Datasets:

NCube

/

europa

like 0

62003CJ0199

et

Oma hagiavalduses palub Iirimaa tühistada komisjoni 27. veebruari 2003. aasta otsus K(2003) 99, mis puudutab komisjoni 29. juuli 1994. aasta otsusega K(94) 1972, 15. novembri 1994. aasta otsusega K(94) 2613 ja 29. novembri 1994. aasta otsusega K(94) 3226 antud Euroopa Sotsiaalfondi abi vähendamist (edaspidi „vaidlustatud otsus”). Õiguslik raamistik Määrus (EMÜ) nr 2052/88 Nõukogu 24. juuni 1988. aasta määruse (EMÜ) nr 2052/88 struktuurifondide ülesannete ja tõhususe kohta ning nende tegevuse kooskõlastamise kohta teiste struktuurifondide ning Euroopa Investeerimispanga ja muude olemasolevate rahastamisvahendite tegevusega (EÜT L 185, lk 9), muudetud nõukogu 20. juuli 1993. aasta määrusega (EMÜ) nr 2081/93 (EÜT L 193, lk 5; edaspidi „määrus nr 2052/88), artikli 4 lõige 1 on sõnastatud järgmiselt: „Ühenduse ettevõtmised täiendavad või aitavad kaasa vastavatele riiklikele ettevõtmistele. Need kehtestatakse tihedas koostöös komisjoni, asjaomase liikmesriigi ning pädevate asutuste ja organitega – sealhulgas, iga liikmesriigi eeskirjade ja tavade raames, majanduspartnerite ja töösuhte pooltega, kelle liikmesriik määrab riiklikul, piirkondlikul, kohalikul või muul tasandil, kusjuures kõik pooled tegutsevad partneritena ühise sihi taotlemisel. Nendele konsultatsioonidele viidatakse edaspidi kui partnerlusele. Partnerlus hõlmab ettevõtmiste ettevalmistamist, rahastamist ning samuti eelhindamist, järelevalvet ja järelhindamist. Partnerlust teostatakse, järgides täielikult kõikide partnerite vastavaid institutsioonilisi, seaduslikke ja finantsilisi volitusi.” Selle määruse artikli 13 lõige 3 näeb ette, et ühenduse osalus struktuurifondide kaudu piirdub maksimaalselt 75%-ga kogukuludest ja üldreeglina minimaalselt 50%-ga riiklikest kulutustest meetmete puhul nendes piirkondades, mis on abikõlblikud eesmärgi 1 raames. Määrus (EMÜ) nr 4253/88 Nõukogu 19. detsembri 1988. aasta määruse (EMÜ) nr 4253/88, milles nähakse ette sätted määruse nr 2052/88 rakendamiseks esiteks seoses struktuurifondide tegevuse kooskõlastamisega teiste struktuurifondidega ning teiseks Euroopa Investeerimispanga ja muude olemasolevate rahastamisvahendite tegevusega (EÜT L 374, lk 1), muudetud nõukogu 20. juuli 1993. aasta määrusega (EMÜ) nr 2082/93 (EÜT L 193, lk 20; edaspidi „määrus nr 4253/88”), artikli 9 lõike 1 kohaselt ei või struktuurifondide vahendid asendada liikmesriigi riiklikke struktuurilisi või samalaadseid kulutusi kogu territooriumil, mis on abikõlblik vastava eesmärgi alusel. Selle määruse artikli 17 lõike 2 kohaselt arvutatakse fondide rahaline toetus kas seoses iga meetme abikõlbliku kogumaksumusega või seoses riiklike või samalaadsete (riiklike, piirkondlike või kohalike ja ühenduse kulutustega) abikõlblike kulutustega igale meetmele (rakenduskava, toetuskava, üldine toetus, projekt, tehniline abi, uuringud). Sama määruse artikkel 23 pealkirjaga „Finantskontroll” sätestab: „1.      Selleks et tagada avalike või eraalgatuslike ettevõtmiste lõpuleviimine, võtavad liikmesriigid ettevõtmiste käigus vajalikud meetmed, et: –        kontrollida korrapäraselt, kas ühenduse rahastatud ettevõtmine kulgeb korrektselt, –        vältida eeskirjade eiramisi ja võtta meetmeid nende vastu, –        hüvitada eeskirjade eiramise või hooletuse tagajärjel kaotatud summad. Kui liikmesriik ja/või vahendaja ja/või algataja tõendavad, et nemad ei ole eeskirjade eiramise või hooletuse eest vastutavad, vastutab liikmesriik alusetult makstud summade tagasimaksmise eest. [...] Liikmesriigid teatavad komisjonile võetud meetmetest ja eelkõige edastavad komisjonile ettevõtmiste tõhusa rakendamise tagamiseks loodud juhtimis- ja kontrollisüsteemi kirjelduse. Nad teavitavad komisjoni regulaarselt haldus- ja kohtumenetluste käigust. Liikmesriigid teevad komisjonile kättesaadavaks kõik asjaomased siseriiklikud aruanded, mis käsitlevad programmides või muudes asjaomastes ettevõtmistes võetavaid meetmeid. Niipea kui käesolev määrus jõustub, võtab komisjon kooskõlas VIII jaotises osutatud korraga vastu üksikasjalikud korraldused käesoleva määruse kohaldamiseks ja teatab nendest Euroopa Parlamendile. 2.      Ilma et see piiraks liikmesriikide poolt vastavalt siseriiklikele õigus- ja haldusnormidele tehtavaid kontrolle ning ilma et see piiraks asutamislepingu artikli 206 sätete kohaldamist või asutamislepingu artikli 209 punkti c alusel korraldatud inspekteerimist, võivad komisjoni ametnikud või teenistujad kontrollida kohapeal, sealhulgas pisteliselt, struktuurifondide rahastatavat ettevõtmist ning juhtimis- ja kontrollisüsteeme. Enne kohapealset kontrollimist teatab komisjon sellest asjaomasele liikmesriigile, et saada vajalikku abi. Komisjoni kohapealne etteteatamata kontrollimine korraldatakse vastavalt kokkulepetele, mis on saavutatud partnerluse raames vastavalt finantsmääruse sätetele. Asjaomase liikmesriigi ametnikud või teenistujad võivad kontrollimisest osa võtta. Komisjon võib nõuda asjaomaselt liikmesriigilt kohapealset kontrolli, kontrollimaks maksetaotluste regulaarsust. Komisjoni ametnikud või teenistujad võivad kontrollimisest osa võtta ja peavad seda tegema, kui asjaomane liikmesriik seda nõuab. Komisjon tagab, et kontrollimine tehakse kooskõlastatult, selleks et vältida samal ajavahemikul samasisulisi korduvkontrolle. Asjaomane liikmesriik ja komisjon vahetavad viivitamata asjakohast teavet kontrollimise tulemuste kohta. 3.      Vastutav organ või vastutavad asutused hoiavad komisjonile kättesaadavana kõik ettevõtmise kulu ja kontrollimisi käsitlevad mis tahes tõendavad dokumendid kolme aasta jooksul pärast viimast ettevõtmisega seotud makset.” Määruse nr 4253/88 artikkel 24 pealkirjaga „Abi vähendamine, peatamine ja tühistamine” sätestab: „1.      Kui ettevõtmine või meede ei õigusta osa või kogu eraldatud abi, vaatab komisjon juhtumi asjakohasel viisil partnerluse raames läbi, nõudes eelkõige seda, et liikmesriik või liikmesriigi poolt ettevõtmise rakendamiseks määratud ametiasutused esitaksid omapoolsed märkused kindlaksmääratud aja jooksul. 2.      Pärast uurimist võib komisjon asjaomasele ettevõtmisele või meetmele antavat abi vähendada või selle peatada, kui uurimise käigus ilmneb eeskirjade eiramine või ettevõtmise või meetme rakendamise tingimusi mõjutav oluline muudatus, mille kohta ei ole taotletud komisjoni heakskiitu. 3.      Iga alusetult makstud summa makstakse komisjonile tagasi [...].” Vaidluse aluseks olevad asjaolud Komisjon kiitis oma 13. juuli 1994. aasta otsusega 94/626/EÜ, mis puudutab ühenduse abi raamprogrammi ühenduse struktuuriliste tegevuste jaoks Iirimaa eesmärgi nr 1 piirkondades, st kogu riigis (EÜT L 250, lk 12), heaks nimetatud raamprogrammi ajavahemikuks 1. jaanuar 1994 – 31. detsember 1999. Selle otsuse põhjal võttis komisjon vastu 29. juuli 1994. aasta otsuse K(94) 1972, 15. novembri 1994. aasta otsuse K(94) 2613 ja 29. novembri 1994. aasta otsuse K(94) 3226, millega andis Euroopa Sotsiaalfondi (edaspidi „ESF”) finantsabi summas 1 897 206 226 eurot vastavalt turismi, tööstusarengu ja inimressursside arendamise rakenduskavadele (edaspidi „rakenduskavad”). Iirimaa poolt nende rakenduskavade elluviimiseks määratud korraldusasutuseks oli Department of Enterprise, Trade and Employment (edaspidi „DETE”). Komisjoni talitused viibisid 6.–10. novembrini ja 4.–6. detsembrini 2000 Dublinis selleks, et kooskõlas määruse nr 4253/88 artikli 23 lõikega 2 läbi viia kohapealne kontroll ja ESF-i poolt ajavahemikus 1994–1998 kaasrahastatud ettevõtmiste uurimine. Neid ettevõtmisi rakendasid National Rehabilitation Board’i vastutuse all National Training and Development Institute (edaspidi „NTDI”) ja Central Remedial Clinic. Komisjoni talitused kontrollisid ka DETE poolt esitatud kontrolljälge, et kontrollida komisjoni poolt makstud summade ja rakenduskavades osalevate erinevate lõplike abisaajate poolt nõutud summade vahelist vastavust. Nende kontrollimiste tulemusel koostas komisjon auditi aruande, mille ta edastas Iirimaa ametiasutustele 13. veebruari 2001. aasta kirjaga, kutsudes viimast esitama omapoolseid märkusi. Selle aruande kohaselt oli rakenduskavade raames esitatud kaasfinantseerimise taotluste puhul esinenud järgmisi eeskirjade eiramisi: –        selle asemel, et deklareerida kogu projektide finantseerimiseks ette nähtud liikmesriigi rahastamisvahendite summa, deklareeris NTDI siseriiklikud rahastamisallikad ainult 25% ulatuses kulude kogusummast, st liikmesriigi finantseerimise miinimummäära, mis on vajalik ESF-i kaasfinantseerimise saamiseks eesmärgi nr 1 raames; –        pärast komisjoni 2. juuli 1990. aasta määruse (EMÜ) nr 1866/90 eküü kasutamise korra kohta struktuurifondide eelarve haldamisel (EÜT L 170, lk 36) artikli 5 lõikes 2 sätestatud konverteerimismeetodi kohaldamist muutis DETE pärast konverteerimist saadud summasid, kandes ühe osa kaasfinantseeringuta riiklikest kulutustest üle kaasfinantseeritud kulutustesse; –        eespool toodud eeskirjade eiramised tõid kaasa ülemäärase ühenduse kaasfinantseerimise ning viisid ESF-i kaasfinantseeritavate tegevuste kontrolljälje moonutamiseni. DETE teavitas 20. detsembri 2001. aasta kirjaga komisjoni eeskirjade eiramist puudutava uurimise tulemustest ning vastas auditi aruandes esitatud seisukohtadele. Kuna komisjoni arvates ei selginud uurimise tulemusena ühtegi uut asjaolu, alustas komisjon 28. veebruari 2002. aasta kirjaga määruse nr 4253/88 artiklis 24 ette nähtud menetlust ning kutsus Iirimaa ametiasutusi esitama omapoolseid märkusi. Iirimaa ametiasutused tunnistasid oma 18. juuni 2002. aasta vastuses, mida täiendati 25. juuli 2002. aasta kirjaga, et NTDI esitatud kaasfinantseerimise taotlused ei olnud kooskõlas ESF-i heade tavadega. Ametiasutused toovad selles osas välja, et pärast kontrollimist esitas NTDI parandatud kaasfinantseerimise taotlused aastate 1997 ja 1998 kohta, kuid aastate 1994–1996 kohta ei saanud kaasfinantseerimise taotlusi samasuguse täpsusastmega parandada, tulenevalt andmete kadumisest seoses NTDI arvutisüsteemis tehtud muudatustega. Samuti tunnistavad ametiasutused, et kaasfinantseerimise taotluste kohandamine DETE poolt ei olnud kohane. Nad täpsustavad samas, et selline kohandamine ei toonud kaasa alusetut või ülemäärast ühendusepoolset rahastamist, kuna kohandamine toimus ainult siis, kui abikõlblikud kulutused olid piisavalt suured või kui konverteerimismehhanismi arvesse võtmata jätmise tõttu oli tegemist alahinnatud kaasfinantseerimise taotlustega. Kaasfinantseerimise taotluste kohandamine ja parandamine heastab piisavate abikõlblike kulutuste olemasolu tõendamisel tahtmatud rikkumised kontrolljäljes. Pärast Iirimaa ametiasutuste märkuste läbivaatamist vähendas komisjon vaidlustatud otsusega esialgu rakenduskavadele antud ühenduse finantsabi 15 614 261 euro võrra. Hagi Oma hagi toetuseks esitab Iirimaa neli väidet, mis tuginevad vastavalt ilmsele kaalutlusveale, asutamislepingu kohaldamisega seotud õigusnormide rikkumisele ning proportsionaalsuse, õiguskindluse ja õiguspärase ootuse põhimõtete rikkumisele. Esimene väide, mis tugineb ilmsele kaalutlusveale Oma esimese väitega kinnitab Iirimaa, et kuna komisjon keeldus arvestamast kaasfinantseerimise taotluste parandustega, mille eesmärk oli näidata, et sedastatud eeskirjade eiramine ei toonud kaasa alusetut või ülemäärast ühendusepoolset rahastamist, ning kuna vähendati ESF-i finantsabi, siis on komisjon teinud ilmse õigusliku ja faktilise kaalutlusvea. Selles osas, milles komisjoni poolt etteheidetud eeskirjade eiramised kujutavad endast puhtalt tehnilise olemusega ja menetlusvigu, millel puudub mõju ühenduse eelarvele, ei ole komisjoni keeldumine arvestada parandatud kaasfinantseerimise taotlusi tegelikult õigustatud. Samamoodi ei õigusta seda keeldumist muu hulgas asjaolu, et 31. detsembril 1999 oli finantstabel lõplikult kinnitatud. Komisjon rõhutab kõigepealt, et Iirimaa ei vaidlusta eeskirjade eiramisi kaasfinantseerimise taotluste puhul. Komisjon väidab, et kaasfinantseerimise taotlustesse tehtud parandused olid vastuvõetamatud, kuna need ei olnud läbinud tavapärast tõendamismenetlust ning need tehti alles pärast finantstabelite lõplikku kinnitamist. Komisjon leiab ka, et osas, milles kaasfinantseerimise taotlustesse aastate 1994–1996 kohta tehtud parandused põhinevad üldistustel ega ole seotud tõendavate dokumentidega, ei vasta need määruse nr 4253/88 artikli 23 lõike 3 nõudele. Komisjon väidab, et eeskirjade eiramised, mille tõttu vaidlustatud otsus vastu võeti, ei seisne mitte kulutuste abikõlblikkuses, vaid nende rahastamisallikas ning et need mõjutasid muu hulgas finantstabeleid ja fondide programme. EÜ artikli 274 kohaselt täidab komisjon eelarvet omal vastutusel ja määratud assigneeringute piires ja võttes arvesse usaldusväärse finantsjuhtimise põhimõtteid ning liikmesriigid teevad komisjoniga koostööd, et tagada nende assigneeringute kasutamine usaldusväärse finantsjuhtimise põhimõtete kohaselt. Selles osas on Euroopa Kohus juba leidnud, et ühenduse eelarvest kaetakse Euroopa Põllumajanduse Arendus- ja Tagatisfondi raames siseriiklike ametiasutuste poolt ainult ühenduse reeglitega kooskõlas tehtud kulutused (6. oktoobri 1993. aasta otsus kohtuasjas C‑55/91: Itaalia v. komisjon, EKL 1993, lk I‑4813, punkt 67). See põhimõte on samuti kohaldatav ESF-i finantsabi andmisele. Määruse nr 4253/88 artikli 24 lõike 2 kohaselt võib komisjon pärast uurimist asjaomasele ettevõtmisele või meetmele antavat ühenduse abi vähendada, selle peatada või tühistada, kui uurimise käigus ilmneb eeskirjade eiramine. Käesoleval juhul on selge, et määruse nr 4253/88 artikli 24 lõikes 1 ette nähtud uurimismenetluse raames esitatud märkustes ja Euroopa Kohtu menetluses ei vaidlustanud Iirimaa ei komisjoni poolt tuvastatud eeskirjade eiramisi ega esitanud tõendeid, mis seaksid kahtluse alla nende tõesuse. Iirimaa märkusi selle kohta, et eeskirjade eiramised on puhtalt „tehnilise” olemusega ja menetlusvead, millel ei ole ühenduse eelarvele mõju, ei saa muu hulgas vastuvõetavaks pidada. Tegelikult ei tehta määruse nr 4253/88 artiklis 24 mingit kvantitatiivset või kvalitatiivset vahet eeskirjade eiramistel, mis võiksid kaasa tuua abi vähendamise. Nagu kohtujurist oma ettepaneku punktis 36 märkis, võivad isegi sellised eeskirjade eiramised, millel ei ole konkreetset finantsmõju, tõsiselt kahjustada liidu finantshuve ja ühenduse õigusest kinnipidamist ning seega õigustada komisjonipoolseid finantskorrektsioone. Sellest tuleneb, et komisjoni poolt rakenduskavadele esialgu antud finantsabi vähendamine oli õigustatud. Mis puudutab muu hulgas finantstabelite lõpliku kinnitamise kuupäeva, siis nähtub nii ühenduse abi raamprogrammist ajavahemikuks 1. jaanuar 1994 –31. detsember 1999 ühenduse struktuuriliste tegevuste jaoks Iirimaa eesmärgi nr 1 piirkondades kui ka otsustest K(94) 1972, K(94) 2613 ja K(94) 3226, et pärast 31. detsembrit 1999 ei saanud finantstabelitesse teha ühtegi muudatust ega võtta ühtegi finantskohustust. Seega osas, milles Iirimaa poolt pärast seda kuupäeva esitatud parandatud kaasfinantseerimise taotlused sisaldavad asjaomase ajavahemiku osas ESF-i rahaliste kohustuste ümberhindamist, on komisjoni poolt nimetatud taotluste vastuvõetamatuks tunnistamine põhjendatud. Iirimaa esimene väide ei ole järelikult põhjendatud ning tuleb tagasi lükata. Teine väide, mis tugineb asutamislepingu kohaldamisega seotud õigusnormide rikkumisele Teiseks väidab Iirimaa ühelt poolt, et kuna komisjon jättis enne 1997. aastat vastu võtmata üksikasjalikud finantskontrolli eeskirjad ja teiselt poolt, et kuna komisjon kohaldas tagasiulatuvalt komisjoni 15. oktoobri 1997. aasta määrust (EÜ) nr 2064/97, millega nähakse ette üksikasjalik kord määruse nr 4253/88 rakendamiseks liikmesriikide finantskontrolli suhtes struktuurifondide kaasfinantseeritavate meetmete üle (EÜT L 290, lk 1), Iirimaale aastatel 1994–1997 antud finantsabiga seotud olukorrale, siis on komisjon rikkunud määruse nr 4253/88 artikli 23 lõiget 1. Iirimaa leiab, et komisjon on rikkunud määruse nr 4253/88 artiklit 24. Komisjon ei vaadanud tegelikult juhtumit asjakohasel viisil läbi ning selle uurimise käigus tuvastatud tõendid ei kujuta endast tõsiseid eeskirjade eiramisi, mis õigustaks finantsabi vähendamist. Selle liikmesriigi arvates rikkus komisjon ka määruse nr 2052/88 artikli 4 lõikes 1 ette nähtud partnerluse põhimõtet. Komisjon väidab, et üksikasjalike finantskontrolli eeskirjade hilinenud vastuvõtmisel ei ole vaidlustatud otsusega seost ning et Iirimaa oleks igal juhul pidanud esitama EÜ artikli 232 alusel tegevusetushagi või EÜ artikli 230 alusel tühistamishagi kahe kuu jooksul selle vastuvõtmisest. Komisjon väidab samuti, et määrus nr 2064/97 piirdus varasema auditi ja finantskontrolli praktika vormistamisega ning et ka enne 1997. aastat oli kontrolljälje moonutamine määruste nr 2052/88 ja nr 4253/88 sätetega vastuolus. Mis puudutab määruse nr 4353/88 artikli 24 rikkumist, siis komisjoni arvates kordab Iirimaa juba esimese väite raames esitatud väiteid. Igal juhul eitab ta selle sätte rikkumist. Nimelt olid ühelt poolt uurimise läbiviimine ning dialoog Iirimaaga piisavad. Teiselt poolt leiab komisjon, et sedastatud eeskirjade eiramised olid eriti tõsised ning õigustavad seega tema otsust vähendada rakenduskavadele antud ühenduse finantsabi. Komisjon leiab, et väide, mis tugineb määruse nr 2052/88 artikli 4 lõike 1 rikkumisele, on vastuvõetamatu, kuna Iirimaa toetub sellele sättele, täpsustamata seda, kuidas sätet on rikutud. Iirimaa argumenti, mis puudutab komisjoni poolt määruse nr 4253/88 artikli 23 lõike 1 rikkumist, ei saa vastu võtta. Selles osas tuleb tunnistada, et EÜ artikli 230 alusel hagi esitamine, mille esemeks on ühenduse finantsabi vähendamise otsuse tühistamine, ei ole asjakohane viis määruse nr 4253/88 artikli 23 lõikes 1 sätestatud finantskontrolli üksikasjalike eeskirjade hilinenud vastuvõtmise vaidlustamiseks. Sellel eesmärgil oleks Iirimaa võinud komisjoni tegevusetust enne määruse nr 2064/97 vastuvõtmist vaidlustada EÜ artikli 232 alusel esitatud tegevusetushagiga või siis vaidlustada selle määruse kehtivuse EÜ artikli 230 alusel esitatud tühistamishagiga kahe kuu jooksul selle vastuvõtmisest. Teiselt poolt, mis puudutab väidetavat määruse nr 2064/97 tagasiulatuvat kohaldamist, siis piisab märkimast, et vaidlustatud otsus ei viita selle määruse ühelegi sättele, vaid et see põhineb asjaolude asetleidmise ajal kehtinud sätetel, st määruse nr 2052/88 artikli 4 lõikel 1 ja artikli 13 lõikel 3 ning määruse nr 4253/88 artikli 9 lõikel 1 ja artikli 17 lõikel 2. Peale selle, nagu seda on väitnud kohtujurist oma ettepaneku punktis 45, nõudsid juba enne määruse nr 2064/97 vastuvõtmist kehtivad asjakohased sätted struktuurifondidest ühenduse finantsabi saavatelt liikmesriikidelt seda, et nad esitaksid kõik tagatised, mis lubaksid kontrollida täpset vastavust projektide raames tegelikult kantud kulude ja vastavate ühenduse abi taotluste vahel. Need sätted olid selles osas iseenesest piisavaks aluseks Iirimaa ametiasutuste-poolse eeskirjade eiramiste eest karistamiseks. Täpsemalt käsib määruse nr 4253/88 artikkel 23, mille põhjal määrus nr 2064/97 vastu võeti, liikmesriikidel võtta vajalikke meetmeid, et korrapäraselt kontrollida, kas ühenduse rahastatud ettevõtmine kulgeb korrektselt, vältida eeskirjade eiramisi ja võtta meetmeid nende vastu ning hüvitada eeskirjade eiramise või hooletuse tagajärjel kaotatud summad. Iirimaa argumenti, mis tugineb komisjoni poolt määruse nr 4253/88 artikli 24 lõike 1 rikkumisele, ei saa samuti vastu võtta. Toimikust nähtub selgelt, et selles sättes ette nähtud menetlust järgiti. Pärast seda, kui komisjoni talitused viisid 2000. aasta novembris ja detsembris läbi kohapealsed kontrollid, tõi komisjon Iirimaa ametiasutustele 13. veebruaril 2001 edastatud auditi aruandes välja mitmeid nende kontrollide käigus ilmsiks tulnud eeskirjade eiramisi. Nende järelduste pinnal teavitas komisjon kooskõlas määruse nr 4253/88 artikli 24 lõikega 1 neid ametiasutusi 28. veebruari 2002. aasta kirjaga kavatsusest vähendada ESF-i finantsabi, toetudes kaasfinantseerimise taotlustele, mis ei olnud nõuetekohased, ning palus neil esitada oma märkused kahe kuu jooksul. Selles osas, milles Iirimaa väidab, et komisjoni tuvastatu ei kujuta endast piisavalt tõsiseid eeskirjade eiramisi õigustamaks ESF-i finantsabi vähendamist, on see argument käesoleva hagi raames läbivaadatud esimese väite kordamine. Mis puudutab Iirimaa poolt välja toodud partnerluse põhimõtte rikkumist, siis tuleb meenutada, nagu tuleneb Euroopa Kohtu kodukorra artikli 38 lõike 1 punktist c ja sellega seonduvast kohtupraktikast, et hagiavalduses tuleb märkida hagi ese ja ülevaade fakti- ja õigusväidetest, ning et see peab olema piisavalt selge ja täpne võimaldamaks kostjal enda kaitseks valmistuda ning Euroopa Kohtul hagiavalduse üle otsustada. Sellest tuleneb, et põhilised fakti- ja õigusväited, millel hagiavaldus põhineb, peavad ühtselt ja arusaadavalt tulenema hagiavalduse tekstist endast (9. jaanuari 2003. aasta otsus kohtuasjas C‑178/00: Itaalia v. komisjon, EKL 2003, lk I‑303, punkt 6, ja 14. oktoobri 2004. aasta otsus kohtuasjas C‑55/03: komisjon v. Hispaania, kohtulahendite kogumikus ei avaldata, punkt 23). See ei ole nii Iirimaa argumendi puhul, mis puudutab komisjoni poolt partnerluse põhimõtte rikkumist. Nimelt toob nimetatud liikmesriik oma hagiavalduses selle põhimõtte rikkumise välja ilma, et ta märgiks faktilised ja õiguslikud asjaolud, millel see süüdistus põhineb. Seetõttu osas, mis puudutab partnerluse põhimõtte rikkumist, on teine väide vastuvõetamatu ning tuleb tagasi lükata. Eeltoodust tuleneb, et Iirimaa teine väide on osaliselt vastuvõetamatu ning osaliselt põhjendamata. Kolmas väide, mis tugineb proportsionaalsuse põhimõtte rikkumisele Kolmandaks väidab Iirimaa, et otsus ESF-i finantsabi vähendada oli ebaproportsionaalne. Tegelikult oleksid taotletud eesmärki lubanud komisjonil saavutada teised lahendused. Viimane oleks võinud nimelt arvestada Iirimaa ametiasutuste märkuste ja esitatud parandustega. Teise võimalusena väidab Iirimaa, et tagasinõutud summa on ebaproportsionaalne. Komisjon väidab, et võttes arvesse käesoleval juhul tuvastatud eeskirjade eiramisi ja kooskõlas komisjonile EÜ artikli 274 alusel kehtiva usaldusväärse finantsjuhtimise põhimõttega, ei olnud tal muud valikut, kui vähendada ühenduse finantsabi vähemalt nendele eeskirjade eiramistele vastava summa võrra. Neil asjaoludel ei riku vaidlustatud otsus proportsionaalsuse põhimõtet. Tuleb meelde tuletada, et struktuurifondide valdkonnas kujutab määruse nr 4253/88 artikli 24 lõige 2 endast kõikide komisjonipoolsete alusetult makstud summade tagasimaksmise nõuete õiguslikku alust (24. jaanuari 2002. aasta otsus kohtuasjas C‑500/99 P: Conserve Italia v. komisjon, EKL 2002, lk I‑867, punkt 88). Täpsemalt, kui uurimise käigus ilmneb, et eeskirjade eiramise tõttu on finantsabi osaliselt põhjendamata, siis see säte annab komisjonile õiguse abi vähendada. Käesoleval juhul on selge, et vaidlustatud otsusega vähendas komisjon ESF-i finantsabi selle summa võrra, mis vastas sedastatud eeskirjade eiramistega seotud summale ning selle ainus eesmärk oli välistada ühenduse kaasfinantseerimisest ebaseaduslikud või õigustamata kulutused. Sellest tuleneb, et selline vähendamine on proportsionaalsuse põhimõttega kooskõlas. Seega tuleb Iirimaa kolmas väide lugeda põhjendamatuks. Neljas väide, mis tugineb õiguspärase ootuse ja õiguskindluse põhimõtete rikkumisele Oma neljanda väitega toob Iirimaa välja, et kuna kohapealsele kontrollile järgnenud dialoogi ajal palus komisjon kaasfinantseerimise taotlusi kontrollida ja parandada, siis tekkis õiguspärane ootus, et komisjon võtab neid parandatud kaasfinantseerimise taotlusi arvesse. Seda õiguspärast ootust tugevdas veel ka see, et oma varasemas praktikas on komisjon selliste taotluste ülevaatamist lubanud, kui on tuvastatud mitteabikõlblikud kulutused. Iirimaa leiab muu hulgas, et kuna komisjon neid ootusi ei täitnud ning kuna viimane põhjendas oma vaidlustatud otsust kohaldamisele kuuluvates õigusnormides sätestamata või ebamääraste reeglitega, siis on komisjon rikkunud õiguskindluse põhimõtet. Komisjon väidab, et arvestades sedastatud eeskirjade eiramisi, ei olnud Iirimaa ametiasutustel alust tugineda taotletud kaasfinantseerimise saamise õiguspärasele ootusele. Nimelt nullib ühelt poolt eeskirjade eiramine abisaaja abi saamise õiguspärase ootuse. Teiselt poolt ei luba ükski asjaolu järeldada, et Iirimaa ametiasutustele kinnitati, et kaasfinantseerimise taotlused ei sisalda eeskirjade eiramisi või et need eeskirjade eiramised ei too kaasa ESF-i finantsabi vähendamist. Komisjon leiab, et õiguskindluse põhimõttest peeti kinni, kuna vaidlustatud otsusega kohaldas ta ainult asjaolude asetleidmise ajal kohaldatavaid õigusakte, mille kohaselt ESF-i poolt alusetult makstud summad võidakse tagasi nõuda, kui on tuvastatud eeskirjade eiramine. Käesoleval juhul ei tulene toimikust kuidagi, et komisjon andis Iirimaale konkreetseid tagatisi, mis oleksid võinud tekitada sellel liikmesriigil põhjendatud lootusi, et komisjon võtab Iirimaa parandatud kaasfinantseerimise taotlusi arvesse ning et komisjon ei vähenda finantsabi, mis on seotud tuvastatud eeskirjade eiramisega. Seega ei saa komisjoni vaidlustatud otsuse vastuvõtmisel pidada õiguspärase ootuse põhimõtet rikkunuks. Muu hulgas ei tulene väljakujunenud kohtupraktika kohaselt sellest, kui komisjon ei ole eelmise majandusaasta osas finantseerimisparandusi teinud, vaid on aktsepteerinud eeskirjade eiramist õigluse kaalutlustel, liikmesriigi õigust nõuda õiguskindluse ja õiguspärase ootuse põhimõtetest lähtudes sama seisukoha järgimist eeskirjade eiramiste suhtes, mis pannakse toime järgneval majandusaastal (vt eespool viidatud 6. oktoobri 1993. aasta otsus kohtuasjas Itaalia v. komisjon, punkt 67; eespool viidatud otsus kohtuasjas Saksamaa v. komisjon, punkt 12, ja eespool viidatud 6. detsembri 2001. aasta otsus kohtuasjas C‑373/99: Kreeka v. komisjon, EKL 2001, lk I‑9619, punkt 56). Samuti ei saa väita, et vaidlustatud otsusega oleks rikutud õiguskindluse põhimõtet, mis nõuab, et õiguslikud ettekirjutused oleksid selged ja täpsed, ning mille eesmärk on tagada ühenduse õiguse kohaldamisalasse langevate asjaolude ja õigussuhete etteennustatavus (15. veebruari 1996. aasta otsus kohtuasjas C‑63/93: Duff jt, EKL 1996, lk I‑569, punkt 20), kuna asjaolude asetleidmise ajal kehtivad õigusaktid nägid sedastatud eeskirjade rikkumise puhul komisjoni jaoks ette võimaluse finantsabi vähendada. Seetõttu ei ole Iirimaa neljas väide põhjendatud. Eeltoodut arvestades tuleb hagi jätta täies ulatuses rahuldamata. Kohtukulud Kodukorra artikli 69 lõike 2 alusel on kohtuvaidluse kaotanud pool kohustatud hüvitama kohtukulud, kui vastaspool on seda nõudnud. Komisjon on kohtukulude hüvitamist Iirimaalt nõudnud ja kuna viimati nimetatu on kohtuvaidluse kaotanud, tuleb kohtukulud temalt välja mõista. Esitatud põhjendustest lähtudes Euroopa Kohus (teine koda) otsustab: 1. Jätta hagi rahuldamata. 2. Mõista kohtukulud välja Iirimaalt. Allkirjad * Kohtumenetluse keel: inglise.

61994TJ0352

nl

Overwegingen van het arrest De feiten 1 De onderhavige zaak heeft betrekking op beschikking 94/601/EG van de Commissie van 13 juli 1994 inzake een procedure op grond van artikel 85 van het EG-Verdrag (IV/C/33.833 - Karton) (PB L 243, blz. 1), zoals gerectificeerd bij beschikking van de Commissie van 26 juli 1994 [C(94) 2135 def.] (hierna: "beschikking"). Bij de beschikking is aan negentien producenten die in de Gemeenschap karton leveren, een geldboete opgelegd wegens inbreuken op artikel 85, lid 1, EG-Verdrag. 2 De beschikking heeft betrekking op het product karton. Drie typen karton, die worden aangeduid als karton van de kwaliteiten "GC", "GD" en "SBS", worden in de beschikking vermeld. 3 Karton van de kwaliteit GD (hierna: "GD-karton") is karton dat van binnen grijs is (gerecycleerd papier) en gewoonlijk wordt gebruikt voor het verpakken van andere dan levensmiddelen. 4 Karton van de kwaliteit GC (hierna: "GC-karton") is karton met een witte buitenlaag, dat gewoonlijk wordt gebruikt voor het verpakken van levensmiddelen. GC-karton is van betere kwaliteit dan GD-karton. In de door de beschikking bestreken periode bestond tussen deze beide producten in het algemeen een prijsverschil van ongeveer 30 %. In geringere omvang wordt GC-karton van hoge kwaliteit ook gebruikt voor grafische doeleinden. 5 De afkorting SBS wordt gebruikt voor geheel wit karton (hierna: "SBS-karton"). De prijs van dit product is ongeveer 20 % hoger dan die van GC-karton. Het wordt gebruikt voor de verpakking van levensmiddelen, cosmetische producten, farmaceutische producten en sigaretten, doch voornamelijk voor grafische doeleinden. 6 Bij schrijven van 22 november 1990 diende de British Printing Industries Federation, een branchevereniging die de meerderheid van de kartonbedrukkers in het Verenigd Koninkrijk vertegenwoordigt (hierna: "BPIF"), bij de Commissie een informele klacht in. Daarin stelde zij, dat de kartonproducenten die in het Verenigd Koninkrijk leverden, een reeks gelijktijdige en uniforme prijsstijgingen hadden doorgevoerd, en verzocht zij de Commissie, te onderzoeken of eventueel inbreuk werd gemaakt op de communautaire mededingingsregels. Om ervoor te zorgen dat haar initiatief publiciteit kreeg, bracht de BPIF een perscommuniqué uit. Over de inhoud van dit communiqué is in de gespecialiseerde vakpers bericht in een nieuwsbrief van december 1990. 7 Op 12 december 1990 diende ook de Fédération française du cartonnage bij de Commissie een informele klacht in, waarin in soortgelijke bewoordingen als in de klacht van de BPIF beschuldigingen werden geuit betreffende de Franse kartonmarkt. 8 Op 23 en 24 april 1991 voerden ambtenaren van de Commissie krachtens artikel 14, lid 3, van verordening nr. 17 van de Raad van 6 februari 1962, Eerste verordening over de toepassing van de artikelen 85 en 86 van het Verdrag (PB 13, blz. 204; hierna: "verordening nr. 17"), tegelijkertijd en onaangekondigd verificaties uit bij verscheidene ondernemingen en brancheverenigingen in de bedrijfstak karton. 9 Na die verificaties zond de Commissie uit hoofde van artikel 11 van verordening nr. 17 verzoeken om inlichtingen en om overlegging van documenten aan alle producenten tot wie de beschikking is gericht. 10 Op basis van het in het kader van die verificaties en die verzoeken om inlichtingen en documenten verkregen materiaal kwam de Commissie tot de conclusie, dat de betrokken ondernemingen vanaf medio 1986 tot ten minste april 1991 (in het merendeel der gevallen) hadden deelgenomen aan een inbreuk in de zin van artikel 85 van het Verdrag. 11 Zij besloot derhalve, een procedure krachtens dit laatste artikel in te leiden en deed elk van de betrokken ondernemingen bij brief van 21 december 1992 een mededeling van de punten van bezwaar toekomen. Alle geadresseerden gaven schriftelijk antwoord en negen ondernemingen verzochten mondeling te worden gehoord. Van 7 tot en met 9 juni 1993 werd een hoorzitting gehouden, tijdens welke deze laatsten werden gehoord. 12 Aan het einde van die procedure stelde de Commissie de beschikking vast, die de navolgende bepalingen bevat: "Artikel 1 Buchmann GmbH, Cascades SA, Enso-Gutzeit Oy, Europa Carton AG, Finnboard-the Finnish Board Mills Association, Fiskeby Board AB, Gruber & Weber GmbH & Co KG, Kartonfabriek $De Eendracht' NV (handelende onder de naam $BPB de Eendracht'), NV Koninklijke KNP BT NV (voorheen Koninklijke Nederlandse Papierfabrieken NV), Laakmann Karton GmbH & Co KG, Mo Och Domsjö AB (MoDo), Mayr-Melnhof Gesellschaft mbH, Papeteries de Lancey SA, Rena Kartonfabrik A/S, Sarrió SpA, SCA Holding Ltd [voorheen Reed Paper & Board (UK) Ltd], Stora Kopparbergs Bergslags AB, Tampella Española SA en Moritz J. Weig GmbH & Co KG hebben inbreuk gemaakt op artikel 85, lid 1, van het EG-Verdrag door hun deelname, - in het geval van Buchmann en Rena, vanaf ongeveer maart 1988 tot ten minste eind 1990; - in het geval van Enso Española, minstens van maart 1988 tot ten minste eind april 1991; - in het geval van Gruber & Weber, vanaf ten minste 1988 tot eind 1990; - in de andere gevallen, vanaf medio 1986 tot ten minste april 1991, aan een overeenstemming en onderling afgestemde feitelijke gedraging die van medio [1986] stammen en waarbij de kartonleveranciers in de Gemeenschap: - regelmatig in een reeks geheime en geïnstitutionaliseerde vergaderingen bijeenkwamen met het oog op het bespreken van en het bereiken van overeenstemming over een gemeenschappelijk beleid in de bedrijfstak ter beperking van de mededinging; - voor elke productkwaliteit in elke nationale valuta regelmatige prijsverhogingen overeenkwamen; - gelijktijdige en uniforme prijsverhogingen in de gehele Gemeenschap planden en ten uitvoer legden; - een afspraak maakten over handhaving van de marktaandelen van de grote producenten op vaste niveaus die van tijd tot tijd konden worden gewijzigd; - in toenemende mate vanaf vooraan in 1990 ter beheersing van het aanbod van het product in de Gemeenschap onderling afgestemde maatregelen namen teneinde de tenuitvoerlegging van de genoemde onderling afgestemde prijsverhogingen te waarborgen; - ter ondersteuning van de bovengenoemde maatregelen, commerciële informatie uitwisselden over leveringen, prijzen, machinestilstand, orderportefeuilles en bezettingsgraden. (...) Artikel 3 De hierna vermelde ondernemingen worden met betrekking tot de in artikel 1 vastgestelde inbreuk de volgende geldboeten opgelegd: (...) xii) Mo Och Domsjö AB, een geldboete van 22 750 000 ECU; (...)" 13 Volgens de beschikking vond de inbreuk plaats in het kader van een organisatie met de naam "Product Group Paperboard" (hierna: "PG Paperboard"), die bestond uit verscheidene groepen of comités. 14 In het kader van deze organisatie werd medio 1986 de zogeheten "Presidents Working Group" (hierna: "PWG") opgericht. Deze groep bestond uit leidinggevende personen van de (ongeveer acht) grootste kartonproducenten in de Gemeenschap. 15 De werkzaamheden van de PWG bestonden onder meer in bespreking van en onderlinge afstemming over markten, marktaandelen, prijzen en capaciteit. De PWG nam in het bijzonder algemene beslissingen over het tijdstip en het niveau van door de producenten door te voeren prijsverhogingen. 16 De PWG bracht verslag uit aan de "President Conference" (hierna: "PC"), die (met meer of minder grote regelmaat) werd bijgewoond door nagenoeg alle algemeen-directeuren van de betrokken ondernemingen. De PC kwam in de betrokken periode tweemaal per jaar bijeen. 17 Eind 1987 werd het "Joint Marketing Committee" (hierna: "JMC") opgericht. Dit had vooral tot taak om te bepalen of, en zo ja hoe, prijsverhogingen konden worden doorgevoerd, alsmede om per land en voor de grote afnemers de door de PWG overeengekomen prijsinitiatieven in detail uit te werken, met het doel een systeem van equivalente prijzen in Europa tot stand te brengen. 18 Het "Economic Committee" (hierna: "EC") ten slotte besprak onder meer de prijsontwikkelingen op de nationale markten en de orderportefeuilles en bracht over zijn bevindingen verslag uit aan het JMC of, tot eind 1987, het Marketing Committee. De bijeenkomsten van het EC werden bijgewoond door marketing- en verkoopmanagers van het merendeel van de betrokken ondernemingen en vonden enige malen per jaar plaats. 19 Uit de beschikking blijkt voorts, dat naar het oordeel van de Commissie de activiteiten van de PG Paperboard werden ondersteund door een systeem voor gegevensuitwisseling dat werd beheerd door de trustmaatschappij Fides, gevestigd te Zürich (Zwitserland). Volgens de beschikking stuurden de meeste leden van de PG Paperboard Fides periodieke verslagen over orders, productie, verkoop en bezettingsgraad. Die verslagen werden in het Fides-systeem centraal samengevoegd en de geaggregeerde gegevens werden aan de deelnemers toegestuurd. 20 In de beschikking wordt uiteengezet, waarom zij tot verzoekster Mo och Domsjö AB (hierna: "MoDo") is gericht (punten 151 e.v. van de considerans). Volgens de beschikking nam Thames Board Ltd (hierna: "TBM"), een producent van GC-karton met een kartonfabriek te Workington (Verenigd Koninkrijk), vanaf medio 1986 deel aan de vergaderingen van de organen van de PG Paperboard, met inbegrip van de vergaderingen van de PWG. Per 1 januari 1988 werd TBM geheel verworven door AB Iggesunds Bruk (hierna: "Iggesunds Bruk"), een met MoDo gelieerde vennootschap waarvan MoDo 49,9 % van de stemrechten in handen had. TBM werd vervolgens omgedoopt tot Iggesund Paperboard (Workington) Ltd. 21 Tot de verwerving van TBM was SBS-karton het hoofdproduct van Iggesunds Bruk; in mindere mate produceerde zij eveneens GC-karton. MoDo verwierf begin 1989 volledige zeggenschap over Iggesunds Bruk en maakte haar tot een divisie van de MoDo-groep, genaamd Iggesund Paperboard AB (hierna: "Iggesund Paperboard"). Vertegenwoordigers van deze divisie woonden de vergaderingen van de PWG en het JMC bij. Ook managers en personeelsleden uit Workington namen deel aan de vergaderingen van het JMC. Procesverloop 22 Bij op 20 oktober 1994 ter griffie van het Gerecht neergelegd verzoekschrift heeft verzoekster onderhavig beroep ingesteld. 23 Zestien van de achttien andere ondernemingen die aansprakelijk worden gesteld voor de inbreuk, hebben eveneens beroep ingesteld tegen de beschikking (zaken T-295/94, T-301/94, T-304/94, T-308/94, T-309/94, T-310/94, T-311/94, T-317/94, T-319/94, T-327/94, T-334/94, T-337/94, T-338/94, T-347/94, T-348/94 en T-354/94). 24 Verzoekster in zaak T-301/94, Laakmann Karton GmbH, heeft haar beroep bij op 10 juni 1996 ter griffie van het Gerecht neergelegde brief ingetrokken en bij beschikking van 18 juli 1996, Laakmann Karton/Commissie (T-301/94, niet gepubliceerd in de Jurisprudentie), is de zaak doorgehaald in het register van het Gerecht. 25 Vier Finse ondernemingen, leden van de handelsvereniging Finnboard, die om die reden hoofdelijk aansprakelijk worden gesteld voor de betaling van de aan de vereniging opgelegde geldboete, hebben eveneens beroep tegen de beschikking ingesteld (gevoegde zaken T-339/94, T-340/94, T-341/94 en T-342/94). 26 Ten slotte is beroep ingesteld door de vereniging CEPI-Cartonboard, tot wie de beschikking niet is gericht. Bij op 8 januari 1997 ter griffie van het Gerecht neergelegde brief heeft zij haar beroep evenwel ingetrokken en bij beschikking van 6 maart 1997, CEPI-Cartonboard/Commissie (T-312/94, niet gepubliceerd in de Jurisprudentie), is de zaak doorgehaald in het register van het Gerecht. 27 Bij brief van 5 februari 1997 heeft het Gerecht partijen verzocht, aanwezig te zijn bij een informele bijeenkomst, vooral om hun opmerkingen in te dienen betreffende de eventuele voeging van de zaken T-295/94, T-304/94, T-308/94, T-309/94, T-310/94, T-311/94, T-317/94, T-319/94, T-327/94, T-334/94, T-337/94, T-338/94, T-347/94, T-348/94, T-352/94 en T-354/94 voor de mondelinge behandeling. Tijdens deze bijeenkomst, die plaatshad op 29 april 1997, hebben partijen met een dergelijke voeging ingestemd. 28 Bij beschikking van 4 juni 1997 heeft de president van de Derde kamer (uitgebreid) van het Gerecht de vorengenoemde zaken overeenkomstig artikel 50 van het Reglement voor de procesvoering wegens hun verknochtheid gevoegd voor de mondelinge behandeling en heeft hij een door verzoekster in zaak T-334/94 ingediend verzoek om vertrouwelijke behandeling ingewilligd. 29 Bij beschikking van 20 juni 1997 heeft hij een door verzoekster in zaak T-337/94 ingediend verzoek om vertrouwelijke behandeling van een in antwoord op een schriftelijke vraag van het Gerecht overgelegd document ingewilligd. 30 Op rapport van de rechter-rapporteur heeft het Gerecht (Derde kamer - uitgebreid) besloten tot de mondelinge behandeling over te gaan en heeft het maatregelen tot organisatie van de procesgang genomen, waarbij het partijen heeft verzocht, een aantal schriftelijke vragen te beantwoorden en bepaalde documenten over te leggen. Partijen hebben aan deze verzoeken voldaan. 31 De partijen in de in punt 27 vermelde zaken zijn in hun pleidooien en in hun antwoorden op de vragen van het Gerecht gehoord tijdens de terechtzitting die heeft plaatsgevonden van 25 juni tot en met 8 juli 1997. Conclusies van partijen 32 Verzoekster concludeert, dat het het Gerecht behage: - de beschikking nietig te verklaren voor zover zij op haar betrekking heeft; - artikel 2 nietig te verklaren; - de geldboete in te trekken of te verlagen; - de Commissie te verwijzen in de kosten. 33 De Commissie concludeert, dat het het Gerecht behage: - het beroep te verwerpen; - verzoekster te verwijzen in de kosten. De vordering tot nietigverklaring van de beschikking 34 De structuur van de in dit arrest onderzochte middelen wijkt af van die in het rapport ter terechtzitting. Een aantal middelen die door verzoekster zijn aangevoerd tot staving van haar conclusies tot nietigverklaring van de beschikking, kunnen namelijk slechts tot een verlaging van de geldboete leiden en moeten bijgevolg in dat kader worden onderzocht. A - De middelen: schendingen van wezenlijke vormvoorschriften Het middel: gebrekkige motivering Argumenten van partijen 35 Verzoekster betoogt, dat de beschikking gebrekkig is gemotiveerd, aangezien daarin niet tot uiting komt, hoe de Commissie bepaalde tijdens de administratieve procedure aangevoerde bewijzen en argumenten heeft beoordeeld 36 In de eerste plaats zijn haar argumenten waarmee zij de bewijskracht van de verklaringen van Stora betwist, door de Commissie waarschijnlijk verkeerd begrepen (zie punt 108 van de considerans van de beschikking). Stora is namelijk misschien beïnvloed door de waarschijnlijke gevolgen van haar verklaringen. De Commissie had bijgevolg niet op deze verklaringen mogen afgaan. 37 Verder heeft de Commissie, ofschoon zij soms de verklaringen van Stora blindelings volgde, daaruit toch enige conclusies getrokken die daarmee niet zijn te rijmen of daarvan afwijken. 38 In dit verband wijst verzoekster op een aantal punten waarop de Commissie Stora's verklaringen niet heeft gevolgd, in het bijzonder de verklaring dat een aantal aspecten van de gestelde inbreuk weinig effect had op de markt, de verklaringen om aan te tonen dat de afnemers veel macht hadden, de verklaring dat de informatie-uitwisseling geen gegevens omtrent de duur van de orderportefeuilles bevatte, en ten slotte de verklaring dat het voornaamste doel van het verzamelen van gegevens betreffende binnenkomende orders was, de ondernemingen in staat te stellen hun eigen prestaties op de markt te controleren. 39 Volgens haar heeft de Commissie evenmin het juiste gewicht toegekend aan een aantal opmerkingen in Stora's verklaringen. Dienaangaande verwijst verzoekster naar de punten 3, 11, 12 en 28 van de tweede verklaring van Stora (bijlage 39 bij de mededeling van de punten van bezwaar) en punt 1.1 van haar derde verklaring (bijlage 43 bij de mededeling van de punten van bezwaar). 40 De Commissie was dus op onredelijke wijze met de verklaringen van Stora omgegaan, omdat zij deze enkel had gevolgd indien ander bewijs ontbrak. Daarentegen heeft zij, wanneer ander bewijs bestond, het bewijs in aanmerking genomen, dat het meest ongunstig was voor de adressaat van de beschikking. 41 In de tweede plaats had de Commissie volgens haar het rapport van London Economics (hierna: "LE-rapport"), dat was opgesteld voor rekening van een aantal ondernemingen tot wie de beschikking was gericht, en waarmee verschillende door de Commissie op de markt waargenomen verschijnselen dienden te worden verklaard, niet op juiste wijze beoordeeld. Ook had verzoekster de Commissie gegevens verstrekt om aan te tonen dat de productiekosten van haar fabriek te Workington ondanks de sterke vraag gedurende de betrokken periode bijna evenveel waren gestegen als de transactieprijzen. 42 In de derde plaats is de insinuatie dat verzoekster bewust bewijsstukken heeft achtergehouden om het onderzoek te dwarsbomen (punt 116 van de considerans van de beschikking) ongefundeerd. 43 Ten slotte blijkt uit de beschikking dat niet is onderzocht, of eventueel Unilever plc, eigenaar van TBM voordat zij door Iggesunds Bruk werd verworven, voor een deel van de gestelde inbreuk aansprakelijk was. 44 De Commissie brengt in herinnering, dat zij niet verplicht is, gedetailleerd op elk in de antwoorden op de mededeling van de punten van bezwaar opgeworpen punt in te gaan (zie arrest Hof van 29 oktober 1980, Van Landewyck e.a./Commissie, 209/78-215/78 en 218/78, Jurispr. blz. 3125, punt 66), en dat zij in overeenstemming met haar verplichtingen de door verzoekster aangevoerde bewijzen en argumenten heeft onderzocht en in de beschikking heeft geantwoord op de punten die relevant waren voor haar conclusie. 45 Met betrekking tot verzoeksters argumenten betreffende de betrouwbaarheid van Stora's verklaringen merkt de Commissie op, dat zij deze heeft begrepen en daarmee rekening heeft gehouden. Zij was het eenvoudigweg niet eens met verzoekster. Zoals aangegeven in de punten 112 en 113 van de considerans van de beschikking, werden de verklaringen namelijk door vele documenten gestaafd. Bovendien lijkt het ongerijmd om te verklaren dat de Commissie Stora's verklaringen blindelings heeft gevolgd en haar te verwijten dat zij deze verklaringen niet in elk detail heeft gevolgd. 46 Met betrekking tot het LE-rapport verwijst de Commissie hoofdzakelijk naar de argumenten waarmee zij probeert aan te tonen dat zij de gevolgen van het kartel op de markt juist heeft beoordeeld (zie punten 289 e.v. infra). 47 Anders dan verzoekster stelt, heeft de Commissie nooit verklaard, dat zij gedurende de administratieve procedure bewijzen heeft achtergehouden. 48 Ten slotte heeft de Commissie in haar antwoord op een schriftelijke vraag van het Gerecht verklaard, dat zij over geen enkel bewijs van de betrokkenheid van Unilever plc bij het kartel beschikte. Beoordeling door het Gerecht 49 Volgens vaste rechtspraak heeft de verplichting tot motivering van een individuele beschikking tot doel, de gemeenschapsrechter in staat te stellen de wettigheid van de beschikking te onderzoeken, en de betrokkene voldoende gegevens te verschaffen om na te gaan of de beschikking gegrond is dan wel een gebrek vertoont op grond waarvan de wettigheid kan worden betwist, met dien verstande dat de omvang van de motiveringsplicht afhankelijk is van de aard der betrokken handeling en van de omstandigheden waaronder deze is vastgesteld (zie in het bijzonder arrest Gerecht van 11 december 1996, Van Megen Sports/Commissie, T-49/95, Jurispr. blz. II-1799, punt 51).Weliswaar is de Commissie krachtens artikel 190 van het Verdrag gehouden, haar beschikkingen met redenen te omkleden met vermelding van de feitelijke en juridische gegevens waarvan de wettigheid van de maatregel afhangt en van de overwegingen naar aanleiding waarvan zij haar beschikking heeft gegeven, doch niet is vereist, dat zij ingaat op alle punten van feitelijke of juridische aard, die tijdens de administratieve procedure zijn opgeworpen (zie met name arrest Van Landewyck e.a./Commissie, reeds aangehaald, punt 66). 50 Met betrekking tot de verklaringen van Stora heeft de Commissie in de punten 112 en 113 van de considerans van de beschikking uiteengezet, dat zij op de voornaamste punten door ander bewijsmateriaal worden gestaafd. 51 Het feit dat de Commissie niet alle beweringen in de verklaringen van Stora heeft gevolgd, kan de motivering van de beschikking niet ontoereikend of gebrekkig maken. Met haar argumenten betwist verzoekster namelijk in wezen de juistheid van de beoordeling van de betrouwbaarheid van Stora's verklaringen door de Commissie. Aangezien dergelijke argumenten de gegrondheid van de beschikking betreffen, zijn zij in deze context niet relevant. 52 Hetzelfde geldt voor verzoeksters bewering dat de Commissie het LE-rapport, noch de bewijzen die verzoekster heeft verstrekt om aan te tonen dat haar kosten gelijke tred hielden met de transactieprijzen, juist heeft beoordeeld. 53 Met betrekking tot verzoeksters argument dat in de beschikking ten onrecht zou worden geïnsinueerd, dat zij bewust bewijsmateriaal had achtergehouden om het onderzoek te dwarsbomen, volstaat de vaststelling, dat een dergelijke insinuatie niet in de beschikking voorkomt. Zoals de Commissie terecht heeft beklemtoond, betreft het punt van de considerans waarop verzoekster doelt, slechts de pogingen van de deelnemers aan het kartel om het bestaan daarvan te verhullen. De beoordeling van dat aspect door de Commissie wordt in de beschikking gedetailleerd uiteengezet (zie in het bijzonder punt 73 van de considerans). 54 Ten slotte heeft verzoekster gedurende de administratieve procedure voor de Commissie geen enkel bewijs verstrekt om aan te tonen dat Unilever plc als voormalige moedermaatschappij van TBM bij het kartel betrokken was. Onder deze omstandigheden kan het feit dat de Commissie in de beschikking niet heeft onderzocht of de beschikking tot Unilever plc kon worden gericht om haar aansprakelijk te stellen voor een deel van de door TBM gepleegde inbreuk, niet als een motiveringsgebrek worden aangemerkt. 55 Gelet op het voorgaande, dient dit middel te worden afgewezen. Het middel: schending van het recht van verweer Argumenten van partijen 56 Verzoekster betoogt, dat in de motivering van de beschikking wordt verwezen naar bewijzen die niet in de mededeling van de punten van bezwaar waren uiteengezet, zodat haar recht van verweer is geschonden. 57 Dit geldt voor vele verklaringen betreffende het gestelde "prijs vóór tonnage"-beleid, het feit dat de Commissie het Fides-systeem van informatie-uitwisseling als zodanig in strijd met artikel 85 van het Verdrag achtte, en ten slotte het feit dat de Commissie van mening is, dat de prijsverhoging van 1987 in het Verenigd Koninkrijk het resultaat was van een onderlinge afstemming. 58 Verder bevat de beschikking, ofschoon in de mededeling van de punten van bezwaar werd aanvaard dat vraag en aanbod gedurende ten minste drie of vier jaar voor 1991 in evenwicht waren, minder gunstige vaststellingen, in het bijzonder wanneer daarin meerdere keren wordt verklaard dat in 1990 tot machinestilstand is overgegaan (zie bijvoorbeeld punt 134 van de considerans). 59 Ten slotte zijn in de tabellen in bijlage bij de beschikking gegevens betreffende de prijsverhogingen in oktober 1988 door Iggesunds Bruk in Nederland en door Feldmühle (van de Stora-groep) in België, alsmede gegevens betreffende een prijsverhoging in oktober 1989 door Enso-Gutzeit in Italië opgenomen, die niet voorkwamen in de tabellen in bijlage bij de mededeling van de punten van bezwaar. 60 De Commissie stelt dat de mededeling van de punten van bezwaar alle bewijzen betreffende het "prijs vóór tonnage"-beleid bevatte. Ook blijkt uit de mededeling van de punten van bezwaar, dat de prijsverhoging in 1987 in het Verenigd Koninkrijk het resultaat van een onderlinge afstemming was (blz. 68 en 69 en bijlage betreffende de daarin vermelde vaststelling van prijzen). 61 Zij merkt op, dat de oorspronkelijke mededeling van de punten van bezwaar enkel betrekking had op het Fides-systeem van informatie-uitwisseling, dat verbonden was met de exploitatie van het kartel als geheel. Bijgevolg behoefde geen uitspraak te worden gedaan over de eventuele onwettigheid van het systeem zelf. In het addendum bij de mededeling van de punten van bezwaar is evenwel gepreciseerd, dat het na juli 1991 toegepaste systeem nog steeds in strijd was met artikel 85 van het Verdrag. 62 Ten slotte bestaat er geen tegenspraak tussen de gegevens betreffende vraag en aanbod in de mededeling van de punten van bezwaar en de gegevens in de beschikking. Beoordeling door het Gerecht 63 Het is vaste rechtspraak dat in de mededeling van de punten van bezwaar deze punten van bezwaar, hoe bondig ook, in bewoordingen moeten worden gesteld die voor de betrokkenen voldoende duidelijk zijn om te weten, welke gedragingen de Commissie hun verwijt. Enkel dan immers kan de mededeling van de punten van bezwaar de haar door de gemeenschapsverordeningen toegedachte functie vervullen, te weten de ondernemingen alle informatie te verschaffen die zij nodig hebben om zich te verdedigen alvorens de Commissie een definitieve beschikking geeft (zie in het bijzonder arrest Hof van 31 maart 1993, Ahlström Osakeyhtiö e.a./Commissie, C-89/85, C-104/85, C-114/85, C-116/85, C-117/85, en C-125/85-C-129/85, Jurispr. blz. I-1307, punt 42). 64 In casu dient verzoeksters argument dat een groot gedeelte van de verklaringen betreffende het beweerde "prijs vóór tonnage"-beleid niet in de mededeling van de punten van bezwaar was uiteengezet, te worden afgewezen. Verzoekster geeft niet aan, in welk opzicht de verklaringen in de beschikking verschillen van die in de mededeling van de punten van bezwaar. Bovendien bevat de beschikking met betrekking tot het "prijs vóór tonnage"-beleid geen punten van bezwaar die niet in de mededeling van de punten van bezwaar ter kennis van verzoekster waren gebracht. 65 Verzoeksters argument dat in de mededeling van de punten van bezwaar niet is gesteld, dat het Fides-systeem van informatie-uitwisseling als zodanig in strijd was met artikel 85, lid 1, van het Verdrag, kan evenmin worden aanvaard. Hier volstaat de vaststelling, dat dit systeem van informatie-uitwisseling slechts in strijd met de communautaire mededingingsregels was, voor zover het het vastgestelde kartel ondersteunde (artikel 1, laatste streepje, van de beschikking, juncto punt 134, derde alinea, van de considerans), ook al was de Commissie van mening dat "in feite in vele gevallen individuele gegevens werden getoond of zonder veel moeilijkheden konden worden uitgewerkt" (zelfde punt van de considerans). 66 De onderling afgestemde prijsverhoging voor het Verenigd Koninkrijk in januari 1987 was in de mededeling van de punten van bezwaar voldoende duidelijk ten laste gelegd aan een aantal ondernemingen, waaronder verzoekster. 67 Dit ten laste gelegde feit wordt in de mededeling van de punten van bezwaar als volgt (blz. 54) uiteengezet: "Een met de hand geschreven notitie (bijlage 44) in de bureau-agenda van de heer Opladen, van Feldmühle, die drie bladzijden van 15 tot en met 17 januari 1987 bestrijkt, betreft een uitwisseling van informatie over prijsbeleid, orderportefeuille en machinestilstand tussen Feldmühle en verscheidene andere producenten in de context van de prijsverhoging die in december 1986/januari 1987 op de Britse markt is toegepast [zie bijlage 61, een document dat is aangetroffen bij de handelsagent van [Mayr-Melnhof] in het Verenigd Koninkrijk: $Op de laatste vergadering van Fides verklaarde de vertegenwoordiger van Weig, dat volgens Weig 9 % te hoog was voor het Verenigd Koninkrijk en dat zij akkoord ging met 7 %' (...) etc.]." 68 Verder merkt de Commissie op (blz. 69 van de mededeling van de punten van bezwaar): "Gedetailleerde inlichtingen betreffende de onderling afgestemde prijsinitiatieven in West-Europa van 1987 tot en met 1991 zijn te vinden in de bijlage betreffende de prijzen die bij de onderhavige mededeling van de punten van bezwaar is gevoegd. Ook worden inlichtingen verstrekt betreffende het prijsinitiatief op de Britse markt van begin 1987." 69 In technische bijlage A, waarnaar in de mededeling van de punten van bezwaar uitdrukkelijk wordt verwezen, zet de Commissie gedetailleerd haar punten van bezwaar betreffende de prijsverhoging voor het Verenigd Koninkrijk in januari 1987 uiteen. Daarin (blz. 4) wordt in niet mis te verstane bewoordingen in het bijzonder verklaard, dat het "duidelijk is dat het prijsinitiatief op het niveau van de $Presidenten' was besproken en overwogen". 70 Daaruit volgt, dat het verzoekster niet onbekend kon zijn, dat de Commissie haar verweet, aan een onderling afgestemd prijsinitiatief voor het Verenigd Koninkrijk in januari 1987 te hebben deelgenomen. 71 Verder stelt verzoekster ten onrechte, dat uit de mededeling van de punten van bezwaar niet blijkt, dat in 1990 was overgegaan tot machinestilstand. 72 In de mededeling van de punten van bezwaar wordt namelijk verklaard (blz. 85): "Toen zij in 1990 werden geconfronteerd met zowel een toegenomen capaciteit als een verminderde vraag, stelde het systeem [van informatie-uitwisseling van Fides] hen in staat om de machinestilstand van elke producent te coördineren en aldus overproductie en dalende prijzen te voorkomen." 73 Ten slotte moet met betrekking tot de gegevens betreffende de door sommige producenten aangekondigde en ten uitvoer gelegde prijsverhogingen worden vastgesteld, dat de Commissie verzoeksters verklaring dat deze gegevens niet in de tekst van de mededeling van de punten van bezwaar of in de bijlagen daarbij zijn uiteengezet, niet betwist. Verzoekster heeft haar opmerkingen met betrekking tot deze feiten dus niet behoorlijk kenbaar kunnen maken. De Commissie mocht haar beschikking niet baseren op gegevens die niet gedurende de administratieve procedure ter kennis van de ondernemingen waren gebracht. Deze feiten zullen dus buiten beschouwing moeten worden gelaten bij de beoordeling van de gegrondheid van de beschikking. 74 Deze schending van verzoeksters recht van verweer kan niet de gehele beschikking ongeldig maken, aangezien zij niet enkel op de betrokken gegevens is gebaseerd (zie in dezelfde zin arrest Hof van 7 juni 1983, Musique Diffusion française e.a./Commissie, 100/80, 101/80, 102/80 en 103/80, Jurispr. blz. 1825, punt 30). 75 Dit middel dient derhalve te worden afgewezen. B - De middelen betreffende schendingen van materiële regels Het middel, dat verzoekster niet de juiste adressaat van de beschikking zou zijn De ontvankelijkheid van het middel 76 De Commissie betwijfelt of verzoekster er gewettigd belang bij heeft om te stellen dat de beschikking tot Iggesund Paperboard had moeten worden gericht, terwijl zij erkent dat zij voor deze vennootschap zal instaan indien haar uiteindelijk een geldboete wordt opgelegd. 77 Dienaangaande volstaat de opmerking dat verzoekster een van de ondernemingen is waarvan in artikel 1 van de beschikking wordt gesteld, dat zij aan een inbreuk op artikel 85, lid 1, van het Verdrag hebben deelgenomen. Bijgevolg heeft zij een gewettigd belang om deze vaststelling te betwisten, onafhankelijk van het aspect van de geldboete, omdat deze vaststelling op zijn minst haar reputatie kan schaden. 78 Bijgevolg dient dit middel ontvankelijk te worden verklaard. Ten gronde - Argumenten van partijen 79 Volgens verzoekster is de beschikking tot de moedermaatschappij van een groep gericht, wanneer meer dan een onderneming in een groep aan de inbreuk had deelgenomen, of wanneer er uitdrukkelijk bewijs bestond dat de moedermaatschappij bij de inbreuk betrokken was (punt 143 van de considerans van de beschikking). In casu wordt evenwel aan geen van deze beide criteria voldaan. In feite wordt slechts één onderneming van de MoDo-groep, namelijk Iggesund Paperboard, ervan beschuldigd aan de inbreuk te hebben deelgenomen en was verzoekster zelf niet bij deze inbreuk betrokken. 80 In casu heeft de Commissie zelfs niet de in de beschikking vermelde algemene criteria toegepast. Volgens de punten 152 en 153 van de considerans van de beschikking was de Commissie met name van oordeel, dat het moeilijk zou kunnen zijn, de geldboete in te vorderen indien de beschikking tot Iggesund Paperboard werd gericht, alsook, dat Iggesund Paperboard niet echt onafhankelijk van verzoekster was. Door enkel in verzoeksters geval deze bijzondere criteria toe te passen, heeft de Commissie het billijkheidsbeginsel, het beginsel van gelijke behandeling, het discriminatieverbod en het vertrouwensbeginsel geschonden. 81 Bovendien kunnen de in punt 153 van de considerans van de beschikking vermelde specifieke criteria de aanpak van de Commissie niet rechtvaardigen. Om te beginnen is het niet juist om te stellen dat Iggesund Paperboard niet in staat was de geldboete te betalen. Verder is de Commissie ten onrechte ervan uitgegaan, dat Iggesund Paperboard niet werkelijk onafhankelijk was van verzoekster. Het enkele feit dat Iggesund Paperboard geen activa in eigendom had en geen personeel in dienst had, was geen beletsel om haar als onderneming in de zin van het gemeenschapsrecht aan te merken. De Commissie had zelf toegegeven, dat Iggesund Paperboard als zelfstandige economische eenheid aan alle criteria voldeed om als een onderneming te worden aangemerkt. Derhalve kon Iggesund Paperboard niet als een "lege vennootschap" worden beschouwd. 82 Wanneer een onderneming alle noodzakelijke activa voor haar bedrijf controleert, behoeft zij geen eigenaar van deze activa te zijn. Dit wordt bevestigd door beschikking 91/50/EEG van de Commissie van 16 januari 1991 inzake een procedure op grond van artikel 85 van het EEG-Verdrag [IV/32.732 - IJsselcentrale e.a. (PB L 28, blz. 32)]. Het feit dat de moedermaatschappij een aantal hulpdiensten verricht, zoals juridische en boekhoudkundige diensten, en deze aan de ondernemingen van de groep in rekening brengt, vormt evenmin een beletsel om Iggesund Paperboard als onderneming aan te merken. 83 Ten slotte is niet bewezen, dat verzoekster zich bewust was van de beweerde onrechtmatige handelingen en de facto controle uitoefende op de activiteiten van Iggesund Paperboard. Evenmin volstaat het feit dat zij instructies aan Iggesund Paperboard kon geven, of het feit dat zij de directeuren van deze onderneming had gekozen, om verzoekster voor het gedrag van de onderneming aansprakelijk te maken of om te concluderen dat Iggesund Paperboard en verzoekster één economische eenheid zijn. 84 De Commissie verklaart, dat een onderneming in de zin van het gemeenschapsrecht kan worden gedefinieerd als een economische eenheid die bestaat in een unitaire organisatie van personele, materiële en immateriële elementen, welke op duurzame basis een bepaald economisch doel nastreeft (arrest Gerecht van 10 maart 1992, Shell/Commissie, T-11/89, Jurispr. blz. II-757, punt 311). 85 Verschillende ondernemingen van eenzelfde groep, die onder dezelfde directie en controle hun bedrijf uitoefenen, kunnen worden geacht deel van dezelfde onderneming uit te maken. Dienaangaande beschikt de Commissie over een beoordelingsmarge om te bepalen, tot welk niveau van een dergelijke structuur een beschikking dient te worden gericht. Zelfs indien de Commissie de beschikking tot Iggesund Paperboard had kunnen richten, betekent dit geenszins, dat zij ook verplicht was om dit te doen. Immers, twee dochterondernemingen van verzoekster waren bij het kartel betrokken, namelijk Iggesund Paperboard (Workington) Ltd en Iggesunds Bruk. 86 De in de punten 152 en 153 van de considerans vermelde redenen zijn terecht aangevoerd, omdat Iggesund Paperboard geen activa en geen personeel heeft. Zij was derhalve slechts een "lege vennootschap" met een maatschappelijk kapitaal van 50 000 SKR. - Beoordeling door het Gerecht 87 Door ondernemingen onder meer te verbieden, overeenkomsten te sluiten of deel te nemen aan onderling afgestemde feitelijke gedragingen welke de handel tussen de lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden en ertoe strekken of ten gevolge hebben dat de mededinging binnen de gemeenschappelijke markt wordt verhinderd, beperkt of vervalst, richt artikel 85, lid 1, van het Verdrag zich tot economische eenheden die bestaan in een unitaire organisatie van personele, materiële en immateriële elementen, welke op duurzame basis een bepaald economisch doel nastreeft en ertoe kan bijdragen dat een in die bepaling bedoelde inbreuk wordt gepleegd (arrest Shell/Commissie, reeds aangehaald, punt 311). 88 In casu moeten verzoekster en de verschillende maatschappijen die tot haar "Paperboard"-divisie behoren, welke formeel door Iggesund Paperboard wordt beheerd, als één unitaire organisatie van personele, materiële en immateriële elementen worden beschouwd die op duurzame basis onder meer het doel nastreeft om via de productie en verkoop van karton haar winst te maximaliseren, ook indien dit in voorkomend geval ten koste van de individuele winsten van haar verschillende bestanddelen gaat. In die organisatie speelt elke maatschappij een bepaalde rol (zie, in dezelfde zin, arrest Shell/Commissie, reeds aangehaald, punt 312). 89 Volgens de beschikking (zie in het bijzonder punt 153, eerste alinea, van de considerans) is Iggesund Paperboard namelijk een "handelsmaatschappij" die voor 100 % in handen van verzoekster is en een kapitaal van 50 000 SKR heeft. 90 In de tweede alinea van dit punt wordt daaraan toegevoegd: "(...) Iggesund Paperboard AB is noch eigenaar van de productie-installaties voor karton, noch werkgever van de arbeidskrachten ervan. De kartonactiva die vroeger in handen waren van Iggesunds Bruk AB, blijven in eigendom van die onderneming die thans een slapende onderneming is, volledig in eigendom van MoDo. Het gehele personeel in Zweden is in dienst van MoDo zelf (...)" 91 Geen van deze verklaringen wordt door verzoekster betwist. 92 Verder blijkt uit verzoeksters antwoorden op de schriftelijke vragen van het Gerecht, dat op de datum waarop de vastgestelde inbreuk eindigde, Iggesund Paperboard (Workington) Ltd, voorheen TBM, nog steeds eigenaar van de kartonfabriek te Workington (Verenigd Koninkrijk) was, dat zij de omzet van deze kartonfabriek in haar jaarrekeningen boekte en dat zij nog steeds het personeel in die fabriek gebruikte. Daaruit blijkt eveneens dat geen omzet in de jaarrekeningen van Iggesund Paperboard was geboekt en dat in het bijzonder de omzet van de kartonfabriek van Iggesunds Bruk in verzoeksters jaarrekeningen was geboekt. 93 Ten slotte blijkt uit verzoeksters jaarrekening over 1991 dat het bedrijf van de MoDo-groep werd uitgeoefend door middel van zes "handelsmaatschappijen", waaronder Iggesund Paperboard, doch dat verzoekster een aantal diensten voor alle ondernemingen van de groep leverde, zoals juridische en boekhoudkundige diensten en diensten op het gebied van de informatica. 94 Bijgevolg verklaart de Commissie aan het eind van de tweede alinea van punt 153 van de considerans terecht: "Het is derhalve voor de doeleinden van de onderhavige procedure geëigend de beschikking tot de MoDo-groep [vertegenwoordigd door de moedermaatschappij] zelf te richten in plaats van tot een dochteronderneming die niet werkelijk onafhankelijk is, geen activa in eigendom en geen personeel in dienst heeft", en behoeft niet te worden onderzocht, of de andere in de punten 152 en 153 van de considerans van de beschikking aangevoerde redenen de beslissing van de Commissie om de beschikking tot verzoekster te richten, kunnen rechtvaardigen. 95 Anders dan verzoekster verklaart, namelijk dat alleen Iggesund Paperboard bij de inbreuk betrokken was, moet worden vastgesteld dat Iggesund Paperboard (Workington) Ltd ook op de lijst van leden van de PG Paperboard voorkwam en dat personeel van die ondernemingen de vergaderingen van het JMC heeft bijgewoond. Door de beschikking aan verzoekster te richten, heeft de Commissie derhalve gehandeld in overeenstemming met het in punt 143 van de considerans vermelde criterium, dat de beschikking tot de moedermaatschappij van de groep diende te worden gericht, wanneer meer dan een onderneming daarvan aan de inbreuk had deelgenomen. 96 Gelet op de voorgaande overwegingen, dient het middel te worden afgewezen. Het middel, dat de Commissie het bestaan van onderlinge afstemmingen betreffende de hoeveelhedenbeheersing en de beperking van de productie niet zou hebben aangetoond 97 Dit middel valt uiteen in drie onderdelen. De eerste twee onderdelen worden tezamen onderzocht, terwijl het derde onderdeel afzonderlijk zal worden onderzocht. De eerste twee onderdelen van het middel: geen bewijs van het bestaan van een onderlinge afstemming tot bevriezing van de marktaandelen en van een onderlinge afstemming tot beheersing van het aanbod - Argumenten van partijen 98 In het eerste onderdeel van het middel betwist verzoekster de bewering van de Commissie betreffende het bestaan van maatregelen tot beheersing van de hoeveelheden. Deze beweringen zijn voornamelijk gebaseerd op de verklaringen van Stora, doch deze verklaringen worden door geen enkel bewijs gestaafd. 99 Verzoekster betoogt, dat de vraag tot mei 1991 is blijven stijgen en dat de kartonindustrie van 1987 tot en met 1990 op volle capaciteit heeft gedraaid. Op grond hiervan betwist zij de verklaring in de beschikking, dat de producenten zich gedurende 1990 steeds meer tot machinestilstand ("downtime") genoopt zagen. 100 Verder blijkt uit de notitie van 3 oktober 1988 (bijlage 102 bij de mededeling van de punten van bezwaar), dat destijds geen systeem van hoeveelhedenbeheersing bestond. 101 Ten slotte betwist verzoekster, dat de documenten betreffende vergaderingen van de Paper Agents Association (hierna: "PAA") het standpunt van de Commissie kunnen staven. Haars inziens had met deze documenten geen rekening mogen worden gehouden. 102 In het tweede onderdeel van het middel betwist zij de beweringen van de Commissie omtrent het bestaan van een onderlinge afstemming betreffende de bevriezing van de marktaandelen. Uit verschillende bewijsstukken blijkt, dat de verklaringen van Stora waarop de Commissie zich heeft gebaseerd, niet betrouwbaar zijn. 103 In de eerste plaats worden de maatregelen tot bevriezing van de marktaandelen op onsamenhangende wijze beschreven. De Commissie heeft geen rekening gehouden met het feit dat de producenten geen overeenstemming over een bevriezing van de marktaandelen konden bereiken zonder contact op te nemen met de afnemers en zonder orders te weigeren. In de beschikking wordt niet vermeld, op welke producten de marktaandelen betrekking hadden. Daarin wordt niet gepreciseerd, of het voor het daaropvolgende jaar voorziene groeipercentage individueel of centraal werd bepaald. Dit soort zaken dient evenwel de kern van elke afspraak betreffende bevriezing van de marktaandelen uit te maken. Ten slotte zijn ook de door Stora verstrekte inlichtingen niet duidelijk. Stora heeft namelijk verklaard (bijlage 39 bij de mededeling van de punten van bezwaar), dat de besprekingen over dit onderwerp betrekking hadden op nationale groepen, terwijl in haar brief van 23 december 1992 (bijlage 43 bij de mededeling van de punten van bezwaar) wordt gesteld, dat de overeenkomst de marktaandelen per producentengroep betrof. 104 In de tweede plaats hadden haar nationale marktaandelen sterk gefluctueerd en was haar marktaandeel in West-Europa aanzienlijk gestegen. Bovendien geeft de Commissie zelf toe, dat verschillende grote producenten hun marktaandeel enigszins hadden kunnen verhogen. 105 In de derde plaats heeft de Commissie onvoldoende rekening gehouden met de geringe prijselasticiteit van karton. 106 In de vierde plaats was geen overeenkomst betreffende de bevriezing van de marktaandelen mogelijk zonder overeenkomsten over machinestilstand en over nieuwe productiecapaciteit. Verschillende producenten hadden hun productiecapaciteit gedurende de betrokken periode evenwel uitgebreid. 107 De Commissie verklaart, dat in de beschikking wordt uiteengezet, dat de producenten aannamen dat het op lange termijn onmogelijk was om de prijzen te controleren zonder tegelijkertijd de hoeveelheden te controleren om een evenwicht tussen vraag en aanbod te verzekeren. Op grond daarvan achtten de producenten het noodzakelijk om het prijskartel te versterken door een overeenkomst betreffende de beheersing van de hoeveelheden. Het feit dat dit systeem gedurende een bepaalde periode niet behoefde te worden toegepast, is derhalve niet relevant. Bovendien bestaan er bewijzen dat door Iggesund maatregelen tot beheersing van het aanbod zijn genomen, wanneer dit noodzakelijk was (punten 94 en 95 van de considerans van de beschikking). Verder merkt de Commissie op, dat zij heeft vastgesteld dat de producenten afspraken over de handhaving van hun marktaandelen hadden gemaakt, doch dat het niet om een absolute bevriezing ging (punten 52 tot en met 56 van de considerans). 108 Met betrekking tot de redenen waarom een stelsel tot beheersing van de hoeveelheden noodzakelijk werd geacht, beklemtoont de Commissie, dat een sterke verhoging van de hoeveelheden tot een prijsdaling had geleid. Verzoeksters argument betreffende de geringe prijselasticiteit is derhalve geen antwoord op het standpunt van de Commissie. 109 Haars inziens berusten de in de beschikking uiteengezette conclusies op deugdelijke bewijzen. Dienaangaande verwijst zij naar de verklaringen van Stora, alsmede naar de in de punten 53 tot en met 55 en 58 tot en met 59 van de beschikking beschreven documenten. 110 Zij verklaart, nooit te hebben gesteld dat de marktaandelen constant zijn gebleven (punten 59 en 60 van de considerans van de beschikking). - Beoordeling door het Gerecht 111 Volgens artikel 1 van de beschikking hebben de in deze bepaling genoemde ondernemingen inbreuk gemaakt op artikel 85, lid 1, van het Verdrag door hun deelname, gedurende de relevante periode, aan een overeenstemming en onderling afgestemde feitelijke gedraging, waarbij de kartonleveranciers in de Gemeenschap "een afspraak maakten over handhaving van de marktaandelen van de grote producenten op vaste niveaus die van tijd tot tijd konden worden gewijzigd" en "in toenemende mate vanaf vooraan in 1990 ter beheersing van het aanbod van het product in de Gemeenschap onderling afgestemde maatregelen namen teneinde de tenuitvoerlegging van de genoemde onderling afgestemde prijsverhogingen te waarborgen". 112 Volgens de Commissie is het initiatief voor deze beide categorieën van heimelijke verstandhoudingen, die in de beschikking worden samengevat onder de titel "beheersing van hoeveelheden", gedurende de relevante periode genomen door de deelnemers aan de vergaderingen van de PWG. Uit punt 37, derde alinea, van de considerans van de beschikking blijkt namelijk, dat het werkelijke doel van de PWG, zoals omschreven door Stora, "omvatte $bespreking van en onderlinge afstemming over markten, marktaandelen, prijzen, prijsverhogingen en capaciteit'." 113 Met betrekking tot de rol van de PWG bij de heimelijke verstandhouding betreffende de marktaandelen wordt in de beschikking (punt 37, vijfde alinea, van de considerans) opgemerkt: "In verband met maatregelen tot verhoging van de prijzen werden in de PWG gedetailleerde besprekingen gevoerd over de marktaandelen in West-Europa van de nationale groepen en de afzonderlijke producenten. Deze resulteerden in het bereiken van overeenstemming tussen de deelnemers over hun marktaandelen, met als doel ervoor te zorgen dat de onderling afgestemde prijsverhogingen niet in gevaar werden gebracht door overaanbod. De grote producentengroepen kwamen feitelijk overeen, hun marktaandelen te handhaven op het niveau dat voor elk jaar bleek uit de jaarcijfers over productie en verkoop, die via Fides in definitieve vorm in maart van het daaropvolgende jaar beschikbaar kwamen. Op elke vergadering van de PWG werd de ontwikkeling van de marktaandelen geanalyseerd op basis van de maandelijkse Fides-cijfers; als daaruit aanzienlijke schommelingen bleken, werd van de onderneming die daarvoor verantwoordelijk geacht werd, uitleg gevraagd." 114 Volgens punt 52 van de considerans omvatte "de in 1987 door de PWG bereikte overeenkomst de $bevriezing' van de West-Europese marktaandelen van de belangrijkste producenten op het destijds bestaande niveau, waarbij geen pogingen mochten worden gedaan, door een agressief prijsbeleid nieuwe afnemers te winnen of de bestaande omzet te vergroten". 115 In punt 56, eerste alinea, van de considerans wordt gesteld: "De basisafspraak tussen de voornaamste producenten over de handhaving van hun marktaandelen bleef gedurende de door deze beschikking bestreken periode bestaan." Volgens punt 57 werd "$de ontwikkeling van de marktaandelen' op iedere vergadering van de PWG geanalyseerd op basis van voorlopige statistieken". In punt 56, laatste alinea, ten slotte wordt verklaard: "Aan de besprekingen over marktaandelen namen de producenten deel die in de PWG waren vertegenwoordigd, namelijk: Cascades, Finnboard, KNP (tot 1988), [Mayr-Melnhof], MoDo, Sarrió, de twee producenten van de Stora-groep, CBC en Feldmühle, en (vanaf 1988) Weig." 116 De Commissie heeft dus op juiste wijze aangetoond, dat er tussen de deelnemers aan de vergaderingen van de PWG een heimelijke verstandhouding betreffende de marktaandelen bestond. 117 De analyse van de Commissie berust namelijk hoofdzakelijk op de verklaringen van Stora (bijlagen 39 en 43 bij de mededeling van de punten van bezwaar) en wordt bevestigd door bijlage 73 bij de mededeling van de punten van bezwaar. 118 In bijlage 39 bij de mededeling van de punten van bezwaar verklaart Stora: "De PWG kwam vanaf 1986 bijeen om de invoering van discipline op de markt te ondersteunen (...) Naast andere (rechtmatige) activiteiten omvatte het doel: bespreking van en onderlinge afstemming over markten, marktaandelen, prijzen en prijsverhogingen, vraag en capaciteit. Zijn rol bestond onder meer uit het beoordelen van de precieze situatie van vraag en aanbod op de markt, alsmede van de maatregelen die moesten worden genomen om te proberen orde op de markt tot stand te brengen, en om deze beoordeling voor te leggen aan de President Conference." 119 Meer in het bijzonder met betrekking tot de heimelijke verstandhouding betreffende de marktaandelen deelt Stora mee, dat "de door nationale groepen van de Europese Gemeenschap, EFTA en andere landen behaalde marktaandelen welke door leden van de PG Paperboard waren verstrekt, binnen de PWG werden bestudeerd" en dat de PWG "de mogelijkheid besprak om de marktaandelen op hun niveau van het vorige jaar te handhaven" (bijlage 39 bij de mededeling van de punten van bezwaar, punt 19). Verder deelt zij (in hetzelfde document, punt 6) mee, dat "besprekingen betreffende marktaandelen van de producenten in Europa ook gedurende deze periode plaatsvonden, waarbij de eerste referentieperiode de niveaus van 1987 waren". 120 In haar antwoord op een vraag van de Commissie van 23 december 1991, dat zij op 14 februari 1992 had verstuurd (bijlage 43 bij de mededeling van de punten van bezwaar), preciseert Stora nog: "De door de PWG-leden gemaakte afspraken betreffende de niveaus van de marktaandelen hadden betrekking op Europa in zijn geheel. Deze afspraken waren gebaseerd op de cijfers van het gehele voorgaande jaar, die gewoonlijk definitief beschikbaar waren in maart van het daaropvolgende jaar" (punt 1.1). 121 Deze verklaring wordt in hetzelfde stuk bevestigd in de navolgende bewoordingen: "(...) de besprekingen leidden tot afspraken die in de regel in maart van elk jaar tussen de leden van de PWG werden gemaakt om hun marktaandelen op het niveau van het voorgaande jaar te houden" (punt 1.4). Stora merkt op, dat "geen maatregelen werden genomen om de naleving van deze afspraken te verzekeren", en dat de leden van de PWG "zich er bewust van waren dat indien zij op bepaalde markten waarop door anderen werd geleverd, uitzonderlijke omzetten zouden maken, deze anderen het hun betaald zouden kunnen zetten op andere markten" (zelfde punt). 122 Ten slotte verklaart zij, dat verzoekster ("Iggesund") heeft deelgenomen aan de besprekingen betreffende de marktaandelen (punt 1.2, blz. 3). 123 De verklaringen van Stora betreffende de heimelijke verstandhouding over de marktaandelen worden gestaafd door bijlage 73 bij de mededeling van de punten van bezwaar. Dit bij FS-Karton (van de Mayr-Melnhof-groep) aangetroffen document is een vertrouwelijke notitie van 28 december 1988 betreffende de marktsituatie, welke door de marketingmanager, verantwoordelijk voor de verkoop van de Mayr-Melnhof-groep in Duitsland (Katzner), is toegestuurd aan de algemeen directeur van Mayr-Melnhof in Oostenrijk (Gröller). 124 Volgens dit in de punten 53 tot en met 55 van de considerans van de beschikking geciteerde document, had deze nauwere samenwerking binnen de "Präsidentenkreis", waartoe in 1987 was besloten, "winnaars" en "verliezers" opgeleverd. De opsteller van de notitie deelt Mayr-Melnhof bij de categorie van verliezers in om verschillende, in het bijzonder de navolgende redenen: "2) Overeenstemming kon slechts worden bereikt door ons "te bestraffen" - van ons werden "offers" verlangd. 3) De marktaandelen van 1987 moesten worden "bevroren", de bestaande contacten in stand blijven en geen nieuwe activiteiten of soorten door middel van de prijs worden ingepalmd (in januari 1989 zal het resultaat blijken - indien iedereen eerlijk is)." 125 Deze zinnen moeten in de meer algemene context van de notitie worden gelezen. 126 In dit verband wijst de opsteller bij wijze van inleiding op de nauwere samenwerking op Europees niveau in de "Präsidentenkreis". Deze uitdrukking is door Mayr-Melnhof aldus geïnterpreteerd, dat zij in het algemeen doelt op zowel de PWG als de PC, dat wil zeggen zonder te verwijzen naar een specifieke gebeurtenis of vergadering (bijlage 75 bij de mededeling van de punten van bezwaar, punt 2.a), een uitlegging die in de onderhavige context niet behoeft te worden onderzocht. 127 Vervolgens deelt de opsteller mee, dat deze samenwerking heeft geleid tot de "prijsdiscipline", die "winnaars" en "verliezers" heeft opgeleverd. 128 De uitdrukking betreffende de marktaandelen die op de niveaus van 1987 moesten worden bevroren, moet dus worden gelezen in de context van deze prijsdiscipline waartoe door de "Präsidentenkreis" is besloten. 129 Bovendien is de verwijzing naar 1987 als referentiejaar in overeenstemming met de tweede verklaring van Stora (bijlage 39 bij de mededeling van de punten van bezwaar; zie punt 119 supra). 130 Met betrekking tot de rol die de PWG heeft gespeeld bij de heimelijke verstandhouding betreffende de beheersing van het aanbod, welke kenmerkend was voor het onderzoek van de machinestilstand, wordt in de beschikking vermeld, dat de PWG een beslissende rol heeft gespeeld bij de tenuitvoerlegging van de machinestilstand, toen vanaf begin 1990 de productiecapaciteit toenam en de vraag afnam: "(...) begin 1990 [achtten] de leidende producenten in de bedrijfstak (...) het noodzakelijk in het kader van de PWG tot onderlinge afspraken over de noodzaak van machinestilstand te komen. De grote producenten zagen in, dat zij de vraag niet konden vergroten door de prijzen te verlagen en dat de handhaving van de productie op volle capaciteit alleen maar de prijzen zou doen dalen. Met behulp van de capaciteitsverslagen kon in theorie berekend worden hoe lang de machines moesten stilstaan om vraag en aanbod in evenwicht te brengen. (...)" (punt 70 van de considerans van de beschikking). 131 Verder wordt in de beschikking opgemerkt: "De PWG bepaalde niet formeel voor elke producent voor hoe lang diens machines moesten worden stilgelegd. Volgens Stora bestonden er praktische moeilijkheden bij het vaststellen van een gecoördineerd plan met betrekking tot een stilstand voor alle producenten. Stora verklaart, dat er om deze redenen slechts $een soepel aanmoedigingssysteem bestond'" (punt 71 van de considerans van de beschikking). 132 De Commissie heeft dus genoegzaam aangetoond, dat er tussen de deelnemers aan de vergaderingen van de PWG een heimelijke verstandhouding betreffende de stilleggingen van de productie bestond. 133 De door haar overgelegde stukken staven haar analyse. 134 In de tweede verklaring (bijlage 39 bij de mededeling van de punten van bezwaar, punt 24) verklaart Stora: "Met de vaststelling door de PWG van het $prijs vóór tonnage'-beleid en de geleidelijke toepassing van een equivalent systeem van prijzen vanaf 1988, hebben de leden van de PWG erkend, dat wegens een geringere toeneming van de vraag machinestilstand ($downtime') nodig was om deze prijzen te handhaven. Zonder machinestilstand door de producenten zou het wegens de steeds grotere overcapaciteit onmogelijk zijn geweest de overeengekomen prijsniveaus te handhaven." 135 In het volgende punt van haar verklaring voegt zij daaraan toe: "In 1988 en 1989 werd nagenoeg de volledige capaciteit van de bedrijfstak benut. Boven de normale stilleggingen in verband met onderhoud en vakantie was vanaf 1990 geen machinestilstand noodzakelijk. Later, toen de bestellingen afnamen, bleek machinestilstand noodzakelijk om het $prijs vóór tonnage'-beleid te handhaven. De hoeveelheid $downtime' die de producenten moesten nemen (om het evenwicht tussen productie en consumptie te handhaven), kon worden berekend op basis van de capaciteitsverslagen. De PWG had niet formeel $downtime' toegewezen, ofschoon er een soepel aanmoedigingssysteem bestond (...)" 136 Wat bijlage 73 bij de mededeling van de punten van bezwaar betreft, vormen de redenen welke door de opsteller ervan worden gegeven om te verklaren waarom hij Mayr-Melnhof als "verliezer" beschouwde toen hij de notitie opstelde, belangrijke bewijzen dat er met betrekking tot de machinestilstand een heimelijke verstandhouding bestond tussen de deelnemers aan de vergaderingen van de PWG. 137 De opsteller ervan stelt namelijk vast: "4) Op dit punt beginnen de opvattingen van de betrokkenen over de doelstelling uiteen te lopen. (...) c) Alle verkopers en Europese vertegenwoordigers werden van hun geraamde hoeveelheden ontheven en er werd een bijna waterdichte, harde prijspolitiek verdedigd (de medewerkers verstonden vaak niet, waarom onze houding ten opzichte van de markt was gewijzigd - vroeger werd enkel een tonnage verlangd en thans enkel prijsdiscipline met het risico van machinestilstand)." 138 Volgens Mayr-Melnhof (bijlage 75 bij de mededeling van de punten van bezwaar) slaat de hierboven weergegeven passage op een interne bedrijfssituatie. Gelezen in het licht van de meer algemene context van de notitie komt in dit uittreksel evenwel tot uiting, dat op het niveau van de verkoopteams een in het kader van de "Präsidentenkreis" vastgesteld, strikt prijsbeleid werd toegepast. Het document moet dus aldus worden uitgelegd, dat het inhoudt, dat de deelnemers aan de overeenkomst van 1987, dat wil zeggen op zijn minst degenen die de vergaderingen van de PWG bijwoonden, ontegenzeglijk de consequenties hebben ingeschat, die het vastgestelde beleid zou hebben, ingeval dit strikt zou worden toegepast. 139 Op basis van het voorgaande moet worden geconcludeerd, dat de Commissie het bestaan van een heimelijke verstandhouding tussen de deelnemers aan de vergaderingen van de PWG betreffende de marktaandelen, alsmede het bestaan van een heimelijke verstandhouding tussen deze zelfde ondernemingen betreffende machinestilstand rechtens genoegzaam heeft bewezen. Voor zover TBM/Iggesund Paperboard (Workington) Ltd/Iggesund Paperboard de vergaderingen van de PWG hebben bijgewoond (zie punten 370 e.v. infra), en verzoekster in de verklaringen van Stora uitdrukkelijk wordt genoemd, heeft de Commissie verzoekster terecht voor een deelneming aan deze beide heimelijke verstandhoudingen aansprakelijk gesteld. 140 Verzoeksters kritiek op de verklaringen van Stora, waarmee zij de bewijskracht van deze stukken betwist, kan aan deze vaststelling niet afdoen. 141 Vast staat namelijk, dat deze verklaringen afkomstig zijn van een van de ondernemingen die worden geacht bij de gestelde inbreuk betrokken te zijn geweest, en dat zij een gedetailleerde beschrijving bevatten van de aard van de binnen de organen van de PG Paperboard gevoerde besprekingen, van het doel dat werd nagestreefd door de daarin verenigde ondernemingen, alsmede van de deelneming van deze ondernemingen aan de vergaderingen van haar verschillende organen. Voor zover dit kernbewijsstuk door andere stukken in het dossier wordt bevestigd, worden de verklaringen van de Commissie daardoor afdoende gestaafd. 142 Evenmin kan verzoeksters verklaring worden aanvaard, dat het feitelijke gedrag van de ondernemingen aantoont dat de beweringen van de Commissie ongefundeerd zijn. 143 In de eerste plaats mag het bestaan van de heimelijke verstandhoudingen tussen de leden van de PWG betreffende de beide aspecten van het "prijs vóór tonnage"-beleid niet worden verward met de uitvoering daarvan. De door de Commissie verstrekte bewijzen hebben namelijk een zodanige bewijskracht, dat de inlichtingen betreffende het feitelijke gedrag van verzoekster op de markt niet kunnen afdoen aan de conclusies van de Commissie betreffende het bestaan zelf van de heimelijke verstandhoudingen betreffende de beide aspecten van het betrokken beleid. 144 In de tweede plaats zijn de conclusies van de Commissie niet in tegenspraak met de door verzoekster verstrekte inlichtingen. Beklemtoond moet worden, dat de Commissie uitdrukkelijk erkent, dat de heimelijke verstandhouding betreffende de marktaandelen "geen formeel mechanisme van strafmaatregelen of compensatie [inhield] om de afspraak betreffende de marktaandelen af te dwingen", en dat de marktaandelen van een aantal grote producenten jaarlijks omhoogkropen (zie in het bijzonder punten 59 en 60 van de considerans van de beschikking). Bovendien geeft de Commissie toe, dat tot begin 1990 de volledige capaciteit van de bedrijfstak werd benut, zodat tot die datum vrijwel geen machinestilstand noodzakelijk was (punt 70 van de considerans van de beschikking). 145 In de derde plaats bevestigen twee stukken in het dossier, dat verzoekster het binnen de PWG overeengekomen "prijs vóór tonnage"-beleid ten uitvoer heeft gelegd. 146 Zo heeft volgens de notulen van de vergadering van de PAA van 23 januari 1990, die door een vertegenwoordiger van Kopparfors (van de Stora-groep) zijn opgesteld, "Iggesund verklaard, dat Thames enige $downtime' had genomen, hetgeen eerder haar beleid was dan het verlagen van de prijzen" (bijlage 130 bij de mededeling van de punten van bezwaar). 147 Dezelfde strekking hebben de notulen van de vergadering van de PAA van 4 april 1990, die door Pegg, een vertegenwoordiger van Mayr-Melnhof, zijn opgesteld en waarin wordt verklaard: "Thames Board (Iggesund) 3 weken levertijd. Vraag in het VK lager dan in dezelfde periode in 1989. Voorkeur voor machinestilstand boven verlaging van de prijzen. Prijsverhoging van april volledig ten uitvoer gelegd" (bijlage 131 bij de mededeling van de punten van bezwaar). 148 Gelet op het voorgaande, dienen het eerste en het tweede onderdeel van het middel te worden afgewezen. Het derde onderdeel van het middel: onjuiste beoordeling van het belang van de Fides-statistieken - Argumenten van partijen 149 Verzoekster betoogt, dat de Commissie het belang van de Fides-statistieken niet juist heeft beoordeeld. Zij heeft het belang en de onrechtmatigheid daarvan overdreven. Bovendien waren deze statistieken niet gedetailleerd genoeg om de controle van een quotastelsel mogelijk te maken. 150 Weliswaar werden de door Fides verzamelde statistieken per land uitgesplitst, behalve in de wekelijkse rapporten betreffende de binnenkomende orders, doch op basis daarvan kon niet worden vastgesteld, hoeveel elke producent had geleverd. 151 Verder erkent de Commissie volgens verzoekster, dat de producenten in de loop van het jaar voornamelijk voorlopige statistieken gebruikten (punt 63 van de considerans van de beschikking). Deze statistieken gaven slechts algemene informatie over de trend van de vraag. In deze omstandigheden hadden de deelnemers aan de vergaderingen van de PWG deze statistieken moeilijk voor een redelijke analyse van de marktaandelen en de capaciteitsbezetting kunnen gebruiken. 152 Bovendien was de stand van de orderportefeuille van elke producent, anders dan de Commissie verklaart, niet geheim. De door Fides verdeelde statistieken betreffende de stand van de orderportefeuilles dienden de producenten dus enkel op de hoogte te stellen van de situatie op Europees niveau. 153 De statistieken betreffende de capaciteiten en de bezetting waren onnauwkeurig en werden enkel gebruikt om trends in de bedrijfstak te observeren en de wijzigingen in de bezettingsgraad van iedere onderneming te vergelijken met de wijzigingen in de geaggregeerde bezettingsgraad. 154 Ten slotte waren de statistieken niet nodig om vast te stellen dat er een evenwicht tussen vraag en aanbod bestond, omdat die situatie voor de gehele bedrijfstak duidelijk was. 155 Volgens de Commissie wil verzoekster met haar argumenten voornamelijk aantonen, dat het Fides-systeem van informatie-uitwisseling niet intrinsiek in strijd was met artikel 85, lid 1, van het Verdrag. Aangezien dit systeem enkel was gebruikt om een onrechtmatig kartel te versterken en de tenuitvoerlegging daarvan te vergemakkelijken, is dit een zuiver academische discussie. - Beoordeling door het Gerecht 156 Het derde onderdeel van het middel moet aldus worden opgevat, dat de Commissie het belang van de Fides-statistieken niet juist zou hebben beoordeeld, aangezien deze statistieken voor het beweerde kartel niet nodig of van nut zouden zijn geweest. 157 Volgens artikel 1 van de beschikking hebben de in deze bepaling genoemde ondernemingen inbreuk gemaakt op artikel 85, lid 1, van het Verdrag door hun deelname aan een overeenstemming en onderling afgestemde feitelijke gedraging, waarbij de ondernemingen onder meer "ter ondersteuning van de bovengenoemde maatregelen [te weten een heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen, een heimelijke verstandhouding betreffende de marktaandelen en een heimelijke verstandhouding betreffende machinestilstand] commerciële informatie uitwisselden over leveringen, prijzen, machinestilstand, orderportefeuilles en bezettingsgraden". 158 Gelet op haar dispositief en punt 134, derde alinea, van de considerans, moet de beschikking, wat het Fides-systeem van informatie-uitwisseling betreft, aldus worden uitgelegd, dat de Commissie dit systeem in strijd met artikel 85, lid 1, van het Verdrag heeft beschouwd voor zover het het vastgestelde kartel ondersteunde. 159 In punt 134, derde alinea, van de considerans van de beschikking wordt gepreciseerd, dat het Fides-systeem van informatie-uitwisseling "een wezenlijke bijdrage was tot: - het toezicht op de ontwikkeling van de marktverdeling; - het toezicht op de voorwaarden van vraag en aanbod teneinde een volledige capaciteitsbezetting te handhaven; - de besluitvorming over de mogelijke invoering van onderling afgestemde prijsverhogingen; - het bepalen van de noodzakelijke machinestilstandtijd ($downtime')". 160 Verder blijkt uit de beschikking, dat de Fides-statistieken in de PWG zijn onderzocht en besproken. In punt 57, eerste alinea, van de considerans, die eveneens verwijst naar punt 63 daarvan, wordt verklaard: "$De ontwikkeling van de marktaandelen' werd op iedere vergadering van de PWG geanalyseerd op basis van voorlopige statistieken." Verder wordt in punt 69, eerste alinea, van de considerans gepreciseerd: "De wekelijkse orderportefeuille [$weekly order backlog'] kon worden vergeleken met de beschikbare capaciteit, en in het licht hiervan kon de PWG van de totale omvang van de vraag in de kartonindustrie een beoordeling opstellen." 161 Deze verklaringen van de Commissie moeten dus als bewezen worden beschouwd. 162 In de eerste plaats ontkent verzoekster niet, dat de Fides-statistieken in de PWG zijn besproken. 163 In de tweede plaats heeft de Commissie zich terecht op het standpunt gesteld, dat de Fides-statistieken binnen dit orgaan zijn gebruikt voor "het toezicht op de ontwikkeling van de marktverdeling" (punt 134, derde alinea, eerste streepje) alsmede voor "het toezicht op de voorwaarden van vraag en aanbod teneinde een volledige capaciteitsbezetting te handhaven" en "het bepalen van de noodzakelijke machinestilstandtijd ($downtime')" (punt 134, derde alinea, tweede en vierde streepje). 164 Aangaande het gebruik van de Fides-statistieken voor "het toezicht op de ontwikkeling van de marktverdeling" heeft Stora namelijk erkend, dat "indien na analyse van de statistieken bleek dat het niveau van de verkopen door nationale groepen te sterk schommelden, de leden van de PWG (...) elkaar stimuleerden en toezegden om de fluctuaties op nationale markten te beperken" (bijlage 39 bij de mededeling van de punten van bezwaar, punt 19). 165 Verder staat in bijlage 43 bij de mededeling van de punten van bezwaar te lezen (punt 1.1): "De fluctuaties van het aanbod op de nationale markten werden tijdens iedere vergadering van de PWG (dat wil zeggen om de twee of drie maanden) geanalyseerd en besproken op basis van voorlopige statistieken van Fides (...). Deze werden per maand opgesteld met een totaal per kalenderjaar en niet op basis van een totaal van het lopende jaar. De fluctuaties die in de statistieken tot uiting kwamen, gaven niet per se nauwkeurig de uiteindelijke situatie aan het eind van het jaar weer en men kon zich niet met grote zekerheid erop verlaten. VERVOLG VAN DE RECHTSOVERWEGINGEN ONDER NUMMER: 694A0352.1 Het had voor de grote producenten die in de PWG vertegenwoordigd waren, geen zin om de marktaandelen gedetailleerd op een nationale grondslag te bespreken, aangezien de producenten de eindbestemmingen van hun leveranties niet konden bepalen. (...) De door de PWG-leden gemaakte afspraken betreffende de niveaus van de marktaandelen hadden betrekking op Europa in zijn geheel. Deze afspraken waren gebaseerd op de cijfers van het gehele voorgaande jaar, die gewoonlijk definitief beschikbaar waren in maart van het daarop volgende jaar." 166 Met betrekking tot het gebruik van de Fides-statistieken voor "het toezicht op de voorwaarden van vraag en aanbod teneinde een volledige capaciteitsbezetting te handhaven" en "het bepalen van de noodzakelijke machinestilstandtijd ($downtime')" zij verwezen naar de navolgende verklaring van Stora (bijlage 39 bij de mededeling van de punten van bezwaar, punt 5): "In verband met het prijsinitiatief uit 1987 was het noodzakelijk, een globaal evenwicht te handhaven tussen productie en consumptie ($prijs vóór tonnage'-beleid). In 1988 en 1989 draaiden de producenten met volledige of nagenoeg volledige capaciteit. In 1990 leidde een combinatie van capaciteitsuitbreiding en een afnemende groei van de vraag ertoe, dat de producenten downtime begonnen te nemen om het evenwicht tussen productie en verbruik te handhaven. (...) Uit de jaarlijkse capaciteitsverslagen konden de producenten opmaken, hoeveel downtime noodzakelijk was, en zij stimuleerden elkaar om genoeg downtime te nemen om het evenwicht tussen productie en vraag te handhaven. (...) niet alle producenten namen aldus downtime, met als consequentie dat sommige, in de regel de grootste, producenten in hun poging om de prijsniveaus te handhaven, grotere verliezen in tonnage leden" (in dezelfde zin punt 25 van dit document). 167 De verklaringen van Stora worden indirect bevestigd door de bijlagen 73 en 75 bij de mededeling van de punten van bezwaar. Uit bijlage 73 (zie punten 123 e.v. supra) blijkt namelijk, dat de marketingmanager, verantwoordelijk voor de verkoop van de Mayr-Melnhof-groep/FS-Karton in Duitsland (Katzner), aan de algemeen directeur van verzoekster in Oostenrijk een wijziging van het destijds geldende Fides-systeem van informatie-uitwisseling heeft voorgesteld (blz. 5, sub 5, onder de titel "Kontrolle"). Blijkens bijlage 75 (blz. 11), een antwoord van verzoekster op een verzoek om inlichtingen, zijn "de Fides-regels later ongeveer in de zin van de [in bijlage 73] vervatte voorstellen gewijzigd" (zie eveneens punt 63, tweede alinea, van de considerans van de beschikking). Gelet op de algemene toon van bijlage 73, moet het verzoek om wijziging van het Fides-systeem van informatie-uitwisseling van de heer Katzner aldus worden uitgelegd, dat dit systeem niet voldoende toezicht op de ontwikkeling van de marktaandelen en/of onderzoek van machinestilstand mogelijk maakte en dat het bijgevolg moest worden verbeterd om een beter toezicht te verzekeren. 168 Gelet op deze bewijzen en op het feit dat de Commissie zich terecht op het standpunt heeft gesteld dat verzoekster binnen de PWG heeft deelgenomen aan een heimelijke verstandhouding betreffende machinestilstand en een heimelijke verstandhouding betreffende de marktaandelen, dient het derde onderdeel van dit middel te worden afgewezen. 169 Bijgevolg dient dit middel in zijn geheel te worden afgewezen. Het middel: onjuiste beoordeling van de duur van het kartel Argumenten van partijen 170 Verzoekster stelt, dat zelfs uitgaande van de verklaringen in de beschikking, vóór 1988 geen sprake was van een inbreuk. Indien de verklaringen van Stora buiten beschouwing worden gelaten, rechtvaardigt niets de conclusie, dat de oprichting van de PWG als zodanig een inbreuk opleverde. Overigens blijkt uit het bewijsmateriaal niet, dat de PWG voor 10 november 1986 was opgericht. 171 Bovendien blijkt noch uit de mededeling van de punten van bezwaar, noch uit de beschikking, dat het prijsinitiatief van januari 1987 voor het Verenigd Koninkrijk een inbreuk was. 172 De Commissie blijft erbij, dat het begin van de inbreuk van midden 1986 dateert en dat van deze datum moet worden uitgegaan bij de vaststelling van het bedrag van de geldboete. Dit is ongeveer het tijdstip waarop de PG Paperboard werd gereorganiseerd en de besprekingen over prijzen en hoeveelheden begonnen. Wat dit aangaat, heeft zij zich haars inziens terecht op de verklaringen van Stora gebaseerd. Beoordeling door het Gerecht 173 Volgens punt 161, tweede alinea, van de considerans van de beschikking hebben de meeste ondernemingen tot welke deze beschikking is gericht, aan de inbreuk deelgenomen vanaf juni 1986, "het tijdstip waarop de PWG werd ingesteld en de heimelijke verstandhouding tussen de kartonproducenten in de PG Paperboard intensiever en geleidelijk doeltreffender werd". 174 Met betrekking tot de datum van oprichting van de PWG heeft Stora verklaard (bijlage 39 bij de mededeling van de punten van bezwaar, punt 8): "De PWG kwam bijeen vanaf 1986 (...)" 175 Op basis daarvan heeft de Commissie, aangezien bewijzen omtrent de precieze datum van oprichting van dit orgaan ontbraken, zich terecht op het standpunt kunnen stellen dat de PWG tegen medio 1986 is opgericht en vanaf dat tijdstip regelmatig bijeenkwam. In dit verband zij opgemerkt, dat verzoekster de vergaderingen van de PWG vanaf de oprichting van dit orgaan heeft bijgewoond (zie punten 370 e.v. infra). Onder deze omstandigheden kan zij niet zonder bewijzen te leveren tot staving van haar verklaring dat dit orgaan pas later is opgericht, rechtsgeldig de beoordeling van de Commissie betreffende het tijdstip van oprichting van de PWG betwisten. 176 De Commissie heeft terecht geconcludeerd, dat verzoekster als onderneming die de vergaderingen van de PWG heeft bijgewoond vanaf de oprichting van dit orgaan tegen medio 1986, vanaf die datum aansprakelijk moet worden geacht voor een heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen. 177 De PWG is namelijk door bepaalde ondernemingen, waaronder verzoekster, opgericht met een voornamelijk mededingingsverstorend oogmerk. Zoals Stora heeft meegedeeld (bijlage 39 bij de mededeling van de punten van bezwaar, punt 8), "kwam de PWG vanaf 1986 bijeen om de invoering van discipline op de markt te ondersteunen", en omvatte het doel onder meer "bespreking van en onderlinge afstemming over markten, marktaandelen, prijzen, prijsverhoging en capaciteit" (bijlage 35 bij de mededeling van de punten van bezwaar, punt 5, sub iii). 178 De rol die de ondernemingen die lid waren van dit orgaan, hebben gespeeld met betrekking tot de heimelijke verstandhouding betreffende de marktaandelen en die betreffende machinestilstand, is beschreven in het voorgaande middel (zie punten 113-139 supra). De ondernemingen die lid waren van dit orgaan, hebben eveneens gesproken over prijsinitiatieven. Volgens Stora (bijlage 39 bij de mededeling van de punten van bezwaar, punt 10) is "met ingang van 1987 de PWG tot overeenstemming gekomen over en heeft zij algemene besluiten genomen betreffende het tijdstip en het niveau van door de kartonproducenten door te voeren prijsverhogingen". 179 Het feit dat zij heeft ingestemd met de oprichting en de deelneming aan de vergaderingen van een orgaan waarvan het mededingingsverstorende doel, onder meer bestaande in besprekingen over toekomstige prijsverhogingen, bij zijn oprichting bekend was en werd aanvaard door de ondernemingen, is derhalve voldoende reden om verzoekster aansprakelijk te achten voor een heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen vanaf medio 1986. 180 Het middel dient derhalve te worden afgewezen. Het middel: onjuiste beoordeling, voor zover de Commissie ervan is uitgegaan, dat de inbreuk betrekking had op SBS-karton, en dat dit karton deel uitmaakte van dezelfde markt als GC- en GD-karton, alsmede motiveringsgebreken en procedurele gebreken dienaangaande 181 Het middel valt uiteen in drie onderdelen. Elk onderdeel zal afzonderlijk worden onderzocht. Het eerste onderdeel van het middel: schending van het recht van verweer 182 Verzoekster stelt dat zij gedurende de administratieve procedure haar recht van verweer niet heeft kunnen uitoefenen, omdat in de mededeling van de punten van bezwaar niet van een inbreuk betreffende SBS-karton werd gesproken. Dit karton werd slechts één keer tussen haakjes genoemd met betrekking tot een prijsverhoging. 183 Deze bewering is ongefundeerd. 184 Uit de mededeling van de punten van bezwaar (blz. 3 en 4) blijkt namelijk, dat drie in West-Europa geproduceerde hoofdkwaliteiten van karton, waaronder SBS-karton, door de definitie van "karton" worden gedekt en het voorwerp van de onderhavige procedure zijn. 185 Bovendien worden de bewijsstukken die de Commissie in de beschikking aanvoert om aan te tonen dat de inbreuk betrekking heeft op SBS-karton, vermeld in de mededeling van de punten van bezwaar en in de afzonderlijke gegevens daarvan, die zij aan verzoekster heeft doen toekomen (zie in het bijzonder de bijlagen 111, 113 en 177 bij de mededeling van de punten van bezwaar). 186 Ten slotte bevat elk van de prijsbijlagen bij de mededeling van de punten van bezwaar voor elk gesteld onderling afgestemd prijsinitiatief inlichtingen over de prijsverhogingen van SBS-karton. 187 Uit de mededeling van de punten van bezwaar blijkt derhalve duidelijk, dat de procedure betrekking had op SBS-karton. 188 Bijgevolg dient dit eerste onderdeel van het middel te worden afgewezen. Het tweede onderdeel van het middel: onjuiste beoordeling, voor zover de Commissie ervan is uitgegaan, dat de inbreuk betrekking had op SBS-karton en ontoereikende motivering dienaangaande - Argumenten van partijen 189 Verzoekster betoogt, dat uit de beschikking en de daarin vermelde bewijsstukken niet kan worden geconcludeerd, dat de inbreuk betrekking had op SBS-karton. Ook stelt zij, dat de beschikking onvoldoende gegevens bevat om de beweringen van de Commissie te staven. 190 Om te beginnen wordt SBS-karton niet in de verklaringen van Stora genoemd. 191 Verder had geen van de beweringen betreffende de maatregelen tot beheersing van de hoeveelheden betrekking op SBS-karton. De bewering dat binnen de PWG een afspraak zou zijn gemaakt om de marktaandelen van 1987 aan te houden, heeft betrekking op een periode gedurende welke geen van de producenten van SBS-karton in dit orgaan vertegenwoordigd was. 192 De bij Rena ontvangen handgeschreven notitie betreffende de vergadering van het JMC van 6 september 1989 (bijlage 117 bij de mededeling van de punten van bezwaar) is niet relevant, omdat Iggesund Paperboard deze vergadering niet heeft bijgewoond en de notitie betrekking heeft op een prijsverhoging welke van een maand voor de vergadering dateert. 193 De tabellen in bijlage bij de beschikking betreffende de prijsverhogingen tonen evenmin aan, dat er een onderlinge afstemming betreffende SBS-karton bestond. Een vergelijking van de door haar aangekondigde prijsverhogingen met de verhogingen die zijn aangekondigd door Enso-Gutzeit, de andere producent van SBS-karton tot wie de beschikking is gericht, alsmede met de aankondigingen betreffende GC- en GD-karton bevestigt dat er geen onderlinge afstemming betreffende SBS-karton bestond. 194 De motivering van de beschikking betreffende SBS-karton is eveneens gebrekkig, omdat, anders dan in punt 4 van de considerans wordt vermeld, de term "GC-kwaliteiten" niet SBS-karton omvat. 195 Bovendien is de passage volgens welke de prijsinitiatieven "verhogingen op alle nationale markten inhielden (...), waarbij de stijgingen voor SBS over het algemeen (doch niet altijd) die van de GC-kwaliteiten volgden" (punt 20, tweede alinea, van de considerans van de beschikking), afgezien van de samenvatting van de inbreuk, alsmede enige onduidelijke verklaringen in de punten 86 en 97 van de considerans, de enige passage waarin wordt verklaard dat de prijsinitiatieven betrekking hadden op SBS-karton. 196 Anders dan in punt 4 van de considerans van de beschikking wordt verklaard, omvatten de termen "GC" of "FBB" niet SBS-karton. Een deel van de productie van SBS-karton van Iggesund Paperboard wordt zelfs niet gedekt door de definitie van het product waarop de werkzaamheden van de PG Paperboard betrekking hadden, namelijk karton "van 200 g/m2 en meer" (punt 28 van de considerans). 197 Bovendien zijn de gegevens in de beschikking betreffende de producenten, de kopers en de productiehoeveelheden van SBS-karton onjuist. Er zijn andere Europese producenten van SBS-karton dan Enso-Gutzeit en verzoekster, en de productie van SBS-karton van Enso-Gutzeit was te hoog geraamd. 198 Volgens de Commissie is er voldoende bewijs, dat de onderlinge afstemmingen betrekking hadden op SBS-karton, vooral met betrekking tot enige van de initiatieven tot prijsverhogingen. SBS-karton wordt door een klein aantal producenten en in geringere hoeveelheden dan de andere kartonkwaliteiten geproduceerd. Dit kan verklaren, waarom daarover tijdens de vergaderingen van de PG Paperboard minder is gesproken en er minder bewijsstukken betreffende dit product zijn. 199 SBS-karton werd gedekt door een groot deel van het Fides-systeem van informatie-uitwisseling (bijlage 5 bij de mededeling van de punten van bezwaar) en door de marktstudies van de general manager van Finnboard (de "Kosk"-rapporten, bijlagen 56 en 95 bij de mededeling van de punten van bezwaar). Verder verwijst de Commissie naar de bijlagen 111, 113 en 117 bij de mededeling van de punten van bezwaar, waarin alle prijsverhogingen voor SBS-karton (of GZ-karton, een andere naam voor SBS-karton) worden vermeld. 200 Met betrekking tot de tabellen betreffende de verschillende prijsinitiatieven in bijlage bij de beschikking verklaart zij, dat een aantal ondernemingen tot wie de beschikking was gericht, geen volledige prijsdocumentatie hebben verstrekt (zie punt 118 van de considerans van de beschikking). In het bijzonder waren de antwoorden van de ondernemingen, en vooral die van verzoeksters dochterondernemingen, op de verzoeken om inlichtingen onvolledig op het punt van de prijsverhogingen. 201 In elk geval blijkt uit de documenten betreffende de aankondigingen van prijsverhogingen, dat de producenten met betrekking tot elk van de initiatieven waren overeengekomen om de prijzen op alle nationale markten te verhogen. - Beoordeling door het Gerecht 202 Uit de beschikking blijkt, dat de verklaring van de Commissie dat er een heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen van SBS-karton bestond, voornamelijk is gebaseerd op bijlage 111 bij de mededeling van de punten van bezwaar (punt 80 van de considerans), een bij Rena verkregen prijslijst in het Zweeds, die met betrekking tot negen landen van de Gemeenschap gegevens bevat omtrent de prijsverhogingen van GC-karton (kwaliteiten GC 1 en GC 2) en SBS-karton (aangeduid als "GZ", zie punt 4 van de considerans van de beschikking), die in september/oktober 1989 ten uitvoer zijn gelegd. Vaststaat dat voor zover informatie betreffende die prijsverhoging beschikbaar is, de gegevens in de prijslijst betreffende het niveau en de datum van de prijsverhogingen van SBS-karton overeenstemmen met de feitelijk door verzoekster ten uitvoer gelegde prijsverhogingen. 203 Ter terechtzitting heeft verzoekster gesteld, dat deze prijslijst niet de bewijskracht heeft die de Commissie daaraan toekent, aangezien dit stuk niet is gedateerd. 204 Deze verklaring moet aldus worden opgevat, dat volgens verzoekster niet bewezen is dat de gegevens op de lijst betrekking hebben op toekomstige aankondigingen van prijsverhogingen. 205 De bewijskracht van bijlage 111 dient evenwel te worden beoordeeld met inachtneming van de andere bewijsstukken betreffende de heimelijke verstandhouding aangaande de prijzen. Zoals de Commissie in de beschikking verklaart (punten 79, 80 en 83 van de considerans), heeft zij twee andere prijslijsten verkregen die volgens hetzelfde model en eveneens in het Zweeds waren opgesteld, namelijk een prijslijst die zij heeft verkregen bij Finnboard (UK) Ltd (hierna: "Finnboard-lijst"), en bijlage 110 bij de mededeling van de punten van bezwaar (verkregen bij Rena), betreffende respectievelijk de in april 1989 en april 1990 ten uitvoer gelegde prijsverhogingen. 206 Gelet op de opvallende formele gelijkenissen tussen deze drie prijslijsten, moet ervan worden uitgegaan, dat zij van gemeenschappelijke herkomst zijn. Bovendien is bijlage 110 gedateerd op 3 december 1989, een datum vóór de aankondiging van de daarin vermelde prijsverhogingen. Bijgevolg mocht de Commissie daaruit afleiden, dat de twee andere, niet gedateerde prijslijsten eveneens moesten worden geacht op een datum vóór die van de feitelijke aankondigingen van de daarin vermelde prijsverhogingen te zijn opgesteld. Ten slotte zij opgemerkt, dat Rena en Finnboard slechts GC-karton produceren, terwijl de drie prijslijsten betrekking hebben op verschillende andere soorten karton. 207 Op grond hiervan heeft de Commissie zich terecht op het standpunt gesteld dat deze drie prijslijsten, gelezen in samenhang met de andere bewijsstukken, belangrijke bewijzen van de heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen binnen de organen van de PG Paperboard opleverden, mede gelet op het feit dat verzoekster een dergelijke heimelijke verstandhouding enkel betwist met betrekking tot SBS-karton. Aangezien verzoekster de enige producent van SBS-karton is die de vergaderingen van de PWG en het JMC, de voornaamste organen van het kartel, heeft bijgewoond, moet bovendien worden vastgesteld, dat de gegevens betreffende de prijsverhogingen van SBS-karton in bijlage 111 bij de mededeling van de punten van bezwaar haar deelneming aan een heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen van zowel GC-karton als SBS-karton aantonen. 208 Hetgeen hier is vastgesteld, wordt bevestigd door bijlage 113 bij de mededeling van de punten van bezwaar, een bij FS-Karton aangetroffen notitie, gedateerd 11 januari 1990, betreffende, volgens de Commissie, een vergadering van het JMC (punt 84 van de considerans van de beschikking). Dit document bevat gegevens betreffende de data van aankondiging van de prijsverhogingen voor GC- en GD-karton van verschillende producenten [Kopparfors (van de Stora-groep), Mayr-Melnhof, Finnboard en Cascades]. Met betrekking tot verzoekster wordt in de notitie opgemerkt: "Thames: 10 Tg Igges. 15/20 Tg" ("Tg" voor "Tage" geeft het aantal dagen van de orderportefeuille aan) en "Th/Ig KW5 GC/GZ +13,-" ("KWS5" voor "Kalenderwoche 5" geeft aan dat de prijsverhoging in de loop van de vijfde kalenderweek van het jaar zal moeten worden aangekondigd). 209 Volgens de gegevens in deze notitie heeft verzoekster op 31 januari 1990 een verhoging van haar prijzen voor GC- en SBS-karton van 13 DM/100 kg aangekondigd (documenten F-12-5 en F-12-6). 210 Bijgevolg is de Commissie terecht ervan uitgegaan, dat dit document een bewijs voor een heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen van GC-, GD- en SBS-karton vormde. 211 Aan deze conclusie wordt niet afgedaan door het door verzoekster ter terechtzitting aangevoerde argument, dat niet bewezen is dat bijlage 113 bij de mededeling van de punten van bezwaar betrekking had op een vergadering van het JMC. Om te beginnen zij opgemerkt, dat alle in dit document genoemde producenten de vergaderingen van de PWG en het JMC hebben bijgewoond, en vervolgens dat vaststaat dat tijdens de vergaderingen van deze beide organen heimelijke afspraken over prijzen zijn gemaakt. Zelfs indien de Commissie niet heeft bewezen dat bijlage 113 bij de mededeling van de punten van bezwaar op een vergadering van het JMC betrekking had, vormt dit document het bewijs van de heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen binnen dit orgaan dan wel binnen de PWG. 212 Gelet op het voorgaande, is het Gerecht van oordeel dat bewezen is dat verzoekster aan een heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen van SBS-karton heeft deelgenomen, en dat de andere door de Commissie aangevoerde bewijsstukken niet behoeven te worden onderzocht. 213 Daaruit volgt dat de Commissie heeft bewezen, dat verzoekster, als onderneming die van meet af aan de vergaderingen van de PWG heeft bijgewoond, sedert medio 1986 heeft deelgenomen aan een heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen van karton en met ingang van eind 1987 aan een heimelijke verstandhouding betreffende de marktaandelen, alsmede aan een heimelijke verstandhouding betreffende machinestilstand. 214 Met betrekking tot deze beide laatste heimelijke verstandhoudingen heeft het Gerecht weliswaar niet onderzocht, op welke kartonkwaliteiten deze betrekking hadden, doch aangezien deze beide heimelijke verstandhoudingen het succes van de prijsinitiatieven dienden te verzekeren - welke doelstelling door verzoekster niet wordt betwist - moet ervan worden uitgegaan, dat verzoeksters deelneming aan deze beide heimelijke verstandhoudingen eveneens haar productie van SBS-karton betrof, welke het voorwerp van de heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen was. 215 Voor zover verzoekster stelt dat de motivering ontoereikend is en/of onjuistheden met betrekking tot SBS-karton bevat, zij opgemerkt, dat in de beschikking duidelijk wordt uiteengezet, dat de vastgestelde inbreuk op dit karton betrekking had, alsmede op welke bewijsstukken deze conclusie was gebaseerd (zie in het bijzonder de punten 3, 4, 80, 81, 85 en 97 van de considerans, alsmede de tabellen betreffende de prijsinitiatieven in bijlage bij de beschikking). Verder blijkt uit punt 28, eerste en tweede alinea, van de considerans duidelijk, dat ofschoon de werkzaamheden van de PG Paperboard officieel zijn omschreven als betrekking hebbende op karton "van 200 g/m2 en meer", dit geen absolute drempel was. 216 Op grond van de voorgaande overwegingen dient het tweede onderdeel van het middel eveneens te worden afgewezen. Het derde onderdeel van het middel: onjuiste beoordeling, voor zover de Commissie ervan is uitgegaan, dat SBS-karton tot dezelfde markt behoort als GC- en GD-karton - Argumenten van partijen 217 Verzoekster betoogt, dat SBS-karton niet tot dezelfde productmarkt behoort als GC- en GD-karton. 218 In casu moet de relevante productmarkt worden afgebakend wegens de conclusies waartoe de Commissie is gekomen met betrekking tot de zwaarte van de inbreuk en het succes daarvan op de markt. Zonder een afbakening van de markt is niet de conclusie in punt 168 van de considerans van de beschikking mogelijk, dat het kartel ruimschoots succes had bij het bereiken van zijn doelstellingen. Een afbakening van de markt is te meer noodzakelijk, daar SBS-karton sterk verschilt van GC- en GD-karton. 219 Bovendien heeft de Commissie volgens de punten 168 en 169 van de considerans van de beschikking bij de vaststelling van het bedrag van de geldboeten rekening gehouden met het feit dat de producenten "nagenoeg de gehele markt" bestreken, en met het belang van de ondernemingen in de "sector". Dergelijke beweringen zijn niet houdbaar, omdat de Commissie ontkent dat een afbakening van de markt relevant is. 220 Evenmin is in de punten 3 en 4 van de considerans van de beschikking correct vastgesteld wat de kenmerkende eigenschappen van SBS-karton zijn. Dit karton wordt namelijk hoofdzakelijk voor grafische doeleinden gebruikt en niet als verpakking, zoals wordt vermeld in de punten 3 en 4 van de considerans. Het gebruik voor de verpakking van luxe-artikelen is zeer beperkt. 221 In verband met deze zeer verschillende gebruiksbestemmingen concurreert SBS-karton niet met GC-karton. Dit wordt bevestigd door de verhouding tussen de prijzen van de verschillende soorten karton: de prijzen van SBS-karton zijn veel hoger dan die van GC- en GC-karton. 222 Ten slotte is het onjuist om SBS-karton op te nemen, doch tegelijkertijd producten die veel meer gelijkenis met GC- en GD-karton vertonen, zoals grijskarton en karton voor de verpakking van drinkwaren, uit te sluiten. 223 De Commissie stelt, dat in een zaak als de onderhavige de productmarkt niet behoeft te worden afgebakend en dat enkel van belang is, wat de producenten in feite hebben gedaan. Een afbakening van de relevante productmarkt is niet noodzakelijk om te concluderen dat het kartel betrekking had op SBS-karton. In de beschikking is in andere opzichten met de specifieke omstandigheden van de relevante markt rekening gehouden. 224 Ten slotte beschikt zij niet over een bewijs van een heimelijke verstandhouding betreffende grijskarton. Bijgevolg is verzoeksters argument dat grijskarton veel meer gelijkenis vertoont met GC- en GD-karton dan SBS-karton, niet relevant. - Beoordeling door het Gerecht 225 Volgens artikel 85, lid 1, van het Verdrag zijn verboden: "alle overeenkomsten tussen ondernemingen, alle besluiten van ondernemersverenigingen en alle onderling afgestemde feitelijke gedragingen welke de handel tussen lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden en ertoe strekken of ten gevolge hebben dat de mededinging binnen de gemeenschappelijke markt wordt verhinderd, beperkt of vervalst (...)". 226 In casu heeft de Commissie aangetoond, dat verzoekster sedert medio 1986 heeft deelgenomen aan een heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen en met ingang van eind 1987 aan een heimelijke verstandhouding betreffende de marktaandelen, alsmede aan een heimelijke verstandhouding betreffende machinestilstand, dat wil zeggen aan de drie bestanddelen van de in artikel 1 van de beschikking vastgestelde inbreuk. Zoals zojuist is vastgesteld (punten 202-215 supra), heeft de Commissie bewezen dat deze heimelijke verstandhoudingen betrekking hadden op de drie in punt 4 van de considerans omschreven soorten karton, te weten GC-, GD- en SBS-karton. 227 Bovendien heeft de Commissie, zonder door verzoekster te zijn weersproken, geconcludeerd, dat bovenvermelde heimelijke verstandhoudingen ten doel hadden de mededinging binnen de gemeenschappelijke markt te beperken en dat zij de handel tussen lidstaten ongunstig hadden beïnvloed (punten 133-138 van de considerans van de beschikking). 228 Onder deze omstandigheden mocht de Commissie concluderen, dat met betrekking tot GC-, GD- en SBS-karton inbreuk was gepleegd op artikel 85, lid 1, van het Verdrag, zonder eerst de relevante productmarkt te moeten afbakenen (zie in deze zin arrest Hof van 13 juli 1966, Consten en Grundig/Commissie, 56/64 en 58/64, Jurispr. blz. 450, en arrest Gerecht van 21 februari 1995, SPO e.a./Commissie, T-29/92, Jurispr. blz. II-289, punt 74). 229 Ten slotte is de Commissie, die niet over enig bewijs van een inbreuk betreffende grijskarton beschikte, terecht ervan uitgegaan, dat de inbreuk niet op dit product betrekking had. 230 Het derde onderdeel van het middel kan derhalve niet worden aanvaard. 231 Gelet op het voorgaande, dient het middel in zijn geheel te worden afgewezen. De vordering tot nietigverklaring van artikel 2 van de beschikking Argumenten van partijen 232 Verzoekster betoogt, dat de Commissie de haar bij artikel 3 van verordening nr. 17 verleende bevoegdheden heeft misbruikt, door het verbod in artikel 2 van de beschikking vast te stellen. Deze laatste bepaling verbiedt namelijk een zeer brede categorie van gedragingen voor de toekomst. Een dergelijk verbod gaat verder dan hetgeen noodzakelijk is om de betrokken gedragingen weer rechtmatig te maken. In het bijzonder ontneemt dit artikel haar de mogelijkheid om voor een toekomstig systeem van informatie-uitwisseling een ontheffing of een negatieve verklaring aan te vragen en te verkrijgen. 233 De uitwisseling van informatie in geaggregeerde vorm betreffende productie, verkoop, orderportefeuille, binnenkomende orders, en productiecapaciteit en het gebruik daarvan zijn ten onrechte als een inbreuk op artikel 85 aangemerkt. De Commissie had namelijk ervan moeten uitgaan, dat de ondernemingen tot wie de beschikking was gericht, een einde aan de inbreuk hadden gemaakt. Zij zouden derhalve informatie moeten kunnen uitwisselen, alsof zij niet wegens een inbreuk waren veroordeeld. 234 Bovendien heeft de Commissie het recht onjuist toegepast en de rechten van de branche-organisatie CEPI-Cartonboard en verzoekster geschonden, door de beschikking vast te stellen zonder een standpunt te bepalen betreffende de verenigbaarheid van het door CEPI-Cartonboard aangemelde systeem met artikel 85. 235 Ten slotte is artikel 2 van de beschikking te onnauwkeurig, omdat elke uitwisseling van statistieken, zelfs in geaggregeerde vorm, voor de tenuitvoerlegging van onrechtmatige overeenkomsten kan worden gebruikt. Bovendien dekt het verbod van elke uitwisseling van informatie "van concurrentiële betekenis" in feite elke informatie. 236 De Commissie beklemtoont, dat het Gerecht in zijn arresten in de zogenoemde "polypropyleen"-zaken (in het bijzonder arrest van 24 oktober 1991, Rhône-Poulenc/Commissie, T-1/89, Jurispr. blz. II-867) en in zijn arrest van 6 oktober 1994, Tetra Pak/Commissie (T-83/91, Jurispr. blz. II-755) twee geboden heeft bevestigd die vergelijkbaar waren met dat van artikel 2 van de beschikking. 237 De strekking van geboden krachtens artikel 3 van verordening nr. 17 moet worden bepaald op basis van het vastgestelde onrechtmatige gedrag en de Commissie moet een gedrag dat identiek is met het in de beschikking vastgestelde, voor de toekomst kunnen verbieden. De Commissie is van oordeel dat zij, wanneer zij vaststelt hoe informatie kan worden gebruikt, ook rekening mag houden met het gedrag van de ondernemingen in het verleden. In dit verband zet zij de bevindingen in de beschikking betreffende het Fides-systeem van informatie-uitwisseling uiteen (punten 61, 71 en 134 van de considerans van de beschikking), alsmede die betreffende het eerste systeem van informatie-uitwisseling van de branche-organisatie CEPI-Cartonboard (punten 105, 106 en 166 van de considerans). 238 Een verbod als dat van artikel 2 van de beschikking moet noodzakelijkerwijze in algemene termen worden gesteld, omdat het een reeks van toekomstige gedragingen bestrijkt. Dit betekent evenwel niet, dat elke informatie-uitwisseling verboden is, noch dat de mogelijkheid wordt uitgesloten om een ontheffing of een negatieve verklaring te verlenen voor een bij de Commissie aangemeld systeem. Beoordeling door het Gerecht 239 Artikel 2 van de beschikking luidt: "De in artikel 1 vermelde ondernemingen dienen onverwijld aan de genoemde inbreuk een einde te maken, voor zover zij zulks niet reeds hebben gedaan. Zij dienen zich voortaan met betrekking tot hun kartonactiviteiten te onthouden van elke overeenstemming of onderling afgestemde feitelijke gedraging die hetzelfde of een gelijksoortig doel of gevolg kan hebben, met inbegrip van elke uitwisseling van commerciële informatie, a) waardoor de deelnemers rechtstreeks of onrechtstreeks in kennis worden gesteld van de productie, verkoop, orderportefeuille, bezettingsgraden, verkoopprijzen, kosten of afzetplannen van andere individuele producenten of b) waardoor, zelfs al wordt geen individuele informatie bekendgemaakt, een gemeenschappelijke reactie van de bedrijfstak op de economische voorwaarden met betrekking tot prijzen of productiebeheersing wordt bevorderd, vergemakkelijkt of aangemoedigd of c) waardoor zij in staat zouden kunnen zijn de aansluiting bij of het volgen van uitdrukkelijke of stilzwijgende overeenkomsten betreffende prijzen of marktverdeling in de Gemeenschap te controleren. Elke regeling voor de uitwisseling van algemene informatie waaraan zij deelnemen, zoals het Fides-stelsel of de opvolger daarvan, dient zodanig te worden gehanteerd dat niet alleen inlichtingen worden uitgesloten waaruit het gedrag van individuele producenten kan worden afgeleid, doch ook gegevens betreffende de huidige stand van de binnenkomende orders en van de orderportefeuille, de voorziene bezettingsgraad van de productiecapaciteit (in beide gevallen ook indien geaggregeerd) of betreffende de productiecapaciteit van elke machine. Een dergelijk uitwisselingsstelsel dient te worden beperkt tot vergaring en verspreiding, in geaggregeerde vorm, van productie- en verkoopstatistieken die niet kunnen worden gebruikt om een gemeenschappelijk gedragspatroon in de bedrijfstak te bevorderen of te vergemakkelijken. Ook wordt van de ondernemingen vereist dat zij zich onthouden van elke uitwisseling van informatie van concurrentiële betekenis naast dergelijke toegestane uitwisselingen en van elke vergadering of ander contact ter bespreking van de betekenis van de uitgewisselde informatie of de mogelijke of waarschijnlijke reactie van de bedrijfstak of van individuele producenten op die informatie. Een periode van drie maanden na de datum van mededeling van deze beschikking wordt toegestaan om in enigerlei stelsel van uitwisseling van inlichtingen de nodige wijzigingen aan te brengen." 240 Zoals blijkt uit punt 165 van de considerans, is artikel 2 van de beschikking vastgesteld op grond van artikel 3, lid 1, van verordening nr. 17. Krachtens deze bepaling kan de Commissie, indien zij vaststelt dat een inbreuk op artikel 85 van het Verdrag is gepleegd, de betrokken ondernemingen verplichten aan de vastgestelde inbreuk een einde te maken. 241 Het is vaste rechtspraak, dat de toepassing van artikel 3, lid 1, van verordening nr. 17 het verbod kan omvatten, zekere activiteiten, praktijken of toestanden te continueren, waarvan de onrechtmatigheid is vastgesteld (arrest Hof van 6 maart 1974, Istituto Chemioterapico Italiano en Commercial Solvents/Commissie, 6/73 en 7/73, Jurispr. blz. 223, punt 45, en 6 april 1995, RTE en ITP/Commissie, C-241/91 P en C-242/91 P, Jurispr. blz. I-743, punt 90), doch ook het verbod van gelijkaardige gedragingen in de toekomst (arrest Tetra Pak/Commissie, reeds aangehaald, punt 220). 242 Voor zover de toepassing van artikel 3, lid 1, van verordening nr. 17 moet zijn afgestemd op de vastgestelde inbreuk, is de Commissie bevoegd te preciseren, aan welke verplichtingen de betrokken ondernemingen moeten voldoen om een einde aan deze inbreuk te maken. Dergelijke op de ondernemingen rustende verplichtingen mogen evenwel niet verder gaan dan hetgeen passend en noodzakelijk is om het gestelde doel te bereiken, namelijk het herstel van een rechtsconforme toestand (arrest RTE en ITP/Commissie, reeds aangehaald, punt 93; in dezelfde zin arresten Gerecht van 8 juni 1995, Langnese-Iglo/Commissie, T-7/93, Jurispr. blz. II-1533, punt 209, en Schöller/Commissie, T-9/93, Jurispr. blz. II-1611, punt 163). 243 Wat om te beginnen verzoeksters argument betreft, dat de Commissie het recht onjuist heeft toegepast, door artikel 2 van de beschikking vast te stellen zonder een standpunt te hebben bepaald ter zake van de verenigbaarheid van het door de branche-organisatie CEPI-Cartonboard aangemelde stelsel van informatie-uitwisseling met artikel 85, zij opgemerkt, dat de door deze organisatie gedane aanmelding betrekking had op een nieuw stelsel van informatie-uitwisseling, dat zich onderscheidde van het stelsel dat door de Commissie in de beschikking is onderzocht. Bij de vaststelling van artikel 2 van de bestreden beschikking heeft de Commissie bijgevolg de rechtmatigheid van het nieuwe stelsel niet in het kader van deze beschikking kunnen beoordelen. Derhalve mocht zij haar onderzoek beperken tot het oude stelsel van informatie-uitwisseling en bij de vaststelling van artikel 2 van de beschikking een standpunt met betrekking tot dit oude stelsel bepalen. 244 Om vervolgens te bepalen, of, zoals verzoekster stelt, het in artikel 2 van de beschikking vervatte gebod een te ruime strekking heeft, moet de omvang van de verschillende daarin aan de ondernemingen opgelegde verboden worden onderzocht. 245 Het in artikel 2, eerste alinea, tweede zin, vervatte verbod, volgens hetwelk de ondernemingen zich voortaan dienen te onthouden van elke overeenstemming of onderling afgestemde feitelijke gedraging die hetzelfde of een gelijksoortig doel of gevolg kan hebben als de in artikel 1 van de beschikking vastgestelde inbreuken, beoogt enkel de ondernemingen te beletten, de gedragingen te herhalen waarvan is vastgesteld dat zij onrechtmatig zijn. Bijgevolg heeft de Commissie, toen zij een dergelijk verbod oplegde, niet de grenzen van de haar bij artikel 3 van verordening nr. 17 verleende bevoegdheden overschreden. 246 De bepalingen in artikel 2, eerste alinea, sub a, b en c, betreffen meer in het bijzonder verboden om voortaan nog commerciële informatie uit te wisselen. 247 Het in artikel 2, eerste alinea, sub a, vervatte verbod om voortaan commerciële informatie uit te wisselen waardoor de deelnemers rechtstreeks of indirect individuele informatie kunnen ontvangen betreffende concurrerende ondernemingen, onderstelt dat de Commissie in de beschikking heeft vastgesteld dat een dergelijke informatie-uitwisseling onrechtmatig is, wat artikel 85, lid 1, van het Verdrag betreft. 248 Dienaangaande moet worden vastgesteld, dat in artikel 1 van de beschikking niet wordt verklaard, dat de uitwisseling van individuele commerciële informatie op zichzelf een inbreuk op artikel 85, lid 1, van het Verdrag oplevert. 249 In dit artikel wordt meer in het algemeen bepaald, dat de ondernemingen op dit verdragsartikel inbreuk hebben gemaakt door hun deelname aan een overeenstemming en onderling afgestemde feitelijke gedraging, waarbij de ondernemingen onder meer "ter ondersteuning van de bovengenoemde maatregelen, commerciële informatie uitwisselden over leveringen, prijzen, machinestilstand, orderportefeuilles en bezettingsgraden". 250 Aangezien het dispositief van de beschikking moet worden uitgelegd met inachtneming van haar motivering (arrest Hof van 16 december 1975, Suiker Unie e.a./Commissie, 40/73-48/73, 50/73, 54/73, 55/73, 56/73, 111/73, 113/73 en 114/73, Jurispr. blz. 1663, punt 122), moet worden opgemerkt, dat in punt 134, tweede alinea, van de considerans van de beschikking wordt verklaard: "De uitwisseling van normaal vertrouwelijke en gevoelige individuele commerciële informatie door de producenten op bijeenkomsten van PG Paperboard (voornamelijk het JMC) inzake orderportefeuilles, machinestilstand en productiecijfers was overduidelijk in strijd met de mededinging omdat daarmee beoogd werd te waarborgen dat de voorwaarden voor het uitvoeren van prijsinitiatieven zo gunstig mogelijk waren (...)" 251 Aangezien de Commissie in de beschikking naar behoren heeft overwogen, dat de uitwisseling van individuele commerciële informatie op zichzelf een inbreuk op artikel 85, lid 1, van het Verdrag opleverde, voldoet het verbod om voortaan dergelijke informatie uit te wisselen aan de voorwaarden die worden gesteld voor de toepassing van artikel 3, lid 1, van verordening nr. 17. 252 De in artikel 2, eerste alinea, sub b en c, van de beschikking bedoelde verboden om commerciële informatie uit te wisselen, moeten worden onderzocht met inachtneming van de tweede, de derde en de vierde alinea van ditzelfde artikel, waarop zij inhoudelijk steunen. In deze context dient namelijk te worden bepaald of, en zo ja, in hoeverre de Commissie de betrokken uitwisseling als onrechtmatig heeft beschouwd, aangezien de omvang van de op de ondernemingen rustende verplichtingen moet worden beperkt tot hetgeen noodzakelijk is om hun gedragingen weer in overeenstemming te brengen met artikel 85, lid 1, van het Verdrag. 253 De beschikking moet aldus worden uitgelegd, dat de Commissie het Fides-systeem in strijd met artikel 85, lid 1, van het Verdrag heeft beschouwd, voor zover het het vastgestelde kartel steunde (punt 134, derde alinea, van de considerans van de beschikking). Deze uitlegging wordt bevestigd door de tekst van artikel 1 van de beschikking, waaruit blijkt dat de commerciële informatie tussen de ondernemingen is uitgewisseld "ter ondersteuning van de maatregelen" die in strijd met artikel 85, lid 1, van het Verdrag werden geacht. 254 De omvang van de in artikel 2, eerste alinea, sub b en c, van de beschikking vervatte verboden voor de toekomst moet worden beoordeeld met inachtneming van deze interpretatie van de Commissie, betreffende de onverenigbaarheid van het Fides-systeem op dit punt met artikel 85 van het Verdrag. 255 Enerzijds zijn de onderhavige verboden niet beperkt tot de uitwisseling van individuele commerciële informatie, maar gelden zij ook voor de uitwisseling van een aantal geaggregeerde statistische gegevens (artikel 2, eerste alinea, sub b, en tweede alinea, van de beschikking). Anderzijds verbiedt artikel 2, eerste alinea, sub b en c, van de beschikking de uitwisseling van bepaalde statistische informatie om te voorkomen dat zij een steun kunnen opleveren voor eventuele mededingingsverstorende gedragingen. 256 Voor zover een dergelijk verbod de uitwisseling van zuiver statistische informatie dient te beletten, die niet kan worden aangemerkt als individuele of individualiseerbare informatie, op grond dat de uitgewisselde informatie met een mededingingsverstorend oogmerk zou kunnen worden gebruikt, gaat het verder dan hetgeen noodzakelijk is om de vastgestelde gedragingen weer rechtsconform te maken. Enerzijds blijkt uit de beschikking namelijk niet, dat de Commissie de uitwisseling van statistische gegevens op zichzelf als een inbreuk op artikel 85, lid 1, van het Verdrag heeft beschouwd. Anderzijds maakt het enkele feit dat een systeem van uitwisseling van statistische informatie met een mededingingsverstorend oogmerk kan worden gebruikt, het nog niet in strijd met artikel 85, lid 1, van het Verdrag, omdat in dergelijke omstandigheden de mededingingsverstorende gevolgen daarvan in het concrete geval moeten worden vastgesteld. Bijgevolg gaat het argument van de Commissie, dat artikel 2 van de beschikking een zuiver declaratoir karakter heeft (punt 261 supra), niet op. 257 Bijgevolg moet artikel 2, eerste tot en met vierde alinea, van de beschikking nietig worden verklaard, behalve wat de navolgende passages betreft: "De in artikel 1 vermelde ondernemingen dienen onverwijld aan de genoemde inbreuk een einde te maken, voor zover zij zulks niet reeds hebben gedaan. Zij dienen zich voortaan met betrekking tot hun kartonactiviteiten te onthouden van elke overeenstemming of onderling afgestemde feitelijke gedraging die hetzelfde of een gelijksoortig doel of gevolg kan hebben, met inbegrip van elke uitwisseling van commerciële informatie, a) waardoor de deelnemers rechtstreeks of onrechtstreeks in kennis worden gesteld van de productie, verkoop, orderportefeuille, bezettingsgraden, verkoopprijzen, kosten of afzetplannen van andere individuele producenten. Elke regeling voor de uitwisseling van algemene informatie waaraan zij deelnemen, zoals het Fides-stelsel of de opvolger daarvan, dient zodanig te worden gehanteerd dat inlichtingen worden uitgesloten waaruit het gedrag van individuele producenten kan worden afgeleid." De vordering tot intrekking of verlaging van de geldboete A - Het middel: schending van de motiveringsplicht met betrekking tot de vaststelling van het bedrag van de geldboeten Argumenten van partijen 258 Verzoekster betoogt, dat in de beschikking had moeten worden uiteengezet, op welke grondslag de geldboeten zijn vastgesteld. 259 De in de punten 167 tot en met 172 van de considerans van de beschikking vermelde criteria bevatten niet een uitputtende uiteenzetting van de factoren die door de Commissie bij de vaststelling van het bedrag van de geldboeten in aanmerking zijn genomen. Hoewel de beschikking en het perscommuniqué van de Commissie op dit punt geen enkele informatie bevatten, blijkt uit de verklaringen die door het lid van de Commissie, belast met het mededingingsbeleid, zijn afgelegd tijdens een persconferentie op 13 juli 1994, de dag waarop de beschikking werd vastgesteld, dat de Commissie een precieze mathematische formule heeft toegepast om het bedrag van de geldboeten te bepalen. De Commissie stelt derhalve ten onrechte, dat de tijdens deze conferentie verstrekte inlichtingen slechts een "algemeen idee" van het niveau van de geldboete gaven. Indien de Commissie in feite een dergelijke mathematische formule toepast, moeten degenen tot wie de beschikking is gericht, daarvan op de hoogte worden gesteld in de motivering van de beschikking. 260 Verder bevat de beschikking geen enkele motivering betreffende de preventieve werking die volgens de Commissie de hoge geldboete rechtvaardigt. 261 Evenmin wordt daarin op adequate wijze het verband tussen verzoeksters situatie en de voor de vaststelling van het bedrag van de geldboete aanvaarde criteria aangetoond. 262 Ten slotte heeft het feit dat de Commissie de grondslag op basis waarvan het bedrag van de geldboeten is vastgesteld niet nader heeft verklaard, verzoeksters mogelijkheid om zich te verdedigen aangetast. 263 De Commissie stelt, dat de criteria voor de vaststelling van het bedrag van de geldboeten uitputtend en op adequate wijze zijn uiteengezet in de punten 167 tot en met 172 van de considerans van de beschikking. Immers, vergelijkbare criteria zijn door het Gerecht goedgekeurd in de zogenoemde "polypropyleen"-zaken (zie in het bijzonder arrest Rhône-Poulenc/Commissie, reeds aangehaald). 264 De Commissie is niet verplicht te vermelden, wat precies het percentage van de omzet is, dat de geldboete uitmaakt. De bekendmaking van dat cijfer is niet wenselijk, in het bijzonder omdat daardoor vertrouwelijke commerciële informatie openbaar zou kunnen worden gemaakt. Verder heeft zij weliswaar de omzet van elke onderneming als referentie voor de vaststelling van het bedrag van de geldboeten genomen, doch dit betekent niet, dat zij een precieze mathematische formule heeft gebruikt. Overigens zou het gebruik van een mathematische formule de ondernemingen ertoe kunnen aanzetten om te proberen de risico's van een onrechtmatig gedrag te berekenen. 265 De preventieve werking van geldboeten is een van de voornaamste functies daarvan en daarop behoeft derhalve niet telkens wanneer een geldboete wordt opgelegd, te worden gewezen. Beoordeling door het Gerecht 266 Volgens vaste rechtspraak heeft de verplichting tot motivering van een individuele beschikking tot doel, de gemeenschapsrechter in staat te stellen de wettigheid van de beschikking te onderzoeken, en de betrokkene voldoende gegevens te verschaffen om na te gaan of de beschikking gegrond is dan wel een gebrek vertoont op grond waarvan de wettigheid kan worden betwist, met dien verstande dat de omvang van de motiveringsplicht afhankelijk is van de aard der betrokken handeling en van de omstandigheden waaronder deze is vastgesteld (zie in het bijzonder arrest Gerecht van 11 december 1996, Van Megen Sports/Commissie, T-49/95, Jurispr. blz. II-1799, punt 51). 267 Bij een beschikking waarbij, zoals in casu, aan meerdere ondernemingen een geldboete wordt opgelegd wegens een inbreuk op de communautaire mededingingsregels, moet de omvang van de motiveringsplicht in het bijzonder worden bepaald met inachtneming van het feit dat de zwaarte van de inbreuken moet worden vastgesteld op basis van een groot aantal factoren, zoals onder meer de bijzondere omstandigheden van de zaak, de context daarvan en de preventieve werking van de geldboeten, zonder dat een dwingende of uitputtende lijst van verplicht in aanmerking te nemen criteria is opgesteld (beschikking Hof van 25 maart 1996, SPO e.a./Commissie, C-137/95 P, Jurispr. blz. I-1611, punt 54). 268 Bovendien beschikt de Commissie bij de vaststelling van het bedrag van elke geldboete over een beoordelingsmarge en kan zij niet verplicht worden geacht om daartoe een precieze mathematische formule toe te passen (zie in dezelfde zin, arrest Gerecht van 6 april 1995, Martinelli/Commissie, T-150/89, Jurispr. blz. II-1165, punt 59). 269 In de beschikking worden de criteria die in aanmerking zijn genomen bij de vaststelling van het algemene niveau van de geldboeten en het bedrag van de individuele geldboeten vermeld in respectievelijk de punten 168 en 169 van de considerans. Verder verklaart de Commissie met betrekking tot de individuele geldboeten in punt 170 van de considerans, dat de ondernemingen die de vergaderingen van de PWG hebben bijgewoond, in beginsel als de "kopstukken" van het kartel zijn beschouwd, terwijl de andere ondernemingen als "gewone leden" daarvan zijn beschouwd. Ten slotte geeft zij in de punten 171 en 172 van de considerans aan, dat de aan Rena en Stora opgelegde geldboeten aanzienlijk lager moeten uitvallen om rekening te houden met hun actieve medewerking met de Commissie en dat acht andere ondernemingen, waaronder verzoekster, eveneens in aanmerking komen voor een proportioneel geringere verlaging, omdat zij in hun antwoorden op de mededeling van de punten van bezwaar niet de kern van de tegen hen ingebrachte feiten hebben ontkend, waarop de Commissie haar punten van bezwaar had gebaseerd. 270 In haar memories voor het Gerecht, alsmede in haar antwoord op een schriftelijke vraag van het Gerecht heeft de Commissie verklaard, dat het bedrag van de geldboeten is vastgesteld op basis van de omzet die elke onderneming tot wie de beschikking is gericht, in 1990 heeft behaald op de kartonmarkt van de Gemeenschap. Geldboeten van een basisniveau van 9 of 7,5 % van deze individuele omzet zijn opgelegd aan de ondernemingen die als de "kopstukken" van het kartel werden beschouwd, respectievelijk aan de andere ondernemingen. Ten slotte heeft de Commissie rekening gehouden met de eventuele medewerking van bepaalde ondernemingen tijdens de administratieve procedure. Bij twee ondernemingen is het bedrag van hun geldboete om die reden met twee derde verlaagd, terwijl die van andere ondernemingen met een derde is verlaagd. 271 Overigens blijkt uit een door de Commissie verstrekte tabel met gegevens betreffende de vaststelling van het bedrag van elk van de individuele geldboeten, dat deze geldboeten weliswaar niet zijn vastgesteld door middel van een strikt mathematische toepassing van alleen de bovengenoemde cijfers, doch dat deze cijfers voor de berekening van de geldboeten wel stelselmatig in aanmerking zijn genomen. 272 In de beschikking wordt niet gepreciseerd, dat het bedrag van de geldboeten is vastgesteld op basis van de omzet van elke onderneming op de kartonmarkt van de Gemeenschap in 1990. Ook worden in de beschikking niet de toegepaste basispercentages van 9 en 7,5 % genoemd die zijn gehanteerd voor de berekening van de geldboeten die zijn opgelegd aan de ondernemingen die als de "kopstukken" werden beschouwd, respectievelijk aan de ondernemingen die als "gewone leden" werden beschouwd. Evenmin worden de percentages vermeld, waarmee de geldboeten van Rena en Stora enerzijds en die van acht andere ondernemingen anderzijds zijn verlaagd. 273 In casu bevatten de punten 169 tot en met 172 van de considerans, uitgelegd met inachtneming van de gedetailleerde uiteenzetting, in de beschikking, van de feitelijke bevindingen die ten aanzien van elke adressaat van de beschikking zijn geformuleerd, een toereikende en ter zake dienende vermelding van de beoordelingsfactoren die in aanmerking zijn genomen om de zwaarte en de duur van de door elk van de betrokken ondernemingen gepleegde inbreuk te bepalen (zie in deze zin arrest Gerecht van 24 oktober 1991, Petrofina/Commissie, T-2/89, Jurispr. blz. II-1087, punt 264). 274 In de tweede plaats dient de Commissie bij de beoordeling van de zwaarte van een inbreuk met het oog op de vaststelling van het bedrag van de geldboete in het bijzonder ervoor zorgen dat haar optreden een preventieve werking heeft, aangezien het gemeenschapsrecht haar de verplichting oplegt om een algemeen beleid te voeren dat erop is gericht, het gedrag van de ondernemingen in overeenstemming met de door het Verdrag vastgestelde beginselen te sturen (arrest Musique Diffusion française e.a./Commissie, reeds aangehaald, punten 105 en 106). De preventieve werking van haar optreden is bijgevolg inherent aan de uitoefening van haar bevoegdheid om geldboeten op te leggen, zodat de Commissie niet verplicht was deze doelstelling specifiek in de beschikking te vermelden. 275 In de derde plaats zou, wanneer zoals in casu bij de bepaling van het bedrag van elke geldboete stelselmatig rekening is gehouden met bepaalde specifieke gegevens, de vermelding van elk van deze factoren in de beschikking de ondernemingen in staat stellen om enerzijds beter te beoordelen of de Commissie bij de vaststelling van het bedrag van de individuele geldboete fouten heeft gemaakt, en anderzijds of, gelet op de toegepaste algemene criteria, het bedrag van elke individuele geldboete gerechtvaardigd is. In casu is bij de vermelding van de betrokken factoren in de beschikking, dat wil zeggen de referentieomzet, het referentiejaar, de toegepaste basispercentages en de percentages van de verlaging van het bedrag van de geldboete, de precieze omzet van de ondernemingen tot wie de beschikking is gericht, niet openbaar gemaakt, aangezien de openbaarmaking een inbreuk op artikel 214 van het Verdrag had kunnen opleveren. Het eindbedrag van elke individuele geldboete is, zoals de Commissie zelf heeft beklemtoond, namelijk niet tot stand gekomen door een strikt mathematische toepassing van deze factoren. 276 Ter terechtzitting heeft de Commissie overigens erkend, dat niets haar zou hebben belet om in de beschikking de factoren aan te geven die stelselmatig in aanmerking waren genomen en die bekend waren gemaakt tijdens een persconferentie op de dag zelf waarop deze beschikking is aanvaard. Dienaangaande zij herinnerd aan de vaste rechtspraak, volgens welke de motivering van de beschikking in de beschikking zelf moet voorkomen en dat latere verklaringen van de Commissie, behoudens bijzondere omstandigheden, niet in aanmerking kunnen worden genomen (zie arrest Gerecht van 2 juli 1992, Dansk Pelsdyravlerforening/Commissie, T-61/89, Jurispr. blz. II-1931, punt 131, en in dezelfde zin arrest Gerecht van 12 december 1991, Hilti/Commissie, T-30/89, Jurispr. blz. II-1439, punt 136). 277 Ondanks deze bevindingen zij opgemerkt, dat de motivering betreffende de vaststelling van het bedrag van de geldboeten in de punten 167 tot en met 172 van de considerans van de beschikking minstens even gedetailleerd is als de motiveringen in de vroegere beschikkingen van de Commissie betreffende vergelijkbare inbreuken. Hoewel het middel van een motiveringsgebrek van openbare orde is, had de gemeenschapsrechter op het moment van de vaststelling nog geen kritiek geuit op de praktijk die door de Commissie werd gevolgd op het gebied van de motivering van de opgelegde geldboeten. Pas in het arrest van 6 april 1995, Tréfilunion/Commissie (T-148/89, Jurispr. blz. II-1063, punt 142), en in twee andere arresten van dezelfde dag, Société métallurgique de Normandie/Commissie (T-147/89, Jurispr. blz. II-1057, summiere publicatie), en Société des treillis et panneaux soudés/Commissie (T-151/89, Jurispr. blz. II-1191, summiere publicatie), heeft het Gerecht voor het eerst beklemtoond, dat het wenselijk is dat de ondernemingen gedetailleerd kennis kunnen nemen van de wijze van berekening van de hun opgelegde geldboete, zonder daarvoor de beschikking van de Commissie in rechte te moeten aanvechten. 278 Wanneer de Commissie in een beschikking een inbreuk op de mededingingsregels vaststelt en de ondernemingen die daaraan hebben deelgenomen een geldboete oplegt, moet zij derhalve, indien zij bepaalde basisfactoren bij de vaststelling van het bedrag van de geldboeten stelselmatig in aanmerking heeft genomen, deze factoren in de beschikking zelf vermelden, om de ondernemingen tot wie zij is gericht, in staat te stellen de juistheid van het niveau van de geldboete te verifiëren en na te gaan of er eventueel sprake is van discriminatie. 279 In de bijzondere omstandigheden welke zijn vermeld in punt 277 supra, en gelet op het feit dat de Commissie zich bereid heeft getoond om tijdens de contentieuze procedure alle relevante inlichtingen betreffende de wijze van berekening van de geldboeten te verstrekken, behoeft het ontbreken van een specifieke motivering in de beschikking betreffende de wijze van berekening van de geldboeten in casu niet als een schending van de motiveringsplicht te worden beschouwd, die een gehele of gedeeltelijke intrekking van de opgelegde geldboeten rechtvaardigt. Ten slotte heeft verzoekster niet aangetoond, dat zij haar rechten van de verdediging niet behoorlijk geldend heeft kunnen maken. 280 Bijgevolg kan dit middel niet worden aanvaard. B - Het middel: onjuiste beoordeling van het LE-rapport Argumenten van partijen 281 Verzoekster betwist, dat het kartel "ruimschoots succes had bij het bereiken van zijn doelstellingen" (punt 168, zevende streepje, van de considerans van de beschikking). 282 Het enige bewijs betreffende het effect van de aankondigingen van de prijsverhogingen op de transactieprijzen dat de Commissie heeft, is het LE-rapport, waarin met alle factoren rekening is gehouden die de transactieprijzen op een markt met concurrentie kunnen beïnvloeden, zoals de situatie van de vraag en de productiekosten. In dit rapport wordt geconcludeerd, dat de transactieprijzen niet verschilden van die welke bij vrije concurrentie tot stand zouden zijn gekomen. 283 Ondanks de inlichtingen in het LE-rapport en de door verzoekster in antwoord op de mededeling van de punten van bezwaar verstrekte inlichtingen betreffende de transactieprijzen van door Iggesund Paperboard geproduceerd GC-karton, heeft de Commissie zich geconcentreerd op de aankondigingen van de prijsverhogingen, zonder rekening te houden met factoren die de verhogingen van de transactieprijzen verklaarden. 284 Bovendien heeft volgens verzoekster de Commissie onvoldoende rekening gehouden met de individuele onderhandelingen met de afnemers, als gevolg waarvan de transactieprijzen aanzienlijk lager waren dan de catalogusprijzen. 285 Het is niet juist om te verklaren dat de aangekondigde prijzen een referentieprijs voor de markt waren (zie punt 21 van de considerans van de beschikking). Hoewel in casu over de aangekondigde prijsverhogingen is gesproken, was er geen onderlinge afstemming van de transactieprijzen; de aangekondigde prijzen waren slechts een element in de onderhandelingsprocedure waarin individuele prijzen werden vastgesteld. Bovendien is het misleidend om, zoals de Commissie doet, te verklaren dat de catalogusprijzen met gemiddeld 42 % werden opgetrokken. 286 Aangezien de producenten niet erin waren geslaagd om hogere prijzen op te leggen dan die welke bij vrije mededinging tot stand zouden zijn gekomen, moet ervan worden uitgegaan, dat het kartel in het algemeen geen succes had, omdat de Commissie van oordeel was dat de andere gestelde vormen van heimelijke verstandhouding enkel ten doel hadden om het succes van de prijsinitiatieven te verzekeren. 287 Vervolgens stelt verzoekster, dat de beschikking onjuistheden bevat in de beschrijving van de ontwikkeling van de transactieprijzen (zie punt 21 van de considerans). Zo zijn de nettoprijzen in nationale valuta van de GC- en GD-kwaliteiten gedurende de betrokken periode met 30 % en niet met 33 % gestegen en is het cijfer van 19 % dat als gemiddelde prijsverhoging in ecu wordt gegeven, eveneens te hoog (zie tabel 11 van het LE-rapport). 288 Hoewel de reële opbrengst per eenheid gedurende de betrokken periode ongeveer twee maal zo snel steeg als de productiekosten, wordt in de beschikking niet vermeld, dat het om geringe verhogingen ging en dat de vraag gedurende dezelfde periode met 16 % was gestegen. Bovendien was de in punt 16 van de beschikking genoemde winstmarge niet toereikend om een redelijk rendement van de investeringen te verzekeren (zie LE-rapport, hoofdstuk 5). 289 De Commissie merkt op dat zij niet verplicht is, aan te tonen dat een kartel effect had op de markt. In casu heeft het kartel evenwel inderdaad een dergelijk effect gehad. 290 Het LE-rapport bevestigt, dat de nettotransactieprijzen tussen 1988 en 1991 met ongeveer een derde zijn gestegen. Het getuigt van verbeelding om te beweren dat de onderling afgestemde pogingen van alle kartonproducenten in West-Europa niet tot het behaalde resultaat hebben bijgedragen. Bovendien heeft de opsteller van het LE-rapport tijden de hoorzitting voor de Commissie uitdrukkelijk erkend, dat de ontwikkeling van de transactieprijzen nauw had gespoord met de aangekondigde prijzen, hetgeen het succes van het kartel op dit punt aantoonde. 291 Het feit dat de overeenkomst betrekking had op aangekondigde prijzen en dat de transactieprijzen op basis van onderhandelingen tussen de producenten en hun afnemers werden bepaald, kan niet afdoen aan de conclusie dat het kartel effect had op de transactieprijzen. De aangekondigde prijs vormde een referentieprijs voor de gehele markt en het is van geen belang dat de grote afnemers kortingen of andere speciale condities hebben verkregen. Beoordeling door het Gerecht 292 Volgens punt 168, zevende streepje, van de considerans van de beschikking heeft de Commissie bij de vaststelling van het algemene niveau van de geldboeten onder meer rekening gehouden met het feit dat het kartel "ruimschoots succes had bij het bereiken van zijn doelstellingen". Vaststaat, dat deze overweging verwijst naar de gevolgen van de in artikel 1 van de beschikking vastgestelde inbreuk op de markt. 293 Voor de toetsing van de beoordeling, door de Commissie, van de gevolgen van de inbreuk behoeft slechts de beoordeling van de gevolgen van de heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen te worden onderzocht. Verzoekster zelf beklemtoont namelijk, dat op grond van het onderzoek van de gevolgen van de heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen in algemene termen het succes van het kartel kan worden beoordeeld, omdat de heimelijke verstandhouding betreffende machinestilstand en de heimelijke verstandhouding betreffende de marktaandelen ten doel hadden, het succes van de onderling afgestemde prijsinitiatieven te verzekeren. 294 Van de heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen heeft de Commissie de algemene gevolgen beoordeeld. Gesteld al dat de door verzoekster in haar antwoord op de mededeling van de punten van bezwaar verstrekte individuele gegevens, zoals zij verklaart, aantonen dat de gevolgen van de heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen voor haar geringer waren dan die welke op de Europese kartonmarkt in haar totaliteit zijn vastgesteld, kunnen dergelijke individuele gegevens op zichzelf dus niet afdoen aan de beoordeling van de Commissie. 295 Evenmin kan de Commissie in deze omstandigheden worden verweten, dat zij niet specifiek de gevolgen van de heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen van SBS-karton heeft onderzocht, omdat het aandeel van de verkopen van dit karton minder dan 10 % uitmaakte van de totale verkopen van de drie soorten karton waarop de beschikking betrekking had (zie punt 5, vijfde alinea, van de considerans). 296 Zoals de Commissie ter terechtzitting heeft bevestigd, worden in de beschikking drie soorten van gevolgen onderscheiden. Bovendien is de Commissie uitgegaan van het feit, dat de prijsinitiatieven door de producenten zelf in het algemeen als een succes zijn beschouwd. 297 Het eerste soort van gevolgen dat door de Commissie in aanmerking wordt genomen en door verzoekster niet wordt betwist, bestaat in het feit, dat de overeengekomen prijzen ook inderdaad aan de afnemers zijn aangekondigd. De nieuwe prijzen dienden dan ook als referentie bij individuele onderhandelingen met de afnemers over de transactieprijzen (zie in het bijzonder punten 100 en 101, vijfde en zesde alinea, van de considerans van de beschikking). Wat dit aangaat, spreekt verzoekster zichzelf tegen, wanneer zij betwist dat de aangekondigde prijzen een referentieprijs waren voor de markt, terwijl zij aanvaardt dat met deze prijzen rekening werd gehouden bij de onderhandelingen over de transactieprijzen met de afnemers. 298 Het tweede soort van gevolgen bestaat in het feit, dat de ontwikkeling van de transactieprijzen gelijke tred hield met die van de aangekondigde prijzen. Dienaangaande stelt de Commissie, dat "de producenten niet alleen de overeengekomen prijsverhogingen aankondigden, doch ook, met enkele uitzonderingen, krachtige maatregelen namen om te waarborgen dat deze aan de afnemers werden opgelegd" (punt 101, eerste alinea, van de considerans van de beschikking). Zij erkent, dat de afnemers soms concessies betreffende de datum van inwerkingtreding van de verhogingen of individuele kortingen of reducties kregen, met name bij grote bestellingen, en dat "de gemiddelde netto prijsverhoging na aftrek van alle kortingen en andere concessies altijd geringer was dan het totale bedrag van de aangekondigde prijsverhoging" (punt 102, laatste alinea, van de considerans). Onder verwijzing naar grafieken in het LE-rapport verklaart zij evenwel, dat er gedurende de in de beschikking bedoelde periode "een nauw lineair verband" bestond tussen de ontwikkeling van de aangekondigde prijzen en die van de transactieprijzen, uitgedrukt in nationale valuta of omgerekend in ecu. Zij verbindt daaraan de conclusie: "De bereikte netto prijsverhogingen spoorden nauw met de prijsaankondigingen, zij het ook met een zeker tijdsverschil. De opsteller van het rapport zelf erkende gedurende de hoorzitting dat dit het geval was in 1988 en 1989" (punt 115, tweede alinea, van de considerans). 299 Erkend moet worden, dat de Commissie zich bij de beoordeling van deze tweede soort van gevolgen op het standpunt mocht stellen, dat het bestaan van een nauw lineair verband tussen de ontwikkeling van de aangekondigde prijzen en die van de transactieprijzen het bewijs opleverde van een effect dat overeenkomstig het door de producenten nagestreefde doel door de prijsinitiatieven werd uitgeoefend op de transactieprijzen. Het staat namelijk vast dat op de betrokken markt de praktijk om met de afnemers afzonderlijk te onderhandelen, tot gevolg heeft dat de transactieprijzen in het algemeen niet identiek zijn aan de aangekondigde prijzen. Het is dan ook niet te verwachten, dat de verhogingen van de transactieprijzen identiek zijn met de verhogingen van de aangekondigde prijzen. 300 Voor het bestaan van een correlatie tussen de aangekondigde prijsverhogingen en de verhogingen van de transactieprijzen beroept de Commissie zich terecht op het LE-rapport, waarin op basis van door verschillende producenten, waaronder verzoekster zelf, verstrekte gegevens een analyse wordt gegeven van de ontwikkeling van de kartonprijzen gedurende de in de beschikking bedoelde periode. 301 Het bestaan van een "nauw lineair verband" wordt in dit rapport evenwel slechts voor een gedeelte van de tijd bevestigd. De periode van 1987 tot 1991 blijkt bij onderzoek namelijk uiteen te vallen in drie afzonderlijke subperioden. Wat dit betreft, heeft de opsteller van een LE-rapport zijn conclusies tijdens de hoorzitting voor de Commissie als volgt samengevat: "Er is geen nauwe correlatie, zelfs niet met een zeker tijdverschil, tussen de aangekondigde prijsverhoging en de marktprijzen van 1987 tot 1988, het begin van de onderzochte periode. Daarentegen bestaat er wel een dergelijke correlatie in 1988/1989, waarna deze correlatie afneemt en er gedurende de periode 1990/1991 nogal vreemd [oddly] uitziet" (proces-verbaal van de hoorzitting, blz. 28). Hij merkte verder op, dat deze fluctuaties in de tijd nauw verband hielden met de fluctuaties in de vraag (zie in het bijzonder proces-verbaal van de hoorzitting, blz. 20). 302 Deze mondelinge conclusies van de opsteller komen overeen met de analyse in zijn rapport, en in het bijzonder met de grafieken waarin de ontwikkeling van de aangekondigde prijzen wordt vergeleken met de ontwikkeling van de transactieprijzen (LE-rapport, grafieken 10 en 11, blz. 29). Bijgevolg moet worden vastgesteld, dat de Commissie het door haar aangevoerde "nauwe lineaire verband" slechts gedeeltelijk heeft bewezen. 303 Ter terechtzitting heeft de Commissie meegedeeld, dat zij ook rekening heeft gehouden met een derde soort van gevolgen van de heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen, hierin bestaande dat het niveau van de transactieprijzen hoger was dan het niveau dat zonder heimelijke verstandhouding zou zijn bereikt. De Commissie, die beklemtoont dat de data en de volgorde van de aankondigingen van de prijsverhogingen door de PWG werden gepland, is dienaangaande in de beschikking van mening, dat het "onder dergelijke omstandigheden ondenkbaar is dat de onderling afgestemde prijsaankondigingen geen gevolgen hadden voor het feitelijke prijspeil" (punt 136, derde alinea, van de considerans van de beschikking). In het LE-rapport (hoofdstuk 3) is evenwel een model opgesteld op basis waarvan het prijsniveau kan worden geraamd, dat resulteert uit de objectieve marktsituatie. Volgens dit rapport zou het prijsniveau op basis van objectieve economische factoren gedurende de periode 1975 tot 1991 met te verwaarlozen fluctuaties een zelfde trend te zien hebben gegeven als die van de toegepaste transactieprijzen, en wel ook gedurende de in de beschikking in aanmerking genomen periode. 304 Ondanks deze conclusie kan op basis van de analyse in het rapport niet worden vastgesteld, dat de onderling afgestemde prijsinitiatieven de producenten niet in staat hebben gesteld om een niveau van transactieprijzen te bereiken dat hoger was dan bij een vrije mededinging tot stand zou zijn gekomen. Zoals de Commissie ter terechtzitting heeft beklemtoond, is het mogelijk dat de bij deze analyse in aanmerking genomen factoren zijn beïnvloed door de bestaande heimelijke verstandhouding. De Commissie stelt terecht, dat de heimelijke verstandhouding bijvoorbeeld voor de ondernemingen minder reden kon zijn geweest om hun kosten te verlagen. Zij heeft evenwel geen enkele rechtstreekse fout in de analyse van het LE-rapport aangevoerd en heeft evenmin haar eigen economische analyse van de theoretische ontwikkeling van de transactieprijzen zonder heimelijke verstandhouding overgelegd. Bijgevolg kan haar verklaring dat de transactieprijzen zonder heimelijke verstandhouding tussen de producenten lager zouden zijn geweest, niet worden aanvaard. 305 Daaruit volgt, dat niet is bewezen dat deze derde soort van gevolgen van de heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen ook echt bestaan. 306 Aan de hiervóór gedane vaststellingen wordt geenszins afgedaan door de subjectieve beoordeling van de producenten, op basis waarvan de Commissie zich op het standpunt heeft gesteld, dat het kartel zijn doelstellingen ruimschoots had bereikt. Op dit punt verwijst Commissie naar een lijst van documenten, die zij ter terechtzitting heeft overgelegd. Gesteld al dat zij haar beoordeling over het eventuele succes van de prijsinitiatieven kon baseren op documenten waarin wordt gesproken van subjectieve gevoelens van bepaalde producenten, moet evenwel worden vastgesteld, dat een aantal ondernemingen, waaronder verzoekster, ter terechtzitting terecht hebben gewezen op enige andere processtukken waarin wordt gesproken van de problemen die de producenten hebben ondervonden bij de tenuitvoerlegging van de overeengekomen prijsverhogingen. De verklaringen van de producenten zelf waarnaar de Commissie verwijst, rechtvaardigen derhalve nog niet de conclusie, dat het kartel ruimschoots succes had bij het bereiken van zijn doelstellingen. 307 Gelet op het voorgaande, zijn de door de Commissie aangevoerde gevolgen van de inbreuk slechts gedeeltelijk bewezen. De draagwijdte van deze conclusie zal het Gerecht onderzoeken in het kader van zijn volledige rechtsmacht betreffende de geldboeten, wanneer het de zwaarte van de in casu vastgestelde inbreuk beoordeelt (zie punt 358 infra). 308 Ten slotte dient te worden vastgesteld dat de onjuistheden die volgens verzoekster (zie punten 287 en 288 supra) de motivering van de beschikking bevat, zelfs indien zij zouden komen vast te staan, niet aan bovengenoemde conclusies kunnen afdoen. Bijgevolg behoeft niet te worden onderzocht, of verzoeksters argumenten op dit punt gefundeerd zijn. C - Het middel: onjuiste beoordeling van de zwaarte van de inbreuk 309 Dit middel valt uiteen in twee onderdelen, die afzonderlijk zullen worden onderzocht. Het eerste onderdeel: onjuiste beoordeling van vorm en doelstellingen van het gestelde kartel Argumenten van partijen 310 Verzoekster betoogt, dat de Commissie ten onrechte ervan is uitgegaan, dat het gestelde kartel het zwaarste kartel was waarvoor zij een sanctie heeft moeten opleggen. 311 Zij is het niet eens met de verklaring dat het JMC onder meer tot taak had, voor bepaalde grote afnemers equivalente prijzen vast te stellen (zie punt 44 van de considerans van de beschikking). 312 Eveneens betwist zij, dat de heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen de invoering van een systeem van equivalente prijzen in Europa ten doel had. Immers, zoals Stora heeft verklaard, was de vermindering van de prijsverschillen tussen de nationale markten het gevolg van de situatie van vraag en aanbod op de markt. 313 Bovendien was, anders dan in de beschikking wordt verklaard, de voornaamste taak van de PG Paperboard niet om orde te scheppen op de markt. De PG Paperboard heeft namelijk een aantal volstrekt rechtmatige taken uitgeoefend. 314 De Commissie merkt op, dat zij heeft vastgesteld dat het kartel niet alleen een geperfectioneerd systeem van onderling afgestemde prijsverhogingen ten uitvoer heeft gelegd, doch eveneens een overeenkomst betreffende de bevriezing van de marktaandelen en de beheersing van de productie behelsde. 315 Vervolgens betoogt zij, dat de kenmerken die volgens verzoekster in casu niet zijn vastgesteld, misleidend of van ondergeschikt belang zijn. In elk geval zijn de gestelde onjuistheden onbelangrijk of niet bestaand en nauwelijks van dien aard dat de beoordeling van de zwaarte van de inbreuk daardoor wordt gewijzigd. 316 Ten slotte is verzoeksters argument dat geen poging is ondernomen om uniforme prijzen in Europa vast te stellen, een loutere bewering die in tegenspraak is met de bewijzen. Beoordeling door het Gerecht 317 Het niet erg duidelijke betoog van verzoekster moet aldus worden begrepen, dat de haar ten laste gelegde inbreuk niet zo zwaar zou zijn als de Commissie stelt, omdat enkele bestanddelen van deze inbreuk niet bewezen zouden zijn. Volgens haar rechtvaardigt dit een verlaging van het bedrag van de geldboete. 318 Opgemerkt zij, dat de Commissie zich terecht op het standpunt heeft gesteld, dat verzoekster inbreuk heeft gemaakt op artikel 85, lid 1, van het Verdrag door haar deelname vanaf medio 1986 tot ten minste april 1991 aan een overeenstemming en onderling afgestemde feitelijke gedraging die van medio 1986 stammen, en uit meerdere afzonderlijke bestanddelen bestaan. Dienaangaande stelde zij vast, dat verzoekster had deelgenomen aan een heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen, een heimelijke verstandhouding betreffende machinestilstand en een heimelijke verstandhouding betreffende de marktaandelen. 319 Uit punt 168, eerste streepje, van de considerans van de beschikking blijkt, dat de Commissie het algemene niveau van de geldboeten heeft vastgesteld op basis van onder meer de overweging dat de "heimelijke verstandhouding betreffende prijzen en marktverdeling uit de aard der zaak een ernstige beperking van de concurrentie vormt". 320 Verzoeksters argumenten tot staving van dit middel zijn niet van dien aard, dat zij de zwaarte van de reeds vastgestelde inbreuken kunnen verzachten en bijgevolg een verlaging van de geldboete kunnen rechtvaardigen. Zij zijn hoe dan ook niet gefundeerd. 321 In de eerste plaats is het argument dat de PG Paperboard ook rechtmatige taken heeft uitgeoefend, niet relevant, aangezien is vastgesteld, dat de organen van deze beroepsorganisatie, in het bijzonder de PWG en het JMC, een voornamelijk mededingingsverstorend doel hadden. 322 In de tweede plaats wordt de verklaring dat het JMC niet mede tot taak had om equivalente prijzen voor de grote afnemers vast te stellen, weersproken door de verklaringen van Stora (bijlage 39 bij de mededeling van de punten van bezwaar, punt 14). Bovendien betwist verzoekster niet, dat de bijlagen 117 en 118 bij de mededeling van de punten van bezwaar, zoals in de beschikking wordt verklaard (punten 80 en 87 van de considerans), betrekking hebben op vergaderingen van het JMC. Deze beide documenten bevatten nu juist gegevens betreffende de prijzen die jegens verschillende categorieën van afnemers naar gelang van hun grootte dienden te worden toegepast. 323 Ten slotte kan verzoekster, die niet betwist dat de in de PG Paperboard overeengekomen prijsverhogingen tot een vermindering van de aanvankelijke verschillen tussen de op de diverse nationale markten toegepaste prijzen hebben geleid, niet stellen dat het oogmerk van de heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen niet was om een systeem van equivalente prijzen in Europa in te voeren. 324 Gelet op het voorgaande, dient het eerste onderdeel van het middel te worden afgewezen. Het tweede onderdeel: onjuiste beoordeling betreffende het bestaan van één enkele inbreuk Argumenten van partijen 325 Verzoekster betwist dat alle ten laste gelegde bestanddelen als één enkele inbreuk kunnen worden aangemerkt. Bepaalde verbanden zijn niet aangetoond. Andere zijn in de mededeling van de punten van bezwaar niet duidelijk genoeg omschreven. Weer andere zijn onlogisch. Ten slotte mogen sommige gestelde feiten niet van invloed zijn op de opgelegde geldboete. 326 De beweringen betreffende SBS-karton en de aankondigingen van de prijsverhogingen van 1987 in het Verenigd Koninkrijk hadden niet in de beschikking moeten voorkomen. 327 Volgens de beschikking vonden in Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk regelmatig nationale vergaderingen plaats om de prijsverhogingen waartoe binnen de PG Paperboard was besloten, ten uitvoer te leggen. De beschikking bevat evenwel geen enkel bewijs dat verzoekster de vergaderingen in Duitsland of Frankrijk heeft bijgewoond, er wordt geen enkel verband tussen de nationale vergaderingen en de PG Paperboard aangetoond en de bewijsstukken betreffende de vergaderingen van de PAA (zie punten 94 e.v. van de considerans van de beschikking) en van de Association of Cartonboard Manufacturers (hierna: "ACBM", zie punten 98 en 99 van de considerans) in het Verenigd Koninkrijk zijn niet juist geïnterpreteerd. Bovendien wordt in de beschikking gezwegen over de vergaderingen die in Scandinavië zijn gehouden. De onjuiste vaststellingen van de Commissie betreffende de nationale vergaderingen zijn dus van invloed geweest op het bedrag van de geldboete, omdat in punt 168 van de beschikking het bestaan van "regelmatige geïnstitutionaliseerde vergaderingen" als een van de criteria wordt vermeld waarmee bij de vaststelling van het algemene niveau van de geldboeten rekening is gehouden. 328 Verder is de conclusie van de Commissie dat de vergaderingen van de PAA en de ACBM en de activiteiten van de PG Paperboard een onderdeel waren van dezelfde algemene inbreuk, het resultaat van de toepassing van de doctrine van het "gemeenschappelijk doel" (zie in het bijzonder arrest Shell/Commissie, reeds aangehaald). Deze doctrine is evenwel slechts van toepassing, wanneer enige bewijzen ontbreken, doch de beweringen van de Commissie voor de rest op deugdelijke bewijzen berusten. 329 De Commissie merkt op, dat verzoekster met betrekking tot een aantal nationale vergaderingen in enige landen enkel het bestaan van de noodzakelijke verbanden tussen de verschillende bestanddelen van de ene enkele inbreuk lijkt te betwisten. In antwoord op verzoeksters betoog dat de gestelde feiten betreffende SBS-karton en de prijsverhogingen van 1987 in het Verenigd Koninkrijk niet in de beschikking hadden moeten voorkomen, verwijst zij naar haar betoog betreffende de redenen waarom SBS-karton in de beschikking is opgenomen, waaraan zij toevoegt dat het verband tussen de bovengenoemde prijsverhogingen en de PG Paperboard wordt aangetoond door een in punt 75 van de considerans van de beschikking vermelde notitie (bijlage 62 bij de mededeling van de punten van bezwaar). 330 Met betrekking tot de nationale vergaderingen betreffende de tenuitvoerlegging van de prijsinitiatieven is er voldoende bewijsmateriaal om aan te tonen dat dergelijke vergaderingen hebben plaatsgevonden in Duitsland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en in Scandinavië. Deze vergaderingen maakten deel uit van de structuur van het kartel en moeten derhalve als een verlengstuk daarvan worden beschouwd. 331 Zelfs indien er geen bewijzen zouden zijn dat verzoekster vergaderingen in Duitsland of Frankrijk heeft bijgewoond, zou de beoordeling van de zwaarte van het kartel niet fundamenteel anders uitvallen. Dienaangaande verwijst de Commissie naar de in punt 168 van de beschikking vermelde criteria, die in wezen de kern zelf van de inbreuk betreffen. 332 Met betrekking tot de argumenten betreffende de doctrine van het "gemeenschappelijk doel" verwijst de Commissie naar punt 116 van de considerans van de beschikking, waarin de gevolgde benadering wordt uiteengezet. Beoordeling door het Gerecht 333 Wat om te beginnen de klacht betreft, dat de "verbanden" niet duidelijk genoeg zijn omschreven (punt 325 supra), zij eraan herinnerd, dat volgens artikel 44, lid 1, van het Reglement voor de procesvoering het inleidend verzoekschrift een summiere uiteenzetting van de aangevoerde middelen moet inhouden. Deze uiteenzetting moet voldoende duidelijk en nauwkeurig zijn opdat de verweerder zijn verdediging kan voorbereiden en het Gerecht eventueel zonder andere ondersteunende informatie op het beroep uitspraak kan doen. Het beroepschrift moet bijgevolg duidelijk laten uitkomen, op welk middel het beroep is gebaseerd, zodat de blote vermelding van dit middel niet aan de vereisten van het Reglement voor de procesvoering voldoet (arrest Gerecht van 12 januari 1995, Viho/Commissie, T-102/92, Jurispr. blz. II-17, punt 68). Vergelijkbare vereisten gelden wanneer een argument tot staving van een middel wordt aangevoerd. 334 In casu is het betrokken argument te onnauwkeurig geformuleerd om het Gerecht in staat te stellen, om te bepalen wat in wezen wordt verklaard. Bijgevolg moet dit argument als niet-ontvankelijk worden afgewezen. 335 Verzoeksters argument dat de gestelde feiten betreffende SBS-karton en de prijsverhogingen van januari 1987 in het Verenigd Koninkrijk niet in de beschikking hadden moeten worden opgenomen, dient eveneens te worden afgewezen. Het volstaat erop te wijzen, dat de Commissie terecht ervan is uitgegaan dat het kartel mede betrekking had op SBS-karton (punt 228 supra) en dat de duur van de aan verzoekster ten laste gelegde inbreuk adequaat is bewezen (punten 173 e.v. supra). 336 Het betoog betreffende enerzijds het ontbreken van bewijzen dat er nationale vergaderingen zijn gehouden over de tenuitvoerlegging van de besluiten die binnen de organen van de PG Paperboard zijn genomen, en anderzijds het ontbreken van bewijzen dat tussen deze vergaderingen en de activiteiten van de PG Paperboard een verband bestond, kan niet tot nietigverklaring van artikel 1 van de beschikking leiden. De Commissie heeft zich namelijk terecht op het standpunt gesteld, dat verzoekster door haar deelname, als onderneming die lid was van de PWG, aan een heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen, een heimelijke verstandhouding betreffende machinestilstand en een heimelijke verstandhouding betreffende de marktaandelen, inbreuk had gemaakt op artikel 85, lid 1, van het Verdrag. 337 Bijgevolg kan verzoeksters betoog enkel tot een verlaging van de geldboete leiden. 338 Mitsdien moet worden onderzocht, of de Commissie bij de beoordeling van de zwaarte van de gepleegde inbreuk met deze nationale vergaderingen rekening heeft gehouden. 339 Volgens punt 168, vijfde streepje, van de considerans van de beschikking is de Commissie in het bijzonder uitgegaan van het feit, dat "het kartel functioneerde in de vorm van een systeem van regelmatige geïnstitutionaliseerde vergaderingen, met het oogmerk de markt voor karton in de Gemeenschap tot in de kleinste details te reguleren". 340 Deze overweging heeft hoofdzakelijk betrekking op de vergaderingen van de organen van de PG Paperboard. 341 In punt 91, tweede en derde alinea, van de considerans van de beschikking wordt namelijk verklaard: "Het is niet bekend of er, naast nationale vergaderingen ter voorbereiding van het $Economic Committee' (...) ook een geïnstitutionaliseerd systeem in geheel Europa bestond van regelmatige plaatselijke vergaderingen in elk land om de eerder overeengekomen verhogingen voor elke nationale markt in de Gemeenschap ten uitvoer te leggen. Dit was zeker het geval op bepaalde belangrijke nationale markten [namelijk de markten van Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk]." 342 In deze omstandigheden moet worden vastgesteld dat het feit dat de nationale vergaderingen een verlengstuk van de heimelijke verstandhoudingen tussen de leden van de PG Paperboard in verschillende lidstaten waren, de beoordeling van de zwaarte van de inbreuk niet wezenlijk heeft kunnen beïnvloeden. 343 Bijgevolg dient het tweede onderdeel van dit middel te worden afgewezen. 344 Derhalve dient het middel in zijn geheel te worden afgewezen. D - Het middel: onevenredig niveau van de geldboete Argumenten van partijen 345 Verzoekster stelt dat het lid van de Commissie, belast met het mededingingsbeleid, tijdens zijn persconferentie op 13 juli 1994 heeft verklaard, dat de opgelegde geldboeten in de buurt van het bij artikel 15, lid 2, van verordening nr. 17 vastgestelde maximum lagen. Een dergelijk hoog niveau werd volgens verzoekster noch door de zwaarte, noch door de duur van de gestelde inbreuk gerechtvaardigd. 346 De Commissie heeft namelijk reeds zwaardere inbreuken dan die in de onderhavige zaak vastgesteld. Bij vergelijking van de beschikking met de beschikking waarop het arrest Tetra Pak/Commissie (reeds aangehaald) betrekking had, blijkt dat de in deze laatste zaak vastgestelde inbreuk veel zwaarder was en langer heeft geduurd. 347 Bovendien had de Commissie reeds te maken gehad met inbreuken van veel langere duur dan die welke in de beschikking is vastgesteld, en kan zij, anders dan zij in haar verweerschrift stelt, niet in aanmerking nemen, dat de inbreuk was voorbestemd om een onbepaalde duur te hebben. De aanpak van de Commissie is onverenigbaar met artikel 15, lid 2, van verordening nr. 17, omdat enkel met de werkelijke duur van de vastgestelde inbreuken rekening mag worden gehouden. 348 Bovendien wordt in de beschikking niet aangegeven, waarom het niveau van de geldboete is verhoogd ten opzichte van de geldboeten in de vroegere beschikkingen van de Commissie. Derhalve moet worden geconcludeerd, dat de in de beschikking uiteengezette criteria het niveau van de geldboete niet kunnen rechtvaardigen. 349 De Commissie merkt op, dat de aan verzoekster opgelegde geldboete ongeveer 9 % van haar omzet in 1990 op de kartonmarkt van de Gemeenschap uitmaakt. Verzoekster heeft geen enkel bewijs overgelegd, dat de geldboete in de buurt van de 10 % van haar totale omzet komt: het bij artikel 15, lid 2, van verordening nr. 17 vastgestelde maximum. De Commissie heeft verklaard dat de inbreuk bijzonder zwaar was, doch zij heeft nooit betoogd, dat het de zwaarste inbreuk was die ooit was ontdekt. Ten slotte mag zij te allen tijde het algemene niveau van de geldboeten verhogen om te verzekeren dat zij een preventieve werking hebben. 350 Zij heeft nooit verklaard dat zij het algemene niveau van de geldboeten had verhoogd, aangezien de aan verzoekster opgelegde geldboete in feite niet veel hoger is dan het niveau van de geldboeten die aan de kopstukken zijn opgelegd in beschikking 86/398/EEG van de Commissie van 23 april 1986 inzake een procedure op grond van artikel 85 van het EEG-Verdrag (IV/31.149 - Polypropyleen) (PB L 230, blz. 1; hierna: "beschikking polypropyleen"). In elk geval behoeft in de beschikking niet te worden aangegeven, dat het algemene niveau van de geldboeten is verhoogd. 351 Ten slotte maakt, wat de duur van de inbreuk betreft, de snelle ontdekking van een inbreuk als die welke in onderhavige zaak is vastgesteld, deze niet intrinsiek minder zwaar. Dit betekent niet dat de Commissie een geldboete voor een periode na de beschikking heeft opgelegd (zie punt 167 van de considerans van de beschikking). Beoordeling door het Gerecht 352 Volgens artikel 15, lid 2, van verordening nr. 17 kan de Commissie bij beschikking aan ondernemingen geldboeten opleggen van ten minste duizend en ten hoogste 1 miljoen ECU of tot een bedrag van ten hoogste 10 % van de omzet van elk der betrokken ondernemingen in het voorafgaande boekjaar, wanneer zij opzettelijk of uit onachtzaamheid inbreuk maken op artikel 85, lid 1, van het Verdrag. Bij de vaststelling van het bedrag van de geldboete moet rekening worden gehouden met zowel de zwaarte, als de duur van de inbreuk. Zoals reeds is opgemerkt, blijkt uit de rechtspraak van het Hof, dat de zwaarte van de inbreuken moet worden vastgesteld met inachtneming van een groot aantal factoren, zoals onder meer de bijzondere omstandigheden van de zaak, de context daarvan en de preventieve werking van de geldboeten, zonder dat een dwingende of uitputtende lijst van verplicht in aanmerking te nemen criteria is opgesteld (beschikking SPO e.a./Commissie, reeds aangehaald, punt 54). 353 In casu heeft de Commissie bij de vaststelling van het algemene niveau van de geldboeten rekening gehouden met de duur van de inbreuk (punt 167 van de considerans van de beschikking), alsmede met de navolgende overwegingen (punt 168 van de considerans): VERVOLG VAN DE RECHTSOVERWEGINGEN ONDER NUMMER: 694A0352.2 "- heimelijke verstandhouding betreffende prijzen en marktverdeling vormt uit de aard der zaak een ernstige beperking van de concurrentie; - het kartel bestreek nagenoeg het gehele grondgebied van de Gemeenschap; - de kartonmarkt van de Gemeenschap is een belangrijke industriële sector met een waarde van ongeveer 2 500 miljoen ECU per jaar; - de aan de inbreuk deelnemende ondernemingen nemen deze markt vrijwel geheel voor hun rekening; - het kartel functioneerde in de vorm van een systeem van regelmatige geïnstitutionaliseerde vergaderingen, met het oogmerk de markt voor karton in de Gemeenschap tot in de kleinste details te reguleren; - er werden uitgebreide pogingen in het werk gesteld om de werkelijke aard en omvang van de heimelijke verstandhouding te verhelen (afwezigheid van officiële notulen of documentatie voor de PWG en het JMC; ontmoediging van het maken van aantekeningen; het ensceneren van de tijdstippen en de volgorde waarin de prijsverhogingen werden aangekondigd, teneinde te kunnen beweren dat men $volgde' enzovoort); - het kartel had ruimschoots succes bij het bereiken van zijn doelstellingen." 354 Bovendien staat vast, dat geldboeten van een basisniveau van 9 of 7,5 % van de omzet die door elk van de ondernemingen tot wie de beschikking is gericht, in 1990 is behaald op de kartonmarkt van de Gemeenschap, zijn opgelegd aan de ondernemingen die als de "kopstukken", respectievelijk als "gewone leden" van het kartel werden beschouwd. 355 In de eerste plaats dient te worden beklemtoond, dat de Commissie bij haar beoordeling van het algemene niveau van de geldboeten rekening mag houden met het feit dat nog steeds betrekkelijk vaak evidente inbreuken worden gemaakt op de communautaire mededingingsregels, en dat zij derhalve het niveau van de geldboeten mag verhogen om de preventieve werking ervan te versterken. Bijgevolg behoeft het feit dat de Commissie in het verleden voor sommige soorten van inbreuken geldboeten van een bepaald niveau heeft opgelegd, haar niet te verhinderen, dit niveau binnen de in verordening nr. 17 gestelde grenzen te verhogen, indien zulks noodzakelijk blijkt om de uitvoering van het communautaire mededingingsbeleid te verzekeren (zie in het bijzonder arrest Hof van 7 juni 1983, Musique Diffusion française e.a./Commissie, 100/80, 101/80, 102/80 en 103/80, Jurispr. blz. 1825, punten 105-108, en arrest ICI/Commissie, reeds aangehaald, punt 385). 356 In de tweede plaats heeft de Commissie terecht gesteld, dat wegens de bijzondere omstandigheden van het concrete geval geen rechtstreekse vergelijking kan worden gemaakt tussen het algemene niveau van de geldboeten in de onderhavige beschikking en het niveau dat is gehanteerd in de vroegere beschikkingspraktijk van de Commissie, in het bijzonder in de beschikking polypropyleen, die door de Commissie zelf als de beschikking wordt beschouwd die het best te vergelijken is met de onderhavige. Anders dan in de zaak waarin de beschikking polypropyleen is gegeven, is in casu bij de vaststelling van het algemene niveau van de geldboeten geen enkele algemene verzachtende omstandigheid in aanmerking genomen. Bovendien blijkt uit de pogingen die in het werk zijn gesteld om het bestaan van de heimelijke verstandhouding te verhelen, dat de betrokken ondernemingen zich volledig bewust waren van de onrechtmatigheid van hun gedragingen. Derhalve heeft de Commissie deze maatregelen bij de beoordeling van de zwaarte van de inbreuk in aanmerking kunnen nemen, omdat zij een bijzonder ernstig aspect van de inbreuk vormden, waardoor deze inbreuk werd gekwalificeerd ten opzichte van de voordien door de Commissie vastgestelde inbreuken. 357 In de derde plaats dient met nadruk te worden gewezen op de lange duur en het evidente karakter van de inbreuk op artikel 85, lid 1, van het Verdrag, die is gepleegd in weerwil van de waarschuwing die had moeten uitgaan van de vroegere beschikkingspraktijk van de Commissie en in het bijzonder van de beschikking polypropyleen. Niets rechtvaardigt de conclusie, dat de Commissie bij de vaststelling van het niveau van de geldboeten, in tegenstelling tot hetgeen in punt 167 van de considerans is verklaard, een langere duur van de inbreuk in aanmerking heeft genomen dan in artikel 1 van de beschikking wordt gesteld. 358 Op basis van deze factoren moeten de in punt 168 van de considerans van de beschikking genoemde criteria worden geacht, het door de Commissie vastgestelde algemene niveau van de geldboeten te rechtvaardigen. Weliswaar heeft het Gerecht reeds geconstateerd, dat de gevolgen van de heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen, die de Commissie bij de vaststelling van het algemene niveau van de geldboeten in aanmerking heeft genomen, slechts gedeeltelijk zijn bewezen. Gelet op de voorgaande overwegingen, kan deze conclusie evenwel niet veel afdoen aan de beoordeling van de zwaarte van de vastgestelde inbreuk. Het feit dat de ondernemingen de overeengekomen prijsverhogingen inderdaad hebben aangekondigd en dat de aldus aangekondigde prijzen als grondslag hebben gediend voor de vaststelling van de individuele transactieprijzen, volstaat op zichzelf reeds om vast te stellen, dat de heimelijke verstandhouding betreffende de prijzen een ernstige beperking van de mededinging ten doel en ten gevolge heeft gehad. In het kader van zijn volledige rechtsmacht is het Gerecht dan ook van oordeel, dat de bevindingen betreffende de gevolgen van de inbreuk geen verlaging van het door de Commissie vastgestelde algemene niveau van de geldboeten rechtvaardigen. 359 Ten slotte is de Commissie bij de vaststelling van het algemene niveau van de geldboeten in het onderhavige geval niet zodanig afgeweken van haar vroegere beschikkingspraktijk, dat zij haar beoordeling van de zwaarte van de inbreuk explicieter had moeten motiveren (zie onder meer arrest Hof van 26 november 1975, Groupement des fabricants de papiers peints de Belgique e.a./Commissie, 73/74, Jurispr. blz. 1491, punt 31). 360 Bijgevolg dient dit middel te worden afgewezen. E - Het middel: onjuiste beoordeling van de rol die door Iggesund Paperboard is gespeeld Argumenten van partijen 361 Verzoekster betoogt in de eerste plaats, dat zij ten onrechte als een "kopstuk" van het kartel is aangemerkt. Vertegenwoordigers van Iggesund Paperboard hebben slechts enkele vergaderingen van de organen van de PG Paperboard bijgewoond en zijn nooit als voorzitter van deze organen opgetreden. 362 Iggesund Paperboard heeft voor eind november 1989 nooit een vergadering van de PWG bijgewoond. De Commissie dient derhalve te bewijzen, dan Iggesunds Bruk of TBM voor die datum een vergadering hebben bijgewoond. Verder heeft geen vertegenwoordiger van Iggesund Paperboard de vergaderingen van de PWG van 6 februari 1990, 12 april 1991, 27 mei 1991 en 5 juni 1991 bijgewoond. Bijgevolg heeft deze vennootschap slechts vijf van de negen vanaf november 1989 gehouden vergaderingen van de PWG bijgewoond. 363 Stora's verklaringen volgens welke TBM de vergaderingen van de PWG vanaf de oprichting van dit orgaan heeft bijgewoond, zijn niet betrouwbaar. In strijd met het billijkheids- en het evenredigheidsbeginsel heeft de Commissie derhalve niet naar behoren rekening gehouden met het feit dat Iggesund Paperboard vanaf november 1989 slechts sporadisch vergaderingen van de PWG had bijgewoond. 364 Anders dan in tabel 4 in bijlage bij de beschikking wordt verklaard, heeft Iggesund Paperboard niet de vergaderingen van het JMC van 6 en 7 september 1989 bijgewoond. 365 De kartonfabriek Iggesunds Bruk produceerde voornamelijk SBS-karton en haar productie van GC-karton van hoge kwaliteit was voor haar altijd van minder belang. Dit verklaart waarom zij nooit meer dan een sporadisch deelnemer aan de vergaderingen van de organen van de PG Paperboard was en dat zij na 1985 geen lid van de PG Paperboard was. Voor november 1988 heeft Iggesunds Bruk, afgezien van de algemene vergaderingen van de PG Paperboard, slechts negen van de twintig vergaderingen van de PC en vier van de achttien vergaderingen van het EC bijgewoond. 366 In de tweede plaats berust de bewering dat de door verzoekster genomen "downtime" het resultaat was van een heimelijke verstandhouding, nergens op. Iggesunds Bruks fabriek werd gewoonlijk om technische redenen in de herfst gesloten. In 1990 is de gebruikelijke sluiting evenwel uitgesteld, omdat Iggesunds Bruk gedurende de laatste vier maanden van 1990 en de eerste vier maanden van 1991 recordhoeveelheden produceerde. In de Workington-fabriek werd enkel "downtime" genomen wanneer er weinig orders waren. 367 De Commissie verklaart, dat de deelnemers aan de vergaderingen van de PWG als de "kopstukken" van het kartel zijn beschouwd. De vraag of de vertegenwoordiger van Iggesund Paperboard een van de voorzitters van de organen was, is derhalve niet relevant. TBM en later Iggesund Paperboard hebben de vergaderingen van alle organen van de PG Paperboard, inclusief de PWG, bijgewoond. Verzoeksters argumenten betreffende de rol van Iggesunds Bruk vóór 1988 zijn derhalve niet relevant. 368 Verzoeksters verklaringen betreffende de machinestilstand voor SBS-karton zijn niet relevant, omdat de Commissie nooit heeft gesteld, dat er een systeem van machinestilstand specifiek voor SBS-karton bestond. Bovendien bestond er gedurende de gehele periode een sterke vraag naar SBS-karton en was er derhalve geen noodzaak om de productie daarvan stil te leggen. 369 Ten slotte is het argument dat in de fabriek te Workington slechts "downtime" is genomen wanneer er weinig orders waren, niet overtuigend, omdat "downtime" enkel in dergelijke omstandigheden noodzakelijk is. Beoordeling door het Gerecht 370 Uit hetgeen met betrekking tot de door verzoekster tot staving van haar vordering tot nietigverklaring van de beschikking aangevoerde middelen is vastgesteld, blijkt dat de aard van de taken van de PWG, zoals beschreven in de beschikking, door de Commissie is bewezen. 371 Bijgevolg mocht de Commissie concluderen, dat de ondernemingen die de vergaderingen van dit orgaan hebben bijgewoond, als de "kopstukken" van de vastgestelde inbreuk moesten worden beschouwd en dat zij om die reden een bijzondere verantwoordelijkheid droegen (zie punt 170, eerste alinea, van de considerans van de beschikking). 372 In casu staat vast, dat Iggesund Paperboard vanaf november 1989 te vergaderingen van de PWG heeft bijgewoond. Wat dit aangaat, dient verzoeksters argument dat Iggesund Paperboard slechts sporadisch vergaderingen van de PWG heeft bijgewoond, te worden afgewezen. Uit tabel 2 in bijlage bij de beschikking blijkt namelijk, dat Iggesund Paperboard vijf van de zeven vergaderingen heeft bijgewoond die zijn gehouden gedurende de periode van november 1989 tot april 1991, het tijdstip waarop de Commissie zonder voorafgaande aankondiging in de lokaliteiten van verschillende ondernemingen en beroepsorganisaties in de bedrijfstak karton gelijktijdige verificaties verrichtte krachtens artikel 14, lid 3, van verordening nr. 17. 373 Met betrekking tot de periode van medio 1986 tot november 1989 verklaart Stora: "Nog een andere producent was in de PWG vertegenwoordigd: de $UK Workington'-fabriek was in de PWG vertegenwoordigd vanaf het tijdstip van haar oprichting. De Workington-fabriek is gekocht door Iggesund/MoDo" (bijlage 37 bij de mededeling van de punten van bezwaar, blz. 2). Verder wordt in een antwoord van Iggesund Paperboard (Workington) Ltd van 20 augustus 1991 op een verzoek om inlichtingen met betrekking tot de deelneming van TBM/Iggesund Paperboard (Workington) Ltd verklaard: "Aangenomen wordt, dat P. L. Herring sommige of al deze vergaderingen heeft bijgewoond." 374 Onder deze omstandigheden heeft de Commissie, aangezien Iggesund Paperboard (Workington) Ltd in haar bovengenoemd antwoord zelf aannam, dat P. L. Herring de vergaderingen van de PWG namens TBM/Iggesund Paperboard (Workington) Ltd had bijgewoond, zich terecht gebaseerd op de verklaringen van Stora, volgens welke de Workington-kartonfabriek in de PWG vertegenwoordigd was vanaf het tijdstip van haar oprichting. 375 Reeds is vastgesteld, dat de Commissie de beschikking tot verzoekster mocht richten wat de mededingingsverstorende gedragingen van Iggesund Paperboard, Iggesund Paperboard (Workington) Ltd en TBM betreft. Als onderneming die gedurende de gehele periode van de inbreuk de vergaderingen van de PWG heeft bijgewoond, is verzoekster dus terecht als een van de "kopstukken" van de inbreuk beschouwd. In dit verband is het niet relevant, dat Iggesunds Bruk niet de vergaderingen van de PWG heeft bijgewoond. 376 Ten slotte is bewezen dat verzoekster aan een heimelijke verstandhouding betreffende machinestilstand heeft deelgenomen en zelfs de productie in de Workington-fabriek feitelijk heeft stilgelegd toen vanaf 1990 de productiecapaciteit toenam en de vraag afnam (punten 145 tot en met 147 supra). Verzoeksters argument dat in de fabriek van Iggesunds Bruk geen "downtime" was genomen, omdat er gedurende de gehele door de beschikking bestreken periode een sterke vraag naar SBS-karton bestond, moet worden afgewezen. De Commissie heeft namelijk nooit gesteld, dat de heimelijke verstandhouding betreffende machinestilstand inhield, dat de daaraan deelnemende ondernemingen "downtime" moesten nemen wanneer er een sterke vraag bestond. 377 Gelet op het voorgaande, kan dit middel niet worden aanvaard. F - Het middel: schending van het beginsel van gelijke behandeling Argumenten van partijen 378 Het middel valt uiteen in twee onderdelen. 379 In het eerste onderdeel verklaart verzoekster, dat de haar opgelegde geldboete veel te hoog is, vergeleken met de geldboeten die zijn opgelegd aan de ondernemingen die de kern van de ten laste gelegde feiten niet hebben ontkend. Het tussen deze twee groepen van ondernemingen gemaakte onderscheid is onduidelijk, omdat het niet is gebaseerd op een regel of beleid dat van tevoren door de Commissie is aangekondigd. 380 Het loutere niet-ontkennen van door de Commissie ten laste gelegde feiten is geen rechtvaardiging voor het aldus gemaakte onderscheid, omdat een dergelijk gedrag niet als medewerking in de zin van de rechtspraak kan worden aangemerkt. Integendeel, ook al worden de gestelde feiten door een aantal ondernemingen niet ontkend, te allen tijde moet de Commissie haar feitelijke beweringen bewijzen. Zelfs een uitdrukkelijke bekentenis door een aantal ondernemingen kan niet als bewijs voor gestelde feiten worden gebruikt tegen ondernemingen die deze niet toegeven. De ondernemingen tot wie de mededeling van de punten van bezwaar wordt gericht, moeten op de daarin door de Commissie ten laste gelegde feiten kunnen antwoorden zonder risico dat zij voor dit gedrag worden bestraft door een verhoging van hun geldboete (of door een geringere verlaging daarvan). 381 Het door de Commissie gemaakte onderscheid is derhalve in strijd met het recht van verweer, het billijkheidsbeginsel, het beginsel van eerbiediging van de procedurevoorschriften alsmede het vermoeden van onschuld. 382 Zelfs indien de Commissie verzoekster een hogere geldboete mocht opleggen dan de ondernemingen die de kern van de tegen hen ingebrachte feiten niet hebben ontkend, is de verhoging van de haar opgelegde geldboete met 50 % buitensporig en onevenredig. In zijn arrest ICI/Commissie (reeds aangehaald) heeft het Gerecht in de uitoefening van zijn volledige rechtsmacht een verlaging van ongeveer 20 % van de geldboete die was opgelegd aan een onderneming die ten volle met de Commissie had medegewerkt, als redelijk beschouwd. 383 In het tweede onderdeel van het middel betoogt verzoekster, dat de haar opgelegde geldboete te hoog is, vergeleken met de geldboeten die zijn opgelegd aan de ondernemingen die worden geacht actief met de Commissie te hebben medegewerkt (Rena en Stora). Uitgedrukt in percentage van de omzet is haar geldboete drie maal zo hoog als die van Rena en Stora. Dit verschil is buitensporig en discriminerend. 384 In de beschikking wordt deze sterke verlaging van de geldboeten niet toereikend gemotiveerd (zie punt 172 van de considerans van de beschikking). Bovendien blijkt uit het arrest ICI/Commissie (reeds aangehaald), dat een actieve medewerking slechts een gering verschil in behandeling rechtvaardigt. 385 De ten aanzien van Rena en Stora toegepaste verlagingen kunnen ook als een misbruik van bevoegdheid worden aangemerkt, omdat niet alle ondernemingen per se over de noodzakelijke inlichtingen beschikten om actief met de Commissie mede te werken. 386 Bovendien is het twijfelachtig, of de Commissie inlichtingen mag inwinnen in ruil voor een verlaging van de geldboete. In casu heeft de Commissie bij monde van het lid, belast met het mededingingsbeleid, erkend, dat zij het bestaan van het kartel niet zonder de door Stora verstrekte inlichtingen had kunnen bewijzen. Indien de ondernemingen een aanmoedigingspremie krijgen om de Commissie inlichtingen te verstrekken in omstandigheden waarin de Commissie deze inlichtingen niet van hen kan eisen (zie arresten Hof van 18 oktober 1989, Orkem/Commissie, 374/87, Jurispr. blz. 3283, en Solvay/Commissie, 27/88, Jurispr. blz. 3355, summiere publicatie), kan niet worden uitgesloten dat een aantal ondernemingen met het oog op een maximaal financieel gewin bij hun bekentenissen te veel ijver aan de dag leggen, waardoor de geloofwaardigheid van hun verklaringen wordt aangetast. 387 Ten slotte had Stora volgens verzoekster niet spontaan medegewerkt, omdat zij pas na de verificaties uit hoofde van artikel 14 van verordening nr. 17 en de schriftelijke vragen van de Commissie betreffende de PG Paperboard had medegewerkt. 388 In antwoord op het eerste onderdeel van het middel verklaart de Commissie, dat het feit dat een aantal ondernemingen de kern van de tegen hen ingebrachte feiten heeft toegegeven, haar taak heeft vergemakkelijkt en dus als een vorm van medewerking dient te worden beschouwd die een verlaging van de geldboete rechtvaardigt (ICI/Commissie, reeds aangehaald, punt 393). 389 Anders dan verzoekster stelt, is zij niet bestraft wegens een gebrek aan medewerking. De geldboete van de ondernemingen die de inbreuk werkelijk hebben bekend, is met een derde verlaagd. Deze verlagingen kunnen niet als te groot worden beschouwd. In elk geval kan het Gerecht, indien het van oordeel mocht zijn dat de geldboete van een aantal ondernemingen te sterk is verlaagd, in de uitoefening van zijn volledige rechtsmacht de betrokken geldboeten verhogen. 390 Ten slotte is verzoeksters argument betreffende de gestelde discriminatie van ondernemingen die geen documenten bezitten, niet gefundeerd. 391 Met betrekking tot het tweede onderdeel van het middel is de Commissie van mening, dat haar gedrag jegens Rena en Stora ten volle gerechtvaardigd was. 392 Stora in het bijzonder heeft de werking van het kartel gedetailleerd beschreven. Verzoeksters verklaring dat ondernemingen kunnen worden verleid om het onrechtmatig gedrag van hun concurrenten te overdrijven om een sterke verlaging te verkrijgen, is niet gefundeerd. Ofschoon de Commissie het door leden van een kartel verstrekte bewijsmateriaal zorgvuldig moet onderzoeken, betekent dit niet, dat zij geen rekening mag houden met een oprechte en volledige medewerking. Beoordeling door het Gerecht 393 Met betrekking tot het eerste onderdeel van het middel zij opgemerkt, dat verzoekster tijdens de administratieve procedure voor de Commissie heeft toegegeven, dat zij aan een heimelijke verstandhouding betreffende de aankondigingen van prijsverhogingen voor GC-karton had deelgenomen, doch dat zij overigens haar deelneming aan de gestelde inbreuk had ontkend. 394 Terecht heeft de Commissie zich op het standpunt gesteld, dat verzoekster, door aldus te antwoorden, zich niet op een wijze heeft gedragen die een verlaging van de geldboete wegens medewerking tijdens de administratieve procedure rechtvaardigt. Een verlaging om die reden is namelijk slechts gerechtvaardigd, indien het gedrag de Commissie in staat heeft gesteld om een inbreuk met minder moeilijkheden vast te stellen en daaraan in voorkomend geval een einde te maken (zie arrest ICI/Commissie, reeds aangehaald, punt 393). 395 Een onderneming die uitdrukkelijk verklaart, dat zij de gestelde feiten waarop de Commissie haar punten van bezwaar baseert, niet ontkent, kan als een onderneming worden beschouwd die heeft bijgedragen tot een verlichting van de taak van de Commissie, bestaande in het vaststellen en het bestraffen van inbreuken op de communautaire mededingingsregels. In haar beschikkingen houdende vaststelling van een inbreuk op deze regels, mag de Commissie een dergelijk gedrag als een erkenning en dus als een bewijs van de juistheid van de gestelde feiten beschouwen. Een dergelijk gedrag kan derhalve een verlaging van de geldboete rechtvaardigen. 396 Dit is niet het geval wanneer een onderneming geen antwoord geeft op de mededeling van de punten van bezwaar, enkel verklaart geen standpunt in te nemen met betrekking tot de daarin door de Commissie gestelde feiten, of in haar antwoord, zoals verzoekster heeft gedaan, de kern van deze gestelde feiten ontkent. Door een dergelijke houding tijdens de administratieve procedure draagt de onderneming namelijk niet bij tot een verlichting van de taak van de Commissie, bestaande in het vaststellen en bestraffen van de inbreuken op de communautaire mededingingsregels. 397 Wanneer de Commissie in punt 172, eerste alinea, van de considerans van de beschikking verklaart, dat zij het bedrag van de geldboeten die zijn opgelegd aan de ondernemingen die in hun antwoorden op de mededeling van de punten van bezwaar de kern van de door de Commissie tegen hen ingebrachte feiten niet hebben ontkend, met een derde heeft verlaagd, moet dan ook worden vastgesteld, dat deze verlagingen van de geldboeten slechts als rechtmatig kunnen worden beschouwd, wanneer de betrokken ondernemingen uitdrukkelijk hebben verklaard, dat zij deze feiten niet ontkennen. In dit verband dient daaraan te worden toegevoegd, dat de Commissie, door de aan deze ondernemingen opgelegde geldboeten met een derde te verlagen, niet de grenzen van haar discretionaire bevoegdheid heeft overschreden waarover zij bij de vaststelling van het bedrag van de geldboeten beschikt. 398 Gesteld al dat de Commissie een onrechtmatig criterium heeft toegepast door de geldboeten te verlagen die zijn opgelegd aan ondernemingen die niet uitdrukkelijk hadden verklaard dat zij de gestelde feiten niet ontkenden, moet eraan worden herinnerd, dat de eerbiediging van het beginsel van gelijke behandeling te verenigen moet zijn met de eerbiediging van het legaliteitsbeginsel, dat meebrengt dat niemand zich ten eigen voordele kan beroepen op een onwettigheid waarvan anderen hebben kunnen profiteren (zie bijvoorbeeld arrest Hof van 4 juli 1985, Williams/Rekenkamer, 134/84, Jurispr. blz. 2225, punt 14). Voor zover verzoeksters betoog er juist toe strekt, dat wordt erkend dat zij recht heeft op een onrechtmatige verlaging van de geldboete, kan het eerste onderdeel van het middel bijgevolg niet worden aanvaard. 399 Met betrekking tot het tweede onderdeel van het middel moet worden vastgesteld, dat de geldboeten van Rena en Stora met twee derde zijn verlaagd wegens hun actieve medewerking met de Commissie gedurende de administratieve procedure (zie in dit verband punt 171 van de considerans van de beschikking). Door deze verwijzing naar de actieve medewerking van deze ondernemingen tijdens de administratieve procedure wordt in de beschikking toereikend gemotiveerd, waarom een sterke verlaging van de aan deze beide ondernemingen opgelegde geldboete gerechtvaardigd was. 400 Opgemerkt zij dat verzoekster zelf een verlaging van de geldboete had kunnen verkrijgen door actief met de Commissie mede te werken. Aangezien haar deelneming aan de inbreuk is bewezen, kan haar argument dat zij niet over de noodzakelijke inlichtingen beschikte om actief met de Commissie mede te werken, slechts worden afgewezen. 401 Voor zover verzoekster stelt dat de opgelegde geldboete te hoog is, vergeleken met de geldboete die aan Stora is opgelegd, zij eraan herinnerd dat Stora tegenover de Commissie verklaringen heeft afgelegd die een zeer gedetailleerde beschrijving van de aard en het doel van de inbreuk, de werking van de verschillende organen van de PG Paperboard en de deelneming van de verschillende producenten aan de inbreuk bevatten. Door deze verklaringen heeft Stora veel ruimere inlichtingen verstrekt dan de Commissie kan eisen krachtens artikel 11 van verordening nr. 17. Hoewel de Commissie in de beschikking verklaart, dat zij bewijsmateriaal heeft verkregen dat de in de verklaringen van Stora vervatte inlichtingen bevestigt (punten 112 en 113 van de considerans), blijkt duidelijk, dat de verklaringen van Stora het voornaamste bewijs van het bestaan van de inbreuk hebben opgeleverd. Zonder deze verklaringen was het voor de Commissie dus op zijn minst veel moeilijker geweest om de in de beschikking bedoelde inbreuk vast te stellen en, in voorkomend geval, daaraan een einde te maken. 402 Zo gezien heeft de Commissie, zelfs indien Stora pas medewerking heeft verleend, nadat de Commissie verificaties bij de ondernemingen uit hoofde van artikel 14, lid 3, van verordening nr. 17 had verricht, niet door het bedrag van de aan Stora opgelegde geldboete met twee derde te verlagen, de grenzen van de beoordelingsmarge overschreden waarover zij bij de vaststelling van het bedrag van de geldboeten beschikt. 403 Met betrekking tot de verlaging van de geldboete van Rena volstaat de vaststelling, dat verzoekster de verklaring in punt 171, tweede alinea, van de considerans van de beschikking, dat Rena "de Commissie vrijwillig belangrijk schriftelijk bewijsmateriaal" heeft verstrekt, niet heeft betwist. 404 Ten slotte heeft verzoekster geen enkel bewijs geleverd om haar verklaring te staven dat de verlaging van de geldboeten van Rena en Stora een misbruik van bevoegdheid opleverde. 405 De aan verzoekster opgelegde geldboete kan derhalve niet als onevenredig aan de aan Rena en Stora opgelegde geldboeten worden beschouwd. 406 Bijgevolg kan het tweede onderdeel van het middel evenmin worden aanvaard. 407 Derhalve dient het middel te worden afgewezen. G - Het middel: beweerde medewerking van verzoekster en het bestaan van andere verzachtende omstandigheden Argumenten van partijen 408 Verzoekster stelt, dat zij de Commissie bij haar onderzoek medewerking heeft verleend. 409 Deze medewerking blijkt volgens haar uit het feit dat (a) Iggesund Paperboard geen vergaderingen van de organen van de PG Paperboard meer heeft bijgewoond na de door de Commissie verrichte verificaties, (b) verzoekster in haar antwoord op de mededeling van de punten van bezwaar de kern van de ten laste gelegde feiten niet heeft ontkend, (c) zij heeft erkend dat besprekingen over de prijsaankondigingen zijn gevoerd, en (d) de tot de MoDo-groep behorende ondernemingen een conformeringsprogramma hebben uitgevoerd om de inachtneming van de mededingingsregels te verzekeren. 410 Bovendien heeft verzoekster gedetailleerde inlichtingen verstrekt over de deelneming van de ondernemingen van haar groep aan de vergaderingen van de organen van de PG Paperboard, ofschoon de Commissie in haar verzoeken om inlichtingen niet naar de bepalingen van verordening nr. 17 had verwezen. 411 Aangezien verzoekster de documenten betreffende de in de mededeling van de punten van bezwaar vermelde prijzen niet had betwist, had zij bijgevolg in dezelfde categorie moeten worden ingedeeld als de ondernemingen die de kern van de tegen hen ingebrachte feiten niet hebben ontkend. 412 Ten slotte is het opleggen van een geldboete van een ongekend niveau niet gerechtvaardigd, omdat de Commissie nog nooit een onderzoek in de bedrijfstak karton had ingesteld en verzoekster zelf voordien nooit een inbreuk had gepleegd. 413 De Commissie betwist, dat verzoekster kan worden geacht te hebben medegewerkt. In het bijzonder kan verzoekster niet stellen, dat zij de kern van de tegen haar ingebrachte feiten heeft toegegeven, omdat zij bijna alle bevindingen van de Commissie blijft ontkennen. Bovendien getuigt haar onmededeelzaamheid bij haar antwoord op de verzoeken om inlichtingen evenmin van een bereidheid tot medewerking. Beoordeling door het Gerecht 414 Reeds is opgemerkt, dat verzoekster in haar antwoord op de mededeling van de punten van bezwaar de kern van de ten laste gelegde feiten waarop de Commissie de tegen haar ingebrachte punten van bezwaar had gebaseerd, heeft ontkend, en dat dit antwoord dus niet als een medewerking met de Commissie kan worden aangemerkt die een verlaging van het bedrag van haar geldboete zou rechtvaardigen. 415 Zelfs indien verzoekster zonder een daartoe strekkend verzoek van de Commissie uit hoofde van verordening nr. 17 inlichtingen heeft verstrekt betreffende de ondernemingen van haar groep die vergaderingen van organen van de PG Paperboard hebben bijgewoond, kan dit evenmin als een gedrag worden aangemerkt dat een verlaging van de geldboete rechtvaardigt. Verzoekster heeft namelijk de kern van de door de Commissie ten laste gelegde feiten betreffende de besprekingen met een mededingingsverstorend doel tijdens de betrokken vergaderingen ontkend. 416 Wat het door de MoDo-groep na de beëindiging van de inbreuk uitgevoerde conformeringsprogramma betreft, zoals reeds is opgemerkt, moet de zwaarte van de inbreuken worden vastgesteld op basis van een groot aantal factoren, zoals onder meer de bijzondere omstandigheden van de zaak, de context daarvan en de preventieve werking van de geldboeten, zonder dat een dwingende of uitputtende lijst van verplicht in aanmerking te nemen criteria is opgesteld (beschikking SPO e.a./Commissie, reeds aangehaald, punt 54). 417 Ofschoon de uitvoering van een conformeringsprogramma aantoont dat de betrokken onderneming in de toekomst inbreuken wil voorkomen, en dus een factor is die de Commissie in staat stelt om haar taak - in het bijzonder de door het Verdrag vastgestelde beginselen op het gebied van de mededinging toepassen en de ondernemingen zodanig sturen dat zij deze beginselen naleven - beter te vervullen, betekende het enkele feit dat de Commissie in bepaalde gevallen in haar vroegere beschikkingspraktijk de toepassing van een conformeringsprogramma als verzachtende omstandigheid in aanmerking heeft genomen, dus niet, dat zij verplicht was om in het onderhavige geval op dezelfde wijze te handelen. 418 De Commissie mocht zich dus op het standpunt stellen, dat in casu enkel het gedrag van de ondernemingen diende te worden beloond, die haar in staat hadden gesteld om de betrokken inbreuk met minder moeilijkheden vast te stellen. Aangezien het bedrag van de aan verzoekster opgelegde geldboete met twee derde is verlaagd wegens haar actieve medewerking met de Commissie tijdens de administratieve procedure, kan de Commissie dus niet worden verweten, dat zij het bedrag van de aan verzoekster opgelegde geldboete niet nog eens heeft verlaagd. 419 Ten slotte is het weliswaar van belang dat verzoekster maatregelen heeft getroffen om te vermijden dat leden van haar personeel zich in de toekomst opnieuw schuldig zullen maken aan inbreuken op het communautaire mededingingsrecht, doch deze omstandigheid doet niets af aan het feit, dat in het onderhavige geval een inbreuk is vastgesteld (arrest Gerecht van 17 december 1991, Hercules Chemicals/Commissie, T-7/89, Jurispr. blz. II-1711, punt 357). 420 Onder deze omstandigheden behoefde de Commissie bij de vaststelling van het bedrag van de aan verzoekster opgelegde geldboete evenmin rekening te houden met het feit dat zij geen vergaderingen van de organen van de PG Paperboard meer heeft bijgewoond na de door de Commissie verrichte verificaties uit hoofde van artikel 14, lid 3, van verordening nr. 17. 421 Het feit dat de Commissie in het verleden reeds heeft vastgesteld dat een onderneming inbreuk op de mededingingsregels had gemaakt en eventueel uit dien hoofde een geldboete heeft opgelegd, kan tegen die onderneming als een verzwarende omstandigheid in aanmerking worden genomen. Daarentegen is de afwezigheid van een eerdere inbreuk een normale omstandigheid, die de Commissie niet als verzachtende omstandigheid in aanmerking behoeft te nemen, te meer omdat in casu sprake is van een bijzonder duidelijke inbreuk op artikel 85, lid 1, van het Verdrag (zie arrest Gerecht van 17 december 1991, DSM/Commissie, T-8/89, Jurispr. blz. II-1833, punt 317). 422 Bijgevolg dient het middel te worden afgewezen. H - Het middel: schending van artikel 6, lid 1, van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden van 4 november 1950 423 In haar inleidend verzoekschrift merkt verzoekster onder het opschrift "Slotargumenten" ("Closing submissions") op, dat de toepassing van het communautaire mededingingsrecht in het kader van procedures naar aanleiding waarvan geldboeten worden opgelegd, van dien aard is dat deze onderworpen is aan artikel 6, lid 1, van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (hierna: "EVRM") (of aan vergelijkbare beginselen van het gemeenschapsrecht), volgens hetwelk een dergelijke taak door een afhankelijke en onpartijdige rechterlijke instantie moet worden verricht. 424 Zij stelt dat het Gerecht als relevante rechterlijke instantie derhalve de feiten en alle juridische aspecten van de zaak volledig dient te onderzoeken. Zij leidt daaruit af, dat "het Gerecht zich een eigen en onafhankelijke oordeel omtrent de feiten van de zaak dient te vormen" ("the Court should come to its own, independent view on the facts of the case"), of althans dat het "eerder snel dan aarzelend" ("should be quick, rather dan reluctant") zijn eigen onafhankelijke standpunt betreffende de juiste sanctie zou moeten bepalen. 425 Ter terechtzitting heeft verzoekster verklaard, dat de aldus ingediende opmerkingen een middel in rechte zijn. 426 Zoals evenwel reeds is opgemerkt, moet het inleidend verzoekschrift, om aan de eisen van artikel 44, lid 1, van het Reglement voor de procesvoering te voldoen, duidelijk laten uitkomen, op welk middel het beroep is gebaseerd, zodat de blote vermelding van het middel niet voldoende is (punt 333 supra). In casu zijn de door verzoekster in haar verzoekschrift aangevoerde opmerkingen betreffende artikel 6, lid 1, EVRM zo vaag, dat het Gerecht deze niet kan beoordelen. Bijgevolg dient het middel als niet-ontvankelijk te worden afgewezen. 427 Aangezien geen van de tot staving van de vorderingen tot intrekking of verlaging van de geldboete aangevoerde middelen is aanvaard, zijn er geen termen aanwezig om het bedrag van de aan verzoekster opgelegde geldboete te verlagen. 428 Gelet op een en ander, dient het middel betreffende de onwettigheid van artikel 2 van de beschikking gedeeltelijk te worden aanvaard en het beroep voor het overige te worden verworpen. Beslissing inzake de kosten Kosten 429 Volgens artikel 87, lid 2, van het Reglement voor de procesvoering wordt de in het ongelijk gestelde partij in de kosten verwezen, voor zover dit is gevorderd. Aangezien verzoekster op de wezenlijke punten van haar middelen in het ongelijk is gesteld, dient zij overeenkomstig de vordering van de Commissie in de kosten te worden verwezen. Dictum HET GERECHT VAN EERSTE AANLEG (Derde kamer - uitgebreid), rechtdoende: 1) Verklaart artikel 2, eerste tot en met vierde alinea, van beschikking 94/601 van de Commissie van 13 juli 1994 inzake een procedure op grond van artikel 85 van het EG-Verdrag (IV/C/33.833 - Karton) nietig wat verzoekster betreft, behalve de navolgende passages: "De in artikel 1 vermelde ondernemingen dienen onverwijld aan de genoemde inbreuk een einde te maken, voor zover zij zulks niet reeds hebben gedaan. Zij dienen zich voortaan met betrekking tot hun kartonactiviteiten te onthouden van elke overeenstemming of onderling afgestemde feitelijke gedraging die hetzelfde of een gelijksoortig doel of gevolg kan hebben, met inbegrip van elke uitwisseling van commerciële informatie, a) waardoor de deelnemers rechtstreeks of onrechtstreeks in kennis worden gesteld van de productie, verkoop, orderportefeuille, bezettingsgraden, verkoopprijzen, kosten of afzetplannen van andere individuele producenten. Elke regeling voor de uitwisseling van algemene informatie waaraan zij deelnemen, zoals het Fides-stelsel of de opvolger daarvan, dient zodanig te worden gehanteerd dat inlichtingen worden uitgesloten waaruit het gedrag van individuele producenten kan worden afgeleid." 2) Verwerpt het beroep voor het overige. 3) Verwijst verzoekster in de kosten.

62003CJ0461

el

Foto-Frost, σκέψη 19· βλ., συναφώς, και αποφάσεις της 24ης Μαΐου 1977, 107/76, Hoffmann-La Roche, Συλλογή τόμος 1977, σ. 275, σκέψη 6· της 27ης Οκτωβρίου 1982, 35/82 και 36/82, Morson και Jhanjan, Συλλογή 1982, σ. 3723, σκέψη 8· της 21ης Φεβρουαρίου 1991, C-143/88 και C-92/89, Zuckerfabrik Süderdithmarschen και Zuckerfabrik Soest, Συλλογή 1991, σ. I-415, σκέψεις 21 και 33, και της 9ης Νοεμβρίου 1995, C‑465/93, Atlanta Fruchthandelsgesellschaft κ.λπ. (I), Συλλογή 1995, σ. I-3761, σκέψεις 30, 33 και 51). 19     Αντιθέτως, η ερμηνεία που δόθηκε με την προμνησθείσα απόφαση Cilfit κ.λπ. όσον αφορά τα ζητήματα ερμηνείας δεν μπορεί να επεκταθεί και στα ζητήματα που αφορούν το κύρος κοινοτικών πράξεων. 20     Πρέπει, προκαταρκτικώς, να παρατηρηθεί ότι, ακόμα και σε περιπτώσεις παρόμοιες εκ πρώτης όψεως, δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο ο ενδελεχής έλεγχος να αποκαλύψει ότι μια διάταξη της οποίας το κύρος αμφισβητείται δεν μπορεί να εξομοιωθεί προς ορισμένη διάταξη η οποία έχει ήδη κηρυχθεί άκυρη, λόγω, μεταξύ άλλων, διαφοράς από πλευράς νομικού ή, ενδεχομένως, πραγματικού πλαισίου. 21     Οι αρμοδιότητες που αναγνωρίζονται στο Δικαστήριο με το άρθρο 234 ΕΚ έχουν κυρίως ως σκοπό να εξασφαλίζουν την ομοιόμορφη εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου από τα εθνικά δικαστήρια. Αυτή η απαίτηση ομοιομορφίας είναι ιδιαίτερα επιτακτική όταν αμφισβητείται το κύρος κοινοτικής πράξεως. Οι διαφορές μεταξύ των δικαστηρίων των κρατών μελών όσον αφορά το κύρος των κοινοτικών πράξεων θα ήταν ικανές να διακυβεύσουν την ίδια την ενότητα της κοινοτικής έννομης τάξεως και να θίξουν τη θεμελιώδη αρχή της ασφάλειας δικαίου (προμνησθείσα απόφαση Foto-Frost, σκέψη 15). 22     Τυχόν δυνατότητα των εθνικών δικαστηρίων να αποφαίνονται επί του κύρους κοινοτικής πράξεως δεν θα ήταν συμβατή ούτε με την αναγκαία συνοχή του συστήματος δικαστικής προστασίας το οποίο θεσπίζει η Συνθήκη ΕΚ. Πρέπει, συναφώς, να υπομνησθεί ότι η προδικαστική παραπομπή προς εκτίμηση του κύρους πράξεως συνιστά, όπως και η προσφυγή ακυρώσεως, τρόπο ελέγχου της νομιμότητας των πράξεων των κοινοτικών οργάνων. Με τα άρθρα 230 ΕΚ και 241 ΕΚ, αφενός, και με το άρθρο 234 ΕΚ, αφετέρου, η Συνθήκη καθιερώνει πλήρες σύστημα ενδίκων μέσων και διαδικασιών το οποίο αποσκοπεί στην εξασφάλιση του ελέγχου της νομιμότητας των πράξεων των οργάνων, ελέγχου τον οποίο αναθέτει στον κοινοτικό δικαστή (βλ. απόφαση της 23ης Απριλίου 1986, 294/83, «Les Verts» κατά Κοινοβουλίου, Συλλογή 1986, σ. 1339, σκέψη 23· προμνησθείσα απόφαση Foto-Frost, σκέψη 16, και απόφαση της 25ης Ιουλίου 2002, C‑50/00 P, Unión de Pequeños Agricultores, Συλλογή 2002, σ. I‑6677, σκέψη 40). 23     Η συντόμευση της διαδικασίας δεν μπορεί να προβληθεί ως επιχείρημα προς δικαιολόγηση της παρεκκλίσεως από τον κανόνα της αποκλειστικής αρμοδιότητας του κοινοτικού δικαστή να αποφαίνεται επί του κύρους του κοινοτικού δικαίου. 24     Πρέπει, εξάλλου, να υπογραμμιστεί ότι ο πλέον κατάλληλος να αποφαίνεται επί του κύρους των κοινοτικών πράξεων είναι ο κοινοτικός δικαστής. Πράγματι, τα κοινοτικά όργανα για τις πράξεις των οποίων ανακύπτει ζήτημα κύρους έχουν, δυνάμει του άρθρου 23 του Οργανισμού του Δικαστηρίου, το δικαίωμα να παρέμβουν ενώπιον του Δικαστηρίου για να υπεραμυνθούν του κύρους των πράξεων αυτών. Επιπλέον, το Δικαστήριο μπορεί, δυνάμει του άρθρου 24, δεύτερο εδάφιο, του εν λόγω Οργανισμού, να ζητήσει από τα κοινοτικά όργανα που δεν είναι διάδικοι όλες τις πληροφορίες τις οποίες θεωρεί αναγκαίες για τη δίκη (βλ. προμνησθείσα απόφαση Foto-Frost, σκέψη 18). 25     Από το σύνολο των ανωτέρω σκέψεων προκύπτει ότι στο πρώτο ερώτημα προσήκει η απάντηση ότι το άρθρο 234, τρίτο εδάφιο, ΕΚ επιβάλλει στα εθνικά δικαστήρια των οποίων οι αποφάσεις δεν υπόκεινται σε ένδικα μέσα του εσωτερικού δικαίου να υποβάλλουν στο Δικαστήριο ερώτημα ως προς το κύρος διατάξεων ενός κανονισμού ακόμα και όταν το Δικαστήριο έχει ήδη κηρύξει ανίσχυρες τις αντίστοιχες διατάξεις ανάλογου κανονισμού. Επί του δευτέρου ερωτήματος 26     Με το δεύτερο ερώτημά του, το αιτούν δικαστήριο ερωτά αν το άρθρο 4, παράγραφοι 1 και 2, του κανονισμού 1423/95 είναι ανίσχυρο στο μέτρο που προβλέπει ότι ο πρόσθετος δασμός στον οποίο αναφέρεται καθορίζεται καταρχήν βάσει της αντιπροσωπευτικής τιμής κατά την έννοια του άρθρου 1, παράγραφος 2, του ίδιου κανονισμού και, επιπλέον, ορίζει ότι ο δασμός αυτός καθορίζεται βάσει της τιμής εισαγωγής cif της σχετικής αποστολής μόνον αν το ζητήσει ο εισαγωγέας. 27     Από το γράμμα του άρθρου 15, παράγραφος 3, πρώτο εδάφιο, του βασικού κανονισμού προκύπτει σαφώς ότι μόνον η τιμή εισαγωγής cif της σχετικής αποστολής μπορεί να χρησιμεύσει ως βάση για τον καθορισμό του πρόσθετου δασμού. 28     Η εφαρμογή του κανόνα αυτού δεν υπόκειται σε καμία προϋπόθεση, δεν προβλέπεται δε καμία εξαίρεση από αυτόν. 29     Το άρθρο 15, παράγραφος 3, δεύτερο εδάφιο, του βασικού κανονισμού προβλέπει, κατά τρόπο μη επιδεχόμενο αμφισβήτηση, ότι η αντιπροσωπευτική τιμή για το συγκεκριμένο προϊόν λαμβάνεται υπόψη μόνον προς τον σκοπό της επαληθεύσεως της τιμής εισαγωγής cif. 30     Αντιθέτως, το άρθρο 4, παράγραφοι 1 και 2, του κανονισμού 1423/95 εξαρτά τη λήψη υπόψη της τιμής εξαγωγής cif για τον καθορισμό του πρόσθετου δασμού από την προϋπόθεση να υποβάλει ο εισαγωγέας επισήμως σχετική αίτηση, συνοδευόμενη από ορισμένα δικαιολογητικά, και επιβάλλει σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, αναγορεύοντάς την έτσι σε γενικό κανόνα, τη λήψη υπόψη της αντιπροσωπευτικής τιμής. 31     Εφόσον το άρθρο 15, παράγραφος 3, του βασικού κανονισμού δεν προβλέπει καμία εξαίρεση από τον κανόνα του καθορισμού του πρόσθετου δασμού βάσει της τιμής εισαγωγής cif, το άρθρο 4, παράγραφοι 1 και 2, του κανονισμού 1423/95 αντιβαίνει στη διάταξη αυτή. 32     Συνεπώς, στο δεύτερο ερώτημα προσήκει η απάντηση ότι το άρθρο 4, παράγραφοι 1 και 2, του κανονισμού 1423/95 είναι ανίσχυρο καθόσον ορίζει ότι ο πρόσθετος δασμός στον οποίο αναφέρεται καθορίζεται καταρχήν βάσει της αντιπροσωπευτικής τιμής την οποία προβλέπει το άρθρο 1, παράγραφος 2, του κανονισμού αυτού και ότι ο δασμός αυτός καθορίζεται βάσει της τιμής εισαγωγής cif της σχετικής αποστολής μόνον αν το ζητήσει ο εισαγωγέας. Επί των δικαστικών εξόδων 33     Δεδομένου ότι η διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ’ αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται. Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (τμήμα μείζονος συνθέσεως) αποφαίνεται: 1) Το άρθρο 234, τρίτο εδάφιο, ΕΚ επιβάλλει στα εθνικά δικαστήρια των οποίων οι αποφάσεις δεν υπόκεινται σε ένδικα μέσα του εσωτερικού δικαίου να υποβάλλουν στο Δικαστήριο ερώτημα ως προς το κύρος διατάξεων ενός κανονισμού ακόμα και όταν το Δικαστήριο έχει ήδη κηρύξει ανίσχυρες τις αντίστοιχες διατάξεις ανάλογου κανονισμού. 2) Το άρθρο 4, παράγραφοι 1 και 2, του κανονισμού (ΕΚ) 1423/95 της Επιτροπής, της 23ης Ιουνίου 1995, για καθορισμό των λεπτομερειών εφαρμογής για την εισαγωγή προϊόντων του τομέα της ζάχαρης άλλων από τις μελάσες, είναι ανίσχυρο καθόσον ορίζει ότι ο πρόσθετος δασμός στον οποίο αναφέρεται καθορίζεται καταρχήν βάσει της αντιπροσωπευτικής τιμής την οποία προβλέπει το άρθρο 1, παράγραφος 2, του κανονισμού αυτού και ότι ο δασμός αυτός καθορίζεται βάσει της τιμής εισαγωγής cif της σχετικής αποστολής μόνον αν το ζητήσει ο εισαγωγέας. (υπογραφές) * Γλώσσα διαδικασίας: η ολλανδική.

