezësh, turqish dhe gjermanësh.
Zona e ndërtimit është rritur për më shumë se një shekull përtej kufijve komunalë të Bordosë për shkak të madhësisë së komunës (49 km katrorë) dhe shpërndarjes urbane, deri aty sa në Janar 2020 kishte 1,376,375 banorë në 6,316 km katrorë zonë metropolitane, dhe vetëm 1/5 jeton në qytet.
Ekonomia
Arsim
EPITECH
ESME Sudria
Kedge Business School
Kultura
Politika
Shih edhe
Lidhje të jashtme
Qytete në Francë |
8579 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Personalitete%20nga%20antika%20dhe%20mesjeta | Personalitete nga antika dhe mesjeta |
Figura të shquara të Greqisë antike
Herodoti - Herodot shk.V p.e.s - autor
Hesiodi - Hesiodii shk.VIII-VII p.e.s - autor
Homeri - Homeri - autor
Thukididi - Thucididis shk. IV p.e.s - autor
Sokrati - Sokratis 470—399 p.e.s.
Isokrati - Isocratis 436 - 338 p.e.s. - autor
Platoni - Plato 427 deri 347 p.e.s. - autor
Demosteni - Demosthenis 384 - 322 p.e.s. - autor
Skylaksi - Scylacis Cariandensis jetoi mes shk. VI - V p.e.s - (Lundrim)
Aristoteli - Aristoteli 384 - 322 p.e.s. - autor
Arkimedi - Arhimidhis 287 - 212 p.e.s. - autor
Polibi - Polybii 200 - 120 p.e.s. - autor
Skymni - Scymnichii jetoi në shk. III - II p.e.s. - autor
Apollodori - Apollodori 180 - 109 p.e.s. - autor
Straboni - Strabonis 63 p.e.s. - 23 - autor
Dionisi i Halikarnasit - Dionysi Halicarnassenis ? - autor
Plutarhu - Plutarchi 46 - 120 - (Jetët Paralele dhe Vepra morale )
Lukiani - Luciani Samosatensis 120 - ? - (Opera)
Flav Arriai - Flavii Arriai 95 - 175 - ( Fushata e Aleksandrit dhe Vepra të vogla e fragmente )
Pausania - Pausaniae jetoi në shk. II - (Përshkrimi i Greqisë)
Apiani - Appiani Alexandrini jetoi në shk. II - (Historia e Romës)
Dion Kasi Koceiani - Dionis Cassii Cocceiani 155 - 235 (Historia romake)
Hekataios
Pseudo-Skylax
Pauanias
Diodor
Figura të shquara të Perandorisë Romake
Varroni - M. Terentii Varronis - (116 - 27 p.e.s.) - autor
Ciceroni - Cicero - (106 - 43 p.e.s.) - autor
Gai Jul Cezari - C. Juli Caesaris - (100 - 44 p.e.s.) - autor, perandor
Kornel Nepoti - Cornelii Nepotis - (100 - 27 p.e.s.) - autor
Pubël Vergil Maroni - P. Virgili Maronis - (70 p.e.s. - ? )- autor
Tit Livi - (reth 60 p.e.s. - 17) - autor
Diodori - Diodori i Siqelisë - ( ? ) - autor
Lukani - M. Annaei Lucani - (39 - 65) - autor
Vellej Paterkuli - C. Vellei Paterculi - (19 p.e.s. - 31) - autor
Valer Maksimi - Vallerii Maximi - ( ? )- autor
Kurt Rufi - Q. Curti Rufi - (jetoi në shk. I ) - autor
Gai Plin Sekundi - C. Plini Secundi - (23 - 79) - autor
Sekst Jul Frontini - Julii Frontini - (40 - 103) - autor
M. Kornel Taciti - Cornelii Taciti - ( ? ) - autor
Luc An Flori - Luc Annaei Flori - (jetoi diku në shk. I-II) - autor
Gai Sueston Trankuili - C. Suetoni Tranquilli - (70 - 160) - autor
Eutropi - Eutropii - (fillim shk.IV - 370) - autor
Nga Egjipti
Pitagora - Pythagoras - (jetoi në shk. VI p.e.s.) .
Atheneu - Athenaei (jetoi rreth viteve 200) - ( Gostia e dijetarëve )
Herodiani - Herodiani - ( ? ) - ( Historia e perandori romake pasvdekjes së Mark Aurelit )
Ruf Festi - Festi - (jetoi rreth 364 - 378) - ( Historia e shkurtër e popullit romak )
Klaudi Klaudiani - (para 390 - 405) - ( Poema )
Të krishterë
Ambrozi - Sancti Ambrossii - (340 - ?) - ( Mbi detyrat e nënpunësve )
Nga Iliria
Mark Lugari
Niketë Dardani
Jeronimi nga Stridoni - Eusbebius Hieronymus - (340 - 420) - ( Letrat )
Të tjerë
Klaud Eliani - Claudii Aeliani - (170 - ? )- ( Mbi natyrën e kafshëve )
Justini - M. Iuniani Iusini - ( ? ) - ( Përmbledhje e historisë së Filipit të Pompei Trogut )
Aurel Viktori - Sexti Aurelii Victoris - (fillim shk. IV - ? ) - ( Libër mbi perandorët )
Amian Marcelini - Ammiani Marcellini - (rreth 330 - ? ) - ( Historia )
Pompon Mela gjeograf nga Spanja, - (jetoi në gjysmën e parë të shek. I)
Nga Perandoria Osmane
Ishak Çelebi Ben Ibrahim nga Shkupi - vdekur më 1542 (isl.949), autor (shkrime për sulltanin)
Xhelaledin Sojuti vdekur më 1505 - gjeograf
Shiko dhe këtë
Lista e biografive
Lista e personaliteteve ilire
Antika |
8580 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Thukididi | Thukididi | Thukididi (Thucididis, greqisht Θουκυδίδης, Thoukydídēs, rreth 460 p.e.s. - 400 p.e.s.) ishte historiani i parë i vërtetë, nëse merret se Herodoti është babai i Historisë.
Biografia
Tukididi lindi në Athinë rreth vitit 460 p.e.s. dhe vdiq pas vitit 400 p.e.s.. Në vitin 424 p.e.s. Thukididi ishte komandant i një njësie detare athinase, që gjendej pranë ishullit Thasos. Si komandat i kësaj njësie ai kishte për detyrë mbrojtjen e Amfipolit, i cili ra, dhe për këtë shkak ai u dënua nga athinasit në mungesë me vdekje. Nga këtu jetoi në mërgim deri në vitin 404 p.e.s. kur u kthye në Athinë.
Thukididi ka shkruar Historinë e luftës së Peloponezit, së cilës ia ka kushtuar tërë jetën. Si një historian i vërtetë, ai nuk i përshkruan ngjarjet në bazë të perëndive e mrekullirave, siç e bënin paraardhësit e tij, por në bazë të një kriteri shkencor. Ai thekson thënie të personave që kishin ndikim në ngjarje. Kjo e bëri atë shembull për historianet e mëvonshëm të antikitetit, të cilët e çmuan lart punën e tij.
Ilirët në veprat e Thukididit
Thukididi në veprën e tij ku përshkruan ngjarjet e luftës ai përshkruan po ashtu edhe luftën civile të Epidamnit, në vitin 436 p.e.s. dhe ndërhyrjen e fisit ilir të taulantëve në këtë luftë.
Shih edhe
Historia
Herodoti
Ilirologjia
Ilirët dhe Iliria te autorët antikë
Burim i të dhënave
Historianë të lashtë grekë |
8582 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Historit%C3%AB%20e%20Thukididit | Historitë e Thukididit | Historitë e Thukididit(Thucididis Historiae)
Është një vepër e Thukididit e cila përshkruan luftën e Peloponezit gjer në vitin 411 p.e.s . Vepra përbëhet nga tetë libra. Në librin e parë, pas hyrjes, në të cilën autori flet për qëllimin e veprës së tij, ndjek e ashtuquajtura "Arkeologji", ku tregon për madhështinë dhe rëndësinë e kësaj lufte, dhe e krahason atë me ngjarjet më të vjetra të Greqisë së lashtë. Pastaj shpjegon shkaqet e luftës. Libri dytë fillon me tregimi e luftës, i cili bëhet në mënyrë analitike duke i ndarë vitet e luftës në verë dhe dimër. Kulmi i përshkrimit arrihet në librat gjashtë dhe shtatë, në të cilat trajtohet ekspedita e Siqelisë.
Po ashtu në këtë vepër gjenden të dhëna historike mbi Ilirinë, të cilat janë më të theksuara në këto pjesë:
Libri I : 3, 24, 25, 26, 31, 38, 44, 45, 46, 47,
Libri II: 68, 80, 81,
Libri III: 126,
Burim i të dhënave
Ilirët dhe Iliria tek autorët antikë ISBN 99927-1-639-8
Dokumente historike |
8592 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Akullorja | Akullorja | Akullorja është ëmbëlsirë që zakonisht pregatitet nga uji ose qumështi duke u kombinuar me produkte tjera. Kjo ëmbëlsirë ruhet në temperatura të ulëta dhe konsumohet si duke qenë në temperaturë të tillë. Konsumimi i akullores zakonisht bëhet gjatë kohërave të ngrohta.
Shih dhe këtë
Banane
Dredhëza
Kivi
Kafe
Manaferra
Kumbulla
Thana
Lidhje të jashtme
Gatime
Lista (Gatim)
Prodhime qumështi
Akullore me avokado |
8595 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Sheqeri | Sheqeri | Formula e sheqerit është C12H22O11, edhe per sheqerin ashtu si për kripen degjojme shpesh te thone qe demton shendetin biles arrihet deri atje sa te thuhet se lengu i frutave te embla shkakton diabentin gje qe nuk eshte e vertete por edhe ketu ashtu si ne rastin e kripes ka shume injoranze dhe keqinformazion nga shtypi i thjeshte dhe ai mjekesor.
Le te sqarojme kush sheqer eshte i demshem dhe pse .
Sheqeri ne formen e tij natyrale qe gjendet ne panxharin e sheqerit ,ne kallamin e sheqerit, dhe ne lengun e frutave nuk eshte aspak i demshem por shume i nevojshem dhe jetesor per organizmin.
Ndersa sheqeri i bardhe industrial i rafinuar i pastruar kimikisht i kristalizuar ,e ngjyrosur industrialisht eshte shume i demshem per shendetin dhe organizmin tone.
Ky lloj sheqeri ashtu si edhe kripa eshte c'veshur nga te gjith elementet e vitaminat qe e shoqerojne ate ne strukturen e tij natyrale duke na dhene nje produkt "ushqimor" te paster sic eshte sheqeri i cili pas hyrjes ne trupin tone per tu shperbere kerkon pikerisht elemtet te cilet jane hequr kimikisht , prandaj i merr keto nga organizmi yne sidomos calcio dhe crom.
Dhe tani te shpjegojme pak se si prohohet sheqeri.
Panxhari i sheqerit, transportohet ne fabrike dhe menjeher fillon perpunimi pasi cdo dite qe kalon ai fermentohet dhe humbet nje pjese te mire te tij keshtu qe nuk qendron neper magazina.Menjeher pas shkarkimit neper transportier behet marrja e nje kampioni per te percaktuar sasine e sakaroses pasi sherben si prove cilesie per pagesene prodhuesve.
Proceset :
1-Larja, procesi i pare eshte larja me presion uji ku hiqet balta ,gjethet ,barishte gure etj.. qe jane mbledhur nga prodhuesit.
2-Prerja, ato priten me ane te nje sistemi thikash rrotulluese deke nxjerre nje produkt ne forme fetash te holla.
3-Difusioni, kryhet ne makineri te medha ke fetat e panxharit dhe uji ne temp 70° ecin ne drejtime te kunderta ku fetat e panxharit leshojne sheqerin per efekt te difuzionit dhe nga njera ane kemi fetat e panxharit tashme pa sheqer dhe ne anen tjeter kemi nje leng me perqindje sheqeri 13-15%.Gjate ketij procesi shkaterrohen enzimet dhe nje pjese e mire mineralesh e kriprash ndersa pjesa tjeter shkrihet ne uje baashke me sheqerin.
4- Depurazione: Pastrimi eshte i domosdoshem per largimin e ketyre substanzave qe nuk jane sheqer dhe qe me vone pengojne kristalizimin e sheqerit.
Prandaj ketij soluzioni i shtohet nje far qumshti me permbajtje calcioCa(OH)2
ne dy fasa (predefecazione e defecazione),pastaj edhe dy fasa te tjera me anidride carbonica (CO2) per te hequr calcen e cila qendron ne fund te lengut.Pastaj dy filtrazione per te eliminuar plotesisht carbonato di calcio dhe sedimente te tjera qe lidhen me te .
5-Concetrazione,-Qe eshte zierja deri ne piken e vlimit per te laarguar ujin nepermjet avullimit dhe na ngelet nje mase e dendur me temp 70° dhe nje perqindje 63% di saccarosio).
6-Zierja dhe centrifuga; Duhet per te pregatitur e ndare kristalet e sheqerit nga pjesa tjeter pastaj kjo mase ftohet hidhet neper kazane me vrima te vogla qe lejojne daljen e lengut dhe mbajtjen brenda te kokrizave te sheqerit per efekt centrifuge.
7-Rafinimi-Shqeri i ngelur shkrihet dhe pastrohet me acido solforoso per ti hequr ngjyren e erret dhe pastaj ngjyroset dhe me pas kryen te njejtin proces qe pershkruam me siper.
Demet nga sheqeri
Sheqeri i bardhe i rafinuar ne intestino provokon proceset e fermentazionit te ushqimeve duke prodhuar gas dhe tension ne adome(hije) gjithashtu behet shkaktar i ndryshimit te flores bakteroligjike te intestinos i cili krijon kushte per disa semundje si (coliti,stipsi,diarreja,krijimin dhe thithjen e substancave helmuese etj...
Sheqeri i bardhe ka nje influince te madhe mbi sistemin nervor dhe mbi metabolizmin, duke krijuar ne fillim stimulacion pastaj depresion, e deri ne acarim ,ose eufori fallce,dhe nevojen per te marre prap sheqer etj...qe realisht do te thote nje lloj forme mvaresie pre sheqeri njesoj si dikush qe i mungon droga ose nikotina.
Kjo shkaktohet nga shpejtesia e madhe e thithjes se qesherit ne gjak ,duke shkaktuar rritjen e glicemise ne gjak,perpara kesaj situate ne ndryshim te shpejte pancreasi pergjigjet duke leshuar insuline ne gjak, gje qe shkakton renien e glicemise ne gjak apo sic quhet "crize ipoglicemika " qe shoqerohet me nje gjendje dobesimi te pergjithshem ,djerse,agresivitet etj .. kushte keto qe e detyrojne organizmin te haje perseri qe ndihet me mire.Si conseguence e ketij sheqeri org ve ne dispozicion ormone te tjere per te rritur glicemine, dhe kur kjo gje ndodh shpesh krijohet nje mungese energjie qe dobeson te gjith organizmin. spse nuk punon me capacitet te plote pikerisht per mungese te kesaj energjie dhe nje nga sistemet qe dobesohet eshte edhe ai imunitar qe nuk i pergjigjet ne kohe dhe ne forcen e duhur semundjeve.
Kur hame 50gr sheqer te bardhe kapaciteti fogacitar i rruazave te bardha reduktohet ne 76% dhe zgjat per rreth 7 ore.
Te gjitha semundjet lindin pikerisht per mungese energjie ne org duke shkaktuar ulje te imunitetit, kjo energji shkaterrohet nga ushqimet e perpunuara kimikisht dhe te varfera apo te tjetersuara organikisht qe ne vend te furnizojne me energji marrin energji,kripra vitamina etj.. nga organizmi duke bere qe kockat te dobesohen dhe dhembet te prishen, dhembet prishen jo sepse sheqri ngelet neper dhembe,sic mendojne disa , por se per te tretur sheqerin organizmi yne merr calcio e kripera te tjera nga kockat dhe dhembet duke dobesuar strukturen e tyre.
Ne qoftese baterite tona rrine gjithmon te ngarkuara asnje semundje nuk i rreziston luftes imunitare te organizmit.
Per te evituar keto probleme duhet te perdoret sheqer i pa rafinuarpra ai integral , nga kallami i sheqerit, duhet perdorur mjalti, duhet perdorur legu i frutave "FRUTOSIO" etj..
Ne radhe te dyte duhet ulur perqindja e konsumimit te tij ne form industriale.
Duhet bere kujdes se sot per qellime perfitimi sheqerin e bardhe e lyejne qe te duket i kuq si integral nga callami i sheqerit.
Ja dhe demet ne menyre te permbledhur:
1-Rrit aciditetin e gjakut (shkaktar i tumorit)
2-Varferon organizmin nga kriprat minerale
3-Shton shume punen e melcise dhe e helmon ate.
4-Prodhon acide me yndyre
5-Shkakton humbje ose ulje te memorjes
6-Shkakton gjendje gjumi.
Ushqime |
8597 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Qum%C3%ABshti | Qumështi | Qumështi a tambli është prodhim i lëngëshëm i pa tejdukshëm me ngjyrë të bardhë që prodhohet nga gjëndrrat qumshtore të femrave gjitare (tek njerëzit e kafshët). Gjendrrat gjitare janë posaçërisht të specializuara për taitjen e qumështit. Aftësia e prodhimit të qumështit nga ana e femrave gjitare është karakteristika kyçe që i bën të dallohen.
Femrat gjitare zakonisht e bëjnë prodhimin e qumështit pas lindjes dhe qumështi bëhet ushqimi kryesorë i të voglit. Të ushqyerit e të voglit nga qumështi i gjitarit të llojit të njejtë (njeriu me qumësht njeiu, lopa me umësht lope etj.) ndihmon në mbrojtjen e të voglit nga sëmundje të shumta, duke i shtruar imunitetin.
Meshkujt e tëgjitha llojeve të gjitarëve kan gji që janë pjesë kryesore e strukturës trupore të tyre gjiare, por nuk prodhojn qumësht.
Komponentët e qumështit të pa përpunuar janë të ndryshme varësisht nga lloji i gjitarit, gjithashtu qumështi ndryshon në përbërje edh brenda llojit varësisht nga raca ose kushtet tjera, por në tëgjitha rastet përmban sasi të konsiderueshme të yndyrës së ngopur, proteinave, kalciumit si dhe vitaminës C. Për fat të keq gjat ngrohjes së qumështit vitamina C shkatërrohet.
Njerëzi si dhe gjitarët tjerë mund të ushqehen me qumësht nëne gjat fëmijërisë së tyre. Disa gjitarë humbasin aftësinë e prodhimit të qumështit edhe për shkak të mos largimit të tijë nga gjinjtë.
Disa kafshë prodhojnë qumësht edhe pas kohës së caktuar të ushqimit të të voglit kështu që njerëzit i shfrytëzojnë këto gjitarë për mbledhjen e qumështit dhe përdorimin e tijë për prodhimin e ushqimeve të dryshme.
Prodhimtaria industriale
Në botën moderne qumështi prodhohet në nivel industiral. Niveli i konsumimit të qumështit është shumë i lartë gjithashtu edhe format e prodhimit, konzervimit e paketimit janë të llojeve të ndyshme.
Prdhimet të cilat për bazë kan qumështin janë të a numërta.
Prodhimet kryesore të qumshtit janë kosi, gjiza, djathi, (ajrani).
Prodhimet tjera të qumshtit akullorja,
Kafshët qumshtore
Kafshët qumështi i të cilëve përdoret për ushqim janë:
lopa
buallica
delja
dhija
pela
gomari
deveja
bafallo e ujit
dreri
Qumështi i balenës nuk konsumohet nga njerëzit, por është qumështi më yndyrorë me sasi mesatare: 10.9% proteina, 42.3% yndyrë dhe 2.0% laktozë dhe furnizon 443 kcal energji për 100 gram .
Qumështi njerzor nuk prodhohet industrialisht e as nuk shpërndahet në rrjete tregtare, por megjithatë ekzistojnë banka në të cilat mund të dhurohet qumësht njerzor për shpërndarjen e tij tek foshnjat të cilat do të përfitonin ai qumësht.
Përveç gjitarëve të rradhitur mësipër edhe të gjitha gjitaret e tjerë prodhojnë qumësht, por janë të rrallë ose e prodhojnë atë vetëm për të vegjëlit e tyre.
Struktura fizike dhe kimike
Përbërja e qumështit
Analiza e përbërjes së qumështit, per 100 grams
Qumshti në treg
Qumështi në tregun kosovar përpos si produk i pastër paraqite edhe në 19-të produkte tjera të qumështit, ndër të cilat produkte kryesore janë: qumështi, jogurti, kosi, djathi i bardhë dhe kashkavalli. Kostoja e prodhimit të qumshtit në Kosovë është e lartë (2008) sipas kostos të lartë të furnizimit (70-80% e kostos totale në prodhimin e qumshtit) dhe bagëtia janë
zakonisht në shtalla e më rrallë kullosin në livadhe. Mesatarja e çmimit me pakicë është 0.64 E/litër.
Referimet
Shih edhe
Kosi
Gjiza
Djathi
Qumështaria
Lidhje të jashtme
Pije
Qumështari |
8599 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Akulli | Akulli | Akulli është një nga gjendjet e ujit - i ngrirë dhe në gjendje të ngurtë. Varësisht nga prezenca e pastërtisë si grimcat të baltës ose flluskat e ajrit, ai mund të paraqitet transparent ose pak a shumë me ngjyrë të errët kaltër në të bardhë.
Në Sistemin Diellor, akulli paraqitet në formë natyrale në vende që janë më afër Diellit si në Mërkur ashtu edhe në vendet që janë më larg si në retë Oort. Përtej Sistemit Diellor, ai paraqitet në formë ndëryjore. Ai është i bollshëm në sipërfaqen e Tokës – veçanërisht në regjionet polare dhe mbi vijat e borës – dhe, si formë e ngjashme e rreshjeve dhe depozitimit, luan një rol të rëndësishëm në qarkun ujor të Tokës dhe në klimën e saj. Ai bie si fjolla bore, breshëri ose mund të ndeshet si acar.
Molekulat e akullit shfaqen në gjendje të ndryshme agregate që varen nga temperatura dhe shtypja. Virtualisht gjithë akulli i sipërfaqes së Tokës dhe në atmosferë e saj është nga struktura heksagonale kristaline e përcaktuar si Akull Ih (lexo “akull një h”).
Akulli përdoret në mënyra të ndryshme, duke përfshirë ftohësit, sportet dimërore dhe skulpturat e akullit.
Formimi natyror
Termi që i përshkruan të gjitha pjesët e sipërfaqes së Tokës ku uji është në formë të ngrirë quhet kryoferë. Akulli është komponent i rëndësishëm i klimës globale, veçanërisht në ciklin e ujit. Akullnajat dhe copat e borës janë të rëndësishme për ruajtjen mekanike të ujit të freskët; me kohë ato mund të sublimohen ose shkrihen. Bora e shkrirë është një burim i rëndësishëm i ujit të freskët sezonal. Organizata Meterorologjike Botërore përkufizon disa lloje të akullit varësisht nga origjina, madhësia, ndikimi dhe të tjera. Hidratet klatrate janë formë e akullit që përmbajnë molekula të gazit bllokuar brenda mburojes kristalore të saj.
Akulli në oqeane
Akulli që gjendet në det mund të jetë në formë të akullit që lundron mbi ujë, akull i shpejtë i fiksuar në një bregore, ose akull spirancës nëse ngjitet në fundin e detit. Akulli që vjen nga një akullnaj mund të bëhët ajsberg.FFjala Ajsberg rrjedh nga gjuha flamande që do të thotë "Mali prej Akulli". Ajsbergët janë blloqe të mëdha akujsh , të shkëputura nga masa e akullit kontinental,të cilat notojnë në sipërfaqen oqeanike. Ata paraqesin rrezik për lundruesit që lundrojnë nëpër oqeane. Akulli i detit mund të mblidhet bashkë nga rrymat dhe erat për të formuar një kreshtë shtyrëse deri në 12 metra të gjatë.
Akulli në tokë dhe struktura
Akulli në tokë lëvizë nga lloji më i largët i quajtur “fleta akullnajore” deri te më i vogli i quajtur “akulli kup” dhe “fusha e akullit” në akullnaja dhe “stuhi të akullit” në borë linjore dhe fusha të borës.
Akulli në lumenj
Akulli i cili formohet në ujin lëvizës tenton të jetëm më pak uniform dhe stabil sesa akulli i cili krijohet në ujë të qetë. Digat e ujit, kur copat e thyera të akullit grumbullohen, janë rreziqet më të larta të akullit në lumenj. Digat e ujit mund të shkaktojnë përmbytje, duke shkatërruar strukturën në afërsi të lumit dhe duke shkatërruar anijet në lumenj. Digat e ujit mund të shkaktojnë pajisjet industriale të fuqisë së ujit për të kompletuar rënien. Një digë e ujit është një bllokim për lëvizjen e akullnajave të cilat mund të prodhojnë liqe proglacial. Rrjedhjet e larta të akullit në lumenj mund të shkaktërrojnë anijet dhe kërkohet përdorimi i një thyesi të akullit për të vazhduar lundrimin.
Akulli në liqene
Format e akullit në ujë të qetë krijojnë brigje, një shtresë të hollë duke u përhapur nëpër sipërfaqe, dhe pastaj në tatapjetë. Akulli në liqene është në përgjithësi në katër lloje: primare, sekondare, të mbivendosur dhe aglomerate.
Akulli në ajër
Akulli i brymës
Bryma është një lloj i akullit të formuar në objekte të ftohta kur pikat e ujit kthjellohen mbi ta. Kjo mund të vëzhgohet në kohë të mjegulltë, kur temperaturat bien gjatë natës. Bryma e butë përmban një proporcion të lartë të ajrit të bllokuar, duke e bërë atë të paraqitet më shumë i bardhë sesa transparent, dhe duke i dhënë densitetin e një çereku të atij akulli të pastër. Bryma e rëndë është relativisht e dendur.
Plumbat e akullit
Plumbat e akullit janë një formë e reshjeve të përbëra nga topa të vegjël të tejdukshëm. Kjo formë e reshjeve po ashtu njihet si “borë me shi”. Plumbat e akullit janë zakonisht më të vegjël se breshëri. Ata zakonisht fryhen kur e godasin tokën, dhe përgjithësisht nuk ngrihen në masë të ngurtë përveçse kur përzihen me shi të ngrirë.
Plumbat e akullit formohen kur një shtresë e ajrit të ngrirë është e vendosur në mes të 1,500 dhe 3,000 metra mbi tokë, me ajër të sub-ngrirë mbi dhe nën të. Kjo shkakton shkrirje të pjesshme ose komplete të çfarëdo fjolle nëpër shtresë të nxehtë. Duke rënë në shtresën e sub-ngrirë më afër sipërfaqes, ato ri-ngrihen në plumba të akullit.
Breshëri
Si edhe reshjet tjera, breshëri formohet në stuhitë e reve pikëzat e ujit të superftohtë ngrihen në kontakt me bërthamat e kondensuara, si pluhuri ose papastërtia.
Fjollat e borës
Kristalet e borës krijohen kur pikëzat e reve super të ftohta ngrihen. Këto pikëza janë në gjendje të ruajnë lagështi në temperaturë më të vogël se −18 °C (255 K; 0 °F), për shkak të ngrirjes, disa molekula në pikëza duhet të bashkohen nga mundësia për të formuar një marrëveshje të ngjashme me atë të rrjetës së akullit; pastaj pikëza ngrihet rreth kësaj “bërthame”.
Pluhuri diamant
I ashtuquajturi “pluhur diamanti”, i njohur edhe si halat e akullit ose kristalet e akullit, formohen në temperaturë −40 °C (−40 °F) për shkak të ajrit me lagështi pak më të lartë nga përzierja me të ftohtë.
Fazat
Akulli mund të jetë në një nga 17 fazat e ngurta kristalore të ujit, ose në gjendje të ngurtë amorfe në densitete të ndryshme.
Shumica e lëngjeve nën shtypje rritëse ngrihen në temperatura më të larta për shkak se shtypja ndihmon në mbatjen e molekulave bashkë. Megjithatë, lidhjet e hidrogjenit të fortë në ujë e bëjnë atë të ndryshëm: për disa shtypje më të larta se 1 atm (0.10 MPa), uji ngrin në temperaturë nën 0 °C, siç tregohet në diagramin në vazhdim. Shkrirja e akullit nën shtypje të lartë mendohet se kontribuon në lëvizjen e akullnajave.
Akulli, uji, dhe uji avull mund të ekzistojnë në një pikë të trefishtë, e cila saktësisht është 0.01 °C (273.16 K) në shtypje 611.73 Pa (Klevinin në fakt përkufizohet si 1/273.16 e ndryshimit në mes të pikës së trefishtë dhe zeros absolute). Ndryshe nga shumica e trupave të ngurtë, akulli është i vështirë ndaj supernxehtësisë. Në një eksperiment, akulli në −3 °C është super nxehur në rreth 17 °C per 250 pikosekonda.
Duke iu nënshtruar shtypjeve të larta dhe temperatura të ndryshme, akulli mund të formohet në 16 ndarje të njohura si faza. Me kujdes të gjitha fazat, përveç akullit X, mund të rimbulohen në një ambient presioni dhe temperature të ulët. Llojet ndryshojnë nga struktura e tyre kristalore, renditja dhe densiteti. Ekzistojnë po ashtu dy faza metastabile të akullit nën shtypje, IV dhe XII. Akulli XII u zbulua në vitin 1996. Në vitin 2006, XIII dhe XIV u zbuluan. Në vitin 2009, akulli XB u gjet në shtypje ekstremisht të lartë dhe −143 °C. Në shtypje akoma më të larta, akulli bëhet metal; kjo është vlerësuar të ndodhë në vlera të ndryshme nga 1.55 TPa deri në 5.62 TPa.
Ashtu si format krisaline, uji i ngurtë mund të ekzistojë në gjendje amorfe si akull amorf (ASË) me densitete të ndryshme. Uji në medium ndëryjor dominohet nga akulli amorf, duke e bërë atë formën më të zakonshme të akullit në univers.
Në hapësirën e jashtme, akulli kristalor heksagonal (forma mbizotëruese është gjetur në Tokë) është ekstremisht e rrallë. Akulli amorf është më i zakonshëm; megjithatë, akulli kristalor heksagonal mund të fromohet nga veprimet vullkanike.
Referime
Fizikë |
8601 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Uji | Uji | Uji në gjëndjen e tij të pastër, është lëng pa shije dhe pa erë po ashtu dhe nuk ka ngjyrë. Ai është i domosdoshëm për të gjitha format e jetës dhe njihet edhe si tretësi më i gjithanshëm. Pa të, jeta siç e njohim ne, do të ishte e pamundur. Duket i pangjyrë në sasi të vogla për syrin tonë, megjithëkëtë mund të shihet si i kaltër në sasi të mëdha ose me vegla shkencore. Uji është lëngu më i përhapur në tokë. Formula kimike e tij është H2O. Gjendet më tepër në oqeane dhe kësulat e akullta polare, por edhe në re, lumenj. Në planetin tonë, uji është në lëvizje të vazhdueshme qarkulluese duke përfshirë avullimin, reshjet dhe derdhjen në det.
Uji i përshtatshëm për tu pirë nga njeriu quhet ujë i pijshëm. Uji që nuk është i përshtatshëm për t´u pirë, por që nuk është i rrezikshëm për njerëzit quhet ujë i sigurt.
Ky burim natyror po bëhet gjithnjë e me tepër më i pakët në disa vende, dhe sigurimi i tij është shqetësim i madh shoqëror dhe ekonomik.
Uji ka formulën kimike H2O që domethënë se një molekulë uji përbëhet nga 2 atome hidrogjen dhe një oksigjen. Në grimca me ngarkesa ai shpërbashkohet në si H++OH-, me jonin hidrogjen (H+) të lidhur me grupin hidroksid (OH−). Uji është në baraspeshë dinamik midis gjendjes së gaztë dhe asaj të lëngët në temperaturë dhe trysni standarde. Uji në vetvete është pa shije dhe pa ngjyrë por në kontakt të gjatë me ajrin lidhet me dioksidin e karbonit (CO2) dhe merr një shije të athët acidi karbonik që nuk është i mirë për shëndetin.
Në shkenca uji quhet ndryshe edhe tretësi universal dhe është e vetmja substance e pastër qe gjendet ne natyre ne te tria gjendjet e lendes.
Ne kemi plotë lloje të ujërave: 1. Uji i klorit, 2. Uji i pastër, 3. Uji që përdoret në laborator etj.
