id
stringlengths 1
6
| url
stringlengths 31
426
| title
stringlengths 1
231
| text
stringlengths 1
443k
|
|---|---|---|---|
6244 | https://sq.wikipedia.org/wiki/13%20Prill | 13 Prill |
Ngjarje
1111 - Henry V kurorëzohet perandor i Perandorisë Romake
1987 - filloi Festivali i 7-të i Filmit Shqiptar
2002 - Gjykata Ndërkombëtare në Hagë jep vendimin përfundimtar, që përcaktoi vijën kufitare të gjatë 1,000 kilometra ndërmjet Etiopisë dhe Eritresë, vendim që i dha fund konfliktit ushtarak (1998-2000) ndërmjet këtyre vendeve afrikane..
Lindje
1743 - Thomas Jefferson, presidenti i 3-të SHBA-së (Vdiq më 1826)
1951 - Diana Çuli, shkrimtare, publiciste dhe politikane shqiptare
1918 - Pupo Shyti, ekonomist, punonjës i shquar i administratës shtetërore
1955 - Safet Sushiq, futbollist boshnjak
1959 - Zeruya Shalev, letrare izraelite
1963 - Geri Kasparov, mjeshtër shahu rus
1964 - Eusebio Sacristán, futbollist spanjoll
1978 - Carles Puyol,futbollist spanjoll
Vdekje
1695 - Jean de La Fontaine, letrar francez (l. 1621)
1813 - Mihail Ilarionovič Kutuzov, strateg dhe udhëheqës ushtarak rus
1942 - Jan Vlašimsky, skulptor kroat me prejardhje çeke (l. 1861)
1945 - Fejzi bej Alizoti, politikan dhe Kryeministër i Shqipërisë (l. 1876)
1974 - Ante Jadrijević, arkeolog de historian kroat
1988 - Alan Paton, shkrimtar jugoafrikan dhe luftar kunder aparthejdit
1996 - Vjekoslav Kaleb, letrar kroat (l. 1905)
2004 - Bedri Dedja, shkrimtar shqiptar (l. 1930)
2015 - Günter Grass, shkrimtar gjerman, nobelist
Festa dhe përvjetore
Prill |
6245 | https://sq.wikipedia.org/wiki/14%20Prill | 14 Prill |
Ngjarje
1865 - Kryetari i SHBA-ve Abraham Linkoln u plagos për vdekje nga atentati disa ditë pas përfundimit të luftës qytetare. Në teatrin e Uashingtonit gjuajti Xhon But. Linkolni vdiq të nesërmen.
1912 - Anija tejoqeanike britaneze Titanik u ndesh me masën e akullit në ora 23 e 40 minuta dhe u fundos.
2010 - Shpërtheu vullkani Eyjafjallajökull në Islandë
Lindje
1578 - Felipe III, mbret i Spanjës (vdiq më 1621)
1865 - Alfred Hoare Powell, arkitekt anglez dhe projektues dhe piktor i qeramikës (viti 1960)
1915 - Zef Mala, publicist dhe kryetar i Grupi Komunist i Shkodrës.
1935 - Erich von Daeniken, letrar zvicran
1950 - Peter Esterhazy, letrar hungarez
1959 - Don Roos, regjisor amerikan
1970 - Faruk Šehić, letrar boshnjak
1973 - Adrien Brody, aktor amerikan
Vdekje
911 - Papa Sergius III
1917 - Ludwik Zamenhof, doktor polak, autor i gjuhës esperanto (lindi më 1859)
1759 - George Friedrich Händel, skulptor gjerman (* 1685.)
1894 - Franziska Lechner, murgeshë gjermane (* 1833.)
1930 - Vladimir Vladimirovič Majakovski, letrar rus (* 1893.)
1986 - Simone de Beauvoir, letrare franceze (* 1908.)
2012 - Piermario Morosini futbollist italian (*1986)
Festa dhe përvjetore
Prill |
6246 | https://sq.wikipedia.org/wiki/15%20Prill | 15 Prill |
Ngjarje
1912 - Anija britaneze tejoqeanike Titanik u fundos në ora 2 e 20 minuta të mëngjesit.
1989 - 95 njerz humben jetën në në ndeshjen futbollistike në Sheffield (Angli)
1992 - është themeluar Armata e Bosnjes dhe Hercegovinës.
Lindje
1452 - Leonardo da Vinci, piktor, skulptor, arkitekt dhe filozof italian (vdiq më 1519)
1912 - Kim Il Sen, diktator i Koresë Veriore (vdiq më 1994)
1913 - Vangjel Graboska, aktor
1924 - Jup Kastrati, mësues shqiptar
1927 - Bejto Isufi, ushtarak shqiptar
1931 - Tomas Tranströmer, shkrimtarë suedezë, Çmimit Nobel për Letërsi
1938 - Claudia Cardinale (Klaudia Kardinale) aktore e famshme italiane.
1990 - Emma Watson, aktore angleze
2004- Greta
Vdekje
1828 - Francisco Goya, piktor spanjoll (lindi më 1746)
1865 - Abraham Lincoln, kryetar i SHBA-ve (lindi më 1809)
1882 - Charles Darwin, shkencëtar anglez, autor e teorisë i evoluimit (lindi më 1809)
1946 - Faik Shatku, jurist dhe ministër shqiptar (lindje 1889).
1972 - Frank Hyneman Knight ishte një ekonomist amerikan, themelues i shkollës ekonomike të Chicagos. (lindje 7 nëntor 1885)
1990 - Greta Garbo, aktore amerikano-suedeze
Festa dhe përvjetore
Prill |
6251 | https://sq.wikipedia.org/wiki/16%20Prill | 16 Prill |
Ngjarje
1789 - George Washington bëhet kryetar i SHBA-ve.
1970 - Orteku i borës në vendin Salansh në Alpet franceze kan humbur jeten 72 njerz..
1982 - Mbreteresha Elizabeta shpalli Kushtetuten e re të Kanadasë, duke i prerë lidhjet e fundit koloniale me Britaninë.
2011 - Përurohet në Tepelenë monumenti i Nderit të Kombit Sali Nivica.
Lindje
1319 - Jean II, mbret i Francës († 1364)
1889 - Charlie Chaplin, regjisor dhe aktor anglez († 1977)
1927 - Papa Benedikt XVI (Joseph Ratzinger)
1945 - Gojko Šušak, politikan kroat († 1998)
1947 - Kareem Abdul-Jabbar, basketbollist amerikan
1952 - Billy West, dublues amerikan
1961 - Doris Dragović, kengëtare kroate
1990 - Lorraine Nicholson, aktore amerikane
Vdekje
1731 - Daniel Defoe, shkrimtar dhe gazetar anglez
1972 - Jasunari Kavabata, shkrimtar dhe nobelist japonez.
1968 - Edna Ferber, shkrimtare amerikane
1990 - Greta Garbo, aktore suedeze.
Festa dhe përvjetore
Prill |
6252 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Muzeu%20i%20Sk%C3%ABnderbeut | Muzeu i Skënderbeut | Muzeu Kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu i njohur edhe si Muzeu i Skënderbeut dhe Muzeu i Krujës, ndodhet në Krujë dhe është një nga më të vizituarit në Shqipëri.
Histori
Përurimi i muzeut është bërë më 1 nëntor 1982 në kështjellën e Krujës. Njëkohësisht ky muze ka edhe karakterin e një memoriali që trajtohet si kullë shqiptare e Veriut. Arkitektë te muzeut janë Pirro Vaso dhe Pranvera Hoxha (e bija e Enver Hoxhës).Kompleksi i muzeut është shpërndarë në disa hapësira të cilat vizitohen kronologjikisht sipas ngjarjeve. Muzeu u ndërtua në kalanë e famshme të Krujës, kryeqendra e shtetit të Arbërit dhe personifikim i disfatës së ushtrive osmane, për tri herë rresht, në shek. XV.
Në këtë muze janë të ekspozuara mjaft objekte, dokumente dhe bibliografi origjinale, riprodhime autentike që flasin qartë për historinë e popullit shqiptar në shek. XV e më gjerë. Aty numërohen pavione të tilla si pavioni i antikitetit dhe mesjetës së hershme, pavioni i principatave shqiptare, i pushtimit osman dhe përballimit të këtij pushtimi, pavioni i kështjellave mesjetare, i qëndresës shqiptare, kanceleria e Skënderbeut, biblioteka, salla e princave, e pinakotekës dhe së fundi pavioni i trashëgimisë dhe i jehonës. Në këto pavione janë ekspozuar objekte prej qeramike, bronxi, hekuri, bakri, faksimile të ndryshme, ikona origjinale, shkrime, këmbana e vitit 1462, shpata origjinale të shek. XV etj.
Shiko edhe
Teqja e Dollmës
Muzeu Etnografik në Krujë
Burime
Faqja Zyrtare
Muze në Krujë
Muze në Shqipëri
Historiografia e Skënderbeut |
6254 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Kodik%C3%ABt%20e%20Beratit | Kodikët e Beratit | Kodikët e Beratit janë disa dorëshkrime me rëndësi historike për fillimet e letërsisë biblike. Librat përmbajnë rreth 190 fletë dhe janë të shkruajtura në gjuhën Greke. Kodikët mbahen në Arkivin Kombëtar të Shqipërisë, Tiranë.
Referime
Lidhje të jashtme
High res images in der CSNTM
Codex Beratinus ɸ (043): in der Encyclopedia of Textual Criticism
A Codex Purpureus Beratinus at the UNESCO website
Website of Unesco
Kodikët e Shqipërisë (’Albániai kódexek’)
Dorëshkrime |
6260 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Acetileni | Acetileni | Acetilini është gaz pa ngjyrë i përbëre nga karboni e hidrogjeni(C2H2) që digjet me një dritë të bardhë të fortë e që përdore për ngjitje, për ndriçim etj. Në masen 20 perqind etini i prodhuar ne rruge industriale, perdoret për ngjitjen dhe për prerjen e metaleve me ane te kanjelles oksiacetilenike. Pjesa me e madhe e etinit(acetilenit) te prodhuar perdoret ne procesin e polimerizimit për te perftuar poliacetilenin(lende sintetike). Etini perdoret gjithashtu ne pergatitjen e dritave te rrugeve, ne karburizimin e celikut, ne pergatitjen e benzenit,vinilacetilenit,si dhe ne shume sinteza te tjera.
Kimi |
6261 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Acetoni | Acetoni | Acetoni () është lëngë i pangjyrë e i avullueshëm, me erë të fortë si të eterit, që përdoret për prodhimin e lëndve shpërthyese, të mëndafshit artificial. Po ashtu në industri prodhohen aparate të cilat shërbejnë për ngjitje dhe që përdorin acetonin si materie ngjitëse ose tretëse të yndyrërave. Acetoni është ketoni më i rëndësishëm, i cili përftohet me disa metoda
Kimi |
6262 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Acidi | Acidi | Acidi është komponim kimik, zakonisht i lëngshëm, me shije të thartë e veti gërryese, që përmban hidrogjen dhe që në reaksion me metalet jep kripëra. Varësisht nga bashkimi kimik dallohen edhe acidet, ndër më të njohurit janë Acidi sulfurik, Acidi yndyror apo Acidi organikë. Gjithashtu kemi hidroacide dhe oksiacide. Acidet ne uje rrisin perqendrimin e joneve te hidrogjenit.
Acidet që në përbërjen e tyre kanë atome të oksigjenit quhen acide oksigjenike, kurse ato që nuk kanë atome të oksigjenit quhen acide jooksigjenike.
Emërtimi i acideve (Nomenklatura)
Emërtimi i acideve jooksigjnike bëhet ashtu që emrit të jometalit që e krijon acidin i shtohet prapashtesa "hidrik".Keto acide quhen ndryshe acide hidrike, per shkak te permbajtjes se Hidrogjenit ne fillim te cdo formule.Për shembull:
HCl – acidi klorhidrik
HI – acidi jodhidrik
Emërtimi i acideve oksigjenike bëhet në këtë mënyrë: emërtimi i acidit kryesor (themelor) bëhet ashtu që emrit të elementit që e krijon acidin i shtohet prapashtesa "ik".
Acidet marrin pjesë në përbërjen e organizmit të njeriut, burimi kryesor i tyre janë proteinat ushqimore, të cilat përmbajnë grupe sulfate dhe fosfate, prej të cilave me proceset metabolike krijohen acidet dhe . Ngarkesa ditore e organizmit me acidet e krijuara në këtë mënyrë është 150 .
Acidet gjithashtu ndahen ne ; njebazike,dybazike dhe trebazike.Duhet te kemi kujdes pasi ne nuk duhet ti prekim acidet kurre direkt me dore, pervec rasteve kur jemi udhezuar se eshte e sigurt.
Ndotja nga Acidet
Acidet janë ndotës të mëdhenj të ambienteve. Ato kërkojnë një kujdes të madh nga qeveritaret sepse pasojat vërtet nuk i ndjejmë tani, por në të ardhmen ato janë të pashmangshme.Nje prej pasojave te dukshme qe mund te jete e rreziksHMe ne te ardhmen e afert eshte edhe shiu acid.
Shiko edhe
Acidi Folik
Burimi i të dhënave
Kimi
Ndotje
Substanca kimike |
6263 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Admirali | Admirali | Admirali është ushtarak me një gradë të lartë në flotën detare të një shteti e cila i përgjegjet gjenerali të armatës së ushtrisë tokësore.
Grada ushtarake |
6264 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Aerodinamika | Aerodinamika | Aerodinamika është ajo degë e fizikës, dhe më në detaj e fluidodinamikës që studion lëvizjen e ajrit e të gazeve të tjerë, si edhe bashkëveprimet e tyre me trupa të ngurtë që lëvizin nëpër to. Duke pasur parasysh kompleksitetin e fenomeneve që studion, Aerodinamika përdor modele matematike për të përfaqësuar realitetin fizik. Kombinimi i këtyre modeleve jep më pas përafrime të mjaftueshme te realitetit për problemin e konsideruar.
Fusha aplikimi
Aerodinamika si shkencë tashmë përdoret kudo në industri. Krahas përdorimit të natyrshëm në fushën e aeronautikës ajo gjen përdorim si në ndërtimin e automjeteve ashtu edhe në transportet e rënda si ai mbi hekur (treni) falë kursimit energjetik të konsiderueshëm që studimet në këtë fushë sjellin. Aerodinamika gjen zbatim edhe në fushën e inxhinierisë së ndërtimit në ato raste ku efekti i erës nuk mund të anashkalohet(urat apo kullat e larta). Pjesë të saj janë të domosdoshme për meteorologjinë. Përdoret ne impiantet e kondicionimit të ajrit të përmasave të ndryshme etj.
Koncepte bazë
Për të bërë të mundur studimin e ajrit duhen marrë parasysh vetitë e tij : shpejtësia U, dendësia , presioni P, viskoziteti µ, temperatura T. Për sa i përket katër madhësive të para i binden ekuacionet e Navier-Stokes. Për të përcaktuar temperaturën përdoret ligji i gazeve idealë.
Ekuacionet e Navier-Stokes:
Ligji i gazeve idealë: PV = nRT
Ekuacionet e Navier-Stokes përbëjnë një sistem me më shumë të panjohura se ekuacione. Kjo do të thotë që i vetëm nuk mund të përdoret për të pasur një zgjidhje, por ka nevojë për kushte fillestare dhe kushte në kufi të problemit në fjalë.
Edhe në prani të kushteve fillestare e në kufi, komplesiteti i funksioneve matematike të pranishme në ekuacionin e Navier-Stokes e bëjnë shumë të vështirë, herë-herë të pamundur për tu zgjidhur. Për këtë arsye për studimin e situatave të ndryshme që shfaqen në aerodinamikë përdoren modelet matematike të renditura më poshtë në këtë artikull.
Nga madhësitë e sipërpërmendura pressioni është raporti i një force me një sipërfaqe. Pra duke vendosur nje trup me një farë gjeometrie dhe shpejtësie në ajër është e mundur formimi i një force të nevojshme për të pasur një efekt të dobishëm mbi trupin në fjalë. Në momentin që kjo forcë, ose një përbërëse e saj, barazon ose tejkalon forcën e rëndesës atëherë trupi "fluturon".
Le të imagjinojmë një aeroplan që fluturon horizontalisht me shpejtësi konstante. Mbi aeroplanin vepron forca e rëndesës, forca e ushtruar nga motorrët, dhe duke pasur parasysh llojin e lëvizjes që aeroplani kryen duhet të ekzistojnë dy forca në kah të kundërt që barazojnë forcat e sipërpërmendura. Këto janë përkatësisht forca ngritëse dhe forca e rezistencës, të dyja forca aerodinamike.
Forca ngritëse
Forca ngritëse (në inxhinierinë aerokozmike parapërdoret fjala angleze "lift")është diferenca midis forcës aerodinamike normale që vepron poshtë dhe sipër krahut të një aeroplani. Në momentin që kjo forcë kalon forcën e rëndesës aeroplani fillon të fluturojë. Më pas diferenca midis forcës ngritëse dhe forcës së rëndesës bën qe aeroplani të ngrihet, të ulet ose të fluturojë në një lartësi konstante.
Forca ngritëse varet nga shpejtësia e aeroplanit, dendësia e ajrit dhe koeficienti ngritës i aeroplanit sipas formulës:
L=
Ku është koeficienti ngritës i aeroplanit dhe varet nga gjeometria e këtij të fundit dhe këndi që turiri i aeroplanit formon me horizontin.
Forca e rezistencës
Forca e rezistencës (në inxhinierinë aerokozmike parapërdoret fjala angleze "drag") është forca aerodinamike tangjente që vepron mbi të gjithë aeroplanin dhe lind për shkak të fërkimit me ajrin.
Kjo forcë është shumë e rëndësishme edhe për të gjitha ato mjete (makina, kamionë, trena, anije etj.) që lëvizin në kontakt me ajrin pasi për vetë natyrën e saj tenton sidoqoftë të ngadalësoj mjetin.
Forca e rezistencës varet nga shpejtësia e aeroplanit, dendësia e ajrit dhe koeficienti i rezistencës i aeroplanit sipas formulës :
D=
Ku është koeficienti i rezistencës i aeroplanit dhe varet nga gjeometria e këtij të fundit dhe këndi që turiri i aeroplanit formon me horizontin. Në rastin e mjeteve të tjerë varet vetëm nga gjeometria.
Logjika e funksionimit të krahut të një aeroplani
Në vazhdim të konsiderimeve të mësipërme, duke pasur parasysh formën e seksionit të krahut të një aeroplani dhe faktin që sipas ekuacionit të Navier-Stokes presioni është funksion shpejtësisë arrihet në logjikën e funksionimit të krahut të një aeroplani.
Forma e veçantë e seksionit të krahut bën të mundur të formohet një diferencë midis shpejtësisë së ajrit që kalon sipër dhe atij që kalon poshtë tij. Kjo sjell një diferencë midis shtypjes, duke bërë shtypjen e ushtruar nga ajri në pjesën e poshtme më të madhe. Është kjo diferencë e shtypjes në anët e krahut e cila e shumëzuar me sipërfaqen e krahut jep forcën ngritëse që bën të mundur fluturimin e aeroplanit.
Modele matematike të përdorura në aerodinamikë
Disa modele matematike të lëvizjes së gazeve të përdorur në aerodinamikë
(Kjo pjesë përmban informacione profesionale për ata që duan të thellohen në temën e aerodinamikës)
Modelet matematike të përdorura në Aerodinamikë për thjeshtësi veprimesh konsiderojnë ajrin në lëvizje relativisht me trupin, duke ndërruar kështu sistemin e referimit. Ky ndërrim nuk shkakton ndryshime në konsiderimet tërësore apo në vetitë e sistemit në fjalë duke qenë se gjendja inerciale ose jo është sidoqoftë e ndërsjelltë midis trupit dhe ajrit.
Modelet e mëposhtme përshkruajnë në tërësi fenomenet qe kanë të bëjnë me flukset ajrore të konsideruara. Gjithsesi nuk janë në gjendje të ofrojnë zgjidhje konstrutive për mjete fluturuese pa përdorur modele matematike të tjera që kanë të bëjnë me gjeometrinë e sistemit ose me kushtet fillestare. Kjo për arsye se janë sidoqoftë derivime ose transformime të ekuacioneve të Navier-Stokes, që, si e theksuar më lartë në këtë artikull, të vetme nuk janë në gjendje të japin një zgjidhje në mungesë të kushteve fillestare dhe atyre në kufi.
Ajri konsiderohet gaz Njutonian, dmth ku forca tangjente dhe shpejtësia janë në përpjestim të drejtë me njera-tjetrën. Për rastet kur formulat vlejnë edhe në përgjithësi specifikohet kjo vlefshmëri në artikullin përkatës.
fluks viskoz ose me fërkim
fluks joviskoz ose pa fërkim
fluks konstant vetitë e të cilit nuk ndryshojnë në kohë
fluks i ngjeshshëm dendësia e të cilit mund të ndryshojë
fluks i pangjeshshëm dendësia e të cilit nuk mund të ndryshojë
fluks i rregullt lëvizja e të cilit është e rregullt
fluks i turbullt lëvizja e të cilit është e parregullt
fluks sub-sonik shpejtësia e të cilit është më e vogël se ajo e zërit në të njëjtin gaz
fluks supersonik shpejtësia e të cilit është më e madhe se ajo e zërit në të njëjtin gaz
Lidhje që kanë të bëjnë me këtë temë
Rezistenca e ajrit
Rezistenca e ajrit është forca kundërvepruese e ajrit
Bibliografi
Fizikë |
6265 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Aeronautika | Aeronautika | Aeronautika (nga Greqishtja aero-ajër dhe nautis-lundërtar) është shkenca qe merret me studimin, projektimin, ndërtimin dhe/apo përdorimin e mjeteve ose makinave të afta për të fluturuar. Emri (lundërtar i qiellit) i është vënë duke qenë se fillimisht kjo shkencë merrej vetëm me përdorimin dhe manovrimin e avionit. Më vonë, me zhvillimin e jashtëzakonshëm që pati kjo fushë, Aeronautika u shndërrua në një shkencë që merret me të gjitha fenomenet e lidhura me proceset industriale dhe aplikative të nevojshme. Një nga degët e saj më të rëndësishme është Aerodinamika, e cila studion lëvizjen dhe bashkëveprimin e ajrit me objekte të ngurta të "zhytura" në të.
Historia
Dëshira për të fluturuar lindi natyrshëm bashkë me njeriun, ndoshta që herën e parë që njeriu pa një zog që fluturonte. Mposhtja e kufijve që natyra i ka vendosur ka qenë historikisht shtysa që ka çuar njerëzimin gjithmonë e më përpara, deri në ditët e sotme. Sot mjetet fluturuese që prodhohen dhe përdoren në botë tejkalojnë dukshëm qëllimin fillestar të tyre. Në të vërtetë aeroplanët modernë jo vetëm janë të aftë të veprojnë në kushte të pamundura për zogjtë, por janë bërë pjesë e domosdoshme e jetës sonë. Le të hyjmë pak në historinë që qëndron pas arritjeve që na kanë dhuruar këto mjete të jashtëzakonshme.
Përpjekje të lashta
Në të vërtetë përpjekjet më të hershme së paku për të kuptuar mekanizmin fizik që qëndron pas aftësisë së zogjve për të fluturuar gjejnë vend në histori shumë më parë nga çmund të mendohet. Shumë më parë edhe krahasuar me legjendën greke një pikturë e së cilës paraqitet djathtas. Arkeologë të ndryshëm kanë zbuluar se egjiptianët e lashtë kanë kryer studime të hollësishme në këtë aspekt, duke arritur të kuptojnë në thelb fluturimin e zogjve. Disa arkeologë eksperimentues kanë hedhur hipotezën që ndoshta rezultatet e atyre studimeve u kanë dhënë mundësinë egjiptianëve të përdornin forcën e erës me një sistem të ndërlikuar balonash dhe rrotullash për lëvizjen e objekteve të mëdha të përdorura për ndërtimin e veprave të tyre kolosale si piramidat e Egjiptit. Dihet gjithashtu se në lindjen e largët kinezët kanë qenë të aftë të ndërtojnë balona që fluturonin mijëra vjet p.e.s., ndoshta më parë se Faraonët e Egjiptit. Mbështetës të arkeologjisë fantastike ose pseudoarkeologjisë, për sa mund të konsiderohen të vërteta apo spekulime pohimet e tyre,mbështesin mundësinë që qytetërime të lashta kanë arritur më tej në këtë fushë, ndoshta më tej se ne, por këto konsiderime mbështeten kryesisht mbi të dhëna të diskutueshme, ose vizatime që së largu mund të konsiderohen se kanë të bëjnë me këtë fushë.
Mesjeta
Ndonëse mesjeta është me siguri periudha më e errët në histori për zhvillimin e shkencës në përgjithësi, aty u hodhën hapat e parë që i paraprinë aeronautikës moderne si e njohim sot. Në mesjetën e hershme në lindjen e afërt u kryen studime të rëndësishme mbi fluturimin e zogjve,që i paraprinë shkencëtarit Ibn Firnas, një nga europianët e parë modernë që krahas studimeve të kryera, zhvilloi dhe një sërë eksperimentesh të lidhura me rezultatet që arriti. Më vonë mund të përmenden Leonardo da Vinci ose vëllezërit Montgolfier, i pari që projektoi një lloj ornitopteri, një mjet fluturues i ngjashëm me një zog, të dytët që projektuan, zbatuan dhe treguan në publik nje balonë me ajër të ngrohtë që fluturoi por pa pilot, prej tyre marin emrin balonat me ajër të ngrohtë moderne. Puna e këtyre pionierëve të fluturimit, edhe pse nuk arritën të ndërtonin mjete të afta të transportonin njerëz, i hapën rrugën zbulimeve që do vinin më pas.
Revolucioni industrial
Përpjekje të vazhdueshme zgjatën gjatë Rilindjes. Megjithatë nderin e shkrimit të historisë do ta fitonin Vëllezërit Wright në SHBA. Pas shumë provash të suksesshme me mjete fluturuese pa motor, më 17 dhjetor 1903 me modelin e radhës Wright Flyer I të treguar në figurë, ata bënë të mundur fluturimin e parë të pilotuar me motor në histori, duke hapur një faqe të re të zhvillimit industrial botëror. Edhe pse garën e fluturimit të parë e fituan vëllezërit Wright, përpjekjet e shkencëtarëve që ndërkohë ishin munduar t'i kalonin bënë të mundur një zhvillim të jashtëzakonshëm të aeronautikës. Në vitet që pasuan u zhvilluan si aeroplanë, ashtu dhe zeppelin (balona të ngurta gjigante të treguara në figurë më poshtë) në kohë rekord.
Lufta e Parë Botërore
Shpërthimi i Luftës së Parë Botërore, edhe pse në rrethana të gabuara, bëri të kuptohej rëndësia e aeronautikës. Avantazhi ushtarak që ofronte bëri superfuqitë të investonin pa kursim në studimin dhe ndërtimin e mjeteve fluturuese. U ndërtuan me mijëra biplanë (aeroplanë me dy palë krahë), u zhvilluan triplanë (me tre palë krahë) dhe zeppelin-ë. U investua gjithashtu edhe në studimet aeronautike, aq sa profilet e krahëve të përdorura edhe sot u studiuan qysh atëherë. Gjatë luftës në një farë mënyre filloi formimi dhe karakterizimi i aeronautikës si disiplinë më vete. Gjithashtu u formua dhe një figurë e re profesionale, ajo e pilotit, që më parë ishte një detyrë që mbulohej përgjithësisht nga të njëjtit persona që projektonin mjetet. Njëkohësisht lindën dhe legjendat e para të aviacionit, si Baroni i Kuq ose avionë si Sopwith Camel i treguar në figurë.
Lufta e Dytë Botërore
Lufta e Dytë Botërore shënoi fundin e ndërtimin masiv të zeppelin-ëve. Kjo sepse ndërkohë ishin zhvilluar aeroplanë me krahë tek, me një palë krahë, me strukturë dhe veshje metalike, me motorë më të fuqishëm. Këta modele të rinj jo vetëm tejkalonin zeppelin-ët në ato situata ku këta të fundit kishin qenë historikisht më të aftë, po njëkohësisht shndërronin zeppelin-ët në objektiva të lehtë për t'u goditur. Kjo vuri në hije zhvillimin dhe ndërtimin e zeppelin-ëve edhe për qëllime civile. Por sakaq aviacioni në përgjithësi gjeti një rilindje të re, një zhvillim të tejskajshëm, aq sa zhvillimi i mjeteve që përdorni motorrë xhet filloi qysh nga mesi i luftës, për të nxjerrë në dritë modelet e para funksionuese ndërsa lufta ende nuk kishte përfunduar. Ky zhvillim zhduku komplet nevojën e zeppelin-ëve duke qene se aeroplanët mund të përdoreshin tashmë edhe për fluturime ndërkontinentale, gjë që më parë vetëm zeppelin-ët mund të bënin. Por ndërsa zeppelin-ët vdisnin, lindte një specie e re mjetesh, helikopterët. Edhe pse studimi i tyre kishte filluar decada më parë, ishte gjatë luftës që modelet e para funksionale filluan të ndërtoheshin dhe përdoreshin efektivisht. Në ndërtimin e aeroplanëve gjetën vend koncepte të reja ndërtuese, si ai i krahut fluturues, që më pas do të sillnin zhvillimin e aeroplanëve si B-2 Spirit, i ilustruar në fillim të këtij artikulli.
Lufta e Ftohtë
Lufta e ftohtë filloi me dy premisa të rëndësishme për aeronautikën : motorët xhet dhe turboxhet për aeroplanët nga njëra anë dhe motorët turbinë për helikopterët nga tjetra. Kështu aeroplanët filluan të bëheshin gjithmonë e më të shpejtë, gjithmonë e më të mëdhenj, përtej kufijve të vendosur më parë nga paaftësia teknike e helikave, helikopterët filluan të prodhoheshin në masë falë motorëve të rinj të përdorur për herë të parë më 1951, që pakësonin në mënyrë të konsiderueshme peshën e mjeteve. Studimet e mëtejshme mbi strukturat metalike dhe qarqet elektronike për kontrollin e qëndrueshmërisë në ajër lejuan thyerjen e Shpejtësisë së Zërit, kufi më parë i menduar i pakalueshëm. Aviacioni hyri në prioritetet e planeve si ekonomike dhe ushtarake të mbarë botës. Ndërsa në pikëpamjen civile transporti ajror i pasagjerëve fitoi shpejt rëndësinë që ka sot, dhe aeroplanët morën shpejt formën strukturale dhe funksionale aktuale, në aspektin ushtarak u arritën rekorde që kalonin Macch 3 (3 herë shpejtësia e zërit, ose mbi 3600 km/h), si aeroplani spiun Blackbird amerikan. Në të vërtetë shpejtësia e zërit u kalua edhe nga modele civilë, si Concorde, por kostot e larta të këtij të fundit bënë që ky aspekt i aviacionit civil të mos zhvillohej më tej. Gara midis superfuqive për armatim dhe teknologji vuri edhe një herë në dispozicion të aeronautikës botërore fonde të pakufizuara. Është në këtë periudhë që u studiuan për herë të parë modele Stealth si B-2 Spirit, në figurë, apo F-117 Night Hawk. Ndërkohë aviacioni civil njohu një profilizim të lartë të modeleve në bazë të karakteristikave të kërkuara nga tregu, duke filluar nga modelet fare të vogla, të përshtatshme për privatë, te xhetët e lluxit, për të kaluar te aeroplanët e linjave të klasifikuar në të vegjël, për linja të shkurtra, të mesëm për linja mesatare, dhe të mëdhenjtë interkontinental si Boeing 747, pa harruar helikopterët që u bënë mjet i domosdoshëm për mjekësinë, zjarrfikësit, mediat, policinë, VIP-at etj. Gara drejt teknologjisë në luftën e ftohtë shpejt u shndërrua edhe në një garë drejt hapësirës, me projekte të përshtatshme si për hapësirën dhe për atmosferën si Shuttle-i amerikan. Kjo periudhë historike, një nga më të artat në historinë e aeronautikës, i dha një ide mbarë njerëzimit për perspektivat e zhvillimit të kësaj fushe dhe rëndësisë së saj.
