id
stringlengths 1
6
| url
stringlengths 31
426
| title
stringlengths 1
231
| text
stringlengths 1
443k
|
|---|---|---|---|
4318 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Kulpra | Kulpra | (lat. Clematis vitalba L.) e njohur edhe si : dhribardha, kulpën (Shqipëri e Veriut), hardhi e bardhë (Shijak), kulp, kurpen e egër (Krujë), kurpth, është lule e familjes Ranunculaceae.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Tela Botanica
Bimë |
4321 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Cnuku | Cnuku | ( lat. Cnicus benedictus Gaerth) i nhjohur dhe si : cnuk i uruar, gjëmb është lule e famijes Asteraceae.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4324 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Korianderi | Korianderi | ( lat. Coriandrum sativum L.) është lule e familjes Apiaceae.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4326 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Thana | Thana | ( lat. Cornus mas L.), e njohur edhe si: thanë e butë, thanë e kuqe, sharrëkuqe, është bimë e familjes Cornaceae.
Përshkrimi
Thana është një shkurre gjethe rënëse mesatare ose e madhe, ose pemë e vogël 5–12 metra e lartë, me degë kafe të errët dhe degëza të gjelbërta. Gjethet janë në anë të kundërta, 4-10 cm të gjata dhe 2–4 cm të gjera, me një formë ovale të zgjatur. Lulet janë të vogla (5-10 mm në diametër), me katër petale të verdha, që çelin në grupime prej 10-25 lule së bashku, në fund të dimrit (midis shkurtit dhe marsit), shumë përpara se të shfaqen gjethet. Fruti është i kuq me formë vezake 2 cm i gjatë dhe 1.5 cm në diametër dhe ka një bërthamë gjithashtu me formë vezake dhe që piqet në mes deri në fund të verës.
Përdorimet
Frutat
Fruti është i ngrënshëm, siç përdoret në Evropën Lindore, Britani të Madhe dhe Kolumbinë Britanike, Kanada, por fruti i papjekur është i athët. Kur piqen, frutat janë të kuqe të errët ose të verdhë të hapur. Ka një shije acidike. Përdoret kryesisht për të bërë prevede ose liko, por gjithashtu mund të hahet edhe i tharë. Në Shqipëri dhe Bosnje dhe Hercegovinë nga frutat e thanës prodhohet raki, ndërsa në Azerbajxhan dhe Armeni prodhohet vodkë.
Lulet
Thana përdoret edhe si pemë zbukuruese, për lulet e saj të verdha të cilat mbushin pemën në fund të dimrit.
Druri i thanës
Druri i C. mas është jashtëzakonisht i dendur dhe, ndryshe nga druri i shumicës së specieve të tjera bimore drunore, nuk noton mbi ujë. Kjo dendësi e bën atë të vlefshëm për prodhimin e dorezave të veglave, pjesëve për makina, etj.
Thana përdorej që nga shekulli i shtatë para Krishtit nga mjeshtrit shqiptarë dhe grekë për të ndërtuar shtiza, shigjeta dhe harqe. Zejtarët e konsideronin atë shumë më superior se çdo dru tjetër.
Në Itali, mazzarella, uncino ose bastone, një shkop i mbajtur nga barinjtë e rajonit Maremma, është bërë tradicionalisht nga druri i thanës dhe quhet crognolo ose grugnale, forma dialektesh të fjalës italisht: corniolo.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Botanikë
Cornaceae |
4329 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Corylus | Corylus | Lista e anëtarëve
është grup i bimëve në famijen Corylaceae.
Lista e anëtarëve
Corylus americana
Corylus avellana - Lajthia
Corylus chinensis
Corylus colurna
Corylus cornuta
Corylus ferox
Corylus heterophylla
Corylus jacquemontii
Corylus maxima
Corylus sieboldiana
Corylus tibetica
Shiko dhe këtë
Lidhje të jashtme
Bimë |
4330 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Lajthia | Lajthia | (lat. Corylus avellana L.), e njohur edhe si : lethi ose lajthiza është një bimë që bën pjesë në famijen Corylaceae.
-- Përshkrimi—Lajthia e zakonshme është zakonisht një shkurre gjetherënëse që arrin 3-8 m lartësi, por mund të arrijë edhe 15 m. Rritet veçmas ose e përzierë me shkurre si shkoza, mëlleza, molla e egër (dyvjaka), thana etj. Bima parapëlqen shpatet e drejtuara nga veriu ose verilindja që nuk rrihen nga dielli.
Gjethja e lajthisë është e rrumbullaktë, 6–12 cm e gjatë dhe e gjerë, me push në të dy sipërfaqet dhe e dhëmbëzuar. Lulet çelin shumë herët në pranverë, para gjetheve, dhe janë të ndara në lule femërore dhe në lule mashkullore. Lulet mashkullore janë në ngjyrë të verdhë të zbehtë dhe janë 5–12 cm të gjata dhe quhen krënde, ndërsa lulet femërore janë shumë të vogla që dallohen nga sythet e tjera të bimës nga fijet e holla të trëndafilta në majë të tyre dhe qëndrojnë vetëm ose në grupe pranë atyre mashkullore. Frutat prodhohen në grupe prej një deri pesë së bashku. Secili frut mbahet brenda një lëvoreje të fortë. Fruti është afërsisht sferik në oval, 15–20 mm i gjatë dhe 12–20 mm i gjerë, kafe në të verdhë me një mbresë të zbehtë në bazën. Kokrra bie jashtë membranës kur piqet, rreth 7-8 muaj pas pllenimit.
Shufrat e gjata e të drejta përdoren për thurje gardhesh.
Në dimër krëndi është ushqim i pëlqyer i bagëtisë, sidomos i dhisë. Edhe gjethet janë të ushqyeshme. Me drurin e trashë dhe me rrënjët e plota janë bërë orendi si bishta veglash, llulla (çibukë) etj. Frutat e lajthisë, që piqen nga fundi i gushtit ose gjatë vjeshtës, janë të shijshme, ndaj ruhen.
Lajthitë kanë disa vlera :
Gjethet e thara në hije, pasi zihen, kullohet të bëhen banja të lëkurës së sëmurë. Në sasi të vogla ëmbëlsohet dhe përdoren si çaj. Ato përmbajnë Vitaminë C, që ndihmon në punën e muskujve të lëmuar të trupit, rregullon veprimet ritmike të zorrëve, nxit urinimin, ngushton enët e gjakut. Ndihmon edhe ata që vuajnë nga variçet (që varen), hemorroidet (majasëlli), ndërpret heqjen e barkut si dhe hemoragji nga hundët.
Lëvorja e rrënjës grumbullohet në vjeshtë. Pasi lahet me kujdes nga mbeturinat, thahet në diell dhe ruhet. Lëngu i përftuar prej saj ulë temperaturat e larta të trupit, duke zëvendësuar aspirinën, që është kimikat nganjëherë i dëmshëm.
Pjalmi grumbullohet në kohën e lulëzimit, kur është pjekur mirë dhe ruhet ne qese letra. Përdoret kundër epilepsisë (sëmundjes së tokës).
Nga druri nxirret vaji, që i ngjet atij të ullirit dhe përdoret kundër dhimbjeve të dhëmbëve, krimbave të zorrëve (askarideve) dhe pickimit të insekteve.
Fryti është pjesa më e dobishme. Thelbi ka vlera të mëdha; në përbërje të tij ka 60 % yndyrë, 20 % proteina, 16 % albumina, pak sheqer etj. Fryti i lajthisë këshillohet për njerëzit anemikë (dobësi e përgjithshme e organizmit) si dhe për gratë shtatzëna. Kura përgatitet duke përzier një kg lajthi me një kg mjaltë. Përdoren 3-4 lugë gjelle në ditë. Thelpinjtë e lajthisë bluhen dhe përzihen me miell për të bërë bukë speciale, biskota, çokollata etj.
Lajthia e egër e vendin tonë Corylus colurna L, është lloj shumë i rrallë. Prandaj, duhet t’i ruajmë dhe t’i shtojmë këto dhurata të çmuara të natyrës, që janë kaq bujare.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4334 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Aborotoni | Aborotoni | Aborotoni (lat. Artemisia abrotanum ) i njohur edhe si bar kamfuri është bimë në familjen e Pelinit ( lat. Asteraceae ).
Rritet buzë lumenjve dhe përrojeve dhe nëpër djerrina, me lartësi deri një metër. Kultivohet edhe në kopsht. Ka lule të verdha. I takon familjes së pelinit.
Lista e anëtarëve
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4336 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bredhi%20i%20bardh%C3%AB | Bredhi i bardhë | Shiko Lista
(Abies alba), i njohur edhe si : bredh, brec, breth (Mokër, Korçë), mbrek (Shpat), brethëk (Krujë), çam (Tiranë) është bimë e familjes Pinaceae
Bredhi i bardhë ( Abies alba ) është një dru hijedashës i cili mund të arrijë një lartësi prej 40-50 m dhe nje diametër në trung deri në 1.5 m , ndërsa halat (gjethet) e tij janë përherë blertë me gjatësi 1.5 der 3 cm dhe gjerësi 2 mm.
Bredhi i bardhë shpesh përzihet edhe me Ahun në Pyje për të krijuar pyje të përziera.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4338 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bari%20mij%C3%ABflet%C3%ABsh | Bari mijëfletësh | (Achillea millefolium), i njohur edhe si : - bar i pezmit, mijëgjethësja, bar noxël (Kruje), ermenë (Libohovë), bishtamith (Orosh), është lule e familjes Asteraceae.
Galeria
Shiko edhe
Zambaku
Lidhje të jashtme
Bimë |
4340 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Spineri | Spineri | ( lat. Aconitum napellus L.) i njohur edhe si : - akoniti, është lule e familjes Ranunculaceae.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4342 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Kasht%C3%ABfryza | Kashtëfryza | (lat. Acorus calamus), e njohur edhe si : - kallem është bimë që i takon familjes së Acoraceae.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Kallami how various species arrived in America @ killerplants.com
Acorus calamus King's American Dispensatory @ Henriette's Herbal
Kallami Mrs. Grieve's "A Modern Herbal" @ Botanical.com
Bimë |
4346 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Pellazgu | Pellazgu | Pellazgu ishte emri i disa gazetave që filluan të botohen më 1 janar 1860 në Lamia të Greqisë dhe më 1907 në Kajro të Egjiptit.
Pellazgu (Greqi)
"Pellazgu" ishte gazetë e perjavshme politike e shoqërore shqiptare. Kjo gazetë doli në shtyp më 1 janar 1860 në Lamia të Greqisë. Deri më 1861 gazeta botohej në dy gjuhë gjuhën greke dhe shqip. Pas disa viteve emri i saj ndryshohet në "Pellazgjotis", në këtë kohë drejtohej nga Anastas Byku.
Pellazgu (Kajro)
"Pellazgu" ishte gazetë e përdyjavshme politike e shoqërore që botohej nga diaspora shqiptare në Kajro të Egjiptit. Gazeta botohej pjesërisht frëngjisht dhe turqisht. Synimi i kësaj gazete ishte zhvillimi i idesë së luftës shqiptare në trojet e veta për liri dhe pavarësi. Drejtues i kësaj gazete ishte Sami Kulla Prizreni .
Shiko dhe këtë
Diaspora Shqiptare
Burimi i të dhënave
Fjalori enciklopedik shqiptar (Xh.Ll dhe Z.R)- Tirane ISBN:
Lidhje të jashtme
Histori
Pellazgu
Pellazgu
Shqiptarë në Egjipt |
4350 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Sami%20Kulla%20Prizreni | Sami Kulla Prizreni | Sami Kulla Prizreni , ishte drejtues i gazetës "Pellazgu" të perdyjavshmes për komunitetin shqiptar që jetonin në Kajro. Numri i parë doli më 1 mars të vitit 1907, në Kajro(Egjiptë)
Tituj të veprave
Gazetari
Pellazgu - Kairo, 1907 : drejtues i gazetës.
Shiko dhe këtë
Lidhje të jashtme
Biografi shqiptarësh
Gazetarë shqiptarë |
4351 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Malet%20e%20Sharrit | Malet e Sharrit | Malet e Sharrit janë vargmale shtrihen në juglindje të Kosovës dhe në veri-perëndim të Maqedonisë së Veriut, duke filluar nga afërsia e Prizrenit dhe shkojnë pjerrtas me majat apo thepave në formë piramidale të radhitura njëra pas tjetrës apo siç e quante që nga antikiteti populli ilir, majat e sharrës, nga ngjashmëria me thepat e sharrës, që formojnë figura të njëpasnjëshme karakteristike në zemër të Ballkanit. Bjeshkët e Sharrit janë të njohura që nga antikiteti në dokumente të autorëve të ndryshëm, që nga shekulli i V p.e.s. më emrin Mont Skardus, nga Herodoti, i cili i përshkruan edhe fiset ilire dhe kufizimet e tyre. Ndër shekuj, këto vargmale shërbyen si mur natyror, mbrojtës nga sulmet barbare, drejt Maqedonisë dhe Greqisë ku konsideroheshin si të pakapërcyeshme. Më vonë, me ardhjen e turqve në Ballkan, Malet e Sharrit u quajten Çar-dagh, në dokumentet ottomane dhe europiane.
Maja më e lartë nga fillojnë këto vargmale, mendohet se emrin e ka me origjinë frënge, "Pamje e bukur" "le bonne ten" e që mbeti pastaj në popull si Maja e Lubotenit e cila kulminon 2553 metra mbi nivelin e detit.
Shqiptarët e Kosovës dhe të Maqedonisë janë tepër të lidhur shpirtërisht me këto male dhe i konsiderojnë si të shenjta. Në muajin qershor, për çdo vit mbahet një procesion në drejtim të Lebotenit, duke ecur në këmbë deri lart, ku marrin pjesë me mijëra randonë (këmbësorë) në shenjë respekti ndaj kësaj bukurie natyrore që njerëzit janë të vetëdijshëm në mbrojtjen e ambientit dhe pylltarisë, florës dhe faunës që është shumë e pasur në këto bjeshkë. Mu në maje të malit të Pamjes se Bukur apo Lebotenit, rrjedh një burim i madh uji që vendasit e këtyre anëve e quajnë Pusi i Nikës. Bjeshkët e Sharrit janë të njohura për Qenin e Sharrit.
Relievi
Malet e Sharrit përfaqësojnë një
zinxhir malesh që shtrihen nga pjesa jugore e Kosovës dhe Maqedonisë veriperëndimore në Shqipërinë verilindore. Ky zinxhir shënon edhe kufirin trepalësh që kalon nga maja e Sherupës (2,092 m). Sistemi malor është rreth 80 kilometra i gjatë dhe 10 deri në 30 kilometra i gjerë. Ai përfshin një numër pikash të larta, ndër të cilat më të lartat janë pika Turku i Madh (afërsisht 2,748 m), Mali Turčin (2,702
m), Luboten (2,498 m) dhe Bistra (afërsisht 2,641 m). Malet e Sharrit janë të famshme për relievin e tyre të thyer dhe
majat e larta malore. Aty gjenden gjurmë të epokës së akujve në formën e liqeneve të ngrira e të larta malore. Mali i Sharrit lidhet me Malin e Korabit (2,764 m) në jugperëndim. Ky mal (Korabi i Golemit) është mali më i lartë, si në Shqipëri dhe në Maqedoni, dhe maja e tij formon kufirin midis dy vendeve. Liqeni më i madh mbi Korab është Liqeni i Gramës në anën shqiptare të kufirit.
Shkëmbinjtë dhe sedimentet e rajonit vijnë nga epoka të ndryshme. Këtu ndeshen granitet paleozoikë, gëlqerorët mezozoikë, dhe shkëmbinjtë vullkanikë. Sedimentet janë të epokës kuaternare të akullnajave, me përjashtim të sedimenteve të brigjeve të lumenjve, të cilat janë të ditëve të sotme.
Malet e Sharrit kanë rëndësi të madhe për gjithë mjedisin
përreth për faktin se aty gjenden burimet ujore nga ku ushqehen
lumenjtë e rajonit. Këto male bëjnë lidhjen midis tre zonave
të mëdha ujëmbajtëse dhe janë të pasura me burime,
lumenj, liqene dhe ujëvara. Një nga liqenet e ngrira më të mëdha në Malin e Sharrit është Liqeni i Livadicës, i cili gjendet menjëherë poshtë majës me të njëjtin emër (afërsisht 2,173 m) në Kosovë. Liqeni është 230 m i gjatë dhe 120 m
i gjerë, ndërsa thellësia e tij shkon deri në 7.3 m. Rrëketë dhe lumenjtë e shumtë rrisin nivelin e ujërave të tyre gjatë
periudhës së shkrirjes së dëborës. Rrjeti hidrologjik i Malit të
Korabit është shumë i dendur dhe karakterizohet nga përrenj
të mëdhenj me prurje gjatë gjithë vitit, si dhe nga rrëke të
vogla me prurje të përkohshme në stinën e shirave dhe në
periudhën e shkrirjes së dëborës. Përroi i Veleshicës është
më i madhi dhe është i mbushur gjatë gjithë vitit me ujë që
mblidhet nga fushat e Korabit, Sorokolit dhe nga pjesa më e
madhe e zonës kryesore perëndimore që gjendet në territorin
e komunës së Kalasë së Dodës. Përveç përrenjve të kësaj
zone, ka edhe shumë përrenj të tjerë të vegjël me rrjedhje
sezonale dhe me ujë të pakët. Të gjithë përrenjtë derdhen në Drinin e Zi.
Fauna
Fauna e Maleve të Sharrit përfshin shumë kafshë të rralla dhe të rrezikuara. Këtu bëjnë pjesë një numër gjitarësh, si ariu i murrmë (Ursus arctos), rrëqebulli (Lynx lynx), derri i egër (Sus scrofa), ujku (Canis lupus), kaprolli (Capreolus capreolus), dhia e egër (Rupicapra rupicapra) dhe shpendët si shqiponja e malit (Aquila chrysaetos), thëllëza e malit (Alectoris graeca), gjeli i egër (Tetrao urogallus), skifteri kthetrabardhë (Falco naumanni), bufi (Bubo bubo), dhe shkaba (Gyps fulvus). Mishngrënësit e mëdhenj përshkojnë distanca të mëdha, kalojnë kufijtë e shteteve duke bërë kështu të mundur mbijetesën e popullatave ndërkufitare të specieve të tyre. Rajoni mbart shumë komunitete të ndryshme bimësie që gjenden të shpërndara në habitate të ndryshme. Shfaqja e tyre varet nga lartësia mbi nivelin e detit, ekspozimi dhe lloji i tokës apo përmbajtja e shkëmbit. Këtu gjenden komunitete të ndryshme pyjore, që pjesërisht kanë degraduar në komunitete shkurresh malore, veçanërisht në zona ku pyjet janë prerë në mënyrë të përsëritur. Pjesa më e madhe e zonave mbi brezin pyjor mbulohen nga kullota malore, nga bimësia e tokave shkëmbore-gëlqerore dhe, shkëmbore-silikate, nga bimët e lëndinave, vegjetacioni i tokave të lagështa që ndodhen lart në male dhe nga vegjetacioni i rrafshnaltave me bar. Në pikat më të larta të ekspozuara ndaj erërave të ftohta gjenden ishuj vegjetacioni në mes të dëborës, çka është një dukuri tipike për zonat e larta malore.Shkalla e lartë e biodiversitetit bimor në rajon është rrjedhojë e diversitetit të habitateve, pozicionit gjeografik të rajonit dhe faktorëve historikë të zhvillimit të tij. Vendndodhja e veçantë e Maleve të Sharrit dhe Malit të Korabit bën që këtu të gjenden
element floristikë si të Ballkanit, ashtu edhe të rajonit të Mesdheut. Për rrjedhojë, këto male janë të pasura me një numër tejet të madh speciesh bimore. I veçantë është fakti që këtu kanë mbijetuar specie të shumta të periudhës Terciare dhe të asaj të Akullnajave, të cilat, në pjesë të tjera të Europës, janë zhdukur. Një ndër këto specie relike është pisha maqedonase gjethegjilpërë (Pinus peuce), me filizat tipikë të shkurtër dhe
me pesë gjethe në formën e gjilpërës, dhe pisha boshnjake (Pinus heldreichii), e cila gjendet në zona më të thata dhe më shkëmbore se sa speciet e mësipërme. Të dyja këto specie janë endemike, d.m.th., janë unike për këtë rajon gjeografik. Speciet endemike si pisha boshnjake (Pinus heldreichii), pisha maqedonase (Pinus peuce) dhe ramonda serbe (Ramonda serbica) përfaqësojnë shpesh një trashëgimi të përbashkët me vlera të mëdha duke qenë se gjenden njëherazi në zonat malore që ndajnë kufirin ndërmjet Shqipërisë, Kosovës dhe Maqedonisë.
Shiko dhe këtë
Në litereaturat të vjetra: Malet e Sharrit, gr. Mont Skardus, tr.Çar-dagh
Brezovica
Flora dhe fauna e Sharrit
Gallery
Lidhje të jashtme
http://www.summitpost.org/mountain/rock/154750/shar-planina.html
Gjeografia e Kosovës
Turizmi në Kosovë
Malet e Sharrit
Malet e Karadakut
Parqe kombëtare në Kosovë
Male në Kosovë
Male në Shqipëri
Male në Maqedoninë e Veriut
Krahina shqiptare |
4354 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Anarkia | Anarkia | Anarkia është një sistemi, ku ç'do lloj hirarkie nuk tolerohet dhe luftohet. Gjithashtu edhe shteti si një instrument i zotërimit mbi individët duhet te eliminohet.
Në disa vende të botës, të rinjët Sistemin Anarki e konsiderojnë si shkalla më e lartë e zhvillimit të sistemeve shtetrore. Sipas tyre në këtë sistem, shtetasit janë të vetëdishem dhe nuk kanë nevojë për ligje. Në Hanover të Gjermanisë në pranveren e çdo viti mbahen Ditët e Anarkis ku të rinjët mblidhen, për te shprehur rebelimin dhe protestën e tyre ndaj sistemit zotërues.
Figura të shquara dhë te njohura anarkiste janë si psh. Bakunin Michail Bakunin, Peter Kropotkin, Viktor Serge dhe nje nga anarkistet e sotem është Naom Chomsky.
Referime dhe shënime
Lidhje të jashtme
Ideologji
Shoqëri |
4357 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Viti%20i%20brisht%C3%AB | Viti i brishtë | Viti i brishtë është viti në të cilin muaji Shkurt i ka 29 ditë.
Kjo dukuri paraqitet çdo katër vite. Momentalisht viti i fundit i brishtë është viti 2016.
Viti tjetër i brishtë është 2020, pastaj 2024 e kështu me radhë.
Domethënë vitet e brishta janë shumëfisha të numrit 4.
Çdo vit ka 365 ditë , por viti i brishtë ka 366 ditë , pasi që muaji Shkurt në çdo 4 vite ka 29 ditë.
Prilli fillon në të njëjtën ditë të javës si Korriku në të gjithë vitet, dhë në të njëjtën ditë të javës si Janari në vitet e brishta.
Shiko dhe këtë
Shkurti
Lidhje të jashtme
Kalendari
Vite |
4358 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bin%20Laden | Bin Laden | Osama bin Muhammad bin 'Awad bin Laden (arabisht: أسامة بن محمد بن عوض بن لادن;) lindi më 10 mars të vitit 1957, u vra nga forcat speciale amerikane më 2 maj 2011 ne Pakistan, është themelues i organizatës Al-Kaida, pjestar i CIA-s amerikane në vitet e 80-ta në luftën kundër Bashkimit Sovjetik, i akuzuar për sulmet e 11 shtatorittë vitit 2001 në Shtetet e Bashkuara.
Biografia
Bin Ladeni rrjedh nga një familje sheikësh arab. Ai ndihmoi Afganët në luftën Ruso-Afgane fizikisht dhe materialisht, në atë kohë i trajnuar dhe i dërguar nga CIA amerikane. Pas përfundimit të kësaj lufte ai ndihmoi qeverinë talibane që të vijë në pushtet dhe pas një kohe konsiderohej si prijës i akteve terroriste të drejtuar ndaj bazave ushtarake të ShBA-ve. Pas disa aksioneve të ndërmarrura nga organizata Al-Kaida, ku si prijës i saj llogaritej, qeveria e ShBA-ve filloi përndjekjen penale dhe fizike (likuidimin fizik) të tij. Pas, një kohe të shkurtër ai u prezantua si prijës i Xhihadit dhe i ftoi të gjithë myslimanët për Xhihad, veçanërisht kundër ushtarakëve të ShBA-ve.
Me ardhjen e George Bushit në krye të shtetit Amerikan eskaloi konflikti në mes të vendeve industriale dhe organizatës Al-Kaida. Pasojnë: bombardimi i Sudanit, lufta në Afganistan, 11 shtatori, dhe lufta e dytë e Gjirit Persik në Irak.
Në ndërkohë u shpall nga qeveria e SHBA-ve si terroristi numër një. Dhe simbas analistëve amerikanë vazhdonë përndekja e tij edhe pas shkapëderdhjes së Talibanëve. Gjatë vitit 2005, qeveria e ShBA-ve thotë se ai gjendet diku në bjeshkët e Pashtunit të Afganistanit, në kufi me Pakistanin ku ndihmohet nga muxhaedinët e regjionit ku ndodhet. Trupat ushtarke të ShBA-ve të stacionuara në këtë regjion vazhdojnë ekspeditat e armatoura për gjurmimin e tij, edhe pse në fund të vitit 2004 thuhej se ai ishte plagosur këto lajme nuk janë konfirmuar nga ndonjë burim zyrtar. Dihet se mesazhet e Bin Ladenit të cilat zakonisht iu drejtonte arabëve, myslimanëve dhe banorve të ShBA-së në rrjetin televiziv Al-Xhazihra në vitin 2005, ato mesazhe nuk janë më prezente.
Shiko dhe këtë
Sejf el Islam Gadafi
Gadafi ishte nje ushtar i bin laden
Lidhje të jashtme
Hunting Bin Laden – PBS Frontline (Nov. 2002)
FBIS Report, Compilation of Usama Bin Laden Statements 1994 – January 2004
FBI's 10 Most Wanted Fugitives poster
New Yorker article on Osama's youth, December 12, 2005
Full text: bin Laden's 'letter to America', 24 November 2002
Who is Osama bin Laden, BBC News, 6 December 2009
Vritet Osama bin Laden
Referime
Arabë
Lindje 1957
Vdekje 2011 |
4367 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Peter%20Malota | Peter Malota | Peter Malota Lulgjuraj lindi më 28 gusht 1958. I njohur edhe si Peter Lulgjurai, u lind në një fshatë të vogël në Malësi (Lofka) të Shqipërisë, si biri i Gjon Malotës.
Peter Malota është aktor profesionalist dhe ish-instruktor në Studion Jun Chong Tae Kwon Do Studios të Los Angjelos, gjatë viteve 80 -ta. Ishte Ylli i turneut nacional në ShBA, për artin e luftimeve bujare. Petri mbanë shiritin e zi në Te Kuon Du, Karate, Xhudo dhe Hapkido.
Fillimet e para në kinematografi i beri pran aktorit të njohur belgë Zhan Kllod Van Dam në filmin " Double Impact ". Po ashtu Petri luajti role në disa filma tjerë, zakonisht personazhe me karakterin e djaloshit agresiv. Bëri korografinë e disa filmave të Van Damit. Pastaj luajti edhe ne role tjera; "Nowhere to Run" në, "The Quest" dhe, "Universal Soldier".
Petri shkroi disa libra për artin e sporteve bujare dhe tani është mësues i famëshem në studion e tij Malota's Martial Arts Studio
Tituj të veprave
Kinematografi
Kumite 2005 - korografin e luftimeve
End of the Line 2004 - Illyr-i
The Order 2001 - Amnon, si dhe korografin e lufrimeve
Inferno 1999 - korografin e lufrimeve
- Desert Heat
- Coyote Moon
Universal Soldier 2 1999 - korografin e lufrimeve
- The Return
The Quest 1996 - rolin e Spanjolit
Nowhere to Run 1993 - rolin e të bugosurin
Universal Soldier 1 1992 - rolin e kauboit (Stunts-it)
Double Impact 1991 - rolin truprojes me çizme kaubojësh, (Stunts-it)
LA Streetfighters 1985 - gangster i sindikates
- Ninja Turf
- Chinatown
Shiko dhe këtë
Zhan Kllod Van Dam
Lidhje të jashtme
studio: Malota’s Martial Arts Studio
Të dhëna për familjen Malota
Kung-fu, Duble impakt
Biografi shqiptarësh
Aktorë shqiptarë
Njerëz që jetojnë |
4368 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Flora%20dhe%20fauna%20e%20Sharrit | Flora dhe fauna e Sharrit | Malet e Sharrit posedojnë një flor dhe faunë të pasur në Ballkan. Sidomos janë të njohura në botë me racën e Qenit te Sharrit, po më këtë emër.