Vetitë tretëse
Uji është një tretës shume i mire dhe tret shume lloje substancash. Ndryshe mund te quhet tretës universal. Substancat qe treten mire ne ujë quhen hidrofilike. Substancat qe nuk treten mire ne ujë quhet hidrofibike. Gjithashtu uji eshte tretesi me i mire (universal) fale struktures se molekules se tij qe eshte dipolare. Me dipolaritetin e tij shprehen te gjitha vetite tretese te tij. Ne uje tretet: kriperat e shumta ne natyre, sheqeri, kripa, dioksidi i karbonit. Kurse substancat qe nuk treten ne uje jane :squfuri,hekuri,rera e trashe dhe e imet etj.Ai ndiihmon ne transportin e lendeve ushqyese,funksionin kardiovaskular dhe metabolizmin
Vetitë e ujit
Uji gjatë ftohjes tkurret në mënyrë lineare deri rreth temperaturës - 4 °C. Pastaj në mënyrë jolineare fillon tkurrjen dhe në temperaturën - 100 °C arrin dendësinë më të madh prej 1 kg/L. Me ftohjen e mëtejshme densiteti i tij nuk zvogëlohet, por për habi zmadhohet gradualisht dhe në pikën e shkrirjes uji ka densitet më të madh se në temperaturën + 4 °C. Kjo dukuri quhet anomalia e ujit. Fjala anomali do të thotë sjellje jashtë parimeve.
Veçoritë termale
1- Siç dihet të gjitha lëndët kur humbasin nxehtësi, tkurren. Edhe lëngjet që njihen, me rënien e temperaturës tkurren dhe humbasin vëllim. Me uljen e temperaturës rritet dendësia dhe kështu që ato pjesë që janë më të ftohta bëhen më të rënda. Për këtë arsye gjendjet e ngurta të përbërjeve kimike janë më të rënda se gjendjet e tyre të lëngëta. Uji në të kundërt të të gjitha lëngjeve tkurret deri në një rënie të caktuar temperature (+40C) dhe më pas menjëherë në mënyrë të papritur fillon të bymehet.
Kur ngrin, bymehet edhe më tepër. Për këtë arsye gjendja e ngurtë e ujit është më e lehtë se gjendja e tij e lëngët. Pra, në rastin e kundërt akulli në vend që të notonte në ujë sipas ligjeve faktikisht "normale" të fizikës duhet të fundosej në fund të tij.
2- Me shkrirjen e akullit apo me avullimin e ujit kapet një sasi nxehtësie nga përreth. E kur ndodh e kundërta e kësaj (ngurtësimi dhe kondensimi), jepet nxehtësi në mjedis. Ky veprim përfaqëson atë term fizik që ne e quajmë "nxehtësi e fshehur".Të gjitha lëngjet zotërojnë nxehtësi të fshehur. Vetëm se kjo nxehtësi e ujit konsiderohet si më e larta e të gjithave. Në temperatura normale vetëm amoniaku zotëron një energji të fshehtë ngrirjeje më të lartë se uji. Në nxehtësinë e fshehtë në avullim asnjë lëng nuk mund të matet me ujin.
3- "Kapaciteti termik" ose "Nxënësia termike" i/e ujit, pra, sasia e nxehtësisë (energjisë) që duhet për të rritur me një gradë temperaturën e ujit është më e madhe në krahasim me të gjitha lëngjet.
4- Përcjellshmëria termike e ujit, pra, aftësia e përcjellshmërisë së nxehtësisë në krahasim me lëngjet e tjera është pothuajse 4 herë më e madhe.
Përmbajtja e ulët Minerale - Ujë i lehtë
Uji duhet të jetë i lehtë dhe pak i mineralizuar. Sasia e mineraleve të tretura në ujë është një tregues bazë për ujin mineral natyral, paraqitur në etiketë në formën e parametrit “Mbetje e thatë në 180˚C në mg / l". Sa më e ulët të jetë kjo vlerë, aq më i mirë është uji. Ujërat me mbetje të thatë nën 150 mg/l konsiderohen ujëra të lehtë.
Rëndësia e Mineraleve
Uji duhet të jetë i pasur në minerale të dobishme për trupin e njeriut.
Ndër mineralet e dobishme përmenden: Magnezi që mbron zemrën, veshkat, sistemin muskular dhe ndihmon tretjen, Kalciumi si element integrues i kockave dhe i rëndësishëm për sistemin dentar, Bikarbonatet në sasi të konsiderueshme ndihmojnë tretjen dhe janë pozitive për asimilimin e energjisë në formën e duhur, etj. Substancat që duhet të jenë prezente në sasi të limituara janë: Natriumi i cili në sasi të mëdha pengon proçesin e qarkullimit të ujit në organizëm, Nitratet që janë substanca ndotëse dhe gjithashtu produkti nuk duhet të shfaqë asnjë prani nitritesh.
Uji i përshtatshëm për t´u pirë nga njeriu quhet ujë i pijshëm. Uji që nuk është i përshtatshëm për t´u pirë mund te jete i rrezikshem per njerezit dhe kafshet sepse mund te krijoje gure brenda trupit ,kjo shkaktohet nga bakteret e shumta qe mblidhen bashke
Ky burim natyror po bëhet gjithnjë e me tepër më i pakët në disa vende, dhe sigurimi i tij është shqetësim i madh shoqëror dhe ekonomik. |
8603 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Deutsche%20Welle | Deutsche Welle | Deutsche Welle (Anglisht: German Wave, Shqip: Vala Gjermane), shkurtuar në DW, është një transmetues ndërkombëtar publik gjerman, shtetëror i financuar nga buxheti federal i taksave gjermane. Shërbimi është i disponueshëm në 32 gjuhë. Shërbimi televiziv satelitor i DW përbëhet nga kanale në anglisht, gjermanisht, spanjisht, persisht dhe arabisht. Puna e DW rregullohet nga Akti i Deutsche Welle, që do të thotë se përmbajtja synohet të jetë e pavarur nga ndikimi i qeverisë. DW është anëtare e Unionit Evropian të Transmetuesve (EBU).
DW ofron artikuj të përditësuar rregullisht në faqen e saj të lajmeve dhe drejton qendrën e saj për zhvillimin e mediave ndërkombëtare, DW Akademie. Qëllimet e deklaruara të transmetuesit janë të prodhojë mbulim të besueshëm të lajmeve, të sigurojë akses në gjuhën gjermane dhe të promovojë mirëkuptimin midis popujve. Ai është gjithashtu një ofrues i transmetimit të drejtpërdrejtë të lajmeve botërore të cilat mund të shihen përmes faqes së saj të internetit, YouTube, dhe pajisjeve të ndryshme celulare dhe luajtësve të mediave dixhitale.
DW transmeton që nga viti 1953. Selia e saj është në Bon, ku prodhohen programet e saj radiofonike. Megjithatë, transmetimet televizive prodhohen pothuajse tërësisht në Berlin. Të dy lokacionet krijojnë përmbajtje për faqen e lajmeve të DW. Që nga viti 2020, Deutsche Welle ka 1,668 punonjës (mesatarja vjetore). Në total, mbi 4000 njerëz të ndryshëm të mbi 140 kombësive punojnë në zyrat e DW në Bon dhe Berlin, si dhe në vende të tjera në mbarë botën.
Shiko edhe
Bashkimi Evropian i Transmetuesve
Referime
Radiostacione |
8604 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Demosteni | Demosteni | Demosthenis, ( rreth 384 p.e.s. - 322 p.e.s.), ishte orator i Greqisë së lashtë i lindur në Athinë në vitin 384 p.e.s. Demonsteni vdiq më 322 p.e.s.. Që në moshën 20 vjeçare filloj të mbajë fjalime me rëndësi së pari fjalim para gjyqit dhe pastaj në vitin 354 fjalim publik me përmbajtje politike. Më vonë udhëhoqi partin athinaseje për pavarësi, që luftonte kundër Filipit II të Maqedonisë. Ligjëratat e tij kundër Filipit janë të njohura si shembuj të paarritshëm të artit retorik.
Në vitin 345 p.e.s. së bashku me Eskinin morri pjesë në delegacionin i cili nënshkroi paqen e pafavorshme për Athinën me Filipin e II të Maqedonisë. Ndërsa në vitin 340 p.e.s. organizojë lidhjen anti maqedonase, mori pjesë edhe fisi ilirë i taulatëve.
Mori pjesë personalisht në luftën e Keronesë dhe aty mbajti një fjalim të përmotshëm për të varët në luftë.
Titu të veprave
Orationes
Burim i të dhënave
Ilirët dhe Iiria te autoët antikë ISBN 99927-1-639-8
Oratorë të lashtë grekë |
8605 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Isokrati | Isokrati | Isocatis, ( rreth 436 p.e.s. - 338 p.e.s. ), lindi në Athinë në vitin 436 p.e.s dhe vdiq po këtu në moshen 100 vjeçare (338 p.e.s.). Ishte orator i njohur dhe mësues i retorikës. Në Kio e më von edhe në Athinë hapi shkollën e oratorisë dhe e ngriti zhvillimin e artit të fjalës. Në shkollën e Isokratit moren mësime historianë, poetë e burra shteti të mëvonshëm. Kishte marredhënie të mira më shumë prijës dhe mbreter të kohës së tij.
Ëndrra e tij ishte të gjente një mbret i cili do të bashkonte prijësit helenë të lashtë në luftë kundër persëve.
Nga ky autorë janë ruajtur, pjesërisht jo në origjinal ; 21 ligjërata dhe 9 letra. Ligjëratat e tij janë të përpunuara artistikisht, mirepo gjatësia e tyre të lodh.
Isokrati në ligjëratat e tij përmend Ilirine, ku më interesante është ligjërata për Filipin e II të Maqedonisë në të cilen bëhet fjalë për pushtimet e tij në pjesën Jugore të Ilirisë.
Tituj të veprave
Orationes
Burim i të dhënave
Ilirët dhe Iliria te autorët antikë ISBN 99927-1-639-8
Oratorë të lashtë grekë
Shkrimtarë të lashtë grekë |
8606 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Isocratis%20Orationes | Isocratis Orationes | Isocratis Orationes është një përmbledhje e Ligjëratave të oratorit të Greqisë antike Isokratit. Në njërën ndër këto ligjërata ai fletë për pushtimet e Filipit II në jugun e Ilirisë. Pjesët më interesante të kësaj ligjerate janë :
Ligjerata 5 Filipi : 19 deri 21 |
8620 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87okollata | Çokollata | Çokollata është një produkt ushqimor industrial që ka për bazë kakaon, në disa raste ajo mundet të jetë mix me fruta ose fruta të thata. Përdoret për ushqim në formë të pastër dhe si gjysmë produkti në industri e kuzhinës. Fjala çokollatë rrjedhë nga pija e parë me përmbajtje të saj Xocóatl (Xócoc: hidhur; atl: ujë; d.m.th "ujë i hidhur") e cila prodhohej nga Actekët. Kjo pije ka qenë ujë i përzier me kako, vanile dhe biber Cajen.
Origjina e fjalëve kakao dhe çokollatë
Bima Theobroma Cacao (emri shkencor i kakaos) u klasifikua nga Lineu duke patur parasysh emrin dhe përdorimin e tij në qytetërimet që i përdornin në atë kohë: kakaoja si ushqimi i perëndive.
Një ndër gjërat më të çuditshme dhe të përfolura mbi ushqimin e perëndive është etimologjia e fjalëve kakao dhe çokollatë dhe mbi këtë janë formuluar shumë teori:
Kakaoja në gjuhën e familjeve mikse-zokueane të cilën e flisnin holmeket rreth 1000 p.e.s, shqiptohej kakaua. Disa epoka më vonë majat, në kohën e kulmit të tyre(mes shekullit III-X), filluan ta quanin kakau. Në atë kohë, pijes filluan ti hidhnin erza të ndryshme. Për ta sqaruar më mirë këtë nevojiten disa elemente fonetike. Në gjuhën nahuatl që ishte gjuha e atëhershme e majave, "tl" shqiptohej "te" dhe "ch" tingëllonte si "c" e butë. Theksi binte gjithmonë mbi rrokjen e parafundit. Majat e pëlqenin shumë pijen e kakaos me ujë të nxehtë. Ujit i thonin haa, e nxehtë thuhej chacau. Pija e kakaos merrte emrin chacahaa. Sinonimi i kakau-t ishte chocol prej nga lindi dhe fjala chocolhaa, e cila është e para që i afrohet më shumë fjalës spanjolle chocolate. Kështu arrijmë te pushtimet spanjolle të gjysmës së dytë të shekullit XVI ku konsumohej një pije me kakao (cacahuatl) dhe "pochotl" e cila merrte emrin "chocolatl" ("chocol" nga rrënja e majave dhe "atl" rrënje azteke që do të thotë ujë). Por pse spanjollet preferuan fjalën "chocolatl"? Kjo varet nga fakti që fjalët e një gjuhe mund të kenë kuptim dhe tingull tjetër në një tjetër gjuhë. Termi "kaka" në spanjisht është një shprehje banale, e cila lidhet me fekalet dhe nuk mund të tolerohej si një tingull i tillë për të mertuar një pije e cila konsumohej më shumë nga aristokroacia dhe fisnikëria e vendit, sidomos nëse i referohej një pije të errët, kafe dhe të hidhur.
Një teori e dytë thotë se fjala e ka prejardhjen nga perëndia azteke Kuetzalkoatl, i cili sipas legjendës i dhuroi njerëzve farën e kakaos për të krijuar një pije të hidhur, energjike dhe afrodiziake. Sipas kësaj teorie këtu merr origjinë emri i farës kakahuatl dhe më vonë "çokollatë".
Një tjetër teori, e cila duket si më pak e besueshme, merr nismë nga etimologjia e propozuar nga Thomas Gage (shumë e përdorur në fushën gastronomike), në të cilën termi atl i bashkangjitet atij Choco, onomatope që tregon se ai prodhohet e rrihet nga një shkop i veçantë (molinilo).
Historia e kakaos dhe çokollatës
Bima e kakaos ka origjinë antike dhe sipas disa studimeve botanike mendohet të ketë qenë e pranishme mbi 6000 vjet më parë në lumenjtë Amazona dhe Orinoko. Bujqit e parë që filluan ta kultivonin bimën e kakos ishin majat rreth vitit 1000 p.l.k.
Tokat që shtrihen mes gadishullit Jukatan, Ciapasit dhe bregut paqësor të Guatemalës ishin të parët që panë fillimin e historisë së kakaos bashkë me të çokollatës. Legjenda thotë se kultura e kakaos u zhvillua nga mbreti i tretë Maja: Hunaphu. Nje tjetër legjendë, kësaj radhe azteke thotë që në kohë të hershme një princeshe iu la nga i shoqi i nisur për në luftë, një thesar i madh; kur erdhën armiqtë princesha nuk pranoi të tregonte se ku e kishte fshehur thesarin dhe për këtë e vranë. Nga gjaku i saj lindi bima e kakaos, farat e së cilës janë të hidhura si vuajtja, por në të njëjtën kohë të forta dhe emocionuese si virtytet e saj.
Më vonë Majët dhe Aztekët filluan kultivimin e kakaos dhe me të prodhonin çokollatë; çokollatën e lidhnin me Xokikuetzalin, perëndeshën e fertilitetit.
Sipas vlerave mistike e fetare kakaoja konsumohej nga elita gjatë ceremonive të rëndësishme, ofrohej me flakë si sakrificë ndaj hyjnive dhe ndonjëherë përzihej me gjakun e priftërinjve. Si prova të kësaj janë gjetur shumë piktura të bimës së kakaos nëpër vazo dhe kode Maja. Përvec përdorimit liturgjik e ceremonial, në Amerikë çokollata përdorej si pije e quajtur ksokoatl, shpesh e aromatizuar me vanilje, spec djege e piper. Kjo pije përfitohej e ftohtë ose e nxehtë duke i shtuar ujë ose përbërës të tjerë si mielli e mineralet. Një tjetër mënyrë përgatitje ishte duke i shtuar çokollatës miell misri dhe mjaltë. Karakteristika e saj parësore ishte shkuma, e cila në antikitet përfitohej duke e kaluar disa herë nga një enë në tjetrën. Pas pushtimit spanjoll filloi të përdorej "dybeku" (molinilo) i cili lëvizej poshtë e lart dhe kështu arrihej më shpejt shkuma aq e dëshiruar.
Nuk mund të mos vihet re koincidenca e mënyrës së përgatitjes të pijes së kakaos me traditën afrikane të përgatitjës së çajit (tre cikle të njëpasnjëshëm përgatitje, çdonjëri prej të cilëve përfitohet nga zierja e gjetheve të çajit, përzjerja e përsëritur deri në arritjen e shkumës).
Ksokoatl-i kishte si efekt lehtësimin e ndjesisë së lodhjes gjë që lidhej me teobrominën që përmbante. Ai ishte një artikull luksi në gjithë Amerikën qendrore pre-kolumbiane. Farat e kakaos përdoreshin si monedhë dhe si njësi matëse në thesarin e perandorit Motekuhzoma (më i njohuri si Montezuma gjendeshin thuajse një miliardë të tilla. Thuhet se ksokoatl-i kishte një shije të shkëlqyer. Hoze de Akosta, një misionar jezuit spanjoll që jetoi në Peru dhe më pas në Meksikë në fundin e shek. XVI shkruante. Jo e shijshme për ata që nuk e njohin, me një shkumë në sipërfaqe që nuk ka aspak shije të mirë, Gjithsesi është një pije shume e vlerësuar nga indianët, të cilët e përdorin për të nderuar fisnikët që përshkojnë vendin e tyre. Spanjollët, si burrat dhe gratë, të cilët janë mësuar me vendin janë shume xhelozë për këtë Çokollatë. Thonë se përgatisin shume lloje, të ngrohta, të ftohta, të vakta dhe se i fusin shumë erza bëjnë me të dhe një brumë që sipas tyre është i mirë për stomakun dhe kundër gelbazës.
Vetëm në vitin 1502 kakaoja u njoh nga qytetërimi evropian. Kristofor Kolombi gjatë udhëtimit të tij të katërt e të fundit në Amerikë zbarkoi në Honduras ku pati rastin të provonte një pije me bazë kakaoje. Në kthim mori me vete disa fara kakaoje për t'ia treguar Ferdinandit dhe Izabelës së Spanjes, por nuk i dha asnjë rëndësi zbulimit. Vetëm me Hernando de Soto u arrit futja e kakaos në Evropë në mënyrë të përhapur, ishte viti 1519. Ai arriti në Amerikë nga Spanja dhe popullsia e vendit e kujtoi për perëndime Kutzalkoatl, i cili sipas legjendës duhej të kthehej pikërisht në atë vit. Perandori Montezuma e priti krahëhapur dhe i ofroi një plantacion të tërë me kakao.
Ngarkesa e parë e dokumentuar e çokollatës drejt Europës me qëllim tregtar udhëtoi mbi një anije nga Verzkruzi në Sevilje në vitin 1585 (në Sevilje ndodhej Këshilli Mbretëror i Indive nëpërmjet të cilit kurora spanjolle kontrollonte të gjitha trafiqet tregtare, administrimin, aspektet ushtarake dhe fetare të kolonive të veta përtej oqeanit.)
Qokollata shërbehej gjithmonë si pije, por evropianët dhe sidomos urdhërat murgjerore spanjolle, të cilat kishin një përvojë të gjatë me mishelat, i shtuan vaniljen dhe sheqerin për ti hequr shijen e hidhur dhe ia hoqën piperin dhe specin e djegëst. Gjatë gjithë viteve 500 çokollata mbeti një ekskluzivitet i Spanjës e cila ia zgjeroi kultivimin. Vetëm në vitet 600, nëpërmjet Toskanes, kakaoja arriti në Itali me anë të tregtarit fiorentinas Antonio Carletti, dhe në vitin 1615 në gjithë Europën. Gjurmët e lidhjes së vjetër të Firencës me çokollatën gjenden në disa libra të Bibliotekës Kombëtare Qendrore të Firencës, ku gjenden dëshmi të shumta të shkruarë duke filluar nga viti 1600 me një debat mbi çokollatën dhe konsumin e saj. Gjithmonë në Firence, nga viti 1680 gjenden gjurmë të shkruara mbi temën e çokollatës. Në 1680-en botohet "Ndryshimet mes ushqimit dhe çokollatës..."(Giovan Battista Gautieri) të cilin e ndjekin në vitin 1728: "Mendime rreth përdorimit të çokollatës", "Letër ku ekzaminohen arsyetimet e autorit të mendimeve të para rreth përdorimit të çokollatës", "Leksione akademike mbi çokollatën" dhe "Mendime të tjera rreth natyrës dhe përdorimit të çokollatës" nga autorë të ndryshëm. Në shek. XVII u kthye në një luks mes fisnikëve të Europës dhe hollandezët, lundrues e zotët, ia morën Spanjës kontrollin botëror. Në Venecian e viteve 700 lindnin dyqanet e para të kafesë, paraardhësit e bareve të sotëm. Ato ishin sigurisht dhe dyqane çokollate dhe ishin në garë për të ndryshuar recetat ekzistuese duke shpikur të reja. Në vitin 1790 Gazeta Veneciane dokumentoi përhapjen e produktit. Deri në fund të shek. XVIII çokollata konsiderohej si shëruese ndaj çdo gjëje dhe mendohej se ishte me veti mrekullibërëse. Brazili, Martinika dhe Filipinet e rritën kultivimin e kakaos. Në të njëjtën kohë, shumë qytete evropiane u shquan për përpunimin e çokollatës. Një shembull ishte Torino i cili kishte një prodhim prej 350 Kg në ditë, pjesa më e madhe eksportohej në Austri, Zvicër, Gjermani dhe Francë ku pak nga pak përgatitja e pijeve të çokollatës u kthye në një pasion. Në fund të shek. XVIII çokollata e parë e ngurte siç e hamë sot, u shpik në Torino nga Doret-i. Në 1802 Bozzelli shpiku një makineri për ta rafinuar brumin e kakaos e për ta përzierë me sheqer e vanilje. Duhet të vinte viti 1820 që sistemi të vihej në punë dhe kubi i parë i çokollatës u prodhua në Angli. Në vitin 1826 Pierre Paul Caffarel filloi prodhimin e çokollatës në sasi të mëdha falë një makinerie të re e cila mund të prodhonte mbi 300 kg çokollate në dite. Në 1828 hollandezi Conrad J. van Houten e shpejtoi metodën e nxjerrjes së yndyrës nga farat e kakaos duke i transformuar në kakao pluhur dhe gjalp kakaoje. Zhvilloi gjithashtu të ashtuquajturin "proces hollandez" i cili konsiston në trajtimin e kakaos me alkale për ti hequr shijenë e hidhur. Këto trajtime bënë të mundur prodhimin e çokollatës si ajo e sotmja. Qokollata e parë me përmasa më të mëdha se ajo e Doretit e cila u prodhua në vitin 1847 nga Joseph Fry. Në 1852-shin në torino Michele Prochet filloi të përziente kakaon me lajthi të shtypura e të pjekura duke krijuar brumin Gianduia. Daniel Peter një fabrikant zviceran qirinjsh u bashkua me të vjehrrin për të prodhuar çokollatë. Në 1867 filluan të fusnin edhe qumështin si përbërës dhe nxorrën në treg çokollatën me qumësht në vitin 1875. Për të larguar ujin nga qumështi në mënyrë që çokollata të ruhej më gjatë u ndihmuna nga një fqinj, fabrikant ushqimesh për fëmijë me emrin Henri Nestlè. Rudolph Lindt shpiku procesin e quajtur "conching" i cili konsiston në mbajtjen për një kohë të gjatë të çokollatës së shkrirë për ta bërë mishelen homogjene. Kakaoja ka qenë dhe arsye luftimesh të vazhdueshme financiare mes eksportuesve të mëdhenj (Afrika dhe Brazili) dhe tregjet blerëse (Europa dhe SHBA). Fillimisht ngritja artificiale e çmimeve shkaktoi një formë bojkoti tregtar, që më pas u shtyp nga nevojat e luftës së dytë botërore. Pasi mbaroi lufta, prodhimi u ul, kjo për shkak të sëmundjeve dhe plakjes së plantacioneve, simptomë e një drejtimi të keq. Vlera tregtare e prodhimit amerikan (sidomos në Meksikë dhe Guatemalë) e kaloi dhe atë afrikan. Në Itali, rajoni i Torinos prodhonte 40% të prodhimit italian, një volum prej 85000 tonelatash në vit. Në 1946 Pietro Ferrero shpiku një krem me çokollatë dhe lajthi më qëllimi për t'i shitur disa kile pastiçierëve: produkti pati një sukses shumë më të madh nga ç'pritej dhe disa vjet më vonë, në vitin 1964 lindi Cokokremi i cili u bë i famshëm në të gjithë botën.
Çokollata si ëmbësirë
Çokollata është një ëmbëlsirë e krijuar nga bimët e kakaos (theobroma cacao, shumë e përhapur dhe e konsumuar në mbarë botën. Përgatitet duke u nisur nga gjalpi i kakaos (pjesa e yndyrshme e bimës së kakaos, shtohet pluhur farash kakaoje, sheqer dhe përbërës të tjerë si; qumështi, bajamet, lajthitë dhe erza të tjera. Qokollata prodhohet në shumë forma; më e zakonshmja është ajo drejtkëndëshe por edhe në mënyrë industriale edhe artizanale çokollatës mund ti jepen shumë forma sidomos në raste festash. Përveç kësaj, çokollata është një përbërës i shumë ëmëblsirave: akullore, torta, biskota, pudingje etj. Qokollata e nxehtë është e një pije bazë e së cilës është pluhuri i farës së kakaos.
Përfitimi i çokollatës
Përzierja
Duke u nisur nga përbërësi bazë brumi i kakaos, i përfituar nga farat e kakaos, shtohen përbërësit e tjerë:
Qokollata e zezë: brumë kakaoje, gjalp kakaoje, sheqer dhe vanilje.
Qokollata me qumësht: si më sipër por shtohet qumësht lëng ose pluhur.
Qokollata e bardhë: gjalp kakaoje, sheqer, vanilje, qumësht lënge ose pluhur.
Shpesh shtohet edhe lecitina që vepron si zbutës duke i homogjenizuar përbërësit. Prodhues të ndryshëm i fusin variante personale recetave bazë për të dalluar markën. Qokollata e zezë më e çmuar arrin deri në 70% çokollatë (pluhur dhe gjalp). Brumi më pas kalon në rafineri.
Çokolatizimi
Stadi i parafundit quhet "conching", konsiston në përzierjen për një kohë të gjatë në makineri të posaçme duke shtuar herë pas here gjalp kakaoje. Kjo duhet të ndodhë në temperaturë të kontrolluar që mishela të qëndrojë e lëngjet dhe përbërësit të marrin përmasat e gjuhës. Çokollatat më të çmuara trajtohen në këtë mënyrë për më shumë se një javë. Pasi mbaron ky stad, çokollata ruhet nëpër serbatore në 45-50 gradë celcius.
Temperimi
Duke qenë se gjalpi i kakaos tenton të kristalizohet në mënyrë të çrregullt, masa e çokollatës ftohet me kujdes në mënyrë që të arrihet kristalizimi i dëshiruar, ai që prodhon një çokollatë që thyhet por që në të njëjtën kohë shkrihet butësisht. Për të arritur këtë, masa e çokollatës ftohet gradualisht nga 45 në 27 gradë, pastaj ringrohet deri në 37 gradë dhe më pas ftohet derisa të bëhet e ngurtë.
Përbërja kimike e kakaos dhe çokollatës
Theoborma Cacao është një kaleidoskop i vërtetë kimik, ashtu si çaji dhe kafeja; vedni i kakaos në dietën ushqimore nuk ndryshon shumë me vendin e dy të tjerave. Njohja e kakaos e ka bërë që të klasifikohet tek ushqimet "nervore". Ajo mund të konsiderohet krysisht si ushqim energjik, ka veprim stimulues mbi sistemin nervor dhe në oreks. Aromat dhe substancat teobromike (1-2%) i japin kakaos një veprim stimulues, fuqizues e tonifikues. Yndyra e kakaos është 94,5% e tretshme. Kjo shkalle tretshmërie lidhet me praninë e acideve yndyrore të pangopur me veprim të ngjashëm me vitaminat, të cilët favorizojnë funksionimin e mëlçisë dhe ndërhyjnë në mënyrë aktive në shkambimin e lyrave. Gjendet edhe një sasi e madhe azoti edhe pse jo plotësisht proteinor. Ky element vihet mënjan nga teobromina. Kakaoja përmban edhe një sasi të vogël tanine e cila kombinohet me pigmentin e kuq t♪7 kakaos. Skematikisht, kokrriza përfundimtare përmban:
50% lëndë yndyrore (gjalp kakaoje), por përmasat varen nga kultivimi.
Pjesa e ngurtë (pluhuri i kakaos) ka 10% proteina dhe amidon.
Brenda pjesës yndyrore dhe asaj të thatë gjenden me mijëra substanca që kanë efekte nga më të ndryshmet në organizëm: serotonina, fenilaetilamina etj.
Çokollata dhe personazhet historike
Cokollata ka qene nje pasion i shume personazheve historike, mes tyre mbreter, perandore, muzikante, shkrimtare dhe Pape.
Papa Piu V megjithese ne disa aspekte ishte i palekundhshem, ne vitin 1569 beri buje duke lejuar konsumimin e nje filxhani cokollate ne periudhat e kreshmes, duke e justifikuar me faktin se ishte leng.
Madame de Maintenon gruaja e Mbretit Diell
Mikeshat e Luigjit XV
Maria Antonieta bashkeshorte e Luigjit XVI, e cila udhetonte gjithmone me cokollaten e saj personale.
Volteri pinte nje duzine filxhana me cokollate ne dite per te luftuar dobesine e pleqerise.
Carlo Goldoni ne komedite e tij e levdon shume.
Xhakomo Kazanova e perdorte per efekte afrodiziake.
Volfgang Amadeus Mozart i ka kenduar cokollates.
Vlejne te permenden edhe Cajkovski, Shtrausi, Stendali, Gete etj. |
8621 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Molla | Molla | Molla (Malus domestica) është një bimë frutore që i përket familjes Rosaceae. Ajo është një nga bimët e kultivuara frutore më të njohura.
Përshkrimi
Molla është një pemë e vogël gjetherënëse 5-12m e gjatë, me një kurorë të dendur dhe të gjerë dhe sistem rrënjor të cekët.
Gjethet janë të alternuara, të thjeshta, ovale, pak të dhëmbëzuara, që fillojnë të rrumbullakta tek bishti dhe përfundojnë me majë. Ato janë 5-12cm të gjata dhe 3-6cm të gjera, të lëmuara sipër dhe me push poshtë. Bisht i gjethes është 2-5cm.
Lulet janë hermafrodite të bardha me nuancë rozë që zbehet gradualisht, me pesë petale dhe 2,5-3,5cm. Ata çelin në tufa prej 3-7 lulesh. Lulëzimi zhvillohet në pranverë, në të njëjtën kohë me sythat. Pllenimi bëhet nëpërmjet insekteve.
Lidhje të jashtme
Bimë
Fruta
Pemë
de:Kulturapfel#Früchte
fi:Tarhaomenapuu
gl:Maceira |
8623 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Fatkeq%C3%ABsia%20e%20%C3%87ernobilit | Fatkeqësia e Çernobilit | Fatkeqësia e Çernobilit është një ngjarje që ndodhi më 26 prill 1986 në Çernobil, Ukrainë (atëherë Bashkimi Sovjetik) sipas një shkrirje bërthamore dhe një shpërthimi në nje reaktor bërthamor.
Katastrofa e Çernobilit është një aksident reaktor bërthamor në uzinën e energjisë bërthamore të Çernobilit në Ukrainë, (atëherë pjesë e Bashkimit Sovjetik). Ajo është konsideruar të jetë fatkeqësia bërthamore me e keqe në histori bashke me 7 ngjarje të tjera te shkallës Bërthamore Ndërkombëtare. Dy persona vdiqën në shpërthimin e parë me avull, por vdekjet më të shumta të aksidentit janë shkaktuar nga helmimi me rrezatim.
Më 26 prill 1986 01:23 (UTC 3) reaktori numër katër në uzinën e Çernobilit, pranë Pripyat (në ukrainisht Republika Socialiste Sovjetike), shpërtheu. Shpërthime të tjera dhe zjarri derguan sasi te medha rrezatim në atmosferë dhe mbi një zonë të gjerë gjeografike.
Shtellunga tymi u pervodhen mbi pjesën me të madhe të Bashkimit Sovjetik perëndimor, Evropes Lindore, Evropës Perëndimore, dhe Evropes veriore, bashke me reshje shiu bërthamore. Zonat e mëdha në Ukrainë, Bjellorusi dhe Rusi ishin të ndotura keqas, duke rezultuar në shpërnguljen ose ndryshe zhvendosjen e mbi 336.000 njerëzve. Sipas të dhënave zyrtare sovjetike, rreth 60% e pasojave radioaktive u ulen në Bjellorusi.