Aeronautika moderne
Me përfundimin e luftës së ftohtë investimet në fushën e aeronautikës u ulën ndjeshëm, kjo për fat të mirë nuk ndikoi ndjeshëm në nivelet e kërkimit duke pasur parasysh se strukturat industriale dhe akademike të lidhura tashmë ishin zhvilluar dhe profilizuar në atë pikë sa mund të mbijetonin edhe falë vetëm fondeve nga ndërmarrjet e interesuara dhe të ardhurave të tregut. Krahas përmirësimeve të modeleve të transportit civil për të përmirësuar sigurinë në fluturim dhe komoditetin e pasagjerëve, vëmendja e kërkuesve tashmë është zhvendosur mbi probleme që për herë të parë në histori po vlerësohen seriozisht për pasojat që sjellin, si ndotja e mjedisit. Në fushën ushtarake modelet e gjuajtësve-bombardues shumërolësh të rinj, që sapo kanë hyrë në shërbim ose do të hyjnë së shpejti, ndër këta F-22 Raptor ose F-35 Lightning II, gëzojnë të gjithë aftësi Stealth. Sakaq po vlerësohen koncepte të reja aerodinamike dhe teknologjike, mund të përmenden UAV-ët (ang. = Unmanned Air Vehicle-Mjet Fluturues pa Pilot) dhe në veçanti UCAV-ët (ang. = Unmanned Combat Air Vehicle- në figurë) që përveç përdorimit të qartë ushtarak për të evituar humbje pilotësh ofrojnë premisa për përdorime të transportit civil të mallrave; mund të përmenden eksperimente të bërë mbi fluturimet hiper-sonike (shumë më lartë shpejtësisë së zërit) si rasti i X-45A i lëshuara nga NASA (National Air and Space Administration) Amerikane, që arriti shpejtësi rekord me motorrin e tij ram-xhet duke iu afruar Mach 10 në vitin 2004. Këto eksperimente, të kryera kryesisht vitet e fundit, po vërtetojnë se fantashkenca e të kaluarës po bëhet realitet me ritme të papritura.
Objektiva për të ardhmen
Në fushën ushtarake tashmë është e qartë që e ardhmja përmban vetëm mjete fluturuese pa pilot. Modelet ekzistuese të këtyre mjeteve kanë vënë në dukje përparësitë që gëzojnë në krahasim me homologët e pilotuar : një mjet fluturues pa pilot nuk vë në rrezik jetë njerëzish, të paktën të palës që e përdor; një mjet fluturues pa pilot nuk nevojit persona shumë të kualifikuar qoftë dhe për komandimin në distancë (nuk është nevoja për një stërvitje të mirëfilltë fluturimi, ashtu sikundër se nuk është nevoja për standarde rezistence dhe përqendrimi nga ana e pilotit). Me gjithë keqardhjen e të apasionuarve të fushës, të pilotëve dhe të kujtimit të heronjve të ajrit, figura e pilotit ushtarak, e ajkës së të gjithë forcave të armatosura të çfarëdolloj shteti në botë, në të ardhmen do të zbehet duke u transformuar thjesht në një aftësi ekstra të çfarë do pjesëtari të forcave ushtarake, duke u zhdukur përfundimisht nga skena si figurë profesionale e tejet-stërvitur dhe përgatitur për punën që kryen.
Për sa i përket aviacionit civil, do mbete ashtu siç e njohim sot vetëm për linjat e shkurtra dhe të mesme, me mjete që gjithmonë e më tepër do të projektohen për të pasur një efiçencë sa më të lartë me pasoja sa më të papërfillshme për ambientin. Për sa i përket fluturimeve të gjata interkontinentale, dhe avionëve të famshëm si Boeing 747, shumë shejt do të zëvendësohen me mjete të afta për fluturim suborbitale, që do të ofrojnë udhëtime më të shpejta me kosto më të ulët. Kjo falë rikthimit të interesit botëror, dhe investimeve botërore, mbi astronautikën dhe pasojave që ajo do t'i sjellë së shpejti shoqërisë dhe mënyrës sonë të jetesës.
Ky zhvillim do të sjellë formimin e një figure profesionale që, ndonëse në nivele të larta profesionalizmi, deri më sot mbetet akoma një figurë pionieristike : Astronauti. Në të ardhmen më tepër persona do kenë mundësinë të ndërmarrin këtë karrierë që do të zgjerohet e përkufizohet gjithmonë e më tepër. Ky profesion, përveç të qënurit ëndrra e kujtdo të apasionuari ndaj filmave fantastiko-shkencorë, do të jetë me siguri pasardhësi i denjë i pilotëve ushtarakë që deri më sot sfidojnë ligjet e fizikës përtej shpejtësisë së zërit.
Kuriozitete
Shih edhe
Transporti Ajror Civil në Shqipëri
Lidhje të jashtme
Projekte
Bibliografi
Fizikë |
6266 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Aerostati | Aerostati | Aerostati (nga greqishtja e lashtë ἀήρ (aḗr) 'ajër', dhe στατός (statós) 'në këmbë', nëpërmjet frëngjisht) është një avion më i lehtë se ajri që fiton ngritjen e tij nëpërmjet përdorimit të një gazi lëvizës. Aerostatët përfshijnë balona pa energji dhe aeroplanë me energji. Një balonë mund të jetë fluturues i lirë ose i lidhur. Dendësia mesatare e anijes është më e ulët se dendësia e ajrit atmosferik, sepse përbërësi kryesor i tij është një ose më shumë qese gazi, një lëkurë e lehtë që përmban një gaz ngritës (i cili mund të jetë ajri i nxehtë ose ndonjë gaz me densitet më të ulët se ajri) për të siguruar lëvizje, në të cilin janë bashkangjitur komponentë të tjerë si një gondolë që përmban pajisje ose njerëz. Sidomos me aeroplanët, thasët e gazit shpesh mbrohen nga një zarf i jashtëm.
Aerostatët janë quajtur kështu sepse përdorin ngritës aerostatik, i cili është një forcë lëvizëse që nuk kërkon lëvizje nëpër masën e ajrit përreth, duke rezultuar në aftësinë VTOL. Kjo është në kontrast me aerodinat e rënda që përdorin kryesisht ngritjen aerodinamike që kërkon lëvizjen e një sipërfaqeje krahu përmes masës ajrore përreth. Termi është përdorur gjithashtu në një kuptim më të ngushtë, për t'iu referuar balonës së lidhur në mënyrë statike në kontrast me aeroplanin me fluturim të lirë. Ky artikull përdor termin në kuptimin e tij më të gjerë.
Referime
Balonë (aeronautikë)
Kategoritë e avionëve |
6268 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Afta | Afta | Afta është fshikë (puqërr) me lëng të bardhë apo plagë e vogël, që del në cipën e gojës ose në gjuhë nga disa sëmundje.
Sëmundje |
6269 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Aftra | Aftra | Aftra është një copëz kartoni me një fitil të vogël në mes, që vihet mbi vajin e kandilave. |
6270 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Agai | Agai | Agai (st. dhe tosk.) dhe ága (geg.) (osm. أغا, pers. آقا "kryetari, mjeshtër, zot") ka qenë titull honorifik për funksionarë të oborrit sulltanor, zyrtarë apo oficerë ushtarakë të Perandorisë Osmane.
Etimologjia
Në gjuhët tartaro-turke ka kuptimin "i madh" dhe fillimisht ka qenë titull i një prijësi të rëndësishëm, të një kryetari. Nga folja agmák, "me u rritë, me u motnue".
Përdorimi
Në Shqipëri përgjithësisht përdorej për pronar tokash të mbarështimit feudal. Në Veri me këtë titull emëroheshin edhe njerëzit esnafë, parí e vendit, e katundit që nuk ishin në rangun e bejlerëve dhe efendilerëve. Në Jug dhe Shqipëri të Mesme me këtë titull mbiquheshin pasanikët e pronarët qytetarë dhe fshatarë. Në rapsoditë e Mujit, ky titull merr më shumë vështrimin e kreshnikut "Tridhet agë fjalë kan çue, / Se q'at nuse e ke me fjalë".
Aga sot përdoret në titull honorifik persian për burrat, e barasvlefshme me "zotëri", termi përkatës për femrat është hanëm, në Shqipëri edhe hâka, hanko. Në Çamëri ageshë-a përdorej si titull sajdije që nusja e re i jepte kunatës së madhe.
Historia
Njeriu më i rëndësishëm në hierarkinë ushtarake osmane që e mbante këtë titull ka qenë "agai i jeniçerëve", pastaj atë e morën komandantët e garnizoneve të kështjellave mbretërore dhe komandantët e artilerisë të cilët, zakonisht hynin në strukturat e jeniçerëve (dizdar aga dhe topçi aga). Më vonë aga u titulluan të gjithë komandantët e vullnetarëve (gënyly alayi) dhe të rrogëtarëve (ulufeciyan). Në Perandorinë Osmane këtë titull e merrnin edhe pasardhësit e tyre. Ka pasur në Shqipëri, Bosnjë dhe Kurdistan familje agallarësh që për peshë, soj dhe pasuri ua kalonin ku e ku edhe shumë familjeve bejlere. Në rreth të Pukës, agë ka qenë titull fisnikërie i trashëgueshëm për tri-katër familje (agallarët e Iballes, të Pukës, të Kryeziut), si dhe në disa fise të Kosovës, të Farkës në Tiranë, etj.
Shih edhe
Agallëku
Kapi Agha dhe Këzllar-Aga
Referime
Institucione në Perandorinë Osmane
Tituj osmanë |
6271 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Agari | Agari | Agari është lëndë e qullët që nxirret nga disa lështërikë dhe që përdoret për ëmbëlsira dhe në laboratore si lëndë e përshtatshme për zhvillimin e bakterieve.
Agari ëdhtë përzierje e dy komponenteve: agaroza polisaharide lineare, dhe një përzierje heterogjene e molekulave më të vogla të quajtura agaropektinë. Formon strukturat mbështetëse te shumë mureve qelizore të specieve të caktuara te algave, ku këto alga njihen si agarofite, kanë prejardhje nga Rodofita (alga e kuqe) phylum.
Agari mund te perdoret si ushqim (kryesisht në Azi përdoret si desert). Dhe si substart i ngurtë përdoret në terrene kulturale për punë mikrobiologjike. Agari mund të përdoret si një laksativ, një shtypës i oreksit, një zëvendësues vegjetarian për xhelatinë, një trashës për supat, në konservat e frutave, akulloret, dhe ëmbëlsirat e tjera, si një agjent sqarues në krijimin e birrës, si dhe për madhësinë e letrës dhe pëlhurave.
Agari mund të jetë zbuluar në Japoni në vitin 1658 nga Mino Tarōzaemon, një hanxhar në Fushimi-ku, Kyoto i cili, sipas legjendës, u tha se kishte hudhur supën e tepërt të detit dhe vuri re që ajo u bë më i fortë më vonë pas ngrirjes së një nate dimri. Gjatë shekujve në vijim, agari u bë një agjent i zakonshëm e fortë në disa kuzhina të Azisë Juglindore.
Agjentë trashësie ushqimor
Polisaharidet
Shpikjet japoneze |
6272 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Agaveja | Agaveja | Agaveja është bimë e vendeve të ngrohta, me gjethe shumë të gjata, të trasha, me tul, të dhëmbëzuara e me gjemba. Agaveja është e përshtatshme edhe në industrinë e tekstilit, nga gjethet e saja nxirren fije të cilat përdoren për prodhimin e litarëve.
Bimë e familjes Amarillidaceae, gjinia Agave(Agave L.), lloji (Agave americane L.). Me origjinë nga Amerika Qëndrore dhe Jugore. E përhapur shumë në edhe në vendet e Mesdheut. LUlëyon vetëm një herë. Nga kjo bimë nxirren fibra tekstilesh dhe një lëng sheqeror i cili tharmëtohet për të nxjerrë një pije që pëlqehet shumë nga meksikanët.
Bimë |
6273 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Ag%C3%ABrshaku | Agërshaku | Agërshaku është një lloj rrote që vihet në maje të boshtit për të lehtësuar tjerrjen e fillit. |
6274 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Absolutizmi | Absolutizmi | Absolutizmi formë sunduese mbretërore (monarki) në të cilën sunduesi ka fuqi shtetërore të pakufizuar e të pandashme dhe që nuk ndikohet nga e drejta e institucioneve shtetërore. Për dallim nga Despotizmi dhe Totalitarizmi, në absolutizëm sunduesi qëndron mbi ligjin (lat. Legibus solutus), mirëpo është i lidhur me lutjen fetare, ligjet natyrore dhe ligjin themelor shtetërorë. Shprehja Absolutizëm parlamentar përdoret më tepër në copa polemika, biseda të lira.
Monarkia absolute e shekullit XVII dhe XVIII dominon pas një faze të Absolutizmit të hershëm (gjatë shekullin XV-XVI) si pasojë e lëkundjeve të shteteve dhe shoqërive rendin gjatë luftërave fetare në shekullin XVI në Evropë. Absolutizmi thirrej në mësimet mbi shtetin të Bodins-it dhe Hobbes-it si rilindje të së drejtës romake.Nga vendi në vend me intensitet të ndryshim Absolutizmi ka ndikuar në krijimin dhe zhvillimin e fuqisë shtetërore moderne të sekularizuar; ka krijuar një aparat zyrtar të centralizuar, zyrtarët e të cilës me ndihën e politikave ekonomike të rregulluar (Merkantilizmi, Kameralizmi) kërkonin të gjenin mundësin e mbulimit të nevojave financiare të shpejta, gjithnjë në rritje që ishin paraqitur në oborret mbretërore dhe mbulimin e shpenzimeve të ushtrisë. Gjatë kësaj e drejta e fisnikëve dhe parisë si dhe strukturat tjera tradicionale në përgjithësi mbeten siç ishin sikurse institucionet tjera shtetërore ndikimi i të cilave shtyhej në nivel krahinorë e lokal
Në shekullin XVIII para së gjithash në Evropën qendrore dhe jugore i argumentuar në bazë të së drejtës natyrore të ideve njerëzore (humanitare) paraqitet “absolutizmi i shpjeguar”. Motoja që “fisniku të ishte shërbëtori i parë i shtetit” bënte që njerëzit të orientohen për “të mirën e shoqërisë” me reforma politike (drejtësisë, liria e fshatarëve, kufizimi i ndikimit të kishës) edhe pse disiplina dhe të drejtat e të nënshtruarve shtrëngoheshin edhe më shumë. Gjatë dhe pas kohës së revolucionit francezë kryesisht në Evropën qendrore dominon absolutizmi kryesisht në Evropën qendrore; Prusi deri më 1848; Në Austro-Hungari ishte një fazë e quajtur “Absolutizmi i Ri” (1851-59)
Burimi i të dhënave
Politikë |
6275 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Abazhuri | Abazhuri | Abazhuri është një mbulesë prej një materiali të tejdukshëm apo me ngjyrë që mundëson depërtimin e rrezeve të dritës nga një burim i dritës që zakonisht në këtë rast është llamba me gaz.
Mobilje |
6276 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Aeroporti | Aeroporti | Aeroporti ose Aerodromi është një fushë me pistë e me pajisje të nevojshme për ngritjen, uljen dhe qëndrimin e aeroplanëve e të mjeteve tjera fluturuese në shërbim të bartjes së udhëtarëve, bagazhit, mallrave, dhe qëllimeve tjera.
Zakonisht aeroportet e mëdha ndërkombëtar ndodhen në afërsi të qyteteve të mëdha dhe janë të lidhura me rrugë dhe autostrada. Vendndodhja e tyre është bërë një pengesë për popullsinë që e rrethon për shkak të zhurmës dhe ndotjes së ajrit.
Një aeroport i madh modern kushtuar trafikut komercial dhe linjave të udhëtimit përbëhet nga një pistë, zakonisht nga asfalti dhe me gjatësi prej 2000 m, një zonë parkimi për aeroplanët, një terminal udhëtarësh, një hangar për punë teknike në avionë, dhe kullës së fluturimit.
Pista
Pistat moderne të një aeroporti ndërkombëtar janë nga çimento e mbuluar me një shtresë asfalti. Orientimi i pistës studiohet gjerësisht nga pikëpamja e pengesave natyrore, të njeriut, të erërave mbisunduese në zonë, dhe pozitës së diellit gjatë ditës. Pista mund të jetë e ndriçuar në mes dhe anash ; fillimi i pistës mund të ketë një rresht me drita të gjelbra, fundi i pistës një radhë me drita të verdha ndërsa vetë fundi ndriçohet me drita të kuqe. Ndriçimi i pistës bëhet natën ose në kusht të shikueshmërisë së vështirësuar.
Pista mund të ketë edhe sistem PAPI dhe ILS. Në aeroporte me më shumë trafik shpesh ka më shumë se një pistë, për të ndarë uljet dhe ngritjet apo për tu përshtatur me drejtimin e erës. Pistat janë të lidhura me rrugë (taxiway) për përdorim të mjeteve të ndihmës së shpejtë dhe për lëvizje të avionëve deri te terminalet dhe zonat tjera të aeroportit.
Terminali
Terminali i një aeroporti modern përmban në brendësi çdo gjë që nevojitet për procedimin e udhëtarëve, prej banakëve për checkin, pikës për kontrollimin e dokumenteve, doganës (në rastin e aeroporteve ndërkombëtare) e deri te shërbimet përkatëse për bagazh. Për ta bërë më të këndshëm kohën në aeroport, ka edhe shërbime ndihmëse si bare, restorante, dyqane dhe, në rastet e aeroporteve ndërkombëtare, dyqane duty free. Në zonat qasëse të terminalit gjenden parkingje për vizitorët, udhëtarët, ndalesa për autobus dhe taksi si dhe stacione hekurudhore që lidhin me qytetin më të afërt.
Në anën tjetër të terminalit ndodhen avionët të parkuar të cilët lidhen me terminal nëpërmjet urave kaluese që lejojnë hipje të rehatshme në avion, apo të autobusëve të brendshëm që bartin udhëtarët deri te aeroplani i parkuar më tutje në fushë dhe pastaj hipet nëpërmjet shkallëve.
Kodet identifikuese të aeroporteve
Aeroportet identifikohen në mënyrë të njësuar nëpërmjet të një kodi katër shkronjësh të vendosur nga organizata ICAO. Shkronja e parë tregon regjionin e botës, e dyta shtetin, dhe dy të fundit aeroportin. Vendet me shumë aeroporte, si p.sh. ShBA-të, mund të kenë më shumë shkronja për shtet. Simboli ICAO-së i aeroportit “Nënë Tereza” në Tiranë është LATI. L është simboli i rajonit, A është simboli i Shqipërisë, dhe TI është simboli i vetë aeroportit. IATA përdorë një simbol tjetër prej tre shkronjash që zakonisht është një shkurtesë e emrit të qytetit apo inicialet e emrit të aeroportit. “Nënë Tereza” përdorë simbolin TIA.
Shiko dhe
PAPI
ILS
VASI
Heliport
Aeroporte
Aeroporti Amiko
Aeroporti Budapest Ferihegy
Aeroporti Dong Hoi
Aeroporti Frankfurt
Aeroporti Hamburg Fuhlsbuettel
Aeroporti i Kastrupit
Aeroporti i Kukësit
Aeroporti i Ohrit
Aeroporti i Prishtinës
Aeroporti Nënë Tereza ose Aeroporti Tirana Rinas
Lidhje të jashtme
Airports sites anglisht
Aeronautikë |
6278 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Aeroplanmbajt%C3%ABsja | Aeroplanmbajtësja | Aeroplanmbajtësja është luftanije me kuvertë fluturimi dhe pajisje për mbajtjen, armatosjen, ngritjen dhe riparimin e aeroplanëve, që shërben si një bazë lundruese ajrore. Në mënyrë tipike, kjo është anija kryesore e një flote, sepse ajo i lejon asaj force detare që të ketë forcat e veta ajrore në të gjithë botën, pa u varur në baza lokale për organizimin e fluturimeve. Aeroplanmbajtëset janë shumë të shtrenjtëta për të ndërtuar dhe të rëndësishme për të mbrojtur. Aeroplanmbajtëset kanë evoluar nga kruzerë të konvertuar në luftanije që lëvizin me anë të fuqive bërthamore dhe që bartin avionët luftarakë të shumtë, aeroplanë sulmues, helikopterë dhe lloje të tjera të aeroplanëve.
Shiko edhe
Transportues helikopterësh
Referenca
Anije
Ushtri
Avionë |
6281 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Abetarja%20shqipe | Abetarja shqipe | Abetarja është libri fillestarë i mësimit të leximit dhe shkrimit (shkrimit dhe leximit) të gjuhës shqipe e po ashtu edhe të një vargu gjuhësh të tjera.
Historia
Abetarja e parë e gjuhës shqipe, ajo e vitit 1844, me titull "Fort i shkurtër e i përdorshëm Evetar shqip", u përgatit nga personaliteti i shquar e Rilindjes Kombëtare, Naum Veqilharxhi. Nga ajo kohë kanë kaluar plot 175 vjet. Që atëherë e deri më sot janë shtypur mëse 150 abetare në trevat shqiptare dhe jashtë tyre, si në Bukuresht, Stamboll, Bruksel, Sofje, Vjenë, Napoli, Selanik, Athinë, Paris, Milano, Bari, Vorçester, Lajpcig, Konstancë, Aleksandri të Egjiptit etj. Hartimi dhe realizimi i abetares së saj e vuri Shqipërinë në radhën e vendeve të qytetëruara, duke treguar se ky vend i vogël ka një popull me karakteristikat e tij, me gjuhën dhe zakonet e veta dhe me një thesar të trashëguar nga brezat. Punën e Veqilharxhit e vijoi Kostandin Kristoforidhi, një figurë tjetër e shquar e Rilindjes Kombëtare, i cili në vitin 1867 botoi një abetare në gegërisht dhe një në toskërisht dhe u mësoi me to shqipen shumë bashkatdhetarëve gjatë udhëtimeve nëpër Shqipëri. Epokën e re për librat shkollore dhe përgatitjen e truallit për shkollën kombëtare e përgatitën figurat e njohura, si Jani Vreto, Sami Frashëri, Pashko Vasa dhe Koto Hoxhi, të cilët, gjatë periudhës së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në vitin 1879, botuan "Alfabetarja e gjuhës shqipe". Më pas, rruga e hartimit të Abetares Shqipe kalon ndër emra të njohur, të cilët punuan me përkushtim brenda dhe jashtë vendit, si Luigj Gurakuqi (1905), Parashqevi Qiriazi (1906), Nikolla Lako (1906), Simon Shuteriqi (1911) etj, dhe në vitet e mëvonshme, A. Xhuvani, Th. Papapano, Mati Logoreci, J. Minga, duke krijuar kështu një traditë të mirë. Punimi i mirëfilltë shkencor i Abetares Shqipe u bë pas vitit 1944, përgatitja e të cilit u vu mbi baza shkencore pedagogjike e gjuhësore.
Autorët
Ana funksionale e këtij teksti popullor nuk është më e madhe se ajo shkencore-didaktike. Shumica e autorëve të tyre janë të njohur në analet e historisë së arsimit dhe të mendimit pedagogjik shqiptar si pedagogë të shquar, si didaktë të aftë dhe si metodistë të përsosur e origjinalë në mjeshtërinë e mësimdhënies. Të tillë kanë mbetur Naum Veqilharxhi, Konstandin Kristoforidhi, Jani Vreto, Sami Frashëri, Gaspër Benusi, Jan Risto Terova, Parashqevi Qiriazi, Luigj Gurakuqi, Jani Minga, Simon Shuteriqi, Jashar Erebara, Nikolla Lako, Mati Logoreci, Gaspër Beltoja, Ndue Paluca, Aleksandër Xhuvani, Pertef Pogoni, Qamil Guranjaku, Kolë Xhumari, Mehmet Gjevori etj. Janë këta autorë, që kanë njohur metodat sintetike dhe ato analitike, që kanë ndjekur me kujdes evolucionin (zhvillimin) e tyre gjatë shekujve dhe që kanë zbuluar përshtatjet me veçoritë e gjuhës sonë.
Abetaret Elektronike
Abetaret Elektronike, janë një përpjekje individuale apo edhe të institucioneve shtetrore për të ju mundësuar njohjen me alfabetin e gjuhës shqipe përdoruesve të internetit. Një abetare e till është prezentuar edhe me gabime të shkrimit.
Galeria
Shih edhe
Ëvetari
Abetarja
Abetare shqip
Abetarja e mirë
Abetare (Kolë Xhumari)
Abetare e gjuhësë shqip
Abetare - Shkronjë pas shkronje
Abetare për fëmijët e kopshteve
Lista e abetareve të gjuhës shqipe
Abetare : për klasën e parë të arsimit fillor : (abetare e përbashkët Shqipëri-Kosovë)
Abetare pune : për klasën e 1-rë të arsimit fillor : (abetare e përbashkët Shqipëri-Kosovë)
Referime
Gjuhësi
Shqip
Libra
Libra shqip |
6282 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Abati | Abati | Abati është titulli i të parit të murgjve në një Abaci; titulli fetar i afër me atë të ipeshkvit.
Katolik
Krishtërim |
6283 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Abacia | Abacia | Abacia është manastir ose kuvend i pasur katolik romak, që drejtohet nga një abati.
Fe
Krishtërim |
6284 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Afrika | Afrika | Afrika është kontinenti i dytë më i madh dhe i dytë më i populluar në botë, pas Azisë në të dyja rastet. Në rreth 30.3 milion km2 duke përfshirë ishujt ngjitur, ai mbulon 6% të sipërfaqes totale të Tokës dhe 20% të sipërfaqes së saj tokësore. Me 1.3 miliardë njerëz që nga viti 2018, ajo përbën rreth 17% të popullsisë njerëzore në botë. Popullsia e Afrikës është më e reja ndër të gjitha kontinentet. Pavarësisht nga një gamë e gjerë burimesh natyrore, Afrika është kontinenti më pak i pasur për frymë dhe i dyti më pak i pasur për nga pasuria, pas Oqeanisë. Studiuesit ia atribuojnë këtë faktorë të ndryshëm, duke përfshirë gjeografinë, klimën, tribalizmin, kolonializmin, Luftën e Ftohtë, neokolonializmin, mungesën e demokracisë dhe korrupsionin. Pavarësisht këtij përqendrimi të ulët të pasurisë, zgjerimi ekonomik i kohëve të fundit dhe popullsia e madhe dhe e re e bëjnë Afrikën një treg të rëndësishëm ekonomik në kontekstin më të gjerë global.
Kontinenti është i rrethuar nga Deti Mesdhe në veri, Istëmi i Suezit dhe Deti i Kuq në verilindje, Oqeani Indian në juglindje dhe Oqeani Atlantik në perëndim. Kontinenti përfshin Madagaskarin dhe arkipelagë të ndryshëm. Ai përmban 54 shtete sovrane të njohura plotësisht, tetë territore dhe dy shtete de facto të pavarura me njohje të kufizuar ose pa njohje. Algjeria është vendi më i madh i Afrikës për nga zona, dhe Nigeria është më e madhja për nga popullsia. Kombet afrikane bashkëpunojnë përmes krijimit të Bashkimit Afrikan, me seli në Addis Ababa.
Afrika përshkon ekuatorin dhe meridianin kryesor. Është i vetmi kontinent që shtrihet nga zonat e buta veriore në ato jugore. Shumica e kontinentit dhe vendeve të tij janë në hemisferën veriore, me një pjesë dhe numër të konsiderueshëm vendesh në hemisferën jugore. Pjesa më e madhe e kontinentit shtrihet në tropikët, me përjashtim të një pjese të madhe të Saharasë Perëndimore, Algjerisë, Libisë dhe Egjiptit, majën veriore të Mauritanisë, të gjitha territoret e Marokut, Seuta, Melila dhe Tunizia, të cilat nga ana tjetër ndodhen mbi Tropikun e Gaforres, në zonën e butë veriore. Në skajin tjetër të kontinentit, Namibia jugore, Botsvana jugore, pjesë të mëdha të Afrikës së Jugut, të gjitha territoret e Lesotos dhe Esuatinit dhe majat jugore të Mozambikut dhe Madagaskarit ndodhen nën tropikun e Bricjapit, në zonën e butë jugore.
Qytetërimet e hershme njerëzore, si Egjipti i lashtë dhe Kartagjena u shfaqën në Afrikën e Veriut. Pas një historie të mëvonshme të gjatë dhe komplekse të qytetërimeve, migrimit dhe tregtisë, Afrika pret një larmi të madhe etnish, kulturash dhe gjuhësh. 400 vitet e fundit kanë qenë dëshmitarë të një ndikimi evropian në rritje në kontinent. Duke filluar nga shekulli i 16-të, kjo u nxit nga tregtia, duke përfshirë tregtinë transatlantike të skllevërve, e cila krijoi popullsi të mëdha të mërgatës afrikane në Amerikë. Nga fundi i shekullit të 19-të deri në fillim të shekullit të 20-të, kombet evropiane kolonizuan pothuajse të gjithë Afrikën, me përjashtim të Etiopisë dhe Liberisë, megjithëse Etiopia më vonë do të pushtohej nga Italia nga viti 1936 deri në 1941. Shumica e shteteve aktuale në Afrikë dolën nga një proces të dekolonizimit pas Luftës së Dytë Botërore.
Etimologjia
Nën sundimin romak, Kartagjena u bë kryeqyteti i provincës që më pas e quajti Africa Proconsularis, pas disfatës së Kartagjenasve në Luftën e Tretë Punike në vitin 146 pes, e cila përfshinte gjithashtu pjesën bregdetare të Libisë moderne. Prapashtesa latine -ica ndonjëherë mund të përdoret për të treguar një tokë (p.sh., në Celtica nga Celtae, siç përdoret nga Jul Çezari). Rajoni i mëvonshëm mysliman i Ifriqiya, pas pushtimit të Perandorisë Bizantine (Romake Lindore) të Exarchatus Africae, ruajti gjithashtu një formë të emrit.