Kjo racë e qenit të bardh përngjan shumë në ariun e polit të veriut.
Shiko dhe këtë
Malet e Sharrit
Bimë
Lidhje të jashtme
Botanika
Malet e Sharrit |
4380 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Azem%20Shkreli | Azem Shkreli | Azem Shkrelí (1938-1997) ishte një poet e kritik letrar shqiptar. Ai ka qenë kryetar i shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, drejtor i Teatrit Krahinor në Prishtinë dhe themelues e drejtor i Kosova Filmit. Me krijimtari letrare u shfaq në vitet '50 dhe me poezinë e tij vendosi kulme poetike në letërsinë shqipe.
Biografia
Azem Shkreli lindi më 1938 në Rugovë të Pejës. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, ndërsa në Prishtinë vazhdoi shkollën e mesme për të vazhduar Fakultetin Filozofik, Degën e Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe. Për shumë vjet ai ka qenë kryetar i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, drejtor i Teatrit Krahinor në Prishtinë dhe themelues e drejtor i Kosova Filmit.
Në fund të viteve ‘50, do të shfaqet brezi i “të nëntëve” i prirë nga Shkreli, i cili vendosi kulme poetike në letërsinë shqipe.
Poezitë e tij janë përkthyer në shumë gjuhë të huaja. Shfaqja e Azem Shkrelit si poet, përpos që përputhej me ardhjen e talentit të fuqishëm, shënonte njëkohësisht kthesën e parë drejt hapjes dhe modernizimit të poezisë shqipe të Pasluftës. Shkreli u ngjít natyrshëm në kulmet e poezisë së sotme shqiptare dhe këtë vend ai e konsolidoi dhe e përforcoi nga njëra vepër poetike në tjetrën, deri në atë të fundit, që e la dorëshkrim "Zogj dhe gurë", botuar më 1997.
Vdiq në pranverën e vitit 1997.
Azem shkreli u ngjit në maje të letrave shqipe.
Veprat letrare
Poezi
Bulzat (),
Engjujt e rrugëve (),
E di një fjalë prej guri (),
Nga Bibla e heshtjes (),
Pagëzimi i fjalës (),
Nata e papagajve (),
Lirikë me shi (),
Zogj dhe gurë ().
Prozë
Karvani i bardhë (),
Sytë e Evës (1975)
Muri përfundi shqipes Shtatë nga at,
Drame
Fosilet (),
Varri i qyqes () etj.
Referime
Literatura
Lidhje të jashtme
https://web.archive.org/web/20090722055654/http://www.elsie.de/en/books/b50.html
http://www.letersia.fajtori.com/Letersi/Moderne/Azem_Shkreli/
Strona poświęcona A.Shkreli
Strona poświęcona literaturze albańskiej|Sh.Cakolli
Poetë shqiptarë
Lindje 1938
Kritikë shqiptarë
Njerëz nga Peja
Dramaturgë shqiptarë |
4383 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Alpet | Alpet | Alpet (gjermanisht Alpen, frëngjisht: Alpes, italisht: Alpi, sllovenisht: Alpe) janë vargmalet më të larta në Evropën e Mesme. Ato shtrihen prej brigjeve të detit Ligur deri te fushën e Vjenës në Danub në gjatësi prej 1 200 km, gjersi 150–250 km duke përshkuar Austrinë dhe Slloveninë në lindje, përmes Italisë, Zvicrës, Lihtenshtajnit dhe Gjermanisë e duke arritur gjer në Francë në perëndim.
Pamjen e sotshme Alpet e kanë marrë nga glaciacioni pleristocen. Kufiri i borës është 2700–2800 m lartësi mbidetare, ndërsa akullnaja më e gjatë është Aleq ( 21 km).
Në Alpe është edhe pika më e lartë në Evropë MAli i Bardhë 4808 m (në kufi të Italisë dhe Francës). Për të gjitha malet në vargmalet e Alpeve shih artikullin kryesorë: Lista e maleve të Alpeve.
Alkid’s Art
Etimologjia e emrit
Fjala "Alpe" është marrë përmes frëngjishtes nga latinishtja Alpes që do të thotë Alpet, fjalë e cila vlerësohet të ketë rrjedhur nga fjala latine albus (bardhë) ose altus (lartë).
Gjeografia
Ndarja e vargmaleve
Alpet përgjithësisht janë të ndara në Alpet perëndimore dhe Alpet lindore. Ndarja shkon përmes liqenit Bodensee dhe liqenit Komo, duke përcjell lumin Rhine. Alpet perëndimore janë më të larta, po vargu qendrorë është më i shkurtër dhe i lakuar dhe janë të shtrira në Itali, Francë dhe Zvicër. Alpet lindore shtrihen në Austri, Gjermani, Itali, Lihtenshtajn, Slloveni dhe Zvicër. Pikat më të larta të Alpeve perëndimore janë majat: Mont Blanc me 4,808 m, Mont Blanc de Courmayeur me 4,748 m , Dufourspitze me 4,634 m dhe Dom me 4,545 m lartësi mbidetare. Pika më e lartë e Alpeve lindore është maja Piz Bernina me 4,049 m lartësi mbidetare.
Alpet lindore janë të ndara varësisht sipas litologjisë (kombinimit të gurëve):
Zona Flysch
Alpet Limestone veriore
Alpet qendroro-lindore
Alpet Limestone jugore.
Alpet perëndimore janë të ndara sipas shtrirjes së tyre gjeografike:
Alpet Ligurian
Alpet Maritime
Alpet Cottian
Alpet Dauphiné
Alpet Graian
Alpet Pennine
Alpet Bernese
Alpet Lepontine
Alpet Glarus
Alpet Zvicerane Veri-Lindore.
Komunikacioni në Alpe
Alpet janë vargmale të kalueshme dhe të frekuentuara, ato nuk formojnë barrierë të pa kalueshme. Ato janë kaluar për shkaqe luftarake e ekonomike më herët, nga emigrantë më vonë, e tani kalohen nga studentë e turistë.
Me shumë rrugë automobilistike moderne dhe hekurudha nëpër Alpe lidhet Evropa Jugore me Evropën e Mesme. Tunelet më të gjatë janë Simplon (20 km) dhe Sh. Gothhard (15 km).
Klima - Kryesisht klime alpine apo malore .
Gjeologjia
Pasuritë natyrore
Pasuri më e madhe në Alpe janë uji, pyjet, blegtoria dhe turizmi, por rëndësi të madhe kanë edhe pasuritë minerale (hekuri, thëngjilli, nikeli, plumbi kripa etj).
Nga bimët specifike që rriten në Alpe janë:
Pinus mugo
Rhododendron ferrugineum
Leontopodium alpinum
Gentiana acaulis
Chamorchis alpina
Pulsatilla alpina
Androsace alpina
Ranunculus glacialis
Shih edhe
Alpinizmi
Almabtrieb
Lista e maleve të Alpeve
Lista e parqeve natyrore të Alpeve
Lidhje të jashtme
Foto satelitore nga Alpet, të zhvilluara në 31 gusht, 2005 nga MODIS
Foto të Alpeve
Foto të Alpeve Shumë foto nga Alpet, peizazhe, lule dhe egërsira.
360° Pamje panoramike e Alpeve
Koleksion në Internet i fotove të Alpeve Më shumë se 2000 foto të tematikave të ndryshme të zhvilluara në Alpe.
Alpet
Male në Austri
Male në Slloveni
Male në Francë
Male në Gjermani
Male në Zvicër |
4385 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Villeneuve-d%27Ascq | Villeneuve-d'Ascq | Villeneuve-d'Ascq është qytet në veri të Francës.
Qytete në Francë |
4387 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Greqia%20dhe%20Mesjeta | Greqia dhe Mesjeta | Greqia e trashëgimisë klasike ka perënduar. Greqia kurrë nuk ka pasur Mesjetë, ashtu siç e kuptojmë ne, as Rilindje, ashtu siç e kuptojmë ne atë, apo epokë të Iluminizmit.
Atje nuk ka ndodhur ajo rritje dhe ngritje e arsyes përtej pjesës tjetër të jetës.
Burimi i të dhënave
Philip Sherrard, The Wound of Greece: Studies in Neo-Hellenism, London, Rex Colling, 1978. ISBN 0-86036-070-9
Titulli i përkthyer i librit: “Plaga e Greqisë: studimet në helenizmin e ri”.
Philip Sherrard është përkthyes me famë i poezisë greke.
Greket e sotëm, nuk janë pasardhës te Grekeve antike, është diskutuar origjina e tyre e sakte, por sipas disa historianeve "Greket" e sotëm erdhën ne Ballkan diku ne shekullin 1 pas erës sonë, nga Iraku verior ose Anadollia lindore, sot (Turqia) (Iraku) modern.
Historia e Greqisë |
4389 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Analiza%20matematikore | Analiza matematikore | Analiza matematike e ka bazen tek formulimi rigoroz i llogaritjes infinitezimale. Analiza është dega e matematikës që merret shprehimisht me nocione të tilla si limiti, qoftë limiti i një vargu numerik apo i një funksioni. Ajo përfshin gjithashtu nocione të tjera si vazhdueshmëria, derivimi dhe integrali. Këto nocione janë të studiuara në kontekstin e numrave real ose kompleks. Megjithatë, këto nocione mund të jenë te përcaktuara dhe të studiuara në një kontekst më të përgjithshëm në hapësirat topologjike.
Motivimet
Motivimi për studimin e analizes matematike në kontekstin më të gjërë të hapësirave topologjike dhe metrike është i dyanshëm:
Së pari, vetë teknikat bazike kanë provuar se janë të aplikueshme një klase të gjërë problemesh.
Së dyti, studimi në hapësirat më abstrakte ka dhënë prova të zbatueshmërisë në probleme klasike të fizikës. Për shembull, në analizën e Fouriesë, funksionet janë të shprehura si shuma të pafundme të disa funksioneve trigonometrike ose eksponenciale komplekse. Në fakt në analizën e Fouriesë është e mundur të shpërbashkosh funksione që në fillim duken shumë të nderlikuara, nepërmjet funksioneve trigonometrike sinus dhe cosinus.
Histori
Respektivisht ne lashtësi dhe ne mesjetë, matematicienët grek dhe indianë janë interesuar infinitezimales duke arritur rezultate premtues por shumë të fragmentuara. Për arsye historike, pasardhesit e tyre të menjëhershëm nuk përparuan më shumë me këto baza.
Analiza moderne është themeluar në shekullin e XVII nga Leibnitz dhe Newton. Në shekullin e XVII, temat e analizës si llogaritjet infinitezimale, ekuacionet diferenciale, ekuacionet me derivate të pjesshme, analiza e Fouriesë dhe funksionet e krijuara prej tyre, u zhvilluan fillimisht në kuadrin e aplikimeve praktike në fizikë. Këto teknike ishin të suksesshme në përdorimin e tyre praktikë.
Gjatë gjithë shekullit të XVII, perkufizimi i funksionit ishte shumë i debatuar mes matematicienëve të kohës. Në shekullin e XIX, Cauchy ishte i pari që dha themelet logjike strikte të llogaritjes infinitezimale duke futur konceptin e vargut të Cauchy. Ai hodhi bazat edhe të teorisë formale të analizës komplekse. Poisson, Liouville, Fourier dhe të tjerë studiuan ekuacionet me derivate të pjesshme dhe problemet e analizës harmonike.
Në mes të shekullit të XIX, Riemann paraqet teorinë e tij të integrimit : integralin e Riemann. Gjatë pjesës së tretë të shekullit të XIX, Karl Weierstrass jep përkufizimin « ε-δ » të limitit dhe aritmetizon për herë të parë konceptet e analizës që deri atëherë ishin të studiuara në kuadrin e gjeometrisë. Për herë të parë u zgjidh problemi i vazhdueshmërisë të numrave real deri atëherë i pranuar pa vertëtim . Richard Dedekind ndërtoj në mënyrë formale për herë të parë numrat rreal.
Filluan të ndërtoheshin funksione nga më të çuditshmet (si për shembull funksione të vazhdueshme por të paderivueshme ). Në këtë kontekst, Marie Ennemond Camille Jordan zhvilloj teorinë e tij të matjes. Georg Cantor zhvilloj teorinë naive të bashkësive. Në fillim të shekullit të XX llogaritja infinitezimale formalizohet me ndërmjetësinë e teorisë së bashkësive. Henri Lebesgue zgjidh problemet e matjes dhe David Hilbert krijon hapësirat e Hilbert për të zgjidhur ekuacionet integrale. Në vitet 1920 Stefan Banach krijon analizen funksionale dhe u avancua shumë në ndërtimin e një teorie në hapësirat vektoriale te normuara.
Ndarjet
Analiza matematike përfshin këto nëndegë.
Analiza rreale, studimi riguroz mbi derivimin dhe integrimin e funksioneve me ndryshore rreale. Përfshin gjithashtu studimin e vargjeve, serive, limitet e tyre dhe matjet.
Analiza funksionale studion hapësirat e funksioneve dhe shfaq koncepte si hapësirat e Banach dhe hapësirat e Hilbert.
Analiza harmonike merret me serit e Fouriesë dhe përdorimin e tyre.
Analiza komplekse, studimin e funksioneve me ndryshore komplexe dhe që marrin vlera komplekse.
Topologji e përgjithshme, studimi i transformimeve topologjike të një figure gjeometrike çfarëdo.
Gjeometria diferenciale, aplikimi i llogaritjeve tek hapësirat matematike abstrakte që zoterojnë një strukturë të brëndshme të ndërlikuar.
Analiza numerike, studimi i algoritmeve për përafrimin e problemeve matematikes së vazhdueshme.
Shiko dhe këtë
Lidhje të jashtme
Matematikë |
4395 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Teoria%20e%20grupeve | Teoria e grupeve | Teoria e grupeve, lindi në shekullin e XIX si disiplinë matematike, është paraprijëse e matematikes moderne. Punime të çmueshme në teorinë e grupeve kanë dhënë ndër të tjerë Evariste Galois, Niels Henrik Abel, Sophus Lie etj.
Përkufizimi i grupit
Çifti i renditur (G, ×), ku G është një bashkësi dhe × është një veprim i brendshëm mbi G, quhet grup, në qoftë se plotësohen këto aksioma :
vetia asociative: a × (b × c) = (a × b) × c për të gjithë elementet a, b, c nga G.
elementi neutral / (elementi njësi): Një element e (quhet edhe njësh, element njësi) në G ekziston, i tillë që për të gjithë elementet a nga G vlen vetia e × a = a .
elementi inverz / (i anasjelltë): Për çdo element a në G ekziston një element b, i tillë që vlen barazimi a × b = b × a = e .
(Nganjëherë merret si aksiomë e parë "aksioma e mbylljes" sipas së cilës për çdo dy elemente a,b nga G, atëherë a × b është poashtu në G. Mirëpo, kjo "aksiomë" rrjedh nga përkufizimi i veprimit të brendshëm, andaj nuk ka nevojë të shkruhet si e veçantë.)
Në qoftë se në grupin (G, ×) vlen a × b = b × a, për çdo element a, b nga G, atëherë (G, ×) quhet grup abelian (ose ose komutativ).
Direkt nga aksiomat e grupit rrjedhin këto pohime:
Në qoftë se për elementin neutral e të grupit G plotësohet ekuacioni e x a = a për çdo a nga G,
atëherë plotësohet edhe ekuacioni a x e = a :
a = e × a = (a × b) × a = a × ( b × a) = a × e , kështu që a = e × a = a × e.
Në çdo grup elementi neutral është i vetëm:
Le të jenë e edhe e' dy elemente neutrale në grupin G. Atëherë ndjek qe e = e × e' = e', kështu qe e = e'.
Pra ne mund të flasim për elementin neutral të grupit G.
Për çdo element a, elementi simetrik për të është i vetëm, sepse:
Le të jenë b dhe b' dy elemente simetrike për elementin a, kështu që a × b = b × a = e
dhe a × b' = b' × a = e.
Atëherë ndjek që b = b × e = b × ( a × b') = (b × a) × b' = e × b' = b'. Prandaj ne mund të flasim
për elementin simetrik të elementit a.
Në qoftë se veprimi × mbi grupin G është shënuar me mënyrën e shumëzimit, atëherë zakonisht elementi neutral shënohet me 1, kurse elementi simetrik për a shënohet me a-1. Kurse, në rastet kur veprimi × mbi grupin G është shënuar me mënyrën e mbledhjes, atëherë zakonisht elementi neutral shënohet me 0, kurse elementi inverz për a shënohet me -a.
Duhet theksuar se zakonisht × shënohet me mënyrën e mbledhjes kur kemi të bëjmë me një grup abelian.
Koncepte ne teorinë e grupeve
Rendi i grupit
Rendi |G| i një grupi (G,×) është numri i elementeve të bashkësisë G.
Shih edhe
Bashkësitë
Ndihmë:Formula
Lidhje të jashtme
Teorema
de:Gruppentheorie
fi:Ryhmä
ko:군론
ja:群論
no:Gruppe (matematikk)
ru:Группа
sk:Grupa
sl:grupa (matematika)
th:กรุ๊ป
zh:群 |
4403 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Masa | Masa | Masa është madhësi fizike e cila matet me njësinë kilogram. Simboli i madhësisë është . Në biseda të lira, në shkencë për trupat shpeshherë përdoret edhe emërtimi masa, ndërsa në jetën e përditshme masa ngatërrohet me peshën. Masa është madhësi themelore në fizikë, kjo rrjedhë nga fakti se për krahasimin e masave të trupave përdoret njësia e masës e quajtur kilogram (kg), njësi e cila nuk mund të derivohet nga ndonjë burim tjetër veçse prototipit ndërkombëtar të kilogramit.
Masa në fizikën moderne ka disa përkufizime të cilat janë të ndryshme në koncept por të njëvlerëshme fizikisht. Masa mund të përkufizohet eksperimentalisht si një matëse e inercisë së trupit, që do të thotë e qëndresës ndaj nxitimit kur mbi të ushtrohet forcë. Masa e një trupin përcakton gjithashtu fuqinë e tërheqjes gravitacionale me trupat e tjerë.
Masa dhe trupi
Nocionin e masës së trupit e futi në përdorim Njutoni kur formuloi ligjin e dytë të mekanikës, si vetia e trupi që është në përpjesëtim të zhdrejtë me nxitimin dhe që shprehet me formulën . Në bazë të këtij ligji, masa përkufizohet si "vetia e trupit që kundërshton ndryshimin e gjendjes së tij të lëvizjes". Pra, masa është përcaktuese e inercisë së trupit.
Bartësi i masës është trupi fizik i cili ka vetin e ruajtjes së gjendjes së tij kinetike, si pasoj e vetë masës së tij. Masa , nxitimi dhe forca në hapësirë, gjenden në marrëdhënie fizike të cilat mund të paraqiten me relacionin:
Permasa e trupita A2
Masa dhe pesha
Deri vonë masa dhe pesha e një trupi fizik, janë ngatërruar duke përdorur peshën e trupit si masë. Me eksperimentin e Galile Galileut apo më vonë në fizik i njohur edhe si ligji i rënies së lirë, ky ngatërrim merr fund.
Për të kuptuar më lehtë krahasimet, përdoret kilogramit si njësi bazë, për masën përdoren edhe njësi tjera si Toni, grami, Karati.
Masa dhe dhe pesha
Masa është veti e çdo trupi, i cili përcakton sjelljen e tij gjatë veprimit të forcës: sa më e madhe të jetë masa e trupit, alo është më inerte, aq më vështirë është të nxitohet apo të ngadalësohet, përkatësisht të ndryshohet gjendja e lëvizjes. Trupat e kundërshtojnë ndryshimin e gjendes së lëvizjes së vet. Vetia e trupave që të ruajnë gjendjen e lëvizjes quhet inerci. Masa është njësi madhësi e inercisë së trupave. Njësia për matjen e forcës është kilogrami (kg).
Në rast se shpejtësia e trupave është e vogël në krahasim me shpejtësinë e dritës , atëherë mund të merret se masa është madhësi konstante. Mirëpo në rast se trupat lëvizin me shpejtësi të mëdha, atëherë, sipas teorisë speciale relativiste, masa ndryshon me shpejtësi.
Në dinamikë, përveç forcës dhe masës përdoren edhe madhësi të tjera fizike: sasia e lëvizjes, momenti i forcës, momenti i sasisë së lëvizjes, puna, energjia, fuqia etj. Sasia e lëvizjes së pikës materiale me masën dhe me shpejtësi është:
Kahu dhe drejtimi i vektorit të sasisë së lëvizjes është i njëjtë me atë të vektorit të shpejtësisë . Njësia për sasinë e lëvizjes është .
Lëvizja e trupave nga aspekti i shqyrtimit në fizikë është më mirë të bëhet përmes sasisë së lëvizjes sesa, për shembull përmes madhësisë kinematike të shpejtësisë.
Përmbledhje e koncepteve të masës
Në mekanikën klasike koncepti i masës luan një rol themelor në përshkrimin e lëvizjes së trupave. Ligji i dytë i Njutonit jep lidhjen midis forcës F të ushtruar mbi një trup me masë m me nxitim a:
Për më tepër, masa lidh sasinë e lëvizjes (impulsin) p e një trupi me shpejtësinë e tij v:
si dhe energjinë kinetike të trupit Ek me shpejtësinë e tij:
Në relativitetin special, masa relativistike është një formalizëm që merr parasysh efektet relativistike duke shpjeguar se masa rritet me rritjen e shpejtësisë.
Meqenëse energjia varet nga këndi i referencës (sipas vëzhguesit) është e dobishme ti formulojmë ekuacionet e fizikës në mënyrë të tillë që vlerat e masës të jenë invariante nga vëzhguesi, në mënyrë që ekuacionet të jenë të pavarura nga vëzhguesi. Për një thërrmijë të vetme, kjo madhësi është masa e prehjes; për një sistem thërrmijash të lidhura ose të palidhura, kjo madhësi është masa e pandryshueshme. Masa e pandryshueshme m e një trupi lidhet me energjinë e tij E dhe modulin e sasisë të lëvizjes (vrullit) p nga
ku c është shpejtësia e dritës.
Masa inerciale dhe gravitacionale
Megjithëse masa inerciale, masa pasive gravitacionale dhe masa aktive gravitacionale janë koncepte të ndryshme, asnjë eksperiment nuk ka provuar në mënyrë përfundimtare dhe pa dyshime se ka ndonjë ndryshim mes tyre. Në mekanikën klasike, ligji i III-të i Njutonit pohon heshturazi se masa aktive dhe pasive gravitacionale duhet të jenë gjithmonë identike.
Masa inerciale
Masa inerciale është masa e trupit që matet me rezistencën e tij ndaj nxitimit. Masa relativiste nuk mund te futet ne formula si, F=m*a apo dhe ne energjinë kinetike
Masa gravitacionale Njutoniane
Ekuivalenca e masës inerciale dhe gravitacionale
Shiko dhe këtë
Masa atomike
Sistemi SI
Madhësitë fizike
Kilogrami
Fizikë |
4431 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Dinastia%20e%20Mehmet%20Ali%20Pash%C3%ABs | Dinastia e Mehmet Ali Pashës | Dinastia e Mehmet Ali Pashës (arab. أسرة محمد علي Usrat Muhammad 'Ali, tur. Mehmet Ali Paşa Hanedanı), e njohur edhe si Dinastia Alavite (arab. الأسرة العلوية al-Usra al-'Alawiyya, "pasardhësit e Aliut"), ishte dinastia sunduese e Egjiptit dhe Sudanit, nga shekulli XIX deri në mesin e shekullit XX. Është emëruar sipas Mehmet Ali Pashës, i cili konsiderohet themeluesi i Egjiptit modern.
Anëtarët sundues
Valitë e Egjiptit, të vetëdeklaruar Kadi (1805–1867)
Mehmet Ali Pasha (1805 – 1848)
Ibrahim Pasha (1848)
Abazi Hilmi Pasha I (1849 – 1854)
Said Pasha (1854 – 1863)
Ismail Pasha (1863 – 1867)
Hidivët e Egjiptit (1867–1914)
Ismail Pasha (1867 – 1879)
Teufik Pasha (1879 – 1892)
AbazHilmi Pasha II (1892 – 1914)
Sulltanët e Egjiptit (1914–1922)
Husein Kamili (1914 – 1917)
Ahmed Fuadi I (1917 – 1922)
Mbretërit e Egjiptit (1922–1953)
Ahmed Fuadi I (1922 – 1936)
Faruku (1936 – 1952)
Ahmed Fuadi II (1952 – 1953)
Shiko dhe
Historia e Egjiptit
Shqiptarët në Egjipt
Lista e shqiptarëve në Egjipt
Bibliografia
Lidhje të jashtme
The Genealogy of the Egyptian Royal family at Gleanings of the Indian Princely States|Genealogical Gleanings
Dinastia e Mehmet Aliut
Familje shqiptare
Dinasti myslimane
Shqiptarë në Egjipt
Sudan |
4445 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Domen%20publik | Domen publik | Me këtë term kuptojmë të drejtat e pronësisë të cilat kanë dalë jashtë mbrojtjes së drejtave të autorit. Mirëpo çdo shtet ka ligjet e veta në lidhje me të drejtat e autorit dhe domenin publik që i takon çdokujt të përdorë cilindolloj imazhi apo vepre, por pa e shfrytezuar atë duke e mos cituar.
Domeni publik apo "pasuria e gjithkujt" është një status juridik i një "vepre" - krijimtari, këngë, foto apo ndonjë kompozim apo vepër tjetër arti.
Derisa autori është gjallë, "vepra" e tij i takon krijuesit i cili nxjerrë përfitime, varet nga kontrata e tij; por pas vdekjes së autorit, "vepra" e tij vazhdon të mbetet në duart e trashëguesve të tij të familjes, sipas ligjit deri shtatëdhjetë vjet pas vdekjes se tij
Me të kaluar këto 70 vite, "vepra" kalon menjëhere në fushën e çdokujt, thënë ndryshe Domeni publik, ku secili ka te drejtë të ndryshojë, të vazhdojë punën e autorit, por më kusht që të citohet së paku emri i autorit dhe titulli i veprës, eventualisht edhe data.
Kemi rastin e romancieres se njohur Margaret Miçel për titullin e njohur "U Zhduk me Erën", ku pas 75 viteve e mori një autore tjeter vazhdimin e vepres, sepse kjo tani i perket Domenit public; apo secilit, me kushte qe te citohet emri i autorit se perndryshe i shkel te drejtat e "pronsisë intelektuale" dhe mund te padisin trashegimtaret e tije ose avokatet e tije apo edicioni i cili shpeshehere i mbron te drejtat e autorit.
Fotografit te cilat i nxjerrim shpeshëhere nga interneti, i takojn dikujt, andaj duhet te citohet revista apo Fotoreporteri i cili e ka realizuar foton, por edhe me kete nuk mjafton nese autori ështe ende gjallë, andaj duhet kerkur leje nga autori për përdorimin e saj.
Shqfaqjet publike në teritoret shqiptare
Sipas ligjit shqiptarë (Republikës së Shqipërisë) kopje e filmit është një objekt material, në të cilin prodhimi ka marrë një formë të fiksuar me njërën prej teknikave të njohura dhe që producenti e ka materializuar për herë të parë.
Shiko dhe këtë
Liçenca GNU për Dokumentim të Lirë (1.1)
GNU
Burim i të dhënave
Lidhje të jashtme
Union for the Public Domain
Donate files to the public domain
Wikipedia |
4452 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Altin%20Lala | Altin Lala | Altin Lala (lindur më 18 nëntor 1975) është një trajner shqiptar futbolli dhe ish futbollist profesionist.
Lala e shpenzoi të gjithë karrierën e tij në Gjermani, ku bëri emër me Hannover 96, klub me të cilin luajti për 14 vite. Pas më shumë se 300 paraqitjesh në të gjitha kompedicionet, ai u largua në vitin 2012 për të qëndruar për pak muaj te Bayern Munich II ku dhe mbylli karrierën.
Lala debutoi me kombëtaren shqiptare në vitin 1998 dhe zhvilloi gjithsej 79, duke qënë, deri në vitin 2014, lojtari me më shumë ndeshje në historinë e kombëtares. Ai gjithashtu shërbeu nga viti 2007 e deri në vitin 2011, ku gjithashtu deklaroi edhe tërheqjen.