Aksidenti ngriti shqetësime në lidhje me sigurinë e industrisë sovjetike, energjinë bërthamore si edhe fuqi bërthamore në përgjithësi. Vendet si Rusia, Ukraina dhe Bjellorusia kanë qenë të ngarkuar me dezinfektime të vazhdueshme dhe të konsiderueshme dhe kostot e kujdesit shëndetësor të aksidentit te Çernobilit. Është vështirë që saktësisht të përcaktohet numri i vdekjeve të shkaktuara nga ngjarjet në Çernobilit.
Ne vitin 2005 Raporti i përgatitur nga Forumi Çernobilit, të udhëhequr nga Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike (IAEA) dhe Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH), 56 të vdekur atribuohet drejtpërdrejt (47 punëtorët e aksidentit, dhe nëntë fëmijët me kancer tiroide), dhe vlerësohet se mund të ketë 4.000 vdekjeve nga kanceri shtesë në mesin e rreth 600.000 njerëzve më të ekspozuar shumë. Edhe pse Përjashtimi Zona Çernobilit dhe fusha të caktuara të kufizuara mbeten të kufizuara, shumica e zonave të prekura janë konsideruar të sigurta tani për zgjidhje dhe aktivitet ekonomik.
Centrali elektrik bërthamor i Çernobilit
Stacioni i Çernobilit është afër qytetit të Pripyat, Ukrainë, 18km në veriperëndim të qytetit të Çernobilit, 16km nga kufiri i Ukrainës dhe Bjellorusisë, si dhe rreth 110km në veri të Kievit. Stacioni përbëhej nga 4 RBMK-1000 reaktorë bërthamorë, secili i aftë për të prodhuar 1 GigaWatt të energjisë elektrike, dhe të 4 së bashku prodhonin rreth 10% të energjisë elektrike të Ukrainës në kohën e aksidentit. Ndërtimi i centralit filloi në fund të viteve 1970, me reaktor nr.1 autorizuar në vitin 1977, pasuar nga nr.2 (1978), nr.3 (1981), dhe nr. 4 (1983). 2 reaktorë të tjerë, nr. 5 dhe 6, të aftë për të prodhuar 1GW secili, ishin në ndërtim e sipër në kohën e fatkeqësisë.
Aksidenti
Më 26 prill 1986 në 1:23 am, reaktori 4 pësoi një masiv, ekskursion katastrofike pushtet (reaksion zinxhir u rrit jashtë kontrollit, të ngjashme me fazën fillestare në shpërthim e një armë bërthamore). Kjo shkaktoi një shpërthim me avull, i ndjekur nga një kimik i dytë (nuk bërthamore) shpërthim nga ndezja e hidrogjenit te gjeneruar përzier me ajrin, që grisi lart nga se reaktori dhe ndërtimin e saj, dhe ne dukje thelbin reaktori. Kjo u shpërndanë sasi të mëdha radioaktive dhe mbeturinat e grimcave te gazta që përmban cezium-137 dhe stroncium-90 të cilat janë shumë të mbeturinave radioaktive, produktet reaktori. Thelbi i hapur lejohet (oksigjeni ajër) për të kontaktoni kryesore super-hot që përmbajnë 1.700 ton e moderator të grafit djegshme. The grafit djegia e moderatorit rritur emetimin e grimcave radioaktive, kryer nga tymi. Reaktori nuk u përmbahen nga çdo lloj anije kontrollin e vështirë (për dallim nga shumica e uzinave Perëndimor, reaktorët Sovjetik, shpesh nuk janë ata). grimca radioaktive u kryen nga era përtej kufijve ndërkombëtarë.
Planifikimi i testit dhe pajisjeve të sigurisë
Një rotor i një turbine me avull moderne.
Në datën 25 prill 1986, reaktori 4 ishte planifikuar të mbyllej për mirëmbajtjen se ishte afër fundit të ciklit të tij parë të karburantit. Një eksperiment u propozua për të provuar një ide të jashtëzakonshme për sigurinë e ftohjes nëse funksion gjatë mbylljes së procedurës.
Një sasi shumë e madhe e ujit ftohës është e nevojshme për të mbajtur një temperaturë të sigurtë në bazë reaktori. Reaktori përbëhej nga rreth 1.600 kanale karburanti individuale dhe nga çdo kanal operacional kërkohet një rrjedhje 28 ton ujë për një orë. Ka pasur shqetësime se në rast të dështimit të pushtetit të jashtëm termocentral të Çernobilit do te kishte mbingarkesë, duke çuar në një siguri të automatizuar mbyllur, në këtë rast nuk do të ketë asnjë fuqi të jashtme për të drejtuar ujin nga pompa drejt uzinës për ftohje. Reaktorët e Çernobilit kishin tre gjeneratorë me naftë backup. Gjeneratori kërkon 15 sekonda për të filluar por moerr 60-75 sekonda për të arritur shpejtësi të plotë dhe për të arritur kapacitetin e tij të kërkuar prej 5,5 MW, për të furnizuar një pompë kryesore ftohje me ujë.
Kjo një minutë boshllëku pushteti u konsiderua e papranueshme dhe është sugjeruar se energjia mekanike (momenti me rotacion) e turbinës me avull mund të përdoret për të gjeneruar energji elektrike për të drejtuar pompën kryesore të ftohjes me ujë, ndërsa ai ishte tjerrje poshtë. Në teori, duhet të kishte qenë në gjendje për të siguruar energji për 45 sekonda dhe kështu ura e hendekut midis pushtetit fillimin e dështimit të pushtetit të jashtëm dhe disponueshmërinë e plotë të energjisë elektrike nga gjeneratorët me naftë jashtëzakonshme, por të nevojshme për të testuar. Të gjitha analizat e mëparshme përfunduan pa sukses. Prova e parë në vitin 1982 tregoi se sistemi i tensionit turbinë-gjenerator të kërkuara sqimë, ajo nuk ka dëshiruar të mbajë fushë magnetike gjatë ngadalësimit të rrotullimit. Sistemi ishte i rafinuar, dhe në 1984, prova u përsërit, por ajo doli e pasuksesshme. Në vitin 1985 testi u përsërit për të tretën herë, por ai gjithashtu nuk dha rezultate. Programi i saktë u testua përsëri në 1986.
Eksperimenti u transformua vetëm në fjalë të ndryshme në zinxhirët e njësisë së energjisë elektrike. Që nga reaktori ishte i mbytur automatikisht në fillim të eksperimentit (sa më shpejt që është pushuar për të ushqyer turbinën me avull) eksperimenti nuk duhet të ketë pasur ndonjë efekt të dëmshëm për sigurinë e reaktorit. Për këtë arsye, programi provë nuk ishte koordinuar me sa duket as me projektuesin kryesor të reaktorit, as me menaxherin shkencor. Në vend të kësaj, ai u miratua vetëm nga drejtori i uzinës (dhe madje edhe kjo ishte bërë gabimisht). Sipas parametrave të testimit, në fillim të eksperimentit, prodhimi termik i reaktori duhet të ketë qenë jo më i ulët se 700 MW. Në qoftë se kushtet e reaktorit do kishin qenë të planifikuara, test me gjasë do të procedohet në mënyrë të sigurtë, si fatkeqësi eventuale rezultuar nga përpjekjet e paplanifikuar për të rritur prodhimin e pamjaftueshme reaktori eksperiment pasi kishte filluar.
Termocentrali i Çernobilit kishte qenë në operacion për dy vjet pa këtë tipar të rëndësishëm të sigurisë. Drejtuesit duhet të ketë stacionin e dëshiruar për të korrigjuar këtë në rastin e parë. Kjo mund të shpjegojë se pse ata ishin të vendosur në mënyrë për të kryer testin, edhe kur u ngritën probleme serioze, dhe pse e nevojshme për miratimin e testimit nuk ishte kërkuar nga organi rregullatorë i mbikëqyrjes bërthamore sovjetike .
Për eksperimentet, reaktori duhet të vendoset në një fuqi të ulët dhe vendosja e turbinave me avull të shkojë në shpejtësi të plotë, në të cilën pika e furnizimit me avull do të mbyllen dhe turbina lejohet të freewheel, si rezultatet ishin të regjistruar.
Kushtet e para te aksidentit
Kushtet për të kandiduar provë janë përgatitur para se të zhvendosje ditën e 25 prill 1986. Punëtorëve ndryshim ditë kishte qenë udhëzuar paraprakisht për provë dhe u familjarizuar me procedurat. Një ekip i posaçëm i inxhinier elektrik ishte i pranishëm për të provuar të tensionit të ri që rregullon sistemin. Siç ishte planifikuar, në 25 prill një reduktim gradual e prodhimit të njësisë së pushtetit ka filluar në 01:06, dhe nga fillimi i ditës ndryshim nivelin e pushtetit kishte arritur 50%. Një tjetër stacionin rajonal të energjisë papritur shpërtheu vijë, dhe e rrjetit kontrollues Kiev kërkuar që reduktimin e mëtejshëm të prodhimit të Çernobilit në të shtyhet, si energjia elektrike si pasojë e nevojshme për të kënaqur kërkesën e pikut në mbrëmje. Drejtori bimore Çernobilit dakord dhe shtyu provë për të bindej.
Në 11:04, rrjetit kontrollues Kiev lejuar reaktori i mbyllur-poshtë për të rifilluar. Kjo vonesë ka disa pasoja serioze : e ndryshim ditë kishte kohë që u largua, kalimi mbrëmje ishte gjithashtu i përgatitur të largohen, dhe turn nate nuk do të marrë përsipër 12:00 deri në mesnatë, dhe në punë. Reduktim i mëtejshëm i shpejtë në nivelin e pushtetit nga 50 % u ekzekutua në fakt gjatë ndryshimit ndryshim-gjatë. Ekip i posaçëm i inxhinier elektrik duhet të ketë qenë i rraskapitur nga të presin gjatë, sipas planit, test duhet të ketë qenë finalizuar gjatë ditën dhe natën ndryshim do të kishte vetëm duhej të mbajë sistemet bazë ftohje në një fabrikë ndryshe mbyll; natën ndryshim ka kufizuar shumë kohë për t'u përgatitur dhe kryer eksperiment. Alexander Akimov ishte shefi i turn nate dhe Leonid Toptunov ishte përgjegjës për operatorin e regjimit operativ reaktori, duke përfshirë lëvizjen e kamxhik kontrollit. Toptunov ishte një inxhinier i ri i cili kishte punuar në mënyrë të pavarur si një inxhinier i lartë për rreth vetëm tre muaj.
Një e urgjencës nuk do të kishte ndodhur, nëse rregulloret ishin ndjekur. Operatorët e termocentralit dhe përçuesve të eksperimentit në 4 reaktori Nr mbajtur shumë besim në reaktorin, që ata, një katastrofë ishte thjesht i pabesueshëm. Për shkak të kësaj, ata nuk kishin për paaftësi qualms tiparet sigurinë e reaktorit dhe duke marrë rreziqe të panevojshme për të kryer eksperimentin.
Plani i quajtur test për prodhimin fuqinë e reaktorit të 4 të reduktohet nga 3.200 nominale MW termik te 700-1.000 MW termike. Saj themeluar në nivelin e pushtetit program provë (700 MW) është arritur në 00:05 më 26 prill, por, për arsye të panjohura të personelit operativ vazhdoi për të zvogëluar pushtetin. Si pushtet ka arritur rreth 500 MW, Toptunov kryer një gabim dhe futet shkopinjtë kontroll shumë larg, duke e çuar në një reaktori mbyllje të afërt. Rrethanat e saktë ndoshta kurrë nuk do të jetë i njohur edhe si Akimov dhe Toptunov vdekur nga sëmundje rrezatimi.
Reaktori i rënë në fuqi 30 MW termike (ose më pak)-pothuajse i plotë mbyllur nivel dhe rreth 5 për qind të asaj që pritej. dhomën e personelit Kontrollit të marrë një vendim për të rivendosur pushtetin e nxjerra dhe shkopinjtë e kontrollit e reaktorit, pse disa minuta lapsed pas nxjerrjes së tyre deri prodhimit pushtet filloi të rritet dhe më pas stabilizohet në 160-200 MW (termale). Në këtë rast shumica e shkopinjtë e kontrollit provuar të jetë në limitet e tyre lartë, vlera e ulët e diferenca reaktivitet operativ i kufizuar rritjen e mëtejshme të pushtetit reaktori. Reduktimin e shpejtë në pushtet dhe punën e mëvonshme në nivel më të vogël se 200 MW, që çoi në bazë rritur reaktor helmim nga izotop i ksenon-135, i cili bëri të nevojshme për të përveç kësaj nxjerr shufra kontrolli nga thelbi reaktori.
Operacioni i reaktorit në nivel të ulët të pushtetit me diferenca të vogla reaktivitet u shoqërua nga paqëndrueshmëria e parametrave termohydraulic dhe ndoshta nga paqëndrueshmëria e fluksit neutron. Dhoma e kontrollit të marrë sinjale të përsëritura urgjent mbi nivelet në bateri ndarës, hapjen e valvulave të cilat lejojnë uljen me avull të tepërt në një kondensator turbinë, overregulation të mëdha në Prurja e ujit ushqim, dhe sinjalet e paralajmëruar rreth kontrolluesit të pushtetit neutron. Për këtë arsye shumë në periudhën 00:35 më 00:45, me sa duket, në mënyrë që të ruajë nivelin e pushtetit reaktori, sinjalet e urgjencës janë injoruar nga-parametrave termike hidraulike dhe sinjalet nga Sistemi Emergjent reaktorit të Mbrojtjes (AZ-5) duk më, turning off si turbinë-gjeneratorë.
Pas arritjes së shtetit më shumë ose më pak të qëndrueshme në nivel të pushtetit prej 200 MW përgatitje për eksperiment ishte e vazhdueshme. Si pjesë e planit të testit, në 1:05 më 26 prill pompat e ujit shtesë u aktivizua, duke rritur rrjedhjen e ujit. Shkalla e rritur ftohës rrjedhin përmes reaktori prodhuar një rritje në temperaturën e ngrohjes-transferimit agjent në hyrje në bazë reaktori, i cili iu afrua temperaturën e fillimit të zemërim e ujit. Rrjedha e tejkaluar limitin e lejuar at 1:19 Nga ana tjetër e ujit shtesë ulur temperaturën themelore dhe voids ulur me avull. Që nga uji absorbon edhe neutrone (dhe densitetit më të lartë të ujit të lëngshme e bën atë një absorbues të mirë se sa me avull), ajo shkakton tendencë për të ulur fuqinë e reaktorit, duke bërë që operatorët për të hequr kamxhik manualin e kontrollit.
Të gjitha këto veprime çuar në një gjendje tejet të rrezikshme, me pothuajse të gjithë shkopinjtë e kontrollit të hiqet, një e instalimit për një reagim i arratisur. siç u shpjegua pas jashtëzakonshme.
Eksperiment dhe shpërthim
Në 1:23:04 eksperimenti filloi, të avullit të turbinës ishte mbyllur jashtë, dhe një të drejtuar poshtë i gjenerator turbinë filloi, së bashku me katër (nga numri i përgjithshëm i tetë) kryesore qarkullues Pumps (MCP). Start-up i gjenerator diezel dhe rritur marr-së ngarkesës dhe përfundoi duke 01:23:43 furnizimit me energji elektrike në këtë periudh ë për te këto katër MCPs u arrit për shkak të ndalet e gjeneratorit turbinë. Si vrullin e gjeneratorit turbinë çuan pompat e ujit, rrjedha e ujit ul normën, që çon në formimin e voids me avull. Për shkak të pavlefshëm pozitive koeficienti i RBMK reaktori, ishte primed tani të nisë një lak vdekjeprurës reagime pozitive, në të cilën formimin e voids avull zvogëluar aftësinë e ujit ftohës të lëngët, për të absorbuar neutrone, të cilat kanë çuar në një tendencë drejt një Rritja e prodhimit reaktori në pushtet, duke shkaktuar ujë akoma më shumë për të flash në avull, dhe akoma më pozitive reaktivitet paraqiten në reaktori. Megjithatë, pothuajse në të gjithë periudhën e eksperimentit sistemin automatik të kontrollit kundërvepron me sukses këtë, vazhdimisht futur shkopinj të kontrollit në bazë reaktori.
Në 1:23:39 (në 1:23:40 nga koha e sistemit të kontrollit të centralizuar "Skala") AZ-5 butonin e sistemit të mbrojtjes së jashtëzakonshme reaktori ishte ngritur, i cili urdhëroi një zhdukem "-një mbyllje e reaktori, plotësisht të futur të gjithë shkopinjtë e kontrollit, duke përfshirë shkopinjtë e manualit të kontrollit që kishin qenë tërhequr incautiously më parë. Arsyeja pse AZ-5 butonin ishte ngritur nuk është verifikuar në mënyrë të besueshme, dhe kjo i jep rast për interpretime të ndryshme, nëse kjo është bërë si një masë emergjente, apo thjesht si një metodë rutinë për mbylljen e reaktorit pas përfundimit të eksperimentit. Ka një pamje se "zhdukem mund të ketë qenë urdhëruar si një përgjigje për rritjen e papritur të shpejtë të pushtetit, edhe pse nuk ka të dhëna të regjistruara që bindshëm dëshmon për këtë.
Për më tepër, dyshimet janë shprehur në lidhje me pyetjen nëse butonin ishte ngritur në atë moment. Dhe kjo është e siguroi se nuk ishte sinjal nga butonin por ishte prodhuar në mënyrë automatike nga sistemi i mbrojtjes së jashtëzakonshme, pa ndihmën e ndonjë operatori. Por, në të njëjtën kohë, Skala regjistruar një sinjal të qartë nga butonin vetë. Përkundër gjithë kësaj, shtrohet pyetja si të kur AZ-5 butonin ishte ngritur (dhe vërtet nëse me të vërtetë ishte ushtruar presion) është ende subjekt i debatit. Nuk janë pohimet se presioni ishte shkaktuar nga nxitimi fuqi të shpejtë në fillim. Është pretenduar për më tepër se butonin ishte ngritur gjatë kohës së shkatërrimit të reaktori. Sipas pohimet e tjera, kjo ka ndodhur më parë dhe është bërë në kushte të qetë. Dyatlov shkruan në librin e tij:
Para 01:23:40, sistemet e kontrollit të centralizuar... nuk ka regjistruar ndonjë ndryshim parametër që mund të justifikonte zhdukem. Komisioni... mbledhur dhe analizuar sasi të mëdha materiale dhe, siç është cekur në raportin e saj, nuk arriti të përcaktuar arsyen pse zhdukem ishte urdhëruar. Nuk kishte asnjë nevojë për të kërkuar këtë arsye. Reaktori ishte thjesht duke u mbyllën pas përfundimit të eksperimentit.
Nuk ka pikëpamje koherente ekziston si në renditjen e saktë të proceseve që çuan në shkatërrimin e reaktorit dhe të njësisë së pushtetit të ndërtimit. Ka një kuptim të përgjithshëm se ajo ishte avull nga shkatërruan kanalet e hyrjes reaktori hapësirë e brendshme që e ka shkaktuar shkatërrimin e zorrë e reaktorit, i hequr nga puna dhe heqjen me forcë prej 2.000 ton pjatë e lartë (në të cilin gjithë asamblesë reaktor të lidhur). Me sa duket ky ishte shpërthimi i parë, i cili shumë dëgjuar. Kjo ishte një shpërthim avulli si shpërthimi i një kazan avulli nga presioni tepërt e avull. Kjo kanaleve ruptured më tej e karburantit, thelbi reaktori pësoi humbje totale të ujit dhe një boshllëk të lartë pozitiv koeficient mund të duket krejtësisht. Një e dytë, shpërthim shumë i fuqishëm ka ndodhur rreth dy ose tri sekonda pas e parë.
Flora dhe fauna
Pas fatkeqësisë, katër kilometra katrorë të mbuluara me pisha, xhenxhefil dhe kafe u dogjën duke fituar emrin "Pyjet e kuqe". Disa kafshë në zonat e goditura nga kjo fatkeqësi ngordhën ose nuk riprodhoheshin më. Shumica e kafshëve shtëpiake u evakuuan, nga zona, me përjashtim disa kuaj të mbetur në një ishull në lumin Pripyat 6 km nga termocentralet të cilët ngordhën kur gjëndra tiroide e tyre u shkatërruan me doza rrezatimi i Shën 150-200.
Pas katastrofës së Çernobilit
Pas aksidentit, pyetje u ngrit për të ardhmen e uzinës dhe fati te saj përfundimtar. Reaktoret 5 dhe 6 u ndërprene tre vjet më vonë. Megjithatë, vështirësite në uzinën e Çernobilit nuk mbaruan me një katastrofë në reaktorin 4.
Një zjarr shpërtheu në ndërtimin e reaktorit 2 turbinë në vitin 1991, autoritetet më pase deklaruan te dëmtuar reaktorine, pra përtej riparimit dhe sikur të marrë linje. Reaktor 1 u çmontua në nëntor 1996 si pjesë e një marrëveshje mes qeverisë ukrainase dhe organizatat ndërkombëtare si IAEA për t'i dhënë fund operacioneve në fabrikë. Më 15 dhjetor 2000, Presidenti i atëhershëm Leonid Kuchma personalisht fiku reaktorin 3 në një ceremoni zyrtare.
Referimet
1986 në Bashkimin Sovjetik
1986 në Ukrainë
Shpërthime më 1986
Aksidente të INES nivelit 7 |
8626 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Xhon%20F.%20Kenedi | Xhon F. Kenedi | John Firtzgerald Kennedy (lindur më 29 maj 1917 - vdiq më 22 nëntor 1963 i njohur mire si Jack ose me inicialet JFK ishte politikan amerikan dhe Presidenti i 35-të i Shteteve te Bashkuar të Amerikës ka shërbyer edhe si komandantë në Ushtrinë Amerikane në Forcat Detare të Amerikës ne flotën detare dhe si komandant i anijes luftarake PT-190 dhe më vonë në atë PT-59 në Paqësorin e Jugut në Luftën e Dytë Botërore.
Pas shërbimit ne flotën detare u përfshi ne politikë ne dhomën e 11 të kongresmenëve nga Partia Demokratike (SHBA) si kongresmen ne vitin 1946-1952 dhe si senator në Senatin Amerikan nga dhoma e përfaqësuesve nga shteti federal i Massachusetts ku në vitin 1960 ne 1960 Zgjedhjet presidenciale të SHBA-ve do te kandidohej per president ku do ta mposhte kandidatin nga radhët e republikanëve Richard Nixon i cili do të bëhej president ne vitin 1969 dhe do te jepte dorëheqje nga posti tij ne vitin 1972 pas skandalit te Watergate dhe në moshën 43 vjeçare Kennedy do të bëhej presidenti me i ri ne moshë se bashku me Theodore Roosevelt.
Kur ne vitin 1963 në Dallas, Texas prag të zgjedhjeve presidenciale kur po shkonte ti vizitonte ne trupat ushtarake dhe forcat ajrore të SHBA-ve kur makina e tij pa çati po kalonte në lagjen Dealey Plaza u vra nga Jack Ruby dhe u dërgua me urgjencë në spitalin me të afërt ku ne ora 1:00 do të ndërronte jetë në Parkland Memorial Hospital në Dallas dhe do të shpallej i vdekur ne ora 1:00 të mëngjesit ku doktorë nuk kishin arritur ta ndalin hemorragji në trurin e tij.
Administrata dhe presidenca e tij do te ishte protagoniste ne shumë ngjare historike në botë si Lufta e Vietnamit, Grush shtetin ne Gjirin e Derrave, Kriza e Raketave ne Kubë, Gara për Hapsirën, Programi Apollo, Lufta Per Drejta Civile të Zezakëve, Lufta e ftohtë etj...
Jeta e hershme
Familja
Jack ishte i biri Joseph P. Kennedy Sr. (1888-1969) biznismen dhe politikan i njohur amerikan dhe e ëma ishte Rose Fitzgerald Kennedy (1890-1995) pisikologe dhe filantroponiste amerikane. Babai i Jack ishte i biri Patrick Joseph Kennedy (1858-1929) ishte tregtar dhe politikan ndërsa ema Rose kishte qenë e bija e krytarit të bashkisë së Boston-it John Francis Fritzgerald. Jack kishte 3 vëllezër që quheshin Joseph Kennedy (1915-1944), Robert Bobby Kennedy (1925-1968) dhe Edward Moore Kennedy (1932-2009) motrat tij ishin Rosmary Kennedy (1917-2005), Kathleen Kennedy (1920-1948), Eunice Mary Kennedy (1921–2009), Patricia Kennedy Lawford (1924–2006) Jean Kennedy Smith (1928-2020)
Jeta dhe Edukimi
John Firtzgerald Kennedy lindi me 29 maj 1917 në lagjen Balas 83 në Brookline,Massachusetts i lindur ne nje familje intelektualesh dhe te arsimuarish filimisht u regjistrua ne shkollen hebraike Edward Devotion School dhe me von ne shkollen Detxter Shcool ne vitin 1927 kur i kishte vetem 10 vite familja ti u shperngul ne Bronx,New York ku do te regjistrohej ne shkollën e fshatit të Riverdale dhe me vonë ne nje shkolle private në New Milford,Connecticut ku shqua si nxenës i shkelquer talent i diciplinuar yll futbolli i shkolles kishte formuar nje skuader futbolli e quajtur Muckers Club
ne vitin 1935 u diplomua nga shkolla Choute dhe me pas shkoi në Londër per te studiuar Ekonomin në kolegjin Harold Laski ku pershkak disa problemeve u kthye në Amerikë ku u regjistrua në Universitetin e Princeton në Boston ku shqua per intelegjencë por me vonë do te shtrohej në spitalin Birmingahm në Boston ku per nje vitë do te qendrone e me pas do te sherohej me rekomandim te mjekut se bashku me vallun e tij do te shkonin ne fermën e familjes Jay ku de punonin 4 hektar tok dhe me von Jack do te antarsohej ne Partinë Demokratike
Me vone Jack dote transferohet në Universitetin e Havrdit ku si fillestar do te nijeh si student i rregult por pak i pa diciplinuar ishte regjisturar ne ekipin futbollistik te Universitetit por me pas edhe ne ekipin e notit ku ka marr pjese ne gara ne shum shtete te si Francë,Bashkimi Sovjetik e tj...
Ne vitin 1941 do te diplomohej per Ekonomi ne universitin e Havardit dhe me pas dote bashkangjitej Forcave te Armatosra të SHBA-ve.
Shërbimet Ushtarake
shtator 1941 pas problemeve të mënjanuara kronike qe ju kishin shfaqur sa ishte student u regjistrua në forcat e detare ne paqësor në luftë e dytë botërore ne Pearl Harbour me vonë do të emërohej komandant i bordit të anijeve dhe motor skafeve te bordit T-190 në Rhode Island si komandant i gradës së ulët por me pas transferohet ne Panama ku do ta merrte gradën e togerit ne lufte anijen amerikane gjate patrullimit ne Torpedo.
Me 2 gusht 1943 gjatë patrullimit me luftanijen PT-109 në paqësor ishte ndeshur me anijet japoneze Amigari ku kishte pësuar dëme dhe kishte mbetur i plagosur edhe pse anija e tij ishte dëmtuar shume keq ai nuk u dorëzua dhe do te shpëtohej bashkë me ekuipazhin do te dekorohej me medaljen e korpusit me gradën lejtantin ku vlerësua lartë kontributin dhen.
nëntor 1943 do ta marrë komandën PT-59 luftanije e përmasave te vogla duke mos marr pjese ne beteja ne paqësorin e jugut por morri pjese ne shpëtimin ekuipazhit me pas do te largohej nga detyra pasi testet mjekësore dolën native per problemet shëndetësore dhe kronike dhe plagët qe i kishte marr pas përplasjes me forcat japoneze ne frontin jugor ne vitin 1944 do te largohej nga forcat detare ku me pas vëllai i tij do të vritej nga një bombe ne vitin 1944
Ne vitin 1945 do te kalonte 2 muaj ne spitalin ushtarak ne Arizona ku pas shërimit do te dekorohej me medaljen Zemra e Hekurt dhe me vonë me medaljen e shërbimit te mbrojtës Kennedy dhe do te merrte dhe medalje per trimëri ne fushën e betejave.
Dhe ne prill do te shkarkohej nga pozita e Lejtantit pas dorëzimit dhe kapitullimit te Japonisë per shkak te pa qëndrueshmërisë shëndetësore dhe kronike.
Pjesmarrja ne Politikë
Karriera si Kongresmen
Pas vrasjes se vëllaut te tij ne Operacion Aphrodite Jack u frymzua akoma me shum per patriotizmin e tij duke u ber perkrahes i Partise Demokratike
Partise Demokratike qysh kur ishte student por ne vitin 1946 dote mirrte pjese ne Kongresin e 11 te ne vendlindjen e tij në Massachusetts do te sherbent per 6 vite me pas dote garonte per krytar te bostonit por nuk do te fitonte kunder kandidati i tij qe vinte nga republikanet me diference te madhe por sherbeu në Kongresin e Dhomë së prfaqsuesve të Massachusetts.
Karriera si Senator
Ne zgjedhjet 1952 mundi kandiatin e repulikanve per vendin e 2 te senatit amerikan Henry Cabot Lodge II duke marr postin dhe detyrën e senatrori ne senatin amerikan ne dhome e prfaqusesve te shtetitt Massachusetts dhe do te martohej me Jacqueline Kennedy Onassis 23 vjeqare gazetare ne Viking Press dhe me vone ne gazeten Doubleday e njohur per bukurin e saj.
Ne fillim morri pushim nga senati pas problemeve shendesore te ciliat i u shkaktuan ne Luftë u operua ne kurriz dhe me probleme shkonte ne seancat e senatit ne vitin 1956 fiton Cmimin e Pulitzer dhe me auto biografine e tij qe kishte marru pjese ne lufte.
Në Konventën Kombëtare Demokratike u propuzua per zevendës president por nuk arriti te fitonte per shka disa problembe shendetsore ne kurrizin e tij.
Si snator u tregua aktiv dhe i nje psjestar i zgjuar i demokrateve se bashku me Lyndon B. Johnson kontribuan ne qeshtjen e ligjeve te rendesishme per drejta civile ne SH.B.A ne senat demokratet ishin shumice dhe krytar Lyndon B. Johnson ne vitin 1957 ai u vu perpara si nje pishtar u miratua si Senator
dhe u rizgjodh Sentor duke mundur kandidatin e republikanëve akovtin nga Boston Vincet J Cestele ne diferencë të madhe u morri detyrë e caktuar kariers se tij politike u bashkangjit edhe vëllau i tij Rober Francis Kennedy duke u zgjedur senator por do te mirrte pjese ne fushetën poltike te demokrateve kunder republikanve edhe familja e tij si babai miku i familjes Senatori Joseph MC Carthy te cilet morren pjes ne grup bashk me snatoren Eleunor Roosevlet ne grupin liberal brenda partisë demokrate.
Si figure liberale do te Kandidohej per president si antar i grupi liberal ne rradhet e demokrateve porpozuar nga shum antare te Partisë Demokrate.
Zgjedhja për Kandidat për President dhe fushata Elektorale
Ne vitin 1962 ne Zgjedhjet e Demokrateve per Kandidat per President Kennedy u ballafaqua me kandidatin tjeter te propzuar nga grupi konsevotor Hubert Humphrey Senator nga dhoma e Minnesota dhe kandidatin nga Oregon Wayne Morse.
Kennedy fitoi në Massachusetts.Wisconsin,West Virgnia,Maryland,Nebraska,New Hampshire dhe Indiana me diferenc te madhe dhe morri perkrahjen e shumices duke shpallur fitoren ne West Virgina në Konferencën e Demokratve ne disa raste duke marrur edhe pelqimin nga Konservatoret ne Partinë Domkratike dhe u zgjodh kandidat per President të Shteteve të Bashkuara të Amerikës
Fillimish e filloi fushaten elektorale në Appelton,Wisconsin në mars 1960 duke prezantuar Lyndon B. Johnson sentor i demokrateve nga Texas i cili mundi kandidatin per zevendes president Adlai Stevenson
Kennedy dha shum premtime per permisimin e jetes ne SHBA ekonomike e sociale dhe permisimin e gjendjes civile ne vend dhe permismen e drejtave te zezakve ne vend dhe minatoreve qe kishte premtuar ne West Verginia dhe shtrengoi duart me kunder kandidatin e tij ish zvedes president i SHBA-ve në ate kohë qe ne vitin 1969 do te beher president i cili vinte nga rradhet Republikanve Richard Nixon te cilen e sfidoi ne debate televizive se cili ka kontribuar ne Historine e SHBA-ve ne fillim ne debate ishin barazim por Kenndey ishte me i vendosur ne debat Nixon prezentoi per zevendes president Henry Cabot Lodge, Jr. nga rradhet e Republikanve vinte sentor nga Massachusetts nga vendlinja e Jack
Presidenti i athershem amerikan Dwight D. Eisenhower edhe pse Repulikan do te takohej me kandidatin e Demokrateve John F. Kennedy i cili do te mirrte postin e presidentit me 6 dhejtor 1960 per te diskutuar qeshtje te rendesishme te vendid
Me vrull te madhë Kennedy shpalosi programin e tij te detajuar ne i cili siguronte zhvillim ekonomik,rregullim e qeshtjes per drejt e njeriut ne amerikë per pa punsine dhe shendestin ne debatin e zgjedhor shumica perkrahen Kennedyn dhe planin e tij te detajzuar per gjendjen ekonomike ne vend dhe reformat qe siguron rregullimin e sferave ne shoqëri
Me 8 Nentor 1960 amerikanet i dhan 49.7% te votave John F. Kennedy-t i cili vinte nga party Demokratike duke mposhtur Richard Nixon-i qe vinte nga rradhet e Partisë Republikane me 49.5 % votave kolegji zgjdhorë shpalli fitues John Kennedy-in me 112,827 vota me shum se Nixon i cili pranoi rezultatin e Zgjdhejeve qe humbi me diferënë te Ngushtë ndaj Kennedy-t i cili kishte fituar kto vote te cilet e ben president te SHBA-ve Alabama,Massachusetts,Alaska,New Hampshire,New Jersey,New Mexico,New York,Pennsylvania,Vermont,Virginia por votat ne Alabama e ben i fitues te zgjedhjeve.