61999TJ0131

da

Dommens præmisser Sagens faktiske omstændigheder 1 På tidspunktet for sagens faktiske omstændigheder var Whitbread plc (herefter »Whitbread«) en britisk virksomhed inden for levnedsmiddel-, drikkevare- og fritidsområdet. Dens aktiviteter omfattede brygning, markedsføring og distribution af øl samt engrossalg af andre drikkevarer. Virksomheden var ejer af pubber, som den bortforpagtede eller selv drev, og administrerede restauranter, hoteller, øludsalg uden udskænkningsbevilling og fritidsklubber. 2 I det regnskabsår, der sluttede i februar 1997, ejede Whitbread ca. 4 490 pubber med udskænkningsbevilling, hvoraf 2 170 blev ledet af en bestyrer, dvs. af en af virksomhedens ansatte, 2 130 var bortforpagtet individuelt til forpagtere, der skulle overholde en forpligtelse til køb af øl, og 190 var bortforpagtet til forskellige forpagtere uden købsforpligtelse. Ud af de bortforpagtede ejendomme var der for de 1 643 indgået 20-årige forpagtningsaftaler, for de 276 5-årige forpagtningsaftaler og for de 19 såkaldte »retræteforpagtningsaftaler«. 3 De tre ovennævnte standardforpagtningsaftaler var aftaler indgået mellem Whitbread og en forpagter, i henhold til hvilke Whitbread skulle stille en pub med udskænkningsbevilling og fast inventar til rådighed for forpagteren med henblik på drift af pubben, mens forpagteren skulle betale forpagtningsafgift og påtog sig en forpligtelse til at købe de i forpagtningsaftalen specificerede øl hos Whitbread eller dennes repræsentant og ikke hos nogen anden leverandør. 4 Disse standardforpagtningsaftaler indeholdt således en eksklusiv købsforpligtelse og et konkurrenceforbud. 5 I henhold til den eksklusive købsforpligtelse skulle den heraf bundne forpagter (herefter »forpagteren«) købe alle i aftalen specificerede ølsorter, som han ønskede at sælge i sine lokaler, med undtagelse af en fadøl og siden den 1. april 1998 en øl på flaske hos Whitbread eller dennes repræsentant. De af den eksklusive købsforpligtelse omfattede ølsorter stod opført i forpagtningsaftalens bilag om salgsbetingelser. Disse ølsorter repræsenteredes af de ølmærker eller -betegnelser, der var anført i Whitbreads aktuelle prisliste. Bryggeriet kunne i praksis frit optage, udskifte eller slette ølmærker på selskabets prisliste. Forpagteren måtte sælge andre ølsorter, hvis øllet var i flasker, dåser eller små beholdere, eller hvis det blev solgt som fadøl, og der var sædvane herfor, eller det var nødvendigt for at dække en tilstrækkelig efterspørgsel fra forpagterens kunder. 6 I henhold til konkurrenceforbuddet måtte forpagteren ikke sælge eller med henblik på salg i pubben udstille eller anskaffe sig øl af samme sort som en i aftalen specificeret øl, som ikke var leveret af Whitbread eller dennes repræsentant, eller anden øl, medmindre det var i flasker, dåser eller andre små beholdere, eller det blev solgt som fadøl, og der var sædvane herfor, eller det var nødvendigt for at opfylde en tilstrækkelig efterspørgsel fra forpagterens kunder. Den administrative procedure 7 Den 24. maj 1994 anmeldte Whitbread de ovennævnte tre standardforpagtningsaftaler, nemlig den 20-årige forpagtningsaftale, retræteforpagtningsaftalen og den 5-årige forpagtningsaftale. Whitbread anmodede om negativattest eller Kommissionens bekræftelse af, at forpagtningsaftalerne kunne omfattes af Kommissionens forordning (EØF) nr. 1984/83 af 22. juni 1983 om anvendelse af traktatens artikel 85, stk. 3, på kategorier af eksklusive købsaftaler (EFT L 173, s. 5), som ændret ved Kommissionens forordning (EF) nr. 1582/97 af 30. juli 1997 (EFT L 214, s. 27), eller individuel fritagelse i henhold til EF-traktatens artikel 85, stk. 3 (nu artikel 81, stk. 3, EF), med tilbagevirkende kraft fra den dato, hvor aftalerne blev indgået. 8 I forbindelse med den administrative procedure og i medfør af artikel 19, stk. 3, i Rådets forordning nr. 17 af 6. februar 1962, første forordning om anvendelse af bestemmelserne i traktatens artikel 85 og 86 (EFT 1959-1962, s. 81), offentliggjorde Kommissionen meddelelse 97/C 294/02 (EFT C 294, s. 2). Kommissionen modtog 135 reaktioner herpå med bemærkninger fra interesserede parter, herunder ved skrivelse af 27. oktober 1997 fra en gruppe forpagtere, som M.H. Shaw var iblandt. Gruppen anmodede Kommissionen om at registrere deres bemærkninger som en formel klage over Whitbread i henhold til artikel 3, stk. 2, i forordning nr. 17. 9 Ved skrivelse af 16. juli 1998 meddelte Kommissionen i medfør af artikel 6 i Kommissionens forordning nr. 99/63 af 25. juli 1963 om udtalelser i henhold til artikel 19, stk. 1 og 2, i Rådets forordning nr. 17 (EFT 1963-1964, s. 42) forpagtergruppen, at Kommissionen ikke agtede at imødekomme deres klage. 10 Kommissionen vedtog herefter beslutning 1999/230/EF af 24. februar 1999 om en procedure i henhold til EF-traktatens artikel 85 (sag IV/35.079/F3 - Whitbread) (EFT L 88, s. 26, herefter »den anfægtede beslutning«). De anmeldte standardforpagtningsaftaler var ifølge Kommissionens beslutning omfattet af artikel 85, stk. 1, EF, men Kommissionen fastslog med henvisning til artikel 85, stk. 3, EF, at bestemmelsen ikke skulle finde anvendelse i tidsrummet fra den 1. januar 1990 til den 31. december 2008. Retsforhandlinger og parternes påstande 11 Der er herefter den 27. maj 1999 blevet anlagt nærværende sag af M.H. Shaw og T.J. Falla, begge forpagtere, der for hver sin pub med Whitbread har indgået en af de i den anfægtede beslutning omhandlede 20-årige standardforpagtningsaftaler, og af WPP Luxembourg Appeal Group Limited, der er en sammenslutning af forpagtere, der har indgået standardaftaler som omhandlet i beslutningen med Whitbread. 12 Ved kendelse af 29. november 1999 afviste Retten (Tredje Afdeling) sagen for så vidt angår WPP Luxembourg Appeal Group Ltd. 13 Ved kendelse af 10. januar 2000 meddelte formanden for Rettens Tredje Afdeling Shaw fri proces. 14 Ved kendelse af 19. januar 2000 gav formanden for Tredje Afdeling Whitbread tilladelse til at intervenere til støtte for Kommissionens påstande. 15 På grundlag af den refererende dommers rapport besluttede Retten (Tredje Afdeling) at indlede den mundtlige forhandling og anmodede som led i foranstaltninger med henblik på sagens tilrettelæggelse parterne om at besvare skriftlige spørgsmål. Parterne har efterkommet denne anmodning. 16 Parterne har afgivet mundtlige indlæg og besvaret Rettens mundtlige spørgsmål under offentligt retsmøde den 26. april 2001. 17 Sagsøgerne har nedlagt følgende påstande: - Den anfægtede beslutning annulleres. - Kommissionen og Whitbread tilpligtes at betale sagens omkostninger. 18 Kommissionen har nedlagt følgende påstande: - Frifindelse. - Sagsøgerne tilpligtes at betale sagens omkostninger. 19 Whitbread er indtrådt til støtte for Kommissionens påstande, men har tillige nedlagt påstand om afvisning af påstanden om annullation. Formaliteten [20-21] 1. Spørgsmålet, om sagsøgerne er individuelt berørt af den anfægtede beslutning Sammenfatning af parternes argumenter [22-24] Rettens bemærkninger 25 Det bemærkes, at det af fast retspraksis følger, at andre personer end en beslutnings adressater kun kan påstå, at de berøres individuelt som omhandlet i artikel 230, stk. 4, EF, hvis beslutningen rammer dem på grund af visse egenskaber, som er særlige for dem, eller på grund af en faktisk situation, der adskiller dem fra alle andre og derfor individualiserer dem på lignende måde som adressaten (Domstolens dom af 15.7.1963, sag 25/62, Plaumann mod Kommissionen, Sml. 1954-1964, s. 411, org.ref.: Rec. s. 197, på s. 223, og af 23.5.2000, sag C-106/98 P, Comité d'entreprise de la Société française de production m.fl. mod Kommissionen, Sml. I, s. 3659, præmis 39). 26 I den foreliggende sag har sagsøgerne nedlagt påstand om annullation af beslutningen om fritagelse af en aftale, de havde indgået, og som de har gjort gældende pålagde dem diskriminerende priser og således forhindrede dem i at deltage i konkurrencen på lige vilkår. De har ligeledes anlagt erstatningssag mod Whitbread ved de engelske domstole, idet de mener, at den fritagne aftale pålagde dem forpligtelser i strid med traktatens artikel 85. En af de to sagsøgere har endvidere deltaget i den administrative procedure. 27 Når henses til disse omstændigheder, der - i modsætning til, hvad Whitbread har gjort gældende - viser, at den anfægtede beslutning påvirker sagsøgernes egen retsstilling, befinder disse sig i en faktisk situation, der individualiserer dem på lignende måde som adressaten for den pågældende beslutning. De er derfor individuelt berørt. 28 Det er uden betydning herfor, at de forpagtningsaftaler, sagsøgerne har indgået, er blevet opsagt efter indgivelse af stævningen. Whitbread har i den forbindelse henvist til dom af 17. november 1998 (sag C-70/97 P, Kruidvat mod Kommissionen, Sml. I, s. 7183), hvori det blev fastslået, at en sagsøger ikke, blot fordi en beslutnings lovlighed er relevant for afgørelsen af en sag, der verserer for en national ret, kan gøre gældende at være tilstrækkeligt individualiseret i artikel 230, stk. 4, EF's forstand under en sag angående påstand om annullation af denne beslutning (dommen i sagen Kruidvat mod Kommissionen, præmis 32). 29 Det bemærkes for det første, at betingelserne for at antage sagen til realitetsbehandling - idet der her ses bort fra det særlige spørgsmål om bortfald af retlig interesse - skal bedømmes i forhold til det tidspunkt, hvor sagen blev anlagt (Domstolens dom af 27.11.1984, sag 50/84, Bensider m.fl. mod Kommissionen, Sml. s. 3991, præmis 8). På det pågældende tidspunkt var sagsøgerne stadig bundet af de omtvistede forpagtningsaftaler. For det andet var sagsøgeren i den sag, der gav anledning til ovennævnte dom i sagen Kruidvat mod Kommissionen, hvori sagsøgeren havde anlagt sag med påstand om annullation af en individuel beslutning om fritagelse af et selektivt distributionsnet, i retlig henseende kun berørt af beslutningen, fordi han af et af medlemmerne af nettet var blevet indstævnet for illoyal konkurrence ved en national ret. Denne nationale retssag var derfor kun en biomstændighed, der fulgte af det generelle indbyrdes forhold mellem dem, der er inden for, og dem, der er uden for nettet (generaladvokat Fennellys forslag til afgørelse inden ovennævnte dom i sagen Kruidvat mod Kommissionen, Sml. I, s. 7185, punkt 51, som Domstolen henviste til i dommens præmis 32). Sagsøgerne i den foreliggende sag er derimod retligt berørt af den anfægtede beslutning, ikke alene på grund af den nationale erstatningssag, men også fordi de var parter i den aftale, der blev fritaget i medfør af beslutningen. Beslutningen indeholder en bekræftelse af lovligheden af den aftale, de havde ment var i strid med traktatens artikel 85, og som de bl.a. af denne grund ikke fuldt ud havde opfyldt, hvilket var grunden til, at Whitbread havde opsagt deres forpagtningsaftaler og rejst krav om betaling. 2. Retlig interesse i søgsmålet Sammenfatning af parternes argumenter [30-31] Rettens bemærkninger 32 Det bemærkes, at fysiske og juridiske personer skal godtgøre, at de har en aktuel interesse i annullation af den anfægtede retsakt (Rettens dom af 17.9.1992, sag T-138/89, NBV og NVB mod Kommissionen, Sml. II, s. 2181, præmis 33). 33 Det er ikke bestridt, at sagsøgerne havde en retlig interesse på tidspunktet for indlevering af stævningen. 34 Whitbread har gjort gældende, at den retlige interesse i mellemtiden er bortfaldet som følge af opsigelsen af forpagtningsaftalen. Whitbread har i den forbindelse henvist til dom af 27. april 1995 (sag T-443/93, Casillo Grani mod Kommissionen, Sml. II, s. 1375). I den sag, der gav anledning til dommen, havde den sagsøgende virksomhed nedlagt påstand om annullation af en beslutning, Kommissionen havde truffet om at godkende støtte til virksomhedens konkurrent. Da virksomheden blev erklæret konkurs, mens sagen verserede, fandt Retten, at det var ufornødent at træffe afgørelse i sagen, idet sagsøgerens retlige interesse i søgsmålet, der skyldtes, at sagsøgeren konkurrerede med støttemodtageren, var bortfaldet ved konkurserklæringen. Inden den nåede frem til dette resultat, påpegede Retten særligt, at den omtvistede støtte ikke var blevet udbetalt til konkurrenten inden konkurserklæringen, hvorfor den anfægtede beslutning ikke havde kunnet påvirke sagsøgerens konkurrencesituation, inden sagsøgeren blev erklæret konkurs. I den pågældende sag var det på tidspunktet for den begivenhed, der bragte den retlige interesse til ophør, nemlig konkurserklæringen, retligt set klart, at sagsøgerens konkurrencesituation ville blive forringet, men kun i fremtiden. På tidspunktet for den begivenhed, der i den konkrete sag blev anset for at medføre, at sagsøgeren mistede sin retlige interesse, havde den anfægtede retsakt således endnu ikke haft de virkninger, som var anledningen til sagsanlægget. 35 I den foreliggende sag derimod indtrådte disse virkninger, nemlig pålæggelsen af aftaleforpligtelser, der af sagsøgerne blev anset for konkurrencebegrænsende, allerede ved indgåelsen og ikrafttrædelsen af de omtvistede aftaler, dvs. inden den begivenhed, som efter Whitbreads opfattelse medførte, at sagsøgerne mistede den retlige interesse, nemlig opsigelsen af forpagtningsaftalerne. 36 Endvidere har sagsøgerne efter opsigelsen af deres forpagtningsaftaler fortsat en økonomisk og ikke-økonomisk interesse i afgørelsen af tvisten, idet de ved de engelske domstole har anlagt sager med påstand om erstatning af det tab, de gør gældende at have lidt ved at blive pålagt en forpligtelse til at købe øl, som de - i modsætning til, hvad Kommissionen antog i den anfægtede beslutning - mener er i strid med traktatens artikel 85. 37 Sagen kan derfor antages til realitetsbehandling. Realiteten 38 Det bemærkes, at Fællesskabets retsinstanser ved prøvelsen af komplicerede økonomiske vurderinger, som Kommissionen har foretaget som led i det skøn, som i henhold til traktatens artikel 85, stk. 3, tilkommer den med hensyn til hver af de heri indeholdte fire betingelser, udelukkende skal kontrollere, at formforskrifterne og reglerne om begrundelse er overholdt, at de faktiske omstændigheder er materielt rigtige, samt at der ikke foreligger et åbenbart urigtigt skøn eller magtfordrejning (Domstolens dom af 17.11.1987, forenede sager 142/84 og 156/84, BAT og Reynolds mod Kommissionen, Sml. s. 4487, præmis 62, og Rettens dom af 22.10.1997, forenede sager T-213/95 og T-18/96, SCK og FNK mod Kommissionen, Sml. II, s. 1739, præmis 190). 39 Sagsøgeren har bestridt forskellige vurderinger foretaget af Kommissionen i den anfægtede beslutning, nemlig af specifikationen af købsforpligtelsen ved angivelse af ølsort, spørgsmålet om kompensation for prisforskelle, forekomsten af andre begrænsninger og spørgsmålet, om der kan meddeles en individuel fritagelse, hvor betingelserne herfor først er opfyldt efter indgåelsen af den fritagne aftale. 1. Specifikationen af købsforpligtelsen ved angivelse af ølsort 40 Kommissionen anførte i den anfægtede beslutning (betragtning 42), at ølkøbsforpligtelsen i de pågældende aftaler angik de i bilaget til forpagtningsaftalen angivne ølsorter. Den fastslog, at en sådan specifikation af forpligtelsen ved angivelse af ølsorter ikke opfylder betingelserne i artikel 6 i forordning nr. 1984/83, hvorefter gruppefritagelsen kun omfatter aftaler angående »bestemte ølsorter eller bestemte ølsorter og bestemte andre drikkevarer, som anført i aftalen«, således at der skal foretages en specificering ved angivelse af mærke eller benævnelse. Den konkluderede, at de pågældende aftaler således ikke kunne anses for omfattet af den pågældende gruppefritagelse (betragtning 147-149 til den anfægtede beslutning). 41 I forbindelse med undersøgelsen af, om der kunne ydes en individuel fritagelse, konstaterede Kommissionen i betragtning 153 til den anfægtede beslutning under de generelle overvejelser angående efterprøvelsen af betingelsen om forbedring af distributionen, at specifikationen af forpligtelsen ved angivelse af ølsorter ansås for at gøre det lettere at administrere eksklusive ølleveringsaftaler i Det Forenede Kongerige end den specifikation, der var fastsat i forordning nr. 1984/83, eftersom det gjorde det lettere at tilføje udenlandske eller nye bryggeriers mærker på bryggeriernes prislister, idet det ikke krævede alle forpagternes accept. Det gjaldt især i den konkrete sag, fordi Whitbread leverede et stort antal øl til forpagterne og hyppigt tilføjede eller udskiftede øl på prislisten, herunder udenlandske mærker. Sammenfatning af parternes argumenter [42-46] Rettens bemærkninger 47 Indledningsvis bemærkes det, at betragtning 153 til den anfægtede beslutning indeholder ét af de argumenter, Kommissionen fremførte i beslutningens betragtning 150-154 for at nå frem til den konklusion, at de pågældende aftaler medførte en forbedring af distributionen. Sagsøgerne har ikke anfægtet andre argumenter end det i betragtning 153 nævnte, navnlig ikke argumentet om, at de pågældende aftaler i væsentlig grad letter indretningen, moderniseringen, vedligeholdelsen og driften af pubberne (betragtning 150 til den anfægtede beslutning), eller argumentet om, at aftalerne motiverer videreforhandleren til med alle til rådighed stående midler at sælge de af aftalen omfattede varer, at de fører til et langsigtet samarbejde mellem aftaleparterne, som gør det muligt for dem at forbedre og sikre kvaliteten af de af aftalen omfattede varer og af de kundeserviceydelser, som videreforhandleren skal præstere, og at de danner grundlag for en mindre omkostningskrævende tilrettelæggelse af produktion og distribution og dermed for en afpasning af antal og karakter af udskænkningsstederne til kundernes ønsker (betragtning 151 til den anfægtede beslutning). Hvis det antages, at deres kritik af argumentet i betragtning 153 til den anfægtede beslutning tages til følge, vil det ikke dermed være godtgjort, at de pågældende aftaler ikke medførte en forbedring af distributionen. Det pågældende kritikpunkt er derfor ikke i sig selv tilstrækkeligt til at godtgøre, at en af betingelserne for at yde den individuelle fritagelse ikke var opfyldt. Det er derfor uden relevans. 48 Subsidiært skal det med hensyn til spørgsmålet, om kritikken er berettiget, for det første bemærkes, at den fordel vedrørende udenlandske eller nye bryggeriers adgang til det britiske øludskænkningsmarked, som Kommissionen anså for at være forbundet med specifikationen af købsforpligtelsen ved angivelse af ølsorter - nemlig at det gjorde det lettere at tilføje udenlandske eller nye bryggeriers mærker på bryggeriernes prislister, idet det ikke krævede alle forpagternes accept - ikke i alvorlig grad berøres af, at der til gengæld pålægges forpagterne videregående eksklusive købsforpligtelser. I henhold til forordning nr. 1984/83 angår købsforpligtelsen ganske vist kun bestemte ølsorter eller bestemte ølsorter og bestemte andre drikkevarer, som anført i aftalen (Domstolens dom af 28.2.1991, sag C-234/89, Delimitis, Sml. I, s. 935, præmis 36). Den vedrører således ikke øl af samme sort, men kun andre ølmærker end de i aftalen specificerede. Det er derfor ikke utænkeligt, at forpagteren kunne indkøbe øl af samme sort som de i aftalen specificerede ølmærker hos andre virksomheder, og at disse virksomheder således kunne få adgang til markedet gennem forpagterne. Dette er imidlertid en helt teoretisk mulighed. Artikel 7, stk. 1, litra a), i forordning nr. 1984/83 tillader udtrykkeligt, at leverandøren pålægger videreforhandleren en forpligtelse til på de i aftalen angivne udskænkningssteder ikke at sælge øl og andre drikkevarer, som tilbydes af andre virksomheder end medkontrahenten, og som hører til samme sort som det i henhold til aftalen leverede øl og andre drikkevarer. 49 I gruppefritagelsesordningen i forordning nr. 1984/83, der pålægger en forpligtelse til specificering ved angivelse af ølmærker, er leverandøren således berettiget til og vil i praksis ikke undlade at forbyde sine forpagtere at få leveret øl af samme sort som de i aftalen specificerede mærker fra andre leverandører. Forpagtere, der er bundet af aftaler, der er fritaget i medfør af forordning nr. 1984/83, som foreskriver specificering ved angivelse af ølmærker, er således i realiteten ikke frit stillet med hensyn til direkte at indgå kontrakter om levering med udenlandske eller nye bryggerier. For så vidt angår de udenlandske eller nye bryggeriers adgang til det relevante marked er det således uden betydning, om aftalerne i overensstemmelse med ordningen i forordning nr. 1984/83 specificerer forpligtelsen ved angivelse af ølmærke, eller om de, som i de omtvistede aftaler, specificerer forpligtelsen ved angivelse af ølsort. Kommissionen fastslog med rette i betragtning 153 til den anfægtede beslutning, at forpagteren under ingen omstændigheder - heller ikke hvor en aftale er fritaget i medfør af forordning nr. 1984/83 - på eget initiativ kan tilføje mærker, da bryggeriet har ret til at forbyde forpagteren at sælge andre mærker af samme sort i pubben. Det følger heraf, at forpagteren, hvad enten han har indgået en aftale, der er fritaget i medfør af forordning nr. 1984/83, eller en af de omtvistede aftaler, ikke kan påvirke afskærmningsgraden på det britiske øludskænkningsmarked i positiv eller negativ retning. 50 I modsætning til, hvad sagsøgerne har gjort gældende, øger specificeringen af forpligtelsen ved angivelse af ølsort derfor ikke opdelingen af markedet. Heraf følger også, at sagsøgernes anbringende om, at den kun indirekte adgang til markedet, der fremmes ved denne specificering, er mindre tilfredsstillende end den direkte adgang, der ville fremmes ved specificering af forpligtelsen ved angivelse af ølmærke, må forkastes. Hvis specificeringen af forpligtelsen blev foretaget ved angivelse af ølmærke, ville udenlandske eller nye bryggerier på grund af artikel 7, stk. 1, litra a), i forordning nr. 1984/83 i praksis ikke direkte til forpagterne kunne sælge øl af samme sort som den, de i den eksklusive købsaftale angivne mærker tilhører. Specificering af forpligtelsen ved angivelse af mærke fremmer derfor i praksis ikke en mere direkte adgang til det relevante marked end specificering af forpligtelsen ved angivelse af sort. 51 For det andet fremmer specificeringen af forpligtelsen ved angivelse af ølsort mere effektivt udenlandske eller nye bryggeriers adgang til markedet end den specificering ved angivelse af ølmærke, der er truffet bestemmelse om i forordning nr. 1984/83. Som Kommissionen med rette har påpeget i betragtning 153 til den anfægtede beslutning, giver denne specificering mulighed for, at der på prislisterne tilføjes udenlandske eller nye bryggeriers mærker af en af de ølsorter, der er omfattet af den eksklusive ølkøbsaftale, uden at det kræver alle forpagternes accept. Specificeringen af forpligtelsen ved angivelse af ølmærke giver derimod kun udenlandske og nye bryggerier adgang til det relevante marked på langt vanskeligere vilkår. Disse bryggerier er på grund af den ret, som i medfør af artikel 7, stk. 1, litra a), i forordning nr. 1984/83 tilkommer det bortforpagtende bryggeri, i praksis - medmindre det bortforpagtende bryggeri giver tilladelse til, at de kan sælge deres øl til dets forpagtere - tvunget til at indhente hver forpagters individuelle samtykke. 52 For det tredje har sagsøgerne ikke bestridt, at det, som Kommissionen anførte i betragtning 173 til den anfægtede beslutning, forholdt sig således, at Whitbread på grundlag af specificeringen af forpligtelsen ved angivelse af ølsort i betydeligt omfang har introduceret konkurrerende ølmærker i de bortforpagtede pubber. Det fremgår af den pågældende betragtning, at Whitbread i perioden 1994-1998 i gennemsnit havde introduceret tre fadølsmærker om året i de bortforpagtede pubber, og at disse mærker omfattede øl af typen ale, såsom Fullers London Pride, Greene King IPA og Adams, og at Whitbread også havde tilbudt ca. 30 flaskeøl af andre mærker, herunder Budweiser, Hoegaarden Grand Cru og Leffe Blonde. 53 Sagsøgernes brede påstand om, at de britiske bryggerier ikke introducerede nogen ølmærker fra udenlandske eller konkurrerende bryggerier, medmindre der var tale om en anden ølsort, tilbagevises således ved denne understøttede konstatering. 54 Det følger heraf, at sagsøgeren ikke har godtgjort, at Kommissionen anlagde en åbenbart urigtig vurdering, da den i betragtning 153 til den anfægtede beslutning konstaterede, at den teoretiske fordel forbundet med specificeringen af forpligtelsen ved angivelse af ølsort var blevet en realitet i Whitbreads praksis, når der hensås til det store antal øl, Whitbread leverede til sine forpagtere, og den hyppighed, hvormed bryggeriet tilføjede eller udskiftede øl på sin prisliste, herunder øl af udenlandske mærker. 55 Anfægtelsen af Kommissionens vurdering af specificeringen af købsforpligtelsen ved angivelse af ølsort må derfor forkastes. 2. Kompensation for prisforskelle 56 I den anfægtede beslutning rejste Kommissionen i forbindelse med undersøgelsen af, om betingelserne i traktatens artikel 85, stk. 3, var opfyldt, spørgsmålet, om en forbedring af distributionen, som ud fra en umiddelbar betragtning syntes opnået, ikke blev forskertset ved, at forpagterne blev opkrævet højere priser end uafhængige pubværter. I den forbindelse fastslog Kommissionen, at der faktisk fandt prisdiskrimination sted, men at den blev udlignet af de fordele, som kun forpagterne havde. 57 Sagsøgerne har anfægtet disse to elementer i Kommissionens argumentation. For det første er prisforskellene til skade for forpagterne efter deres opfattelse større, end Kommissionen har anført. For det andet er de fordele, der skulle kompensere for prisforskellene, ikke så store som lagt til grund af Kommissionen i den anfægtede beslutning. Prisforskellene 58 Kommissionen anførte i betragtning 160 til den anfægtede beslutning, at der ydedes rabatter til alle aftagere på det britiske udskænkningsmarked, som ikke havde en aftale med en eksklusiv købsforpligtelse, og som handlede med Whitbread, dvs. grossister, pubselskaber, andre bryggerier og individuelle uafhængige pubværter. Endvidere var de rabatter, der ydedes til grossister, de af bryggeriet bestyrede pubber, pubselskaber og andre bryggerier, i gennemsnit højere end dem, der ydedes til de individuelle uafhængige pubværter. 59 Kommissionen tog imidlertid ved vurderingen af disse rabatter kun hensyn til de rabatter, der blev ydet til individuelle uafhængige pubværter, da den foretog en sammenligning med situationen for de forpagtere, der var bundet til Whitbread. Denne begrænsning af genstanden for Kommissionens undersøgelse blev begrundet under henvisning til artikel 14, litra c), nr. 2, i forordning nr. 1984/83. Det bestemmes heri, at Kommissionen kan lade fordelen ved anvendelsen af denne forordning bortfalde, dersom den i en konkret sag fastslår, at en aftale, som i medfør af forordningen er fritaget fra forbudet mod karteller, alligevel har virkninger, som er uforenelige med betingelserne i traktatens artikel 85, stk. 3, og især når leverandøren uden saglig grund over for en videreforhandler, der er bundet af en eksklusiv købsforpligtelse, anvender priser, der er mindre fordelagtige end dem, der anvendes over for andre videreforhandlere »i samme distributionsled«. 60 Kommissionen har med hensyn hertil i betragtning nr. 162 til den anfægtede beslutning anført, at af de ovennævnte forskellige kategorier af konkurrenter til forpagterne var det kun de individuelle uafhængige pubværter, der var videreforhandlere i samme distributionsled som forpagterne, hvilket i den foreliggende sag vil sige i detailsalgsleddet, og som købte deres øl direkte hos Whitbread på markedsvilkår. De uafhængige pubværter blev derfor anvendt som referencegruppe. 61 Kommissionen beregnede derefter forskellen på prisen betalt af forpagterne og den gennemsnitlige pris betalt af de individuelle uafhængige pubværter, og opførte den i tabel 3 under betragtning 93 til den anfægtede beslutning. Heraf fremgår, at prisforskellen, som i 1990/1991 var på 21 GBP pr. tønde øl, gradvis blev større og nåede op på 40 GBP pr. tønde i 1996/1997. Sammenfatning af parternes argumenter [62-65] Rettens bemærkninger 66 Indledningsvis bemærkes, at Kommissionen i betragtning 20 til den anfægtede beslutning tog hensyn til den mindre rolle, andre grossister end bryggerierne spillede på det britiske marked, da den konstaterede, at disse kun tegnede sig for 6% af leverancerne i 1995/1996 mod 5% i 1985. Heraf udledte den i betragtning 123 til den anfægtede beslutning, at det var vanskeligt for et udenlandsk eller et nyt bryggeri at komme ind på markedet ved egen hjælp. Bl.a. på grundlag af denne oplysning konkluderede Kommissionen i betragtning 127 til den anfægtede beslutning, at det britiske øludskænkningsmarked var lukket, hvilket ikke er blevet bestridt under sagen. 67 Ifølge sagsøgerne havde den mindre rolle, andre grossister end bryggerierne spillede, og den tilsvarende større rolle, de nationale bryggerier spillede i engros-handelen, væsentlig betydning for ølprisen, idet bryggerierne, når de som grossister handlede med de uafhængige pubværter, ydede dem rabatter, som Kommissionen undervurderede størrelsen af. 68 I den forbindelse har sagsøgerne for det første anført, at Kommissionens afgrænsning af referencegruppen var for restriktiv, idet den ud over de individuelle uafhængige pubværter burde have medtaget pubselskaber, pubber bestyret af bryggerierne og klubber. 69 Det må imidlertid fastslås, at de individuelle uafhængige pubværter, som udgør den anvendte referencegruppe, var de eneste aftagere i samme distributionsled som Whitbreads forpagtere, hvorfor der kunne foretages en reel sammenligning med dem. 70 Det er ubestridt, at jo større mængder øl videreforhandlerne købte, jo større var Whitbreads rabatter. Ud fra denne betragtning var det kun de individuelle uafhængige pubværter, der befandt sig i en tilsvarende situation som Whitbreads forpagtere, idet de i lighed med forpagterne var detailhandlere, der foretog individuelt indkøb hos Whitbread. Det indkøb af Whitbreads øl, der blev foretaget af pubber bestyret af pubselskaber eller af andre bryggerier end Whitbread, skete derimod samlet for hele selskabet eller bryggeriet. Disse afgav derfor ordrer på langt større mængder øl end de individuelle uafhængige pubværter, og Whitbread indrømmede af den grund højere rabatter ved disse samlede ordrer end ved ordrerne fra de individuelle uafhængige pubværter. 71 Det følger heraf, at Kommissionen ikke foretog nogen åbenbart urigtig vurdering ved ikke at medtage pubberne bestyret af pubselskaber eller af bryggerier i referencegruppen. 72 For så vidt angår den tredje kategori af de af sagsøgerne nævnte etablissementer, nemlig klubber, må det fastslås, at det fremgår af betragtning 162 til den anfægtede beslutning, at rabatterne til de af bryggerierne uafhængige klubber blev medtaget blandt rabatterne til de individuelle uafhængige pubværter. Disse klubber indgik derfor i referencegruppen. De klubber, der måtte være bundet til andre bryggerier end Whitbread, havde derimod det til fælles med de pubber, der bestyredes af pubselskaber eller bryggerier, at de ikke selv på individuel basis foretog indkøb af Whitbreads øl, men at indkøbet blev foretaget samlet af det bryggeri, de var bundet til, i et tidligere distributionsled. Med hensyn til indkøb af Whitbreads øl og dermed med hensyn til eventuelle rabatter befandt disse klubber sig derfor ikke i samme distributionsled som pubberne, der var bundet til Whitbread, og kunne derfor ikke indgå i den referencegruppe, der skulle danne grundlag for en reel sammenligning med ovennævnte forpagteres situation. Som Kommissionen har anført i betragtning 161 til den anfægtede beslutning, var klubberne endvidere kun i begrænset omfang direkte konkurrenter til forpagterne på grund af den begrænsede kundekreds. 73 Det følger heraf, at Kommissionen ikke foretog nogen åbenbart urigtig vurdering ved at udelade pubberne bestyret af pubselskaber eller af bryggerier af referencegruppen. 74 Sagsøgerne har for det andet gjort gældende, at den prisforskel, Kommissionen lagde til grund, ikke svarede til de reelle rabatter, Whitbread tilbød. 75 Det bemærkes, at det fremgår af betragtning 53 til den anfægtede beslutning, at Kommissionen ved beregning af prisforskellen tog udgangspunkt i den rapport, der blev udarbejdet af Office of Fair Trading (herefter »OFT«) i maj 1995 efter dens undersøgelse af bryggeriernes engrosprispolitik, suppleret med resultaterne fra andre undersøgelser. Det fremgår af bilag 5 til Whitbreads interventionsindlæg, at OFT i forbindelse med forberedelsen af rapporten foretog en lang række undersøgelser hos Whitbread med henblik på at fastslå prisforskellen. Endelig fremgår det på baggrund af bilag 4 til interventionsindlægget, at også Kommissionen under sagsbehandlingen inden vedtagelsen af den anfægtede beslutning i flere omgange anmodede om oplysninger om dette spørgsmål foranlediget af et kontrolbesøg, den aflagde hos Whitbread den 17. og 18. marts 1997, og af et møde mellem repræsentanter for Kommissionen og Whitbread den 16. december 1997. 76 De i tabel 3 under betragtning 93 til den anfægtede beslutning nævnte prisforskelle blev fastlagt på grundlag af en indgående undersøgelse i Kommissionen. 77 Sagsøgerne har bestridt rigtigheden af denne konklusion, idet de har gjort gældende, at de uafhængige pubber kunne få rabatter på 85,53 GBP pr. tønde øl, og at den gennemsnitlige prisforskel pr. tønde i realiteten var på 60 GBP. 78 Til støtte for det første underanbringende er der henvist til et tilbud, Whitbread i november 1997 fremsatte over for en pub, hvis årlige salg af øl lå over, hvad der svarer til 400 tønder øl, og som sagsøgernes advokat fremsendte til Kommissionen ved skrivelse af 26. februar 1998. Det må konstateres, at uanset om en sådan pub for så vidt angår mængden af solgt øl kan sammenlignes med pubberne, der var bundet til Whitbread, og med de individuelle uafhængige pubber, udgør tallet på 85,53 GBP bruttorabatten. Den prisforskel, Kommissionen nærmere fastlagde i betragtning 54 til den anfægtede beslutning, er forskellen på Whitbreads rabatter til de individuelle uafhængige pubber og rabatterne til de bundne pubber. Endvidere er de rabatter til de individuelle uafhængige pubber, på grundlag hvilke prisforskellen blev beregnet, gennemsnitlige tal, som er ansat på grundlag af de rabatter, der blev givet til alle de individuelle uafhængige pubber, Whitbread leverede til. Sagsøgernes argument må derfor forkastes. 79 Det andet underanbringende i punkt 4.16 til stævningen om, at den gennemsnitlige prisforskel pr. tønde i realiteten var på 60 GBP, er ikke nærmere blevet forklaret eller antydningsvis bevist. Anbringendet blev allerede fremført i de bemærkninger, sagsøgernes advokat den 27. oktober 1997 indgav på vegne af tre forpagtere, heriblandt Shaw, til Kommissionens meddelelse i medfør af artikel 19, stk. 3, i forordning nr. 17. Den eneste oplysning, der eventuelt kunne anses for et indicium, er de spørgeskemaer, de pågældende tre pubværter udfyldte, og hvori de anførte, hvilke rabatter deres konkurrenter efter deres opfattelse fik. 80 De af ovennævnte pubværter meddelte oplysninger kan ikke anses for beviser. Der er kun tale om påstande uden nogen dokumentation, og de er kun blevet fremsat af tre forpagtere ud af et samlet antal på knap 2 000. Endvidere er de rabatter, de pågældende har oplyst, bruttotal, som ikke viser den prisforskel, som Kommissionen har opgjort i betragtning 54 til den anfægtede beslutning. 81 Da det andet underanbringende ikke er blevet tilstrækkeligt godtgjort, må det ligeledes forkastes. 82 Anfægtelsen af Kommissionens vurdering af prisforskellen kan derfor ikke tages til følge. Spørgsmålet om kompenserende fordele 83 I den anfægtede beslutning undersøgte Kommissionen, om der blev kompenseret for prisforskellen til skade for de bundne pubber ved de særlige fordele, som kun de fik. Den fastslog i betragtning 57-93 til den anfægtede beslutning, at der blev ydet fire fordele, som den foretog en vurdering af, nemlig den lave forpagtningsafgift, som de bundne pubber betalte (forpagtningstilskuddet), forretningsydelser, indkøbsfordele og investeringsfordele. 84 Kommissionen opstillede disse oplysninger i tabel 3 under betragtning 93 til den anfægtede beslutning, og det fremgår heraf, at de kompenserende fordele er lavere end prisforskellen i regnskabsårene for perioden fra 1990 til 1994, men højere i de efterfølgende regnskabsår indtil 1997. 85 Sagsøgerne har anfægtet Kommissionens vurdering af forpagtningstilskuddet, forretningsydelserne, indkøbsfordelene og investeringsfordelene. De har endvidere anfægtet Kommissionens vurdering af den bundne pubværts udsigter til fortjeneste i forbindelse med overdragelse af forpagtningen. Endelig har de gjort gældende, at Kommissionen skulle have foretaget en undersøgelse af, om der i de enkelte tilfælde forelå kompenserende fordele. Forpagtningstilskuddet 86 Kommissionen anførte i betragtning 57-66 til den anfægtede beslutning, at forpagtningstilskuddet fremkom ved at sammenligne af den forpagtningsafgift, der blev betalt for en bunden pub, med de tilsvarende udgifter, som afholdes af en uafhængig pubvært. Hvis sammenligningen viser, at de uafhængige pubværters udgifter er højere end den forpagtningsafgift, der betales af forpagterne, er dette for forpagterne en fordel, der kan kompensere for de førnævnte prisforskelle. 87 Kommissionen opregnede de forskellige metoder, der kunne anvendes ved fastsættelsen af forpagtningstilskuddet, og endte med at vælge den metode, hvorefter tilskuddet beregnes som forskellen på forholdet mellem forpagtningsafgift og omsætning i de bundne pubber og forholdet mellem forpagtningsafgift og omsætning i de uafhængige pubber. Kommissionen lagde ved beregningen følgende forudsætninger til grund: - For uafhængige pubber ansattes forpagtningsafgiften til 15% af omsætningen. - For bundne pubber svarede forpagtningsafgiften til 12,72% af omsætningen. 88 Kommissionen anførte, at tallet 12,72% stammede fra interne Whitbread-dokumenter, som hovedsagelig var anvendt i forbindelse med fastsættelse af forpagtningsafgiften eller genforhandling af forpagtningsafgiften for en gruppe på 30 pubber udvalgt af Kommissionen. Kommissionen anførte, at Whitbread havde meddelt den, at det gennemsnitlige forhold mellem forpagtningsafgift og omsætning for alle Whitbreads pubber var 12,19%. 89 Kommissionen henviste (for regnskabsårene 1992/1993 til 1996/1997) til de oplysninger om forpagtningsindtægter og antal leverede tønder, der var indsendt af Whitbread for de pubber, der var bortforpagtet i henhold til anmeldte aftaler, suppleret med Kommissionens egne skøn baseret på disse oplysninger. 90 Kommissionen beregnede ud fra disse forudsætninger forpagtningstilskuddet som følger: Først beregnedes størrelsen af det beløb, der svarede til 15% af omsætningen i de bundne pubber, og fra dette beløb blev fratrukket et beløb svarende til 12,72% af den pågældende omsætning, hvorefter det herved fremkomne beløb blev divideret med det samlede antal tønder, som Whitbread havde solgt til de bundne pubber. 91 Resultaterne af denne beregning er anført i tabel 3 i betragtning 93 til den anfægtede beslutning. Det fremgår således, at forpagtningstilskuddet pr. tønde i 1990/1991 var på 9 GBP, i 1991/1992 på 11 GBP, i 1992/1993 på 15 GBP, i 1993/1994 på 15 GBP, i 1994/1995 på 16 GBP, i 1995/1996 på 17 GBP og i 1996/1997 på 19 GBP. Forpagtningstilskuddet var den vigtigste kompenserende fordel. - Sammenfatning af parternes argumenter [92-95] - Rettens bemærkninger 96 Sagsøgernes anbringender vedrører dels fastsættelsen af omsætningen, der danner grundlag for beregningen af forpagtningstilskuddet, dels spørgsmålet, om der blev taget tilstrækkeligt hensyn til den praksis, der bestod i »udelukkende at justere i opadgående retning«. 97 Hvad for det første angår fastsættelsen af omsætningen har sagsøgerne gjort gældende, at Kommissionen udelukkende gik ud fra Whitbreads ensidige overslag, som ikke var videre troværdige. 98 Det bemærkes, at det fremgår af betragtning 58 til den anfægtede beslutning, at skønnet over den samlede omsætning for bundne pubber var beregnet på grundlag af en betalt forpagtningsafgift svarende til 12,72% af omsætningen. Omsætningen blev således fastsat ud fra forpagtningsafgiften på grundlag af et anslået procentuelt forhold mellem forpagtningsafgiften og omsætningen. 99 Det fremgår af den anfægtede beslutning samt af Kommissionens besvarelse af Rettens skriftlige spørgsmål, at Kommissionen ikke bare godtog den af Whitbread anvendte procentsats uden nogen efterprøvelse. 100 Kommissionen anmodede i henhold til artikel 14, stk. 1, i forordning nr. 17 om at få adgang til Whitbreads bøger. Under denne kontrolundersøgelse, der blev foretaget hos et af Whitbreads regionale kontorer, udtog den blandt materiale om knap 350 bundne etablissementer et udvalg på 30 pubber, der var repræsentativt for de etablissementer, der var bundet til Whitbread. Den undersøgte for hver pub mængden af solgt øl, som var leveret af Whitbread, de priser, som dette øl blev solgt til, forpagtningsafgiften, der var blevet betalt, og hvilken procentdel af omsætningen salget af andre artikler end Whitbreads øl, særligt vin, spiritus, tobaksvarer og næringsmidler, udgjorde. På grundlag af disse oplysninger nåede den frem til, at forpagtningsafgiften gennemsnitligt udgjorde 12,72% af disse pubbers omsætning. 101 Det følger heraf, at den pågældende procentsats er fremkommet ved Kommissionens kontrolbesøg og beregninger. Ganske vist anvendte Kommissionen bl.a. Whitbreads interne dokumenter som grundlag, men i modsætning til, hvad sagsøgerne har anført, vedrørte disse dokumenter ikke direkte de enkelte pubbers omsætning, men angik særdeles specifikke og forskelligartede faktiske forhold, nemlig mængden af øl, Whitbread leverede, de anvendte salgspriser for det pågældende øl, forpagtningsafgiften og den procentdel af omsætningen, salget af andre artikler end Whitbreads øl udgjorde, og disses rigtighed og troværdighed kan ikke ud fra en umiddelbar betragtning drages i tvivl. Det ville kun forholde sig anderledes i tilfælde af bedrageri, hvilket sagsøgerne ikke har gjort gældende, og som i øvrigt ikke er sandsynligt under hensyn til antallet og kompleksiteten af de pågældende parametre. 102 At Kommissionens beregninger var rigtige og seriøst foretaget, bevidnes endvidere af, at den for sit udvalg af pubber nåede frem til et procentuelt forhold mellem forpagtningsafgift og omsætning på 12,72%, hvilket var mindre fordelagtigt for Whitbread end den procentsats, Whitbread havde beregnet for alle sine bundne pubber, nemlig 12,19%. 103 Endvidere har sagsøgerne ikke gjort gældende, at det procentuelle forhold mellem forpagtningsafgiften og omsætningen for de pubber, de havde forpagtet, var højere end det, Kommissionen havde lagt til grund, som var udtryk for et gennemsnit. 104 Det er derfor ikke godtgjort, at Kommissionen i den konkrete sag lagde en for høj potentiel omsætning til grund. 105 Det følger også af ovenstående, at forholdet mellem forpagtningsafgiften og omsætningen blev beregnet på grundlag af oplysninger om salg af Whitbreads øl. I modsætning til, hvad sagsøgerne har gjort gældende, bygger det derfor ikke på Whitbreads omsætning i forbindelse med bortforpagtning af pubber. 106 Den metode, Kommissionen i den foreliggende sag anvendte til ansættelse af omsætningen i pubber, er således den samme, som den anvendte i Bass-beslutningen. Deri fastslog den (betragtning 65, fodnoten på s. 15), at Bass' interne dokumenter, hvoraf forholdet mellem forpagtningsafgift og omsætning i pubberne var blevet udledt, indeholdt en detaljeret vurdering af hver enkelt pubs aktiviteter, hvorfor der forelå et betydeligt talmateriale, som kunne anvendes som referencegrundlag. 107 Hvad for det andet angår spørgsmålet, om der blev taget tilstrækkeligt hensyn til den praksis, der bestod i »udelukkende at justere i opadgående retning«, bemærkes det indledningsvis, at Kommissionen udtrykkeligt tog stilling til betydningen af denne praksis i betragtning 52 til den anfægtede beslutning. Den fastslog heri, at denne praksis anvendes i forbindelse med forskellige typer erhvervsejendomme og ikke kun pubber. Den fandt, at denne praksis fremmede investeringer i fast ejendom, da det gjorde lejeindtægterne mere forudsigelige, og at lejeniveauet uden denne praksis kunne være højere ved forpagtningsaftalens indgåelse, idet bortforpagterne ville ønske at kompensere for den øgede usikkerhed ved forpagtningsindtægterne. Sagsøgerne har ikke anfægtet denne vurdering. 108 Sagsøgerne har gjort gældende, at der ikke blev taget hensyn til den pågældende praksis i forbindelse med vurderingen af forpagtningstilskuddet. Det bemærkes, at forpagtningstilskuddet blev vurderet for hvert regnskabsår i perioden 1990-1997, og at der med henblik herpå - som det fremgår af betragtning 58 til den anfægtede beslutning - blev taget hensyn til den forpagtningsafgift, Whitbread havde oppebåret for hvert regnskabsår. Kommissionens vurdering blev således foretaget på grundlag af den effektive årlige forpagtningsafgift, med de eventuelle forhøjelser, der kunne være sket efter anvendelse af bestemmelsen om genforhandling. Der blev således taget hensyn til den pågældende praksis ved vurderingen af forpagtningstilskuddet. 109 Anfægtelsen af Kommissionens vurdering af forpagtningstilskuddet kan derfor ikke tages til følge. Forretningsydelser 110 I betragtning 67-77 til den anfægtede beslutning nævnte Kommissionen de kriterier, på grundlag af hvilke den havde foretaget en vurdering af de forretningsydelser, som Whitbreads forpagtere havde fordel af, og som sammen med forpagtningstilskuddet udgjorde fordele, der kunne kompensere for prisforskellene. - Sammenfatning af parternes argumenter [111-114] - Rettens bemærkninger 115 For det første må det med hensyn til anbringendet vedrørende betragtning 68 til den anfægtede beslutning konstateres, at der deri redegøres for den metode, Whitbread foreslog til vurdering af værdien af forretningsydelserne. Metoden består i at udregne Whitbreads udgifter til ydelser, der leveredes gratis til forpagterne, og at sammenligne disse udgifter med udgiften ved de ydelser, Whitbread præsterede over for de individuelle uafhængige pubværter. Denne metode blev accepteret af Kommissionen i betragtning 77 til den anfægtede beslutning. 116 Sagsøgerne har gjort gældende, at der ved denne metode tages hensyn til de forretningsydelser, der præsteres over for de individuelle uafhængige pubværter, men ikke til de ydelser, der præsteres over for pubber, der tilhører pubselskaber, og klubber, som Whitbreads forpagtere konkurrerer med. 117 Sagsøgerne har således angående vurderingen af forretningsydelserne gentaget et argument, der allerede blev fremført vedrørende vurderingen af prisforskellene. 118 Med hensyn til dette argument er det ovenfor blevet fastslået, at Kommissionen ikke foretog nogen åbenbart urigtig vurdering, da den fandt, at referencegruppen ved beregningen af prisforskellene kun skulle bestå af individuelle uafhængige pubværter. De var de eneste, der befandt sig i en tilsvarende situation som Whitbreads forpagtere, idet kun de befandt sig i samme distributionsled som forpagterne. 119 Når referencegruppen ved beregningen af prisforskellene med rette kun kan bestå af individuelle uafhængige pubværter, må referencegruppen ved fastlæggelsen af de fordele, der kompenserer for disse forskelle, være den samme for at sikre argumentationens holdbarhed. 120 Anbringendet vedrørende betragtning 68 til den anfægtede beslutning må derfor forkastes. 121 For det andet må det med hensyn til anbringendet vedrørende betragtning 69 til den anfægtede beslutning konstateres, at der deri redegøres for en anden metode, som Whitbread foreslog til vurdering af forretningsydelserne. Metoden bestod i at anvende et skøn over årlige Whitbread-ledelsesdage brugt på støtte til forpagterne. Den blev med visse forbehold accepteret af Kommissionen i betragtning 74 til den anfægtede beslutning. 122 Sagsøgerne har gjort gældende, at Kommissionen med denne metode ikke tog hensyn til, at den tid, Whitbreads ledelse brugte på forpagternes situation, i vidt omfang også blev brugt til at kontrollere, at forpagterne overholdt deres forpligtelser over for Whitbread i henhold til aftalen. Sagsøgerne er af den opfattelse, at denne aktivitet ikke var til fordel for forpagterne. 123 Det bemærkes, at Kommissionen i betragtning 74 til den anfægtede beslutning som svar på lignende bemærkninger fremsat under den administrative procedure anførte, at beregningsgrundlaget ved vurderingen af forretningsydelserne ikke var de samlede omkostninger ved det personale, der præsterede ydelserne, men det tidsforbrug - beregnet i procent af den samlede arbejdstid - som Whitbread mente, at disse medarbejdere havde haft til arbejde direkte i forpagternes interesse. Af den samlede arbejdstid i Whitbreads to vigtigste funktioner, nemlig forretningsudviklingschefens og ejendomsinspektørens funktioner, tegnede støtten til forpagterne sig for en andel på henholdsvis 78% og 55%. 124 Det følger heraf, at der ved metoden til vurdering af forretningsydelserne blev taget hensyn til sagsøgernes kritikpunkt. 125 De har endvidere gjort gældende, at Kommissionen lagde Whitbreads ensidige vurderinger til grund uden at efterprøve rigtigheden og kvaliteten af de påståede fordele. 126 Dette anbringende savner ethvert grundlag. For det første må det konstateres, at selv om Kommissionens vurdering af forretningsydelserne blev foretaget på grundlag af oplysninger fra Whitbread, hidrørte oplysningerne fra mange og præcise dokumenter, nemlig - hvilket fremgår af betragtning 74 til den anfægtede beslutning - af rapporter om de besøg, udviklingschefen havde gennemført i perioden fra januar til november 1997 hos de 30 pubber, som Kommissionens tjenestemænd havde udvalgt med henblik på beregning af forpagtningstilskuddet, referater af kvartalsvise og årlige undersøgelser af Whitbreads ejendomsinspektørs tidsforbrug, eksempler på tidsplaner samt jobbeskrivelser af alle forpagterrelaterede funktioner inden for Whitbread. Kommissionen foretog således ikke sin vurdering på grundlag af Whitbreads vurdering, men efter at have sammenholdt en lang række dokumenter, som ganske vist var Whitbreads interne dokumenter, men hvis troværdighed ikke kan betvivles, navnlig under hensyn til deres grad af nøjagtighed. 127 Kommissionen præciserede dernæst udtrykkeligt i betragtning 77 til den anfægtede beslutning, at den for at reducere fejlmargenen til et minimum baserede sin vurdering af værdien af denne kompenserende fordel på en lidt lavere værdi end Whitbread. Værdien af disse fordele blev derfor nedsat med 10%, og tallene for forretningsydelser i tabel 3, der var indsat i betragtning 93 til den anfægtede beslutning, blev justeret tilsvarende. 128 Med hensyn til det tredje anbringende vedrørende betragtning 73 til den anfægtede beslutning er dette en gentagelse af en bemærkning fremsat af en række forpagtere under den administrative procedure om, at den lagerføringsservice, Whitbread ydede forpagterne, også blev ydet til andre pubber. 129 Sagsøgerne har under henvisning hertil anført, at de fleste af de administrative ydelser, som blev ydet forpagterne, ligeledes blev ydet til uafhængige kunder. 130 Det må for det første med hensyn til Whitbreads lagerføringsservice fastslås, at det fremgår af betragtning 74-77 til den anfægtede beslutning, at denne ydelse ikke indgik i beregningen af den kompenserende fordel, forpagterne fik af forretningsydelserne. Ifølge Kommissionens forklaringer i punkt 17 i svarskriftet var årsagen til ikke at medtage denne service netop, at den pågældende ydelse også kom andre pubber til gode og derfor ikke var en fordel udelukkende for forpagterne. Sagsøgerne har endvidere ikke anført, hvilke andre ydelser der også kom andre kunder til gode og derfor ikke burde medtages i vurderingen af forretningsydelserne. 131 Anfægtelsen af Kommissionens vurdering af Whitbreads forretningsydelser over for forpagterne kan derfor ikke tages til følge. Indkøbsfordele 132 Kommissionen anførte i betragtning 78-86 til den anfægtede beslutning, hvilke kriterier den havde anvendt til vurdering af indkøbsfordelene, der bestod i, at Whitbreads forpagtere kunne få forskellige varer og tjenesteydelser (gas, forsikring, kreditkort, glasartikler, chips og nødder, frostvarer, vandbesparende udstyr, slagtervarer, skadedyrsbekæmpelse osv.) fra leverandører, hos hvem Whitbread ifølge bryggeriet havde opnået fordelagtige vilkår. Denne mulighed udgjorde ligesom også forpagtningstilskuddet og forretningsydelserne en fordel, der kunne kompensere for prisforskellen. - Sammenfatning af parternes argumenter [133-134] - Rettens bemærkninger 135 I betragtning 85 til den anfægtede beslutning henviste Kommissionen til en undersøgelse, som kort tid inden var blevet gennemført omfattende 155 forpagtere, af »1997 Buying Guide« (indkøbsvejviser for 1997), der indeholdt Whitbreads tilbud om levering, idet forpagterne blev bedt om at give en karakter fra 1 til 5. Af de 155 adspurgte gav 37 (24%) den højeste karakter, 49 (32%) karakteren 2, 42 (24%) karakteren 3, 13 (8%) karakteren 4 og 11 (7%) den laveste karakter 5. Tre forpagtere svarede ikke. 136 Hvad for det første angår relevansen af undersøgelsen synes undersøgelsens resultat, selv om der kun blev udspurgt et begrænset antal forpagtere, at kunne tillægges en vis betydning, idet næsten alle de adspurgte forpagtere, dvs. 98%, havde indvilliget i at svare, og 56% af dem havde givet Whitbreads tilbud karakteren 1 eller 2 og dermed en karakter, som mindst kunne anses for god, 80% karakteren 1, 2 eller 3 og dermed en karakter, som mindst kunne anses for tilfredsstillende, og kun 20% karakteren 4 eller 5 svarende til et udtryk for utilfredshed. Under hensyn til den høje deltagelse blandt de adspurgte forpagtere og den meget positive vurdering, de gav udtryk for med hensyn til kvaliteten af Whitbreads tilbud, kan der ikke af det lave antal deltagere i undersøgelsen udledes noget indicium for, at forpagterne anlagde en negativ vurdering af disse tilbud. 137 For det andet må det afsnit af betragtning 85 til den anfægtede beslutning, der angår den pågældende undersøgelse, ses i sin rette sammenhæng. 138 For det første er den kun et af de argumenter, hvormed Kommissionen i forbindelse med vurderingen af rigtigheden og omfanget af de af Whitbread påståede indkøbsfordele imødegik den bemærkning, som adskillige forpagterne var fremkommet med under den administrative procedure om, at forpagterne selv kunne opnå mere fordelagtige tilbud end dem, Whitbread havde forhandlet sig frem til, og dette i visse tilfælde hos samme leverandør. 139 Efter Kommissionens opfattelse medfører den nævnte indsigelse ikke, at Whitbreads indkøbstilbud ikke kan anses for at være en fordel, der kan kompensere for prisforskellen. I den forbindelse har den ud over at henvise til den kritiserede undersøgelse fremført tre argumenter. For det første var Whitbreads indkøbstilbud til forpagterne oprindeligt blevet forhandlet for de pubber, bryggeriet selv drev, og videregivelsen af tilbuddene til forpagterne gav dem derfor mulighed for at få adgang til en liste over leverandører, der havde bevist deres værd ved at levere til det betydelige antal pubber, Whitbread drev (betragtning 86 til den anfægtede beslutning). Dernæst gav de tilbud, der var blevet forhandlet gennem Whitbread, forpagteren et udgangspunkt for prisforhandlinger, der i sig selv udgjorde en fordel (betragtning 83 til den anfægtede beslutning). Endelig accepterede mange forpagtere Whitbreads tilbud: 1 010 forpagtere dybfrostvarer, 988 forsikring, 842 flydende gas i store mængder, 384 kredit- og betalingskort, 251 glasartikler, 177 gas, 158 chips og nødder og 239 slagterservice (betragtning 85 til den anfægtede beslutning). Der var derfor objektive indicier for, at forpagterne viste interesse for Whitbreads tilbud. 140 Det bemærkes, at disse tre argumenter ikke er blevet imødegået af sagsøgerne. 141 Endvidere satte Kommissionen Whitbreads opfattelse af omfanget af indkøbsfordelene for forpagterne i perspektiv og tog hensyn til forpagternes bemærkning om, at de kunne opnå mere fordelagtige tilbud end dem, Whitbread havde forhandlet. For at reducere fejlmargenen mest muligt, lagde den en værdi af den »kompenserende fordel« til grund, der svarede til den af Whitbread ansatte nedsat med 25% (betragtning 86 til den anfægtede beslutning). 142 Anfægtelsen af Kommissionens vurdering af de fordele, Whitbread gav forpagterne, med hensyn til indkøb må derfor forkastes. Investeringsomkostninger 143 I betragtning 87-92 i den anfægtede beslutning redegjorde Kommissionen for, hvilke kriterier den havde lagt til grund ved vurderingen af den fordel, der bestod i Whitbreads investering i de forpagtede pubber. Ud over forpagtningstilskuddet, forretningsydelserne og indkøbsfordelene var denne investering også en fordel, der kunne kompensere for prisforskellen. - Sammenfatning af parternes argumenter [144-145] - Rettens bemærkninger 146 Det fremgår af betragtning 88 til den anfægtede beslutning, at næsten alle forpagterne under den administrative procedure gjorde gældende, at Whitbreads investeringer i de bortforpagtede pubber medførte en forhøjelse af forpagtningsafgiften, som uden mulighed for nedsættelse fandt anvendelse indtil udløbet af forpagtningsaftalen, der kunne have en løbetid på 20 år. 147 På foranledning af denne indsigelse, som sagsøgerne på ny har fremført, foretog Kommissionen inden vedtagelsen af den anfægtede beslutning en fornyet kontrol af, hvorvidt og i hvilket omfang investeringsomkostningerne faktisk udgjorde en fordel, der kompenserede for prisforskellen. 148 I betragtning 87 til den anfægtede beslutning redegjorde Kommissionen for en metode til vurdering af fordelen forbundet med investeringsomkostningerne under hensyntagen til forhøjelsen af forpagtningsafgiften. Efter denne metode beregnes fordelen ved i beløbet til investeringsomkostninger at fradrage den deraf følgende gennemsnitlige forhøjelse af forpagtningsafgiften over en periode på fem år. 149 En række forpagtere havde indvendt, at denne beregning kun tog hensyn til forhøjelsen af forpagtningsafgiften over en periode på fem år efter omkostningens afholdelse, selv om forpagtningsaftalen kunne løbe i op til 20 år. Kommissionen svarede herpå med rette i betragtning 90 til den anfægtede beslutning, at selv om det naturligvis er korrekt, at forhøjelsen af forpagtningsafgiften finder anvendelse i mere end fem år, gør dette sig også gældende for den fordel, som forpagteren får af investeringen. 150 Kommissionen foretog dog endnu en kontrol af rigtigheden af den pågældende fordel under anvendelse af andre vurderingsmetoder. Den første metode bestod i det væsentlige i at sammenligne de omkostninger, som forhøjelsen af forpagtningsafgiften indebar for forpagterne på længere sigt, med Whitbreads forudgående investeringsomkostninger. På grundlag af denne beregning fastslog Kommissionen i betragtning 91 til den anfægtede beslutning, at investeringsomkostningerne trods forhøjelsen af forpagtningsafgiften udgjorde en fordel i 16 år og dermed i næsten alle tilfælde indtil udløbet af forpagtningsaftalen. 151 Formålet med den anden metode, der er beskrevet i betragtning 92 til den anfægtede beslutning, var i det væsentlige at sammenholde størrelsen af investeringsomkostningerne med den anslåede forøgelse af forpagterens fortjeneste efter betaling af forpagtningsafgiften og dermed under hensyntagen til forhøjelsen af forpagtningsafgiften som følge af investeringsomkostningerne. Også på grundlag af denne metode fastslog Kommissionen, at der var en fordel. 152 Det følger heraf, at det på grundlag af de tre vurderingsmetoder kunne konstateres, at de investeringsomkostninger, Whitbread afholdt i forpagternes interesse, udgjorde en fordel for forpagterne, selv om de var forbundet med en forhøjelse af forpagtningsafgiften. 153 Dette skyldes to omstændigheder, som fremkommer ved Kommissionens to supplerende beregningsmetoder. For det første - hvilket den første metode viser - har Whitbreads investeringsomkostninger den fordel for forpagteren, at han ikke selv skal afholde udgifterne til investering, som ifølge Kommissionens konklusioner oversteg forhøjelsen af forpagtningsafgiften. For det andet - hvilket den anden metode viser - giver disse udgifter forpagteren mulighed for at nyde godt af en stigning i fortjenesten over længere tid, som ifølge Kommissionens resultater også oversteg forhøjelsen af forpagtningsafgiften. 154 Kommissionen tog således i den anfægtede beslutning fuldt ud hensyn til sagsøgernes kritikpunkter. 155 Anfægtelsen af Kommissionens vurdering af Whitbreads investeringsomkostninger til fordel for de bundne pubber må derfor forkastes. Forpagterens udsigt til fortjeneste i tilfælde af overdragelse af forpagtningsaftalen 156 Kommissionen anførte i betragtning 39 til den anfægtede beslutning i forbindelse med den generelle gennemgang af de i beslutningen omhandlede aftaler, at forskellene mellem den 20-årige forpagtningsaftale og de to andre anmeldte standardforpagtningsaftaler, nemlig den femårige forpagtningsaftale og retræteaftalen, navnlig lå i, at forpagteren ikke måtte overdrage forpagtningen af pubben i de første tre år af forpagtningsaftalens løbetid, og hvis forpagteren derefter ønskede at overdrage forpagtningsaftalen, skulle forpagteren - hvis Whitbread krævede det - overdrage den til Whitbreads kandidat på markedsvilkår, og aftalen måtte ikke overdrages til et bryggeri. Kommissionen anførte endvidere, at der havde fundet henved 640 overdragelser sted i perioden fra marts 1994 til august 1998, og at forpagterne i mange tilfælde havde fået en fortjeneste ved overdragelsen. Whitbread var ved 56 af 91 overdragelser i seksmånedersperioden frem til august 1998 blevet informeret om den fortjeneste, som forpagteren havde opnået, idet Kommissionen bemærkede, at forpagteren ikke var forpligtet til at informere Whitbread om fortjenesten. Den gennemsnitlige fortjeneste for disse 56 forpagtere var 59 000 GBP. - Sammenfatning af parternes argumenter [157-158] - Rettens bemærkninger 159 Det bemærkes, at den del af begrundelsen for den anfægtede beslutning, som der her er gjort indsigelse imod, indgår i den generelle gennemgang af de i beslutningen omhandlede aftaler. Den er ikke blevet gentaget i den faktuelle analyse af de konkurrencebegrænsende bestemmelser i aftalerne (betragtning 42-94 til den anfægtede beslutning) og navnlig ikke i forbindelse med de juridiske betragtninger, som Kommissionen anførte som begrundelse for at yde en individuel fritagelse i den foreliggende sag (betragtning 150-178 til den anfægtede beslutning). Selv hvis der i denne del af begrundelsen skulle være anlagt en åbenbart urigtig vurdering, ville dette derfor ikke kunne få betydning for den dispositive del af den anfægtede beslutning. 160 Sagsøgernes argumentation må derfor forkastes. Spørgsmålet, om der var en forpligtelse til at efterprøve, om der forelå kompenserende fordele på individuelt plan - Sammenfatning af parternes argumenter [161-162] - Rettens bemærkninger 163 Den anfægtede vurdering af de kompenserende fordele blev foretaget i forbindelse med undersøgelsen af, om der kunne indrømmes en individuel fritagelse, efter at det var blevet fastslået, at Whitbreads aftalenet havde bidraget væsentligt til en afskærmning af det pågældende marked. Ved denne vurdering skulle der derfor tages udgangspunkt i den samme analyse, som anvendtes ved vurderingen af de anmeldte aftalers indvirkning på markedet, og dermed situationen for forpagterne set under ét og ikke på den enkelte forpagter isoleret set. Ved indrømmelsen af den individuelle fritagelse er det ikke afgørende at vide, at de fordele, som de anmeldte aftaler medførte, ikke fuldt ud kompenserede denne eller hin forpagter for prisforskellen, hvis der blot skete en kompensation for den gennemsnitlige forpagters vedkommende, og kompensationen derfor kunne have virkning på markedet generelt. 164 Som Kommissionen med rette har bemærket, er sagsøgernes argumentation på dette punkt under alle omstændigheder uden relevans, eftersom ingen af dem har fremlagt nogen indicier med henblik på at godtgøre, at vurderingen af de kompenserende fordele i tabel 3 i den anfægtede beslutning ikke passede på sagsøgerens egen situation. Spørgsmålet, om der forelå andre begrænsninger 165 Kommissionen har i den anfægtede beslutning undersøgt den konkurrencemæssige indvirkning af den eksklusive købsforpligtelse og konkurrenceforbuddet (særligt betragtning 102-138 og 143-178) i de anmeldte standardforpagtningsaftaler. Kommissionen rejste også (i betragtning 139-142 til den anfægtede beslutning) spørgsmålet, om andre bestemmelser i disse standardforpagtningsaftaler kunne have en konkurrencebegrænsende virkning og besvarede efter en kort undersøgelse spørgsmålet benægtende. Blandt bestemmelserne undersøgte den forbuddet mod uden Whitbreads samtykke at opstille spilleautomater. Sammenfatning af parternes argumenter [166-167] Rettens bemærkninger 168 Hvad for det første angår anbringendet om, at der ikke var blevet taget hensyn til, at standardaftalerne indeholdt en købsforpligtelse ved angivelse af ølsorter, bemærkes det blot, at Kommissionen udtrykkeligt tog stilling til denne specificering af forpligtelsen ved angivelse af ølsort, da den i betragtning 153 til den anfægtede beslutning fastslog, at en sådan specificering skulle gøre det lettere at håndtere eksklusive ølleveringsaftaler i Det Forenede Kongerige end en specificering ved angivelse af ølmærker. Endvidere har sagsøgerne faktisk anfægtet denne vurdering i punkt 4.11 i stævningen, og dette anbringende er allerede blevet forkastet af Retten. 169 Anbringendet kan derfor ikke tages til følge. 170 Hvad for det andet angår anbringendet om forsikringsbinding bemærkes det, at sagsøgerne i stævningen kun har anført følgende: »Kommissionen har ikke taget hensyn til de supplerende eller yderligere begrænsninger i forpagtningsaftalen, såsom: [...] 2) forsikringsforpligtelsen [...]«. 171 Det bemærkes, at stævningen ifølge artikel 19, stk. 1, i statutten for Domstolen, som i henhold til samme statuts artikel 46, stk. 1, finder tilsvarende anvendelse på rettergangsmåden ved Retten, og artikel 44, stk. 1, litra c) og d), i Rettens procesreglement bl.a. skal indeholde en angivelse af søgsmålets genstand, sagsøgerens påstande og en kort fremstilling af søgsmålsgrundene. Uafhængigt af, hvilket ordvalg der benyttes, skal denne angivelse være så klar og præcis, at sagsøgte får mulighed for at tilrettelægge sit forsvar og Retten for at gennemføre den retslige efterprøvelse i givet fald uden at måtte indhente yderligere oplysninger. For at et søgsmål kan antages til realitetsbehandling, er det af retssikkerhedshensyn og af hensyn til en god retspleje nødvendigt, at de væsentlige faktiske og retlige omstændigheder, som søgsmålet støttes på - i det mindste kortfattet - fremgår på en sammenhængende og forståelig måde af selve stævningen (Rettens dom af 24.2.2000, sag T-145/98, ADT Projekt mod Kommissionen, Sml. II, s. 387, præmis 65 og 66). Tilsvarende krav gælder, når et argument fremføres til støtte for et anbringende (Rettens dom af 14.5.1998, sag T-352/94, Mo och Domsjö mod Kommissionen, Sml. II, s. 1989, præmis 333 og 334). 172 Under hensyn til, at det pågældende argument er blevet fremført så kortfattet og summarisk, at det ikke er muligt at afgøre, hvilken bestemmelse i forpagtningsaftalen der er tale om, eller at vide, af hvilke faktiske og retlige grunde sagsøgerne mener, at denne bestemmelse er konkurrencebegrænsende, kan det ikke antages til realitetsbehandling. 173 Det er uden betydning herfor, at sagsøgerne i replikken har oplyst, at den pågældende begrænsning bestod i, at »bygningen forsikres af ejeren for forpagterens regning (bestemmelse 3(iv) i standardkontrakten), hvorved der er tale om en indirekte forpligtelse med hensyn til forsikring«. 174 Den omstændighed, at argumentet er medtaget i replikken, kan ikke afhjælpe tilsidesættelsen af ovennævnte bestemmelser. Endvidere har den nævnte bestemmelse i aftalen, nemlig standardaftalens bestemmelse 3, litra iv), ikke det af sagsøgerne påståede indhold. Sagsøgernes supplerende bemærkninger, der er gengivet ovenfor, er så kortfattede og summariske, at det under alle omstændigheder ikke er muligt at vide, af hvilke faktiske og retlige grunde den pågældende bestemmelse i aftalen skulle være konkurrencebegrænsende. 175 Hvad for det tredje angår anbringendet om, at forpligtelsen havde virkninger uden for forretningslokalerne, bemærkes det, at sagsøgerne i stævningen kun anførte følgende: »Kommissionen har ikke taget hensyn til de supplerende eller yderligere begrænsninger i forpagtningsaftalen, såsom: [...] 3) forpligtelsens virkninger også uden for forretningslokalerne.« 176 Da dette argument også er blevet fremført så kortfattet og summarisk, at det ikke er muligt at afgøre, hvilken bestemmelse i forpagtningsaftalen der er tale om, eller at vide, af hvilke faktiske og retlige grunde sagsøgerne mener, at denne bestemmelse er konkurrencebegrænsende, kan det heller ikke antages til realitetsbehandling. 177 For det fjerde har sagsøgerne i stævningen anført følgende: »Kommissionen har ikke taget hensyn til de supplerende eller yderligere begrænsninger i forpagtningsaftalen, såsom: [...] 4) forbuddet mod anden lønsom virksomhed i forretningslokalerne (jf. f.eks. punkt 5.2 ovenfor).« 178 Sagsøgerne har således henvist til begrænsningen angående opstilling af spilleautomater og anført, at den må anses for at have til formål eller til virkning at begrænse konkurrencen, idet den fungerer som en »ulovlig begrænsning i afledte rettigheder«. 179 Det bemærkes i den forbindelse for det første, at bortset fra at henvise til reglen om opstilling af spillemaskiner har sagsøgerne ikke oplyst, hvilke bestemmelser i forpagtningsaftalen de sigter til med hensyn til et forbud mod anden lønsom virksomhed i de forpagtede lokaler. Bortset fra henvisningen til reglen om opstilling af spilleautomater opfylder anbringendets formulering ikke kravene i procesreglementets artikel 44, stk. 1, litra c). Anbringendet må derfor i nævnte omfang delvis forkastes. 180 I betragtning 38 til den anfægtede beslutning konstaterede Kommissionen, at en forpagter ikke må opstille spilleautomater i pubben uden samtykke fra Whitbread, der dog i forbindelse med 20-årige forpagtningsaftaler ikke kan nægte at give samtykke uden rimelig grund. 181 Kommissionen anførte i betragtning 140 til den anfægtede beslutning, at denne aftalebestemmelse i lyset af den indflydelse, spilleautomater har på salgsstedets karakter, ikke var konkurrencebegrænsende. Til støtte herfor har den henvist til betragtning 52 til meddelelse vedrørende Kommissionens forordning (EØF) nr. 1983/83 og nr. 1984/83 af 22. juni 1983 om anvendelse af traktatens artikel 85, stk. 3, på kategorier af henholdsvis eneforhandlingsaftaler og eksklusive købsaftaler (EFT 1984 C 101, s. 2). 182 Det fremgår heraf, at det ifølge Kommissionen er uden betydning for gruppefritagelsen i henhold til forordning nr. 1984/83, at opstilling af spilleautomater i bortforpagtede pubber kræver bortforpagterens godkendelse. Denne kan gyldigt modsætte sig opstilling under henvisning til salgsstedets karakter eller begrænse sin godkendelse til visse typer automater. 183 Det bemærkes i den forbindelse, at den pågældende bestemmelse i forpagtningsaftalen, der ikke indeholder et egentligt forbud mod opstilling af spilleautomater, men kun kræver Whitbreads forudgående godkendelse, ligger inden for bortforpagterens ret til at bestemme, hvad de bortforpagtede lokaler anvendes til. Det kan ikke bestrides, at spilleautomater kan ændre en pubs karakter og dermed have endog stor indflydelse på dens værdi, dvs. få mærkbare konsekvenser for bortforpagterens ejendom. 184 Det fremgår i øvrigt af betragtning 38 til den anfægtede beslutning, som sagsøgerne ikke har gjort indsigelse mod, at Whitbread uden videre samtykkede i opstilling af spillemaskiner i de bortforpagtede pubber, hvis spilleautomatleverandøren blev valgt fra en liste over godkendte leverandører, og godkendelsen var givet ud fra objektive kvalitative kriterier med hensyn til f.eks. servicestandard og økonomisk soliditet. 185 Den pågældende bestemmelse blev således gennemført på en sådan måde, at den ikke var til hinder for, at forpagteren kunne opstille disse maskiner, og forpagteren var kun forpligtet til at vælge en leverandør på grundlag af objektive kvalitative kriterier. 186 Under disse omstændigheder kan den pågældende aftalebestemmelse ikke anses for at være en »ulovlig begrænsning i afledte rettigheder« eller mere generelt for at have til formål eller virkning at begrænse konkurrencen. 187 Anbringendet må derfor forkastes. Anbringendet vedrørende Kommissionens manglende kompetence til i medfør af traktatens artikel 85, stk. 3, at meddele en individuel fritagelse, for hvilken betingelserne først er opfyldt efter indgåelse af den fritagne aftale 188 I den anfægtede beslutning anførte Kommissionen i betragtning 182, at standardaftalerne er aftaler efter artikel 4, stk. 2, nr. 1, i forordning nr. 17, da »der heri kun deltager virksomheder fra en medlemsstat, og de pågældende aftaler [...] ikke vedrører indførsel eller udførsel mellem medlemsstater«. Den udledte heraf, at aftalerne var omfattet af artikel 6 i forordning nr. 17, hvorefter reglen om, at en fritagelse først kan have virkning fra anmeldelsesdagen, ikke gælder for sådanne aftaler. 189 Kommissionen bemærkede i betragtning 167 til den anfægtede beslutning, at den ved en vurdering af, om betingelserne i traktatens artikel 85, stk. 3, er opfyldt, især i tilfælde, hvor der anmodes om fritagelse med tilbagevirkende kraft, ikke kan foretage en generel vurdering af hele den forudgående periode, men må undersøge, om betingelserne er opfyldt til enhver tid. Da de anmeldte aftaler er standardaftaler, der dækker flere hundrede individuelle aftaler, da oplysningerne er meget komplekse, og da der kun i begrænset omfang foreligger oplysninger, der dækker andre perioder end et år, fandt Kommissionen det rimeligt at begrænse vurderingen af, om betingelserne i artikel 85, stk. 3, var opfyldt, til en vurdering på årsbasis. 190 Den fastslog i betragtning 168 til den anfægtede beslutning, at det fremgik af tabel 3 under betragtning 93 til den anfægtede beslutning, at prisforskellen fra regnskabsåret 1994/1995 og frem mere end opvejedes af de kompenserende fordele, der kunne opgøres. Den anerkendte dog, at prisforskellen ikke helt blev kompenseret i regnskabsårene 1990/1991, 1991/1992, 1992/1993 og 1993/94, idet der hertil manglede mellem 3 og 6 GBP pr. tønde. 191 Den bemærkede dog i samme betragtning 168, at disse tal ikke i sig selv var nok til at konkludere, at gennemsnitsforpagteren var betydeligt dårligere stillet i konkurrencen i disse år, hvor der ikke blev kompenseret for prisforskellen. Disse tal udgjorde kun mellem 1 og 3% af ølprisen, og der var kompenserende fordele, der »ikke kunne kvantificeres«, såsom den noget mindre risiko, en forpagter løb i forhold til en uafhængig pubvært. 192 Kommissionen har i den forbindelse henvist til betragtning 94 til den anfægtede beslutning, hvori den anførte, at Whitbread foruden disse »kvantificerbare kompenserende fordele« i flere hundrede tilfælde havde accepteret, at forpagtningsaftalen blev hævet på grund af forpagterens personlige forhold eller forretningsforhold. I et begrænset antal tilfælde havde Whitbread accepteret en nedsættelse af forpagtningsafgiften. Dette partnerskabslignende forhold og den omstændighed, at forpagtningsafgiften var lavere end for en uafhængig pub, støttede den påstand, at forpagtere ikke løb samme risiko som uafhængige pubværter. 193 Kommissionen fandt i betragtning 169 til den anfægtede beslutning, at der i hele standardkontrakternes løbetid ikke var grund til at antage, at der ikke havde fundet en forbedring af distributionen sted på grund af standardkontrakterne. Denne konklusion blev efter dens opfattelse underbygget af, at Whitbreads individuelle uafhængige kunder i perioden 1991-1997, som omfatter den længste økonomiske recession i britisk historie, procentuelt tegnede sig for uerholdelige fordringer, der var tre gange så høje som blandt Whitbreads forpagtere. 194 Efter at have konstateret, at Whitbreads standardaftaler opfyldte betingelserne i traktatens artikel 85, stk. 3, lige siden det tidspunkt, hvor en af de anmeldte aftaler første gang blev indgået på markedet, dvs. den 1. januar 1990, fastslog Kommissionen, at det tidspunkt, fra hvilket den anfægtede beslutning skulle have virkning, skulle sættes til den 1. januar 1990. Sammenfatning af parternes argumenter [195-199] Rettens bemærkninger 200 I stævningen har sagsøgerne anført, at det fremgår af tabel 3 i den anfægtede beslutning, at prisforskellen i regnskabsårene 1990/1991, 1991/1992, 1992/1993 og 1993/1994, som ifølge sagsøgerne var den periode, hvor de fleste af forpagtningsaftalerne i gruppen af anmeldte standardaftaler blev indgået, ikke blev kompenseret ved de fordele, Whitbread indrømmede forpagterne, og at denne tendens først ændrede sig fra regnskabsåret 1994/1995. De har endvidere anført, at Kommissionen indrømmede den individuelle fritagelse, fordi de kompenserende fordele, når de blev opgjort, var større end prisforskellen. De har heraf udledt, at Kommissionen fritog forpagtningsaftalerne på grund af et faktisk forhold, der ikke forelå på det tidspunkt, hvor de fleste af de anmeldte forpagtningsaftaler blev indgået. 201 Efter sagsøgernes opfattelse skal det vurderes i forhold til tidspunktet for aftalens indgåelse, om der kan indrømmes en individuel fritagelse i medfør af traktatens artikel 85, stk. 3. Hvis aftalen ikke opfylder betingelserne i denne artikel på tidspunktet for aftalens indgåelse, har den i henhold til traktatens artikel 81, stk. 2, på grund af nullitet ingen retsvirkning. Nulliteten er definitiv, og det er uden betydning, om der senere indtræffer omstændigheder, som, hvis de havde foreligget på tidspunktet for indgåelsen af aftalen, ville have gjort det muligt at indrømme en individuel fritagelse. 202 Sagsøgerne har således gjort gældende, at Kommissionen indrømmede fritagelse for aftalerne på grundlag af omstændigheder, som ikke forelå på tidspunktet for deres indgåelse, og anført, at der var tale om en fritagelse »med tilbagevirkende kraft«. Den tilbagevirkende kraft, som sagsøgerne har påberåbt sig, må ikke forveksles med den i den anfægtede beslutning omtalte tilbagevirkende kraft, som vedrører det forhold, at den pågældende beslutning om en procedure i henhold til EF-traktatens artikel 85, stk. 3, i medfør af artikel 4, stk. 2, nr. 1, og artikel 6, stk. 2, i forordning nr. 17 fik virkning fra en dato forud for anmeldelsen af de pågældende aftaler, hvilket ikke er blevet anfægtet. 203 Sagsøgernes anbringende hviler på den forudsætning, at Kommissionen fandt, at betingelserne for at anvende traktatens artikel 85, stk. 3, først var opfyldt fra regnskabsåret 1994/1995, og særligt, at Kommissionen udelukkende havde foretaget sin vurdering på grundlag af tallene i tabel 3 under betragtning 93 til den anfægtede beslutning og dermed på forholdet mellem prisforskellen og de deri nævnte kompenserende fordele, idet det af tabellen fremgår, at fordelene først fra regnskabsåret 1994/1995 fik et omfang, der oversteg prisforskellen. 204 I realiteten gik Kommissionen ikke udelukkende ud fra de pågældende tal, men argumenterede for at godtgøre, at betingelserne i traktatens artikel 85, stk. 3, og særligt betingelsen om forbedring af distributionen også var opfyldt i regnskabsårene 1990/1991, 1991/1992, 1992/1993 og 1993/1994, hvor prisforskellen ikke helt opvejedes af de fordele, Whitbread gav sine forpagtere, idet der hertil manglede mellem 3 og 6 GBP pr. tønde. 205 Som nævnt ovenfor anførte Kommissionen i betragtning 168 til den anfægtede beslutning, at disse tal ikke i sig selv var nok til at hævde, at forpagteren var betydeligt dårligere stillet i konkurrencen i de pågældende regnskabsår. Denne konklusion byggede på de to argumenter: at disse tal kun udgjorde mellem 1 og 3% af ølprisen, og at der var kompenserende fordele, der »ikke kunne kvantificeres«, såsom den noget mindre risiko, en forpagter løber i forhold til en uafhængig pubvært. 206 For så vidt angår den sidste påstand henviste Kommissionen i betragtning 168 til den anfægtede beslutning til betragtning 94. Den pågældende betragtning indeholder to oplysninger, der kan støtte påstanden. For det første havde Whitbread i flere hundrede tilfælde accepteret, at forpagtningsaftalen blev hævet på grund af forpagterens personlige forhold eller forretningsforhold, og i et begrænset antal tilfælde havde Whitbread accepteret en nedsættelse af forpagtningsafgiften. For det andet henviste Kommissionen til, at forpagtningsafgiften for de bundne pubber var lavere end forpagtningsafgiften for uafhængige pubber. 207 Under hensyn til denne argumentation er det ganske uden relevans, at sagsøgerne i deres argumentation i stævningen lagde til grund, at Kommissionen i den anfægtede beslutning selv havde givet udtryk for, at de fordele, de anmeldte aftaler gav, som gjorde det berettiget at indrømme en individuel fritagelse, ikke forelå i hele den periode, fritagelsen var gældende for. 208 Først i replikken bestred sagsøgerne Kommissionens argumentation herom, idet de rejste tvivl om, hvorvidt en forpagter løber en mindre risiko end ejeren af en uafhængig pub. 209 Det må for det første fastslås, at sagsøgerne herved kun har bestridt et af de to argumenter, der dannede grundlag for Kommissionens vurdering dels af, at standardforpagtningsaftalerne opfyldte betingelserne i traktatens artikel 85, stk. 3, i hele den periode, som den anfægtede beslutning var gældende for, herunder perioden fra den 1. januar 1990, hvor fritagelsen blev meddelt, til den 28. februar 1994, hvor regnskabsåret 1993/1994 sluttede (jf. tabel 3 under betragtning 93 til den anfægtede beslutning), dels af, at det ikke alene, fordi prisforskellen i sidstnævnte periode ikke fuldt ud blev kompenseret, kunne konkluderes, at gennemsnitsforpagteren var betydeligt dårligere stillet i konkurrencen i denne periode (betragtning 168 og 184 til den anfægtede beslutning). 210 Sagsøgerne har således ikke bestridt det andet argument, Kommissionen fremførte, nemlig om, at den prisforskel, der stadig eksisterede, efter at der var taget hensyn til de kompenserende fordele, der kunne opgøres, kun var på mellem 1 og 3% af ølprisen i perioden fra den 1. januar 1990 til den 28. februar 1994. 211 Dette argument hidrører fra Kommissionens argumentation i betragtning 159 til den anfægtede beslutning, som sagsøgerne heller ikke har bestridt, hvorefter prisdiskriminering uden saglig grund kun har en mærkbar negativ indvirkning på forpagterens konkurrenceevne, hvis den er betydelig og af længere varighed. 212 Rigtigheden heraf godtgøres ved Kommissionens konstatering i betragtning 169 til den anfægtede beslutning - som ikke er anfægtet af sagsøgerne - af, at Whitbreads individuelle uafhængige kunder i perioden 1991-1997, som omfatter den længste økonomiske recession i britisk historie, procentuelt tegnede sig for uerholdelige fordringer, der var tre gange så høje som blandt Whitbreads forpagtere. 213 For det andet bemærkes det, at sagsøgernes anfægtelse af Kommissionens andet argument kun angår et eksempel til illustration heraf. Den anfægtede påstand om, at en forpagter løber en noget mindre risiko end en uafhængig pubvært, fremføres i betragtning 168 til den anfægtede beslutning kun som en kompensation, »der ikke kunne kvantificeres«. 214 Endvidere nævnte Kommissionen andre eksempler på kompensationer, »der ikke kunne kvantificeres«, som ikke er bestridt af sagsøgerne. I betragtning 94 til den anfægtede beslutning henvises der således til, at Whitbread i flere hundrede tilfælde havde accepteret, at forpagtningsaftalen blev hævet på grund af forpagterens personlige forhold eller forretningsforhold, og i et mere begrænset antal tilfælde accepteret en nedsættelse af forpagtningsafgiften. Ligeledes blev det i betragtning 150 til den anfægtede beslutning bemærket, at bortforpagtning af et salgssted til en aftalt forpagtningsafgift som i Whitbreads standardaftaler især i lyset af den restriktive udstedelse af udskænkningsbevillinger i Det Forenede Kongerige er en måde, hvorpå en forpagter kan få mulighed for at drive et salgslokale, og således giver nytilkomne mulighed for med lave omkostninger at komme ind på øludskænkningsmarkedet. 215 Det bemærkes for det tredje, at Kommissionens vurdering af, at der var en mindre handelsmæssig risiko for forpagterne, bygger på to faktiske omstændigheder, nemlig dels, at der eksisterede et »partnerskabslignende« forhold, idet Whitbread ret nemt accepterede opsigelse af forpagtningsaftaler og nedsættelse af forpagtningsafgift, dels, at de bundne pubber havde fordel af en lavere forpagtningsafgift end de uafhængige pubber. 216 Den første oplysning, nemlig om, at der eksisterede et »partnerskabslignende« forhold, er ikke udtrykkeligt blevet bestridt af sagsøgerne. 217 Den anden oplysning, nemlig om, at der blev ydet et forpagtningstilskud til de bundne pubber, er ganske vist blevet bestridt, men Retten har forkastet anbringendet herom. 218 Herefter finder Kommissionen ud fra disse forudsætninger, der hverken er blevet bestridt eller kan bestrides, uden at anlægge et åbenbart urigtigt skøn at kunne fastslå, at forpagterne løb en mindre risiko end de uafhængige pubværter. 219 Det er uden betydning herfor, at en uafhængig pubvært - som anført af sagsøgerne - med tiden kunne opnå et tilsvarende afkast af den investerede kapital, mens en forpagter var tvunget til at have en forpagtningsaftale med lang løbetid, hvor forpagtningsafgiften kun kunne justeres opad, indeholdende en ølkøbsforpligtelse, og hvor den pågældende måtte løbe risikoen for et tab uden kompensation for forbedringer, han havde foretaget, af lokalerne. 220 Dette argument, der drager lønsomheden og endog levedygtigheden af de bundne pubber i tvivl, tilbagevises af det i betragtning 169 til den anfægtede beslutning nævnte forhold, som ikke er bestridt af parterne, at Whitbreads individuelle uafhængige kunder i perioden 1991-1997 - omfattende det meste af regnskabsårene 1990/1991, 1991/1992, 1992/1993 og 1993/1994 - hvor der var den længste økonomiske recession i britisk historie, procentuelt tegnede sig for uerholdelige fordringer, der var tre gange så høje som blandt Whitbreads forpagtere. 221 Sagsøgerne har således ikke godtgjort, at Kommissionen anlagde et åbenbart urigtigt skøn, da den i betragtning 168 og 184 til den anfægtede beslutning fandt, at standardaftalerne havde opfyldt betingelserne i traktatens artikel 85, stk. 3, siden den 1. januar 1990 og dermed i regnskabsårene 1990/1991, 1991/1992, 1992/1993 og 1993/1994. 222 Anbringendet må derfor forkastes. 223 Sagsøgte skal herefter i det hele frifindes. Afgørelse om sagsomkostninger Sagens omkostninger 224 I henhold til procesreglementets artikel 87, stk. 2, pålægges det den tabende part at betale sagens omkostninger, hvis der er nedlagt påstand herom. Da sagsøgerne har tabt sagen, bør det i overensstemmelse med sagsøgtes påstand herom pålægges dem at betale sagens omkostninger. 225 I henhold til procesreglementets artikel 87, stk. 4, tredje afsnit, bærer intervenienten sine egne omkostninger. Afgørelse På grundlag af disse præmisser udtaler og bestemmer RETTEN (Tredje Afdeling) 1) Kommissionen for De Europæiske Fællesskaber frifindes. 2) Sagsøgerne bærer deres egne omkostninger og betaler Kommissionens omkostninger. 3) Intervenienten bærer sine egne omkostninger.

61996CJ0209

de

1 Das Vereinigte Königreich hat mit Klageschrift, die am 19. Juni 1996 bei der Kanzlei des Gerichtshofes eingegangen ist, gemäß Artikel 173 Absatz 1 EG-Vertrag die teilweise Nichtigerklärung der Entscheidung 96/311/EG der Kommission vom 10. April 1996 über den Rechnungsabschluß der Mitgliedstaaten für die vom Europäischen Ausrichtungs- und Garantiefonds für die Landwirtschaft (EAGFL), Abteilung Garantie, im Haushaltsjahr 1992 und auch teilweise im Haushaltsjahr 1993 finanzierten Ausgaben (ABl. L 117, S. 19; im folgenden: angefochtene Entscheidung) beantragt, soweit es darin abgelehnt wird, zu Lasten des EAGFL 3 356 000 UKL als Ausgaben zu übernehmen, die das Vereinigte Königreich für das Haushaltsjahr 1992 im Rahmen der Interventionsankäufe von Rindfleisch getätigt hat. 2 Die grundlegenden Vorschriften der gemeinsamen Marktorganisation für Rindfleisch sind in der Verordnung (EWG) Nr. 805/68 des Rates vom 27. Juni 1968 (ABl. L 148, S. 24) enthalten. Artikel 6 dieser Verordnung ermächtigt die Kommission, Maßnahmen zur Stützung der Preise auf den Märkten der Gemeinschaft zu erlassen. Die Verordnung Nr. 805/68 wurde u. a. durch die Verordnung (EWG) Nr. 571/89 des Rates vom 2. März 1989 (ABl. L 61, S. 43; im folgenden: Verordnung Nr. 805/68) geändert; diese Fassung ist auf den vorliegend betroffenen Zeitraum (Haushaltsjahr 1992) anwendbar. 3 Bis 1989 bestand eine Regelung, wonach automatisch Interventionsankäufe erfolgten, wenn die Preise unter bestimmte Schwellen sanken, was zur Folge hatte, daß von den Interventionsstellen sehr grosse Mengen zu Preisen angekauft wurden, die über den Marktpreisen lagen. 4 Zur Beseitigung dieser Funktionsstörung kam es 1989 zu einer Reform. Der automatische Ankauf wurde zwar für den Fall eines sehr starken Preisrückgangs beibehalten; es wurde jedoch ein System von Ankäufen im Wege der Ausschreibung eingeführt, damit die angekauften Mengen und die gezahlten Preise nicht über das hinausgehen, was für eine angemessene Marktstützung erforderlich ist. 5 So setzt der Rat nach Artikel 6 Absatz 2 der Verordnung Nr. 805/68 einmal im Jahr einen Interventionspreis fest. Sind die Marktpreise in der Gemeinschaft um bestimmte Prozentsätze niedriger als der Interventionspreis, so können die Interventionsstellen eines oder mehrerer Mitgliedstaaten unter den in Artikel 6 festgelegten Voraussetzungen bestimmte Kategorien, Qualitäten oder Qualitätsklassen von Rindfleisch mit Ursprung in der Gemeinschaft ankaufen. 6 Die Ankäufe erfolgen durch öffentliche Ausschreibungen. Gemäß Artikel 6 Absatz 1 der Verordnung Nr. 805/68 dürfen sie jährlich 220 000 Tonnen für die gesamte Gemeinschaft nicht überschreiten. 7 Nach Artikel 6 Absatz 5 dieser Verordnung wird jedoch für den Fall eines sehr starken Preisrückgangs ein Verfahren eingeführt, wonach alle Angebote zu oder unter 80 v. H. des Interventionspreises akzeptiert und nicht auf die in Artikel 6 Absatz 1 genannte Hoechstmenge angerechnet werden (als "Sicherheitsnetz" bezeichnetes Verfahren). 8 Gemäß Artikel 6 Absatz 6 der Verordnung Nr. 805/68 müssen die Ausschreibungen gleichen Zugang für alle Interessenten gewährleisten und werden auf der Grundlage eines Lastenhefts eröffnet. 9 Aus Artikel 6 Absatz 7 der Verordnung Nr. 805/68 ergibt sich, daß die Durchführungsbestimmungen zu dem Interventionssystem von der Kommission erlassen werden, die nach Anhörung eines Verwaltungsausschusses auch über die Eröffnung und die Aufhebung der Ausschreibungen beschließt. Während des vorliegend betroffenen Zeitraums waren diese Bestimmungen durch die Verordnung (EWG) Nr. 859/89 der Kommission vom 29. März 1989 mit Durchführungsbestimmungen für die Interventionsmaßnahmen für Rindfleisch (ABl. L 91, S. 5) festgelegt. 10 Nach Artikel 7 der Verordnung Nr. 859/89 wird die Entscheidung, Ankäufe durch Ausschreibung vorzunehmen, am Samstag oder Dienstag vor dem Tag des Ablaufs der ersten Frist der Abgabe der Angebote im Amtsblatt der Europäischen Gemeinschaften veröffentlicht. Nach Artikel 8 dieser Verordnung endet während der Laufzeit der Ausschreibung die Angebotsfrist an jedem zweiten und vierten Mittwoch des Monats um 12.00 Uhr (Brüsseler Uhrzeit). 11 Artikel 9 der Verordnung Nr. 859/89, der im Mittelpunkt des Rechtsstreits steht, bestimmt: "(1) Ein Bieter darf an der Ausschreibung nur teilnehmen, wenn er sich schriftlich verpflichtet, alle Bestimmungen über die betreffenden Ankäufe einzuhalten. (2) Die Interessenten beteiligen sich an der Ausschreibung bei der Interventionsstelle der Mitgliedstaaten, in denen diese eröffnet ist, und zwar entweder durch Hinterlegung des schriftlichen Angebots gegen Empfangsbestätigung oder durch eine durch die Interventionsstelle genehmigte schriftliche Mitteilung mit Empfangsbestätigung. Sie dürfen nur ein Angebot je Ausschreibung pro Kategorie hinterlegen. (3) Das Angebot enthält folgende Angaben: a) Name und Anschrift des Bieters; b) die Angebotsmenge von Erzeugnissen je Kategorie entsprechend der Bekanntmachung der Ausschreibung, ausgedrückt in Tonnen Schlachtkörperäquivalent; c) den vorgeschlagenen Preis je 100 kg Erzeugnisse der Qualität R3 ...; d) den oder die Interventionsorte, die der Bieter zu beliefern beabsichtigt. ..." 12 Gemäß Artikel 9 Absatz 4 Buchstabe c dieser Verordnung muß der Bieter nachweisen, daß er vor Ablauf der Angebotsfrist eine Ausschreibungssicherheit geleistet hat; nach Artikel 9 Absätze 5 und 6 kann das Angebot nach Ablauf der Angebotsfrist nicht mehr zurückgenommen werden und muß die Vertraulichkeit der Angebote gewährleistet sein. 13 Aus Artikel 7 der Verordnung Nr. 859/89 ergibt sich, daß bei Eröffnung der Ausschreibung ein Mindestpreis festgesetzt werden kann, unter dem Angebote nicht angenommen werden können; nach Artikel 8 übermitteln die Interventionsstellen die Angebote der Kommission spätestens 24 Stunden nach Ablauf der Angebotsfrist. 14 Artikel 11 Absatz 1 der Verordnung Nr. 859/89 sieht vor, daß die Kommission unter Berücksichtigung der für eine Einzelausschreibung erhaltenen Angebote nach Anhörung des Verwaltungsausschusses einen Hoechstkaufpreis festsetzt. Sollten besondere Umstände es erfordern, kann für einen Mitgliedstaat ein anderer Preis festgelegt werden. Nach Absatz 2 dieser Vorschrift kann auch beschlossen werden, die Ausschreibung zurückzuziehen, und nach Absatz 3 können, wenn die Angebotsmengen zu einem Preis, der gleich oder unter dem Hoechstpreis liegt, die ausgeschriebenen Mengen überschreiten, die zugeschlagenen Mengen unter Anwendung eines Koeffizienten verringert werden. 15 Nach Artikel 12 der Verordnung Nr. 859/89 wird ein Angebot abgelehnt, wenn der vorgeschlagene Preis über dem festgesetzten Hoechstpreis liegt, und nach Artikel 10 Absatz 2 wird die Sicherheit vollständig freigegeben, wenn das Angebot nicht angenommen wird. 16 Aus Artikel 13 der Verordnung Nr. 859/89 ergibt sich, daß die Sicherheit im Fall der Annahme des Angebots vollständig freigegeben wird, wenn die gelieferte Menge mindestens 95 % der angebotenen Menge darstellt. Liegt die gelieferte Menge zwischen 85 % und 95 % der angebotenen Menge, so wird die Sicherheit ausser im Fall von höherer Gewalt von den Interventionsstellen im Verhältnis der fehlenden Menge einbehalten. In allen anderen Fällen wird sie ausser im Fall von höherer Gewalt von den Interventionsstellen vollständig einbehalten. 17 Das Erfordernis einer Sicherheit wurde eingeführt, um die Praxis der überhöhten Angebote zu beenden. 18 Die mit der Ausschreibung verbundenen Rechte und Pflichten sind gemäß Artikel 12 Absatz 2 der Verordnung Nr. 859/89 nicht übertragbar. Gemäß Artikel 15 muß die Interventionsstelle dem Zuschlagsempfänger den in seinem Angebot enthaltenen Preis zahlen. 19 Nach den vorliegend maßgebenden Ereignissen wurde die Verordnung Nr. 859/89 aufgehoben und durch die Verordnung (EWG) Nr. 2456/93 der Kommission vom 1. September 1993 mit Durchführungsbestimmungen zur Verordnung Nr. 805/68 hinsichtlich der allgemeinen und besonderen Interventionsmaßnahmen für Rindfleisch (ABl. L 225, S. 4) ersetzt. An die Stelle von Artikel 9 der Verordnung Nr. 859/89 trat mit folgendem Artikel 11 eine detaillierte Vorschrift über die Personen, die Angebote abgeben können: "(1) Angebote dürfen nur eingereicht werden a) von Rinderschlachtbetrieben, die gemäß der Richtlinie 64/433/EWG zugelassen sind und für die unabhängig von ihrem rechtlichen Status keine Ausnahmeregelung gemäß Artikel 2 der Richtlinie 91/498/EWG des Rates gilt, sowie b) von Vieh- oder Fleischhändlern, die dort auf eigene Rechnung schlachten lassen und in ein öffentliches Register unter einer bestimmten Nummer eingetragen sind. (2) Die Interessenten beteiligen sich an der Ausschreibung bei der Interventionsstelle der Mitgliedstaaten, in denen diese eröffnet ist, entweder durch Hinterlegung des schriftlichen Angebots gegen Empfangsbestätigung oder durch jede von der Interventionsstelle genehmigte schriftliche Mitteilung mit Empfangsbestätigung. Die Angebote sind je nach der Art der Ausschreibung gesondert einzureichen. (3) Jeder Interessent darf nur ein Angebot je Ausschreibung pro Kategorie einreichen. Die Mitgliedstaaten überzeugen sich davon, daß die Interessenten hinsichtlich ihrer Leitung, ihres Personals und ihrer Funktionsweise voneinander unabhängig sind. Gibt es ernste Anzeichen dafür, daß dies nicht der Fall ist oder daß ein Angebot nicht der tatsächlichen wirtschaftlichen Lage entspricht, so kann das Angebot nur berücksichtigt werden, wenn der Bieter angemessene Nachweise für die Einhaltung der Bedingung des vorstehenden Unterabsatzes erbringt. Wird festgestellt, daß ein Bieter mehrere Angebote abgegeben hat, so wird keines davon berücksichtigt. (4) ..." 20 Schließlich haben sich die Mitgliedstaaten nach Artikel 8 Absatz 1 der Verordnung (EWG) Nr. 729/70 des Rates vom 21. April 1970 über die Finanzierung der gemeinsamen Agrarpolitik (ABl. L 94, S. 13) zu vergewissern, daß die durch den EAGFL finanzierten Maßnahmen tatsächlich und ordnungsgemäß durchgeführt worden sind; ausserdem haben sie Unregelmässigkeiten zu verhindern und zu verfolgen sowie die infolge von Unregelmässigkeiten oder Versäumnissen abgeflossenen Beträge wiedereinzuziehen. Artikel 8 Absatz 2 dieser Verordnung bestimmt, daß die Gemeinschaft nicht die finanziellen Folgen der Unregelmässigkeiten oder Versäumnisse trägt, die den Verwaltungen oder Einrichtungen der Mitgliedstaaten anzulasten sind. 21 Aufgrund des Zusammentreffens verschiedener Umstände (Rinderwahnsinn [BSE], deutsche Wiedervereinigung, Golfkrieg, Entwicklung der Beziehungen zu Osteuropa usw.) geriet der Gemeinschaftsmarkt für Rindfleisch von 1990 bis 1992 in eine noch nie dagewesene Krise, die vom Haushaltsjahr 1991 an zu einem stetigen Anstieg der Haushaltsausgaben der Gemeinschaft führte. Die Interventionsankäufe von Rindfleisch der Gemeinschaft stiegen von 540 000 Tonnen im Jahr 1987 auf 1 030 000 Tonnen im Jahr 1991, was eine Zunahme um 90,7 % innerhalb von vier Jahren bedeutet. 22 Nach Angaben der Kommission gaben damals bestimmte Unternehmen bei ein und derselben Ausschreibung mehrere Angebote ab. In ihrem Zusammenfassenden Bericht für das Haushaltsjahr 1992 führte die Kommission aus: "Vereinigtes Königreich Bei der Prüfung der Unterschriften, Namen, Anschriften, Bankverbindungen, Rufnummern usw. durch den EAGFL stellten sich schnell ähnliche oder gar gleiche Verhältnisse wie in Irland heraus: Die Bieter hatten kaum versucht, ihre Firmenzusammenhänge zu verbergen, so daß der Interventionsstelle die vorliegenden Zustände praktisch von Anfang an bekannt gewesen sein mussten. Die Mehrfachangebote wurden nicht unbedingt durch die Firmen selbst, sondern bisweilen durch Einzelpersonen aus deren Geschäftsführung eingereicht. Diese Vorgehensweise sei an einem für die geprüften Vorgänge typischen Beispiel veranschaulicht (Namen geändert): - von A. Smith, B. Smith sowie A. und B. Smith wurde jeweils ein Angebot eingereicht. Alle erforderlichen Sicherheiten wurden durch die Globalsicherheit eines weiteren grossen Bieters, Bigcomp LTD gedeckt. Alle Anschriften waren identisch. Als bei der Übernahmekontrolle der Diebstahl eines Teilstücks aus dem dritten Angebot festgestellt wurde, ging die Abrechnung nicht an den ursprünglichen Bieter A. und B. Smith, sondern an Bigcomp LTD. Leicht unterschiedliche Angebotspreise zusammenhängender Personen bzw. Firmen deuten auf eine gewisse Spekulation hin. Manche Bieter beantragten auch die Überweisung ihrer Zahlung an Dritte. Der EAGFL schlägt eine pauschale Berichtigung von 2 % der für 1992 gemeldeten Ausgaben vor. Da bei den beobachteten Vorgängen die Mängel ebenso offensichtlich wie [in] Dänemark und Irland waren im Rahmen der Abschlussprüfung für 1991, ist eine ähnliche Berichtigung auch für das Jahr 1993 vorzunehmen. Bei der Prüfung der Ausschreibungsverfahren konnte der EAGFL leicht und rasch feststellen, daß bei etwa einem Drittel der von der Interventionsstelle angenommenen Angebote ein Zusammenhang mit anderen Angeboten bestand. Bisweilen wurden mehrere Angebote von einer Firmengruppe etwa aus verwaltungstechnischen Gründen eingereicht (z. B. verschiedene Schlachtbetriebe in verschiedenen Landesteilen), aber in anderen Fällen (z. B. $Smith/Bigcomp`) war eine eindeutige Manipulierung der Verfahrensvorschriften zu erkennen." 23 Nach Ansicht der Kommission waren diese Praktiken nach der einschlägigen Gemeinschaftsregelung ausdrücklich verboten und mit der Zielsetzung des Interventionssystems völlig unvereinbar. In ihrem Zusammenfassenden Bericht nahm sie einen Verstoß gegen die Artikel 9 Absatz 2 (Hinterlegung nur eines Angebots je Bieter und Ausschreibung), 12 Absatz 2 (Verbot der Übertragung der mit der Ausschreibung verbundenen Rechte und Pflichten), 9 Absatz 4 Buchstabe c (Leistung der Sicherheit durch den Bieter selbst) und 15 Absatz 1 (Zahlung an den Zuschlagsempfänger) der Verordnung Nr. 859/89 an. 24 Die Kommission meinte, die Bieter hätten sich dieser Praktiken bedient, um die grösstmögliche Menge von Interventionsfleisch zu höchstmöglichen Preisen zu verkaufen und dabei die Gefahr des Verfalls ihrer Ausschreibungssicherheiten erheblich zu verringern. Im Fall der Lieferung einer geringeren als der zu liefernden Menge habe die Aufteilung eines Angebots in mehrere Angebote es nämlich ermöglicht, zumindest einen Teil der Angebote einzulösen und somit die Freigabe der betreffenden Sicherheiten zu erreichen. 25 Die britischen Behörden hielten der Kommission, nach deren Auffassung die zuständigen nationalen Behörden hätten eingreifen müssen, um diese Praktiken abzustellen, entgegen, daß die Verordnung Nr. 859/89 sie nicht zum Eingreifen ermächtige, da die Angebote von verschiedenen Rechtssubjekten stammten. 26 Mit der Angelegenheit wurde die Schlichtungsstelle befasst, die auf Initiative der Kommission durch ihre Entscheidung 94/442/EG vom 1. Juli 1994 zur Schaffung eines Schlichtungsverfahrens im Rahmen des Rechnungsabschlusses des EAGFL - Abteilung Garantie (ABl. L 182, S. 45) eingerichtet worden war. 27 Die Schlichtungsstelle war der Ansicht, sie könne nicht mit Sicherheit sagen, daß das von den Mitgliedstaaten durchgeführte Ausschreibungsverfahren mit der Verordnung Nr. 859/89 unvereinbar gewesen sei. Sie wies darauf hin, daß es jedenfalls später für erforderlich gehalten worden sei, die Vorschriften der Verordnung Nr. 859/89 zu präzisieren. Ausserdem habe die Kommission vor 1993 nicht auf die Praxis der Mitgliedstaaten reagiert. 28 Ungeachtet der Schlußfolgerungen der Schlichtungsstelle erließ die Kommission die angefochtene Entscheidung. 29 Das Vereinigte Königreich stützt seine Klage auf drei Gründe, mit denen es die Rechtmässigkeit der Praxis im Vereinigten Königreich, das Nichtvorliegen eines Schadens des EAGFL und eine unzureichende Begründung der angefochtenen Entscheidung geltend macht. Zur Rechtmässigkeit der Praxis im Vereinigten Königreich 30 Mit ihrem ersten Klagegrund trägt die Regierung des Vereinigten Königreichs vor, daß die Praxis, wonach jedes Rechtssubjekt während der Ausschreibungsfrist Angebote habe abgeben können, rechtmässig gewesen sei. Denn 1991 und 1992 habe es für die nationalen Behörden keine Rechtsgrundlage gegeben, auf der sie die von Bietern mit eigener Rechtspersönlichkeit eingereichten Angebote mit der Begründung hätten ablehnen können, daß sie nicht von einem anderen Bieter unabhängig gewesen seien. 31 Nach Artikel 9 Absatz 2 letzter Satz der Verordnung Nr. 859/89 dürften die Bieter zwar nur ein Angebot je Ausschreibung pro Kategorie einreichen, doch bestimme die Verordnung nicht, was unter einem "Bieter" zu verstehen sei. Unter diesen Umständen müsse von der üblichen Bedeutung dieses Begriffes ausgegangen werden. Bieter sei daher jedes eigenständige Rechtssubjekt, das im Rahmen einer Ausschreibung ein Angebot abgebe, unabhängig davon, ob es zu einem Konzern gehöre. 32 Erst mit der Verordnung Nr. 2456/93, die nach dem für den vorliegenden Rechtsstreit maßgebenden Zeitraum die Verordnung Nr. 859/89 aufgehoben habe, seien die Verbindungen berücksichtigt worden, die zwischen Bietern bestehen könnten. Artikel 11 Absatz 3 Unterabsatz 2 der Verordnung Nr. 2456/93 sei nämlich die erste Vorschrift, in der verlangt werde, daß die Bieter voneinander unabhängig seien. 33 Die nationale Behörde habe sich jeweils vergewissert, daß die verschiedenen Bieter eigene Rechtspersönlichkeit hätten. Ob diese Bieter zu ein und demselben Konzern gehörten, sei dagegen nicht kontrolliert worden, weil es dafür weder eine Notwendigkeit noch eine Rechtsgrundlage gegeben habe. 34 Die Kommission unterscheidet zwischen dem Begriff "Bieter" in Artikel 9 Absatz 1 der Verordnung Nr. 859/89 und dem Begriff "Interessent" in Absatz 2. Während Bieter einfach derjenige sei, der das Angebot abgebe, sei der Begriff "Interessent" weiter. Das nach Artikel 9 Absatz 2 dieser Verordnung für jeden Bieter geltende Verbot, mehr als ein Angebot je Ausschreibung pro Kategorie zu hinterlegen, würde jede praktische Wirksamkeit verlieren, wenn es ein und demselben Interessenten möglich wäre, durch Bieter, die rechtlich zwar eigenständig, aber miteinander verbunden seien, mehrere Angebote abzugeben. 35 Zunächst ist auf das Gebot der Rechtssicherheit hinzuweisen, wonach eine Regelung den Betroffenen ermöglichen muß, den Umfang der ihnen durch diese Regelung auferlegten Verpflichtungen genau zu erkennen (vgl. Urteil vom 15. Dezember 1987 in der Rechtssache 348/85, Dänemark/Kommission, Slg. 1987, 5225, Randnr. 19). Die Kommission kann daher zum Zeitpunkt des Rechnungsabschlusses des EAGFL keine Auslegung wählen, die, weil sie sich von der gewöhnlichen Bedeutung der verwendeten Wörter entfernt, nicht zwingend ist (vgl. Urteil vom 27. Januar 1988 in der Rechtssache 349/85, Dänemark/Kommission, Slg. 1988, 169, Randnrn. 15 und 16). 36 Artikel 9 Absatz 2 letzter Satz der Verordnung Nr. 859/89 regelt lediglich, daß die Interessenten nur ein Angebot je Ausschreibung pro Kategorie hinterlegen dürfen. Der Wortlaut dieser Vorschrift kann daher nicht zur Stützung der von der Kommission vertretenen Auslegung herangezogen werden, daß wegen der unterschiedlichen Bedeutung der Begriffe "Interessenten" und "Bieter" die Letztgenannten, wenn sie zu ein und demselben Konzern gehören, bei einer Ausschreibung nur ein Angebot einreichen könnten. 37 Erst seit dem Inkrafttreten der Verordnung Nr. 2456/93 enthält die Gemeinschaftsregelung Vorschriften über die Beziehungen zwischen den Bietern. Würde der von der Kommission vorgeschlagenen Auslegung des Artikels 9 Absatz 2 der Verordnung Nr. 859/89 gefolgt, so liefe dies auf eine rückwirkende Anwendung von Artikel 11 der Verordnung Nr. 2456/93 hinaus. 38 Der Klagegrund der Regierung des Vereinigten Königreichs kann jedoch nicht zur Nichtigerklärung der angefochtenen Entscheidung führen, da diese durch andere tatsächliche und rechtliche Umstände hinreichend begründet ist. 39 Im Zusammenfassenden Bericht des EAGFL für das Haushaltsjahr 1992 heisst es nämlich, daß von Bietern Sicherheiten für Rechnung anderer Teilnehmer am Ausschreibungsverfahren gestellt wurden, daß Zahlungen an andere Gesellschaften als die Bieter erfolgten und daß ein systematischer Vergleich der Unterschriften, Namen, Anschriften, Bankverbindungen und Rufnummern die Feststellung ermöglichte, daß einzelne Angebote aus derselben Quelle stammten. 40 Diese Umstände waren geeignet, den ernsthaften Verdacht zu erwecken, daß das für die Bieter geltende Verbot, mehr als ein Angebot je Ausschreibung pro Kategorie einzureichen, dadurch umgangen wurde, daß Strohmänner Angebote einreichten, die in Wirklichkeit von ein und demselben Wirtschaftsteilnehmer stammten. Im Hinblick auf die Verteilung der Befugnisse zwischen der Gemeinschaft und den Mitgliedstaaten im Rahmen der gemeinsamen Agrarpolitik verlangten diese Indizien von den Mitgliedstaaten Untersuchungen und Kontrollen. 41 Die Durchführung der EAGFL-Finanzierung ist nämlich in erster Linie Sache der nationalen Verwaltungen, die über die strikte Einhaltung der Gemeinschaftsvorschriften zu wachen haben. Dieses auf dem Vertrauen zwischen den nationalen und den Gemeinschaftsbehörden beruhende System umfasst keine systematischen Kontrollen seitens der Kommission, die diese materiell auch unmöglich durchführen könnte. Nur die Interventionsstellen sind in der Lage, die für die Festsetzung eines Hoechstkaufpreises und gegebenenfalls eines Kürzungsköffizienten nötigen Angaben zu liefern, da die Kommission nicht über die erforderliche Nähe zu den Wirtschaftsteilnehmern verfügt, um von ihnen die benötigten Auskünfte zu erlangen (vgl. Urteil vom 10. November 1993 in der Rechtssache C-48/91, Niederlande/Kommission, Slg. 1993, I-5611, Randnr. 11). 42 Das Vereinigte Königreich hat dadurch, daß es keine solchen Nachforschungen vorgenommen hat, gegen seine Verpflichtungen aus Artikel 8 Absatz 1 der Verordnung Nr. 729/70 verstossen (vgl. Urteil vom 2. Juni 1994 in der Rechtssache C-2/93, Exportslachterijen van Oordegem, Slg. 1994, I-2283, Randnrn. 16 bis 18). 43 In dieser Vorschrift, die Ausdruck der den Mitgliedstaaten nach Artikel 5 EG-Vertrag im Agrarbereich obliegenden Verpflichtungen ist, sind die Grundsätze niedergelegt, die die Gemeinschaft und die Mitgliedstaaten bei der Durchführung der aus Mitteln des EAGFL finanzierten gemeinschaftlichen Agrarinterventionsmaßnahmen sowie bei der Bekämpfung von betrügerischen Handlungen und Unregelmässigkeiten im Zusammenhang mit diesen Maßnahmen zu beachten haben (vgl. Urteil vom 6. Mai 1982 in den Rechtssachen 146/81, 192/81 und 193/81, BayWa u. a., Slg. 1982, 1503, Randnr. 13). Sie erlegt den Mitgliedstaaten die allgemeine Verpflichtung auf, die erforderlichen Maßnahmen zu treffen, um sich zu vergewissern, daß die durch den EAGFL finanzierten Vorhaben tatsächlich und ordnungsgemäß durchgeführt worden sind, auch wenn die spezifische Gemeinschaftshandlung nicht ausdrücklich den Erlaß dieser oder jener Kontrollmaßnahme vorsieht (vgl. Urteil vom 12. Juni 1990 in der Rechtssache C-8/88, Deutschland/Kommission, Slg. 1990, I-2321, Randnrn. 16 und 17). 44 Ausserdem hat der EAGFL nicht nur eine Verletzung von Artikel 9 Absatz 2 der Verordnung Nr. 859/89 festgestellt. Er hat auch geltend gemacht, daß die in Randnummer 39 des vorliegenden Urteils genannten Praktiken gegen das Verbot der Übertragung der mit der Ausschreibung verbundenen Rechte und Pflichten (Artikel 12 Absatz 2 der Verordnung Nr. 859/89), gegen die Verpflichtung jedes Bieters, eine Sicherheit zu leisten (Artikel 9 Absatz 4 Buchstabe c), und gegen die Verpflichtung, die Zahlung persönlich entgegenzunehmen (Artikel 15), verstießen (Zusammenfassender Bericht, S. 121). 45 Mit diesen Beanstandungen warf der EAGFL den britischen Bietern vor, gegen den Grundsatz der Unabhängigkeit der Angebote verstossen zu haben, der ein wesentliches Erfordernis für den ordnungsgemässen Ablauf und die Wirksamkeit der Ausschreibungsverfahren darstellt und sich sowohl aus den genannten Vorschriften der Verordnung Nr. 859/89 als auch aus Artikel 9 Absatz 6 dieser Verordnung (Vertraulichkeit der Angebote) und Artikel 6 Absatz 6 der Verordnung Nr. 805/68 (gleicher Zugang für alle Interessenten) ergibt. Dieser Grundsatz schließt es zwar nicht aus, daß sich mehrere Gesellschaften eines Konzerns gleichzeitig an einer Ausschreibung beteiligen; er verbietet es aber, daß sich diese Gesellschaften über den Wortlaut und die Bedingungen der von ihnen eingereichten Angebote abstimmen, da andernfalls der Ablauf des Verfahrens verfälscht würde. 46 Nach alledem ist der erste Klagegrund zurückzuweisen. Zum Nichtvorliegen eines Schadens des EAGFL 47 Mit seinem zweiten Klagegrund vertritt die Regierung des Vereinigten Königreichs die Ansicht, die Kommission habe in ihrem Zusammenfassenden Bericht nicht das geringste Beispiel für einen Fall genannt, in dem sie festgestellt habe, daß die Annahme verbundener Angebote den EAGFL geschädigt habe. Die Kommission habe sich mit einer theoretischen Erklärung der Situation, wie sie eingetreten sei, begnügt. 48 Ausserdem sei der Ankaufpreis von der Kommission auf der Grundlage von Informationen über die durchschnittlichen Marktpreise, die von den Mitgliedstaaten in der Ausschreibungswoche mitgeteilt worden seien, über die Preisentwicklung in den vorangegangenen Wochen und über andere Marktanalysekriterien festgesetzt worden. Der Einfluß, den aufgeblähte oder in sonstiger Hinsicht spekulative Angebote auf den in dem betreffenden Zeitraum festgesetzten Preis hätten haben können, sei daher äusserst beschränkt gewesen. 49 Hinzu komme, daß die Untersuchung der 1991 vom Vereinigten Königreich einbehaltenen Sicherheiten nicht die Auffassung bestätige, daß die Angebote zusammenhängender Bieter verwendet worden seien, um die Gefahr eines Verfalls dieser Sicherheit zu verringern. 1991 seien Sicherheiten im Gesamtwert von 67 903,86 UKL einbehalten worden, was nur 0,03 % des (geschätzten) Gesamtbetrags der geleisteten Sicherheiten ausmache. Von diesem Betrag beträfen nur 20 667,57 UKL, also 0,01 % des geschätzten Gesamtbetrags der geleisteten Sicherheiten, Angebote, die nach der von der Kommission vertretenen Auslegung der Verordnung vom Vereinigten Königreich hätten abgelehnt werden müssen, weil sie von zusammenhängenden Wirtschaftsteilnehmern stammten. 50 Unter diesen Umständen habe die von der Kommission vorgenommene Berichtigung keine Rechtsgrundlage. 51 Nach ständiger Rechtsprechung darf die Kommission nach den Artikeln 2 und 3 der Verordnung Nr. 729/70 nur die gemäß den geltenden Vorschriften in den verschiedenen Agrarsektoren gezahlten Beträge zu Lasten des EAGFL übernehmen, während alle sonstigen Beträge, insbesondere diejenigen, die im Rahmen der gemeinsamen Marktorganisation auszubezahlen sich die nationalen Behörden zu Unrecht für ermächtigt hielten, zu Lasten der Mitgliedstaaten bleiben (vgl. Urteile vom 7. Februar 1979 in der Rechtssache 11/76, Niederlande/Kommission, Slg. 1979, 245, Randnr. 8, und in der Rechtssache 18/76, Deutschland/Kommission, Slg. 1979, 343, Randnr. 7, sowie vom 10. November 1993, Niederlande/Kommission, a. a. O., Randnr. 14). 52 Daher ist es zwar Sache der Kommission, das Vorliegen einer Verletzung der Gemeinschaftsvorschriften nachzuweisen, doch hat der Mitgliedstaat gegebenenfalls nachzuweisen, daß der Kommission bezueglich der daraus zu ziehenden finanziellen Konsequenzen ein Fehler unterlaufen ist (vgl. Urteil vom 12. Juli 1984 in der Rechtssache 49/83, Luxemburg/Kommission, Slg. 1984, 2931, Randnr. 30). 53 Im vorliegenden Fall ergibt sich aus den vorstehenden Randnummern 39 bis 44, daß die Kommission den Verstoß des Vereinigten Königreichs gegen mehrere Gemeinschaftsvorschriften im Agrarbereich nachgewiesen hat. 54 Ausserdem hat die Kommission angegeben, auf welche Weise das rechtswidrige Verhalten der britischen Bieter eine Fehleinschätzung des Marktes durch die Gemeinschaftsbehörden bewirken konnte, die möglicherweise zum Ankauf von zu grossen Mengen Rindfleisch, eventuell zu höheren Preisen, führte. Damit hat die Kommission die Wahrscheinlichkeit eines Schadens zum Nachteil des Gemeinschaftshaushalts nachgewiesen. Mehr kann von ihr nicht verlangt werden, da sie keine systematischen Kontrollen vornehmen kann und die Analyse der Lage auf einem bestimmten Markt von den Informationen abhängt, die die Mitgliedstaaten eingeholt haben (vgl. Urteil vom 10. November 1993, Niederlande/Kommission, a. a. O., Randnr. 17). 55 In diesem Zusammenhang ist bezueglich des geringen Betrages der von den Interventionsstellen einbehaltenen Sicherheiten zu bemerken, daß es bei den Mehrfachangeboten, bei denen die Spekulation erfolgreich ist, logischerweise zu keinem Verfall der Sicherheit kommt. 56 Schließlich kann unter Berücksichtigung der Bedeutung der verletzten Vorschriften und der Wahrscheinlichkeit von Verlusten oder sogar Betrügereien zum Nachteil des Gemeinschaftshaushalts der von der Kommission nicht anerkannte Betrag, der sich nur auf 2 % der betreffenden Ausgaben belief, nicht als übermässig und unverhältnismässig angesehen werden (vgl. Urteil vom 14. September 1995 in der Rechtssache C-49/94, Irland/Kommission, Slg. 1995, I-2683, Randnr. 22). 57 Aufgrund der vorstehenden Erwägungen ist der zweite Klagegrund zurückzuweisen. Zur unzureichenden Begründung der angefochtenen Entscheidung 58 Mit ihrem dritten Klagegrund macht die Regierung des Vereinigten Königreichs geltend, daß die Kommission keine ausreichenden Gründe für ihre Schlußfolgerung vorbringe, daß verbundene Angebote den Bietern ermöglicht hätten, die Interventionsverfahren zu manipulieren, oder dazu geführt hätten, daß die Interventionen der nationalen Behörden auf einem höheren Niveau erfolgt seien. Eine solche unzureichende Begründung verstosse gegen Artikel 190 EG-Vertrag. 59 Nach ständiger Rechtsprechung hängt der Umfang der Begründungspflicht von der Art des Rechtsakts und den Umständen ab, unter denen er erlassen wurde (vgl. Urteile vom 25. Februar 1988 in der Rechtssache 327/85, Niederlande/Kommission, Slg. 1988, 1065, Randnr. 13, und vom 22. Juni 1993 in der Rechtssache C-54/91, Deutschland/Kommission, Slg. 1993, I-3399, Randnr. 10). 60 Dazu genügt die Feststellung, daß die Entscheidungen über den Rechnungsabschluß keiner detaillierten Begründung bedürfen, soweit sie auf der Grundlage des oder der zusammenfassenden Berichte und der gesamten Korrespondenz zwischen dem Mitgliedstaat und der Kommission ergehen, was bedeutet, daß die betroffene Regierung eng an dem Verfahren der Ausarbeitung der Entscheidung beteiligt war und deshalb den Grund kannte, aus dem die Kommission der Ansicht war, die streitigen Beträge nicht zu Lasten des EAGFL übernehmen zu müssen (vgl. Urteil vom 24. März 1988 in der Rechtssache 347/85, Vereinigtes Königreich/Kommission, Slg. 1988, 1749, Randnr. 60). 61 Im vorliegenden Fall ergibt sich die Begründung der ablehnenden Entscheidung der Kommission aus dem Zusammenfassenden Bericht für das Haushaltsjahr 1992. Ausserdem hat die Kommission, nachdem sie 1992 ihre Kontrollen vorgenommen hatte, der Regierung des Vereinigten Königreichs ihre Beanstandungen mitgeteilt. 62 Daher ist der dritte Klagegrund als unbegründet zurückzuweisen. 63 Nach alledem ist die Klage in vollem Umfang abzuweisen. Kostenentscheidung Kosten 64 Nach Artikel 69 § 2 Satz 1 der Verfahrensordnung ist die unterliegende Partei auf Antrag zur Tragung der Kosten zu verurteilen. Da das Vereinigte Königreich mit seinem Vorbringen unterlegen ist, sind ihm die Kosten aufzuerlegen. Tenor Aus diesen Gründen hat DER GERICHTSHOF (Fünfte Kammer) für Recht erkannt und entschieden: 65 Die Klage wird abgewiesen. 66 Das Vereinigte Königreich Großbritannien und Nordirland trägt die Kosten des Verfahrens.

62006TJ0201

lv

Prasība par ITSB Apelāciju otrās padomes 2006. gada 15. maija lēmumu lietā R 1387/2005‑2 attiecībā uz pieteikumu reģistrēt trīsdimensiju apzīmējumu, ko veido krāsas filtrs ar dzeltenas krāsas pamatni, kā Kopienas preču zīmi Informācija par lietu Kopienas preču zīmes reģistrācijas pieteikuma iesniedzēja: Louis M. Gerson Co ., Inc . Attiecīgā Kopienas preču zīme: trīsdimensiju preču zīme, ko veido krāsas filtrs, kas daļēji ir dzeltenā krāsā, attiecībā uz precēm un pakalpojumiem, kuras ietilpst 16. un 21. klasē, – reģistrācijas pieteikums Nr. 3969367 Pārbaudītāja lēmums: reģistrāciju atteikt Apelāciju padomes lēmums: apelācijas sūdzību noraidīt Rezolutīvā daļa: 1) prasību noraidīt; 2) Louis M. Gerson Co., Inc. atlīdzina tiesāšanās izdevumus.

62000TJ0047

nl

Overwegingen van het arrest Rechtskader 1 Op 25 juli 1991 heeft de Raad besluit 91/482/EEG vastgesteld, betreffende de associatie van de landen en gebieden overzee met de Europese Economische Gemeenschap (PB L 263, blz. 1; hierna: LGO-besluit"). 2 Artikel 101, lid 1, van het LGO-besluit bepaalt: Producten van oorsprong uit de LGO mogen vrij van invoerrechten in de Gemeenschap worden ingevoerd." 3 Artikel 102 van dit besluit luidt als volgt: [...] de Gemeenschap [past] bij de invoer van producten van oorsprong uit de LGO geen kwantitatieve beperkingen, noch maatregelen van gelijke werking toe." 4 Artikel 108, lid 1, eerste streepje, van het LGO-besluit verwijst voor de definitie van het begrip producten van oorsprong en de methoden van administratieve samenwerking op dit gebied naar bijlage II bij het besluit (hierna: bijlage II"). Volgens artikel 1 van die bijlage wordt een product als product van oorsprong uit de LGO, de Gemeenschap of de staten in Afrika, het Caribische gebied en de Stille Oceaan (hierna: ACS-staten") beschouwd, indien het aldaar ofwel geheel en al is verkregen, ofwel toereikend is be- of verwerkt. 5 Artikel 6, lid 2, van bijlage II bevat de zogeheten EG/LGO-" en ACS/LGO-oorsprongscumulatieregel": Wanneer geheel en al in de Gemeenschap of in de ACS-staten verkregen producten in de LGO worden be- of verwerkt, worden zij geacht geheel en al in de LGO te zijn verkregen." 6 Bij besluit 97/803/EG van de Raad van 24 november 1997 tot tussentijdse herziening van het LGO-besluit (PB L 329, blz. 50) is een nieuw artikel 108 ter in het LGO-besluit ingevoegd. Ingevolge artikel 108 ter, lid 1: [...] wordt de oorsprongscumulatie ACS/LGO als bedoeld in artikel 6 van bijlage II toegestaan ten belope van een jaarhoeveelheid van 3 000 ton suiker." 7 Besluit 97/803 heeft echter geen beperkingen gesteld aan de toepassing van de EG/LGO-oorsprongscumulatieregel. 8 Op grond van artikel 109, lid 1, van het LGO-besluit kan de Commissie de vereiste vrijwaringsmaatregelen" nemen wanneer de toepassing van [het LGO-besluit] in een sector van economische activiteit van de Gemeenschap of van een of meer lidstaten ernstige verstoringen teweegbrengt, of hun externe financiële stabiliteit in gevaar brengt, of [wanneer] moeilijkheden rijzen die in een sector van activiteit van de Gemeenschap of in een regio ervan tot een verslechtering dreigen te leiden [...]". Volgens artikel 109, lid 2, van het LGO-besluit moet de Commissie die maatregelen [kiezen] die in de werking van de associatie en van de Gemeenschap zo weinig mogelijk verstoringen teweegbrengen". Voorts mogen [d]eze maatregelen [...] geen grotere draagwijdte hebben dan strikt noodzakelijk is om de aan het licht getreden moeilijkheden te verhelpen". Bestreden verordening 9 Op 15 november 1999 heeft de Commissie krachtens artikel 109 van het LGO-besluit vrijwaringsmaatregelen ten aanzien van suiker van GN-code 1701 en mengsels van suiker en cacao van GN-codes 1806 10 30 en 1806 10 90, van oorsprong uit de landen en gebieden overzee, vastgesteld bij verordening (EG) nr. 2423/1999 (PB L 294, blz. 11; hierna: bestreden verordening"). 10 Haars inziens bestond namelijk door de sedert 1997 zeer sterk toegenomen invoer van suiker in ongewijzigde staat met cumulatie van de oorsprong EG-LGO en van suiker in de vorm van mengsels van suiker en cacao [...], van oorsprong uit de [LGO]", de kans dat de gemeenschappelijke marktordening voor suiker [...] aanzienlijk slechter [zou] werken en dat de marktdeelnemers van de Gemeenschap in de suikersector er ernstig door [werden] benadeeld" (eerste en tweede overweging van de considerans van de bestreden verordening). 11 Voor suiker met oorsprongscumulatie EG/LGO is de vrijwaringsmaatregel vastgesteld in de vorm van een drempelprijs. Zo bepaalt artikel 1, lid 1, van de bestreden verordening: Producten van GN-code 1701 mogen, met cumulatie van de oorsprong EG-LGO, alleen met vrijstelling van invoerrechten in de Gemeenschap in het vrije verkeer worden gebracht als de cif-invoerprijs voor het onverpakte product van de standaardkwaliteit als bepaald in verordening (EEG) nr. 793/72 van de Raad [PB 1972, L 94, blz. 1] tot vaststelling van de standaardkwaliteit van witte suiker, niet beneden de interventieprijs voor de betrokken producten ligt." 12 Volgens artikel 2 van de bestreden verordening geldt voor het in de Gemeenschap in het vrije verkeer brengen van mengsels van suiker en cacao (producten van GN-codes 1806 10 30 en 1806 10 90) van oorsprong uit de LGO de procedure van het communautair toezicht volgens het bepaalde in artikel 308 quinquies van verordening (EEG) nr. 2454/93 van de Commissie" van 2 juli 1993 houdende vaststelling van enkele bepalingen ter uitvoering van verordening (EEG) nr. 2913/92 van de Raad tot vaststelling van het communautair douanewetboek (PB L 253, blz. 1). Voorgeschiedenis van het geschil, procesverloop en conclusies van partijen 13 Verzoekster, die is gevestigd op Aruba, dat deel uitmaakt van de LGO, voert suiker uit de Gemeenschap in en voert die na bewerking weer naar de Gemeenschap uit. Van de uit de Gemeenschap ingevoerde suiker vervaardigt zij onder meer mengsels van suiker en cacao, die zij naar de Gemeenschap uitvoert. 14 Bij op 28 februari 2000 ter griffie van het Gerecht neergelegd verzoekschrift heeft verzoekster krachtens artikel 230, vierde alinea, EG beroep tot nietigverklaring van de bestreden verordening ingesteld. 15 Bij respectievelijk op 22 juni en 7 juli 2000 ter griffie van het Gerecht neergelegde akte hebben de regeringen van het Koninkrijk Spanje en het Koninkrijk der Nederlanden overeenkomstig artikel 115 van het Reglement voor de procesvoering van het Gerecht verzocht om te mogen interveniëren ter ondersteuning van de conclusies van respectievelijk de Commissie en verzoekster. Bij beschikking van 5 september 2000 heeft de president van de Derde kamer van het Gerecht die verzoeken ingewilligd. 16 Op 23 oktober 2000 heeft het Koninkrijk Spanje een memorie in interventie ingediend. Partijen zijn uitgenodigd hun opmerkingen omtrent die memorie kenbaar te maken. 17 Het Koninkrijk der Nederlanden heeft geen memorie in interventie ingediend. 18 Verzoekster concludeert dat het het Gerecht behage: - de bestreden verordening nietig te verklaren; - de Commissie te verwijzen in de kosten. 19 De Commissie en het Koninkrijk Spanje concluderen dat het het Gerecht behage: - het beroep te verwerpen; - verzoekster te verwijzen in de kosten. De ontvankelijkheid Argumenten van partijen 20 De Commissie betwist de ontvankelijkheid van het beroep. Verzoekster wordt niet individueel geraakt door de bestreden verordening; zij raakt haar immers niet uit hoofde van bijzondere hoedanigheden of van een feitelijke situatie die haar karakteriseert ten opzichte van alle andere huidige en toekomstige ondernemingen in de LGO die suiker of mengsels van suiker en cacao produceren (arrest Hof van 15 juli 1963, Plaumann/Commissie, 25/62, Jurispr. blz. 205, 232; arrest Gerecht van 14 september 1995, Antillean Rice Mills e.a./Commissie, T-480/93 en T-483/93, Jurispr. blz. II-2305, punt 66). 21 Anders dan in de zaak Sofrimport/Commissie (arrest Hof van 26 juni 1990, C-152/88, Jurispr. blz. I-2477) en in de in het vorige punt aangehaalde zaak Antillean Rice Mills e.a./Commissie, waren ten tijde van de vaststelling van de bestreden verordening geen goederen van verzoekster onderweg naar de Gemeenschap. Voorts had zij, in tegenstelling tot sommige verzoeksters in de zaak die heeft geleid tot het arrest van het Hof van 17 januari 1985, Piraiki-Patraiki e.a./Commissie (11/82, Jurispr. blz. 207), geen overeenkomsten gesloten die wegens de bestreden verordening geheel of gedeeltelijk niet konden worden uitgevoerd. 22 Ten slotte is het feit dat verzoekster in de loop van de aan de vaststelling van de bestreden verordening voorafgaande procedure brieven aan de Commissie heeft gericht, nog geen reden om haar als door de bestreden verordening individueel geraakt aan te merken. 23 Verzoekster brengt hiertegen in dat de bestreden verordening bindende rechtsgevolgen in het leven roept die haar belangen kunnen aantasten (arresten Gerecht van 22 oktober 1996, CSF en CSME/Commissie, T-154/94, Jurispr. blz. II-1377; 25 juni 1998, Lilly Industries/Commissie, T-120/96, Jurispr. blz. II-2571, en 1 december 1999, Boehringer/Raad en Commissie, T-125/96 en T-152/96, Jurispr. blz. II-3427). 24 De bestreden verordening is in feite een vermomde beschikking die tot haar is gericht. Die verordening beoogt namelijk haar invoer in de Gemeenschap uit te schakelen. Ter ondersteuning van haar argument stelt verzoekster dat de vaststelling van de Commissie dat suiker met oorsprongscumulatie EG/LGO onder de interventieprijs in de Gemeenschap werd ingevoerd en aldus oneerlijke mededinging bewerkstelligde, was gebaseerd op een ten onrechte aan haar toegeschreven prijslijst. 25 Verzoekster stelt vervolgens dat zij door de bestreden verordening rechtstreeks en individueel wordt geraakt in de zin van artikel 230, vierde alinea, EG. 26 Zij wordt door de bestreden verordening rechtstreeks geraakt, omdat deze de met de toepassing ervan belaste nationale autoriteiten van de lidstaten geen enkele beoordelingsmarge laat (arrest Hof van 5 mei 1998, Glencore Grain/Commissie, C-404/96 P, Jurispr. blz. I-2435). 27 Ten bewijze van het feit dat de bestreden verordening haar individueel raakt, baseert verzoekster zich inzonderheid op 's Hofs arresten Piraiki-Patraiki e.a./Commissie en Sofrimport/Commissie (aangehaald in punt 21 supra), van 18 mei 1994, Codorníu/Raad (C-309/89, Jurispr. blz. I-1853), en 11 februari 1999, Antillean Rice Mills e.a./Commissie (C-390/95 P, Jurispr. blz. I-769, punten 25-28), alsmede op het arrest van 14 september 1995, Antillean Rice Mills e.a./Commissie (aangehaald in punt 20 supra, punten 59-80). 28 Zij is naast Emesa Sugar de enige producent van suiker en mengsels van suiker en cacao op Aruba en een van de grootste producenten van die producten in de LGO, en zij voerde reeds vóór de vaststelling van de bestreden verordening suiker naar de Gemeenschap uit. Zij wordt door de bestreden verordening individueel geraakt omdat zij behoort tot het gesloten gedeelte van een gemengde, gedeeltelijk open en gedeeltelijk gesloten kring van ondernemingen (arresten Codorníu/Raad en van 11 februari 1999, Antillean Rice Mills e.a./Commissie, beide aangehaald in punt 27 supra). De individueel geraakte ondernemingen zijn immers die welke zich vóór de vaststelling van de bestreden verordening bezighielden met de uitvoer van de producten waarop de vrijwaringsmaatregelen betrekking hebben. 29 Voorts was zij betrokken bij de administratieve procedure die tot de vaststelling van de bestreden verordening heeft geleid. Zij verwijst daartoe naar verschillende aan het verzoekschrift gehechte brieven. 30 Aangezien de Commissie rekening moet houden met de negatieve gevolgen die een vrijwaringsmaatregel kan hebben voor de economie van de LGO alsook voor de belanghebbende ondernemingen (arrest van 11 februari 1999, Antillean Rice Mills e.a./Commissie, aangehaald in punt 27 supra), moet verzoekster als onderneming die zich bezighoudt met de uitvoer van de in de bestreden verordening bedoelde producten, worden geacht individueel door die verordening te worden geraakt, te meer omdat de Commissie op de hoogte was van de gevolgen van de betrokken vrijwaringsmaatregel voor verzoekster. 31 Verder heeft het Hof - aldus nog steeds verzoekster - in zijn arresten Codorníu/Raad (aangehaald in punt 27 supra) en van 16 mei 1991, Extramet Industrie/Raad (C-358/89, Jurispr. blz. I-2501), erkend dat een onderneming die desastreuze economische gevolgen ondervindt van een normatieve handeling, individueel wordt geraakt. Ter terechtzitting heeft zij erop gewezen dat haar situatie vergelijkbaar is met die van de verzoekster in de aangehaalde zaak Extramet Industrie/Raad. Beoordeling door het Gerecht 32 Artikel 230, vierde alinea, EG verleent particulieren onder meer het recht in beroep te komen tegen elke beschikking die, hoewel genomen in de vorm van een verordening, hen rechtstreeks en individueel raakt. Deze bepaling heeft met name tot doel te voorkomen dat de gemeenschapsinstellingen enkel door de vorm van een verordening te kiezen het beroep van een particulier tegen een beschikking die hem rechtstreeks en individueel raakt, onmogelijk zouden kunnen maken, en aldus te preciseren dat de keuze van de vorm de aard van het besluit niet kan wijzigen (arrest Hof van 17 juni 1980, Calpak en Società Emiliana Lavorazione Frutta/Commissie, 789/79 en 790/79, Jurispr. blz. 1949, punt 7; beschikkingen Gerecht van 8 juli 1999, Area Cova e.a./Raad en Commissie, T-12/96, Jurispr. blz. II-2301, punt 24, en 12 juli 2000, Conseil national des professions de l'automobile e.a./Commissie, T-45/00, Jurispr. blz. II-2927, punt 15). 33 Het criterium voor het onderscheid tussen een verordening en een beschikking moet worden gezocht in de al dan niet algemene strekking van de betrokken handeling (arrest Hof van 6 oktober 1982, Alusuisse/Raad en Commissie, 307/81, Jurispr. blz. 3463, punt 8, en beschikking Conseil national des professions de l'automobile e.a./Commissie, aangehaald in het vorige punt, punt 15). 34 De bestreden verordening heeft een algemene strekking. De daarbij ingestelde vrijwaringsmaatregelen gelden namelijk voor alle invoer in de Gemeenschap van suiker met oorsprongscumulatie EG/LGO en mengsels van suiker en cacao van oorsprong uit de LGO. 35 Ook al had de Commissie het bestaan van oneerlijke mededinging aangenomen op basis van een ten onrechte aan verzoekster toegeschreven prijslijst - hetgeen geenszins is bewezen (zie hierna punt 53) - dit neemt niet weg dat de bestreden verordening gericht is tot alle ondernemingen die daadwerkelijk of potentieel betrokken zijn bij de invoer van de in de bestreden verordening bedoelde producten. 36 De algemene strekking van de bestreden verordening sluit evenwel niet uit dat bepaalde natuurlijke of rechtspersonen nochtans rechtstreeks en individueel door die verordening kunnen worden geraakt (zie arrest Codorníu/Raad, aangehaald in punt 27 supra, punt 19; arresten Gerecht van 14 september 1995, Antillean Rice Mills e.a./Commissie, aangehaald in punt 20 supra, punt 66, en 13 december 1995, Exporteurs in Levende Varkens e.a./Commissie, T-481/93 en T-484/93, Jurispr. blz. II-2941, punt 50). 37 In zoverre moet worden vastgesteld dat verzoekster door de bestreden verordening rechtstreeks wordt geraakt, omdat deze de met de toepassing ervan belaste nationale autoriteiten van de lidstaten geen enkele beoordelingsmarge laat (arrest van 14 september 1995, Antillean Rice Mills e.a./Commissie, aangehaald in punt 20 supra, punt 63). 38 Wat de vraag betreft of verzoekster individueel wordt geraakt door de bestreden verordening, zij eraan herinnerd dat een natuurlijke of rechtspersoon slechts individueel wordt geraakt door een handeling van algemene strekking wanneer die handeling hem treft uit hoofde van bepaalde bijzondere hoedanigheden of van een feitelijke situatie die hem ten opzichte van ieder ander karakteriseert (arrest Plaumann/Commissie, aangehaald in punt 20 supra, Jurispr. blz. 232; beschikkingen Gerecht van 30 september 1997, Federolio/Commissie, T-122/96, Jurispr. blz. II-1559, punt 59, en Conseil national des professions de l'automobile e.a./Commissie, aangehaald in punt 32 supra, punt 20). 39 Het feit dat verzoekster een van de grootste producenten van suiker en mengsels van suiker en cacao in de LGO zou zijn en er op Aruba slechts twee ondernemingen in die sector actief zouden zijn, is niet van dien aard dat het haar individualiseert in de zin van artikel 230, vierde alinea, EG. Verzoekster bevindt zich namelijk in een objectief bepaalde situatie die vergelijkbaar is met die van elke andere marktdeelnemer die thans of in de toekomst in een LGO gevestigd is en op de suikermarkt actief is (beschikking Federolio/Commissie, aangehaald in het vorige punt, punt 67). 40 Verzoekster stelt echter dat de Commissie wettelijk verplicht was haar bijzondere situatie te onderzoeken alvorens de bestreden verordening vast te stellen. 41 Zoals reeds is uitgemaakt, kan de omstandigheid dat de Commissie op grond van specifieke bepalingen verplicht is rekening te houden met de gevolgen van de door haar voorgenomen handeling voor de situatie van bepaalde particulieren, laatstgenoemden individualiseren (arresten Piraiki-Patraiki e.a./Commissie en Sofrimport/Commissie, beide aangehaald in punt 21 supra; arrest van 11 februari 1999, Antillean Rice Mills e.a./Commissie, aangehaald in punt 27 supra, punten 25-30; arrest van 14 september 1995, Antillean Rice Mills e.a./Commissie, aangehaald in punt 20 supra, punt 67). 42 In dat verband hebben het Hof en het Gerecht beslist dat wanneer de Commissie overweegt een vrijwaringsmaatregel te treffen krachtens artikel 109, lid 1, van het LGO-besluit, zij op grond van het tweede lid van dit artikel verplicht is om, voorzover de omstandigheden van het concrete geval zich niet hiertegen verzetten, zich op de hoogte te stellen van de negatieve gevolgen die haar beslissing kan hebben voor de economie van de betrokken LGO en voor de belanghebbende ondernemingen (arresten van 11 februari 1999, Antillean Rice Mills e.a./Commissie, aangehaald in punt 27 supra, punt 25, en 14 september 1995, Antillean Rice Mills e.a./Commissie, aangehaald in punt 20 supra, punt 70). De specifieke bescherming die artikel 109, lid 2, van het LGO-besluit de belanghebbende ondernemingen verleent, individualiseert deze laatste in de zin van artikel 230, vierde alinea, EG. 43 Onderzocht moet dus worden of verzoekster de hoedanigheid heeft van belanghebbende onderneming in de zin van artikel 109, lid 2, van het LGO-besluit. 44 Blijkens de rechtspraak bezitten ondernemingen waarvan ten tijde van de vaststelling van de vrijwaringsmaatregel producten onderweg zijn naar de Gemeenschap, die hoedanigheid (arrest Sofrimport/Commissie, aangehaald in punt 21 supra, punten 11 en 12, en arrest van 14 september 1995, Antillean Rice Mills e.a./Commissie, aangehaald in punt 20 supra, punt 76). Meer in het algemeen is geoordeeld dat ondernemingen die overeenkomsten hebben gesloten waarvan de uitvoering geheel of gedeeltelijk door de vrijwaringsmaatregel wordt verhinderd, moeten worden beschouwd als belanghebbende ondernemingen in de zin van artikel 109, lid 2, van het LGO-besluit (arrest Piraiki-Patraiki e.a./Commissie, aangehaald in punt 21 supra, punt 28, en arrest van 14 september 1995, Antillean Rice Mills e.a./Commissie, aangehaald in punt 20 supra, punt 74). 45 Verzoekster heeft evenwel niet gesteld dat ten tijde van de vaststelling van de bestreden verordening producten van haar onderweg waren naar de Gemeenschap. Voorts verhindert de bestreden verordening in casu geenszins de uitvoering van overeenkomsten die verzoekster zou hebben gesloten. Zij schrijft namelijk geen contingent voor, maar enkel een drempelprijs voor suiker met oorsprongscumulatie EG/LGO, die beneden verzoeksters prijs ligt (zie punt 49 infra), (artikel 1), en voorziet in communautair toezicht voor mengsels van suiker en cacao van oorsprong uit de LGO (artikel 2). 46 Nagegaan moet nog worden of verzoekster op basis van andere factoren kan worden geacht een belanghebbende onderneming te zijn in de zin van artikel 109, lid 2, van het LGO-besluit (arrest van 14 september 1995, Antillean Rice Mills e.a./Commissie, aangehaald in punt 20 supra, punt 74), dan wel, zo zij die hoedanigheid niet bezit, of zij andere omstandigheden aanvoert die haar karakteriseren ten opzichte van elke andere marktdeelnemer. 47 Dienaangaande spreekt verzoekster in repliek van de impact van de [bestreden] verordening op [haar] positie" en zelfs van desastreuze economische gevolgen" van die verordening. Hierbij verwijst zij naar het in punt 31 supra aangehaalde arrest Extramet Industrie/Raad. 48 Er zij evenwel aan herinnerd dat de bestreden verordening geenszins de uitvoering verhindert van de overeenkomsten die verzoekster zou hebben gesloten (zie punt 45 supra). 49 In antwoord op een schriftelijke vraag van het Gerecht heeft verzoekster meegedeeld dat de prijs voor suiker die zij onder de EG/LGO-oorsprongscumulatieregel naar de Gemeenschap heeft uitgevoerd, in de periode vóór de vaststelling van de bestreden verordening ongeveer 10 % boven de interventieprijs voor dit product lag. Derhalve heeft verzoekster niet aangetoond dat artikel 1 van de bestreden verordening, volgens hetwelk [p]roducten van GN-code 1701 [...] met cumulatie van de oorsprong EG-LGO, [niet] met vrijstelling van invoerrechten in de Gemeenschap in het vrije verkeer [mogen] worden gebracht" wanneer de prijs beneden de interventieprijs voor de betrokken producten ligt", negatieve gevolgen voor haar economische activiteiten kon hebben. Artikel 2 van de bestreden verordening op zijn beurt, volgens hetwelk voor mengsels van suiker en cacao van oorsprong uit de LGO de procedure van het communautair toezicht geldt, hetgeen voor de autoriteiten van de lidstaten verplichtingen van statistische aard meebrengt, kan hoe dan ook geen ongunstige invloed op verzoeksters uitvoer van die mengsels naar de Gemeenschap hebben gehad. 50 Overigens heeft verzoekster naar aanleiding van een vraag van het Gerecht ter terechtzitting niet de minste aanwijzing kunnen verschaffen over enige door de bestreden verordening veroorzaakte schade. 51 Verzoekster heeft derhalve niet het bewijs geleverd dat de bestreden verordening negatieve gevolgen" voor haar heeft gehad waarmee de Commissie rekening had moeten houden (arrest van 11 februari 1999, Antillean Rice Mills e.a./Commissie, aangehaald in punt 27 supra, punt 25, en arrest van 14 september 1995, Antillean Rice Mills e.a./Commissie, aangehaald in punt 20 supra, punt 70), laat staan dat zij door de bestreden verordening uitzonderlijke schade zou hebben geleden waardoor zij ten opzichte van elke andere marktdeelnemer werd geïndividualiseerd in de zin van het in punt 31 supra aangehaalde arrest Extramet Industrie/Raad (zie in die zin arrest Gerecht van 20 juni 2000, Euromin/Raad, T-597/97, Jurispr. blz. II-2419, punt 49). 52 Verder merkt verzoekster nog op dat de bestreden verordening is gebaseerd op ten onrechte als van haar afkomstig beschouwde gegevens, waaronder in het bijzonder een prijslijst. Hierdoor wordt zij haars inziens geïndividualiseerd in de zin van artikel 230, vierde alinea, EG. 53 Om te beginnen moet worden vastgesteld dat verzoeksters bewering door de Commissie formeel wordt tegengesproken. De bestreden verordening bevat hoe dan ook geen aanwijzing dat de beoordeling van de moeilijkheden die volgens de Commissie vrijwaringsmaatregelen noodzakelijk maakten, zou zijn gebaseerd op gegevens betreffende verzoeksters activiteit. Verzoeksters argument, dat niet door enig gegeven uit het dossier wordt onderbouwd, moet dus wegens onvoldoende bewijs worden afgewezen (zie in die zin arrest Gerecht Euromin/Raad, aangehaald in punt 51 supra, punten 46-49). 54 Ten slotte baseert verzoekster zich op een briefwisseling die zij tussen eind juni en eind oktober 1999 met de Commissie heeft gevoerd. 55 Het feit dat iemand op enigerlei wijze intervenieert in de procedure die leidt tot de vaststelling van een gemeenschapshandeling, kan deze persoon enkel individualiseren ten opzichte van de betrokken handeling wanneer de toepasselijke communautaire regeling hem bepaalde procedurele waarborgen verleent (beschikkingen Gerecht van 9 augustus 1995, Greenpeace e.a./Commissie, T-585/93, Jurispr. blz. II-2205, punten 56 en 63, en Area Cova e.a./Raad en Commissie, aangehaald in punt 32 supra, punt 59). 56 Het gemeenschapsrecht kent evenwel geen bepaling die de Commissie verplicht om, alvorens een vrijwaringsmaatregel vast te stellen op grond van artikel 109, lid 1, van het LGO-besluit, een procedure te volgen in het kader waarvan in de LGO gevestigde ondernemingen het recht zouden hebben bepaalde aanspraken te doen gelden of zelfs te worden gehoord (zie in die zin beschikking Area Cova e.a./Raad en Commissie, aangehaald in punt 32 supra, punt 60, en arrest Gerecht van 7 februari 2001, Sociedade Agrícola dos Arinhos e.a./ Commissie, T-38/99-T-50/99, Jurispr. blz. II-585, punt 48). 57 Uit het voorgaande volgt dat verzoekster niet kan worden geacht individueel te worden geraakt door de bestreden verordening. Daar verzoekster niet voldoet aan een van de ontvankelijkheidsvoorwaarden van artikel 230, vierde alinea, EG, dient het onderhavige beroep niet-ontvankelijk te worden verklaard. Beslissing inzake de kosten Kosten 58 Volgens artikel 87, lid 2, van het Reglement voor de procesvoering van het Gerecht wordt de in het ongelijk gestelde partij in de kosten verwezen voorzover dit is gevorderd. Aangezien verzoekster in het ongelijk is gesteld, dient zij overeenkomstig de vordering van de Commissie in de kosten te worden verwezen. 59 Overeenkomstig artikel 87, lid 4, van het Reglement voor de procesvoering zullen het Koninkrijk Spanje en het Koninkrijk der Nederlanden, die zijn tussengekomen ter ondersteuning van de conclusies van respectievelijk de Commissie en verzoekster, hun eigen kosten dragen. Dictum HET GERECHT VAN EERSTE AANLEG (Derde kamer), rechtdoende: 1) Verklaart het beroep niet-ontvankelijk. 2) Verwijst verzoekster in haar eigen kosten alsmede in die van de Commissie. 3) Verstaat dat interveniënten hun eigen kosten zullen dragen.

61992CJ0368

nl

Overwegingen van het arrest 1 Bij arrest van 7 maart 1991, ingekomen bij het Hof op 23 september 1992, heeft de Cour d' appel te Toulouse krachtens artikel 177 EEG-Verdrag een prejudiciële vraag gesteld over de uitlegging van de bepalingen van de verordeningen (EEG) nr. 3749/83 van de Commissie van 23 december 1983 (PB 1983, L 372, blz. 1) en nr. 693/88 van de Commissie van 4 maart 1988 (PB 1988, L 77, blz. 1) betreffende de definitie van het begrip "produkten van oorsprong" voor de toepassing van de door de Europese Economische Gemeenschap voor bepaalde produkten uit ontwikkelingslanden verleende tariefpreferenties. 2 Deze vraag is gerezen in een geding tussen de Franse douane en Chiffre, gevolmachtigde van de vennootschap Bonnieux, over de voorwaarden voor vrijstelling van douanerechten bij de invoer van bepaalde produkten van oorsprong uit India. 3 In 1987 en 1988 had de vennootschap Bonnieux, douane-agent, (hierna: "Bonnieux") bij het kantoor van de Franse douane twintig aangiften gedaan ten einde voor rekening van de vennootschap ALJA France lederen kleding van oorsprong uit India in Frankrijk in het vrije verkeer te brengen. 4 Om in aanmerking te kunnen komen voor volledige opschorting van de douanerechten overeenkomstig het stelsel van algemene tariefpreferenties van de Gemeenschap voor bepaalde produkten van oorsprong uit ontwikkelingslanden, legde Bonnieux bij haar douane-aangiften door de Indiase autoriteiten opgemaakte certificaten van oorsprong (formulier A) over, waarop in vak 12 was vermeld, dat de goederen naar de "Czechoslovak Socialist Republic", respectievelijk de "Polish People' s Republic" moesten worden uitgevoerd. 5 Bonnieux deelde de Franse autoriteiten evenwel mee, dat deze bestemmingen op de betrokken certificaten waren vermeld omdat het bij de desbetreffende goederen ging om compensatie-aankopen tussen de Oosteuropese landen en India. Wanneer immers de Oosteuropese landen machines naar India verkochten, werden deze door de kopers aldaar, die niet over voldoende deviezen beschikten, betaald met goederen, zoals leer en kleding. Aangezien in de Oosteuropese landen aan deze goederen geen behoefte bestond, verkochten zij ze op andere markten, bij voorbeeld in Frankrijk, waar zij rechtstreeks naar toe werden gestuurd. 6 De Franse douane betwistte de oorsprong van de goederen niet, doch was van mening, dat de door Bonnieux ingevoerde produkten niet voor het preferentiële stelsel in aanmerking konden komen, omdat in vak 12 van de door deze vennootschap overgelegde certificaten de Europese Gemeenschap noch een Lid-Staat was vermeld, zoals voornoemde verordeningen vereisen. 7 Zij vorderde derhalve betaling van het voor deze soort van goederen normaal geldende recht van 7 %. Daar Chiffre dit weigerde, werd zij te zamen met Bonnieux voor het Tribunal d' instance d' Albi gedaagd. Bij vonnis van 25 september 1990 veroordeelde dit Tribunal Chiffre tot een geldboete van 2 000 FF. 8 Op 28 september 1990 ging de Franse douane van dit vonnis in beroep bij de Cour d' appel te Toulouse, die de behandeling van de zaak heeft geschorst en het Hof de volgende prejudiciële vraag heeft voorgelegd: "Gaat de aanspraak op toepassing van het preferentiële stelsel EEG/ontwikkelingslanden, dat vrijstelling van douanerechten meebrengt, noodzakelijkerwijs verloren wanneer op het bij uitvoer van de produkten afgegeven certificaat van oorsprong (formulier A) een andere staat dan een Lid-Staat van de EEG is vermeld?" 9 De voorwaarden waaronder produkten uit een ontwikkelingsland in aanmerking kunnen komen voor opschorting van douanerechten overeenkomstig het stelsel van algemene tariefpreferenties, zijn voor wat de vóór 1 januari 1988 gedane aangiften betreft, vastgelegd in verordening nr. 3749/83, en voor wat de na deze datum gedane aangiften betreft, in verordening nr. 693/88. 10 Het certificaat van oorsprong (formulier A), waarvan het opmaken en de afgifte telkens op gelijke wijze is geregeld in de artikelen 16 tot en met 24 van de verordeningen nrs. 3749/83 en 693/88 en in de daarbij behorende aantekeningen en bijlagen, dient als bewijsstuk voor de toepassing van de bepalingen betreffende de tariefpreferenties, bedoeld in artikel 1 van die verordeningen. 11 Vak 12 van het certificaat, waarom het in deze zaak gaat, bevat een verklaring van de exporteur, dat de betrokken goederen voldoen aan de oorsprongsvoorwaarden die door het land van bestemming worden gesteld voor de toepassing van het stelsel van tariefpreferenties. De volledige tekst van de verklaring in vak 12 luidt als volgt: "Ondergetekende verklaart hierbij, dat bovenvermelde gegevens en toelichtingen juist zijn, dat alle goederen zijn geproduceerd in (...) (naam van het land), en dat zij voldoen aan de in het stelsel van algemene preferenties voor die goederen gestelde voorwaarden betreffende de oorsprong voor de uitvoer van goederen naar (...) (naam van land van invoer). (Plaats en datum, ondertekening door bevoegd persoon)." 12 Volgens aantekening 9 in bijlage I bij verordening nr. 693/88, die overeenkomt met aantekening 8 in de bijlage bij verordening nr. 3749/83, dient vak 12 van het certificaat "(...) ingevuld te worden door daarin ofwel de Europese Economische Gemeenschap ofwel een Lid-Staat te vermelden". 13 In dit stelsel is de vermelding van de Europese Economische Gemeenschap of van een Lid-Staat in vak 12 van het certificaat van oorsprong een van de essentiële gegevens van het certificaat en een wezenlijke voorwaarde voor toekenning van de tariefpreferenties overeenkomstig de gemeenschapsverordeningen. Voor de douane-instanties van de Lid-Staten is deze vermelding immers het enige middel om zich ervan te vergewissen, dat de oorsprongregels van het stelsel van tariefpreferenties van de Gemeenschap door de exporteur zijn nageleefd. 14 Wanneer dus, zoals in casu, het certificaat van oorsprong (formulier A) een ander land van bestemming vermeldt dan een Lid-Staat van de Europese Gemeenschap of de Europese Gemeenschap zelf, kan het niet in aanmerking worden genomen voor de toepassing van het stelsel van tariefpreferenties in de Gemeenschap. 15 Anders dan Chiffre en Bonnieux hebben betoogd, is artikel 12 van de verordeningen nrs. 3749/83 en 693/88 in het onderhavige geval niet van toepassing. Dit artikel luidt als volgt: "De vaststelling van geringe verschillen tussen de gegevens op het certificaat en die op de documenten welke ter vervulling van de invoerformaliteiten voor de produkten bij het douanekantoor worden ingediend, leidt niet alleen om die reden tot ongeldigheid van het certificaat indien naar behoren wordt vastgesteld, dat het certificaat met de aangebrachte produkten overeenstemt." 16 Wanneer immers het land waarin het certificaat wordt overgelegd ter fine van toepassing van tariefpreferenties, niet hetzelfde is als het in vak 12 van het certificaat van oorsprong vermelde land, kan dat verschil niet als gering worden aangemerkt. In een dergelijk geval is het niet uitgesloten, dat de oorsprongregels van het op het certificaat vermelde land van bestemming verschillen van de oorsprongregels die in de Gemeenschap gelden, waardoor de bevoegde douane-autoriteiten in de Lid-Staat van werkelijke bestemming aan de hand van het overgelegde certificaat van oorsprong niet kunnen vaststellen, of de in de Gemeenschap toepasselijke oorsprongregels zijn nageleefd. 17 Hieraan zij overigens toegevoegd, dat een dergelijk certificaat ook niet kan worden vervangen door een ander certificaat, dat als land van bestemming zou vermelden het land waar daadwerkelijk om verlening van tariefpreferenties wordt verzocht, overeenkomstig artikel 22 van de verordeningen nrs. 3749/83 en nrs. 693/88. Deze bepaling luidt als volgt: "Een of meer certificaten van oorsprong, formulier A, kunnen altijd worden vervangen door één of meer andere certificaten van oorsprong, formulier A, op voorwaarde dat dit geschiedt op het douanekantoor van de Gemeenschap waar de produkten zich bevinden." 18 Zoals de regering van het Verenigd Koninkrijk en de Franse regering hebben opgemerkt, ziet deze bepaling uitsluitend op het geval, dat een oorspronkelijk voor uitvoer naar een Lid-Staat bestemde partij geconsigneerde produkten geheel of ten dele naar een andere Lid-Staat wordt doorgezonden om aldaar in het vrije verkeer te worden gebracht. Aangezien wijzigingen in dat geval niet de oorsprong van de produkten betreffen, maar enkel een intern communautair aspect, staat het aan de bevoegde douane-instantie in de Gemeenschap een nieuw certificaat op te maken, waarop de Lid-Staat wordt vermeld waarvoor de goederen bestemd zijn. Zoals evenwel bepaald in aantekening 7 in de bijlage bij verordening nr. 3749/83 en aantekening 8 in bijlage I bij verordening nr. 693/88, blijft ook in vak 12 van dit nieuwe certificaat niet enkel de vermelding van het land van oorsprong, maar ook die van het op het oorspronkelijke certificaat aangegeven land van bestemming gehandhaafd. 19 Deze bepaling geldt daarentegen niet in het geval dat de wijziging betrekking heeft op de verklaring van de exporteur in vak 12. De verantwoordelijkheid voor de bevestiging van de juistheid van deze verklaring berust immers uitsluitend bij de bevoegde regeringsinstantie van het door het stelsel van tariefpreferenties begunstigde land van uitvoer. 20 Ten slotte moet nog worden nagegaan, of in een geval als het onderhavige de bevoegde autoriteiten van de staat van uitvoer - in casu de Indiase autoriteiten - ingevolge artikel 23 van de verordeningen nrs. 3749/83 en 693/88 achteraf niet een nieuw certificaat van oorsprong zouden kunnen afgeven, waarin zij verklaren dat de betrokken goederen eveneens voldoen aan de oorsprongregels van de Gemeenschap of van een van haar Lid-Staten. 21 Artikel 23 van verordening nr. 693/88 bepaalt: "1. Bij wijze van uitzondering kan het certificaat worden afgegeven na de werkelijke uitvoer van de produkten waarop het betrekking heeft, wanneer dit als gevolg van vergissingen, onopzettelijk verzuim of bijzondere omstandigheden niet bij de uitvoer is geschied, en op voorwaarde dat de goederen niet werden uitgevoerd vóór de mededeling aan de Commissie van de Europese Gemeenschappen van de bij artikel 26 verlangde gegevens. 2. De bevoegde regeringsinstantie kan eerst tot afgifte achteraf van een certificaat overgaan, na te hebben nagegaan of de in het verzoek van de exporteur voorkomende gegevens overeenstemmen met die van het desbetreffende dossier van uitvoer, en of bij de uitvoer van de betrokken produkten geen certificaat van oorsprong is afgegeven. 3. Op de achteraf afgegeven certificaten van oorsprong, formulier A, moet in vak 4 de vermelding 'issued retrospectively' of 'délivré a posteriori' worden aangebracht." 22 Volgens de Franse regering laat deze bepaling niet toe, in omstandigheden als in casu achteraf een nieuw certificaat van oorsprong af te geven, omdat, anders dan deze bepaling onderstelt, reeds bij de uitvoer van de betrokken goederen een certificaat van oorsprong (formulier A) is afgegeven. 23 De Belgische regering, de regering van het Verenigd Koninkrijk en de Commissie zijn de tegengestelde mening toegedaan. Volgens hen moet het certificaat van oorsprong, wanneer het is afgegeven voor de uitvoer van goederen naar een ander land dan een van de Lid-Staten van de Gemeenschap, als non-existent worden beschouwd in relatie tot de uitvoer van de goederen naar de Gemeenschap en, bijgevolg, in relatie tot de gemeenschapsverordeningen. 24 Dienaangaande zij opgemerkt, dat het certificaat van oorsprong moet waarborgen, dat de betrokken goederen voldoen aan de oorsprongregels van het in vak 12 van het certificaat vermelde land van bestemming; de bevoegde regeringsinstanties van het land van uitvoer leggen zich daarin echter niet vast wat de toepassing betreft van de oorsprongregels van een ander land. Daar de gevolgen en de draagwijdte van dit certificaat strikt beperkt zijn tot de toepassing van het stelsel van tariefpreferenties van het in vak 12 vermelde land, kan het in geen enkel opzicht in aanmerking worden genomen voor de toepassing van het stelsel van tariefpreferenties van een ander land. 25 Hieruit volgt, dat de in artikel 23, lid 2, van de verordeningen nrs. 3749/83 en 693/88 gestelde voorwaarde voor afgifte achteraf van een certificaat van oorsprong, te weten dat bij de uitvoer van de betrokken produkten geen certificaat van oorsprong is afgegeven, moet worden geacht te zijn vervuld, indien het land van werkelijke bestemming niet vermeld is in vak 12 van het oorspronkelijke certificaat. 26 Artikel 23, lid 1, van de verordeningen nrs. 3749/83 en 693/88 beperkt de afgifte achteraf van een certificaat van oorsprong evenwel tot uitzonderlijke situaties. 27 Compensatietransacties, zoals die welke in casu tussen India en de Oosteuropese landen hebben plaatsgevonden, voldoen aan deze voorwaarde. Zij worden immers gekenmerkt door het feit, dat goederen in een andere staat worden uitgewisseld niet tegen een som gelds, maar tegen andere goederen, die, indien het land van bestemming er geen behoefte aan heeft, op andere markten worden doorverkocht. 28 Dit verklaart, waarom op de certificaten van oorsprong in eerste instantie het land wordt vermeld van de handelaar die partij is bij de compensatie-aankoop. Op het moment waarop de overeenkomst wordt gesloten, is immers niet altijd met zekerheid bekend, op welke markt de betrokken produkten uiteindelijk zullen worden doorverkocht. 29 Wanneer de betrokken produkten voldoen aan de communautaire oorsprongvoorwaarden, is er ten slotte niets wat verhindert dat de bevoegde regeringsinstantie van het land van uitvoer op grond van artikel 23 van de verordeningen nrs. 3749/83 en 693/88 daartoe achteraf een nieuw certificaat kan afgeven. De bevoegde douane-instantie in de Gemeenschap dient dan het nieuwe certificaat in aanmerking te nemen voor de verlening van de door het stelsel van algemene tariefpreferenties van de Gemeenschap geregelde tariefvrijstelling, mits is voldaan aan alle andere door de gemeenschapsregeling gestelde geldigheidsvoorwaarden. 30 Mitsdien moet op de prejudiciële vraag worden geantwoord, dat de aanspraak op toepassing van het stelsel van door de Gemeenschap verleende tariefpreferenties voor bepaalde produkten uit ontwikkelingslanden verloren gaat, wanneer het overeenkomstig de verordeningen nrs. 3749/83 en 693/88 bij de uitvoer van de produkten afgegeven certificaat van oorsprong (formulier A) een ander land als land van bestemming vermeldt dan een Lid-Staat van de Europese Gemeenschap. De tariefvrijstelling kan echter niet worden geweigerd, wanneer de bevoegde regeringsinstantie van het land van uitvoer achteraf een nieuw certificaat heeft afgegeven, dat voldoet aan de door het gemeenschapsrecht gestelde voorwaarden. Beslissing inzake de kosten Kosten 31 De kosten door de Franse regering, de Belgische regering, de regering van het Verenigd Koninkrijk en de Commissie van de Europese Gemeenschappen wegens indiening hunner opmerkingen bij het Hof gemaakt, kunnen niet voor vergoeding in aanmerking komen. Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. Dictum HET HOF VAN JUSTITIE (Vijfde kamer), uitspraak doende op de door de Cour d' appel te Toulouse bij arrest van 7 maart 1991 gestelde vraag, verklaart voor recht: De aanspraak op toepassing van het stelsel van door de Gemeenschap verleende tariefpreferenties voor bepaalde produkten uit ontwikkelingslanden gaat verloren, wanneer het certificaat van oorsprong (formulier A), dat bij de uitvoer van produkten is afgegeven overeenkomstig de verordeningen (EEG) nr. 3749/83 van de Commissie van 23 december 1983 en (EEG) nr. 693/88 van de Commissie van 4 maart 1988 betreffende de definitie van het begrip "produkten van oorsprong" voor de toepassing van de door de Europese Economische Gemeenschap voor bepaalde produkten uit ontwikkelingslanden verleende tariefpreferenties, een ander land als land van bestemming vermeldt dan een Lid-Staat van de Europese Gemeenschap. De tariefvrijstelling kan echter niet worden geweigerd, wanneer de bevoegde regeringsinstantie van het land van uitvoer achteraf een nieuw certificaat heeft afgegeven, dat voldoet aan de door het gemeenschapsrecht gestelde voorwaarden.

62004CJ0504

da

1       Anmodningen om præjudiciel afgørelse vedrører gyldigheden i forhold til proportionalitetsprincippet af forpligtelsen til at slå en kohorte ned, når denne indeholder et stykke kvæg, hos hvilket der er konstateret bovin spongiform encephalopati (herefter »BSE«). 2       Forelæggelsen er sket i en sag mellem selskabet Agrarproduktion Staebelow GmbH (herefter »Staebelow«) og Landrat des Landkreises Bad Doberan (herefter »Landrat«) vedrørende den omstændighed, at 52 dyr tilhørende Staebelows besætning blev slået ned. Fællesskabsbestemmelserne 3       Europa-Parlamentets og Rådets forordning (EF) nr. 999/2001 af 22. maj 2001 om fastsættelse af regler for forebyggelse af, kontrol med og udryddelse af visse transmissible spongiforme encephalopatier (EFT L 147, s. 1) blev vedtaget på grundlag af artikel 152, stk. 4, litra b), EF, der ved fravigelse af artikel 37 EF fastlægger vedtagelsesproceduren for foranstaltninger på veterinær- og plantesundhedsområdet, der direkte har til formål at beskytte folkesundheden. 4       Denne forordning samler i en enkelt tekst en stor del af de foranstaltninger, der af Det Europæiske Fællesskab er blevet vedtaget siden 1990 på grundlag af de beskyttelsesbestemmelser, der er indeholdt i direktiverne om dyresundhedsforanstaltninger, og som har til formål at beskytte menneskers og dyrs sundhed mod risikoen for BSE. 5       Fjerde betragtning til den nævnte forordning er affattet som følger: »Kommissionen har indhentet videnskabelige udtalelser, bl.a. fra Den Videnskabelige Styringskomité og Den Videnskabelige Komité for Veterinærforanstaltninger med henblik på Folkesundheden, om flere [transmissible spongiforme encephalopatier (TSE)]-aspekter. Nogle af disse udtalelser indeholder rådgivning om foranstaltninger, der tager sigte på at mindske den potentielle risiko for mennesker og dyr som følge af eksponering for inficerede animalske produkter.« 6       Forpligtelsen til at slå en kohorte, hvori indgår et stykke smittet kvæg, ned følger af artikel 13, stk. 1, første punktum, litra c), i forordning nr. 999/2001, sammenholdt med bilag VII, punkt 2, litra a), til nævnte forordning. Kohorten er for sin del defineret i bilag I, litra c), til nævnte forordning. 7       Artikel 13 i forordning nr. 999/2001 er affattet som følger: »1.      Når forekomsten af en TSE er officielt bekræftet, træffes følgende foranstaltninger snarest muligt: a)      Alle dele af dyrets krop destrueres fuldstændigt i overensstemmelse med bilag V, bortset fra materiale, der bevares med henblik på registrene i overensstemmelse med bilag III, kapitel B, III, 2. b)      Der gennemføres en undersøgelse for at identificere alle potentielt truede dyr i overensstemmelse med bilag VII, nr. 1. c)      Alle dyr og animalske produkter, jf. bilag VII, nr. 2, som ved den i litra b) nævnte undersøgelse er fastslået som smitterisiko, slås ned eller destrueres fuldstændigt i overensstemmelse med bilag V, nr. 3 og 4. [...] 4.      Der udbetales straks kompensation til ejerne for tabet af dyr, der aflives, eller animalske produkter, der destrueres i overensstemmelse med artikel 12, stk. 2, og nærværende artikels stk. 1, litra a) og c). [...]« 8       Bilag VII til forordning nr. 999/201 er ændret ved Kommissionens forordning (EF) nr. 1326/2001 af 29. juni 2001 om fastsættelse af overgangsforanstaltninger med henblik på overgang til forordning nr. 999/2001 og om ændring af bilag VII og XI til forordningen (EFT L 177, s. 60). Dette bilag bestemmer: »1.      Ved den i forordningens artikel 13, stk. 1, litra b), nævnte undersøgelse skal følgende identificeres: a)      for kvæg: –       alle andre drøvtyggere på den bedrift, hvor det dyr, hos hvilket sygdommen er bekræftet, holdes –       hvor sygdommen er bekræftet hos et hundyr, alle embryoner, æg og afkom, som er indsamlet eller født inden for to år før eller efter sygdommens kliniske udbrud –       alle dyr i den kohorte, som det dyr, hos hvilket sygdommen er bekræftet, tilhører […] 2.      Foranstaltningerne i forordningens artikel 13, stk. 1, litra c), skal mindst omfatte: a)      hvis der bekræftes BSE hos et kreatur, nedslagning og fuldstændig destruktion af de enkelte dyr samt destruktion af embryoner og æg, som er identificeret ved den undersøgelse, der er nævnt i punkt 1, litra a), første, andet og tredje led. En medlemsstat kan beslutte at undlade at foretage nedslagning og destruktion af samtlige kreaturer fra den besætning, hvor sygdommen er bekræftet, jf. punkt 1, litra a), første led, under hensyntagen til den epidemiologiske situation og til, om dyrene i den pågældende besætning kan spores […]« 9       »Kohorte« er i bilag I, litra c), til forordning nr. 999/2001 defineret som en gruppe dyr, som omfatter alt kvæg født inden for 12 måneder før eller efter, at et sygt stykke kvæg er født, i den besætning, hvor det syge dyr er født, eller som når som helst inden for de første 12 måneder af sin levetid har været opdrættet sammen med et sygt dyr, og som har kunnet indtage det samme foder, som det syge dyr har fået, inden for de første 12 måneder af sin levetid. 10     Syvende betragtning til forordning nr. 1326/2001 er affattet som følger: »Bilag VII til forordning (EF) nr. 999/2001 indeholder de nærmere regler for, hvilke foranstaltninger der skal gennemføres i tilfælde af bekræftet forekomst af TSE. Disse bestemmelser bør opdateres for at tage højde for de detaljerede tekniske bestemmelser om udryddelse, der anvendes af medlemsstaterne, under hensyn til Den Videnskabelige Styringskomites (VSK) udtalelse af 15. september 2000 om BSE-relateret slagtning af kvæg. I udtalelsen konkluderede VSK, at [nedslagtning] af (hele) besætninger allerede har vist sig at have en vis virkning både med hensyn til eliminering af tilfælde, der ellers ikke ville være blevet opdaget, og med hensyn til forebyggelse af nye tilfælde. Man kan imidlertid stort set opnå den samme virkning ved at [nedslagte] alle de dyr, der er født og/eller opfostret i den besætning, hvor der er konstateret et tilfælde, inden for en periode på ca. 12 måneder før og efter den dag, hvor dyret med det konstaterede tilfælde blev født (fødselskohorteudsætninger). VSK anbefalede at [nedslagte] mindst fødselskohorten, når der opstår et BSE-tilfælde, uanset hvordan den fremherskende epidemiologiske situation ser ud. Det er derfor hensigtsmæssigt, at de detaljerede bestemmelser om udryddelse ændres som konsekvens heraf, således at det alt afhængigt af den fremherskende situation i lokalområdet bliver valgfrit, om hele besætningen [nedslagtes].« Tvisten i hovedsagen og det præjudicielle spørgsmål 11     Den 29. januar 2002 udviste en test, som blev udført på et stykke kvæg fra Staebelows besætning, et positivt resultat for BSE. Derefter registreredes to direkte efterkommere af det inficerede stykke kvæg og 50 dyr, der tilhørte dets kohorte. 12     Ved afgørelse af 5. februar 2002 bestemte Landrat, at de 52 dyr straks skulle slås ned. Staebelow indgav klage over denne afgørelse, men klagen blev ved afgørelse af 13. februar 2002 erklæret ubegrundet. 13     Staebelow indbragte denne afgørelse for Verwaltungsgericht Schwerin den 13. marts 2002. 14     En tidligere indgivet begæring om foreløbige foranstaltninger var blevet afslået af både denne ret og, under appel, af Oberverwaltungsgericht Mecklenburg-Vorpommern. Som følge heraf blev Landrats afgørelse fuldbyrdet. Kvæget blev slået ned den 4. april 2002, og det blev fuldstændigt destrueret. 15     Staebelow har fortsat sagen med henblik på at sikre, at det fastslås, at afgørelsen om nedslagning var retsstridig. Sagsøgeren frygter, at Landrat i en tilsvarende situation på ny vil træffe afgørelse om nedslagning af kvæg af det inficerede dyrs fødsels- og fodringskohorte samt af dets afkom. Der er også en tilstrækkeligt konkret gentagelsesfare, da sagsøgeren fortsat holder og opdrætter kvæg. Desuden er afgørelsen vigtig for sagsøgeren af hensyn til dennes rehabilitering. 16     Staebelow gør for Verwaltungsgericht Schwerin gældende, at fællesskabsbestemmelserne er i strid med proportionalitetsprincippet. 17     Sagsøgeren gør indledningsvis gældende, at bortfjernelsen af materiale, der udgør en bestemt risiko, dvs. dele af dyret, hvor prionerne er koncentreret, forhindrer, at væv, der er inficeret af prioner, kommer ind i fødekæden. 18     Sagsøgeren påberåber sig endvidere talmaterialet i oplysningerne fra Bundesverbraucherministerium (det tyske forbundsministerium for forbrugerbeskyttelse) for år 2001, 2002 og januar 2003 om resultaterne af BSE-test, der herom viser følgende: –      I år 2001 var procentsatsen for positive BSE-resultater blandt de sunde slagtede dyr 0,0014% (38 positive resultater blandt 2 593 260 undersøgte dyr). Blandt de dyr, der blev slået ned som led i udryddelsen af BSE, var procentsatsen 0,0446% (fire positive resultater blandt 8 952 dyr). –      I 2002 var procentsatsen af positive BSE-resultater blandt de sunde slagtede dyr 0,0015% (42 positive resultater blandt 2 759 984 dyr). Blandt de dyr, som blev slagtet som led i udryddelsen af BSE, androg procentsatsen 0,1185% (tre positive resultater blandt 2 530 dyr). –      I perioden fra januar til oktober 2003 blev der slået 779 dyr ned som led i kohorteordningen. Heriblandt var der kun et yderligere positivt resultat. 19     Under henvisning til en udtalelse fra professor Staufenbiel, Freie Universität Berlin, Fachbereich Veterinärmedizin, af 15. december 2003 udleder Staebelow af disse oplysninger, at der ikke var en signifikant forskel i resultaterne, og at nedslagtning af kohorten måtte betragtes som en upassende foranstaltning. 20     Staebelow gør endelig gældende, at BSE-hurtigtestene måtte anses for 100% sikre, således at inficerede dyr fra kohorten under alle omstændigheder ville blive opdaget i forbindelse med den ordinære slagtning af dyrene. 21     Det er på den baggrund, at Verwaltungsgericht Schwerin har besluttet at udsætte sagen og forelægge Domstolen følgende præjudicielle spørgsmål: »Er artikel 13, stk. 1, første punktum, litra c), sammenholdt med bilag VII, nr. 2, litra a), jf. nr. 1, litra a), (tredje led), i [...] forordning (EF) nr. 999/2001 [...], som affattet ved artikel 3, nr. 1, i og bilag II til forordning (EF) nr. 1326/2001 ugyldig, fordi den er i strid med proportionalitetsprincippet?« Om det præjudicielle spørgsmål Bemærkninger fremsat for Domstolen 22     På grundlag af forskellige videnskabelige artikler gør Staebelow af de i forelæggelseskendelsen anførte grunde gældende, at forpligtelsen til at nedslagte den kohorte, hvori det syge dyr indgår, er i strid med proportionalitetsprincippet, idet denne foranstaltning ikke på afgørende måde forbedrer forbrugerbeskyttelsen. Selv hvis opdrætterne modtager en kompensation, er denne ikke tilstrækkelig til at dække det ikke-økonomiske tab. Fællesskabslovgiver har ikke taget hensyn til de strukturelle forskelle på bedrifterne i medlemsstaterne. Ligeledes bør forbuddet mod uden grund at aflive dyr såvel som dyrebeskyttelsesrettigheder, der er omfattet af den tyske forfatning, tages i betragtning. 23     Staebelow gør ligeledes gældende, at det ikke er godtgjort, at der eksisterer en forbindelse mellem BSE og risiciene for menneskers sundhed, som under alle omstændigheder er svage, hvilket er blevet godtgjort af de af visse videnskabsmænd fremførte oplysninger. 24     Staebelow fremhæver atter, at fællesskabslovgiver er forpligtet til fortløbende at kontrollere de fastsatte foranstaltninger og at tage udviklingen i de videnskabelige oplysninger i betragtning. 25     De græske og nederlandske regeringer, Europa-Parlamentet, Rådet for Den Europæiske Union og Kommissionen for De Europæiske Fællesskaber gør heroverfor gældende, at forpligtelsen til at nedslagte den kohorte, hvori det syge dyr indgår, ikke er i strid med proportionalitetsprincippet. 26     De henviser indledningsvis til fællesskabslovgivers vide skøn, det høje beskyttelsesniveau for menneskers sundhed, som skal sikres ved fastlæggelsen og gennemførelsen af alle Fællesskabets politikker og aktioner, og vigtigheden af forsigtighedsprincippet og den omstændighed, at en retsakts lovlighed skal bedømmes i forhold til den situation, der forelå ved dens vedtagelse. De bemærker i denne forbindelse, at de af den forelæggende ret fremlagte oplysninger vedrører en situation, der ligger efter vedtagelsen af forordning nr. 999/2001. 27     Disse regeringer og fællesskabsinstitutioner henviser endvidere til udviklingen i den del af fællesskabsretten, der har til formål at bekæmpe BSE og TSE i almindelighed. Under retsmødet oplyste disse institutioner, at i modsætning til, hvad sagsøgeren har gjort gældende i hovedsagen, er en foranstaltning som forpligtelsen til at nedslagte kohorten og til at destruere dyrene ikke alene begrundet i hensynet til forbrugerbeskyttelse, men ligeledes i hensynet til udryddelse af BSE. 28     De nævnte regeringer og institutioner fremhæver, at forordning nr. 1326/2001 er blevet vedtaget under hensyn til Den Videnskabelige Styringskomites (herefter »VSK«) udtalelse af 15. september 2000, således som det fremgår af syvende betragtning til denne forordning. De bemærker i denne forbindelse, at forordning nr. 999/2001 i sin oprindelige affattelse bestemte, at hele besætningen på den bedrift, hvor det dyr, i hvis organisme tilstedeværelsen af sygdommen var blevet konstateret, skulle nedslagtes. Efter VSK’s udtalelse, og inden forordning nr. 999/2001 trådte i kraft, blev bilag VII ændret således, at det alene er påbudt, at kohorten nedslagtes. 29     De bemærker, at nødvendigheden af at nedslagte kohorten flere gange er blevet bekræftet af forskellige videnskabelige komitéer. De citerer i denne forbindelse konklusionerne og de væsentligste anbefalinger fra den fælles tekniske konsultation WHO/FAO/OIE om BSE: Offentlig sundhed, dyresundhed og handel (OIE, Paris, 11.-14.6.2001), VSK’s udtalelse af 11. januar 2002 om den ekstra garanti, der følger af de forskellige nedslagtningsordninger under de gældende betingelser i Det Forenede Kongerige og Tyskland (Opinion on the additional safeguard provided by different culling schemes under the current conditions in the UK and DE), såvel som den på Kommissionens begæring fremsatte udtalelse af 21. april 2004 om nedslagtning i forbindelse med kampen mod BSE fra det videnskabelige udvalg for biologiske risici [Opinion of the Scientific Panel on Biological Hazards on a request from the Commission on BSE-related Culling in Cattle (Question n° EFSA-Q-2003-098). 30     For så vidt angår de for den forelæggende ret fremsatte argumenter gør de gældende, at infektionens fordeling i kroppen og organerne hos et sygt dyr ikke var velkendt på tidspunktet for vedtagelsen af forordning nr. 999/2001. Eftersom det under alle omstændigheder ikke kan udelukkes, at smittet væv i tilfælde af utilstrækkelige hygiejnebestemmelser finder vej ind i fødekæden, udgør bortfjernelsen af bestemt risikomateriale ikke en tilstrækkelig beskyttelsesforanstaltning. 31     Regeringerne og fællesskabsinstitutionerne bemærker i øvrigt, at de hurtige BSE-test ikke giver mulighed for at konstatere sygdommen i inkubationstiden, men alene når den befinder sig på et meget fremskredent udviklingstrin. 32     De bestrider de konklusioner, Staebelow har draget af de statistiske oplysninger. Disse viser derimod, at positive tilfælde af BSE med den største sandsynlighed vil optræde blandt raske dyr, der er blevet slået ned, og som indgår i den kohorte, hvorfra et sygt dyr kom. Således var der ifølge de tal, som den forelæggende ret har fremlagt, i 2001 31,85 gange (0,0446% divideret med 0,0014%) flere positive tilfælde blandt kohorter, der var blevet nedslagtet, end der var blandt testene. I 2002 var der 79 gange flere (0,1185% divideret med 0,0015 %). 33     For så vidt angår disse forskellige elementer vurderer de nævnte regeringer og institutioner, at forpligtelsen til at nedslagte den omhandlede kohorte er nødvendig for beskyttelsen af dyrs og menneskers sundhed, og at andre foranstaltninger ikke ville føre til samme resultat. Når henses til den i artikel 13, stk. 4, i forordning nr. 999/2001 fastsatte kompensation til opdrætterne, er denne foranstaltning ikke uforholdsmæssig, når den sammenholdes med det mål, der forfølges. 34     De præciserer atter, at fællesskabsbestemmelserne bliver tilpasset i takt med udviklingen i den videnskabelige viden. Således er bilag VII til forordning nr. 999/2001 blevet ændret i 2002, 2003 og 2004 med det formål at lempe foranstaltningerne vedrørende nedslagtning. Domstolens svar 35     Proportionalitetsprincippet, der hører til fællesskabsrettens almindelige grundsætninger, indebærer, at fællesskabsinstitutionernes retsakter ikke må gå videre end nødvendigt og passende for gennemførelsen af det lovligt tilsigtede formål, hvorved det forudsættes, at såfremt det er muligt at vælge mellem flere egnede foranstaltninger, skal den mindst bebyrdende foranstaltning vælges, og byrderne må herved ikke være uforholdsmæssige i forhold til de tilsigtede mål (dom af 13.11.1990, sag C-331/88, Fedesa m.fl., Sml. I, s. 4023, præmis 13, af 5.10.1994, forenede sager C-133/93, C-300/93 og C-362/93, Crispoltoni m.fl., Sml. I, s. 4863, præmis 41, af 5.5.1998, sag C-157/96, National Farmers’ Union m.fl., Sml. I s. 2211, præmis 60, og af 12.7.2001, sag C-189/01, Jippes m.fl., Sml. I, s. 5689, præmis 81). 36     For så vidt angår domstolskontrollen med betingelserne for anvendelsen af et sådant princip i forhold til det vide skøn, som fællesskabslovgiver har inden for et område som det i det foreliggende tilfælde omhandlede, der for lovgiver involverer valg af politisk, økonomisk og social karakter, og hvor lovgiver skal foretage komplekse vurderinger, gælder det, at kun såfremt en foranstaltning på dette område er åbenbart uforholdsmæssig i forhold til det mål, som vedkommende institutioner forfølger, vil en sådan foranstaltning kunne kendes ulovlig (jf. dom af 6.12.2005, forenede sager C-453/03, C-11/04, C-12/04 og C-194/04, ABNA m.fl., endnu ikke trykt i Samling af Afgørelser, præmis 69). 37     Inden for rammerne af undersøgelsen af de med de forskellige mulige foranstaltninger forbundne begrænsninger, bør det efterprøves, at fællesskabslovgiver, ud over hovedformålet vedrørende beskyttelse af den offentlige sundhed, i fuldt omfang har taget hensyn til de berørte interesser og navnlig til ejendomsretten såvel som krav til dyrevelfærd (dom af 10.3.2005, forenede sager C-96/03 og C-97/03, Tempelman og van Schaijk, Sml. I, s. 1895, præmis 48). 38     Det bemærkes endvidere, at gyldigheden af en fællesskabsretsakt ikke kan afhænge af efterfølgende vurderinger vedrørende dens effektivitet. Når fællesskabslovgiver ved fastlæggelsen af en ordning må vurdere dennes fremtidige virkninger, og disse ikke kan forudses med nøjagtighed, kan det af fællesskabslovgiver udøvede skøn kun tilsidesættes, såfremt det er åbenbart fejlagtigt, når henses til de oplysninger, som fællesskabslovgiver rådede over på tidspunktet for vedtagelsen af den pågældende ordning (dommen i sagen Jippes m.fl., præmis 84). 39     Således bør det medgives, at når der forekommer usikkerhed med hensyn til, om og i givet fald i hvilket omfang der er risiko for menneskers sundhed, må institutionerne under anvendelse af princippet om forebyggelse og præventiv handling kunne træffe beskyttelsesforanstaltninger uden at afvente, at det fuldt ud påvises, at der er en risiko, og hvilket omfang denne har (jf. i denne retning dommen i sagen National Farmers’ Union m.fl., præmis 63). 40     Når nye forhold på den anden side ændrer risikoopfattelsen eller viser, at risikoen kan afvendes ved foranstaltninger, der er mindre indgribende end de eksisterende, påhviler det institutionerne og navnlig Kommissionen, der har initiativretten, at foretage en ændring af bestemmelserne i lyset af de nye oplysninger. 41     De ved forordning nr. 999/2001 fastsatte regler blev vedtaget på grundlag af antagelsen af en forbindelse mellem BSE og den nye variant af Creutzfeldt-Jakobs sygdom. Det følger af første betragtning til forordningen, at »[d]er [stadig] fremkommer [...] flere beviser på lighed mellem BSE-agenset og det, der forårsager den nye variant af Creutzfeldt-Jakobs sygdom«. I denne forbindelse bemærkes, at mens sagsøgeren i hovedsagen anfører, at der ikke er ført bevis for årsagssammenhængen mellem dette agens og denne sygdom, bestrides det ikke, at der findes en geografisk og tidsmæssig sammenhæng mellem fremkomsten af BSE og af denne variant af den nævnte sygdom, der udgør et indicium for en sådan sammenhæng. 42     Som det følger af fjerde betragtning til denne forordning, er de bestemmelser, den fastsætter, støttet på forskellige videnskabelige opfattelser, der anbefaler, at det undgås, at dyr og mennesker eksponeres for inficerede animalske produkter. Den videnskabelige viden herom på tidspunktet for vedtagelsen af samme forordning fremgår navnlig af den ovennævnte fælles tekniske konsultation WHO/FAO/OIE om BSE fra 2001, hvori det konstateres, at »der er videnskabelig enighed om den omstændighed, at føde udgør den væsentligste kilde til eksponering« for BSE (s. 4 i nævnte konsultation). 43     Når henses til disse forhold, må de foranstaltninger, som fællesskabslovgiver har vedtaget med det formål at reducere dyrs og menneskers eksponering for BSE-agenset, nemlig nedslagtning og destruktion af den kohorte, hvori indgår et inficeret dyr, betegnes som passende for at forfølge målet om beskyttelse af den offentlige sundhed. 44     Det fremgår således ikke, at en sådan foranstaltning på tidspunktet, hvor reglen om nedslagtning af kohorten blev fastsat, har været overflødig, når henses til de øvrige eksisterende beskyttelsesforanstaltninger. Det bemærkes i denne forbindelse, at det fuldstændige forbud mod brug af animalsk mel i føde til dyr først anvendtes fra den 1. marts 2001 i overensstemmelse med artikel 3 i Kommissionens beslutning 2001/25/EF af 27. december 2000 om forbud mod anvendelse af bestemte animalske biprodukter i foder (EFT 2001 L 6, s. 16). 45     Endvidere, sådan som det fremgår af VSK’s udtalelse af 15. september 2000, hvortil henvises i syvende betragtning til forordning nr. 1326/2001, giver testene, som udføres på kvæg, ikke mulighed for at opdage sygdommen i begyndelsen af inkubationstiden. 46     For så vidt angår forholdsmæssigheden af den omtvistede foranstaltning på tidspunktet for de faktiske omstændigheder i hovedsagen skal det blot konstateres, at selv om artikel 23 og 24 i forordning nr. 999/2001 i princippet gav mulighed for en eventuel vedtagelse af denne foranstaltning, gentog den førnævnte udtalelse af 11. januar 2002, der i mellemtiden var blevet vedtaget af VSK, den i udtalelsen af 15. september 2001 citerede konklusion. I denne nye udtalelse fremhævede VSK i øvrigt, at foranstaltninger såsom forbuddet mod animalsk mel i føde til kvæg og bortfjernelse af bestemt materiale kun begrænsede risikoen for menneskers sundhed i det omfang, de blev iværksat på en effektiv måde, og at utilstrækkeligheder af selv mindre omfang kunne nedsætte sikkerhedsniveauet på en væsentlig måde. 47     Således bekræftede VSK i nævnte udtalelse af 11. januar 2002 efter en forespørgsel om nytten af at bevare forpligtelsen til at nedslagte kohorten på trods af andre foranstaltninger, at nedslagtningen af dyrene medførte en lavere risiko for mennesker end det niveau, som kunne opnås gennem brug af hurtige test og bortfjernelse af bestemt materiale (jf. s. 4 i denne udtalelse). 48     Hvad angår de statistikker, som sagsøgeren i denne henseende har fremlagt for den forelæggende ret i hovedsagen, skal det blot konstateres, sådan som regeringerne og fællesskabsinstitutionerne har gjort i deres bemærkninger, at de viser, at den individuelle tilbøjelighed var højere i inficeret kvægs fødselskohorter end blandt den almindelige kvæg-population. De statistikker, som er undersøgt af Scientific Panel on Biological Hazards i dennes ovennævnte rapport af 21. april 2004, bekræfter denne konklusion (jf. s. 1 i nævnte rapport). 49     I øvrigt var de strukturelle forskelle på bedrifterne i medlemsstaterne tilsyneladende ikke et relevant forhold, som fællesskabslovgiver burde have taget i betragtning på tidspunktet for vedtagelsen af den anfægtede foranstaltning. Eftersom nødvendigheden af at nedslagte kohorten var støttet på formodningen om, at dyrene i denne havde modtaget den samme føde som det inficerede dyr, var der ikke grund til at sondre, alt efter om kohorten bestod af kun 20 eller mere end 500 dyr. 50     Det skal endvidere bemærkes, at artikel 13, stk. 4, i forordning nr. 999/2001 bestemmer, at der straks udbetales kompensation til ejerne for tabet af dyr, der destrueres i overensstemmelse med samme bestemmelses stk. 1, litra c). 51     Det skal endelig fremhæves, som det fremgår af syvende betragtning til forordning nr. 1326/2001, at den ved forordning nr. 999/2001 oprindeligt fastsatte foranstaltning vedrørende destruktion af hele den besætning, hvori indgik et stykke inficeret kvæg, er blevet lempet med henblik på at tage hensyn til VSK’s udtalelse af 15. september 2000 om BSE-relateret slagtning af kvæg, der konkluderede, at man kan opnå næsten den samme virkning ved kun at nedslagte det inficerede dyrs fødselskohorte i stedet for hele besætningen. 52     Det følger af disse betragtninger, at en bestemmelse, der påbyder, at den kohorte, hvori der indgår et stykke inficeret kvæg, skal nedslagtes og destrueres, sådan som den, der fremgår af forordning nr. 999/2001, som ændret ved forordning nr. 1326/2001, ikke er i strid med proportionalitetsprincippet, idet den ikke går ud over grænserne for, hvad der er passende og nødvendigt for beskyttelsen af dyrs og menneskers sundhed. 53     Herefter skal det præjudicielle spørgsmål besvares med, at gennemgangen heraf intet har frembragt, der i forhold til proportionalitetsprincippet kan rejse tvivl om gyldigheden af artikel 13, stk. 1, første punktum, litra c), i forordning nr. 999/2001, som ændret ved forordning nr. 1326/2001, sammenholdt med punkt 2, litra a), og punkt 1, litra a), tredje led, i bilag VII til nævnte forordning. Sagens omkostninger 54     Da sagens behandling i forhold til hovedsagens parter udgør et led i den sag, der verserer for den forelæggende ret, tilkommer det denne at træffe afgørelse om sagens omkostninger. Bortset fra de nævnte parters udgifter kan de udgifter, der er afholdt i forbindelse med afgivelse af indlæg for Domstolen, ikke erstattes. På grundlag af disse præmisser kender Domstolen (Tredje Afdeling) for ret: Gennemgangen af det forelagte spørgsmål har intet frembragt, der i forhold til proportionalitetsprincippet kan rejse tvivl om gyldigheden af artikel 13, stk. 1, første punktum, litra c), i Europa-Parlamentets og Rådets forordning (EF) nr. 999/2001 af 22. maj 2001 om fastsættelse af regler for forebyggelse af, kontrol med og udryddelse af visse transmissible spongiforme encephalopatier, som ændret ved Kommissionens forordning (EF) nr. 1326/2001 af 29. juni 2001 om fastsættelse af overgangsforanstaltninger med henblik på overgang til forordning nr. 999/2001 og om ændring af bilag VII og XI til forordningen, sammenholdt med punkt 2, litra a), og punkt 1, litra a), tredje led, i bilag VII til nævnte forordning. Underskrifter * Processprog: tysk.

62009CJ0340

fr

Par sa requête, la Commission des Communautés européennes demande à la Cour de constater que, en ce qui concerne certains parcs zoologiques situés dans les Communautés autonomes d’Aragon, des Asturies, des Baléares, des Canaries, de Cantabrie, de Castilla y León, d’Estrémadure, de Galice et de Valence: –        en ne garantissant pas, au plus tard à la date prévue par la directive 1999/22/CE du Conseil, du 29 mars 1999, relative à la détention d’animaux sauvages dans un environnement zoologique (JO L 94, p. 24), que tous les jardins zoologiques situés sur son territoire soient titulaires d’une licence en bonne et due forme délivrée conformément aux dispositions de l’article 4, paragraphes 2 et 3, de celle-ci et, en ce qui concerne les Communautés autonomes d’Aragon, des Asturies, des Canaries, de Cantabrie et de Castilla y León, conformément aux dispositions de l’article 4, paragraphe 4, de cette directive, et –        en n’appliquant pas, dans le cas des jardins zoologiques non titulaires de licence, les mesures de fermeture conformément aux dispositions de l’article 4, paragraphe 5, de ladite directive, le Royaume d’Espagne a manqué aux obligations qui lui incombent en vertu de l’article 4, paragraphes 2 à 5, de la directive 1999/22. Le cadre juridique La réglementation de l’Union La directive 1999/22 a pour objet, conformément à son article 1 er , «de protéger la faune sauvage et de préserver la biodiversité en prévoyant l’adoption par les États membres de mesures d’octroi de licences et d’inspection des jardins zoologiques dans la Communauté, renforçant ainsi le rôle des jardins zoologiques dans la conservation de la diversité biologique». L’article 2 de la directive 1999/22 énonce: «Aux fins de la présente directive, on entend par ‘jardins zoologiques’ tous les établissements permanents où des animaux vivants d’espèces sauvages sont détenus en vue d’être exposés au public pendant sept jours par an ou davantage, à l’exception, toutefois, des cirques et des magasins vendant des animaux de compagnie ainsi que des établissements que les États membres exemptent des exigences de la présente directive du fait qu’ils n’exposent pas un nombre important d’animaux ou d’espèces au public et que cette exemption ne portera pas atteinte aux objectifs de la présente directive.» Aux termes de l’article 3 de la directive 1999/22: «Les États membres adoptent les mesures aux articles 4, 5, 6 et 7 afin de garantir que tous les jardins zoologiques mettent en œuvre les mesures de conservation suivantes: –        la participation à la recherche dont les avantages bénéficient à la conservation des espèces et/ou à la formation pour l’acquisition de qualifications en matière de conservation et/ou à l’échange d’informations sur la conservation des espèces et/ou, le cas échéant, à la reproduction en captivité, au repeuplement et à la réintroduction d’espèces dans les habitats sauvages, –        la promotion de l’éducation et de la sensibilisation du public en ce qui concerne la conservation de la diversité biologique, notamment en fournissant des renseignements sur les espèces exposées et leurs habitats naturels, –        la détention des animaux dans des conditions visant à satisfaire les besoins biologiques et de conservation des différentes espèces, en prévoyant, notamment, un enrichissement des enclos en fonction de chaque espèce et le maintien de conditions d’élevage de haut niveau, assorti d’un programme étendu de soins vétérinaires prophylactiques et curatifs et de nutrition, –        empêcher que les animaux ne s’échappent afin d’éviter d’éventuels dangers écologiques pour les espèces indigènes et empêcher l’introduction d’organismes nuisibles extérieurs, –        la tenue à jour de registres des pensionnaires du jardin zoologique, appropriés aux espèces enregistrées.» L’article 4 de la directive 1999/22 fixe les obligations suivantes en matière d’octroi de licences et d’inspection: «1.      Les États membres adoptent des mesures concernant l’octroi des licences et l’inspection des jardins zoologiques existants et nouveaux en vue de garantir le respect des exigences de l’article 3. 2.      Tous les jardins zoologiques doivent être titulaires d’une licence dans les quatre ans qui suivent l’entrée en vigueur de la présente directive ou, dans le cas de nouveaux jardins zoologiques, avant leur ouverture au public. 3.      Chaque licence doit contenir les conditions à remplir pour respecter les exigences de l’article 3. Le respect de ces conditions sera vérifié notamment au moyen d’inspections régulières et des mesures appropriées seront prises pour assurer cette conformité. 4.      Avant d’accorder, de refuser ou de proroger une licence ou de la modifier sensiblement, les autorités compétentes des États membres procèdent à une inspection afin de déterminer si les conditions d’octroi des licences ou les conditions proposées pour l’octroi des licences sont remplies. 5.      Si une licence n’a pas été octroyée au jardin zoologique conformément à la présente directive ou si les conditions d’octroi des licences ne sont pas remplies, l’accès du jardin zoologique ou d’une partie de celui-ci: a)      est interdit au public par l’autorité compétente et/ou b)      satisfait aux exigences appropriées imposées par l’autorité compétente pour garantir que les conditions d’octroi d’une licence sont respectées. S’il n’est pas satisfait à ces exigences dans un délai approprié, mais n’excédant pas deux ans, à fixer par l’autorité compétente, celle-ci retire ou modifie la licence et ferme le jardin zoologique ou une partie de celui-ci.» L’article 5 de la directive 1999/22 prévoit: «Les exigences de l’article 4 relatives à l’octroi de licences ne sont pas d’application lorsqu’un État membre peut démontrer, à la satisfaction de la Commission, que l’objectif de la présente directive tel qu’il est défini à l’article 1 er ainsi que les exigences applicables aux jardins zoologiques prévues à l’article 3 sont respectés et maintenus en permanence au moyen d’un système de réglementation et d’enregistrement. Un tel système devrait notamment comporter des dispositions concernant l’inspection et la fermeture des zoos équivalentes à celles de l’article 4, paragraphes 4 et 5.» En vertu de l’article 9 de la directive 1999/22, celle-ci devait être transposée au plus tard le 9 avril 2002. Elle est entrée en vigueur le jour de sa publication au Journal officiel des Communautés européennes, soit le 9 avril 1999. La réglementation nationale La directive 1999/22 a été transposée en droit espagnol par la loi n° 31/2003, du 27 octobre 2003, relative à la conservation de la faune sauvage dans les jardins zoologiques. Conformément à l’article 7, paragraphe 1, de la loi n° 31/2003, l’ouverture au public, la modification substantielle et l’agrandissement des jardins zoologiques sont subordonnés à la délivrance d’une licence par l’autorité compétente de la communauté autonome dans laquelle se trouvent ces jardins zoologiques. Au titre du paragraphe 2 de la même disposition, l’autorité compétente octroie la licence après s’être assurée que le jardin zoologique pour lequel elle a été demandée respecte les conditions établies à l’article 3 de cette loi, concernant les mesures de bien-être animal et les mesures prophylactiques et environnementales, à l’article 5, concernant le personnel spécialisé et les moyens matériels, et à l’article 6, concernant le registre des espèces et des individus, ainsi que les obligations en matière de programmes prévues à l’article 4 de la loi n° 31/2003. Selon l’article 7, paragraphe 3, de la loi n° 31/2003, la licence fixe les conditions spécifiques applicables au jardin zoologique afin d’assurer le respect des dispositions de cette loi et de la réglementation de la communauté autonome correspondante. Enfin, aux termes de l’article 7, paragraphe 4, de ladite loi, la licence est réputée refusée si la décision n’a pas été notifiée dans un délai de six mois après la réception de la demande par l’autorité correspondante. En vertu de l’article 8, paragraphe 1, de la loi n° 31/2003, l’autorité compétente de la communauté autonome vérifie, au moyen de contrôles appropriés, que les jardins zoologiques respectent les mesures de conservation qui figurent au chapitre II de la loi n° 31/2003 (articles 3 à 6) et dans la réglementation applicable de la communauté autonome, ainsi que les conditions spécifiques établies dans les licences respectives. Il est également précisé à ce paragraphe 1 que l’autorité compétente de la communauté autonome réalise au moins une inspection annuelle de chaque jardin zoologique. Conformément aux dispositions tant de l’article 13, paragraphe 4, sous a), de la loi n° 31/2003 que de l’article 15, paragraphe 1, de celle-ci, l’autorité compétente de la communauté autonome impose la fermeture temporaire ou définitive, totale ou partielle, du jardin zoologique dont l’ouverture au public, la modification substantielle ou l’agrandissement est intervenu sans que l’autorité compétente correspondante lui ait octroyé une licence. La disposition transitoire unique de la loi n° 31/2003 relative à l’adaptation des jardins zoologiques existants prévoit ce qui suit: «Les jardins zoologiques ouverts au public à la date d’entrée en vigueur de la présente loi doivent se conformer aux dispositions de celle-ci et demander la licence correspondante dans un délai d’un an. La licence est réputée octroyée lorsque, dans un délai de six mois à compter de la date de réception de la demande par l’autorité compétente, la décision n’a pas été notifiée. Les jardins zoologiques qui ne demandent pas la licence correspondante dans le délai fixé doivent fermer leurs installations au public [...]» La procédure précontentieuse Au cours du mois d’octobre de l’année 2006, la Commission a reçu une plainte dénonçant des manquements dans l’application en Espagne de la directive 1999/22, tenant notamment au fait que la disposition transitoire unique de la loi n° 31/2003 permet aux jardins zoologiques existants dans cet État membre de rester ouverts même s’ils n’ont pas fait l’objet d’une inspection et ne détiennent pas de licence, dès lors qu’ils ont introduit une demande de licence auprès de l’autorité compétente. Il était également fait état, dans cette plainte, de la circonstance que de nombreux jardins zoologiques qui n’ont pas demandé de licence poursuivent leur activité. Le 23 mars 2007, la Commission a envoyé au Royaume d’Espagne une lettre de mise en demeure en ce qui concerne l’application et la transposition incorrectes de l’article 4 de la directive 1999/22. Les autorités espagnoles ont répondu par lettre du 6 juin 2007 et ont transmis un rapport élaboré par le ministère de l’Environnement. Cette réponse a été complétée par deux lettres en date des 26 juillet et 9 août 2007. N’étant pas satisfaite des observations transmises par le Royaume d’Espagne, la Commission a, le 23 septembre 2008, conformément à l’article 226 CE, adressé à cet État membre un avis motivé, par lequel elle conclut à l’inobservation des obligations en matière d’octroi de licence, d’inspection et de fermeture des jardins zoologiques prévues à l’article 4, paragraphes 2 à 5, de la directive 1999/22. Elle a en conséquence invité le Royaume d’Espagne à adopter les mesures requises dans un délai de deux mois à compter de la réception de cet avis. Il ressort des conclusions dudit avis que, selon les informations transmises à la Commission, ces obligations ne sont pas respectées dans les jardins zoologiques situés dans les Communautés autonomes d’Aragon, des Asturies, des Baléares, du Pays basque, des Canaries, de Cantabrie, de Castilla-La-Mancha, de Castilla y León, d’Estrémadure, de Galice, de Murcie, de Valence, ainsi qu’à Ceuta et à Melilla. Par lettre du 17 décembre 2008, complétée le 23 mars 2009, les autorités espagnoles ont communiqué à la Commission des informations et des documents en réponse à l’avis motivé. Considérant que la situation demeurait inchangée, la Commission a décidé d’introduire le présent recours. Toutefois, la Commission s’est désistée en cours de procédure d’une partie de son recours en tant que celui-ci concernait la Communauté autonome de Valence, bien qu’elle considère que celle-ci n’a régularisé sa situation qu’après le dépôt de la requête. Sur le recours Argumentation des parties La Commission estime que, selon les informations transmises par le Royaume d’Espagne, de nombreux jardins zoologiques situés dans cet État membre ne respectent pas les obligations en matière d’inspection et de licence prévues à l’article 4, paragraphes 2 à 4, de la directive 1999/22. En conséquence, ledit État membre ne respecterait pas non plus les obligations énoncées à l’article 4, paragraphe 5, de la directive 1999/22, relatives à la fermeture de ces établissements. À cet égard, la Commission soutient, premièrement, que certains jardins zoologiques n’ont introduit aucune demande de licence, et ce en méconnaissance des obligations posées à l’article 4, paragraphes 2 à 4, de la directive 1999/22. Deuxièmement, la Commission constate que certains jardins zoologiques ont obtenu une licence en l’absence d’inspection préalable visant à contrôler le respect des conditions d’octroi de la licence et sans que les conditions relatives à l’exécution de l’ensemble des exigences prévues à l’article 3 de la directive 1999/22 soient mentionnées dans la licence. Troisièmement, pour certains autres jardins zoologiques, si une inspection a bien été effectuée, les licences n’ont été octroyées qu’après l’expiration du délai fixé par l’avis motivé. De plus, dans aucun de ces cas, les mesures de fermeture prévues à l’article 4, paragraphe 5, de la directive 1999/22 n’ont été appliquées. Le Royaume d’Espagne conteste formellement le manquement allégué, mais admet les faits qui en sont à l’origine. En effet, le Royaume d’Espagne fait valoir que l’adaptation du droit espagnol à la directive 1999/22 a déjà été effectuée par l’intermédiaire de la loi n° 31/2003. Cette dernière réglementation prévoit que la responsabilité de la transposition des dispositions en matière de détention d’animaux sauvages dans un environnement zoologique appartient aux communautés autonomes. Ainsi, ce serait aux communautés autonomes qu’il appartiendrait, pour leur territoire respectif, de répondre du respect de tous les aspects relatifs à cette matière. Le Royaume d’Espagne considère, en premier lieu, que la disposition transitoire unique prévue par la loi n° 31/2003 est conforme aux dispositions prévues à l’article 4 de la directive 1999/22. Le Royaume d’Espagne soutient, en second lieu, que, en ce qui concerne les jardins zoologiques qui ne disposent pas d’une licence au moment de l’expiration du délai fixé dans l’avis motivé, il est possible soit de leur octroyer une nouvelle autorisation après inspection, soit d’utiliser une procédure alternative afin de s’assurer de la bonne exécution des objectifs de la directive 1999/22. En ce qui concerne le premier de ces deux aspects soulevés par le Royaume d’Espagne, la Commission réplique que les arguments avancés à cet égard sont dénués de pertinence, dès lors que la présente procédure viserait la disposition transitoire unique de la loi n° 31/2003 seulement dans la mesure où elle pourrait être à l’origine d’une situation de non-respect des dispositions de l’article 4, paragraphes 2 à 5, de la directive 1999/22. La Commission explique, dans ce contexte, qu’il peut y avoir infraction par application de ladite disposition transitoire si une autorisation tacite a été obtenue en application du paragraphe 2 de cette disposition, dans la mesure où les établissements concernés seraient titulaires d’une licence bien que n’ayant pas fait l’objet d’une inspection préalable et sans que les conditions relatives à l’exécution de l’ensemble des exigences prévues à l’article 3 de la directive 1999/22 aient pu être indiquées dans l’autorisation. En ce qui concerne le second aspect soulevé par le Royaume d’Espagne, la Commission souligne qu’il incombe à cet État membre de faire la preuve de la mise en place, conformément à l’article 5 de la directive 1999/22, d’une procédure alternative à l’octroi d’une licence et d’indiquer clairement les dispositions qui couvriraient ses obligations en matière d’inspection et d’ouverture. Dans son mémoire en duplique, le Royaume d’Espagne affirme que les huit communautés autonomes visées dans le présent recours ont rempli entre-temps leurs obligations à l’égard des dispositions de la directive 1999/22 en matière d’inspection et d’autorisation des jardins zoologiques. Appréciation de la Cour La présente procédure vise à faire constater que le Royaume d’Espagne ne satisfait pas aux obligations qui lui incombent en vertu de la directive 1999/22 dans la mesure où il n’assure pas la mise en application de plusieurs dispositions de celle-ci. En ce qui concerne la charge de la preuve, il convient de rappeler que, dans le cadre d’une procédure en manquement, en vertu de l’article 226 CE, il incombe à la Commission d’établir l’existence du manquement allégué. C’est elle qui doit apporter à la Cour les éléments nécessaires à la vérification de l’existence de ce manquement, sans pouvoir se fonder sur une présomption quelconque (voir, notamment, arrêts du 25 mai 1982, Commission/Pays-Bas, 96/81, Rec. p. 1791, point 6, et du 12 septembre 2000, Commission/Pays-Bas, C-408/97, Rec. p. I‑6417, point 15). Toutefois, les États membres sont tenus, en vertu de l’article 10 CE, de faciliter à la Commission l’accomplissement de sa mission, consistant notamment, selon l’article 211 CE, à veiller à l’application des dispositions du traité CE ainsi que des dispositions prises par les institutions en vertu de celui-ci (arrêts précités du 25 mai 1982, Commission/Pays-Bas, point 7, et du 12 septembre 2000, Commission/Pays-Bas, point 16). Il s’ensuit notamment que, lorsque la Commission a fourni suffisamment d’éléments faisant apparaître certains faits ayant eu lieu sur le territoire de l’État membre défendeur, il incombe à celui-ci de contester de manière substantielle et détaillée les données ainsi présentées et les conséquences qui en découlent (voir, par analogie, arrêt du 9 novembre 1999, Commission/Italie, C-365/97, Rec. p. I‑7773, points 84 et 86). Par ailleurs, il convient de rappeler que, en vertu d’une jurisprudence constante, l’existence d’un manquement doit être appréciée en fonction de la situation de l’État membre telle qu’elle se présentait au terme du délai fixé dans l’avis motivé et que les changements intervenus par la suite ne sauraient être pris en compte par la Cour, quand bien même ils constitueraient une transposition correcte de la règle de droit communautaire faisant l’objet du recours en manquement (voir arrêt du 17 décembre 2009, Commission/Grèce, C-248/08, point 23). Le Royaume d’Espagne ne conteste pas que, au terme du délai fixé dans l’avis motivé, les jardins zoologiques en cause ne disposaient pas d’une licence octroyée selon les dispositions de la directive 1999/22. De plus, le Royaume d’Espagne admet de ne pas avoir procédé à la fermeture desdits jardins. Il est donc constant que, pour ces jardins zoologiques, les obligations établies à l’article 4, paragraphes 2, 3 et 5 ainsi que, le cas échéant, à l’article 4, paragraphe 4, de la directive 1999/22 n’ont pas été respectées. Force est également de constater que le Royaume d’Espagne n’a avancé aucun élément concret pour démontrer que les procédures alternatives auxquelles il fait référence, et notamment celles appliquées sur le fondement de la législation antérieure, satisfont aux exigences de l’article 5 de la directive 1999/22. Au contraire, le fait que cet État membre explique que, dans les différentes communautés autonomes visées par la présente procédure, une nouvelle réglementation est en cours d’adoption afin que soient respectées les procédures d’autorisation et d’inspection contenues dans la loi n° 31/2003 corrobore l’idée selon laquelle la législation en vigueur n’est pas suffisante à cet égard. Enfin, quant à l’argument du Royaume d’Espagne selon lequel il appartient, en application de sa législation nationale, aux communautés autonomes d’assurer le respect des dispositions de la directive 1999/22, il suffit de rappeler qu’un État membre ne saurait exciper de dispositions, de pratiques ou de situations de son ordre juridique interne pour justifier l’inobservation des obligations et des délais prescrits par une directive (voir, notamment, arrêts du 4 octobre 2001, Commission/Luxembourg, C-450/00, Rec. p. I-7069, point 8, et du 25 février 2010, Commission/Espagne, C-295/09, point 10). Dans ces conditions, il y a lieu de considérer comme fondé le recours introduit par la Commission. Par conséquent, il convient de constater que, en n’ayant pas pris, dans le délai prescrit, toutes les mesures nécessaires en ce qui concerne les parcs zoologiques faisant l’objet du présent recours, situés dans les Communautés autonomes d’Aragon, des Asturies, des Baléares, des Canaries, de Cantabrie, de Castilla y Léon, d’Estrémadure et de Galice, en matière d’inspection, d’octroi de licence et, le cas échéant, de fermeture de ces établissements conformément à l’article 4, paragraphes 2 à 5, de la directive 1999/22, le Royaume d’Espagne a manqué aux obligations qui lui incombent en vertu de cette directive. Sur les dépens Aux termes de l’article 69, paragraphe 2, du règlement de procédure, toute partie qui succombe est condamnée aux dépens, s’il est conclu en ce sens. L’article 69, paragraphe 5, premier alinéa, de ce règlement dispose par ailleurs que, à la demande de la partie qui se désiste, les dépens sont supportés par l’autre partie, si cela apparaît justifié en vertu de l’attitude de cette dernière. Dans sa requête, la Commission a demandé la condamnation du Royaume d’Espagne aux dépens et a maintenu sa demande après son désistement partiel. En l’espèce, le Royaume d’Espagne a succombé en ses moyens dans la mesure où la Commission a maintenu ses griefs. Quant au désistement partiel de cette dernière visé au point 21 du présent arrêt, il convient de relever que les informations relatives à la conformité des établissements de la Communauté autonome de Valence n’ont été communiquées par le Royaume d’Espagne que dans son mémoire en défense et que, de plus, la licence pour l’un des jardins zoologiques dans cette Communauté a été octroyée uniquement après le dépôt de la requête. Dès lors, l’attitude de cet État membre a été déterminante dans la présentation du grief relatif à ladite Communauté. Dans ces circonstances, le désistement partiel de la Commission se présente comme le résultat de l’attitude du Royaume d’Espagne. Par conséquent, il y a lieu de condamner le Royaume d’Espagne aux dépens. Par ces motifs, la Cour (cinquième chambre) déclare et arrête: 1) En n’ayant pas pris, dans le délai prescrit, toutes les mesures nécessaires en ce qui concerne les parcs zoologiques faisant l’objet du présent recours, situés dans les Communautés autonomes d’Aragon, des Asturies, des Baléares, des Canaries, de Cantabrie, de Castilla y Léon, d’Estrémadure et de Galice, en matière d’inspection, d’octroi de licence et, le cas échéant, de fermeture de ces établissements conformément à l’article 4, paragraphes 2 à 5, de la directive 1999/22/CE du Conseil, du 29 mars 1999, relative à la détention d’animaux sauvages dans un environnement zoologique, le Royaume d’Espagne a manqué aux obligations qui lui incombent en vertu de cette directive. 2) Le Royaume d’Espagne est condamné aux dépens. Signatures * Langue de procédure: l’espagnol.

62004CJ0148

sk

1       Návrh na začatie prejudiciálneho konania sa týka platnosti rozhodnutia Komisie 2002/581/ES z 11. decembra 2001 o systéme štátnej pomoci pre banky, ktorý uplatňuje Taliansko [ neoficiálny preklad ] (Ú. v. ES L 184, 2002, s. 27, ďalej len „napadnuté rozhodnutie“), ako aj výkladu článku 87 a nasl. ES, článku 14 nariadenia Rady č. 659/1999 z 22. marca 1999 ustanovujúceho podrobné pravidlá na uplatňovanie článku 93 Zmluvy o ES (Ú. v. ES L 83, s. 1; Mim. vyd. 08/001, s. 339) a všeobecných zásad práva Spoločenstva. 2       Tento návrh bol podaný v rámci sporu medzi Unicredito Italiano SpA (ďalej len „Unicredito“) so sídlom v Janove (Taliansko) a Agenzia delle Entrate, Ufficio Genova 1, ktorý sa týkal daňovej výhody v prospech Unicredito v období rokov 1998, 1999 a 2000. I – Vnútroštátny právny rámec 3       V Taliansku sa reforma bankového systému vykonala zákonom č. 218 z 30. júla 1990, ktorý obsahuje ustanovenia o reštrukturalizácii a posilnení majetkových podielov verejnoprávnych úverových inštitúcií (GURI č. 182 zo 6. augusta 1990, s. 8, ďalej len „zákon č. 218/90“). 4       Tento zákon umožnil transformáciu verejnoprávnych úverových inštitúcií na akciové spoločnosti. Na tieto účely bola verejnoprávna banka splnomocnená postúpiť bankovú inštitúciu akciovej spoločnosti tak, aby sa oddelila postupujúca právnická osoba, nazývaná v praxi „banková nadácia“ (ďalej len „banková nadácia“), vlastník podielov, od postupníckej akciovej spoločnosti, ktorá bola jediným subjektom oprávneným vykonávať bankovú činnosť. Banková nadácia spravovala podiely v postupníckej banke a z neho získané príjmy používala na sociálne účely. 5       Článok 2 zákona č. 489 z 26. novembra 1993, týkajúceho sa najmä predĺženia lehoty stanovenej v článku 7 ods. 6 zákona č. 218/90 (GURI č. 284 z 3. decembra 1993, s. 4), stanovil pre verejnoprávne bankové inštitúcie povinnosť transformovať sa na akciové spoločnosti najneskôr do 30. júna 1994. 6       Zákon č. 461 z 23. decembra 1998, ktorým sa na vládu deleguje právomoc reorganizácie občianskoprávnej a daňovej právnej úpravy týkajúcej sa subjektov uvedených v článku 11 ods. 1 legislatívneho dekrétu č. 356 z 20. novembra 1990, ako aj daňového režimu reštrukturalizácie bánk (GURI č. 4 zo 7. januára 1999, s. 4, ďalej len „zákon č. 461/98“), splnomocnil taliansku vládu uskutočniť novú reformu právnej úpravy bankového sektora, osobitne v oblasti reštrukturalizácie. 7       Splnomocnenie stanovené v zákone č. 461/98 z 23. decembra 1998 vykonal legislatívny dekrét č. 153 zo 17. mája 1999 o občianskoprávnej a daňovej právnej úprave týkajúcej sa subjektov uvedených v článku 11 ods. 1 legislatívneho dekrétu č. 356 z 20. novembra 1990 a daňového režimu reštrukturalizácie bánk v súlade s článkom 1 zákona č. 461 (GURI č. 125 z 31. mája 1999, s. 4, ďalej len „dekrét č. 153/99“). 8       Osobitne svojím článkom 22 ods. 1 a článkom 23 ods. 1 zaviedol daňovú výhodu spočívajúcu v znížení sadzby dane z príjmov (IRPEG) na 12,5 % (ďalej len „zníženie dane“) pre banky, ktoré sa v priebehu piatich po sebe nasledujúcich zdaňovacích období zlúčia, resp. podstúpia obdobnú reštrukturalizáciu, pod podmienkou, že sa zo ziskov vytvorí osobitná rezerva podliehajúca zákazu rozdelenia počas obdobia troch rokov. Ustanovil, že zisk vyčlenený do osobitnej rezervy nesmie prekročiť 1,2 % rozdielu medzi celkovou sumou pohľadávok a záväzkov bánk, ktoré sa zúčastnili na zlúčení, a analogickým agregátom najväčšej z bánk zúčastnených na tejto operácii. II – Okolnosti predchádzajúce sporu vo veci samej 9       Na základe parlamentnej otázky požiadala Komisia Európskych spoločenstiev listom z 24. marca 1999 zaslaným v rámci svojich právomocí v oblasti štátnej pomoci talianske orgány, aby jej poskytli informácie potrebné na posúdenie rozsahu pôsobnosti a účinkov zákona č. 461/98. 10     Talianske orgány jej poskytli informácie týkajúce sa tohto zákona a dekrétu č. 153/99 listami z 24. júna a 2. júla 1999. 11     Listom z 23. marca upozornila Komisia talianske orgány na to, že podľa nej zákon č. 461/98 a dekrét č. 153/99 môžu obsahovať prvky pomoci a vyzvala ich, aby predmetné opatrenia nevykonávali. Dňa 12. apríla 2000 jej talianske orgány odpovedali, že ich uplatňovanie pozastavili, a potom jej 14. júna 2000 poskytli doplňujúce informácie. 12     Talianske orgány odhadli najvyššiu teoretickú sumu daňovej výhody získanej na základe zníženia dane na 5 358 miliárd ITL, t. j. 2 767 miliónov eur, a to zo 76 operácií uskutočnených počas rokov 1998, 1999 a 2000. 13     Listom z 25. októbra 2000 oznámila Komisia talianskej vláde svoje rozhodnutie začať konanie podľa článku 88 ods. 2 ES. Toto rozhodnutie bolo uverejnené v Úradnom vestníku Európskych spoločenstiev (Ú. v. ES C 44, 2001, s. 2). 14     Na záver konania došla Komisia k záveru, že Talianska republika v rozpore s článkom 88 ods. 3 ES uplatňovala zákon č. 461/98 a dekrét č. 153/99 protiprávne. Uviedla, že s výnimkou opatrenia stanoveného v článku 27 ods. 2 dekrétu č. 153/99 tvorili vykonávané daňové opatrenia, medzi nimi zníženie dane, schému štátnej pomoci nezlučiteľnú so spoločným trhom. Uvedené opatrenia zvýhodňovali banky tým, že im umožňovali sa zväčšiť a požívať pritom výhody z úspor zo znížených nákladov. 15     Komisia preto prijala sporné rozhodnutie, v ktorom spresnila, že zákon č. 461/98 a dekrét č. 153/99 zavádzajú daňové výhody rovnako v prospech bankových nadácií, ale že tieto výhody toto rozhodnutie neskúma. 16     Sporné rozhodnutie znie: „Článok 1 … schéma štátnej pomoci, ktorú Taliansko vykonalo na základe [zákona č. 461/98] a [dekrétu č. 153/99], osobitne na základe… článku 22 ods. 1, článku 23 ods. 1… [dekrétu č. 153/99], je nezlučiteľná so spoločným trhom. … Článok 3 Taliansko zruší schému pomoci uvedenú v článku 1. Článok 4 1.      Taliansko prijme všetky opatrenia potrebné na vymáhanie, od jej príjemcov, pomoci poskytnutej na základe schémy uvedenej v článku 1 a danej im k dispozícii protiprávne. 2.      Vymáhanie sa uskutoční bezodkladne v súlade s postupmi vnútroštátneho práva pod podmienkou, že tieto umožňujú okamžité a účinné vykonanie rozhodnutia. Pomoc, ktorá sa má vymáhať, zahŕňa úroky počítané odo dňa dania pomoci k dispozícii príjemcom až do dňa jej skutočného vrátenia. Úroky sa vypočítajú podľa referenčnej sadzby používanej pre výpočet ekvivalentnej subvencie v rámci regionálnej pomoci. …“ [ neoficiálny preklad ] 17     Na vykonanie uvedeného rozhodnutia zrušil článok 5 zákonného dekrétu č. 63 z 15. apríla 2002 o naliehavých finančných a daňových ustanoveniach v oblasti vymáhania, racionalizácie systému tvorby nákladov pri farmaceutických výrobkoch, povinností Spoločenstva, sekuritizácie, zhodnocovania majetku a financovania infraštruktúr (GURI č. 90 zo 17. apríla 2002, s. 5), ktorý bol zmenený na zákon č. 112 z 15. júna 2002 (GURI č. 139 z 15. júna 2002, s. 3), daňové výhody poskytnuté bankám podľa zákona č. 461/98, najmä zníženie dane. 18     Zákonný dekrét č. 282 z 24. decembra 2002 o naliehavých ustanoveniach v oblasti povinností voči Spoločenstvu, daňových záväzkov, vymáhania a účtovného postupu (GURI č. 301 z 24. decembra 2002, ďalej len „dekrét č. 282/02“), ktorý bol zmenený na zákon č. 27 z 21. februára 2003 (riadna príloha ku GURI č. 44 z 22. februára 2003), uložil bankám, ktoré boli príjemcami pomoci, aby najneskôr do 31. decembra 2002 uhradili sumu rovnajúcu sa dani nevyrovnanej v dôsledku schémy pomoci, a to spolu s úrokmi v ročnej sadzbe 5,5 %. III – Konanie vo veci samej a prejudiciálne otázky 19     Na základe dekrétu č. 282/02 uhradilo Unicredito sumu 244 712 646,05 eur zodpovedajúcu dani a úrokom dlžným z dôvodu daňovej výhody, ktorú využilo z titulu zníženia dane počas období rokov 1998, 1999 a 2000. 20     Následne, 4. februára 2003, podalo tri žiadosti o vrátenie súm uhradených v súvislosti s týmito obdobiami. Tieto žiadosti boli zamietnuté implicitnými rozhodnutiami, ktoré vydala Agenzia delle Entrate, Ufficio Genova 1. 21     Unicredito podalo proti uvedenému orgánu na Commissione tributaria provinciale di Genova žalobu, pričom sa dovolávalo najmä protiprávnosti sporného rozhodnutia. 22     Vnútroštátny súd sa domnieva, že rozhodnutie o prejudiciálnej otázke je odôvodnené najmä vzhľadom na súlad dekrétu č. 282/02 so zásadami Spoločenstva v oblasti ochrany legitímnej dôvery, právnej istoty a proporcionality. 23     Pokiaľ ide o zásady ochrany legitímnej dôvery a právnej istoty, domnieva sa, že zníženie dane z príjmov spadá pod logiku kontinuity a rozšírenia vzhľadom na normatívnu časť skoršieho zákona č. 218/90 v rámci privatizačného procesu talianskeho bankového systému. 24     Tvrdí, že zákon č. 218/90 vo svojom článku 7 ods. 3 obsahoval opatrenie vyjadrené v podstate obdobným spôsobom ako článok 22 ods. 1 a článok 23 ods. 1 dekrétu č. 153/99. 25     Vnútroštátny súd uvádza, že toto skoršie opatrenie bolo výhodnejšie než zníženie dane, o ktoré ide v spornom rozhodnutí, pretože sumy uložené do osobitnej rezervy boli jednoducho odpočítateľné a oslobodené od dane, a nie len podliehajúce zníženej sadzbe dane. Tiež uvádza, že úhrady do osobitnej rezervy bolo možné uskutočniť počas piatich rokov, do výšky najvyššej sumy za celé toto obdobie rovnajúcej sa 1,2 % rozdielu medzi všetkými investíciami a vkladmi klientov bánk, ktoré sa zúčastnili na fúzii resp. na vkladoch, na jednej strane a analogickou sumou figurujúcou v poslednej súvahe úverovej inštitúcie zúčastnenej na fúzii alebo na vkladoch na druhej strane. 26     Pritom Komisia už vykonala výslovné posúdenie zákona č. 218/90 v rámci svojich rozhodnutí 1999/288/ES z 29. júla 1998 o podmienečnom schválení pomoci poskytnutej Talianskom v prospech Banco di Napoli [ neoficiálny preklad ] (Ú. v. ES L 116, 1999, s. 36) a 2000/600/ES z 10. novembra 1999 o podmienečnom schválení pomoci poskytnutej Talianskom sicílskym verejnoprávnym bankám Banco di Sicilia a Sicilcassa (Ú. v. ES L 256, 2000, s. 21). V týchto rozhodnutiach dala zreteľne najavo, že uznáva všeobecnú zlučiteľnosť zákona č. 218/90 s článkom 87 ES. 27     Možnosť využitia daňových výhod poskytnutých zákonom č. 461/98 a dekrétom č. 153/99 bola navyše jedným z predpokladov, na ktorých jednotlivé banky zakladali svoje posúdenie hospodárskej uskutočniteľnosti svojich koncentrácií. Retroaktívne zrušenie týchto výhod v tomto prípade spochybňuje, berúc ohľad na výšku sumy požadovanej platby, ich finančnú stabilitu a spôsobuje a posteriori nerovnovážnu zmenu parametrov posúdenia, ktoré viedli k strategickým voľbám už vyjadrených v aktoch. Zásada ochrany legitímnej dôvery teda vylučuje retroaktivitu sporného rozhodnutia. 28     Pokiaľ ide o zásadu proporcionality, vnútroštátny súd zdôrazňuje, že banky mohli vykonať všeobecné daňové predpisy v rámci odlišne štruktúrovaných operácií, čím by ušetrili na daniach. Na účely príkazu na vrátenie pomoci totiž zásada proporcionality ukladá porovnať zvýhodňujúci režim všeobecného práva s režimom podľa zákona č. 461/98 a dekrétu č. 153/99. 29     Za týchto okolností Commissione tributaria provinciale di Genova rozhodol prerušiť konanie a položiť Súdnemu dvoru tieto prejudiciálne otázky: „1.      Je [sporné rozhodnutie] neplatné a nezlučiteľné s právom Spoločenstva v tom rozsahu, v akom ustanovenia zákona [č. 461/98 a dekrétu č. 153/99] týkajúce sa bánk sú, v rozpore s tvrdením Komisie, zlučiteľné so spoločným trhom alebo v každom prípade spadajú pod odchýlky stanovené článkom 87 ods. 3 písm. b) a c) ES? 2.      Osobitne, je článok 4 [sporného rozhodnutia] neplatný a nezlučiteľný s právom Spoločenstva v tom rozsahu, v akom Komisia a)      porušila povinnosť poskytnúť riadne odôvodnenie podľa článku 253 ES a/alebo b)      porušila zásadu legitímnej dôvery a/alebo c)      porušila zásadu proporcionality? 3.      Subsidiárne, bráni presný výklad článku 87 a nasl. ES, článku 14 [nariadenia č. 659/1999] a všeobecných zásad práva Spoločenstva, najmä [ochrany legitímnej dôvery, právnej istoty a proporcionality], uplatňovaniu článku 1 [dekrétu č. 282/02]?“ IV – Iné konania prebiehajúce pred súdmi Spoločenstva 30     Návrhom podaným do kancelárie Súdneho dvora 21. februára 2002 (C‑66/02) podala Talianska republika proti Komisii žalobu o neplatnosť sporného rozhodnutia, o ktorej Súdny dvor rozhodne samostatným rozsudkom z dnešného dňa. 31     Návrhmi podanými do kancelárie Súdu prvého stupňa 21. februára 2002 a 11. apríla 2002 podali proti Komisii žaloby o neplatnosť toho istého rozhodnutia tiež Associazione Bancaria Italiana (ABI) (T‑36/02), Banca Sanpaolo IMI SpA (T‑37/02), Banca Intesa Banca Commerciale italiana SpA (T‑39/02), Banca di Roma SpA (T‑40/02), Mediocredito Centrale SpA (T‑41/02), Banca Monte dei Paschi di Siena SpA (T‑42/02), ako aj Compagnia di San Paolo Srl (T‑121/02). Komisia vzniesla pred Súdom prvého stupňa námietku neprípustnosti žalôb založenú na neexistencii osobného záujmu žalobcov, keďže predmetné pomoci nie sú podľa jej názoru individuálnymi pomocami, ale spadajú pod schému pomoci. Uzneseniami z 9. júla 2003 Súd prvého stupňa sedem konaní prerušil až do vynesenia rozsudku Súdneho dvora vo veci C‑66/02. Žalobcovia sa proti uzneseniam o prerušení konaní vo veciach T‑36/02, T‑37/02, T‑39/02, T‑40/02, T‑41/02 a T‑42/02 odvolali. Uznesením Súdneho dvora z 26. novembra 2003, ABI a i./Komisia (C‑366/03 P až C‑368/03 P, C‑390/03 P, C‑391/03 P a C‑394/03 P, neuverejnené v Zbierke) boli uvedené odvolania zamietnuté z dôvodu ich zrejmej neprípustnosti. V – O prejudiciálnych otázkach 32     Na úvod treba konštatovať, že Komisia síce poukazuje vo svojich písomných pripomienkach na otázku prípustnosti návrhu na začatie prejudiciálneho konania podaného na návrh Unicredito, príjemcu jedného z opatrení skúmaných sporným rozhodnutím, ktorého v konaní vo veci T‑36/02 pred Súdom prvého stupňa zastupuje ABI, ale pripúšťa, že tento návrh je prípustný vzhľadom na situáciu dotknutej banky. Dovoláva sa však neprípustnosti prvej položenej otázky (pozri bod 42 tohto rozsudku). 33     Ďalej treba zdôrazniť, že žaloba vo veci samej smeruje proti trom implicitným rozhodnutiam o zamietnutí žiadostí o vrátenie súm v súvislosti s daňovou výhodou, ktorú Unicredito využilo z titulu zníženia dane počas období rokov 1998, 1999 a 2000. 34     Ako zdôrazňuje Komisia, žaloba sa netýka iných opatrení stanovených dekrétom č. 153/99, ktoré boli rovnako skúmané sporným rozhodnutím a považované za nezlučiteľné so spoločným trhom. 35     Preto treba prvé dve prejudiciálne otázky chápať ako smerujúce k posúdeniu platnosti článkov 1 a 4 sporného rozhodnutia v rozsahu, v akom sa dotýkajú samotného zníženia dane. Pokiaľ ide o tretiu otázku, treba ju chápať ako smerujúcu k spresneniu, či treba článok 87 a nasl. ES, článok 14 nariadenia č. 659/1999, ako aj všeobecné zásady ochrany legitímnej dôvery, právnej istoty a proporcionality vykladať tak, že bránia takému vnútroštátnemu opatreniu, akým je dekrét č. 282/02. A – O prvej otázke 36     Svojou prvou otázkou, ktorá sa na rozdiel od druhej otázky netýka článku 253 ES, sa vnútroštátny súd pýta vo veci samej, či je článok 1 sporného rozhodnutia neplatný vzhľadom na článok 87 ES v tom rozsahu, v akom Komisia považuje zníženie dane za nezlučiteľné so spoločným trhom. 1. Pripomienky predložené Súdnemu dvoru 37     Unicredito tvrdí, že zákon č. 461/98 a dekrét č. 153/99 predstavujú historickú kontinuitu a dokončenie procesu reštrukturalizácie a privatizácie bankového systému začatého v roku 1990 zákonom č. 218/90. 38     Tvrdí, že sporné rozhodnutie porušuje článok 87 ods. 1 a 3 písm. b) a c) ES, keďže zníženie dane: –       nie je selektívnym opatrením, ale opatrením všeobecnej povahy, a v každom prípade rozlišovanie, ktoré zavádza, je odôvodnené povahou a usporiadaním daňového systému, –       neovplyvňuje obchod medzi členskými štátmi a nenarúša, ani nehrozí narušením hospodárskej súťaže, –       malo byť predmetom konkrétneho skúmania v rámci každej z uskutočnených operácií, –       sa malo skúmať z hľadiska pojmu „pomoc de minimis “, možnosti, ktorú Komisia zamietla ihneď bez akéhokoľvek šetrenia, –       je zlučiteľné so spoločným trhom v tom rozsahu, v akom naň možno hľadieť ako na pomoc na podporu vykonávania dôležitého projektu významného spoločného európskeho záujmu, pretože zníženie dane spadá do rámca privatizácie talianskeho bankového systému, alebo ako na pomoc na rozvoj určitých hospodárskych činností. 39     Talianska vláda sa rovnako domnieva, že sporné rozhodnutie je neplatné. Podľa nej priznané daňové zvýhodnenie nie je zakázanou štátnou pomocou. 40     Spadá pod logiku kontinuity a rozšírenia historického precedensu vytvoreného zákonom č. 218/90, ktorý stanovil najvýznamnejšie výhody v podstate v podobnom znení. Jeho cieľom bolo dokončiť privatizačný proces verejnoprávnych bánk ukončením nadmernej segmentácie talianskeho bankového systému, ktorá bola priamym dôsledkom statusu verejnoprávnej inštitúcie pôvodných bánk a ktorú zákon č. 218/90 odstránil len čiastočne. 41     Talianska vláda zdôrazňuje, že zníženie dane sa rovnako uplatní na operácie zahrňujúce pobočky bánk Spoločenstva umiestnené v Taliansku. 42     Komisia sa domnieva, že prvá otázka je neprípustná preto, lebo vnútroštátny súd navrhuje Súdnemu dvoru nahradiť svojím rozhodnutím rozhodnutie Komisie. Pritom podľa ustálenej judikatúry prináleží posúdenie zlučiteľnosti opatrení alebo schém pomoci so spoločným trhom do výlučnej právomoci Komisie, ktorej činnosť je preskúmateľná súdom Spoločenstva. Preto vnútroštátny súd nemôže v rámci konania o prejudiciálnej otázke podľa článku 234 ES klásť Súdnemu dvoru otázku zlučiteľnosti štátnej pomoci alebo schémy pomoci so spoločným trhom (uznesenie z 24. júla 2003, Sicilcassa a i., C‑297/01, Zb. s. I‑7849, bod 47). 2. Posúdenie Súdnym dvorom 43     Na rozdiel od tvrdenia Komisie vnútroštátny súd nenavrhuje Súdnemu dvoru, aby posúdil zlučiteľnosť zníženia dane so spoločným trhom namiesto Komisie. Položená otázka smeruje iba ku kontrole platnosti rozhodnutia skutočne prijatého Komisiou o tejto zlučiteľnosti. Je preto prípustná. a) O selektívnosti zníženia dane 44     Článok 87 ods. 1 ES zakazuje pomoc, ktorá „zvýhodňuje určitých podnikateľov alebo výrobu určitých druhov tovaru“, t. j. selektívnu pomoc. 45     Pomoc môže byť z hľadiska tohto ustanovenia selektívna, aj keď sa týka celého hospodárskeho odvetvia (pozri najmä rozsudok zo 17. júna 1999, Belgicko/Komisia, C‑75/97, Zb. s. I‑3671, bod 33). 46     V tomto prípade sa zníženie dane uplatňuje v bankovom sektore. Nie je prospešné pre podniky v iných hospodárskych odvetviach. 47     Ďalej v rámci bankového sektora z neho majú prospech výlučne podniky uskutočňujúce uvedené operácie. 48     Bez toho, aby bolo potrebné posúdiť, či majú zo zníženia dane, ako to tvrdí Komisia v odôvodnení č. 33 sporného rozhodnutia, väčší prospech veľké podniky, treba teda konštatovať, že toto opatrenie je vo vzťahu k ostatným hospodárskym odvetviam a tiež v rámci samotného bankového sektora selektívne. 49     Keďže sa neuplatňuje na všetky hospodárske subjekty, nemožno naň hľadieť ako na všeobecné opatrenie daňovej alebo hospodárskej politiky. 50     V skutočnosti sa odchyľuje od všeobecnej daňovoprávnej úpravy. Zvýhodnené podniky požívajú výhody z daňovej úľavy, na ktorú by nemali nárok v rámci bežného uplatňovania tohto režimu a ktorej by sa nemohli domáhať podniky iných odvetví uskutočňujúce obdobné operácie alebo podniky bankového sektora, ktoré neuskutočnili uvedené operácie. 51     Zníženie dane nie je odôvodnené povahou a usporiadaním predmetného daňového systému (pozri analogicky rozsudok z 2. júla 1974, Taliansko/Komisia, 173/73, Zb. s. 709, bod 33). Nie je adaptáciou všeobecného systému na osobitné charakteristiky bankových podnikov. Zo spisu vyplýva, že ho vnútroštátne orgány zaviedli výslovne ako prostriedok zlepšenia konkurencieschopnosti určitých podnikov v konkrétnom čase vývoja uvedeného odvetvia. 52     Žalobný dôvod založený na absencii selektívnosti zníženia dane je teda nedôvodný. b) O ovplyvňovaní obchodu medzi členskými štátmi a skreslení hospodárskej súťaže 53     Článok 87 ods. 1 ES zakazuje pomoc, ktorá ovplyvňuje obchod medzi členskými štátmi a narúša alebo hrozí narúšaním hospodárskej súťaže. 54     V rámci svojho posúdenia týchto dvoch podmienok nie je Komisia povinná zistiť skutočný dosah pomoci na obchod medzi členskými štátmi a skutočné skreslenie hospodárskej súťaže, ale len preskúmať, či uvedená pomoc môže tento obchod ovplyvniť a narušiť hospodársku súťaž (rozsudok z 29. apríla 2004, Taliansko/Komisia, C‑372/97, Zb. s. I‑3679, bod 44). 55     Nezlučiteľnosť pomoci so spoločným trhom treba konštatovať s konečnou platnosťou, keď má alebo môže mať dosah na obchod v Spoločenstve a účinok skreslenia v ňom existujúcej hospodárskej súťaže. 56     Osobitne, ak pomoc, ktorú členský štát poskytne, posiľňuje v rámci obchodu v Spoločenstve postavenie jedného podniku voči iným konkurujúcim podnikom, treba na tieto konkurujúce podniky hľadieť ako na ovplyvnené pomocou (pozri najmä rozsudky zo 17. septembra 1980, Philip Morris/Komisia, 730/79, Zb. s. 2671, bod 11; z 22. novembra 2001, Ferring, C‑53/00, Zb. s. I‑9067, bod 21, a z 29. apríla 2004, Taliansko/Komisia, už citovaný, bod 52). 57     V tejto súvislosti môže skutočnosť, že hospodárske odvetvie bolo predmetom liberalizácie na úrovni Spoločenstva, charakterizovať skutočný alebo možný dosah pomoci na hospodársku súťaž, ako aj jej účinok na obchod medzi členskými štátmi (pozri rozsudok z 13. februára 2003, Španielsko/Komisia, C‑409/00, Zb. s. I‑1487, bod 75). 58     Navyše nie je nevyhnutné, aby sa podnik príjemca pomoci sám zúčastnil na obchode v rámci Spoločenstva. Ak totiž členský štát poskytne podniku pomoc, možno činnosť v rámci štátu udržať alebo zvýšiť s takým následkom, že sa šance podnikov so sídlom v iných členských štátoch vstúpiť na trh tohto členského štátu znížia (pozri v tomto zmysle najmä rozsudok zo 7. marca 2002, Taliansko/Komisia, C‑310/99, Zb. s. I‑2289, bod 84). Ďalej, posilnením podniku, ktorý sa až do tej doby nezúčastňoval na obchode v rámci Spoločenstva, ho možno uviesť do postavenia, ktoré mu umožní preniknúť na trh iného členského štátu. 59     V tejto veci treba konštatovať, že zníženie dane posiľňuje postavenie podnikov príjemcov pomoci voči iným podnikom činným v obchode v rámci Spoločenstva. 60     Rovnako treba konštatovať, že odvetvie finančných služieb je predmetom významného liberalizačného procesu na úrovni Spoločenstva, ktorý zvýšil hospodársku súťaž, ktorá mohla už byť dôsledkom voľného pohybu kapitálu stanoveného v Zmluve. 61     Zo spisu pritom vyplýva, že v čase svojho prijatia bolo zníženie dane predstavené v dôvodovej správe k návrhu zákona č. 461/98 ako prostriedok zamedzenia toho, aby z dôvodu významného zaostania talianskeho bankového systému vo vzťahu k jeho európskym konkurentom nespôsobilo uskutočnenie menovej únie v skutočnosti drobenie talianskeho systému v prospech najstabilnejších európskych bánk. 62     Konkurenčná výhoda, ktorú zníženie dane poskytlo subjektom so sídlom v Taliansku, môže sťažiť vstup na taliansky trh subjektom z iných členských štátov, a dokonca uľahčiť subjektom so sídlom v Taliansku vstup na trh v iných členských štátoch. 63     Skutočnosť, na ktorú sa odvoláva talianska vláda, že zníženie dane je v Taliansku rovnako prístupné pobočkám bánk z iných členských štátov, nemôže brániť uvedeným účinkom. 64     Preto treba vyvodiť záver, že výhrady založené na nedostatku ovplyvnenia obchodu medzi členskými štátmi a absencii skreslenia hospodárskej súťaže sú nedôvodné. c) O nedostatku konkrétneho skúmania všetkých uskutočnených operácií Komisiou 65     Je nesporné, že Talianska republika Komisii neoznámila: –       individuálne pomoci týkajúce sa konkrétnych bánk, –       zákon č. 461/98 a dekrét č. 153/99 ako schému pomoci. 66     Pokiaľ ide o zákon č. 461/98 a dekrét č. 153/99, skúmané ako schému pomoci, začala Komisia z vlastnej iniciatívy konanie podľa článku 88 ods. 2 ES. 67     V prípade schémy pomoci sa môže Komisia obmedziť na skúmanie všeobecných charakteristík predmetnej schémy bez toho, aby bola povinná skúmať každý osobitný prípad uplatnenia (pozri najmä rozsudky z 19. októbra 2000, Taliansko a Sardegna Lines/Komisia, C‑15/98 a C‑105/99, Zb. s. I‑8855, bod 51, a z 29. apríla 2004, Grécko/Komisia, C‑278/00, Zb. s. I‑3997, bod 24), aby overila, či táto schéma obsahuje prvok štátnej pomoci. 68     Výhrada založená na nedostatku skúmania každej operácie zahrňujúcej zníženie dane je teda nedôvodná. d) O skúmaní zníženia dane z hľadiska pojmu „pomoc de minimis “ 69     Pri skúmaní schémy pomoci a nie individuálnych pomocí nebola Komisia povinná skúmať každý osobitný prípad uplatnenia schémy, ktorý neviedol k prekročeniu najvyššej sumy pomoci de minimis stanovenej v jej oznámení 96/C 68/06 o pomoci de minimis (Ú. v. ES C 68, 1996, s. 9). 70     Výhrada založená na nedostatku skúmania zníženia dane z hľadiska „pomoci de minimis “ je teda nedôvodná. e) O uplatnení článku 87 ods. 3 písm. b) a c) ES 71     Na úvod je vhodné pripomenúť, že Komisia pri uplatňovaní článku 87 ods. 3 ES disponuje širokou mierou voľnej úvahy, ktorej výkon zahŕňa hodnotenie hospodárskeho a sociálneho usporiadania, ktoré sa musí uskutočniť v kontexte Spoločenstva. Súdny dvor nemôže pri kontrole zákonnosti výkonu tejto slobody nahradiť posúdenie príslušného orgánu svojím posúdením v dotknutej oblasti, ale sa musí obmedziť na skúmanie toho, či posúdenie príslušného orgánu nie je postihnuté zjavnou chybou alebo zneužitím právomoci (pozri rozsudok z 12. decembra 2002, Francúzsko/Komisia, C‑456/00, Zb. s. I‑11949, bod 41 a citovanú judikatúru). i) O pojme „pomoc na podporu vykonávania dôležitého projektu spoločného európskeho záujmu“ 72     Článok 87 ods. 3 písm. b) ES umožňuje Komisii vyhlásiť za zlučiteľnú so spoločným trhom pomoc na podporu vykonávania dôležitého projektu spoločného európskeho záujmu. 73     V odôvodnení č. 45 sporného rozhodnutia Komisia podotýka, že predmetné opatrenia smerujú k posilneniu talianskeho systému bankovníctva zvýhodňujúc hlavne hospodárske subjekty jedného členského štátu a nie celého Spoločenstva. 74     Z tohto hľadiska postačí konštatovať, že z dôvodovej správy návrhu zákona č. 461/98 okrem iného vyplýva, že účelom zníženia dane je najmä zlepšiť konkurencieschopnosť subjektov so sídlom v Taliansku tak, že sa posilní len ich konkurenčné postavenie na vnútornom trhu. 75     Komisia sa preto tým, že vylúčila kvalifikovanie „projektu spoločného európskeho záujmu“, nedopustila zjavnej chyby v posúdení. 76     Unicredito a talianska vláda nemôžu úspešne tvrdiť, že sporné opatrenia spadajú do rámca dokončenia privatizačného procesu, ktorý by mohol byť projektom spoločného európskeho záujmu. 77     Privatizačný proces začatý členským štátom totiž nemožno sám osebe považovať za projekt spoločného európskeho záujmu. 78     Preto je výhrada založená na článku 87 ods. 3 písm. b) ES nedôvodná. ii) O pojme „pomoc na rozvoj určitých hospodárskych činností“ 79     Článok 87 ods. 3 písm. c) ES umožňuje Komisii vyhlásiť za zlučiteľnú so spoločným trhom pomoc na rozvoj určitých hospodárskych činností. 80     V odôvodnení č. 47 sporného rozhodnutia Komisia pripomína, že žiadna z charakteristík skúmanej schémy pomoci ho neumožňuje považovať za zlučiteľný so spoločným trhom podľa článku 87 ods. 3 písm. c) ES. 81     Zdôrazňuje, že podľa nej nie je splnené kritérium zavedené týmto ustanovením, podľa ktorého predmetná pomoc nesmie nepriaznivo ovplyvniť podmienky obchodu tak, že by to bolo v rozpore so spoločným záujmom. 82     K tomuto poslednému bodu Komisia podotýka, že zníženie dane má v podstate za cieľ najmä zlepšiť konkurencieschopnosť príjemcov pomoci v odvetví, pre ktoré je charakteristická silná medzinárodná konkurencia, a znovu zdôrazňuje, že zníženie dane má posilniť postavenie príjemcov pomoci voči konkurentom, ktorí z neho výhody nemajú, a tým implicitne vylučuje, že by zníženie dane viedlo k „rozvoju“ bankovej činnosti vo všeobecnosti. 83     Vzhľadom na dôvody uvedené pri skúmaní predchádzajúcich výhrad, pokiaľ ide o charakteristiky zníženia dane, treba pripustiť, že táto analýza Komisie nespočíva na zjavnej chybe v posúdení. 84     Preto je výhrada založená na porušení článku 87 ods. 3 písm. c) nedôvodná. B – O druhej otázke 85     Svojou druhou otázkou čítanou vo svetle odôvodnenia návrhu na začatie prejudiciálneho konania sa vnútroštátny súd v podstate pýta, či je článok 4 sporného rozhodnutia neplatný v tom rozsahu, v akom sa v ňom obsiahnutý príkaz na vrátenie pomoci neopiera o odôvodnenie v súlade s článkom 253 ES a v akom porušuje zásady ochrany legitímnej dôvery, právnej istoty a proporcionality. 1. Pripomienky predložené Súdnemu dvoru 86     Unicredito sa domnieva, že Komisia nedostatočne odôvodnila svoje rozhodnutie nevyužiť možnosť, ktorú mala podľa článku 14 ods. 1 nariadenia č. 659/1999, nevyžadovať vymáhanie pomoci, keďže by také vymáhanie odporovalo všeobecnej zásade práva Spoločenstva o ochrane legitímnej dôvery. 87     Tvrdí, že Komisia považovala zákon č. 218/90 za legálny a že obsah zákona č. 461/98 je rozhodne v súlade s obsahom prvého uvedeného zákona. Talianska republika teda musela mať prospech z prezumpcie zákonnosti, pokiaľ ide o zákon č. 461/98. 88     Žalobca vo veci samej sa dovoláva lehoty uplynutej od prijatia zákona č. 218/90. 89     Správanie Komisie vzhľadom na tento zákon vytvorilo „výnimočnú“ domnienku legitímnej dôvery, ktorá súkromných príjemcov pomoci oslobodzuje od jej vrátenia. 90     Existencia legitímnej dôvery vyplýva z opatrenia podľa článku 7 ods. 3 zákona č. 218/90 obsahujúceho mechanizmus uplatnenia v podstate zhodný s mechanizmom zníženia dane. 91     Legitímnu dôveru mohla ďalej posilniť skutočnosť, že pokiaľ ide o banky, všetky uskutočňované operácie, ktoré využili výhody z daňových opatrení, o ktoré ide v spornom rozhodnutí, boli predmetom povolení, ktoré vydala Banca d’Italia, orgán s osobitnou právomocou kontroly dodržiavania pravidiel hospodárskej súťaže v bankovom sektore. 92     Za okolností tohto prípadu Komisia tiež nesprávne vyložila zásadu právnej istoty, keď nevzala do úvahy konkrétne riziko významného vnútroštátneho sporu. 93     Unicredito vo svetle článku 14 ods. 1 nariadenia č. 659/1999 tvrdí, že Komisia mala zabezpečiť dodržanie zásady proporcionality v štádiu príkazu na vrátenie pomocí. 94     Nariadením nie postupného, ale úplného, nezvratného a okamžitého vymáhania pomoci Komisia nepristúpila k legalizácii v súlade s touto zásadou. 95     Komisia mala porovnať zníženie dane s výhodami, ktoré mohli banky získať zo všeobecného daňového režimu, ak by pristúpili k odlišne štruktúrovaným operáciám. 96     Talianska vláda tvrdí, že pred znížením dane nebola spochybňovaná legálnosť obdobných ustanovení zákona č. 218/90, t. j. jeho článku 7 ods. 3, vo vzťahu k článku 87 ES. 97     Komisia sa domnieva, že otázku vymáhania pomoci preskúmala v spornom rozhodnutí dôkladne. Dodáva, že v každom prípade nebola podľa judikatúry povinná uviesť osobitné dôvody na účely odôvodnenia výkonu svojej právomoci nariadiť vnútroštátnym orgánom vymáhanie pomoci. 98     V ostatnej časti sa Komisia domnieva, že výhrady založené na porušení zásad ochrany legitímnej dôvery, právnej istoty a proporcionality sú nedôvodné. 2. Posúdenie Súdnym dvorom a) O odôvodnení príkazu na vrátenie 99     Povinnosť odôvodnenia stanovená v článku 253 ES sa musí v podstate posúdiť podľa okolností konkrétneho prípadu, najmä podľa obsahu aktu, povahy uvádzaného odôvodnenia a záujmu, ktorý jeho adresát môže mať na získaní vysvetlení. V oblasti štátnej pomoci, v rozpore s ustanoveniami článku 88 ods. 3 ES, ak už bola pomoc poskytnutá, však Komisia, ktorá môže vnútroštátnym orgánom nariadiť, aby prikázali jej vrátenie, nie je povinná uviesť osobitné dôvody na účely odôvodnenia svojej činnosti (rozsudky Belgicko/Komisia, už citovaný, body 81 a 82; zo 7. marca 2002, Taliansko/Komisia, už citovaný, bod 106, a z 29. apríla 2004, Taliansko/Komisia, už citovaný, bod 129). 100   Je nesporné, že Talianska republika neoznámila Komisii schému upravujúcu zníženie dane pred jej vykonaním. 101   Komisia teda nebola povinná uviesť osobitné dôvody na podporu svojho príkazu na vrátenie. 102   V každom prípade sa zdá, že v rozpore s tvrdením žalobcu vo veci samej, sporné rozhodnutie obsahuje vo svojich odôvodneniach č. 49 až 57 a 62 dôkladné odôvodnenie rozhodnutia Komisie žiadať vrátenie predmetnej pomoci vo vzťahu k článku 14 nariadenia č. 659/1999 a zásade ochrany legitímnej dôvery. 103   Výhradu založenú na nedostatočnosti odôvodnenia príkazu na vymáhanie teda nemožno uznať. b) O výhrade založenej na porušení zásad legitímnej dôvery a právnej istoty 104   Vzhľadom na imperatívnu povahu kontroly štátnej pomoci vykonávanej Komisiou na základe článku 88 ES môžu mať podniky príjemcovia pomoci legitímnu dôveru v oprávnenosť pomoci v podstate len vtedy, ak sa táto poskytla v súlade s postupom stanoveným v uvedenom článku, a starostlivý hospodársky subjekt je za normálnych okolností schopný sa ubezpečiť, že uvedený postup bol dodržaný. Osobitne, ak sa pomoc poskytla bez predchádzajúceho oznámenia Komisii, na základe čoho je podľa článku 88 ods. 3 ES protiprávna, príjemca pomoci nemôže mať v tomto prípade legitímnu dôveru v zákonnosť jej poskytnutia (rozsudok z 11. novembra 2004, Demesa a Territorio Histórico de Álava/Komisia, C‑183/02 P a C‑187/02 P, Zb. s. I‑10609, body 44 a 45, ako aj citovaná judikatúra). Ani dotknutý členský štát, ani dotknutý subjekt sa navyše nemôžu dovolávať zásady právnej istoty ako prekážky vrátenia pomoci, keďže riziko vnútroštátneho sporu, ktorého sa dovoláva Unicredito, bolo možné predpokladať už od poskytnutia pomoci. 105   Je nesporné, že opatrenia obsiahnuté v zákone č. 218/90 neboli nikdy Komisii oznámené. Preto, pokiaľ ide o tvrdenie, že opatrenie obsiahnuté v článku 7 ods. 3 tohto zákona zaviedlo veľmi blízku obdobu zníženia dane, postačí konštatovať, že dovolávané opatrenie Komisia nepreskúmala. V tejto súvislosti lehota, ktorá uplynula od prijatia uvedeného zákona, na ktorú sa odvoláva Unicredito, nie je relevantná. Okrem toho, aj keby obe po sebe nasledujúce opatrenie spadali, ako to tvrdí vnútroštátny súd, pod logiku kontinuity a rozšírenia jedného vo vzťahu druhému, skutočnosť, že Komisia nezasiahla vo vzťahu k prvému, je irelevantná, pretože predmetný režim v tejto veci, skúmaný nezávisle od starého, určité podniky zvýhodňuje (pozri v tomto zmysle rozsudok zo 7. júna 1988, Grécko/Komisia, 57/86, Zb. s. 2855, bod 10). 106   Pokiaľ ide o rozhodnutia 1999/288 a 2000/600 uvedené vnútroštátnym súdom (pozri bod 26 tohto rozsudku), treba si všimnúť, že sa týkajú pomocí poskytnutých identifikovaným zvýhodneným bankám a odvolávajú sa na iné opatrenia ako tie, o aké ide v tejto veci, t. j. navýšenie kapitálu, pôžičky, ktoré poskytla Banca d’Italia, vklad podielu štátnej pokladnice do banky, ako aj daňové úľavy na úkony týkajúce sa najmä operácií postúpenia podniku, pobočky podniku a majetku. Skutočnosť, že Komisia prípadne neposúdila niektoré opatrenia obsiahnuté v zákone č. 218/90 ako nezlučiteľné so spoločným trhom, nemôže znamenať jej pozitívne rozhodnutie vo vzťahu ku všetkým opatreniam stanoveným v tomto zákone. 107   Pokiaľ ide o povolenia, ktoré podľa žalobcu vo veci samej udelila Banca d’Italia pre každú z operácií zahrňujúcich zníženie dane v prospech bánk, postačí pripomenúť, že posúdenie zlučiteľnosti pomoci so spoločným trhom patrí do výlučnej právomoci Komisie, takže starostlivý hospodársky subjekt si nemôže vytvoriť legitímnu dôveru v rozhodnutie, ktoré od tejto inštitúcie nepochádza. 108   Ďalej nemožno účinne tvrdiť, že keďže dotknuté banky vzali pri posudzovaní uskutočniteľnosti nimi vykonaných operácií do úvahy pomoc poskytnutú znížením dane, vymáhanie tejto pomoci ohrozuje zásadu ochrany legitímnej dôvery. 109   Vymáhanie pomoci poskytnutej v rozpore s postupom stanoveným v článku 88 ods. 3 ES totiž predstavuje riziko, ktoré môže subjekt prijímajúci pomoc predvídať. 110   Ďalej, ako na to poukazuje Komisia, podniky, ktoré prijali protiprávnu pomoc, berú vo všeobecnosti do úvahy jej výšku pri svojich hospodárskych voľbách a neskoršie vymáhanie tejto pomoci má obvykle nepriaznivý dosah na ich financie. Ak by taká situácia mala brániť vymáhaniu, pomoci by zostali nenávratne u svojich príjemcov v podstate vo všetkých prípadoch a kontrola štátnej pomoci Spoločenstvom by zostala bez účinku. 111   Vzhľadom na vyššie uvedené skutočnosti sa Unicredito nemôže domáhať možnosti pre prijímateľa protiprávnej pomoci odvolávať sa na výnimočné okolnosti, o ktoré by mohol oprávnene oprieť svoju dôveru v súlad tejto pomoci s právom (pozri rozsudok Demesa a Territorio Histórico de Álava/Komisia, už citovaný, bod 51). 112   Treba teda konštatovať, že výhrada založená na porušení zásady ochrany legitímnej dôvery a právnej istoty nie je dôvodná. c) O výhrade založenej na porušení zásady proporcionality 113   Zrušenie protiprávnej pomoci jej vymáhaním je logickým následkom konštatovania jej protiprávnosti. Toto vymáhanie s cieľom návratu do pôvodného stavu nemožno v zásade posudzovať ako neprimerané opatrenie vzhľadom na účel ustanovení Zmluvy v oblasti štátnej pomoci. Vrátením pomoci jej príjemca stratí výhodu, ktorú na trhu požíval voči svojim konkurentom, a nastolí sa nanovo skoršia situácia, existujúca pred poskytnutím pomoci (pozri rozsudok z 29. apríla 2004, Taliansko/Komisia, už citovaný, body 103 a 104, ako aj citovanú judikatúru). 114   Sumy, ktoré sa majú vrátiť, nemožno určiť na základe rôznych operácií, ktoré mohli podniky vykonať, keby si nezvolili formu operácie spojenú s pomocou. 115   Túto voľbu totiž urobili s vedomím rizika vymáhania pomoci poskytnutej v rozpore s postupom stanoveným v článku 88 ods. 3 ES. 116   Uvedené podniky sa tomuto riziku mohli vyhnúť tým, že by sa rovno rozhodli pre odlišne štruktúrované operácie. 117   Okrem toho za okolností, ktoré nastali vo veci samej, značí návrat do pôvodného stavu čo najrýchlejší návrat k situácii, ktorá by prevládala, ak by sa predmetné operácie uskutočnili bez poskytnutia zníženia dane. 118   Takýto návrat do pôvodného stavu nezahrňuje odlišnú rekonštrukciu minulosti v závislosti od takých hypotetických okolností, akými sú voľby, často viacnásobné, ktoré mohli urobiť dotknuté subjekty, keďže skutočne vykonané voľby spojené s prijatím pomoci sa môžu ukázať ako nenávratné. 119   Návrat do pôvodného stavu umožňuje v štádiu vymáhania pomoci vnútroštátnymi orgánmi zohľadniť len daňové zaobchádzanie, prípadne výhodnejšie ako podľa všeobecnej právnej úpravy, ktoré by bolo poskytnuté pri neexistencii protiprávnej pomoci a podľa vnútroštátnych noriem zlučiteľných s právom Spoločenstva na základe skutočne vykonanej operácie. 120   Výhrada založená na porušení zásady proporcionality je teda nedôvodná. 121   Zo všetkých predchádzajúcich úvah vyplýva, že sa skúmaním prvých dvoch položených otázok neodhalili prvky, ktoré by mohli mať vplyv na platnosť sporného rozhodnutia. C – O tretej otázke 122   Svojou treťou otázkou sa vnútroštátny súd v podstate pýta, či článok 87a nasl. ES, článok 14 nariadenia č. 659/1999, ako aj zásady ochrany legitímnej dôvery, právnej istoty a proporcionality, bránia vnútroštátnemu opatreniu, ktoré nariaďuje vrátenie pomoci v rámci výkonu rozhodnutia Komisie, ktorá túto pomoc kvalifikovala ako nezlučiteľnú so spoločným trhom a ktorého skúmanie vzhľadom na tieto isté ustanovenia a všeobecné zásady neodhalilo prvky, ktoré môžu mať vplyv na platnosť. 123   Z tohto hľadiska postačí konštatovať, že vnútroštátne opatrenie, ktoré nariaďuje vrátenie pomoci na vykonanie rozhodnutia Komisie, je protiprávne, pretože toto rozhodnutie je v rozpore s normou práva Spoločenstva. 124   Z toho naopak vyplýva, že ak skúmanie negatívneho rozhodnutia Komisie vo vzťahu k normám práva Spoločenstva neodhalí žiadne prvky, ktoré môžu mať vplyv na jeho platnosť, uvedené normy nemôžu brániť vnútroštátnemu opatreniu prijatému v rámci výkonu predmetného rozhodnutia Komisie. 125   Na tretiu otázku treba teda odpovedať tak, že článok 87 a nasl. ES, článok 14 nariadenia č. 659/1999, ako aj zásady ochrany legitímnej dôvery, právnej istoty a proporcionality, nemôžu brániť vnútroštátnemu opatreniu, ktoré nariaďuje vrátenie pomoci v rámci výkonu rozhodnutia Komisie, ktorá túto pomoc kvalifikovala ako nezlučiteľnú so spoločným trhom a ktorého skúmanie vzhľadom na tie isté ustanovenia a všeobecné zásady neodhalilo skutočnosti, ktoré by mohli mať vplyv na platnosť. O trovách 126   Vzhľadom na to, že konanie pred Súdnym dvorom má vo vzťahu k účastníkom konania vo veci samej incidenčný charakter a bolo začaté v súvislosti s prekážkou postupu v konaní pred vnútroštátnym súdom, o trovách konania rozhodne tento vnútroštátny súd. Iné trovy konania, ktoré vznikli v súvislosti s predložením pripomienok Súdnemu dvoru a nie sú trovami uvedených účastníkov konania, nemôžu byť nahradené. Z týchto dôvodov Súdny dvor (druhá komora) rozhodol takto: 1. Skúmanie položených otázok neodhalilo skutočnosti, ktoré by mohli mať vplyv na platnosť rozhodnutia Komisie 2002/581/ES z 11. decembra 2001 o systéme pomoci pre banky, ktorý uplatňuje Taliansko. 2. Článok 87 a nasl. ES, článok 14 nariadenia (ES) Rady č. 659/1999 z 22. marca 1999 ustanovujúceho podrobné pravidlá na uplatňovanie článku 93 Zmluvy o ES, ako aj zásady ochrany legitímnej dôvery, právnej istoty a proporcionality, nemôžu brániť vnútroštátnemu opatreniu, ktoré nariaďuje vrátenie pomoci v rámci výkonu rozhodnutia Komisie, ktorá túto pomoc kvalifikovala za nezlučiteľnú so spoločným trhom a ktorého skúmanie vzhľadom na tie isté ustanovenia a všeobecné zásady neodhalilo skutočnosti, ktoré by mohli mať vplyv na platnosť. Podpisy * Jazyk konania: taliančina.

