text
stringlengths 2
130k
|
|---|
Prvi Bejkonov sledbenik bio je lekar Tomas Braun, koji je opovrgao mnoga dotadašnja shvatanja o prirodi Savremeni naučni metod (hipotetičko-deduktivni) ima nekoliko osnovnih delova, koji se dosledno primenjuju u savremenoj biologiji: Ćelijska teorija navodi da je ćelija fundamentalna jedinica života, i da su svi živi organizmi formirani od jedne ili više ćelija ili izlučenih produkata tih ćelija (e.g. ljuska, kosa i nokti itd.). |
Sve ćeline nastaju iz drugih ćelija putem ćelijske deobe. |
U multićelijskim organizmima, svaka ćelija u telu organizma je ultimatno izvedena iz jedne ćelije u fertilizovanom jajetu. |
Ćelija se takođe smatra osnovnom jedinicom u mnogim patološkim procesima. |
Dodatno, fenomen protoka energije se odvija u ćelijama u procesesima koji su deo funkcije poznate kao metabolizam. |
Konačno, ćelije sadrže nasledne informacije (DNK), koja se prenosi sa ćelije na ćeliju tokom ćelijske deobe. |
Centralni organizacioni koncept biologije je da se živa bića menjaju i razvijaju putem evolucije, i da sve poznate žive forme imaju zajedničko poreklo. |
Teorija evolucije postulira da su svi organizmi na Zemlji, bilo žuvi ili izumrli, postali od zajedničkog pretka ili iz istog genskog fonda. |
Za tog zadnjig univerzalnog zajedničkog predka svih organizama se veruje da se pojavio pre oko 3,5 milijardi godina. |
Biolozi generalno smatraju univerzalnost i sveprisutnost genetičkog koda kao definitivin dokaz u prilog teorije univerzalnog zajedničkog nasleđa svih vrsta: bakterija, arhaja, i eukariota (pogledajte: poreklo života). |
Upoznat sa naučnim leksikonom od strane Žan-Batist Lamarka 1809. godine,Čarls Darvin je uspostavio ideju evolucije pedeset godina kasnije kao održivi naučni model kad je artikulisao njenu pokretačku silu: prirodnu selekciju. (Alfred Rasel Voles je priznat kao kopronalazač ovog koncepta pošto je on pomogao u istraživanjima i experimentima koncepta evolucije.) Evolucija se danas koristi za objašnjavanje velikih varijacija života prisutnog na Zemlji. |
Darvin je teoretisao da su vrste i rase razvijene putem procesa prirodne i veštačke selekcije. |
Genetički drift je prihvaćen kao dodatni mehanizam evolutivnog razvoja u modernoj sintezi teorije. |
Evoluciona istorija vrsta — koja opisuje karakteristike raznih vrsta iz kojih su druge vrste nastale — zajedno sa njihovim genealoškim odnosom prema svim ostalim vrstama je poznata kao filogenija. |
Mnoštvo različitih pristupa biologiji generiše informacije o philogeniji. |
Oni obuhvataju upoređivanja DNK sekvenci koja se vrše u okviru molekularne biologije ili genomike, i komparisone fosila ili drugih rekorda o drevnim organizmima u paleontologiji. |
Biolozi organizuju i analiraju evolucione odnose putem raznih metoda, uključujući filogenetiku, fenetiku, i kladistiku. |
Početke biologije nalazimo kod Aristotela koji je opisao oko 500 životinjskih vrsta, a nakon njega sledi stagnacija sve do 16. veka. |
U 17. veku izum mikroskopa dovodi do otkrića ćelija i početka citologije, a u 18. veku Karl fon Line opisuje i sistematizuje mnoštvo biljnih i životinjskih vrsta. |
Svojim radom ujedno osniva naučnu sistematiku vrsta. |
Nakon njega Žorž Kivje utemeljuje komparativnu anatomiju, a Čarls Darvin postavlja teoriju evolucije. |
Fizika Fizika (, -{phisis}-: priroda) jest osnovna fundamentalna prirodna nauka koja proučava osnovna ili suštinska svojstva prirodnih pojava i tela. |