Ne vitin 1969 Richard Nixon do ti fitonte zgjdhje duke mundur kandidantin Demokrat Hubert Humphrey dhe kandidatin e pavarur nga Alabama George Wallace kandidat i pavarur per President.
President i Shteteve të Bashkuara
Me 20 janar 1961 pas fitores ne zgjedhjet Presidencial Jack u betua ne Mesditë para senatit ne nje fjalim duke cituar fjalet tij para senatiti me pyesin cfar mund te bej per vendin tuaj u betohem se do ti luftoj armiqt siq jan varferia dhe ekonomia sterile ne inaugurimin e tij si president morren pjes shum figuara te squara nderkombëtare të skenës politike dhe kombetare.
Me von themeloj administraten e tij duke filluar ne zbatimin e metodave te reja nga Shtepia e Bardhë dhe shfuqizimin e metodave e ish presidentit.
Shpej aji balancoi buxhetin e shtetit duke nivelizuar investimet ne fushtat e ndryshme zgjodhi kabinetin e tij dhe kishte reduktuar taksat duke zbutur gjendjen ekonomike por administrata e tij do te perballej me rritjen e komunizmit neper botë gje qe aji u shfaq haptaz kundra ksaj rritje te komunizmit ne nje fjalim te ashpër ai emroi skretar te mbrojtës Robert Mc Namara me propozim John Mc Clellan ku lidhi kontrata bi blerje e armëve te reja si ajroplan bombardues boing dhe ajroplan taktikal bombardues FT-111 shum historian besojne se kto armë u blen per te luftuar komunizmin nëper botë si Veitnam e Kubë,Laos e Kamboxhia
Politikat e Jashtme
Politika e Jack u bazua fillimisht me aleatet europian per ndaljen e komunizmit ne per botë kta aleat ishin Franca,Britania e Madhe,Gjermania Perendimore,Italia,Austria dhe aleatet kapitalist si Meksika,Kolumbia,Kosta Rika ne fillim te hershem te Luftës së Ftohtë me Bashkimin Sovietik dhe Nikita Hrushçov e cila dominote eurpën dhe shtetet sociajaliste qe po vinin ne rritje filloi ne nje fjalim qe tensoni ne Vijenë në samitin e saj ne vitin 1961 Kennedy kishte injoruar Nikita Hrushçov dhe kishte rritur mardheniet me Francën në fushën e Arsimit,Ekonomis,dhe aleances ushtarake kryeministri francez Charles de Gaulle ishte impresionuar nga President i ri amerikan dhe shoqeroi Kennedy-n në Paris.
Me 4 qershor 1961 Hrushov u largua nga takimet me Jack pasi ishte zgjenyer dhe impresionuar me intelegjencen e presidentit te ri Amerika dhe u tendose mardheniet akoma me shum mes SHBA-ve dhe Bashkimit Sovjetik Kennedy deshironte qe lidhja mes Moskës dhe Berlinit Lindor te prisheh duke then se qdo traktat qe tenton ti prish mardheniet me Gjermanis Perndimore dhe SHBA-ve do te konsiderohet akt lufte.
Ne vitet 1960 shum njerez u larguan nga Gjermania Lindore në cilen kushtet ishin katstrofale vuante nga ekonomia dobë varferia,arsimi jo i mire shumica njerezve vuanin nga depresioni Kennedy do te takohej me krerër e Gjermanisë Perendimore per diskutuar rreth Berlinit dhe gjendjes ekonomike duke lidhur nje aleance ekonomik u perfitoi shteti amerikan shum nga rritja bashkpunimit amerikan du zbutur varferin dhe pa punisnë në amerike 20.000 njerez nga Gjermania Lindore do te shpernguleshin në Gjermanin Perendimore dhe Kennedy shtoi buxhetin e qeveris me 35 miliardë dollarë dhe duke rritur numrin e ushtrise
Gjermania Lindore reagoj shpejt kur forcat ushtarke rrethuan me tela gjemborë Berlinin Lindore duke e ndar nga iji perendimore dhe duke fortifikuar ate rreth vijes teriotriale të Gjermanis Lindore duke formuar ate qe do te njihej me vonë si Muri i Berlinit Kennedy injoroi perpjeke te komunisteve dhe shkoi ne gjeramni per negocimin me Gjermanin Lindore duke vendosur kontrollin ne pikat kufitare me Lindje dhe Perendimit.
Kennedy e quajti Bashkimin Sovjetik si pushtues kolonial ne nje fjalim ne vitin 1961 i ashper duke i shpallur luftë haptazi ai tha esht duke u perpjekur te modernizoj boten dhe Amerikën.
Shteti amerika filloi ndikimin ne Shtete Afrikane ku socializmi nuk ishte i perhapur duk njohur pavarsin e Gana dhe disa shteteve ku komunizmi nuk ishte perhpur ishin koloni te shteteve kapitaliste.
Ofenziva në Gjirin e Derrave
Perpjekejt e SHBA-VE per te permbysur pushtetin e Fidel Castro komandantit komunist kisht zanfillen qysh ne administranten Dwight D. Eisenhower me ane të CIA-së dhe Ushtrisë Amerikane te pushtonin Kubën qe gjindjej ne himsfërn perndimore CIA duhet te nxiste nje kryengritje popullore në Kubë pastaj do te mbeshtej nga Forcat Amerikane per te pushtuar Kubën.
Kenedi me 17 prill 1961 pushtimi e Kubes 1.700 Kuban anti-socialist te stervitur ne Brigadën 2506 zbarkuan në ishull me komandant Pepe San Román te mbeshtur nga ajri ajroplanet e SHBA-ve me von do te ish Drejtori CIA-se Allen Dulles si kishte autorizuar disa agjent per permbusjen e Komunizmit ne Kube
Por grusht shteti i ne Gjirine Derrave deshtoi pasi Fidel Castro mposhi rebelet Kubanë ku 176 ushtarë kuban u vranë dhe 600 u plagosen 118 kryengrites u vranë dhe 360 u plagosen dhe 1200 u zun robë kjo ishte humbja dhe deshtimi i pare i administrates Kenedit.
Kete deshtim e konfirmoi dhe Shtepia e Bardhë dhe sekretari i mbrojtes Robert Mc Namara dhe Kuba mbeti shtet socijalist
Kriza e Raketave në Kubë 1962
14 tetor 1962 Bashkimi Sovjetik armiku i SHBA-ve solli raketa në Kubë me rreze te gjata veprimi kjo tensoni akom me shum raportet me SHBA-ve dhe Moskës nga ana Kenedit kjo u konsideru si shpallje lufte nga ana e Bashkimit Sovjetik,
Kenedi i dergoi nje leter Moskës ku kerkohej largimi i menjehershëm i Raketave nga Kuba dergurar Hrushovit dhe Urdheroi mobilizimin e ushtrise dhe arsenalit berthamor kundra ksaj gjendje qe dukej e rrezikshme u perhapen zera me nje lufte berthamore me Amerikes dhe Bashkimit Sovjetik.
Organizat Kombeve te Bashkuara berri thirrje per normalizim te raporteve mes Amerikes dhe Bashkimit Sovjetik dhe mes nje negocimi mes Amerikes dhe Bashkimit Sovjetik.
Ne nje transmetim televiziv presidenti i Shteteve te Bashkuara John F. Kennedy u beri thirrje Rusisë per largimin e tanishem te armeve dhe raketave të saj ne hemisfern perendimore ne gjirine saj
Ne nje takim mes Hrushovit dhe Kenedit u darkoduam per qmontimin e raketave pasi mardheniet mes Kubës dhe Rusisë u prishen me 28 Nentor kriza u permisua me ndrmjetsimi e OKB-se dhe popllariteti i presidentit u ngrit nga 66% ne 77%.
Lufta ne Vietnam
1960 Jack Kur u kandiua per president kishte dhen permtim se do ta fitonte luftën vietnam dhe do ta ndalte perhapjen e Komunizmit ne Azi dhe Ameriken Latine
ne vitin 1961 zevendes presidenti Lyndon B. Johnson do ta vizitonte Saigon-nin qe ate kohe ishte kryqteti i Vietnamit Jugor i cili ishte ne lufte me Vietnamin Verior dhe me kryemister Ngo Dihn Diem qe u mbeshtet nga SHBA duke lidhur aleance duke shtuar numrin e trupave amerikane ne 50.000 trupa qe do te mirrnin pjese Planin Strategjik dhe ne tentimin e kapjes se kerut te komunizmit ne Jug te Vietnamit Pham Ngo Thao i cili dot vritej ne vitin 1965
Politika Kennedy në drejtim të jug të Vietnamit mbështetej në supozimin se Diem dhe forcat e tij kishte për të në fund të fundit të mundur luftëtarët të tyre. Ai ishte kundër vendosjes së trupave luftarake amerikane dhe vërejti se " për të futur forcat amerikane në numër të madh atje sot , ndërsa ajo mund të ketë një ndikim të favorshëm fillimisht ushtarake , do të pothuajse me siguri të çojë në pasoja të pafavorshme politike dhe , në afat të gjatë , të pafavorshme ushtarake cilësia e ushtrisë Vietnamese Jugut , megjithatë , mbetën të varfër . Udhëheqja e dobët , korrupsioni , dhe promovime politike të gjithë luajtur një pjesë në dobësimin e ushtrisë Vietnamese Jugut ( ARVN ) Frekuenca e sulmeve guerile u rrit sikryengritja mbledhur avull . Ndërsa mbështetja Hanoi për Viet Cong luajtur një rol pa aftësia qeveritare Vietnamese në Jugut ka qenë në qendër të krizës dhe rritjes Komuniste të Shteve fqinje te Vietnami si Laos dhe Kamboxhia .
Lufta e Komunizmit në Amerikën Latine
Rritja e Komunizmit edhe ne Amerikën Latine në shtetet si Portorikoja,Guatemala,Nikaragua,Republika Dominikane levijest komuniste po rriteshin si levizje paqsore e me pas ne levizje te dhunshme e ndisa shtete edhe konflikte armtorsura Kenedi lidhi aleanc diplomatike ushtarake me qevrine Pureto Rika-ne me guvernatorin Luis Munioz Martin
Me psa lidh aleance me Kili-në dhe disa shtete tjera ku interesi per banante dhe komapnit e frutave ne ne hemisfer e amerikes Latine po cenohej nga Komunizmi ne bote ishte ne rritje Kenedi vuri ne pozicion CIA-në sherbin sekret i cili mundesoi qe Komunizmi te mos perhejapej me vrull në Ameriken Latine po ashtu atashe i ne Repulikën Domenikane per mos rritjen e komunizmit ne hemisferne perendimore nje Grush shtet ne Guatemale pengoi zgjedhjet ku mendohej se Partia Komuniste do te fitonte Zgjedhejt e vitit 1962 SHBA-te derguan vezgjuesin filozofin amerikan Noam Chomsky dhe adminstrata e tij perkrahu si president te Guatemalës Jacobo Árbenz i cili kishte udhequr grushtetin e vitit 1954 lidhi nje alence me SHBA-te te ben agresion politik bi guatemalen pershkat e kompanise fitmprurese te United Fruit Company kompani e frutash, me pas Guatemala do te perfshihej ne luft civile ku dote humbni jeten shum njerez.
Ne vitet 60'-dhjeta CIA dhe Adminsitata JFK-se u perpoq ta vriste Liderin e Kubës Komuniste Fidel Castro dhe liderin e Republikës Domenikane Rafael Trujillo ne vitin 1961 ne Santo Domingo u vra CIA thuhet se me urdherin e John F. Kennedy-t esht vrare qe pushteti te kalonte tek pro amerikani Anstasio Samoza njeri me pikpamje perparimtare me ide anti-marksite dhe lenniste CIA ishte perjekur ta vriste Fidel Castro mes helmit sa edhe ne cigaren tij ishte futur helm per ta vrarë por ky mison deshtoi dhe Kuba mbeti shtet socijalist ne hemisfer perendimore qe i pengonte SHBA-ve sepse komapnia e famshme e frutave United Frut Company nuk mund te shtrinte biznesin ne Kubë.
Me von shtete si Nikaragua,Guatemala,Honduras do te akuzonin SHBA-ne per agresion ushtarako-politik.
Politika e brendshme
Për Klubin Ekonomik të Nju Jorkut , ai foli në vitin 1963 e " ... të vërtetën paradoksale që normat e taksave janë shumë të larta dhe të ardhurat shumë të ulët , dhe mënyra më të shëndoshë për të rritur të ardhurat në afat të gjatë është për të ulur normat tani Kongresi e kaloi pak nga programet kryesore Kennedy gjatë jetës së tij , por kanë votuar ata përmes në 1964-1965 në pasardhësit të tij Johnsonia===
Menjëherë pas presidenti u kthye në shtëpi ,Bashkimi Sovjetik njoftoi qëllimin e saj për të nënshkruar një traktat me Berlinin Lindor , shfuqizimin ndonjë të drejtë pushtuese të palëve të treta ose në sektorin e qytetit . Kennedy , depresion dhe i zemëruar , supozohet se opsioni i tij i vetëm ishte për të përgatitur vendin për luftë bërthamore , të cilat ai personalisht mendonte kishte një rast të një- në - pesë të ndodhin .
Fjalimet tij te njohura
Fjalimi parë Universitetit Amerikan
ME 10 qershor 1963 Kenedi mbajti adresën e fillimit në Universitetin Amerikan në Washington DC , " për të diskutuar një temë për të cilën shumë shpesh injoranca pasur dhe e vërteta është shumë e rrallë perceptohet - por kjo është tema më e rëndësishme mbi tokë : e paqes botërore ... unë flas për paqe për shkak të fytyrës së re të luftës ... në një kohë kur një armë bërthamore njëjës përmban dhjetë herë forcën shpërthyese dorëzuar nga të gjitha forcat aleate në luftën e Dytë Botërore ... një moshë kurvdekjeprurës helmet e prodhuara nga një shkëmbim bërthamor do të kryhet nga era dhe ajrit dhe tokës si dhe pasardhësve me cepat e globit dhe për brezat ende të palindur ... unë flas për paqe , pra , si në fund të nevojshëm racional të njerëzve racionale ... paqja botërore , si paqe në komunitet , nuk kërkon që çdo njeri e dua fqinjin e tij - ai vetëm kërkon që ata të jetojnë së bashku në tolerancë të ndërsjellë ... problemet tona janë bërë nga njeri - prandaj ato mund të zgjidhen nga njeriu . Dhe njeriu mund të jetë aq i madh si ai dëshiron . " presidenti bëri edhe dy paralajmërime - se sovjetikët kishin shprehur dëshirën për të negociuar një marrëveshje për ndalimin e provave bërthamore dhe se SHBA kishte shtyrë teste atmosferike .planifikuara
Fjalimi ne Berlin
Në vitin 1963, Gjermania u ballafaqua një kohë të cenueshmërisë të veçantë për shkak të agresionit sovjetik në lindje, nacionalizmit francez de Gaulle në perëndim, dhe të daljes në pension afërt e Kancelarit të Gjermanisë Perëndimore Adenauer.
Më 26 qershor Kenedi mbajti një fjalim publik në Perëndim Berlin duke përsëritur angazhimin amerikan në Gjermani dhe kritikuar komunizmin. Ai u takua me një përgjigje në ekstazë nga një audiencë masive.
Kennedy e përdorur ndërtimin e Murit të Berlinit si një shembull i dështimet e komunizmit: "Liria ka shumë vështirësi, dhe demokracia nuk është e përsosur, por ne kurrë nuk kanë pasur për të vënë një mur deri për të mbajtur njerëzit tanë në, për të parandaluar ata nga lënë. na. "Fjalimi është i njohur për shprehjen e tij të famshme "Ich bin ein Berliner" ("Unë jam qytetar i Berlinit"). Një milion njerëz ishin në rrugë për fjalimin
Ai u shpreh për Ted Sorensen pas:. "Ne nuk do të duhet një ditë tjetër si ky, aq kohë sa ne jetojmë.
Lufta për të Drejtat Civile
Fundi i trazuar i diskriminimit racial të sanksionuar nga shteti ka qenë një nga çështjet më të ngutshme të brendshme të 1960 . Ndarja Jim Crow ishte ligji themeluar në Jug të thella . [ 193 ] Gjykata e Lartë e Shteteve të Bashkuara kishte vendosur në vitin 1954 në Brown kundër Bordit të Arsimit se segregacioni racor në shkollat publike ishte jokushtetues . Shumë shkolla , sidomos në shtetet jugore , nuk e dëgjuan vendimin e Gjykatës së Lartë . Gjykata gjithashtu e ndaluar ndarjen në objektet tjera publike (të tilla si autobusë , restorante, teatro , salla gjyqi , banjo, dhe plazhe ) , por ajo vazhdoi gjithsesi . [ 194 ]
Kennedy mbështetur verbalisht integrimin racial dhe të drejtat civile , gjatë fushatës së vitit 1960 ai telefonoi Coretta Scott, gruan e Reverend Martin Luther King , Jr , i cili kishte qenë i burgosur ndërsa duke u përpjekur për të integruar një kundër drekë dyqan . Robert Kennedy quajtur Georgia guvernatorin Ernest Vandiver dhe mori lirimin e Mbretit nga burgu , e cila tërhoqi mbështetje shtesë e zezë për kandidaturën e vëllait të tij .
Adresa e Presidentit Kennedy Drejtat Civile , 11 qershor 1963 .
Në shtetin e tij të parë të Bashkimit Adresa në janar 1961, Presidenti Kennedy tha se "mohimi i të drejtave kushtetuese për disa nga shokët tanë amerikanë për shkak të racës - në kutitë e votimit dhe gjetkë - shqetëson ndërgjegjen kombëtare , dhe na nënshtron me pagesë e opinionit botëror se demokracia jonë nuk është e barabartë me premtimin lartë të heritiage tonë . "Kennedy besoi lëvizje bazë për të drejta civile do të zemëronte shumë bardhët Jugore dhe të bëjë atë më të vështirë për të kaluar ligje të drejtave civile në Kongres , e cila ishte e dominuar nga demokratët jugore konservatore , dhe ai u distancua nga ai .
Kennedy gjithashtu ishte shumë i shqetësuar me çështje të tjera të hershme në presidencën e tij , si Lufta e Ftohtë , Gjirit të Derrave fiasko dhe situatën në Azinë Juglindore . Siç është artikuluar nga vëllai Robert , prioritet i hershëm i administratës ishte për të " mbajtur presidentin nga kjo rrëmujë të drejtave civile " . Shumë udhëheqës të drejtave civile të shikuarat Kennedy si të vakët , sidomos në lidhje me Riders Liria , të cilët të organizuar një përpjekje të integruar të transportit publik në jug , dhe që janë përmbushur në mënyrë të përsëritur me dhunë nga të bardhët , duke përfshirë edhe oficerë të zbatimit të ligjit , si dhe të shtetit federal . Kennedy caktuar Marshals federale për mbrojtjen e të Riders Liria si një alternativë për të përdorur trupat federale ose agjentët e FBI jobashkëpunues . Robert Kennedy , duke folur për presidentin , u kërkoi Riders Liria për të " marrë off autobusët dhe të lënë këtë çështje për zgjidhje paqësore në gjykata ".
Më 6 mars 1961, Kennedy nënshkroi urdhër ekzekutiv 10925 i cili kërkohet kontraktorët e qeverisë për të " ndërmarrë veprime afirmative për të siguruar që aplikantët janë të punësuar dhe që punonjësit janë trajtuar gjatë punësimit pa marrë parasysh racën, fenë , ngjyrën, apo origjinën e tyre kombëtare . "Është themeluar Komitetin e Presidentit për Mundësi të Barabarta të Punësimit . Pakënaqur me ritmin e Kennedy trajtimin e çështjes së segregacionit , Martin Luther King Jr dhe bashkëpunëtorët e tij të prodhuar një dokument në vitin 1962 duke i bërë thirrje Presidentit të ndjekin në gjurmët e Abraham Lincoln dhe të përdorin një urdhër ekzekutiv për të dhënë një goditje për të Drejtat Civile si një lloj i dytë Emancipim Shpalljes - Kennedy nuk e ka ekzekutuar urdhër .
Në shtator të vitit 1962 James Meredith regjistruar në Universitetin e Misisipit , por u ndalua të hynte . Prokurori i Përgjithshëm Robert Kennedy u përgjigj duke dërguar 400 Marshals federale , ndërsa presidenti Kennedy dëshirën më dërgoi 3,000 trupa pas situatës në kampus u bënë të dhunshme . Ole Mis trazirave e vitit 1962 la dy të vdekur dhe dhjetra të plagosur , por Meredith më në fund e ka regjistruar në vitin e tij të parë klasë . Nxitjensubculture në Old Mis trazirave dhe në shumë ngjarje të tjera të ndezur racore , ishte Ku Klux Klan më 20 nëntor, 1962, Kennedy nënshkroi Urdhërin Ekzekutiv 11063 , që ndalon diskriminimin racor në strehimin e mbështetur nga qeveria federale apo " objekteve të lidhura " .
Në fillim të vitit 1963 , Kennedy lidhur me Martin Luther King , Jr , lidhje me mundësitë për legjislacionin e të drejtave civile : " Në qoftë se ne të merrni në një luftë të gjatë mbi këtë në Kongres , ajo do të bela çdo gjë tjetër , dhe ne ende do të merrni asnjë faturë . " përleshje të të drejtave civile kanë qenë në rritje të atij viti . [ 204 ] Brother Robert dhe Ted Sorensen presion Kennedy për të marrë më shumë iniciativë në frontin e legjislacionit .
Më 11 qershor, 1963, Presidenti Kennedy ndërhyri kur Alabama Guvernatori George Wallace bllokuar porta për Universitetin e Alabama për të ndaluar dy studentë African American , Vivian Malone dhe James Hood , që të marrin pjesë . Wallace lëvizur mënjanë vetëm pasi u ballafaquar nga Zëvendës Prokurori i Përgjithshëm Nicholas Katzenbach dhe Gardës Kombëtare Alabama , e cila sapo ishte federalized me urdhër të Presidentit . Atë mbrëmje Kennedy dha adresën e tij të famshme për të drejtat civile në televizionin kombëtar dhe radio , duke filluar iniciativën e tij për të drejtat civile legjislacionin - për të siguruar qasje të barabartë në shkollat publike dhe objekteve të tjera , dhe mbrojtjen më të madhe të të drejtave të votimit .
Propozimet e tij u bë pjesë e Aktit të të Drejtave Civile të 1964 . Dita përfundoi me vrasjen e një lideri NAACP , Medgar Evers , para shtëpisë së tij në Misisipi Ndërsa presidenti kishte parashikuar , një ditë pas fjalimit të tij televiziv , dhe si reagim ndaj saj , udhëheqësi i shumicës Carl Albert quajtur për ta këshilluar atë se përpjekja e tij dy-vjeçar nënshkrim në Kongres për të luftuar varfërinë në Appalachia ( Zona Administrimit Rizhvillimi ) ishin mundur , kryesisht nga votat e demokratëve dhe republikanëve jugore .
Kennedy me udhëheqësit e marsit në Uashington 28 gusht 1963.
Më parë , Kennedy kishte nënshkruar urdhrin ekzekutiv duke krijuar Komisionin Presidencial për Statusin e Grave më 14 dhjetor, 1961. [ 210 ] Ish- Zonja e Parë Eleanor Roosevelt drejtuar komisionin . Statistikat Komisioni zbuloi se gratë janë gjithashtu duke përjetuar diskriminimin
Raporti i tyre përfundimtar dokumentimin pengesa ligjore dhe kulturore është lëshuar në tetor 1963 [ 211 ] Më tej , më 10 qershor, 1963, Kennedy nënshkroi Aktin pagës së barabartë të vitit 1963 , një ligj federal ndryshimin Fair Akti Standardet e punës , për qëllim heqjen pabarazinë e pagave në bazë të gjinisë .
Mbi njëqind , amerikanët kryesisht afrikane , u mblodhën në Uashington për muajin mars për të drejtat civile në Uashington për Jobs dhe Liria më 28 gusht, 1963. Kennedy frikëmars do të ketë një efekt negativ në mundësitë për faturat e të drejtave civile në Kongres , dhe pranoi një ftesë për të folur . Ai u kthye mbi disa nga detajet e përfshirjes së qeverisë në Dept e Drejtësisë, e cila kanalizuara qindra mijëra dollarë për gjashtë sponsorët e marsit , duke përfshirë NAACP dhe Jugore Konferenca e Martin Luther King-ut Liderit te Zezakeve Kristian e njuhur si ( SCLC ) .
Për të siguruar një demonstratë paqësore , organizatorët dhe presidenti redaktuar personalisht fjalime të cilat ishin inflamator dhe dakorduaramars do të mbahet në një të mërkurën dhe do të jetë mbi at 4:00 pm . Mijëra trupa ishin vendosur në gatishmëri . Kennedy shikuar fjalimin e Mbretit në TV dhe ishte shumë i impresionuar . mars u konsiderua si një " triumf i protestës menaxhohet " , dhe jo një arrestim në lidhje me demonstratën e ndodhur . Më pas , krerët e marsit pranuar një ftesë për në Shtëpinë e Bardhë për t'u takuar me Kennedy dhe fotot janë marrë . Kennedy ndjerëmarsit ishte një fitore për atë si të mirë dhe të përforcuar shanset për projekt-ligjin e tij të të drejtave civile .
Megjithatë , lufta ishte larg nga përfundimi . Tre javë më vonë , një bombë shpërtheu në e diel, shtator 15 në Kishën Baptiste 16 Rruga në Birmingam , deri në fund të ditës , katër fëmijë afrikano-amerikanë kishte vdekur në shpërthimin dhe dy fëmijë të tjerë qëllua për vdekje në pasojat [ 214 . ] për shkak të kësaj dhune rilindur , legjislacioni për të drejtat civile ka pësuar disa ndryshime drastike që në mënyrë kritike të rrezikuara ndonjë shanset për kalimin e projekt-ligjit , në zemërim e presidentit . Kennedy quajtur udhëheqësit e Kongresit në Shtëpinë e Bardhë dhe nga të nesërmen faturës origjinale , pa shtesa , kishte vota të mjaftueshme për të marrë atë nga komitetit
Gara për Hapsirën
Programi Apollo ishte konceptuar në fillim në vitin 1960 , gjatë administratës Eisenhower , si një vazhdim të Projektit Mercury . Ndërsa NASA shkoi përpara me planifikimin për Apollonit , financimi për programin ka qenë krejt e sigurt , duke pasur parasysh opozitës Eisenhower -së për të drejtuar spaceflight . Këshilltarët Kennedy spekuluar se një fluturim Hëna do të jetë i shtrenjtë por ai e shtyu vendimin .
Kennedy e kishte emëruar Zëvendës Presidenti Johnson si kryetar i Këshillit të Space SHBA , një përkrahës të fortë të programit amerikane të hapësirës cili kishte punuar për krijimin e NASA-s në Senat . Në Kennedy janar 1961 shtetin e Bashkimit , Kennedy kishte sugjeruar bashkëpunimin ndërkombëtar në hapësirë . Hrushovi nuk pranoi , pasi sovjetikët nuk ka dashur të zbulojë statusin e raketari dhe hapësirë e tyre të aftësive .
Më 12 prill 1961, kozmonauti sovjetik Juri Gagarin u bë personi i parë për të fluturuar në hapësirë ,duke përforcuar frikën amerikane për të lënë pas në një konkurs teknologjik me Bashkimin Sovjetik . Kennedy ishte i etur për të SHBA për të marrë rolin udhëheqës në Space Gara për arsye të strategjisë dhe prestigj . Ai së pari njoftoi qëllimin e ulje një njeri në Hënë në fjalim në një sesion të përbashkët të Kongresit më 25 maj 1961, duke deklaruar :
" Së pari , unë besoj se ky vend duhet të angazhohet për arritjen e qëllimit , para se kjo dekadë është jashtë , e ulje një njeri në Hënë dhe të kthehen të sigurt në Tokë . Asnjë projekt i vetëm hapësirë në këtë periudhë do të jetë më mbresëlënëse të njerëzimit , ose më shumë e rëndësishme për eksplorimin rreze të gjatë të hapësirës ; . dhe askush nuk do të jetë aq e vështirë apo e shtrenjtë për të përmbushur mesazh të posaçëm në Kongres më urgjente per nevojat e shtetit"
Ekonomia
Kennedy dha fund një periudhe të politikave të shtrënguara fiskale e politikës monetare për të mbajtur normat e interesit poshtë dhe për të inkurajuar rritjen e ekonomisë.
Ai kryesoi buxhetin e parë të qeverisë në krye shenjën 100.000.000.000 $ , në vitin 1962 , dhe buxheti i tij i parë në vitin 1961 çuar në mos- luftës së parë të vendit , deficiti jo - recesioni ekonomia , e cila kishte qenë me dy recesionet në tre vjet dhe ishte në një kur Kennedy mori detyrën , përshpejtuar sidomos gjatë presidencës së tij . Me gjithë uljen e inflacionit dhe normat e interesit , PBB është rritur me një mesatare prej vetëm 2.2 % në vit gjatë presidencës Eisenhower ( zor më shumë se rritjes së popullsisë në atë kohë ) , dhe kishte rënë me 1% gjatë dymbëdhjetë muajve të fundit Eisenhower -së në detyrë .
Ekonomia u kthye dhe i shkoi mbarë gjatë administratës Kennedy . PBB-ja u rrit me një mesatare prej 5.5% nga viti 1961 deri në fillim të vitit fund të 1963 ndërsa inflacioni mbeti i qëndrueshëm në rreth 1 % dhe papunësia lehtësuar.Prodhimi industrial u rrit me 15% dhe mjeteve motorike shitjes u rrit me 40%.
Kjo normë e rritjes së PBB-së dhe të industrisë ka vazhduar deri rreth 1969, dhe ka ende për të përsëritet për një periudhë kaq të gjatë kohore .
Jack vëllai Bobby tha "Ne jemi duke shkuar për thyen llogaritë e tyre të shpenzimeve, ku ata kanë qenë dhe çfarë ata kanë qenë duke bërë .FBI është për të intervistuar të gjithë ata ne nuk mund të humbasë këtë.
Robert mori qëndrimin se drejtuesit e çelikut kishin komplotuar në mënyrë të paligjshme për të rregulluar çmimet . Veprimet e administratës së ndikuar US Steel të shfuqizonte rritjen e çmimeve .Wall Street Journal ka shkruar se administrata ka vepruar " me fuqinë e zhveshur , nga kërcënimet , nga agjentët e policisë së sigurimit të shtetit. Yale profesor i drejtësisë Charles Reich thuhej në Republikën e Ri se administrata kishte shkelur liritë civile duke e quajtur një juri madh të akuzojë US Steel për bashkëpunim në mënyrë të shpejtë .
Një editorial New York Times vlerësoi veprimet e Kennedy -së dhe tha se rritja e çmimeve e industrisë çelikut " rrezikon mirëqenien ekonomike të vendit , duke i ftuar një valë të baticës të inflacionit . "Megjithatë , Byroja e administratës së Buxhetit raportuar rritja e çmimeve do të kishte rezultuar në një fitim neto për PBB-së , si dhe një tepricë neto të buxhetit tregu i aksioneve , e cila kishte rënë në mënyrë të qëndrueshme që nga zgjedhja e Kennedy ra me 10% menjëherë pas veprimit të administratës në industrinë e çelikut.