62009CJ0124

cs

Odůvodnění rozsudku 1. Žádost o rozhodnutí o předběžné otázce se týká výkladu pojmu „provozní centrála“ uvedeného v bodě 21 a následujících rozsudku ze dne 18. ledna 2001, Skills Motor Coaches a další (C‑297/99, Recueil, s. I‑573) a čl. 1 bodu 5 nařízení Rady (EHS) č. 3820/85 ze dne 20. prosince 1985 o harmonizaci určitých sociálních právních předpisů v silniční dopravě (Úř. věst. L 370, s. 1; Zvl. vyd. 05/01, s. 319). 2. Tato žádost byla předložena v rámci sporu mezi společností Smit Reizen BV (dále jen „Smit Reizen“) a Minister van Verkeer en Waterstaat (ministr dopravy a vodních cest, dále jen „ministr“) ve věci pokuty, která jí byla uložena z důvodu porušení ustanovení týkajících se doby odpočinku řidičů. Právní rámec Právo Unie Nařízení č. 3820/85 3. První bod odůvodnění nařízení č. 3820/85 zní následovně: „vzhledem k tomu, že [cílem] sociální[ch] předpis[ů] Společenství v oblasti silniční dopravy [...] je harmonizace podmínek hospodářské soutěže mezi druhy pozemní dopravy, zejména v silniční dopravě, a zlepšení pracovních podmínek a bezpečnosti silničního provozu; že je žádoucí zachovat a prohloubit pokrok dosažený v těchto oblastech; že je však nutné učinit nařízení č. 543/69 pružnějším, aniž by tím byly dotčeny jeho cíle.“ 4. Na základě patnáctého bodu odůvodnění téhož nařízení „prodloužení denní doby řízení při souběžném zkrácení celkové doby řízení v období 2 týdnů může dopravcům usnadnit organizaci práce a přispět k pokroku v sociální oblasti“. 5. Článek 1 uvedeného nařízení stanoví: „Pro účely tohoto nařízení se rozumí: [...] 3) ‚řidičem‘ každá osoba, která řídí vozidlo třeba jen krátkou dobu nebo je ve vozidle, aby je popřípadě mohla řídit; [...] 5) ‚dobou odpočinku‘ každá nepřerušená doba nejméně jedné hodiny, během níž může řidič volně nakládat se svým časem; [...] 6. Podle článku 8 nařízení č. 3820/85, který patří do oddílu V tohoto nařízení nadepsaného „Přerušení a doby odpočinku“: „1. V průběhu každých 24 hodin musí mít řidič odpočinek nejméně jedenáct po sobě následujících hodin, který smí být zkrácen na nejméně devět po sobě následujících hodin nejvýše třikrát týdně za podmínky, že bude náhradou poskytnuta odpovídající doba odpočinku před koncem následujícího týdne. Ve dnech, ve kterých se odpočinek nezkracuje podle prvního pododstavce, smí být čerpán ve dvou nebo třech oddělených částech během 24 hodin, přičemž jedna z těchto částí musí trvat nejméně osm po sobě následujících hodin. V takovém případě se minimální doba odpočinku prodlužuje na 12 hodin. 2. Jsou-li ve vozidle nejméně dva řidiči, musí mít každý z nich denní odpočinek nejméně osm po sobě následujících hodin za každé období 30 hodin. 3. V každém týdnu musí být jedna z dob odpočinku uvedených v odstavcích 1 a 2 jako týdenní odpočinek v celkovém trvání 45 po sobě následujících hodin. Tato doba odpočinku smí být zkrácena na minimum 36 po sobě následujících hodin, je-li čerpána v místě obvyklého odstavení vozidla [nebo v místě stanoviště řidiče], nebo na minimum 24 po sobě následujících hodin, je-li čerpána mimo tato místa. Každé zkrácení musí být vyrovnáno odpovídající dobou odpočinku vybranou vcelku před koncem třetího týdne následujícího po dotyčném týdnu. [...] 6. Každá doba odpočinku vybraná náhradou za zkrácení denní a/nebo týdenní doby odpočinku musí být připojena k jinému odpočinku trvajícímu nejméně osm hodin a je řidiči na jeho žádost zajištěna v místě zaparkování vozidla nebo v místě bydliště řidiče [nebo v místě stanoviště řidiče]. 7. Řidič smí trávit denní dobu odpočinku v zaparkovaném vozidle, je-li vybaveno lehátkem.“ Nařízení (EHS) č. 3821/85 7. Nařízení Rady (EHS) č. 3821/85 ze dne 20. prosince 1985 o záznamovém zařízení v silniční dopravě (Úř. věst. L 370, s. 8; Zvl. vyd. 07/01, s. 227), ve znění nařízení Komise (ES) č. 432/2004 ze dne 5. března 2004 (Úř. věst. L 71, s. 3; Zvl. vyd. 07/08, s. 21, dále jen „nařízení č. 3821/85“) stanoví, že kontrola uplatňování ustanovení nařízení č. 3820/85 je zajišťována prostřednictvím záznamového zařízení, které zaznamenává „časové úseky“ uvedené v tomto nařízení. 8. Článek 2 nařízení č. 3821/85 stanoví, že pro účely tohoto nařízení platí rovněž definice stanovené v článku 1 nařízení (EHS) č. 3820/85. 9. Článek 15 odst. 2 a 3 nařízení č. 3821/85 stanoví: „2. Řidiči používají záznamové listy nebo karty řidičů každý den, kdy řídí, od okamžiku, kdy převezmou vozidlo. Záznamový list nebo karta řidiče nesmí být vyjmut před koncem denní pracovní doby, pokud není jeho vyjmutí jinak povoleno. Žádný záznamový list nesmí být používán po dobu delší, než pro kterou je určen. [...] 3. Řidič musí: [...] – s přepínacím mechanismem zacházet tak, aby časové úseky byly zaznamenány odděleně, zřetelně a takto: a) pod značkou [...]: doba řízení; b) pod značkou [...]: všechny ostatní doby práce; c) pod značkou [...]: ostatní dobu pracovní pohotovosti, [...] – [...] d) pod značkou [...]: přerušení práce a denní doby odpočinku.“ Vnitrostátní právní úprava 10. Nařízení o pracovní době v dopravě (Arbeidstijdenbesliit vervoer, dále jen „Atbv“) provádí nařízení č. 3820/85. Článek 2.5:1 odst. 4 Atbv ve znění účinném v době rozhodné z hlediska skutkového stavu v původním řízení stanovoval, že se řidič musí chovat v souladu s články 8 a 9 uvedeného nařízení. 11. Podle čl. 8:1 odst. 1 Atbv může být za porušení čl. 2.5:1 odst. 4 tohoto nařízení uložena pokuta. Spor v původním řízení a předběžné otázky 12. Společnost Smit Reizen je podnikem autobusové přepravy se sídlem v Harderwijk (Nizozemsko). Tato společnost poskytuje cestovní kanceláři, v projednávané věci společnosti Solmar Tours, pravidelnou linku do Španělska a zpět s místem odjezdu a příjezdu v Maarheze (Nizozemsko) nacházejícím se zhruba dvě hodiny cesty automobilem od Harderwijk. Společnost Solmar Tours je majitelkou jak pozemku, na kterém se nachází uvedené místo odjezdu a příjezdu, tak budovy umístěné na tomto pozemku, jejíž část je pronajímána společnosti Smit Reizen. 13. Tato pravidelná autobusová linka čtyřikrát týdně odjíždí z pozemku nacházejícího se v Maarheze a na stejné místo zase přijíždí. V těchto dnech je v budově přítomen pracovník společnosti Smit Reizen, který se rovněž stará o plánování a kontrolu dokladů řidičů, aby vyřídil příjezd a odjezd autobusů. V prostorách, které si společnost Smit Reizen pronajímá, se nachází jak jídelna s automatem na kávu, televizorem, toaletami, sprchou a lehátkem pro řidiče, tak různé náhradní díly pro dálkové autobusy. V těchto prostorách je umístěna i část správy společnosti Smit Reizen a kancelářský matriál, včetně kotoučů pro záznamové zařízení, dokumentace o odpracovaných hodinách řidičů a jízdách autobusů. 14. Podle předkládajícího soudu ze spisu v původním řízení vyplývá, že v rozhodné době z hlediska skutečností v původním řízení řidiči sami dojížděli ze svého místa bydliště v Harderwijk a v Dronten (Nizozemsko) do místa odjezdu v Maarheze. Na jednání před uvedeným soudem jednatel společnosti Smit Reizen nicméně prohlásil, že řidiči byli do tohoto místa odjezdu přepravováni mikrobusem. Dva řidiči poté řídili autobus, který je vozidlem, jež musí být vybaveno záznamovým zařízením, do Španělska. 15. Rozhodnutím ze dne 14. června 2006 uložil ministr společnosti Smit Reizen pokutu ve výši 2200 eur z důvodu, že určitý počet jejích zaměstnanců nedodržoval dobu odpočinku stanovenou čl. 2.5:1 odst. 4 Atbv vykládaným ve spojení s čl. 8 odst. 2 nařízení č. 3820/85. Nebyly totiž zohledněny hodiny nezbytné k tomu, aby se řidiči dostali z místa bydliště do místa odjezdu v Marheeze. Z výše uvedeného rozsudku Skills Motor Coaches a další vyplývá, že tento čas musí být považován za součást pracovní doby vzhledem k tomu, že zařízení v Maarheeze nelze považovat za „provozní centrálu“ společnosti Smit Reizen. 16. Dne 5. prosince 2006 zamítl ministr jako neopodstatněnou stížnost podanou společností Smit Reizen proti svému rozhodnutí ze dne 14. června 2006. 17. Rechtbank Zutphen rozsudkem ze dne 9. dubna 2008 prohlásil žalobu, kterou u něj podala společnost Smit Reizen, za opodstatněnou, zrušil rozhodnutí ze dne 5. prosince 2006, kterým byla zamítnuta stížnost této společnosti, a rozhodl, že právní účinky tohoto rozhodnutí zůstávají v plnému rozsahu zachovány. Podle tohoto soudu ministr dospěl oprávněně k závěru, že společnost Smit Reizen porušila čl. 2.5:1 odst. 4 Atbv. Odůvodnění jeho rozhodnutí nicméně není správné. K určení doby 30 hodin uvedené v čl. 8 odst. 2 nařízení č. 3820/85 má být totiž zohledněn veškerý čas potřebný k tomu, aby se řidiči dostali do místa, kde převezmou vozidlo vybavené záznamovým zařízením a začnou svou službu, a to bez ohledu na otázku, zda toto místo převzetí vozidla musí být považováno za provozní centrálu, či nikoli. 18. Společnost Smit Reizen proti tomuto rozsudku podala odvolání k předkládajícímu soudu s tvrzením, že se Rechtbank Zutphen dopustil nesprávného výkladu výše uvedeného rozsudku Skills Motor Coaches a další. 19. Jelikož měl Raad van State za to, že řešení sporu vyžaduje výklad pojmu „provozní centrála“, rozhodl se přerušit řízení a položit Soudnímu dvoru následující předběžné otázky: „1) Jak má být při uplatňování čl. 1 bodu 5 nařízení [č. 3820/85] a článku 15 nařízení [č. 3821/85] vykládán pojem ,provozní centrála‘, který je uveden v bodě 21 a následujících rozsudku [Skills Motor Coaches a další]? 2) Bude posouzení otázky, zda se jedná o dobu odpočinku ve smyslu čl. 1 bodu 5 [č. 3820/85], odlišné podle toho, zda řidič jede na místo převzetí vozidla vybaveného záznamovým zařízením sám, nebo ho tam doveze někdo jiný?“ K předběžným otázkám K první otázce 20. Podstatou první otázky předkládajícího soudu je, jakým způsobem je třeba vykládat pojem „provozní centrála“ uvedený v bodě 21 a následujících výše uvedeného rozsudku Skills Motor Coaches a další, pokud jde, s ohledem na ustanovení nařízení č. 3820/85 a 3821/85, o kvalifikaci času odpovídajícího cestě uskutečněné řidičem, aby se dostal do místa, kde převezme vozidlo vybavené záznamovým zařízením. 21. V tomto ohledu je třeba připomenout, že Soudní dvůr v bodě 23 uvedeného rozsudku Skills Motor Coaches a další rozhodl, že řidič, který se přemisťuje do konkrétního místa, které mu určí zaměstnavatel a které se nachází jinde než provozní centrála podniku, aby převzal a řídil vozidlo, plní povinnost vůči svému zaměstnavateli, a tudíž při této cestě nenakládá volně se svým časem. 22. Soudní dvůr tak měl v bodě 35 výše uvedeného rozsudku Skills Motor Coaches a další za to, že je třeba čas věnovaný přemisťování nutnému k převzetí vozidla vybaveného záznamovým zařízením a nacházejícího se v jiném místě, než je místo bydliště řidiče nebo provozní centrály zaměstnavatele, považovat za součást všech ostatních dob práce ve smyslu článku 15 nařízení č. 3821/85. 23. V důsledku toho je k tomu, aby předkládající soud mohl posoudit, zda musí být délka trvání cesty dotčená ve věci v původním řízení zohledněna jakožto doba práce ve smyslu článku 15 nařízení č. 3821/85, třeba upřesnit pojem „provozní centrála“. 24. Je třeba rovnou uvést, že s ohledem na cíle nařízení č. 3820/85 uvedené v prvním bodě odůvodnění tohoto nařízení spočívající zejména ve zlepšení pracovních podmínek řidičů a bezpečnosti silničního provozu, nelze uvedený pojem vymezit výhradně s ohledem na funkční kritéria související s vnitřní organizací přepravního podniku, ale je třeba rovněž přihlédnout ke kritériím týkajícím se osoby dotčeného řidiče. 25. Jak uvádí vláda Spojeného království, je třeba nejprve uvést, že výraz „provozní centrála“ nemůže být ztotožňován s pojmem „sídlo“, jelikož sídlo může být umístěno v určitém místě nezávisle na běžném provozu přepravních služeb, kam se řidič dostane pouze velmi výjimečně. 26. Dále by byl příliš široký výklad uvedeného pojmu v rozporu s ratio legis nařízení č. 3820/85 a zvláště s cílem zlepšit bezpečnost silničního provozu. Je tedy třeba rovněž vyloučit definici, podle níž lze každé místo odjezdu nebo příjezdu přepravovaných osob nebo každé místo odstavení vozidel patřící dotčenému přepravnímu podniku považovat za provozní centrálu. 27. Naproti tomu pojem „provozní centrála“ musí, jak uvedla nizozemská vláda na jednání, odpovídat místu, kam řidič v rámci běžného výkonu své funkce pravidelně dojíždí, aby převzal a řídil vozidlo vybavené kontrolním zařízením. 28. Článek 8 nařízení č. 3820/85 však ve svých odst. 3 a 6 k označení takového místa používá výraz „místo bydliště řidiče [místo stanoviště řidiče]“. 29. Pokud jde nakonec o přesné určení provozní centrály, k níž je řidič běžně vázán, je třeba zohlednit konkrétní místo, k němuž je řidič vázán, tedy místo odjezdu, ze kterého pravidelně vykonává svou službu a do kterého se na konci této služby vrací v rámci běžného výkonu své činnosti a aniž by plnil zvláštní příkazy svého zaměstnavatele. V tomto ohledu může indicii k určení takového místa představovat smluvní doložka týkající se místa výkonu práce dotčeného řidiče. 30. Pokud jde o spor v původním řízení přísluší předkládajícímu soudu, aby s ohledem na veškeré skutkové okolnosti věci, jež mu byla předložena, posoudil, kde se nachází místo, k němuž jsou dotčení řidiči běžně vázáni. 31. S ohledem na výše uvedené je třeba na první otázku odpovědět tak, že pojem „provozní centrála“ uvedený v bodě 21 a následujících výše uvedeného rozsudku Skills Motor Coaches a další musí být vymezen jako místo, k němuž je řidič konkrétně vázán, tedy jako zařízení přepravní společnosti, ze kterého pravidelně vykonává svou službu a do kterého se na konci této služby vrací v rámci běžného výkonu své činnosti a aniž by plnil zvláštní příkazy svého zaměstnavatele. Ke druhé otázce 32. Podstatou druhé otázky předkládajícího soudu je, zda má skutečnost, že řidič jede na místo převzetí vozidla vybaveného záznamovým zařízením sám, nebo ho tam naopak doveze někdo jiný, dopad na kvalifikaci délky trvání cesty s ohledem na pojem „doba odpočinku“ ve smyslu čl. 1 bodu 5 nařízení č. 3820/85. 33. V tomto ohledu je třeba jednak uvést, že čl. 8 odst. 7 nařízení č. 3820/85 podřizuje možnost, aby řidič trávil denní dobu odpočinku ve vozidle podmínce, že toto vozidlo bude vybaveno lehátkem a bude zaparkované. Toto ustanovení tedy vylučuje, že by řidič mohl trávit svou dobu odpočinku ve vozidle, které řídí jiná osoba. 34. Dále je třeba uvést, že činit takové rozlišení, jaké předkládající soud uvádí ve své druhé otázce, by bylo v rozporu s cílem bezpečnosti silničního provozu. Únava řidiče, jak je uvedena v bodě 25 výše uvedeného rozsudku Skills Motor Coaches a další, která může ohrozit uvedený cíl, totiž může vzniknout nezávisle na tom, zda řidič vozidla, který jede do místa převzetí vozidla vybaveného záznamovým zařízením, bude muset po příjezdu toto vozidlo řídit, či nikoli. Jak uvedla italská vláda, tato únava může být způsobena nejen samotným řízením vozidla, ale rovněž podmínkami, za jakých cesta probíhá, jako je její délka trvání, čas odjezdu nebo stav vozovek, a tudíž se může dotknout rovněž spolujezdce. 35. S ohledem na výše uvedené je tedy třeba na druhou otázku odpovědět tak, že skutečnost, že dotčený řidič buď jede na místo převzetí vozidla vybaveného záznamovým zařízením sám, nebo ho tam doveze někdo jiný, nemá žádný dopad na kvalifikaci délky trvání cesty s ohledem na pojem „doba odpočinku“ ve smyslu čl. 1 bodu 5 nařízení č. 3820/85. K nákladům řízení 36. Vzhledem k tomu, že řízení má, pokud jde o účastníky původního řízení, povahu incidenčního řízení ve vztahu ke sporu probíhajícímu před předkládajícím soudem, je k rozhodnutí o nákladech řízení příslušný uvedený soud. Výdaje vzniklé předložením jiných vyjádření Soudnímu dvoru než vyjádření uvedených účastníků řízení se nenahrazují. Výrok Z těchto důvodů Soudní dvůr (třetí senát) rozhodl takto: 1) Pojem „provozní centrála“ uvedený v bodě 21 a následujících rozsudku ze dne 18. ledna 2001, Skills Motor Coaches a další (C‑297/99, Recueil, s. I‑573) musí být vymezen jako místo, k němuž je řidič konkrétně vázán, tedy jako zařízení přepravní společnosti, ze kterého pravidelně vykonává svou službu a do kterého se na konci této služby vrací v rámci běžného výkonu své činnosti a aniž by plnil zvláštní příkazy svého zaměstnavatele. 2) Skutečnost, že dotčený řidič buď jede na místo převzetí vozidla vybaveného záznamovým zařízením sám, nebo ho tam doveze někdo jiný, nemá žádný dopad na kvalifikaci délky trvání cesty s ohledem na pojem „doba odpočinku“ ve smyslu čl. 1 bodu 5 nařízení Rady (EHS) č. 3820/85 ze dne 20. prosince 1985 o harmonizaci určitých sociálních právních předpisů v silniční dopravě.

62006TJ0112

pt

Recurso interposto da decisão da Primeira Câmara de Recurso do IHMI, de 10 de Fevereiro de 2006 (processo R 80/2005‑1), relativo a um processo de anulação entre a Inter‑Ikea Systems BV e Walter Waibel Dados relativos ao processo Marca comunitária registada objecto de um pedido de nulidade: Marca figurativa idea para os produtos e serviços das classes 16, 20 e 42 – pedido n.° 283952 Titular da marca comunitária: Walter Waibel Parte que apresentou o pedido de nulidade: Inter-Ikea Systems BV Marcas do requerente da nulidade: Várias marcas comunitárias e nacionais, figurativas e nominativas para produtos e serviços das classes 16, 20 e 42 Decisão da Divisão de Anulação: Nulidade da marca idea Decisão da Câmara de Recurso: Indeferimento do pedido Dispositivo 1) É negado provimento ao recurso. 2) A Inter‑Ikea Systems BV é condenada nas despesas, incluindo nas suportadas por Walter Waibel no processo na Câmara de Recurso.

62004TJ0501

sl

Tožba zoper odločbo prvega odbora za pritožbe UUNT z dne 25. oktobra 2004 (zadeva R 513/2002-1) glede postopka z ugovorom med Companhia Geral da Agricultura das Vinhas do Alto Douro, SA (Real Companhia Velha) in Bodegas Franco-Españolas, SA. Podatki o zadevi Prijavitelj znamke Skupnosti: Bodegas Franco-Españolas, SA Zadevna znamka Skupnosti: besedna znamka ROYAL za proizvode iz razreda 33 – prijava št. 1056902 Imetnik znamke ali znaka, navajanega v postopku z ugovorom: Companhia Geral da Agricultura das Vinhas do Alto Douro, SA (Real Companhia Velha) Znamka ali znak, navajan v postopku z ugovorom: portugalska figurativna znamka ROYAL BRANDE, št. 122170; besedna znamka Skupnosti ROYAL FEITORIA, št. 418301, in mednarodna figurativna znamka ROYAL OPORTO WINE COMPANY (Portugal), št. 174788 za proizvode iz razreda 33 Odločba oddelka za ugovore: ugoditev ugovoru na podlagi znamke Skupnosti št. 418301 in zavrnitev zahteve za registracijo Odločba odbora za pritožbe: zavrnitev pritožbe Izrek 1)         Odločba prvega odbora za pritožbe Urada za usklajevanje na notranjem trgu (znamke in modeli) (UUNT) z dne 25. oktobra 2004 (zadeva R 513/2002-1) se razveljavi. 2)         UUNT se naloži plačilo stroškov.

62006FJ0083

es

Funcionarios — Recursos — Reclamación administrativa previa — Sistema de promoción aplicado por la Comisión — Reclamación contra la lista de funcionarios promovidos y contra la fijación de los puntos atribuidos a los funcionarios — Decisión desestimatoria — Motivación (Estatuto de los Funcionarios, arts. 25, párr. 2, 45 y 90, ap. 2) En el ámbito del sistema de promoción establecido por una norma interna de la Comisión, en el que el ejercicio de promoción se termina mediante un acto que implica dos decisiones diferentes de la autoridad facultada para proceder a los nombramientos, una por la que se adopta la lista de promovidos y otra por la que se fija el número total de los puntos de los funcionarios, no se exige motivar ninguna de estas decisiones. Para dar cumplimiento a la obligación de motivación basta con que la autoridad facultada para proceder a los nombramientos motive la decisión por la que desestime una reclamación contra dichas decisiones presentada con arreglo al artículo 90, apartado 2, del Estatuto. A este respecto, dado que las promociones son discrecionales, la autoridad facultada para proceder a los nombramientos no está obligada a revelar al candidato descartado la apreciación comparativa que ha realizado de él y del candidato promovido. En consecuencia, basta con que se mencione en la respuesta a la reclamación, cómo se han aplicado a la situación individual del funcionario los requisitos legales y estatutarios de promoción para que se cumpla la obligación de motivación. (véanse los apartados 89 y 91) Referencia: Tribunal de Justicia: sentencia de 7 de febrero de 1990, Culin/Comisión (C‑343/87, Rec. p. I‑225), apartado 13 Tribunal de Primera Instancia: sentencias de 25 de febrero de 1992, Schloh/Consejo (T‑11/91, Rec. p. II‑203), apartados 73, 85 y 86; de 29 de mayo de 1997, Contargyris/Consejo (T‑6/96, RecFP pp. I‑A‑119 y II‑357), apartados 147 y 148; de 14 de junio de 2001, McAuley/Consejo (T‑230/99, RecFP pp. I‑A‑127 y II‑583), apartados 50 a 52; de 29 de noviembre de 2005, Napoli Buzzanca/Comisión (T‑218/02, RecFP pp. I‑A‑267 y II‑1221), apartado 59, y de 19 de octubre de 2006, Buendía Sierra/Comisión (T‑311/04, Rec. p. II‑4137), apartado 147

61987CJ0231

es

Motivación de la sentencia 1 Mediante resoluciones de 8 de mayo de 1987 y 28 de abril de 1988, recibidas en el Tribunal de Justicia el 30 de julio de 1987 y el 4 de mayo de 1988, respectivamente, la Commissione tributaria di secondo grado y la Commissione tributaria di primo grado di Piacenza plantearon, con arreglo al artículo 177 del Tratado CEE, varias cuestiones prejudiciales relativas a la interpretación del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva 77/388 del Consejo, de 17 de mayo de 1977, en materia de armonización de las legislaciones de los Estados miembros relativas a los Impuestos sobre el Volumen de Negocios, sistema común del Impuesto sobre el Valor Añadido: base imponible uniforme (DO L 145, p. 1; EE 09/01, p. 54) (en lo sucesivo, "Sexta Directiva"). 2 Dichas cuestiones se suscitaron en el marco de dos litigios entre, por una parte, l' Ufficio distrettuale delle imposte dirette di Fiorenzuola d' Arda (Piacenza) y el comune di Carpaneto Piacentino, y, por otra parte, el comune di Rivergaro así como otros veintitrés municipios que intervienen en apoyo de sus pretensiones y el Uffucio provinciale imposta sul valore aggiunto di Piacenza, sobre la calificación a los efectos del sometimiento al Impuesto sobre el Valor Añadido (en lo sucesivo, "IVA") de las siguientes operaciones ejercidas por los municipios: la concesión de emplazamientos, nichos y capillas funerarias, la concesión del derecho de superficie y la cesión en pleno dominio de terrenos dentro del marco de ayudas a la construcción de inmuebles destinados a viviendas; la privatización y la cesión de un tramo de carretera; el suministro de agua; la concesión de la gestión del pesaje público; la cesión de la madera procedente de la tala, y la cesión de accesorios para nichos funerarios. 3 A fin de resolver estos litigios los órganos jurisdiccionales nacionales decidieron someter el asunto al Tribunal de Justicia con carácter prejudicial. 4 En el asunto 231/87, las cuestiones planteadas por el órgano jurisdiccional nacional son las siguientes: "1) Si el principio que establece el párrafo 1 del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva según el cual las actividades llamadas 'institucionales' no están sujetas al IVA, es directamente aplicable a falta de una normativa nacional específica. 2) Si mediante la expresión 'actividades u operaciones que desarrollen en el ejercicio de sus funciones públicas' que figura en el párrafo 1 del apartado 5 del artículo 4, antes citado, el legislador comunitario ha querido definir las actividades que las autoridades públicas ejercen directa y exclusivamente en virtud de su poder soberano, aunque fuere derivado. 3) Si, una vez establecido que las actividades institucionales son ejercidas exclusivamente por las autoridades públicas, la expresión 'tales actividades' que figura en el párrafo 2 del apartado 5 del artículo 4 se refiere a las operaciones residuales relativas a los servicios públicos que en Italia están reguladas por el Real Decreto nº 2578 de 15 de octubre de 1925. 4) Si debe interpretarse el párrafo 2 del apartado 5 del artículo 4 en el sentido de que obliga a los Estados miembros a introducir en su legislación fiscal el criterio de 'distorsión grave de la competencia' para someter a gravamen las operaciones contempladas en el citado párrafo. 5) Si el párrafo 3 del apartado 5 del artículo 4, que prevé que los organismos públicos tendrán la condición de sujetos pasivos cuando efectúen las operaciones enumeradas en el anexo D, excepto cuando el volumen de éstas sea insignificante, debe interpretarse en el sentido de que obliga a los Estados miembros a introducir en su legislación fiscal el criterio del volumen 'no insignificante' ." 5 En el asunto 129/88, el órgano jurisdiccional nacional planteó al Tribunal de Justicia las siguientes cuestiones prejudiciales: "1) ¿Son inmediata y directamente aplicables las disposiciones comunitarias previstas en el apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva CEE relativa al Impuesto sobre el Valor Añadido? 2) ¿Estaba obligado el legislador italiano, con arreglo al artículo 1 de la citada Directiva, a fin de adaptar su sistema del Impuesto sobre el Valor Añadido: a) A implantar el principio general establecido en el párrafo 1 del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva CEE, precisando los criterios específicos que permitan determinar las actividades ejercidas por los municipios 'en el ejercicio de sus funciones públicas' . b) A no gravar aquellas actividades públicas que, si bien pueden ser calificadas de comerciales con arreglo a la legislación nacional, revisten el carácter de actividades del poder público. c) De conformidad con las disposiciones del párrafo 2 del apartado 5 del artículo 4, a no gravar de forma alguna las actividades públicas salvo cuando lleven a distorsiones graves dentro del régimen de la libre competencia, precisando los necesarios límites cuantitativos. d) De conformidad con las disposiciones del párrafo 3 del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva, a fijar un umbral de no imposición para las actividades públicas enumeradas en el anexo D de la Sexta Directiva?" 6 Para una más amplia exposición de los hechos y del contexto jurídico de los litigios principales, del desarrollo del procedimiento y de las observaciones presentadas, este Tribunal se remite al informe para la vista. En lo sucesivo sólo se hará referencia a estos elementos en la medida exigida por el razonamiento del Tribunal. 7 Todas las cuestiones planteadas se refieren a la interpretación del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva cuyo tenor literal es el siguiente: "Los Estados, las regiones, las provincias, los municipios y los demás organismos de Derecho público no tendrán la condición de sujetos pasivos en cuanto a las actividades u operaciones que desarrollen en el ejercicio de sus funciones públicas, ni siquiera en el caso de que con motivo de tales actividades u operaciones perciban derechos, rentas, cotizaciones o retribuciones. No obstante, cuando efectúen tales actividades u operaciones deberán ser considerados como sujetos pasivos en cuanto a dichas actividades u operaciones, en la medida en que el hecho de no considerarlos sujetos pasivos lleve a distorsiones graves de la competencia. En cualquier caso, los organismos anteriormente citados tendrán la condición de sujetos pasivos cuando efectúen las operaciones enumeradas en el anexo D, excepto cuando el volumen de éstas sea insignificante. Los Estados miembros podrán considerar como actividades de la autoridad pública las actividades de los organismos anteriormente citados que estén exentas en virtud de los artículos 13 o 28." 8 Las cuestiones planteadas por los órganos jurisdiccionales nacionales pueden agruparse fácilmente en cuatro capítulos referidos respectivamente a los párrafos 1, 2 y 3 del apartado 5 del artículo 4 y al efecto directo de esta disposición. Sobre la interpretación del párrafo 1 del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva 9 La primera cuestión plantea, por una parte, cuáles son las características esenciales de las actividades desarrolladas "en el ejercicio de sus funciones públicas" a las que se refiere el párrafo 1 del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva y, por otra parte, precisar las obligaciones que esta disposición impone a los Estados miembros. 10 Es preciso recordar que del artículo 2 de la Sexta Directiva, que define el ámbito de aplicación del IVA, resulta que en el interior del país únicamente están sometidas al IVA las actividades que tienen carácter económico. El apartado 2 del artículo 4 define el concepto de actividades económicas y engloba todas las actividades de fabricación, comercio o prestación de servicios. 11 En virtud del apartado 1 del artículo 4 serán considerados como sujetos pasivos quienes realicen con carácter independiente cualquiera de estas actividades económicas. Así pues, como excepción a esta norma, el párrafo 1 del apartado 5 del artículo 4, cuya interpretación constituye el objeto de esta cuestión, excluye a los Estados, las regiones, las provincias, los municipios y los demás organismos de Derecho público del concepto de sujeto pasivo en cuanto a algunas de sus actividades, "aun en el supuesto de que con motivo de tales actividades u operaciones, perciban derechos, rentas, cotizaciones o retribuciones". 12 Como señaló el Tribunal de Justicia en las sentencias de 11 de julio de 1985 (Comisión contra República Federal de Alemania, 107/84, Rec. 1985, p. 2663) y de 26 de marzo de 1977 (Comisión contra Reino de los Países Bajos, 235/85, Rec. 1977, p. 1485), el análisis de este texto a la luz de los objetivos de la Directiva, pone de manifiesto que deben cumplirse dos requisitos a un tiempo para que la norma de no imposición despliegue sus efectos, a saber, el ejercicio de actividades por parte de un organismo público y el desarrollo de actividades en el ejercicio de sus funciones públicas. 13 Para definir este último requisito no cabe basarse, como se ha mantenido, en el objeto o en el fin de la actividad del organismo público, dado que estos elementos han sido tomados en consideración por otras disposiciones de la Directiva y con otros fines. 14 En efecto, el objeto o el fin de determinadas actividades económicas sometidas al ámbito de aplicación del IVA tienen un carácter determinante, por una parte, para restringir los supuestos en que los organismos de Derecho público no tienen la condición de sujetos pasivos del IVA (párrafo 3 del apartado 5 del artículo 4 y anexo D de la Sexta Directiva) y, por otra parte, para determinar las exenciones de que trata el título X de la Directiva. El apartado 1 de la letra A del artículo 13 de este título de la Directiva establece fundamentalmente exenciones a favor de determinadas actividades desarrolladas por organismos de Derecho público o por otros organismos considerados de carácter social por el Estado miembro interesado, en razón de su interés general. 15 Del análisis del párrafo 1 del apartado 5 del artículo 4 dentro del sistema de la Directiva resulta que son las modalidades de ejercicio de las actividades las que permiten determinar el alcance de la no imposición de los organismos públicos. En efecto, en la medida en que esta disposición supedita la no imposición de los organismos de Derecho público al requisito de que actúen "en el ejercicio de sus funciones públicas", considera imponibles aquellas actividades que ejercen dichos organismos no en su calidad de sujetos de Derecho público, sino como sujetos de Derecho privado. El único criterio que permite distinguir con certeza estas dos categorías de actividades es, por consiguiente, el régimen jurídico aplicable con arreglo al Derecho nacional. 16 De ello se sigue que los organismos de Derecho público a que se refiere el párrafo 1 del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva desarrollan actividades "en el ejercicio de sus funciones públicas" en el sentido de esta disposición cuando las realizan en el marco del régimen jurídico que les es propio. Por el contrario, cuando actúan en las mismas condiciones jurídicas que los operadores económicos privados, no puede considerarse que desarrollan actividades "en el ejercicio de sus funciones públicas". Corresponde al Juez nacional calificar la actividad de que se trata en atención a este criterio. 17 Por lo que respecta a la adaptación de los Derechos nacionales a la norma del párrafo 1 del apartado 5 del artículo 4, debe recordarse que, al tratarse de una obligación de resultado impuesta por una Directiva, incumbe a cada Estado miembro, en virtud del párrafo 3 del artículo 189, elegir la forma y los medios apropiados para alcanzar este resultado. 18 De ello se sigue que, si bien los Estados miembros están obligados a garantizar que las actividades u operaciones desarrolladas por los organismos públicos en el ejercicio de sus funciones públicas no sean gravadas siempre que no estén comprendidas en las excepciones previstas en los párrafos 2 y 3, tienen la facultad de elegir, a este respecto, la técnica normativa que les parezca más apropiada. Así, pueden, por ejemplo, bien limitarse a reproducir en la legislación nacional la fórmula empleada en la Sexta Directiva o una expresión equivalente, bien establecer una lista de actividades cuyo ejercicio por los sujetos de Derecho público no determina que deban ser considerados sujetos pasivos del IVA. 19 Procede pues responder a la primera cuestión que el párrafo 1 del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva debe interpretarse en el sentido de que las actividades desarrolladas por los organismos públicos "en el ejercicio de sus funciones públicas" en el sentido de esta disposición son aquellas que realizan los organismos de Derecho público en el marco del régimen jurídico que les es propio, salvo las actividades que ejercen en las mismas condiciones jurídicas que los operadores económicos privados. Corresponde a cada Estado miembro elegir la técnica legislativa apropiada para adaptar su Derecho nacional a la norma de no imposición establecida por dicho precepto. Sobre el párrafo 2 del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva 20 La segunda cuestión pretende, por una parte, precisar el alcance de la expresión "tales actividades u operaciones" empleada en el párrafo 2 del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva y, por otra parte, determinar si los Estados miembros están obligados a introducir literalmente en su legislación fiscal el criterio de "distorsión grave de la competencia" previsto por esta disposición o a establecer límites cuantitativos de cara a la adaptación del Derecho nacional a este criterio. 21 Procede destacar, en primer lugar, que tanto de la redacción como de la estructura del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva resulta que la expresión "tales actividades u operaciones" utilizada en el párrafo 2, se refiere a las actividades u operaciones previstas en el párrafo 1, es decir, a las actividades u operaciones desarrolladas por los organismos de Derecho público en el ejercicio de sus funciones públicas, con exclusión de las actividades ejercidas por estos organismos en calidad de sujetos de Derecho privado, como se ha indicado anteriormente. 22 Procede observar seguidamente que el párrafo 2 de esta disposición establece una excepción a la norma de no imposición de los organismos de Derecho público en cuanto a las actividades u operaciones que desarrollan en el ejercicio de sus funciones públicas, en la medida en que el hecho de no gravarlas lleve a distorsiones graves de la competencia. Tiene en cuenta por tanto, a fin de asegurar la neutralidad del impuesto, el objetivo primero de la Sexta Directiva, la situación en que los organismos de Derecho público ejercen, en el marco del régimen jurídico que les es propio, actividades que pueden ser también realizadas, en competencia con ellos, por particulares bajo un régimen de Derecho privado o también en régimen de concesiones administrativas. 23 En esta situación, los Estados miembros están obligados, con arreglo al párrafo 3 del artículo 189 a garantizar la imposición de los organismos de Derecho público cuando el hecho de no gravarlos pueda producir distorsiones graves de la competencia. Por el contrario, no están obligados a adaptar literalmente su Derecho nacional a este criterio ni a precisar los límites cuantitativos de la no imposición. 24 Procede pues responder a la segunda cuestión que el párrafo 2 del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva debe interpretarse en el sentido de que los Estados miembros están obligados a considerar sujetos pasivos del IVA a los organismos de Derecho público en cuanto a las actividades que desarrollan en el ejercicio de sus funciones públicas cuando estas actividades pueden ser ejercidas igualmente, en competencia con ellos, por particulares, si el hecho de no considerarlos sujetos pasivos pudiera dar lugar a distorsiones graves de la competencia, pero no están obligados a adaptar literalmente su Derecho nacional a este criterio ni a precisar los límites cuantitativos de la no imposición. Sobre la interpretación del párrafo 3 del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva 25 La tercera cuestión plantea si el párrafo 3 del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva impone a los Estados miembros la obligación de adaptar su legislación fiscal al criterio del volumen no insignificante de las operaciones como requisito para considerar sujetos pasivos del IVA a los organismos de Derecho público en cuanto a las operaciones enunciadas en el anexo D de la Directiva y si deben, a tal fin, fijar un umbral de no imposición. 26 Procede destacar que, al establecer que en cualquier caso los organismos de Derecho público tendrán la condición de sujetos pasivos cuando efectúen las operaciones enumeradas en el anexo D, excepto cuando el volumen de éstas sea insignificante, la citada disposición impone una limitación a la norma de no imposición de estos organismos, que se suma a las limitaciones que resultan del requisito establecido en el párrafo 1, a saber, que se trate de actividades desarrolladas en el ejercicio de sus funciones públicas, y de la excepción prevista en el párrafo 2 cuando el hecho de no considerarlos sujetos pasivos en cuanto a estas actividades lleve a distorsiones graves de la competencia. El párrafo 3 del apartado 5 del artículo 4 pretende garantizar que determinadas categorías de actividades económicas cuya importancia resulta de su objeto no sean excluidas del IVA por ser desarrolladas por organismos de Derecho público en el ejercicio de sus funciones públicas. 27 Sin embargo, la obligación de considerar sujetos pasivos del IVA a los organismos de Derecho público en cuanto a las actividades previstas en el anexo D de la Directiva sólo se impone a los Estados miembros cuando el volumen de las actividades de que se trata no sea insignificante. Habida cuenta de la estructura de la disposición considerada, debe interpretarse ésta en el sentido de que se reconoce a los Estados miembros la facultad de excluir de la sujeción obligatoria al IVA las actividades enumeradas en el anexo D cuando el volumen de éstas sea insignificante, pero que no están obligados a hacer uso de esta facultad. Tampoco están obligados, por consiguiente, a fijar un umbral de no imposición en cuanto a las actividades de que se trata. 28 Procede pues responder a la cuestión planteada que el párrafo 3 del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva debe interpretarse en el sentido de que no impone a los Estados miembros la obligación de adaptar su legislación fiscal al criterio del volumen no insignificante como requisito de la imposición de las operaciones enumeradas en la lista del anexo D. Sobre el efecto directo del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva 29 La cuarta cuestión plantea si un organismo de Derecho público puede invocar el apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva para oponerse a la aplicación de una disposición nacional que le atribuya la condición de sujeto pasivo del IVA en cuanto a una actividad, desarrollada en el ejercicio de sus funciones públicas, que no figure en el anexo D de la Sexta Directiva y cuando el hecho de no considerarlo como sujeto pasivo no pueda llevar a distorsiones graves de la competencia. 30 Según jurisprudencia reiterada de este Tribunal de Justicia (véase, fundamentalmente, sentencia de 19 de enero de 1982, Becker, 8/81, Rec. 1982, p. 53) en todos aquellos casos en que las disposiciones de una Directiva resultan, desde el punto de vista de su contenido, incondicionales y suficientemente precisas, estas disposiciones pueden ser invocadas si no se han adoptado medidas de aplicación, dentro de los plazos señalados, contra cualquier disposición nacional no conforme con la Directiva, o también siempre que aquéllas se refieran a derechos que los particulares pueden hacer valer frente al Estado. 31 Debe ponerse de manifiesto que el apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva responde a estos criterios, habida cuenta que los organismos y las actividades para las que opera la norma de no sujeción al IVA están claramene determinados en él. Los organismos de Derecho público que, en este contexto, deben equipararse a los particulares, pueden acogerse fundamentalmente a la norma de no imposición en cuanto a las actividades que desarrollen en el ejercicio de sus funciones públicas, y que no figuren en el anexo D de la Directiva. 32 Esta conclusión no puede verse invalidada por el hecho de que el párrafo 2 del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva prevea la sujeción obligatoria al IVA de las actividades cuya no imposición llevaría a distorsiones graves de la competencia. En efecto, esta limitación a la norma de no imposición sólo tiene carácter eventual y, si bien es cierto que su aplicación supone una valoración de circunstancias económicas, esta valoración no escapa al control jurisdiccional. 33 Procede pues responder a la cuarta cuestión que un organismo de Derecho público puede invocar el apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva para oponerse a la aplicación de una disposición nacional que le considere sujeto pasivo del IVA en cuanto a una actividad desarrollada en el ejercicio de sus funciones públicas que no figure en el anexo D de la Sexta Directiva cuando el hecho de no considerarlo sujeto pasivo no pueda llevar a distorsiones graves de la competencia. Decisión sobre las costas Costas 34 Los gastos efectuados por el Gobierno de la República Italiana, el Gobierno de los Países Bajos y la Comisión de las Comunidades Europeas, que han presentado observaciones ante este Tribunal de Justicia, no pueden ser objeto de reembolso. Dado que el procedimiento tiene, para las partes en el litigio principal, el carácter de un incidente promovido ante el órgano jurisdiccional nacional, corresponde a éste resolver sobre las costas. Parte dispositiva En virtud de todo lo expuesto, EL TRIBUNAL DE JUSTICIA, pronunciándose sobre las cuestiones planteadas por la Commissione tributaria di secondo grado y la Commissione tributaria di primo grado di Piacenza, mediante resoluciones de 8 de mayo de 1987 y de 28 de abril de 1988, respectivamente, decide declarar que: 1) El párrafo 1 del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva debe interpretarse en el sentido de que las actividades desarrolladas "en el ejercicio de sus funciones públicas" en el sentido de esta disposición son aquellas que realizan los organismos de Derecho público en el marco del régimen jurídico que les es propio, salvo las actividades que ejercen en las mismas condiciones jurídicas que los operadores económicos privados. Corresponde a cada Estado miembro elegir la técnica legislativa apropiada para adaptar su Derecho nacional a la norma de no imposición establecida por dicho precepto. 2) El párrafo 2 del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva debe interpretarse en el sentido de que los Estados miembros están obligados a considerar sujetos pasivos del IVA a los organismos de Derecho público en cuanto a las actividades que desarrollan en el ejercicio de sus funciones públicas cuando estas actividades pueden ser ejercidas igualmente, en competencia con ellos, por particulares, si el hecho de no considerarlos sujetos pasivos pudiera dar lugar a distorsiones graves de la competencia, pero no están obligados a adaptar literalmente su Derecho nacional a este criterio ni a precisar los límites cuantitativos de la no imposición. 3) El párrafo 3 del apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva debe interpretarse en el sentido de que no impone a los Estados miembros la obligación de adaptar su legislación fiscal al criterio del volumen no insignificante como requisito de la imposición de las operaciones enumeradas en la lista del anexo D. 4) Un organismo de Derecho público puede invocar el apartado 5 del artículo 4 de la Sexta Directiva para oponerse a la aplicación de una disposición nacional que le considere sujeto pasivo del IVA en cuanto a una actividad desarrollada en el ejercicio de sus funciones públicas que no figure en el anexo D de la Sexta Directiva cuando el hecho de no considerarlo sujeto pasivo no pueda llevar a distorsiones graves de la competencia.

61995CJ0076

fr

Motifs de l'arrêt 1 Par requête déposée au greffe de la Cour le 13 mars 1995, la Commission des Communautés européennes a introduit, en vertu d' une clause compromissoire au sens de l' article 181 du traité CE, un recours visant au paiement par la Royale belge SA, agissant tant en son nom propre que comme mandataire de sept autres assureurs, à savoir les Assurances Générales de France SA, la Caisse nationale de Prévoyance, les Mutuelles du Mans, l' Assurantie van de Belgische Boerenbond SA, Hannover SA, Securitas AG et Condor, toutes parties à une convention d' assurance collective conclue avec les institutions des Communautés européennes (ci-après les "assureurs"), d' un capital dont la Commission serait redevable, en vertu de l' article 73 du statut des fonctionnaires des Communautés européennes (ci-après le "statut"), envers un de ses fonctionnaires en raison d' une maladie professionnelle. La Commission réclame également des intérêts de retard à partir du 6 mai 1994, date de mise en demeure des assureurs. Cadre réglementaire 2 En vertu de l' article 73, paragraphe 1, du statut, le fonctionnaire est couvert contre les risques de maladie professionnelle et les risques d' accident dans les conditions fixées par une réglementation établie d' un commun accord des institutions des Communautés. Aux termes du paragraphe 2, sous b), de cet article, les prestations garanties consistent, en cas d' invalidité permanente totale, dans le paiement à l' intéressé d' un capital égal à huit fois son traitement de base annuel calculé sur la base des traitements mensuels alloués pour les douze mois précédant l' accident. 3 La réglementation relative à la couverture des risques d' accident et de maladie professionnelle des fonctionnaires des Communautés européennes (ci-après la "réglementation"), visée par l' article 73 du statut, énonce, en son article 12, paragraphe 1, que, en cas d' invalidité permanente totale du fonctionnaire résultant d' un accident ou d' une maladie professionnelle, le capital prévu à l' article 73, paragraphe 2, sous b), du statut lui est versé. 4 L' article 14 de la réglementation prévoit l' octroi d' une indemnité au fonctionnaire pour toute lésion ou défiguration permanente qui, tout en n' affectant pas sa capacité de travail, constitue une atteinte à l' intégrité physique de la personne et crée un préjudice réel à ses relations sociales. L' indemnité doit être déterminée par analogie avec les taux prévus aux barèmes d' invalidité visés à l' article 12. 5 Lesdits barèmes d' invalidité figurent en annexe à la réglementation sous l' intitulé "Barème des taux d' invalidité permanente partielle visés à l' article 12, paragraphe 2, de la réglementation ...". Cette annexe dispose à son dernier alinéa que "L' indemnité totale résultant de plusieurs invalidités provenant du même accident s' obtient par addition, sans pouvoir dépasser ni le capital intégral assuré pour l' invalidité permanente ou totale ni la somme partielle assurée pour la perte totale ou la perte complète de l' usage du membre ou de l' organe lésé". 6 Selon l' article 17, paragraphe 1, de la réglementation, le fonctionnaire qui demande l' application de la réglementation pour cause de maladie professionnelle doit faire une déclaration à l' administration de l' institution dont il relève. Aux termes du paragraphe 2 du même article, l' administration procède alors à une enquête en vue de recueillir tous les éléments permettant d' établir la nature de l' affection, son origine professionnelle ainsi que les circonstances dans lesquelles elle s' est produite. Au vu du rapport d' enquête, le ou les médecins désignés par les institutions émettent les conclusions prévues à l' article 19 de la réglementation. 7 L' article 19 de la réglementation prévoit que les décisions relatives à la reconnaissance de l' origine professionnelle de la maladie ainsi qu' à la fixation du degré d' invalidité permanente sont prises par l' autorité investie du pouvoir de nomination (ci-après l' "AIPN"), suivant la procédure prévue à l' article 21, sur la base des conclusions émises par le ou les médecins désignés par les institutions et, si le fonctionnaire le requiert, après consultation de la commission médicale prévue à l' article 23. 8 L' article 21 de la réglementation oblige l' AIPN, avant qu' elle prenne une décision en vertu de l' article 19, à notifier au fonctionnaire le projet de décision, accompagné des conclusions du ou des médecins désignés par l' institution. Le fonctionnaire peut, dans un délai de 60 jours, demander que la commission médicale prévue à l' article 23 donne son avis. Si, à l' expiration de ce délai, aucune demande de consultation de la commission médicale n' a été déposée, l' AIPN prend la décision telle que le projet en a été notifié. La convention d' assurance collective 9 En concluant avec les Communautés européennes la "convention d' assurance collective contre les accidents et les maladies professionnelles", du 28 janvier 1977 (ci-après la "convention"), les assureurs se sont engagés à couvrir, aux conditions de cette convention, les conséquences pécuniaires des obligations statutaires que les Communautés assument du fait des accidents et maladies professionnelles dont seraient victimes les personnes auxquelles s' appliquent les dispositions de l' article 73 du statut ainsi que la réglementation prise en application de cet article. Cette couverture est acquise aux Communautés, seules bénéficiaires de la convention, auxquelles les assureurs verseront, tant en capital qu' en intérêts de retard, les indemnités découlant de l' application de ces dispositions réglementaires (article 1er de la convention). 10 Selon l' article 3, paragraphe 1, de la convention, les autorités administratives compétentes des Communautés conviendront avec les assureurs des dispositions pratiques touchant les informations sur la survenance des accidents et maladies professionnelles ainsi que sur la gestion des dossiers afin de permettre aux assureurs de suivre l' évolution des cas et de leur faciliter l' exercice des recours contre le tiers responsable et l' établissement des réserves auxquelles ils sont tenus en vertu de la législation sur le contrôle des assurances. Aux termes de l' article 3, paragraphe 3, de la convention, les projets de décisions pouvant entraîner l' octroi d' une des garanties (frais médicaux-invalidité-décès) sont, selon les dispositions pratiques visées à l' article 3, paragraphe 1, communiqués préalablement pour avis aux assureurs avant notification aux intéressés par l' autorité compétente des Communautés. 11 L' article 5 de la convention énonce: "Tout litige relatif à l' exécution du présent contrat ainsi que de ses annexes, à défaut de règlement amiable, pourra être soumis à la Cour de Justice des Communautés européennes. Toutefois, les assureurs renoncent à recourir à cette voie judiciaire sur des litiges d' ordre médical, lorsque la décision de l' AIPN portant sur la liquidation des droits pécuniaires de la victime ou de ses ayants droit est conforme à l' avis préalablement exprimé par l' expert des assureurs ou à l' avis émis par la Commission médicale prévue à l' article 23 de la réglementation visée à l' article 1.1. lorsque l' expert des assureurs a été médecin-membre de cette Commission; en pareil cas, les assureurs remboursent aux Communautés l' intégralité des sommes versées par celles-ci à la victime ou à ses ayants droit, en exécution de la décision sus-indiquée de l' AIPN ..." 12 Aux termes de l' article 10, paragraphe 2, de la convention, la société anonyme J. Van Breda & Co. International (ci-après "Van Breda") a été désignée comme intermédiaire. 13 Une lettre du 27 janvier 1989 adressée par Van Breda aux Communautés européennes (ci-après la "lettre du 27 janvier 1989") confirme un accord intervenu entre les assureurs et les Communautés européennes, en exécution de la convention, sur la procédure à appliquer aux accidents et maladies professionnelles survenant à partir du 1er février 1989. 14 Selon le point I de cette lettre, intitulé "Désignation des médecins", il est convenu que le médecin désigné par l' AIPN et agréé par les assureurs agit en qualité d' expert au sens de l' article 5 de la convention actuellement en vigueur et que ce médecin ne saurait être le médecin-conseil de l' institution. Ce point I ajoute que les décisions de l' AIPN étant prises en conformité avec l' avis émis par le médecin désigné par elle et agréé par les assureurs ne sont dès lors pas susceptibles de recours de la part de ces derniers, en application de l' article 5 de la convention, à condition que ces décisions aient fait l' objet d' un accord de la part des assureurs conformément aux règles de procédure établies dans le point II de la lettre. 15 Selon le point II de la lettre du 27 janvier 1989, intitulé "Projets de décision ° Communication préalable aux assureurs ° Délai de réponse", le projet de décision, qui est communiqué préalablement pour avis aux assureurs conformément à l' article 3, paragraphe 3, de la convention, fait l' objet d' un accord ou, le cas échéant, d' un désaccord de la part des assureurs dans le délai le plus court possible à compter de sa transmission. 16 Par ailleurs, aux termes du point II de cette lettre, il est également convenu: "a) ° les assureurs font de leur mieux pour confirmer leur accord, ou le cas échéant, leur désaccord sur le projet de décision dans un délai maximum d' un mois à partir de la transmission du projet de décision pour avis au courtier. ° Lorsque, à l' expiration du délai d' un mois, les assureurs n' ont pas confirmé leur accord ou, le cas échéant, leur désaccord, ils en communiquent la raison à l' AIPN (par exemple: demande d' information complémentaire adressée par eux au médecin, attente du dossier répressif demandé par eux, etc.) et le délai est renouvelé d' un mois. ° Lorsque les assureurs constatent qu' ils ne seront pas en mesure de confirmer leur accord ou, le cas échéant, leur désaccord avant l' expiration du délai renouvelé, ils proposent à l' AIPN et au courtier l' ouverture d' une procédure de concertation afin de déterminer les modalités de la poursuite de la gestion et le nouveau délai à respecter; celui-ci ne saurait excéder quatre moi b) Le médecin désigné par l' AIPN et agréé par les assureurs transmet son avis simultanément à l' Institution et aux assureurs." Faits du litige 17 Le 26 novembre 1990, M. X, fonctionnaire à la Commission des Communautés européennes, a introduit une demande pour que deux maladies qu' il aurait contractées pendant son service auprès des Communautés européennes soient reconnues comme des maladies professionnelles. Il s' agissait d' un cancer du poumon et d' une bronchite chronique asthmatiforme. Selon lui, ces maladies trouvaient leur origine dans l' exposition à l' amiante dans le bâtiment Berlaymont à Bruxelles. 18 Procédant à une enquête, l' administration a transmis, le 21 mai 1991, la demande, ainsi que d' autres documents y afférents, à Van Breda. Le 6 juin 1991, l' institution a demandé à Van Breda de lui faire connaître le nom du médecin auquel les assureurs souhaitaient confier l' examen de M. X. Le 3 juillet 1991, Van Breda a transmis le nom du docteur Dalem. A la demande de ce docteur, médecin désigné par l' institution, celle-ci a chargé le professeur Bartsch d' effectuer une expertise médicale. 19 Dans son rapport du 3 février 1992, cet expert est arrivé à la conclusion que M. X n' était pas atteint d' une maladie professionnelle. Tenant compte de cette expertise, le docteur Dalem a déposé le 14 février 1992 un rapport selon lequel il n' y avait pas état de maladie professionnelle. 20 Sur la base des conclusions émises par le médecin désigné, l' AIPN a, le 17 février 1992, notifié à M. X un projet de décision rejetant sa demande de reconnaissance de maladie professionnelle. Le 23 février 1992, M. X a demandé que la commission médicale donne son avis et a chargé le docteur Cognigni de l' y représenter. Pour sa part, l' AIPN a, sur proposition des assureurs, désigné le professeur Brochard. Ces deux médecins ont désigné de commun accord le professeur Maltoni. 21 Le 25 février 1994, la commission médicale a établi et adopté son rapport à la majorité (le docteur Cognigni et le professeur Maltoni contre le professeur Brochard). Ce rapport concluait que le cancer broncho-pulmonaire dont était atteint M. X constituait une maladie professionnelle. De plus, l' invalidité permanente a été fixée à 100 % et, au vu de l' article 14 de la réglementation, une indemnité de 30 % a été accordée à M. X pour des signes permanents et des troubles psychologiques sévères. Le professeur Brochard a exprimé son désaccord dans un rapport minoritaire daté du même jour. Selon lui, bien que le diagnostic de cancer bronchique ne puisse être exclu, la fibrose constatée n' était pas une asbestose. De plus, d' après le rapport minoritaire, l' exercice professionnel de M. X ne pouvait pas constituer la cause essentielle ou prépondérante de sa maladie. 22 Le 1er mars 1994, le professeur Maltoni a envoyé le rapport de la commission médicale à l' institution. Dans sa lettre d' accompagnement, il précisait que l' évaluation avait été fondée exclusivement sur des bases cliniques et scientifiques. Il invitait l' institution à prendre contact avec lui si elle avait besoin de détails supplémentaires sur le rapport. Le professeur Brochard a envoyé son rapport minoritaire à l' institution le 3 mars 1994. L' institution a transmis les deux rapports, respectivement le 10 et le 18 mars 1994, à Van Breda qui les a communiqués aux assureurs. 23 Par lettre du 23 mars 1994, Van Breda a informé l' institution que les assureurs étudiaient les documents surtout sur le plan médical. Par lettre du 29 mars 1994, elle a ensuite fait savoir que les assureurs souhaitaient poser des questions complémentaires aux médecins de la commission médicale. Dans une lettre du 8 avril 1994, elle a enfin indiqué les différents points sur lesquels les assureurs souhaitaient réinterroger les membres de la commission médicale. Selon cette lettre, les assureurs voulaient demander l' avis d' un collègue du docteur Dalem, en vue d' obtenir une formulation très précise des questions complémentaires qui devraient servir de base à une nouvelle saisine éventuelle de la commission médicale. Dans ces deux dernières lettres, Van Breda indiquait également que le délai renouvelé d' un mois visé dans la lettre du 27 janvier 1989 avait commencé à courir à partir du 29 mars 1994 et expirerait le 29 avril 1994. 24 Par lettre du 15 avril 1994, l' AIPN a informé M. X des conclusions de la commission médicale. Cette lettre disposait que l' AIPN était en mesure de lui "reconnaître le taux d' invalidité permanente totale de 130 % et qu' il s' agissait à ce stade de l' arbitrage définitif des questions de caractère médical soulevées par la reconnaissance de sa maladie professionnelle". Le 22 avril 1994, la somme de 25 794 194 BFR a été versée à M. X. 25 Par lettre du 6 mai 1994, la Commission a informé Van Breda qu' elle avait, en accord avec la décision majoritaire de la commission médicale, versé la somme susmentionnée à M. X Selon elle, le refus par les assureurs d' accepter la décision de la commission médicale ainsi que leur persistance à poser des questions complémentaires à cette commission apparaissaient comme une tentative, de la part des assureurs, d' esquiver leur responsabilité quant au remboursement auquel ils sont tenus en vertu des termes de la convention. Dans sa lettre, la Commission considérait également les assureurs comme débiteurs des intérêts, à compter du 6 mai 1994, sur le capital versé à M. X. 26 Dans une lettre du 28 juillet 1994 à Van Breda, la Commission, tout en soulignant qu' elle n' avait jamais exprimé un refus explicite quant à la demande des assureurs de réinterroger les membres de la commission médicale, a constaté que, à défaut d' avoir transmis les questions complémentaires, les assureurs avaient renoncé à leur intention de saisir la commission médicale dont ils avaient donc accepté les conclusions. 27 Par lettre du 12 août 1994, Van Breda a répondu que, dès le début du mois de juin 1994, les assureurs étaient en possession d' une série de questions techniques qu' il leur paraissait indispensable de soumettre à la commission médicale. La décision de la Commission de reconnaître à M. X un taux d' invalidité permanente totale de 130 % et de verser le capital y correspondant aurait toutefois rendu l' envoi de ces questions à la commission médicale caduc. 28 Par lettre du 16 septembre 1994, la Commission a répondu que la décision de l' AIPN du 15 avril 1994 ainsi que le versement du capital à M. X n' empêchaient nullement les assureurs de poser toutes les questions complémentaires qu' ils auraient considérées comme nécessaires avant de prendre une décision sur le remboursement du capital. 29 Par lettre du 13 octobre 1994, Van Breda a fait savoir que les assureurs n' étaient pas en mesure de donner une suite favorable à la demande de remboursement. La Commission a alors décidé d' introduire le présent recours. Conclusions des parties 30 La Commission conclut à ce qu' il plaise à la Cour de condamner les assureurs ° au paiement du capital dont la Commission est ou serait redevable, en vertu de l' article 73 du statut, envers M. X, ° au paiement des intérêts de retard à partir du 6 mai 1994, date de la mise en demeure des assureurs par la Commission, ° aux dépens de l' instance. 31 Les assureurs concluent à ce qu' il plaise à la Cour à titre principal, ° déclarer la demande de la Commission non recevable ou, à tout le moins, non fondée, ° condamner la Commission à la totalité des dépens, à titre subsidiaire, ° déclarer la demande de la Commission non recevable ou, à tout le moins, non fondée en tant qu' elle tend à la condamnation des assureurs à lui rembourser un capital supérieur au capital plafonné à 100 % du montant dû en cas d' incapacité totale permanente; ° statuer comme de droit quant aux dépens. Sur la recevabilité 32 Le moyen relatif à la recevabilité du recours, soulevé par les assureurs, doit être rejeté à défaut de motivation et d' éléments dans le dossier qui permettent de le justifier. Sur le fond 33 La Commission fonde sa demande de remboursement sur l' article 5, deuxième alinéa, de la convention, selon lequel, dès le moment où la décision de l' AIPN portant sur la liquidation des droits pécuniaires de la victime ou de ses ayants droit est conforme à l' avis émis par la commission médicale, l' expert des assureurs ayant été médecin membre de cette commission, les assureurs seraient obligés de rembourser aux Communautés l' intégralité des sommes versées par celles-ci à la victime ou à ses ayants droit en exécution de la décision de l' AIPN. 34 Selon la Commission, il ressort des termes clairs de cette clause que les assureurs ne sauraient se prévaloir d' aucun moyen pour justifier leur refus de rembourser la somme versée à M. X, dès lors que les conditions y prévues sont réunies. Tel serait le cas en l' espèce: le capital aurait été versé en exécution d' une décision de l' AIPN qui était conforme à l' avis de la commission médicale dont l' un des membres était l' expert des assureurs. A défaut d' avoir introduit eux-mêmes un recours devant la Cour, ils ne pourraient pas se fonder sur la distinction entre "litiges d' ordre médical" et "litiges d' ordre juridique" qu' établirait ladite clause et invoquer ainsi des moyens juridiques pour s' opposer à la demande de remboursement. 35 En revanche, les assureurs estiment que l' article 5, deuxième alinéa, de la convention est totalement étranger au présent litige qui serait d' ordre purement juridique. Ils avancent trois moyens juridiques pour justifier leur refus de remboursement. En premier lieu, lors de l' adoption de sa décision du 15 avril 1994 d' indemniser M. X, la Commission aurait violé ses obligations contractuelles en ce qu' elle n' aurait pas respecté la procédure prévue par la convention et dans la lettre du 27 janvier 1989. En deuxième lieu, le rapport de la commission médicale serait irrégulier, rendant ainsi également irrégulière la décision de la Commission, fondée sur ce rapport, de payer l' indemnité à M. X En troisième lieu et à titre subsidiaire, l' indemnité totale accordée à M. X n' aurait pu en aucun cas dépasser le plafond de 100 %. 36 Il y a lieu de constater tout d' abord que la décision contenue dans la lettre de l' AIPN du 15 avril 1994 est conforme à l' avis émis par la commission médicale et que l' expert des assureurs a été médecin membre de cette commission. 37 Toutefois, contrairement à ce que soutient la Commission, les assureurs sont toujours en droit d' avancer des moyens juridiques pour refuser le remboursement de la somme de 25 794 194 BFR que la Commission a versée à M. X en application de la décision du 15 avril 1994 reconnaissant l' invalidité professionnelle de M. X. 38 En effet, l' article 5, deuxième alinéa, de la convention, relatif aux litiges d' ordre médical, constitue une exception à la règle générale, énoncée à son premier alinéa, selon laquelle tout litige relatif à l' exécution de la convention et de ses annexes pourra, à défaut de règlement amiable, être soumis à la Cour de justice. 39 Il en résulte que les assureurs, n' ayant renoncé à recourir à la voie judiciaire que pour des litiges d' ordre médical, peuvent toujours contester l' existence d' une obligation de remboursement en invoquant des moyens d' un ordre autre que médical, même si, comme en l' espèce, les conditions décrites au point 36 sont remplies. 40 Contrairement à ce que prétend la Commission, la distinction entre les "litiges d' ordre médical" et les "litiges d' ordre juridique" est donc pertinente en l' espèce, et ce quelle que soit la partie contractante qui soumet le litige à la Cour. Il est, en effet, inconcevable que les parties contractantes aient eu l' intention de permettre aux assureurs de soulever, dans le cadre d' un litige devant la Cour, des moyens d' ordre médical en tant que défendeurs, alors que cette faculté leur serait refusée en tant que demandeurs. 41 Il y a donc lieu d' examiner les trois moyens avancés par les assureurs pour justifier leur refus de remboursement. 42 Il y a lieu de rappeler, à titre liminaire, que, selon son article 1er, la convention a pour objet la couverture, aux conditions y prévues, des conséquences pécuniaires des obligations assumées par les Communautés à l' égard de leurs fonctionnaires en matière d' accidents et de maladies professionnelles, telles qu' elles sont fixées par l' article 73 du statut et la réglementation (ci-après les "obligations statutaires"). 43 A cet égard, il convient de constater d' abord que les stipulations de la convention ne peuvent en aucune manière affecter les obligations statutaires d' une institution à l' égard de ses fonctionnaires. 44 Il est vrai que les assureurs ne se sont engagés à couvrir les conséquences pécuniaires des obligations statutaires qu' aux conditions prévues par la convention et qu' il n' est pas exclu, dès lors, que de telles conditions limitent la possibilité pour une institution de se faire rembourser par les assureurs les sommes dont elle est redevable en vertu de ses obligations statutaires. 45 Il ressort toutefois de la jurisprudence de la Cour qu' il ne saurait être admis qu' aux obligations statutaires soient substituées celles des assureurs en privant ainsi les fonctionnaires des garanties propres que leur assure le statut (voir, en ce sens, les arrêts du 16 juin 1971, Duraffour/Conseil, 18/70, Rec. p. 515, point 15, et du 16 mars 1978, Leonardini/Commission, 115/76, Rec. p. 735, point 11). 46 Il convient d' observer ensuite que la convention, qui, quant aux risques financiers que les assureurs se sont engagés à couvrir, renvoie aux obligations statutaires des Communautés, doit être interprétée à la lumière de l' article 73 du statut et de la réglementation qui fixent ces obligations, pour autant que les stipulations de la convention n' excluent pas une telle interprétation. 47 C' est à la lumière de ces considérations qu' il convient d' examiner les trois moyens avancés par les assureurs. Quant à la prétendue violation de la procédure contractuellement prévue 48 Les assureurs reprochent en premier lieu à la Commission d' avoir adopté en tant qu' AIPN la décision du 15 avril 1994 sans respecter les règles contractuelles fixées par la convention, notamment son article 3, paragraphes 1 et 3, ni les procédures et dispositions pratiques, contenues dans la lettre du 27 janvier 1989. 49 Contrairement à ces règles et procédures, la Commission se serait abstenue d' adresser préalablement aux assureurs le projet de décision en cause. De plus, elle aurait notifié la décision à M. X dès le 15 avril 1994 et procédé ensuite à son exécution, sans même en informer préalablement les assureurs. 50 Cette argumentation soulève la question de savoir si, et dans quelle mesure, l' article 3, paragraphes 1 et 3, de la convention ainsi que la procédure visée à la lettre du 27 janvier 1989 s' appliquent en l' espèce. 51 Il n' est pas contesté que la Commission s' est acquittée de l' obligation, prévue à l' article 3, paragraphe 1, de communiquer aux assureurs les informations leur permettant de suivre l' évolution du dossier en cause. 52 En revanche, les assureurs font valoir que la Commission a manqué à son obligation, énoncée à l' article 3, paragraphe 3, de la convention, de communiquer un projet de décision fondé sur le rapport de la commission médicale du 25 février 1994, conformément à la procédure convenue dans la lettre du 27 janvier 1989. 53 Cette thèse des assureurs est fondée sur une interprétation erronée des dispositions de la convention et de la lettre du 27 janvier 1989. 54 En effet, il résulte des termes tant du point I que du point II, sous a), deuxième tiret, et du point II, sous b), de la lettre en cause que le projet de décision y visé est celui qui est rédigé par l' AIPN sur la base des conclusions émises par le médecin qu' elle a désigné et qui a été agréé par les assureurs. 55 Cette interprétation est corroborée par l' articulation de la procédure prévue aux articles 19 et 21 de la réglementation. 56 Il résulte de l' article 19 que les décisions relatives à la reconnaissance de l' origine professionnelle de la maladie sont prises par l' AIPN soit sur la base des conclusions émises par le ou les médecins désignés par les institutions, soit, si le fonctionnaire le requiert, après consultation d' une commission médicale. 57 Ce n' est que dans le premier cas qu' il est fait état, à l' article 21, d' un projet de décision que l' AIPN doit, avant de prendre une décision en vertu de l' article 19, notifier au fonctionnaire afin de lui permettre de demander, le cas échéant, la consultation d' une commission médicale dans un délai de 60 jours, et qui est susceptible d' être communiqué pour avis aux assureurs et de constituer, en cas de désaccord de leur part, l' objet de la concertation prévue au point II de la lettre du 27 janvier 1989. 58 En revanche, lorsqu' intervient la commission médicale dont les appréciations médicales proprement dites, émises dans des conditions régulières, doivent d' ailleurs être considérées comme définitives et ne peuvent être contestées tant que n' intervient pas un élément nouveau (voir, notamment, arrêts du 12 juin 1980, Schuerer/Commission, 107/79, Rec. p. 1845, point 10; du 19 janvier 1988, Biedermann/Cour des comptes, 2/87, Rec. p. 143, point 8, et du 18 février 1993, Tallarico/Parlement, T-1/92, Rec. p. II-107, point 67), la réglementation ne prévoit pas la notification par l' AIPN d' un projet de la décision qui doit être prise sur la base des conclusions de cette commission. 59 Il résulte des considérations qui précèdent que le projet de décision visé à l' article 3, paragraphe 3, de la convention et dans la lettre du 27 janvier 1989 est celui préparé par l' AIPN sur la base des conclusions émises par le médecin ou les médecins désignés par elle et que, dès lors, la procédure contractuelle y prévue ne s' applique pas dans le cas d' espèce où la décision du 15 avril 1994 a été prise sur la base de l' avis de la commission médicale. 60 Il ne saurait être davantage reproché à la Commission d' avoir notifié, le 15 avril 1994, la décision à l' intéressé avant d' avoir reçu les questions que les assureurs souhaitaient poser à la commission médicale. 61 En effet, la Commission, qui avait transmis les conclusions de la commission médicale aux assureurs le 18 mars 1994, ne disposait, le 15 avril 1994, que de la lettre du 8 avril 1994 dans laquelle Van Breda indiquait les différents points sur lesquels les assureurs souhaitaient interroger les membres de la commission médicale et annonçait la communication d' un questionnaire à cette fin avant le 29 avril 1994. 62 Dans ces circonstances, la Commission, compte tenu des délais déjà écoulés dans le traitement du dossier et de l' état de santé de l' intéressé, aurait manqué aux obligations statutaires qui lui incombaient à l' égard de celui-ci, si elle avait reporté sa décision dans l' attente d' un tel questionnaire et des réponses éventuelles de la commission médicale. 63 Par ailleurs, l' adoption de la décision du 15 avril 1994 et le versement du capital à M. X ne font nullement obstacle à la poursuite de l' examen du dossier dans le cadre de la relation contractuelle entre les assureurs et les Communautés ni, notamment, à la contestation, par les assureurs, de l' existence d' une obligation de remboursement dans leur chef. 64 Au vu de ce qui précède, il y a lieu d' écarter le premier moyen invoqué par les assureurs. Quant à l' irrégularité du rapport de la commission médicale 65 Les assureurs contestent en deuxième lieu la régularité des conclusions de la commission médicale. La décision du 15 avril 1994, fondée sur ces conclusions irrégulières, serait également irrégulière. De ce fait, la Commission se serait placée hors du champ d' application de la convention et se serait privée du droit de remboursement sur la base de celle-ci. 66 Il convient de rappeler d' abord que les assureurs ont renoncé à recourir à la voie judiciaire sur des litiges d' ordre médical, ainsi qu' il résulte de l' article 5, deuxième alinéa, de la convention. La convention renvoyant aux obligations statutaires des Communautés à l' égard des fonctionnaires, victimes des accidents et maladies professionnelles, il y a lieu d' interpréter la portée de cette renonciation à la lumière de la jurisprudence relative au contrôle juridictionnel de la régularité des avis émis par des commissions médicales. 67 Selon cette jurisprudence, l' examen de la Cour ne saurait s' étendre aux appréciations médicales proprement dites, qui doivent être tenues pour définitives lorsqu' elles sont intervenues dans des conditions régulières. Son contrôle juridictionnel ne peut s' exercer que sur la régularité de la constitution et du fonctionnement d' une telle commission, ainsi que sur la régularité des avis qu' elle émet. Sous cet aspect, la Cour est compétente pour examiner si l' avis contient une motivation permettant d' apprécier les considérations sur lesquelles sont fondées les conclusions qu' il contient (arrêt du 12 janvier 1983, K./Conseil, 257/81, Rec. p. 1, point 17) et s' il a établi un lien compréhensible entre les constatations médicales qu' il comporte et les conclusions auxquelles aboutit la commission médicale (arrêts du 10 décembre 1987, Jaensch/Commission, 277/84, Rec. p. 4923, point 15, et du 27 février 1992, Plug/Commission, T-165/89, Rec. p. II-367, point 75). 68 Il en résulte que des griefs portant sur la régularité du rapport du 25 février 1994 de la commission médicale peuvent être examinés dans le cadre d' un litige soumis à la Cour sur la base de l' article 5 de la convention. 69 Toutefois, en l' occurrence, il ressort du dossier que les assureurs ont eu la possibilité de faire réinterroger par la Commission les membres de la commission médicale sur certains aspects des considérations et de la motivation de l' avis de celle-ci qu' ils trouvaient critiquables. Or, ils se sont contentés d' annoncer cette intention sans y donner suite, manquant ainsi l' occasion d' obtenir des précisions et des éclaircissements sur les points de l' avis qu' ils considéraient comme douteux ou irréguliers. 70 Dans ces conditions, la Commission doit être en droit de demander le remboursement du capital versé à M. X à la suite de sa décision fondée sur le rapport de la commission médicale, dans la mesure où ce rapport n' est pas entaché d' irrégularités manifestes. 71 C' est en tenant compte de ces considérations que doivent être examinés les trois griefs formulés par les assureurs à l' encontre du rapport de la commission médicale. 72 Par leur premier grief, les assureurs font valoir que, dès lors que les rapports antérieurs tant du docteur Dalem que du professeur Bartsch et le rapport minoritaire du professeur Brochard n' y sont pas réfutés, l' avis adopté par la commission médicale ne contient aucune explication quant à la contradiction patente entre ses propres conclusions et les conclusions contenues dans lesdits rapports, bien que ces dernières soient fondées sur des considérations scientifiquement étayées et développées. Les conclusions de la commission médicale seraient dès lors entachées d' une insuffisance de motivation qui entraînerait leur irrégularité. 73 A cet égard, il y a lieu de rappeler d' abord que, selon une jurisprudence constante, la mission qui incombe à la commission médicale de porter en toute objectivité et indépendance une appréciation sur des questions médicales exige que sa liberté d' appréciation soit entière. Il appartient par conséquent à cette commission de décider dans quelle mesure il convient de prendre en considération les rapports médicaux établis préalablement (arrêt Biedermann/Cour des comptes, précité, point 19). 74 En l' espèce, il n' apparaît pas de l' avis de la commission médicale qu' elle n' ait pas pris en considération les opinions des trois experts. Au contraire, outre qu' il se réfère expressément au dossier de la Commission qui contient les opinions du docteur Dalem et du professeur Bartsch, la présence du professeur Brochard lui-même dans la commission médicale confirme, ainsi que l' a souligné M. l' avocat général au point 28 de ses conclusions, la thèse de la Commission selon laquelle la commission médicale a pris en compte l' opinion de ce médecin ainsi que les rapports précédents des deux autres experts. Il résulte, par ailleurs, du dossier que le rapport minoritaire du professeur Brochard est fondé en partie sur des considérations semblables à celles de ces deux autres experts. 75 De plus, étant donné que le rapport médical expose, en renvoyant à des analyses effectuées en laboratoire, que M. X est atteint d' un cancer broncho-pulmonaire et que l' examen de son tissu pleuro-pulmonaire a révélé la présence de formes d' amiante en certains dosages, il ne saurait lui être reproché de ne contenir aucune explication de la divergence entre ses conclusions et celles des autres experts intervenus. 76 Ce grief ne saurait dès lors être retenu. 77 Par leur deuxième grief, les assureurs font valoir que la commission médicale n' a pas motivé de façon satisfaisante la conclusion selon laquelle M. X était atteint d' une maladie d' origine asbestosique dans la mesure où elle s' est fondée sur le seul fait de l' exposition aux fibres d' amiante et de la présence de ces fibres dans le poumon de l' intéressé, alors que, dans l' état actuel de la science médicale, ces constatations n' autorisent pas une telle déduction. 78 Ce grief ne saurait davantage être retenu. 79 Il convient en effet de relever que, dans son avis, la commission médicale a considéré que M. X était atteint d' un cancer broncho-pulmonaire, associé à une fibrose, y compris de siège septal, qui, sur la base des faits détaillés, devait être considéré comme une maladie professionnelle. 80 En établissant son diagnostic du cancer broncho-pulmonaire sur la base des résultats d' un examen effectué antérieurement et de son propre réexamen des lames et en se fondant, parmi d' autres considérations de faits circonstanciées, sur la présence de différentes formes d' amiante dans le tissu pleuro-pulmonaire ainsi que sur l' exposition à l' amiante pour conclure à l' origine professionnelle de la maladie dont est atteint M. X, la commission médicale a suffisamment motivé ses conclusions. 81 Les assureurs soutiennent que cette conclusion de la commission médicale ne peut pas, dans l' état actuel de la science médicale, être fondée sur les constatations qu' elle a faites. 82 Or, les questions relatives à l' origine d' une maladie sont, par définition, de nature médicale (arrêt du 4 octobre 1991, Commission/Gill, C-185/90 P, Rec. p. I-4779, point 25). 83 Il en résulte qu' il n' appartient pas à la Cour d' étendre son contrôle à ces appréciations de la commission médicale qui doivent être tenues pour définitives dès lors qu' elles sont intervenues dans des conditions régulières. 84 Dans leur troisième grief, les assureurs critiquent l' avis de la commission médicale en ce que celle-ci a retenu une invalidité permanente de 100 % sans indiquer si elle s' était référée au barème annexé à la réglementation ni quelles bases de calcul l' avaient conduite à retenir un tel taux. 85 A cet égard, il convient d' observer que l' invalidité permanente et totale avait déjà été établie par la commission d' invalidité dans le cadre de la procédure prévue par l' article 78 du statut et que le recours à la procédure de l' article 73 visait à déterminer si M. X était atteint d' une maladie professionnelle. 86 Or, s' il est vrai que, aux termes de l' article 25 de la réglementation, la reconnaissance d' une invalidité permanente totale ou partielle en application de l' article 73 du statut et de la réglementation ne préjuge en aucune façon l' application de l' article 78 du statut et réciproquement, l' indépendance de ces deux procédures n' empêche pas, ainsi que l' a souligné M. l' avocat général au point 29 de ses conclusions, que la commission médicale, dans le cadre de la procédure prévue par l' article 73, tienne compte des conclusions sur lesquelles a débouché celle prévue par l' article 78. 87 Ce grief doit donc également être rejeté. Quant à l' allocation d' une indemnité de 130 % 88 En troisième lieu et à titre subsidiaire, les assureurs font valoir, sur la base du dernier alinéa du barème figurant en annexe de la réglementation, que l' indemnité totale accordée à M. X ne pourrait en aucun cas dépasser le plafond de 100 % et que, dès lors, la décision de la Commission est illégale dans la mesure où elle accorde une indemnité de 130 %. 89 Ce moyen est fondé sur une interprétation erronée du dernier alinéa dudit barème. 90 En effet, cet alinéa se réfère explicitement au cumul de plusieurs invalidités provenant du même accident, à savoir les indemnités visées à l' article 12, paragraphe 2, de la réglementation, et ne concerne donc pas l' indemnité qui, en vertu de l' article 14 de la réglementation, peut être accordée au fonctionnaire pour toute lésion ou défiguration permanente qui, tout en n' affectant pas sa capacité de travail, constitue une atteinte à l' intégrité physique de la personne et crée un préjudice réel à ses relations sociales. C' est seulement par analogie que l' article 14, deuxième alinéa, renvoie aux taux prévus par le barème d' invalidité et visés à l' article 12, paragraphe 2. 91 Au vu de l' ensemble des considérations qui précèdent, il y a lieu de constater que les assureurs ne sont pas fondés à refuser d' indemniser la Commission du montant que cette dernière a versé à M. X au titre de l' article 73 du statut. 92 En conséquence, il convient de condamner les assureurs à payer à la Commission la somme de 25 794 194 BFR, majorée des intérêts au taux de 8 % à compter du 6 mai 1994, date à laquelle ils ont été mis en demeure par cette institution. Décisions sur les dépenses Sur les dépens 93 Aux termes de l' article 69, paragraphe 2, du règlement de procédure, toute partie qui succombe est condamnée aux dépens, s' il est conclu dans ce sens. Les défenderesses ayant succombé, il y a lieu de les condamner aux dépens. Dispositif Par ces motifs, LA COUR (sixième chambre) déclare et arrête: 1) La SA Royale belge, les Assurances Générales de France SA, la Caisse nationale de Prévoyance, les Mutuelles du Mans, l' Assurantie van de Belgische Boerenbond SA, Hannover SA, Securitas AG et Condor sont condamnées au paiement, à la Commission, de la somme de 25 794 194 BFR, majorée des intérêts au taux de 8 % à compter du 6 mai 1994. 2) La SA Royale belge, les Assurances Générales de France SA, la Caisse nationale de Prévoyance, les Mutuelles du Mans, l' Assurantie van de Belgische Boerenbond SA, Hannover SA, Securitas AG et Condor supporteront les dépens.

62005CJ0313

da

Anmodningen om præjudiciel afgørelse vedrører fortolkningen af artikel 25 EF, 28 EF og 90 EF samt artikel 3, stk. 1 og 3, i Rådets direktiv 92/12/EØF af 25. februar 1992 om den generelle ordning for punktafgiftspligtige varer, om oplægning og omsætning heraf samt om kontrol hermed (EFT L 76, s. 1). Spørgsmålene er blevet rejst under en tvist mellem Maciej Brzeziński og Dyrektor Izby Celnej w Warszawie (toldvæsenets direktør i Warszawa) vedrørende den punktafgift, som Maciej Brzeziński skulle betale ved erhvervelsen af en brugt bil i Tyskland med henblik på indførsel til Polen. Retsforskrifter Fællesskabsbestemmelser Artikel 25 EF bestemmer: »Told ved indførsel og udførsel og andre afgifter med tilsvarende virkning er forbudt mellem medlemsstaterne. Dette gælder også finanstold.« Artikel 28 EF bestemmer: »Kvantitative indførselsrestriktioner såvel som alle foranstaltninger med tilsvarende virkning er forbudt mellem medlemsstaterne.« Artikel 90 EF har følgende ordlyd: »Ingen medlemsstat må direkte eller indirekte pålægge varer fra andre medlemsstater interne afgifter af nogen art, som er højere end de afgifter, der direkte eller indirekte pålægges lignende indenlandske varer. Endvidere må ingen medlemsstat pålægge varer fra andre medlemsstater interne afgifter, som indirekte vil kunne beskytte andre produkter.« Artikel 3, stk. 1 og 3, i direktiv 92/12 bestemmer: »1.      Dette direktiv finder anvendelse på fællesskabsplan på følgende varer, således som de er defineret i de pågældende direktiver: –        mineralolier –        alkohol og alkoholholdige drikkevarer –        forarbejdede tobaksvarer. […] 3. Medlemsstaterne bevarer retten til at indføre eller opretholde beskatning af andre varer end de i stk. 1 nævnte, forudsat at sådan beskatning ikke i samhandelen mellem medlemsstaterne giver anledning til formaliteter i forbindelse med grænsepassage. På samme betingelse bevarer medlemsstaterne ligeledes muligheden for at lægge afgifter på tjenesteydelser, såfremt disse ikke har karakter af omsætningsafgifter, herunder i forbindelse med punktafgiftspligtige varer.« Nationale bestemmelser Artikel 2 i lov af 23. januar 2004 om punktafgifter (Dziennik Ustaw nr. 29, afsnit 257) i den affattelse, der finder anvendelse på hovedsagen (herefter »lov af 2004«), bestemmer: »Ved anvendelsen af denne lov forstås ved: […] 11)      »erhvervelse inden for Fællesskabet«: overførsel af punktafgiftspålagte varer fra en medlemsstat til Polen. […]« Artikel 10, stk. 1, i lov af 2004 har følgende ordlyd: »Afgiftsgrundlaget, såfremt punktafgiftssatsen er udtrykt som en procentsats af afgiftsgrundlaget, er: 1)      salgsbeløbet ved salg i landet af afgiftspålagte varer med fradrag af de afgifter på varer og tjenesteydelser, der vedrører disse varer 2)      det beløb, som køberen er forpligtet til at betale for de afgiftspålagte varer ved køb inden for Fællesskabet 3)      det beløb, der erlægges ved levering af afgiftspålagte varer i en medlemsstat ved levering inden for Fællesskabet 4)      toldværdien af de afgiftspålagte varer med tillæg af told ved import, jf. stk. 6-9.« Artikel 75 i lov af 2004 bestemmer: »1.      Afgiftssatsen for varer, der er pålagt en ikke-harmoniseret afgift, er 65% af det afgiftsgrundlag, der er fastsat i artikel 10, med undtagelse af satsen for elektricitet. […] 3.      Ministeren, der er ansvarlig for de offentlige finanser, kan ved bekendtgørelse nedsætte afgiftssatserne, der er fastsat i stk. 1 og 2, samt fastsætte forskellige satser afhængigt af varens art og tilmed fastsætte betingelserne for deres anvendelse.« I henhold til artikel 80 i lov af 2004: »1.      Pålægges personbiler, som ikke er indregistreret i indlandet i henhold til færdselsbestemmelserne, punktafgift. 2.      Punktafgiften pålægges: 1)      personer, der sælger personbiler før bilernes første indregistrering i landet 2)      importører og personer, der erhverver et køretøj inden for Fællesskabet. 3.      Pligten til at betale punktafgift på biler opstår: 1)      ved salg, i forbindelse med udstedelsen af fakturaen og senest syv dage efter leveringen af varen 2)      ved import, fra tidspunktet, hvor toldskylden opstår i henhold til toldbestemmelserne 3)      ved erhvervelse inden for Fællesskabet, fra erhvervelse af retten til at disponere over personbilen som ejer, og senest ved indregistrering af bilen i Polen i henhold til færdselsbestemmelserne. 4.      Ministeren, der er ansvarlig for de offentlige finanser, kan ved bekendtgørelse fastsætte de oplysninger vedrørende personbiler, herunder den tilladte nyttelast, der er nødvendige med henblik på opkrævning af punktafgiften under hensyntagen til de løsninger, der er valgt i de særlige afgiftsbestemmelser, og nødvendigheden af at sikre en forskriftsmæssig opkrævning af afgifterne.« Artikel 81, stk. 1, i lov af 2004 har følgende ordlyd: »Personer, der inden for Fællesskabet erhverver en personbil, der ikke er indregistreret i Polen i henhold til færdselsbestemmelserne, er forpligtede til: 1)      ved indførsel til Polen at afgive en forenklet deklaration til det kompetente toldkontor inden for fem dage efter erhvervelsen inden for Fællesskabet 2)      at betale punktafgiften senest på tidspunktet for bilens indregistrering i Polen.« Ved erhvervelse af en personbil inden for Fællesskabet er beskatningsgrundlaget ifølge artikel 82, stk. 3, i lov af 2004 det beløb, som køber skal betale sælger. Det fremgår af artikel 7 i finansministerens bekendtgørelse af 22. april 2004 om nedsættelse af punktafgiftssatserne (Dz. U nr. 87, afsnit 825) i den affattelse, der finder anvendelse på hovedsagen (herefter »bekendtgørelse af 2004«), og af bilag 1 og 2 hertil, at punktafgiftssatsen for nye biler eller biler, der er under to år gamle, udgør 3,1% eller 13,6% afhængigt af motorstørrelse. For biler, der er mere end to år gamle, beregnes satsen derimod efter beregningsmetoden i artikel 7, stk. 2, i bekendtgørelse af 2004, og varierer under hensyn til køretøjets alder og motorstørrelse og kan udgøre indtil 65% af afgiftsgrundlaget. Tvisten i hovedsagen og de præjudicielle spørgsmål Sagsøgeren i hovedsagen, Maciej Brzeziński, købte i Tyskland en personbil af mærket Volkswagen Golf II, der var fremstillet i 1989, og som han derefter indførte til Polen. Den 21. juni 2004 indgav Maciej Brzeziński i medfør af artikel 81, stk. 1, i lov af 2004 en forenklet AKC-U-deklaration om erhvervelse af køretøjet inden for Fællesskabet. Den 23. juni 2004 betalte han 855 PLN i punktafgift. Ved skrivelse af 6. juli 2004 ansøgte Maciej Brzeziński om tilbagebetaling af den af ham betalte punktafgift, som han mente var uretmæssigt opkrævet, idet han gjorde gældende, at afgiftsopkrævningen er i strid med artikel 23 EF, 25 EF og 90 EF. Ved afgørelse af 17. august 2004 afslog chefen for toldkontor nr. 1 i Warszawa anmodningen. Den 2. september 2004 påklagede Maciej Brzeziński afgørelsen til Dyrektor Izby Celnej w Warszawie. Denne opretholdt ved afgørelse af 18. januar 2005 den af chefen for toldkontor nr. 1 i Warszawa trufne afgørelse og afviste Maciej Brzezińskis klage. I sagen for Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (forvaltningsdomstol i første instans i Warszawa) til prøvelse af dette afslag har sagsøgeren nedlagt påstand om, at afgørelsen ophæves, og at det pålægges toldmyndighederne at tilbagebetale den punktafgift, de uretmæssigt har opkrævet, idet den er i strid med de nævnte fællesskabsbestemmelser. Som svar på sagsøgerens anbringender har Dyrektor Izby Celnej w Warszawie anført, at påstanden om en tilsidesættelse af artikel 90 EF er ubegrundet, og nedlagt påstand om, at sagen afvises. Under disse omstændigheder har Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie besluttet at udsætte sagen og forelægge Domstolen følgende præjudicielle spørgsmål: »1)      Er artikel 25 [EF], som indeholder et forbud mod told ved indførsel og udførsel og andre afgifter med tilsvarende virkning mellem medlemsstaterne, til hinder for, at medlemsstaten anvender artikel 80 i [lov af 2004], når punktafgiften opkræves ved enhver erhvervelse af et køretøj, uanset køretøjets oprindelsessted før den første indregistrering i Polen? 2)      Giver artikel 90, stk. 1, [EF], hvorefter ingen medlemsstat direkte eller indirekte må pålægge varer fra andre medlemsstater interne afgifter af nogen art, som er højere end de afgifter, der direkte eller indirekte pålægges lignende indenlandske varer, medlemsstaten mulighed for at lægge punktafgift på brugte køretøjer, som indføres fra andre medlemsstater, når denne afgift ikke samtidig belaster salg af brugte køretøjer, som allerede er indregistreret i Polen, såfremt punktafgiften i medfør af artikel 80 i [lov af 2004] pålægges samtlige køretøjer, som ikke er indregistreret i landet? 3)      Giver artikel 90, stk. 2, [EF], hvorefter ingen medlemsstat må pålægge varer fra andre medlemsstater interne afgifter, som indirekte vil kunne beskytte andre produkter, medlemsstaten mulighed for at pålægge punktafgift på brugte køretøjer indført fra andre medlemsstater efter forskellige procentsatser, som er fastsat under hensyn til køretøjets alder og motorstørrelse i en polsk administrativ bekendtgørelse (artikel 7 i [bekendtgørelse af 2004]), såfremt afgiften er beregnet på en tilsvarende måde ved salg af brugte køretøjer i medlemsstaten før den første indregistrering der, og afgiften efterfølgende påvirker prisen på køretøjet ved dets videresalg? 4)      Er artikel 28 [EF], hvorefter kvantitative indførselsrestriktioner såvel som alle foranstaltninger med tilsvarende virkning er forbudt mellem medlemsstaterne, sammenholdt med til artikel 3, stk. 3, i [direktiv 92/12], til hinder for, at medlemsstaten opretholder artikel 81 i [lov af 2004], hvorefter personer, der inden for Fællesskabet erhverver en personbil, som ikke er indregistreret i Polen i henhold til færdselsbestemmelserne, er forpligtet til efter indførslen på medlemsstatens territorium at afgive en forenklet deklaration til chefen for det kompetente toldkontor inden for fem dage efter erhvervelsen inden for Fællesskabet?« De præjudicielle spørgsmål Det første spørgsmål Med det første spørgsmål ønsker den forelæggende ret nærmere bestemt oplyst, om punktafgiften i lov af 2004 udgør told på indførslen eller en afgift med tilsvarende virkning i henhold til artikel 25 EF. En afgift som den i hovedsagen omhandlede punktafgift er ikke told i egentlig forstand. Hvad angår spørgsmålet om, hvorvidt en sådan afgift kan henføres under begrebet afgifter med tilsvarende virkning, bemærkes, at det af fast retspraksis fremgår, at enhver økonomisk byrde, der ikke er told i egentlig forstand, som pålægges ensidigt og belaster varer som følge af grænseoverskridelsen, uanset benævnelse eller opkrævningsmåde, er en afgift med tilsvarende virkning i den i artikel 23 EF og artikel 25 EF forudsatte betydning (jf. bl.a. dom af 17.7.1997, sag C-90/94, Haahr Petroleum, Sml. I, s. 4085, præmis 20, af 2.4.1998, sag C-213/96, Outukompu, Sml. I, s. 1777, præmis 20, og af 5.10.2006, forenede sager C-290/05 og C-333/05, Nádasdi og Németh, endnu ikke trykt i Samling af Afgørelser, præmis 39). En punktafgift som den, der er indført ved lov af 2004, opkræves ikke som følge af, at grænsen til den medlemsstat, der har indført afgiften, passeres. Det fremgår nemlig af lovens artikel 80, stk. 3, nr. 3, og af den polske regerings præciseringer under retsmødet, at punktafgiften pålægges alle personbiler inden deres første indregistrering i Polen, og at der til at sikre dette formål findes forskellige forhold, der udløser afgiftspligtens indtræden. Afgiftspligten indtræder bl.a. ved salg af køretøjet, ved erhvervelse inden for Fællesskabet som defineret i lovens artikel 2, nr. 11, eller ved erhvervelsen af retten til at disponere over personbilen som ejer, og senest ved indregistrering af bilen i Polen. En sådan afgift er en del af en generel, intern afgiftsordning for varer og skal derfor undersøges på grundlag af artikel 90 EF. Den forelæggende rets første spørgsmål må derfor besvares med, at en punktafgift som den, der er indført i Polen ved lov af 2004, og som ikke pålægges personbiler som følge af, at de passerer grænsen, hverken udgør told på indførslen eller en afgift med tilsvarende virkning i henhold til artikel 25 EF. Det andet og det tredje spørgsmål Med det andet og det tredje spørgsmål, som behandles under ét, ønsker den forelæggende ret nærmere bestemt oplyst, om artikel 90 EF skal fortolkes således, at den er til hinder for en afgift, der har sådanne kendetegn som den punktafgift, der er indført ved lov af 2004, eftersom afgiften opkræves ved erhvervelsen af brugte køretøjer fra andre medlemsstater end den medlemsstat, der har indført afgiften, men ikke ved erhvervelsen af brugte køretøjer, der allerede er indregistreret i den sidstnævnte medlemsstat, og som allerede er blevet pålagt afgift inden den første indregistrering, eftersom en sådan afgift kan udgøre en intern beskatning af andre medlemsstaters varer, som er højere end den afgift, der direkte eller indirekte pålægges lignende indenlandske varer, i den i artikel 90, stk. 1, EF forudsatte betydning, eller som indirekte pålægges varer fra andre medlemsstater, og som vil kunne beskytte andre produkter i henhold artikel 90, stk. 2. Som Domstolen tidligere har fastslået, udgør artikel 90 EF et supplement til reglerne om afskaffelse af told og afgifter med tilsvarende virkning. Denne bestemmelse har til formål at sikre varernes frie bevægelighed mellem medlemsstaterne på normale konkurrencevilkår gennem fjernelse af enhver form for beskyttelse som følge af interne afgifter, der virker diskriminerende over for varer fra andre medlemsstater (dom af 15.6.2006, forenede sager C-393/04 og C-41/05, Air Liquide Industries Belgium, endnu ikke trykt i Samling af Afgørelser, præmis 55 og den deri nævnte retspraksis, og Nádasdi og Németh-dommen, præmis 45). På området for afgifter på indførte brugte motorkøretøjer har Domstolen ligeledes fastslået, at formålet med artikel 90 EF er at sikre, at interne afgifter virker fuldstændigt neutralt i forhold til konkurrencen mellem varer, der allerede befinder sig på det indenlandske marked, og indførte varer (jf. dom af 29.4.2004, sag C-387/01, Weigel, Sml. I, s. 4981, præmis 66 og den deri nævnte retspraksis, og Nádasdi og Németh-dommen, præmis 46). Ifølge fast retspraksis foreligger der en tilsidesættelse af artikel 90, stk. 1, EF, når afgifterne på henholdsvis den indførte og den tilsvarende indenlandske vare beregnes forskelligt og efter forskellige regler, således at det – selv om det kun måtte ske i visse tilfælde – fører til en højere afgift for den indførte vare (jf. Weigel-dommen, præmis 67 og den deri nævnte retspraksis). I henhold til denne bestemmelse må en punktafgift ikke have til følge, at der svares højere afgift af varer med oprindelse i andre medlemsstater end af lignende indenlandske varer. Det fremgår i denne forbindelse af akterne i hovedsagen, at den forelæggende rets spørgsmål, som bygger på en sammenligning mellem brugte køretøjer, der allerede befinder sig på det nationale marked, og brugte køretøjer, der erhverves i en anden medlemsstat, tjener til at sammenligne to kategorier af lignende varer i den i artikel 90, stk. 1, EF forudsatte betydning. Der er derimod intet i sagens akter, som tyder på, at beskatningen af brugte køretøjer, der erhverves i en anden medlemsstat end Republikken Polen, yder en indirekte beskyttelse af andre varer end motorkøretøjer, hvilket er forbudt i henhold til artikel 90, stk. 1, EF. Følgelig skal den i hovedsagen omhandlede punktafgift udelukkende bedømmes i relation til artikel 90, stk. 1, EF. Med henblik på at sikre, at interne afgifter virker neutralt i forhold til konkurrencen mellem brugte køretøjer, der allerede befinder sig på det indenlandske marked, og brugte køretøjer, der indføres fra en anden medlemsstat end Republikken Polen, skal virkningerne af den punktafgift, der pålægges de sidstnævnte køretøjer, sammenlignes med virkningerne af restafgiften, der hviler på de førstnævnte køretøjer, som allerede blev pålagt denne afgift første gang, de blev indregistreret. Inden for rammerne af en sådan sammenligning skal det for det første understreges, at den i hovedsagen omhandlede punktafgift kun opkræves en gang for ethvert køretøj, der skal indregistreres i Polen, af såvel nye som brugte biler, uanset om de er fremstillet i medlemsstaten eller indført fra en anden medlemsstat. Der skal endvidere sondres mellem to kategorier af køretøjer, nemlig dem, der sælges brugte inden to kalenderår efter deres fremstillingdato, idet det første fremstillingsår anses for det første kalenderår, og dem, der sælges brugte efter denne toårsperiode. Hvad for det første angår personbiler, der sælges som nye eller brugte i løbet af denne toårsperiode, fremgår det af bekendtgørelse af 2004, således som det er angivet i denne doms præmis 13, at de pålægges en punktafgift, der beregnes efter samme sats. Hvad angår brugte køretøjer, som er under to år gamle, tilkommer det nærmere bestemt den nationale ret – navnlig i lyset af bekendtgørelse af 2004 – at efterprøve, om der virkelig påhviler dem en identisk byrde for så vidt angår punktafgifter, henset til, at den restafgift, der indgår i markedsværdien af de brugte køretøjer, der er indregistreret i Polen, er lig med den afgift, der pålægges tilsvarende brugte køretøjer fra en anden medlemsstat end Polen. Hvad derimod angår punktafgiften på brugte køretøjer, der sælges mere end to år efter deres fremstillingsår, er afgiften beregnet efter beregningsmetoden i artikel 7 i bekendtgørelse af 2004. Som Kommissionen har påpeget uden at blive modsagt af den polske regering, indebærer anvendelsen af denne metode, at afgiftssatsen forhøjes afhængigt af køretøjets alder. Det tilkommer således den forelæggende ret at undersøge, om en sådan afgiftsforhøjelse kun pålægges brugte køretøjer fra en anden medlemsstat end Republikken Polen, og hvorvidt størrelsen af den restpunktafgifts, som indgår i værdien af de brugte køretøjer, der som nye blev indregistreret i Polen, derimod forbliver uændret. I et sådant tilfælde kan den polske regerings argumenter til støtte for denne beskatningsforskel ikke antages. Den polske regering har for det første påberåbt sig miljømæssige hensyn. For det andet har den henvist til mistanken om, at den købspris, der opgives til myndigheder, i mange tilfælde er betydeligt lavere end den faktisk betalte pris, og endelig har den påpeget, at forskellen ikke udgør nogen forskelsbehandling, eftersom tallene viser, at indførslen af punktafgiften på brugte køretøjer fra andre medlemsstater i maj 2004 blev ledsaget af en øjeblikkelig og meget betydelig stigning i sådanne indkøb. Det følger nemlig af Domstolens praksis, at et afgiftssystem kun kan anses for foreneligt med artikel 90 EF, hvis det godtgøres, at det er opbygget således, at det under alle omstændigheder er udelukket, at der skal svares højere afgifter af importerede varer end af indenlandske varer, og at det derfor under ingen omstændigheder indebærer forskelsbehandling (Haahr Petroleum-dommen, præmis 34, og dom af 23.10.1997, sag C-375/95, Kommissionen mod Grækenland, Sml. I, s. 5981, præmis 29). Henset til de ovenstående betragtninger skal det andet og det tredje spørgsmål besvares med, at artikel 90, stk. 1, EF skal fortolkes således, at den er til hinder for en punktafgift, for så vidt som den afgiftssats, der pålægges brugte køretøjer, der er mere to går gamle, og som er købt i en anden medlemsstat end den, der indførte afgiften, overstiger det restbeløb af afgiften, som indgår i markedsværdien for tilsvarende køretøjer, der tidligere er blevet indregistreret i den medlemsstat, som indførte punktafgiften. Det tilkommer den forelæggende ret at undersøge, om den i hovedsagen omhandlede lovgivning og navnlig artikel 7 i bekendtgørelse af 2004 har en sådan virkning. Det fjerde spørgsmål Med sit fjerde spørgsmål spørger den forelæggende ret, om artikel 28 EF og artikel 3, stk. 3, i direktiv 92/122 er til hinder for en national bestemmelse som fastsat i artikel 81, stk. 1, nr. 1, i lov af 2004, hvorefter der skal indgives en forenklet deklaration i sidstnævnte bestemmelses forstand inden for fem dage efter erhvervelsen inden for Fællesskabet. Indledningsvis bemærkes, at uoverensstemmelsen med hensyn til fortolkningen af denne forpligtelse til at indgive en deklaration mellem Maciej Brzeziński, som mener, at der skal indgives en deklaration inden fem dage efter erhvervelsen af køretøjet i Tyskland, og den polske regering og Kommissionen, som er af den opfattelse, at fristen i forbindelse med en erhvervelse inden for Fællesskabet begynder at løbe, når køretøjet faktisk indføres i Polen, ikke har nogen betydning for, hvorvidt dette krav eventuelt udgør en hindring. Analogt med Domstolens praksis, hvorefter en national foranstaltning inden for et område, der har været genstand for en udtømmende harmonisering på fællesskabsplan, skal bedømmes på grundlag af de harmoniserede bestemmelser og ikke på grundlag af bestemmelser i den primære ret (jf. dom af 13.12.2001, sag C-324/99, DaimlerChrysler, Sml. I, s. 9897, præmis 32, og af 14.12.2004, sag C-210/03, Swedish Match, Sml. I, s. 11893, præmis 81), skal pligten til at indgive en forenklet deklaration indledningsvis undersøges i lyset af direktiv 92/12, navnlig forbuddet mod en sådan formalitet i direktivets artikel 3, stk. 3, første afsnit, idet spørgsmålet om, hvorvidt punktafgiften virkelig har været genstand for en udtømmende harmonisering på fællesskabsplan, lades stå åbent. Således som generaladvokaten har anført i punkt 71 i forslaget til afgørelse, kan artikel 3, stk. 3, første afsnit, i direktiv 92/12 kun finde anvendelse, hvis kravet skal betragtes som en »formalitet i forbindelse med grænsepassage«, der giver anledning til opkrævning af punktafgiften. Den polske regering og Kommissionen er af den opfattelse, at dette ikke er tilfældet i hovedsagen. De har i det væsentlige gjort gældende, at kravet i artikel 81, stk. 1, nr. 1, i lov af 2004 først konkretiseres efter indførslen til landet af det køretøj, som pålægges punktafgift, og dermed efter grænsepassagen. Kommissionen har tilføjet, at fristen for at opfylde denne formalitet først begynder at løbe fra tidspunktet for erhvervelsen af køretøjet inden for Fællesskabet, dvs. efter at køretøjet har passeret grænsen. I denne forbindelse tilkommer det den forelæggende ret at prøve, om alle de i hovedsagen omhandlede bestemmelser kan fortolkes således, som den polske regering har gjort. Såfremt den forenklede deklaration skal indgives i forbindelse med erhvervelsen af køretøjer inden for Fællesskabet, og dermed når en grænse passeres, er en sådan formalitet imidlertid ikke forbundet med passagen som omhandlet i artikel 3, stk. 3, første afsnit, i direktiv 92/12, men derimod med kravet om betaling af punktafgiften. Eftersom formålet med den forenklede deklaration er at sikre betalingen af den afgiftsskyld, der svarer til punktafgiften, er formaliteten i dette tilfælde forbundet med den afgiftsudløsende omstændighed. Ifølge denne fortolkning, og således som det følger af artikel 80, stk. 3, i lov af 2004, indtræder afgiftspligten på tidspunktet for erhvervelsen af retten til at disponere over personbilen som ejer, og senest ved indregistrering heraf i Polen i henhold til færdselsbestemmelserne. Følgelig finder artikel 3, stk. 3, første afsnit, i direktiv 92/12 ikke anvendelse i hovedsagen, og den er derfor heller ikke til hinder for kravet om indlevering af en forenklet deklaration ved en erhvervelse inden for Fællesskabet. Det fremgår ligeledes af fast retspraksis, at et sådant krav heller ikke skal bedømmes i henhold til artikel 28 EF. Anvendelsesområdet for artikel 28 EF omfatter nemlig ikke hindringer, som er omhandlet i andre særlige bestemmelser, og de af artikel 23 EF, 25 EF og 90 EF omfattede hindringer af fiskal karakter eller med tilsvarende virkning som told er ikke omfattet af forbuddet i artikel 28 EF (jf. dom af 3.2.2000, sag C-228/98, Dounias, Sml. I, 577, præmis 39, og af 17.6.2003, sag C-383/01, De Danske Bilimportører, Sml. I, s. 6065, præmis 32). Kravet om indgivelse af en forenklet deklaration i henhold til artikel 81, stk. 1, nr. 1, i lov af 2004 er uløseligt forbundet med den faktiske betaling af punktafgiften og udgør således ikke nogen egentlig hindring af fiskal karakter. Som den polske regering og Kommissionen endvidere har gjort gældende, er dens formål navnlig at sikre inddrivelsen af punktafgiften. Under disse omstændigheder er kravet i artikel 81, stk. 1, nr. 1, i lov af 2004 blot en følge af, at køberen af personbilen er forpligtet til at betale punktafgiften, hvorfor artikel 28 EF ikke finder anvendelse. Det følger af de ovennævnte betragtninger, at det fjerde spørgsmål skal besvares således, at artikel 28 EF ikke finder anvendelse på en forenklet deklaration som den, der er omhandlet i artikel 81, stk. 1, nr. 1, i lov af 2004, og at artikel 3, stk. 3, i direktiv 92/12 ikke er til hinder for en sådan deklaration, når den omhandlede lovgivning kan fortolkes således, at deklarationen skal indgives ved erhvervelse af retten til at disponere over personbilen som ejer, og senest ved indregistrering af bilen i Polen i henhold til færdselsbestemmelserne. Begrænsning af denne doms tidsmæssige retsvirkninger For det tilfælde at Domstolen skulle fastslå, at artikel 90, stk. 1, EF er til hinder for en punktafgift som den, der er indført ved lov af 2004, har den polske regering i sine skriftlige indlæg anmodet Domstolen om at begrænse dommens tidsmæssige retsvirkninger. Det følger af fast retspraksis, at den fortolkning, som Domstolen foretager af en fællesskabsretlig regel under udøvelse af sin kompetence i henhold til artikel 234 EF, i nødvendigt omfang belyser og præciserer betydningen og rækkevidden af den pågældende regel, således som den skal forstås og anvendes, henholdsvis burde have været forstået og anvendt, fra sin ikrafttræden. Heraf følger, at den således fortolkede regel kan og skal anvendes af domstolene endog i forbindelse med retsforhold, der er stiftet og består, før der afsiges dom vedrørende fortolkningsanmodningen, såfremt betingelserne for at anlægge sag om anvendelsen af den nævnte regel i øvrigt er opfyldt (jf. bl.a. dom af 2.2.1988, sag 24/86, Blaizot, Sml. s. 379, præmis 27, af 15.12.1995, sag C-415/93, Bosman, Sml. I, s. 4921, præmis 141, og af 10.1.2006, sag C-402/03, Skov og Bilka, Sml. I, s. 199, præmis 50). Domstolen vil således kun undtagelsesvis under anvendelse af et almindeligt retssikkerhedsprincip, der er knæsat i Fællesskabets retsorden, finde anledning til at begrænse borgernes mulighed for at påberåbe sig den således fortolkede bestemmelse med henblik på anfægtelse af tidligere i god tro stiftede retsforhold. For at der kan træffes bestemmelse om en sådan begrænsning, skal to hovedbetingelser være opfyldt, nemlig at de berørte parter skal være i god tro, og at der skal være fare for alvorlige forstyrrelser (jf. bl.a. dom af 28.9.1994, sag C-57/93, Vroege, Sml. I, s. 4541, præmis 21, og af 12.10.2000, sag C-372/98, Cooke, Sml. I, s. 8683, præmis 42, samt Skov og Bilka-dommen, præmis 51). Domstolen har nemlig kun truffet en sådan bestemmelse under ganske bestemte omstændigheder, hvor der elles var risiko for alvorlige økonomiske følger, navnlig fordi der var stiftet mange retsforhold i god tro i henhold til de pågældende retsforskrifter, som blev anset for at være lovligt i kraft, og fordi det fremgik, at borgerne og de nationale myndigheder var blevet tilskyndet til at følge en adfærd, som ikke var i overensstemmelse med Fællesskabets retsforskrifter, på grund af en objektiv og betydelig usikkerhed vedrørende fællesskabsforskrifternes rækkevidde, en usikkerhed, som de øvrige medlemsstater eller Kommissionen eventuelt selv havde bidraget til med den af dem fulgte adfærd (jf. bl.a. dom af 27.4.2006, sag C-423/04, Richards, Sml. I, s. 3585, præmis 42). Det fremgår ligeledes af fast retspraksis, at de økonomiske følger, som en præjudiciel dom kan få for en medlemsstat, ikke i sig selv kan begrunde en begrænsning af dommens tidsmæssige virkninger (dom af 20.9.2001, sag C-184/99, Grzelczyk, Sml. I, s. 6193, præmis 52, og af 15.3.2005, sag C-209/03, Bidar, Sml. I, s. 2119, præmis 68). Hvad angår faren for alvorlige forstyrrelser har den polske regering under retsmødet fremlagt en opgørelse, der vedrører perioden fra den 1. maj 2004, hvor Republikken Polen tiltrådte Den Europæiske Union, til den 30. april 2006, dvs. en periode på to år, der viser, at de samlede punktafgifter på personbiler beløber sig til 1,16% af de forventede budgetindtægter i 2006. Domstolen er imidlertid ikke blevet meddelt nogen opdeling af disse tal, hvoraf det kan skønnes, hvor stor en del af det samlede beløb der skal tilbagebetales. Det skal bemærkes, at det kun er den punktafgift, der oversiger det beløb, som svarer til restafgiften, som indgår i et tilsvarende brugt køretøj fra den omhandlede medlemsstat, der skal tilbagebetales. Følgelig må det fastslås, at der ikke foreligger nogen risiko for alvorlige økonomiske følger som omhandlet i den ovenfor i præmis 56-57 nævnte retspraksis, der kan berettige en begrænsning af denne doms tidsmæssige retsvirkninger. Under disse omstændigheder er det ufornødent at efterprøve, hvorvidt kriteriet om, at de berørte parter skal være i god tro, er opfyldt. Det følger af det ovenstående, at der ikke er grundlag for at begrænse denne doms tidsmæssige retsvirkning. Sagens omkostninger Da sagens behandling i forhold til hovedsagens parter udgør led i den sag, der verserer for den forelæggende ret, tilkommer det denne at træffe afgørelse om sagens omkostninger. Bortset fra nævnte parters udgifter kan de udgifter, som er afholdt i forbindelse med afgivelser af indlæg for Domstolen, ikke erstattes. På grundlag af disse præmisser kender Domstolen (Første Afdeling) for ret: 1) En punktafgift som den, der er indført i Polen ved lov af 23. januar 2004 om punktafgifter, som ikke pålægges personbiler som følge af, at de passerer grænsen, udgør hverken told på indførslen eller en afgift med tilsvarende virkning i henhold til artikel 25 EF. 2) Artikel 90, stk. 1, EF skal fortolkes således, at den er til hinder for en punktafgift, for så vidt som den afgiftssats, der pålægges brugte køretøjer, der er mere to går gamle, og som er købt i en anden medlemsstat end den, der indførte afgiften, overstiger det restbeløb af afgiften, som indgår i markedsværdien for tilsvarende køretøjer, der tidligere er blevet indregistreret i den medlemsstat, som indførte punktafgiften. Det tilkommer den forelæggende ret at undersøge, om den i hovedsagen omhandlede lovgivning og navnlig artikel 7 i bekendtgørelse af 22. april 2004 om nedsættelse af punktafgiftssatserne har en sådan virkning. 3) Artikel 28 EF finder ikke anvendelse på en forenklet deklaration som den, der er omhandlet i artikel 81, stk. 1, nr. 1, i lov af 23. januar 2004 om punktafgifter, og artikel 3, stk. 3, i Rådets direktiv 92/12/EØF af 25. februar 1992 om den generelle ordning for punktafgiftspligtige varer, om oplægning og omsætning heraf samt om kontrol hermed er ikke til hinder for en sådan deklaration, når den omhandlede lovgivning kan fortolkes således, at deklarationen skal indgives ved erhvervelse af retten til at disponere over personbilen som ejer, og senest ved indregistrering af bilen i Polen i henhold til færdselsbestemmelserne. Underskrifter * Processprog: polsk.

61995CJ0072

pt

Fundamentação jurídica do acórdão 1 Por acórdão de 8 de Março de 1995, que deu entrada no Tribunal de Justiça no dia 14 do mesmo mês, o Nederlandse Raad van State colocou, nos termos do artigo 177. do Tratado CE, quatro questões prejudiciais sobre a interpretação da Directiva 85/337/CEE do Conselho, de 27 de Junho de 1985, relativa à avaliação dos efeitos de determinados projectos públicos e privados no ambiente (JO L 175, p. 40; EE 15 F6 p. 9, a seguir "directiva"), e sobre a obrigação de um órgão jurisdicional nacional assegurar o cumprimento de uma directiva que tem efeito directo, mas que um particular não invocou. 2 Estas questões foram suscitadas no âmbito de um recurso de anulação interposto pela Aannemersbedrijf P. K. Kraaijeveld BV e o. (a seguir "Kraaijeveld") contra a decisão de 18 de Maio de 1993, pela qual os Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland aprovaram o plano de ocupação dos solos, intitulado "Revisão parcial dos planos de ocupação dos solos no âmbito do reforço dos diques", adoptado pelo conselho comunal de Sliedrecht nos termos da Wet op de Ruimtelijke Ordening. A directiva 3 A directiva prevê que, antes da realização de certas obras ou de outras intervenções no meio natural, se deve proceder a uma avaliação dos seus efeitos no ambiente. 4 Nos termos dos sexto, oitavo, nono e décimo primeiro considerandos: "Considerando que a aprovação dos projectos públicos e privados que possam ter um impacto significativo no ambiente só deveria ser concedida após uma avaliação prévia dos efeitos significativos que estes projectos possam ter no ambiente; que esta avaliação se deve efectuar com base na informação adequada fornecida pelo dono da obra e eventualmente completada pelas autoridades e pelo público a quem o projecto diga respeito; Considerando que os projectos que pertencem a determinadas categorias têm um impacto significativo no ambiente e que esses projectos devem em princípio ser sujeitos a uma avaliação sistemática; Considerando que os projectos pertencentes a outras categorias não têm necessariamente um impacto significativo no ambiente em todos os casos e que devem ser sujeitos a uma avaliação quando os Estados-Membros considerarem que as suas características o exigem; Considerando que os efeitos de um projecto no ambiente devem ser avaliados para proteger a saúde humana, para contribuir através de um ambiente melhor para a qualidade de vida, para garantir a manutenção da diversidade das espécies e para conservar a capacidade de reprodução do ecossistema enquanto recurso fundamental da vida." 5 Nos termos do artigo 1. , n. 1, da directiva: "A presente directiva aplica-se à avaliação dos efeitos no ambiente de projectos públicos e privados susceptíveis de terem um impacto considerável no ambiente." 6 O artigo 1. , n. 2, especifica o que deve entender-se, na acepção da directiva, nomeadamente, por "projecto": "° a realização de obras de construção ou de outras instalações ou obras, ° outras intervenções no meio natural ou na paisagem, incluindo as intervenções destinadas à exploração dos recursos do solo". 7 O artigo 2. , n. 1, precisa as categorias de projectos que devem ser objecto de um estudo: "Os Estados-Membros tomarão as disposições necessárias para que, antes de concessão da aprovação, os projectos que possam ter um impacto significativo no ambiente, nomeadamente pela sua natureza, dimensões ou localização, sejam submetidos à avaliação dos seus efeitos. Estes projectos são definidos no artigo 4. " 8 Nos termos do artigo 3. da directiva: "A avaliação dos efeitos no ambiente identificará, descreverá e avaliará, de modo adequado, em função de cada caso particular e nos termos dos artigos 4. a 11. , os efeitos directos e indirectos de um projecto sobre os seguintes factores: ° o homem, a fauna e a flora, ° o solo, a água, o ar, o clima e a paisagem, ° a interacção entre os factores referidos nos primeiro e segundo travessões, ° os bens materiais e o património cultural." 9 O artigo 4. distingue duas categorias de projectos. O n. 1 desta disposição prevê que, em princípio, os projectos enumerados no Anexo I da directiva devem sempre ser submetidos a uma avaliação. No que diz respeito às outras categorias de projectos, o artigo 4. , n. 2, prevê: "Os projectos pertencentes às categorias enumeradas no Anexo II são submetidos a uma avaliação nos termos dos artigos 5. a 10. , sempre que os Estados-Membros considerarem que as suas características assim o exigem. Para este fim, os Estados-Membros podem nomeadamente especificar determinados tipos de projectos a submeter a uma avaliação ou fixar critérios e/ou limiares a reter para poderem, de entre os projectos pertencentes às categorias enumeradas no Anexo II, determinar quais os que devem ser submetidos a uma avaliação nos termos dos artigos 5. a 10. " 10 O Anexo II enumera um determinado número de projectos, entre os quais: "10. Projectos de infra-estruturas: ... e) Obras de canalização e de regularização dos cursos de água; ... 12. Alteração dos projectos que constam do Anexo I e dos projectos do Anexo II que se destinam exclusiva ou principalmente a desenvolver ou ensaiar novos métodos ou produtos e que não são utilizados durante mais de um ano." 11 A directiva não contém qualquer disposição específica relativa às alterações dos projectos que constam do Anexo II. 12 Por último, a directiva prevê a informação do público e a possibilidade de este exprimir a sua opinião. O artigo 6. , n. 3, da directiva dispõe que as modalidades dessa informação e dessa consulta são definidas pelos Estados-Membros, nomeadamente quanto ao público interessado e ao modo de o informar. 13 Nos termos do artigo 12. , n. 1, da directiva, "Os Estados-Membros tomarão as medidas necessárias para darem cumprimento à presente directiva no prazo de três anos a contar da sua notificação." A regulamentação neerlandesa aplicável aos factos do processo principal 14 Nos Países Baixos, a Deltawet, de 8 de Maio de 1958, houdende de afsluiting van de zeearmen tussen de Westerschelde en de Rotterdamse Waterweg en de versterking van de hoogwaterkering ter beveiliging van het land tegen stormvloeden (Stb. 246, a seguir "Deltawet"), prevê, nomeadamente, a construção de obras destinadas a reforçar a protecção contra as águas e as marés ao longo do Rotterdamse Waterweg e ao longo de todos os cursos de água que com ele comunicam [artigo 1. , initio, e II, d)]. Nos termos desta lei, foram efectuados estudos, nomeadamente no decurso dos anos de 1987 e 1988, pela Comissão de Coordenação de Reforço dos Diques, sob a direcção da província da Holanda do Sul. Foi proposto por esta comissão de coordenação um novo traçado dos diques no sector Sliedrecht-Oeste, Sliedrecht-Centro e Sliedrecht-Este, aprovado pelos Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland e adoptado, em 26 de Abril de 1990, pelo ministro dos Transportes e das Águas, em conformidade com o artigo 2. , n. 4, da Deltawet. Posteriormente, o conselho comunal de Sliedrecht aprovou, em 23 de Novembro de 1992, o plano de ocupação dos solos relativo a esse sector, nos termos da Wet op de Ruimtelijke Ordening. 15 A directiva foi transposta para os Países Baixos por uma alteração da Wet algemene bepalingen milieuhygiëne de 13 de Junho de 1979 (a seguir "lei de 1979"), cujo artigo 41. b, n. 1, dispunha, na altura dos factos: "Em diploma regulamentar, serão indicadas as actividades que podem ter consequências nocivas importantes para o ambiente. Além disso, serão estabelecidas uma ou mais decisões da administração em sede das actividades indicadas em cuja preparação deve ser feito um estudo do impacte ambiental." A própria lei de 1979 foi executada pelo Besluit milieu-effectrapportage de 20 de Maio de 1987. O artigo 2. deste diploma e a secção C, 12.1, do seu anexo, na versão em vigor na altura dos factos, definiam a "construção de um dique" como uma actividade na acepção do artigo 41. b da lei, quando se trate de um dique com um comprimento de 5 quilómetros ou mais e um perfil transversal de 250 m2 ou mais. Qualificam também de diploma, para a preparação do qual deve ser efectuada uma avaliação dos efeitos no ambiente, a adopção de um plano de princípio ou de um diploma adoptado nos termos do artigo 2. , n.os 3 e 4, da Deltawet. 16 A lei de 1979 foi alterada e tornou-se, em 1994, a Wet milieubeheer. Um novo diploma de execução foi adoptado em 4 de Julho de 1994, abandonando os critérios de dimensão da obra. Todavia, este diploma não é aplicável aos factos do processo principal. A tramitação processual no órgão jurisdicional nacional e as questões prejudiciais 17 A Kraaijeveld contestou o plano de ocupação dos solos, aprovado em 23 de Novembro de 1992 pelo conselho comunal de Sliedrecht, no que respeita ao dique de Merwede, junto dos Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland, que, no entanto, por decisão de 18 de Maio de 1993, o adoptou. Foi contra essa decisão que a Kraaijeveld interpôs, em 20 de Julho de 1993, um recurso de anulação no Nederlandse Raad van State. 18 Segundo o novo plano, o curso de água a que a Kraaijeveld tem acesso deixará de comunicar com as vias navegáveis, o que prejudica a empresa na medida em que, tendo esta por actividade económica os trabalhos relativos aos cursos de água ("natte waterbouw"), o desaparecimento de um acesso a uma via navegável ser-lhe-ia fatal. 19 O Nederlandse Raad van State salienta que não foi efectuada qualquer avaliação dos efeitos no ambiente, porque não se tratava de uma obra cujas dimensões atingissem os limiares fixados pela legislação nacional. 20 Por acórdão de 8 de Março de 1995, o Nederlandse Raad van State decidiu colocar ao Tribunal de Justiça as quatro questões prejudiciais seguintes: "1) O conceito 'Obras de canalização e de regularização dos cursos de água' , constante do Anexo II da directiva, deve ser interpretado no sentido de que também abrange determinados tipos de obras relativas a um dique ao longo de cursos de água? 2) É relevante, para a resposta à questão 1, também vistos os conceitos de 'projectos' e 'alterações dos projectos' utilizados na directiva, que se trate: a) da construção de um novo dique, b) da deslocação de um dique existente, c) do reforço e/ou alargamento de um dique existente, d) da substituição, no mesmo local, de um dique por outro mais sólido ou não e ou mais largo ou não do que o dique substituído, e) de uma conjugação de uma ou mais das situações previstas de a) a d)? 3) Os artigos 2. , n. 1, e 4. , n. 2, da directiva devem ser interpretados no sentido de que ° se um Estado-membro, nas suas disposições nacionais de execução, consagrou, para um projecto determinado referido no Anexo II, especificações ou critérios e/ou limiares incorrectos, como previsto no referido artigo 4. , n. 2 ° existe uma obrigação nos termos do referido artigo 2. , n. 1, de submeter o referido projecto a um estudo de impacte ambiental, se o referido projecto puder ter, como referido nesse mesmo n. 1, um 'impacte significativo no ambiente, nomeadamente pela sua natureza, dimensões ou localização' ? 4) Se a resposta à questão 3 for afirmativa, esta obrigação tem efeito directo, ou seja, pode ser invocada por um particular perante o juiz nacional e deve, mesmo não sendo de facto invocada no litígio submetido ao juiz, ser no entanto aplicada por esse juiz?" Quanto à primeira questão 21 Através desta questão, o Nederlandse Raad van State pergunta se o conceito de "obras de canalização e de regularização dos cursos de água", que figura no Anexo II, ponto 10, alínea e), da directiva, deve ser interpretado no sentido de que engloba também determinadas categorias de obras relativas a um dique ao longo de vias navegáveis. 22 Tendo em conta a expressão "canalization and flood-relief works", que figura na versão inglesa da directiva, o órgão jurisdicional de reenvio considera que o projecto visado sob essa rubrica do Anexo II diz respeito a actividades susceptíveis de ter efeitos significativos no ambiente. Considera, assim, que essa expressão pode englobar determinadas obras relativas a um dique. 23 Segundo a Kraaijeveld, os projectos de diques fluviais são obras que se destinam a modificar a frequência das imersões dos taludes naturais e das zonas adjacentes e que, por esse motivo, têm um impacte significativo no ambiente. Quanto à regularização da gestão das vias hidráulicas, os diques não seriam obras de valor inferior a outras obras relativas à canalização e à regularização desses cursos de água. 24 O Governo neerlandês alega que existe uma distinção entre as obras relativas a um dique e as de regularização dos cursos de água ou de canalização. Estas últimas são realizadas com um objectivo de gestão das vias hidráulicas ou em benefício da navegação fluvial. Alteram a natureza do próprio curso de água, quer dizer, a quantidade ou a qualidade da água, bem como as margens e os taludes naturais, de modo que têm um impacte considerável na fauna e na flora aquáticas. Em contrapartida, as obras de reforço dos diques consistem em construir ou em elevar taludes, utilizando areia ou argila. A Rivierenwet garante que as obras actuais não prejudiquem o nível de regularização já atingido por um dado rio. Essas obras não têm, assim, qualquer influência na flora e na fauna de um rio. 25 Quanto à referência feita à versão inglesa da directiva, o Governo neerlandês considera que a versão neerlandesa da directiva é, no que lhe diz respeito, a única versão linguística autêntica. Recorda a jurisprudência do Tribunal de Justiça, segundo a qual a eliminação das divergências linguísticas por via interpretativa pode, em determinadas circunstâncias, ir contra o princípio da segurança jurídica, na medida em que alguns dos textos em causa podem ser interpretados de um modo que difere do sentido próprio e usual dos termos (acórdão de 3 de Março de 1977, North Kerry Milk Products, 80/76, Recueil, p. 425, n. 11, Colect., p. 149). Assim, uma dada versão linguística não pode ser determinante para uma interpretação uniforme. As diferentes versões linguísticas fazem igualmente fé (acórdão de 6 de Outubro de 1982, Cilfit e o., 283/81, Recueil, p. 3415). 26 Por último, o Governo neerlandês recorda o objectivo da directiva, isto é, criar condições de concorrência iguais nos diferentes Estados-Membros. Assim, as obras referidas na directiva só podem abranger as obras que possam ser feitas em praticamente todos os Estados-Membros e não apenas as que são principalmente efectuadas num único Estado-Membro, como a construção de diques. O Governo neerlandês conclui, assim, que as obras de reforço dos diques ao longo dos cursos de água neerlandeses não são abrangidas pelo conceito de obras de canalização e de regularização dos cursos de água. 27 Segundo a Comissão, a canalização de um rio tem um impacte inevitável na velocidade do seu escoamento e no nível das águas. Pode ter por consequência a construção de diques na bacia do rio, a fim de impedir as inundações e garantir a segurança das populações. Um dique deste tipo deve, assim, ser qualificado de regularização de um curso de água. Por outro lado, há que ter em conta o objectivo da directiva relativo aos efeitos que determinados projectos podem produzir no ambiente, independentemente do objectivo social dos referidos projectos. A construção de diques fluviais tem efeitos no ambiente, quer seja feita para melhorar a navegabilidade de um curso de água quer para proteger as populações instaladas em zonas inundáveis. As obras relativas a um dique fluvial, que possam ter efeitos significativos no ambiente, são, assim, abrangidas pelo conceito de "obras de canalização e de regularização dos cursos de água". 28 Deve-se recordar que, como resulta da jurisprudência do Tribunal de Justiça, a interpretação de uma disposição de direito comunitário implica uma comparação das suas versões linguísticas (v. acórdão Cilfit e o., já referido, n. 18). Por outro lado, a necessidade de uma interpretação uniforme dessas versões exige, em caso de divergência entre elas, que a disposição em causa seja interpretada em função da economia geral e da finalidade da regulamentação de que constitui um elemento (acórdão de 7 de Dezembro de 1995, Rockfon, C-449/93, Colect., p. I-4291, n. 28). 29 No caso em apreço, a análise das diferentes versões linguísticas do Anexo II, ponto 10, alínea e), da directiva demonstra que estas podem ser classificadas em duas categorias, consoante os termos utilizados evoquem ou não a ideia de inundação. Com efeito, as versões inglesa ("canalization and flood-relief works") e finlandesa ("kanavointi- ja tulvasuojeluhankkeet") fazem alusão às obras de canalização e de prevenção das inundações, ao passo que as versões alemã, grega, espanhola, francesa, italiana, neerlandesa e portuguesa fazem alusão às obras de canalização e de regularização dos cursos de água, contendo a versão grega, além disso, o termo francês "canalisation" entre parênteses, ao lado do termo grego "***********". Quanto às versões dinamarquesa e sueca, contêm apenas uma única expressão, dando a ideia de regularização dos cursos de água ("anlaeg til regulering af vanloeb", "Anlaeggningar foer reglering av vattenfloeden"). 30 Perante esta divergência, há que examinar a economia geral e o objectivo da directiva. Nos termos do artigo 1. , n. 2, da directiva, entende-se por projecto "a realização de obras de construção ou de outras instalações ou obras", bem como "outras intervenções no meio natural ou na paisagem, incluindo as intervenções destinadas à exploração dos recursos do solo". Nos termos do seu artigo 2. , n. 1, a directiva abrange "os projectos que possam ter um impacto significativo no ambiente, nomeadamente pela sua natureza, dimensões ou localização". O artigo 3. dispõe que a avaliação dos efeitos no ambiente deve identificar, descrever e avaliar, nomeadamente, os efeitos directos e indirectos de um projecto no homem, na fauna, na flora, no solo, na água, no ar, no clima, na paisagem, nos bens materiais e no património cultural. 31 Pode deduzir-se do texto da directiva que o seu âmbito de aplicação é vasto e o seu objectivo muito lato. Esta única observação deveria ser, em si mesma, suficiente para interpretar o Anexo II, ponto 10, alínea e), da directiva, como englobando as obras de retenção das águas e de prevenção das inundações ° e, portanto, as obras nos diques °, mesmo se esta precisão não resulta de todas as versões linguísticas. 32 Embora, como observa o Governo neerlandês, as obras em diques consistam em construir ou em elevar taludes a fim de conter o curso da água e evitar uma inundação das terras, há que salientar que mesmo os trabalhos de retenção, não do curso de água corrente, mas de uma quantidade de água parada, podem ter um impacte significativo no ambiente na acepção da directiva, uma vez que podem afectar de modo duradouro a composição dos solos, a fauna e a flora ou ainda a paisagem. Assim, deve daqui deduzir-se que esse tipo de obras deve ser incluído no âmbito de aplicação da directiva. 33 Por conseguinte, a argumentação do Governo neerlandês, segundo a qual as obras nos diques não modificariam o curso de uma linha de água, não é procedente. 34 Por último, o argumento do Governo neerlandês, segundo o qual os diques não são abrangidos pelo âmbito de aplicação de uma directiva comunitária devido ao facto de se tratar de obras específicas aos Países Baixos, é irrelevante, uma vez que, como acaba de ser exposto, o critério de apreciação é o impacte significativo que um projecto pode ter no ambiente. 35 Tendo em conta estas considerações, há que responder à primeira questão que a expressão "obras de canalização e de regularização dos cursos de água", que figura no Anexo II, ponto 10, alínea e), da directiva, deve ser interpretada no sentido de que engloba igualmente certos tipos de obras relativas a um dique ao longo de vias navegáveis. Quanto à segunda questão 36 Através desta questão, o Nederlandse Raad van State pergunta se, tendo em conta nomeadamente os conceitos de "projectos" e de "alteração de projectos" utilizados na directiva, a resposta à primeira questão será diferente, consoante se trate: a) da construção de um novo dique; b) da deslocação de um dique existente; c) do reforço ou do alargamento de um dique existente; d) da substituição, no mesmo local, de um dique por um outro que seja mais sólido ou mais largo que o anterior; e) de uma conjugação de várias das situações previstas nas quatro alíneas anteriores. 37 Nos termos da directiva, as alterações dos projectos constantes do Anexo I estão sujeitas ao mesmo regime que os projectos do Anexo II e são, assim, abrangidas pelo artigo 4. , n. 2, da directiva. A este respeito, a ausência de qualquer menção relativa às alterações de projectos abrangidos pelo Anexo II é interpretada, nas observações, de modos divergentes quanto à sua inclusão no âmbito de aplicação da directiva. Com efeito, segundo os Governos italiano e do Reino Unido, as alterações dos projectos que figuram no Anexo II seriam igualmente abrangidas por esse anexo, ao passo que, segundo o Governo neerlandês e a Comissão, as mesmas não seriam abrangidas pelo âmbito de aplicação da directiva. Todavia, a Comissão precisa que tal depende do significado atribuído à expressão "alteração de projecto" e que, em determinados casos, as alterações podem ser de tal modo importantes que constituem um novo projecto. 38 Não dando a directiva qualquer definição específica do conceito de "alteração de projecto", há que interpretar o mesmo à luz da economia geral e da finalidade da directiva. 39 Já foi salientado, no n. 31 do presente acórdão, que o âmbito de aplicação da directiva é vasto e o seu objectivo muito lato. Tal objectivo ficaria prejudicado se a qualificação de "alteração de projecto" permitisse que determinadas obras ou construções escapassem à obrigação de realização de um estudo do impacte ambiental, quando, devido à sua natureza, dimensões ou localização, tais obras ou construções podem ter efeitos significativos no ambiente. 40 Além disso, há que considerar que o mero facto de a directiva não mencionar expressamente as alterações de projectos abrangidos pelo Anexo II, ao contrário das alterações de projectos que figuram no Anexo I, não permite deduzir que as mesmas não são abrangidas pelo âmbito de aplicação da directiva. Com efeito, a distinção entre um "projecto" e uma "alteração de projecto", quanto aos projectos abrangidos pelo Anexo I, diz respeito à diferença de regime a que os mesmos estão sujeitos no quadro da aplicação da directiva, ao passo que uma distinção semelhante quanto aos projectos abrangidos pelo Anexo II diz respeito ao âmbito de aplicação em geral da directiva. 41 Por outro lado, no acórdão de 11 de Agosto de 1995, Comissão/Alemanha (C-431/92, Colect., p. I-2189, n. 35), relativo à central térmica de Grosskrotzenburg, o Tribunal de Justiça declarou que ligações funcionais com uma construção existente de um projecto de uma nova fase de 500 MW de uma central térmica não retiram a esse projecto o seu carácter de "central térmica com uma potência calorífica de pelo menos 300 MW" para o integrar na categoria "alteração dos projectos que constam do Anexo I", referida no Anexo II, ponto 12. Nesse acórdão, o Tribunal de Justiça considerou que, para determinar se as obras em causa deviam ser objecto de um estudo do impacte ambiental, as mesmas deviam ser examinadas independentemente da questão de saber se eram realizadas autonomamente, se acrescentadas a uma construção preexistente ou mesmo se tinham com esta ligações funcionais estreitas. 42 Tendo em conta estas considerações, há que responder à segunda questão que a expressão "obras de canalização e de regularização dos cursos de água", que figura no Anexo II, ponto 10, alínea e), da directiva, deve ser interpretada no sentido de que engloba não apenas a construção de um novo dique mas igualmente a modificação de um dique existente através da sua deslocação, reforço ou alargamento, a substituição de um dique pela construção de um novo dique no mesmo local, independentemente de ser mais sólido ou mais largo que o anterior, ou ainda uma conjugação de várias destas situações. Quanto às terceira e quarta questões 43 Através destas questões, que devem ser examinadas em conjunto, o órgão jurisdicional de reenvio pergunta, por um lado, se os artigos 2. , n. 1, e 4. , n. 2, da directiva devem ser interpretados no sentido de que, quando, na legislação nacional de execução da directiva, um Estado-Membro fixou, em conformidade com o artigo 4. , n. 2, especificações, critérios ou limiares para um projecto determinado abrangido pelo Anexo II, mas reteve especificações, critérios ou limiares incorrectos, esse projecto deve ser submetido a uma avaliação dos efeitos no ambiente em conformidade com o artigo 2. , n. 1, se for susceptível de ter "um impacto significativo no ambiente, nomeadamente pela sua natureza, dimensões ou localização" na acepção dessa disposição. Por outro lado, em caso de resposta afirmativa, o órgão jurisdicional de reenvio pergunta se essa obrigação de submeter o projecto a uma avaliação tem efeito directo, de modo que um particular pode invocá-la no órgão jurisdicional nacional, e se o juiz nacional deve garantir o seu respeito, mesmo quando ela não tenha sido invocada. 44 Recordando o acórdão do Tribunal de Justiça de 2 de Agosto de 1993, Comissão/Espanha (C-355/90, Colect., p. I-4221), o Nederlandse Raad van State julga plausível que o poder de apreciação reconhecido aos Estados-Membros pelo artigo 4. , n. 2, da directiva, de fixar especificações, critérios ou limiares, seja enquadrado pela expressão "que possam ter um impacto significativo no ambiente, nomeadamente pela sua natureza, dimensões ou localização" constante do artigo 2. , n. 1. 45 A Kraaijeveld e a Comissão desenvolvem uma argumentação semelhante. A Comissão esclarece que as especificações, os critérios ou limiares fixados pelos Estados-Membros se destinam principalmente a facilitar o exame dos projectos, a fim de determinar se eles devem ser submetidos a um estudo do impacte ambiental, mas que a existência dessas especificações, critérios ou limiares não dispensa os Estados-Membros de procederem a um exame concreto do projecto, a fim de verificarem se o mesmo preenche os critérios do artigo 2. , n. 1, da directiva. Ambas consideram que o Reino dos Países Baixos não cumpriu correctamente a sua obrigação de implementação da directiva, uma vez que os critérios de dimensões mínimas determinados pela legislação nacional em matéria de diques eram fixados a um nível tal que nenhum dos projectos de diques fluviais o atingia e que, deste modo, a totalidade dos projectos de reforço dos diques ficava fora do âmbito de aplicação do estudo do impacte ambiental. A Kraaijveld produziu, a este respeito, a decisão de um órgão jurisdicional neerlandês em apoio da sua tese. 46 Em contrapartida, segundo o Governo neerlandês, o poder de apreciação dos Estados-Membros não é limitado de forma precisa pela directiva. Aliás, a escolha dos limiares de comprimento e de perfil dos diques foi feita, no caso concreto, tendo em conta o impacte dessas obras no ambiente. O facto de, na prática, a legislação neerlandesa que transpõe a directiva não ter submetido muitos projectos à obrigação de avaliação seria irrelevante, dado que esses projectos não tinham consequências nocivas. Assim, considera não ter excedido a sua margem de apreciação ao determinar tais limiares. 47 Quanto ao efeito directo da obrigação de submeter certos projectos ao estudo do impacte ambiental, o juiz de reenvio considera que esta obrigação se pode considerar resultante de uma disposição precisa e incondicional da directiva. A Kraaijeveld, bem como a Comissão fazem observações neste sentido, acrescentando a Comissão, por outro lado, que, uma vez que a regulamentação tem natureza processual, não deixa qualquer margem de manobra quanto ao resultado a atingir. Em contrapartida, os Governos neerlandês e do Reino Unido consideram que o artigo 2. , n. 1, conjugado com o artigo 4. , n. 2, da directiva, não é suficientemente preciso nem incondicional para ter um efeito directo, tendo em conta a margem de apreciação conferida aos Estados-Membros quanto à determinação dos limiares e critérios ou à organização do processo de consulta do público. 48 A este respeito, há que recordar que o artigo 2. , n. 1, da directiva remete para o artigo 4. , para a definição dos projectos que devem ser submetidos a uma avaliação no que diz respeito aos seus efeitos. Este artigo reconhece aos Estados-Membros, no seu n. 2, um certo poder de apreciação, uma vez que precisa que os projectos pertencentes às categorias enumeradas no Anexo II são sujeitos a uma avaliação "sempre que os Estados-Membros considerarem que as suas características assim o exigem" e que, para o efeito, os Estados-Membros podem nomeadamente especificar determinados tipos de projectos a submeter a uma avaliação ou fixar critérios e/ou limiares a reter para poderem determinar quais os projectos que devem ser objecto de uma avaliação. 49 A interpretação proposta pela Comissão, isto é, que a existência de especificações, critérios e limiares não dispensa um exame concreto de cada projecto a fim de verificar se o mesmo preenche os critérios do artigo 2. , n. 1, privaria o artigo 4. , n. 2, de todo e qualquer significado. Com efeito, um Estado-Membro não teria qualquer interesse em fixar especificações, limiares e critérios se, independentemente destes, cada projecto devesse, apesar disso, ser objecto de uma apreciação individual face aos critérios do artigo 2. , n. 1. 50 Todavia, embora o artigo 4. , n. 2, segundo parágrafo, da directiva confira aos Estados-Membros uma margem de apreciação para especificar certos tipos de projectos a submeter a uma avaliação ou para fixar critérios e/ou limiares a reter, essa margem de apreciação tem os seus limites na obrigação, enunciada no artigo 2. , n. 1, de submeter a um estudo do impacte ambiental os projectos susceptíveis de ter efeitos significativos no ambiente, nomeadamente pela sua natureza, dimensões ou localização. 51 Deste modo, pronunciando-se a respeito da legislação de um Estado-Membro, segundo a qual determinadas categorias completas de projectos enumerados no Anexo II eram excluídas da obrigação de estudo do impacte ambiental, o Tribunal de Justiça considerou, no acórdão de 2 de Maio de 1996, Comissão/Bélgica (C-133/94, Colect., p. I-2323, n. 42), que os critérios e/ou os limiares mencionados no artigo 4. , n. 2, têm por finalidade facilitar a apreciação das características concretas que apresenta um projecto com vista a determinar se está sujeito à obrigação de uma avaliação e não subtrair de antemão a essa obrigação certas categorias completas de projectos enumerados no Anexo II, previsíveis no território de um Estado-Membro. 52 Numa situação como a do caso de figura, há que admitir que o Estado-Membro em causa tinha o direito de fixar critérios de dimensões dos diques, para determinar quais os projectos relativos aos diques que devem ser objecto de um estudo do impacte ambiental. A questão de saber se, ao fixar esses critérios, o Estado-Membro excedeu a sua margem de apreciação não pode ser determinada relativamente às características de um único projecto. A questão depende de uma apreciação global das características dos projectos dessa natureza, previsíveis no território do Estado-Membro. 53 Assim, um Estado-Membro, que fixe os critérios e/ou os limiares a um nível tal que, na prática, a totalidade dos projectos relativos aos diques ficaria de antemão subtraída à obrigação de estudo do impacte ambiental, excede a margem de apreciação de que dispõe nos termos dos artigos 2. , n. 1, e 4. , n. 2, da directiva, salvo se a totalidade dos projectos excluídos podia ser considerada, com base numa apreciação global, não susceptível de ter efeitos significativos no ambiente. 54 Por último, tratando-se especialmente da quarta questão, resulta do acórdão de reenvio que a Kraaijeveld não suscitou, no seu recurso, a questão de saber se foi erradamente que não foi efectuada qualquer avaliação dos efeitos no ambiente. Para responder a esta questão, é necessário, assim, examinar, se o órgão jurisdicional nacional, ao qual é submetido um recurso de anulação de uma decisão de aprovação de um plano de ocupação dos solos, tem a obrigação de suscitar ex officio a questão de saber se devia ter sido efectuada, nos termos do artigo 2. , n. 1, e do artigo 4. , n. 2, da directiva, uma avaliação dos efeitos no ambiente. 55 Deve-se recordar, em primeiro lugar, que a obrigação de um Estado-Membro adoptar todas as medidas necessárias para alcançar o resultado imposto por uma directiva é uma obrigação coerciva imposta pelo artigo 189. , terceiro parágrafo, do Tratado CE e pela própria directiva (v., neste sentido, acórdãos de 1 de Fevereiro de 1977, Verbond van Nederlandse Ondernemingen, 51/76, Recueil, p. 113, n. 22, Colect., p. 55; e de 26 de Fevereiro de 1986, Marshall, 152/84, Colect., p. 723, n. 48). Esta obrigação de tomar todas as medidas gerais ou especiais impõe-se a todas as autoridades dos Estados-Membros, incluindo, no âmbito das suas competências, os órgãos jurisdicionais (v., neste sentido, acórdão de 13 de Novembro de 1990, Marleasing, C-106/89, Colect., p. I-4135, n. 8). 56 Quanto ao direito de um particular invocar uma directiva e de o juiz nacional a tomar em consideração, o Tribunal já decidiu que é incompatível com o efeito coercivo que o artigo 189. reconhece à directiva excluir, em princípio, que a obrigação que ela impõe possa ser invocada pelas pessoas em causa. Especialmente nos casos em que as autoridades comunitárias tenham, por meio de directiva, obrigado os Estados-Membros a adoptar um determinado comportamento, o efeito útil desse acto seria enfraquecido se os particulares fossem impedidos de o invocar em juízo e os órgãos jurisdicionais nacionais impedidos de o tomar em consideração enquanto elemento do direito comunitário para verificar se, dentro dos limites da competência que lhes é atribuída quanto à forma e aos meios para a execução da directiva, o legislador nacional permaneceu dentro dos limites da margem de apreciação traçada pela directiva (v. acórdão Verbond van Nederlandse Ondernemingen, já referido, n.os 22 a 24). 57 Seguidamente, há que recordar que, quando, por força do direito nacional, os órgãos jurisdicionais nacionais devam suscitar oficiosamente os fundamentos de direito que decorrem de uma norma interna vinculativa, que não tenham sido adiantados pelas partes, igual obrigação se impõe relativamente às normas comunitárias vinculativas (v., nomeadamente, acórdão de 14 de Dezembro de 1995, Van Schijndel e Van Veen, C-430/93 e C-431/93, Colect., p. I-4705, n. 13). 58 O mesmo se passa se o direito nacional conferir ao juiz a faculdade de aplicar oficiosamente a norma de direito vinculativa. Efectivamente, compete aos órgãos jurisdicionais nacionais, por aplicação do princípio da cooperação enunciado no artigo 5. do Tratado, garantir a protecção jurídica decorrente, para os particulares, do efeito directo das disposições do direito comunitário (v., nomeadamente, acórdãos de 19 de Junho de 1990, Factortame e o., C-213/89, Colect., p. I-2433, n. 19, e Van Schijndel e Van Veen, já referido, n. 14). 59 A circunstância de, no caso de figura, os Estados-Membros disporem, por força dos artigos 2. , n. 1, e 4. , n. 2, da directiva, de uma margem de apreciação, não exclui, no entanto, que possa ser efectuada uma fiscalização jurisdicional a fim de verificar se as autoridades nacionais não excederam a referida margem de apreciação (v., nomeadamente, acórdão Verbond van Nederlandse Ondernemingen, já referido, n.os 27 a 29). 60 Por conseguinte, quando, por força do direito nacional, um órgão jurisdicional tem a obrigação ou a faculdade de suscitar ex officio os fundamentos de direito decorrentes de uma norma interna de natureza coerciva, que não foram invocados pelas partes, compete-lhe verificar ex officio, no âmbito da sua competência, se as autoridades legislativas ou administrativas do Estado-Membro permaneceram dentro dos limites da margem de apreciação fixada nos artigos 2. , n. 1, e 4. , n. 2, da directiva e ter tal facto em conta no âmbito da apreciação do recurso de anulação. 61 No caso de essa margem de apreciação ter sido ultrapassada e de, portanto, deverem ser afastadas as disposições nacionais a esse respeito, compete às autoridades do Estado-Membro, no âmbito das suas competências, adoptar todas as medidas necessárias, gerais ou especiais, para que os projectos sejam examinados a fim de determinar se os mesmos são susceptíveis de ter efeitos significativos no ambiente e, na afirmativa, para que sejam submetidos a um estudo do impacte ambiental. 62 Por conseguinte, há que responder às terceira e quarta questões que: ° O artigo 4. , n. 2, da directiva e o Anexo II, ponto 10, alínea e), dessa directiva devem ser interpretados no sentido de que, quando um Estado-Membro fixe critérios e/ou limiares para determinar os projectos relativos aos diques a um nível tal que, na prática, a totalidade dos projectos relativos aos diques ficaria de antemão subtraída à obrigação de estudo do impacte ambiental, excede a margem de apreciação de que dispõe nos termos dos artigos 2. , n. 1, e 4. , n. 2, dessa directiva, salvo se a totalidade dos projectos excluídos podia ser considerada, com base numa apreciação global, não susceptível de ter efeitos significativos no ambiente. ° Quando, por força do direito nacional, um órgão jurisdicional tem a obrigação ou a faculdade de suscitar ex officio os fundamentos de direito decorrentes de uma norma interna de natureza coerciva, que não foram invocados pelas partes, compete-lhe verificar ex officio, no âmbito da sua competência, se as autoridades legislativas ou administrativas do Estado-Membro permaneceram dentro dos limites da margem de apreciação fixada nos artigos 2. , n. 1, e 4. , n. 2, da directiva e ter tal facto em conta no âmbito da apreciação do recurso de anulação. ° No caso de essa margem de apreciação ter sido ultrapassada e de, portanto, deverem ser afastadas as disposições nacionais a esse respeito, compete às autoridades do Estado-Membro, no âmbito das suas competências, adoptar todas as medidas necessárias, gerais ou especiais, para que os projectos sejam examinados a fim de determinar se os mesmos são susceptíveis de ter efeitos significativos no ambiente e, na afirmativa, para que sejam submetidos a um estudo do impacte ambiental. Decisão sobre as despesas Quanto às despesas 63 As despesas efectuadas pelos Governos neerlandês, italiano e do Reino Unido, bem como pela Comissão das Comunidades Europeias, que apresentaram observações ao Tribunal, não são reembolsáveis. Revestindo o processo, quanto às partes na causa principal, a natureza de incidente suscitado perante o órgão jurisdicional nacional, compete a este decidir quanto às despesas. Parte decisória Pelos fundamentos expostos, O TRIBUNAL DE JUSTIÇA, pronunciando-se sobre as questões submetidas pelo Nederlandse Raad van State, por acórdão de 8 de Março de 1995, declara: 1) A expressão "obras de canalização e de regularização de cursos de água", que figura no Anexo II, ponto 10, alínea e), da Directiva 85/337/CEE do Conselho, de 27 de Junho de 1985, relativa à avaliação dos efeitos de determinados projectos públicos e privados no ambiente, deve ser interpretada no sentido de que engloba igualmente certos tipos de obras relativas a um dique ao longo de vias navegáveis. 2) A expressão "obras de canalização e de regularização de cursos de água", que figura no Anexo II, ponto 10, alínea e), da Directiva 85/337, deve ser interpretada no sentido de que engloba não apenas a construção de um novo dique mas igualmente a modificação de um dique existente através da sua deslocação, reforço ou alargamento, a substituição de um dique pela construção de um novo dique no mesmo local, independentemente de ser mais sólido ou mais largo que o anterior, ou ainda uma conjugação de várias destas situações. 3) ° O artigo 4. , n. 2, da Directiva 85/337 e o Anexo II, ponto 10, alínea e), dessa directiva devem ser interpretados no sentido de que, quando um Estado-Membro fixe critérios e/ou limiares para determinar os projectos relativos aos diques a um nível tal que, na prática, a totalidade dos projectos relativos aos diques ficaria de antemão subtraída à obrigação de estudo do impacte ambiental, excede a margem de apreciação de que dispõe nos termos dos artigos 2. , n. 1, e 4. , n. 2, dessa directiva, salvo se a totalidade dos projectos excluídos podia ser considerada, com base numa apreciação global, não susceptível de ter efeitos significativos no ambiente. ° Quando, por força do direito nacional, um órgão jurisdicional tem a obrigação ou a faculdade de suscitar ex officio os fundamentos de direito decorrentes de uma norma interna de natureza coerciva, que não foram invocados pelas partes, compete-lhe verificar ex officio, no âmbito da sua competência, se as autoridades legislativas ou administrativas do Estado-Membro permaneceram dentro dos limites da margem de apreciação fixada nos artigos 2. , n. 1, e 4. , n. 2, da directiva e ter tal facto em conta no âmbito da apreciação do recurso de anulação. ° No caso de essa margem de apreciação ter sido ultrapassada e de, portanto, deverem ser afastadas as disposições nacionais a esse respeito, compete às autoridades do Estado-Membro, no âmbito das suas competências, adoptar todas as medidas necessárias, gerais ou especiais, para que os projectos sejam examinados a fim de determinar se os mesmos são susceptíveis de ter efeitos significativos no ambiente e, na afirmativa, para que sejam submetidos a um estudo do impacte ambiental.

61999TJ0333

fi

Tuomion perustelut Asiaa koskeva lainsäädäntö 1 EY:n perustamissopimuksen liitteenä olevaan Euroopan keskuspankkijärjestelmän ja Euroopan keskuspankin perussäännöstä tehtyyn pöytäkirjaan (jäljempänä EKPJ:n perussääntö) sisältyy muun muassa seuraavia määräyksiä: "12 artikla - - 12.3 EKP:n neuvosto hyväksyy työjärjestyksen, jossa määritetään EKP:n sisäinen organisaatio ja sen päätöksentekoelimet. - - 36 artikla Henkilöstö 36.1 EKP:n neuvosto vahvistaa johtokunnan ehdotuksesta EKP:n henkilöstöä koskevat palvelussuhteen ehdot. 36.2 Yhteisön tuomioistuimella on toimivalta ratkaista EKP:n ja sen henkilöstön väliset riidat palvelussuhteen ehdoissa määrätyin rajoituksin ja edellytyksin." 2 EKP:n neuvosto on EKPJ:n perussäännön 36.1 artiklan nojalla antanut Conditions of Employment for Staff of the European Central Bank (Euroopan keskuspankin henkilöstöä koskevat palvelussuhteen ehdot, jäljempänä palvelussuhteen ehdot), joissa määrätään, siinä muodossa kuin ne ovat sovellettavissa riidanalaisiin tosiseikkoihin, muun muassa seuraavaa: "4. (a) EKP:n työntekijöiden on hoidettava tehtäviään tunnollisesti ja ilman oman edun tavoittelua. Heidän on käyttäydyttävä työtehtäviensä ja EKP:n aseman yhteisön toimielimenä edellyttämällä tavalla. - - 9. (a) EKP:n ja sen työntekijöiden välisiä työsuhteita säännellään näiden palvelussuhteen ehtojen mukaisesti tehdyin työsopimuksin. Johtokunnan antamissa EKP:n henkilöstösäännöissä (Staff Rules) täsmennetään näitä palvelussuhteen ehtoja koskevat yksityiskohdat. - - (c) Työehtoihin ei sovelleta mitään tiettyä kansallista oikeutta. EKP soveltaa i) jäsenvaltioiden oikeusjärjestyksille yhteisiä yleisperiaatteita, ii) yhteisön oikeuden yleisiä periaatteita ja iii) sosiaalipolitiikkaa koskeviin jäsenvaltioille osoitettuihin asetuksiin ja direktiiveihin sisältyviä oikeussääntöjä. EKP panee nämä säädökset täytäntöön tarvittaessa. Tässä yhteydessä otetaan asianmukaisesti huomioon sosiaalipolitiikan alaa koskevat suositukset. Tulkitessaan näiden palvelussuhteen ehtojen mukaisia oikeuksia ja velvoitteita EKP ottaa asianmukaisesti huomioon yhteisön toimielinten henkilöstöön sovellettavat asetuksissa, oikeussäännöissä ja oikeuskäytännössä vahvistetut periaatteet. 10. (a) EKP:n ja sen työntekijöiden väliset työsopimukset tehdään työhönottoasiakirjalla, jonka työntekijät allekirjoittavat. Työhönottoasiakirjat sisältävät ne sopimuksen osatekijät, jotka on täsmennetty - - 14 päivänä lokakuuta 1991 annetussa neuvoston direktiivissä 91/533/ETY. - - 11. (a) EKP voi päättää työntekijöidensä kanssa tekemänsä sopimukset johtokunnan tekemällä perustellulla päätöksellä EKP:n henkilöstösäännöissä määritetyn menettelyn mukaisesti ja seuraavin perusteluin: (i) pysyvän epäpätevyyden vuoksi. Mikäli EKP irtisanoo työsopimuksen tällä perusteella, irtisanomisaika on kolme kuukautta ja irtisanomiskorvausta maksetaan yksi kuukausipalkka kutakin palvelusvuotta kohden, enintään 12 kuukaudelta. Johtokunta voi vapauttaa työntekijän tehtävistään irtisanomisaikana. (ii) henkilöstön määrää vähennettäessä. - - (iii) kurinpidollisista syistä. - - 41. Työntekijät voivat EKP:n henkilöstösäännöissä vahvistetussa menettelyssä esittää EKP:n hallintoelimille oikeudenkäyntiä edeltävää tutkimusta varten valituksia, jotka hallintoelimet tutkivat siltä kannalta, ovatko kussakin yksittäisessä tapauksessa tehdyt päätökset yhdenmukaisia EKP:n henkilöstöpolitiikkaan ja palvelussuhteen ehtoihin nähden. Työntekijät, joiden asiaa ei ole ratkaistu tyydyttävällä tavalla oikeudenkäyntiä edeltävässä tutkimusmenettelyssä, voivat käyttää EKP:n henkilöstösääntöjen mukaista valitusmenettelyä. Edellä mainittuja menettelyjä ei voida käyttää seuraavia päätöksiä riitautettaessa: (i) EKP:n neuvoston päätökset tai EKP:n sisäiset määräykset, mukaan lukien palvelussuhteen ehdoissa tai EKP:n henkilöstösäännöissä vahvistetut määräykset; (ii) päätökset, joiden riitauttamiseksi on olemassa erityisiä muutoksenhakumenettelyjä tai (iii) päätökset, jotka koskevat sitä, että tilapäisen työntekijän nimitystä ei ole vahvistettu. 42. Sen jälkeen kun sisäiset muutoksenhakukeinot on käytetty, Euroopan yhteisöjen tuomioistuimella on toimivalta ratkaista kaikki EKP:n ja näissä palvelussuhteen ehdoissa tarkoitettujen työntekijöiden tai entisten työntekijöiden väliset riidat. Tällainen toimivalta koskee ainoastaan toimenpiteen tai päätöksen laillisuutta; taloudellisluonteisissa riidoissa yhteisöjen tuomioistuimella on täysi harkintavalta. 43. Mikäli EKP:n työntekijät ovat laiminlyöneet velvoitteensa EKP:tä kohtaan, heihin voidaan tilanteen mukaan soveltaa seuraavia kurinpitoseuraamuksia: (i) johtokunnan jäsenen antama varoitus; (ii) johtokunnan päätöksellä - palkan tilapäinen alentaminen; - työntekijän siirtäminen toisiin tehtäviin tai asemapaikan vaihtaminen EKP:n sisällä; - palkan pysyvä alentaminen; - irtisanominen. Kurinpitotoimenpiteiden on oltava asianmukaisessa suhteessa sääntöjen rikkomisen vakavuuteen, ja päätöksen perustelut on ilmoitettava. Kurinpitotoimenpiteet toteutetaan EKP:n henkilöstösäännöissä määritetyn menettelyn mukaisesti. Kyseisessä menettelyssä on huolehdittava siitä, että työntekijälle ei määrätä kurinpitoseuraamusta, ennen kuin hänelle on annettu tilaisuus vastata esitettyihin väitteisiin. 44. Jos EKP:n johtokunta katsoo virkamiehen tehneen vakavan virheen, se voi pidättää hänet tehtävistään välittömästi riippumatta siitä, onko kyse virkavelvollisuuksien vai lain rikkomisesta. Tehtävistä pidättämistä koskevassa päätöksessä on täsmennettävä, onko asianomaisella työntekijällä oikeus saada palkkansa tehtävistä pidättämisen ajan, tai siinä on määritettävä, miten suuri osuus palkasta pidätetään; pidätetty osuus saa olla enintään puolet työntekijän peruspalkasta. Jos tehtävistään pidätettyä työntekijää koskevaa lopullista päätöstä ei ole tehty neljän kuukauden kuluessa tehtävistä pidättämisestä tai hänelle on määrätty ainoastaan varoitus, hänellä on oikeus saada tehtävistä pidättämisen vuoksi pidätetyt määrät takaisin. Jos virkamies joutuu syytteeseen samasta teosta, lopullinen päätös tehdään vasta, kun asiaa käsittelevän tuomioistuimen tuomio asiassa on tullut lainvoimaiseksi. 45. Henkilöstökomitea, jonka jäsenet valitaan salaisilla vaaleilla, edustaa koko henkilöstön yleisiä intressejä työsopimusten, henkilöstöön sovellettavan säännöstön ja palkkojen osalta; EKP:n työehtojen, -olosuhteiden, -terveyden ja -turvallisuuden osalta sekä sosiaaliturvan ja eläkejärjestelmän osalta. 46. Henkilöstökomiteaa kuullaan ennen muutosten tekemistä näihin palvelussuhteen ehtoihin, EKP:n henkilöstösääntöihin ja niihin liittyviin kysymyksiin, sellaisina kuin ne on määritelty edellä 45 artiklassa. 47. Yksittäisen riitatilanteen yhteydessä työntekijällä on oikeus pyytää apua henkilöstön edustajalta sisäisiä menettelyjä varten." 3 EKP:n neuvosto on antanut EKPJ:n perussäännön 12.3 artiklan nojalla EKP:n työjärjestyksen (EYVL 1999, L 125, s. 34), jossa määrätään muun muassa seuraavaa: "11 artikla EKP:n henkilöstö - - 11.2 Johtokunta laatii toimintaa ohjaavia sääntöjä (jäljempänä 'hallinnolliset kiertokirjeet'), sanotun kuitenkaan rajoittamatta perussäännön 36 ja 47 artiklan määräyksiä. Nämä säännöt velvoittavat koko EKP:n henkilöstöä. - - 21 artikla Palvelussuhteen ehdot 21.1 EKP:n ja sen henkilöstön välinen palvelussuhde määritetään palvelussuhteen ehdoissa ja henkilöstösäännöissä. 21.2 EKP:n neuvosto hyväksyy ja tarkistaa johtokunnan ehdotuksesta palvelussuhteen ehdot. Yleisneuvostoa kuullaan tässä työjärjestyksessä määrätyn menettelyn mukaisesti. 21.3 Palvelussuhteen ehdot pannaan täytäntöön henkilöstösäännöillä, jotka johtokunta hyväksyy ja tarkistaa. 21.4 Henkilöstökomiteaa kuullaan ennen uusien palvelussuhteen ehtojen tai henkilöstösääntöjen hyväksymistä. Komitean lausunto annetaan EKP:n neuvostolle tai johtokunnalle." 4 EKP:n johtokunta on EKP:n työjärjestyksen 21.3 artiklan ja palvelussuhteen ehtojen 9 artiklan a alakohdan nojalla antanut European Central Bank Staff Rules (jäljempänä EKP:n henkilöstösäännöt), joissa määrätään muun muassa seuraavaa: "8.3.2 Kun johtokunta päättää irtisanoa työntekijän, irtisanominen tulee voimaan tehtävistä pidättämisen päivämäärästä alkaen. Asianomainen työntekijä saa pitää palkan, joka hänelle on suoritettu tehtävistä pidättämisen ajanjaksolta." 5 EKP antoi 12.11.1998 hallinnollisen kiertokirjeen nro 11/98, joka oli otsikoitu "ECB Internet Usage Policy" (jäljempänä kiertokirje nro 11/98), jossa määritettiin säännöt, joita henkilöstön oli noudatettava käyttäessään tietokoneita, joissa oli internet-yhteys, ja vastaanottaessaan ja lähettäessään sähköpostia, ja siinä määrätään muun muassa seuraavaa: "3.1 EKP:n hankkimat internet-palvelut on tarkoitettu työtehtävien hoitamista varten." Käsiteltävän asian taustalla olevat tosiseikat 6 Kantaja, joka oli aiemmin työskennellyt Euroopan raha-instituutissa (ERI), tuli EKP:n palvelukseen 1.7.1998. Hänet otettiin EKP:n arkistoon, jossa hän työskenteli arkistonhoitajana. Hänen työpisteessään oli tietokone, joka EKP:n kaikkien muiden tietokoneiden tavoin oli liitetty keskuspalvelimeen. Marraskuussa 1998 kantajan tietokone varustettiin internet-yhteydellä ja sähköpostin lähettämisen ja vastaanottamisen mahdollistavalla yhteydellä. 7 Sen jälkeen kun yksi kantajan työtovereista oli tehnyt kantajasta valituksen, henkilöstöosasto aloitti elokuussa 1999 sisäisen tutkimuksen. 8 EKP:n hallintoelimet ilmoittivat 18.10.1999 kantajalle kurinpitomenettelyn aloittamisesta häntä kohtaan ja siitä, että EKP:n johtokunta oli samana päivänä päättänyt pidättää hänet tehtävistään palvelussuhteen ehtojen 44 artiklan nojalla siten, että hän saisi pitää peruspalkkansa kokonaisuudessaan. Se ilmoitti kantajalle niin ikään siitä, että hänen epäiltiin ensinnäkin hankkineen toistuvasti internetin välityksellä pornografista ja poliittista aineistoa ja lähettäneen sitä kolmansille henkilöille sähköpostin välityksellä. Toiseksi hänen epäiltiin ahdistelleen valituksen tehnyttä työtoveriaan muun muassa lähettämällä hänelle lukuisia pornografista ja/tai äärioikeistolaista aineistoa sisältäneitä sähköposteja, vaikka tämä oli selvästi ilmaissut paheksumisensa. 9 Tämän jälkeen henkilöstöosasto kuuli yhteistyössä toimivaltaisen osaston ja EKP:n oikeudellisen osaston kanssa useita todistajia. Kantajan tutkimien internet-sivujen ja hänen lähettämiensä sähköpostien osalta tehtiin myös tiettyjä selvityksiä. Kantajan tietokone irrotettiin EKP:n verkosta ja otettiin pois käytöstä. 10 EKP:n henkilöstöosasto lähetti 28.10.1999 kantajan asianajajalle kolme kansiota, joihin sisältyi noin 900 sivua asiakirjoja, joita vastaaja piti todisteina, sekä CD-ROM -levyn, jolle oli tallennettu internetistä peräisin olevia pornografisia kuvia ja kuvakoosteita, joita kantaja oli lähettänyt sähköpostitse EKP:n sisällä ja sen ulkopuolelle tietoliikennettä koskeneen tarkastuksen kohteena olleen ajanjakson aikana. 11 Henkilöstöosaston, kantajan oman yksikön ja EKP:n oikeudellisen osaston edustajat kuulivat 3.11.1999 kantajaa, jota avusti hänen asianajajansa, yksi henkilöstökomitean jäsen ja, hänen pyynnöstään, tulkki. Kuulemistilaisuudesta laadittiin pöytäkirja. Kantajan asianajaja kiisti 18.10.1999 tapahtuneen tehtävistä pidättämisen laillisuuden ja väitti, että kiertokirje nro 11/98 ja olosuhteet, joissa hänen asiakastaan kohtaan esitetyt todisteet oli saatu, olivat lainvastaisia. 12 EKP:n hallintoelimet antoivat 8.11.1999 perustellun lausunnon kantajaa kohtaan aloitetusta kurinpitomenettelystä saattaakseen EKP:n johtokunnan tietoon tosiseikat, todisteet ja oikeudellisen luonnehdinnan, jota kyseisen menettelyn perusteella ehdotettiin. 13 Siinä todettiin, että kantaja oli ensinnäkin ahdistellut erästä työtoveriaan lähettämällä hänelle tämän vastustuksesta huolimatta sähköpostitse pornografista ja/tai äärioikeistolaista aineistoa, kieltäytymällä kunnioittamasta tämän työympäristöä, provosoimalla häntä seksuaalisin elein, vihjailemalla, että kyseinen työtoveri oli homoseksuaali, ja uhkailemalla häntä lyönnein ja loukkauksin. Toiseksi kantaja oli näillä teoilla myrkyttänyt työilmapiirin toimistossa, jonka hän jakoi EKP:n muiden työntekijöiden kanssa. Kolmanneksi kantaja oli käyttänyt työvälineitään väärin, kun hän oli käyttänyt internetiä ja sähköpostia muihin kuin ammatillisiin tarkoituksiin kohtuuttomasti ja sellaisissa määrin, jotka eivät ole hyväksyttävissä. Neljänneksi kantaja oli laiminlyönyt velvollisuutensa käyttäytyä työsopimustaan täytäntöön pannessaan arvokkaasti tutkimalla internetissä pornografiaa tai todennäköisesti rikolliseen toimintaan liittyvää aineistoa sisältäviä sivuja ja lähettämällä tällaisia viestejä sähköpostitse. Nämä viestit eivät olleet yleisen käsityksenkään mukaan hyväksyttäviä, eivätkä ne varsinkaan olleet hyväksyttävissä yhteisön virkamieheltä. Viidenneksi kantaja oli loukannut EKP:n yrityskuvaa ja uskottavuutta ensinnäkin lähettämällä EKP:n sähköpostiosoitteesta sen ulkopuolelle pornografista tai todennäköisesti rikolliseen toimintaan liittyvää aineistoa ja toiseksi tutkimalla EKP:n nimissä internetsivuja muussa kuin ammatillisessa tarkoituksessa. 14 Hallintoelimet katsoivat perustellussa lausunnossaan näiden tekojen merkitsevän työntekijöiden ammattiylpeyttä suojelevien perustavanlaatuisten periaatteiden loukkaamista sekä palvelussuhteen ehtojen 4 artiklan a alakohdan ja kiertokirjeen nro 11/98 3.1 artiklan rikkomista. Koska se katsoi kantajan syyksi luettujen tekojen olevan vakavia, se ehdotti johtokunnalle hänen erottamistaan. 15 EKP toimitti 9.11.1999 kantajan asianajajalle jäljennöksen perustellusta lausunnostaan neljine liitteineen. 16 Kantajan asianajaja esitti huomautuksensa perustellusta lausunnosta 9. ja 10.11.1999 päivätyillä saksan kielellä laadituilla kirjeillään. Hän esitti 9.11.1999 päivätyssä kirjeessään, että palvelussuhteen ehtojen mukaisella kurinpitomenettelyllä ei ollut oikeudellista perustaa ja että se oli yhteisön yleisten periaatteiden ja jäsenvaltioille yhteisten periaatteiden sekä nulla poena sine lege -periaatteen vastainen. Hän korosti 10.11.1999 päivätyssä kirjeessään pääasiallisesti ensinnäkin, että kantajaa vastaan esitetyt väitteet eivät olleet riittävän yksityiskohtaisia, että hän voisi ottaa niihin kantaa; toiseksi kantaja kiisti tosiseikkojen oikeellisuuden lukuun ottamatta sitä, että hänen ja valituksen tehneen työtoverin välit olivat kireät; ei ollut myöskään esitetty näyttöä siitä, että kantaja olisi ollut ainoa henkilö, joka olisi kyennyt käyttämään hänen tietokonettaan; kolmanneksi siinäkin tapauksessa, että nämä seikat olisivat perusteltuja, EKP oli loukannut suhteellisuusperiaatetta, koska se oli laiminlyönyt varoittaa kantajaa etukäteen kurinpitomenettelyn aloittamisesta, jotta hänelle olisi annettu tilaisuus korjata käyttäytymistään. 17 EKP:n johtokunta päätti 9.11.1999 meneillään olleen kurinpitomenettelyn perusteella pitää voimassa kantajan pidättämisen virastaan ja pidättää 10.11.1999 lähtien puolet hänen peruspalkastaan palvelussuhteen ehtojen 44 artiklan mukaisesti (jäljempänä 9.11.1999 tehty päätös). 18 Kantajan asianajaja teki 10.11.1999 kyseisestä päätöksestä oikeudenkäyntiä edeltävän hallintovalituksen ("administrative review") sillä perusteella, että palvelussuhteen ehtojen mukainen kurinpitojärjestelmä oli lainvastainen. 19 EKP:n hallintoelimet ilmoittivat 12.11.1999 kantajan asianajajalle, että tämä oli laatiessaan 9. ja 10.11.1999 päivätyt kirjeensä saksan kielellä jättänyt huomiotta sen, että työntekijän ja EKP:n välisissä raporteissa ja tiedonannoissa oli käytettävä englannin kieltä. Koska EKP ei kuitenkaan halunnut viivästyttää menettelyn etenemistä, se ilmoitti hyväksyvänsä nämä kirjeet, ilman että tätä päätöstä voitaisiin kuitenkaan pitää ennakkotapauksena. 20 Kantajan asianajaja lähetti 15.11.1999 vastauksena tähän kirjeeseen EKP:n pääjohtajalle englannin kielellä laaditun kirjeen, jossa hän esitti, että englannin kielen käytön vaatiminen nyt käsiteltävässä asiassa merkitsi yritystä estää kantajan puolustautuminen ja että hän laatisi tulevaisuudessa kirjeensä saksan kielellä, mikäli EKP ei vastustaisi tätä kolmen päivän kuluessa. 21 EKP:n hallintoelimet ilmoittivat 17.11.1999 kantajan asianajajalle, että 9.11.1999 tehdystä päätöksestä ei voitu tehdä palvelussuhteen ehtojen 41 artiklassa tarkoitettua oikeudenkäyntiä edeltävää hallintovalitusta, koska kyseisen päätöksen tehnyt EKP:n johtokunta oli EKP:n korkein hallinnollinen elin. Se lisäsi, että 9.11.1999 tehdystä päätöksestä pitäisi nostaa kanne Euroopan yhteisöjen tuomioistuimessa. 22 EKP:n hallintoelimet vastasivat 18.11.1999 päivätyllä kirjeellä kantajan asianajajan 15.11.1999 päivättyyn kirjeeseen, että muistuttaessaan periaatteesta, jonka mukaan oli käytettävä englannin kieltä, se ei ollut halunnut estää kantajaa puolustautumasta. Se ilmoitti, että EKP oli salliessaan saksan kielen käytön tässä tapauksessa päinvastoin ollut kantajaa kohtaan ymmärtäväisempi kuin lain mukaan olisi ollut tarpeen. 23 EKP:n johtokunta irtisanoi kantajan samana päivänä tekemällään päätöksellä palvelussuhteen ehtojen 11 artiklan a ja b alakohdan sekä EKP:n henkilöstösääntöjen 8.3.2 artiklan nojalla. Päätöksen perusteluissa se kiisti kantajan asianajajan 9. ja 10.11.1999 perustellusta lausunnosta esittämien väitteiden oikeellisuuden. Se korosti muun muassa, että kantajan esittämillä yleisluonteisilla vastaväitteillä ei ollut vakavalla tavalla kyseenalaistettu kurinpitomenettelyn aikana kerättyjen todisteiden asianmukaisuutta. Se totesi kysymyksestä, joka koski näyttöä siitä, että kantaja olisi yksin käyttänyt tietokonettaan, että EKP:ssä tietokoneiden käyttöä valvottiin sillä, että käytettiin henkilökohtaisia ja luottamuksellisia salasanoja. Se totesi myös, että koska kuuden henkilön käytössä olleessa suljetussa toimistotilassa sijainneelta kantajan tietokoneelta oli 18 kuukauden aikana lähetetty merkittävä määrä sähköpostiviestejä työaikana, ei ollut uskottavaa, että kolmas henkilö olisi voinut huomiota herättämättä käyttää kyseistä tietokonetta. Siitä, että EKP:n hallintoelimet olisivat puuttuneet asiaan liian myöhään, se totesi, että tämä seikka ei voinut olla hyväksyttävä peruste kantajan käytökselle, josta hän yksin oli vastuussa. Todettujen tosiseikkojen perusteella EKP:n johtokunta hyväksyi hallintoelinten perustellussa lausunnossa ehdottaman luonnehdinnan sellaisenaan. Lopuksi se hylkäsi kantajan asianajajan kurinpitomenettelyn laillisuudesta esittämän arvostelun. Se lisäsi, ettei mikään elin voinut toimia siten, että sillä ei olisi käytettävissään sopimusvelvoitteiden laiminlyönteihin liittyvää seuraamusmenettelyä, että kurinpitojärjestelmällä oli riittävä oikeudellinen perusta EKPJ:n perussäännön 36 artiklassa, että kantaja oli hyväksynyt sen allekirjoittaessaan työsopimuksensa ja että tämän järjestelmän soveltaminen oli yleisten oikeusperiaatteiden mukaista. Menettelyn kulku ja asianosaisten vaatimukset 24 Tässä tilanteessa kantaja nosti nyt käsiteltävän kanteen ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen kirjaamoon 25.11.1999 jättämällään kannekirjelmällä. 25 Esittelevän tuomarin kertomuksen perusteella ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin (kolmas jaosto) päätti aloittaa suullisen käsittelyn. 26 Asianosaisten lausumat ja vastaukset ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen kysymyksiin kuultiin 20.2.2001 pidetyssä suullisessa käsittelyssä. 27 Kantaja vaatii, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin - toteaa, että häntä vastaan toteutettu kurinpitomenettely on lainvastainen; - toteaa, että 9.11.1999 tehty päätös on lainvastainen; - velvoittaa EKP:n maksamaan hänen palkastaan palvelussuhteen ehtojen 44 artiklan nojalla pidätetyt määrät; - toteaa, että kantajan irtisanominen on laiton ja että kantajan ja vastaajan välistä työsopimusta ei ole irtisanottu, vaan se on edelleen voimassa; - velvoittaa EKP:n pitämään kantajan edelleen palveluksessaan ja - velvoittaa EKP:n korvaamaan oikeudenkäyntikulut. 28 EKP vaatii, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin - hylkää kanteen ja - velvoittaa kantajan korvaamaan oikeudenkäyntikulut kokonaisuudessaan. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen toimivalta Tiivistelmä asianosaisten väitteistä ja niiden perusteluista 29 EKP toteaa, että kantaja pyrkii perustamaan kanteensa EY 236 artiklaan. Kyseinen artikla koskee kuitenkin yksinomaan yhteisön ja sen henkilöstön välisiä riitoja mutta ei EKP:n ja sen henkilöstön välisiä riitoja, joita säännellään EKPJ:n perussäännön 36.2 artiklalla. 30 EKP korostaa, että EKPJ:n perussäännön 36.2 artiklassa toimivalta annetaan yhteisöjen tuomioistuimelle ja että Euroopan yhteisöjen ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen perustamisesta 24 päivänä lokakuuta 1988 tehtyyn neuvoston päätökseen 88/591/EHTY, ETY, Euratom (EYVL L 319, s. 1), sellaisena kuin se on useaan kertaan muutettuna, ei sisälly määräystä, jonka mukaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin olisi nimenomaisesti toimivaltainen ratkaisemaan edellä mainitussa artiklassa tarkoitetut asiat. Se pohtii näin ollen, onko ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin toimivaltainen antamaan ratkaisun nyt käsiteltävästä kanteesta. 31 EKP myöntää, että Euroopan unionista tehdyn, Maastrichtissa 7.2.1992 allekirjoitetun sopimuksen, jolla Euroopan keskuspankkijärjestelmä ja EKP perustettiin, laatijoiden tarkoituksena oli selvästi antaa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimelle toimivalta EKPJ:n perussäännön 36.2 artiklassa tarkoitettujen riitojen ratkaisemiseen. Se viittaa tässä yhteydessä Euroopan unionista tehdyn sopimuksen päätösasiakirjaan liitettyyn julistukseen N:o 27, joka on annettu EKP:n ja ERI:n sekä niiden henkilöstön välisistä riita-asioista. 32 Jo tämän julistuksen olemassaolo osoittaa kuitenkin sen, että ilman toimielinten antamia asiaankuuluvia säännöksiä ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ei ole toimivaltainen ratkaisemaan kyseisiä riitoja. 33 EKP katsoo, että ei ole mahdollista täyttää tätä tyhjiötä pelkästään viittaamalla asiassa 110/75, Mills vastaan EIP, 15.6.1976 annettuun tuomioon (Kok. 1976, s. 955, 11-13 kohta). Se viittaa myös asiassa T-140/97, Hautem vastaan EIP, 28.9.1999 annettuun tuomioon (Kok. H. 1999, s. I-A-171 ja II-897, 77 kohta). EKP:n tilanne näet eroaa Euroopan investointipankin (EIP) tilanteesta siinä, että perustamissopimuksessa määrätään nimenomaisesti siitä, että yhteisöjen tuomioistuin on toimivaltainen ratkaisemaan EKP:n ja sen henkilöstön väliset riidat, ja tällä on erityinen oikeudellinen perusta. 34 Kantaja arvioi, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen toimivalta perustuu päätöksen 88/591/ETY 3 artiklan a alakohtaan, luettuna yhdessä EY 236 artiklan kanssa. Huolimatta lukuisista muutoksista, joita EY:n perustamissopimukseen on tehty päätöksen 88/591/ETY jälkeen, EY 236 artiklassa määrätään edelleen, että "yhteisön tuomioistuin" on toimivaltainen ratkaisemaan yhteisön ja sen henkilöstön väliset riidat. Näin ollen EY 236 artiklassa tarkoitettu käsite "yhteisön tuomioistuin" ei tarkoita yhteisöjen tuomioistuinta suppeassa merkityksessä, ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen vastakohtana. Päätöksen 88/591/ETY tekemisen jälkeen sillä tarkoitetaan todellisuudessa ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuinta, joka on käytännössä toimivaltainen ratkaisemaan nämä riidat tosiseikat tutkivana tuomioistuimena. 35 EKPJ:n perussäännön 36.2 artiklassa viitataan käsitteeseen "yhteisön tuomioistuin" siinä merkityksessä kuin sitä käytetään nimenomaan EY 236 artiklassa, eikä siinä anneta yhteisöjen tuomioistuimelle suppeassa merkityksessä yksinomaista toimivaltaa. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviointi asiasta 36 Päätöksen 88/591/ETY 3 artiklan a alakohdasta, sellaisena kuin se on muutettuna, seuraa, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin käyttää ensimmäisenä oikeusasteena yhteisöjen perustamissopimuksissa ja niiden täytäntöönpanoa koskevissa säädöksissä yhteisöjen tuomioistuimelle uskottua toimivaltaa EY 236 artiklassa ja Euratomin perustamissopimuksen 152 artiklassa tarkoitetuissa riidoissa. Näitä riitoja ovat yhteisöjen ja niiden henkilöstön väliset riidat. 37 Sillä, että päätöksessä 88/591/ETY viitataan näin ollen nimenomaisesti edellä mainittuihin artikloihin, pyritään yksilöimään kyseisissä artikloissa määritetyt riitatyypit eli täsmentämään, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin käyttää ensimmäisenä oikeusasteena yhteisöjen tuomioistuimelle annettua toimivaltaa ratkaista kaikki yhteisön ja sen henkilöstön väliset riidat. Näin ollen päätöksellä 88/591/ETY, joka on johdetun oikeuden toimi, jolla pannaan täytäntöön primäärioikeuden asiaa koskevia oikeussääntöjä, muun muassa EY 225 artikla, on toteutettu kahden oikeusasteen järjestelmä, jolla säännellään yhtenäisellä, yhdenmukaisella ja täydellisellä tavalla oikeussuojakeinoja ja menettelyjä yhteisöjen ja niiden henkilöstön välisten riitojen osalta. 38 Pitää paikkansa, että EKPJ:n perussäännön 36.2 artikla kuuluu pöytäkirjaan, joka hyväksyttiin Maastrichtin sopimuksen yhteydessä, joten se on primäärioikeuden määräys. Kyseisessä määräyksessä käytettyjen oikeudellisten käsitteiden merkitystä on kuitenkin epävarmassa tilanteessa tulkittava kaikkien sen hyväksymishetkellä voimassa olleiden asiaa koskevien oikeussääntöjen valossa, koska sillä tavoin voidaan välttää ristiriita yhteisön oikeuden perusperiaatteen kuten yhdenvertaisen kohtelun periaatteen kanssa. 39 Näin ollen EKPJ:n perussäännön 36.2 artiklaa on esitettyjen mahdollisten eri tulkintavaihtoehtojen kannalta tulkittava siten, että se ei ole ristiriidassa päätöksestä 88/591/ETY johtuvan ja EY 225 artiklaan perustuvan yhteisön henkilöstön oikeussuojan yleisen ja yhtenäisen järjestelmän kanssa. 40 Mikäli näet haluttaisiin tulkita EKPJ:n perussäännön 36.2 artiklaa siten, että tiettyjen virkamiesten tiettyjä toimielimiä tai tiettyjä elimiä vastaan nostamat kanteet - tässä tapauksessa EKP:n virkamiesten EKP:tä vastaan nostamat kanteet - jätettäisiin tämän tyyppisiä riita-asioita koskevan päätöksellä 88/591/ETY käyttöön otetun parannetun oikeussuojajärjestelmän ulkopuolelle, tällaisesta yleisestä oikeussuojajärjestelmästä poikkeaminen ilman objektiivisia perusteita olisi yhdenvertaisen kohtelun periaatteen eli yhteisön perustavanlaatuisen oikeusperiaatteen vastaista. 41 EKPJ:n perussäännön 36.2 artiklan käsitettä "yhteisön tuomioistuin" on siis tulkittava siten, että sillä tarkoitetaan yhteisön lainkäyttöelimiä EY 7 artiklassa tarkoitettuna kokonaisuutena, joten siihen sisältyy ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin. Tästä seuraa, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin on toimivaltainen ratkaisemaan EKPJ:n perussäännön 36.2 artiklassa tarkoitetut riidat. 42 Tämä on myös ollut hallitustenvälisen konferenssin nimenomainen toive EKPJ:n perussäännön antamisen jälkeen. Euroopan unionin perustamissopimuksen päätösasiakirjan liitteenä olevasta julistuksesta N:o 27 ilmenee näet, että "konferenssi katsoo, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen olisi käsiteltävä tähän ryhmään kuuluvat kanteet sopimuksen 168 a artiklan mukaisesti". 43 Kun otetaan huomioon edellä esitetty oikeudellinen asiayhteys, neuvoston ei tarvinnut noudattaa konferenssin sille antamaa kehotusta "antaa asiaa koskevat määräykset" eli täydentää kyseisessä artiklassa esitettyä luetteloa nimenomaisella viittauksella EKPJ:n perussäännön 36.2 artiklaan. 44 Tästä seuraa, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin on toimivaltainen ratkaisemaan nyt käsiteltävän asian. Tiettyjen vaatimusten tutkittavaksi ottaminen A Kantajan vaatimus velvoittaa EKP pitämään hänet edelleen palveluksessaan Tiivistelmä asianosaisten väitteistä ja niiden perusteluista 45 EKP katsoo, että kantajan vaatimus, jonka mukaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen olisi velvoitettava EKP pitämään kantaja edelleen palveluksessaan, on jätettävä tutkimatta. Vakiintuneen oikeuskäytännön mukaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ei näet ole toimivaltainen antamaan periaatteellisia julistuksia tai antamaan yhteisön toimielimille määräyksiä EY 236 artiklan yhteydessä. 46 Kantaja myöntää, että henkilöstökanteiden yhteydessä ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin voi lähtökohtaisesti vain kumota riidanalaisen päätöksen, mutta se ei kykene antamaan määräyksiä vastaajana olevalle asianosaiselle. Tämä pätee kuitenkin vain silloin, mikäli kanne koskee toimea, jonka vastaaja on toteuttanut harkintavaltaansa käyttäessään. Mikäli vastaajalla ei kuitenkaan ole harkintavaltaa tai kyseessä ovat taloudellisluonteiset riidat, ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin voisi määrätä vastaajan toteuttamaan tiettyjä toimenpiteitä (asia 185/80, Garganese v. komissio, tuomio 2.7.1981, Kok. 1981, s. 1785 ja asia 103/81, Chaumont-Barthel v. parlamentti, tuomio 18.3.1982, Kok. 1982, s. 1003). Mikäli irtisanominen on tässä tapauksessa lainvastainen, kantajan henkilöön liittyvät oikeudet edellyttäisivät sitä, että hänet asetetaan irtisanomista edeltävään tilanteeseen. Kyseessä olisi roomalaisen oikeuden actio negatorian oikeudellinen vaikutus, ja tämä oikeudellinen käsite on yhteisön yleinen oikeusperiaate. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviointi asiasta 47 Kyseisellä vaatimuksella on eri kohde kuin kantajan irtisanomista koskevan päätöksen kumoaminen. Se ei ole myöskään yksinomaan taloudellisluonteinen vaatimus. Se ei siis ole sellainen vaatimus, joka voisi kuulua ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen täyteen harkintavaltaan sen ratkaistessa EKP:n ja sen henkilöstön välisiä palvelussuhteen ehtojen 42 artiklan toiseen alakohtaan perustuvia riitoja, sillä kyseisen määräyksen mukaan yhteisön lainkäyttöelinten toimivalta "koskee ainoastaan toimenpiteen tai päätöksen laillisuutta; taloudellisluonteisissa riidoissa yhteisöjen tuomioistuimella on täysi harkintavalta". 48 Sen kohde kuuluu siis siihen alueeseen, jota koskee yhteisön lainkäyttöelimille asetettu kielto antaa määräyksiä yhteisön toimielimille (ks. vastaavasti asia T-168/97, Varas Carrión v. neuvosto, tuomio 19.7.1999, Kok. H. 1999, s. I-A-143 ja s. II-761, 26 kohta). Tästä syystä kyseinen vaatimus on jätettävä tutkimatta. B Kantajan vaatimus, jonka mukaan EKP olisi velvoitettava suorittamaan hänelle hänen peruspalkastaan palvelussuhteen ehtojen 44 artiklan nojalla pidätetyt määrät Tiivistelmä asianosaisten väitteistä ja niiden perusteluista 49 EKP arvioi, että kantajan vaatimus, jonka mukaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen pitäisi velvoittaa EKP suorittamaan hänelle hänen palkastaan palvelussuhteen ehtojen 44 artiklan nojalla pidätetyt määrät, on jätettävä tutkimatta samoista syistä kuin edellä 45 kohdassa on esitetty. 50 Kantaja vastustaa tätä edellä 46 kohdassa esitetyin perusteluin. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviointi asiasta 51 Kyseinen vaatimus on selvästi taloudellisluonteinen. Sen kohde kuuluu siis palvelussuhteen ehtojen 42 artiklan toisen alakohdan mukaisesti yhteisön lainkäyttöelinten täyteen harkintavaltaan. Näin ollen se on tutkittava (ks. vastaavasti asia T-197/98, Rudolph v. komissio, tuomio 23.3.2000, Kok. H. 2000, s. I-A-55 ja II-241, 32 ja 33 kohta ja siinä mainittu oikeuskäytäntö). Asiakysymys A Lainvastaisuusväitteet 1. Palvelussuhteen ehtoja koskevat lainvastaisuusväitteet EKP ei ollut toimivaltainen päättämään kurinpitojärjestelmästä - Tiivistelmä asianosaisten väitteistä ja niiden perusteluista 52 Kantaja väittää, että EKP ei ollut toimivaltainen päättämään kurinpitojärjestelmästä. Se viittaa tältä osin myös edellä mainittuun 9.11.1999 päivättyyn kirjeeseensä, joka on otettu kannekirjelmän liitteeseen 21. 53 Kun Euroopan yhteisöjen yhteisen neuvoston ja yhteisen komission perustamisesta tehdyn sopimuksen (jäljempänä sulautumissopimus) 24 artiklassa annetaan neuvostolle toimivalta antaa Euroopan yhteisöjen virkamiehiin sovellettavat henkilöstösäännöt (jäljempänä EY:n henkilöstösäännöt), EKPJ:n perussäännön 36.1 artiklassa on annettu EKP:n neuvostolle yksinomaan valtuudet vahvistaa johtokunnan ehdotuksesta EKP:n henkilöstöä koskevat palvelussuhteen ehdot. Virkamiehen ja hänen toimielimensä välinen suhde ei kuitenkaan ole sopimussuhde vaan viran ja lojaalisuuden käsitteeseen perustuva julkisoikeudellinen suhde. Neuvostolla, jolle on annettu valtuudet sulautumissopimuksen 24 artiklassa, on siis ollut oikeus määrätä henkilöstösäännöissä kurinpitojärjestelmästä, joka perustuu virkamiehen ja yhteisön väliseen erityiseen alamaisuussuhteeseen. EKP:n ja sen henkilöstön välinen suhde on sitä vastoin pelkkä sopimussuhde, joka perustuu tahdonilmaisujen vapauteen, joka on seurausta henkilöön liittyvistä oikeuksista ja ammatillisesta vapaudesta ja jonka suojeleminen on yhteisön yleinen oikeusperiaate. Se ei siten perustu alamaisuussuhteeseen. Näin ollen EKP:llä ei ole valtuuksia määrätä palvelussuhteen ehdoissa kurinpitojärjestelmästä, jonka avulla se kykenisi muuttamaan yksipuolisesti työsopimuksen täytäntöönpanon perusteita tahdonilmaisujen vapauden periaatteen vastaisesti, ja soveltaa sitä. EKP olisi kyennyt suojautumaan henkilöstönsä sopimusvelvoitteiden rikkomista vastaan ilman tällaista järjestelmääkin varaamalla itselleen sopimusoikeudellisesti irtisanomisoikeuden poikkeuksellisissa tilanteissa. 54 Kurinpitojärjestelmästä määrääminen työsopimusten täytäntöönpanon yhteydessä on myös Saksan oikeuden vastaista. 55 Se on myös eurooppalaisten oikeusperiaatteiden, erityisesti vilpittömän mielen periaatteen vastaista. 56 EKP korostaa ensinnäkin, että kantajan viittaus kannekirjelmän liitteeseen 21 ei ole oikeudenkäyntiä koskevien menettelysääntöjen mukaista ja että tämä väite on tästä syystä jätettävä tutkimatta ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen työjärjestyksen 44 artiklan 1 kohdan c alakohdan perusteella. 57 EKP arvioi tämän jälkeen asiakysymyksen osalta, että EKP:n neuvosto oli toimivaltainen määräämään henkilöstöön sovellettavissa palvelussuhteen ehdoissa myös kurinpitojärjestelmästä. - Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviointi asiasta 58 Vastaajan esittämästä oikeudenkäyntiväitteestä on ensinnäkin todettava, että huolimatta siitä, että siinä viitataan liitteeseen, kanneperuste, jonka mukaan EKP:llä ei ollut toimivaltaa määrätä kurinpitojärjestelmästä, sellaisena kuin se ilmenee itse kannekirjelmästä, on esitetty riittävän selvästi ja täydellisesti, jotta vastaaja ja ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin voivat ymmärtää sen ulottuvuuden. Kanneperuste on siis tutkittava. 59 Asiakysymyksen osalta on korostettava, että EKP:n ja sen henkilöstön välinen työsuhde määritellään palvelussuhteen ehdoissa, jotka EKP:n neuvosto on antanut EKP:n johtokunnan ehdotuksesta EKPJ:n perussäännön 36.1 artiklan nojalla. Palvelussuhteen ehtojen 9 artiklan a alakohdassa määrätään, että "EKP:n ja sen työntekijöiden välisiä työsuhteita säännellään näiden palvelussuhteen ehtojen mukaisesti tehdyin työsopimuksin". Palvelussuhteen ehtojen 10 artiklan a alakohdassa määrätään, että "EKP:n ja sen työntekijöiden väliset työsopimukset tehdään työhönottoasiakirjalla, jonka työntekijät allekirjoittavat". 60 Nämä määräykset vastaavat EIP:n henkilöstösääntöjen määräyksiä, joiden osalta yhteisöjen tuomioistuin on päätellyt, että "pankin ja sen työntekijöiden välisiä suhteita varten käyttöön otettu järjestelmä - - on sopimusoikeudellinen ja perustuu siis periaatteeseen, jonka mukaan pankin ja kunkin sen työntekijän väliset yksittäiset sopimukset ovat yhteisymmärryksen tulosta" (em. asiassa Mills v. EIP annetun tuomion 22 kohta). 61 On siis pääteltävä, että EKP:n ja sen virkamiesten välinen työsuhde on sopimusoikeudellinen eikä lainsäädäntöön perustuva. 62 Tämän jälkeen on korostettava, että riidanalainen sopimus on tehty sellaisen yhteisön laitoksen kanssa, jonka tehtävänä on toimia yhteisön edun nimissä ja jolla on valtuudet säätää asetuksella henkilöstöönsä sovellettavista säännöistä. 63 Toisin kuin kantaja väittää, näiden seikkojen perusteella EKP:n neuvostolla oli EKPJ:n perussäännön 36.1 artiklan määräysten nojalla oikeus määrätä palvelussuhteen ehdoissa kurinpitojärjestelmästä, jonka perusteella se voi muun muassa tilanteessa, jossa sen virkamies laiminlyö työsopimuksesta johtuvia velvoitteitaan, toteuttaa sille annettujen vastuualueiden ja tavoitteiden kannalta tarpeelliset toimenpiteet. 64 Kantaja esittää ensisijaisesti kaksi perustelua vastakkaisen väitteensä tueksi. 65 Ensinnäkin toisin kuin sulautumissopimuksen 24 artiklassa, EKPJ:n perussäännön 36.1 artiklan sanamuodon mukaan sallitaan palvelussuhteen ehtojen vahvistaminen ainoastaan siten, että tahdonilmaisujen vapaus otetaan täysin huomioon. Perussäännön 36.1 artiklassa puhutaan "palvelussuhteen ehdoista" ("Beschäftigungsbedingungen", "Employment Conditions"), kun sulautumissopimuksen 24 artiklassa puhutaan "Euroopan yhteisöjen virkamiehiin sovellettavista henkilöstösäännöistä". 66 Tämä sanamuotoon nojautuva perustelu on kuitenkin perusteeton. Sulautumissopimuksen 24 artiklassa viitataan edellä mainitun maininnan jälkeen "Euroopan yhteisöjen muuhun henkilöstöön sovellettaviin palvelussuhteen ehtoihin", mikä sanamuoto vastaa EKPJ:n 36.1 artiklan mukaisia "palvelussuhteen ehtoja". Euroopan yhteisöjen muuhun henkilöstöön sovellettaviin palvelussuhteen ehtoihin kuuluu perustellusti näiden työntekijöiden tärkeimpien ryhmien osalta myös kurinpitojärjestelmä. 67 Toiseksi kantaja katsoo, että kurinpitoseuraamusten soveltaminen antaisi EKP:lle mahdollisuuden muuttaa yksipuolisesti työsopimuksen täytäntöönpanon ehtoja, mikä on ristiriidassa Saksan työoikeuden mukaisten periaatteiden ja eurooppalaisten oikeusperiaatteiden, erityisesti vilpittömän mielen periaatteen kanssa. 68 Tältä osin on ensinnäkin muistutettava siitä, että vaikka yhteisön toimielinten tai laitosten, mukaan lukien EKP, ja niiden muihin kuin virkamiehiin kuuluvan henkilöstön välinen työsuhde on sopimusoikeudellinen, se kuuluu asiayhteyteen, jossa henkilöstö hoitaa julkisen intressin mukaisia tehtäviään, joten se on hyvin samankaltainen kuin virkamiehen ja hänen toimielimensä välinen henkilöstösääntöihin perustuva suhde ja siihen voi näin ollen sisältyä kurinpitojärjestelmä. Väliaikainen toimihenkilö, jota koskevat Euroopan yhteisöjen muuhun henkilöstöön sovellettavat palvelussuhteen ehdot, saa siis hyväkseen henkilöstösääntöjen 11-26 artiklan mukaiset oikeudet ja hänen on noudatettava niiden mukaisia velvoitteita (Euroopan yhteisöjen muuhun henkilöstöön sovellettavien palvelussuhteen ehtojen 11 artikla), ja häneen voidaan kohdistaa kurinpitoseuraamuksia henkilöstösääntöjen VI osaston mukaisin edellytyksin (kyseisten palvelussuhteen ehtojen 50 a artikla). Samoin EIP:n henkilöstösäännöissä, jotka ovat hyvin samankaltaiset kuin EKP:n palvelussuhteen ehdot, määrätään kurinpitojärjestelmästä (ks. esimerkkeinä kyseisen järjestelmän soveltamisesta em. asiassa Hautem v. EIP annettu tuomio ja asia T-141/97, Yasse v. EIP, tuomio 28.9.1999, Kok. H. 1999, s. I-A-177 ja II-929). 69 Kyseinen kurinpitojärjestelmä kuuluu olennaisena osana ehtoihin, jotka olivat kantajan tiedossa ja jotka hän hyväksyi allekirjoittaessaan vapaaehtoisesti työsopimuksensa EKP:n kanssa, sillä työsopimuksessa viitataan palvelussuhteen ehtoihin. 70 Lopuksi on huomautettava kantajan väitteestä, jonka mukaan riidanalainen kurinpitojärjestelmä merkitsisi sitä, että EKP voisi yksipuolisesti muuttaa henkilöstönsä sopimusten täytäntöönpanon ehtoja, jolloin heidän tilanteensa poikkeaisi niiden palkansaajien tilanteesta, joihin sovelletaan yksityisoikeudellisia työsuhteita koskevaa työoikeutta, että tällä ei ole missään tapauksessa merkitystä muutoin kuin tiettyjen palvelussuhteen ehtojen mukaisten kurinpitoseuraamusten osalta, joita ei käytetä yksityisoikeudellisissa työsopimuksissa ja joita ovat muun muassa työskentelypaikan pakollinen vaihto ja palkan tilapäinen tai pysyvä alentaminen. Tällaisia seuraamuksia ei ole kuitenkaan sovellettu nyt käsiteltävässä asiassa, koska kantaja on irtisanottu vakavan laiminlyönnin vuoksi. Työnantajan mahdollisuudesta irtisanoa työsopimus yksipuolisesti palkansaajan vakavan laiminlyönnin vuoksi säädetään kuitenkin useimpien jäsenvaltioiden yksityisoikeudellisia työsuhteita koskevassa oikeudessa, myös Saksan oikeudessa. Lisäksi useimpien eri jäsenvaltioiden oikeuksissa tähän mahdollisuuteen liittyy työntekijöitä heikommin suojaavia takeita kuin EKP:n ja sen henkilöstön välisessä työsuhteessa. 71 Tästä seuraa, että kanneperuste on perusteeton. Niiden käyttäytymistä koskevien velvoitteiden lainvastaisuus, joihin EKP vetoaa - Tiivistelmä asianosaisten väitteistä ja niiden perusteluista 72 Kantaja arvostelee EKP:tä siitä, että se on irtisanomispäätöksessään nojautunut palvelussuhteen ehtojen 4 artiklan a alakohdassa määritettyjen työntekijöitä velvoittavien käyttäytymissääntöjen noudattamatta jättämiseen. 73 Näitä sääntöjä ei ensinnäkään ole ilmoitettu sellaisenaan kantajalle. Työnantajan velvollisuudesta ilmoittaa työntekijöille työsopimuksessa tai työsuhteessa sovellettavista ehdoista 14 päivänä lokakuuta 1991 annetun neuvoston direktiivin 91/533/ETY (EYVL L 288, s. 32) 2 artiklan mukaan työnantaja on velvollinen antamaan työntekijän tietoon työsopimuksen tai työsuhteen olennaiset kohdat. Vaikka virkamieheltä voidaan mahdollisesti vaatia tutustumista EY:n henkilöstösääntöjen mukaisiin velvoitteisiinsa, työntekijöitä ja laajemmin arvioituna myös EKP:n työntekijöitä velvoittavat vain sopimuspuolten välillä neuvotellun työsopimuksen mukaiset velvoitteet. 74 Näistä säännöistä ei ole myöskään kuultu henkilöstökomiteaa. 75 EKP kiistää tämän lainvastaisuusväitteen perusteltavuuden. Kyseiset käyttäytymissäännöt on saatettu kantajan tietoon ja niistä on kuultu EKP:n edeltäjän ERI:n henkilöstökomiteaa. - Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviointi asiasta 76 Palvelussuhteen ehtojen 4 artiklan a alakohdassa määrätään seuraavaa: "EKP:n työntekijöiden on hoidettava tehtäviään tunnollisesti ja ilman oman edun tavoittelua. Heidän on käyttäydyttävä työtehtäviensä ja EKP:n aseman yhteisön toimielimenä edellyttämällä tavalla." 77 Kantaja väittää ensinnäkin, että direktiivin 91/533/ETY 2 artiklan vastaisesti tätä velvoitetta ei ole ilmoitettu hänelle. 78 Tältä osin on todettava, että EKP väittää, ilman että kantaja olisi kiistänyt tämän väitteen oikeellisuutta vakavasti ja yksityiskohtaisesti, että kantajalle on hänen palvelukseen ottamisensa yhteydessä annettu jäljennös palvelussuhteen ehdoista. Kantajan työsopimuksesta ilmenee joka tapauksessa, että "EKP:n henkilöstön palvelussuhteen ehdot, siinä muodossa kuin ne ovat voimassa asianomaisella hetkellä, muodostavat erottamattoman osan tästä sopimuksesta". Kantaja on allekirjoittanut sopimuksen 9.7.1998, ja hänen allekirjoitustaan edeltää seuraava maininta: "Hyväksyn täten edellä mainitun työtarjouksen edellä esitetyin ehdoin ja edellytyksin". Sopimuksessa todetaan lisäksi seuraavaa: "Älkää epäröikö ottaa yhteyttä henkilöstöosastoon, mikäli tarvitsette erityisiä tietoja tämän sopimuksen ehdoista ja edellytyksistä." Näiden seikkojen perusteella on todettava, että kantaja tiesi sen, että palvelussuhteen ehdot, mukaan lukien niiden 4 artiklan a alakohta muodostivat erottamattoman osan hänen sopimusvelvoitteistaan, tai hän ei ainakaan voinut perustellusti olla tietämättä sitä. Näin ollen EKP on perustellusti voinut vedota niihin kantajaa vastaan. 79 Direktiivin 91/533/ETY osalta palvelussuhteen ehtojen 9 artiklan c alakohdan toisessa virkkeessä määrätään, että "EKP soveltaa - - sosiaalipolitiikkaa koskeviin jäsenvaltioille osoitettuihin asetuksiin ja direktiiveihin sisältyviä oikeussääntöjä" ja 10 artiklan a alakohdan toisessa virkkeessä, että "työhönottoasiakirjat sisältävät ne sopimuksen osatekijät, jotka on täsmennetty - - 14 päivänä lokakuuta 1991 annetussa neuvoston direktiivissä 91/533/ETY". EKP on siis vapaaehtoisesti sitoutunut noudattamaan kyseistä direktiiviä, myös sen 2 artiklaa, jonka rikkomiseen kantaja vetoaa. 80 Kyseisen direktiivin 2 artiklassa säädetään seuraavaa: "Tiedottamisvelvollisuus 1. Työnantaja on velvollinen antamaan tämän direktiivin soveltamisalaan kuuluvan palkatun työntekijän, josta jäljempänä käytetään nimitystä 'työntekijä', tietoon työsopimuksen tai työsuhteen olennaiset kohdat. 2. Edellä 1 kohdassa tarkoitettujen tietojen tulee sisältää vähintään seuraavat asiat: a) osapuolten henkilöllisyys; b) työn suorittamispaikka; jos kiinteää tai pääasiallista työn suorittamispaikkaa ei ole, periaate, että työntekijä työskentelee eri kohteissa sekä työnantajan liiketoiminnan kotipaikka tai, tarvittaessa, työnantajan kotipaikka; c) i) sen työn nimike, taso, luonne tai laatu, jota suorittamaan työntekijä on palkattu; tai ii) työstä lyhyt määritelmä tai kuvaus d) työsopimuksen tai työsuhteen alkamispäivä; e) jos työsopimus tai työsuhde on tilapäinen, sen arvioitu kesto; f) sen palkallisen loman pituus, johon työntekijä on oikeutettu tai, jos tätä ei voida määritellä tietoa annettaessa, yksityiskohtaiset säännöt, joiden mukaisesti tällainen loma määräytyy ja siitä päätetään; g) niiden irtisanomisaikojen pituudet, joita työnantajan ja työntekijän on noudatettava työsopimuksen tai työsuhteen päättyessä tai, jos niitä ei voida määritellä tietoa annettaessa, yksityiskohtaiset säännöt, joiden mukaisesti irtisanomisajat määräytyvät; h) palkan perusosan suuruus, muut palkan osat sekä se, kuinka usein palkka, johon työntekijä on oikeutettu, maksetaan i) työntekijän säännöllisen työpäivän tai työviikon pituus; j) tarvittaessa; i) viittaus niihin kollektiivisopimuksiin, jotka säätelevät työntekijän työehtoja; tai ii) sen toimivaltaisen toimielimen tai toimivaltaisen järjestön nimi, joka on solminut kollektiivisopimuksen, jos on kyse sellaisten erityisten toimielimien tai järjestöjen yrityksen ulkopuolella solmimista kollektiivisopimuksista, joissa työmarkkinaosapuolet ovat tasapuolisesti edustettuina. 3. Edellä 2 kohdan f, g, h ja i alakohdassa tarkoitetut tiedot voidaan mahdollisuuksien mukaan antaa viittaamalla lakeihin, asetuksiin ja hallinnollisiin tai lakisääteisiin määräyksiin tai kollektiivisopimuksiin, jotka säätelevät kyseisiä kohtia." 81 Nyt käsiteltävässä asiassa kantaja on 9.7.1998 allekirjoittanut työsopimuksen, jossa ilmoitetaan direktiivin 91/533/ETY 2 artiklan 2 kohdan mukaisesti osapuolten henkilöllisyys, työn suorittamispaikka, työn laatu, työsopimuksen alkamispäivä, työsopimuksen arvioitu kesto ja palkan perusosan suuruus. Palkallisen loman pituutta, niiden irtisanomisaikojen pituutta, joita on noudatettava työsopimuksen päättyessä, sitä, kuinka usein palkka maksetaan ja työntekijän säännöllisen työpäivän tai työviikon pituutta koskevat tiedot, jotka on lähtökohtaisesti myös ilmoitettava työntekijälle, voidaan direktiivin 91/533/ETY 2 artiklan 3 kohdan perusteella mahdollisuuksien mukaan antaa "viittaamalla lakeihin, asetuksiin ja hallinnollisiin tai lakisääteisiin määräyksiin tai kollektiivisopimuksiin, jotka säätelevät kyseisiä kohtia". Kyseisessä työsopimuksessa viitataan EKP:n palvelussuhteen ehtoihin, joissa esitetään nämä seikat yksityiskohtaisesti. Kantajan työsopimukseen sisältyvät siis kaikki direktiivin 91/533/ETY 2 artiklassa tarkoitetut "työsopimuksen olennaiset kohdat". 82 Direktiivin 91/533/ETY 2 artiklassa tai kyseisen direktiivin missään muussakaan säännöksessä ei myöskään velvoiteta työnantajaa ilmoittamaan nimenomaisesti työntekijälle hänen käyttäytymistään koskevista velvoitteista. 83 Käyttäytymisvelvoite tarkoittaa joka tapauksessa sitä, että sovelletaan suurimmalle osalle jäsenvaltioista yhteistä niiden oikeusjärjestyksiin sisältyvää periaatetta, jonka mukaan sopimukset ja erityisesti työsopimukset on pantava täytäntöön vilpittömässä mielessä. Koska tämä periaate on perustavanlaatuinen, sen olemassaolo on niin itsestään selvä, että se velvoittaa selvästi myös siinä tapauksessa, ettei siitä ole nimenomaista määräystä. 84 Kantaja vetoaa toiseksi siihen, että tästä käyttäytymisvelvoitteesta ei ole kuultu henkilöstökomiteaa. Sen lisäksi, mitä juuri todettiin kyseisen velvoitteen perustavanlaatuisuudesta, on huomautettava, että se perustuu palvelussuhteen ehtoihin, jotka on annettu EKPJ:n perussäännön 36.1 artiklan nojalla, jossa määrätään, että "EKP:n neuvosto vahvistaa johtokunnan ehdotuksesta EKP:n henkilöstöä koskevat palvelussuhteen ehdot". Ne on siis laadittu menettelyssä, joka ei edellytä henkilöstökomitean kuulemista. Henkilöstökomitea on perustettu palvelussuhteen ehdoissa, joiden 46 artiklassa määrätään, että sitä on kuultava aina palvelussuhteen ehtoja muutettaessa. Kyseinen määräys ei kuitenkaan ole seurausta palvelussuhteen ehtojen muuttamisesta vaan niiden alkuperäisestä sanamuodosta. Tässä tapauksessa ei siis ole ollut velvollisuutta kuulla henkilöstökomiteaa. Väite on siten hylättävä. Kurinpitoseuraamusten kohteena olevien tekojen määrittämättä jättäminen - Tiivistelmä asianosaisten väitteistä ja niiden perusteluista 85 Kantaja esittää, että palvelussuhteen ehdoissa ei määritetä tekoja, jotka voisivat olla kurinpitoseuraamusten kohteena. Palvelussuhteen ehtojen 8 kohdassa olevassa osassa, erityisesti 43 artiklassa, kuvataan ainoastaan kurinpitosääntöjen rikkomisen oikeudelliset seuraukset määrittämättä näitä rikkomisia. 86 EKP arvioi, että kantaja sekoittaa keskenään lain rikkomisen ja lain rikkomisesta määrättävän seuraamuksen. - Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviointi asiasta 87 Tältä osin on korostettava, että palvelussuhteen ehtojen 43 artiklassa määrätään, että kurinpitotoimenpiteisiin voidaan ryhtyä sellaisia työntekijöitä kohtaan, jotka laiminlyövät velvoitteensa EKP:tä kohtaan. Nämä velvoitteet ("duties") on määritetty palvelussuhteen muissa artikloissa, muun muassa 4 ja 5 artiklassa. Väite on siis hylättävä. 88 Edellä esitetyn perusteella palvelussuhteen ehdoista esitetyt lainvastaisuusväitteet eivät ole perusteltuja. 2. EKP:n henkilöstösääntöjä koskeva lainvastaisuusväite Tiivistelmä asianosaisten väitteistä ja niiden perusteluista 89 Kantaja esittää, että palvelussuhteen ehtojen 43 artiklan mukaisen kurinpitomenettelyn toteuttaminen edellyttää välttämättä turvautumista EKP:n henkilöstösääntöjen 8 kohtaan sisältyviin artikloihin, joten palvelussuhteen ehtojen lainvastaisuus aiheuttaa kyseisen menettelyn sääntöjenvastaisuuden. EKP:n henkilöstösäännöt ovat lainvastaiset kahdestakin syystä. 90 Niillä ei ensinnäkään ole oikeudellista perustaa. Ne koskevat näet EKP:n henkilöstöön sovellettavaa järjestelmää. EKP:n neuvoston olisi siis pitänyt antaa kyseiset henkilöstösäännöt EKPJ:n perussäännön 36.1 artiklan nojalla johtokunnan ehdotuksesta, eikä johtokunnan yksinään, koska sillä ei ole tähän toimivaltaa. 91 Toiseksi EKP:n henkilöstösäännöt eivät ole vielä tulleet voimaan, koska palvelussuhteen ehtojen 46.1 artiklan mukaista henkilöstökomitean kuulemismenettelyä ei ole vielä saatettu päätökseen. 92 EKP väittää ensisijaisesti, että sen henkilöstösäännöistä esitetyn lainvastaisuusväitteen tutkittavaksi ottamisen edellytykset selvästi puuttuvat, koska kantaja viittaa abstraktisti ja yhtenä kokonaisuutena EKP:n henkilöstösääntöjen lainvastaisuuteen esittämättä, mitkä määräykset hän nimenomaisesti riitauttaa (yhdistetyt asiat T-6/92 ja T-52/92, Reinarz v. komissio, tuomio 26.10.1993, Kok. H. 1993, s. II-1047, 57 kohta). 93 EKP väittää toissijaisesti, että kantajan esittämät väitteet ovat perusteettomia. 94 EKP:n henkilöstösäännöillä on ensinnäkin riittävä oikeudellinen perusta EKP:n työjärjestyksen 21.3 artiklassa. 95 Toisaalta EKP:n henkilöstösääntöjen osalta on kuultu ERI:n henkilöstökomiteaa ennen niiden voimaantuloa 1.7.1998. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviointi asiasta 96 Tukeakseen väitettään, jonka mukaan kantajan esittämän lainvastaisuusväitteen tutkittavaksi ottamisen edellytykset eivät täyty, EKP vetoaa edellä mainittuun asiassa Reinarz vastaan komissio annettuun tuomioon. Siinä todetaan, että jotta lainvastaisuusväite voitaisiin tutkia, edellytetään sitä, että yleisluonteinen toimi, jonka lainvastaisuuteen vedotaan, on suoraan tai välillisesti sovellettavissa kanteen kohteena olevaan tapaukseen ja että kanteen kohteena oleva yksittäispäätös ja yleisluonteinen toimi, jonka lainvastaisuuteen vedotaan, ovat välittömässä oikeudellisessa yhteydessä (em. asiassa Reinarz v. komissio annetun tuomion 57 kohta ja siinä mainittu oikeuskäytäntö). 97 Tässä tapauksessa kantaja täsmentää perustellusti, että palvelussuhteen ehtojen 43 artiklan mukaisen kurinpitomenettelyn toteuttaminen edellyttää välttämättä turvautumista EKP:n henkilöstösääntöjen 8 kohdan artikloihin. Näin ollen henkilöstösääntöjen lainvastaisuudesta seuraisi kurinpitomenettelyn sääntöjenvastaisuus. Riidanalaisten päätösten ja riitautetun yleisluonteisen toimen välillä on siis välitön oikeudellinen yhteys. Lainvastaisuusväite on siten tutkittava ainakin siltä osin kuin se koskee EKP:n henkilöstösääntöjen 8 kohdan määräyksiä. 98 Lainvastaisuusväitteen asiakysymyksestä ensinnäkin EKP:n henkilöstösääntöjen oikeudellisen perustan osalta kantaja vetoaa siihen, että EKP:n johtokunta on antanut ne, vaikka EKPJ:n perussäännön 36.1 artiklan mukaan EKP:n neuvoston tehtävänä on vahvistaa johtokunnan ehdotuksesta EKP:n henkilöstöä koskevat palvelussuhteen ehdot. 99 On huomattava, että johtokunta on antanut EKP:n henkilöstösäännöt, joilla pyritään määrittämään palvelussuhteen ehtojen täytäntöönpanoa koskevat edellytykset, EKP:n työjärjestyksen 21.3 artiklan nojalla, ja kyseisessä artiklassa määrätään, että "palvelussuhteen ehtojen soveltamisesta määrätään henkilöstösäännöissä, jotka antaa johtokunta, joka päättää myös niiden muuttamisesta". Työjärjestys puolestaan perustuu EKPJ:n perussäännön 12.3 artiklaan, jossa määrätään, että "EKP:n neuvosto hyväksyy työjärjestyksen, jossa määritetään EKP:n sisäinen organisaatio ja sen päätöksentekoelimet". 100 EKP:n neuvosto on EKP:n työjärjestyksen 21.3 artiklalla näin ollen delegoinut johtokunnalle valtuudet määrittää palvelussuhteen ehtojen täytäntöönpanoa koskevat edellytykset. 101 Kantajan väite herättää kysymyksen siitä, onko tämä toimivallan jakaminen ollut sallittua, kun otetaan huomioon se, että EKPJ:n perussäännössä, joka on normihierarkiassa työjärjestystä ylempänä, määrätään siitä, että EKP:n neuvoston tehtävänä on vahvistaa "EKP:n henkilöstöä koskevat palvelussuhteen ehdot". 102 Oikeuskäytännöstä ilmenee, että täytäntöönpanovaltuuksien delegoiminen on yhteisön oikeudessa sallittua, edellyttäen että sitä ei ole missään säädöksessä virallisesti kielletty (asia 9/56, Meroni v. korkea viranomainen, tuomio 13.6.1958, Kok. 1958, s. 9, 42; Kok. Ep. I, s. 21). 103 Tässä tapauksessa delegoimista ei ensinnäkään ole kielletty missään säädöksessä. 104 Toiseksi delegoimisen tarkoituksena on yksinomaan toimivaltaisen viranomaisen laatiman lainsäädännön täytäntöön paneminen, ja lainsäädäntö on annettu primäärioikeuden määräyksen, tässä tapauksessa EKPJ:n perussäännön 12.3 artiklan nojalla. Viimeksi mainitussa määräyksessä annetaan EKP:n neuvostolle toimivalta hyväksyä työjärjestys, jossa määritetään EKP:n sisäinen organisaatio, mikä merkitsee valtuuksia delegoida tässä tarkoituksessa henkilöstöön sovellettavien palvelussuhteen ehtojen määrittäminen. 105 Tämä delegoiminen on rinnastettava sulautumissopimuksen 24 artiklaa koskevaan delegoimiseen, sillä myös se on primäärioikeuden määräys, jonka mukaan neuvosto antaa henkilöstösäännöt ja Euroopan yhteisöjen muuhun henkilöstöön sovellettavat palvelussuhteen ehdot. Kyseisessä artiklassa ei määrätä muodollisesti siitä, että neuvosto voisi delegoida tätä toimivaltaa. Neuvoston tällä perusteella antamien henkilöstösääntöjen 110 artiklassa määrätään kuitenkin, että "kukin toimielin antaa yleiset säännökset näiden henkilöstösääntöjen täytäntöönpanemiseksi". Tämän delegoinnin laillisuus on hyväksytty implisiittisesti yhteisön oikeuskäytännössä, vaikka siitä ei määrätä muodollisesti primäärioikeudessa (ks. esim. asia T-75/89, Brems v. neuvosto, tuomio 14.12.1990, Kok. 1990, s. II-899, 29 kohta). 106 Kantajan väite, joka liittyy siihen, että EKP:n johtokunta on antanut EKP:n henkilöstösäännöt, on näin ollen hylättävä. 107 Toiseksi väitteestä, jonka mukaan EKP:n henkilöstösäännöt eivät olisi vielä tulleet voimaan, koska henkilöstökomitean kuulemista ei ole viety päätökseen, on korostettava, että palvelussuhteen ehtojen 46 artiklasta ja EKP:n työjärjestyksen 21.4 artiklasta ilmenee, että kuulemista edellytetään vain henkilöstösääntöjä muutettaessa tai uusia henkilöstösääntöjä laadittaessa. 108 Väite on siis hylättävä. 109 Tästä seuraa, että henkilöstösääntöjä koskeva lainvastaisuusväite on perusteeton. 3. Kiertokirjettä nro 11/98 koskeva lainvastaisuusväite Tiivistelmä asianosaisten väitteistä ja niiden perusteluista 110 Kantaja katsoo, että kiertokirje nro 11/98 on vaikutukseton. 111 Vastauksessaan hän selittää tältä osin ensinnäkin, että hänen suhteensa EKP:hen ei perustu lainsäädäntöön vaan sopimussuhteeseen, että EKP ei siis voi muuttaa yksipuolisesti työsopimuksen täytäntöönpanon edellytyksiä ja että ei ole osoitettu, että kiertokirjeestä nro 11/98 olisi sovittu sopimuspuolten välisessä yhteisymmärryksessä. Tästä seuraa, että kiertokirjeeseen nro 11/98 ei voida vedota häntä vastaan, vaikka se olisikin mahdollisesti annettu hänelle tiedoksi ennen hänen syykseen luettujen tekojen tapahtumista. 112 Toiseksi kiertokirje nro 11/98 ei ole laillisesti voimassa, koska henkilöstökomiteaa ei ole kuultu siitä. 113 EKP väittää ensisijaisesti, että lainvastaisuusväitteen tutkittavaksi ottamisen edellytykset eivät täyty, koska kantaja on kannekirjelmässään yksinomaan viitannut kurinpitomenettelyssä esittämiinsä huomautuksiin, ja että se toissijaisesti on perusteeton. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviointi asiasta 114 Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen työjärjestyksen 44 artiklan 1 kohdan mukaan kanteessa on mainittava yhteenveto kanteen oikeudellisista perusteista. Tämän maininnan on oltava niin selvä ja täsmällinen, että vastaaja voi valmistella puolustuksensa ja ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ratkaista asian tarpeen vaatiessa ilman muita tietoja (esim. asia T-111/99, Samper v. parlamentti, tuomio 5.7.2000, Kok. H. 2000, s. I-A-135 ja II-611, 27 kohta). 115 On muistettava, että kannekirjelmää voidaan tukea ja täydentää tietyiltä osin viittaamalla otteisiin sen liitteenä olevista asiakirjoista, mutta viittaamalla ylimalkaisesti muihin, jopa kannekirjelmän liitteinä oleviin asiakirjoihin ei korjata sitä, että kanteessa ei ole mainittu olennaisia oikeudellisia perusteita ja perusteluja, jotka siinä on edellä mainittujen säännösten mukaan mainittava (asia T-154/98, Asia Motor France ym. v. komissio, määräys 21.5.1999, Kok. 1999, s. II-1703, 49 kohta). Kanneperusteen esittäminen vastauksessa ei voi korjata sitä, että kannekirjelmä ei ole kyseisen määräyksen mukainen. Vaikka onkin sallittua, että kantaja kehittää kanneperusteitaan vastauksessaan, tämä oikeus edellyttää kuitenkin sitä, että kyseiset perusteet on ainakin mainittu kannekirjelmässä (asia T-23/96, De Persio v. komissio, tuomio 15.9.1998, Kok. H. 1998, s. I-A-483 ja II-1413, 49 kohta). 116 Tässä tapauksessa kantaja on tyytynyt ilmoittamaan kannekirjelmässään seuraavaa: "Kiertokirje nro 11/1998 on vaikutukseton. Toiston välttämiseksi viittaan tässä yhteydessä 21.10.1999 päivättyihin huomautuksiini sekä 3.11.1999 pidetyssä kuulemistilaisuudessa antamiini suullisiin lausumiin". 117 On todettava, että tosiseikkoja ja oikeudellisia seikkoja, joihin kyseinen kanneperuste perustuu, ei ole esitetty kannekirjelmässä edes yhteenvedonomaisesti. Näin ollen pelkkä kantajan viittaus 21.10.1999 päivättyihin huomautuksiin ja hänen vastaukseensa sisältyvät tiedot eivät voi korjata tätä laiminlyöntiä. Kyseinen kanneperuste on näin ollen jätettävä tutkimatta. 118 Kyseinen kanneperuste on joka tapauksessa merkityksetön. Tältä osin on muistutettava siitä, että jotta lainvastaisuusväite voitaisiin tutkia, edellytetään sitä, että yleisluonteinen toimi, jonka lainvastaisuuteen vedotaan, on suoraan tai välillisesti sovellettavissa kanteen kohteena olevaan tapaukseen ja että kanteen kohteena oleva yksittäispäätös ja yleisluonteinen toimi, jonka lainvastaisuuteen vedotaan, ovat välittömässä oikeudellisessa yhteydessä (em. asiassa Reinarz v. komissio annetun tuomion 57 kohta ja siinä mainittu oikeuskäytäntö). 119 Tässä tapauksessa kantaja on ollut kurinpitomenettelyn kohteena, koska hänen katsottiin ensinnäkin ahdistelleen yhtä työtovereistaan ja myrkyttäneen työilmapiirin ja toisaalta käyttäneen työpaikkansa internet-yhteyttä väärin. Tämä väärinkäyttö on tapahtunut kahdella eri tavalla, eli ensinnäkin tutkimalla internetissä pornografiaa tai äärioikeistolaista aineistoa sisältäviä sivuja ja toiseksi käyttämällä internetiä väärin yksityisiin tarkoituksiin. 120 Kiertokirjeeseen nro 11/98 vedotaan vain tämän viimeksi mainitun väärinkäytön osalta, eli 3.1 artiklan hyvin yleisluonteiseen määräykseen, jonka mukaan "EKP:n hankkimat internet-palvelut on tarkoitettu työtehtävien hoitamista varten". Irtisanomista koskevassa päätöksessä täsmennetään tältä osin, että "kiertokirjeessä sovelletaan näin ollen yleistä työoikeudellista periaatetta, jonka mukaan työntekijöille heidän työpaikallaan annettavia työnantajan työvälineitä on käytettävä työtehtävien hoitamista varten". EKP soveltaa tätä periaatetta kantajaan todetessaan tämän jälkeen samassa päätöksessä seuraavaa: "Sekä X:n internet-laskurissa että hänen sähköpostissaan rekisteröityjen yhteyksien - joista kaksi kolmannesta ei liittynyt asianomaisen työtehtävien hoitamiseen - kesto, lukumäärä ja tiheys osoittavat ilmeistä työvälineen väärinkäyttöä ja merkitsevät siis edellä mainitun periaatteen loukkaamista ja X:n velvoitteiden harjoittaa tehtäviään tunnollisesti EKP:tä kohtaan laiminlyöntiä". Viimeksi mainittu velvoite ei kuitenkaan perustu kiertokirjeeseen nro 11/98 vaan palvelussuhteen ehtojen 4 artiklan a alakohtaan, jossa määrätään, että "EKP:n työntekijöiden on hoidettava tehtäviään tunnollisesti ja ilman oman edun tavoittelua." 121 Kuten EKP perustellusti korostaa, kiertokirjeen nro 11/98 3.1 artiklassa vahvistettu sääntö on lisäksi ainoastaan ilmaus periaatteesta, jonka mukaan työnantajan työntekijälle antamia työvälineitä on käytettävä yleisesti ja muutamia erityisiä poikkeuksia lukuun ottamatta työntekijän ammatillisten tehtävien hoitamiseen. Tässä periaatteessa puolestaan sovelletaan palvelussuhteen ehtojen 4 artiklan a alakohdassa ilmaistua periaatetta, jonka mukaan työntekijöiden on hoidettava tehtäviään tunnollisesti ja ilman oman edun tavoittelua, mikä puolestaan on vain yksi tapa ilmaista periaate, jonka mukaan työsopimus on pantava täytäntöön vilpittömässä mielessä. 122 Kiertokirjeen nro 11/98 3.1 artiklan tarkoituksena on siis vain jokaisen työsopimuksen taustalla olevan yksinkertaisen perusperiaatteen ilmaiseminen, ja tätä periaatetta sovelletaan joka tapauksessa, vaikka siitä ei olisikaan määrätty nimenomaisesti. Lisäksi se merkitsee yksinkertaisesti vain palvelussuhteen ehtojen 4 artiklan a alakohdan soveltamista. Riippumatta kiertokirjeen nro 11/98 laillisuutta koskevasta kysymyksestä siinä ilmaistu sääntö pätee siis joka tapauksessa sekä edellä mainitun periaatteen perusteella että palvelussuhteen ehtojen tämän määräyksen perusteella. 123 Tästä seuraa, että EKP:n työntekijän velvollisuus käyttää lähtökohtaisesti työnantajan hänen käyttöönsä antamia työvälineitä vain ammatillisiin tarkoituksiin pätee siis riippumatta kiertokirjeen nro 11/98 3.1 artiklan laillisuudesta. Lainvastaisuusväitteellä ei siis ole merkitystä. Näin ollen se on jätettävä tutkimatta. B Riidanalaisten päätösten laillisuus 1. Oikeudenkäyntiä edeltävän menettelyn puuttumista koskeva kanneperuste Tiivistelmä asianosaisten esittämistä väitteistä ja niiden perusteluista 124 Kantaja esittää vastauksessaan, että 9.11.1999 tehty päätös on lainvastainen. Hän huomauttaa tältä osin, että hänen asianajajansa on 10.11.1999 päivätyssä kirjeessä tehnyt oikeudenkäyntiä edeltävän hallintovalituksen kyseisestä päätöksestä palvelussuhteen ehtojen 41 artiklan perusteella ja että EKP:n 17.11.1999 päivätyssä kirjeessä antama vastaus, jonka mukaan kyseisestä päätöksestä ei voitu tehdä tällaista hallintovalitusta, on oikeudellisesti virheellinen ja palvelussuhteen ehtojen 41 artiklan vastainen. Sen mukaan hallintovalituksen tekeminen on mahdotonta yksinomaan EKP:n neuvoston tekemien päätösten yhteydessä. Tässä tapauksessa kyseinen päätös on kuitenkin johtokunnan tekemä. 125 Hän huomauttaa, että palvelussuhteen ehtojen 41 artiklan mukaisen oikeudenkäyntiä edeltävän hallintovalitusmenettelyn tarkoituksena on antaa valituksen tekijälle mahdollisuus pakottaa EKP tutkimaan hänen perustelunsa uudelleen ennen lopullisen päätöksen tekemistä. Ennen tämän menettelyn täytäntöönpanoa alun perin tehdyn päätöksen oikeusvaikutuksia lykätään. Silloin kun tämä oikeudenkäyntiä edeltävä hallintovalitusmenettely on kuitenkin evätty palvelussuhteen ehtojen 41 artiklan vastaisesti, hallintovalituksen kohteena oleva päätös menettää lopullisesti oikeusvaikutuksensa. 126 Kantaja toistaa nämä perustelunsa samassa kirjelmässä myös irtisanomispäätöksen osalta. Tältä osin hän korostaa uutena seikkana sitä, että hänen asianajajansa on 22.11.1999 päivätyllä kirjeellä tehnyt kyseisestä päätöksestä hallintovalituksen ja että EKP:n hallintoelimet ovat 9.12.1999 päivätyllä kirjeellä eli vasta kannekirjelmän jättämisen jälkeen ilmoittaneet hänelle, että kyseisestä päätöksestä ei voitu tehdä hallintovalitusta samoista syistä kuin 9.11.1999 tehdyn päätöksen osalta oli esitetty. 127 EKP väittää ensisijaisesti, että kyseinen kanneperuste on jätettävä tutkimatta liian myöhään esitettynä ja, toissijaisesti, että se on perusteeton sen vuoksi, että riidanalaisista päätöksistä ei voida tehdä oikeudenkäyntiä edeltävää hallintovalitusta, koska ne ovat EKP:n johtokunnan tekemiä. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviointi asiasta 128 Palvelussuhteen ehtojen 41 artiklassa määrätään seuraavaa: "Työntekijät voivat EKP:n henkilöstösäännöissä vahvistetussa menettelyssä esittää EKP:n hallintoelimille oikeudenkäyntiä edeltävää tutkimusta varten valituksia, jotka hallintoelimet tutkivat siltä kannalta, ovatko kussakin yksittäisessä tapauksessa tehdyt päätökset yhdenmukaisia EKP:n henkilöstöpolitiikkaan ja palvelussuhteen ehtoihin nähden. Työntekijät, joiden asiaa ei ole ratkaistu tyydyttävällä tavalla oikeudenkäyntiä edeltävässä tutkimusmenettelyssä, voivat käyttää EKP:n henkilöstösääntöjen mukaista valitusmenettelyä. Edellä mainittuja menettelyjä ei voida käyttää seuraavia päätöksiä riitautettaessa: (i) EKP:n neuvoston päätökset tai EKP:n sisäiset määräykset, mukaan lukien palvelussuhteen ehdoissa tai EKP:n henkilöstösäännöissä vahvistetut määräykset; (ii) päätökset, joiden riitauttamiseksi on olemassa erityisiä muutoksenhakumenettelyjä tai (iii) päätökset, jotka koskevat sitä, että tilapäisen työntekijän nimitystä ei ole vahvistettu." 129 EKP:n henkilöstösääntöjen 8.1 artiklassa kuvataan ensinnäkin oikeudenkäyntiä edeltävä hallintovalitusmenettely ja toiseksi valitusmenettely. Nämä kaksi menettelyä ovat toisiaan täydentäviä. 130 Mikäli ensin mainitussa menettelyssä kysymys koskee lähinnä sen yksikön toimivaltaa, johon työntekijä kuuluu, hänen on saatettava kysymys yksikkönsä päällikön ratkaistavaksi. Mikäli kysymys kuuluu henkilöstöosaston vastuualueeseen, se on saatettava henkilöstöjohtajan ratkaistavaksi. Mikäli kysymystä ei ole ratkaistu tyydyttävästi kuukauden kuluessa tai mikäli työntekijä ei halua saattaa sitä edellä mainittujen viranomaisten ratkaistavaksi, hän voi saattaa sen ensin mainitussa tapauksessa johtokunnan jäsenen tai puheenjohtajan ratkaistavaksi ja jälkimmäisessä tapauksessa hallinnosta ja henkilöstöstä vastaavan johtokunnan jäsenen ratkaistavaksi. Näiden on annettava kuukauden kuluessa kysymyksen esittämisestä perusteltu lausunto, joka annetaan tiedoksi asianomaiselle työntekijälle. 131 Työntekijä, joka ei ole tyytyväinen näin tehtyyn päätökseen tai joka ei ole saanut vastausta kuukauden kuluessa, voi käyttää valitusmenettelyä (EKP:n henkilöstösääntöjen 8.1.4 ja 8.1.5 artikla). Siinä tapauksessa työntekijä toimittaa EKP:n pääjohtajalle muistion, jossa hän täsmentää perustelut, joiden vuoksi hän on riitauttanut päätöksen, ja esittää vaatimuksensa sen muuttamisesta. Pääjohtajan on vastattava kirjallisesti kuukauden kuluessa (EKP:n henkilöstösääntöjen 8.1.5 artikla). Valitusmenettelyn täytäntöön paneminen ei lykkää riidanalaisen päätöksen vaikutuksia (EKP:n henkilöstösääntöjen 8.1.6 artikla). 132 Nyt käsiteltävässä asiassa kantaja on tehnyt oikeudenkäyntiä edeltävän hallintovalituksen ensin 9.11.1999 tehdystä päätöksestä ja tämän jälkeen 18.11.1999 tehdystä irtisanomispäätöksestä. 133 EKP on vastannut hänelle ensimmäisen vaatimuksen osalta 17.11.1999 ja toisen vaatimuksen osalta 9.12.1999 (eli sen jälkeen, kun asiassa oli nostettu kanne 25.11.1999 jätetyllä kannekirjelmällä). 134 Kanneperusteen tutkittavaksi ottamisen edellytysten osalta on todettava, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen työjärjestyksen 48 artiklan 2 kohdan ensimmäisessä alakohdassa määrätään, että asian käsittelyn kuluessa ei saa vedota uuteen perusteeseen, ellei se perustu kirjallisen käsittelyn aikana esille tulleisiin tosiseikkoihin tai oikeudellisiin seikkoihin. 135 Tässä tapauksessa oikeudenkäyntiä edeltävän hallintovalituksen epääminen on saatettu kantajan tietoon 9.11.1999 tehdyn päätöksen osalta ennen kannekirjelmän jättämistä. Sitä vastoin irtisanomispäätöstä koskeva epääminen on annettu hänelle tiedoksi vasta sen jälkeen. 136 Tästä seuraa, että ensimmäisen epäämisen riitauttaminen, joka on esitetty ensi kertaa vasta kantajan vastauksessa, on jätettävä tutkimatta, koska se koskee sellaista seikkaa, joka on ollut kantajan tiedossa ennen kannekirjelmän jättämistä. Sitä vastoin toista epäämistä koskeva riitauttaminen on tutkittava, koska se liittyy seikkaan, joka on ilmennyt vasta oikeudenkäynnin aikana. 137 Tämän väitteen asiakysymyksen osalta palvelussuhteen ehdoista seuraa, että EKP:n johtokunnan on päätettävä irtisanomisesta (11 artiklan a alakohta ja 43 artiklan ii alakohta). EKP:n henkilöstösääntöjen mukaan oikeudenkäyntiä edeltävän hallintovalituksen osalta toimivaltainen viranomainen on kuitenkin joko yksikön päällikkö, työntekijän yksikön johtaja tai siitä vastaava johtokunnan jäsen, mikäli kysymys koskee lähinnä kyseistä yksikköä, taikka henkilöstöjohtaja tai hallinnosta ja henkilöstöstä vastaava johtokunnan jäsen, mikäli kysymys koskee lähinnä henkilöstöosastoa. Näin ollen EKP:n henkilöstösäännöissä ei määrätä EKP:n johtokunnan toimivaltaan tämän tapauksen tavoin kuuluvan kysymyksen osalta mahdollisuudesta oikeudenkäyntiä edeltävään hallinnolliseen valitukseen. 138 Myöskään valitusmenettelyä, joka on oikeudenkäyntiä edeltävän hallintovalitusmenettelyn välttämätön jatkovaihe, ei voitu tässä tapauksessa toteuttaa EKP:n henkilöstösääntöjen määräysten vuoksi. EKP:n henkilöstösääntöjen mukaan toimivaltainen viranomainen valitusmenettelyssä on näet EKP:n pääjohtaja tai hänen poissa ollessaan varapääjohtaja tai molempien poissa ollessa joku muu johtokunnan jäsen. Vaikka hyväksytään se, että sellaisen laitoksen jäsen, joka on tehnyt nimittävänä viranomaisena työntekijälle vastaisen päätöksen, ei ole velvollinen pidättymään osallistumasta kyseisen laitoksen jäsenten kollegiona tekemään ratkaisuun, joka tehdään sen työntekijän tekemän valituksen perusteella, jota kyseinen päätös koskee (asia 101/79, Vecchioli v. komissio, tuomio 21.10.1980, Kok. 1980, s. 3069, 31 kohta), ei kuitenkaan voida hyväksyä sitä, että toimielimen tai EKP:n kaltaisen laitoksen yksittäisellä jäsenellä olisi oikeus antaa ratkaisu valituksesta, joka on tehty päätöksestä, jonka tämän toimielimen tai laitoksen johtajien kollegio on tehnyt, eli oikeus arvioida yksin väitteitä, joita on esitetty kollegisesta päätöksestä, johon hän on osallistunut. 139 Tästä seuraa, että tässä tapauksessa ei ole voitu soveltaa oikeudenkäyntiä edeltävää hallintovalitusmenettelyä eikä valitusmenettelyä EKP:n henkilöstösääntöjen määräysten perusteella. 140 Tältä osin kantaja väittää ensisijaisesti, että EKP:n henkilöstösäännöissä sovelletaan virheellisellä tavalla palvelussuhteen ehtojen 41 artiklaa, koska kyseisessä artiklassa ei ole suljettu pois mahdollisuutta oikeudenkäyntiä edeltävään menettelyyn riidanalaisen päätöksen kaltaisten päätösten osalta. Hän vetoaa tältä osin palvelussuhteen ehtojen 41 artiklan sanamuotoon, jonka mukaan oikeudenkäyntiä edeltävää menettelyä ei voida toteuttaa lueteltujen kolmen päätösryhmän osalta eli EKP:n neuvoston päätöksistä, EKP:n sisäisistä määräyksistä, mukaan lukien palvelussuhteen ehdoissa tai EKP:n henkilöstösäännöissä vahvistetut määräykset, sekä päätöksistä, joiden osalta on olemassa erityisiä muutoksenhakumenettelyjä, tai päätöksistä, joilla evätään tilapäisen työntekijän nimityksen vahvistaminen. Näihin poikkeuksiin ei siis kuulu ryhmä, johon asianomainen päätös sisältyy, eli kurinpitopäätökset, jotka palvelussuhteen ehtojen 43 artiklan ii alakohdan mukaan kuuluvat EKP:n johtokunnan toimivaltaan. 141 Näin ollen herää kysymys siitä, onko palvelussuhteen ehtojen 41 artiklan luettelo tapauksista, joissa oikeudenkäyntiä edeltävää menettelyä ei voida soveltaa, tyhjentävä. 142 Tältä osin on ensinnäkin todettava, että palvelussuhteen ehdoissa annetaan johtokunnalle toimivalta päättää 43 artiklan ii alakohdan mukaisista kurinpitotoimista, mukaan lukien irtisanominen. Toisaalta ainoa päätöksentekoelin, joka on EKP:n sisällä hierarkisesti ylempänä kuin johtokunta, on EKP:n neuvosto. EKP:n neuvosto ei ole kuitenkaan toimivaltainen tutkimaan johtokunnan kurinpitoa koskevia päätöksiä. EKPJ:n perussäännön 11.6 artiklasta näet ilmenee, että johtokunta vastaa yksin EKP:n juoksevien tehtävien hoitamisesta. 143 EKPJ:n perussäännön ja palvelussuhteen ehtojen mukaisessa järjestelmässä ei siis ole yhtäkään viranomaista, joka olisi toimivaltainen käsittelemään palvelussuhteen ehtojen 41 artiklan mukaisen oikeudenkäyntiä edeltävän kaksivaiheisen menettelyn johtokunnan päätösten osalta. 144 Nämä päätökset eivät siis kuulu kyseisessä artiklassa määritetyn menettelyn piiriin, vaikka siinä ei olekaan tätä koskevaa mainintaa. 145 Oikeudenkäyntiä edeltävän menettelyn puuttumisen korvaa se, että kyseiset päätökset tehdään palvelussuhteen ehtojen 43 artiklan nojalla kontradiktorisen menettelyn jälkeen, jolloin asianomaisilla työntekijöillä on täytynyt olla tilaisuus ottaa kantaa heitä vastaan esitettyihin väitteisiin. 146 Kanneperuste on siis hylättävä. 2. Ne bis in idem -periaatteen loukkaamista koskeva kanneperuste Tiivistelmä asianosaisten väitteistä ja niiden perusteluista 147 Kantaja arvioi, että koska EKP:n johtokunta on yhtäältä 9.11.1999 päättänyt kurinpitomenettelyn lopputuloksen perusteella pitää voimassa 18.10.1999 päätetyn virasta pidättämisen ja pidättänyt 10.11.1999 alkaen puolet hänen peruspalkastaan palvelussuhteen ehtojen 44 artiklan mukaisesti ja toisaalta 18.11.1999 samoin perusteluin päättänyt hänen irtisanomisestaan, tämä merkitsee sitä, että hänelle on määrätty kahteen kertaan seuraamuksia samoista teoista, joten ne bis in idem -periaatetta on loukattu. 148 EKP myöntää, että ne bis in idem -periaatteen mukaan useiden kurinpitoseuraamusten määrääminen yhdestä ja samasta laiminlyönnistä on kielletty (yhdistetyt asiat 18/65 ja 35/65, Gutmann v. komissio, tuomio 5.5.1966, Kok. 1966, s. 149). Tässä tapauksessa tätä periaatetta ei ole kuitenkaan loukattu. On erotettava toisistaan virasta pidättäminen, joka on vain väliaikainen toimenpide, ja irtisanominen, joka on ainoa tässä tapauksessa määrätty seuraamus. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviointi asiasta 149 On huomattava, että toisin kuin EY:n henkilöstösääntöihin, joiden 86 artiklan 3 kohdassa määrätään, että "yksi virhe voi johtaa vain yhteen kurinpitoseuraamukseen", palvelussuhteen ehtoihin ja EKP:n henkilöstösääntöihin ei sisälly määräystä, joka koskisi tämän periaatteen noudattamista. Se on kuitenkin yhteisön yleinen oikeusperiaate, joka velvoittaa riippumatta siitä, onko siitä erikseen määrätty (ks. vastaavasti em. asiassa Gutmann v. komissio annetun tuomion s. 172). 150 Tässä tapauksessa kantaja on ollut peräjälkeen EKP:n johtokunnan taholta ensinnäkin 18.10.1999 sellaisen toimenpiteen kohteena, jossa hänet on pidätetty tehtävistään ilman palkan alentamista palvelussuhteen ehtojen 44 artiklan nojalla, ja tämän jälkeen 9.11.1999 tehtävistä pidättäminen vahvistettu ja samalla hänen palkkansa 10.11.1999 alkaen alennettu puoleen samoin perusteluin, ja 18.11.1999 hänet on irtisanottu palvelussuhteen ehtojen 11 artiklan a ja b alakohdan sekä 43 artiklan nojalla. 151 EKP:n johtokunta määrää 9.11.1999 tehdyssä päätöksessään virasta pidättämisestä, joka on väliaikainen toimenpide, koska muun muassa palvelussuhteen ehtojen 44 artiklan kolmannessa alakohdassa, joka noudattelee henkilöstösääntöjen 88 artiklan neljättä alakohtaa, määrätään seuraavaa: "jos tehtävistään pidätettyä työntekijää koskevaa lopullista päätöstä ei ole tehty neljän kuukauden kuluessa tehtävistä pidättämisestä tai hänelle on määrätty ainoastaan varoitus, hänellä on oikeus saada tehtävistä pidättämisen vuoksi pidätetyt määrät takaisin". Siihen ei siis sovelleta kyseistä periaatetta. 152 Vasta 18.11.1999 tekemällään päätöksellä EKP:n johtokunta on saattanut päätökseen kantajaa kohtaan aloitetun kurinpitomenettelyn ja määrännyt häntä koskevasta, palvelussuhteen ehtojen 43 artiklan mukaisesta seuraamuksesta. 153 Kanneperuste on siis hylättävä. 3. Kanneperuste, jonka mukaan puolustautumisoikeuksia on loukattu Tiivistelmä asianosaisten esittämistä väitteistä ja niiden perusteluista 154 Kantaja väittää, että hänen puolustautumisoikeuksiaan on loukattu kurinpitomenettelyn aikana. 155 Puolustautumisoikeuksien loukkaaminen on vaikuttanut ensinnäkin 3.11.1999 pidettyyn kuulemistilaisuuteen kahdellakin eri tavalla. 156 EKP ei ollut ensinnäkään täsmentänyt ennen kyseistä kuulemistilaisuutta niiden laiminlyöntien tarkkaa laajuutta, joihin hänen katsottiin syyllistyneen. Kantajalle oli tosin toimitettu 28.10.1999 asiakirja-aineisto, johon sisältyi 900 sivua ja yksi CD-ROM-levy. EKP ei ollut kuitenkaan ilmoittanut kantajalle, mihin siinä esitetyistä useista tosiseikoista se aikoi vedota kantajaa vastaan. EKP oli täsmentänyt kantajan syyksi luetut seikat ensimmäistä kertaa vasta 8.11.1999 päivätyssä perustellussa lausunnossa. 157 Toiseksi kantaja esittää vastauksessaan, että kun otetaan huomioon asiakirja-aineiston erittäin laaja sisältö, hänellä ei ole ollut käytettävissään riittävästi aikaa puolustautumisensa valmisteluun, koska aineisto toimitettiin hänen asianajajalleen 28.10.1999 ja kuulemistilaisuus järjestettiin 3.11.1999. 158 Kantajan mukaan hänen puolustautumisoikeuksiaan on loukattu toiseksi sillä, että kun EKP oli ensimmäistä kertaa täsmentänyt hänelle teot, joihin hänen katsottiin syyllistyneen, 8.11.1999 päivätyssä perustellussa lausunnossa, se oli tehnyt seuraavana päivänä kurinpitopäätöksen eli 9.11.1999 tehdyn päätöksen antamatta hänelle mahdollisuutta esittää huomautuksia. Koska EKP on tutkinut asian virallisen syyttäjän tavoin, sen olisi pitänyt noudattaa tarkasti oikeusvaltioille yhteisiä periaatteita ja antaa asianosaiselle oikeus tulla kuulluksi ennen päätöksentekoa. 159 Kantaja väittää kolmanneksi, että sitä, että EKP oli muistuttanut hänen asianajajaansa, joka oli lähettänyt 9. ja 10.11.1999 päivätyt kirjeensä saksan kielellä, siitä, että lähtökohtaisesti työkielenä oli käytettävä englannin kieltä, on pidettävä yrityksenä tehdä oikeussuojakeinojen käytöstä hankalampaa, ja sen perusteella on katsottava, että hän ei ole tosiasiallisesti kyennyt puolustautumaan tehokkaasti saksan kielellä laadituilla kirjeillä. 160 EKP muistuttaa siitä, että puolustautumisoikeuksien noudattaminen edellyttää sitä, että asianomaiselle henkilölle ilmoitetaan etukäteen kaikista teoista, joihin toimivaltainen viranomainen katsoo hänen syyllistyneen, ja että hänellä on käytettävissään kohtuullinen aika puolustuksensa valmistelemista varten (asia 319/85, Misset v. neuvosto, tuomio 19.4.1988, Kok. 1988, s. 1861, 7 kohta ja asia T-74/96, Tzoanos v. komissio, tuomio 19.3.1998, Kok. H. 1998, s. I-A-129 ja II-343, 329 kohta). 161 Se katsoo noudattaneensa näitä edellytyksiä kaikilta osin. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviointi asiasta 162 Aluksi on muistutettava siitä, että kurinpitomenettelyssä puolustautumisoikeuksien kunnioittamista koskeva yleinen periaate koskee virkamiestä, jonka katsotaan syyllistyneen laiminlyöntiin (asia C-191/98 P, Tzoanos v. komissio, tuomio 18.11.1999, Kok. 1999, s. I-8223, 34 kohta). Kurinpitomenettely ei ole kuitenkaan lainkäyttöä vaan hallinnollinen menettely, eikä hallintoviranomaisia voida pitää ihmisoikeuksien ja perusvapauksien suojaamisesta tehdyn eurooppalaisen yleissopimuksen 6 artiklassa tarkoitettuna tuomioistuimena (em. asiassa Tzoanos v. komissio 19.3.1998 annetun tuomion 339 kohta, joka on pysytetty muutoksenhaun yhteydessä em. asiassa Tzoanos v. komissio 18.11.1999 annetulla tuomiolla). 163 Kantaja katsoo puolustautumisoikeuksiaan loukatun kolme eri kertaa eli ensinnäkin 3.11.1999 pidetyssä kuulemistilaisuudessa, toiseksi 9.11.1999 tehdyn päätöksen yhteydessä ja kolmanneksi EKP:n muistuttaessa siitä, että sen sisäinen työkieli on englanti. 164 Kantaja arvostelee EKP:tä ensinnäkin 3.11.1999 pidettyyn kuulemistilaisuuteen liittyvillä väitteellään siitä, että tämä on toisaalta laiminlyönyt ilmoittaa hänelle etukäteen seikat, joihin hänen katsottiin syyllistyneen, ja toisaalta antaneen hänelle riittämättömästi valmistautumisaikaa. 165 Väitteestä, joka koskee väitteiden ennalta ilmoittamisen laiminlyöntiä, on todettava, että palvelussuhteen ehtojen 43 artiklassa määrätään seuraavaa: "Kurinpitotoimenpiteet toteutetaan EKP:n henkilöstösäännöissä määritetyn menettelyn mukaisesti. Kyseisessä menettelyssä on huolehdittava siitä, että työntekijälle ei määrätä kurinpitoseuraamusta, ennen kuin hänelle on annettu tilaisuus vastata esitettyihin väitteisiin." EKP:n henkilöstösääntöihin ei kuitenkaan sisälly kurinpitomenettelyn kulkuun liittyviä määräyksiä. 166 Palvelussuhteen ehtoihin ja EKP:n henkilöstösääntöihin ei siis sisälly sen kaltaista määräystä kuin EY:n henkilöstösääntöjen liitteen IX 1 artiklaan, jossa määrätään, että työntekijälle, jota vastaan on aloitettu kurinpitomenettely, on toimitettava nimittävän viranomaisen kertomus, "jossa on esitettävä selkeästi teot, joista valitetaan, ja tarvittaessa olosuhteet, joissa ne on tehty". Samoin EIP:n palvelussuhteen ehdoissa määrätään, että työntekijälle, jota vastaan on aloitettu kurinpitomenettely, "annetaan kirjallisesti tiedoksi teot, joista häntä syytetään - - ennen pariteettikomitean kokoukselle sovittua päivämäärää", ja pariteettikomitealla on vastaavat tehtävät kuin EY:n henkilöstösääntöjen mukaisella kurinpitolautakunnalla (em. asiassa Yasse v. EIP annetun tuomion 5 kohta). 167 Myös oikeuskäytännössä on tulkittu EY:n henkilöstösääntöjen 87 artiklan ensimmäisessä alakohdassa, jonka mukaan nimittävä viranomainen voi kurinpitolautakuntaa kuulematta antaa virkamiehelle kirjallisen huomautuksen tai varoituksen, mutta asianomaista on kuultava sitä ennen, tarkoitettavan sitä, että asianomaiselle on ilmoitettava etukäteen nimittävän viranomaisen häntä vastaan puhuvina pitämät seikat (em. asiassa Misset v. neuvosto annetun tuomion 7 kohta). 168 Tästä seuraa, että sama vaatimus on ulotettava soveltuvin osin koskemaan kurinpitomenettelyä, jota sovelletaan EKP:n työntekijöihin, erityisesti sen vuoksi, että palvelussuhteen ehdoissa edellytetään EKP:n varaavan asianomaiselle työntekijälle tilaisuuden vastata esitettyihin väitteisiin (the "opportunity to reply to the relevant charges first being granted"). 169 Tässä tapauksessa on aluksi korostettava, että ennen 3.11.1999 pidettyä kuulemistilaisuutta kantajalle annettiin tiedoksi 18.10.1999 tehty virasta pidättämistä koskeva päätös, jossa lueteltiin useita tekoja, joihin hänen katsottiin syyllistyneen, eli ensinnäkin käyttäneen toistuvasti EKP:n internet-yhteyttä tutkiakseen verkkosivuja, jotka eivät liittyneet hänen työtehtäviinsä, minkä vuoksi hänen työnsä tuottavuus kärsi, lähettäneen tiettyjä pornografiaa tai politiikkaa sisältäneitä sähköpostiviestejä, ahdistelleen yhtä työtovereistaan yhtäältä lähettämällä hänelle hänen vastustuksestaan huolimatta toistuvasti pornografia-aiheisia tai natsimielisten henkilöiden elämäkertoja tai valokuvia sisältäviä sähköpostiviestejä ja toisaalta antamalla hänelle erilaisia verbaalisia ja non-verbaalisia viestejä esimerkiksi heittelemällä esineitä, esittämällä provosoivia seksuaalisia elkeitä ja käyttäytymällä uhkaavasti. 170 Näitä väitteitä on vielä täsmennetty ja täydennetty toimittamalla 28.10.1999 asiakirja-aineisto, johon sisältyi 900 sivua ja CD-ROM-levy. Kyseiseen asiakirja-aineistoon, josta ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimelle on toimitettu jäljennös, sisältyy - jäljennökset 19 sisäisestä sähköpostiviestistä, jotka kantaja on lähettänyt työtoverilleen, jota hänen epäillään ahdistelleen (asiakirja-aineiston liite 1) - jäljennökset sähköpostiviesteistä, joita kyseinen työtoveri ja kantajan esimiehet olivat lähettäneet edellä mainittujen viestien perusteella ja muiden hänen tekojensa vuoksi sekä kyseisen työtoverin ja hänen esimiestensä yksityiskohtaiset lausunnot hänen käyttäytymisestään (asiakirja-aineiston liite 2) - luettelo sähköpostiviesteistä, joita kantaja lähetti EKP:n sisällä ja sen ulkopuolelle 16.7. ja 18.10.1999 välisenä aikana, luokiteltuina sen mukaan liittyvätkö ne hänen työhönsä vai ei, ja jäljennös kustakin niistä; taulukko, joka koskee internet-sivuja, joita hän oli tutkinut muista kuin ammatillisista syistä tiettyinä päivinä, sekä kuvaus tutkituista sivuista ja siihen käytetty aika ja luettelo näistä internet-sivuista; luettelo sähköpostilla EKP:n sisällä ja sen ulkopuolelle lähetyistä sähköisistä video-otoksista, jotka olivat sisällöltään suureksi osaksi pornografisia, sekä CD-ROM-levy, joista nämä video-otokset ovat tutkittavissa (liitteet 3-5) - jäljennös palvelussuhteen ehdoista, henkilöstösäännöistä ja kiertokirjeestä nro 11/98. 171 Asiakirja-aineisto oli rakenteeltaan erittäin selkeä. Siihen liittyi sisällysluettelo, jossa kuvattiin kaikkien liitteiden sisältö, ja kuhunkin liitteeseen sisältyi luettelo, jossa kuvattiin lyhyesti ja luokiteltiin sen sisältö. Se koostui lisäksi suurimmaksi osaksi kantajalta itseltään peräisin olleista asiakirjoista. 172 Tästä seuraa, että kantajalle on tässä tapauksessa annettu riittävät mahdollisuudet saada selville teot, joista häntä syytetään. 173 Väitteestä, jonka mukaan kantajalla olisi ollut riittämättömästi aikaa valmistautua, on todettava, että EKP on esittänyt siitä oikeudenkäyntiväitteen sillä perusteella, että se on esitetty ensimmäistä kertaa vasta vastauksessa, joten se on uusi peruste ja sellaisena jätettävä tutkimatta. 174 Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen työjärjestyksen 48 artiklan 2 kohdan ensimmäisessä alakohdassa tosiaankin määrätään siitä, että asian käsittelyn kuluessa ei saa vedota uuteen perusteeseen, ellei se perustu kirjallisen käsittelyn aikana esiin tulleisiin tosiseikkoihin tai oikeudellisiin seikkoihin. Peruste, jolla laajennetaan kannekirjelmässä aikaisemmin suoraan tai implisiittisesti esitettyä perustetta, on kuitenkin tutkittava (asia T-28/97, Hubert v. komissio, tuomio 17.7.1998, Kok. H. 1998, s. I-A-435 ja II-1255, 38 kohta ja siinä mainittu oikeuskäytäntö). Kantaja on nyt käsiteltävässä asiassa esittänyt kannekirjelmässä perusteen, jonka mukaan hänen puolustautumisoikeuksiaan oli loukattu 3.11.1999 pidetyssä kuulemistilaisuudessa. Hän esitti siinä yhteydessä, että hän ei ollut kyennyt puolustautumaan tehokkaasti kyseisessä kuulemistilaisuudessa sen vuoksi, että hän ei ollut saanut hänelle 28.10.1999 toimitetun asiakirja-aineiston perusteella täsmällisesti selville, mistä teoista häntä syytettiin. Näin ollen nyt käsiteltävä väite, jonka mukaan hänellä on ollut liian vähän aikaa käytettävissään kyseisen asiakirja-aineiston toimittamisen ja kuulemistilaisuuden välillä, merkitsee kyseisen perusteen laajentamista ja on tiiviissä yhteydessä siihen. Se on näin ollen tutkittava. 175 Tämän väitteen asiakysymyksen osalta on muistutettava siitä, että EY:n henkilöstösääntöjen kurinpitomenettelyä koskevan liitteen IX 4 artiklan ensimmäisessä alakohdassa määrätään seuraavaa: "Syytetyllä virkamiehellä on aikaa valmistella puolustustaan vähintään viisitoista päivää sen jälkeen, kun kurinpitomenettelyn käynnistävä kertomus on annettu hänelle tiedoksi." Myös EIP:n palvelussuhteen ehtojen 40 artiklassa määrätään siitä, että työntekijälle, jota vastaan on aloitettu kurinpitomenettely, "annetaan kirjallisesti tiedoksi teot, joista häntä syytetään, vähintään 15 päivää ennen pariteettikomitean kokoukselle sovittua päivämäärää", jona komitea antaa lausuntonsa. 176 Oikeuskäytännössä on lisäksi tulkittu edellä mainittua EY:n henkilöstösääntöjen 87 artiklan vaatimusta siten, että asianomaiselle henkilölle on ilmoitettava etukäteen kaikista teoista, joihin hänen katsotaan syyllistyneen, ja että hänellä on oltava käytettävissään kohtuullinen aika puolustuksensa valmistelemista varten (em. asiassa Misset v. neuvosto annetun tuomion 7 kohta). 177 Viimeksi mainittua edellytystä sovelletaan soveltuvin osin myös, vaikka EKP:n henkilöstösäännöissä ei ole tällaisia määräyksiä, kurinpitomenettelyn kohteena olevaan EKP:n työntekijään, erityisesti sen vuoksi, että palvelussuhteen ehtojen 43 artiklassa määrätään EY:n henkilöstösääntöjen 87 artiklaa vastaavalla tavalla, että "kyseisessä menettelyssä on huolehdittava siitä, että työntekijälle ei määrätä kurinpitoseuraamusta, ennen kuin hänelle on annettu tilaisuus vastata esitettyihin väitteisiin". 178 Nyt käsiteltävässä asiassa kantajan asianajajalle on toimitettu edellä mainittu asiakirja-aineisto torstaina 28.10.1999, kun kuulemistilaisuus pidettiin keskiviikkona 3.11.1999. Hänellä oli siis kolme työpäivää valmistautumiseen. Tämä aika on lähtökohtaisesti liian lyhyt, etenkin kun otetaan huomioon se, että EY:n henkilöstösäännöissä ja EIP:n palvelussuhteen ehdoissa edellytetään 15:tä päivää. Kun otetaan huomioon nyt käsiteltävään asiaan liittyvät erityiset seikat, joihin EKP perustellusti vetoaa, sitä on kuitenkin pidettävä kohtuullisena. 179 Ensinnäkin kantajalle oli jo ilmoitettu niiden tekojen luonne, joihin hänen katsottiin syyllistyneen, ja niiden oikeudellinen luonnehdinta 18.10.1999 tehdyllä tehtävistä pidättämistä koskeneella päätöksellä. Näitä tietoja pyrittiin 28.10.1999 toimitetulla asiakirja-aineistolla vain täydentämään havainnollistavin kuvin ja todistein. Toiseksi kantaja ja hänen asianajajansa eivät ole pyytäneet kuulemistilaisuuden siirtämistä myöhemmäksi. Kolmanneksi kuulemistilaisuus ei ole ollut ainoa tilaisuus, joka kantajalle on annettu oman kantansa esittämiseen. Hänelle ehdotettiin tätä mahdollisuutta toisen kerran 8.11.1999, jolloin perusteltu lausunto annettiin tiedoksi. Kyseisen lausunnon saatekirjeessä näet kehotettiin häntä esittämään mahdolliset huomautuksensa seuraavien viiden työpäivän kuluessa eli 15.11.1999 mennessä. Kantajan asianajaja myös käytti tätä mahdollisuutta 9. ja 10.11.1999 päivätyillä kirjeillään. 180 Lopuksi on huomautettava, että vaikka 28.10.1999 toimitettu asiakirja-aineisto sisältää yli 900 sivua, se koostuu suurimmaksi osaksi kantajalta itseltään peräisin olevista sähköpostiviesteistä. Lisäksi asiakirjat ovat lyhyitä helposti omaksuttavissa olevia tekstejä, kuten EKP korostaa. Ainoastaan aineiston liitteeseen 2 sisältyy osittain asiakirjoja, joita kantaja ei tuntenut entuudestaan, eli hänen häirityn työtoverinsa ja esimiestensä lausunnot. Näiden asiakirjojen pituus on kuitenkin vain kymmenisen sivua. 181 Väite, jonka mukaan valmistautumisaika oli riittämätön, on siis hylättävä. 182 Toiseksi on todettava väitteestä, jonka mukaan EKP ei ole antanut kantajalle mahdollisuutta esittää huomautuksiaan ennen 9.11.1999 tehtyä päätöstä, että kyseinen päätös on väliaikainen toimi, joka toteutettiin palvelussuhteen ehtojen 44 artiklan perusteella. Tässä artiklassa, jolla säännellään EKP:n työntekijöiden tehtävistä pidättämistä koskevia toimenpiteitä, ei määrätä muodollisesti asianomaisen työntekijän oikeudesta tulla kuulluksi. 183 Puolustautumisoikeuksien kunnioittaminen kaikissa tiettyä henkilöä kohtaan aloitetuissa menettelyissä, joiden perusteella saatetaan tehdä hänelle vastainen päätös, on kuitenkin yhteisön oikeuden perusperiaate, jota on noudatettava, vaikka siitä ei olisi erityisesti säädetty. Palvelussuhteen ehtojen 44 artiklan nojalla tehty päätös EKP:n työntekijän tehtävistään pidättämisestä on hänelle vastainen päätös. Tästä seuraa, että vaikka tehtävistä pidättämistä koskeva päätös onkin tehtävä kiireellisesti, kun on kyseessä vakavaa tehtävien laiminlyöntiä koskeva väite, tällainen päätös on tehtävä niin, että puolustautumisoikeuksia kunnioitetaan. Tästä syystä tehtävistä pidättämistä koskeva päätös on asianmukaisesti toteennäytettyjä erityisiä tilanteita lukuun ottamatta tehtävä vasta sen jälkeen, kun kyseiselle työntekijälle on annettu mahdollisuus ilmaista tehokkaasti näkemyksensä häntä vastaan puhuviksi katsotuista seikoista, joihin toimivaltainen viranomainen aikoo perustaa päätöksensä. Ainoastaan erityisissä tilanteissa saattaa osoittautua käytännössä mahdottomaksi tai toimielimen edun vastaiseksi järjestää kuulemistilaisuus ennen tehtävistä pidättämistä koskevan päätöksen tekemistä. Sellaisessa tilanteessa puolustautumisoikeuksien noudattamista koskevasta periaatteesta johtuvat vaatimukset voidaan täyttää sillä, että asianomaista työntekijää kuullaan mahdollisimman pian tehtävistä pidättämistä koskevan päätöksen tekemisen jälkeen (asia T-211/98, F v. komissio, tuomio 15.6.2000, Kok. H. 2000, s. I-A-107 ja II-471, 27, 28, 30-32 ja 34 kohta). 184 Tältä osin on huomautettava, että tässä tapauksessa kantaja on kyennyt esittämään näkemyksensä häntä vastaan puhuviksi katsotuista seikoista 3.11.1999 pidetyssä kuulemistilaisuudessa. Tästä syystä ja koska edellä mainitut periaatteet eivät edellytä myöskään sitä, että työntekijää pyydettäisiin ilmaisemaan käsityksensä mahdollisen tehtävistä pidättämistä koskevan toimenpiteen, joka saattaisi seurata häntä vastaan puhuviksi katsotuista seikoista, mahdollisuudesta ja luonteesta, väite on perusteeton. 185 Kolmanneksi todettakoon väitteestä, jonka mukaan EKP on pyrkinyt tekemään puolustautumisoikeuksien käyttämisen vaikeammaksi vaatimalla englannin kielen käyttämistä, että asiakirja-aineistosta ilmenee seuraavaa: - EKP:n hallinnosta ja henkilöstöstä vastaava pääosasto ja oikeudellinen osasto toimittivat 8.11.1999 kantajan asianajajalle jäljennöksen perustellusta lausunnosta, joka oli tarkoitettu EKP:n johtokunnan käyttöön ja jossa ne esittivät tiivistetyssä muodossa teot, joihin kantajan katsottiin syyllistyneen, luokittelivat niitä oikeudellisesti ja ehdottivat seuraamusta eli irtisanomista - kantajan asianajaja otti 9. ja 10.11.1999 tähän lausuntoon kantaa saksan kielellä laadituilla kahdella kirjeellä - EKP ilmoitti 12.11.1999 vastaanottaneensa nämä kaksi kirjettä ja muistutti siitä, että englannin kieli oli EKP:n sisäinen työkieli, mutta lisäsi seuraavaa: "jotta menettelyn etenemistä ei kuitenkaan viivästytettäisi enempää, EKP hyväksyy 9. ja 10.11.1999 päivätyt kirjeenne, vaikka ne on laadittu muulla kuin EKP:n sopimuksissa tavanomaisesti käytetyllä kielellä ja työkielellä. Tätä päätöstä ei kuitenkaan voida pitää ennakkotapauksena" - kantajan asianajaja lähetti 15.11.1999 EKP:n pääjohtajalle kirjeen, jossa hän valitti 12.11.1999 päivätyn kirjeen ylimielisestä sävystä, ilmoitti käyttävänsä saksan kieltä tulevissa EKP:lle osoittamissaan kirjeissä ja vaati EKP:tä vahvistamaan virallisesti hyväksyvänsä tämän - EKP:n hallinto- ja henkilöstöasioista vastaava johtokunnan jäsen kiisti 18.11.1999 päivätyssä kirjeessään, että 12.11.1999 päivätty kirje olisi ollut sävyltään ylimielinen, ja korosti, että EKP oli suostuessaan käsittelemään saksan kielellä laadittuja kirjeitä ollut kantajaa kohtaan ymmärtäväisempi kuin lain mukaan olisi ollut tarpeen. 186 Tästä tosiseikkoja koskevasta selostuksesta ilmenee, että EKP on ainoastaan muistuttanut siitä, että englanti on sen työkieli. Se ei ole kieltäytynyt hyväksymästä saksan kielellä laadittuja kantajan asianajajan kirjeitä. Se on jopa täsmentänyt hyväksyvänsä ne huolimatta siitä, että ne pitäisi lähtökohtaisesti laatia englannin kielellä. Väite on siis hylättävä. 4. Kanneperuste, jonka mukaan tietyt todisteet on hankittu lainvastaisesti 187 Kantaja on esittänyt tämän kanneperusteen seuraavalla tavalla kannekirjelmän 3.4 kohdassa: "Kantajalla on jo ollut tilaisuus huomauttaa, että on olemassa tiettyjä kieltoja, jotka koskevat tietyn tyyppisten todisteiden keräämistä. Vastaaja ei ole tähän mennessä ilmoittanut yksityiskohtaisesti - todisteiden tukemana - miten se on hankkinut tiedot, joiden perusteella kurinpitomenettelyssä esitettyihin väitteisiin on päädytty. Viittaan tässä yhteydessä varauksiin, jotka asianajaja on esittänyt 3.11.1999 pidetyssä kuulemistilaisuudessa." 188 EKP kiistää ensisijaisesti tämän kanneperusteen tutkittavaksi ottamisen edellytysten täyttymisen ja toteaa toissijaisesti sen olevan perusteeton. 189 Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin muistuttaa, että jotta kanne voitaisiin ottaa tutkittavaksi, on tarpeen, että kanteen perustana olevat olennaiset tosiseikat ja oikeudelliset seikat tai ainakin niiden yhteenveto ilmenee johdonmukaisella ja ymmärrettävällä tavalla itse kanteen tekstistä (ks. esim. asia T-338/99, Schuerer v. neuvosto, määräys 28.6.2000, Kok. 2000, s. II-2571, 19 kohta). 190 Nyt käsiteltävässä asiassa kantaja ei ole esittänyt edes yhteenvedonomaisesti kanteen perustana olevia olennaisia tosiseikkoja ja oikeudellisia seikkoja. Hän on ainoastaan viitannut muitta selityksittä asianajajansa 3.11.1999 pidetyssä kuulemistilaisuudessa esittämiin varaumiin. Täydentävien tietojen puuttuessa on vaikeaa tietää tarkasti, mihin kantajan asianajajan kyseisessä kuulemistilaisuudessa esittämistä useista huomautuksista, jotka on kirjattu tilaisuudesta laadittuun pöytäkirjaan, erityisesti viitataan. Kantaja ei ole esittänyt täydentäviä tietoja myöskään vastauksessaan. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen asiana ei missään tapauksessa ole etsiä ja tunnistaa liitteistä kanneperusteita, joihin kanteen voitaisiin katsoa perustuvan, koska liitteillä on puhtaasti todistuksellinen ja täydentävä tehtävä (asia T-84/96, Cipeke v. komissio, tuomio 7.11.1997, Kok. 1997, s. II-2081, 34 kohta). 191 Näin ollen kanneperuste on jätettävä tutkimatta. 192 Ylimääräisenä huomautuksena on vielä lisättävä, että EKP on täsmentänyt olosuhteet, joissa se on saanut nyt käsiteltävässä asiassa esitetyt todisteet haltuunsa, ja ilmoittanut ne kantajalle. Perustellusta lausunnosta (I kohta) ja irtisanomispäätöksestä (4 kohta) näet ilmenee, että kurinpitomenettelyn yhteydessä on tutkittu EKP:n palvelimen, johon kaikki sen tiloihin asennetut yksittäiset tietokoneet on liitetty, muisti ja tutkittu ensinnäkin kantajan hänen työpisteeseensä asennetulta tietokoneelta EKP:n sisällä ja sen ulkopuolelle lähettämät sähköpostit ja toisaalta kantajan kyseiseltä tietokoneelta tutkimat internet-sivut. Lisäksi on ilmoitettu todistajien kuulemisesta, eli on kuultu arkistopalvelujen päällikköä, kantajan lähintä esimiestä ja työtoveria, jota hänen epäillään ahdistelleen, sekä pidetty kantajan kuulemistilaisuus 3.11.1999. 193 Lisäksi nämä tutkimukset on tehty kantajaan kohdistetussa kurinpitomenettelyssä sen aloittamisen jälkeen, ja niiden tulokset on ilmoitettu kantajalle, jolle on varattu mahdollisuus ottaa kantaa niihin. 194 Kanneperuste on siis hylättävä. 5. Kanneperuste, jonka mukaan teoista, joihin kantajan katsotaan syyllistyneen, ei ole esitetty näyttöä Tiivistelmä asianomaisten väitteistä ja niiden perusteluista 195 Kantaja esittää vastauksessaan, että todistustaakka kurinpitomenettelyn laillisuudesta ja asianmukaisuudesta kuuluu EKP:lle ja että tämä sääntö on asiakysymykseen eikä menettelyyn liittyvä. EKP:n asiana on osoittaa palvelussuhteen ehtojen 43 artiklan mukaisesti, että kurinpitotoimenpiteen taustalla olevat teot ovat todellisuudessa tapahtuneet ja että toimenpide on oikeassa suhteessa tekojen vakavuuteen. Sen on siis täsmennettävä teot, joiden perusteella kurinpitotoimenpide määrätään, ja esittävä tarvittaessa niistä näyttö. Työntekijän tarvitsee vain kiistää toimenpiteen laillisuus. Hänen kiistämisensä velvoittaa EKP:tä esittämään näytön toimenpiteen laillisuudesta. Työntekijä voi pysyä vaiti kurinpitomenettelyn aikana, ilman että tämä merkitsisi sitä, että hän luopuisi oikeudestaan kiistää EKP:n väitteet tuomioistuimessa. 196 Näiden periaatteiden perusteella kantaja kiistää tunnustaneensa teot, joista häntä syytetään. Hän ei myöskään missään tapauksessa ole ollut vaiti kurinpitomenettelyn aikana vaan on kiistänyt hänelle osoitetut väitteet asianajajansa 10.11.1999 päivätyssä kirjeessä. 197 EKP ei ole edes onnistunut esittämään minkäänlaista näyttöä irtisanomisen perusteluiksi. 198 Kantaja huomauttaa tältä osin ensinnäkin siitä, että mikäli EKP haluaisi nojautua 900-sivuiseen asiakirja-aineistoon ja CD-ROM-levyyn osoittaakseen kurinpitotoimenpiteiden laillisuuden, sen olisi täsmennettävä, mitkä ovat syytteet ja niihin liittyvät asiakirjat. Sen olisi myös ilmoitettava subjektiiviset syyt, joihin irtisanomispäätös perustuu, koska se on ainoa, joka tuntee ne. 199 Kantaja kiistää toiseksi muun muassa sen, että hän olisi kutsunut itseään säännöllisesti nimellä "OaO/MoU" (One and Only/Master of the Universe). Hän oli enintään käyttänyt näitä termejä joitakin kertoja työtovereittensa keskuudessa ironisessa merkityksessä. Hän kiistää myös sen, että hän olisi esittänyt säännöllisesti epäystävällisiä huomautuksia työtovereilleen tai käyttäytynyt heitä kohtaan sopimattomasti tai provosoivasti, että hänellä olisi ollut alusta lähtien kielteinen asenne tiettyä työtoveria kohtaan, että hän olisi ahdistellut erästä työtoveriaan ja että tämä olisi esittänyt hänelle paheksumisensa. EKP:n tehtävänä on täsmentää tätä väitettä, jotta kantaja kykenisi puolustautumaan. 200 Kolmanneksi EKP:n asiana on täsmentää, minä päivinä kantaja on hankkinut pornografista tai poliittista aineistoa sisältäviä viestejä ja välittänyt nämä sen jälkeen kolmansille sähköpostin välityksellä. 201 Neljänneksi kantaja kiistää, että asiakirja-aineistoon sisältyvä pornografinen aineisto ja natsijohtajien elämäkerrat olisivat sellaisenaan irtisanomisperuste. Niistä ei ilmene, että kantaja hyväksyisi natsien poliittisen sanoman. Voidaan enintään väittää näiden asiakirjojen osoittavan sen, että kiertokirjettä nro 11/98, jossa tällaisten asiakirjojen tutkiminen internetissä kiellettiin, on rikottu. Tällä seikalla ei ole kuitenkaan merkitystä, koska kiertokirje ei kuulu määräyksiin, joista asianosaiset olisivat sopineet, eikä se ole laillisesti voimassa. 202 Viidenneksi EKP ei ole osoittanut, että kantaja on tosiasiallisesti lähettänyt itse sähköpostit, joihin syytteet liittyvät, ja että asianomaisen ajanjakson aikana ainoastaan kantaja olisi kyennyt käyttämään tietokonetta. 203 EKP katsoo, että kyseinen kanneperuste, joka on esitetty ensimmäistä kertaa vastauksessa, on jätettävä tutkimatta ensimmäisen oikeusasteen työjärjestyksen 48 artiklan 2 kohdan nojalla. 204 Se korostaa, että kantaja ei kiistä tekoja, joihin hänen katsotaan syyllistyneen, eikä niiden luonnehdintaa palvelussuhteen ehtojen määräysten nojalla. 205 Asiakysymyksen osalta EKP katsoo, että asiakirja-aineiston perusteella on mahdollista saada täysin selville, milloin kantaja on tutkinut mitäkin asiakirjaa internetissä ja milloin hän on lähettänyt minkäkin sähköpostiviestin. Asiakirja-aineiston asiakirjat ovat erittäin yksityiskohtaisia eivätkä edellytä lisätäsmennyksiä. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviointi asiasta 206 Kantaja on esittänyt väitteensä, jonka mukaan väitettyjä tekoja ei ole näytetty toteen, ensimmäistä kertaa vasta vastauksessaan. Tältä osin on muistutettava, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen työjärjestyksen 48 artiklan 2 kohdan ensimmäisessä alakohdassa määrätään, että asian käsittelyn kuluessa ei saa vedota uuteen perusteeseen, ellei se perustu kirjallisen käsittelyn aikana esille tulleisiin tosiseikkoihin tai oikeudellisiin seikkoihin. 207 Koska näitä edellytyksiä ei ole tässä tapauksessa noudatettu kanneperusteen koskiessa seikkoja, jotka olivat tiedossa jo ennen kanteen nostamista, se on jätettävä tutkimatta. 208 Ylimääräisenä seikkana lisättäköön, että irtisanomispäätös perustuu kahdenlaisiin tekoihin. Kantajan katsotaan ensinnäkin ahdistelleen seksuaalisesti ja henkisesti yhtä työtovereistaan ja myrkyttäneen työilmapiirin. Toiseksi hänen katsotaan käyttäneen väärin mahdollisuuttaan tutkia internet-sivuja työpaikallaan, ja tämä väärinkäyttö on sisältänyt yhtäältä pornografisten tai äärioikeistolaisten internet-sivujen tutkimista ja tällaisten sähköpostiviestien lähettämistä ja toisaalta internetin liiallista käyttöä yksityisiin tarkoituksiin. 209 Todisteet siitä, että väitetyt teot ovat todellisuudessa tapahtuneet, ilmenevät riittävän yksityiskohtaisesti asiakirja-aineistosta, jonka sisältö on esitetty tiivistetysti edellä 170 kohdassa. Väitettä, jonka mukaan kantaja on ahdistellut yhtä työtovereistaan ja myrkyttänyt työilmapiirin, selventävät asiakirja-aineiston liitteet 1 ja 2. Tähän käyttäytymiseen liittyvä asiayhteys on kuvattu tarkasti ja yksityiskohtaisesti liitteessä 2 olevissa asiakirjoissa ja niihin sisältyvissä lausunnoissa. Väite, jonka mukaan internetin käyttömahdollisuutta olisi käytetty väärin yksityistarkoituksiin, ilmenee asiakirja-aineiston liitteistä 1 ja 3-5, joihin sisältyvät jäljennökset lähetetyistä asiakirjoista sekä luettelot internet-sivuista, joilla on käyty kantajan tietokoneelta. Nämä asiakirjat ovat riittävän yksityiskohtaisia, jotta voitaisiin hylätä kaikki vastaväitteet siitä, että väitettyjä tekoja ei olisi todellisuudessa tapahtunut. 210 Kantaja esittää kuitenkin vastaväitteitä tiettyjen väitteiden perusteltavuudesta. 211 Kantaja väittää ensinnäkin, että EKP:n pitäisi täsmentää yksityiskohtaisesti, missä määrin se aikoo nojautua kuhunkin asiakirja-aineistoon hankituista asiakirjoista osoittaakseen riidanalaisten kurinpitotoimenpiteiden hyväksyttävyyden. Tältä osin on korostettava edellä esitettyihin toteamuksiin samalla viitaten, että kun otetaan huomioon asiakirja-aineiston rakenteen selkeys ja se, että näiden asiakirjojen merkityksellisyys ilmenee niiden luonteesta ja sisällöstä, väite on ilmeisen perusteeton. 212 Toiseksi se, että kantaja on ahdistellut yhtä työtovereistaan sekä käyttäytynyt sopimattomasti ja väkivaltaisesti tätä ahdistelunsa kohdetta kohtaan, ilmenee oikeudellisesti riittävällä tavalla kyseisen työtoverin, hänen lähimmän esimiehensä ja arkistopalvelujen päällikön yhtäpitävistä todistajanlausunnoista sekä kantajan hänelle lähettämien sähköpostiviestien sisällöstä, joka ilmenee asiakirja-aineiston liitteistä 1 ja 2. Kun otetaan huomioon näiden seikkojen yksityiskohtaisuus ja yhtäpitävyys, kantajan vastaväite, jonka mukaan EKP:n olisi pitänyt täsmentää tarkemmin, milloin nämä teot oli toteutettu, on ilmeisen perusteeton. Sama päätelmä on tehtävä kantajan esittämästä väitteestä, jonka mukaan ahdistelun kohde ei olisi ilmaissut hänelle selvästi paheksuntaansa, koska tämän näkemyksen oikeellisuus ilmenee selvästi ahdistelun kohteen kantajalle 22.3.1999 klo 12.36 osoittamasta sähköpostiviestistä. 213 Kolmanneksi päivämäärästä, jolloin kantaja on hankkinut pornografista tai poliittista aineistoa, jonka hän on lähettänyt kolmansille sähköpostitse, on vain todettava, että se, että kantaja on lähettänyt tällaisia viestejä kolmansille, näiden viestien luonne, lähetyspäivämäärä ja -kellonaika sekä vastaanottajien henkilöllisyys ilmenevät oikeudellisesti riittävällä tavalla EKP:n laatimasta erittäin täydellisestä aineistosta. Näin ollen EKP:llä ei selvästikään ole ollut laajempaa näyttövelvollisuutta siitä, minä hetkenä ja missä olosuhteissa kantaja olisi itse hankkinut kyseiset kuvat, tunnukset ja tekstit. 214 Neljänneksi on huomautettava väitteestä, jonka mukaan pornografinen aineisto tai natsijohtajien elämäkertoja tai valokuvia sisältävä aineisto ei voisi sellaisenaan olla irtisanomisperusteena, että ahdistelun kohteelle on lähetetty tällaisia asiakirjoja sisäisellä sähköpostilla, joten ne ovat yksi tämän ahdistelun osatekijöistä. Asiakirja-aineistosta ilmenee lisäksi, että pornografiaa sisältäviä internet-sivuja on tutkittu kantajan tietokoneelta ja että pornografisia video-otoksia on lähetetty sähköpostitse EKP:n ulkopuolelle toistuvasti eli 11 kertaa 18.8. ja 18.10.1999 välisenä aikana. Nämä teot merkitsevät palvelussuhteen ehtojen 4 artiklan a alakohdassa tarkoitettujen sellaisten velvoitteiden laiminlyömistä, jotka ovat aivan oleellisen tärkeitä pankki-instituution tavoitteiden saavuttamisen kannalta ja jotka ovat olennainen osa pankin henkilöstön käyttäytymistä, jotta pankin riippumattomuus ja arvokkuus säilytettäisiin (em. asiassa Yasse v. EIP annetun tuomion 110 kohta). 215 EKP korostaa tältä osin perustellusti, että koska edellisessä kohdassa tarkoitetut teot todennäköisesti tulevat julkisuuteen ja niitä käsitellään tiedotusvälineissä, niillä asetetaan EKP alttiiksi vakavalle skandaalille, jolla vaarannetaan sen yrityskuva ja mahdollisesti sen uskottavuuskin. Näin ollen ja koska nämä teot eivät myöskään olleet toisistaan erillisiä vaan toistuvia, niitä voidaan perustellusti pitää tehtävien laiminlyöntinä. 216 Kantaja väittää viidenneksi, että EKP:n pitäisi osoittaa, että nimenomaan kantaja on lähettänyt arvostelun kohteena olevat sähköpostiviestit ja että kellään muulla ei ole ollut mahdollisuutta käyttää hänen tietokonettaan. Tältä osin on riittävää viitata irtisanomispäätöksen 6 kohtaan, jossa EKP:n johtokunta korostaa, että kun otetaan huomioon lähetettyjen sähköpostiviestien lukumäärä, ajankohdat, joina niitä on lähetetty (työaikoina 18 kuukauden ajan), ja se, että useissa kantajan EKP:n sisällä ja sen ulkopuolelle lähettämissä sähköpostiviesteissä on ollut samoja liitteitä, ei ole uskottavaa, että joku muu olisi lähettänyt kyseiset viestit. Koska kantajan tietokone lisäksi sijaitsee eristetyssä toimistotilassa, jossa työskentelee kuusi henkilöä, ja sen käyttö vaatii henkilökohtaisen salasanan antamista, kolmannen henkilön olisi ollut vaikeaa käyttää kyseistä tietokonetta varsinkaan edellä mainitulla tiheydellä ja edellä mainittuina ajankohtina. Tämä päätelmä pitää sitäkin suuremmalla syyllä paikkansa, koska kantaja on kuulemistilaisuudessa myöntänyt, että hän ei ole ilmoittanut salasanaansa kolmansille henkilöille. 217 Kanneperuste on myös ilmeisen perusteeton. 6. Kanneperuste, jonka mukaan määrätty seuraamus ei ole suhteellisuusperiaatteen mukainen Tiivistelmä asianosaisten väitteistä ja niiden perusteluista 218 Kantaja päättelee vastauksessaan, että mikäli kaikki nämä epämääräiset väitteet olisivat perusteltuja, EKP:n olisi suhteellisuusperiaatteen mukaisesti pitänyt niiden perusteella määrätä kantajalle palvelussuhteen ehtojen 43 artiklan mukainen seuraamus eli varoitus, jonka olisi pitänyt edeltää irtisanomista. 219 EKP katsoo ensisijaisesti, että kyseessä on uusi väite, joka on sellaisena jätettävä tutkimatta. Toissijaisesti, mikäli kantaja haluaisi väittää riidanalaisten päätösten olevan suhteettomia, koska kirjallinen varoitus olisi riittänyt, on muistutettava siitä, että oikeuskäytännön mukaan nimittävän viranomaisen asiana on valita asianmukainen kurinpitotoimenpide, kun teot, joista työntekijää on syytetty, on näytetty toteen. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin ei voi korvata omalla arvioinnillaan nimittävän viranomaisen suorittamaa arviointia, ellei ole tapahtunut ilmeistä virhettä, mikä ei ole tilanne nyt käsiteltävässä asiassa. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviointi asiasta 220 Kantaja on esittänyt kanneperusteensa, jonka mukaan määrätty seuraamus olisi suhteeton, ensimmäistä kertaa vasta vastauksessaan. Koska tämä peruste liittyy seikkoihin, jotka ovat olleet tiedossa jo ennen kannekirjelmän jättämistä, se on jätettävä tutkimatta edellä esitettyjen periaatteiden mukaisesti. 221 Ylimääräisenä huomautuksena lisättäköön, että suhteellisuusperiaatteen soveltaminen kurinpitoasiassa sisältää kaksi eri seikkaa. Asianmukaisen seuraamuksen valitseminen kuuluu ensinnäkin nimittävälle viranomaiselle, kun on näytetty toteen, että teot, joista työntekijää syytetään, ovat tosiasiallisesti tapahtuneet, eivätkä yhteisöjen tuomioistuimet voi kumota tätä valintaa, ellei määrätty seuraamus ole suhteeton hänen osaltaan todettuihin tekoihin nähden. Toisaalta seuraamuksen määritteleminen perustuu kokonaisarviointiin, jonka nimittävä viranomainen on tehnyt kaikista konkreettisista tosiseikoista ja kuhunkin konkreettiseen tosiseikkaan liittyvistä olosuhteista, koska EY:n henkilöstösääntöjen 86-89 artiklassa kuten myöskään EKP:n palvelussuhteen ehdoissa sen työntekijöiden osalta ei määrätä kiinteästä yhteydestä niiden mukaisten kurinpitoseuraamusten ja virkamiesten tekemien erilaisten laiminlyöntien välillä eikä niissä täsmennetä, missä määrin raskauttavien tai lieventävien seikkojen olemassaolo on otettava huomioon seuraamusta valittaessa. Yhteisöjen tuomioistuimet tutkivat siten vain sen, onko nimittävä viranomainen punninnut raskauttavia ja lieventäviä seikkoja suhteellisuusperiaatteen mukaisesti, eikä tuomioistuin voi asettua nimittävän viranomaisen sijaan niiden arviointien osalta, joita tämä on tältä osin esittänyt (em. asiassa Yasse v. EIP annetun tuomion 105 ja 106 kohta ja siinä mainittu oikeuskäytäntö). 222 Näiden periaatteiden mukaan ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen harjoittama valvonta rajoittuu siis vain siihen, että se arvioi, onko määrätty seuraamus suhteeton niihin tekoihin nähden, joihin työntekijän on katsottu syyllistyneen, ja onko EKP punninnut raskauttavia ja lieventäviä seikkoja suhteellisuusperiaatteen mukaisesti. 223 Tältä osin on todettava asiakirja-aineistosta ja erityisesti ahdistelun kohteen, hänen lähimmän esimiehensä ja arkistopalveluiden päällikön todistajanlausunnoista sekä ahdistelun kohteen saamien sähköpostiviestien jäljennöksistä ilmenevän, että kantaja on ahdistellut häntä lähes keskeytyksittä tammikuussa 1998 tapahtuneesta palvelukseentulostaan lähtien 18.10.1999 tapahtuneeseen tehtävistään pidättämiseen saakka lukuun ottamatta lyhyttä keskeytystä, joka johtui siitä, että heidän työtilansa olivat väliaikaisesti erillään maalis-toukokuun 1998 ajan, ja suhteellisen rauhallista ajanjaksoa elokuusta joulukuuhun 1998. Ahdisteluun liittyi muun muassa kantajan kolmansille osapuolille ja esimiehille esittämiä sopimattomia huomautuksia ahdistelun kohteesta, hänelle esitettyjä provosoivia eleitä, mukaan lukien kantajan 18.12.1998 ahdistelun kohteelle esittämä kehotus harjoittaa fellaatiota hänen kanssaan, provosoivien sähköpostien toistuva - ainakin 19 kertaa - lähettäminen ahdistelun kohteelle, mukaan lukien 6.8. ja 16.9.1999 lähetetyt pornografiset video-otokset, 24.3.1999 lähetetyt Adolf Hitlerin ja Joseph Goebbelsin elämäkerrat ja 18.8.1999 lähetetty erään natsivirkamiehen kuva. 224 Lueteltujen tapahtumien erittäin suuri määrä ja tiheys osoittavat sen, että kantaja on käyttäytynyt halventavasti ja väkivaltaisesti ahdistelun kohdetta kohtaan. Ei voida vakavasti kiistää sitä, etteikö tämä käyttäytyminen olisi hyväksyttävä peruste välittömälle irtisanomiselle useimpien jäsenvaltioiden työoikeudessa. Määrätty seuraamus ei siis vaikuta ilmeisen suhteettomalta yksin tämänkään perusteen osalta, vaikka sitä tarkasteltaisiin erikseenkin. 225 Tähän on lisättävä, että tutkittuja internet-sivuja koskeneesta otoksesta tehdyn tutkimuksen perusteella, joka kattaa vain juuri kantajan tehtävistään pidättämistä edeltävän ajanjakson, on voitu todeta kantajan tutkineen useaan otteeseen, tässä tapauksessa 19.5. ja 21.6.1999, pornografista aineistoa sisältäviä internet-sivuja. Kantaja on lisäksi lähettänyt useaan otteeseen ensinnäkin pornografista aineistoa sisältäviä sähköpostiviestejä EKP:n ulkopuolelle (eli 11 video-otosta 18.8. ja 18.10.1999 välisenä aikana) ja kolmen kuukauden aikana ennen tehtävistään pidättämistään EKP:n sisällä 149 sähköpostiviestiä ja EKP:n ulkopuolelle 117 viestiä, jotka eivät liittyneet hänen työtehtäviinsä, eli yhteensä 266, joista huomattava osa oli pitkiä ja perusteellisesti laadittuja viestejä. 226 Kun otetaan huomioon kantajan velvoitteiden laiminlyöntien erityinen vakavuus, joka johtuu niiden kumuloitumisesta, sovellettu seuraamus ei selvästikään vaikuta suhteettomalta. 227 Myös tämä kanneperuste on siis perusteeton. 7. Kanneperuste, jonka mukaan kurinpitomenettely ei ole ollut suhteellisuusperiaatteen mukainen Tiivistelmä asianosaisten väitteistä ja niiden perusteluista 228 Kantaja katsoo, että vastaaja oli viimeistään helmikuussa 1998 tietoinen siitä, että arkistossa vallitsi riitatilanne kantajan ja sen henkilön välillä, joka väittää olleensa ahdistelun kohteena. EKP ei ollut kuitenkaan tehnyt mitään ratkaistakseen riitatilanteen. Se oli antanut tilanteen pahentua. Näin ollen kantajaa vastaan aloitettu kurinpitomenettely on täysin suhteellisuusperiaatteen vastainen. 229 EKP katsoo, että tämä kanneperuste on perusteeton, koska se on antanut sääntöjenmukaisesti ohjeita kantajan aiheuttaman riitatilanteen ratkaisemiseksi. Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen arviointi asiasta 230 Tässä edellisestä kanneperusteesta eriytetyssä kanneperusteessaan kantaja väittää, että EKP:n hallintoelinten olisi pitänyt ratkaista hänen ja ahdistelun kohteen välinen riitatilanne tehokkaammin ja tilanteen pahenemisen estävällä tavalla antamalla selkeitä työohjeita, joihin olisi tarvittaessa pitänyt liittää varoitus. Kurinpitomenettelyn aloittaminen oli tässä tapauksessa ollut suhteeton toimenpide. 231 Kanneperuste ei kuitenkaan perustu tosiseikkoihin eikä EKP:tä voida arvostella siitä, että se olisi ollut passiivinen kantajan aikaansaamassa tilanteessa. Ahdistelun kohde valitti esimiehelleen ensimmäistä kertaa 13.8.1998, minkä jälkeen esimies oli välittömästi kutsunut ahdistelun kohteen ja kantajan tilaisuuteen, jossa oli vahvistettu käyttäytymissäännöt. Tämän asioihin puuttumisen jälkeen kantajan käyttäytyminen ilmeisesti parantui muutaman kuukauden ajaksi. Ahdistelun kohde kääntyi 25.8.1999 uudelleen esimiehensä puoleen valittaakseen kantajasta. Tällä kertaa aloitettiin heti sisäinen tutkimus, jonka perusteella kurinpitomenettely aloitettiin. 232 Vaikuttaa siis siltä, että EKP on toiminut nopeasti ahdistelun kohteen molempien valitusten perusteella. 233 Kuten EKP on perustellusti todennut irtisanomispäätöksessä (8 kohta), kantajan esimiesten mahdollinen toimimattomuus ei missään tapauksessa voisi tehdä kantajan laiminlyöntejä hyväksyttäviksi, koska hän on vastuussa omista teoistaan. 234 Kanneperuste on siis hylättävä. Näin ollen kanne on hylättävä kokonaisuudessaan. Päätökset oikeudenkäyntikuluista Oikeudenkäyntikulut 235 Yhteisöjen ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen työjärjestyksen 87 artiklan 2 kohdan mukaisesti asianosainen, joka häviää asian, velvoitetaan korvaamaan oikeudenkäyntikulut, jos vastapuoli on sitä vaatinut. Saman työjärjestyksen 88 artiklan nojalla yhteisöjen ja niiden henkilöstön välisissä riita-asioissa toimielinten on kuitenkin vastattava omista kustannuksistaan. 236 EKP vaatii kuitenkin ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuimen työjärjestyksen 87 artiklan 3 kohdan perusteella, joka on poikkeus työjärjestyksen 88 artiklasta ja jossa määrätään muun muassa, että ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin voi velvoittaa osapuolen korvaamaan oikeudenkäyntikulut, jotka tuomioistuin katsoo asianosaisen tarpeettomasti tai haitantekona aiheuttaneen toiselle asianosaiselle, että kantaja olisi velvoitettava korvaamaan kaikki oikeudenkäyntikulut. Se esittää, että kanne on ollut tarpeeton lähinnä sen vuoksi, että se on ollut ilmeisen perusteeton. 237 Ensimmäisen oikeusasteen tuomioistuin katsoo, että tälle vaatimukselle ei ole perusteita. Kanteessa riitautetaan erityisesti kaikkein vakavin kurinpitotoimenpide eli irtisanominen. Asianomaista työntekijää ei voida arvostella siitä, että hän on nostanut kanteen häntä koskevasta irtisanomispäätöksestä, olipa hänen kanteensa tueksi esittämiensä perusteiden oikeudellinen painoarvo mikä hyvänsä. 238 Nyt käsiteltävässä asiassa kukin asianosainen vastaa siten omista oikeudenkäyntikuluistaan. Päätöksen päätösosa Näillä perusteilla YHTEISÖJEN ENSIMMÄISEN OIKEUSASTEEN TUOMIOISTUIN (kolmas jaosto) on antanut seuraavan tuomiolauselman: 1) Kanne hylätään. 2) Kukin asianosainen vastaa omista oikeudenkäyntikuluistaan.