Fizičari proučavaju osnovna svojstva, strukturu i kretanje materije u prostoru i vremenu. |
Fizičke teorije se najčešće izražavaju kao matematičke relacije. |
Najutemeljenije pojave se nazivaju fizičkim zakonima ili zakonima fizike, međutim, i oni su kao i sve druge naučne teorije, podložni promenama. |
Pri tome, novi fizički zakoni obično ne isključuju stare, nego samo ograničavaju domen njihovog važenja. |
Fizika je usko povezana sa drugim prirodnim naukama, kao i matematikom (zbog matematičkog opisivanja prirode), posebno hemijom, koja se umnogome bazira na fizici, pogotovo na kvantnoj mehanici, termodinamici i elektromagnetizmu. |
Fizika je jedna od najstarijih akademskih disciplina, možda najstarija ako se uzme u obzir astronomija. |
Tokom zadnja dva milenijuma, fizika je bila deo prirodne filozofije zajedno sa hemijom, biologijom, i pojedinim granama matematike, ali su se tokom naučne revolucije u 17. veku, prirodne nauke pojavile kao zasebni istraživački programi. |
Fizika se preklapa sa mnogim interdisciplinarnim oblastima istraživanja, kao što je biofizika i kvantna hemija, i granice fizike nisu čvrsto definisane. |
Nove ideje u fizici često objašnjavaju fundamentalne mehanizme drughi nauka čime se otvaraju nove avenije istraživanja u oblastima kao što su matematika i filozofija. |
Fizika na osnovu načina na koji proučava tela i pojave se deli na: teorijsku i eksperimentalnu fiziku. |
Osnovne oblasti fizike su: Mehanika je nauka koja proučava pojave kretanja i ravnoteže materijalnih tela pod delovanjem fizičkih sila i nauka o aparatima, spravama, mašinama. |
Statistička fizika je oblast fizike koja se bavi fizičkim sistemima sastavljenim iz velikog broja čestica (reda veličine Avogadrovog broja). |
Elektromagnetizam je oblast fizike koja proučava električne i magnetne pojave u prirodi. |
Termodinamika je grana fizike koja proučava posledice promene pritiska, temperature i zapremine u makroskopskim fizičkim sistemima. |
Kvantna mehanika je fundamentalna grana teorijske fizike kojom su zamenjene klasična mehanika i klasična elektrodinamika pri opisivanju atomskih i subatomskih pojava. |
Relativistička fizika je Fizička teorija prostora i vremena koja se bavi proračunima u inercijalnim sistemima referencije. |
Fizika elementarnih čestica se bavi proučavanjem fundamentalnih sastavnih delova materije i zračenja. |
Fizika se bavi širokim spektrom fenomena, od fizike subatomskih čestica, do fizike galaksija. |
U ovo spadaju najosnovniji objekti od kojih su sačinjeni svi ostali objekti i zato se za fiziku ponekad kaže da je fundamentalna nauka. |
Cilj fizike je da opiše različite fenomene koji se dešavaju u prirodi putem prostijih fenomena. |
Stoga je zadatak fizike da poveže stvari koje se mogu videti sa njihovim uzrocima, a zatim da poveže ove uzroke zajedno kako bi se našao ultimativni razlog zašto je priorda takva kava je. |
Na primer, drevni Kinezi su prometili da se neka vrsta kamenja (magnetit) privlače ili odbijaju međusobno dejstvom neke nevidljive sile. |
Ovaj efekat je kasnije nazvan magnetizam i prvi put je ozbiljno proučavan u 17. veku. |
Malo ranije nego Kinezi, Stari Grci su znali da drugi predmeti, kao što je ćilibar protrljan krznom, izazivaju slično privlačenje ili odbijanje. |
Ovo je takođe prvi put ozbiljno proučavano u 17. veku i nazvano je elektricitetom. |