Shëndetësia
Vrasja 1963
Presidenti Kennedy u vra në Dallas, Texas, në 12:30 dite premte në 22 nëntor 1963 , ndërsa në një udhëtim politik në Teksas për të qetë mbi fërkime në Partinë Demokratike midis liberalëve Ralph Yarborough dhe Don Yarborough dhe konservator John Connally Ai u qëllua një herë në fyt një herë në shpinë e sipërme por godijen fatale morri atë në kokë.
Kennedy u dërgua në Parkiland Memorial Hospital për trajtim urgjent mjekësor , por shpall i vdekur në 1:00 Presidenti Kennedy vdiq i ri se çdo president amerikan deri më sot Lee Harvey Oswald një punonjës i Depository Librit Shkolla Texas prej nga të shtënat ishin të dyshuar se janë shkarkuar, u arrestua për vrasjen e një oficeri të policisë lokale , dhe më pas u akuzua për vrasjen e Kennedy. Ai mohoi të shtënat askënd, duke pretenduar se ai ishte një patsy por u vra nga Jack Ruby më 24 nëntor para se ai mund të akuzohet ose provuar Ruby u arrestua më pas dhe të dënuar për vrasjen e Oswald . Ruby apeluar dënimin e tij me sukses bindje dhe me vdekje, por u sëmur dhe vdiq nga kanceri më 3 janar 1967 ndërsa data për gjyqin e tij të re është duke u ngritur.
Presidenti Johnson krijoi Warren Komisioni - i kryesuar nga shefi i Drejtësisë Earl Warren - të hetuar vrasjen , i cili arriti në përfundimin se Oswald ishte vrasësi i vetëm . Rezultatet e këtij hetimi janë kontestuar nga shumë .
Vrasja provuar të jetë një moment i rëndësishëm në historinë e SHBA për shkak të ndikimit të tij mbi kombin dhe pasojat politike që pasuan . Një sondazh i Fox News 2004 gjeti se 66 % e amerikanëve mendonin ka pasur një konspiracion për të vrarë Presidentin Kennedy , ndërsa 74 % mendonin ka pasur një mbulesë - up . Një sondazh i Gallup-it në mes të nëntorit 2013 tregoi 61 % besonin në një komplot , dhe vetëm 30 % mendonin Oswald bëri atë vetëm.
Funerali
Me vrasjen e tij ne shtet u shpall dite zie dhe ulë flamuri ne gjysme shtizë , u mbajt nje seance perkujtimore ne Katedralën Cathedral of St. Matthew the Apostle ai u varros me nderime te shumta te ne Arlington,Virginia ku varrosen ushtaret amerikan per shak se John Kennedy kishte sherbyer ne Ushtrine Amerikane . Ne varrim morren pjes 16 milion vetë lamtumira e Kennedy-t u udhhoq nga prifti katolik John J. Cavanaugh ne varim morren pjese shum personalitete te shquara dhe familjarët e tij si vellezrit senatoret e partise domkratike dhe udheheqesit e Partisë Repulikane dhe Disa pjestar dhe krer te ushtrise Iralandeze dhe kadete e birgades se 35 per nder te vepres se tij ushtare 3 te shtena per nder te vepres se tij Gruas se tij i shprhen ngushlime shum personalitet te njohura e qytare amerikan.
Jeta private dhe imazhi
Jack u takua me gruan e tij të ardhshme , Jacqueline Lee " Jackie " Bouvier (1929-1994) , kur ai ishte një kongresmen . Charles L. Bartlett , një gazetar prezantoi palë në një darkë Ata u martuan një vit pasi ai u zgjodh senator , më 12 shtator, 1953
Familja Kennedy është një nga familjet politike më të vendosur në Shtetet e Bashkuara , duke prodhuar një President , tre senatorë dhe përfaqësues të shumta të tjera , si në nivelin federal dhe shtetëror . Babai Jack , Joe , ishte një biznesmen i shquar amerikan dhe figurë politike duke shërbyer në rolet e shumta , duke përfshirë ambasadorin në Mbretërinë e Bashkuar , 1938-1940 .
Jacqueline Kennedy në Fort Worth Texas, më 22 nëntor 1963
Jashtë në lëndinë Shtëpisë së Bardhë , e Kennedys krijuar një pishinë dhe shtëpi pemë , ndërsa Caroline mori pjesë në një parashkollor së bashku me 10 fëmijë të tjerë brenda shtëpisë
Në tetor 1951, gjatë mandatit të tij të tretë si e 11- kongresmen qarkut të Massachusetts -së ,Kennedy atëherë 34 -vjeçar e filloi në një udhëtim shtatë -javor në Indi , Japoni , Vietnam, dhe Izrael me pastaj vëllait të tij 25 - vjeçar Bobby ( i cili sapo ishte diplomuar në fakultetin juridik katër muaj më parë ) dhe pastaj motra e tij 27 - vjeçar Pat . Për shkak se ata ishin disa vite larg në moshë , vëllezërit kishte parë më parë pak nga njëri-tjetri . udhëtim ishte hera e parë e zgjeruar që kishte kaluar së bashku dhe rezultoi në t'u bërë miqtë më të mirë . [ 249 ]
Bobby ishte menaxher i fushatës për të suksesshme fushatën e 1952 Kennedy Senatit dhe më vonë , fushatën e tij të suksesshme presidenciale të 1960 . Të dy vëllezërit kanë punuar ngushtë së bashku 1957-1959 në Komitetin e Senatit të Përzgjedhur mbi Aktivitetet pahijshme në fushën e punës dhe të menaxhimit , kur Robert ishte avokati i saj kryesor . Gjatë presidencës Kennedy ,Robert shërbyer në kabinetin e tij të Prokurorit të Përgjithshëm dhe ishte këshilltar i tij më i afërt .
Kennedy ishte anëtar jeta e Shoqatës Kombëtare pushkë Kennedy doli i treti ( pas Martin Luther King , Jr dhe Nënë Terezës ) në Gallup -së Lista e Popullit gjerësisht admiruar të shekullit të 20.
Trashëgimia
Televizioni u bë burimi kryesor me të cilin njerëzit janë mbajtur të informuar për ngjarjet rreth vrasjes John Kenedi. Në fakt, televizioni filloi të ardhur të moshës para vrasjes. Më 2 shtator 1963, Kennedy ndihmoi në përurimin televizionit të rrjetit gjysmë ore parë natës Lajmet e mbrëmjes sipas një intervistë me CBS Evening News spirancë Walter Cronkite
Gazetat janë mbajtur si suvenire në vend se burimet e informacionit të përditësuar . Në këtë kuptim ajo ishte e para e madhe " ngjarje e lajmeve TV " në llojin e vet mbulimi TV bashkon kombin , interpretuar atë që vazhdoi dhe krijimin e kujtimet e këtë hapësirë në kohë . Të tre rrjetet kryesore televizive amerikane pezulluar oraret e tyre të rregullta dhe kaloi në mbulimin e të gjitha- të lajmeve nga 22 nëntor deri 25 nëntor 1963 , duke qenë në ajër për 70 orë , duke e bërë atëmë të gjatë ngjarje e pandërprerë e lajmeve në TV amerikan deri 9/11 .
Procesion funeral shtetëror Kennedy dhe vrasja e Lee Harvey Oswald ishin të gjithë të transmetohet drejtpërdrejt në Amerikë dhe në vende të tjera nëpër botë . Funerali shtetëror ishte i pari i tre në një hapësirë prej 12 muajsh . Dy të tjerët ishin për gjeneralin Douglas MacArthur dhe presidentit Herbert Clark Hoover . Të tre kanë dy gjëra të përbashkëta :e përgjithshme komandues i Qarkut Ushtarak të Uashingtonit gjatë atyre funeralet ishte i ushtrisë , gjeneral-major Philip C. Wehle dhekali pa kalorës ishte Black Jack i cili gjithashtu ka shërbyer në këtë rol gjatë funeralit Lyndon B. Johnson.
Vrasja kishte një efekt mbi shumë njerëz , jo vetëm në SHBA, por në mbarë botën . Shumë gjallërisht kujtohet se ku ishin kur mësimi i parë i lajmeve se Kennedy u vra , si me sulmit japonez në Pearl Harbor më 7 dhjetor 1941, para se të dhe sulmeve të 11 shtatorit pas saj . Ambasadori i OKB-së Adlai Stevenson tha i vrasjes : " të gjithë ne ..... do të duroj dhimbjen e vdekjes së tij deri në ditën e jona . " Shumë njerëz kanë folur edhe për lajmet tronditëse , e përbërë nga bajate të pasigurisë rreth identitetit të vrasësit (s) , nxitësit e mundshme dhe shkaqet e vrasjes si një fund të pafajësisë , dhe në retrospektivë ajo ka qenë bashkuan me të tjera ndryshimet e dekadës së trazuar të viteve 1960 , sidomos luftës së Vietnamit .
Forcat e posaçme të SHBA kishin një lidhje të veçantë me Kennedy . " Ishte presidenti Kennedy i cili ishte përgjegjës për rindërtimin e Forcave Speciale dhe duke na kthyer beretë tonë Gjelbër , " tha Forrest Lindley , një shkrimtar për gazetën ushtarake Stars and Stripes amerikanë që shërbyen me Forcat Speciale në Vietnam . [ C ] Kjo lidhje u shfaq në funeralin e JFK -së . Në përkujtim të përvjetorit të 25-të të vdekjes së JFK -së , gjenerali Michael D. Healy , komandanti i fundit i Forcave Speciale në Vietnam , foli në Arlington Varrezat . Më vonë , një kurorë në formën e Beretave të Gjelbër do të vendoset në varr , duke vazhduar një traditë që filloi ditën e varrimit të tij , kur një rreshter në krye të një detaj të Forcave Speciale burrave ruanin varrin vendosur beretë e tij në arkivol.
Kennedy ishte i pari i gjashtë kryetarëve të kanë shërbyer në të marinës amerikane dhe një nga trashëgimitë qëndrueshëm të administratës së tij ishte krijimi në vitin 1961 i një tjetër komandës forcave speciale , vulat marinës i cili Kennedy mbështetur me entuziazëm .
Në fund të fundit , vdekja e presidentit Kenedi dhe pasoikonfuzion përreth faktet e vrasjes së tij janë të një rëndësie politike dhe historike për sa i shënoi një pikë kthese dhe rënie në besimin e popullit amerikan në politike themelimit - një pikë të bërë nga komentatorët nga Gore Vidal për Arthur M. Schlesinger, Jr dhe nënkuptohet nga Oliver Stone në disa nga filmat e tij , të tilla si pikë referimi e tij 1991 JFK .
Edhe pse Presidenti Kennedy kundërshtuar ndarjen dhe kishte treguar mbështetje për të drejtat civile të afrikano-amerikanët , ai fillimisht besonte në një qasje më të matur ndaj legjislacionit të dhënë realitetet politike që ai me të cilat përballen në Kongres , veçanërisht me konservatorët jugore . [ 288 ] Megjithatë , nxitur nga demonstrata të drejtave civile të Martin Luther King , Kennedy në vitin 1963 propozoi masa legjislative . Në një fjalim në radio dhe TV të kombit në qershor 1963 - shekulli pasi Presidenti Abraham Linkoln kishte nënshkruarEmancipimi Proklamatë - Kennedy u bë presidenti i parë për thirrje të gjithë amerikanët për të denoncuar racizmin si moralisht e gabuar . Propozimet e Kennedy -së të drejtave civile çoi Aktit të të Drejtave Civile të vitit 1964.
Presidenti Lyndon B. Johnson , pasardhësi Kennedy , mori mantelin dhe e shtyu historike të Drejtat Civile Akti përmes Kongresit ndarë ashpër nga herë e betimit kujtesën e presidentit të vrarë -së. Presidenti Johnson më pas nënshkroi Aktin në ligj më 2 korrik 1964. Ky ligj i të drejtave civile përfundoi atë që ishte i njohur si " Solid Jug " dhe dispozitave të caktuara janë modeluar pas Aktit të të Drejtave Civile 1875 , të nënshkruar në ligj nga Presidenti Ulysses S. Grant .
Vazhdimi i presidentëve Harry S. Truman dhe politikave Dwight D. Eisenhower së të dhënë ndihmë ekonomike dhe ushtarake për Vietnamin e Jugut Kennedy la derën hapur për përshkallëzim të Presidentit Johnson të konfliktit Në kohën e vdekjes së Kenedit , ka vendim përfundimtar politikë kishte është bërë si në Vietnam , historianë , anëtarët e kabinetit dhe shkrimtarët kryesorë të vazhdojnë të mos pajtohen nësekonflikti Vietnam do të përshkallëzuar deri në pikën që ka pasur ai mbijetoi . [ 294 ] [ 134 ] marrëveshjen e Tij në NSAM 263 e veprimit e tërheqjen e 1,000 trupave deri në fund të viti 1963, dhe më parë fjalën e tij të 1963 në Universitetin Amerikan , sugjeroi se ishte gati për t'i dhënë fund Luftës së Vietnamit . Lufta e Vietnamit kontribuar shumë në një dekadë të vështirësive kombëtare mes zhgënjimit të dhunshme në peisazhin politik .
Shumë prej fjalimeve Kennedy ( sidomos fjalimin e tij inaugurues ) konsiderohen portreti dhe pavarësisht mandatit të tij të shkurtër në detyrë dhe mungesa e ndryshimeve të mëdha legjislative që vijnë për të realizua gjatë mandatit të tij , amerikanët rregullisht votojnë atë si një nga presidentët më të mirë , në të njëjtën ligë si Abraham Lincoln, George Washington dhe Franklin D. Roosevelt. Disa fragmente të adresën përurues Kennedy janë të gdhendur në një pllakë në varrin e tij në Arlington.
Ai u dha pas vdekjes Pacem në Terris Award . Ajo ishte emëruar pas një letër enciklike 1963 nga Papa Gjoni XXIII që u bën thirrje të gjithë njerëzit e vullnetit të mirë për të siguruar paqe midis të gjithë kombeve . Pacem në Terris është Latine për " Paqe në Tokë . "
Presidenti Kennedy është i vetmi president që të ketë vdekur nënën dhe atin e tij . Ai është gjithashtu i vetmi president që të ketë vdekur një gjysh . Nëna Rose Mary Josephine " Josie " Hannon vdiq në gusht 1964 , disa muaj pas vrasjes së tij.
Gjatë gjithë botën anglisht-folëse emri i dhënë Kennedy ka qenë ndonjëherë përdorur për nder të Presidentit Kennedy si dhe vëllai i tij Robertit
Lidhje të jashtme
Artikull të përkryër
Politikanë amerikanë
Kryetarë të ShBA-ve
Lindje 1917
Vdekje 1963 |
8629 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Xhorxh%20Uashington | Xhorxh Uashington | Gjorgj Vashington (sqt. Xhorxh Uashington, 22 shkurt 1732 [11 shkurt 1731 sipas kalendarit Julian] - 14 dhjetor 1799) ishte presidenti i parë i Shteteve të Bashkuara të Amerikës (1789-1797), Komandant i Përgjithshëm i Ushtrisë Kontinentale gjatë Luftës Revolucionare Amerikane, dhe një nga Etërit Themelues të Shteteve të Bashkuara. Ai kryesoi konventën që hartoi Kushtetutën aktuale të Shteteve të Bashkuara dhe gjatë jetës së tij u quajt "Babai i vendit të tij". Ai nuk i takonte asnjë partie.
I admiruar gjerësisht për cilësitë e tij të forta drejtuese, Uashingtoni u zgjodh unanimisht president në dy zgjedhjet e para kombëtare. Ai mbikëqyri krijimin e një qeverie të fortë të mirë-financuar kombëtare, që ndëjti asnjanëse gjatë Luftërave Revolucionare Franceze, shtypi Rebelimin Uiski, dhe fitoi pranimin e amerikanëve të të gjitha tipeve. Presidenca e Uashingtonit krijoi shumë precedentë, ende në përdorim sot, të tilla si sistemi kabinetit, ceremonia përuruese, dhe titullin zoti President. Tërheqjen e tij nga detyra, pas dy mandateve krijoi një traditë që zgjati deri në vitin 1940, kur Franklin Delano Roosevelt fitoi një mandat të tretë të paprecedent. Amendamenti i 22-të (1951) tani e kufizon presidentin në dy mandate.
Familja e Xhorxh Uashingtonit ishte fermere e pasur, që kishte në pronësi plantacione duhani dhe skllevër të cilët ai i trashëgoi. Ai kishte qindra skllever gjatë gjithë jetës së tij, por pikëpamjet e tij mbi skllavërinë ndryshuan gradualisht drejt heqjes së skllavërisë. Në rininë e tij ai u bë një oficer i lartë britanik në milicinë koloniale gjatë fazave të para të Luftës së franceze dhe indiane. Në 1775 Kongresi i Dytë Kontinental e emëroi Washingtonin si komandant të përgjithshëm të Ushtrisë Kontinentale në Revolucionin Amerikan. Në këtë komandë, Washingtoni i detyroi britanikët të lënë Bostonin në vitin 1776, por u mund dhe për pak u kap rob më vonë atë vit, kur ai humbi në Nju Jork Siti. Pas kalimit të lumit Dellëuer në mes të dimrit, ai mundi britanikët në dy betejat (Trenton dhe Princeton), rimori Nju Xhersin dhe restauroi vrullin ndaj kauzës së Patriotëve.
Strategjia e tij aktivizoi forcat kontinentale për të kapur dy ushtritë e mëdha britanike në Saratoga në 1777 dhe në Yorktown në 1781. Historianët vlerësojnë Uashingtonin për përzgjedhjen dhe mbikëqyrjen e gjeneralëve të tij, komandimin e ushtrisë, koordinimin me Kongresin, me guvernatorët shtetërorë dhe milicitë e tyre, dhe për kusgtimin e vëmendje për furnizimet, logjistikën dhe trajnimet. Pas arritjes së fitores në 1783, Uashingtoni dha dorëheqjen si kryekomandant, duke dëshmuar kundërshtimin e tij ndaj diktaturës dhe angazhimin e tij ndaj republikanizmit amerikan.
Arsimi dhe rinia
Nga prejardhja Washingtoni ishte pjesë e ekonomikës dhe elitës kulturore te pronarëve të plantacioneve që kanë mbajtur skellvër në shtetin Virxhinia. Babai i George Washingtonit, Augustine Washington (1693 deri 1743), ishte anglez, ndërsa për nënën, Mary Ball (1708 deri 1789), nuk ka informacioneëte saktaëper prejardhjen Në moëhen njëmbëdhjetë vjeçare George humbtë i atin e tij dhe u rrit me gjysmë-vellain e tij Lawrence.
Deri në moshën pesëmbëdhjetë vjeçare Washingtoni vizitoi shkollën në Williamsburg, ku pati një shkollim të thjeshtë dhe ku ishte shumë aktiv në matematikë. Pas 1749 ai së pari ishte gjeometër aktiv në luginën e Shenandoah.
Shiko edhe
Mount Rushmore
Lidhje të jashtme
Kryetarë të ShBA-ve
Lindje 1732
Vdekje 1799 |
8630 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Kalendari%20julian | Kalendari julian | Kalendari julian u përdor për herë të parë prej Julius Cesar dhe ishte në disa vende të botës deri më Shekullin XX akoma në përdorim. Ai u zëvendësua prej kalendarit gregorian.
45 pes – Kalendari Julian fillon të përdoret për herë të parë – i paraqitur nga Jul Çezari, u bë kalendari mbizotërues në shumicën e Evropës, dhe në vendbanimet evropiane në Amerikë e gjetkë, deri më 1582 me krijimin e kalendarit Gregorian (propozuar nga Papa Gregori i XIII). Dallimi në gjatësinë e vitit në mes dy kalendarëve është 0.002 %. Kalendari Julian ka një vit të rregullt me 365 ditë të ndara në 12 muaj. Dhe një ditë e brishtë i shtohej në muajin shkurt çdo katër vjet, për të matur vitin tropikal (diellor). Edhe pse astronomët e lashtë e kishin ditur se viti tropikal ishte disa minuta më i shkurtër se sa 365, 25 ditë, Kalendari Julian nuk e bënte këtë korrigjim. Si rezultat, viti kalendarik fitonte rreth tre ditë çdo katër shekuj, në krahasim me kohët e vëzhguara me eklipset dhe stinët. Kjo mospërputhje u korrigjua në kalendarin e reformuar Gregorian në vitin 1582. Kalendari Gregorian ka të njëjtët muaj dhe gjatësi muajsh të kalendarit Julian, por fut ditët e brishta në bazë të një rregulli tjetër. Si pasojë, kalendari Julian është 13 ditë pas kalendarit Gregorian; për shembull, 1 janar në Kalendarin Julian është 14 Janar në atë Gregorian. Kalendari Gregorian, i quajtur edhe Kalendari Perëndimor ose Kalendari i Krishterë, është ndërkombëtarisht i pranuar dhe i njohur nga institucionet të tilla si Kombeve të Bashkuara dhe Bashkimi Postar Universal. Në fund të viteve 1930 edhe Turqia që kishte hyrë në udhën e modernizimi, hoqi dorë nga kalendari Julian dhe filloi të perdorë kalendarin Gregorian; kjo është edhe arsyeja që shpesh, mes disa njerëzve, Kalendari Julian quhet “alla-turka” dhe ai Gregorian “alla-franga”. |
8631 | https://sq.wikipedia.org/wiki/1732 | 1732 |
Ngjarje
Lindje
22 Shkurt - George Washington - I pari Kryetar i SHBA-së.
Vdekje
Kalendari
Vite |
8632 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Abraham%20Lincoln | Abraham Lincoln | Abraham Lincoln lindi më 12 shkurt të vitit 1809 në Hodgenville, Hardin County (sot: LaRue County), Kentucky dhe e vranë më 15 prill të vitit 1865 në Washington (D.C.). Ai ishte politikan amerikan, Presidenti 16. i SHBA gjatë viteve 1860 - 1864 dhe u rizgjodh në vitin 1864 - gjer në vdekje.
Lincoln udhëhoqi Shtetet e Bashkuara gjatë Luftës Civile, lufta e përgjakshme dhe e moralit të madh, si dhe në krizën e saj më të madhe politike. Në këtë mënyrë, ai e ruajti bashkimin, hoqi skllavërinë, forcoi qeverinë federale, dhe modernizoi ekonominë.
I lindur në Hodgenville, Kentucky, Lincoln u rrit mes kufirin perëndimor të Kentucky dhe Indiana. Kryesisht i vetë edukuar, ai u bë avokat në Ilinois, një lider i Partisë Liberale, dhe anëtar i Dhomës Përfaqësuesve të Illinois, ku ai shërbeu nga viti 1834 deri 1846, pra, për 12 vjet.
I zgjedhur në Shtetet e Bashkuara në Dhomën e Përfaqësuesve të vitit 1846, Lincoln promovoi modernizimin e shpejtë të ekonomisë nëpërmjet bankave, tarifave, dhe hekurudhave.
Ne vitin 1860 ai u kandidua për President të Shteteve te Bashkuara të Amerikës nga Partia Republikane, por ai pati shumë pak mbështetje nga shtetet që ishin pro skllaverisë dhe nuk dëshironin heqjen e skllaverisë por ai mori shume vota në veri dhe fitoi zgjedhjet për President duke marre 39.7% vota ndersa rivali i tij demokrati Stephen A. Douglas morri 29.7% të votave elektorale. Zgjedhja e tij shkaktoi shumë pakënaqësi tek shtetet e Konfederatës Jugore me të cilat nuk po gjendej një kompromis për skllaverinë dhe me vonë u shkëputën.
Lincoln është renditur vazhdimisht nga dijetarët dhe publiku si një nga tre presidentë amerikanë më të mëdhenj.
Jeta e hershme dhe Rinia
Abraham Linkoln ka lindur më 12 shkurt të vitit 1809. Ai ishte fëmija i dytë i Thomas Linkoln dhe Nacy Linkoln. Linkoln lindin në fermën Sinking Spring, Hodgenville, Hardin County, Kentucky . Gjyshi i tij Samuel Linkoln ishte me orgjinë angleze nga qyteti Norfolk,Angli. Në fillim ai ishte vendosur në Hingham, Massachusetts, më pas ai u shpërngul nga Virgjinia në Kentaki ku më pas ai u vra nga Indianët. Motra e Linkolnit kishte lindur në Virgjinia. Fillimisht familja tij ishte vendosur në një qytet në Kentaki. Familja e Linkolnit u bë besimtare e kishës baptiste. Ata ishin të moralshëm dhe nuk pinin alkool, nuk vallzonin dhe e konsideronin te pa moralshme skllavrinë. Linkolni u rrit pikërisht me këtë frymë. Familja e tij u zhvendos mbi lumin Lumin Ohajo në një teritor ku sllkavëria nuk ishte prezente. Kjo pjese gjendej në jug të Indiana-se, por në vitin 1818 kur Linkolni ishte vetem 9 vjeç nena tij vdiq. Më vonë motra tij me madhe Sarah që kujdesej për Linkolnin, vdiq rreth moshës 20 vjeçare gjithashtu, dhe Linkolni mbeti pa përkudesje. Por më vonë babai i tij u martua me Sarah Bush Johnston e cila ishte nënë e tre femijeve. Linkolin u afrua shumë me njerkën e tij duke ju refruar asaj si nënë. Ai në adoleshencë u shqua si punëtor i madh, kishte ndihmuar komunitetin vullnetarisht në ndërtimin e hekurudhës. Por, Linkoln ishte shumë i varfër. Nuk kishte para për të vazhduar shkollën. Në vitin 1830 mbi lumin e Ohajos shpërtheu një sëmundje ngjitëse, e cila përhapej nga qumështi i ndotur. Babai i Linkolnit shpërnguli familjen e tij nga Lumi Ohajos, Indiana në Decatur, Macon County në Illinois ku Linkoln në moshen 22 vjeçare filloi të punonte tek një biznesmen, i cili importonte dhe eksportonte mallra nga Louisiana në Illinois. Ai fitonte të ardhura të mira për familjen dhe pikërisht këtu ai u bë dëshmitar i skllavërise mizore që ndodhte në shtetet e jugut. Gjendja tij ekonomike filloi të përmisohej. Si i ri që ishte ai punonte shumë për të fituar para.
Familja dhe martesa
Në vitin 1835 Abraham Lincoln u shpërngul në New Salem,Illinois ku takoi një vajzë 22 vjecare me emrin Ann Rutledge me të cilën ra në dashuri. Lidhja e tyre zgjati 3 muaj sepse ajo vdiq më 25 gusht 1835 nga tifoja në fyt. Linkoln u shokua nga vdekja e saj.
Më vonë në vitin 1836 në nëntor të vitit 1836 Linkolni filloi një lidhje me një vajzë të re me emrin Mary Ownes me të cilën pati një marrëdhenie 1 vjeçare. Lidhja e tyre përfundoi në gushtin e vitit 1837. Mary Ownes i dha fund lidhjes së saj me Linklonin.
Tre vite më pas në vitin 1840 në moshën 30 vjeçare Linkolni filloi lidhjen e tij me Mary Todd të cilën Linkolni e kishte takuar në dhjetor të vitit 1839 në Springfield, Illinois. Ata martuan më 4 nëntor 1842.
Në vitin 1843 çifti Linkoln u bë me fëmijë. Djali i tyre i parë, Robert Todd Lincoln lindi më 1 gusht 1843 në Springfield,Illinois dhe më pas lindi djali dytë i familjes. Ai lindi më 10 mars 1846. Ai u quajt Edward Baker Lincoln. Ky i fundit, për fat të keq vdiq nga kanceri në moshen 3 vjeçare. Çifti Abraham dhe Mary u tronditën nga vdekja e hershme e djalit të dytë, por Mary gruaja e Linkolnit ishte përsëri shtatëzënë dhe më 21 dhjetor 1850 ajo lindi djalin e tyre të tretë, të cilin e pagëzuan me emrin William Wallace Lincoln dhe mbas 3 viteve çifti u gëzua edhe me një djalë tjetër i cili lindi më 4 prill 1853. Atij i vunë emrin Thomas Lincoln por që thirrej me pseudonimin Tad. Ky ishte djali i fundit i familjes. Gjatë jetës së tij Linkolni ishte shumë i përkushtuar mbas familjes dhe fëmijëve të tij. Nga kjo mund të kuptojmë se familja e Abraham Linkolnit i kishte te gjithë fëmijët djem.
Shumë njerëz dhe familjarë të Linkolnit e kanë përshkruar atë si njeri i dashur dhe jo i rreptë ndaj familjes dhe fëmijeve te tij, por që jeta tij familjare ishte shumë e dëshpëruar, pasi vetëm djali madh i familjes arriti të mbijetojë. Djali i tretë William vdiq në vitin 1862 në moshën 11 vjeçare nga ethe të forta, gjatë një udhëtimi në një tren. Më pas djali i fundit Tad Lincoln vdiq nga dështimi pulmonar i zemrës në viti 1871 në moshën 18 vjeçare pasi i Linkolni ishte vrarë. Djali i vogël i Linkolnit kishte pasur probleme shëndetësore gjatë tërë jetës se tij. Ai kishte vuajtur nga tuberkulozi, pneumonia, probleme të zemrës dhe probleme të tjera. Pasardhësi i fundit i Linkolnit ishte stërnipi Robert Todd Lincoln Beckwith. Ai vdiq në vitin 1985.
Vdekja bijve të tij ndikoi shumë tek ai dhe gruaja e tij dhe tek djali i tij madh. Gruaja e tij Mary kishte rënë në një gjendje ankthi dhe stresi ndërsa i biri i që kishte mbijetuar në vitin 1875 ishte shtruar në një spital ku po kurohej pasi kishte pësuar disa kriza nga dhimbja e humbjes së të atit dhe vëllezërve ndërsa vetë Linkolni kishte rënë në depresion sidomos pas vdekjes së Williamit në vitin 1862. Sa ishte president ai rrinte gjithnjë i mërzitur dhe melankolik. Mjekët e referuan këtë gjendje si depresion klinik dhe Linkolni merrte ilaçe anti-depresivë por me kohë ai arriti të dilte nga gjendja depresive.
Karriera e hershme në politikë dhe ushtri
Në vitin 1832 në moshën 23 vjeçare Linkolni bleu një dyqan të vogël së bashku me një partner me të holla nga kredia e përgjithshme. Pas blerjes së dyqanit ai filloi edhe karrieren politike në asamblenë e përgjithshme të Illinois-it. Ai kishte fituar popullaritet në komunitetet lokale duke treguar pasuritë natyrore të qytetit New Salem. Edhe pse nuk kishte arsimim dhe miq të fuqishëm, ai dukej si një udhëheqës karizmatik për popullsinë e komuniteteve te vogla kur gjatë një fushate përkrahu idenë e lundrimit të mëtejshem mbi lumin Sangamon.
Para zgjedhjeve Likolni sherbeu si kapiten ni nje anije luftarake te vogel ne ushtrinë e Illinois-it gjatë Luftës së Skifterit te Zi dhe sherbeu me denjitet ne Luften kundra Indianeve te fisit Skifterave te zinje me vonë gjate zgjedhjeve ne per Asamblenë e Pergjishme te Illinoisit ai ishte i pa trembur dhe jepte fjalime duke ju drejtuar turmave te njerezve ai ishte tentuar te sulmohej gjate nje fjalimi por ai ishte perleshur me sulmuesin e tij ai e kapi selumsin per qafe dhe disi ja hoqi pantollonat dhe e shty tek turmat ketu popullariteti i tij u rrite ne fund ai perfundoi i teteti nga 13 kandidatet qe 4 prej tyre ishin zgjedhur Linkolni nuk arriti te zgjedhiet asambleisat aki kishte marre 277 vota por ai ana pozitive ishte se ai morri 277 vota nga 300 vota sa ishin hedhur ne qytetin New Salem.
Pas deshtoi ne zgjedhje ai fillioi pune ne posten New Salem ku punoi si topograf i qarkut, Ai me pas vendosi te behej avokat duke mesuar juridikun ne menyre ato-dikakte nga librat e ligjeve dhe se drejtes angleze.
Ne vitin 1834 filloi edhe fushten e tij te dyte ku ishte me i sukseshem shum demokrat e konisderoni si rival i forte ku dhe arriti te zgjidhej ne legjislaturen e shtetit te Ilinoisit.
Ne vitin 1836 ai u pranua në Admission to the bar in the United States sq:(Pranimi ne Barin e Shteteve te Bashkuara) organizate qe merret me avancimin e juristeve dhe ne vitin 1836 ai shkoi ne Springfield ku me ndihmen e John T. Stuart kusheri i Mary Todd arriti te behej avokat ai dhe morri nje reputacion te frikshëm per kundershtaret e tij sepese u tregua shum i sukseshem duke ushtruar prefesionin e tij te ri dhe pse nuk kishte kolegj te kryer ai kishte te kryer kurse te shumta te juridikut.