Karriera me klube
Sukseset
Altini ndihmoi skuadren e tij Hannover 96 qe te qendronte ne Bundesligen gjermane fale shpirtit luftarak dhe fale motivimit qe u jepte lojtareve te skuadres se tij
Altini luajti shume ndeshje edhe me kombetaren shqipetare , duke qene dhe pika kyc e kombetares , mesa duket tradita e Lala-ve vazhdon pasi se shpejti do ti bashkohet edhe sulmuesi i K.F Tiranes "Fatos Lala"
Shiko dhe këtë
Futbollist shqiptar në botë
Lidhje të jashtme
Hannover 96 për Altin Lala- fleta është në gjermanishte
Lindje 1975
Njerëz që jetojnë
Futbollistë nga Tirana
Futbollistë shqiptarë
Futbollistë në kombëtaren shqiptare
Futbollistë në Hannover 96
Futbollistë në Hannover 96 II
Futbollistë në FC Bayern Munich II
Futbollistë në Bundesliga
Futbollistë në 2. Bundesliga
Trajnerë shqiptarë futbolli |
4460 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Federata%20Shqiptare%20e%20Futbollit | Federata Shqiptare e Futbollit | Federata Shqiptare e Futbollit ose shkurt F.SH.F. është themeluar më 1930. Në federatën ndërkombëtare të futbollit FIFA është anëtarësuar më 1932 ndërsa në Unionin e Federatave Evropiane UEFA më 1954. Presidenti i F.SH.F. është Armand Duka. Kombëtaren e Shqipërisë e udhëheq trajneri Sylvinho. F.SH.F. Eshtë pjesëmarrëse aktive në FIFA dhe UEFA dhe ka dy gjyqtarë të nivelit të FIFA-s dhe pesë asistentë të gjyqtarëve në FIFA.
Historiku
Fillimet e futbollit në Shqipëri
Futbolli në vendin tonë nisi pas dekadës së parë të shekullit të XX-të. Pikërisht atëherë u shfaqën gjurmët e para të dëshirës për të luajtur futboll. Nga 1905 deri me 1908 janë përpjekjet e “djelmënisë” shkodrane në fillim. Emri lojës “topkëmbë” iu vu sepse topi mbështillej me lecka të mbledhura me një copë të trashë dhe ruante formën e rrumbullakët. Një anglez i quajtur Ruter që vizitoi Shkodrën më 1908 u ndal në kolegjin saverian. Orientimi fetar dhe ai futbollistik dukeshin se plotësonin për rininë e asaj kohe mjaft mirë njeri-tjetrin.
Pas disa përpjekjeve spontane u krijua skuadra e parë në Shkodër me emrin “Indipendenca” e cila madje luajti të parin takim të saj ndërkombëtar (humbi 1-2) me një skuadër të Ushtrisë Austraike që ndodhej në Shkodër.
Ishte vjeshta e vitit 1913. Zhvillimi i vrullshëm që mori futbolli në Shkodër apo dhe në disa qytete të tjera që nisën të ekspozonin të njetën dëshirë, coi në themelimin më 16 shkurt 1919 si bashkim të shoqërive “Mustafa Pasha” e “Vaso Pasha”, të shoqërisë “Vllaznia”, që kishte si synim integrimin jo vetëm sportiv të rinisë po dhe në fushën letrare, kulturore, teatrit, muzikës e gjimnastikës.
Në Vlorë më 1918, gjatë luftës së parë botërore skuadra vlonjate luajti një miqësore me një ekip marinarësh Italianë. Në Tiranë sikurse edhe në Elbasan, Durrës Korcë, Delvinë do të ndjeheshin efektet e formimit të skuadrave.
Ndeshja e parë e futbollit në Tiranë do të vijë në pranverën e vitit 1920. Luhet pikërisht në vendin ku ndodhet sot stadiumi “Qemal Stafa” me një skuadër austro – hungareze.
Më 15 gusht 1920 u themelua në Tiranë shoqëria “Agimi” e cila vetëm një muaj më vonë në fushën e “Shallvares” zhvilloi një takim me ekipin “Juventus” të Shkodrës që krijoi një atmosferë fasntastike. Mysafirëtr fituan 3-1 dhe një fitore tjetër 2-1 ata e përsërisin edhe më 28 nëntor në ditën e 8-vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë.
Shoqëria “Agimi” do të merte emrin Tirana më 1927 edhe pse klika e kohës nuk dëshironte grumbullime e organizime. Ndeshjet e para Tirana i luajti me “Lulëzimin” e Durrësit, “Adriatikun” e Kavajës, Tomorin e“Beratit”, etj.
Gjatë viteve 1920-1922 u zhvilluan shumë ndeshje nga Vllaznia e skuadrat e tjera madje shkodranët shkuan deri në Cetinjë të Jugosllavisë per të zhvilluar ndeshje miqesore.
Gjyqtarët në FIFA
Albano Janku lindur më 13 gusht 1967 gjyqtarë në FIFA që nga viti 2002
Sokol Jareci lindur më 15 shtator 1967 gjyqtarë në FIFA që nga viti 2000
Kampionët e Shqipërisë
{|width="650"
|-
|
|
|
|
Referime |
4461 | https://sq.wikipedia.org/wiki/1996 | 1996 |
Ngjarje
Lindje
Vdekje
31 Maj - Petrit Gaçe, kirurg, pedagog, profesor shqiptarë
24 Shtator - Zeki Müren, këngëtar, kompozitor, aktor
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Xhavit Ahmeti, kimist shqiptarë, politikan (l. 1952) |
4462 | https://sq.wikipedia.org/wiki/1999 | 1999 |
Ngjarje
30 Mars 1999 Atdhetari Rrustem Zeqiri u vra nga forcat serbe
15 Janar - Masakra e Reçakut.
22 Janar - Misioneri australian Graham Staines dhe dy djemt e tijë u varrosën të gjallë nga hindusët duke fjetur në veturën e tyre në Indinë lindore.
29 Janar - Kontakt-grupa thërret qeverinë serbe dhe përfaqësuesit e shqiptarëve të Kosovës që më 6 shkurt t'i fillon bisedimet në Rambuje.
31 Janar - Seriali Family Guy debutoi në televizionet amerikane.
11 mars - Beteja e Jeshkovës dhe rënja e Kom-Hysen Rexhepi, Ymer Shala, Nuridin Shala, Hajdar Shala, Bashkim Suka dhe shumë luftëtar tjerë.
3 Maj - Vrasësi Serik kinezo-amerikan Charles Ng denohet me vdekje në Kalifornia
13 Qershor - Hyrja e KFOR -it italian në Gjakovë.
14 Qershor - Data zyrtare e çlirimit të Gjakovës nga pushtuesit serb.
Sport
SK Tirana/17 Nëntori Tirana u bë kampion i Shqipërisë në futboll.
Lindje
27 janar - Rina Balaj
Vdekje
Janar
11 Janar - Enver Maloku, shkrimtar shqiptarë (l. 1954)
13 Janar - Shani Pallaska, aktor shqiptarë (l. 1928)
Shkurt
13 Shkurt - Rexhep Krasniqi, mësues, nëpunës, ministër, veprimtar e mbrojtës i të drejtave shqiptare n'arenën ndërkombëtare.
15 Shkurt - Behije Çela, aktore shqiptarë (l. 1925)
25 Shkurt - Glenn Theodore Seaborg, kimist amerikan, fitues i Çmimit Nobel (l. 1912)
Mars
25 Mars - Izet Hima, mjek shqiptar, u likuidua nga forcat serbe
25 Mars - 26 mars - Bajram Kelmendi, aktivist, humanist, jurist shqiptar, u likuidua nga forcat serbe (l. 1935)
26 Mars - Hajdin Berisha, dëshmor, u vra nga forcat ushtarako-policore serbe (l. 1962)
26 Mars - Urim Rexha, jurist, politikan shqiptar, u likuidua nga forcat serbe
Prill
3 Prill - Jakup Nushi, gjeolor, politikan, u likuidua nga forcat serbe (l. 1938)
15 Prill - Hanumshahe Abdullahu-Zymberi, dëshmore, u vra nga forcat ushtarako-policore serbe (l. 1961)
19 Prill - Ragip Jashari, politikan, atdhetar, u likuidua nga forcat serbe (l. 1961)
19 Prill - Sali Çekaj, ushtarak shqiptarë, ra në luftë (l. 1956)
21 Prill - Isa Kastrati, intelektual, strateg dhe dëshmor i kombit (UÇK) (l. 1947)
21 Prill - Besnik Maroca, dëshmor i kombit (Ushtar i UÇK-së) (l. 1975)
29 Prill - Selver Kryeziu, dëshmor i kombit (Ushtar i UÇK-së) (l. 1969)
Maj
6 Maj - 7 Maj - Fehmi Agani, akademik, politikan, u likuidua nga forcat serbe (l. 1932)
Maj - Hamdi Gashi, dëshmor, u vra nga forcat ushtarako-policore serbe (l. 1945)
Qershor
1 Qershor - Avdi Xhaqku bie dëshmor në Koshare (Rrasa e Zogut) (l. 1971)
Korrik
2 Korrik - Mario Puzo, shkrimtar amerikan (l. 1920)
20 Korrik - Emil Andres, garues me makina (l. 1911)
Dhjetor
10 Dhjetor - Franjo Tugjman, politikan kroat, kryetar shteti (l. 1922)
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Agim Çavdarbasha, skulptor shqiptarë (l. 1944)
- Bardhyl Çaushi, politikan shqipar, u kidnapua nga forcat ushtarako-policore serbe dhe konsiderohet i zhdukur (l. 1936)
- Bedri Ahmeti, dëshmor kombëtar i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës
- Hamdi Gashi, agronom shqiptarë, u vra nga forcat ushtarako-policore serbe (l. 1945)
- Indrit Cara, dëshmor, u vra nga forcat ushtarako-policore serbe (l. 1971) |
4463 | https://sq.wikipedia.org/wiki/2000 | 2000 |
Ngjarje
SK Tirana, e njohur edhe si 17 Nëntori Tirana kampione e Shqipërisë në futboll.
Lindje
Vdekje
28 maj - Ihsan Toptani veprimtar i çështjes kombëtare dhe gazetar shqiptar.
24 shtator - Adem Kastrati piktor i vetëm në botë që pikturoi me ngjyra të dheut.
19 tetor - Mahir Domi, gjuhëtar, akademik shqiptar. (L.1915)
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Isuf Luzaj, mësues, shkrimtar, udhëheqës çetash i Ballit Kombëtar dhe filozof shqiptar. |
4464 | https://sq.wikipedia.org/wiki/2003 | 2003 |
Ngjarje
12 Tetor - Filluan hapat e parë të shkrimeve në Wikipedian Shqip.
24 janar - Filloi veprimin operacioni United States Department of Homeland Security.
30 janar - Belgjika legalizoi ligjshëm martesën e gjinisë së njëjtë.
12 tetor - Fillon Wikipedia Shqip.
SK Tirana, e njohur edhe si 17 nëntori Tirana kampione e Shqipërisë në futboll.
Lindje
Vdekje
1 Janar - Qerim Haxhiu, aktivist i shquar për çështjen kombëtare shqiptare
1 janar - Ahmet Hromaxhiq, letrar boshnjak
10 mars - Abas Ermenji, politikan dhe historian shqiptar (l. 1913)
22 korrik - Dhimitër Shuteriqi, shkrimtar shqiptar (l. 1915)
27 korrik - Bob Hope, komedian dhe aktor dhe amerikan (l. 1903)
16 gusht - Gjon Shllaku, përkthyes epik shqiptar. |
4465 | https://sq.wikipedia.org/wiki/1972 | 1972 |
Ngjarje
11 Janar - Pakistani Lindor riemron veten në Bangladesh.
24 Janar - Komandanti japonez Shoichi Yokoiu gjet i fshehur në xhumngëll në Guam ku fshihej që nga LDB.
Vllaznia Shkodër, kampione e futbollit në Shqipëri.
10 tetor - Krijohet Akademia e Shkencave të Shqipërisë.
Lindje
11 janar - Amanda Peet, aktore e ShBA
21 janar - Sylejman Rushiti, politikan shqiptarë i Maqedonisë
24 janar - Naoshi Mizuta, kompozitor japonez
3 shkurt - Jesper Kyd, kompozitor danez
5 maj - Devin Townsend, muzikant kanadez
1 qershor - Chanel St. James, aktore pornografike
30 gusht - Rom Di Prisco, kompozitor kanadez
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Arbër Dhomi, dirigjent shqiptarë
- Ibrahim Ibrahimi, kompozitor afgane
Vdekje
1 Janar - Maurice Chevalier, këngëtar dhe aktor francez
16 Prill - Jasunari Kavabata, shkrimtar japonez (l. 1899)
9 maj - Tahir Dizdari, nëpunës, publicist, gjuhëtar e orientalist shqiptar.
Akaki Khorava - vdiq me 23 Qershor 1972
11 gusht - Bajram Haxhiu, Patriot,Partizan,Luftëtar e Anëtarë i komisionit nismëtar të thirrjes së Kongresit të Lushnjës. |
4466 | https://sq.wikipedia.org/wiki/1992 | 1992 |
Ngjarje
10 janar - Formohet Qeveria Teknike me kryeministër Vilson Ahmetin.
11 janar dhe * 12 janar U organizua referendumi i shqiptarëve në IRJM për autonomi teritoriale dhe politike.
22 mars - Zhvillohen zgjedhjet e parakohshme parlamentare.
31 mars Protestat masovike në Shkup në Bit Pazar.
6 prill U shpall Republika e Iliridës në Strugë nga Mersim Pollozhani dhe Nevzat Halili bashkë me qytetarët.
7 prill - Presidenti Ramiz Alia jep dorëheqjen.
8 prill - Sali Berisha zgjidhet President i Republikës.
Zgjedhja dhe Fronëzimi kanonik i Kryepeshkopit të Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë, Fortlumturisë së Tij Anastas Janullatos.
Sport
Vllaznia Shkodër, kampione e futbollit në Shqipëri.
Lindje
Vdekje
12 mars - Martin Camaj, shkrimtar dhe gjuhëtar shqiptar.
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Sotir Kuneshka, profesor i shkencave (l. 1912) |
4467 | https://sq.wikipedia.org/wiki/1998 | 1998 |
Ngjarje
4 Maj - Ardhja e Heroit Agim Shala nga Italia në Shqiperia.
9 Maj - Hyrja për herë të parë e UÇK-së në regjionin e Prizrenit
11 Maj - Radio 21 fillon të transmetohet në internet (RTV21)
25 qershorë Luftime në kufi ndërmjet UÇK dhe ushtris serbe.
26 qershorë dalja publike e UÇK-së në rajonin e Vërrinit Prizren
7 korrik Beteja e parë direkte në Vërrin e fituar nga UÇK.
16 korrik Beteja e dyt në Vërrin e fituar nga UÇK
18 Korrik - U formua përsëri Sinodi i Shenjtë i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë, 31 vjet pas shkrirkes së tij më 1967.
28 korrikut Beteja në f.sh. Buçe (opojë) dhe rënja e dy dëshmorve Beamir Memaj dhe Nexhat Fanaj.
15 Gusht Renja e dëshmorit Remzi Ademaj-Petriti.
1 shtator beteja e Vërrinit dhe rënja e Kom-Xhevat Berisha, Salajdin Berisha, Bekim Berisha dhe 10 ushtarëve tjerë të UÇK-së.
2 shtator vazhdimi i betejes dhe rënja e Fatmir Berisha.
3 shtator rënja e Kom-Agim Shala, Avdi Shala, Besim Shala.
Sport
Vllaznia Shkodër - kampione e futbollit në Shqipëri.
Lindje
Vdekje
12 Shtator - Azem Hajdari, politikan shqiptarë (l. 1963)
23 Shtator - Lazër Radi, jurist, publicist, prozator, poet e përkthyes
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Niko Qafzezi, agronomë shqiptarë (l. 1914)
- Muslim Mulliqi, piktor impresionist dhe ekspresionist i Kosovës (l. 1934) |
4468 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Divani | Divani | Ndër kulturat myslimane një Divan (nga persishtja/osmanishtja دیوان divân; arabishtja: ديوان, dīwān) shënjon një libër në të cilin janë mbledhur poemat lirike të një poeti, me rend alfabetik të kadencës ose kronologjik të këngëve. Zakonisht këto përmbledhje përjashtonin poemat e gjata të autorëve, mesnevet. Në letërsinë shqiptare është shfaqur si përmbledhje te vepra e Nezimit të Beratit.Bismiláh, nisa divanë,
Me sevdatë tate ja Mevla,
Për Muhamed Mustafanë,
Zemra vate, ja Mevla. Në ahengun qytetar përbën perden e dhjettë, ku përfshihen këngët, rima e të cilave shtjellohet sipas rendit alfabetik.
Etimologjia
Referime
Poezi muslimane
Poezi shqipe |
4470 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Nezim%20Frakulla | Nezim Frakulla | Ibrahim Nesim bej Frakulla i njohur si Nezimi i Beratit, (Frakullë, 1685 - Stamboll, 1760) ka qenë poet shqiptar, më i madhi i shekullit të vet në letërsinë shqipe dhe lëvruesi më i rëndësishëm i bejtexhinjve, pjesë e letërsisë shqipe me alfabet arab, i cilësuar nga Pipa "poeti i parë shqiptar".
Emri
I quajtur Ibrahim Berati nga Sami Frashëri, Nezim beu nga Von Hahni dhe Camarda, i njohur deri në vitet 1950' si Nezim Berati, më pas emri që iu përhap qe Ibrahim Nezimi ose Nezim Frakulla. Nesim ose Nezim ka qenë mahlasi (pseudonimi) i vetëzgjedhur.
Biografia
Mendohet se lindi ndër dekadat e gjysmës së dytë të shek. XVII (1660', 1680-1681, 1680-1685) në Frakullë në një familje me prejardhje të mirë. Mendohet se në rini ka qëndruar gjatë në Berat, asokohe qendër e kulturës islame, qytet të cilin e cilëson ndër vargje vatanin e vet, ku nxuri në medresenë e qytetit. Më pas shkoi në Stamboll, për të studiuar më tej, ku dhe shkroi vjershëroi në turqisht e persisht. Udhëtoi ndër vende arabe, por nuk ka mbijetuar asnjë varg në arabisht i shkruar prej tij.
U kthye në Berat më 1731, ku dikur pas kthimit u pajtua qehaja i të quajturit Haxhi Hasan Ismailit. Ndjekës i dijeve të Hurufijve, pasues i Ataullah Naim Mullait, vëllai i madh i Sulejman Naibit. Nisi kultivimin e letërsisë shqipe me alfabet arab. Pati një mejdan poetik me Myfti Mulla Aliun, gjë që çoi në trazime dhe përçarje të qytetit. Për këtë mejdan i shkoi lajmi Shejh al-Islamit, i cili ndërhyri dhe shkarkoi myftiun e qytetit.
Dikur pas 1747 pasi udhëtoi për punë në kryeqytetin perandorak, nga veprimtaria e tij poetike kuptohet se ka qenë në Hotin të Besarabisë, por nuk dihet arsyeja. Më pas i thur një kaside vargje për shkresën perandorake që i mundësoi kthimin në vendlindje nëpërmjet Shkupit dhe Elbasanit. Kur u kthye, sanxhakbej i Beratit shërbente Ismail pashë Velebishti i oxhakut të Vlorajve, edhe ai bejtexhi. Ibrahimi gëzonte mbrojtjen si të Ismail Pashës ashtu edhe të Sulejman pashë Vërlacit të Elbasanit. Më 1748 u martua me Istihanin nga Peqini, ndërsa pas tre vjetëve Hatixhenë, vajzë e një familjeje të pasur nga Bobrati, martesë në të cilën pati dëshmitar Ataullah Efendinë - i cili qe myfti i Beratit për ca kohë.
Për çështjet e shumta që trajtonin vargjet e tij dhe trazimet që ndillnin, autoritetet e arrestojnë dhe e dërgojnë Stamboll ku u dergj burgjeve dhe vdiq nga kolera. U thurën mersije (elegji) kushtuar tij, i mbajtur shehid (dëshmor në fe) nga poeti, bashkëqytetari dhe bashkëkohësi Fejzi.
Vepra
Duke qenë persishtja gjuha e traditës poetike myslimane, përmes të cilës jepej mësim, mendohet se në mbrujtjen e Nezimi kanë patur ndikim parimet poetike perse, mes të cilës traktati Çahar Meqalla i Nizamit. Në poezinë e tij ai mburret si ashik duke vënë në përdorim dikotomi klasike të poezisë (gjakues/gjakim, bilbil/trëndafil, era e pranverës/pranvera, Mexhnuni/Lejlaja) dhe krahasohet me poetët e mëdhenj të Orientit, aq sa veten e quan Saadiu dhe Urfiu i kohës së tij.
Divanet
Nezimi vjershërimin e nisi në vitin 1144 H (6 korrik 1731 – 23 qershor 1732), kurse në vitin 1148 H (24 maj 1735 – 11 maj 1736) hartoi Divanin shqip, përveç dy divaneve që shkroi më vonë në osmanisht e persisht. Nezimi mbahet si krijuesi i Divanit të parë në gjuhën shqipe. Fryma sufi në filozofinë myslimane dhe shoqërinë shqiptare përcjellin krejt tekstin, nga ndodhitë, te fjalët e urta dhe porositë si për botën e jashtme ashtu dhe për atë të brendshme. Me rreth 110 gazele e kaside, në Divanin e tij gjendet edhe poezia e parë laike brenda trajtimit mbarëjetësor të poezisë së traditës myslimane.
Një pjesë të madhe të Divanit autori ia kushton dashurisë hyjnore (ashk hakiki) duke e bërë të qartë dallimin nga dashuria alegorike e binomit (mexhazi) mistik sipas hermeneutikës së mistikës islame.
Trashëgimia
I mbajtur si poeti i parë dhe më i madh i bejtexhinjve shqiptarë në njërën prej poemave të tij e përshkruan veten si njeriun që i dha shqipes dinjitetin e një gjuhe letrare. Çka sipas Pipës, në njëfarë kuptimi edhe e bëri.Divan kush pat folurë shqip?
Ajan e bëri Nezimi.
Bejan kush e pat folurë shqip?
Insan e bëri Nezimi.
Përmbajtja praktike mbarëjetësore e veprës së tij përmes gazeleve, kasideve, pasuroi rendin bisedor, ahengun duke i hapur rrugë mesnevit, ilahisë, med-hisë, mersijes, etj. Kur Von Hahni zgjodhi t'ia botojë disa poema më 1854 - hera e parë që një bejtar botohej jashtë qerthullit të Elifbasë - e mbiquajti Anakreonti shqiptar.
Literatura
Lidhje të jashtme
Mecmua-c eş'âr ve divan në BKSH.
Referime
Lindje 1685
Vdekje 1760
Bejtexhinj shqiptarë
Njerëz nga Berati
Sufi shqiptarë
Poetë të gjuhës turke |
4472 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Eda%20Zari | Eda Zari | Eda Zari lindi në Tiranë. me 21 nëntor 1971 Është këngëtare, producente, kompozitore nga Shqipëria.
Jeta
Eda Zari, lindur me 21 nëntor në Tiranë, jeton prej tetorit të vitit 1990 në Gjermani. 4 vjeç nis të këndoj nën influencën muzikale të vëllait të saj, kitaristit Agim Zari, si dhe më pas pasionit të saj iu shtua adhurimi për muzikën dhe repertorin baladesk të stilit Jazz. Gjithashtu ajo është pinjollë e dinastisë Lela, një ndër grupet e mirënjohura të muzikë tradicionale Përmetare, përmendim klarinetistin Remzi Lela "Çobani" dhe këngëtarin Myslym Lela. 6 vjet dalja për herë të parë në skenë, me 16 vjet prezantohet profesionalisht, në festivalin kombëtar të RTSH, ku pasojnë gjithashtu prezantimet si anonçuese në TVSH në bashkëpunim me regjisorët: Leonard Gjata, Osman Mula. Kryen maturën dega Kanto në Liceun Artistik "Jordan Misja" në Tiranë. Pas dramës politike që familja e saj pësoi në shkurt të vitit 1990 (Ilirjan Zari, u vra nga forcat kufitare të regjimit komunist me 3 shkurt 1990), Zari emigron për të vazhduar studimet në Gjermani, në Konservatorin e Kölnit "Musikhochschule" Köln-Gjermani, me kurorëzimin e marrjes së Diplomës si "State Graduated Diplome Oper Singer". Gjatë kësaj kohe është soliste në projekte të ndryshme duke përfshirë: Opera, Musical, Opereta dhe shumë prezantime recitale të formës koncertante me formacione Orkestrale, WDR -Rundfunk Orchestra (West German Radio), orkestra e dhomës Dresden, WDR TV etj. Gjate kësaj kohe Zari është mjaft e kërkuar për shumë aktivitete e projekte internacionale. Ajo tashmë ka realizuar nëntë albume muzikore Klasik-Jasz, Pop-Soul, dhe World Muzik, ku në të cilat nuk mund të lihen pa përmendur ko-produksionet me një sërë bands dhe artistë të mirënjohur internacional, midis tyre kitaristi i mirënjohur amerikan Mike Stern (L.A), kitaristi i Sting, Dominic Miller, trompetisti franko-libanez Ibrahim Maalouf, pianisti Florian Weber, musical star nga Londra John Cashmore, perkusionisti i shquar nga Persia Ramesh Shotam, perkusionisti i mirënjohur Ben Aámara Abdel Rhani Krija nga Casablanca (Marroko, Sting & Peter Gabriel perkusionist), Hans Lüdemann, Markus Joggerst, dirigjenti i mirënjohur Sir Froschauer, pianisti dhe produsenti Gert Kapo dhe kështu lista vazhdon ....
Performanca e artistes dhe debutimet e saj, kanë zënë vend në festivale dhe skena të ndryshme internacionale e prestigjioze midis tyre: Prezantimi i saj në Filarmoninë e Kölnit tek Musik Trionale Intern. Festival (që me rolin e saj solist lidh dy stile muzikor me pole të kundërta atë klasik me Jazz-Blues, International Jazz Contest në Spanjë (Fituese e çmimit - Best femal performing), NRW Festival Bonn (Lauruar) pa lënë pa përmendur gjithashtu Eda është soliste në realizimin e një sërë kolonash zanore të shumë filmave serial televiziv të stacioneve më prestigjioze Gjermane (prezantuar WDR, RTL, ARTE) si dhe featuring singer e siglave publicitare të shumë Firmave Imperium -Industriale (Benz Mercedes, Maybach, Nivea, Seat-Mambo, L´Orèal etj).
Nuk mund të lihet pa përmendur CD "EJA" (kolona zanore që prezantonte zyrtarisht Pavijonin Shqiptar gjatë pesë muajve në Panairin Botëror "EXPO 2000" Hannover / Gjermani) që iu sponsorizua Shqipërisë nga vetë artistja. Ky titull u kompozua, tekstua dhe u interpretua nga Eda Zari e cila kooperoi me Label Mirela Records në Köln dhe Dinastine Lela. Zari ka përkrahur dhe ndihmuar iniciativat e shumë institucioneve dhe organizatave Internacionale me mision humanitar, duke organizuar koncerte benifitare (ndër të tjerash) për fëmijët Jetim, femijet me leukemi, për te sëmuret H.I.V.positiv dhe koncerte tjera të këtij karakteri. Për të pasur një tablo më te plotë e konkrete të këtyre aktiviteteve si dhe çmimeve të fituara në festivalet internacionale, dhe titujve të nderuar dhuruar kësaj artisteje, ju lutemi referohuni tek Referimet, Awards & more në faqen zyrtare: www.eda-zari.com
vizito #edazari ne Youtube, Fb, Twitter, Instagram etj.
Diskografia
Statement (Intuition Music Schott Media GmbH Germany)
Supernaturale (Labia Label)
Eja (Neon Media Prod.Germany)
The spirit of jazz (Greenhouse Label Germany)
Another world (Greenhouse Label Germany)
Art of time (Laika Records Label Germany)
Lazy standart (K&K Verlagsanstalt Germany)
Euphoria (Kaba Music. Rec. Germany
Toka Incognita ( Intuition Germany)
Entropy (Enja Records Germany)
Lidhje të jashme
Faqja Zyrtare e Eda Zari
Faqja përfaqësuese zyrtare e artistes Eda Zari https://www.youtube.com/channel/UCnyAxnEqBIgqC1Mx0EZya4g?view_as=subscriber
Biografi shqiptarësh
Këngëtarë shqiptarë
Njerëz që jetojnë
Gra në Shqipëri
Gruaja
Gra
Gra sipas profesionit |
4492 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Juniku | Juniku | Juniku (Serbisht: Јуник Junik) është një komunë dhe qytet i vogël në Kosovën perëndimore, në Rajonin e Gjakovës. Është e vendosur në perëndim të Kosovës. Sipas regjistrimit të vitit 2011, qyteti i Junikut ka 6,053 banorë, ndërsa komuna ka 6,084 banorë. Bazuar në vlerësimet e popullsisë nga Agjencia e Statistikave të Kosovës në vitin 2016, komuna ka 6,425 banorë.
Ndodhet në mes të Deçanit dhe Gjakovës përgjatë kufirit malor të Kosovës me Shqipërinë. Është e populluar me shqiptarë etnikë. Juniku është vendlindja e disa njerëzve të shquar, përfshirë ish-kampionin evropian të boksit në peshën e rëndë, Luan Krasniqi dhe poetin Din Mehmeti.
Emërtimi i këtij fshati, rrëzë Alpeve shqiptare rrjedhë nga fjala latine:
Judico- avi, atum, are: që do të thotë me gjaku.