Sipas romakëve, Afrika shtrihet në perëndim të Egjiptit, ndërsa "Azia" përdorej për t'iu referuar Anadollit dhe tokave në lindje. Një vijë e caktuar u tërhoq midis dy kontinenteve nga gjeografi Ptolemeu (85–165 e.r.), duke treguar Aleksandrinë përgjatë meridianit kryesor dhe duke e bërë istëmin e Suezit dhe Detin e Kuq kufirin midis Azisë dhe Afrikës. Ndërsa evropianët arritën të kuptonin shtrirjen reale të kontinentit, ideja e "Afrikës" u zgjerua me njohuritë e tyre.
Relievi
Afrika është një kontinent i një rrafshnalte, e cila ngritët pjerrët nga oqeanet që e rrethojnë, në pjesën më të madhe. Relievit të lartë i takon 90 % të sipërfaqes. Paraqitet si një mburojë, e krijuar nga palosjet shumë të vjetra gjeologjike, si dhe pjesërisht nga shtresat vullkanike dhe neogjene.
Në fizionominë primare, Afrika paraqitet si një rrafshnaltë e degëzuar, ku shndërrohen pllajat dhe ultësirat (pellgjet dhe luginat). Siç është theksuar, malet e larta dhe pllajat përfshijnë sipërfaqe të mëdha në të gjitha anët e kontinentit. Malet më të larta janë ato në lindje ku ndodhet edhe maja më e lartë Kobo, në malin Kilimanxharo me lartësi 5899 m. Poashtu ndodhen malet Kenia, Ruvenzuari, Ras Dashan, Moshi, Eregon etj. Shumë nga këta janë male vullkanike. Në veriperëndim malet Atllas, të larta deri 4000 m, paraqesin zonën e vetme orogjeneze të Afrikës, e cila i takon vargmaleve të grupit evropian (Pirinejet, Alpet). Dukja dhe fizionomia morfologjike (sidomos Atllasi Tel-Rif) është e ngjashme me ato të vargmaleve të Evropës Jugore, të krijuara në epokën terciare dhe kvarternere.
Zona e lartë përbëhet prej 2 rrafshnaltave kryesore : Rrafshnalta e Afrikës Lindore dhe Rrafshnalta Jugafrikane.
Rrafshnalta e Afrikës Lindore ka një sipërfaqe prej 4 milionë km² dhe përbëhet prej tri tërësive tjera: Rrafshnalta Etiopiko-somaleze, Somaleze dhe Liqenore. Rrafshnalta Jugafrikane ka 4,5 milionë km². Në të gjithashtu bën pjesë shkretëtira Kallahari. Zona e ulët përbëhet nga këto tërësi: Lugina e Nilit, Shkretëtira e Saharasë dhe Pellgu I Kongos.
Atlasi
Malet Atlas janë malet e vetme të reja në Afrikë. Përafërsisht përfshijnë një sipërfaqe prej 800 000 km².
Shtrihen në veriperëndim të Afrikës (Magreb). Janë të gjata afër 2000 km.
Përbëhen nga disa tërësi morfologjike: Atlasi i lartë (maja Tubkal 4165 m), Atllasi gëlqerorë (Xhebel Ores në Kabili), Anti Atllasi kristalor, por me majën vullkanike Sirua (3300 m), Atlasi Tel-Rif, në veri përgjatë bregdetit mesdhetar, Atlasi i mesëm (i lartë 3000 m), në jug të Rifit, paraqet ujëndarësin në mes oqeanit Atlantik dhe detit Mesdhe.
Pjesa perëndimore e Atlasit, e paraqitur si rrafshnaltë, quhet Mezeta marokene. Në këtë pjesë kalon gradualisht në Sahara. Kjo është zonë e shotëve (Hodna) ose të sebkave, liqeneve të njelmëta nga janë ose të përhershme ose të përkohshme, varësisht nga kushtet natyrore të mjedisit gjeografik ku janë krijuar.
Shkretëtira e Saharasë
Saharaja është shkretëtira e dytë për nga madhësia pas Antarktikut në botë, me 9 000 000 km² e cila gjendet në veri të Afrikës. Sipërfaqja e Saharasë është përafërsisht sa 50 shtetet e SHBA-ve. Emri i Saharasë rrjedh nga fjala arabe (arab. صحراء), që do të thotë shkretëtirë.
Saharaja, ashtu siç është sot ekziston që prej 3.500 vjet. Mendohet se në Sahara shumë kohë më parë kanë pasur lumenj dhe mendohet se janë ende nën rërën e kësaj shkretëtire. Mendohet se rezervat e saj nëntokësore janë rreth 15 miliardë km³ ujë. Kohët e fundit shtetet më të zhvilluara si Libia kanë filluar ta përdorin këtë ujë.
Aty ka pak oaze në krahasim me sipërfaqen. Oaza më e madhe në Afrikë është lugina e lumit Nil.
Në mes të saj shtrihen malet Ahagar dhe Tibesti.
Sudani (Zona e Sahelit)
Shtrihet mes Saharasë në veri dhe savaneve në jug dhe Oqeanit Atlantik në perëndim dhe Detit të Kuq në lindje. Ka rreth 3 milion km². Ka lartësi mbidetare 200–400 m. Reshjet mesatare vjetore në jug janë rreth 600 mm kurse në veri zvogëlohen dhe janë rreth 200 mm.
Popullsia zezake aty ndahet në dy grupe: sudanitë dhe bantuidë. Kjo popullsi gjendet e shpërndarë në shtetet e Senegalit, Mauritanis, Malit, Burkina Fasos, Nigerit, Nigerisë, Çadit, Sudanit, Somalisë, Etiopsë, Algjerisë dhe Eritresë.
Baseni i Kongos
Baseni i Kongos ndodhet rreth lumit Kongo (Zaire), në Afrikën ekuatoriale. Ka një sipërfaqe prej 3,7 milionë km². Këtu rriten pyjet tropikale, me bimësi të rrallë dhe të vrullshme.
Baseni përfundon në Gjirin e Guinesë, ku derdhet lumi Kongo (Zaire). Ka klimë tropikale dhe ekuatoriale me dy sezone: Sezoni me reshje dhe Sezoni i thatë me temperatura të larta.
Klima
Përshkak të shtrirjes së saj në të dy anët e ekuatorit, rreth 80 % e territorit të Afrikës ka klimë të nxehtë. Në formimin e klimës ndikojnë gjithashtu tiparet e relievit, rrymat oqeanike, shtrirja e gjerë tokësore e Afrikës në veri të ekuatorit, erërat e ndryshme etj. Ngritja e pjesëve anësore të kontinentit e kufizon ndikimin e detit në klimën e pjesëve të mbrendshme.
Afrika ka 4 lloje të klimës: ekuatoriale, sub-ekuatoriale, tropikale dhe sub-tropikale.
Klima ekuatoriale shtrihet përreth ekuatorit, deri në 5º të gjerësisë gjeografike veriore dhe jugore. Ka reshje të shumta: 2000 – 2500 mm në vit. Temperatura është e njëjtë gjatë tërë vitit: rreth 25 °C. Pra, ka verë të përhershme.
Klima sub-ekuatoriale shtrihet mbi klimën ekuatoriale. Shtrihet deri në 20º të gjerësisë gjeografike veriore dhe jugore. Reshjet gjatë vitit sillen rreth 2000 mm në vit. Ka dy stinë: stinën e freskët me lagështi (vera) dhe stinën e thatë e me diell (dimri). Temperaturat e ditës janë shumë më të ngrohta sesa ato të natës.
Klima tropikale ndikon në viset më lart se klima sub-ekuatoriale. Aty ndikojnë monsunet (erëra që shkaktohen nga ngrohja e ndryshme e masave tokësore dhe ujore). Kemi monsunin veror me lagështi dhe atë dimëror me thatësi. Monsuni veror ka shumë reshje prandaj ka shumë mundësi që gjatë asaj periudhe lumenjtë të vërshojnë dhe shkaktojnë shumë dëme. Temperaturat janë të larta.
Klima sub-tropikale mbizotëron në viset më veriore dhe më jugore të kontinentit. Kjo ndryshe quhet klima mesdhetare sepse mbizotëron në vendet që ndodhen në brigjet e Mesdheut. Temperatura mesatare vjetore është 18 °C. Këtu mbizotërojnë katër stinë: pranvera, vera, vjeshta dhe dimri.
Temperatura maksimale është shënuar në Al-Azizi (Libi) 58 °C.
Temperatura minimale është shënuar në Ifranë (Maroku)– 24 °C.
Maksimumi i të reshurave janë arritur në Kepiun Debunsha (Kamerun) 10 290 mm.
Minimumi i të reshurave janë shënuar në Uadin Halfa (në Sudan) 2,5 mm.
Hidrografia
Afrika ka një rrjet të pasur me lumenj dhe liqene. Shpërndarja e lumenjve dhe e liqeneve nuk paraqitet e njëjtë. Pjesa më e madhe e lumenjve të Afrikës, si: Kogo, Nigeri, Oranzhi dhe Senegali, derdhen në Oqeanin Atlantik, lumi Zambezi dhe Limpopo derdhen në Oqeanin Indian dhe lumi Nil në Detin Mesdhe. Kjo ndodhë sepse sipërfaqja e Afrikës më tepër është e pjerrët (anon) nga ana e Oqeanit Atlantik.
Gjithashtu Afrika është e pasur me shumë liqene ku mund të përmendim liqenet: Viktoria, Tanganika, Njasa, i Albertit etj. Liqeni më i madh me sipërfaqe është Viktoria me 68.800 km². Liqeni më i thellë është Tanganika me 1470 m.
Bimësia
Kontinenti afrikan ka bimësi të zhvilluar. Zonat bimore janë: zona e bimësisë mesdhetare, shkretinore, savanet, stepat dhe pyjet e lagështa ekuatoriale.
Në Afrikë ka shumë liqene shkretinore (shote) të përhapura kryesisht në pjesën veriperëndimore të kontinentit. Në pjesën jugore të Saharasë shtrihet LIQENI i CADIT, sipërfaqja e të cilit ndryshon nga 11 000 - 22 000 km².
Fauna
Kontinenti i Afrikës shquhet me një faune të pasur ka gjarpërinj helmues nder me të medhenjetit në botë ka, luanë, tigra, deve, makusha. Kontinenti i Afrikës është i pasur edhe me majmun, gjirafa etj.
Popullsia
Origjina, numri, ndarja dhe struktura e popullsisë së Afrikës deri vonë ka qenë e panjohur, dhe e njëanshme sepse kolonialistët nuk u morën me studimin e këtyre problemeve.
Afrika ka një popullatë prej 1.111 miliardë (2013). Aty popullsia ndahet në dy grupe: negroide dhe jo-negroide.
Popullsia negroide zë 2/3 e popullsisë së përgjithshme të Afrikës. Ajo ndahet në sudanitë dhe bantuidë. Sudanitët jetojnë kryesisht në Sahel kurse bantuidët në pjesët tjera.
Popullsia jo-negroide është pjesa tjetër e popullsisë (së bardhë). Ajo ndahet në hamitë dhe semitë.
Territoret dhe rajonet afrikane
Vendet e shënuara në këtë tabelë janë në bazë të skemës të marrë nga OKB-ja për rajonet.
Shiko dhe këtu
Lista e shteteve afrikane
Lista e liqeneve në Afrikë
Referime
Kontinente |
6285 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Afro-Azia | Afro-Azia | Me fjalën Afro-Azia nënkuptohen disa vende të cilat për nga kultura (gjuha) dhe zhvillimet tjera shoqërore ekonomike e politike përfshihen në në grupë.
Gjuhë |
6287 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Pankreasi | Pankreasi | Pankreasi (greq. pan = krejt, mbarë; kreas = mish) është një gjëndër në bark (abdomen) që lëshon një lëng tretës (lëngun pankreatik) në zorrën dymbëdhjetëgishtore (duodenum) përmes Duktit pankreatik. Pankreasi prodhon disa hormone të rëndësishme: insulinën, glukagonin, somatostatinën, sekretinën, pankreociminën etj.Pankreasi edokrin prodhon hormonin insulin dhe glukagonin
Ndërtimi
Pankreasi është organ në formë pyke me gjatësi rreth 14-20 cm, gjerësi 4 cm (shpesh 1,5 - 2cm) dhe peshë prej 65 - 80 gr (tek gratë peshon më pak), ka ngjyrë të kuqërremtë ose të përhirtë kur është në fazën e veprimtarisë së dendur prodhuese. Shtrihet ne pjesen posteriore te stomakut, ne pjesen posteriore te kavitetit abdominal. Pankreasi ndahet ne lobula te ndryshme me ane te disa rripave indi lidhor. Pankreasi eshte kryesisht nje organ ekzokrin dhe me ane te duktit pankreatik (dukti i Wirsung-ut), derdh sekrecionet ne ampulen duodenale (Ampula e Vater-it), ne duoden. Ne 3-10% te popullates, nga dukti pankreatik del gjithashtu, si nje dege aksesore dhe dukti i Santorini-t.
Sëmundjet
Për shkak të vendosjes së thellë, pankreasi nuk është lehtë i kapshëm nga vëzhgimet mjekësore dhe sëmundjet e tij janë në përgjithësi të rënda dhe të vështira.
Sëmundja e pankreasit është mosfunksionimi jo i rregullt i këtij organi. Kur ky organ vazhdon të mos kryejë mirë punën e tij për një kohë të gjatë, atëherë sëmundja kthehet në kronike. Lënia pas dore e kurave parandaluese dhe e mjekimit të rekomanduar nga mjeku specialist mund të çojë në shfaqjen e sëmundjeve të tjera edhe më të rënda, siç janë sëmundja e sheqerit (diabeti) ose e tumoreve të ndryshme, të cilat shfaqen si pasojë e mosprodhimit të insulinës nga ky organ.
Insulina është një hormon që prodhohet nga gjëndra e pankreasit. Ajo luan rol kyç në përpunimin e sheqerit nga organizmi ynë, duke bërë të mundur futjen e tij në qelizat indore. Në të njëjtën kohë, insulina njihet prej të gjithëve si preparat medikamentoz, që përdoret për mjekimin e sëmundjes së diabetit të sheqerit. Në këtë rast insulina është e sintetizuar artificialisht, me anë të modifikimeve gjenetike të kryera mbi organizma më të ulët. Ajo luan rol kyç në përpunimin e sheqerit nga organizmi ynë, duke bërë të mundur futjen e tij në qelizat e trupit.
Simptomat
Shenjat më të shpeshta të sëmundjes së pankreasit janë dhimbje në pjesën e sipërme të barkut, këputje të trupit të shoqëruar dhe me zverdhje. Të sëmurët ndjenë një gjendje të fikëti. Shpesh çon edhe në shfaqjen e sëmundjes së sheqerit.
Shkaku
Pankreasi preket nga mikrobet abscese. Infektohet nga mikrobe nëpërmjet gjakut ose mikrobe që gjenden në duoden. Infektimi favorizohet kur merret alkool dhe ushqime të bollshme, si dhe nga gurët e formuar rishtazi në tëmth.
Sëmundjet më të shpeshta janë:
Ndezje (pankreatit i thjeshtë, nekrotik ose hemorragjik)
Tumoret
Cistet
Diabeti
"Gurët"
Mënyrat e trajtimit të sëmundjes së pankreasit
Të sëmurët, që vuajnë nga dhimbjet e pankreasit janë të konsiderueshëm. Mosfunksionimi i këtij organi sjell shqetësime të shumta siç janë dhimbjet e forta të barkut, që shpesh bëhen të padurueshme. Megjithatë për qetësimin këtyre dhimbjeve dhe për funksionimin sa më mirë të këtij organi mjekët popullorë kanë zbuluar bimët, që përdoren në formën e çajrave.
Dafina është një ndër bimët e shumta, që përdoret për të lehtësuar dhimbjet e shkaktuara nga pankreasi.
Bimët mjekësore
Pjesët që përdoren janë gjethet, të cilat pasi grimcohen mund të përzihen me lëvoret e portokallit edhe këto të grimcuara. Së bashku hidhen në një enë ku më parë është shtuar një gotë me ujë të valuar. Kjo masë lihet për 10 minuta dhe më pas kullohet dhe ëmbëlsohet sipas dëshirës. Nga kjo përzierje pihen 2 deri 3 gota në ditë. Ky çaj përmirëson edhe tretjen sa më mirë të ushqimit në pankreas. Një tjetër mënyrë për funksionimin sa më të mirë të pankreasit është edhe bima e kinfushës. Nga kjo bimë merret një lugë e grimcuar dhe shtohet 1 gotë ujë. Lihet për 5 minuta në zierje. Kjo masë pihet në dy vakte por gjithmon 2 orë përpara buke. Një kujdes i veçantë duhet treguar te fëmijët,të cilëve, nuk duhet t u jepet në doza të mëdha si te të rriturit. Kjo kurë shërben për shtimin e lëngut të stomakut dhe përmirëson tretjen e ushqimit. Gjithashtu, pakëson dhe sekrecionet e tëmthit në pankreas. Edhe çaji i sanzës është një mënyrë mjaft e mirë për shërimin e sëmundjes së pankreasit. Samza e grimcuar hidhet në një litër ujë dhe zihet për 20 minuta. Nga ky çaj pihet 3 filxhanë në ditë para buke. Çaji shërben për gjallërimin e organizmit në lëngun e stomakut dhe të pankreasit. Pirja e këtij çaji nuk rekomandohet te nënat me fëmijë në gji, pasi hidhëron qumështin duke dëmtuar kështu shëndetin e fëmijës. Edhe bima e çikores përdoret për këtë sëmundje. Gjethet ose rrënjët e grimcuara të kësaj bime zihen në një enë me ujë. Çaji i përftuar kullohet dhe pihet 2 deri në 3 doza të tilla në ditë. Ky mjekim e gjallëron organizmin, përmirëson tretjen dhe urinimin si dhe zbrazjen e fshikëzës së tëmthit të pankreasit dhe jashtëshqitjen pa acaruar aparatin tretës.
Historia
Pankreasi u zbulua nga Herofilusi (335-280 p.e.r), një anatom dhe kirurg grek. Pak qindra vjet më vonë Rufos, po ashtu anatom grek, e quajti atë pankreas.
Shih edhe këtë
Hormonet e pankreasit endokrin
Anatomi
Sistemi tretës |
6288 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Spitali | Spitali | Një spital është një institucion për kujdesin shëndetësor që garanton trajtimin e pacientit nga personeli i specializuar dhe pajisjet, dhe shpesh, por jo gjithmonë për ofrimin e më-pacient qëndron afat.
Sot, spitalet zakonisht janë të financuara nga shteti, nga organizata shëndetësore (për fitim apo pa qëllim fitimi) kompanitë e sigurimit shëndetësor ose organizatave bamirëse, duke përfshirë direkt nga donacionet bamirëse. Në histori, megjithatë, spitale shpesh ishin themeluar dhe financuar nga urdhrat fetare apo individëve bamirëse dhe udhëheqësve. Në mënyrë të ngjashme, spitalet moderne-ditës janë të punësuara kryesisht nga mjekë profesional, kirurgët, dhe infermierë, ndërsa në histori, kjo punë zakonisht është bërë nga urdhrat themelimit fetare ose nga vullnetarët.
Etimologjia
Gjatë mesjetës në spital mund të shërbejë funksione të tjera, të tilla si për almshouse, hostel dobët për pelegrinët, apo shkolla në spital. Emri vjen nga hospes latinisht (host), i cili gjithashtu është rrënjë për hotelin në anglisht fjalët, hotel, dhe mikpritjen. Hotel modern fjalë rrjedh nga fjala frëngjisht hostel, i cili paraqiti një heshtur s, larguar përfundimisht nga fjala për të lënë një theks lakor në hotel modern frëngjisht. Fjalë gjithashtu ka të bëjë me fjalën Sanskrit "Ispital" dhe gjermane "Spital".
Ciklit të lartë të fjalës pak ndryshon në varësi të folme. Në ShBA, në spital zakonisht kërkon një artikull, në Britani dhe gjetkë, fjala është përdorur normalisht pa një artikull kur ajo është objekt i një parafjalë dhe kur iu referuar një pacient ("në / për në spital" vs "në / në spital"), në Kanada, i përdor të dyja janë gjetur.
Llojet
Disa pacientë të shkoni në spital vetëm për diagnozën, trajtimin, ose terapi dhe pastaj largohen outpatients pa qëndruar gjatë natës, ndërsa të tjerët janë të "pranuar" dhe të qëndrojnë gjatë natës ose për disa javë apo muaj inpatients. Spitalet zakonisht dallohen nga llojet e tjera të pajisjeve mjekësore nga aftësia e tyre për të pranuar dhe të kujdesen për inpatients dhe të tjerët janë përshkruar shpesh si një klinikë.
Spitalet e Përgjithshëm
Mirë-njohur lloj spitali është spitali i përgjithshëm, i cili është ngritur për të trajtuar me shumë lloje të sëmundjes dhe lëndimit, dhe zakonisht ka një departament urgjente për t'u marrë me kërcënime të menjëhershme dhe urgjente për shëndetin. Një spital i përgjithshëm në mënyrë tipike është objekti kryesor të kujdesit shëndetësor në rajon, me një numër të madh të shtretër për kujdes intensiv dhe kujdesit afat-gjatë dhe objekteve të specializuar për kirurgji, kirurgji plastike, lindjes, laboratore bioassay, dhe kështu me radhë. Qytetet e mëdha mund të ketë shumë spitale disa të madhësive të ndryshme dhe objekteve. Disa spitale, sidomos në Shtetet e Bashkuara, kanë vetë shërbimin e tyre ambulancës.
Spitalet e Specializuara
Llojet e spitaleve të specializuara përfshijnë qendrat e traumave, spitalet e rehabilitimit, spitalet e fëmijëve, të moshuarit (geriatric) spitalet, dhe spitale për trajtimin e nevojave mjekësore specifike të tilla si probleme psikiatrike (shih spital psikiatrik), kategorive të disa sëmundje, dhe kështu me radhë.
Një spital mund të jetë një ndërtesë të vetme apo një numër i ndërtesave në një kampus. Shumica e spitaleve me para të shekullit njëzet-origjina filloi si një ndërtesë dhe evoluar në kampuset. Disa spitale janë të lidhur me universitetet për kërkime mjekësore dhe trajnimin e personelit mjekësor të tilla si mjekë dhe infermiere, i quajtur shpesh spitale mësimore. Mbarë botën, shumë spitale janë drejtuar në një bazë jo-fitimprurëse nga qeveritë ose organizatat bamirëse. Brenda Shtetet e Bashkuara, shumë spitale janë pa qëllim fitimi.
Një spital kombinon mësimin ndihmë të pacientëve me mësim për studentët e mjekësisë dhe të infermiereve dhe shpesh është i lidhur në një shkollë mjekësore ose në shkollë pleqsh. Disa nga këto janë të lidhur me universitetet
Klinikat
Një spital i vogël se një spital është quajtur përgjithësisht një klinikë, dhe shpesh është drejtuar nga një agjenci qeveritare për shërbimet e kujdesit shëndetësor, ose një partneritet privat e mjekëve (në vende ku praktikë private është e lejuar). Klinikat vetëm në përgjithësi ofrojnë shërbime ambulatore dhe urgjente.
Departamentet
Krevat reanimacion dhomë pas një ndërhyrje të traumave, duke treguar shumë pajisje teknike të spitaleve moderne
Repart Empty dhe shtretër hekuri në një spital në Kharkovit, Ukrainë.
Shiko edhe: spitalet ndryshojnë shumë në shërbimet që ata ofrojnë dhe për këtë arsye, në departamentet që kanë. Ata mund të kenë shërbime të tilla të mprehta si një departament jashtëzakonshme ose trauma specialist qendër, djeg njësi, kirurgji, ose kujdes urgjente. Këto mund pastaj të mbështetet nga specialist më shumë njësi të tilla si kardiologjisë ose njësi koronare kujdes, njësia e kujdesit intensiv, neurologji, qendra e kancerit, dhe obstetrikë dhe gjinekologji.
Disa spitale do të ketë departamente pacient i jashtëm dhe disa do të ketë njësi kronike trajtim të tilla si shërbimet shëndetësore të sjelljes, stomatologji, dermatologji, repartin psikiatrik, shërbimet e rehabilitimit, dhe terapi fizike.
Njësive të përbashkëta mbështetje të përfshijë një punishte barnash në spital ose farmaci, patologji, radiologji dhe, dhe jo-ana mjekësore, shpesh nuk janë të dhënat mjekësore të departamenteve dhe/ose lirimin e departamentit të informacionit.
Historia
Në kulturat e lashta, fesë dhe mjekësisë ishin të lidhura. Institucionet e hershme e dokumentuar me qëllim për të siguruar shëron ishin tempuj egjiptian. Tempujve klasik grek dedikuar për shërues-Asclepius zot mund të pranoj të sëmurë, i cili do të presë për udhëzim prej hyjnisë në një ëndërr. Romakëve miratoi adhurimin e tij. Nën emrin e tij Æsculapius romak, ai ishte i pajisur me një tempull (291 p. e. s.) në një ishull në Tiber në Romë, ku riteve të ngjashme janë kryer.
Singalez (Sri Lankans) mund të ketë qenë përgjegjës për futjen e konceptit të spitaleve dedikuar për pjesën tjetër të botës. Sipas Mahavamsa, kronika e lashtë të familjes mbretërore Sinhalese, shkruar në shekullin e gjashtë pas Krishtit, Mbretit Pandukabhaya (shekullin e katërt para Krishtit) nuk kishin gënjyer-në shtëpitë dhe spitaleve (Sivikasotthi-Sala) ndërtuar në pjesë të ndryshme të vendit. Kjo është dëshmi e hershme e dokumentuar ne kemi institucionet dedikuar posaçërisht për kujdesin e sëmurë kudo në botë. Mihintale Spitali është më i vjetër në botë. Rrënojat e spitaleve të lashtë në Sri Lanka janë ende në ekzistencën e saj në Mihintale, Anuradhapura, dhe Medirigiriya.
Institucionet e krijuar posaçërisht për t'u kujdesur për keq edhe në fillim u shfaq në Indi. Mbretit Ashoka thuhet se ka themeluar të paktën tetëmbëdhjetë spitalet ca. 230 pes, me mjekët dhe personelin pleqsh, që përballohen nga shpenzimet e thesarit mbretëror. Stanley Finger (2001) në librin e tij "Origjina e Neuroscience: A History of eksplorimet Into Brain Function, përmend një dekret Ashokan përkthehet si: "Kudo King Piyadasi (Asoka) ngriti dy llojet e spitale, spitale për njerëz dhe spitale për kafshët. Ku nuk ka shërim për njerëzit e bimëve dhe të kafshëve, ai urdhëroi që ata të blerë dhe mbjellë. "Mirëpo Dominik Wujastyk e Universitetit College London vë në dyshim këtë, duke argumentuar se urdhër tregon se Ashoka ndërtuar shtëpi të tjera (për udhëtarët) në vend të spitaleve, dhe se kjo ishte keqinterpretuar për shkak të referimit të bimëve mjekësore.
Spitali i parë mësimor ku studentët ishin të autorizuar për ushtrimin e mrthodically për pacientët nën mbikëqyrjen e mjekëve si pjesë e arsimimit të tyre, ishte Akademia e Gundishapur në Perandorinë persiane. Një ekspert ka argumentuar se "në një masë shumë të madhe, kredi për gjithë sistemin spitalor duhet të jepet në Persi".
Perandoria romake
Romakëve krijuar valetudinaria për kujdesin e robërve të sëmurë, gladiators, dhe ushtarë rreth 100 p. e. s., dhe shumë prej tyre janë identifikuar nga arkeologji më vonë. Ndërsa ekzistenca e tyre konsiderohet e provuar, nuk ka dyshim mbi atë se nëse ata ishin si të gjerë siç ishte menduar dikur, si shumë janë identifikuar vetëm sipas shtrirjes e ndërtimit të mbetet, dhe jo me anë të mbijetuar regjistrimet ose gjen i mjeteve mjekësore.
Miratimin e krishterimit si fe shtetërore e Perandorisë Romake kope një zgjerim i shërbimeve të kujdesit. Këshilli i parë i Nicesë në vitin 325 pas Krishtit i bëri thirrje kishës që të sigurojë, veja e varfër të sëmurë, dhe të huajt. Ai urdhëroi ndërtimin e një spitali në çdo qytet katedrale. Ndër më të hershme ishin ndërtuar nga mjeku Sampson Shën në Konstandinopojë dhe nga Vasili, peshkopi i Cezare. Fundit u bashkangjitur në një manastir dhe siguruar strehim për të varfërit dhe të udhëtarëve, si dhe trajtimin e sëmurë dhe i pafuqishëm. Nuk ishte një seksion të veçantë për lebrozë.
Persisë mesjetare dhe Islami
Spital hershme regjistruar në botën mesjetare islamike ishte ajo e Al-Walid ibn 'Abdul Malik (sundoi 705–715 er), të cilat ai ndërtoi në 86 AH (706–707 er). Kjo disi resembled bimaristan persisht dhe nosocomia bizantine, por ishte më e përgjithshme, siç është zgjeruar shërbimet e saj për të lebrozë, e pavlefshme, dhe popullin e varfër. Gjitha trajtimi dhe kujdesi ishte falas dhe nuk ishte më shumë se një mjek i punësuar në këtë spital.
Në botën islame mesjetare, fjala "bimaristan" është përdorur për të treguar një themelimit ku i sëmurë u mirëpritën dhe kujdesej për nga stafi i kualifikuar. Në këtë mënyrë mjekët mysliman shquar ndërmjet një spital dhe një azil, azil, depo ushqimesh, apo të sëmurit ne lëkurë-shtëpi, të cilat ishin më të shqetësuar me izolimi i sëmurë dhe i çmendur (i çmendur) nga shoqëria se ofruar atyre një kurë. Disa kështu e konsiderojnë spitaleve mesjetar Bimaristan si "spitalet e parë" në kuptimin modern të fjalës.
Spital parë në Egjipt u hap në 872 pas Krishtit dhe pas spitalet publike, nisur nga të gjithë mbi perandorinë nga Spanja dhe Maghrib në Persi. Si sistem i zhvilluar, fizikante dhe kirurge u caktuan që i dha leksione për studentët e mjekësisë dhe diploma të lëshuara për ata që janë konsideruar si i kualifikuar për të praktikuar – një paralele e hershme në shkolla moderne mjekësore. Spital psikiatrik të parë u ndërtua në Bagdad në 705. Shumica e spitaleve të tjera islame gjithashtu shpesh kishte reparte e tyre dedikuar për shëndetin mendor.