62003CJ0021

fr

Les demandes de décision préjudicielle portent sur l’interprétation de la directive 92/50/CEE du Conseil, du 18 juin 1992, portant coordination des procédures de passation des marchés publics de services (JO L 209, p. 1), telle que modifiée par la directive 97/52/CE du Parlement européen et du Conseil, du 13 octobre 1997 (JO L 328, p. 1, ci-après la «directive 92/50»), et, plus particulièrement, de l’article 3, paragraphe 2, de celle-ci, de la directive 93/36/CEE du Conseil, du 14 juin 1993, portant coordination des procédures de passation des marchés publics de fournitures (JO L 199, p. 1), telle que modifiée par la directive 97/52 (ci-après la «directive 93/36»), et, plus particulièrement, de l’article 5, paragraphe 7, de celle-ci, de la directive 93/37/CEE du Conseil, du 14 juin 1993, portant coordination des procédures de passation des marchés publics de travaux (JO L 199, p. 54), telle que modifiée par la directive 97/52 (ci-après la «directive 93/37»), et, plus particulièrement, de l’article 6, paragraphe 6, de celle-ci, ainsi que de la directive 93/38/CEE du Conseil, du 14 juin 1993, portant coordination des procédures de passation des marchés dans les secteurs de l’eau, de l’énergie, des transports et des télécommunications (JO L 199, p. 84), telle que modifiée par la directive 98/4/CE du Parlement européen et du Conseil, du 16 février 1998 (JO L 101, p. 1, ci-après la «directive 93/38»), et, plus particulièrement, de l’article 4, paragraphe 2, de celle-ci, combinées au principe de proportionnalité, à la liberté du commerce et de l’industrie et au droit de propriété. Les mêmes demandes portent en outre sur l’interprétation de la directive 89/665/CEE du Conseil, du 21 décembre 1989, portant coordination des dispositions législatives, réglementaires et administratives relatives à l’application des procédures de recours en matière de passation des marchés publics de fournitures et de travaux (JO L 395, p. 33), et, plus particulièrement, de ses articles 2, paragraphe 1, sous a), et 5, ainsi que de la directive 92/13/CEE du Conseil, du 25 février 1992, portant coordination des dispositions législatives, réglementaires et administratives relatives à l’application des règles communautaires sur les procédures de passation des marchés des entités opérant dans les secteurs de l’eau, de l’énergie, des transports et des télécommunications (JO L 76, p. 14), et, plus particulièrement, de ses articles 1 er et 2. Ces demandes ont été présentées dans le cadre de litiges opposant Fabricom SA (ci-après «Fabricom») à l’État belge au sujet de la légalité de dispositions nationales qui, sous certaines conditions, s’opposent à ce qu’une personne chargée de travaux préparatoires dans le cadre d’un marché public ou une entreprise liée à celle-ci participe à ce marché. Le cadre juridique La réglementation communautaire L’article VI, paragraphe 4, de l’accord sur les marchés publics, annexé à la décision 94/800/CE du Conseil, du 22 décembre 1994, relative à la conclusion au nom de la Communauté européenne, pour ce qui concerne les matières relevant de ses compétences, des accords des négociations multilatérales du cycle de l’Uruguay (1986-1994) (JO L 336, p. 1, ci-après l’«accord sur les marchés publics»), prévoit: «Les entités ne solliciteront ni n’accepteront, d’une manière qui aurait pour effet d’empêcher la concurrence, un avis pouvant être utilisé pour l’établissement des spécifications relatives à un marché déterminé, de la part d’une société qui pourrait avoir un intérêt commercial dans le marché.» Aux termes de l’article 3, paragraphe 2, de la directive 92/50: «Les pouvoirs adjudicateurs veillent à ce qu’il n’y ait pas de discrimination entre les différents prestataires de services.» L’article 5, paragraphe 7, de la directive 93/36 prévoit: «Les pouvoirs adjudicateurs veillent à ce qu’il n’y ait pas discrimination entre les différents fournisseurs.» L’article 6, paragraphe 6, de la directive 93/37 dispose: «Les pouvoirs adjudicateurs veillent à ce qu’il n’y ait pas discrimination entre les différents entrepreneurs.» Aux termes de l’article 4, paragraphe 2, de la directive 93/38: «Les entités adjudicatrices veillent à ce qu’il n’y ait pas de discrimination entre fournisseurs, entrepreneurs ou prestataires de services.» Le dixième considérant de la directive 97/52, dont le libellé est repris en des termes en substance analogues au treizième considérant de la directive 98/4, précise: «[…] les pouvoirs adjudicateurs peuvent solliciter, ou accepter, un avis pouvant être utilisé pour l’établissement des spécifications relatives à un marché déterminé, à condition que cet avis n’ait pas pour effet d’empêcher la concurrence». L’article 2 de la directive 89/665 prévoit: «1. Les États membres veillent à ce que les mesures prises aux fins des recours visés à l’article 1 er prévoient les pouvoirs permettant: a) de prendre, dans les délais les plus brefs et par voie de référé, des mesures provisoires ayant pour but de corriger la violation alléguée ou d’empêcher d’autres dommages d’être causés aux intérêts concernés, y compris des mesures destinées à suspendre ou à faire suspendre la procédure de passation de marché public en cause ou de l’exécution de toute décision prise par les pouvoirs adjudicateurs; […]» Aux termes de l’article 1 er de la directive 92/13: «1. Les États membres prennent les mesures nécessaires pour assurer que les décisions prises par les entités adjudicatrices peuvent faire l’objet de recours efficaces et, en particulier, aussi rapides que possible, dans les conditions énoncées aux articles suivants, et notamment à l’article 2 paragraphe 8, au motif que ces décisions ont violé le droit communautaire en matière de passation des marchés ou les règles nationales transposant ce droit en ce qui concerne: a) les procédures de passation des marchés relevant de la directive 90/531/CEE et b) le respect de l’article 3 paragraphe 2 point a) de ladite directive, dans le cas des entités adjudicatrices auxquelles cette disposition s’applique. 2. Les États membres veillent à ce qu’il n’y ait, entre les entreprises susceptibles de faire valoir un préjudice dans le cadre d’une procédure de passation de marché, aucune discrimination du fait de la distinction opérée par la présente directive entre les règles nationales transposant le droit communautaire et les autres règles nationales. 3. Les États membres veillent à ce que les procédures de recours soient accessibles, selon des modalités que les États membres peuvent déterminer, au moins à toute personne ayant ou ayant eu un intérêt à obtenir un marché déterminé et ayant été ou risquant d’être lésée par une violation alléguée. En particulier, ils peuvent exiger que la personne qui souhaite l’application d’une telle procédure ait préalablement informé l’entité adjudicatrice de la violation alléguée et de son intention d’introduire un recours.» L’article 2 de la directive 92/13 dispose: «1. Les États membres veillent à ce que les mesures prises aux fins des recours visés à l’article 1 er prévoient les pouvoirs permettant: soit a) de prendre, dans les délais les plus brefs et par voie de référé, des mesures provisoires ayant pour but de corriger la violation alléguée ou d’empêcher que d’autres préjudices soient causés aux intérêts concernés, y compris des mesures destinées à suspendre ou à faire suspendre la procédure de passation de marché en cause ou l’exécution de toute décision prise par l’entité adjudicatrice et b) d’annuler ou de faire annuler les décisions illégales, y compris de supprimer les spécifications techniques, économiques ou financières discriminatoires figurant dans l’avis de marché, l’avis périodique indicatif, l’avis sur l’existence d’un système de qualification, l’invitation à soumissionner, les cahiers des charges ou dans tout autre document se rapportant à la procédure de passation de marché en cause; soit c) de prendre, dans les délais les plus brefs, si possible par voie de référé et, si nécessaire, par une procédure définitive quant au fond, d’autres mesures que celles prévues aux points a) et b), ayant pour but de corriger la violation constatée et d’empêcher que des préjudices soient causés aux intérêts concernés; notamment d’émettre un ordre de paiement d’une somme déterminée dans le cas où l’infraction n’est pas corrigée ou évitée. Les États membres peuvent effectuer ce choix soit pour l’ensemble des entités adjudicatrices, soit pour des catégories d’entités définies sur la base de critères objectifs, en sauvegardant en tout cas l’efficacité des mesures établies afin d’empêcher qu’un préjudice soit causé aux intérêts concernés; […]» La réglementation nationale L’article 32 de l’arrêté royal du 25 mars 1999, modifiant l’arrêté royal du 8 janvier 1996 relatif aux marchés publics de travaux, de fournitures et de services et aux concessions de travaux publics ( Moniteur belge du 9 avril 1999, p. 11690, ci-après l’«arrêté royal du 25 mars 1999, modifiant l’arrêté royal du 8 janvier 1996»), prévoit: «[…] 1. N’est pas admise à introduire une demande de participation ou à remettre une offre pour un marché public de travaux, de fournitures ou de services, toute personne qui a été chargée de la recherche, de l’expérimentation, de l’étude ou du développement de ces travaux, fournitures ou services. 2. L’entreprise liée à toute personne visée au paragraphe 1 er n’est pas admise à introduire une demande de participation ou à remettre une offre, sauf si elle établit qu’elle ne bénéficie pas de ce chef d’un avantage injustifié de nature à fausser les conditions normales de la concurrence. Au sens du présent article, on entend par ‘entreprise liée’ toute entreprise sur laquelle la personne visée au paragraphe er peut exercer, directement ou indirectement, une influence dominante, ou toute entreprise qui peut exercer une influence dominante sur cette personne ou qui, comme celle-ci, est soumise à l’influence dominante d’une autre entreprise du fait de la propriété, de la participation financière ou des règles qui la régissent. L’influence dominante est présumée lorsqu’une entreprise, directement ou indirectement, à l’égard d’une autre entreprise: 1° détient la majorité du capital souscrit de l’entreprise, ou 2° dispose de la majorité des voix attachées aux parts émises par l’entreprise, ou 3° peut désigner plus de la moitié des membres de l’organe d’administration, de direction ou de surveillance de l’entreprise. Avant d’écarter éventuellement une entreprise en raison de l’avantage injustifié dont elle est présumée bénéficier, le pouvoir adjudicateur doit inviter par lettre recommandée cette entreprise à fournir dans un délai de douze jours de calendrier, à moins que, selon le cas d’espèce, l’invitation n’autorise un délai plus long, des justifications portant notamment sur ses liens, sur son degré d’autonomie et sur toute circonstance permettant de constater que l’influence dominante n’est pas établie ou est sans effet sur le marché considéré. 3. Les paragraphes 1 er et 2 ne s’appliquent pas: 1° aux marchés publics comportant à la fois l’établissement d’un projet et son exécution; 2° aux marchés publics passés par procédure négociée sans publicité lors du lancement de la procédure au sens de l’article 17, paragraphe 2, de la loi.» L’article 26 de l’arrêté royal du 25 mars 1999, modifiant l’arrêté royal du 10 janvier 1996 relatif aux marchés publics de travaux, de fournitures et de services dans les secteurs de l’eau, de l’énergie, des transports et des télécommunications ( Moniteur belge du 28 avril 1999, p. 14144, ci-après l’«arrêté royal du 25 mars 1999, modifiant l’arrêté royal du 10 janvier 1996»), est, en substance, libellé en des termes analogues à ceux de l’article 32 de l’arrêté royal du 25 mars 1999, modifiant l’arrêté royal du 8 janvier 1996. Les litiges au principal et les questions préjudicielles Fabricom est une entreprise de travaux qui est amenée à soumettre régulièrement des offres pour des marchés publics, notamment dans les secteurs de l’eau, de l’énergie, des transports et des télécommunications. Affaire C-21/03 Par requête introduite le 25 juin 1999 devant le Conseil d’État, Fabricom demande l’annulation de l’article 26 de l’arrêté royal du 25 mars 1999, modifiant l’arrêté royal du 10 janvier 1996. Elle fait valoir que cette disposition est notamment contraire au principe d’égalité de traitement de tous les soumissionnaires, au principe de l’effectivité d’un recours juridictionnel telle que garantie par la directive 92/13, au principe de proportionnalité, à la liberté du commerce et de l’industrie ainsi qu’au droit de propriété tel que prévu à l’article 1 er du protocole additionnel à la convention européenne de sauvegarde des droits de l’homme et des libertés fondamentales, signée à Rome le 4 novembre 1950. L’État belge conteste les moyens invoqués par Fabricom. S’agissant de l’article 26 de l’arrêté royal du 25 mars 1999, modifiant l’arrêté royal du 10 janvier 1996, le Conseil d’État indique que, selon les termes du préambule dudit arrêté royal du 25 mars 1999 et ceux du rapport au Roi qui le précède, cette disposition vise à empêcher une personne, qui souhaite se voir attribuer un marché public, de tirer un avantage, contraire à la libre concurrence, de la recherche, de l’expérimentation, de l’étude ou du développement de travaux, fournitures ou services relatifs à un tel marché. Selon le Conseil d’État, cette disposition s’oppose, de manière générale et sans distinction, à la participation au marché ou à la remise des offres de la personne chargée de ces recherche, expérimentation, étude ou développement et, consécutivement, de l’entreprise réputée liée à cette personne. Elle ne laisse en outre à cette dernière, contrairement à ce qui est prévu pour l’entreprise liée, aucune possibilité de faire la preuve que, dans les circonstances de l’espèce, elle n’a pu obtenir, par l’une de ces opérations, un avantage qui serait de nature à rompre l’égalité entre les soumissionnaires. Elle ne prévoit pas expressément l’obligation pour le pouvoir adjudicateur de se prononcer dans un délai déterminé sur les justifications données par l’entreprise liée pour prouver que 1’influence dominante n’est pas établie ou est sans effet sur le marché considéré. Considérant que la solution du litige dont il est saisi exige l’interprétation de certaines dispositions des directives en matière de marchés publics, le Conseil d’État a décidé de surseoir à statuer et de poser à la Cour les questions préjudicielles suivantes: «1) La directive 93/38[…], spécialement à son article 4.2, et la directive 98/4[…], combinées au principe de proportionnalité, à la liberté du commerce et de l’industrie et au respect du droit de propriété, garanti notamment par le protocole du 20 mars 1952 additionnel à la convention de sauvegarde des droits de l’homme et des libertés fondamentales, s’opposent-elles à ce que ne soit pas admise à introduire une demande de participation ou à remettre une offre pour un marché public de travaux, de fournitures ou de services, toute personne qui a été chargée de la recherche, de l’expérimentation, de l’étude ou du développement de ces travaux, fournitures ou services, sans que soit laissée à cette personne la possibilité de faire la preuve que, dans les circonstances de l’espèce, l’expérience acquise par elle n’a pu fausser la concurrence? 2) La réponse à la question précédente serait-elle différente si les directives précitées, lues en combinaison avec les mêmes principe, liberté et droit, étaient interprétées comme ne visant que les entreprises privées ou ayant effectué des prestations à titre onéreux? 3) La directive 92/13[…], spécialement à ses articles 1 er et 2, peut-elle être interprétée en ce sens que l’entité adjudicatrice peut refuser, jusqu’à la fin de la procédure d’examen des offres, que participe à la procédure, ou remette une offre, l’entreprise liée à toute personne qui a été chargée de la recherche, de l’expérimentation, de l’étude ou du développement de travaux, fournitures ou services, alors qu’interrogée à cet égard par le pouvoir adjudicateur, cette entreprise affirme qu’elle ne bénéficie pas de ce chef d’un avantage injustifié de nature à fausser les conditions normales de la concurrence?» Affaire C-34/03 Par requête introduite le 8 juin 1999 devant le Conseil d’État, Fabricom demande l’annulation de l’article 32 de l’arrêté royal du 25 mars 1999, modifiant l’arrêté royal du 8 janvier 1996. Les moyens invoqués par Fabricom sont, en substance, les mêmes que ceux invoqués dans l’affaire C-21/03. Les informations données par le Conseil d’État s’agissant dudit article 32 sont identiques à celles indiquées dans l’affaire C-21/03 relatives à l’article 26 de l’arrêté royal du 25 mars 1999, modifiant l’arrêté royal du 10 janvier 1996. Dans ces conditions, le Conseil d’État a décidé de surseoir à statuer et de poser à la Cour les questions préjudicielles suivantes: «1) La directive 92/50[…], spécialement à son article 3.2, la directive 93/36[…], spécialement à son article 5.7, la directive 93/37[…], spécialement à son article 6.6, et la directive 97/52[…], spécialement à ses articles 2.1.b) et 3.1.b), combinées au principe de proportionnalité, à la liberté du commerce et de l’industrie et au respect du droit de propriété, garanti notamment par le protocole du 20 mars 1952 additionnel à la convention de sauvegarde des droits de l’homme et des libertés fondamentales, s’opposent-elles à ce que ne soit pas admise à introduire une demande de participation ou à remettre une offre pour un marché public de travaux, de fournitures ou de services, toute personne qui a été chargée de la recherche, de l’expérimentation, de l’étude ou du développement de ces travaux, fournitures ou services, sans que soit laissée à cette personne la possibilité de faire la preuve que, dans les circonstances de l’espèce, l’expérience acquise par elle n’a pu fausser la concurrence? 2) La réponse à la question précédente serait-elle différente si les directives précitées, lues en combinaison avec les mêmes principe, liberté et droit, étaient interprétées comme ne visant que les entreprises privées ou ayant effectué des prestations à titre onéreux? 3) La directive 89/665[…], spécialement à ses articles 2.1.a), et 5, peut-elle être interprétée en ce sens que le pouvoir adjudicateur peut refuser, jusqu’à la fin de la procédure d’examen des offres, que participe à la procédure, ou remette une offre, l’entreprise liée à toute personne qui a été chargée de la recherche, de l’expérimentation, de l’étude ou du développement de travaux, fournitures ou services, alors qu’interrogée à cet égard par le pouvoir adjudicateur, cette entreprise affirme qu’elle ne bénéficie pas de ce chef d’un avantage injustifié de nature à fausser les conditions normales de la concurrence?» Par ordonnance du président de la Cour du 4 mars 2003, les affaires C‑21/03 et C‑34/03 ont été jointes aux fins de la procédure écrite et orale, ainsi que de l’arrêt. Sur les questions préjudicielles Sur la première question posée dans les affaires C-21/03 et C-34/03 Par la première question posée dans les affaires C-21/03 et C-34/03, la juridiction de renvoi demande, en substance, si les dispositions de droit communautaire auxquelles elle se réfère s’opposent à une règle, telle que celle prévue aux articles 26 de l’arrêté royal du 25 mars 1999, modifiant l’arrêté royal du 10 janvier 1996, et 32 de l’arrêté royal du 25 mars 1999, modifiant l’arrêté royal du 8 janvier 1996, règle par laquelle n’est pas admise à participer ou à remettre une offre pour un marché public de travaux, de fournitures ou de services, toute personne qui a été chargée de la recherche, de l’expérimentation, de l’étude ou du développement de ces travaux, fournitures ou services, sans que soit laissée à cette personne la possibilité de faire la preuve que, dans les circonstances de l’espèce, l’expérience acquise par elle n’a pu fausser la concurrence (ci-après la «règle en cause au principal»). À cet égard, il convient de rappeler que le devoir de respecter le principe d’égalité de traitement correspond à l’essence même des directives en matière de marchés publics, qui visent notamment à favoriser le développement d’une concurrence effective dans les domaines qui relèvent de leurs champs d’application respectifs et qui énoncent des critères d’attribution du marché tendant à garantir une telle concurrence (arrêt du 17 septembre 2002, Concordia Bus Finland, C─513/99, Rec. p. I-7213, point 81 et jurisprudence citée). Par ailleurs, selon une jurisprudence constante, le principe d’égalité de traitement exige que des situations comparables ne soient pas traitées de manière différente et que des situations différentes ne soient pas traitées de manière égale, à moins qu’un tel traitement ne soit objectivement justifié (arrêts du 14 décembre 2004, Arnold André, C-434/02, non encore publié au Recueil, point 68 et jurisprudence citée, ainsi que Swedish Match, C-210/03, non encore publié au Recueil, point 70 et jurisprudence citée). Or, une personne qui a été chargée de la recherche, de l’expérimentation, de l’étude ou du développement de travaux, fournitures ou services relatifs à un marché public (ci-après une «personne ayant effectué certains travaux préparatoires») ne se trouve pas nécessairement, s’agissant de la participation à la procédure d’attribution de ce marché, dans la même situation qu’une personne qui n’a pas effectué de tels travaux. En effet, d’une part, la personne ayant participé à certains travaux préparatoires peut se trouver favorisée pour formuler son offre en raison des informations qu’elle a, en effectuant lesdits travaux préparatoires, pu obtenir au sujet du marché public en cause. Or, tous les soumissionnaires doivent disposer des mêmes chances dans la formulation des termes de leurs offres (voir, en ce sens, arrêt du 25 avril 1996, Commission/Belgique, C-87/94, Rec. p. I-2043, point 54). D’autre part, ladite personne peut se trouver dans une situation susceptible d’aboutir à un conflit d’intérêts en ce sens que, ainsi que le relève, à juste titre, la Commission des Communautés européennes, elle peut, sans en avoir même l’intention, si elle est elle-même soumissionnaire pour le marché public en cause, influencer les conditions de celui-ci dans un sens qui lui est favorable. Une telle situation serait de nature à fausser la concurrence entre les soumissionnaires. Dès lors, compte tenu de cette situation dans laquelle pourrait se trouver la personne ayant effectué certains travaux préparatoires, il ne saurait être soutenu que le principe d’égalité de traitement oblige à traiter celle-ci de la même façon que tout autre soumissionnaire. Fabricom, ainsi que les gouvernements autrichien et finlandais, font cependant valoir, en substance, que la différence de traitement établie par une règle telle que celle en cause au principal et qui consiste à interdire, en toutes circonstances, à la personne ayant effectué certains travaux préparatoires de participer à une procédure d’attribution du marché public concerné n’est pas objectivement justifiée. Une telle interdiction aurait, en effet, un caractère disproportionné. Selon eux, l’égalité de traitement entre tous les soumissionnaires est aussi bien garantie s’il existe une procédure par laquelle il est apprécié, dans chaque cas concret, si le fait d’effectuer certains travaux préparatoires a apporté à la personne ayant effectué lesdits travaux un avantage concurrentiel sur les autres soumissionnaires. Une telle mesure serait moins restrictive pour la personne ayant effectué certains travaux préparatoires. À cet égard, il convient de constater qu’une règle telle que celle en cause au principal ne laisse à la personne ayant effectué certains travaux préparatoires aucune possibilité de démontrer que, dans son cas particulier, les problèmes évoqués aux points 29 et 30 du présent arrêt ne se posent pas. Or, une telle règle va au-delà de ce qui est nécessaire pour atteindre l’objectif de l’égalité de traitement entre tous les soumissionnaires. En effet, l’application de ladite règle peut avoir pour conséquence que des personnes ayant effectué certains travaux préparatoires sont exclues de la procédure d’adjudication sans que leur participation à celle-ci ne comporte un risque quelconque pour la concurrence entre les soumissionnaires. Dans ces conditions, il convient de répondre à la première question posée dans les affaires C-21/03 et C-34/03 que la directive 92/50 et, plus particulièrement, son article 3, paragraphe 2, la directive 93/36 et, plus particulièrement, son article 5, paragraphe 7, la directive 93/37 et, plus particulièrement, son article 6, paragraphe 6, ainsi que la directive 93/38 et, plus particulièrement, son article 4, paragraphe 2, s’opposent à une règle, telle que celle prévue aux articles 26 de l’arrêté royal du 25 mars 1999, modifiant l’arrêté royal du 10 janvier 1996, et 32 de l’arrêté royal du 25 mars 1999, modifiant l’arrêté royal du 8 janvier 1996, par laquelle n’est pas admise l’introduction d’une demande de participation ou la remise d’une offre pour un marché public de travaux, de fournitures ou de services par une personne qui a été chargée de la recherche, de l’expérimentation, de l’étude ou du développement de ces travaux, fournitures ou services, sans que soit laissée à cette personne la possibilité de faire la preuve que, dans les circonstances de l’espèce, l’expérience acquise par elle n’a pu fausser la concurrence. Sur la deuxième question posée dans les affaires C-21/03 et C-34/03 Par la deuxième question posée dans les affaires C-21/03 et C-34/03, la juridiction de renvoi demande si la réponse à la première question est différente lorsque les directives 92/50, 93/36, 93/37 et 93/38, lues en combinaison avec le principe de proportionnalité, la liberté du commerce et de l’industrie ainsi que le droit de propriété, sont interprétées comme ne visant que les entreprises privées ou ayant effectué des prestations à titre onéreux. Il y a lieu de relever que cette question est fondée sur une hypothèse qui ne peut être retenue. Il n’y a, en effet, aucun indice dans lesdites directives permettant d’interpréter celles-ci comme ne visant, pour ce qui concerne leur applicabilité aux entreprises participant ou envisageant de participer à une procédure de marché public, que les entreprises privées ou ayant effectué des prestations à titre onéreux. Au demeurant, le principe d’égalité de traitement s’oppose à ce que seules les entreprises privées ou ayant effectué des prestations à titre onéreux, qui ont effectué certains travaux préparatoires, soient soumises à une règle telle que celle en cause au principal, alors que tel ne serait pas le cas des entreprises n’ayant pas une de ces qualités et qui ont également effectué de tels travaux préparatoires. Il n’y a donc pas lieu de répondre à la deuxième question posée dans les affaires C-21/03 et C-34/03. Sur la troisième question posée dans les affaires C-21/03 et C-34/03 Par la troisième question posée dans les affaires C-21/03 et C-34/03, la juridiction de renvoi demande, en substance, si la directive 89/665 et, plus particulièrement, ses articles 2, paragraphe 1, sous a), et 5, ainsi que la directive 92/13 et, plus particulièrement, ses articles 1 er et 2, s’opposent à ce que l’entité adjudicatrice puisse refuser, jusqu’à la fin de la procédure d’examen des offres, que participe à la procédure, ou remette une offre, l’entreprise liée à toute personne qui a effectué certains travaux préparatoires, alors que, interrogée à cet égard par le pouvoir adjudicateur, cette entreprise affirme qu’elle ne bénéficie pas de ce chef d’un avantage injustifié de nature à fausser les conditions normales de la concurrence. À cet égard, il y a lieu de rappeler que, dès lors que sont en cause des modalités procédurales de recours en justice destinés à assurer la sauvegarde des droits conférés par le droit communautaire aux candidats et aux soumissionnaires lésés par des décisions de pouvoirs adjudicateurs, celles-ci ne doivent pas porter atteinte à l’effet utile de la directive 89/665 (arrêt du 12 décembre 2002, Universale-Bau e.a., C‑470/99, Rec. p. I-11617, point 72). Par ailleurs, les dispositions des directives 89/665 et 92/13, destinées à protéger les soumissionnaires contre l’arbitraire du pouvoir adjudicateur, visent à renforcer les mécanismes existants pour assurer l’application effective des règles communautaires en matière de passation de marchés publics, en particulier à un stade où les violations peuvent encore être corrigées. Une telle protection ne peut être effective si le soumissionnaire n’est pas en mesure de se prévaloir de ces règles vis-à-vis du pouvoir adjudicateur (arrêt du 24 juin 2004, Commission/Autriche, C-212/02, non publié au Recueil, point 20 et jurisprudence citée). Or, la possibilité pour le pouvoir adjudicateur de retarder, jusqu’à un stade très avancé de la procédure, la prise de décision quant à la possibilité pour une entreprise liée à une personne ayant effectué certains travaux préparatoires de participer à la procédure ou de remettre une offre, alors que ce pouvoir dispose de tous les éléments pour prendre cette décision, enlève à cette entreprise la possibilité de se prévaloir des règles communautaires en matière de passation des marchés publics vis-à-vis du pouvoir adjudicateur pendant une période qui est à la seule discrétion de celui-ci et qui peut s’étendre, le cas échéant, jusqu’à un moment où les violations ne peuvent plus être corrigées utilement. Une telle situation est susceptible de porter atteinte à l’effet utile des directives 89/665 et 92/13 en étant de nature à conduire à un report injustifié de la possibilité pour les intéressés d’exercer les droits qui leur ont été conférés par le droit communautaire. Elle est, en outre, contraire à l’objectif des directives 89/665 et 92/13 consistant à protéger les soumissionnaires vis-à-vis du pouvoir adjudicateur. Il convient donc de répondre à la troisième question posée dans les affaires C‑21/03 et C-34/03 que la directive 89/665 et, plus particulièrement, ses articles 2, paragraphe 1, sous a), et 5, ainsi que la directive 92/13 et, plus particulièrement, ses articles 1 er et 2, s’opposent à ce que l’entité adjudicatrice puisse refuser, jusqu’à la fin de la procédure d’examen des offres, que participe à la procédure, ou remette une offre, l’entreprise liée à toute personne qui a été chargée de la recherche, de l’expérimentation, de l’étude ou du développement de travaux, fournitures ou services, alors que, interrogée à cet égard par le pouvoir adjudicateur, cette entreprise affirme qu’elle ne bénéficie pas de ce chef d’un avantage injustifié de nature à fausser les conditions normales de la concurrence. Sur les dépens La procédure revêtant, à l’égard des parties au principal, le caractère d’un incident soulevé devant la juridiction de renvoi, il appartient à celle-ci de statuer sur les dépens. Les frais exposés pour soumettre des observations à la Cour, autres que ceux desdites parties, ne peuvent faire l’objet d’un remboursement. Par ces motifs, la Cour (deuxième chambre) dit pour droit: 1) La directive 92/50/CEE du Conseil, du 18 juin 1992, portant coordination des procédures de passation des marchés publics de services, telle que modifiée par la directive 97/52/CE du Parlement européen et du Conseil, du 13 octobre 1997, et, plus particulièrement, son article 3, paragraphe 2, la directive 93/36/CEE du Conseil, du 14 juin 1993, portant coordination des procédures de passation des marchés publics de fournitures, telle que modifiée par la directive 97/52, et, plus particulièrement, son article 5, paragraphe 7, la directive 93/37/CEE du Conseil, du 14 juin 1993, portant coordination des procédures de passation des marchés publics de travaux, telle que modifiée par la directive 97/52, et, plus particulièrement, son article 6, paragraphe 6, ainsi que la directive 93/38/CEE du Conseil, du 14 juin 1993, portant coordination des procédures de passation des marchés dans les secteurs de l’eau, de l’énergie, des transports et des télécommunications, telle que modifiée par la directive 98/4/CE du Parlement européen et du Conseil, du 16 février 1998, et, plus particulièrement, son article 4, paragraphe 2, s’opposent à une règle telle que celle prévue aux articles 26 de l’arrêté royal du 25 mars 1999, modifiant l’arrêté royal du 10 janvier 1996 relatif aux marchés publics de travaux, de fournitures et de services dans les secteurs de l’eau, de l’énergie, des transports et des télécommunications, et 32 de l’arrêté royal du 25 mars 1999, modifiant l’arrêté royal du 8 janvier 1996 relatif aux marchés publics de travaux, de fournitures et de service et aux concessions de travaux publics, par laquelle n’est pas admise l’introduction d’une demande de participation ou la remise d’une offre pour un marché public de travaux, de fournitures ou de services par une personne qui a été chargée de la recherche, de l’expérimentation, de l’étude ou du développement de ces travaux, fournitures ou services, sans que soit laissée à cette personne la possibilité de faire la preuve que, dans les circonstances de l’espèce, l’expérience acquise par elle n’a pu fausser la concurrence. 2) La directive 89/665/CEE du Conseil, du 21 décembre 1989, portant coordination des dispositions législatives, réglementaires et administratives relatives à l’application des procédures de recours en matière de passation des marchés publics de fournitures et de travaux, et, plus particulièrement, ses articles 2, paragraphe 1, sous a), et 5, ainsi que la directive 92/13/CEE du Conseil, du 25 février 1992, portant coordination des dispositions législatives, réglementaires et administratives relatives à l’application des règles communautaires sur les procédures de passation des marchés des entités opérant dans les secteurs de l’eau, de l’énergie, des transports et des télécommunications, et, plus particulièrement, ses articles 1 er et 2, s’opposent à ce que l’entité adjudicatrice puisse refuser, jusqu’à la fin de la procédure d’examen des offres, que participe à la procédure, ou remette une offre, l’entreprise liée à toute personne qui a été chargée de la recherche, de l’expérimentation, de l’étude ou du développement de travaux, fournitures ou services, alors que, interrogée à cet égard par le pouvoir adjudicateur, cette entreprise affirme qu’elle ne bénéficie pas de ce chef d’un avantage injustifié de nature à fausser les conditions normales de la concurrence. Signatures – Langue de procédure: le français.

62006FJ0043

el

: Η προσφυγή-αγωγή απορρίπτεται. Κάθε διάδικος φέρει τα δικαστικά έξοδά του. Περίληψη 1. Υπάλληλοι – Βαθμολογία – Σεβασμός των δικαιωμάτων άμυνας (Κανονισμός Υπηρεσιακής Καταστάσεως των υπαλλήλων, άρθρα 26, εδ. 1 και 2, και 43) 2. Υπάλληλοι – Βαθμολογία – Έκθεση εξελίξεως σταδιοδρομίας – Υποχρέωση συνιστάμενη στο ότι η αξιολόγηση χωρεί για την περίοδο αναφοράς (Κανονισμός Υπηρεσιακής Καταστάσεως των υπαλλήλων, άρθρο 43) 3. Υπάλληλοι – Βαθμολογία – Έκθεση εξελίξεως της σταδιοδρομίας – Μείωση της βαθμολογίας σε σχέση με την προγενέστερη βαθμολογία (Κανονισμός Υπηρεσιακής Καταστάσεως των υπαλλήλων, άρθρο 43) 1. Η θεμελιώδης αρχή του σεβασμού των δικαιωμάτων άμυνας δεν μπορεί να ερμηνεύεται, στον τομέα της αξιολογήσεως του προσωπικού των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, ως επιβάλλουσα υποχρέωση προειδοποιήσεως πριν από την κίνηση της διαδικασίας η οποία καταλήγει στην αξιολόγηση. Τη διαπίστωση αυτή δεν επηρεάζει το άρθρο 26, πρώτο και δεύτερο εδάφιο, του Κανονισμού Υπηρεσιακής Καταστάσεως των υπαλλήλων (στο εξής: ΚΥΚ), καθόσον εξαρτά την έναντι υπαλλήλου δυνατότητα αντιτάξεως όλων των αφορωσών την ικανότητα, απόδοση ή συμπεριφορά του εκθέσεων από την κοινοποίησή τους στον ενδιαφερόμενο προτού καταχωριστούν στον ατομικό φάκελό του. Πράγματι, οι ανωτέρω διατάξεις, ο σκοπός των οποίων έγκειται στην κατοχύρωση του σεβασμού των δικαιωμάτων άμυνας του υπαλλήλου, αφορούν τα ήδη υφιστάμενα έγγραφα. Δεν επιτρέπουν, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αξιολογήσεως, παρόμοια έγγραφα να λαμβάνονται υπόψη κατά του βαθμολογούμενου υπαλλήλου εφόσον δεν του έχουν κοινοποιηθεί πριν από την ταξινόμησή τους στον ατομικό φάκελό του. Πάντως, οι ανωτέρω διατάξεις δεν επιβάλλουν την εκ των προτέρων κατάρτιση εγγράφων με τα οποία διατυπώνεται οποιοσδήποτε ισχυρισμός αναγόμενος σε πραγματικά περιστατικά προσαπτόμενα στον ενδιαφερόμενο. Έτσι, ο κριτής δεν παραβιάζει την αρχή περί σεβασμού των δικαιωμάτων άμυνας ούτε το άρθρο 26 του ΚΥΚ περιλαμβάνοντας σε έκθεση εξελίξεως σταδιοδρομίας πραγματικά στοιχεία δυσμενή για τον βαθμολογούμενο υπάλληλο, χωρίς ο ενδιαφερόμενος να έχει ειδοποιηθεί επισήμως με έγγραφο επί του συγκεκριμένου σημείου κατά τη διάρκεια της περιόδου αξιολογήσεως και χωρίς κανένα έγγραφο να αναφέρεται στα εν λόγω στοιχεία στον ατομικό φάκελό του. (βλ. σκέψεις 57 έως 59 και 61) Παραπομπή: ΠΕΚ: 12 Ιουλίου 2005, T‑157/04, De Bry κατά Επιτροπής, Συλλογή Υπ.Υπ. 2005, σ. I‑A‑199 και II‑901, σκέψεις 39 έως 41 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία 2. Στα πλαίσια της συντάξεως της εκθέσεως εξελίξεως σταδιοδρομίας, αξιολογούνται η απόδοση, η ικανότητα και η συμπεριφορά του υπαλλήλου εντός της υπηρεσίας κατά την περίοδο αναφοράς. Έτσι, η αξιολόγηση πρέπει να αφορά πραγματικά περιστατικά αναγόμενα στην ανωτέρω περίοδο. Εντούτοις, όταν υφίστανται προβλήματα ανακύψαντα ήδη πριν από την περίοδο αναφοράς και τα προβλήματα αυτά εξακολουθούν να υφίστανται, απλή υπόμνησή τους δεν καταδεικνύει ότι η αξιολόγηση δεν έλαβε χώρα με βάση εκτιμήσεις περί της αποδόσεως, της ικανότητας και της συμπεριφοράς του υπαλλήλου εντός της υπηρεσίας κατά την περίοδο αναφοράς. Επιπλέον, ναι μεν η σύνταξη της εκθέσεως εξελίξεως σταδιοδρομίας εδράζεται σε αξιολόγηση του υπαλλήλου κατά την περίοδο αναφοράς, πλην όμως δεν παρίσταται αλυσιτελές οι περιλαμβανόμενοι στην εν λόγω έκθεση σχολιασμοί να παραπέμπουν σε προγενέστερη περίοδο εφόσον τούτο είναι χρήσιμο για την αξιολόγηση της εξελίξεως της αποδόσεως, της ικανότητας και της συμπεριφοράς του υπαλλήλου εντός της υπηρεσίας κατά την περίοδο αναφοράς σε σχέση με την προγενέστερη. Συνεπώς, πρέπει να δίδεται ιδιαίτερη σημασία στην αιτιολόγηση μιας εκθέσεως εξελίξεως σταδιοδρομίας εμπεριέχουσας λιγότερο ευνοϊκές εκτιμήσεις σε σχέση με εκείνες που απαντούσαν σε προγενέστερη έκθεση εξελίξεως σταδιοδρομίας. (βλ. σκέψεις 72, 75 και 76) Παραπομπή: ΠΕΚ: 10 Δεκεμβρίου 1992, T‑33/91, Williams κατά Ελεγκτικού Συνεδρίου, Συλλογή 1992, σ. II‑2499, σκέψεις 70 και 71· 9 Μαρτίου 1999, T‑212/97, Hubert κατά Επιτροπής, Συλλογή Υπ.Υπ. 1999, σ. I‑A‑41 και II‑185, σκέψη 95· 12 Ιουνίου 2002, T‑187/01, Mellone κατά Επιτροπής, Συλλογή Υπ.Υπ. 2002, σ. I‑A‑81 και II‑389, σκέψη 49· 30 Σεπτεμβρίου 2004, T‑16/03, Ferrer de Moncada κατά Επιτροπής, Συλλογή Υπ.Υπ. 2004, σ. I‑A‑261 και II‑1163, σκέψη 53· 16 Μαΐου 2006, T‑73/05, Martin Magone κατά Επιτροπής, Συλλογή Υπ.Υπ. 2006, σ. Ι-Α-2-107 και ΙΙ-Α-2-485, σκέψη 26· 10 Οκτωβρίου 2006, T‑182/04,Van der Spree κατά Επιτροπής, Συλλογή Υπ.Υπ. 2006, σ. Ι-Α-2-205 και ΙΙ-Α-2-1049, σκέψη 83 3. Η διοίκηση υπέχει την υποχρέωση να αιτιολογεί την έκθεση εξελίξεως σταδιοδρομίας κατά τρόπο επαρκή και εμπεριστατωμένο και να παρέχει στον ενδιαφερόμενο τη δυνατότητα να διατυπώνει παρατηρήσεις επί της εν λόγω αιτιολογήσεως, η δε τήρηση των ανωτέρω επιταγών προσλαμβάνει ακόμη μεγαλύτερη σπουδαιότητα οσάκις η βαθμολογία μειώνεται σε σχέση με την προγενέστερη. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει επίσης να αποδίδεται στην αιτιολόγηση οσάκις η έκθεση εμπεριέχει λιγότερο ευνοϊκές εκτιμήσεις σε σχέση με τις απαντώσες σε προγενέστερη έκθεση. Ο απαντών σε έκθεση βαθμολογίας περιγραφικός σχολιασμός έχει ως αντικείμενο να αιτιολογεί τις αναλυτικές εκτιμήσεις. Στον σχολιασμό αυτό εδράζεται η κατάρτιση της βαθμολογίας και με αυτόν παρέχεται στον υπάλληλο η δυνατότητα να κατανοήσει την βαθμολογία του. Επομένως, υπό το φως του κυριάρχου ρόλου στην κατάρτιση της εκθέσεως εξελίξεως σταδιοδρομίας, ο σχολιασμός πρέπει να είναι συνεκτικός σε σχέση με τα χορηγηθέντα μόρια, σε σημείο τέτοιο ώστε η βαθμολογία να πρέπει να θεωρείται ως αριθμητική ή αναλυτική μεταγραφή του σχολιασμού. (βλ. σκέψεις 91 και 92) Παραπομπή: ΠΕΚ: Ferrer de Moncada κατά Επιτροπής, προπαρατεθείσα, σκέψη 53· De Bry κατά Επιτροπής, προπαρατεθείσα, σκέψη 67· Martin Magone, προπαρατεθείσα, σκέψη 48

62009CJ0031

sl

Predlog za sprejetje predhodne odločbe se nanaša na razlago člena 12(1)(a) Direktive Sveta 2004/83/ES z dne 29. aprila 2004 o minimalnih standardih glede pogojev, ki jih morajo izpolnjevati državljani tretjih držav ali osebe brez državljanstva, da se jim prizna status begunca ali osebe, ki iz drugih razlogov potrebuje mednarodno zaščito, in o vsebini te zaščite (UL, posebna izdaja v slovenščini: poglavje 19, zvezek 7, str. 96, in popravek UL 2005, L 204, str. 24, v nadaljevanju: Direktiva). Ta predlog je bil vložen v okviru spora med N. Bolbol, osebo brez državljanstva, palestinskega porekla, in Bevándorlási és Állampolgársági Hivatal (urad za imigracijo in državljanstvo, v nadaljevanju: BAH) v zvezi s tem, da je BAH zavrnil prošnjo za priznanje statusa begunke, ki jo je vložila N. Bolbol. Pravni okvir Mednarodno pravo Konvencija o statusu beguncev Konvencija o statusu beguncev, podpisana v Ženevi 28. julija 1951 ( Recueil des traités des Nations unies , zvezek 189, str. 150, št. 2545 (1954)), je začela veljati 22. aprila 1954. Dopolnjena je bila s Protokolom o statusu beguncev z dne 31. januarja 1967, ki je začel veljati 4. oktobra 1967 (v nadaljevanju: Ženevska konvencija). Na podlagi člena 1(A)(2), prvi pododstavek, Ženevske konvencije se izraz „begunec“ uporablja za vsako osebo, ki se zaradi „utemeljenega strahu pred preganjanjem, osnovanem na rasi, veri, narodni pripadnosti, pripadnosti določeni družbeni skupini ali določenemu političnemu prepričanju, nahaja izven države, katere državljan je, in ne more ali zaradi tega strahu noče izkoristiti zaščite te države, ali osebo brez državljanstva, ki se nahaja izven države, kjer je imela običajno prebivališče, pa se zaradi takšnih dogodkov ne more ali zaradi omenjenega strahu noče vrniti v to državo.“ Člen 1(D) Ženevske konvencije določa: „Ta Konvencija se ne uporablja za osebe, ki zdaj uživajo varstvo ali pomoč drugih organov ali agencij Združenih narodov, razen visokega komisarja Združenih narodov za begunce. Kadar bi takšno varstvo ali pomoč iz kateregakoli razloga prenehala, položaj teh oseb pa ne bi bil dokončno urejen v skladu z ustreznimi resolucijami Generalne skupščine Združenih narodov, bodo te osebe ipso facto upravičene do ugodnosti te Konvencije.“ Komisija Združenih narodov za spravo za Palestino Komisija Združenih narodov za spravo za Palestino (UNCCP) je bila ustanovljena z Resolucijo Generalne skupščine Združenih narodov št. 194 (III) z dne 11. decembra 1948. V odstavku 11 te resolucije je navedeno, da Generalna skupščina Združenih narodov: „ odloča , da je treba beguncem, ki to želijo, omogočiti vrnitev na svoje domove v kar najkrajšem času in življenje v miru s sosedi, in da je treba plačati odškodnino za premoženje tistih, ki se odločijo, da se ne vrnejo na svoje domove, in za izgubljeno ali poškodovano premoženje, kadar morajo vlade ali odgovorni organi v skladu z načeli mednarodnega prava in pravičnosti to izgubo ali škodo popraviti; daje navodila [UNCCP] za olajšanje repatriacije, ponovne naselitve in ekonomske in socialne pomoči beguncem in plačila odškodnine in za vzdrževanje tesnih stikov z direktorjem sklada Združenih narodov za palestinske begunce ter prek njega z ustreznimi organi in agencijami Združenih narodov.“ Agencija Združenih narodov za pomoč in zaposlovanje palestinskih beguncev na Bližnjem vzhodu Z Resolucijo Generalne skupščine Združenih narodov št. 302 (IV) z dne 8. decembra 1949 je bila ustanovljena Agencija Združenih narodov za pomoč in zaposlovanje palestinskih beguncev na Bližnjem vzhodu (UNRWA). Mandat te agencije se redno podaljšuje, sedanji pa se ji izteče 30. junija 2011. Območje delovanja UNRWA obsega Libanon, Sirsko arabsko republiko, Jordanijo, Zahodni breg (vključno z vzhodnim Jeruzalemom) in območje Gaze. V odstavku 20 Resolucije št. 302 (IV) je navedeno, da Generalna skupščina Združenih narodov: „ daje navodila [UNRWA], da se dogovarja z [UNCCP], tako da lahko obe najbolje izpolnjujeta svoje naloge, zlasti v zvezi z odstavkom 11 Resolucije št. 194 (III), ki jo je Generalna skupščina sprejela 11. decembra 1948.“ Odstavek 6 Resolucije št. 2252 (ES-V), ki jo je Generalna skupščina Združenih narodov sprejela 4. julija 1967, določa, da ta: „ odobri […] sredstva, ki jih potrebuje generalni komisar [UNRWA], da se zaradi nujnosti in kot začasni ukrep daje humanitarna pomoč v kar največjem obsegu osebam iz regije, ki so zaradi nedavnih spopadov trenutno razseljene in resno potrebujejo takojšno pomoč“. Generalna skupščina Združenih narodov je v odstavkih od 1 do 3 Resolucije št. 63/91, ki jo je sprejela 5. decembra 2008, navedla, da: „1. z obžalovanjem ugotavlja, da se ni zgodila repatriacija niti se niso izplačale odškodnine, kar določa odstavek 11 Resolucije št. 194 (III), in da zato položaj palestinskih beguncev še vedno zbuja veliko skrbi in da ti še dalje potrebujejo pomoč, da bi zadovoljili svoje osnovne potrebe na področju zdravja, izobraževanja in preživljanja; 2. z obžalovanjem ugotavlja tudi , da [UNCCP] ni mogla najti načina za uporabo odstavka 11 Resolucije št. 194 (III), in znova prosi [UNCCP], naj si še naprej prizadeva za to in naj ji o tem poroča, kadar ji bo ustrezalo, vendar najpozneje 1. septembra 2009; 3. potrjuje nujnost nadaljevati delo [UNRWA] in pomen njenih nalog, ki jih je treba neovirano opravljati, in storitev, in sicer zaradi zagotovitve dobrega počutja in človeškega razvoja palestinskih beguncev in stabilnosti regije v pričakovanju pravične ureditve vprašanja palestinskih beguncev“. Urad Visokega komisarja Združenih narodov za begunce V skladu z odstavkom 7(c) Priloge k Resoluciji Generalne skupščine Združenih narodov št. 428 (V) z dne 14. decembra 1950 o statutu Visokega komisariata za begunce (UNCHR), pristojnost visokega komisarja Združenih narodov za begunce „ne zajema oseb, ki še naprej uživajo varstvo ali pomoč od drugih organov ali agencij Združenih narodov“. Ureditev Unije V drugi in tretji uvodni izjavi Direktive je navedeno: „(2)      Evropski [s]vet je na posebnem zasedanju v Tampereju dne 15. in 16. oktobra 1999 soglašal, da si bo prizadeval za oblikovanje skupnega evropskega azilnega sistema, ki bo temeljil na popolni in splošni uporabi Ženevske konvencije […], s čimer se bo potrdilo načelo nevračanja in se bo zagotovilo, da nihče ne bo poslan nazaj na področje, kjer je trpel preganjanje. (3)      Ženevska konvencija […] predstavlja temelj mednarodne pravne ureditve za zaščito beguncev.“ V uvodni izjavi 6 Direktive je navedeno: „Glavni cilj te direktive je po eni strani zagotoviti, da države članice uporabljajo skupna merila za ugotavljanje, katere osebe resnično potrebujejo mednarodno zaščito, po drugi strani pa zagotoviti, da je v vseh državah članicah tem osebam na voljo določena minimalna raven ugodnosti.“ V uvodni izjavi 10 Direktive je navedeno: „Ta direktiva upošteva temeljne pravice in spoštuje načela, priznana zlasti z Listino o temeljnih pravicah Evropske unije. Ta direktiva si prizadeva zlasti zagotoviti polno spoštovanje človekovega dostojanstva in pravice azila prosilcev za azil in družinskih članov, ki jih spremljajo.“ V uvodni izjavi 16 in 17 Direktive je navedeno: „(16) Določijo naj se minimalni standardi za opredelitev in vsebino statusa begunca, ki pristojnim nacionalnim organom držav članic pomagajo pri uporabi Ženevske konvencije. (17)      Treba je uvesti skupna merila za priznavanje statusa begunca prosilcem za azil v smislu člena 1 Ženevske konvencije.“ Člen 2, točke od (c) do (e), Direktive določa, da za namene te direktive: „(c)      ‚begunec‘ pomeni državljana tretje države, ki se zaradi utemeljenega strahu pred preganjanjem zaradi rasne, verske, nacionalne pripadnosti, političnega prepričanja ali pripadnosti določeni družbeni skupini nahaja izven države, katere državljan je, in ne more ali zaradi tega strahu noče izkoristiti zaščite te države, ali osebo brez državljanstva, ki se nahaja izven prejšnje države stalnega prebivališča zaradi enakih razlogov, kot so navedeni zgoraj, in se zaradi tega strahu noče vrniti vanjo, in za katero se ne uporablja člen 12; (d)      ‚status begunca‘ pomeni priznanje državljana tretje države ali osebe brez državljanstva kot begunca s strani države članice; (e)      ‚oseba, upravičena do subsidiarne zaščite‘ pomeni državljana tretje države ali osebo brez državljanstva, ki ni opredeljena kot begunec, a je bilo v zvezi z njim dokazano, da obstajajo utemeljeni razlogi za prepričanje, da bi se zadevna oseba, če bi se vrnila v izvorno državo, ali v primeru osebe brez državljanstva, v prejšnjo državo stalnega prebivališča, soočila z utemeljenim tveganjem, da utrpi resno škodo, kot je opredeljena v členu 15, in za katero se člen 17(1) in (2) ne uporablja, in ki zaradi takega tveganja noče izkoristiti zaščite te države“. Člena 13 in 18 Direktive določata, da države članice priznajo status begunca ali status subsidiarne zaščite državljanu tretje države, ki izpolnjuje ustrezne pogoje iz poglavij II in III oziroma poglavij II in V te direktive. Člen 12 Direktive, naslovljen „Izključitev“, ki je v poglavju III o pogojih, ki jih morajo izpolnjevati begunci, v odstavku 1(a) določa: „Državljan tretje države ali oseba brez državljanstva ne more biti begunec, če: (a)      sodi na področje uporabe člena [1(D)] Ženevske konvencije glede zaščite ali pomoči organov ali uradov Združenih narodov, razen visokega komisarja Združenih narodov za begunce. Kadar je takšna zaščita ali pomoč prenehala iz katerega koli razloga, ne da bi se položaj takšne osebe dokončno uredil skladno z ustreznimi resolucijami, ki jih je sprejela Generalna skupščina Združenih narodov, so takšne osebe avtomatično upravičene do ugodnosti iz te direktive“. Člen 13 Direktive določa: „Države članice priznajo status begunca državljanu tretje države ali osebi brez državljanstva, ki izpolnjuje pogoje za begunca v skladu s poglavjema II in III.“ Člen 21(1) Direktive, ki je v poglavju VII, naslovljenem „Vsebina mednarodne zaščite“, določa: „Države članice spoštujejo načelo nevračanja skladno s svojimi mednarodnimi obveznostmi.“ V skladu s členoma 38 in 39 Direktive je ta začela veljati 20. oktobra 2004 in je morala biti prenesena najpozneje do 10. oktobra 2006. Nacionalna ureditev Člen 3(1) zakona št CXXXIX iz leta 1997 o pravici do azila ( Magyar Közlöny 1997/112 (XII.15.), v nadaljevanju: zakon o pravici do azila) določa: „Na podlagi prošnje organ, pristojen za begunce, ob upoštevanju izjeme, določene v členu 4, prizna status begunca tujcu, ki prepričljivo dokaže ali potrdi, da zanj veljajo določbe Ženevske konvencije v skladu s členom 1(A) in (B)(1)(b) navedene konvencije in v skladu s členom 1(2) in (3) protokola.“ Pristojni organ v odločbi o zavrnitvi prošnje za azil v skladu s členom 38(2) zakona o pravici do azila ugotovi, ali obstaja prepoved vračanja in izgona ali ne. Člen 51(1) zakona št. II iz leta 2007 o vstopu in prebivanju državljanov tretjih držav (a harmadik országbeli állampolgárok beutazásáról és tartózkodásáról szóló 2007. évi II. törvény, Magyar Közlöny 2007/1 (I.5.), v nadaljevanju: zakon o vstopu in prebivanju) določa: „Državljani tretjih držav ne smejo biti vrnjeni ali izgnani na ozemlje države, ki se ne šteje za varno izvorno državo ali varno tretjo državo za zadevne osebe, zlasti če bi lahko bile te osebe tam preganjane zaradi rasne ali verske pripadnosti, narodne pripadnosti ali njihove pripadnosti kaki družbeni skupini, niti na ozemlje ali do meje države, kjer bi obstajali resni razlogi za mnenje, da bi lahko bili izgnani državljani tretjih držav tam izpostavljeni mučenju ali krutemu, nečloveškemu ali ponižujočemu ravnanju oziroma kazni.“ Spor o glavni stvari in vprašanja za predhodno odločanje Iz predložitvene odločbe je razvidno, da je N. Bolbol 10. januarja 2007, potem ko je skupaj z možem zapustila območje Gaze, z vizumom vstopila na Madžarsko. Tam ji je organ, pristojen za imigracijo, izdal dovoljenje za prebivanje. N. Bolbol je 21. junija 2007 za primer, da njeno dovoljenje za prebivanje ne bi bilo podaljšano, vložila prošnjo za azil pri BAH, in se sklicevala na nevarne okoliščine, ki obstajajo na območju Gaze zaradi vsakodnevnih spopadov med Fatahom in Hamasom. Prošnjo je utemeljila na členu 1(D), drugi stavek, Ženevske konvencije in zatrjevala, da je Palestinka, ki prebiva zunaj območja delovanja UNRWA. Od njenih članov družine naj bi le njen oče ostal na območju Gaze. Glede na predložitveno odločbo N. Bolbol ni uveljavila varstva in pomoči UNRWA. Vendar N. Bolbol trdi, da bi lahko bila do njiju upravičena in v podporo tej trditvi se sklicuje na registracijsko karto UNRWA, izdano družini bratranca njenega očeta. Tožena stranka v sporu o glavni stvari zaradi pomanjkanja listinskih dokazov dvomi o povezavi z družino, na katero se sklicuje N. Bolbol. Poleg tega naj UNRWA, čeprav je N. Bolbol ukrepala pri njej, ne bi mogla potrditi pravice, da je N. Bolbol na podlagi družinskih vezi registrirana pri njej. Tožena stranka v sporu o glavni stvari je v odločbi z dne 14. septembra 2007 zavrnila prošnjo za azil, ki jo je vložila N. Bolbol, in pri tem ugotovila, da v zvezi z njo ni mogoče sprejeti ukrepa izgona. Zavrnitev prošnje za azil, ki jo je vložila N. Bolbol, temelji na členu 3(1) zakona o pravici do azila. V skladu z obrazložitvijo zavrnitvene odločbe člen 1(D), drugi stavek, Ženevske konvencije ne nalaga brezpogojnega priznanja statusa begunca, ampak določa kategorijo oseb, za katere se uporabljajo določbe te konvencije. Iz tega naj bi sledilo, da morajo Palestinci imeti možnost sprožitve postopka, v katerem lahko pridobijo status begunca, in da je treba preveriti, ali spadajo pod pojem „begunec“ v smislu člena 1(A) navedene konvencije. V skladu z isto odločbo ni mogoče priznati statusa begunke N. Bolbol, ker člen 1(A) Ženevske konvencije zanjo ne velja, saj ni zapustila izvorne države zaradi preganjanja na podlagi rasne ali verske pripadnosti, narodne pripadnosti ali na podlagi političnih razlogov. Iz predložitvene odločbe je razvidno, da velja za N. Bolbol prepoved izgona na podlagi člena 38 zakona o pravici do azila in člena 51(1) zakona o vstopu in prebivanju z utemeljitvijo, da je ponovno sprejetje Palestincev v pristojnosti izraelskih organov in da bi bila N. Bolbol zaradi kritičnega stanja, ki vlada na območju Gaze, tam izpostavljena mučenju ali nečlovečnemu in ponižujočemu ravnanju. N. Bolbol predložitvenemu sodišču predlaga, naj spremeni zavrnitveno odločbo BAH in ji podeli status begunke na podlagi člena 1(D), drugi stavek, Ženevske konvencije, ki je po njenem mnenju avtonomni naslov za priznavanje statusa begunca. Ker so namreč pogoji iz te določbe izpolnjeni, ima pravico, da se ji prizna status begunke neodvisno od tega, ali se šteje za begunko v smislu 1(A). Navedeni člen 1(D) naj bi po mnenju N. Bolbol pojasnjeval, da če registrirana oseba ali oseba, ki je upravičena do registracije pri UNRWA, iz kakršnega koli razloga prebiva zunaj območja delovanja te agencije in iz resnih razlogov ni mogoče od nje pričakovati, da se bo tja vrnila, bi ji morale države, ki so pogodbenice Ženevske konvencije, samodejno priznati status begunca. Glede na to, da naj bi bila po očetovi strani upravičena do registracije pri UNRWA, prebiva pa na Madžarskem, torej zunaj območja delovanja te agencije, bi ji moral biti brez nadaljnjega preverjanja priznan status begunke. Tožena stranka v sporu o glavni stvari predlaga zavrnitev tožbe in trdi, da prošnja N. Bolbol za pridobitev statusa begunke ni utemeljena, ker zadevna oseba ni zapustila svoje države iz enega od razlogov, naštetih v členu 1(A) Ženevske konvencije, in ker člen 1(D) ne podeljuje samodejno pravice za priznanje statusa begunca, temveč je le člen za področje osebne uporabe te konvencije. Palestinci naj bi bili torej upravičeni do pridobitve tega statusa le, če spadajo pod opredelitev pojma „begunec“, določenega v členu 1(A) navedene konvencije, kar pa naj bi bilo treba preveriti od primera do primera. Predložitveno sodišče navaja, da je treba pravno vprašanje, postavljeno v zadevi v postopku v glavni stvari, obravnavati ob upoštevanju člena 12(1)(a) Direktive. Ker je bil predlog v postopku v glavni stvari vložen 21. junija 2007, ko navedeni člen še ni bil prenesen v madžarski pravni red, bi bilo treba v tem primeru neposredno uporabiti določbe prava Unije. Člen 1(D) Ženevske konvencije je mogoče po mnenju predložitvenega sodišča razlagati na več načinov. Visoki komisar Združenih narodov za begunce naj bi oktobra 2002 res izdal priročnik o „uporabi člena 1(D) Ženevske konvencije za palestinske begunce“. Vendar naj iz tega priročnika ne bi bilo mogoče razbrati dovolj jasnih in nedvoumnih napotkov za zagotovitev enotne uporabe te določbe glede Palestincev. V teh okoliščinah je Fővárosi Bíróság prekinilo odločanje in Sodišču v predhodno odločanje predložilo ta vprašanja: „Za namene člena 12(1)(a) Direktive Sveta 2004/83 ES: 1.      Ali je treba šteti, da oseba uživa varstvo in pomoč agencije Združenih narodov zgolj zaradi dejstva, da ima pravico do pomoči ali varstva, ali mora to varstvo ali pomoč tudi dejansko uveljaviti? 2.      Ali prenehanje varstva ali pomoči agencije pomeni prebivanje zunaj območja delovanja agencije, prenehanje agencije in prenehanje možnosti prejemanja varstva ali pomoči agencije ali morda objektivno oviro, zaradi katere oseba, ki ima pravico do varstva ali pomoči, tega ne more uveljaviti? 3.      Ali ugodnosti te direktive pomenijo priznanje statusa begunca ali katere koli od dveh oblik varstva, vključenih v področje uporabe te direktive (priznanje statusa begunca in pravice do subsidiarne zaščite), v skladu z izbiro države članice, ali morda [ne pomenijo priznanja] nobene od njih samodejno, ampak [vodijo] le [do tega, da zadevna oseba] spada na področje uporabe ratione personae Direktive?“ Vprašanja za predhodno odločanje Uvodne ugotovitve Direktiva je bila sprejeta med drugim na podlagi člena 63, prvi odstavek, točka 1(c), ES, na podlagi katerega je bilo Svetu Evropske unije naloženo, da ukrepe, ki se nanašajo na azil, sprejema v skladu z Ženevsko konvencijo in drugimi ustreznimi mednarodnimi pogodbami na področju minimalnih standardov za priznanje statusa begunca državljanom tretjih držav. Iz uvodnih izjav 3, 16 in 17 Direktive je razvidno, da je Ženevska konvencija temelj mednarodne pravne ureditve za zaščito beguncev in da so bile določbe Direktive o priznanju statusa begunca in njegovi vsebini sprejete za pomoč pristojnim organom držav članic pri uporabi te konvencije ob uporabi skupnih pojmov in meril (glej sodbo z dne 2. marca 2010 v združenih zadevah Salahadin Abdulla in drugi, C‑175/08, C‑176/08, C‑178/08 in C‑179/08, ZOdl., str. I-1493, točka 52). Določbe Direktive je torej treba razlagati ob upoštevanju njene splošne sistematike in namena ter ob spoštovanju Ženevske konvencije in drugih upoštevnih pogodb, ki so navedene v členu 63, prvi odstavek, točka 1, ES. Kot je razvidno iz uvodne izjave 10 Direktive, je treba pri tej razlagi spoštovati tudi temeljne pravice in načela, priznana zlasti z Listino Evropske unije o temeljnih pravicah (zgoraj navedena sodba Salahadin Abdulla in drugi, točki 53 in 54). Prvo vprašanje Predložitveno sodišče želi s prvim vprašanjem izvedeti, ali za namene uporabe člena 12(1)(a), prvi stavek, Direktive oseba uživa varstvo in pomoč agencije Združenih narodov, razen UNCHR, zgolj zaradi dejstva, da ima pravico do te pomoči ali varstva, ali pa mora to varstvo ali pomoč tudi dejansko uveljaviti. Za uvod je treba navesti, da je v okviru predloga za sprejetje predhodne odločbe za ugotovitev dejanskega stanja pristojno nacionalno sodišče. N. Bolbol, kot je bilo navedeno v točki 27 te sodbe, ni uveljavila varstva ali pomoči UNRWA. V skladu s členom 12(1)(a), prvi stavek, Direktive, ki je v poglavju III o pogojih, ki jih morajo izpolnjevati begunci, državljan tretje države ali oseba brez državljanstva ne more biti begunec, če „sodi na področje uporabe člena [1(D)] Ženevske konvencije glede zaščite ali pomoči organov ali uradov Združenih narodov, razen UNCHR“. Člen 1(D) Ženevske konvencije določa, da ta konvencija ne velja za „osebe, ki zdaj uživajo varstvo ali pomoč“ takih organov ali agencij Združenih narodov. Ni sporno, da je UNRWA ena od organov in agencij Združenih narodov, razen UNCHR, iz člena 12(1)(a) Direktive in člena 1(D) Ženevske konvencije in da je bila UNRWA, kot je razvidno zlasti iz predloga direktive Sveta, ki ga je predložila Komisija 12. septembra 2001 (COM(2001) 510 konč.), ustanovljena ravno zaradi posebnega položaja palestinskih beguncev. Iz „Konsolidiranih navodil o upravičenosti in registraciji“ (Consolidated Eligibility and Registration Instructions, v nadaljevanju: CERI) UNRWA, katerih trenutno veljavna različica je bila sprejeta leta 2009, je razvidno – kot je navedla generalna pravobranilka v točkah 12 in 13 sklepnih predlogov – da čeprav se pojem „palestinski begunec“ za namene UNRWA uporablja za vse „osebe, katerih običajno prebivališče je v obdobju od 1. junija 1946 do 15. maja 1948 bila Palestina in ki so zaradi konflikta iz leta 1948 izgubile dom in sredstva za preživljanje“ (točka III.A.1 CERI), lahko tudi druge osebe zahtevajo varstvo ali pomoč UNRWA. Med temi so „neregistrirane osebe, razseljene zaradi sovražnosti v letu 1967 in pozneje“ (točka III.B CERI; glej tudi zlasti odstavek 6 Resolucije Generalne skupščine Združenih narodov št. 2252 (ES-V) z dne 4. julija 1967). V teh okoliščinah ni mogoče takoj izključiti, da je lahko oseba, kot je N. Bolbol, ki ni registrirana pri UNRWA, kljub temu med osebami, ki spadajo na področje uporabe člena 1(D) Ženevske konvencije in tako člena 12(1)(a), prvi stavek, Direktive. Vključitvi oseb, razseljenih zaradi sovražnosti v letu 1967, na področje uporabe člena 1(D) Ženevske konvencije, ni mogoče nasprotovati – kot vlada Združenega kraljestva – s trditvijo, da so v členu 1(D) te konvencije in torej v členu 12(1)(a) Direktive določeni le palestinski begunci, ki so ob sklenitvi prvotne različice Ženevske konvencije iz leta 1951 zaradi konflikta iz leta 1948 uživali pomoč ali varstvo UNRWA. Prvotna različica Ženevske konvencije iz leta 1951 je bila namreč spremenjena s Protokolom o statusu beguncev z dne 31. januarja 1967 ravno zato, da bi se omogočila razlaga navedene konvencije z vidika razvoja in upoštevanje novih kategorij beguncev, poleg tistih, ki so to postali zaradi „dogodkov pred 1. januarjem 1951“. Za presojo, ali oseba, kot je N. Bolbol, spada na področje uporabe člena 12(1)(a), prvi stavek, Direktive, je zato treba, kot predlaga predložitveno sodišče, preveriti, ali zadostuje ugotovitev, da je taka oseba upravičena do uživanja pomoči, ki jo ponuja UNRWA, ali mora biti dokazano, da je navedeno pomoč dejansko uveljavila. Člen 1(D) Ženevske konvencije, na katerega napotuje člen 12(1)(a) Direktive, se omejuje na izključitev oseb, ki „zdaj uživajo“ varstvo ali pomoč drugih organov ali agencij Združenih narodov, razen UNCHR, s področja uporabe navedene konvencije. Iz jasnega besedila člena 1(D) Ženevske konvencije je razvidno, da so le osebe, ki dejansko uveljavijo pomoč, ki jo ponuja UNRWA, zajete z izključitveno klavzulo glede priznanja statusa begunca, ki je določena v tej konvenciji in ki jo je treba kot tako razlagati ozko, in zato ne more vključevati tudi oseb, ki so ali so bile samo upravičene do uživanja varstva ali pomoči te agencije. Čeprav je registracija pri UNRWA dokaz, ki zadostuje za dejansko uživanje pomoči te agencije, pa je bilo v točki 45 te sodbe navedeno, da je mogoče tako pomoč dajati tudi, če take registracije ni, in v takem primeru je treba zadevni osebi dopustiti, da to dokaže kakorkoli drugače. V teh okoliščinah je treba na prvo postavljeno vprašanje odgovoriti, da za namene uporabe člena 12(1)(a), prvi stavek, Direktive 2004/83, oseba uživa varstvo ali pomoč agencije Združenih narodov, razen UNCHR, če to varstvo ali pomoč dejansko uveljavi, kar pa se v primeru N. Bolbol ni zgodilo. Treba je dodati, da je prošnjo oseb, ki pred svojo prošnjo za priznanje statusa begunca dejansko niso uveljavile varstva ali pomoči UNRWA, vsekakor mogoče preučiti na podlagi člena 2(c) Direktive. Drugo in tretje vprašanje Kot je bilo navedeno v točki 41 te sodbe, N. Bolbol ni uveljavila varstva ali pomoči UNRWA. V teh okoliščinah in glede na odgovor na prvo vprašanje ni treba odgovoriti na drugo in tretje postavljeno vprašanje. Stroški Ker je ta postopek za stranke v postopku v glavni stvari ena od stopenj v postopku pred predložitvenim sodiščem, to odloči o stroških. Stroški, priglašeni za predložitev stališč Sodišču, ki niso stroški omenjenih strank, se ne povrnejo. Iz teh razlogov je Sodišče (veliki senat) razsodilo: Za namene uporabe člena 12(1)(a), prvi stavek, Direktive Sveta 2004/83/ES z dne 29. aprila 2004 o minimalnih standardih glede pogojev, ki jih morajo izpolnjevati državljani tretjih držav ali osebe brez državljanstva, da se jim prizna status begunca ali osebe, ki iz drugih razlogov potrebuje mednarodno zaščito, in o vsebini te zaščite oseba uživa varstvo ali pomoč agencije Združenih narodov, razen Urada visokega komisarja Združenih narodov za begunce, če to varstvo ali pomoč dejansko uveljavi. Podpisi * Jezik postopka: madžarščina.

61997TJ0155

fr

Motifs de l'arrêt Faits à l'origine du recours 1 Le règlement (CEE) n_ 1101/89 du Conseil, du 27 avril 1989, relatif à l'assainissement structurel dans la navigation intérieure (JO L 116, p. 25, ci-après «règlement n_ 1101/89»), tend à la réduction des surcapacités de cale se manifestant dans tous les secteurs du marché des transports par voie navigable. A cet effet, sont prévues une action de déchirage coordonnée au niveau communautaire ainsi que des mesures d'accompagnement. La règle «vieux pour neuf» impose au propriétaire d'un nouveau bateau, pour sa mise en service, de déchirer, sans prime de déchirage, un tonnage de cale équivalant à celui de ce bateau. S'il ne procède au déchirage d'aucun bateau, il doit verser une contribution spéciale au fonds créé à cet effet, dont relève son nouveau bateau (article 8, paragraphe 1, du règlement n_ 1101/89). 2 L'article 8, paragraphe 3, sous c), du règlement n_ 1101/89 prévoit la possibilité de déroger à ce régime général pour des «bateaux spécialisés». 3 Le 7 décembre 1990, la Commission a établi, après consultation des États membres et des organisations représentatives de la navigation intérieure, une note concernant la définition de critères généraux pour l'appréciation des demandes d'exclusion de bateaux spécialisés du règlement n_ 1101/89 (ci-après «note interprétative»). 4 Cette note précise qu'une exemption peut être accordée si les trois conditions suivantes sont cumulativement remplies: - le bateau doit être spécialement conçu pour le transport d'une catégorie déterminée de marchandises et il doit techniquement être inapte, sans modification de sa construction, pour le transport d'autres marchandises; - la marchandise ne peut être transportée ou n'est pas admise à être transportée par des bateaux qui ne disposent pas d'installations techniques spéciales; - le propriétaire du bateau spécialisé doit s'engager par écrit à ce qu'aucune autre marchandise ne soit transportée avec son bateau aussi longtemps que la règle «vieux pour neuf» s'applique et il doit se déclarer disposé à payer ultérieurement la contribution spéciale «vieux pour neuf» si, quelles qu'en soient les raisons, il désire transporter avec son bateau d'autres marchandises pendant la période d'application de la règle «vieux pour neuf». 5 Natural van Dam AG et Danser Container Line BV, qui exploitent une ligne de conteneurs sur le Rhin, envisageaient de faire construire trois bateaux spécialisés destinés au transport de substances dangereuses par conteneurs et battant soit le pavillon suisse, soit celui d'un État membre. 6 Le 5 juillet 1996, elles ont présenté à la Commission une demande d'exemption au titre de l'article 8, paragraphe 3, sous c), du règlement n_ 1101/89. 7 A l'appui de leur demande, elles ont souligné les bienfaits, tant pour le marché de la navigation que pour la politique générale des transports, qui préconise le décongestionnement du transport routier, du développement du transport fluvial de substances dangereuses par des bateaux spécialisés non soumis à des contraintes quantitatives. Elles ont fait valoir que le paiement de la contribution prévue par le règlement n_ 1101/89 rendrait leur projet non viable économiquement et commercialement, produisant de ce fait un effet inverse de celui escompté par la politique générale des transports. 8 Elles ont par ailleurs énuméré les spécifications techniques de ces bateaux répondant aux exigences de sécurité et ont fait état des contraintes financières inhérentes à celles-ci. Selon elles, l'importance des investissements réalisés justifiait l'exonération du paiement de la contribution «vieux pour neuf». 9 Enfin, elles ont allégué que ces bateaux spécialisés continueraient à servir au transport de conteneurs contenant d'autres marchandises, le transport de ces dernières étant normalement assuré par des navires conventionnels. 10 Le 25 octobre 1996, les États membres et les organisations représentatives de la navigation intérieure ont été consultés, conformément à la procédure prévue par l'article 8, paragraphe 3, sous c), du règlement n_ 1101/89. 11 A la suite de cette consultation, la Commission, par lettre du 7 mars 1997 [SG(97) D/1862], a fait savoir aux requérantes qu'elle ne leur octroyait pas l'exemption sollicitée (ci-après «décision attaquée»). 12 Se référant aux conditions dégagées dans sa note interprétative, elle a souligné, d'une part, que les trois bateaux concernés seraient techniquement aptes au transport de marchandises autres que des substances dangereuses et, d'autre part, que ces dernières substances peuvent être transportées par bateaux conventionnels répondant aux prescriptions techniques du règlement relatif au transport de substances dangereuses sur le Rhin (ci-après «règlement ADNR»). 13 Elle en a déduit que la mise en service des bateaux en cause aurait pour effet une augmentation de la capacité de la flotte soumise aux mesures relatives à l'assainissement structurel et, partant, que ces bateaux ne pouvaient pas être considérés comme «spécialisés» au sens de l'article 8, paragraphe 3, sous c), du règlement n_ 1101/89. Procédure et conclusions des parties 14 Par requête déposée au greffe du Tribunal le 7 mai 1997, les requérantes ont introduit le présent recours en annulation de la décision attaquée. 15 Sur rapport du juge rapporteur, le Tribunal (quatrième chambre) a décidé d'ouvrir la procédure orale sans procéder à des mesures d'instruction préalables. Toutefois, en vertu de l'article 64 du règlement de procédure, il a été demandé aux requérantes de transmettre le règlement ADNR. Les requérantes ont déféré à cette demande. 16 Les parties ont été entendues en leurs plaidoiries et en leurs réponses aux questions du Tribunal lors de l'audience du 14 mai 1998. 17 Les parties requérantes concluent à ce qu'il plaise au Tribunal: - annuler la décision attaquée; - condamner la partie défenderesse aux dépens. 18 La Commission, partie défenderesse, conclut à ce qu'il plaise au Tribunal: - rejeter le recours; - condamner les requérantes aux dépens. Sur le fond 19 A l'appui de leur recours, les requérantes invoquent un nombre important d'arguments, lesquels se regroupent en deux moyens, tirés respectivement d'une violation du règlement n_ 1101/89 et d'une violation par la Commission de son obligation de motivation. Sur le premier moyen, tiré d'une violation du règlement n_ 1101/89 Arguments des parties 20 Les requérantes considèrent que leurs bateaux sont spécialisés au sens de l'article 8, paragraphe 3, sous c), du règlement n_ 1101/89 et doivent donc bénéficier de la dérogation à la règle «vieux pour neuf». 21 A l'appui de leur thèse, les requérantes invoquent quatre arguments. 22 Premièrement, la Commission ne se serait pas livrée dans la décision attaquée à un examen correct de l'objectif poursuivi par le règlement n_ 1101/89. Cet objectif ne serait pas de freiner le passage de nouveaux courants de transport de marchandises par route vers le transport fluvial mais, bien au contraire, de développer une telle alternative. A l'appui de leur allégation, les requérantes invoquent le deuxième considérant du règlement n_ 1101/89, aux termes duquel la diminution de la part de la navigation intérieure dans le marché global des transports est due aux mutations progressives des industries de base dont l'approvisionnement est essentiellement assuré par les voies d'eau. Elles font valoir que les trois bateaux auraient contribué à la création d'un secteur du transport de substances dangereuses spécifiques, qui, par sa nouveauté, n'aurait pas été dans la situation de surcapacité que le règlement n_ 1101/89 tend à réduire. Elles concluent que, selon une interprétation utile de l'article 8, paragraphe 3, sous c), du règlement n_ 1101/89, leurs bateaux auraient dû bénéficier de l'exemption. 23 Deuxièmement, les requérantes contestent la thèse de la Commission selon laquelle la possibilité de transporter d'autres marchandises s'opposerait à ce que leurs bateaux soient qualifiés de bateaux spécialisés. Elles soutiennent que cette possibilité aurait pour conséquence le développement d'un nouveau segment du marché du transport fluvial, à savoir le transport de substances dangereuses par conteneurs, qui ne connaîtrait pas une surcapacité structurelle, et permettrait à la navigation intérieure d'acquérir une nouvelle part du marché des transports en général. 24 Troisièmement, les requérantes contestent l'affirmation de la Commission selon laquelle les trois bateaux contribueraient à l'augmentation de la capacité de la flotte. A cet égard, elles reprennent les arguments relatifs à l'objectif du règlement n_ 1101/89, tout en précisant que les trois bateaux auraient été à l'origine d'un nouveau concept logistique dont serait résultée la création du marché spécifique du transport par conteneurs. Un tel nouveau marché assurerait le transport visé par bateaux, se substituant ainsi au transport par route actuellement utilisé. Les requérantes ajoutent que, contrairement à ce que soutient la Commission, leurs bateaux auraient donc offert une nouvelle capacité concurrentielle qui n'aurait pas augmenté la capacité des flottes des autres secteurs. 25 Quatrièmement, elles considèrent que les caractéristiques techniques des bateaux et leur conformité au règlement ADNR (annexe B1, points 10111 et suivants, et 10400 et suivants du règlement ADNR) mettaient en évidence leur spécificité. Selon elles, il résulte du règlement ADNR que, en l'espèce, sont en cause non des substances dangereuses considérées de manière générale, mais des substances dangereuses particulières requérant des bateaux destinés à leur transport le respect de caractéristiques techniques particulières. 26 Les bateaux des requérantes appartiendraient ainsi à une catégorie spécifique dans le cadre du règlement ADNR. A cet égard, les requérantes contestent l'allégation de la Commission selon laquelle l'application et le respect du règlement ADNR ne sous-entendent pas la spécificité des bateaux. D'après elles, afin de rendre commercialement possible le transport envisagé de substances dangereuses spécifiques sur les eaux intérieures, des techniques spéciales de construction sont appliquées aux bateaux en question, dont ne bénéficient pas les bateaux conventionnels. En outre, tant les techniques spéciales de construction que la non-application, aux trois bateaux envisagés, des interdictions de groupage établies par le règlement ADNR caractériseraient la spécialisation desdits bateaux. 27 La Commission conteste la pertinence de tous ces arguments, considérant que ceux-ci contreviennent à l'objectif fixé par le règlement n_ 1101/89, qui est de réduire la surcapacité structurelle dans le secteur de la navigation intérieure. Les navires en cause ne répondraient à aucune des trois conditions cumulatives d'exemption définies dans la note interprétative. A cet égard, la partie défenderesse retient plus particulièrement le fait que les bateaux devaient être chargés du transport de plusieurs types de marchandises. Enfin, elle considère que le caractère spécialisé des bateaux au sens de l'article 8, paragraphe 3, sous c), du règlement n_ 1101/89 ne pouvait ressortir du respect des prescriptions du règlement ADNR, celui-ci s'appliquant de manière générale à tous les bateaux chargés du transport de substances dangereuses. Appréciation du Tribunal 28 L'article 1er du règlement n_ 1101/89 dispose: «1. Les bateaux de navigation intérieure affectés au transport de marchandises entre deux ou plusieurs points sur les voies navigables des États membres sont soumis à des mesures d'assainissement structurel du secteur de la navigation intérieure dans les conditions fixées par le présent règlement. 2. Les mesures visées au paragraphe 1 comprennent: - la réduction des surcapacités structurelles par des actions de déchirage coordonnées sur le plan communautaire, - des mesures d'accompagnement visant à éviter l'aggravation des surcapacités existantes ou l'apparition de surcapacités nouvelles.» 29 Cette disposition doit être interprétée à la lumière des deuxième et sixième considérants du règlement, aux termes desquels: «considérant que les prévisions ne permettent pas d'envisager dans ce secteur, pour les années à venir, un accroissement de la demande qui soit suffisant pour absorber ces surcapacités; que, en effet, la part de la navigation intérieure dans le marché global des transports continue à diminuer du fait des mutations progressives des industries de base dont l'approvisionnement est essentiellement assuré par les voies d'eau; [...] considérant que les surcapacités se manifestent d'une manière générale dans tous les secteurs du marché des transports par voie navigable; que les mesures à arrêter doivent donc avoir un caractère général et comprendre tous les bateaux porteurs ainsi que les pousseurs [...]» 30 L'article 8, paragraphe 3, sous c), du règlement dispose: «La Commission peut, après consultation des États membres et des organisations représentatives de la navigation intérieure au niveau communautaire, exclure des bateaux spécialisés du champ d'application du paragraphe 1.» 31 En tant que dérogation au régime général applicable, cette disposition doit être interprétée restrictivement, eu égard aux finalités du règlement n_ 1101/89. 32 Les requérantes estiment pouvoir bénéficier de ladite dérogation notamment au motif que le règlement n_ 1101/89 ne s'opposerait pas à la mise en service de nouveaux bateaux opérant sur un nouveau segment du marché de la navigation intérieure consistant dans le transport de substances dangereuses par conteneurs. En effet, ce type de transport représenterait une offre nouvelle ne contribuant pas à l'augmentation de la surcapacité existante sur le marché de la navigation intérieure. 33 Cependant, les requérantes ont affirmé tout au long de la procédure que les bateaux considérés étaient destinés au transport non seulement de substances dangereuses, mais également d'autres marchandises (voir point 9 ci-dessus). Lors de l'audience, elles ont même précisé qu'elles avaient l'intention de transporter d'autres marchandises tant que le seul transport de substances dangereuses par conteneurs ne serait pas économiquement viable. 34 Dès lors, il ressort clairement des explications des requérantes que leurs bateaux auraient contribué à l'augmentation de la capacité de cale des flottes chargées du transport d'autres marchandises se trouvant déjà en situation de surcapacité. La mise en service de ces bateaux aurait donc contrevenu aux objectifs du règlement n_ 1101/89. 35 A cet égard, il est sans importance que les bateaux en cause opèrent sur un segment distinct du marché de la navigation intérieure, à savoir le marché du transport par conteneurs. L'octroi d'une exemption au titre de l'article 8, paragraphe 3, sous c), du règlement n_ 1101/89 exige, conformément à l'économie et à la finalité de ce règlement, que les nouveaux bateaux ne contribuent pas à l'augmentation de la capacité de transport de marchandises qui peuvent être transportées par d'autres bateaux opérant déjà sur le marché de la navigation intérieure. Il est donc obligatoire de prendre en compte le marché de la navigation intérieure dans son ensemble, pour apprécier si la mise en service d'un nouveau bateau contribue à l'augmentation de la surcapacité existant dans ce secteur. 36 L'argument des requérantes selon lequel leurs bateaux auraient contribué au décongestionnement du transport routier et à l'augmentation de la capacité concurrentielle de la navigation intérieure n'infirme pas davantage la conclusion selon laquelle la mise en service des bateaux des requérantes aurait contrevenu à l'objectif du règlement n_ 1101/89. En effet, il ressort des explications des requérantes fournies lors de la procédure écrite, et notamment de leur affirmation selon laquelle leurs bateaux auraient pu transporter d'autres marchandises relevant du marché de la navigation intérieure (voir points 33 et 34 ci-dessus), que l'objectif poursuivi dans le cadre du projet de mise en service de leurs bateaux n'était pas uniquement de permettre le décongestionnement du transport routier. Dans ces conditions, quoique légitime en soi, l'objectif de décongestionnement du transport routier ne pouvait justifier une opération ayant pour effet une aggravation des surcapacités existantes. 37 Enfin, quant aux arguments des requérantes selon lesquels le caractère spécialisé des bateaux en cause ressortirait du respect par ceux-ci des prescriptions du règlement ADNR, il importe de préciser que les règles de sécurité et les conditions techniques édictées par ce règlement s'appliquent, selon la nature et les propriétés physiques des substances transportées, de manière plus ou moins contraignante à l'ensemble des bateaux destinés au transport de substances dangereuses. En effet, les substances dangereuses, au sens du règlement ADNR, comprennent tous objets et matières dont le transport n'est autorisé que dans certaines conditions. 38 Par suite, alors même que les bateaux en cause auraient effectivement répondu, quant à leur construction, à de sévères prescriptions du règlement ADNR, il ne s'agissait pas de bateaux spécialisés au sens de l'article 8, paragraphe 3, sous c), du règlement n_ 1101/89. 39 Leur conformité aux prescriptions du règlement ADNR est donc sans pertinence pour la solution du litige. 40 De surcroît, il ressort des explications des requérantes que le respect de conditions techniques sévères exigées par le règlement ADNR aurait permis aux bateaux concernés de ne pas être soumis aux interdictions de groupage. Ces bateaux auraient donc été autorisés à transporter simultanément plusieurs types de marchandises, de sorte qu'ils auraient été susceptibles de contribuer à la surcapacité existante dans le secteur du transport fluvial. 41 Il s'ensuit que la Commission a légitimement considéré que les bateaux en cause ne devaient pas être exemptés, en raison, notamment, de la volonté des requérantes de transporter des marchandises autres que celles pour lesquelles leurs bateaux sont spécialement conçus. 42 Il découle de tout ce qui précède que le premier moyen doit être rejeté. Sur le second moyen, tiré de la violation par la Commission de son obligation de motivation Arguments des parties 43 Les requérantes dénoncent le manque d'exhaustivité de l'étude des caractéristiques techniques des bateaux par la Commission. Celle-ci, en considérant que la mise en service des trois bateaux contribuerait à l'augmentation de la capacité de cale de la flotte, n'aurait pas pris en considération les bienfaits, pour la navigation intérieure, de la captation d'un nouveau marché tenu jusqu'alors par le transport routier. 44 Par ailleurs, elle n'aurait pas indiqué le contenu du point de vue des États membres et des organisations concernées. De surcroît, dans leur appréciation, ces derniers se seraient fondés sur des faits inexacts. En effet, les substances dangereuses considérées ne pourraient pas faire l'objet d'un transport par bateaux conventionnels ne disposant pas d'installations spécifiques, contrairement à ce que la Commission allègue. 45 La Commission conteste ces arguments. Elle soutient notamment que le seul fait que les trois bateaux étaient techniquement aptes au transport d'autres marchandises justifiait le refus d'octroi d'une dispense aux requérantes, ce qui ressortirait explicitement de la décision attaquée. 46 En outre, l'avis des États membres et des organisations concernées, qui, au demeurant, ne présenterait pas de caractère contraignant, soutiendrait amplement la décision attaquée. Appréciation du Tribunal 47 L'obligation de motiver une décision individuelle a pour but de permettre au juge communautaire d'exercer son contrôle de légalité et à l'intéressé de connaître les justifications de la mesure prise, afin de défendre ses droits et de vérifier si la décision est ou non bien fondée (voir, notamment, arrêt de la Cour du 28 mars 1984, Bertoli/Commission, 8/83, Rec. p. 1649, point 12; arrêts du Tribunal du 24 janvier 1992, La Cinq/Commission, T-44/90, Rec. p. II-1, point 42, et du 29 juin 1993, Asia Motor France e.a./Commission, T-7/92, Rec. p. II-669, point 30). 48 Ainsi, la Commission n'est pas obligée, dans la motivation de ses décisions, de prendre position sur tous les arguments que les intéressés invoquent à l'appui de leur demande. Il lui suffit d'exposer les faits et les considérations juridiques revêtant une importance essentielle dans l'économie de la décision. 49 Dans la décision attaquée, elle a fait état des caractéristiques principales des bateaux et de leur aptitude technique au transport d'autres marchandises, éléments de fait justifiant selon elle ladite décision au regard de la note interprétative. 50 Elle a donc motivé à suffisance de droit son refus de qualifier les bateaux en cause de bateaux spécialisés au sens de l'article 8, paragraphe 3, sous c), du règlement n_ 1101/89. 51 Par ailleurs, les requérantes ne sauraient faire grief à l'institution de ne pas avoir mentionné le point de vue des États membres et des organisations concernées. Il ressort en effet de l'article 8, paragraphe 3, sous c), du règlement n_ 1101/89 et du treizième considérant de ce règlement que les États membres et les organisations représentatives de la navigation intérieure ont un rôle consultatif. Il s'ensuit que la Commission n'est pas tenue de suivre la position adoptée par ces instances. Le point de vue de celles-ci n'ayant que la valeur d'un avis, une éventuelle divergence de points de vue entre elles et la Commission ne remettrait pas en cause la validité de la décision de l'institution. Dans ces conditions, la Commission n'était pas tenue d'informer les requérantes du point de vue détaillé des États membres et des organisations concernées. 52 Il s'ensuit que la décision attaquée n'est entachée d'aucun défaut de motivation. 53 Par conséquent, le second moyen doit également être rejeté. 54 Il découle de tout ce qui précède que le recours doit être rejeté dans son ensemble. Décisions sur les dépenses Sur les dépens 55 Aux termes de l'article 87, paragraphe 2, du règlement de procédure, toute partie qui succombe est condamnée aux dépens, s'il est conclu en ce sens. Les requérantes ayant succombé en leurs conclusions, il y a lieu de les condamner aux dépens, conformément aux conclusions en ce sens de la Commission. Dispositif Par ces motifs, LE TRIBUNAL (quatrième chambre) déclare et arrête: 1) Le recours est rejeté. 2) Les requérantes sont condamnées aux dépens.

62008TJ0369

sk

Právny rámec A – Základné antidumpingové nariadenie Základnú antidumpingovú úpravu stanovuje nariadenie Rady (ES) č. 384/96 z 22. decembra 1995 o ochrane pred dumpingovými dovozmi z krajín, ktoré nie sú členmi Európskeho spoločenstva (Ú. v. ES L 56, 1996, s. 1; Mim. vyd. 11/010, s. 45) v znení zmien a doplnení (ďalej len „základné nariadenie“) [nahradené nariadením Rady (ES) č. 1225/2009 z 30. novembra 2009 o ochrane pred dumpingovými dovozmi z krajín, ktoré nie sú členmi Európskeho spoločenstva (Ú. v. EÚ L 343, s. 51, korigendum Ú. v. EÚ L 7, 2010, s. 22)]. Článok 1 ods. 1, 2 a 4 základného nariadenia (teraz článok 1 ods. 1, 2 a 4 nariadenia č. 1225/2009) stanovuje: „1.      Antidumpingové clo sa môže vzťahovať na akýkoľvek dumpingový výrobok, ktorého prepustenie do voľného obehu v spoločenstve spôsobuje ujmu. 2.      Výrobok sa považuje za dumpingový, ak je jeho vývozná cena do spoločenstva nižšia ako porovnateľná cena podobného výrobku pri bežnom obchodovaní, stanovená pre vyvážajúcu krajinu. … 4.      Na účely tohto nariadenia ‚podobný výrobok‘ znamená výrobok, ktorý je identický, to znamená podobný vo všetkých znakoch s posudzovaným výrobkom, alebo ak nie je takýto výrobok k dispozícii, inému výrobku, ktorý hoci nie je podobný v každom ohľade, má vlastnosti, ktoré sú veľmi podobné vlastnostiam posudzovaného výrobku.“ Článok 3 ods. 1 a 2 základného nariadenia (teraz článok 3 ods. 1 a 2 nariadenia č. 1225/2009) stanovuje: „1.      Pokiaľ nie je stanovené inak, na účely tohto nariadenia pojem ‚ujma‘ znamená značnú ujmu spôsobenú výrobnému odvetviu spoločenstva, značnú ujmu hroziacu výrobnému odvetviu spoločenstva alebo značnú prekážku v [značné oneskorenie pri – neoficiálny preklad ] založení tohto výrobného odvetvia a interpretuje sa v súlade s ustanoveniami tohto článku. 2.      Vymedzenie ujmy je založené na nesporných dôkazoch a zahŕňa objektívne preskúmanie jednak a) objemu dumpingových dovozov a vplyvu dumpingových dovozov na ceny podobných výrobkov na trhu spoločenstva; a b) následný dopad takýchto dovozov na príslušné výrobné odvetvie spoločenstva.“ Článok 5 ods. 7 a 9 základného nariadenia (teraz článok 5 ods. 7 a 9 nariadenia č. 1225/2009) stanovuje: „7.      Dôkazy o dumpingu a ujme sa preskúmajú súčasne v rozhodnutí o tom, či sa má začať zisťovanie alebo nie. Podnet sa zamietne v prípade, ak neexistujú dostatočné dôkazy o dumpingu alebo ujme, ktoré by odôvodnili zisťovanie prípadu. … 9.      Ak sa po konzultáciách ukáže, že existujú dostatočné dôkazy pre začatie konania, Komisia tak urobí do 45 dní od podania podnetu a vydá príslušné oznámenie v Úradnom vestníku Európskych spoločenstiev . Ak neexistujú dostatočné dôkazy, navrhovateľ je o tom informovaný po konzultácii do 45 dní odo dňa podania podnetu Komisii.“ Článok 11 ods. 2, 3, 5 a 6 základného nariadenia (teraz článok 11 ods. 2, 3, 5 a 6 nariadenia č. 1225/2009) stanovuje: „2.      Konečné antidumpingové opatrenie vyprší päť rokov [uplynie po piatich rokoch – neoficiálny preklad ] od jeho uloženia alebo päť rokov od ukončenia najnovšieho preskúmania, ktoré sa týkalo tak dumpingu, ako aj ujmy, pokiaľ nie je v rámci preskúmania stanovené, že uplynutie platnosti by pravdepodobne viedlo k pokračovaniu alebo opakovanému výskytu dumpingu a ujmy… 3.      Potrebu pokračovať v ukladaní opatrení možno taktiež preskúmať, ak je to opodstatnené,… za predpokladu, že uplynulo primerané obdobie, alebo minimálne jeden rok od uloženia konečného opatrenia, na žiadosť ľubovoľného vývozcu alebo dovozcu, alebo výrobcov spoločenstva, ktorá obsahuje dostatočné dôkazy odôvodňujúce potrebu takéhoto predbežného preskúmania. Predbežné preskúmanie sa začne, ak príslušná žiadosť obsahuje dostatočné dôkazy, že pokračujúce uloženie opatrenia už nie je potrebné na vyrovnanie dumpingu a/alebo že je nepravdepodobné, že by ujma pokračovala, alebo sa opakovane vyskytovala, ak by sa opatrenie zrušilo alebo zmenilo, alebo že existujúce opatrenie nie je alebo už nie je odôvodnené na kompenzáciu dumpingu, ktorý spôsobuje ujmu. Pri vykonávaní prešetrovania podľa tohto odseku môže Komisia okrem iného zvážiť, či sa okolnosti, ktoré sa týkajú dumpingu a ujmy, významne zmenili, alebo či existujúcimi opatreniami sa dosahujú zamýšľané výsledky, pokiaľ ide o odstránenie ujmy predtým vymedzenej podľa článku 3. V týchto prípadoch sa berie do úvahy konečné určenie všetkých relevantných a náležite zdokumentovaných dôkazov. … 5.      Príslušné ustanovenia tohto nariadenia vo vzťahu k postupom a uskutočňovaniu prešetrovania s výnimkou tých, ktoré sa týkajú lehôt, sa vzťahujú na každé preskúmanie uskutočnené podľa odsekov 2, 3 a 4. Akékoľvek takéto preskúmanie sa uskutoční rýchlo a efektívne a spravidla sa ukončí do 12 mesiacov od dátumu začatia preskúmania. 6.      Preskúmania podľa tohto článku sa začnú zo strany Komisie po konzultácii s poradným výborom. Tam, kde je to na základe preskúmania opodstatnené, opatrenia sa zrušia alebo zachovajú v súlade s odsekom 2, alebo zrušia, zachovajú, alebo zmenia a doplnia v súlade s odsekmi 3 a 4 orgánom spoločenstva, ktorý je zodpovedný za ich zavedenie…“ Článok 21 ods. 1 základného nariadenia (teraz článok 21 ods. 1 nariadenia č. 1225/2009) stanovuje: „Rozhodnutie o tom, či záujem Spoločenstva vyžaduje intervenciu, by malo byť založené na hodnotení všetkých existujúcich záujmov ako celku, vrátane záujmov domáceho výrobného odvetvia, užívateľov a spotrebiteľov. Rozhodnutie v zmysle tohto článku sa prijme len vtedy, keď všetky strany dostali možnosť vyjadriť sa v súlade s odsekom 2. Pri tomto skúmaní treba venovať pozornosť potrebe vylúčiť vplyv škodlivého dumpingu a obnoviť efektívnu konkurenciu. Opatrenia určené na základe zisteného dumpingu a ujmy sa neuplatnia, ak orgány na základe všetkých predložených informácií dospejú k záveru, že prijatie týchto opatrení nie je v záujme Spoločenstva.“ B – Antidumpingové opatrenia uplatniteľné na dovozy lán a káblov zo železa alebo ocele 1. Antidumpingové opatrenia uložené na dovozy oceľových lán a káblov s pôvodom v Číne, Indii, Juhoafrickej republike a na Ukrajine Na základe dvoch podnetov podaných v apríli a júni 1998 spoločným výborom Európskeho zväzu výrobných odvetví oceľových lán Európskej únie [ neoficiálny preklad ] (Liaison Committee of European Union Wire Rope Industries (ďalej len „EWRIS“) a po začatí antidumpingových konaní týkajúcich sa dovozov oceľových lán a káblov do Spoločenstva z 20. mája 1998 prijala Komisia Európskeho spoločenstva nariadenie č. 362/1999 z 18. februára 1999 o uložení dočasného antidumpingového cla na dovoz oceľových lán a káblov pochádzajúcich z Čínskej ľudovej republiky, Indie, Mexika, Juhoafrickej republiky a Ukrajiny a o prijatí záväzkov ponúknutých niektorými výrobcami v Maďarsku a Poľsku (Ú. v. ES L 45, s. 8; Mim. vyd. 11/031, s. 3). Odôvodnenie č. 7 tohto nariadenia definuje „dotyčný výrobok“ ako „oceľové laná a káble vrátane uzavretých lán s výnimkou lán a káblov z korózievzdornej ocele s maximálnym rozmerom prierezu presahujúcim 3 mm“. Dňa 12. augusta 1999 prijala Rada nariadenie (EHS) č. 1796/1999 o uložení konečného antidumpingového cla a o konečnom výbere uloženého dočasného cla na dovoz oceľových lán a káblov s pôvodom v Čínskej ľudovej republike, Maďarsku, Indii, Mexiku, Poľsku, Južnej Afrike a Ukrajine a o ukončení antidumpingového konania súvisiaceho s dovozmi s pôvodom v Kórejskej republike [ neoficiálny preklad ] (Ú. v. ES L 217, s. 1). Odôvodnenie č. 4 tohto nariadenia prevzalo definíciu dotyčného výrobku uvedenú v odôvodnení č. 7 nariadenia č. 362/1999. Po uverejnení oznámenia o blížiacom sa uplynutí platnosti (Ú. v. ES C 272, s. 2), okrem iného, antidumpingových opatrení uložených nariadením č. 1796/1999 dňa 13. novembra 2003, bola Komisii 17. mája 2004 doručená žiadosť o preskúmanie podaná EWRIS podľa článku 11 ods. 2 základného nariadenia. Dňa 17. mája 2004 uverejnila Komisia oznámenie o začiatku preskúmania ukončenia antidampingových opatrení uplatniteľných na dovoz oceľových lán a káblov pôvodom z Čínskej ľudovej republiky, Indie, Juhoafrickej republiky a Ukrajiny (Ú. v. ES C 207, s. 2) a začala vyšetrovanie. Rada prijala 8. novembra 2005 nariadenie (ES) č. 1858/2005, ktorým sa ukladá konečné antidumpingové clo na dovoz oceľových lán a káblov s pôvodom v Čínskej ľudovej republike, Indii, Južnej Afrike a na Ukrajine po preskúmaní uplynutia platnosti opatrení podľa článku 11 ods. 2 základného nariadenia (Ú. v. EÚ L 299, s. 1). Odôvodnenie č. 18 tohto nariadenia prevzalo definíciu príslušného výrobku stanovenú v odôvodnení č. 4 nariadenia č. 1796/1999. 2. Antidumpingové opatrenia uložené na dovozy lán a káblov zo železa alebo ocele s pôvodom v Rusku Na základe podnetu EWRIS podaného v marci 2000 a po začatí antidumpingových konaní týkajúcich sa dovozov železných alebo oceľových lán a káblov do Spoločenstva 5. mája 2000 prijala Komisia nariadenie (ES) č. 203/2001 z 2. februára 2001 o uložení dočasného antidumpingového cla na dovozy niektorých železných alebo oceľových lán a káblov s pôvodom v Českej republike, Rusku, Thajsku a Turecku a o prijatí záväzkov ponúknutých niektorými vyvážajúcimi výrobcami v Českej republike a Turecku [ neoficiálny preklad ] (Ú. v. ES L 34, s. 4). Odôvodnenie č. 9 uvedeného nariadenia definuje „príslušný výrobok“ ako „laná a káble, vrátane uzavretých lán zo železa alebo ocele, ale nie z nerezovej ocele s maximálnym rozmerom prierezu presahujúcim 3 mm, s pripojeným príslušenstvom alebo bez neho“ [ neoficiálny preklad ]. Dňa 2. augusta 2001 prijala Rada nariadenie (ES) č. 1601/2001 o uložení konečného antidumpingového cla a o konečnom výbere dočasného antidumpingového cla uloženého na dovozy niektorých železných alebo oceľových lán a káblov s pôvodom v Českej republike, Rusku, Thajsku a Turecku (Ú. v. ES L 211, s. 1; Mim. vyd. 11/038, s. 62). Odôvodnenie č. 8 tohto nariadenia prevzalo definíciu príslušného výrobku stanovenú v odôvodnení č. 9 nariadenia č. 230/2001. Po uverejnení oznámenia o blížiacom sa uplynutí platnosti niektorých antidumpingových opatrení uložených nariadením č. 1601/2001 z 29. októbra 2005, bola Komisii 28. apríla 2006 doručená žiadosť o preskúmanie podaná EWRIS podľa článku 11 ods. 2 základného nariadenia. Dňa 3. augusta 2006 uverejnila Komisia oznámenie o začatí preskúmania v súvislosti s uplynutím platnosti antidumpingových opatrení uplatniteľných na dovoz železných alebo oceľových lán a káblov s pôvodom v Rusku, Thajsku a Turecku a čiastočného predbežného preskúmania antidumpingových opatrení uplatniteľných na dovozy určitých železných alebo oceľových lán a káblov s pôvodom v Turecku (Ú. v. EÚ C 181, s. 15) a začala vyšetrovanie. Dňa 30. októbra 2007 prijala Rada nariadenie (ES) č. 1279/2007, ktorým sa ukladá konečné antidumpingové clo na určité železné alebo oceľové laná a káble s pôvodom v Ruskej federácii a ktorým sa zrušujú antidumpingové opatrenia na dovoz určitých železných alebo oceľových lán a káblov s pôvodom v Thajsku a Turecku (Ú. v. EÚ L 285, s. 1). Odôvodnenie č. 32 tohto nariadenia definuje „príslušný výrobok“, s odkazom na definíciu príslušného výrobku stanovenú v odôvodnení č. 8 nariadenia č. 1601/2001, ako „laná a káble vrátane uzavretých lán zo železa alebo ocele, s výnimkou lán a káblov z nehrdzavejúcej ocele, s maximálnym prierezom väčším ako 3 mm, tiež s pripojeným príslušenstvom“. Okolnosti predchádzajúce sporu European Wire Rope Importers Association (EWRIA), jeden zo žalobcov v prejednávanej veci, je združením založeným na účely zastupovania kolektívnych záujmov európskych spoločností pôsobiacich v oblasti dovozu a obchodovania s oceľovými lanami a káblami. Ostatní žalobcovia v prejednávanej veci sú členmi EWRIA a sú to spoločnosti, ktoré sú založené podľa belgického (Câbleries Namuroises SA), dánskeho (Ropenhagen A/S), nemeckého (ESH Eisen- und Stahlhandelsgesellschaft mbH, HEKO Industrieerzeugnisse GmbH, Interkabel Internationale Seil- und Kabel-Handels GmbH), španielskeho (Jose Casañ Colomar, SA) práva a práva Spojeného kráľovstva (Denwire Ltd). Dňa 12. júna 2007, EWRIA – zastupujúce ostatných žalobcov a niekoľko ďalších spoločností – predložilo Komisii podľa článku 11 ods. 3 základného nariadenia žiadosť o čiastočné predbežné preskúmanie antidumpingových opatrení uložených nariadením č. 1858/2005 na dovoz oceľových lán a káblov s pôvodom v Číne, Indii, Južnej Afrike a na Ukrajine a nariadením č. 1601/2001, v znení nariadenia Rady (ES) č. 564/2005 z 8. apríla 2005 (Ú. v. EÚ L 97, s. 1) na dovoz niektorých železných alebo oceľových lán a káblov s pôvodom v Českej republike, Rusku, Thajsku a Turecku (ďalej len „žiadosť o preskúmanie“). Žiadosť o preskúmanie sa týkala novej definície rozsahu výrobkov, ktorých sa týkajú dotknuté antidumpingové opatrenia, teda železných a oceľových lán a káblov (ďalej spoločne označovaných ako „oceľové laná a káble“). Podľa EWRIA sa situácia od prvého zavedenia dotknutých antidumpingových opatrení výrazne zmenila, a to z týchto dôvodov: –        definícia dotknutého výrobku v predmetných antidumpingových opatreniach je v rozpore s normami Spoločenstva týkajúcimi sa oceľových drôtov (EN 10264) a oceľových lán a káblov (EN 12385), ktoré formálne odlišujú laná a káble na všeobecné použitie od lán a káblov určených na špeciálne použitie, –        subjekty pôsobiace v súčasnosti na trhu už nepovažujú laná a káble na všeobecné použitie a laná a káble na špeciálne použitie za jeden a ten istý výrobok, ale za odlišné výrobky, –        od zavedenia dotknutých antidumpingových opatrení prestala byť výroba lán a káblov na všeobecné použitie v Spoločenstve dôležitá, pretože výrobcovia oceľových lán a káblov v Spoločenstve teraz vyrábajú predovšetkým laná a káble na špeciálne použitie, –        podmienky na trhu Spoločenstva s oceľovými lanami a káblami sa zmenili, pretože medzi lanami a káblami na všeobecné použitie a lanami a káblami na špeciálne použitie už neexistuje významná hospodárska súťaž a dovoz lán a káblov na všeobecné použitie už výrobcom oceľových lán a káblov v Spoločenstve nespôsobuje ujmu. V žiadosti o preskúmanie EWRIA navrhlo rozdeliť dotknutý výrobok v definícii do dvoch skupín: i) laná a káble na všeobecné použitie a ii) laná a káble s vysokou odolnosťou alebo na špeciálne použitie. Laná a káble na špeciálne použitie by boli naďalej predmetom antidumpingových opatrení, zatiaľ čo laná a káble na všeobecné použitie by boli z pôsobnosti týchto opatrení vylúčené. Listom z 8. apríla 2008, po schôdzi s EWRIA, Komisia informovala EWRIA o nasledujúcich skutočnostiach: „Ako bolo dohodnuté na schôdzi z 8. apríla 2008, sme si vedomí toho, že máte v úmysle doplniť svoje vyjadrenie z 12. júna 2007 o dôkazy týkajúce sa ujmy a/alebo dumpingu. Očakávame preto doplňujúce informácie. Sme Vám plne k dispozícii pre zodpovedanie akýchkoľvek ďalších súvisiacich otázok.“ Listom z 30. apríla 2008 EWRIA odpovedalo Komisii takto: „Vo vyššie uvedenej veci odkazujeme na náš rozhovor z 8. apríla 2008 a na Váš list z toho istého dňa. So zreteľom na našu žiadosť o predbežné preskúmanie z 12. júna 2007 by sme Vám radi oznámili, že toto vyjadrenie už nechceme doplňovať. Podľa nášho názoru obsahuje táto žiadosť dostatočné množstvo dôkazov o ‚ zmene okolností‘, týkajúcich sa definície dotknutých výrobkov, od prijatia prvého antidumpingového nariadenia o oceľových lanách a kábloch v roku 1999. Okrem toho, žiadosť už bola in extenso prejednaná s pánom [P.-C.] a pani [C.-N.], ktorí nás informovali o tom, že podľa ich názoru je možnosť predbežného preskúmania definície výrobkov kvalifikovaných ako oceľové laná a káble ‚ sľubná‘. Žiadame Vás preto, aby ste vyhoveli našej žiadosti a bezodkladne začali predbežné preskúmanie týkajúce sa definície výrobkov kvalifikovaných ako oceľové laná a káble. Upozorňujeme Vás, že zamietnutie našej žiadosti by mohlo byť predmetom súdneho preskúmania.“ Listom zo 4. júla 2008 (ďalej len „sporný list“) Komisia oznámila ERWIA nasledujúce: „Odkazujem na výmeny stanovísk medzi Vami, mojou pracovnou skupinou a mnou, týkajúcich sa otázky, či je možné začať predbežné preskúmanie vyššie uvedených opatrení týkajúcich sa oceľových lán a káblov a vylúčiť laná a káble na všeobecné použitie z definície dotknutých výrobkov. Z Vášho listu z 30. apríla vyplýva, že na účely podpory Vašej žiadosti týkajúcej sa definície výrobkov nemáte v úmysle predložiť ďalšie dôkazy nad rámec informácií a dôkazov predložených pred týmto dátumom. S ľútosťou Vám oznamujeme, že na základe informácií, ktoré ste do dnešného dňa predložili, nie je možné dospieť k záveru, že je potrebné začať čiastočné predbežné preskúmanie na účely vylúčenia lán a káblov na všeobecné použitie z definície dotknutých výrobkov. V podstate je to z toho dôvodu, že tu neexistujú dostatočné dôkazy o tom, že obidva druhy výrobkov dotknutých týmito opatreniami, teda laná a káble na všeobecné použitie a laná a káble na špeciálne použitie, nemajú tie isté základné fyzikálne, technické a chemické vlastnosti. Váš návrh je založený na určitých prvkoch, [okrem iného] mazivách, plastových vložkách, uhloch závitov a niektorých vlastnostiach drôtov, ktoré pomáhajú rozlišovať mnoho druhov oceľových lán a káblov. Tieto prvky však nie sú dostatočné, pretože všetky laná a káble majú tie isté základné fyzikálne, technické a chemické vlastnosti. V tomto zmysle oceľové laná a káble pozostávajú z troch základných zložiek: oceľového drôtu, ktorý tvoria prameň, takýchto prameňov ovinutých okolo jadra a samotného jadra. Tieto zložky sa rôznia v prevedení a v závislosti od fyzikálnych požiadaviek zamýšľaného použitia oceľových lán a káblov. V tomto ohľade je potrebné najskôr poznamenať, že hoci sa oceľové laná a káble vyrábajú v širokom sortimente rôznych typov s určitým stupňom fyzikálnych a technických rozdielov, všetky z nich majú tie isté fyzikálne vlastnosti (t. j. oceľové drôty, ktoré tvoria prameň, pramene, ktoré sú ovinuté okolo jadra tvoria laná a jadro samotné) a tie isté základné technické vlastnosti (všetky majú určitý počet drôtov v prameni, určitý počet prameňov v lane a určitý priemer a určitú konštrukciu). Zatiaľ čo výrobky na spodnom konci a na vrchu škály nie sú zameniteľné, výrobky v príbuzných skupinách zameniteľné sú. Dospeli sme preto k záveru, že v rôznych skupinách medzi oceľovými lanami a káblami existuje určitý stupeň prekrývania a súťaže. Navyše, v rámci tej istej skupiny môžu byť výrobky určené na rôzne použitie. Navyše, existujú príbuzné skupiny, v ktorých štandardné oceľové laná a káble na všeobecné použitie konkurujú lanám a káblom na špeciálne použitie, nakoľko je možné ich použiť na tie isté účely, a teda sú zameniteľné. Samozrejme, pokiaľ získate nové informácie, ktoré by mali podľa Vášho názoru viesť ku zmene tohto stanoviska, je vhodné, aby ste ich predložili. Sme Vám aj naďalej plne k dispozícii na účely zodpovedania všetkých ďalších súvisiacich otázok.“ Konanie a návrhy účastníkov konania Žalobcovia návrhom podaným do kancelárie Súdu prvého stupňa 4. septembra 2008 podali žalobu, na základe ktorej sa začalo toto konanie. Žalobcovia navrhujú, aby Súd prvého stupňa: –        vyhlásil žalobu za prípustnú, –        zrušil rozhodnutie Komisie zo 4. júla 2008, ktorým zamietla ich návrh na čiastočné predbežné preskúmanie antidumpingových opatrení týkajúcich sa oceľových lán a káblov na účely zmeny rozsahu použitia opatrení a vylúčenia lán a káblov na všeobecné použitie z definície dotknutého výrobku, –        zaviazal Komisiu, aby začala čiastočné predbežné preskúmanie antidumpingových opatrení uložených na dovoz oceľových lán a káblov na účely zmeny rozsahu použitia opatrení a vylúčenia lán a káblov na všeobecné použitie z definície dotknutého výrobku, –        zaviazal Komisiu na náhradu trov konania. Komisia navrhuje, aby Súd prvého stupňa: –        zamietol žalobu ako neprípustnú alebo subsidiárne ako nedôvodnú, a –        zaviazal žalobcov na náhradu trov konania. Prednesy účastníkov konania a ich odpovede na otázky, ktoré im Všeobecný súd položil, boli vypočuté na pojednávaní 18. marca 2010. Právny stav A – O prípustnosti 1. O prípustnosti žaloby smerujúcej k zrušeniu rozhodnutia Komisie zo 4. júla 2008 o nezačatí čiastočného predbežného preskúmania antidumpingových opatrení týkajúcich sa oceľových lán a káblov a)     Tvrdenia účastníkov konania Komisia tvrdí, že žaloba je neprípustná. Sporný list nepredstavuje rozhodnutie v zmysle článku 230 ES, pretože pre žalobcu nemá žiadne konečné právne účinky. Na rozdiel od listu, ktorý bol kvalifikovaný ako rozhodnutie vo veci, v ktorej bol vyhlásený rozsudok Súdneho dvora zo 17. júla 2008, Athinaïki Techniki/Komisia, C‑521/06 P, Zb. s. I‑5829, nie je úmyslom sporného listu meniť podstatným spôsobom právne postavenie žalobcov. Po prvé, Komisia poznamenáva, s odkazom na znenie sporného listu, že tento list nepredstavuje „konečné a nezvratné odmietnutie“ možnosti vykonať predbežné preskúmanie. Sporný list predstavuje stanovisko prijaté jej útvarmi „na základe… doposiaľ predložených informácií“. Vedúci oddelenia a jeho podriadení zastávali dočasne názor, že žalobcovia doteraz nepredložili dostatočné množstvo dôkazov odôvodňujúcich začatie predbežného preskúmania, ale nemali v úmysle začatie preskúmania úplne vylúčiť. Sporný list ponecháva EWRIA výslovne možnosť predložiť nové informácie, ktoré by mohli Komisiu presvedčiť o tom, že je potrebné vykonať predbežné preskúmanie. Komisia v tomto zmysle trvá na tom, že v prejednávanej veci spis neuzavrela. Z týchto dôvodov nie je sporný list porovnateľný s listom, ktorý bol kvalifikovaný ako rozhodnutie v rozsudku Athinaïki Techniki/Komisia (bod 25 vyššie), ale skôr sa javí ako list zaslaný pred týmto listom a zdôrazňujúci skutočnosť, že Athinaïki Techniki môže predložiť dodatočné informácie. Ak by žalobcovia v prejednávanej veci zaslali ďalší list, v ktorom by lepšie vysvetlili dôvody, na ktorých bola založená ich žiadosť o preskúmanie, a dôvod, prečo zastávajú názor, že Komisia by mala prehodnotiť svoj postoj, Komisia by to urobila bez toho, aby žalobcovia museli predkladať novú žiadosť. Po druhé, Komisia poznamenáva, s odkazom na totožnosť autora sporného listu, že tento list bol len listom jej útvarov, a nie jej vlastným listom v zmysle uznesenia Súdu prvého stupňa zo 14. mája 2009 vo veci US Steel Košice/Komisia, T‑22/07, Zb. s. II‑61, uverejnenie abstraktu, bod 42. Vedúci oddelenia, ktorý list podpísal, odkazuje na jednotlivé listy, ktoré si žalobcovia vymieňali „s [jeho] podriadenými a [ním] samotným“, zatiaľ čo zámeno „my“, označujúce dotknutého vedúceho oddelenia a jeho podriadených, sa používa vo zvyšnej časti textu. Tieto skutočnosti naznačujú, že sporný list nepredstavuje rozhodnutie v zmysle článku 230 ES. V dôsledku toho, a na rozdiel od okolností veci, v ktorej bolo vydané uznesenie Súdu prvého stupňa zo 4. mája 1998, BEUC/Komisia (T‑84/97, Zb. s. II‑795, bod 48), nepredstavuje sporný list „jasné a konečné posúdenie“ žiadosti o preskúmanie. Žalobcovia zastávajú názor, že sporný list predstavuje rozhodnutie v zmysle článku 230 ES, v súlade s kritériami uvedenými v rozsudku Athinaïki Techniki/Komisia, už citovanom v bode 25 vyššie. b)     Posúdenie Všeobecného súdu V úvode je potrebné uviesť, že zo žaloby vyplýva, že jej predmetom je zrušenie „rozhodnutia Komisie zo 4. júla 2008, v ktorom Komisia zamietla návrh žalobcov na čiastočné predbežné preskúmanie antidumpingových opatrení týkajúcich sa oceľových lán a káblov na účely zmeny rozsahu použitia opatrení a vylúčenia lán a káblov na všeobecné použitie z definície dotknutého výrobku“ (ďalej len „napadnutý akt“). Z ustálenej judikatúry vyplýva, že žalobu o neplatnosť podľa článku 230 ES možno podať vo vzťahu ku všetkým aktom prijatým inštitúciami, bez ohľadu na ich formu a povahu, ktorých účelom je mať záväzné právne účinky, ktoré môžu ovplyvniť žalobcu tým, že závažným spôsobom zmenia jeho právnu situáciu (rozsudky Súdneho dvora z 11. novembra 1981, IBM/Komisia, 60/81, Zb. s. 2639, bod 9; zo 6. apríla 2000, Španielsko/Komisia, C‑443/97, Zb. s. I‑2415, bod 27, z 12. septembra 2006, Reynolds Tobacco a i./Komisia, C‑131/03 P, Zb. s. I‑7795, bod 54 a Athinaïki Techniki/Komisia, už citovaný v bode 25 vyššie, bod 29). Z ustálenej judikatúry týkajúcej sa prípustnosti žalôb o neplatnosť tiež vyplýva, že pri kvalifikovaní napadnutých aktov treba vychádzať zo samotnej ich podstaty, ako aj zo zámeru ich autorov V tomto ohľade sú napadnuteľnými aktmi v zásade opatrenia, ktoré konečným spôsobom určujú postoj Komisie na záver určitého správneho konania a majú vyvolávať záväzné právne účinky spôsobilé ovplyvniť záujmy žalobcu, s výnimkou dočasných opatrení, ktorých účelom je pripraviť konečné rozhodnutie a ktoré takéto účinky nemajú (rozsudky Súdneho dvora IBM/Komisia, bod 31 vyššie, body 9 a 10; zo 16. júna 1994, SFEI a i./Komisia, Zb. s. I‑2681, body 27 až 33; z 22. júna 2000, Holandsko/Komisia, C‑147/96, Zb. s. I‑4723, body 26 a 27; Athinaïki Techniki/Komisia, už citovaný v bode 25 vyššie, bod 42, a z 26. januára 2010, Internationaler Hilfsfonds/Komisia, C‑362/08 P, Zb. s. I‑669, bod 52). Naopak forma, v akej je prijatý akt alebo rozhodnutie, je z hľadiska prípustnosti žaloby o neplatnosti v podstate bezvýznamná (pozri v tomto zmysle rozsudky IBM/Komisia, už citovaný bod 9, a zo 7. júla 2005, Le Pen/Parlament, C‑208/03 P, Zb. s. I‑6051, bod 46, a Athinaïki Techniki/Komisia, už citovaný v bode 25 vyššie, bod 43). Ak by to bolo inak, Komisia by sa mohla vyhnúť kontrole zo strany súdov Únie jednoducho tým, že nebude rešpektovať takéto formálne požiadavky. Z ustálenej judikatúry pritom vyplýva, že Európska únia je právnym spoločenstvom, v ktorom jeho inštitúcie podliehajú kontrole súladu ich aktov so Zmluvou a procesné podmienky žalôb podaných na súdy Únie musia byť vykladané v čo najväčšom možnom rozsahu tak, aby mohli byť použité spôsobom, ktorý prispieva k uskutočneniu cieľa, ktorým je zabezpečenie účinnej súdnej ochrany práv, ktoré pre právne subjekty vyplývajú z práva Únie (rozsudok Athinaïki Techniki/Komisia, už citovaný v bode 25 vyššie, body 44 a 45; pozri v tomto zmysle tiež rozsudky Súdneho dvora z 25. júla 2002, Unión de Pequeños Agricultores/Rada, C‑50/00 P, Zb. s. I‑6677, body 38 a 39; a z 18. januára 2007, PKK a KNK/Rada, C‑229/05 P, Zb. s. I‑439, bod 109). Z toho vyplýva, že na určenie, či je napadnutý akt rozhodnutím v zmysle článku 230 ES, je potrebné overiť si, či so zreteľom na obsah tohto aktu, úmysel Komisie a kontext, v ktorom bol prijatý (pozri v tomto zmysle rozsudok Internationaler Hilfsfonds/Komisia, už citovaný v bode 32 vyššie, bod 58), Komisia vyjadrila v tomto akte svoje konečné stanovisko k žiadosti o preskúmanie. Najskôr je potrebné poznamenať, že sporný list nadväzuje na list EWRIA z 30. apríla 2008, ktorým toto združenie informovalo Komisiu o svojom úmysle nedoplniť žiadosť o preskúmanie z dôvodu, že táto žiadosť už obsahuje dostatočné množstvo dôkazov, a o svojom úmysle podať žalobu na súd Únie v prípade zamietnutia svojej žiadosti. Znenie sporného listu, obsahujúce pasáž „s ľútosťou Vám oznamujeme, že na základe informácií, ktoré ste do dnešného dňa predložili, nie je možné dospieť k záveru, že je potrebné začať čiastočné predbežné preskúmanie“, ďalej uvádza, že sa Komisia rozhodla žiadosti o preskúmanie nevyhovieť. V tomto zmysle Komisia žalobcom oznámila tiež dôvody, pre ktoré sa rozhodla preskúmanie nezačať. Upresnila, že „v podstate je to z toho dôvodu, že tu neexistujú dostatočné dôkazy o tom, že obidva druhy výrobkov dotknutých týmito opatreniami, teda laná a káble na všeobecné použitie a laná a káble na špeciálne použitie, nemajú tie isté základné fyzikálne, technické a chemické vlastnosti“. Nakoniec, hoci Komisia na záver sporného listu vyhlásila, že žalobcovia môžu aj naďalej predkladať nové informácie, ktoré by mohli viesť „ku zmene tohto stanoviska“, je potrebné uviesť, že Komisia bola jasne informovaná o tom, že žiadosť o preskúmanie je konečná a že nebude doplnená o žiadne dodatočné dôkazy. V zmysle predchádzajúcich úvah je zjavné, že o tejto žiadosti bolo rozhodnuté a že v prípade predloženia nových informácií by mohlo byť prijaté nové rozhodnutie, zohľadňujúce uvedené informácie. Je tiež potrebné pripomenúť, že podľa článku 11 ods. 3 druhého pododseku základného nariadenia (teraz článok 11 ods. 3 druhý pododsek nariadenia č. 1225/2009) sa začne predbežné preskúmanie, ak žiadosť obsahuje dostatočné dôkazy o tom, že zachovanie opatrenia na vyrovnanie antidumpingu už nie je nutné alebo že ujma v prípade zrušenia alebo zmeny opatrenia pravdepodobne nebude pretrvávať, ani sa neobnoví alebo že existujúce opatrenie už nestačí na vyrovnanie účinku dumpingu, ktorý spôsobuje ujmu. Na rozdiel od situácie, v ktorej Komisia po konzultácii s poradným výborom podľa článku 11 ods. 6 základného nariadenia rozhodne o začatí predbežného preskúmania (pozri v tomto zmysle uznesenie Súdu prvého stupňa zo 14. marca 1996, Dysan Magnetics a Review Magnetics/Komisia, T‑134/95, Zb. s. II‑181, bod 23, a z 25. mája 1998, Broome & Wellington/Komisia, T‑267/97, Zb. s. II‑2191, bod 29), odmietnutie začať takéto preskúmania nepredstavuje pri nedostatočných dôkazoch predbežný alebo prípravný akt, pretože po ňom nebude nasledovať žiaden iný akt, ktorý by mohol viesť k žalobe o neplatnosť (pozri v tomto zmysle rozsudky SFEI a i./Komisia, už citovaný v bode 32 vyššie, bod 28 a Athinaïki Techniki/Komisia, už citovaný v bode 25 vyššie, bod 54). V tejto súvislosti nie je relevantnou skutočnosť, že žalobcovia môžu Komisii poskytnúť ešte dodatočné informácie, ktoré ju môžu prinútiť, aby prehodnotila svoj postoj (pozri v tomto zmysle rozsudok Athinaïki Techniki/Komisia, už citovaný v bode 25 vyššie, bod 55). Ako Komisia na pojednávaní uviedla, žiadne formálne rozhodnutie týkajúce sa žiadosti o preskúmanie nebolo prijaté. Keďže však článok 5 ods. 7 základného nariadenia, ktorý sa uplatní na základe článku 11 ods. 5 uvedeného nariadenia tiež na predbežné preskúmania, stanovuje, že žiadosť o začatie preskúmania sa zamietne, ak dôkazy o dumpingu alebo o spôsobenej ujme nie sú dostatočné na to, aby sa pokračovalo v konaní, a keďže článok 5 ods. 9 tohto nariadenia spresňuje, že „ak neexistujú dostatočné dôkazy, navrhovateľ je o tom informovaný po konzultácii“, je potrebné zastávať názor, že Komisia sporným listom informovala žalobcu o svojom rozhodnutí zamietnuť žiadosť o preskúmanie. V zmysle úvah uvedených vyššie v bode 35 a vzhľadom na skutočnosť, že sa Komisia rozhodla žiadosti o preskúmanie nevyhovieť, je nutné sa domnievať, že v prípade, ak by žalobcovia predložili ďalšie informácie neskôr, bola by Komisia prípadne nútená prijať nové rozhodnutie, zohľadňujúce tieto nové informácie, týkajúce sa toho, či je potrebné so zreteľom na dôkazy, ktoré má k dispozícií, začať predbežné preskúmanie. Naopak, predloženie uvedených informácií nemá dopad na skutočnosť, že prvá žiadosť o preskúmanie už bola zamietnutá (pozri v tomto zmysle rozsudok Athinaïki Techniki/Komisia, už citovaný v bode 25 vyššie, bod 57). Z toho vyplýva, že napadnutý akt, vzhľadom na svoj obsah, ako aj kontext, v ktorom bol prijatý, a vzhľadom na úmysel Komisie, predstavuje konečné odmietnutie Komisie začať čiastočné predbežné preskúmanie. Napadnutý akt preto musí byť kvalifikovaný ako rozhodnutie v zmysle článku 230 ES. Povaha tohto rozhodnutia nemôže byť spochybnená len z toho dôvodu, že bolo prijaté útvarmi Komisie a nie Komisiou samotnou (pozri v tomto zmysle rozsudok Súdu prvého stupňa z 18. mája 1994, BEUC a NCC/Komisia, T‑37/92, Zb. s. II‑285, bod 38, a BEUC/Komisia, už citovaný v bode 28 vyššie, bod 48). Vzhľadom na to, že týmto rozhodnutím bola zamietnutá žiadosť o začatie preskúmania smerujúceho k určeniu nevyhnutnosti zachovať dotknuté antidumpingové opatrenia z dôvodu údajnej zmeny okolností v priebehu konania o predbežnom preskúmaní uvedeného v článku 11 ods. 3 základného nariadenia, má toto rozhodnutie záväzné právne účinky, ktoré môžu ovplyvňovať záujmy žalobcov, a predstavuje napadnuteľný akt podľa článku 230 ES. 2. O prípustnosti tvrdenia, že Komisia by mala byť zaviazaná na začatie čiastočného predbežného preskúmania a)     Tvrdenia účastníkov konania Komisia tvrdí, že tento bod žaloby je neprípustný. Podľa článku 233 ES a v súlade s ustálenou judikatúrou, nie je Súd prvého stupňa príslušný, aby Komisii dával príkazy týkajúce sa spôsobu, akým má vykonať rozsudok vydaný v rámci žaloby o neplatnosť. b)     Posúdenie Všeobecného súdu V rámci žaloby o neplatnosť založenej na článku 230 ES je právomoc súdu Únie obmedzená na preskúmanie zákonnosti napadnutého aktu a podľa ustálenej judikatúry Všeobecný súd nemôže pri výkone svojich právomocí dávať inštitúciám EÚ príkazy (rozsudky Súdneho dvora z 5. júla 1995 Parlament/Rada, C‑21/94, Zb. s. I‑1827, bod 33; z 8. júla 1999 DSM/Komisia, C‑5/93 P, Zb. s. I‑4695, bod 36; rozsudok Súdu prvého stupňa z 24. júna 2000, ADT Projekt/Komisia, T‑145/98, Zb. s. II‑387, bod 83). V prípade zrušenia napadnutého aktu je však dotknutá inštitúcia povinná podľa článku 233 ES prijať opatrenia, ktoré vyžaduje výkon rozsudku vyhláseného v rámci žaloby o neplatnosť (rozsudok Súdneho dvora z 24. júna 1986, AKZO Chemie a AKZO Chemie UK/Komisia, 53/85, Zb. s. 1965, bod 23, a ADT Projekt/Komisia, bod 84). Z toho vyplýva, že návrh žalobcov smerujúci k tomu, aby Všeobecný súd nariadil vykonať čiastočné predbežné preskúmanie, musí byť zamietnutý ako neprípustný. 3. Prípustnosť žalobných dôvodov predložených žalobcami a)     Tvrdenia účastníkov konania Pokiaľ ide o prvý žalobný dôvod, Komisia tvrdí, že žalobcovia namiesto výkladu svojich argumentov v texte žaloby odkazovali najmä na argumenty formulované v žiadosti o preskúmanie. Komisia dospela k záveru, že prvý žalobný dôvod, ako aj ostatné žalobné dôvody predložené žalobcami, ktoré obsahujú tie isté nezrovnalosti, sú neprípustné, pretože neboli predložené v samotnej žalobe. b)     Posúdenie Všeobecného súdu Podľa článku 44 ods. 1 písm. c) Rokovacieho poriadku Všeobecného súdu musí každá žaloba obsahovať uvedenie predmetu konania a zhrnutie dôvodov, na ktorých je založená. Toto uvedenie musí byť dostatočne jasné a presné na to, aby umožnilo žalovanému pripraviť svoju obranu a Všeobecnému súdu rozhodnúť o žalobe, prípadne bez ďalších podporných informácií. Na účely zabezpečenia právnej istoty a riadneho výkonu spravodlivosti je na to, aby žaloba bola prijateľná, potrebné, aby z jej textu vyplývali podstatné skutkové a právne okolnosti, na ktorých sa zakladá, prinajmenšom stručne, ale súvislým a pochopiteľným spôsobom (pozri rozsudok Súdu prvého stupňa z 3. februára 2005, Chiquita Brands a i./Komisia, T‑19/01, Zb. s. II‑315, bod 64 a tam citovanú judikatúru). V tejto súvislosti, hoci obsah žaloby môže byť v špecifických bodoch podopretý a doplnený odkazmi na výpisy z listín, ktoré sú k nej pripojené, celkový odkaz na iné písomnosti, aj keď pripojené k žalobe, nemôže zhojiť nedostatok zásadných prvkov právnej argumentácie, ktoré musia byť v zmysle vyššie spomínaných ustanovení uvedené v žalobe (rozsudok Súdu prvého stupňa zo 14. decembra 2005, Honeywell/Komisia, T‑209/01, Zb. s. II‑5527, bod 57, a zo 17. septembra 2007, Microsoft/Komisia, T‑201/04, Zb. s. II‑3601, bod 94). Navyše nie je úlohou Všeobecného súdu vyhľadávať a identifikovať v prílohách žalobné dôvody a tvrdenia, ktoré by mohol považovať za základ žaloby, keďže prílohy majú len kontrolnú a podpornú povahu (rozsudky Súdu prvého stupňa zo 7. novembra 1997, Cipeke/Komisia, T‑84/96, Zb. s. II 2081, bod 34, a z 21. marca 2002, Joynson/Komisia, T‑231/99, Zb. s. II‑2085, bod 154; a vyššie uvedený rozsudok Honeywell/Komisia, bod 57). Žaloba preto musí vysvetliť, v čom spočíva dôvod, na ktorom je založená, a jeho samotné abstraktné uvedenie teda nezodpovedá požiadavkám rokovacieho poriadku (rozsudky Súdu prvého stupňa z 12. januára 1995, Viho/Komisia, T‑102/92, Zb. s. II‑17, bod 68, a rozsudok z 22. novembra 2006, Taliansko/Komisia, T‑282/04, Zb. s. II‑93, uverejnenie abstraktu, bod 60). Je potrebné konštatovať, že žalobné dôvody predložené žalobcami spĺňajú vyššie uvedené požiadavky. Po prvé, neexistujú žiadne pochybnosti o tom, že zo žaloby výslovne vyplýva, že prejednávaná žaloba smeruje k tomu, aby bolo uznané porušenie článku 1 ods. 4, článku 11 ods. 3 a článku 21 základného nariadenia, ktorého sa údajne dopustila Komisia tým, že odmietla začať predbežné preskúmanie dotknutých antidumpingových opatrení. Jej cieľom je tiež vyhlásenie, že Komisia konala v rozpore so zásadou ochrany legitímnej dôvery. Po druhé, hoci žalobcovia v rámci každého žalobného dôvodu vo veľkej miere odkazujú na žiadosť o preskúmanie priloženú k ich žalobe, uviedli vo svojej žalobe tiež hlavné tvrdenia na podporu ich rozhodnutia. Pokiaľ ide o prvý žalobný dôvod, založený na zmene okolností týkajúcich sa definície dotknutých výrobkov, výroby v Spoločenstve a ujmy, žalobcovia najskôr v bodoch 28 až 38 žaloby tvrdia, že pôvodná definícia výrobku je na základe nových okolností súvisiacich s vývojom v oblasti techniky a technológie prekonaná. V bodoch 36 až 41 žaloby žalobcovia ďalej zdôrazňujú, že výroba lán a káblov na všeobecné použitie je v Spoločenstve na ústupe alebo už úplne prestala existovať. Nakoniec, v bodoch 42 až 45 žaloby tvrdia, že je málo pravdepodobné, aby v prípade vylúčenia určitej podkategórie lán a káblov na všeobecné použitie z pôsobnosti opatrení ujma pretrvávala alebo sa obnovila. Pokiaľ ide o druhý žalobný dôvod založený na porušení zásady legitímnej dôvery, žalobcovia v bodoch 12 až 15 a 46 až 50 žaloby uvádzajú skutočnosti, ktoré u nich viedli k legitímnej dôvere, že dôjde k začatiu predbežného preskúmania dotknutých antidumpingových opatrení. Pokiaľ ide o tretí žalobný dôvod, žalobcovia v bodoch 51 až 55 žaloby uviedli dôvody, pre ktoré sa podľa ich názoru Komisia tým, že vychádzala z príliš širokej definície dotknutého výrobku, dopustila porušenia článku 1 ods. 4 základného nariadenia. Popis tvrdení žalobcov uvedených v žalobe tak umožňuje Komisii, aby si pripravila obhajobu a Súdu prvého stupňa, aby vykonal preskúmanie. Z toho vyplýva, že námietka neprípustnosti žalobných dôvodov žalobcov vznesená Komisiou sa musí zamietnuť. B – O veci samej Na podporu žaloby žalobcovia uvádzajú tri žalobné dôvody: i) porušenie článku 11 ods. 3 a článku 21 základného nariadenia; ii) porušenie zásady legitímnej dôvery; a iii) zjavne nesprávne posúdenie a porušenie článku 1 ods. 4 základného nariadenia. 1. Prvý žalobný dôvod: porušenie článku 11 ods. 3 a článku 21 základného nariadenia Žalobcovia tvrdia, že Komisia tým, že odmietla začať čiastočné predbežné preskúmanie dotknutých antidumpingových opatrení, čo bola povinná urobiť s ohľadom na dostatočné dôkazy obsiahnuté v žiadosti o preskúmanie, týkajúce sa zmeny okolností, definície výrobkov, výroby v Spoločenstve a ujmy, porušila článok 11 ods. 3 a článok 21 základného nariadenia. Tento žalobný dôvod je tak možné rozdeliť na tri časti. V prvej časti žalobcovia tvrdia, že pôvodná definícia výrobku je na základe nových okolností súvisiacich s vývojom v oblasti techniky a technológie prekonaná. V druhej časti tvrdia, že výroba lán a káblov na všeobecné použitie je v Spoločenstve na ústupe alebo už prestala existovať. A nakoniec v tretej časti uvádzajú, že je málo pravdepodobné, aby ujma pretrvávala alebo sa obnovila, pokiaľ by z pôsobnosti opatrení boli vylúčené dovozy určitej podkategórie dotknutého výrobku. a)     Prvá časť: zmena okolností týkajúca sa definície dotknutého výrobku Tvrdenia účastníkov konania Žalobcovia odkazujú na skoršiu rozhodovaciu prax Komisie a poznamenávajú, že zmena okolností odôvodňujúcich predbežné preskúmanie sa môže vzťahovať nielen na dumping alebo ujmu, ale tiež na definíciu dotknutého výrobku. V tomto zmysle žalobcovia tvrdia, že došlo ku zmene okolností týkajúcich sa oceľových lán a káblov, ktorá odôvodňuje úpravu definície dotknutého výrobku obsiahnutej v dotknutých antidumpingových opatreniach. Komisia má však pri definovaní dotknutých výrobkov v rámci obchodných ochranných opatrení širokú mieru voľnej úvahy. Vzhľadom na to, že ich žiadosť obsahovala dostatočné dôkazy o zmene technických a hospodárskych okolností vo vzťahu k definícii dotknutého výrobku, bola podľa článku 11 ods. 3 základného nariadenia povinná začať predbežné preskúmanie. Komisiou uvádzané rozsudky týkajúce sa jej širokej miery voľnej úvahy, pokiaľ ide o obchodné ochranné opatrenia (rozsudky Súdu prvého stupňa z 25. septembra 1997, Shanghai Bicycle/Rada, T‑170/94, Zb. s. II‑1383, body 61 až 71, a zo 17. decembra 2008, HEG a Graphite India/Rada, T‑462/04, Zb. s. II‑3685, bod 68) nie sú pre riešenie v prejednávanej veci relevantné, pretože sa týkajú zrušenia samotných antidumpingových opatrení, a nie rozhodnutia nezačať predbežné preskúmanie. Žalobcovia tvrdia, že začatie predbežného preskúmania nie je nevyhnutné len v prípadoch, kedy sa úprava existujúcich opatrení zdá byť nevyhnutná, ale tiež v prípadoch, kedy sú predložené dostatočné dôkazy o zmene určitých technických a hospodárskych okolností a kedy sa so zreteľom na tieto zmeny zdá byť úprava existujúcich opatrení nevyhnutná. Vzhľadom na dôkazy, ktoré žalobcovia predložili na podporu svojej žiadosti, mala Komisia začať prinajmenšom predbežné preskúmanie, aby mohla rozhodnúť o prípadnej úprave definície dotknutého výrobku. Komisia však bez toho, aby začala predbežné preskúmanie, rozhodla o tom, že úprava uvedenej definície nie je nevyhnutná, čím porušila článok 11 ods. 3 základného nariadenia. Žalobcovia tak v žiadosti o preskúmanie preukázali, že definícia výrobku pre oceľové laná a káble, pokiaľ ide o tieto laná a káble, sa od zavedenia antidumpingových opatrení zmenila. Po prvé, rozlíšenie medzi lanami a káblami na všeobecné a špeciálne použitie bolo stanovené 12. novembra 2001 Európskym výborom pre normalizáciu (CEN) v európskej norme EN 12385. Laná a káble na všeobecné použitie určené na „všeobecné zdvíhacie účely“ boli zhrnuté do časti 4 tejto normy, zatiaľ čo laná a káble na špeciálne použitie boli zhrnuté do časti 5 až 10 uvedenej normy. CEN v roku 2002 potvrdil toto rozlišovanie v norme EN 10264, týkajúcej sa požiadaviek na oceľové drôty pre laná a káble, v ktorej rozlišoval „… drôty pre laná a káble na všeobecné použitie“ v časti 2 tejto normy a „… drôty určené na veľké zaťaženie“ v časti 3 uvedenej normy. V tomto zmysle Komisia v nariadení (ES) č. 1742/2000 zo 4. augusta 2000 o uložení dočasného antidumpingového cla na dovozy určitých polyetylén tereftalátov s pôvodom v Indii, Indonézii, Malajzii, Kórejskej republike, na Taiwane a v Thajsku [ neoficiálny preklad ] (Ú. v. ES L 199, s. 48) potvrdila vysoko relevantné kritérium, ktoré predstavuje normalizácia pre definíciu dotknutých výrobkov. Žalobcovia zdôrazňujú, že zmena normalizácie vyžaduje úpravu rozsahu dotknutých antidumpingových opatrení a rozlíšenie lán a káblov na všeobecné použitie od lán a káblov na špeciálne použitie. Komisia tak mala v tejto veci vykonať podrobnejšie preskúmanie v rámci predbežného preskúmania, najmä pokiaľ ide o špeciálne a vyčerpávajúce príklady, ktoré žalobcovia uviedli vo svojej žiadosti. Komisia však tieto príklady nezohľadnila, ale odkázala len na svoje tvrdenie, podľa ktorého oceľové laná a káble majú tie isté základné fyzikálne, technické a chemické vlastnosti a tvoria ich tri prvky: oceľové drôty, ktoré tvoria prameň, pramene, ktoré sú ovinuté okolo jadra tvoria laná a jadro samotné. Tento zjednodušený argument nijak nesúvisí so súčasným technickým stavom, ktorý je zdokumentovaný komplexnými a rozsiahlymi popismi v normách EN 12385 a EN 10264. Definícia dotknutého výrobku navyše nemohla byť spresnená, pretože všetky oceľové laná a káble sú z technického hľadiska tvorené tromi vyššie uvedenými prvkami. Komisia sa teda tým, že nezohľadnila zmeny zakotvené vyššie uvedenými normami, a tým že odmietla začať predbežné preskúmanie, dopustila zjavne nesprávneho posúdenia a porušila článok 11 ods. 3 základného nariadenia. Po druhé, žalobcovia tvrdia, že v žiadosti o preskúmanie predložili dôkazy o zmene chápania trhu. Subjekty pohybujúce sa na trhu s oceľovými lanami a káblami teraz na rozdiel od predchádzajúcej praxe odlišujú laná a káble na všeobecné použitie od lán a káblov na špeciálne použitie. Po prvé, žalobcovia údajne poukázali na to, že výrobcovia v Spoločenstve tieto typy lán a káblov na svojich internetových stránkach, v reklame a v katalógoch rozlišujú. Výrobcovia pritom zdôrazňujú svoju schopnosť vyrobiť laná a káble na špeciálne použitie na mieru. Po druhé, žalobcovia v žiadosti o preskúmanie uviedli, že laná a káble na špeciálne použitie sa odlišujú od lán a káblov na všeobecné použitie na základe svojich fyzikálnych a technických vlastností. Odkaz Komisie na základné vlastnosti oceľových lán a káblov tak nie je relevantný pre odmietnutie tvrdenia žalobcov, podľa ktorého sú laná a káble na všeobecné použitie a laná a káble na špeciálne použitie vnímané na trhu ako rozdielne výrobky. Laná a káble na špeciálne použitie predovšetkým neobsahujú len tri základné prvky lán a káblov na všeobecné použitie, ale tiež ďalšie prvky (ako napríklad plastové vložky a/alebo vrstvy, ďalšie plniace pramene, špeciálne mazivá a zhusťovacie pramene) umožňujúce ich použitie pri silnej námahe a pri vysokých požiadavkách na bezpečnosť. Pramene lán a káblov na špeciálne použitie prešli tiež osobitnou úpravou, ktorá uvedeným lanám a káblom umožňuje ponúknuť najmä vyššiu pružnosť a oveľa väčšiu odolnosť proti roztrhnutiu, ako aj proti obrúseniu a korózii, v porovnaní s lanami a káblami na všeobecné použitie. Okrem toho, laná a káble na špeciálne použitie sú charakteristické výnimočnou odolnosťou voči rotácii, ktorá značne prevyšuje odolnosť lán a káblov na všeobecné použitie, takže sa môžu používať na osobitné konečné určenia. Nakoniec, laná a káble na špeciálne použitie sa predávajú za oveľa vyššiu cenu ako laná a káble na všeobecné použitie toho istého druhu. Žalobcovia zdôrazňujú, že v žiadosti o preskúmanie predložili dôkaz o existencii jasnej deliacej čiary medzi lanami a káblami na všeobecné použitie a lanami a káblami na špeciálne použitie pomocou matice, ktorá ukazovala rozdiely medzi týmito lanami a káblami z hľadiska ich fyzikálnych a technických vlastností a ich konečného použitia a ktorá mohla predstavovať kritérium pre nové definovanie dosahu dotknutých opatrení. So zreteľom na túto maticu je odmietnutie Komisie rozlišovať laná a káble na všeobecné použitie od lán a káblov na špeciálne použitie nepochopiteľné. Je ho možné vysvetliť len na základe jej obavy z „nepredvídateľných dôsledkov“, uplatňovaných zamestnancami Komisie na schôdzi konanej 8. apríla 2008, vyplývajúcej z vylúčenia lán a káblov na všeobecné použitie z pôsobnosti antidumpingových opatrení, ktoré by znamenalo začatie nového preskúmania týkajúceho sa všetkých platných antidumpingových opatrení týkajúcich sa oceľových lán a káblov. Táto obava však nemôže odôvodňovať zachovanie prekonanej definície dotknutého výrobku, ktorá už nezodpovedá technickým a hospodárskym podmienkam na trhu. Žalobcovia tiež zdôrazňujú, že v nariadení Rady (ES) č. 2537/1999 z 29. novembra 1999, ktorým sa menia a dopĺňajú nariadenia (EHS) č. 2861/93, (ES) č. 2199/94, (ES) č. 663/96 a (ES) č. 1821/98 týkajúce sa uloženia konečných antidumpingových ciel z dovozu niektorých magnetických diskov (3,5″ mikrodiskov) s pôvodom v Japonsku, Taiwane, Čínskej ľudovej republike, Hongkongu, Kórejskej republike, Malajzii, Mexiku, Spojených štátoch amerických a Indonézii a nariadenie (ES) č. 1335/1999 o opätovnom uložení konečného antidumpingového cla z dovozu niektorých magnetických diskov (3,5″ mikrodiskov) s pôvodom v Indonézii, ktoré vyrába a predáva na vývoz do spoločenstva PT Betadiskindo Binatama (Ú. v. ES L 307, s. 1, Mim. vyd. 11/32, s. 159), bolo uznané, že žiadosť o preskúmanie smerujúca k vylúčeniu výrobku z pôsobnosti antidumpingových opatrení je odôvodnená vtedy, ak sporný výrobok a dotknutý výrobok majú zjavné odlišnosti, pokiaľ ide o ich fyzikálne a technické vlastnosti, ich konečné použitie a ich cenu. V žiadosti o preskúmanie žalobcovia predložili dostatočné dôkazy o splnení vyššie uvedených kritérií, takže Komisia bola povinná začať predbežné preskúmanie na účely úpravy pôsobnosti antidumpingových opatrení týkajúcich sa oceľových lán a káblov. Nesplnenie tejto povinnosti predstavuje zjavne nesprávne posúdenie a porušenie článku 11 ods. 3 základného nariadenia. Komisia spochybňuje tvrdenia uvádzané žalobcami. Posúdenie Všeobecného súdu Žalobcovia tvrdia, že sa Komisia tým, že odmietla začať predbežné preskúmanie na účely zmeny definície dotknutého výrobku, dopustila zjavne nesprávneho posúdenia a porušila článok 11 ods. 3 základného nariadenia. Na úvod treba pripomenúť, že v oblasti opatrení na ochranu obchodu inštitúcie disponujú širokou mierou voľnej úvahy z dôvodu zložitosti hospodárskych, politických a právnych situácií, ktoré musia preskúmať (rozsudok Súdneho dvora z 27. septembra 2007, Ikea Wholesale, C‑351/04, Zb. s. I‑7723, bod 40, a rozsudok Súdu prvého stupňa z 8. júla 2008, Huvis/Rada, T‑221/05, Zb. s. II‑124, uverejnenie abstraktu, bod 38). Je to tak aj pri komplexných technických posúdeniach orgánov Únie (pozri v tomto zmysle rozsudok Súdneho dvora z 21. novembra 1991, Technische Universität München, C‑269/90, Zb. s. I‑5469, bod 13; pozri tiež v tomto zmysle rozsudok Microsoft/Komisia, už citovaný v bode 49 vyššie, body 88 a 89). Je tiež potrebné uviesť, že podľa judikatúry preskúmanie posúdení uskutočnených inštitúciami súdmi Únie sa musí obmedziť na určenie toho, či boli dodržané príslušné procesné pravidlá, či skutočnosti, na ktorých je napadnutá voľba založená, boli správne stanovené a či neprišlo k zjavne nesprávnemu posúdeniu týchto skutočností alebo k zneužitiu právomoci (pozri rozsudky Súdu prvého stupňa z 28. októbra 2004, Shanghai Teraoka Electronic/Rada, T‑35/01, Zb. s. II‑3663, body 48 a 49 a tam citovaná judikatúra, a zo 4. októbra 2006, Moser Baer India/Rada, T‑300/03, Zb. s. II‑3911, bod 28 a tam citovaná judikatúra). V tomto zmysle je potrebné zastávať názor, so zreteľom na judikatúru uvedenú v bode 77 vyššie, že Komisia má pri rozhodovaní o nutnosti zachovania antidumpingových opatrení v rámci článku 11 ods. 3 základného nariadenia, ako aj pri rozhodovaní o tom, či žiadosť o predbežné preskúmanie obsahuje dostatočné dôkazy preukazujúce nutnosť takéhoto preskúmania, širokú mieru voľnej úvahy. Otázku, či sa Komisia dopustila zjavne nesprávneho posúdenia tým, že odmietla začať čiastočné predbežné preskúmanie dotknutých antidumpingových opatrení, so zreteľom na dôkazy obsiahnuté v žiadosti o preskúmanie, je potrebné posudzovať v zmysle týchto úvah. Pokiaľ ide o tvrdenie založené na zmene okolností, týkajúcich sa definície dotknutého výrobku, je potrebné pripomenúť, že základné nariadenie nespresňuje, akým spôsobom má byť definovaný výrobok, alebo niekoľko výrobkov, ktoré môžu byť predmetom dumpingového preskúmania, ani nevyžaduje stanovenie ich podrobného výpočtu (pozri v tomto zmysle rozsudok Shanghai Bicycle/Rada, už citovaný v bode 58 vyššie, bod 61). Na účely definície dotknutého výrobku môžu inštitúcie zohľadniť viaceré aspekty, akými sú fyzické, technické a chemické vlastnosti výrobkov, ich použitie, vzájomná zameniteľnosť, vnímanie spotrebiteľom, spôsob predaja, výroby, náklady na výrobu, kvalita (pozri v tomto zmysle rozsudok Všeobecného súdu zo 4. marca 2010, Brosmann Footwear (HK) a i./Rada, T‑401/06, Zb. s. II‑671, bod 131). Pokiaľ ide o zmeny okolností odôvodňujúce vylúčenie daného výrobku z definície dotknutého výrobku, musí teda tvrdenie, podľa ktorého sa Komisia tým, že odmietla začať predbežné preskúmanie, dopustila zjavne nesprávneho posúdenia, opierať o tvrdenia preukazujúce, že Komisia sa dopustila v rámci svojho posúdenia týkajúceho sa začatia preskúmania nesprávneho posúdenia aspektov, ktoré považovala za relevantné, alebo že mala uplatniť iné relevantnejšie aspekty, ktoré by v rámci tohto preskúmania museli viesť k vylúčeniu tohto výrobku z definície dotknutého výrobku (pozri v tomto zmysle rozsudok Brosmann Footwear (HK) a i./Rada, už citovaný v bode 82 vyššie, bod 132). V napadnutom akte dospela Komisia k záveru, že predbežné preskúmanie na účely vylúčenia lán a káblov na všeobecné použitie z definície dotknutých výrobkov nemôže byť začaté, najmä preto, že žiadosť o preskúmanie neobsahuje dostatočné dôkazy, ktoré by umožňovali preukázať, že tieto dva druhy lán a káblov nemajú tie isté základné fyzikálne, technické a chemické vlastnosti. Žalobcovia na pojednávaní uviedli, že nespochybňujú relevantnosť kritéria týkajúceho sa základných fyzikálnych, technických a chemických vlastností na účely definície dotknutého výrobku, ale domnievajú sa, že musia byť zohľadnené aj ďalšie relevantnejšie aspekty, najmä aspekty týkajúce sa vypracovania spoločných noriem, konečných použití a ceny výrobkov. Po prvé, žalobcovia odkazujú na rozlíšenie uskutočnené CEN v normách EN 12385 a EN 10264 medzi lanami a káblami na všeobecné použitie a na špeciálne použitie a vytýkajú Komisii, že v rozpore so svojou predchádzajúcou praxou opomenula pri definovaní rozsahu dotknutých výrobkov vysoko relevantné kritérium normalizácie. Pokiaľ ide o uvedené normy, je potrebné uviesť, že norma EN 12385 stanovuje bezpečnostné predpisy týkajúce sa výroby a skúšok oceľových lán a káblov, zatiaľ čo norma EN 10264 stanovuje dovolené odchýlky rozmerov, mechanické vlastnosti, požiadavky na chemické zloženie oceľových drôtov a podmienky, ktoré musí spĺňať prípadný povrch drôtov pre laná a káble. Je pravdou, že tieto normy definujú osobitné požiadavky pre určité kategórie lán a káblov na špeciálne použitie, existencia takýchto požiadaviek však nemôže sama o sebe predstavovať dôkaz o tom, že laná a káble na všeobecné použitie a laná a káble na špeciálne použitie netvoria jeden „dotknutý výrobok“ na účely použitia antidumpingových opatrení. Každá norma obsahuje popri definícii osobitných požiadaviek na určité kategórie lán a káblov na špeciálne použitie aj spoločnú úvodnú časť, ktorá sa použije na všetky oceľové laná a káble, či už na všeobecné použitie alebo na špeciálne použite. Navyše, jednotlivé kategórie oceľových lán a káblov uvedené v týchto normách sa vzájomne nevylučujú, čo znamená, že laná a káble, ktoré spĺňajú požiadavky pre jednu kategóriu, môžu spĺňať tiež požiadavky pre iné kategórie. Hoci Komisia na pojednávaní tvrdila, že v určitých prípadoch môže definícia dotknutého výrobku zodpovedať klasifikácii stanovenej spoločnou normou, definícia výrobku dotknutého antidumpingovými opatreniami nemôže byť v žiadnom prípade závislá na takejto klasifikácii. Hoci jednotlivé druhy oceľových lán a káblov môžu byť zoradené do skupín na základe doplňujúcich prvkov a konečného použitia, na rozdiel od tvrdení žalobcov nie je možné zastávať názor, že medzi jednotlivými skupinami existujú jasné hranice. Ako Komisia na pojednávaní správne tvrdila, neexistuje žiadne objektívne kritérium, ktoré by umožnilo určiť predpokladané použitie jednotlivých druhov lán a káblov, alebo ich konečné určenie pri ich dovoze alebo predaji v Spoločenstve. Aj v rámci tej istej skupiny môžu byť totiž výrobky, ktoré sú určené na rôzne použitie. Navyše, hoci oceľové laná a káble na spodnom konci a na vrchu škály nie sú zameniteľné, žalobcovia nespochybňujú, že v určitých navzájom si blízkych skupinách môžu byť oceľové laná a káble na všeobecné použitie a oceľové laná a káble na špeciálne použitie používané na ten istý účel, a sú teda navzájom zameniteľné. Za takýchto podmienok sa jednotlivé skupiny oceľových lán a káblov do určitej miery prekrývajú a konkurujú si (pozri v tomto zmysle rozsudky Súdneho dvora z 10. marca 1992, Canon/Rada, C‑171/87, Zb. s. I‑1237, body 48 až 52; Ricoh/Rada, C‑174/87, Zb. s. I‑1335, body 35 až 40; Sharp Corporation/Rada, C‑179/87, Zb. s. I‑1635, body 25 až 30). Nariadenie č. 1742/2000, na ktoré odkazujú žalobcovia, v každom prípade nepodporuje ich tvrdenie, podľa ktorého je vytvorenie spoločných noriem CEN pre Komisiu vysoko relevantným kritériom pri definovaní rozsahu daného výrobku. V tomto zmysle stačí konštatovať, že v tomto nariadení sa Komisia opiera o existenciu spoločných technických noriem v definícii daného výrobku len okrajovo. Rozlíšenie medzi obidvomi kvalitami polyetylén tereftalátov, tak bolo určené úrovňou „vlastnej viskozity“ týchto výrobkov a dotknutá norma bola v uvedenom nariadení použitá len ako jedno z meradiel na účely testov viskozity. Hoci nie je potrebné rozhodnúť o relevantnosti posúdení uvedených v nariadení č. 1742/2000 na účely riešenia prejednávanej veci, je potrebné konštatovať, že tvrdenie žalobcov je založené na nesprávnom výklade uvedeného nariadenia, a musí byť preto zamietnuté. Po druhé, pokiaľ ide o zmeny vo vnímaní trhu, žalobcovia v podstate uvádzajú tieto dve tvrdenia. Po prvé, žalobcovia tvrdia, že výrobcovia v Spoločenstve rozlišujú vo svojich katalógoch, na svojich internetových stránkach alebo v reklame dva druhy lán a káblov. Tieto príklady však nedokazujú, že je možné medzi lanami a káblami na všeobecné použitie a lanami a káblami na špeciálne použitie stanoviť jasnú deliacu čiaru, ale skôr to, že výrobcovia v Spoločenstve ponúkajú celý rad rôznych typov oceľových lán a káblov. Obmedzené množstvo výňatkov z katalógov, internetových stránok a reklám niekoľkých výrobcov v Spoločenstve však nemôže spochybniť záver, podľa ktorého majú jednotlivé druhy lán a káblov tie isté základné fyzikálne, technické a chemické vlastnosti, ktoré sa navzájom prekrývajú a do určitej miery si konkurujú. Po druhé, žalobcovia uvádzajú tvrdenia založené na rozdielnosti medzi lanami a káblami na základe doplňujúcich prvkov (ako napríklad pramene, plastové vložky a mazivá), špeciálnom spracovaní (pramene stlačené do päťuholníka alebo oválneho tvaru), výnimočnej odolnosti voči rotácii, vyššej cene lán a káblov na špeciálne použitie alebo osobitnom použití lán a káblov na špeciálne použitie. Tieto príklady však nepodporujú záver žalobcov, podľa ktorého je možné stanoviť medzi lanami a káblami na všeobecné použitie a lanami a káblami na špeciálne použitie presnú hranicu. Ako už bolo uvedené vyššie v bode 88, aj napriek tomu, že existuje široká ponuka rôznych druhov oceľových lán a káblov odlišujúcich sa svojimi doplňujúcimi vlastnosťami a svojím špeciálnym použitím, dôkazy predložené žalobcami neumožňujú spochybniť záver Komisie, podľa ktorého sú oceľové laná a káble patriace do susediacich skupín navzájom zameniteľné, prekrývajú sa a do určitej miery si konkurujú. Na druhej strane je potrebné poznamenať, že žiadne z ustanovení základného nariadenia neukladá orgánom povinnosť, aby zaobchádzali s tým istým výrobkom odlišne, podľa jeho rôznych použití (pozri v tomto zmysle rozsudok Súdu prvého stupňa z 29. januára 1998, Sinochem/Rada, T‑97/95, Zb. s. II‑85, bod 53). V tomto zmysle nie je možné súhlasiť ani s tvrdením žalobcov založeným na predchádzajúcej praxi. Ako už bolo uvedené v bodoch 77 až 79 vyššie, inštitúcie môžu v rámci svojej voľnej úvahy v rámci predbežného preskúmania na základe článku 11 ods. 3 základného nariadenia posúdiť nutnosť zachovania antidumpingových opatrení. Túto mieru voľnej úvahy je potrebné v každom jednotlivom prípade vykonávať na základe všetkých relevantných skutočností (pozri v tomto zmysle rozsudok Súdneho dvora zo 14. marca 1990, Gestetner Holdings/Rada a Komisia, C‑156/87, Zb. s. I‑781, bod 43). V každom prípade, posúdenia vyjadrené v nariadení č. 2537/1999 nepodporujú stanovisko žalobcov, podľa ktorého bolo preskúmanie smerujúce k vylúčeniu oceľových lán a káblov na všeobecné použitie z dotknutých antidumpingových opatrení odôvodnené, pretože preskúmanie, ktoré viedlo k vylúčeniu vysokokapacitných diskov týmto nariadením, jasne preukázalo, že medzi obidvoma dotknutými výrobkami existovali konkrétne rozdiely týkajúce sa fyzikálnych a technických vlastností. Na rozdiel od tvrdenia žalobcov, z nariadenia č. 2537/1999 nevyplýva, že inštitúcie považovali konečné použitie a ceny týchto výrobkov za rozhodujúce aspekty. Jediný odkaz na konečné použitie uvedený v záveroch z preskúmania je v odôvodnení č. 27 nariadenia č. 2537/1999, v ktorom Rada uvádza, že „otázka koncových použití… nie je sama o sebe dostatočná pre záver, že bežné… mikrodisky a [vysokokapacitné disky] sú jedným a tým istým výrobkom“, zatiaľ čo v týchto posúdeniach sa rozdiel v cene týchto dvoch výrobkov nespomína. Z týchto úvah vyplýva, že tvrdenia žalobcov súvisiace so zmenou technických noriem CEN alebo s údajnou zmenou vnímania trhu nemôžu preukázať, že sa Komisia tým, že odmietla začať čiastočné predbežné preskúmanie dotknutých antidumpingových opatrení, dopustila, pokiaľ ide o dôkazy predložené žalobcom, týkajúce sa zmeny okolností súvisiacich s definíciou dotknutého výrobku, zjavne nesprávneho posúdenia. Z toho vyplýva, že prvú časť prvého žalobného dôvodu je potrebné zamietnuť. b)     Druhá časť: zmena okolností týkajúcich sa výroby lán a káblov na všeobecné použitie v Spoločenstve Tvrdenia účastníkov konania Žalobcovia, odkazujúc na nariadenie Rady (ES) č. 495/2002 z 18. marca 2002, ktorým sa ruší nariadenie (ES) č. 904/98 o uložení konečného antidumpingového cla z dovozu osobných faxov pochádzajúcich z Čínskej ľudovej republiky, Japonska, Kórejskej republiky, Malajzie, Singapuru, Tchaj-wanu a Thajska [ neoficiálny preklad ] (Ú. v. ES L 78, s. 1) tvrdia, že Rada uvedené nariadenie č. 904/98 zrušila na základ žiadosti o predbežné preskúmanie, z dôvodu, že výroba osobných faxov priemyselným odvetvím v Spoločenstve sa významne znížila a predpokladalo sa, že by mala skončiť (pozri odôvodnenie č. 9 nariadenia č. 495/2002). Z tohto nariadenia preto vyplýva, že zachovanie antidumpingových opatrení v prípade výrobku, ktorého výroba sa v Spoločenstve výrazne znížila alebo sa predpokladá, že by skončila, je v rozpore so záujmom Spoločenstva, a teda s článkom 21 základného nariadenia. Žalobcovia v žiadosti o preskúmanie preukázali, že výroba lán a káblov na všeobecné použitie v Spoločenstve je v súčasnosti bezvýznamná, na rozdiel od obdobia medzi rokmi 1999 až 2001, počas ktorého bolo v Spoločenstve vyrobené značné množstvo lán a káblov na všeobecné použitie. Zdôraznili, že o tejto zmene okolností predložili dôkazy. Po prvé, v dôvernej verzii žiadosti o preskúmanie boli uvedené rôzne vyhlásenia výrobcov v Spoločenstve, ktorých cieľom bolo preukázanie skutočnosti, že laná a káble na všeobecné použitie bolo stiahnuté z výrobných programov alebo že títo výrobcovia už nie sú schopní ich vyrábať. Hoci žalobcovia v prejednávanej veci tieto vyjadrenia nepredložili, s cieľom ochrániť ich dôvernú povahu, poznamenávajú, že Komisia sa s týmito dokumentmi oboznámila, pretože má k dispozícii dôvernú verziu žiadosti o preskúmanie. Po druhé, skutočnosť, že výroba lán a káblov na všeobecné použitie sa postupne vyraďuje vyplýva z reklamy, internetových stránok a katalógov výrobcov Spoločenstva, ktoré sú priložené v prílohe č. 4 žiadosti o preskúmanie. Tieto dokumenty dokazujú, že v súčasnej dobe sa príslušní výrobcovia oceľových lán a káblov v Spoločenstve zameriavajú predovšetkým na výrobu lán a káblov na špeciálne použitie. Komisia sa rozhodla tieto dôkazy nezohľadňovať, pretože v spornom liste na postupné vyraďovanie lán a káblov na všeobecné použitie z výroby neodkázala. Negatívne účinky antidumpingového cla sú teda neprimerané, pretože Komisia nezohľadnila skutočnosť, že zachovanie antidumpingových opatrení neprinesie európskej výrobe lán a káblov na všeobecné použitie žiadne výhody. Žalobcovia na základ toho dospeli k záveru, že sa Komisia dopustila zjavne nesprávneho posúdenia a porušila článok 21 základného nariadenia. Komisia po prvé tvrdí, že táto časť prvého žalobného dôvodu je neprípustná z dvoch dôvodov. Po prvé, žalobcovia v rámci správneho konania nepredložili argument, podľa ktorého by bolo zachovanie opatrení v rozpore so záujmom Spoločenstva a predstavovalo porušenie článku 21 základného nariadenia. Po druhé, žalobcovia zakladajú svoje tvrdenie na postupnom vyraďovaní oceľových lán a káblov na všeobecné použitie z výroby v Spoločenstve na skutočnostiach, ktoré nie sú uvedené v nedôvernom znení žiadosti o preskúmanie priloženej k žalobe, ako aj na vyhláseniach výrobcov v Spoločenstve, ktoré k nej nie sú priložené. Za predpokladu, že by bola táto časť prípustná, spochybňuje Komisia tvrdenie žalobcov, podľa ktorého sa výroba lán a káblov na všeobecné použitie v Spoločenstve stala bezvýznamnou. Posúdenie Všeobecného súdu –       O prípustnosti Pokiaľ ide o tvrdenie Komisie, podľa ktorého je druhá časť prvého žalobného dôvodu neprípustná z dôvodu, že argument zakladajúci sa na rozpore so záujmom Spoločenstva nebol uplatnený v rámci správneho konania, je potrebné v prejednávanej veci uviesť, že časť IV žiadosti o preskúmanie je nazvaná „Postupné vyraďovanie lán a káblov na všeobecné použitie z výroby v Spoločenstve“. Žalobcovia v ňom spomínajú klesajúcu výrobu oceľových lán a káblov na všeobecné použitie v Spoločenstve, čo predstavuje zmenu, ktorá vedie k nutnosti novej definície pôsobnosti dotknutých antidumpingových opatrení na účely vylúčenia uvedených lán a káblov z definície dotknutého výrobku. Na podporu svojho tvrdenia žalobcovia v žiadosti o preskúmanie odkázali na nariadenie č. 495/2002 (pozri bod 96 vyššie). V tomto nariadení pritom Rada v rámci predbežného preskúmania na základe článku 11 ods. 3 základného nariadenie zastávala názor, že je v záujme Spoločenstva zrušiť antidumpingové opatrenia v prípade niektorých dovozov osobných faxov, vzhľadom na postupné vyraďovanie z výroby výrobkov podliehajúcich antidumpingovým opatreniam v Spoločenstve. Tvrdenia týkajúce sa postupného vyraďovania lán a káblov na všeobecné použitie z výroby v Spoločenstve sú v plnom rozsahu zopakované v žalobe. Žalobcovia v nej citovali odôvodnenie č. 9 nariadenia č. 495/2002 a poznamenali, že zachovanie dotknutých antidumpingových opatrení je vzhľadom na postupné vyraďovanie lán a káblov na všeobecné použitie z výroby, v rozpore so záujmom Spoločenstva a predstavuje porušenie článku 21 základného nariadenia. Z článku 21 ods. 1 druhej a tretej vety základného nariadenia (teraz článok 21 ods. 1 druhá a tretia veta nariadenia č. 1225/2009) vyplýva, že orgány sú oprávnené neuplatniť dané antidumpingové opatrenia, aj napriek tomu, že sú splnené ostatné podmienky na uloženie antidumpingového cla – najmä dumping, ujma a príčinná súvislosť – ak zastávajú názor, že použitie takýchto opatrení nie je v záujme Spoločenstva. V prípade postupného vyraďovania výrobkov podliehajúcich antidumpingovým opatreniam v Spoločenstve z výroby, sa posúdenie záujmu Spoločenstva do určitej miery týka nutnosti zachovať dotknuté antidumpingové opatrenia, v zmysle predbežného preskúmania na základe článku 11 ods. 3 základného nariadenia. Je nutné poznamenať, že námietka Komisie zakladajúca sa na skutočnosti, že žalobcovia predložili argument, ktorý nebol predložený v rámci správneho konania, je založená na chybnom predpoklade, pretože v žiadosti o preskúmanie bol, prinajmenšom nepriamo, spomenutý zánik záujmu Spoločenstva, keďže odkazovala na postupné vyraďovanie lán a káblov na všeobecné použitie z výroby v Spoločenstve a s odkazom na odôvodnenie č. 9 nariadenia č. 495/2002 uvádzala, že dotknuté antidumpingové opatrenia „neposkytujú žiadnu výhodu z hľadiska ochrany výroby [Spoločenstva] proti prípadným nekalým obchodným praktikám“. Z toho vyplýva, že neexistencia výslovného odkazu na článku 21 základného nariadenia v žiadosti o preskúmanie nemá vplyv na prípustnosť tejto časti prvého žalobného dôvodu. Pokiaľ ide o otázku nepredloženia údajne dôverných vyhlásení výrobcov v Spoločenstve, týkajúcich sa postupného vyraďovania oceľových lán a káblov na všeobecné použitie z výroby v Spoločenstve, je potrebné zastávať názor, že táto otázka má byť posúdená ako dôkaz tam, kde žalobcovia predložili svoje tvrdenia, takže bude analyzovaná v rámci preskúmania opodstatnenosti tejto časti prvého žalobného dôvodu. Z vyššie uvedeného vyplýva, že námietka neprípustnosti vznesená Komisiou proti druhej časti prvého žalobného dôvodu musí byť zamietnutá. –       O veci samej Žalobcovia tvrdia, že sa Komisia tým, že odmietla konštatovať postupné vyraďovanie lán a káblov na všeobecné použitie z výroby v Spoločenstve a odmietla tak vyhovieť žiadosti o preskúmanie, dopustila zjavne nesprávneho posúdenia. V tomto zmysle je nutné poznamenať, že žalobcovia sa obmedzili na tvrdenie, že výroba lán a káblov na všeobecné použitie v Spoločenstve je v súčasnosti zanedbateľná, bez toho aby predložili akýkoľvek konkrétny dôkaz umožňujúci podporiť toto tvrdenie. Po prvé, pokiaľ ide o vyhlásenia výrobcov v Spoločenstve, z ktorých žalobcovia vychádzali pri dokazovaní postupného vyraďovania lán a káblov na všeobecné použitie z výroby v Spoločenstve, je potrebné uviesť, že okrem toho, že neboli predložené v rámci prejednávanej žaloby, nemôžu byť takéto samostatné vyhlásenia výrobcov v Spoločenstve, ktorí prípadne tvrdia, že stiahli laná a káble na všeobecné použitie zo svojich výrobných programov, samé o sebe považované za dostatočné dôkazy postupného vyraďovania lán a káblov na všeobecné použitie z výroby v Spoločenstve, pokiaľ nie sú podporené ďalšími objektívnymi dôkazmi, ako napríklad výrobnými štatistikami. Okrem toho, reklamy výrobcov v Spoločenstve tvoriace prílohu žiadosti o preskúmanie, ktoré sú priložené k žalobe, nedokazujú postupné vyraďovania lán a káblov na všeobecné použitie z výroby v Spoločenstve, ale skôr to, že výrobcovia v Spoločenstve ponúkajú celý rad rôznych druhov oceľových lán a káblov, bez toho, aby tieto reklamy dokazovali, či sú v nich ponúkané laná a káble vyrábané v Spoločenstve alebo doňho dovážané. Niektoré časti reklám, internetových stránok alebo katalógov výrobcov v Spoločenstve, z ktorých vyplýva, že sa títo výrobcovia sústreďujú na výrobu lán a káblov na špeciálne použitie, v každom prípade nemôžu stačiť na to, aby preukázali postupné vyraďovanie lán a káblov na všeobecné použitie z výroby v Spoločenstve ako celku. Tvrdenia žalobcov súvisiace so zmenou okolností, pokiaľ ide o postupné vyraďovaniu lán a káblov na všeobecné použitie z výroby v Spoločenstve, teda nemôže preukázať, že sa Komisia tým, že odmietla začať čiastočné predbežné preskúmanie dotknutých antidumpingových opatrení, dopustila so zreteľom na dôkazy, ktoré predložila, zjavne nesprávneho posúdenia. Z uvedeného vyplýva, že druhá časť prvého žalobného dôvodu musí byť zamietnutá. c)     Tretia časť: zmena okolností týkajúcich sa existencie ujmy Tvrdenia účastníkov konania Podľa žalobcov zistenia, ktoré boli vykonané v čase, kedy výrobcovia v Spoločenstve ešte laná a káble na všeobecné použitie vyrábali a podľa ktorým im dovoz týchto lán a káblov spôsoboval podstatnú ujmu v zmysle článku 3 základného nariadenia, už nie sú platné. Po prvé, žalobcovia v žiadosti o preskúmanie preukázali, že laná a káble na všeobecné použitie a laná a káble na špeciálne použitie sa vyskytujú na vzájomne rozdielnych trhoch, ktoré sa líšia novými európskymi normami EN 12385 a EN 10264. Navyše, trhy lán a káblov na všeobecné použitie a lán a káblov na špeciálne použitie sa odlišujú tým, že skôr uvedené sú všeobecne uvedené na trh v priemyselných dĺžkach zatiaľ čo neskôr uvedené, vyrábané v Spoločenstve, sú v podstate predmetom ďalšej úpravy. Po druhé, žalobcovia predložili v dôvernej verzii žiadosti o preskúmanie vyhlásenie výrobcov v Spoločenstve, ktorí dovážajú veľké množstvo lán a káblov na všeobecné použitie, a to aj z krajín podliehajúcich antidumpingovým opatreniam týkajúcim sa oceľových lán a káblov. Uvedené dovozy tak už nespôsobujú žiadnu ujmu výrobcom v Spoločenstve, ktorí by si samotní nikdy nespôsobili ujmu. Hoci žalobcovia nepredložili v tomto konaní takéto vyhlásenie, aby tak chránili ich dôvernú povahu, poznamenávajú, že Komisia s týmito dokumentmi bola oboznámená, pretože má k dispozícii dôvernú verziu žiadosti o preskúmanie. Pri neexistencii súčasnej ujmy so zreteľom na dovozy lán a káblov na všeobecné použitie teda žalobcovia tvrdia, že je málo pravdepodobné, aby táto ujma pretrvávala aj naďalej alebo sa obnovila, v prípade, ak by došlo k vylúčeniu týchto dovozov z pôsobnosti dotknutých antidumpingových opatrení. Komisia tým, že odmietla konštatovať zánik ujmy v zmysle článku 3 základného nariadenia, a že teda odmietla vyhovieť žiadosti o preskúmanie, sa dopustila zjavne nesprávneho posúdenia a porušila článok 11 ods. 3 základného nariadenia. Komisia nesúhlasí s tvrdeniami žalobcov. Posúdenie Všeobecného súdu Ako už bolo uvedené vyššie v bode 37, podľa článku 11 ods. 3 základného nariadenia sa predbežné preskúmanie začne, ak príslušná žiadosť obsahuje dostatočné dôkazy o tom, že pokračujúce uloženie opatrenia už nie je potrebné na vyrovnanie dumpingu a/alebo že je nepravdepodobné, že by ujma pokračovala, alebo sa opakovane vyskytovala, ak by sa opatrenie zrušilo alebo zmenilo, alebo že existujúce opatrenie nie je alebo už nie je odôvodnené na kompenzáciu dumpingu, ktorý spôsobuje ujmu. Po prvé, pokiaľ ide o tvrdenie žalobcov, podľa ktorého sa laná a káble na všeobecné použitie a laná a káble na špeciálne použitie vyskytujú na rôznych trhoch, ktoré sa líšia novými normami CEN, ako aj pokiaľ ide o argument zakladajúci sa na existencii rozdielov v ich uvádzaní na trh, je potrebné uviesť, že tieto argumenty už boli posudzované a zamietnuté pri preskúmaní prvej časti tohto žalobného dôvodu vyššie v bodoch 86 až 95. Po druhé, pokiaľ ide o tvrdenie žalobcov, podľa ktorého dovážajú výrobcovia v Spoločenstve veľké množstvo lán a káblov na všeobecné použitie, najmä z krajín podliehajúcich antidumpingovým opatreniam, je potrebné uviesť, že - aj napriek skutočnosti, že neboli v prejednávaných konaniach predložené - jednotlivé vyhlásenia výrobcov v Spoločenstve, podľa ktorých dovážajú veľké množstvo lán a káblov na všeobecné použitie, na ktoré žalobcovia odkazujú, nemôžu byť samé o sebe považované za dostatočné na účely preukázania takýchto dovozov, pokiaľ nie sú podporené objektívnymi dôkazmi, napríklad štatistikami dovozov uvedených lán a káblov do Spoločenstva. Po druhé, samotné tvrdenie žalobcov, že pretrvávanie alebo obnovenie ujmy je „málo pravdepodobné“, nedokazuje zánik ujmy spôsobenej priemyslu Spoločenstva. Argumenty žalobcov týkajúce sa zmeny okolností, pokiaľ ide o existenciu ujmy, teda nemôžu preukazovať to, že sa Komisia dopustila zjavne nesprávneho posúdenia tým, že odmietla začať čiastočné predbežné preskúmanie dotknutých antidumpingových opatrení, so zreteľom na dôkazy predložené zo strany žalobcu. Preto treba tretiu časť tohto žalobného dôvodu zamietnuť. Prvý žalobný dôvod musí byť teda v celom rozsahu zamietnutý. 2. Druhý žalobný dôvod: porušenie zásady legitímnej dôvery a)     Tvrdenia účastníkov konania Žalobcovia tvrdia, že Komisia porušila ich legitímnu dôveru tým, že odmietla začať predbežné preskúmanie antidumpingových opatrení. Z ustálenej judikatúry vyplýva, že právo domáhať sa ochrany legitímnej dôvery, ktorá predstavuje jednu zo základných zásad Spoločenstva, sa vzťahuje na každého jednotlivca, ktorý sa nachádza v situácii, z ktorej vyplýva, že administratíva Spoločenstva tým, že mu poskytla presné uistenia, vytvorila v jeho vedomí dôvodné nádeje (rozsudok Súdu prvého stupňa zo 16. novembra 2006, Masdar (UK)/Komisia, T‑333/03, Zb. s. II‑4377, bod 119). V prejednávanej veci vyvolala Komisia u žalobcov legitímnu dôveru tým, že im ponúkla opätovne uplatniť v rámci predbežného preskúmania argument zakladajúci na sa skutočnosti, že laná a káble na všeobecné použitie sa podstatným spôsobom líšia od lán a káblov na špeciálne použitie. Takéto záruky im boli poskytnuté s dostatočnou istotou a vychádzali z kompetentných a spoľahlivých zdrojov. Po prvé, Komisia po ukončení preskúmania antidumpingových opatrení uložených nariadením č. 1796/1999 o dovozoch oceľových lán a káblov s pôvodom v Čínskej ľudovej republike, Maďarsku, Indii, Mexiku, Poľsku, Južnej Afrike a Ukrajine podľa článku 11 ods. 2 základného nariadenie ponúkla žalobcom možnosť predložiť žiadosť o predbežné preskúmanie smerujúce k úprave rozsahu jednotlivých opatrení. Najmä jeden zo zamestnancov Komisie kontaktoval EWRIA, aby ho informovalo o tom, že návrh žalobcov smerujúci k úprave pôsobnosti antidumpingových opatrení nemôže byť podaný v kontexte preskúmania pred uplynutím platnosti, ale musí byť predložený v rámci predbežného preskúmania podľa článku 11 ods. 3 základného nariadenia. Podľa žalobcov nemal zamestnanec Komisie žiadny dôvod na to, aby EWRIA kontaktoval, pokiaľ by Komisia nemala záujem na novej definícii pôsobnosti dotknutých antidumpingových opatrení. Z toho vyplýva, že Komisia tak ponúkla žalobcom možnosť podať žiadosť o predbežné preskúmanie. Po druhé, tento podnet bol potvrdený skutočnosťou, že delegácia Komisie, ktorá navštívila sídlo spoločnosti Heko Industrieerzeugnisse, jednej zo žalobcov, v rámci preskúmania pred uplynutím platnosti antidumpingových opatrení zavedených nariadením č. 1601/2001 o dovozoch niektorých oceľových lán a káblov s pôvodom v Rusku, Thajsku a Turecku podľa článku 11 ods. 2 základného nariadenia, prejavovalo zjavný záujem o nové definovanie pôsobnosti opatrení týkajúcich sa oceľových lán a káblov. Po tretie, na neformálnom stretnutí týkajúcom sa žiadosti o preskúmanie pôsobili zamestnanci Komisie na žalobcov dojmom, že sú pripravení preskúmať ich argumenty v rámci čiastočného predbežného preskúmania týkajúceho sa rozsahu dotknutých výrobkov. Títo zamestnanci si znovu prečítali prvé znenie žiadosti žalobcov o preskúmanie a vyjadrili niekoľko odporúčaní smerujúcich k úprave tohto znenia. Žalobcovia svoju žiadosť opravili na základe týchto odporúčaní a začlenili do nej argumenty navrhované uvedenými zamestnancami Komisie. Jeden z týchto zamestnancov kontaktoval žalobcov, pokiaľ ide o opravené znenie a informoval ho, že sa domnieva, že žiadne ďalšie zmeny nie sú nutné a že vzhľadom na „sľubné“ argumenty obsiahnuté v žiadosti by mala byť táto žiadosť Komisie bezodkladne oficiálne predložená. Na účely preukázania týchto kontaktov žalobcovia navrhujú v súlade s článkom 65 písm. c) rokovacieho poriadku vypočuť ako svedka pána [H.], predsedu EWRIA. Toto konanie Komisie podľa žalobcov naznačovalo, že má v úmysle zmeniť svoje stanovisko týkajúce sa definície posudzovaného výrobku a obdobného výrobku v antidumpingových opatreniach týkajúcich sa oceľových lán a káblov. Žalobcovia mali všetky dôvody sa domnievať, že ak v lehote predložia žiadosť o začatie predbežného preskúmania, na účely prispôsobenia dopadu dotknutých antidumpingových opatrení a vylúčenia lán a káblov na všeobecné použitie z týchto opatrení, začne Komisia bezodkladne príslušné konanie o predbežnom preskúmaní. Žalobcovia vychádzali z tejto dôvery a podali svoju žiadosť o preskúmanie 12. júna 2007, pričom jej venovali nevyhnutný čas a prostriedky. Tým, že orgány Únie odmietli začať požadované predbežné preskúmanie, teda porušili legitímnu dôveru žalobcov. Komisia namieta, že žalobcom neposkytla žiadne konkrétne záruky toho, že sa preskúmanie uskutoční. b)     Posúdenie Všeobecného súdu Podľa ustálenej judikatúry sa zásada ochrany legitímnej dôvery vzťahuje na každého jednotlivca, ktorý sa nachádza v situácii, z ktorej vyplýva, že administratíva Spoločenstva poskytnutím konkrétnych, nepodmienených a súhlasných záruk z povolených a spoľahlivých zdrojov vytvorila v jeho vedomí opodstatnené očakávania (pozri rozsudky Súdu prvého stupňa zo 6. júla 1999, Forvass/Komisia, T‑203/97, Zb. VS s. I‑A-129 a II‑705, bod 70 a citovanú judikatúru, a z 26. septembra 2002, Borremans a i./Komisia, T‑319/00, Zb. VS s. I‑A-171 a II‑905, bod 63, a z 9. júla 2008, Reber/ÚHVT – Chocoladefabriken Lindt & Sprüngli (Mozart), T‑304/06, Zb. s. II‑1927, bod 64). Tieto záruky však musia byť v súlade s ustanoveniami a uplatňovanými normami, keďže sľuby, ktoré nerešpektujú tieto ustanovenia, nezakladajú legitímnu dôveru u tretej osoby (pozri rozsudky Súdu prvého stupňa z 5. novembra 2002, Ronsse/Komisia, T‑205/01, Zb. SV s. I‑A-211 a II‑1065, bod 54; zo 16. marca 2005, Ricci/Komisia, T‑329/03, Zb. SV s. I‑A‑69 a II‑315, bod 79 a tam citovaná judikatúra, a vyššie uvedený rozsudok Mozart, pozri tiež v tomto zmysle rozsudok Súdneho dvora zo 6. februára 1986, Vlachou/Dvor audítorov, 162/84, Zb. s. 481, bod 6). V prejednávanej veci je potrebné najskôr konštatovať, že žiadny dôkaz v spise neumožňuje preukázať obsah údajných ústnych záruk. Komisia síce uznáva, že pokiaľ ide o žiadosť o preskúmanie, bola so žalobcami v kontakte v období medzi augustom 2004 a novembrom 2005 počas preskúmania antidumpingových opatrení zavedených nariadením č. 1796/1999, ktoré neboli platné, a predbežne v októbri 2006, pokiaľ ide o žiadosť o preskúmanie. Spochybňuje však to, že by im poskytla konkrétne a nepodmienečné záruky, ktoré by u nich mohli vyvolať nádej, že sa preskúmanie začne. Po prvé, pokiaľ ide o kontakty medzi Komisiou a žalobcami v rámci preskúmania pred uplynutím platnosti nariadenia č. 1796/1999, žalobcovia tvrdia, že ich Komisia „povzbudzovala“ k podaniu žiadosti o preskúmanie, a uvádzajú, že ich zamestnanec Komisie kontaktoval, aby im upresnil určité procesné aspekty predbežnej žiadosti o preskúmanie. Aj za predpokladu, že by Komisia mohla uvažovať počas uvedených stretnutí o takomto preskúmaní, je však nutné konštatovať, že oznámené poznatky nepredstavujú konkrétne, nepodmienečné a zhodné záruky, že dôjde k preskúmaniu. Po druhé, pokiaľ ide o kontakty zamestnancov Komisie so žalobcami pri ich návšteve sídla Heko Industrieerzeugnisse v rámci preskúmania pred uplynutím platnosti antidumpingových opatrení zavedených nariadením č. 1601/2001, žalobcovia sa obmedzujú na tvrdenie, že zamestnanci Komisie prejavili „záujem“ o nové definovanie pôsobnosti dotknutých antidumpingových opatrení, čo nemôže predstavovať konkrétnu a nepodmienečnú záruku toho, že sa predbežné preskúmanie začne. Po tretie, pokiaľ ide o neformálne schôdzky Komisie so žalobcami v rámci žiadosti o preskúmanie, ktorá je predmetom prejednávanej žaloby, žalobcovia tvrdia, že mali len „dojem“, že Komisia je ochotná posúdiť ich argumenty v rámci preskúmania a že kvalifikovala ich argumenty ako „sľubné“. Takéto skutočnosti pritom nemôžu predstavovať konkrétne, nepodmienečné a zhodné záruky, že dôjde k preskúmaniu. Okrem toho, ako uviedla Komisia, ich odpoveď na žiadosť o predbežné technické stanovisko nepredstavuje z jej strany formálne ani neformálne rozhodnutie, pretože analýzu spisu je možné vykonať len na základe tvrdení a skutočných dôkazov obsiahnutých v oficiálne predloženej žiadosti, a teda nemohla v žiadnom prípade vyvolať akúkoľvek legitímnu dôveru, že sa predbežné preskúmanie začne. Vzhľadom na to, že existencia týchto kontaktov nebola spochybnená a že uvedené kontakty nemohli v žiadnom prípade vyvolať u žalobcov akúkoľvek legitímnu dôveru, že bude začaté predbežné preskúmanie, nie je dôvodom na to, aby sa vyhovelo žiadosť žiadateľa o dokazovanie. Zo všetkých vyššie uvedených skutočností vyplýva, že druhý žalobný dôvod sa musí zamietnuť. 3. Tretí žalobný dôvod: zjavne nesprávne posúdenie a porušenie článku 1 ods. 4 základného nariadenia a)     Tvrdenia účastníkov konania Žalobcovia tvrdia, že orgány Únie založili, pokiaľ ide o antidumpingové opatrenia týkajúce sa oceľových lán a káblov, svoje zistenia na príliš širokej definícii dotknutého výrobku. Orgány boli vedené k porovnávaniu výrobkov, ktoré nie sú podobné, a dospeli preto ku chybným záverom. Žalobcovia pripomínajú, že tento argument uviedli vo svojej žiadosti o preskúmanie a žiadali Komisiu, aby upravila pôsobnosť opatrení tak, že z nich vylúči dovozy lán a káblov na všeobecné použitie. Komisia však ich argumenty nezohľadnila. Tvrdenia Komisie v spornom liste, podľa ktorých jednotlivé druhy oceľových lán a káblov „majú rovnaké základné fyzikálne a… technické vlastnosti…“ podľa ktorých „zatiaľ čo výrobky na spodnom konci a na vrchu škály nie sú zameniteľné, výrobky v príbuzných skupinách zameniteľné sú“, sú chybné a to z nasledujúcich dôvodov, ktoré už boli vyjadrené v žiadosti o preskúmanie. Po prvé, fyzikálne a technické vlastnosti lán a káblov na špeciálne použitie sa odlišujú od fyzikálnych a technických vlastností lán a káblov na všeobecné použitie, pretože v súlade s normou EN 10264 zahrňujú ďalšie prvky a vyžadujú použitie drôtov vysoko odolných proti namáhaniu. Po druhé, výrobný postup lán a káblov na špeciálne použitie sa značne líši od výrobného postupu lán a káblov na všeobecné použitie, pretože vyžaduje automatizovanú výrobnú linku a ďalšie zariadenia. Po tretie, konečné použitie týchto dvoch druhov lán a káblov sa tiež líši. Laná a káble na špeciálne použitie sa využívajú na osobitné účely, ktoré vyžadujú laná a káble výnimočných fyzikálnych a technických vlastností, na rozdiel od lán a káblov na všeobecné použitie. Po štvrté, laná a káble na špeciálne použitie a laná a káble na všeobecné použitie nie sú navzájom zameniteľné. Laná a káble na všeobecné použitie nemôžu byť používané na viaceré osobitné účely. Po piate, v súčasnosti v Spoločenstve neexistuje významná výroba lán a káblov na všeobecné použitie. Žalobcovia zdôrazňujú, že všetky tieto skutočnosti dokazujú, že medzi lanami a káblami na všeobecné použitie a lanami a káblami na špeciálne použitie vedie jasná deliaca čiara. Komisia, odkazujúc na širokú definíciu výrobku, ktorá odkazuje na „základné vlastnosti“, však naďalej porovnáva laná a káble na špeciálne použitie vyrobené v Spoločenstve s dovezenými lanami a káblami na všeobecné použitie, to znamená výrobky, ktoré si nie sú podobné. Tým, že odmietla začať predbežné preskúmanie antidumpingových opatrení sa Komisia dopustila zjavne nesprávneho posúdenia a porušila článok 1 ods. 4 základného nariadenia. Komisia nesúhlasí s tvrdeniami žalobcov. b)     Posúdenie Všeobecného súdu Svojím tretím žalobným dôvodom žalobcovia tvrdia, že dotknuté antidumpingové opatrenia sú založené na príliš širokej definícii dotknutého výrobku, takže orgány aj naďalej porovnávajú laná a káble na špeciálne použitie s lanami a káblami na všeobecné použitie, teda výrobkami, ktoré podľa žalobcov nie sú podobné. Za týchto podmienok predstavuje odmietnutie Komisie začať predbežné preskúmanie zjavne nesprávne posúdenia a porušenie článku 1 ods. 4 základného nariadenia. Je nutné konštatovať, že argument, podľa ktorého odmietnutie začať predbežné preskúmanie predstavuje porušenie článku 1 ods. 4 základného nariadenia, pretože Komisia s odvolaním na širokú definíciu dotknutého výrobku, ktorá odkazuje na základné vlastnosti, aj naďalej porovnáva laná a káble na špeciálne použitie vyrobené v Spoločenstve s lanami a káblami na všeobecné použitie, ktoré sú dovážané, vedie v skutočnosti ku spochybneniu zákonnosti dotknutých antidumpingových opatrení, a najmä ich definície dotknutého výrobku, nakoľko zákonnosť uvedených opatrení nie je predmetom prejednávanej žaloby, ktorá smeruje ku zrušeniu rozhodnutia, ktorým Komisia odmietla začať čiastočné predbežné preskúmanie. Okrem toho, pokiaľ ide o argument smerujúci k preukázaniu, že sa Komisia dopustila zjavne nesprávneho posúdenia tým, že odmietla začať konanie o predbežnom preskúmaní vzhľadom na údajnú zmenu okolností, pokiaľ ide o definíciu dotknutého výrobku, výroby v Spoločenstve, alebo spôsobenej ujmy, je nutné konštatovať, že zjavne podporuje argumenty predložené v rámci prvého žalobného dôvodu, ktorý bol zamietnutý vyššie v bodoch 55 až 129. Z toho vyplýva, že je potrebné zamietnuť tretí žalobný dôvod, ako aj žalobu v celom rozsahu. O trovách Podľa článku 87 ods. 2 rokovacieho poriadku účastník konania, ktorý vo veci nemal úspech, je povinný nahradiť trovy konania, ak to bolo v tomto zmysle navrhnuté. Keďže žalobcovia nemali vo veci úspech, je opodstatnené zaviazať ich na náhradu trov konania v súlade s návrhom Komisie. Z týchto dôvodov VŠEOBECNÝ SÚD (ôsma komora) rozhodol a vyhlásil: 1. Žaloba sa zamieta. 2. European Wire Rope Importers Association (EWRIA), Câbleries namuroises SA, Ropenhagen A/S, ESH Eisen- und Stahlhandelsgesellschaft mbH, Heko Industrieerzeugnisse GmbH, Interkabel Internationale Seil- und Kabel-Handels GmbH, Jose Casañ Colomar SA a Denwire Ltd sú povinní nahradiť trovy konania. Martins Ribeiro Papasavvas Dittrich Rozsudok bol vyhlásený na verejnom pojednávaní v Luxemburgu 17. decembra 2010. Podpisy Obsah Právny rámec A –  Základné antidumpingové nariadenie B –  Antidumpingové opatrenia uplatniteľné na dovozy lán a káblov zo železa alebo ocele 1.  Antidumpingové opatrenia uložené na dovozy oceľových lán a káblov s pôvodom v Číne, Indii, Juhoafrickej republike a na Ukrajine 2.  Antidumpingové opatrenia uložené na dovozy lán a káblov zo železa alebo ocele s pôvodom v Rusku Okolnosti predchádzajúce sporu Konanie a návrhy účastníkov konania Právny stav A –  O prípustnosti 1.  O prípustnosti žaloby smerujúcej k zrušeniu rozhodnutia Komisie zo 4. júla 2008 o nezačatí čiastočného predbežného preskúmania antidumpingových opatrení týkajúcich sa oceľových lán a káblov a)  Tvrdenia účastníkov konania b)  Posúdenie Všeobecného súdu 2.  O prípustnosti tvrdenia, že Komisia by mala byť zaviazaná na začatie čiastočného predbežného preskúmania a)  Tvrdenia účastníkov konania b)  Posúdenie Všeobecného súdu 3.  Prípustnosť žalobných dôvodov predložených žalobcami a)  Tvrdenia účastníkov konania b)  Posúdenie Všeobecného súdu B –  O veci samej 1.  Prvý žalobný dôvod: porušenie článku 11 ods. 3 a článku 21 základného nariadenia a)  Prvá časť: zmena okolností týkajúca sa definície dotknutého výrobku Tvrdenia účastníkov konania Posúdenie Všeobecného súdu b)  Druhá časť: zmena okolností týkajúcich sa výroby lán a káblov na všeobecné použitie v Spoločenstve Tvrdenia účastníkov konania Posúdenie Všeobecného súdu –  O prípustnosti –  O veci samej c)  Tretia časť: zmena okolností týkajúcich sa existencie ujmy Tvrdenia účastníkov konania Posúdenie Všeobecného súdu 2.  Druhý žalobný dôvod: porušenie zásady legitímnej dôvery a)  Tvrdenia účastníkov konania b)  Posúdenie Všeobecného súdu 3.  Tretí žalobný dôvod: zjavne nesprávne posúdenie a porušenie článku 1 ods. 4 základného nariadenia a)  Tvrdenia účastníkov konania b)  Posúdenie Všeobecného súdu O trovách * Jazyk konania: angličtina.