Ai sherbeu si asemblesit liberal i zgjedhur nga qaruk Sangamon ai perforcoi lidhjet me kolegun e tij jurist Stephen T Logan lidhja e tyre si miq zgjati nga viti 1841 e deri ne vitin 1844 ku ne viti 1844 filloi praktiken tek nje profesor i zgjuar William Herndon.
Gjatë kohës sa ishte asambleist në seancën legjislative të vitit 1835-1836 ai votoi pro për të zgjeruar të drejtat e puntorëve të bardhë. Që në këtë kohë ai kishte qenë kundra skllaverisë në mënyrë absolute. Ai kishte nisur edhe nismën per tu hequr skllavëria duke thënë se institucioni i skllaverise është vendosur mbi parime të pa drejta. Ai u perkrah nga Hanry Clay ne programin e Kolonizimi i Shoqerise Amerikane per heqjen e skllaverise dhe ndalimin e importimit nga Liberia dhe Afrika
Vrasja
John Wilkes Booth ishte një aktor i mirënjohur dhe një spiun Aleat nga Maryland; edhe pse ai kurrë nuk u bashkua me ushtrinë Aleate, ai kishte kontakte me sherbimet sekrete të Aleancës. Në 1864 Booth formuloi një plan (shumë të ngjashëm me atë të Thomas N. Conrad autorizuar me pare nga Konfederata)të rrëmbimit te Lincoln në shkëmbim për lirimin e të burgosurve Konfederatës.Treguar në stendat presidenciale të Teatrit Ford, nga e majta ne te djathte, janë Henry Rathbone, Clara Harris, Mary Todd Lincoln, Abraham Lincoln, dhe vrasësi i tij John Wilkes Booth. Pas marrjes pjese ne 11 prill 1865, ne nje fjalim ne te cilin Lincoln promoi te drejtat e zezakeve ne votime, Booth i zemëruar u be me i vendosur per vrasjen e Presidentit. Kur mesoi se Presidenti, Zonja e Pare, dhe kreu i Bashkimit të përgjithshem Ulysses S. Grant do të marrin pjesë te Teatri Ford, Booth formuloi nje plan bashke me konspiratoret per te vrare Zv/Presidentin Andrew Johnson, sekretarin e sheteve te bashkuara William H. Seward dhe General Grant. Pa truperojen e tij kryesore , Ward Hill Lamon, Lincoln u largua për të marrë pjesë te luajë ne Our American Cousin më 14 prill. Grant së bashku me gruan e tij zgjodhi në minutën e fundit për të udhëtuar në Filadelfia në vend që të marrë pjesë në lojë. Bodygardi i Lincoln, John Parker, la Teatrin Ford gjatë ndërprerjes për t'u bashkuar me karrocierin e Linkolnit për nje pije aty pranë Saloon Star. Presidenti i pambrojtur tani u ul në kutinë e tij shtetërore në ballkon. Duke marrë shkas, Booth u zvarrit nga prapa dhe në ora rreth 10:13, vuri shenjen në pjesën e pasme të kokës te Linkolnit dhe qëlloi në pikë-bosh varg, ku plagosi per vdekje Presidentin. majori Henry Rathbone ne cast e kapi Booth, por Booth e goditi ate dhe u arratis. Pas 10 ditesh ne arrati, Booth u gjurmua dhe u gjet ne nje ferme ne Virxhinja, rreth 48 km larg Washingtonit, Pas një luftë të shkurtër me trupat e Bashkimit, Booth u vra nga rrështëri Boston Corbett më 26 prill. Një kirurg i ushtrisë, Doktor Çarls Leale, ishte ulur afër në teatër dhe ndihmoi menjëherë Presidentin. Ai gjeti Presidentin që nuk po reagonte, mezi merrte frymë dhe pa puls te dallueshėm. Duke konstatuar se Presidentin ishte qëlluar në kokë, dhe jo me thikë në shpatull, si mendonin fillimisht, ai bëri një përpjekje për të pastruar mpiksjen e gjakut, pas së cilës Presidentin filloi të marrë frymë më natyrshëm. Pas qendrimit ne koma per 9 ore, Lincoln vdiq në 7:22 më 15 prill. Ministri Prezbiterian Phineas Densmore Gurley atëherë i pranishëm, iu kërkua për të ofruar një lutje, pas të cilës Sekretari i Luftës Stanton përshëndeti dhe i tha: "Tani ai i takon Epokave". Trupi i Lincoln i mbeshtjellur me flamur, u shoqërua pastaj në shi në Shtëpinë e Bardhë nga zyrtarët e Bashkimit pa kapele, ndërsa këmbanat e kishës ranë ne te gjithe qytetin. Zëvendës Presidenti Xhonson u betua si President në ora 10:00 ditën pas vrasjes. Per 3 jave, treni solli trupin e Presidentit ne te gjithe qytetet e Veriut i ndjekur nga qindra e mijra njerez, si dhe shumë njerëz të cilët u mblodhën në atribute joformale me bandat, dhe filluan te kendonin Himnin.
Ai është i pari president republikan në historinë e vendit. Emri i tij i bashkëngjitet Luftës për heqjen dhe shtypjen e skllavërisë. Abraham Linkolni ishte një avokat modest province, pa eksperiencë, që u bë më pas njëkohësisht politikan dhe shef ushtarak shumë i rëndësishëm në kohën kur Shtetet e Bashkuara kaluan krizën më të madhe të historisë së tyre. Zgjedhja e një republikani shkaktoi menjëherë krijimin e Shteteve të Bashkuara të Amerikës të formuar nga 11 shtete pro skllavërisë dhe pak kohë më pas, Luftën Civile. Pas disa sprapsjeve fillestare, ushtria amerikane, nën komandën e gjeneralit Ulysses S. Grant, merr vrull të madh. Linkolni realizoi Shpalljen duke emancipuar skllevërit dhe nënshkroi amendamentin e 13-të duke hequr skllavërinë. Në fjalimin e tij të emërimit, në fillim të mandatit të dytë, ai tregohet pajtues kundrejt Shteteve të ish-Konfederatës dhe lançon një program rikonstruksioni që nuk realizohet për shkak të vrasjes nga një ekstremist pro vendeve të bashkuara. Ai njihet si humanitar dhe një politikan me vizion të madh. Ai bëhet një legjendë dhe një hero i botës pas vdekjes. Abraham Linkolni, i cili rridhte nga një rajon i thjeshtë periferik, u bë një ndër presidentët më të mëdhenj të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Për të ruajtur Unionin gjatë Luftës Civile, ai bëri më shumë detyra se cilido president tjetër. Nëse nga nevoja ishte pothuajse një diktator, nga bindja e tij e zellshme ai qe gjithmonë një demokrat. Një politikan jashtë serie, ai bindi njerëzit me fjalë të arsyeshme dhe me zbulime të menduara me qëllim që ata ta konsideronin për aftësinë e tij të drejtimit. Ai kishte një ndikim të dukshëm në institucionet politike amerikane. Gjatë Luftës Civile amerikane, shqetësimi i tij kryesor ishte ruajtja e Unionit, nga i cili shtetet e konfederuara të jugut ishin ndarë për shkak të fitores elektorale. Në vitin 1863 ai njoftoi lirimin e skllevërve me Shpalljen e emancipimit. Ai u rizgjodh në krye të Shteteve të Bashkuara në vitin 1864 duke pasur si vizion një fitore të pjesë veriore, por u vra në fund të luftës.
Thënie
Referime
Lidhje të jashtme
Politikanë amerikanë
Kryetarë të ShBA-ve
Lindje 1809
Vdekje 1865
Autodidaktë |
8633 | https://sq.wikipedia.org/wiki/1809 | 1809 |
Ngjarje
Lindje
12 shkurt - Abraham Lincoln - Ish-Kryetari amerikan.
12 shkurt - Charles Darwin - Shkencëtar anglez.
Vdekje |
8634 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Benjamin%20Franklin | Benjamin Franklin | Benjamin Franklin ( 17 janar 1706në Boston, , Massachusetts [1], † 17 prill 1790 në Filadelfia , Pensilvani ) ishte një botues amerikan, burrë shteti, shkrimtar, shkencëtar, sajues , filozof politike dhe Freemason. Ai konsiderohet gjithashtu si një nga etërit themelues të Shteteve të Bashkuara.
Ai ishte themeluesi i Selbsterziehungsclubs fraksion , në të cilin është vendosur filozofia e origjinës së shoqërisë amerikane. Diderot dhe D'Alembert i janë referuar Franklin-it si mishërim i urtësisë praktike. Ai është konsideruar si shpikësi i rrufepritësit , bifocals , soba Franklin dhe syzet me dy xhama. Në nder të tij, është emëruar njësia e ngarkesës elektrike me " Franklin "( numri i njësisë ). Ai, gjithashtu, hulumtoi gjatë në Rrymat e Gjirit dhe temperaturat e kripërat e Atlantikut të Veriut, në mes të Anglisë dhe Amerikës së Veriut.
Përmbajtje [Fsheh]
1 Jeta dhe puna
1.1 Jeta e hershme
1.2 Politikan, diplomat dhe shkencëtarit
1.3 Jeta Filozofi
2 Literaturë
3 Lidhje të jashtme
4 Lidhje të jashtme
Jeta dhe puna e [redaktimit]
Fillimi i karrierës [Edit]
Benjamin Franklin, lindur në Boston, ishte biri i dhjetë dhe fëmija i pesëmbëdhjetë i një përpunuesi sapuni dhe qiriri. Në moshë të re ai ka marrë një zhvillim të gjerë të njohurive përmes leximit intensivë të letërsisë së përgjithshme dhe shpirtërore në mënyrë autodidakte. Ai ka punuar për një kohë në një dyqan arti te James-gjysmë vëllai i tij. Në gazetën Angli Courant të reja në 1722, ai i shkroi nën emrin Heshtja Dogood 14 shkronja. Në të njëjtin vit, Xhejms Franklin kishte ngjallur shumë diskutime për një artikull të madh, ndaj u pezullua me një muaj burg. Përveç kësaj, botimi i gazetës së tij u ndalua, duket të jetë një letër ,nën emrin e Beniaminit.
Në 1723 fitoi lirim të parakohshëm në zanatin e tij në Filadelfia, ku punoi përsëri në një dyqan arti. Pas një qëndrimi të shkurtër në Filadelfia, punon në mënyrë të pavarur në disa dyqane printimi dhe më vonë, pas kthimit nga Londra bëhet botues i një gazete tjetër në Filadelfia.
Nga 1729-1766 ai ishte redaktor i Gazetës së Pensilvanisë , për të cilën ai gjithashtu ka shkruar artikuj të shumtë.
Në 1723, në moshën 17 vjeçare, Franklin i propozon Deborah Read. E ëma e Deborah ishte e shqetësuar për pasigurinë financiare të Franklin dhe largimin e tij në Londër. Duke qënë se Z.Read kishte ndërruar jetë, Znj.Read vendosi ta refuzonte kërkesën e Benjamin.Ndërkohë, Deborah Read u martua me John Rodgers, që më vonë rezultoi një pendim i madh. John Rodgers e braktisi Deborah.Pas kthimit nga Londra Franklin u martua me Deborah Readeri dhe së bashku kishin dy fëmijë, djalin Francis Folger Franklin dhe vajzën Sarah Frankli n.
Në 1731 ai fillimisht ishte kundër rezistencës së vendosur të Z. St John's Lodge e Freemasons , por tashmë në 1732 ai ishte marrë dhe me Großaufseher e dytë. Franklin do të mbesë një pionier entuziast Freemasons gjatë gjithë jetës së tij.
1732-58 ai publikoi revistën e përgjithshme vjetore, shumë popullor Almanacku i dobët Richard (1741). Libri i parë masonike në Amerikë në 1734 ai solli një kopje të kushtetutës Anderson-.
Politikan, diplomat dhe shkencëtarit [redaktoni]
1742 Franklin zhvilloi një koncept për një Zimmerofen të hapur, në të cilat të ajrit të ngrohur i ndodh dukuria e freskët, e cila rezultoi me efikasitet më të lartë (ruajtjen më të mirë të ngrohjes me konsumin e ulët të karburantit). Këtë ide, pastaj ai i dha mikut të tij të fëmijërisë, Robert Grace. Kjo pati një shpërthim fitimprurëse në treg dhe prandaj pas ndërtimit të Zimmerofen Franklin-it Guvernatori Thomas i ofroi patentë vetëm në furrë për një grant, Franklin nuk pranoi, duke pretenduar se: "Që ne të bëjmë zbulime të mëdha me përfitime të tjera gjithashtu duhet të konsiderojmë se ne kemi një shans për të tjerët dhe çdo shpikje prej nesh i bënë ata të lumtur dhe me përfitime bujare, kështu do të vijnë me dëshirë. "
1748 Franklin ishte në operacion e tij në shtypjen e shitjes.
1750 Franklin ishte i zgjedhur i Dhomës së Përfaqësuesve nga Pennsylvania (Pensilvani Kuvendi). Atje ai kishte për t'u ulur dhe për të votuar në 1764. Në 1753 ai ishte zëvendës ministër i postave dhe telekomunikacionave e të gjitha kolonive britanike të caktuar dhe mori trajnim në sistemin postar në kolonitë në. Në 1754 ai mori pjesë si një anëtar i Pensilvanisë në Albany Kongresi, u trajtua për të qënë pjesë e kërcënimit kolonialë të luftës Franko-Britanike. I ashtuquajtur Albany-projekt është në shumë aspekte në Kushtetutën e Shteteve të Bashkuara, përpara 1787. Franklin, megjithatë, ishte me propozimin e tij për pavarësinë rajonale brenda një aleancë koloniale shumë larg përpara kohës së tij për të zbatuar që ju të merrni këtë përpara.
Publikimet e Franklin atë kohë kishin një ndikim të qëndrueshëm për arsimin në Pensilvani. Në 1749 ai botoi veprën e tij "propozimet për edukimin e të rinjve në Pensilvani." publikimi i tyre në 1751 çoi në themelimin e Akademisë Filadelfia (më vonë Universitetin e Pensilvanisë). Franklin në projektin e programit u përqëndrua në gjuhën angleze dhe atë moderne, matematikë dhe shkenca. Ai u largua më parë prej klasikes dominuese.
Eripuit coelo Fulmer, tyrannis sceptrumque.
1751-1753, ai botoi rezultatet e punës së tij shkencore të energjisë elektrike në punën e tij, Eksperimentet dhe Vëzhgimet mbi Energjinë Elektrike . Nga 1751-1764 ai ishte anëtar i legjislaturës kolonial , dhe Zëvendës Postmaster e Filadelfias. 1752 Franklin shpiku rrufepritës.
1757-1762 dhe 1764-1775 Franklin ka jetuar kryesisht në Angli , së pari si një përfaqësues për Pensilvaninë dhe më vonë për Gjeorgjinë, New Jersey-in dhe Massachusetts . Në një udhëtim nga Londra në Filadelfia , ai e angazhoi veten në përgjigjen e pyetjes se pse anija nga Anglia në Amerikën e Veriut, kohën e udhëtimit e ka më shumë se koha e pretenduar në rrugën e kundërt. Ai studioi ujin e kuq, Rryma e Gjirit , shqyrtoi ujin , përmbajtjen e kripës , vuri në dukje rezultatet e saj dhe i kushtoj vëmendje kësaj pune deri në moshën 80 vjeç.
Në kohën e krizës së Aktit Stamp , Franklin u bë një avokat i njohur i të drejtave amerikane në Londër . Në maj 1775 ai shkoi përsëri në Pensilvani dhe u bë anëtar në Kongres. Pak më vonë ai ishte tashmë ulur e projektuar në komitetin e Deklaratës së Pavarësisë së Shteteve të Bashkuara. Ai ishte Postmaster i Përgjithshëm dhe Presidenti i Konventës Kushtetuese. Në 1769 themeloi Shoqërinë filozofike Amerikane. 1776 Benjamin Franklin ka nënshkruar me 54 përfaqësues të tjerë, 13 Shtetet e Bashkuara të Deklaratës së Pavarësisë në 4 korrik.
Në tetor 1776 Kongresi e dërgoi Benjamin pas fillimit të luftës së pavarësisë si i dërguari i trembëdhjetë i Shteteve të Bashkuara në Francë , ku ai ishte në Raynouard Rue, sot parizian në periferi. Atje ai ishte në Evropë, si një diplomat karriere. Si një nga tre oficerë, në vitet 1776-1779, ai udhëhoqi negociatat që përfundimisht çoi në aleancë me Francën. Franklin gjatë kësaj kohe është në Lion Feuchtwanger duke punuar për romanin Dhelprat në vresht , ku përshkruheshin armët për Amerikën.
Në Paris, Franklin u bashkua me vilën masonike Neuf Sœurs. Franklin, hynë në prirjen 84-vjeçare Voltaire në këtë kuti. Nuk ishte Franklin 1779-1782 Stuhlmeister.
Franklin u kthye në 1786 në Shtetet e Bashkuara mbrapa dhe ishte kryetar i Këshillit të Lartë Ekzekutiv i Pensilvanisë . Te zyra e Guvernatorit ai kishte mbajtur në linjë një pozicion deri në 1 dhjetor 1788. Në 1787 ai u zgjodh president i parë i kompanisë kundër skllavërisë . Si akt të fundit u nënshkrua në të njëjtin vit S. U. Kushtetutës. Dalja e tij e fundit publike para vdekjes së tij ishte në mbështetjen e një programi duke kukerëve të Kongresit, heqjen e skllavërisë në nivelin federal për të këshilluar mbi masat.
Më 17 prill 1790 Benjamin Franklin vdiq në moshën 84 në Filadelfia. Në gurin e varrit të tij duhet të jetë: "Këtu shtrihet trup e printerit, Benjamin Franklin, krimba si ushqim për kapakun e një libri të vjetër, përmbajtja e saj e shqyer nga jashtë, nuk ka titull, dhe ka pamje të jashtme mashtruese. Megjithatë, puna vetë nuk është e humbur, por si ai besonte, shfaqen në një edicionin të ri dhe më të rafinuar, i rishikuar dhe përmirësuar nga autori. " Franklin e ka shkruajtur këtë tekst, në moshën 23 vjeç për mbishkrimin në varrin i tij. Mbishkrimi në gurin e varrit erdhi kështu, por jo për ekzekutimin.
Jeta Filozofi [redakto]
Franklin ishte përfshirë gjatë gjithë jetës së tij nëpër çështjet me interes publik me shkrimet e tij si një anëtar i emëruar ose i zgjedhur nga komisioni. Ai u kujdes që të përfshihej pastrimi rrugëve dhe ndriçimi, futja e zjarrfikësit vullnetar , spitalet, futja e parë në botë e kreditimit të bibliotekës dhe organizimin e sistemit shkollor. Këto institucione kanë qenë shembullore për shtetet New England dhe më vonë në Shtetet e Bashkuara , ku ata gjenden të përhapur shpejtë.
Gjatë gjithë jetës së tij, Franklin ka botuar traktate dhe ese për të gjitha llojet e temave, të tilla si për politikën, dhe çështjet ligjore të arsimit dhe të kontrollit të popullsisë. Ai i përgjigjej me shpirtrat e ndryshëm të kohës së tij që nga viti 1771 dhe shkroi autobiografinë e tij të famshëm, që e la të papërfunduar .
Letërsi [Editing]
Ndihmë
William C. Miller: Filadelfia Printime Benjamin Franklin, 1728-1766. Një Bibliografi përshkruese , Filadelfia 1974 (bibliografi shenjë e të gjitha të njohur të shtypura nga Franklin në Filadelfia punon).
Bymehet
Leonard W. Labaree, William B. Willcox, Claude A. Lopez, Barbara B. Oberg, Ellen R. Cohn [ua] (ed.): Gazetat e Benjamin Franklin , (39 vëllime me 2008), New Haven & Londër 1959 - (për edicionin Sot e shkrimet autoritative, në krahasim me dhjetë-vëllim Edicioni më parë nga Albert Henry Smyth, përveç letrat e shkruara nga Franklin, një sasi më të mëdha të letrave që ai ka marrë. Kohët e fundit botoi vëllimin që mbulon periudhën deri në maj 39 nga 1783).
JA Leo Lemay, Kryeministri Zall (eds.): Autobiografia e Benjamin Franklin: Një Gjenetike Tekst , Knoxville 1981 (kritikë-historike në edicionin e autobiografisë e tij).
Leonard W. Labaree, Ralph L. Ketcham, Helen C. Boatfield (eds): Autobiografisë e Benjamin Franklin , Botimi i dytë, me një parathënie të re nga Edmund S. Morgan, New Haven dhe London 2003, ISBN 0-300-09858-8 (paperback botim i dobishëm).
Benjamin Franklin's Eksperimentet: Një botim i ri mbi Eksperimentet Franklin dhe Vëzhgimet mbi Energjinë Elektrike , ed, me një paraqitje kritike dhe historike, nga I. Bernard Cohen, Cambridge, Mass, 1941 (ribotim i edicionit të pestë të 1774).
Biografitë
Isaacson Walter: Benjamin Franklin. Një Jeta amerikan , të reja [York ua] 2003, ISBN 0-684-80761-0.
Edmund S. Morgan : , Benjamin Franklin , New Haven dhe London 2003, ISBN 0-300-10162-7 (engl. edicionin: Benjamin Franklin. Një Biografia , München 2005, ISBN 3-406-53508-9 ).
Gordon S. Wood: Americanization e Benjamin Franklin , New York 2004, ISBN 1-59420-019-X.
Markat HW: American. Jeta dhe Times e Benjamin Franklin , të reja [York ua] 2000, ISBN 0-385-49328-2.
Carl Van Doren: Benjamin Franklin , ribotua në edicionin 1938, New York 1991, ISBN 0-14-015260-1 (akoma një nga punimet standarde në këtë temë).
Jürgen Overhoff: "Benjamin Franklin. Inventor, mendimtar, shtetarëve, Stuttgart 2006, |
8637 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Leonardo%20da%20Vin%C3%A7i | Leonardo da Vinçi | Leonardo di ser Piero da Vinci (15 prill 1452 - 2 maj 1519) i njohur përgjithësisht si Leonardo da Vinçi ose thjesht Leonardo, ka qenë një polimat italian i Rilindjes, fushat në të cilat kishte interes ishin arkitektura, shpikja, inxhinieria, piktura, skulptura, shkenca, muzika, matematika, letërsia, anatomia, gjeologjia, astronomia, botanika, shkrimi, historia dhe hartografia. Është cilësuar shpesh si babai i paleontologjisë, iknologjisë dhe arkitekturës, i cilësuar gjithashtu si ndër piktorët më të mëdhenj të të gjitha kohërave. Ndonjëherë i vishet shpikja e parashutës, helikopterit dhe tankut; qe kryeshembull i idealit të humanizmit rilindas.
Si piktor (vizatues), ishte nxënës i Verrocchio-s, në shitoren e të cilit njohu bashkënxënësin Lorenzo di Credi (Lorenco di Kredi), që shquhej për stilin e tij të hijshëm me vija të prera e të sakta. Këto mënyra të Di Credi-t ndikuan te Leonardoja, por më pas ishte radha e Lorencos të mësonte nga Leonardoja. Ai është një ndër humanistët më të mëdhenj në kategorinë e artit.
Da Vinçi mund të mendohet si një kryetip i njeriut të rilindjes dhe është përcaktuar shpesh si një gjeni, për shkak të shkëlqimit të tij në të gjitha fushat e artit, për zbulimet e tij shkencore dhe shpikjet teknike, që duken një përparim i madh në krahasim me kohën e tij.
Jeta
Mbi jetën e Leonardo da Vinçit dihet shumë pak. Por qarkullojnë një sasi pasaktësish e thjesht fantazish, përfundim i pesë shekujsh studimesh të përafërta.
Leonardo i firmoste punët e tij vetëm me "Leonardo" ose "lo, Leonardo" ("Leonardi"). Prandaj referohet një vepër e tij si "një Leonardo" e jo si "një da Vinç". Ndoshta, nuk përdorte emrin e të atit - me të cilin përndryshe do të punonte (krijonte) në Firence – pasi që ishte një bir i paligjshëm.
Leonardo lindi në 1452 në Vinçi. Dihet ora dhe data e saktë falë një dokumenti të shkruar nga gjyshi i tij:
Thuhet se Leonardo (që jetoi 5 vjet me të ëmën) ra një herë nga krahët e saj dhe një herë tjetër pas një viti nga ballkoni.
Leonardo ishte vegjetarian për gjithë jetën e tij. Piktor nxënës në shitoren e Verrokios, ku mori ndikim të pikturës tejet realiste qoftë nga Verrokio, mbi të gjitha edhe nga Lorenco di Kredi, në këto mënyra mund të referohet Shpallja e Uffizi (Galeri artesh në Firence); filloi shumë shpejt të vizatonte për vete në Firence. Nga 1482 deri 1499 punoi për Ludoviko Sforca, Dukë i Milanos, ku pat shitoren e tij me nxënës.
Shtatëdhjetë ton bronz që u menduan për "Kalin e Madh", një gdhendje (statujë) kali e Leonardos, u përdor në vend të tij për të prodhuar armët e nevojshme nga Duka për të shpëtuar Milanon nga francezët e Karl VII në 1495.
Kur francezët u rikthyen nën udhëheqjen e Luigji VIII në vitin 1498, Milano ra pa luftë, duke
keshtu qe nuk mund te shpjegohen se si Leonardo Da Vinci mund ti bente pikturat
Leonardo mbeti në Milano për disa kohë, gjersa një ditë gjeti harkëtarët francez që përdornin modelin e tij prej argjile në përmasa reale të "Kalit te Madh" si tabelë qitjeje për ushtrim. La atëherë Milanon së bashku me Salai e me mikun e shpikësin Luka Paqoli për Mantova, duke u zhvendosur dy muaj më pas në Venedik e kështu përsëri në Firence në fund të prillit të 1500.
Në Firence hyri në shërbim të Çezare Borxhasë si arkitekt ushtarak e inxhinier.
Në 1506 u kthye në Milano, tani në duart e Masimiliano Sforcës pasi që mercenarët zviceranë dëbuan francezët.
Këtu takoi Françesko Melci, që u bë një mik i dashur e shok gjer në vdekjen e Leonardit e për pasojë trashëgimtar i tij.
Nga 1513 deri 1516 jetoi në Romë, ku qenë piktorë aktiv si Rafaelo e Mikelangjelo, edhe pse nuk pat shumë kontakte me ta.
Në 1515 François I i Francës (Fransuaz I) rimori Milanon, e Leonardit iu besua pjesa kryesore e një luani mekanik për bisedimet e paqes që mbaheshin në Bolonja, mes mbretit francez dhe Papa Leone X.
Në vitin 1516 hyri në shërbimin e Francesko I me detyrën piktor i parë, inxhinier e arkitekt i Mbretit ; iu lejua përdorimi i Clos Lucé, pranë Kështjellës së Ambuazës, vendbanim i mbretit, bashkë me një pension të majmë. Leonardo e mbreti u bënë miq të mirë.
Vdiq në kështjellën e Cloux (Kluks), afër Amboise në Francë në vitin 1519. Sipas dëshirës së tij arkivoli u ndoq nga 60 lypsa.
U varros në Cappella di Saint-Hubert (Kapelën e Shën Hubertit) në Kështjellën e Amboise. Dukej që Leonardo nuk ka patur kurrë lidhje të ngushta me gra. Në vitin 1476 u padit anonim për kontakte homoseksuale me një model 17-vjeçar, Xhakopo Saltareli. Leonardo u padit së bashku me tre të rinj të tjerë për sjellje homoseksuale e lëshua për mungesë provash. Për një farë kohe Leonardo mbeti nën mbikëqyrjen e "Zyrtarëve të natës", një lloj "mbrojtësish moral të rilindjes".
Arte
Leonardo është i njohur për vizatimet e tij të mrekullueshme, si "Darka e Fundit" e vitit
1498 që gjendet në Kuvendin e Santa Maria delle Grazie (Milano) (Shën Maria e Hijeshive) që mjerisht që nga viti 1517 filloi të përkeqësohej korja e vezës së përdorur në pëlhurë, në vend të teknikes zakonore (tradicionale) të vizatimit mural, afresku që përfaqësonte për të një pengesë të madhe pasi nuk lejonte ripunime, ndryshime ose bërjen e mbivizatimit dhe hijezimit.
Vepra më e njohur është Mona Liza (e njohur më mirë si La Gioconda (Lozonjarja), që ruhet në Muzeun e Luvrës në Paris, pikturuar në vitet 1503 - 1506. Ajo do të përfaqësonte të gruan e tregtarit fiorentin Francesco del Giocondo, por mbi këtë janë zhvilluar teori të ndryshme. Më e fundmja , e parashtruar nga studiues gjermanë është marrë parasysh edhe nga ekspertë të Muzeut të qytetin e Shën Pjetërit, në Rusi, bazohet mbi zbulimin e një fakti të ri : ravijëzimi i linjave të fytyrës së Mona Lizës me ato të zonjës së portretit të Caterina Sforza-s të Lorenzo di Credi, e njohur edhe si portreti i "Dama coi gelsomini" ("Zonja me jasmina"). Në këtë pikë, do të dilte se personazhi historik që ka frymëzuar Leonardon nuk do të ishte tjetër se Caterina Sforza , në atë kohë personazh me nam, sepse ishte tashmë zonjë e Forlì.
Vetëm shtatëmbëdhjetë piktura të tij e asnjë prej gdhendjeve të tij kanë mbijetuar. Leonardo shpesh parahidhte (projektonte) piktura të mëdhaja, me shumë shënime e skica, vetëm për t´i lënë në fund në projekte të pambaruara.
Në vitin 1481 iu vu detyrë vizatimi për një altar : L'adorazione dei Magi (Adhurimi i të diturve). Pas projektesh të mëdhaja e shumë skica, vizatimi mbeti i pambaruar dhe Leonardo u nis për në Milano, ku kaloi shumë vite duke bërë plane e modele për një gdhendje (shtatore) përkujtimore kali të bronztë të lartë 7 metra (Kali i Leonardos Milano). Për shkak të luftës me Francën, projekti nuk u përfundua kurrë. Falë një nisme vetjake, duke u bazuar mbi disa projekte të tija, një shtatore e ngjashme u përfundua në Nju Jork në vitin 1999. shtatorja i është dhuruar qytetit të Milanos dhe gjendet tani në hyrjen e Hipodromit të Troto-s të San Siro.
Ende kur ishte në Firence iu besua një afresk madhështor për një mur të Salone dei Cinquecento në Palazzo della Signoria: La battaglia di Anghiari (Beteja e Angiarit), rivali i tij Michelangelo duhej të pikturonte murin përballë. Pasi pati bërë një larmi të pabesueshme studimesh parapërgatitore të punës, la qytetin e murali nuk u mbarua për shkaqe teknike për të cilat qe vetë përgjegjësi kryesor.
Pikturat e para
Shkencë dhe inxhinieri
Ende më mbresëlënëse se punët e tij artistike qenë studimet e tij në fushën shkencore e inxhinierike, regjistruar në librin e tij të shënimeve që zënë pothuajse 8.000 faqe shënimesh e skicash që ndërthurin artet dhe shkencën.
Leonardo ishte majtosh dhe shpesh e përdorte shkrimin pasqyrë, pra shkruante nga e djathta në të majtë, gjatë gjithë jetës së tij.
Afria e tij me shkencat ishte e llojit vëzhgues: ai kërkonte të kuptonte dukuritë duke i përshkruar e rifiguruar gjer në hollësitë më të imta e nuk theksonte eksperimentet apo shtjellimet teorike. Sipas Leonardos, shkenca është bija e përvojës. Ai qe i pari që përdori atë që ne sot quajmë "metodë shkencore", jo për më tepër mbi afrinë e tij praktike në kërkimin shkencor (eksperimentimi dhe analiza e dukurive natyrore) sepse edhe shumë dijetarë të tjerë para Leonardos (p.sh. Talesi nga Mileti, Aristoteli, Roger Bacon dhe Arkimedi tashmë vepronin në këtë mënyrë, por për afrinë e tij matematikore, të asaj që Leonardo e quante arsye të pafundme të natyrës që nuk qenë kurrë në përvojë . Për këtë Leonardos i njihet merita e jetësimit të metodës sshkencore. Gjatë jetës së tij, projektoi një enciklopedi të madhe, që bazohet mbi skicat e hollësishme të çdo gjëje. Megjithatë, pasi atij i mungonte një edukatë formale e latinishtes dhe matematikës, Leonardoja dijetar u injorua nga studiuesit bashkëkohanikë të tij.
Ai ishte i magjepsur nga fluturimi. Bëri studime të hollësishme mbi fluturimin e zogjve dhe projektoi makina të ndryshme fluturuese, përfshirë edhe një helikopter që vihej në lëvizje nga katër njerëz (që nuk do të mund të kishte fluturuar sepse do të ishte rrotulluar rreth vetvetes) dhe një deltaplan por që ky do të kishte mundur të fluturonte.