Dalja istraživanja u 19. veku su pokazala da su ove dve sile samo dva različita aspekta jedne sile - elektromagnetizma. |
Proces ujedinjavanja sila se nastavlja i danas. |
Fizika koristi naučni metod da proveri ispravnost neke fizičke teorije, koristeći metodičan pristup da uporedi implikacije te teorije sa zaključcima dobijenim iz sprovedenih eksperimenata i posmatranja. |
Eksperimenti i posmatranja se sakupljaju i porede sa predviđanjima i hipotezama koje tvrdi teorija i tako pomažu u određivanju istinitosti ili neistinitosti teorije. |
Teorije koje su dobro pokrivene podacima i nisu nikada pale na nekom empirijskom testu se često nazivaju naučni zakoni ili zakoni prirode. |
Sve teorije, uključujući one koje se nazivaju zakonima prirode, se mogu uvek zameniti preciznijim, uopštenijim definicijama ako se pronađe neko neslaganje teorije sa prikupljenim podacima. |
Neki principi, poput Njutnovih zakona kretanja se još uvek nazivaju zakonima, iako se danas zna za neke slučajeve u kojima oni ne važe. |
Teoretičari teže da razviju matematički model koji se i slaže sa postojećim eksperimentima i koji može uspešno da predvidi buduće rezultate, dok eksperimentalisti smišljaju i izvode eksperimente da bi proverili teorijska predviđanja, i istražili nove fenomene. |
Iako se teorija i eksperimenti razvijaju posebno, oni jako zavise jedan od drugog. |
Napredak u fizici često nastaje kada eksperimentalisti otkriju nešto novo što postojeće teorije ne mogu da otkriju, ili kada nove teorije izvode zaključke koje se mogu proveritu eksperimentalno, što inspiriše nove eksperimente. |
U odsustvu eksperimenta, teorijska istraživanja mogu da odu u pogrešnom pravcu; postoje kritike protiv tzv. M-teorije, popularne teorije u fizici velikih energija, za koju nijedan praktični eksperiment nije ikada osmišljen. |
Fizičari koji rade na i na polju teorije i na polju eksperimenta se često nazivaju fenomenologičari. |
Teorijska fizika je blisko povezana sa matematikom, koja obezbeđuje jezik fizičkih teorija, a veliki delovi matematike, kao što je matematička analiza, su specijalno osmišljeni da bi se rešili problemi u fizici. |
Teoretičari mogu takođe da se oslone na numeričku analizu i računarske simulacije. |
Polja matematičke fizike i računarske fizike su aktivna polja u istraživanjima. |
Teorijska fizika se u svojoj istoriji oslanjala na filozofiju i metafiziku; na ovaj način su spojene teorije elektriciteta i magnetizma u elektromagnetizam. |
Izvan poznatog univerzuma, polje teorijske fizike se takođe bavi hipotetičkim pitanjima kao što su paralelni univerzumi ili više dimenzije. |
Fizičari spekulišu o ovim mogućnostima i iz njih postavljaju teorije. |
Koncept onoga šta se može smatrati hipotetičnim se može promeniti tokom vremena. |
Na primer, neki fizičari iz 19. veka su ismevali postojanje atoma. |
Do kraja Drugog svetskog rata, atomi nisu više bili hipotetička stvar. |
Od davnina su ljudi pokušavali da shvate ponašanje i osobine materije; zašto objekti padaju na zemlju kada izgube oslonac, zašto različiti materijali imaju različite osobine, i slično. |
Tajnovita je bila i priroda svemira, kao na primer oblik Zemlje, ponašanje i kretanje Sunca i Meseca. |
Mnoštvo teorija je pokušavalo da objasni te pojave, ali većina od njih na pogrešan način, jer nikada nisu bile potvrđene ogledom. |
Ipak postojalo je nekoliko izuzetaka, kao na primer Arhimed koji je izveo nekoliko značajnih i tačnih zakona mehanike i hidrostatike. |