Junetio-onis: që do të thotë, bashkim, lidhje.
Unus, a unum: që do të thotë i vend i jashtëzakonshëm, i veçantë i pashoq.
Historia
Artikulli kryesor : Historia e Junikut
Për bashkërëndimin e forcave, me nismen Hasan Prishtina, u mblodh me 21 maj 1912, ne Junik u mbajt nje kuvend i posaçëm. Në të morrën pjesë, kryesisht, përfaqësues të Kosovës, disa përfaqësues të Dibres dhe te Shkodres dhe ndonjë përfaqësues nga Jugu. Pas shumë debatesh u lidh besa për rifillimin e kryengritjes së pergjithshme. Në themel të programit të kryengritjes u vu kërkesa për autonominë e Shqipërise. Programi i Kuvendit te Junikut përmbante: ngritjen e një administrate shqiptare në të cilen shqipja te përdorej si gjuhë zyrtare; ngritjen e flamurit shqiptar në të gjithe vendin dhe garancine e Fuqive te Mëdha për zbatimin e këtyre kërkesave.
Kuvendi i Junikut, me programin e tij kombëtar, ndikoi ne zgjerimin e kryengritjes në viset e tjera dhe në shtimin e radhëve të saj me mijëra luftetarë.
Ne korrik, kryengritja ishte shtrire pothuajse ne te gjitha trevat shqiptare, qe nga Mitrovica, ne veri, dhe deri ne Cameri, ne jug. Forcat kryengritese cliruan qytete dhe krahina te tera, sidomos ne vilajetin e Kosoves. Veprimet e reparteve ushtarake dhe te autoriteteve osmane ne Shqipëri u paralizuan.
Juniku, shtrihet në bregun e majte të lumit Erenik, dhe në të djathtë të lumit Trava, me lartësi mesatare detare prej 367-500 metrash. Juniku gjendet mes gjërsisë gjeografike 42,22 shkallë dhe gjatsisë gjeografike prej 20,26 shakallë. Në drejtim të këtij fshati gravitojnë fshatrat e Vokshit dhe të Rekës së Keqe, duke u shtri rrenze Alpeve Shqiptare. Mu të burimi i lumit Erenik, ngritet maja me e lartë e Alpeve Shqiptare Gjeravica. Juniku karakterizohët me klimë të mesme kontinenatale të modifikuar me komponente të klimës mesdhetare. Vera është e nxehtë dhe e thatë. Temperatura mesatare e muajt korrik është 21 C , kurse gjatë dimrit - janar është minus 11 C . Burimet e ujrave që vinë nga kurorat e maleve nga gropa e Erenikut dhe nga Alpet Shqiptare, formojnë rrjedhat sipërfaqsore të ujërave në fshatin Junik. Të gjithe prronjet e këtij teritori derdhen në lumin Erenik, i cili derdhet në Dri afër Urës së Fshejtë. Ereniku buron nga Bjeshkët e Junikut (liqejt e gjeravices),në lartësi afër njëmi metra, kalon nëpër bjeshkët e Erenikut (Junikut) , Malin e madhë. Lipovicat, në anën e djathtë të lagjës Gacafer, rrënze bregut Moronica, në mesin e lagjës Berishë dhe kalon tërë fshatrat e rekës, dhe në dalje të Gjakovës derdhet në Dri të Bardhë. Ereniku me kapacitetin e ujit, ujitë fushën e Junikut, që është shumë pjellore, rrafshinat e tyre kanë rëndësi të madhe ekonomike dhe antropogjeografike.
Bjeshket e Junikut .
Demografia
Duke u mbështetur në të dhënat statistikore të vitit 1981 dhe disa regjistrimeve lokale që janë bërë pas luftës, vlerësohet të ketë:
Popullsi prej 12.500 banorë (me njësi tjera kadastrave).
Dendësia e popullsisë afërsisht 145 banorë / 1km2
Familje prej mesatarisht 7 anëtarë.
FAKTE RRETH JUNIKUT
1. Juniku si vendbanim përmendet në librin e Ptolemeut (87-150) me emërtimin JUDICO, si pjesë e Judico- avi, atum, are: që do të thotë- gjaku. Junetio-onis: që do të thotë-bashkim, lidhje. Unus, a unum: që do të thotë- i vetëm, i jashtëzakonshëm, i veçantë, i pashoq. Dardanisë Ilire, Perandorisë Romake.
2. Mbi Junik gjendet një vend që quhet Gradina, ku mendohet se ishte i banuar që nga koha Ilire.
3. Sipas defterit osman të viti 1485, Juniku kishte 52 shtëpi dhe ishte vend pazari.
4. Juniku sipas pushtuesve osman ishte një nga vendbanimet më të mëdha të kësaj ane, i njohur me ermin ALLTËN (vend i artë)
5. Juniku ishte i vetmi fshat në trojet shqiptare ku jetonin 12 fise shqiptare, tani jetojnë 10 prej tyre.
6. Xhamia në lagjen Çoku është ndërtuar në vitin 1570, dhe është njëra nga më të vjetrat në rajonin e Dukagjinit.
7. Është një vend qe quhet “Therra e Kishës”, ku mendohet se ishte një Kishë katolike e periudhës mesjetare.
8. Më 21-25 maj 1912 në Junik u mbajt Kuvendi i Junikut, drejtuar nga Hasan Prishtina dhe atdhetarë të tjerë, ku morën pjesë 250 delegat nga vise të ndryshme shqiptare. Vendimet e Kuvendit i dhanë shtytje kryengritjes së përgjithshme shqiptare kundër pushtuesit osman dhe pretendimeve sllave.
9. Si rezultat i rezistencës dhe luftërave kundër pushtuesve nga dhjetori i viti 1921 deri në shkurt të 1923, Juniku ishte Zonë Neutrale, ku gjatë viti 1923 forcat serbo-malazeze dogjën 12 shtëpi, vranë 60 burra dhe plaçkitën në gjithë Zonën Neutrale.
10. Oda e Junikut është e njohur në trevat shqiptare si një institucion ku ndahej dhe pleqërohej drejtësia. Në këtë odë për disa shekuj me radhë janë pleqëruar ngatërresa të ndryshme dhe asnjëherë nuk është thyer ndonjë vendim i dalë nga ky institucion. Oda e Junikut udhëhiqej nga 6 krerë, 12 pleq përfaqësues të fiseve, dhe 24 dorëzanë. Ajo që është pleqëruar në Junik nuk ka mundur me u pleqëruar diku tjetër, çka do të thotë u vulosë në Odën e Junikut.
11. Juniku është e vetmja Komunë në Kosovë që nuk ka minoritete, 100 për qind e banuar me popullsi shqiptaro-ilire.
12. Në Junik ishin disa Valavica, ndër to në lagjen Berishë dhe në lagjen Gacafer, të cilat shërbenin për përpunimin e leshit dhe veshjeve kombëtare. Sot është një dhe shërben si muze dhe qendër rinore.
13. Në Junik dikur kishte 30 mullinj, disa nga ta ishin: Mulliri i Tofajve, Mulliri i Sadridinve, Mulliri i Hoxhës, Mulliri i Tahirselmanëve, Mulliri i Gjotës, Mulliri i Ahmet Halitit, Mulliri i Çokut, Mulliri i Kadri Makës, Mulliri i Sallajve etj.
14. Në Junik janë 2 xhami, 1 teqe dhe 10 tyrbe.
15. Sipërfaqja e zonës kadastrale e Junikut është 7.467, 7 ha, dhe paraqet zonën e tretë kadastrale më të madhe nga qendrat komunale në Kosovë.
16. Sipërfaqja e përgjithshme e territorit të Komunës së Junikut është 77,7 km2
17. Maja më e lartë në Republikën e Kosovës është në Junik, dhe quhet Gjeravica, me lartësi mbidetare 2656 m.
18. Në Junik hasen liqene glaciale (akullnajore), të krijuara gjatë epokës së akullnajave, ata janë: Liqeni i Madh dhe i Vogël i Gjeravicës, si dhe Liqeni i Tropojës, ku karakterizohen me ujë të pastër gjatë gjithë vitit. Në pjesën më të madhe të viti këto liqene janë të ngrira.
19. Qendra e Junikut ka lartësi mbidetare 553 m, ndërsa pika më e ulët është 426 m.
20. Temperatura mesatare vjetore e ajrit është rreth 9,8 ℃, kurse sasia mesatare e të reshurave vjetore është 1.466 mm, që paraqet rekord të reshjeve në teritorin e Kosovës.
21. Junikut ka hapësirën më të pasur me ujëra nëntokësore në nivel të Kosovës.
22. Bjeshkët e Junikut të përfshira brenda Parkut Kombëtar, ku rreth 8.4% e hapësirës së parkut i takon Komunës së Junikut.
23. Gjatë luftës së Kosovës 1998-1999, Juniku u shkatërrua po thujse mbi 90%, ndër to edhe dhjetra kulla të rëndësishme kulturore e historike, që ishin vlerë e trashëgimisë së Kosovës. Disa nga kullat janë rindërtuar e restauruar.
24. Pos dëmeve material, në Junik gjatë luftës së fundit 1998-1999, kanë rënë në mbrojtje të vendit: 20 Dëshmorë ,19 të rënë, 40 të rënë në masakrën e Mejës.
25. Juniku është e vetmja Komunë në Kosovë që Kullën e ka shndërruar në Bibliotekë të Komunës, e cila emërtohet me emrin e poetit të madh vendas, “Din Mehemeti”.
26. Në Junik gjenden disa kulla, të cilat shërbejnë si bujtina për turistë vendorë e ndërkombëtar si: Kulla e Ramë Zyberit.
27. Juniku u furnizua me energji elektrike në vitin 1958.
28. Në Junik ka disa shoqata bjeshkatare, por më e rëndësishmja është “Rrasa e Zogut”, e cila organizon çdo vit në muajin qershor “Ditët e Gjeravicës”, ku marrin pjesë mbi 500 vetë nga trevat e ndryshme të trojeve shqiptare dhe ndërkombëtare.
29. Juniku është njëra nga 5 komunat në Kosovë që ka qindra hektarë me gështenja.
30. Në Junik është Teqja e Sheh Xhaferit, e cila për nga madhësia konsiderohet si më e madhja në Ballkan.
31. Shkolla e parë shqipe në Junik u hap në vitin 1915.
32. Në Junik u njoh Ushtria Çlirimtare e Kosovës nga bashkësia ndërkombëtare, me takimin që u bë në mes të dërguarit amerikan Richard Hollbruk dhe përfaqësuesve të UÇK-së.
33. Në Junik janë të njohura tri beteja të UÇK-së, ajo e Zharreve, e Kallavajit dhe e Rogopeqit. Në gusht të vitit 1998, në mbrojtje të Junikut u vranë edhe luftëtarët Bedri Shala, Bekim Berisha -Abeja dhe shumë luftëtarë të tjerë!
34. Mbi 20 mijë ushtarë të UÇK-së kanë kaluar nëpër Junik, duke e furnizuar me armatim Kosovën në luftën e fundit 1998-1999.
35. Në Junik është vetëm një shtatore, ajo e Heroit të Kosovës, Edmond Hoxha.
36. Data e çlirimit të Junikut është 13 qershor 1999.
37. Juniku ishte disa herë Komunë si në vitet: 1921-23, mbas Luftës së Dytë Botërore 1945 deri në fillim të viteve 1950, ku Juniku bashkohet me Komunën e Deçanit. Pas luftës 1998/99 Juniku fiton statusin më 26.06.2006 si Pilot Komunë, ndërsa me 13 gusht 2008 u zyrtarizua si Komunë. Kryetar i parë i Junikut ishte Ali Bajraktari në vitet 1931-1941.
38. Komuna e Junikut është shpallur dy vite radhazi 2016, 2017, si Komuna me transparente dhe me shërbimet më të mira në Kosovë, kjo falë qeverisjes së mirë në krye me kryetarin Agron Kuçi.
39. Komuna e Junikut ka: 1 kryetarë, 1 nënkryetarë, 7 drejtorë, 15 asamblesit, 63 punëtorë të tjerë administrativ.
40. Shkolla Fillore e Mesme e Ulët në Junik mban emrin e Heroit të Kosovë “Edmond Hoxha”, ajo ka: 1 drejtor, 1 sekretar, 1 pedagog, 4 edukatore, 14 mësues klase, 23 arsimtarë, 5 punëtorë teknikë dhe mbi 700 nxënës.
41. Gjimnazi i Junikut mbanë emrin “Kuvendi i Junikut”, i cili u pavarësua në vitin 2007, dhe nga 2018 është edhe një paralele e mjekësisë. -Në Gjimnazin e Junikut janë: 1 drejtor, 2 doktor të mjekësisë, 4 profesor me master, 9 profesorë, 1 pedagog, 3 punëtorë teknik dhe 220 nxënës.
42. Komuna e Junikut ka dy fshatra imagjinare pasi që nuk jeton asnjë familje atje, fshatrat Gjocaj dhe Jasiq. Këto familje janë shpërngulur dhe jetojnë në lagjen “Agim Ramadani”.
43. Hoteli i vetëm ne Bjeshkët e Junikut është “Grand Gjeravica”, i cili gjendet në lartësi mbidetare 1800 m. Hoteli ofron shërbime të shkëlqyera, si në akomodim, po ashtu edhe me restoranin e tij me ushqime tradicionale. Në veçanti me pamjen mahnitëse të Alpeve shqiptare që e rrethon atë.
44. Junikasve iu pëlqen që emërtimin Junik ta shqiptojnë duke e theksuar me një vizë ndarëse inicialen e parë si në theksim J-UNIK, që do të thotë janë Unik.
45. Në pesë vitet e fundit në Junik kanë shërbyer 5 qytetar amerikan, vullnetar të Korpusit të Paqes, të cilët e japin kontributin e tyre si mësimdhënës të gjuhës angleze në të dy shkollat e Jnikut, në mënyra që nxënësit ta zotërojnë sa më mirë këtë gjuhë internacionale.
46. Qendra e Mjekësisë Familjare mbanë emrin e doktorit të parë në Komunën e Deçanit që ishte edhe Juniku në atë kohë “Ali Hoxha”, stafi i saj është: 1 kryeshef, 10 doktorë, 12 motra medicinale, 4 shoferë, 1 laborant, 2 punëtorë teknik.
47. Historiani i parë në Kosovë, prof.dr. Skënder Rizaj, ishte me prejardhje nga Juniku.
48. Deputeti i vetëm nga Juniku ishte Haxhi Kraku në vitin 1992.
49. Nga Juniku kanë dalë dy boksier profesionist në kategorinë e rendë dhe një sportist i atletikës, të cilët me talentin e tyre në këtë sporte e, kanë arritur deri tek titulli i kampionit të Evropës dhe i Kosovës,ata janë: Luan Krasniqi, Haxhi Krasniqi dhe Arsimi Miroci, i cili është kampion i shtatëfishtë i atletikës në Kosovë.
50. Logoja e Komunës së Junikut është më e bukura dhe më domethënëse si logo komunale në Republikën e Kosovës, ajo përbëhet nga tri elemente: 1) Kulla e cila simbolizon qëndresën, mikpritjen, objektin institucional odën; 2) plisin (qeleshen), i cili është vërtetuar që është simboli më i vjetër shqiptar, që daton që nga koha iliro-pellazge, në logo janë 12 plisa, që simbolizojnë 12 fiset në Junik; 3) Shqiponja dykrenare, simboli më i dashur i shqiptarëve.
Pergatiti:Arton Loshaj
Kultura
Sporti
Një ndër boksierët më të spikatur janë Luan Krasniqi, dhe Robin [Haxhi] Krasniqi qe po arrijne suksese te shumta ne arenen nderkombetare.
Klubi i atletikes se Junikut ka arritur poashtu suksese te shumta ne duke fituar trofe dhe medalje te dhumta ne te gjitha diciplinat. Vlene te permenden Burneta Rama, Arsim Miroci,Taulant Llolluni,Rrustem Pepshi si dhe trajneri Kadri Shala(i cili njeheresh është edhe trajneri me i spikatur ne republiken e kosoves . Si dhe kickboxerat e njohur Burim Gjoci dhe Mergim Gacaferi .
Edukimi
Komuna e Junikut i ka dy Objekte shkollore ate të shkollimit fillor dhe të mesem.Objekti mesimor i shkollmit te mesëm është me kushte Evropiane dhe është objekti me i mirë në Kosovë
Institucionet shkollore:
Shkollat fillore me 1124 nxënës dhe shkollimin e mesëm me 220 nxënës, me numër të mësimdhënësve: profesor 56 personel administrativ 2 dhe personel teknik 7. Ndërsa në shkollimin e mesëm me gjithsejtë 9 profesor dhe 1 koordinator.
Të tjera
Telekomunikacioni
ne telekomunikacion juniku ka bere perparime te medha pozitive. Tash Juniku ka asfaltuar rrugen junik-dobrosh-rrac-pac-sheremet-gjakovë
rrugen Junik-botushë-ponashec-gjakove
rrugen Junik-voksh-sllup-dranoc-carrabreg
si dhe ka asfaltuar pjeserisht rrugen junik-rastavic. Keto rruge dukshem kane ndikuar ne permiresimin e infrastruktures si dhe ne zhvillimin ekonomik.
Transporti
Ushtria
Pushime
Infrastruktura
deri me tani ne junik është punuar ne qender(trogovisht) ne te cilen janë bere punime te mira dhe perparimtare.
Shiko edhe këtu
Lufta e Kosovës në Gjocaj e Jasiq
Intervistë me major Nazif Ramabajën
Shote Galica
Ismet Hebibi
Personalitete të dalluara
Luan Krasniqi
Edmond Hoxha
Din Mehmeti
Robin Krasniqi
Lidhje të jashtme
Junik
radiojuniku.info
nexhi.ch
Komuna në Kosovë |
4493 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Genti | Genti | Genti (, "Génthios"; fl. 181168 para Krishtit) i njohur edhe si Genci, ishte një mbret ilir që i përkiste dinastisë së labeatëve që sundoi mes viteve 181 – 168 para Krishtit, Genti ishte djali i Pleuratit III, një mbret që kishte pasur marrëdhënie pozitive me Republikën e Romës. Kryeqyteti i Mbretërisë Ilire gjatë kohës së Gentit ishte Skodrinoni (Scodra).
Në vitin 180 pes, gjatë mbretërimit të tij, dalmatët dhe daorsët shpallën pavarësinë e tyre nga sundimi i tij ndërkaq qyteti Rhizon braktisi Gentin pak para humbjes së luftës, duke përfituar një lloj imuniteti nga romakët. Genti u martua me Etutën, vajzën e mbretit dardan Monuni II.
Në vitin 171 p.e.s. Genti ishte aleat me romakët kundër maqedonasve, por në vitin 169 p.e.s. ai ndryshoi aleancën dhe u bashkua me Perseun e Maqedonisë. Qyteti më jugor i Mbretërisë ilire ishte Lisos (sot Lezhë, Shqipëri), një situatë e krijuar që nga Lufta e Parë Iliro-Romake. Ndërkohë genti arrestoi dy legatë romakë, duke i akuzuar se nuk vinin si emisarë, por si spiunë. Genti shkatërroi qytetet e Apolonisë dhe Epidamnit (Dyrrachium romak, tani Durrësi, Shqipëri), të cilat ishin aleate me Romën. Në vitin 168 pes. ai u mund në Scodra nga një forcë romake nën komandën e L. Anicius Gallus, në një luftë që zgjati vetëm 20 - 30 ditë, dhe në vitin 167 u soll në Romë si rob lufte për të marrë pjesë në festimin triumfal të Gallit, pas së cilës u internua në Gubbio (Iguvium). Data e vdekjes së tij nuk dihet. Pas humbjes së tij, romakët e ndanë rajonin në tre njësi administrative, të quajtura meris. Shtrirja e merisit të parë nuk dihet, ndërsa i dyti ishte rajoni labeatë, dhe i treti ishte Acruvium (Kotorri), Rhizon, Olcini dhe rrethinat e tyre.
Emri
Emri ilir Genti duket se rrjedh nga protoindoevropiane *g'en- "të lindësh", i ngjashëm me latinishten gens, gentis "farefisni, fis, racë". Ai duhet të pasqyrojë emrin e rindërtuar *gent(i)yos, duke caktuar mbretin si kreun e të afërmve të tij, si proto-gjermanishtja *kun-ing-az.
Biografia
Marrëdhëniet me Romën
Në vitin 181 pes, Pleurati III u pasua në fron nga djali i tij Genti. Gjatë mbretërimit të tij, marrëdhëniet me ardianët dhe Romën filluan të perkeqësoheshin. Bregdeti dhe brendësia në jug të Drinit mbetën nën kontrollin romak që nga Luftëra Parë Romake kundër Teutës. Genti u zhvendos për të rritur pushtetin mbi popujt e afërm që jetonin në veri dhe perëndim. Midis ishujve, qyteti grek i Issa (tani Vis, Kroaci) kishte ruajtur njëfarë forme të pavarësisë nën mbrojtjen romake, por Pharos (tani Hvar, Kroaci) mbeti një ishull i pastër ilir. Në kontinent, delmatët dhe daorsët ishin dikur nënshtetas të Gentit, por të parët dezertuan menjëherë pas ardhjes në pushtet të Gentit. Fuqia ilire në kohën e Gentit qëndronte në marinën dhe anijet dhe ishte ndërhyrja e tyre në anijet e Adriatikut ajo që zgjoi edhe një herë interesin romak për këtë zonë. Në vitin 180 pes një pretor romak përgjegjës për mbrojtjen e bregdetit mbërriti në Brudisium me disa anije të Gentit që thuhet se ishin kapur në akte piraterie. Një ambasadë në Iliri nuk arriti të gjente mbretin; por pretori zbuloi se romakët mbaheshin për shpërblim në Korçula. Asnjë rezultat i çështjes nuk raportohet dhe mund të jetë që Senati pranoi një pretendim nga të dërguarit e Gentit se akuzat ishin të rreme. Dhjetë vjet më vonë, kur Roma u kap nga ethet e luftës kundër Perseut të Maqedonisë, Isa akuzoi Gentin se kishte komplotuar për një luftë me mbretin maqedonas dhe tani të dërguarve ilirë iu mohua seanca dëgjimore para Senatit. Në vend të kësaj, romakët kapën 54 lemba ilirë të ankoruara në portin e Epidamnit. Në prag të luftës një senator romak u dërgua në Iliri për t'i kujtuar Gentit miqësinë e tij formale me Republikën Romake.
Aleanca me dardanët dhe maqedonasit
Në vitin 169 pes Genti rregulloi vrasjen e vëllait të tij Platorit sepse plani i tij për t'u martuar me Etutën, bija e mbretit dardan, Monuni II, do ta kishte bërë atë tepër të fuqishëm. Genti më pas u martua me të fejuarën e Platorit, duke siguruar aleancën e Dardanit të fuqishëm.
Perseu i Maqedonisë, pasi kishte rimarrë disa poste romake në Ilirinë e pushtuar romake, kontrollonte rrugët që të çonin në perëndim drejt ardianëve. Në këtë pikë Perseu dërgoi ambasadën e tij të parë te Genti, e përbërë nga mërgimtari ilir Pleurati dhe maqedonasit Adaeu dhe Berea. Ata e gjetën Gentin në Lisos dhe e informuan për sukseset e Perseut kundër romakëve dhe Dardanëve dhe fitoren e fundit mbi Penestët. Ilirët u përgjigjën se atij nuk i mungonte vullneti për të luftuar romakët, por paratë. Asnjë premtim nuk u bë për këtë pikë as nga kjo ambasadë dhe as nga një tjetër e dërguar nga Stuberra menjëherë më pas. Perseu vazhdoi përpjekjet e tij për të përfshirë Gentin në luftë, mundësisht, pa kosto për thesarin e tij. I mërguari ilir Pleurati ngriti 1000 këmbësorë dhe 200 kalorës nga Penestët. Pushtimi romak i Maqedonisë në vitin 168 pes e detyroi mbretin t'i premtonte një subvencion Gentit, anijet e të cilit mund të përdoreshin për të sulmuar romakët. U përmend një shumë prej 300 talentesh dhe krahas kësaj Perseu dërgoi shokun e tij Pantauchus për të bërë marrëveshjet. Në qytetin e Medeonit (tani Medun, Mali i Zi) ranë dakord për pengjet dhe Genti pranoi betimin e mbretit. Ai dërgoi Olimpion me një delegacion të Perseut për të mbledhur paratë dhe traktati u përfundua me një ceremoni në Dium në Gjirin Thermaik. U mbajt një paradë formale e kalorësisë maqedonase e cila mund t'u ketë lënë përshtypje ilirëve dhe kalorësia mund të ketë përfaqësuar maqedonasit në ratifikimin e traktatit.
300 talentet u numëruan nga thesari mbretëror në Pellë dhe ilirët u lejuan ta shënonin marrëveshjen me vulën e tyre. Një përparim prej dhjetë talentesh iu përcoll Gentiit dhe kur kjo u kalua nga Pantauchus, mbretit iu kërkua të fillonte aksionet kundër romakëve. Kur Genti burgosi dy të përfaqësues romakë të dërguar nga Appius Claudius në Lychnid, Perseu kujtoi pjesën tjetër të subvencionit me besimin se Genti ishte tani aleati i tij.
Ngritja në pushtet
Orientimin e ri antiromak në politikën e jashtme ilire, Genti e shoqëroi me një sërë masash për forcimin e shtetit të tij. Së pari, ai përqendroi financat duke vendosur një taksë të vetme mbi të gjitha subjektet dhe duke marrë kontrollin mbretëror të punishteve monetare ose të minierave në Lisus dhe Scodra, dy qytetet të rëndësishme të tij. Në këtë kohë Genti emetonte monedha bronzi. Në thesarin e Selcës gjenden dy monedha të Gentit me emblema maqedonase. Monedhat e tjera të Gentit kanë ndoshta kokën e tij me një kapak jo të ndryshëm nga petasos, dhe një rrotullim rrethor përreth kokës së tij, dhe në anën e pasme në një rast një rrufe dhe në të tjerat një anije luftarake, lembe. Kështu, sipas një inventarizimi të bërë nga romakët, në prag të luftës me Romën, thesari i shtetit ilir kishte 27 paund ar, 19 argjend, 120.000 dhrahmi ilire dhe 13.000 denarë romakë.
Genti dhe Perseu dërguan një ambasadë të përbashkët për të ftuar Rodosin në luftën kundër Romës. Genti gjithashtu ndërtoi një flotë prej 270 lembësh, duke treguar se priste një armik në Adriatik. Ushtria e tij numëronte 15.000 njerëz. Genti konsideronte se tani ishte i përgatitur të niste një luftë me Romën.
Lufta e Tretë Ilire
Në muajtë janar dhe shkurt të vitit 168 pes Genti, pasi kishte mbledhur forcën e tij prej 15,000 burrash dhe flotën e lembëve në Lisus, qyteti më jugor i shtetit të tij, përparoi në territorin romak dhe rrethoi qytetin ilir Basania, një aleat romak që refuzoi të dorëzohej, megjithëse ishte vetëm 5 milje larg nga Lisusi. Gjysmëvëllai i tij Karavanti, duke shkëputur 1000 këmbësorë dhe 50 kalorës, sulmoi Kavët duke mos arritur të pushtonte një nga qytetet e tyre, ndërsa shkatërronte fushat përreth qytetit të Karavandis. Një flotilje prej tetë lembësh u nis pak më vonë për të sulmuar qytetet bregdetare të Epidamnit dhe Apolonisë. Ndërkohë, romakët nën Api Klaudin kishin dëgjuar për aleancën që Genti bëri me Perseun e Maqedonisë dhe arrestimin e të dërguarve romakë. Prandaj, ai e zhvendosi ushtrinë e tij nga fushimet e tyre dimërore në Nimfeum, duke i shtuar asaj edhe trupa nga Bylisi, Epidamni dhe Apolonia dhe ndërsa marshonte në veri fushoi pranë lumit Genesus (Shkumbin, Shqipëri). Atje ai u takua me komandantin e ri romak, pretori Lucius Anicius Gallus i cili kishte ardhur nga Italia në Apoloni me dy legjione, të përbëra nga 600 kalorës dhe 10,400 këmbësorë, bashkë me 800 kalorës dhe 10,000 këmbësorë nga aleatët tjerë italikë. Flota e tij, madhësia e së cilës nuk dihet, u forcua nga një forcë prej 5000 marinarësh. Kësaj force imponuese ai i shtoi 200 kalorës dhe 2000 këmbësorë të parthinëve, një koinon ilir aleat i romakëve. Këto forca të kombinuara ia kalonin ato të Gentit me një raport që sillej rreth dy me një.