62004CJ0301

pl

1       Komisja Wspólnot Europejskich żąda w odwołaniu uchylenia pkt 2 sentencji wyroku Sądu Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawach połączonych T‑236/01, T‑239/01, od T‑244/01 do T‑246/01, T‑251/01 i T‑252/01 Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, Rec. str. II‑1181 (zwanego dalej „zaskarżonym wyrokiem”) w części, w jakiej obniża on o 69 114 000 EUR kwotę grzywny nałożonej na spółkę SGL Carbon AG (zwaną dalej „SGL Carbon”) decyzją Komisji 2002/271/WE z dnia 18 lipca 2001 r. dotyczącą postępowania na podstawie art. 81 traktatu WE oraz art. 53 porozumienia EOG – Sprawa COMP/E-1/36.490 – Elektrody grafitowe (Dz.U. 2002, L 100, str. 1, zwanej dalej „sporną decyzją”). Ramy prawne Rozporządzenie nr 17 2       Artykuł 11 rozporządzenia Rady nr 17 z dnia 6 lutego 1962 r., pierwszego rozporządzenia wprowadzającego w życie art. [81] i [82] traktatu (Dz.U. 1962, 13, str. 204), przewiduje: „1.      Komisja w celu wykonania zadań powierzonych jej na mocy art. [85] i w przepisach przyjętych na podstawie art. [83] traktatu może uzyskiwać od rządów i właściwych władz państw członkowskich oraz przedsiębiorstw i związków przedsiębiorstw wszystkie konieczne informacje. 2.      Jeśli Komisja skieruje żądanie informacji do przedsiębiorstwa lub związku przedsiębiorstw, przekazuje jednocześnie kopię tego żądania właściwym władzom państwa członkowskiego, na którego terytorium znajduje się siedziba przedsiębiorstwa lub związku przedsiębiorstw. 3.      W swoim żądaniu Komisja wskazuje podstawę prawną i cel żądania oraz kary przewidziane w art. 15 ust. l lit. b) w przypadku udzielenia nieprawdziwych informacji. 4.      Do udzielenia informacji są zobowiązani właściciele przedsiębiorstwa lub ich przedstawiciele, a w przypadku osób prawnych, spółek, firm lub stowarzyszeń niemających osobowości prawnej - osoby powołane do ich reprezentacji zgodnie z ustawą lub statutem. 5.      Jeśli przedsiębiorstwa lub związki przedsiębiorstw nie udzielą żądanych informacji w wyznaczonym przez Komisję terminie lub udzielą niepełnych informacji, Komisja, w drodze decyzji, żąda informacji. W decyzji wskazuje się żądane informacje, wyznacza odpowiedni termin na ich udzielenie i wskazuje na kary przewidziane w art. 15 ust. l lit. b) oraz art. 16 ust. l lit. c) oraz na prawo do poddania decyzji kontroli Trybunału Sprawiedliwości. 6.      Komisja przekazuje jednocześnie kopię decyzji właściwym władzom państw członkowskich, na których terytorium znajduje się siedziba przedsiębiorstwa lub związku przedsiębiorstw”. 3       Artykuł 15 tego rozporządzenia przewiduje: „1.      Komisja może, w formie decyzji, nakładać na przedsiębiorstwa i związki przedsiębiorstw kary pieniężne w wysokości 100–5000 jednostek rozliczeniowych, jeśli umyślnie lub na skutek niedbalstwa: […] b)      udzielają nieprawdziwych […] informacji żądanych zgodnie z art. 11 ust. 3 lub 5 […]; 2.      Komisja może nałożyć, w drodze decyzji, na przedsiębiorstwa i związki przedsiębiorstw kary pieniężne w wysokości 1000–1 000 000 jednostek rozliczeniowych albo ponad tę kwotę do dziesięciu procent wartości osiągniętego w poprzednim roku gospodarczym obrotu każdego z przedsiębiorstw uczestniczących w naruszeniu, jeśli umyślnie lub przez niedbalstwo: a)      naruszają art. [81] ust. l lub art. [82] traktatu, [...] Przy ustalaniu wysokości kary pieniężnej należy uwzględnić, oprócz wagi naruszenia, również okres trwania tego naruszenia. […]”. Wytyczne 4       Komunikat Komisji, zatytułowany „Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy artykułu 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz artykułu 65 ust. 5 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali” (Dz.U. C 9, str. 3, zwany dalej „wytycznymi”), stanowi w preambule: „Przedstawione […] zasady powinny zapewnić przejrzystość oraz bezstronność decyzji Komisji zarówno w oczach przedsiębiorstw, jak również Trybunału Sprawiedliwości przy jednoczesnym respektowaniu posiadanego przez Komisję prawa do ustalania grzywien według własnego uznania, w ramach odnośnego prawodawstwa, w granicach 10% wartości całości obrotu. Jednakże decyzja taka musi być podjęta zgodnie z konsekwentną i niedyskryminacyjną polityką, która jest spójna z celami nakładania grzywien za naruszenia zasad konkurencji. Nowa metoda określania kwoty grzywny będzie zgodna z następującymi przepisami, które na wstępie określają kwotę podstawową, która będzie zwiększona tak, aby umożliwić wzięcie pod uwagę okoliczności obciążających oraz zmniejszana tak, aby wziąć pod uwagę okoliczności łagodzące”. Komunikat w sprawie współpracy 5       W komunikacie dotyczącym nienakładania grzywien lub obniżenia ich kwoty w sprawach dotyczących karteli (Dz.U. 1996, C 207, str. 4, zwanym dalej komunikatem w sprawie współpracy), Komisja określiła warunki, na jakich współpracujące z nią w trakcie dochodzenia w sprawie kartelu przedsiębiorstwa mogą być zwolnione z grzywny lub skorzystać z obniżenia grzywny, którą w innym przypadku musiałyby zapłacić. 6       Zgodnie z pkt  A ust. 5 komunikatu w sprawie współpracy: „Współpraca przedsiębiorstwa z Komisją jest jedną z wielu okoliczności, które Komisja bierze pod uwagę przy wymierzaniu kary pieniężnej [...]” [tłumaczenie nieoficjalne]. Okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporu i sporna decyzja 7       Okoliczności leżące u podstaw wniesionej do Sądu skargi zostały przedstawione w zaskarżonym wyroku w następujący sposób: „1      Decyzją 2002/271/WE […] Komisja stwierdziła, że liczne przedsiębiorstwa uczestniczyły w szeregu porozumień i uzgodnionych praktyk w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE oraz art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym [z dnia 2 maja 1992 r. (Dz.U. 1994, L 1, str. 3)] (zwanego dalej »porozumieniem EOG«) w sektorze elektrod grafitowych. 2      Elektrody grafitowe są wykorzystywane przede wszystkim do produkcji stali w łukowych piecach elektrycznych. Wytwarzanie stali za pomocą tych pieców polega w istocie na procesie recyklingu, w trakcie którego odpady stalowe są przetwarzane na nową stal – w przeciwieństwie do klasycznej metody produkcji stali z rudy żelaza w wielkich piecach z dmuchem wzbogaconym w tlen. Złom jest topiony w piecu łukowym za pomocą dziewięciu, zebranych w zespoły po trzy, elektrod. Ze względu na dużą intensywność procesu topienia, jedna elektroda zużywa się w ciągu ośmiu godzin. Wytworzenie jednej elektrody trwa około dwóch miesięcy. Żaden inny produkt nie może zastąpić elektrod grafitowych w ramach wyżej opisanego procesu produkcyjnego. 3      Popyt na elektrody grafitowe jest bezpośrednio związany z wielkością produkcji stali w łukowych piecach elektrycznych. Największymi klientami są huty, które stanowią około 85% nabywców. W 1998 r. światowa produkcja stali surowej wynosiła 800 milionów ton, z czego 280 milionów ton zostało wytworzonych w elektrycznych piecach łukowych […]. […] 5      W latach osiemdziesiątych rozwój technologiczny umożliwił znaczne ograniczenie zużywania się elektrod w przeliczeniu na tonę wytworzonej stali. W okresie tym przemysł hutniczy został w znacznym stopniu zrestrukturyzowany. Osłabienie popytu na elektrody zapoczątkowało proces restrukturyzacji światowego przemysłu zajmującego się wytwarzaniem elektrod, a wiele fabryk zamknięto. 6      W 2001 r. europejski rynek elektrod grafitowych był zaopatrywany przez dziewięciu zachodnich producentów […]. 7      Na podstawie art. 14 ust. 3 rozporządzenia nr 17 […] urzędnicy Wspólnoty przeprowadzili w dniu 5 czerwca 1997 r. niezapowiedziane jednoczesne kontrole pomieszczeń należących do [pewnych producentów elektrod grafitowych]. 8      Tego samego dnia agenci Federal Bureau of Investigation (FBI) przeprowadzili w Stanach Zjednoczonych przeszukania w pomieszczeniach należących do kilku producentów. W następstwie tych przeszukań wszczęto, pod zarzutem uczestnictwa w zabronionym kartelu, postępowanie karne przeciwko […] SGL […]. Wszystkie oskarżone przyznały się do zarzucanych im czynów i zgodziły się na zapłacenie grzywien, [ustalonych] na kwotę 135 milionów USD w przypadku SGL […] […] 10      W Stanach Zjednoczonych wniesiono także przeciwko […] SGL powództwa o odszkodowanie karne (triple damages) na rzecz grupy nabywców. 11      W Kanadzie, […] [w] lipcu 2000 r. SGL przyznała się do zarzucanych jej czynów i zgodziła się na zapłacenie grzywny w kwocie 12,5 miliona CAD z tytułu [...] naruszenia [kanadyjskiej ustawy o konkurencji]. W czerwcu 1998 r. kanadyjscy producenci stali wnieśli przeciwko SGL powództwa cywilne, zarzucając jej uczestnictwo w zabronionym kartelu. 12      W dniu 24 stycznia 2000 r. Komisja skierowała do zainteresowanych przedsiębiorstw pismo w sprawie przedstawienia zarzutów. Postępowanie administracyjne doprowadziło do wydania w dniu 18 lipca 2001 r. [spornej] decyzji, w której zarzucono przedsiębiorstwom będącym stroną skarżącą […] ustalenie cen na poziomie światowym, a także podział rynków krajowych i regionalnych rozpatrywanego produktu według zasady »producenta krajowego«: […] SGL […] [odpowiadała za część] Europy; […]. 13      Zgodnie ze [sporną] decyzją zasady rządzące kartelem były następujące: –       ceny elektrod musiały być ustalane na poziomie światowym; –       decyzje cenowe każdej spółki musiały być podejmowane wyłącznie przez prezesa lub dyrektorów generalnych; –       »producent krajowy« musiał ustalać cenę rynkową na swoim »terytorium«, a inni producenci »szli jego śladem«; –       na rynkach »innych niż krajowe«, czyli tych, na których nie było żadnego producenta »krajowego«, ceny były ustalane w drodze konsensusu; –       producenci »inni niż krajowi« nie mogli konkurować w agresywny sposób i wycofywali się z rynków »krajowych« innych producentów; –       niedozwolone było zwiększanie mocy produkcyjnych (producenci japońscy mieli zmniejszyć swoje moce produkcyjne); –       niedozwolony był jakikolwiek transfer technologii poza krąg producentów uczestniczących w kartelu. 14      [Sporna] decyzja wyjaśnia dalej, że te zasady rządzące kartelem zostały wprowadzone w życie poprzez spotkania kartelu, które odbywały się na różnych szczeblach: spotkania »szefów«, spotkania „grup roboczych”, spotkania grupy producentów europejskich (z pominięciem producentów japońskich), spotkania krajowe lub regionalne poświęcone specyficznym rynkom i kontaktom dwustronnym pomiędzy przedsiębiorstwami. […] 16      Na postawie dokonanych w [spornej] decyzji ustaleń faktycznych i ocen prawnych, Komisja nałożyła na zainteresowane przedsiębiorstwa grzywny, których kwota została obliczona zgodnie z metodą przedstawioną w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy artykułu 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz artykułu 65 ust. 5 traktatu EWWiS […] oraz w komunikacie dotyczącego nienakładania grzywien lub obniżenia ich kwoty w sprawach dotyczących karteli […]. 17      W art. 3 sentencji [spornej] decyzji zostały nałożone następujące grzywny: […] SGL: 80,2 miliona EUR; […] 18.      Artykuł 4 sentencji nakazuje przedsiębiorstwom zapłatę grzywny w ciągu trzech miesięcy od dnia podania do wiadomości [spornej] decyzji, pod rygorem zapłaty odsetek w wysokości 8,04%”. Postępowanie przed Sądem i zaskarżony wyrok 8       SGL Carbon i inne przedsiębiorstwa będące adresatami spornej decyzji wniosły do Sądu Pierwszej Instancji skargę o stwierdzenie nieważności tej decyzji. 9       W zaskarżonym wyroku Sąd uznał i rozstrzygnął w szczególności, że: „[…] 2)      W sprawie T‑239/01 SGL Carbon przeciwko Komisji: –       kwota grzywny nałożonej na skarżącą w art. 3 decyzji 2002/271 zostaje ustalona na kwotę 69 114 000 EUR; –       skarga w pozostałej części zostaje oddalona; […]”. 10     Jeśli chodzi o metodę ustalania nałożonych grzywien, to w pkt 401–412 zaskarżonego wyroku Sąd orzekł: „401      Należy następnie zauważyć, że główny powód, dla którego Komisja zgodziła się jedynie na obniżenie grzywny SGL o 30% podany został w motywie 174 [spornej] decyzji: według Komisji przedsiębiorstwo zasługuje na obniżenie grzywny tylko wtedy, gdy podejmuje współpracę »z własnej inicjatywy«, która nie wpisuje się w ramy »wykonywania uprawnień dochodzeniowych«; biorąc pod uwagę, że »istotna część informacji dostarczonych [przez SGL] stanowi w istocie odpowiedź SGL na formalne żądanie Komisji udzielenia informacji, za wkład z własnej inicjatywy w rozumieniu komunikatu [zostały] uznane wyłącznie informacje zawarte w oświadczeniach wykraczających poza zakres wniosku mającego podstawę w art. 11«. Ponadto SGL przekazała swoje oświadczenie z dnia 8 czerwca 1999 r. dopiero po przesłaniu jej wezwania, w którym Komisja zastrzegła sobie prawo do wydania formalnej decyzji na podstawie art. 11 ust. 5 (motyw 173 [spornej] decyzji). Opierając się na wyroku Trybunału z dnia 18 października 1989 r. w sprawie C‑374/87 Orkem przeciwko Komisji, Rec. str. 3283, pkt 27, 28 i 32–35, Komisja nie wynagrodziła zatem SGL informacji, które w jej ocenie, ta ostatnia musiała jej dostarczyć w odpowiedzi na żądanie udzielenia informacji lub w wykonaniu decyzji nakazującej, pod groźbą kar, przekazanie żądanych informacji. 402      W tym kontekście należy podkreślić, że bezwzględne prawo do milczenia, na które powołuje się SGL w celu uzasadnienia braku obowiązku udzielania odpowiedzi na jakiekolwiek żądanie udzielenia informacji, nie może zostać uznane. Uznanie tego rodzaju prawa wykraczałoby bowiem poza to, co niezbędne dla ochrony przysługującego przedsiębiorstwom prawa do obrony i stanowiłoby nieuzasadnione ograniczenie wykonywania przez Komisję jej zadania w postaci czuwania na przestrzeganiem reguł konkurencji na wspólnym rynku. Prawo do milczenia może zostać uznane tylko w granicach, w jakich dane przedsiębiorstwo byłoby zobowiązane do udzielenia odpowiedzi prowadzących do przyznania, że miało miejsce naruszenie, czego ustalenie należy przecież do Komisji (wyrok Trybunału z dnia 20 lutego 2001 r. w sprawie T‑112/98 Mannesmannröhren-Werke przeciwko Komisji, Rec. str. II‑729, pkt 66 i 67). 403      Dla zachowania skuteczności (effet utile) art. 11 rozporządzenia nr 17, Komisja jest zatem uprawniona do nakładania na przedsiębiorstwa obowiązku dostarczania wszelkich niezbędnych informacji dotyczących okoliczności faktycznych, o których mogą one wiedzieć, i o których mogą poinformować, a w razie potrzeby – posiadanych dokumentów dotyczących tych okoliczności, nawet jeśli tego rodzaju informacje i dokumenty mogą służyć do ustalenia, że miało miejsce zachowanie antykonkurencyjne (zob. ww. w pkt 402 wyrok w sprawie Mannesmannröhren-Werke przeciwko Komisji, pkt 65 i powołane tam orzecznictwo). 404       Powyższa kompetencja Komisji do żądania informacji, usankcjonowana wyrokami w sprawach Orkem przeciwko Komisji oraz Mannesmannröhren-Werke przeciwko Komisji, powołanych odpowiednio w pkt 401 i 402 powyżej, nie stoi w sprzeczności ani z art. 6 ust. 1 i 2 EKPC [europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r.] (ww. wyrok w sprawie Mannesmannröhren-Werke przeciwko Komisji, pkt. 75), ani z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. 405      Choć bowiem Trybunał orzekł [wyrok z dnia 15 października 2002 r. w sprawach połączonych C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, od C‑250/99 P do C‑252/99 P i C‑254/99 P Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, Rec. str. I‑8375, pkt 274], że, po wydaniu ww. w pkt 401 wyroku w sprawie Orkem przeciwko Komisji, w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, które musi być brane pod uwagę przez sądy wspólnotowe, nastąpiły zmiany wraz z wyrokiem w sprawie Funke […], wyrokiem z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie Saunders przeciwko Zjednoczonemu Królestwu ( Recueil des arrêts et décisions , 1996-VI, str. 2044, [§] 69, 71 i 76) oraz wyrokiem z dnia 3 maja 2001 r. w sprawie J.B. przeciwko Szwajcarii ( Recueil des arrêts et décisions , 2001‑III, str. 455 [§] 64–71), to w ww. wyroku w sprawie Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji Trybunał nie dokonał zwrotu w swoim orzecznictwie. 406      W każdym razie obowiązek udzielenia odpowiedzi na pytania Komisji dotyczące kwestii czysto faktycznych oraz zastosowanie się do jej wniosków o przedstawienie dokumentów nie może naruszać podstawowej zasady poszanowania prawa do obrony oraz zasady prawa do rzetelnego procesu, które w dziedzinie prawa konkurencji zapewniają ochronę równoważną ochronie gwarantowanej w art. 6 EKPZ. W istocie nie ma przeszkód, aby adresat żądania udzielenia informacji wykazywał w toku późniejszego postępowania administracyjnego lub postępowania przed sądem wspólnotowym, że fakty ujawnione w jego odpowiedziach lub w przekazanych dokumentach mają inne znaczenie niż przypisywane im przez Komisję (ww. w pkt 402 wyrok w sprawie Mannesmannröhren-Werke przeciwko Komisji, pkt 77 i 78). 407      Natomiast jeśli chodzi o kwestię w jakim zakresie, uwzględniając powołane wyżej orzecznictwo, SGL zobowiązana była do odpowiedzi na żądanie udzielenia informacji z dnia 31 marca 1999 r., to należy stwierdzić, że obok pytań o charakterze czysto faktycznym i wniosków o przekazanie istniejących już dokumentów, Komisja zażądała określenia przedmiotu i przebiegu kilku spotkań, w których uczestniczyła SGL, a także wyników lub wniosków z tych spotkań, podczas gdy oczywistym było, że Komisja podejrzewała, iż przedmiotem owych spotkań było ograniczenie konkurencji. Wynika z tego, że tego rodzaju żądanie miało zobowiązać SGL do przyznania się do uczestniczenia w naruszaniu wspólnotowych reguł konkurencji. 408      To samo dotyczy żądań mających na celu uzyskanie protokołów z powyższych spotkań, związanych z nimi dokumentów roboczych i przygotowawczych, odręcznych notatek, notatek z wniosków, do których doszli uczestnicy tych spotkań, dokumentów dotyczących planów i dyskusji, jak również projektów wykonawczych związanych z podwyżkami cen dokonanymi w latach 1992–1998. 409      Okoliczność, że mimo braku obowiązku odpowiedzi na tego rodzaju pytania zawarte w żądaniu udzielenia informacji z dnia 31 marca 1999 r., SGL jednak przekazała informacje dotyczące tych kwestii, musi być traktowana jako dobrowolna współpraca przedsiębiorstwa, która może uzasadniać obniżenie grzywny zgodnie z komunikatem w sprawie współpracy. 410      Powyższego wniosku nie może osłabić argument Komisji, zgodnie z którym omawiane informacje nie zostały dostarczone z własnej inicjatywy, lecz w odpowiedzi na żądanie udzielenia informacji. Punkt D ust. 2 tiret pierwsze komunikatu w sprawie współpracy, który jest daleki od wymagania podjęcia przez zainteresowane przedsiębiorstwo działań z własnej inicjatywy, ogranicza się w istocie do wymagania informacji przyczyniających się »do potwierdzenia« istnienia popełnionego naruszenia. Ponadto nawet pkt C, który dotyczy istotniejszego obniżenia grzywny niż przewidziane w pkt D, pozwala na wynagrodzenie współpracy mającej miejsce »po tym, jak Komisja przystąpiła do nakazanej w drodze decyzji kontroli przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu.« Zatem okoliczność, że żądanie udzielenia informacji zostało skierowane do SGL na podstawie art. 11 ust. 1 rozporządzenia nr 17, nie mogła przesądzać o umniejszeniu znaczenia współpracy przedsiębiorstwa na podstawie pkt D ust. 2 tiret pierwsze komunikatu w sprawie współpracy, tym bardziej iż tego rodzaju żądanie ma charakter mniej przymuszający niż kontrola przeprowadzana na podstawie decyzji. 411      Wynika z tego, że nie uwzględniła współpracy SGL w powyższym kontekście. 412      Jeśli chodzi o zarzut Komisji, że SGL udzieliła jej niepełnej odpowiedzi na pytanie o przedsiębiorstwa, które ostrzegła o zagrożeniu kontrolami Komisji w czerwcu 1997 r., to prawdą jest, że pismem z dnia 30 lipca 1997 r. SGL ograniczyła swoje zeznania do VAW i jeszcze jednego przedsiębiorstwa, nie wskazując, iż ostrzegła również UCAR. Jednakże sama Komisja podkreśliła, że ostrzeżenie udzielone przez SGL zwiększyło wagę naruszenia, umożliwiając nałożenie grzywny o większym niż zwykle skutku odstraszającym, i w sposób uzasadniony zostało uznane za okoliczność obciążającą, ponieważ tego rodzaju zachowanie SGL stworzyło warunki konieczne do dalszego prowadzenia działalności przez kartel i przedłużenia jego negatywnych skutków. Potwierdza się więc, że SGL nie była zobowiązana do wskazania Komisji, iż ostrzegła inne przedsiębiorstwa. Informacje te mogły bowiem spowodować zaostrzenie kary, którą Komisja nałożyłaby na SGL. Komisja zatem również w tej kwestii ocenianie uwględniła postępowania SGL, zarzucając jej udzielenie niepełnej odpowiedzi”. Żądania stron przed Trybunałem 11     Komisja wnosi do Trybunału o: –       uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu w zakresie pkt 2 sentencji; –       obciążenie SGL Carbon kosztami postępowania. 12     SGL Carbon wnosi do Trybunału o: –       oddalenie odwołania; –       obciążenie Komisji kosztami postępowania. W przedmiocie wniosku o otwarcie procedury ustnej na nowo 13     Pismem, które wpłynęło do Trybunału w dniu 24 lutego 2006 r., SGL Carbon wniosła o otwarcie procedury ustnej na nowo, na podstawie art. 61 regulaminu. 14     Na poparcie tego wniosku SGL Carbon podnosi, że opinia rzecznika generalnego w niniejszej sprawie nie zawsze odzwierciedla w sposób prawidłowy zarówno stanu faktycznego dotyczący stron, jak i ustaleń Sądu. Zawiera ona także argumenty i przypuszczenia, które jak dotąd nie były podnoszone przez strony w pismach ani nie były przedmiotem rozprawy. Opinia ta nie może zatem w wystarczającym stopniu przygotować orzeczenia, lecz wyjątkowo wymaga dodatkowych uwag przed wydaniem przez Trybunał ostatecznego orzeczenia w sprawie. 15     W tym miejscu należy przypomnieć, że Statut Trybunału Sprawiedliwości oraz jego regulamin nie dają stronom możliwości przedkładania uwag w odpowiedzi na opinię przedstawioną przez rzecznika generalnego (zob. w szczególności postanowienie z dnia 4 lutego 2000 r. w sprawie C‑17/98 Emesa Sugar, Rec. str. I‑665, pkt 2). 16     Jeśli chodzi o argumenty podnoszone przez SGL Carbon, to należy stwierdzić, że Trybunał może z urzędu, na wniosek rzecznika generalnego lub na wniosek stron, zarządzić otwarcie procedury ustnej na nowo na podstawie art. 61 regulaminu, jeżeli uzna, iż sprawa nie została dostatecznie wyjaśniona lub że podstawą rozstrzygnięcia będzie argument, który nie był roztrząsany przez strony (zob. w szczególności wyroki z dnia 13 listopada 2003 r. w sprawie C‑209/01 Schilling i Fleck-Schilling, Rec. str. I‑13389, pkt 19 oraz z dnia 17 czerwca 2004 r. w sprawie C‑30/02 Recheio - Cash & Carry, Zb.Orz. str. I‑6051, pkt 12). 17     W niniejszej sprawie Trybunał jest zdania, że dysponuje wszelkimi danymi koniecznymi do wydania orzeczenia w sprawie wniesionego odwołania. 18     Dlatego też nie ma potrzeby otwierania procedury ustnej na nowo. W przedmiocie odwołania 19     Komisja podnosi, że zaskarżony wyrok w pkt 401–412 narusza prawo wspólnotowe, w szczególności art. 15 w związku z art. 11 rozporządzenia nr 17 i z komunikatem w sprawie współpracy. W ocenie Komisji Sąd naruszył prawo przy ocenie odpowiedzi SGL Carbon na żądania Komisji udzielenia informacji pod względem ewentualnego obniżenia kwoty grzywny. Ponadto zaskarżony wyrok w podanych wyżej punktach dotknięty jest brakiem uzasadnienia. Na poparcie tych twierdzeń Komisja dzieli jedyny poniesiony przez siebie zarzut na dwie części. 20     SGL Carbon jest zdania, w ślad za oceną dokonaną przez Sąd, że żądanie Komisji udzielenia informacji z dnia 30 czerwca 1997 r., jak również pytania od pierwszego do piątego oraz pytanie siódme tiret drugie podobnego wniosku z dnia 31 marca 1999 r., wykraczały poza zakres kompetencji dochodzeniowych Komisji. W istocie bowiem żądania te naruszały prawo do nieoskarżania samego siebie (nemo tenetur se ipsum accusare). W konsekwencji na podstawie komunikatu w sprawie współpracy należało obniżyć grzywnę jeszcze o co najmniej 8%. W każdym razie wyrok Sądu nie był w tej kwestii dotknięty jakimkolwiek błędem co do oceny. Pierwsza część: żądanie udzielenia informacji z dnia 31 marca 1999 r. –       Argumentacja stron 21     Komisja uważa, że zaskarżony wyrok w pkt 408 i 409 w kilku miejscach narusza prawo przez błędną wykładnię art. 15 w zw. z art. 11 rozporządzenia nr 17 i z komunikatem w sprawie współpracy. Zdaniem Komisji była ona bowiem uprawniona do żądania przedstawienia dokumentów, a tego rodzaju żądanie nie narusza przysługującego SGL Carbon prawa do obrony. 22     Komisja podkreśla, że punkty podane w żądaniu udzielenia informacji z dnia 31 marca 1999 r. dotyczyły „przedstawienia” dokumentów znajdujących się w posiadaniu SGL Carbon. Nie chodziło natomiast o pytania mające na celu uzyskanie „odpowiedzi” tej spółki. W tych okolicznościach stwierdzenie Sądu, że pewne elementy tego żądania miały zobowiązać SGL do przyznania się do uczestniczenia w naruszaniu wspólnotowych reguł konkurencji, nie może znaleźć zastosowania do żądań mających na celu uzyskanie istniejących dokumentów. 23     Komisja twierdzi, że żądanie przedstawienia istniejących dokumentów zawsze da się pogodzić z prawem do obrony, nawet jeśli dokumenty te mogą służyć do ustalenia zachowania antykonkurencyjnego, jak to z resztą wyraźnie podkreślił Sąd w pkt 403, 406 i 407 zaskarżonego wyroku. Zatem Sąd postąpił wbrew orzecznictwu Trybunału i przeczy swoim własnym wnioskom. 24     Według Komisji Sąd musiał ustalić, czy SGL Carbon rzeczywiście zastosowała się do poszczególnych zakwestionowanych wyraźnie przez Sąd punktów żądania udzielenia informacji poprzez przedstawienie powołanych tam dokumentów. Jednak z odpowiedzi tego przedsiębiorstwa z dnia 8 czerwca 1999 r. wynika, że tak nie było. Przeciwnie, w odpowiedzi tej SGL Carbon podała, że nie posiadała tego typu dokumentów. 25     Komisja wywodzi z powyższego, że dowody, których dotyczyło żądanie udzielenia informacji z dnia 31 marca 1999 r., nie mogą stanowić podstawy do obniżenia grzywny w większym stopniu niż to, które zostało już dokonane. Komisja wzięła bowiem pod uwagę, że SGL Carbon, pomimo braku żądanych dokumentów, starała się przyczynić do wyjaśnienia okoliczności faktycznych. Przy określaniu wielkości obniżenia grzywny nie zostały uwzględnione jedynie dowody zawarte w odpowiedzi SGL Carbon na formalne żądanie udzielenia informacji. Natomiast przy obniżeniu nałożonej grzywny o 30% Komisja uwzględniła informacje wykraczające poza zakres wniosku opartego na art. 11 rozporządzenia nr 17. 26     Dlatego też, zdaniem Komisji, Sąd w pkt 409 zaskarżonego wyroku błędnie jednak uznał, że SGL Carbon zastosowała się do żądania udzielenia informacji dotyczącego powyższych dowodów jako takich i że Komisja nie wzięła pod uwagę tego wkładu ze strony SGL Carbon. 27     Komisja dodaje, że zaskarżony wyrok dotknięty jest również brakiem uzasadnienia. Punkty 408 i 409 tego wyroku pozostają bowiem w oczywistej sprzeczności z pkt 403, 406 i 407, w których Sąd powołał się na kryteria określone w orzecznictwie Trybunału. Ponadto Sąd nie wyjaśnił w jaki sposób – biorąc pod uwagę, po pierwsze, treść odpowiedzi SGL Carbon z dnia 8 czerwca 1999 r., a po drugie, treść spornej decyzji – mógł on dojść do wniosku, że przedsiębiorstwo to wniosło do prowadzonego przez Komisję dochodzenia wkład, który nie został uwzględniony. 28     SGL Carbon podaje, że całość materiału dowodowego, zawartego w jej memorandum z dnia 8 czerwca 1999 r., jak również udzielone przez nią odpowiedzi na żądanie udzielenia informacji z dnia 30 czerwca 1997 r., powinny być uznane za wkład równoznaczny ze współpracą, skoro nie można dokonać rozróżnienia pomiędzy wyraźnym przyznaniem się do naruszenia i potwierdzeniem okoliczności faktycznych a przedstawieniem dokumentów stanowiących dowód naruszenia. 29     SGL Carbon podkreśla, że pytania od pierwszego do piątego oraz pytanie siódme tiret drugie żądania udzielenia informacji z dnia 31 marca 1999 r. miały na celu nie tylko zmuszenie jej do przyznania się do naruszenia, ale również spowodowanie dostarczenia przez nią materiałów dowodzących dokonania przez nią naruszenia. Jednak zgodnie z orzecznictwem Trybunału i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka nie można było od niej żądać udzielenia odpowiedzi na te pytania. W tych okolicznościach fakt, że z własnej inicjatywy dostarczyła ona żądanych informacji i materiału dowodowego, powinien być uznany za współpracę uzasadniającą obniżenie grzywny. 30     Ewentualnie, to znaczy na wypadek nieuznania przez Trybunał istnienia nieograniczonego prawa milczenia, SGL Carbon twierdzi, że wyrok Sądu nie jest sprzeczny z orzecznictwem Trybunału w tym zakresie. Przedsiębiorstwo nie może bowiem zostać zobowiązane do udzielenia odpowiedzi stanowiącej przyznanie się do naruszenia, które powinno być udowodnione przez Komisję. W rozumieniu powołanego orzecznictwa podstawą wyroku Sądu jest okoliczność, że na żądanie udzielenia informacji z dnia 31 marca 1999 r. SGL Carbon udzieliła odpowiedzi wykraczającej poza zakres tego, do czego była zobowiązana, którą to okoliczność Sąd, po dokonaniu oceny wymaganej ze względu na podstawowe zasady, uznał za prowadzącą do obniżenia grzywny. 31     SGL Carbon podnosi, że jeżeli przedsiębiorstwo, przeciwko któremu prowadzone jest postępowanie, przedstawia – nie będąc do tego zobowiązane – dokumenty stanowiące materiał dowodowy w danej dziedzinie, to w rozumieniu komunikatu w sprawie współpracy jest to inicjatywa, która powinna zostać uznana za współpracę, jak to słusznie stwierdził Sąd w pkt 409 zaskarżonego wyroku. Sąd słusznie bowiem wykazał, że ocena współpracy polega na wskazaniu dodatkowej wartości merytorycznej, która została wniesiona z własnej inicjatywy. 32     SGL Carbon wyjaśnia ponadto, że niewielkie znaczenie w tym kontekście ma kwestia, czy zostało wcześniej skierowane żądanie udzielenia informacji. W istocie należy zadać sobie pytanie, czy i w jakim zakresie dostarczony element merytoryczny musiał zostać ujawniony. Jeśli nie musiał, to również odpowiedź na żądanie udzielenia informacji mogła nastąpić z własnej inicjatywy i przez to być istotna z punktu widzenia współpracy danego przedsiębiorstwa. –       Ocena Trybunału 33     Pierwsza część podniesionego zarzutu dotyczy w istocie kwestii, czy SGL Carbon była zobowiązana do dostarczenia wszystkich dokumentów żądanych przez Komisję w żądaniu udzielenia informacji z dnia 31 marca 1999 r. i czy w konsekwencji ustalenia dokonane w tym zakresie przez Sąd w pkt 408 i 409 zaskarżonego wyroku są zgodne z prawem. 34     Należy zatem ustalić, czy odpowiedź udzielona przez SGL Carbon na powyższy wniosek Komisji stanowiła dobrowolną współpracę czy wykonanie obowiązku. 35     Jeśli chodzi o treść tego żądania, należy podnieść, że Komisja starała się o uzyskanie między innymi dokumentów związanych z przedmiotem i przebiegiem spotkań, w których uczestniczyła SGL Carbon, jak również notatek dotyczących wyników lub wniosków z tych spotkań. Dokumenty te opisane zostały przez Komisję jako kopie zaproszeń, programów spotkań, list uczestników, odręcznych notatek, dokumentów roboczych, przygotowawczych i dotyczących wdrożenia podwyżek cen. 36     W pkt 408 zaskarżonego wyroku, w odniesieniu do prawa przedsiębiorstwa do odmowy przedstawienia dokumentów mogących zawierać przyznanie się do popełnienia naruszenia, Sąd orzekł, że „[t]o samo dotyczy żądań mających na celu uzyskanie protokołów z powyższych spotkań, związanych z nimi dokumentów roboczych i przygotowawczych oraz odręcznych notatek, notatek z wniosków, do których doszli uczestnicy tych spotkań, dokumentów dotyczących planów i dyskusji, jak również projektów wykonawczych związanych z podwyżkami cen dokonanymi w latach 1992–1998 r.”. 37     W pkt 409 zaskarżonego wyroku Sąd w tym zakresie uznał, że SGL Carbon nie miała „obowiązku odpowiadania na tego rodzaju pytania […]”. Sąd stwierdził więc, że w zakresie, w jakim Komisja nie mogła zmuszać SGL Carbon do dostarczenia żądanych dokumentów, odpowiedzi udzielone przez to przedsiębiorstwo muszą być uznane za „dobrowolną współpracę”. 38     Powyższe ustalenia Sądu naruszają prawo. 39     Na wstępie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 11 ust. 1 rozporządzenia nr 17, Komisja, w celu wykonania zadań powierzonych jej w tej dziedzinie, może uzyskiwać od rządów i właściwych władz państw członkowskich oraz przedsiębiorstw i związków przedsiębiorstw wszystkie konieczne informacje. Zgodnie z ust. 4 tego artykułu, do udzielenia informacji są zobowiązani właściciele przedsiębiorstwa lub ich przedstawiciele, a w przypadku osób prawnych, spółek, firm lub stowarzyszeń niemających osobowości prawnej – osoby powołane do ich reprezentacji zgodnie z ustawą lub statutem. 40     W odniesieniu do kompetencji Komisji w zakresie formułowania tego rodzaju żądań należy przypomnieć, że w pkt 27 wymienionego powyżej wyroku w sprawie Orkem przeciwko Komisji Sąd podkreślił, iż rozporządzenie nr 17 nie przyznaje przedsiębiorstwu, wobec którego zastosowano jeden ze środków dochodzeniowych przewidzianych w tym rozporządzeniu, żadnego prawa uchylenia się od wykonania tego środka. Przeciwnie, przedsiębiorstwo to ma obowiązek aktywnej współpracy, która wymaga przekazania do dyspozycji Komisji wszelkich informacji związanych z przedmiotem dochodzenia. 41     Jeśli chodzi o kwestię, czy obowiązek ten znajduje zastosowanie również w przypadku żądań udzielenia informacji, które mogą być wykorzystane przeciwko dostarczającemu je przedsiębiorstwu do ustalenia, czy naruszono reguły konkurencji, Trybunał w pkt 34 powołanego wyroku orzekł, że w celu zachowania skuteczności (effet utile) art. 11 ust. 2 i 5 rozporządzenia nr 17 Komisja ma prawo zobowiązać to przedsiębiorstwo do dostarczenia wszelkich niezbędnych informacji dotyczących okoliczności faktycznych, o których może ono wiedzieć, a w razie potrzeby – przekazania posiadanych dokumentów dotyczących tych okoliczności, nawet jeśli te informacje i dokumenty mogą służyć do ustalenia, wbrew interesom tego lub innego przedsiębiorstwa, że ich zachowanie miało antykonkurencyjny charakter. 42     Natomiast zupełnie inna jest sytuacja, w której Komisja zmierza do uzyskania od przedsiębiorstwa, wobec którego prowadzone jest dochodzenie, odpowiedzi mogących doprowadzić je do przyznania się do naruszenia, którego udowodnienie należy przecież do Komisji (zob. ww. wyrok w sprawie Orkem przeciwko Komisji, pkt 35). 43     Należy dodać, że w pkt 274–276 przywołanego powyżej wyroku w sprawie Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji Trybunał zauważył, iż po wydaniu wyroku w wyżej wymienionej sprawie Orkem przeciwko Komisji w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, które musi być brane pod uwagę przez sądy wspólnotowe przy dokonywaniu wykładni praw podstawowych, nastąpiły zmiany. Jednakże Trybunał w tym zakresie wskazał, że charakter tych zmian nie prowadzi do poddania pod wątpliwość zasadniczych rozważań zawartych w wyżej wymienonym wyroku w sprawie Orkem przeciwko Komisji. 44     Z powołanego tu orzecznictwa nie wynika, aby uprawnienia dochodzeniowe Komisji były ograniczone, jeśli chodzi o kwestię przedstawiania dokumentów znajdujących się w posiadaniu przedsiębiorstwa, wobec którego prowadzone jest dochodzenie. Dlatego też przedsiębiorstwo takie musi dostarczyć Komisji, na jej żądanie, posiadane dokumenty związane z przedmiotem dochodzenia, nawet jeśli mogą być one wykorzystane przez Komisję do ustalenia naruszenia. 45     Należy również przypomnieć, że sam Sąd w pkt 405 zaskarżonego wyroku w sposób wyraźny powołał się na zasady ustalone w przywołanym powyżej wyroku w sprawie Orkem przeciwko Komisji, jak również na okoliczność, że Trybunał nie dokonał zwrotu w swoim orzecznictwie w tej dziedzinie. 46     Rozumowanie Sądu doprowadziło go jednak do stwierdzenia, że żadanie Komisji udzielenia informacji z dnia 31 marca 1999 r. miało zobowiązać SGL Carbon do przyznania się do udziału w naruszaniu wspólnotowych reguł konkurencji. 47     Powyższa ocena Sądu nie uwzględnia treści art. 11 rozporządzenia nr 17 w rozumieniu wynikającym z wykładni Trybunału i przez to osłabia zasadę współpracy będącej obowiązkiem przedsiębiorstw, wobec których Komisja prowadzi dochodzenie. 48     Ów obowiązek współpracy nie pozwala bowiem przedsiębiorstwu na uchylenie się od uczynienia zadość żądaniu dostarczenia dokumentów ze względu na to, że w razie jego spełnienia byłoby ono zmuszone do świadczenia przeciwko samemu sobie. 49     Ponadto zresztą, jak to słusznie podniósł rzecznik generalny w pkt 67 swojej opinii, o ile oczywiste jest, że prawo do obrony powinno być przestrzegane, to przedsiębiorstwa mają jeszcze możliwość podnoszenia – czy to w toku późniejszego postępowania administracyjnego, czy to w toku postępowania przed sądem wspólnotowym – iż przedstawione dokumenty mają inne znaczenie niż przypisywane im przez Komisję 50     Wobec powyższego, orzekając, że przesłanki obniżenia grzywny określone w komunikacie w sprawie współpracy zostały spełnione, Sąd dopuścił się naruszenia prawa. 51     Pierwsza część zarzutu jest więc uzasadniona. Druga część zarzutu: żądanie udzielenia informacji z dnia 30 czerwca 1997 r. –       Argumentacja stron 52     Komisja utrzymuje, że pkt 412 zaskarżonego wyroku w kilku miejscach narusza prawo. Zdaniem Komisji Sąd przypisał jej pogląd, którego nie wyraziła, oraz nie zbadał argumentów, które rozwinęła w swoich uwagach, co stanowi naruszenie obowiązku uzasadnienia. 53     Komisja podkreśla, że nigdy nie twierdziła, iż ograniczyła obniżenie grzywny, przyznane SGL Carbon na podstawie komunikatu w sprawie współpracy, z tego powodu, że przedsiębiorstwo to nie wskazało wszystkich przedsiębiorstw, które ostrzegło o zagrożeniu kontrolą. Przeciwnie, Komisja nie zwiększyła rozmiaru obniżenia grzywny ponieważ uznała, że rzeczywiście udzielona przez SGL Carbon odpowiedź nie wykraczała poza zakres ciążącego na tym przedsiębiorstwie obowiązku współpracy zgodnie z art. 11 rozporządzenia nr 17. 54     Komisja podnosi, że zadane przez nią pytanie nie wykraczało poza zakres jej uprawnień dochodzeniowych, a zatem udzielona odpowiedź nie wykraczała poza zakres żądania postawionego zgodnie z art. 11 rozporządzenia nr 17. Nie było wobec tego żadnego powodu do obniżenia grzywny w oparciu o komunikat w sprawie współpracy. Co więcej, okoliczność, że odpowiedź SGL Carbon była niepełna i wprowadzająca w błąd, stanowi dodatkowy powód do niezastosowania obniżenia grzywny na podstawie tego komunikatu. 55     W opinii Komisji, Sąd nie ustosunkował się także do dodatkowego argumentu, zgodnie z którym SGL Carbon zaniechała przedstawienia najważniejszych dowodów w swojej odpowiedzi na żądanie udzielenia informacji z dnia 30 czerwca 1997 r., co doprowadziło do zwiększenia grzywny z uwagi na wystąpienie okoliczności obciążającej. Sam Sąd stwierdził zresztą, że tylko rzeczywisty wkład w dochodzenie prowadzone przez Komisję może być podstawą obniżenia grzywny. 56     Komisja podnosi również, że zastosowanie obniżenia z tytułu „usprawiedliwionego braku wkładu” – gdyby Sąd je uwzględnił – byłoby w każdym razie niezgodne z art. 15 rozporządzenia nr 17 i z komunikatem w sprawie współpracy. Zgodnie bowiem z zasadami stosowania powyższych przepisów obniżenie może być uzasadnione tylko wtedy, gdy zachowanie danego przedsiębiorstwa pozwala Komisji na łatwiejsze stwierdzenie i ewentualnie – spowodowanie zaniechania naruszenia. 57     Komisja twierdzi, że jeśli Sąd uznał, iż odpowiedź udzielona przez SGL Carbon, zgodnie z którą ostrzegła ona inne przedsiębiorstwo o grożących kontrolach, dała podstawę do obniżenia grzywny, to naruszył art. 15 w związku z art. 11 rozporządzenia nr 17 oraz komunikatem w sprawie współpracy. Komisja nie jest bowiem zobowiązana do przyznania obniżenia grzywny tylko z uwagi na sam fakt, że dane przedsiębiorstwo zastosowało się do żądanie udzielenia informacji mieszczącego się w granicach ustalonych w orzecznictwie Trybunału. Tak było w niniejszej sprawie, ponieważ żądanie z dnia 30 czerwca 1997 r. miało na celu uzyskanie informacji o okolicznościach faktycznych i nie doprowadził SGL Carbon do przyznania się do naruszenia. 58     Komisja przyznaje, że ostrzeżenie innego przedsiębiorstwa nie stanowi naruszenia art. 81 WE i wskazuje, że Sąd sam orzekł, iż tego rodzaju ostrzeżenie nie jest sprzeczne z tym przepisem. Sąd jednak uznał, że przedmiotowe informacje mogły zaostrzyć karę, którą Komisja miała nałożyć na SGL Carbon. W pkt 412 zaskarżonego wyroku Sąd wywnioskował z powyższego, że przedsiębiorstwo to nie było zobowiązane do powiadomienia Komisji o fakcie ostrzeżenia innych przedsiębiorstw o niebezpieczeństwie kontroli. W ten sposób, zdaniem Komisji, Sąd wypaczył sens orzecznictwa w tej materii. 59     Dla Komisji decydującą kwestią jest to, czy odpowiedź, o której udzielenie się zwróciła, zawiera w sobie z góry założony wniosek, że doszło do naruszenia, prowadząc do tego, że przedsiębiorstwo naraża się na karę tylko na skutek udzielenia tej odpowiedzi. Tymczasem fakt ostrzeżenia innego podmiotu gospodarczego o niebezpieczeństwie kontroli sam w sobie nie naraża przedsiębiorstwa na zarzut naruszenia lub na karę. Podniesiona przez Sąd kwestia, że Komisja uznała to ostrzeżenie za okoliczność obciążającą, nie zmienia niczego w tym zakresie. Aby bowiem dojść do takiego wniosku, Komisja musiała najpierw znaleźć dowód naruszenia, natomiast informacje związane z ostrzeżeniem innych przedsiębiorstw nie mogły zastąpić tego dowodu. 60     Komisja utrzymuje ponadto, że stwierdzenie przez nią wystąpienia okoliczności obciążającej nie należy do ustaleń okoliczności faktycznych składających się na naruszenie, lecz wchodzi w zakres wykonywania przysługujących jej uprawnień dyskrecjonalnych przy określaniu kwoty grzywny. Zresztą okoliczność, że dostarczone informacje mogły przyczynić się do udowodnienia naruszenia, pozbawiona jest znaczenia jako element stanu faktycznego. 61     Komisja podsumowuje, że Sąd naruszył prawo, uznając, iż odpowiedź udzielona przez SGL Carbon, zgodnie z którą ostrzegła ona inne przedsiębiorstwo o grożących kontrolach, dawała podstawę do obniżenia grzywny. Wykładnia taka jest sprzeczna z art. 15 w zw. z art. 11 rozporządzenia nr 17 i komunikatem w sprawie współpracy. Ponadto wyrok zawiera w tym zakresie sprzeczność, podobnie jak w kwestii przedstawienia istniejących dokumentów. Opierając się bowiem na orzecznictwie Trybunału, w pkt 402–406 zaskarżonego wyroku Sąd powołał się na odpowiednie kryteria, lecz ich nie zastosował. 62     SGL Carbon uważa, że w pkt 412 zaskarżonego wyroku Sąd słusznie orzekł, iż żądanie Komisji udzielenia informacji z dnia 30 czerwca 1997 r. nie było zgodne z prawem. SGL Carbon z własnej bowiem inicjatywy przyznała, że ostrzegła niektóre przedsiębiorstwa o grożących kontrolach, a Komisja powinna była uwzględnić to zeznanie w ramach oceny współpracy. 63     SGL Carbon podnosi, że argumentacja Komisji winna być odrzucona jako niedopuszczalna, skoro ani ona sama, ani Sąd nie stwierdziły istnienia żadnego porozumienia co do niszczenia dokumentów. Komisja nie może w odwołaniu podnosić nowych okoliczności faktycznych. 64     SGL Carbon podkreśla, że powołany wyżej żądanie udzielenia informacji nie miało podstawy prawnej, gdyż ostrzeżenie innych przedsiębiorstw nie należy do zachowań antykonkurencyjnych zakazanych w art. 81 WE. Uprawnienia przyznane Komisji w art. 11 rozporządzenia nr 17 nie upoważniają jej bowiem do zadawania pytań dotyczących okoliczności faktycznych nieobjętych zakresem tego przepisu. Jednakże przyjmując, że te ostrzeżenia mogły stanowić okoliczność obciążającą, fakt przyznania się do nich powinien być traktowany jako „element współpracy”. 65     SGL Carbon uważa, że Sąd w każdym razie słusznie uznał, iż nie była ona zobowiązana do ujawniania Komisji faktu ostrzeżenia innych przedsiębiorstw o grożących kontrolach. –       Ocena Trybunału 66     Należy na wstępie przypomnieć, że w żądaniu udzielenia informacji z dnia 30 czerwca 1997 r. Komisja zażądała od SGL Carbon wskazania między innymi nazw przedsiębiorstw działających w branży elektrod grafitowych, które spółka ta ostrzegła o możliwości zastosowania wobec nich przez Komisję środków dochodzeniowych. 67     Należy podnieść, że w pkt 412 zaskarżonego wyroku Sąd zauważył, iż przedsiębiorstwo to nie było zobowiązane do powiadomienia Komisji, na jej żądanie, o fakcie ostrzeżenia innych przedsiębiorstw oraz że Komisja nie mogła zmusić SGL Carbon do udzielenia na niego odpowiedzi. W tym samym punkcie zaskarżonego wyroku Sąd stwierdził, że Komisja błędnie oceniła zachowanie SGL Carbon, zarzucając jej dostarczenie niepełnych informacji. 68     W celu oceny prawidłowości powyższego rozumowania Sądu należy przypomnieć, że z aktualnego orzecznictwa Trybunału wynika, iż obniżenie grzywny na podstawie komunikatu w sprawie współpracy może być uzasadnione tylko wtedy, gdy udzielone informacje, a bardziej ogólnie, zachowanie danego przedsiębiorstwa, mogłyby świadczyć o prawdziwej woli współpracy z jego strony (zob. wyrok z dnia 28 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych C‑189/02 P, C‑202/02 P i od C‑205/02 P do C‑208/02 P oraz C‑213/02 P Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, Rec. str. I‑5425, pkt 388-403, w szczególności pkt 395). 69     Jednak, jak to podniósł rzecznik generalny w pkt 78 swojej opinii, mimo że SGL Carbon nie była zobowiązana do udzielenia odpowiedzi na pytanie Komisji, to odpowiedziała na nie w sposób niepełny i wprowadzający w błąd. Dlatego też nie można potraktować tego rodzaju zachowania SGL Carbon jako odzwierciedlającego wolę współpracy w rozumieniu wyżej wymienionego wyroku w sprawie Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji. 70     Zatem Sąd naruszył prawo, orzekając, że SGL Carbon z racji swego zachowania spełniła przesłanki ewentualnego obniżenia grzywny na podstawie komunikatu w sprawie współpracy. Dlatego pkt 412 wyroku Sądu również zawiera naruszenie prawa. Wobec tego druga część zarzutu jest uzasadniona. W przedmiocie konsekwencji uchylenia zaskarżonego wyroku 71     Zgodnie z art. 61 akapit pierwszy Statutu, jeżeli odwołanie jest zasadne, Trybunał uchyla orzeczenie Sądu. Może on wydać orzeczenie ostateczne w sprawie, jeśli stan postępowania na to pozwala lub skierować sprawę do ponownego rozpoznania przez Sąd. 72     W ocenie Trybunału w niniejszej sprawie spełnione są przesłanki do wydania ostatecznego orzeczenia. 73     Należy przypomnieć, że Sąd przyznał SGL Carbon dodatkowe obniżenie grzywny o 10% na podstawie pkt D ust. 2 komunikatu w sprawie współpracy, lecz następnie zmniejszył je do 8% z uwagi na zachowanie tego przedsiębiorstwa. Obniżenie o 8% miało na celu nagrodzenie SGL Carbon za udzielenie odpowiedzi na pytanie Komisji, uznane za wykraczające poza zakres jej kompetencji, ocenionych przez Sąd jako zachowanie objęte zakresem zastosowania komunikatu w sprawie współpracy. 74     Jak podniósł rzecznik generalny w pkt 69 i 82 swojej opinii, tylko niewielki zakres pytań Komisji, to znaczy pytania związane z przedmiotem i wynikiem spotkań SGL Carbon z innymi przedsiębiorstwami, wykraczał poza to, do czego przedsiębiorstwo to mogło być zobowiązane przez Komisję. 75     Trybunał zwraca uwagę, że zakres ten odpowiada jednej piątej informacji żądanych przez Komisję. 76     W tych okolicznościach Trybunał uznaje, że uzasadnione jest całkowite dodatkowe obniżenie grzywny o 4%, obok 30% udzielonych przez Komisję. 77     Należy zatem ustalić kwotę grzywny na 75,7 miliona EUR. W przedmiocie kosztów 78     Zgodnie z art. 122 akapit pierwszy regulaminu, jeżeli odwołanie jest zasadne i Trybunał orzeka wyrokiem kończącym postępowanie w sprawie, rozstrzyga on o kosztach. Zgodnie z art. 69 § 2 akapit pierwszy tego regulaminu, mającym zastosowanie do postępowania odwoławczego na podstawie art. 118 regulaminu, kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ Komisja wniosła o obciążenie SGL Carbon kosztami postępowania, a ta ostatnia przegrała sprawę co do istoty swoich zarzutów w ramach odwołania, należy obciążyć ją kosztami postępowania w niniejszej instancji. Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje: 1) Punkt 2 tiret pierwsze sentencji wyroku Sądu Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawach połączonych T‑236/01, T‑239/01, od T‑244/01 do T‑246/01, T‑251/01 i T‑252/01 Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji zostaje uchylony. 2) Kwota grzywny nałożonej na spółkę SGL Carbon AG na mocy art. 3 decyzji Komisji 2002/271/WE z dnia 18 lipca 2001 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 traktatu WE oraz art. 53 porozumienia EOG - Sprawa COMP/E-1/36.490 – Elektrody grafitowe, zostaje ustalona na 75,7 miliona EUR. 3) SGL Carbon AG zostaje obciążona kosztami postępowania. Podpisy * Język postępowania: niemiecki.

61999TJ0166

es

Motivación de la sentencia Marco jurídico 1 El 14 de junio de 1985 y el 19 de junio de 1990, determinados Estados miembros de la Unión Europea firmaron en Schengen varios acuerdos relativos a la supresión gradual de los controles en las fronteras comunes. Dichos acuerdos, así como los acuerdos relacionados y las normas adoptadas en virtud de los mismos, tienen como finalidad potenciar la integración europea y hacer posible, en particular, que la Unión Europea se convierta con más rapidez en un espacio de libertad, seguridad y justicia. 2 El Tratado por el que se modifican el Tratado de la Unión Europea, los Tratados constitutivos de las Comunidades Europeas y determinados actos conexos (DO 1997, C 340, p. 1), que se firmó en Amsterdam el 2 de octubre de 1997 y entró en vigor el 1 de mayo de 1999, incluye un Protocolo por el que se integra el acervo de Schengen en el marco de la Unión Europea (DO 1997, C 340, p. 93; en lo sucesivo, «Protocolo»). El acervo de Schengen está constituido por los acuerdos y las normas antes mencionados, que se enumeran en el anexo del Protocolo. 3 Los artículos 2, apartado 1, párrafo primero, y 7 del Protocolo establecen: «Artículo 2 1. A partir de la fecha de la entrada en vigor del Tratado de Amsterdam, el acervo de Schengen, incluidas las decisiones que haya adoptado hasta la fecha el Comité ejecutivo creado por los acuerdos de Schengen, será inmediatamente aplicable a los trece Estados miembros a que se refiere el artículo 1, sin perjuicio de lo dispuesto en el apartado 2 del presente artículo. A partir de la misma fecha, el Consejo sustituirá a dicho Comité ejecutivo. [...] Artículo 7 El Consejo decidirá, por mayoría cualificada, las disposiciones para la integración de la Secretaría de Schengen en la Secretaría General del Consejo.» 4 En ejecución de esta última disposición, el Consejo adoptó, el 1 de mayo de 1999, la Decisión 1999/307/CE por la que se establecen las disposiciones para la integración de la Secretaría de Schengen en la Secretaría General del Consejo (DO L 119, p. 49; en lo sucesivo, «Decisión 1999/307», «Decisión impugnada» o «acto impugnado»). 5 Con arreglo a los considerandos tercero y cuarto de la Decisión 1999/307, «esta integración tiene por objeto garantizar que cuando el acervo de Schengen se integre en el marco de la Unión Europea, la aplicación y el desarrollo de las disposiciones relativas al citado acervo continúen desarrollándose en unas condiciones que garanticen el buen funcionamiento de las mismas», «las modalidades de esta integración deberán permitir, por una parte, limitar las contrataciones a las necesidades del servicio que para la Secretaría General del Consejo se deriven de los nuevos cometidos que deberá asumir y, por otra, verificar las cualidades en cuanto a competencia, rendimiento e integridad de las personas que se contraten». A tenor del sexto considerando de la misma Decisión, el Secretario General del Consejo deberá así estar en situación de «hacer frente de modo eficaz a las necesidades que se derivarán de la integración del acervo de Schengen en el marco de la Unión Europea». 6 Los artículos 1 a 3 de la Decisión 1999/307 establecen: «Artículo 1 1. La presente Decisión tiene por objeto fijar las disposiciones para la integración de la Secretaría de Schengen en la Secretaría General del Consejo. 2. A efectos de la presente Decisión, la Secretaría de Schengen se define como constituida por las personas que cumplan las condiciones señaladas en la letra e) [...] del artículo 3. Artículo 2 No obstante lo dispuesto en el Estatuto [de los Funcionarios de las Comunidades Europeas], y siempre que se compruebe el cumplimiento de las condiciones fijadas en el artículo 3 de la presente Decisión, la [autoridad facultada para proceder a los nombramientos], a tenor del artículo 2 del Estatuto, podrá nombrar, en la Secretaría General del Consejo, funcionarios en prácticas de las Comunidades Europeas a tenor de lo establecido en el Estatuto a las personas a que se refiere el artículo 1 de la presente Decisión y destinarlas a los puestos de trabajo que figuran a tal fin en la plantilla de la Secretaría General del Consejo para el ejercicio 1999, en la categoría, servicio, grado y escalón que se determinen con arreglo al cuadro de equivalencias que figura en el anexo. Artículo 3 La [autoridad facultada para proceder a los nombramientos] podrá proceder a los nombramientos previstos en el artículo 2 una vez que haya comprobado que las personas de que se trate: a) son nacionales de uno de los Estados miembros; b) se encuentran en situación regular respecto de las leyes de reclutamiento al servicio militar que les sean aplicables; c) ofrecen las garantías de moralidad requeridas para el ejercicio de sus funciones; d) cumplen las condiciones de aptitud física requeridas para el ejercicio de sus funciones; e) presentan los documentos que acrediten: i) que estaban empleadas en la Secretaría de Schengen en fecha de 2 de octubre de 1997, bien como miembro del Colegio de Secretarios Generales del Benelux en comisión de servicios en la Secretaría de Schengen, bien como agente vinculado con la Unión Económica del Benelux por medio de contrato de trabajo, bien como agente estatutario de la Secretaría del Benelux en comisión de servicios en la Secretaría de Schengen y que en ella ejercían efectivamente sus funciones, ii) que el 1 de mayo de 1999 seguían estando empleadas en la Secretaría de Schengen, y iii) que en las dos fechas mencionadas en los incisos i) y ii) ejercían efectivamente en la Secretaría de Schengen funciones relacionadas con la aplicación y el desarrollo del acervo de Schengen, de asistencia a la presidencia y a las delegaciones, de gestión de los asuntos financieros y presupuestarios, de traducción o interpretación, de documentación o de secretaría, con exclusión de las tareas de apoyo técnico o administrativo; f) presentan los documentos o justificantes, títulos, diplomas o certificados que acrediten que poseen el nivel de cualificación o de experiencia necesario para el ejercicio de las funciones correspondientes a la categoría o al servicio en que deban integrarse.» 7 El artículo 5 de la Decisión 1999/307 prevé que ésta «entrará en vigor el día de su adopción» y que será «aplicable a partir del 1 de mayo de 1999». 8 Su artículo 6 establece que «el destinatario de la presente Decisión será el Secretario General del Consejo». Hechos que originaron el litigio 9 Desde 1986 hasta 1995, los cuatro demandantes estuvieron al servicio de la Secretaría de Schengen, durante períodos de diferente duración, a saber, el Sr. Andrés de Dios, más de cuatro años, la Sra. Retortillo, más de un año y medio, la Sra. Kitlas, más de tres años, y el Sr. Verraes, más de seis años. En el momento en que se interpuso el presente recurso, trabajaban como autónomos (free-lance) o como miembros del personal de la Comisión. 10 Según los demandantes, estaba previsto crear aproximadamente 70 empleos permanentes en el Consejo para permitir que la Secretaría General del Consejo asumiera los nuevos cometidos derivados de la integración del acervo de Schengen. Procedimiento 11 Mediante escrito presentado en la Secretaría del Tribunal de Primera Instancia el 9 de julio de 1999, los demandantes interpusieron el presente recurso. 12 Mediante escrito separado, presentado en la Secretaría del Tribunal de Primera Instancia el 22 de septiembre de 1999, el Consejo propuso una excepción de inadmisibilidad, con arreglo al artículo 114 del Reglamento de Procedimiento del Tribunal de Primera Instancia. 13 Mediante auto de 2 de diciembre de 1999, el Presidente de la Sala Segunda del Tribunal de Primera Instancia admitió la intervención de la Union syndicale-Bruxelles en apoyo de las pretensiones de los demandantes. 14 El 6 de diciembre de 1999, los demandantes presentaron sus observaciones sobre la excepción de inadmisibilidad. 15 El 25 de enero de 2000, la parte coadyuvante presentó sus observaciones sobre dicha excepción. 16 Mediante auto de 9 de marzo de 2000, el Tribunal de Primera Instancia (Sala Segunda) acordó unir el examen de la excepción de inadmisibilidad propuesta por el Consejo al del fondo del asunto. 17 Mediante escrito de 6 de julio de 2000, los demandantes renunciaron a presentar escrito de réplica. 18 Mediante escrito de 11 de septiembre de 2000, la parte coadyuvante renunció a presentar escrito de formalización de la intervención. 19 Visto el informe del Juez Ponente, el Tribunal de Primera Instancia (Sala Segunda) decidió abrir la fase oral. 20 En la vista celebrada el 7 de marzo de 2001 se oyeron los informes orales de las partes y sus respuestas a las preguntas formuladas por el Tribunal de Primera Instancia. Pretensiones de las partes 21 Los demandantes solicitan al Tribunal de Primera Instancia que: - Anule la Decisión impugnada. - Condene en costas al Consejo. 22 La parte coadyuvante suscribe las pretensiones de los demandantes. 23 El Consejo solicita al Tribunal de Primera Instancia que: - Declare la inadmisibilidad del recurso o lo desestime por infundado. - Condene en costas a los demandantes. Sobre la admisibilidad del recurso 24 El presente recurso fue interpuesto con arreglo al artículo 230 CE. Mediante este recurso, los demandantes denuncian que la Decisión 1999/307 imposibilita que puedan ser nombrados funcionarios de la Secretaría General del Consejo, al no pertenecer a la categoría de personas a que se refiere dicha Decisión. 25 Por consiguiente, el recurso debe cumplir los requisitos de admisibilidad previstos en el artículo 230 CE, párrafo cuarto, a tenor del cual toda persona física o jurídica podrá interponer recurso contra las decisiones de las que sea destinataria y contra las decisiones que, aunque revistan la forma de un reglamento o de una decisión dirigida a otra persona, le afecten directa e individualmente. Alegaciones de las partes 26 Aunque admiten que formalmente no son destinatarios de la Decisión 1999/307, los demandantes consideran que ésta les afecta individualmente en el sentido del artículo 230 CE, párrafo cuarto (sentencia del Tribunal de Justicia de 15 de julio de 1963, Plaumann/Comisión, 25/62, Rec. pp. 197 y ss., especialmente p. 222). En efecto, el elemento decisivo que caracteriza a los demandantes en relación con cualquier otra persona se deriva del artículo 1, apartado 2, de la Decisión 1999/307, que incluye una redefinición, a los efectos de la Decisión impugnada, de la «Secretaría de Schengen». Con arreglo a dicha disposición, la referida Secretaría ya no está constituida por todas las personas que trabajaban en ella, sino sólo por las personas que cumplan los requisitos enumerados en el artículo 3 de la Decisión 1999/307. Solamente se integra en la Secretaría General del Consejo la «Secretaría de Schengen» redefinida de este modo. 27 Según los demandantes, se distingue así a contrario un grupo delimitado de personas que están excluidas de la integración de que se trata y a las que, por tanto, la Decisión impugnada afecta negativamente. Se trata de personas que formaban parte de la Secretaría de Schengen pero que, al no cumplir las condiciones de integración antes mencionadas, no corresponden a la nueva definición de dicho artículo 1, apartado 2. 28 Los demandantes destacan que, en el momento en que se adoptó el acto impugnado, se conocía o, al menos, se podía comprobar, el número y la identidad de las personas a las que éste afectaba negativamente. Los demandantes forman parte de las mismas. Además, el cambio en la situación de dichas personas fue originado por la redefinición ad hoc de la Secretaría de Schengen que efectuó la Decisión 1999/307. Pues bien, al excluir a priori a los demandantes de la integración proyectada, el Consejo incumplió sus obligaciones, en particular la de crear un procedimiento de selección de personal que se ajuste a las disposiciones aplicables del Estatuto y la de tener en cuenta la situación de los demandantes que posean cualificaciones equivalentes, o incluso superiores, a las de las personas integradas en virtud de la Decisión impugnada. 29 La parte coadyuvante subraya el interés que tiene para la totalidad de los funcionarios comunitarios la solución que se dé al fondo del litigio, en la medida en que el cumplimiento del Estatuto de los Funcionarios de las Comunidades Europeas (en lo sucesivo, «Estatuto») es esencial para la función pública. Por lo que se refiere a la admisibilidad del recurso, considera que los motivos y alegaciones formulados por el Consejo están estrechamente vinculados con el fondo del litigio. 30 El Consejo estima que debe declararse la inadmisibilidad del recurso. En efecto, los demandantes no son destinatarios de la Decisión 1999/307, ni ésta les afecta individualmente. 31 En la medida en que los demandantes afirman poseer niveles de competencia equivalentes, o incluso superiores, por lo que al acervo de Schengen se refiere, a los que exige la Decisión impugnada, el Consejo alega que los demandantes deben demostrar que están individualizados de manera análoga a la del destinatario del acto impugnado. Al ser la Decisión 1999/307 un acto de carácter general dirigido a la autoridad facultada para proceder a los nombramientos (en lo sucesivo, «AFPN») del Consejo, los demandantes no están en condiciones de acreditar dicha individualización. 32 En la medida en que los demandantes alegan que el acto impugnado los excluye definitivamente de la categoría de personas que pueden integrarse en la Secretaría General del Consejo, ésta responde que los demandantes están excluidos del ámbito de aplicación del acto impugnado puesto que, como otros muchos nacionales europeos, no cumplen los requisitos objetivos que figuran en el artículo 3, letra e), de dicho acto. No aportan ninguna prueba de la intención del Consejo de excluirlos individualmente ni de la existencia de una relación de causalidad entre el hecho de que el Consejo conociera su situación particular y el acto impugnado. 33 El Consejo alega, por último, que no estaba obligado en modo alguno a tener en cuenta la situación particular de nadie en el momento en que estableció en el acto impugnado, en términos generales y objetivos, las modalidades de contratación que pretendían responder a las exigencias derivadas del acervo de Schengen así como a sus propias necesidades. Apreciación del Tribunal de Primera Instancia 34 Consta en autos que los demandantes no son destinatarios de la Decisión 1999/307. Con arreglo a su artículo 6, ésta sólo va dirigida al Secretario General del Consejo. Además, en sus observaciones sobre la excepción de inadmisibilidad, los demandantes abandonaron la tesis que expusieron inicialmente en su demanda, según la cual eran destinatarios de la Decisión impugnada, para afirmar que ésta les afecta directa e individualmente. También consta que los demandantes no cumplen los requisitos de integración que establece el artículo 3, letra e), de la Decisión impugnada. 35 Por consiguiente, procede examinar si el acto impugnado constituye una «decisión» que afecta individualmente a los demandantes, en el sentido del artículo 230 CE, párrafo cuarto, precisándose que dicho examen no debe atenerse a la forma en que se adoptó el acto sino exclusivamente a su contenido esencial (sentencia del Tribunal de Justicia de 11 de noviembre de 1981, IBM/Comisión, 60/81, Rec. p. 2639, apartado 9). A este respecto, procede recordar que el Tribunal de Justicia ya precisó, en su sentencia de 14 de diciembre de 1962, Confédération nationale des producteurs de fruits et légumes y otros/Consejo (asuntos acumulados 16/62 y 17/62, Rec. pp. 901 y ss., especialmente p. 918), que el término «decisión» utilizado en el artículo 173, párrafo cuarto, del Tratado CE (actualmente artículo 230 CE, párrafo cuarto, tras su modificación) debe ser interpretado en el sentido técnico que resulta del artículo 189 del Tratado CE (actualmente artículo 249 CE) (auto del Tribunal de Justicia de 12 de julio de 1993, Gibraltar y Gibraltar Development/Consejo, C-168/93, Rec. p. I-4009, apartado 11). 36 Una decisión así definida se diferencia de un acto de naturaleza normativa y el criterio de distinción debe buscarse en el alcance general que tenga o no el acto de que se trate (auto Gibraltar y Gibraltar Development/Consejo, antes citado, apartado 11). Pues bien, no cabe considerar que un acto constituye una decisión si se aplica a situaciones determinadas objetivamente y produce sus efectos jurídicos en relación con categorías de personas contempladas de forma general y abstracta (sentencia Confédération nationale des producteurs de fruits et légumes/Consejo, antes citada, Rec. pp. 918 y 919; sentencia del Tribunal de Justicia de 6 de octubre de 1982, Alusuisse/Consejo y Comisión, 307/81, Rec. p. 3463, apartado 9, y auto del Tribunal de Primera Instancia de 19 de junio de 1995, Kik/Consejo y Comisión, T-107/94, Rec. p. II-1717, apartado 35). 37 En el presente asunto, procede por tanto analizar la naturaleza de la Decisión 1999/307 y, en particular, los efectos jurídicos que ésta pretende producir o produce efectivamente. 38 A este respecto, hay que recordar que la Decisión 1999/307, adoptada sobre la base del artículo 7 del Protocolo, según el cual el Consejo decide «las disposiciones para la integración de la Secretaría de Schengen en la Secretaría General del Consejo», establece dichas disposiciones definiendo en su artículo 1, apartado 2, la Secretaría de Schengen, a los efectos de la integración proyectada, como constituida por «las personas que cumplan las condiciones señaladas en la letra e) [...] del artículo 3». A tenor del artículo 2 de dicha Decisión, «no obstante lo dispuesto en el Estatuto, y siempre que se compruebe el cumplimiento de las condiciones fijadas en el artículo 3 [...], la AFPN podrá nombrar, en la Secretaría General del Consejo, funcionarios en prácticas de las Comunidades Europeas [...] a las personas a que se refiere el artículo 1 de la presente Decisión». Con arreglo a su artículo 3, «la AFPN podrá proceder a los nombramientos previstos en el artículo 2 una vez que haya comprobado [en particular] que las personas de que se trate [...] estaban empleadas en la Secretaría de Schengen en fecha de 2 de octubre de 1997 [...] y que en ella ejercían efectivamente sus funciones [y] que el 1 de mayo de 1999 seguían estando empleadas en la Secretaría de Schengen». 39 Dicha normativa emplea criterios objetivos y generales para determinar la categoría de personas que pueden integrarse en la Secretaría General del Consejo y, a contrario, la de las personas excluidas definitivamente de esta posibilidad de integración. Además, al establecer que las disposiciones para la integración constituyen una excepción al Estatuto -cuyo régimen de selección de personal tiene incontestablemente carácter normativo-, la Decisión impugnada crea un sistema distinto al del Estatuto, que, pese a tener un carácter sui generis, también es de naturaleza normativa. La Decisión 1999/307 se aplica, por tanto, a situaciones determinadas objetivamente y surte efectos jurídicos en relación con dos categorías de personas contempladas de forma general y abstracta, a saber, las personas que cumplen los requisitos de integración establecidos y las que no los cumplen. 40 Es cierto que la Decisión 1999/307 afecta a la situación de los demandantes en la medida en que los excluye de la posibilidad de integración, pese a que una persona que cumple las condiciones establecidas en dicha Decisión puede obtenerla. Sin embargo, la circunstancia de que la Decisión impugnada pueda tener efectos concretos distintos para los diversos sujetos de Derecho a los que se aplica un acto no puede privarla de su carácter general y abstracto (sentencia del Tribunal de Primera Instancia de 21 de febrero de 1995, Campo Ebro y otros/Consejo, T-472/93, Rec. p. II-421, apartado 36, y auto del Tribunal de Justicia de 18 de diciembre de 1997, Sveriges Betodlares y Henrikson/Comisión, C-409/96 P, Rec. p. I-7531, apartado 37). 41 Tampoco obsta a la naturaleza normativa de la Decisión 1999/307 la alegación basada en que el 1 de mayo de 1999 el Consejo ya conocía las personas a las que ésta se refiere. En efecto, no afecta al alcance general y, por lo tanto, a la naturaleza normativa de un acto la posibilidad de determinar el número o incluso la identidad de los sujetos de Derecho a los que se aplica en un momento dado, siempre que conste que esta aplicación se efectúa en virtud de una situación objetiva de Derecho o de hecho definida en relación con la finalidad de ese acto (autos del Tribunal de Primera Instancia de 15 de septiembre de 1998, Molkerei Großbraunshain y Bene Nahrungsmittel/Comisión, T-109/97, Rec. p. II-3533, apartado 52, y la jurisprudencia que en él se cita, y de 9 de noviembre de 1999, CSR Pampryl/Comisión, T-114/99, Rec. p. II-3331, apartado 46). 42 Pues bien, el objetivo perseguido por la Decisión impugnada consistía, a tenor de su tercer considerando, en que cuando el acervo de Schengen se integre en el marco de la Unión Europea, la aplicación y el desarrollo de las disposiciones relativas al citado acervo continúen desarrollándose en unas condiciones que garanticen el buen funcionamiento de las mismas. En tales circunstancias, al Consejo le convenía asegurarse de que la aplicación práctica del acto proyectado no comprometiese, en especial por ser insuficiente el número de personas que pudieran cumplir las condiciones de integración, la consecución del objetivo antes mencionado, sin que ello pudiera transformar el acto impugnado en un conjunto de decisiones individuales. 43 En cualquier caso, el posible conocimiento de los únicos beneficiarios potenciales de la Decisión impugnada no obsta al carácter normativo de ésta respecto de la categoría de personas que, al no cumplir las condiciones de integración que la misma establece, quedan definitivamente excluidas de su ámbito de aplicación. 44 De las consideraciones expuestas se desprende que el acto impugnado constituye, pese a su título de «decisión», una medida de alcance general que se aplica a situaciones determinadas objetivamente. 45 No obstante, la jurisprudencia ha precisado que, en determinadas circunstancias, un acto semejante puede afectar individualmente a algunos particulares interesados (sentencias del Tribunal de Justicia de 16 de mayo de 1991, Extramet Industrie/Consejo, C-358/89, Rec. p. I-2501, apartado 13, y de 18 de mayo de 1994, Codorniu/Consejo, C-309/89, Rec. p. I-1853, apartado 19). Por consiguiente, en tal caso, un acto comunitario podría tener al propio tiempo carácter normativo y, frente a determinados particulares interesados, el carácter de decisión (sentencia del Tribunal de Primera Instancia de 13 de diciembre de 1995, Exporteurs in Levende Varkens y otros/Comisión, asuntos acumulados T-481/93 y T-484/93, Rec. p. II-2941, apartado 50). Así sucede cuando el acto de que se trata afecta a una persona física o jurídica debido a ciertas cualidades que le son propias o a una situación de hecho que la caracteriza en relación con cualesquiera otras personas (sentencia Codorniu/Consejo, antes citada, apartado 20). 46 A la luz de la referida jurisprudencia, procede comprobar si, en el presente asunto, el acto impugnado afecta a los demandantes debido a ciertas cualidades que les son propias o a una situación de hecho que los caracteriza, respecto a éste, en relación con cualesquiera otras personas. 47 Los demandantes alegan que su individualización se deriva del hecho de que el Consejo no ha establecido un procedimiento de selección que se ajuste a las disposiciones aplicables del Estatuto, en el que podrían haber participado. En este contexto, reprochan al Consejo, en su tercer motivo de recurso, haber utilizado un procedimiento inadecuado y haber incurrido en una desviación de poder. Añaden que el Consejo debería haber tenido en cuenta su situación particular, en la medida en que poseen cualificaciones equivalentes, o incluso superiores, a las de las personas integradas en virtud de la Decisión impugnada. 48 Sin embargo, procede señalar que, mediante dicha argumentación, los demandantes pretenden impugnar la legalidad de la Decisión 1999/307. Por tanto, el examen de su tesis forma parte del fondo del asunto. Como ya declaró el Tribunal de Primera Instancia en su auto Molkerei Großbraunshain y Bene Nahrungsmittel/Comisión, antes citado (apartado 62, y la jurisprudencia que en él se cita), tal argumentación, mediante la cual los demandantes imputan a la Institución haberles privado de derechos procedimentales, carece de relevancia en la apreciación de la admisibilidad de un recurso dirigido contra un acto normativo -acto que goza, en principio, de una presunción de legalidad-, a menos que se demuestre que la elección de dicha Institución constituye una utilización de procedimiento inadecuado. Pues bien, según reiterada jurisprudencia, sólo se produce una utilización de procedimiento inadecuado, que no es más que una forma de desviación de poder, cuando existan indicios objetivos, pertinentes y concordantes que permitan determinar que el acto impugnado tenía una finalidad distinta de la perseguida por la normativa de referencia. 49 A este respecto, procede señalar, con carácter preliminar, que el motivo basado en la utilización de un procedimiento inadecuado y en la existencia de una desviación de poder se limita, en el presente asunto, a una mera afirmación general, carente de pruebas concretas. 50 Por otra parte, no consta en autos ningún indicio que permita suponer que el Consejo haya elegido el procedimiento de integración controvertido para privar a los demandantes de un procedimiento de concurso, en el que eventualmente hubieran podido participar, por lo que la Decisión impugnada constituyó «la culminación de un procedimiento viciado en todos sus elementos» (véase, en este sentido, el auto Molkerei Großbraunshain y Bene Nahrungsmittel/Comisión, antes citado, apartado 63, y la jurisprudencia que en él se cita). 51 Por el contrario, como declara el Tribunal de Primera Instancia en su sentencia de este mismo día, Leroy y otros/Consejo (asuntos acumulados T-164/99, T-37/00 y T-38/00, Rec. p. II-0000), apartados 58 a 68, 74 y 75, por una parte, el artículo 7 del Protocolo ha permitido al Consejo decidir las disposiciones para la integración de la Secretaría de Schengen que impugnan los demandantes y, por otra parte, el establecimiento, en la Decisión 1999/307, de un período de referencia comprendido entre el 2 de octubre de 1997 y el 1 de mayo de 1999 no era arbitrario con respecto al objetivo perseguido, a saber, la contratación de personal experimentado en unas condiciones que garanticen el buen funcionamiento de la integración del acervo de Schengen (considerandos tercero, cuarto y sexto de la Decisión impugnada). 52 Estas consideraciones bastan para excluir, en la fase de examen de la admisibilidad del presente recurso, que la elección, por parte del Consejo, del procedimiento de integración controvertido, incluido el período de referencia comprendido entre el 2 de octubre de 1997 y el 1 de mayo de 1999, en lugar del procedimiento de selección de personal que establece el Estatuto, pueda individualizar a los demandantes en el sentido del artículo 230 CE, párrafo cuarto. 53 En el marco de su imputación relativa al procedimiento de contratación establecido por la Decisión impugnada, los demandantes también reprochan al Consejo no haber tenido en cuenta su situación particular. En cuanto a dicha alegación, es preciso señalar que el Tribunal de Justicia y el Tribunal de Primera Instancia han declarado ya la admisibilidad de los recursos de anulación interpuestos contra un acto de carácter normativo, en la medida en que existía una norma jurídica superior que imponía al autor del acto que tuviese en cuenta la situación específica de las partes demandantes (véase, en este sentido, la sentencia del Tribunal de Primera Instancia de 17 de junio de 1998, UEAPME/Consejo, T-135/96, Rec. p. II-2335, apartado 90, y la jurisprudencia que en ella se cita). Procede señalar, sin embargo, que los demandantes no han indicado ninguna norma jurídica superior que obligase al Consejo a tener en cuenta la situación de personas que, al igual que ellos, están excluidas del ámbito de aplicación de la Decisión 1999/307. Además, en el Derecho comunitario primario sobre la integración del acervo de Schengen no existe semejante disposición. Por consiguiente, los demandantes no pueden invocar este elemento de individualización. 54 La argumentación relativa a la pertenencia de los demandantes a un círculo cerrado de particulares debe desestimarse por la misma razón. En efecto, según reiterada jurisprudencia, para que la existencia de tal círculo pueda ser relevante como elemento capaz de individualizar a los particulares de que se trate con respecto al acto normativo es preciso que la Institución de la que procede el acto impugnado tuviera la obligación de tomar en consideración, al adoptar dicho acto, la situación específica de dichos particulares [véase el auto del Tribunal de Primera Instancia de 3 de junio de 1997, Merck y otros/Comisión, T-60/96, Rec. p. II-849, apartado 58, y la jurisprudencia que en él se cita, así como el auto del Presidente del Tribunal de Justicia de 12 de octubre de 2000, Federación de Cofradías de Pescadores de Guipúzcoa y otros/Consejo y Comisión, C-300/00 P(R), Rec. p. I-8797, apartado 46, y la jurisprudencia que en él se cita]. Pues bien, en el presente asunto, no pesaba tal obligación sobre el Consejo. 55 En la medida en que los demandantes hacen referencia, además, al largo período en que ejercieron sus actividades al servicio de la Secretaría de Schengen, que les permitió adquirir la experiencia y la competencia necesarias para integrarse en la Secretaría General del Consejo, procede señalar que no se trata de cualidades que les sean propias ni de una situación de hecho que las caracterice en relación con cualesquiera otras personas. A este respecto, basta señalar que, en principio, otras muchas personas eran capaces de ejercer en el Consejo funciones relacionadas con la gestión del acervo de Schengen, como determinados funcionarios al servicio de las autoridades nacionales que han colaborado con la Secretaría de Schengen, ciertos titulados universitarios en disciplinas relacionadas con el acervo de Schengen o abogados especializados en esta materia, que no cumplen, sin embargo, los requisitos de integración establecidos por la Decisión impugnada. El hecho de que cada uno de los demandantes haya estado al servicio de la Secretaría de Schengen durante un período determinado -que por cierto expiró mucho antes de adoptarse la Decisión 1999/307- no puede, por tanto, individualizarlos en relación con otras personas que, al igual que ellos, no cumplen las condiciones de integración que establece dicha Decisión. 56 De todo lo antes expuesto se deduce que no cabe considerar que la Decisión impugnada afecte individualmente a los demandantes. Al no cumplir los demandantes el referido requisito de admisibilidad establecido por el artículo 230 CE, párrafo cuarto, no es necesario examinar la cuestión de si resultan afectados directamente. 57 Por consiguiente, debe declararse la inadmisibilidad del presente recurso. Decisión sobre las costas Costas 58 A tenor del artículo 87, apartado 2, del Reglamento de Procedimiento, la parte que pierda el proceso será condenada en costas, si así lo hubiera solicitado la otra parte. Por haber sido desestimadas las pretensiones formuladas por los demandantes y haberlo solicitado así el Consejo, procede condenarles a soportar sus propias costas y, con carácter solidario, las del Consejo. 59 Con arreglo al artículo 87, apartado 4, párrafo tercero, del mismo Reglamento, la Unión syndicale-Bruxelles, parte coadyuvante en apoyo de las pretensiones de los demandantes, cargará con sus propias costas. Parte dispositiva En virtud de todo lo expuesto, EL TRIBUNAL DE PRIMERA INSTANCIA (Sala Segunda) decide: 1) Declarar la inadmisibilidad del recurso. 2) Condenar a las partes demandantes a soportar sus propias costas y, con carácter solidario, las del Consejo. 3) La parte coadyuvante soportará sus propias costas.

61995CJ0130

fr

Motifs de l'arrêt 1 Par ordonnance du 31 mars 1995, parvenue à la Cour le 21 avril suivant, le Hessisches Finanzgericht, Kassel, a, en application de l'article 177 du traité CE, posé quatre questions préjudicielles relatives à l'interprétation de l'article 244 du règlement (CEE) n_ 2913/92 du Conseil, du 12 octobre 1992, établissant le code des douanes communautaire (JO L 302, p. 1, ci-après le «code»). 2 Ces questions ont été soulevées dans le cadre d'un litige opposant M. Giloy au Hauptzollamt Frankfurt am Main-Ost au sujet d'un avis de mise en recouvrement d'une dette d'un montant de 293 870,76 DM au titre de la taxe sur le chiffre d'affaires sur des marchandises importées (ci-après l'«avis contesté»). 3 L'article 244, deuxième alinéa, du code prévoit que, dans le cadre d'un recours contre une décision prise par les autorités douanières qui a trait à l'application de la réglementation douanière, ces dernières sursoient en tout ou en partie à l'exécution de la décision contestée «lorsqu'elles ont des raisons fondées de douter de la conformité de [celle-ci] à la réglementation douanière ou qu'un dommage irréparable est à craindre pour l'intéressé». 4 L'article 244, troisième alinéa, dispose: «Lorsque la décision contestée a pour effet l'application de droits à l'importation ou de droits à l'exportation, le sursis à l'exécution de cette décision est subordonné à l'existence ou à la constitution d'une garantie. Toutefois, cette garantie peut ne pas être exigée lorsqu'une telle exigence serait de nature, en raison de la situation du débiteur, à susciter de graves difficultés d'ordre économique ou social.» 5 Il convient d'observer que la version allemande de la dernière phrase de cette disposition - qui se lisait «Diese Sicherheitsleistung darf jedoch nicht gefordert werden, wenn...» - a subi une modification en vue de l'harmoniser avec les autres versions linguistiques. La version modifiée se lit désormais ainsi: «Diese Sicherheitsleistung braucht jedoch nicht gefordert zu werden, wenn...». La version italienne a également fait l'objet d'une telle modification (JO 1996, L 97, p. 38, des versions allemande et italienne). 6 L'article 192, paragraphe 1, du code dispose que, lorsque la réglementation douanière prévoit la constitution d'une garantie à titre obligatoire, les autorités douanières fixent le montant de cette garantie à un niveau égal au montant exact de la dette en cause ou, si celui-ci ne peut pas être déterminé de façon certaine, au montant le plus élevé de la dette née ou susceptible de naître. 7 Le paragraphe 2 de cet article dispose que, lorsque la réglementation douanière prévoit la constitution d'une garantie à titre facultatif et que les autorités douanières l'exigent, ces dernières fixent le montant de la garantie de telle sorte que son niveau n'excède pas celui prévu au paragraphe 1. 8 Selon l'article 9, paragraphe 1, du code, «Une décision favorable à l'intéressé est révoquée ou modifiée lorsque, dans des cas autres que ceux visés à l'article 8, une ou plusieurs des conditions prévues pour son octroi n'étaient pas ou ne sont plus remplies». 9 Avant l'entrée en vigueur du code, la Finanzgerichtsordnung (loi relative à l'organisation des tribunaux du contentieux fiscal, ci-après la «FGO») énonçait, en son article 69, paragraphes 2 et 3, les conditions relatives au sursis à l'exécution des avis de recouvrement émis par des autorités fiscales, y compris ceux concernant les droits de douane. Selon la jurisprudence et la doctrine allemandes, ces dispositions, qui sont toujours en vigueur, doivent, dans tous les cas, être appliquées conformément à l'article 244 du code. 10 Selon l'article 21, paragraphe 2, de l'Umsatzsteuergesetz (loi sur l'assujettissement à la taxe sur le chiffre d'affaires), les dispositions relatives aux droits de douane s'appliquent mutatis mutandis à la taxe sur le chiffre d'affaires perçue à l'importation. Il s'ensuit que les dispositions de l'article 69, paragraphes 2 et 3, de la FGO sont applicables aux demandes de sursis à l'exécution des avis de recouvrement relatifs à la taxe sur le chiffre d'affaires perçue à l'importation. 11 Le défendeur au principal a émis, le 28 mars 1990, l'avis contesté à l'encontre de M. Giloy. Ce dernier a introduit une réclamation contre cet avis auprès du défendeur au principal, qui l'a rejetée comme non fondée le 17 septembre 1991. M. Giloy a donc, le 23 octobre 1991, formé un recours en annulation de l'avis contesté devant le Hessisches Finanzgericht. 12 Par décision du 16 août 1994, le Hauptzollamt Fulda - autorité centrale compétente en Hesse en matière d'exécution - a exécuté l'avis contesté par saisie-arrêt sur le salaire du requérant au principal. Le montant des arriérés, majoré des pénalités de retard, s'élevait à cette date à la somme de 451 092,76 DM. Eu égard à l'importance de cette créance, M. Giloy a été licencié le 16 septembre 1994 par son employeur et perçoit depuis lors l'aide sociale. 13 Le requérant au principal a demandé au Hessisches Finanzgericht, en vertu des dispositions combinées des articles 21, paragraphe 2, de l'Umsatzsteuergesetz et 69, paragraphe 3, de la FGO, de surseoir à l'exécution de l'avis contesté. Il fait valoir qu'il existe des raisons fondées de douter de la régularité de cet avis. Par ailleurs, il estime que sa demande doit être accueillie au motif que la saisie-arrêt sur salaire lui a fait perdre son emploi, en sorte qu'il a subi un dommage irréparable. Son ancien employeur lui a assuré qu'il serait réembauché si la menace d'exécution de l'avis contesté disparaissait. En raison de sa situation financière personnelle, il soutient en outre que, en vertu de l'article 244, troisième alinéa, du code, la constitution d'une garantie ne peut lui être imposée si un sursis à l'exécution lui est octroyé. 14 Le défendeur au principal estime, en revanche, qu'il n'existe aucune raison fondée de douter de la régularité de l'avis contesté et que, en outre, le requérant au principal ne subira, du fait de l'exécution de l'avis contesté, aucun dommage irréparable. 15 S'estimant tenue dans ces circonstances d'appliquer l'article 244 du code, la juridiction nationale a décidé de surseoir à statuer et de poser à la Cour les questions préjudicielles suivantes: «1) Les deux conditions mentionnées à l'article 244, deuxième alinéa, du règlement (CEE) n_ 2913/92 du Conseil, du 12 octobre 1992, établissant le code des douanes communautaire (JO L 302, p. 1), à savoir - des raisons fondées de douter de la conformité avec la réglementation douanière ou - un dommage irréparable pour l'intéressé, sont-elles entièrement indépendantes l'une de l'autre, de telle sorte que le sursis à l'exécution doit être accordé même s'il n'existe aucune raison de douter de la conformité avec la réglementation douanière de l'avis de taxation dont le sursis à l'exécution est demandé, mais qu'il est possible qu'un dommage irréparable survienne pour l'intéressé? Dans l'hypothèse d'une réponse affirmative à la première question: 2) La réalisation de la condition mentionnée sous le deuxième tiret exclut-elle nécessairement que la constitution d'une garantie soit exigée, ou d'autres conditions sont-elles nécessaires à cet effet et, le cas échéant, lesquelles? 3) La menace de la perte de l'emploi - éventuellement déjà mise à exécution après que la créance est devenue exigible - constitue-t-elle une `grave difficulté d'ordre économique ou social' même lorsque, en vertu des lois nationales, le minimum vital est garanti, par exemple par l'aide sociale? 4) Lorsque le sursis à l'exécution est accordé, la garantie doit-elle toujours être constituée à hauteur du montant de la taxe, ou est-il possible de la limiter à une partie du montant, en tenant compte de la situation financière globale du demandeur?» Sur la compétence de la Cour 16 Étant donné que le litige au principal porte sur la perception d'une taxe sur le chiffre d'affaires et non sur des droits de douane, la Commission relève que les dispositions en cause du code ne s'appliquent à ce litige qu'en vertu du droit interne allemand. En effet, le code n'est pas, selon ses propres termes, applicable aux taxes sur le chiffre d'affaires perçues à l'importation (voir article 4, point 10, du code). La Commission s'interroge dès lors sur la compétence de la Cour pour statuer sur les questions qui lui ont été posées. 17 Néanmoins, elle estime que la Cour est, en l'espèce, compétente pour statuer. Elle s'appuie, notamment, sur l'arrêt du 18 octobre 1990, Dzodzi (C-297/88 et C-197/89, Rec. p. I-3763, point 37), et sur le fait que les dispositions en cause du code sont applicables au litige au principal, bien qu'elles le soient sur le seul fondement du droit national. 18 En réponse à certaines questions posées, à cet égard, par la Cour, les requérant et défendeur au principal ainsi que le gouvernement allemand se sont ralliés au point de vue de la Commission. Ce dernier a souligné que les autorités douanières allemandes sont responsables de la perception à l'importation tant des droits de douane que des taxes sur le chiffre d'affaires. En outre, les deux redevances seraient normalement déterminées en une fois, dans un seul avis de recouvrement. En conséquence, les procédures en la matière seraient identiques, en sorte que les dispositions pertinentes devraient être interprétées de manière uniforme. Ces procédures incluraient celles prévues à l'article 244 du code dans la mesure où la réglementation nationale relative à la perception des droits de douane devrait s'y conformer. 19 Conformément à l'article 177 du traité, la Cour est compétente pour statuer, à titre préjudiciel, sur l'interprétation de ce traité ainsi que des actes pris par les institutions de la Communauté. 20 Selon une jurisprudence constante, la procédure prévue à l'article 177 du traité est un instrument de coopération entre la Cour et les juridictions nationales. Il en découle qu'il appartient aux seules juridictions nationales qui sont saisies du litige et doivent assumer la responsabilité de la décision judiciaire à intervenir d'apprécier, au regard des particularités de chaque affaire, tant la nécessité d'une décision préjudicielle pour être en mesure de rendre leur jugement que la pertinence des questions qu'elles posent à la Cour (voir, notamment, arrêts Dzodzi, précité, points 33 et 34, et du 8 novembre 1990, Gmurzynska-Bscher, C-231/89, Rec. p. I-4003, points 18 et 19). 21 En conséquence, dès lors que les questions posées par les juridictions nationales portent sur l'interprétation d'une disposition de droit communautaire, la Cour est, en principe, tenue de statuer (voir arrêts Dzodzi et Gmurzynska-Bscher, précités, respectivement points 35 et 20). En effet, il ne ressort ni des termes de l'article 177 ni de l'objet de la procédure instituée par cet article que les auteurs du traité aient entendu exclure de la compétence de la Cour les renvois préjudiciels portant sur une disposition communautaire dans le cas particulier où le droit national d'un État membre renvoie au contenu de cette disposition pour déterminer les règles applicables à une situation purement interne à cet État (voir arrêts Dzodzi et Gmurzynska-Bscher, précités, respectivement points 36 et 25). 22 En effet, le rejet d'une demande formée par une juridiction nationale n'est possible que s'il apparaît que la procédure de l'article 177 du traité a été détournée de son objet et tend, en réalité, à amener la Cour à statuer par le biais d'un litige construit, ou s'il est manifeste que le droit communautaire ne saurait trouver à s'appliquer, ni directement ni indirectement, aux circonstances de l'espèce (voir, en ce sens, arrêts Dzodzi et Gmurzynska-Bscher, précités, respectivement points 40 et 23). 23 En application de cette jurisprudence, la Cour s'est à maintes reprises déclarée compétente pour statuer sur des demandes préjudicielles portant sur des dispositions communautaires dans des situations dans lesquelles les faits au principal se situaient en dehors du champ d'application du droit communautaire mais dans lesquelles lesdites dispositions de ce droit avaient été rendues applicables soit par le droit national, soit en vertu de simples dispositions contractuelles (voir, en ce qui concerne l'application du droit communautaire par le droit national, arrêts Dzodzi et Gmurzynska-Bscher, précités; du 26 septembre 1985, Thomasdünger, 166/84, Rec. p. 3001; du 24 janvier 1991, Tomatis et Fulchiron, C-384/89, Rec. p. I-127, et, en ce qui concerne l'application du droit communautaire par les dispositions contractuelles, arrêts du 25 juin 1992, Federconsorzi, C-88/91, Rec. p. I-4035, et du 12 novembre 1992, Fournier, C-73/89, Rec. p. I-5621, ci-après la «jurisprudence Dzodzi»). En effet, dans ces arrêts, les dispositions tant nationales que contractuelles reprenant les dispositions communautaires n'avaient manifestement pas limité l'application de ces dernières. 24 En revanche, la Cour s'est déclarée, dans l'arrêt du 28 mars 1995, Kleinwort Benson (C-346/93, Rec. p. I-615), incompétente pour statuer sur une demande préjudicielle portant sur la convention du 27 septembre 1968 concernant la compétence judiciaire et l'exécution des décisions en matière civile et commerciale (JO 1972, L 299, p. 32, ci-après la «convention»). 25 Dans cet arrêt, la Cour a souligné, au point 19, que, à la différence de la jurisprudence Dzodzi, les dispositions de la convention soumises à l'interprétation de la Cour n'avaient pas été rendues applicables en tant que telles par le droit de l'État contractant concerné. En effet, la Cour a relevé, au point 16 de cet arrêt, que la loi nationale concernée se bornait à prendre la convention pour modèle et n'en reproduisait que partiellement les termes. En outre, elle a constaté, au point 18, que la loi prévoyait expressément la possibilité pour les autorités de l'État contractant concerné d'adopter des modifications «destinées à produire des divergences» entre les dispositions de celle-ci et les dispositions correspondantes de la convention. De surcroît, la loi opérait encore une distinction expresse entre les dispositions applicables aux situations communautaires et celles applicables aux situations internes. Dans le premier cas, lors de l'interprétation des dispositions pertinentes de la loi, les juridictions nationales étaient tenues par la jurisprudence de la Cour relative à la convention, alors que, dans le second, elles ne devaient qu'en tenir compte de sorte qu'elles pouvaient l'écarter. 26 En l'espèce, aucun élément du dossier ne laisse supposer que le litige au principal ne sera pas tranché par application des normes de droit communautaire. 27 En effet, il ressort précisément de ce dossier que les dispositions en cause du droit national s'appliquent indistinctement - et parfois même simultanément - à des situations relevant, d'une part, du droit national et, d'autre part, du droit communautaire. Selon le droit national, ces dispositions doivent être interprétées et appliquées de manière uniforme, que le droit applicable soit national ou communautaire. Aux fins de leur application aux situations relevant du droit communautaire, ces dispositions doivent être interprétées et appliquées conformément à l'article 244 du code. Par conséquent, le droit national exige que les dispositions nationales en cause soient toujours appliquées conformément à cet article. 28 Dans ces conditions, lorsqu'une législation nationale se conforme pour les solutions qu'elle apporte à une situation interne à celles retenues en droit communautaire, afin d'assurer une procédure unique dans des situations comparables, il existe un intérêt communautaire certain à ce que, pour éviter des divergences d'interprétation futures, les dispositions ou les notions reprises du droit communautaire reçoivent une interprétation uniforme, quelles que soient les conditions dans lesquelles elle sont appelées à s'appliquer (voir, en ce sens, arrêt Dzodzi, précité, point 37). 29 Il résulte de l'ensemble de ce qui précède que la Cour est compétente pour statuer sur les questions qui lui ont été posées. Sur la première question 30 Il convient d'observer que, dans toutes les versions linguistiques de l'article 244, deuxième alinéa, du code, les deux conditions visées par cette question sont séparées par la conjonction de coordination «ou». Si ce terme peut parfois marquer la jonction entre deux membres de phrase, il est incontestable que, en l'occurrence, il marque la disjonction desdites conditions. 31 Il ressort donc du libellé de la disposition que le législateur communautaire a entendu que les deux conditions concernées constituent deux motifs distincts, chacun d'eux justifiant le sursis à l'exécution d'une décision contestée. 32 Cette interprétation est d'ailleurs corroborée par l'historique législatif du code. En effet, dans la proposition de règlement du Conseil établissant le code des douanes communautaire, présentée par la Commission au Conseil le 21 mars 1990, le seul motif justifiant le sursis à l'exécution d'une décision contestée était l'existence, reconnue par les autorités douanières, de raisons fondées de douter de la conformité avec la réglementation douanière de la décision contestée [article 243, deuxième alinéa, de la proposition de règlement (JO 1990, C 128, p. 1)]. 33 Dans son avis sur cette proposition, le Comité économique et social a, s'agissant de l'article 243, deuxième alinéa, de la proposition de règlement, indiqué qu'«il serait souhaitable de prévoir une disposition sursoyant à l'exécution de la décision également dans les cas où celle-ci aurait pour l'intéressé des effets injustement sévères et non justifiés par des intérêts publics majeurs» (JO 1991, C 60, p. 5, 11). 34 La Commission n'ayant pas modifié sa proposition de règlement en ce sens (JO 1991, C 97, p. 11), le Conseil a lui-même ajouté à l'article 244, deuxième alinéa, du code le membre de phrase «... ou qu'un dommage irréparable est à craindre pour l'intéressé» (voir article 244, deuxième alinéa, de la position commune arrêtée par le Conseil le 14 mai 1992 et communiquée au JO 1992, C 149, p. 1). 35 Quant à l'interprétation de la notion de «dommage irréparable», il convient de s'inspirer de la notion de «préjudice irréparable» auquel est conditionné l'octroi d'un sursis à l'exécution d'un acte, prévu à l'article 185 du traité [voir, sur l'exigence d'un préjudice irréparable, l'ordonnance de la Cour du 19 juillet 1995, Commission/Atlantic Container Line e.a., C-149/95 P(R), Rec. p. I-2165, point 22]. 36 A cet égard, selon la jurisprudence constante de la Cour, la condition de «préjudice irréparable» exige du juge statuant au référé d'examiner si l'annulation éventuelle de la décision litigieuse par le juge du fond permettrait le renversement de la situation qui aurait été provoquée par son exécution immédiate et, inversement, si le sursis à l'exécution de cette décision serait de nature à faire obstacle à son plein effet au cas où le recours au principal serait rejeté (voir, en ce sens, ordonnance Commission/Atlantic Container Line e.a., précitée, point 50). 37 La Cour a jugé qu'un préjudice d'ordre financier n'est en principe considéré comme grave et irréparable que s'il n'est pas susceptible d'être entièrement récupéré si la partie requérante obtient satisfaction dans l'affaire au principal (voir ordonnance de la Cour du 26 septembre 1988, Cargill e.a./Commission, 229/88 R, Rec. p. 5183, point 17). 38 Toutefois, si l'exécution immédiate d'un acte contesté est susceptible d'entraîner la dissolution d'une société ou d'imposer à un particulier de procéder à la vente de son appartement, la condition relative à l'existence d'un préjudice irréparable doit être considérée, dans de telles circonstances, comme étant satisfaite (voir ordonnance du Tribunal du 15 juin 1994, Société commerciale des potasses et de l'azote et Entreprise minière et chimique/Commission, T-88/94 R, Rec. p. II-401, point 33; du 7 novembre 1995, Eridania e.a./Conseil, T-168/95 R, Rec. p. II-2817, point 42, et ordonnance de la Cour du 3 juillet 1984, De Compte/Parlement, 141/84 R, Rec. p. 2575, point 5). 39 A cet égard, il n'est pas nécessaire que l'imminence du préjudice allégué soit établie avec une certitude absolue. Il suffit, particulièrement lorsque la réalisation du préjudice dépend de la survenance d'un ensemble de facteurs, qu'elle soit prévisible avec un degré de probabilité suffisant (voir, en ce sens, ordonnance Commission/Atlantic Container Line e.a., précitée, point 38). 40 Enfin, il convient d'observer que, si, malgré l'octroi d'un sursis à l'exécution au titre de l'article 244, deuxième alinéa, du code, le dommage irréparable qui a justifié l'octroi du sursis intervient par la suite pour d'autres raisons, les autorités douanières peuvent le révoquer en vertu de l'article 9, paragraphe 1, du code. 41 En l'espèce, il ressort du dossier au principal que le prétendu dommage que le requérant subirait en cas d'exécution immédiate de la décision contestée est la persistance de sa situation de chômeur. Il ne ressort toutefois pas de ce dossier que, s'il obtenait satisfaction dans l'affaire au principal et même si l'employeur le réengageait, il serait en droit de récupérer auprès des autorités douanières le montant de son salaire perdu. Par ailleurs, il ne saurait être exclu que le requérant puisse subir, en cas d'exécution immédiate de la décision contestée, d'autres préjudices éventuellement irréparables, tels que ceux résultant d'une procédure ayant pour objet la saisie de son patrimoine et l'attribution de ce dernier à ses créanciers. 42 Il appartient donc à la juridiction nationale d'apprécier, au regard de toutes les circonstances pertinentes en l'espèce au principal, si un dommage irréparable, dans le sens indiqué, peut être subi par le requérant au cas où la décision contestée serait exécutée. 43 A la lumière de l'ensemble de ce qui précède, il convient de répondre à la première question que l'article 244, deuxième alinéa, du code doit être interprété en ce sens que les autorités douanières sursoient, en tout ou en partie, à l'exécution d'une décision douanière contestée lorsqu'une seule des deux conditions mentionnées à cette disposition est remplie de sorte qu'un sursis doit être accordé lorsqu'un dommage irréparable est à craindre pour l'intéressé sans pour autant qu'il doive exister de raison de douter de la conformité de la décision contestée avec la réglementation douanière. Sur la deuxième question 44 Par cette question, la juridiction de renvoi demande si le fait qu'un dommage irréparable peut être subi par l'intéressé en cas d'exécution immédiate de la décision contestée empêche nécessairement les autorités douanières de subordonner le sursis à l'exécution de ladite décision à la constitution d'une garantie. 45 Si, aux termes de l'article 244, deuxième alinéa, du code, la condition relative à l'existence d'un éventuel dommage irréparable constitue un motif justifiant le sursis à l'exécution d'une décision contestée, cette condition n'a toutefois aucune pertinence au regard de la nécessité de constituer une garantie. 46 Il ressort de l'article 244, troisième alinéa, première phrase, du code que le sursis à l'exécution d'une décision contestée doit être, en règle générale, subordonné à la constitution d'une garantie, même si le sursis est accordé au motif qu'un dommage irréparable peut être subi par l'intéressé. 47 La seule exception à cette règle est le cas mentionné à l'article 244, troisième alinéa, seconde phrase, du code, dans lequel l'exigence de constituer une garantie serait de nature, en raison de la situation du débiteur, à susciter de graves difficultés d'ordre économique ou social. 48 Si de telles difficultés existent, les autorités douanières disposent de la faculté de décider s'il convient de subordonner le sursis à l'exécution à la constitution d'une garantie. En effet, même si la version allemande de l'article 244, troisième alinéa, seconde phrase, du code qui s'appliquait au moment des faits au principal est celle en vigueur avant la modification intervenue en 1996, il ressort nettement du libellé de toutes les autres versions linguistiques de la disposition alors en vigueur - à l'exception de la version italienne - que, dans de telles circonstances, les autorités douanières ont toujours le droit de subordonner le sursis à l'exécution à la constitution d'une garantie. 49 Par conséquent, il convient de répondre à la deuxième question que le fait qu'un dommage irréparable peut être subi par l'intéressé en cas d'exécution immédiate d'une décision douanière contestée n'empêche nullement les autorités douanières de subordonner le sursis à l'exécution de cette décision à la constitution d'une garantie. Toutefois, si l'exigence de constituer une garantie est de nature, en raison de la situation du débiteur, à susciter de graves difficultés d'ordre économique ou social, les autorités douanières disposent de la faculté de ne pas exiger la constitution d'une telle garantie. Sur la troisième question 50 Par cette question, la juridiction de renvoi vise, en substance, à savoir si le fait de subordonner le sursis à l'exécution d'une décision douanière contestée à la constitution d'une garantie serait de nature à susciter de graves difficultés d'ordre économique ou social pour un débiteur qui est sans emploi et qui perçoit, depuis son licenciement, l'aide sociale. 51 Afin d'établir si le fait d'exiger d'un débiteur la constitution d'une garantie serait de nature à susciter, à son égard, de telles difficultés, les autorités douanières doivent tenir compte de toutes les circonstances afférentes à la situation de cette personne, notamment celles relatives à sa situation financière. 52 En l'espèce, il ressort du dossier au principal que le requérant est sans emploi et qu'il perçoit, depuis son licenciement, l'aide sociale. Ce licenciement est intervenu avant qu'il ait demandé le sursis à l'exécution de la décision douanière qu'il conteste. Il ressort également de ce dossier que le requérant soutient devant la juridiction nationale que, en raison de sa situation financière, il n'est pas en mesure de constituer une garantie. Cette juridiction ne précise toutefois pas si tel est bien le cas. 53 Il suffit à cet égard de constater qu'exiger d'un débiteur, qui ne dispose pas de moyens suffisants, la constitution d'une garantie engendrerait à son encontre de graves difficultés d'ordre économique. Aux termes du code, l'impossibilité pour le débiteur de constituer une garantie permet donc aux autorités douanières de ne pas subordonner le sursis à l'exécution d'une décision contestée à la constitution d'une garantie. 54 Il convient dès lors de répondre à la troisième question que le fait de subordonner le sursis à l'exécution d'une décision douanière contestée à la constitution d'une garantie serait de nature à susciter de graves difficultés d'ordre économique ou social pour un débiteur qui ne dispose pas de moyens suffisants lui permettant de constituer une telle garantie. Sur la quatrième question 55 Par cette question, la juridiction nationale demande en substance si, dans le cas où le sursis à l'exécution d'une décision douanière contestée est subordonné à la constitution d'une garantie, le montant de cette garantie doit être fixé à hauteur du montant de la dette litigieuse ou si ce montant peut être limité, en tenant compte de la situation financière du débiteur, à une partie du montant total de la dette. 56 A cet égard, il convient de rappeler que l'article 192 du code établit une distinction entre, d'une part, le montant d'une garantie constituée à titre obligatoire et, d'autre part, celui d'une garantie constituée à titre facultatif. 57 Cet article exige, en son paragraphe 1, que le montant d'une garantie constituée à titre obligatoire soit égal au montant exact d'une dette ou, si celui-ci ne peut être déterminé de façon certaine, au montant le plus élevé de la dette née ou susceptible de naître. 58 En revanche, dans le cas de la constitution d'une garantie à titre facultatif, le paragraphe 2 de cette disposition ne prescrit pas de limite minimale pour le montant de la garantie. Au contraire, il prévoit seulement que le montant d'une telle garantie ne peut excéder un montant maximal, à savoir celui visé au paragraphe 1 dudit article. 59 Il en résulte que, dans le cas de la constitution d'une garantie à titre facultatif, le montant de la garantie peut être fixé à un montant inférieur à celui de la dette ou, si celui-ci ne peut être déterminé de façon certaine, au montant le plus élevé de la dette née ou susceptible de naître. Lorsque les autorités douanières fixent le montant approprié d'une telle garantie, elles doivent tenir compte de toutes les circonstances pertinentes, y compris de la situation financière du débiteur. 60 Ainsi que la Cour l'a déjà relevé au point 46 du présent arrêt, l'article 244, troisième alinéa, du code exige, en règle générale, la constitution d'une garantie à titre obligatoire. Par conséquent, son montant doit normalement être fixé au montant exact de la dette ou, si celui-ci ne peut être déterminé de façon certaine, au montant le plus élevé de la dette née ou susceptible de naître. 61 Toutefois, lorsque l'exigence de constituer une garantie serait de nature, en raison de la situation du débiteur, à susciter de graves difficultés d'ordre économique ou social, les autorités douanières ont, en vertu de la seconde phrase de ladite disposition, la faculté de ne pas exiger la constitution d'une telle garantie (voir points 47 et 48 du présent arrêt). 62 Dans la mesure où, en l'occurrence, il s'agit de la constitution d'une garantie à titre facultatif, son montant peut être fixé, en tenant compte de toutes les circonstances pertinentes, y compris de la situation financière du débiteur, à tout montant qui n'excède pas le montant total de la dette ou, si celui-ci ne peut être déterminé de façon certaine, au montant le plus élevé de la dette née ou susceptible de naître. 63 Il convient donc de répondre à la quatrième question que, dans le cas où le sursis à l'exécution d'une décision douanière contestée est subordonné, en vertu de l'article 244, troisième alinéa, du code, à la constitution d'une garantie, le montant de cette garantie doit être fixé au montant exact de la dette ou, si celui-ci ne peut être déterminé de façon certaine, au montant le plus élevé de la dette née ou susceptible de naître, à moins que l'exigence de constituer une garantie soit de nature à susciter, pour le débiteur, de graves difficultés d'ordre économique ou social; si tel est le cas, le montant de la garantie peut être fixé, en tenant compte de la situation financière du débiteur, à un montant inférieur au montant total de la dette concernée. Décisions sur les dépenses Sur les dépens 64 Les frais exposés par la Commission des Communautés européennes, qui a soumis des observations à la Cour, ne peuvent faire l'objet d'un remboursement. La procédure revêtant, à l'égard des parties au principal, le caractère d'un incident soulevé devant la juridiction nationale, il appartient à celle-ci de statuer sur les dépens. Dispositif Par ces motifs, LA COUR, statuant sur les questions à elle soumises par le Hessisches Finanzgericht, Kassel, par ordonnance du 31 mars 1995, dit pour droit: 65 L'article 244, deuxième alinéa, du règlement (CEE) n_ 2913/92 du Conseil, du 12 octobre 1992, établissant le code des douanes communautaire, doit être interprété en ce sens que les autorités douanières sursoient, en tout ou en partie, à l'exécution d'une décision douanière contestée lorsqu'une seule des deux conditions mentionnées à cette disposition est remplie de sorte qu'un sursis doit être accordé lorsqu'un dommage irréparable est à craindre pour l'intéressé sans pour autant qu'il doive exister de raison de douter de la conformité de la décision contestée avec la réglementation douanière. 66 Le fait qu'un dommage irréparable peut être subi par l'intéressé en cas d'exécution immédiate d'une décision douanière contestée n'empêche nullement les autorités douanières de subordonner le sursis à l'exécution de cette décision à la constitution d'une garantie. Toutefois, si l'exigence de constituer une garantie est de nature, en raison de la situation du débiteur, à susciter de graves difficultés d'ordre économique ou social, les autorités douanières disposent de la faculté de ne pas exiger la constitution d'une telle garantie. 67 Le fait de subordonner le sursis à l'exécution d'une décision douanière contestée à la constitution d'une garantie serait de nature à susciter de graves difficultés d'ordre économique ou social pour un débiteur qui ne dispose pas de moyens suffisants lui permettant de constituer une telle garantie. 68 Dans le cas où le sursis à l'exécution d'une décision douanière contestée est subordonné, en vertu de l'article 244, troisième alinéa, du règlement n_ 2913/92, à la constitution d'une garantie, le montant de cette garantie doit être fixé au montant exact de la dette ou, si celui-ci ne peut être déterminé de façon certaine, au montant le plus élevé de la dette née ou susceptible de naître, à moins que l'exigence de constituer une garantie soit de nature à susciter, pour le débiteur, de graves difficultés d'ordre économique ou social; si tel est le cas, le montant de la garantie peut être fixé, en tenant compte de la situation financière du débiteur, à un montant inférieur au montant total de la dette concernée.

62005CJ0280

hu

Tagállami kötelezettségszegés – A 2004. március 30‑i 2004/800/EK bizottsági határozat 2., 3. és 4. cikkének megsértése, amely határozat a közös piaccal összeegyeztethetetlennek nyilvánította a nehéz pénzügyi helyzetben található, különleges igazgatás alá helyezett és legalább 1000 főt foglalkoztató vállalkozásokban történő foglalkoztatás jogcímén elfogadott sürgős rendelkezésekre vonatkozó, Olaszország által végrehajtott támogatási programot (Olaszország – CR 62/2003, ex NN 7/2003 sz. támogatás) (HL L 352., 10. o.) – A közös piaccal összeegyeztethetetlennek minősített támogatások visszatéríttetésére irányuló intézkedések elfogadásának elmulasztása az előírt határidőn belül. Rendelkező rész 1) Az Olasz Köztársaság – mivel az előírt határidőn belül nem fogadott el minden ahhoz szükséges intézkedést, hogy a kedvezményezettekkel visszafizettesse a foglalkoztatás területén elfogadott sürgős intézkedésekre vonatkozó, Olaszország által elfogadott állami támogatási programról szóló, 2004. március 30‑i 2004/800/EK bizottsági határozat által jogellenesnek és a közös piaccal összeegyeztethetetlennek minősített támogatásokat – nem teljesítette az e határozat 2. és 3. cikkéből eredő kötelezettségeit. 2) A Bíróság az Olasz Köztársaságot kötelezi a költségek viselésére.

62002CJ0275

sk

Návrh na začatie prejudiciálneho konania sa týka výkladu článku 7 prvého odseku rozhodnutia Asociačnej rady č. 1/80 z 19. septembra 1980 o rozvoji asociácie (ďalej len „rozhodnutie č. 1/80“). Asociačná rada bola zriadená Asociačnou dohodou medzi Európskym hospodárskym spoločenstvom a Tureckom podpísaná v Ankare 12. septembra 1963 Tureckou republikou na jednej strane a členskými štátmi EHS a Spoločenstvom na druhej strane, ktorá bola uzavretá, schválená a potvrdená v mene Spoločenstva rozhodnutím Rady 64/732/EHS z 23. decembra 1963 (Ú. v. ES 217, 1964, s. 3685, ďalej len „asociačná dohoda“). Tento návrh bol podaný v rámci sporu medzi pánom Ayaz, tureckým štátnym príslušníkom, a spolkovou krajinou Bádensko‑Württembersko vo veci rozhodnutia tejto krajiny odmietnuť predĺženie jeho dočasného povolenia na pobyt v Nemecku a nariadiť jeho vyhostenie z územia tohto členského štátu. Právny rámec Asociácia EHS‑Turecko V súlade s článkom 2 ods. 1 má asociačná dohoda za cieľ podporovať a posilniť plynulé a vyvážené obchodné a hospodárske vzťahy medzi zmluvnými stranami, zahŕňajúc aj oblasť voľného pohybu pracovníkov (článok 12), ako aj odstránenie obmedzení práva usadiť sa (článok 13) a slobodného poskytovania služieb (článok 14) s cieľom zlepšiť životnú úroveň tureckého ľudu a uľahčiť neskoršie prijatie Turecka do Spoločenstva (štvrté odôvodnenie a článok 28). Na tento účel asociačná dohoda zahŕňa prípravnú etapu, ktorá umožní Tureckej republike posilniť jej hospodárstvo s pomocou Spoločenstva (článok 3), prechodnú etapu, v priebehu ktorej je zabezpečené postupné zavedenie colnej únie a zbližovanie hospodárskych politík (článok 4), a záverečnú etapu, ktorá je založená na existencii colnej únie a zahŕňa posiľňovanie koordinácie hospodárskych politík zmluvných strán (článok 5). Na základe článku 12 asociačnej dohody, začlenenej do hlavy II, nazvanej „Vykonávanie v prechodnej etape“ [ neoficiálny preklad ]: „Zmluvné strany sa zaväzujú dodržiavať články 48, 49 a 50 Zmluvy o založení Spoločenstva pri postupnom uskutočňovaní vzájomného voľného pohybu pracovníkov.“ [ neoficiálny preklad ] Článok 22 ods. 1 asociačnej dohody znie: „Na uskutočnenie cieľov stanovených v dohode a v prípadoch v nej uvedených Asociačná rada má rozhodovaciu právomoc. Každá zo zmluvných strán je povinná prijať opatrenia na vykonanie prijatých rozhodnutí. ...“ [ neoficiálny preklad ] Dodatkový protokol, podpísaný 23. novembra 1970 v Bruseli, uzavretý, schválený a potvrdený Spoločenstvom nariadením Rady (EHS) č. 2760/72 z 19. decembra 1970 (Ú. v. ES L 293, s. 1, ďalej len „dodatkový protokol“) určuje vo svojom článku 1 podmienky, pravidlá a harmonogram realizácie prechodnej etapy uvedenej v článku 4 asociačnej dohody. Podľa článku 62 dodatkový protokol tvorí integrálnu súčasť tejto dohody. Dodatkový protokol obsahuje hlavu II nazvanú „Pohyb osôb a služieb“, ktorej článok I je venovaný pracovníkom. Článok 36 dodatkového protokolu, ktorý je súčasťou tejto kapitoly I, stanovuje, že voľný pohyb pracovníkov medzi členskými štátmi Spoločenstva a Tureckom sa bude uskutočňovať postupne v súlade so zásadami uvedenými v článku 12 asociačnej dohody, medzi koncom dvanásteho a dvadsiateho druhého roka po vstupe tejto dohody do platnosti a že asociačná rada rozhodne o možných spôsoboch nevyhnutných na jeho realizáciu. Dňa 19. septembra 1980 asociačná rada prijala rozhodnutie č. 1/80. Články 6, 7 a 14 tohto rozhodnutia sú uvedené v kapitole II tohto rozhodnutia nazvanej „Sociálne ustanovenia“ v oddiele 1 týkajúcom sa otázok zamestnania a voľného pohybu pracovníkov. Článok 6 ods. 1 rozhodnutia č. 1/80 znie: „S výhradou ustanovení článku 7 o slobodnom prístupe rodinných príslušníkov k zamestnaniu, turecký pracovník, ktorý je súčasťou legálneho trhu práce v členskom štáte: –        má právo, v tomto členskom štáte, po roku legálneho zamestnania na obnovu svojho pracovného povolenia u toho istého zamestnávateľa, ak tento má voľné pracovné miesto, –        má právo, v tomto členskom štáte, po troch rokoch legálneho zamestnania a s výhradou prednosti poskytovanej pracovníkom z členských štátov Spoločenstva, odpovedať na pracovnú ponuku v rovnakej profesii u zamestnávateľa podľa svojho výberu, urobenú za normálnych podmienok, zaregistrovanú na úrade práce v tomto členskom štáte, –        požíva v tomto členskom štáte, po štyroch rokoch legálneho zamestnania, výhodu slobodného prístupu ku každej pracovnej činnosti podľa svojho výberu“. Článok 7 prvý odsek rozhodnutia č. 1/80 stanovuje: „Rodinní príslušníci tureckého pracovníka, ktorý je súčasťou legálneho trhu práce v tomto členskom štáte, ktorí získali povolenie sa k nemu pripojiť: –        majú právo odpovedať, s výhradou prednosti poskytovanej pracovníkom z členských štátov Spoločenstva, na každú pracovnú ponuku, ak tam bývajú legálne aspoň tri roky, –        tam požívajú slobodný prístup ku každej pracovnej aktivite podľa svojho výberu, ak tam legálne bývajú aspoň päť rokov.“ Článok 14 ods. 1 rovnakého rozhodnutia stanovuje: „Ustanovenia tohto oddielu sa aplikujú, s výhradou obmedzení, odôvodnených zaistením verejného poriadku, bezpečnosti a verejného zdravia.“ Ďalšie dôležité ustanovenia práva Spoločenstva Článok 10 ods. 1 nariadenia Rady (EHS) č. 1612/68 z 15. októbra 1968 o slobode pohybu pracovníkov v rámci spoločenstva (Ú. v. ES L 257, s. 2), zmeneného a doplneného nariadením Rady (EHS) č. 2434/92 z 27. júla 1992 (Ú. v. ES L 245, s. 1, ďalej len „nariadenie č. 1612/68“), je nasledujúceho znenia: „Spolu s pracovníkom, ktorý je štátnym príslušníkom jedného členského štátu a je zamestnaný na území iného členského štátu, majú bez ohľadu na svoju štátnu príslušnosť právo usadiť sa: a)      jeho manželka/jej manžel a potomkovia, ak majú menej ako 21 rokov alebo sú závislými osobami; b)      závislí príbuzní pracovníka/pracovníčky a jeho manželky/manžela vo vzostupnej línii.“ Spor vo veci samej a prejudiciálna otázka Zo spisov sporu vo veci samej vyplýva, že pán Ayaz, narodený 24. septembra 1979, slobodný, prišiel roku 1991 za svojím nevlastným otcom do Nemecka, sprevádzaný svojou matkou. Je nesporné, že nevlastný otec pána Ayaza, tureckej národnosti, je od začiatku 80. rokov pracovníkom, ktorý je súčasťou legálneho trhu práce tohto členského štátu, kde býva legálne. Podľa vnútroštátneho súdu matka pána Ayaza nikdy v Nemecku nezískala pracovné povolenie. Pán Ayaz od svojho príchodu do Nemecka, s výnimkou krátkeho obdobia na konci roka 1999, býval nepretržite u svojej matky a nevlastného otca. Počas svojho pobytu v Nemecku navštevoval doplnkovú školu a získal záverečný diplom, potom technickú školu, ktorá trvala jeden rok. Následne absolvoval dve odborné školenia, ale ich nedokončil. Po období nezamestnanosti vykonával nepravidelne zamestnanie šoféra. Medzi rokmi 1997 a 2001 bol pán Ayaz viackrát odsúdený nemeckými súdmi za rôzne trestné činy. Oprávnená osoba mala v Nemecku dočasné povolenie na pobyt, ktoré uplynulo 31. októbra 1999. Dňa 8. júla 1999 požiadal o udelenie trvalého povolenia na pobyt, ale žiadne výslovné rozhodnutie nebolo prijaté. Dňa 24. marca 2000 pán Ayaz požiadal o predĺženie svojho dočasného povolenia na pobyt. Rozhodnutím z 9. augusta 2000 Landratsamt Rems‑Murr‑Kreis (Rems‑Murr okresný úrad) zamietol jeho žiadosť a nariadil mu opustiť Nemecko v lehote jedného mesiaca po doručení tohto zamietnutia, prípadné nevykonanie tohto rozhodnutia bude mať za následok jeho vyhostenie. Dňa 14. septembra 2000 podal pán Ayaz odvolanie proti tomuto rozhodnutiu a súčasne požiadal Verwaltungsgericht Stuttgart o dočasnú ochranu jeho práv. Rozhodnutím z 30. októbra 2000 tento súd vyslovil, že toto odvolanie má odkladný účinok. Dňa 8. februára 2002 Regierungspräsidium Stuttgart zamietol odvolanie pána Ayaza ako neopodstatnené, domnievajúc sa, že tento predstavuje závažnú hrozbu pre bezpečnosť a verejný poriadok z dôvodu závažných trestných činov, ktorých sa dopustil, a že ani nemecká ústava, ani Európsky dohovor o ochrane ľudských práv a základných slobôd neodporujú jeho vyhosteniu. Dňa 5. marca 2002 oprávnená osoba podala odvolanie proti rozhodnutiu Regierungspräsidium Stuttgart na Verwaltungsgericht Stuttgart. Podľa tohto súdu je napadnuté rozhodnutie z 8. februára 2002 v súlade s vnútroštátnym právom, Auslandergesetz (nemecký zákon o cudzincoch), ktorý ustanovuje automatické vyhostenie cudzinca, ktorý ako v danom prípade bol v priebehu posledných piatich rokov odsúdený s konečnou platnosťou ako maloletý na celkovú dobu tri a pol roka. Je dôležité popritom overiť pre pána Ayaza možnosť využiť ochranu proti vyhosteniu, ktorú upravuje článok 14 ods. 1 rozhodnutia č. 1/80, ako je vyložený v rozsudku z 10. februára 2000, Nazli (C‑340/97, Zb. s. I‑957, bod 50 až 64). Jednak by totiž z tohto rozsudku vyplynulo, že vyššie uvedený článok 14 ods. 1 odporuje vyhosteniu tureckého štátneho príslušníka, ktorý požíva právo, ktoré mu je priamo priznané rozhodnutím č. 1/80, ak je toto opatrenie nariadené následne po odsúdení v trestnom konaní a s cieľom odradiť ostatných cudzincov, bez toho, aby osobné správanie oprávnenej osoby dalo konkrétny dôvod sa domnievať, že sa dopustí ďalších závažných trestných činov, ktoré narušia verejný poriadok v prijímajúcom členskom štáte. Ďalej vnútroštátny súd usudzuje, že v tomto prípade z osobného správania pána Ayaza nevyplýva konkrétne riziko nového a vážneho nerušenia verejného poriadku, takže v súlade s článkom 14 ods. 1 rozhodnutia č. 1/80 je potrebné zrušiť rozhodnutie o vyhostení. Každopádne, aby toto rozhodnutie bolo aplikovateľné v súdnom spore pred vnútroštátnym súdom, treba určiť, či oprávnená osoba patrí k osobám chráneným rozhodnutím č. 1/80. V tomto ohľade pán Ayaz by nemal požívať práva, ktoré článok 6 ods. 1 rozhodnutia č.1/80 priznáva tureckému pracovníkovi, ktorý je súčasťou trhu práce v členskom štáte, z dôvodu, že nespĺňa podmienky, ktoré kladie toto ustanovenie. Pokiaľ ide o aplikáciu článku 7 prvého odseku rozhodnutia č. 1/80, oprávnená osoba by už viac nemala mať právo na pobyt v Nemecku odvodené od svojej matky, keďže táto nikdy nebola zamestnaná v prijímajúcom členskom štáte. Zato nevlastný otec pána Ayaza dobre spĺňa podmienku náležitosti k legálnemu trhu práce v tomto členskom štáte, takže vzniká otázka, či žalobca vo vnútroštátnom súdnom spore má byť pokladaný za „rodinného príslušníka“ v zmysle tohto ustanovenia. Na túto otázku nebola daná jasná odpoveď. Majúc za to, že za týchto podmienok si riešenie sporu vyžaduje výklad práva Spoločenstva, Verwaltungsgericht Stuttgart rozhodol prerušiť vnútroštátne konanie a položiť Súdnemu dvoru túto prejudiciálnu otázku: „Je nevlastný syn, ktorý má menej ako 21 rokov, tureckého pracovníka, ktorý je súčasťou legálneho trhu práce v tomto členskom štáte, považovaný za rodinného príslušníka v zmysle článku 7 [prvého odseku] rozhodnutia [č.] 1/80...?“ O prejudiciálnej otázke Predtým, ako sa odpovie na položenú otázku, treba na úvod zdôrazniť, ako to vyplýva zo znenia článku 7 prvého odseku rozhodnutia č. 1/80, že požívanie práv upravených v tomto ustanovení je podriadené dvom kumulovaným podmienkam, ktoré sú v ňom uvedené, a to, že dotknutá osoba je rodinným príslušníkom tureckého pracovníka, ktorý je súčasťou legálneho trhu práce v prijímajúcom členskom štáte, a že dostala oprávnenie od kompetentných orgánov tohto štátu na pripojenie sa k tomuto pracovníkovi. Pokiaľ ide o druhú podmienku, vyplýva z ustálenej súdnej praxe, že za súčasného stavu práva Spoločenstva ustanovenia o asociácii medzi Európskym hospodárskym spoločenstvom a Tureckou republikou nepojednávajú o kompetencii členských štátov právne upraviť vstup na svoje územie tureckých štátnych príslušníkov, ako ani o podmienkach ich prvej profesionálnej aktivity, takže prvé prijatie takéhoto štátneho príslušníka v členskom štáte je výslovne upravené vnútroštátnym právom tohto členského štátu (pozri na záver rozsudok z 21. októbra 2003, Abatay a i., C‑317/01 a C‑369/01, zatiaľ neuverejnený v Zbierke, body 63 a 65). Každopádne v súdnom spore pred vnútroštátnym súdom otázka položená vnútroštátnym súdom sa dotýka len prvej podmienky uvedenej v bode 34 tohto rozsudku. Pokiaľ ide o túto podmienku, položená otázka sa netýka postavenia pracovníka, ktorý je súčasťou legálneho trhu práce v členskom štáte, pokiaľ ide o tureckého štátneho príslušníka, ktorý je už prítomný na území tohto štátu – je to prvok, ktorý vnútroštátny súd považuje za nadobudnutý –, ale ide o to vedieť, či nevlastný syn takéhoto pracovníka je „rodinný príslušník“ v zmysle článku 7 prvého odseku rozhodnutia č. 1/80. V tomto zmysle vyššie uvedené ustanovenie neobsahuje definíciu pojmu „rodinný príslušník“ pracovníka. Tento pojem musí byť predmetom jednotného výkladu na úrovni Spoločenstva s cieľom zaistiť jednotnú aplikáciu v členských štátoch. Jeho dosah musí byť presne určený v závislosti od cieľa, ktorý sleduje, ako aj od kontextu, do ktorého je začlenený. Jednak, ako už Súdny dvor rozhodol, systém zavedený článkom 7 prvým odsekom rozhodnutia č. 1/80 sleduje vytvorenie priaznivých podmienok pre spájanie rodín v prijímajúcom členskom štáte, umožniac v prvom období prítomnosť členov rodiny u tohto migrujúceho pracovníka a stabilizujúc po určitom čase právne ich situáciu tým, že sa im umožní prístup k zamestnaniu v tomto členskom štáte (pozri najmä rozsudok zo 17. apríla 1997, Kadiman, C‑351/95, Zb. s. I‑2133, body 34 až 36). Jednak rovnaký cieľ je sledovaný nariadením č 1612/68 – ktoré je určené, tak ako to konštatuje Súdny dvor v bodoch 82 a 83 rozsudku z 8. mája 2003, Wählergruppe Gemeinsam (C‑171/01, Zb. s. I‑4301), na objasnenie ustanovení článku 48 Zmluvy ES (zmenený, teraz článok 39 ES) – a obzvlášť jeho článkom 10 ods. 1. V rozsudku zo 17. septembra 2002, Baumbast a R (C‑413/99, Zb. s. I‑7091, bod 57), Súdny dvor vyslovil v tomto ohľade názor, že právo usadiť sa s migrujúcim pracovníkom, ktoré požíva „jeho manžel a ich potomkovia, ktorí majú menej ako dvadsaťjeden rokov, alebo sú naňho odkázaní“, na základe tohto ustanovenia nariadenia č 1612/68, sa týka tak potomkov tohto pracovníka, ako aj potomkov jeho manžela. Okrem toho ustálená súdna prax od rozsudku zo 6. júna 1995, Bozkurt (C‑434/93, Zb. s. I‑1475, body 14, 19 a 20), vyvodila závery zo znenia článkov 12 asociačnej dohody a 36 dodatkového protokolu, ako aj z cieľa rozhodnutia č. 1/80, ktorý smeruje k tomu, aby bol postupne realizovaný voľný pohyb pracovníkov, inšpirujúc sa článkami 48 Zmluvy, 49 Zmluvy ES (zmenený, teraz článok 40 ES) a 50 Zmluvy ES (teraz článok 41 ES), že zásady prijaté v rámci týchto posledných článkov musia byť prenesené v maximálne možnej miere na tureckých štátnych príslušníkov, ktorí požívajú práva priznané týmto rozhodnutím (pozri na záver rozsudok Wählergruppe Gemeinsam, už citovaný, bod 72, a analogicky, pokiaľ ide o článok 14 asociačnej dohody týkajúci sa slobodného poskytovania služieb, rozsudok Abatay a i., už citovaný, bod 112). Z toho vyplýva, že pokiaľ ide o určenie rozsahu pojmu „rodinný príslušník“ v zmysle článku 7 prvého odseku rozhodnutia č. 1/80, treba sa odvolať na výklad tohto pojmu urobený, čo sa týka voľného pohybu pracovníkov, štátnych príslušníkov členských štátov Spoločenstva a ešte špecifickejšie, rozsahu článku 10 ods. 1 nariadenia č. 1612/68 (pozri analogicky rozsudky Wählergruppe Gemeinsam, už citovaný, a zo 16. septembra 2004, Komisia/Rakúsko, C‑465/01, zatiaľ neuverejnené v Zbierke, čo sa týka prenesenia pre potreby práva voliteľnosti tureckých pracovníkov do takých orgánov, ako sú pracovné komory, alebo podnikové výbory na výklad článku 8 ods. 1 tohto nariadenia). Ostatne článok 7 prvý odsek rozhodnutia č. 1/80 neobsahuje vo svojej podstate taký prvok, ktorý by umožnil myslieť si, že dosah pojmu „rodinný príslušník“ by mal byť obmedzený, pokiaľ ide o pracovníka na jeho pokrvnú rodinu. Výklad, ktorý predchádza, je okrem iného posilnený rozsudkom z 11. novembra 1999, Mesbah (C‑179/98, Zb. s. I‑7955), v ktorom Súdny dvor vyslovil právny názor, že pojem „rodinný príslušník“ migrujúceho marockého pracovníka v zmysle článku 41 ods. 1 Dohody o spolupráci medzi Európskym hospodárskym spoločenstvom a Marockým kráľovstvom podpísanej v Rabate 27. apríla 1976 a schválenej v mene Spoločenstva nariadením Rady (EHS) č. 2211/78 z 26. septembra 1978 (Ú. v. ES L 264, s. 1), sa rozširuje na predkov tohto pracovníka a na jeho manžela, ktorý býva s ním v prijímajúcom členskom štáte. Tento výklad, týkajúci sa dohody o spolupráci, musí byť totiž o to skôr uplatnený, keď ide o asociačnú dohodu, ktorá sleduje oveľa ambicióznejší cieľ (pozri bod 3 tohto rozsudku). Berúc do úvahy vyššie uvedené, treba na položenú otázku odpovedať tak, že článok 7 prvý odsek rozhodnutia č. 1/80 má byť vykladaný v tom zmysle, že nevlastný syn, ktorý má menej ako 21 rokov, alebo je odkázaný na tureckého pracovníka, ktorý je súčasťou legálneho trhu práce v členskom štáte, je rodinným príslušníkom tohto pracovníka v zmysle tohto ustanovenia a požíva práva, ktoré mu toto rozhodnutie priznáva, len čo riadne získal oprávnenie pripojiť sa k tomuto pracovníkovi v prijímajúcom členskom štáte. O trovách Vzhľadom na to, že konanie pred Súdnym dvorom má vo vzťahu k účastníkom konania vo veci samej incidenčný charakter a bolo začaté v súvislosti s prekážkou postupu v konaní pred vnútroštátnym súdom, o trovách konania rozhodne tento vnútroštátny súd. Iné trovy konania, ktoré vznikli v súvislosti s predložením pripomienok Súdnemu dvoru a nie sú trovami uvedených účastníkov konania, nemôžu byť nahradené. Z týchto dôvodov Súdny dvor (druhá komora) rozhodol takto: Článok 7 prvý odsek rozhodnutia č. 1/80 z 19. septembra 1980 o rozvoji asociácie, prijatý asociačnou radou zriadenou Asociačnou dohodou medzi Európskym hospodárskym spoločenstvom a Tureckom, sa má vykladať v tom zmysle, že nevlastný syn, ktorý má menej ako 21 rokov, alebo je odkázaný na tureckého pracovníka, ktorý je súčasťou legálneho trhu práce v členskom štáte, je rodinným príslušníkom tohto pracovníka v zmysle tohto ustanovenia a požíva práva, ktoré mu toto rozhodnutie priznáva, len čo riadne získal oprávnenie pripojiť sa k tomuto pracovníkovi v prijímajúcom členskom štáte. Podpisy * Jazyk konania: nemčina.

61997CJ0232

fr

Motifs de l'arrêt 1 Par arrêt du 17 juin 1997, parvenu à la Cour le 25 juin suivant, le Nederlandse Raad van State a posé, en application de l'article 177 du traité CE (devenu article 234 CE), six questions préjudicielles relatives à l'interprétation des directives 76/464/CEE du Conseil, du 4 mai 1976, concernant la pollution causée par certaines substances dangereuses déversées dans le milieu aquatique de la Communauté (JO L 129, p. 23), 76/769/CEE du Conseil, du 27 juillet 1976, concernant le rapprochement des dispositions législatives, réglementaires et administratives des États membres relatives à la limitation de la mise sur le marché et de l'emploi de certaines substances et préparations dangereuses (JO L 262, p. 201), telle que modifiée par la directive 94/60/CE du Parlement européen et du Conseil, du 20 décembre 1994 (JO L 365, p. 1), et 86/280/CEE du Conseil, du 12 juin 1986, concernant les valeurs limites et les objectifs de qualité pour les rejets de certaines substances dangereuses relevant de la liste I de l'annexe de la directive 76/464 (JO L 181, p. 16). 2 Ces questions ont été soulevées dans le cadre d'un recours introduit par la société L. Nederhoff & Zn. (ci-après «Nederhoff») contre la décision par laquelle le Dijkgraaf en hoogheemraden van het Hoogheemraadschap Rijnland (ci-après l'«autorité compétente») a refusé de lui octroyer l'autorisation d'implanter dans les eaux de surface des poteaux traités à la créosote. Cadre juridique Le droit communautaire La directive 76/464 3 La directive 76/464 vise à lutter contre la pollution des eaux. Elle a été adoptée sur le fondement des articles 100 et 235 du traité CE (devenus articles 94 CE et 308 CE). 4 L'article 1er, paragraphe 2, sous d) et e), de la même directive contient les définitions suivantes des notions de «rejet» et de «pollution»: «`rejet': l'introduction dans les eaux visées au paragraphe 1 des substances énumérées sur la liste I ou la liste II de l'annexe, à l'exception: - des rejets de boues de dragage, - des rejets opérationnels à partir de navires dans les eaux de mer territoriales, - de l'immersion de déchets à partir de navires dans les eaux de mer territoriales; `pollution': le rejet de substances ou d'énergie effectué par l'homme dans le milieu aquatique, directement ou indirectement, et ayant des conséquences de nature à mettre en danger la santé humaine, à nuire aux ressources vivantes et au système écologique aquatique, à porter atteinte aux agréments ou à gêner d'autres utilisations légitimes des eaux.» 5 L'article 2 de la directive 76/464 impose aux États membres de prendre «les mesures appropriées pour éliminer la pollution des eaux visées à l'article 1er par les substances dangereuses incluses dans les familles et groupes de substances énumérés sur la liste I de l'annexe, ainsi que pour réduire la pollution desdites eaux par les substances dangereuses incluses dans les familles et groupes de substances énumérés sur la liste II de l'annexe, conformément à la présente directive, dont les dispositions ne constituent qu'un premier pas vers cet objectif». 6 Les articles 3 à 6 de ladite directive contiennent des règles relatives aux substances énumérées sur la liste I. Ces règles subordonnent tout rejet de telles substances à l'obligation de détenir une autorisation préalable fixant des normes d'émission ne pouvant pas dépasser certaines valeurs limites, qui sont arrêtées par le Conseil statuant sur proposition de la Commission. Selon la liste II, premier tiret, de l'annexe de la directive, les substances qui font partie des familles et groupes de substances énumérés sur la liste I et pour lesquelles les valeurs limites visées à l'article 6 de la directive ne sont pas encore déterminées relèvent de la liste II. 7 L'article 7, paragraphes 1 et 2, de la directive prévoit: «1. Afin de réduire la pollution des eaux visées à l'article 1er par les substances relevant de la liste II, les États membres arrêtent des programmes pour l'exécution desquels ils appliquent notamment les moyens considérés aux paragraphes 2 et 3. 2. Tout rejet effectué dans les eaux visées à l'article 1er et susceptible de contenir une des substances relevant de la liste II est soumis à une autorisation préalable, délivrée par l'autorité compétente de l'État membre concerné et fixant les normes d'émission. Celles-ci sont calculées en fonction des objectifs de qualité établis conformément au paragraphe 3.» 8 Quant à l'article 10 de la directive, il dispose: «Un ou plusieurs États membres peuvent, le cas échéant, établir individuellement ou conjointement, des mesures plus sévères que celles prévues par la présente directive.» La directive 86/280 9 La directive 86/280, qui met en oeuvre les dispositions de l'article 6 de la directive 76/464 en fixant des valeurs limites et des objectifs de qualité pour les rejets de certaines substances dangereuses relevant de la liste I de l'annexe de la directive 76/464, contient également des règles non prévues par cette dernière. 10 Ainsi, aux termes du dixième considérant de la directive 86/280, «pour certaines sources significatives de pollution ... autres que les sources de rejets soumises au régime des valeurs limites communautaires ou de normes d'émission nationales, il apparaît nécessaire d'établir des programmes spécifiques pour l'élimination de la pollution; ... les pouvoirs d'action nécessaires à cet effet ne sont pas prévus par la directive 76/464/CEE...». 11 L'article 5, paragraphe 1, de la directive 86/280 dispose à cet égard: «Pour les substances pour lesquelles une référence spécifique est faite à l'annexe II, les États membres établissent des programmes spécifiques en vue d'éviter ou d'éliminer la pollution provenant de sources significatives de ces substances (y compris les sources multiples et diffuses) autres que les sources de rejets soumises au régime des valeurs limites communautaires ou des normes d'émission nationales.» La directive 76/769 12 La directive 76/769 contient des règles relatives aux conditions d'utilisation d'un certain nombre de substances énumérées dans une annexe. La créosote figure au point 32 de l'annexe I, telle que modifiée par la directive 94/60. Ce point 32 définit les conditions dans lesquelles est permise l'utilisation de la créosote et de l'huile de créosote. 13 Aux termes de l'article 1er, paragraphe 1, de la directive 76/769: «Sans préjudice de l'application d'autres dispositions communautaires en la matière, la présente directive concerne les limitations apportées à la mise sur le marché et à l'emploi, dans les États membres de la Communauté, des substances et préparations dangereuses énumérées dans l'annexe». La législation néerlandaise 14 La Wet verontreiniging oppervlaktewateren (loi relative à la pollution des eaux de surface, ci-après la «WVO») est entrée en vigueur le 1er décembre 1970. La loi du 24 juin 1981 (Stbl. 1981, p. 414) a apporté à la WVO certaines modifications rendues nécessaires par l'adoption de la directive 76/464. Il ressort du dossier que la WVO est considérée comme l'instrument assurant la transposition en droit néerlandais de ladite directive. 15 En vue de lutter contre la pollution des eaux de surface, l'article 1er de la WVO interdit d'y introduire sans autorisation des déchets ou des substances polluantes ou dangereuses. Le système d'autorisation mis en place opère à cet égard une distinction entre: - les rejets à l'aide d'un mécanisme (article 1er, paragraphe 1, de la WVO) et - les rejets effectués autrement qu'à l'aide d'un mécanisme (article 1er, paragraphe 3, de la WVO). 16 L'arrêté d'exécution de la WVO, du 28 novembre 1974 (Stbl. 1974, p. 709), contient des dispositions plus précises sur les rejets effectués autrement qu'à l'aide d'un mécanisme. 17 Selon l'article 3, paragraphe 1, de cet arrêté d'exécution, il est interdit d'introduire, de quelque façon que ce soit ou dans quelque eau de surface que ce soit, des déchets ou des substances polluantes ou dangereuses mentionnés à l'annexe de cet arrêté. Le litige au principal 18 Il ressort du dossier que Nederhoff a utilisé des poteaux en bois, traités à la créosote, pour soutenir des berges. 19 Cette substance contient des hydrocarbures aromatiques polycycliques (ci-après les «HAP») et appartient de ce fait aux familles et groupes de substances visés dans la liste I de l'annexe de la directive 76/464. Toutefois, étant donné qu'aucune valeur limite n'a encore été fixée en application de l'article 6 de celle-ci pour ces hydrocarbures, la créosote relève du régime applicable aux substances figurant sur la liste II de ladite annexe. 20 Nederhoff n'avait pas demandé l'autorisation d'implanter lesdits poteaux dans les eaux de surface. Par lettre du 5 janvier 1995, elle a toutefois déposé, afin de régulariser cette situation, une demande à cet égard auprès de l'autorité compétente. 21 Cette dernière a rejeté la demande d'autorisation au motif que, le dégagement d'HAP par les poteaux dans lesquels de la créosote a été injectée et donc la pollution de l'eau étant impossibles à éviter, il serait préférable d'utiliser des solutions alternatives portant moins atteinte à l'environnement et dont les surcoûts sont compensés par l'intérêt qu'elles offrent en matière de protection de l'environnement. 22 Le refus d'accorder l'autorisation demandée trouve ainsi son origine dans la politique menée par l'autorité compétente, selon laquelle l'émission d'HAP doit être combattue avant tout à la source («approche à la source») en recherchant des matériaux alternatifs qui soient plus écologiques. Ce n'est que dans le cas où l'approche à la source produit des effets insuffisants que l'autorité compétente procède à un examen selon les normes de qualité des eaux qui figurent dans le plan de gestion des eaux (Waterbeheersplan) de 1992. 23 Nederhoff a introduit un recours contre la décision de rejet devant le Raad van State en faisant valoir, à titre principal, que l'article 1er, paragraphe 3, de la WVO est applicable aux rejets et non aux sources de pollution diffuses. Les autorités nationales seraient en droit d'adopter des normes de rejet plus sévères que celles instaurées par la directive, mais pas de soumettre à l'obligation de détenir une autorisation d'autres sources de pollution des eaux que celles qui sont visées par celle-ci, à savoir les rejets. 24 Nederhoff a également soutenu, à titre subsidiaire, que la politique suivie par l'autorité compétente reviendrait à rendre pratiquement impossible l'octroi d'une autorisation. Cette politique conduirait donc à établir une interdiction générale, incompatible avec l'article 3 de la directive 76/464. 25 Nederhoff a prétendu en outre que, en ce qui concerne l'utilisation de pesticides comme la créosote, des dispositions avaient été prises par ou en vertu de la Bestrijdingsmiddelenwet (loi relative aux pesticides), de sorte qu'il ne saurait y avoir une obligation d'autorisation pour utiliser des poteaux dans lesquels de la créosote a été injectée. 26 Dans son arrêt de renvoi, le Raad van State relève que, jusqu'à présent, il a donné une interprétation relativement large de la notion de rejet, sans opérer une distinction entre les autres «sources significatives de ces substances (y compris les sources multiples et diffuses)» mentionnées à l'article 5, paragraphe 1, de la directive 86/280 et les «sources de rejet». Selon la juridiction de renvoi, cette interprétation a pour conséquence qu'est exigée une autorisation pour un grand nombre de sources diffuses de pollution de l'eau de surface, alors que ces sources ne sont pas soumises, à la différence des «sources de rejet», au régime des valeurs limites communautaires ou des normes d'émission nationales. 27 Ladite juridiction considère en outre que, en imposant au demandeur d'une autorisation d'examiner s'il existe une solution alternative moins polluante et, dans l'affirmative, de l'appliquer lorsque cela est raisonnable, l'autorité compétente établit, lors de l'appréciation des demandes d'autorisation, une exigence complémentaire qui ne figure pas dans la directive 76/464. 28 Eu égard aux considérations qui précèdent, le Nederlandse Raad van State a décidé de surseoir à statuer et de poser à la Cour les questions préjudicielles suivantes: «1) La notion de `rejet' de l'article 1er, paragraphe 2, sous d), de la directive du Conseil du 4 mai 1976 concernant la pollution causée par certaines substances dangereuses déversées dans le milieu aquatique de la Communauté (76/464/CEE), JO 1976, L 129/23, doit-elle être interprétée en ce sens qu'elle englobe aussi la notion de `sources significatives ... (y compris les sources multiples et diffuses)' de l'article 5 de la directive du Conseil du 12 juin 1986 concernant les valeurs limites et les objectifs de qualité pour les rejets de certaines substances dangereuses relevant de la liste I de l'annexe de la directive 76/464/CEE (86/280/CEE), JO 1986, L 181? 2) Si la question 1 reçoit une réponse négative, la notion de `sources significatives ... (y compris les sources multiples et diffuses)' de l'article 5 de la directive 86/280/CEE doit-elle être interprétée en ce sens que l'échappement de créosote du bois mis dans l'eau de surface en relève? 3) Si la question 1 reçoit une réponse affirmative ou si les questions 1 et 2 reçoivent toutes les deux une réponse négative, la notion de `rejet' de l'article 1er, paragraphe 1, sous d), de la directive 76/464/CEE doit-elle être interprétée en ce sens qu'en relève: a) l'introduction dans l'eau de surface de bois imprégné de créosote lorsqu'il est établi d'avance que cette créosote va s'échapper et arriver dans l'eau de surface; ou b) l'échappement de la créosote du bois mis dans l'eau de surface? 4) Si les questions 3, sous a), et/ou 3, sous b), reçoivent une réponse négative, est-il permis, compte tenu en particulier de l'article 5, paragraphe 2, et de l'article 10 de la directive 76/464/CEE, que la législation nationale ou les autorités compétentes d'un État membre accordent une autre signification, plus large, à la notion de `rejet' que celle de la directive? 5) a) Si les questions 3, sous a), et/ou 3, sous b), ou la question 4 reçoivent une réponse affirmative, l'article 3 de la directive 76/464/CEE permet-il, combiné ou non avec l'article 10 de cette directive, que, lors de l'appréciation de demandes d'autorisation, des exigences soient établies qui ne figurent pas dans la directive, comme l'obligation de procéder à un examen en vue de trouver des alternatives moins polluantes ou de choisir de telles alternatives? b) Dans l'affirmative, les exigences complémentaires peuvent-elles entraîner que l'octroi de l'autorisation ne soit pas possible ou qu'il ne le soit qu'à titre tout à fait exceptionnel? 6) Si les questions 3, sous a), et/ou 3, sous b), ou la question 4 reçoivent une réponse affirmative, les conditions limitatives de la catégorie 32 de l'annexe I de la directive du 27 juillet 1976 concernant le rapprochement des dispositions législatives, réglementaires et administratives des États membres relatives à la limitation de la mise sur le marché et de l'emploi de certaines substances et préparations dangereuses (76/769/CEE), JO 1976, L 262, s'opposent-elles à ce qu'une autorité compétente d'un État membre, en appréciant les demandes d'autorisation concernant l'introduction par des utilisateurs professionnels dans l'eau de surface de bois traité avec de la créosote, établisse de tels critères d'appréciation, que cette utilisation ne soit pas possible ou qu'elle ne le soit qu'à titre tout à fait exceptionnel?» Sur la première question 29 Par cette question, la juridiction nationale demande, en substance, si la notion de «rejet» figurant à l'article 1er, paragraphe 2, sous d), de la directive 76/464 doit être interprétée en ce sens qu'elle comprend aussi la pollution provenant de sources significatives, y compris les sources multiples et diffuses, visées à l'article 5, paragraphe 1, de la directive 86/280. 30 Le gouvernement néerlandais, en se référant au texte des deux directives, fait valoir que le droit communautaire a mis en place deux systèmes complémentaires. Le système instauré par la directive 76/464 consacrerait l'obligation de détenir une autorisation pour chaque rejet imputable à un acte, alors que le système mis en place par la directive 86/280 prévoirait l'élimination de la pollution au moyen de programmes dans les cas où, en raison de son caractère diffus, celle-ci ne peut pas être imputée clairement à un acte. Les deux systèmes étant complémentaires, la notion de «rejet» ne comprendrait pas celle de «sources multiples et diffuses». 31 Selon le gouvernement finlandais, la notion de rejet visée par la directive 76/464 comprend également un rejet indirect causant la pollution des eaux. 32 La Commission soutient que la notion de «rejet» au sens de l'article 1er, paragraphe 2, sous d), de la directive 76/464 couvre toutes les sources de rejet, y compris les «sources multiples et diffuses» qui ne constituent qu'une modalité de rejet des substances. Toutefois, l'obligation de détenir une autorisation, prévue aux articles 3 et 7 de la directive 76/464, ne serait applicable que lorsqu'il existe un lien causal entre l'opération de rejet et la pollution que cette directive a pour objectif d'éliminer ou de réduire. 33 En vue de répondre à la question posée, il convient de considérer successivement la notion de «rejet» visée par la directive 76/464 et la notion de «pollution» provenant de sources significatives, y compris les sources multiples et diffuses, figurant à l'article 5, paragraphe 1, de la directive 86/280. 34 Concernant en premier lieu la notion de «rejet», il importe de rappeler que, aux termes de l'article 1er, paragraphe 2, sous d), de la directive 76/464, elle est définie comme «l'introduction dans les eaux visées au paragraphe 1 des substances énumérées sur la liste I ou la liste II de l'annexe...». 35 Afin de préciser si cette définition couvre toute source de pollution, comme le prétend la Commission, ou seulement la pollution causée par un acte, comme le soutient le gouvernement néerlandais, il convient de prendre en considération la notion de «pollution» visée par la directive 76/464. En effet, la notion de «rejet» au sens de cette dernière ne saurait avoir, quant aux sources de pollution qui en relèvent, une étendue différente de celle de la notion de «pollution» au sens de la même directive. 36 L'article 1er, paragraphe 2, sous e), de ladite directive dispose à cet égard que l'on entend par «pollution» le rejet de substances ou d'énergie effectué par l'homme dans le milieu aquatique, directement ou indirectement, et ayant des conséquences de nature à mettre en danger la santé humaine, à nuire aux ressources vivantes et au système écologique aquatique, à porter atteinte aux agréments ou à gêner d'autres utilisations légitimes des eaux. 37 Il en résulte que la notion de «rejet» figurant à l'article 1er, paragraphe 2, sous d), de la directive 76/464 doit être entendue en ce sens qu'elle vise tout acte imputable à une personne par lequel est introduite, directement ou indirectement, dans les eaux auxquelles s'applique cette directive, l'une des substances dangereuses énumérées sur la liste I ou la liste II de son annexe. 38 Cette interprétation est corroborée par le système mis en place par la directive 76/464 dont les articles 3 et 7, paragraphe 2, soumettent à la délivrance d'une autorisation assurant le respect des valeurs limites communautaires et fixant les normes d'émission nationales tout rejet, effectué dans les eaux visées à l'article 1er de ladite directive, de substances relevant de la liste I ou de la liste II de l'annexe de celle-ci. Or, tant la demande que, le cas échéant, la délivrance de l'autorisation n'ont de sens que si le rejet est susceptible d'être imputé à une personne. 39 Concernant en second lieu la notion de «pollution» provenant de sources significatives, y compris les sources multiples et diffuses, figurant à l'article 5, paragraphe 1, de la directive 86/280, il ressort du libellé même de cette disposition que l'obligation faite aux États membres d'éviter ou d'éliminer, au moyen de programmes spécifiques, la pollution provenant de telles sources ne vise pas les sources de rejets soumises au régime des valeurs limites communautaires ou des normes d'émission nationales, c'est-à-dire les hypothèses où la pollution est causée par suite d'un acte imputable à une personne, lesquelles sont soumises au régime mis en place par la directive 76/464. 40 Il en résulte que les sources significatives de substances, y compris les sources multiples et diffuses, visées à l'article 5, paragraphe 1, de la directive 86/280, concernent les hypothèses où la pollution ne peut pas, précisément en raison de son caractère diffus, être imputée à une personne et ne peut, dans ces conditions, faire l'objet d'une autorisation préalable. 41 C'est la raison pour laquelle, aucune obligation d'autorisation n'étant envisageable, l'article 5, paragraphe 1, de la directive 86/280 impose aux États membres d'éviter ou d'éliminer ce type de pollution au moyen de programmes spécifiques et, ainsi qu'il ressort du dixième considérant de celle-ci, les pouvoirs d'action nécessaires à cet effet ne découlent pas de la directive 76/464, mais de l'article 235 du traité. 42 Il ressort de ce qui précède que le droit communautaire a mis en place deux régimes distincts pour lutter contre la pollution des eaux de surface par des substances dangereuses: d'une part, un régime d'autorisation, prévu aux articles 3 et 7 de la directive 76/464 et applicable lorsque la pollution provient d'un acte imputable à une personne prenant la forme d'un rejet et, d'autre part, un régime de programmes spécifiques, prévu à l'article 5 de la directive 86/280 et applicable lorsque la pollution ne peut pas être imputée à une personne, parce qu'elle provient de sources multiples et diffuses. 43 Dès lors, il convient de répondre à la première question que la notion de «rejet» figurant à l'article 1er, paragraphe 2, sous d), de la directive 76/464 doit être interprétée en ce sens qu'elle ne comprend pas la pollution provenant de sources significatives, y compris les sources multiples et diffuses, visées à l'article 5, paragraphe 1, de la directive 86/280. Sur la deuxième question 44 Afin de répondre à cette question, posée en cas de réponse négative à la question précédente, il importe de relever que, ainsi qu'il ressort des faits au principal, le dégagement de créosote et donc la pollution des eaux de surface sont la conséquence de l'introduction par Nederhoff, dans celles-ci, de poteaux de bois traités à la créosote. 45 Dès lors, eu égard à la constatation effectuée au point 40 du présent arrêt, il convient de répondre à cette question que la notion de «sources significatives ... y compris les sources multiples et diffuses» figurant à l'article 5, paragraphe 1, de la directive 86/280 doit être interprétée en ce sens que n'en relève pas le dégagement de créosote par des poteaux de bois implantés dans les eaux de surface, dès lors que la pollution causée par cette substance est imputable à une personne. Sur la troisième question 46 Cette question, posée notamment en cas de réponse négative aux deux questions précédentes, distingue deux hypothèses qui, ainsi que M. l'avocat général le relève au point 27 de ses conclusions, peuvent, en réalité, être ramenées à un phénomène unique, à savoir la libération dans les eaux de surface de particules polluantes du fait de l'implantation par Nederhoff dans ces eaux de poteaux de bois traités à la créosote. 47 Eu égard à la constatation effectuée au point 37 du présent arrêt, un tel phénomène constitue un «rejet» au sens de l'article 1er, paragraphe 2, sous d), de la directive 76/464, dans la mesure où la pollution des eaux de surface provient d'un acte imputable à une personne, à savoir l'implantation dans ces eaux de poteaux de bois traités à la créosote, laquelle, au contact de l'eau, se libère du bois sous forme de particules polluantes. 48 Dès lors, il convient de répondre à la troisième question que la notion de «rejet» figurant à l'article 1er, paragraphe 2, sous d), de la directive 76/464 doit être interprétée en ce sens qu'en relève l'implantation par une personne dans les eaux de surface de poteaux de bois traités à la créosote. Sur la quatrième question 49 Ainsi qu'il ressort de son libellé, cette question est posée en cas de réponse négative à la troisième question. 50 Eu égard à la réponse apportée à la troisième question, il n'y a pas lieu de répondre à la quatrième question. Sur la cinquième question 51 Par cette question, posée notamment en cas de réponse affirmative à la troisième question, la juridiction nationale demande si l'article 3 de la directive 76/464, lu le cas échéant en combinaison avec l'article 10 de celle-ci, permet aux États membres de subordonner la délivrance d'une autorisation de rejet à des exigences supplémentaires non prévues par cette directive, telle l'obligation de rechercher ou de choisir des solutions alternatives ayant un impact moins important sur l'environnement, et, en cas de réponse affirmative, si une telle exigence peut avoir pour effet de rendre impossible ou tout à fait exceptionnelle la délivrance de l'autorisation. 52 Il convient de relever à cet égard que l'article 3 de la directive 76/464 soumet à une autorisation préalable délivrée par l'autorité compétente de l'État membre concerné et fixant des normes d'émission tout rejet de substances relevant de la liste I de l'annexe de cette directive dans les eaux visées à l'article 1er de celle-ci. 53 S'agissant des rejets de telles substances, l'article 5, paragraphe 2, de la même directive prévoit que, «Pour chaque autorisation, l'autorité compétente de l'État membre concerné peut fixer, si cela est nécessaire, des normes d'émission plus sévères que celles résultant de l'application des valeurs limites arrêtées par le Conseil en vertu de l'article 6, notamment en tenant compte de la toxicité, de la persistance et de la bioaccumulation de la substance considérée dans le milieu dans lequel le rejet est effectué». 54 Enfin, de manière plus générale, il y a lieu de rappeler que l'article 10 de la directive 76/464 autorise les États membres à prendre des mesures plus sévères que celles qu'elle a prévues. 55 Il ressort de ces dispositions que la directive 76/464 permet aux États membres de subordonner la délivrance d'une autorisation de rejet à des exigences supplémentaires non prévues par cette directive en vue de protéger le milieu aquatique de la Communauté contre la pollution causée par certaines substances dangereuses. 56 L'obligation de rechercher ou de choisir des solutions alternatives ayant un impact moins important sur l'environnement constitue une telle exigence et, dès lors, les États membres peuvent valablement subordonner la délivrance de l'autorisation de rejet au respect de cette obligation. 57 Quant à la question de savoir si une telle exigence supplémentaire peut avoir pour effet de rendre la délivrance de l'autorisation tout à fait exceptionnelle ou même impossible, il importe de relever que la substance dont il s'agit dans l'affaire au principal, à savoir la créosote, appartient aux familles et groupes de substances énumérés sur la liste I de l'annexe de la directive 76/464 pour lesquels, conformément à l'article 2 de celle-ci, les États membres ont l'obligation de prendre les mesures appropriées afin d'éliminer la pollution. 58 Dès lors, même si l'exigence supplémentaire en cause a pour effet de rendre tout à fait exceptionnelle, voire impossible, la délivrance de l'autorisation, une telle conséquence demeure conforme à l'objectif poursuivi par la directive pour ce type de substances. 59 La circonstance que la créosote relève provisoirement, compte tenu du fait que le Conseil n'en a pas fixé les valeurs limites, du régime applicable aux substances énumérées sur la liste II de l'annexe de la directive 76/464, pour lesquelles les États membres ont simplement l'obligation de réduire la pollution, et non de l'éliminer, n'est pas de nature à modifier cette constatation. 60 En effet, si les États membres ont, en tout état de cause, pour les substances de la liste II, l'obligation de réduire la pollution, ils peuvent également, conformément à l'article 10 de ladite directive, prendre des mesures plus sévères en vue d'éliminer la pollution causée par ces substances, et ce d'autant plus que la substance dont il s'agit n'est que provisoirement soumise au régime des substances de la liste II. 61 Eu égard aux considérations qui précèdent, il convient de répondre à la cinquième question que la directive 76/464 permet aux États membres de subordonner la délivrance d'une autorisation de rejet à des exigences supplémentaires non prévues par cette directive en vue de protéger le milieu aquatique de la Communauté contre la pollution causée par certaines substances dangereuses. L'obligation de rechercher ou de choisir des solutions alternatives ayant un impact moins important sur l'environnement constitue une telle exigence, même si celle-ci peut avoir pour effet de rendre impossible ou tout à fait exceptionnelle la délivrance de l'autorisation. Sur la sixième question 62 Par cette question, posée notamment en cas de réponse affirmative à la troisième question, la juridiction nationale demande si les conditions limitatives prévues pour l'utilisation de la créosote au point 32 de l'annexe I de la directive 76/769, telle que modifiée par la directive 94/60, s'opposent à ce qu'une autorité d'un État membre, en appréciant les demandes d'autorisation concernant l'introduction par des utilisateurs professionnels dans les eaux de surface de bois traité avec cette substance, établisse des critères d'appréciation tels que l'utilisation de celle-ci soit impossible ou tout à fait exceptionnelle. 63 Est ainsi soulevée la question de savoir si la directive 76/769, telle que modifiée, qui se borne à instaurer des restrictions à la mise sur le marché et à l'emploi du bois traité à la créosote, s'oppose à une mesure nationale en matière de protection des eaux qui a pour effet d'interdire ou de ne permettre qu'exceptionnellement l'utilisation de cette substance pour le traitement du bois qui sera introduit dans les eaux de surface. 64 A supposer même que les effets d'une mesure nationale, telle que celle en cause au principal, puissent être considérés comme entravant la libre circulation des produits contenant de la créosote, telle que celle-ci est réglementée par la directive 76/769, il suffit de constater que, selon son article 1er, la directive 76/769 s'applique «sans préjudice d'autres dispositions communautaires en la matière». 65 Telles sont les dispositions de la directive 76/464 dont l'article 10, ainsi qu'il a été dit au point 61 du présent arrêt, permet aux États membres d'adopter, en matière de rejets, des mesures pouvant aller jusqu'à rendre impossible ou tout à fait exceptionnelle la délivrance de l'autorisation de rejet et, en conséquence, également impossible ou tout à fait exceptionnelle l'utilisation concrète de la substance dangereuse qui est en rapport avec le rejet. 66 Par conséquent, il y a lieu de répondre à la sixième question que les conditions limitatives prévues pour l'utilisation de la créosote au point 32 de l'annexe I de la directive 76/769, telle que modifiée par la directive 94/60, ne s'opposent pas à ce qu'une autorité d'un État membre, en appréciant les demandes d'autorisation concernant l'introduction par des utilisateurs professionnels dans les eaux de surface de bois traité avec cette substance, établisse des critères d'appréciation tels que l'utilisation de celle-ci soit impossible ou tout à fait exceptionnelle. Décisions sur les dépenses Sur les dépens 67 Les frais exposés par les gouvernements néerlandais et finlandais, ainsi que par la Commission, qui ont soumis des observations à la Cour, ne peuvent faire l'objet d'un remboursement. La procédure revêtant, à l'égard des parties au principal, le caractère d'un incident soulevé devant la juridiction nationale, il appartient à celle-ci de statuer sur les dépens. Dispositif Par ces motifs, LA COUR (sixième chambre), statuant sur les questions à elle soumises par le Nederlandse Raad van State, par arrêt du 17 juin 1997, dit pour droit: 1) La notion de «rejet» figurant à l'article 1er, paragraphe 2, sous d), de la directive 76/464/CEE du Conseil, du 4 mai 1976, concernant la pollution causée par certaines substances dangereuses déversées dans le milieu aquatique de la Communauté, doit être interprétée en ce sens qu'elle ne comprend pas la pollution provenant de sources significatives, y compris les sources multiples et diffuses, visées à l'article 5, paragraphe 1, de la directive 86/280/CEE du Conseil, du 12 juin 1986, concernant les valeurs limites et les objectifs de qualité pour les rejets de certaines substances dangereuses relevant de la liste I de l'annexe de la directive 76/464. 2) La notion de «sources significatives ... y compris les sources multiples et diffuses» figurant à l'article 5, paragraphe 1, de la directive 86/280 doit être interprétée en ce sens que n'en relève pas le dégagement de créosote par des poteaux de bois implantés dans les eaux de surface, dès lors que la pollution causée par cette substance est imputable à une personne. 3) La notion de «rejet» figurant à l'article 1er, paragraphe 2, sous d), de la directive 76/464 doit être interprétée en ce sens qu'en relève l'implantation par une personne dans les eaux de surface de poteaux de bois traités à la créosote. 4) La directive 76/464 permet aux États membres de subordonner la délivrance d'une autorisation de rejet à des exigences supplémentaires non prévues par cette directive en vue de protéger le milieu aquatique de la Communauté contre la pollution causée par certaines substances dangereuses. L'obligation de rechercher ou de choisir des solutions alternatives ayant un impact moins important sur l'environnement constitue une telle exigence, même si celle-ci peut avoir pour effet de rendre impossible ou tout à fait exceptionnelle la délivrance de l'autorisation. 5) Les conditions limitatives prévues pour l'utilisation de la créosote au point 32 de l'annexe I de la directive 76/769/CEE du Conseil, du 27 juillet 1976, concernant le rapprochement des dispositions législatives, réglementaires et administratives des États membres relatives à la limitation de la mise sur le marché et de l'emploi de certaines substances et préparations dangereuses, telle que modifiée par la directive 94/60/CE du Parlement européen et du Conseil, du 20 décembre 1994, ne s'opposent pas à ce qu'une autorité d'un État membre, en appréciant les demandes d'autorisation concernant l'introduction par des utilisateurs professionnels dans les eaux de surface de bois traité avec cette substance, établisse des critères d'appréciation tels que l'utilisation de celle-ci soit impossible ou tout à fait exceptionnelle.

61995CJ0234

da

Dommens præmisser 1 Ved staevning registreret paa Domstolens Justitskontor den 5. juli 1995 har Kommissionen for De Europaeiske Faellesskaber i medfoer EF-traktatens artikel 169 anlagt sag med paastand om, at det fastslaas, at Den Franske Republik ikke har sat de noedvendige love og administrative bestemmelser i kraft for at efterkomme Raadets direktiv 92/50/EOEF af 18. juni 1992 om samordning af fremgangsmaaderne ved indgaaelse af offentlige tjenesteydelsesaftaler (EFT L 209, s. 1, herefter "direktivet"), subsidiaert, at den ikke straks har underrettet Kommissionen om saadanne bestemmelser, og at den saaledes har tilsidesat sine forpligtelser i henhold til direktivet og navnlig dettes artikel 44. 2 I henhold til direktivets artikel 44, stk. 1, foerste afsnit, skulle medlemsstaterne saette de noedvendige love og administrative bestemmelser i kraft for at efterkomme direktivet inden den 1. juli 1993 og straks underrette Kommissionen herom. 3 Da Kommissionen ikke havde modtaget underretning om de bestemmelser, Den Franske Republik havde udstedt for at efterkomme direktivet, tilstillede Kommissionen den 9. august 1993 den franske regering en aabningsskrivelse, hvori den anmodede regeringen om at fremkomme med sine bemaerkninger inden for en frist paa to maaneder. 4 Da aabningsskrivelsen ikke blev besvaret, fremsatte Kommissionen den 26. september 1994 en begrundet udtalelse over for den franske regering, hvori regeringen blev anmodet om at traeffe de noedvendige foranstaltninger for at efterkomme udtalelsen inden for en frist paa to maaneder. 5 Som svar paa den begrundede udtalelse meddelte den franske regering Kommissionen, at der var blevet fremsat et lovforslag i senatet som bl.a. vedroerte tjenesteydelsesaftaler. Da Kommissionen ikke havde andre oplysninger om den paagaeldende lovgivningsprocedure, anlagde den naervaerende sag. 6 Den franske regering har ikke bestridt traktatbruddet. 7 For saa vidt angaar private organer, der udfoerer opgaver i almenhedens interesse, og som er undergivet offentligt tilsyn, har regeringen imidlertid gjort gaeldende, at der er fremsat et lovforslag, hvis formaal navnlig er, at lov nr. 91-3 af 3. januar 1991 om gennemskuelighed og forskriftsmaessighed med hensyn til fremgangsmaaderne ved indgaaelse af offentlige aftaler ogsaa skal omfatte tjenesteydelsesaftaler, der indgaas af de paagaeldende organer. Den naevnte lov, hvorefter indgaaelsen af naermere angivne aftaler er undergivet regler om offentliggoerelse og om offentligt udbud, omfatter paa nuvaerende tidspunkt kun bygge- og anlaegskontrakter, der indgaas af de naevnte enheder. En udvidelse af disse procedurer til ogsaa at omfatte tjenesteydelsesaftaler skulle blive gennemfoert ved udstedelsen af et gennemfoerelsesdekret om aendring af dekret nr. 92-311 af 31. marts 1992. 8 Med hensyn til aftaler, der indgaas af staten og af lokale myndigheder, har den franske regering fremhaevet, at direktivet vil blive gennemfoert ved et dekret, som udstedes af Conseil d' État, og som for tiden er til behandling under et sidste faellesministerielt samraad. 9 Da direktivet ikke er blevet gennemfoert inden for den fastsatte frist, maa den paastand, Kommissionen har nedlagt paa dette punkt, tages til foelge. 10 Det maa herefter fastslaas, at Den Franske Republik ikke inden for den fastsatte frist har sat de noedvendige love og administrative bestemmelser i kraft for at efterkomme direktivet og saaledes har tilsidesat sine forpligtelser i henhold til direktivets artikel 44, stk. 1. Afgørelse om sagsomkostninger Sagens omkostninger 11 I henhold til procesreglementets artikel 69, stk. 2, paalaegges det den tabende part at betale sagens omkostninger, saafremt der er nedlagt paastand herom. Kommissionen har nedlagt paastand om, at Den Franske Republik tilpligtes at betale sagens omkostninger. Da Den Franske Republik har tabt sagen, boer den betale sagens omkostninger. Afgørelse Paa grundlag af disse praemisser udtaler og bestemmer DOMSTOLEN (Femte Afdeling) 1) Den Franske Republik har ikke inden for den fastsatte frist sat de noedvendige love og administrative bestemmelser i kraft for at efterkomme Raadets direktiv 92/50/EOEF af 18. juni 1992 om samordning af fremgangsmaaderne ved indgaaelse af offentlige tjenesteydelsesaftaler og har saaledes tilsidesat sine forpligtelser i henhold til direktivets artikel 44, stk. 1. 2) Den Franske Republik betaler sagens omkostninger.

62003TJ0320

nl

De voorgeschiedenis van het geding 1       Op 2 maart 2001 heeft verzoekster bij het Bureau voor harmonisatie binnen de interne markt (merken, tekeningen en modellen) (BHIM) een gemeenschapsmerkaanvraag ingediend krachtens verordening (EG) nr. 40/94 van de Raad van 20 december 1993 inzake het gemeenschapsmerk (PB 1994, L 11, blz. 1). 2       De inschrijvingsaanvraag betreft het woordteken LIVE RICHLY. 3       De diensten waarvoor de merkaanvraag werd ingediend, behoren tot klasse 36 in de zin van de Overeenkomst van Nice van 15 juni 1957 betreffende de internationale classificatie van de waren en diensten ten behoeve van de inschrijving van merken, zoals herzien en gewijzigd. Zij zijn omschreven als volgt: „Financiële diensten, monetaire diensten, makelaardij in onroerende goederen; met name dienstverlening van banken; creditcards; commerciële en consumentenleningen en ‑financiering; onroerende goederen en makelaardij in onroerende goederen; beheer, planning en consultancy inzake trusts, onroerende goederen en fiduciaire zaken; investeringen en investeringsadvisering en ‑consultancy; waardepapierenmakelaardij en ‑handel ter vergemakkelijking van beveiligde financiële transacties; verzekeringsdiensten; met name afsluiting en verkoop van onroerend goed‑, ongevallen‑ en levensverzekeringen en annuïteitencontracten”. 4       Bij brief van 3 juli 2001 heeft de onderzoekster laten weten dat het merk LIVE RICHLY niet kon worden ingeschreven wegens het ontbreken van onderscheidend vermogen. In haar brief van 8 augustus 2001 heeft verzoekster dit standpunt van de onderzoekster betwist en haar verzocht, de inschrijvingsaanvraag in te willigen. Bij beslissing van 4 december 2001 (hierna: „beslissing van de onderzoekster”) bleef de onderzoekster bij haar afwijzing van de aanvraag tot inschrijving van het merk LIVE RICHLY. 5       Op 22 januari 2002 heeft verzoekster krachtens de artikelen 57 tot en met 62 van verordening nr. 40/94 bij het BHIM beroep ingesteld tegen de beslissing van de onderzoekster. 6       Bij beslissing van 25 juni 2003 (hierna: „bestreden beslissing”) heeft de derde kamer van beroep dit beroep verworpen en aldus de afwijzingsbeslissing van de onderzoekster bevestigd. De kamer van beroep heeft in wezen geoordeeld dat het merk LIVE RICHLY niet voldoet aan de vereisten van artikel 7, lid 1, sub b, van verordening nr. 40/94, aangezien het door het betrokken publiek gewoon als een lovende formulering en niet als een aanduiding van de commerciële herkomst van de betrokken diensten zal worden opgevat. De procedure en de conclusies van partijen 7       Bij verzoekschrift, neergelegd ter griffie van het Gerecht op 15 september 2003, heeft verzoekster krachtens artikel 63 van verordening nr. 40/94 beroep ingesteld tegen de bestreden beslissing. Na de indiening van de memorie van antwoord van verweerder, waarin deze erop wees dat het merk LIVE RICHLY door de onderzoekster was aanvaard voor verzekeringsdiensten en makelaardij in onroerende goederen, heeft verzoekster overeenkomstig artikel 135, lid 2, van het Reglement voor de procesvoering van het Gerecht verzocht, een memorie van repliek te mogen indienen. Bij beschikking van de president van de Derde kamer van 19 februari 2004 werd verzoekster toegestaan, een memorie van repliek in te dienen. 8       Op rapport van de rechter-rapporteur heeft het Gerecht (Derde kamer) besloten, partijen schriftelijke vragen te stellen en tot de mondelinge behandeling over te gaan. Partijen hebben binnen de gestelde termijnen op deze vragen geantwoord. 9       Ter terechtzitting van 9 december 2004 zijn partijen gehoord in hun pleidooien en in hun antwoorden op de vragen van het Gerecht. Tijdens deze terechtzitting heeft verweerder bevestigd dat het merk LIVE RICHLY kan worden ingeschreven voor verzekeringsdiensten en makelaardij in onroerende goederen. Daarop heeft verzoekster erkend dat deze diensten niet langer deel uitmaken van het voorwerp van het geschil voor het Gerecht, dat thans inhoudelijk is beperkt tot de financiële en monetaire diensten. Ten slotte heeft verzoekster verklaard dat zij, gelet op het arrest van het Hof van 21 oktober 2004, BHIM/Erpo Möbelwerk (C‑64/02 P, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie), niet langer betoogt dat voor het ontbreken van onderscheidend vermogen van een gemeenschapsmerk het bewijs van courant gebruik ervan is vereist. In het proces-verbaal van de terechtzitting is akte genomen van deze verklaringen van partijen. 10     Verzoekster concludeert dat het het Gerecht behage: –       de bestreden beslissing te vernietigen; –       verweerder te verwijzen in de kosten. 11     Verweerder concludeert dat het het Gerecht behage: –       het beroep te verwerpen; –       verzoekster te verwijzen in de kosten. In rechte De ontvankelijkheid van een aantal bewijsstukken van verzoekster De argumenten van partijen 12     Ter ondersteuning van haar betoog inzake het onderscheidend vermogen van het teken LIVE RICHLY legt verzoekster kopieën over van uittreksels uit merkendatabanken en uit internetpagina’s als bewijs dat zij als enige het aangevraagde teken voor de betrokken diensten gebruikt. 13     Verweerder is van mening dat deze documenten niet-ontvankelijk zijn omdat zij voor het eerst voor het Gerecht zijn overgelegd [zie in die zin arrest Gerecht van 6 maart 2003, DaimlerChrysler/BHIM (Grille), T‑128/01, Jurispr. blz. II‑701, punt 18]. Beoordeling door het Gerecht 14     Er zij aan herinnerd dat een beroep bij het Gerecht is gericht op toetsing van de rechtmatigheid van de beslissingen van de kamers van beroep van het BHIM in de zin van artikel 63 van verordening nr. 40/94 en dat in het kader van een vordering tot vernietiging de rechtmatigheid van de bestreden handeling moet worden beoordeeld aan de hand van de feiten en de rechtstoestand op de datum waarop de handeling is vastgesteld (arrest Hof van 7 februari 1979, Frankrijk/Commissie, 15/76 en 16/76, Jurispr. blz. 321, punt 7, en arrest Gerecht van 12 december 1996, Altmann e.a./Commissie, T‑177/94 en T‑377/94, Jurispr. blz. II‑2041, punt 119). Het Gerecht heeft derhalve niet tot taak de feiten opnieuw te onderzoeken tegen de achtergrond van bewijsstukken die voor het eerst voor hem zijn aangevoerd. Bijgevolg is het bewijsmateriaal dat voor het eerst voor het Gerecht is overgelegd, niet-ontvankelijk (zie in die zin arrest Grille, aangehaald in punt 13 supra, punt 18). 15     In casu is het duidelijk, en overigens door verzoekster niet betwist, dat de nieuwe documenten die zij heeft aangedragen ten bewijze dat zij als enige het merk LIVE RICHLY gebruikt, voor het eerst voor het Gerecht zijn overgelegd. Derhalve moeten deze documenten van verzoekster niet-ontvankelijk worden verklaard. 16     Aan deze conclusie wordt niet afgedaan door de drie argumenten die verzoekster ter terechtzitting heeft aangevoerd, te weten dat de overgelegde documenten slechts eerder opgeworpen elementen ondersteunen, dat deze elementen ambtshalve door het BHIM hadden moeten worden onderzocht, en ten slotte dat deze elementen geen wijziging brengen in het voorwerp van het geschil voor de kamer van beroep. Zoals reeds aangegeven in punt 14 supra, dient het Gerecht immers de rechtmatigheid van de beslissing van de kamer van beroep te toetsen. Bijgevolg moet deze toetsing gebeuren met inachtneming van het feitelijke en juridische kader van het geschil zoals dat voor de kamer van beroep was gebracht, en kan een partij geen wijziging brengen in de feitelijke en juridische gegevens op basis waarvan de rechtmatigheid van de beslissing van de kamer van beroep wordt getoetst [arrest Gerecht van 5 maart 2003, Unilever/BHIM (Ovaal tablet), T‑194/01, Jurispr. blz. II‑383, punt 16]. Zoals in punt 15 supra is vastgesteld, zijn de aangevoerde feiten nieuwe feiten die niet voor de kamer van beroep zijn aangedragen. Deze elementen maken dus geen deel uit van het feitelijke en juridische kader van het geschil zoals dat aanhangig was voor de kamer van beroep op het tijdstip waarop deze haar beslissing heeft genomen. Aan deze vaststelling doet niet af dat deze feitelijke elementen slechts eerder opgeworpen elementen ondersteunen of dat zij in casu geen wijziging brengen in het voorwerp van het geschil. Gelet op het feit dat het Gerecht de rechtmatigheid toetst, dient het dus geen standpunt in te nemen over deze elementen. Wat verder het argument betreft dat het BHIM deze elementen ambtshalve had moeten onderzoeken, zij eraan herinnerd dat uit artikel 74, lid 2, van verordening nr. 40/94 volgt dat de partijen de bewijsmiddelen waarop zij zich wensen te beroepen, tijdig voor het BHIM moeten aanvoeren. Bijgevolg kan het BHIM geen onrechtmatige beslissing worden aangewreven op grond van bewijselementen die verzoekster niet tijdig voor hem heeft aangevoerd. Het middel inzake schending van het recht om te worden gehoord De argumenten van partijen 17     Verzoekster voert aan dat het haar door artikel 73, tweede zin, van verordening nr. 40/94 toegekende recht om te worden gehoord in twee opzichten is geschonden. 18     In de eerste plaats is verzoekster van mening dat, terwijl de motivering van de weigeringsbeslissing van de onderzoekster op de zuiver economische betekenis van de term „richly” (rijk) berust, de kamer van beroep haar weigeringsbeslissing heeft gebaseerd op een door verzoekster zelf aangevoerde, andere en nader uitgewerkte definitie, volgens welke deze term „op rijke of verfijnde wijze; volledig en behoorlijk” (in a rich or elaborate manner; fully and appropriately) betekent. Deze nader uitgewerkte definitie van de term „richly” is evenwel door verzoekster als argument vóór de inschrijving van het betrokken merk aangevoerd. Door de inschrijving van het betrokken merk te weigeren op basis van een argument dat verzoekster in haar pleidooi voor de inschrijving had aangevoerd, heeft de kamer van beroep zich volgens verzoekster op een volledig nieuw element gebaseerd. Dat verzoekster door de kamer van beroep niet in de gelegenheid is gesteld, zich over dit nieuwe element uit te spreken, heeft geleid tot een schending van haar recht om te worden gehoord zoals bedoeld in artikel 73, tweede zin, van verordening nr. 40/94. Dienaangaande verwijst zij naar het arrest van het Hof van 26 juni 1980, National Panasonic/Commissie (136/79, Jurispr. blz. 2033, punt 21) en naar de beslissingen van de kamers van beroep van 10 april 2002, bébé/BEBÉ, R 1112/2000-3, en 27 februari 2003, MYKO VITAL/Miko, R 476/2002-3. 19     In de tweede plaats betoogt verzoekster dat de kamer van beroep haar recht om te worden gehoord heeft geschonden door te oordelen dat de consumenten weinig aandacht besteden aan de door het teken LIVE RICHLY aangeduide diensten, zonder verzoeksters standpunt hierover te vragen. 20     Volgens verweerder heeft de kamer van beroep zich niet op een nieuwe betekenis van de term „richly” (rijk) gebaseerd bij de bevestiging van de afwijzingsbeslissing van de onderzoekster. Bijgevolg heeft de kamer van beroep in dit opzicht verzoeksters recht om te worden gehoord niet geschonden. Verweerder maakt geen concrete opmerkingen over de tweede gestelde schending van het recht om te worden gehoord. Beoordeling door het Gerecht –       Voorafgaande opmerkingen 21     Volgens artikel 73, tweede zin, van verordening nr. 40/94 kunnen de beslissingen van het BHIM slechts worden genomen op gronden waartegen de partijen verweer hebben kunnen voeren. Deze bepaling bevestigt in het kader van het communautaire merkenrecht het algemene beginsel van bescherming van de rechten van de verdediging. 22     Dit algemene beginsel van gemeenschapsrecht vereist dat de adressaten van overheidsbeslissingen die aanmerkelijk in hun belangen worden getroffen, in staat worden gesteld hun standpunt behoorlijk kenbaar te maken [arrest Hof van 23 oktober 1974, Transocean Marine Paint/Commissie, 17/74, Jurispr. blz. 1063, punt 15, en arrest Gerecht van 27 februari 2002, Eurocool Logistik/BHIM (EUROCOOL), T‑34/00, Jurispr. blz. II‑683, punt 21]. 23     In casu dient te worden nagegaan, of de betekenis van de termen „live richly” op basis waarvan de kamer van beroep een andere redenering dan die van verzoekster heeft ontwikkeld, en de overweging van de kamer van beroep dat het betrokken publiek niet zeer aandachtig is, gronden zijn waartegen verzoekster geen verweer heeft kunnen voeren. 24     Dienaangaande moeten om te beginnen de verschillen tussen de beslissing van de onderzoekster en de bestreden beslissing ter zake van de door verzoekster aangevoerde punten worden onderzocht, aangezien schending van de rechten van de verdediging van verzoekster is uitgesloten wanneer er geen verschillen zijn. Indien de kamer van beroep zich in haar beslissing ertoe heeft beperkt, de beslissing van de onderzoekster op deze punten over te nemen, moet immers worden geoordeeld dat verzoekster met betrekking tot deze punten verweer heeft kunnen voeren tijdens de door haar ingestelde beroepsprocedure tegen de beslissing van de onderzoekster. –       De betekenissen van de termen „live richly” 25     Met betrekking tot de betekenis van de termen „live richly” zij vooreerst opgemerkt dat verzoekster in haar beroep voor de kamer van beroep erop heeft gewezen dat de term „rich” in de Collins dictionary wordt omschreven met als eerste betekenis „welvoorzien van rijkdom, van bezittingen, enz., veel bezitten” (well supplied with wealth, property, etc., owning much) en dat de term „richly” in hetzelfde woordenboek wordt gedefinieerd als „op rijke of verfijnde wijze”; „volledig en behoorlijk” (in a rich or elaborate manner; fully and appropriately). 26     Met betrekking tot het argument dat de rechten van de verdediging zijn geschonden omdat verzoekster geen verweer heeft kunnen voeren tegen de redenering die de kamer van beroep heeft ontwikkeld op grond van een andere betekenis van de termen „live richly” dan de door de onderzoekster in aanmerking genomen betekenis, zij opgemerkt dat de onderzoekster in haar beslissing heeft geoordeeld dat verzoeksters merk geen onderscheidend vermogen heeft om de volgende redenen: „Elke beroeps‑ of privé-investeerder wil zijn patrimonium vergroten en elke bank die in zekere mate succesvol is, maakt haar klanten rijker of stelt deze minstens in de gelegenheid om een rijk leven te leiden; alle concurrenten van verzoekster proberen klanten te werven met vergelijkbare slogans die louter de nadruk leggen op wat zij financieel kunnen bereiken. [...] Door investeringen is meer fortuin gemaakt dan op om het even welke andere wijze, te weten door hard werk of een erfenis. Wat wensen zij die voor dergelijke diensten betalen? Rijk worden of minstens een rijk leven leiden. De woorden ‚leven’ [live] en ‚rijk’ [richly] zijn beiden courant; de term ‚rijk’ heeft een positieve economische connotatie [...]” 27     Naar aanleiding van deze beslissing van de onderzoekster heeft verzoekster in haar beroep voor de kamer van beroep beklemtoond dat de termen „live richly” niet alleen in zuiver economische zin moeten worden opgevat, maar ook in een ruimere en vagere zin als een rijk gevuld leven of een leven vol nieuwe ervaringen. 28     In de bestreden beslissing heeft de kamer van beroep haar bevestiging van de inschrijvingsweigering door de onderzoekster in het bijzonder als volgt gemotiveerd: „10      [...] Volgens het Engelse woordenboek Collins betekent het woord RICHLY (‚rijk’) ‚op rijke of verfijnde wijze; volledig en behoorlijk’ (‚in a rich or elaborate manner; fully and appropriately’). 11      Uitgaande van deze definitie brengt het gecombineerde gebruik van de woorden LIVE en RICHLY in de context van de in de aanvraag opgegeven diensten een duidelijke boodschap met een lovende connotatie over. Het deelt de betrokken consumenten mee dat deze diensten hen in staat stellen een rijk leven te leiden. [...] 14      Met betrekking tot verzoeksters argument dat het woord RICHLY uiteenlopende connotaties heeft, moet worden opgemerkt dat het onderscheidend vermogen van een teken alleen mag worden beoordeeld in samenhang met de in de aanvraag opgegeven waren of diensten. De onderzoekster heeft dus terecht rekening gehouden met de betekenis die het woord RICHLY in combinatie met de in de aanvraag opgegeven diensten heeft.” 29     Aldus blijkt uit de beslissing van de onderzoekster allereerst dat rekening werd gehouden met de term „richly” in de zin van „geld, een fortuin bezitten”, en dus in economische zin. 30     Verder vloeit uit de bestreden beslissing voort dat de door de kamer van beroep voorgestane definitie van het woord „richly” onder meer „in a rich manner” betekent. Zoals verweerder opmerkt, wordt de term „rich” in de eerste plaats gedefinieerd als „welvoorzien van rijkdom, van bezittingen, enz., veel bezitten” (well supplied with wealth, property, etc., owning much). Dit standpunt wordt niet betwist door verzoekster, die in de loop van de procedure voor de kamer van beroep dezelfde definitie heeft aangevoerd en in haar verzoekschrift heeft erkend dat de term „rich” in de eerste plaats overeenstemt met „welvarend of vermogend” (prosperous or wealthy). Bijgevolg omvat de door de kamer van beroep voorgestane definitie de economische betekenis van de term „richly”, die ook door de onderzoekster in aanmerking is genomen. 31     Bovendien blijkt uit punt 14 van de bestreden beslissing dat de kamer van beroep het ermee eens was dat de onderzoekster de betekenis in aanmerking heeft genomen die de term „richly” heeft met betrekking tot de concrete diensten waarvoor de inschrijving van het merk is gevraagd. Bijgevolg is de kamer van beroep niet voorbijgegaan aan de economische betekenis van de term „richly”. 32     De door de kamer van beroep in aanmerking genomen betekenissen van het woord „richly” verschillen dus niet wezenlijk van de betekenissen die door de onderzoekster in aanmerking zijn genomen. 33     Aan deze conclusie wordt niet afgedaan door de overweging van de kamer van beroep dat zij de definitie van het begrip „richly” in aanmerking heeft genomen die meerdere betekenissen van het woord „richly” bevat. Een definitie met meerdere betekenissen moet immers worden geacht in aanmerking te zijn genomen, wanneer rekening is gehouden met één van de betekenissen ervan. De bevestiging door de kamer van beroep dat de onderzoekster de juiste betekenis van de term „richly” in aanmerking heeft genomen, verduidelijkt in casu met welke betekenis uit de definitie van deze term rekening is gehouden. 34     Wat ten slotte het gebruik van de uitdrukking „een rijk leven leiden of leven” (to lead a rich life or to live a rich life) betreft, zij opgemerkt dat deze uitdrukking zowel in de beslissing van de onderzoekster als in die van de kamer van beroep wordt gebruikt. Aangezien deze uitdrukking is opgebouwd rond het woord „rich” dat, zoals hierboven reeds aangegeven, een economische betekenis heeft, zet het gebruik ervan in de bestreden beslissing de voorgaande overwegingen niet op losse schroeven. 35     Met betrekking tot de verwijzing door verzoekster naar eerdere beslissingen van het BHIM volstaat het eraan te herinneren dat de rechtmatigheid van de beslissingen van de kamers van beroep uitsluitend moet worden beoordeeld op basis van verordening nr. 40/94, zoals uitgelegd door de gemeenschapsrechter, en niet op basis van een vroegere beslissingspraktijk van het BHIM [zie arrest Gerecht van 3 juli 2003, Alejandro/BHIM – Anheuser-Busch (BUDMEN), T‑129/01, Jurispr. blz. II‑2251, punt 61, en aldaar aangehaalde rechtspraak]. 36     Ten overvloede en in elk geval dient eraan te worden herinnerd dat het Gerecht reeds heeft geoordeeld dat de kamers van beroep hun beslissingen moeten kunnen nemen op gronden die niet voor de onderzoekster zijn behandeld, voorzover de belanghebbende partij opmerkingen heeft kunnen indienen over de feiten die van belang zijn voor de toepassing van de aan de orde zijnde rechtsbepaling. Krachtens het beginsel van functionele continuïteit tussen de onderzoekster en de kamers van beroep kunnen de kamers de aanvraag opnieuw onderzoeken, zonder beperkt te zijn door de redenering van de onderzoekster [arresten Gerecht van 16 februari 2000, Procter & Gamble/BHIM (Vorm van een stuk zeep), T‑122/99, Jurispr. blz. II‑265, punt 27, en 5 juni 2002, Hershey Foods/BHIM (Kiss Device with plume), T‑198/00, Jurispr. blz. II‑2567, punt 25]. 37     Zelfs al zou de kamer van beroep zijn afgeweken van het standpunt van de onderzoekster, in casu blijkt dat de kamer van beroep zich niet heeft gebaseerd op nieuwe feiten waarover verzoekster zich niet heeft kunnen uitspreken. Aangezien verzoekster zelf de ruimere interpretatie van de betekenis van het woord „richly” heeft verdedigd, kan zij niet aanvoeren dat zij daarover geen standpunt heeft kunnen innemen. Verder is het duidelijk dat de kamer van beroep slechts een andere redenering heeft ontwikkeld dan de door verzoekster verdedigde. Gelet op de in punt 36 supra aangehaalde rechtspraak kan dit dus op zich geen schending van de rechten van de verdediging van verzoekster opleveren. –       De aandacht van het betrokken publiek 38     Met betrekking tot verzoeksters stelling dat haar rechten van de verdediging zijn geschonden omdat zij geen verweer heeft kunnen voeren tegen het door de kamer van beroep in aanmerking genomen aandachtsniveau van het betrokken publiek, dienen eveneens eerst de verschillen tussen de beslissing van de kamer van beroep en die van de onderzoekster op dit punt te worden geanalyseerd. 39     De tweede zin van de beslissing van de onderzoekster luidt als volgt: „In antwoord op uw argument dat de door het merk overgebrachte boodschap vaag en onbepaald is, dient allereerst te worden opgemerkt dat de boodschap [sic] waarvoor het merk is bestemd, het publiek in ruime zin is, dat redelijk goed geïnformeerd, aandachtig en oplettend is [...]” 40     De kamer van beroep verklaart respectievelijk in de punten 13 en 15 van de bestreden beslissing: „13      Met betrekking tot de wijze waarop het in aanmerking komende publiek het teken LIVE RICHLY opvat, is de kamer van beroep – net als de onderzoekster – van mening dat deze slogan bestaat uit courante woorden die in samenhang met de in de aanvraag opgegeven diensten door het publiek gewoon worden begrepen als een lovende formulering en niet als een aanduiding van de commerciële herkomst van de betrokken diensten. [...] 15      Bovendien bevat de woordcombinatie LIVE RICHLY, naast de duidelijke verkoopbevorderende betekenis ervan, geen bestanddelen die het in aanmerking komende publiek in staat kunnen stellen, het teken gemakkelijk en onmiddellijk te onthouden als een voor de aangeduide diensten onderscheidend merk. Bij gebreke van achtergrondinformatie over het teken kan het doelpubliek dit teken niet anders opvatten dan in de verkoopbevorderende betekenis. De betrokken consument is niet zeer aandachtig. Wanneer een teken hem niet onmiddellijk de herkomst aangeeft van de waar die hij wil kopen, maar hem louter verkoopbevorderende en abstracte informatie geeft, zal hij niet de tijd nemen om zich te informeren over de verschillende mogelijke functies van het teken of om dit te memoriseren als een merk.” 41     Uit punt 15 van de bestreden beslissing, volgens hetwelk de betrokken consument niet zeer aandachtig is (not very attentive), heeft verzoekster afgeleid dat het aandachtsniveau van de betrokken consument laag is (low). 42     De opmerking dat een consument niet zeer aandachtig is, impliceert evenwel niet noodzakelijkerwijs dat het aandachtsniveau van deze consument laag is. Deze opmerking kan immers ook betekenen dat de betrokken consument, wiens aandacht voor het betrokken merk niet groot is, niettemin toch in redelijke mate daaraan aandacht besteedt. 43     In casu zij opgemerkt dat de kamer van beroep in punt 13 van de bestreden beslissing de analyse van de onderzoekster inzake de perceptie van het teken LIVE RICHLY door het in aanmerking komende publiek bevestigt. In de tweede zin van haar beslissing is de onderzoekster evenwel van oordeel dat de boodschap van het merk is bestemd voor het grote publiek, dat niet alleen redelijk geïnformeerd en oplettend, maar ook redelijk aandachtig is. 44     Bijgevolg dient te worden aangenomen dat de kamer van beroep met haar opmerking dat de betrokken consument niet zeer aandachtig is, eigenlijk van oordeel was dat de betrokken consument redelijk aandachtig is. Het standpunt dat de onderzoekster in de tweede zin van haar beslissing inneemt, is alleen anders geformuleerd door de kamer van beroep. 45     Aangezien de kamer van beroep het standpunt van de onderzoekster slechts heeft geparafraseerd, is verzoekster ten onrechte van mening dat de kamer van beroep is uitgegaan van een laag aandachtsniveau van het in aanmerking komende publiek zonder dat zij daarover een standpunt heeft kunnen innemen. 46     Om de hierboven genoemde redenen moeten de grieven inzake schending van de rechten van de verdediging van verzoekster worden afgewezen. Het middel inzake niet-nakoming van de motiveringsplicht 47     Verzoekster is in wezen van mening dat de bestreden beslissing niet naar behoren is gemotiveerd, omdat de inschrijving van het aangevraagde merk is geweigerd voor alle diensten waarvoor de inschrijving werd gevraagd, zonder nader aan te geven waarom de aanvraag werd afgewezen voor verzekeringsdiensten en makelaardij in onroerende goederen. Verweerder betwist dit middel en stelt dienaangaande dat het BHIM vanaf het begin van de procedure de inschrijving voor verzekeringsdiensten en makelaardij in onroerende goederen heeft aanvaard. 48     Het Gerecht merkt op dat verzoekster na de verklaring van verweerder ter terechtzitting dat het merk LIVE RICHLY kan worden ingeschreven voor verzekeringsdiensten en makelaardij in onroerende goederen, uitdrukkelijk heeft erkend dat het voorwerp van het geschil thans inhoudelijk is beperkt tot financiële en monetaire diensten. Verzoekster heeft dus de facto afstand gedaan van haar middel inzake ontoereikende motivering, dat alleen betrekking had op verzekeringsdiensten en makelaardij in onroerende goederen. Het Gerecht behoeft dus geen uitspraak te doen over dit middel. Het middel inzake schending van artikel 7, lid 1, sub b, van verordening nr. 40/94 De argumenten van partijen 49     Volgens verzoekster moet de bestreden beslissing van de kamer van beroep ook worden vernietigd omdat ze is gebaseerd op een verkeerde uitlegging van artikel 7, lid 1, sub b, van verordening nr. 40/94, dat betrekking heeft op het ontbreken van onderscheidend vermogen als absolute weigeringsgrond voor inschrijving van een gemeenschapsmerk. 50     Verzoekster beklemtoont om te beginnen dat zowel uit de rechtspraak van het Gerecht als uit de praktijk van de kamers van beroep blijkt dat op slogans dezelfde criteria moeten worden toegepast als op alle andere soorten merken [arrest Gerecht van 11 december 2001, Erpo Möbelwerk/BHIM (DAS PRINZIP DER BEQUEMLICHKEIT), T‑138/00, Jurispr. blz. II‑3739, punt 44, en beslissing kamer van beroep van 11 februari 1999, BEAUTY ISN’T ABOUT LOOKING YOUNG BUT LOOKING GOOD, R 73/1998-2]. In casu is verzoekster van mening dat de kamer van beroep de inschrijving van het woordteken alleen heeft geweigerd op grond dat het een lovende slogan betreft, zonder zich uit te spreken over de geschiktheid van dit teken om de betrokken diensten te onderscheiden. 51     Verder wijst verzoekster erop dat de kamer van beroep heeft erkend dat de termen „live richly” niet beschrijvend zijn. Dit heeft volgens verzoekster tot gevolg dat de kamer van beroep zich voor het bewijs van het ontbreken van onderscheidend vermogen van het betrokken merk niet uitsluitend mag baseren op het lovende karakter van de formulering, zoals zij in casu heeft gedaan. Verzoekster verwijst in dit verband naar verschillende beslissingen van de kamers van beroep. 52     Anders dan de kamer van beroep, die volgens verzoekster zonder goede gronden van mening is dat de termen „live richly” gewoon een lovende formulering met een duidelijke betekenis zijn, stelt verzoekster dat deze termen op verschillende wijzen kunnen worden uitgelegd door de vage, onbepaalde en dubbelzinnige betekenis ervan, in het bijzonder bij het gebruik ervan voor financiële en monetaire diensten. Volgens verzoekster is het aangevraagde merk, LIVE RICHLY, een woordspeling die als zodanig weinig betekent, aangezien er waarschijnlijk evenveel manieren zijn om rijk te leven als er menselijke wezens zijn en elke consument deze slogan op zijn eigen manier zal interpreteren. Voorts is verzoekster van mening dat de consumenten die met de betrokken slogan worden geconfronteerd, verrast, geërgerd of verbijsterd zullen zijn, omdat zij niet verwachten dat een bank financiële diensten aanbiedt waarbij zij worden uitgenodigd om „rijk te leven”, hetgeen het onderscheidend vermogen van het merk LIVE RICHLY aantoont. Ter onderbouwing van haar betoog verwijst verzoekster naar de definitie van de term „rich” in de Collins English Dictionary (uitgave 1995), de verschillende uitlegging van de term „richly” door de kamer van beroep en de onderzoekster, de beslissing van de kamer van beroep van 1 oktober 2001, ES GIBT SIE NOCH, DIE GUTEN DINGE (R 393/2000-1), reclamecampagnes in de Verenigde Staten van Amerika en de commentaren waartoe deze campagnes op internet hebben geleid. Zij is in het bijzonder van mening dat deze commentaren aantonen dat de wijze waarop de consumenten dit merk opvatten, verre van eenvoudig en rechtlijnig is. 53     Verder is verzoekster van mening dat de bestreden beslissing berust op de verkeerde veronderstelling dat het aandachtsniveau van het in aanmerking komende publiek laag is, terwijl dit in werkelijkheid hoog is. Volgens verzoekster is de gemiddelde consument van financiële diensten bijzonder voorzichtig en aandachtig, aangezien deze diensten niet „kant-en-klaar” (off the shelf), zoals een jeansbroek of melk, worden gekocht, en van cruciaal belang zijn in het leven van deze consument. Bijgevolg besteedt de gemiddelde consument meer tijd aan het zoeken van de betekenissen van deze slogan en memoriseert hij deze gemakkelijker bij gebruik ervan voor financiële diensten. 54     Uit de rechtspraak van het Gerecht inzake slogans en de beslissingspraktijk van de kamers van beroep blijkt volgens verzoekster dat de slogan LIVE RICHLY kan worden ingeschreven. In het arrest DAS PRINZIP DER BEQUEMLICHKEIT (aangehaald in punt 50 supra) en het arrest van 5 december 2002, Sykes Enterprises/BHIM (REAL PEOPLE, REAL SOLUTIONS) (T‑130/01, Jurispr. blz. II‑5179), heeft het Gerecht overwogen dat, anders dan de onderzoekster in haar brief van 3 juli 2001 heeft gesteld, het gebrek aan onderscheidend vermogen niet kan worden aangenomen op grond van het ontbreken van een – aanvullend – verbeeldingselement. Voorts heeft het Gerecht geoordeeld dat het gebruik van hetzelfde teken of van overeenstemmende tekens op de markt een beslissende rol speelt bij de beoordeling van het onderscheidend vermogen dat een merk van huis uit bezit. In het bijzonder heeft het Gerecht er volgens verzoekster in het arrest DAS PRINZIP DER BEQUEMLICHKEIT (aangehaald in punt 50 supra) op gewezen dat het gebrek aan onderscheidend vermogen alleen gerechtvaardigd kan worden indien is aangetoond dat het betrokken woordmerk gewoonlijk wordt gebruikt. In casu beklemtoont verzoekster enerzijds dat verweerder het gebruik van de termen „live richly” niet heeft aangetoond, en anderzijds dat deze termen nooit zijn gebruikt om financiële en monetaire diensten te verkopen of de verkoop ervan te bevorderen. Wegens de unieke en fantasievolle aard van haar slogan is verzoekster van mening dat haar merk onderscheidend vermogen in de zin van artikel 7, lid 1, sub b, van verordening nr. 40/94 heeft. 55     Uit de vaste praktijk van de kamers van beroep blijkt eveneens dat het merk LIVE RICHLY kan worden ingeschreven. Dienaangaande verwijst verzoekster naar de beslissing van 7 november 2001, WE GET IT DONE (R 1090/2000-4). Zij betoogt dat uit deze beslissing kan worden afgeleid dat de drempel voor niet-toepasselijkheid van artikel 7, lid 1, sub b, van verordening nr. 40/94 laag is, en voorts dat het BHIM moet aantonen dat een merk op grond van dit artikel niet kan worden ingeschreven, met dien verstande dat voor het bewijs van het ontbreken van onderscheidend vermogen niet kan worden volstaan met de verklaring dat een slogan banaal is of een zuiver lovende formulering vormt. Op grond van deze beslissing meent verzoekster dat de kamer van beroep niet heeft uitgelegd waarom de verkoopbevorderende en lovende kenmerken van de termen „live richly” in casu eraan in de weg staan dat de gemiddelde consument van financiële en monetaire diensten een verband legt tussen dit teken en verzoekster, en de slogan dus opvat als een merk. Volgens verzoekster kan de slogan op verschillende wijzen worden uitgelegd, memoriseert het in aanmerking komende publiek deze slogan onmiddellijk omdat het niet verwacht dat een financiële instelling de verkoop van haar diensten bevordert met een dergelijke slogan, en maakt zij als enige gebruik van deze slogan. 56     Verzoekster leidt uit de vaste praktijk van de kamers van beroep af dat het vage karakter van een slogan in aanmerking kan worden genomen om het onderscheidend vermogen van een teken vast te stellen (beslissing WE GET IT DONE, reeds aangehaald, beslissing van 25 februari 2002, Taking care of the world’s water ... and yours, R 135/2000-2, en beslissing van 18 september 2001, TEAM POWER, R 222/2001-1). Tevens leidt zij daaruit af dat de omstandigheid dat de betrokken slogan of een variant daarvan niet wordt gebruikt op de betrokken markt, een belangrijke aanwijzing vormt voor het bezitten van onderscheidend vermogen van huis uit (beslissing Taking care of the world’s water ... and yours, reeds aangehaald, beslissing TEAM POWER, reeds aangehaald, beslissing van 4 mei 1999, Früher an Später denken!, R 153/1998-2, beslissing van 5 juli 2000, UNLOCK THE POTENTIAL, R 689/1999-3, en beslissing van 5 juni 2002, WHATEVER WHENEVER, R 58/2001-4). 57     Verder wijst verzoekster op de inschrijving door het BHIM van een aantal slogans die de term „live” of „life” bevatten, waaronder make more of life, WHERE MONEY LIVES en SO YOU CAN ENJOY LIFE !, voor diensten van klasse 36 van de Overeenkomst van Nice die worden omschreven als „financiële en monetaire diensten en makelaardij in onroerende goederen”. De weigering van inschrijving van het merk LIVE RICHLY voor dezelfde diensten is daarmee onverenigbaar. 58     Zij vermeldt ook een aantal slogans die door de nationale bureaus van bepaalde lidstaten werden ingeschreven en waaruit blijkt dat minder onderscheidende slogans dan de in geding zijnde werden ingeschreven. 59     Verzoekster merkt op dat het merk LIVE RICHLY voor dezelfde diensten van klasse 36 van de Overeenkomst van Nice werd ingeschreven door de bevoegde merkenautoriteiten van tal van derde landen, waaronder het Commonwealth Australië en de Verenigde Staten van Amerika. Verzoekster erkent dat de Verenigde Staten van Amerika en het Commonwealth Australië geen lidstaten van de Europese Unie zijn, maar is niettemin van mening dat deze inschrijvingen van het merk LIVE RICHLY een belangrijke aanwijzing vormen voor de mogelijkheid om dit merk in Engelstalige landen in het algemeen in te schrijven. 60     Voorzover de betwisting alleen nog betrekking heeft op de inschrijving van het merk LIVE RICHLY voor financiële en monetaire diensten, voert verzoekster ten slotte aan dat het standpunt van verweerder, volgens hetwelk deze aanduiding geen onderscheidend vermogen heeft voor deze diensten, aangezien de termen „live richly” duidelijk als boodschap overbrengen een materieel rijker leven te leiden, terwijl zij wel onderscheidend vermogen heeft voor verzekeringsdiensten en makelaardij in onroerende goederen, willekeurig, onlogisch, paradoxaal en tegenstrijdig is. 61     Volgens verzoekster is deze conclusie gebaseerd op het feit dat het zowel bij financiële diensten en verzekeringsdiensten als bij financiële diensten en makelaardij in onroerende goederen om zeer verwante of zelfs om dezelfde diensten gaat. Overigens heeft verweerder daarop gewezen in eerdere beslissingen (beslissing kamer van beroep van 27 november 2002, TravelCard/AIR TRAVEL CARD, R 498/2001-3, beslissingen oppositieafdeling van 21 juli 2003, LLOYD/LLOYDS TSB, 1454-2003, en 11 november 2003, ADIGSA/ADIG GRUPPE GUT FÜR IHR GELD, 2451-2003). 62     Volgens verzoekster schuilt de grootste tegenstrijdigheid evenwel in de door verweerder gegeven rechtvaardiging voor het ontbreken van onderscheidend vermogen van het merk voor financiële en monetaire diensten, met name dat dit merk de boodschap overbrengt dat deze diensten het in aanmerking komende publiek minstens in de gelegenheid stellen, hun financiële activa uit te breiden en dus een materieel rijker leven te leiden. Zelfs indien deze perceptie van de slogan juist is – hetgeen verzoekster betwist –, dient te worden opgemerkt dat verzekeringsdiensten en makelaardij in onroerende goederen uit het oogpunt van de consument uiteindelijk ook de potentiële verrijking van het individu beogen. Derhalve meent verzoekster dat de kamer van beroep niet het bewijs van het ontbreken van onderscheidend vermogen van de termen „live richly” heeft geleverd, hoewel dit vereist is om de aanvraag tot inschrijving van dit merk op grond van artikel 7, lid 1, sub b, van verordening nr. 40/94 te kunnen afwijzen. Bijgevolg moet de beslissing tot gedeeltelijke weigering van inschrijving van het merk LIVE RICHLY voor de betrokken diensten worden vernietigd. 63     Verweerder betwist verzoeksters argumenten en is van mening dat deze argumenten de vaststelling van het ontbreken van onderscheidend vermogen van het aangevraagde merk niet op losse schroeven zetten. Beoordeling door het Gerecht –       Voorafgaande opmerkingen 64     Volgens artikel 7, lid 1, sub b, van verordening nr. 40/94 wordt de inschrijving geweigerd van „merken die elk onderscheidend vermogen missen”. Voorts bepaalt artikel 7, lid 2, van verordening nr. 40/94 dat „lid 1 [...] ook van toepassing [is] indien de weigeringsgronden slechts in een deel van de Gemeenschap bestaan”. 65     Blijkens de rechtspraak van het Gerecht is artikel 7, lid 1, sub b, van verordening nr. 40/94 inzonderheid gericht tegen merken die het in aanmerking komende publiek niet in staat stellen om bij een latere aankoop of opdracht van de betrokken waren of diensten een positieve aankoopervaring te herhalen of een negatieve te vermijden [arresten Gerecht van 27 februari 2002, Rewe-Zentral/BHIM (LITE), T‑79/00, Jurispr. blz. II‑705, punt 26, en EUROCOOL, aangehaald in punt 22 supra, punt 37]. Dit is met name het geval met tekens die gewoonlijk voor het op de markt brengen van de betrokken waren of diensten worden gebruikt. 66     Dit neemt niet weg dat de inschrijving van een merk, bestaande uit tekens of benamingen die reclameslogans, kwaliteitsaanduidingen of aansporingen tot het kopen van de door het merk aangeduide waren of diensten zijn, als zodanig niet is uitgesloten wegens dat gebruik (zie mutatis mutandis arrest Hof van 4 oktober 2001, Merz & Krell, C‑517/99, Jurispr. blz. I‑6959, punt 40). Een teken dat andere functies dan die van een merk in de klassieke betekenis vervult, heeft echter slechts onderscheidend vermogen in de zin van artikel 7, lid 1, sub b, van verordening nr. 40/94 wanneer het meteen kan worden opgevat als een aanduiding van de commerciële herkomst van de betrokken waren of diensten, zodat het in aanmerking komende publiek de waren of diensten van de merkhouder zonder gevaar van verwarring kan onderscheiden van die met een andere commerciële herkomst [arrest Gerecht van 3 juli 2003, Best Buy Concepts/BHIM (BEST BUY), T‑122/01, Jurispr. blz. II‑2235, punten 20 en 21]. 67     Het onderscheidend vermogen moet worden beoordeeld met betrekking tot de waren of diensten waarvoor inschrijving wordt aangevraagd en uitgaande van de perceptie van het in aanmerking komende publiek, dat wil zeggen de consumenten van die waren of diensten (arresten EUROCOOL, aangehaald in punt 22 supra, punt 38, en LITE, aangehaald in punt 65 supra, punt 27). 68     Ten slotte is blijkens de formulering van artikel 7, lid 1, sub b, van verordening nr. 40/94 een minimaal onderscheidend vermogen voldoende om de in deze bepaling genoemde weigeringsgrond uit te sluiten (arrest LITE, aangehaald in punt 65 supra, punt 28). –       Het in aanmerking komende publiek en het aandachtsniveau van dit publiek 69     Wat het in aanmerking komende publiek betreft, zij er om te beginnen aan herinnerd dat de aangeduide diensten financiële en monetaire diensten van klasse 36 van de Overeenkomst van Nice zijn. De doelgroep bestaat uit alle consumenten. Derhalve dient bij de beoordeling van het onderscheidend vermogen van het aangevraagde merk rekening te worden gehouden met de vermoedelijke verwachting van een normaal geïnformeerde, redelijk aandachtige en oplettende gemiddelde consument (zie mutatis mutandis arrest Hof van 16 juli 1998, Gut Springenheide en Tusky, C‑210/96, Jurispr. blz. I‑4657, punt 31). 70     Voorts zij eraan herinnerd dat de wijze waarop het in aanmerking komende publiek, in casu de gemiddelde consument, het merk opvat, afhangt van zijn aandachtsniveau, dat kan variëren naar gelang van de soort waren of diensten waarom het gaat [zie, aangaande de Eerste richtlijn (89/104/EEG) van de Raad van 21 december 1988 betreffende de aanpassing van het merkenrecht der lidstaten (PB 1989, L 40, blz. 1), arrest Hof van 22 juni 1999, Lloyd Schuhfabrik Meyer, C‑342/97, Jurispr. blz. I‑3819, punt 26, en aangaande verordening nr. 40/94, arrest Ovaal tablet, aangehaald in punt 16 supra, punt 42]. 71     Dienaangaande is verzoekster, anders dan de kamer van beroep, van mening dat het in aanmerking komende publiek zeker veel aandacht schenkt aan financiële diensten, aangezien deze diensten niet „kant‑en‑klaar” (off the shelf), zoals een jeansbroek of melk, worden gekocht, en van vitaal belang zijn voor de toekomst van de consument. 72     Het Gerecht herinnert er om te beginnen aan dat, in tegenstelling tot de door verzoekster verdedigde interpretatie volgens welke de kamer van beroep heeft geoordeeld dat het aandachtsniveau van het in aanmerking komende publiek laag is, de kamer van beroep in werkelijkheid van oordeel was dat het in aanmerking komende publiek redelijk aandachtig is (zie punten 42 e.v. supra). 73     Gelet op de aard van sommige van de betrokken financiële en monetaire diensten, kan voorts een deel van deze consumenten een zeer aandachtig publiek zijn, aangezien het mogelijk is dat enerzijds de door de consumenten aangegane verplichtingen vrij aanzienlijk zijn, en anderzijds deze diensten vrij technisch zijn. 74     Mogelijkerwijs wordt evenwel vrij weinig aandacht geschonken aan verkoopbevorderende aanduidingen, die voor een oplettend publiek niet doorslaggevend zijn (zie in die zin arresten REAL PEOPLE, REAL SOLUTIONS, aangehaald in punt 54 supra, punt 24, en BEST BUY, aangehaald in punt 66 supra, punt 25). 75     Derhalve dient te worden aangenomen dat alle aangeduide diensten zijn bestemd voor een normaal geïnformeerd en oplettend publiek. 76     Bovendien is het in aanmerking komende publiek een Engelstalig publiek, of zelfs een niet-Engelstalig publiek dat de Engelse taal voldoende beheerst, aangezien het woordteken LIVE RICHLY uit Engelse woorden is samengesteld. –       De perceptie van het in aanmerking komende publiek 77     Er dient te worden nagegaan op welke wijze het in aanmerking komende publiek het teken LIVE RICHLY als merk voor financiële en monetaire diensten opvat. 78     Dienaangaande zij opgemerkt dat de kamer van beroep heeft geoordeeld dat het teken LIVE RICHLY een slogan is bestaande uit twee gebruikelijke Engelse woorden die door het in aanmerking komende publiek gewoon worden begrepen als een lovende formulering die te kennen geeft dat de diensten van verzoekster de consumenten in staat stellen rijk te leven. Voorts was de kamer van beroep van oordeel dat het teken LIVE RICHLY buiten de duidelijke verkoopbevorderende betekenis ervan het in aanmerking komende publiek niet in staat stelde, dit teken gemakkelijk en onmiddellijk te memoriseren als een merk voor de aangeduide diensten. Aangezien de gemiddelde consument niet zeer aandachtig is, zal hij, indien het teken hem niet onmiddellijk de herkomst van de aangeduide waar of dienst aangeeft, maar hem louter verkoopbevorderende en abstracte informatie geeft, niet de tijd nemen om zich af te vragen welke de verschillende mogelijke functies van het teken zijn of om dit te memoriseren als een merk. Om deze redenen heeft de kamer van beroep geoordeeld dat het teken geen merk kan vormen. 79     Gelet op deze overwegingen faalt verzoeksters betoog dat de kamer van beroep heeft geoordeeld dat het betrokken teken niet kan worden ingeschreven om de enkele reden dat het een lovende verkoopbevorderdende formulering betreft. Voorts kan op grond van deze overwegingen verzoeksters argument worden weerlegd dat de kamer van beroep zich heeft onthouden van commentaar op de geschiktheid van het teken LIVE RICHLY om verzoeksters diensten te onderscheiden van die van haar concurrenten. 80     Door in punt 15 van de bestreden beslissing te oordelen dat het in aanmerking komende publiek het teken niet gemakkelijk en onmiddellijk kan memoriseren als een merk voor de betrokken diensten, heeft de kamer van beroep het ontbreken van onderscheidend vermogen van het betrokken teken immers niet slechts afgeleid uit het verkoopbevorderende karakter van de termen „live richly”, maar heeft zij rekening gehouden met de geschiktheid van dit teken om verzoeksters waar te onderscheiden van die van een concurrent in de ogen van het in aanmerking komende publiek. 81     Voorts betreft het een merk bestaande uit verschillende elementen (een samengesteld merk), zodat het in zijn geheel dient te worden beschouwd voor de beoordeling van het onderscheidend vermogen ervan [arrest Gerecht van 20 november 2002, Bosch/BHIM (Kit Pro en Kit Super Pro), T‑79/01 en T‑86/01, Jurispr. blz. II‑4881, punt 22]. 82     Dienaangaande zij erop gewezen dat het teken LIVE RICHLY – zoals partijen stellen – niet uitsluitend en rechtstreeks beschrijvend is voor een dienst of waar, maar bestaat uit twee courante Engelse woorden die samen beschouwd een zelfstandige betekenis hebben. Dit teken wordt immers gemakkelijk begrepen in de zin dat de diensten van verzoekster de consumenten van deze diensten in staat stellen op rijke wijze te leven. 83     Het is juist dat de uitdrukking „op rijke wijze leven” op verschillende manieren kan worden begrepen en derhalve een vage betekenis heeft. De betekenis van een woordmerk dient evenwel te worden onderzocht met betrekking tot de diensten die in de merkaanvraag zijn opgegeven (zie arrest Kit Pro en Kit Super Pro, aangehaald in punt 81 supra, punt 24, en aldaar aangehaalde rechtspraak). Voorzover het betrokken woordmerk voor financiële en monetaire diensten wordt gebruikt, zal het op het eerste gezicht worden begrepen in de materiële of economische zin ervan. De kamer van beroep kon dus op goede gronden oordelen dat het teken LIVE RICHLY in de context van financiële en monetaire diensten een duidelijke boodschap met een lovende connotatie overbrengt. 84     Voorts dient te worden aangenomen dat het teken LIVE RICHLY geen onderscheidend vermogen verkrijgt door het feit dat dit niet-beschrijvende teken meerdere betekenissen kan hebben, dat het een woordspeling kan zijn, en dat het ironisch, verrassend en onverwacht kan worden geacht. Door deze verschillende elementen verkrijgt dit teken slechts onderscheidend vermogen wanneer het door het in aanmerking komende publiek meteen wordt opgevat als een aanduiding van de commerciële herkomst van de diensten van verzoekster, zodat dit publiek de diensten van verzoekster zonder gevaar van verwarring kan onderscheiden van die met een andere commerciële herkomst [arresten BEST BUY, aangehaald in punt 66 supra, punt 21; REAL PEOPLE, REAL SOLUTIONS, aangehaald in punt 54 supra, punt 20, en arrest Gerecht van 28 januari 2004, Deutsche SiSi-Werke/BHIM (Stazakje), T‑146/02–T‑153/02, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 38]. 85     Zoals de kamer van beroep heeft opgemerkt, zal het in aanmerking komende publiek dit teken in casu in het kader van financiële en monetaire diensten allereerst opvatten als een verkoopbevorderende formulering, en niet als een aanduiding van de commerciële herkomst van de betrokken diensten. Het teken LIVE RICHLY bevat, naast een duidelijke verkoopbevorderende betekenis, geen elementen die het in aanmerking komende publiek in staat zouden kunnen stellen om het teken gemakkelijk en onmiddellijk te memoriseren als een voor de aangeduide diensten onderscheidend merk. Zelfs indien het betrokken teken zelfstandig wordt gebruikt, zonder ander teken of merk, zal het in aanmerking komende publiek dit teken zonder desbetreffende voorkennis niet anders kunnen opvatten dan in de verkoopbevorderende betekenis (arrest REAL PEOPLE, REAL SOLUTIONS, aangehaald in punt 54 supra, punt 28). 86     Met betrekking tot de omstandigheid dat dit standpunt zich niet verdraagt met de aanvaarding van het merk LIVE RICHLY door het BHIM voor verzekeringsdiensten en makelaardij in onroerende goederen, zij beklemtoond dat het Gerecht slechts bevoegd is, verordening nr. 40/94 toe te passen op het aan hem voorgelegde geschil. Er dient weliswaar in de mate van het mogelijke te worden gezorgd voor coherentie bij de erkenning van merken, maar het Gerecht mag zich niet uitspreken over merken buiten het kader van het hem voorgelegde geschil. –       Het uitsluitende gebruik van het merk door verzoekster 87     Met betrekking tot het argument inzake de niet-inaanmerkingneming van het feit dat het aangevraagde merk niet werd gebruikt, heeft verzoekster ter terechtzitting verklaard dat zij, gelet op het arrest BHIM/Erpo Möbelwerk (zie punt 9 supra), niet langer betoogt dat het BHIM voor het ontbreken van onderscheidend vermogen van een gemeenschapsmerk het bewijs van courant gebruik ervan moet leveren. In het proces‑verbaal van de terechtzitting is akte genomen van deze verklaring. Verzoekster heeft evenwel aangevoerd dat de omstandigheid dat een merk niet wordt gebruikt, erop kan wijzen dat de concurrenten deze term niet als een aanduiding van [de kenmerken] van hun eigen diensten kunnen gebruiken. 88     Het Gerecht herinnert er in dit verband aan dat het onderscheidend vermogen van een merk wordt beoordeeld op basis van het feit, of dit merk door het in aanmerking komende publiek meteen kan worden opgevat als een aanduiding van de commerciële herkomst van de betrokken waar of dienst (zie punt 66 supra). Dat het merk voorheen niet werd gebruikt, betekent niet noodzakelijk dat het zal worden opgevat als een herkomstaanduiding. 89     Gelet op het voorgaande doet in casu het feit dat het merk niet werd gebruikt, zelfs wanneer dit is bewezen, niet af aan de wijze waarop de betrokken diensten worden opgevat. Derhalve faalt verzoeksters argument. –       Het ontbreken van een verbeeldingselement in het merk 90     Verzoekster is van mening dat de onderzoekster in haar brief van 3 juli 2001 ten onrechte rekening heeft gehouden met het ontbreken van een verbeeldingselement in het merk om de inschrijvingsaanvraag van verzoekster af te wijzen. 91     Dienaangaande herinnert het Gerecht eraan dat volgens de rechtspraak het gebrek aan onderscheidend vermogen van een merk niet reeds kan worden afgeleid uit het ontbreken van een aanvullend verbeeldingselement [arrest Gerecht van 5 april 2001, Bank für Arbeit und Wirtschaft/BHIM (EASYBANK), T‑87/00, Jurispr. blz. II‑1259, punt 39] of van een minimaal verbeeldingselement [arresten Gerecht van 31 januari 2001, Taurus-Film/BHIM (Cine Action), T‑135/99, Jurispr. blz. II‑379, punt 31, en Taurus-Film/BHIM (Cine Comedy), T‑136/99, Jurispr. blz. II‑397, punt 31]. Een gemeenschapsmerk hoeft namelijk niet noodzakelijkerwijs het resultaat van een creatieve daad te zijn en berust ook niet op een element van originaliteit of verbeelding, maar op de geschiktheid om waren of diensten op de markt te onderscheiden van soortgelijke waren of diensten die door concurrenten worden aangeboden (arrest LITE, aangehaald in punt 65 supra, punt 30). 92     In casu blijkt uit de bestreden beslissing niet dat de kamer van beroep bij haar beoordeling ervan is uitgegaan dat een merk origineel of verbeeldingsvol moet zijn om te kunnen concluderen tot het onderscheidend vermogen ervan. 93     Volgens artikel 63 van verordening nr. 40/94 kan alleen tegen de beslissing van de kamer van beroep beroep worden ingesteld bij het Gerecht. Verzoeksters grief is evenwel gebaseerd op het feit dat de onderzoekster in haar brief van 3 juli 2001 rekening heeft gehouden met elementen van originaliteit en verbeelding, waarmee in de bestreden beslissing echter geen rekening is gehouden. 94     Zelfs indien moet worden aangenomen dat de onderzoekster dit criterium ten onrechte in aanmerking heeft genomen in haar beslissing, faalt dit argument dus bij gebreke van een dergelijke vermelding in de bestreden beslissing. –       De precedenten van het BHIM en van andere autoriteiten 95     Met betrekking tot de argumenten die verzoekster ontleent aan eerdere beslissingen van het BHIM, aan door het BHIM en in lidstaten ingeschreven slogans en aan de aanvaarding van het merk LIVE RICHLY in derde landen, volstaat het eraan te herinneren dat het communautaire merkensysteem een autonoom systeem is [arrest Gerecht van 5 december 2000, Messe München/BHIM (electronica), T‑32/00, Jurispr. blz. II‑3829, punt 47] en dat de rechtmatigheid van de beslissingen van de kamers van beroep uitsluitend moet worden beoordeeld op basis van verordening nr. 40/94, zoals uitgelegd door de gemeenschapsrechter, en niet op basis van een vroegere beslissingspraktijk van die kamers [arrest BUDMEN, aangehaald in punt 35 supra, punt 61, en arrest Gerecht van 27 februari 2002, Streamserve/BHIM (STREAMSERVE), T‑106/00, Jurispr. blz. II‑723, punt 66]. 96     De argumenten die verzoekster ontleent aan de eerdere beslissingen van het BHIM, aan andere door het BHIM en in lidstaten ingeschreven slogans en aan de inschrijving van het merk LIVE RICHLY in derde landen, zijn dus niet ter zake dienend en moeten worden afgewezen. Kosten De argumenten van partijen 97     Verzoekster is van mening dat uit de bestreden beslissing niet kon worden opgemaakt dat de inschrijving van het merk alleen voor financiële en monetaire diensten was geweigerd. Volgens haar heeft verweerder pas in de loop van de procedure erkend dat het merk LIVE RICHLY kan worden ingeschreven voor verzekeringsdiensten en makelaardij in onroerende goederen. Bijgevolg is zij van mening dat verweerder minstens tweederde van de kosten van het onderhavige beroep moet dragen. 98     Ter terechtzitting heeft verweerder betoogd dat zijn verklaringen inzake de inschrijving van het merk voor verzekeringsdiensten en makelaardij in onroerende goederen geen invloed hebben op de verdeling van de kosten. Beoordeling door het Gerecht 99     Volgens artikel 87, lid 2, van het Reglement voor de procesvoering wordt de in het ongelijk gestelde partij in de kosten verwezen, voorzover dit is gevorderd. Verder bepaalt artikel 87, lid 6, van het Reglement voor de procesvoering dat, wanneer het geding zonder voorwerp is geraakt, het Gerecht vrijelijk over de kosten beslist. 100   In casu heeft verweerder geconcludeerd tot verwijzing van verzoekster in de kosten. Alle middelen van verzoekster zijn afgewezen, met uitzondering van het middel inzake ontoereikende motivering, waarover niet langer uitspraak behoeft te worden gedaan, gelet op de preciseringen van verzoekster met betrekking tot het voorwerp van het geschil (zie punt 48 supra). Deze preciseringen van verzoekster volgen evenwel op de verklaringen die verweerder voor het eerst tijdens deze procedure heeft afgelegd met betrekking tot de inschrijving van het aangevraagde merk voor verzekeringsdiensten en makelaardij in onroerende goederen, diensten waarvoor uit de bestreden beslissing niet voldoende duidelijk blijkt dat zij niet onder de inschrijvingsweigering vallen. 101   In deze omstandigheden dient te worden beslist dat verzoekster haar eigen kosten alsmede de helft van de kosten van verweerder zal dragen. HET GERECHT VAN EERSTE AANLEG (Derde kamer), rechtdoende, verklaart: 1) Het beroep wordt verworpen. 2) Verzoekster wordt verwezen in haar eigen kosten en in de helft van de kosten van verweerder. 3) Verweerder zal de helft van zijn kosten dragen. Jaeger Azizi Cremona Uitgesproken ter openbare terechtzitting te Luxemburg op 15 september 2005. De griffier De president van de Derde kamer H. Jung M. Jaeger * Procestaal: Engels.

62008CJ0537

en

By its appeal, Kahla Thüringen Porzellan GmbH seeks to have set aside the judgment of 24 September 2008 of the Court of First Instance of the European Communities (now ‘the General Court’) in Case T-20/03 Kahla Thüringen Porzellan v Commission [2008] ECR II-2305 (‘the judgment under appeal’), in which the General Court dismissed its application for annulment of Commission Decision 2003/643/EC of 13 May 2003 on the State aid implemented by Germany for Kahla Porzellan GmbH and Kahla/Thüringen Porzellan GmbH (OJ 2003 L 227, p. 12) (‘the contested decision’). Background to the dispute The appellant, which was established in November 1993, took over the immovable property, machinery and plant, as well as 380 employees, of Kahla Porzellan GmbH, a company in liquidation. The latter, which produced porcelain dishes and china, was established in the Land of Thuringia, one of the regions eligible for aid under Article 87(3)(a) EC. The Commission of the European Communities had, for that region, authorised, in particular, two general aid schemes, namely, by decision of 27 October 1993, the programme of the Land of Thuringia for investments by small and medium-sized enterprises (KMU-Investitionsprogramm des Landes Thüringen) (Aid N 408/93 – SG(93) D/19245; OJ 1993 C 335, p. 7) and, by decision of 21 December 1994, a programme promoting employment in the context of social and environmental fields and in the context of youth in the territory of the former GDR (Aid NN 117/92 – SG (95) D/341; OJ 1994 C 401, p. 2). It is apparent from the contested decision that, under those schemes, the German public authorities granted 23 items of financial assistance to the appellant between 1994 and 1999, amounting to a total of DEM 39.028 million. Those measures included an investment grant for small and medium sized enterprises (SMEs) of DEM 2.5 million, paid in May 1994 by the Land of Thuringia (‘measure 15’), as well as employment promotion grants linked to environmental protection investments, which amounted to DEM 1.549 million and were granted by the Bundesanstalt für Arbeit (Federal Labour Office) between 1994 and 1996, under Paragraph 249h of the Arbeitsförderungsgesetz (Law on the promotion of employment; ‘the AFG’), (‘measure 26’). As regards measure 15, the Commission found, however, in recitals 128 and 129 of the contested decision, that it was not in compliance with the previously authorised aid scheme, in so far as, at the time of the award of the grant at issue, the appellant had to be regarded as being a company in difficulty, a category of company expressly excluded from the scope of that scheme. Moreover, the Commission had in the meantime adopted Decision 2003/225/EC of 19 June 2002 on the programme of the Land of Thuringia for investments by small and medium-sized enterprises and its implementation (OJ 2003 L 91, p. 1), which was a negative decision on that scheme, due to the fact that the scheme had been applied, in particular, to companies in difficulty, contrary to the specific provisions of the aid scheme authorised by the Commission. As regards measure 26, the Commission pointed out, in recitals 134 to 139 of the contested decision, that the grants concerned were not covered by the scheme provided for in Paragraph 249h of the AFG, which it had approved as not constituting aid. In this context, the Commission found that, apart from the undertakings owned by the Treuhandanstalt, the authorised scheme concerned public undertakings, whereas the appellant was a private undertaking at the time of the award of the grants at issue. The Commission accordingly declared that, inter alia, measures 15 and 26 were incompatible with the common market and enjoined the Federal Republic of Germany to take all necessary measures to recover the aid in question from the appellant. The action before the General Court and the judgment under appeal By its action before the General Court, the present appellant sought the annulment of the contested decision in so far as it concerned the appellant, relying on four pleas in support of its claims. The first three pleas, which related exclusively to measures 15 and 26, alleged infringement of Articles 87 EC and 88 EC (first plea), of the principle of legal certainty (second plea) and of the principle of the protection of legitimate expectations (third plea). The fourth plea, which will not be dealt with below because it was not raised in the appeal, concerned several errors of fact and of assessment allegedly committed by the Commission. By its first plea, the appellant claimed that the measures at issue had been granted in conformity with the authorised aid schemes and therefore constituted existing aid. The Commission, it argued, had thus infringed Articles 87 EC and 88 EC by introducing retroactively additional conditions regarding those schemes, on the basis of which it incorrectly concluded that those measures constituted new aid. As regards, first, measure 15, the General Court first found that the authorised aid scheme was aimed – as the Federal Republic of Germany had confirmed in a letter of 26 August 1993 in response to a request from the Commission for additional information – at undertakings privatised after 1989 which, ‘even though they [were] healthy, mostly [found] themselves in a financially precarious situation’ (paragraphs 102 to 105 of the judgment under appeal). However, according to the General Court, first, the reference to such a financial situation must be regarded as a reference to the difficulties that come with the transition from a planned to a market economy, and not to those that are characteristic of a firm in difficulty (paragraph 106 of the judgment under appeal). Second, the fact that the Land of Thuringia had also notified a programme specifically designed for the rescue and restructuring of firms in difficulty confirmed that those firms did not come within the scope of the programme at issue, as the Commission had found in the contested decision (paragraphs 108, 109 and 111 of the judgment under appeal). Having clarified that point, the General Court went on to hold, in paragraph 133 of the judgment under appeal, that the Commission had not committed a manifest error of assessment in finding that the appellant was a firm in difficulty. It accordingly took the view, in paragraphs 134 and 135 of the judgment under appeal, that the Commission was entitled to find that the aid constituting measure 15 did not satisfy the grant conditions set out in the programme of the Land of Thuringia and that it therefore had to be classified as new aid for the purposes of Article 88(3) EC. As regards, second, measure 26, the General Court found that the conditions set out under the aid scheme established under Paragraph 249h of the AFG, as authorised, had not been fulfilled. As the Commission had held in the contested decision, private undertakings, such as the appellant, were not eligible under that provision (paragraphs 175 and 180 of the judgment under appeal). Furthermore, as the Federal Republic of Germany had itself explained in a letter of 29 July 1994, those measures had to be adopted in the general interest and were not to serve the particular interests of an undertaking (paragraphs 181, 182 and 185 of the judgment under appeal). However, that had not been the position in the present case (paragraph 186 of the judgment under appeal). The General Court thus rejected all of the arguments alleging infringement of Articles 87 EC and 88 EC also in respect of measure 26 (paragraph 203 of the judgment under appeal). By its second plea, the appellant submitted that the Commission had infringed the principle of legal certainty by relying, in the contested decision, on restrictive conditions which were not provided for either by the programmes at issue or by the decision authorising those programmes. The General Court rejected that plea, stating, first, that, in its assessment as to whether measure 15 was compliant with the authorised aid programme, the Commission had strictly limited itself to an examination of the conditions laid down in the decision authorising the programme (paragraph 138 of the judgment under appeal). Furthermore, and in any event, the German authorities had themselves, in their letter of 26 August 1993, explicitly excluded firms in difficulty from the scheme at issue (paragraph 140 of the judgment under appeal). It was therefore clear, in the light of that letter, that such firms could not benefit from aid under that scheme (paragraph 141 of the judgment under appeal). The General Court accordingly held that the Commission had not infringed the principle of legal certainty by finding that measure 15 did not fulfil the conditions set out in programme of the Land of Thuringia for investments by SMEs because the appellant was, at the time when it received the aid, a firm in difficulty (paragraph 144 of the judgment under appeal). Second, the General Court held that, for the purposes of examining compatibility of the grants constituting measure 26 with the common market, the Commission had limited itself strictly to assessing whether the grants complied with the conditions laid down in the decision authorising the scheme provided for in Paragraph 249h of the AFG. In that decision, the Commission had explicitly mentioned, in particular, the letter of the German authorities of 29 July 1994 explaining the scope of that provision, which it had correctly interpreted and applied to the grants at issue (paragraph 205 of the judgment under appeal). By its third plea, the appellant alleged infringement of the principle of the protection of legitimate expectations, in that the Commission did not take account of the fact that neither the aid programmes at issue nor the decisions authorising them made it possible to identify the restrictive conditions which the Commission had applied in the contested decision. The appellant claimed in particular that an economic operator performing its activities with all reasonable and appropriate care could assume that aid is not new if it satisfies all of the conditions laid down in the authorised programme. In that regard, the General Court first pointed out, in paragraph 146 of the judgment under appeal, that the right to rely on the principle of the protection of legitimate expectation extends to any individual in a situation in which the Community authorities have, by giving him precise assurances, led him to entertain legitimate expectations. The General Court also pointed out, in paragraph 148 of the judgment under appeal, that it cannot be accepted that the Commission can adopt a decision requiring recovery of aid to the detriment of a recipient who has complied with the aid conditions laid down by the Commission in the authorising decisions. The General Court, however, held that that was not the position in this case, in so far as both measures 15 and 26 were awarded to the appellant in breach of the conditions laid down in the decisions approving the programme of the Land of Thuringia for investments by SMEs (paragraph 149 of the judgment under appeal) and in breach of Paragraph 249h of the AFG (paragraph 207 of the judgment under appeal). The General Court also held that the alleged absence of explicit restrictions with regard to firms in difficulty and private undertakings in the schemes at issue or in the publications in the Official Journal of the European Communities could not give rise to a legitimate expectation on the appellant’s part that the grant of subventions under measures 15 and 26 was lawful. That circumstance, the General Court held, could not in any way be treated in the same way as precise assurances from the Commission that the firms in difficulty and private undertakings may receive aid under the programme of the Land of Thuringia for investments by SMEs and under Paragraph 249h of the AFG respectively (paragraphs 150 and 208 of the judgment under appeal). Finally, as regards measure 15 alone, the General Court also specified that, in any event, the appellant remained under an obligation to keep itself informed as to whether the grant of the aid awarded to it was lawful (paragraph 150 of the judgment under appeal). Having found that all of the pleas raised by the present appellant in support of its action were unfounded, the General Court dismissed the action in its entirety. Forms of order sought by the parties to the appeal The appellant claims that the Court should: –        set aside the judgment under appeal in so far as it concerns measures 15 and 26 and the decision as to costs; –        annul Article 1(2)(d) and (g) of the contested decision, as well as Article 2 thereof in so far as it concerns measures 15 and 26 or, in any event, in so far as it orders the recovery of the aid paid pursuant to those measures; –        in the alternative, set aside the judgment under appeal in so far as the General Court holds that the grants received by the appellant under measure 26 conferred an advantage on it to the full amount of the aid and therefore that that full amount must be recovered; and –        order the Commission to pay the costs. The Commission contends that the Court should dismiss the appeal and order the appellant to pay the costs. The appeal In support of its appeal the appellant invokes two main pleas and one alternative plea. The first plea: infringement of the principle of legal certainty Arguments of the parties By its first plea, the appellant contends that the General Court infringed the principle of legal certainty by holding, first, in paragraphs 97 to 111 and 138 of the judgment under appeal, that the scheme for investments by SMEs authorised by the Commission provided, from the outset, a restriction as regards firms in difficulty and, second, in paragraphs 167 to 188 and 205 of the judgment under appeal, that the scheme in Paragraph 249h of the AFG did not cover private undertakings. In that regard, the appellant argues that that principle requires that restrictions affecting a State aid scheme must appear clearly and unambiguously in the State aid scheme itself or in the authorising decision published in the Official Journal of the European Communities , or in the Commission’s letter confirming that authorisation, in order to enable potential recipients to determine whether or not they are affected by the authorised programme. In the context of the interpretation of the scope of the programmes at issue, however, the General Court erroneously took into account restrictions that the appellant was not in a position to identify and which could therefore not be relied on against it. Those restrictions do not result clearly from the authorised aid schemes or from published documents or documents accessible to the appellant, but result at the most from a possible interpretation of the purely internal correspondence between the Commission and the German authorities. According to the appellant, that error led the General Court to infringe the principle of legal certainty and erroneously to find, as the Commission did in the contested decision, that the grants constituting measures 15 and 26 were not covered by the authorised aid schemes. The Commission emphasises that both the authorisation of the programme of the Land of Thuringia for investments by SMEs and the authorisation of the scheme established under Paragraph 249h of the AFG were addressed by the Commission directly and exclusively to the Federal Republic of Germany within the framework of a procedure establishing a legal relationship exclusively between the Commission and that Member State, in which the recipient of the aid – in the present case, the appellant – did not take part. Furthermore, those authorisations did not specifically relate to the grants constituting measures 15 and 26, but simply to a ‘general scheme’ of aid in respect of which the Commission – unlike the Member State concerned – could not have known in advance the potential recipients. The competent authorities of a Member State alone decide on the individual and specific allocation of a grant covered by an authorised aid scheme. The Commission argues that, since it was not the addressee of any binding Commission decision, the appellant cannot plead infringement by the Commission of the principle of legal certainty. It could, on the other hand, be argued that that principle was infringed by the German authorities, which had themselves the obligation and the responsibility to inform in a sufficiently clear manner the potential recipients of the specific conditions under which national aid could be awarded to them in conformity with the authorised programmes. According to the Commission, the error on the part of the German authorities, involving the grant of national aid at variance with the authorised schemes and with the explanations provided to the Commission concerning those schemes, cannot therefore be attributed to the Commission. Findings of the Court In assessing whether this plea is well founded, it is appropriate to consider whether the General Court infringed the principle of legal certainty by holding, in the judgment under appeal, that the schemes authorised by the Commission did not allow the award of grants, first, as regards measure 15, to firms in difficulty and, second, as regards measure 26, to private undertakings. With regard to measure 15, it must be borne in mind that the General Court reached such a conclusion after carrying out an assessment of the scope of the authorised aid scheme in paragraphs 97 to 111 of the judgment under appeal. In conducting that assessment, it pointed out, first, that, as a consequence of a letter of the German authorities of 26 August 1993 – cited in paragraph 10 of the present judgment – by which those authorities had explained the scope of the notified aid programme, the Commission was entitled to take the view that firms in difficulty were excluded from the scope of that programme (paragraphs 108, 109 and 111 of the judgment under appeal). The General Court then held, in paragraph 110 of the judgment under appeal, that that letter was part of the authorised aid programme, since the Commission considered the additional information and the explanations in the letter relevant to its decision not to raise objections to the implementation of the notified project, as it informed the Federal Republic of Germany by letter of 26 November 1993. That was, in particular, confirmed by the fact that, in that letter, the Commission referred explicitly to that letter of 26 August 1993 (paragraph 104 of the judgment under appeal). On the basis of those findings, the General Court held, in paragraph 138 of the judgment under appeal, that there had been no infringement of the principle of legal certainty, ruling that the Commission had not, by the contested decision, retroactively introduced conditions that were additional to those featured in its decision authorising the programme at issue. Contrary to the appellant’s contention, the General Court did not infringe the principle of principle of legal certainty in reaching such a conclusion. It must be pointed out that, as the Court has previously held, the scope of a decision by which the Commission raises no objections to an aid scheme notified by a Member State must be determined not only by reference to the actual wording of that decision, only a summary of which is published in the Official Journal of the European Communities , but also by taking account of the aid scheme notified by the Member State concerned (see, to that effect, Case C‑138/09 Todaro Nunziatina & C. [2010] ECR I‑0000, paragraph 31, and C‑67/09 P Nuova Agricast and Cofra v Commission [2010] ECR I‑0000, paragraph 64). A request for additional information, by which the Commission requests further information on the scope of an aid scheme notified by a Member State, as well as the reply by the national authorities to that request, must be considered to be an indivisible part of the notified aid scheme. This is, a fortiori , the position where, as in the present case, it is precisely on the basis of that information that the Commission decided not to raise objections to the aid scheme in question. It follows that the General Court acted correctly in taking the view that the letter from the German authorities of 26 August 1993 formed part of the authorised aid scheme and, therefore, that the grant constituting measure 15 had not been awarded lawfully by reason of the fact that the appellant was, at the time when that grant was awarded, a firm in difficulty. In this respect, it must, however, be stated that, in the framework of the implementation of the general aid programme authorised by the Commission, the Federal Republic of Germany, which obviously had that letter at its disposal, could not distance itself from the information which it had provided to the Commission, but, on the contrary, had to take that information into account, in order to ensure that the individual national aid would be granted in accordance with that information. In view of the foregoing, it must be concluded that the appellant cannot therefore validly plead infringement of the principle of legal certainty in respect of measure 15. As regards measure 26, the General Court, after having examined, in paragraphs 167 to 188 of the judgment under appeal, the scope of Paragraph 249h of the AFG, which established the scheme authorised by the Commission, concluded that private undertakings were not eligible for grants such as those constituting that measure. In the context of that examination, it first noted that, as a result of the letter of the German authorities of 29 July 1994 – mentioned in paragraph 20 of this judgment – by which those authorities had set out the scope of the scheme established by Paragraph 249h of the AFG, the Commission had decided not to raise objections to the implementation of the measures thus provided for (paragraphs 172 and 173 of the judgment under appeal). The General Court then went on to hold that the explanation contained in that letter, from which it followed that private undertakings were not eligible under that provision, was relevant for the purpose of determining the precise scope of the authorised scheme and had actually been taken into consideration by the Commission in order to establish that the measures envisaged did not constitute aid within the meaning of Article 87 EC (paragraphs 175, 176 and 180 of the judgment under appeal). On the basis of that assessment, the General Court held, in paragraphs 205 and 206 of the judgment under appeal, that the Commission had also not infringed the principle of legal certainty in respect of measure 26, since it had limited itself strictly to assessing whether the grants constituting that measure complied with the conditions laid down in the decision authorising the scheme in question. Contrary to the appellant’s contention, the General Court did not infringe the principle of principle of legal certainty in reaching such a conclusion. Having regard to what is set out in paragraphs 44 and 45 of the present judgment, it must be noted that the letter of the German authorities of 29 July 1994 was part of the notified aid programme to which measure 26 belongs and that it was precisely on the basis of the information contained therein that the Commission decided not to raise any objection to the notified aid scheme. It follows that the General Court was entitled to form the view that that scheme did not allow the grant of subsidies to private undertakings, such as the appellant, and, therefore, that the aid which the appellant had received did not meet the conditions laid down under that scheme. The allegation of an infringement of the principle of legal certainty must therefore also be rejected in respect of measure 26. In the light of all of the foregoing, the first plea must be rejected in its entirety as unfounded. The second plea: infringement of the principle of the protection of legitimate expectations Arguments of the parties By its second plea, the appellant argues that the General Court infringed the principle of the protection of legitimate expectations by holding, in paragraphs 150 and 208 of the judgment under appeal, that the absence of explicit restrictions in the decisions approving the programme of the Land of Thuringia for investments by SMEs and the programme established under Paragraph 249h of the AFG cannot be equated with ‘precise assurances’, within the meaning of the case-law of the European Union judicature, provided by the Commission and capable of giving rise to legitimate expectations on the appellant’s part as to the lawfulness of measures 15 and 26. First, it submits, the General Court erred in not taking account of the fact that the appellant was not in a position to identify any restrictions in the documents on the authorised programmes as published. The appellant was therefore justified in taking the view that the grants constituting those measures had been properly awarded, in compliance with the conditions imposed by the Commission concerning the authorised programmes, with the result that the appellant could not have expected that a decision would be taken requiring the recovery of those grants. Second, the appellant criticises the General Court for holding that ‘it remained under an obligation to keep itself informed as to whether the grant of the aid that it had been awarded was lawful’ (paragraph 150 of the judgment under appeal). Such an obligation to keep itself informed is imposed on an aid beneficiary only when – unlike the situation in the present case – there is an identifiable uncertainty on the part of the interested party as to the scope of the authorisation to which that type of aid is subject. The Commission contends that, since the appellant is neither an addressee of the contested decision nor directly covered by the authorised schemes – the latter being liable, on the contrary, to apply to an indeterminate number of undertakings – the appellant cannot validly invoke the principle of the protection of legitimate expectations. Furthermore, according to the Commission, the appellant ought, in any event, to have expected the withdrawal of the grants constituting measures 15 and 26 in view of the fact that the German authorities had awarded those grants in clear contravention of the conditions set out in the notified programmes. Findings of the Court In accordance with settled case-law, to which the General Court, moreover, correctly referred in paragraph 146 of the judgment under appeal, the right to rely on the principle of the protection of legitimate expectations applies to any individual in a situation in which an institution of the European Union, by giving that person precise assurances, has led him to entertain well-founded expectations (see, inter alia, judgment of 24 November 2005 in Case C-506/03 Germany v Commission , not published in the ECR, paragraph 58, and judgment in Case C‑213/06 P EAR v Karatzoglou [2007] ECR I‑6733, paragraph 33). Such assurances, in whatever form they are given, constitute precise, unconditional and consistent information (see, to that effect, judgment in Case C-47/07 P Masdar (UK) v Commission [2008] ECR I‑9761, paragraphs 34 and 81). It must be held that the General Court correctly applied that case-law in the judgment under appeal. As the General Court noted, the absence of explicit restrictions in the aid schemes concerned could not, by definition, be deemed to constitute precise, unconditional and consistent information provided by the Commission to the appellant with regard to the fact that those schemes allowed the award of grants, respectively, to firms in difficulty, in the case of measure 15, or to private undertakings, in the case of measure 26, and could not therefore give rise to a legitimate expectation on the appellant’s part that the grants which had been awarded to it were lawful. Quite on the contrary, since the possibility of granting aid to those firms was at the very least, uncertain, that absence of any explicit restriction could not therefore be the source of precise assurances capable of giving rise to any legitimate expectation on the appellant’s part. It follows from the foregoing that the judgment under appeal does not infringe the principle of the protection of legitimate expectations, and therefore that the second plea must also be rejected as unfounded. The third plea: infringement of Article 87(1) EC Arguments of the parties By its third plea, which is raised in the alternative, the appellant claims that the General Court infringed Article 87(1) EC by finding, in paragraphs 193 to 201 of the judgment under appeal, that the grants constituting measure 26 had to be regarded as constituting State aid up to their full amount. In reaching that conclusion, however, according to the appellant, the General Court infringed, first, the principle of the division of powers between itself and the Commission, regard being had to the fact that the contested decision leaves the Member State free to calculate the actual advantage received by the appellant. Second, the General Court did not comply with the case-law according to which the advantage received by a beneficiary is to be calculated, not on the basis of the costs incurred by the Member State concerned, but in accordance with the savings actually made by that beneficiary by reason of its receipt of the unlawful aid measure. The Commission, taking the opposite view, denies that there was any infringement whatsoever of that principle, arguing, first, that the General Court did not examine the amount of the advantages granted to the appellant, but referred clearly to the amount of aid as mentioned in the contested decision. Second, it considers that the General Court correctly applied the criteria established in the case-law when calculating the advantage obtained by the appellant by virtue of measure 26 inasmuch as it based itself, in paragraphs 196 to 198 of the judgment under appeal, on the savings actually made by the appellant by virtue of the wages subsidies which it had received. Findings of the Court It must first be pointed out that, contrary to the appellant’s submission, the General Court did not state, in paragraphs 193 to 201 of the judgment under appeal, that the grants constituting measure 26 had to be regarded as constituting State aid up to their full amount. On the contrary, as the Commission rightly submits, it follows from a reading of those paragraphs that, without examining the amount of the advantages granted to the appellant, the General Court clearly referred to that amount as mentioned by the Commission in the contested decision and, moreover, specifically indicated in paragraphs 18 and 192 of the judgment under appeal. In these circumstances, it cannot validly be argued that the General Court infringed the principle of the division of powers between itself and the Commission by going beyond what the Commission had determined within the framework of the contested decision. Second, with regard to the alleged failure to follow the Community case-law to the effect that the advantage is to be determined by reference to the savings actually made by the beneficiary due to the fact that the unlawful aid measure was received, it must be stated that the judgment under appeal is in fact based on the correct assumption that the income constituted by the grants in question represent the advantage from which the appellant benefited. In that regard, it is important to note that, in paragraph 196 of the judgment under appeal, the General Court found that the appellant had been ‘relieved of some of the financial burden (wage costs)’ relating to works which it had carried out in its own interest. Similarly, in paragraph 198 of the judgment under appeal, the General Court found, as the Commission had argued, that the appellant ‘[had] not actually [borne] the part of the costs corresponding to the amount of the grant it [had] received’. In the light of all of the foregoing considerations, the third plea must also be rejected as unfounded. Since none of the pleas in the appeal has been successful, the appeal must be dismissed. Costs The first paragraph of Article 122 of the Rules of Procedure of the Court states that, where the appeal is unfounded, the Court is to make a decision as to costs. Under Article 69(2) of the Rules of Procedure, which applies to appeal proceedings pursuant to Article 118 thereof, the unsuccessful party is to be ordered to pay the costs if they have been applied for in the successful party’s pleadings. Since the Commission has applied for costs and the appellant has been unsuccessful, the appellant must be ordered to pay the costs. On those grounds, the Court (First Chamber) hereby: 1. Dismisses the appeal; 2. Orders Kahla Thüringen Porzellan GmbH to pay the costs. [Signatures] * Language of the case: German.