Midis shekujve tetë dhe dymbëdhjetë er spitalet mysliman zhvilluar një standard të lartë të kujdesit. Spitalet në Bagdad, në shekujt e nëntë dhe të dhjetë të punësuar deri njëzet e pesë mjekëve e stafit dhe kishte reparte të veçanta për kushte të ndryshme. Al-spital Qairawan dhe xhami, në Tunizi, ishin ndërtuar nën sundimin Aghlabid në 830 er dhe ishte e thjeshtë, por në mënyrë adekuate të pajisura me salla të organizuar në dhoma e pritjes, një xhami dhe një banjo të veçantë. Spital punësuar infermieret femër, duke përfshirë edhe infermjeret Sudani. Përveç mjekëve të rregullt i cili mori pjesë të sëmurë, ka qenë el-fukaha Badan, një lloj fizio-terapistė fetare, grup i dijetarëve fetar të cilit shërbimeve mjekësore të përfshira gjakderdhje, kockave vendosjen, dhe cauterisation. Gjatë sundimit osman, kur spitalet arriti një dallim të veçantë, Sulltan Bajazid II ndërtuar një spital psikiatrik dhe madrasa mjekësore në Edirne, dhe një numër të spitaleve të tjera të hershme u ndërtuan edhe në Turqi.
Evropë mesjetare
Hospicio Cabanas ishte spitali më i madh në Amerikë kolonial, në Guadalajara, Mexico
Kisha në Invalides Les në Francë tregon shpesh lidhje të ngushtë mes spitaleve historike dhe kishat
Kanceri Spitali në Universitetin e Floridës
Spitalet mesjetare në Evropë pasoi një model të ngjashëm me Bizantin. Ata ishin të bashkësive fetare, me kujdes nga murgj dhe murgesha (një term i vjetër në frëngjisht për spital është hotel-dieu "hotel i Zotit"). Disa ishin bashkangjitur në manastire të tjerat ishin të pavarur dhe kishte endowments e tyre, zakonisht të pronës, e cila ka dhënë të ardhurat për mbështetjen e tyre. Disa spitale ishin shumë-funksionale, ndërsa të tjerët ishin themeluar për qëllime specifike të tilla si spitalet lebroz, ose si refuges për të varfër, ose për pelegrinët: nuk kujdesej për të gjithë të sëmurë. Spitalin e parë spanjoll, i themeluar nga peshkopi Masona vizigot Katolike në 580 në Merida, ishte një xenodochium projektuar si një han për udhëtarët (shumica pelegrinë në tempullin e Eulalia e merida) si edhe si një spital për qytetarët dhe fermerët lokal. Ndihmë spitalit përbëhej nga fermat të ushqejnë pacientët e vet dhe të ftuar.
Shekulli Amerikë
Spital i parë i themeluar në Amerikat ishte Spitalin San Nicolás de Bari Calle Hostos në Santo Domingo, Republika Dominikane Distrito Nacional. Zënia Nicolas de Ovando, guvernator spanjisht dhe administratori kolonial nga 1502–1509, i autorizuar ndërtimin e saj më 29 dhjetor 1503. Ky spital inkorporuar me sa duket një kishë. Faza e parë e ndërtimit të saj përfundoi në 1519, dhe ajo ishte ndërtuar në 1552. e braktisur në mes të shekullit të tetëmbëdhjetë, spital tani qëndron në gërmadhat pranë katedrales në Santo Domingo.
Conquistador Hernán Cortés themeluar dy spitalet më të hershme në Amerikën e Veriut: Konceptimi Papėrlyer Spitalit dhe spitalit Saint Lazarus. Vjetër ishte Konceptimi Papėrlyer, tani Spitali de Jesús Nazareno në Mexico City, themeluar në vitin 1524 për t'u kujdesur për të varfërit.
Veri e parë spitalin e Meksikës u Hotel-dieu de Québec. Ajo u krijua në Nju Francë në vitin 1639 nga tre Augustinians nga Hotel-dieu de l'Dieppe në Francë. Projekti, nisur nga mbesa të Kardinalit de Richelieu i është dhënë një kartë mbretërore nga Mbreti Louis XIII dhe me personel nga mjek kolonial Robert Moncel Giffard de.
Epoka moderne
Në Evropë koncepti mesjetar e kujdesit të krishterë evoluar gjatë shekujve të gjashtëmbëdhjetë dhe shtatëmbëdhjetë në një laik, por kjo ishte në shekullin e tetëmbëdhjetë që spital modern filloi të shfaqet, që shërbejnë vetëm nevojave me personel mjekësor dhe me mjekët dhe kirurgët. Charité (themeluar në Berlin në 1710) është një shembull hershme.
Guy's Hospital u themelua në Londër në 1724 nga një trashëgim nga tregtar i pasur, Thomas Guy. Spitalet tjera doli në Londër dhe qytete të tjera të Britanisë gjatë shekullit, shumë e paguar nga abonimet privat. Në kolonitë e British American Pensilvani Spitali i Përgjithshëm ishte e privilegjuar në Filadelfia në 1751, pas £ 2,000 nga abonim privat u shoqërua me fonde nga Kuvendi.
Kur i Përgjithshëm në Vjenë Spitali u hap në 1784 (menjëherë në spital duke u bërë më e madhe në botë), mjekë fituar një strukturë të re që u zhvilluan gradualisht në qendra kërkimore më të rëndësishme. Gjatë shekullit të nëntëmbëdhjetë, vjenez dytë Medical School doli me kontributet e mjekëve të tilla si Carl Rokitansky Freiherr von, Josef Skoda, Ferdinand Ritter von Hebra, dhe Ignaz Philipp Semmelweis. Shkencë themelore mjekësore zgjeruar dhe specializim të përparuara. Për më tepër, dermatologji parë, sy, si edhe veshin, hundën, fytin dhe klinikat në botë u themeluan në Vjenë, duke u konsideruar si lindjen e mjekësisë së specializuar.
Nga mesi i shekullit të nëntëmbëdhjetë më të Evropës dhe Shtetet e Bashkuara kishin ngritur një shumëllojshmëri e sistemeve spital publik dhe privat. Në Evropën kontinentale spitalet e re në përgjithësi janë ndërtuar dhe drejtuar nga fondet publike. Shërbimi Shëndetësor Kombëtar, ofruesi parimin e kujdesit shëndetësor në Mbretërinë e Bashkuar, u themelua në vitin 1948.
Në Shtetet e Bashkuara spital tradicionale është një spital jofitimprurëse, sponsorizuar zakonisht nga një bashkësi fetare. Një nga më të hershme të këtyre "almshouses" çfarë do të bëhet në Shtetet e Bashkuara ka filluar nga William Penn në Filadelfia në 1713. Këto spitale janë taksa të përjashtuar për shkak të qëllimit të tyre bamirëse, por të sigurojë vetëm minimumi një bamirëse e kujdesit mjekësor. Ata janë të plotësohet nga spitale të mëdha publike në qytetet e mëdha dhe spitaleve kërkimore lidhur shpesh me një shkollë mjekësore. Sistemi më i madh në spitalet publike në Amerikë është New York City Health and Hospitals Corporation, e cila përfshin Bellevue Hospital, më i vjetër në spital të SHBA, lidhur me New York University Medical School. Në fund të shekullit të njëzetë, zinxhirët e për-përfitim spitalet u ngrit në SHBA.
Departamenteve Spitali
Mjekësi
Shoqëri |
6289 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Ba%C3%A7i | Baçi | Baçi fjalë që përdoret në krahinat shqiptare dhe ka dy kuptime. Në disa krahina nënkupton një rrip të gjatë leshi që përdorej për të lidhë foshnjat në djep ose përdorej për të mbajtur një barrë ndërsa në disa krahina tjera nënkupton ushkurin, brezëmbrek. |
6290 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Badra | Badra | Badra e njohur edhe si preshi i egër, shpatore, lule shpatë, bimë barishtore shumëvjeçare, me kërcell të degëzuar e të lartë rreth një metër, me rrënjë si qepujkë, me gjethe si të preshi dhe me lule të vogla e të bardha. Badra rritet në kullotat dimërore ndërsa lulëzon në pranverë. Po ashtu kjo fjalë përdoret edhe për ballonët që ndërtojnë fëmijët nga kërcelli i prasit të egër.
Bimë |
6291 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Baga | Baga | Baga sëmundje që u bie kuajve në këmbë mbi thundër, që shfaqet me ënjtje dhe që shkaktohet zakonisht nga barra e rëndë.
Veterinari |
6292 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bagmi | Bagmi | Bagmi është vaj që përdoet në ritet fetare katolike për të lyer ata që pagëzohen. |
6293 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bag%C3%ABtia | Bagëtia | Bagëtia është një shprehje krahinore me kuptimin gjë e gjallë. Bagëtitë janë kafshët shtëpiake që mbahen për prodhimet e tyre dhe për punë bujqësore. Bagëtia ndahej në bagëti të trashë (lopë, qetë, buaj), të njohura edhe me kuptimin gjedhet, si dhe bagëtia imët (dhentë dhe dhitë)
Shih edhe
Bualli
Gjedhi
Blegtoria
Zooteknika
Zoologjia
Biologji |
6294 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bagolina | Bagolina | Bagolina barë i ngjajshë me tërfillin, i lartë afër një gjysmë metri, me gjethe të holla, që çel lule në ngjyrë limoni.
Bimë |
6295 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bajamja | Bajamja | Bajamja fjalë me kuptime :
Bajamja (organ) - në mjekësi nënkupton gjëndra që ndodhen në dyanët e grykës rrëzë gjuhës.
Bajamja (bimë) - pemë e vogël gjetherënëse, 4 deri 10 metra e lartë, me trung deri në 30 centimetra në diametër.
Bajamet - në botanikë është pemë e vendeve të ngrohta, me gjethe të vogla e heshtake dhe me lule të bardha ose ngjyrë trëndafili, që çelin në pranverë si dhe për frytin e këtij druri që ka trajtë vezake dhe lëvozhgë të fortë dhe të lëmuar. |
6297 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bajgorja | Bajgorja | Bajgorja kosh i madh, i lyer jashtë e brenda me bajga dhe baltë që përdorej për të mbartur drithërin. |
6298 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bajlozi | Bajlozi | Bajlozi ose balozi është një figurë mitologjike-demonologjike e rapsodive popullore shqiptare si një rrezik të ardhur nga deti. Sipas Arshi Pipës përshkruhet si një vigan i keq, herë-herë, përbindësh në mitologjinë popullore.
Etimologjia
Në rrënjën e vet baiulus në gjuhën latine do të thotë mbikëqyrës, mbarështues, dhe në Mesjetën e vonë mori në venetishte edhe kuptimin ambasador, i dërguar.
Ndër rapsoditë shqiptare
Në mbledhjen e etërve Palaj e Kurti, në rapsodinë "Omeri i ri", një e fejuar e veshur si mashkull del të bëjë bejleg me një bajloz që kishte thirrur në mejdan të atin e saj.
Simbolika
Në arketip, sipas Shaban Sinanit, i përgjigjet figurës biblike të Leviatanit - antagonist i "përbindëshit biblik të tokës", Behemotit. Në kulturën mitologjike shqiptare i përgjigjet figurës së dragoit që çliron popullin prej kulçedrës, zaptueses së burimeve, hyjit të thatësirës, shkatërruesit të jetës.
Në rrafshin historik ka të bëjë me demonizimin e Republikës së Shën Markut, që shfaqet me të njëjtat ndajshkrime si "Harapi i zi" që del prej detit, që u kërkon taksën vendësve. Në rastin e ciklit të këngëve të Gjergj Elez Alisë, bajlozi përbën një kujtim të hershëm të një rreziku të ardhur nga deti të lidhur me sundimin venedikas. Ndërkëmbehet nëpër rapsoditë me Harapin apo Arapin, ku si Bajlozi ashtu edhe (H)arapi simbolizojnë stuhitë, natyrore apo shoqërore qofshin.
Ne një legjende te famshme shqiptare, Gjergj Elez Alia luftoi me bajlozin e ardhur nga deti, duke e mundur atë edhe pse vinte pas një lëngate te gjate për shkak te nënte plagëve te marra ne lufte. Bajlozi erdhi kryelarte por Gjergji e nguli 12 pashe nen dhe.
Referime
Mitologjia shqiptare |
6299 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bajoneta | Bajoneta | Bajoneta (nga frëngjishtja baïonnette) është një armë me thikë, kamë, shpatë ose thumba e projektuar për t'u përshtatur në fund të grykës së një pushke, mushqetë ose armë zjarri të ngjashme, duke e lejuar atë të përdoret si një armë në formë shtize. Nga shekulli i 17-të deri në Luftën e Parë Botërore, ajo ishte një armë për sulmet e këmbësorisë. Sot ajo konsiderohet si një armë ndihmëse ose një armë e fundit, megjithëse përdoret ende për qëllime ceremoniale.
Referime
Armë me teh
Përbërës të armës së zjarrit
Shpikjet franceze |
6300 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bajraku | Bajraku | Bajraku (shqip. flamuri) ka qenë një njësi territoriale osmane që përbëhej nga fshatra në zona malore në Ballkan, mbi të cilën mbështetej rekrutimi ushtarak. U instalua në fund të shek. XVI duke u përpjekur të kryente edhe funksione gjyqësore. Në thelb të bajrakut qëndronte organizimi i vjetër shoqëror i fisit dhe i farës.
Në Shqipëri, përgjatë viteve të paspavarësisë, institucioni i bajrakut vijoi të funksiononte si një pikë referimi morale për doket zakonore, institucionet e të cilit njiheshin si burim i së drejtës.
Pamje e përgjithshme
Bajraku përbënte një njësi ushtarake të territorializuar, përbëhej nga një apo më shumë fise, por u aplikua gjithashtu në krahina më homogjene dhe jofisnore. Institucioni administrativ i bajrakut iu mbivendos dhe integroi brenda vetes institucionet etnografike të malit dhe dheut. Institucione të cilat nuk ishin lënë në harresë: institucioni më i lartë i pleqnimit kanunor në Lurë quhej “Kuvendi i Dheut të Lurës”, në Lumë ka patur vise banorët e të cilave quheshin malësorë dhe të tjerë dhetarë, në një mikrotoponim të Shkodrës i referohet një rrapi si Çinari i Hoxhë Dheut - titull që i jepej në kohët e shkuara gjyqtarit paqtues për fshatrat. Në rastin e Shkrelit një gjë qe fisi i Shkrelit, një gjë është bajraku i Shkrelit si njësi administrative dhe një gjë është mali i Shkrelit që lidhej me qënien e një bylykbashi. Kelmendi nuk ka qenë një bajrak i vetëm, por një mal me katër bajrakë (kjo pas ~1860), Gruda trajtohej si mal me dy bajrakë, ndërsa nuk kishte një fis Grudë.
Bajrakut i printe bajraktari, tek i cili ishte integruar figura e të parit të fisit, ose në rast se nuk ishte përfaqësues i ndjesive të fisit a bashkësisë, atëherë i pari i fisit quhej vojvodë, pavarësisht përzgjedhjes së bajraktarit nga autoritetet osmane. Bajraktari kishte detyrim t'u përgjigjej autoriteteve osmane kur i kërkohej të thërritte burra në armë në këmbim të privilegjeve, dhe ndonjëherë kryente detyra administrative dhe juridike të rëndësishme. Bajraku lidhjen me aparatin administrativ lokal e bënte përmes bylykbashit.
Bajraqët mund të afroheshin drejt një lloj federimi, mbase për t'iu afruar njësisë etnografike që fiset ishin para se të instalohej ky institucion. Bashkësi bajrakësh të këtij lloji mund të përmenden Malësia e Madhe e njohur si Shtatë Malet, Dukagjini, Malësia e Gjakovës, etj. Ekzistojnë po ashtu ndër krahina etnografike jofisnore në formën e një bashkësie krahinore, si Mati, Dibra, Luma, Hasi, etj.
Bajraktarët në viset shqiptare
Sa u përket viseve shqiptare përmendja e parë e ofiqit të bajraktarit në mënyrë të përsëritur nga studjuesit ndodh më 1696. Duke u mbështetur në tetë brezat derës të bajraktarëve të Hotit, sipas gojëdhënës së kësaj shtëpie, duke marrë për të mirëqenë se nuk e morën tagrin e bajraktarëve prej kujt tjetër përveç autoriteteve osmane, e shpie formimin e këtij institucioni në fundshekullin e XVII.
Sipas Durham dhe Hasluck posti i bajraktarit ka qenë i trashëgueshëm sipas lisit të gjakut, por sipas Zojzit ndër të gjitha pozitat e fisit vetëm posti i bajraktarit nuk ka qenë i trashëgueshëm për shkak se sherre për kryesinë mund të lindnin gjithnjë. Në krahinat jofisnore të Shqipërisë së Mesme, si Shpati dhe Martaneshi, ofiqi i bajraktarit dorovitej nga një familje tek tjetra. Në raste dorëheqje nga bajraktari i trashëguar, mund të kishte një formë regjence nga një i afërm i besuar siç qe rasti i Mirditës në mërgimin e gjatë të Preng Bibë Dodës, krahina u pri prej Marka Gjonit, në rastin e Matit kur Ahmet bej Zogu qe arrestuar nga austro-hungarezët, krahina qeverisej nga e ëma Sadije hanëmi.
Një bajraktar nga Veriperëndimi (Malësia e Madhe) paguhej trefish dhe merrte tri racione. Bajraktari i Shalës merrte dy pagesa dhe dy racione, një si bajraktar dhe tjetra si individ. Gjithashtu merrte pagesa dhe racione për tre të besuar të tij, dy prej të cilëve e ndiqnin në luftë, ndërsa i treti i ruante familjen, shtëpinë dhe katandinë.
Si administrator bajraktari nuk kishte rrogë fikse, megjithatë fitonte prej pleqnive, tek të cilat paguhej sa një plak ose pleqnar. Sipas dokeve të zonave bëheshin edhe pagesat.
Bajraqët në studime dhe histori
Gjatë çerekut të dytë të shekullit XIX institucioni i bajrakut filloi të gjurmohej nga studjuesit e parë evropianë, i pari Boué. Hahn me dy botimet e tij "Studimet shqiptare" dhe "Udhëtime në viset e Drinit dhe Vardarit" bëri të njohur këtë ndarje administrative në qarqet akademike të Evropës. Por asnjëri nuk iu përkushtua studimit të këtij institucioni, duke e parë gabimishit si një përftim spontan i vetëdijes fisnore.
Zef Jubani është i pari studjues shqiptar që, sadopak, u mor me çështjen e bajrakut. Shkrimi i tij "Aktualiteti i popullit shqiptar të Shqipërisë së Epërme" botuar më 1871 bashkë me "Përmbledhje këngësh popullore..." është dëshmia e parë e cekjes së institucionit të bajrakut nga inteligjenca shqiptare.
Përveç datës së sipërthënë për përmendjen e bajraktarit, dokumenti më i hershëm i njohur, që vërteton qënien e bajrakut në Malësi të Madhe, është një shkresë e vitit 1738 e lëshuar nga komanda e Ushtrisë Mbretërore Osmane, që u drejtohet bajraktarëve dhe pleqve të Hotit në lidhje me emërimin e Hasan Hotit bylykbash i atij mali. Dinamika e trevave që u shndërruan në bajrakë bënë që të kishte kryengritje për të dalë nga rendi i ziameteve dhe çifligjeve i ndonjë feudali, gjatë këtij procesit ndonjë emërtim etnografik edhe ndryshoi: krahina që më parë dokumentohej si Shulla, u quajt Has nga shekulli i XVI e më pas. Thyerja e pashallëqeve të Shkodrës dhe Janinës bënë që ndonjë bajrak edhe u prish, kjo për arsye administrativo-ushtarake për t'i mpakur resurset njerëzore.
Sipas vendimit të Kongresit të Berlinit, Malit të Zi përveç tokave të tjera shqiptare iu dhanë edhe bajraqët Shestan, Triesh, Fundna, Kojë dhe pjesërisht ata të Anamalit e Arbneshit të Krajës. Në disa vise shqiptare me të përfunduar procesi i sllavizimit u tjetërsua organizimi i vjetër shoqëror në bajrakët Merkot e Tuxhemil të kazasë së Tivarit, atëherë popullsi kryesisht shqiptare, por të konvertuar më pas në fenë islame, doket zakonore u zëvendësuan nga Sheriati dhe deri më 1878 këta bajrakë kryenin vetëm funksionet ushtarake.
Burime
Administratë publike
Historia shqiptare
Njësi administrative në Perandorinë Osmane
Doke shqiptare
Antropologji
Fjalë dhe shprehje turke |
6301 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bajkaras | Bajkaras | Bajkaras lojë popullore me shkopinj me të cilët goditet një shkop i ngulur në tokë si flamur.
Lojëra |
6302 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bajraktari | Bajraktari | Bajraktari shq. flamurtari ka qenë kryetari i institucionit administrativo-ushtarak osman të bajrakut.
Bajraktarët ndër viset shqiptare
Sa u përket viseve shqiptare përmendja e parë e ofiqit të bajraktarit ndodh më 1783. Sipas Durham dhe Hasluck posti i bajraktarit ka qenë i trashëgueshëm, por sipas Zojzit ndër të gjitha pozitat e fisit vetëm posti i bajraktarit nuk ka qenë i trashëgueshëm për shkak se sherre për kryesinë mund të lindnin gjithnjë.
Një bajraktar nga Veriperëndimi (Malësia e Madhe) paguhej trefish dhe merrte tri racione. Bajraktari i Shalës merrte dy pagesa dhe dy racione, një si bajraktar dhe tjetra si individ. Gjithashtu merrte pagesa dhe racione për tre të besuar të tij, dy prej të cilëve e ndiqnin në luftë, ndërsa i treti i ruante familjen, shtëpinë dhe katandinë.
Si administrator bajraktari nuk kishte rrogë fikse, megjithatë fitonte prej pleqnive, tek të cilat paguhej sa një plak ose pleqnar. Sipas dokeve të zonave bëheshin edhe pagesat.
Burime
Shoqëri
Institucione në Perandorinë Osmane |
6303 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bajraktariz%C3%ABm | Bajraktarizëm | Bajraktarizmi është formë patrialkale e organizimit ushtarak e tokësor që mbështet ndarjen sipas bajraqeve. |
6307 | https://sq.wikipedia.org/wiki/17%20Prill | 17 Prill |
Ngjarje
1937 - Njohja kanonike e Autoqefalisë së Kishës Ortodokse së Shqipërisë nga Patriarkana Ekumenike, në Stamboll, në kohën e Patriarkut Beniamini I, ku u dha Tomos-i Patriarkal dhe Sinodal “mbi bekimin e Autoqefalisë së Kishës Ortodokse në Shqipëri”, me në krye Kryepiskopin e Tiranës, Durrësit dhe gjithë Shqipërisë Kristofor Kisi.
1941 - Lufta e dytë botërore: ushtria e Jugosllavisë dorëzohet.
1977 - Në Lihtenshtajn gratë votojnë për herë të parë në zgjedhje të lira.
Lindje
1894 - Nikita Khrushchev, politikan sovjetik, (vdiq më 1971)
1916 - Sirimavo Bandaranaike, politikane nga Shiri Lanka
1948 - Jan Hammer, kompozitor
Vdekje
1080 - Harald III, mbret i Danimarkës
1711 - Joseph I, perandor austriak (lindi më 1678)
1790 - Benjamin Franklin, filozof dhe politikan amerikan (lindi më 1706)
1999 - Ismet Mustafa , ra dëshmorë në Koshare.
2014 - Gabriel García Márquez
Festa dhe përvjetore
Masakra e Poklekut - Forcat serbe masakruan 53 njerëz të pafajshëm, në mesin e tyre 10 nxënës.
Samoa - Festa e Flamurit
Prill |
6308 | https://sq.wikipedia.org/wiki/18%20Prill | 18 Prill |
Ngjarje
1025 – Boleslaw I kurorëzohet në Gniezno, duke u bërë kështu mbreti i parë i Polonisë.
1518 – Bona Sforza kurorëzohet mbretëreshë e Polonisë .
1797 – Beteja e Neuiedit – Franca fiton ndajAustrisë.
1831 – Themelohet Universiteti i Alabamës.
1848 – Fitorja në Betejën e Cerro Gordos iu hap rrugë amerikanëve drejt pushtimit të Meksikës.
1880 – Një tornado godet Marshfield, Missouri, duke mbytur 99 njerëz dhe duke lënduar 100 të tjerë.
1902 – Quetzaltenango, qyteti i dytë më i madh në Guatemala, shkatërrohet nga tërmeti.
1906 – zjarr dhe tërmet në San Francisco.
1909 – Shën Joana lumturohet në Romë.
1915 – Piloti francez Roland Garros rrëzohet dhe ulet ne Gjermani, gjatë Luftës së I-rë botërore.
1923 – Hapet Stadiumi i Yenkive.
1924 – Simon & Schuster publikojnë fjalëkryqin e parë.
1930 – Për herë të parë në Radio BBC njoftohet se nuk ka lajme.
1942 – Lufta e Dytë Botërore: Sulmi Doolittle në Japoni. Bombardohen Tokio, Yokohama, Kobe dhe Nagoya.
1942 – Pierre Laval bëhet kryeministër i Francës.
1943 – Lufta e Dytë Botërore: Operacioni Hakmarrja, vritet admirali Isoroku Yamamoto kur avioni i tij rrëzohet mbi ishullin Bougainville, nga amerikanët.
1945 – Mbi 1000 bombarduesë sulmojnë ishullin e vogël të Heligoland, në Gjermani.
1945 – Vendosen marrëdhëniet diplomatike midis Bashkimit Sovjetik dheBolivisë.
1946 – Prishet Lidhja e Kombeve
1949 – Hyn në fuqi Akti i Republikës së Irlandës.
1954 - Gamal Abdel Naser, njëri nga udhëheqësit e puqit ushtarak, me të cilin në vitin 1953 u largua mbreti Faruk nga froni mbretërorë, dhe u bë premier dhe guvertnator ushtarak i Egjiptit.
1955 – 29 vende të Azisë e Afrikës Twenty-nine nations takohen Bandung, Indonezi, për Konferencën e parë Afriko-Aziatike.
1974 – The kryeministri i Pakistanit Zulfikar Ali Bhutto përuron portinLahore .
1980 – Lind Republika e Zimbabvesë (ish- Rodezia) , me Canaan Banana si president i parë i saj.
1988 – Shtetet e Bashkuara të Amerikës fillojnë Operacionin Praying Martis kundër Iranit, që është beteja më e madhe detare që prej Luftës së Dytë Botërore.
1992 – Gjenerali Abdul Rashid Dostum revoltohet kundër presidentit të Afganistanit Mohammad Najibullah dhe bashkohet me Ahmed Shah Massoud për të pushtuar Kabulin.
1993 – Kryetari i Pakistanit, Ghulam Ishaq Khan shpërndan Asmablenë dhe e shkarkon Kabinetin.
1996 – Në Liban, janë vrarë së paku 106 civilë, kur forcat izraelite bombardojnë kampin e OKB-së në Quana, ku kanë qenë më shum se 800 civilë.
2007 – Gjykata Sypreme e SHBA-ve mbështet Akin për ndalesën e Abortit të vonshëm.
1987-Lindi Orges Liko
1480 – Lucrezia Borgia, sundimtarja e Firencës(vdes më 1519)
1580 – Thomas Middleton, dramaturg anglez (vds më 1627)
1590 – Ahmeti I, Sulltan osman (vdes më 1617)
1605 – Giacomo Carissimi, kompozitor italian (vdes më 1674)
1772 – David Ricardo, ekonomist anglez (vdes më 1823)
1797 – Adolphe Thiers, burrështetas francez (vdes më 1877)
1813 – James McCune Smith, doktor Afrikano-Amerikan (vdes më 1865)
1819 – Carlos Manuel de Céspedes, revolucionarist kubanez (vdes më 1874)
1819 – Franz von Suppé, kompozitor austriak (vdes më 1895)
1838 – Paul Emile Lecoq de Boisbaudran, shkencëtar francez (vdes më 1912)
1857 – Clarence Darrow, notues amerikan (vdes më 1938)
1863 – Leopold Graf Berchtold, ministër i jashtëm Austro-Hungarez (vdes më 1942)
1864 – Richard Harding Davis, autor amerikan (vdes më 1916)
1874 – Oskar Ernst Bernhardt, autor gjerman (vdes më 1941)
1874 – Ivana Brlic-Mazuranic, shkrimtar kroat (vdes më 1938)
1877 – Vicente Sotto, autor dhe patroit filipinas (vdes më 1950)
1880 – Sam Crawford, lojtar i bejsbollit (vdes më 1968)
1882 – Leopold Stokowski, udhëheqës polak (vdes më 1977)
1888 – Duffy Lewis, lojtar bejsbolli (vdes më 1979)
1889 – Jessie Street, militante australiane, feministe, aktiviste për të drejtat e femrave (vdes më 1970)
1893 – Violette Morris, atlete franceze (vdes më 1944)
1897 – Ardito Desio, topofraf italian (vdes më 2001)
1902 – Giuseppe Pella, kryeministër italian (vdes më 1981)
1902 – Menachem Mendel Schneerson, lider i Judizmit Hasidik (vdes më 1994)
1904 – Pigmeat Markham, komik amerikan (vdes më 1981)
1905 – George H. Hitchings, shkencëtar amerikan,fitues i Çmimit Nobel për Mjekësi
1907 – Miklós Rózsa, kompozitor i lindur në Hungari (vdes më 1995)
1915 – Joy Gresham Lewis, shkrimtar, gruaja e C. S. Lewis (vdes më 1960)
1917 – Ty LaForest, lojtar bejsbolli kanadez (vdes më 1947)
1917 – Frederika e Hanoverit, Mbretëresha e Greqisë (vdes më 1981)
1918 – Cliff Hillegass, publicist amerikan (vdes më 2001)
1918 – Tony Mottola, gitarist amerikan (vdes më 2004)
1919 – Virginia O'Brien, aktore dhe këngëtare amerikane (vdes më 2001)
1921 - Nermin Vlora Fallaschi, përkthyese, shkrimtare dhe albanologe
1921 – Jean Richard, aktor francez (vdes më 2001)
1922 – Barbara Hale, aktore amerikane
1924 – Clarence Brown, muzikant amerikan (vdes më 2005)
1924 – Henry Hyde, politikan amerikan (vdes më 2007)
1927 – Samuel P. Huntington, shkencëtar amerikan (vdes më 2008)
1930 – Clive Revill, aktor i lindur në Zelandë të Re.
1934 – George Shirley, tenor amerikan
1936 – Tommy Ivo, pilot amerikan makinave sportive
1937 – Jan Kaplický, arkitekt britanez me origjinë çeke
1939 – Ali Khamenei, lideri Suprem i Iranit
1939 – Thomas J. Moyer, gjykatës amerikan
1940 – Joseph L. Goldstein, shkencëtar amerikan, fitues i Çmimit Nobel për Mjekësi.