Meqenëse një pjesë e tekstit të Tit Livit mungon, pak dihet për këtë pjesë të fushatës. Duket se flota e Aniciusit u angazhua me ilirët në det dhe kapi një numër të lembëve të tyre. Më pas, ata mundën ilirët në tokë, duke i lejuar ata të përparonin në zemër të territorit ilir. Pasi atje, ata siguruan dorëzimin e qyteteve armike kryesisht përmes negociatave dhe jo sulmeve të drejtpërdrejta. Genti i përqendroi forcat e tij të mbetura pranë kryeqytetit të tij Shkodrës, një qytet i fortifikuar mirë i vendosur në një pozicion të fortë natyror. Kur Aniciusi u afrua me ushtrinë e tij në formacion beteje, ilirët ikën në qytet në panik. Genti kërkoi dhe iu dha një armëpushim tre-ditor me shpresën se Karavanti do të vinte në çdo moment me një ushtri të madhe ndihmuese: por kjo nuk ndodhi. Pas humbjes së tij, Genti dërgoi dy të dërguar nga radhët e krerëve të shquar të fiseve, Teutiku dhe Bellusi, për të negociuar me komandantin romak. Në ditën e tretë të armëpushimit, Genti erdhi në kampin romak dhe iu dorëzua Aniciusit, i cili i dha një darkë me nderime të plota dhe më pas e arrestoi. Ilirët në Shkodër u dorëzuan dhe liruan të dërguarit romakë. Ushtria romake marshoi në veri të Liqenit të Shkodrës ku, në Meteon, ata kapën mbretëreshën e Gentit Etuta, vëllain e tij Karavantin dhe djemtë e tij Skerdilaidin dhe Pleuratin së bashku me ilirë të tjerë.
Rënia e dinastisë ardiane transmetohet nga Livi në një mënyrë ceremoniale të triumfit të Aniciusit në Romë:
Kjo pjesë e fushatës kishte zgjatur vetëm tridhjetë ditë. Sigurisht që për Aniciusin kishin mbetur edhe operacione të mëtejshme në pjesën veriore të shtetit që të vendoste garnizone në disa qytete, kështjella dhe kala. Këto përfshijnë qytetet Isa, Rhizon dhe Olcinium dhe shtetet fisnore të Daorsit dhe Pirustëve. Disa erdhën në Romë me dëshirën e tyre, ndërsa vende të tjera si Pharos u reduktuan me forcën e armëve dhe pronat e tyre u plaçkitën.
Pasojat
Triumfi i Romës përfshinte kapjen e shumë flamujve mbretërorë, plaçkave të tjera të luftës, orenditë e vetë mbretit dhe thesarin e përmendur më sipër. Nga shitja e plaçkës, përveç arit dhe argjendit që shkonte në thesarin e shtetit, u fituan miliona sektercii.
Me vendim të Senatit, Genti dhe familja e tij u dërguan në Spoletum, për t'u mbajtur nën vëzhgim. Të burgosurit e tjerë u dërguan në Romë. Por banorët e Spoletumit refuzuan të mbanin nën vëzhgim familjen mbretërore, kështu që ata u transferuan në Gubbio (Iguvium). Plaçka e sekuestruar në Iliri përfshinte 220 anije. Me dekret të Senatit Romak, C. Cassius Longinus ua dha këto anije të marra nga Genti banorëve të Korkyrës, Apolonisë dhe Epidamnit. Viti i vdekjes së Gentit nuk dihet, por në Gubbio ekzistojnë rrënoja të varrit të tij.
Ndëshkimi romak i Ilirisë kurseu vetëm ato koinone që e kishin mbështetur Romën hapur në luftën me ilirët. Ata që kishin qenë armiq, qytetet e tyre, ndërtesat dhe institucionet publike u dogjën dhe u plaçkitën tërësisht. Të kursyerit ruajtën mënyrën e mëparshme të administrimit, me zyrtarë të zgjedhur çdo vit, dhe i paguanin Romës vetëm gjysmën e taksave që kishin paguar më parë gjatë mbretërimit të Gentit. Koinonet me bazë federative u shpërbën dhe secila njësi u njoh si një koinon më vete, duke gëzuar autonomi lokale dhe shpesh herë edhe të drejtën për të prerë monedhat e veta.
Ndërsa trojet jugore ilire ishin pushtuar një herë e mirë, legjionet romake vazhduan për më shumë se njëqind vjet të tjera me përpjekjet për të pushtuar territoret veriore dhe lindore.
Vazhdimësia e mundshme
Arkeologu shqiptar Hasan Ceka ka hedhur hipotezën se emri i një prej të dërguarve të Gentit në Romë, Bellus mund të ketë qenë një transkriptim i gabuar i emrit Ballaeus (Ballaios / Ballai). Ndonëse nga pikëpamja gjuhësore ky identifikim është shumë problematik, disa studiues e kanë pranuar dhe përkrahur idenë se Ballaj ishte pasardhësi i Gentit, i cili kishte rivendosur marrëdhënie miqësore me Romën dhe kishte rimëkëmbur një pjesë të Mbretërisë Ilire. Ballaj ishte një mbret ilir i dëshmuar vetëm në monedhat e tij që sundoi mes viteve 167 – 135 pes. Ballaj duket se ka sunduar pas vitit 168 pes në fortesën e vjetër të Mbretëreshës Teuta, Rhizon. Në kohën kur një pjesë e rajonit ishte pjesë e Republikës Romake dhe zotërimet ardiane ishin shpërbërë që nga koha e Gentit ai kishte arritur të ruante një lloj pavarësie madje kishte edhe një lloj rivaliteti me Farosin. Ndërsa bollëku i prerjeve monetare të tij në rajon do të sugjeronte se ai ishte një figurë shumë me ndikim, ende nuk ka asnjë dëshmi dokumentare apo historike për ekzistencën e tij.
Trashëgimia
Gentiana lutea, dhe si rrjedhim edhe pjesa tjetër e gjinisë Gentiana, u emërua sipas Gentit, si një haraç ndaj tij pasi mendohej se ai kishte zbuluar se barishtet kishin veti shëruese (tonike). Genti është paraqitur në anën e pasme të monedhës shqiptare 50 lekë, emetuar në vitet 1996 dhe 2000, dhe në anën e përparme të kartëmonedhës 2000 lekë, emetuar në vitin 2008.
Shiko gjithashtu
Iliria
Mbretëria e Ilirisë
Lista e sundimtarëve të Ilirisë
Dinastia e ardianëve dhe labeatëve
Bibliografia
Referime
Mbretër (Iliria)
Mbretëria e Ilirisë |
4494 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Vatikani | Vatikani | Qyteti i Vatikanit - zyrtarisht, Shteti i Qytetit të Vatikanit (italishtja: Stato della Città del Vaticano, latinishtja: Status Civitatis Vaticanae) është vend enklave sovran që gjendët në veri-perendim të Romës, Itali. Ajo u bë e pavarur nga Italia në vitin 1929 me Traktatin e Lateranit dhe është një territor i veçantë nën "pronësinë e plotë, dominimin ekskluziv dhe autoritetin dhe juridiksionin sovran" të Selisë së Shenjtë, vetë një entitet sovran i së drejtës ndërkombëtare, i cili ruan pavarësinë materiale, diplomatike dhe shpirtërore të qytetit-shtetit.
Vatikani zë një hapësirë prej 0,44 km2 dhe ka 453 banorë sipas vitit 2019. Kryetar i shtetit është Papa, i cili ushtron fuqinë e ligjvënies, zbatimit të ligjit dhe fuqinë gjyqësore. Funksionarët më të lartë të shtetit janë të gjithë klerikë katolikë me origjinë të ndryshme. Pas Papatit të Avignonit (1309–1377) papët kanë banuar kryesisht në Pallatin Apostolik brenda atij që tani është Qyteti i Vatikanit, megjithëse ndonjëherë banojnë në vend të kësaj në Pallatin Kuirinal në Romë ose gjetkë. Vatikani është gjithashtu një metonim për Selinë e Shenjtë.
Selia e Shenjtë daton në krishterimin e hershëm dhe është selia kryesore peshkopale e Kishës Katolike, e cila ka afërsisht 1.329 miliardë katolikë të pagëzuar në botë që nga viti 2018 në Kishën Latine dhe 23 Kisha Katolike Lindore. Shteti i pavarur i Qytetit të Vatikanit, nga ana tjetër, erdhi në ekzistencë më 11 shkurt 1929 me Traktatin e Lateranit midis Selisë së Shenjtë dhe Italisë, i cili e fliste për të si një krijim të ri, jo si një mbetje të shumë më të mëdhenjve. Shtetet Papale (756–1870), të cilat më parë kishin përfshirë pjesën më të madhe të Italisë Qendrore.
Qyteti i Vatikanit përmban vende fetare dhe kulturore si Bazilika e Shën Pjetrit, Kishëza Sistine dhe Muzetë e Vatikanit. Ato paraqesin disa nga pikturat dhe skulpturat më të famshme në botë. Ekonomia unike e qytetit të Vatikanit mbështetet financiarisht nga donacionet e besimtarëve, nga shitja e pullave postare dhe suvenireve, tarifat për hyrjen në muze dhe shitjet e botimeve. Qyteti i Vatikanit nuk ka taksa dhe artikujt janë pa doganë.
Historia
Shtetet Papale
Papët gradualisht filluan të kishin një rol laik si guvernatorë të rajoneve afër Romës. Ata sunduan Shtetet Papale, të cilat mbulonin një pjesë të madhe të Gadishullit Italian, për më shumë se një mijë vjet deri në mesin e shekullit të 19-të, kur i gjithë territori që i përkiste papatit u pushtua nga Mbretëria e sapokrijuar e Italisë.
Për shumicën e kësaj kohe, papët nuk jetuan në Vatikan. Pallati Lateran, në anën e kundërt të Romës, ishte vendbanimi i tyre i zakonshëm për rreth një mijë vjet. Nga viti 1309 deri më 1377, ata jetuan në Avignon të Francës. Kur u kthyen në Romë, ata zgjodhën të jetonin në Vatikan. Ata u zhvendosën në Pallatin Kuirinal në vitin 1583, pasi puna në të përfundoi nën Papa Palin V (1605–1621), por me kapjen e Romës më 1870 u tërhoqën në Vatikan dhe ajo që kishte qenë rezidenca e tyre u bë ajo e Mbretit të Italisë.
Bashkimi italian
Në vitin 1870, zotërimet e Papës u lanë në një situatë të pasigurt kur vetë Roma u aneksua nga forcat italiane, duke përfunduar kështu bashkimin italian, pas një rezistence nominale të forcave papale. Midis viteve 1861 dhe 1929 statusi i Papës u referua si "Çështja Romake".
Italia nuk bëri asnjë përpjekje për të ndërhyrë në Selinë e Shenjtë brenda mureve të Vatikanit. Megjithatë, ajo konfiskoi pronën e kishës në shumë vende. Në vitin 1871, Pallati Kuirinal u konfiskua nga Mbreti i Italisë dhe u bë pallati mbretëror. Më pas, papët banuan të pashqetësuar brenda mureve të Vatikanit dhe disa prerogativa papale njiheshin nga Ligji i Garancive, duke përfshirë të drejtën për të dërguar dhe marrë ambasadorë. Por Papët nuk e njohën të drejtën e mbretit italian për të sunduar në Romë dhe ata refuzuan të largoheshin nga kompleksi i Vatikanit derisa mosmarrëveshja të zgjidhej në vitin 1929; Papa Piu IX (1846–1878), sundimtari i fundit i Shteteve Papale, u referua si "i burgosur në Vatikan". Të detyruar të hiqnin dorë nga pushteti laik, papët u përqendruan në çështjet shpirtërore.
Traktati Lateran
Kjo situatë u zgjidh më 11 shkurt 1929, kur Traktati Lateran midis Selisë së Shenjtë dhe Mbretërisë së Italisë u nënshkrua nga Kryeministri dhe Kreu i Qeverisë Benito Mussolini në emër të Mbretit Viktor Emanueli III dhe nga Sekretari Kardinal i Shtetit Pietro Gasparri për Papa Piu XI. Traktati, i cili hyri në fuqi më 7 qershor 1929, krijoi shtetin e pavarur të Qytetit të Vatikanit dhe ripohoi statusin e veçantë të krishterimit katolik në Itali.
Lufta e Dytë Botërore
Selia e Shenjtë, e cila drejtonte qytetin e Vatikanit, ndoqi një politikë neutraliteti gjatë Luftës së Dytë Botërore, nën udhëheqjen e Papa Piut XII. Edhe pse trupat gjermane pushtuan qytetin e Romës pas armëpushimit të Cassibile të shtatorit 1943, dhe aleatët nga viti 1944, ata e respektuan qytetin e Vatikanit si territor neutral. Një nga prioritetet kryesore diplomatike të peshkopit të Romës ishte parandalimi i bombardimeve të qytetit; Kaq i ndjeshëm ishte Papa, saqë ai protestoi edhe kundër hedhjes së broshurave nga ajri britanik mbi Romë, duke pretenduar se ato pak zbritje brenda qytet-shtetit shkelnin neutralitetin e Vatikanit. Politika britanike, siç shprehej në procesverbalet e një mbledhjeje të kabinetit, ishte: "që ne në asnjë mënyrë nuk duhet të ngacmojmë qytetin e Vatikanit, por që veprimi ynë në lidhje me pjesën tjetër të Romës do të varej nga sa do të respektonte qeveria italiane rregullat e luftë”.
Pasi SHBA hynë në luftë, SHBA-të kundërshtuan një bombardim të tillë, nga frika se mos ofendonin anëtarët katolikë të forcave të saj ushtarake, por thanë se "ata nuk mund t'i ndalonin britanikët të bombardonin Romën nëse britanikët vendosin kështu". Ushtria amerikane madje i përjashtoi pilotët dhe ekuipazhin katolikë nga sulmet ajrore në Romë dhe pronat e tjera të Kishës, përveç nëse bien dakord vullnetarisht. Veçanërisht, me përjashtim të Romës, dhe me sa duket mundësinë e Vatikanit, asnjë pilot katolik amerikan apo ekuipazh ajror nuk refuzoi një mision brenda Italisë së kontrolluar nga Gjermania. Britanikët thanë pa kompromis "ata do të bombardonin Romën sa herë që të kërkonin nevojat e luftës". Në dhjetor 1942, i dërguari i Mbretërisë së Bashkuar i sugjeroi Selisë së Shenjtë që Roma të shpallej një "qytet i hapur", një sugjerim që Selia e Shenjtë e mori më seriozisht se sa ishte menduar ndoshta nga MB, e cila nuk donte që Roma të ishte një qytet i hapur. por Musolini e hodhi poshtë sugjerimin kur Selia e Shenjtë ia bëri atë. Në lidhje me pushtimin aleat të Siçilisë, 500 avionë amerikanë bombarduan Romën më 19 korrik 1943, duke synuar veçanërisht qendrën hekurudhore. Rreth 1500 njerëz u vranë. Piu XII, i cili ishte përshkruar në muajin e kaluar si "i sëmurë i shqetësuar" për bombardimin e mundshëm, i pa pasojat. Një tjetër bastisje u zhvillua më 13 gusht 1943, pasi Musolini ishte rrëzuar nga pushteti. Të nesërmen, qeveria e re e shpalli Romën një qytet të hapur, pasi u konsultua me Selinë e Shenjtë për formulimin e deklaratës, por Britania e Madhe kishte vendosur që ata kurrë nuk do ta njihnin Romën si qytet të hapur.
Politika
Politika e Qytetit të Vatikanit zhvillohet në kontekstin e një monarkie absolute zgjedhore, në të cilën kreu i Kishës Katolike mban pushtetin. Papa ushtron pushtetin kryesor legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor mbi shtetin e qytetit të Vatikanit (një entitet i ndryshëm nga Selia e Shenjtë), që është një rast i rrallë i një monarkie jo të trashëguar.
Shteti dhe Selia e Shenjtë
Shteti i Vatikanit, i krijuar në vitin 1929 nga Paktet Laterane, i siguron Selisë së Shenjtë një juridiksion të përkohshëm dhe pavarësi brenda një territori të vogël. Ai dallon nga Selia e Shenjtë. Kështu, shteti mund të konsiderohet një instrument domethënës, por jo thelbësor i Selisë së Shenjtë. Selia e Shenjtë ka ekzistuar vazhdimisht si ent juridik që nga koha e Perandorisë Romake dhe është njohur ndërkombëtarisht si një ent sovran i fuqishëm dhe i pavarur që nga antikiteti i vonë e deri më sot, pa ndërprerje edhe në momentet kur i është hequr territori (p.sh. 1870-1929 ).
Qyteti i Vatikanit është një nga shtetet e pakta të pavarura të njohura gjerësisht që nuk është bërë anëtare e Kombeve të Bashkuara.ref></ref> Selia e Shenjtë, e cila është e ndryshme nga shteti i qytetit të Vatikanit, ka statusin e vëzhguesit të përhershëm, me të gjitha të drejtat e një anëtari të plotë, përveç votës në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së.
Struktura
Qeveria e qytetit të Vatikanit ka një strukturë unike. Papa është sovran i shtetit, ndërsa autoriteti legjislativ i është dhënë Komisionit Papnor për Shtetin e Qytetit të Vatikanit, një organ kardinalësh të emëruar nga Papa për periudha pesëvjeçare. Pushteti ekzekutiv është në duart e kryetarit të atij komisioni, i ndihmuar nga sekretari i përgjithshëm dhe zëvendëssekretari i përgjithshëm. Marrëdhëniet me jashtë të shtetit i besohen Sekretariatit të Shtetit dhe shërbimit diplomatik të Selisë së Shenjtë. Megjithatë, Papa ka pushtet absolut në degët ekzekutive, legjislative dhe gjyqësore mbi Qytetin e Vatikanit, dhe është kështu i vetmi monark absolut në Evropë.
Operacionalisht, ka departamente që merren me shëndetësi, siguri, telekomunikacion dhe çështje të tjera.
Administrimi
Funksionet legjislative i delegohen komisionit papnor njëdhomësh për Shtetin e Qytetit të Vatikanit, i udhëhequr nga Presidenti i Komisionit Papnor për Shtetin e Qytetit të Vatikanit. Shtatë anëtarët e saj janë kardinalë të emëruar nga Papa për një mandat pesë vjeçar. Aktet e komisionit duhet të miratohen nga Papa, nëpërmjet Sekretariatit të Shtetit të Selisë së Shenjtë, dhe përpara se të hyjnë në fuqi duhet të publikohen në një shtojcë të veçantë të Acta Apostolicae Sedis. Pjesa më e madhe e përmbajtjes së kësaj shtojce përbëhet nga dekrete ekzekutive rutinë, të tilla si miratimi për një grup të ri pullash postare.
Autoriteti ekzekutiv i delegohet Guvernatorit të qytetit të Vatikanit. Guvernatori përbëhet nga Presidenti i Komisionit Papnor - duke përdorur titullin "President i Guvernatorit të Qytetit të Vatikanit" - një sekretar i përgjithshëm dhe një zëvendës sekretar i përgjithshëm, secili i emëruar nga Papa për mandate pesëvjeçare. Veprimet e rëndësishme të Guvernatorit duhet të konfirmohen nga Komisioni Papnor dhe nga Papa nëpërmjet Sekretariatit të Shtetit.
Guvernatori mbikëqyr funksionet e qeverisë qendrore nëpërmjet disa departamenteve dhe zyrave. Drejtorët dhe zyrtarët e këtyre zyrave emërohen nga Papa për mandate pesëvjeçare. Këto organe përqendrohen në çështjet materiale në lidhje me territorin e shtetit, duke përfshirë sigurinë lokale, të dhënat, transportin dhe financat. Guvernatori mbikëqyr një trupë moderne të sigurisë dhe policisë, Corpo della Gendarmeria dello Stato della Città del Vaticano.
Funksionet gjyqësore i delegohen një gjykate supreme, një gjykate apeli, një gjykate (Tribunali i Shtetit të Qytetit të Vatikanit) dhe një gjyqtari gjykues. Me kërkesë të Vatikanit, dënimet e shqiptuara mund të kryhen në Itali.
Gjeografia
Zemra e qytetit të Vatikanit është Sheshi i Shën Pjetrit, ku shihet bazilika homonime, kupola e së cilës dominon territorin e shtetit të vogël.
Brenda mureve mesjetare dhe të Rilindjes që rrethojnë të gjithë zonën, përveç Sheshit të Shëm Pjetrit, janë Pallati Apostolik, Pallati i Guvernatorit, Muzetë e Vatikanit, Kopshtet e Qytetit të Vatikanit dhe ndërtesa të tjera të vogla.
Nuk ka kontrolle pasaportash për vizitorët që hyjnë në Qytetin e Vatikanit nga territori italian përreth. Ka hyrje publike falas në Sheshin dhe Bazilikën e Shën Pjetrit dhe, me rastin e audiencës së përgjithshme papale, në sallën në të cilën ato mbahen. Për këto audienca dhe për ceremonitë kryesore në Bazilikën dhe Sheshin e Shën Pjetrit, biletat duhet të merren paraprakisht pa pagesë. Muzetë e Vatikanit, duke përfshirë Kishëzën Sistine, zakonisht paguajnë një tarifë hyrjeje. Nuk ka qasje të përgjithshme publike në kopshte, por mund të organizohen turne me guidë për grupe të vogla në kopshte dhe gërmime nën bazilikën. Vendet e tjera janë të hapura vetëm për ata individë që kanë biznes për të kryer transaksione atje.
Klima
Klima e Qytetit të Vatikanit është e njëjtë me atë të Romës: një klimë e butë mesdhetare Csa me dimër të butë e me shi nga tetori deri në mes të majit dhe verë të nxehtë e të thatë nga maji deri në shtator. Disa tipare të vogla lokale, kryesisht mjegulla dhe vesa, shkaktohen nga pjesa më e madhe anormale e Bazilikës së Shën Pjetrit, lartësia, burimet dhe madhësia e sheshit të madh të shtruar. Temperatura më e lartë e regjistruar ndonjëherë ishte 40,7 °C, si më 2 gusht 2017 ashtu edhe më 27 qershor 2022.
Ekonomia
Demografia
Që nga viti 2019, Qyteti i Vatikanit kishte një popullsi prej 453 banorësh, pavarësisht nga shtetësia. Kishte gjithashtu 372 qytetarë të Vatikanit që banonin diku tjetër, të përbërë nga diplomatë të Selisë së Shenjtë në vende të tjera dhe kardinalë që banonin në Romë.
Popullsia përbëhet nga klerikë, anëtarë të tjerë fetarë, laikë që i shërbejnë shtetit (si Garda Zvicerane) dhe anëtarët e familjeve të tyre. Në vitin 2013 në Vatikan jetonin 13 familje të punonjësve të Selisë së Shenjtë, në vitin 2019 në Vatikan jetonin 20 fëmijë të Gardës Zvicerane. Të gjithë qytetarët, banorët dhe objektet e kultit në qytet janë katolikë. Qyteti pret gjithashtu mijëra turistë dhe punëtorë çdo ditë.
Shtetësia
Ndryshe nga shtetësia e shteteve të tjera, e cila bazohet ose në jus sanguinis (lindje nga një qytetar, qoftë edhe jashtë territorit të shtetit) ose në jus soli (lindje brenda territorit të shtetit), shtetësia e qytetit të Vatikanit jepet mbi jus officii, përkatësisht në bazë të emërimit për të punuar në një cilësi të caktuar në shërbim të Selisë së Shenjtë. Zakonisht ndërpritet me ndërprerjen e takimit. Shtetësia shtrihet edhe për bashkëshortin dhe fëmijët e një qytetari, me kusht që të jetojnë së bashku në qytet. Disa individë janë gjithashtu të autorizuar të banojnë në qytet, por nuk kualifikohen ose zgjedhin të mos kërkojnë shtetësi. Kushdo që humb shtetësinë e Vatikanit dhe nuk zotëron shtetësi tjetër bëhet automatikisht shtetas italian, siç parashikohet në Traktatin e Lateranit.
Selia e Shenjtë, duke mos qenë vend, lëshon vetëm pasaporta diplomatike dhe shërbimi, ndërsa Vatikani lëshon pasaporta normale për qytetarët.
Kultura
Qyteti i Vatikanit është shtëpia e disa prej arteve më të famshme në botë. Bazilika e Shën Pjetrit, arkitektët e njëpasnjëshëm të së cilës përfshijnë [Bramante]], Michelangelo, Giacomo della Porta, Maderno dhe Bernini, është një vepër e njohur e arkitekturës së Rilindjes. Kishëza Sistine është e famshme për afresket e saj, të cilat përfshijnë vepra nga Perugino, Domenico Ghirlandaio dhe Botticelli si dhe tavani dhe Gjykimi i Fundit nga Michelangelo. Artistët që dekoruan ambientet e brendshme të Vatikanit përfshijnë Rafaelo dhe Fra Angelico.
Biblioteka Apostolike e Vatikanit dhe koleksionet e Muzeve të Vatikanit janë të një rëndësie më të madhe historike, shkencore dhe kulturore. Në vitin 1984, Vatikani u shtua nga UNESCO në Listën e Vendeve të Trashëgimisë Botërore; është i vetmi që përbëhet nga një shtet i tërë. Për më tepër, është i vetmi vend deri më sot i regjistruar në UNESCO si qendër që përmban monumente në "Regjistrin Ndërkombëtar të Pasurive Kulturore nën Mbrojtje të Veçantë" sipas Konventës së Hagës të vitit 1954 për Mbrojtjen e Pasurive Kulturore në Rast Konflikti të Armatosur.
Ekziston një kampionat futbolli, i quajtur Kampionati i Qytetit të Vatikanit, me tetë ekipe, duke përfshirë, për shembull, FC Guardia të Gardës Zvicerane dhe ekipet e policisë dhe rojeve të muzeut.
Shënime
Referime
Lidhje të jashtme
Faqja zyrtare (në italisht)
Faqaja zyrtare e Selisë së Shenjtë
Shtete dhe territore të themeluara më 1929
Trashëgimi botërore në Evropë
Shtete në Evropë
Shtetet e krishtera
Vendet e pelegrinazhit katolik
Qytetet e shenjta
Vende dhe territore italishtfolëse
Monarki të Evropës
Kisha Katolike në Evropë
Qytet-shtete
Vendet pa dalje në det |
4495 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Drenica | Drenica | Drenica (serbisht:Drenica / Дреница) është një trevë dhe tërësi gjeografike, morfologjike, etnografike, historike, demografike, etj. në kuadër të Kosovës, që ka pozitë qendrore në mes të fushëgropës së Dukagjinit në perëndim dhe të Kosovës në lindje. Nga fushëgropa e Dukagjinit e ndajnë mali Drenica dhe Kosmaçi, ndërsa nga fushëgropa e Kosovës malet e Çyçavicës dhe Goleshit. Drenica ka një shtrirje gati meridionale, duke filluar nga Mali i Thatë (në Komunën e Burimit) dhe Kërligata (në kufi më Komunën e Zubin Potokutt) në veri dhe deri te mali i Carralevës në jug.
Hyrje
Sipas traditës, kjo pjesë e Kosovës ndahet në Drenicën e Epërme ose Drenicën e Kuqe në veri dhe Drenicën e Poshtme ose Drenicën e Bardhë në jug. Sipas ndarjes administrative zona e Drenicës ndahet në dy qendra të mëdha administrative, në atë të Komunës së Skenderajit më 53 fshatra dhe atë të Drenasit me 38 fshatra. Në aspektin administrativ, vendbanimet e trevës së Drenicës iu takojnë komunave të Drenasit, Skenderajit, Vushtrrisë, Lipjanit, Shtimes dhe Malishevës. Ne Komunën e Zubin Potokut fshati Kërligatë historikisht i përket këtij rajonit. Vendbanimet më të njohura janë Prekazi dhe Komorani. Drenica ka një sipërfaqe prej rreth 665 km2. Kjo krahine ka qene vazhdimisht burim frymëzimi per të gjithë popullin shqiptar ne lufte per liri.
Relievi i rajonit të Drenicës është kodrinoro - malor. Pjesa jugore pjerrësohet në drejtim të veriut, në drejtim të rrjedhjes së lumit Drenica, ndërsa pjesa veriore në drejtim të jugut, në drejtim të rrjedhës së lumit të Verbocit. Lartësia mbidetare sillet nga 550-700 m. Pjesët e ulëta, fushore, janë të ndërtuara nga shkëmbinjtë e pliocen-kuaternarit, të cilat përfaqësohen nga argjilat, rërat dhe zhavorri, me shtresa të holla të qymyrit (linjit), ndërsa pjesët anësore nga formacionet flishore. Në aspektin gjeografik, Drenica ndahet në atë veriore (e epërme) dhe jugore (e ulët). Drenica e epërme karakterizohet me reliev me kontraste të vogla, me lartësinë më të madhe në malin Çyçavica, ndërsa Drenica e ulët karakterizohet me kontraste morfologjike më të shprehura. Nëpër fundin e fushëgropës rrjedh lumi Drenica, i cili e ka thelluar luginën e tij në shkëmbinjtë e rinj në gjatësi rreth 25 km. Ky rajon dikur quhej me emrin e vjetër, Koritniku.