62002TJ0048

sl

Pravni okvir Uredba Sveta št. 17 z dne 6. februarja 1962, Prva Uredba o izvajanju členov [81] in [82] Pogodbe (UL 1962, 17, str. 204) v členu 15(2) določa: „Komisija lahko podjetjem ali podjetniškim združenjem z odločbo naloži globo od 1000 do 1.000.000 [evrov] ali višjo vsoto, ki pa ne presega 10 % prometa v predhodnem poslovnem letu vsakega podjetja, udeleženega pri kršitvi, kadar namerno ali iz malomarnosti: a)      kršijo člen [81](1) ali člen [82] Pogodbe; ali b)      ne izpolnjujejo katere koli od obveznosti, naloženih v skladu s členom 8(1) [Uredbe]. Pri določanju višine globe se upoštevata teža in trajanje kršitve.“ Smernice o načinu določanja glob, naloženih v skladu s členom 15(2) Uredbe št. 17 in člena 65(5) Pogodbe ESPJ (UL 1998 C 9, str. 3, v nadaljevanju: Smernice) vzpostavljajo metodo določanja zneska teh glob, „ki se začnejo z osnovnim zneskom, ki se bo povečal, da bo upošteval oteževalne okoliščine, ali zmanjšal, da bo upošteval olajševalne okoliščine“ (Smernice, drugi odstavek). Po teh smernicah „[s]e bo osnovni znesek določil v skladu s težo in trajanjem kršitve, ki sta edini merili iz člena 15(2) Uredbe št. 17“ (Smernice, točka 1). Obvestilo Komisije o nenalaganju ali zmanjševanju glob v zadevah, ki zadevajo omejevalne sporazume (UL 1996 C 207, str. 4, v nadaljevanju: obvestilo o sodelovanju) „opredeljuje pogoje, pod katerimi lahko Komisija podjetja, ki sodelujejo z njo v preiskavi omejevalnega sporazuma, oprosti plačila globe ali zmanjša njen znesek, ki bi ga morala plačati“ (točka A 3 obvestila). Točka D obvestila o sodelovanju se tako glasi: „D. Znatno zmanjšanje zneska globe 1.      Podjetju, ki sodeluje, ne da bi bili izpolnjeni vsi pogoji iz [točk] B in C, se znesek globe, ki bi mu moral biti naložen ob nesodelovanju, zmanjša za od 10 do 50 %. 2.      To velja predvsem, kadar: –        podjetje pred izdajo obvestila o ugotovitvah o možnih kršitvah posreduje Komisiji informacije, dokumente ali druge dokaze, ki pripomorejo k potrditvi obstoja kršitve, –        podjetje po sprejetju obvestila o ugotovitvah o možnih kršitvah obvesti Komisijo, da ne ugovarja resničnosti dejstev, na katera Komisija opira svoje obtožbe.“ Dejansko stanje Komisija je leta 1999 pod številko zadeve IV/37.614/F3 sprožila preiskavo morebitnih kršitev pravil Skupnosti o konkurenci v belgijskem pivovarskem sektorju. Komisija je pri tej preiskavi 29. septembra 2000 uvedla postopek in sprejela obvestilo o ugotovitvah o možnih kršitvah zoper tožečo stranko in podjetja Interbrew NV (v nadaljevanju: Interbrew), Groupe Danone (v nadaljevanju: Danone), Brouwerijen Alken-Maes NV (v nadaljevanju: Alken-Maes) in NV Brouwerij Martens (v nadaljevanju: Martens). Postopek zoper tožečo stranko in nanjo naslovljeno obvestilo o ugotovitvah o možnih kršitvah se nanašata izključno na njeno domnevno vpletenost v omejevalni sporazum o pivu, ki se v Belgiji prodaja pod znamko distributerja. Komisija je 5. decembra 2001 sprejela Odločbo 2003/569/ES zvezi s postopkom na podlagi člena 81 Pogodbe ES (zadeva IV/37.614/F3 PO/Interbrew in Alken‑Maes) (UL 2003 L 200, str. 1), ki zadeva tožečo stranko in podjetja Interbrew, Danone, Alken-Maes in Martens (v nadaljevanju: izpodbijana odločba). V izpodbijani odločbi sta ugotovljeni dve različni kršitvi pravil o konkurenci, namreč kompleksna celota sporazumov in/ali usklajenih ravnanj v sektorju piva, ki se prodaja v Belgiji (v nadaljevanju: omejevalni sporazum Interbrew/Alken‑Maes), in usklajena ravnanja v sektorju piva, ki se prodaja pod znamko distributerja (v nadaljevanju: omejevalni sporazum o pivu, ki se prodaja pod znamko distributerja). V izpodbijani odločbi je ugotovljeno, da so Danone, Alken-Maes in Interbrew sodelovali pri prvi kršitvi, medtem ko so tožeča stranka, Alken-Maes, Interbrew in Martens sodelovali pri drugi kršitvi. Za tožečo stranko ugotovljena kršitev sestoji iz njene udeležbe pri usklajenem ravnanju glede cen, razdelitve kupcev in izmenjave informacij v sektorju piva, ki se je v obdobju od 9. oktobra 1997 do 7. julija 1998 v Belgiji prodajalo pod znamko distributerja. Ker je Komisija menila, da ji skupek elementov dopušča sklepanje, da je navedena kršitev prenehala, ni presodila, da je potrebno, da bi zadevnim podjetjem na podlagi člena 3 Uredbe št. 17 naložila odpravo kršitve. Nasprotno je Komisija presodila, da je treba na podlagi člena 15(2) Uredbe št. 17 globo naložiti Interbrewu, Alken-Maesu, tožeči stranki in Martensu za njihovo sodelovanje pri tej kršitvi. V zvezi s tem je Komisija v izpodbijani odločbi navedla, da so vsi sodelujoči pri omejevalnem sporazumu o pivu, ki se prodaja pod znamko distributerja, to kršitev storili namerno. Komisija je za določitev višine glob, ki jih je morala naložiti, v izpodbijani odločbi uporabila metodo, ki jo določajo Smernice in obvestilo o sodelovanju. V uvodni izjavi 335 izpodbijane odločbe je Komisija navedla, da je horizontalni sporazum o cenah in delitvi trga po svoji naravi pomenil zelo resno kršitev in da se je ta sporazum izvajal z izmenjavo informacij. Komisija je v uvodni izjavi 337 izpodbijane odločbe navedla, da je glede vpliva na trg treba poudariti, da je bil cilj različnih tajnih ravnanj strank razdelitev kupcev in posledično določitev višjih cen od tistih, ki bi se dosegle v okoliščinah svobodne konkurence. Komisija je prav tako priznala, da ni imela nobenega dokaza – mogoče z eno izjemo – za ugotovitev, da je dogovor povzročil to, da so vpletena podjetja prilagodila svoja ravnanja na trgu; vseeno je ugotovila, da je bilo na srečanjih, organiziranih v okviru omejevalnega sporazuma o znamkah distributerja, govora o razdelitvi strank in ceni ter da so se glede tega izmenjale informacije. Menila je, da dejstvo, da so si belgijski pivovarji morda le enkrat izmenjali informacije glede piva, ki se v Belgiji prodaja pod znamko distributerja, ni v ničemer zmanjšalo teže teh ravnanj, saj za dosego cilja tega sporazuma – ne sprejeti cenovnih ponudb drugih podjetij, da bi se preprečil padec cen – dejansko ni bila potrebna redna izmenjava informacij. Komisija je izjavila, da to ne dopušča izključnega in preprostega sklepa, da omejevalni sporazum kot tak ni imel nobenega vpliva ali je imel le manjši vpliv na trg. V uvodni izjavi 338 izpodbijane odločbe je Komisija natančneje zapisala, da je pri velikosti upoštevnega geografskega trga upoštevala dejstvo, da so se srečanja sicer nanašala na celotno belgijsko ozemlje, vendar so bila omejena na sektor piva, ki se prodaja pod znamko distributerja, ki je imel 5,5-odstotni delež celotne belgijske porabe piva. Komisija je v uvodni izjavi 339 izpodbijane odločbe sklenila, da v tem kontekstu meni, da kršitev pomeni resno kršitev člena 81(1) ES. V uvodni izjavi 340 je Komisija navedla, da je morala pri določitvi globe upoštevati dejansko gospodarsko zmožnost kršiteljev, da ovirajo konkurenco, in določiti globo na ravni, ki zagotavlja odvračilni učinek. V uvodni izjavi 341 izpodbijane odločbe je dodala, da je bilo torej treba, da bi upoštevala dejansko zmožnost vpletenih podjetij, da povzročijo večjo škodo na belgijskem trgu piva, zlasti v sektorju piva, ki se prodaja pod znamko distributerja, razlikovati med različnimi podjetji, ki so sodelovala pri kršitvi. Komisija je točneje navedla, da je ob upoštevanju prometa različnih podjetij sektorja znamk distributerja razlikovala med dvema skupinama podjetij. Tožeča stranka in Martens, ki sta ustvarila najvišji promet v sektorju znamk distributerja, sta sodila v prvo skupino. Interbrew in Alken-Maes, ki sta v tem sektorju ustvarila znatno manjši promet, sta se znašla v drugi skupini. V uvodni izjavi 342 izpodbijane odločbe je Komisija ob upoštevanju prej navedenih elementov presodila kot primerno, da naloži globe v višini 300.000 evrov tožeči stranki in Martensu in v višini 250.000 evrov Interbrewu in Alken‑Maesu. Da bi Komisija zagotovila zadosten odvračilni učinek globe in upoštevala dejstvo, da sta Interbrew in Alken-Maes kot mednarodni podjetji ali kot del mednarodne skupine, kar ni bilo pri tožeči stranki in Martensu, imela lažji dostop do pravnega in gospodarskega znanja in virov, ki so jima omogočali, da sta bolje presodila kršitveni značaj svojih ravnanj in posledice, ki so izhajale po konkurenčnem pravu, je v uvodni izjavi 343 izpodbijane odločbe presodila, da je bilo treba prilagoditi poseben izhodiščni znesek globe Interbrewa in Alken-Maesa. Komisija je v uvodni izjavi 344 izpodbijane odločbe navedla, da je morala, ob upoštevanju njune velikosti in sredstev, znesek globe 250.000 evrov, določen za Interbrew in Alken-Maes, pomnožiti s pet pri Interbrewu in z dve pri Alken-Maesu. V uvodni izjavi 345 izpodbijane odločbe je Komisija poudarila, da je kršitev trajala devet mesecev, čemur nobena stranka ni ugovarjala, in da to ni upravičevalo nikakršnega povečanja globe. Komisija je v uvodni izjavi 347 izpodbijane odločbe navedla, da je bilo ugotovljeno, da sta bila Interbrew in Alken-Maes pobudnika za organizacijo srečanj o pivu, ki se prodaja pod znamko distributerja, in da je bilo treba ob upoštevanju te oteževalne okoliščine pri Interbrewu in Alken-Maesu osnovni znesek globe povečati za 30 %. Nasprotno pa Komisija ni ugotovila nobene olajševalne okoliščine, saj je vse utemeljitve, navedene v ta namen, zavrnila v uvodnih izjavah od 348 do 354 izpodbijane odločbe. Vendar je treba poudariti, da je Komisija v uvodni izjavi 351 izpodbijane odločbe menila, da ni bilo nobenega razloga, da bi pri določitvi globe tožeče stranke upoštevala okoliščino, da le majhen del njenega celotnega prometa pripada prometu, ki je ustvarjen v sektorju piva, ki se prodaja pod znamkami distributerja. Komisija je opozorila, da je globo določila glede na težo in trajanje kršitve in da čeprav je v preteklosti določala globe na podlagi osnovne stopnje, ki je enaka določenemu odstotku upoštevnega prometa, je bila diskrecijska pravica Komisije pri določitvi globe v skladu s členom 15(2) Uredbe št. 17 vseeno omejena z mejnimi vrednostmi, ki so navedene v tej določbi. Komisija je dodala, da je pri presoji teže kršitve pravilno upoštevala gospodarski pomen dejavnosti, na katero se je nanašala kršitev. Dalje je Komisija v uvodni izjavi 355 izpodbijane odločbe navedla, da so se vsa podjetja, ki so sodelovala pri omejevalnem sporazumu, sklicevala na obvestilo o sodelovanju. Za Interbrew je Komisija ugotovila, da ta ni mogel zahtevati „večjega zmanjšanja“ globe v smislu točke C obvestila o sodelovanju, ker je bil pobudnik razprav o znamkah distributerja. Vendar je Komisija poudarila, da je Interbrew razkril obstoj usklajenega ravnanja v trenutku, ko o tej zadevi še ni bila seznanjena, da je neprekinjeno in brez zadržkov sodeloval z njo med celotno preiskavo in da ni ugovarjal resničnosti dejstev, ki so po mnenju Komisije bistveni elementi kršitve. Komisija je torej na podlagi točke D obvestila o sodelovanju znesek globe, naložene Interbrewu, zmanjšala za 50 %. O Alken-Maesu je Komisija navedla, da ta ni ugovarjal resničnosti po njenem mnenju bistvenih dejstev omejevalnega sporazuma o pivu, ki se prodaja pod znamko distributerja, vendar njegovo sodelovanje ni preseglo preprostega odgovora na zahtevo za informacije, ki jo je Komisija naslovila nanj 22. marca 2000 na podlagi člena 11(1) Uredbe št. 17. Komisija je zato presodila, da je bilo primerno 10-odstotno zmanjšanje globe, naložene Alken-Maesu, na podlagi točke D 2, druga alinea, obvestila o sodelovanju. Za tožečo stranko je Komisija zapisala, da ta ni ugovarjala resničnosti bistvenih dejstev kršitve, vendar informacije, ki jih je posredovala, niso presegle odgovora na zahtevo za informacije, ki jo je Komisija nanjo naslovila 22. marca 2000 na podlagi člena 11(1) Uredbe št. 17. Komisija je zato presodila, da je bilo primerno za 10 % zmanjšati znesek globe, naložene tožeči stranki, na podlagi točke D 2, druga alinea, obvestila o sodelovanju. Nazadnje, Komisija je glede Martensa na začetku navedla, da je v svojem odgovoru na obvestilo o ugotovitvah o možnih kršitvah oporekal obstoju kršitve, kot je bila v njem opisana, dalje, da informacije, ki jih je poslal Komisiji pred izdajo obvestila o ugotovitvah o možnih kršitvah, niso presegle odgovora na zahtevo za informacije, ki jo je Komisija nanj naslovila 22. marca 2000 na podlagi člena 11(1) Uredbe št. 17, in nazadnje, da so bili dokumenti, ki jih je posredoval Komisiji po izdaji obvestila o ugotovitvah o možnih kršitvah, namenjeni zgolj utrditvi njegovih razlogov obrambe ali so nakazovali na morebiten obstoj druge kršitve pravil o konkurenci; te okoliščine tako niso mogle privesti do zmanjšanja globe. Komisija je kljub temu opozorila, da je Martens med postopkom sodeloval tako, da je pospešil njegov razvoj, in je menila, da je primerno, da njemu naložen znesek globe na podlagi točke D obvestila o sodelovanju zmanjša za 10 %. Izrek izpodbijane odločbe se glasi: „Člen 3 [Interbrew], [Alken-Maes], [tožeča stranka] in [Martens] so kršili člen 81(1) [ES] s tem, da so v obdobju od 9. oktobra 1997 do 7. julija 1998 sodelovali pri usklajenem ravnanju glede cen, razdelitve kupcev in izmenjave informacij v sektorju piva, ki se v Belgiji prodaja pod znamko distributerja. Člen 4 Zaradi kršitev, ugotovljenih v členu 3, se [Interbrewu], [Alken-Maesu], [tožeči stranki] in [Martensu] naložijo naslednje globe: a)      [Interbrewu]: globa v višini 812.000 evrov; b)      [Alken-Maesu]: globa v višini 585.000 evrov; c)      [tožeči stranki]: globa v višini 270.000 evrov; d)      [Martensu]: globa v višini 270.000 evrov. […]“ Postopek in predlogi strank Tožeča stranka je z vlogo, vloženo v sodnem tajništvu Sodišča prve stopnje 27. februarja 2002, vložila to tožbo. Sodišče prve stopnje (peti senat) je na podlagi poročila sodnika poročevalca odločilo, da začne ustni postopek. Stranki sta podali svoje ustne navedbe in odgovore na vprašanja Sodišča prve stopnje na obravnavi 9. decembra 2004. Na obravnavi je Sodišče prve stopnje na podlagi člena 64(3) Poslovnika Sodišča prve stopnje Komisijo pozvalo, naj v določenem roku predloži nekatere dokumente. V tem smislu je predsednik petega senata na koncu obravnave odločil, da odloži zaključek ustnega postopka, da bi strankama omogočil, da se opredelita o teh dokumentih. Komisija je izpolnila zahtevo Sodišča prve stopnje, da v določenem roku predloži dokumente, opredeljene na obravnavi. Tožeča stranka je 14. marca 2005 podala pisna stališča o teh dokumentih. Komisija je 10. maja 2005 podala pisna stališča o stališčih, ki jih je podala tožeča stranka 14. marca 2005. Predsednik petega senata je 10. maja 2005 zaključil ustni postopek. O tem sta bili stranki obveščeni z dopisom z dne 30. junija 2005. Tožeča stranka Sodišču prve stopnje predlaga, naj: –        razglasi za ničnega člen 4 izpodbijane odločbe, s katerim ji je naložena globa 270.000 evrov, in če je potrebno, odloči, naj se ji ne naloži nobena globa, in, podredno, naj se občutno zmanjša znesek naložene globe; –        Komisiji naloži plačilo stroškov. Komisija Sodišču prve stopnje predlaga, naj: –        zavrne tožbo; –        tožeči stranki naloži plačilo stroškov. Pravo V utemeljitvi svoje tožbe tožeča stranka uveljavlja tri tožbene razloge. Prvi tožbeni razlog, ki je oblikovan primarno, se nanaša na kršitev obveznosti obrazložitve, ki izhaja iz člena 253 ES, in člena 15(2) Uredbe št. 17 ter Smernic zaradi zmotne presoje dejanske gospodarske zmožnosti tožeče stranke, da povzroči večjo škodo drugim subjektom, zlasti potrošnikom. Z drugim tožbenim razlogom, ki ga uveljavlja podredno, očita kršitev Smernic in obveznosti obrazložitve zaradi zmotne presoje vloge tožeče stranke pri omejevalnem sporazumu. Kot tretji tožbeni razlog, ki ga prav tako uveljavlja podredno, navaja kršitev obvestila o sodelovanju in načela enakega obravnavanja. Prvi tožbeni razlog: kršitev obveznosti obrazložitve in člena 15(2) Uredbe št. 17 in Smernic zaradi zmotne presoje dejanske gospodarske zmožnosti tožeče stranke, da povzroči večjo škodo drugim subjektom, zlasti potrošnikom Tožbeni razlog je razdeljen na dva dela. V prvem delu tožeča stranka navaja, da je Komisija kršila svojo obveznost obrazložitve, ker sektorja piva, ki se prodaja pod znamko distributerja, ni opredelila kot upoštevnega trga. V drugem delu tožeča stranka zatrjuje, da je Komisija neodvisno od tega, če bi bil sektor piva, ki se prodaja pod znamko distributerja, upoštevni trg, pri presoji njene dejanske gospodarske zmožnosti, da povzroči večjo škodo drugim subjektom, zlasti potrošnikom, kršila člen 15(2) Uredbe št. 17. Prvi del: kršitev obveznosti obrazložitve, ker sektorja piva, ki se prodaja pod znamko distributerja, ni opredelila kot upoštevnega trga –       Trditve strank Tožeča stranka navaja, da Komisija ni opredelila upoštevnega trga, ki je nujen pogoj za presojo tržne moči in ugotovitev dejanske gospodarske zmožnosti kršiteljev, da povzročijo večjo škodo drugim subjektom. Analiza Komisije v izpodbijani odločbi naj ne bi dopuščala sklepa, da je sektor prodaje piva pod znamko distributerja pomenil trg, ki je bil ločen od splošnega trga piva v Belgiji, na katerem sta bila tožeča stranka in Martens zaščitena pred konkurenčnimi pritiski dveh največjih subjektov na belgijskem trgu piva, namreč Interbrewa in Alken-Maesa. Iz tega naj bi izhajalo, da Komisija, ker ni opredelila upoštevnega trga, ni mogla presoditi dejanske zmožnosti tožeče stranke, da povzroči večjo škodo drugim subjektom, zlasti potrošnikom, zgolj glede na promet tožeče stranke v sektorju piva, ki se prodaja pod znamko distributerja. S tem naj bi Komisija kršila svojo obveznost obrazložitve po členu 253 ES. Komisija tem trditvam ugovarja in navaja, da je v celoti izpolnila svojo obveznost obrazložitve glede glob. –       Presoja Sodišča prve stopnje Glede tožb zoper odločbe Komisije, s katerimi se podjetjem odredijo globe zaradi kršitev pravil o konkurenci, ima Sodišče prve stopnje dvojno pristojnost. Po eni strani je na podlagi člena 230 ES dolžno nadzorovati njihovo zakonitost. Pri tem mora predvsem nadzorovati spoštovanje obveznosti obrazložitve iz člena 253 ES, katere kršitev povzroči nezakonitost odločbe. Po drugi strani je Sodišče prve stopnje v okviru pooblastila za odločanje v sporu polne jurisdikcije, ki ga ima na podlagi člena 229 Pogodbe ES in člena 17 Uredbe št. 17, pristojno za presojo primernosti višine glob. Pri tej presoji lahko zahteva, naj se predložijo in upoštevajo dodatne informacije, ki jih ni treba omeniti v izpodbijani odločbi, da bi zadostili obveznosti obrazložitve iz člena 253 ES (sodba Sodišča z dne 16. novembra 2000 v zadevi KNP BT proti Komisiji, C‑248/98 P, Recueil, str. I‑9641, točke od 38 do 40, in sodba Sodišča prve stopnje z dne 9. julija 2003 v zadevi Cheil Jedang proti Komisiji, T‑220/00, Recueil, str. II‑2473, točka 215). Glede nadzora obveznosti obrazložitve je ustaljena sodna praksa, da mora obrazložitev, ki se zahteva po členu 253 ES, jasno in nedvoumno izražati utemeljevanje institucije, avtorja akta, tako da se stranke lahko seznanijo z utemeljitvijo sprejetega ukrepa in da lahko pristojno sodišče izvrši svoj nadzor. Zahtevo za obrazložitev je treba presojati glede na okoliščine posameznega primera, predvsem glede na vsebino akta, naravo razlogov, na katere se sklicuje, in interes, ki bi ga lahko imeli naslovniki oziroma drugi subjekti, ki jih akt neposredno in posamično zadeva. Ne zahteva pa se, da obrazložitev pojasni vse upoštevne dejanske in pravne elemente v ukrepu, v katerem je treba vprašanje, ali je obrazložitev posameznega akta v skladu z zahtevami iz člena 253 ES, presoditi ne samo glede na njegovo besedilo, ampak tudi glede na njegov kontekst in glede na celoto pravnih pravil, ki urejajo zadevno področje (sodbe Sodišča z dne 13. marca 1985 v zadevi Nizozemska in Leeuwarder Papierwarenfabriek proti Komisiji, 296/82 in 318/82, Recueil, str. 809, točka 19; z dne 29. februarja 1996 v zadevi Belgija proti Komisiji, C‑56/93, Recueil, str. I‑723, točka 86, in z dne 2. aprila 1998 v zadevi Komisija proti Sytraval in Brink’s France, C‑367/95 P, Recueil, str. I‑1719, točka 63; sodba Cheil Jedang proti Komisiji, točka 44 zgoraj, točka 216). Glede obsega obveznosti obrazložitve o določitvi globe, naložene zaradi kršitve pravil Skupnosti o konkurenci, je treba opozoriti, da jo je treba določiti glede na določila člena 15(2), drugi pododstavek, Uredbe št. 17, ki določa, da „[s]e pri določanju višine globe upoštevata teža in trajanje kršitve“. Zahteve po bistveni formalnosti, kar je obveznost obrazložitve, so torej izpolnjene, kadar Komisija v svoji odločbi navede dejstva presoje, ki so ji omogočila določitev teže in trajanja kršitve (sodbi Sodišča z dne 16. novembra 2000 v zadevi Sarrió proti Komisiji, C‑291/98 P, Recueil, str. I‑9991, točka 73, in z dne 15. oktobra 2002 v zadevi Limburgse Vinyl Maatschappij in drugi proti Komisiji, C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, od C‑250/99 P do C‑252/99 P in C‑254/99 P, Recueil, str. I‑8375, točka 463). Po drugi strani pa Smernice in obvestilo o sodelovanju vsebujejo pravila o merilih presoje, ki jih mora Komisija upoštevati pri presoji teže in trajanja kršitve (sodba Cheil Jedang proti Komisiji, točka 44 zgoraj, točka 217). V teh okoliščinah so zahteve po bistveni formalnosti, kar je obveznost obrazložitve, izpolnjene, kadar Komisija v svoji odločbi navede merila presoje, ki jih je upoštevala na podlagi svojih Smernic in, glede na okoliščine primera, svojega obvestila o sodelovanju in ki so ji omogočila presojo teže in trajanja kršitve za določitev globe (sodba Cheil Jedang proti Komisiji, točka 44 zgoraj, točka 218). Komisija je v obravnavanem primeru te zahteve izpolnila. Prvič, treba je ugotoviti, da je Komisija v izpodbijani odločbi podrobno opisala način, po katerem je določila naložene globe, in je pojasnila vsako stopnjo svojega utemeljevanja (glej točke od 14 do 28 zgoraj). Drugič, treba je tudi navesti, da tožeča stranka priznava kršitev, kot jo je ugotovila Komisija v členu 3 izpodbijane odločbe, iz česar sledi, da ni izpodbijala dejstva, da je omejevalni sporazum veljal izključno za sektor piva, ki se prodaja pod znamko distributerja. Poleg tega niti v okviru svojega predloga za razglasitev ničnosti ali za zmanjšanje globe ne ugovarja dejstvu, da je omejevalni sporazum veljal izključno za sektor piva, ki se prodaja pod znamko distributerja, in niti ne nasprotuje prometu, kot ga je Komisija ugotovila za vsako zadevno podjetje v tem sektorju, in ne razvrstitvi podjetij v dve skupini, ki jo je Komisija opravila na podlagi prometa, ustvarjenega v tem sektorju. Iz teh ugotovitev izhaja, da ni mogoče podvomiti o dejstvu, da se je kršitev, ki se očita tožeči stranki in kot jo je ugotovila Komisija, izključno nanašala na prodajo piva, ki se prodaja pod znamko distributerja, in da je Komisija ravno glede na ta sektor ovrednotila različne vidike, ki jih je na podlagi Smernic upoštevala pri določitvi višine globe. Pri tem se je Komisija sklicevala bodisi na omejevalni sporazum o znamkah distributerja ali o pivu, ki se prodaja pod temi znamkami, bodisi na sektor piva, ki se prodaja pod znamko distributerja. Iz besedila uvodnih izjav od 335 do 339 izpodbijane odločbe zlasti jasno izhaja, da je imela omejitev predmeta omejevalnega sporazuma v sektorju piva, ki se prodaja pod znamko distributerja, pomembno vlogo pri razvrstitvi kršitve za resno in ne za zelo resno v smislu točke 1 A, drugi odstavek, Smernic. Komisija je namreč v uvodni izjavi 338 izpodbijane odločbe navedla, da je upoštevala, da so se srečanja sicer nanašala na celotno belgijsko ozemlje, vendar so bila omejena na sektor piva, prodajanega pod znamko distributerja, ki je imel 5,5-odstotni delež celotne belgijske porabe piva. Ob upoštevanju tega je treba preučiti obrazložitev, ki jo je Komisija navedla glede presoje dejanske gospodarske zmožnosti tožeče stranke, da povzroči škodo drugim subjektom. Glede tega je najprej očitno, kot to pravilno zatrjuje Komisija, da je ta presoja le ena izmed več stopenj v postopku določitve posebnega izhodiščnega zneska globe, ki se za vsako podjetje uporabi glede na težo storjene kršitve, ki se določi na podlagi številnih meril. Komisija je po navedbi, da je bilo kršitev treba šteti za resno predvsem zato, ker je bila omejena na sektor piva, ki se prodaja pod znamko distributerja, v uvodni izjavi 341 izpodbijane odločbe dalje navedla, da je bilo treba razlikovati med podjetji, ki so sodelovala pri kršitvi, „da bi se upoštevala dejanska gospodarska zmožnost vpletenih podjetij, da povzročijo večjo škodo na belgijskem trgu piva, zlasti v sektorju piva, ki se prodaja pod znamko distributerja“. Čeprav se je Komisija sklicevala na „belgijski trg piva“, kar je na obravnavi označila kot nerodno formulacijo, pa tako iz dejstva, da je dodala „in še posebej v sektorju piva, ki se prodaja pod znamko distributerja“, kot iz dejstva, da je upoštevala „ustvarjen promet različnih podjetij v sektorju znamk distributerja“, izhaja, da je Komisija glede na sektor piva, ki se prodaja pod znamko distributerja, ločila relativne stopnje odgovornosti vsakega podjetja pri tem omejevalnem sporazumu s presojo njihove dejanske gospodarske zmožnosti, da povzročijo večjo škodo drugim subjektom, zlasti potrošnikom, v skladu s točko 1 A, četrti odstavek, Smernic. Dejstvo, da je bil sektor piva, ki se prodaja pod znamko distributerja, referenčni okvir za to presojo, je zgolj posledica tega, da je morala Komisija pri celotni presoji teže kršitve obvezno upoštevati dejstvo, da je omejevalni sporazum, kot ga je ugotovila v členu 3 izpodbijane odločbe, veljal le za ta sektor. Poleg tega naj ne bi imelo nobenega smisla, da je Komisija na eni strani za določitev teže v smislu točke 1 A, prva in druga alinea, Smernic upoštevala dejstvo, da je omejevalni sporazum veljal le za sektor piva, ki se prodaja pod znamko distributerja, in na drugi strani presodila dejansko gospodarsko zmožnost zadevnih podjetij, da povzročijo večjo škodo drugim subjektom, zlasti potrošnikom, na splošnem trgu piva v Belgiji. Iz tega sledi, da tožeča stranka ne more očitati Komisiji, da je kršila svojo obveznost obrazložitve s tem, da se je pri presoji njene „dejanske gospodarske zmožnosti“, da povzroči večjo škodo drugim subjektom, sklicevala na sektor piva, ki se prodaja pod znamko distributerja, ker je na eni strani Komisija v izpodbijani odločbi navedla različna dejstva za presojo, ki so ji omogočila presojo teže kršitve, in ker na drugi strani iz teh podatkov izhaja, da je Komisija pri presoji sistematično upoštevala dejstvo, da je omejevalni sporazum veljal izključno za sektor piva, ki se prodaja pod znamko distributerja. V vsakem primeru je treba za namen presoje „dejanske gospodarske zmožnosti“ tožeče stranke, da povzroči večjo škodo drugim subjektom, v smislu uporabe Smernic – tudi če bi morali trditev tožeče stranke razumeti kot uveljavljanje očitka kršitve obveznosti Komisije, da sektor piva, ki se prodaja pod znamko skupnosti, predhodno opredeli kot ločen trg – najprej poudariti, da Smernice ne zahtevajo, naj Komisija formalno zameji upoštevni geografski trg (sodba Sodišča prve stopnje z dne 6. julija 2000 v zadevi Volkswagen proti Komisiji, T‑62/98, Recueil, str. II‑2707, točka 341), in niti ne predpisujejo posebne metode za določitev dejanske gospodarske zmožnosti kršiteljev, da povzročijo večjo škodo drugim subjektom, zlasti potrošnikom. Smernice ne zahtevajo niti tega, naj bi bila morebitna odločitev Komisije, da presodi to dejansko zmožnost na podlagi prodaje posameznih kršiteljev v zadevnem sektorju, nujno odvisna od dokaza, da ta sektor pomeni upoštevni trg. Dalje je pomembno opozoriti, da je treba v skladu z ustaljeno sodno prakso pri uporabi člena 81(1) ES za opredelitev upoštevnega trga ugotoviti, ali sporazum lahko prizadene trgovino med državami članicami in ali je njegov cilj oziroma posledica preprečevanje, omejevanje ali izkrivljanje konkurence na skupnem trgu (sodbe Sodišča prve stopnje z dne 21. februarja 1995 v zadevi SPO in drugi proti Komisiji, T‑29/92, Recueil, str. II‑289, točka 74; z dne 15. marca 2000 v zadevi Cimenteries CBR in drugi proti Komisiji, imenovana „Cement“, T‑25/95, T‑26/95, od T‑30/95 do T‑32/95, od T‑34/95 do T‑39/95, od T‑42/95 do T‑46/95, T‑48/95, od T‑50/95 do T‑65/95, od T‑68/95 do T‑71/95, T‑87/95, T‑88/95, T‑103/95 in T‑104/95, Recueil, str. II‑491, točka 1093, in Volkswagen proti Komisiji, točka 57 zgoraj, točka 230). Posledično mora Komisija v odločbi, sprejeti na podlagi člena 81(1) ES, omejiti upoštevni trg le takrat, kadar brez take omejitve ni mogoče ugotoviti, ali sporazum, sklep podjetniškega združenja ali določeno usklajeno ravnanje lahko prizadene trgovino med državami članicami in katerih cilj oziroma posledica je preprečevanje, omejevanje ali izkrivljanje konkurence na skupnem trgu (sodba Sodišča prve stopnje z dne 15. decembra 1998 v zadevi European Night Services in drugi proti Komisiji, T‑374/94, T‑375/94, T‑384/94 in T‑388/94, Recueil, str. II‑3141, točke od 93 do 95 in 105, in sodba Volkswagen proti Komisiji, točka 57 zgoraj, točka 230). Zato ni mogoče zahtevati, naj Komisija izkaže, da izdelek ali izdelki, ki jih zadeva protikonkurenčni omejevalni sporazum, pomenijo ločen trg, da bi presodila eno od meril za določitev globe, ker za samo ugotovitev kršitve tak dokaz ni nujen. Ker je treba določitev globe opreti na težo in trajanje kršitve, kot jo ugotovi Komisija, je presojo dejanske gospodarske zmožnosti kršiteljev, da povzročijo večjo škodo drugim subjektom, zlasti potrošnikom, da bi se določila globa za storjeno kršitev, mogoče izpeljati le za tiste izdelke, ki so bili predmet omejevalnega sporazuma. Prvi del prvega tožbenega razloga je torej treba zavrniti. Drugi del: kršitev člena 15(2) Uredbe št. 17 in Smernic zaradi zmotne presoje dejanske gospodarske zmožnosti tožeče stranke, da povzroči večjo škodo drugim subjektom, zlasti potrošnikom –       Trditve strank Tožeča stranka uveljavlja, da je Komisija, tudi če bi sektor prodaje piva pod znamko distributerja pomenil upoštevni trg – vendar ni tako –, kršila člen 15(2) Uredbe št. 17 in Smernice, ko je presodila, da je bila njena dejanska gospodarska zmožnost, da povzroči večjo škodo drugim subjektom na tem trgu, večja od zmožnosti Interbrewa in Alken-Maesa, ker sta ta imela s tržnima deležema v višini 55 % in 15 % zelo močan položaj na splošnem trgu piva v Belgiji. Kljub temu, da je tožeča stranka na dan sprejetja izpodbijane odločbe v sektorju piva, ki se prodaja pod znamko distributerja, ustvarila večji promet kot Interbrew in Alken-Maes, naj bi bila njena dejanska gospodarska zmožnost, da povzroči večjo škodo drugim subjektom, znatno manjša. To naj bi izkazovala, kot naj bi izhajalo iz izpodbijane odločbe, okoliščina, da sta bila Interbrew in Alken-Maes pobudnika štirih srečanj, posvečenih prodaji pod znamko distributerja; okoliščina, ki jo je Komisija namerno spregledala in ki bi nasprotovala njenemu sklepu, da sta bila Interbrew in Alken-Maes manj pomembna subjekta na trgu piva, ki se prodaja pod znamko distributerja. Pri presoji dejanske gospodarske zmožnosti kršiteljev, da povzročijo večjo škodo drugim subjektom na tem trgu, ne bi smela prezreti njune gospodarske zmožnosti na splošnem trgu piva. Interbrew in Alken-Maes bi namreč na podlagi svoje pomembne proizvodne zmožnosti in zaradi višjih prodajnih marž pod lastno znamko lahko izvajala močan pritisk na tožečo stranko in Martensa na trgu prodaje piva pod znamko distributerja. Komisija prereka trditve tožeče stranke. –       Presoja Sodišča prve stopnje Glede podredne trditve tožeče stranke o zmotni presoji njene dejanske zmožnosti, da povzroči večjo škodo drugim subjektom, zlasti potrošnikom, tudi če bi sektor piva, ki se prodaja pod znamko distributerja, pomenil upoštevni trg, je treba najprej opozoriti, da je Komisija v uvodni izjavi 341 izpodbijane odločbe za namen te presoje vzpostavila razlikovanje med različnimi podjetji, ki so sodelovala pri kršitvi s tem, da jih je na podlagi prometa, ki so ga ustvarila v sektorju znamk distributerja, razvrstila v dve skupini. Dalje je treba opozoriti (glej točko 49 zgoraj), da se ne ugovarja niti prometu, ki ga je posamezno zadevno podjetje ustvarilo v tem sektorju, kot ga je ovrednotila Komisija, niti razvrstitvi podjetij v dve skupini, kot jo je ta opravila na podlagi tega prometa. Pri trditvi, da okoliščina, da sta bila Interbrew in Alken-Maes pobudnika štirih srečanj, posvečenih prodaji pod znamko distributerja, nasprotuje sklepu, da sta bila Interbrew in Alken-Maes manj pomembna subjekta v tem sektorju, je treba navesti, da je Komisija upoštevala posebno napeljevalno vlogo, ki sta jo imela Interbrew in Alken-Maes pri omejevalnem sporazumu o pivu, ki se prodaja pod znamko distributerja, s tem da je pri obeh podjetjih upoštevala oteževalno okoliščino, ki je povzročila 30-odstotno povečanje osnovnega zneska njune globe (glej točko 22 zgoraj). Končno, glede trditve tožeče stranke, da niti ob upoštevanju sektorja piva, ki se prodaja pod znamko distributerja, za presojo njene dejanske gospodarske zmožnosti, da povzroči večjo škodo drugim subjektom, zlasti potrošnikom, ni mogoče spregledati gospodarske zmožnosti Interbrewa in Alken-Maesa na splošnem trgu piva, je treba opozoriti, da je Komisija v uvodni izjavi 343 izpodbijane odločbe navedla, da upoštevajoč potrebo, da globam zagotovi odvračilni značaj, dejstvo, da sta bila Interbrew in Alken-Maes, drugače kot tožeča stranka in Martensom, mednarodni podjetji ali del mednarodne skupine, ki sta imeli lažji dostop do pravnega in gospodarskega znanja in virov, ki so jima omogočali, da sta bolje presodili kršitveni značaj svojih ravnanj in posledice, ki so izhajali po konkurenčnem pravu. Komisija je s tem, da je zaradi tega podvojila oziroma popeterila določeni posebni izhodiščni znesek za Alken-Maes in za Interbrew, torej upoštevala njuno večjo splošno gospodarsko zmožnost. Iz tega sledi, da je treba zavrniti drugi del tega tožbenega razloga in celotni prvi tožbeni razlog. Drugi tožbeni razlog: kršitev na eni strani, Smernic zaradi zmotne presoje vloge tožeče stranke pri omejevalnem sporazumu in na drugi strani, obveznosti obrazložitve Trditve strank Sklicujoč se na sodno prakso Sodišča (sodba z dne 10. decembra 1985 v zadevi Stichting Sigarettenindustrie in drugi proti Komisiji, od 240/82 do 242/82, 261/82, 262/82, 268/82 in 269/82, Recueil, str. 3831, točka 100), tožeča stranka zatrjuje, da je Komisija zmotno uporabila Smernice in ni izpolnila svoje obveznosti obrazložitve s tem, da pri njej ni upoštevala olajševalne okoliščine iz točke 3, prva alinea, Smernic, namreč „izključne pasivne ali vloge ‚sledi mojemu vodji‘ pri kršitvi“, čeprav je bila njena vloga izrazito pasivna oziroma v vsakem primeru nesporno manj dejavna od vloge drugih treh podjetij, ki so sodelovala na zadevnih štirih srečanjih. Na poziv Sodišča prve stopnje na obravnavi, naj natančneje opredeli svoje trditve, je tožeča stranka navedla, da se na olajševalno okoliščino „izključno pasivna ali vloga ‚sledi mojemu vodji‘ pri kršitvi“ ni sklicevala zgolj strogo, olajševalno okoliščino je uveljavljala v širšem smislu, ker je pri omejevalnem sporazumu imela manj dejavno vlogo kot drugi trije udeleženci. To manj dejavno vlogo naj bi predvsem pojasnilo dejstvo, da tožeča stranka ni bila dejavna na nizozemskem trgu piva, ki se prodaja pod znamko distributerja, o katerem se je razpravljalo na zadnjih dveh srečanjih. Čeprav tožeča stranka ni zanikala, da je sodelovala na štirih sestankih – prva dva sta bila v Belgiji, druga dva pa na Nizozemskem – in da na teh sestankih niso govorili o ceni in porazdelitvi strank, pa poudarja, da njeno pasivnost ali v vsakem primeru manj dejavno vlogo izkazujeta dva elementa. Prvič, Interbrew in Alken-Maes naj bi bila pobudnika srečanj. Drugič, tožeča stranka ni bila dejavna na nizozemskem trgu in zato ni bila zainteresirana za sestanka na Nizozemskem, ki ju je Interbrew organiziral na prošnjo Martensa. Dejavne vloge tožeče stranke ni mogoče opredeliti na podlagi njene navzočnosti na srečanjih in njenega sodelovanja pri izmenjavi informacij, ne da bi tvegali, da bi ta olajševalna okoliščina izgubila ves smisel. Njena domnevno dejavna vloga naj bi dejansko ustrezala le sodelovanju pri omejevalnem sporazumu v vlogi „sledi mojemu vodji“. Komisija ugovarja trditvam tožeče stranke in navaja, da manj dejavne vloge pri omejevalnem sporazumu v nobenem primeru ni mogoče upoštevati kot olajševalne okoliščine. Presoja Sodišča prve stopnje Prvič, glede očitka o zmotnem sklepu Komisije, da vloga, ki jo je imela tožeča stranka pri omejevalnem sporazumu, ni mogla pomeniti olajševalne okoliščine, je treba najprej navesti, da je v točki 3 Smernic navedeno, da se osnovni znesek globe podjetju lahko zmanjša ob posebnih olajševalnih okoliščinah, kot so „izključno pasivna ali vloga ‚sledi mojemu vodji‘pri kršitvi“ (prva alinea). Opozoriti je tudi treba, da se zadevnemu podjetju lahko v skladu s sodno prakso prizna olajševalna okoliščina na podlagi „izključno pasivne ali vloge ‚sledi mojemu vodji‘“, kadar ni izstopalo, to pomeni, da ni dejavno sodelovalo pri oblikovanju enega ali več protikonkurenčnih sporazumov (sodba Cheil Jedang proti Komisiji, točka 44 zgoraj, točka 167). Pri elementih, ki lahko razkrijejo pasivno vlogo podjetja pri omejevalnem ravnanju, je Sodišče prve stopnje menilo, da se lahko predvsem upošteva to, da se je v primerjavi z rednimi člani omejevalnega sporazuma nedvomno redkeje udeleževalo srečanj, da je pozneje vstopilo na trg, ki je bil predmet kršitve, ne glede na to, koliko časa je sodelovalo pri kršitvi, oziroma to, da obstajajo ustrezne izrecne izjave predstavnikov tretjih podjetij, ki so sodelovala pri kršitvi (sodba Cheil Jedang proti Komisiji, točka 44 zgoraj, točka 168). Dalje je treba poudariti, da je v obravnavanem primeru Komisija v uvodni izjavi 349 izpodbijane odločbe navedla, da „[sta] [tožeča stranka] in Martens navedla, da je njuno sodelovanje pri omejevalnem sporazumu treba šteti za pasivno“. Komisija pa je v isti uvodni izjavi navedla, da „[sta] [tožeča stranka] in Martens dejavno sodelovala pri omejevalnem sporazumu glede znamk distributerja“, da „[sta] oba pivovarja dejansko sodelovala na vseh srečanjih, s katerimi je Komisija seznanjena, in da [je] [tožeča stranka] tudi priznala, da je z drugimi vpletenimi pivovarji izmenjala informacije o pivu, ki se v Belgiji prodaja pod znamko distributerja, in da je sklenila sporazume o cenah in razdelitvi kupcev“. Tožeča stranka torej ne zanika, da je sodelovala na vseh, Komisiji znanih, srečanjih, in v tožbi priznava, da je bila prisotna na štirih zadevnih sestankih, od katerih sta bila prva dva v Belgiji, druga dva pa na Nizozemskem. Tožeča stranka niti ne izpodbija tega (glej točko 71 zgoraj), da je tako kot drugi trije pivovarji, ki so bili udeleženi v postopku, na sestankih govorila o ceni in razdelitvi kupcev. Zato je treba skleniti, da je tožeča stranka z udeležbo na vseh srečanjih o omejevalnem sporazumu in z izmenjavo informacij o cenah in razdelitvi kupcev na njih izkazala določeno dejavno sodelovanje pri omejevalnem sporazumu, ki zagotovo ne ustreza temu, kar je potrebno za priznanje zahtevane olajševalne okoliščine. Tega sklepa ne more omajati dejstvo, da sta bila Interbrew in Alken-Maes pobudnika za organizacijo srečanj o pivu, ki se prodaja pod znamko distributerja. Dejstvo, da je Komisija udeležencu omejevalnega sporazuma kot oteževalno okoliščino pripisala posebej dejavno vlogo, ki se kaže v pobudi za omejevalni sporazum, v nobenem primeru ne pomeni, da bi morala zato drugim udeležencem priznati olajševalno okoliščino za izključno pasivno ali vlogo „sledi mojemu vodji“. Posebne lastnosti vedenja podjetja namreč ne morejo biti odločilne za uporabo oteževalne ali olajševalne okoliščine pri drugem podjetju. Ker je upoštevanje takih okoliščin odvisno od vedenja podjetja, se je torej treba obvezno opreti na posebnosti njegovega lastnega vedenja. Manj dejavne vloge, ki naj bi jo tožeča stranka imela pri omejevalnem sporazumu, niti ni mogoče presoditi za drugačno olajševalno okoliščino, kot je „izključno pasivna ali vloga ‚sledi mojemu vodji‘“, ki jo izrecno določajo Smernice. Niti če bi dokazali, da je bilo vedenje tožeče stranke dejansko manj dejavno v primerjavi z vedenjem drugih udeležencev zaradi, na primer, dejstva, da ni bila dejavna na nizozemskem trgu, to preprosto stopenjsko razlikovanje ne more upravičiti zmanjšanja globe. Tako vedenje priča namreč le o manjši vnemi pri vodenju omejevalnega sporazuma, ne da bi bila vprašljiva celotna vpletenost tožeče stranke v njem, ki se predvsem kaže v njeni sistematični udeležbi na protikonkurenčnih sestankih v celotnem trajanju kršitve in pomanjkanju indicev, ki bi lahko izkazali njeno zadržanost pri zasledovanju ciljev omejevalnega sporazuma. Tudi sklicevanje na prejšnjo prakso odločb Komisije ni uspešno. Iz ustaljene sodne prakse namreč izhaja, da ima Komisija po Uredbi št. 17 na voljo diskrecijsko pravico pri določitvi višine glob, da bi usmerjala podjetja v smislu spoštovanja pravil o konkurenci (sodbe Sodišča prve stopnje z dne 6. aprila 1995 v zadevi Martinelli proti Komisiji, T‑150/89, Recueil, str. II‑1165, točka 59; z dne 11. decembra 1996 v zadevi Van Megen Sports proti Komisiji, T‑49/95, Recueil, str. II‑1799, točka 53, in z dne 21. oktobra 1997 v zadevi Deutsche Bahn proti Komisiji, T‑229/94, Recueil, str. II‑1689, točka 127). Dejstvo, da je Komisija v preteklosti za določene vrste kršitev naložila globe v določeni višini, zato ne more preprečiti možnosti, da se ta raven zviša v mejah, ki jih določa Uredba št. 17, če je to nujno za zagotovitev izvajanja konkurenčne politike Skupnosti (sodba Sodišča z dne 7. junija 1983 v zadevi Musique diffusion française in drugi proti Komisiji, od 100/80 do 103/80, Recueil, str. 1825, točka 109; sodbi Sodišča prve stopnje z dne 10. marca 1992 v zadevi Solvay proti Komisiji, T‑12/89, Recueil, str. II‑907, točka 309, in z dne 14. maja 1998 v zadevi Europa Carton proti Komisiji, T‑304/94, Recueil, str. II‑869, točka 89). Učinkovitost uporabe pravil Skupnosti o konkurenci pa zahteva, da lahko Komisija raven glob vedno prilagodi potrebam te politike (zgoraj navedena sodba Musique diffusion française in drugi proti Komisiji, točka 109; sodba Sodišča prve stopnje z dne 20. marca 2002 v zadevi LR AF 1998 proti Komisiji, T‑23/99, Recueil, str. II‑1705, točka 237). Drugič, glede očitka kršitve obveznosti obrazložitve je treba najprej napotiti na sodno prakso, navedeno v točkah 45 in 46 zgoraj, in nato ugotoviti, da je Komisija s tem, da je tožeči stranki zavrnila sklicevano olajševalno okoliščino, v izpodbijani odločbi (glej točki 76 in 77 zgoraj) navedla elemente presoje, ki so jo pripeljali do nepriznanja olajševalne okoliščine za izključno pasivno ali vlogo „sledi mojemu vodji“ tožeče stranke. Zato v tej točki ni kršila svoje obveznosti obrazložitve. Skleniti je torej treba, da je Komisija pravilno in zadostno obrazložila svoje sklepanje o zavrnitvi sklicevane olajševalne okoliščine. Zato je treba drugi tožbeni razlog zavrniti. Tretji tožbeni razlog: kršitev obvestila o sodelovanju in načela enakega obravnavanja Tretji tožbeni razlog je oblikovan v dveh delih. V prvem delu tožeča stranka uveljavlja kršitev obvestila o sodelovanju in načela enakega obravnavanja, ker je Komisija ugodneje obravnavala Interbrew. V drugem delu tožeča stranka uveljavlja kršitev obvestila o sodelovanju in načela enakega obravnavanja, ker jo je Komisija enako obravnavala kot Martensa in Alken-Maesa. Prvi del: kršitev obvestila o sodelovanju in načela enakega obravnavanja, ker je Komisija ugodneje obravnavala Interbrew –       Trditve strank Tožeča stranka navaja, da je njeno sodelovanje pri ugotavljanju obstoja omejevalnega sporazuma o pivu, ki se prodaja pod znamko distributerja, treba šteti za primerljivo s sodelovanjem Interbrewa in da je Komisija s tem, da ji je za sodelovanje odobrila le 10-odstotno zmanjšanje globe, medtem ko je Interbrewu odobrila 50-odstotno zmanjšanje, kršila načelo enakega obravnavanja. Iz spisa in izpodbijane odločbe naj bi izhajalo, da je Interbrew 14. januarja in 2. februarja 2000, to je pred obvestilom o ugotovitvah o možnih kršitvah, poslal Komisiji izjave o obstoju srečanj o omejevalnem sporazumu o pivu, ki se prodaja pod znamko distributerja, ki je veljal za raven cen in razdelitev strank. Komisija naj bi menila, da je Interbrew s svojim neprekinjenim in popolnim sodelovanjem in z neoporekanjem resničnosti dejstev upravičil 50‑odstotno znižanje zneska globe. Tožeča stranka je 5. aprila 2000 v odgovoru na zahtevo za informacije, torej po tem, ko se je seznanila z izjavami Interbrewa in pred obvestilom o ugotovitvah o možnih kršitvah, izjavila, da so na štirih sestankih razpravljali o ravni cen prodaje pod znamko distributerja v Belgiji. Tožeča stranka naj bi med drugim izjavila, da so si izmenjali informacije o strankah in količinah. Zato naj bi tožeča stranka, pa tudi Interbrew, v odgovoru na zahtevo za informacije potrdila obstoj dogovora in izmenjavo informacij o prodajah pod znamko distributerja v Belgiji. Tožeča stranka je, ko jo je o tem delu na obravnavi zaslišalo Sodišče prve stopnje, sklicujoč se na sodbo Sodišča prve stopnje z dne 29. aprila 2004 v zadevi Tokai Carbon in drugi proti Komisiji (T‑236/01, T‑239/01, od T‑244/01 do T‑246/01, T‑251/01 in T‑252/01, Recueil, str. II-1181, točke od 407 do 410), zatrdila, da je – v nasprotju s trditvami Komisije – v odgovoru z dne 5. aprila 2000 na zahtevo za informacije z dne 22. marca 2000 posredovala informacije, ki so presegale informacije, ki bi jih morala predložiti po členu 11 Uredbe št. 17. Ker je odgovorila na zahtevo za informacije, je treba šteti, da je šlo za sodelovanje, ki bi ga Komisija morala upoštevati na podlagi obvestila o sodelovanju. Ker je Martens ugovarjal obstoju sporazuma o cenah in strankah in ker se je Alken-Maes omejil na to, da ni oporekal resničnosti dejstev iz obvestila o ugotovitvah o možnih kršitvah, so po mnenju tožeče stranke le informacije, ki jih je posredovala in so potrjevale informacije, ki jih je predložil Interbrew, omogočile ugotovitev kršitve člena 81 ES. Izjave tožeče stranke, ki so potrjevale izjave Interbrewa, naj bi bile ključnega pomena za ugotovitev kršitve in naj bi bile prav tako odločilne kot izjave Interbrewa. V vsakem primeru dejstvo, da je Interbrew razkril obstoj kršitve, ne more samo po sebi upravičiti tako znatno različnega obravnavanja Komisije. Tožeča stranka v pisnih stališčih o dokumentih, ki jih je na obravnavi predložila Komisija na poziv Sodišča prve stopnje, dodaja, da iz teh dokumentov izhaja, da je bila v popolnoma enakem položaju kot Interbrew. Obe podjetji naj bi namreč ločeno odgovorili na zahtevi za informacije z dne 11. novembra 1999 in z dne 22. marca 2000, na podlagi člena 11 Uredbe št. 17, ki sta imeli enak predmet, ker so bili sestanki o prodaji piva pod znamko distributerja, ki so bili predmet zahteve tožeči stranki za informacije z dne 22. marca 2000, prav tako predmet zahteve za informacije z dne 11. novembra 1999, ki je bila naslovljena na Interbrew. Tožeča stranka in Interbrew naj bi torej v enakih okoliščinah predložila primerljive podatke o isti kršitve, tako da naj bi bilo njuno sodelovanje enako. Tožeča stranka glede tega navaja sodbo Sodišča prve stopnje z dne 13. decembra 2001 v zadevi Krupp Thyssen Stainless in Acciai speciali Terni proti Komisiji (T‑45/98 in T‑47/98, Recueil, str. II‑3757, točke od 235 do 249), po kateri samo okoliščina, da je podjetje priznalo očitana dejstva pred drugim podjetjem, ne more biti objektivni razlog za različno obravnavanje, ker presoje stopnje sodelovanja podjetij ni mogoče pogojevati z zgolj naključnimi dejavniki, kot so vrstni red, po katerem jih je preiskovala Komisija. Dejstvo, da je Interbrew prvi razkril obstoj omejevalnega sporazuma v odgovoru na zahtevo za informacije, torej ne more biti objektivni razlog za različno obravnavanje tožeče stranke in Interbrewa. Tožeča stranka dodaja, da dokumenti, ki jih je predložila Komisija, potrjujejo, da je ta nepravilno trdila, da je Interbrew prostovoljno posredoval informacije o omejevalnem sporazumu o pivu, ki se prodaja pod znamko distributerja. Te informacije naj bi namreč izhajale iz zahteve za informacije Komisije z dne 11. novembra 1999. Stopnji sodelovanja Interbrewa in tožeče stranke naj bi bili zato še toliko bolj primerljivi. Komisija navaja, da stopnja sodelovanja tožeče stranke nikakor ni bila primerljiva s sodelovanjem Interbrewa in da zato ni mogoče sklicevanje na kršitev načela enakega obravnavanja. Interbrew naj bi namreč sam od sebe 14. januarja 2000 posredoval informacije o omejevalnem sporazumu o pivu, ki se prodaja pod znamko distributerja, ki jih je dvakrat dopolnil 2. in 8. februarja 2000, s katerim Komisija takrat še ni bila seznanjena. Interbrew naj bi bil prvi, ki je posredoval informacije o tem omejevalnem sporazumu, ki jih je Komisija v celoti uporabila kot dokaze za zadevno kršitev. Tožeča stranka naj bi informacije poslala le v odgovoru na zahtevo za informacije, ki je bila nanjo naslovljena 22. marca 2000. Čeprav so bile koristne, pa posredovane informacije niso mogle preseči odgovora na zahtevo za informacije in naj ne bi bile nepogrešljive za ugotovitev kršitve, ker bi se ta dokazala že z informacijami, ki jih je prostovoljno poslal Interbrew. Dejstvo, da je Komisija te informacije navajala v izpodbijani odločbi, naj v nobenem primeru ne bi izkazovalo, da so bile nujno potrebne za ugotovitev kršitve in da so presegale odgovor na zahtevo za informacije. Komisija je v pisnih stališčih z dne 10. maja 2005 glede stališč tožeče stranke z dne 14. marca 2005 o dokumentih, ki jih je Komisija predložila na podlagi poziva Sodišča prve stopnje na obravnavi, je kategorično nasprotovala temu, da se lahko tožeča stranka upravičeno sklicuje na sodbo Krupp Thyssen Stainless in Acciai speciali Terni proti Komisiji, točka 92 zgoraj. Tožeča stranka naj bi namreč spregledala bistveno ugotovitev iz navedene sodbe, namreč da gre lahko za kršitev načela enakega obravnavanja le, kadar so zadevna podjetja posredovala enake informacije v primerljivih okoliščinah in na isti stopnji upravnega postopka. Tako iz izpodbijane odločbe kot iz dokumentov, ki jih je predložila Komisija, naj bi izhajalo, da Interbrew in tožeča stranka očitno nista bila v primerljivih položajih in da nista posredovala enakih informacij niti nista enako sodelovala s Komisijo. Zahteva za informacije z dne 11. novembra 1999 naj nikakor ne bi zadevala omejevalnega sporazuma o pivu, ki se prodaja pod znamko distributerja, s katerim Komisija tega dne ni bila seznanjena. Interbrew naj bi tako sam od sebe obvestil Komisijo o obstoju tega omejevalnega sporazuma, kar naj bi Komisijo pripeljalo do tega, da je od Interbrewa zahtevala dodatne informacije o tem. Interbrew naj bi torej zelo dejavno sodeloval s Komisijo. To naj bi se kazalo v prostovoljni odpovedi sodelovanja pri omejevalnem sporazumu o pivu, ki se prodaja pod znamko distributerja, ki bi jo bilo treba nagraditi. Torej ni mogoče trditi, da so bila vprašanja Interbrewu 11. novembra 1999 in tožeči stranki 22. marca 2000 zastavljena v primerljivih okoliščinah na isti stopnji upravnega postopka in da sta njuna odgovora vsebovala enake informacije. Zlasti Interbrew naj bi posredoval zelo izčrpne informacije o omejevalnem sporazumu o pivu, ki se prodaja pod znamko distributerja, medtem ko naj bi tožeča stranka v dopisu z dne 5. aprila 2000 najprej odgovorila, da ne ve nič o kršitvi pravil o konkurenci in da so bila srečanja omejena na dopustne teme, preden je priznala njihovo resnično vsebino. Komisija sklepa, da brez neomejenega sodelovanja Interbrewa ne bi nikoli poslala tožeči stranki zahteve za informacije in da omejevalni sporazum o pivu, ki se prodaja pod znamko distributerja, ne bi bil razkrit. Preiskave, opravljene v Belgiji o omejevalnem sporazumu Interbrew/Alken-Maes, naj namreč ne bi omogočile odkritja dokumentov o tem omejevalnem sporazumu. –       Presoja Sodišča prve stopnje Na začetku je treba opozoriti, da je Komisija v svojem obvestilu o sodelovanju pojasnila pogoje, pod katerimi so podjetja, ki sodelujejo z njo v njeni preiskavi omejevalnega sporazuma, lahko oproščena globe ali se jim lahko zmanjša znesek globe, ki bi jim ga bilo drugače treba naložiti (točka A 3 obvestila o sodelovanju). Glede uporabe obvestila o sodelovanju pri tožeči stranki ni sporno, da je njeno vedenje treba presoditi v smislu točke D navedenega obvestila, ki nosi naslov „Znatno zmanjšanje zneska globe“. Opozoriti je treba, da je zmanjšanje globe zaradi sodelovanja v upravnem postopku v skladu s sodno prakso upravičeno le, kadar vedenje zadevnega podjetja omogoča Komisiji, da lažje ugotovi obstoj kršitve in jo, glede na okoliščine primera, odpravi (sodbi Sodišča prve stopnje z dne 14. maja 1998 v zadevi SCA Holding proti Komisiji, T‑327/94, Recueil, str. II‑1373, točka 156, in Krupp Thyssen Stainless in Acciai speciali Terni proti Komisiji, točka 92 zgoraj, točka 270). Komisija pa lahko na podlagi člena 11(1) Uredbe št. 17 pri izvajanju nalog, ki so ji dodeljene s členom 85 ES in določbami, sprejetimi po členu 83 ES, pridobi vse potrebne informacije od podjetij in podjetniških združenj, ki so na podlagi odstavka 4 tega člena zavezani predložiti zahtevane informacije. Kadar podjetje ali podjetniško združenje ne predloži zahtevanih informacij v roku, ki ga določi Komisija, ali predloži nepopolne informacije, jih Komisija v skladu s členom 11(5) Uredbe št. 17 lahko zahteva z odločbo, podjetje ali podjetniško združenje pa tako z vztrajnim zavračanjem posredovanja teh informacij tvega naložitev globe ali periodičnih denarnih kazni. Sodelovanje podjetja v preiskavi tako ne daje pravice do zmanjšanja globe, kadar to sodelovanje ne presega tega, kar izhaja iz obveznosti podjetja na podlagi člena 11(4) in (5) Uredbe št. 17 (sodba Solvay proti Komisiji, točka 81 zgoraj, točki 341 in 342). Nasprotno se lahko zadevnemu podjetju, če v odgovoru na zahtevo za informacije na podlagi člena 11 posreduje informacije, ki presegajo informacije, ki jih lahko zahteva Komisija po tem členu, zmanjša globa (v tem smislu glej sodbo Sodišča prve stopnje z dne 14. maja 1998 v zadevi Cascades proti Komisiji, T‑308/94, Recueil, str. II‑925, točka 262). Kadar v tem smislu v zahtevi za informacije na podlagi člena 11 Uredbe št. 17 razen čisto dejanskih vprašanj in zahtev za predložitev že obstoječih dokumentov Komisija zahteva od podjetja, naj opiše temo in potek več srečanj, na katerih naj bi sodelovalo, in rezultate ali sklepe teh srečanj, ko očitno sumi, da je pri teh srečanjih šlo za omejevanje konkurence, se s to zahtevo lahko naloži preiskovanemu podjetju, naj prizna svoje sodelovanje pri kršitvi pravil o konkurenci, vendar navedeno podjetje ni dolžno odgovarjati na taka vprašanja. Kadar podjetje vseeno posreduje podatke o tem, je treba to šteti kot sodelovanje podjetja na lastno pobudo, ki lahko upraviči znižanje globe na podlagi obvestila o sodelovanju. Dalje je treba opozoriti, da Komisija pri presoji sodelovanja podjetij ne sme prezreti načela enakega obravnavanja, ki je splošno načelo prava Skupnosti in ki je v skladu z ustaljeno sodno prakso kršeno le, kadar se primerljivi položaji obravnavajo različno in različni položaji obravnavajo enako, razen če je taka obravnava objektivno utemeljena (sodba Krupp Thyssen Stainless in Acciai speciali Terni proti Komisiji, točka 92 zgoraj, točka 237, in navedena sodna praksa). Glede tega je ugotovljeno, da mora različno obravnavanje zadevnih podjetij temeljiti na stopnjah sodelovanja, ki niso primerljive, predvsem ker temeljijo na posredovanju različnih informacij ali posredovanju teh informacijah na različnih stopnjah upravnega postopka ali v neprimerljivih okoliščinah (v tem smislu glej sodbo Krupp Thyssen Stainless in Acciai speciali Terni proti Komisiji, točka 92 zgoraj, točki 245 in 246). V tem primeru iz uvodnih izjav 360 in 361 izpodbijane odločbe izhaja, da je Komisija na podlagi točke D 2, druga alinea, obvestila o sodelovanju dodelila tožeči stranki 10-odstotno zmanjšanje globe samo zato, ker ta ni oporekala resničnosti bistvenih dejstev ugotovljene kršitve. Komisija je glede informacij, ki jih ji je posredovala tožeča stranka 5. aprila 2000 v odgovoru na njeno zahtevo za informacije z dne 22. marca 2000, štela, da sodijo v obveznost tožeče stranke po členu 11 Uredbe št. 17 in da, čeprav bi lahko bile koristne, niso pomenile neobhodno potrebnih dokaznih elementov za potrditev obstoja kršitve. Tožeča stranka torej ne bi mogla zahtevati enakega zmanjšanja globe, kot je bilo odobreno Interbrewu. Glede trditev tožeče stranke je treba navesti, da je ta hkrati zatrjevala, da so informacije, ki jih je Komisiji poslala v odgovoru z dne 5. aprila 2000 na zahtevo za informacije z dne 22. marca 2000, presegale informacije, ki jih je morala posredovati po členu 11 Uredbe št. 17, in da so bile informacije, ki jih je posredovala, odločilnega pomena, da je Komisija ugotovila kršitev. V zvezi s tem je pomembno poudariti, da niti če bi bile informacije, ki jih je posredovala tožeča stranka, tako odločilnega pomena, kot jim ga ta pripisuje, posredovanje teh informacij lahko upraviči samo tolikšno zmanjšanje tožeči stranki naložene globe v skladu s sodno prakso, navedeno v točkah od 104 do 106 zgoraj, kolikor so te informacije presegale informacije, ki jih Komisija lahko zahteva na podlagi člena 11 Uredbe št. 17. Ugotoviti je torej treba, da informacije, ki jih je posredovala tožeča stranka v dopisu z dne 5. aprila 2000, niso presegale informacij, ki jih je morala predložiti na podlagi člena 11 Uredbe št. 17. Tožeča stranka se je namreč v bistvu omejila na to, da je odgovorila na vprašanja, zastavljena v zahtevi za informacije, o datumu in identiteti udeležencev na štirih srečanjih in o temi teh srečanj. Ker je mogoče odlomke dopisa z dne 5. aprila 2001, da je „prišlo do izmenjave informacije o strankah, embalaži in količini“ in da so se sklepi srečanj nanašali na „sprejetje nepopustljivega stališča glede cen“, razlagati kot priznanje dejstev kršitve, ki presegajo informacije, katerih predložitev lahko Komisija zahteva po členu 11 Uredbe št. 17, je to hipotezo treba v vsakem primeru zavrniti glede na drugi odlomek odgovora tožeče stranke, v katerem je navedeno: „Vendar vas uradno obveščamo, da ta srečanja niso pripeljala niti do omejevalnega sporazuma glede cene niti do razdelitve kupcev“. Ob upoštevanju takega zanikanja ni mogoče šteti, da je dejstvo, da določeni izseki odgovora tožeče stranke napeljujejo na obstoj izmenjave informacij in namena udeležencev srečanj, da sprejmejo nepopustljivo stališče glede cen, Komisiji omogočilo, da je lažje ugotovila obstoj kršitve. Ugotoviti je torej treba, da tožeča stranka v odgovoru z dne 5. aprila 2000 na zahtevo za informacije z dne 22. marca 2000 Komisiji ni posredovala informacij, ki bi presegale informacije, ki jih je morala posredovati po členu 11 Uredbe št. 17, in da na tej podlagi v skladu s sodno prakso, navedeno v točki 106 zgoraj, ni mogla biti deležna zmanjšanja naložene globe. Zato je treba šteti kot neupoštevno trditev, da naj bi domnevno ugodnejše obravnavanje Interbrewa, ker naj bi ta Komisiji posredoval informacije, ki jih ni bil dolžan predložiti, pomenilo neenako obravnavanje. Prvi del tretjega tožbenega razloga je treba torej zavrniti. Drugi del: kršitev obvestila o sodelovanju in načela enakega obravnavanja zaradi primerljivega obravnavanja tožeče stranke in Martensa ter Alken-Maesa –       Trditve strank Tožeča stranka meni, da je bistvena razlika med stopnjo sodelovanja, ki jo je sama zagotovila Komisiji, in stopnjo, ki sta jo izkazala Martens in manj Alken-Maes. Dejstvo, da je bilo vsakemu izmed treh podjetij odobreno enako 10-odstotno zmanjšanje globe, naj bi zato pomenilo kršitev načela enakega obravnavanja. Tožeča stranka naj bi Komisiji zagotovila sodelovanje odločilnega pomena. Tako naj bi v svojem odgovoru z dne 5. aprila 2000 na zahtevo Komisije za informacije zapisala, da je na zadevnih sestankih šlo za vprašanje ravni prodajnih cen pod znamko distributerja in da so bile izmenjane informacije o kupcih in količinah. Tožeča stranka naj bi poleg tega v odgovoru na obvestilo o ugotovitvah o možnih kršitvah potrdila, da je na teh sestankih šlo za vprašanje ravni cen. Te informacije se ujemajo s posredovanimi informacijami Interbrewa in naj bi torej bile odločilnega pomena za Komisijo, ker naj bi ji omogočile ugotovitev obstoja kršitve člena 81 ES. Končno, tožeča stranka naj bi izkazala neomejeno in nepretrgano sodelovanje v postopku. Nasprotno naj bi iz spisa izhajalo, da Martens v odgovoru z dne 6. aprila 2000 na zahtevo Komisije za informacije z dne 22. marca 2000 na podlagi člena 11 Uredbe št. 17 ni navedel, da je šlo na zadevnih sestankih za vprašanje ravni cen ali razdelitve kupcev. Martens naj bi v odgovoru na obvestilo o ugotovitvah o možnih kršitvah celo izrecno prerekal trditev, da je na teh srečanjih prišlo do sklenitve sporazumov glede cen ali razdelitve trga, in naj bi celo podvomil o resničnosti izjav Interbrewa. Izpodbijana odločba naj bi poleg tega potrjevala, da je Martens oporekal obstoju kršitve, ker je Komisija navedla, da je Martens v postopku sodeloval samo tako, da je pospešil potek postopka. Odgovor, ki ga je Alken-Maes 5. aprila 2000 posredoval na zahtevo Komisije za informacije z dne 22. marca 2000, naj ne bi vseboval izrecne potrditve o obstoju sporazuma o ravni cen ali razdelitvi kupcev. V izpodbijani odločbi naj bi Komisija zgolj omenila, da Danone v imenu Alken-Maesa ni ugovarjal, da se je na srečanjih razpravljalo o cenah in razdelitvi kupcev. Iz primerjave stopenj sodelovanja Martensa in Alken-Maesa in sodelovanja tožeče stranke naj bi torej jasno izhajalo, da je Komisija kršila načelo enakega obravnavanja s tem, da je tožečo stranko obravnavala enako kot drugi dve podjetji. V nasprotju z mnenjem Komisije naj bi tožeča stranka daleč presegla neoporekanje dejstev s tem, ko je v odgovoru z dne 5. aprila 2000 na zahtevo za informacije podala bistvene izjave o temi in obsegu srečanj glede omejevalnega sporazuma o pivu, ki se prodaja pod znamko distributerja. Komisija poudarja, da čeprav sta ravni zmanjšanja glob, ki sta bili naloženi tožeči stranki in Martensu, enaki, pa so razlogi za ti zmanjšanji različni. Medtem ko naj bi bila tožeči stranki globa zmanjšana zaradi neoporekanja resničnosti dejstev, naj bi se Martensu zmanjšala na podlagi njegovega sodelovanja v postopku. Nobeno od teh podjetij ni kumuliralo zmanjšanja zaradi neoporekanja resničnosti dejstev in zmanjšanja zaradi sodelovanja v postopku. Ob upoštevanju, da tožeča stranka implicitno zatrjuje, da je bilo zmanjšanje globe Martensu protipravno, Komisija navaja, da trditve, da bi se tožeči stranki moralo na podlagi načela enakega obravnavanja priznati protipravno zmanjšanje, v skladu z ustaljeno sodno prakso na področju glob ni mogoče sprejeti. Tožeča stranka zato lahko pridobi dodatno zmanjšanje le na podlagi obsega svojega sodelovanja. Ker se je torej zadovoljila s tem, da je svojo obveznost odgovora na zahtevo za podatke, ki jo bila nanjo naslovljena na podlagi člena 11 Uredbe št. 17, izpolnila tako, da ni presegla tega, kar je bila dolžna sporočiti, obseg njenega sodelovanja ne presega neoporekanja resničnosti dejstev, ki jih je upoštevala Komisija. Drugič, Komisija glede položajev tožeče stranke in Alken-Maesa poudarja, da sta podobna, ker sta se oba omejila le na to, da nista oporekala resničnosti zadevnih dejstev. Zato bi bilo logično, da se ju je enako obravnavalo. –       Presoja Sodišča prve stopnje Ker se je prvi del tretjega tožbenega razloga zavrnil, je pravilno, da bi se tožeči stranki dodelilo 10-odstotno zmanjšanje njene globe zgolj zato, ker ni ugovarjala resničnosti zadevnih dejstev. Zato ni upoštevna trditev, da naj bi 10-odstotno zmanjšanje globe, ki ga je Martensu dodelila Komisija, pomenilo kršitev načela enakega obravnavanja tožeče stranke, ker Martens, ki ni priznal dejstev, ne bi smel biti deležen tega zmanjšanja. Tožeča stranka je sicer v položaju, ki je popolnoma primerljiv s položajem Alken‑Maesa, ki je na podlagi točke D 2, druga alinea, obvestila o sodelovanju prav tako pridobil 10-odstotno zmanjšanje globe za neoporekanje resničnosti dejstev. Pri tožeči stranki in Alken-Maesu zato ni mogoče ugotoviti nobene kršitve načela enakega obravnavanja. Iz tega sledi, da je treba drugi del tožbenega razloga zavrniti, pa tudi celotni tožbeni razlog. V teh okoliščinah je treba tožbo v celoti zavrniti. Stroški V skladu s členom 87(2) Poslovnika se neuspeli stranki naloži plačilo stroškov, če so bili ti priglašeni. Tožeča stranka ni uspela, zato se ji v skladu s predlogi Komisije naloži plačilo stroškov. Iz teh razlogov je SODIŠČE PRVE STOPNJE (peti senat) razsodilo: 1) Tožba se zavrne. 2) Tožeči stranki se naloži plačilo stroškov. Vilaras Martins Ribeiro Jürimäe Razglašeno na javni obravnavi v Luxembourgu, 6. decembra 2005 Sodni tajnik Predsednik E. Coulon M. Vilaras Stvarno kazalo Pravni okvir Dejansko stanje Postopek in predlogi strank Pravo Prvi tožbeni razlog: kršitev obveznosti obrazložitve in člena 15(2) Uredbe št. 17 in Smernic zaradi zmotne presoje dejanske gospodarske zmožnosti tožeče stranke, da povzroči večjo škodo drugim subjektom, zlasti potrošnikom Prvi del: kršitev obveznosti obrazložitve, ker sektorja piva, ki se prodaja pod znamko distributerja, ni opredelila kot upoštevnega trga – Trditve strank – Presoja Sodišča prve stopnje Drugi del: kršitev člena 15(2) Uredbe št. 17 in Smernic zaradi zmotne presoje dejanske gospodarske zmožnosti tožeče stranke, da povzroči večjo škodo drugim subjektom, zlasti potrošnikom – Trditve strank – Presoja Sodišča prve stopnje Drugi tožbeni razlog: kršitev na eni strani, Smernic zaradi zmotne presoje vloge tožeče stranke pri omejevalnem sporazumu in na drugi strani, obveznosti obrazložitve Trditve strank Presoja Sodišča prve stopnje Tretji tožbeni razlog: kršitev obvestila o sodelovanju in načela enakega obravnavanja Prvi del: kršitev obvestila o sodelovanju in načela enakega obravnavanja, ker je Komisija ugodneje obravnavala Interbrew – Trditve strank – Presoja Sodišča prve stopnje Drugi del: kršitev obvestila o sodelovanju in načela enakega obravnavanja zaradi primerljivega obravnavanja tožeče stranke in Martensa ter Alken-Maesa – Trditve strank – Presoja Sodišča prve stopnje Stroški * Jezik postopka: nizozemščina.

62003CJ0276

pl

1       Scott SA (zwana dalej „Scott”) żąda w odwołaniu uchylenia wyroku Sądu Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich z dnia 10 kwietnia 2003 r. w sprawie T‑366/00 Scott przeciwko Komisji (Rec. str. II‑1763, zwanego dalej „zaskarżonym wyrokiem”), na mocy którego oddalona została skarga o częściowe stwierdzenie nieważności decyzji Komisji 2002/14/WE z dnia 12 lipca 2000 r. w sprawie pomocy państwa przyznanej przez Francję na rzecz Scott Paper SA/ Kimberly-Clark (Dz.U. L 12, str. 1, zwanej dalej „sporną decyzją”) w zakresie, w jakim skarga ta była uzasadniona naruszeniem przez Komisję Wspólnot Europejskich art. 15 rozporządzenia Rady (WE) nr 659/1999 z dnia 22 marca 1999 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 93 traktatu WE (Dz.U. L 83, str. 1). Ramy prawne 2       Artykuł 15 rozporządzenia nr 659/1999 stanowi: „1. Kompetencje Komisji w zakresie windykacji [odzyskania] pomocy podlegają dziesięcioletniemu okresowi [terminowi] przedawnienia. 2. Okres [termin] przedawnienia rozpoczyna bieg w dniu, w którym bezprawnie przyznano pomoc beneficjentowi albo w charakterze pomocy indywidualnej, albo w ramach programu pomocowego. Jakiekolwiek działanie, podejmowane przez Komisję lub przez państwo członkowskie, działające na wniosek Komisji w odniesieniu do pomocy przyznanej bezprawnie. powoduje przerwanie okresu [biegu terminu] przedawnienia. Każde przerwanie powoduje, że okres [termin] przedawnienia zaczyna biec od początku. Okres [bieg terminu] przedawnienia zostaje zawieszony, dopóki decyzja Komisji jest przedmiotem postępowania toczącego się przed Trybunałem Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich. 3. Jakąkolwiek pomoc, w odniesieniu do której upłynął okres [termin] przedawnienia, uznaje się za pomoc istniejącą”. Okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporu 3       Punkty 12 i 13 spornej decyzji oraz pkt 1–10 i 13–19 zaskarżonego wyroku wskazują zasadniczo na następujące okoliczności leżące u podstaw sporu. 4       W 1969 r. spółka prawa amerykańskiego Scott Paper Company nabyła spółkę prawa francuskiego Bouton Brochard i utworzyła inną spółkę, Bouton Brochard Scott SA (zwaną dalej „Bouton Brochard Scott”), która przejęła działalność prowadzoną przez Bouton Brochard. 5       W 1986 r. Bouton Brochard Scott postanowiła otworzyć fabrykę we Francji i wybrała w tym celu działkę położoną w departamencie Loiret w obrębie strefy przemysłowej La Saussaye. 6       W dniu 31 sierpnia 1987 r. miasto Orlean i ww. departament przyznały spółce Bouton Brochard Scott pewne korzyści. Po pierwsze, sprzedali oni jej – na preferencyjnych warunkach – działkę o powierzchni 48 hektarów, położoną we wskazanej strefie przemysłowej. Po drugie, zobowiązały się one do obliczania opłaty za odprowadzanie ścieków według stawki preferencyjnej. 7       Spółka Bouton Brochard Scott zmieniła nazwę na Scott w listopadzie 1987 r. 8       W styczniu 1996 r. akcje tej drugiej spółki zostały zakupione przez Kimberly-Clark Corporation. 9       W styczniu 1998 r. spółka ta ogłosiła zamknięcie przedmiotowej fabryki, której aktywa, czyli działka i fabryka papieru, zostały zakupione przez Procter&Gamble w czerwcu 1998 r. 10     W wyniku skargi złożonej do Komisji, w piśmie z dnia 17 stycznia 1997 r. zażądała ona od Republiki Francuskiej udzielenia informacji dotyczących wskazanych korzyści. Następnie doszło do wymiany pism z władzami tego państwa członkowskiego. 11     Na mocy decyzji z dnia 20 maja 1998 r. Komisja postanowiła wszcząć procedurę przewidzianą w art. 93 ust. 2 traktatu WE (po zmianie art. 88 ust. 2 WE) i poinformowała o tym wskazane państwo członkowskie w piśmie z dnia 10 lipca 1998 r., które zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich w dniu 30 września 1998 r. (Dz.U. C 301, str. 4). 12     Tego samego dnia, w którym miała miejsce powyższa publikacja, władze francuskie telefonicznie powiadomiły spółkę Scott o decyzji w przedmiocie wszczęcia procedury. 13     W dniu 12 lipca 2000 r. Komisja wydała sporną decyzję, na mocy której uznała za niezgodną z wspólnym rynkiem pomoc państwa, którą Republika Francuska przyznała na rzecz Scott w formie preferencyjnej ceny działki i preferencyjnej stawki opłaty za odprowadzanie ścieków, i nakazała jej odzyskanie. Postępowanie przed Sądem i zaskarżony wyrok 14     W piśmie złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 30 listopada 2000 r. Scott wniosła skargę na tą decyzję, żądając stwierdzenia jej nieważności w części. 15     Republika Francuska przystąpiła do postępowania w charakterze interwenienta na poparcie żądań Scott. 16     Na wniosek tej spółki, Sąd postanowił rozpoznać zarzut naruszenia art. 15 rozporządzenia nr 659/1999 przed rozpatrzeniem innych zarzutów skargi. 17     W tym zakresie ten zarzut podniesiony przez spółkę Scott składał się z dwóch następujących części: –       naruszenie przez Komisję art. 15 w zakresie, w jakim uznała ona, że bieg terminu przedawnienia mógł być przerwany poprzez działanie, które nie zostało podane do wiadomości beneficjentowi bezprawnie przyznanej pomocy, czyli w przedmiotowej sprawie – poprzez wystąpienie z wnioskiem o udzielenie informacji z dnia 17 stycznia 1997 r. lub, alternatywnie, –       naruszenie przez Komisję art. 15 w zakresie, w jakim uznała ona, że bieg terminu przedawnienia mógł być przerwany poprzez działanie podjęte i podane do wiadomości po upływie tego terminu, czyli w przedmiotowej sprawie poprzez decyzję o wszczęciu procedury z dnia 20 maja 1998 r. 18     W zaskarżonym wyroku Sąd oddalił skargę w zakresie, w jakim była ona oparta na naruszeniu art. 15 rozporządzenia nr 659/1999 i postanowił kontynuować postępowanie w pozostałym zakresie. 19     W oczekiwaniu na wydanie wyroku w niniejszej sprawie, Sąd zawiesił postępowanie w sprawie T‑366/00 Scott przeciwko Komisji, jak również w sprawie T‑369/00 Département du Loiret przeciwko Komisji, mającej również za przedmiot stwierdzenie nieważności spornej decyzji. Żądania stron w postępowaniu przed Trybunałem 20     Scott wnosi do Trybunału o: –       uchylenie zaskarżonego wyroku, –       stwierdzenie nieważności art. 2 spornej decyzji w zakresie dotyczącym pomocy w formie preferencyjnej ceny działki, oraz –       obciążenie Komisji kosztami postępowania w obydwu instancjach. 21     Komisja wnosi do Trybunału o: –       oddalenie odwołania w całości, albo gdyby Trybunał miał uwzględnić część odwołania, –       skierowanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd lub –       oddalenie skargi wniesionej do Sądu w zakresie dotyczącym zarzutów opartych na naruszeniu art. 15 rozporządzenia nr 659/1999. W przedmiocie odwołania Argumentacja stron i zaskarżony wyrok 22     Na poparcie swego odwołania Scott w istocie powołuje jeden zarzut oparty na błędnej wykładni art. 15 rozporządzenia nr 659/1999 dokonanej przez Sąd, który orzekł, że bieg terminu przedawnienia mógł być przerwany poprzez działanie, które nie zostało podane do wiadomości beneficjenta pomocy, czyli w przedmiotowej sprawie poprzez żądanie udzielenia informacji z dnia 17 stycznia 1997 r. 23     W pkt 58–60 zaskarżonego wyroku Sąd orzekł bowiem, iż sam fakt, że beneficjent pomocy nie wiedział o wniosku o udzielenie informacji skierowanym przez Komisję do danego państwa członkowskiego, nie pozbawia tego wniosku skutków w odniesieniu do terminu przedawnienia przewidzianego w art. 15 rozporządzenia nr 659/1999. Przepis ten ustanowił jeden termin przedawnienia, który ma zastosowanie w taki sam sposób względem danego państwa członkowskiego, jak i względem osób trzecich. Ponadto postępowanie ustanowione w art. 93 ust. 2 traktatu WE toczy się zasadniczo pomiędzy Komisją a danym państwem członkowskim, podczas gdy zainteresowane osoby trzecie, a wśród nich beneficjent pomocy, mają ze swej strony prawo do bycia poinformowanym i mają możliwość przedstawienia swych argumentów, odgrywając w tym postępowaniu zasadniczo rolę „źródła informacji” dla Komisji. Natomiast Komisja nie jest zobowiązana do powiadomienia osób potencjalnie zainteresowanych, w tym również beneficjentów pomocy, o działaniach, które podjęła w związku z bezprawnie przyznaną pomocą przed wszczęciem procedury przewidzianej w art. 93 ust. 2 traktatu WE. 24     W pkt 61 zaskarżonego wyroku Sąd dodał, że beneficjent pomocy, która nie została zgłoszona, tak jak beneficjent w przedmiotowym postępowaniu, nie może mieć uzasadnionych oczekiwań co do legalności pomocy. Ponadto Sąd stwierdził w pkt 62 tego wyroku, że przed wejściem w życie rozporządzenia nr 659/1999 beneficjent takiej pomocy nie mógł powoływać się na pewność prawa w związku z przedawnieniem kompetencji Komisji do żądania odzyskania pomocy i że w konsekwencji przerwanie biegu terminu przedawnienia, które miało miejsce przed wejściem w życie tego rozporządzenia, nie mogło pozbawić go tej pewności prawa. 25     Zdaniem Scott zarówno z brzmienia przepisu, a w szczególności z określenia „działanie podejmowane przez […] państwo członkowskie działające na wniosek Komisji”, oraz z celu art. 15 rozporządzenia nr 659/1999 wynika, że jedynie działanie podane do wiadomości beneficjenta pomocy może przerwać bieg terminu przedawnienia względem niego, nawet gdyby oznaczało to, że terminy przedawnienia biegną odmiennie względem różnych zainteresowanych stron. W tym zakresie Scott podkreśla, iż nie jest istotne, w ramach procedury wszczętej na podstawie art. 93 ust. 2 traktatu, że beneficjent jest jedynie „źródłem informacji” oraz że Komisja nie ma obowiązku powiadomienia beneficjenta o podjęciu działania przerywającego bieg terminu przedawnienia, jak również że ten ostatni nie może mieć uzasadnionych oczekiwań co do legalności pomocy przyznanej bezprawnie lub że dziesięć lat po przyznaniu tej pomocy wskazane rozporządzenie nie weszło jeszcze w życie. Ocena Trybunału 26     Należy przypomnieć, że art. 15 rozporządzenia nr 659/1999 przewiduje dziesięcioletni termin przedawnienia, który rozpoczyna bieg w dniu, w którym bezprawnie przyznano pomoc beneficjentowi. Zgodnie z art. 15 ust. 2 zdanie drugie termin przedawnienia zostaje przerwany poprzez „jakiekolwiek działanie, podejmowane przez Komisję lub przez państwo członkowskie, działające na wniosek Komisji w odniesieniu do pomocy przyznanej bezprawnie”. 27     Okoliczność, że przepis ten zawiera podwójne odniesienie, do „działań, podejmowanych przez Komisję” oraz do „wniosków Komisji”, nie oznacza jednak, że wniosek o udzielenie informacji skierowany przez tę instytucję do danego państwa członkowskiego może stanowić „działanie podejmowane przez Komisję” jedynie pod warunkiem powiadomienia beneficjenta pomocy. W konsekwencji, jak wskazuje rzecznik generalny w pkt 87–90 swojej opinii, podwójne odniesienie może być bowiem częściowo spowodowane niedopatrzeniem prawodawcy, który – jak się wydaje – nie zwracając uwagi na różnice proceduralne, powielił sformułowanie użyte w art. 2 rozporządzenia Rady (EWG) nr 2988/74 z dnia 26 listopada 1974 r. dotyczącego okresów przedawnień w postępowaniach i wykonywaniu sankcji zgodnie z regułami Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej dotyczącymi transportu i konkurencji (Dz.U. L 319 str. 1). Ponadto nie można wykluczyć, że mogą zaistnieć pewne sytuacje, w których „wniosek Komisji” nie stanowi automatycznie i jednocześnie „działania podejmowanego przez Komisję”. Wreszcie jak wskazał rzecznik generalny w pkt 91 swojej opinii, rozporządzenie nr 659/1999 dopuszcza, że bieg terminu przedawnienia może być przerywany wielokrotnie wskutek licznych działań (następujących po sobie), skoro art. 15 tego rozporządzenia stanowi, że każde przerwanie biegu terminu przedawnienia powoduje, iż okres przedawnienia zaczyna biec od początku. 28     W ten sposób brzmienie art. 15 rozporządzenia nr 659/1999 nie zawiera żadnej wskazówki co do tego, że warunkiem przerwania biegu terminu przedawnienia jest powiadomienie beneficjenta pomocy o działaniu. 29     W każdym razie należy zbadać, czy taki warunek nie wynika z ratio legis art. 15. 30     W tym zakresie, z czternastego motywu rozporządzenia nr 659/1999 wynika, że dla celów pewności prawa termin przedawnienia ma prowadzić do uniemożliwienia odzyskania pomocy przyznanej bezprawnie, którego to odzyskania nie będzie można nakazać po upływie tego terminu. Tak więc, termin przedawnienia ma na celu w szczególności ochronę niektórych zainteresowanych stron, w tym ochronę danego państwa członkowskiego i beneficjenta pomocy. 31     Te zainteresowane strony mają w związku z tym konkretny interes w tym, aby uzyskać wiadomość o podjętych przez Komisję działaniach, które mogą przerywać bieg terminu przedawnienia. 32     Ten konkretny interes nie może jednakże powodować tego, że stosowanie art. 15 ust. 2 zdanie drugie rozporządzenia nr 659/1999 będzie uzależnione od powiadomienia beneficjentów pomocy o wskazanych działaniach. 33     W konsekwencji procedura ustanowiona w art. 93 ust. 2 traktatu toczy się bowiem zasadniczo pomiędzy Komisją a danym państwem członkowskim. Procedura wszczynana jest przeciwko temu państwu a nie przeciwko beneficjentom (zob. podobnie wyrok z dnia 24 września 2002 r. w sprawach połączonych C‑74/00 P i C‑75/00 Falck i Acciaierie di Bolzano przeciwko Komisji, Rec. str. I‑7869, pkt 81 i 89). 34     Orzecznictwo przyznało wprawdzie beneficjentowi pomocy pewne prawa proceduralne, jednakże prawa te mają umożliwić beneficjentowi przedstawienie informacji Komisji i dać mu sposobność przedstawienia jego argumentów, ale nie przyznają mu statusu strony w postępowaniu. 35     Wobec tego, nawet gdyby przyjąć, że status strony mógłby uzasadnić istnienie warunku w postaci obowiązku powiadomienia, to wystarczy stwierdzić, że beneficjent pomocy nie ma tego statusu. 36     Mając na uwadze powyższe, Sąd nie dokonał błędnej wykładni art. 15 rozporządzenia nr 659/1999, orzekając, że bieg terminu przedawnienia mógł być przerwany poprzez działanie, które nie zostało podane do wiadomości beneficjenta pomocy, czyli w niniejszej sprawie - poprzez wniosek o udzielenie informacji z dnia 17 stycznia 1997 r. 37     Wprawdzie ani fakt, iż beneficjent nie mógł mieć uzasadnionych oczekiwań co do legalności pomocy, ani fakt, że dziesięć lat po przyznaniu przedmiotowej pomocy rozporządzenie nr 659/1999 jeszcze nie obowiązywało, nie stanowią koniecznych etapów rozumowania prowadzącego do takiej wykładni, jednakże stwierdzenia te nie naruszają prawidłowości tej wykładni. 38     Mając na uwadze powyższe, zarzut należy oddalić jako nieuzasadniony. Należy w związku z tym oddalić odwołanie. W przedmiocie kosztów 39     Zgodnie z art. 69 § 2 regulaminu, mającego zastosowanie do postępowania odwoławczego na podstawie art. 118 regulaminu, kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Zgodnie z art. 69 ust. 5 akapit trzeci tego regulaminu, jeżeli strony nie żądają zwrotu kosztów, ponoszą własne koszty. Ponieważ Komisja nie zażądała obciążenia spółki Scott kosztami, każda ze stron ponosi własne koszty. Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje: 1) Odwołanie zostaje oddalone. 2) Scott SA i Komisja Wspólnot Europejskich ponoszą własne koszty. Podpisy * Język postępowania: angielski.

61996CJ0367

nl

Overwegingen van het arrest 1 Bij arrest van 6 juni 1996, ingekomen bij het Hof op 21 november daaraanvolgend, heeft het Efeteio - Athina krachtens artikel 177 EG-Verdrag twee prejudiciële vragen gesteld over de uitlegging van artikel 25 van de Tweede richtlijn (77/91/EEG) van de Raad van 13 december 1976 strekkende tot het coördineren van de waarborgen welke in de lidstaten worden verlangd van de vennootschappen in de zin van artikel 58, tweede alinea, van het Verdrag, om de belangen te beschermen zowel van de deelnemers in deze vennootschappen als van derden met betrekking tot de oprichting van de naamloze vennootschap, alsook de instandhouding en wijziging van haar kapitaal, zulks teneinde die waarborgen gelijkwaardig te maken (PB 1977, L 26, blz. 1; hierna: "Tweede richtlijn"), en over misbruik van een uit een gemeenschapsbepaling voortvloeiend recht. 2 Deze vragen zijn gerezen in een geding tussen enerzijds A. Kefalas e.a., aandeelhouders van de naamloze vennootschap Athinaïki Chartopoïïa AE (hierna: "Chartopoïïa"), en anderzijds de Griekse Staat en Organismos Anasygkrotiseos Epicheiriseon AE (Organisatie voor bedrijfsreorganisatie; hierna: "OAE"). Verzoekers in het hoofdgeding (hierna: "verzoekers") betwisten de geldigheid van de verhoging van het maatschappelijk kapitaal, die tot stand is gekomen in het kader van de in de Griekse wet nr. 1386/1983 van 5 augustus 1983 (Grieks Staatsblad A, nr. 107, van 8 augustus 1983, blz. 14) voorziene regeling waaronder Chartopoïïa was geplaatst bij beschikking van de minister van Economische zaken van 30 maart 1984. 3 De OAE is een tot de publieke sector behorende organisatie en is opgericht bij wet nr. 1386/1983. De OAE heeft de vorm van een naamloze vennootschap en handelt onder toezicht van de staat ten behoeve van het algemeen belang. Volgens artikel 2, lid 2, van de wet is het doel van de OAE, bij te dragen aan de economische en sociale ontwikkeling van het land door de financiële sanering van ondernemingen, introductie en toepassing van buitenlandse know-how, ontwikkeling van Griekse know-how, alsmede door oprichting en exploitatie van overheids- of semi-overheidsbedrijven. 4 Artikel 2, lid 3, van de wet geeft een opsomming van de bevoegdheden die de OAE ter verwezenlijking van deze doelstellingen bezit. Zo kan de OAE het bestuur en het dagelijks beheer overnemen van ondernemingen die worden gesaneerd of die zijn genationaliseerd, deelnemen in het kapitaal van ondernemingen, leningen verstrekken en bepaalde leningen uitschrijven of opnemen, obligaties verwerven, alsmede aandelen overdragen aan, met name, werknemers of de hen vertegenwoordigende organisaties, aan lagere overheden of andere publiekrechtelijke rechtspersonen, aan liefdadigheidsinstellingen, maatschappelijke groeperingen of particulieren. 5 Ingevolge artikel 5, lid 1, van de wet kan de minister van Economische zaken ondernemingen die in ernstige financiële moeilijkheden verkeren, onder de regeling van de wet brengen. 6 Volgens artikel 7 van de wet kan de bevoegde minister het bestuur van een onder de regeling van deze wet gebrachte onderneming overdragen aan de OAE, de schulden van de onderneming regelen teneinde haar levensvatbaarheid te waarborgen, of overgaan tot liquidatie van de onderneming. 7 Artikel 8 van de wet regelt de overdracht van het bestuur van de onderneming aan de OAE. Artikel 8, lid 1, zoals gewijzigd bij wet nr. 1472/1984 (Grieks Staatsblad A, nr. 112, van 6 augustus 1984, blz. 1273), bepaalt de wijze van overdracht en regelt de relatie tussen de door de OAE met het bestuur belaste personen en de ondernemingsorganen. Zo is bepaald, dat met de publicatie van de ministeriële beschikking waarbij de onderneming onder de regeling van de wet wordt gebracht, een einde komt aan de bevoegdheden van de bestuursorganen van de onderneming en dat de algemene vergadering blijft bestaan, maar dat zij de door de OAE benoemde bestuursleden niet kan afzetten. 8 Op grond van artikel 8, lid 8, van de wet kan de OAE, in afwijking van de voor naamloze vennootschappen geldende bepalingen, tijdens het door haar uitgeoefende tijdelijke bestuur besluiten het maatschappelijk kapitaal van de betrokken vennootschap te verhogen. Deze verhoging moet worden goedgekeurd door de bevoegde minister. De oude aandeelhouders behouden hun voorkeurrecht, dat zij binnen een bij de ministeriële goedkeuringsbeschikking gestelde termijn kunnen uitoefenen. 9 Nadat Chartopoïïa onder de regeling van wet nr. 1386/1983 was gebracht, werd het bestuur van deze vennootschap overgenomen door de OAE, die op 28 mei 1986 besloot haar kapitaal te verhogen met een bedrag van 940 000 000 DR. Deze verhoging werd overeenkomstig artikel 8, lid 8, van de wet door de minister van Industrie, Onderzoek en Technologie goedgekeurd bij beschikking nr. 153 van 6 juni 1986. 10 Volgens deze beschikking hadden de oude aandeelhouders een onbeperkt voorkeurrecht op de nieuwe aandelen, dat zij binnen een maand na publicatie van de beschikking in het Grieks Staatsblad dienden uit te oefenen. Verzoekers hebben van dit recht geen gebruik gemaakt. 11 Zij zijn van mening, dat de door de OAE besloten kapitaalverhoging in strijd is met artikel 25, lid 1, van de Tweede richtlijn, dat bepaalt: "Elke kapitaalverhoging vindt plaats krachtens een besluit van de algemene vergadering." Bijgevolg stelden zij een vordering in bij het Polymeles Protodikeio Athinon, dat ze afwees. 12 Verzoekers zijn van dit vonnis in hoger beroep gekomen bij het Efeteio - Athina. Op grond dat de door hen ingestelde vordering tot ongeldigverklaring is aan te merken als misbruik, heeft de Griekse Staat de exceptie van rechtsmisbruik opgeworpen, die is geregeld in artikel 281 van het Griekse burgerlijk wetboek, bepalende: "De uitoefening van een recht is niet toegestaan, wanneer dat kennelijk de grenzen overschrijdt die door de goede trouw, de goede zeden of het sociale of economische doel van dat recht worden gesteld." 13 In zijn verwijzingsarrest overweegt de nationale rechter, dat artikel 281 van het Griekse burgerlijk wetboek kan worden ingeroepen als verweer tegen de uitoefening van uit gemeenschapsbepalingen voortvloeiende rechten, indien deze rechten worden misbruikt. De nationale rechter is van oordeel, dat de door verzoekers op grond van artikel 25, lid 1, van de Tweede richtlijn gevorderde ongeldigverklaring van het door de OAE genomen besluit tot kapitaalverhoging kennelijk de grenzen overschrijdt die door de goede trouw, de goede zeden of het sociale of economische doel van dat recht worden gesteld. 14 Hij heeft daartoe een aantal feitelijke omstandigheden in aanmerking genomen. 15 Op het moment dat Chartopoïïa onder de bijzondere regeling van wet nr. 1386/1983 werd geplaatst, had zij aanzienlijke opeisbare schulden bij banken en andere schuldeisers, verkeerde zij in ernstige liquiditeitsproblemen en had zij geen eigen kapitaal meer; zij had derhalve onvoldoende activa om aan haar verplichtingen te kunnen voldoen, en de waarde van haar aandelen was nihil. 16 Voorts hebben de verhoging van het kapitaal door de OAE en de daaropvolgende omzetting van schulden in aandelen voor een opleving van de werkzaamheden van Chartopoïïa gezorgd. Hierdoor is voor de aandeelhouders de economische waarde van de aandelen behouden gebleven, is de ontslagdreiging voor duizenden werknemers afgewend en kon de samenwerking met een groot aantal toeleveranciers worden voortgezet in het belang van de nationale economie. Zonder de kapitaalverhoging was Chartopoïïa failliet verklaard, waren haar vermogensbestanddelen ten verzoeke van de schuldeisers geëxecuteerd en voor de aandeelhouders verloren geweest, waren de werknemers ontslagen en zou een voor de nationale economie belangrijke onderneming zijn verdwenen. 17 Ten slotte hadden de aandeelhouders bij de kapitaalverhoging een voorkeurrecht gekregen, waarvan zij evenwel geen gebruik hebben gemaakt. 18 Onder verwijzing naar het arrest van het Hof van 12 maart 1996, Pafitis e.a. (C-441/93, Jurispr. blz. I-1347, punten 67-70) heeft de verwijzende rechter besloten de behandeling van de zaak te schorsen en het Hof de volgende prejudiciële vragen te stellen: "1) Kan de nationale rechter een bepaling van nationaal recht toepassen (in casu artikel 281 van het Griekse burgerlijk wetboek) om te beoordelen, of een door de betrokken gemeenschapsbepalingen toegekend recht wordt misbruikt, of bestaan er andere geschreven of ongeschreven beginselen in het gemeenschapsrecht, en zo ja welke, waarop de nationale rechter in voorkomend geval kan steunen? 2) Zo neen, dus indien het Hof deze competentie aan zich houdt, bijvoorbeeld omwille van een uniforme toepassing van het gemeenschapsrecht, kunnen dan de feitelijke omstandigheden die door de Griekse Staat als gedaagde en geïntimeerde als verweer naar voren zijn gebracht, ten aanzien waarvan dit Hof van Beroep bij het eerder gewezen arrest nr. 5943/1994 een bewijsopdracht heeft verstrekt en die in de vorige paragraaf kort zijn weergegeven, dan wel sommige van deze omstandigheden, en zo ja welke, aan toewijzing van een vordering wegens strijd met artikel 25, lid 1, van de Tweede richtlijn (77/91/EEG) van de Raad in de weg staan?" 19 Met zijn vragen, die tezamen moeten worden onderzocht, wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen, enerzijds, of de nationale rechterlijke instanties een bepaling van nationaal recht kunnen toepassen om te beoordelen of een uit een gemeenschapsbepaling voortvloeiend recht wordt misbruikt, dan wel of deze beoordeling op grond van het gemeenschapsrecht moet plaatsvinden, en anderzijds, of gelet op de feiten van het hoofdgeding is voldaan aan de voorwaarden om aan te nemen dat het uit artikel 25, lid 1, van de Tweede richtlijn voortvloeiende recht is misbruikt. 20 Volgens de rechtspraak van het Hof kunnen de justitiabelen in geval van misbruik of bedrog geen beroep op het gemeenschapsrecht doen (zie met name, voor het vrij verrichten van diensten, arresten van 3 december 1974, Van Binsbergen, 33/74, Jurispr. blz. 1299, punt 13, en 5 oktober 1994, TV10, C-23/93, Jurispr. blz. 4795, punt 21; voor het vrij verkeer van goederen, arrest van 10 januari 1985, Leclerc, 229/83, Jurispr. blz. 1, punt 27; voor het vrij verkeer van werknemers, arrest van 21 juni 1988, Lair, 39/86, Jurispr. blz. 3161, punt 43; voor het gemeenschappelijk landbouwbeleid, arrest van 3 maart 1993, General Milk Products, C-8/92, Jurispr. blz. I-779, punt 21; voor de sociale zekerheid, arrest van 2 mei 1996, Paletta, C-206/94, Jurispr. blz. I-2357, punt 24). 21 Bijgevolg kan het niet in strijd met de communautaire rechtsorde worden geacht, dat de nationale rechterlijke instanties een nationale regel toepassen zoals artikel 281 van het Griekse burgerlijk wetboek, om te beoordelen of van een uit een gemeenschapsbepaling voortvloeiend recht misbruik wordt gemaakt. 22 Ook al kan het Hof zijn beoordeling niet in de plaats stellen van die van de nationale rechterlijke instanties, die bij uitsluiting bevoegd zijn tot vaststelling van de feiten van de hun voorgelegde zaak, niettemin zij eraan herinnerd, dat de toepassing van een dergelijke nationale regel geen afbreuk mag doen aan de volle werking en de eenvormige toepassing van de gemeenschapsbepalingen in de lidstaten (zie arrest Pafitis e.a., reeds aangehaald, punt 68). In het bijzonder mogen de nationale rechterlijke instanties bij de beoordeling van de uitoefening van een uit een gemeenschapsbepaling voortvloeiend recht de strekking van deze bepaling niet wijzigen noch de daardoor nagestreefde doelstellingen in gevaar brengen. 23 In casu zou aan de eenvormige toepassing van het gemeenschapsrecht en aan de volle werking daarvan afbreuk worden gedaan, indien het beroep van een aandeelhouder op artikel 25, lid 1, van de Tweede richtlijn als misbruik van recht werd beschouwd op grond dat de door hem betwiste kapitaalverhoging een einde heeft gemaakt aan de financiële moeilijkheden die de betrokken vennootschap in gevaar brachten, en hem duidelijke economische voordelen heeft opgeleverd. 24 Volgens vaste rechtspraak immers bestaat de in artikel 25, lid 1, bedoelde beslissingsbevoegdheid van de algemene vergadering ook wanneer de betrokken vennootschap in ernstige financiële moeilijkheden verkeert (zie met name arresten van 30 mei 1991, Karella en Karellas, C-19/90 en C-20/90, Jurispr. blz. I-2691, punt 28, en 24 maart 1992, Syndesmos Melon tis Eleftheras Evangelikis Ekklisias e.a., C-381/89, Jurispr. blz. I-2111, punt 35). Daar een kapitaalverhoging naar haar aard de verbetering van de vermogenssituatie van de vennootschap tot doel heeft, zou, wanneer een op artikel 25, lid 1, gebaseerde vordering om de in punt 23 van dit arrest vermelde reden als misbruik werd aangemerkt, reeds de enkele uitoefening van het uit deze bepaling voortvloeiende recht onmogelijk zijn. 25 Een aandeelhouder zou dan in een financiële crisissituatie van de vennootschap nooit een beroep op artikel 25, lid 1, van de Tweede richtlijn kunnen doen. Bijgevolg zou de strekking van deze bepaling, die volgens de eerder vermelde rechtspraak in een dergelijke situatie van toepassing blijft, worden gewijzigd. 26 Evenmin kan zonder afbreuk te doen aan de eenvormige toepassing van het gemeenschapsrecht en aan de volle werking daarvan, aan een aandeelhouder die zich op artikel 25, lid 1, van de Tweede richtlijn beroept, misbruik van het uit deze bepaling voortvloeiende recht worden verweten op grond dat hij geen gebruik heeft gemaakt van zijn in artikel 29, lid 1, van de Tweede richtlijn bedoeld voorkeurrecht op de bij de litigieuze kapitaalverhoging uitgegeven nieuwe aandelen. 27 Uitoefening van het voorkeurrecht zou hebben betekend, dat de aandeelhouder bereid was mee te werken aan de uitvoering van het besluit om zonder goedkeuring van de algemene vergadering het kapitaal te verhogen, welk besluit hij juist op grond van artikel 25, lid 1, van de Tweede richtlijn betwist. Van een aandeelhouder verlangen dat hij, om een beroep op deze bepaling te kunnen doen, meewerkt aan een zonder goedkeuring van de algemene vergadering vastgestelde kapitaalverhoging, zou derhalve de strekking daarvan wijzigen. 28 Het gemeenschapsrecht staat evenwel niet eraan in de weg, dat de verwijzende rechter in geval van ernstige en voldoende aanwijzingen nagaat, of de door de aandeelhouder met een beroep op artikel 25, lid 1, van de Tweede richtlijn gevorderde ongeldigverklaring van de kapitaalverhoging ertoe strekt, ten koste van de vennootschap onrechtmatige voordelen te verkrijgen die kennelijk niets van doen hebben met de doelstelling van die bepaling, namelijk de aandeelhouders de waarborg bieden, dat een besluit waarbij het maatschappelijk kapitaal wordt verhoogd en dat derhalve van invloed is op de verdeling van de aandelen onder de aandeelhouders, niet wordt genomen zonder hun deelneming aan de uitoefening van de beslissingsbevoegdheid in de vennootschap. 29 Gelet op het voorgaande moet worden geantwoord, dat het gemeenschapsrecht zich er niet tegen verzet, dat de nationale rechterlijke instanties een bepaling van nationaal recht toepassen om te beoordelen, of een uit een gemeenschapsbepaling voortvloeiend recht wordt misbruikt. Een aandeelhouder die zich op artikel 25, lid 1, van de Tweede richtlijn beroept, kan echter geen misbruik van het uit deze bepaling voortvloeiende recht worden verweten op de enkele grond dat de door hem betwiste kapitaalverhoging een einde heeft gemaakt aan de financiële moeilijkheden die de betrokken vennootschap in gevaar brachten, en hem duidelijke economische voordelen heeft opgeleverd, of dat hij geen gebruik heeft gemaakt van zijn in artikel 29, lid 1, van de Tweede richtlijn bedoeld voorkeurrecht op de bij de litigieuze kapitaalverhoging uitgegeven nieuwe aandelen. Beslissing inzake de kosten Kosten 30 De kosten door de Griekse regering en de Commissie wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakt, kunnen niet voor vergoeding in aanmerking komen. Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. Dictum HET HOF VAN JUSTITIE, uitspraak doende op de door het Efeteio - Athina bij 6 juni 1996 gestelde vragen, verklaart voor recht: Het gemeenschapsrecht verzet zich er niet tegen, dat de nationale rechterlijke instanties een bepaling van nationaal recht toepassen om te beoordelen, of een uit een gemeenschapsbepaling voortvloeiend recht wordt misbruikt. Een aandeelhouder die zich beroept op artikel 25, lid 1, van de Tweede richtlijn (77/91/EEG) van de Raad van 13 december 1976 strekkende tot het coördineren van de waarborgen welke in de lidstaten worden verlangd van de vennootschappen in de zin van artikel 58, tweede alinea, van het Verdrag, om de belangen te beschermen zowel van de deelnemers in deze vennootschappen als van derden met betrekking tot de oprichting van de naamloze vennootschap, alsook de instandhouding en wijziging van haar kapitaal, zulks teneinde die waarborgen gelijkwaardig te maken, kan echter geen misbruik van het uit deze bepaling voortvloeiende recht worden verweten op de enkele grond dat de door hem betwiste kapitaalverhoging een einde heeft gemaakt aan de financiële moeilijkheden die de betrokken vennootschap in gevaar brachten, en hem duidelijke economische voordelen heeft opgeleverd, of dat hij geen gebruik heeft gemaakt van zijn in artikel 29, lid 1, van deze richtlijn bedoeld voorkeurrecht op de bij de litigieuze kapitaalverhoging uitgegeven nieuwe aandelen.

62009CJ0241

pl

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 1, 2 i 18 dyrektywy 2003/55/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylającej dyrektywę 98/30/WE (Dz.U. L 176, s. 57 – sprostowanie – Dz.U. 2004, L 16, s. 75), a także art. 3 rozporządzenia (WE) nr 1775/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 września 2005 r. w sprawie warunków dostępu do sieci przesyłowych gazu ziemnego (Dz.U. L 289, s. 1). Wniosek ten został przedstawiony w ramach postępowania pomiędzy Fluxys SA (zwaną dalej „Fluxys”), spółką odpowiedzialną za zarządzanie siecią przesyłu gazu ziemnego w Belgii, a Commission de régulation de l’électricité et du gaz (CREG) (Komisją Regulacji Energii Elektrycznej i Gazu) w przedmiocie decyzji tej komisji z dnia 6 czerwca 2008 r. ustalającej taryfy za przesyłanie gazu przeznaczonego do dystrybucji na terenie kraju w okresie od 2008 do 2011 r. Ramy prawne Prawo Unii Artykuł 1 ust. 1 dyrektywy 2003/55 stanowi: „Niniejsza dyrektywa ustala wspólne zasady przesyłu, dystrybucji, dostaw i magazynowania gazu ziemnego. Określa przepisy dotyczące organizacji i działania sektora gazu ziemnego, dostępu do rynku, kryteria i procedury stosowane w udzielaniu zezwoleń na przesył, dystrybucję, dostawy i magazynowanie gazu ziemnego oraz na eksploatację systemów”. Artykuł 2 pkt 3 dyrektywy 2003/55 określa na jej potrzeby pojęcie „przesyłu”, w następujący sposób: „»[P]rzesył« oznacza transport gazu ziemnego siecią gazociągów wysokociśnieniowych z wyłączeniem sieci gazociągów kopalnianych, w celu dostarczenia go odbiorcom, ale nie oznacza dostaw”. Artykuł 18 ust. 1 dyrektywy 2003/55 stanowi: „Państwa członkowskie zapewniają wdrożenie systemu dostępu stron trzecich do systemu przesyłowego i dystrybucyjnego oraz do instalacji LNG [skroplonego gazu ziemnego] na podstawie opublikowanych taryf, stosowanych dla wszystkich uprawnionych odbiorców, w tym przedsiębiorstw dostaw, oraz stosowanych w sposób obiektywny i niedyskryminacyjny wśród użytkowników systemu. Państwa członkowskie zapewniają, że zatwierdzenie tych taryf albo metodologii [sposobu] ich obliczania przez urząd regulacji, o którym mowa w art. 25 ust. 1, odbędzie się przed ich wejściem w życie oraz że te taryfy i metodologie [sposoby], w przypadku gdy tylko metodologie [sposoby] są zatwierdzane, są publikowane przed ich wejściem w życie”. Rozporządzenie nr 1775/2005 stanowi w art. 3 ust. 1: Taryfy lub metodologie [sposoby] ich obliczania stosowane przez operatorów systemów przesyłowych i zatwierdzone przez urzędy regulacji zgodnie z art. 25 ust. 2 dyrektywy 2003/55 […], jak również taryfy opublikowane zgodnie z art. 18 ust. 1 tej dyrektywy są przejrzyste, uwzględniają potrzebę zachowania integralności systemu oraz potrzebę jego udoskonalania, odzwierciedlają faktycznie poniesione koszty w stopniu, w jakim koszty te odpowiadają tym, jakie ponosi porównywalny pod względem skuteczności i struktury operator sieci, oraz są przejrzyste, równocześnie zapewniając odpowiedni zwrot nakładów inwestycyjnych, a w uzasadnionych przypadkach uwzględniają wyniki analizy porównawczej taryf przeprowadzonej przez urzędy regulacji. Taryfy i metodologie [sposoby] wykorzystywane do ich obliczania stosowane są w sposób niedyskryminacyjny. [...]”. Prawo krajowe wynikające z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym W Belgii dystrybucja gazu ziemnego jest regulowana przez loi du 12 avril 1965 relative au transport de produits gazeux et autres par canalisations (ustawę z dnia 12 kwietnia 1965 r. o przesyle rurociągowym produktów gazowych i innych, Moniteur belge z dnia 7 maja 1965 r., s. 5260). Z postanowienia odsyłającego wynika, że przepisami mającym i zastosowanie do sporu przed sądem krajowym w chwili wydania tego postanowienia były przepisy tej ustawy w brzmieniu zmienionym przez loi du 10 mars 2009 portant modification de la loi du 12 avril 1965 relative au transport de produits gazeux et autres par canalisations (ustawę z dnia 10 marca 2009 r. zmieniającą ustawę z dnia 12 kwietnia 1965 r. o przesyle rurociągowym produktów gazowych i innych, Moniteur belge z dnia 31 marca 2009 r., s. 25173, zwaną dalej „ustawą gazową”). Artykuł 1 ust. 7a określa „przesył” jako: „Działalność polegającą na przesyłaniu gazu ziemnego z wyłączeniem dystrybucji i dostaw gazu ziemnego na terytorium belgijskim”. Artykuł 15/5c tej ustawy stanowi: „§ 1. Operator sieci przesyłowej, operator instalacji magazynowania gazu ziemnego i operator instalacji skroplonego gazu ziemnego przedkładają [CREG] indywidualnie wnioski o zatwierdzenie ich odpowiednich taryf, jak również taryf na usługi dodatkowe. Indywidualnie ogłaszają zatwierdzone taryfy dla odpowiednich rodzajów działalności, zgodnie z wytycznymi zawartymi w niniejszym rozdziale. [...] § 4.      Operatorzy sieci przedstawiają [CREG] do zatwierdzenia propozycję dochodu oraz taryf, ustalonych na podstawie całkowitego dochodu, o którym mowa w art. 15/5a. [...]”. Artykuł 15/5d ust. 1 rzeczonej ustawy stanowi: „[...] [P]rzepisy niniejszego rozdziału oraz dekretu królewskiego z dnia 8 czerwca 2007 r. w sprawie metodologii ustalania całkowitego dochodu z uwzględnieniem sprawiedliwej marży, ogólnej struktury taryfowej, podstawowych zasad w zakresie taryf, procedur, ogłaszania taryf, sprawozdań rocznych, rachunkowości, kontroli kosztów w zakresie taryf, różnic w dochodach operatorów oraz obiektywnej formuły indeksacji, o których mowa w ustawie z dnia 12 kwietnia 1965 r. o przesyle rurociągowym produktów gazowych i innych w wersji opublikowanej w Moniteur belge z dnia 29 czerwca 2007 r., stosują się do taryf na tranzyt gazu ziemnego i do operatorów systemu przesyłowego gazu ziemnego prowadzących działalność tranzytową, z następującymi wyjątkami: 1°      taryfy stosowane są przez okres ustalony w drodze umowy między operatorem sieci przesyłowej i użytkownikiem tej sieci; 2°      w celu zapewnienia długoterminowej stabilności cen okres regulacji, o którym mowa w art. 15/5a, może być dłuższy niż 4 lata; 3°      sprawiedliwa marża dla tranzytu jest ustalana zgodnie z art. 4–8 ww. dekretu królewskiego z dnia 8 czerwca 2007 r., przy czym: a)      wartość początkowa majątku regulowanego dla tranzytu podlega zatwierdzeniu przez [CREG] na wniosek operatora z uwzględnieniem wszystkich instalacji przesyłowych znajdujących się w Belgii i używanych do celów tranzytu; b)      iloczyn współczynnika beta i premii za ryzyko jako składnik stopy zwrotu R, o której mowa w ww. dekrecie królewskim, zostaje ustalony na 7%; [...]”. Artykuł 15/19 ustawy o gazie przewiduje, że umowy zawarte przed dniem 1 lipca 2004 r. zgodnie z art. 3 akapit 1 dyrektywy Rady nr 91/296/EWG z dnia 31 maja 1991 r. w sprawie przesyłu gazu ziemnego poprzez sieci (Dz.U. L 147, s. 37) (zwane dalej „umowami historycznymi), zachowują ważność i są w dalszym ciągu wykonywane zgodnie z przepisami wspomnianej dyrektywy. Postępowanie przed sądem krajowym i pytanie prejudycjalne W 2007 r. zgodnie z art. 15/5c ustawy o gazie Fluxys przedłożył CREG do zatwierdzenia propozycję taryf dotyczących, po pierwsze, czynności przesyłu gazu przeznaczonego do dystrybucji w innym państwie (zwanych dalej „tranzytem”), oraz po drugie, za czynności przesyłu gazu przeznaczonego do dystrybucji w Belgii (zwane dalej „przesyłem”) oraz czynności magazynowania, wszystkie dotyczące okresu od 2008 do 2011 r. W odniesieniu do propozycji taryf dotyczących czynności tranzytu CREG wydała dwie decyzje, odpowiednio, w dniu 15 maja i 6 czerwca 2008 r. Wyrokiem cour d’appel de Bruxelles z dnia 10 listopada 2008 r. skutki tych decyzji zostały zawieszone z uwagi na bezprawny prima facie charakter tych decyzji. Jeżeli chodzi o propozycje taryfowe Fluxys dotyczące czynności przesyłu i magazynowania, CREG odmówiła ich zatwierdzenia i sama decyzją z dnia 19 grudnia 2007 r. określiła taryfy tymczasowe, nakazując ponadto tej spółce przedstawienie nowego budżetu zawierającego nowe propozycje taryfowe. Po przedstawieniu tych propozycji CREG wydała w dniu 6 czerwca 2008 r. nową decyzję, w której ustaliła taryfy tymczasowe za czynności przesyłu i magazynowania. W owych decyzjach wskazała, iż nie była w stanie na podstawie dowodów przedstawionych przez Fluxys ustalić alokacji kosztów poszczególnych wykonywanych przez nią czynności przesyłu i w związku z tym dokonała nowego obliczenia, dystrybuując koszty pomiędzy te czynności. Na podstawie tych obliczeń CREG postanowiła ustalić w doniesieniu do czynności przesyłu niższe taryfy niż taryfy proponowane przez tę spółkę. Kwestionując metodę zastosowaną przez CREG przy ustalaniu taryf za przesył i magazynowanie, Fluxys wniosła w dniu 27 czerwca 2008 r. skargę do cour d’appel de Bruxelles w celu zawieszenia i stwierdzenia nieważności rzeczonej decyzji z dnia 6 czerwca 2008 r. w sprawie tych taryf. Podniosła, iż CREG błędnie dokonała przeniesienia części kosztów operacyjnych czynności przesyłu na czynności tranzytu. Fluxys stwierdziła w szczególności, iż CREG naruszyła ustawę o gazie, która ustanawia zasady obliczania poszczególnych taryf za, po pierwsze, czynności tranzytu, oraz po drugie, za czynności przesyłu i magazynowania, poprzez zastosowanie tych samych zasad do wszystkich tych czynności. W postępowaniu przed sądem odsyłającym CREG podniosła między innymi, iż uregulowanie Unii Europejskiej, a w szczególności dyrektywa 2003/55 sprzeciwia się uregulowaniu krajowemu, takiemu jak obowiązujące w prawie belgijskim, które ustanawia różne metody taryfowe dla poszczególnych rodzajów przesyłu gazu ziemnego. W postanowieniu odsyłającym cour d’appel de Bruxelles podkreśla, iż rozstrzygnięcie sporu związane jest z oceną prawa belgijskiego, a w szczególności art. 15/5d ustawy o gazie, zamienionego przez ustawę o gazie z 2009 r., z którego wynika, że metoda ustalania taryf za czynności tranzytu jest inna niż metoda stosowana przy ustalaniu taryf za pozostałe czynności przesyłu gazu ziemnego. Zgodnie z tymi przepisami przy ustalaniu taryf za czynności tranzytu nie można uwzględniać kosztów eksploatacji sieci dla całej działalności operatora sieci przesyłowej. Z uwagi na te względy sąd krajowy zawiesił wykonanie decyzji CREG z dnia 6 czerwca 2008 r. W tych okolicznościach cour d’appel de Bruxelles postanowił zawiesić postępowanie i skierował do Trybunału następujące pytanie prejudycjalne: „Czy art. 1, 2 i 18 dyrektywy [2003/55] i art. 3 rozporządzenia [1775/2005] stoją na przeszkodzie wprowadzeniu w drodze przepisów krajowych szczególnego systemu taryfowego w odniesieniu do działalności w zakresie tranzytu jako wyjątku od zasad regulujących działalność w zakresie przesyłu, poprzez utworzenie w ramach działalności przesyłu rozróżnienia na „przesyłanie” i „tranzyt?”. Postępowanie przed Trybunałem Pismem z dnia 7 kwietnia 2010 r., które wpłynęło do sekretariatu Trybunału w dniu 28 kwietnia 2010 r., przedstawiciele Fluxys poinformowali Trybunał, iż „zostało zawarte porozumienie z CREG […] w sprawie stosowania systemu taryfowego, który nie opiera się już na rozróżnieniu pomiędzy przesyłem na potrzeby krajowe i tranzytem, lecz który odzwierciedla na podstawie tej samej metody koszty usług świadczonych w stosunku do każdej działalności i które są właściwe dla danej działalności”. W piśmie tym informowano również o tym, iż „zgodnie z tym porozumieniem Fluxys wycofuje wszystkie zarzuty podniesione przed cour d’appel de Bruxelles przeciwko decyzji CREG, w tym zarzuty związane z podziałem na tranzyt i przesył krajowy”, z wyjątkiem zarzutu dotyczącego umów historycznych objętych wyjątkiem. W związku z tym pismem Trybunał zwrócił się do sądu odsyłającego o wskazanie skutków tego wycofania w zakresie postępowania w trybie prejudycjalnym. Pismem, które wpłynęło do sekretariatu Trybunału w dniu 17 maja 2010 r., cour d’appel de Bruxelles poinformował, iż podtrzymuje wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, ponieważ, niezależnie od częściowego wycofania skargi przez Fluxys, decyzja CREG z dnia 6 czerwca 2008 r. nie została wycofana i „Fluxys podtrzymuje swoje roszczenie o stwierdzenie nieważności” tej decyzji w zakresie zarzutów innych niż wycofane, dotyczących naruszenia przepisów ustawy gazowej dotyczących metody obliczania taryf. Ponadto sąd ten poinformował Trybunał o tym, że na podstawie art. 825 belgijskiego kodeksu postępowania sądowego ważność częściowego wycofania skargi przez Fluxys „jest uzależniona od zaakceptowania tego wycofania przez stronę przeciwną” oraz że w ramach postępowania przed sądem krajowym CREG nie zaakceptowała tego wycofania. Dodał on wreszcie, iż „ponieważ chodzi o dziedzinę, która należy do zakresu polityki publicznej”, podlega ona nieograniczonej jurysdykcji, tak że sąd nie ma obowiązku orzekać wyłącznie na podstawie zarzutów podniesionych przez strony. Pismem, które wpłynęło do sekretariatu Trybunału w dniu 1 czerwca 2010 r., rząd belgijski poinformował Trybunał, że w wyniku wezwania do usunięcia uchybień wystosowanego przez Komisję Europejską na podstawie art. 258 TFUE i dotyczącego ustawy o gazie ustawa ta została zmieniona przez loi du 29 avril 2010 modifiant la loi du 12 avril 1965 relative au transport de produits gazeux et autres par canalisations en ce qui concerne les tarifs de transit (ustawę z dnia 29 kwietnia 2010 r. zmieniającą ustawę z dnia 12 kwietnia 1965 r. o przesyle rurociągowym produktów gazowych i innych, Moniteur belge z dnia 21 maja 2010 r., s. 31397). Z akt postępowania przedstawionych Trybunałowi wynika również, że wyrokiem z dnia 8 lipca 2010 r. belgijski trybunał konstytucyjny stwierdził nieważność ex tunc ww. ustawy z dnia 10 marca 2009 r. z powodu jej sprzeczności z dyrektywą 2003/55 i rozporządzeniem nr 1775/2005. W przedmiocie ponownego otwarcia procedury ustnej Pismem z dnia 17 listopada 2010 r. CREG wniosła o ponowne otwarcie procedury ustnej, podnosząc zasadniczo to, iż należy poddać kontradyktoryjnej debacie „kwestie ważności oraz stosowania w czasie wyjątku dotyczącego umów nazywanych »historycznymi«, ustanowionego przez art. 32 ust. 1 dyrektywy gazowej”, ponieważ rzecznik generalna oparła się w swojej opinii na całkowicie nowych dowodach i względach, w odniesieniu do których CREG nie miała możliwości przedstawienia uwag. W tym zakresie należy przypomnieć, że Trybunał może z urzędu lub na wniosek rzecznika generalnego lub też na wniosek stron zarządzić otwarcie procedury ustnej na nowo, stosownie do art. 61 regulaminu, jeżeli uzna, że sprawa nie została dostatecznie wyjaśniona lub że podstawą rozstrzygnięcia będzie argument, który nie był przedmiotem dyskusji stron (zob. w szczególności wyrok z dnia 8 września 2009 r. w sprawie C‑42/07 Liga Portuguesa de Futebol Profissional i Bwin International, Zb.Orz. s. I‑7633, pkt 31 oraz przywołane tam orzecznictwo). Z kolei statut Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz jego regulamin nie dają stronom możliwości przedkładania uwag w odpowiedzi na opinię przedstawioną przez rzecznika generalnego (zob. ww. wyrok w sprawie Liga Portuguesa de Futebol Profissional i Bwin International, pkt 32). Trybunał uważa, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, że w zakresie w jakim nie ma już potrzeby odpowiadać na pytanie prejudycjalne, należy oddalić wniosek o otwarcie procedury ustnej na nowo. W przedmiocie odesłania prejudycjalnego Z orzecznictwa Trybunału wynika, że wyłącznie do sądów krajowych, przed którymi toczy się postępowanie i które powinny wziąć odpowiedzialność za wydane następnie orzeczenie sądowe, należy dokonanie oceny, z uwzględnieniem charakterystycznych okoliczności każdej sprawy, zarówno niezbędności orzeczenia prejudycjalnego dla wydania przez nie wyroku, jak i znaczenia pytań, które stawiają Trybunałowi (zob. w szczególności wyrok z dnia 15 czerwca 1995 r. w sprawach połączonych od C‑422/93 do C‑424/93 Zabala Erasun i in. Rec. s. I‑1567, pkt 14). Niemniej jednak przy korzystaniu ze swobodnego uznania sąd krajowy pełni we współpracy z Trybunałem przyznaną im wspólnie funkcję w celu zapewnienia przestrzegania prawa w stosowaniu i interpretacji prawa Unii. W związku z tym problemy, jakie mogą powstać przy wykonywaniu prawa do swobodnego uznania przez sąd krajowy, oraz dotyczące stosunków utrzymywanych przez niego z Trybunałem na podstawie art. 267 TFUE, objęte są wyłącznie przepisami prawa Unii (zobacz ww. wyrok w sprawie Zabala Erasun i in., pkt 15). W tym celu konieczne jest, aby Trybunał posiadał informacje co do stanu faktycznego i prawnego postępowania przed sądem krajowym, ponieważ informacje przedstawione w postanowieniach odsyłających nie tylko powinny umożliwić Trybunałowi udzielenie pomocnych odpowiedzi, lecz także pozwolić rządom państw członkowskich i innym zainteresowanym uczestnikom postępowania na przedstawienie uwag zgodnie z art. 23 statutu Trybunału Sprawiedliwości. Do Trybunału należy czuwanie nad zapewnieniem tej możliwości przy uwzględnieniu faktu, że na mocy wskazanego postanowienia zainteresowanym doręcza się jedynie postanowienia odsyłające (zob. wyrok z dnia 1 kwietnia 1982 r. w sprawach połączonych od 141/81 do 143/81 Holdijk i in., Rec. s. 1299, pkt 6; a także postanowienie z dnia 28 czerwca 2000 r. w sprawie C‑116/00 Laguillaumie, Rec. s. I‑4979, pkt 14). W związku z tym o ile Trybunał powinien być w stanie w jak największym stopniu oprzeć się na ocenie sądu krajowego co do niezbędności kierowanych do Trybunału pytań prejudycjalnych, to należy mu umożliwić dokonanie wszelkiej oceny związanej z wykonywaniem przez niego jego własnych zadań, w szczególności w celu zbadania w razie potrzeby, do czego zobowiązane są wszystkie sądy, jego własnej jurysdykcji (ww. wyrok w sprawie Zabala Erasun i in., pkt 16). W niniejszej sprawie z pism przedstawionych Trybunałowi po złożeniu wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że po pierwsze Fluxys zrzekła się zarzutów podniesionych przed sądem odsyłającym dotyczących zgodności z prawem metody ustalania taryf stosowanych przez CREG w decyzji zaskarżonej do sądu odsyłającego oraz że dochodzi ona stwierdzenia nieważności zaskarżonych decyzji przed cour d’appel de Bruxelles jedynie w odniesieniu do umów historycznych korzystających ze zwolnienia na podstawie art. 32 ust. 1 dyrektywy 2003/55. Ponadto w następstwie wyroku trybunału konstytucjonalnego z dnia 8 lipca 2010 r. uregulowaniem krajowym właściwym przed sądem odsyłającym nie jest już uregulowanie uwzględnione w ramach wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. W tych okolicznościach Trybunał może stwierdzić jedynie, po pierwsze, że ramami prawnymi, w które wpisuje się postępowanie przed sądem krajowym, nie są już ramy prawne opisane przez cour d’appel de Bruxelles w postanowieniu odsyłającym, aczkolwiek zdaniem tego sądu przepisy krajowe mające zastosowanie w wyniku ww. wyroku trybunału konstytucjonalnego powodują powstanie tego samego pytania odnośnie do ich zgodności z prawem Unii, co przepisy, których nieważność stwierdzono w tym wyroku, oraz po drugie, że strona skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym nie podnosi już naruszenia przez CREG art. 15/5d ustawy o gazie. Z powyższego wynika, że z uwagi na rozwój postępowania przed sądem krajowym, tak z punktu widzenia proceduralnego, jak i z punktu widzenia prawa właściwego, Trybunał nie jest już w stanie orzekać co do przedstawionego mu pytania. W przedmiocie kosztów Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi. Z powyższych względów Trybunał (czwarta izba) orzeka, co następuje: Nie ma już konieczności udzielania odpowiedzi na pytanie prejudycjalne przedstawione w sprawie C‑241/09. Podpisy * Język postępowania: francuski.

62001CJ0114

fr

Motifs de l'arrêt 1 Par ordonnance du 5 mars 2001, parvenue à la Cour le 14 mars suivant, le Korkein hallinto-oikeus (Cour administrative suprême) a posé, en application de l'article 234 CE, deux questions préjudicielles sur l'interprétation des articles 1er, sous a), et 2, paragraphe 1, sous b), de la directive 75/442/CEE du Conseil, du 15 juillet 1975, relative aux déchets (JO L 194, p. 39), telle que modifiée par la directive 91/156/CEE du Conseil, du 18 mars 1991 (JO L 78, p. 32, ci-après la «directive 75/442»). 2 Ces questions ont été posées dans le cadre d'un recours formé par la société Outokumpu Chrome Oy, devenue depuis AvestaPolarit Chrome Oy (ci-après «AvestaPolarit»), qui exploite une mine produisant à titre principal du chrome, contre les conditions d'autorisation d'exploitation de cette mine que lui a imposées le Lapin ympäristökeskus (centre régional de l'environnement de Laponie, ci-après le «centre régional»). La réglementation communautaire 3 L'article 1er, sous a), premier alinéa, de la directive 75/442 définit le déchet comme «toute substance ou tout objet qui relève des catégories figurant à l'annexe I, dont le détenteur se défait ou dont il a l'intention ou l'obligation de se défaire». 4 L'article 1er, sous c), de la même directive définit le «détenteur» comme le «producteur des déchets ou la personne physique ou morale qui a les déchets en sa possession». 5 L'article 1er, sous d), de ladite directive définit la «gestion» des déchets comme «la collecte, le transport, la valorisation et l'élimination des déchets, y compris la surveillance de ces opérations ainsi que la surveillance des sites de décharge après leur fermeture». 6 L'annexe I de la directive 75/442, intitulée «Catégories de déchets», mentionne, à son point Q 11, les «[r]ésidus d'extraction et de préparation des matières premières (par exemple résidus d'exploitation minière ou pétrolière, etc.)» et, à son point Q 16, «[t]oute matière, substance ou produit qui n'est pas couvert par les catégories ci-dessus». 7 L'article 1er, sous a), second alinéa, de la directive 75/442 a confié à la Commission la tâche d'établir «une liste des déchets appartenant aux catégories énumérées à l'annexe I». En vertu de cette disposition, la Commission a arrêté, par la décision 94/3/CE, du 20 décembre 1993, établissant une liste de déchets en application de l'article 1er point a) de la directive 75/442 (JO 1994, L 5, p. 15), un «catalogue européen des déchets» (ci-après le «CED») dans lequel figurent notamment les «[d]échets provenant de l'exploration et de l'exploitation des mines, et des carrières, et de la préparation et du traitement ultérieur de minerais». La note préliminaire du CED précise que cette liste «s'applique à tous les déchets, qu'ils soient destinés à des opérations d'élimination ou de valorisation», et qu'elle est «une liste de déchets harmonisée et non exhaustive, c'est-à-dire une liste qui fera l'objet d'un réexamen périodique», mais que, toutefois, «le fait qu'une matière y figure ne signifie pas qu'elle soit un déchet dans tous les cas» et que «[l]'inscription sur cette liste n'a d'effet que si la matière répond à la définition des déchets». 8 L'article 2 de la directive 75/442 dispose: «1. Sont exclus du champ d'application de la présente directive: a) les effluents gazeux émis dans l'atmosphère; b) lorsqu'ils sont déjà couverts par une autre législation: i) les déchets radioactifs; ii) les déchets résultant de la prospection, de l'extraction, du traitement et du stockage de ressources minérales, ainsi que de l'exploitation des carrières; iii) les cadavres d'animaux et les déchets agricoles suivants: matières fécales et autres substances naturelles et non dangereuses utilisées dans le cadre de l'exploitation agricole; iv) les eaux usées, à l'exception des déchets à l'état liquide; v) les explosifs déclassés. 2. Des dispositions spécifiques particulières ou complémentaires de celles de la présente directive, destinées à réglementer la gestion de certaines catégories de déchets peuvent être fixées par des directives particulières.» 9 Dans sa version initiale, avant les modifications introduites par la directive 91/156, l'article 2 de la directive 75/442 disposait: «1. Sans préjudice de la présente directive, les États membres peuvent arrêter des réglementations spécifiques pour des catégories particulières de déchets. 2. Sont exclus du champ d'application de la présente directive: a) les déchets radioactifs; b) les déchets résultant de la prospection, de l'extraction, du traitement et du stockage de ressources minérales, ainsi que de l'exploitation des carrières; c) les cadavres d'animaux et les déchets agricoles suivants: matières fécales et autres substances utilisées dans le cadre de l'exploitation agricole; d) les eaux usées, à l'exception des déchets à l'état liquide; e) les effluents gazeux émis dans l'atmosphère; f) les déchets soumis à des réglementations communautaires spécifiques.» 10 L'article 3, paragraphe 1, de la directive 75/442 dispose notamment que les États membres prennent des mesures appropriées pour promouvoir la valorisation des déchets par recyclage, réemploi, récupération ou toute autre action visant à obtenir des matières premières secondaires. L'article 4 de la même directive précise que les États membres prennent les mesures nécessaires pour assurer que les déchets seront valorisés ou éliminés sans mettre en danger la santé de l'homme et sans que soient utilisés des procédés ou méthodes susceptibles de porter préjudice à l'environnement, et notamment sans créer de risque pour l'eau, l'air ou le sol, ni pour la faune et la flore, et sans porter atteinte aux paysages. 11 Les articles 9 et 10 de la directive 75/442 précisent que tout établissement ou toute entreprise qui effectue des opérations d'élimination des déchets, lesquelles sont énumérées à l'annexe II A de cette directive, ou des opérations débouchant sur une possibilité de valorisation des déchets, lesquelles sont énumérées à l'annexe II B de ladite directive, doit obtenir une autorisation de l'autorité compétente. Ces annexes ont été adaptées au progrès scientifique et technique par la décision 96/350/CE de la Commission, du 24 mai 1996 (JO L 135, p. 32). 12 Parmi les opérations d'élimination énumérées à l'annexe II A figurent, au point D 1, le «[d]épôt sur ou dans le sol (par exemple mise en décharge, etc.)», au point D 12, le «[s]tockage permanent (par exemple placement de conteneurs dans une mine, etc.)» et, au point D 15, le «[s]tockage préalable à l'une des opérations [mentionnées dans ladite annexe], à l'exclusion du stockage temporaire, avant collecte, sur le site de production». 13 Parmi les opérations de valorisation énumérées à l'annexe II B figurent, au point R 4, le «[r]ecyclage ou récupération des métaux ou des composés métalliques», au point R 5 le «[r]ecyclage ou récupération d'autres matières inorganiques» et, au point R 13, le «[s]tockage de déchets préalablement à l'une des opérations [mentionnées dans ladite annexe], à l'exclusion du stockage temporaire, avant collecte, sur le site de production». 14 Une dispense d'autorisation est néanmoins prévue à l'article 11 de la directive 75/442, dont le paragraphe 1 est ainsi libellé: «Sans préjudice de la directive 78/319/CEE du Conseil, du 20 mars 1978, relative aux déchets toxiques et dangereux [(JO L 84, p. 43)] [¼ ], peuvent être dispensés de l'autorisation visée à l'article 9 ou 10: a) les établissements ou entreprises assurant eux-mêmes l'élimination de leurs propres déchets sur les lieux de production et b) les établissements ou entreprises qui valorisent des déchets. Cette exemption ne peut s'appliquer que: - si les autorités compétentes ont adopté des règles générales pour chaque type d'activité, fixant les types et quantités de déchets et les conditions requises pour que l'activité soit dispensée de l'autorisation et - si les types ou les quantités de déchets et les modes d'élimination ou de valorisation sont tels que les conditions de l'article 4 sont respectées.» La réglementation nationale 15 Les éléments principaux de la réglementation nationale applicable à la date du litige au principal sont décrits ci-après. 16 La directive 75/442 a été transposée en droit finlandais par la loi (1072/1993) sur les déchets, qui a pour objet de prévenir la production de déchets, de limiter leurs propriétés dangereuses et de favoriser leur valorisation. 17 L'article 3, premier alinéa, point 1, de cette loi définit les déchets comme «tous produits ou substances dont le détenteur se défait ou dont il a l'intention ou l'obligation de se défaire». Cette définition est complétée par une liste des substances ou produits classés comme déchets qui figure à l'annexe I du décret (1390/1993) sur les déchets. Parmi les 16 catégories que contient cette liste, la catégorie Q 11 concerne les résidus d'extraction ou de préparation des matières premières tels que les résidus d'exploitation minière ou pétrolière et la catégorie Q 16 vise «toute autre matière, substance ou produit dont le détenteur se défait ou dont il a l'intention ou l'obligation de se défaire». 18 L'article 3, premier alinéa, points 10 et 11, de la loi (1072/1993) définit la valorisation comme «toute action ayant pour objet de récupérer et d'utiliser la substance ou l'énergie que contiennent les déchets» et l'élimination comme «toute activité ayant pour objet de neutraliser et de stocker définitivement les déchets». 19 La décision (867/1996) du ministère de l'Environnement, prise en application de la loi (1072/1993) et portant énumération des déchets les plus communs et des déchets nocifs, comprend ceux résultant de la prospection des minéraux, de leur extraction, de leur enrichissement ou autre traitement, ainsi que de la transformation des pierres et de la production de gravier. D'après l'introduction à cette énumération, la terminologie employée repose sur le CED et l'énumération n'a qu'une valeur indicative. Un produit ou une substance figurant dans cette énumération n'est un déchet que s'il présente les caractéristiques visées à l'article 3, premier alinéa, point 1, de la loi (1072/1993). 20 Aux termes de l'article 42, paragraphe 1, de la loi (1072/1993), sont soumises à autorisation, dite «autorisation de déchet», la valorisation ou l'élimination professionnelles ou industrielles des déchets, la collecte industrielle des déchets dangereux ainsi que d'autres activités de gestion des déchets précisées par décrets. Suivant les dispositions transitoires de l'article 78, paragraphe 3, de la loi (1072/1993), cette autorisation est également exigée pour les anciennes mines et installations d'enrichissement ayant commencé leur activité avant le 1er janvier 1994, date de l'entrée en vigueur de ladite loi, ce qui est le cas de la mine en cause dans le litige au principal. 21 L'activité minière fait par ailleurs l'objet d'une législation spécifique, la loi (503/1965), modifiée par la loi (208/1995) (ci-après la «loi minière»). L'exploitation est soumise à autorisation. Selon l'article 23, paragraphe 1, troisième alinéa, de la loi minière, un projet d'utilisation de la zone minière et de sa zone auxiliaire, comportant une étude concernant notamment le dépôt des produits et des sous-produits sur la zone minière et sa zone auxiliaire, doit être joint à la demande d'autorisation de façon à ce qu'il soit tenu compte non seulement des besoins de l'exploitation minière, mais aussi des aspects relatifs à la sécurité des zones adjacentes et aux effets nocifs. 22 Selon l'article 40, paragraphe 2, de la même loi, le titulaire du droit d'exploitation minière peut utiliser, outre les minéraux, les roches et autres substances contenues dans le terrain où se trouve la mine, si cela est nécessaire à la bonne marche des travaux d'extraction ou des travaux connexes de transformation ou si ces substances sont récupérées comme sous-produits ou déchets de l'extraction ou de la transformation des minéraux. Les masses de terre, débris de pierre et sable résiduel résultant de l'exploitation minière, qui sont stockés sur le carreau de la mine ou dans sa zone auxiliaire et qui présentent une utilité pour l'exploitation ou peuvent être retransformés, sont considérés comme des sous-produits de l'exploitation minière. 23 La juridiction de renvoi indique qu'il résulte de l'article 1er, paragraphe 1, deuxième alinéa, du décret (294/1997) sur les déchets que l'élimination ou la valorisation par l'exploitant, sur place ou ailleurs, des déchets de terre et de roche non dangereux résultant de l'activité minière ne nécessitent pas d'autorisation de déchet, dès lors que le procédé de valorisation ou d'élimination utilisé a été agréé en vertu de la loi minière. 24 Une loi plus générale, la loi (735/1991) relative à la procédure d'autorisation d'environnement, dans sa rédaction résultant de la loi (1712/1995), soumet à une autorisation, dite «autorisation d'environnement», tout projet concernant certaines activités, notamment si elles comportent un aspect lui-même soumis à autorisation de déchet. L'autorisation d'environnement est, dans ces cas, subordonnée à la délivrance de l'autorisation de déchet. Le litige au principal et les questions préjudicielles 25 AvestaPolarit a introduit auprès du centre régional une demande d'autorisation d'environnement, afin de pouvoir poursuivre son activité d'extraction minière et d'enrichissement du site en cause au principal, exploité depuis une trentaine d'années, qui devait passer progressivement d'une exploitation à ciel ouvert à une exploitation souterraine à compter de 2002. 26 L'activité de la mine consiste à extraire le produit brut par forage et dynamitage et à le transformer par broyage, dégrossissage et affinage. La capacité annuelle de la mine est de 300 000 tonnes de chrome dégrossi enrichi, 450 000 tonnes de chrome affiné et 500 000 tonnes d'autres minéraux. Pour une année d'activité, les débris de pierre représentent en moyenne quelque 8 millions de tonnes et les minerais environ 1,1 million de tonnes. 27 Le carreau de la mine n'est pas aménagé. Il est entouré de zones forestières et marécageuses. Une région comprise dans un programme national de protection des zones marécageuses est partiellement incluse dans le périmètre de la mine. La maison d'habitation la plus proche est située à 1,5 km de la mine. Il existe plusieurs bassins de décantation du sable résiduel résultant des opérations d'enrichissement du minerai. Les terrains alentours font partie de la zone auxiliaire de la mine, dont l'aménagement paysager définitif sera décidé lorsque l'exploitation aura pris fin. Quelque cent millions de tonnes de débris de pierre sont déjà stockés sur le carreau de la mine. Il est prévu que, au bout de 70 à 100 ans, une partie sera utilisée pour combler la partie souterraine de l'exploitation, mais que, avant cela, les haldes seront «paysagées». Une partie de ces haldes pourrait rester indéfiniment sur place. Seule une faible proportion des débris de pierre, environ 20 %, sera transformée en concassé. Les haldes déjà constituées ne peuvent servir à la production de concassé mais peuvent éventuellement être utilisées comme matériaux de comblement pour la construction de digues et de berges. 28 Par décision du 16 juin 1999, le centre régional a accordé l'autorisation d'environnement sollicitée en la soumettant toutefois à certaines conditions tenant au fait qu'il considère les débris de pierre et le sable résiduel comme des déchets auxquels s'appliquent les procédures fixées par la loi (1072/1993). Le centre régional a en particulier estimé, dans la motivation de sa décision: «Étant donné que les résidus et sous-produits résultant de l'exploitation de la mine ne sont pas directement réutilisables ou commercialisables tels quels, ils sont à considérer comme des déchets au sens de la loi sur les déchets. Dans la mesure où les résidus et sous-produits sont valorisés directement tels quels (entre autres, en étant réinjectés dans la mine), ils ne sont pas considérés comme des déchets. Comme les déchets susmentionnés ne sont pas éliminés ou valorisés selon un projet approuvé en vertu de la loi minière, la procédure d'autorisation de la loi sur les déchets leur est applicable.» 29 AvestaPolarit a introduit un recours contre cette décision devant le Korkein hallinto-oikeus aux fins d'obtenir la suppression, pour défaut de base légale, de toutes les conditions d'autorisation concernant les débris de pierre et le sable résiduel reposant sur leur qualification de déchets et sur celle des lieux où ils sont déposés de décharges. Elle soutient en effet que les débris de pierre et le sable résiduel ne constituent pas des déchets au sens de l'article 3, premier alinéa, point 1, de la loi (1072/1993) et fait valoir un certain nombre d'arguments en ce sens. 30 C'est dans ces conditions que le Korkein hallinto-oikeus a décidé de surseoir à statuer et de poser à la Cour les questions préjudicielles suivantes: «1) Faut-il considérer des débris de pierre, provenant de l'extraction du minerai dans une exploitation minière, et/ou le sable résiduel provenant de l'enrichissement de ce minerai, comme des déchets au sens de l'article 1er, sous a), de la directive 75/442/CEE du Conseil, du 15 juillet 1975, relative aux déchets, telle que modifiée par la directive 91/156/CEE du Conseil, du 18 mars 1991, compte tenu des circonstances énoncées ci-après sous a) à d)? a) Quelle importance convient-il d'attribuer au fait que les débris de pierre et le sable résiduel soient stockés sur le carreau de la mine ou la zone auxiliaire? De manière générale, le fait que le stockage ait lieu sur le carreau de la mine, sur la zone auxiliaire ou au-delà a-t-il une incidence sur la définition de la notion de déchet? b) Quelle importance convient-il d'attribuer au fait que, de par leur composition minérale, ces débris sont tout à fait similaires à la roche mère dont ils sont extraits et ne changent pas d'état physique quels que soient la durée ou le mode de leur conservation? Est-il possible que le sable qui résulte du processus d'enrichissement soit à considérer à cet égard autrement que les débris de pierre? c) Quelle importance convient-il d'attribuer au fait que les débris ne comportent pas de danger pour la santé publique et l'environnement bien que, de l'avis du centre régional de l'environnement, le sable laisse échapper des substances nuisibles à la santé et à l'environnement? En règle générale, dans quelle mesure faut-il attacher de l'importance à d'éventuelles incidences sanitaires ou écologiques des débris de pierre et du sable résiduel pour déterminer s'il s'agit de déchets? d) Quelle importance convient-il d'attribuer au fait que l'exploitant n'envisage pas de se défaire des débris et du sable résiduel? Ceux-ci peuvent être réutilisés sans mesures particulières de valorisation par exemple pour consolider la mine et, s'agissant des débris de pierre, pour la restauration paysagère du site une fois l'exploitation terminée. Quant au sable résiduel, il sera possible à l'avenir, grâce aux progrès techniques, de l'utiliser pour en récupérer les minéraux. Dans quelle mesure à cet égard convient-il d'attacher de l'importance au degré de certitude des projets de réutilisation conçus par l'exploitant et à la plus ou moins grande rapidité de concrétisation de ces projets après que les débris de pierre et le sable auront été déchargés sur le carreau de la mine ou sur la zone auxiliaire? 2) Si la Cour de justice devait répondre à la première question que les débris de pierre et (ou) le sable résiduel sont à considérer comme des déchets au sens de l'article 1er, sous a), de la directive, la juridiction de renvoi aurait besoin de connaître les réponses aux questions supplémentaires qui suivent: a) L'expression autre législation' qui figure à l'article 2, paragraphe 1, sous b), de la directive relative aux déchets (telle que modifiée par la directive 91/156/CEE), selon laquelle la directive n'est pas applicable aux déchets couverts par ladite législation et qui, d'après son point ii), concerne entre autres les déchets issus de la prospection, de l'extraction, du traitement et du stockage des ressources minérales, ne désigne-t-elle qu'une législation de la Communauté? Ou bien une législation nationale, telle que certaines dispositions de la loi minière et du décret finlandais sur les déchets, peut-elle constituer une autre législation' au sens de la directive? b) Si l'expression autre législation' vise aussi une législation nationale, cette législation devait-elle exister au moment de l'entrée en vigueur de la directive 91/156/CEE ou peut-il s'agir également d'une législation postérieure? c) Si l'expression autre législation' vise aussi une législation nationale, les principes fondamentaux de la Communauté en matière de protection de l'environnement, ou les principes de la directive fixent-ils à cette législation nationale des exigences quant au niveau de protection de l'environnement pour qu'elle puisse s'écarter des dispositions de la directive? De quelle sorte ces exigences peuvent-elles être?» Sur la première question 31 S'agissant de la première question, le Korkein hallinto-oikeus a déjà posé une question largement similaire dans le cadre de l'affaire ayant donné lieu à l'arrêt du 18 avril 2002, Palin Granit et Vehmassalon Kansanterveystyön Kuntayhtymän hallitus (C-9/00, Rec. p. I-3533, ci-après l'«arrêt Palin Granit»). 32 Dans cet arrêt, dans lequel étaient en cause non des débris de pierre et du sable résiduel provenant d'une exploitation minière, mais des débris de pierre provenant d'une carrière de granit, la Cour a dit pour droit: - le détenteur de débris de pierre provenant de l'exploitation d'une carrière de pierres, qui sont stockés pour une durée indéterminée dans l'attente d'une utilisation éventuelle, se défait ou a l'intention de se défaire de ces débris, lesquels doivent, par voie de conséquence, être qualifiés de déchets au sens de la directive 75/442; - le lieu de stockage des débris de pierre, leur composition et le fait, à le supposer établi, qu'ils ne comportent pas de véritable danger pour la santé de l'homme ou l'environnement ne sont pas des critères pertinents pour retenir ou non la qualification de déchet en ce qui les concerne. 33 Pour aboutir à cette conclusion, la Cour s'est notamment fondée sur les considérations qui suivent: «22 [¼ ] le champ d'application de la notion de déchet dépend de la signification du terme se défaire' (arrêt du 18 décembre 1997, Inter-Environnement Wallonie, C-129/96, Rec. p. I-7411, point 26). [¼ ] 27 [¼ ] La mise en oeuvre d'une opération mentionnée à l'annexe II A ou II B de la directive 75/442 ne permet [¼ ] pas, par elle-même, de qualifier une substance de déchet. [¼ ] 29 [¼ ] dans son arrêt du 28 mars 1990, Vessoso et Zanetti (C-206/88 et C-207/88, Rec. p. I-1461, point 9), la Cour a défini la notion de déchet comme n'excluant pas les substances et objets susceptibles de réutilisation économique. Dans son arrêt du 25 juin 1997, Tombesi e.a. (C-304/94, C-330/94, C-342/94 et C-224/95, Rec. p. I-3561, point 52), elle a également précisé que le système de surveillance et de gestion établi par la directive 75/442 vise à couvrir tous les objets et substances dont le propriétaire se défait, même s'ils ont une valeur commerciale et sont collectés à titre commercial aux fins de recyclage, de récupération ou de réutilisation. 30 Ni le fait que des débris de pierre font l'objet d'une opération de traitement visée par la directive 75/442 ni la circonstance qu'ils sont réutilisables ne permettent donc de dire si ces débris sont ou non des déchets au sens de la directive 75/442. 31 D'autres considérations sont, en revanche, plus déterminantes. 32 Aux points 83 à 87 de l'arrêt [du 15 juin 2000,] ARCO Chemie Nederland e.a. [(C-418/97 et C-419/97, Rec. p. I-4475)], la Cour a souligné l'importance de l'indice consistant à savoir si la substance est un résidu de production, c'est-à-dire un produit qui n'a pas été recherché comme tel en vue d'une utilisation ultérieure. Comme l'observe la Commission, dans l'affaire au principal, la production de débris de pierre n'est pas l'objet principal de Palin Granit. Ils ne sont produits qu'accessoirement et l'entreprise cherche à en limiter la quantité. Or, selon le sens commun, un déchet est ce qui tombe lorsqu'on travaille un matériau ou un objet et qui n'est pas le résultat directement recherché par le processus de fabrication. 33 Dès lors, il apparaît que des débris d'extraction, qui ne sont pas la production principalement recherchée par l'exploitant d'une carrière de granit, relèvent, en principe, de la catégorie des [r]ésidus d'extraction et de préparation des matières premières' figurant au point Q 11 de l'annexe I de la directive 75/442. 34 Un argument pourrait être opposé à cette analyse, consistant à dire qu'un bien, un matériau ou une matière première résultant d'un processus de fabrication ou d'extraction qui n'est pas destiné principalement à le produire peut constituer non pas un résidu, mais un sous-produit, dont l'entreprise ne souhaite pas se défaire', au sens de l'article 1er, sous a), premier alinéa, de la directive 75/442, mais qu'elle entend exploiter ou commercialiser dans des conditions pour elle avantageuses, dans un processus ultérieur, sans opération de transformation préalable. 35 Une telle analyse ne serait pas contraire aux objectifs de la directive 75/442. Il n'y a en effet aucune justification à soumettre aux dispositions de celle-ci, qui sont destinées à prévoir l'élimination ou la valorisation des déchets, des biens, des matériaux ou des matières premières qui ont économiquement la valeur de produits, indépendamment d'une quelconque transformation, et qui, en tant que tels, sont soumis à la législation applicable à ces produits. 36 Cependant, eu égard à l'obligation [¼ ] d'interpréter largement la notion de déchet, aux fins de limiter les inconvénients ou nuisances inhérents à leur nature, il convient de circonscrire cette argumentation relative aux sous-produits aux situations dans lesquelles la réutilisation d'un bien, d'un matériau ou d'une matière première n'est pas seulement éventuelle, mais certaine, sans transformation préalable, et dans la continuité du processus de production. 37 Il apparaît dès lors que, outre le critère tiré de la nature ou non de résidu de production d'une substance, le degré de probabilité de réutilisation de cette substance, sans opération de transformation préalable, constitue un second critère pertinent aux fins d'apprécier si elle est ou non un déchet au sens de la directive 75/442. Si, au-delà de la simple possibilité de réutiliser la substance, il existe un avantage économique pour le détenteur à le faire, la probabilité d'une telle réutilisation est forte. Dans une telle hypothèse, la substance en cause ne peut plus être analysée comme une charge dont le détenteur chercherait à se défaire', mais comme un authentique produit. 38 Or, dans l'affaire au principal, [¼ ] les seules réutilisations envisageables des débris de pierre dans leur forme existante, par exemple à l'occasion de travaux de remblaiement ou de construction de ports et de brise-lames, nécessitent, dans la plupart des hypothèses, des opérations de stockage qui peuvent être durables, constitutives d'une charge pour l'exploitant et potentiellement à l'origine de nuisances environnementales que la directive 75/442 cherche précisément à limiter. La réutilisation n'est donc pas certaine et n'est envisageable qu'à plus ou moins long terme, de sorte que les débris de pierre ne peuvent être considérés que comme des résidus d'extraction', dont l'exploitant a l'intention ou l'obligation de se défaire', au sens de la directive 75/442, et relèvent donc de la catégorie visée au point Q 11 de l'annexe I de ladite directive.» 34 Compte tenu de ces considérations, il apparaît, tout d'abord, que des débris de pierre et du sable résiduel résultant d'opérations d'enrichissement de minerai, tels ceux provenant de la mine exploitée par AvestaPolarit, constituent des «[r]ésidus d'extraction et de préparation des matières premières» visés au point Q 11 de l'annexe I de la directive 75/442 (voir points 32 et 33 de l'arrêt Palin Granit). 35 Reste à examiner si de tels résidus doivent être qualifiés de déchets, au motif que leur détenteur s'en déferait ou aurait l'intention ou l'obligation de s'en défaire, au sens de l'article 1er, sous a), premier alinéa, de la directive 75/442. À défaut, ces résidus pourraient, comme le soutient AvestaPolarit, être qualifiés de sous-produits ne rentrant pas dans le champ d'application de ladite directive. 36 Il y a lieu, à cet égard, de distinguer, d'une part, les résidus qui sont utilisés sans transformation préalable dans le processus de production pour assurer un nécessaire comblement des galeries et, d'autre part, les autres résidus. 37 En effet, les premiers sont alors utilisés en tant que matière dans le processus industriel minier proprement dit et ne sauraient être considérés comme des substances dont le détenteur se défait ou a l'intention de se défaire, puisque, au contraire, il en a besoin pour son activité principale. 38 C'est seulement dans l'hypothèse où une telle utilisation desdits résidus serait interdite, notamment pour des raisons de sécurité ou de protection de l'environnement, et que les galeries devraient être fermées et soutenues par un autre procédé, qu'il faudrait alors considérer que le détenteur a l'obligation de se défaire de ces résidus et que ces derniers constituent des déchets. 39 En dehors de cette hypothèse, si un exploitant minier peut identifier physiquement les résidus qui seront effectivement utilisés dans les galeries et qu'il apporte à l'autorité compétente des garanties suffisantes de cette utilisation, ces résidus ne doivent pas être considérés comme des déchets. À cet égard, il appartient à l'autorité compétente d'apprécier si la durée de stockage des résidus préalablement à leur réinjection dans la mine n'est pas d'une telle longueur que lesdites garanties ne peuvent pas réellement être apportées. 40 S'agissant des résidus dont l'utilisation n'est pas nécessaire dans le processus de production pour le comblement des galeries, ils doivent, en tout état de cause, être considérés dans leur ensemble comme des déchets. 41 Ceci est non seulement vrai pour les débris de pierre et le sable résiduel dont l'utilisation, pour des opérations de construction ou pour d'autres usages, est incertaine (voir points 37 et 38 de l'arrêt Palin Granit), mais aussi pour les débris de pierre qui seront transformés en concassé, car, même lorsqu'une telle utilisation est probable, elle nécessite précisément une opération de valorisation d'une substance qui, telle quelle, n'est utilisée ni dans le processus de production minier ni pour l'usage final envisagé (voir point 36 de l'arrêt Palin Granit). 42 Ceci est également vrai pour les débris de pierre accumulés sous forme de haldes et qui resteront indéfiniment sur place, ou pour le sable résiduel qui resterait dans les anciens bassins de décantation. En effet, ces résidus ne serviront pas au processus de production, et ne peuvent pas être exploités ou commercialisés d'une autre manière sans opération de transformation préalable. Il s'agit par conséquent de déchets dont le détenteur se défait. Leur éventuel aménagement paysager ne constitue qu'une façon respectueuse de l'environnement de les traiter, mais non une étape du processus de production. 43 Il y a donc lieu de répondre à la première question préjudicielle que, dans une situation telle que celle au principal, le détenteur de débris de pierre et de sable résiduel d'opérations d'enrichissement de minerai provenant de l'exploitation d'une mine se défait ou a l'intention ou l'obligation de se défaire de ces substances, lesquelles doivent, par voie de conséquence, être qualifiées de déchets au sens de la directive 75/442, sauf si le détenteur les utilise légalement pour le comblement nécessaire des galeries de ladite mine et apporte des garanties suffisantes sur l'identification et l'utilisation effective des substances consacrées à cet effet. Sur la seconde question 44 Par sa seconde question, sous a), la juridiction de renvoi demande en substance si l'expression «autre législation», qui figure à l'article 2, paragraphe 1, sous b), de la directive 75/442, vise uniquement des réglementations communautaires, ou bien des législations nationales, telles certaines dispositions de la loi minière et du décret (294/1997) sur les déchets. 45 À cet égard, compte tenu de l'exposé du droit national et des faits au principal, la question pourrait apparaître purement théorique. Ainsi qu'il a été relevé au point 21 du présent arrêt, la loi minière soumet l'exploitation minière à autorisation et la demande d'autorisation comporte notamment une étude concernant le dépôt des produits et des sous-produits sur la zone minière et sa zone auxiliaire, de façon à ce que ladite demande puisse être traitée en tenant compte non seulement des besoins de l'exploitation minière, mais aussi des aspects relatifs à la sécurité des zones adjacentes et aux effets nocifs. Par ailleurs, ainsi qu'il est exposé aux points 20 et 23 du présent arrêt, le traitement des déchets provenant de l'exploitation minière est soumis spécifiquement à une autorisation de déchet, conformément à ce que prévoient les articles 9 et 10 de la directive 75/442, sauf pour les déchets de terre et de roche non dangereux si leur traitement est effectué par l'exploitant et est conforme à un procédé qui a été agréé en vertu de la loi minière. Or, une telle procédure de dispense d'autorisation est elle-même prévue à l'article 11 de la directive 75/442, dans les cas et sous les conditions rappelés au point 14 du présent arrêt. Par conséquent, si les procédés agréés en vertu de la loi minière sont appliqués dans ces cas et sous ces conditions, les dispositions pertinentes de la loi minière et du décret (294/1997) sur les déchets ne sauraient se présenter comme une «autre législation» au sens de l'article 2, paragraphe 1, sous b), de la directive 75/442, mais comme des mesures d'application de cette directive. 46 Il semble possible que tel soit le cas dans l'affaire au principal. Toutefois, dans l'hypothèse où la dispense d'autorisation de déchet interviendrait dans un contexte différent de celui prévu à l'article 11 de la directive 75/442, la Cour examine ci-après la question préjudicielle. 47 L'article 2, paragraphe 2, de la directive 75/442 prévoit explicitement que des directives particulières peuvent réglementer la gestion de certaines catégories de déchets. Il précise que ces directives peuvent comporter des dispositions spécifiques particulières ou complémentaires de celles de la directive 75/442. Ceci signifie que la Communauté s'est expressément réservé la possibilité d'arrêter des règles adaptées ou plus complètes que celles édictées par la directive 75/442 pour certaines catégories de déchets non déterminées à l'avance. C'est sur ce fondement qu'ont ainsi été adoptées, par exemple, la directive 91/157/CEE du Conseil, du 18 mars 1991, relative aux piles et accumulateurs contenant certaines matières dangereuses (JO L 78, p. 38), et la directive 91/689/CEE du Conseil, du 12 décembre 1991, relative aux déchets dangereux (JO L 377, p. 20). 48 Toutefois, contrairement à ce qui est expressément prévu pour les catégories de déchets visées au paragraphe 1 de l'article 2 de la directive 75/442, les catégories de déchets faisant l'objet de directives particulières au titre du paragraphe 2 de cet article restent globalement soumises à la directive 75/442, même si, sur certains aspects, des règles particulières dérogeant à ses dispositions peuvent être retenues et si des règles complémentaires peuvent être arrêtées en vue d'aboutir à une harmonisation plus poussée de la gestion des déchets en cause. Par conséquent, la portée des législations ou réglementations visées respectivement au paragraphe 1, sous b), et au paragraphe 2 de l'article 2 de la directive 75/442 est différente: l'intervention des premières soustrait entièrement les catégories de déchets en cause, qui sont déterminées à l'avance, au champ d'application de la directive 75/442, tandis que l'intervention des secondes laisse en principe les catégories de déchets en cause soumises à cette directive. L'argument des gouvernements allemand, autrichien et du Royaume-Uni selon lequel les paragraphes 1, sous b), et 2 de l'article 2 de la directive 75/442 seraient redondants si l'on estimait que le premier peut viser des réglementations communautaires n'est donc pas fondé. Il y a d'ailleurs lieu de relever que, dès avant l'adoption de la directive 91/156, plusieurs réglementations communautaires, mentionnées par M. l'avocat général au point 66 de ses conclusions, organisant la gestion de catégories de déchets visées depuis audit paragraphe 1, sous b), existaient. 49 Néanmoins, cette constatation n'exclut pas que les termes «autre législation» utilisés à l'article 2, paragraphe 1, sous b), de la directive 75/442 visent également, sous certaines conditions (voir ci-après les points 52 et 58 à 60 du présent arrêt), des législations nationales. Il y a lieu d'observer à cet égard que, lorsque le législateur communautaire a entendu en ce domaine viser un type particulier de législation, communautaire ou nationale, il l'a fait en des termes précis. Ainsi, l'article 2, paragraphe 2, de la directive 75/442 vise précisément des directives, l'article 2, paragraphe 1, de la même directive, dans sa version initiale, antérieure aux modifications apportées par la directive 91/156, visait des réglementations spécifiques arrêtées par les États membres et l'article 2, paragraphe 2, sous f), dans la même version visait des réglementations communautaires spécifiques. 50 Une telle interprétation n'est nullement contraire à la finalité de la directive 75/442. Dans la version initiale de celle-ci, l'essentiel des catégories de déchets visées désormais à l'article 2, paragraphe 1, sous b), étaient purement et simplement exclues de son champ d'application. Tel était également le cas dans les propositions de la Commission ayant finalement abouti à la directive 91/156 présentées par la Commission respectivement les 16 août 1988 et 23 novembre 1989 (JO 1988, C 295, p. 3 et 1989, C 326, p. 6). Compte tenu des caractéristiques très particulières des déchets en cause, le législateur communautaire a pu préférer, lors de l'adoption de la directive 91/156 et dans l'attente de l'adoption de nouvelles réglementations communautaires adaptées aux spécificités de la gestion de ces déchets, laisser appliquer des législations nationales elles-mêmes adaptées à ces spécificités, plutôt que de soumettre les déchets en cause au cadre général de la directive 75/442. Toutefois, afin d'éviter que, dans certaines situations, la gestion de ces déchets ne reste soumise à aucune législation, comme précédemment, il a retenu un dispositif aux termes duquel, à défaut de réglementation communautaire spécifique et, subsidiairement, de législation nationale spécifique, la directive 75/442 s'applique. 51 Les arguments avancés par les gouvernements finlandais et néerlandais ainsi que par la Commission pour contester cette interprétation ne peuvent pas être retenus. Ainsi, si le cinquième considérant de la directive 91/156 expose qu'«une disparité entre les législations des États membres en ce qui concerne l'élimination et la valorisation des déchets peut affecter la qualité de l'environnement et le bon fonctionnement du marché intérieur», une telle constatation n'empêche pas que le législateur communautaire ait pu considérer que, si une harmonisation de la gestion de la plupart des catégories de déchets était nécessaire, en revanche, pour certaines catégories particulières de déchets (purement et simplement exclues du champ d'application de la directive 75/442, dans la version initiale de celle-ci), les autorités nationales pouvaient, dans l'attente de l'adoption d'une réglementation communautaire spécifique, conserver la faculté de réglementer leur gestion en dehors du cadre établi par ladite directive, mais que, à défaut d'une telle initiative d'un État membre, celui-ci devait alors organiser ladite gestion dans ce cadre. 52 Il y a toutefois lieu de préciser que, pour être considérée comme une «autre législation», au sens de l'article 2, paragraphe 1, sous b), de la directive 75/442, couvrant une catégorie de déchets énumérée par cette disposition, une législation nationale ne doit pas simplement porter sur les substances ou objets en cause, par exemple, d'un point de vue industriel, mais doit comporter des dispositions précises organisant leur gestion en tant que déchets, au sens de l'article 1er, sous d), de ladite directive. À défaut, la gestion de ces déchets ne serait organisée ni sur le fondement de la directive 75/442 ni sur celui d'une législation nationale indépendante de celle-ci, ce qui serait contraire tant au libellé de l'article 2, paragraphe 1, sous b), de ladite directive, qui exige que la législation nationale en cause «couvre» les déchets en tant que tels, qu'à la considération exprimée au quatrième considérant de la directive 91/156, selon laquelle, «pour atteindre un haut niveau de protection de l'environnement, il est nécessaire que les États membres non seulement veillent de manière responsable à l'élimination et à la valorisation des déchets, mais aussi qu'ils prennent des mesures visant à limiter la production de déchets, notamment en promouvant des technologies propres et des produits recyclables et réutilisables, en prenant en considération les débouchés existants ou potentiels des déchets valorisés». 53 Ainsi, dans l'affaire au principal, il appartiendra, le cas échéant, à la juridiction de renvoi, si elle envisage d'écarter les dispositions nationales prises pour l'application de la directive 75/442, de s'assurer que les dispositions alternatives de la loi minière invoquées à cet effet concernent la gestion des déchets miniers et s'appliquent aux déchets provenant de la mine exploitée par AvestaPolarit. Au vu du dossier de la procédure, la Cour comprend que tel peut être le cas, s'agissant des déchets de terre et de roche non dangereux, si AvestaPolarit utilise un procédé agréé en vertu de ladite loi. 54 Par sa seconde question, sous b), la juridiction de renvoi demande en substance si l'article 2, paragraphe 1, sous b), de la directive 75/442 doit être interprété en ce sens qu'une «autre législation», au sens de cette disposition, doit nécessairement être entrée en vigueur avant le 1er avril 1993, date de l'entrée en vigueur de la directive 91/156, ou si elle peut également être entrée en vigueur postérieurement à cette date. 55 À cet égard, il y a lieu de relever qu'il ne résulte pas explicitement du libellé de la disposition en cause qu'elle ne viserait que les législations nationales existant à la date d'entrée en vigueur de la directive 91/156. En effet, les termes «déjà couverts par une autre législation» y employés peuvent avoir une signification aussi bien matérielle que temporelle. Au surplus, le terme «déjà» n'est pas employé dans toutes les versions linguistiques de la directive 75/442. 56 Or, conformément à l'article 5 CE, d'une part, dans les domaines qui ne relèvent pas de sa compétence exclusive, ce qui est le cas à ce stade en matière d'environnement, la Communauté n'intervient, conformément au principe de subsidiarité, que si et dans la mesure où les objectifs de l'action envisagée ne peuvent pas être réalisés de manière suffisante par les États membres et peuvent donc, en raison des dimensions ou des effets de l'action envisagée, être mieux réalisés au niveau communautaire et, d'autre part, l'action de la Communauté ne doit pas excéder ce qui est nécessaire pour atteindre les objectifs du traité. 57 Par conséquent, dès lors que, en adoptant la directive 91/156, le législateur communautaire a estimé opportun que, dans l'attente de l'adoption de réglementations communautaires spécifiques concernant la gestion de certaines catégories particulières de déchets, les autorités des États membres conservent la faculté d'assurer cette gestion en dehors du cadre établi par la directive 75/442 et qu'il n'a ni expressément exclu que cette faculté puisse s'exercer sur la base de législations nationales postérieures à l'entrée en vigueur de la directive 91/156 ni exprimé de considérations permettant d'effectuer une distinction entre de telles législations nationales et celles qui seraient antérieures à cette entrée en vigueur, il y a lieu d'interpréter l'article 2, paragraphe 1, sous b), de la directive 75/442 en ce sens qu'une «autre législation», au sens de cette disposition, peut être indifféremment entrée en vigueur avant ou après le 1er avril 1993, date de l'entrée en vigueur de la directive 91/156. 58 Par sa seconde question, sous c), la juridiction de renvoi demande en substance si l'article 2, paragraphe 1, sous b), de la directive 75/442 doit être interprété en ce sens qu'une «autre législation», au sens de cette disposition, doit répondre à des exigences particulières quant au niveau de protection de l'environnement. 59 Ainsi qu'il est indiqué au point 52 du présent arrêt, pour qu'une législation nationale puisse être considérée comme une «autre législation», au sens de l'article 2, paragraphe 1, sous b), de la directive 75/442, elle doit comporter des dispositions précises organisant la gestion des déchets en cause, au sens de l'article 1er, sous d), de ladite directive. Par ailleurs, l'article 10, second alinéa, CE fait obligation aux États membres de s'abstenir de toutes mesures susceptibles de mettre en péril la réalisation des buts du traité. Or, s'agissant de la gestion de déchets de même nature, un niveau de protection de l'environnement sensiblement différent selon que certains seraient gérés dans le cadre de la directive 75/442 et d'autres en dehors de ce cadre pourrait porter atteinte aux objectifs de la Communauté dans le domaine de l'environnement tels que définis à l'article 174 CE, et plus particulièrement aux objectifs visés par la directive 75/442 elle-même. Dès lors, une telle législation nationale doit poursuivre les mêmes objectifs que cette directive et aboutir à un niveau de protection de l'environnement au moins équivalent à celui résultant des mesures d'application de celle-ci, même si les modalités retenues par ladite législation nationale s'écartent de celles prévues par la directive 75/442. 60 Ainsi, dans l'affaire au principal, il appartiendra, le cas échéant, à la juridiction de renvoi, si elle envisage d'écarter les dispositions nationales prises pour l'application de la directive 75/442, de s'assurer que les dispositions alternatives de la loi minière invoquées à cet effet aboutissent, en matière de gestion des déchets miniers, à un niveau de protection de l'environnement au moins équivalent. Il y a lieu de tenir compte, à cet égard, du quatrième considérant de la directive 91/156, selon lequel, «pour atteindre un haut niveau de protection de l'environnement, il est nécessaire que les États membres non seulement veillent de manière responsable à l'élimination et à la valorisation des déchets, mais aussi qu'ils prennent des mesures visant à limiter la production de déchets, notamment en promouvant des technologies propres et des produits recyclables et réutilisables, en prenant en considération les débouchés existants ou potentiels des déchets valorisés», ainsi que, plus particulièrement, des objectifs définis aux articles 3, paragraphe 1, et 4 de la directive 75/442. 61 Il y a donc lieu de répondre à la seconde question préjudicielle que, pour autant qu'elle ne constitue pas une mesure d'application de la directive 75/442, et notamment de son article 11, une législation nationale doit être considérée comme une «autre législation», au sens de l'article 2, paragraphe 1, sous b), de cette directive, couvrant une catégorie de déchets mentionnée dans ladite disposition, si elle porte sur la gestion desdits déchets en tant que tels, au sens de l'article 1er, sous d), de la même directive, et si elle aboutit à un niveau de protection de l'environnement au moins équivalent à celui visé par ladite directive, et ce quelle que soit la date de son entrée en vigueur. Décisions sur les dépenses Sur les dépens 62 Les frais exposés par les gouvernements finlandais, allemand, néerlandais, autrichien et du Royaume-Uni, ainsi que par la Commission, qui ont soumis des observations à la Cour, ne peuvent faire l'objet d'un remboursement. La procédure revêtant, à l'égard des parties au principal, le caractère d'un incident soulevé devant la juridiction de renvoi, il appartient à celle-ci de statuer sur les dépens. Dispositif Par ces motifs, LA COUR (sixième chambre), statuant sur les questions à elle soumises par le Korkein hallinto-oikeus, par ordonnance du 5 mars 2001, dit pour droit: 1) Dans une situation telle que celle au principal, le détenteur de débris de pierre et de sable résiduel d'opérations d'enrichissement de minerai provenant de l'exploitation d'une mine se défait ou a l'intention ou l'obligation de se défaire de ces substances, lesquelles doivent, par voie de conséquence, être qualifiées de déchets au sens de la directive 75/442/CEE du Conseil, du 15 juillet 1975, relative aux déchets, telle que modifiée par la directive 91/156/CEE du Conseil, du 18 mars 1991, sauf si le détenteur les utilise légalement pour le comblement nécessaire des galeries de ladite mine et apporte des garanties suffisantes sur l'identification et l'utilisation effective des substances consacrées à cet effet. 2) Pour autant qu'elle ne constitue pas une mesure d'application de la directive 75/442, telle que modifiée par la directive 91/156, et notamment de son article 11, une législation nationale doit être considérée comme une «autre législation», au sens de l'article 2, paragraphe 1, sous b), de cette directive, couvrant une catégorie de déchets mentionnée dans ladite disposition, si elle porte sur la gestion desdits déchets en tant que tels, au sens de l'article 1er, sous d), de la même directive, et si elle aboutit à un niveau de protection de l'environnement au moins équivalent à celui visé par ladite directive, et ce quelle que soit la date de son entrée en vigueur.

62000CJ0416

de

Entscheidungsgründe 1 Das Tribunale civile Padua hat mit Entscheidung vom 16. Oktober 2000, beim Gerichtshof eingegangen am 13. November 2000, gemäß Artikel 234 EG fünf Fragen nach der Auslegung der Artikel 30 und 36 EG-Vertrag (nach Änderung jetzt Artikel 28 EG und 30 EG) zur Vorabentscheidung vorgelegt. 2 Diese Fragen stellen sich im Rahmen einer Klage des Tommaso Morellato gegen einen Bescheid des Bürgermeisters der Stadt Padua, mit dem ihm wegen Verstoßes gegen die italienischen Rechtsvorschriften über die Vermarktung von Brot, das durch zusätzliches Backen von bereits teilweise gebackenem Brot hergestellt wird, eine Geldbuße auferlegt wurde. Nationaler rechtlicher Rahmen 3 Die Legge n. 580, Disciplina per la lavorazione e il commercio dei cereali, degli sfarinati, del pane e delle paste alimentari (Gesetz zur Regelung der Verarbeitung und des Inverkehrbringens von Getreide, Mehl, Brot und Teigwaren) vom 4. Juli 1967 (GURI Nr. 189 vom 29. Juli 1967, S. 4182, im Folgenden: Gesetz Nr. 580/1967) regelt in Italien die Zubereitung und Vermarktung von Getreide, Mehl, Brot und Teigwaren. 4 Artikel 14 des Gesetzes Nr. 580/1967 in der durch Artikel 44 der Legge n. 146, Disposizioni per l'adempimento di obblighi derivanti dall' appartenenza dell'Italia alle Comunità europee - legge comunitaria 1993 (Gesetz mit Vorschriften zur Erfuellung der Verpflichtungen, die sich aus der Zugehörigkeit Italiens zu den Europäischen Gemeinschaften ergeben, Gemeinschaftsgesetz 1993), vom 22. Februar 1994 (Supplemento ordinario zu GURI Nr. 52 vom 4. März 1994) geänderten Fassung bestimmt: 1. Als ,Brot wird das Produkt bezeichnet, das durch vollständiges oder teilweises Backen eines ausreichend aufgegangenen Teigs aus Getreidemehl, Wasser und Hefe mit oder ohne Zusatz von Kochsalz (Natiumchlorid) hergestellt wird. 2. Wird das in Absatz 1 genannte Produkt durch teilweises Backen hergestellt und ist es für den Endverbraucher bestimmt, so muss es in einzeln vorgefertigten Verpackungen enthalten sein, die auf dem Etikett die nach den geltenden Vorschriften vorgesehenen Angaben und deutlich sichtbar die Bezeichnung ,Brot mit dem Hinweis ,teilweise gebacken oder einem gleichwertigen Hinweis sowie die Bemerkung, dass das Produkt vor dem Verzehr nochmals gebacken werden muss, und die entsprechende Backanleitung aufweisen. 3. Bei tiefgefrorenen Produkten muss das Etikett außer den Angaben nach Absatz 2 die nach der geltenden Regelung für Tiefkühlkost vorgesehenen Angaben und den Hinweis ,tiefgefroren enthalten. 4. Brot, das durch zusätzliches Backen von - tiefgefrorenem oder nicht tiefgefrorenem - teilweise gebackenem Brot hergestellt wird, darf nur nach vorheriger Verpackung und Etikettierung mit den nach der geltenden Regelung für Lebensmittel vorgesehenen Angaben in vom frischen Brot getrennten Fächern und mit den zur Information des Verbrauchers über die Art des Produktes erforderlichen Angaben vertrieben und zum Verkauf angeboten werden. 5. Für Produkte, die nicht für den Endverbraucher bestimmt sind, gilt Artikel 17 des Decreto legislativo n. 109 vom 27. Januar 1992." 5 Am 30. Mai 1995 sandte das italienische Ministerium für Industrie, Handel und Handwerk an die Provinzialämter für Industrie, Handel und Handwerk einen Runderlass. Die italienische Regierung hat auf eine Frage des Gerichtshofes erklärt, dass dieses Dokument keinen Runderlass im technischen Sinne des Wortes darstelle, für den eine Veröffentlichung in der Gazzetta ufficiale della Repubblica italiana erforderlich sei. 6 Aus den Erklärungen der Kommission ergibt sich, dass der Runderlass infolge der Einleitung eines Vertragsverletzungsverfahrens gegen die Italienische Republik wegen der Hindernisse ergangen war, die diese gegen das Inverkehrbringen von vorgebackenem tiefgefrorenem Brot errichtet hatte. Dieses Verfahren wurde am 29. März 1995 gerade wegen der bevorstehenden Herausgabe dieses Runderlasses beendet. 7 Der Runderlass legt fest, wie Artikel 14 des Gesetzes Nr. 580/1967 in der geänderten Fassung auszulegen ist, um eine Unvereinbarkeit mit dem Gemeinschaftsrecht zu vermeiden. Insoweit heißt es darin u. a.: [U]nter vorheriger Verpackung ist die Verwendung von Tüten aus einem Material zu verstehen, das das Brot atmen lässt. Auf den Tüten müssen folgende Angaben stehen: Zutaten, herstellende und/oder verpackende Firma, Sitz des Herstellungsbetriebs und Herstellung aus vorgebackenem und tiefgefrorenem Brot, Haltbarkeitsdatum. Das Produkt kann auch im Zeitpunkt des Verkaufs in die Tüte gepackt werden." 8 Nach dem Vorbringen der italienischen Regierung ist der Runderlass als aufgehoben zu betrachten infolge der Änderung des Artikels 14 des Gesetzes Nr. 580/1967 durch das Decreto del Presidente della Repubblica n. 502 vom 30. November 1998, Regolamento recante norme per la revisione della normativa in materia di lavorazione e di commercio del pane, a norma dell'articolo 50 della Legge 22 febbraio 1994, n. 146 (Dekret des Präsidenten der Republik Nr. 502, Verordnung mit Vorschriften zur Revision der Regelung für die Herstellung und den Vertrieb von Brot gemäß Artikel 50 des Gesetzes Nr. 146 vom 22. Februar 1994, im Folgenden: Dekret Nr. 502/1998). Artikel 1, Teilweise gebackenes Brot", dieses Dekrets bestimmt in Absatz 1: Für die Anwendung des Artikels 14 Absatz 4 des Gesetzes Nr. 580 vom 4. Juli 1967 in der durch Artikel 44 des Gesetzes Nr. 146 vom 22. Februar 1994 geänderten Fassung muss das Brot, das durch zusätzliches Backen von - tiefgefrorenem oder nicht tiefgefrorenem - teilweise gebackenem Brot hergestellt wird, in vom frischen Brot getrennten Fächern und in vorgefertigten Verpackungen, auf denen außer den nach dem Decreto legislativo Nr. 109 vom 27. Januar 1992 vorgesehenen Angaben folgende Hinweise stehen, vertrieben und zum Verkauf angeboten werden: a) ,hergestellt aus teilweise gebackenem tiefgefrorenem Brot, falls das Ausgangsprodukt tiefgefroren war; b) ,hergestellt aus teilweise gebackenem Brot, falls das Ausgangsprodukt weder tiefgefroren noch tiefgekühlt war." 9 Artikel 9, Gegenseitige Anerkennung", dieses Dekrets bestimmt in Absatz 1: Die Vorschriften dieser Verordnung und die des Gesetzes Nr. 580 vom 4. Juli 1967 gelten nicht für nach Italien eingeführtes und hier zum Verkauf angebotenes Brot, das in den Mitgliedstaaten der Europäischen Union rechtmäßig hergestellt oder in den Verkehr gebracht worden ist oder aus den Vertragsstaaten des Europäischen Wirtschaftsraums stammt." Ausgangsrechtsstreit und Vorlagefragen 10 Am 26. April 1994 suchten die Inspektoren einer für die Hygienekontrolle zuständigen italienischen Behörde die Bäckerei von Herrn Morellato auf und stellten dort fest, dass in den Regalen und Behältern zahlreiche verschiedene Brotsorten lose und unverpackt auslagen, die alle dadurch hergestellt worden waren, dass vorgebackenes tiefgefrorenes Brot, das Herr Morellato aus Frankreich eingeführt hatte, in dieser Bäckerei gebacken wurde. Auf diesen Regalen und Behältern befanden sich Etiketten mit der Verkaufsbezeichnung, der Angabe, dass es sich um Brot aus einem vorgebackenen tiefgefrorenen Erzeugnis handelte, der Liste der Zutaten und der Herstellungs- und Vertriebsfirma. 11 Die Inspektoren stellten außerdem fest, dass das Brot erst im Zeitpunkt der Aushändigung an den Käufer und nicht, wie im damals geltenden italienischen Recht vorgesehen, vor dem Anbieten zum Verkauf in eine dafür vorgesehene Papiertüte gepackt wurde, die dann mit einer Heftmaschine verschlossen wurde. 12 Folglich erhielt Herr Morellato vom Bürgermeister der Stadt Padua einen Bußgeldbescheid über 1 200 000 ITL, weil er als Inhaber eines mit einer Verkaufsstelle verbundenen Betriebes, in dem tiefgefrorenes Brot, tiefgefrorene Konditoreiwaren und andere Zubereitungen gebacken werden, gegen Artikel 14 des Gesetzes Nr. 580/1967 in der geänderten Fassung verstoßen habe, indem er diese Produkte in Papiertüten verkauft habe, die erst im Zeitpunkt der Aushändigung an den Kunden mit einer Heftmaschine verschlossen worden seien. 13 Herr Morellato erhob gegen diesen Bescheid Klage beim Tribunale civile Padua. Er machte u. a. geltend, dass Artikel 14 des Gesetzes Nr. 580/1967 in der geänderten Fassung gegen die Artikel 30 und 36 EG-Vertrag verstoße, da diese nationale Vorschrift ein Hemmnis einführe, das den freien Verkehr der in einem anderen Mitgliedstaat rechtmäßig hergestellten Erzeugnisse verhindere oder zumindest einschränke, ohne dass dies zum Schutz der Gesundheit und des Lebens von Menschen im Sinne von Artikel 36 EG-Vertrag gerechtfertigt wäre. 14 Da das Tribunale civile Padua Zweifel hinsichtlich der richtigen Auslegung des einschlägigen Gemeinschaftsrechts hegt, hat es das Verfahren ausgesetzt und dem Gerichtshof folgende Fragen zur Vorabentscheidung vorgelegt: 1. Sind die Artikel 30 und 36 EG-Vertrag so auszulegen, dass Artikel 14 Absatz 4 des Gesetzes Nr. 580 vom 4. Juli 1967 (in der durch Artikel 44 Absatz 4 des Gesetzes Nr. 146 vom 22. Februar 1994 geänderten Fassung), wie ihn der Bürgermeister der Stadt Padua im angefochtenen Bußgeldbescheid ausgelegt hat, mit ihnen unvereinbar ist, soweit er den Verkauf von Brot untersagt, das durch zusätzliches Backen von - tiefgefrorenem oder nicht tiefgefrorenem - teilweise gebackenem (rechtmäßig hergestelltem und aus Frankreich eingeführtem) Brot hergestellt wird, wenn es vom Wiederverkäufer nicht vorher verpackt worden ist? 2. Sind dieser Artikel 14 Absatz 4 des Gesetzes Nr. 580 vom 4. Juli 1967 (in der durch Artikel 44 Absatz 4 des Gesetzes Nr. 146 vom 22. Februar 1994 geänderten Fassung) und seine Auslegung durch den Bürgermeister der Stadt Padua als mengenmäßige Beschränkung oder Maßnahme gleicher Wirkung im Sinne des erwähnten Artikels 30 EG-Vertrag anzusehen? 3. Wenn ja, kann sich der italienische Staat auf die in Artikel 36 EG-Vertrag zum Schutz der Gesundheit und des Lebens von Menschen vorgesehene Ausnahme berufen? 4. Müssen die italienischen Gerichte diesen Artikel 14 Absatz 4 des Gesetzes Nr. 580 vom 4. Juli 1967 (in der durch Artikel 44 Absatz 4 des Gesetzes Nr. 146 vom 22. Februar 1994 geänderten Fassung) unbeachtet lassen? 5. Muss somit der freie Verkehr von Brot, das durch zusätzliches Backen von - tiefgefrorenem oder nicht tiefgefrorenem - teilweise gebackenem (rechtmäßig hergestelltem und aus Frankreich eingeführtem) Brot hergestellt wird, ohne jede Einschränkung wie die der in Artikel 14 Absatz 4 des Gesetzes Nr. 580 vom 4. Juli 1967 (in der durch Artikel 44 Absatz 4 des Gesetzes Nr. 146 vom 22. Februar 1994 geänderten Fassung) vorgeschriebenen vorherigen Verpackung" zugelassen werden? Vorbemerkungen 15 Weder die Parteien des Ausgangsverfahrens noch die italienische Regierung haben beim Gerichtshof schriftliche Erklärungen eingereicht. 16 Aus den Akten geht hervor, dass gegen Herrn Morellato wegen Verstoßes gegen eine nationale Rechtsvorschrift vorgegangen wird, deren Inhalt offenbar in dem erwähnten Runderlass näher bestimmt wurde, nachdem die Kommission ein Vertragsverletzungsverfahren gegen die Italienische Republik eingeleitet hatte. 17 Der Gerichtshof hat die italienische Regierung gebeten, mitzuteilen, ob dieser Runderlass gegebenenfalls unter Berücksichtigung des Grundsatzes der zeitlichen Geltung des am wenigsten strengen Strafgesetzes die Rechtsgrundlage für die Maßnahmen des Bürgermeisters der Stadt Padua gegen Herrn Morellato berühren kann. In ihrer Antwort weist die italienische Regierung darauf hin, dass der Runderlass durch das Dekret Nr. 502/1998 aufgehoben worden sei, ohne sich jedoch zur Auswirkung dieser Aufhebung auf die Situation von Herrn Morellato zu äußern. 18 Unter diesen Umständen hat der Gerichtshof davon auszugehen, dass dieser Bürgermeister berechtigt war, gegen Herrn Morellato auf der Grundlage der vom vorlegenden Gericht in seinen Fragen erwähnten nationalen Rechtsvorschriften eine Sanktion zu verhängen. Zu den Fragen 1 bis 3 19 Mit seinen Fragen 1 bis 3 möchte das vorlegende Gericht im Wesentlichen wissen, ob das Erfordernis der vorherigen Verpackung, von dem das Recht eines Mitgliedstaats das Anbieten zum Verkauf von Brot abhängig macht, das in diesem Mitgliedstaat durch zusätzliches Backen von aus einem anderen Mitgliedstaat eingeführtem - tiefgefrorenem oder nicht tiefgefrorenem - teilweise gebackenem Brot hergestellt wird, eine mengenmäßige Beschränkung oder Maßnahme gleicher Wirkung im Sinne von Artikel 30 EG-Vertrag darstellt. Wenn ja, möchte das vorlegende Gericht außerdem wissen, ob dieses Erfordernis zum Schutz der Gesundheit und des Lebens von Menschen im Sinne von Artikel 36 EG-Vertrag gerechtfertigt sein kann. Vor dem Gerichtshof abgegebene Erklärungen 20 Die Kommission, die als Einzige schriftliche Erklärungen abgegeben hat, weist zunächst darauf hin, dass sich keine Gemeinschaftsregelung mit der Frage befasse, ob die Art von Brot, um die es im Ausgangsverfahren gehe, vor dem Anbieten zum Verkauf verpackt werden müsse, und dass die Verpflichtung, eine solche Verpackung vorzunehmen, nur in den Rechtsvorschriften eines einzigen Mitgliedstaats, nämlich der Italienischen Republik, vorgesehen sei. 21 Diese Verpflichtung erlege den Händlern eine zusätzliche Belastung und zusätzliche Kosten auf, weshalb sie die Einfuhr von vorgebackenem Brot nach Italien unterbinden könne und eine Maßnahme gleicher Wirkung wie eine mengenmäßige Einfuhrbeschränkung im Sinne von Artikel 30 EG-Vertrag darstelle. 22 Die Verpflichtung zur vorherigen Verpackung wirke sich auf den Herstellungsprozess des Brotes aus und sei daher als besondere Produkteigenschaft im Sinne des Urteils vom 24. November 1993 in den Rechtssachen C-267/91 und C-268/91 (Keck und Mithouard, Slg. 1993, I-6097) anzusehen. 23 Außerdem betreffe diese Verpflichtung im Wesentlichen die eingeführten Produkte, da sie für andere Brotarten, die lose oder im Zeitpunkt des Verkaufs verpackt frei verkauft werden könnten, wie frisches Brot, nicht vorgesehen sei. Sie schaffe daher eine ungerechtfertigte Diskriminierung zwischen den verschiedenen Brotarten, die das frische Brot begünstige, ein typisch lokales Produkt, das normalerweise am selben Tag gebacken und verkauft werde, unabhängig davon, ob es handwerklich oder industriell hergestellt werde. Da das verbrauchsfertige Brot nämlich leicht verderblich sei, stelle vorgebackenes Brot nahezu die einzige Brotart dar, die Gegenstand des innergemeinschaftlichen Handels sein könne. 24 Zu einer eventuellen Rechtfertigung des festgestellten Hemmnisses macht die Kommission geltend, dass das im Allgemeininteresse liegende Ziel des Schutzes der Gesundheit und des Lebens von Menschen die im Ausgangsverfahren fragliche Verpflichtung nicht rechtfertigen könne. 25 Zwar könnten bestimmte Verpflichtungen zur vorherigen Verpackung möglicherweise durch Erfordernisse des Verbraucherschutzes gerechtfertigt sein, insbesondere um den Verbraucher hinreichend klar und vollständig über die Art des zum Verkauf angebotenen Produktes zu informieren, noch bevor er seine Kaufabsicht äußere; die Verpflichtung, um die es im Ausgangsverfahren gehe, sei aber jedenfalls insoweit unverhältnismäßig. Antwort des Gerichtshofes 26 Zur Beantwortung der Fragen 1 bis 3 ist zunächst zu prüfen, ob die im Ausgangsverfahren in Rede stehende nationale Regelung in den Anwendungsbereich des Artikels 30 EG-Vertrag fällt, wie er vom Gerichtshof im Urteil Keck und Mithouard, auf das die Kommission in ihren Erklärungen verwiesen hat, ausgelegt worden ist. 27 In Randnummer 16 dieses Urteils hat der Gerichtshof entschieden, dass nationale Vorschriften, die bestimmte Verkaufsmodalitäten beschränken oder verbieten, nicht geeignet sind, den Handel zwischen den Mitgliedstaaten im Sinne des Urteils vom 11. Juli 1974 in der Rechtssache 8/74 (Dassonville, Slg. 1974, 837) unmittelbar oder mittelbar, tatsächlich oder potenziell zu behindern, sofern diese Vorschriften für alle betroffenen Wirtschaftsteilnehmer gelten, die ihre Tätigkeit im Inland ausüben, und sofern sie den Absatz der inländischen Erzeugnisse und der Erzeugnisse aus anderen Mitgliedstaaten rechtlich wie tatsächlich in der gleichen Weise berühren. 28 In der Folge hat der Gerichtshof Vorschriften über Ort und Uhrzeiten des Verkaufs bestimmter Erzeugnisse sowie über die Werbung für diese Erzeugnisse und über bestimmte Absatzmethoden als Vorschriften qualifiziert, die die Verkaufsmodalitäten im Sinne des Urteils Keck und Mithouard beschränken oder verbieten (vgl. u. a. Urteile vom 15. Dezember 1993 in der Rechtssache C-292/92, Hünermund u. a., Slg. 1993, I-6787, vom 2. Juni 1994 in den Rechtssachen C-401/92 und C-402/92, Tankstation 't Heukske und Boermans, Slg. 1994, I-2199, und vom 13. Januar 2000 in der Rechtssache C-254/98, TK-Heimdienst, Slg. 2000, I-151). Dagegen hat der Gerichtshof nie von nationalen Vorschriften, die zwar bestimmte Aspekte des Anbietens von Erzeugnissen zum Verkauf regeln, aber eine Veränderung an den Erzeugnissen verlangen, angenommen, dass sie die Verkaufsmodalitäten betreffen. 29 Insoweit hat der Gerichtshof die Auffassung vertreten, dass es sich nicht um Verkaufsmodalitäten im Sinne des Urteils Keck und Mithouard handelt, wenn die Verpackung oder Kennzeichnung eingeführter Erzeugnisse geändert werden muss (Urteile vom 3. Juni 1999 in der Rechtssache C-33/97, Colim, Slg. 1999, I-3175, Randnr. 37, und vom 16. Januar 2003 in der Rechtssache C-12/00, Kommission/Spanien, Slg. 2003, I-459, Randnr. 76). 30 Folglich kann nicht davon ausgegangen werden, dass die Regelung eines Mitgliedstaats, die es verbietet, dass ein in einem anderen Mitgliedstaat rechtmäßig hergestelltes und in den Verkehr gebrachtes Erzeugnis im ersten Mitgliedstaat zum Verkauf angeboten wird, ohne dass es mit einer neuen speziellen Verpackung versehen wird, die den Anforderungen dieser Regelung entspricht, Verkaufsmodalitäten im Sinne des Urteils Keck und Mithouard betrifft. 31 Der Gerichtshof hat ausgeführt, dass der Grund dafür, dass eine Regelung, die bestimmte Verkaufsmodalitäten vorschreibt, nicht in den Anwendungsbereich des Artikels 30 EG-Vertrag fällt, darin liegt, dass sie nicht geeignet ist, den Marktzugang für eingeführte Erzeugnisse in diesem Mitgliedstaat zu versperren oder stärker zu behindern, als sie dies für inländische Erzeugnisse tut (Urteile Keck und Mithouard, Randnr. 17, und vom 10. Mai 1995 in der Rechtssache C-384/93, Alpine Investments, Slg. 1995, I-1141, Randnr. 37). 32 Im Ausgangsverfahren besteht die Besonderheit, dass das von Herrn Morellato zum Verkauf angebotene Erzeugnis eingeführt wurde, als sein Herstellungsprozess noch nicht abgeschlossen war. Um das Erzeugnis in Italien als verbrauchsfertiges Brot vermarkten zu können, musste das aus Frankreich eingeführte vorgebackene Brot nämlich einem zusätzlichen Backvorgang unterzogen werden. 33 Der Umstand, dass ein Erzeugnis nach seiner Einfuhr in bestimmtem Maß verarbeitet werden muss, schließt als solcher nicht aus, dass ein Erfordernis hinsichtlich seiner Vermarktung in den Anwendungsbereich des Artikels 30 EG-Vertrag fallen kann. Es ist nämlich möglich, dass dieses eingeführte Erzeugnis - wie im Ausgangsverfahren - kein bloßer Bestandteil oder keine bloße Zutat eines anderen Erzeugnisses ist, sondern in Wirklichkeit das Erzeugnis darstellt, das zur Vermarktung bestimmt ist, sobald ein einfacher Verarbeitungsvorgang durchgeführt wurde. 34 In einer solchen Situation stellt sich die Frage, ob das in der Regelung des Einfuhrmitgliedstaats vorgesehene Erfordernis der vorherigen Verpackung es notwendig macht, dass das Erzeugnis angepasst wird, um dieses Erfordernis zu erfuellen. 35 Vorliegend weist nichts in den Akten darauf hin, dass es erforderlich wäre, das vorgebackene Brot so, wie es nach Italien eingeführt wird, anzupassen, um dieses Erfordernis zu erfuellen. 36 Unter diesen Umständen fällt das Erfordernis der vorherigen Verpackung, das nur die Vermarktung von Brot betrifft, das durch zusätzliches Backen von vorgebackenem Brot hergestellt wird, grundsätzlich nicht in den Anwendungsbereich des Artikels 30 EG-Vertrag, sofern es nicht in Wirklichkeit eine Diskriminierung der eingeführten Erzeugnisse darstellt. 37 Wird das betreffende Erzeugnis nicht im Einfuhrmitgliedstaat hergestellt, so würde ein solches Erfordernis, auch wenn es ohne Unterschied anwendbar wäre, ausschließlich die eingeführten Erzeugnisse benachteiligen, da es ihre Einfuhr unterbinden oder sie für den Endverbraucher weniger attraktiv machen würde. Wäre dies der Fall, was das nationale Gericht festzustellen hat, so würde dieses Erfordernis ein Einfuhrhemmnis darstellen und somit unter das Verbot des Artikels 30 EG-Vertrag fallen, sofern es sich nicht durch ein im Allgemeininteresse liegendes Ziel, das den Erfordernissen des freien Warenverkehrs vorgeht, rechtfertigen ließe. 38 Wie sich aus dem Wortlaut der dritten Vorlagefrage ergibt, ist der einzige im Ausgangsverfahren geltend gemachte Rechtfertigungsgrund der des Schutzes der Gesundheit und des Lebens von Menschen im Sinne von Artikel 36 EG-Vertrag. 39 Weder das vorlegende Gericht noch die italienische Regierung haben Anhaltspunkte dafür geliefert, dass der Umstand, dass das von Herrn Morellato verkaufte Brot nicht verpackt worden ist, bevor es zum Verkauf angeboten wird, eine Gefahr für die Gesundheit darstellt. 40 Was insbesondere die italienische Regierung angeht, so hat sie auf eine Frage des Gerichtshofes ausdrücklich eingeräumt, dass die Änderungen des Artikels 14 des Gesetzes Nr. 580/1967 weder durch Erfordernisse der Lebensmittelsicherheit noch durch Erwägungen des Verbraucherschutzes motiviert worden seien, sondern nur dadurch, dass vorgebackenes - tiefgefrorenes oder nicht tiefgefrorenes - Brot, das nach zusätzlichem Backen in den Verkehr gebracht werde, eine zu große Konkurrenz für das nach handwerklichen Methoden hergestellte Brot darstelle. 41 Unter diesen Umständen ist davon auszugehen, dass, sollte im Ausgangsverfahren ein Hemmnis festgestellt werden, dieses nicht zum Schutz der Gesundheit und des Lebens von Menschen im Sinne von Artikel 36 EG-Vertrag gerechtfertigt sein könnte. 42 Auf die Fragen 1 bis 3 ist daher zu antworten, dass das Erfordernis der vorherigen Verpackung, von dem das Recht eines Mitgliedstaats das Anbieten zum Verkauf von Brot abhängig macht, das in diesem Mitgliedstaat durch zusätzliches Backen von aus einem anderen Mitgliedstaat eingeführtem - tiefgefrorenem oder nicht tiefgefrorenem - teilweise gebackenem Brot hergestellt wird, keine mengenmäßige Beschränkung oder Maßnahme gleicher Wirkung im Sinne von Artikel 30 EG-Vertrag darstellt, sofern es ohne Unterschied auf einheimische und eingeführte Erzeugnisse anwendbar ist und nicht in Wirklichkeit eine Diskriminierung der eingeführten Erzeugnisse darstellt. Sollte das nationale Gericht bei seiner Prüfung feststellen, dass sich aus diesem Erfordernis ein Einfuhrhemmnis ergibt, so könnte dieses nicht zum Schutz der Gesundheit und des Lebens von Menschen im Sinne von Artikel 36 EG-Vertrag gerechtfertigt sein. Zu den Fragen 4 und 5 43 Mit seinen Fragen 4 und 5 möchte das vorlegende Gericht im Wesentlichen wissen, ob die nationalen Gerichte verpflichtet sind, die volle Wirksamkeit des Artikels 30 EG-Vertrag zu gewährleisten, indem sie die mit diesem Artikel unvereinbaren innerstaatlichen Vorschriften aus eigener Initiative unbeachtet lassen. 44 Aus der Rechtsprechung des Gerichtshofes ergibt sich eindeutig, dass die so umformulierten Fragen zu bejahen sind (u. a. Urteile vom 9. März 1978 in der Rechtssache 106/77, Simmenthal, Slg. 1978, 629, Randnr. 21, und vom 13. März 1997 in der Rechtssache C-358/95, Morellato, Slg. 1997, I-1431, Randnr. 18). 45 Auf die Fragen 4 und 5 ist daher zu antworten, dass die nationalen Gerichte verpflichtet sind, die volle Wirksamkeit des Artikels 30 EG-Vertrag zu gewährleisten, indem sie die mit diesem Artikel unvereinbaren innerstaatlichen Vorschriften aus eigener Initiative unbeachtet lassen. Kostenentscheidung Kosten 46 Die Auslagen der Kommission, die Erklärungen vor dem Gerichtshof abgegeben hat, sind nicht erstattungsfähig. Für die Parteien des Ausgangsverfahrens ist das Verfahren ein Zwischenstreit in dem bei dem vorlegenden Gericht anhängigen Rechtsstreit; die Kostenentscheidung ist daher Sache dieses Gerichts. Tenor Aus diesen Gründen hat DER GERICHTSHOF (Fünfte Kammer) auf die ihm vom Tribunale civile Padua mit Entscheidung vom 16. Oktober 2000 vorgelegten Fragen für Recht erkannt: 1. Das Erfordernis der vorherigen Verpackung, von dem das Recht eines Mitgliedstaats das Anbieten zum Verkauf von Brot abhängig macht, das in diesem Mitgliedstaat durch zusätzliches Backen von aus einem anderen Mitgliedstaat eingeführtem - tiefgefrorenem oder nicht tiefgefrorenem - teilweise gebackenem Brot hergestellt wird, stellt keine mengenmäßige Beschränkung oder Maßnahme gleicher Wirkung im Sinne von Artikel 30 EG-Vertrag (nach Änderung jetzt Artikel 28 EG) dar, sofern es ohne Unterschied auf einheimische und eingeführte Erzeugnisse anwendbar ist und nicht in Wirklichkeit eine Diskriminierung der eingeführten Erzeugnisse darstellt. Sollte das nationale Gericht bei seiner Prüfung feststellen, dass sich aus diesem Erfordernis ein Einfuhrhemmnis ergibt, so könnte dieses nicht zum Schutz der Gesundheit und des Lebens von Menschen im Sinne von Artikel 36 EG-Vertrag (nach Änderung jetzt Artikel 30 EG) gerechtfertigt sein. 2. Die nationalen Gerichte sind verpflichtet, die volle Wirksamkeit des Artikels 30 EG-Vertrag zu gewährleisten, indem sie die mit diesem Artikel unvereinbaren innerstaatlichen Vorschriften aus eigener Initiative unbeachtet lassen.

61998CJ0230

nl

Overwegingen van het arrest 1 Bij beschikking van 10 juni 1998, ingekomen ter griffie van het Hof op 30 juni daaraanvolgend, heeft het Tribunale civile e penale di Treviso krachtens artikel 177 EG-Verdrag (thans artikel 234 EG) twee prejudiciële vragen gesteld over de uitlegging van verordening (EEG) nr. 545/92 van de Raad van 3 februari 1992 betreffende de regeling voor de invoer in de Gemeenschap van producten van oorsprong uit de Republieken Kroatië en Slovenië en de Joegoslavische Republieken Bosnië-Herzegovina, Macedonië en Montenegro (PB L 63, blz. 1), en van verordening (EEG) nr. 859/92 van de Commissie van 3 april 1992 tot vaststelling van de bepalingen voor de uitvoering van de regeling inzake de invoer van bepaalde producten van de rundvleessector van oorsprong uit de Republieken Kroatië en Slovenië en de Joegoslavische Republieken Bosnië-Herzegovina, Macedonië en Montenegro (PB L 89, blz. 26). 2 Deze vragen zijn gerezen in een geschil tussen de Amministrazione delle Finanze dello Stato (belastingdienst; hierna: Amministrazione") en de vennootschap naar Italiaans recht Schiavon Silvano, in staat van faillissement, vertegenwoordigd door haar faillissementscurator (hierna: Schiavon"), ter zake van de invoer in de Gemeenschap van rundvlees van de soort baby beef" van oorsprong en herkomst uit de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië. Rechtskader 3 De samenwerkingsovereenkomst tussen de Europese Economische Gemeenschap en de Socialistische Federatieve Republiek Joegoslavië (hierna: samenwerkingsovereenkomst EEG-Joegoslavië") is op 2 april 1980 te Belgrado ondertekend door de lidstaten van de Europese Economische Gemeenschap en de Gemeenschap enerzijds en de Socialistische Federatieve Republiek Joegoslavië (hierna: Joegoslavië") anderzijds, en namens de Gemeenschap goedgekeurd bij verordening (EEG) nr. 314/83 van de Raad van 24 januari 1983 (PB L 41, blz. 1). 4 Artikel 24 van de samenwerkingsovereenkomst EEG-Joegoslavië, in de versie van artikel 5 van het aanvullend protocol bij die overeenkomst tot vaststelling van een nieuwe handelsregeling (hierna: aanvullend protocol"), goedgekeurd namens de Gemeenschap bij besluit 87/605/EEG van de Raad van 21 december 1987 (PB L 389, blz. 72), voorzag op het gebied van het handelsverkeer in een preferentiële tariefregeling voor de invoer in de Gemeenschap van producten van baby beef" van oorsprong uit Joegoslavië. 5 Voor de toepassing van die voordelen moest een certificaat van oorsprong worden overgelegd. Het model en de voorwaarden voor afgifte en gebruik van dat certificaat waren vastgesteld bij verordening (EEG) nr. 1368/88 van de Commissie van 18 mei 1988 tot vaststelling van de voorwaarden en bepalingen voor indeling van bepaalde levende runderen (huisdieren) en van bepaalde soorten vlees van runderen onder de onderverdelingen van de gecombineerde nomenclatuur, bedoeld in bijlage E van het aanvullend protocol bij de samenwerkingsovereenkomst tussen de Europese Economische Gemeenschap en de Socialistische Federatieve Republiek Joegoslavië (PB L 126, blz. 26). 6 Volgens bijlage II bij deze verordening was het Savezni Trzisni Inspektorat Beograd" de Joegoslavische instantie die bevoegd was tot afgifte van het certificaat van oorsprong. 7 Naar aanleiding van gewapende conflicten tussen de verschillende territoriale entiteiten van de Joegoslavische federatie hebben de Raad en de vertegenwoordigers van de regeringen der lidstaten, in het kader van de Raad bijeen, bij besluit 91/586/EGKS, EEG van 11 november 1991 houdende schorsing van de toepassing van de overeenkomsten tussen de Europese Gemeenschap, haar lidstaten en de Socialistische Federatieve Republiek Joegoslavië (PB L 315, blz. 1), de toepassing van de samenwerkingsovereenkomst EEG-Joegoslavië en van het aanvullend protocol met onmiddellijke ingang geschorst. 8 Diezelfde dag heeft de Raad verordening (EEG) nr. 3300/91 houdende schorsing van de handelsconcessies bedoeld in de samenwerkingsovereenkomst tussen de Europese Economische Gemeenschap en de Socialistische Federatieve Republiek Joegoslavië (PB L 315, blz. 1) vastgesteld. 9 Vervolgens heeft de Raad besluit 91/602/EEG van 25 november 1991 houdende opzegging van de samenwerkingsovereenkomst tussen de Europese Economische Gemeenschap en de Socialistische Federatieve Republiek Joegoslavië (PB L 325, blz. 23) vastgesteld. Overeenkomstig artikel 1 van dat besluit geldt de opzegging ook voor de bij de samenwerkingsovereenkomst EEG-Joegoslavië behorende protocollen, met inbegrip dus van het aanvullend protocol. 10 Voor bepaalde producten, waartoe de producten van baby beef" niet behoorden, heeft de Raad bij verordening (EEG) nr. 3567/91 van 2 december 1991 betreffende de invoerregeling voor producten van oorsprong uit de Republieken Bosnië-Herzegovina, Kroatië, Macedonië en Slowenië (PB L 342, blz. 1), aan die republieken grotendeels dezelfde regeling voor het handelsverkeer toegekend als die welke in de samenwerkingsovereenkomst EEG-Joegoslavië was opgenomen. 11 Bij verordening nr. 545/92 zijn die maatregelen voor 1992 gehandhaafd en uitgebreid tot bepaalde landbouwproducten, waaronder rundvlees van de soort baby beef". 12 In artikel 1 van verordening nr. 545/92 is het beginsel neergelegd dat, onder voorbehoud van de bijzondere bepalingen van de artikelen 2 tot en met 8 van die verordening, producten die niet zijn vermeld in bijlage II bij het EG-Verdrag en in bijlage A bij de verordening, van oorsprong uit de Republieken Kroatië en Slovenië en de Joegoslavische Republieken Bosnië-Herzegovina, Macedonië en Montenegro, in de Gemeenschap worden ingevoerd zonder kwantitatieve beperkingen of maatregelen van gelijke werking en met vrijstelling van douanerechten en heffingen van gelijke werking. 13 De regels betreffende de handelsvoordelen voor de invoer van producten van baby beef" zijn neergelegd in artikel 7 van verordening nr. 545/92, dat luidt: Voor de producten van ,baby beef, omschreven in bijlage E, geldt het volgende: 1) Voor een eerste jaarlijks communautair contingent van 25 000 ton bedraagt de heffing bij invoer in de Gemeenschap 20 % van de basisheffing. Deze bepaling vindt toepassing op voorwaarde dat de aanbiedingsprijs franco grens, vermeerderd met het douanerecht en de verlaagde heffing, gelijk is aan of hoger is dan de communautaire interventieprijs voor de categorie AU 3 vermeerderd met 5 %. 2) Voor een tweede jaarlijks communautair contingent van 25 400 ton, te gebruiken na uitputting van het in lid 1 bedoelde contingent, bedraagt de heffing bij invoer in de Gemeenschap 50 % van de basisheffing. Deze bepaling vindt toepassing op voorwaarde dat de aanbiedingsprijs franco grens, vermeerderd met het douanerecht en de verlaagde heffing, gelijk is aan of hoger is dan de prijs die uit de toepassing van de normale heffing voortvloeit. 3) Teneinde de stabiliteit van de interne markt van de Gemeenschap niet in gevaar te brengen, zal de Commissie ervoor zorgen dat elk der genoemde republieken haar leveranties in een passend tempo doet plaatsvinden en alle nodige maatregelen neemt voor een ordelijk verloop van haar uitvoer naar de Gemeenschap, met name door een doeltreffend toezicht te houden op elke zending door middel van een certificaat waaruit blijkt dat de goederen waarop het betrekking heeft, van oorsprong en van herkomst zijn uit de genoemde republiek en dat zij volkomen in overeenstemming zijn met de in bijlage E opgenomen omschrijving. De tekst van dit certificaat wordt door de Gemeenschap opgesteld. 4) Wanneer de prijs op de markt van de Gemeenschap minder dan 98 % van de richtprijs bedraagt, geldt het bepaalde in de leden 1 en 2 tot een hoeveelheid van 4 200 ton per maand. Indien in de loop van een bepaalde maand deze hoeveelheid niet geheel wordt bereikt, kan van de niet gebruikte hoeveelheid slechts 3 200 ton naar de volgende maand worden overgedragen. Van de hoeveelheden die niet worden uitgevoerd in de periode van 1 januari tot en met 31 mei kan evenwel een hoeveelheid van 6 000 ton naar de periode van 1 juni tot en met 30 september worden overgedragen. De maandelijks uitgevoerde hoeveelheid mag in de loop van deze laatste periode evenwel niet meer dan 7 400 ton bedragen. 5) De Commissie zorgt ervoor dat elke republiek de bevoegde instanties van de Gemeenschap alle dienstige gegevens mededeelt betreffende de toegepaste prijzen bij uitvoer en de hoeveelheden en de aanbiedingsvorm van de uitgevoerde producten (levende dieren, hele geslachte dieren, voor- en achtervoeten)." 14 Artikel 10 van verordening nr. 545/92 bepaalt: De uitvoeringsbepalingen van de in deze verordening bedoelde landbouwbepalingen worden door de Commissie vastgesteld." 15 Overeenkomstig artikel 12, tweede alinea, is deze verordening van toepassing van 1 januari tot en met 31 december 1992. 16 Op basis van in het bijzonder artikel 10 van verordening nr. 545/92 heeft de Commissie verordening nr. 859/92 vastgesteld. 17 Artikel 1 van verordening nr. 859/92 bepaalt: 1. De in artikel 7 van verordening (EEG) nr. 545/92 bedoelde verlaagde heffingen zijn slechts van toepassing voor producten die vergezeld gaan van het in artikel 7, lid 3, van voornoemde verordening bedoelde certificaat. 2. Het model van dat certificaat is opgenomen in bijlage I bij verordening (EEG) nr. 1368/88. 3. Voor de afgifte en het gebruik van dat certificaat zijn de bepalingen van de artikelen 2, 3, 4, 5, lid 2, 6 en 7 van verordening (EEG) nr. 1368/88 van overeenkomstige toepassing. 4. Het certificaat is slechts geldig als het naar behoren is geviseerd door een instantie van afgifte die voorkomt op de lijst in bijlage I bij deze verordening." 18 Artikel 2 van verordening nr. 859/92 luidt: Op verzoek van de belanghebbenden en tegen overlegging van het bewijs dat de in de periode van 1 januari 1992 tot en met 5 april 1992 in de lidstaten in het vrije verkeer gebrachte producten vergezeld gingen van het in artikel 1, lid 2, bedoelde certificaat dat was geviseerd hetzij door een in bijlage I genoemde instantie, hetzij door de in bijlage II genoemde instantie, en op voorwaarde bovendien dat de plaats van afgifte van het certificaat op het grondgebied van één van de in artikel 1 van verordening (EEG) nr. 545/92 genoemde republieken is gelegen, betalen de lidstaten het verschil terug tussen de heffingsbedragen die enerzijds in kolom 2 en anderzijds in kolom 4 van verordening (EEG) nr. 853/92 zijn vermeld." 19 Bijlage I bij verordening nr. 859/92 vermeldt als instanties van afgifte van de certificaten van oorsprong: - Republiek Kroatië: ,Euroinspekt, Zagreb, Croatia; - Republiek Slovenië: ,Inspect, Ljubljana, Slovenija". 20 Bijlage II bij deze verordening vermeldt als instantie van afgifte : ,Savezni Trzisni Inspektorat, Beograd". 21 Overeenkomstig artikel 3, eerste alinea, is verordening nr. 859/92 in werking getreden op 6 april 1992. 22 Verordening nr. 859/92 voorziet dus niet in een instantie van afgifte voor de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië. Een dergelijke instantie is eerst aangewezen bij verordening (EEG) nr. 185/93 van de Commissie van 29 januari 1993 tot vaststelling van de bepalingen voor de uitvoering van de regeling inzake de invoer van bepaalde producten van de rundvleessector van oorsprong uit Bosnië-Herzegovina, Kroatië, Slovenië en het grondgebied van de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië (PB L 22, blz. 70), in werking getreden op 1 februari 1993, waarvan de bijlage ,Cargoinspect, Skopje" vermeldt als instantie van afgifte op het grondgebied van de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië. Het hoofdgeding 23 Uit de verwijzingsbeschikking blijkt, dat Schiavon op 28 september, 6 oktober en 19 oktober 1992 rundvlees van de soort baby beef" van oorsprong en herkomst uit de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië voor een totaalbedrag van 179 903 600 ITL in de Gemeenschap heeft ingevoerd met schorsing van de invoerrechten en van de belasting over de toegevoegde waarde (hierna: litigieuze invoer"). 24 Om in aanmerking te komen voor deze preferentiële regeling legde Schiavon certificaten van oorsprong over, die overeenkomstig het model van bijlage I bij verordening nr. 1368/88 waren afgegeven door het Savezni Trzisni Inspektorat, Beograd, de instantie van afgifte die in bijlage II bij die verordening was aangeduid. 25 Van oordeel dat op basis van de door deze instantie afgegeven certificaten de preferentiële handelsregeling van de ten tijde van de feiten toepasselijke communautaire regeling niet op de betrokken handelswaar kon worden toegepast, vorderde de Amministrazione van Schiavon een totaalbedrag van 233 971 480 ITL aan invoerrechten en belasting over de toegevoegde waarde, vermeerderd met rente. 26 Nadat de verzekeringsonderneming die de risico's van de transactie dekte 150 000 000 ITL had betaald, vorderde de Amministrazione van Schiavon het saldo ten belope van 83 971 480 ITL. 27 Bij besluit van het Tribunale civile e penale di Treviso van 5 oktober 1995 is Schiavon failliet verklaard. 28 De Amministrazione heeft daarop het Tribunale verzocht om haar vordering ten belope van 83 971 480 ITL als bevoorrechte vordering in het passief van het faillissement van Schiavon in te schrijven. 29 Schiavon verzet zich tegen dat verzoek, op grond dat voor de litigieuze invoer de verordeningen nrs. 545/92 en 859/92 gelden en in laatstgenoemde verordening voor de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië geen instantie wordt aangewezen die bevoegd was voor de afgifte van de certificaten van oorsprong voor het ingevoerde rundvlees, zodat het Savezni Trzisni Inspektorat, Beograd, dat voorheen bevoegd was, als instantie bevoegd bleef om dergelijke certificaten voor de invoer uit de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië af te geven totdat de voor dat land bevoegde instantie werd aangewezen, hetgeen eerst in 1993 is gebeurd. In die omstandigheden dient het rundvlees dat de litigieuze invoer betrof, volgens haar in aanmerking te komen voor de preferentiële handelsregeling waarin de communautaire regeling voorzag. 30 De Amministrazione betoogt daarentegen, dat de gunstige invoerregeling van verordening nr. 545/92 afhankelijk was van de afgifte van certificaten van oorsprong door de door de Gemeenschap als bevoegd erkende instantie, dat de instantie die in casu de certificaten van oorsprong had afgegeven niet een van de instanties was die was aangewezen bij verordening nr. 859/92, welke ten tijde van de litigieuze invoer van kracht was, en dat deze certificaten derhalve ontoereikend moesten worden geacht zodat de heffingen en belastingen onverkort op de litigieuze invoer moesten worden toegepast. 31 Het Tribunale is van oordeel dat de beslechting van het geschil in wezen afhangt van de vraag of verordening nr. 545/92 aldus moet worden uitgelegd, dat bij gebreke van aanwijzing van een nieuwe instantie van afgifte de bevoegdheid van de voorheen bevoegde instantie moet worden geacht te zijn verlengd, dan wel of daarentegen de lijst van instanties van bijlage I bij verordening nr. 859/92 uitputtend is en bijgevolg uitsluit, dat een niet uitdrukkelijk vermelde instantie in aanmerking wordt genomen. De prejudiciële vragen 32 In die omstandigheden heeft het Tribunale civile e penale di Treviso besloten de behandeling van de zaak te schorsen en het Hof de volgende prejudiciële vragen te stellen: 1) Moet artikel 1 van verordening (EEG) nr. 545/92 aldus worden verstaan, dat dit de burgers van de Gemeenschap rechtstreeks een subjectief recht verleent op verlaging van invoerrechten, zodat zij, zolang voor enkele republieken van voormalig Joegoslavië geen tot afgifte van certificaten van oorsprong bevoegde instantie is aangewezen, tot de aanwijzing van een nieuwe instantie dit recht ook hebben wanneer zij een certificaat overleggen dat is afgegeven door de voorheen bevoegde instantie? 2) Of is de opsomming in bijlage I bij verordening (EEG) nr. 859/92 van de Commissie uitputtend, zodat Savezni Trzisni Inspektorat niet langer bevoegd is tot afgifte van certificaten?" 33 Hoewel in de eerste prejudiciële vraag wordt gesproken van artikel 1 van verordening nr. 545/92, blijkt uit de verwijzingsbeschikking, dat het hoofdgeding is ontstaan in het kader van de invoer, in de Gemeenschap, van rundvlees van de soort baby beef" van oorsprong en herkomst uit de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië. 34 Artikel 1 van verordening nr. 545/92, waarin het beginsel is neergelegd dat de in de verordening bedoelde producten zonder kwantitatieve beperkingen of maatregelen van gelijke werking en met vrijstelling van douanerechten en heffingen van gelijke werking in de Gemeenschap mogen worden ingevoerd, is volgens de tekst zelf van dit artikel slechts van toepassing onder voorbehoud van de bijzondere bepalingen in de artikelen 2 tot en met 8 van die verordening. 35 Artikel 7 van verordening nr. 545/92 voorziet evenwel specifiek in een stelsel van handelsvoordelen dat geldt voor de invoer, in de Gemeenschap, van producten van baby beef" in de zin van deze verordening. 36 In casu is derhalve laatstgenoemde bepaling relevant, aangezien vaststaat dat de goederen die de litigieuze invoer betrof, tot de in bijlage E bij verordening nr. 545/92 gedefinieerde categorie producten van baby beef" behoren. 37 Teneinde de rechterlijke instantie die een prejudiciële vraag heeft voorgelegd een bruikbaar antwoord te geven, kan het Hof bepalingen van het gemeenschapsrecht in aanmerking nemen, waarvan de nationale rechter in de formulering van zijn vraag geen melding heeft gemaakt (arrest van 27 maart 1990, Bagli Pennacchiotti, C-315/88, Jurispr. blz. I-1323, punt 10). 38 Bijgevolg moeten de prejudiciële vragen, tezamen beschouwd, worden gelezen als een verzoek om uit te maken, of artikel 7 van verordening nr. 545/92 en verordening nr. 859/92 aldus moeten worden uitgelegd, dat de invoer in de Gemeenschap, in september en oktober 1992, van partijen rundvlees van de soort baby beef" van oorsprong en herkomst uit de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië, waarvoor de certificaten van oorsprong waren afgegeven door de Joegoslavische instantie die daartoe bevoegd was voordat de Gemeenschap de samenwerkingsovereenkomst EEG-Joegoslavië heeft opgezegd, in aanmerking kon komen voor het stelsel van verlaagde invoerheffingen van artikel 7 van verordening nr. 545/92 zolang de nieuwe bevoegde instantie voor de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië niet was aangewezen. 39 In artikel 7 van verordening nr. 545/92 is weliswaar het recht op een verlaagde heffing bij invoer in de Gemeenschap van producten van baby beef" neergelegd en geregeld, maar, zoals de Italiaanse regering en de Commissie in hun schriftelijke opmerkingen terecht hebben verklaard en de advocaat-generaal in de punten 22 tot en met 25 van zijn conclusie heeft uiteengezet, wordt dit recht niet automatisch toegekend aan de marktdeelnemers voor wie die bepaling van belang is. 40 Uit de bewoordingen van artikel 7 van verordening nr. 545/92 blijkt daarentegen, dat voor dat recht verschillende voorwaarden gelden, waarvan een aantal afhankelijk is van de objectieve situatie van de interne markt van de Gemeenschap die de marktdeelnemers niet kunnen beïnvloeden, aangezien de verlagingen van de invoerheffingen worden toegepast binnen de grenzen van bepaalde jaarlijkse contingenten waarvan de omvang ten dele afhangt van bepaalde evoluties van de prijs op de markt van de Gemeenschap. Overigens dient de Commissie krachtens dit artikel voor het goede beheer en de controle van het in dit artikel neergelegde stelsel van verlaagde invoerheffingen te zorgen door verschillende uitvoeringsmaatregelen vast te stellen, hetgeen een zekere beoordelingsvrijheid voor deze instelling impliceert. 41 Schiavon kan derhalve enkel voor het stelsel van artikel 7 van verordening nr. 545/92 in aanmerking komen, indien de litigieuze invoer aan alle voorwaarden van de communautaire regeling voldeed, en met name indien de instantie van afgifte die de certificaten van oorsprong heeft geviseerd bij de goederen die de litigieuze invoer betrof, ten tijde van de invoer bevoegd was. 42 Uit artikel 1, leden 1 en 4, van verordening nr. 859/92 blijkt dat, onder voorbehoud van de afwijking van artikel 2 van die verordening, de in artikel 7 van verordening nr. 545/92 bedoelde verlaagde heffingen slechts van toepassing zijn voor producten van baby beef" die vergezeld gaan van een certificaat van oorsprong, dat slechts geldig is als het is geviseerd door een instantie van afgifte die voorkomt op de lijst in bijlage I bij verordening nr. 859/92. 43 Enkel de Kroatische en de Sloveense instantie worden evenwel in die lijst vermeld. Voor de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië wordt daarentegen geen instantie van afgifte aangewezen. 44 Bovendien is de instantie van afgifte voor de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië - Cargoinspekt, Skopje - eerst aangewezen in de bijlage bij verordening nr. 185/93, die overeenkomstig artikel 3 ervan op 1 februari 1993 in werking is getreden. 45 Ten slotte mochten overeenkomstig artikel 2 van verordening nr. 859/92 nog enkel de producten die in de periode van 1 januari 1992 tot en met 5 april 1992 in de lidstaten in het vrije verkeer zijn gebracht, vergezeld gaan van een door het Savezni Trzisni Inspektorat, Beograd, geviseerd certificaat, met dien verstande evenwel dat de plaats van afgifte van het certificaat gelegen diende te zijn op het grondgebied van een van de Voormalige Joegoslavische republieken die onder de werkingssfeer van die verordening vallen. 46 Zoals de Commissie overtuigend heeft betoogd, diende deze bijzondere bepaling uitsluitend de toepassing van het stelsel van verlaagde invoerheffingen voor rundvlees van de soort baby beef" mogelijk te maken vanaf 1 januari 1992, de datum waarop verordening nr. 545/92 met terugwerkende kracht van toepassing was, tot 6 april 1992, de datum van inwerkingtreding van verordening nr. 859/92. Na de schorsing en de opzegging van de samenwerkingsovereenkomst EEG-Joegoslavië door de Gemeenschap bij verordening nr. 545/92 en tot 6 april 1992 moest er immers van worden uitgegaan dat de betrokken marktdeelnemers niet op de hoogte waren, welke instanties bevoegd waren de certificaten te viseren waarvan de producten van oorsprong uit de Voormalige Joegoslavische republieken waarvoor de verleende handelsvoordelen golden, vergezeld gingen, hetgeen voor hen geredelijk aanleiding kon zijn om zich tot de vertegenwoordiger van het Savezni Trzisni Inspektorat, Beograd, op het grondgebied van die republieken te wenden. 47 Dit gold daarentegen niet meer na 6 april 1992, aangezien de marktdeelnemers door de bekendmaking van verordening nr. 859/92 in het Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen vanaf die datum op de hoogte waren gesteld van het feit dat enkel de in bijlage I bij die verordening aangewezen instanties bevoegd waren tot het viseren van de certificaten van oorsprong. 48 Aangezien verordening nr. 859/92 de voorwaarden voor toepassing van het stelsel van verlaagde invoerheffingen voor producten van baby beef" op uitputtende wijze heeft geregeld voor de volledige door die verordening bestreken periode, namelijk van 1 januari tot en met 31 december 1992, vloeit noodzakelijkerwijze uit artikel 1, juncto artikel 2, van die verordening voort, dat voor de periode van 6 april tot en met 31 december 1992, waarin de litigieuze invoer plaatsvond, enkel de uitdrukkelijk in bijlage I bij die verordening aangewezen instanties tot afgifte van de certificaten van oorsprong bevoegd waren. 49 In die omstandigheden rechtvaardigt niets in de tekst of de structuur van verordening nr. 859/92 het standpunt van Schiavon dat de bevoegdheid van de instantie van afgifte die was aangewezen voor de toepassing van de preferentiële handelsregeling van artikel 24 van de samenwerkingsovereenkomst EEG-Joegoslavië, in de versie van artikel 5 van het aanvullend protocol, na de schorsing en de opzegging van die overeenkomst en het protocol door de Gemeenschap moest worden geacht te zijn verlengd totdat in de communautaire regeling een nieuwe instantie van afgifte met bevoegdheid voor de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië werd aangewezen. 50 Deze uitlegging wordt overigens bevestigd door de omstandigheid dat het bij artikel 7 van verordening nr. 545/92 en bij verordening nr. 859/92 ingevoerde stelsel van verlaagde invoerheffingen een uitzonderingsregeling is voor bepaalde producten van oorsprong en herkomst uit enkele republieken van de Voormalige Joegoslavische federatie, zodat het strikt moet worden uitgelegd. 51 Bijgevolg zijn uitsluitend de instanties die in de relevante communautaire regeling uitdrukkelijk als instanties van afgifte zijn aangewezen, bevoegd voor het toezicht op het goede beheer van dat stelsel. 52 Deze uitlegging wordt eveneens bevestigd door de verwijzing in artikel 1, lid 3, van verordening nr. 859/92 naar artikel 6 van verordening nr. 1368/88, volgens hetwelk een instantie slechts op de lijst van tot het viseren van certificaten van oorsprong bevoegde instellingen kan voorkomen indien zij zich ertoe verplicht de gegevens die in de certificaten voorkomen, te verifiëren en aan de Commissie en aan de lidstaten, op verzoek, alle nodige inlichtingen te verstrekken om die gegevens te kunnen beoordelen. 53 Zoals het Hof reeds heeft geoordeeld, berust het stelsel van de certificaten inzake goederenverkeer als bewijsmiddelen voor de oorsprong van de producten op het beginsel van wederzijds vertrouwen en samenwerking tussen de bevoegde autoriteiten van de staat van uitvoer en die van de staat van invoer. Een dergelijk stelsel kan evenwel slechts goed functioneren wanneer de procedures van administratieve samenwerking strikt worden geëerbiedigd (zie, in die zin, arrest van 5 juli 1994, Anastasiou e.a., C-432/92, Jurispr. blz. I-3087, punten 38 en 40). 54 Gelet op het doel en de aard van de betrokken regeling, is het derhalve van essentieel belang dat de certificaten van oorsprong enkel worden geviseerd door de instanties die daartoe door de communautaire autoriteiten bevoegd zijn verklaard voor de periode waarin de invoer heeft plaatsgevonden. 55 In casu was het voor de Commissie evenwel onmogelijk om in 1992 een instantie van afgifte voor de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië aan te wijzen. Na de vaststelling van verordening nr. 545/92 door de Raad heeft de Commissie namelijk de vertegenwoordigers van de Republieken Slovenië, Kroatië en Bosnië-Herzegowina en van de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië uitgenodigd voor een vergadering om een nauwe samenwerking tussen de autoriteiten van het land van oorsprong van de in de verordening bedoelde producten, de autoriteiten van de lidstaat van bestemming van die producten en de Commissie tot stand te brengen en de controleorganen voor elk van de betrokken territoriale entiteiten aan te wijzen. De Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië was tijdens die vergadering evenwel niet vertegenwoordigd. Bovendien kon de Commissie, hoewel zij reeds 2 700 ton van het contingent baby beef" voor 1992 voor de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië had gereserveerd, ook later in dat jaar geen instantie van afgifte voor die republiek aanwijzen, omdat zij van die republiek onvoldoende garanties had gekregen inzake de doeltreffendheid van de controles die noodzakelijk waren om het goede beheer van het stelsel van verlaagde invoerheffingen van rundvlees van de soort baby beef" te verzekeren. 56 Gelet op een en ander, moet op de prejudiciële vragen worden geantwoord, dat artikel 7 van verordening nr. 545/92 en verordening nr. 859/92 aldus moeten worden uitgelegd, dat de invoer in de Gemeenschap, in september en oktober 1992, van partijen rundvlees van de soort baby beef" van oorsprong en herkomst uit de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië, waarvoor de certificaten van oorsprong waren afgegeven door de Joegoslavische instantie die daartoe bevoegd was voordat de Gemeenschap de samenwerkingsovereenkomst EEG-Joegoslavië heeft opgezegd, niet voor het stelsel van verlaagde invoerheffingen van artikel 7 van verordening nr. 545/92 in aanmerking kon komen, ook al was de nieuwe bevoegde instantie voor de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië nog niet aangewezen op de datum waarop de invoer plaatsvond. Beslissing inzake de kosten Kosten 57 De kosten door de Italiaanse regering en de Commissie wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakt, kunnen niet voor vergoeding in aanmerking komen. Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. Dictum HET HOF VAN JUSTITIE (Tweede kamer), uitspraak doende op de door het Tribunale civile e penale di Treviso bij beschikking van 10 juni 1998 gestelde vragen, verklaart voor recht: Artikel 7 van verordening (EEG) nr. 545/92 van de Raad van 3 februari 1992 betreffende de regeling voor de invoer in de Gemeenschap van producten van oorsprong uit de Republieken Kroatië en Slovenië en de Joegoslavische Republieken Bosnië-Herzegovina, Macedonië en Montenegro, en verordening (EEG) nr. 859/92 van de Commissie van 3 april 1992 tot vaststelling van de bepalingen voor de uitvoering van de regeling inzake de invoer van bepaalde producten van de rundvleessector van oorsprong uit de Republieken Kroatië en Slovenië en de Joegoslavische Republieken Bosnië-Herzegovina, Macedonië en Montenegro, moeten aldus worden uitgelegd, dat de invoer in de Gemeenschap, in september en oktober 1992, van partijen rundvlees van de soort baby beef" van oorsprong en herkomst uit de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië, waarvoor de certificaten van oorsprong waren afgegeven door de Joegoslavische instantie die daartoe bevoegd was voordat de Gemeenschap de samenwerkingsovereenkomst tussen de Europese Economische Gemeenschap en de Socialistische Federatieve Republiek Joegoslavië heeft opgezegd, niet voor het stelsel van verlaagde invoerheffingen van artikel 7 van verordening nr. 545/92 in aanmerking kon komen, ook al was de nieuwe bevoegde instantie voor de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië nog niet aangewezen op de datum waarop de invoer plaatsvond.

62005TJ0459

fr

Recours formé contre la décision de la deuxième chambre de recours de l’OHMI du 19 octobre 2005 (affaire R 1059/2004-2) concernant une demande d’enregistrement de la marque verbale manufacturing score card comme marque communautaire. Données relatives à l'affaire Demandeur de la marque communautaire : MPDV Mikrolab GmbH, Mikroprozessordatenverarbeitung und Mikroprozessorlabor Marque communautaire concernée : Marque verbale manufacturing score card pour des produits et des services des classes 9, 35 et 42 – demande n° 3334596 Décision de l’examinateur : Refus de l’enregistrement Décision de la chambre de recours : Rejet du recours Dispositif Le recours est rejeté. MPDV Mikrolab GmbH, Mikroprozessordatenverarbeitung und Mikroprozessorlabor est condamnée aux dépens.

