text
stringlengths 2
130k
|
|---|
Iako neke radio-talase odašilju astronomski objekti u obliku toplotnog zračenja, većina radio zračenja koja se vidi na Zemlji je u obliku sinhrotronskog zračenja, koje nastaje kada elektroni interaguju sa magnetskim poljem. |
Osim toga, jedan broj spektralnih linija koje proizvodi međuzvezdani gas, naročito spektralna linija molekularnog vodonika, se detektuje na radio-talasnim dužinama (na 21 -{cm}-). |
Raznovrsni objekti se mogu posmatrati na radio-talasnim dužinama, uključujući supernove, međuzvezdani gas, pulsare i aktivna galaktička jezgra. |
Infracrvena astronomija bavi se otkrivanjem i analizom infracrvenog zračenja (sa talasnim dužinama većim od crvenog svetla i manjim od radio-zračenja). |
Osim talasnih dužina bliskih vidljivoj svetlosti, atmosfera umnogome upija infracrveno zračenje, a i sama značajno zrači u infracrvenom delu spektra. |
Shodno tome, infracrvene opservatorije moraju biti smeštene na visokim, suvim mestima ili u svemiru. |
Infracrveni spektar koristan je za proučavanje objekata koji su previše hladni da bi zračili vidljivo svetlo, poput planeta i zvezdanih diskova. |
Duže infracrvene talasne dužine takođe mogu da prodru kroz oblake prašine koji zaustavljaju vidljivu svetlost, što omogućava posmatranje mladih zvezda u molekularnim oblacima kao i galaktičkih jezgara. |
Neki molekuli snažno zrače u infracrvenom, što se može koristiti za proučavanje hemije u svemiru, kao i otkrivanje vode u kometama Istorijski gledano, optička astronomija, takođe zvana astronomija vidljive svetlosti, je najstariji oblik astronomije, iz razloga što je prvi instrument kojim je posmatrano nebo — ljudsko oko. |
Posmatranja teleskopom da bi se sačuvala su isprva crtana rukom i pravljene su skice. |
U kasnom devetnaestom veku, posmatranja su počela da se beleže pomoću fotografije. |
Savremene slike se izrađuju pomoću digitalnih detektora, posebno detektora koji koriste pravougaonu matricu senzora (). |
Iako se sama vidljiva svetlost prostire od oko 4000Å do 7000Å (400-{nm}- do 700-{nm}-), ista oprema koja se koristi na ovim talasnim dužinama se koristi i za posmatranje blisko-ultraljubičastih i blisko-infracrvenih delova spektra. |
Ultraljubičasta astronomija se uglavnom odnosi na posmatranje u ultraljubičastim talasnim dužinama otprilike između 100 i 3200Å (10 do 320-{nm}-). |
Svetlo na ovim talasnim dužinama upija Zemljina atmosfera, tako da se osmatranja na njima moraju vršiti iz visokih slojeva atmosfere ili iz svemira. |
Ultraljubičasta astronomija je najbolja za proučavanje toplotnog zračenja i spektralnih emisionih linija toplih plavih zvezda (tipa OB) koje su veoma sjajne u ovom delu spektra. |
To uključuje i plave zvezde u drugim galaksijama. |
Ostali objekti koji se često posmatraju u ultraljubičastom svetlu uključuju planetarne magline, ostatke supernovih, i aktivna galaktička jezgra. |
Međutim, ultraljubičasto svetlo lako upija međuzvezdana prašina, i merenja ultraljubičastog zračenja objekata moraju biti ispravljana zbog ovog efekta ekstinkcije. |
Astronomija iks-zraka ili rendgenska astronomija je proučavanje astronomskih objekata na talasnim dužinama iks-zraka. |
Tipično, objekti odašilju iks-zrake kao sinhrotronsko zračenje (proizvedeno od elektrona koji se kreću oko linija magnetskog polja), toplotno zračenje retkih gasova (zakočno zračenje) na temperaturama iznad 10 (10 miliona) Kelvina, i toplotno zračenje gustih gasova (zračenje crnog tela) na temperaturama iznad 10 Kelvina. |