Koritniku
Në të kaluarën Drenica është quajtur Koritniku, në bazë të vendndodhjes gjeografike ku shtrihet si në një koritë uji e përshkuar me dy lumenj, lumi Gllobar dhe lumi i Shirave. Me tharjen graduale të këtij bazeni të madh të rrethuar më vargmalet e Çyçavicës në Veri dhe ato të Kozmaçit në përendim kjo luginë u pagëzua më emrin Drenicë, ngase ishte drenuar me anën e lumit Drenica.
Personalitete të shquara
Milush Kopiliqi
Adem Jashari
Shaban Jashari
Hamëz Jashari
Muje Loshi
Xhemail Abria
Kamer Loshi
Rifat Berisha
Tahir Berisha
Hasan Prishtina
Rifat Kukaj
Fehmi Lladrovci
Xhevë Lladrovci
Ahmet Delia
Mehmet Delia
Mursel Delia
Azem Galica
Shote Galica
Shaban Mangjolli
Shaban Polluzha
Tahir Meha
Sefer Neziri
Hazir Radisheva
Afrim Bekaj Radisheva
Bajram Radisheva
Kapllan Ahmetaj
Mehmet Gradica
Muhamet Pirraku
Tahir Drenica
Hashim Shala
Iljaz Prokshi
Ilir Shaqiri
Brahim Rexhepi
Haradin Bala
Mehmet Rukiqi
Mërgim Vojvoda
Përparim Hetemaj
Mehmet Hetemaj
Shih edhe
Drenasi
Skënderaj
Kulla e Ahmet Delisë
Kompleksi Përkujtimor "Adem Jashari" në Prekaz
Shtrirja e popullsisë dhe vendbanimeve në hapësirën e Drenicës
Referime
Gjeografia e Kosovës
Drenicë
Krahina etnografike shqiptare |
4612 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Dardania | Dardania | Territori i dardanëve është i njohur qysh nga lashtësia e hershme si pjesë përbërëse e Ilirisë, e që pastaj ky regjion ra nën pushtimin romakë si tërë Iliria.
Më vonë, në shekullin e I-rë p.e.s i bashkëngjitet Mezisë së epërme (Malvensis). Në Shekullin e III-të (297) nën sundimin e Dioklecianit si provincë në vete i ngjitet Ilirisë. Qytetet më të njohura ishin Ulpiana, Skupi, Therranda, Naisus, Viciana, Municipium Dardanorum, kurse më vonë pas termetit të vitit 527 ku Ulpiana (Prishtina) ishte shkatërrua tërësisht, Justiniani u emërua perandor i Bizancës dhe themeloi edhe qytete të reja, Justiniana Prima, Mediana, Anausaro, etj.
Etimologjia
Emri "Dardania" vjen nga kombinimi i fjalës iliro-shqiptare Dardhë dhe prapashtesa e zakonshme për vendet -nia në kuptimin vendi i Dardhave.
Historia
Nga koha e pushtimit romak të Dardanisë në shek. I para erës sonë pas disa luftërave, midis të cilave më e rëndësishmja mbetet ajo e vitit 76 para erës sonë, e njohur në histori si bellum Dardanicum, edhe me Kosovën e sotme. Sipas vlerësimeve të përafërsishme, Dardania e dëshmuar për si mbretëri më vete që nga shek. IV para erës sonë, përkatësisht Dardania e quajtur më vonë nga romakët Moesia Superior, do të ketë pasur asokohe 200.000 deri në 250.000 banorë dhe një sipërfaqe prej rreth 25-30.000 km2.
Historia na mëson se rrjedhojë e urbanaizimit romak të Dardanisë së pushtuar që nënkupton pra ngritjen e qendrave administruese është themelimi i municipiumeve “bashkive” romake të Ulpianës (në rrethina të Prishtinës) dhe të Municipium-it D. D. mbase në katundin e sotëm Soçanicë të komunës së Leposaviqit që gjithsesi lidhet me shfrytëzimin dhe me administrimin e minierave edhe atëherë aktive të Janjevës, të Novobërdës e të Trepçës, përkatësisht minierave në Malet e Kopaonikut e të Rogoznës që u organizuan si distrikte minierash të drejtuara nga prokuratorë shtetërorë të Romës.
në shek. II-III. Këtë e ilustron edhe rrethana që gjatë sundimit të perandorit Traian, pikërisht në Municipiumin D. D., që identifikohet me Soçanicën e sotme, ishte prerë edhe monedha me mbishkrimin Dardanici. Në çerekun e parë të shek. II Soçanica ishte mbase qendër administrative e distriktit Metalla Dardanica e Kopaonikut dhe e Rogoznës. Duket se njëkohësisht me qendrën administrative municipiale do të ketë pasur edhe një Colonia. Kjo sepse janë dëshmuar dy lloje prokuratorësh të minierave: procuratores Augusti “prokuratorë perandorakë” dhe procuratores municipi “prokuratorë muncipialë”. Kategorisë së parë i takon p.sh. i liruari Telesphorus që dëshmohet në një mbishkrim të viteve 136-137 të gdhendur në një lter të gjetur në Forumin e Municipium D. D. e të sponsoruar nga coloni arg[entariarum Dardanicarum?]. Mbishkrimi është lexuar: Antinoo He[roi aedem (?) iussu] | imp(eratoris) Caesaris T[raiani Hadriani Aug(usti)] et L. Aelii [Caesaris Aug(usti) f(ilii)] | coloni arg[entariarum Dardanicarum?] | curante Telesph[oro proc(uratore)
Aug(usti) lib(erto) fec(erunt)]. Një tjetër i liruar perandorak që e ushtronte postin e procurator metallorum të Soçanicës ishte edhe Amandus i dëshmuar në një mbishkrim të kohës së perandorit Antoninus Pius khs. Kërkime onomastike-historike për minoritete të shuara e aktuale të Kosovës 15 mbishkrimin [Anton]in(us) Pi[us...] | [t]rib(unicia) po[t. XVIIII cos.] | III p(ater) p(atriae) [procos.] Amandus [Aug(usti)] | l(i)b(ertus) proc(curator) patrono | indulgentissim(o) | s(ua) p(ecunia) p(osuit). Grupit të dytë i përket një i quajturi Titienus Verus, i cili në Soçanicë e ushtronte postin e proc(urator) m(etallorum) m(unicipi) D.D. 3 Mbetet për t’u parë nëse me këtë do të ketë lidhje edhe etiketa me tekstin IMP DOMIT CAESARIS AVG GER MET DARD (nënvizim i imi) SVB C CAL P. T CAES CCXV HIXXIV e gdhendur në gjashtë kallëpe (unca) të legurës së aluminit, të zbuluara në vitin 1993 në një anije të përmbytur në Cezare (Palestinë).* . Të dya këto qendra romake ishin (ri)ngritur përgjatë arterieve kryesore rrugore - udhëve Lissus - Naissus dhe udhëve sekondare.
Etnolinguistika e dardanëve
Hapësira etnolinguistike e dardanëve,pararendës të shqiptarëve, përputhet me hapësirën kompakte që (edhe) sot e banojnë shqiptarët, përkatësisht me Kosovën, pjesën Perëndimore të Maqedonisë dhe të ashtuquajturën Serbi e Jugut, përkatësisht Kosova Lindore-Lugina e Preshevës.
Ekonomia e Provincës Dardania
Gjatë kohës së sundimit romakë duket që provinca romake e Dardanisë të ketë pasur statut dhe territor të ngjashëm me Dardanin para romake. Minierat dardane duket se kanë qenë të njohura dhe kanë shtypur disa monedhe. Ndër monedhat më të njohura ishte Metaliulpiana dhe Dardanici. Në njërën anë të Matali Ulpiani (org. METALLI VLPIANi. BMC III, p. 234||, pl. 45, 13) është i shtypur portreti i Trajanit, ndërsa në anën është e shtypur një figurë personi që në dorën e djathtë mbanë një vagë, në dorën e majtë një objekt të paidentifikuar dhe duket se në kokë ka një mbulesë (kapelë, shirit). Ndërsa metali Dardanici (org. Trajan/DARDANICI, BMC III, p. 234, nos. 11066ff) ka të shtypur në njërën anë portretin në profit të Trajanit të rrethuar me shkrimin Imperatori dhe anën tjetër ka të shtypur një figurë njeriu që mbanë një objekt të paidentifikueshëm në dorën djathtë kjo figurë futet në rreth të ndërtuar nga shkrimi DARDANICI, Monedha tjetër Dardanici (org. Roma/DARDANICI, BMC III, p. 534, nos. 1857ff. ) në njërën anë ka të shtypur portretin në profil të një njeriu e në tjetrën një figurë që i ngjanë një femre e cila në dorën e djathtë mbanë një objekt, e gjithë figura rrethohet me shkrimin DARDANICI e që është i futur brenda një dekorimi.
Nga perëndimi në lindje
Gjatë fundit të shekullit IV territori i Dardanisë gjendej si njësi e Diosçes VII. Gjatë kësaj kohe vije deri te ndarjen e perandorisë romake në vitet 395. Në vitin 407, perandoria perëndimorë tërhiqet në të mirë të asaj lindore nga Diosçea VI dhe VII. Me këtë rastë edhe territori i Dardanisë bie nën ndikimin lindorë si njësi e Diosçesë VII.
Një listë të vendeve potenciale për gjurmime arkeologjike në e kanë pregaditur propaganduesit e kishës serbe. Në të vërtet lista e paraqitur nga aspekti shkencorë është si një autogol në futboll. Ata propagandojnë që mbi rënojat e kishave serbe janë ndërtuar xhamia çka edhe është e vërtet por kjo hapë derën e gjurmimeve se nga cila kohë ato kisha janë administruar nga kisha serbe.
Burimi i të dhënave
Shiko dhe këtë
Potenciali arkeologjikë në Kosovë
Toka Ilire
Dardani
Dardania
Gjeografia ilire |
4620 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Brraka | Brraka | Brraka është një nga lagjet më të vjetra të qytetit të Tiranës. Lagjia e Brrakës shtrihet në pjesën veriperëndimore të qendërs së qytetit të Tiranës, duke u kufizuar në Veri nga Unaza e Mesme midis Stacionit të Trenit dhe Zogut të Zi; Rrugës së Durrësit dhe Fortuzit në Jug dhe Bulevardit Zog I në Lindje.
Përmendja e parë e kësaj lagjeje të vjetër na vjen në fillim të viteve 1700 si nocion zonal i qytetit. Emri Brrakë vjen nga Bërrakë që do të thotë vend ku buron ujë dhe rri amull, moçalishte; vend i ulët që e zë uji shpejt. Është e vërtetuar se në këtë zonë të Tiranës, mund të dalë ujë fosil edhe në thellësinë 5 metra.
Në vitet 1880 Brraka ishte një lagje e mirëfilltë e Tiranës, pronë e familjeve të pasura tiranase dhe kishte disa shtëpi të tipit kullë dy katëshe me tulla balte dhe tra druri. Në këtë kohë, përreth këtyre shtëpive u ngulën me lejen e pronarëve të tokave edhe pjestarë të komunitetit rom, të cilët u shërbenin këtyre familjeve në punët bujqësore dhe tregtare.
Sot Brraka përshkohet mespërmes nga një rrugë e sistemuar, me një kalim, me trotuare nga të dy anët, ndriçim, godina banimi, institucione të ndryshme, dhe biznese. Rruga mban emrin e Haxhi Hysni Dalliut, hoxhë, studiues, veprimtar i çështjes kombëtare, i persekutuar nga regjimi osman për veprimatëritë e tij atdhetare dhe predikimin e një islami tolerant.
Brraka sot përfaqëson një potencial të madh ekonomik për zhvillimin dhe zgjerimin e qytetit dhe reflekton bashkëjetesën në harmoni të banorëve autoktonë dhe të ardhurve rishtazi nga i gjithë vendi.
Brraka është një lagje më e madhe.Brraka eshtë 12 cm gjithëse.Brraka zhvillon më shumë dhe reflekton këtë bashkëjetesë në këtë harmoni më shumë. |
4625 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Cucurbita | Cucurbita | Lista e anëtarëve
është grup në familjen Cucurbitaceae.
Lista e anëtarëve
Cucurbita digitata
Cucurbita ficifolia
Cucurbita foetidissima -
Cucurbita maxima
Cucurbita mixta
Cucurbita moschata
Cucurbita okeechobeensis
Cucurbita palmata
Cucurbita pepo - Kungulli
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4628 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Kungulli | Kungulli | (lat. Cucurbita pepo L.) bënë pjesë në familjen Cucurbitaceae. Ka disa variacione.Kungulli ka ngjyrë portokalli.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Halloween-Simboli i Halloween është kungulli.
Lidhje të jashtme
Bimë
Perime |
4631 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Cupressus | Cupressus | Lista e anëtarëve
është grup i cili bënë pjesë në familjen Cupressaceae.
Lista e anëtarëve
Cupressus cashmeriana
Cupressus chengiana
Cupressus duclouxiana
Cupressus dupreziana
Cupressus atlantica
Cupressus funebris
Cupressus gigantea
Cupressus sempervirens - Selvia
Po ashtu në këtë grup bëjnë pjesë dhe:
Cupressus arizonica
Cupressus arizonica var. glabra
Cupressus arizonica var. montana
Cupressus arizonica var. nevadensis
Cupressus arizonica var. stephensonii
Cupressus bakeri
Cupressus goveniana
Cupressus goveniana var. pygmaea
Cupressus goveniana var. abramsiana
Cupressus guadalupensis
Cupressus guadalupensis var. forbesii
Cupressus lusitanica
Cupressus lusitanica var. benthamii
Cupressus macnabiana
Cupressus macrocarpa
Cupressus sargentii
Shiko dhe këtë
Lidhje të jashtme
Abstract
Bimë |
4632 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Selvia | Selvia | ( lat. Cupressus sempervirens L.) e njohur edhe si : qiparis (Shqipëri e Jugut), qipras (Shkodër), bënë pjesë në familjen Cupressaceae.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4635 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Cuscuta | Cuscuta | Lista e anëtarëve
Kuskuta është grup i familjes Convolvulaceae.
Lista e anëtarëve
Cuscuta americana :
Cuscuta applanata :
Cuscuta approximata :
Cuscuta attenuata :
Cuscuta boldinghii :
Cuscuta brachycalyx :
Cuscuta californica :
Cuscuta cassytoides :
Cuscuta ceanothi :
Cuscuta cephalanthi :
Cuscuta compacta :
Cuscuta coryli :
Cuscuta corylii :
Cuscuta cuspidata :
Cuscuta decipiens :
Cuscuta dentatasquamata :
Cuscuta denticulata :
Cuscuta epilinum :
Cuscuta epithymum :
Cuscuta erosa :
Cuscuta europaea :Kuskuta evropiane
Cuscuta exaltata :
Cuscuta fasciculata :
Cuscuta globulosa :
Cuscuta glomerata :
Cuscuta gronovii :
Cuscuta harperi :
Cuscuta howelliana :
Cuscuta indecora :
Cuscuta indesora :
Cuscuta japonica :
Cuscuta jepsoni :
Cuscuta leptantha :
Cuscuta megalocarpa :
Cuscuta mitriformis :
Cuscuta obtusiflora :
Cuscuta odontolepis :
Cuscuta pentagona :
Cuscuta plattensis :
Cuscuta polygonorum :
Cuscuta potosina :
Cuscuta potosona :
Cuscuta reflexa :
Cuscuta rostrata :
Cuscuta runyonii :
Cuscuta salina :
Cuscuta sandwichiana :
Cuscuta squamata :
Cuscuta suaveolens :
Cuscuta suksdorfii :
Cuscuta tuberculata :
Cuscuta umbellata :
Cuscuta vivipara :
Cuscuta warneri :
Shiko dhe këtë
Lidhje të jashtme
Digital Atlas of Cuscuta (Convolvulaceae)
Bimë |
4636 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Kuskuta%20evropiane | Kuskuta evropiane | ( lat. Cuscuta europaea L.) e njohur si: - rroth i Evropës, kukutë, grethatel (Shkodër), tel dreqi (Tiranë), bar i dreqit (Pogradec), është antare e fammiljes Convolvulaceae
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4638 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Aleksandri%20i%20Madh | Aleksandri i Madh | Aleksandri i tretë i Maqedonisë (, ), i njohur në shqip edhe si Aleksandri apo Leka i Madh, ka qenë mbret (basileus) i mbretërisë së lashtë helene të Maqedonisë dhe anëtar i dinastisë së Argeadëve. Ai lindi në agim të datës 21 korrik 356 pr.e.s. dhe vdiq më 13 qershor 323 pr.e.s.
Aleksandri i Madh ishte një ndër komandantët më të suksesshëm të të gjitha kohërave, ku në moshën 32 vjeçare kishte pushtuar pjesën më të madhe të botës së atëhershme (në shek IV p.e.s.). Aleksandri lindi në Pella të Maqedonisë greke në vitin 356 p.e.s. Babai i tij ishte mbreti i Maqedonisë, Filipi II dhe nëna e tij, princesha e Epirit, Olimpia. Pas vdekjes së Filipit II, i biri u ngjit në fron për të vazhduar traditën mbretërore. Aleksandri përfundoi bashkimin e të gjithë qytet-shteteve greke të kohës dhe pushtoi pjesën më të madhe të botës së atëhershme (Azisë së Vogël, Persisë, Egjiptit) duke arritur deri në Indi.
Emri i Aleksandrit rrjedh nga greqishtja antike dhe ka kuptimin 'Mbrojtës i njerëzve'. Alekso = mbroj, ndihmoj dhe andros = i burrave, njerëzve.
Vitet e fëmijërisë
Aleksandri lindi në verën e vitit 356 pr.e.s. në Pela, kryeqytet i shtetit antik maqedonas.Gjenealogjia e tij përbëhej nga dy figurat më të shquara të traditës së lashtë. Ajo e Heraklesit (heroit më të madh mitik grek) dhe Neoptolemit (djalit të heroit legjendar Akil, që themeloi shtëpinë mbretërore të Molosëve). Origjina legjendare e Aleksandrit luajti rol të rëndësishëm në formimin e karakterit, që në hapat e para të jetës së tij. Po aq e adhurueshme ishte dhe mënyra e arsimimit, e ëma dhe i ati i tij u kujdesën që pranë Aleksandrit të qëndronin njërëz me nivel të lartë arsimor, njëri prej tyre ishte dhe Aristoteli. Në 340 pr.e.s. Aleksandri ndërpreu studimet dhe u kthye në Pela, ku mori pjesë në jetën aktive të Maqedonisë.
Në vitin 356, në qytetin Pella të Maqedonisë, u lind një foshnjë, që njëzet e dy vjet më vonë, do të pushtojë Azinë dhe do të shkatërronte shtetin e pafund, të pasur dhe të plotfuqishëm të Persianëve. Kjo foshnjë ishte Aleksandri i Madh. Kjo datë ka mbetur e fiksuar sepse atë natë u dogj tempulli i njohur i perëndeshës Artemisa në Efesos. Plutarku shkruante se, të gjitha falltaret e Efesit, pasi vështruan rrënojat e tempullit, rendën nëpër rrugë duke thirrur: …”ky ishte sinjali i lindjes së atij që do të shkatërronte të gjithë Azinë”. Aleksandri ishte biri i mbretit Filipit II i Maqedonisë dhe i gruas së tij të katërt, princeshës epirote – Olimpias, e cila konsiderohet si njëra ndër gratë më të shquara të Antikitetit. Në vitet 331-317, në kohën kur erdhi në fron një kushëri i saj, Aiakidi, Olimpia u bë bashkësunduese me të në fronin e Epirit.
Aleksandri trashëgoi virtytet e të dy prindërve. Ishte mesatar në shtat, me flokë kaçurrel, me sy të bukur dhe një fytyrë të qetë e serioze njëherësh. Por ajo që e karakterizonte më tepër ishte zgjuarësia dhe trimëria. Këto dy virtyte i rrëfeu që nga mosha shumë e vogël. Ashtu si Napoleoni, Aleksandri ishte disi i shkurtër, biond, me një çehre të kuqërremtë në fytyrë dhe, sipas historianëve, njërin sy e kishte të zi si nata dhe tjetrin të kaltër si qielli. Djal i mbretit Filip II i Maqedonisë dhe princeshës Myrtale, që pas martesës u quajt Olimpia, e bija e Neoptolemit I të Epirit. Nga e ëma, ishte shumë i bukur, ai kishte fituar karakter të fortë sundimtari, kurse nga Aristoteli, mësuesi i tij maqedonas, dijen dhe kulturën mbi qytetërimet e vjetra. Ai e kaloi edhe një pjesë të fëmijërisë së tij, te daja në Epir.
Aleksandri ishte frut i menjëhershëm i pasionit të zjarrtë të dashurisë së Filipit me Olimpian, dhe ndoshta i vetmi. Lufta dhe politika e larguan shpejt Filipin nga Olimpia. Aleksandri mbeti nën kujdesin e nënës gjatë viteve të fëmijërisë dhe të adoleshencës së hershme. Ai u mësua të këndonte dhe t'i binte lirës, çka do të ishin kënaqësi gjatë gjithë jetës së tij; mësoi të gjuante dhe saherë që do të ishte i lirë ai do të gjuante arinj, luaj, zogj e dhelpra; u mësua dhe u praktikua me ritualet e mikpritjes dhe që kur ishte djalë dhjetëvjeçar e më tej ai do të shquhej për sjelljen e mirë, me të cilën priste vizitorët në oborr; ai natyrisht u mësua të kalëronte, kali i tij i famshëm Bukefalos, i cili do ta çonte nëpër beteja për njëzet vjet me radhë, është një nga elementet më të çuditshme të legjendës së Aleksandrit. Dhe, më në fund, pas gjithë këtyre ai filloi edukimin zyrtar në debatin filozofik dhe në poezinë epike.
Aleksandri adhuronte jashtë mase Iliadën dhe heroin legjendar, Akilin. Gjatë tërë jetës e ëma e drejtonte në rrugën e lavdisë së përjetshme. Olimpia i thoshte shpesh: “Ti je si Akili, i dënuar nga madhështia jote”. Jeta e tij u ndërlikua kur Filipi, i sapo ndarë nga Olimpia, bëri një djalë tjetër me gruan e re, Euridikën. Atëherë, kur froni për të nuk ishte më aq i sigurtë, u largua bashkë me të ëmën në pallatin mbretëror të Epirit ku festoi edhe martesën e dajës së tij, mbretit të Epirit, të atin e Pirros së Epirit. Më pas shkoi në Iliri për të organizuar një paraqitje të armatosur kundër të atit, që kishte ndër mend t’ia linte pushtetin djalit të tij të dytë. Pak kohë pas largimit Filipi II vritet dhe Aleksandri u shpall mbret, sepse djali i dytë ishte ende foshnje.
Aleksandri ishte dymbëdhjetë vjeç, kur një mik i Filipit, Dimarati nga Korinthi, i fali një kalë të fuqishëm, krenar dhe të pashtruar - Bukefalosin. Në oborrin e pallatit u grumbulluan shumë miq të mbretit dhe e admironin kalin e mrekullueshëm. Dikush prej tyre donte t'a shalonte. Por Bukefalosi u egërsua, tundi këmbët e pasme dhe miku i mbretit vrapoi të largohej për të shpëtuar.
"Për Zeusin! - i thirri atëherë Filipi Dimaratit, - kali që më bleve është vërtetë i shkëlqyer, por është kaq i egër sa kam frikë se askush nuk do të mund ta zbusë. Një nga oficerët e mbretit shkoi këmbëngulës drejt Bukefalosit, rrëmbeu frerët dhe u përpoq t'i kërcente në shpinë. Por kali hingëlliu egër, u shkund, u ngrit përpjetë mbi këmbët e pasme dhe oficeri ua mbathi këmbëve që të shpëtonte.
Njëri pas tjetrit provuan pothuaj të tërë ta zbutnin Bukefalosin. Një mund i kotë. Nuk do të gjendej askush që të nënshtronte kalin krenar dhe idhnak. Dhe atëherë panë të gjithë Aleksandrin e vogël të ngrihej nga vendi dhe të shkonte me guxim drejt kalit krenar. Aleksandër!, - i thirri Filipi, - Mos o bir! Kij mendjen!
Por Aleksandri bëri përpara pa ngurrimin më të vogël dhe kapi me kurajë frerët e Bukefalit. Kishte vënë re diçka që askush nuk e kishte parë. Kali trembej duke vështruar hijen e vet, prandaj egërsohej dhe nuk linte askënd t'i afrohej. Aleksandri ktheu kryet e kalit nga dielli, që të mos i binte hija përpara dhe me guxim e shkathtësi i kërceu në shpinë. Të gjithë panë me habi Bukefalin të rrinte urtë e palëvizur si qengj!
-Të lumtë! Të lumtë Aleksandër!, - shpërthyen britmat e vetvetishme triumfuese.
Filipi mbushur me krenari për të bëmën e birit, vrapoi pranë tij, e përqafoi i mallëngjyer, e puthi dhe i tha:
- Biri im, përpiqu të gjesh një mbretëri të madhe që të të shkojë për shtat. Maqedonia është shumë e vogël për ty! Fjalë profetike, që e ardhmja do t'i vërtetonte. Në 337 pr.e.s, Filipi u nda me Olimpian dhe u fejua me bukuroshen Kleopatra. Që atëhere marrëdhëniet e Aleksandrit me të atin filluan të zbeheshin, fakt që e detyroi Aleksandrin të largohet së bashku me të ëmën në Epir. Pas një viti kontradiktat midis tyre filluan të normalizoheshin. Ditën e martesës me Kleopatrën Filipi vritet."
Edukimi i Aleksandrit
Filipi punësoi mësuesit më të mirë për Aleksandrin. Dy prej përgjegjësve ishin Leonida, një farefis i nënës së tij molose, Olimpias, dhe Lisimaku, arkanani nga krahina e Dodonës. Më vonë, Aleksandri deklaroi se Leonida i rreptë e kishte bërë të fortë e të qëndrueshëm, duke e pajisur me dy “kuzhinierë” të shkëlqyer: një marshim gjatë natës, për të shijuar mëngjesin dhe një mëngjes të pakët, për të shijuar drekën.
Më në fund Filipi vendosi që Aleksandri të edukohet nga Aristoteli, një filozof i shquar grek, nxënës i Platonit. Filipi e solli atë në oborrin mbretëror dhe nën drejtimin e tij hapi një shkollë në Mieza, një vend i bukur pranë kryeqytetit Pella. Në atë shkollë Aleksandri dhe një grup fisnikësh të rinj maqedonë studiuan për tre vjet.
Aristotelit, filozofit dhe logjicistit më të shquar të kohës së tij, Filipi i dërgoi fjalë që të vinte e t’i jepte të birit mësime në Moral, Politikë, Mjekësi dhe Filozofi ose Metafizikë. Është me interes të vihet në dukje se, vetë Aristoteli (384-322 p.e.s.) kishte lindur në Stagira të Maqedonisë, në lindje te Selanikut. I ati i tij kishte qenë mjek i oborrit të të atit të Filipit, mbretit Aminta II. Pra, maqedonasi Aristotel ishte si në shtëpinë e vet në oborrin maqedonas, deri në moshën 17-vjeçare, kur shkoi në Athinë dhe u bë student i Platonit.
Në vitin 342 p.e.s., Aristoteli u kthye në Maqedoni si tutor i Aleksandrit 13-vjeçar dhe ndejti aty 7 vjet. Ndikimi i Aristotelit gjatë këtyre viteve të formimit dëshmohet nga një letër, të cilën Aleksandri ia dërgon më vonë ish-tutorit të tij. “Do të doja më shumë të shquhesha në dituri, sesa në pushtet e në sundim”. Megjithatë, Aleksandri i Madh e identifikonte veten me heronjtë e lashtë të Homerit, i bindur se ishte një pasardhës i Herakliut (Herkulit), nga ana e babait, dhe i Akilit nga ana e nënës. Poezia epike nënkuptonte Homerin. Përshkrimi i tij për të kaluarën heroike të Greqisë në dy poemat e famshme, Iliadën dhe Odisean, do të ndikonte shumë tek Aleksandri dhe do të përcaktonte drejtimin e jetës së tij. Mospërfillja e rrezikut, rendja pas aventurës, sfidat dramatike për dyluftim, guximi i çartuar edhe përpara vdekjes - këto ishin mesazhet e kanunit homerik, që e pushtuan imagjinatën e Aleksandrit qysh në fëmijëri. Veprimi i tij i parë, kur do të hynte në Azi, do të ishin flijimet që do të bënte në Trojë, nga tempulli i së cilës do të merrte parzmoren e shenjtë, që do ta mbante gjatë gjithë fushatës së tij në Lindje. Ndikimi i epikës homerike u ndërthur me ndikimin e besimeve ekstreme, fetare dhe ekscentrike të nënës së tij.