1940 – Mike Vickers, kitarist dhe saksofonist britanik
1942 – Jochen Rindt, pilot i Formulës 1 (vdes më 1970)
1942 – Steve Blass, lojtar profesionist i bejsbollit
1946 – Hayley Mills, aktore angleze
1946 – Skip Spence, kitarist,këngëtar e kantautor i lindur në Kanadë (vdes më 1999)
1947 – Kathy Acker, autor amerikan (vdes më 1997)
1947 – Dorothy Lyman, aktore amerikan
1947 – Herbert Mullin, vrasës serik amerikan
1947 – Cindy Pickett, aktore amerikane
1947 – James Woods, aktor amerikan
1949 – Geoff Bodine, pilot amerikan i garave
1950 – Kenny Ortega, Producent filmik dhe koreograf
1951 – Ricardo Fortaleza, bokser australiano-filipinas
1951 – Pierre Pettigrew, politikan kanadez
1953 – Rick Moranis, komik kanadez
1956 – Anna Kathryn Holbrook, aktore amerikane
1956 – Eric Roberts, aktor amerikan
1956 – Melody Thomas Scott, aktore amerikane
1956 – Poonam Dhillon, aktore indiane
1961 – Jane Leeves, aktore britaneze
1961 – Steve Lombardi, mundës amerikan
1963 – Eric McCormack, aktor kanadez
1963 – Conan O'Brien, komik amerikan
1964 – Niall Ferguson, historian britanez
1964 – Rithy Panh, regjisor Komboxhian
1964 – Jim Ellison, muzikant
1964 – Mark Berry, balerin
1965 – Rob Stenders, DJ hollandez
1966 – Trine Hattestad, atlete norvegjeze
1966 – Valeri Kamensky, lojtar rus i hokejit mbi akull
1967 – Maria Bello, aktore amerikane
1968 – Mary Birdsong, aktore amerikane
1968 – David Hewlett, aktor anglez i lindur në Kanadë.
1969 – Princesha Sayako e Japonisë
1969 – Keith R.A. DeCandido, autor amerikan
1970 – Greg Eklund, muzikant amerikan
1970 – Rico Brogna, lojtar bejsbolli amerikan
1971 – Tamara Braun, aktore amerikane
1971 – Russell Payne, shkrimtar anglez
1971 – David Tennant, aktor skocez
1971 – Oleg Petrov, lojtar rus i hokejit mbi akull
1971 – Fredro Starr, reper amerikan (Onyx)
1972 – Rosa Clemente, aktiviste dhe repere amerikane
1972 – Eli Roth, regjisor amerikan
1973 – Derrick Brooks, lojtar i futbollit amerikan
1973 – Haile Gebrselassie, atlet etiopias
1973 – Brady Clark, lojtar bejsbolli amerikan
1974 – Mark Tremonti, muzikant amerikan
1974 – Millie Corretjer, këngëtar porto-rikan
1974 – Edgar Wright, regjisor britanez
1976 – Melissa Joan Hart, aktore amerikane
1976 – Fayray, këngëtare japoneze
1976 – Jo Gibb, aktore skoceze
1976 – Justin Ross, politikan amerikan
1977 – Dan Lacouture, lojtar i ligës NHL
1979 – Michael Bradley, lojtar amerikan i basketbollit
1979 – Anthony Davidson, pilot i Formula 1
1979 – Nuria Fergó, këngëtare spanjolle
1979 – Matthew Upson, futbollist anglez
1979 – Kourtney Kardashian, yll i reality-show amerikan
1980 – Robyn Regehr, lojtar kanadez i hokejit mbi akull
1981 – Brian Buscher, lojtar amerikan i bejsbollit
1982 – Marie-Élaine Thibert, këngëtare kanadeze
1982 – Scott Hartnell, lojtar i NHL-së
1983 – Miguel Cabrera, lojtar venezuelas i bejsbollit
1983 – Fodil Hadjadj, futbollist algjerian
1984 – America Ferrera, aktore amerikane
1985 – Łukasz Fabiański, futbollist polak
1985 – Karl Reindler, pilot australian i garave
1985 – Elena Temnikova, këngëtare ruse (Serebro)
1986 – Maurice Edu, lojtar i futbollit amerikan
1986 – Billy Butler, lojtar amerikan i bejsbollit
1987 – Danny Guthrie, futbollist anglez
1987 – Sandra Lyng Haugen, këngëtare norvegjeze
1989 – Alia Shawkat, aktore amerikane
1989 – Simas Buterlevičius, basketbollist lituanez
1994 – Moises Arias, aktor amerikan
1996 – Alexey Zhigalkovich, këngëtar bjellorus
2007 – Hayah bint Hamzah, Princesha e Jordanisë
1987-Orges Liko
1161 – Theobaldi i Becit, kryepeshkopi i Kentburit
1552 – John Leland (antiquary), antikuar(mbledhës antikitetesh anglez (lindi më 1502)
1556 – Luigi Alamanni, poet italian (lindi më 1495)
1567 – Wilhelm von Grumbach, aventurist gjerman (lindi më 1503)
1558 – Rokselana, gruaja e Sulltan Sulejmanit I
1636 – Julius Caesar, gjykatës anglez
1650 – Simonds d'Ewes, antikuar anglez (lindi më 1602)
1674 – John Graunt, staticien anglez (lindi më 1620)
1689 – George Jeffreys, Shef i Gjykatës Britanike (lindi më 1648)
1732 – Louis Feuillée, eksplorues francez (lindi më 1660)
1796 – Johan Wilcke, fizikan suedez(lindi më 1732)
1802 – Erasmus Darwin, botanist dhe fizikant anglez (lindi më 1731)
1873 – Justus von Liebig, kimist gjerman (lindi më 1803)
1898 – Gustave Moreau, piktor francez (lindi më 1826)
1917 – Vladimir Serbsky, psikiatër rus(lindi më 1858)
1935 – Panait Istrati, shkrimtar rumun (lindi më 1884)
1936 – Ottorino Respighi, kompozitor italian (lindi më 1879)
1942 – Gertrude Vanderbilt Whitney, personalitete shoqërore amerikane (lindi më 1875)
1943 – Isoroku Yamamoto, admiral japonez. (lindi më 1884)
1945 – John Ambrose Fleming, inxhinier dhe fizikan anglez (lindi më 1849)
1945 – Ernie Pyle, gazetar amerikan (lindi më 1900)
1945 – Princ Vidi, Mbret i Shqipërisë (lindi më 26 mars 1876)
1947 – Josef Tiso, lider sllovak (lindi më 1887)
1949 – Will Hay, komik dhe aktor anglez (lindi më 1888)
1951 – António Óscar Carmona, kryeministri i 97-të i Portugalisë dhe Presidenti i 11-të (lindi më 1869)
1955 – Albert Einstein, fitues i Çmimit Nobel për Fizikë (lindi më 1879)
1958 – Maurice Gamelin, gjeneral francez (lindi më 1872)
1963 – Meyer Jacobstein, politikan amerikan (lindi më 1880)
1964 – Ben Hecht, shkrimtar amerikan (lindi më 1894)
1965 – Guillermo González Camarena, shpikës meksikan (lindi më 1917)
1967 – Karl Miller, futbollist gjerman (lindi më 1913)
1974 – Marcel Pagnol, novelist,dramaturg dhe prodhues filmash francez (lindi më 1895)
1976 – Mahmoud Younis, inxhinier,shtetëzues i Kanalit të Suezit (lindi më 1911)
1988 – Pierre Desproges, humorist francez (lindi më 1939)
1990 – Gory Guerrero, mundës profesionist (lindi më 1921)
1993 – Masahiko Kimura, xhudist japonez (lindi më 1917)
1995 – Arturo Frondizi, presidenti i Argjentinës(lindi më 1908)
1996 – Brook Berringer, lojtar i futbollit amerikan (lindi më 1973)
1998 – Terry Sanford, politikan amerikan (lindi më 1917)
2002 – Thor Heyerdahl, eksplorues norvegjez (lindi më 1914)
2002 – Wahoo McDaniel, lojtar i futbollit amerikan dhe mundës profesionist (lindi më 1938)
2003 – Edgar F. Codd, shkencëtar kompujterash anglez (lindi më 1923)
2004 – Kamisese Mara, kryeministri i parë i Fixhit dhe presidenti i Fixhit (lindi më 1920)
2005 – Sam Mills, lojtar i futbollit amerikan (lindi më 1959)
2007 – Iccho Itoh, kryetar i Nagasakit (lindi më 1945)
2009 – Stephanie Parker, aktore uellsiane (lindi më 1987)
Festa dhe përvjetore
Zimbabvea - Festa e Pavarësise
Dita e trashëgimisë kulturore në Kosovë
Dita e Ushtrisë Iraniane
Në kishën katolike:
Shën Apoloneu (d. 185/6)
Shën Galdino (d. 1176)
Shën Perfekti (d. 850)
Shën Ema
Prill |
6309 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Nobel | Nobel | Nobel ka këto kuptime:
Alfred Nobel - Kimisti dhe shpikesi suedez.
Çmimi Nobel - Çmimi shkencor, emëruar sipas shpikesit Alfred Nobel. |
6310 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Eqrem%20%C3%87abej | Eqrem Çabej | Eqrem Çabej (Eskishehir, 7 gusht 1908 - Romë, 13 gusht 1980) ka qenë arsimtar, gjuhëtar dhe albanolog shqiptar. Përmes hulumtimeve dhe publikimeve të tij ka zënë vendin e një autoriteti kyç sa i përket gjuhësisë, etnologjisë, letërsisë dhe gjuhës shqipe.
Biografia
U lind në Eskishehir më 7 gusht 1908, - asokohe në vilajetin e Bursës, - djali i dytë i Hysenit dhe Aishes, pas Selaudinit. I ati ishte kadi i diplomuar në Mekteb-i Hukuk () në Stamboll.
Mësimet e para i mori në Gjirokastër prej 1915 e deri më 1920, më pas për të vazhduar studimet u dërgua në Austri. Para se të hynte në ndonjë shkollë, iu desh të qëndronte një vit pranë familjes Reinmyler, në St. Pölten afër Vjenës, për të mësuar gjermanishten. Kreu gjimnazin në Klagenfurt (1923-1926), për shkollimin e lartë pati një fërkim me synimin që i ati i kishte vënë që të bëhej mjek. U regjistrua në Fakultetin e Mjekësisë në Universitetin e Romës. Por pas këmbënguljes për gjuhësinë, regjistrohet në Grac për vitin akademik 1927-1928 dhe mbasandej kaloi në Vjenë (1930-1933), ku ndoqi mësimet e Paul Kretschmer, Karl Patsch, Nikolai Trubetzkoy dhe Norbert Jokl. Nën drejtimin e Joklit, Çabeji filloi të kishte interes të madh në zhvillimin historik të Gjuhës Shqipe. Në 1933, ai dorëzoi disertacionin e doktoraturës mbi Italoalbanische Studien (Studime italo-shqiptare).
Çabej u kthye në Shqipëri ku edhe punoi si mësues gjimnazi dhe nëndrejtor i konviktit "Malet Tona" në Shkodër (1933/34) ku dha letërsi shqipe. Në vitin shkollor 1935-'36 u transferua në Normalen të Elbasanit, ku edhe atje ndenjti një vit. Që andej u transferua në Ministrinë e Arsimit për t´u marrë me drejtimin e arsimit të mesëm. Me sa kuptohet nga qëndrimi i tij, ai nuk e kishte mirëpritur një emërim të tillë. Me një lutje më datë 17. 12. 1936, drejtuar Ministrisë së Arsimit, për arsye shëndetësore kërkoi të transferohej duke u riemëruar profesor i letërsisë në liceun e Tiranës. Kërkesa nuk i plotësohet, duke e emëruar në Shkollën e Plotësimit Ushtarak. Me "çështjen Çabej“ u mor më në fund edhe Këshilli i Ministrave të asaj kohe, i cili vendosi që Çabej, pas mbarimit të Shkollës së Plotësimit Ushtarak, të transferohej si profesor në Gjirokastër. Më 1938-'39 vijoi si arsimtar në Gjirokastër, ku vazhdoi të jepte mësimin e letërsisë të bashkërenduar me elemente të gjuhës shqipe.
Në vitin shkollor 1939-'40 Çabej u transferua në gjimnazin e Tiranës ku u ngarkua me drejtimin e shkollës. Anëtar i Institutit të Studimeve Shqiptare, më 1940 u dërgua në Romë nga min. i Arsimit Koliqi për të punuar mbi Atlasin Gjuhësor Shqiptar, i cili nuk u krye për arsye të ndryshimeve politike përgjatë Luftës së Dytë Botërore. Në shtator të 1943 u emëruar min. i Arsimit në qeverinë Mitrovica, post të cilin nuk e pranoi. Më 25 janar 1944 i pushkatohet vëllai, Selaudini, nënprefekt i Malësisë së Gjakovës. Në Shqipëri u kthye vetëm pas korrikut 1944.
Në 1947, ai u caktua anëtar i Institutit të Shkencave, instituti paraardhës i Universitetit të Tiranës. Nga 1952 deri më 1957, ai shërbeu si profesor i historisë së Shqipërisë dhe fonetikës historike. Në 1972, ai u bë anëtar themelues i Akademisë së Shkencave.
Vepra
Eqrem Çabej u specializua në gjuhësinë krahasuese indo-evropiane. Veprimtarinë shkencore e shtjelloi në gjuhësi, por edhe jashtë saj, në folklor, etnografi dhe histori të letërsisë. Vend zenë studimet etimologjike dhe leksikologjike historike, dialektologjia e onomastikës si edhe kodifikimi i gjuhës letrare.
Çabej ka dhënë një ndihmë të çmuar me një varg sqarimesh etimologjike gjatë hartimit të Fjalorit të gjuhës shqipe të botuar në Tiranë më 1980.
Sonetet
Më 1951 shkroi Sonetet, një libërth kushtuar së shoqes, Shyhrete Turkeshit, që e kishte njohur pranverën e 1949 e porsadalur nga burgu dhe punonte në Bibliotekën Kombëtare. U botuan për herë të parë me rastin e 100-vjetorit të lindjes më 2008 nga shtëpia botuese Çabej, drejtuar nga e bija, Brikena.
Titujt
Fonetikë historike e gjuhës shqipe : hyrje në historinë e gjuhës shqipe II - 2012
Diana dhe Zana - 2011
Elemente të gjuhësisë dhe literaturës shqipe - 2009
Hyrje në Indoeuropianistikë - 2008
Sonete - 2008
Shqipja në Kapërcyell 2006
Studime gjuhësore I-VIII. Rilindja, Prishtinë 1986
Studime etimologjike në fushë të shqipes. Akademia e schkencave e RPS të Shqipërisë, Tiranë 1976-2006
I - 1976; II: A-B - 1982; III: C-D - 1987; IV: Dh-J - 1996; VI: N-Rr - 2002; VII: S-Zh - 2006; V: K-M - 2014. - ISBN 978-99956-35-20-6
Hyrja në historinë e gjuhës shqipe. Fonetika historike e shqipes. Rilindja, Prishtinë 1970
Meshari i Gjon Buzukut (1555). Botim kritik. Pjesa e parë. Universiteti Shtetëror i Tiranës, Tiranë 1968
Hyrja në historinë e gjuhës shqipe. Pjesa e parë. Tiranë 1958
Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes
Fjalor i gjuhës shqipe i vitit 1954, (Bashkautorësi)
Odiseu dhe Konstandini
Referime
Lindje 1908
Vdekje 1980
Gjuhëtarë shqiptarë
Akademikë shqiptarë
Leksikografë shqiptarë
Albanologë shqiptarë
Përkthyes prej gjermanishtes në shqip
Njerëz nga Eskishehiri
Njerëz nga Vilajeti i Bursës |
6311 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Alban%20Kraja | Alban Kraja | Alban Kraja lindi më 1970 në Shkodër, Shqipëri, është shkrimtar dhe një ndër pionieret e shtypit te pavarur shqiptar.
Ka kryer studimet e larta në degen Gjuha Shqipe Letersi në Universitetin e Shkodrës.
Që nga viti 1993 jeton në Itali ku ka botuar disa libra në gjuhën italiane si:
"24 imperatori e 4 Papa albanesi a Roma",
"Kosova - La soppravivenza di un popolo",
"Skanderbeg - La campagna d'Italia",
"Iliria - Arberia - Albania".
Lidhje të jashtme
Lajmetari
Njerëz nga Shkodra
Shkrimtarë shqiptarë
Shkrimtarë italianë
Gazetarë shqiptarë
Lindje 1970
Njerëz që jetojnë
Absolventët e Universitetit të Shkodrës |
6312 | https://sq.wikipedia.org/wiki/19%20Prill | 19 Prill |
Ngjarje
1971 – Sierra Leone u bë republikë dhe Siaka Stevens president i saj.
1971 – Charles Manson u dënua me vdekje.
1975 – India lëshoi satelitin e parë, Aryabhata.
1985 – BRSS bëri test nuklear në Kazakistanin lindor.
1993 – Vdiq guvernatori i Dakotë Jugore, George Mickelson, së bashku me 9 persona tjerë pasi aksidentalisht u rrëzua aeroplani në të cilin udhëtonin për në Ajova.
1999 – Bundestagu gjerman u kthye në Berlin.
2005 – Kardinali Joseph Ratzinger u zgjodh Papa Benedikti XVI.
2010 - 7 të vrarë, 30 të plagosur nga tërmetit në veri të Afganistanit.
2013 - U arrit Marrëveshja e Parë lidhur me Parimet e Qeverisjes dhe Normalizimit të Marrëdhënieve në mes Kosovës dhe Serbisë.
Lindje
1320 - Pedro I, mbret i Portugalisë (vdiq më 1367)
1985 - Valon Behrami futbollist nga Mitrovicë luan për kombëtaren e Zvicrës
Vdekje
1054 - Papa Leo IX (lindi më 1002)
1632 - Zygmuny III Waza, mbret i Polonisë dhe Suedisë (lindi më 1566)
1824 - George Gordon Byron, shrimtar anglez (lindi më 1788)
1882 - Charles Darwin, shkencëtar anglez (lindi më 1809)
1967 - Konrad Adenauer, politikan gjerman, kryeministër i Gjermanisë (lindi më 1876)
1968 - Ashley Judd, aktore amerikane
Festa dhe përvjetore
Prill |
6313 | https://sq.wikipedia.org/wiki/20%20Prill | 20 Prill |
Ngjarje
1936 — Trupat Italiane okupojnë Etipoopinë .
1972 - Apolo 16 zbriti në Hënë.
1999 Littleton - Eric Harris dhe Dylan Klebold i vras 15 vet ne columbine high school
2009 - Arabia Saudite njeh pavarësinë e Kosovës
Lindje
1808 - Napoleon III Bonaparte, kryetar dhe perandor i Francës (vdiq më 1873)
1889 - Adolf Hitler, kryeminister gjerman dhe udhëheqës i Reich i tretë (vdiq më 1945)
1966 - David Chalmers, filozof australian
1967 - Mike Portnoy, ish-bateristi dhe themeluesi i bendit Dream Theater
2009 - Luis Luca
Vdekje
1314 - Papa Clemens V (lindi më 1260)
1918 - Karl Ferdinand Braun, fizikant gjerman
1995 - Milovan Đilas, politikan serb. (i lindur 1911.)
2014 - Koçi Petriti, poet shqiptar.
Festa dhe përvjetore
Pashkët e krishtera kremtohen nga Katolikët dhe Ortodoksët, Festa e Ringjalljes së Krishtit
Prill |
6314 | https://sq.wikipedia.org/wiki/21%20Prill | 21 Prill |
Ngjarje
753 p.e.s. - Romulus dhe Remus themeluan qytetin e Romës.
1519 - Hernán Cortés arrin në Veracruz.
1999 - Nga sulmi ajror i NATO-s ndaj Serbisë është qëlluar ndërtesa e njohur "Ušće" në Beogradin e Ri dhe ura Žeželjev mbi Danub në Novi Sad.
Lindje
1729 - Catherine II, perandoresha e Rusisë (v. 1796)
1864 - Max Weber, jurist, sociolog dhe ekonomist gjerman
1889 - Paul Karrer, kimist ruso-zviceran
1915 - Anthony Quinn aktor, piktor dhe shkrimtari i njohur meksikano amerikan
1926 - Elizabeth II, mbretëresha e Britanisë e Madhe
1930 - Silvana Mangano, aktore italiane
1981 - Felipe Massa, pilot brazilian i Formula 1
Vdekje
1109 - Anselmi i Aostës, shenjtor dhe Doktor i kishës në katolicizëm
1509 - Enriku i VII, mbret anglez
1910 - Mark Twain, emri i parë Samuel Langhorne Clemens, letrar amerikan
1946 - John Maynard Keynes, ekonomist dhe matematikan anglez
1999 - Isa Kastrati - "GACA", Dëshmor i Kombit në luftën e UÇK-së.
1999 - Besnik Maroca - "SYLA", Dëshmor i Kombit në luftën e UÇK-së.
2010 - Juan Antonio Samaranch, veprimtar sportiv spanjoll, ish kryetar i Komitetit Olimpik.
Festa dhe përvjetore
Brazili - Tiradentes
Prill |
6315 | https://sq.wikipedia.org/wiki/22%20Prill | 22 Prill |
Ngjarje
1500 – Lundruesi portugez Pedro Álvares Cabral u bë evropiani i parë i cili pa Brazilin.
1970 – Për herë të parë u festua Dita e Tokës.
1991 – U formua Partia Social Demokratike e Shqipërisë.
1992 – Ndodhi eksplodim në Guadalajara, Meksikë ku mbetën 206 njerëz të vrarë, rreth 500 të plagosur dhe rreth 15000 pa kulm mbi kokë.
1993 – Muzeu i Përkujtimit të Holokaustit u hap në Vashington, SHBA.
1993 – U lëshua në përdorim versioni 1.0 i shfletuesit të internetit Mosaic.
1997 – Ndodhi masakra në Haouch Khemisti, Algjeri ku mbetën të vrarë 93 fshatarë.
Lindje
1451 - Isabel I, mbretëreshë i Leónit dhe Kastilisë († 1504)
1610 - Papa Alexander VIII (Pietro Ottoboni) († 1691)
1724 - Immanuel Kant, filozof gjerman († 1804)
1842 - Babë Dudë Karbunara, nënshkrues i Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë
1870 - Vladimir Lenin, udhëheqës i Revolucionit në tetori († 1924)
1885 - Hilë Mosi, shtetar dhe poet shqiptarë
1918 - Ibrahim Kodra, piktor shqiptarë
1937 - Jack Nicholson, aktor amerikan fitues i Academy Awards
Vdekje
536 - Papa Agapitus I
1616 - Miguel de Cervantes Saavedra, shkrimtar spanjoll (l. 1547)
1994 - Richard Nixon, 37. kryetar i SHBA-së (l.1913)
Festa dhe përvjetore
“Dita Botërore e Planetit Tokë”
Prill |
6316 | https://sq.wikipedia.org/wiki/23%20Prill | 23 Prill |
Ngjarje
1910 – Theodore Roosevelt mbajti fjalimin e njohur si Njeriu në Arenë.
1932 – U dogj De Adriaan Windmill 153 vite i vjetër në Haarlem, Holandë.
1985 – Coca-Cola ndryshon formulën dhe paraqet në treg produktin e ri New Coke. Pritja ishte e pa pritur, negative, dhe brenda tre muajve u rikthye formula e vjetër.
1993 – Eritreanët votuar për pavarësi nga Etiopia. Referendumi u vrojtua Bashkimi Evropian.
1997 – U realizua masakra në Omaria, Algjeri ku mbetën të vrarë 42 fshatarë.
2003 – Në Bejxhin u mbyllën shkollat për dy javë për shkak të virusit SARS.
Lindje
1185 - Afonso II, mbret i Portugalisë (v. 1233)
1858 - Max Planck, fizikan gjerman (v. 1947)
1564 - William Shakespeare, shkrimtar anglez (v. 1616)
2001 Berat Emini futbollist i njohur Shqipetar
Vdekje
997 - Shën Vojciech Sławnikowic, peshkop i Pragës, mbrojtës i Polonisë
1605 - Boris Godunov, perandor i Rusisë (lindi më 1551)
1616 - William Shakespeare
1998 - Konstantinos Karamanlis, politikan grek (l. 1907)
2007 - Boris Yeltsin, politikan rus, presidenti i parë i Rusisë (l. 1931)
Festa dhe përvjetore
Dita ndërkombetare e librit dhe të drejtave të autorit
Prill |
6317 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Esat%20Stavileci | Esat Stavileci | Esat Stavileci lindi më 11 korrik 1942 në Gjakovë - vdiq më 17 gusht 2015 në Prishtinë. Ishte nje nga profesorët më të nderuar të faklultetit juridik të Universitetit të Prishtinës si dhe nje nga akademikët më të respektuar në Kosovë dhe trojet shqiptare.
Karriera Akademike
Po në këtë vit, si njëri prej studentëve më të dalluar të gjeneratës, u zgjodh si asistent për lëndën e së drejtës administrative. Studimet pasuniversitare i përfundoi në Fakultetin juridik të Universitetit të Zagrebit, ndërsa studimet e së drejtës së krahasuar në Fakultetin ndërkombëtar të Strasburgut në Francë, ku mori Diplomën e studimeve të larta të së drejtës së krahasuar, pasi kishte ndjekur katër semestra universitare në fushën e së drejtës ndërkombëtare në Francë, Itali, Holandë dhe në Venezuelë. Mbrojti me sukses doktoraturën në shkenca juridike në Fakultetin juridik të Universitetit të Sarajevës në vitin 1974.
Esat Stavileci ka ushtruar funksione të rëndësishme shoqërore dhe shtetërore, brenda dhe jashtë fakultetit. Ishte prodekan i Fakultetit juridik, drejtor i Entit për Hulumtime juridike, kryeredaktor i revistës shkencore "Përparimi" , kryeredaktor i revistës "E drejta-Pravo", drejtor i studimeve pasuniversitare, shef i Katedrës së shkencave juridiko-politike, ndër themeluesit e "Vjetarit" të Shoqatës së Pavarur të Juristëve të Kosovës, dhe të revistës së parë juridike në gjuhën angleze tek ne. Përveç se në Fakultetin juridik dhe në Fakultetin filozofik, dega e historisë, ligjëroi tema të veçanta edhe në Fakultetin juridik të Tiranës, Sofjes dhe Jenës. Është angazhuar si profesor edhe në Universitetin e Tetovës. Ka marrë pjesë në shumë konferenca brenda dhe jashtë vendit. Është laureat i Shpërblimit të dhjetorit të Kosovës për vitin 1978. Profesor ordinar është që nga viti 1979. Është anëtar-korrespondent i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës. Ka botuar shumë artikuj, monografi e studime. Merret me probleme të terminologjisë juridike.
Tituj të veprave
Drejtësi
Doktor i shkencave juridike, Universiteti i Sarajevës 1974
Arsim
Prodekan i Fakultetit juridik, Universiteti i Prishtinës
Drejtor i Entit për Hulumtime juridike, Universiteti i Prishtinës
Drejtor i studimeve pasuniversitare, Universiteti i Prishtinës
Shef i Katedrës së shkencave juridike-politike
Ligjëroi në Fakultetin juridik të Tiranës, Sofjes dhe Jenës.
Profesor në Universitetin e Tetovës dhe ne Universitetin privat Dardania (Instituti për Studime Bashkekohore)
Gazetari
"Përparimi" - kryeredaktor i revistës shkencore
"E drejta-Pravo" - kryeredaktor i revistës
"Vjetarit" - një ndër themeluesit
Literaturë
Në Mbrojtje të Pavarësisë së Kosovës, Prishtinë 1998
Mirënjohjet
Laureatë i Shpërblimit të dhjetorit të Kosovës për vitin 1978
Anëtar-korrespondent i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës
Çmimit “Anton Mazreku”, 2004
Burim i të dhënave
Në Mbrojtje të Pavarësisë së Kosovës, Prishtinë 1998
Shiko dhe këtë
Lidhje të jashtme
Amëza esat.stavileci.com
Në amëzën kosova.com; E VERTETA PER KOSOVEN: ARGUMENTE DHE FAKTE - nga Esat Stavileci
Në amëzën kosova.com; KUSH IKEN NGA VENDI I KRIMIT,BEN KRIM TE RI - nga Esat Stavileci
Biografi shqiptarësh
Shkrimtarë shqiptarë
Shkrimtarë kosovarë
Akademikë shqiptarë
Njerëz nga Gjakova
Absolventët e Universitetit të Zagrebit
Absolventët e Universitetit të Sarajevës
Anëtarë të Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës
Profesorë të Universitetit të Prishtinës |
6334 | https://sq.wikipedia.org/wiki/24%20Prill | 24 Prill |
Ngjarje
1184 p.K. - Data tradicionale e rënies së Trojës.
1877 - Rusia i shpalli luftë Perandorisë Osmane duke shënuar kështu fillimin e Luftës Ruso-Turke.
1951 - Krijimi i Forcave Ajrore Shqiptare
1968 - Mauritiusi u bë anëtar i OKB-së
1997 - Fjalimi i njohur i Sllobodan Millosheviqit në Fushë Kosovë.
2005 - Kardinali Joseph Ratzinger u inaugurua si Papa i 265-të i Kishës Katolike duke marrë emrin Papa Benedikti XVI.
Lindje
1845 - Carl Spitteler, poet zvicran, nobelist
1856 - Philippe Pétain, politikan francez (V. 1951)
1906 - Rexhep Krasniqi, mësues, nëpunës, ministër, veprimtar e mbrojtës i të drejtave shqiptare në arenën ndërkombëtare.
1908 - Józef Gosławski, skulptor polak (V. 1963)
1941 - Richard Holbrooke, diplomat amerikan (V. 2010)
1957 - Bamir Topi, politikan shqiptar dhe ish presidenti i Shqipërisë
1960 - Agron Llakaj, humorist shqiptarë
1968 - Hashim Thaçi, politikan kosovar (Kryetar i PDK-se), dhe kryeministri aktual i Kosovës
1982 - Kelly Clarkson, këngëtare amerikane
Vdekje
1731 - Daniel Defoe, shkrimtar anglez (l. 1660)
1960 - Max von Laue, fizikan gjerman (l. 1879)
1947 - Willa Cather, shkrimtare amerikane
Prill |
6339 | https://sq.wikipedia.org/wiki/1991 | 1991 |
Ngjarje
2 janar - Demonstratë masive në Shkodër kundër regjimit komunist që përfundoi me vdekjen e 4 të rinjve dhe plagosjen e dhjetra të tjerëve.
5 janar - Doli në qarkullim numri i parë i gazetës Rilindja Demokratike, gazeta e parë e lirë pas rënies së diktaturës komuniste në Shqipëri.
20 shkurt - Protestat e popullit shqiptar kundër diktaturës komuniste, çuan në rrëzimin e monumentit të diktatorit komunist Enver Hoxha në Tiranë.
31 Mars - Zhvillohen zgjedhjet për Kuvendin e Shqipërisë ku për herë të parë pas më shumë se 50 vjetësh marrin pjesë më shumë se një parti politike.
22 prill - Ramiz Alia zgjidhet presidenti i parë i Shqipërisë pluraliste.
11 Maj - Gazeta Koha jonë botohet për herë të parë në Lezhë. Botues i saj është Nikollë Lesi.
13 qershor - Krijohet Partia Socialiste e Shqipërisë.
Lindje
Vdekje
29 janar - Hasan Dosti, jurist, gjykatës, ministër Drejtësie, kryetar i Ballit Kombëtar dhe Komitetit "Shqipëria e Lirë".
12 mars - Henrik Lacaj, mësues, përkthyes, leksikograf dhe pedagog shqiptar.