Budući da iks-zrake upija Zemljina atmosfera, sva posmatranja iks-zraka moraju se obavljati visokoletećim balonima, raketama ili svemirskim opservatorijama. |
Značajni izvori iks-zraka su rendgenske binarne zvezde, pulsari, ostaci supernova, eliptične galaksije, galaktička jata, i aktivna galaktička jezgra. |
Astronomija gama-zraka je proučavanje astronomskih objekata u najkraćim talasnim dužinama elektromagnetskog spektra. |
Gama-zraci mogu biti posmatrani direktno putem satelita kao što su Komptonova opservatorija gama zraka ili specijalizovanih teleskopa zvanih atmosferski Čerjenkovljevi teleskopi. |
Čerjenkovljevi teleskopi zapravo ne detektuju gama zrake direktno već prepoznaju bleskove vidljive svetlosti proizvedene kada gama zrake upija Zemljina atmosfera. |
Većina izvora gama-zračenja su zapravo eksplozije gama-zraka, objekti koji proizvode gama zračenje za nekoliko milisekundi do nekoliko hiljada sekundi pre nego što nestanu. |
Samo 10% izvora gama-zraka su stalni izvori. |
Oni uključuju pulsare, neutronske zvezde, i kandidate za crne rupe, kao što su aktivna galaktička jezgra. |
Pored elektromagnetnog zračenja, postoji još načina da posmatramo svemir sa planete Zemlje. |
U neutrinskoj astronomiji, astronomi koristite posebne podzemne objekte kao što su -{SAGE}-, -{GALLEX}- i Kamioka II/III za detektovanje neutrina koji potiču uglavnom iz Sunca, ali i iz drugih objekata kao što su supernove. |
Kosmički zraci sastoje se iz čestica velike energije koji se mogu videti kada uđu u Zemljinu atmosferu i interaguju sa česticama u njoj. |
Očekuje se da će neki budući detektori neutrina biti osetljivi i na neutrine nastale kada kosmički zraci ulete u Zemljinu atmosferu. |
Detekcija gravitacionih talasa je novo polje astronomije, u kojem se pokušavaju naći gravitacioni talasi. |
Detektori kao što je -{LIGO}- () već postoje, ali kako se gravitacioni talasi ekstremno teško mogu posmatrati, ove opservatorije još nisu imale rezultata. |
Detekcija i posmatranje gravitacionih talasa će pomoći dalji razvoj teorije, kao i proučavanje izuzetno kompaktnih objekata u svemiru. |
Planetarna astronomija ima velike koristi od direktnog posmatranja pomoću svemirskih letelica i misija donošenja uzoraka materijala sa planeta i ostalih nebeskih tela u Sunčevom sistemu. |
Ovo podrazumeva misije sa daljinskim senzorima, robotizovanim vozilima koja mogu da obave eksperimente na površini planete, udarnih objekata koji omogućavaju daljinsko posmatranje materijala unutar nebeskih tela, kao i misije za vraćanje uzoraka koje omogućavaju neposredno, laboratorijsko ispitivanje. |
Jedna od najstarijih oblasti u astronomiji, i u celokupnoj nauci, je merenje položaja nebeskih tela. |
Istorijski gledano, poznavanje tačnih položaja Sunca, Meseca, planeta i zvezda je oduvek bilo važno u nebeskoj navigaciji. |
Pažljiva merenja položaja planeta je dovelo do saznanja i razumevanja gravitacione sile u svemiru, i mogućnosti da se utvrde prošli i budući položaji planeta sa velikom preciznošću, polje poznato kao nebeska mehanika. |
Skora praćenja nebeskih tela koji prolaze blizu Zemlje će nam omogućiti da predvidimo susrete i potencijalne sudare Zemlje sa tim objektima. |
Merenja zvezdane paralakse obližnjih zvezda stvara osnov za merenje daljina bližoj galaktičkoj okolini. |
Merenja paralakse obližnjih zvezda predstavlja osnov za utvrđivanje karakteristika udaljenih zvezda, prostim poređenjem njihovim osobina. |