Aristoteli është një filozof i madh për botën moderne, themelues i shkollës së empirizmit. Ai shkroi libra mbi organizimin dhe rendet kushtetuese të njëqind e pesdhjetë shteteve e qytet-shteteve të ndryshme, botoi jetëshkrimet e fituesve të lojërave Pitike, u angazhua në studimin e muzikës e të mjekësisë, të astronomisë, të magnetizmit dhe të optikës, shkroi traktate për Homerin, analizoi retorikën, dha mendime për anën irracionale të natyrës së njeriut, vendosi studimine biologjisë në baza të shëndosha eksperimentale, u fut me aftësi në botën e çudtishme të bletëve dhe studioi embrionologjinë. Dihet se ai nxiti dhe plotësoi më tej interesat e mëparshme të Aleksandrit në njohjen e epikës homerike, duke shkruar një libër të veçantë për "Iliadën", të cilën Aleksandri do ta mbante përherë nën jastëk. Homeri, me siguri, do të ketë zënë një vend të veçantë në programin e shkollës së Miezës. Aristoteli, gjithashtu shkroi për nxënësit e vet mjaft pamflete për qeverisjen e shtetit dhe të kolonive dhe u dha atyre mësime në disiplinat e gjeometrisë, të retorikës, të estetikës, si dhe në artin e argumentimit.
Aleksandri mbyllur për katër vjet të tëra në një pallat preriferik, tok me mjaft moshatarë, bij gjeneralësh dhe fisnikësh të Maqedonisë, mori nga mësuesi i madh njohuri të pafundme, që më pas i vlenë shumë. Se sa respekt dhe dashuri ndjente Aleksandri për Arsitotelin, na e shfaqin fjalët e mëposhtme, të cilat mbetën në histori: Jetën ia kam borxh tim eti, dhe se si të jetoj mësuesit tim"
Në këto vite kur edukohej Aleksandri, u zgjuan dhe ambiciet e tij, ëndrra e madhe për të zmadhuar Maqedoninë. Dhe një ditë, kur mori vesh se i ati kishte fituar dhe një betejë tjetër, tha me ankim: "Im atë do të mund gjithë armiqtë tanë dhe nuk do të mbetet asnjë që ta mund unë".
Ngjitja në fron
Një rast i dytë i madh iu paraqit Aleksandrit dy vjet më pas. Athinasit dhe aleatët e tyre, tebanët, vendosën t'u rezistonin planeve të Filipit për të pushtuar Heladën (Greqinë) dhe në vitin 338 pr.e.s ushtria e tyre priste ushtrinë maqedone në Keronë. Atje u bë ndeshja e madhe dhe historike e dy ushtrive. Filipi i besoi djalit të tij tetëmbëdhjetë vjeçar t'u printe 2000 kalorësve. Aleksandri luftoi trimërisht, duke përballuar batalionin e tebanëve. Tebanët qëndruan me ngulm sulmeve të tërbuara të kalorësisë maqedone të drejtuar nga Aleksandri, gjersa ranë të gjithë të vdekur. Në atë betejë kishte marrë pjesë edhe athinasi Demosten, oratori më i madh i Helladës, i cili urrente me fanatizëm maqedonët. U detyrua të flakte mburojën dhe heshtën dhe t'ua mbathte këmbëve që të shpëtonte.
Fitorja e maqedonëve ishte e madhe dhe historike. Tani asnjë forcë nuk do të mund t'u kundërvihej që të pushtonin helenët. Pas betejës, Filipi dha urdhër të grumbullonin athinasit e vdekur dhe t'i digjnin.
Kaluan edhe dy vjet prej se Maqedonia vendosi pushtetin mbi Helenët (Grekët). Ishte njëzet vjeç Aleksandri, kur një pasdite mbreti Filip kremtonte dasmën e së bijës Kleopatër në një stadium, kur një maqedon i quajtur Pausania, i paguar nga helenët, ia afrua Filipit dhe i nguli një thikë në zemër.
Maqedonia humbi një mbret të madh. Se Filipi ishte vërtetë një mbret i madh, politikan i zgjuar, gjeneral i shkëlqyer, kishte arritur të pushtonte dhe të shpartallonte armiqtë helenë dhe përgatitej për fushatën kundër Persisë.
Mbret në, moshën njëzet vjeçe, u bë Aleksandri. Pothuaj ende djalë, mori në duar fatin e Maqedonisë Ilire. Ishte vera e vitit 336 p.e.r.
Pas vrasjes së Filipit, Aleksandri mori masa të rrepta duke eleminuar çdo armik të mundshëm (te brendshem dhe te jashtem). Fillimisht luftoi në pjesën veriore dhe jugore me qëllim sigurimin e kufijëve. Ndërsa më vonë pushtoi Persinë, Indinë e shumë vende të tjera. Gjatë kohës qe luftonte Aleksandri njohu dhe u martua me dy gra, fillimisht me Roksanen dhe më vonë me Stateiren (sipas historisë thuhet se pas vdekjes së Aleksandrit ish bashkëshortja e tij Roksana, vrau Stateiren dhe motrën e saj ndërkohë qe trupat e tyre u shndërruan në një gosti te shijshme për kanibalët). Përveç ambicioz Aleksandri i Madh ishte dhe një luftëtar i papërsëritshëm vështirë të mundej nga ndokush. Në 2 – 3 qershor 323 pr.e.s Aleksandri mori pjesë në një banket (gosti) te organizuar nga miqtë e tij, që mesa dukej do të ishte dhe e fundit, pasi menjëherë shfaqi temperaturë të lartë, si rezultat i se ciles u mberthye në shtrat për ditë me rradhë dhe pikërisht për këtë arsye u detyrua të ndryshonte dhe datën e udhëtimit që do të realizonte në Arabi. Pas një përmirësimi sipërfaqësor gjendja shëndetësore e tij u përkeqësua duke humbur çdo mundësi komunikimi dhe ecjeje. Lajmi i keq se Aleksandri i Madh kishte vdekur i detyroi të gjithë oficerët të urdhëronin ushtarët të kalonin ne shenje nderimi nga shtrati i tij për t’i dhënë lamtumirën e fundit. Pas dy ditësh vdiq, në 13 qershor 323 pr.e.s, në Babiloni, por amaneti i tij ishte te varrosej në Aleksandri dhe ashtu u bë. Pak para se të vdiste e pyetën se te kush do të linte fronin, përgjigja e tij ishte absolute: tek “më i forti.”
Komandant
Ai u nis për në Delfi për tu këshilluar me orakullin e Apollonit për fatin e fushatës aziatike, por arriti atje në një ditë të ndaluar, e cila konsiderohej e papërshtatshme për orakullin që të jepte parashikimin e saj. Mirëpo, kur ajo nuk pranoi që t’i vinte veshin lajmëtarit të tij, Aleksandri u fut vetë brenda dhe e tërhoqi atë zvarrë në tempull. Rezistenca e saj qe e kotë, më në fund ajo thirri: “Biri im, ti je i papërballueshëm!” Me të dëgjuar këto fjalë, ai e lëshoi, duket se kjo ishte përgjigja e dëshiruar dhe se nuk kishte më nevojë për këshilla të mëtejshme nga perënditë.
Miti Aleksandrit
Menjëherë pas vdekjes së tij Aleksandri u shndërrua në mit, që nga India deri në Atllantik, duke ndjekur modele të ndryshme sipas popujve. Persianët thonin se Aleksandri ishte i biri i Darios, ndërsa Egjiptianët imagjinonin se ishte djali i mbretit të fundit të Egjiptit. Në traditën Arabo-persiane Aleksandri quhet Sikander, në Persisht Iskandar dhe në Arabisht Dhul-Qamayn, për shkak të paraqitjes së tij në monedha me brirë dashi. Sipas kërkuesëve Aleksandri i Madh përmendet dhe në Kuran me emrin DHIKEROS, si mbret i madh që ndërtoi piles, me qëllim që të mbronte njerëzit e pafajshëm nga barbarët Gog dhe Magog. Gjatë viteve Bizantine prania e figurës së Aleksandrit të Madh ndërthuret me mjaft histori të famshme, shumë e kishin fantazuar si njeriun e shenjtë që përveç profecive të tij ndihmonte dhe në ndërtimin e disa manastireve në shkretëtirë. Shumë tradita në Greqi u krijuan rreth Aleksandrit, dhe disa shenja e rrënoja në ndërtesa të herëshme indikojnë “praninë” e atëherëshme të tij. Shumë e përhapur është dhe thënia ku sipas traditës Aleksandri i Madh ka qenë vëllai i sirenës së detit e cila pyeste here pas here marinarët “nëse jeton mbreti Aleksandër”, dhe e vetmja përgjigje që pranonte te merrte ishtë se “jeton dhe mbretëron.”
Varri i Aleksandrit të Madh gjendet sot në zemër të Aleksandrisë së Egjiptit- por nën rrënojat që janë shkaktuar nga tërmetet gjatë historisë. Kërkimet arkeologjike për ta gjetur vazhdojnë ende. Varri apo katakombi i zbuluar është në regjionin e Komel el Dika, në zemër të Aleksandrisë, gjashtëdhjetë metra nga xhamia e Nebih Danielit, ku sipas besimit tradicional arab gjendet varri i udhëheqësit të madh ushtarak. Varri thuhet se kishte qenë i mbyllur dhe i fshehur gjatë shekullit 3 dhe 4 të erës së re, gjatë ndërrimit të religjionit në Perandorinë Romake është mbrojtur nga shkatërrimi
Aleksandri në art
Figura e Aleksandrit qarkullonte në prerje të ndryshme monedhash si para ashtu dhe pas vdekjes së tij. Në ato Aleksandri shfaqej i parrojtur njësoj si perëndia greke e Diellit, Helios, dhe me një kokëluani mbi kokën e tij e cila deri diku simbolizonte origjinën e gjeneratës së tij nga Hieakliu. Imazhi i tij u shndërrua në burim inspirimi për shumë artist; të cilët nuk hezituan ta gjallëronin nëpërmjet punimeve të tyre si pikturave dhe busteve manhitëse. Por jashtë ciklit përfshirës nuk qëndruan dhe produksjonet e mëdha të cilat e sollën në ekranin e madh nëpërmjet filmave të ndryshëm me temë qëndrore mitin e tij
Përveç të lartëpërmendurave personaliteti i rrallë i Aleksandrit zgjoi dhe interesin e shumë shkrimtarëve, të cilët pasqyruan denjësisht karakterin dhe historinë e tij unike nëpërmjet librave që shkruan në nderim të tij, njëri prej tyre është dhe shkrimtari Italian Valerio Masimo Manfredi.
Një nga filmat më të realizuar për Aleksandrin e Madh është ai hollivudian në vitin 2004 (Alexander), me aktorin Colin Farell në rolin e Aleksandrit.
Referime
Historia e Azisë
Hyjni
Maqedonë
Maqedonia antike
Mbretër |
4650 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Mazurek%20D%C4%85browskiego | Mazurek Dąbrowskiego | Mazurek Dąbrowskiego është himni i Polonisë.
Tekst i tanishëm:
Jeszcze Polska nie zginęła
Kiedy my żyjemy,
Co nam obca przemoc wzięła,
Szablą odbierzemy.
Ref: Marsz, marsz, Dąbrowski,
Z ziemi włoskiej do Polski
Za twoim przewodem,
Złączym się z narodem.
Przejdziem Wisłę, Przejdziem Wartę,
Będziem Polakami,
Dał nam przykład Bonaparte,
Jak zwyciężać mamy.
Ref: Marsz, marsz...
Jak Czarniecki do Poznania,
Po szwedzkim zaborze,
Dla ojczyzny ratowania,
Rzucim się przez morze.
Ref: Marsz, marsz...
Mówi ojciec do swej Basi,
Cały zapłakany -
Słuchaj jeno, pono nasi
Biją w tarabany.
Ref: Marsz, marsz...
Poloni |
4651 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Cynara | Cynara | Lista e anëtarëve
është grup i bimëve në familjen Asteraceae.
Lista e anëtarëve
Cynara alba
Cynara algarbiensis
Cynara auranitica
Cynara baetica
Cynara cardunculus
Cynara cornigera
Cynara cyrenaica
Cynara humilis
Cynara hystrix
Cynara scolymus - Angjinarja : - artiçoka (Shkodër), hinardh, ingjinare (Tiranë), ingjinare
Cynara syriaca
Shiko dhe këtë
Lidhje të jashtme
Bimë |
4652 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Angjinarja | Angjinarja | (lat. Cynara scolymus) e njohur edhe si : - artiçoka (Shkodër), hinardh, ingjinare (Tiranë). Angjinarja i takon familjes Asteraceae.
Bimë barishtore shumëvjeçare e viseve të ngrohta, me gjethe të mëdha të prera thellë, që mbillet për lulet si kokë me fletë të tulta, të cilat përdoren si ushqim dhe për të përgatitur pije, barna mjekimi etj.; lulja e paçelur e kësaj bime. Kokë angjinareje. Sallatë me angjinare.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
është ne bim e qe përdoret për ushqim.
Lidhje të jashtme
Bimë |
4654 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Cynodon | Cynodon | Lista e anëtarëve
është grup i familjes Poaceae.
Lista e anëtarëve
Shiko edhe këtë
Lidhje të jashtme
Bimë |
4655 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Cynoglossum | Cynoglossum | Lista e anëtarëve
është grup i bimëve të familjes Boraginaceae.
Lista e anëtarëve
Cynoglossum amabile - në Kinën përendimore
Cynoglossum boreale - në pjesen veriore të ShBA-ve në kufi me Kanadan
Cynoglossum castellanum
Cynoglossum cheirifolium
Cynoglossum clandestinum
Cynoglossum columnae
Cynoglossum creticum
Cynoglossum dioscoridis
Cynoglossum germanicum
Cynoglossum glochidiatum
Cynoglossum hungaricum
Cynoglossum magellense
Cynoglossum montanum
Cynoglossum nebrodense
Cynoglossum nervosum - në Himala
Cynoglossum officinale - Gjuhëqeni mjekësor , rritet në Azi, Afrik dhe Evrop
Cynoglossum reverchonii
Cynoglossum rotatum
Cynoglossum sphacioticum
Cynoglossum virginianum - rritet në Nju Jork, Floridë
Shiko dhe këtë
Lidhje të jashtme
Bimë |
4656 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Gjuh%C3%ABqeni%20mjek%C3%ABsor | Gjuhëqeni mjekësor | (lat. Cynoglossum officinale L.) është bimë që rritet gjermë 80 cm mbi tokë dhe i taknë familjes Boraginaceae.
Shiko dhe këtë
Artikulli në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4660 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Daphne | Daphne | Lista e anëtarëve
është grup mëse 50 antarë Thymelaeaceae
Lista e anëtarëve
Daphne acutiloba
Daphne alpina
Daphne arbuscula
Daphne aurantiaca
Daphne bholua
Daphne blagayana
Daphne caucasica
Daphne cneorum
Daphne genkwa
Daphne giraldii
Daphne glomerata
Daphne gnidioides
Daphne gnidium
Daphne jasminea
Daphne jezoensis
Daphne kamtschatica
Daphne kiusiana
Daphne kosaninii
Daphne laureola
Daphne longilobata
Daphne mezereum - Jargavan mali
Daphne mucronata
Daphne odora
Daphne oleoides
Daphne papyracea
Daphne petraea
Daphne pontica
Daphne pseudomezereum
Daphne sericea
Daphne striata
Daphne sureil
Daphne tangutica
Shiko dhe këtë
Lidhje të jashtme
Bimë |
4661 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Jargavan%20mali | Jargavan mali | (lat. Daphne mezereum L.) i njohur edhe si - shikakuq, ftue i egër, xerxela helmmbytëse është bimë që i takon familjes Thymelaeaceae.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4663 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Datura | Datura | Lista e anëtarëve
, ose tatulla, është grup bimësh të familjes Solanaceae.
Lista e anëtarëve
Datura discolor
Datura inermis
Datura innoxia ose Datura inoxia
Datura kymatocarpa
Datura leichhardtii
Datura metel
Datura pruinosa
Datura quercifolia
Datura reburra
Datura stramonium
Datura wrightii
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Account of accidental minor poisoning by Datura
Erowid Datura Vault
Clinical Toxicology Review of Datura Poisoning
Bimë |
4664 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Tatulla | Tatulla | {{Taxobox grupi_info | taxon = Datura}}
( lat. Datura stramonium L.) e njohur edhe me emrin qarkullues si : - rreshull, eshak, plangjesë,. lule buelli është lule e familjes Solanaceae. Emri i referohet formes se gjethes si dhe toksictetit te cilat ato shkaktojne.
Shiko dhe këtë
''''' në projektin Commons të Wikipedia
Lidhje të jashtme
Datura stramonium from 'A modern herbal' by Mrs Grieve (1931)
Datura stramonium at Liber Herbarum II
Datura stramonium at CalPhotos
Bimë |
4666 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Karrota | Karrota | ( lat. Daucus carota nënlloji sativus L. ) është një perime rrënjë, zakonisht në ngjyrë portokalli. Ekzistojnë edhe varietete në ngjyrë të purpurt, të kuqe, të bardhë dhe të verdhë. Pjesa që hahet e karrotës është rrrënja.Mos hani karrota se bohni lepra. Edhe mos hani lepra se bohni karrota
Njihet edhe si : - lule turpi (Korçë), lulehane (Nënshat) është bimë që hynë në familjen Apiaceae.
Prodhimtaria
Vlerat ushqyese të karotës
Karota luan një rol vendimtar në sistemin tonë imunitar. Ajo nuk ka kolesterol dhe ka fuqi të madhe për të shkatërruar qelizat e para kanceroze te njerëzit.
Një burim i pasur i acidit pantothenic, mangan, beta-carotene, fibra dietike, vitamina (B6, K, C) dhe bakër.
Karota të ndihmon gjithashtu në rritje. Përveç kësaj, ajo lufton kundër kacerëve të ndryshme si mushkërive, lëkurës dhe gojës. Hahet e gatuar ose e papërpunuar. Duhet të konsumohet çdo ditë.
Shiko dhe këtë
Daucus carota
Karrota e egër
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
BetaSweet purple carrot at Texas A&M
Recipes with carrots
World Carrot Museum
Carrots for the home gardener
The claim that eating carrots results in improved vision is false
Botanikë
Bimë
Perime |
4667 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Daucus%20carota | Daucus carota | Kjo faqe është për llojin Daucus carota që përfshin gjithë nënllojet e karrotës. Për perimen e kultivuar karrotë (Daucus carota nënlloji sativus) shiko Karrota. Për përdorime të tjera shiko Karrota (kthjellim)
( lat. Daucus carota L. ) është një lloj bime në familjen Apiaceae. Në këtë lloj bëjnë pjesë disa nënlloje përfshi karrotën e egër dhe karrotën (Daucus carota nënlloji sativus) e mbjellë nga njeriu dhe përdorur si perime. Pjesa e ngrësnshme është rrënja zakonisht në ngjyrë portokalli, të purpurt, të kuqe, të bardhë dhe të verdhë. Njihet edhe si lule turpi (Korçë), lulehane (Nënshat).
Përdorimi
Si karrota perime po ashtu edhe karrota e egër përdoren si ushqim por karrota e egër duhet ngrënë e re pasi, ndryshe nga karrota e kultivuar, po të lihet të rritet ajo drunjëzohet së shumti dhe nuk mund të përdoret si ushqim.
Karrota e egër mund të mbillet si bimë ndihmëse përkrah kultivarëve të tjerë.
Nënllojet
Si karrota e zbutur ashtu edhe ajo e egër vijnë nga Daucus carota L. Ka shumë nënlloje të Daucus carota që janë përshtatur për klima të ndryshme. Dy prej tyre vijnë nga Hollanda. D. carota nënlloji sativus ka rrënjë që mund të jenë të ngjyrave të ndryshme. Ka rrënjë më të trashë dhe më të ëmbël. D. carota nënlloji carota ka rrënjë të bardhë që nuk ndryshon në ngjyrë dhe, ndryshe nga D. carota nënlloji sativus, ka rrënjë të hollë, me shije të hidhur dhe nuk hahet.
Shiko dhe këtë
Karrota
Karrota e egër
në projektin Commons të Wikipedias
Burimi i të dhënave
Botanikë
Bimë
Perime |
4668 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Delphinium | Delphinium | Lista e anëtarëve
është grup bimësh i familjes Ranunculaceae.
Lista e anëtarëve
Delphinium altissimum
Delphinium andersonii
Delphinium barbeyi
Delphinium bakeri
Delphinium bicolor
Delphinium brunonianum
Delphinium bulleyanum
Delphinium caeruleum
Delphinium californicum
Delphinium cardinale
Delphinium carolinianum
Delphinium cashmerianum
Delphinium cheilanthum
Delphinium consolida
Delphinium corymbosum
Delphinium decorum
Delphinium delavayi
Delphinium denudatum
Delphinium depauperatum
Delphinium dictyocarpum
Delphinium duhmbergii
Delphinium elatum
Delphinium exaltatum
Delphinium fissum
Delphinium formosum
Delphinium geyeri
Delphinium glareosum
Delphinium glaucum
Delphinium grandiflorum
Delphinium hansenii
Delphinium hesperium
Delphinium hybridum
Delphinium leroyi
Delphinium leucophaeum
Delphinium likiangense
Delphinium linarioides
Delphinium luteum
Delphinium maackianum
Delphinium macrocentron
Delphinium menziesii
Delphinium muscosum
Delphinium nelsonii
Delphinium nudicaule
Delphinium nuttallianum
Delphinium oxysepalum
Delphinium parishii
Delphinium parryi
Delphinium peregrinum
Delphinium pictum
Delphinium przewalskii
Delphinium pylzowii
Delphinium requienii
Delphinium roylei
Delphinium scopulorum
Delphinium semibarbatum
Delphinium speciosum
Delphinium staphisagria
Delphinium sutchuense
Delphinium tatsienense
Delphinium tricorne
Delphinium triste
Delphinium troliifolium
Delphinium variegatum
Delphinium verdunense
Delphinium vestitum
Delphinium villosum
Delphinium virescens
Delphinium viride
Delphinium yunnanense
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4669 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Gjuh%C3%ABnusja%20e%20formuar | Gjuhënusja e formuar | (lat. Delphinium consolida L.) është bimë e familjes Ranunculaceae.
Shiko dhe këtë
Lidhje të jashtme
Bimë |
4671 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Digitalis | Digitalis | Lista e anëtarëve
është grup bimësh i familjes Plantaginaceae.
Lista e anëtarëve
Digitalis davisiana
Digitalis dubia
Digitalis ferruginea
Digitalis grandiflora
Digitalis laevigata
Digitalis lanata
Digitalis lutea
Digitalis obscura
Digitalis parviflora
Digitalis purpurea
Digitalis thapsi
Digitalis viridiflora
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Molecule of the Month - Digitalis
Bimë |
4672 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Luletok%C3%ABza%20leshtake | Luletokëza leshtake | ( lat. Digitalis lanata Ehrho) e njohur edhe si : - luletogzi, leshtor (Vlorë), leshtak, leshtore, togsore, pleçgjejze është bimësh e familjes Plantaginaceae.
Shiko dhe këtë
NDERTIMI:
Luletogzi leshtor eshte bime barishtore shume vjecare ose 2 vjecare me kercell te vetmuar te drejte,me gjethe prejt te cilave te sipermet jane pa bisht heshtake me maje te mprehte.
Lulet jane te mbledhura ne vile qe kane ngjyre te bardhe ne te verdhe.Gjethet dhe lulet jane te mbuluara me push prej nga kane marre edhe emrin.Tek ne rritet ne zona pyjore dhe kultivohet ne shume vende te evropes.
PERBERJA KIMIKE:
Droga permban nga 0.5-1% glikozide kardioaktive ke bejne pjese mbi 60 perberes te ndryshem, me rendesi jane: LANTOZIDI A,B,C.
PERDORIMI:
Perdoret ne pamjaftueshmerine kardiake ne forem te ampulave
Lidhje të jashtme
Molecule of the Month - Digitalis
Bimë |
4673 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Luletog%C3%ABza%20e%20verdh%C3%AB | Luletogëza e verdhë | ( lat. Digitalis lutea L.) është bimë e familjes Plantaginaceae.
Shiko dhe këtë
Lidhje të jashtme
Bimë |
4674 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Luletog%C3%ABza%20e%20purpurt%C3%AB | Luletogëza e purpurtë | ( lat. Digitalis purpurea L.) e njohur edhe si : - lulefilxhani është bimë e familjes Plantaginaceae.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4678 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Ushqerza%20e%20r%C3%ABndomt%C3%AB | Ushqerza e rëndomtë | ( lat. Echium vulgare L.) është bimë e familjes Boraginaceae.
Lista e anëtarëve
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4680 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Echium | Echium | Lista e anëtarëve
është grup bimësh i familjes Boraginaceae.
Lista e anëtarëve
Echium italicum
Echium plantagineum
Echium vulgare
Echium acutifolium
Echium amoenum
Echium australe
Echium boissieri
Echium brevirame
Echium candicans
Echium clavatum
Echium coincyanum
Echium creticum
Echium fastuosum
Echium glomeratum
Echium horridum
Echium linearifolium
Echium longifolium
Echium lusitanicum
Echium lycopsis
Echium maculatum
Echium officinalis
Echium papillosum
Echium pininana
Echium pomponium
Echium pustulatum
Echium rauwolfii
Echium rosulatum
Echium rubrum
Echium russicum
Echium sericeum
Echium simplex
Echium wildpretii x pininiana
Echium virescens
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4681 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Echium%20aculeatum | Echium aculeatum | ( lat. Echium acutifolium L.) është bimë e familjes Boraginaceae.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4683 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Echium%20pininana | Echium pininana | ( lat. Echium pininana) është bimë e familjes Boraginaceae.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4684 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Echium%20plantagineum | Echium plantagineum | ( lat. Echium pininana) është bimë e familjes Boraginaceae.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4685 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Echium%20virescens | Echium virescens | ( lat. Echium virescens) është bimë e familjes Boraginaceae.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4687 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Koha | Koha | Koha është përmasa në të cilën kuptohet dhe matet rrjedha e ngjarjeve në gjithësi. Koha është kapja e rendit në shfaqjen e ngjarjeve nga ndërgjegjja njerëzore. Të gjitha ngjarjet mund të përshkruhen në një kohë që mund të jetë e kaluara, e tashmja dhe e ardhmja. Thelbi i domethënies së kohës është një ndër çështjet më të vjetra filozofike dhe shkencore të njeriut.
Fjalori Anglisht i Oksfordit e përkufizon kohën si "procesi i vazhdueshëm dhe i pakufishëm i ekzistencës dhe ngjarjeve në të shkuarën, të tashmen dhe të ardhmen, e quajtur si e tërë". Një tjetër përkufizim standard fjalori është "sekuencë e vazhdueshme lineare (e drejtë) jo hapësinore nga ku ngjarjet dukshëm ndodhin sipas një rregulli të pakthyeshëm".
Matja e përkohshme dhe historia
Matja e përkohshme, kronometri, përmban dy periudha të dallueshme: kalendari, një mjet matematikor për organizimin e intervaleve kohore, dhe sahati, një mekanizëm fizik që numëron pasazhet kohore. Në jetën e përditshme, ora i referohet një periudhe më të vogël se një ditë, ndërsa kalendari një periudhe më të gjatë se një ditë. Pajisjet elektronike personale i shfaqin njëkohësisht edhe kalendarin dhe orin. Numri që e tregon ndodhjen e një ngjarjeje specifike si në orë edhe në datë vëzhgohet nga një pikë referente.
Historia e kalendarit
Artifaktet nga paleolitiku tregojnë se hëna është përdorur për të llogaritur kohë që para 6,000 vjetëve. Kalendari hënor ishte ndër të parët që u paraqit, me 12 ose 13 muaj hënor (354 ose 384 ditë). Pa shtojca për të shtuar ditët dhe muajt e disa viteve, stinët shpejt u grupuan në një kalendar të bazuar vetëm në 12 muajt hënor. Kalendarët lunisolar kanë 13 muaj të shtuar në disa vite për të balancuar diferencen në mes të një viti të plotë (tani njihet si 365.24 ditë) dhe një viti me 12 muaj hënor. Numrat 12 dhe 13 zunë vend të dukshëm në shumë kultura, së paku pjesërisht për shkak të kësaj ndërlidhje të muajve me vitet.
Reformat e Çezarit në vitin 45 para Krishtit e vendosën botën romake në kalendar diellor. Ky kalendar ishte fajtor në atë se shtojcat e tij lejonin avancimin e solsticeve dhe ekuinokseve astronomike kundër tij për rreth 11 minuta në vit. Para Gregori XIII paraqiti një përmirësim në vitin 1582; kalendari Gregorian u adaptua ngadalë nga kombe të ndryshme në një periudhë shekullore, por tani është kalendari më i përdorur në botë.
Historia e pajisjeve për matjen e kohës
Një llojllojshmëri e madhe e pajisjeve janë shpikur për të matur kohën. Studimi i këtyre pajisjeve quhet horologji.