19 Maj - Nexhmedin Zajmi, piktor shqiptar (l. 1916)
13 Qershor - Teki Kani, agronom shqiptar (l. 1926)
1 Korrik - Michael Landon aktor, regjisor, producent i njohur amerikan
8 Gusht - James Iriwin austronaut amerikan (l. 1930)
3 Nëntor - Frank Capra regjisor i njohur italian
27 dhjetor - Petro Marko, shkrimtar shqiptar (l. 1913) |
6355 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Radio%20Dodona | Radio Dodona | Radio Dodona ka filluar punën me 10 gusht 2000 në Drenas, nga një staf entuziastes. Fillimisht ka transmetuar program 16 orësh nga ora 8.00 deri në ora 24.00. Që nga viti 2002 transmeton program 24 orë. Është medium i pavarur, e cila vetëfinancohet. Gjatë vitit 2002 është mbështetur materialisht nga OSBE-ja dhe atë në shumë prej 3.800 €.
Transmeton programe nga më të ndryshmet, për të gjitha moshat. Radio Dodonën transmeton programin në frekuencat tokësore 88.2 mhz, pastaj përmes buqetës satelitore ”Albanica-Sat” si dhe në adresën elektronike www.radiododona.com.
Ka një staf të kualifikuar prej tetë punëtorësh nga të cilët 6 janë gazetarë, folës dhe moderator ndërkaq 2 janë operator.
Lidhje të jashtme
www.radiododona.com
InfoKosova
Drenas
Drenicë |
6356 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Lista%20e%20radiostacioneve%20shqitare | Lista e radiostacioneve shqitare |
A
Radio Alsat
Adresa : Rr. Siri Kodra - Tiranë - Shqipëri
Sateliti: Eutelsat W2
B
Blue Sky
Adresa : Sheshi Nëna Terezë - Prishtinë - Kosovë
Sateliti: Eutelsat W2
J
Radio Jehona
Adresa : fsh. Mateç - Kumanovë - Maqedoni
C
China Radio International
Adresa : 16A Shijingshan Road, Beijing, China. 100040
Sateliti :
D
Radio Dodona
Adresa : Drenas - Kosovë
Sateliti: Sirius 2
Radio Dukagjini
Adresa : Pejë - Kosovë
Sateliti: Sirius 2
K
Klan Sat Radio
Radio Kosova
Adresa : Sheshi Nëna Terezë - Prishtinë - Kosovë
Sateliti: Eutelsat W2
N
Radio NRG
Adresa : Ada Tower - Rr. Dervish Hima 1 - Tiranë - Shqipëri
T
Top Albania Radio
Adresa : Bulevardi Dëshmorët e Kombit - Tiranë - Shqipëri
Sateliti: Eutelsat W2 dhe Galaxy 25 (ish Intelsat Americas 5)
Top Iliria Radio
Adresa : Rr.Deshmoret e Kombit - Deçanë - Kosovë
Sateliti: Sirius 2
0
Radio 21
Adresa : Media House, Anex, kati dytë - Prishtinë - Kosovë
Sateliti: Sirius 2 dhe Galaxy 25 (ish Intelsat Americas 5)
Shih edhe
Lista e radiostacioneve në Shqipëri
Shqip
Lista |
6357 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Cari | Cari | Cari (Kisha e Vjeter sllave: ц︢ьрь ose цар, цaрь) është një titull i përdorur për të përcaktuar monarkët sllavë lindorë dhe jugorë ose sundimtarët supremë të Evropës Lindore, fillimisht monarkët bullgarë nga shekulli i 10-të e tutje, shumë më vonë një titull për dy sundimtarë të Perandorisë Serbe, dhe nga viti 1547 sundimtari suprem i Tsardom i Rusisë dhe Perandorisë Ruse. Në këtë kapacitet të fundit i jep emrin e tij një sistemi qeverisjeje, autokracie cariste ose tsarizmi. Termi rrjedh nga fjala latine cezar, e cila kishte për qëllim të nënkuptonte "perandor" në kuptimin mesjetar evropian të këtij termi - një sundimtar me të njëjtën gradë si një perandor romak, duke e mbajtur atë me miratimin e një perandori tjetër ose një kishtar suprem zyrtar (Papa ose Patriarku Ekumenik)-por zakonisht konsiderohej nga evropianët perëndimorë të ishte ekuivalent me mbretin, ose të ishte disi në mes të gradës mbretërore dhe perandorake.
Sundimtari i parë që miratoi titullin car ishte Simeon I i Bullgarisë. Simeon II, cari i fundit i Bullgarisë, është personi i fundit që ka mbajtur titullin car.
Referime
Tituj sllavë
Tituj perandorakë |
6358 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Cedra | Cedra | Cedra (kedra) dru halor i lartë me kurorë si piramidë, me hala të ashpra, të gjelbra në të hirtë e të mbledhura tufë, që bën boçe rrumbullake ose vezake dhe që përdoret për orendi e në ndërtim.
Pemë |
6359 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Cefalopod%C3%ABt | Cefalopodët | Cefalopodët klasa më e lartë e butakëve të detit, të cilët kanë rreth kokës zgjatime me ventuza, që i përdorin si këmbë për të lëvizur ose për të kapur ushqimin.
Veçori e këtyre shtazëve është se kanë një gjëndërr që prodhon ngjyrë me të cilën e turbullojnë ujin kur janë në rrezik.
Trupi i tyre është i perberë nga koma dhe trungu.
Kafshë |
6360 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Celofani | Celofani | Celefani është lëndë e tejdukshme dhe e papërshkueshme nga uji, që bëhet nga celuloza ; fletë të holla të bëra prej kësaj lënde që shërbejnë për të mbështjellë sende të ndryshme.
Materiale artificiale |
6361 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Celuloza | Celuloza | Celuloza është një karbohidrat kompleks, përbërësi kryesor i mureve të qelisë së bimëve dhe rrjedhimisht përbërësi kryesor i shumë fabrikuesve të produkteve të fijeve, si letra, dërrasa, pambuku dhe pëlhura. Bimët tradicionale perëndimore për prodhimin e celulozës ishin pambuku dhe lini. Druri ka qenë burim kryesor i bërjes së fijeve të letrës që nga viti 1850.
Celuloza është polisakaridi më i përhapur në botë bimore. Është i ndërtuar prej një numri të madh mbetjesh të glukozës, që hidrolizon me vështirësi dhe nuk mund të përdoret si ushqim për njerëzit. Masa molekulare relative e celulozës është e lartë, prej 1 milion deri në dy 2 milionë, që do të thotë se një molekulë celulozë përmban 6 mijë deri 12 njësi (C6H10O5). Celuloza nuk shërben si lëndë ushqyese, sepse nuk shpërbëhet në organizmin e njeriut dhe të disa kafshëve, me perjashtim të disa kafshëve ripërtypëse. Celuloza është përbërëse e të gjitha indeve (lat.: celula- qeliza). Celuloza është ndërtuese e skeletit të bimëve, p.sh drurit.
Vetitë kimike dhe fizike
Është substance pa ngjyrë, e cila nuk tretet në ujë dhe në tretës organik. Celuloza e pastër është e bardhë, e fortë, pa shije dhe pa erë.
Ajo bashkëvepron me acide inorganike dhe organike. Glukoza hidrolizon me vështirësi, pas një nxehje të gjatë me acide të përqendruara. Rëndësi të madhe kanë esetret e celulozës me azot dhe acid etanoik (acid acetik). Nitroceluloza është substancë shpërthyese, nga e cila përfitohet baruti pa tym. Në prani të acideve celuloza hidrolizon dhe jep glukozë si monosakarid të vetëm. Masa molekulare e celulozës sillet rreth 250.000-100.000, që do të thotë se molekula e celulozës mban rreth 1500 mbetje të celulozës.
Përdorimi
Celuloza përdoret si lëndë e rëndësishme në degë të ndryshme të industrisë (industria e letrës, tekstilit, llaçit, eksplozivëve, e shiritave filmikë, etj.). Celuloza është përbërë prej vargjeve shumë të gjata të mbetjeve të glukozës, të lidhura për njëra-tjetrës përmes oksigjenit.
Me celulozën ndërtohen edhe filtra për filtrimin e mikroorganizmave.
Kimi |
6362 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Cenzura | Cenzura | Censura është shqyrtimi dhe kontrollimi i përmbajtjes së veprave të ndryshme para se të botohen apo të shfaqen. Censurë është dhe kontrollimi i letrave, telegrameve, etj. para se ato të dorëzohen, punë kjo që bëhet nga një organ zyrtar ose nga një i ngarkuar.
Në kuptimin e zakonshëm deshifrohet me kufizimin, ndalimin dhe ndëshkimin e medias, të gazetarit apo të ndonjë elementi strukturor medial për "publikimin e të palejueshmes". Kjo qasje mbulon aspektin referencial të censurës në media, por censura nuk mbetet vetëm në fushën mediale, ajo shtrihet edhe në fusha tjera publike, madje edhe në grupe ende më të vogla apo institucione te çfarëdo lloji. Si një institucion censura edhe në të kaluarën kishte dimensione shumë me komplekse administrative. Do përkujtuar se censori është administratori në Romën e vjetër, i cili qytetarëve ua vlerëson pasurinë për t'ua caktuar tatimet. Më vonë ai ishte administratori që ua kontrollonte letrat, librat, revistat dhe tërë shtypin, filmat, etj. për të përcaktuar nëse ishin apo jo kundër rendit, gjendjes shoqëror dhe moralit publik. Censura, që kur njihet, kishte për qëllim kufizimin e mendimit dhe lirinë e shprehjes. Ky kufizim zakonisht diktohet nga vetë sistemi shoqëror dhe politik dhe jo rrallë bëhet edhe në emër të mbrojtjes së "publikut" nga dëmtimet shpirtërore dhe intelektuale.
Censura identifikohet më shumë me me shoqëritë autoritare. Në sistemet autoritare praktikohet censura preventive, e cila ka për detyrë, që, përmes administratorëve të caktuar, të përcjellë gjithë atë çfarë duhet të përcillet, duke u nisur nga prodhimet mediale, pastraj të vlerësoj botimet apo publikimet në dorëshkrim, përpara se të botohen, të dalin në treg dhe të shpërndaheshin. Krahas kësaj forme të censurës, zbatohet edhe ajo që bëhet gjatë procesit të përgatitjes së ndonjë publikimi, që konsiderohet se "është i rrezikshëm të jetë në duar të publikut". Pos kësaj, zbatohet edhe e ashtuquajtura censura e pastajme. Kjo censurë ka të bëjë me konfiskimin e publikimeve apo të gazetave, revistave, programeve që kanë dalë nga shtypi apo janë emetuar.
Ne vitin 2009 Google hapi programin e tyre te quajtur Google Transperency Report me qellim qe te jete me transparent me perdoruesit e saj rreth dokumenteve qe kerkohen te fshihen nga qeverite ane e mbane botes. Ky raport, i pari i kesaj natyre, vuri ne qender te vemendjes cenzuren qeveritare. Prej 2014 Google ka marre 2.4 milione kerkesa per te de-listuar linke te faqeve te internetit, edhe pse kompania ka refuzuar me shume se gjysmen e ketyre kerkesave, jane vetem disa linqe qe u fshine. William Echikson punonjes i meparshem i Google dhe krijuesi i Google Transperacy Report tha per CEPS se "Qellimi i Google Transperancy Report ishte qe te bente qeverite te mendonin dy here para se te benin kerkesa te tilla, dhe te tregonte se si Google mbron lirine e fjales"().
Llojet e cenzurave
Politike
Ne periudhen Staliste edhe parashikuesit e motit do te ndryshoheshin nesa ata do te sygjeronin se nuk do te kishte diell ne daten 1 Maj.(
Kurse ne Rumani, Nicolae Ceausescu urdhroi qe raportet e motit ishin te condukruara ashtu qe temperaturat nuk do te rriteshin me shume ose te binin me pak se livelet te cilat diktonin qe puna duhet te ndalej
Republika e Popullit Kinez perdor mekanizma te sofistikuar te cenzures qe shume i referohen si Golden Shield Preject (Projekti Mburoja e Artë) per te monituruar internetin. Motoret e famshem te kerkimit si Baidu heq rezultate kerkimi qe jane politikisht sensitive().
Iraqu, nen sundimin e Bathist Saddam Hussein perdorte teknika te njashme te cenzorimit te mediave te ngjashme me Rumanine nen sundimin e Nicolae Ceausescu por me potencial me te madh dhune.
Hyrja online ne te gjitha gjuhet e botes ne wikipedia u ndalua ne Turki me date 29 Prill 2017 nga qeveria e presidentit Erdogan. Drejtori exekutiv i Reporter Without Borders (Gazetar Pa Kufinj) Christam Mihr tha se "Cenzura ne Serbi nuk eshte as direkte e as transparente, por e lehte per tu deshmuar". Sipas Mihr, kryeministri serb Aleksandar Vučić "eshte shume sensitiv ndaj kriticizmit, edhe ne qeshtjet kritikale" siq eshte deshmuar me rastin e correspodentes per Deutche Welle Radio, Natalija Miletić e cila morri shume kercenime dhe artikuj ofendues ne mediat serbe pasi e pyeti kryeministrin rreth akuzave we disa prej minstrave te tij kishin falsifikuar diplomat e tyre
Religjioze
Cenzura pej fese eshte nje lloj cenzure qe eshte kur liria e fjales eshte e kontrolluar ose e limituar duke perdorur autoritete fetare ose bazat e fese te caktuar. Ky lloj i cenzures ka egzistuar per shume kohesh dhe praktikohet ne shume shoqeri dhe fe. Imazhet muslimane te Muhammedit censurohen vazhdisht.
Cenzura edukacionale
Permbajtja e teksteve shkollore shpesh eshte qender e debatit, pasiqe ojektiva e ketyre librave jane te rinjte, dhe termi "whitewashing" shpesh i referohet largimit te situatave kritike dhe ngjarjeve confliktuese. Nje argument per cenzuren e teksteve shkollore eshte qe informacioni eshte i papershtateshem per femijet qe jane teper te tinj te i njohin keto gjera. Nje version i librit Fahrenheit 451, qe perdoret nga shkollat permban perafersisht 75 editime, omisione dhe ndryshime nga transkripti origjinal Badbury(Bradbury, Ray. Fahrenheit 451. Del Rey Books. April 1991).
Vete-cenzura
Vete-cenzura eshte akti i cenzurimit ose klasifikimit te ndonje blogu, libri, filmi ose ndonje forme tjeter te medias. Vete cenzura behet per shkak te frikes ose nderimit te ndjenjave ose preferncave te te tjereve pa pasur ndonje presion te hapur nga ndonje parti specifike ose institucion autoritar. Vete cenzura shpesh prektikohet nga produceret e filmave, direktoret e filmave, muzikantet, gazetaret dhe lloje te tjere te autoreve duke perfshire ata individual qe perdorin mediat sociale.
Sipas nje studimi te konduktuar nga Pew Research Center dhe Columbia Journalism Review "rreth nje e katerta e gazetareve lokal dhe nacional thane se ata me qellim iu jane shmangur lajmeve te caktuara, dhe shume te tjere e pranojne qe ata e kane zbutur tonin e lajmeve qe prej atyre lajmeve te perfitojne stacionet e lajmeve per te cilet punojene ata. 41% pranojne qe ata jane perfshire ne njeren ose dy prej ketyre praktikave.
Duke you bazuar ne nje studim te publikuar ne Prill te vitit 2017 nga Keshilli i Europes thote se kercenimet ne lirine e mediave jane rritur ne Europe viteve te fundit. Kjo rezulton ne friken e dhunes fizike ose pskologjike dhe rezultati final eshte vete cenzura prej gazetareve.
Kontinentet
Europe
Nje raport i perbashket i RFS dhe Ballkan Investigative Reporting Network i publikuar ne Mars te vitit 2018 gjeti shume probleme me mediat shqipetare. Standartet regulative jane te manipuluara ne interesat e qeverise dhe pronesia e mediave eshte e koncentruar ne duart e disa biznismeneve te medhenj. Kjo ka krijuar nje situate ku rreth 80% e gazetareve nuk kane vetebesim ne te ardhmen e tyre profesionale. Ata qe vazhdojne te punojne si gazetare iu nenshtrohen nje numri ofendimesh, disa prej te cileve vine nga vete kryeministri Edi Rama, i cili i ka quajtur gazetaret "helem", "armiq publik" etj.
Mediat kosovare vuajne nga inferenca politike direkte dhe indirekte, presioni financiar, dhe pronesia e koncentruar. Gazetaret qe kritikojne autoritetet kosovare shpesh akuzohen se jane "tradhetarë" dhe "simpatizante serb". Disa dite pas koalicionit te qeverise ne Shtator te 2017 kryeministri Ramush Hardinaj i pershkroi gazetaret si "analfabet" dhe i keshilloi ata qe te "shkonin prapë ne shkolle". Dy gazetare investigues jane sulmuar fizikisht pasi qe kritikuan anetaret e qeverise dhe aleate te afert ne artikuj. Ndarjet etnike te Kosoves jane veqanerisht te dukshme ne media ku pjestaret e shumices shqiptare rralle here shuhen duke punuar me gazetaret e pakices serbe. Megjithate qeveria aktuale shihet me e gatshme te punoje me keta gazetar dhe me e hapur ndaj bashkepunimit, edhe pse dy qeverite e meparshme ishin me pak te hapura ndaj dialogut me gazetaret serb.
Nen presidentin Aleksander Vucic, Serbia eshte bere nje vend ku eshte e rrezikshme te jesh gazetar. Kjo kuptohet prej numerit alarmues te sulmeve ndaj gazetareve, qe nuk jane investiguar, zgjedhur, ose denuar dhe fushatat agresive na tregojne se mediat pro-qeveritare organizohen kunder gazetareve orkestrues. Serbia vazhdon te kerkoje qe te jete pjese e Bashkimit Europian, por akoma nuk I ploteson standartet e lirise se mediave. Disa gazetare guximtare vazhdojne te mbujojne temat si krimi dhe korrupcioni por storiet e tyre zakonisht jane te pblikuara ne media online ku kane nje arritje te kufizuar.
Amerika
Liria e mediave te Shteteve te Bashkuara I shenuar ne Amandamentin e Pare me 1787, ka qene nen sulem te vazhdueshem ketyre viteve te fundit, dhe ne vitin e pare te presidences Trump, ka zvogeluar te drejtat e gazetareve per te raportuar. Ai e ka deklaruar mediat si “Armiq te popullit” ne nje seri sulmesh verbale ndaj mediave.
Brazili vazhdon te jete nje nder vendet me te dhunshme per gazetaret ne Ameriken latine, me kercenime, sulme fizike si dhe vrasje. Liria e shprejes eshte nje nder shqetesimet e vogla duke pasur parasysh jo-stabilitetin politik. Pronesia e mediave vazhdon te jete shume e koncentruar, sidoms ne duart familjeve te medha industriale qe jane spesh te lidhura me klasin politik .
Kuba vazhdon te jete dhunuesi kryesor I mediave ne Ameriken Latine, dhe vdekja e Fidel Castro nuk ka ndryshuar. Familja Castro e cila ka qene ne fuqi prej vitit 1959 ka pothuajse nje kontrol te plote, dhe kushtetuta e Kubes ndalon media private. Arrestime dhe burgosje te dyshimta, kercenime dhe konfiskime te paisjeve jane disa prej formave me te shpeshta te ngacmimit.
Afrika
Kenja ka pasur nje zhvillim te ngadalte te lirise se mediave viteve te fundit. Situatat politike dhe shqetesimet per siguri jane perdorur prej 2016 si baza per te ndaluar te drejten per informim. Gjate kampanjave zhiedhore, mediat jane vazhdimisht te prekur nga sulmet fizike nga forcat e sigurise dhe publiku, si dhe kercenime nga politikanet. Paisjet e tyre jane shpesh te konfiskuara dhe shkrimet e tyre jane te cenzoruara.
Pa marre parasysh ligjin e ri per media ne vitin 2010 ne Rwanda censura dhe vete-censura gjenden kudo. Ne vitin 2015 qeveria e deboi BBC radio transmetimin ne gjuhen lokale Kinyarwanda pasiqe ne dokumentar I BBC I referoi vdekjet qe morren pjese gjate advancimit ne Kigali me 1994 te drejtuara nga Paul Kagame, presidenti aktual I Rwanda.
Aktet e dhunes dhe te indimidimit ndaj gazetareve jane pothuajse nje ngjarje perditore ne Uganda. Qfaredo kriticizmi I autoriteteve mund te rezultoje ne kidnapimin ose abuzimin e gazetareve. Akuzat e tradhetise nen kodin penal, shpesh eshte nje mjet per kontrollimin e mediave. Gjate zgjeijeve, interneti eshte shpesh I diskonektuar ose hyrja ne rrjete sociale eshte I bllokuar.
Cenzura në media
Cenzura e librit
Cenzura e librit është veprimi i ndonjë autoriteti,qeverie etj. për të parandaluar hyrjen në një libër apo ndonjë pjesë të tij.Arsyet e ndalimeve janë nga më të ndryshmet.Shtypja e materialeve zakonisht bëhet nga nocioni i turpërisë.Ky nocion mund të zbatohet për tema si: seksualiteti,droga,raca ose qëndrimi social.Kjo cenzurë për ndaljen e librave për shkak të turpësisë ka fillin nga shekulli i 19-të.
Gjithashtu,qeveritë kanë ndaluar disa libra për arsye se ato përmbanin material që mund t’i kërcënojnë,t’i turpërojnë apo t’i kritikojnë ato.
Edhe librat fetarë kanë pasur ballafaqimet e tyre me cenzurë.Për shembull, shkrimet e shenjta janë ndaluar(madje edhe djegur) në ndonjë pikë në histori.Bibla, si dhe libra të tjerë të shenjtë iu janë ballafaquar cenzurës nga qeveri të ndryshme.Ngjashmërisht, librat që bazohen në shkrimet e shenjta janë ndaluar, si psh “Mbretëria e Zotit është në ty” nga Leon Tolstoi, e cila u ndalua nga mbretëria ruse për arsye se kishte qenë “anti-themeluese.
Djegia e librave është shkatërrimi,i cili zakonisht kryhet në mënyrë ceremonial,i librave apo materialeve të tjera të shkruara.Në të shumtën e rasteve bëhet në publik dhe është e inspiruar nga motive religjioze,morale apo politike për t’I bërë cenzurë.
Cenzura e filmit
Cenzura e filmit është e zbatuar në shkallë të ndryshme në varësi të shtetit.
Sistemi i vlerësimit të një filmi është i krijuar të klasifikojë filmat në varësi të përshtatshmërisë për audiencën,në temë të seksit,dhunës,abuzim i substancave(drogës),blasfemisë,paturpësisë apo gjëra të tjera që anashkalojnë turpësinë.Çertifikim ose klasifikim janë termet që përdoren për të vlerësuar filmin.
Çertifikimi i filmit ka qenë prezent që nga krijimi i filmit.
Cenzura e muzikës
Cenzura e muzikës i referohet editimit të veprës muzikore për arsye të ndryshme,si rrjedhojë nga një sërë e gjerë motivesh,duke përfshirë arsye morale,politike ose fetare.Cenzura mund të jetë hekja e një pjese të pjesës muzikore të forcuar nga qeveria deri tek hekja e saj private/vullnetare kur vepra muzikore paraqitet në një kontekst të veçantë.
Motivet:
Mirësjellja
Këngët zakonisht janë të redaskuara për transmetim në radio ose televizor për të hequr përmbajtje që mund të konsiderohen të kundërshtueshme nga publiku-siç është blasfemia,ose referenca që iu drejtohen seksit apo dorgës.Kjo bëhet me qëllim që kënga të jetë më e “marketueshme”.Këngët që iu janë parashtruar këtij procesi referohen si “clean version” ( version i pastër ) ose “radio edit” ( editim i radios).
Shembuj: kur Kanye West performoi këngën “Power” në Saturday Night Live(SNL),ai zëvendësoi një strofë të tërë të këngës për arsye të përmbajtjes së saj blasfemike,si dhe shprehje që ishin fyese ndaj SNL(siç janë “Fuck SNL and it’s whole cast).
Objekt i cenuzrës janë edhe veprat muzikore ku mesazhi i tyre është munduar të dalë në mënyrë të fshehtë.Britney Spears liroi këngën e saj “If U Seek Amy” me qëllim që ajo të dëgjohet si “F-U-C-K me”; kompania e saj urdhëroi një editim të këngës,e cila zëvendësoi fjalën “seek” me “see”.
Ndjeshmëria
Disa vepra muzikore janë të konsideruara si të ndjeshme për tu transmetuar,që në të shumtën e rasteve është në ndikim të rrethanave të fundit.
Kur Madonna kishte planifikuar që të lironte këngën e saj “American Life”,ajo u refuzua nga transmetimi ngase teksti dhe viedoklipi përmbanin elemente polemike dhe “jopatriote”(siç është një pasarelë me femra në uniform të ushtrisë,apo një skenë ku këngëtarja gjuan një çakmak në formë grenade drejt një personi të ngjashëm me George W. Bush për të ndezur cigaren e tij),që konsideroheshin shumë të ndjeshme ngase ishte koha e zgjuarjes së Luftës në Iran.Madonna e shtyu datën e lancimit të këngës së saj për shkak të komenteve negative,duke thënë së ajo “nuk ka dashur që dikush t’a interpretojë këngën gabimisht.
Çështje ligjore
Këngët dhe albumet,në disa raste,mund të kenë problem ligjore ngase mund të ballafaqohen me problem të kopjimit dhe të drejtën e autorit(copy-right issues).
Kur The JAMs në vitin 1987 kishin planifikuar të lanconin albumin “What The Fuck Is Going On?”,projekti u desh të anulohej ngase firma kishte marrur shumë ankesa nga banda ABBA,këngët e së cilëve kanë qenë të përdorura pa lejen e tyre.
Cenzura e artit
Fotografitë dhe pikturat e artistit britanez Graham Ovenden janë shkatërruar me urdhër nga gjykata e Londrës në vitin 2015 ngase nuk ishin “si duhej”, dhe kopjet e veprave janë larguar nga galleria Tate online.
Kriticizmi ndaj cenzurës
Cenzura ka qenë e kritikuar gjatë tërë historisë,në të shumtën e rasteve për të qenit e padrejtë dhe penguese.Në 1997 Michael Laandier,komentator social,shkroi një ese ku përshkroi se si cenzura është antiproduktive ngase pengon që tema e cenzuruar që të diskutohet në shoqëri.Landier krijon argumentin e tij duke thënë se ata që janë pro cenzurës janë njerëz që besojnë se ajo që po e cenzurojnë është e vërtetë , si individë duke besuar se ata janë të saktë do të mirpriste mundësinë e rrëzimit të atyre që janë me pikëpamje të kundërta.
Referime
Sociologji
Shoqëri
Politikë |
6363 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Centi | Centi | Centi është një monedhë e vogël, e barabartë me një të qindtën e dollarit, euros etj.
Nënfisha |
6364 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Centauri | Centauri | Centauri ose Kentauri figur e mitologjisë greke, që përfytyrohej si një qenie nga mesi e sipër si burrë e nga mesi e poshtë kalë.
Centaurët (, ) - popull mitik katërkëmbësh gjysmënjerëz-gjysmëkuaj që jetonin në Tesali dhe në Arkadinë Perëndimore
Me përjashtime të vogla ishin të vrazhdë, të egër dhe të disponuar armiqësisht ndaj njerëzve. Në të shumtën, shkonin në masë anonime, ndërsa me emra i dimë pak më tepër se njëzet. Mitet më të vjetra nuk flasin asgjë për origjinën e tyre. Atyre në shek V, para e.s. poeti Pindar ua ka mveshur për babë burrin me emër Kentaur, i cili kinse ka qenë i biri i Iksionit, mbretit të lapitëve dhe Nefelës, resë së mishëruar. Kentauri kinse e kishte bërë barëse si pelë të egër në malet e Tesalisë. Në mitet e grekëve lindorë kentaurët nuk paraqiten. Azia e Vogël u bë atdheu i qenjeve të ngjashme (por vetëm dykëmbëshe) gjysmënjerëz dhe gjysmëkafshë - silenëve. Gjenerata më e re e kentaurëve ka humbur mjaft nga egërsia e saj e parë, iu bashkangjit silenëve e panëve dhe me ta formoi një përcjellje të shfrenuar të zotit Dioniz.
Prej masës së kentaurëve të egër dalloheshin vetëm dy vetë: Hironi, i bi¬ri i titanit Kron dhe e Oqeanidës Fibres dhe Foli, kinse i biri i Silenit dhe e njëfarë nimfe. Hironi dallohej me mençuri dhe ishte mësues i shumë kreshnikëve të famshëm, në mesin e të cilëve i Kastorit dhe Polideukut, Jazonit, Peleut dhe Akilit. Foli ishte mik i trimit Herakli. Prej kentaurëve të tjerë të famshëm ishte Euritoni, atëleti i madh dhe shkaktar i luftës me lapitet, në të cilën është vrarë shumica e kentaurëve. Proverbial u bë Neso dinaku, i cili u vra prej shigjetave të Herakliut kur u përpoq t'ia rrëmbejë gruan, Deanira.
Për kentauret më të dalluar do të gjejmë te titujt e veçant. Këtu do të flitet vetëm për luftën e tyre tragjike me lapitët. Lufta u shkaktua në darsmën e Piritout, mbretit lapit me Hipodaminë, në të cilën kanë qenë të ftuar edhe kentaurët me gjithë kreshnikët e famshëm të deriatëhershëm. Në gostinë dasmore (në pajtim me anën e natyrës njerëzore të tyre) aq ishin dehur sa që në ta shpërtheu temperamenti i tyre shtazarak. Udhëheqësi i tyre, Euritioni, pa kurrfarë arsyeje u hudh në Hipodaminë dhe deshti ta rrëmbejë, kurse shembullin e tij e ndoqën edhe kentauret e tjerë, kështu që në krihët e tyre u gjetën të gjitha gratë lapite të pranishme. Piritou me lapitët dhe kreshnikët grekë, kuptohet se ngritet në mbrojtjen e tyre. Pasi që në sallën e gostisë nuk kanë pasur armët iu desht të luftonin me atë çka kishin për dorësh. I hudhnin në kentaurët vazat dhe karrigat, i rrahnin me këmbët e tavolinave të thyera dhe me duar. Lufta përfundoi me fitoren e grekëve, ndërsa prej kentaurëve mbetën vetëm frikacakët të cilët ikën në pyjet e Peliut dhe nga këtu në jug dhe në perëndim, ku pasardhësit e tyre e kanë pritur përfundimin e botës së miteve greke.