Mori pjesë në shumë autopsi duke bërë një numër të skicimeve anatomike tejet të hollësishme, duke projektuar një studim të plotë të anatomisë njerëzore e krahasore.
Leonardo shfrytëzoi në veçanti këto dituri anatomike (mbase më të thellat e kohës së tij) qoftë në fushën artistike ashtu edhe në mekanikë: është i tiji projekti i parë i dokumentuar mbi një robot humanoid (si-njeri) rreth viteve 1495. Shënime të rizbuluara në vitet 1950 në kodikun atlantik dhe në libërtha shënimesh xhepi që datojnë rreth 1495 - 1497 tregojnë skicime të hollësishme mbi një kalorës mekanik, që ishte me sa duket në gjendje të ngrihej në këmbë, lëvizte krahët, kokën dhe nofullat, duke nxjerrë tinguj nga goja (falë një mekanizmi të përparuar goditës të vendosur në lartësinë e gjoksit). Kalorësi robot i Leonardos ishte parashikuar ndoshta për t´i dhënë shpirt një prej festave të Dukës së Milanos, sidoqoftë nuk dihet se është realizuar ndonjëherë.
Në vitin 1502 Leonardo da Vinçi bëri një skicim të një ure me një shtrirje prej 240 metrash, si pjesë e një projekti të inxhinierisë civile për Sulltanin osman Beyazid II.
Parashikohej që ura të vendosej në grykën e Bosforit e njohur si Briri i Artë por nuk u ndërtua kurrë. Vizioni i da Vinçit u ringjall në vitin 2001 kur një urë më e vogël, bazuar mbi skicimet e tij, u ndërtua në Norvegji.
Por,midis projekteve të realizuara, është porti-kanal i Cesenatico (Çesenës),vendi i njohur turistik sot në krahinën e Forli-Cesena, rreth 35 km nga qendra e Forlit.
Shënimet e tij përmbajnë një numër të madh shpikjesh në fushën ushtarake: mitraloz dhe "tanke" të lëvizura nga njerëz apo kuaj, bomba copëtuese, etj. Edhepse kishte bindjen se lufta është veprimtaria më e keqe njerëzore.
Shpikje të tjera përfshijnë nëndetëset, parashutën, biçikletën, një aparat me rrota të dhëmbëzuara (njehsori i parë mekanik), një automobil (vetëlëvizës) shtyrë nga një mekanizëm me sustë dhe një tezgjah automatik i cili u ndërtua së fundi nga muzeu kombëtar i shkencës dhe i teknikës dhe prodhon 2 cm pëlhurë në minutë.
Në vitet që pasuan ai demonstroi në Vatikan një përdorim industrial të energjisë diellore, nëpërmjet përdorimit pasqyrave konkave për ngrohjen e ujit.
Leonardo besonte se dielli dhe hëna silleshin rreth tokës dhe se hëna pasqyronte dritën diellore sepse ishte e mbuluar me ujë.
Leonardo nuk botoi as i shpërndau përmbajtjet e shënimeve të tija. Ata mbetën të fshehura deri në shekullin XIX dhe nuk patën asnjë vlerë të drejtpërdrejtë për zhvillimin e shkencës dhe teknologjisë deri në kohët tona. Mbi këto baza shkrimtari L. Sprague de Camp, në librin e tij "Inxhinierët e lashtësisë", e mendon Leonardon jo të parin e inxhinierëve modernë sesa "të fundit të atyre të lashtësisë", duke saktësuar se pas kohës së Leonardos filloi praktika e përhapjes dhe botimit të zbulimeve shkencore.
Në vitin 1994, një prej librave të shënimeve të Leonardos, i ashtuquajturi "Codice Hammer" (ex Leicester), u ble nga industrialisti amerikan Bill Gates për 25 milionë dollarë. Por shumë nga skicimet e da Vincit janë sot pronë e familjes mbretërore britanike.
Arkitekturë dhe urbanistikë
Leonardo ka lënë një sasi të mirë studimesh arkitektonike, skica ndërtesash dhe projekte urash. Përsosi projekte inxhinierie bashkëkohore, si ato të Francesco di Giorgio (Françesko di Gjorgjo) ose të Filippo Brunelleschi (Filipo Brunesleski), i fortë nga ndihma e matematikanit Luka Paçoli dhe nga dituria e teksteve klasike e bashkëkohore, që mund të ketë ndodhur gjatë ndenjës në Milano, ku pat mundësinë të kryente kërkime e studime mbi problemet e arkitekturës, inxhinierisë ushtarake e qytetare, mekanikës së lëngjeve, akustikës, balistikës, optikës dhe statikës. Si arkitekt ushtarak Leonardo është vënë në rendin e ditës nga propozimet e ekspertëve më të mëdhenj të kohës së tij. Pas vitit 1500 do t´i përkushtoje vëmendje studimit të ujërave, duke lënë pas dore prodhimin e modeleve mekanike.
Nuk dihet nëse Leonardo të ketë ndërhyrë fuqimisht në projektimin e shumë godinave, por ka dëshmi dhe skica që tregojnë se ai i´u përkushtua projekteve - si bashkëkohës të tjerë - në konceptimin (krijimin) e një qyteti ideal, të strukturuar mbi më shumë nivele rrugore: në nivel më të ulët karrot, në atë më të lartin këmbësorët. Nuk bëhej fjalë për një ide të parealizueshme të një artisti largpamës, por për një projekt konkret, të studiuar në këndvështrimin e një realizimi të mundshëm përkujtimor, për të cilin megjithëkëtë në atë kohë mungonte organizimi i duhur ekonomik e politik.
Spikatës është realizimi i portit-kanal Çesantik, vendi i njohur turistik sot në krahinën e Forli - Çesena, rreth 35 km nga qendra e Forlit.
Leonardo filozof
Përvoja dhe dëshmitë matematikore
Gjate rilindjes u zhvilluan forma te reja hulumtimesh, p.sh. teknika që zëvendësoi magjinë dhe përkufizoi përbërjen e veprave zejtare. Artistë dhe inxhinierë merreshin me projektimin e makinerive luftarake (në vend që të përhapnin njohuritë e tyre) për zotërinjtë e kohës, shpesh në luftë mes tyre. Në këto rrethana mori rendësi të madhe qarkullimi i njohurive e u bë gjithnjë e më e fortë dëshira e njeriut për te mbizotëruar dhe shfrytëzuar natyrën për qëllime kënaqësie dhe nevoja vetjake.
Leonardoja e përkufizonte vetveten "omo senza lettere" (njeri pa letra, arsim) për shkak të formimit "mekanik" që mori në shitoren e Verrokios në Firence, ku zhvilloi përveç veprimtarisë së tij si piktor, (gjë që e bëri të famshëm) edhe skulpturën (gdhendjen), arkitekturën, rrobaqepjen, argjendarinë etj. Leonardo theksonte me forcë vëzhgimin e kujdesshëm të natyrës, duke shënuar me saktësi gjithçka që vëzhgonte dhe duke lënë kështu një sasi të pabesueshme shënimesh, por edhe duhet të saktësohet që ai nuk mund të ushqente një dituri të sigurt e te saktë, nëse nuk do të kishte kaluar më parë nëpërmes dëshmive matematikore. Ai besonte në të vërtetë se dukuritë e natyrës do të mund te kuptoheshin vetëm nëse do të zbuloheshin arsyet, nuk mjaftonte të vëzhgoheshin, për t´a thëne me fjalët e tija: "asnjë hulumtim njerëzor nuk mund të quhet shkencë e vërtete, nëse ajo nuk kalon nëpërmes dëshmive matematikore". Për ketë arsye Leonardoja vazhdoi në matematikëzimin e natyrës, apo në shoqërimin e dukurive natyrore me ligjet fizike, matematike dhe kimike. Ai i besonte diturisë matematikore pasi që ajo ishte diçka e sakte, e sigurtë, dhe dallohej përkundrazi nga ata që kufizoheshin për të risjellë diturinë dhe trashëgiminë e të lashtëve, ose nga magjistarët dhe alkimistët që orvateshin të shpjegonin gjërat me arsye shpirtërore pa treguar saktësinë e pohimeve të tyre.
Leonardo: Kohë moderne apo rilindje?
Hulumtimi i Leonardos luhatej gjithmonë me eksperimentit dhe shënimit, paraqitet pra në një varg shënimesh të shpërndara që ai i shkroi vetëm për vete, në të vërtete Leonardo nuk e konceptonte shkencën si një kërkim botëror dhe bashkësor. Për ketë arsye qe bashkërenditja mes shkencëtareve të kohës moderne do të ishte i pavend, edhe pse disa e mendojnë një frymëzues i Galileo Galileit. Leonardoja nuk mund të vlerësohet si një shkencëtar i mirëfillte, pasi që gjithçka që na ka mbërritur prej tij janë vetëm shënime jo të rregullta, dhe nuk bashkëlidhen nga një mënyre e vërtete dhe e saktë shkencore, pra Leonardoja nuk shpreh shkoqur (shpjegueshëm) cila është sipas tij mënyra për të përdorur në kërkimin shkencor. Megjithëkëtë duhet të pranohet që disa tipare të shkencës moderne janë te dalluara qartë me Leonardon, si p.sh. nocioni i përvojës ose shoqërimi teori-praktike.
Ndërsjella mes shkencës, teknikës dhe arteve
Da Vinci ishte krejtësisht i bindur që dituria nuk duhej të mbetej thjeshtë teorike, por të zbatohej, apo të kthehej në teknologji. Njohuria lind nga përvoja dhe duhet të rikthehet tek ajo, teknika është përdorimi i njohurisë, e vërtetuar nga teoritë e saja. Bindje tjetër e Leonardos ishte që arti ec me hapa të njëjta me shkencën, pasi që arti është shprehje e njohurisë. Ai në fakt gjithçka që vëzhgonte dhe e kthente në shënime, pastaj e përkthente në rifigurime artistike. Piktura për të ishte njohuri, ishte shprehje cilësore e asaj që shkencëtari shpreh me emërtime sasiore. Piktura për te ishte shkencë, madje ishte shkenca më e rëndësishme! Kjo për arsye se piktorit, për t´ia arritur te futej në natyre dhe t´a riparaqiste, iu desh të njihte shkenca të ndryshme si anatominë, gjeometrinë etj. Leonardo studioi edhe mekanikë, gjë që i lejoi të kuptonte parimin e inercisë (plogështia, amullia), të përbërjes së forcave dhe rrafshit të lakuar (pikërisht me ketë ai u përpoq të shpjegonte fluturimin e zogjve), ai kishte njohuri edhe rreth hidraulikës se zbatuar dhe enëve komunikuese. Por risia e vërtete e Leonardos ishte që ai nuk pushoi së studiuari këto gjëra, por kaloi në projektimin teknik; projektet e tij ishin kthyer mbi të gjitha te hidraulika, përmirësimin e fortifikimeve dhe armëve, industri tekstile dhe arte tipografike. Ai fitoi po ashtu rezultate të shumta në gjeologji, anatomi dhe fiziologji. Projektimi ishte pikërisht rikthimi te përvoja për të cilën fliste Leonardoja, garancia që teoritë e tij ishin të sakta dhe çasti themelor në të cilin shkenca, teknika dhe arti bashkoheshin.
Kuriozitete
Personi i Leonardos ka qenë gjithmonë i rrethuar nga një tis misteri. Gjenialiteti i tij mbikëqyrej me dyshim nga një kohë e ashpër e shpesh tepër të mbyllur në ideologjitë e saj të rrepta. Duke menduar që një njeri mund sillej në morgje për të seksionuar trupat e kufomave dhe kështu për të kuptuar më mirë anatominë, nuk përfundonte në të vërtetë aspak e natyrshme. Në një mjedis ende më përshkues të ndikimit të kishës ishte në të vërtetë e lehtë të ndërrohej një studim shkencor i thellë në herezi, por nga i cili një mbështetje që Leonardo të kishte zgjedhur për një besim pagan dhe që shfrytëzonte institucionet fetare vetëm për të nxjerrë përfitim nga komisionet e tyre, ishte shumë rrugë për t´u bërë në luftën kundër keqkuptimeve.
Gojëdhënat mbi Leonardon janë të shumta dhe frymëzojnë ende sot përfytyrime përtej çdo kufiri. Romani "Kodi i da Vinçit", i Dan Brown (Den Braun), është shembulli bashkëkohor më i dukshëm për sa i përket historisë së artistit që ngjall ende kureshti të shumta dhe po ashtu luftë fjalësh. Në tekstin në fjalë analizohen (jo gjithmonë me saktësi) nga pikëpamja simbolike disa prej veprave të tija më të rëndësishme. Për të përmendur më të njohurën, mjafton të mendohet mbi Mona Lizën: është padyshim turbulluese të mendohet për vizatimin si një vetëportret "femëror" të Leonardos dhe për t´a shpjeguar kështu buzëqeshjen e dyshimtë. Dihet në të vërtetë se ai ishte i magjepsur nga të gjithë ato figura të përcaktuara si androgjene (burrërore).
Kjo do të sqaronte edhe pyetjen tjetër të ngritur nga romani: Në Darkën e Fundit personi i ndenjur në të djathtën e Jezusit nuk është , të paktën sipas interpretimit të paravlefshëm, Maria Magdalena, siç hamendëson autori, por Shën Gjoni pikturuar si në kryeveprat e lëna pas të Shën Gjonit Pagëzor me ravijëzime të ëmbla dhe femërore. Duke u kthyer tek Mona Liza, e vërteta tashmë e njohur është diçka tjetër: bëhet fjalë në të vërtetë për portretin e bashkëshortes së porositësit Françesko Bartolomeo del Xhiokondo (dhe ja kështu shpjegohet edhe shtysa e emërtimit të tij të dytë dhe pak më të njohur). Edhe hamendësimet e ndryshme, edhe nëse të bazuara shkencërisht, janë shumë larg nga romantizmi: më e fundit, p.sh. nga studiuesit gjermanë dhe rusë, bazohet mbi një fakt të ri: mbivendosjes së fytyrave të Mona Lizës dhe te "Damës me jasminë" (Mona Liza) të Lorenco di Kredit, portret në të vërtetë i Katerina Sforcas. Mona Liza, pra, do të ishte Katerina Sforca, sipas kësaj hamendjeje të re. Por bëhet fjalë sidoqoftë për një personazh historik të mirënjohur, dhe që Leonardo vetë ka mundur t´a takonte, pasi pat ndjekur Çezare Borxhia në ekspeditën e tij të pushtimit të Romanjës, ku Katerina Sforca ishte zonjë e Forlit dhe Imolës. Në këtë mënyrë do të zgjidheshin ata pak dyshime që një hamendje tjetër magjepse kishte ngritur dhe që hamendëson se emri i Mona Lizës mund te lexohet si një anagram (rishkrim) të dy hyjnive egjiptiane të pjellorisë Amon dhe L´Iza, aq të dashura ndër paganët e asaj kohe.
Por pse gjithmonë Leonardoja ? Përse gjithë këto hamendje lidhur me kryeveprat e tija ?
Sigurisht ai ishte mjeshtër i madh në fushën e simbolizmit e disa përkime me sa duket të fshehta, por në të vërtete krejt të dukshme për një sy te vëmendshëm, të pranishme në veprat e tija, e mbështesin ketë, megjithëkëtë duket jo e mençur të mendohet për një qëllim komplotist pas dijenish të tilla. Ajo që ushqeu flakën e këtij flakadani ka qenë mbi të gjitha zbulimi i pjesëmarrjes se Leonardos ne një shoqatë të fshehtë të llojit mazonik, të njohur me emrin Priorato di Sion (Paria e Sionit ?), me të cilën janë lidhur shumë gojëdhëna mes të cilave ajo e Gralit të Shenjtë, por menduar në një mënyre krejtësisht ndryshe nga dijenia e përhapur popullore. Qëllimi i Parisë duket të ketë qenë ruajtja e një sekreti që do të kishte mundur të shembte Krishterimin, apo në të vërtete zbulesën që Krishti nuk ka pasur kurrë ndonjë pushtet ose fuqi hyjnore dhe që madje, duke qene vdekatar, të jete martuar me Maria Maddalenën.
Pasardhësit e sjellë nga prehri i saj do te kishin qenë pra Grali i Shenjtë i vërtetë që në dokumentet e para shkruhet edhe Sangreal, nga e cila arsyeja gjuhësore mund t´a sjelle Sang Real (Gjak Mbretëror). Nga ky "Gjak Mbretëror" të vendosur nga bijtë e Krishtit, do të pasonte direkt dinastia e Merovingjit. Zbulesa të këtilla tronditëse përçohen nga brezi në brez përmes tre te parazgjedhurish nga një Mjeshtër i Madh. Dhe është pikërisht ky roli i fundit që Leonardo duket të ketë pasur mes viteve 1510 dhe 1519. Në listën e Mjeshtërve të Mëdhenj të Parisë shfaqen emra të tjerë të dëgjuar si Nikolas Flamel (1188-1220), Sandro Botiçeli (1483-1510), Isak Njuton (1691-1727), Viktor Hygo (1844-1885) e Claude Debussy (1885-1918). Ka shume mundësi që Paria të ketë ekzistuar, por është po aq i dyshimte funksionimi i tij. Historia e Sangreal-it të shtjelluar këtu është sajuar në fakt në vitet 1950 nga një thashethemëtar me emrin Noël Corbu dhe përhapur falë një shkrimtari te aftë, Gérard de Séde, qe u bazua mbi disa dokumente ardhura ne Bibliothèque Nationale (Bibliotekën Kombëtare të Parisit), sot të mbajtura të gjitha si të rreme dhe të mbithurura (sajuara) të hapura në institutin e Parisit. Disa fanatikë u kanë venë pak rendësi këtyre lidhjeve me Leonardon lidhur me Gralin e Shenjtë e me Sindonin. Dhe ja shfaqet hamendja se fytyra mbi mbulesën e shenjte nuk është tjetër veçse një portret i artistit mbi Krishtin. Nuk duhet të habitemi se një figurë si e tija mund të ngjalle një kundrim të atille sa që të lulëzojnë përçartjet, si edhe, duke përballuar temën e alkimisë, një lëndë tjetër të thelluar nga ai, ka një provë më të ulët presa i përket atij, në kundërshtim me disa, të jetë e vërtetë dhe konkrete. Për të shmangur nënën e kimisë ndodhte shpesh që ajo ngatërrohej me magjinë (siç ndodh edhe sot), Leonardo u mor me ç’mitizimin e gurit të famshëm filozofik, duke mbështetur sa qe e mundur faktin se, forcat e dobëta të vëna në lëvizje nga zjarri, i cili është nismëtar i shndërrimeve, mund të sjellë në arritjen e një gjendjeje "nigredo" (zbutje e dukshme kaotike), të aftë të zgjidhë çfarëdo lloj lënde dhe të arrije pikën e "lëndës së parë" të dëshiruar, në këtë rast pikërisht arin. Si përfundim, Leonardo është gjithmonë viktime e një paradoksi: është e pabesueshme si një dijetar kaq i përkushtuar në artin e përvojës shqisore, të ndodhet ende sot i zëne ne rrjetën e ndërthurur të fantazisë.
Në qershor të vitit 2000 Adrian Nikolas, arkitekt anglez, ka provuar piramidën fluturuese të Leonardos (piramida fluturuese mund te shihet më sipër në "Shkencë dhe Inxhinieri") duke u hedhur nga lartësia prej 3.000 metrash, dhe duke zbritur në tokë shendosh e mire në token e Afrikës se Jugut (edhe pse, në lartësinë 600 metra ka hapur një parashutë emergjence).
Leonardo da Vinci ka edhe një çmim kinematografik, jo dytësor, por mund të thuhet gati të përfunduar në rrëfim, në filmin e Troizit dhe Beninjit me titull Non ci resta che piangere (Nuk na mbetet veçse të qahet): të dy protagonistët e takojnë në shtegtimet e tyre në te kaluarën (i famshmi që përmendet shpesh njëmijë e katër, gati njëmijë e pese) dhe mundohen t´i mësojnë disa gjëra të thjeshta e të përditshme për ne, p.sh. matjen e zjarrmisë dhe lojën e letrave (fshesën).Por Leonardo nuk rrëfehet një gjeni i atillë që e njohim ne.
Veprat
Madonna della melagrana (Zoja e shegës) (Madonna Dreyfus) (rreth 1469)
L'annunciazione (Shpallja/Lajmrimi) (1472)
Madonna del garofano (Zoja e karajfilit) (rreth 1473)
Ritratto di Ginevra Benci (Portret i Ginevra Benci (rreth 1474-1476)
Battesimo di Cristo del Verrocchio (Pagëzimi i Krishtit të Verrokios) (rreth 1475-1478)
Madonna col Bambino (Zoja me fëmijën) (Madonna del Benois) (rreth 1478-1482)
San Gerolamo (Shën Gjerolamo) (rreth 1480)
Adorazione dei Magi (Adhurimi i të diturve) (1481-1482)
La Vergine delle rocce (Madonna con Bambino, San Giovannino e un angelo) (Virgjëresha e shkëmbinjve / Zoja me fmi,Shën Gjoni i vogël dhe një engjëllush) (1483-1486)
Ritratto di musico (Portret i muzikantit) (Franchino Gaffurio?) (rreth 1485)
La dama con l'ermellino (Dama me Hermelinë) (1488-1490)
Madonna Litta (Zoja mëkon) (1490-1491)
Ritratto di dama (Portret i damës) (La Belle Ferronnière) (rreth 1490-1495)
La Vergine delle rocce (Virgjëresha e shkëmbinjve) (1495-1508)
l'Ultima Cena (Darka e fundit) (1498)
Tronchi d'albero con rami, radici e rocce (Trungje pemësh me degë, rrënjë dhe shkëmbinj) (1498)
Ritratto di Isabella d'Este (Portret i Isabella d'Este-s (1500)
Sant’Anna, la Madonna, il Bambino e San Giovannino (Shën Ana ,Zoja, fëmija dhe Shna Gjoni i vogël) (Cartone di Burlington House) (1501?-1505)
Monna Lisa ose La Gioconda (1503-1506)
La scapigliata (rreth 1508)
San Giovanni Battista (Shna Gjoni pagëzor) (rreth 1508-1513)
Sant’Anna, la Madonna, il Bambino e l'agnellino (Shën Ana ,Zoja, fëmija dhe engjëllushi) (rreth 1510-1513)
Bacco (Baku) (1510-1515?)
Leda (rreth 1515-1520)
Librat që zotëronte Leonardo
Nga rishqyrtimet e kodikeve Da Vinçianë, është mundur të fitohet të paktën një pjesë e teksteve të zotëruara nga Leonardo për studimet e tija:
Muzetë
Lista e muzeve qe mbajne veprat e artistit:
Alte Pinakoteka e Monakos
Czartoryski Muzuem i Cracovia -s
Galleria Borghese e Romës
Galleria degli Uffizi e Firences
Galeria Kombëtare Parmës
Musée du Louvre i Parisit
Muzeu i Ermitazhit e San Peterburgut
Muzeo ideale i da Vinci -t
National Gallery e Washington -it
Pinacoteca di Brera, Milano
Pinacoteca Vaticana, Città del Vaticano (Qyteti i Vatikanit)
Museo nazionale della scienza e della tecnologia "Leonardo da Vinci", Milano
(Muzeu kombëtar i shkencës dhe teknnologjisë "Leonardo da Vinci")
Biblioteca Reale (Biblioteka Mbretërore), Torino
Bibliografi
Carlo Pedretti, Leonardo architetto, Electa, V edizione, Milano 2001 ISBN 88-435-2519-0
Carlo Vecce, Leonardo da Vinci, presentazione di Carlo Pedretti, Salerno Editore.
Supplemento al Corriere della Sera "I Classici dell'arte N° 14: Leonardo".
Focus Extra N° 23, "Leonardo. Il genio dei Geni", inverno 2005.
Citate
"Mjerë ai nxënës që nuk ia kalon mësuesit të tij."
"Ashtu siç një ditë e kaluar mirë sjell gjumë të lumtur, një jetë e kaluar mirë sjell vdekje të lumtur."
"Kam fyer Zotin dhe njerëzimin sepse vepra ime nuk arriti cilësinë që duhet të kishte arritur."
"Ndërsa mendoja se po mësoja si të jetoja, nuk kam mësuar si të vdes."
"Por shkencat e verteta janë ato qe pervoja nuk i ka bere te depertojne nepermjet shqisave, dhe vuri qetesi ne gjuhet e ngaterrrestareve, dhe qe nuk le te enderrojne hulumtuesit e tyre, por gjithmone mbi te vertetat paresore dhe parimet e njohura vazhdon me tej dhe me pasoja te verteta gjer ne fund, sic shfaqet ne matematikat e para, pra numer dhe mase, te quajtura aritmetike dhe gjeometri, qe trajtojne me vertetesi te plote nga sasia nderprerese dhe vazhduese".
Lidhje të jashtme
Leonardo da Vinci, Gallery of Paintings and Drawings
Disa shënime të Leonardos digjitalizuar nga Projekti Gutenberg (përfshi skicat)
Skicime të Leonardos
Disa shënime të Leonardos të digjitalizuara nga British Library (format Macromedia Shockwave)
Homepage kushtuar Leonardos nga BBC
Projekti i urës së Leonardos
Kali i Leonardos
Muzeu i Shkencës dhe Teknikës Milano: Pamje virtuale e qytetit ideal të Leonardos
Muzeu Kombëtar i Shkencës dhe Teknikës "Leonardo da Vinci"
Leonardo në Milano
Instituti dhe Muzeu i Historisë dhe Shkencës
Njeriu Vitruvian
Faqe e një modeli mbi Leonardon
Lexime
Studime mbi biçikletën dhe atomobilin e Da Vinçit
TRATTATO DELLA PITTURA, di Leonardo da Vinci
Referime
Piktorë italianë
Skulptorë italianë
Shpikës italianë
Arkitektë italianë
Inxhinierë italianë
Rilindje
Lindje 1452
Vdekje 1519
Rilindas italianë
Biografi me nënshkrim |
8638 | https://sq.wikipedia.org/wiki/John%20Wayne | John Wayne | </pre>
John Wayne (origjinal: Marion Michael Morrison) lindi më 26 maj 1907 në Winterset, Iowa, ShBA; vdiq më 11 qershor 1979 në Los Angeles. Ish aktor amerikan, që ka luajtur në filma Western dhe filma me temë të luftës.
Filmografia
Filmografia e Xhon Veinit është e gjërë ajo filon me filmin Brown of Harvard të xhiruar më 1926 dhe vazhdonë me filma të shquar si Men Without Women, Arizona dhe deri në filmin e tij të fundit në vitin 1976, The Shootist. Gjatë jetës së tij Xhon Vajni ka luajtur në afro 150 filma artistik që kryesish kanë për temë jetën në kaundet e "Perendimit të Egër".
John Wayne luajti rreth 150 filma, gati në të gjithë luajti ai rolin kryesor. Në listën e mëposhtme e shini filmografinë, ndarë në dekada.
1920
Brown of Harvard (1926)
Bardelys the Magnificent (1926)
The Great K & A Train Robbery (1926)
Annie Laurie (1927)
The Drop Kick (1927)
Mother Machree (1928)
Four Sons (1928)
Hangman's House (1928)
Speakeasy (1929)
The Black Watch (1929)
Noah's Ark (1929)
Words and Music (1929)
Salute (1929)
The Forward Pass (1929
1930
Men Without Women (1930)
Born Reckless (1930)
Rough Romance (1930)
Cheer Up and Smile (1930)
The Big Trail (1930)
Girls Demand Excitement (1931)
Three Girls Lost (1931)
Arizona (1931)
The Deceiver (1931)
Range Feud (1931)
Maker of Men (1931)
The Voice of Hollywood No. 13 (1932) (short subject)
Running Hollywood (1932) (short subject)
The Shadow of the Eagle (1932)
Texas Cyclone (1932)
Two-Fisted Law (1932)
Lady and Gent (1932)
The Hurricane Express (1932)
The Hollywood Handicap (1932) (short subject)
Ride Him, Cowboy (1932)
That's My Boy (1932)
The Big Stampede (1932)
Haunted Gold (1932)
The Telegraph Trail (1933)
The Three Musketeers (1933)
Central Airport (1933)
Somewhere in Sonora (1933)
His Private Secretary (1933)
The Life of Jimmy Dolan (1933)
Baby Face (1933)
The Man From Monterey (1933)
Riders of Destiny (1933)
College Coach (1933)
Sagebrush Trail (1933)
The Lucky Texan (1934)
West of the Divide (1934)
Blue Steel (1934)
The Man from Utah (1934)
Randy Rides Alone (1934)
The Star Packer (1934)
The Trail Beyond (1934)
The Lawless Beyond (1934)
'Neath the Arizona Skies (1934)
Texas Terror (1935)
Rainbow Valley (1935)
The Desert Trail (1935)
The Dawn Rider (1935)
Paradise Canyon (1935)
Westward Ho (1935)
The New Frontier (1935)
Lawless Range (1935)
The Oregon Trail (1936)
The Lawless Nineties (1936)
King of the Pecos (1936)
The Lonely Trail (1936)
Winds of the Wasteland (1936)
Sea Spoilers (1936)
Conflict (1936)
California Straight Ahead! (1937)
I Cover the War (1937)
Idol of the Crowds (1937)
Adventure's End (1937)
Born to the West (1937)
Pals of the Saddle (1938)
Overland Stage Raiders (1938)
Santa Fe Stampede (1938)
Red River Range (1938)
Stagecoach (1939)
The Night Riders (1939)
Three Texas Steers (1939)
Wyoming Outlaw (1939)
New Frontier (1939)
Allegheny Uprising (1939)
1940
Meet the Stars: Cowboy Jubilee (1940) (short subject)
Three Faces West (1940)
The Long Voyage Home (1940)
Seven Sinners (1940)
A Man Betrayed (1941)
Lady from Louisiana (1941)
The Shepherd of the Hills (1941)
Meet the Stars: Past and Present (1941) (short subject)
Lady for a Night (1942)
Reap the Wild Wind (1942)
The Spoilers (1942)
In Old California (1942)
Flying Tigers (1942)
Pittsburgh (1942)
Reunion in France (1942)
A Lady Takes a Chance (1943)
In Old Oklahoma (1943)
The Fighting Seabees (1944)
Tall in the Saddle (1944)
Flame of Barbary Coast (1945)
Back to Bataan (1945)
They Were Expendable (1945)
Dakota (1945)
Without Reservations (1946)
Angel and the Badman (1947) (also producer)
Tycoon (1947)
Red River (1948)
Fort Apache (1948)
3 Godfathers (1948)
Wake of the Red Witch (1948)
The Fighting Kentuckian (1949) (also producer)
She Wore a Yellow Ribbon (1949)
Screen Snapshots: Hollywood Rodeo (1949) (short subject)
Sands of Iwo Jima (1949)
1950
Rio Grande (1950)
Screen Snapshots: Reno's Silver Spur Awards (1951) (short subjects)
Operation Pacific (1951)
The Screen Director (1951) (short subject)
Screen Snapshots: Hollywood Awards (1951) (short subject)
Flying Leathernecks (1951)
Miracle in Motion (1952) (short subject) (narrator)
The Quiet Man (1952)
Big Jim McLain (1952) (also producer)
Trouble Along the Way (1953)
Island in the Sky (1953) (also producer)
Hondo (1953) (also producer)
The High and the Mighty (1954) (also producer)
The Sea Chase (1955)
Screen Snapshots: The Great Al Jolson (1955) (short subject)
Blood Alley (1955) (also director and producer)
The Conqueror (1956)
The Searchers (1956)
The Wings of Eagles (1957)
Jet Pilot (1957)
Legend of the Lost (1957)
I Married a Woman (1958) (Cameo)
The Barbarian and the Geisha (1958)
Rio Bravo (1959)
The Horse Soldiers (1959)
1960
The Alamo (1960) (also director and producer)
North to Alaska (1960)
The Challenge of Ideas (1961) (short subject) (narrator)
The Comancheros (1961) (also director)
The Man Who Shot Liberty Valance (1962)
Hatari! (1962)
The Longest Day (1962)
How the West Was Won (1962)
McLintock! (1963)
Donovan's Reef (1963)
Circus World (1964)
The Greatest Story Ever Told (1965)
In Harm's Way (1965)
The Sons of Katie Elder (1965)
Cast a Giant Shadow (1966)
El Dorado (1966)
A Nation Builds Under Fire (1967) (short subject) (narrator)
The War Wagon (1967)
The Green Berets (1968) (also director)
Hellfighters (1968)
True Grit (1969)
The Undefeated (1969)
1970
No Substitute for Victory (1970) (documentary)
Chisum (1970)
Rio Lobo (1970)
Big Jake (1971) (also co-director)
Directed by John Ford (1971) (documentary)
The Cowboys (1972)
Cancel My Reservation (1972) (Cameo)
The Train Robbers (1973)
Cahill U.S. Marshall (1973)
McQ (1974)
Brannigan (1975)
Rooster Cogburn (1975)
Chesty: Tribute to a Legend (1976) (documentary) (narrator)
The Shootist (1976)
Lidhje të jashtme
John Wayne Cancer Foundation
John Wayne Cancer Institute
FBI file on John Wayne
Birthplace of John Wayne official website
"On the Set of The Alamo": Behind-the-scenes footage from the production of the film, from the Texas Archive of the Moving Image.