Një pajisje egjiptiane që daton nga viti 1500 para Krishtit, i ngjashëm me formën e një katrori T, maste pasazhin e kohës nga hija e hedhur në traversën e saj në rregull jolinear. T-ja ishte e orientuar në lindje mengjeseve. Në mesditë, pajisje kthehej ashtu që ta hidhte hijen e vet në drejtim të mbrëmjes.
Një orë diellore përdor një gnomon për të hedhur një hij në një set shënimesh të kalibruara për orë. Pozita e hijes tregon orën në kohë lokale.
Pajisja më precize e botës antike ishte sahati i ujit, ose clepsydra, një nga të cilat u gjet në varrin e faraonit egjiptian Amenhotep I (1525 – 1504 para K.). Ato ka mundësi të jenë përdorur për t’i matur orët e natës, por kërkohet mirëmbajtje manueale për të plotësuar rrjedhjen e ujit. Grekët antikë dhe populli i Chaldea-së (Mesopotamia juglindore) regullisht kanë shënuar rekorde në mbajtjen e orëve si pjesë themelore e vëzhgimeve të tyre astronomike. Zbuluesit arabë dhe inxhinierët në veçanti bënin përmirësime në përdonrimin e urës së ujit deri në mesjetë. Në shekullin e 11-të, zbuluesit kinezë dhe inxhinierët shpikën orën e parë mekanike që punonte me një mekanizëm arratisjeje.
Orët e rërës përdorin rrjedhjen e rërës për të matur kohën. Ato u përdorën në lundrim. Ferdinand Magelani përdori 18 xhama në secilën anije për udhëtimin e tij në vititn 1522. Shkopinjtë temjanë dhe qirinjtë ishin, dhe janë, të përdorshëm për matjen e kohës në tempuj dhe kisha. Orët e ujit, dhe më vonë, orët mekanike, u përdorën për të shënuar ngjarje të abatëve dhe manastiereve në Mesjetë. Rikardi i Ëallingfordit (1292 – 1336), abat i abacisë St. Albani, ndërtoi një orë mekanike si një planterium astronomik rreth vitit 1330. Avancime të mëdha në kohë-mbajtje u bën nga Galileo Galilei dhe veçanërisht nga Christiaan Huygens me zbulimin e orëve lavjerrëse.
Pajisja më e saktë e kohë-mbajtjes është sahati atomike, të cila përdoren për kalibrimin e orëve të tjera dhe instrumenteve kohë-mbajtëse. Ato përdorin vetinë rrotulluese të atomeve, dhe që nga viti 1967, sistemi SI e përdor si bazë të njësisë së kohës njësinë e tij, sekondën.
Në maj të vitit 2010, intervali kohor më i vogël i matur direkt është në rendin e 12 attosekondave (1.2 x 10 −17 sekonda).
Feja
Koha lineare dhe ciklike
Kultura antike si maja, Hopi, dhe fise të tjera kombëtare maerike, plus babilonasit, grekët antikë, hindutë, budistët, dhe të tjerët kishin konceptin e rrotës së kohës, që e ringriste kohën si ciklike dhe kuantike duke konsistuar në ripërsëritjen e viteve që ndodhin në Europe qenie të Universit në mes të lindjes dhe zhdukjes.
Në përgjithësi, konceptet islamike dhe judo-krisiane, të bazuar në Bibël, thonë se koha është linaer, duke filluar me aktin e krijimit nga Zoti. Pikëpampja e përgjithshme kristiane është se koha do të përfundojë me përfundimin e rendit present të gjërave.
Koha në mitologjinë greke
Gjuha greke ka dy principe të dukshme: Kronin dhe Kairon. Më herët iu referoheshin numrave, ose kronologjisë, kohës. Në teologji, Kairo është kualitative, si kundërthënie e kuantitatives.
Në mitologjinë greke, Kroni identifikohet si “Personifikim i Kohës”. Emir i tij do të thotë “kohë”. Ai portretizohet si një njeri i vjetër, me mjekërr të gjatë të hirit, si “Baba i Kohës”. Disa fjalë me rrënjë etimologjike të Kronit janë ''kronologjia, kronometri, kronik, anakronik, sinkronik,” dhe “kronikal”.
Koha në Kabbala
Bazuar te Kabbalistët, “koha” është një paradoks dhe një iluzion. Që të rak, e shkuara dhe e ardhmja, njihen njëherësh nga e tashmja.
Fizikë
Në fizikë, koha dhe hapësira njihen si madhësi themelore. Përkufizimi i vetëm i mundshëm i kohës është veprimi, në të cilin koha përkufizohet nga matja e proceseve (ecurive) dhe njësive të zgjedhura.
Në fizikë koha (simboli t, T) është madhësi për përcaktimin e intervaleve midis periudhave të ndryshme gjatë së cilave ndodhin dukuri të ndryshme fizike. Për krahasimin e zgjatjes së intervaleve për dukuritë në fizikë përdoren njësia ndërkombëtar nga sistemi SI, sekonda dhe shënohet me simbolin s.
Për të kuptuar më lehtë krahasimet, përveç sekondës si njësi bazë, për kohën përdoren edhe nënfishet dhe shumëfishet e sekondës.Koha si një madhësi fizike gjendet në shumë formula fizike duke filluar nga ato më elementaret dhe thelbësoret psh :v=l/t deri tak ato të komplikuarat ne lidhje me nxitimin etj.
Ka dy pikepamje te ndryshme per kohen si koncept.Nje pikepamje thote se koha eshte pjese e struktures themelore te universit, eshte nje dimension ne te cilin ngjarjet ndodhin ne sekuenca.Isak Njutoni e hodhi dhe mbeshteti kete teori, ndaj dhe kjo njihet si koha Njuton-iane.
Pikepamja e dyte, eshte ajo qe thote se koha nuk mund te jete nje "mbajtes" ne te cilin kalojne ngjarje dhe objekte.Ajo eshte pjese e nje strukture themelore (bashke me hapesiren dhe numrat) me te cilen njerezit masin ngjarjet.Pra koha nuk eshte nje ngjarje apo dicka, nuk mund te matet vete, sepse eshte nje njesi matese (si numrat) e megjithate mund te udhetohet ne te.
Matja
Thënie
«Çfarë është pra koha? Nëse ndokush më pyet, e di; nëse dua ti'a shpjegoj atij që më pyet, nuk e di më.» (Shën Agostini tek Rrëfimet.)
«Duke kursyer kohën zgjatet jeta.» (Antonio Rosmini)
«Koha është pasqyra e amshimit.» (Diogjeni i Sinopit)
«Koha heq gjithçka e jep gjithçka; çdo gjë ndryshon, kurrgjë nuk asgjësohet.» (Xhordano Bruno)
«Hapësira është burgu i trupit, koha është burgu i shpirtit.» (Karlo Maria Francero)
«Çdo orë e kohës së humbur është një mundësi dëmi për të ardhmen.» (Napoleon Bonaparti)
«Vetëm punëtorët e dinë se sa vlen koha; e bëjnë që të paguajë gjithmonë.» (Karlo Maria Francero)
«Ju thoni se koha ecën? Ah jo, vajmedet, koha qëndron, ne ikim.» (Henri Austin Dobson)
Shiko edhe
Kronologjia
Madhësitë fizike
Shpejtësia
Lidhjet e jashtme
Udhëtim në kohë
Enciklopedia ndër-rrjetore e filozofisë: Koha
Ora dhe data: Orëa e Botërore dhe zonat kohore
Instituti i Kërkimit të Cikleve
Koha dhe pakënaqësitë e saj
Burim i të dhënave
Fizikë |
4688 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Kilogrami | Kilogrami | Kilogrami është njësi matëse e masës që rrjedhë nga Sistemi SI, është njëmijë fishi i gramit dhe shkruhet me simbolin kg.
Në të gjithë botën punohet për të nxjerrur një përkufizim për kilogramin, i tillë që të rrjedhë nga një konsonante bazë e sistemit. Kjo iniciativë merë hovë edhe më të madh pas njohurive që 40 kopjet e prototipit nëndërkohë janë më të rënda për 50 mikrogram se prototipi. Shkaqet për rritjen së peshesë së kopjeve ende nuk janë gjetur. Pasi që kopjet janë të përpunuara nga i njëjti material sikurse prototipi supozohet se vetë prototipi ka humbur në peshë dhe se kopjet kanë ende të njëjtën peshë.
Orientimet më të njohura në iniciativën për ri-përkufizimin e kilogramit, janë:
Konstruktimi i një sfere nga një numër i caktuar i atomeve të Siliciumi patër. Një sferë e tillë është prodhuar dhe përdoret për krahasime në prodhim të nivelit nanometer. Në praktikë përdorimi i kësaj sfere në këtë nivel tregoj që ka si pasojë diferenca shumë të vogla. Kjo diferencë llogaritet të jetë si pasojë e matjeve jo korrekte gjatë vendosjes të izotopeve të siliciumit në sferë. Siliciumi në natyrë mundë të gjendet me tri izotope me masa të atomeve 28,29 dhe 30. Tani shikohet për prodhimin e sferës nga siliciumi me izotope të pastra Silicim-28, çka në praktik do të thotë një punë e rëndë diturie si dhe financiare.
Matja të bëhet me një Vat-peshore, gjatë të cilit proces do të bëhej krahasimi madhësisë mekanike me atë elektrike. Kjo ndodhë në dy hapa : Kalimi i rrymës në një bobinë do të shkaktonte krijimin e fushës magnetike, me një inezitet të caktuar 2) Lëvizja e bobinës në këtë fushë magnetike do të krijonte rrymën induktive. Po ashtu duhet matur shpejtësia dhe nxitimi i lëvizjes së bobinës dhe pesha që krijon pesha e trupit që duhet matur.
Matja e masës së një atomi me ndihmën e rrezatuesit të joneve dhe mbledhja e joneve në një masë (trup fizik). Duke matur intensitetin e rrymës së rrezatuesit të joneve dhe kohën mund të matet masa e atomit në njësinë kilogram.
Të gjitha këto ide e iniciativa janë në zhvillim e disa nga to edhe praktikohen, por ende nuk është vendosur se cila nga këto apo ide të reja do të zëvendësoj prototipin e tashëm të kilogramit.
Përkufizimi i tanishëm
Që nga 1898 prototipi internacional i kilogramit në Paris është vlera krahasuese ndërkombëtare e kilogramit. Masa e prototipit është e përkufizuar si 1 kg. Ruhet në byron internacionale për masa dhe pesha (Bureau International des Poids et Mesures (BIPM) [1] (http://www.bipm.fr/)) në Sevres afër Parisit.
Prototipi është një cilindër i konstruktuar nga legura 90 % platin dhe 10 % iridium me lartësi dhe rreze prej 39 mm. Vendet nënshkruese të kësaj marrëveshje kanë kopje nga ky prototip. Komiteti internacional për masa dhe pesha vendos se kur duhet krahasuar kopjet me prototipin. Deri më tani këso lloj krahasime të prototipit me kopjet ka pasur më 1950 dhe së fundi më 1990. Shteti anëtarë i këtij komiteti mund të krahasoj kopjen e vet me prototipin në çdo kohë, këtë krahasim zakonisht shtete e bëjnë çdo 10 vite.
Përkufizimi i vjetër
Përkufizimi i vjetër i kilogramit ishte masa e kubit (dm3) prej një decimetri të mbushur me ujë me dendësinë maksimale (në temperaturën 4 °C).
Kilogrami dhe Sistemi SI
shiko Parashtesat e njësive në Sistemit SI
mikrogrami = 10-9kg
miligrami = 0,000 001 kg - e milionta pjes e kilogramit
grami = 0,001 kg - e njëmijta pjesë e kilogramit
tonelata = 1000 kg
Përmasa krahasuese në natyrë
Masat më të vogla se 1 µg
< 1 · 10-9 kg
< 4 · 10-36 kg - Masa e një Neutroni
9,11 · 10-31 kg - Masa e një Elektroni
1,67 · 10-27 kg - Masa e një Protoni
1 µg deri 10 µg
≡ 1 · 10-9 kg deri 1 · 10-8 kg
< 1 µg - sasia e substancave më helmuese vdekjepruese - Botulinumtoxin (LD50 = 0,03 µg/100kg) und Tetanustoxin (LD50 = 0,01 µg/100kg)
10 µg deri 100 µg
≡ 1 · 10-8 kg deri 1 · 10-7 kg
21 µg - plankmasa
100 µg deri 1 mg
≡ 1 · 10-7 kg deri 1 · 10-6 kg
100–1000 µg - sasia Nikotinit në një cigare
1 mg deri 10 mg
≡ 1 · 10-6 kg deri 1 · 10-5 kg
≈10 mg - Masa e një milingonje (bubërecit)
10 mg deri 100 mg
≡ 1 · 10-5 kg deri 1 · 10-4 kg
(35–)70 mg - sasia vedekjepruese e Nikotinit për njeriun me peshë prej 70 kg
100 mg deri 1 g
≡ 1 · 10-4 kg deri 1 · 10-3 kg
200 mg - 1 Karat
Masat mbi një gram
1 g deri 10 g
≡ 1 · 10-3 kg deri 1 · 10-2 kg
2 g - gjitari më i vogël i njohu në natyrë
2 g - shpendi më i vogël i njohu në natyrë
10 g deri 100 g
≡ 1 · 10-2 kg deri 1 · 10-1 kg
15–16 g - Masa e një CD-je pa kopertinë
100 g deri 1 kg
≡ 1 · 10-1 kg deri 1 · 100 kg
110 g - Pesha e insektit më të rëndë të njohur në natyrë.
453,59237 g - funta
Masat mbi një kilogram
1 kg deri 10 kg
≡ 1 · 100 kg deri 1 · 101 kg
ca. 1300 g - Masa mesatare e trurit të njeriut të rritur.
10 kg deri 100 kg
≡ 1 · 101 kg deri 1 · 102 kg
100 kg deri 1000 kg (1 t)
≡ 1 · 102 kg deri 1 · 103 kg
ca. 250 kg - Luani i rritur
ca. 700 kg - Lopa
907,18474 kg = 1 Tonelatë amerikane
Masat mbi një tonelatë
1 t deri 10 t
≡ 1 · 103 kg deri 1 · 104 kg
1 t - Masa e 1 m3 (1000 Litra) Uji në temperaturë 20 °C
1016,0469088 kg = 1 Tonelata britanike
1095 kg - Masa e një Mercedesi A140
3–7 t - Masa e një Elefantit të rritur
10 t deri 100 t
≡ 1 · 104 kg deri 1 · 105 kg
12 t - Elefanti më i madhë të njohur
14 t - Kambana e kullës Big Ben në Londër
78,7 t - Masa e një aeroplani të tipit Concorde
100 t deri 1000 t
≡ 1 · 105 kg deri 1 · 106 kg
181 t - aeroplani Jumbo-Jet (Boeing 747-400)
185 t - pesha maksimale e lejueshme për startim e një aeroplani të tipit Concorde
397 t - pesha maksimale e lejueshme për startim e një aeroplani të tipit Jumbo-Jet (Boeing 747-400)
Masat e nivelit planetar dhe më të mëdha
Masat mbi 1000 t
> 1 · 106 kg
2900 t (≡ 2,9 · 106 kg) - Pesha startuese e Saturn V, raketës startuese të Apollos - misioni në hënë (2550 t nga kjo ishin lëndë djegëse)
564.736 t (˜ 5,65 · 108 kg) - anija më e madhe e botës, Naftëmbajtsja Jahre Viking (e mbushur plot)
1,5 · 1018 kg - pesha e atmosferës së Tokës
3,3 · 1020 kg - sasia e ujit të të gjitha Oqeaneve
7,35 · 1022 kg - Hëna
5,98 · 1024 kg - Toka
1,9 · 1027 kg - Jupiteri
1,99 · 1030 kg - Dielli
3,6 · 1041 kg - Udha e kulloshtes
≈ 1053 kg - Gjithësia
Shiko dhe këtë
Lidhje të jashtme
National Physical Laboratory FAQ on kilogram definition, the need for a new definition, and some alternatives
Conversion Calculator for Units of MASS (& Weight)
More on the NIST Watt Balance
More on the Avogadro project
Conversion: Units of Weight
Le Bureau International des Poids et Mesures
Attogram Detection |
4689 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Sistemi%20Nd%C3%ABrkomb%C3%ABtar%20i%20Nj%C3%ABsive | Sistemi Ndërkombëtar i Njësive | Sistemi Ndërkombëtar i Njësive, SI është forma bashkëkohore e sistemit metrik dhe është sistemi i njësive me shtrirjen më të madhe në botë, i përdorur edhe në tregti edhe në shkencë. Ai përbëhet nga një sistem koherent i njësive të madhësive të ndërtuara në shtatë baza. Ai përkufizon 22 njësi të emëruara, dhe përfshin shumë njësi të tjera të rrjedhura. Sistemi po ashtu përmban edhe 22 parashtesa.
Sistemi u publikua në vitin 1960 si rezultat i një iniciative që filloi në vitin 1948. Ai bazohet në sistemin e njësive metër-kilogram-sekond (MKS) më shumë se çdo variant tjetër i sistemit centimetër-gram-sekond (CGS).
Njësitë dhe prapashtesat
Sistemi SI përbëhet nga një grup i njësive bazë, një grup i njësive të nxjerra me emra të veçantë, dhe një grup i koeficientëve të bazës dhjetore që përdoren si parashtesa. Tërmi Njësi SI përfshin tri kategori, por termi njësi koherente SI përfshin vetëm njësitë bazë dhe njësitë e nxjerra koherente.
Njësitë bazë
Njësitë bazë të sistemit SI janë blloqet ndërtuese të sistemit dhe të gjitha njësitë e nxjerra nga to. Kur Maksuelli paraqiti konceptin e sistemit koherent, ai identifikoi tri madhësi që do të përdoreshin si bazë: masa, gjatësia dhe koha. Giorgi më vonë paraqiti nevojën për një njësi bazë elektrike. Teorikisht cilado e rrymës elektrike, potencialit elektrik, rezistencës elektrike, ngarkesës elektrike. Kështu, u zgjodh njësia e rrymës elektrike. Tri njësitë e tjera bazë të sistemit (për temperaturë, substancë dhe intensitet të dritës) u shtuan më vonë.
Njësitë e nxjerra
Njësitë e nxjerra të sistemit SI janë formuar nga fuqizimi, prodhimi ose herësi i njësive themelore dhe një të palimituara në numër. Njësitë e nxjerra janë të lidhura me madhësi të nxjerra, për shembull shpejtësia është madhësi që rrjedh nga madhësitë themelore të kohës dhe gjatësisë, kështu në sistemin SI njësia e nxjerr është metër për sekond (simboli m/s). Dimensionet e njësive të nxjerra mund të shprehen në terma të dimensioneve të njësive themelore.
Për hirë të komoditetit, disa njësi kanë emrat e vet.
Parashtesat
Parashtesat janë shtuar në emrat e njësisë për të prodhuar shumëfishin ose nënfishin e njësive origjinale. Të gjithë ata janë fuqi me bazën 10. Për shembull, kilo- shënon njëmijë dhe mili- shënon një të njëmijtën, kështu që janë një mijë milimetra në metër dhe një mijë metra në kilometër. Parashtesat nuk kombinohet asnjëherë, për shembull një e milionta e një metri është mikrometri dhe jo një milimilimetër. Shumëfishat për kilogramin janë shënuar duke marrë për bazë gramin, kështu që një e milionta e një kilogrami është miligrami, njo mikrokilogrami.
Lidhje të jashtme
BIPM Bureau International des Poids et Mesures (SI maintenance agency) (home page)
BIPM brochure (SI reference)
ISO 80000-1:2009 Quantities and units – Part 1: General
NIST Official Publications
NIST Special Publication 330, 2008 Edition: The International System of Units (SI)
NIST Special Publication 811, 2008 Edition: Guide for the Use of the International System of Units
NIST Special Pub 814: Interpretation of the SI for the United States and Federal Government Metric Conversion Policy
Rules for SAE Use of SI (Metric) Units
EngNet Metric Conversion Chart Online Categorised Metric Conversion Calculator
U.S. Metric Association. 2008. A Practical Guide to the International System of Units
Referime
Matematikë
Fizikë
Kimi
Sistemi Ndërkombëtar i Njësive |
4690 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Erodium | Erodium | Lista e anëtarëve
është grupi bimësh që hynë në familjen Geraniaceae. Ky grup i bimëve përbëhet diku nga 60 lloje lulesh, ndër të cilat një numër i tyre janë bimë njëvjeqare e disa shumë vjeqare. Lule të këtij grupi mund të hasim në të gjitha anët e botës. Po ashtu kultivimi i tyre në kopshtë është i mundëshem.
Lista e anëtarëve
Erodium cicutarium
Erodium foetidum
Erodium manescavi
Erodium reichardii
Erodium texanum
Shiko dhe këtë
Lidhje të jashtme
Bimë |
4691 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Gjilp%C3%ABrqyqja | Gjilpërqyqja | ( lat. Erodium cicutarium L. ) e njohur edhe si:- sqepçofka është bimë barishtore një deri dy vjeqare dhe hynë në familjen Geraniaceae.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4692 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Erodium%20foetidum | Erodium foetidum | ( lat. Erodium cicutarium L. ) është bimë barishtore një deri dy vjeqare dhe hynë në familjen Geraniaceae.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4693 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Erodium%20manescavi | Erodium manescavi | ( lat. Erodium manescavi L. ) është bimë barishtore një deri dy vjeqare dhe hynë në familjen Geraniaceae.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4694 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Erodium%20reichardii | Erodium reichardii | ( lat. Erodium reichardii L. ) është bimë barishtore një deri dy vjeçare dhe hynë në familjen Geraniaceae.
Shiko edhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4695 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Erodium%20texanum | Erodium texanum | ( lat. Erodium texanum L. ) është bimë barishtore një deri dy vjeqare dhe hynë në familjen Geraniaceae.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4697 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Eryngium | Eryngium | Lista e anëtarëve
është grup bimësh i familjes Apiaceae .
Lista e anëtarëve
Janë diku rreth 230 lloje të këtij grupi, duke i numëruar dhe këto:
Eryngium agavifolium
Eryngium alpinum
Eryngium amethystinum
Eryngium aquaticum
Eryngium billardieri
Eryngium bourgatii
Eryngium bromelifolium
Eryngium campestre
Eryngium carlinae
Eryngium caucasicum
Eryngium corniculatum
Eryngium creticum
Eryngium dichotomum
Eryngium ebracteatum
Eryngium eburneum
Eryngium elegans
Eryngium foetidum
Eryngium giganteum
Eryngium glaciale
Eryngium humile
Eryngium leavenworthii
Eryngium maritimum
Eryngium monocephalum
Eryngium palmatum
Eryngium pandanifolium
Eryngium paniculatum
Eryngium planum
Eryngium prostratum
Eryngium proteiflorum
Eryngium serbicum
Eryngium serra
Eryngium spinalba
Eryngium tricuspidatum
Eryngium triquetrum
Eryngium variifolium
Eryngium viviparum
Eryngium yuccifolium
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
ITIS report for Eryngium
Medicinal Eryngiums
Pubmed Search on Eryngium Medicinal Uses
Bimë |
4698 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Gjembardhi | Gjembardhi | (lat. Eryngium campestra L.) është bimë dhe klasifikohet në familjen e bimëve Apiaceae.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4700 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Eryngium%20giganteum | Eryngium giganteum | ( lat. Eryngium giganteum L. ) është bimë dhe klasifikohet në familjen e bimëve Apiaceae .
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4701 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Eryngium%20maritimum | Eryngium maritimum | ( lat. Eryngium maritimum L. ) është bimë dhe klasifikohet në familjen e bimëve Apiaceae .
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4702 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Eryngium%20planum | Eryngium planum | ( lat. Eryngium planum L. ) është bimë dhe klasifikohet në familjen e bimëve Apiaceae .
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4703 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Eryngium%20pandanifolium | Eryngium pandanifolium | ( lat. Eryngium pandanifolium L. ) është bimë dhe klasifikohet në familjen e bimëve Apiaceae .
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4704 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Eryngium%20tricuspidatum | Eryngium tricuspidatum | ( lat. Eryngium tricuspidatum L. ) është bimë dhe klasifikohet në familjen e bimëve Apiaceae .
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4705 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Eryngium%20variifolium | Eryngium variifolium | ( lat. Eryngium variifolium L. ) është bimë dhe klasifikohet në familjen e bimëve Apiaceae .
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4706 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Eryngium%20yuccifolium | Eryngium yuccifolium | ( lat. Eryngium yuccifolium L. ) është bimë dhe klasifikohet në familjen e bimëve Apiaceae .
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4707 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Eryngium%20foetidum | Eryngium foetidum | (lat. Eryngium foetidum L.) është bimë dhe klasifikohet në familjen e bimëve Apiaceae.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4708 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Eugenia | Eugenia | Lista e anëtarëve
është grup bimësh dhe klasifikohet në familjen e bimëve Myrtaceae.
Lista e anëtarëve
Eugenia alternifolia
Eugenia atropunctata
Eugenia brasiliensis
Eugenia confusa
Eugenia coronata
Eugenia foetida
Eugenia klotzschiana
Eugenia ligustrina
Eugenia luschnathiana
Eugenia monticola
Eugenia natalitia
Eugenia orbiculata
Eugenia pitanga
Eugenia supra-axillaris
Eugenia uniflora
Shiko dhe këtë
Lidhje të jashtme
Bimë |
4712 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Qum%C3%ABshtorja | Qumështorja | Lista e anëtarëve
është gjëneza e disa bimëve të familjes Euphorbiaceae.
Lista e anëtarëve
Euphorbia aaron-rossii
Euphorbia acanthothamnos
Euphorbia agraria
Euphorbia albomarginata
Euphorbia alluaudii
Euphorbia amygdaloides
Euphorbia antisyphilitica
Euphorbia bicolor
Euphorbia bifurcata
Euphorbia bilobata
Euphorbia biumbellata
Euphorbia brachycera
Euphorbia brittingeri
Euphorbia caunculata
Euphorbia chamaesula
Euphorbia characias
Euphorbia commutata
Euphorbia corollata
Euphorbia cotinifolia
Euphorbia crenulata
Euphorbia cuphosperma
Euphorbia curtisii
Euphorbia cyathophora
Euphorbia cyparissias
Euphorbia damarana
Euphorbia davidii
Euphorbia dendroides
Euphorbia dentata
Euphorbia discoidalis
Euphorbia dulcis
Euphorbia epithymoides
Euphorbia eriantha
Euphorbia esula
Euphorbia exigua
Euphorbia exserta
Euphorbia exstipulata
Euphorbia falcata
Euphorbia flanaganii
Euphorbia floridana
Euphorbia fulgens
Euphorbia gaudichaudii
Euphorbia gayeri
Euphorbia graminea
Euphorbia haeleeleana
Euphorbia helioscopia
Euphorbia helleri
Euphorbia hernariifolia
Euphorbia heterophylla
Euphorbia hexagona
Euphorbia incisa
Euphorbia innocua
Euphorbia inundata
Euphorbia ipecacuanhae
Euphorbia josei
Euphorbia lactea
Euphorbia lancifolia
Euphorbia lathyris
Euphorbia leucocephala
Euphorbia leuconeura
Euphorbia longicruris
Euphorbia lucida
Euphorbia macropus
Euphorbia maculata
Euphorbia marginata
Euphorbia mellifera
Euphorbia mercurialina
Euphorbia milii
Euphorbia misera
Euphorbia myrsinites
Euphorbia nephradenia
Euphorbia neriifolia
Euphorbia nudicaulis
Euphorbia oblongata
Euphorbia obtusifolia
Euphorbia oerstediana
Euphorbia palmeri
Euphorbia palustris
Euphorbia paralias
Euphorbia peplidion
Euphorbia peplus
Euphorbia petiolaris
Euphorbia pinea
Euphorbia pinetorum
Euphorbia plagiantha
Euphorbia platyphylla
Euphorbia platyphyllos
Euphorbia polychroma
Euphorbia polyphylla
Euphorbia pubentissima
Euphorbia pulcherrima
Euphorbia purpurea
Euphorbia radians
Euphorbia resinifera
Euphorbia rigida
Euphorbia roemerana
Euphorbia roemeriana
Euphorbia segetalis
Euphorbia serrata
Euphorbia spathulata
Euphorbia spinosa
Euphorbia strictior
Euphorbia supine
Euphorbia telephioides
Euphorbia terracina
Euphorbia tetrapora
Euphorbia texana
Euphorbia tirucalli
Euphorbia trigona
Euphorbia trichotoma
Euphorbia villosa
Euphorbia virosa
Euphorbia wrightii
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4713 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Euphorbia%20amygdaloides | Euphorbia amygdaloides | është bimë e familjes Euphorbiaceae.
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
4714 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Euphorbia%20cyparissias | Euphorbia cyparissias | Euphorbia cyparissias është bimë e familjes Euphorbiaceae.
Pamje
Shiko dhe këtë
në projektin Commons të Wikipedias
Lidhje të jashtme
Bimë |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.