62006TJ0407

ro

Cadrul juridic Articolul 1 alineatele (1) și (2) din Regulamentul (CE) nr. 384/96 al Consiliului din 22 decembrie 1995 privind protecția împotriva importurilor care fac obiectul unui dumping din partea țărilor care nu sunt membre ale Comunității Europene (JO 1996, L 56, p. 1, Ediție specială, 11/vol. 12, p. 223), cu modificările ulterioare (denumit în continuare „regulamentul de bază”), prevede: „(1)      Poate fi supus unei taxe antidumping orice produs care face obiectul unui dumping în cazul în care punerea sa în liberă circulație în cadrul Comunității cauzează un prejudiciu. (2)      Se consideră că un produs face obiectul unui dumping atunci când prețul său de export către Comunitate este mai mic decât prețul comparabil, practicat în cadrul operațiunilor comerciale normale, pentru produsul similar în țara exportatoare.” Conform articolului 2 alineatul (1) primul paragraf din regulamentul de bază, „[v]aloarea normală se stabilește de obicei pe baza prețurilor plătite sau care urmează să fie plătite, în cadrul operațiunilor comerciale normale, de către cumpărători independenți din țara exportatoare”. În ceea ce privește condițiile de atribuire a statutului de întreprindere care funcționează în condițiile economiei de piață, articolul 2 alineatul (7) litera (b) din regulamentul de bază prevede: „În cazul anchetelor antidumping privind importurile din […] Republica Populară Chineză […], valoarea normală se stabilește în conformitate cu alineatele (1)-(6), în cazul în care se stabilește, pe baza unor cereri documentate corespunzător prezentate de unul sau mai mulți producători care fac obiectul anchetei […], că în cazul acestui producător sau al acestor producători prevalează condițiile economiei de piață în ceea ce privește fabricarea și vânzarea produsului similar respectiv. În cazul în care nu apare o astfel de situație, se aplică dispozițiile de la litera (a).” Articolul 9 alineatul (6) din regulamentul de bază prevede: „(6)      În cazul în care Comisia și‑a limitat examinarea în conformitate cu articolul 17, taxa antidumping aplicată importurilor care provin de la exportatori sau de la producători care s‑au făcut cunoscuți în conformitate cu articolul 17, dar nu au fost incluși în anchetă nu trebuie să depășească marja de dumping medie ponderată stabilită pentru părțile care constituie eșantionul […] Trebuie aplicate taxe individuale importurilor care provin de la exportatorii sau de la producătorii care beneficiază de un tratament individual în conformitate cu articolul 17.” În ceea ce privește tehnica de utilizare a eșantionării, articolul 17 alineatele (1) și (3) din regulamentul de bază prevede: „(1)      În cazul în care numărul reclamanților, al exportatorilor sau al importatorilor, al tipu[rilor] de produse sau de tranzacții este mare, ancheta se poate limita la un număr rezonabil de părți, de produse sau de tranzacții, utilizând eșantioane reprezentative statistic întocmite pe baza informațiilor disponibile în momentul alegerii sau la cel mai mare volum [reprezentativ] de producție, de vânzări sau de exporturi care pot face în mod rezonabil obiectul anchetei, ținând seama de timpul disponibil. […] (3)      În cazul în care examinarea este limitată în conformitate cu prezentul articol, se calculează cu toate acestea o marjă de dumping individuală pentru fiecare exportator sau producător care nu este ales inițial, care prezintă informațiile necesare în termenele prevăzute de prezentul regulament, cu excepția cazului în care numărul exportatorilor sau al producătorilor este atât de mare încât examinările individuale ar complica inutil procedura și ar împiedica încheierea anchetei în timp util.” În ceea ce privește stabilirea existenței unui prejudiciu, articolul 3 alineatele (1), (2) și (6) din regulamentul de bază prevede: „(1)      În sensul prezentului regulament, prin termenul «prejudiciu» se înțelege, în cazul în care nu se specifică altfel, un prejudiciu important adus unei industrii comunitare, pericolul de prejudiciu important adus unei industrii comunitare sau o întârziere semnificativă în crearea unei industrii comunitare și se interpretează în conformitate cu dispozițiile prezentului articol. (2)      Stabilirea existenței unui prejudiciu se bazează pe elemente de probă pozitive și implică o examinare obiectivă: (a) a volumului importurilor care fac obiectul unui dumping și a efectului acestor importuri asupra prețului produselor similare pe piața Comunității și (b) a efectului acestor importuri asupra industriei comunitare. […] (6)      Trebuie demonstrat cu ajutorul tuturor elementelor doveditoare pertinente prezentate în legătură cu alineatul (2) că importurile care fac obiectul unui dumping cauzează un prejudiciu în sensul prezentului regulament. Concret, acest lucru implică demonstrarea faptului că volumul și/sau nivelurile prețurilor menționate la alineatul (3) au un impact asupra industriei comunitare în sensul alineatului (5) și că acest impact este de asemenea natură încât poate fi considerat important.” Articolul 9 alineatul (4) ultima teză din regulamentul de bază prevede că „[v]aloarea taxei antidumping nu trebuie să depășească marja de dumping stabilită și trebuie să fie mai mică decât această marjă, în cazul în care această taxă mai mică este suficientă pentru a elimina prejudiciul adus industriei comunitare”. Articolul 18 alineatele (3) și (4) din regulamentul de bază prevede: „(3)      În cazul în care informațiile prezentate de o parte interesată nu sunt cele mai bune din toate punctele de vedere, ele nu trebuie ignorate, cu condiția ca eventualele lipsuri să nu îngreuneze excesiv stabilirea unor concluzii de o acuratețe rezonabilă, ca informațiile să fie furnizate în timp util, ca ele să poată fi verificate și ca partea să fi acționat cât mai bine posibil. (4)      În cazul în care nu sunt acceptate elemente de probă sau informații, partea care le‑a comunicat trebuie să fie informată de îndată cu privire la motivele care au stat la baza respingerii lor și trebuie să aibă posibilitatea să ofere explicații suplimentare în termenul stabilit. În cazul în care aceste explicații nu sunt considerate satisfăcătoare, motivele respingerii elementelor de probă sau ale informațiilor în cauză trebuie comunicate și indicate în concluziile făcute publice.” Articolul 20 alineatele (1), (2), (4) și (5) din regulamentul de bază prevede: „(1)      Reclamanții, importatorii și exportatorii, precum și asociațiile lor reprezentative și reprezentanții țării exportatoare pot cere să fie informați cu privire la detaliile referitoare la faptele și motivele principale pe baza cărora s‑au instituit măsurile provizorii. Cererile de informare trebuie adresate în scris de îndată ce au fost instituite măsuri provizorii și informația trebuie transmisă în scris cât mai repede posibil. (2)      Părțile menționate la alineatul (1) pot cere o informare finală cu privire la faptele și considerațiile esențiale pe baza cărora se intenționează să se recomande instituirea de măsuri definitive sau închiderea unei anchete sau a unei proceduri fără instituirea de măsuri; o atenție specială trebuie acordată informării cu privire la faptele sau considerațiile diferite de cele utilizate pentru măsurile provizorii. […] (4)      Informarea finală trebuie făcută în scris. Ținând seama de necesitatea de a proteja confidențialitatea informațiilor, ea trebuie transmisă cât mai repede posibil, în mod normal în termen de cel mult o lună înaintea deciziei definitive sau de transmiterea de către Comisie a unei propuneri de decizie definitivă, în conformitate cu articolul 9. În cazul în care Comisia nu este în măsură să comunice în acest termen anumite fapte sau considerațiile, comunicarea trebuie făcută cât mai repede posibil. Informarea nu este un obstacol pentru orice decizie ulterioară care poate fi luată de Comisie sau de Consiliu și, în cazul în care această decizie se bazează pe fapte și considerații diferite, acestea din urmă trebuie comunicate cât mai curând posibil. (5)      Observațiile făcute după informarea finală nu pot fi luate în considerare decât în cazul în care sunt primite într‑un termen pe care Comisia îl stabilește în fiecare caz, ținând seama în mod corespunzător de urgența cazului, dar care nu poate fi mai mic de zece zile.” Conform punctului 6.9 din Acordul privind aplicarea articolului VI al Acordului General pentru Tarife și Comerț 1994 (GATT) (JO L 336, p. 103, Ediție specială, 11/vol. 10, p. 112, denumit în continuare „Codul antidumping din 1994”), cuprins în anexa 1 A la Acordul de instituire a Organizației Mondiale a Comerțului (OMC) (JO 1994, L 336, p. 3, Ediție specială, 11/vol. 10, p. 5): „Înainte de a stabili o determinare finală, autoritățile trebuie să informeze toate părțile interesate asupra faptelor esențiale examinate care constituie fundamentarea deciziei de a aplica sau nu măsuri definitive. Această divulgare trebuie să aibă loc suficient de devreme pentru ca părțile interesate să își poată apăra interesele.” Istoricul cauzei și regulamentul atacat Reclamantele, Zhejiang Aokang Shoes Co., Ltd și Wenzhou Taima Shoes Co., Ltd, sunt societăți producătoare și exportatoare de încălțăminte cu sediul în China. Importurile de încălțăminte din China care se încadrau în anumite categorii din Nomenclatura combinată făceau obiectul unui regim de contingente cantitative care a expirat la 1 ianuarie 2005. Ca urmare a unei plângeri depuse la 30 mai 2005 de Confédération européenne de l’industrie de la chaussure (CEC), Comisia Comunităților Europene a inițiat o procedură antidumping cu privire la importurile de anumite tipuri de încălțăminte cu fețe din piele originare din China și din Vietnam. Avizul de inițiere a procedurii a fost publicat în Jurnalul Oficial al Uniunii Europene din 7 iulie 2005 (JO C 166, p. 14, denumit în continuare „avizul de inițiere”). Având în vedere numărul important de părți interesate, la punctul 5.1 litera (a) din avizul de inițiere s‑a arătat că se va recurge la tehnica eșantionării, conform articolului 17 din regulamentul de bază. Reclamantele au contactat Comisia, transmițându‑i, la 25 iulie 2005, informațiile prevăzute la punctul 5.1 litera (e) din avizul de inițiere pentru a li se atribui statutul de întreprindere care funcționează în condițiile economiei de piață (denumit în continuare „SEP”) sau, în caz contrar, pentru a beneficia de un tratament individual (denumit în continuare „TI”). Prin scrisoarea transmisă pe cale electronică la 13 ianuarie 2006, consilierul reclamantelor a adresat Comisiei o întrebare referitoare la procedura pe care aceasta intenționa să o urmeze cu privire la cererile privind SEP/TI, formulate de exportatori care nu fac parte din eșantion și ale căror cereri nu fuseseră analizate individual. Prin scrisoarea transmisă pe cale electronică la 17 ianuarie 2006, Comisia a răspuns că refuza să se pronunțe cu privire la acest subiect, ancheta fiind în desfășurare. La 23 martie 2006, Comisia a adoptat Regulamentul (CE) nr. 553/2006 de instituire a unei taxe antidumping provizorii pentru importurile de anumite tipuri de încălțăminte cu fețe din piele originare din Republica Populară Chineză și din Vietnam (JO L 98, p. 3, denumit în continuare „regulamentul provizoriu”). Conform considerentului (9) al regulamentului provizoriu, ancheta cu privire la dumping și la prejudiciu a analizat perioada cuprinsă între 1 aprilie 2004 și 31 martie 2005 (denumită în continuare „perioada de anchetă”). Analiza elementelor utile pentru aprecierea prejudiciului a cuprins perioada dintre 1 ianuarie 2001 și 31 martie 2005 (denumită în continuare „perioada examinată”). Având în vedere necesitatea stabilirii unei valori normale pentru produsele producătorilor‑exportatori din China și din Vietnam cărora nu le poate fi acordat SEP, a fost efectuată o vizită de verificare cu scopul de a stabili valoarea normală pe baza datelor privind o țară analogă, în cazul de față Republica Federativă a Braziliei, la sediile a trei societăți braziliene [considerentul (8) al regulamentului provizoriu]. În ceea ce privește produsul în cauză, din considerentele (10), (11), (40) și (41) ale regulamentului provizoriu rezultă că acesta cuprinde în esență sandalele, cizmele, încălțămintea urbană și încălțămintea de stradă, toate fabricate cu fețe din piele sau din piele reconstituită. De asemenea, din considerentele (12)-(31) ale regulamentului provizoriu rezultă că, din definiția produsului în cauză, Comisia a exclus încălțămintea sport de înaltă tehnologie (Special Technology Athletic Footwear, denumită în continuare „STAF”) și că a inclus în cadrul acesteia încălțămintea pentru copii. În cadrul stabilirii dumpingului, Comisia a recurs la tehnica eșantionării. Conform considerentului (55) al regulamentului provizoriu, printre producătorii‑exportatori din China care și‑au manifestat dorința de a fi incluși în eșantion, 154 au exportat în Comunitate în cursul perioadei de anchetă. Conform aceluiași considerent, inițial, s‑a considerat că aceste societăți au cooperat și au fost avute în vedere la constituirea eșantionului. Din considerentul (57) al regulamentului provizoriu rezultă că, în final, Comisia a reținut un eșantion compus din 13 producători‑exportatori din China, reprezentând mai mult de 20 % din volumul exporturilor din China către Comunitate. Conform considerentului (59) al aceluiași regulament, criteriile avute în vedere în scopul efectuării selecției în cauză erau, în primul rând, importanța producătorului‑exportator din perspectiva vânzărilor la export către Comunitate și, în al doilea rând, importanța acestuia din perspectiva vânzărilor pe piața internă. În ceea ce privește al doilea criteriu, Comisia a arătat, în considerentul (60) al regulamentului provizoriu, că datele privind vânzările pe piața internă măreau reprezentativitatea eșantionului, furnizând informații cu privire la prețurile și la costurile aferente producției și vânzării produsului vizat pe piețele interne. Conform considerentului (61) al regulamentului provizoriu, societățile din China incluse în eșantion reprezentau 25 % din volumul exporturilor către Comunitate și 42 % din vânzările pe piața internă chineză efectuate de producătorii care au cooperat la anchetă. Conform aceluiași considerent, excluderea STAF nu a avut o consecință marcantă asupra reprezentativității eșantioanelor. Conform considerentului (62) al regulamentului provizoriu, producătorii‑exportatori care nu au fost incluși în eșantion au fost informați că, în ceea ce îi privește, orice taxă antidumping va fi calculată potrivit dispozițiilor articolului 9 alineatul (6) din regulamentul de bază. În ceea ce privește cererile depuse de acești producători‑exportatori pentru calculul unei marje individuale de dumping în temeiul articolului 9 alineatul (6) și al articolului 17 alineatul (3) din regulamentul de bază, Comisia a apreciat, în considerentul (64) al regulamentului provizoriu, că examinarea individuală a acestora i‑ar complica inutil misiunea și ar împiedica‑o să încheie ancheta în timp util. În aceste condiții, marja de dumping a acestor producători a fost determinată prin stabilirea mediei ponderate a marjelor de dumping ale societăților incluse în eșantion [considerentele (135) și (143) ale regulamentului provizoriu]. Prin scrisoarea din 7 aprilie 2006, Comisia a transmis reclamantelor, conform articolului 14 alineatul (2) și articolului 20 alineatul (1) din regulamentul de bază, o copie a regulamentului provizoriu și, respectiv, un document cuprinzând informații privind detaliile referitoare la faptele și la motivele principale pe baza cărora s‑au impus taxele antidumping provizorii (denumit în continuare „documentul de informare intermediară”). Comisia a invitat reclamantele să îi transmită eventualele lor comentarii cu privire la aceste documente până la 8 mai 2006. Prin telefaxul din 7 iulie 2006, Comisia a transmis reclamantelor, conform articolului 20 alineatele (2)-(4) din regulamentul de bază, un document de informare finală cu privire la faptele și la considerațiile esențiale care au stat la baza propunerii de impunere a taxelor antidumping definitive. În titlul H din acest document, Comisia a expus considerațiile sale cu privire la măsurile antidumping definitive care urmau a fi propuse Consiliului Uniunii Europene. În ceea ce privește tipul de măsuri, Comisia a arătat, în primul rând, că angajamentele din partea producătorilor de a nu vinde sub nivelul de preț care ar fi eliminat prejudiciul important pe care îl înregistra industria comunitară nu constituiau măsuri adecvate și, în al doilea rând, că era necesară aplicarea unui sistem de taxe diferite (punctele 278-291 din documentul de informare finală). În ceea ce privește sistemul de taxe diferite, Comisia a arătat că volumul importurilor a avut un efect prejudiciabil important asupra industriei comunitare începând cu 1 ianuarie 2005, data expirării regimului de contingente (a se vedea punctul 12 de mai sus). Astfel, în primele trei luni ale anului 2005, incluse în perioada de anchetă (a se vedea punctul 17 de mai sus), industria comunitară a cunoscut, proporțional, declinul cel mai evident în cursul perioadei examinate în ceea ce privește mai mulți indicatori economici, precum rentabilitatea, prețurile de vânzare, prețurile de pe piață, vânzările, ocuparea forței de muncă și producția. În aceste condiții, Comisia, în cadrul stabilirii existenței unui prejudiciu, a acordat o atenție deosebită elementului cantitativ al practicilor de dumping care produc prejudicii. Astfel, aceasta a apreciat că doar importurile care depășesc un anumit volum generau un prejudiciu și că, prin urmare, o intervenție sub forma taxelor ad valorem nu era necesară pentru restabilirea condițiilor de concurență loială. Astfel, taxele antidumping urmau a fi aplicate doar cantităților de produse importate peste un anumit volum anual. În speță, un astfel de sistem de taxe diferite ar fi adecvat pentru eliminarea prejudiciului în măsura în care ar ține seama de efectele regimului de contingente și ar echilibra interesele părților interesate. Prin urmare, taxele antidumping propuse trebuiau să se aplice importurilor efectuate peste pragul de 140 de milioane de perechi de încălțăminte originare din China. Acest volum reflecta aprecierea Comisiei cu privire la importurile originare din China în 2005, ținând seama de cantitățile importate în 2004 (punctele 285-287 și 291 din documentul de informare finală). Astfel, Comisia a propus impunerea unei taxe antidumping definitive, egală cu marja de eliminare a prejudiciului, pentru importurile efectuate peste pragul de 140 de milioane de perechi de încălțăminte originare din China. Această marjă era stabilită la nivelul de subcotare a prețurilor de referință, și anume 23 % (punctul 293 din documentul de informare finală). Comisia a invitat reclamantele să îi transmită comentariile lor cu privire la documentul de informare finală până la 17 iulie 2006. Prin scrisoarea din 28 iulie 2006, Comisia a transmis reclamantelor un document adițional de informare finală. Astfel cum reiese din primele sale două alineate, documentul respectiv avea drept obiect informarea părților interesate cu privire la o schimbare a configurării taxelor antidumping definitive care urmau a fi propuse. Direcția Generală (DG) Comerț a Comisiei ar fi examinat observațiile formulate de anumite părți interesate cu privire la sistemul taxelor diferite, avut inițial în vedere (a se vedea punctele 25-27 de mai sus). Prin intermediul acestui document, Comisia a abandonat ideea unui astfel de sistem. În cadrul noii sale abordări, Comisia a subliniat că majorarea cu adevărat prejudiciabilă a importurilor avusese loc în anul 2004, și aceasta până la sfârșitul perioadei de anchetă, și că 2005 fusese primul an în care importurile de încălțăminte originare din China nu erau supuse unui regim de contingente. În plus, Comisia a stabilit un volum de importuri neprejudiciabil întemeindu‑se pe importurile originare din China și din Vietnam din 2003, și anume 109 milioane de perechi de încălțăminte. Conform acestei noi abordări, impactul economic al acestui volum trebuia luat în calcul pentru stabilirea nivelului de eliminare a prejudiciului. Astfel, pe de o parte, nivelul de eliminare a prejudiciului a fost coborât pentru a se ține seama de volumul importurilor care nu aduc prejudicii și, pe de altă parte, taxele definitive au fost aplicate începând cu prima pereche importată. Conform acestei metode, care prevede patru etape prezentate în acest document, Comisia a stabilit, pentru importurile originare din China, pe baza regulii „taxei mai mici”, impunerea unei taxe antidumping definitive egale cu nivelul necesar pentru eliminarea prejudiciului, în acest caz 16,5 %. În scopul formalizării acestei noi propuneri, Comisia a anexat la scrisoarea din 28 iulie 2006 punctele care trebuiau să figureze în noul titlu H din documentul de informare finală și să le înlocuiască pe cele care figurau în titlul corespunzător din acesta din urmă (a se vedea punctul 25 de mai sus). La punctele 278 și 279 care trebuiau să figureze în noul titlu H din documentul de informare finală, Comisia a arătat că doar importurile care depășesc un anumit volum înainte de expirarea regimului de contingente puteau cauza un prejudiciu important, astfel încât, în cadrul stabilirii nivelului de eliminare a prejudiciului pe baza rezultatelor perioadei de anchetă, trebuie luat în considerare că anumite cantități importate nu cauzaseră niciun prejudiciu. Prin urmare, cantitățile care nu cauzau un prejudiciu important trebuiau luate în considerare pentru stabilirea nivelului de eliminare a prejudiciului. La punctul 280 din același document, Comisia a prezentat metoda care fusese pusă în aplicare. Comisia a invitat reclamantele să îi transmită comentariile lor cu privire la documentul adițional de informare finală până la 2 august 2006. Reclamantele au transmis observațiile lor la această dată. La 5 octombrie 2006, Consiliul a adoptat Regulamentul (CE) nr. 1472/2006 de instituire a unui drept antidumping definitiv și de percepere definitivă a dreptului provizoriu instituit asupra importurilor de anumite tipuri de încălțăminte cu fețe din piele originare din Republica Populară Chineză și din Vietnam (JO L 275, p. 1, Ediție specială, 11/vol. 50, p. 3, denumit în continuare „regulamentul atacat”). În temeiul regulamentului atacat, Consiliul a instituit o taxă antidumping definitivă asupra importurilor de încălțăminte cu fețe din piele sau din piele reconstituită, excluzând încălțămintea sport, STAF, papucii de casă și altă încălțăminte de interior și încălțămintea cu cochilie de protecție originare din China, înregistrate sub mai multe coduri din Nomenclatura combinată (articolul 1 din regulamentul atacat). Procentul taxei antidumping definitive care se aplică la prețul net franco frontieră comunitară, înainte de vămuire, a fost stabilit, pentru încălțămintea produsă de reclamante, la 16,5 %. Conform articolului 3 din regulamentul atacat, acesta era aplicabil pe o perioadă de 2 ani. În ceea ce privește problemele legate de cererile formulate de mai multe societăți pentru acordarea SEP, în legătură cu care Comisia nu s‑a pronunțat, acestea au fost analizate de Consiliu în considerentele (60)-(65) ale regulamentului atacat. Conform acestor considerente, faptul că nu s‑a răspuns de către Comisie la fiecare dintre cererile formulate în acest sens nu constituie o încălcare a regulamentului de bază. Dimpotrivă, acest fapt ar fi conform articolului 17 din regulament. Metoda de eșantionare prevăzută de acest articol se aplică și în cazul în care un număr ridicat de societăți interesate solicită să li se acorde fie SEP, fie un TI. În speță, numărul deosebit de ridicat al cererilor formulate de societățile interesate nu ar fi lăsat administrației o altă alternativă decât aceea de a examina doar cererile formulate de societățile din eșantion în scopul concilierii elementelor imperative care decurg dintr‑o analiză a dosarului cât mai individualizată posibil cu respectarea termenelor obligatorii. Acest fapt ar fi implicat aplicarea în cazul tuturor societăților neincluse în eșantion a marjei medii ponderate calculate pentru întreprinderile din eșantion. Ar rezulta astfel că cererile formulate în cursul procedurii administrative, conform cărora calculul dumpingului nu ar fi reprezentativ, ar trebui de asemenea respinse. Aceste considerații se aplică și în cazul cererilor de acordare a unui TI. În ceea ce privește nivelul taxelor, necesar pentru eliminarea prejudiciului cauzat de importurile din China, Consiliul a arătat în considerentele (296)-(301) ale regulamentului atacat, prin care a reluat punctele 275-280 din noul titlu H din documentul de informare finală și pe care le‑a anexat la documentul adițional de informare finală (a se vedea punctul 30 de mai sus), că trebuia să se țină seama de particularitățile procedurii de față și în special de existența regimului de contingente până la 1 ianuarie 2005. Întrucât regimul de contingente a împiedicat producerea unui prejudiciu important adus industriei comunitare, de vreme ce majorarea importurilor după expirarea acestui regim ar fi avut un efect prejudiciabil deosebit de sensibil, Consiliul a considerat că doar importurile care depășeau un anumit volum înainte de anularea regimului de contingente puteau cauza un prejudiciu important. Prin urmare, pragul de prejudiciu, determinat pe baza rezultatelor din perioada de anchetă, ar trebui să țină seama de faptul că anumite volume ale importurilor nu cauzaseră un prejudiciu important. Această operațiune, care a fost întemeiată pe valoarea volumelor importate în 2003, a condus, pentru importurile din China, la un prag de prejudiciu de 16,5 % în locul celui de 23 %, care ar fi fost aplicat, astfel cum se arată în considerentul (295) al regulamentului atacat, în cazul în care Consiliul nu ar fi ținut seama de particularitățile prezentei cauze. Procedura și concluziile părților Prin cererile introductive depuse la grefa Tribunalului la 21 decembrie 2006, reclamantele au introdus prezentele acțiuni. Prin înscrisurile depuse la grefa Tribunalului la 2 aprilie 2007, Comisia a formulat o cerere de intervenție în prezentele cauze în susținerea concluziilor Consiliului. Prin scrisorile din 4 octombrie 2007, Comisia a informat Tribunalul că renunță la depunerea unui memoriu în intervenție, dar că va lua parte la ședințe. Prin înscrisurile depuse la grefa Tribunalului la 5 aprilie 2007, CEC a formulat cereri de intervenție în prezentele cauze în susținerea concluziilor Consiliului. Prin înscrisurile depuse la grefa Tribunalului la 13 aprilie 2007, Provincia di Ascoli Piceno (Italia), Comune di Monte Urano (Italia), BA.LA. di Lanciotti Vittorio & C. Sas și alte șaisprezece societăți italiene producătoare de încălțăminte ale căror denumiri figurează în anexă au solicitat să intervină în prezentele cauze în susținerea concluziilor Consiliului. Prin Ordonanța din 4 septembrie 2007, președintele Camerei a doua a Tribunalului a admis cererile de intervenție formulate de Comisie, de CEC, precum și de BA.LA. di Lanciotti Vittorio & C. și de celelalte șaisprezece societăți italiene producătoare de încălțăminte (denumite în continuare „producătorii italieni”). În schimb, cererile formulate de Provincia di Ascoli Piceno și de Comune di Monte Urano au fost respinse. Întrucât compunerea camerelor Tribunalului a fost modificată, judecătorul raportor a fost repartizat la Camera a opta, căreia i‑au fost atribuite, în consecință, prezentele cauze. Prin cererile introductive depuse la grefa Curții la 4 octombrie 2007, Provincia di Ascoli Piceno și Comune di Monte Urano au introdus, în temeiul articolului 57 primul paragraf din Statutul Curții de Justiție, un recurs prin care au solicitat anularea Ordonanței din 4 septembrie 2007, în măsura în care Tribunalul le respinge prin aceasta cererile de intervenție. Prin două ordonanțe din 25 ianuarie 2008, Provincia di Ascoli Piceno și Comune di Monte Urano/Consiliul [C‑463/07 P(I) și C‑462/07 P(I), Rep., p. I‑14* și p. I‑13*], președintele Curții a respins aceste recursuri. CEC și producătorii italieni au depus memoriile în intervenție la 15 și, respectiv, la 18 octombrie 2007. Prin Ordonanța din 8 ianuarie 2009, președintele Camerei a opta a Tribunalului a decis, după ascultarea părților, conexarea cauzelor T‑407/06 și T‑408/06 pentru buna desfășurare a procedurii orale și în vederea pronunțării hotărârii, conform articolului 50 din Regulamentul de procedură al Tribunalului. Pe baza raportului judecătorului raportor, Tribunalul a decis deschiderea procedurii orale. Pledoariile părților și răspunsurile acestora la întrebările adresate de Tribunal au fost ascultate în ședința din 11 februarie 2009. Reclamantele solicită Tribunalului: –        anularea regulamentului atacat în măsura în care le privește; –        obligarea Consiliului la plata cheltuielilor de judecată; –        obligarea intervenientelor la suportarea propriilor cheltuieli de judecată. Consiliul solicită Tribunalului: –        respingerea acțiunilor ca inadmisibile sau ca neîntemeiate; –        obligarea reclamantelor la plata cheltuielilor de judecată. Comisia solicită Tribunalului respingerea acțiunilor. CEC și producătorii italieni solicită Tribunalului: –        respingerea acțiunilor; –        obligarea reclamantelor la plata cheltuielilor de judecată. În drept În susținerea acțiunilor formulate, reclamantele invocă șapte motive întemeiate respectiv pe: –        încălcarea articolului 2 alineatul (7) literele (b) și (c) din regulamentul de bază și a principiului egalității de tratament; –        încălcarea articolului 9 alineatul (5) din regulamentul de bază; –        încălcarea principiului protecției încrederii legitime; –        încălcarea dreptului la apărare, încălcarea obligației de motivare și a dreptului la o protecție jurisdicțională efectivă; –        un calcul eronat al marjei lor de dumping; –        încălcarea articolului 20 din regulamentul de bază, încălcarea dreptului la apărare și nemotivarea prejudiciului suferit de industria comunitară; –        o eroare de drept și o eroare vădită de apreciere în ceea ce privește prejudiciul cauzat industriei comunitare. Prin intermediul primelor trei motive, precum și prin intermediul celui de al cincilea motiv, reclamantele invocă săvârșirea, de către Comisie a unor diferite erori de drept, în măsura în care le‑a refuzat acordarea SEP sau TI, fără a le examina măcar cererile privind SEP/TI. În continuare, toate aceste motive vor fi examinate împreună. Cu privire la primele trei motive, precum și la al cincilea motiv, întemeiate pe încălcarea articolului 2 alineatul (7) literele (b) și (c) și a articolului 9 alineatul (5) din regulamentul de bază, pe încălcarea principiului egalității de tratament și a principiului protecției încrederii legitime, precum și pe un calcul eronat al marjei de dumping a reclamanților Argumentele părților Reclamantele susțin că dispozițiile articolului 2 alineatul (7) literele (b) și (c) din regulamentul de bază nu permit invocarea articolului 17 din acest regulament pentru a refuza unui exportator dreptul de a își depune cererea privind SEP și de a‑i fi examinată de Comisie. Această teză ar rezulta în primul rând din interpretarea literală a articolului 2 alineatul (7) din regulamentul de bază. Astfel, conform formulării acestuia, o cerere privind SEP ar trebui introdusă de și examinată cu privire la fiecare producător în mod individual, iar instituțiile comunitare ar fi obligate să răspundă, pe baza dovezilor prezentate de solicitant, la întrebarea dacă acesta îndeplinește criteriile pertinente, fără ca articolul 17 din regulamentul de bază să introducă o excepție în acest sens. Astfel, Consiliul nu ar avea puterea de a stabili marja de dumping și nici de a răspunde întrebărilor referitoare la prejudiciu fără a se fi pronunțat asupra cererilor privind SEP. Această abordare ar fi confirmată de considerații legate de istoricul legislativ al articolului 2 alineatul (7) literele (b) și (c) din regulamentul de bază și de obiectivul acestei dispoziții, care ar consta în analizarea individuală a comportamentului și a condițiilor de activitate ale diferitelor întreprinderi din perspectiva reformelor economice realizate în China. „Formularul de solicitare a SEP/TI” ar confirma obligația Comisiei de a examina o astfel de cerere fără a prevedea o excepție în acest sens. Poziția Consiliului ar fi, în plus, contrară jurisprudenței care a afirmat deja, în primul rând, că SEP nu poate fi acordată decât exportatorilor care au depus o cerere și îndeplinesc condițiile pertinente și, în al doilea rând, că rezultatul analizei acestei cereri nu ar putea fi aplicat într‑o manieră mai generală. Jurisprudența a afirmat, pe de altă parte, că procedura de acordare a SEP este diferită de cea referitoare la adoptarea taxelor antidumping definitive și că instituțiile sunt obligate să efectueze o analiză individuală a fiecărei cereri de acordare a statutului respectiv. Însă, în speță, reclamantele nu aveau nici măcar posibilitatea de a contesta aprecierea instituțiilor cu privire la stabilirea îndeplinirii condițiilor pentru acordarea SEP. În favoarea analizei reclamantelor ar pleda și practica administrativă a instituțiilor, conform căreia acestea nu s‑ar fi abținut niciodată de la analizarea unei cereri privind SEP, nici chiar în cazul în care numărul solicitanților era semnificativ și în pofida recurgerii la tehnica eșantionării. De asemenea, principiul egalității de tratament ar impune instituțiilor să examineze toate cererile privind SEP, iar nu doar pe cele ale societăților care fac parte din eșantion. Or, nu a putut fi prezentat niciun motiv obiectiv care să justifice această „discriminare”, iar articolul 17 din regulamentul de bază nu ar putea fi aplicat astfel încât să permită o astfel de inegalitate de tratament în rândul operatorilor vizați. Dimpotrivă, jurisprudența a exclus posibilitatea de a recurge la eșantionare pentru soluționarea cererilor privind SEP/TI. În plus, contrar susținerilor Consiliului, constituirea unui eșantion fără a avea idee de procentul operatorilor din China care au dreptul la acordarea SEP ar compromite reprezentativitatea acestuia. Astfel, în cazul recurgerii la eșantionare, instituțiile ar trebui să aplice societăților neincluse în eșantion, însă în privința cărora a fost admisă o cerere privind SEP/TI, marja medie ponderată de dumping stabilită pentru societățile din eșantion care beneficiază de SEP sau, după caz, de un TI. Această operațiune, care nu ar implica o calculare a unei marje de dumping individuale pentru fiecare exportator care nu a fost inclus în eșantion, dar care beneficiază de SEP, nu ar da naștere niciunei obligații administrative pe care Consiliul să nu o poată suporta. În schimb, metoda aplicată de instituții ar avea ca efect tratarea tuturor operatorilor care nu au fost incluși în eșantion în aceeași manieră, fără a se face o distincție între cei care au dreptul la acordarea SEP și cei care nu au dreptul. Aceste argumente și concluzii s‑ar impune și cu privire la cererile de obținere a unui TI conform articolului 9 alineatul (5) din regulamentul de bază. Astfel, reclamantele ar fi depus o cerere privind TI pentru cazul în care cererea privind SEP ar fi fost respinsă. Această dispoziție ar prevedea criterii specifice în considerarea cărora trebuie evaluate cererile de către Comisie. Însă, aceasta din urmă nu ar examina decât cererile privind TI ale exportatorilor din eșantion fără să îi fi informat pe solicitanți în prealabil. Reclamantele apreciază că interpretarea literală și teleologică a articolului 9 alineatul (5) din regulamentul de bază, a principiului egalității de tratament și a practicii administrative anterioare pledează în favoarea concluziilor lor. În ipoteza în care Tribunalul ar respinge primele două motive, reclamantele susțin că, prin faptul că nu le‑au examinat cererile privind SEP/TI, instituțiile au încălcat principiul protecției încrederii legitime. Astfel, avizul de inițiere le‑ar fi invitat pe reclamante, precum și pe toți exportatorii interesați, să depună cereri privind SEP/TI într‑un termen exact și ar fi indicat că stabilirea valorii normale s‑ar face, pentru producătorii a căror cerere este acceptată, conform articolului 2 alineatul (7) litera (b) din regulamentul de bază. Prin urmare, în opinia reclamantelor, Comisia nu își putea modifica retroactiv poziția și nu putea refuza examinarea cererilor depuse în mod corespunzător. În plus, Comisia a prevăzut, în avizul de inițiere, aplicarea unor dispoziții și proceduri distincte pentru efectuarea eșantionării și pentru examinarea cererilor privind SEP/TI. „Formularul de solicitare a SEP/TI” ar indica fără ambiguitate că fiecare cerere va fi examinată. Prin urmare, în opinia reclamantelor, instituțiile trebuie să notifice exportatorilor interesați schimbarea procedurilor care erau urmate de mult timp. În absența unei astfel de notificări, reclamantele s‑ar putea aștepta în mod legitim la examinarea cererilor privind SEP/TI de către Comisie și la urmarea de către Consiliu a procedurii descrise la punctul 61 de mai sus. În aceste condiții, reclamantele ar fi fost private de posibilitatea de a‑și expune teza cu privire la temeinicia cererilor acestora pe parcursul procedurii administrative, dar și de posibilitatea de a contesta aprecierea instituțiilor în acest sens în fața instanței comunitare. Unele considerații privind facilitățile administrative nu pot contesta aprecierea reclamantelor. În final, reclamantele apreciază că, prin aplicarea articolului 17 din regulamentul de bază în locul articolului 2 alineatul (7) și al articolului 9 alineatul (5) din acest regulament, Consiliul a renunțat la practica sa anterioară și a efectuat un calcul eronat al marjei de dumping. Conform acestei practici, marja medie ponderată a operatorilor care fac parte din eșantion și care au obținut SEP sau care beneficiază de un TI era aplicată operatorilor care nu erau incluși în eșantion și care au obținut același statut sau care beneficiază de acel tratament. În temeiul acestei metode, reclamantele ar fi trebuit să beneficieze de marja de dumping a Foshan City Nanhai Golden Step Industrial Co., Ltd (denumită în continuare „Golden Step”), o societate inclusă în eșantion și căreia i‑a fost acordat SEP. Or, în speță, reclamantelor li s‑ar fi aplicat o marjă de dumping de 28,9 %, corespunzătoare mediei ponderate a marjelor de dumping aplicate societăților din eșantion ale căror cereri privind SEP/TI au fost respinse, adică fără a se ține seama de marja de 9,7 % calculată pentru Golden Step. Prin urmare, chiar presupunând că în mod corect Consiliul a dorit să aplice în cazul tuturor societăților neincluse în eșantion marja medie ponderată a societăților din eșantion, acesta nu a procedat astfel în cazul de față. Consiliul amintește de la bun început că acest control exercitat de instanța comunitară cu privire la aprecierile instituțiilor comunitare în materie de măsuri de protecție comercială împotriva importurilor care fac obiectul unui dumping trebuie să fie limitat la verificarea respectării normelor de procedură, a exactității materiale a situației de fapt reținute pentru efectuarea alegerii contestate, a absenței unei erori vădite în aprecierea acestor fapte sau a lipsei unui abuz de putere. În continuare, Consiliul arată că acordarea SEP sau a unui TI nu constituie un scop în sine, ci o etapă a calculării marjei de dumping. Prin urmare, instituțiile nu ar fi recurs la eșantionare pentru a se pronunța cu privire la cererile privind SEP/TI, ci pentru a determina marja de dumping a exportatorilor, abordare permisă de articolul 17 din regulamentul de bază. Astfel, afirmația că regulamentul de bază nu ar cuprinde o dispoziție care să autorizeze aplicarea în cazul exportatorilor din eșantion a unui tratament diferit de cel aplicat celor neincluși în eșantion ar trebui respinsă. În ceea ce privește procedura urmată, Consiliul arată că, în cazul în care instituțiile recurg la o eșantionare a exportatorilor din țările care nu au o economie de piață, acestea desfășoară o anchetă cu privire la situația individuală a fiecărui exportator din eșantion și, după caz, analizează cererea pe care acesta a depus‑o. În ceea ce îi privește pe exportatorii neincluși în eșantion, instituțiile le‑ar aplica marja medie ponderată de dumping stabilită pentru părțile care constituie eșantionul (în cazul de față 28,9 %). Acești din urmă operatori ar putea totuși prezenta informațiile necesare pentru a li se calcula o marjă de dumping individuală în condițiile prevăzute la articolul 17 alineatul (3) din regulamentul de bază. Or, această ultimă dispoziție ar lăsa instituțiilor o largă putere de apreciere în acest sens, întrucât nu ar avea obligația să examineze aceste cereri în cazurile în care numărul exportatorilor sau al producătorilor este atât de important încât analizele individuale ar complica în mod inutil misiunea acestora și le‑ar împiedica să încheie ancheta în timp util. De aici ar rezulta că acordarea SEP unui exportator care nu este inclus în eșantion nu are niciun impact asupra situației acestui exportator în cazul în care Comisia decide să nu calculeze o marjă de dumping individuală în ceea ce îl privește, conform articolului 17 alineatul (3) din regulamentul de bază. În speță, 141 de exportatori din China și 73 de exportatori din Vietnam neincluși în eșantion ar fi introdus cereri privind SEP/TI. Prin urmare, în mod întemeiat instituțiile, în temeiul articolului 17 alineatul (3) din regulamentul de bază, nu au examinat aceste cereri, de vreme ce o astfel de examinare, chiar sub forma unei analize documentare, ar fi determinat încheierea anchetei într‑un termen imposibil din punct de vedere material. Acestea sunt condițiile în care Consiliul a aplicat, în ceea ce îi privește pe exportatorii neincluși în eșantion, marja medie ponderată de dumping a tuturor exportatorilor din eșantion. În opinia Consiliului, jurisprudența invocată de reclamante nu se referă la modul în care instituțiile trebuie să procedeze la o eșantionare pentru a putea calcula marjele de dumping în cazul exporturilor originare dintr‑o țară care nu are o economie de piață și nici nu se pronunță asupra aprecierii cererilor privind SEP ale societăților neincluse în eșantion. Prin urmare, aceasta nu ar susține în mod util poziția reclamantelor. Pe de altă parte, faptul că instituțiile au examinat, în cadrul anchetelor anterioare care au implicat un număr mai mic de societăți, cereri privind SEP/TI depuse de operatori neincluși în eșantion ar fi lipsit de pertinență, având în vedere că, pe de o parte, procedura urmată în speță ar fi conformă articolului 17 alineatul (3) din regulamentul de bază și că, pe de altă parte, marja de apreciere împărțită între instituții ar avea drept scop să permită adaptarea practicii acestora în funcție de elementele specifice ale fiecărui caz. Ar rezulta astfel că instituțiile nu au încălcat „principiul nediscriminării”. În plus, diferența de tratament între, pe de o parte, societățile din eșantion și, pe de altă parte, societățile neincluse în eșantion ar fi justificată obiectiv de numărul deosebit de ridicat de cereri, a căror analizare ar fi avut ca efect nefinalizarea anchetei în termenul stabilit. În plus, aplicarea în ceea ce privește societățile neincluse în eșantion, dar ale căror cereri privind SEP/TI au fost admise, a marjei medii ponderate de dumping stabilite pentru societățile din eșantion care beneficiază de SEP sau, după caz, de un TI nu ar reprezenta decât o posibilitate oferită instituțiilor. Totuși, regulamentul de bază nu le‑ar impune adoptarea acestei abordări. De altfel, reclamantele nu ar fi dovedit că aplicarea articolului 17 din regulamentul de bază a condus, în speță, la un rezultat vădit nepotrivit. Consiliul apreciază că, prin identitate de motive, al doilea motiv trebuie respins, având în vedere că, pentru analizarea cererilor privind SEP, ar fi aplicabil același cadru procedural ca pentru cererile privind TI. În ceea ce privește al treilea motiv, Consiliul amintește că invocarea utilă a principiului protejării încrederii legitime presupune, în primul rând, că administrația a furnizat persoanei interesate asigurări individuale exacte și necondiționate și, în al doilea rând, că aceste asigurări l‑au determinat să nutrească speranțe întemeiate. Or, niciuna dintre aceste condiții nu ar fi îndeplinită în cazul de față. Într‑adevăr, Comisia nu ar fi dat niciodată reclamantelor asigurarea exactă și necondiționată că va evalua cererile acestora privind SEP/TI chiar în cazul în care nu ar fi incluse în eșantion. Avizul de inițiere a precizat la punctul 5.1 litera (b) că, în cazul în care Comisia proceda la eșantionarea producătorilor‑exportatori, aceasta ar putea decide să nu calculeze marjele de dumping individuale pentru cei care nu erau incluși în eșantion dacă numărul lor era atât de mare încât o analiză individuală ar fi complicat inutil misiunea sa și ar fi împiedicat‑o să încheie ancheta în timp util. Orice operator diligent ar putea, prin urmare, să înțeleagă că, în afara cazului în care acesta era inclus în eșantion sau dacă numărul producătorilor‑exportatori era mai mic decât cel prevăzut, Comisia nu ar stabili o marjă de dumping individuală, nu ar calcula valoarea normală a bazei de date din contabilitatea sa și, prin urmare, nu s‑ar pronunța cu privire la cererea sa privind SEP/TI. Situația era aceeași în ceea ce privește „formularul de solicitare a SEP/TI ”, de vreme ce, la momentul la care acest formular a fost transmis producătorilor, Comisia nu cunoștea numărul de cereri pe care le‑ar primi și nici denumirea sau identitatea societăților incluse în eșantion. Prin urmare, acest formular nu putea fi interpretat în sensul unei asigurări exacte că vor fi analizate toate cererile privind SEP/TI. În plus, reclamantele nu ar fi demonstrat că au suferit vreun prejudiciu ca urmare a faptului că încrederea lor legitimă ar fi fost eventual înșelată. În sfârșit, prin maniera în care au acționat, instituțiile nu s‑ar fi îndepărtat de o practică anterioară și nici nu ar fi depășit limitele puterii lor de apreciere. În ceea ce privește al cincilea motiv, Consiliul consideră că argumentele prezentate în cadrul acestui motiv au pornit de la premisa greșită că instituțiile ar fi recurs la eșantionare pentru a se pronunța asupra cererilor privind SEP/TI. În plus, Consiliul ar fi aplicat reclamantelor marja medie ponderată de dumping a tuturor societăților incluse în eșantion (inclusiv Golden Step). CEC se raliază argumentelor Consiliului și subliniază că, pentru a calcula marjele de dumping, și nu pentru a se pronunța asupra cererilor privind SEP/TI, Comisia a recurs la tehnica eșantionării. Având în vedere numărul exportatorilor care au solicitat SEP sau un TI, condițiile pentru aplicarea acestei tehnici ar fi fost evident îndeplinite. Instituțiile nu erau obligate, prin urmare, în temeiul articolului 17 alineatul (3) din regulamentul de bază, să se pronunțe asupra cererilor privind SEP/TI depuse de exportatorii neincluși în eșantion, în cazul în care o astfel de analiză ar fi împiedicat încheierea anchetei în timp util. În plus, o astfel de obligație ar fi fost contrară obiectivului acestei dispoziții. În ceea ce privește presupusa încălcare a principiului protecției încrederii legitime, CEC adaugă că operatorii economici nu își justificau încrederea legitimă în menținerea unei situații care poate fi modificată în cadrul unei puteri de apreciere a instituțiilor comunitare. Aprecierea Tribunalului În primul rând, trebuie arătat că, astfel cum rezultă din modul de redactare a articolului 17 alineatele (1) și (3) din regulamentul de bază, recurgerea la eșantionare, tehnică ce permite să se facă față unui număr considerabil de reclamanți, de exportatori, de importatori, de tipuri de produse sau de tranzacții, constituie o limitare a anchetei. Această apreciere este confirmată de articolul 9 alineatul (6) din regulamentul de bază, conform căruia producătorii care nu fac parte din eșantion nu sunt incluși în anchetă. Regulamentul de bază prevede însă că, atunci când se efectuează această limitare, instituțiile trebuie să îndeplinească două obligații. În primul rând, eșantionul constituit trebuie să fie reprezentativ în sensul articolului 17 alineatele (1) și (2) din regulamentul de bază. Apoi, articolul 9 alineatul (6) din regulamentul de bază prevede că marja de dumping stabilită pentru producătorii care nu sunt incluși în eșantion nu trebuie să depășească marja medie ponderată de dumping stabilită pentru părțile care constituie eșantionul. În al doilea rând, această ultimă dispoziție coroborată cu articolul 17 alineatul (3) din regulamentul de bază, la care face trimitere, dă posibilitatea fiecărui producător care nu este inclus în eșantion să solicite calcularea unei marje de dumping individuale, cu condiția să prezinte toate informațiile necesare în termenele prevăzute în acest scop și ca această operațiune să nu complice inutil misiunea Comisiei și nici să împiedice încheierea anchetei în timp util. În al treilea rând, articolul 2 alineatul (7) litera (b) din regulamentul de bază prevede că valoarea normală se determină în conformitate cu alineatele (1)-(6) din aceeași dispoziție, dacă se stabilește, pe baza cererilor depuse de unul sau de mai mulți producători care fac obiectul anchetei, că sunt îndeplinite condițiile prevăzute la litera (c) a acestui alineat. Astfel, după cum susține Consiliul, producătorii care nu fac parte din eșantion pot solicita calcularea marjei de dumping individuale, care presupune admiterea unei cereri privind SEP/TI atunci când este vorba despre țările prevăzute la articolul 2 alineatul (7) litera (b) din regulamentul de bază, numai în temeiul articolului 17 alineatul (3) din acest regulament. Totuși, această ultimă dispoziție conferă Comisiei competența de a aprecia dacă, având în vedere numărul de cereri privind SEP/TI, examinarea acestora i‑ar complica inutil misiunea și ar împiedica încheierea anchetei în timp util. Din considerațiile precedente rezultă, în primul rând, că, în cazul recurgerii la tehnica eșantionării, regulamentul de bază nu acordă operatorilor neincluși în eșantion un drept necondiționat de a beneficia de calcularea unei marje de dumping individuale. Acceptarea unei asemenea cereri depinde astfel de decizia Comisiei referitoare la aplicarea articolului 17 alineatul (3) din regulamentul de bază. Apoi, întrucât acordarea SEP sau a unui TI care nu servește, conform articolului 2 alineatul (7) litera (b) din regulamentul de bază, numai pentru stabilirea metodei de calculare a valorii normale în vederea unei calculări a marjelor de dumping individuale, Comisia nu este obligată să examineze cererile privind SEP/TI depuse de operatorii neincluși în eșantion în cazul în care aceasta a stabilit, în cadrul aplicării articolului 17 alineatul (3) din regulamentul de bază, că o calculare a unor astfel de marje i‑ar complica inutil misiunea și ar împiedica‑o să încheie ancheta în timp util. În sfârșit, în speță, nu se contestă că o calculare a marjelor de dumping individuale pentru toți operatorii neincluși în eșantion și care formulaseră cereri în acest sens ar complica inutil misiunea instituțiilor și ar împiedica încheierea anchetei în timp util. Prin urmare, trebuie respinsă argumentația reclamantelor conform căreia articolul 2 alineatul (7) literele (b) și (c) din regulamentul de bază impunea Comisiei să examineze cererile privind SEP/TI depuse de operatorii neincluși în eșantion, inclusiv în cazul în care nu le va fi aplicată o marjă de dumping individuală. În acest sens, trebuie adăugat că jurisprudența invocată de reclamante, conform căreia Comisia decide acordarea SEP sau a unui TI în temeiul unei analize a fiecărei cereri care îi este depusă, nu implică faptul că această instituție trebuie să examineze fiecare cerere chiar în cazul în care aceasta nu are în vedere calcularea marjelor de dumping individuale conform articolului 17 alineatul (3) din regulamentul de bază. Situația este identică în ceea ce privește argumentul reclamantelor întemeiat pe o încălcare a principiului egalității de tratament între societățile incluse în eșantion și cele neincluse în eșantion (a se vedea punctul 60 de mai sus). Astfel, aceste două categorii de societăți se găsesc în situații diferite, de vreme ce, pentru cele dintâi, Comisia trebuie în mod necesar să calculeze o marjă de dumping individuală, ceea ce presupune analizarea și admiterea unei cereri privind SEP/TI, în timp ce nu are obligația de a stabili o marjă individuală pentru cele din a doua categorie. Prin urmare, respectarea principiului egalității de tratament, care interzice, pe de o parte, tratarea în mod diferit a unor situații similare și, pe de altă parte, tratarea în același mod a unor situații diferite, în afară de cazul în care motive obiective justifică un astfel de tratament, nu impune un tratament identic pentru cele două categorii de societăți. În ceea ce privește argumentul întemeiat pe o încălcare a principiului egalității de tratament între societățile neincluse în eșantion, contrar celor susținute de reclamante, în speță nu se poate considera că acest principiu impune Comisiei să se pronunțe asupra tuturor cererilor introduse privind SEP/TI, astfel încât producătorilor sau exportatorilor neincluși în eșantion, dar cărora li s‑a acordat SEP sau un TI, să li se poată aplica marja medie de dumping a societăților din eșantion cărora li se acordase SEP sau un TI. Astfel, după cum s‑a arătat la punctele 87-91 de mai sus, în ipoteza în care numărul de cereri privind SEP/TI este atât de important încât analizarea lor ar împiedica instituțiile să încheie ancheta în timp util, conform articolului 17 alineatul (3) din regulamentul de bază instituțiile nu au obligația de a se pronunța cu privire la toate aceste cereri, ipoteză valabilă chiar numai pentru a distinge, dintre societățile neincluse în eșantion, între cele care ar putea sau nu ar putea să beneficieze de SEP sau de un TI, în scopul de a le aplica marja medie de dumping a societăților din eșantion cărora le fusese acordat SEP sau un TI, fără a calcula însă o marjă de dumping individuală. În speță, au fost depuse la Comisie 141 de cereri privind SEP/TI ale unor producători‑exportatori din China, astfel încât, chiar dacă se apreciază că ar fi fost posibil să fie analizate doar pe o bază documentară, fără să fi fost necesară verificarea acestor date prin intermediul vizitelor de verificare la fața locului la producătorii sau la exportatorii interesați, Comisia a considerat în mod corect că numărul de cereri era vădit prea mare pentru a permite analizarea acestora fără a compromite încheierea anchetei în timp util. Prin urmare, trebuie observat că diferența de tratament invocată de reclamante, inerentă tehnicii de eșantionare prevăzute la articolul 17 din regulamentul de bază, este, în speță, justificată obiectiv de numărul deosebit de mare de cereri privind SEP/TI care au fost depuse la Comisie. Astfel, în cazul în care Comisia ar fi fost îndreptățită să acționeze în modalitatea descrisă de reclamante la punctul 61 de mai sus, nici regulamentul de bază, nici principiul egalității de tratament nu o obligau să procedeze astfel. Pentru identitate de motive, trebuie respins al doilea motiv, de vreme ce aceleași considerații se aplică în ceea ce privește analizarea cererilor privind TI depuse de societățile neincluse în eșantion. În ceea ce privește pretinsa încălcare a principiului protecției încrederii legitime, din jurisprudența constantă rezultă că acest principiu este aplicabil oricărui justițiabil pe care o instituție comunitară l‑a determinat să nutrească speranțe întemeiate. În plus, nimeni nu poate invoca o încălcare a acestui principiu în lipsa unor asigurări precise pe care i le‑ar fi oferit administrația (Hotărârea Curții din 22 iunie 2006, Belgia și Forum 187/Comisia, C‑182/03 și C‑217/03, Rec., p. I‑5479, punctul 147). Or, din cuprinsul punctului 5.1 litera (a) subpunctul (i) a patra liniuță din avizul de inițiere, și în special din nota de subsol 1 inserată sub acest punct, rezultă că operatorii interesați au fost informați de Comisie cu privire la posibilitatea de a recurge la tehnica de eșantionare conform articolului 17 din regulamentul de bază și că, într‑o astfel de ipoteză, calcularea marjelor individuale putea fi solicitată, în privința societăților neincluse în eșantion, în temeiul articolului 17 alineatul (3) din regulamentul de bază. Această informație a fost reiterată la punctul 5.1 litera (b) din avizul de inițiere. Astfel, faptul că a invitat operatorii interesați să introducă o cerere privind SEP/TI nu echivala cu o asigurare precisă, necondiționată și concordantă că aceasta va fi analizată. În acest cadru, trebuie admis și faptul că lipsa unei reacții a Comisiei pe o perioadă importantă de timp nu poate constitui o asigurare care să genereze reclamantelor o încredere legitimă. Astfel, această lipsă de reacție nu afectează sensul termenilor clari utilizați în avizul de inițiere. În ceea ce privește critica întemeiată pe nerespectarea unei practici urmate de instituții în cadrul anchetelor anterioare, trebuie reamintit că marja de apreciere acordată prin articolul 17 alineatul (3) din regulamentul de bază nu a fost depășită de Comisie prin aprecierea că o analizare a tuturor cererilor privind SEP/TI depuse de producătorii‑exportatori din China neincluși în eșantion ar fi împiedicat‑o să încheie ancheta în termenul prevăzut în regulamentul de bază. Or, din jurisprudența constantă rezultă că, atunci când instituțiile dispun de o marjă de apreciere pentru alegerea mijloacelor necesare pentru realizarea politicii lor, operatorii economici nu își justifică încrederea legitimă în menținerea mijlocului ales inițial, care poate fi modificat de aceste instituții în cadrul exercitării competenței acestora (Hotărârea Curții din 7 mai 1987, Nippon Seiko/Consiliul, 258/84, Rec., p. 1923, punctul 34, și Hotărârea Curții din 10 martie 1992, Canon/Consiliul, C‑171/87, Rec., p. I‑1237, punctul 41). În sfârșit, în ceea ce privește al cincilea motiv, trebuie arătat că, de vreme ce instituțiile nu au săvârșit o eroare de drept prin omiterea analizării cererilor privind SEP/TI depuse de operatorii neincluși în eșantion și prin aplicarea în privința acestora a marjei medii de dumping a societăților din eșantion, acestea nu au efectuat un calcul eronat al marjei de dumping a reclamantelor pentru acest motiv. Mai trebuie adăugat că, în această privință, astfel cum precizează Consiliul, s‑a ținut seama de marja de dumping a Golden Step pentru calcularea marjei de dumping medii ponderate a eșantionului. Rezultă că primele trei motive, precum și al cincilea motiv trebuie respinse. Cu privire la al patrulea motiv, întemeiat pe încălcarea dreptului la apărare, a obligației de motivare și a dreptului la o protecție jurisdicțională efectivă Argumentele părților Reclamantele susțin că, prin faptul că nu le‑au informat în iulie 2006 despre intenția lor de a nu le evalua cererile privind SEP/TI, instituțiile comunitare au încălcat dreptul la apărare al acestora, precum și articolul 18 alineatul (4) din regulamentul de bază și nu și‑au îndeplinit obligația de a‑și motiva decizia. Deși este adevărat că reclamantele au fost informate, prin intermediul documentului de informare finală, că cererile lor privind SEP/TI nu vor fi examinate din cauza neincluderii lor în eșantion, este la fel de adevărat că, în etapa respectivă, acestea nu mai aveau posibilitatea de a contesta decizia privind constituirea eșantionului. În regulamentul provizoriu nu era prevăzut faptul că cererile privind SEP/TI depuse de producătorii neincluși în eșantion nu vor fi examinate și nici că eșantionul fusese constituit cu luarea în considerare a procentelor operatorilor din China care aveau dreptul la acordarea SEP. Pe de altă parte, reclamantele invită Consiliul să prezinte comunicarea guvernului chinez, prin intermediul căreia acesta din urmă a contestat reprezentativitatea eșantionului. Ca urmare a faptului că în cursul primelor unsprezece luni ale anchetei Comisia nu a comunicat metoda de constituire a eșantionului, reclamantele au fost private de posibilitatea de a‑i solicita constituirea acestuia din urmă pe baza candidaților care pot obține SEP. Această circumstanță ar constitui și o încălcare a punctului 6.9 din Codul antidumping din 1994 (a se vedea punctul 10 de mai sus). În plus, nu poate fi exclusă situația în care autoritățile chineze s‑ar fi opus compunerii eșantionului dacă ar fi știut că instituțiile nu aveau intenția de a examina cererile privind SEP/TI depuse de societățile neincluse în eșantion. În aceste condiții, dreptul reclamantelor la o protecție jurisdicțională efectivă este de asemenea compromis, de vreme ce acestea nu au avut posibilitatea de a‑și prezenta argumentele cu privire la respingerea cererilor lor privind SEP/TI. Consiliul, susținut de Comisie, de CEC și de producătorii italieni, contestă temeinicia argumentelor reclamantelor. Aprecierea Tribunalului Trebuie amintit, cu titlu introductiv, că, astfel cum rezultă din jurisprudența constantă, în temeiul principiului respectării dreptului la apărare, întreprinderilor interesate de o procedură de anchetă anterioară adoptării unui regulament antidumping trebuie să li se fi oferit, în cursul procedurii administrative, posibilitatea să își exprime în mod util punctul de vedere asupra realității și a pertinenței faptelor și a circumstanțelor invocate și asupra elementelor de probă reținute de Comisie în susținerea aprecierii sale cu privire la existența unei practici de dumping și a prejudiciului care ar rezulta din aceasta (Hotărârea Curții din 27 iunie 1991, Al‑Jubail Fertilizer/Consiliul, C‑49/88, Rec., p. I‑3187, punctul 17, și Hotărârea Curții din 3 octombrie 2000, Industrie des poudres sphériques/Consiliul, C‑458/98 P, Rec., p. I‑8147, punctul 99, Hotărârea Tribunalului din 19 noiembrie 1998, Champion Stationery și alții/Consiliul, T‑147/97, Rec., p. II‑4137, punctul 55, și Hotărârea Tribunalului din 21 noiembrie 2002, Kundan și Tata/Consiliul, T‑88/98, Rec., p. II‑4897, punctul 132). În speță, trebuie arătat că, astfel cum rezultă din considerentele (62), (64), (135) și (143) ale regulamentului provizoriu, Comisia a menționat că orice taxă antidumping care privește producătorii neincluși în eșantion va fi calculată conform prevederilor articolului 9 alineatul (6) din regulamentul de bază și că marja de dumping a acestor producători a fost stabilită prin calcularea mediei ponderate a marjelor de dumping ale societăților din eșantion. În concluzie, în regulamentul provizoriu Comisia și‑a prezentat poziția cu privire la metoda de calculare a marjei de dumping a operatorilor neincluși în eșantion, care consta în aplicarea marjei medii de dumping a societăților din eșantion. Această metodă implica neexaminarea cererilor privind SEP/TI depuse de acești operatori, o astfel de examinare neprezentând utilitate în cadrul procedurii în cauză. Rezultă astfel că reclamantele aveau din etapa comunicării regulamentului provizoriu și a documentului de informare intermediară (a se vedea punctul 23 de mai sus) posibilitatea de a‑și susține punctul de vedere cu privire la metoda utilizată de Comisie pentru calcularea marjei lor de dumping. Tocmai din aceste motive, capătul de cerere întemeiat pe încălcarea punctului 6.9 din Codul antidumping din 1994 trebuie respins, de vreme ce această dispoziție se limitează la a impune autorităților de investigare să prezinte faptele și considerațiile care au stat la baza impunerii taxelor definitive. În ceea ce privește capătul de cerere întemeiat pe faptul că reclamantelor ar fi trebuit să le fie comunicată intenția Comisiei de a nu le analiza cererile privind SEP/TI într‑o etapă care să le permită să conteste în mod util reprezentativitatea eșantionului, trebuie arătat că, astfel cum s‑a explicat la punctul 100 de mai sus, în avizul de inițiere, Comisia a informat operatorii interesați cu privire la posibilitatea de a recurge la tehnica de eșantionare conform articolului 17 din regulamentul de bază și că, într‑o astfel de ipoteză, calculul marjelor individuale putea fi solicitat, pentru societățile neincluse în eșantion, în temeiul articolului 17 alineatul (3) din regulamentul de bază. Având în vedere faptul că lipsa analizării cererilor privind SEP/TI depuse de întreprinderi neincluse în eșantion constituie un demers conform articolului 2 alineatul (7) litera (b) și articolului 17 din regulamentul de bază (a se vedea punctele 88-91 de mai sus), reclamantele se aflau, încă de la deschiderea anchetei, în situația de a ști că, în cazul în care erau reunite condițiile prevăzute la articolul 17 alineatul (3) din acest regulament, Comisia putea fi exonerată de analizarea unor astfel de cereri. În plus, Comisia nu era obligată să adopte o poziție definitivă în acest sens încă din etapa deschiderii anchetei, întrucât, la acea vreme, aceasta nu se afla în posesia elementelor care să îi permită să aprecieze dacă avea posibilitatea de a calcula marjele de dumping individuale pentru operatorii neincluși în eșantion. Prin urmare, această critică trebuie respinsă. Întrucât criticile expuse la punctul 106 de mai sus sunt întemeiate pe premisa că instituțiile nu și‑au respectat obligațiile în domeniul protecției dreptului la apărare al reclamantelor, și acestea trebuie respinse. Rezultă astfel că al patrulea motiv trebuie respins. Cu privire la al șaselea motiv, întemeiat pe încălcarea articolului 20 din regulamentul de bază, pe încălcarea dreptului la apărare și pe nemotivare Argumentele părților Reclamantele susțin că instituțiile nu le‑au comunicat în mod adecvat noua analiză a situației de fapt cu privire la prejudiciul suferit de industria comunitară și că nici nu le‑au oferit posibilitatea de a‑și prezenta comentariile cu privire la această nouă apreciere asupra configurării taxelor definitive (a se vedea punctele 24-30 de mai sus). În plus, Comisia nu ar fi explicat suficient motivele care impuneau schimbarea analizei sale și utilizarea datelor diferite de cele conținute în prima sa propunere. În timp ce, în documentul de informare finală din 7 iulie 2006, Comisia aprecia că importul unui volum de 140 de milioane de perechi de încălțăminte pe an nu avea un efect prejudiciabil asupra industriei comunitare, în documentul adițional de informare finală din 28 iulie 2006 aceasta a coborât valoarea menționată la 41,5 milioane de perechi, fără a explica motivele care au întemeiat această modificare ce ar fi avut „efectul pervers” de a inversa, prin intermediul unei manipulări efectuate pe baza anilor de referință, valoarea taxelor impuse între China și Vietnam. În ceea ce privește ponderea lor economică, contingentele stabilite printr‑un sistem de taxe diferite ar fi destinate să facă față presiunilor rezultate din volumul importurilor care totuși nu ar fi considerate rezultat al practicilor neloiale, de vreme ce măsurile antidumping ar fi concepute pentru a răspunde practicilor neloiale de dumping. Diferențele între cele două sisteme ar fi la fel de importante la nivelul comerțului internațional, de vreme ce un sistem de taxe diferite ar implica faptul că un volum de importuri este scutit de orice taxă atunci când sistemul adoptat în final ar privi ansamblul importurilor. Având în vedere aceste diferențe, termenul de cinci zile acordat de Comisie reclamantelor pentru a‑și prezenta observațiile cu privire la noua propunere ar fi insuficient, fapt contestat de reclamante în cursul procedurii administrative. Regulamentul atacat, care, în considerentul (301), ar fi urmat ultima propunere a Comisiei, nu ar implica o motivare suficientă cu privire la această divergență și nu ar indica motivele care justifică aplicarea noii metode. În schimb, considerentul (301) al regulamentului atacat s‑ar limita la reluarea termenilor din cuprinsul punctului 280 din documentul adițional de informare finală, care nu ar mai conține alte informații. În plus, documentul adițional de informare finală nu ar conține nicio valoare sau niciun calcul care să susțină metoda descrisă în considerentul (301) al regulamentului atacat și nu ar permite explicarea recurgerii la ani, la valori și la volume diferite de cele care fuseseră utilizate în prima propunere. Pe de altă parte, instituțiile ar fi încălcat articolul 20 din regulamentul de bază, care prevede obligația comunicării detaliilor privind faptele și motivele principale pe baza cărora Comisia intenționează să propună adoptarea unor măsuri definitive. Astfel, aprecierea factuală care susține noua abordare a Comisiei nu ar fi fost nici explicată, nici justificată. În plus, Comisia ar fi încălcat dreptul la apărare al reclamantelor prin faptul că nu le‑ar fi permis să își susțină în mod util poziția cu privire la un număr de elemente importante, precum caracterul rezonabil al noii propuneri, exactitatea și pertinența faptelor și ale circumstanțelor susținute, calculele efectuate și elementele prezentate de Comisie în susținerea concluziilor sale cu privire la dumping și la prejudiciul suferit de industria comunitară. Astfel, cele două sisteme ar fi caracterizate de diferențe fundamentale în analiza situației de fapt pe care se întemeiază. Aceste diferențe ar fi generat consecințe radical opuse pentru producătorii din China și din Vietnam fără ca totuși Comisia să fi explicat cum a ajuns la acest rezultat și fără să fi dat persoanelor interesate ocazia de a‑și exercita dreptul la apărare. Încercarea Consiliului de a minimiza diferențele dintre cele două propuneri prin prezentarea ideii că sistemul adoptat ar ține cont de faptul că doar importurile care depășesc anumite praguri de volum cauzează un prejudiciu ar implica impunerea de taxe antidumping pentru importuri care nu generează prejudicii, ceea ce ar contraveni articolului 1 alineatul (1) din regulamentul de bază. Pe de altă parte, faptul că reclamantele au putut formula câteva observații cu privire la acest sistem, într‑un termen mai scurt decât termenul minim de zece zile prevăzut la articolul 20 alineatul (5) din regulamentul de bază, nu ar putea fi reținut cu privire la acestea și nici nu ar putea remedia insuficiența informațiilor furnizate de Comisie. Astfel, problema dacă termenul acordat de Comisie era adecvat pentru respectarea dreptului la apărare al reclamantelor ar trebui apreciată ținând seama de întinderea schimbării în metoda adoptată de Comisie, precum și de lipsa de informații sau de explicații cu privire la noua apreciere juridică și de fapt. În acest sens, reclamantele subliniază că, întrucât instituțiile nu oferă explicații adecvate cu privire la metoda și la aprecierea faptelor pe care le întreprind, împrejurarea că au putut formula câteva comentarii are o valoare limitată și nu presupune că au fost respectate cerințele prevăzute la articolul 20 din regulamentul de bază, principiile generale de drept comunitar sau dreptul OMC. În plus, însăși Comisia ar fi adoptat un calendar foarte restrictiv, ceea ce ar fi exclus orice extindere a termenului acordat pentru formularea de comentarii cu privire la documentul adițional de informare finală. Mai mult, discuțiile care au durat mai multe luni ar fi privit sistemul de taxe diferite, iar nu sistemul adoptat în final. Reclamantele apreciază că, din cauza lipsurilor din documentul adițional de informare finală și a termenului insuficient alocat, nu au avut posibilitatea de a prezenta Comisiei motivele pentru care abordarea adoptată era nepotrivită sau neîntemeiată și nici nu au putut prezenta punctul lor de vedere cu privire la metoda sau la datele cifrice care susțineau propunerea conținută în acest document. Astfel, instituțiile ar fi încălcat articolul 20 din regulamentul de bază pentru că au omis să comunice reclamantelor faptele și motivele principale care au stat la baza regulamentului atacat. În sfârșit, reclamantele adaugă că, dacă ar fi avut posibilitatea în mod adecvat să formuleze comentarii cu privire la documentul adițional de informare finală, ar fi susținut, în primul rând, că sistemul propus echivala cu o încălcare a articolului 1 alineatul (1) din regulamentul de bază, în măsura în care conduce la impunerea de taxe antidumping asupra unor importuri care nu generează prejudicii, și, în al doilea rând, că o marjă individuală de prejudiciu ar fi trebuit calculată pentru fiecare dintre ele și, în al treilea rând, că ultima propunere a Comisiei era nerezonabilă și neîntemeiată, în măsura în care analiza revizuită a situației de fapt, care nu ar fi fost explicată sau justificată, avusese „efectul pervers” de a inversa sarcina respectivă a măsurilor antidumping între China și Vietnam. Consiliul arată că atât sistemul taxelor diferite, cât și metoda utilizată în final se bazează pe ideea că, în speță, doar importurile care depășeau un anumit volum generau un prejudiciu important și că această circumstanță ar fi trebuit să fie avută în vedere în metoda reținută pentru stabilirea procentelor taxelor definitive. Aceasta nu ar reprezenta decât maniera de luare în calcul a acestei circumstanțe care ar fi diferită în funcție de metoda de calcul a taxelor definitive aleasă în cele din urmă. Consiliul subliniază că, prin adoptarea documentului adițional de informare finală, Comisia nu a recurs la „valoarea neprejudiciabilă” pe care reclamantele susțin că nu au putut‑o calcula având în vedere elementele care le‑au fost comunicate. Dimpotrivă, elementul cantitativ al dumpingului, adică volumul importurilor care fac obiectul unui dumping, a rămas elementul esențial al noii metode, de vreme ce orice trimitere la valoarea importurilor pentru un anumit an putea fi calculată pe baza elementelor incluse la punctele 157 și 159 din documentul de informare finală. De asemenea, expunerea metodei conform căreia impactul economic al volumului importurilor lipsite de efect prejudiciabil a fost luat în considerare pentru stabilirea nivelului de eliminare a prejudiciului (a se vedea punctul 29 de mai sus) ar fi permis reclamantelor să prezinte observații detaliate pe această temă în scrisoarea transmisă pe cale electronică la 2 august 2006. Dacă reclamantele aveau nevoie de mai multe informații pentru a‑și exercita drepturile, ar fi trebuit să depună o cerere exactă în acest sens. Consiliul, susținut de CEC, respinge și încălcarea dreptului la apărare invocată din cauza faptului că reclamantele nu ar fi dispus decât de cinci zile pentru a‑și susține poziția cu privire la documentul adițional de informare finală. Întrucât, în primul rând, reclamantele nu ar fi formulat observații cu privire la documentul adițional de informare finală și nici o cerere de prelungire a termenului alocat în acest sens, în al doilea rând, procedura se afla deja într‑o etapă foarte avansată și, în al treilea rând, luarea în considerare a elementului cantitativ al dumpingului fusese dezbătută în cursul mai multor luni, termenul în cauză ar fi trebuit considerat suficient. În orice caz, reclamantele nu ar fi demonstrat că s‑au aflat în imposibilitatea de a‑și apăra interesele din cauza acestui termen, de vreme ce ar fi depus observații detaliate pe această temă fără ca cererea să menționeze alte elemente pe care acestea le‑ar fi putut prezenta. Consiliul apreciază că, în aceste condiții, nu este necesar să se comenteze pe marginea argumentelor pe care reclamantele le‑ar fi adus, dacă le‑ar fi fost acordat un termen mai lung. În ceea ce privește, în sfârșit, argumentele referitoare la legalitatea sistemului adoptat în final din perspectiva articolului 1 alineatul (1) din regulamentul de bază, Consiliul susține că trebuie ignorate, prezentul motiv referindu‑se doar la încălcarea dreptului la apărare al reclamantelor. Aprecierea Tribunalului Prin intermediul celui de al șaselea motiv, în primul rând, reclamantele susțin că instituțiile au încălcat articolul 20 din regulamentul de bază, întrucât, pe de o parte, Comisia nu a comunicat elementele pe care și‑a întemeiat calculele efectuate în documentul adițional de informare finală și, pe de altă parte, nu le‑a acordat un termen suficient și conform cu alineatul (5) al aceluiași articol pentru a prezenta observații complete cu privire la noua sa abordare. În al doilea rând, reclamantele susțin că instituțiile nu au prezentat nici în documentul de informare finală, nici în documentul adițional de informare finală, nici în regulamentul atacat motivele care justificau metoda pusă în aplicare pentru a ține seama de existența unui volum al importurilor care nu cauza prejudicii și care consta în diminuarea marjei de prejudiciu în locul exonerării importurilor neprejudiciabile de impunerea taxelor antidumping. Aceste circumstanțe constituiau o încălcare a dreptului la apărare al reclamantelor, precum și o nemotivare. Cu titlu introductiv, trebuie arătat că articolul 20 din regulamentul de bază prevede modalitățile de exercitare a dreptului părților interesate, în special exportatori, de a fi audiate, care constituie unul dintre drepturile fundamentale recunoscute de ordinea juridică comunitară și implică dreptul de a fi informat asupra faptelor și a motivelor principale pe baza cărora se are în vedere recomandarea instituirii taxelor antidumping definitive (a se vedea în acest sens Hotărârea Al‑Jubail Fertilizer/Consiliul, punctul 108 de mai sus, punctul 15, și Hotărârea Champion Stationery și alții/Consiliul, punctul 108 de mai sus, punctul 55). În aceste condiții, argumentele reclamantelor referitoare la încălcarea articolului 20 din regulamentul de bază trebuie interpretate în sensul unei trimiteri la o încălcare a dreptului lor la apărare, astfel cum este consacrat de ordinea juridică comunitară, inclusiv de această dispoziție (a se vedea în acest sens Hotărârea Kundan și Tata/Consiliul, punctul 108 de mai sus, punctul 131). În acest sens, trebuie amintit că, în conformitate cu jurisprudența citată la punctul 108 de mai sus, întreprinderile vizate de o anchetă care precede adoptarea unei reglementări antidumping trebuie să aibă posibilitatea, în cursul procedurii administrative, să își prezinte în mod util punctul de vedere cu privire la realitatea și la pertinența faptelor și ale circumstanțelor susținute și cu privire la elementele de probă reținute de Comisie în sprijinul aprecierii sale în ceea ce privește existența unei practici de dumping și a unui prejudiciu care ar rezulta din aceasta. Trebuie deopotrivă subliniat că, în acest context, caracterul incomplet al informării finale determină nelegalitatea unei reglementări ce instituie taxe antidumping definitive numai în cazul în care, din cauza acestei omisiuni, părțile interesate nu au avut posibilitatea de a‑și apăra în mod util interesele. Această situație se regăsește în special în cazul în care omisiunea privește fapte sau considerații diferite de cele utilizate pentru măsurile provizorii, cărora trebuie să li se acorde o atenție deosebită în informarea finală, în temeiul articolului 20 alineatul (2) din regulamentul de bază. De asemenea, această situație se regăsește, pentru identitate de motive, în cazul în care omisiunea privește fapte sau considerații diferite de cele pe care se întemeiază o decizie adoptată de Comisie sau de Consiliu ulterior comunicării documentului de informare finală, astfel cum rezultă din articolul 20 alineatul (4) ultima teză din regulamentul de bază. În speță, astfel cum s‑a arătat la punctele 25-27 de mai sus, Comisia a preconizat încă de la început, în documentul de informare finală, un sistem de taxe diferite, întemeiat pe faptul că doar importurile a mai mult de 140 de milioane de perechi de încălțăminte pe an cauzau un prejudiciu în sensul articolului 3 din regulamentul de bază. Această apreciere se întemeia pe existența unui regim de contingente cantitative până la 1 ianuarie 2005, care ar fi împiedicat un astfel de prejudiciu, precum și pe un calcul al cantităților care ar fi fost importate din China în 2005. Conform acestei propuneri, o taxă antidumping definitivă trebuia aplicată importurilor originare din China mai mari de 140 de milioane de perechi de încălțăminte pe an. Această taxă era egală cu marja de subcotare a prețurilor de referință, respectiv 23 %. Totuși, astfel cum s‑a arătat la punctele 29 și 30 de mai sus, în cadrul documentului adițional de informare finală, Comisia și‑a modificat propunerea cu privire la forma taxelor necesară pentru eliminarea prejudiciului. Această nouă abordare se întemeia și pe existența unui volum al importurilor care nu cauzează prejudicii în sensul articolului 3 din regulamentul de bază. În același timp, conform documentului adițional de informare finală, atât metoda de calcul al acestui volum al importurilor neprejudiciabil, cât și impactul acestui volum asupra formei taxelor definitive propuse erau diferite de cele evocate în documentul de informare finală. În special, în documentul adițional de informare finală, în primul rând, Comisia a reamintit că marja de subcotare a prețurilor de referință pentru importurile originare din China se ridica la 23 %. În al doilea rând, Comisia a stabilit că volumul importurilor originare din această țară în cursul perioadei de anchetă se ridica la 38 % din importurile originare din cele două țări vizate. Procentul respectiv, aplicat tuturor importurilor originare din China și din Vietnam în 2003 (109 milioane de perechi de încălțăminte), corespundea unui număr de aproximativ 41,5 milioane de perechi de încălțăminte, volum despre care s‑a considerat că nu cauzează un prejudiciu industriei comunitare. În al treilea rând, Comisia a apreciat că acest volum reprezenta 28,26 % din importurile originare din China în 2005. În sfârșit, în al patrulea rând, aceasta a redus marja de prejudiciu stabilită inițial (23 %) la 28,26 %, ceea ce a condus la o marjă de prejudiciu „ponderată” de 16,5 %. Din cele prezentate mai sus rezultă următoarele diferențe între metoda prezentată în documentul de informare finală și cea prezentată în documentul adițional de informare finală. În primul rând, în loc să stabilească volumul anual al importurilor neprejudiciabil la nivelul importurilor originare din China în 2005, Comisia a stabilit acest volum anual prin înmulțirea celor 109 milioane de perechi de încălțăminte importate în 2003 cu 38 %. Este vorba despre procentul pe care îl reprezentau importurile originare din această țară din ansamblul importurilor originare din cele două țări vizate în cursul perioadei de anchetă. În al doilea rând, în loc să scutească acest volum anual, calificat drept neprejudiciabil la punctele 278-280 din documentul adițional de informare finală, de aplicarea unei taxe antidumping, Comisia a ales să țină seama de acest volum prin diminuarea nivelului de eliminare a prejudiciului și prin aplicarea taxelor antidumping începând cu prima pereche importată. În acest sens, trebuie constatat că modificarea de către Comisie a propriei analize ca urmare a comentariilor formulate de părțile interesate cu privire la documentul de informare finală nu constituie, în sine, o încălcare a dreptului la apărare. Astfel, după cum rezultă din articolul 20 alineatul (4) ultima teză din regulamentul de bază, documentul de informare finală nu interzice nicio decizie ulterioară a Comisiei sau a Consiliului. Această dispoziție se limitează la a impune Comisiei obligația de a comunica, în cel mai scurt timp posibil, faptele și considerațiile diferite de cele pe care se baza abordarea sa inițială cuprinsă în documentul de informare finală. Într‑adevăr, prin intermediul acestei expuneri, persoanele interesate sunt în măsură să înțeleagă motivele care au condus instituțiile la adoptarea unei poziții diferite. Prin urmare, pentru a stabili dacă drepturile reclamantelor prevăzute la articolul 20 alineatul (4) ultima teză din regulamentul de bază au fost respectate de Comisie, trebuie de asemenea să se verifice dacă li s‑au comunicat de către Comisie faptele și considerațiile reținute în urma noii analize cu privire la prejudiciul și la forma măsurilor necesare pentru a‑l elimina, în măsura în care acestea sunt diferite de cele reținute în documentul de informare finală (a se vedea punctul 133 de mai sus). În acest sens, în documentul adițional de informare finală, Comisia a arătat de la bun început că noua sa propunere permitea să nu se efectueze distincții între diferitele categorii de importatori. În ceea ce privește, în continuare, elementele pe baza cărora Comisia a efectuat ajustarea marjei de prejudiciu de la 23 % la 16,5 %, reclamantele susțin în mod greșit că nu au avut acces la acestea. Astfel, metoda descrisă la punctul 136 de mai sus referitoare la ajustarea marjei de prejudiciu prin luarea în considerare a unui volum al importurilor neprejudiciabil figurează în documentul adițional de informare finală. Este adevărat că acest document nu oferă informații cu privire la volumul exact al importurilor originare din China în 2005, care ar permite verificarea corespondenței cu realitatea a pragului de 28,26 %. Totuși, având în vedere că, în opinia Comisiei, cele 41,5 milioane de perechi de încălțăminte reprezintă 28,26 % din totalitatea importurilor originare din China în 2005, se poate deduce că aceste importuri s‑au ridicat la 146,85 milioane de perechi de încălțăminte. De altfel, acest calcul a fost reluat de însăși reclamante în scrisoarea transmisă pe cale electronică la 2 august 2006 (a se vedea punctul 31 de mai sus). Din considerațiile precedente rezultă că reclamantelor le‑a fost comunicat de către Comisie raționamentul pe care l‑a urmat pentru a calcula marja de prejudiciu ținând seama de un volum neprejudiciabil al importurilor. Comisia a prezentat totodată toate datele cifrice pe care le‑a considerat pertinente în acest sens, astfel încât dreptul la apărare al reclamantelor nu a fost încălcat în această privință. De asemenea, trebuie subliniat, în mod similar Consiliului (a se vedea punctul 127 de mai sus), că motivul formulat de reclamante, astfel cum a fost dezvoltat în cererile introductive, este întemeiat pe încălcarea dreptului lor la apărare, iar nu pe articolul 1 alineatul (1) din regulamentul de bază. Rezultă astfel că problema dacă sistemul adoptat în regulamentul atacat este compatibil cu articolul 1 alineatul (1) din regulamentul de bază, prin faptul că ar impune taxe antidumping în cazul unor importuri inferioare pragului anual despre care se considerase că nu cauza prejudicii, nu a fost supusă propriu‑zis controlului Tribunalului. În ceea ce privește termenul acordat, părțile sunt de acord cu privire la faptul că acesta ar fi expirat la 2 august 2006. Prin faptul că a acordat reclamantelor un termen mai mic de zece zile pentru a prezenta comentarii pe marginea documentului adițional de informare finală, Comisia a încălcat articolul 20 alineatul (5) din regulamentul de bază (Hotărârea Champion Stationery și alții/Consiliul, punctul 108 de mai sus, punctul 80). Totuși, această circumstanță nu ar putea, în sine, să conducă la anularea regulamentului atacat. Astfel, mai trebuie stabilit că acordarea unui termen mai scurt decât cel legal a fost de natură să afecteze în mod concret dreptul acestora la apărare în cadrul procedurii în discuție (Hotărârea Tribunalului din 28 octombrie 2004, Shanghai Teraoka Electronic/Consiliul, T‑35/01, Rec., p. II‑3663, punctul 331). În această privință, trebuie arătat că, în scrisoarea transmisă pe cale electronică la 2 august 2006, reclamantele au amintit calculele Comisiei și că au prezentat un calcul alternativ care ar fi condus la un rezultat diferit și, în opinia lor, echitabil. Prin urmare, reclamantele au înțeles raționamentul Comisiei și au fost în măsură să îi propună o altă abordare. În plus, reclamantele nu au explicat motivul pentru care nu au fost în măsură să susțină o încălcare a articolului 1 alineatul (1) din regulamentul de bază în termenul care le‑a fost acordat de Comisie. În aceste condiții, trebuie constatat că reclamantele au fost în măsură să își susțină în mod util punctul de vedere. Din aceasta rezultă că dreptul la apărare al reclamantelor nu a fost încălcat. Pentru identitate de motive, trebuie respinsă argumentația reclamantelor întemeiată pe nemotivarea metodei aplicate pentru calcularea nivelului de eliminare a prejudiciului. Astfel, motivarea regulamentului atacat trebuie apreciată având în vedere în special informațiile care au fost comunicate reclamantelor și observațiile pe care acestea le‑au depus în cursul procedurii administrative (Hotărârea Tribunalului din 15 decembrie 1999, Petrotub și Republica/Consiliul, T‑33/98 și T‑34/98, Rec., p. II‑3837, punctul 107). În speță, astfel cum s‑a arătat la punctul 36 de mai sus, considerentele (296)-(301) ale regulamentului atacat conțin aprecieri care au condus Consiliul la adoptarea sistemului ce a fost pus în aplicare în cele din urmă. În consecință, întrucât Comisia a comunicat reclamantelor raționamentul pe care l‑a urmat pentru calcularea marjei de prejudiciu cu luarea în considerare a unui volum neprejudiciabil de importuri și întrucât le‑a prezentat acestora și ansamblul datelor cifrice pe care le‑a considerat pertinente în acest sens (a se vedea punctele 140-142 de mai sus), trebuie concluzionat că regulamentul atacat este motivat corespunzător cerințelor legale. Prin urmare, al șaselea motiv trebuie respins. Cu privire la al șaptelea motiv, întemeiat pe o eroare de drept și pe o eroare vădită de apreciere în ceea ce privește prejudiciul suferit de industria comunitară Argumentele părților Reclamantele apreciază că decizia privind prejudiciul nu este întemeiată pe o perioadă suficient de lungă de importuri normale și, prin urmare, nu se bazează pe date fiabile și obiective. Astfel, având în vedere că perioada de anchetă este cuprinsă între 1 aprilie 2004 și 31 martie 2005, Comisia ar fi ajuns la convingerea că creșterea importurilor după expirarea regimului de contingente a avut un efect prejudiciabil deosebit de sensibil pentru industria comunitară, ținând seama doar de primul trimestru din 2005. Semnele vădite ale existenței unui prejudiciu important în 2004 la care face trimitere Comisia la punctul 277 din noul titlu H din documentul adițional de informare finală nu ar avea semnificația că în 2004 s‑a produs efectiv un prejudiciu important. Absența unui prejudiciu important în 2004 ar fi coroborată cu faptul că creșterea importurilor din acel an a fost mică în raport cu 2003 și ar fi confirmată de punctul 285 din documentul de informare finală. Or, primele trei luni din 2005 ar constitui perioada inițială de deschidere a unei piețe care, pentru mai mult de 12 ani, a făcut obiectul aplicării unui regim strict de contingente cantitative. Astfel cum a arătat Comisia în documentul de informare finală, această perioadă care a urmat expirării regimului de contingente ar fi fost denaturată în mod artificial prin atingeri în legătură cu acest eveniment. Prin urmare, regulamentul atacat s‑ar fi întemeiat pe informații referitoare la o perioadă scurtă care nu putea furniza elemente fiabile cu privire la eliminarea contingentelor. Ar rezulta, astfel, încălcarea de către Consiliu a articolului 3 alineatul (2) din regulamentul de bază. În plus, nimic nu ar dovedi analizarea de către Comisie a factorilor de prejudiciu pentru întreaga perioadă examinată. În sfârșit, reclamantele amintesc că regimul de contingente nu era destinat să remedieze consecințele importurilor care făceau obiectul unui dumping. Consiliul, susținut de Comisie, de CEC și de producătorii italieni, contestă temeinicia argumentelor reclamantelor. Aprecierea Tribunalului În primul rând, trebuie subliniat că instituirea taxelor antidumping nu constituie o sancțiune a unui comportament anterior, ci o măsură de apărare și de protecție împotriva concurenței neloiale rezultate din practicile de dumping. Astfel, ancheta trebuie să se desfășoare pe baza unor informații cât mai actualizate posibil, pentru a putea stabili taxe antidumping adecvate pentru protejarea industriei comunitare împotriva practicilor de dumping (Hotărârea Industrie des poudres sphériques/Consiliul, punctul 108 de mai sus, punctele 91 și 92, și Hotărârea Tribunalului din 14 noiembrie 2006, Nanjing Metalink/Consiliul, T‑138/02, Rec., p. II‑4347, punctul 60). Astfel, în cazul în care instituțiile constată că importurile unui anumit produs, care până atunci a făcut obiectul unor restricții cantitative, cresc după expirarea restricțiilor respective, acestea pot ține seama de creșterea menționată pentru aprecierea prejudiciului suferit de industria comunitară. În al doilea rând, aprecierea Comisiei prezentată la punctul 283 din documentul de informare finală, conform căreia volumul de produse importate a crescut după expirarea regimului de contingente, nu demonstrează că instituțiile s‑au bazat doar pe acest element cantitativ pentru a adopta o concluzie în sensul existenței unui prejudiciu. În sfârșit, astfel cum rezultă din considerentele (162), (168)-(170), (187)-(206) și (216)-(240) ale regulamentului atacat, în ceea ce privește prejudiciul și legătura de cauzalitate, instituțiile au ținut seama de mai mulți factori referitori nu numai la ultimul trimestru din perioada de anchetă, ci și la perioada examinată. Rezultă astfel că al șaptelea motiv trebuie respins. Având în vedere cele de mai sus, acțiunile trebuie respinse în totalitate. Cu privire la cheltuielile de judecată Potrivit articolului 87 alineatul (2) din Regulamentul de procedură, partea care cade în pretenții este obligată, la cerere, la plata cheltuielilor de judecată. Întrucât reclamantele au căzut în pretenții, se impune obligarea acestora la plata cheltuielilor de judecată, conform concluziilor Consiliului. Potrivit articolului 87 alineatul (4) din Regulamentul de procedură, Comisia, CEC și producătorii italieni suportă propriile cheltuieli de judecată. Pentru aceste motive, TRIBUNALUL (Camera a opta) declară și hotărăște: 1) Respinge acțiunile. 2) Zhejiang Aokang Shoes Co., Ltd și Wenzhou Taima Shoes Co., Ltd suportă propriile cheltuieli de judecată, precum și pe cele efectuate de Consiliul Uniunii Europene. 3) Comisia Europeană, Confédération européenne de l’industrie de la chaussure (CEC), BA.LA. di Lanciotti Vittorio & C. Sas și celelalte șaisprezece interveniente ale căror denumiri figurează în anexă suportă propriile cheltuieli de judecată. Martins Ribeiro Papasavvas Dittrich Pronunțată astfel în ședință publică la Luxemburg, la 4 martie 2010. Semnături Anexă Calzaturificio Elisabet Srl, cu sediul în Monte Urano (Italia), Calzaturificio Iacovelli di Iacovelli Giuseppe & C. Snc, cu sediul în Monte Urano, Calzaturificio Leopamy Srl, cu sediul în Monte Urano, Calzaturificio Lunella Srl, cu sediul în Monte Urano, Calzaturificio Mia Shoe Snc di Gattafoni Carlo & C., cu sediul în Monte Urano, Calzaturificio Primitempi di Monaldi Geri, cu sediul în Monte Urano, Calzaturificio R.G. di Rossi & Galiè Srl, cu sediul în Monte Urano, Calz. S.G. di Seghetta Giampiero e Sergio Snc, cu sediul în Monte Urano, Carim Srl, cu sediul în Monte Urano, Florens Shoes SpA, cu sediul în Monte Urano, Gattafoni Shoe Snc di Gattafoni Giampaolo & C., cu sediul în Monte Urano, Grif Srl, cu sediul în Monte Urano, Missouri Srl, cu sediul în Monte Urano, New Swing Srl, cu sediul în Monte Urano, Podosan Medical Shoes di Cirilli Michela, cu sediul în Monte Urano, Viviane Sas, cu sediul în Monte Urano. Cuprins Cadrul juridic Istoricul cauzei și regulamentul atacat Procedura și concluziile părților În drept Cu privire la primele trei motive, precum și la al cincilea motiv, întemeiate pe încălcarea articolului 2 alineatul (7) literele (b) și (c) și a articolului 9 alineatul (5) din regulamentul de bază, pe încălcarea principiului egalității de tratament și a principiului protecției încrederii legitime, precum și pe un calcul eronat al marjei de dumping a reclamanților Argumentele părților Aprecierea Tribunalului Cu privire la al patrulea motiv, întemeiat pe încălcarea dreptului la apărare, a obligației de motivare și a dreptului la o protecție jurisdicțională efectivă Argumentele părților Aprecierea Tribunalului Cu privire la al șaselea motiv, întemeiat pe încălcarea articolului 20 din regulamentul de bază, pe încălcarea dreptului la apărare și pe nemotivare Argumentele părților Aprecierea Tribunalului Cu privire la al șaptelea motiv, întemeiat pe o eroare de drept și pe o eroare vădită de apreciere în ceea ce privește prejudiciul suferit de industria comunitară Argumentele părților Aprecierea Tribunalului Cu privire la cheltuielile de judecată * Limba de procedură: engleza.

62009CJ0354

de

Das Vorabentscheidungsersuchen betrifft die Auslegung von Art. 33 der Verordnung (EWG) Nr. 2913/92 des Rates vom 12. Oktober 1992 zur Festlegung des Zollkodex der Gemeinschaften (ABl. L 302, S. 1, im Folgenden: Zollkodex). Es ergeht im Rahmen eines Rechtsstreits der Gaston Schul BV (im Folgenden: Gaston Schul) gegen den Staatssecretaris van Financiën, in dem es um eine Maßnahme der Nacherhebung einer Zollschuld geht. Rechtlicher Rahmen Unionsrecht Art. 29 Abs. 1 des Zollkodex bestimmt: „Der Zollwert eingeführter Waren ist der Transaktionswert, das heißt der für die Waren bei einem Verkauf zur Ausfuhr in das Zollgebiet der Gemeinschaft tatsächlich gezahlte oder zu zahlende Preis, gegebenenfalls nach Berichtigung gemäß den Artikeln 32 und 33 … …“ Art. 33 des Zollkodex lautet: „Die nachstehenden Aufwendungen oder Kosten werden nicht in den Zollwert einbezogen, vorausgesetzt, dass sie getrennt von dem für die eingeführten Waren tatsächlich gezahlten oder zu zahlenden Preis ausgewiesen werden: a)      Beförderungskosten für die Waren nach deren Ankunft am Ort des Verbringens in das Zollgebiet der Gemeinschaft; b)      Zahlungen für den Bau, die Errichtung, die Montage, die Instandhaltung oder die technische Unterstützung, sofern diese Tätigkeiten an den eingeführten Waren, wie Industrieanlagen, Maschinen oder Ausrüstungen, nach der Einfuhr vorgenommen werden; c)      Zinsen, die im Rahmen einer vom Käufer abgeschlossenen Finanzierungsvereinbarung in Bezug auf den Kauf eingeführter Waren zu zahlen sind, unabhängig davon, ob der Kredit vom Verkäufer, von einer Bank oder von einer anderen Person zur Verfügung gestellt worden ist, vorausgesetzt, dass die Finanzierungsvereinbarung schriftlich abgeschlossen worden ist und der Käufer auf Verlangen nachweist, dass –        solche Waren tatsächlich zu dem Preis verkauft werden, der als tatsächlich gezahlter oder zu zahlender Preis angemeldet worden ist, und –        der geltend gemachte Zinssatz nicht höher ist als der übliche Zinssatz für derartige Geschäfte in dem Land und in dem Zeitpunkt, in dem der Kredit zur Verfügung gestellt wurde; d)      Kosten für das Recht auf Vervielfältigung der eingeführten Waren in der Gemeinschaft; e)      Einkaufsprovisionen; f)      Einfuhrabgaben und andere in der Gemeinschaft aufgrund der Einfuhr oder des Verkaufs der Waren zu zahlende Abgaben.“ Art. 220 Abs. 1 des Zollkodex sieht vor: „Ist der einer Zollschuld entsprechende Abgabenbetrag nicht nach den Artikeln 218 und 219 buchmäßig erfasst oder mit einem geringeren als dem gesetzlich geschuldeten Betrag buchmäßig erfasst worden, so hat die buchmäßige Erfassung des zu erhebenden Betrags oder des nachzuerhebenden Restbetrags innerhalb von zwei Tagen nach dem Tag zu erfolgen, an dem die Zollbehörden diesen Umstand feststellen und in der Lage sind, den gesetzlich geschuldeten Betrag zu berechnen sowie den Zollschuldner zu bestimmen (nachträgliche buchmäßige Erfassung). Diese Frist kann nach Artikel 219 verlängert werden.“ Ausgangsverfahren und Vorlagefrage Gaston Schul meldete als Zollspedition bei den niederländischen Behörden von 1998 bis 2000 mehrmals Fischerzeugnisse zum zollrechtlich freien Verkehr an. Diese Anmeldungen erfolgten im eigenen Namen im Auftrag eines isländischen Spediteurs, der wiederum im Auftrag eines isländischen Exporteurs tätig war. Zusammen mit diesen Anmeldungen wurden Anträge auf Anwendung eines Präferenzzollsatzes von 0 % wegen des EWR‑Ursprungs der Waren gestellt. Gaston Schul fügte die Kopien der vom isländischen Exporteur ausgestellten Rechnungen bei, auf denen als Lieferbedingung DDP („Delivered Duty Paid“) vermerkt war und die folgenden Text enthielten: „Der Exporteur der von diesem Dokument erfassten Waren … erklärt, dass, wenn nicht eindeutig etwas anderes angegeben ist, die Waren EWR‑Präferenzursprung haben.“ Die Lieferbedingung DDP war auch auf den Zollanmeldungen vermerkt. Bei einer Untersuchung des Ursprungs der betreffenden Waren wurde später entdeckt, dass diese in Wirklichkeit aus Drittländern stammten und dass somit der Präferenzsatz zu Unrecht angewandt worden war. Der Staatssecretaris van Financiën erhob daher die Zölle nach und forderte Gaston Schul mit Abgabenbescheiden vom 7., 11. und 28. Juni 2001 auf, diese Abgaben zu entrichten. Die Verwaltung berechnete den Betrag der zu erhebenden Abgaben unter Zugrundelegung des Transaktionspreises, wie er in den Einfuhranmeldungen angegeben war, als Zollwert der Waren, ohne den Betrag der zu erhebenden Zölle abzuziehen. Der Staatssecretaris van Financiën wies den Einspruch zurück, mit dem Gaston Schul ihre Schuld dadurch zu verringern suchte, dass sie beantragte, den Betrag der nachträglich berechneten Zollschuld vom vertraglich vereinbarten Preis abzuziehen. Die Rechtbank te Haarlem erklärte die Klage gegen die Zurückweisung dieses Einspruchs für unbegründet. Nachdem das Urteil dieses Gerichts in der Rechtsmittelinstanz bestätigt worden war, legte Gaston Schul Kassationsbeschwerde an den Hoge Raad der Nederlanden ein. Das vorlegende Gericht stellt zunächst fest, dass im Ausgangsverfahren Verkäufer und Käufer vereinbart hätten, dass die Einfuhrabgaben zulasten des Verkäufers gingen. Bei Vertragsschluss hätten sie sich jedoch im Irrtum in Bezug auf den Ursprung der Waren und infolgedessen den Betrag der gesetzlichen Zollschuld befunden. Das vorlegende Gericht hält für die Entscheidung des bei ihm anhängigen Rechtsstreits die Frage für wesentlich, ob unter Umständen wie denen des Ausgangsverfahrens den Anforderungen von Art. 33 des Zollkodex genügt worden sei. Hierfür bezieht sich der Hoge Raad der Nederlanden zum einen auf das Gutachten 3.1, „Bedeutung des Begriffs ‚getrennt ausgewiesen‘ in der erläuternden Anmerkung zu Art. 1 des Abkommens: Zölle und Abgaben des Einfuhrlandes“ des Technischen Ausschusses „Zollwert“ der Weltzollorganisation und zum anderen auf den Kommentar Nr. 5 des Zollkodex‑Ausschusses „Zollwert“ (im Folgenden: Kommentar Nr. 5). Bei der Prüfung der Frage, ob, wenn der gezahlte oder zu zahlende Preis einen den Zöllen und Abgaben des Einfuhrlandes entsprechenden Betrag enthält, diese Zölle und Abgaben abzuziehen sind, wenn sie in der Rechnung nicht getrennt ausgewiesen sind und wenn der Importeur auch sonst keinen entsprechenden Abzug beantragt hat, ist dieser Technische Ausschuss zu dem Ergebnis gelangt: „Da die Zölle und Abgaben des Einfuhrlandes ihrer Natur nach vom tatsächlich gezahlten oder zu zahlenden Preis getrennt ausweisbar sind, gehören diese Zölle und Abgaben nicht zum Zollwert.“ Ferner heißt es in den Nrn. 8 bis 10 des Kommentars Nr. 5: „8.      Der Technische Ausschuss ‚Zollwert‘ der Weltzollorganisation hat in einem Gutachten Leitlinien über die Bedeutung des Begriffs ‚getrennt ausgewiesen‘ im Zusammenhang mit Zöllen und anderen aufgrund der Einfuhr oder des Verkaufs von Waren zu zahlenden Abgaben erstellt. Danach gehören Zölle und Abgaben des Einfuhrlandes nicht zum Zollwert, da sie bereits ihrer Natur nach vom tatsächlich gezahlten oder zu zahlenden Preis getrennt ausweisbar sind. Diese sind in der Tat Gegenstand amtlicher Ausschreibungen. 9.      In diesem Zusammenhang hat der Begriff ‚getrennt ausgewiesen‘ im Ergebnis die gleiche Bedeutung wie der Begriff ‚getrennt ausweisbar‘. Der Sachverhalt, auf dem das Gutachten basiert, führt aus, dass die Zölle bzw. Abgaben nicht getrennt auf der Rechnung erscheinen. Es ist jedoch im Zusammenhang mit diesem Gutachten offensichtlich davon auszugehen, dass irgendein deutlicher Hinweis auf der Rechnung oder einem anderen Begleitdokument vorliegt, dass der gezahlte oder zu zahlende Preis diese Aufwendungen enthält. 10.      Gemäß vorstehendem Absatz 4 ist der vom Zollwert auszuschließende Betrag in der DV1‑Anmeldung anzugeben.“ Das vorlegende Gericht ist der Ansicht, dass die in Randnr. 16 des vorliegenden Urteils erwähnten Dokumente nicht für die Feststellung ausreichten, dass in einer Situation wie der des Ausgangsverfahrens die in Art. 33 des Zollkodex aufgestellten Voraussetzungen erfüllt seien. Für die Nichteinbeziehung der Einfuhrabgaben in den Zollwert spreche, dass nach Nr. 9 des Kommentars Nr. 5 der Zollkodex nicht verlange, dass der Betrag dieser Abgaben in der Rechnung ausdrücklich angegeben sei. Es reiche aus, wenn auf der Rechnung oder einem anderen Begleitdokument deutlich vermerkt sei, dass diese Abgaben im Preis enthalten seien. Selbst wenn der Verkäufer und der Käufer der Ansicht seien, dass für eine bestimmte Einfuhr Zoll zu entrichten sein würde, könne es für sie schwierig sein, den genauen Betrag dieser Zölle im Voraus zu ermitteln, insbesondere dann, wenn Unsicherheit über die Tarifierung der betreffenden Waren bestehe. Ferner würde die Einbeziehung der Einfuhrabgaben in den Zollwert in einer Situation wie der des Ausgangsverfahrens dazu führen, dass Einfuhrabgaben nicht nur vom tatsächlichen wirtschaftlichen Wert der Waren, sondern auch von den Einfuhrabgaben erhoben würden. Für die Nichteinbeziehung der Einfuhrabgaben in den Zollwert spreche dagegen der Umstand, dass es im Licht von Nr. 9 des Kommentars Nr. 5 erheblich erscheine, dass die Vertragsparteien erkennen ließen, dass ihnen bewusst gewesen sei, dass der Preis tatsächlich diese Abgaben abdecken solle. Im vorliegenden Fall hätten die Vertragsparteien eine falsche Vorstellung gehabt, so dass nicht feststehe, zu welchem Preis der Verkäufer dem Verkauf zugestimmt hätte, wenn ihm der Ursprung der Waren bekannt gewesen wäre. Unter diesen Umständen hat der Hoge Raad der Nederlanden das Verfahren ausgesetzt und dem Gerichtshof die folgende Frage zur Vorabentscheidung vorgelegt: Ist bei einer nachträglichen buchmäßigen Erfassung im Sinne von Art. 220 des Zollkodex der Gemeinschaften davon auszugehen, dass die in Art. 33 des Zollkodex aufgestellte Voraussetzung, unter der Einfuhrabgaben nicht in den Zollwert einbezogen werden, erfüllt ist, wenn der Verkäufer und der Käufer der betreffenden Waren die Lieferbedingung „Delivered Duties Paid“ vereinbart haben und dies in der Zollanmeldung angegeben ist, auch wenn sie bei der Ermittlung des Transaktionspreises – zu Unrecht – davon ausgegangen sind, dass bei der Einfuhr der Waren in die Gemeinschaft kein Zoll zu entrichten sein werde, und demzufolge auf der Rechnung und in oder bei der Anmeldung kein Zollbetrag angegeben ist? Zur Vorlagefrage Mit seiner Frage möchte das vorlegende Gericht wissen, ob die Voraussetzungen in Art. 33 des Zollkodex, dass Einfuhrabgaben „getrennt“ von dem für die eingeführten Waren tatsächlich gezahlten oder zu zahlenden Preis „ausgewiesen“ werden müssen, erfüllt ist, wenn die Vertragsparteien vereinbart haben, dass diese Waren DDP geliefert werden und dies in der Zollanmeldung angegeben ist, sie jedoch wegen eines Irrtums über den Präferenzursprung dieser Waren keinen Einfuhrabgabenbetrag angegeben haben. Zur Beantwortung dieser Frage ist die Bedeutung der Voraussetzung in Art. 33 des Zollkodex, wonach die Einfuhrabgaben „getrennt“ von dem für die eingeführten Waren tatsächlich gezahlten oder zu zahlenden Preis „ausgewiesen“ werden müssen, im Hinblick auf die Situation der Vertragsparteien in einem Fall wie demjenigen des Ausgangsverfahrens zu prüfen. Zunächst ist darauf hinzuweisen, dass nach ständiger Rechtsprechung mit der Zollwertregelung der Union ein gerechtes, einheitliches und neutrales System errichtet werden soll, das die Anwendung von willkürlichen oder fiktiven Zollwerten ausschließt (vgl. Urteil vom 19. März 2009, Mitsui & Co. Deutschland, C‑256/07, Slg. 2009, I‑1951, Randnr. 20 und die dort angeführte Rechtsprechung). Nach Art. 29 Abs. 1 des Zollkodex ist der Zollwert eingeführter Waren grundsätzlich ihr Transaktionswert, d. h. der für die Waren bei einem Verkauf zur Ausfuhr in das Zollgebiet der Union tatsächlich gezahlte oder zu zahlende Preis. Ferner muss dieser Wert den tatsächlichen wirtschaftlichen Wert einer eingeführten Ware widerspiegeln und alle Elemente dieser Ware, die einen wirtschaftlichen Wert haben, berücksichtigen (vgl. Urteile vom 16. November 2006, Compaq Computer International Corporation, C‑306/04, Slg. 2006, I‑10991, Randnr. 30, und Mitsui & Co. Deutschland, Randnr. 20). In diesem Kontext lässt es Art. 33 Buchst. f des Zollkodex zu, die in der Europäischen Union anwendbaren Einfuhrabgaben nicht in den Zollwert einzubeziehen, macht diese Nichteinbeziehung jedoch von der Erfüllung der Voraussetzung abhängig, dass die Beträge dieser Abgaben „getrennt“ von dem für die eingeführten Waren tatsächlich gezahlten oder zu zahlenden Preis „ausgewiesen“ werden. Die niederländische Regierung vertritt die Ansicht, dass diese Voraussetzung unter Umständen wie denjenigen des Ausgangsverfahrens nicht erfüllt sei, denn im Licht der verfügbaren Einzelheiten seien die Zollbehörden nicht in der Lage gewesen, die Einfuhrabgaben als getrennt von dem für die eingeführten Waren tatsächlich gezahlten oder zu zahlenden Preis ausgewiesen zu betrachten. Der Gerichtshof habe nämlich in den Urteilen vom 18. April 1991, Brown Boveri (C‑79/89, Slg. 1991, I‑1853), vom 5. Dezember 2002, Overland Footwear (C‑379/00, Slg. 2002, I‑11133), und vom 20. Oktober 2005, Overland Footwear (C‑468/03, Slg. 2005, I‑8937), entschieden, dass Kosten wie Einkaufsprovisionen und Montagekosten nur dann als „getrennt ausgewiesen“ betrachtet werden könnten, wenn sie in der Einfuhranmeldung getrennt von dem für die eingeführten Waren tatsächlich gezahlten oder zu zahlenden Preis aufgeführt seien. Diese Rechtsprechung sei in vollem Umfang übertragbar, wenn es um die Nichteinbeziehung von Einfuhrabgaben in den Zollwert dieser Waren gehe. Da die Vertragsparteien den Betrag der Einfuhrabgaben wegen eines Irrtums über den Präferenzursprung der eingeführten Waren in ihren Rechnungen oder Anmeldungen nicht angegeben hätten, sei die Voraussetzung des Art. 33 des Zollkodex nicht erfüllt. Hierzu ist erstens festzustellen, dass aus der Vorlageentscheidung hervorgeht, dass im Ausgangsverfahren die Vereinbarung zwischen Verkäufer und Käufer, selbst wenn die Vertragsparteien zu Unrecht davon ausgegangen sind, dass keine Einfuhrabgaben geschuldet würden, dahin auszulegen ist, dass nach der DDP‑Klausel die Zölle zulasten des Verkäufers gehen und dass daher Einfuhrabgaben, die gegebenenfalls geschuldet werden, in den für die eingeführten Waren tatsächlich gezahlten oder zu zahlenden Preis einbezogen sind. Diese Auslegung wird dadurch bestätigt, dass, wie sowohl die niederländische Regierung als auch die Europäische Kommission ausgeführt haben, die DDP‑Klausel dem Verkäufer eine maximale Verpflichtung auferlegt, wonach dieser es übernimmt, sämtliche Kosten und Gefahren im Zusammenhang mit der Lieferung der Waren im Einfuhrstaat abzudecken. So übernimmt der Verkäufer insbesondere die Kosten für die zollrechtliche Abfertigung und jeden möglichen Unterschiedsbetrag zwischen dem Betrag der Zölle, die er bei Vertragsschluss als nach den Vorgeschäften geschuldet erachtet, einerseits und dem von den Zollbehörden berechneten Betrag andererseits, ohne vom Käufer im Fall eines Unterschieds einen Preisaufschlag oder eine Ausgleichszahlung verlangen zu können. Zweitens sind nach u. a. den Art. 217 und 220 des Zollkodex die Behörden des Einfuhrstaats für die Berechnung der Einfuhrabgaben verantwortlich. Ist der Transaktionswert in den Einfuhranmeldungen ordnungsgemäß angegeben und ist der anwendbare Zollsatz unter Berücksichtigung des Ursprungs der Waren bestimmbar, so sind diese Behörden in der Lage, den gesetzlich geschuldeten Betrag der Einfuhrabgaben zu berechnen und somit den Wert dieser Abgaben als getrennt und im für die eingeführten Waren tatsächlich gezahlten oder zu zahlenden Preis ausgewiesen zu betrachten. Außerdem werden, wie die Kommission geltend gemacht hat, im Unterschied zu den anderen in Art. 33 des Zollkodex aufgeführten Kosten wie Einkaufsprovisionen oder Montagekosten, deren Anfall und Betrag ausschließlich auf dem Willen der Vertragsparteien beruhen und die die Zollbehörden nur insoweit kennen können, als sie ausdrücklich aus den Einfuhranmeldungen und den beigefügten Schriftstücken hervorgehen, die Einfuhrabgaben zwingend durch den Zolltarif der Union geregelt. Somit ist die Gefahr, dass fiktive oder überhöhte Kosten angemeldet werden, um den Zollwert der eingeführten Waren in betrügerischer Weise zu verringern, in einer Situation wie der des Ausgangsverfahrens ausgeschlossen. Zudem könnte, wenn in einer solchen Situation der Abzug von höheren als ursprünglich vom Verkäufer veranschlagten Einfuhrabgaben, die bei einer Nachprüfung festgesetzt werden, zu einer Verringerung des Zollwerts der eingeführten Waren führt, dieser Wert gleichwohl nicht als willkürlich oder fiktiv betrachtet werden, sondern müsste vielmehr als Niederschlag des tatsächlichen wirtschaftlichen Wertes dieser Waren unter Berücksichtigung der konkreten Rechtsstellung der Vertragsparteien betrachtet werden. Selbst wenn mit der niederländischen Regierung unterstellt wird, dass der Verkäufer, dem bei Abschluss des Vertrags der richtige Betrag der Einfuhrabgaben bekannt sei, sich dafür entschieden hätte, eher den Preis der Waren zu erhöhen als seinen Gewinn zu verringern, hindert ein solcher Umstand nicht daran, dass in einem Fall wie dem des Ausgangsverfahrens sich der Verkäufer verpflichtet hat, die Kosten der zollrechtlichen Abfertigung und die Folgen möglicher tatsächlicher oder rechtlicher Irrtümer, die ihm bei der Veranschlagung der Einfuhrkosten unterlaufen, vollständig zu tragen, ohne vom Käufer einen Preisaufschlag oder eine andere Ausgleichszahlung verlangen zu können. Nach alledem ist auf die vorgelegte Frage zu antworten, dass die in Art. 33 des Zollkodex geregelte Voraussetzung, wonach Einfuhrabgaben „getrennt“ von dem für die eingeführten Waren tatsächlich gezahlten oder zu zahlenden Preis „ausgewiesen“ werden müssen, erfüllt ist, wenn die Vertragsparteien vereinbart haben, dass diese Waren DDP geliefert werden, und dies in der Zollanmeldung angegeben haben, es jedoch wegen eines Irrtums über den Präferenzursprung dieser Waren unterlassen haben, den Betrag der Einfuhrabgaben anzugeben. Kosten Für die Parteien des Ausgangsverfahrens ist das Verfahren ein Zwischenstreit in dem bei dem vorlegenden Gericht anhängigen Rechtsstreit. Die Kostenentscheidung ist daher Sache dieses Gerichts. Die Auslagen anderer Beteiligter für die Abgabe von Erklärungen vor dem Gerichtshof sind nicht erstattungsfähig. Aus diesen Gründen hat der Gerichtshof (Achte Kammer) für Recht erkannt: Die in Art. 33 der Verordnung (EWG) Nr. 2913/92 des Rates vom 12. Oktober 1992 zur Festlegung des Zollkodex der Gemeinschaften geregelte Voraussetzung, wonach Einfuhrabgaben „getrennt“ von dem für die eingeführten Waren tatsächlich gezahlten oder zu zahlenden Preis „ausgewiesen“ werden müssen, ist erfüllt, wenn die Vertragsparteien vereinbart haben, dass diese Waren DDP („Delivered Duty Paid“) geliefert werden und dies in der Zollanmeldung angegeben haben, es jedoch wegen eines Irrtums über den Präferenzursprung dieser Waren unterlassen haben, den Betrag der Einfuhrabgaben anzugeben. Unterschriften * Verfahrenssprache: Niederländisch.

62008CJ0058

pl

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy ważności rozporządzenia (WE) nr 717/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2007 r. w sprawie roamingu w publicznych sieciach telefonii ruchomej wewnątrz Wspólnoty oraz zmieniającego dyrektywę 2002/21/WE (Dz.U. L 171, s. 32). Wniosek ten został złożony w ramach sporu między Vodafone Ltd, Telefónica O2 Europe plc, T‑Mobile International AG oraz Orange Personal Communications Services Ltd, będącymi operatorami publicznych sieci telefonii ruchomej, prowadzącymi działalność w Zjednoczonym Królestwie, w Unii Europejskiej i na innych rynkach międzynarodowych z jednej strony a Secretary of State for Business, Enterprise and Regulatory Reform (sekretarzem stanu w dziedzinie gospodarki, przedsiębiorstw i reformy regulacji) z drugiej strony, w przedmiocie ważności przepisów wykonawczych do rozporządzenia nr 717/2007 ustanowionych przez Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. Ramy prawne Ramy regulacyjne sieci i usług łączności elektronicznej W 2002 r. prawodawca wspólnotowy ustanowił na podstawie art. 95 WE ramy regulacyjne sieci i usług łączności elektronicznej (zwane dalej „ramami regulacyjnymi”) celem objęcia wszelkich sieci i usług związanych z przekazywaniem informacji jednolitymi unormowaniami prawnymi, na które składają się w szczególności dyrektywa 2002/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie wspólnych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej (dyrektywa ramowa) (Dz.U. L 108, s. 33) oraz dyrektywy szczególne. Ramy te ustanawiają mechanizm umożliwiający krajowym organom regulacyjnym nałożenie, w razie braku efektywnej konkurencji na danym rynku, obowiązków prawnych ex ante na przedsiębiorstwa w sektorze łączności elektronicznej określone jako posiadające znaczącą pozycję rynkową po przeprowadzeniu analizy danego rynku. Decyzja 2002/627/WE Na mocy decyzji Komisji 2002/627/WE z dnia 29 lipca 2002 r. ustanawiającej Europejski Organ Nadzoru Sieci i Usług Łączności Elektronicznej (Dz.U. L 200, s. 38) utworzona została grupa doradcza krajowych organów regulacyjnych ds. sieci i usług łączności elektronicznej. Rolą tego organu (zwanego dalej „Europejską Grupą Regulatorów”) jest zgodnie z art. 3 ust. 1 tej decyzji w szczególności służenie Komisji Wspólnot Europejskich radą i pomocą w konsolidowaniu rynku wewnętrznego sieci i usług łączności elektronicznej. Rozporządzenie nr 717/2007 Po podjęciu publicznych konsultacji z zainteresowanymi stronami Komisja przedstawiła w dniu 12 lipca 2006 r. ocenę wpływu wariantów politycznych w odniesieniu do wniosku w sprawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie roamingu w publicznych sieciach telefonii komórkowej wewnątrz Wspólnoty [SEC(2006) 925, zwaną dalej „oceną wpływu”]. Ocena ta stanowiła podstawę wniosku w sprawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie roamingu w publicznych sieciach telefonii ruchomej wewnątrz Wspólnoty oraz zmieniającego dyrektywę 2002/21/WE [COM(2006) 382 wersja ostateczna, zwanego dalej „wnioskiem w sprawie rozporządzenia”], przedstawionego tego samego dnia, prowadzącego do ustanowienia rozporządzenia nr 717/2007 na podstawie art. 95 WE. Rozporządzenie to nakłada na operatorów naziemnych sieci telefonii ruchomej maksymalne opłaty na poziomie hurtowym oraz na poziomie detalicznym za świadczenie usług roamingu w publicznych sieciach telefonii ruchomej w zakresie połączeń głosowych między państwami członkowskimi (zwanymi dalej „usługami roamingu wspólnotowego”). Funkcjonowanie usług roamingu Mając na uwadze w szczególności definicje zawarte w art. 2 rozporządzenia nr 717/2007, funkcjonowanie usług roamingu może zostać opisane w następujący sposób: Usługi roamingu oferowane przez operatorów telefonii ruchomej polegają na możliwości kontynuacji świadczenia usług na rzecz klientów w przypadku przemieszczenia się za granicę, co umożliwia im wykonywanie i odbieranie połączeń w sieciach innych państw członkowskich. Aby móc świadczyć usługi roamingu, operator sieci w państwie macierzystym zawiera szczególne umowy sprzedaży hurtowej z operatorami działającymi w zakresie sieci położonych w innych państwach członkowskich. Lokalny operator w państwie członkowskim, w którym znajduje się klient sieci macierzystej, który to operator zawarł tego rodzaju umowę z operatorem sieci macierzystej umożliwia klientowi połączenie. Usługa świadczona przez sieć odwiedzaną na rzecz sieci macierzystej stanowi „usługę roamingu na poziomie hurtowym”. Operator macierzysty jest przedsiębiorstwem świadczącym na rzecz klienta korzystającego z roamingu usługi telefonii ruchomej w naziemnej sieci publicznej za pomocą własnej sieci lub jako operator wirtualnej sieci telefonii ruchomej, czy też odsprzedając usługi połączeń głosowych telefonii ruchomej. Usługa świadczona przez takiego operatora na rzecz klientów korzystających z roamingu stanowi „usługę roamingu na poziomie detalicznym”. Usługi roamingu na poziomie detalicznym stanowią część porozumienia lub umowy telefonii ruchomej zawartej przez klienta z operatorem macierzystym i są objęte taryfą jako jedna z usług w ramach tego porozumienia lub umowy. W związku z tym warunki świadczenia usług roamingu na poziomie detalicznym zależą od zawartego porozumienia lub umowy oraz od ewentualnego nałożenia szczególnych obowiązków przez krajowe organy regulacyjne, którym podlegają operatorzy macierzyści. Treść rozporządzenia nr 717/2007 Co się tyczy opłat pobieranych od użytkowników publicznych sieci telefonii ruchomej za usługi roamingu na poziomie detalicznym, w motywie 1 rozporządzenia nr 717/2007 wskazano, że „wysoki poziom opłat […] jest kwestią niepokojącą krajowe organy regulacyjne, a także konsumentów i instytucje wspólnotowe. Zbyt wysokie opłaty detaliczne są wynikiem wysokich opłat hurtowych pobieranych przez operatora odwiedzanej sieci zagranicznej, a także – w wielu przypadkach – wysokich narzutów detalicznych nakładanych przez operatora sieci macierzystej klienta. Obniżki opłat hurtowych często nie znajdują przełożenia na poziom klienta detalicznego. Mimo że niektórzy operatorzy wprowadzili niedawno systemy taryfowe oferujące klientom korzystniejsze warunki i niższe ceny, wciąż istnieją dowody na to, że stosunek kosztów do cen nie odzwierciedla sytuacji, jaka powinna mieć miejsce na rynku w pełni konkurencyjnym”. Z motywu 4 rozporządzenia nr 717/2007 wynika, że rozporządzenie to uzupełnia i wspiera w zakresie roamingu wspólnotowego ramy regulacyjne, które nie zapewniały krajowym organom regulacyjnym wystarczających narzędzi do podjęcia skutecznego i zdecydowanego działania w zakresie cen usług roamingu na terenie Wspólnoty. W tym względzie w motywie 6 wskazanego rozporządzenia sprecyzowano: „[…] działania podjęte przez krajowe organy regulacyjne (indywidualnie oraz w ramach Europejskiej Grupy Regulatorów) w ramach analizy krajowych rynków hurtowych usług roamingu międzynarodowego wykazały, że organy te nie były do tej pory w stanie skutecznie oddziaływać na wysoki poziom opłat hurtowych w roamingu ogólnowspólnotowym z uwagi na trudności ze wskazaniem przedsiębiorstw posiadających znaczącą pozycję rynkową, wynikające ze szczególnych uwarunkowań roamingu międzynarodowego, w tym z jego transgranicznego charakteru”. Zgodnie z motywami 8 i 9 rozporządzenia nr 717/2007: „(8)      Ponadto krajowe organy regulacyjne odpowiedzialne za ochronę i wspieranie interesu klientów telefonii ruchomej stale zamieszkałych na terytorium podlegającym ich właściwości nie są w stanie kontrolować postępowania operatorów sieci odwiedzanych w innych państwach członkowskich, od których uzależnieni są klienci przy korzystaniu z usług roamingu międzynarodowego. Przeszkoda ta mogłaby także zmniejszyć skuteczność środków podejmowanych przez państwa członkowskie w oparciu o pozostawione im kompetencje stanowienia przepisów w zakresie ochrony konsumentów. (9)      W związku z tym na państwa członkowskie wywierana jest presja, aby podjęły one środki w celu rozwiązania kwestii poziomu opłat za usługi roamingu międzynarodowego, jednakże przewidziany w ramach regulacyjnych mechanizm podejmowania interwencji regulacyjnej ex ante przez krajowe organy regulacyjne nie okazał się skutecznym narzędziem, które umożliwiałoby tym organom zdecydowane działanie w interesie konsumentów w tej szczególnej dziedzinie”. Z motywów 12 i 13 wskazanego rozporządzenia wynika, że uwzględniono w nim wyjątkową specyfikę rynku usług roamingowych, co uzasadnia podjęcie wyjątkowych środków, wykraczających poza mechanizmy przewidziane w ramach regulacyjnych. Co się tyczy celów rozporządzenia nr 717/2007, w jego motywie 14 wskazano, że „w celu ochrony interesów klientów korzystających z roamingu obowiązki regulacyjne powinny zostać nałożone zarówno na poziomie detalicznym, jak i hurtowym, gdyż – jak pokazuje doświadczenie – obniżenie opłat hurtowych za usługi roamingu ogólnowspólnotowego niekoniecznie musi przekładać się na niższe opłaty detaliczne roamingu z uwagi na brak motywacji do podjęcia takiego działania. Z drugiej strony działania ograniczające poziom cen detalicznych bez uwzględnienia kwestii poziomu kosztów hurtowych związanych ze świadczeniem takich usług mogłyby wiązać się z ryzykiem zaburzenia właściwego funkcjonowania rynku roamingu ogólnowspólnotowego”. Zgodnie z motywem 16 wskazanego rozporządzenia ustanowione zostaje „[wspólne podejście] w celu zapewnienia, by podczas podróży na terenie Wspólnoty użytkownicy naziemnych publicznych sieci telefonii ruchomej nie byli obciążani wygórowanymi cenami usług roamingu ogólnowspólnotowego przy wykonywaniu i odbieraniu połączeń głosowych […]. Z uwagi na transgraniczny charakter przedmiotowych usług przyjęcie takiego wspólnego podejścia jest konieczne w celu umożliwienia operatorom telefonii ruchomej działania w warunkach jednolitych, spójnych ram regulacyjnych, opartych na obiektywnie ustanowionych kryteriach”. Jak wskazano w motywie 19 rozporządzenia nr 717/2007, przewidziane w nim podejście regulacyjne „powinno zapewnić, by opłaty detaliczne za roaming ogólnowspólnotowy lepiej odzwierciedlały koszty świadczenia usługi, niż miało to miejsce do tej pory”. W tym względzie, zgodnie z motywem 38 wskazanego rozporządzenia, ponieważ jego cele „nie mogą w wystarczającym stopniu być osiągnięte w sposób bezpieczny, zharmonizowany i szybki przez państwa członkowskie, natomiast mogą zostać lepiej zrealizowane na szczeblu wspólnotowym, Wspólnota może podjąć działania zgodnie z zasadą pomocniczości określoną w art. 5 traktatu [WE]”. Co się tyczy przedmiotu rozporządzenia nr 717/2007, art. 1 ust. 1 tego rozporządzenia stanowi: „Niniejsze rozporządzenie wprowadza wspólne podejście […], przyczyniając się tym samym do prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego, osiągając przy tym wysoki poziom ochrony konsumentów przy zachowaniu zasad konkurencji między operatorami telefonii ruchomej, a także zachowując zarówno system zachęcający do innowacji, jak i prawo konsumentów do wyboru. […]”. Zgodnie z art. 2 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 717/2007 „»eurotaryfa« oznacza jakąkolwiek taryfę, w której wysokość opłaty nie przekracza opłaty maksymalnej określonej w art. 4, którą operator macierzysty może pobrać z tytułu świadczenia połączeń realizowanych w roamingu regulowanym zgodnie z tym artykułem”. Artykuł 3 ust. 1 wskazanego rozporządzenia określa średnią wysokość opłaty hurtowej, którą operator sieci odwiedzanej może maksymalnie pobrać od operatora sieci macierzystej klienta korzystającego z roamingu za zrealizowanie połączenia w roamingu regulowanym zainicjowanego w sieci odwiedzanej. Opłata ta, obejmująca między innymi koszty zainicjowania, tranzytu i zakończenia połączenia, początkowo nie może przekraczać 0,30 EUR za minutę, następnie 0,28 EUR za minutę od dnia 30 sierpnia 2008 r. i 0,26 EUR za minutę od dnia 30 sierpnia 2009 r. Co się tyczy opłaty detalicznej, art. 4 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 717/2007 wymaga, aby operatorzy macierzyści zaoferowali wszystkim swoim klientom korzystającym z roamingu eurotaryfę za zrealizowanie połączenia w roamingu regulowanym, która nie może przekraczać maksymalnej ceny określonej wstępnie w wysokości 0,49 EUR za minutę każdego wykonanego połączenia lub 0,24 EUR za minutę każdego odebranego połączenia. Maksymalne ceny za minutę połączeń wykonanych zostają następnie obniżone do 0,46 EUR i 0,43 EUR, a dla połączeń przychodzących do 0,22 EUR i 0,19 EUR odpowiednio od 30 sierpnia 2008 r. i od 30 sierpnia 2009 r. Zgodnie z art. 4 ust. 3 rozporządzenia nr 717/2007 w terminie do 30 lipca 2007 r. wszystkim dotychczasowym klientom korzystającym z roamingu umożliwia się dokonanie świadomego wyboru eurotaryfy lub jakiejkolwiek innej taryfy roamingowej oraz przyznany zostaje im okres dwóch miesięcy na zawiadomienie operatora macierzystego o dokonanym wyborze. Artykuł 6 wskazanego rozporządzenia nakłada na operatorów macierzystych obowiązki informowania i przejrzystości w zakresie dotyczącym opłat detalicznych względem wszystkich klientów korzystających z roamingu. Stosunek pomiędzy rozporządzeniem nr 717/2007 a ramami regulacyjnymi jest określony w art. 1 ust. 3 i art. 10 tego rozporządzenia. Artykuł 1 ust. 3 stanowi: „Niniejsze rozporządzenie stanowi środek szczególny w rozumieniu art. 1 ust. 5 dyrektywy ramowej”. Zgodnie z art. 10 rozporządzenia nr 717/2007: „W art. 1 dyrektywy 2002/21/WE (dyrektywy ramowej) dodaje się następujący ustęp: »5. Niniejsza dyrektywa oraz dyrektywy szczegółowe pozostają bez uszczerbku dla wszelkich środków szczególnych przyjętych w celu regulacji roamingu międzynarodowego w publicznych sieciach telefonii ruchomej we Wspólnocie«”. W art. 11 ust. 1 rozporządzenia nr 717/2007 przewidziano, że Komisja dokonuje przeglądu funkcjonowania tego rozporządzenia i składa Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Unii Europejskiej sprawozdanie w terminie do dnia 30 grudnia 2008 r. Zgodnie z art. 13 tego rozporządzenia wygasa ono w dniu 30 czerwca 2010 r. Postępowanie przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne Skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym wnieśli do High Court of Justice (England & Wales), Queen’s Bench Division (Administrative Court) skargę na Mobile Roaming Regulations 2007 (rozporządzenie dotyczące roamingu w telefonii ruchomej z 2007 r.), które umożliwia wykonanie niektórych przepisów rozporządzenia nr 717/2007 w Zjednoczonym Królestwie. W istocie skarżący zakwestionowali ważność tego rozporządzenia z trzech powodów, a mianowicie braku właściwej podstawy prawnej tego rozporządzenia oraz naruszenia przez nie zasady proporcjonalności i zasady pomocniczości. Strona pozwana w postępowaniu przed sądem krajowym, czyli Secretary of State for Business, Enterprise and Regulatory Reform jest zdania, że argumenty przedstawione przez skarżących i przez GSM Association są niedopuszczalne i że zaskarżenie rozporządzenia jest niezasadne. Sąd krajowy dopuścił skargę strony pozwanej i postanowił zawiesić postępowanie oraz zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi: „1)      Czy rozporządzenie (WE) nr 717/2007 jest nieważne w całości lub w części ze względu na to, że art. 95 WE stanowi niewłaściwą podstawę prawną? 2)      Czy art. 4 rozporządzenia (WE) nr 717/2007 [w związku z art. 2 ust. 2 lit. a) oraz art. 6 ust. 3 w zakresie, w jakim dotyczą one eurotaryfy i zobowiązań związanych z eurotaryfą] jest nieważny ze względu na to, że wprowadzenie ceny maksymalnej dla detalicznych opłat za roaming narusza zasadę proporcjonalności lub pomocniczości?”. W przedmiocie pytań prejudycjalnych W przedmiocie pytania pierwszego Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że środki określone w art. 95 ust. 1 WE powinny rzeczywiście mieć na celu poprawę warunków ustanowienia i funkcjonowania rynku wewnętrznego [wyroki: z dnia 10 grudnia 2002 r. w sprawie C‑491/01 British American Tobacco (Investments) i Imperial Tobacco, Rec. s. I‑11453, pkt 60; z dnia 2 maja 2006 r. w sprawie C‑217/04 Zjednoczone Królestwo przeciwko Parlamentowi i Radzie, Zb.Orz. s. I‑3771, pkt 42]. O ile samo stwierdzenie istnienia różnic między uregulowaniami krajowymi i abstrakcyjnego ryzyka występowania przeszkód w korzystaniu z podstawowych swobód lub występowania zakłóceń konkurencji nie jest wystarczające do uzasadnienia zastosowania art. 95 WE jako podstawy prawnej, o tyle prawodawca wspólnotowy może skorzystać z tego postanowienia w szczególności w przypadku rozbieżności między przepisami krajowymi, jeśli mogą one naruszać podstawowe swobody i wywierać w ten sposób bezpośredni wpływ na funkcjonowanie rynku wewnętrznego (wyrok z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie C‑380/03 Niemcy przeciwko Parlamentowi i Radzie, Zb.Orz. s. I‑11573, pkt 37 i przytoczone tam orzecznictwo) lub prowadzić do powstania znaczących zakłóceń konkurencji (wyrok z dnia 5 października 2000 r. w sprawie C‑376/98 Niemcy przeciwko Parlamentowi i Radzie, Rec. s. I‑8419, pkt 84, 106). Zastosowanie tego postanowienia jako podstawy prawnej jest również możliwe w celu zapobieżenia przyszłym przeszkodom w wymianie handlowej wynikającym z rozbieżnej ewolucji uregulowań krajowych. Jednakże wystąpienie tego rodzaju przeszkód musi być prawdopodobne, a przyjęte środki winny mieć na celu zapobieganie im (ww. wyrok z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie Niemcy przeciwko Parlamentowi i Radzie, pkt 38 i przytoczone tam orzecznictwo; wyrok z dnia 10 lutego 2009 r. w sprawie C‑301/06 Irlandia przeciwko Parlamentowi i Radzie, Zb.Orz. s. I‑593, pkt 64; zob. również podobnie ww. wyrok w sprawie Zjednoczone Królestwo przeciwko Parlamentowi i Radzie, pkt 60–64). Gdy akt wydany na podstawie art. 95 WE doprowadził do usunięcia wszelkich przeszkód w wymianie handlowej w dziedzinie, która została przez ten akt zharmonizowana, prawodawca wspólnotowy nie może zostać pozbawiony możliwości dostosowania tego aktu do wszelkich zmian w okolicznościach lub do rozwoju wiedzy, mając na uwadze ciążące na nim zadanie dbania o ochronę uznanych przez traktat ogólnych interesów [zob. podobnie ww. wyrok w sprawie British American Tobacco (Investments) i Imperial Tobacco, pkt 77, 78]. W tym względzie Trybunał orzekł w pkt 43 ww. wyroku w sprawie Zjednoczone Królestwo przeciwko Parlamentowi i Radzie, iż przez sformułowanie „środki dotyczące zbliżenia” użyte w art. 95 WE autorzy traktatu WE pragnęli powierzyć prawodawcy wspólnotowemu, w zależności od sytuacji ogólnej i okoliczności konkretnego przypadku w ramach harmonizowanej dziedziny, pewien zakres swobodnej oceny co do techniki zbliżania prawodawstwa, najwłaściwszej dla uzyskania zamierzonego rezultatu, w szczególności w dziedzinach, które charakteryzują się złożonymi właściwościami technicznymi. Ponadto w przypadku spełnienia warunków zastosowania art. 95 WE jako podstawy prawnej ustawodawca wspólnotowy nie może zostać pozbawiony możliwości powołania się na tę podstawę prawną z tego względu, iż ochrona konsumentów jest rozstrzygająca dla podejmowanych decyzji [zob. w zakresie dotyczącym ochrony zdrowia publicznego ww. wyroki: z dnia 5 października 2000 r. w sprawie Niemcy przeciwko Parlamentowi i Radzie, pkt 88; w sprawie British American Tobacco (Investments) i Imperial Tobacco, pkt 62; a także wyrok z dnia 12 lipca 2005 r. w sprawach połączonych C‑154/04 i C‑155/04 Alliance for Natural Health i in., Zb.Orz. s. I‑6451, pkt 30]. Badanie, czy zostały spełnione przesłanki zastosowania art. 95 WE jako podstawy prawnej rozporządzenia nr 717/2007, należy przeprowadzić w świetle całości powyższych rozważań. Zgodnie z art. 1 oraz motywami 16 i 38 rozporządzenia nr 717/2007, rozporządzenie to wprowadza wspólne podejście mające na celu zapewnienie, aby użytkownicy publicznych sieci naziemnej telefonii ruchomej nie byli obciążani wygórowanymi opłatami za usługi roamingu wspólnotowego i aby operatorzy mogli działać w warunkach jednolitych, spójnych ram regulacyjnych, opartych na obiektywnie ustanowionych kryteriach. Tym samym rozporządzenie zmierza do przyczynienia się do prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego, aby osiągnąć wysoki poziom ochrony konsumentów i zachować zasady konkurencji między operatorami sieci telefonii ruchomej. Jak wynika w szczególności z motywu 1 rozporządzenia nr 717/2007 oraz z pkt 1 uzasadnienia projektu rozporządzenia, w czasie stanowienia tego rozporządzenia poziom detalicznych cen usług roamingu międzynarodowego był wysoki i stosunek kosztów do cen nie odzwierciedlał sytuacji, jaka powinna mieć miejsce na rynku w pełni konkurencyjnym. Zbyt wysokie opłaty detaliczne były wynikiem wysokich opłat hurtowych pobieranych przez operatorów odwiedzanej sieci zagranicznej, a także – w wielu przypadkach – wysokich narzutów detalicznych nakładanych przez operatorów macierzystych. Ponadto, jak również wynika z tych źródeł, wysoki poziom cen detalicznych był rozpatrywany jako utrzymujący się problem przez krajowe organy regulacyjne, władze publiczne oraz stowarzyszenia ochrony konsumentów w całej Wspólnocie i próby rozwiązania tego problemu na podstawie istniejących ram prawnych nie skutkowały obniżeniem cen. W szczególności, jak wynika z motywów 6 i 8 rozporządzenia nr 717/2007, ramy regulacyjne wynikające z przepisów mających zastosowanie w czasie jego stanowienia nie przysporzyły krajowym organom regulacyjnym wystarczających instrumentów, by podjąć skuteczne i zdecydowane środki w zakresie dotyczącym w szczególności wysokich cen hurtowych omawianych usług, od których zależały ich ceny detaliczne, przy uwzględnieniu szczególnych uwarunkowań rynków hurtowych usług roamingu i ich transgranicznego charakteru. W tym względzie prawodawca wspólnotowy stwierdził po pierwsze, że krajowe organy regulacyjne miały trudności ze wskazaniem przedsiębiorstw posiadających znaczącą pozycję rynkową i po drugie, że nie były one w stanie kontrolować postępowania operatorów sieci odwiedzanych w innych państwach członkowskich, od których uzależnieni są klienci przy korzystaniu z usług roamingu międzynarodowego. W tym kontekście, jak wynika z motywów 4 i 12 rozporządzenia nr 717/2007, prawodawca wspólnotowy uznał za konieczne uzupełnienie i wzmocnienie przepisów ram regulacyjnych, ustanawiając, w oparciu o odmienną koncepcję, wskazane rozporządzenie jako szczególny środek regulacji ex ante, mając na uwadze wyjątkową specyfikę rynku usług roamingowych, celem poprawienia tych niewystarczających ram. Prawodawca wskazał w motywie 4, że ramy te nie zapewniały krajowym organom regulacyjnym wystarczających narzędzi do podjęcia skutecznego i zdecydowanego działania w zakresie cen usług roamingu wspólnotowego, a tym samym nie zapewniały prawidłowego funkcjonowania wewnętrznego rynku tych usług. Prawodawca wskazał, że w związku z tym wskazane rozporządzenie jest odpowiednim środkiem zaradzenia tej sytuacji. Również w tym kontekście prawodawca wspólnotowy odniósł się w motywie 8 rozporządzenia nr 717/2007, zgodnie ze wskazaniami zawartymi w pkt 1 uzasadnienia projektu rozporządzenia, do kompetencji pozostałej państw członkowskich w zakresie stanowienia przepisów dotyczących ochrony konsumentów i uznał, że okoliczności charakterystyczne dla tego kontekstu mogłyby zaszkodzić skuteczności środków podejmowanych przez państwa członkowskie w ramach tych kompetencji. W motywie 9 wskazanego rozporządzenia prawodawca wspólnotowy wywiódł z powyższego, że na państwa członkowskie wywierana jest presja, aby podjęły one środki w celu rozwiązania problemu wysokiego poziomu opłat detalicznych za usługi roamingu wspólnotowego, co zostało ponadto potwierdzone przez Komisję na rozprawie. Z powyższego wynika, że prawodawca wspólnotowy miał do czynienia z konkretną sytuacją, w której prawdopodobne było przyjęcie środków krajowych mających na celu uregulowanie problemu wysokiego poziomu opłat detalicznych za usługi roamingu wspólnotowego w drodze przepisów związanych z taryfikacją opłat detalicznych. Jak wynika z pkt 1 uzasadnienia projektu rozporządzenia oraz punktu 2.4 oceny wpływu, tego rodzaju środki mogły spowodować rozbieżny rozwój przepisów krajowych. Mając na uwadze powyższe okoliczności, a także w trosce o zachowanie konkurencji pomiędzy operatorami sieci telefonii ruchomej prawodawca wspólnotowy – jak już stwierdzono w pkt 38 niniejszego wyroku – zdecydował się na podjęcie działania, aby uprzedzić prawdopodobne przyjęcie środków przez państwa członkowskie w oparciu o ich kompetencje pozostałe w dziedzinie ochrony konsumentów. Mając na uwadze funkcjonowanie rynków roamingu, jak zostało to opisane w pkt 7–11 niniejszego wyroku, oraz uwzględniając znaczącą współzależność pomiędzy cenami detalicznymi i cenami hurtowymi za usługi roamingu, należy stwierdzić, że rozbieżny rozwój prawodawstw krajowych zmierzających jedynie do obniżenia cen detalicznych bez wpłynięcia na poziom kosztów świadczenia hurtowych usług roamingu wspólnotowego mógłby spowodować znaczne zakłócenia konkurencji i zaburzenia właściwego funkcjonowania rynku roamingu wspólnotowego, jak to wynika z motywu 14 rozporządzenia nr 717/2007. Tego rodzaju sytuacja stanowi uzasadnienie dla zamierzonego przez prawodawcę wspólnotowego celu wskazanego w pkt 38 niniejszego wyroku, polegającego na ochronie dobrego funkcjonowania rynku wewnętrznego. Z powyższego wynika, że rozporządzenie nr 717/2007 ma rzeczywiście na celu poprawę warunków funkcjonowania rynku wewnętrznego i że mogło ono zostać ustanowione na podstawie art. 95 WE. W związku z tym na pierwsze pytanie prejudycjalne należy odpowiedzieć, że jego badanie nie ujawniło elementów mogących wpłynąć na ważność rozporządzenia nr 717/2007. W przedmiocie pytania drugiego W drugim pytaniu prejudycjalnym sąd krajowy zmierza do ustalenia, czy rozporządzenie nr 717/2007 narusza zasady proporcjonalności i pomocniczości ze względu na to, że określa nie tylko cenę maksymalną dla hurtowych opłat średnich za minutę, lecz również dla opłat detalicznych, i ze względu na to, że ustanawia obowiązek informowania w przedmiocie opłat detalicznych na rzecz klientów korzystających z roamingu. W przedmiocie naruszenia zasady proporcjonalności Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że zasada proporcjonalności, która zalicza się do podstawowych zasad prawa wspólnotowego, wymaga, by środki prawne wynikające z zastosowania przepisów wspólnotowych były odpowiednie do realizacji zgodnego z prawem celu zamierzonego przez dane regulacje i nie wykraczały poza to, co jest konieczne do jego osiągnięcia (wyrok z dnia 6 grudnia 2005 r. w sprawach połączonych C‑453/03, C‑11/04, C‑12/04 i C‑194/04 ABNA i in., Zb.Orz. s. I‑10423, pkt 68 i przytoczone tam orzecznictwo). Co się tyczy sądowej kontroli wymienionych powyżej warunków, Trybunał uznał, że prawodawcy wspólnotowemu przysługuje w ramach wykonywania przyznanych mu kompetencji szeroki zakres swobodnego uznania w dziedzinie wymagającej od niego dokonywania rozstrzygnięć o charakterze politycznym, gospodarczym i społecznym oraz oceny złożonych sytuacji. W związku z tym nie chodzi o stwierdzenie, czy środek przyjęty w danej dziedzinie był środkiem jedynym możliwym lub najlepszym z możliwych; jedynie oczywiście niewłaściwy charakter tego środka w stosunku do zamierzonego przez właściwe instytucje celu może powodować nieważność tego środka [zob. podobnie wyrok z dnia 12 lipca 2001 r. w sprawie C‑189/01 Jippes i in., Rec. s. I‑5689, pkt 82, 83; ww. wyroki: w sprawie British American Tobacco (Investments) i Imperial Tobacco, pkt 123; w sprawie Alliance for Natural Health i in., pkt 52; wyrok z dnia 7 lipca 2009 r. w sprawie C‑558/07 S.P.C.M. i in., Zb.Orz. s. I‑5783, pkt 42]. Jednakże, nawet posiadając tego rodzaju uprawnienia, prawodawca wspólnotowy jest zobowiązany do oparcia swej decyzji na obiektywnych kryteriach. Ponadto w ramach analizy ograniczeń wynikających z różnych, możliwych do zastosowania środków, prawodawca powinien zbadać, czy cele zamierzone w przyjętym środku mogą uzasadniać powstanie negatywnych skutków gospodarczych, nawet znaczących, po stronie niektórych operatorów (zob. podobnie wyroki: z dnia 10 marca 2005 r. w sprawach połączonych C‑96/03 i C‑97/03 Tempelman i van Schaijk, Zb.Orz. s. I‑1895, pkt 48; z dnia 15 grudnia 2005 r. w sprawie C‑86/03 Grecja przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑10979, pkt 96; wyrok z dnia 12 stycznia 2006 r. w sprawie C‑504/04 Agrarproduktion Staebelow, Zb.Orz. s. I‑679, pkt 37). Trybunał powinien zatem zbadać na podstawie wskazanych powyżej kryteriów, czy – jak podnoszą w szczególności skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym – rozporządzenie nr 717/2007 narusza zasadę proporcjonalności z tego względu, że nie ogranicza się ono do określenia cen maksymalnych dla opłat hurtowych, lecz przewiduje również ceny maksymalne dla opłat detalicznych oraz obowiązek informowania w przedmiocie opłat detalicznych na rzecz klientów korzystających z roamingu. W tym względzie należy na wstępie przypomnieć, że przed opracowaniem projektu rozporządzenia Komisja przeprowadziła wyczerpującą analizę, której rezultaty zostały streszczone w ocenie wpływu wskazanej w pkt 5 niniejszego wyroku. Wynika z tego, że Komisja dokonała oceny różnych rozwiązań w tym zakresie, w tym, między innymi, uregulowania jedynie opłat detalicznych albo jedynie opłat hurtowych, albo obydwu rodzajów opłat, i że dokonała oceny skutków gospodarczych tych różnych typów regulacji oraz skutków różnych sposobów taryfikacji. Określenie maksymalnych cen za świadczenie usług roamingu w zakresie detalicznym za pomocą eurotaryfy przewidzianej w art. 4 ust. 2 rozporządzenia nr 717/2007 ma między innymi na celu, jak wynika w szczególności z art. 1 oraz z motywów 14 i 16 tego rozporządzenia, obniżenie opłat uiszczanych przez użytkowników za usługi publicznych sieci telefonii ruchomej, w interesie ochrony konsumentów. Ponadto w szczególności z motywu 19 rozporządzenia nr 717/2007 wynika, że wprowadzenie eurotaryfy powinno skutkować tym, że opłaty detaliczne za usługi roamingu wspólnotowego będą w większym stopniu determinowane przez koszty świadczenia tych usług, niż miało to miejsce w przeszłości. Jak wynika z pkt 39 niniejszego wyroku, w czasie stanowienia rozporządzenia nr 717/2007 poziom średniej opłaty detalicznej za połączenie w ramach roamingu we Wspólnocie był wysoki i stosunek kosztów do cen nie odzwierciedlał sytuacji, jaka powinna mieć miejsce na rynku w pełni konkurencyjnym. Średnia opłata detaliczna za połączenie w roamingu wynosiła wówczas 1,15 EUR za minutę, czyli, jak wynika ze streszczenia oceny wpływu, ponad pięć razy więcej niż rzeczywisty koszt hurtowego świadczenia usługi. Eurotaryfa przewidziana w art. 4 ust. 2 rozporządzenia nr 717/2007 została określona na poziomie znacznie niższym od tej średniej opłaty. Ponadto, jak wynika z pkt 3 uzasadnienia projektu rozporządzenia, określone w tym przepisie ceny maksymalne są zorientowane według odpowiednich hurtowych cen maksymalnych, tak aby opłaty detaliczne bardziej precyzyjnie odzwierciedlały koszty ponoszone przez operatorów. W tych okolicznościach ustanowienie w tym przepisie cen maksymalnych na poziomie opłat detalicznych należy uznać za nadające się do ochrony konsumentów przed wysokim poziomem cen. Co się tyczy koniecznego charakteru omawianego środka, został on zakwestionowany z tego względu, że wykracza poza to, co konieczne do osiągnięcia zamierzonego celu, mając na uwadze konkurencyjny charakter rynków detalicznych. Rozwiązanie w mniejszym stopniu ograniczające i bardziej proporcjonalne polegałoby na uregulowaniu jedynie opłat hurtowych, co również prowadziłoby do obniżenia opłat detalicznych poprzez swobodne oddziaływanie konkurencji, według zasad podaży i popytu, pozostawiając krajowym organom regulacyjnym swobodę podjęcia interwencji w przypadku zakłóceń w funkcjonowaniu rynków na podstawie odpowiednio zdefiniowanych kryteriów regulacyjnych. W tym względzie w szczególności z motywu 14 rozporządzenia nr 717/2007 wynika, że prawodawca wspólnotowy oparł się na stwierdzeniu, że obniżka opłat hurtowych może się nie przełożyć na obniżkę opłat detalicznych ze względu na brak motywacji do takiego działania. Powołując się na uzasadnienie projektu rozporządzenia, służącego prawodawcy wspólnotowemu za podstawę przy stanowieniu rozporządzenia nr 717/2007, Parlament Europejski i Komisja podnoszą w szczególności, że regulacja jedynie rynku świadczenia hurtowych usług roamingu wspólnotowego nie gwarantowałaby tego, że obniżka opłat hurtowych wywrze skutek w zakresie dotyczącym opłat detalicznych, mając na uwadze, że operatorzy nie są poddani jakiejkolwiek presji konkurencyjnej, koniecznej, by tak się stało. Doświadczenie wykazało, że obniżka opłat hurtowych niekoniecznie prowadzi do zmniejszenia opłat detalicznych. Rada wskazała w tym względzie, że prawodawca uznał za konieczne poddanie opłat detalicznych kontroli, w szczególności ze względu na fakt, że w tej specyficznej dziedzinie konkurencja w zakresie opłat detalicznych ma miejsce zasadniczo na poziomie formuły sprzedaży detalicznej całego pakietu usług i że dla większości konsumentów roaming stanowi zaledwie mniej istotny element tej formuły, w związku z czym nie odgrywa on decydującej roli w wyborze operatora ani w decyzji o jego zmianie. Instytucje, które przedłożyły uwagi Trybunałowi, odniosły się ponadto do oceny wpływu, z której wynika, że dynamika rynków roamingu została oceniona jako złożona i podlegająca rozwojowi, w związku z czym istniało ryzyko, że obniżenie opłat hurtowych nie wywrze skutku w zakresie opłat detalicznych. Z oceny tej wynika również, że w związku z tym bardziej ostrożne byłoby uregulowanie jednocześnie opłat detalicznych. Tego rodzaju ryzyko zostało ponadto dostrzeżone przez Europejską Grupę Regulatorów w pkt 3.12 jej odpowiedzi z dnia 22 marca 2006 r. przedstawionej podczas publicznych konsultacji poprzedzających wydanie oceny wpływu, w szczególności w zakresie dotyczącym państw członkowskich, których rynki są w mniejszym stopniu konkurencyjne. Ponadto należy stwierdzić, że uregulowanie wyłącznie opłat hurtowych nie odniosłoby bezpośrednich i natychmiastowych skutków dla konsumentów. Jedynie uregulowanie opłat detalicznych mogło bezpośrednio poprawić ich sytuację. Ponadto należy przypomnieć, że jak wynika z motywu 13 rozporządzenia nr 717/2007, prawodawca wspólnotowy przyznał, że przyjęte środki mają charakter wyjątkowy, co jest uzasadnione specyficzną charakterystyką, jaką odznaczają się rynki roamingu. W tych okolicznościach, i w szczególności mając na uwadze szeroki zakres uznania przysługujący prawodawcy wspólnotowemu w dziedzinie, o której mowa, wymagającej od niego dokonywania rozstrzygnięć o charakterze gospodarczym oraz oceny złożonych sytuacji, mógł on zasadnie twierdzić, że uregulowanie jedynie rynków hurtowych nie prowadziłoby do tego samego rezultatu co uregulowanie będące przedmiotem sporu, obejmujące jednocześnie rynki hurtowe i rynki detaliczne, i że w związku z tym konieczne było ustanowienie tego drugiego uregulowania. Wreszcie mając na uwadze znaczenie, jakie ma cel ochrony konsumentów w ramach art. 95 ust. 3 WE, interwencja dokonana na rynku podlegającym konkurencji, ograniczona w czasie i pozwalająca na natychmiastowe zapewnienie ochrony konsumentów przed wygórowanymi opłatami, taka jak ta, która miała miejsce w niniejszej sprawie, jest proporcjonalna względem zamierzonego celu, nawet jeśli może wywierać negatywne skutki gospodarcze dla niektórych podmiotów gospodarczych. Należy w związku z tym stwierdzić, że poprzez ustanowienie w art. 4 rozporządzenia nr 717/2007 cen maksymalnych dla opłat detalicznych prawodawca wspólnotowy nie wykroczył poza granice przysługującego mu uznania. To samo dotyczy obowiązku informowania przewidzianego w art. 6 ust. 3 tego rozporządzenia z tego względu, że przepis ten wzmacnia skuteczność (effet utile) uregulowania opłat detalicznych i jest wobec tego uzasadniony celem ochrony konsumentów. Z powyższego wynika, że art. 4 i art. 6 ust. 3 rozporządzenia nr 717/2007 nie naruszają zasady proporcjonalności. W przedmiocie naruszenia zasady pomocniczości W tym względzie należy przypomnieć, że zasada pomocniczości jest ustanowiona w art. 5 akapit drugi WE i skonkretyzowana w załączonym do traktatu protokole w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności, na podstawie którego Wspólnota podejmuje działania w dziedzinach, które nie należą do jej kompetencji wyłącznej tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Wspólnoty. Protokół ten ustanowił również w pkt 5 wytyczne dla określenia, czy te przesłanki zostały spełnione. Co się tyczy aktów legislacyjnych, wskazany protokół stanowi w pkt 6 i 7, że Wspólnota stanowi jedynie w koniecznym zakresie i że środki Wspólnoty powinny pozostawiać możliwie najszerszy zakres dla decyzji krajowych, zgodnie z celem danego środka oraz przy poszanowaniu wymogów traktatu. W pkt 3 protokołu ustanowiono, że zasada pomocniczości nie kwestionuje kompetencji przyznanych Wspólnocie przez traktat, zgodnie z wykładnią Trybunału. Co się tyczy art. 95 WE, Trybunał orzekł, że zasada pomocniczości ma zastosowanie, gdy prawodawca wspólnotowy opiera się na tej podstawie prawnej, ponieważ nie przyznaje mu ona wyłącznej kompetencji do uregulowania działań gospodarczych na rynku wewnętrznym [ww. wyrok w sprawie British American Tobacco (Investments) i Imperial Tobacco, pkt 179]. W tym względzie należy przypomnieć, że w trosce o zachowanie konkurencji pomiędzy operatorami sieci telefonii ruchomej prawodawca wspólnotowy przyjął, poprzez ustanowienie rozporządzenia nr 717/2007, wspólne podejście celem przyczynienia się w szczególności do prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego, umożliwiając operatorom działanie w warunkach jednolitych, spójnych ram regulacyjnych. Jak wynika z motywu 14 tego rozporządzenia, istnieje znaczna współzależność pomiędzy opłatami detalicznymi i opłatami hurtowymi za usługi roamingu, w związku z czym każdy środek zmierzający jedynie do obniżenia opłat detalicznych bez wpłynięcia na poziom kosztów świadczenia hurtowych usług roamingu wspólnotowego mógłby spowodować zaburzenia właściwego funkcjonowania rynku roamingu wspólnotowego. Prawodawca wspólnotowy wywiódł z powyższego, że wymagane jest podjęcie przez niego działania w postaci wspólnego podejścia zarówno na poziomie opłat hurtowych, jak i na poziomie opłat detalicznych, celem przyczynienia się do prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego tych usług. Ze wskazanej współzależności wynika, że prawodawca wspólnotowy mógł zasadnie ocenić, że jego działanie powinno również obejmować interwencję na poziomie opłat detalicznych. W związku z tym, ze względu na skutki wspólnego podejścia ustanowionego przez rozporządzenie nr 717/2007, zamierzony w nim cel mógł zostać lepiej zrealizowany na szczeblu wspólnotowym. W związku z powyższym przepisy art. 4 i art. 6 ust. 3 rozporządzenia nr 717/2007 nie są nieważne ze względu na naruszenie zasady pomocniczości. Mając na uwadze całość powyższych rozważań, na drugie pytanie prejudycjalne należy odpowiedzieć, że jego badanie nie ujawniło elementów mogących wpłynąć na ważność art. 4 i art. 6 ust. 3 rozporządzenia nr 717/2007. W przedmiocie kosztów Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi. Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje: Badanie zadanych pytań nie wskazało elementów mogących wpłynąć na ważność rozporządzenia (WE) nr 717/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2007 r. w sprawie roamingu w publicznych sieciach telefonii ruchomej wewnątrz Wspólnoty oraz zmieniającego dyrektywę 2002/21/WE. Podpisy * Język postępowania: angielski.

61989CJ0004

fr

Motifs de l'arrêt 1 Par ordonnance du 22 décembre 1988, parvenue à la Cour le 5 janvier 1989, la commissione tributaria de primo grado di Piacenza a posé, en vertu de l' article 177 du traité CEE, plusieurs questions préjudicielles relatives à l' interprétation de l' article 4, paragraphe 5, de la sixième directive 77/388/CEE du Conseil, du 17 mai 1977, en matière d' harmonisation des législations des États membres relatives aux taxes sur le chiffre d' affaires - Système commun de taxe sur la valeur ajoutée : assiette uniforme ( JO L 145, p . 1, ci-après "sixième directive "). 2 Ces questions ont été soulevées dans le cadre d' un litige opposant la commune de Carpaneto Piacentino, ainsi que onze autres communes intervenant à l' appui de ses conclusions, et l' Ufficio provinciale imposta sul valore aggiunto de Piacenza, et portant sur la qualification aux fins de soumission à la taxe sur la valeur ajoutée ( ci-après "TVA ") des opérations suivantes accomplies par les communes : octroi de places et de niches dans les cimetières, cession d' accessoires et d' objets divers pour les niches, cession de terrains à bâtir pour la construction sociale ainsi que l' octroi de droits de surface sur des terrains à bâtir pour ce type de construction, participation aux dépenses pour l' installation d' une conduite d' eau, recettes provenant du loyer pour la gestion de la bascule publique, vente de matériel hydraulique de récupération, vente de restes de matériel routier et cession du bois récupéré à la suite de la taille des arbres des rues . 3 C' est en vue de résoudre ce litige que la commissione tributaria di primo grado di Piacenza a décidé de surseoir à statuer et de demander à la Cour de se prononcer à titre préjudiciel sur les questions suivantes : "Pour adapter son régime de TVA aux dispositions communautaires, le législateur italien avait-il - en application de l' article 1er de la sixième directive - l' obligation : a)d' établir le principe général contenu dans le premier alinéa du paragraphe 5 de l' article 4 de la sixième directive en précisant les critères spécifiques servant à définir les activités exercées par les communes 'en tant qu' autorités publiques' par référence au concept de 'fonction administrative' , tel qu' il a été défini, dans les différentes branches des activités communales, par le décret n° 616 du président de la République, du 24 juillet 1977, adopté en exécution de la loi de délégation n° 382/1985, en application de l' article 118 de la Constitution; b)d' exclure, par conséquent, de la catégorie des activités commerciales, toutes celles qui sont considérées, ex lege, comme l' exercice de fonctions administratives, en vertu du décret n° 616 du président de la République, du 24 juillet 1977, et des autres dispositions législatives qui y sont rappelées; c)de ne pas assujettir à la TVA, conformément aux dispositions du deuxième alinéa du paragraphe 5 de l' article 4 de la sixième directive, les activités que la commune exerce à titre facultatif ( gestion de certains services publics ) lorsque celles-ci ne provoquent pas de distorsions d' une certaine importance, de la concurrence, dans la mesure où ces services sont également assurés par des particuliers, comme cela se produit, par exemple, pour la gestion des pharmacies dans la majeure partie des communes, et, par conséquent, de préciser les limites quantitatives nécessaires; d)de fixer, conformément aux dispositions du troisième alinéa du paragraphe 5 de l' article 4 de la sixième directive, un seuil de non-imposabilité pour les activités publiques énumérées à l' annexe D de la sixième directive ( à l' exclusion de la gestion de la conduite d' eau qui, étant obligatoire, est l' expression de l' exercice d' une fonction administrative )?" 4 Toutes les questions posées ont trait à l' interprétation de l' article 4, paragraphe 5, de la sixième directive, dont le libellé est le suivant : "Les États, les régions, les départements, les communes et les autres organismes de droit public ne sont pas considérés comme des assujettis pour les activités ou opérations qu' ils accomplissent en tant qu' autorités publiques, même lorsque, à l' occasion de ces activités ou opérations, ils perçoivent des droits, redevances, cotisations ou rétributions . Toutefois, lorsqu' ils effectuent de telles activités ou opérations, ils doivent être considérés comme des assujettis pour ces activités ou opérations, dans la mesure où leur non-assujettissement conduirait à des distorsions de concurrence d' une certaine importance . En tout état de cause, les organismes précités ont la qualité d' assujettis, notamment pour les opérations énumérées à l' annexe D et dans la mesure où celles-ci ne sont pas négligeables . Les États membres peuvent considérer comme activités de l' autorité publique les activités des organismes précités exonérées en vertu des articles 13 ou 28 ." 5 Pour un plus ample exposé des faits et du cadre juridique de l' affaire au principal, du déroulement de la procédure ainsi que des observations écrites présentées à la Cour, il est renvoyé au rapport d' audience . Ces éléments du dossier ne sont repris ci-dessous que dans la mesure nécessaire au raisonnement de la Cour . 6 A titre liminaire, il y a lieu de relever que les questions posées dans la présente affaire sont substantiellement identiques à celles qui ont donné lieu à l' arrêt de la Cour du 17 octobre 1989, Commune Carpaneto Piacentino et Commune de Rivergaro ( 213/87 et 129/88, Rec . p . 0000 ). Sur les première et deuxième questions 7 Les première et deuxième questions concernent l' interprétation de l' article 4, paragraphe 5, premier alinéa, de la sixième directive . 8 Il y a lieu de rappeler que, dans l' arrêt précité, la Cour a dit pour droit que l' article 4, paragraphe 5, premier alinéa, de la sixième directive doit être interprété en ce sens que les activités exercées "en tant qu' autorités publiques" au sens de cette disposition sont celles accomplies par les organismes de droit public dans le cadre du régime juridique qui leur est particulier, à l' exclusion des activités qu' ils exercent dans les mêmes conditions juridiques que les opérateurs économiques privés . Il incombe à chaque État membre de choisir la technique normative appropriée pour transposer dans son droit national la règle de non-assujettissement établie par cette disposition . 9 Le seul aspect nouveau soulevé dans la présente affaire concerne le point de savoir si les "fonctions administratives" exercées par les communes italiennes, en vertu du décret n° 616 du président de la République, du 24 juillet 1977, sont à considérer comme des activités exercées par les communes "en tant qu' autorités publiques" et sont, par conséquent, exclues de l' assujettissement à la TVA . 10 A cet égard, il y a lieu de rappeler que, selon l' arrêt du 17 octobre 1989 ( 213/87 et 129/88, précité, point 15 ), ce sont les modalités d' exercice des activités qui permettent de déterminer la portée du non-assujettissement des organismes publics . En effet, dans la mesure où cette disposition subordonne le non-assujettissement des organismes de droit public à la condition qu' ils agissent "en tant qu' autorités publiques", elle exclut du non-assujettissement les activités qu' accomplissent ces organismes non pas en leur qualité de sujets de droit public, mais en tant que sujets de droit privé . Le seul critère permettant de distinguer avec certitude ces deux catégories d' activités est, par conséquent, le régime juridique applicable en vertu du droit national . 11 La caractérisation, par le législateur national, de certaines activités exercées par les communes comme "fonctions administratives" peut constituer un indice de ce que lesdites activités sont soumises à un régime de droit public . Mais, ainsi qu' il résulte de l' arrêt du 17 octobre 1989 précité, c' est au juge national qu' il appartient de qualifier de manière pertinente les activités en cause au regard du critère dégagé par la Cour . 12 Il convient donc de répondre aux première et deuxième questions que l' article 4, paragraphe 5, premier alinéa, de la sixième directive doit être interprété en ce sens que les activités exercées "en tant qu' autorités publiques" au sens de cette disposition sont celles accomplies par les organismes de droit public dans le cadre du régime juridique qui leur est particulier, à l' exclusion des activités qu' ils exercent dans les mêmes conditions juridiques que les opérateurs économiques privés . Il appartient au juge national de qualifier les activités en cause au regard de ce critère . Sur la troisième question 13 En vue de répondre à cette question, il suffit de rappeler que, dans l' arrêt du 17 octobre 1989 précité, la Cour a dit pour droit que l' article 4, paragraphe 5, deuxième alinéa, de la sixième directive doit être interprété en ce sens que les États membres sont tenus d' assurer l' assujettissement des organismes de droit public pour les activités qu' ils exercent en tant qu' autorités publiques lorsque ces activités peuvent être également accomplies, en concurrence avec eux, par des particuliers, si leur non-assujettissement est susceptible de donner lieu à des distorsions de concurrence d' une certaine importance, mais qu' ils n' ont pas l' obligation de transposer ces critères littéralement dans leur droit national ni de préciser des limites quantitatives de non-assujettissement . Sur la quatrième question 14 En vue de répondre à cette question, il suffit de rappeler que, dans l' arrêt du 17 octobre 1989 précité, la Cour a dit pour droit que l' article 4, paragraphe 5, troisième alinéa, de la sixième directive doit être interprété en ce sens qu' il n' impose pas aux États membres l' obligation de transposer dans leur législation fiscale le critère du caractère non négligeable en tant que condition pour l' assujettissement des opérations énumérées à la liste de l' annexe D . Décisions sur les dépenses Sur les dépens 15 Les frais exposés par le gouvernement de la République italienne et par la Commission des Communautés européennes, qui ont soumis des observations à la Cour, ne peuvent faire l' objet d' un remboursement . La procédure revêtant, à l' égard des parties au principal, le caractère d' un incident soulevé devant la juridiction nationale, il appartient à celle-ci de statuer sur les dépens . Dispositif Par ces motifs, LA COUR ( première chambre ), statuant sur les questions à elle soumises par la commissione tributaria di primo grado di Piacenza, par ordonnance du 22 décembre 1988, dit pour droit : 1 ) L' article 4, paragraphe 5, premier alinéa, de la sixième directive doit être interprété en ce sens que les activités exercées "en tant qu' autorités publiques" au sens de cette disposition sont celles accomplies par les organismes de droit public dans le cadre du régime juridique qui leur est particulier, à l' exclusion des activités qu' ils exercent dans les mêmes conditions juridiques que les opérateurs économiques privés . Il appartient au juge national de qualifier les activités en cause au regard de ce critère . 2 ) L' article 4, paragraphe 5, deuxième alinéa, de la sixième directive doit être interprété en ce sens que les États membres sont tenus d' assurer l' assujettissement des organismes de droit public pour les activités qu' ils exercent en tant qu' autorités publiques lorsque ces activités peuvent être également accomplies, en concurrence avec eux, par des particuliers, si leur non-assujettissement est susceptible de donner lieu à des distorsions de concurrence d' une certaine importance, mais qu' ils n' ont pas l' obligation de transposer ces critères littéralement dans leur droit national ni de préciser des limites quantitatives de non-assujettissement . 3 ) L' article 4, paragraphe 5, troisième alinéa, de la sixième directive doit être interprété en ce sens qu' il n' impose pas aux États membres l' obligation de transposer dans leur législation fiscale le critère du caractère non négligeable en tant que condition pour l' assujettissement des opérations énumérées à la liste de l' annexe D .

62003CJ0172

nl

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van artikel 92 EG-Verdrag (thans, na wijziging, artikel 87 EG). Dit verzoek is ingediend in het kader van een geding tussen W. Heiser en het Finanzamt Innsbruck (Oostenrijk), ter zake van een beslissing van dit laatste betreffende herziening van de aftrek van belasting over de toegevoegde waarde (hierna: „BTW”). Nationale regelgeving Uit de verwijzingsbeslissing blijkt dat op grond van § 6, lid 1, sub 19, Umsatzsteuergesetz 1994 (Oostenrijkse wet omzetbelasting 1994, BGBl. 663/1994; hierna: „UStG 1994”), verrichtingen die verband houden met de werkzaamheid als arts zijn vrijgesteld van BTW, zodat vooraftrek van voorbelasting is uitgesloten. Volgens § 29, lid 5, UStG 1994, geldt deze vrijstelling echter slechts voor verrichtingen die na 31 december 1996 hebben plaatsgevonden. Vóór 1 januari 1997 verrichte medische diensten waren aan BTW onderworpen en vielen onder het gewone belastingtarief. Deze overgang van een heffingsregeling naar een vrijstellingsregeling geeft uitvoering aan punt 2, sub a, tweede streepje, van titel IX van bijlage XV bij de Akte betreffende de toetredingsvoorwaarden voor de Republiek Oostenrijk, de Republiek Finland en het Koninkrijk Zweden en de aanpassing van de Verdragen waarop de Europese Unie is gegrond (PB 1994, C 241, blz. 21, en PB 1995, L 1, blz. 1). Volgens deze bijlage is immers de inwerkingtreding van de BTW-vrijstelling van artikel 13, A, lid 1, sub c, van de Zesde richtlijn (77/388/EEG) van de Raad van 17 mei 1977 betreffende de harmonisatie van de wetgevingen der lidstaten inzake omzetbelasting – Gemeenschappelijk stelsel van belasting over de toegevoegde waarde: uniforme grondslag (PB L 145, blz. 1; hierna „Zesde richtlijn”) onder meer voor geneeskundige verrichtingen door artsen op het gebied van volksgezondheid en maatschappelijk werk, uitgesteld tot 1 januari 1997. Uit de verwijzingsbeslissing blijkt dat wanneer langlopende medische verrichtingen, zoals orthodontische behandelingen, vóór 1 januari 1997 zijn begonnen, maar pas na 31 december 1996 zijn beëindigd, zij worden geacht na deze laatste datum te zijn verricht en dus van BTW zijn vrijgesteld. Wanneer de arts vóór 1 januari 1997 voor dergelijke diensten voorschotten heeft ontvangen en daarover BTW is betaald, geldt de vrijstelling voor deze voorschotten met terugwerkende kracht. De belastingverlichting wordt verleend in het boekjaar 1997. § 12, lid 10, UStG 1994 bepaalt: „Wanneer met betrekking tot een goed dat een ondernemer in zijn onderneming als onderdeel van de vaste activa gebruikt, in de loop van de vier kalenderjaren die volgen op het jaar van de eerste ingebruikneming wijzigingen optreden in de omstandigheden die gedurende het jaar van de eerste ingebruikneming de aftrek van voorbelasting hebben bepaald (lid 3), dient voor elk jaar waarop de wijziging betrekking heeft een verrekening te worden toegepast door middel van een herziening van de aftrek van voorbelasting. Dit is van overeenkomstige toepassing op bedragen van de voorbelasting die gelden voor latere kosten van aankoop of vervaardiging, bij de activa op te nemen uitgaven, en wat gebouwen betreft ook voor kosten van grote herstellingen. In deze gevallen begint de herzieningsperiode te lopen bij de aanvang van het kalenderjaar dat volgt op het jaar waarin van de prestaties die tot deze kosten en uitgaven aanleiding hebben gegeven, voor het eerst met betrekking tot de vaste activa gebruik is gemaakt. Wat percelen grond in de zin van § 2 Grunderwerbsteuergesetz 1987 [wet van 1987 betreffende registratierechten] betreft (inclusief de bij de activa op te nemen uitgaven en de kosten van grote herstellingen), wordt de periode van vier kalenderjaren vervangen door negen kalenderjaren. Voor de voor elk jaar waarop de wijziging betrekking heeft door te voeren herziening, dient voor elk betrokken jaar één vijfde, inzake percelen grond (inclusief de bij de activa op te nemen uitgaven en de kosten van grote herstellingen) één tiende, van de totale op het goed, de uitgaven of de kosten rustende voorbelasting in aanmerking te worden genomen; in geval van vervreemding of onttrekking aan de onderneming dient de herziening met betrekking tot de resterende herzieningsperiode ten laatste plaats te vinden in de aangifte over de periode waarin de vervreemding plaatsvond.” Artikel XIV, lid 3, van het Bundesgesetz 21/1995, in de versie van Bundesgesetz 756/1996 (hierna: „Bundesgesetz 21/1995”), luidt als volgt: „De herziening van de aftrek van voorbelasting overeenkomstig § 12, [lid] 10 […] van het Umsatzsteuergesetz 1994, die ingevolge de eerste toepassing na 31 december 1996 van § 6, lid 1, sub […] 19 […] van het Umsatzsteuergesetz 1994 zou dienen te worden toegepast, blijft achterwege. […]” Krachtens het Gesundheits‑ und Sozialbereich-Beihilfengesetz (wet inzake steun aan de gezondheidssector en de sociale sector, BGBl. 746/1996; hierna: „GSBG 1996”), hebben artsen recht op een compensatie voor de betaalde voorbelasting. § 3 GSBG 1996 luidt als volgt: „1) Artsen, tandheelkundigen [‚Dentisten’] en andere contractpartijen hebben recht op een compensatie die wordt bepaald aan de hand van de door de socialezekerheidsorganen, de ziekenfondsen en de openbare bijstandsinstellingen voor prestaties in de zin van § 6, lid 1, sub 19, UStG 1994 betaalde vergoedingen. [...] 3) De Bondsminister van Financiën stelt met instemming van de Bondsminister van Arbeid en Sociale Zaken de tarieven van de compensatie vast bij besluit, op basis van gegevens inzake de economische verhoudingen per categorie ondernemers.” Het bedrag van de compensatie is vastgesteld bij de Verordnung des Bundesministers für Finanzen zu den Beihilfen‑ und Ausgleichsprozentsätzen, die im Rahmen des Gesundheits‑ und Sozialbereich-Beihilfengesetzes (GSBG 1996) anzuwenden sind (besluit van de Bondsminister van Financiën betreffende de steun‑ en compensatiepercentages die in het kader van het GSBG 1996 moeten worden toegepast, BGBl. II 56/1997; hierna „besluit 56/1997”). Het hoofdgeding en de prejudiciële vraag Heiser, verzoeker in het hoofdgeding, is een gespecialiseerde tandarts. Vanwege zijn overgang naar de BTW-vrijstellingsregeling, heeft Heiser in zijn BTW-aangifte 1997 aanspraak gemaakt op een belastingvermindering van ongeveer 3,5 miljoen ATS ter zake van langdurige orthodontische behandelingen die in 1991 waren begonnen en op 1 januari 1997 nog niet waren afgerond. Voor deze behandelingen waren voorschotten ontvangen waarover BTW was betaald. Het bevoegde Finanzamt ging ervan uit, dat bij langdurige orthodontische behandelingen de prestaties zich over ongeveer één jaar uitstrekken. In zijn aanslag in de omzetbelasting 1997 van 4 oktober 1999 (hierna: „belastingaanslag”) heeft het derhalve alleen voor de behandelingen die in 1996 waren begonnen vermindering van de BTW toegestaan. Dienovereenkomstig heeft het de gevraagde vermindering slechts in aanmerking genomen voor een bedrag van 1 460 000 ATS. Verzoeker in het hoofdgeding heeft tegen deze aanslag bezwaar gemaakt. De Finanzlandesdirektion für Tirol (Berufungssenat; hierna: „Finanzlandesdirektion”), verweerster in het hoofdgeding, waarvoor het Finanzamt Innsbruck thans in de plaats is getreden, verzocht het Finanzamt bij brief van 1 maart 2002 om onder meer aan te geven tot welk bedrag in geval van een overgang van BTW-plicht naar vrijstelling van BTW zonder vooraftrek, per 1 januari 1997 herziening van de voorbelasting volgens § 12, lid 10, UStG 1994 moest plaatsvinden. In aansluiting op de vaststellingen waartoe het Finanzamt met instemming van Heiser kwam, heeft de Finanzlandesdirektion bij beschikking van 19 september 2002 het bij haar ingediende bezwaar afgewezen en de belastingplichtige zwaarder belast dan in de aanslag. In deze beschikking werd het belastingtegoed van Heiser gekort door de voorbelasting te verminderen met een bedrag van 89 635,94 ATS en een bedrag van 164 870,15 ATS. In het beroep dat Heiser bij het Verwaltungsgerichtshof heeft ingesteld, bestrijdt hij onder meer de herziening van de aftrek door de Finanzlandesdirektion. Dit beroep is onder meer gebaseerd op het feit dat artikel XIV, lid 3, Bundesgesetz 21/1995 uitdrukkelijk uitsluit dat artsen per 1 januari 1997 aan een herziening van de aftrek worden onderworpen. De Finanzlandesdirektion antwoordt in haar verweerschrift bij genoemde rechter dat zij bij de behandeling van het bezwaar tegen de belastingaanslag artikel XIV, lid 3, Bundesgesetz 21/1995 niet heeft toegepast omdat het achterwege laten van herziening van aftrek een niet-aangemelde steun in de zin van artikel 92 EG-Verdrag vormt. Volgens artikel 93, lid 3, EG-Verdrag (thans artikel 88, lid 3, EG) mogen niet-aangemelde steunmaatregelen door de autoriteiten van de lidstaten niet ten uitvoer worden gelegd. Bovendien is dit artikel XIV, lid 3, in strijd met artikel 20 van de Zesde richtlijn. In zijn verwijzingsbeslissing zet het Verwaltungsgerichtshof uiteen dat de opzet van het stelsel van omzetbelasting, dat binnen de Europese Unie wordt geregeld door communautaire richtlijnen, in het bijzonder de Zesde richtlijn, met zich brengt dat de belastbaarheid van omzet gepaard gaat met het recht van de ondernemer op volledige aftrek van voorbelasting, terwijl omgekeerd de ondernemers waarvan de omzet van belasting is vrijgesteld een dergelijk recht in beginsel niet genieten. Wanneer wijzigingen optreden in de omstandigheden die de aftrek hebben bepaald, schrijft artikel 20 van de Zesde richtlijn voor dat de aftrek wordt herzien. Genoemde rechter merkt op dat op grond van lid 2 van deze bepaling met betrekking tot investeringsgoederen een herziening geschiedt wanneer zich in de loop van de jaren die volgen op het jaar waarin de verkrijging van deze goederen heeft plaatsgevonden, wijzigingen voordoen in het recht op aftrek ten opzichte van het ten tijde van de verkrijging van deze goederen geldende recht. De verwijzende rechter voegt daaraan toe dat artikel XIV, lid 3, Bundesgesetz 21/1995 met betrekking tot verrichtingen in de medische sector, in het bijzonder voor verrichtingen van artsen, bepaalt dat, anders dan voorzien in artikel 20 van de Zesde richtlijn, de overgang van heffing van BTW over deze verrichtingen, welke het tot 31 december 1996 toepasselijke regime vormde, naar een vrijstellingsregeling, met ingang van 1 januari 1997, geen aanleiding geeft tot een herziening van de aftrek die werd toegepast ten aanzien van ten tijde van de BTW-plicht verworven goederen, ofschoon deze goederen onder de vrijstellingsregeling nog steeds worden gebruikt en dus het uitvoeren van vrijgestelde verrichtingen mogelijk maken. Met deze regeling wordt bereikt dat de aftrek behouden blijft voor goederen die ten behoeve van dergelijke verrichtingen worden gebruikt. Volgens het Verwaltungsgerichtshof kan niet worden uitgesloten dat in Oostenrijk gevestigde orthodontisten concurreren met orthodontisten die hun vak in andere lidstaten van de Europese Unie uitoefenen. Dat is met name het geval in de grensstreken. Door de regeling van artikel XIV, lid 3, Bundesgesetz 21/1995 vast te stellen, te weten een regeling die een verminderde aftrek – welke voortvloeit uit de opzet van de BTW en door artikel 20 van de Zesde richtlijn uitdrukkelijk wordt voorgeschreven – uitsluit, heeft de Oostenrijkse wetgever de in genoemde lidstaat gevestigde artsen bevoordeeld. De aftrekregeling vormt een voordeel dat met staatsmiddelen wordt bekostigd en dat de concurrentiepositie van de begunstigde ondernemers versterkt ten opzichte van die van andere ondernemers waarmee zij concurreren en die een dergelijke aftrek niet kunnen toepassen. Het Verwaltungsgerichtshof twijfelt overigens of artikel XIV, lid 3, Bundesgesetz 21/1995, waarmee de Republiek Oostenrijk afziet van herziening van de door artsen vóór 1 januari 1997 toegepaste aftrek (hierna: „litigieuze maatregel”), objectief gerechtvaardigd is in de zin van punt 42 van het arrest van 8 november 2001, Adria-Wien Pipeline en Wietersdorfer & Peggauer Zementwerke (C‑143/99, Jurispr. blz. I‑8365). Daartoe bestaat eens te meer reden nu de betrokken personen voor de uit het wegvallen van het recht op aftrek voortvloeiende nadelen hoe dan ook een vergoeding krijgen in de vorm van een door de betrokken lidstaat overeenkomstig het GSBG 1996 en beschikking 56/1997 uitgekeerd bedrag. In deze omstandigheden heeft het Verwaltungsgerichtshof besloten de behandeling van de zaak te schorsen en het Hof de volgende prejudiciële vraag voor te leggen: „Vormt een regeling als die van artikel XIV, lid 3, van Bundesgesetz […] 21/1995, in de versie van [Bundesgesetz] 756/1996, volgens welke voor artsen de overgang van heffing van omzetbelasting naar vrijstelling van omzetbelasting niet leidt tot de door artikel 20 van de Zesde richtlijn […] voorgeschreven vermindering van de reeds toegepaste aftrek met betrekking tot in de onderneming blijvend in gebruik zijnde goederen, staatssteun in de zin van artikel 87 EG (voorheen artikel 92 EG-Verdrag)?” De prejudiciële vraag Vooraf moet worden opgemerkt dat de vraag van de verwijzende rechter alleen betrekking heeft op de uitlegging van artikel 92 van het Verdrag. In dit verband moet allereerst worden vastgesteld dat een gespecialiseerde tandarts als Heiser als onderneming in de zin van deze bepaling moet worden aangemerkt, aangezien hij in zijn hoedanigheid van zelfstandige deelnemer aan het economisch verkeer diensten verleent op een markt, en wel die van de gespecialiseerde tandheelkundige diensten (zie in die zin arrest van 12 september 2000, Pavlov e.a., C‑180/99–C‑184/98, Jurispr. blz. I‑6451, punten 76 en 77). Voorts zij eraan herinnerd dat volgens artikel 92, lid 1, van het Verdrag aan de volgende voorwaarden moet worden voldaan wil een maatregel als staatssteun kunnen worden aangemerkt. In de eerste plaats moet het gaan om een maatregel van de staat of met staatsmiddelen bekostigd. In de tweede plaats moet deze maatregel het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloeden. In de derde plaats moet de maatregel de begunstigde een voordeel verschaffen. In de vierde plaats moet hij de mededinging vervalsen of dreigen te vervalsen (arrest van 24 juli 2003, Altmark Trans en Regierungspräsidium Magdeburg, C‑280/00, Jurispr. blz. I‑7747, punt 75). Wat de eerste in het voorgaande punt genoemde voorwaarde betreft kan niet worden bestreden dat een maatregel als die welke in het hoofdgeding aan de orde is, een maatregel van de staat vormt. Wat de tweede in punt 27 van dit arrest aangehaalde voorwaarde betreft, zijn Heiser en de Oostenrijkse regering van mening dat de litigieuze maatregel het handelsverkeer tussen de lidstaten in ieder geval niet ongunstig kan beïnvloeden omdat de bedragen die met het achterwege laten van herziening van de aftrek gemoeid zijn, in de regel gering zijn. In het hoofdgeding gaat het om een bedrag van hooguit 30 000 EUR voor de hele periode 1997 tot en met 2004, welk bedrag ruimschoots lager is dan het de-minimisplafond van 100 000 EUR over een periode van drie jaar, dat is vastgesteld in de mededeling van 6 maart 1996 van de Commissie inzake de‑minimissteun (PB C 68, blz. 9) en dat op de dag van inwerkingtreding van genoemde maatregel in 1996 van toepassing was. De Oostenrijkse regering is ook van mening dat de invloed van de litigieuze maatregel op de handel tussen lidstaten niet merkbaar is, gelet op de bijzonderheden van de medische dienstverrichtingen, die vooral een regionaal karakter hebben. Deze argumenten tonen echter niet aan dat aan de tweede in punt 27 van dit arrest genoemde voorwaarde niet is voldaan. Er zij aan herinnerd dat volgens de rechtspraak van het Hof er immers geen drempel of percentage bestaat waaronder het handelsverkeer tussen lidstaten kan worden geacht niet ongunstig te worden beïnvloed. De omstandigheid dat het steunbedrag betrekkelijk gering is of de begunstigde onderneming vrij klein, sluit immers niet a priori de mogelijkheid uit dat bedoeld handelsverkeer ongunstig wordt beïnvloed (zie onder meer arrest Altmark Trans en Regierungspräsidium Magdeburg, reeds aangehaald, punt 81 en aldaar aangehaalde rechtspraak). Bijgevolg kan aan de tweede toepassingsvoorwaarde van artikel 92, lid 1, van het Verdrag, volgens welke de steunmaatregel het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig moet beïnvloeden, worden voldaan ongeacht de plaatselijke of regionale aard van de geleverde diensten of de omvang van het betrokken werkterrein (zie in die zin arrest Altmark Trans en Regierungspräsidium Magdeburg, reeds aangehaald, punt 82). Wat het in de mededeling van de Commissie van 6 maart 1996 vastgestelde de‑minimisplafond betreft, blijkt uit het door verwijzende rechter aan het Hof overgelegde dossier niet dat het bedrag dat een arts kan aftrekken op grond van een maatregel als die welke in het hoofdgeding aan de orde is, in alle gevallen lager is dan het de‑minimisbedrag, dat is vastgesteld op 100 000 EUR over een periode van drie jaar. Zoals de Commissie van de Europese Gemeenschappen terecht opmerkt, stelt de nationale regeling immers geen enkele grens aan het bedrag dat een arts als individuele onderneming kan aftrekken in het kader van het achterwege laten van de herziening van de aftrek. In deze omstandigheden is niet bewezen dat voor een dergelijke maatregel de door genoemde mededeling ingestelde de-minimisregel kan gelden. Aangezien, zoals het Verwaltungsgerichtshof in de verwijzingsbeslissing vaststelt, niet kan worden uitgesloten dat gespecialiseerde tandartsen als Heiser concurreren met hun in een andere lidstaat gevestigde collega’s, moet bijgevolg de tweede toepassingsvoorwaarde van artikel 92, lid 1, van het Verdrag worden geacht te zijn vervuld. Aangaande de derde in punt 27 van dit arrest genoemde voorwaarde, die betrekking heeft op het bestaan van een voordeel, is het vaste rechtspraak dat het begrip steun niet alleen positieve prestaties omvat, maar ook maatregelen die, in verschillende vormen, de lasten verlichten die normaliter op het budget van een onderneming drukken en daardoor – zonder subsidies in de strikte zin van het woord te zijn – van gelijke aard zijn en tot identieke gevolgen leiden (zie onder meer arrest Adria-Wien Pipeline en Wietersdorf & Peggauer Zementwerke, reeds aangehaald, punt 38 en aldaar aangehaalde rechtspraak). Heiser merkt in wezen op dat de maatregel die in het hoofdgeding aan de orde is geen voordeel vormt, nu de herziening zelf hoe dan ook in strijd met het gemeenschapsrecht is. Ook al is de regeling tot herziening van aftrek, in het hoofdgeding derhalve § 12, lid 10, UStG 1994, onrechtmatig, dan nog kan zij effect sorteren zolang zij niet is ingetrokken of toch in ieder geval zolang niet is vastgesteld dat zij onrechtmatig is. Derhalve kan zij een last vormen die normaliter op het budget van een gespecialiseerde tandarts als Heiser drukt. Het feit dat de Republiek Oostenrijk later afziet van herziening van de aftrek door middel van een andere maatregel dan die waarbij deze herziening is ingesteld, verlicht dus de lasten die normaliter op het budget van een dergelijke arts drukken en vormt derhalve een voordeel voor deze laatste. De Oostenrijkse regering merkt echter op dat het achterwege laten van herziening van de aftrek geen steunmaatregel vormt aangezien het geldt voor alle artsen, zoals gespecialiseerde tandartsen, psychotherapeuten, vroedvrouwen en de andere zelfstandige beroepsuitoefenaars in de zin van het Krankenpflegegesetz (wet betreffende de ziekenzorg), alsook ziekenhuisinstellingen. Van bevoordeling van bepaalde artsen kan hier derhalve geen sprake zijn. In dit verband zij eraan herinnerd dat volgens vaste rechtspraak artikel 92, lid 1, van het Verdrag de verplichting oplegt om te bepalen of een nationale maatregel binnen het kader van een bepaalde rechtsregeling „bepaalde ondernemingen of bepaalde producties” kan begunstigen ten opzichte van andere, die zich, gelet op de doelstelling van de betrokken regeling, in een feitelijk en juridisch vergelijkbare situatie bevinden. Wanneer dat het geval is, voldoet de betrokken maatregel aan de voorwaarde van selectiviteit die bepalend is voor het begrip staatssteun in deze bepaling (zie onder meer arrest van 29 april 2004, GIL Insurance e.a., C‑308/01, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 68 en aldaar aangehaalde rechtspraak). De omstandigheid dat de litigieuze maatregel niet alleen een voordeel vormt voor gespecialiseerde tandartsen als Heiser, maar ook voor andere marktdeelnemers op medisch gebied, en zelfs voor alle marktdeelnemers op dit gebied, betekent niet dat deze maatregel niet aan de voorwaarde van selectiviteit voldoet. De omstandigheid dat het aantal ondernemingen dat op de betrokken maatregel aanspraak kan maken erg groot is, of dat deze ondernemingen tot diverse sectoren van activiteit behoren, kan immers niet volstaan om het selectieve karakter daarvan en bijgevolg de kwalificatie als staatssteun weg te nemen (zie onder meer arrest van 13 februari 2003, Spanje/Commissie, C‑409/00, Jurispr. blz. I‑1487, punt 48 en aldaar aangehaalde rechtspraak). Evenzo kunnen steunmaatregelen een gehele economische sector betreffen en toch onder artikel 92, lid 1, van het Verdrag vallen (zie onder meer arrest van 17 juni 1999, België/Commissie, C‑75/97, Jurispr. blz. I‑3671, punt 33 en aldaar aangehaalde rechtspraak). Dit zou anders zijn indien een maatregel weliswaar een voordeel oplevert voor de begunstigde, maar gerechtvaardigd is door de aard of de opzet van het stelsel waarvan hij deel uitmaakt (zie onder meer arrest Adria-Wien Pipeline en Wietersdorf & Peggauer Zementwerke, reeds aangehaald, punt 42 en aldaar aangehaalde rechtspraak). De Oostenrijkse regering merkt in dit verband op dat een maatregel als de litigieuze de solidariteit tussen de organisaties voor ziektekostenverzekering bevordert, omdat zij in werkelijkheid aan hen ten goede komt. Een verzwaring van de lasten van onafhankelijke artsen door een wijziging van hun omzetbelasting leidt immers indirect tot lasten die op deze organisaties drukken. Deze laatste kunnen echter hun inkomsten niet vergroten aangezien de verzekeringstarieven wettelijk zijn vastgelegd. Ter terechtzitting heeft deze regering, evenals Heiser in zijn schriftelijke opmerkingen, gepreciseerd dat de litigieuze maatregel niet geldt naast de compensatie uit hoofde van het GSBG 1996 en beschikking 56/1997, aangezien deze compensatie niet van toepassing is op artsen als Heiser, die geen tariefovereenkomst hebben gesloten. Deze redenering kan echter niet tot de conclusie leiden dat een maatregel als die welke in het hoofdgeding aan de orde is niet als staatssteun moet worden aangemerkt. In de eerste plaats volstaat het enkele feit dat met het achterwege laten van herziening van de aftrek een maatschappelijk doel wordt nagestreefd – in de veronderstelling dat dit vaststaat – niet om een dergelijke maatregel zonder meer van de kwalificatie als steunmaatregel in de zin van artikel 92 van het Verdrag uit te sluiten. Lid 1 van deze bepaling maakt immers geen onderscheid op grond van de redenen of doeleinden van maatregelen van de staten, maar definieert deze aan de hand van de gevolgen ervan (arrest van 29 april 2004, Nederland/Commissie, C‑150/01, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 51 en aldaar aangehaalde rechtspraak). In de tweede plaats moet met betrekking tot de gevolgen van een maatregel als die welke in het hoofdgeding aan de orde is, worden opgemerkt dat juridisch gezien alleen artsen erdoor worden begunstigd. Het door de verwijzende rechter aan het Hof overgelegde dossier biedt geen enkele aanwijzing dat het voordeel van een dergelijke maatregel door deze laatsten systematisch wordt doorgegeven aan de organisaties voor ziektekostenverzekering en dat het voordeel ten opzichte van artsen uiteindelijk derhalve zou zijn geneutraliseerd. Overigens legt de Oostenrijkse regering niet uit waarom het voordeel dat de litigieuze maatregel oplevert, zou kunnen worden gerechtvaardigd door het feit dat voor artsen die geen tariefovereenkomst hebben gesloten de compensatie van § 3 GSBG 1996, waarvan de hoogte is vastgesteld in beschikking 56/1997, niet geldt. Niets in het dossier wettigt immers de conclusie dat artsen die wel een tariefovereenkomst hebben gesloten en die voor deze compensatie in aanmerking komen, niet eveneens van het achterwege laten van de herziening profiteren. Nu de Oostenrijkse regering zich niet op andere relevante gronden beroept, blijkt derhalve uit het aan het Hof overgelegde dossier niet dat de litigieuze maatregel gerechtvaardigd is door de aard of de opzet van het stelsel waarvan hij deel uitmaakt. Voorzover de Oostenrijkse regering zich ter ontkenning dat de litigieuze maatregel een voordeel inhoudt, beroept op artikel 90, lid 2, EG-Verdrag (thans artikel 86, lid 2, EG), gaat haar argumentatie niet op. De in artikel 90, lid 2, van het Verdrag neergelegde afwijking sluit immers de kwalificatie van een maatregel als staatssteun in de zin van artikel 92 van het Verdrag niet uit. Evenmin zou zij, wanneer is vastgesteld dat inderdaad sprake is van staatssteun, de betrokken staat kunnen ontheffen van de verplichting om deze maatregel overeenkomstig artikel 93, lid 3, van het Verdrag aan te melden (zie arrest van 21 oktober 2003, Van Calster e.a., C‑261/01 en C‑262/01, Jurispr. blz. I‑12249, punt 61 en aldaar aangehaalde rechtspraak). Heiser stelt ook dat een maatregel als die welke in het hoofdgeding aan de orde is geen voordeel inhoudt aangezien hij enkel tot gevolg heeft dat een nadeel wordt opgeheven dat in Oostenrijk gevestigde artsen die geen tariefovereenkomst hebben gesloten, voorheen ondervonden ten opzichte van hun in andere lidstaten gevestigde collega’s. Terwijl de in deze andere lidstaten verrichte medische diensten niet aan BTW waren onderworpen, rustte deze belasting immers wel op diensten die in 1995 en 1996 werden verricht door in Oostenrijk gevestigde artsen die geen tariefovereenkomst hebben gesloten. In dit verband moet worden vastgesteld dat zo de litigieuze maatregel al tot doel heeft gehad, het nadeel waarnaar Heiser verwijst te compenseren, een dergelijke maatregel, zoals de advocaat-generaal in punt 50 van zijn conclusie heeft opgemerkt, hoe dan ook niet kan worden gerechtvaardigd door het feit dat hij ten doel hoeft verstoringen van de mededinging op de gemeenschappelijke markt voor medische diensten te corrigeren. Het is immers vaste rechtspraak dat de omstandigheid dat een lidstaat via unilaterale maatregelen de mededingingsvoorwaarden in een bepaalde economische sector probeert aan te passen aan die welke in andere lidstaten heersen, aan die maatregelen niet het karakter van steun ontneemt (zie onder meer arrest van 29 april 2004, Italië/Commissie, C‑372/97, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 67 en aldaar aangehaalde rechtspraak). Wat de vierde voorwaarde betreft die in punt 27 van dit arrest wordt genoemd en volgens welke een maatregel van de staat de mededinging moet vervalsen of dreigen te vervalsen, zij eraan herinnerd dat steun die is bedoeld om een onderneming te bevrijden van de kosten die zij normaliter in het kader van haar lopend beheer of van haar normale activiteiten had moeten dragen, in beginsel de mededingingsvoorwaarden vervalst (arrest van 19 september 2000, Duitsland/Commissie, C‑156/98, Jurispr. blz. I‑6857, punt 30 en aldaar aangehaalde rechtspraak). Het argument van Heiser en de Oostenrijkse regering dat aan de vierde voorwaarde niet is voldaan omdat de artsen die de begunstigden zijn van een maatregel als de litigieuze, niet te maken hebben met prijsconcurrentie, gaat niet op. Zelfs indien, zoals Heiser en de Oostenrijkse regering opmerken, de keuze van een arts door de patiënt door andere factoren kan worden beïnvloed dan de prijs van de medische behandeling, zoals bijvoorbeeld de kwaliteit daarvan en de vertrouwensrelatie met de arts, blijft onverlet dat de prijs de keuze van de arts door de patiënt zelfs in belangrijke mate kan beïnvloeden. Zoals uit het aan het Hof overgelegde dossier blijkt, is dat onder meer het geval wanneer de patiënt in geval van een arts als Heiser, die geen tariefovereenkomst heeft gesloten, meer dan 50 % van de betrokken behandeling uit eigen zak moet betalen. Uit het voorgaande volgt dat een maatregel als de litigieuze als staatssteun in de zin van artikel 92, lid 1, van het Verdrag moet worden beschouwd. Op de prejudiciële vraag moet dus worden geantwoord dat artikel 92 van het Verdrag in die zin moet worden uitgelegd dat een regeling als die welke in het hoofdgeding aan de orde is, volgens welke voor artsen de overgang van heffing van omzetbelasting naar vrijstelling van omzetbelasting niet leidt tot de door artikel 20 van de Zesde richtlijn voorgeschreven vermindering van de reeds toegepaste aftrek met betrekking tot in de onderneming blijvend in gebruik zijnde goederen, moet worden aangemerkt als staatssteun. Kosten Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking. Het Hof van Justitie (Tweede kamer), verklaart voor recht: Artikel 92 EG-Verdrag (thans, na wijziging, artikel 87 EG) moet in die zin moet worden uitgelegd dat een regeling als die van artikel XIV, lid 3, van het Bundesgesetz 21/1995, in de versie van Bundesgesetz 756/1996, volgens welke voor artsen de overgang van heffing van omzetbelasting naar vrijstelling van omzetbelasting niet leidt tot de door artikel 20 van de Zesde richtlijn (77/388/EEG) van de Raad van 17 mei 1977 betreffende de harmonisatie van de wetgevingen der lidstaten inzake omzetbelasting – Gemeenschappelijk stelsel van belasting over de toegevoegde waarde: uniforme grondslag, voorgeschreven vermindering van de reeds toegepaste aftrek met betrekking tot in de onderneming blijvend in gebruik zijnde goederen, moet worden aangemerkt als staatssteun. ondertekeningen – Procestaal: Duits.

62005CJ0445

sl

Predlog za sprejetje predhodne odločbe se nanaša na razlago člena 13(A)(1)(j) Šeste direktive Sveta 77/388/EGS z dne 17. maja 1977 o usklajevanju zakonodaje držav članic o prometnih davkih – Skupni sistem davka na dodano vrednost: enotna osnova za odmero (UL L 145, str. 1, v nadaljevanju: Šesta direktiva). Ta predlog je bil vložen v okviru spora med W. Hadererjem, tožečo stranko v postopku v glavni stvari, in Finanzamt Wilmersdorf (davčni urad Wilmersdorf, v nadaljevanju: Finanzamt), katerega predmet je njegova zavrnitev oprostitve plačila davka na dodano vrednost (v nadaljevanju: DDV), ki mu je bila tožeča stranka leta 1990 zavezana za dejavnosti poučevanja, ki jih je opravljala kot neodvisna sodelavka („freier Mitarbeiter“) dežele Berlin. Pravni okvir Ureditev Skupnosti Člen 13 Šeste direktive določa: „A.      Oprostitve za določene dejavnosti, ki so v javnem interesu 1.      Brez vpliva na druge določbe Skupnosti države članice pod pogoji, ki jih določijo zaradi zagotavljanja pravilne in enostavne uporabe takšnih oprostitev in preprečevanja vsakršnih možnih utaj, izogibanja ali zlorab davka, oprostijo: […] (i)       izobraževanje otrok ali mladine, šolsko ali univerzitetno izobraževanje, poklicno usposabljanje ali prekvalifikacijo, vključno z opravljanjem storitev in dobavo blaga, tesno povezano s temi storitvami, če te dejavnosti opravljajo osebe javnega prava, ki so temu namenjene, ali druge organizacije, ki jim država članica priznava podoben namen; (j)       poučevanje, ki ga učitelji opravljajo zasebno in se nanaša na šolsko ali univerzitetno izobraževanje; […]“ Nacionalna ureditev Iz odločbe o predložitvi izhaja, da v skladu s sodno prakso Bundesfinanzhof: –        lahko oprostitev iz člena 4, točka 21(b), nemškega zakona o davku na dodano vrednost (Umsatzsteuergesetz) v različici, ki je veljala za dejansko stanje v sporu v glavni stvari (v nadaljevanju: UStG), uveljavljajo le zasebne šole in druge ustanove splošnega oziroma poklicnega izobraževanja, ne pa neodvisni sodelavci, ki poučujejo v teh šolah oziroma podobnih izobraževalnih ustanovah; –        so v skladu s členom 4, točka 22(a), UStG davka oproščene le ustanove, ki so navedene v tej določbi, torej pravne osebe javnega prava, visoke upravne in ekonomske šole, ljudske univerze oziroma ustanove, ki zasledujejo cilje javnega interesa ali cilje poklicne organizacije. Zato storitve, ki jih tem ustanovam ponujajo fizične osebe, niso oproščene. Spor v glavni stvari in vprašanje za predhodno odločanje Iz odločbe o predložitvi izhaja, da je W. Haderer nekaj let kot neodvisni sodelavec delal za deželo Berlin. Leta 1990 je na ljudski univerzi („Volkshochschule“) pomagal pri šolskem pouku ter na drugi ljudski univerzi in izobraževalnem središču za odrasle vodil tečaj keramike in lončarstva („Elternzentrum“). V tem letu je celota dejavnosti poučevanja, ki jih je izvajal W. Haderer, redno presegala 30 ur na teden. Pogodbe, na podlagi katerih je W. Haderer izvajal navedene storitve, so bile z deželo Berlin sklenjene vsako polletje za obdobje šestih mesecev. Sestavljene so bile iz določb, na podlagi katerih se v smislu nemškega delovnega prava niso štele za „pogodbe o zaposlitvi“. Honorarji, ki jih je W. Hadererju plačevala dežela Berlin, so se izračunavali na podlagi urne postavke. V teh honorarjih niso bili zajeti prispevki za socialno varnost, zavarovanje in dajatve. Pravice do ohranitve teh honorarjev ni imel v primeru odsotnosti in je nosil tveganje njihove izgube, če so bili tečaji odpovedani, tudi če je bil razlog za to pomanjkanje udeležencev. W. Haderer je bil v skladu s temi pogodbami upravičen do pomoči za financiranje svojih pokojninskih prispevkov in zdravstvenega zavarovanja kot tudi do sorazmerno izračunanega nadomestila za letni dopust. Ker Finanzamt od W. Hadererja ni prejel davčnih napovedi za leta od 1989 do 1991, mu je DDV za leto 1990 odmeril pavšalno, saj ni izpolnjeval pogojev za uveljavljanje oprostitve, ki so določeni v paragrafu 4, točka 21 oziroma 22, UStG. Finanzgericht je tožbo zoper odločbo o odmeri davka, ki jo je vložil W. Haderer, zavrnil kot neutemeljeno z obrazložitvijo, da njegove dejavnosti na podlagi UStG niso bile oproščene. W. Haderer v reviziji pri Bundesfinanzhof med drugim uveljavlja, da naj bi bile njegove dejavnosti poučevanja, ki jih je opravljal leta 1990, na podlagi člena 13(A)(1)(j) Šeste direktive oproščene plačila DDV. Bundesfinanzhof meni, da navedene dejavnosti na podlagi člena 13(A)(1)(j) Šeste direktive ne morejo biti oproščene, ker fizične osebe ni mogoče šteti za „drugo organizacijo, ki ji država članica priznava podoben namen“. Po drugi strani se v zvezi z istim odstavkom 1(j) sprašuje, ali se za oprostitev iz te zadnje določbe zahteva, da učitelj zasebnik svojo dejavnost poučevanja opravlja neposredno za učence kot prejemnike storitve, kar bi pomenilo, da ga ti plačujejo, ali zadostuje, da storitev opravlja v šoli oziroma na univerzi, kot je primer v postopku v glavni stvari. Ker je Bundesfinanzhof menilo, da je za rešitev spora potrebna razlaga Šeste direktive, je prekinilo odločanje in Sodišču v predhodno odločanje predložilo to vprašanje: „Ali je dejavnost šolskega in univerzitetnega poučevanja, ki jo opravljajo učitelji v skladu s členom 13(A)(1)(j) [Šeste direktive], oproščena plačila davkov, le če učitelj storitve poučevanja nudi neposredno učencem [ali] študentom kot prejemnikom storitev – to pomeni, da jo zato plačujejo učenci [ali] študenti – ali zadostuje, da učitelj svojo dejavnost poučevanja opravlja v šoli ali na univerzi kot prejemnici navedenih storitev?“ Vprašanje za predhodno odločanje Predložitveno sodišče s svojim vprašanjem v bistvu sprašuje, ali je za dejavnosti poučevanja, ki jih posameznik opravlja kot neodvisni sodelavec v okoliščinah, kot so podane v postopku v glavni stvari, mogoče uveljavljati oprostitev plačila DDV v skladu s členom 13(A)(1)(j) Šeste direktive. To sodišče se zlasti sprašuje, ali mora biti za to oprostitev podana neposredna zveza med učiteljem kot izvajalcem pouka in učenci oziroma študenti kot prejemniki storitve, kar bi po mnenju sodišča nakazovalo, da slednji neposredno plačujejo učitelja. Finanzamt in italijanska vlada menita, da dejavnosti, kot so te, ki so sporne v postopku v glavni stvari, ne smejo biti oproščene DDV. Po drugi strani pa grška vlada in Komisija Evropskih skupnosti menita, da je treba te dejavnosti oprostiti. Uvodoma je treba poudariti, da je cilj člena 13(A) Šeste direktive, da določene dejavnosti, ki so v javnem interesu, oprosti DDV. Vendar ta določba ne določa oprostitve DDV za vse dejavnosti v javnem interesu, ampak samo za tiste, ki so tam naštete in podrobno opisane (glej sodbe z dne 12. novembra 1998 v zadevi Institute of the Motor Industry, C‑149/97, Recueil, str. I-7053, točka 18; z dne 1. decembra 2005 v zadevi Ygeia, C-394/04 in C-395/04, ZOdl., str. I-10373, točka 16, in z dne 14. decembra 2006 v zadevi VDP Dental Laboratory, C-401/05, še neobjavljena v ZOdl., točka 24). V skladu s sodno prakso Sodišča so oprostitve, ki so določene v členu 13 Šeste direktive, samostojni pojmi prava Skupnosti, ki naj bi preprečevali različno uporabo sistema DDV od ene države članice do druge (glej sodbe z dne 25. februarja 1999 v zadevi CPP, C-349/96, Recueil, str. I-973, točka 15; z dne 8. marca 2001 v zadevi Skandia, C-240/99, Recueil, str. I-1951, točka 23, in zgoraj navedena sodba Ygeia, točka 15). Izrazi, uporabljeni za opis oprostitev, se razlagajo ozko, ker te oprostitve pomenijo izjeme od splošnega načela, na podlagi katerega se DDV plačuje za vsako storitev, ki jo davčni zavezanec opravi za plačilo (glej sodbi z dne 20. junija 2002 v zadevi Komisija proti Nemčiji, C-287/00, Recueil, str. I-5811, točka 43, in z dne 20. novembra 2003 v zadevi Taksatorringen, C-8/01, ZOdl., str. I-13711, točka 36). V vsakem primeru mora biti razlaga teh izrazov skladna s cilji, ki jih zasledujejo navedene oprostitve in spoštovati načelo davčne nevtralnosti, ki je neločljivo povezano s skupnim sistemom DDV (glej sodbe z dne 6. novembra 2003 v zadevi Dornier, C‑45/01, ZOdl., str. I-12911, točka 42; z dne 26. maja 2005 v zadevi Kingscrest Associates in Montecello, C-498/03, ZOdl., str. I-4427, točka 29, in z dne 8. junija 2006 v zadevi L.u.P., C-106/05, ZOdl., str. I-5123, točka 24). To pravilo ozke razlage pa ne pomeni, da je treba izraze, uporabljene za opredelitev oprostitev, razlagati na način, ki bi slednjim odvzel njihove učinke (glej v tem smislu sodbo z dne 18. novembra 2004 v zadevi Temco Europe, C-284/03, ZOdl., str. I-11237, točka 17, in za področje univerzitetnega izobraževanja zgoraj navedeno sodbo Komisija proti Nemčiji, točka 47). Tako mora biti tudi v primeru posebnih pogojev, ki se zahtevajo za uveljavljanje teh oprostitev in zlasti teh, ki se nanašajo na kakovost ali istovetnost gospodarskega subjekta, ki opravlja storitve, za katere je mogoča oprostitev (glej v tem smislu sodbo z dne 7. septembra 1999 v zadevi Gregg, C-216/97, ZOdl., str. I-4947, točke od 16 do 20). V postopku v glavni stvari ni sporno, da se W. Haderer v Nemčiji ne šteje za osebo, katere namen bi bil primerljiv z namenom oseb javnega prava, ki so določene v členu 13(A)(1)(i) Šeste direktive. Preizkusiti je torej treba, ali dejavnosti, kot so te v postopku v glavni stvari, lahko spadajo v člen 13(A)(1)(j) navedene direktive, v skladu s katero je „poučevanje, ki ga učitelji opravljajo zasebno in se nanaša na šolsko ali univerzitetno izobraževanje“ oproščeno plačila DDV. V teh okoliščinah je treba opozoriti, da člen 13(A)(1)(j) Šeste direktive za namene te določbe ne vsebuje nobene opredelitve pojma „šolsko ali univerzitetno izobraževanje“. Medtem ko predložitveno sodišče ni izrazilo dvomov o vprašanju, ali zadevne dejavnosti v postopku v glavni stvari lahko spadajo v navedeni pojem, pa Finanzamt meni, da ob upoštevanju stroge razlage, ki jo je treba uporabiti na področju oprostitev DDV, tečaji keramike in lončarstva, ki jih izvaja W. Haderer, ne vsebujejo zahtev, podobnih tistim, ki po navadi veljajo za tečaje v šolah ali univerzah. Nasprotno, taki tečaji naj bi bili namenjeni izključno razvedrilu. Čeprav se člen 13(A)(1)(i) Šeste direktive poleg šolskega in univerzitetnega izobraževanja nanaša na „izobraževanje otrok ali mladine“ ali „poklicno usposabljanje ali prekvalifikacijo“, Finanzamt poudarja, da ta isti odstavek 1(j) omenja zgolj to izobraževanje, pri čemer izključuje kakršno koli drugo obliko izobraževanja ali usposabljanja. Čeprav je res, da se izrazi, ki se uporabljajo za določitev oprostitve iz člena 13(A)(1)(j) Šeste direktive, razlagajo strogo, bi lahko uporaba posebej ozke razlage pojma „šolsko ali univerzitetno izobraževanje“ povzročila razhajanja pri uporabi sistema DDV med državami članicami, saj so zadevni njihovi izobraževalni sistemi urejeni različno. Taka razhajanja ne bi bila združljiva z zahtevami sodne prakse, navedene v točki 17 te sodbe. Poleg tega je treba v delu, v katerem Finanzamt svoje trditve opira na posebno razlago pojmov „šola“ in „univerza“ v smislu nemškega izobraževalnega sistema, opozoriti, da podvrženost oziroma oprostitev določene dejavnosti plačila DDV ne more biti odvisna od njene kvalifikacije v nacionalnem pravu (glej zgoraj navedeno sodbo Kingscrest Associates in Montecello, točka 25). Ker v tej sodbi za namene sistema DDV ni treba podati natančne opredelitve pojma „šolsko ali univerzitetno izobraževanje“ v pravu Skupnosti, v tej zadevi zadostuje izpostaviti, da ta pojem ni omejen zgolj na poučevanje, namenjeno pridobivanju kvalifikacij, ki omogočajo izobrazbo za izvajanje poklicne dejavnosti, temveč zajema tudi druge dejavnosti, v okviru katerih se za razvijanje znanj in sposobnosti učencev ali študentov izvaja pouk v šolah ali na univerzah, čeprav te dejavnosti niso strogo razvedrilne. Predložitveno sodišče mora glede na te dejavnike po potrebi ponovno preizkusiti, ali se zadevne dejavnosti v postopku v glavni stvari nanašajo na „šolsko ali univerzitetno izobraževanje“ v smislu člena 13(A)(1)(j) Šeste direktive. Poleg tega za uveljavljanje oprostitve, določene v členu 13(A)(1)(j) Šeste direktive ne zadostuje, da poučevanje spada v „šolsko ali univerzitetno izobraževanje“; prav tako ga morajo „učitelji opravljati zasebno“. Čeprav iz spisa izhaja, da niti Finanzamt niti države članice in Komisija v svojih stališčih, predstavljenih v skladu s členom 23 Statuta Sodišča, niso prerekali dejstva, da je W. Haderer poučeval kot učitelj, pa se v postopku v glavni stvari postavlja vprašanje, ali je bilo poučevanje opravljeno „zasebno“. Ta zadnji izraz omogoča razlikovanje storitev, ki jih opravljajo osebe iz člena 13(A)(1)(i) Šeste direktive, od tistih iz istega odstavka (1)(j), ki jih učitelji opravljajo v svojem imenu in za svoj račun. Med te zadnje storitve lahko na primer spadajo posebni tečaji, pri katerih načeloma obstaja povezava med konkretno vsebino poučevanja in kvalifikacijami učitelja. V tem pogledu besedilo člena 13(A)(1)(j) Šeste direktive nikakor ne nasprotuje temu, da za poučevanje več oseb hkrati velja oprostitev, uvedena s to določbo. Poleg tega po mnenju Komisije pogoj, v skladu s katerim se mora poučevanje opravljati zasebno, ne zahteva, da mora nujno obstajati neposredna pogodbena zveza med njegovimi prejemniki in učiteljem, ki ga izvaja. Taka pogodbena zveza namreč pogosto obstaja z osebami, ki se razlikujejo od navedenih prejemnikov, na primer s starši učencev oziroma študentov. V postopku v glavni stvari, kot izhaja iz točk 5 in 8 te sodbe, bi lahko določeni posebej obravnavani podatki iz spisa, s katerimi razpolaga Sodišče, zagotovo nakazali, da je W. Haderer svoje dejavnosti izvajal v svojem imenu in za svoj račun, tako da naj bi jih izvajal „zasebno“. To velja zlasti za neobstoj pravice do ohranitve honorarjev ob učiteljevi odsotnosti in za to, ker je nosil tveganje izgube svojih honorarjev, če so tečaji odpadli. Vendar iz istih točk te sodbe izhaja, da je W. Haderer zadevne storitve v postopku v glavni stvari opravljal na podlagi zaporednih pogodb, sklenjenih z deželo Berlin. Zdi se, da so se prejeti honorarji, razen v primeru odpovedi tečajev zaradi pomanjkanja učencev oziroma študentov, izračunavali po urni postavki, ne glede na število udeležencev tečajev. Poleg tega je W. Haderer, čeprav je bilo v omenjenih pogodbah pojasnjeno, da niso „pogodbe o zaposlitvi“ v smislu tega pojma v nemškem delovnem pravu, prejemal denarno pomoč za svoje pokojninske prispevke in zdravstveno zavarovanje ter sorazmerno izračunano nadomestilo za letni dopust. Skratka, slednji je zadevne dejavnosti v postopku v glavni stvari izvajal v izobraževalnih središčih za odrasle, s katerimi upravlja dežela Berlin. Tako lahko vidiki, predstavljeni v zgoraj navedeni točki, nakazujejo, da bo moralo predložitveno sodišče, upoštevajoč vse okoliščine postopka v glavni stvari, preizkusiti, ali je bil W. Haderer kot učitelj – ne da bi poučeval v svojem imenu in za svoj račun – resnično na voljo deželi, ki ga je plačevala kot ponudnika storitev v korist izobraževalnega sistema te dežele. Komisija zatrjuje, da bi bila zavrnitev oprostitve v primerih, kakršen je ta, ki je predmet postopka v glavni stvari, v nasprotju z javnim interesom posebnih oprostitev iz člena 13(A)(1)(i) in (j) Šeste direktive in bi ustvarila praznino v sistemu, ki ga sestavljata njeni določbi. Poučevanje, ki ga opravljajo učitelji zasebniki, bi bilo namreč v nekaterih primerih mogoče primerjati s poučevanjem, ki ga izvajajo „osebe“ iz navedenega odstavka (1)(i). Vendar zgolj dejstvo, da sta kategoriji oprostitev iz člena 13(A)(1)(i) in (j) Šeste direktive med drugim namenjeni razvoju „šolskega ali univerzitetnega izobraževanja“ kot dejavnosti v javnem interesu, ne more podpreti trditve, da ti določbi skupaj sestavljata tak sistem, za katerega se lahko uveljavlja oprostitev plačila DDV za dejavnosti, ki ne izpolnjujejo pogojev, ki so v zvezi s tem postavljeni v eni ali drugi navedeni določbi, katerih besedilo je treba, kot je bilo opozorjeno v točkah od 16 do 19 te sodbe, razlagati strogo in ki se uporabita izključno za dejavnosti, ki so v teh določbah podrobno naštete in opisane. Glede na vse navedene ugotovitve je treba na zastavljeno vprašanje odgovoriti tako, da je v okoliščinah, kakršne so te iz postopka v glavni stvari, oprostitev plačila DDV iz člena 13(A)(1)(j) Šeste direktive za dejavnosti posameznika kot neodvisnega sodelavca, ki vključujejo pomoč pri šolskem pouku ter tečaje keramike in lončarstva v izobraževalnih središčih za odrasle, mogoče uveljavljati, le če te dejavnosti pomenijo poučevanje, ki ga učitelj opravlja v svojem imenu in za svoj račun in ki se nanaša na šolsko ali univerzitetno izobraževanje. Predložitveno sodišče mora preizkusiti, ali gre v postopku v glavni stvari za tak primer. Stroški Ker je ta postopek za stranke v postopku v glavni stvari ena od stopenj v postopku pred predložitvenim sodiščem, to odloči o stroških. Stroški, priglašeni za predložitev stališč Sodišču, ki niso stroški omenjenih strank, se ne povrnejo. Iz teh razlogov je Sodišče (tretji senat) razsodilo: V okoliščinah, kakršne so te iz postopka v glavni stvari, je za dejavnosti posameznika kot neodvisnega sodelavca, ki vključujejo pomoč pri šolskem pouku ter tečaje keramike in lončarstva v izobraževalnih središčih za odrasle, oprostitev plačila davka na dodano vrednost iz člena 13(A)(1)(j) Šeste direktive Sveta 77/388/EGS z dne 17. maja 1977 o usklajevanju zakonodaje držav članic o prometnih davkih – Skupni sistem davka na dodano vrednost: enotna osnova za odmero mogoče uveljavljati, le če te dejavnosti pomenijo poučevanje, ki ga učitelj opravlja v svojem imenu in za svoj račun in ki se nanaša na šolsko ali univerzitetno izobraževanje. Predložitveno sodišče mora preizkusiti, ali gre v postopku v glavni stvari za tak primer. Podpisi * Jezik postopka: nemščina.

62004CJ0432

it

Motivazione della sentenza 1. Con il ricorso in esame, la Commissione delle Comunità europee chiede alla Corte di dichiarare che la sig.ra Cresson ha dato prova di favoritismo o, per lo meno, di grave negligenza, che costituiscono una violazione degli artt. 213 CE e 126 EA, e, di conseguenza, di pronunciare la decadenza, parziale o totale, della sig.ra Cresson dal suo diritto a pensione o dagli altri vantaggi sostitutivi. Contesto normativo 2. L’art. 213, n. 2, CE così recita: «I membri della Commissione esercitano le loro funzioni in piena indipendenza nell’interesse generale della Comunità. Nell’adempimento dei loro doveri, essi non sollecitano né accettano istruzioni da alcun governo né da alcun organismo. Essi si astengono da ogni atto incompatibile con il carattere delle loro funzioni. Ciascuno Stato membro si impegna a rispettare tale carattere e a non cercare di influenzare i membri della Commissione nell’esecuzione dei loro compiti. I membri della Commissione non possono, per la durata delle loro funzioni, esercitare alcuna altra attività professionale, rimunerata o meno. Fin dal loro insediamento, essi assumono l’impegno solenne di rispettare, per la durata delle loro funzioni e dopo la cessazione di queste, gli obblighi derivanti dalla loro carica, ed in particolare i doveri di onestà e delicatezza per quanto riguarda l’accettare, dopo tale cessazione, determinate funzioni o vantaggi. In caso di violazione degli obblighi stessi, la Corte di giustizia, su istanza del Consiglio o della Commissione, può, a seconda dei casi, pronunciare le dimissioni d’ufficio alle condizioni previste dall’articolo 216 ovvero la decadenza dal diritto a pensione dell’interessato o da altri vantaggi sostitutivi». 3. L’’art. 216 CE così dispone: «Qualsiasi membro della Commissione che non risponda più alle condizioni necessarie all’esercizio delle sue funzioni o che abbia commesso una colpa grave può essere dichiarato dimissionario dalla Corte di giustizia, su istanza del Consiglio o della Commissione». 4. Le disposizioni dell’art. 126, n. 2, EA sono identiche a quelle dell’art. 213, n. 2, CE. La normativa relativa agli ospiti scientifici 5. Il 19 dicembre 1989 la Commissione ha adottato una decisione recante le direttive amministrative applicabili agli ospiti scientifici nel contesto di determinati programmi di ricerca (in prosieguo: la «decisione relativa agli ospiti scientifici»). 6. Tale decisione fissa, tra l’altro, le categorie professionali cui devono appartenere le persone che possono essere assunte in qualità di ospiti scientifici, la tabella retributiva applicabile e la durata dei contratti che possono essere stipulati. Essa precisa inoltre che l’ospite scientifico è tenuto a redigere una relazione sull’attività che ha formato oggetto della sua visita entro un mese dalla scadenza del contratto. Fatti all’origine della controversia 7. I fatti principali, come emergono, in particolare, dal ricorso, sono i seguenti. 8. La sig.ra Cresson è stata membro della Commissione dal 24 gennaio 1995 all’8 settembre 1999. La Commissione, all’epoca presieduta dal sig. Santer, ha presentato le sue dimissioni collettive il 16 marzo 1999, ma ha continuato ad esercitare le sue funzioni fino all’8 settembre dello stesso anno. Il portafoglio affidato alla sig.ra Cresson comprendeva i seguenti settori: scienza, ricerca e sviluppo, risorse umane, educazione, formazione e gioventù, nonché il Centro comune di ricerca (CCR), settori che, ad eccezione del CCR, all’epoca dei fatti erano di competenza delle Direzioni generali (DG) XII, XIII.D e XXII. 9. La presentazione delle censure sollevate dalla Commissione contro la sig.ra Cresson deve essere suddivisa in due parti: la prima riguarda il sig. Berthelot, la seconda il sig. Riedinger. Il caso del sig. Berthelot 10. Quando la sig.ra Cresson assunse le sue funzioni, il suo gabinetto era già costituito. Tuttavia, essa manifestò l’intenzione di avvalersi dei servizi di un suo stretto conoscente, il sig. Berthelot, in qualità di «consigliere personale». Secondo il suo curriculum vitae, il sig. Berthelot era medico, di professione chirurgo dentista, aveva svolto le funzioni di capo del servizio ospedaliero ed era stato incaricato di missione presso l’Agence nationale de valorisation de la recherche (Agenzia nazionale per la valorizzazione della ricerca) (Anvar) per tre mesi. Egli risiedeva in un comune vicino alla città di Châtellerault (Francia), di cui la sig.ra Cresson era sindaco. Considerata la sua età, che, all’epoca dei fatti era di 66 anni, il sig. Berthelot non poteva essere assunto come agente temporaneo per svolgere le funzioni di membro del gabinetto di un commissario. Il sig. Lamoureux, capo di gabinetto della sig.ra Cresson, aveva peraltro fatto presente a quest’ultima che, vista l’età del sig. Berthelot, non vedeva come l’interessato potesse essere assunto presso la Commissione. 11. La sig.ra Cresson, che comunque desiderava avvalersi della collaborazione del sig. Berthelot in qualità di consigliere personale, si rivolse allora ai servizi dell’amministrazione affinché studiassero le condizioni alle quali sarebbe stata possibile l’assunzione dell’interessato. L’amministrazione prese in considerazione diversi tipi di contratto, tra cui, in particolare, quello di consulente, scartato in quanto troppo oneroso, ed il contratto di ospite scientifico, che infine fu scelto. 12. Il sig. Berthelot fu così assunto come ospite scientifico presso la DG XII a partire dal 1° settembre 1995 inizialmente per sei mesi. In seguito, tale periodo fu prolungato fino alla fine di febbraio 1997. Sebbene l’incarico di ospite scientifico implichi che l’interessato svolga la propria attività essenzialmente o presso il CCR, o presso i servizi che svolgono attività di ricerca, il sig. Berthelot lavorò esclusivamente come consigliere personale della sig.ra Cresson. 13. Poiché al sig. Berthelot non era stato attribuito un ufficio, egli lavorava, tra l’altro, in un ufficio di passaggio del gabinetto. Arrivava generalmente alla Commissione il martedì mattina e ripartiva il giovedì sera. Rendeva conto oralmente alla sig.ra Cresson delle sue attività. 14. Dall’aprile 1996, in applicazione di una disposizione anticumulo, la retribuzione mensile corrisposta al sig. Berthelot come ospite scientifico venne ridotta in ragione di una pensione che percepiva in Francia. 15. Poco dopo l’applicazione di tale riduzione il gabinetto della sig.ra Cresson predispose tredici ordini di missione per il sig. Berthelot, con destinazione Châtellerault, per il periodo dal 23 maggio al 21 giugno 1996, missioni per le quali il sig. Berthelot ricevette circa 6 900 euro. A quanto risulta da un’indagine penale condotta in Belgio dal 1999, gli ordini di missione si riferivano a missione fittizie. 16. Dal 1° settembre 1996 il sig. Berthelot ha beneficiato di un reinquadramento, passando così dal gruppo II al gruppo I degli ospiti scientifici. La sua retribuzione mensile, che all’epoca era dell’ordine di 4 500 euro, aumentò di circa 1 000 euro. 17. Alla scadenza del suo contratto con la DG XII, il 1° marzo 1997, al sig. Berthelot fu offerto un altro contratto di ospite scientifico presso il CCR per un anno, con scadenza alla fine di febbraio 1998. La durata complessiva del suo incarico di ospite scientifico venne così portata a due anni e mezzo, nonostante la normativa preveda una durata massima delle funzioni di 24 mesi. 18. Il 2 ottobre 1997, in applicazione della decisione relativa agli ospiti scientifici, il servizio controllo finanziario della Commissione chiese che gli fosse trasmessa la relazione sull’attività conseguente al contratto del sig. Berthelot, scaduto alla fine di febbraio 1997. Secondo i termini di tale decisione, il sig. Berthelot avrebbe dovuto redigere detta relazione alla scadenza di detto primo contratto, nonché alla fine del suo contratto con il CCR. Dopo svariati solleciti, nel luglio 1998 furono infine trasmesse alcune relazioni, consistenti in una serie di promemoria redatti da diversi autori e raccolti dal gabinetto della sig.ra Cresson. 19. Il 31 dicembre 1997 il sig. Berthelot, per motivi di salute, chiese la risoluzione del suo contratto a partire da tale data. La sua domanda fu accettata. 20. La sig.ra Cresson si rivolse tuttavia al suo capo di gabinetto affinché trovasse una «soluzione» – per usare il termine impiegato da quest’ultima – per il sig. Berthelot a partire dal 1° gennaio 1998. Si pensò di assumere il sig. Berthelot come consigliere speciale, ma egli respinse tale proposta. 21. Il sig. Berthelot è deceduto il 2 marzo 2000. Il caso del sig. Riedinger 22. Nel 1995 i servizi della Commissione offrirono al sig. Riedinger, avvocato d’impresa e conoscente personale della sig.ra Cresson, tre contratti di lavoro, di cui due su esplicita richiesta della sig.ra Cresson. 23. Il primo contratto, firmato dal direttore generale del CCR, aveva ad oggetto uno «studio di fattibilità della creazione di una rete dei centri di studio dell’Europa centrale e dell’Europa comunitaria». Esso era legato allo sviluppo dell’Istituto di prospettiva tecnologica di Siviglia (Spagna) e mirava ad un approfondimento delle relazioni tra i paesi dell’Europa centrale in tale settore. 24. Il secondo contratto, d’importo pari a 10 500 ecu, consisteva in una «[m]issione di accompagnamento della sig.ra Cresson in Sudafrica dal 13 al 16 maggio 1995 e [nella] redazione di una relazione». Tale missione si suddivideva in due parti: la prima aveva ad oggetto una conferenza sulla società dell’informazione, la seconda riguardava, tra l’altro, l’invio, nell’ambito del «servizio volontario», di giovani medici tedeschi in Sudafrica. Detta missione presentava inoltre un aspetto turistico. 25. Il terzo contratto concerneva uno «studio professionale di pre-fattibilità della creazione di un istituto europeo di diritto comparato». Tale istituto doveva mirare ad una migliore comprensione dei problemi giuridici connessi al settore della ricerca, in particolare in materia di proprietà intellettuale e di brevetti. 26. Sebbene i servizi di cui era responsabile la sig.ra Cresson avessero iscritto in bilancio le somme necessarie per questi tre contratti, nessuno di questi ultimi venne eseguito o pagato. Le indagini ed i procedimenti avviati 27. Sono state svolte indagini da parte di un comitato di esperti indipendenti, poi da parte dell’Ufficio europeo per la lotta antifrode (OLAF) e infine dall’Ufficio investigativo e disciplinare della Commissione (IDOC). Anche un giudice istruttore belga ha avviato un’indagine e la Commissione ha iniziato un procedimento. L’indagine del comitato di esperti indipendenti 28. Un comitato di esperti indipendenti, istituito il 27 gennaio 1999 sotto gli auspici del Parlamento europeo e della Commissione, è stato incaricato di redigere una prima relazione per determinare in quale misura la Commissione, in qualità di collegio, o uno o più dei suoi membri a titolo individuale fossero responsabili dei recenti casi di frode, cattiva gestione o nepotismo menzionati nei dibattiti parlamentari. 29. Nella relazione depositata il 15 marzo 1999, detto comitato ha concluso che, per quanto riguarda il sig. Berthelot, si era in presenza di un caso certo di favoritismo. Le indagini dell’OLAF e dell’IDOC 30. In seguito alle conclusioni del comitato di esperti indipendenti, l’OLAF ha effettuato le proprie indagini e depositato una relazione il 23 novembre 1999. 31. Tale relazione ha portato all’apertura di diversi procedimenti disciplinari nei confronti di dipendenti e agenti della Commissione, nonché ad una procedura diretta al recupero delle somme indebitamente pagate al sig. Berthelot. 32. La Direzione generale del personale e dell’amministrazione (in prosieguo: la «DG ADMIN») e poi l’IDOC, dopo la sua istituzione con decisione 19 febbraio 2002, hanno svolto un’indagine sul sig. Riedinger e due indagini complementari sul sig. Berthelot, una relativa al ruolo della DG XII, l’altra sul coinvolgimento del CCR. 33. Nel corso di tali indagini sono state effettuate decine di audizioni e la sig.ra Cresson è stata più volte contattata dai servizi competenti e dal sig. Kinnock, vicepresidente della Commissione, responsabile per la riforma amministrativa. La sig.ra Cresson ha presentato le sue osservazioni con lettere 24 settembre, 22 ottobre e 17 dicembre 2001. 34. La DG ADMIN ha depositato la relazione sul sig. Riedinger l’8 agosto 2001. L’IDOC ha depositato una relazione sul sig. Berthelot il 22 febbraio 2002. Il procedimento penale 35. In seguito alla denuncia presentata da un membro del Parlamento, nel 1999 è stata avviata un’indagine penale relativa al caso del sig. Berthelot. La Commissione si è costituita parte civile contro la sig.ra Cresson. 36. Il giudice istruttore ha accusato la sig.ra Cresson, il sig. Berthelot, nonché taluni dipendenti e agenti della Commissione di falso, uso di atto falso, truffa o abuso di ufficio, sulla base dei tre elementi seguenti: – l’assunzione del sig. Berthelot in qualità di ospite scientifico, che sarebbe avvenuta in violazione delle disposizioni adottate dalla Commissione; – le relazioni di fine incarico del sig. Berthelot e, – gli ordini e i conteggi relativi alle missioni del sig. Berthelot. 37. Nella sua requisitoria scritta presentata dinanzi alla camera di consiglio del Tribunal de première instance di Bruxelles (Tribunale di primo grado di Bruxelles, Belgio), giudice che, al termine della fase istruttoria, decide se una persona debba o no essere rinviata dinanzi al tribunal correctionnel (Tribunale penale) per essere giudicata, il procureur du Roi (procuratore del Re) ha respinto i capi di imputazione relativi al primo elemento, ritenendo che l’assunzione del sig. Berthelot non violasse la normativa comunitaria e che all’epoca dei fatti in esame la disposizione del Codice penale belga in materia di abuso d’ufficio non si applicasse alle persone che ricoprono una carica pubblica in un’organizzazione di diritto internazionale pubblico. Il procureur du Roi ha altresì respinto i capi di imputazione vertenti sul secondo elemento in quanto, a suo avviso, dal fascicolo non emergeva alcuna accusa a carico della sig.ra Cresson. I capi di imputazione relativi al terzo elemento sono stati inizialmente accolti, ma infine abbandonati. 38. Con ordinanza 30 giugno 2004 la camera di consiglio del Tribunal de première instance di Bruxelles, prendendo atto della requisitoria orale del procureur du Roi e rinviando ai motivi esposti nella sua requisitoria scritta, ha dichiarato estinta l’azione per quanto riguarda il sig. Berthelot a causa del decesso di quest’ultimo e ha concluso per il non luogo a procedere per gli altri indagati. Quanto alla sig.ra Cresson, detto tribunale ha dichiarato che non esistevano accuse circa la conoscenza, da parte sua dei fatti controversi relativi agli ordini di missione del sig. Berthelot. Il procedimento avviato dalla Commissione 39. Il 21 gennaio 2003 il collegio dei membri della Commissione ha deciso di inviare alla sig.ra Cresson una comunicazione degli addebiti a suo carico nell’ambito dell’eventuale avvio di un procedimento fondato sugli artt. 213, n. 2, CE e 126, n. 2, EA. È stata inoltre presa la decisione di consentire alla sig.ra Cresson di accedere al suo fascicolo e di invitarla a comunicare le sue osservazioni. 40. La comunicazione degli addebiti, vertente sull’assunzione del sig. Berthelot e sui contratti offerti al sig. Riedinger, è stata consegnata alla sig.ra Cresson il 17 marzo 2003, poi, per motivi meramente tecnici relativi alla procedura di autorizzazione, lo stesso documento, recante la data 30 aprile 2003, le è stato trasmesso il 6 maggio 2003. 41. In seguito ha avuto luogo una fitta corrispondenza tra i legali della sig.ra Cresson e la Commissione in merito alla portata del procedimento in tal modo avviato e all’accesso della sig.ra Cresson ai documenti che essa riteneva pertinenti. 42. La sig.ra Cresson ha replicato alla comunicazione degli addebiti con un documento di data 30 settembre 2003. Con tale documento essa contesta, in particolare, il fondamento normativo di detta comunicazione e afferma, in subordine, che le censure addotte non sono dimostrate. Chiede inoltre che le sia versata la somma di EUR 50 000 a titolo di risarcimento del danno materiale e morale subito a causa dell’avvio del procedimento disciplinare a suo carico. 43. La sig.ra Cresson è stata sentita dalla Commissione durante un’audizione tenutasi il 30 giugno 2004. 44. Il 19 luglio 2004 la Commissione ha deciso di adire la Corte. Procedimento dinanzi alla Corte e conclusioni delle parti 45. La Commissione chiede che la Corte voglia: – dichiarare che la sig.ra Cresson ha violato gli obblighi che le incombevano in virtù degli artt. 213 CE e 126 EA; – pronunciare, di conseguenza, la decadenza, parziale o totale, dal diritto a pensione e/o dagli altri vantaggi sostitutivi spettanti alla sig.ra Cresson, rimettendosi la Commissione alla saggezza della Corte per determinare la durata e la portata di tale decadenza, e – condannare la sig.ra Cresson alle spese. 46. La sig.ra Cresson chiede che la Corte voglia: – in via principale, dichiarare irricevibile il ricorso presentato dalla Commissione; – in subordine, respingere il ricorso in quanto illegittimo e infondato; – ordinare alla Commissione di produrre l’intero verbale delle discussioni che hanno portato alla decisione, adottata il 19 luglio 2004, di adire la Corte, nonché di produrre gli altri documenti richiesti dalla convenuta nelle sue domande e nella domanda confermativa, rispettivamente, del 26 aprile e del 5 ottobre 2004, e – condannare la Commissione all’integralità delle spese. 47. Con ordinanza del presidente della Corte 2 giugno 2005, la Repubblica francese è stata ammessa ad intervenire a sostegno delle conclusioni della sig.ra Cresson. 48. La domanda della sig.ra Cresson volta alla produzione di taluni documenti è stata respinta dalla Corte con ordinanza 9 settembre 2005. Sulla domanda di riapertura della fase orale del procedimento 49. Con lettera 30 marzo 2006 la sig.ra Cresson ha chiesto alla Corte di disporre, ai sensi dell’art. 61 del suo regolamento di procedura, la riapertura della fase orale. Essa ha motivato tale domanda sostenendo che le conclusioni dall’avvocato generale si fondano, sotto molti aspetti, su elementi che non sono stati dibattuti tra le parti. Essa afferma, in sostanza, da una parte, che l’avvocato generale ha redatto le conclusioni unicamente dal punto di vista dei principi, qualificando il procedimento in esame come «costituzionale», e, dall’altra, non ha discusso gli elementi di fatto, che sono invece indispensabili per pronunciarsi sulla condotta contestata. 50. A tale proposito, occorre ricordare che la Corte può, d’ufficio o su proposta dell’avvocato generale, o anche su domanda delle parti, ordinare la riapertura della fase orale, ai sensi dell’art. 61 del suo regolamento di procedura, se essa ritiene necessari ulteriori chiarimenti o se la causa dev’essere decisa sulla base di un argomento che non è stato dibattuto tra le parti (v., in particolare, ordinanza 4 febbraio 2000, causa C‑17/98, Emesa Sugar, Racc. pag. I‑665, punto 18, e sentenza 14 dicembre 2004, causa C‑210/03, Swedish Match, Racc. pag. I‑11893, punto 25). 51. Nella fattispecie, dalla domanda di riapertura risulta che essa in realtà costituisce un commento alle conclusioni dell’avvocato generale. In tale domanda non sono fatti valere elementi di fatto o disposizioni di legge sulle quali l’avvocato generale si sarebbe fondato e che non sarebbero stati dibattuti dalle parti. La Corte ritiene inoltre di disporre di tutti gli elementi necessari per pronunciarsi nel merito. 52. Pertanto, sentito l’avvocato generale, la domanda di riapertura della fase orale deve essere respinta. Sul ricorso Considerazioni preliminari 53. Gli addebiti sollevati a carico della sig.ra Cresson si fondano sulle disposizioni degli artt. 213 CE e 126 EA. Posto che tali disposizioni sono identiche, i riferimenti all’art. 213 CE vanno intesi anche come rinvii all’art. 126 EA. 54. La presente causa richiede l’esame delle seguenti questioni: la portata dell’art. 213, n. 2, CE; il rispetto delle norme procedurali e di vari diritti fatti valere dalla sig.ra Cresson, in particolare i diritti della difesa; le conseguenze del procedimento penale; l’esistenza di un inadempimento degli obblighi di cui all’art. 213, n. 2, CE e l’eventuale irrogazione di una sanzione. 55. Quanto all’eccezione di irricevibilità sollevata dalla sig.ra Cresson, essa è fondata su vari motivi. Innanzi tutto, l’art. 213 CE non potrebbe costituire, nella fattispecie, un fondamento normativo valido per adire la Corte. Inoltre, la decisione di non luogo a procedere della camera di consiglio del tribunal de première instance di Bruxelles avrebbe svuotato l’azione disciplinare avviata dalla Commissione del suo oggetto e del suo contenuto. Infine, i fatti addebitati alla sig.ra Cresson avrebbero scarsa rilevanza. 56. Questi motivi d’irricevibilità sono tuttavia indissolubilmente legati alle questioni di merito sollevate dalla controversia e menzionate al punto 54 di questa sentenza. I problemi relativi al fondamento normativo del ricorso e all’importanza, considerata minima, dei fatti addebitati sono quindi collegati alla valutazione delle questioni vertenti, rispettivamente, sulla portata dell’art. 213, n. 2, CE e sull’inosservanza degli obblighi di cui a tale articolo. Quanto agli effetti del non luogo a procedere pronunciato dal giudice penale adito, essi rientrano nella questione relativa all’esame delle conseguenze del procedimento penale. Questi motivi di irricevibilità saranno quindi affrontati nel contesto dell’esame della causa nel merito. Sulla portata dell‘art. 213, n. 2, CE Osservazioni delle parti 57. La Commissione afferma che l’art. 213, n. 2, CE riguarda l’inosservanza, da parte dei membri di tale istituzione, degli obblighi derivanti dalla loro carica. Il commissario che non agisca nell’interesse generale o che si lasci condizionare da considerazioni legate al suo interesse personale o privato, pecuniario o altro, non rispetterebbe tali obblighi. 58. Dato che alla sig.ra Cresson è contestato un comportamento di questo genere, la condanna domandata e la sanzione richiesta, ossia la decadenza totale o parziale dal diritto a pensione dell’interessata o da altri vantaggi sostitutivi, sarebbero state correttamente fondate sull’art. 213, n. 2, CE. 59. La sig.ra Cresson sostiene che tale disposizione non può fungere da fondamento normativo in base al quale adire la Corte. 60. In primo luogo, le violazioni da parte dei membri della Commissione degli obblighi stabiliti dall’art. 213, n. 2, primo e secondo comma, CE, commesse nel corso del loro mandato e diverse dall’accettazione di incarichi esterni, potrebbero essere sanzionate esclusivamente, secondo quanto disposto dall’art. 216 CE, mediante la pronuncia delle dimissioni. 61. Dato che la Commissione accusa la sig.ra Cresson di una siffatta violazione, essa non potrebbe proporre un ricorso diretto a sanzionarla mediante la decadenza dal suo diritto a pensione o da altri vantaggi sostitutivi. Tale sanzione non sarebbe prevista dall’art. 213, n. 2, CE né da alcuna altra norma di diritto comunitario. 62. In secondo luogo, le disposizioni dell’art. 213, n. 2, terzo comma, CE andrebbero applicate quando un membro della Commissione viene meno ai suoi obblighi di onestà e delicatezza accettando certe attività esterne o mentre esercita le sue funzioni, o dopo la cessazione di queste. In tale caso sarebbe prevista la sanzione delle dimissioni d’ufficio alle condizioni stabilite dall’art. 216 CE se l’attività è svolta durante il mandato di membro della Commissione, oppure la decadenza dal diritto a pensione o da altri vantaggi sostitutivi se l’attività è effettuata dopo la scadenza di tale mandato. 63. Dato che la sig.ra Cresson non è accusata di alcuna violazione del divieto di esercitare attività esterne, le disposizioni dell’art. 213, n. 2, terzo comma, CE non le sarebbero applicabili. Giudizio della Corte 64. Occorre esaminare il dettato dell’art. 213, n. 2, CE per verificare se la Commissione abbia fondato a giusto titolo il suo ricorso su tale disposizione. 65. Detto n. 2 sancisce in tre commi gli obblighi principali ed i divieti cui sono soggetti i membri della Commissione. 66. Il primo comma stabilisce che i detti membri eserciti le loro funzioni in piena indipendenza nell’interesse generale della Comunità. 67. Il secondo comma specifica tale dovere di indipendenza, precisando che esso deve essere attuato nei confronti di qualsiasi governo o organismo. 68. Il terzo comma vieta, innanzi tutto, ai membri della Commissione di esercitare qualsiasi attività parallelamente alle loro funzioni. 69. Tale comma precisa poi, in termini generali, il modo in cui i membri della Commissione devono esercitare tali funzioni. Essi devono rispettare gli obblighi derivanti dalla loro carica, che comprendono, tra l’altro, i doveri di onestà e delicatezza per quanto riguarda l’accettazione, al termine del loro mandato, di determinate funzioni o di determinati vantaggi. Poiché tale tipo di doveri è menzionato solo a titolo esemplificativo, gli obblighi di cui al detto comma, contrariamente a quanto afferma la sig.ra Cresson, non possono essere limitati al divieto di cumulo di attività durante il mandato di membro della Commissione e ai doveri di onestà e delicatezza al momento di accettare dette funzioni al termine di tale mandato. 70. Dato che, nell’ambito di tale terzo comma, non vi è alcun elemento che limita la nozione di «obblighi derivanti dalla loro carica», tale nozione va interpretata estensivamente. Considerate infatti le alte responsabilità conferite ai membri della Commissione, è importante, come ha rilevato l’avvocato generale al paragrafo 74 delle conclusioni, che essi ispirino al massimo rigore il loro comportamento. La detta nozione deve pertanto essere intesa nel senso che comprende, oltre agli obblighi di onestà e di delicatezza espressamente menzionati all’art. 213, n. 2, terzo comma, CE, il complesso dei doveri derivanti dalla carica di membro della Commissione, tra i quali figura l’obbligo, sancito dall’art. 213, n. 2, primo comma, CE, di agire in piena indipendenza e nell’interesse generale della Comunità. 71. I membri della Commissione devono far prevalere in ogni momento l’interesse generale della Comunità non solo sugli interessi nazionali, ma anche sugli interessi personali. 72. È vero che i membri della Commissione devono fare in modo di comportarsi in maniera irreprensibile, tuttavia ciò non significa che un minimo scostamento da tali norme possa essere condannato in forza dell’art. 213, n. 2, CE. È necessario che sia stata commessa una violazione di una certa gravità. 73. Ai sensi dell’art. 213, n. 2, terzo comma, CE, la Corte può infliggere una sanzione, in caso di violazione degli obblighi derivanti dalla carica di membro della Commissione, che consiste nelle dimissioni d’ufficio o nella decadenza dal diritto a pensione – o da altri vantaggi sostitutivi – dell’interessato. Tali dimissioni potranno essere applicate solo in caso di violazione commessa e continuata quando il membro della Commissione interessato è ancora in carica. La decadenza dal diritto a pensione o da altri vantaggi sostitutivi si applicherà invece se la violazione è stata commessa durante il mandato o dopo la sua scadenza. Se non è precisata la portata della decadenza dal diritto a pensione o dagli altri vantaggi sostitutivi, la Corte è libera di pronunciare la decadenza totale o parziale da essi, a seconda del grado di gravità della violazione. 74. Quindi, contrariamente a quanto sostiene la sig.ra Cresson, il fatto che il mandato di un membro della Commissione sia scaduto e che, di conseguenza, non possano più essere pronunciate le dimissioni d’ufficio dell’interessato non osta alla condanna del detto membro della Commissione per una violazione commessa nel corso del suo mandato, ma scoperta o provata dopo la scadenza di quest’ultimo. 75. Ne consegue che l’art. 213, n. 2, CE, sul quale si basa il ricorso alla Corte nella causa in esame, diretto a far dichiarare che la sig.ra Cresson ha violato gli obblighi ad essa incombenti in forza di tale disposizione, nonché far pronunciare la decadenza totale o parziale dal suo diritto a pensione o da altri vantaggi sostitutivi, costituisce un fondamento normativo corretto. Sull’osservanza delle norme procedurali e di vari diritti fatti valere dalla sig.ra Cresson, in particolare dei diritti della difesa Osservazioni della sig.ra Cresson 76. Secondo la sig.ra Cresson non sono state rispettate le norme procedurali, né vari diritti, tra cui i diritti della difesa. A suo avviso, ciò ha inciso sulla legittimità sia del procedimento amministrativo dinanzi alla Commissione, sia del procedimento contenzioso dinanzi alla Corte. Quest’ultima dovrebbe quindi dichiarare irricevibile il ricorso. – Il vizio d’incompetenza 77. Ad avviso della sig.ra Cresson l’indagine amministrativa è stata erroneamente avviata dal sig. Reichenbach, Direttore generale del personale e dell’amministrazione, in qualità di autorità che ha il potere di nomina (APN), sulla base della relazione dell’IDOC. La sig.ra Cresson ritiene che detto direttore generale non fosse competente a decidere sull’avvio del procedimento e che la decisione spettasse, se del caso, al collegio dei Commissari. – Mancato rispetto di termini ragionevoli 78. La sig.ra Cresson sostiene che l’avvio del procedimento disciplinare nel 2003, ossia più di sette anni dopo i fatti considerati dalla Commissione, è inaccettabile, in considerazione, in particolare, dell’esistenza di varie relazioni vertenti sui fatti addebitati, disponibili da parecchio tempo, e della chiarezza del caso. – Il cumulo illegittimo di funzioni da parte della Commissione 79. La sig.ra Cresson afferma che la Commissione ha cumulato varie funzioni che avrebbero dovuto rimanere distinte. 80. Secondo la sig.ra Cresson tale istituzione non solo ha assunto il ruolo di autorità disciplinare, ma ha altresì agito in qualità di «giudice istruttore», fornendo al magistrato istruttore belga gli elementi di informazione idonei da cui poteva derivare la sua colpevolezza, ordinando varie indagini e avviando un procedimento disciplinare nei suoi confronti. Essa avrebbe inoltre svolto il ruolo di accusatrice decidendo di adire la Corte. 81. Tale cumulo di funzioni lederebbe il diritto ad un equo processo. – Le pressioni esercitate sulla Commissione 82. Per la sig.ra Cresson, il Parlamento avrebbe esercitato pressioni sulla Commissione, cui quest’ultima avrebbe ceduto. La Commissione sarebbe quindi venuta meno al suo dovere di imparzialità, a danno della sig.ra Cresson. – Le varie violazioni della procedura 83. La sig.ra Cresson sostiene che sono state commesse numerose infrazioni delle disposizioni contenute nella decisione 19 febbraio 2002, che istituisce l’IDOC. A suo avviso, le persone di cui si è avvalso tale ufficio nello svolgimento delle indagini non appartengono solamente al personale dell’IDOC, ma tra di loro si trovano anche funzionari appartenenti ad altri servizi della Commissione. Essa afferma che le relazioni dell’IDOC non definiscono le responsabilità individuali, né contengono raccomandazioni o conclusioni. Anche se il ruolo dell’IDOC dovrebbe essere sussidiario rispetto a quello dell’OLAF, nel senso che spetterebbe in primo luogo a quest’ultimo lo svolgimento dell’indagine amministrativa e il completamento di essa in caso di frode, corruzione o di qualsiasi altra attività illecita che leda gli interessi finanziari della Comunità, l’IDOC avrebbe svolto indagini amministrative supplementari, senza rispettare tale regola. La sig.ra Cresson aggiunge di non essere stata debitamente informata né sentita nel corso di tali indagini. In particolare, sostiene di non essere stata informata che poteva essere chiamata in causa e che, non essendole state notificate le relazioni sulle indagini amministrative relative ai sigg. Berthelot e Riedinger, non è stata messa in condizione di presentare osservazioni. 84. La sig.ra Cresson sostiene inoltre che si è verificata una sovrapposizione dei procedimenti disciplinari avviati contro diversi funzionari della Commissione coinvolti nell’assunzione del sig. Berthelot. Essa afferma di non essere stata correttamente informata del risultato di tali procedimenti, nonostante l’incidenza di questi ultimi sulla causa che la riguarda. Infine, le persone che hanno condotto l’indagine dell’IDOC, incaricate del caso del sig. Berthelot, sarebbero andate oltre i limiti del loro mandato, formulando, in tale occasione, domande relative al caso del sig. Riedinger. 85. Per quanto riguarda le indagini dell’OLAF, i fascicoli messi a disposizione della sig.ra Cresson non conterrebbero le autorizzazioni richieste per tutti gli agenti che hanno partecipato a tali indagini. Sarebbero inoltre mancanti i mandati necessari per ciascuno degli interventi degli inquirenti. Secondo la sig.ra Cresson, l’irregolarità degli interventi dell’OLAF comporterebbe l’invalidità delle indagini amministrative sfociate nella relazione del 22 febbraio 2002 relativa al caso del sig. Berthelot. – La mancanza di accesso ad un doppio grado di giudizio 86. La sig.ra Cresson afferma che il problema più grave risiede nella mancanza di accesso ad un doppio grado di giudizio. Qualora la Corte decidesse di infliggerle una sanzione, la sig.ra Cresson non disporrebbe di alcun mezzo di ricorso. Essa sottolinea che i dipendenti delle Comunità europee godono di garanzie molto maggiori rispetto a quelle previste a favore dei membri della Commissione, sia nella fase del procedimento amministrativo sia in quella del procedimento giurisdizionale. I detti dipendenti possono, in particolare, contestare una decisione dell’APN dinanzi al Tribunale di primo grado delle Comunità europee, poi proporre un ricorso di impugnazione dinanzi alla Corte. L’impossibilità di contestare la decisione della Corte costituirebbe una violazione dei diritti fondamentali. Giudizio della Corte 87. Per quanto concerne il primo motivo fatto valere a sua difesa dalla sig.ra Cresson, vertente sulla presunta incompetenza del direttore generale del personale e dell’amministrazione ad iniziare indagini amministrative sulla base delle relazioni dell’IDOC e ad avviare il procedimento amministrativo, occorre constatare, in primo luogo, come fa giustamente valere la Commissione, che le indagini amministrative in esame sono state avviate prima dell’istituzione dell’IDOC. 88. In secondo luogo, quanto all’avvio del procedimento amministrativo, esso si è concretizzato nella trasmissione alla sig.ra Cresson della comunicazione degli addebiti. Ora, tale comunicazione non è stata decisa dal direttore generale del personale e dell’amministrazione, bensì dalla Commissione stessa. Pertanto è quest’ultima, e non il detto direttore generale, che è all’origine dell’avvio del procedimento amministrativo. 89. Ne consegue che tale primo motivo sollevato a sua difesa dalla sig.ra Cresson non è fondato. 90. L’art. 213, n. 2, CE non prevede alcun termine specifico per l’avvio dell’azione prevista da tale disposizione. Tuttavia, i termini di cui dispone la Commissione in tale contesto non sono illimitati. In mancanza di disposizioni in questa materia, detta istituzione deve preoccuparsi di non ritardare indefinitamente l’esercizio dei suoi poteri al fine di rispettare l’esigenza fondamentale della certezza del diritto (v. sentenze 24 settembre 2002, cause riunite C-74/00 P e C-75/00 P, Falck e Acciaierie di Bolzano/Commissione, Racc. pag. I-7869, punto 140, nonché 23 febbraio 2006, cause riunite C-346/03 e C-529/03, Atzeni e a., Racc. pag. I‑1875, punto 61), di non aumentare le difficoltà per i convenuti quando devono confutare gli argomenti della Commissione e quindi di non violare i diritti della difesa (v., in questo senso, sentenza 16 maggio 1991, causa C‑96/89, Commissione/Paesi Bassi, Racc. pag. 2461, punto 16). 91. Nel caso di specie, i fatti contestati alla sig.ra Cresson risalgono al 1995, dato che l’assunzione del sig. Berthelot è avvenuta nel settembre [di quell’anno] e l’offerta dei contratti al sig. Riedinger è stata fatta nel corso dello stesso anno. La prima relazione sull’indagine redatta a tale proposito è opera del comitato di esperti indipendenti ed è datata marzo 1999. Talune relazioni sulle indagini sono state poi depositate dall’OLAF e dall’IDOC tra il 1999 ed il 2002. La Commissione ha atteso il deposito delle ultime di queste relazioni prima di avviare un procedimento contro la sig.ra Cresson. 92. Poiché l’art. 213, n. 2, CE non era mai stato utilizzato per avviare un procedimento contro un membro della Commissione a causa del comportamento di questo durante il suo mandato, la Commissione ha potuto ritenere necessario comportarsi in maniera particolarmente prudente. In tali condizioni, la decisione di avviare nel gennaio 2003 un procedimento amministrativo relativo alla sig.ra Cresson tramite l’invio di una comunicazione degli addebiti e la trasmissione di tale comunicazione all’interessata nel maggio dello stesso anno non presentano carattere irragionevole. La sig.ra Cresson, inoltre, non ha presentato elementi idonei a dimostrare che la durata del procedimento dinanzi alla Commissione aveva inciso sul modo in cui essa ha organizzato la sua difesa. 93. La sig.ra Cresson contesta alla Commissione di avere cumulato varie funzioni che a suo parere erano di competenza di organi distinti e di avere in tal modo leso il diritto ad un equo processo. Secondo la sig.ra Cresson tale cumulo di funzioni da parte della Commissione le avrebbe impedito di essere sufficientemente imparziale nel suo ruolo di autorità disciplinare. 94. Tuttavia, questo motivo può solo essere respinto, dato che la Commissione non è competente a dichiarare la violazione degli obblighi derivanti dalla carica di membro della Commissione. Dalle disposizioni dell’art. 213, n. 2, CE risulta infatti che la Commissione, in caso di presunta violazione da parte di un membro della Commissione, può solo adire la Corte. Spetta a quest’ultima dichiarare un’eventuale violazione, da parte di un membro della Commissione, degli obblighi derivanti dalla sua carica e infliggergli una sanzione. 95. Non può essere accolto neppure il motivo seguente, relativo alle presunte pressioni del Parlamento sulla Commissione, le quali avrebbero impedito a quest’ultima di agire in modo imparziale. 96. A prescindere dalle pressioni eventualmente esercitate sulla Commissione, infatti, è la Corte che ha il compito di giudicare la causa, basandosi sul complesso degli atti che sono depositati presso la Corte stessa. 97. Di conseguenza, l’affermazione secondo cui sarebbero state esercitate pressioni sulla Commissione non costituisce un argomento valido. 98. Le osservazioni della sig.ra Cresson vertenti su diverse infrazioni delle norme procedurali e sulla violazione del diritto al doppio grado di giudizio sono dirette a dimostrare l’esistenza di irregolarità o di carenze procedurali che hanno inciso in particolar modo sui diritti della difesa e che sarebbero idonee a rimettere in discussione l’oggetto della controversia sottoposta alla Corte e l’esame della causa da parte di quest’ultima. 99. La sig.ra Cresson lamenta innanzi tutto talune violazioni delle disposizioni stabilite nella decisione 19 dicembre 2002, che istituisce l’IDOC. A suo avviso, le indagini amministrative in esame non sono state svolte nell’osservanza di tali disposizioni. 100. Occorre tuttavia constatare che tali indagini sono iniziate e, praticamente, si sono interamente svolte prima dell’istituzione dell’IDOC. Per quanto riguarda il sig. Riedinger, le indagini amministrative effettuate sono state concluse prima di tale data, in quanto hanno prodotto una relazione consegnata l’8 agosto 2001. Quanto al sig. Berthelot, le indagini si sono concluse con una relazione consegnata tre giorni dopo la data di istituzione dell’IDOC, ossia il 22 febbraio 2002. 101. La sig.ra Cresson contesta anche la validità delle indagini dell’OLAF, sulle quali la DG ADMIN e poi l’IDOC si sarebbero basati nello svolgimento delle proprie indagini amministrative complementari. 102. In proposito, senza che sia necessario esaminare le affermazioni della sig.ra Cresson in merito alle irregolarità formali nel procedimento d’indagine svolto dall’OLAF, si deve constatare che la DG ADMIN ha condotto le sue indagini e predisposto le sue relazioni in modo indipendente e che esse sono state riprese dall’IDOC quando è stato istituito. La comunicazione degli addebiti è stata fondata sulla base di queste relazioni, e non sulla base di quelle che ha potuto realizzare l’OLAF. 103. Bisogna capire poi se, nonostante la mancanza di disposizioni dettagliate che disciplinino l’azione oggetto dell’art. 213, n. 2, CE, siano stati rispettati i diritti della difesa. 104. Occorre ricordare che il rispetto dei diritti della difesa in qualsiasi procedimento promosso nei confronti di una persona e che possa sfociare in un atto per essa lesivo costituisce un principio fondamentale del diritto comunitario che dev’essere garantito anche in mancanza di qualsiasi norma riguardante il procedimento di cui trattasi. Per costante giurisprudenza, l’osservanza dei diritti della difesa richiede che la persona contro cui la Commissione ha avviato un procedimento amministrativo sia stata in grado, durante tale procedimento, di far conoscere utilmente il suo punto di vista sulla realtà e pertinenza dei fatti e delle circostanze fatte valere nonché sui documenti accolti dalla Commissione a sostegno delle sue affermazioni relative all’esistenza di una violazione del diritto comunitario (v. sentenza 10 luglio 1986, causa 234/84, Belgio/Commissione, Racc. pag. 2263, punto 27). 105. È quindi importante verificare se la sig.ra Cresson sia stata informata in tempo utile delle accuse che le erano mosse e se abbia avuto la possibilità di essere sentita. 106. L’azione avviata contro la sig.ra Cresson sul fondamento normativo dell’art. 213, n. 2, CE è stata preceduta da un procedimento amministrativo iniziato dalla Commissione sulla base di indagini amministrative preliminari. 107. Dal fascicolo sottoposto alla Corte risulta che, durante le indagini amministrative, la sig.ra Cresson è stata contattata più volte dai servizi competenti e ha presentato le sue osservazioni con lettere datate 24 settembre, 22 ottobre e 17 dicembre 2001. 108. Il procedimento amministrativo è iniziato con l’invio alla sig.ra Cresson, in data 6 maggio 2003, della comunicazione degli addebiti. Essa ha avuto accesso al suo fascicolo ed è stata invitata a presentare le sue osservazioni. Ha avuto a disposizione un termine di più di quattro mesi per rispondere a tale comunicazione e ha presentato le sue osservazioni per iscritto il 30 settembre 2003 ed oralmente il 30 giugno 2004. La Commissione ha deciso di adire la Corte il 19 luglio 2004. 109. Dallo svolgimento del procedimento amministrativo non emerge alcun elemento idoneo a ledere i diritti della difesa. 110. Al contrario, è chiaro che la Commissione, procedendo ad inviare alla sig.ra Cresson una comunicazione degli addebiti che riprende l’insieme dei fatti contestati e la loro analisi giuridica, concedendo all’interessata l’accesso al suo fascicolo, invitandola a presentare le sue osservazioni entro un termine di almeno due mesi ed avendo proceduto ad una sua audizione, ha seguito una procedura rispettosa dei diritti della difesa. 111. Quanto all’azione intentata dinanzi alla Corte, la sig.ra Cresson afferma di non disporre di alcun mezzo di ricorso nel caso la Corte decida di infliggerle una sanzione. Essa ritiene che tale assenza di mezzi di ricorso costituisca una violazione dei diritti fondamentali della difesa e del diritto ad una tutela giurisdizionale effettiva, sottolineando che un dipendente europeo può invece contestare una decisione dell’APN dinanzi al Tribunale e poi presentare alla Corte un ricorso di impugnazione. 112. A tale riguardo occorre citare l’art. 2, n. 1, del protocollo n. 7 della Convenzione europea per la salvaguardia dei diritti dell’uomo e delle libertà fondamentali, firmato a Roma il 4 novembre 1950, secondo cui ogni persona dichiarata rea da un tribunale ha diritto di far esaminare la dichiarazione di colpevolezza o la condanna da un tribunale della giurisdizione superiore. Anche ipotizzando che tale disposizione sia applicabile nel contesto di un procedimento fondato sull’art. 213, n. 2, CE, va ricordato che, ai sensi dell’art. 2, n. 2, del detto protocollo, tale diritto può essere oggetto di eccezioni, in particolare quando l’interessato è stato giudicato in prima istanza da un tribunale della giurisdizione più elevata. 113. Ne consegue che l’impossibilità di esperire un ricorso contro la decisione della Corte non costituisce affatto una carenza tale da ledere i diritti dei membri della Commissione alla tutela giurisdizionale effettiva e non consente, nel caso di specie, di invalidare il ricorso alla Corte. 114. Dalle considerazioni che precedono risulta che l’insieme dei motivi sollevati in sua difesa dalla sig.ra Cresson, vertenti sulle questioni procedurali nonché sul rispetto di vari diritti, tra cui quelli della difesa, deve essere respinto. Sulle conseguenze del procedimento penale Osservazioni delle parti 115. La sig.ra Cresson afferma che, essendosi la Commissione costituita parte civile nel contesto dell’azione penale, trova applicazione il brocardo secondo cui «le pénal tient le disciplinare en l’état» [il penale blocca il disciplinare nello stato in cui si trova]. Ne conseguirebbe che, in caso di identità dei fatti contestati nell’ambito del procedimento penale e di quello disciplinare, le conclusioni del giudice penale s’impongono all’autorità disciplinare. Questa regola deriverebbe dalla sentenza del Tribunale 10 giugno 2004, causa T-307/01, François/Commissione, Racc. pag. II-1669, punti 73-75). Orbene, nel caso di specie vi sarebbe identità tra i fatti contestati nei due procedimenti, ossia, principalmente, la violazione della normativa sull’assunzione e sulle condizioni d’impiego del sig. Berthelot che arrecherebbe pregiudizio all’interesse generale delle Comunità. 116. La sig.ra Cresson afferma cha la camera di consiglio del Tribunal de première instance di Bruxelles ha deciso di non rinviarla a giudizio dinanzi al giudice di merito dopo aver fatto proprie le osservazioni del procureur du Roi secondo cui o i fatti addotti non erano dimostrati, o non era stato provato il coinvolgimento in essi della sig.ra Cresson. Tale decisione avrebbe svuotato del suo oggetto e del suo contenuto l’azione della Commissione. 117. Anche la Commissione ritiene che il brocardo «le pénal tient le disciplinare en l’état» trovi applicazione nel diritto comunitario, tuttavia ne trae conclusioni diverse. A suo avviso ne risulta, da un lato, che quando viene avviato un procedimento disciplinare parallelamente ad un procedimento penale sulla base degli stessi fatti il procedimento disciplinare dev’essere sospeso in attesa del risultato del procedimento penale e, dall’altro, che l’autorità disciplinare è vincolata dagli accertamenti di fatto svolti dal giudice penale. Tuttavia, essa ritiene che in questa fattispecie i fatti contestati nel procedimento penale e quelli addebitati nel procedimento disciplinare siano diversi. Il giudice penale avrebbe esaminato l’eventuale colpevolezza della sig.ra Cresson fondata, in particolare, sulla frode e sulla distrazione di fondi. La Corte dovrebbe verificare se l’interessata ha violato gli obblighi derivanti dalla sua carica rendendosi colpevole di favoritismo o di grave negligenza. Pertanto, la Corte non sarebbe vincolata dagli accertamenti del giudice penale, né dalla decisione di non luogo a procedere che egli ha pronunciato. Giudizio della Corte 118. È opportuno ricordare che i procedimenti disciplinari relativi ad un dipendente o agente delle Comunità, come quelli che hanno dato origine alla citata sentenza François/Commissione, e i procedimenti relativi ad un membro della Commissione non sono soggetti alle stesse disposizioni. I primi sono disciplinati dalle norme dello Statuto del personale delle Comunità europee, i secondi seguono un procedimento autonomo, in forza dell’art. 213, n. 2, CE. Pertanto, le soluzioni applicate ai primi non sono necessariamente applicabili ai secondi. 119. Per quanto riguarda la sig.ra Cresson, il procedimento penale ha dato origine, negli anni 1999-2004, ad un esame delle accuse che le erano state mosse. 120. Nei limiti in cui gli accertamenti svolti nel corso di tale procedimento vertono su fatti identici a quelli esaminati nel contesto del procedimento di cui all’art. 213, n. 2, CE e tali accertamenti sono inseriti nel fascicolo sottoposto alla Corte, quest’ultima ne può tener conto nell’ambito dell’analisi dei fatti addebitati alla sig.ra Cresson in forza di detto articolo. 121. Tuttavia, la Corte non è vincolata dalla qualificazione giuridica dei fatti effettuata nel contesto del procedimento penale ed è suo compito valutare, nella pienezza dei suoi poteri discrezionali, se i fatti contestati nell’ambito di un procedimento fondato sull’art. 213, n. 2, CE costituiscano una violazione degli obblighi derivanti dalla carica di membro della Commissione. 122. La decisione della camera di consiglio del Tribunal de première instance di Bruxelles che dichiara l’assenza di prove contro la sig.ra Cresson non può quindi vincolare la Corte. 123. Per quanto riguarda l’unico capo di imputazione inizialmente accolto dal procureur du Roi, ossia quello relativo agli ordini di missione fittizi redatti in nome del sig. Berthelot, la Corte può tenere conto, senza esserne vincolata, degli accertamenti risultanti dalle indagini penali, ripresi dal procureur du Roi nella sua requisitoria. 124. Per quanto concerne l’assunzione del sig. Berthelot, le affermazioni contenute nella requisitoria del procureur du Roi, secondo cui, da una parte, il curriculum vitae del sig. Berthelot era simile a quello di altri ospiti scientifici assunti dalla Commissione e, dall’altra, alcuni membri del personale dei servizi della Commissione erano correntemente distaccati presso i gabinetti dei membri dell’istituzione o aggiunti all’organico ufficiale dei gabinetti, sono a loro volta pertinenti e possono essere prese in considerazione dalla Corte. 125. Al contrario, le conclusioni che il procureur du Roi trae da tali elementi, ossia che l’assunzione del sig. Berthelot era regolare nel senso che non violava alcuna norma stabilita dalla Commissione, costituiscono una valutazione dei fatti. Si tratta di una valutazione fondata su un esame e su un’interpretazione delle disposizioni comunitarie, in particolare in materia di assunzione degli ospiti scientifici, che non vincolano la Corte. Sull’esistenza di una violazione degli obblighi di cui all’art. 213, n. 2, CE Osservazioni delle parti 126. Secondo la Commissione, dai fascicoli dei sigg. Berthelot e Riedinger risulta che la sig.ra Cresson è venuta meno agli obblighi derivanti dalla carica di membro della Commissione rendendosi colpevole di favoritismo o di grave negligenza. 127. La sig.ra Cresson ribatte che l’assunzione del sig. Berthelot era regolare e sottolinea che tale assunzione è stata fatta dell’amministrazione. A suo avviso, non si può ritenere che un membro della Commissione debba essere informato di tutti gli aspetti amministrativi inerenti ad un’assunzione. Essa afferma inoltre che il fascicolo relativo al sig. Riedinger sarebbe privo di contenuto. Giudizio della Corte 128. È opportuno esaminare separatamente i casi dei sigg. Berthelot e Riedinger, presentati ai punti 10-26 di questa sentenza. – Sull’assunzione e sulle condizioni d’impiego del sig. Berthelot 129. Occorre capire se l’assunzione del sig. Berthelot come ospite scientifico affinché svolgesse funzioni di consigliere personale della sig.ra Cresson e le sue condizioni di impiego costituiscano una violazione, da parte di quest’ultima, degli obblighi che derivano dalla sua carica di membro della Commissione. 130. Un membro della Commissione dispone di un gabinetto composto di collaboratori che sono i suoi consiglieri personali. L’assunzione di tali collaboratori è effettuata intuitu personae, ossia in modo ampiamente discrezionale, dato che essi sono scelti sia per le loro qualità professionali e morali, sia per la loro capacità di adattarsi ai metodi di lavoro propri del commissario interessato e a quelli dell’insieme del suo gabinetto. 131. Oltre ai membri del suo gabinetto, un commissario dispone di altre risorse umane. In particolare, egli può servirsi del personale dei servizi della Commissione, ricorrere ad esperti o affidare missioni a talune persone per periodi limitati, nel rispetto di regole specifiche. 132. Nel caso di specie, è pacifico che il sig. Berthelot non poteva essere assunto come membro del gabinetto della sig.ra Cresson dato che aveva superato il limite d’età autorizzato. Inoltre, dato che il gabinetto della sig.ra Cresson era già formato – il che implica che tutti i posti di consigliere personale erano stati assegnati – in linea di principio la sig.ra Cresson non poteva disporre di un consigliere personale supplementare. 133. La sig.ra Cresson ha tuttavia ottenuto che il sig. Berthelot fosse assunto dai suoi servizi. Egli è stato assunto come ospite scientifico per svolgere, in realtà, funzioni di consigliere personale. 134. A tale riguardo, dai punti 132 e 133 di questa sentenza emerge che l’assunzione del sig. Berthelot è avvenuta aggirando le disposizioni relative all’assunzione dei membri del gabinetto. 135. L’assunzione controversa ha inoltre violato le norme sull’assunzione degli ospiti scientifici. 136. In primo luogo, diversamente da quanto dispone l’art. 1, n. 3, della decisione relativa agli ospiti scientifici, il sig. Berthelot non è stato assunto per svolgere funzioni di ospite scientifico e, di conseguenza, non è stato rispettato lo scopo della visita, ossia dar vita ad uno scambio approfondito di conoscenze tra l’ospite ed i responsabili delle attività di ricerca della DG XII e del CCR. La sua assunzione aveva il solo scopo di consentirgli di svolgere le sue funzioni in seno al gabinetto della sig.ra Cresson. Pertanto, non sono state rispettate le finalità delle disposizioni relative agli ospiti scientifici. 137. Il fatto, rilevato nella requisitoria del procureur du Roi, che membri del personale delle istituzioni comunitarie fossero correntemente distaccati presso i gabinetti dei membri della Commissione, o aggiunti al loro organico ufficiale, ha conferito un’apparenza di regolarità a detta assunzione, inserendola in un contesto esistente. Tuttavia, nella fattispecie, la finalità di tali distacchi non è stata rispettata. Essi riguardano persone precedentemente assunte in virtù dei loro meriti, spesso mediante concorso, che hanno dato prova di competenza nell’esercizio delle loro funzioni in seno ai servizi nell’interesse generale della Comunità e che mettono poi le loro competenze al servizio dei gabinetti. La messa a disposizione immediata del sig. Berthelot presso il gabinetto della sig.ra Cresson non ha rispettato la finalità di tale prassi corrente. 138. In secondo luogo, la decisione relativa agli ospiti scientifici prevede che gli interessati siano scelti o tra i professori universitari o di istituti di insegnamento scientifico superiore, o tra gli scienziati di alto livello di altri enti di ricerca di chiara fama nel mondo della ricerca. In mancanza di una qualità o di un’esperienza particolare, le uniche qualifiche menzionate dal sig. Berthelot nel suo curriculum vitae, ricordate al punto 10 di questa sentenza, non consentono di considerare che la sua assunzione soddisfi i criteri stabiliti dalla disciplina in questione. Pertanto, l’interesse dell’assunzione del sig. Berthelot alla DG XII e al CCR non è dimostrato. 139. In terzo luogo, il contratto del sig. Berthelot, di durata pari a trenta mesi, ha superato di sei mesi il limite massimo autorizzato. Egli ha infine rassegnato le proprie dimissioni, ma non tanto per porre termine ad un incarico avente durata irregolare, quanto per motivi di salute. Da tale superamento traspare l’indifferenza rispetto alle disposizioni vigenti, in particolare da parte della sig.ra Cresson. Inoltre, dopo che il sig. Berthelot aveva rassegnato le proprie dimissioni, la sig.ra Cresson ha ulteriormente insistito, questa volta invano, perché fosse trovato un modo per assumere l’interessato. 140. In quarto luogo, contrariamente a quanto richiesto dall’art. 7, n. 7, della decisione relativa agli ospiti scientifici, il sig. Berthelot non ha redatto alcuna relazione sull’attività oggetto della sua visita. L’amministrazione ha dovuto richiedergli talune relazioni e quelle che le sono state infine consegnate risultano redatte non dal sig. Berthelot, ma da diverse persone che esercitano le loro funzioni in seno al gabinetto della sig.ra Cresson. Risulta inoltre che tali relazioni erano semplicemente dirette a rispondere formalmente alla richiesta dell’amministrazione. 141. La circostanza che gli ospiti scientifici non consegnavano sistematicamente relazioni di fine visita non è tale da invalidare detta constatazione di una violazione di uno degli obblighi stabiliti nella decisione relativa agli ospiti scientifici. 142. In ultimo luogo, sono stati predisposti ordini di missione relativi a missioni fittizie del sig. Berthelot. Il fatto di avere redatto detti documenti integra una grave violazione delle disposizioni stabilite dalle istituzioni comunitarie. Tale violazione è tuttavia principalmente imputabile al sig. Berthelot e dal fascicolo relativo alla sig.ra Cresson non risulta che essa ne sia stata informata o avrebbe dovuto esserlo. Di conseguenza non è necessario esaminare l’argomento addotto a propria difesa dalla sig.ra Cresson secondo cui tali ordini di missione relativi a missioni fittizie corrispondevano solo a somme esigue. 143. Le svariate violazioni della lettera e dello spirito della disciplina applicabile rilevate nell’analisi del caso del sig. Berthelot, in particolare quelle menzionate ai punti 136-138 di questa sentenza, evidenziano il carattere manifestamente improprio dell’assunzione di quest’ultimo come ospite scientifico per fargli svolgere funzioni di consigliere personale presso un membro della Commissione. 144. L’analisi dell’assunzione e delle condizioni di impiego del sig. Berthelot ha dimostrato che la finalità delle disposizioni in esame era stata elusa. 145. Tenuto conto del suo coinvolgimento personale in tale assunzione – cui si è proceduto su sua espressa richiesta, dopo che era stata informata che non poteva assumere il sig. Berthelot nel suo gabinetto – la sig.ra Cresson deve essere considerata responsabile della detta assunzione e dell’elusione delle disposizioni che essa ha comportato. Essa non può declinare la sua responsabilità trincerandosi dietro l’autorizzazione all’assunzione concessa dell’amministrazione, dato che in nessun momento ha mostrato di preoccuparsi che i servizi competenti rispettassero la finalità della disciplina applicabile, se non altro interrogandoli in proposito o emanando raccomandazioni in tal senso. 146. In questo modo, facendo procedere all’assunzione di uno stretto conoscente, ossia il sig. Berthelot, in qualità di ospite scientifico, allorché egli non avrebbe poi esercitato le corrispondenti attività, e tutto ciò per consentire all’interessato di svolgere le funzioni di consigliere personale nel suo gabinetto, sebbene quest’ultimo fosse già completo e, oltretutto, il sig. Berthelot avesse superato il limite d’età per l’esercizio di dette funzioni, la sig.ra Cresson si è resa responsabile di una violazione di una certa gravità. 147. Da quanto precede risulta che la sig.ra Cresson ha violato gli obblighi derivanti dalla sua carica di membro della Commissione, ai sensi delle disposizioni dell’art. 213, n. 2, CE e 126, n. 2, EA, in occasione dell’assunzione e per quanto riguarda le condizioni d’impiego del sig. Berthelot. – Sulle offerte di contratti di lavoro al sig. Riedinger 148. Gli elementi sottoposti all’attenzione della Corte e ricordati ai punti 22-26 di questa sentenza non consentono di considerare che, offrendo i tre contratti in questione al sig. Riedinger, la sig.ra Cresson abbia violato gli obblighi derivanti dalla sua carica di membro della Commissione. Infatti, né dal titolo di tali contratti, né da qualsiasi altra informazione comunicata in proposito dalla Commissione, risulta che detti contratti non servissero l’interesse generale della Comunità. Sulla domanda diretta alla pronuncia della decadenza dal diritto a pensione o da altri vantaggi sostitutivi 149. La violazione degli obblighi derivanti dalla carica di membro della Commissione richiede, in linea di principio, l’applicazione di una sanzione in virtù delle disposizioni dell’art. 213, n. 2, CE. 150. Tuttavia, alla luce delle circostanze della fattispecie, occorre ritenere che la constatazione della violazione costituisca, di per sé, una sanzione adeguata. 151. Occorre quindi dispensare la sig.ra Cresson da sanzioni aventi la forma di pronuncia della decadenza dal suo diritto a pensione o da altri vantaggi sostitutivi. Sulle spese 152. Ai sensi dell’art. 69, n. 2, primo comma, del regolamento di procedura, la parte soccombente è condannata alle spese se ne è stata fatta domanda. In forza del n. 3, primo comma, di detto articolo, se le parti soccombono rispettivamente su uno o più capi, la Corte può ripartire le spese o decidere che ciascuna parte sopporti le proprie spese. In applicazione del n. 4, primo comma, dello stesso articolo, gli Stati membri intervenuti nella causa sopportano le proprie spese. 153. Nel caso di specie, la Commissione e la sig.ra Cresson, rimaste parzialmente soccombenti, vanno condannate a sopportare le proprie spese. La Repubblica francese, intervenuta nella controversia, sopporta le proprie spese. Dispositivo Per questi motivi, la Corte (Seduta plenaria) dichiara e statuisce: 1) La sig.ra Édith Cresson ha violato gli obblighi derivanti dalla sua carica di membro della Commissione delle Comunità europee, ai sensi degli artt. 213, n. 2, CE e 126, n. 2, EA in occasione dell’assunzione e per quanto concerne le condizioni d’impiego del sig. René Berthelot. 2) Per il resto, il ricorso è respinto. 3) La Commissione delle Comunità europee, la sig.ra Édith Cresson e la Repubblica francese sopportano le proprie spese.

62007TJ0293

da

1. Appel – appel iværksat til prøvelse af afvisning af en annullationspåstand og den følgende afvisning af en dertil knyttet erstatningspåstand – anbringender, der udelukkende vedrører afvisningen af annullationspåstanden – spørgsmålet, om appellen kan antages til realitetsbehandling i sin helhed (Rettens procesreglement, art. 138, stk. 1) 2. Tjenestemænd – søgsmål – forudgående administrativ klage – dato for indgivelsen (Tjenestemandsvedtægten, art. 90, stk. 2) 3. Tjenestemænd – søgsmål – forudgående administrativ klage – forpligtelse til at tage højde for til det tidsrum, der må forventes at medgå til klagens fremsendelse (Tjenestemandsvedtægten, art. 90, stk. 2) 4. Tjenestemænd – forudgående administrativ klage – dato for indgivelsen – administrationens modtagelse heraf (Tjenestemandsvedtægten, art. 90, stk. 2) 1. Den omstændighed, at appellanten til støtte for en appel med påstand om fuldstændig ophævelse af en afvisningskendelse, hvorved såvel annullationspåstanden og erstatningspåstanden blev afvist, kun fremsætter anbringender og argumenter i relation til begrundelsen for, at annullationspåstanden blev afvist, medfører ikke, at appellen må afvises for så vidt angår erstatningspåstanden, når afvisningen heraf i den appellerede kendelse kun er støttet på den snævre forbindelse – der ikke er bestridt for appelinstansen – – med en annullationspåstand, der selv er blevet afvist. (jf. præmis 17, 18 og 20) 2. Den dato, der skal tages i betragtning ved vurderingen af, om en klage er indgivet inden for den frist, der er fastsat i vedtægtens artikel 90, stk. 2, er datoen for den berørte institutions modtagelse af klagen. Denne fortolkning følger af bestemmelsens affattelse og er i overensstemmelse med retssikkerhedsprincippet. Ved i første afsnit at fastsætte, at »[k]lagen skal indbringes inden for en frist på tre måneder«, og i andet afsnit at fastsætte, at ansættelsesmyndigheden »meddeler den pågældende sin begrundede beslutning inden for en frist af fire måneder fra den dag, hvor klagen er fremsat«, bestemmer vedtægtens artikel 90, stk. 2, nemlig udtrykkeligt, at datoen for indbringelse af klagen ligeledes udgør udgangspunktet for beregningen af den berørte institutions svarfrist på fire måneder. Inden for denne retlige ramme er retssikkerhedsprincippet – der indebærer, at begyndelses- og udløbstidspunkterne for de relevante frister skal være klart fastsat og strengt skal overholdes – til hinder for, at der tages hensyn til to forskellige datoer med hensyn til indbringelse af klagen, dvs. dels datoen for afsendelse af klagen til brug for afgørelsen af, om den er blevet indgivet inden for den fastsatte frist, dels datoen for administrationens modtagelse af klagen til brug for fastlæggelse af begyndelsestidspunktet for beregningen af fristen for besvarelse af klagen. Det er desuden kun en hensyntagen til datoen for modtagelsen af klagen, der opfylder kravene efter retssikkerhedsprincippet, der indebærer, at enhver retsakt, der udstedes af administrationen, og som har retsvirkninger, er klar og præcis og bragt til den pågældendes kundskab på en sådan måde, at denne med sikkerhed kender det tidspunkt, hvor den omhandlede retsakt foreligger, og fra hvilket den har retsvirkning, bl.a. i forhold til de retsmidler, der er hjemlet i det relevante retsgrundlag, i dette tilfælde i vedtægten. (jf. præmis 29-33) Henvisning til: Domstolen, 26. november 1981, sag 195/80, Michel mod Parlamentet, Sml. s. 2861, præmis 13; Retten, 25. september 1991, sag T-54/90, Lacroix mod Kommissionen, Sml. II, s. 749, præmis 26 og den deri nævnte retspraksis samt præmis 29; Personaleretten, 15. maj 2006, sag F-3/05, Schmit mod Kommissionen, Sml. Pers. I-A-1, s. 9, og II-A-1, s. 33, præmis 28. 3. For så vidt angår overholdelsen af klagefristerne påhviler det den berørte at udvise den agtpågivenhed, der kan kræves af en normalt påpasselig person. Det påhviler navnlig den berørte at påse, at klagen indbringes rettidigt, idet der tages højde for den forventede ekspeditionstid, såfremt vedkommende vælger at fremsende klagen med postvæsenet. Forpligtelsen til at tage højde for det tidsrum, der må forventes at medgå til klagens fremsendelse, udelukker ikke, at den berørte, når der foreligger usædvanlige omstændigheder, kan berettige klagens forsinkelse ved i givet fald at godtgøre, at der foreligger omstændigheder, som ikke kunne forudses, force majeure eller en undskyldelig fejl. (jf. præmis 37 og 38) Henvisning til: Domstolen, 15. december 1994, sag C-195/91 P, Bayer mod Kommissionen, Sml. I, s. 5619, præmis 32; Domstolen, 15. maj 2003, sag C-193/01 P, Pitsiorlas mod Rådet og ECB, Sml. I, s. 4837, præmis 24; Domstolen, 8. november 2007, sag C-242/07 P, Belgien mod Kommissionen, Sml. I, s. 9757, præmis 29; Retten, 16. marts 1993, forenede sager T-33/89 og T-74/89, Blackman mod Parlamentet, Sml. II, s. 249, præmis 34; Retten, 15. marts 2007, sag T-5/07, Belgien mod Kommissionen, ikke trykt i Samling af Afgørelser, præmis 15. 4. Den omstændighed alene, at ekspeditionstiden med postvæsenet varierer efter, hvilket land brevet afsendes i, medfører ikke, at det kan antages, at det forhold, at man lægger datoen for modtagelsen af klagen til grund, medfører en forskelsbehandling af de berørte tjenestemænd eller øvrige ansatte alt efter, hvilket land de befinder i ved afsendelsen af deres klage. Tjenestemændenes indbringelse af klager er nemlig ikke undergivet noget formkrav. Eftersom visse forsendelsesmåder indebærer en øjeblikkelig fremsendelse (e-mail eller fax), kan den omstændighed, at der tages hensyn til datoen for modtagelsen af klagen, imidlertid ikke stille tjenestemænd eller øvrige ansatte ringere, alt efter hvilket land de befinder sig i ved afsendelsen af klagen. (jf. præmis 49 og 50) Henvisning til: Retten, 18. juni 1996, sag T-150/94, Vela Palacios mod ØSU, Sml. Pers. I-A, s. 297, og II, s. 877, præmis 23.