Aktorë amerikanë
Lindje 1907
Vdekje 1979
Aktorë fitues të Academy Award |
8641 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Pitagora | Pitagora | Pitagora (greqisht: Πυθαγόρας) lindi afërsisht në vitin 570 p.e.s. dhe vdiq më 495 p.e.s.,( n.486, Abdera , Greqi - d.411 , Deti Jon ), ishte një filozof grek , që konsiderohej si më i hershmi dhe më i rëndësishmi i sofistëve .
Ishte matematikan dhe filozof grek. Pitagora është shumë i njohur me teoremëm e tij në matematikë, e cila njihet si "Teorema e Pitagorës" e cila shprehet me barazimin është mjaft e thjeshtë por për nga rëndësia është e jashtzakonshme dhe mësohet që në shkollën fillore.
Jeta
Pitagora u lind në ishullin grek Samos, midis 592 dhe 572 para erës sonë. Ai vdiq ne vitin 490 p.e.s ne moshen 80 vjec.Që i vogël shfaqi shumë dhunti të veçanta që më vonë do të krijojnë një legjendë, që e do të jetë i biri i Apollonit. Por edhe vetë emri i tij do të thotë ‘’ ai që u deklarua nga Pitia (profetja)’’.Në moshë të re merr pjesë në Lojrat Olimpike ku dhe bëhet kampion në mundjen e lirë. Më pas do të udhëtojë në Egjipt ku dhe do të initacionohet në misteret e Memfidës dhe Heliupolit. Në vazhdim do të shkojë në Finike dhe në Halde ku dhe do të mësojë astronominë dhe gjeometrinë. Gjithashtu duket se erdhi në kontakt edhe me driidët e Galatisë. Rikthehet në Samo dhe themelon shkollën e tij duke arritur të mbledhë mbi 3.000 nxënës. Madhështia e tij do të provokojë reagimet e pushtetarëve të Samosit dhe kështu do të detyrohet të largohet nga ishulli, ku pas një udhëtimi të gjatë do të arrijë në Krotone ku dhe do të themelojë shkollën e tij të famshme rreth vitit 520 para erës sonë. Në të gjithë jetën e tij mundua të jetë një shembull për njerëzit e tjerë, diçka që përbën bazën e mënyrës së doktrinës së tij.
Doktrina Pitagoriane
Doktrina e tij është nje ‘’formulë’’ që do të udhëheqë njeriun në kuptimin e ligjeve të natyrës dhe të përmisojë dhe të zhvillojë aftësitë e tij. Fillimi i kësaj ‘’formule’’ është Matematika. Por jo me kuptimin e sotëm mbi këtë shkencë. Por me një konsiderim që mund të na udhëheqë në shkakun e parë të gjërave. Numrat janë Perëndi do të thotë Platoni më vonë, që për shumë mëndimtarë është Pitagorieni i fundit i madh, pavarësisht se kurrë nuk e njohu Pitagorën. Nga numrat fillon faza e shfaqjes së botës. Pitagora shpreh krijimin e botës si më poshtë:
BASHKIMI ËSHTË LIGJI I ZOTIT
ZHVILLIMI ËSHTË LIGJI I JETËS
NUMRI ËSHTË LIGJI I BOTËS
Pitagora dhe matematika
Matematika është pika ku takohen dhe harmonizohen feja, shkenca dhe arti. Për këtë doktrina e tij mund të jetë gjithësore dhe të përmbajë harmonikisht, konceptin fetar, kërkimet shkencore dhe eksperimentin. Dhe të gjitha këto janë të mbushura me një total rregullash etikë ku dhe ato kanë të bëjnë me celësa matematikë dhe numra.Simbolet matematike kanë një rëndësi të madhe në doktrinën Pitagoriene pasi nëpërmes tyre arrinin të konsolidonin në botën e shfaqur gjithcka që kishin arritur të përvetsonin. Domethënë mund të shkruanin , duke përdorur simbolet matematike, një gjendje psikologjike ose një shprehje bukurie. Si për shembull numrin Φ (Φ = 1.62…), që është shprehja e rregullit të bukurisë së Natyrës.Pitagora është themeluesi i shkencës muzikore, zbulues i simboleve që korrespondojnë me notat dhe simbolet muzikore. Pjesa matematike e kësaj shkence quhej ‘’Harmonikë’’. Pitagora është i pari që flet për sfericitetin e tokës dhe se toka është pjesë e një totali sferash me qendër të njëjtë ku distancat midis tyre rregulohen me hapësira muzikore. Është harmonia e sferave. Është i pari që përdori fjalën Filozofi.
Edukimi Pitagorian
Pavarësisht se ‘’Omakio’’ (shkolla pitagoriane) funksiononte me një mënyrë bashkëjetese, gjithashtu ekzistonin paralelisht aktivitete që drejtoheshin audiencës së gjërë. Këto ishin audienca dhe fjalime publike mbi pyetje dhe probleme të jetës së përditshme dhe në zgjidhjet filozofike të tyre. Të shumtë ishin ata që vetëm ndiqnin por pa dashur të zbatonin këto zgjidhje në të vërtetë. Disa të tjerë mundoheshin të shkonin më thellë duke përparuar në hyrjen e tyre drejt komunitetit pitagorien dhe bëheshin nxënës.Për tu bërë dikush nxënës i pranuar, duhej fillimisht të kalonte disa testime , sidomos të tipit psikologjik. Qëllimi i testimeve ishte që nxënësi të mund të aktivizojë, intelektin dhe aftësinë Etike. Intelektin në mënyrë që të mund të kishte opinionin e tij. Dhe aftësinë Etike për ta përdorur këtë intelekt në të mirën e përbashkët, duke kontrolluar prirjet egoiste.
Tjetër qëllim ishte kalitja e karakterit të njeriut dhe zhvillimin e trimërisë, qetësisë dhe vetëkontrollit. Për shembull, e linin për disa ditë vetëm në një dhomë me pak ujë dhe pak ushqim. I jepnin një dërrasë me ndonjë simbol gjeometrik të skalitur në të . Pasi meditonte për disa ditë, e dërgonin në një amfiteatër, ku përpara të gjithë nxënësve të vjetër, ku dhe duhej të thoshte se çfarë kishte kuptuar nga ai simbol. Gjatë fjalimit të tij, audienca e ngacmonte me mënyra të ndryshme. Kjo ishte një testim me të cilin kandidati mund të kontrollonte defektin e Arrogancës.
Në kuadrin e anëtarëve ekzistonin 3 nivele. Fillestari, Dëgjuesi dhe Matematikani. Në nivelin e Fillestarit testimet ishin me delikate dhe kishin të bënin sidomos me imagjinatën e tij. Kishin si qëllim të zgjerohej imagjinata krijuese duke izoluar dhe kufizuar fantazitë. Imagjinata krijuese ndryshon shumë nga fantazitë, sepse imagjinata është e kontrolluar, ka objektiv dhe jep rezultate praktike. Përkundrazi, fantazitë na tërheqin në mendime utopike që janë krejt të pamundur. Ky nivel plotësohej kur nxënësi arrinte të ‘’konsolidonte emocionet dhe ndjenjat e tij, domethënë atëherë kur arrinte ti kontrollonte dhe ti drejtonte.
Pasi të ketë mësuar të mbizotëronte pamjet e ekzagjeruara dhe negative të personalitetit të tij, atëherë mund të kalojë në nivelin tjetër, atë të Dëgjuesit. Zgjatja e kësaj faze është pak a shumë 5 vite dhe nxënësi është i deyruar të jetë i heshtur. Në këtë mënyrë mësonte si të merrej dhe si të përmisonte fuqitë dhe virtytet e tij.
Gjeometri do të fillonte të mësonte pas moshën 28 vjecare dhe në vazhdim. Deri atëherë , edukimi kishte si objektiv në formimin e personalitetit të tij. Në moshën 28 vjecare (7 x 4 = 2 plotësohet një cikël i rëndësishëm i jetës së njeriut. Shtatë vite për cdonjërin nga trupat e personalitetit . Këto trupa janë : a) trupi fizik, b) trupi energjik, c) trupi sentimental, d) trupi mendor konkret.Pasi të kishte edukuar personalitetin e tij, nxënësi mund të thellohej , duke zvogëluar rastet shtrembëruese, mbi temat e Natyrës dhe të Perëndisë.
Pas kësaj faze të edukimit mund të kthehej përsëri dhe të integrohej brënda shoqërisë (domethënë të bëhej politikan, ose individ shoqëror) në mënyrë që të ishte me i dobishëm. Politikan për Pitagorienët ishte njeriu i cili pasi kishtë mësuar filozofinë, rikthehej në shoqëri për tu bërë i dobishëm për komunitetin. Nuk ishte një njeri që interesohej për poste dhe për pushtet por përkundrazi interesohej për përmisimin e shoqërisë.
Ai që zgjidhte të bëhej politikan nuk do të mund të kalonte në fazën e Matematikanit. Matematikan për Pitagorienët ishte ai që mund të jepte mësim, Mësuesi. Ata që ishin në këtë nivel kishin favorin që mund të jetonin afër Pitagorës. Për Pitagorienët rëndësinë më të madhe kishin miqësia dhe ortakëria. Pitagorienët konsideronin se këta elementë pasqyrohej dashuria universale. Ishin të ‘’lidhur’’ nga betimi i mbajtjes së sekretit mbi doktrinën superiore, ceremonitë dhe simbolet e shenjta. Pitagora i ofroi njerëzimit një ‘’ eksperiment të suksesshëm’’ për atë që Platoni më vonë do të quajë: edukim me Gjimnastikë dhe Muzikë. Pavarësisht se shkolla e Krotones pushoi së funksionuari me një mënyrë të dhunshme, fama Pitagorienëvë vazhdoi të ekzistonte dhe të ndikonte në botën e atëhershme. Kështu një shekull e gjysëm më vonë, një tjetër njeri i madh do të influencohet nga Pitagorizmi dhe do të kontribuojë dhe ai në zhvillimin e njeriut. Sigurisht nuk është askush tjetër përvec se themeluesi i Akademisë, Platoni.Ai u shquajt si matematikanti me i hershem
Shkrimet
Nga pasura e punimeve - shkrimet e retorikës, etikës, ligjit, filozofisë dhe gramatikës - ata nuk janë ruajtur mEe shumë se 20 rreshta. Nga Diogjeni Laertios mund të gjeni disa nga titujt e veprave të Protagora: polemikave Art rreth luftimeve, për shkencën, për shtetin, për gjendjen primitive të gjërave, gjërat në fakte Hades të gabuara për njerëzit, normave, argumentues . ndikimi i tij u ndje në të menduarit e Democritus , Euripidit dhe filozofët skeptikë .
Platoni e bën atë heroin e dialogut, duke luftuar tezat e tij (v. Protagoras Dialogue ); Plutarku dhe Profeti lexuan në shekujt e dytë dhe të tretë shkrimet.
Protagoras njihej si profesor i retorikës dhe debatit, i cili ishte i rëndësishëm në jetën shoqërore të Greqisë së lashtë . Ai është autori i aforizmave të famshme: Njeriu është masa e të gjitha gjërave, e atyre që ekzistojnë si ata ekzistojnë, dhe të atyre që nuk ekzistojnë, pasi ato nuk ekzistojnë.
Protagoras e kaloi jetën në udhëtime të gjata, të ndërprera nga ndalesa në Athinë , ku u bë miq me Perikliun .
Në themelimin e Thurioit ( 444 ), Protagoras u ngarkua për të hartuar kushtetutën e qytetit të ri. Për shkak të shkrimeve rreth perëndive (të djegura në publik në Athinë), një vepër që disa konsideroheshin ateistë , ai u akuzua në 411 dhe të detyruar të largohen nga qyteti. Ai tragjikisht vdiq në një anijembytje në rrugën e tij drejt Sicilisë .
Lidhje të jashtme
“Other Lives”
Pythagoreanism Web Site
References for Pythagoras
Pythagoras, Internet Encyclopedia of Philosophy
Pythagoras of Samos, The MacTutor History of Mathematics archive, School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, Scotland
Pythagoras and the Pythagoreans, Fragments and Commentary, Arthur Fairbanks Hanover Historical Texts Project, Hanover College Department of History
Pythagoras and the Pythagoreans, Department of Mathematics, Texas A&M University
Pythagoras and Pythagoreanism, The Catholic Encyclopedia
Pythagoreanism Web Article
Occult conception of Pythagoreanism
Pythagoras of Samos
Stanford Encyclopedia of Philosophy entry
Tetraktys
Golden Verses of Pythagoras
Pythagoras on Vegetarianism
Matematikanë të lashtë grekë
Filozofë të lashtë grekë
Lindje 529 p.e.s.
Vdekje 486 p.e.s. |
8643 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Unnur%20Birna%20Vilhj%C3%A1lmsd%C3%B3ttir | Unnur Birna Vilhjálmsdóttir | Unnur Birna Vilhjálmsdóttir lindi më 25 maj 1984 në Reykjavík, Islanda. Ka qenë Miss Iceland. Më 10 dhjetor 2005 ajo u zgjedh Miss World 2005.
Vilhjálmsdóttir u lindur si vajza e Ish-Miss World Unnur Steinsson, që 1983 finalen e arriti në zgjedhjen e Miss World. Ajo u rritur në Seltjarnarnes. Së fundi ajo studioi në Universiteti Reykjavík Antropolgi, në vjeshtën të ardhshme ajo ka bërë plan një studim juristike me filluar.
Vilhjálmsdóttir është pas Hólmfríður Karlsdóttir (1985) dhe Linda Pétursdóttir (1988) e tretë Miss World nga Islanda.
Lidhje të jashtme
Biografia në Miss World.tv
Miss World
Biografi
Lindje 1984
Njerëz që jetojnë |
8644 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Priyanka%20Chopra | Priyanka Chopra | Priyanka Chopra lindi më 18 korrik, 1982 në Jamshedpur, Indi. Është një aktore indiane. Chopra është rritur në Bareilly, Uttar Pradesh. 2000 u zgjedh Miss Bota.
Jeta
Priyanka ka studiuar në Lucknow, Bareilly dhe Boston. Pasi ka kthyer ajo prej Boston, e mori porosin të marrë pjesë në Femina Miss India zgjedhje, ku e regjistruan prindërit e pa dijen e saj. Ajo fitoi titullin dhe e reprezentoj Indinë në zgjedhjet Miss Botës në vitin 2000, ku edhe fitoi.
Pastaj ajo u bë aktore e filmit dhe luajti disa filma indian të suksesshëm si Andaaz, Aitraaz dhe Mujhse Shaadi Karogi.
Çmime
2003, Filmfare Sensational Debut Award, për Andaaz (bashkë me Lara Dutta)
2004, Filmfare Best Villain Award, për Aitraaz
Lidhje të jashtme
Faqja zyrtare
Aktorë indianë
Miss World
Lindje 1982
Njerëz që jetojnë |
8646 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Vitet%201990%20n%C3%AB%20film | Vitet 1990 në film | Këtu shini filmat prej 1990 - 1999:
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
A
Aventurat e Odiseut (1997)
American History X (1998)
C
Carlito's way (1993)
E
Eyes Wide Shut (1999)
L
Lista e Shindlerit (1994)
L.A. Confidential (1996)
T
Trainspotting (1996)
Titanic (1997) |
8647 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Vitet%201980%20n%C3%AB%20film | Vitet 1980 në film | Këtu shini Filmat prej 1980 - 1989:
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
D
Dirty Dancing (1987)
F
Full Metal Jacket (1987)
O
Once upon a time in America (1984) |
8650 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Polibi | Polibi | Polybii (rreth 200 p.e.s. - pas 120 p.e.s.), ishte historiani më i madh grek i lindur në Megalopol të Arkadisë.
Polibi ishte aktiv në jetën politike të Greqisë së atëhershme dhe ishte një ndër udhëheqësit e lidhjes së Ahesë. Pas humbjes në luftën e tretë maqedonase-romake ai së bashku me aheasit tjerë u zu rob dhe u dërguan në Romë. Deri në këtë kohë ai ishte i njohur si kundërshtarë i Romës, mirëpo prezenca e tij në Romë dhe kontaktet e tija me shoqërinë aristrokate romake ndikuan në mendimin e tij politik mbi Romën. Edhe pse ai kishte fituar të drejtën të kthehej në vendlindje ai pas një vizite të shkurtër të vendit të tij u kthye përsëri në Romë ku tashmë kishte vendosur kontakte shumë të afërta me Scipion Emilianin. Në Emilianin ai kishte gjetur një mik të ngushtë dhe e përcolli atë në ekspeditat luftarake.
Polibi është autori i parë i historisë botërore të kohës antike, ai përpiloi një vepër të quajtur "Historitë" e cila përbëhet prej 40 librash. Fatkeqësisht nga vepra e tij janë ruajtur vetëm pesë librat e parë, nga të tjerët kanë mbetur vetëm disa fragmente.
Polibi në veprat e tij zakonisht si masë kohore e ngjarjeve merr Olimpiadat e në raste të rralla përdorë datime tjera të ndonjë ngjarje krahasuese. Burimet që përdor ai janë të zgjedhura dhe mundohet që ato dhe mendimet e tija të i dokumentoi. Ai si detyrë të historisë merr jo vetëm përshkrimin por edhe shpjegimin e ngjarjeve.
Ilirët në veprat e Polibit
Në veprat e Polibit trajtohen luftërat iliro-romake dhe ngjarjet tjera që janë zhvilluar në tokat ilire gjatë luftërave maqedono-romake. Trajtimin e këtyre ngjarjeve ai e bënë nga detyra e tij si zyrtarë romakë që lë të kuptohet edhe mangësia në objektivitetin e trajtimi. Po ashtu ai, në vepren e tij, përmend për herë të par Dardaninë dhe dardanët.
Tituj të veprave
Historiae - vepër e përbërë nga 40 libra
Burim i të dhënave
Lidhje të jashtme
Polybius, Histories nga perseus.tufts.edu në anglisht
Das Geschichtswerk des Polybios (englisch) bei LacusCurtius
Relief aus der römischen Kaiserzeit mit Darstellung des Polybios (englisch)
Historien (griechisch / englisch) bei PACE
Historianë të lashtë grekë |
8651 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Kleopatra%20%28kthjellim%29 | Kleopatra (kthjellim) | Kleopatra (latinisht Cleopatra) është emri i disa mbretërsha egjiptiane të dinastisë e Ptolemaik.
Kleopatra I. (* 215 p.e.s., † 176 p.e.s.) ishte gruaja e Ptolemeut V.
Kleopatra II. (* 185 p.e.s., † 116 p.e.s.) ishte gruaja e vëllezërve të vet Ptolemaios VI. dhe Ptolemaios VIII.
Kleopatra Thea (* um 164 p.e.s., † 121 p.e.s.) ishte gruaja e mbretëve siriak Alexander I. Balas, Demetrios II. dhe Antiochos VII.
Kleopatra III. († 101 p.e.s.) ishte e gruaja e Ptolemaios VIII.
Kleopatra IV. († 112 p.e.s.) ishte gruaja e vëllezërit vet Ptolemaios IX.
Kleopatra V. Selene († 69 p.e.s.) ishte gruaja e Ptolemaios IX. dhe Ptolemaios X.
Kleopatra VI. ishte gruaja Ptolemaios XII.
Kleopatra VII., e Madhja (69 p.e.s.; † 30 p.e.s.) ishte gruaja e vëllezërve të vet Ptolemaios XIII. dhe Ptolemaios XIV. po ashtu edhe e dashura e Jul Cezarit, që me të lindi Pteolemeun XV Cezarion, dhe tani e Mark Antonit. Kleopatra VII është Kleopatra e "famshme".
Kleopatra Selene (* 40 p.e.s., † 6) ishte vajza e Kleopatrës VII. dhe Mark Antonit dhe gruaja e Iuba II. nga Mauretania.
Shiko edhe: Arsinoe, Berenise
Kleopatra është në vazhdimisht:
një formë e mitologjisë greke, shiko Kleopatra (mitologjia greke).
një këngtare greqisë, shiko Kleopatra (këngtare).
disa xhirime mbi jetën e Kleopatra VII., (shiko Cleopatra (1934), Cleopatra (1963) dhe një produksion për TV nga 1999 (shiko Cleopatra (1999)).
një Asteroid, shiko Kleopatra (asteroid).
Dinasti |
8652 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Historit%C3%AB%20e%20Polibit | Historitë e Polibit | Historiae
(Historitë e Polibit)
"Historiae" është një përmbledhje e historianit grek Polibi. Kjo vepër është vepra e parë e historisë botërore e kohës antike dhe përbëhet nga 40 libra nga të cilat pesë librat e parë janë ruajtur ndërsa nga të tjerat kanë mbetur vetëm disa pjesë (fragmente). Në këtë vepër trajtohet historia e vendeve të pellgut të Mesdheut prej vitit 264 deri në vitin 146 p.e.s. Në qendër të kësaj vepre gjenden ngjarjet e zhvilluara mes viteve 220 - 146 p.e.s. Periudha para kësaj kohe trajtohet në mënyrë të përmbledhur dhe shërbejnë më tepër si një hyrje në periudhën që gjendet në qendër të vëmendjes së autorit. Kjo shihet si një lidhje në mes të veprës së Timeut dhe veprës së Polibit pasi që edhe për nga vitet të cilat trajtojnë lidhen në mes veti, ku përfundon vepra e Timeut (265/4 p.e.s) vazhdon Polibi.
Në këtë vepër autori paraqet idenë e tij për nënshtrimin e gjithë popujve të Mesdheut nga romakët. Ai në vepër mundohet ta mbrojë idenë e tij duke i cilësuar pushtimet romake si të drejta, të pashmangshme dhe të nevojshme e deri të dëshirueshme nga popujt e nënshtruar. Vepra trajton kryesisht historinë politike e pakë prekë çështjet e jetës ekonomike e sociale. Në vepër zënë vend të rëndësishëm çështja e rendit politik në vendet e ndryshme. Autori preferon një rend politik në të cilin janë të kombinuara në mënyrë logjike parimet monarkiste, aristokrate e demokratike. Këtë ai e paraqet edhe si recept të suksese të pushtimeve romake.
Autori ngjarjet i rendit sipas olimpiadave, por ka edhe raste kur ai për shkak të pamundësisë së renditjes që ai preferon, përdorë data nga pikënisjet tjera. Burimet në këtë vepër janë të përdorura në mënyrë kritike dhe mendimet e veta autori mundohet t`i mbështes mbi të dhëna të dokumentuara gjer më atë kohë.
Kjo vepër merret si vepra më e mirë historike e kohës antike pas veprës së Thukididit
Po ashtu në këtë vepër gjenden të dhëna historike mbi Ilirin të cilat janë më të theksuara në këto pjesë:
Libri I (13/2-4,)
Libri II (2/1-5, 3/1-8, 4/6-9, 5/1-8, 6/1-11, 7/11, 8/1-13, 9/1-9, 10/1-9, 11/1-17, 12/1-8, 13/1-8 65/1-6 70/1 dhe 6)
Libri III (16/1-7, 18/1-12, 19/1-12, 25/1-5)
Libri IV (5/1-1, 6/1-2, 9/1-4, 10/1-4, 15/1-2, 16/1-11, 19/7-9, 25/1-5, 29/1-7, 30/1-7, 36/1-9, 55/1-4, 61/1-8, 62/1-6, 66/1-8, 67/1-2)
Libri V (3/1-10, 4/1-4, 6/1-3, 12/5-10, 14/1-7, 23/1-10, 95/1-4, 96/1, 97/1-2, 101/1-10, 108/1-10, 109/1-6, 110/1-11, )
Libri VII (9/1-17)
Libri VII (13/1-9, 14/1-11)
Libri IX (22/1-5)
Libri X (41/1-5)
Libri XVIII (1/12-14, 5/4-8, 8/8-10, 9/1, 10/1-4, 12/1, 47/5-6 dhe 12, )
Libri XX (3/1-6, 10/1-7)
Libri XXI (11/6-8, 21/2-4, 25/1-6, 30/9-10, )
Libri XXIII (1/9-13)
Libri XXV (6/1-6)
Libri XXVII (15/1-6)
Libri XXVIII (8/1-11, 9/1-3)
Libri XXIX (3/1-9, 4/1-10, 11/1-6, 13/1-2)
Libri XXXII (5/1-14, 6/1-9, 9/1-5, 13/1-9, 14/1-2)
Burim i të dhënave
Ilirët dhe Iiria te autorët antikë (nga Akademia e Shkencave e Shqipërisë; BOTIMET TOENA - Tiranë, 2002) - ISBN 99927-1-639-8
Lidhje të jashtme
Polybius, Histories nga perseus.tufts.edu në anglisht.
Dokumente historike |
8653 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Miss%20Kosova | Miss Kosova | Miss Kosova është një miss-zgjedhe në Kosovë që mbahet prej vitit 1994 çdo vjet.
Fitueset
Emisionet
Shiko edhe
Miss Grand International
Miss World
Miss Albania
Lidhje të jashtme
Faqja zyrtare |
8655 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Miss%20Albania | Miss Albania | Miss Albania është një konkurs bukurie per vajza që mbahet çdo vit në Shqipëri. Ishte Vera Grabocka dhe ekipin i saj qe e organizuan kete konkurs bukurie. Miss Shqipëria është një konkurs tjetër i vecantë që nuk ka lidhje dhe nuk duhet ngatërruar me Miss Albania. Valbona Selimllari ishte vajza e pare e kurorezuar me cmimin Miss Albania "1991| (nje vit pas izolimit komunist). Pas Valbones, kuroren e bukurise shqiptare do ta vinin Sidorela Kola, Monika Zguro, Hygerta Sako dhe shume vajza te tjera. Edhe ne ditet e sotme vajzat marrin pjese ne konkurse nderkombetare dhe kombetare bukurie.
Fitueset
2012 - Kleoniki Delijorgji
2008 - Drilona Boci
2007 - Sadina Alla
2006 - Eralda Hitaj
2005 - Drilona Boci
2004 - Enkelejda Bargjo
2003 - Eriona Ibro
2002 - Zajmina Vasjari
2001 - Anisa Kospiri
2000 - Gentiana Ramadani
1999 - Venera Mustafa
1998 - Aldona Elezi
1995 - Hygerta Sako
1994 - Monika Zguro
1993 - Sidorela Kola
1991 - Valbona Selimllari
Shiko edhe
Miss Grand International
Miss Kosova
Miss World |
8660 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Partia%20Demokratike%20e%20Kosov%C3%ABs | Partia Demokratike e Kosovës | Partia Demokratike e Kosovës (shk.: PDK) është një parti politike nga Kosova,e formuar pas mbarimit të luftës në vitin 1999 nga udhëheqës të UÇK-së, shumica e të cilëve deri asokohe ishin aktivistë dhe udhëheqës të Lëvizjes Popullore të Kosovës. Në fillim partia kishte emrin Partia për Progres Demokratik e Kosovës, por më vonë e ndërroi emrin në Partia Demokratike e Kosovës.
Pas luftës heroike të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe vendosjes së forcave ndërkombëtare , fillimit të organizimit dhe të ndërtimit të institucioneve të para demokratike të Kosovës, u krijuan kushtet e përshtatshme për veprimtari politike.
PDK -ja është trashëgimtare e strukturave politike të UÇK-së dhe e LPK-së.
Partia Demokratike e Kosovës u themelua me 10 tetor të viti 1999.
Deri me sot Partia Demokratike e Kosovës ka mbajtur 3 Kuvende Zgjedhore dhe dy Kuvende të Punës.
Që nga themelimi, Kryetar i Partisë Demokratike të Kosovës deri ne vitin 2016 ishte z. Hashim Thaçi.
Pas marrjes së postit te Presidentit Hashim Thaçi i la vendin Kadri Veseli.Kryetari i Partisë zgjidhet nga Kuvendi i Partisë.
Organi më i lartë i Partisë Demokratike të Kosovës mes dy kuvendeve është Këshilli Drejtues, i cili sot numëron 106 anëtarë. Këshilli Drejtues zgjedh me procedurë të veçantë Sekretarin e Përgjithshëm të Partisë.
PDK-ja ka shtrirje në tërë territorin e Kosovës. Aktiviteti në terren mbulohet nga 32 degë.
Organ Ekzekutiv i PDK- së është Kryesia, e cilia zgjidhet nga Këshilli Drejtues dhe numëron 28 anëtarë.
Nënkryetarët dhe Sekretarët e Partisë Demokratike zgjidhen nga Kryesia e Partisë. Partia Demokratike e Kosovës ka bashkëqeverisur Qeverinë e Kosovës nga viti 2001-2004, me kryeministër z. Bajram Rexhepi dhe me 2 ministra.
Pas zgjedhjeve të 17 nëntorit 2007, PDK-ja konfirmohet si forca e parë politike në vend. Sot PDK-ja udhëheq në 17 komuna dhe prej 9 janarit 2008, deri ne 2014 ish-kryetari Hashim Thaçi ishte kryeministër i Kosovës. PDK-ja kishte edhe 7 ministra në Qeverinë e Kosovës. Partia Demokratike e Kosovës ishte Partia më e madhe në Kosovë prej vitit 2008 deri në vitin 2019. Pas zgjedhjeve te 2019, PDK doli forcë e 3-të duke qendruar kështu ne opozite.
Përkrahja popullore për PDK-në
Zgjedhjet 2000
Në zgjedhjet lokale të mbajtura në fund të vitit 2000, PDK fitoi 187.821 vota, apo 27.3% të votave në nivel të Kosovës. 5 komunat ku PDK fitoi numrin më të madh të votave ishin: Drenas 18.587 vota, Skenderaj 18.108 vota, Prizren 15.406 vota dhe Ferizaj 11.077 vota.
PDK fitoi pushtetin komunal në komunat e Drenasit, Kaçanikut, NovoBërdes, Skenderajit, Shtimjes dhe Shtërpces. Në të gjitha komunat e Kosovës PDK kishte 267 këshilltar në Kuvendet Komunale.
Zgjedhjet 2001
Në zgjedhjet e para parlamentare të vitit 2001, PDK 202.622 vota apo 25.7% të votave në nivel të Kosovës. 5 komunat ku PDK fitoi numrin më të madh të votave ishin: Drenas 18.618 vota, Prishtinë 17.068 vota, Skenderaj 17.049, Prizren 16.901 dhe Gjilan 12.374.
PDK në këtë mandat fitoi 26 deputetë në Kuvendin e Kosovës.
Zgjedhjet 2002
Në zgjedhjet dyta lokale të vitit 2002, PDK fitoi më së shumti vota në këto 6 komuna: Prizren 17.947 vota, Drenas 17.313 vota, Skenderaj 15.601, Ferizaj 12.648 dhe Gjilan 12.167.
PDK fitoi pushtetin komunal në komunat e Drenasit, Kaçanikut, Lipjanit, Skenderajit, Shtimjes dhe Malishevës. Në të gjitha komunat e Kosovës PDK kishte 283 këshilltar në Kuvendet Komunale.
/* Zgjedhjet 2005 */
Zgjedhjet e treta lokale të vitit 2005, PDK fitoi në këto Komuna; Drenas, Kaqanik, Skenderaj, Malisheve, Shtime, ku mori 170 këshilltar ne Kuvendet Komunale.
/* Zgjedhjet 2007 */
Zgjedhjet e katerta lokale të vitit 2007, PDK fitoi në këto Komuna, Gjilan, Prizren, Kamenicë, Ferizaj, Mitrovicë e Jugut, Drenas, Kaçanik, Malisheve, Klinë, Rahovec, Vushtrri, Shtime, Lipjan.
/* Zgjedhjet 2009 */
Zgjedhjet e pesta lokale të vitit 2009, PDK fitoi në këto Komuna, Gjilan, Prizren, Drenas, Ferizaj, Mitrovice e Jugut, Drenas, Malisheve, Shtime, Skenderaj, Vushtrri, Klinë, Dragash.
/* Zgjedhjet 2013 */
Zgjedhjet e gjashta lokale të vitit 2013, PDK fitoi në 10 Komuna, Klinë, Rahovec, Skenderaj, Dragash, Kamenice, Vushtrri, Prizren, Drenas, Kaçanik, Shtime.
/* Zgjedhjet 2017 */
Zgjedhjet e shtata lokale të vitit 2017, PDK fitoi në 5 Komuna, Ferizaj, Drenas, Shtime, Dragash, Kaçanik,
Lidhje të jashtme
Faqja e partisë
Demokratike e Kosovës |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.