Lufta e kentaurëve me lapitët është njëra prej temave më të dashura të artistëve grekë dhe kjo për arsye se kjo luftë e simbolizon unitetin e grekëve kundër barbarëve dhe se përfundimi i saj shënon ngadhënjimin e të drejtës kundër të padrejtës, të qytetërimit ndaj jetës së egër "të njerëzve të malit". Me ngjarjet nga kjo luftë grekët i zbukuronin tempujt, godinat publike dhe përmendoret. I njohim nga metopat në Partenonin athinas dhe nga frontoni perëndimor i tempullit të Zeusit në Olimp, nga Tezeoni athinas etj., dhe dihet se i kanë zbukuruar edhe "dy mrekullitë e botes" antike (Mauzoleun e Halikarnasit, për të cilin stolitë i kanë punuar Leohari dhe truporen e Zeusit në Olimpi, që e ka punuar Fidia). Janë ruajtur më se njëqind e njëzet vaza gre¬ke dhe dhjetëra relieve e mozaiqe greke. Piktura në vaza me pamjet e tjera nga jeta e kentaurëve (p.sh. Herakliu dhe Neso, Herakliu dhe Foli etj.) janë të njohura më së njëqind. Figura më e vjetër e ruajtur e kentaurit (Shigjetari e sulmon kentaurin) gjendet në vulën prej guri, me siguri nga shek. IX - VII para e.s., (sot gjendet në Bibliotekën Kombëtare të Parisit). Skulpturat më të njohura antike të Kentaurëve të tipit më të ri dhe të vjetrit gjenden në Muzeun Kapitolian në Romë, në Muzeun e Vatikanit dhe në Luvër të Parisit. Mozaiku i njohur Lufta e kentaurëve me bishta nga vila e Hadrianit në Tivoli (për nga koha rreth vitit 125 të e.s.) sot gjendet në Muzeun Shtetëror të Berlinit në Gjermani.
Artistët e kohërave moderne shpesh dhe me ëndje i janë kthyer mitit për kentaurët. Le ta përmendim vetëm basrelievin e Luftës së kentaurëve me lapitet të Mikelangjelos, për nga koha rreth vitit 1493 dhe sot gjendet në Casa Buonarroti (Kaza Buonaroti) në Firencë, pastaj pikturën e Luftës së kentaurëve me lapitët e Pierdi Cosimo (Pjer di Kozmiti) për nga koha nga kalimi i shek. XV në atë XVI që sot gjendet në Galerinë Kombëtare të Londrës, Kentauri dhe Herakliu i Giuseppe Riberes (Gjuzepe Riberës) për nga koha nga gjysma e shek XVII dhe sot gjendet në Ermitazhin e Leningradit, skulpturat Lapiti në luftë me kentaurët e Antione Louise Bayeut (Antoan Luiz Bajeut), Kentauri dhe kentaura e Auguste Rodinit (Ogyst Rodenit) (në disa shembuj në Paris dhe Filadelfi, Kentauri në vdekje dhe kentaturi e hudh shigjetën me hark e Emil Antoine Bourdelit (gjendet në Galerinë Popullore të Bukureshtit dhe në Muzeun Metropolitan në Nju-Jork) dhe Vdekja e kentau¬rit e William Rimmerit (poashtu në Muzeun Metropolitan në Nju-Jork).
Prej pikturave të reja po i përmendim së paku vizatimet e Kentaurit të He¬nri Matissit dhe Pablo Picassos (Hanri Matis dhe Pablo Pikaso). Kentaurin nga blloku i mermert të rëndë tetëmbdhjetë tona e ka gdhendur Ernest Neizvestni në Vërnjaçka Banjë.
Përmendoren më të madhe të kentaurëve të mundur e kanë ngritur astronomët antikë. Me emrin e tyre e kanë quajtur hyllësinë që quhet kështu edhe sot.
Mitologjia greke
Mitologjia romake |
6366 | https://sq.wikipedia.org/wiki/25%20Prill | 25 Prill |
Ngjarje
1986 - katastrofa nukleare në Çernobil
2010 - filluan punimet për ndërtimin e autostradës Vërmnicë- Merdare.
Lindje
1214 - Louis IX, mbret i Francës (vdiq më 1270)
1284 - Edward II, mbret i Anglisë (vdiq më 1327)
1559 - Oliver Cromwell, udhëheqës i revolutionit anglez, perandor (vdiq më 1658)
1927 - Albert Uderzo, barazor francez
1940 - Al Pacino, aktor dhe producent amerikan
1948 - Enver Marić, futbollist -portier boshnjak
1986 - Valon Kuqi, teolog
1997 - Besfort Emurllahu,nxenes
Vdekje
1744 - Anders Celsius, fizikan suedez (lindi më 1701)
2003 - Robert Shvarc , shkrimtar dhe përkthyes i Gjermanishtes (lindi më 1932)
Festa dhe përvjetore
Prill |
6367 | https://sq.wikipedia.org/wiki/26%20Prill | 26 Prill |
Ngjarje
1907 - gazeta "Kombi" shkruan se në këtë kohë në New York jetonin 20 000 arbresh.
1945 - Lufta e dytë botërore: ushtria sovjetike pushtoj Stettin.
1986 - Shpërthim në reaktorin bërthamor në Çernobil (Ukraina)
Lindje
121 - Marcus Aurelius, shkrimtar, filozof dhe perandor i Romës (v. 180)
1798 - Eugene Delacroix, piktor francez (v. 1863)
1894 - Rudolf Heß, politikan gjerman dhe numri 3 i Patrisë Naziste (v. 17 gusht 1997)
1983 - Kerry Louise, aktore pornografike
Vdekje
1731 - Daniel Defoe, shkrimtar anglez (l. 1600)
1910 - Bjørnstjerne Bjørnson, shkrimtar norvegjez, nobelist
Festa dhe përvjetore
Dita ndërkombëtare e pronësisë intelektuale. Kjo ditë filloi të kremtohet prej vitit 2000 nga ana e Organizatës Botërore të Pronësisë Intelektuale (World Intellectual Property Organization - WIPO)
Prill |
6368 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Car%C3%ABt%20rus | Carët rus | Kjo është një listë i princeve/mbreteve/careve ruse:
Prince e madhe të Vladimir-Suzdal
Andrew I (1168-1174)
Mikhail I (1174-1176)
Vsevolod III (1176-1212)
George II (1212-1216)
Konstantin I (1216-1218)
Yuri II (1218-1238)
Yaroslav II (1238-1246)
Svyatoslav III (1246-1249)
Andrei II (1249-1252)
Alexander Nevski (1252-1263)
Yaroslav III (1264-1271)
Vasily nga Kostroma (1272-1277)
Dimitry nga Pereslavl (1277-1294)
Andrew nga Gorodets (1294-1304)
Mikhail nga Tver (1304-1318)
Prince e madhe të Moskës
Daniel (1283-1303)
Yuri (1303-1325)
Ivan I (1325-1341)
Simeon "krenar" (1341-1353)
Ivan II (1353-1359)
Dmitri Donskoi (1359-1389)
Vasili I (1389-1425)
Vasili II "i verbër" (1425-1462)
Ivan III "i madh" (1462-1505)
Vasili III (1505-1533)
Ivan IV "i tmerrshëm " (1533-1547) - car i parë
Care (Rusia), 1547-1721
Ivan IV (1547-1584)
Simeon Bekbulatovich (1574-1576)
Feodor I (1584-1598) - Riurikovich i fundit
Boris Godunov (1598-1605)
Feodor II (1605)
Dmitri I i rremë (1605-1606)
Vasili IV (1606-1610)
Herë i shqetësimeve
Michael I (1613-1645) - Romanov i parë:
Aleksey I (1645-1676)
Feodor III (1676-1682)
Ivan V (1682-1696) (me Peter I)
Peter I "i madh" (1682-1721) (me Ivan V)
Perandore (Rusia), 1721-1917
Peter I "i madh" (1721-1725)
Catherine I (1725-1727)
Peter II (1727-1730)
Anne (1730-1740)
Ivan VI (1740-1741)
Elizabeth (1741-1762)
Peter III (1762)
Catherine II "e madhe" (1762-1796)
Paul I (1796-1801)
Alexander I (1801-1825)
Nicholas I "i përgjakur" (1825-1855)
Alexander II (1855-1881)
Alexander III (1881-1894)
Nicholas II (1894-1917)
--> Bashkimi Sovjetik
Rusi |
6370 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87afri | Çafri | Çafri peshk pendëkuq i ujërave të ëmbla, i gjatë një pëllëmbë, me barkë të gjërë e shumë hala.
Peshq |
6371 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87afka | Çafka | Çafkat (latinisht: Ardeidae), të njohura edhe si gatat, janë shpendë uji, që kanë qafë të gjatë e këmbë të gjata, sqep të hollë dhe një tufë puplash të zeza në krye, e që jetojnë nëpër moçale e këneta.
Shiko dhe
Karabullaku
Pulëbardha
Albatrosi
Shpezë |
6372 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87akalli | Çakalli | Çakalli është kafshë gjitare grabitqare më e vogël se ujku, me qime të kuqërreme, që ushqehet zakonisht me ngordhësira dhe që nxjerr një angullimë të fortë. |
6373 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87akmaku | Çakmaku | Çakmaku është një mjet i vogël xhepi për të ndezur cigaren, fishekzjarre, sobë ose qirinj, i cili përbëhet nga një kuti metali, që mbushet me benzin a me ndonjë lëndë tjetër, nga një fitil dhe një gur për ta shkrepur. Përndryshe, një çakmak mund të mundësohet nga energjia elektrike, duke përdorur një hark elektrik ose një element ngrohje për të ndezur objektivin.
Historia
Çakmakët e parë u shndërruan në pushkë me strall që përdorin barut. Një nga ndezësit e parë u shpik nga kimisti gjerman Johann Wolfgang Döbereiner në vitin 1823 dhe shpesh quhej llambë e Döbereiner. Ky çakmak punoi duke kaluar gaz të hidrogjenit të ndezshëm, të prodhuar brenda çakmakut nga një reaksion kimik, mbi një katalizator metalik platini i cili nga ana e tij bëri që ajo të ndizte dhe të lëshonte një sasi të madhe nxehtësie dhe dritë.
Patentimi i ferroceriumit (shpesh i keqidentifikuar si stralli) nga Carl Auer von Welsbach në vitin 1903 ka bërë të mundur çakmaket moderne. Kur gërvishtet prodhon një shkëndijë të madhe e cila është përgjegjëse për ndezjen e karburantit të shumë çakmakeve, dhe është mjaft e lirë për t’u përdorur në sendet e disponueshme.
Duke përdorur strallin e Carl Auer von Welsbach, kompani si Ronson ishin në gjendje të zhvillonin çakmakë praktikë dhe të lehtë për t’u përdorur. Në vitin 1910, Ronson lëshoi Pist-O-Liter-in e parë, dhe më 1913, kompania zhvilloi çakmakun e saj të parë, të quajtur "Wonderlite", i cili ishte një stil i përhershëm shkrepësëve të lehta.
Çakmaku dhe ndërmarrja Zippo u shpikën dhe u themeluan nga George Grant Blaisdell në vitin 1932. Zippo u vu në dukje për besueshmërinë e tij, "Garancia e kohës së jetës" dhe marketingut si "Wind-Proof". Shumica e hershme Zippos përdorën vajguri si një burim karburanti.
Në vitet 1950, pati një kalim në karburantin e zgjedhjes nga vajguri në butan, pasi butani lejon një flakë të kontrollueshme dhe ka më pak erë. Kjo gjithashtu çoi në përdorimin e shkëndijës piezoelektrike, e cila zëvendësoi nevojën për një rrotë rrufe në disa çakmakë dhe u përdor në shumë çakmakë Ronson.
Në kohët moderne, shumica e çakmakëve të botës prodhohen në Francë, Shtetet e Bashkuara, Kinë dhe Tajlandë.
Referime
Shpikje në shekullin e 19
Shpikje gjermane |
6374 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87allmarja | Çallmarja | Çallmarja bimë barishtore zbukuruese me kërcell të gjatë dhe me lule pa erë, që i kanë petlat të mbledhura njëra mbi tjetrën. |
6375 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87allma | Çallma | Çallma është një lloj mbulesë koke e bazuar në mbështjellje pëlhure. Me shumë variacione, ajo vishet si veshje e zakonshme e kokës nga njerëz të kulturave të ndryshme. Komunitete me tradita të spikatura të veshjes së çallmave mund të gjenden në Ballkan, nënkontinentin Indian, Azinë Juglindore, Gadishullin Arabik, Lindjen e Mesme, Kaukaz, Azinë Qendrore, Afrikën e Veriut, Afrikën Perëndimore, Afrikën Lindore dhe në mesin e disa popujve turkik në Rusi si dhe jehudët Ashkenazi.
Çallmat bashkëkohore vijnë në shumë forma, madhësi dhe ngjyra. Përdoruesit e çallmës në Afrikën e Veriut, Bririn e Afrikës, Lindjen e Mesme, Azinë Qendrore, Azinë Jugore dhe Filipinet (Sulu) zakonisht e mbështjellin atë përsëri për çdo veshje, duke përdorur rripa të gjata pëlhure. Rroba është zakonisht nën pesë metra e gjatë. Disa turbanë të përpunuar të Azisë Jugore gjithashtu mund të formohen përgjithmonë dhe të qepen në një themel. Çallmat mund të jenë shumë të mëdha ose mjaft modeste në varësi të rajonit, kulturës dhe fesë.
Tradicionalisht, çallma ka qenë emri i një lloji të veshjes së kokës që vishej nga gratë në vendet perëndimore. Mbajtja e çallmave të tilla nga gratë në shoqëritë perëndimore është më pak e zakonshme sesa ishte më parë në shekullin e 20-të. Zakonisht ato qepen në bazament, në mënyrë që të mund të vishen ose hiqen lehtësisht.
Historia
Origjina e çallmave është e paqartë. Disa nga qytetërimet e lashta si ato të Indisë së Lashtë, Mesopotamisë, Sumerëve dhe Babilonasve, me sa duket përdornin çallma. Një stil çallme i quajtur phakeolis vazhdoi të vishej në atë rajon nga ushtarët e ushtrisë bizantine në periudhën 400-600, si dhe nga civilët bizantinë siç përshkruhen në afresket greke të shekullit të 10-të në provincën e Kapadokisë në Turqinë e sotshme, ku mbahej ende nga pasardhësit e tyre greqishtfolës në fillim të shekullit të 20-të. Profeti islam, Muhamedi, i cili jetoi 570–632, në një minber mbante një çallmë të zezë, me dy skajet e tij të varura midis teheve të shpatullave. Stili i çallmës që ai prezantoi ishte një kapak me një leckë të lidhur rreth tij; kjo veshje e kokës njihet si Imamet dhe është imituar nga mbretërit dhe dijetarët myslymanë gjatë historisë. Klerikët shiitë sot veshin çallma të bardha, përveç nëse janë pasardhës të profetit Muhamed ose Sejid, në këtë rast ata mbajnë një çallmë të zezë. Shumë burra myslimanë zgjedhin të veshin të gjelbër, sepse ajo përfaqëson parajsën, veçanërisht në mesin e ndjekësve të sufizmit. Në pjesë të Afrikës Veriore, ku e kaltërta është e zakonshme, hija e një çallmë mund të nënkuptojë fisin e mbajtësit.
Referime
Veshje e Lindjes së Mesme
Veshje osmane
Veshje arabe
Veshje bengale
Veshje iraniane
Veshje turke |
6376 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87am%C3%ABt | Çamët | Çamët (greqisht: Τσάμηδες Tsámides) janë shqiptarë, banorët vendas të krahinës së Çamërisë, që gjendet mes Shqipërisë dhe Greqisë. Çamët kanë një identitet kulturor të veçantë, i cili është një përzierje e ndikimeve shqiptare dhe greke, si dhe shumë elementeve të veçanta çame. Një sërë çamësh kontribuan në identitetin kombëtar shqiptar dhe luajtën një rol të rëndësishëm në fillimin e rilindjes së kulturës shqiptare në shekullin e 19-të. Çamët flasin dialektin e tyre të gjuhës shqipe, dialektin e shqipes çame, i cili është një dialekt i toskërishtes jugore dhe një nga dy më konservatorët; tjetri është dialektin arvanitas.
Në Mesjetë, popullsia ishte etnikisht e përzier dhe komplekse, informacioni mbi përbërjen etnike të rajonit gjatë shekujve mungon pothuajse plotësisht, me gjasa të mëdha që nuk u përshtatet standardeve "modele kombëtare", të krijuara nga lëvizjet nacionaliste të Shekullit XIX. Në regjistrimet greke, vetëm çamët myslimanë të rajonit numëroheshin si shqiptarë. Sipas regjistrimit grek të vitit 1913, 25.000 çam mysliman jetonin në atë kohë në rajonin e Çamërisë ndërsa çamët e krishterë llogariteshin me kombësi greke me qëllim asimilimin e tyre, nga një popullsi totale prej rreth 60.000 banorësh, në regjistrimin grek të vitit 1923 kishte 20.319 çam mysliman, në regjistrimin grek të vitit 1928, ishin 17.008 çam myslimanë. Regjistrimi i vetëm që ka numëruar popullsinë e krishterë shqiptare etnike në rajon ishte regjistrimi fashist italian i vitit 1941. Ky regjistrim zbuloi se në rajon jetonin 54,000 çam , nga të cilët 28,000 çam mysliman dhe 26,000 çam të krishterë dhe 20,000 banor të etnive të tjera. Pas luftës, genocidit Grek kundër shqiptarëve të Çamërisë sipas regjistrimeve greke që përfshinin grupet etniko-gjuhësore, në 1947 kishte 113 çam myslimanë dhe 127 çam mysliman në 1951. Në ditët e sotme në Shqipëri llogariten të jenë të paktën 250,000 çam pasardhës të çamëve që u larguan nga Çamëria në 1944 për ti shpëtuar genocidit grek kundër shqiptarëve në Çamëri.
Sipas nacionalistët grek, pas pushtimit italian të Shqipërisë në vitin 1939, çamët u bënë një mjet i spikatur propagandistik për italianët dhe elementët irredentistë mes tyre u bënë më të zëshëm. Si rrjedhojë, në prag të Luftës Greko-Italiane, autoritetet greke deportuan popullsinë e rritur mashkullore çame në kampet e internimit. Pas pushtimit të Greqisë, një pjesë e madhe e popullsisë myslimane çame bashkëpunoi me forcat italiane dhe gjermane. Kjo ngjalli pakënaqësi tek popullsia vendase greke dhe pas Luftës së Dytë Botërore e gjithë popullsia çame myslimane duhej të ikte në Shqipëri. Shumica e çamëve u vendosën në Shqipëri, ndërsa të tjerët formuan komunitete émigré në Turqi dhe SHBA, dhe sot pasardhësit e tyre vazhdojnë të jetojnë në këto vende. Që nga rënia e komunizmit në Shqipëri, çamët kanë bërë fushatë për të drejtën e kthimit në Greqi dhe rikthimin e pronave të konfiskuara.
Emri
Emri Çam, së bashku me atë të rajonit, Çamëri, është nga një sllavisht e zhdukur vendase *čamŭ, vetë nga hidronimi vendas grek Thiamis (Θύαμις në greqisht, Kalamas në shqip). Një etimologji popullore ia atribuon emrin turqishtes cami (greqisht tzami), fjalë për fjalë, 'shkuarës i xhamisë, frekuentues i xhamisë' që me sa duket është përdorur nga të krishterët ortodoksë për pasardhësit e të konvertuarve myslimanë. Megjithatë, kjo nuk ka gjasa pasi kuptimi më i gjerë etnografik dhe dialektor i fjalës përfshin të gjithë popullsinë shqipfolëse të njësive rajonale të Thesprotisë dhe Prevezës të Epirit grek, si popullsinë myslimane ashtu edhe atë të krishterë.
Çamët përbëjnë pjesën më të madhe të pakicës së dikurshme të konsiderueshme shqiptare në zonën më të gjerë të rajonit të Epirit; jashtë Çamërisë janë vetëm dy fshatra shqipfolëse më në verilindje (afër Konicës në njësinë rajonale të Janinës), banorët e të cilëve i përkasin një nëngrupi tjetër shqiptar, atij të Labëve. Sot, në kontekstin grek, përdorimi i termit është bërë kryesisht i lidhur me ish pakicën myslimane.
Emërtimet etnike
Përpara vitit 1944, burimet greke shpesh i referoheshin çamëve si albanofone (greqisht: Αλβανόφωνοι) ose thjesht si shqiptarë të Epirit.
Në Greqi, çamët myslimanë përmendeshin me një sërë emrash nga autorë të ndryshëm. Ata quheshin "Albanoçamë" (Αλβανοτσάμηδες Alvanotsamides), dhe Turko-Shqiptarët (Τουρκαλβανοί Tourkalvanoi) ose "Turkoçamët" (Τουρκοτσάμηδες Tourkotsamides). Megjithatë, nga mesi i shekullit të nëntëmbëdhjetë, termi turk dhe nga fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë e në vazhdim, terma derivatorë si Turkalvanoi janë përdorur si term, frazë dhe ose shprehje poshtëruese për popullsitë shqiptare myslimane nga popujt jomyslimanë të Ballkanit. Midis popullatës më të gjerë greqishtfolëse deri në periudhën e ndërmjetme, termi Arvanitis (shumës: Arvanites) përdorej për të përshkruar një shqipfolës pavarësisht nga përkatësitë e tyre fetare. Në Epir sot, termi arvanitas përdoret ende për një shqipfolës pavarësisht nga shtetësia dhe feja e tyre.
Në të njëjtën kohë, popullsia shqipfolëse në Thesproti, e cila shumë rrallë karakterizohet si çamë e krishterë, shpesh përmendet nga grekët si arvanitas (Αρβανίτες), që i referohet kryesisht grekëve albanofonë të Greqisë së Jugut, por përdoret zakonisht si për të gjithë qytetarët grek shqipfolës. Popullsia vendase greke i quan ata gjithashtu greko-çamë (Ελληνοτσάμηδες Elinotsamides), ndërsa shqiptarët myslimanë ndonjëherë i quajnë Kaur, që do të thotë "të pafe" dhe i referohet fesë së tyre. Ky term është përdorur nga shqiptarët myslimanë për jomyslimanët gjatë Perandorisë Osmane. Çamët ortodoksë përdorin emërtimin "Shqiptarët" për veten e tyre. Çamët në Turqi njihen me emrin Arnautë (Arnavutlar), që vlen për të gjithë shqiptarët etnikë në Turqi.
Referime |
6377 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87am%C3%A7ak%C3%ABzi | Çamçakëzi | Çamçakëzi, çymçakizi ose çumçakizi (apo Goma përtypse) është një lënd e ngurt, e verdh dhe e tejdukshme, që nxirret nga rrënja e drunjëve halor dhe përdoret për ngjitje, për izolim dhe me fërku harqet e veglave me tela.
Çamçakëzi është një lloj gome e përzime me një lënd me er t'mir dhe me sheqer, që mahet në goj për me e përtyp. Në pjes t'ndryshme shqiptare njihet edhe me emërtime tjera si p.sh Ekmeki, Sakëzi etj.
Lidhje të jashtme
Nejse me bo buken sigurisht duhet me pyt nje ekspert ato jena na na kontakto ne aleksimyqelefi08@gmail.com per me tregu sekretet e bukes. Na bo follow ne facebook "aleksi myqelefi" "Rafail Dani".
Shiko edhe këtë
Atehere buka dhe djathi shkojn shume mire sebashku.
Por perpara sa tmarresh me ngron duhet me msu se nga erdh ky term. Njo dit qe njo njeri shum i uritun po ai qe shume i varfer dhe spat leke qe me ble buk. Ai pat vetem Buk, Djath< Domate<Kastraveca<Qep<Krip dhe vaj ulliri
Ai i pat te gjith perbersit per te bere nje sallate te thjesht. Ai qe merzitun aq shum =duke ngrone sallat qe boni nj=e spikje te re. E ka qujt "BUK ME DJATH" Perpara merr buken dhe masanejna merr djathin i hedh pak krip dhe vaj ulliri dhe ja ku jena nje pjat te thjeshte por shum e shijshme.
Historia
Cumcakezi ka dal se pari ne vitet 1840-at. E bome fillimisht nga John Curtis. Nga vitet 1950-at John Curtis pat hap shum fabrike me prodhu 'qumqakizin' ajo mo par nuk ishte aq e famshe sa qe sot. Aq e mir qe mo par se sa kujtoshin se zbardhte dhomet. Vejm ujtin ne zjarr deri sa te voloj. Merr makaronat dhe i ven ne uj. Zgjidhe se si i don me vaj, salce ose ndonje gjo tjeter. masi maron mu zi makaronat kullosni ato. pastaj hidhi vajin (ne qofse se i don me vaj) hidh salcen (Prap nqs i don) ose ndonje tjeter. I lejm t'ftofen dhe ja ku kemi makarona t'mira. Ju pershendes mirupafshim. Mos harro me shti majen e bires.
Përbërja
Me bo cumcakezin te duhet keto perberje :
Uji
Miell
Maj Birre (maja)
Sod Buke
Krip
Vaj
Mbasi i ki perzi keto sebashku futeni n'furre 150°C per 30 minuta. E lini mu ftof dhe masanejna VUALA
nje buk e pjekun mir me e shit ke furra posht rruges. PRIT KJO SOSHT QYSH ME BO BUK OSHT QYSH ME BO QUMQAKIZ
Ushqime |
6379 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87anga | Çanga | Çangë f. Pllakë metali ose një cope gypi, së cilës i bien për të dhënë një sinjal; tingëllima e saj. Çanga e punës (e pushimit). Çanga e alarmit. Çanga e kooperativës (e brigadës). Goditjet (tingujt) e çangës. I bie çangës. Ra çanga e parë. |
6380 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87anta | Çanta | Një çantë është një çantë e ngushtë në formë kutie me anë të fortë ose kuti e përdorur kryesisht për mbajtjen e letrave dhe e pajisur me një dorezë.
Njerëz si avokatët, biznesmenët dhe profesionistët e tjerë përdorin çantat për të mbajtur letra, dhe që nga vitet 1980, pajisjet elektronike si kompjuterët laptop dhe kompjuterët tabletë. Disa çantë kanë vetëm një hapësirë kryesore të brendshme, ndërsa të tjerat mund të kenë nënseksione, seksione fizarmonikë, xhepa të vegjël ose ndarës. Çanta mund të bëhen prej lëkure, vinyl, pëlhurë të qëndrueshme, metal të hollë (siç është alumini) ose plastike. Çanta prej lëkure, vinyl ose pëlhure mund të kenë xhepa ose mëngë të aksesueshme nga jashtë, përveç hapësirës kryesore të ruajtjes. Disa çantat e bëra prej pëlhure mund të kenë një rrip supe. Çanta zakonisht kanë një bravë për të mbrojtur përmbajtjen. Në ditët e sotme, çantat mund të kenë mbushur qese të brendshme për të mbrojtur kompjuterët laptop.
Shiko gjithashtu
Çanta shkollore
Bagazhe |
6382 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87ajniku | Çajniku | Çajniku ose Ibriku i Çajit është një enë që përdoret për të zhytur gjethet e çajit ose një përzierje bimore në ujë të vluar ose gati të vluar, dhe për të shërbyer infuzionin që rezulton që quhet çaj.
Është një nga përbërësit kryesorë të enëve të çajit. Çaji i thatë është i disponueshëm ose në thasë çaji ose si çaj i lirë, në të cilin rast një infuzion çaji ose filtues çaji mund të jetë një farë ndihme, ose për të mbajtur gjethet ashtu siç janë të pjerrëta ose për të kapur gjethet brenda në çajnik kur derdhet çaji. Çajnikët zakonisht kanë një hapje me kapak në pjesën e sipërme të tyre, ku shtohet çaji i thatë dhe uji i nxehtë, një dorezë për t'u mbajtur me dorë dhe një grykë përmes së cilës shërbehet çaji. Disa çajniqe kanë një sitë të integruar në skajin e brendshëm të grykës. Shpesh krijohet një vrimë e vogël ajri në kapak për të ndaluar pikimin dhe spërkatjen e grykës kur derdhet çaji. Në kohët moderne, një mbulesë termoizoluese e quajtur çaji cozy mund të përdoret për të përmirësuar procesin e zhytjes ose për të parandaluar që përmbajtja e çajnikut të ftohet shumë shpejt.
Shih edhe
Filxhan çaji
Çaji turk
Referime
Steve Woodhead, "The Teapot Book" A.&C. Black, 2005 .
Robin Emmerson, "British Teapots and Tea Drinking" HMSO, 1992
Garth Clark "The Artful Teapot" Thames and Hudson
Edward Bramah "Novelty Teapots" Quiller Press
Referime
Qeramikë |
6383 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87apare | Çapare | Një çapare është një instrument i zakonshëm goditjeje. Të përdorura shpesh në çifte, çaparet përbëhen nga pllaka të holla, normalisht të rrumbullakëta të aliazheve të ndryshme. Shumica e çapareve janë me lartësi të pacaktuar, megjithëse çaparet e vogla në formë disku të bazuara në dizajne të lashta tingëllojnë një notë të caktuar (të tilla si crotales). Çaparet përdoren në shumë ansamble duke filluar nga orkestra, ansamblet e goditjeve, grupet e xhazit, grupet e metaleve të rënda dhe grupet marshuese. Bateritë zakonisht përfshijnë të paktën një crash, ride, ose crash/ride, dhe një palë çapare hi-hat. Një luajtës i çapares njihet si cimbalist.
Përbërësit e baterisë
Vegla muzikore të hershme |
6385 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87apa | Çapa | Çapa, vegël bujqësore për të prashitur, që ka teh si sqepar në njërën anë, dy dhëmbë në anën tjetër dhe bisht prej druri. |
6386 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87ar%C3%A7afi | Çarçafi | Çarçafi, pëlhurë e gjerë, zakonisht e bardhë, që shtrohet mbi dyshek ose që i vihet jorganit a batanijes nga faqja e brendshme për t'i mbajtur pastër.
Çarçafi, mbulesë e hollë, zakonisht e zezë, që hidhnin mbi krye gratë myslymane kur dilnin nga shtëpia, duke lënë zbuluar vetëm sytë. |
6387 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87ardaku | Çardaku | Çardaku ka qenë pjesë e hapur ne katin e dytë të një tipi të banesave shqiptare në ballin e tyre ose edhe në të dy anët e tjera, zakonisht e kthyer nga jugu.
Çardaku ishte përgjithësisht i zbuluar, pa tavan, me streha të gjera dyfishe dhe me një varg shtyllash druri. Në disa banesa ishte një nga mjediset kryesore. Në banesën qytetare të periudhës feudale çardaku arriti trajta të zhvilluara me vlera të larta arkitektonike dhe dekorative, veçanërisht në Shkodër, Berat, Gjakovë, Prizren etj. Ndeshet edhe në banesat qytetare të Gjirokastrës dhe në disa banesa fshatare. Duke filluar nga mesi i shek.XIX, çardaku rrudhet e mbyllet, humbet funksionet e mëparshme.
Shiko dhe këtë
Çardaku lojë në të cilën njëra palë e lojtarëve përkulen të lidhur nga kurrizi për duarsh dhe lojtarët e palës tjetër përpiqen t'u hipi sipër (kaladibrançe).