Tokom kasnog 16. veka, Galilej je uveo oglede kao način proveravanja fizičkih teorija i on je uspešno formulisao i ogledima potvrdio nekoliko zakona dinamike, kao što je zakon inercije. |
1687, Njutn je objavio Matematičke principe prirodne filozofije, (-{Principia Mathematica Philosophia Naturalis}-), njegovo čuveno delo u kojem su detaljno izloženi Njutnovi zakoni kretanja, na kojima počiva klasična mehanika; i Njutnov zakon gravitacije, koji opisuje jednu od četiri osnovne sile u prirodi, gravitaciju. |
Obe ove teorije su se slagale sa izvršenim ogledima. |
Klasičnoj mehanici su takođe značajno doprineli Lagranž, Hamilton, i drugi, koji su otkrili nove formulacije, principe i rezultate. |
Zakon gravitacije je podstakao i razvoj astrofizike, koji opisuje astronomske pojave fizičkim teorijama. |
Od 18. veka pa nadalje, termodinamika je doživela značajna otkrića koja su imali Bojl, Jang, i mnogi drugi. |
1733, Bernuli je koristio statističke metode sa klasičnom mehanikom da bi izveo termodinamičke rezultate, inicirajući time razvoj statističke mehanike. |
1798, Tompson je demonstrirao pretvaranje mehaničkog rada u toplotu. |
1847. |
Džul je formulisao zakon o održanju energije, bilo u obliku toplote ili mehaničke energije. |
Elektricitet i magnetizam su proučavali Faradej, Om, i drugi. |
1855, Maksvel je ujedinio ove dve pojave u jedinstvenu teoriju elektromagnetizma, i opisao ih je Maksvelovim jednačinama. |
Ova teorija je pretpostavila da je svetlost elektromagnetni talas. |
1895, Rendgen () je otkrio X-zrake, koji predstavljaju elektromagnetno zračenje visoke frekvencije. |
Radioaktivnost je otkrio 1896. |
Henri Bekerel, a dalje su je proučavali Pjer Kiri, Marija Kiri i drugi. |
Ovo je postavilo temelje novom polju nuklearne fizike. |
1897, Tomson je otkrio elektron, jednu od osnovnih čestica nosioca naelektrisanja. |
1904, predložio je prvi model atoma. (Postojanje atoma je poznato još od 1808, kada ga je predvideo Dalton. |
1905, Ajnštajn je uobličio teoriju relativnosti (specijalnu i opštu), ujedinjavajući prostor i vreme u jedinstven entitet i stvorio novu, relativističku, teoriju gravitacije. |
Bio je jedan od nekolicine naučnika koji su postavili temelje kvantnoj fizici. |
1911, Raderford je iz ogleda sa rasejanjem alfa čestica na atomima zlata izveo postojanje kompaktnog atomskog jezgra, sa pozitivno naelektrisanim jedinicama protonima. |
Neutralno naelektrisane čestice, neutrone, je otkrio Čedvik, 1932. |
Početkom 1900, Plank, Ajnštajn, Bor, i drugi su razvili kvantnu teoriju, da bi objasnili anomalije u eksperimentalnim rezultatima, te su tada uveli pojam diskretnih energetskih nivoa. |
1925, Hajzenberg i Šredinger su formulisali kvantnu mehaniku, koja je objedinila dotada stečena saznanja o kvantnom-mikrosvetu i objasnila rezultate mnogobrojnih eksperimenata. |
U kvantnoj mehanici, ishodi fizičkog merenja podležu zakonima verovatnoće; teorija je propisala načine i pravila za izračunavanje ovih verovatnoća. |
Kvantna mehanika je takođe razvila teoretske alate za fiziku čvrstog stanja, koja izučava fizička svojstva čvrstih tela i fiziku fluida koja proučava supstancije u tečnom stanju, uključujući pojave kao što su kristalna struktura, poluprovodnost i superprovodnost, kao i superfluidnost ili tečne kristale. |
Među pionire ove oblasti fizike spada Bloh, koji je opisao ponašanje elektrona u kristalnim strukturama 1928. |