Merenja radijalne brzine i sopstvenog kretanja prikazuje kretanje i položaj objekata u Mlečnom putu. |
Astrometrički rezultati se takođe koriste za merenje rasporeda tamne materije u Galaksiji. |
Za vreme 1990-ih godina, astrometrijska tehnika merenja zvezdanih kolebanja je korišćena za otkrivanje vansolarnih planeta koje orbitiraju oko obližnjih zvezda. |
Teorijska astronomija koristi širok spektar alata koji uključuje analitičke modele i računarske numeričke simulacije. |
Svaki od ovih modela ima svoje prednosti i mane. |
Analitički modeli proseca generalno su najbolji za uvid u suštinu onoga šta se dešava. |
Numerički modeli mogu otkriti postojanje fenomena i efekata koji na drugi način ne mogu da se vide. |
Teoretičari u astronomiji nastoje da stvore teorijske modele i shvate šta bi bili njihovi posmatrani rezultati. |
Ovo pomaže posmatračima da traže podatke koji mogu da potvrde ili pobiju model ili da pomognu u odabiru između nekoliko alternativnih ili sukobljenih modela. |
Teoretičari takođe pokušavaju da stvore ili izmene modele uzimajući u obzir nove podatke. |
U slučaju nedoslednosti, osnovna tendencija je da se pokuša sa pravljenjem minimalnih modifikacija modela kako bi odgovarao dobijenim podacima. |
U nekim slučajevima, velika količina nedoslednih podataka vremenom može dovesti do potpunog odbacivanja modela. |
Teme kojima se bave teoretičari u astronomiji su: zvezdana dinamika i evolucija; formiranje galaksija, strukture velikih razmera materije u svemiru; poreklo kosmičkih zraka; opšta relativnost i fizička kosmologija, uključujući kosmologiju struna i fiziku astročestica. |
Opšta teorija relativnosti služi kao alat za merenje svojstva struktura velikih razmera kod kojih gravitacija igra značajnu ulogu u fizičkim pojavama koje se izučavaju i kao osnova za (astro)fiziku crnih rupa i proučavanje gravitacionih talasa. |
Tamna materija i tamna energija su trenutno među vodećim temama u astronomiji, i trenutno su to samo teorijski modeli nastali tokom proučavanja galaksija pri pokušaju da se objasne određeni posmatrački podaci. |
Neke široko prihvaćene i proučavane teorije i modeli u astronomiji, sada uključeni u Lambda-HTM model su model Velikog praska, inflacija svemira, tamna materija i fundamentalne teorije fizike. |
Nekoliko primera ovog procesa: Na udaljenosti od oko osam svetlosnih minuta (149.476.000 -{km}-), nalazi se najčešće proučavana zvezda, Sunce, tipična zvezda glavnog niza zvezdane klase -{G2V}- i stara oko 4,6 milijardi godina. |
Sunce nije promenljiva zvezda, ali podleže periodičnim promenama u aktivnosti poznatim kao Sunčev ciklus. |
To je 11-godišnja fluktuacija u broju Sunčevih pega. |
Sunčeve pege su oblasti potprosečne temperature koje su povezane sa intenzivnom magnetnom aktivnošću. |
Sunce je vremenom povećavalo svoju luminoznost, povećavši je za oko 40% od vremena kad je postalo zvezda glavnog niza. |
Sunce takođe ima periodične promene u luminoznosti koje mogu imati značajan uticaj na Zemlju. |
Za Maunderov minimum, na primer, veruje se da je prouzrokovao mini ledeno doba u srednjem veku. |
Vidljiva spoljna površina Sunca se zove fotosfera. |
Iznad ovog sloja nalazi se tanka oblast poznata kao hromosfera. |
Ovo je okruženo prelaznom oblašću naglo povećanih temperatura, a zatim i super-zagrejanom koronom. |
U središtu Sunca je jezgro, prostor dovoljno visoke temperature i pritiska za odigravanje nuklearne fuzije. |
Iznad jezgra je radijaciona zona, gde plazma provodi energiju putem zračenja. |