Kultura e Shqipërisë
Shtëpi
Arkitekturë |
6388 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Kaladibran%C3%A7e | Kaladibrançe | Kalad
ibrançe është lojë në të cilën njëra palë e lojtarëve përkulen të lidhur nga kurrizi për duarsh dhe lojtarët e palës tjetër përpiqen t'u hipin sipër dhe te qendrojne siper nderkohe qe te tjeret vazhdojne te hidhen.Njera pale e lojtareve zgjedh nje numer , pasi zgjidhet numri ata u hipin siper pales kundershtare. Pala kundershtare ka tre mundesi qe te gjeje numrin , nese ato nuk e gjejne numrin qe ka zgjedhur pala kundershtare ndodh e njejta gje , pra, pala qe nuk e gjeti numrin e pales kundershtare do te rrije perseri duke pritur qe pala kundershtare te zgjedhe perseri nje tjeter numer dhe te hidhet mbi to , nese pala qe jane "kalaja" , e gjen numrin qe ka zgjedhur pala kundershtare atehere ata nuk rrine me "kala" por cohen , ne menyre qe pala tjeter te behet kala dhe anasjelltas. Neqoftese kalaja prishet kur pala kundershtare të jete hedhur siper atehere pala qe i bie te ishte kalaja do te qendroje perseri ne vendin e tyre , dhe pala tjeter do te zgjedhe nje numer dhe do te hidhet siper kalase perseri. Nese e gjen numrin skudra qe eshte e rrasur shpeton duke u hedhur tek skuadra tjeter. Por ne qofte se nuk e gjen numrin , kjo skuader rraset serisKjo lojë luhet edhe nga fëmijë por edhe nga të rritur. h.
Lojëra |
6389 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87arki | Çarki | Çarki, sini e madhe, me buzë të cektë që përdoret për lakror ose për të shtruar përpara bukë e gjellë.
Kuzhinë |
6390 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87arshia | Çarshia | Çarshia, treg i mbuluar. Rrugë me dyqane në të dy anë varg njëri pas tjetrit.
Kuptimi i parë i fjalës çarshi është pazar i një qyteti, ku dikur (nga shek. XVI) ushtroheshin zejtaria e tregtia, si dhe çdo veprimtari tjetër e rëndësishme publike që lidhej me jetën ekonomike-shoqërore dhe politike të vendit. Me zhvillimin dhe lulëzimin e qyteteve shqiptare në shek. XVII-XIX, çarshitë u pasqyruan dhe morën rëndësi të madhe. Çarshia më e rëndësishme me rreth 2000 dyqane ishte ajo e qytetit të Shkodrës, kurse në Rrafshin e Dukagjinit rëndësi të veçantë në shek. XVIII-XIX fitoi çarshia e Prizrenit me mbi 1000 dyqane dhe ajo e Gjakovës me rreth 700 dyqane. Çarshi të tjera të njohura kemi pasur në Elbasan, Berat, Korçë etj. Çarshia e Elbasanit e vendosur nga pjesa jugore e kalasë kishte 800 dyqane, sa edhe ajo e Korçës; kurse e Beratit arriti deri në 1000 dyqane. Thuajse të gjitha çarshitë e qyteteve shqiptare u pajisën në kohën e tyre me kulla sahatesh, minare e kupola xhamish.
Tregti
Arkitekturë |
6391 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87arraniku | Çarraniku | Çarraniku koçek i vogël prej thuprash ose prej dërrasash të holla, i ngritur lart mbi tokë zakonisht jashtë shtëpisë, për të mbajtur të freskët bulmetin. |
6392 | https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87ala | Çala | Çala, sëmundje nxitëse e bagëtive, që i bën t'u ënjten t'u qelbëzohen indet dhe të çalojnë.
Veterinari |
6393 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Agallari | Agallari | Agallari është bimë barishtore shumëvjeçare, me kërcell të gjatë, me fletë gjatore e me push, që rritet në livadhe e gurishta dhe që lulëzon në qershor-gusht.
Bimë |
6394 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Car%C3%ABt%20bullgar%C3%AB | Carët bullgarë |
Liste i sundimtareve bullgare
Sundimtarë legjendare
Avitokhol (Attila) (153-453)
Ernakh (453-603)
Gostun (603-605)
Klan Dulo
Asparukh (681-701)
Tervel (701-721)
Kormesiy (721-738)
Sevar (738-753)
Klan Ukil
Kormisosh (753-756)
Vineh (756-762)
Telets (762-765)
Sabin (765-766)
Klan Ugain
Umor (766)
Toktu (766-767)
Pagan (767-768) Telerig (768-777)
Kardam (777-803)
Klan Dulo
Krum (803-814)
Dukum (814-815)
Dizeng (815)
Omurtag (815-831)
Malamir (831-852)
Presian (836-852)
Boris I Michael (852-889)
Vladimir I (889-893)
Simeon I (Simeon i Madh) (893-27 maj 927)
Peter I (927-969)
Boris II (969-972)
Roman I (972-997)
Comitopuli
Samuil (997-1014)
Gavril Radomir (1014 - 1015)
Ivan Vladislav (1015-1018)
Peter Delyan (1040-1041)
Constantin Bodin (1072)Bullgaria ne Bizantium (1018 - 1185)
Pas 1185
Asenites
Teodor Peter (1186-1197)
Ivan Asen I (1186-1196)
Kaloyan (1197-1207)
Boril (1207-1218)
Ivan Asen II (1218-1241)
Kaliman (1241-1246)
Mihal II Asen (1246-1256/1257)
Kaliman II of Bulgaria (1256/1257)
Mico Asen (1256/1257)
Konstantin Tih (1257-1277)
Ivan Asen III (1279-1280)
Ivailo (1277-1279)
Terter
Georgi I (1280-1292)
Smilets
Smilets (1292-1298)
Mongole ne Bullgaria
Chaka (1298-1300)
Terter
Teodor II Svetoslav (1300-1322)
Georgi II (1322-1323)
Shishman
Michael III Shishman (1323-1330)
Ivan Stephen(1330-1331)
Ivan Alexander (1331-1371)
Ivan Shishman (1371-1393)
Ivan Stratsimir (1371-1396)'Në Turqi (1396 - 1878) Pas 1878 Battenberg Alexander I Joseph (1879 - 1886)Saxen-Coburg-Gotha''' (1887-1946)
Ferdinand (1887-1918)
Boris III (1918-1943)
Simeon II (1943-1946)
pas 1946 - republika
Bullgari |
6396 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Kuvendi%20i%20Republik%C3%ABs%20s%C3%AB%20Kosov%C3%ABs | Kuvendi i Republikës së Kosovës | Kuvendi i Republikës së Kosovës (serbisht: Скупштина Републике Косово Skupština Republike Kosovo), sistemuar nga Kushtetuta e Kosovës, është organi ligjvënës i Republikës së Kosovës dhe përbëhet nga një dhomë 120-anëtarëshe; 100 votohen direkt në Kuvend ndërsa 20 janë të reservuara si në vazhdim:
10 ulëse për përfaqësuesit Serb.
4 ulëse per përfaqësuesit Romët, Ashkalit dhe Egjiptjanët.
3 ulëse për Boshnjakët
2 ulëse për Turqët
1 ulëse për Goranët
Historia
Artikulli kryesor : Historia e Kuvendit të Kosovës
Kuvendi i Kosovës u vendos së pari në funksion nga Misioni i Organizatës së Kombeve të Bashkuara në Kosovë në vitin 2001 për të ja japur vetëqeverisjes demokratike.
Me daten 17 Shkurt 2008 përfaqësuesit e njerzve të Kosovës deklaruan se Kosova dhe Metohia është shtet i pavarur nga Serbia e pastaj adoptoj kushtetuten e cila erdhi në efekt në 15 qershor 2008.
Pozita dhe roli i Kuvendit të Kosovës gjatë kohës së pas luftës, ishte i përcaktuar me Kreun 9 të Kornizës Kushtetuese për vetëqeverisje të përkohshme në Kosovë. Sipas dispozitave kushtetuese, Kuvendi i Kosovës ishte institucioni më i lartë përfaqësues dhe ligjëvenës i vetëqeverisjes së përkohshme të Kosovës. Si i tillë, Kuvendi kishte disa përgjegjësi të caktuara nga UNMIK-u të cilat në shumicën e rasteve binin në pajtim me kuvendet lokale të Kosovës.
Nga dita e shpalljes së Repulikës së Kosovës shtet i pavarur dhe sovran, Kuvendi i Kosovës ngrihet në nivel ndërkombëtar dhe merr të gjitha përgjegjësitë legjislative në territorin e Kosovës.
Struktura e Kuvendit
Kuvendi i Republikës së Kosovës është kuvend shumëpartiak. Në të kuvendojnë përfaqsues të propozuar nga partit politike e të zgjedhur në Zgjedhjet Elektorale Parlamentare të Kosovës. Me qëllim të kuvendimeve më cilësore, në gjirin e vetë ka një struktur të kordimimit dhe të organizimit të kuvendimeve. Për këtë delegatët, përfaqsues të zgjedhur në Zgjedhjet Elektorale Parlamentare, të organizuar në të ashtuquajtura grupe parlamentare zgjedhin kryesin e Kuvendit, më në krye kryesuesin e Kuvendit. Pas zgjedhjes së kryesis vije deri tek zgjedhja e Kryetarit të Republikës i cili e autorizon një deputet apo grup parlamentar për krijimin e një qeverie të Republikës. Për çështje të ngritura në kuvend, delegatët organizohen në komisione. Si komisione të "përhershme" që nga themelimi i Kuvendi e deri më tani janë paraqitur:
Komisionet e përhershme
Komisioni për Punë të Brendshme, Siguri dhe Mbikëqyrjen e Forcës së Sigurisë së Kosovës
Komisioni për të Drejtat e Njeriut, Barazi Gjinore, për Persona të Pagjetur dhe Peticione
Komisioni për Mbikëqyrjen e Financave Publike
Komisioni për Mbikëqyrjen e Agjencisë së Kosovës për Inteligjencë
Komisionet funksionale
Komisioni për Buxhet dhe Financa
Komisioni për të Drejtat, Interesat e Komuniteteve dhe për Kthim
Komisioni për Legjislacion, Mandate, Imunitete, Rregulloren e Kuvendit dhe mbikëqyrjen e Agjencisë kundër Korrupsionit
Komisioni për Integrime Evropiane
Komisioni për Punë të Jashtme, Diasporë dhe Investime Strategjike
Komisioni për Arsim, Shkencë, Teknologji, Kulturë, Rini, Sporte, Inovacion dhe Ndërmarrësi
Komisioni për Zhvillim Ekonomik, Infrastrukturë, Tregti, Industri dhe Zhvillim Rajonal
Komisioni për Bujqësi, Pylltari, Zhvillim Rural, Mjedis e Planifikim Hapësinor
Komisioni për Shëndetësi, Punë dhe Mirëqenie Sociale
Komisioni për Administratë Publike, Qeverisje Lokale dhe Media
Komisionett e Kuvendit
Komisionet janë trupa punues të Kuvendit të cilat përbëhen nga deputetë që përfaqësojnë grupet parlamentare në Kuvend. Komisionet themelohen nga Kuvendi, si mënyrë praktike e ndarjes dhe menaxhimit efikas të punës. Komisionet parlamentare janë forma më e përshtatshme ku mundësohet krijimi i një ambienti për punë, gjë që nuk mund të ofrohet gjatë seancave plenare.
Përmes punës në komisione, Kuvendi ka mundësi që njëkohësisht të shqyrtojë çështjet e shumta në agjendën e tij. Komisionet shqyrtojnë të gjitha çështjet të cilat iu referohen nga Kuvendi dhe pas analizës në detaje, përgatisin dhe i parashtrojnë rekomandimet dhe opinionet e tyre.
Në bazë të Kushtetutës dhe Rregullores, Kuvendi themelon komisione të përhershme, komisione funksionale dhe komisione të përkohshme. Kuvendi në Legjislaturën VI ka themeluar 14 komisione, nga të cilat katër (4) janë të përhershme dhe 10 funksionale.
Zgjedhjet parlamentare
Shiko dhe këtë
Kuvendi i Shqipërisë
Zgjedhjet elektorale parlamentare në Kosovë shk. "ZEPK"
Miqësia parlamentare Kosovë-Francë
Lidhje të jashtme
Kuvendi i Kosovës
Referime
!
Organe shtetërore në Kosovë
Kosova
|
6401 | https://sq.wikipedia.org/wiki/27%20prill | 27 prill |
Ngjarje
1960 - Shpallet pavarësia e Togos
1999 - Masakra e Mejës gjatë kohës së luftës në Kosovë në fshatin me po të njëjtin emër në rrethinën e Gjakovës, Kosovë. Në këtë masakër nga forcat serbe janë masakruar shqiptarët nga Gjakova dhe rrethina e saj. Trupat e të pajetëve janë shpërndarë në pjesë të ndryshme të Kosovës dhe Serbisë.
Lindje
1820 - Herbert Spencer, filozof dhe shkrimtar anglez
1822 - Ulysses Grant, kryetar i 18 SHBA ve (vdiq më 1885)
1935 - Nico Perrone, shkrimtar dhe gazetar italian
1937 - Ismet Peja, këngëtar shqiptar
1949 - Aleksandër Lalo, kompozitor shqiptar
1955 - Eric E. Schmidt, biznesmen amerikan
1979 - Rovena Stefa këngëtare shqiptare
1986 - Elena Risteska
1991 Ardian Bujupi
Vdekje
1521 - Ferdinand Magelani, eksplorues portugez (lindi më 1480)
1605 - Papa Leo XI (lindi më 1535)
1982 - Skënder Petro Luarasi, shkrimtar shqiptar
Festa dhe përvjetore
Dita Kombëtare e të Pagjeturve
Republika Jugafrikane - Dita e lirisë
Siera Leone - Festa e pavarësisë
Togo - Festa e pavarësisë
Prill |
6402 | https://sq.wikipedia.org/wiki/28%20Prill | 28 Prill |
Ngjarje
1919 - Në Konferencën e Paqes në Paris , 32 shtete përkrahën paktin për krijimin e Ligës së Kombeve.
Lindje
1442 - Edward IV, mbret i Anglisë (v. 1483)
1758 - James Monroe, 5. kryetar i SHBA-së (v. 1831)
1904 - P. Benedikt Dema OFM, arsimtar, studjues dhe leksikograf shqiptar.
1908 - Oskar Schindler, biznesmen çeko-gjerman (v. 1974)
1916 - Ferruccio Lamborghini, biznesmen inalian, krijues i Lamborghini (v. 1993)
1930 - James Baker, jurist dhe politikan amerikan
1937 - Sadam Hussein, politikan dhe gjeneral nga Irak
1941 - Ann-Margret, aktore suedezo-amerikane
1961 - Anna Oxa, këngëtare
1974 - Penélope Cruz, aktore spanjollo-amerikane
1981 - Jessica Alba, modele dhe aktore amerikane
Vdekje
1380 - Shën Catherine nga Siena (l. 1347)
1918 - Gavrilo Princip, vrasës i Franz Ferdinandit (l. 1894)
1945 - Benito Mussolini, politikan italian, kryeministër i Italisë (l. 1883)
1997 - Kamil Silajdžić, hafiz, babi i Haris Silajxhiqit
2007 - Iljaz Prokshi, shkrimtar shqiptar
Festa dhe përvjetore
Barbadosi - Dita e Heroeve
Dita e të zhdukurve të Kosovës
Prill |
6409 | https://sq.wikipedia.org/wiki/29%20Prill | 29 Prill |
Ngjarje
1429 - Lufta 100 vjecare: Xhovana D'arko cliron Orleins nga pushtimi anglez
1945 - Lufta e dytë botërore: Ushtri gjermane dorëzojne në Itali.
1945 - Adolf Hitler martohen me Eva Braun.
1967 - Muhamed Aliu e refuzon thirrjen për shërbim ushtarak, e me këtë rast i merret edhe titulli i kampionit.
Lindje
1818 - Alexander II, perandor i Rusisë (vdiq më 1881)
1901 - Hirohito, perandor i Japonisë (vdiq më 1989)
1970 - Uma Thurman, aktore amerikane
1979 - Ahmet Murati
Vdekje
1980 - Alfred Hitchcock, regjisor britanik (lindi më 1899)
1999 - Selver Kryeziu,dëshmor i kombit (Koshare 1999)
Festa dhe përvjetore
Dita ndërkombëtare e vallëzimit
Dita e Akademisë kroate
Prill |
6410 | https://sq.wikipedia.org/wiki/30%20Prill | 30 Prill |
Ngjarje
313 - Perandori romak Liciniusi bashkoi tërë Perandorinë Lindore Romake nën udhëheqjen e tijë.
1838 - Nikaragua shpalli pavarësi nga Federata Qendrore Amerikane.
1900 - Havajet u bënë pjesë e SHBA-ve.
1907 - Honolulu, Hawaii u bë qytet i pavarur
1910 - Beteja e Kaçanikut
1945 - LDB - Fuehrerbunker: Adolf Hitler dhe Eva Braun bënë vetëvrasje, një ditë pasi u martuan.
1991 - Cikloni tropik la të vdekur 138,000 njerëz në Bangladesh.
1993 - U paraqit World Wide Web në CERN.
1993 - Për herë të parë në Mbretërinë e Bashkuar filloi emitimin Virgin Radio.
1995 - Presidenti amerikan Bill Clinton u bë presidenti i parë amerikan i cili vizitoi Irlandën e Veriut.
2002 - Referendumi i mundëson politikanit pakistanez Pervez Musharraf të ushtrojë postin e presidentit edhe për pesë vite në vazhdim.
2015 - Borxhi publik shqiptar mbërrin në 1 trilion lekë nën drejtimin e qeverisë Rama. Borxhi i grumbulluar arrin në 72% të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB).
Lindje
1946 - Carl XVI, mbret i Suedisë
1982 - Kerstin Dunst, aktore
Vdekje
1632 - Zygmunt III, mbret i Polonisë dhe Suedisë (lindi më 1566)
1945 - Adolf Hitler, politikan gjerman, kryeministër nazist dhe udhëheqës i Gjermanisë naziste (lindi më 1889)
1945 - Eva Braun, aktore gjermane, gruaja e Adolf Hitlerit (lindi më 1912)
1989 - Sergio Leone, regjisor, skenarist dhe prodhues filmash italian. (Lindi në Romë më 3 Janar 1929)
2011 - Ernesto Sabato,shkrimtar argjentinas me prejardhje arbëreshe(l. 1911).
Festa dhe përvjetore
Vietnami - Dita e fitores
Prill |
6415 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Riadi | Riadi | Riad (Arabisht: الرياض, romanizimi: ar-Riyāḍ) është kryeqyteti i Arabisë Saudite dhe qyteti më i madh në Gadishullin Arabik. Ndodhet në qendër të shkretëtirës en-Nafud, në pjesën lindore të pllajës Nexhid, qyteti qëndron mesatarisht 600 metra mbi nivelin e detit dhe pret rreth 5 milion turistë çdo vit, duke e bërë qytetin e dyzetë e nëntë më i vizituar në botë dhe i 6-ti në Lindjen e Mesme.
Riadi është qendra politike dhe administrative e Arabisë Saudite. Asambleja Konsultative (e njohur edhe si Këshilli Shura ose Shura), Këshilli i Ministrave të Arabisë Saudite, Mbreti dhe Këshilli i Lartë Gjyqësor i Arabisë Saudite janë vendosur të gjithë në qytet. Krahas këtyre katër organeve që formojnë thelbin e sistemit ligjor të Arabisë Saudite, selia e organeve të tjera të mëdha dhe të vogla qeveritare janë gjithashtu të vendosura në Riad. Qyteti pret 112 ambasada të huaja, shumica e të cilave ndodhen në rrethin as-Safarat ose Lagjen Diplomatike në pjesët perëndimore të qytetit.
Historia
Gjeografia
Klima
Riadi ka një klimë të nxehtë shkretëtire (Klasifikimi i klimës Köppen BWh), me verë të gjatë, jashtëzakonisht të nxehtë dhe dimër të shkurtër, shumë të butë. Temperatura mesatare e lartë në gusht është 43.6 ° C. Qyteti përjeton shumë pak reshje, veçanërisht në verë, por merr një sasi të mjaftueshme shiu në mars dhe prill. Dihet gjithashtu që ka stuhi rëre gjatë të cilave mund të jetë aq i trashë saqë shikimi është nën 10 m. Më 1 dhe 2 prill 2015, një stuhi masive rëre goditi Riadin, duke shkaktuar pezullimin e klasave në shumë shkolla në zonë dhe anulimin e qindra fluturimeve, të brendshme dhe ndërkombëtare.
Sportet
Futbolli është sporti më i popullarizuar në Arabinë Saudite. Qyteti pret katër klube të mëdha futbolli, Al Hilal u krijua në vitin 1957 dhe ka fituar 15 kampionate në Ligën Profesionale Saudite. Klubi Al-Nasr është një tjetër ekip në kampionatin më të mirë që ka shumë mbështetës rreth mbretërisë. Është themeluar në vitin 1955 dhe është emëruar kampion i Ligës Saudite 7 herë. Një klub tjetër i njohur, Al-Shabab, u krijua në vitin 1947 dhe mban 6 kampionate. Ekziston edhe klubi Al-Riyadh, i cili është themeluar në vitin 1954, si dhe shumë klube të tjera të vogla.
Qyteti ka gjithashtu disa stadiume të mëdha të tilla si Stadiumi Ndërkombëtar Mbreti Fehd me një kapacitet ulësish prej 70,000. Stadiumi priti FIFA Kupën e Konfederatave tre herë, në vitet 1992, 1995 dhe 1997. Ai gjithashtu priti FIFA Kupën Botërore U-20 në vitin 1989, dhe Stadiumin Princi Feisal bin Fehd që përdoret kryesisht për ndeshje futbolli. Stadiumi ka një kapacitet prej 22,500 njerëz.
Transporti
Aeroporti
Aeroporti Ndërkombëtar Mbreti Halid i Riadit (KKIA), i cili ndodhet 35 kilometra në veri nga qendra e qytetit, është aeroporti kryesor i qytetit dhe shërben mbi 17 milion pasagjerë në vit. Janë bërë plane për të zgjeruar aeroportin për të akomoduar 35 milion pasagjerë, duke qenë se aeroporti ishte ndërtuar vetëm për 12 milion pasagjerë në vit. Është një nga aeroportet më të mëdhenj në botë për nga sipërfaqja tokësore.
Lidhje të jashtme
Referime
Qytete në Arabinë Saudite
Kryeqytete në Azi |
6419 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Generalitat%20de%20Catalunya | Generalitat de Catalunya | Generalitat de Catalunya është sistem institucional nëpërmjet të cilit organizohet politika e qeverisë autonome të Katalonisë, krahinë autonome në Spanjë.
Lista e kryetarëve të Katalonisë
<li>Berenguer de Cruïlles 1359-1362
<li>Romeu Sescomes 1363-1364
<li>Ramon Gener 1364-1365
<li>Bernat Vallès 1365
Bernat Vallès 1365-1367
Romeu Sescomes 1375-1376
<li value=5>Joan I d'Empúries 1376
<li>Guillem de Guimerà 1376-1377
<li>Galceran de Besora 1377-1378
Ramon Gener 1379-1380
<li>Felip d'Anglesola 1380
<li>Pere de Santamans 1381-1383
<li>Arnau Descolomer 1384-1389
<li>Miquel de Santjoan 1389-1396
<li>Alfons de Tous 1396-1413
<li>Marc de Vilalba 1413-1416
<li>Andreu Bertran 1416-1419
<li>Joan Desgarrigues 1419-1422
<li>Dalmau de Cartellà 1422-1425
<li>Felip de Malla 1425-1428
<li>Domènec Ram 1428-1431
Marc de Vilalba 1431-1434
<li>Pere de Palou 1434-1437
<li>Pere de Darnius 1437-1440
<li>Antoni d'Avinyó i de Moles 1440-1443
<li>Jaume de Cardona i de Gandia 1443-1446
<li>Pero Ximénez de Urrea 1446-1449
<li>Bertran Samasó 1449-1452
<li>Bernat Guillem Samasó 1452-1455
<li>Nicolau Pujades 1455-1458
<li>Antoni Pere Ferrer 1458-1461
<li>Manuel de Montsuar 1461-1464
<li>Francesc Colom 1464-1467
<li>Ponç Andreu de Vilar1467-1470
<li>Miquel Samsó 1470-1473
<li>Joan Maurici de Ribes 1473-1476
<li>Miquel Delgado 1476-1478
<li>Pere Joan Llobera 1478-1479
<li>Berenguer de Sos 1479-1482
<li>Pere de Cardona 1482-1485
Ponç Andreu de Vilar 1485-1488
<li>Juan Payo Coello 1488-1491
<li>Joan de Peralta 1491-1494
<li>Francí Vicenç 1494-1497
<li>Pedro de Mendoza 1497-1500
<li>Alfons d'Aragó 1500-1503
<li>Ferrer Nicolau de Gualbes i Desvalls 1503-1504
<li>Gonzalo Fernández de Heredia 1504-1506
<li>Lluís Desplà i d'Oms 1506-1509
<li>Jordi Sanç 1509-1512
<li>Joan d'Aragó 1512-1514
<li>Jaume Fiella 1514-1515
<li>Esteve de Garret 1515-1518
<li>Bernat de Corbera 1518-1521
<li>Joan Margarit i de Requesens 1521-1524
<li>Lluís de Cardona i Enríquez 1524-1527
<li>Francesc de Solsona 1527-1530
<li>Francesc Oliver de Boteller 1530-1533
<li>Dionís de Carcassona 1533-1536
<li>Joan Pasqual 1536-1539
<li>Jeroni de Requesens i Roís de Liori 1539-1542
<li>Miquel Puig 1542-1545
<li>Jaume Caçador 1545-1548
<li>Miquel d'Oms i de Sentmenat 1548-1551
<li>Onofre de Copons i de Vilafranca 1551-1552
<li>Miquel de Ferrer i de Marimon 1552
<li>Joan de Tormo 1552-1553
<li>Miquel de Tormo 1553-1554
<li>Francesc Jeroni Benet Franc 1554-1557
<li>Pere Àngel Ferrer i Despuig 1557-1559
<li>Ferran de Lloances i Peres 1559-1560
Miquel d'Oms i de Sentmenat 1560-1563
<li>Onofre Gomis 1563-1566
<li>Francesc Giginta 1566-1569
<li>Benet de Tocco 1569-1572
<li>Jaume Cerveró 1572-1575
<li>Pere Oliver de Boteller i de Riquer 1575-1578
Benet de Tocco 1578-1581
<li>Rafael d'Oms 1581-1584
<li>Jaume Beuló 1584
Pere Oliver de Boteller i de Riquer 1584-1587
<li>Martí Joan de Calders 1587
<li>Francesc Oliver de Boteller 1587-1588
<li>Jaume Caçador i Claret 1590-1593
<li>Miquel d'Agullana 1593-1596
Francesc Oliver de Boteller 1596-1598
<li>Francesc Oliveres 1598-1599
<li>Jaume Cordelles i Oms 1599-1602
<li>Bernat de Cardona i de Queralt 1602-1605
<li>Pere Pau Caçador i d'Aguilar-Dusai 1605-1608
<li>Onofre d'Alentorn i de Botella 1608-1611
<li>Francesc de Sentjust i de Castre 1611-1614
<li>Ramon d'Olmera i d'Alemany 1614-1616
<li>Miquel d'Aimeric 1616-1617
<li>Lluís de Tena 1617-1620
<li>Benet Fontanella 1620-1623
<li>Pere de Magarola i Fontanet 1623-1626
<li>Francesc Morillo 1626-1629
<li>Pere Antoni Serra 1629-1632
<li>Esteve Salacruz 1632
<li>García Gil de Manrique y Maldonado 1632-1635
<li>Miquel d'Alentorn i de Salbà 1635-1638
<li>Pau Claris i Casademunt 1638-1641
<li>Josep Soler 1641
<li>Bernat de Cardona i de Raset 1641-1644
<li>Gispert d'Amat i Desbosc de Sant Vicenç 1644-1647
<li>Andreu Pont 1647-1650
<li>Pau del Rosso 1650-1654
<li>Francesc Pijoan 1654-1656
<li>Joan Jeroni Besora 1656-1659
<li>Pau d'Àger 1659-1662
<li>Jaume de Copons i de Tamarit 1662-1665
<li>Josep de Magarola i de Grau 1665-1668
<li>Joan Pagès i Vallgornera 1668-1671
<li>Josep de Camporrells i de Sabater 1671-1674
<li>Esteve Mercadal i Dou 1674-1677
<li>Alfonso de Sotomayor 1677-1680
<li>Josep Sastre i Prats 1680-1683
<li>Baltasar de Muntaner i de Sacosta 1683-1686
<li>Antoni de Saiol i de Quarteroni 1686-1689
<li>Benet Ignasi de Salazar 1689-1692
<li>Antoni de Planella i de Cruïlles 1692-1695
<li>Rafael de Pinyana i Galvany 1695-1698
<li>Climent de Solanell i de Foix 1698-1701
<li>Josep Antoni Valls i Pandutxo 1701
Antoni de Planella i de Cruïlles 1701-1704
<li>Francesc de Valls i Freixa 1704-1705
<li>Josep Grau 1706-1707
<li>Manuel de Copons i d'Esquerrer 1707-1710
<li>Francesc Antoni de Solanell i de Montellà 1710-1713
<li>Josep de Vilamala 1713-1714
<li value=122>Francesc Macià i Llussà (ERC) 1932-1933
<li>Lluís Companys i Jover (ERC) 1933-1940
<li value=124>Josep Irla i Bosch (ERC) 1940-1954
<li>Josep Tarradellas i Joan (ERC) 1954-1980
<li value=126>Jordi Pujol i Soley (CiU) 1980-2003
<li>Pasqual Maragall i Mira (PSC) 2003
Spanjë |
6426 | https://sq.wikipedia.org/wiki/2%20Maj | 2 Maj |
Ngjarje
1908 - Një grup atdhetarësh formuan në Elbasan shoqërinë "Afërdita", e cila krijoi edhe grupin e bandës së qytetit, ndërsa kish synim të ngrinte një palestër sportive, dhe të merrej me botimin e librave shkollorë.
1918 - General Motors blen Chevrolet Motor Company te Delaware
1928 - Gratë e Korçës organizuan grevën e bukës, që ishte një nga grevat e para të këtij lloji në Shqipëri.
1940 – Anullohen zyrtarisht Lojrat Olimpike te Helsinkit
1953 – Mbreti Husein zyrtarisht u bë mbret i Jordanisë.
1997 – Mbretëria e Bashkuar: Udhëheqësi i Partisë Laburiste britanike Tony Blair bëhet kryeministri i parë i Mbretërisë së Bashkuar, pas 18 vjet të qeverisjes konservatore.
2003 - Presidenti Amerikan Xhorxh Bush deklaroi se pjesa kryesore e veprimeve luftarake në Irak kan përfunduar, dhe me këtë rast zyrtarisht lufta në Irak ka përfunduar.
Lindje
1949 - Arif Demolli, shkrimtar
1975 - Dejvid Bekam, futbollist anglez.
Vdekje
1937 u vra pranë Barcelonës Temo Konomi, hero i Popullit, luftëtar i brigadave ndërkombëtare pjesëmarrëse në Luftën e Spanjës.
2011 u vra Osama Bin Laden, udhëheqës. i Al-qaedes
Festa dhe përvjetorë
Dy Maji – festë e krenarisë kombëtare
Maj |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.