Spoljni slojevi formiraju konvektivnu zonu gde gas prenosi energiju prvenstveno preko konvekcije. |
Veruje se da granica između radijacione i konvektivne zone stvara magnetnu aktivnost Sunca, koja između ostalog izaziva i Sunčeve pege. |
Sunčev vetar čestica plazme neprestano struji od Sunca sve dok ne dođe do heliopauze. |
Čestice Sunčevog vetra interaguju sa magnetnim omotačem Zemlje i tako stvaraju Van Alenov pojas zračenja, kao i polarnu svetlost. |
Istraživanje planeta daje podatke o sastavu i orbitama planeta, satelita, patuljastih planeta, kometa, asteroida i drugih tela koja orbitiraju oko Sunca, kao i vansolarne planete. |
Sunčev sistem je relativno dobro proučen, uglavnom teleskopskim posmatranjima i kasnije svemirskim letelicama. |
Ovo je omogućilo dobro razumevanje nastajanja i razvoja ovog planetarnog sistema, iako su mnoga nova otkrića i dalje u toku. |
Sunčev sistem je podeljen na unutrašnje planete, glavni pojas asteroida, spoljašnje planete, Kojperov pojas i Ortov oblak. |
Unutrašnje ili planete Zemljinog tipa su Merkur, Venera, Zemlja i Mars. |
Asteroidni pojas sadrži veliki broj asteroida i patuljastu planetu Cereru. |
Spoljašnje planete, gasoviti džinovi, ili planete Jupiterovog tipa su Jupiter, Saturn, Uran i Neptun. |
Iza Neptuna leži Kojperov pojas sa nekoliko patuljastih planeta od kojih je najpoznatiji Pluton, i konačno Ortov oblak, stanište kometa, koji se možda proteže i na udaljenosti od oko jedne svetlosne godine. |
Planete su stvorene iz protoplanetarnog diska koji je okruživao proto-Sunce. |
Kroz proces koji je uključivao gravitaciono privlačenje, sudare i akreciju, disk je stvarao zgrušnjenja materije koje su, vremenom, postale protoplanete. |
Pritisak zračenja Sunčevog vetra je izbacio veći deo preostale materije, a samo planete sa dovoljnom masom su zadržale svoje atmosfere. |
Planete su nastavile da izbacuju preostalu materiju za vreme trajanja perioda intenzivnog bombardovanja (kao dokaz tog perioda ostali su udarni krateri na Mesecu). |
Za vreme ovog perioda, neke od protoplaneta su se sudarile, što je vodeća hipoteza nastanka Meseca. |
Jednom kada planeta dostigne dovoljno veliku masu, materijali različitih gustina odvajaju se tokom planetarne diferencijacije. |
Ovaj proces može stvoriti kameno ili metalno jezgro, okruženo omotačem i spoljnom površinom. |
Jezgro može imati čvrste i tečne oblasti, i neka planetarna jezgra proizvode sopstveno magnetno polje koje štiti njihovu atmosferu da je ne oduva Sunčev vetar. |
Unutrašnja toplota planete ili satelita nastaje od sudara koji su stvorili telo, od radioaktivnih materijala (npr. uran, torijum ili aluminijum), ili plimskog zagrevanja. |
Neke planete i sateliti nakupe dovoljno toplote da se pokrenu geološki procesi kao što su vulkani i tektonski pokreti. |
One planete koje nakupe ili uspeju da povrate atmosferu mogu takođe podleći površinskoj eroziji od strane vetra ili vode. |
Manja tela, bez plimskog zagrevanja, hlade se brže i njihove geološke aktivnosti prestaju sa izuzetkom udarnih kratera. |
Proučavanje zvezda i njihovog razvoja je u osnovi razumevanja svemira. |
Znanja o zvezdama su dobijena pomoću posmatranja, teorijskog istraživanja i iz računarskih simulacija. |
Stvaranje zvezda se odigrava u gustim oblastima prašine i gasa, poznatim kao molekularni oblaci. |
Kada su destabilizovani, delovi tog oblaka mogu da kolabiraju pod uticajem gravitacije, da bi formirali protozvezde. |