62003TJ0093

lt

1. Pareigūnai – Asmens nenaudai priimtas sprendimas – Kandidatūros atmetimas – Pareiga motyvuoti vėliausiai skundo atmetimo stadijoje (Pareigūnų tarnybos nuostatų 25 straipsnio antra pastraipa ir 90 straipsnio 2 dalis) 2. Pareigūnai – Pranešimas apie laisvą darbo vietą – Minimalios kvalifikacijos, būtinos direktoriaus pareigoms eiti, nustatymas (Pareigūnų tarnybos nuostatų 29 straipsnis) 3. Pareigūnai – Laisva darbo vieta – Priėmimas į darbo vietą paaukštinant pareigas – Kandidatų nuopelnų palyginimas (Pareigūnų tarnybos nuostatų 29 straipsnio 1 dalis ir 45 straipsnis) 4. Pareigūnai – Laisva darbo vieta – Kandidatų nuopelnų palyginimas (Pareigūnų tarnybos nuostatų 5 straipsnio 3 dalis ir 29 straipsnis) 5. Pareigūnai – Laisva darbo vieta – Kandidatų nuopelnų palyginimas (Pareigūnų tarnybos nuostatų 4 ir 29 straipsniai) 1. Nors Paskyrimų tarnyba neprivalo motyvuoti sprendimų dėl pareigūnų, kurių pareigos nebuvo paaukštintos, tačiau ji privalo nurodyti sprendimo atmesti pareigūno, kurio pareigos nebuvo paaukštintos, skundą, pateiktą pagal Pareigūnų tarnybos nuostatų 90 straipsnio 2 dalį, motyvus, kurie, kaip preziumuojama, sutampa su skundžiamo sprendimo motyvais. Šiuo atžvilgiu pakanka, kad sprendimo atmesti pareigūno kandidatūrą į darbo vietą, į kurią priimama paaukštinant pareigas, motyvai būtų susiję su visų teisinių sąlygų, nuo kurių pagal Pareigūnų tarnybos nuostatus priklauso procedūros teisėtumas, įvykdymu. Nors sprendimo atmesti pareigūno kandidatūrą į laisvą darbo vietą, į kurią priimama paaukštinant pareigas, motyvų nebuvimo negali kompensuoti Paskyrimų tarnybos paaiškinimai, pateikti pareiškus ieškinį teisme, vien nepakankamas motyvavimas ikiteisminėje procedūroje nepagrindžia priimto sprendimo panaikinimo, jeigu administracija pateikia papildomų paaiškinimų nagrinėjant ieškinį. Taigi pradinio motyvavimo trūkumas gali būti pašalintas net ir nagrinėjant ieškinį pateiktais papildomais paaiškinimais, jeigu prieš pareikšdamas ieškinį suinteresuotasis asmuo jau žinojo argumentus, kurie sudaro motyvavimo pradžią. (žr. 51, 53, 54 ir 58 punktus) Nuoroda: 1974 m. spalio 30d. Teisingumo Teismo sprendimo Grassi prieš Tarybą , 188/73, Rink. p. 1099, 14 punktas; 1993 m. gruodžio 9 d. Teisingumo Teismo sprendimo Parlamentas prieš Volger , C‑115/92 P, Rink. p. I‑6549, 22 punktas; 1998 m. lapkričio 19 d. Teisingumo Teismo sprendimo Parlamentas prieš Gaspari , C‑316/97 P, Rink. p. I‑7597, 29 punktas; 1992 m. vasario 12 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Volger prieš Parlamentą , T‑52/90, Rink. p. II‑121, 40 punktas, patvirtintas minėto Sprendimo Parlamentas prieš Volger 22–24 punktais; 1997 m. kovo 18 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Picciolo ir Caló prieš Regionų komitetą , T‑178/95 ir T‑179/95, Rink. VT p. I‑A‑51 ir II‑155, 34 punktas; 2000 m. sausio 26 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Gouloussis prieš Komisiją , T‑86/98, Rink. VT p. I‑A‑5 ir II‑23, 73–77 punktai; 2002 m. vasario 20 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Roman Parra prieš Komisiją , T‑117/01, Rink. VT p. I‑A‑27 ir II‑121, 26 ir 30 punktai; 2002 m. gruodžio 12 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Morello prieš Komisiją , T‑135/00, Rink. VT p. I‑A‑265 ir II‑1313, 34 ir 37 punktai; 2005 m. rugsėjo 15 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Casini prieš Komisiją , T‑132/03, Rink. VT p. I‑A‑253 ir II‑1169, 36 punktas. 2. Paskyrimų tarnyba turi didelę diskreciją nustatydama sugebėjimus, būtinus norint užimti laisvą darbo vietą, ir tik dėl akivaizdžios vertinimo klaidos apibrėžiant reikalavimus, kuriuos būtina atitikti norint užimti aptariamą darbo vietą, pranešimas apie laisvą darbo vietą gali būti pripažintas neteisėtu. Direktoriaus pareigų atveju institucija gali, nepadarydama akivaizdžios vertinimo klaidos, manyti, kad turėti patirties arba specialių žinių aptariamo direktorato veiklos srityje gali būti mažiau svarbu, nei turėti bendrą aukšto lygio kompetenciją vadovavimo, analizės ir sprendimų priėmimo srityse, nes asmenų, turinčių patirties ir techninių žinių, visuomet galima rasti pačiame direktorate. (žr. 72 ir 74 punktus) Nuoroda: 1990 m. spalio 16 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Gallone prieš Tarybą , T‑132/89, Rink. p. II‑549, 27 punktas; 1993 m. kovo 3 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Booss ir Fischer prieš Komisiją , T‑58/91, Rink. p. II‑147, 69 punktas; 1997 m. gegužės 29 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Contargyris prieš Tarybą , T‑6/96, Rink. VT p. I‑A‑119 ir II‑357, 100 punktas; minėto Sprendimo Morello prieš Komisiją 69 punktas. 3. Vertinimo ataskaita yra neišvengiamas vertinimo kriterijus kiekvieną kartą, kai vadovybė atsižvelgia į pareigūno karjerą. Pareigų paaukštinimo procedūra yra neteisėta, jeigu Paskyrimų tarnyba nepalygina kandidatų nuopelnų dėl to, kad vieno ar kelių iš jų vertinimo ataskaitas administracija parengė pavėluotai. Tačiau dėl tokio neteisėtumo sprendimas dėl paskyrimo panaikinamas tik jeigu vertinimo ataskaitos nebuvimas galėjo turėti lemiamą reikšmę procedūrai. Šiuo atžvilgiu skiriasi pagal Pareigūnų tarnybos nuostatų 29 straipsnio 1 dalies a punktą vykdoma priėmimo į darbo vietą perkeliant arba paaukštinant procedūra ir Pareigūnų tarnybos nuostatų 45 straipsnyje numatyta paaukštinimo procedūra. Paaukštinimo procedūra skirta pakeisti pareigūnų karjerai, atsižvelgiant į jų pastangas ir nuopelnus vykdant jiems patikėtas funkcijas, t. y. atlyginti pareigūnams, praeityje įrodžiusiems visapusiškai didesnius nuopelnus, o priėmimo į darbo vietą paaukštinant pareigas procedūra skirta surasti, tik siekiant tarnybos interesų, pareigūną, tinkamiausią vykdyti su laisva darbo vieta susijusias funkcijas. Todėl, lygindama nuopelnus, Paskyrimų tarnyba savo vertinimo neprivalo grįsti vertinimo ataskaitomis, tačiau gali atsižvelgti į kitą su kandidatų nuopelnais susijusią informaciją, kaip antai informaciją apie jų administracinę arba asmeninę situaciją. Dėl tokios informacijos gali pasikeisti vertinimų ataskaitomis pagrįstas vertinimas. (žr. 88 ir 90–92 punktus) Nuoroda: 1983 m. sausio 27 d. Teisingumo Teismo sprendimo List prieš Komisiją , 263/81, Rink. p. 103, 25 ir 26 punktai; 1987 m. vasario 12 d. Teisingumo Teismo sprendimo Bonino prieš Komisiją , 233/85, Rink. p. 739, 5 punktas; 1993 m. kovo 3 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Vela Palacios prieš ESRK , T‑25/92, Rink. p. II‑201, 40 ir 43 punktai; 1993 m. lapkričio 25 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo X prieš Komisiją , T‑89/91, T‑21/92 ir T‑89/92, Rink. p. II‑1235, 49 ir 50 punktai; 1998 m. kovo 5 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Manzo- Tafaro prieš Komisiją , T‑221/96, Rink. VT p. I‑A‑115 ir II‑307, 18 punktas; 2000 m. vasario 24 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Jacobs prieš Komisiją , T‑82/98, Rink. VT p. I‑A‑39 ir II‑169, 36 punktas; 2000 m. spalio 5 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Rappe prieš Komisiją , T‑202/99, Rink. VT p. I‑A‑201 ir II‑911, 40 punktas; minėto Sprendimo Morello prieš Komisiją 89 punktas. 4. Paskyrimų tarnyba, įgyvendindama diskreciją, kuri jai suteikta apibrėžiant kandidatūrų palyginimo būdus, bei vadovai, su kuriai konsultuojamasi per nagrinėjamą paaukštinimo arba perkėlimo procedūrą, kiekviename kandidatūrų nagrinėjimo etape turi įvertinti, ar šioje stadijoje reikia surinkti papildomos informacijos arba vertinimo kriterijų surengiant pokalbį su visais arba tik kai kuriais iš kandidatų, kad sprendimas galėtų būti priimtas puikiai žinant situaciją. Nė viena Pareigūnų tarnybos nuostatų nuostata nesuteikia kandidatui teisės į pokalbį su galimu jo vadovu vykstant įdarbinimo procedūrai. Todėl Paskyrimų tarnyba gali būti įpareigota organizuoti pokalbį su kandidatais į darbo vietą tik jei ir kiek tokia pareiga numatyta reglamentavime, kurį ji pati sau nustato. Tačiau diskreciją, kuri administracijai suteikta nustatant procedūrą arba metodus, kurių reikia laikytis lyginant kandidatūras, riboja būtinybė šį palyginimą – siekiant tarnybos interesų ir pagal vienodo pareigūnų vertinimo principą, nedetalizuojant įtvirtintą Pareigūnų tarnybos nuostatų 5 straipsnio 3 dalyje, – atlikti kruopščiai ir nešališkai. Praktikoje nuopelnų palyginimo pagrindas turi būti vienodas ir paremtas vienodais informacijos šaltiniais bei duomenimis. (žr. 107, 108 ir 110 punktus) Nuoroda: 1983 m. balandžio 21 d. Teisingumo Teismo sprendimo Ragusa prieš Komisiją , 282/81, Rink. p. 1245, 21 punktas; 1993 m. lapkričio 30 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Perakis prieš Parlamentą , T‑78/92, Rink. p. II‑1299, 15 punktas; 1993 m. lapkričio 30 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Tsirimokos prieš Parlamentą , T‑76/92, Rink. p. II‑1281, 20 punktas; 2003 m. lapkričio 5 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Cougnon prieš Teisingumo Teismą , T‑240/01, Rink. VT p. I‑A‑263 ir II‑1283, 67 ir 70 punktai. 5. Kalbant apie kandidatūros atitikimą pranešime apie laisvą darbo vietą įtvirtintiems reikalavimams, Paskyrimų tarnyba, ypač kai laisva darbo vieta yra A 1 arba A 2 lygio, turi didelę diskreciją lygindama kandidatų į šią darbo vietą nuopelnus. Tačiau šios didelės diskrecijos vykdymas reikalauja kruopštaus kandidato asmens bylos išnagrinėjimo ir kruopštaus pranešime apie laisvą darbo vietą nustatytų reikalavimų laikymosi, nes Paskyrimų tarnyba privalo atmesti kiekvieną kandidatą, kuris neatitinka šių reikalavimų. Iš tiesų pranešimas apie laisvą darbo vietą yra teisinis pagrindas, kurį Paskyrimų tarnyba pati sau nustato ir kurio turi griežtai laikytis. (žr. 120 ir 121 punktus) Nuoroda: 2002 m. liepos 9 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Tilgenkamp prieš Komisiją , T‑158/01, Rink. VT p. I‑A‑111 ir II‑595, 50 ir 51 punktai; 2003 m. lapkričio 11 d. Pirmosios instancijos teismo sprendimo Faita prieš ESRK , T‑248/02, Rink. VT p. I‑A‑281 ir II‑1365, 70 punktas.

62008CJ0088

it

La domanda di decisione pregiudiziale verte sull’interpretazione della direttiva del Consiglio 27 novembre 2000, 2000/78/CE, che stabilisce un quadro generale per la parità di trattamento in materia di occupazione e di condizioni di lavoro ( GU L 303, pag. 16 ). Tale domanda è stata presentata nell’ambito di una controversia tra il sig. Hütter e la Technische Universität Graz (in prosieguo: la «TUG») con riguardo all’inquadramento del medesimo, all’atto della sua assunzione, negli scatti della carriera di dipendente a contratto del pubblico impiego. Contesto normativo La normativa comunitaria Il venticinquesimo ‘considerando’ della direttiva 2000/78 così recita: «Il divieto di discriminazione basata sull’età costituisce un elemento essenziale per il perseguimento degli obiettivi definiti negli orientamenti in materia di occupazione e la promozione della diversità nell’occupazione. Tuttavia in talune circostanze, delle disparità di trattamento in funzione dell’età possono essere giustificate e richiedono pertanto disposizioni specifiche che possono variare secondo la situazione degli Stati membri. È quindi essenziale distinguere tra le disparità di trattamento che sono giustificate, in particolare, da obiettivi legittimi di politica dell’occupazione, mercato del lavoro e formazione professionale, e le discriminazioni che devono essere vietate». A termini del suo art. 1, la direttiva 2000/78 «mira a stabilire un quadro generale per la lotta alle discriminazioni fondate sulla religione o le convinzioni personali, gli handicap, l’età o le tendenze sessuali, per quanto concerne l’occupazione e le condizioni di lavoro al fine di rendere effettivo negli Stati membri il principio della parità di trattamento». L’art. 2 della direttiva 2000/78, rubricato «Nozione di discriminazione», prevede quanto segue: «1.   Ai fini della presente direttiva, per “principio della parità di trattamento” si intende l’assenza di qualsiasi discriminazione diretta o indiretta basata su uno dei motivi di cui all’articolo 1. 2.   Ai fini del paragrafo 1: a) sussiste discriminazione diretta quando, sulla base di uno qualsiasi dei motivi di cui all’articolo 1, una persona è trattata meno favorevolmente di quanto sia, sia stata o sarebbe trattata un’altra in una situazione analoga; b) sussiste discriminazione indiretta quando una disposizione, un criterio o una prassi apparentemente neutri possono mettere in una posizione di particolare svantaggio le persone che professano una determinata religione o ideologia di altra natura, le persone portatrici di un particolare handicap, le persone di una particolare età o di una particolare tendenza sessuale, rispetto ad altre persone, a meno che: i) tale disposizione, tale criterio o tale prassi siano oggettivamente giustificati da una finalità legittima e i mezzi impiegati per il suo conseguimento siano appropriati e necessari; o che ii) nel caso di persone portatrici di un particolare handicap, il datore di lavoro o qualsiasi persona o organizzazione a cui si applica la presente direttiva sia obbligato dalla legislazione nazionale ad adottare misure adeguate, conformemente ai principi di cui all’articolo 5, per ovviare agli svantaggi provocati da tale disposizione, tale criterio o tale prassi. (…)». L’art. 3 della direttiva 2000/78, rubricato «Campo d’applicazione», prevede, al suo n. 1: «Nei limiti dei poteri conferiti alla Comunità, la presente direttiva, si applica a tutte le persone, sia del settore pubblico che del settore privato, compresi gli organismi di diritto pubblico, per quanto attiene: a) alle condizioni di accesso all’occupazione e al lavoro, sia dipendente che autonomo, compresi i criteri di selezione e le condizioni di assunzione indipendentemente dal ramo di attività e a tutti i livelli della gerarchia professionale, nonché alla promozione; (…) c) all’occupazione e alle condizioni di lavoro, comprese le condizioni di licenziamento e la retribuzione; (…)». L’art. 6 della direttiva 2000/78, rubricato «Giustificazione delle disparità di trattamento collegate all’età», dispone, al suo n. 1, quanto segue: «Fatto salvo l’articolo 2, paragrafo 2, gli Stati membri possono prevedere che le disparità di trattamento in ragione dell’età non costituiscano discriminazione laddove esse siano oggettivamente e ragionevolmente giustificate, nell’ambito del diritto nazionale, da una finalità legittima, compresi giustificati obiettivi di politica del lavoro, di mercato del lavoro e di formazione professionale, e i mezzi per il conseguimento di tale finalità siano appropriati e necessari. Tali disparità di trattamento possono comprendere in particolare: a) la definizione di condizioni speciali di accesso all’occupazione e alla formazione professionale, di occupazione e di lavoro, comprese le condizioni di licenziamento e di retribuzione, per i giovani, i lavoratori anziani e i lavoratori con persone a carico, onde favorire l’inserimento professionale o assicurare la protezione degli stessi; b) la fissazione di condizioni minime di età, di esperienza professionale o di anzianità di lavoro per l’accesso all’occupazione o a taluni vantaggi connessi all’occupazione; c) la fissazione di un’età massima per l’assunzione basata sulle condizioni di formazione richieste per il lavoro in questione o la necessità di un ragionevole periodo di lavoro prima del pensionamento». Ai sensi dell’art. 18, primo comma, della direttiva 2000/78, la Repubblica d’Austria doveva adottare le disposizioni legislative, regolamentari e amministrative necessarie per conformarvisi entro il 2 dicembre 2003. La normativa nazionale Dalla decisione di rinvio risulta che l’art. 128 della legge federale del 2002 sull’organizzazione delle università e dei relativi studi (Universitätsgesetz 2002, BGBl. I, 120/2002) prevede che il contenuto di contratti di lavoro conclusi tra l’università e i suoi dipendenti successivamente alla data di entrata in vigore della detta legge, vale a dire il 1 o gennaio 2004, e sino all’entrata in vigore di un contratto collettivo, è determinato dalla legge del 1948 sui dipendenti a contratto (Vertragsbedienstetengesetz 1948 BGBl., 86/1948), come modificata dalla legge del 2004 (BGBl. I, 176/2004, in prosieguo: il «VBG»). L’art. 3, n. 1, lett. a), del VBG definisce le regole relative all’inquadramento dei dipendenti a contratto. Possono essere assunti quali dipendenti a contratto solo i soggetti che abbiano un’età minima di 15 anni. Quanto ai diritti connessi alla durata del rapporto di lavoro o dall’esperienza professionale, il VBG non consente di tener conto di un periodo di lavoro prestato prima del compimento del diciottesimo anno, ad eccezione di alcune ipotesi particolari, che non rilevano nella causa principale. Così, all’atto della fissazione della data di riferimento ai fini dell’avanzamento negli scatti, l’art. 26, n. 1, del VBG esclude che possano essere presi in considerazione i periodi di servizio antecedenti al compimento del diciottesimo anno di età. I periodi di servizio svolti «nel contesto di una formazione professionale nelle professioni dell’insegnamento (…) in un’università o uno stabilimento di insegnamento superiore (…)» di cui all’art. 26, n. 2, punto 1, lett. b), del VBG possono essere presi in considerazione ai fini della determinazione dello scatto solo a condizione che siano stati svolti dopo il compimento del diciottesimo anno di età. La direttiva 2000/78 è stata trasposta in Austria per mezzo della legge federale del 1993 relativa alla parità di trattamento (Bundes-Gleichbehandlungsgesetz 1993, BGBl., 100/1993), come modificata dalla legge del 2004 (BGBl. I, 65/2004, in prosieguo: il «B-GIBG»). Tale legge disciplina i contratti di lavoro con le università. Tuttavia, secondo il giudice del rinvio, il B-GIBG non ha modificato l’art. 26, n. 1, del VBG, che resta pertanto applicabile ai fatti di cui alla causa principale. Causa principale e questione pregiudiziale Il sig. Hütter, ricorrente nella causa principale, è nato nel 1986. Unitamente ad una collega, effettuava, dal 3 settembre 2001 al 2 marzo 2005, un periodo di apprendistato come tecnico di laboratorio presso la TUG, un ente pubblico che ricade nella legge federale del 2002 sull’organizzazione delle università e dei relativi studi. Il sig. Hütter e la sua collega venivano successivamente assunti dalla TUG, dal 3 marzo 2005 al 2 giugno 2005, vale a dire per un periodo di tre mesi. La collega del sig. Hütter, avendo 22 mesi più di lui, veniva inquadrata in uno scatto superiore, che si traduce in una differenza di EUR 23,20 nella retribuzione mensile. Tale differenza deriva dal fatto che il periodo di apprendistato svolto dal sig. Hütter successivamente al compimento del diciottesimo anno di età è stato di soli 6,5 mesi circa, contro i 28,5 mesi per la sua collega. Il sig. Hütter ha proposto ricorso dinanzi al Landesgericht für Zivilrechtssachen Graz, chiedendo il versamento di un compenso equivalente alla differenza di trattamento di cui è vittima in ragione dell’età e che ritiene ingiustificata e in contrasto sia con il B-GIBG sia con la direttiva 2000/78. Tale differenza di trattamento è pari alla somma di EUR 69,60. Poiché il sig. Hütter è risultato vittorioso in primo grado e in appello, la TUG ha proposto ricorso dinanzi al giudice del rinvio. Detto giudice si interroga, più in particolare, sulla questione se l’art. 6 della direttiva 2000/78 osti ad una misura nazionale che consenta al datore di lavoro di non tener conto dei periodi di esperienza professionale prestati prima del compimento della maggiore età ai fini di evitare di sfavorire coloro che abbiano svolto studi secondari, di non incoraggiare gli studenti ad abbandonare tale tipo di studi e, più in generale, di non rendere oneroso, per il settore pubblico, l’apprendistato al fine di favorire l’inserimento dei giovani apprendisti sul mercato del lavoro. Tutto ciò premesso, l’Oberster Gerichtshof ha deciso di sospendere il procedimento e di sottoporre alla Corte la seguente questione pregiudiziale: «Se gli artt. 1, 2 e 6 della direttiva [2000/78] debbano essere interpretati nel senso che ostino a una normativa nazionale (…) la quale esclude, nel computo dei periodi di servizio rilevanti nella determinazione della data di riferimento ai fini dell’avanzamento di carriera, quelli prestati prima del compimento del diciottesimo anno di età». Sulla questione pregiudiziale Osservazioni presentate alla Corte Il sig. Hütter ritiene che, a parità di esperienza professionale, non sussista alcuna giustificazione che legittimi, ai sensi dell’art. 6, n. 1, della direttiva 2000/78, una differenza di trattamento fondata esclusivamente sull’età alla quale tale esperienza sia stata acquisita. Una norma come quella oggetto della causa principale costituirebbe un’incitazione a non esercitare alcuna attività professionale prima del compimento del diciottesimo anno di età. Si tratterebbe di una discriminazione vietata dalla direttiva 2000/78. La TUG contesta l’esistenza di una discriminazione, sostenendo che l’art. 26, n. 1, del VBG si applichi indistintamente a tutti, indipendentemente dall’età. Conseguentemente, non potrebbe trattarsi di una discriminazione basata sull’età. Ne consegue che tale disposizione dovrebbe essere esaminata esclusivamente alla luce dell’art. 2, n. 2, lett. b), della direttiva 2000/78 sulle discriminazioni indirette fondate su criteri apparentemente neutri. La TUG sostiene, in subordine, che la misura oggetto della causa principale persegua un obiettivo legittimo e sia appropriata nonché necessaria, ai sensi dell’art. 6, n. 1, della direttiva 2000/78. Essa consentirebbe, infatti, ai pubblici servizi di disporre di una struttura chiara e uniforme per la fissazione della retribuzione dei dipendenti a contratto. Si tratterebbe di una finalità legittima ai sensi degli artt. 2, n. 2, e 6, n. 1, della direttiva 2000/78. Nel corso del 2000, circa lo 0,03% degli apprendisti avrebbero concluso la loro formazione dopo aver raggiunto l’età di diciotto anni. L’inserimento professionale degli apprendisti risulterebbe favorito dal fatto che devono dimostrare periodi di esperienza professionale compiuti precedentemente all’età di diciotto anni, periodi che non sono presi in considerazione per il calcolo della loro retribuzione. Secondo la TUG, ciò consente al datore di lavoro di ridurre in tal modo i costi connessi all’assunzione di giovani apprendisti. Peraltro, il fatto di tener conto dei periodi di lavoro effettuati precedentemente al compimento del diciottesimo anno di età determinerebbe uno svantaggio ingiusto nei confronti di coloro in possesso di una formazione generale. In uno Stato membro come la Repubblica d’Austria, in cui il mercato del lavoro soffre della carenza di soggetti muniti di un diploma di insegnamento superiore, una misura come quella oggetto della causa principale consentirebbe parimenti di evitare di incitare le persone ad allontanarsi dalla formazione generale. Il governo danese ritiene che l’art. 6, n. 1, della direttiva 2000/78 debba essere interpretato nel senso che non osti a una misura come quella di cui alla causa principale, laddove essa persegua un obiettivo legittimo connesso alla formazione professionale nonché alla politica del lavoro a favore dei giovani e sia appropriata e necessaria. Detto governo sottolinea l’ampio margine di valutazione discrezionale di cui dispongono gli Stati membri con riguardo alle misure che si fondano sul criterio dell’età (v., in tal senso, sentenze 22 novembre 2005, causa C-144/04, Mangold, Racc. pag. I-9981, punti 62 e 63, nonché 16 ottobre 2007, causa C-411/05, Palacios de la Villa, Racc. pag. I-8531, punto 68) . Il governo danese ritiene che prevedere una retribuzione inferiore a quella degli adulti per coloro che abbiano meno di diciotto anni li spinga a seguire una formazione complementare che consenta loro di ottenere una retribuzione superiore. Peraltro, se i datori di lavoro fossero tenuti a retribuire coloro che abbiano meno di diciotto anni alle medesime condizioni dei lavoratori adulti, sarebbero naturalmente inclini ad assumere lavoratori più anziani e con una maggiore esperienza. Infine, i lavoratori di età inferiore a diciotto anni non sarebbero capaci, in termini generali, di svolgere le medesime funzioni degli adulti. Per tale ragione vari contratti collettivi in Danimarca prevedrebbero condizioni retributive meno favorevoli nei confronti dei lavoratori di detta fascia di età. La Commissione delle Comunità europee ritiene che la regola di cui trattasi nella causa principale riguardi l’occupazione e le condizioni di lavoro ai sensi dell’art. 3, n. 1, lett. c), della direttiva 2000/78, vale a dire il requisito della retribuzione. La situazione oggetto della causa principale ricadrebbe, pertanto, nella sfera di applicazione di detta direttiva. Secondo la Commissione, la regola che esclude i periodi di servizio svolti precedentemente al compimento del diciottesimo anno di età costituisce una discriminazione fondata direttamente sull’età. Il fatto che la misura di cui trattasi nella causa principale si applichi indifferentemente ad ogni individuo che abbia compiuto il diciottesimo anno di età sarebbe, al riguardo, irrilevante. Infatti, la discriminazione consisterebbe nella circostanza che la norma riserva un trattamento più favorevole alle persone che acquisiscono un’esperienza professionale successivamente al compimento del diciottesimo anno di età. Le circostanze oggetto della causa principale dimostrerebbero l’effetto discriminatorio di tale norma, dal momento che il ricorrente principale, a parità di esperienza, riceve un trattamento meno favorevole di una delle sue colleghe di lavoro esclusivamente in ragione della loro differenza di età. Quanto alla giustificazione attinente alla necessità di possedere, per tutti i lavoratori dipendenti, un sistema uniforme per il calcolo dei periodi di esperienza professionale, la Commissione riconosce che possa trattarsi di una finalità legittima ai sensi dell’art. 6, n. 1, della direttiva 2000/78. L’Istituzione ritiene tuttavia che la regola in esame non sia né appropriata né necessaria per conseguire tale obiettivo. Il sistema di calcolo dei periodi di anzianità sarebbe altrettanto uniforme e logico anche senza escludere i periodi di lavoro svolti precedentemente al compimento del diciottesimo anno di età. Per quel che riguarda la giustificazione relativa alla parità di trattamento tra gli apprendisti, da una parte, e gli studenti che seguono una formazione generale, dall’altra, la Commissione riconosce che essa può ricadere nella politica relativa alla formazione professionale, prevista dall’art. 6, n. 1, della direttiva 2000/78. L’Istituzione dubita, tuttavia, del carattere appropriato e necessario della misura di cui alla causa principale, atteso che tale misura favorirebbe gli studenti che seguano una formazione generale a scapito degli apprendisti, dal momento che questi ultimi avrebbero, in genere, la possibilità di acquisire un’esperienza professionale prima del compimento del diciottesimo anno di età. Con riguardo, infine, alla giustificazione relativa all’inserimento dei giovani nel mercato del lavoro, la Commissione dubita che la misura oggetto della causa principale possieda un tale effetto. La differenza di trattamento introdotta da tale misura costituirebbe uno svantaggio che accompagnerà, per tutta la sua carriera, il lavoratore dipendente che ne è vittima. L’esclusione dei periodi di lavoro svolti precedentemente al compimento del diciottesimo anno non riguarderebbe esclusivamente i giovani, bensì parimenti, secondo la Commissione, tutti i dipendenti a contratto di cui al VBG, indipendentemente dalla loro età al momento dell’assunzione. La Commissione ritiene che altri meccanismi meno restrittivi consentano di favorire l’occupazione dei giovani. Risposta della Corte Occorre verificare se una normativa nazionale come quella oggetto della causa principale ricada nella sfera di applicazione della direttiva 2000/78 e, nell’ipotesi affermativa, se si tratti di una misura discriminatoria fondata sull’età suscettibile, eventualmente, di essere considerata giustificata alla luce della detta direttiva. Sia dal titolo e dal preambolo sia dalla ratio della direttiva 2000/78 emerge che essa è volta a stabilire un quadro generale per garantire a tutti la parità di trattamento «in materia di occupazione e di condizioni di lavoro», offrendo una tutela effettiva nei confronti delle discriminazioni fondate su uno dei motivi di cui al suo art. 1, tra cui risulta l’età. Più particolarmente, dall’art. 3, n. 1, lett. a) e c), della direttiva 2000/78 risulta che essa si applica, nei limiti dei poteri conferiti alla Comunità, «a tutte le persone, sia del settore pubblico che del settore privato, compresi gli organismi di diritto pubblico», per quanto attiene, da una parte, «alle condizioni di accesso all’occupazione e al lavoro, (…), compresi i criteri di selezione e le condizioni di assunzione indipendentemente dal ramo di attività e a tutti i livelli della gerarchia professionale» e, dall’altra, «all’occupazione e alle condizioni di lavoro, comprese le condizioni di licenziamento e la retribuzione». Orbene, l’art. 26 del VBG esclude, in linea generale, che l’esperienza professionale acquisita precedentemente al compimento del diciottesimo anno di età possa essere presa in considerazione ai fini dell’inquadramento negli scatti degli agenti a contratto del pubblico impiego austriaco. Tale disposizione riguarda in tal modo la determinazione dello scatto in cui vengono collocati tali soggetti. Essa riguarda anche, di conseguenza, la loro retribuzione. Pertanto, deve ritenersi che una normativa di tal genere fissi norme in materia di condizioni di accesso all’occupazione e al lavoro, di assunzione e di retribuzione, ai sensi dell’art. 3, n. 1, lett. a) e c), della direttiva 2000/78. Ciò premesso, la direttiva 2000/78 è applicabile ad una fattispecie come quella oggetto della controversia sottoposta al giudice del rinvio. L’art. 2, n. 1, della direttiva 2000/78 definisce il «principio della parità di trattamento», alla cui applicazione essa è volta, come «l’assenza di qualsiasi discriminazione diretta o indiretta basata su uno dei motivi di cui all’articolo 1» della direttiva medesima. L’art. 2, n. 2, lett. a), della direttiva precisa che, ai fini dell’applicazione del precedente n. 1, sussiste discriminazione diretta quando, sulla base di uno qualsiasi dei motivi di cui all’articolo 1 della stessa direttiva, una persona sia trattata meno favorevolmente di un’altra in una situazione analoga. Orbene, una normativa nazionale come quella oggetto della causa principale riserva un trattamento meno favorevole ai soggetti la cui esperienza professionale sia stata, sia pure parzialmente, acquisita precedentemente al compimento del diciottesimo anno di età rispetto a coloro che abbiano conseguito, dopo aver raggiunto tale età, un’esperienza dello stesso genere e di una durata comparabile. Una normativa siffatta determina una differenza di trattamento tra gli individui in funzione dell’età alla quale hanno acquisito la loro esperienza professionale. Come dimostrano i fatti oggetto della causa principale, tale criterio può sfociare in una differenza di trattamento tra due individui che abbiano svolto i medesimi studi e abbiano acquisito la stessa esperienza professionale, e questo esclusivamente in ragione delle loro rispettive età. Una disposizione siffatta determina, pertanto, una differenza di trattamento fondata direttamente sul criterio dell’età ai sensi dell’art. 2, nn. 1 e 2, lett. a), della direttiva 2000/78. Risulta, tuttavia, dall’art. 6, n. 1, della direttiva 2000/78, che tali differenze di trattamento basate sull’età «non costituisc[o]no discriminazione laddove esse siano oggettivamente e ragionevolmente giustificate, nell’ambito del diritto nazionale, da una finalità legittima, compresi giustificati obiettivi di politica del lavoro, di mercato del lavoro e di formazione professionale, e i mezzi per il conseguimento di tale finalità siano appropriati e necessari». Con riguardo al carattere di legittimità dell’obiettivo perseguito dalla normativa oggetto della causa principale, dai chiarimenti forniti dal giudice del rinvio emerge che il legislatore austriaco avrebbe inteso escludere che si tenesse conto dell’esperienza professionale conseguita precedentemente al riconoscimento, all’età di diciotto anni, della piena capacità giuridica, al fine di non svantaggiare le persone che abbiano seguito studi secondari di formazione generale rispetto a quelle che provengono dalla formazione professionale. Oltre a tale incentivo alla prosecuzione degli studi secondari, il giudice del rinvio menziona anche la volontà del legislatore di non rincarare, nel settore pubblico, il costo della formazione professionale e di favorire, in tal modo, l’inserimento sul mercato del lavoro dei giovani che abbiano seguito tale tipo di formazione. Occorre pertanto esaminare se tali obiettivi possano essere ritenuti legittimi ai sensi dell’art. 6, n. 1, della direttiva 2000/78. Al riguardo, occorre ricordare che le finalità da ritenersi «legittime» ai sensi dell’art. 6, n. 1, della direttiva 2000/78 e, conseguentemente, atte a giustificare una deroga al principio del divieto delle discriminazioni fondate sull’età sono obiettivi di politica sociale, come quelli connessi alla politica del lavoro, del mercato del lavoro o della formazione professionale (sentenza 5 marzo 2009, causa C-388/07, Age Concern England, Racc. pag. I-1569 , punto 46). Le finalità menzionate dal giudice del rinvio sono ricomprese in tale categoria di obiettivi legittimi e possono giustificare differenze di trattamento connesse alla «definizione di condizioni speciali di accesso all’occupazione (…), comprese le condizioni di (…) retribuzione, per i giovani (…), onde favorire l’inserimento professionale» e alla «fissazione di condizioni minime di età, di esperienza professionale o di anzianità di lavoro per l’accesso all’occupazione o a taluni vantaggi connessi all’occupazione», previste, rispettivamente, dalle lett. a) e b) dell’art. 6, n. 1, della direttiva 2000/78. Conseguentemente, obiettivi come quelli menzionati dal giudice del rinvio devono, in linea di principio, essere ritenuti tali da giustificare «oggettivamente e ragionevolmente», «nell’ambito del diritto nazionale», come previsto dall’art. 6, n. 1, primo comma, della direttiva 2000/78, una disparità di trattamento in ragione dell’età prevista dagli Stati membri. Occorre ancora verificare, secondo gli stessi termini di detta disposizione, se i mezzi adoperati per il conseguimento di tale finalità siano «appropriati e necessari». A questo proposito, gli Stati membri dispongono incontestabilmente di un ampio margine di valutazione discrezionale nella scelta delle misure atte a realizzare i loro obiettivi in materia di politica sociale e di occupazione (sentenza Mangold, citata supra, punto 63). Nonostante tale margine di discrezionalità lasciato agli Stati membri, occorre sottolineare che gli obiettivi menzionati dal giudice del rinvio possono apparire, prima facie, contraddittori. Infatti, uno di tali obiettivi sarebbe quello di incentivare gli studenti a seguire una formazione secondaria di tipo generale piuttosto che di tipo professionale. Un altro obiettivo sarebbe quello di favorire l’assunzione di persone che abbiano seguito una formazione professionale rispetto a quella di persone provenienti da una formazione generale, come emerge dal punto 40 della presente sentenza. Conseguentemente, nel primo caso, si tratta di non svantaggiare le persone in possesso di una formazione secondaria generale rispetto a quelle che abbiano seguito una formazione professionale e, nel secondo caso, dell’ipotesi inversa. Pertanto, prima facie, è difficile riconoscere che una normativa nazionale come quella di cui trattasi nella causa principale possa simultaneamente favorire ciascuno di tali due gruppi a scapito dell’altro. Oltre a tale mancanza di coerenza interna, occorre parimenti sottolineare che la normativa nazionale di cui trattasi nella causa principale si fonda sul criterio dell’esperienza professionale precedentemente acquisita ai fini della determinazione dell’inquadramento nello scatto e, conseguentemente, della retribuzione dei dipendenti a contratto del pubblico impiego. Orbene, ricompensare l’esperienza acquisita, che consente al lavoratore di espletare meglio le proprie mansioni, è, in linea di principio, riconosciuto come un fine legittimo. Pertanto, il datore di lavoro è libero di remunerare tale esperienza (v. sentenza 3 ottobre 2006, causa C-17/05, Cadman, Racc. pag. I-9583, punti 35 e 36) . Tuttavia, è giocoforza rilevare che una normativa nazionale come quella di cui trattasi nella causa principale non si limita a remunerare l’esperienza ma istituisce, a parità di esperienza, una differenza di trattamento in funzione dell’età alla quale tale esperienza è stata acquisita. Ciò premesso, un siffatto criterio connesso all’età è pertanto privo di rapporto diretto con l’obiettivo consistente, per il datore di lavoro, nel ricompensare l’esperienza professionale acquisita. Con riguardo all’obiettivo di non svantaggiare la formazione secondaria generale rispetto alla formazione professionale, occorre sottolineare che il criterio dell’età alla quale è stata acquisita l’esperienza precedente si applica indipendentemente dal tipo di formazione seguita. Ciò esclude che si tenga conto sia dell’esperienza acquisita precedentemente al compimento del diciottesimo anno di età da una persona in possesso di una formazione generale sia di quella acquisita da una persona in possesso di una formazione professionale. Tale criterio può pertanto sfociare in una differenza di trattamento tra due soggetti entrambi in possesso di una formazione professionale o tra due persone che provengono dalla formazione generale in base all’unico criterio dell’età alla quale abbiano acquisito la loro esperienza professionale. Ciò premesso, il criterio dell’età alla quale l’esperienza professionale è stata acquisita non appare adeguato rispetto alla realizzazione dell’obiettivo di non sfavorire la formazione generale rispetto alla formazione professionale. Al riguardo, si deve rilevare che un criterio che si fondi direttamente sul tipo di studi seguiti senza far riferimento all’età delle persone appare, alla luce della direttiva 2000/78, più idoneo alla realizzazione dell’obiettivo di non sfavorire la formazione generale. Con riguardo all’obiettivo di valorizzare l’inserimento sul mercato del lavoro dei giovani che hanno seguito una formazione professionale, occorre sottolineare che l’esclusione della rilevanza dell’esperienza acquisita precedentemente al compimento del diciottesimo anno di età si applica senza distinzioni a tutti i dipendenti a contratto del pubblico impiego, indipendentemente dall’età alla quale siano stati assunti. In tal modo, detto criterio dell’età alla quale è stata acquisita l’esperienza professionale non consente di individuare un gruppo di persone definite dalla loro giovane età per riservare loro condizioni di assunzione particolari destinate a favorire il loro inserimento nel mercato del lavoro. Una norma come quella di cui trattasi nella causa principale si differenzia da misure come quelle evocate dal governo danese, dirette a favorire l’inserimento professionale dei giovani di meno di diciotto anni, in quanto tali misure prevedono, nei loro confronti, condizioni minime di retribuzione inferiori a quelle applicabili ai lavoratori di età superiore. Una norma come quella di cui trattasi nella causa principale, non prendendo in considerazione l’età delle persone al momento della loro assunzione, non risulta pertanto appropriata al fine di favorire l’inserimento nel mercato del lavoro di una categoria di lavoratori definita dalla giovane età degli stessi. Conseguentemente, una normativa che abbia caratteristiche come quelle di cui alla causa principale non può essere ritenuta appropriata ai sensi dell’art. 6, n. 1, della direttiva 2000/78. Pertanto, occorre rispondere al giudice del rinvio che gli artt. 1, 2 e 6 della direttiva 2000/78 vanno interpretati nel senso che ostano ad una normativa nazionale che, al fine di non sfavorire la formazione generale rispetto alla formazione professionale e di promuovere l’inserimento dei giovani apprendisti sul mercato del lavoro, esclude che siano presi in considerazione i periodi di lavoro svolti precedentemente al compimento del diciottesimo anno di età ai fini della determinazione dello scatto nel quale vengono collocati i dipendenti a contratto del pubblico impiego di uno Stato membro. Sulle spese Nei confronti delle parti nella causa principale il presente procedimento costituisce un incidente sollevato dinanzi al giudice nazionale, cui spetta quindi statuire sulle spese. Le spese sostenute da altri soggetti per presentare osservazioni alla Corte non possono dar luogo a rifusione. Per questi motivi la Corte (Terza Sezione) dichiara: Gli artt. 1, 2 e 6 della direttiva del Consiglio 27 novembre 2000, 2000/78/CE, che stabilisce un quadro generale per la parità di trattamento in materia di occupazione e di condizioni di lavoro, vanno interpretati nel senso che ostano ad una normativa nazionale che, al fine di non sfavorire la formazione generale rispetto alla formazione professionale e di promuovere l’inserimento dei giovani apprendisti sul mercato del lavoro, esclude che siano presi in considerazione i periodi di lavoro svolti precedentemente al compimento del diciottesimo anno di età ai fini della determinazione dello scatto nel quale vengono collocati i dipendenti a contratto del pubblico impiego di uno Stato membro. Firme ( *1 ) Lingua processuale: il tedesco.

62008TJ0237

it

Contesto normativo Normativa internazionale L’accordo sugli aspetti dei diritti di proprietà intellettuale attinenti al commercio (in prosieguo: l’«accordo TRIPS»), che costituisce l’allegato 1 C dell’accordo che istituisce l’Organizzazione mondiale del commercio, è stato firmato a Marrakech il 15 aprile 1994 e approvato con decisione del Consiglio 22 dicembre 1994, 94/800/CE, relativa alla conclusione a nome della Comunità europea, per le materie di sua competenza, degli accordi dei negoziati multilaterali dell’Uruguay Round (1986‑1994) (GU L 336, pag. 1). L’art. 23 di detto accordo, intitolato «Protezione aggiuntiva delle indicazioni geografiche per i vini e gli alcolici», così recita: «1. Ciascun membro prevede i mezzi legali atti a consentire alle parti interessate di impedire l’uso di un’indicazione geografica che identifichi dei vini per vini non originari del luogo indicato dall’indicazione geografica in questione, o di un’indicazione geografica che identifichi degli alcolici per alcolici non originari del luogo indicato dall’indicazione geografica in questione, anche se la vera origine dei prodotti è indicata o se l’indicazione geografica è tradotta o è accompagnata da espressioni quali “genere”, “tipo”, “stile”, “imitazione” o simili. 2. La registrazione di un marchio per vini che contenga o consista in un’indicazione geografica che identifichi dei vini o di un marchio per alcolici che contenga o consista in un’indicazione geografica che identifichi degli alcolici è rifiutata o dichiarata nulla, ex officio se la legislazione di un membro lo consente o su richiesta di una parte interessata, per i vini o gli alcolici la cui origine non corrisponda alle indicazioni. 3. Nel caso di indicazioni geografiche omonime relative a vini, la protezione viene accordata a ciascuna indicazione, fatte salve le disposizioni dell’articolo 22, paragrafo 4. Ciascun membro determina le condizioni pratiche alle quali le indicazioni omonime in questione saranno distinte l’una dall’altra, tenendo conto della necessità di fare in modo che i produttori interessati ricevano un trattamento equo e che i consumatori non siano tratti in inganno. 4. Al fine di facilitare la protezione delle indicazioni geografiche per i vini, verranno intrapresi negoziati in seno al consiglio TRIPS riguardo alla creazione di un sistema multilaterale di notifica e registrazione delle indicazioni geografiche per i vini ammissibili alla protezione nei membri partecipanti al sistema». L’art. 24, n. 5, dell’accordo TRIPS stabilisce quanto segue: «Se un marchio è stato chiesto o registrato in buona fede o se i diritti al marchio sono stati acquistati con l’uso in buona fede: (…) b) prima che l’indicazione geografica fosse protetta nel suo paese di origine, le misure adottate per attuare la presente sezione non compromettono il diritto al marchio o la validità della sua registrazione, né il diritto ad usare il marchio, per il fatto che quest’ultimo è identico o simile a un’indicazione geografica». Normativa comunitaria L’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento (CE) del Consiglio 20 dicembre 1993, n. 40/94, sul marchio comunitario (GU L 11, pag. 1), è stato introdotto dal regolamento (CE) del Consiglio 22 dicembre 1994, n. 3288, che modifica il regolamento (CE) n. 40/94 sul marchio comunitario ai fini dell’attuazione degli accordi conclusi nel quadro dell’Uruguay Round (GU L 349, pag. 83). Tale articolo, divenuto l’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento (CE) del Consiglio 26 febbraio 2009, n. 207, sul marchio comunitario (GU L 78, pag. 1) dispone che: «Sono esclusi dalla registrazione: (…) j) i marchi dei vini che contengono o consistono in indicazioni geografiche che identificano vini (…) rispetto ai vini (…) che non hanno tale origine». Il quarto ‘considerando’ del regolamento n. 3288/94 precisa che: «(...) l’art. 23, paragrafo 2, dell’Accordo TRIPS dispone il rifiuto o l’annullamento dei marchi che contengono o consistono in indicazioni geografiche false per vini o alcolici senza la condizione che essi siano di tale natura da ingannare il pubblico[;] dev’essere [quindi] aggiunt[a] una nuova lettera j) all’articolo 7, paragrafo 1, del regolamento n. 40/94». Ai sensi dell’art. 50, nn. 1 e 2, del regolamento (CE) del Consiglio 17 maggio 1999, n. 1493, relativo all’organizzazione comune del mercato vitivinicolo (GU L 179, pag. 1), nella versione applicabile alla controversia: «1. Gli Stati membri adottano tutte le misure necessarie per consentire agli interessati di impedire, secondo le condizioni previste dagli articoli 23 e 24 dell’accordo [TRIPS], l’utilizzazione nella Comunità di un’indicazione geografica volta ad identificare i prodotti di cui all’articolo 1, paragrafo 2, lettera b), [del regolamento n. 1493/1999], per prodotti che non sono originari del luogo designato dall’indicazione geografica in questione, anche qualora la vera origine dei prodotti sia indicata oppure l’indicazione geografica sia utilizzata in una traduzione o sia corredata di menzioni quali “genere”, “stile”, “imitazione”, o simili. 2. Ai fini del presente articolo, per “indicazione geografica” si intende l’indicazione che serve a identificare un prodotto come originario del territorio di un paese terzo membro dell’[OMC] oppure di una regione o di una località di questo territorio, qualora una determinata qualità, rinomanza o altra caratteristica del prodotto possa essere attribuita essenzialmente a tale origine geografica». L’art. 52, n. 1, primo comma, del regolamento n. 1493/1999 è così formulato: «Se uno Stato membro attribuisce il nome di una regione determinata ad un v.q.p.r.d [vino di qualità prodotto in regioni determinate] nonché, se del caso, ad un vino destinato ad essere trasformato nel v.q.p.r.d. in questione, questo nome non può essere utilizzato per la designazione di prodotti del settore vitivinicolo che non provengono da questa regione e/o ai quali questo nome non è stato attribuito in conformità alle normative comunitaria e nazionale in vigore. Lo stesso dicasi se uno Stato membro ha attribuito il nome di un comune, di una frazione o di una località unicamente ad un v.q.p.r.d. nonché, eventualmente, ad un vino destinato ad essere trasformato in tale v.q.p.r.d.». Ai sensi dell’art. 54 del regolamento n. 1493/1999: «1. Per vini di qualità prodotti in regioni determinate si intendono i vini conformi alle disposizioni del presente titolo e alle disposizioni comunitarie e nazionali adottate in materia. (...) 4. Gli Stati membri trasmettono alla Commissione l’elenco dei v.q.p.r.d. da essi riconosciuti, fornendo per ciascuno informazioni sulle norme nazionali che ne disciplinano la produzione e l’elaborazione. La Commissione pubblica l’elenco nella [Gazzetta ufficiale], serie C». Un elenco dei vini di qualità prodotti in regioni determinate (v.q.p.r.d.) è stata pubblicato dalla Commissione, conformemente all’art. 54, n. 4, del regolamento n. 1493/1999, per la prima volta nella Gazzetta ufficiale delle Comunità europee del 19 febbraio 1999 (C 46, pag. 113). Tale elenco – che annullava e sostituiva l’elenco pubblicato in precedenza nella Gazzetta ufficiale del 15 novembre 1996 (C 344, pag. 110), conformemente all’art. 1, n. 3, del regolamento (CEE) del Consiglio 16 marzo 1987, n. 823, che stabilisce disposizioni particolari per i vini di qualità prodotti in regioni determinate (GU L 84, pag. 59) – menziona, riguardo alla Spagna, la denominazione di origine controllata «Valencia», nonché il riferimento ai decreti ministeriali, pubblicati nel Boletín oficial del Estado (Gazzetta ufficiale spagnola), 13 giugno 1987 (BOE del 3 luglio 1987), 11 marzo 1991 (BOE del 14 marzo 1991) e 29 novembre 1995 (BOE dell’8 dicembre 1995). Un nuovo elenco dei v.q.p.r.d. è stato pubblicato dalla Commissione nella Gazzetta ufficiale del 14 aprile 2004 (C 90, pag. 1), in cui si menziona, relativamente alla Spagna e alla regione di Valencia (Valenza), la sottozona Clariano, nonché il decreto ministeriale 19 ottobre 2000 (BOE del 3 novembre 2000) e il decreto ministeriale APA/1815/2002 (BOE del 16 luglio 2002). Nuovi elenchi sono stati successivamente pubblicati dalla Commissione nella Gazzetta ufficiale nel 2006 (C 41, pag. 1) e nel 2007 (C 106, pag. 1). In detti elenchi figurano le stesse menzioni riguardo alla regione di Valencia e alla sottozona Clariano, così come i medesimi riferimenti ai decreti ministeriali che compaiono nella Gazzetta ufficiale C 90, del 14 aprile 2004). Normativa nazionale L’art. 2, nn. 1 e 2, del nuovo regolamento relativo alla denominazione di origine controllata «Valencia» e al suo Consiglio regolatore (consejo regulador, organismo di controllo spagnolo), ratificato con decreto ministeriale 19 ottobre 2000 e pubblicato nel Boletín Oficial del Estado del 3 novembre 2000, così dispone: «1. La protezione offerta dalla presente denominazione di origine controllata è quella considerata all’art. 81 della legge 2 dicembre 1970, n. 25, e nella restante normativa applicabile, e comprende l’espressione “Valencia” così come tutte le denominazioni relative a sottozone, circoscrizioni, comuni, località e tenute che formano le zone di produzione e d’invecchiamento citate nell’art. 4. 2. È vietato utilizzare per altri vini nomi, marchi, termini, espressioni e segni che, a causa della loro somiglianza sotto il profilo fonetico o grafico con quelli protetti dalla denominazione di origine controllata, potrebbero indurre a confonderli con quelli oggetto della presente normativa, anche qualora fossero preceduti da vocaboli quali “tipo”, “stile”, “imbottigliato a”, “conservato in cantina a” e altri analoghi». L’art. 4, n. 1, del nuovo regolamento relativo alla denominazione di origine controllata «Valencia» e al suo Consiglio regolatore così dispone: «L’area di produzione protetta dalla denominazione di origine controllata “Valencia” è formata dai territori ubicati nella provincia di Valencia che il Consiglio regolatore reputa idonei alla produzione di uve dei vitigni indicati all’art. 5; essa si compone delle sottozone e dei comuni qui elencati: (...) sottozona Clariano: (...) Palomar (...)». L’art. 4, n. 1, del nuovo regolamento relativo alla denominazione di origine controllata «Valencia» e al suo Consiglio regolatore è stato modificato con decreto ministeriale 4 luglio 2002, APA/1815/2002 (BOE 169, del 16 luglio 2002, pag. 25958). I termini «el Palomar» sostituiscono il termine «Palomar». Fatti Il 27 novembre 2006 la ricorrente, la Abadía Retuerta, SA, ha presentato una domanda di registrazione di marchio comunitario all’Ufficio per l’armonizzazione nel mercato interno (marchi, disegni e modelli) (UAMI), ai sensi del regolamento n. 40/94. Il marchio del quale veniva chiesta la registrazione è il segno denominativo CUVÉE PALOMAR. I prodotti per i quali veniva chiesta la registrazione del marchio rientrano nella classe 33 ai sensi dell’Accordo di Nizza 15 giugno 1957 sulla classificazione internazionale dei prodotti e dei servizi ai fini della registrazione dei marchi, come riveduto e modificato, e corrispondono alla seguente descrizione: «vini». L’esaminatore, ritenendo che al marchio richiesto ostasse l’impedimento assoluto alla registrazione ex all’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94, ha respinto la domanda di registrazione con decisione 5 giugno 2007. La ricorrente ha proposto ricorso avverso la decisione dell’esaminatore. La prima commissione di ricorso ha respinto il ricorso e condannato la ricorrente al pagamento delle spese sostenute per il procedimento con decisione 2 aprile 2008 (in prosieguo: la «decisione impugnata»). La commissione di ricorso ricorda che, conformemente alla giurisprudenza (v. sentenza della Corte 16 novembre 2004, causa C‑245/02, Anheuser-Busch, Racc. pag. I‑10989, punto 42 e giurisprudenza ivi citata), poiché la Comunità è parte contraente dell’accordo TRIPS, essa è in effetti tenuta ad interpretare la sua legislazione sui marchi, nella misura del possibile, alla luce della lettera e della finalità di detto accordo (punto 13 della decisione impugnata). La commissione di ricorso precisa che dal confronto delle disposizioni dell’art. 22, n. 3, e dell’art. 23, n. 2, dell’accordo TRIPS risulta che quest’ultima disposizione, il cui dettato è stato ripreso all’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94, costituisce una lex specialis, che stabilisce un divieto di registrazione specifico delle indicazioni geografiche che identificano vini e alcolici. Detta istituzione fa valere che si tratta di un divieto assoluto e incondizionato, poiché non è soggetto alla condizione che l’uso dell’indicazione geografica nel marchio per i prodotti sia tale da indurre il pubblico in errore circa l’effettivo luogo di origine, condizione cui è per contro esplicitamente soggetta l’applicazione del divieto di registrazione generale delle indicazioni geografiche considerate all’art. 22, n. 3, dell’accordo TRIPS (punti 16 e 17). La commissione di ricorso constata, in sostanza, che el Palomar è il nome di un comune della sottozona Clariano e, in forza della normativa comunitaria e nazionale applicabile, costituisce un’area di produzione protetta dalla denominazione di origine controllata «Valencia» (punti 19 e 20 della decisione impugnata). La commissione di ricorso afferma sussistere una grande somiglianza fra il nome del comune di el Palomar, protetto dalla denominazione di origine controllata «Valencia», e il termine «Palomar» incluso nel marchio richiesto (punto 26 della decisione impugnata). La commissione di ricorso considera che il suo uso sia pertanto vietato ai sensi dell’art. 2, n. 2, del decreto ministeriale 19 ottobre 2000, in quanto il marchio comunitario non è stato richiesto al fine di designare vini di tale zona di origine (punto 26 della decisione impugnata). Inoltre, la commissione di ricorso rileva che, se è pur vero che il nome ufficiale del comune è el Palomar, l’elemento «palomar» è quello che identifica detta zona determinata e che costituisce l’elemento essenziale su cui si basa l’indicazione geografica, senza che siffatto riconoscimento possa dipendere dalla presenza o meno dell’articolo «el». A ciò si aggiunga che il comune in questione è stato identificato con il nome Palomar, senza l’articolo, nel decreto ministeriale 19 ottobre 2000 (punto 29 della decisione impugnata). Tenuto conto della circostanza che la protezione della denominazione di origine controllata si estende ai nomi dei comuni, nel caso di specie el Palomar, e ai termini che, a causa della loro somiglianza, potrebbero dare adito a confusione, come si verifica nel caso del termine «palomar» contenuto nel marchio richiesto, la commissione di ricorso indica che la presenza di tale termine nel marchio comunitario richiesto è da intendersi, secondo la normativa applicabile, come un’indicazione geografica che identifica un vino. Dal momento che i prodotti in questione non hanno tale origine, la commissione di ricorso ritiene che non si debba procedere alla registrazione del marchio comunitario richiesto per designare vini, ai sensi dell’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94, poiché detta registrazione comporta una falsa indicazione geografica (punto 30 della decisione impugnata). Infine, la commissione di ricorso precisa che siffatta valutazione è parimenti applicabile alla formulazione modificata dei prodotti della domanda, ossia «vini provenienti da una località vinicola conosciuta con il nome di “Pago Palomar”, situata nella circoscrizione del comune di Sardón de Duero (Valladolid, Spagna)». Secondo la commissione di ricorso detta limitazione non consente di rendere inefficace l’obiezione enunciata, dal momento che la limitazione in parola altro non fa se non rafforzare la circostanza che il marchio richiesto contiene un’indicazione geografica non corrispondente all’origine dei prodotti da essa designati, il che è contrario alle disposizioni di cui all’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94 (punto 31 della decisione impugnata). Procedimento e conclusioni delle parti La ricorrente chiede che il Tribunale voglia: –        annullare la decisione impugnata; –        condannare l’UAMI alle spese. L’UAMI chiede che il Tribunale voglia: –        respingere il ricorso; –        condannare la ricorrente alle spese. In diritto Argomenti delle parti La ricorrente deduce un unico motivo a sostegno del suo ricorso, relativo alla violazione dell’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94. In primo luogo, la ricorrente fa valere, sostanzialmente, che l’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94 deve essere interpretato restrittivamente dato che contiene un divieto di registrazione. Di conseguenza, essa ritiene che detta disposizione non sia applicabile nella fattispecie, poiché il marchio richiesto CUVÉE PALOMAR non include il nome della denominazione di origine controllata «el Palomar». Il nome del comune è infatti el Palomar, e non Palomar, ai sensi dell’art. 4, n. 1, del nuovo regolamento relativo alla denominazione di origine controllata «Valencia» e al suo Consiglio regolatore, come modificato dal decreto ministeriale APA/1815/2002. In secondo luogo, la ricorrente afferma che la mancata opposizione alla domanda di marchio da parte degli organismi competenti per la tutela della denominazione di origine controllata «Valencia» indica l’assenza di conflitto fra il marchio di cui trattasi e il nome del comune. In terzo luogo, la ricorrente fa valere che il comune di el Palomar conta una popolazione di poco superiore ai 500 abitanti. Si tratta quindi di comune molto piccolo, del tutto sconosciuto al consumatore medio spagnolo e europeo, il quale ignora che taluni vini a denominazione di origine controllata «Valencia» sono prodotti a el Palomar. Il nome el Palomar sarebbe pertanto un nome geografico completamente sconosciuto agli ambienti interessati. La ricorrente asserisce, in definitiva, che la giurisprudenza relativa all’art. 7, n. 1, lett. c), del regolamento n. 40/94 [divenuto art. 7, n. 1, lett. c), del regolamento n. 207/09], secondo cui non si applica l’impedimento assoluto alla registrazione dell’art. 7, n. 1, lett. c), del regolamento n. 40/94 nel caso di marchi composti di un nome che designa zone geografiche ignote (sentenza della Corte 4 maggio 1999, cause riunite C‑108/97 e C‑109/97, Windsurfing Chiemsee, Racc. pag. I‑2779, punti 31‑33), dovrebbe parimenti applicarsi, mutatis mutandis, all’impedimento assoluto alla registrazione ex art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94. In quarto luogo, la ricorrente sostiene che l’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94 deve essere interpretato nel senso che comporta, affinché il divieto assoluto di registrazione sia applicabile, che il marchio richiesto contenga o consista in un’indicazione geografica errata. Orbene, la domanda di marchio CUVÉE PALOMAR non contiene né consiste in un’indicazione geografica errata, secondo la ricorrente. Al contrario, essa identifica l’origine geografica dei vini della ricorrente. Il termine «palomar», infatti, nel marchio CUVÉE PALOMAR, identifica un vigneto Palomar, esistente dal XIX secolo, situato nella località Retuerta, proprietà della Abadía Retuerta, SA, nel comune spagnolo di Sardón de Duero (Valladolid). Secondo la ricorrente sarebbe evidente che, nella sua qualità di proprietaria del vigneto Palomar, sia perfettamente legittimata ad identificare i vini prodotti in tale vigneto con il marchio CUVÉE PALOMAR. È la ragione per cui, al fine di replicare alle obiezioni sollevate dall’UAMI e di evitare qualsivoglia errore relativamente all’origine geografica dei suoi prodotti, il 16 febbraio 2007 la ricorrente ha accettato di limitare la domanda di marchio ai «vini provenienti da un vigneto noto come il “vigneto Palomar”, situato nel territorio del comune di Sardón de Duero (Valladolid, Spagna)». Sostanzialmente la ricorrente asserisce che, di conseguenza, la domanda di marchio CUVÉE PALOMAR non contiene alcuna falsa indicazione geografica, dal momento che il vigneto Palomar esiste e che le appartiene, e che il marchio richiesto, pertanto, non dovrebbe ricadere nel divieto assoluto di registrazione ex art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94. In quinto luogo, la ricorrente fa valere che il nome del vigneto Palomar, di sua proprietà, di cui si ha contezza, come indicato al precedente punto 38, documentata a partire dal XIX secolo, è molto anteriore al riconoscimento, nel 2000, del comune di el Palomar come zona di produzione protetta dalla denominazione di origine controllata «Valencia». Pertanto il rifiuto di registrare il marchio CUVÉE PALOMAR costituisce una violazione del principio generale di diritto espresso con la massima latina prior tempore, potior iure. La ricorrente fa osservare che il decreto ministeriale 19 ottobre 2000, che ha condotto al riconoscimento del comune di el Palomar come produzione protetta dalla denominazione di origine controllata «Valencia», è persino posteriore al marchio spagnolo n. 2.085.129 CUVÉE EL PALOMAR, che, dal canto suo, risale al 1997. In sesto luogo, la ricorrente sostiene, in sostanza, che il termine «palomar» è una parola polisemica, che, secondo il dizionario della Real Academia Española, significa: «1. nome. Luogo ove si allevano colombi. 2. Agg. Dicesi di un tipo di funicella: più fine e ritorta rispetto alla corda classica». Essa reputa che tale circostanza affievolisca il presunto carattere d’indicazione geografica del comune di el Palomar. Essa considera che, quando il segno che contiene il marchio, oltre al suo significato geografico, ne possiede anche un altro che prevale sul primo, occorre prestare attenzione al significato principale. Una volta operata siffatta valutazione, deve essere applicato il regime giuridico corrispondente. Orbene, secondo la ricorrente, il termine «palomar» possiede un senso principale, noto a tutti i consumatori, ossia «luogo ove si allevano colombi». La ricorrente fa valere l’argomento secondo cui, dal momento che il presunto carattere geografico del termine «palomar» sarebbe diluito dagli altri significati di tale termine, la parola in questione «palomar» può svolgere le funzioni proprie di un marchio. Essa fa notare che, di conseguenza, la decisione impugnata costituisce un’interpretazione errata dell’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94. Infatti, la protezione di un supposto interesse collettivo, il quale giustificherebbe il rifiuto di marchi coincidenti con indicazioni geografiche, non può, ad avviso della ricorrente, spingersi fino alla situazione assurda per cui si respingerebbero dei marchi che hanno altri significati o che designano, come si verifica nella fattispecie, la zona di origine dei prodotti in causa. In settimo luogo, la ricorrente illustra, in sostanza, di essere titolare di svariati marchi comunitari – PAGO PALOMAR, ABADIA RETUERTA CUVÉE PALOMAR – che designano vini inclusi nella classe 33, nonché di un marchio spagnolo CUVÉE EL PALOMAR – che contiene il nome del comune di el Palomar nella sua interezza. A tale riguardo la ricorrente si avvale del dettato dell’art. 24, n. 5, dell’accordo TRIPS (v. punto 3 supra). Orbene, a suo dire, il marchio spagnolo n. 2.085.129 CUVÉE EL PALOMAR risale al 1997, e conseguentemente è anteriore alla protezione del nome del comune di el Palomar nel contesto della denominazione di origine controllata «Valencia», disciplinata nel 2000. La ricorrente considera che, pertanto, la validità dei marchi CUVÉE EL PALOMAR (registrato nel 1997) e CUVÉE PALOMAR (da essa richiesto in buona fede) non può essere contestata per il solo motivo che detti marchi sono simili ad un’indicazione geografica riconosciuta successivamente. Inoltre, la ricorrente sottolinea che il marchio CUVÉE EL PALOMAR è parimenti protetto in vari paesi dell’Unione europea dal marchio internazionale n. 699.977, registrato il 23 settembre 1998. Relativamente alla valutazione della commissione di ricorso secondo cui le registrazioni precedenti non rileverebbero, poiché in base a giurisprudenza costante le decisioni nazionali non sono vincolanti per l’UAMI e non lo esimono dall’applicare la normativa comunitaria al caso specifico esaminato, la ricorrente obietta che la commissione di ricorso tace il fatto che due registrazioni precedenti (ossia i marchi comunitari n. 4.827.978 PAGO PALOMAR e n. 5.501.978 ABADÍA RETUERTA CUVÉE PALOMAR) sono state esaminate dall’UAMI stesso e non sono quindi decisioni nazionali. La ricorrente reputa che la circostanza che gli uffici dei marchi tedesco, spagnolo, francese, italiano, austriaco e del Regno Unito abbiano accettato la registrazione del marchio CUVÉE EL PALOMAR avrebbe dovuto essere presa in considerazione dall’UAMI come un chiaro esempio del fatto che il marchio comunitario CUVÉE PALOMAR non era inficiato da alcun impedimento assoluto alla registrazione, e ciò a maggior ragione in quanto l’UAMI medesimo aveva ammesso la registrazione dei marchi comunitari PAGO PALOMAR e ABADÍA RETUERTA CUVÉE PALOMAR. In ottavo luogo, la ricorrente fa valere, sostanzialmente, che l’UAMI ha registrato marchi quali CUVÉE MEDITERRANEO, CUVÉE DU GOLFE DE SAINT‑TROPEZ e CUVÉE OCCITANE. Orbene, secondo la ricorrente, detti marchi presentano un legame diretto ed evidente con una zona geografica nota nell’ambito viticolo, tenuto conto che il pubblico europeo è in generale capace d’identificare geograficamente il Mediterraneo, il golfo di Saint-Tropez e l’Occitania. Dal quanto sopra risulta, secondo la ricorrente, che il rifiuto di registrare il marchio CUVÉE PALOMAR costituisce una violazione al principio di parità di trattamento e una decisione arbitraria da parte dell’UAMI. Infine, in udienza, la ricorrente ha, in sostanza, fatto notare la circostanza che l’elenco dei v.q.p.r.d. pubblicato dalla Commissione nella Gazzetta ufficiale nel 2007 non include il nome el Palomar, limitandosi ad indicare il riferimento delle disposizioni normative nazionali ove compare tale nome. A suo avviso la pubblicazione dell’elenco nella Gazzetta ufficiale costituisce una condizione per l’opponibilità delle denominazioni geografiche protette dalle normative nazionali. Dal momento che l’indicazione geografica el Palomar non è stata pubblicata nella Gazzetta ufficiale, ne discenderebbe che essa non potrebbe essere opposta alla ricorrente. Inoltre, la ricorrente in udienza ha fatto valere che la pubblicazione dell’elenco nella Gazzetta ufficiale si è verificata solamente nel 2007, ossia successivamente rispetto alla domanda di marchio, che era stata presentata il 27 novembre 2006. Orbene, il fatto generatore dell’opponibilità delle denominazioni geografiche protette dalle normative nazionali sarebbe, essa afferma, la pubblicazione dell’elenco nella Gazzetta ufficiale ad opera della Commissione. Di conseguenza, se il Tribunale dovesse giudicare che la pubblicazione nella Gazzetta ufficiale di un elenco il quale faccia menzione unicamente dei riferimenti alle disposizioni regolamentari nazionali ove compare el Palomar è sufficiente a garantire la pubblicità di tale menzione, sarebbe giocoforza constatare che la pubblicazione è stata effettuata dopo il deposito della domanda di marchio e, quindi, la denominazione geografica protetta in discussione non sarebbe opponibile alla ricorrente. L’UAMI contesta siffatta argomentazione e, in sostanza, asserisce che la commissione di ricorso nella decisione impugnata ha operato una valutazione corretta sia di fatto che di diritto. Giudizio del Tribunale L’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94 stabilisce che sono esclusi dalla registrazione i marchi dei vini che contengono o consistono in indicazioni geografiche che identificano vini che non hanno invece tale origine. Ai fini dell’applicazione della citata disposizione occorre determinare la portata della nozione di «indicazione geografica che identifica vini». Il regolamento n. 40/94 non definisce la nozione d’indicazione geografica che identifica vini. Va tuttavia rilevato che l’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94 è stato introdotto dal regolamento n. 3288/94. Il quarto ‘considerando’ del regolamento n. 3288/94 precisa, infatti, che «l’articolo 23, paragrafo 2, dell’Accordo TRIPS dispone il rifiuto o l’annullamento dei marchi che contengono o consistono in indicazioni geografiche false per vini o alcolici senza la condizione che essi siano di tale natura da ingannare il pubblico» e che «dev’essere aggiunt[a] una nuova lettera j) all’articolo 7, paragrafo 1, del regolamento (CE) n. 40/94». Occorre dunque ricordare che, poiché la Comunità è parte contraente dell’accordo TRIPS, essa è in effetti tenuta ad interpretare la sua legislazione sui marchi, nella misura del possibile, alla luce della lettera e della finalità di detto accordo (v. sentenza Anheuser-Busch, punto 21 supra, punto 42, e giurisprudenza ivi citata). Secondo una costante giurisprudenza, una disposizione di un accordo stipulato dalla Comunità con paesi terzi va considerata direttamente efficace qualora, tenuto conto del suo tenore letterale, dell’oggetto e della natura dell’accordo, si può concludere che essa implica un obbligo chiaro, preciso e incondizionato la cui esecuzione e i cui effetti non siano subordinati all’adozione di alcun atto ulteriore (sentenza della Corte 14 dicembre 2000, cause riunite C‑300/98 e C‑392/98, Dior e a., Racc. pag. I‑11307, punto 42). La Corte ha tuttavia affermato, da un lato, che l’accordo OMC e i suoi allegati, tenuto conto della loro natura e della loro economia, non figurano in linea di principio tra le normative alla luce delle quali la Corte controlla gli atti delle istituzioni comunitarie nell’ambito del ricorso per annullamento (sentenza Dior e a., punto 65 supra, punto 42) e, dall’altro, che le disposizioni dell’accordo TRIPS, allegato all’accordo OMC, non sono idonee a creare in capo ai singoli diritti che questi possano invocare direttamente dinanzi al giudice ai sensi del diritto comunitario (sentenza Dior e a., punto 65 supra, punto 43). Dalla citata giurisprudenza emerge che, sebbene le disposizioni dell’accordo TRIPS non abbiano effetti diretti, ciò nondimeno occorre interpretare la normativa sui marchi, ossia, nel caso in esame, l’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94, nella misura del possibile, alla luce della lettera e della finalità di detto accordo. Si deve osservare che la nozione di «indicazione geografica che identifica vini», di cui all’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94, differisce, nella versione in lingua francese [«indications géographiques destinées à identifier les vins»], da quella riportata all’art. 23 dell’accordo TRIPS, citata al precedente punto 2 [«indication géographique identifiant des vins»]. Tuttavia, ai sensi dell’Atto finale che incorpora i risultati dei negoziati commerciali multilaterali dell’Uruguay Round, firmato a Marrakech il 15 aprile 1994 (GU L 336, pag. 253), il cui testo è stato redatto in francese, inglese e spagnolo, due altre lingue fanno parimenti fede. Occorre quindi rilevare che i termini «geographical indication identifying wines» sono impiegati sia all’art. 23 dell’accordo TRIPS che all’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94 nella versione inglese di dette disposizioni. Peraltro, i termini «indicación geográfica que identifique vinos» sono utilizzati nella versione spagnola dell’art. 23 dell’accordo TRIPS e i termini «indicación geográfica que identifique el vino» nella versione spagnola dell’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94. Di conseguenza si deve considerare che l’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94 riguarda le indicazioni geografiche che identifichino dei vini e non le indicazioni geografiche «che identificano vini». La determinazione e la protezione delle indicazioni geografiche per quanto concerne i vini sono stabilite dal regolamento n. 1493/1999, applicabile ratione temporis al caso di specie. Inoltre, la nozione d’indicazione geografica che identifichi dei vini, ai sensi dell’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94, deve essere letta alla luce delle disposizioni rilevanti del diritto comunitario in materia di determinazione e di protezione delle indicazioni geografiche relativamente ai vini. Di conseguenza occorre fare riferimento al regolamento n. 1493/1999, il quale ha anche vocazione a garantire la conformità della normativa comunitaria con le disposizioni dell’accordo TRIPS, come risulta dai ‘considerando’ 56 e 80 del medesimo regolamento. L’art. 50, n. 1, del regolamento n. 1493/1999 concerne la protezione delle indicazioni geografiche per i prodotti originari dei paesi terzi nell’ambito dell’applicazione degli artt. 23 e 24 dell’accordo TRIPS. Tuttavia, l’art. 50, n. 2, del citato regolamento definisce la nozione d’indicazione geografica solamente ai fini dell’applicazione del n. 1 di detta disposizione. Pertanto, occorre fare riferimento alle altre disposizioni del regolamento n. 1493/1999 al fine di determinare il contenuto della nozione d’indicazione geografica ai sensi del regolamento di cui trattasi. L’art. 47, n. 1, del regolamento n. 1493/1999 è così formulato: «Le disposizioni sulla designazione, la denominazione e la presentazione di taluni prodotti disciplinati dal presente regolamento e sulla protezione di talune indicazioni, menzioni e termini sono definite nel presente capo e negli allegati VII e VIII». Ai sensi dell’art. 47, n. 2, lett. e), del regolamento n. 1493/1999, le prescrizioni di cui al n. 1 del medesimo articolo prevedono, in particolare, disposizioni per la disciplina dell’utilizzazione di indicazioni geografiche e di menzioni tradizionali. Il punto A dell’allegato VI del regolamento n. 1493/1999 stabilisce che: «1. Per “regione determinata” si intende un’area o un complesso di aree viticole che producono vini con particolari caratteristiche qualitative e il cui nome viene utilizzato per designare v.q.p.r.d. 2. Ogni regione determinata forma oggetto di una delimitazione precisa, per quanto possibile in base alla particella o all’appezzamento vitato. Tale delimitazione viene effettuata da ciascuno degli Stati membri interessati e tiene conto dei fattori che contribuiscono alla qualità dei vini prodotti in detta regione, quali la natura del terreno e del sottosuolo, il clima e la situazione delle particelle e degli appezzamenti vitati. 3. La regione determinata è designata col suo nome geografico (…). 4. Il nome geografico che designa una regione determinata dev’essere sufficientemente preciso e notoriamente connesso alla zona di produzione per evitare, tenuto conto delle situazioni esistenti, le confusioni». La parte B, n. 1, lett. c), primo trattino, dell’allegato VII del regolamento n. 1493/1999 dispone quanto segue: «L’etichettatura dei prodotti ottenuti nella Comunità può essere completata dalle seguenti indicazioni, in base a condizioni da determinarsi: (…) per i v.q.p.r.d.: (…) l’indicazione di un’unità geografica più piccola della regione determinata secondo le modalità previste dallo Stato membro produttore». L’art. 52, n. 1, primo comma, del regolamento n. 1493/1999 precisa che, se uno Stato membro attribuisce il nome di una regione determinata ad un v.q.p.r.d., questo nome non può essere utilizzato per la designazione di prodotti del settore vitivinicolo che non provengono da questa regione e/o ai quali questo nome non è stato attribuito in conformità alle normative comunitaria e nazionale in vigore. Lo stesso dicasi se uno Stato membro ha attribuito il nome di un comune, di una frazione o di una località unicamente ad un v.q.p.r.d. In altre parole, gli Stati membri, in base al regolamento n. 1493/1999, sono competenti ad attribuire il nome di un comune, di una frazione o di una località ad un v.q.p.r.d. In un caso del genere tale nome non potrà essere utilizzato per designare prodotti del settore vitivinicolo non provenienti da detto comune, da detta frazione o da detta località e/o ai quali il nome in questione non è stato attribuito conformemente alle normative comunitaria e nazionale applicabili. Va dunque constatato che, nell’ambito dell’applicazione del regolamento n. 1493/1999, spetta agli Stati membri determinare, sui rispettivi territori, le indicazioni geografiche alla cui protezione sono interessati. L’art. 2, n. 1, del nuovo regolamento relativo alla denominazione di origine controllata «Valencia» e al suo Consiglio regolatore, adottato dal legislatore spagnolo, stabilisce che la protezione conferita da tale denominazione di origine controllata si estende all’espressione «Valencia» e a tutte le denominazioni delle sottozone, circoscrizioni, comuni, località e frazioni che costituiscono le zone di produzione e d’invecchiamento menzionate all’art. 4. L’art. 4, n. 1, del nuovo regolamento relativo alla denominazione di origine controllata «Valencia» e al suo Consiglio regolatore, come modificato dal decreto ministeriale 4 luglio 2002, APA/1815/2002, prevede che l’area di produzione protetta dalla denominazione di origine controllata «Valencia» si compone, in particolare, della sottozona Clariano che comprende, inter alia, un comune con il nome di el Palomar. Il nome el Palomar costituisce quindi un’indicazione geografica per un v.q.p.r.d. ai sensi della normativa spagnola e, pertanto, dell’art. 52 del regolamento n. 1493/1999, il che non è contestato dalla ricorrente, la quale ha del resto confermato, in udienza, di non aver messo in discussione la validità della menzionata normativa dinanzi ai giudici spagnoli. Poiché il nome el Palomar è un’indicazione geografica per un v.q.p.r.d., esso costituisce, di conseguenza, un’indicazione geografica che identifica vini ai sensi dell’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94. Occorre peraltro constatare che la ricorrente non sostiene che l’indicazione geografica el Palomar non sarebbe utilizzata per identificare un vino prodotto nel comune che ha tale nome. Essa si limita, infatti, a sostenere, sostanzialmente, di poter legittimamente utilizzare il nome Palomar nonostante l’esistenza dell’indicazione geografica el Palomar. Per contro, la ricorrente contesta l’opponibilità dell’indicazione geografica el Palomar, sulla base della circostanza che l’elenco pubblicato dalla Commissione nella Gazzetta ufficiale in applicazione dell’art. 54, n. 5, del regolamento n. 1493/1999, non riporta né el Palomar né Palomar. A tale proposito l’art. 54, nn. 4 e 5, del regolamento n. 1493/1999 dispone, da un lato, che gli Stati membri trasmettono alla Commissione l’elenco dei v.q.p.r.d. da essi riconosciuti, fornendo per ciascuno informazioni sulle norme nazionali che ne disciplinano la produzione e l’elaborazione e, dall’altro, che la Commissione pubblicherà detto elenco nella Gazzetta ufficiale (serie C). Da un lato si deve ricordare che il nuovo regolamento relativo alla denominazione di origine controllata «Valencia» e al suo Consiglio regolatore è stato pubblicato nel BOE del 3 novembre 2000. Il decreto ministeriale APA/1815/2002 è stato pubblicato nel BOE il 16 luglio 2002. D’altro lato, un elenco dei v.q.p.r.d. è stato pubblicato conformemente all’art. 54, n. 5, del regolamento n. 1493/1999 per la prima volta nella Gazzetta ufficiale del 19 febbraio 1999 (C 46, pag. 113). Come ricordato al precedente punto 10, un nuovo elenco dei v.q.p.r.d. è stato pubblicato dalla Commissione nella Gazzetta ufficiale il 14 aprile 2004. Riguardo alla Spagna e alla regione Valencia, in esso si menziona la sottozona Clariano nonché il decreto ministeriale 19 ottobre 2000 e il decreto ministeriale APA/1815/2002, così come i riferimenti di pubblicazione nel BOE dei due decreti citati. Come indicato, inoltre, nel precedente punto 11, nuovi elenchi sono stati successivamente pubblicati dalla Commissione nella Gazzetta ufficiale nel 2006 e poi nel 2007. Detti elenchi contengono menzioni identiche a quelle che compaiono nell’elenco pubblicato dalla Commissione nel 2004 relativamente alla regione Valencia e alla sottozona Clariano. La ricorrente non può pertanto sostenere che l’elenco dei v.q.p.r.d., in cui compare la menzione dell’indicazione geografica Clariano e il riferimento alle disposizioni rilevanti del diritto spagnolo, sia stato pubblicato per la prima volta nella Gazzetta ufficiale solamente nel 2007. Si deve peraltro segnalare che la protezione comunitaria delle indicazioni geografiche stabilita dal regolamento n. 1493/1999 è basata sulle indicazioni geografiche così come determinate dalla normativa degli Stati membri nel rispetto delle rilevanti disposizioni del regolamento in questione. Detta protezione, infatti, non è il frutto di una procedura comunitaria autonoma, e nemmeno di un meccanismo al termine del quale le indicazioni geografiche riconosciute dagli Stati membri vengono incorporate in un atto comunitario vincolante. Gli unici obblighi che risultano dall’art. 54, nn. 4 e 5, del regolamento n. 1493/1999 sono, per gli Stati membri, di trasmettere alla Commissione l’elenco dei v.q.p.r.d. da essi riconosciuti, fornendo per ciascuno informazioni sulle norme nazionali che ne disciplinano la produzione e l’elaborazione, e, per la Commissione, di pubblicare l’elenco in parola nella serie C – e non nella serie L – della Gazzetta ufficiale. Poiché la protezione delle indicazioni geografiche trova il suo fondamento nella normativa degli Stati membri, ne deriva che l’opponibilità ai terzi delle misure nazionali con cui uno Stato membro attribuisce il nome di una regione determinata ad un v.q.p.r.d., o il nome di un comune, di una frazione o di una località, conformemente all’art. 52, n. 1, primo comma, del regolamento n. 1493/1999, risulta dalla pubblicazione di tali disposizioni nella Gazzetta ufficiale dello Stato membro che le adotta. È pacifico che il nuovo regolamento relativo alla denominazione di origine controllata «Valencia» e al suo Consiglio regolatore, così come il decreto ministeriale APA/1815/2002, sono stati pubblicati nel BOE rispettivamente nel 2000 e nel 2002, in una data precedente alla domanda di marchio presentata il 27 novembre 2006. Dalla circostanza che la protezione delle indicazioni geografiche trova il suo fondamento nella normativa degli Stati membri risulta altresì che la pubblicazione dell’elenco dei v.q.p.r.d. e dei riferimenti alle disposizioni nazionali alla serie C della Gazzetta ufficiale dell’Unione europea costituisce unicamente una misura d’informazione al pubblico circa la protezione delle indicazioni geografiche effettuata da ognuno degli Stati membri nell’ambito della rispettiva normativa nazionale. È certo vero che le modalità adottate dalla Commissione per pubblicare le informazioni trasmesse dal Regno di Spagna non appare particolarmente efficace al fine di garantire un’informazione del pubblico piena e completa, dal momento che il nome dei comuni dotati di un’indicazione di origine riguardo, segnatamente, la regione Valencia e la sottozona Clariano – compreso il nome del comune di el Palomar – non compare nell’elenco pubblicato dalla Commissione. Ciò nondimeno, si deve, da un lato, constatare che siffatte modalità di pubblicazione delle informazioni nazionali rispetta le disposizioni dell’art. 54, n. 5, del regolamento n. 1493/1999 e, dall’altro, osservare che dette modalità non rimettono in discussione la protezione accordata dal regolamento n. 1493/1999 alle indicazioni geografiche che godono di protezione in forza della normativa spagnola, compresa l’indicazione geografica el Palomar. Ad abundantiam, va inoltre rilevato che, ai sensi dell’art. 8 dell’accordo tra la Comunità europea e la Repubblica sudafricana sugli scambi di vino (GU 2002, L 28, pag. 4), sono protette, relativamente ai vini originari della Comunità, le indicazioni geografiche riportate all’allegato II. Nell’allegato II («Elenco di indicazioni geografiche») dell’accordo, parte A («Indicazioni geografiche dei vini originari della Comunità europea»), III («Vini originari del Regno di Spagna»), 1. («[V.q.p.r.d.]»), 1.2.48. («Regione determinata Valencia»), lett. d) («Sottoregione Clariano»), figura il nome Palomar. Il nome Palomar compare anche negli allegati dell’accordo tra la Comunità Europea e la Confederazione svizzera sul commercio di prodotti agricoli (GU 2002, L 114, pag. 132). Si deve osservare che detti accordi sono anteriori alla modificazione dell’art. 4, n. 1, del nuovo regolamento della denominazione di origine controllata «Valencia» e del suo Consiglio regolatore ad opera del decreto ministeriale 4 luglio 2002, APA/1815/2002, che ha introdotto il nome el Palomar in luogo del nome Palomar. Il nome Palomar figura altresì negli allegati dell’accordo concluso nel 1994 tra la Comunità europea e l’Australia sugli scambi di vino (GU 1994, L 86, pag. 3), il che induce a considerare che la protezione attribuita dal Regno di Spagna all’indicazione geografica el Palomar è anteriore alle disposizioni del nuovo regolamento della denominazione di origine controllata «Valencia» e del suo Consiglio regolatore, come modificato ad opera del decreto ministeriale 4 luglio 2002, APA/1815/2002. Al termine di tale esame, occorre ricordare che, conformemente all’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94, sono esclusi dalla registrazione i marchi dei vini che contengono o consistono in indicazioni geografiche che identificano vini che non hanno invece tale origine. Non è contestato che il vino per il quale la ricorrente ha depositato domanda di registrazione, in quanto marchio comunitario, del segno denominativo CUVÉE PALOMAR non è originario del comune di el Palomar citato nel nuovo regolamento relativo alla denominazione di origine controllata «Valencia» e al suo Consiglio regolatore, pubblicato nel BOE anteriormente alla domanda di registrazione. Il marchio richiesto per la registrazione è quindi composto di un’indicazione geografica che identifica un v.q.p.r.d., mentre il vino per il quale si richiede il marchio non ha siffatta origine. Si deve pertanto considerare che la commissione di ricorso ha correttamente ritenuto che al marchio richiesto ostasse l’impedimento assoluto alla registrazione di cui all’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94. Tale conclusione non può essere rimessa in discussione dagli argomenti fatti valere dalla ricorrente a sostegno del suo motivo unico. In primo luogo, la ricorrente afferma, sostanzialmente, che, siccome una parte del suo territorio ha il nome Palomar, detta menzione, nel marchio richiesto, non costituisce una falsa indicazione o un’indicazione errata. È tuttavia priva di rilevanza la circostanza che la menzione di cui trattasi non sia errata, giacché la sola condizione richiesta per l’applicazione dell’impedimento assoluto alla registrazione ex art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94 è che il vino contenga o consista in un’indicazione geografica che identifica un vino, quando invece detto vino non ha tale origine. Orbene, la ricorrente riconosce che la parte della sua tenuta chiamata Palomar non si trova nel comune di el Palomar, citato nel nuovo regolamento relativo alla denominazione di origine controllata «Valencia» e del suo Consiglio regolatore. Di conseguenza, l’argomento invocato dalla ricorrente deve essere respinto. In secondo luogo, la ricorrente sostiene, in sostanza, che, ai fini dell’applicazione dell’impedimento alla registrazione ex art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94, è necessario che il marchio richiesto contenga o consista in un’indicazione geografica errata che designa vini aventi un’origine diversa rispetto a quella che i consumatori associano a tale indicazione geografica. Orbene, il quarto ‘considerando’ del regolamento n. 3288/94 precisa che l’art. 23, n. 2, dell’accordo TRIPS dispone il rifiuto o l’annullamento dei marchi che contengono o consistono in indicazioni geografiche false per vini o alcolici senza la condizione che essi siano di tale natura da ingannare il pubblico. Pertanto, l’impedimento alla registrazione ex art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94 si applica senza che occorra tenere conto della questione se i marchi di cui è richiesta la registrazione siano o meno di natura tale da ingannare il pubblico o se sussista un rischio di confusione relativamente all’origine del prodotto. L’argomentazione della ricorrente su detto punto deve pertanto essere respinta. In terzo luogo, la ricorrente asserisce, sostanzialmente, che il marchio richiesto non contiene il nome el Palomar, che gode della protezione accordata dal diritto spagnolo, ma solamente il termine Palomar. Orbene, a suo parere, l’omonimia dovrebbe essere perfetta per poter applicare l’impedimento assoluto alla registrazione di cui all’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94. Di conseguenza, in mancanza dell’articolo «el» nel marchio di cui è richiesta la registrazione, quest’ultima non avrebbe potuto essere rifiutata dall’UAMI. A titolo illustrativo si osservi che, qualora l’argomento della ricorrente fosse accolto, esso condurrebbe a consentire la registrazione di un marchio quale Baux de Provence o Clos Vougeot, quando vi sono indicazioni geografiche per v.q.p.r.d. quali Les Baux de Provence e Clos de Vougeot. Orbene, una siffatta interpretazione dell’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94 sarebbe manifestamente contraria alla finalità di protezione delle indicazioni geografiche per v.q.p.r.d. cui mirano la normativa nazionale e quella comunitaria. Si deve giudicare che, ai fini dell’applicazione dell’impedimento alla registrazione ex art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94, è sufficiente che detti marchi contengano o consistano in elementi che consentano d’identificare con sicurezza l’indicazione geografica in discussione, senza che sia necessario prendere in considerazione gli articoli determinativi o indeterminativi che ne possano eventualmente fare parte. La questione sarebbe diversa solamente nel caso in cui l’indicazione geografica fosse costituita da un nome di luogo che contiene un articolo indissociabile da tale nome e che gli conferisce un significato proprio e autonomo. Nella fattispecie si deve constatare che il nome el Palomar non ha un significato proprio e autonomo distinto dal nome Palomar. Occorre pertanto considerare che il marchio di cui è richiesta la registrazione, ossia CUVÉE PALOMAR, contiene o consiste in elementi che consentono d’identificare con sicurezza l’indicazione geografica el Palomar, vale a dire il termine «palomar». Di conseguenza, l’argomento della ricorrente secondo cui l’articolo «el» avrebbe un’influenza determinante sull’applicazione, nel caso di specie, dell’impedimento alla registrazione ex art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94 va respinto. In quarto luogo, la ricorrente fa valere, sostanzialmente, che si sarebbe dovuto considerare la circostanza che il nome el Palomar, il quale beneficia della denominazione di origine controllata protetta dal diritto spagnolo, è sconosciuto al grande pubblico o agli ambienti interessati e che presenta un carattere polisemico tale da affievolire la natura d’indicazione geografica del medesimo. Tuttavia, poiché la registrazione del marchio richiesto va rifiutata per il solo motivo che detto marchio contiene o consiste in un’indicazione geografica che identifica vini che invece non hanno tale origine, diventa irrilevante, ai fini dell’applicazione dell’impedimento assoluto alla registrazione di cui all’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94, la circostanza che il nome tutelato da una denominazione di origine controllata sia sconosciuto al grande pubblico o agli ambienti interessati, o che presenti un carattere polisemico tale da affievolire la sua funzione di indicazione geografica. Ne deriva parimenti che non può nemmeno essere accolta l’argomentazione della ricorrente secondo cui occorrerebbe applicare per analogia la giurisprudenza relativa all’art. 7, n. 1, lett. c), del regolamento n. 40/94, ai sensi della quale la Corte ha dichiarato che non era applicabile l’impedimento assoluto alla registrazione della citata disposizione nel caso di marchi composti di un nome che designava zone geografiche non conosciute. Tale giurisprudenza, infatti, non è applicabile relativamente all’impedimento assoluto alla registrazione ex art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94, in quanto detta disposizione non prevede alcuna analisi di un eventuale rischio di confusione. Per rifiutare la registrazione è difatti sufficiente che un marchio che identifica un vino contenga, o consista in, un’indicazione geografica che identifica vini quando invece il vino per cui è richiesta la registrazione non ha tale origine. In quinto luogo, riguardo all’argomento della ricorrente relativo alla mancata opposizione degli organismi competenti per la tutela della denominazione «Valencia», si deve riscontrare che, dal momento che la domanda di marchio non è stata pubblicata, stante il rifiuto di registrazione del marchio, i terzi, fra cui il Consiglio regolatore della denominazione di origine controllata e le amministrazioni centrali e autonome, non sono stati chiamati a presentare le loro osservazioni sul marchio richiesto. In ogni caso, anche volendo ipotizzare che detti organismi abbiano avuto la possibilità di opporsi al marchio richiesto e non l’abbiano fatto, da siffatta mancata opposizione non si potrebbe utilmente dedurre che il marchio possa essere validamente registrato a prescindere dalle disposizioni dell’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94. In sesto luogo, per quanto concerne l’argomento della ricorrente secondo cui la registrazione del marchio richiesto sarebbe solamente il prolungamento comunitario di registrazioni nazionali e internazionali di cui è titolare, occorre ricordare che, secondo una giurisprudenza costante, il carattere registrabile di un segno come marchio comunitario deve essere valutato solo sul fondamento della normativa comunitaria pertinente. L’UAMI e, se del caso, il giudice comunitario non sono vincolati da una decisione intervenuta a livello di uno Stato membro o di uno Stato terzo che riconosca il carattere registrabile del detto segno in quanto marchio nazionale [sentenze del Tribunale 27 febbraio 2002, causa T‑106/00, Streamserve/UAMI (STREAMSERVE), Racc. pag. II‑723, punto 47, e 22 giugno 2005, causa T‑19/04, Metso Paper Automation/UAMI (PAPERLAB), Racc. pag. II‑2383, punto 37]. Le registrazioni esistenti negli Stati membri costituiscono soltanto un dato di fatto che può essere preso in considerazione nel contesto della registrazione di un marchio comunitario, ma, quanto al marchio richiesto, esso deve essere valutato soltanto sulla base della normativa comunitaria pertinente. Ne consegue che l’UAMI non è né tenuto a fare propri i requisiti stabiliti e la valutazione effettuata dall’autorità competente in materia di marchi del paese d’origine, né obbligato a registrare il marchio richiesto sulla base di una decisione di registrazione dell’Ufficio spagnolo dei marchi (v., in tal senso, sentenza della Corte 25 ottobre 2007, causa C‑238/06 P, Develey/UAMI, Racc. pag. I‑9375, punti 66‑73). Pertanto, la circostanza di disporre di registrazioni nazionali e internazionali non è tale da ostare al rifiuto di registrazione di un marchio in applicazione della normativa comunitaria. Di conseguenza l’argomentazione della ricorrente su detto punto va parimenti respinta. In settimo luogo, quanto alla censura della ricorrente secondo cui, in sostanza, nulla osterebbe alla registrazione del marchio CUVÉE PALOMAR dal momento che l’UAMI ha proceduto a registrare i suoi marchi PAGO PALOMAR e ABADÍA RETUERTA CUVÉE PALOMAR, occorre ricordare che, in base a giurisprudenza costante, le decisioni che le commissioni di ricorso devono adottare, in forza del regolamento n. 40/94, relativamente alla registrazione di un segno come marchio comunitario rientrano nell’esercizio di una competenza vincolata e non in quello di un potere discrezionale. Pertanto, la legittimità delle decisioni delle commissioni di ricorso dev’essere valutata unicamente in base a tale regolamento, come interpretato dal giudice comunitario, e non sulla base di una prassi decisionale precedente a queste ultime (v. sentenza della Corte 26 aprile 2007, causa C‑412/05 P, Alcon/UAMI, Racc. pag. I‑3569, punto 65, e giurisprudenza ivi citata). Ne deriva che la censura della ricorrente deve essere senz’altro respinta. In ottavo luogo, la ricorrente, sostanzialmente, asserisce che l’art. 7, n. 1, lett. j), del regolamento n. 40/94 sia da interpretare alla luce delle disposizioni rilevanti dell’accordo TRIPS e, segnatamente, dell’art. 24, n. 5, dello stesso. Orbene, considerato che essa è titolare del marchio spagnolo CUVÉE EL PALOMAR dal 1997, si dovrebbe tenere conto dell’anteriorità di detto marchio rispetto alla protezione del nome del comune di el Palomar nell’ambito della denominazione di origine controllata «Valencia», disciplinata nel 2000. La ricorrente, in definitiva, reputa che, pertanto, in applicazione delle disposizioni dell’art. 24, n. 5, dell’accordo TRIPS, il riconoscimento della denominazione di origine controllata nel 2000 non invalidi il marchio nazionale CUVÉE EL PALOMAR registrato anteriormente, e l’esistenza di questo marchio nazionale anteriore consentirebbe la registrazione, richiesta in buona fede, del marchio CUVÉE PALOMAR, registrazione che non può essere rifiutata per il solo motivo che detto marchio contiene un’indicazione geografica riconosciuta successivamente alla registrazione del marchio nazionale. Ai sensi della giurisprudenza ricordata ai precedenti punti 64‑67, sebbene le disposizioni dell’accordo TRIPS non siano idonee a creare in capo ai singoli diritti che questi possano invocare direttamente dinanzi al giudice in base al diritto comunitario, occorre tuttavia interpretare il regolamento n. 40/94, per quanto possibile, alla luce del dettato e della finalità di tale accordo. Secondo l’art. 24, n. 5, dell’accordo TRIPS, se un marchio è stato chiesto o registrato in buona fede o se i diritti al marchio sono stati acquistati con l’uso in buona fede, prima che l’indicazione geografica fosse protetta nel suo paese di origine, le misure adottate per attuare la sezione 1 dell’accordo TRIPS – in cui figura l’art. 24 – non compromettono il diritto al marchio o la validità della sua registrazione, né il diritto ad usare il marchio, per il fatto che quest’ultimo è identico o simile a un’indicazione geografica. La disposizione citata presuppone quindi che il marchio sia stato depositato o registrato in buona fede prima che l’indicazione geografica fosse protetta nello Stato di origine, o che sia stato fatto un uso in buona fede del marchio di cui è richiesta la registrazione, prima che l’indicazione geografica fosse protetta nello Stato di origine. Nella fattispecie si deve rilevare che la domanda di registrazione del marchio CUVÉE PALOMAR è stata depositata nel 2006, vale a dire dopo che l’indicazione geografica el Palomar era stata protetta nel suo Stato di origine dal nuovo regolamento della denominazione di origine controllata «Valencia» e dal suo Consiglio regolatore, così come modificato dal decreto ministeriale 4 luglio 2002, APA/1815/2002. Peraltro, la ricorrente non dimostra di aver fatto uso, in buona fede, del nome CUVÉE PALOMAR prima che l’indicazione geografica el Palomar fosse protetta nello Stato di origine. Infine, anche supponendo che la ricorrente possa rivendicare il vantaggio dell’anteriorità relativamente al suo marchio CUVÉE EL PALOMAR, registrato nel 1997 in Spagna, essa può tuttavia rivendicarne il beneficio, se del caso, solo limitatamente a detto marchio esistente e non al fine di registrare nuovi marchi, inesistenti nel momento in cui è stata decisa la protezione dell’indicazione geografica, anch’essi contenenti l’indicazione geografica in questione. Pertanto, la ricorrente non può rivendicare il vantaggio conferito dall’art. 24, n. 5, dell’accordo TRIPS per ottenere che il marchio da essa richiesto sia registrato. Ad abundantiam, il Tribunale osserva che la Commissione ha pubblicato un elenco dei v.q.p.r.d. nella Gazzetta ufficiale del 19 febbraio 1999, in applicazione delle disposizioni dell’art. 1, n. 3, del regolamento n. 823/87. Detto elenco menziona il regolamento ministeriale relativo alla denominazione di origine controllata «Valencia» e al suo Consiglio regolatore del 13 giugno 1987, come modificato dal regolamento 29 novembre 1995, pubblicato nel BOE dell’8 dicembre 1995. Orbene, il regolamento in parola, come modificato, menziona il comune di Palomar come facente parte della sottozona Clariano, la quale fa a sua volta parte dell’area geografica che beneficia della denominazione di origine controllata «Valencia». Ne consegue che, nel 1995, vale a dire prima della registrazione del marchio nazionale CUVÉE EL PALOMAR, il comune di Palomar costituiva un’indicazione geografica protetta dal diritto nazionale e dal diritto comunitario. In nono luogo, relativamente all’argomentazione della ricorrente secondo cui, in sostanza, l’UAMI ha registrato dei marchi quali CUVÉE MEDITERRANEO, CUVÉE DU GOLFE DE SAINT‑TROPEZ e CUVÉE OCCITANE e, pertanto, nulla si opporrebbe a che il marchio CUVÉE PALOMAR sia registrato, si deve rilevare che la ricorrente non ha né dimostrato, e nemmeno sostenuto, che le menzioni Mediterraneo, Golfe de Saint-Tropez e Occitane fossero indicazioni geografiche protette che identificano un vino. Pertanto, l’argomentazione della ricorrente è, anche in questo caso, priva di rilevanza e va respinta. Dall’insieme delle considerazioni esposte risulta che il ricorso deve essere respinto nel suo complesso. Sulle spese Ai sensi dell’art. 87, n. 2, del regolamento di procedura del Tribunale, la parte soccombente è condannata alle spese se ne è stata fatta domanda. La ricorrente, essendo rimasta soccombente, dev’essere condannata alle spese sostenute dall’UAMI, conformemente alle conclusioni di quest’ultimo. Per questi motivi, IL TRIBUNALE (Terza Sezione) dichiara e statuisce: 1) Il ricorso è respinto. 2) La Abadía Retuerta, SA, è condannata alle spese. Azizi Cremona Frimodt Nielsen Così deciso e pronunciato a Lussemburgo il 10 maggio 2010. Firme * Lingua processuale: lo spagnolo.

61997CJ0247

fr

Motifs de l'arrêt 1 Par arrêt du 25 juin 1997, parvenu à la Cour le 7 juillet suivant, la Cour de cassation a posé, en application de l'article 177 du traité CE, une question préjudicielle relative à l'interprétation de l'article 112 du règlement (CEE) n_ 918/83 du Conseil, du 28 mars 1983, relatif à l'établissement du régime communautaire des franchises douanières (JO L 105, p. 1), tel que modifié par le règlement (CEE) n_ 1315/88 du Conseil, du 3 mai 1988, modifiant en outre le règlement (CEE) n_ 2658/87 relatif à la nomenclature tarifaire et statistique et au tarif douanier commun (JO L 123, p. 2). 2 Cette question a été soulevée dans le cadre d'un litige opposant la société Transports A. M. Schoonbroodt (ci-après «Schoonbroodt»), dont le siège est établi à Herve (Belgique), et ses deux administrateurs gérants, MM. Marcel et Marc Schoonbroodt, à l'État belge à propos du paiement du droit d'accise spécial relatif à l'importation de gasoil routier. Le cadre juridique Le droit belge 3 Les articles 1er et 2 de l'arrêté ministériel belge, du 17 février 1960, réglant les franchises en matière de droits d'accise à l'importation (Moniteur belge du 18 février 1960, p. 1041), prévoient que ces franchises sont accordées pour les produits qu'ils visent, parmi lesquels figurent les combustibles se trouvant à bord de moyens de transport, «dans la même mesure et aux mêmes conditions» que les franchises en matière de droits d'entrée. Le droit communautaire 4 S'agissant de marchandises importées dans le territoire douanier de la Communauté, les conditions et les limites des franchises applicables en ce qui concerne le carburant à bord des véhicules à moteur terrestres sont fixées par l'article 112 du règlement n_ 918/83, tel que modifié par le règlement n_ 1315/88. Cet article dispose: «1. Sont admis en franchise de droits à l'importation, sous réserve des articles 113 à 115: a) le carburant contenu dans les réservoirs normaux: - des véhicules automobiles de tourisme, des véhicules automobiles utilitaires et des motocycles, - des conteneurs à usages spéciaux, entrant dans le territoire douanier de la Communauté; ... 2. Aux fins du paragraphe 1, on entend par: a) véhicule automobile utilitaire: tout véhicule routier à moteur (y compris les tracteurs avec ou sans remorques) qui, d'après son type de construction et son équipement, est apte et destiné aux transports avec ou sans rémunération: - de plus de neuf personnes, y compris le conducteur, - de marchandises, ainsi que tout véhicule routier à usage spécial autre que le transport proprement dit; ... c) réservoirs normaux: - les réservoirs fixés à demeure par le constructeur sur tous les véhicules automobiles du même type que le véhicule concerné et dont l'agencement permanent permet l'utilisation directe du carburant, tant pour la traction des véhicules que, le cas échéant, pour le fonctionnement, au cours du transport, des systèmes de réfrigération et autres systèmes. ... - les réservoirs fixés à demeure par le constructeur sur tous les conteneurs du même type que le conteneur concerné et dont l'agencement permanent permet l'utilisation directe du carburant pour le fonctionnement, au cours du transport, des systèmes de réfrigération et autres systèmes dont sont équipés les conteneurs à usages spéciaux; d) conteneurs à usages spéciaux: tout conteneur équipé de dispositifs spécialement adaptés pour les systèmes de réfrigération, d'oxygénation, d'isolation thermique ou autres systèmes.» 5 S'agissant de l'admission en franchise du carburant contenu dans les réservoirs des véhicules automobiles utilitaires immatriculés dans un État membre, traversant des frontières communes entre les États membres, les dispositions applicables ont été uniformisées «en vue d'harmoniser les conditions de concurrence entre les transporteurs des divers États membres» par la directive 68/297/CEE du Conseil, du 19 juillet 1968, concernant l'uniformisation des dispositions relatives à l'admission en franchise du carburant contenu dans les réservoirs des véhicules automobiles utilitaires (JO L 175, p. 15). 6 L'article 2 de la directive 68/297, tel que modifié par la directive 85/347/CEE du Conseil, du 8 juillet 1985 (JO L 183, p. 22), donne des notions de «véhicule automobile utilitaire» et de «réservoirs normaux» les définitions suivantes: «Au sens de la présente directive, on entend par: - véhicule automobile utilitaire, tout véhicule routier à moteur qui, d'après son type de construction et son équipement, est apte et destiné aux transports, avec ou sans rémunération: a) de plus de neuf personnes, y compris le conducteur; b) de marchandises, - `réservoirs normaux', les réservoirs fixés à demeure par le constructeur sur tous les véhicules automobiles du même type que le véhicule concerné et dont l'agencement permanent permet l'utilisation directe du carburant, tant pour la traction du véhicule que, le cas échéant, pour le fonctionnement des systèmes de réfrigération. ...» Le litige au principal 7 Schoonbroodt, spécialisée dans le transport international de marchandises sous température dirigée, dispose de tracteurs et de remorques munies d'un système de réfrigération. Il ressort des constatations figurant dans l'arrêt de renvoi que ces remorques, pourvues à l'origine d'un réservoir d'une contenance de 100 litres, destiné à l'alimentation du système de réfrigération, ont été équipées par des concessionnaires ou des carrossiers d'un réservoir additionnel d'une contenance d'environ 700 litres. Ces réservoirs additionnels, fixés à demeure, sont agencés de manière que leur contenu puisse être utilisé, par le moyen d'une pompe électrique commandée par un interrupteur se trouvant sur la remorque, tant pour le fonctionnement du système de réfrigération que pour l'alimentation en carburant des tracteurs. 8 A la suite d'un contrôle des véhicules de Schoonbroodt, l'administration de l'inspection spéciale des impôts a constaté que les réservoirs additionnels ne répondaient pas à la définition des «réservoirs normaux» figurant à l'article 112, paragraphe 2, sous c), du règlement n_ 918/83, tel que modifié par le règlement n_ 1315/88. Elle a procédé, en conséquence, au calcul des quantités de carburant contenues dans ces réservoirs qui avaient été importées du Luxembourg en Belgique sans avoir fait l'objet de la déclaration prévue par la législation belge relative aux douanes et aux accises. 9 MM. Schoonbroodt ont ensuite été poursuivis devant le tribunal correctionnel de Verviers pour s'être soustraits au paiement du droit d'accise spécial relatif à l'importation de 85 848 litres de gasoil routier. La société de transports a également été citée en qualité de civilement responsable. 10 Par jugement du 17 mai 1995, les prévenus ont été acquittés au motif notamment qu'il n'avait pas été démontré que les réservoirs litigieux ne constituaient pas des réservoirs normaux au sens de l'article 112, paragraphe 2, sous c), du règlement n_ 918/83, tel que modifié par le règlement n_ 1315/88. 11 Le ministère public et l'État belge ayant interjeté appel de ce jugement, la cour d'appel de Liège a, par arrêt du 31 janvier 1996, précisé que la période infractionnelle s'étendait du 17 février au 24 décembre 1992, puis, par arrêt du 8 mai 1996, condamné les intéressés au motif que les réservoirs en cause ne correspondaient pas à la notion de «réservoirs normaux» définie à l'article 112, paragraphe 2, sous c), du règlement n_ 918/83, tel que modifié par le règlement n_ 1315/88. 12 Saisie sur pourvoi, la Cour de cassation a considéré qu'il y avait lieu pour elle de surseoir à statuer pour poser à la Cour la question suivante: «Les réservoirs fixés sur les conteneurs dotés d'un système de réfrigération et destinés au transport routier à longue distance doivent-ils être considérés comme des réservoirs `normaux' au sens de l'article 112 du règlement (CEE) n_ 918/13 relatif à l'établissement du régime communautaire des franchises douanières, tel que cet article a été modifié par le règlement (CEE) n_ 1315/88, lorsque 1) lesdits réservoirs ont été fixés à demeure par un concessionnaire du constructeur ou par un carrossier, avec un agencement permanent permettant l'utilisation directe du carburant tant pour la traction du véhicule que pour le fonctionnement des systèmes de réfrigération, et que 2) cet agencement vise à doter le moyen de transport - tracteur et conteneur - d'une autonomie permettant de réaliser les objectifs suivants: a) prévenir les difficultés d'approvisionnement dans les pays où la distribution de carburant est aléatoire et où la piètre qualité du raffinage de ce carburant le rend dangereux pour les véhicules; b) éviter de devoir s'approvisionner à des tarifs parfois prohibitifs dans des pays où le carburant est trop cher; c) éviter les difficultés résultant de l'obligation d'accomplir les démarches administratives de récupération de la taxe sur la valeur ajoutée dans les pays où celle-ci a été perçue; d) regrouper autant que faire se peut les postes d'approvisionnement afin de pouvoir négocier avec les sociétés pétrolières les tarifs les plus intéressants?». Sur la compétence de la Cour 13 Le gouvernement belge et la Commission relèvent que, le litige au principal portant sur l'octroi de franchises en matière de droits d'accise à l'importation et non en matière de droits de douane, les dispositions de droit communautaire ne s'appliquent à ce litige qu'en vertu du droit interne belge. 14 A cet égard, il suffit de rappeler que, comme l'ont admis le gouvernement belge et la Commission, la Cour s'est à maintes reprises déclarée compétente pour statuer sur des demandes préjudicielles portant sur des dispositions communautaires dans des situations dans lesquelles les faits au principal se situaient en dehors du champ d'application du droit communautaire, mais dans lesquelles lesdites dispositions de ce droit avaient été rendues applicables par le droit national (voir, en dernier lieu, arrêts du 17 juillet 1997, Leur-Bloem, C-28/95, Rec. p. I-4161, point 27, et Giloy, C-130/95, Rec. p. I-4291, point 23). 15 Tel est le cas dans l'espèce au principal où les dispositions de droit belge concernées renvoient aux solutions retenues en droit communautaire. 16 Il y a donc lieu de répondre à la question posée. Sur la question préjudicielle 17 La juridiction de renvoi demande en substance si la définition de la notion de «réservoirs normaux» que donne l'article 112, paragraphe 2, sous c), du règlement n_ 918/83, tel que modifié par le règlement n_ 1315/88, couvre les réservoirs fixés sur des conteneurs dotés d'un système de réfrigération et destinés au transport routier à longue distance, lorsque ces réservoirs ont été fixés à demeure par un concessionnaire du constructeur ou par un carrossier en vue de réaliser certains objectifs d'ordre économique. 18 A titre liminaire, il convient de relever tout d'abord que, si le règlement n_ 918/83, tel que modifié par le règlement n_ 1315/88, régit les conditions d'admission en franchise du carburant contenu dans les réservoirs des véhicules automobiles en provenance de pays tiers, la directive 68/297, telle que modifiée par la directive 85/347, régit l'admission en franchise du carburant contenu dans les réservoirs des véhicules automobiles immatriculés dans un État membre et traversant des frontières communes entre les États membres. 19 Il convient de relever ensuite que, selon les constatations figurant dans l'arrêt de renvoi, les réservoirs en cause pourraient avoir été fixés non pas sur des conteneurs au sens de l'article 112, paragraphe 2, sous d), du règlement n_ 918/83, tel que modifié par le règlement n_ 1315/88, mais sur des remorques, c'est-à-dire sur des véhicules automobiles utilitaires au sens de l'article 112, paragraphe 2, sous a), du même règlement et de l'article 2 de la directive 68/297, tel que modifié par la directive 85/347. 20 Toutefois, les définitions de la notion de «réservoirs normaux» données dans les différentes dispositions susceptibles de se révéler pertinentes ne présentent pas de divergence significative dans le contexte de l'espèce au principal. 21 Les intéressés exposent que l'installation des réservoirs concernés répond à un souci de saine gestion de l'entreprise et qu'elle est conforme à l'esprit de la réglementation communautaire, dont l'objectif est d'empêcher l'importation anarchique et dangereuse de matières combustibles dans des réservoirs de fortune. La perception de droits d'accise sur le carburant contenu dans des réservoirs tels que ceux en cause constituerait une entrave à la libre circulation des marchandises et aboutirait à une violation, au détriment des transporteurs belges, des règles de libre concurrence entre transporteurs. 22 Les gouvernements belge, français et finlandais ainsi que la Commission estiment en revanche que la notion de «réservoirs normaux» doit être entendue de manière étroite. Dès lors que les réservoirs en cause dans l'espèce au principal n'ont pas été fixés dès l'origine à demeure sur tous les véhicules du même type par le constructeur, mais qu'ils l'ont été ultérieurement sur certains véhicules par un concessionnaire ou un carrossier, ils ne pourraient être considérés comme des «réservoirs normaux» au sens des dispositions précitées. 23 Il y a lieu de rappeler que, lorsqu'il arrête des normes accordant des suspensions de droits de douane, le Conseil doit tenir compte des exigences de la sécurité juridique et des difficultés auxquelles doivent faire face les administrations douanières nationales (arrêt du 18 mars 1986, Ethicon, 58/85, Rec. p. 1131, point 12). Il s'ensuit que de telles dispositions sont à interpréter de façon stricte, conformément à leur libellé, de sorte qu'il n'est pas possible de les appliquer, au-delà de leurs termes, à des produits dont elles ne font pas mention (arrêt du 12 décembre 1996, Olasagasti e.a., C-47/95 à C-50/95, C-60/95, C-81/95, C-92/95 et C-148/95, Rec. p. I-6579, point 20). 24 Comme l'ont fait observer les gouvernements qui ont présenté des observations devant la Cour et la Commission, le libellé de la définition des «réservoirs normaux» figurant tant à l'article 112, paragraphe 2, sous c), du règlement n_ 918/83, tel que modifié par le règlement n_ 1315/88, qu'à l'article 2 de la directive 68/297, tel que modifié par la directive 85/347, est clair. Pour faire l'objet d'une telle qualification, ces réservoirs doivent, notamment, être fixés par le constructeur, et ce sur tous les véhicules ou conteneurs du même type. 25 Or, il est constant que, dans l'espèce au principal, les réservoirs en cause ont été fixés par des concessionnaires ou des carrossiers. 26 A cet égard, les intéressés font valoir que ceux-ci effectuent aujourd'hui en pratique une partie du travail de construction. Tandis que les constructeurs de remorques se borneraient généralement à la construction du seul châssis, les carrossiers seraient chargés, dans des conditions de sécurité et de compétence équivalentes, de l'aménagement final en fonction de la destination de la remorque. 27 A supposer que tel soit effectivement le cas, et que les changements constatés dans la répartition des tâches entre les constructeurs, d'une part, et les carrossiers ou concessionnaires, d'autre part, puissent conduire à considérer que ces derniers agissent en tant qu'agents du constructeur dans le processus de fabrication, ce serait au législateur communautaire qu'il appartiendrait d'en tirer les conséquences. 28 Il est également constant que des réservoirs tels que ceux en cause dans le litige au principal étaient offerts à titre d'options, c'est-à-dire qu'ils n'étaient pas fixés sur tous les véhicules ou conteneurs du même type mais seulement, à la demande de l'acquéreur, sur certains modèles. 29 Il y a donc lieu de répondre à la question posée que la définition de la notion de «réservoirs normaux» que donne l'article 112, paragraphe 2, sous c), du règlement n_ 918/83, tel que modifié par le règlement n_ 1315/88, ne couvre pas les réservoirs fixés sur des conteneurs dotés d'un système de réfrigération et destinés au transport routier à longue distance, lorsque ces réservoirs ont été fixés à demeure par un concessionnaire du constructeur ou par un carrossier en vue de réaliser certains objectifs d'ordre économique. Décisions sur les dépenses Sur les dépens 30 Les frais exposés par les gouvernements belge, français et finlandais, ainsi que par la Commission, qui ont soumis des observations à la Cour, ne peuvent faire l'objet d'un remboursement. La procédure revêtant, à l'égard des parties au principal, le caractère d'un incident soulevé devant la juridiction nationale, il appartient à celle-ci de statuer sur les dépens. Dispositif Par ces motifs, LA COUR (première chambre), statuant sur la question à elle soumise par la Cour de cassation, par arrêt du 25 juin 1997, dit pour droit: L'article 112, paragraphe 2, sous c), du règlement (CEE) n_ 918/83 du Conseil, du 28 mars 1983, relatif à l'établissement du régime communautaire des franchises douanières, tel que modifié par le règlement (CEE) n_ 1315/88 du Conseil, du 3 mai 1988, modifiant en outre le règlement (CEE) n_ 2658/87 relatif à la nomenclature tarifaire et statistique et au tarif douanier commun, doit être interprété de la façon suivante: la définition qu'il donne de la notion de «réservoirs normaux» ne couvre pas les réservoirs fixés sur des conteneurs dotés d'un système de réfrigération et destinés au transport routier à longue distance, lorsque ces réservoirs ont été fixés à demeure par un concessionnaire du constructeur ou par un carrossier en vue de réaliser certains objectifs d'ordre économique.

62009TJ0192

pt

Recurso da decisão da Segunda Câmara de Recurso do IHMI, de 5 de Março de 2009 (processo R 462/2008‑2), relativo a um processo de oposição entre a Amen Corner, SA e a Comercio Electrónico Ojal, SL. Dados relativos ao processo Requerente da marca comunitária: Comercio Electrónico Ojal, SL Marca comunitária em causa: Marca figurativa que comporta o elemento nominativo SEVE TROPHY para produtos e serviços das classes 3, 9, 14, 18, 25, 28, 35 e 41 – pedido de registo n.° 4617213 Titular da marca ou sinal invocado no processo de oposição: Amen Corner, SA Marca ou sinal invocado no processo de oposição: Marcas figurativas comunitárias SEVE TROPHY e Seve Ballesteros Trophy (n. os 1541226, 1980341, 2068682 e 3846235), para produtos e serviços das classes 3, 14, 25, 28, 35 e 41 Decisão da Divisão de Oposição: Improcedência da oposição apresentada ao abrigo do artigo 8.°, n.° 5, do Regulamento (CE) n.° 40/94 do Conselho, de 20 de Dezembro de 1993, sobre a marca comunitária (JO 1994, L 11, p. 1) [substituído pelo Regulamento (CE) n.° 207/2009 do Conselho, de 26 de Fevereiro de 2008, sobre a marca comunitária, JO L 78, p.1] e procedência parcial da apresentada com base no artigo 8.°, n.° 1, alínea b) do mesmo regulamento. Decisão da Câmara de Recurso: Improcedência parcial do recurso Dispositivo 1) É negado provimento ao recurso. 2) A Amen Corner, SA é condenada nas despesas.

62009CJ0122

sv

Begäran om förhandsavgörande avser tolkningen av artiklarna 10 EG, 49 EG och 249 EG liksom av artiklarna 1, 2, 4 och 6.3 i rådets förordning (EEG) nr 3577/92 av den 7 december 1992 om tillämpning av principen om frihet att tillhandahålla tjänster på sjötransportområdet inom medlemsstaterna (sjöcabotage) (EGT L 364, s. 7, och rättelse i EGT L 187, 1998, s. 56; svensk specialutgåva, område 6, volym 3, s. 203). Begäran har framställts i två mål mellan, å ena sidan, föreningen Enosi Efopliston Aktoploïas och fyra aktiebolag inom sjötransportområdet, ANEK, Minoïkes Grammes, N.E. Lésvou och Blue Star Ferries, och, å andra sidan, Ypourgos Emporikis Naftilías (minister för handelsflottan) respektive Ypourgos Aigaíou (minister för Egeiska havet). Målen rör två beslut av de senare, genom vilka vissa villkor fastställs för sjöcabotage. Tillämpliga bestämmelser Unionslagstiftningen Artikel 1.1 i förordning nr 3577/92 har följande lydelse: ”Från och med den 1 januari 1993 skall frihet att tillhandahålla tjänster på sjötransportområdet inom en medlemsstat (cabotage) gälla för rederier inom gemenskapen vilkas fartyg är registrerade i en medlemsstat och förs under denna stats flagg, förutsatt att fartygen uppfyller de villkor för att få utföra cabotage som gäller i den sistnämnda medlemsstaten, inberäknat fartyg registrerade i Euros så snart detta register godkänts av rådet.” I artikel 6 i förordning nr 3577/92 anges följande: ”1.      Följande sjötransporttjänster, som utförs i Medelhavet och längs Spaniens, Portugals och Frankrikes kuster, är tillfälligt undantagna från tillämpningen av denna förordning: –        kryssningstrafik, fram till den 1 januari 1995, –        transport av strategiska varor (olja, oljeprodukter och dricksvatten), fram till den 1 januari 1997, –        trafik som utförs av fartyg mindre än 650 bruttoton, fram till den 1 januari 1998, –        regelbunden passagerar- och färjetrafik, fram till den 1 januari 1999. 2.      Öcabotage i Medelhavet och cabotage till och från Kanarieöarna, Azorerna och Madeira, Ceuta och Melilla, de franska öarna längs Atlantkusten och Frankrikes utomeuropeiska departement är tillfälligt undantagna från tillämpningen av denna förordning fram till den 1 januari 1999. 3.       Med hänsyn till den ekonomiska och sociala sammanhållningen utsträcks undantagen i punkt 2 vad gäller Grekland fram till den 1 januari 2004 för regelbunden passagerar- och färjetrafik och för trafik som utförs av fartyg som är mindre än 650 bruttoton.” Den nationella lagstiftningen I artikel 1.1 i lag 2932/2001, rubricerad ”Frihet att tillhandahålla tjänster på sjöfartsområdet (cabotage) och andra områden” (FEK A’ 145/27.6.2001), föreskrivs följande: ”Från och med den 1 november 2002 får sådana tjänster på sjöfartsområdet tillhandahållas fritt som 1) mot ersättning utförs av rederier etablerade i medlemsstaterna i Europeiska gemenskapen (EG) eller i Europeiska ekonomiska samarbetsområdet (EES) eller i Europeiska frihandelssammanslutningen (Efta), med undantag för Schweiz, och 2) utförs mellan hamnar på fastlandet och öarna eller mellan hamnar på öarna av fartyg som används för att transportera passagerare eller fordon, passagerare eller varor och som är insatta på regelbunden passagerar- eller färjetrafik, och av fartyg som har en total kapacitet av upp till 650 beräkningsenheter ..., förutsatt att dessa fartyg är inskrivna i det grekiska fartygsregistret eller i ett fartygsregister i en annan stat som är medlem av EG, EES eller Efta, med undantag för Schweiz, och som för dennas flagg.” Artikel 3.1 i lagen 2932/2001 har följande lydelse: ”Den regelbundna trafiken med ett fartyg som används för transport av passagerare eller fordon, av passagerare eller gods, ska utföras under en period av ett år, som börjar den 1 november (reguljär trafik).” Tvisterna vid den nationella domstolen och tolkningsfrågorna Klagandena i de nationella målen har överklagat i två fall inför den hänskjutande domstolen. Det första överklagandet avser ett yrkande om upphävande av ministern för handelsflottans beslut nr 3332.3/1 av den 19 oktober 2001, rubricerat ”Säkerhet för att villkoren för insättande av ett fartyg på en linje uppfylls på ett korrekt sätt” (FEK B’1448/22.10.2001). I det andra överklagandet yrkas upphävande av det gemensamma beslutet från ministern för handelsflottan och ministern för Egeiska havet nr 3332.3/3 av den 19 oktober 2001, rubricerat ”Fastställande av bestämmelser om form, innehåll och andra erforderliga uppgifter och handlingar med därtill hörande villkor, med avseende på deklarationer om insättande av fartyg i reguljär linjetrafik” (FEK B’1448/22.10.2001). Klagandena hävdade bland annat att de relevanta bestämmelserna i lag 2932/2001, vilken ligger till grund för de överklagade besluten, är ogiltiga, eftersom de, i synnerhet, strider mot bestämmelserna i artikel 49 EG och mot vissa bestämmelser i förordning nr 3577/92. Målen vid den nationella domstolen gav upphov till en första begäran om förhandsavgörande, vilken besvarades i beslut av den 28 september 2006 i mål C‑285/05, Enosi Efopliston Aktoploïas m.fl. Genom den första fråga som ställdes i målet ville den nationella domstolen veta huruvida rådets förordning nr 3577/92 kunde ge rättigheter till enskilda före den 1 januari 2004, när bestämmelserna, för den aktuella typen av cabotage, var tillämpliga på Grekland först från och med detta datum. Inom ramen för svaret på denna fråga angav domstolen vad som följer av punkterna 17–19 i ovan nämnda beslut i målet Enosi Efopliston Aktoploïas m.fl.: ”17      (…) när det i den aktuella förordningen har fastställts en viss frist för medlemsstaten att uppfylla sina skyldigheter, kan ifrågavarande regler inte åberopas av enskilda innan denna frist har löpt ut (se domen av den 10 november 1992 i mål C‑156/91, Hansa Fleisch Ernst Mundt, REG 1992, s. I‑5567, punkt 20). 18      Av artikel 6.2 och 6.3 i förordning nr 3577/92 följer att cabotage med de grekiska öarna för regelbunden passagerar- och färjetrafik och för trafik som utförs av fartyg som är mindre än 650 bruttoton har undantagits från tillämpning av den ifrågavarande förordningen fram till den 1 januari 2004. Det framgår av bestämmelsens formulering att det inte medges undantag från det tillfälliga aktuella undantaget. På det särskilda området för cabotage har förordningen därför börjat få verkningar först från den 1 januari 2004 och kan följaktligen ge enskilda rättigheter först från denna tidpunkt (se även, för ett liknande resonemang, dom av den [14 december 1971] i mål [43/71], Politi, REG 1971, s. 1039, punkt 10). 19      Denna tolkning kan inte vederläggas med stöd av domstolens resonemang i punkt 45 i dess dom av den 18 december 1997 i mål C‑129/96, Inter-environnement Wallonie (REG 1997, s. I‑7411). Domstolen slog där fast att även om medlemsstaterna inte är skyldiga att besluta om åtgärder före införlivandefristens utgång, följer det av en gemensam tillämpning av artikel 10 andra stycket EG och artikel 249 tredje stycket EG samt av rådets direktiv 91/156/EEG av den 18 mars 1991 om ändring i direktiv 75/442/EEG om avfall (EGT L 78, s. 32; svensk specialutgåva, område 15, volym 10, s. 66) att de före utgången av denna frist måste avhålla sig från att vidta åtgärder som allvarligt äventyrar det resultat som eftersträvas med detta direktiv. Även med utgångspunkt från förutsättningen att det tillfälliga undantag som föreskrivs i förordning nr 3577/92 är förenligt med fristen för att införliva ett direktiv med nationell rätt, framgår det under alla förhållanden inte av beslutet om hänskjutande att Republiken Grekland i målet vid den nationella domstolen skulle ha kritiserats för att ha vidtagit sådana åtgärder som medför att tillämpningen av förordningen från och med den 1 januari 2004 allvarligt kunde äventyras.” Med hänsyn till punkt 19 i det ovan nämnda beslutet i mål Enosi Efopliston Aktoploïas m.fl., finner den nationella domstolen att svaret på den första fråga som ställdes i mål C‑285/05 hade kunnat bli ett annat om följande två förutsättningar var kumulativt uppfyllda, nämligen a) domstolen anser att den grekiska lagstiftaren, under den undantagsperiod för tillämpningen av förordning nr 3577/92 som Republiken Grekland beviljats till och med den 1 januari 2004, var skyldig att avhålla sig från att vidta åtgärder som allvarligt kunde äventyra en fullständig och effektiv tillämpning av denna förordning i Grekland från och med den 1 januari 2004, och b) domstolen bedömer att sådana åtgärder som dem som antogs av den grekiska lagstiftaren före den 1 januari 2004, vilka är relevanta för utgången av målen vid den nationella domstolen, innebär att den fullständiga och effektiva tillämpningen av nämnda förordning i Grekland från och med den 1 januari 2004 allvarligt äventyras. Symvoulio tis Epikrateias (högsta förvaltningsdomstolen) fann att det krävdes en komplementär tolkning av artiklarna 10 EG, 49 EG och 249 EG liksom av vissa bestämmelser i förordning nr 3577/92 för att den skulle kunna avgöra de mål som anhängiggjorts vid den och beslutade därför att vilandeförklara målen och ställa följande frågor till domstolen: ”1)      Är den grekiska lagstiftaren enligt artikel 10 andra stycket EG och artikel 249 andra stycket EG skyldig att så länge det tillfälliga undantaget gäller, fram till den 1 januari 2004, vid tillämpning av [förordning nr 3577/92], vilket införts i artikel 6.3 i denna förordning och som avser [Republiken Grekland], avstå från att vidta åtgärder som innebär att den fullständiga och effektiva tillämpningen från och med den 1 januari 2004 av förordning nr 3577/92 i Grekland allvarligt kan äventyras, och har enskilda enligt ovannämnda fördragsartiklar rätt att åberopa den ifrågavarande förordningen för att ifrågasätta giltigheten av bestämmelser som antagits av den grekiska lagstiftaren före den 1 januari 2004 när de sistnämnda nationella bestämmelserna innebär att den fullständiga och effektiva tillämpningen från och med den 1 januari 2004 av denna förordning i Grekland allvarligt äventyras? 2)      Om den första frågan ska besvaras jakande önskas svar på följande fråga: Innebär det förhållandet att den grekiska lagstiftaren före den 1 januari 2004 antagit bestämmelser som är uttömmande och stadigvarande, i vilka det inte föreskrivs att de ska upphöra att gälla från och med den 1 januari 2004 och vilka är oförenliga med bestämmelserna i förordning nr 3577/92, att den fullständiga tillämpningen från och med den 1 januari 2004 av förordning nr 3577/92 i Grekland äventyras? 3)      Om den första och den andra frågan ska besvaras jakande önskas svar på följande fråga: Tillåter bestämmelserna i artiklarna 1, 2 och 4 i förordning nr 3577/92 att nationella bestämmelser antas, enligt vilka rederierna får tillhandahålla cabotagetjänster enbart på vissa linjer som fastställs årligen av den på området behöriga myndigheten, efter föregående administrativt godkännande som utfärdats inom ramen för ett system för godkännande med följande kännetecken: i) Systemet gäller utan åtskillnad för alla linjer som trafikerar öarna. ii) De behöriga nationella myndigheterna får, när de beviljar en ansökan om godkännande för insättande av fartyg på en linje, utifrån en skönsmässig bedömning och utan att det dessförinnan har fastställts vilka kriterier som ska tillämpas, ensidigt ändra de uppgifter i ansökan som avser turtätheten och avbrott i trafiken på linjerna, samt transportavgiften? 4)      Om den första och den andra frågan ska besvaras jakande önskas svar på följande fråga: Utgör det en otillåten inskränkning i friheten att tillhandahålla tjänster, enligt artikel 49 EG, med en nationell bestämmelse enligt vilken ett rederi, till vilket det har utfärdats ett administrativt godkännande av insättande av ett fartyg på en viss linje (med beviljande av dess ansökan i dess ursprungliga form eller efter av rederiet godtagna ändringar av vissa av uppgifterna i denna), i princip är skyldigt att utan avbrott trafikera den aktuella linjen under hela trafikåret, och enligt vilken rederiet, som garanti för att denna skyldighet fullgörs, innan trafiken inleds ska inge en säkerhet, vilken säkerhet helt eller delvis kan förverkas för det fall att den ifrågavarande skyldigheten inte fullgörs, eller inte fullgörs på ett korrekt sätt?” Prövning av tolkningsfrågorna Den andra frågan Den hänskjutande domstolen har ställt sin andra tolkningsfråga, vilken ska prövas först, för att under antagande av att den grekiska lagstiftaren, under undantagsperioden för tillämpning i Grekland av förordning nr 3577/92, var skyldig att avstå från att vidta åtgärder som kan innebära att den fullständiga och effektiva tillämpningen av denna förordning allvarligt äventyras från och med den 1 januari 2004, vilket var det datum då undantagsperioden löpte ut, få klarhet i huruvida denna fullständiga och effektiva tillämpning allvarligt äventyras av att den grekiska lagstiftaren före den 1 januari 2004 antagit uttömmande och stadigvarande bestämmelser som är oförenliga med nämnda förordning, och därvid inte föreskrivit att de ska upphöra att gälla från och med den 1 januari 2004. Klagandena i målen vid den nationella domstolen anser att den ställda frågan ska besvaras jakande, medan den grekiska regeringen och Europeiska kommissionen anser att frågan i huvudsak ska besvaras nekande. Den omständigheten att en medlemsstat år 2001 antar en sådan lag som lagen 2932/2001, under antagande av att denna är oförenlig med förordning nr 3577/92, kan inte i sig anses allvarligt äventyra tillämpningen av förordningen efter utgången av den tillfälliga undantagsperioden, vilken fastställts till den 1 januari 2004, oberoende, för övrigt, av dess uttömmande karaktär. Denna omständighet innebär nämligen inte i sig ett hinder för en fullständig tillämpning av nämnda förordning efter utgången av den tillfälliga undantagsperioden. Detsamma gäller avseende den omständigheten att ett sådant regelverk som lagen 2932/2001 är av stadigvarande karaktär. Som den grekiska regeringen och kommissionen med rätta har anfört är det nämligen ingenting som hindrar att lagen upphävs före utgången av den tillfälliga undantagsperioden. Mot denna bakgrund ska den andra frågan besvaras enligt följande. Om det antas att den grekiska lagstiftaren, under tiden för den i Grekland tillfälliga undantagsperioden för tillämpning av förordning nr 3577/92, var skyldig att avstå från att vidta åtgärder som innebär att den fullständiga och effektiva tillämpningen av denna förordning allvarligt äventyras från och med den 1 januari 2004, vilket var det datum då undantagsperioden löpte ut, är denna fullständiga och effektiva tillämpning inte allvarligt äventyrad av endast den omständigheten att den grekiska lagstiftaren år 2001 antog bestämmelser som är oförenliga med nämnda förordning och av uttömmande och stadigvarande slag, och därvid inte föreskrev att de ska upphöra att gälla från och med den 1 januari 2004. Den första, den tredje och den fjärde frågan Med hänsyn till svaret på den andra frågan saknas anledning att besvara den första frågan. Då den tredje och den fjärde frågan ställts för det fall svaret på de två första frågorna är jakande finns det heller ingen anledning att besvara dessa frågor. Rättegångskostnader Eftersom förfarandet i förhållande till parterna i målen vid den nationella domstolen utgör ett led i beredningen av samma mål, ankommer det på den nationella domstolen att besluta om rättegångskostnaderna. De kostnader för att avge yttrande till domstolen som andra än nämnda parter har haft är inte ersättningsgilla. Mot denna bakgrund beslutar domstolen (fjärde avdelningen) följande: Om det antas att den grekiska lagstiftaren, under tiden för den i Grekland tillfälliga undantagsperioden för tillämpning av rådets förordning (EEG) nr 3577/92 av den 7 december 1992 om tillämpning av principen om frihet att tillhandahålla tjänster på sjötransportområdet inom medlemsstaterna (cabotage), var skyldig att avstå från att vidta åtgärder som kan innebära att den fullständiga och effektiva tillämpningen av denna förordning allvarligt äventyras från och med den 1 januari 2004, vilket var det datum då undantagsperioden löpte ut, är denna fullständiga och effektiva tillämpning inte allvarligt äventyrad av endast den omständigheten att den grekiska lagstiftaren år 2001 antog bestämmelser som är oförenliga med nämnda förordning och av uttömmande och stadigvarande slag, och därvid inte föreskrev att de ska upphöra att gälla från och med den 1 januari 2004. Underskrifter * Rättegångsspråk: grekiska.

61990CJ0282

en

Grounds 1 By application lodged at the Court Registry on 17 September 1990, Industrie- en Handelsonderneming Vreugdenhil BV (hereinafter referred to as "Vreugdenhil"), a limited liability company having its registered office at Voorthuizen (Netherlands), brought an action under Article 178 and the second paragraph of Article 215 of the EEC Treaty for compensation for damage allegedly suffered as a result of the adoption by the Commission of Article 13a of Commission Regulation No 1687/76 of 30 June 1976 laying down common detailed rules for verifying the use and/or destination of products from intervention (Official Journal 1976 L 190, p. 1), as amended by Commission Regulation (EEC) No 45/84 of 6 January 1984 (Official Journal 1984 L 7, p. 5). 2 Article 13a was inserted in the context of the rules applicable to goods which are "returned" to the customs territory of the Community. That regime, established by Council Regulation (EEC) No 754/76 of 25 March 1976 on the customs treatment applicable to goods returned to the customs territory of the Community (Official Journal 1976 L 89, p. 1), permits goods which have been previously exported to be reimported into the Community, free of import duties. Under Article 2(1) of that latter regulation, goods could not be considered as returned goods if, in particular, at the time of their exportation from the customs territory of the Community, they had been the subject of customs export formalities with a view to obtaining refunds and other amounts granted on exportation within the framework of the common agricultural policy. 3 In addition, Regulation No 1687/76 lays down measures for verifying the use and destination of products from intervention. Under Article 13a of that regulation, as amended, goods from intervention for which a security had been lodged were treated as goods for which the customs formalities for obtaining export refunds had been completed. Consequently, those goods were excluded from the arrangements for returned goods provided for in Article 2(1) of Regulation No 754/76. 4 Applying those provisions, the Netherlands authorities imposed on Vreugdenhil a levy on a consignment of milk powder, which, coming from stocks held by the intervention agency in the Federal Republic of Germany, had first been exported to Jordan, then sent back to the Federal Republic of Germany and finally to the Netherlands. The authorities considered that under Article 13a of the regulation, cited above the goods in that consignment could not be considered to be returned goods unless the amount equal to the security released on the occasion of the previous exportation had been paid, which was not the case. 5 By judgment of 29 June 1989 in Case 22/88 Vreugdenhil and Another v Minister van Landbouw en Visserij [1989] ECR 2049, the Court of Justice held, in answer to a request for a preliminary ruling from the College van Beroep voor het Bedrijfsleven (Administrative Court of Last Instance in matters of Trade and Industry, hereinafter referred to as "the College"), that Article 13a of Regulation No 1687/76 was invalid. 6 On 29 May 1990, the President of the College ordered the authorities to repay Vreugdenhil the amount of the import levy. On 21 December 1990, the College annulled the disputed decisions of the Minister for Agriculture and Fisheries and ordered him to pay the costs of the proceedings. Given that the applicants in the main proceedings had informed the College, by two letters dated 12 June 1990, that the Minister had offered to pay an amount by way of damages, and that they had asked it only to rule on the question of costs, the College made no order concerning their application for damages. 7 Vreugdenhil states that the decision of the President of the College has only partially made good the loss it has suffered. In this respect, it claims that it has suffered additional loss from having been required, wrongfully, to pay the above levy. That loss is said to include, first, the cost of obtaining, and paying interest on, a bank guarantee demanded by the Netherlands authorities pending the outcome of the legal proceedings and the payment of the levy; secondly, the interest which it would have received if the sum corresponding to the levy had remained at its disposal for the period from 7 July 1988, the date on which, having regard to the cost of the bank guarantee, it had wished to pay the levy, until 25 June 1990 the date on which the levy had been reimbursed to it. To those two heads of loss must be added the costs incurred in putting its case to the German and Netherlands customs authorities and the travel expenses incurred in defending its interests before the College and the Court of Justice. 8 Reference is made to the Report for the Hearing for a fuller account of the facts of the case, the procedures and the pleas and arguments of the parties, which are mentioned or discussed hereinafter only in so far as is necessary for the reasoning of the Court. Admissibility 9 The Commission considers that the action is inadmissible. It considers first of all that an application for damages under Article 178 and the second paragraph of Article 215 of the Treaty cannot be made until the applicant has exhausted the remedies available to it before national courts for the damage allegedly suffered. In its rejoinder, the Commission raises a second plea of inadmissibility to the effect that Vreugdenhil has not shown that it was unable to pass the alleged loss on to its customer, its insurer or the intervention agency. 10 With regard to that second plea, it must be observed that under Article 42(2) of the Rules of Procedure no new plea in law may be introduced in the course of proceedings unless it is based on matters of law or of fact which come to light in the course of the procedure. As that is not the case here, that plea of inadmissibility must be rejected. 11 With regard to the first plea of inadmissibility, Vreugdenhil claims that the domestic procedures for redress do not provide effective protection. It states that, according to the case-law of the College, the State of the Netherlands cannot be held liable where the competent national authority has merely applied the Community rules in force. Accordingly, any application for the redress of its alleged loss would have been doomed to failure before the national courts. 12 In this respect, it must be stated that only the national courts have jurisdiction to entertain an action for the recovery of amounts wrongfully charged by a national administration on the basis of Community rules which are subsequently declared invalid (see to this effect the judgment in Case 20/88 Roquette Frères v Commission [1989] ECR 1553, at paragraph 14). Following its action before the College, Vreugdenhil was able to obtain actual reimbursement of the sums wrongfully charged by the Netherlands intervention agency, plus interest at the statutory rate and the costs of the proceedings. 13 In the present action, Vreugdenhil is applying for compensation for the loss (described in paragraph 7 above) which, it claims, arose from the Commission' s adoption of Article 13a of Regulation No 1687/76, which has been declared invalid. 14 In regard to that claim, it should be observed that the combined provisions of Article 178 and Article 215 of the Treaty give the Court exclusive jurisdiction to hear actions seeking compensation for damage attributable to the Community, which is bound, under the second paragraph of Article 215, to make good, in accordance with the general principles common to the laws of the Member States, any damage caused by its institutions or by its servants in the performance of their duties (judgment in Joined Cases 106/87 to 120/87 Asteris v Greece [1988] ECR 5515, at paragraph 14). 15 It is common ground that the Commission adopted the provision which has been declared invalid and which, according to the applicant, is the cause of the alleged damage. Consequently, the first plea of inadmissibility is unfounded and the action must therefore be declared admissible. Substance 16 Vreugdenhil claims that the conditions under which the Community incurs liability under the second paragraph of Article 215 of the Treaty, namely where the conduct complained of is unlawful, damage has been incurred and a causal link exists between that conduct and the damage alleged, are satisfied in this case. 17 With regard to the unlawful conduct of which the Commission is accused, Vreugdenhil states that in the case of Vreugdenhil v Minister van Landbouw en Visserij, cited above, the Court declared that Article 13a of Regulation No 1687/76 was invalid on the ground that in adopting that provision the Commission had exceeded its powers. It argues that, in those circumstances, the Court' s settled case-law (judgments in Case 5/71 Aktien-Zuckerfabrik Schoeppenstedt v Council [1971] ECR 975, and Joined Cases 94/76, 4/77, 15/77 and 40/77 Bayerische HNL v Council and Commission [1978] ECR 1209) according to which the Community does not incur liability on account of a legislative measure which involves choices of economic policy unless a sufficiently serious breach of a superior rule of law for the protection of the individual has occurred, does not apply in this case. 18 According to the Commission, the Community cannot be liable unless there has been a manifest and grave disregard of the limits on the exercise of its powers. In its view, that is not the case here since in the Vreugdenhil case, cited above, the Court merely held that the Commission had exceeded its powers without classifying that breach as serious. The Commission also maintains that Vreugdenhil has not explained how a rule on the allocation of powers between the Community institutions, which the Commission disregarded in adopting Article 13a of Regulation No 1687/76, constitutes a superior rule of law for the protection of the individual. Consequently, in its view, Vreugdenhil' s claim for damages is unfounded. 19 With regard to that argument, it should be stated that the mere fact that a legislative measure such as Article 13a of Regulation No 1687/76 is found to be invalid is insufficient by itself for the Community to incur non-contractual liability under the second paragraph of Article 215 of the EEC Treaty for damage caused to individuals. Such liability can only be incurred where a sufficiently serious breach of a superior rule of law for the protection of the individual has occurred (judgment in Bayerische HNL v Council and Commission, cited above, paragraph 4). 20 In that context, it is sufficient to state that the aim of the system of the division of powers between the various Community institutions is to ensure that the balance between the institutions provided for in the Treaty is maintained, and not to protect individuals. 21 Consequently, a failure to observe the balance between the institutions cannot be sufficient on its own to engage the Community' s liability towards the traders concerned. 22 The position would be different if a Community measure were to be adopted which not only disregarded the division of powers between the institutions but also, in its substantive provisions, disregarded a superior rule of law protecting individuals. 23 At paragraph 18 of the judgment in Vreugdenhil and Another, cited above, the Court stated that the aim of Article 13a of Regulation No 1687/76 was to prevent the arrangements for returned goods from being used to commit fraud to the detriment of Community funds. 24 In this respect, it has not been argued that the substance of such a provision, adopted in the general interest of the Community, infringes a superior rule of law protecting individuals. 25 The action must accordingly be dismissed as unfounded without its being necessary to establish whether the other conditions for Community liability have been satisfied. Decision on costs Costs 26 Under Article 69(2) of the Rules of Procedure, the unsuccessful party must be ordered to bear the costs. Since Vreugdenhil has failed in its submissions, it must be ordered to pay the costs. Operative part On those grounds, THE COURT hereby: 1. Dismisses the action; 2. Orders the applicant to pay the costs.

62008CJ0172

da

Anmodningen om præjudiciel afgørelse vedrører fortolkningen af artikel 12 EF, 14 EF, 43 EF og 46 EF, af artikel 10 i Rådets direktiv 1999/31/EF af 26. april 1999 om deponering af affald ( EFT L 182, s. 1 ), som ændret ved Europa-Parlamentets og Rådets forordning (EF) nr. 1882/2003 af ( EUT L 284, s. 1 , herefter »direktiv 1999/31«), samt af Europa-Parlamentets og Rådets direktiv 2000/35/EF af om bekæmpelse af forsinket betaling i handelstransaktioner ( EFT L 200, s. 35 ). Anmodningen er blevet indgivet i en sag mellem Pontina Ambiente Srl (herefter »Pontina Ambiente«) og Regione Lazio vedrørende to afgiftsmeddelelser, der fastslog Pontina Ambientes forsinkede betaling af den særlige afgift for deponering af fast affald for tredje og fjerde kvartal 2004, og hvorved selskabet blev pålagt bøder med tillæg af renter. Retsforskrifter Unionsforskrifter 29. betragtning til direktiv 1999/31 er affattet som følger: »[D]er skal træffes foranstaltninger, som sikrer, at den opkrævede betaling for affaldsbortskaffelse ved deponering dækker alle udgifter til etablering og drift af deponeringsanlægget, inklusive så vidt muligt den økonomiske sikkerhedsstillelse eller tilsvarende, som operatøren skal frembringe, og de anslåede omkostninger i forbindelse med nedlukningen og den nødvendige efterbehandling«. Artikel 1, stk. 1, i direktiv 1999/31 bestemmer: »Formålet med dette direktiv er ved hjælp af præcise driftsmæssige og tekniske krav til affald og deponeringsanlæg at opfylde kravene i [Rådets] direktiv 75/442/EØF [af 15.7.1975 om affald ( EFT L 194, s. 39 ), som ændret ved Kommissionens beslutning 96/350/EF af ( EFT L 135, s. 32 , herefter »direktiv 75/442«)], særlig artikel 3 og 4, gennem foranstaltninger, procedurer og retningslinjer, der tager sigte på at forebygge eller i videst muligt omfang begrænse miljøbelastningen fra deponering af affald, herunder navnlig forureningen af overfladevand, grundvand, jord og luft, og belastningen af det globale miljø, herunder drivhuseffekten, samt eventuelle heraf følgende risici for menneskers sundhed under hele deponeringsanlæggets levetid.« Artikel 2 i direktiv 1999/31 fastsætter: »I dette direktiv forstås ved: […] l) »operatør«: den fysiske eller juridiske person, der har ansvaret for et deponeringsanlæg i overensstemmelse med den nationale lovgivning i den medlemsstat, hvor deponeringsanlægget er beliggende; der kan være tale om forskellige personer fra forberedelses- til efterbehandlingsfasen […] n) »indehaver«: producenten af affaldet eller den fysiske eller juridiske person, der er i besiddelse af affaldet […]« Artikel 10 i direktiv 1999/31 bestemmer: »Medlemsstaterne træffer foranstaltninger til at sikre, at alle omkostninger ved etablering og drift af et deponeringsanlæg, herunder så vidt muligt omkostningerne i forbindelse med sikkerhedsstillelse eller tilsvarende som omhandlet i artikel 8, litra a), nr. iv), og de anslåede omkostninger ved deponeringsanlæggets nedlukning samt efterbehandling i en periode på mindst 30 år er dækket af den betaling, operatøren forlanger for deponering af en hvilken som helst type affald på anlægget. Med forbehold af kravene i Rådets direktiv 90/313/EF af 17. juni 1990 om fri adgang til miljøoplysninger [ EFT L 158, s. 56 ] sørger medlemsstaterne for, at indsamling og benyttelse af eventuelle nødvendige oplysninger om omkostningerne sker på en gennemsigtig måde.« Artikel 3, stk. 1, litra a), i direktiv 75/442 er affattet som følger: »Medlemsstaterne træffer passende foranstaltninger for at fremme a) for det første forhindring eller nedbringelse af affaldsproduktionen […]« Det følger af artikel 1 i direktiv 2000/35, at bestemmelserne deri finder anvendelse på alle betalinger, der foretages som vederlag for handelstransaktioner. Det følger af artikel 2, nr. 1), i direktiv 2000/35, at ved »handelstransaktioner« forstås »forretningsmæssige transaktioner mellem virksomheder eller mellem virksomheder og offentlige myndigheder, som indebærer levering af varer eller tjenester mod vederlag«. Artikel 3 i direktiv 2000/35 med overskriften »Morarenter i tilfælde af forsinket betaling« bestemmer bl.a., at medlemsstaterne sikrer, at der skal betales morarenter i tilfælde af forsinket betaling, og at morarenter kan kræves betalt af den kreditor, som har opfyldt sine aftalemæssige og lovbestemte forpligtelser og ikke har modtaget det skyldige beløb rettidigt, medmindre skyldneren ikke er ansvarlig for forsinkelsen. Nationale bestemmelser Med henblik på at fremme en begrænsning af affaldsproduktionen samt en nyttiggørelse af affald og genindvinding af energi og råstoffer indfører artikel 3, stk. 24, i lov nr. 549 af 28. december 1995 om foranstaltninger til rationalisering af de offentlige finanser (almindeligt supplement til GURI nr. 302 af , herefter »lov nr. 549/95«) en særlig afgift for deponering af fast affald. Det følger af artikel 3, stk. 25, i lov nr. 549/95, at den afgiftsudløsende begivenhed består i, at der deponeres fast affald. Det følger af artikel 3, stk. 26, i lov nr. 549/95, at den nævnte afgift pålægges den, som driver anlægget for endelig deponering, som har pligt til at vælte selv samme afgift over på den kommune, der foretager deponeringen. Artikel 3, stk. 27, i lov nr. 549/95 bestemmer, at den særlige afgift for deponering af fast affald skal betales til regionerne. Artikel 3, stk. 28 og 29, i lov nr. 549/95 bestemmer, at det beløb, der skal betales, fastsættes ved at multiplicere dette afgiftsbeløb med mængden af det affald, som deponeres, udtrykt i kilogram, samt med en justeringskoefficient, der tager hensyn til den specifikke vægt, kvaliteten og betingelserne for affaldsdeponeringen. Såfremt afgiften ikke betales, eller det indbetalte beløb er for lavt eller betalt for sent, fastsætter artikel 3, stk. 31, i lov nr. 549/95 en bøde, som kan være 400% af afgiftsbeløbet for den deponering, der er foretaget. Artikel 1, stk. 1, og artikel 2, litra a), i lovdekret nr. 231 af 9. oktober 2002 om gennemførelse af direktiv 2000/35 om bekæmpelse af forsinket betaling i handelstransaktioner (GURI nr. 249 af , s. 16) gengiver i det væsentlige ordlyden af dette direktivs artikel 1 og artikel 2, nr. 1). Tvisten i hovedsagen og anmodningen om præjudiciel afgørelse Pontina Ambiente, Rom, foretager indsamling og bortskaffelse af affald. Dets virksomhed består navnlig i på et dertil indrettet deponeringsanlæg at modtage fast affald fra forskellige kommuner i Regione Lazio, at oplagre det, at behandle det med henblik på produktion af heraf afledte produkter og af kompost, samt at nedbringe affaldsmængden. I henhold til lov nr. 549/95 og den regionale gennemførelseslov er Pontina Ambiente pålagt hvert kvartal at betale Regione Lazio den særlige afgift for deponering af fast affald, som senest skal betales i måneden efter udløbet af det kvartal i kalenderåret, hvor deponeringen er foretaget. Pontina Ambiente skal vælte denne afgift over på de kommuner, som bringer deres affald til deponeringsanlægget. Det nævnte selskab betalte afgiften for tredje og fjerde kvartal 2004 for sent, hvilket foranledigede de kompetente myndigheder i Regione Lazio til i løbet af oktober 2006 at tilstille selskabet to afgiftsmeddelelser og til samtidigt at pålægge det bøder som fastsat i artikel 3, stk. 31, i lov nr. 549/95. Den 4. januar 2007 anlagde Pontina Ambiente sag ved Commissione tributaria provinciale di Roma med påstand om annullation af de foranstaltninger, som Regione Lazio havde iværksat. Pontina Ambiente anfægtede bestemmelserne i lov nr. 549/95 i det omfang, de udpeger operatøren af deponeringsanlægget som den, der er forpligtet til at betale afgiften. Selskabet anfægtede også de bøder, det var blevet pålagt som følge af den forsinkede betaling af denne afgift til Regione Lazio, uanset at de pågældende kommuner var skyld i denne forsinkelse. Selskabet har henledt opmærksomheden på den omstændighed, at operatørens betaling af den nævnte afgift ikke er betinget af, at de pågældende kommuner betaler, når ydelsen præsteres, og at loven ikke fastsætter nogen bøder for disse kommuner. Det nævnte selskab har bl.a. påberåbt sig, at visse bestemmelser til gennemførelse af den omhandlede afgift vedrørende afgiftspålæggelsen og bødeordningen i tilfælde af forsinket betaling er i strid med EU-retten, og mere specifikt med artikel 12 EF, 14 EF, 43 EF og 46 EF, med artikel 10 i direktiv 1999/31 samt med de relevante bestemmelser i direktiv 2000/35. Idet Commissione tributaria provinciale di Roma fandt, at Pontina Ambientes indvendinger kunne være begrundede, besluttede den følgende: »Under hensyn til at artikel 3, stk. 26 og 31, i lov nr. 549/95 […], således som denne fortolkes af skattemyndigheden — og i øvrigt i overensstemmelse med dennes uomtvistelige ordlyd — kan være i strid med […] artikel 12 [EF], 14 [EF], 43 [EF] og 46 [EF], med artikel 10 i direktiv 1999/31[…] og med betragtning 7, 10, 16 og 19 til direktiv 2000/35 […], opstår problemet, om de nævnte nationale retsforskrifter er forenelige med fællesskabsretten. Den verserende sag udsættes tillige med gennemførelsen af afgiftsmeddelelsen. Domstolen anmodes om at træffe præjudiciel afgørelse inden for rammerne af sine særlige beføjelser.« Anmodningen om præjudiciel afgørelse Om formaliteten vedrørende anmodningen om præjudiciel afgørelse og spørgsmålenes formulering Kommissionen for De Europæiske Fællesskaber har rejst spørgsmålet, om anmodningen om præjudiciel afgørelse kan antages til realitetsbehandling i det omfang, dels at den forelæggende ret ikke udtrykkeligt har formuleret et spørgsmål, dels at anmodningen tilsigter, at Domstolen tager stilling til, om den nationale lovgivning er i strid med EU-retten. Desuden har den italienske regering og Kommissionen bemærket, at forelæggelsesafgørelsen ikke indeholder nogen oplysninger, som gør det muligt at forstå, hvorfor anmodningen om præjudiciel afgørelse tager sigte på artikel 12 EF, 14 EF, 43 EF og 46 EF. For det første skal det bemærkes, at selv om Domstolen under en sag om en præjudiciel forelæggelse ikke er kompetent til at træffe afgørelse om en national foranstaltnings forenelighed med EU-retten, er den dog beføjet til at forsyne den nationale ret med alle under EU-retten henhørende fortolkningsbidrag, som gør det muligt for denne ret at vurdere spørgsmålet om forenelighed med henblik på at afgøre den indbragte sag (dom af 16.7.2009, sag C-254/08, Futura Immobiliare m.fl., Sml. I, s. 6995 , præmis 28 og den deri nævnte retspraksis). Desuden skal det fastslås, at uanset at den forelæggende ret ikke har formuleret et udtrykkeligt spørgsmål, har den alligevel givet tilstrækkeligt med oplysninger — både vedrørende de faktiske omstændigheder og vedrørende de retlige omstændigheder, som kendetegner tvisten i hovedsagen — til, at Domstolen kan forstå formålet med anmodningen og fortolke de relevante EU-retlige bestemmelser, som kan være nyttige, når der træffes afgørelse i den nævnte tvist. Dette gælder i forhold til artikel 10 i direktiv 1999/31 og til direktiv 2000/35. Derimod giver forelæggelsesafgørelsen ingen forklaring på, hvordan anmodningen om præjudiciel afgørelse er relevant i forhold til artikel 12 EF, 14 EF, 43 EF og 46 EF. Den forelæggende ret har navnlig ikke præciseret, hvordan sidstnævnte artikler kan finde anvendelse på den situation, den beskriver, og som, i lighed med hvad generaladvokaten har anført i punkt 35-38 i forslaget til afgørelse, udelukkende synes at vedrøre et internt anliggende i en enkelt medlemsstat, der ikke har noget grænseoverskridende element. Under disse omstændigheder skal det fastslås, at anmodningen om præjudiciel afgørelse kan antages til realitetsbehandling, undtagen hvad angår artikel 12 EF, 14 EF, 43 EF og 46 EF. På grundlag af oplysningerne fra den forelæggende ret kan det udledes, at anmodningen om forelæggelse vedrører følgende spørgsmål: »1) Skal artikel 10 i direktiv 1999/31 fortolkes således, at den er til hinder for en national lovgivning som den i hovedsagen omhandlede, der pålægger operatøren af et deponeringsanlæg en særlig afgift for deponering af fast affald, som kommunen, der har deponeret affaldet, skal godtgøre operatøren, og som pålægger operatøren bøder i tilfælde af forsinket betaling af denne afgift, uden at der dog i lovgivningen stilles krav om, at den nævnte kommune inden for en bestemt frist godtgør denne operatør det nævnte afgiftsbeløb eller, i tilfælde af forsinket godtgørelse, bærer alle omkostninger i forbindelse med forsinkelsen, herunder den bøde, som operatøren er blevet pålagt? 2) Skal direktiv 2000/35 fortolkes således, at de beløb, som en kommune, der har deponeret affald, skylder operatøren af et deponeringsanlæg, såsom de skyldige beløb til godtgørelse af en afgift, henhører under dette direktivs anvendelsesområde, og at medlemsstaterne således i henhold til direktivets artikel 3 skal sikre, at der betales morarenter af disse beløb i tilfælde af forsinket betaling?« Om realiteten Det første spørgsmål I medfør af artikel 10 i direktiv 1999/31 træffer medlemsstaterne foranstaltninger til at sikre, at alle omkostninger ved etablering og drift af et deponeringsanlæg er dækket af den betaling, operatøren af et sådant anlæg forlanger for deponering af en hvilken som helst type affald på anlægget. Som generaladvokaten har anført i punkt 49 i forslaget til afgørelse, pålægger artikel 10 i direktiv 1999/31 ikke medlemsstaterne at anvende en præcis metode vedrørende finansieringen af udgifterne til deponering. I det omfang der ikke er vedtaget regler i henhold til artikel 175 EF, som pålægger medlemsstaterne at anvende en præcis metode vedrørende finansieringen af disse udgifter, kan denne finansiering på EU-rettens nuværende udviklingstrin følgelig efter den pågældende medlemsstats valg sikres gennem afgifter, gebyrer eller enhver anden form for opkrævning (jf. analogt dommen i sagen Futura Immobiliare m.fl., præmis 48). Heraf følger, at artikel 10 i direktiv 1999/31 ikke er til hinder for, at en medlemsstat indfører en afgift for deponering af affald, som skal betales af operatøren af et deponeringsanlæg og væltes over på indehaveren af det affald, der er blevet deponeret. Denne artikel er heller ikke til hinder for, at den nævnte operatør pålægges bøder, når den omhandlede afgift betales for sent, idet sådanne bøder i lighed med udpegelsen af den, som pålægges en sådan afgift, udelukkende henhører under medlemsstaternes kompetence. Således som det også følger af betragtning 29 til direktiv 1999/31, stiller direktivets artikel 10 imidlertid krav om, at medlemsstaterne træffer foranstaltninger, som sikrer, at den opkrævede betaling for affaldsbortskaffelse ved deponering dækker alle udgifter til etablering og drift af deponeringsanlægget. Dette krav er udtryk for princippet om, at forureneren betaler, hvilket — således som Domstolen allerede har fastslået inden for rammerne af direktiv 75/442 og Europa-Parlamentets og Rådets direktiv 2006/12/EF af 5. april 2006 om affald ( EUT L 114, s. 9 ) — indebærer, at omkostningerne ved bortskaffelsen af affald afholdes af indehaverne (jf. dom af , sag C-1/03, Van de Walle m.fl., Sml. I, s. 7613 , præmis 57, af , sag C-188/07, Commune de Mesquer, Sml. I, s. 4501 , præmis 71, samt dommen i sagen Futura Immobiliare m.fl., præmis 44 og 45 og den deri nævnte retspraksis). Princippet omfattes af formålet med direktiv 1999/31, som ifølge dette direktivs artikel 1, stk. 1, tilsigter at opfylde kravene i direktiv 75/442, særligt artikel 3, som bl.a. pålægger medlemsstaterne at træffe hensigtsmæssige foranstaltninger til fremme af forhindring eller nedbringelse af affaldsproduktionen. Heraf følger bl.a. — uanset hvordan de nationale regler til regulering af deponeringsanlæg er udformet — at disse regler skal sikre, at alle udgifter til drift af et sådant anlæg reelt bæres af indehaverne, som deponerer affaldet med henblik på dets bortskaffelse. Uanset at en medlemsstat kan indføre en afgift på affald, som operatøren af et deponeringsanlæg skal betale, og som kommunerne, der deponerer affald, skal godtgøre operatøren, er det følgelig på den betingelse, at denne afgiftsbestemmelse ledsages af foranstaltninger, der skal sikre, at godtgørelsen af afgiften reelt finder sted og inden for en kort frist med henblik på, at operatøren ikke pålægges uforholdsmæssigt høje driftsomkostninger med tilknytning til kommunernes forsinkede betaling, og på, at dette ikke griber ind i princippet om, at forureneren betaler. At påføre operatøren sådanne udgifter ville nemlig indebære, at operatøren ville blive pålagt omkostningerne ved bortskaffelsen af affald, som denne ikke har produceret, men hvis bortskaffelse operatøren blot sikrer inden for rammerne af dennes virksomhed som tjenesteudbyder. Under alle omstændigheder forholder det sig således, at — ligesom en afgift som den i hovedsagen omhandlede, der er beregnet på grundlag af den deponerede affaldsmængde, udgør en omkostning ved driften som omhandlet i artikel 10 i direktiv 1999/31, der skal medregnes i den pris, som indehaveren, der har deponeret affald, skal betale til operatøren af et deponeringsanlæg — skal alle de omkostninger, der er forbundet med inddrivningen af beløb, som indehaveren i denne forbindelse er skyldig at betale operatøren, og navnlig omkostninger som følge af forsinket betaling af disse beløb, herunder eventuelle omkostninger, som er afholdt for at undgå bøde, væltes over på denne pris for at opfylde kravene i artikel 10 i direktiv 1999/31. Det forholder sig på samme måde med bøder, der pålægges operatøren af et deponeringsanlæg som følge af forsinket betaling af en sådan afgift, når denne forsinkelse skyldes, at indehaveren af affaldet har godtgjort de skyldige beløb med tilknytning til denne afgift for sent, hvilket det tilkommer den nationale domstol at efterprøve. På baggrund af det ovenstående skal det første spørgsmål besvares med, at artikel 10 i direktiv 1999/31 skal fortolkes således, at den ikke er til hinder for en national lovgivning som den i hovedsagen omhandlede, der pålægger operatøren af et deponeringsanlæg en afgift, som kommunen, der har deponeret affaldet, skal godtgøre operatøren, og som pålægger operatøren bøder i tilfælde af forsinket betaling af denne afgift, dog på den betingelse, at denne lovgivning ledsages af foranstaltninger, der skal sikre, at godtgørelsen af afgiften reelt finder sted og inden for en kort frist, og at alle de omkostninger, der er forbundet med inddrivningen — og navnlig omkostninger som følge af forsinket betaling af de beløb, som kommunen i denne forbindelse skal betale operatøren, herunder eventuelle bøder, som operatøren er blevet pålagt som følge af denne forsinkelse — væltes over på den pris, som kommunen skal betale operatøren. Det tilkommer den nationale ret at efterprøve, om disse betingelser er opfyldt. Det andet spørgsmål Efter at det i artikel 1 i direktiv 2000/35 er fastsat, at direktivet finder anvendelse på alle betalinger, der foretages som vederlag for handelstransaktioner, defineres »handelstransaktioner« i artikel 2, nr. 1), som »forretningsmæssige transaktioner mellem virksomheder eller mellem virksomheder og offentlige myndigheder, som indebærer levering af varer eller tjenester mod vederlag«. Disse bestemmelser er i lignende vendinger blevet gennemført i italiensk ret ved lovdekret nr. 231 af 9. oktober 2002. Hvad i det foreliggende tilfælde, i forhold til hovedsagen, angår forholdet mellem operatøren af et deponeringsanlæg og kommunen, der deponerer affald, følger det af oplysningerne i forelæggelsesafgørelsen, at denne operatør præsterer en tjenesteydelse for denne kommune, nemlig at bortskaffe deponeret affald, mod at denne fra kommunen modtager et vederlag, som i overensstemmelse med artikel 3, stk. 26, i lov nr. 549/95 omfatter beløbet for den særlige afgift, som operatøren har betalt. I modsætning til det, den italienske regering har gjort gældende, synes forholdet mellem operatøren af et deponeringsanlæg og den kommune, som deponerer affald, derfor at udgøre en forretningsmæssig transaktion mellem en virksomhed og en kommune, som indebærer en tjeneste mod vederlag, og følgelig en forretningsmæssig transaktion som omhandlet i artikel 2, nr. 1), i direktiv 2000/35. De betalinger, der er foretaget som vederlag for en sådan transaktion, henhører således under direktiv 2000/35’s anvendelsesområde. Heraf følger, at medlemsstaterne i en situation som den i hovedsagen foreliggende i henhold til artikel 3 i direktiv 2000/35 skal sikre, at den kommune, der deponerer affald, i tilfælde af forsinket betaling af beløb, som i denne forbindelse er skyldige, skal betale operatøren af et deponeringsanlæg morarenter, som eventuelt omfatter — som fastslået i denne doms præmis 38 — det afgiftsbeløb, som operatøren har betalt, og som kommunen, der har deponeret affald, skal godtgøre. Det følger af det ovenstående, at det andet spørgsmål skal besvares med, at artikel 1, artikel 2, nr. 1), og artikel 3 i direktiv 2000/35 skal fortolkes således, at de beløb, som en kommune, der har deponeret affald, skylder operatøren af et deponeringsanlæg, såsom de skyldige beløb til godtgørelse af en afgift, henhører under dette direktivs anvendelsesområde, og at medlemsstaterne således i henhold til direktivets artikel 3 skal sikre, at denne kommune betaler operatøren morarenter af disse beløb i tilfælde af forsinket betaling. Sagens omkostninger Da sagens behandling i forhold til hovedsagens parter udgør et led i den sag, der verserer for den forelæggende ret, tilkommer det denne at træffe afgørelse om sagens omkostninger. Bortset fra nævnte parters udgifter kan de udgifter, som er afholdt i forbindelse med afgivelse af indlæg for Domstolen, ikke erstattes. På grundlag af disse præmisser kender Domstolen (Anden Afdeling) for ret: 1) Artikel 10 i Rådets direktiv 1999/31/EF af 26. april 1999 om deponering af affald, som ændret ved Europa-Parlamentets og Rådets forordning (EF) nr. 1882/2003 af , skal fortolkes således, at den ikke er til hinder for en national lovgivning som den i hovedsagen omhandlede, der pålægger operatøren af et deponeringsanlæg en afgift, som kommunen, der har deponeret affaldet, skal godtgøre operatøren, og som pålægger operatøren bøder i tilfælde af forsinket betaling af denne afgift, dog på den betingelse, at denne lovgivning ledsages af foranstaltninger, der skal sikre, at godtgørelsen af afgiften reelt finder sted og inden for en kort frist, og at alle de omkostninger, der er forbundet med inddrivningen — og navnlig omkostninger som følge af forsinket betaling af de beløb, som kommunen i denne forbindelse skal betale operatøren, herunder eventuelle bøder, som operatøren er blevet pålagt som følge af denne forsinkelse — væltes over på den pris, som kommunen skal betale operatøren. Det tilkommer den nationale ret at efterprøve, om disse betingelser er opfyldt. 2) Artikel 1, artikel 2, nr. 1), og artikel 3 i Europa-Parlamentets og Rådets direktiv 2000/35/EF af 29. juni 2000 om bekæmpelse af forsinket betaling i handelstransaktioner skal fortolkes således, at de beløb, som en kommune, der har deponeret affald, skylder operatøren af et deponeringsanlæg, såsom de skyldige beløb til godtgørelse af en afgift, henhører under dette direktivs anvendelsesområde, og at medlemsstaterne således i henhold til direktivets artikel 3 skal sikre, at denne kommune betaler operatøren morarenter af disse beløb i tilfælde af forsinket betaling. Underskrifter ( *1 ) – Processprog: italiensk.

62005CJ0288

et

Eelotsusetaotlus käsitleb 19. juunil 1990 Schengenis (Luksemburg) allkirjastatud konventsiooni (millega rakendatakse 14. juuni 1985. aasta Schengeni lepingut Beneluxi Majandusliidu riikide, Saksamaa Liitvabariigi ja Prantsuse Vabariigi valitsuste vahel nende ühispiiridel kontrolli järkjärgulise kaotamise kohta, EÜT 2000, L 239, lk 19 ; ELT eriväljaanne 19/02, lk 9; edaspidi „Schengeni lepingu rakenduskonventsioon”) artikli 54 tõlgendamist. Taotlus esitati Saksamaal alustatud kriminaalmenetluses, milles J. Kretzingeri süüdistatakse oma majandustegevuse käigus niisuguste kaupade varjamises, mille pealt on maksud maksmata. Õiguslik raamistik Ühenduse õigus Vastavalt Euroopa Liidu lepingule ja Euroopa Ühenduse asutamislepingule Amsterdami lepinguga lisatud protokolli Schengeni acquis’ Euroopa Liitu integreerimise kohta (edaspidi „protokoll”) artiklile 1 on kolmteist Euroopa Liidu liikmesriiki, sh Saksamaa Liitvabariik ja Itaalia Vabariik, volitatud omavahel sisse seadma tihedama koostöö Schengeni acquis’ kehtivusalas, mis on määratletud selle protokolli lisas. Sedasi määratletud Schengeni acquis’ osaks on eelkõige Schengenis 14. juunil 1985 Beneluxi Majandusliidu riikide, Saksamaa Liitvabariigi ja Prantsuse Vabariigi poolt allkirjastatud leping ühispiiridel kontrolli järkjärgulise kaotamise kohta ( EÜT 2000, L 239, lk 13 ; ELT eriväljaanne 19/02, lk 3; edaspidi „Schengeni leping”) ning Schengeni lepingu rakenduskonventsioon. Vastavalt protokolli artikli 2 lõike 1 esimesele lõigule kohaldatakse alates Amsterdami lepingu jõustumise kuupäevast, s.o 1. maist 1999, selle protokolli artiklis 1 nimetatud kolmeteistkümne liikmesriigi suhtes Schengeni acquis’ d. Euroopa Liidu Nõukogu võttis protokolli artikli 2 lõike 1 teise lõigu teise lause alusel 20. mail 1999 vastu otsuse 1999/436/EÜ, millega määratakse kooskõlas Euroopa Ühenduse asutamislepingu ja Euroopa Liidu lepingu asjakohaste sätetega kindlaks iga Schengeni acquis’ hulka kuuluva sätte või otsuse õiguslik alus ( EÜT L 176, lk 17 ). Selle otsuse artiklist 2 koostoimes selle A lisaga nähtub, et nõukogu määras EL artiklid 34 ja 31, mis sisalduvad Euroopa Liidu lepingu VI jaotises pealkirjaga „Sätted politseikoostöö ja õigusalase koostöö kohta kriminaalasjades”, Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artiklite 54–58 õiguslikuks aluseks. Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni III jaotisesse pealkirjaga „Politsei ja julgeolek” kuuluvas 3. peatükis pealkirjaga „ Ne bis in idem põhimõtte rakendamine” sisalduv artikkel 54 sätestab: „Isikut, kelle suhtes üks lepinguosaline on langetanud lõpliku kohtuotsuse, ei või teine lepinguosaline sama teo eest vastutusele võtta, tingimusel et isik on pärast kohtuotsust karistuse ära kandnud või kannab seda või seda ei saa otsuse langetanud lepinguosalise õiguse alusel enam täitmisele pöörata.” Nõukogu 13. juuni 2002. aasta raamotsuse 2002/584/JAI Euroopa vahistamismääruse ja liikmesriikidevahelise üleandmiskorra kohta ( EÜT L 190, lk 1 ; ELT eriväljaanne 19/06, lk 34; edaspidi „raamotsus”) artikli 1 lõike 1 kohaselt on Euroopa vahistamismäärus liikmesriigi väljaantud kohtuotsus, mis on ette nähtud selleks, et teine liikmesriik võtaks tagaotsitava vahi alla ja annaks ta üle eelkõige karistuse täitmisele pööramiseks. Raamotsuse artikkel 3 pealkirjaga „Euroopa vahistamismääruse täitmata jätmise kohustuslikud alused” näeb ette: „Vahistamismäärust täitva liikmesriigi õigusasutus […] kohustub keelduma Euroopa vahistamismääruse täitmisest järgmistel juhtudel: 1) […] 2) kui vahistamismäärust täit[va õigusasutuse käsutuses olevast teabest tuleneb], et tagaotsitava suhtes on samade tegude eest teises liikmesriigis langetatud lõplik kohtuotsus ning kui sellega on määratud karistus, on see karistus kantud või on see sel ajal kandmisel või ei saa seda enam karistuse määranud liikmesriigi õiguse alusel täita; […]” [Tsitaati on parandatud Euroopa Kohtus, kuna raamotsuse eestikeelne tõlge on ekslik.] Raamotsuse artikkel 5 pealkirjaga „Vahistamismääruse teinud liikmesriigis teatavatel juhtudel antavad tagatised” sätestab: „Euroopa vahistamismääruse täitmise suhtes täitva õigusasutuse poolt võib vahistamismäärust täitva liikmesriigi õiguse alusel kohaldada järgmisi tingimusi: [Euroopa vahistamismääruse täitmise täitva õigusasutuse poolt võib allutada vahistamismäärust täitva liikmesriigi õigusele ühel järgmistest tingimustest]: 1) kui Euroopa vahistamismäärus on tehtud karistuse […] täitmiseks, mis on määratud tagaseljaotsusega ja asjaomasele isikule ei ole teatatud isiklikult ega teda muul viisil teavitatud, millal ja kus toimub istung, mille tulemusel tehti tagaseljaotsus, võib üleandmise suhtes kohaldada tingimust, et vahistamismääruse teinud õigusasutus annab piisava tagatise, et isikul, kelle suhtes kohaldatakse Euroopa vahistamismäärust, on võimalus esitada taotlus asja uueks läbivaatamiseks vahistamismääruse teinud liikmesriigis ning olla otsuse tegemise juures; […]” [Tsitaati on parandatud Euroopa Kohtus, kuna raamotsuse eestikeelne tõlge on ekslik.] Amsterdami lepingu jõustumise kuupäeva käsitlevast teadaandest, mis on avaldatud Euroopa Ühenduste Teatajas 1. mail 1999 ( EÜT L 114, lk 56 ), nähtub, et Saksamaa Liitvabariik aktsepteeris EL artikli 35 lõike 2 alusel tehtud deklaratsiooniga Euroopa Kohtu pädevuse teha EL artikli 35 lõike 3 punktis b sätestatud korras otsuseid. Siseriiklik õigus Vastavalt maksuseadustiku (Abgabenordnung) artiklile 374 võib isikut karistada imporditollimaksu maksmisest kõrvalehoidumise eest muus liikmesriigis kui Saksamaa Liitvabariik juhul, kui see varjamine leidis aset sellesse teise liikmesriiki importimise hetkel. Et viia oma õigus kooskõlla raamotsuse normidega, võttis Saksamaa Liitvabariik pärast seda, kui Bundesverfassungsgericht oli Saksamaa esimese ülevõtmisseaduse 18. juuli 2005. aasta kohtuotsusega tühistanud, vastu 20. juuli 2006. aasta seaduse Euroopa vahistamismääruse kohta (Europäisches Haftbefehlsgesetz, 20.7.2006, BGBl. 2006 I, lk 1721). Põhikohtuasi ja eelotsuse küsimused J. Kretzinger vedas kahel korral – mais 1999 ja aprillis 2000 – veoautoga Kreekast Itaalia ja Saksamaa kaudu Ühendkuningriiki sigarette, mis pärinesid Euroopa Liidu välistest riikidest ja mille kolmandad isikud olid eelnevalt salakaubana Kreekasse toimetanud. Sigarette ei deklareeritud üheski tollis. Esimese veo ajal oli veoautos laadung 34500 ploki sigarettidega, mille Guardia di Finanza (finantspolitsei) arestis Itaalias 3. mail 1999. Ülekuulamise järel vabastati J. Kretzinger vahi alt 4. mail 1999. Esimese astme õigeksmõistva otsuse peale esitatud prokuröri apellatsioonkaebust lahendades rahuldas Corte d’appello di Venezia selle oma 22. veebruari 2001. aasta otsusega ja mõistis J. Kretzingerile ühe aasta ja kaheksa kuu pikkuse vangistuse tingimisi. See kohus rajas süüdimõistva kohtuotsuse kuriteole, mis seisnes 6900 kg välismaiste tubakatoodete salakaubana importimises Itaaliasse ja selle Itaalias valdamises, ning kuriteole, mis seisnes kaasnevate tollimaksude maksmata jätmises. Itaalia õiguse kohaselt on see kohtuotsus lõplik. Karistus kanti süüdimõistetu karistusregistrisse. Teise veo ajal oli veoautos laadung 14927 ploki salakaubana veetavate sigarettidega. 12. aprillil 2000 pidas Guardia di Finanza J. Kretzingeri taas kinni. Ta jäeti Itaalias lühikeseks ajaks vahi alla ja/või eelvangistusse; seejärel suundus ta Saksamaale. Tribunale di Ancona mõistis J. Kretzingerile 25. jaanuari 2001. aasta tagaseljaotsusega uuesti samade Itaalia õigusnormide alusel ärakandmisele kuuluva kaheaastase vangistuse. Ka see otsus oli lõplik. Vangistus, mida ei pööratud täitmisele, kanti samuti süüdimõistetu karistusregistrisse. Eelotsusetaotluse esitanud kohus märgib, et vaatamata mitmetele katsetele neid kohtuotsuseid selgitada ei suutnud ta siiski kindlaks teha, millist tollimaksu need täpsemalt puudutasid, ega isegi seda, kas vähemalt ühes neist tehti otsus süü kohta tollieeskirjade rikkumises või mõisteti selle eest karistusi. Olles Itaalias tehtud otsustest teadlik, mõistis Landgericht Augsburg J. Kretzingerile esimese veo eest ühe aasta ja kümnekuulise ning teise veo eest üheaastase vangistuse. Seda tehes põhjendas Landgericht J. Kretzingeri süüd Kreekasse salakaubana imporditud kaupade imporditollimaksude maksmisest kõrvalehoidmisega, mida maksuseadustiku artikkel 374 käsitleb kuriteona. Kuigi Landgericht Augsburg märkis, et Itaalias mõistetud kaks lõplikku karistust ei olnud veel täitmisele pööratud, ei võtnud ta arvesse Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artiklis 54 sätestatud menetlustakistuse olemasolu. Ta oli seisukohal, et nimetatud artiklit ei ole vaja kohaldada, kuigi kaks sigarettide vedu olid ühtaegu Itaalias mõistetud karistuste kui ka tema enese otsuste esemeks. J. Kretzinger pöördus Bundesgerichtshofi poole, kellel tekkisid kahtlused Landgericht Augsburgi põhjenduse kooskõla osas Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikliga 54. Kõigepealt tekkis Bundesgerichtshofil küsimus seoses sama teo mõiste tõlgendamisega Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses. Seejärel tahab Bundesgerichtshof teada – olles a priori seisukohal, et esimese veo eest mõistetud vangistuse sarnane karistus, millest J. Kretzinger tingimisi vabastati, jääb Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 mõjualasse –, kas lühiajaline eelvangistus on piisav selleks, et hilisemat menetlust takistada. Mis puudutab Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artiklis 54 sätestatud menetlustakistuse olemasolu, siis tahab Bundesgerichtshof teada – ise sealjuures märkides, et Itaalia ametiasutused ei ole raamotsuse alusel midagi ette võtnud selleks, et J. Kretzingerile teise veo eest mõistetud karistust täitmisele pöörata –, kas ja mil määral mõjutavad raamotsuse normid nimetatud artikli tõlgendamist. Neil asjaoludel otsustas Bundesgerichtshof menetluse peatada ja esitada Euroopa Kohtule järgmised eelotsuse küsimused: „1. Kas tegemist on „sama teo” eest vastutusele võtmisega Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses, kui isik on välismaiste tubakatoodete salakaubana Itaaliasse toomise, nende Itaalias valdamise ning tubakatoodete importimisel tollimaksu maksmata jätmise eest Itaalia kohtus süüdi mõistetud ning kui ta mõistetakse seejärel Saksamaa kohtus süüdi – seoses kõnealuse kauba varasema oma valdusesse võtmisega Kreekas – kolmandate isikute poolt eelnevalt sooritatud impordist tulenevatest (vormiliselt Kreeka) imporditollimaksudest kõrvalehoidmise eest, kui isikul oli algusest peale kavatsus vedada kaup pärast selle oma valdusesse võtmist Kreekas läbi Itaalia Ühendkuningriiki? 2. Kas Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses on karistus „ära kantud” või karistust „kantakse”, a) kui isikule mõisteti vangistus, mille kandmisest ta kohtuotsuse teinud riigi õiguse kohaselt tingimisi vabastati? b) kui isik võeti lühikeseks ajaks vahi alla ja/või eelvangistusse ning kohtuotsuse teinud riigi õiguse kohaselt arvestatakse see vabaduse piiramise aeg hiljem täitmisele pööratava vangistuse hulka? 3. Kas karistuse täideviimise mõistet Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses mõjutab see, a) et (esimese) kohtuotsuse teinud riigil on […] raamotsuse […] siseriiklikku õigusse ülevõtmise tulemusena õigus siseriiklike õigusnormide kohaselt jõustunud kohtuotsust igal ajal täitmisele pöörata, b) et kohtuotsuse teinud riigi õigusabitaotlust süüdimõistetud isiku väljaandmiseks või otsuse täitmisele pööramiseks taotluse saanud riigis ei saa automaatselt rahuldada seetõttu, et tehti tagaseljaotsus?” Euroopa Kohtu pädevus Käesoleva kohtuotsuse punktist 11 selgub, et antud juhul on Euroopa Kohus pädev tegema EL artikli 35 alusel otsust Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tõlgendamise küsimuses, ja juhul, kui see osutub käesoleval juhul asjakohaseks, siis ka raamotsuse tõlgendamise küsimuses. Eelotsuse küsimused Esimene küsimus Selle küsimusega küsib Bundesgerichtshof sisuliselt seda, milline on sobiv kriteerium mõiste „sama tegu” kohaldamiseks Schengeni rakenduskonventsiooni tähenduses, ja täpsemalt seda, kas salakaubana ühte osalisriiki toodud välismaiste tubakatoodete oma valdusesse võtmine, nende import teise osalisriiki ja selles teises riigis valdamine jäävad selle mõiste kohaldamisalasse juhul, kui isikul, kelle suhtes on mõlemas osalisriigis alustatud kriminaalmenetlust, oli algusest peale kavatsus vedada tubakatooted pärast esmast oma valdusesse võtmist sihtkohta läbi mitme osalisriigi. Euroopa Kohus on sellega seoses juba otsustanud, esiteks 9. märtsi 2006. aasta otsuse kohtuasjas C-436/04: Van Esbroeck (EKL 2006, lk I-2333) punktis 36, et ainus sobiv kriteerium Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 kohaldamiseks on tegude sisuline samasus, mida tuleb mõista konkreetsete omavahel lahutamatult seotud asjaolude kogumi esinemisena, ja teiseks sama kohtuotsuse punktis 42, et seda kriteeriumi kohaldatakse sõltumata nende tegude õiguslikust kvalifikatsioonist või kaitstud õiguslikust huvist (vt ka 28. septembri 2006. aasta otsus kohtuasjas C-150/05: Van Straaten, EKL 2006, lk I-9327 , punktid 48 ja 53). Sellest tuleneb esiteks, et tähtis ei ole see, et J. Kretzingeri süüdistus esimeses osalisriigis (Itaalia) põhines sigarettide deklareerimata jätmisel ja/või tollimaksu maksmata jätmisel sellesse riiki importimise eest, samas kui teises osalisriigis (Saksamaa) põhines süüdistus salakaubana sissetoodud tubakatoodete esmasel oma valdusesse võtmisel Kreekas. Teiseks peab tegude sisulist samasust – mida tuleb mõista konkreetsete omavahel lahutamatult seotud asjaolude kogumi esinemisena – tuvastama sõltumata kaitstavast õiguslikust huvist, kuna see võib osalisriigiti varieeruda. Samas kinnitasid Saksa ja Hispaania valitsused kohtuistungil, mis toimus hiljem kui eespool nimetatud kohtuotsuse Van Esbroeck kuulutamine, et tegude sisulisel samasusel põhinevat kriteeriumi tuleb kohaldada nii, et see võimaldaks siseriiklikel pädevatel asutustel võtta arvesse ka konkreetsete asjaolude kogumi hindamisel kaitstavat õigushuvi. Sellega seoses on oluline rõhutada, et siseriiklike karistusõiguse normide ühtlustamise puudumise tõttu võivad kaitstud õigushuvil põhinevad kaalutlused luua Schengeni alal liikumisvabadusele sama palju takistusi, kui palju esineb lepinguosalistes riikides karistussüsteeme (eespool viidatud kohtuotsus Van Esbroeck, punkt 35). Järelikult tuleb kinnitada, et pädevad siseriiklikud asutused, kellel tuleb kindlaks teha, kas teod on sisuliselt samad, peavad piirduma vaid selle uurimisega, kas need teod moodustavad konkreetsete tegevuste kogumi, mis on ajaliselt, ruumiliselt ja esemeliselt lahutamatult seotud (vt selle kohta eespool viidatud kohtuotsus Van Esbroeck, punkt 38), kusjuures kaitstavatel õigushuvidel põhinevatel kaalutlustel ei ole tähtsust. Mis puudutab konkreetsemalt niisugust olukorda nagu põhikohtuasjas, siis tuleb meelde tuletada, et Euroopa Kohus on juba otsustanud, et karistatavad teod, mis seisnevad samade ebaseaduslike kaupade ekspordis ja impordis ning mille suhtes on erinevates Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni osalisriikides alustatud kriminaalmenetlust, kujutavad endast tegevust, mis jäävad sama teo mõiste alla Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses (vt selle kohta eespool viidatud kohtuotsus Van Esbroeck, punkt 42, eespool viidatud kohtuotsus Van Straaten, punkt 51, ja 28. septembri 2006. aasta otsus kohtuasjas C-467/04: Gasparini jt, EKL 2006, lk I-9199 , punkt 57). Selline sigarettide salakaubavedu nagu põhikohtuasjas, mis ületab mitu järjestikust Schengeni ala sisepiiri, võib seetõttu kujutada endast tegevuste kogumit, mis vastab mõistele „sama tegu”. Siiski peavad lõpliku hinnangu selles osas andma pädevad siseriiklikud asutused, kellel tuleb kindlaks teha, kas kõnealused teod moodustavad konkreetsete tegevuste kogumi, mis on ajaliselt, ruumiliselt ja esemeliselt lahutamatult seotud. Nendest kaalutlustest lähtudes tuleb esimesele küsimusele vastata, et Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artiklit 54 tuleb tõlgendada järgmiselt: — sobiv kriteerium nimetatud artikli kohaldamiseks on tegude sisuline samasus, mida tuleb mõista konkreetsete omavahel lahutamatult seotud tegude kogumi esinemisena sõltumata nende tegude õiguslikust kvalifikatsioonist või kaitstud õigushuvist; — mõiste „sama tegu” alla nimetatud artikli tähenduses võivad jääda teod, mis seisnevad salakaubana ühte osalisriiki toodud välismaiste tubakatoodete oma valdusesse võtmises, nende impordis teise osalisriiki ja selles teises riigis valdamises ning mida iseloomustab asjaolu, et isikul, kelle suhtes on mõlemas osalisriigis alustatud kriminaalmenetlust, oli algusest peale kavatsus vedada tubakatooted pärast esmast oma valdusesse võtmist sihtkohta läbi mitme osalisriigi. Lõpliku hinnangu peavad selles osas andma pädevad siseriiklikud asutused. Teise küsimuse punkt a Selle küsimusega küsib eelotsusetaotluse esitanud kohus sisuliselt seda, kas Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses tuleb mõista nii, et ühes osalisriigis mõistetud karistus on „ära kantud” või et seda karistust „kantakse”, kui isikule mõisteti nimetatud osalisriigi õiguse kohaselt vangistus, mille kandmisest ta tingimisi vabastati. Esiteks tuleb meelde tuletada, et vastavalt Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artiklile 54 kohaldatakse sama teo eest vastutusele võtmise keeldu põhikohtuasjaga sarnastel süüdimõistmise juhtudel vaid tingimusel, et „isik on […] karistuse ära kandnud või kannab seda või seda ei saa otsuse langetanud lepinguosalise õiguse alusel enam täitmisele pöörata” (edaspidi „täidetuse tingimus”). Teiseks tuleb sarnaselt kohtujuristi poolt tema ettepaneku punktides 44 ja 45 mainituga rõhutada, et kord, mis võimaldab siseriiklikul kohtul teatud õiguslike tingimuste täitmise korral vabastada süüdimõistetu karistusest tingimisi, on osalisriikide karistussüsteemides tuntud. J. Kretzinger, käesolevas kohtuasjas märkusi esitanud valitsused ja Euroopa Ühenduste Komisjon leiavad kõik, et isikut, kellele on mõistetud vangistus, millest ta on tingimisi vabastatud, tuleb käsitada isikuna, kes on vastutusele võetud, süüdi tunnistatud ja kellele on mõistetud karistus koos kõigi asjaomases õigussüsteemis kaasnevate tagajärgedega. Sellega seoses tuleb märkida, et vangistus, millest on tingimisi vabastatud, kujutab endast osas, milles sellega karistatakse süüdimõistetut tema kuritegeliku käitumise eest, karistust Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses. Nimetatud karistust tuleb käsitada „kandmisel olevana” ajahetkest, kui see on muutunud täidetavaks, ja katseaja jooksul. Kui katseaeg on möödas, tuleb karistust käsitada nimetatud normi tähenduses „kantuna”. Seda tõlgendust – mille kohaselt vangistus, millest on tingimisi vabastatud, vastab samuti täidetuse tingimusele – toetab eelkõige Tšehhi valitsuse ja komisjoni poolt väljatoodud asjaolu, et oleks vastuoluline ühelt poolt käsitada kõiki tegelikult toimunud vabaduse piiramisi karistuse kandmisena Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses ja teiselt poolt välistada see, et tingimisi karistused, mida mõistetakse enamasti kergemate kuritegude puhul, võiksid vastata nimetatud artiklis sisalduvale täidetuse tingimusele ja võimaldaksid niimoodi välistada uued kriminaalmenetlused. Nendel tingimustel tuleb teise küsimuse punktile a vastata, et Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses on ühes osalisriigis mõistetud karistus „ära kantud” või seda karistust „kantakse”, kui isikule mõisteti nimetatud osalisriigi õiguse kohaselt vangistus, mille kandmisest ta tingimisi vabastati. Teise küsimuse punkt b Selle küsimusega küsib eelotsusetaotluse esitanud kohus sisuliselt seda, kas Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses tuleb käsitada ühes osalisriigis mõistetud karistust kui „ära kantut” või kui karistust, mida „kantakse”, kui isik võeti lühikeseks ajaks vahi alla ja/või eelvangistusse ning kohtuotsuse teinud riigi õiguse kohaselt arvestatakse see vabaduse piiramise aeg hiljem täideviidava vangistuse hulka. Sellega seoses tuleb uurida, kas juhul, kui teised Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artiklis 54 nõutud tingimused on täidetud, võib niisugune lühiajaline vabaduse piiramise aeg nagu vahi alla võtmine ja/või eelvangistus, mida kohaldati enne esimeses osalisriigis tehtud kohtuotsuse jõustumist ja mis arvestatakse lõplikult mõistetud karistusaja hulka, vastata juba ennetavalt täidetuse tingimusele ning välistada uued kriminaalmenetlused teises osalisriigis. Kohtuistungil märkis J. Kretzinger muu hulgas, et niisugustel juhtudel nagu põhikohtuasjas, kus kohtuotsuse teinud osalisriik ei pööra vangistust täitmisele, ilma et selleks oleks olnud õiguslikke takistusi, ei ole täidetuse tingimus üldiselt pärast Schengeni acquis’ ühenduse õigusesse toomist enam kohaldatav. Seevastu seitse Euroopa Kohtule kirjalikke märkusi esitanud valitsust ja komisjon väidavad, et vahi all viibimise aega ja eelvangistust ei tohi automaatselt käsitada kui karistuse täideviimist Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses. Sellega seoses tuleb märkida, et nimetatud artikli sõnastusest tuleneb, et seda artiklit ei saa kohaldada enne, kui isiku suhtes „on langetatud lõplik kohtuotsus”. Tuleb tõdeda, et kriminaalmenetluses kohaldatakse nii vahi alla võtmist kui ka eelvangistust enne lõpliku kohtuotsuse tegemist. Sellest järeldub – nagu märkis ka kohtujurist oma ettepaneku punktis 59 – et Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artiklit 54 ei saa niisuguste vabaduse piiramise aegade suhtes kohaldada vaatamata sellele, et siseriikliku õiguse kohaselt tuleb need arvestada võimaliku hilisema vangistusaja hulka. Nagu märkisid ka Saksamaa, Hispaania ja Austria valitsus ning komisjon, toetab seda tõlgendust asjaolu, et eelvangistuse eesmärk on väga erinev Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artiklis 54 ettenähtud täidetuse tingimuse eesmärgist. Kui esimese eesmärk on pigem preventiivne, siis viimase eesmärk on vältida seda, et isikut, kelle suhtes on tehtud lõplik kohtuotsus esimeses osalisriigis, ei saaks sama teo eest enam vastutusele võtta ja et ta jääks seega karistamata, juhul kui esimene otsuse teinud osalisriik ei ole mõistetud karistust täitmisele pööranud. Järelikult tuleb teise küsimuse punktile b vastata, et Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses ei tule ühes osalisriigis mõistetud karistust käsitada kui „ära kantut” või kui karistust, mida „kantakse”, kui isik võeti lühikeseks ajaks vahi alla ja/või eelvangistusse ning kohtuotsuse langetanud riigi õiguse kohaselt arvestatakse see vabaduse piiramise aeg hiljem täideviidava vangistuse hulka. Kolmas küsimus Kolmanda küsimusega küsib eelotsusetaotluse esitanud kohus sisuliselt seda, kas ja millisel määral mõjutavad raamotsuse normid Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses mõistet „täideviimine”. Sellele küsimusele vastamiseks on oluline kõigepealt täpsustada, et kuna raamotsus on Saksa õigusesse üle võetud kehtivusega alates 2. augustist 2006, on Euroopa vahistamismääruse täitmine võimalik ja seega ei saa kohe välistada, et raamotsuse normid ei võiks põhikohtuasjas mõju avaldada. Pealegi tuleneb raamotsuse artiklist 32, et põhikohtuasjaga sarnaste tegude puhul, mis on toime pandud enne raamotsuse ülevõtmistähtaja (1. jaanuar 2004) möödumist, esitatavate taotluste suhtes kohaldatakse raamotsust juhul, kui täitev liikmesriik ei ole teinud avaldust, et ta jätkab nende taotluste läbivaatamist enne seda kuupäeva kohaldatava väljaandmissüsteemi kohaselt. Selgub, et Saksamaa Liitvabariik ei ole niisugust avaldust teinud. Kolmanda küsimuse punkt a Selle küsimuses küsib eelotsusetaotluse esitanud kohus sisuliselt seda, kas mõiste „täideviimine” tõlgendamist Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses mõjutab asjaolu, et liikmesriik võib raamotsuse alusel anda Euroopa vahistamismääruse, mille eesmärk on sellise isiku vahi alla võtmine, kelle suhtes on selle liikmesriigi õiguse alusel tehtud lõplik süüdimõistev kohtuotsus, ja selle kohtuotsuse täideviimine. Kohtuistungil kinnitas J. Kretzinger, et süüdimõistva kohtuotsuse teinud riigile raamotsusega antud õigus anda Euroopa vahistamismäärus lõpliku kohtuotsuse täitmisele pööramiseks toob endaga kaasa selle, et täidetuse tingimust tuleb vaadelda täidetuna, mistõttu Saksamaa pädevad kohtud ei saa teda enam vastutusele võtta. Seevastu kirjalikke märkusi esitanud valitsused ja komisjon on seisukohal, et raamotsus ei mõjuta sugugi Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tõlgendamist, ja vaidlustavad selle, et süüdimõistva kohtuotsuse teinud riigile antud õigus anda Euroopa vahistamismäärus iseenesest võiks olla piisav, et täita täidetuse tingimus, mis eeldab, et karistused oleksid tegelikult kantud. Sellega seoses tuleb märkida, et J. Kretzingeri pakutud Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tõlgendus on vastuolus isegi selle sätte sõnastusega, mis peale sama teo eest lõpliku süüdismõistmise olemasolu nõuab sõnaselgelt, et täidetuse tingimus oleks samuti täidetud. See täidetuse tingimus ei saagi täidetud olla, kui pärast süüdimõistvat kohtuotsust – nagu põhikohtuasjas – võib esimene liikmesriik anda Euroopa vahistamismääruse just selleks, et tagada vangistuse täitmisele pööramine, mida ei ole Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses veel täidetud. Seda järeldust kinnitab ka raamotsus, mille artikli 3 punkt 2 kohustab liikmesriiki keelduma Euroopa vahistamismääruse täitmisest juhul, kui vahistamismäärust täitvale õigusasutusele esitatud teabest tuleneb, et tagaotsitava suhtes on samade tegude eest teises liikmesriigis langetatud lõplik kohtuotsus ning et karistamise korral on täidetuse tingimus täidetud. Nagu märkisid Hispaania ja Austria valitsused ning komisjon, toetab sellist järeldust ka asjaolu, et Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tõlgendus ei saa sõltuda raamotsuse normidest, andmata alust õiguslikuks ebakindluseks, mis tuleneks ühelt poolt sellest, et kõigile liikmesriikidele, kelle raamotsus on siduv, ei ole alati siduv Schengeni lepingu rakenduskonventsioon, mis pealegi seob ka mõningaid kolmandaid riike, ning teiselt poolt sellest, et Euroopa vahistamismääruse kohaldamisala on piiratud – mida ei saa aga öelda Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 kohta, mis kehtib kõigi süütegude suhtes, mille eest konventsiooniga liitunud riigid on karistuse mõistnud. Seetõttu ei saa mõiste „täideviimine” tõlgendamist Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses mõjutada asjaolu, et süüdismõistva kohtuotsuse teinud liikmesriigis võidakse pärast seda, kui teine riik on süüdimõistetud isiku üle andnud, lõplik vanglakaristus täitmisele pöörata. Seega tuleb kolmanda küsimuse punktile a vastata, et mõiste „täideviimine” tõlgendamist Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses ei saa mõjutada asjaolu, et liikmesriik, kus isiku suhtes on siseriikliku õiguse alusel tehtud lõplik süüdimõistev kohtuotsus, võib anda raamotsuse alusel Euroopa vahistamismääruse, mille eesmärk on selle isiku vahi alla võtmine ja nimetatud kohtuotsuse täideviimine. Kolmanda küsimuse punkt b Kolmanda küsimuse punktis b küsib eelotsusetaotluse esitanud kohus sisuliselt seda, kas mõiste „täideviimine” tõlgendamist Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni tähenduses mõjutab asjaolu, et raamotsuse artikli 5 punktiga 1 kehtestatud korra kohaselt ei ole taotluse saanud riik kohustatud automaatselt täitma Euroopa vahistamismäärust, mis on antud selleks, et pöörata täitmisele tagaseljaotsus. Sellega seoses on oluline täpsustada, et nagu tuleneb käesoleva kohtuotsuse punktidest 59–64, ei mõjuta Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tõlgendamist kohtuotsuse teinud riigile antud õigus anda Euroopa vahistamismäärus. Nagu Hispaania valitsus ja komisjon õigesti märgivad, ei lükka seda tõdemust põhikohtuasjas kirjeldatud olukorras ümber ka asjaolu, et võimaliku Euroopa vahistamismääruse aluseks toodud kohtuotsus tehti tagaselja. Sellest tuleneb, et käesolevas kohtuasjas ei ole vaja uurida küsimust, kas tagaseljaotsust, mille täitmisele pööramine võib sõltuda raamotsuse artikli 5 punktis 1 sätestatud tingimustest, tuleb käsitada isiku suhtes „langetatud lõpliku kohtuotsusena” Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses. Seetõttu ei ole kolmanda küsimuse punktile b vaja vastata. Kohtukulud Kuna põhikohtuasja poolte jaoks on käesolev menetlus eelotsusetaotluse esitanud kohtus poolelioleva asja üks staadium, otsustab kohtukulude jaotuse siseriiklik kohus. Euroopa Kohtule märkuste esitamisega seotud kulusid, välja arvatud poolte kohtukulud, ei hüvitata. Esitatud põhjendustest lähtudes Euroopa Kohus (teine koda) otsustab: 1. 19. juunil 1990 Schengenis (Luksemburg) allkirjastatud konventsiooni (millega rakendatakse 14. juuni 1985. aasta Schengeni lepingut Beneluxi Majandusliidu riikide, Saksamaa Liitvabariigi ja Prantsuse Vabariigi valitsuste vahel nende ühispiiridel kontrolli järkjärgulise kaotamise kohta) artiklit 54 tuleb tõlgendada järgmiselt: — sobiv kriteerium nimetatud artikli kohaldamiseks on tegude sisuline samasus, mida tuleb mõista konkreetsete omavahel lahutamatult seotud tegude kogumi esinemisena sõltumata nende tegude õiguslikust kvalifikatsioonist või kaitstud õigushuvist; — mõiste „sama tegu” alla nimetatud artikli tähenduses võivad jääda teod, mis seisnevad salakaubana ühte osalisriiki toodud välismaiste tubakatoodete oma valdusesse võtmises, nende impordis teise osalisriiki ja selles teises riigis valdamises ning mida iseloomustab asjaolu, et isikul, kelle suhtes on mõlemas osalisriigis alustatud kriminaalmenetlust, oli algusest peale kavatsus vedada tubakatooted pärast esmast oma valdusesse võtmist sihtkohta läbi mitme osalisriigi. Lõpliku hinnangu peavad selles osas andma pädevad siseriiklikud asutused. 2. Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses on ühes osalisriigis mõistetud karistus „ära kantud” või seda karistust „kantakse”, kui isikule mõisteti nimetatud osalisriigi õiguse kohaselt vangistus, mille kandmisest ta tingimisi vabastati. 3. Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses ei tule käsitada ühes osalisriigis mõistetud karistust kui „ära kantut” või kui karistust, mida „kantakse”, kui isik võeti lühikeseks ajaks vahi alla ja/või eelvangistusse ning selle osalisriigi õiguse kohaselt arvestatakse see vabaduse piiramise aeg hiljem täideviidava vangistuse hulka. 4. Mõiste „täideviimine” tõlgendamist Schengeni lepingu rakenduskonventsiooni artikli 54 tähenduses ei saa mõjutada asjaolu, et liikmesriik, kus isiku suhtes on siseriikliku õiguse alusel tehtud lõplik süüdimõistev kohtuotsus, võib nõukogu 13. juuni 2002. aasta raamotsuse 2002/584/JAI Euroopa vahistamismääruse ja liikmesriikidevahelise üleandmiskorra kohta alusel anda Euroopa vahistamismääruse, mille eesmärk on selle isiku vahi alla võtmine ja nimetatud kohtuotsuse täideviimine. Allkirjad ( *1 ) Kohtumenetluse keel: saksa.

62003TJ0115

pl

Okoliczności powstania sporu W dniu 12 stycznia 1998 r., na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 40/94 z dnia 20 grudnia 1993 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego ( Dz.U. 1994, L11, str. 1 ), z późn. zm., skarżąca dokonała zgłoszenia wspólnotowego znaku towarowego w Urzędzie Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego (znaki towarowe i wzory) (OHIM). Znakiem towarowym, o którego rejestrację wniesiono, jest słowne oznaczenie GAS STATION. Towary, dla których wniesiono o rejestrację, należą do klasy 25 w rozumieniu Porozumienia nicejskiego dotyczącego międzynarodowej klasyfikacji towarów i usług dla celów rejestracji znaków z dnia 15 czerwca 1957 r., zrewidowanego i zmienionego, i odpowiadają następującemu opisowi: „ubrania, obuwie, nakrycia głowy”. W dniu 22 marca 1999 r. zgłoszenie to zostało opublikowane w Biuletynie Wspólnotowych Znaków Towarowych nr 22/99. W dniu 21 czerwca 1999 r., na podstawie art. 42 rozporządzenia nr 40/94, interwenient wniósł sprzeciw wobec zgłoszonego znaku towarowego dla wszystkich oznaczonych nim towarów, opierając się w szczególności na przedstawionym poniżej swoim wcześniejszym graficznym krajowym znaku towarowym nr 677288, zarejestrowanym między innymi dla towarów należących do klasy 25, a mianowicie „spodni, marynarek, spodni dżinsowych, koszul, spódnic, kurtek, dzianin, swetrów, płaszczy („capispalla”), skarpetek, butów, botów, pantofli”: Decyzją z dnia 28 lutego 2002 r. Wydział Sprzeciwów OHIM uwzględnił sprzeciw z uwagi na wyraźne podobieństwo oznaczeń oraz wzajemną relację pomiędzy oznaczeniami i towarami przy ocenie wprowadzenia w błąd. W dniu 16 kwietnia 2002 r., na podstawie art. 59 rozporządzenia nr 40/94, strona skarżąca wniosła odwołanie od decyzji Wydziału Sprzeciwów. Decyzją z dnia 30 stycznia 2003 r. (zwaną dalej „zaskarżoną decyzją”), doręczoną skarżącej w dniu 10 lutego 2003 r., Izba Odwoławcza oddaliła odwołanie, motywując to istnieniem prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd ze względu na samoistny charakter znaku towarowego interwenienta, duże podobieństwo znaków towarowych, a także ze względu na identyczność lub podobieństwo oznaczonych towarów oraz na moment, w którym właściwy krąg odbiorców dostrzega znak towarowy. Przebieg postępowania i żądania stron Skarżąca wnosi do Trybunału o: — stwierdzenie braku prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd w niniejszym przypadku i stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji, — ewentualnie, stwierdzenie braku prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd w niniejszym przypadku w odniesieniu do wszystkich zgłoszonych towarów, z wyjątkiem dżinsów albo też przynajmniej w odniesieniu do tych towarów, dla których Sąd uzna to za stosowne, i stwierdzenie nieważności decyzji w tym zakresie, — obciążenie OHIM kosztami postępowania. OHIM oraz interwenient wnoszą do Sądu o: — oddalenie skargi, — obciążenie skarżącej kosztami postępowania. Co do prawa Skarżąca podnosi dwa zarzuty, jeden oparty na braku uzasadnienia zaskarżonej decyzji, a drugi na popełnieniu błędu w ocenie w ramach analizy prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd. Podczas rozprawy skarżąca sprecyzowała, że użyte przez nią w pierwszym żądaniu wyrażenie „stwierdzenie braku prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd”, a także odwołanie się przez nią w skardze do wszystkich argumentów przedstawionych już w postępowaniu przed OHIM stanowiły jedynie zwykłe zwroty stylistyczne, co Sąd przyjął do wiadomości. Skarżąca przedstawiła podczas rozprawy dokument mający udowodnić istnienie licznych włoskich znaków towarowych związanych z odzieżą, zawierających w sobie słowo „gas”, przy czym powołała się na art. 48 regulaminu Sądu oraz podkreśliła fakt, że po dokonaniu odmowy dopuszczenia przez Sąd drugiej wymiany pism procesowych została ona zapewniona, że będzie mogła przedstawić swoje argumenty podczas rozprawy. Dokument ten został przyjęty przez Sąd z zastrzeżeniem późniejszej decyzji co do jego dopuszczalności. W przedmiocie dopuszczalności dokumentu przedstawionego podczas rozprawy W świetle utrwalonego orzecznictwa skarga wniesiona do Sądu ma na celu kontrolę zgodności z prawem decyzji izb odwoławczych w rozumieniu art. 63 rozporządzenia nr 40/94. Tak więc fakty, na które powołuje się w postępowaniu przed Sądem, a które nie zostały ujawnione uprzednio w postępowaniu przed instancjami OHIM, nie mogą wpływać na zgodność z prawem takiej decyzji, chyba że OHIM był zobowiązany wziąć je pod uwagę z urzędu. W tym zakresie z art. 74 ust. 1 in fine tego rozporządzenia, zgodnie z którym w postępowaniu odnoszącym się do względnych podstaw odmowy rejestracji OHIM ogranicza się w swym badaniu do stanu faktycznego, dowodów i argumentów przedstawionych przez strony, wynika, że nie jest on zobowiązany do brania pod uwagę z urzędu faktów, które nie zostały przedstawione przez strony. Reasumując, takie fakty nie są w stanie podważyć zgodności z prawem decyzji izby odwoławczej. Bezsporne jest, że przedstawiony podczas rozprawy dokument mający udowodnić istnienie licznych włoskich znaków towarowych związanych z branżą odzieżową zawierających w sobie słowo „gas” nie został przedstawiony OHIM. Skutkiem tego dokument ten nie może zostać wzięty pod uwagę przez Sąd. Ponadto skarżąca nie może powoływać się na art. 48 § 1 i 2 regulaminu, aby uzasadnić opóźnienie w złożeniu powyższego dokumentu. Po pierwsze, skarżąca nie przedstawiła żadnego powodu, który uzasadniałby w danym przypadku złożenie nowych środków dowodowych na etapie repliki. Po drugie, zasada kontradyktoryj-ności nie może uzasadniać opóźnienia w złożeniu dokumentu, jako że nie można go uznać za zwykłą odpowiedź na pisma procesowe OHIM oraz interwenienta. W istocie celem tych pism procesowych było wyłącznie wykazanie posiadania przez słowo „gas” samoistnego charakteru odróżniającego, bez jakiegokolwiek odniesienia do ewentualnego odróżniającego charakteru wcześniejszego znaku towarowego na włoskim rynku odzieżowym. Należy zatem odmówić dopuszczenia dowodu z dokumentu przedstawionego przez skarżącą podczas rozprawy bez konieczności sprawdzania jego mocy dowodowej czy też dodatkowego wysłuchania stron niniejszego sporu na jego okoliczność. Co do braku uzasadnienia Skarżąca utrzymuje, że stwierdzając w pkt 20 zaskarżonej decyzji, bez wyjaśnienia, że omawiane oznaczenia mogą zostać w pewien sposób skojarzone logicznie, Izba Odwoławcza naruszyła obowiązek uzasadnienia. Skarżąca podkreśla, że w konsekwencji nie jest w stanie tego uzasadnienia podważyć. Sąd uważa, że krytyka strony skarżącej wynika z połowicznego odczytania zaskarżonej decyzji. Izba Odwoławcza w pkt 20 zaskarżonej decyzji wyraźnie podziela ustalenia dokonane przez Wydział Sprzeciwów, zgodnie z którymi sporne oznaczenia „mogą zostać w pewien sposób skojarzone logicznie”. Tak więc wystarczyłoby, gdyby strona skarżąca odniosła się do wspomnianych ustaleń w doręczonej jej decyzji Wydziału Sprzeciwów i, jeśli uznałaby to za stosowne, skrytykowała zawarty w niej tok rozumowania przed Sądem. Jako że przywołane przez Izbę Odwoławczą skojarzenie logiczne opiera się na elemencie „gas”, tak jak pozwala się tego domyślać ciąg dalszy pkt 20, który uznaje ten element za dominujący, tytułem uzupełnienia Sąd stwierdza, po pierwsze, że krytyka skarżącej odnosząca się do decyzji Wydziału Sprzeciwów — a mianowicie, iż pomiędzy przyznaniem, że słowo „gas” oznacza paliwo do silników spalinowych z zapłonem iskrowym, a wskazaniem, że nie oznacza ono benzyny, zachodzi sprzeczność — została przedstawiona w pkt 6 tiret pierwsze zaskarżonej decyzji. Po drugie, Izba Odwoławcza stwierdziła w pkt 24 zaskarżonej decyzji, że słowo „gas” ma własne znaczenie oraz że „zagadnienie jego rzeczywistego znaczenia dla konsumenta posługującego się językiem włoskim (‘ga[z]’, ‘paliwo’) ostatecznie jest zupełnie nieistotne”. Skarżąca mogła zatem w prosty sposób zestawić rozważania ujęte w pkt 20 zaskarżonej decyzji z tymi zawartymi w pkt 24 tej decyzji i, jeśli uznałaby to za stosowne, zakwestionować przed Sądem stanowisko Izby Odwoławczej, zgodnie z którym pomiędzy omawianymi oznaczeniami występuje podobieństwo koncepcyjne, jakiekolwiek byłoby znaczenie słowa „gas”. Reasumując, niniejszy zarzut należy oddalić. Co do błędu w ocenie w ramach analizy prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd Argumenty stron Skarżąca uważa, że oddzielne porównywanie, z jednej strony, omawianych oznaczeń i, z drugiej strony, oznaczonych towarów jest błędne. Twierdzi ona, że w niniejszej sprawie Izba Odwoławcza uznała wyrażenie „blue-jeans” („dżinsy”) za opisowe i wywiodła z tego, że słowo „gas” stanowi element dominujący w znaku towarowym interwenienta. W opinii skarżącej twierdzenie takie jest prawdziwe tylko dla dżinsów, to znaczy odzieży wyprodukowanej z tkaniny dżinsowej, i nie ma ono wobec tego zastosowania dla innych towarów, takich jak swetry, pantofle czy boty. Ponadto Izba Odwoławcza w sposób niesłuszny zlekceważyła w swojej analizie słowo „station” występujące w zgłoszonym znaku towarowym. Jeśli chodzi o wizualne porównanie omawianych znaków towarowych, to dla wszystkich towarów innych niż dżinsy skarżąca utrzymuje, że elementem dominującym w znaku towarowym interwenienta jest „blue jeans”, który posiada charakter wysoce odróżniający. Element dominujący zgłoszonego znaku towarowego tworzą dwa słowa — „gas” i „station”. Pomiędzy tymi znakami towarowymi brak jest zatem jakiegokolwiek podobieństwa. W przypadku gdy omawiane znaki towarowe odnoszą się do dżinsów, wyrażenie „blue-jeans” („dżinsy”) jest opisowe, a zatem elementem dominującym znaku towarowego interwenienta jest „gas”. Natomiast elementem dominującym zgłoszonego znaku towarowego pozostaje „gas Station”. Ponieważ znak towarowy interwenienta zawiera wysoce odróżniający aspekt graficzny, wspólne dla tych dwóch omawianych znaków towarowych słowo, a mianowicie „gas”, nie wystarcza, aby stwierdzić istnienie prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd. W opinii skarżącej taką analizę potwierdza stanowisko przyjęte przez Sąd w wyroku z dnia 12 grudnia 2002 r. w sprawie T-110/01 Vedial przeciwko OHIM — France Distribution (HUBERT), Rec. str. II-5275, pkt 54 . Jeśli chodzi o porównanie fonetyczne, w opinii skarżącej, te dwa omawiane znaki towarowe są całkowicie różne, zwłaszcza dla towarów innych niż dżinsy. Twierdzenie to jest tym bardziej słuszne, jeśli zwrócić większą uwagę na początkowe części znaków towarowych, jak to zaleca orzecznictwo. Jeśli chodzi o porównanie koncepcyjne, w zakresie towarów innych niż dżinsy omawiane znaki towarowe są całkowicie różne, ponieważ jeden z nich posiada jako element'dominujący wyrażenie „blue-jeans”, a drugi — wyrażenie „gas station”, które oznacza stację paliw. Przyjmując nawet, że wyrażenie „blue-jeans” („dżinsy”) ma charakter opisowy, znak towarowy interwenienta przywołuje skojarzenie z gazem, podczas gdy znak towarowy skarżącej przywołuje skojarzenie ze składowaniem, w tym przypadku — gazu. W opinii skarżącej Izba Odwoławcza nie wyciągnęła wniosków z ustalonej przez nią definicji właściwego kręgu odbiorców, a mianowicie ogółu właściwie poinformowanych i dostatecznie uważnych odbiorców. Skarżąca sprecyzowała jednak w trakcie rozprawy, że nie podważa tej definicji. Skarżąca stwierdza zatem, że występujące pomiędzy znakami towarowymi różnice wyłączają istnienie prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd. OHIM oraz interwenient stwierdzają przede wszystkim, że skarżąca nie kwestionuje identyczności lub podobieństwa rozpatrywanych towarów. Stwierdzają następnie, że elementem dominującym w każdym ze spornych znaków towarowych jest niewątpliwie słowo „gas”. Uważają oni ponadto, że zarówno tok rozumowania Izby Odwoławczej, jak i wnioski, do których doszła, są prawidłowe. Ocena Sądu Zgodnie z art. 8 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 40/94 w wyniku sprzeciwu właściciela wcześniejszego znaku towarowego, znaku towarowego nie rejestruje się, jeżeli z powodu identyczności lub podobieństwa do wcześniejszego znaku towarowego, identyczności lub podobieństwa towarów lub usług istnieje prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd odbiorców na terytorium, na którym wcześniejszy znak towarowy jest chroniony. W myśl utrwalonego orzecznictwa prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd co do pochodzenia handlowego towarów czy usług powinno być oceniane całościowo, zgodnie ze sposobem postrzegania danych oznaczeń i towarów lub usług przez właściwy krąg odbiorców i z uwzględnieniem wszystkich istotnych dla danego przypadku czynników, a w szczególności współzależności pomiędzy podobieństwem oznaczeń a podobieństwem oznaczonych towarów lub usług [zob. wyrok Sądu z dnia 9 lipca 2003 r. w sprawie T-162/01 Laboratorios RTB przeciwko OHIM — Giorgio Beverly Hills (GIORGIO BEVERLY HILLS), Rec. str. II-2821, pkt 29-33 oraz wskazane w nim orzecznictwo]. Należy przede wszystkim stwierdzić, iż Izba Odwoławcza prawidłowo uznała, po pierwsze, że właściwy krąg odbiorców stanowią w niniejszym przypadku konsumenci włoscy, a to ze względu na fakt, iż rozpatrywany wcześniejszy znak towarowy jest włoskim krajowym znakiem towarowym (pkt 13 zaskarżonej decyzji), oraz, po drugie, że ten krąg odbiorców składa się z właściwie poinformowanych, dostatecznie uważnych i rozsądnych przeciętnych konsumentów (pkt 30 zaskarżonej decyzji), ponieważ towary oznaczone omawianymi znakami towarowymi są towarami powszechnego użytku. Należy następnie zauważyć, że Izba Odwoławcza słusznie przypomniała, iż towary oznaczone omawianymi znakami towarowymi są identyczne lub podobne (pkt 12 zaskarżonej decyzji). Jeśli chodzi o porównanie spornych oznaczeń, jak to również wynika z utrwalonego orzecznictwa, całościowa ocena prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd powinna, w zakresie wizualnego, fonetycznego i koncepcyjnego podobieństwa spornych oznaczeń, opierać się na wywieranym przez te oznaczenia całościowym wrażeniu, ze szczególnym uwzględnieniem ich elementów odróżniających i dominujących [zob. wyrok Sądu z dnia 14 października 2003 r. w sprawie T-292/01 Phillips-Van Heusen przeciwko OHIM — Pash Textilvertrieb und Einzelhandel (BASS), Rec. str. II-4335, pkt 47 oraz wskazane w nim orzecznictwo]. Zarzut skarżącej, zgodnie z którym Izba Odwoławcza dokonała porównania spornych oznaczeń w sposób abstrakcyjny, w oderwaniu od oznaczonych omawianymi znakami towarowymi towarów, nie jest zasadny. W istocie Izba Odwoławcza, powołując się na wyrok Trybunału z dnia 29 września 1998 r. w sprawie C-39/97 Canon, Rec. str. I-5507 , wyraźnie stwierdziła, że „wnioskowanie w zakresie prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd musi opierać się na rozważeniu w ramach oceny prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd wyraźnego podobieństwa oznaczeń i współzależności pomiędzy oznaczeniami a towarami” (pkt 12 zaskarżonej decyzji). Izba Odwoławcza zaprezentowała również pogląd, że „ocena zdolności oznaczenia do pełnienia funkcji znaku towarowego powinna być dokonywana w stosunku do towarów wskazanych w zgłoszeniu” (pkt 21 zaskarżonej decyzji). W ramach swojej analizy Izba Odwoławcza słusznie stwierdziła, że dominujący element wcześniejszego znaku towarowego stanowi słowo „gas” (pkt 20 i 28 zaskarżonej decyzji). W istocie, po pierwsze, w odniesieniu do odzieży wyprodukowanej z tkaniny dżinsowej lub też przypominającej ją wyglądem wyrażenie „blue-jeans” („dżinsy”) ma charakter czysto opisowy. Jeśli chodzi o inne artykuły odzieżowe, wyrażenie to nie posiada tak wysoce odróżniającego charakteru jak słowo „gas”, które nie pozostaje w żadnym związku z odzieżą (pkt 24 zaskarżonej decyzji). Po drugie, występujący w omawianym oznaczeniu graficznym element graficzny „blue jeans” ma niewielkie znaczenie, jako że pisany jest zdecydowanie mniejszymi literami i wydaje się być zwykłym dodatkiem do słowa „gas”. Podobnie Izba Odwoławcza mogła uznać, że słowo „gas” stanowi element dominujący zgłoszonego znaku towarowego, ponieważ słowo „station”, nawet jeśli posiada samo w sobie określone znaczenie, nie zmienia znaczenia słowa „gas” (pkt 27 zaskarżonej decyzji). W istocie słowo „station” może odnosić się do kilku odmiennych miejsc, takich jak przystanek lądowego środka transportu lub też miejsce sprzedaży lub składowania paliwa, a definitywne znaczenie zyskuje dopiero poprzez dołączenie doń określenia. Tak więc słowo „station” wzmacnia znaczenie słowa „gas”, nie nadając mu jednocześnie odmiennego znaczenia. A zatem, jeśli chodzi o element dominujący, omawiane oznaczenia są identyczne pod względem wizualnym, fonetycznym i koncepcyjnym. W odniesieniu do spornych oznaczeń postrzeganych jako całość Izba Odwoławcza mogła stwierdzić, nie popełniając błędu w ocenie, że występujące pomiędzy oznaczeniami różnice różnice wynikające, z jednej strony, z drugorzędnego elementu graficznego „BLUE JEANS” i, z drugiej strony, z drugorzędnego elementu słownego „station” nie zostaną zachowane w pamięci przez właściwy krąg odbiorców, którzy zapamiętają element „gas” (pkt 27-29 zaskarżonej decyzji). W tym względzie wspomnieć należy, że przeciętny konsument jedynie rzadko ma możliwość bezpośredniego porównania poszczególnych znaków towarowych i musi ufać ich niedoskonałemu obrazowi zachowanemu w pamięci (wyrok z dnia 22 czerwca 1999 r. w sprawie C-342/97 Lloyd Schuhfabrik Meyer, Rec. str. I-3819, pkt 26 ). Tego wniosku nie podważa rozumowanie Sądu w ww. w pkt 22 wyroku w sprawie HUBERT, na który powołuje się skarżąca. W wyroku tym Sąd przyznał przeważające znaczenie elementowi graficznemu i odróżniającym elementom słownym, przeciwstawiając je wspólnemu dla spornych znaków towarowych elementowi słownemu, to znaczy słowu „Hubert”. W każdym razie w przeciwieństwie do elementu graficznego w niniejszym przypadku element graficzny w przywołanej sprawie był niezwykle istotny. Z tego względu, tak jak to zostało stwierdzone powyżej, element „blue jeans” ma znaczenie drugorzędne i jawi się jako zwykły dodatek do elementu „gas”. W konsekwencji, mając na względzie identyczność lub podobieństwo towarów oznaczonych przez sporne znaki towarowe i podobieństwo pozostających w konflikcie oznaczeń, należy potwierdzić stanowisko Izby Odwoławczej, zgodnie z którym co do spornych znaków towarowych istnieje prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd właściwego kręgu odbiorców. Skoro takie prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd istnieje w przypadku wszystkich oznaczonych towarów, nawet jeśli wydaje się być większe dla odzieży dżinsowej, to nie należy stwierdzać nieważności zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim dotyczy ona odzieży innej niż dżinsowa lub należącej do innych podkategorii towarów należących do klasy 25. Wobec powyższego niniejszą skargę należy oddalić. W przedmiocie kosztów Zgodnie z art. 87 § 2 regulaminu Sądu kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ skarżąca przegrała sprawę, należy — zgodnie z żądaniem OHIM i interwenienta — obciążyć ją kosztami postępowania. Z powyższych względów SĄD (druga izba) orzeka, co następuje: 1) Skarga zostaje oddalona. 2) Skarżąca zostaje obciążona kosztami postępowania. Pirrung Meij Forwood Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 13 lipca 2004 r. Sekretarz H.Jung Prezes J. Pirrung ( *1 ) Język postępowania: wioski.

62006TJ0228

pt

Recurso da decisão da Segunda Câmara de Recurso do IHMI de 21 de Junho de 2006 (processos apensos R 107/2005 2 e R 187/2005 2) relativa a um procedimento de oposição entre a WHG Westdeutsche Handelsgesellschaft mbH e a Giorgio Beverly Hills, Inc. Dados relativos ao processo Requerente da marca comunitária: Giorgio Beverly Hills, Inc. Marca comunitária em causa: Marca nominativa GIORGIO BEVERLY HILLS para produtos das classes 3, 14, 18 e 25 – pedido n.º 417709 Titular da marca ou do sinal invocado como fundamento da oposição: WHG Westdeutsche Handels-gesellschaft mbH Marcas ou sinais invocados como fundamento da oposição: Marca nominativa nacional e marca figurativa comunitária GIORGIO para os produtos das classes 18, 24 e 25 Decisão da Divisão de Oposição: Deferimento da oposição para parte dos produtos em causa Decisão da Câmara de Recurso: Negação de provimento ao recurso Dispositivo 1) A decisão da Segunda Câmara de Recurso do Instituto de Harmonização do Mercado Interno (marcas, desenhos e modelos) de 21 de Junho de 2006 (processos apensos R 107/2005 2 e R 187/2005 2) é anulada na parte em que negou provimento ao recurso no processo R 187/2005 2. 2) O IHMI suporta as suas próprias despesas e as efectuadas pela Giorgio Beverly Hills, Inc. no processo no Tribunal de Primeira Instância. 3) A WHG Westdeutsche Handelsgesellschaft mbH suporta as suas próprias despesas e as efectuadas pela Giorgio Beverly Hills, Inc. para efeitos do processo na Câmara de Recurso do IHMI.

62003CJ0437

el

1       Με το δικόγραφο της προσφυγής της, η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ζητεί από το Δικαστήριο να αναγνωρίσει ότι: –       η Δημοκρατία της Αυστρίας, επιτρέποντας στους «Dentisten» (πρακτικούς οδοντιάτρους) που διαλαμβάνονται στα άρθρα 6 και 4, παράγραφος 3, του Dentistengesetz (νόμου περί πρακτικών οδοντιάτρων, BGBl. 90/1949) να ασκούν τη δραστηριότητά τους υπό τον τίτλο «Zahnarzt» ή «Zahnarzt (Dentist)» και να επικαλούνται την παρέκκλιση του άρθρου 19 β της οδηγίας 78/686/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 25ης Ιουλίου 1978, περί της αμοιβαίας αναγνωρίσεως των διπλωμάτων, πιστοποιητικών και άλλων τίτλων του οδοντιάτρου και περί των μέτρων προς διευκόλυνση της πραγματικής ασκήσεως του δικαιώματος εγκαταστάσεως και του δικαιώματος της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών (ΕΕ L 233, σ. 1), όπως έχει τροποποιηθεί με την οδηγία 2001/19/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 14ης Μαΐου 2001 (ΕΕ L 206, σ. 1, στο εξής: οδηγία περί αναγνωρίσεως), καίτοι δεν πληρούν τις ελάχιστες προϋποθέσεις του άρθρου 1 της οδηγίας 78/687/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 25ης Ιουλίου 1978, περί του συντονισμού των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων που αφορούν τις δραστηριότητες του οδοντιάτρου (ΕΕ ειδ. έκδ. 05/003, σ. 21), όπως έχει τροποποιηθεί με την οδηγία 2001/19 (στο εξής: οδηγία περί συντονισμού), ώστε να εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής των οδηγιών περί αναγνωρίσεως και περί συντονισμού, παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από τα άρθρα 1 και 19 β της οδηγίας περί αναγνωρίσεως και από το άρθρο 1 της οδηγίας περί συντονισμού, και ότι –       η Δημοκρατία της Αυστρίας, επιτρέποντας, με τα άρθρα 17 και 23 του Ärztegesetz της 10ης Νοεμβρίου 1998 (στο εξής: Ärztegesetz, BGBl. Ι, 169/1998), στους «Fachärzte für Zahn-, Mund- und Kieferheilkunde» (ιατρούς με ειδίκευση στην οδοντιατρική, στη στοματική και τη γναθοπροσωπική χειρουργική) να εξακολουθούν να ασκούν τη δραστηριότητά τους υπό τον τίτλο «Fachärzte für Zahn-, Mund- und Kieferheilkunde», κατά παράβαση του άρθρου 19 β της οδηγίας περί αναγνωρίσεως, και μη εξομοιώνοντάς τους προς τους οδοντιάτρους, στο μέτρο που οι εν λόγω ιατροί έχουν δικαίωμα να ασκούν τις δραστηριότητές τους υπό τις ίδιες συνθήκες με τους κατόχους των διπλωμάτων, πιστοποιητικών και λοιπών τίτλων που περιλαμβάνονται στο παράρτημα Α (οδοντιάτρους), παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από τα άρθρα 1 και 19 β της οδηγίας περί αναγνωρίσεως. Το νομικό πλαίσιο Η κοινοτική νομοθεσία Οι γενικές διατάξεις 2       Οι οδηγίες περί αναγνωρίσεως και περί συντονισμού εκδόθηκαν, μεταξύ άλλων, βάσει των διατάξεων της Συνθήκης ΕΚ που αποβλέπουν στην εξασφάλιση της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων καθώς και στην κατάργηση των περιορισμών της ελευθερίας εγκαταστάσεως και της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών. 3       Κατά την τέταρτη αιτιολογική της σκέψη, η πρώτη από τις ως άνω οδηγίες αποβλέπει στην αμοιβαία αναγνώριση διπλωμάτων, πιστοποιητικών και άλλων τίτλων του οδοντιάτρου που επιτρέπουν την ανάληψη της οδοντιατρικής δραστηριότητας, καθώς και των διπλωμάτων, πιστοποιητικών και άλλων τίτλων της οδοντιατρικής ειδικότητας. 4       Από την έκτη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας περί αναγνωρίσεως και από την πρώτη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας περί συντονισμού προκύπτει ότι σκοπός της τελευταίας αυτής οδηγίας είναι ο συντονισμός των οδοντιατρικών ειδικοτήτων, καθώς και της μορφής και της διάρκειας της εκπαιδεύσεως που οδηγεί στην απόκτησή τους, ώστε να μπορέσουν τα κράτη μέλη να προβούν στην προβλεπόμενη από την οδηγία περί αναγνωρίσεως αμοιβαία αναγνώριση διπλωμάτων, πιστοποιητικών και λοιπών τίτλων. 5       Σύμφωνα με το άρθρο 1, παράγραφος 1, της οδηγίας περί συντονισμού, τα κράτη μέλη εξαρτούν την ανάληψη και την άσκηση των δραστηριοτήτων του οδοντιάτρου, που ασκούνται βάσει των τίτλων που διαλαμβάνονται στο άρθρο 1 της οδηγίας περί αναγνωρίσεως, από την κατοχή διπλώματος, πιστοποιητικού ή άλλου τίτλου από τους διαλαμβανόμενους στο παράρτημα Α της ίδιας οδηγίας, βάσει των οποίων πιστοποιείται ότι ο ενδιαφερόμενος απέκτησε, με την περάτωση των σπουδών του, τις προσήκουσες γνώσεις και την πείρα που ορίζει η οδηγία περί συντονισμού. Το άρθρο 1, παράγραφος 2, της οδηγίας αυτής διευκρινίζει, μεταξύ άλλων, ότι η εκπαίδευση αυτή περιλαμβάνει τουλάχιστον πέντε έτη σπουδών κατά πλήρη απασχόληση. 6       Το άρθρο 1 της οδηγίας περί αναγνωρίσεως περιέχει κατάλογο των τίτλων του οδοντιάτρου. Το άρθρο αυτό συμπληρώθηκε με την πράξη περί των όρων προσχωρήσεως της Δημοκρατίας της Αυστρίας, της Δημοκρατίας της Φινλανδίας και του Βασιλείου της Σουηδίας και των προσαρμογών των συνθηκών επί των οποίων βασίζεται η Ένωση (ΕΕ 1994, C 241, σ. 21 και ΕΕ 1995, L 1, σ. 1), με την οποία προστέθηκε, μεταξύ άλλων, το εξής: «στην Αυστρία: το δίπλωμα του οποίου η ονομασία θα κοινοποιηθεί από τη Δημοκρατία της Αυστρίας στα κράτη μέλη και στην Επιτροπή το αργότερο μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 1998». 7       Το παράρτημα A της οδηγίας περί αναγνωρίσεως, το οποίο θεσπίστηκε με την οδηγία 2001/19, περιέχει κατάλογο των διπλωμάτων, πιστοποιητικών και λοιπών τίτλων του οδοντιάτρου. Όσον αφορά τη Δημοκρατία της Αυστρίας, το εν λόγω παράρτημα κάνει λόγο για δίπλωμα με τίτλο «Bescheid über die Verleihung des akademischen Grades “Doktor der Zahnheilkunde”» (απόφαση περί χορηγήσεως του πανεπιστημιακού τίτλου του «διδάκτορα οδοντιατρικής»), το οποίο απονέμεται από τα πανεπιστημιακά τμήματα Ιατρικής. Οι μεταβατικές διατάξεις που αφορούν τη Δημοκρατία της Αυστρίας 8       Το άρθρο 19 β της οδηγίας περί αναγνωρίσεως έχει ως εξής: «Από τη στιγμή που η Δημοκρατία της Αυστρίας θα λάβει τα αναγκαία μέτρα για να συμμορφωθεί προς την παρούσα οδηγία, τα κράτη μέλη αναγνωρίζουν για την άσκηση των δραστηριοτήτων που αναφέρονται στο άρθρο 1 της παρούσας οδηγίας τα διπλώματα, πιστοποιητικά και άλλους τίτλους ιατρού, οι οποίοι έχουν εκδοθεί στην Αυστρία σε πρόσωπα που άρχισαν τις πανεπιστημιακές τους σπουδές στην Ιατρική πριν από την 1η Ιανουαρίου 1994, εφόσον συνοδεύονται από βεβαίωση που παρέχεται από τις αρμόδιες αυστριακές αρχές, η οποία πιστοποιεί ότι τα πρόσωπα αυτά έχουν ασχοληθεί, στην Αυστρία, πραγματικά και νόμιμα και κυρίως με τις δραστηριότητες [προλήψεως, διαγνώσεως και θεραπείας των ανωμαλιών και ασθενειών των οδόντων, του στόματος, των σιαγόνων και των γύρω ιστών], τουλάχιστον επί τρία συνεχή έτη κατά τη διάρκεια των πέντε ετών προ της χορηγήσεως της βεβαιώσεως και ότι τα πρόσωπα αυτά έχουν άδεια ασκήσεως των δραστηριοτήτων αυτών με τους ιδίους όρους αυτών που χρησιμοποιούν το δίπλωμα, πιστοποιητικό ή άλλον τίτλο που αναφέρεται στο παράρτημα Α της παρούσης οδηγίας. Απαλλάσσονται από την απαίτηση της τριετούς πρακτικής η οποία αναφέρεται στο πρώτο εδάφιο τα πρόσωπα τα οποία περάτωσαν με επιτυχία σπουδές τουλάχιστον τριών ετών που βεβαιώνονται από τις αρμόδιες αρχές σαν ισότιμες με την εκπαίδευση η οποία αναφέρεται στο άρθρο 1 της οδηγίας [περί συντονισμού].» Οι διατάξεις που αφορούν τη χρήση των τίτλων εκπαιδεύσεως 9       Το άρθρο 8 της οδηγίας περί αναγνωρίσεως αποτελεί τη μοναδική διάταξη του κεφαλαίου V της οδηγίας αυτής που τιτλοφορείται «Χρήση του τίτλου εκπαιδεύσεως». Προβλέπει τα εξής: «1.      Με την επιφύλαξη του άρθρου 17, τα κράτη μέλη υποδοχής φροντίζουν να αναγνωρίζεται στους υπηκόους των κρατών μελών, οι οποίοι πληρούν τις προϋποθέσεις [του άρθρου 19 β], το δικαίωμα να κάνουν χρήση του νομίμου τίτλου εκπαιδεύσεώς τους, κατά το μέτρο που δεν είναι ταυτόσημος προς τον επαγγελματικό τίτλο, ενδεχομένως δε και της σχετικής συντμήσεως του κράτους μέλους καταγωγής ή προελεύσεώς τους στη γλώσσα του κράτους αυτού. Τα κράτη μέλη υποδοχής δύνανται να επιβάλλουν να συνοδεύεται ο τίτλος αυτός από το όνομα και τον τόπο όπου ευρίσκεται το εκπαιδευτικό ίδρυμα ή να αναφέρεται η εξεταστική επιτροπή που τον έχει χορηγήσει. 2.       Αν ο τίτλος εκπαιδεύσεως του κράτους μέλους καταγωγής ή προελεύσεως του ενδιαφερομένου συγχέεται στο κράτος μέλος υποδοχής με τίτλο ο οποίος απαιτεί στο κράτος αυτό συμπληρωματική εκπαίδευση που δεν έχει αποκτηθεί από τον δικαιούχο, το εν λόγω κράτος μέλος υποδοχής δύναται να επιβάλει στον δικαιούχο να χρησιμοποιεί τον τίτλο εκπαιδεύσεως του κράτους μέλους καταγωγής ή προελεύσεως υπό κατάλληλη μορφή την οποία καθορίζει το κράτος μέλος υποδοχής.» 10     Το άρθρο 17, παράγραφος 1, της εν λόγω οδηγίας έχει ως εξής: «Όταν, σε ένα κράτος μέλος υποδοχής, η χρήση του επαγγελματικού τίτλου, η οποία σχετίζεται με μία από τις δραστηριότητες που αναφέρονται στο άρθρο 1, ρυθμίζεται νομοθετικά, οι υπήκοοι των άλλων κρατών μελών, οι οποίοι πληρούν τις προβλεπόμενες στο άρθρο [19 β] προϋποθέσεις δύνανται να χρησιμοποιούν τον επαγγελματικό τίτλο του κράτους μέλους υποδοχής, ο οποίος αντιστοιχεί, στο οικείο κράτος, στις εν λόγω προϋποθέσεις εκπαιδεύσεως, και να κάνουν χρήση της συντμήσεώς του.» Η εθνική νομοθεσία Οι σχετικές με το επάγγελμα του «Dentist» διατάξεις 11     Μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 1975, στην Αυστρία υφίστατο ειδική εκπαίδευση παρέχουσα πρόσβαση στο επάγγελμα του «Dentist» (πρακτικού οδοντιάτρου). Οι εν λόγω επαγγελματίες, οι οποίοι ασκούν μέρος των δραστηριοτήτων του οδοντιάτρου, παρακολουθούν τριετή κύκλο μη πανεπιστημιακών σπουδών και δεν μπορούν, σύμφωνα με την Αυστριακή Κυβέρνηση, να εξομοιωθούν με ιατρούς. Η άσκηση του επαγγέλματος του «Dentist» διέπεται από τον Dentistengesetz. Στα περιστατικά της υπό κρίση υποθέσεως έχει εφαρμογή ο εν λόγω νόμος ως έχει κατόπιν των τροποποιήσεων που επέφερε ο ομοσπονδιακός νόμος της 10ης Μαρτίου 1999 (BGBl. I, 45/1999). 12     Δυνάμει του άρθρου 6, παράγραφος 1, του Dentistengesetz, επιτρέπεται στον «Dentist» να ασκεί το επάγγελμά του υπό τον επαγγελματικό τίτλο «Zahnarzt», προσθέτοντας εντός παρενθέσεων τον εκπαιδευτικό τίτλο «Dentist». 13     Δυνάμει του άρθρου 4, παράγραφος 3, του ίδιου νόμου, ο επαγγελματικός σύλλογος των «Dentisten» (Dentistenkammer) τους χορηγεί, κατόπιν αιτήσεώς τους, την προβλεπόμενη στο άρθρο 19 β της οδηγίας περί αναγνωρίσεως βεβαίωση, προκειμένου αυτοί να μπορούν να ασκούν το επάγγελμα του Dentist στα λοιπά κράτη μέλη. Οι διατάξεις που αφορούν το επάγγελμα του «Facharzt für Zahn‑, Mund‑ und Kieferheilkunde» 14     Κατά την προσχώρηση της Δημοκρατίας της Αυστρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στο εν λόγω κράτος μέλος δεν υφίστατο, για τους οδοντιάτρους, εκπαίδευση που να πληροί τις προϋποθέσεις του άρθρου 1 της οδηγίας περί συντονισμού. Υπεύθυνοι για τις οδοντιατρικές φροντίδες ήταν ιατροί οι οποίοι, αφού περάτωσαν τις σπουδές γενικής ιατρικής, ειδικεύτηκαν στην οδοντιατρική και άσκησαν το επάγγελμά τους υπό τον τίτλο «Facharzt für Zahn‑, Mund‑ und Kieferheilkunde». 15     Κατά συνέπεια, προκειμένου να συμμορφωθεί προς τις οδηγίες περί αναγνωρίσεως και περί συντονισμού, η Δημοκρατία της Αυστρίας όφειλε, μετά την προσχώρησή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, να καθιερώσει νέο σύστημα εκπαίδευσης για την πρόσβαση στην ειδικότητα του οδοντιάτρου. Προς τούτο, εκδόθηκε ο Ärztegesetz. Στα περιστατικά της υπό κρίση υποθέσεως έχει εφαρμογή ο εν λόγω νόμος ως έχει κατόπιν των τροποποιήσεων που επέφερε ο ομοσπονδιακός νόμος της 10ης Αυγούστου 2001 (BGBl. I, 110/2001). 16     Ο Ärztegesetz καθιέρωσε νέο σύστημα σπουδών για τους οδοντιάτρους («Zahnärzte»), το οποίο τέθηκε σε ισχύ την 1η Αυγούστου 1998. Οι εκπαιδεύσεις της οδοντιατρικής ειδίκευσης, οι οποίες απευθύνονταν στους διπλωματούχους ιατρούς και παρείχαν πρόσβαση στο επάγγελμα του ειδικευμένου στην οδοντιατρική ιατρού καταργήθηκαν ταυτόχρονα από τα τέλη του ακαδημαϊκού έτους 2000/2001. 17     Κατά το άρθρο 17, παράγραφος 1, του νόμου αυτού, η άσκηση των δραστηριοτήτων του Dentist ως ανεξαρτήτου επαγγέλματος επιτρέπεται αποκλειστικά στους οδοντιάτρους («Zahnärzte») και στους ειδικευμένους στην οδοντιατρική ιατρούς («Fachärzte für Zahn‑, Mund‑ und Kieferheilkunde»). 18     Το άρθρο 23 του εν λόγω νόμου, που τιτλοφορείται «Ορισμοί» και περιλαμβάνεται στο τρίτο τμήμα του, έχει ως εξής: «Υπό την επιφύλαξη διαφορετικών ενδεχομένως διατάξεων, στο παρόν τμήμα, 1.      ο γενικός όρος “ιατρός” (“ιατρικός”) αφορά όλους τους ιατρούς, ανεξαρτήτως του αν έχουν άδεια να ασκούν το επάγγελμα ως “γενικοί ιατροί” [“Arzt für Allgemeinmedizin”], “εγκεκριμένοι ιατροί” [“approbierter Arzt”], “ειδικευμένοι ιατροί” [“Facharzt”], “οδοντίατροι” [“Zahnarzt”] ή “ασκούμενοι ιατροί” [“Turnusarzt”], 2.      ο όρος “ειδικευμένος ιατρός” [“Facharzt”] καλύπτει όλους τους ειδικευμένους ιατρούς, περιλαμβανομένων των ιατρών που ειδικεύτηκαν στην οδοντιατρική [“Facharzt für Zahn‑, Mund‑ und Kieferheilkunde”].» 19     Η χρήση των ιατρικών επαγγελματικών τίτλων ρυθμίζεται με τα άρθρα 43 και 44 του Ärztegesetz. Το άρθρο 43, παράγραφος 7, του νόμου αυτού έχει ως εξής: «Οι ειδικευμένοι στην οδοντιατρική ιατροί [“Fachärzte für Zahn‑, Mund‑ und Kieferheilkunde”] μπορούν να χρησιμοποιούν τον επαγγελματικό τίτλο είτε του “ειδικευμένου οδοντιάτρου” [“Facharzt für Zahn‑, Mund‑ und Kieferheilkunde”] είτε του “οδοντιάτρου” [“Zahnarzt”].» Η προ της ασκήσεως της προσφυγής διαδικασία 20     Στις 26 Ιουλίου 1999, η Δημοκρατία της Αυστρίας κοινοποίησε στην Επιτροπή, κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 1 της οδηγίας περί αναγνωρίσεως, τους τίτλους «Zahnarzt», «Zahnarzt (Dentist)» και «Facharzt für Zahn‑, Mund‑ und Kieferheilkunde». Κοινοποίησε, επίσης, στην Επιτροπή και στα λοιπά κράτη μέλη το δίπλωμα που απονέμεται κατά το πέρας της εκπαιδεύσεως του «Dentist» προκειμένου αυτό να περιληφθεί στο παράρτημα A της οδηγίας περί αναγνωρίσεως. Το δίπλωμα αυτό τιτλοφορείται «Prüfungszeugnis über die staatliche Dentistenprüfung, ausgestellt von der Österreichischen Dentistenkammer, Lehrinstitut für Dentisten, und Bescheinigung über die einjährige Tätigkeit als Dentistenassistent» (πιστοποιητικό κρατικών εξετάσεων οδοντιατρικής, χορηγούμενο από τον αυστριακό οδοντιατρικό σύλλογο, ινστιτούτο οδοντιατρικών σπουδών, και βεβαίωση μονοετούς πρακτικής βοηθού οδοντιάτρου). 21     Εκτιμώντας ότι οι διατάξεις του αυστριακού δικαίου για την άσκηση των επαγγελμάτων του «Dentist» και του ειδικευμένου οδοντιάτρου δεν ήταν συμβατές με τις οδηγίες περί αναγνωρίσεως και περί συντονισμού, η Επιτροπή κίνησε τη διαδικασία του άρθρου 226, παράγραφος 1, ΕΚ λόγω παραβάσεως. Αφού απέστειλε έγγραφο οχλήσεως προς τη Δημοκρατία της Αυστρίας ζητώντας να υποβάλει τις παρατηρήσεις της, η Επιτροπή εξέδωσε, στις 18 Ιουλίου 2001, αιτιολογημένη γνώμη με την οποία κάλεσε το εν λόγω κράτος μέλος να λάβει τα αναγκαία μέτρα για να συμμορφωθεί προς αυτή εντός δύο μηνών από της κοινοποιήσεώς της. Κρίνοντας ότι, παρά τις παρατηρήσεις που απέστειλαν οι αυστριακές αρχές απαντώντας στην ως άνω αιτιολογημένη γνώμη, η κατάσταση εξακολουθούσε να μην είναι ικανοποιητική, η Επιτροπή αποφάσισε να ασκήσει την παρούσα προσφυγή. Επί της προσφυγής Επί της πρώτης αιτιάσεως που αφορά το επάγγελμα του «Dentist» 22     Η αιτίαση αυτή υποδιαιρείται σε δύο σκέλη που πρέπει να εξεταστούν χωριστά. Επί του άρθρου 6, παράγραφος 1, του Dentistengesetz 23     Με το πρώτο σκέλος της πρώτης της αιτιάσεως, η Επιτροπή ισχυρίζεται, κατ’ ουσίαν, ότι το άρθρο 6, παράγραφος 1, του Dentistengesetz, το οποίο επιτρέπει στους Dentisten να ασκούν το επάγγελμά τους υπό τον τίτλο «Zahnarzt», είναι αντίθετο προς το άρθρο 1 της οδηγίας περί συντονισμού, καθόσον οι Dentisten δεν πληρούν τις εκπαιδευτικές προϋποθέσεις που επιβάλλει το εν λόγω άρθρο για την άσκηση του επαγγέλματος του οδοντιάτρου υπό τους τίτλους του άρθρου 1 της οδηγίας περί αναγνωρίσεως, στους οποίους περιλαμβάνεται ο τίτλος «Zahnarzt» για τη Δημοκρατία της Αυστρίας. 24     Η Αυστριακή Κυβέρνηση δεν έλαβε θέση, με τις παρατηρήσεις της, ως προς αυτό το σκέλος της πρώτης αιτιάσεως. 25     Δεν αμφισβητείται ότι οι Dentisten ακολουθούν μη πανεπιστημιακή εκπαίδευση διάρκειας μόνον τριών ετών, που δεν πληροί, ως εκ τούτου, τις προϋποθέσεις του άρθρου 1, παράγραφος 2, της οδηγίας περί συντονισμού. Κατά συνέπεια, ορθώς η Επιτροπή έκρινε ότι το δίπλωμα που απονέμεται κατά το πέρας της εν λόγω εκπαιδεύσεως, το οποίο και κοινοποίησε η Δημοκρατία της Αυστρίας, δεν μπορεί να περιληφθεί στο παράρτημα A της οδηγίας περί αναγνωρίσεως. 26     Επομένως, το άρθρο 6, παράγραφος 1, του Dentistengesetz είναι αντίθετο προς το άρθρο 1 της οδηγίας περί συντονισμού, καθόσον καθιστά δυνατή την άσκηση του επαγγέλματος του οδοντιάτρου υπό τον τίτλο «Zahnarzt» σε άτομα που δεν πληρούν τις εκπαιδευτικές προϋποθέσεις που επιβάλλει το τελευταίο αυτό άρθρο για την άσκηση του εν λόγω επαγγέλματος υπό τον ως άνω τίτλο. 27     Υπό τις συνθήκες αυτές, το πρώτο σκέλος της πρώτης αιτιάσεως της Επιτροπής είναι βάσιμο. Επί του άρθρου 4, παράγραφος 3, του Dentistengesetz 28     Με το δεύτερο σκέλος της πρώτης αιτιάσεως, η Επιτροπή ισχυρίζεται κατ’ ουσίαν ότι το άρθρο 4, παράγραφος 3, του Dentistengesetz είναι αντίθετο προς το άρθρο 19 β της οδηγίας περί αναγνωρίσεως, καθόσον προβλέπει τη χορήγηση της προβλεπομένης στο άρθρο 19 β βεβαιώσεως, καίτοι δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις που θέτει το άρθρο αυτό. 29     Η Αυστριακή Κυβέρνηση αναγνωρίζει ότι οι Dentisten δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 19 β της οδηγίας περί αναγνωρίσεως, καθότι δεν είναι κάτοχοι «τίτλου ιατρού» και δεν έχουν πραγματοποιήσει «πανεπιστημιακές σπουδές». 30     Συνεπώς, το δεύτερο σκέλος της πρώτης αιτιάσεως της Επιτροπής είναι επίσης βάσιμο. Επί της δεύτερης αιτιάσεως της Επιτροπής που αφορά το επάγγελμα του ειδικευμένου στην οδοντιατρική ιατρού 31     Η Επιτροπή ισχυρίζεται, κατ’ ουσίαν, ότι το γεγονός ότι, στην Αυστρία, επιτρέπεται στους ειδικευμένους ιατρούς να φέρουν τον τίτλο «Facharzt für Zahn‑, Mund‑ und Kieferheilkunde», οπότε δεν υποχρεούνται να φέρουν τον τίτλο «Zahnarzt», είναι αντίθετο προς το άρθρο 19 β της οδηγίας περί αναγνωρίσεως. 32     Πρέπει εκ προοιμίου να σημειωθεί ότι, μολονότι η Επιτροπή, με το δικόγραφο της προσφυγής της, παραθέτει τα άρθρα 17 και 23 του Ärztegesetz, είναι σαφές ότι το γεγονός ότι επιτρέπεται στους ειδικευμένους στην οδοντιατρική ιατρούς να φέρουν τον βαλλόμενο από την Επιτροπή τίτλο «Facharzt für Zahn‑, Mund‑ und Kieferheilkunde» απορρέει από το άρθρο 43, παράγραφος 7, του νόμου αυτού. 33     Η Επιτροπή στηρίζεται, πρώτον, στην κατά γράμμα ερμηνεία του άρθρου 19 β της οδηγίας περί αναγνωρίσεως. Επισημαίνει ότι «αυτοί που χρησιμοποιούν το δίπλωμα, πιστοποιητικό ή άλλον τίτλο που αναφέρεται στο παράρτημα Α», οι οποίοι διαλαμβάνονται στην πρώτη παράγραφο του άρθρου αυτού, είναι οι οδοντίατροι και μπορούν να χρησιμοποιούν μόνον τον τίτλο «Zahnarzt». Η Επιτροπή συνάγει ότι, για να πληρούται η προϋπόθεση του εν λόγω άρθρου, κατά την οποία πρέπει να επιτρέπεται στα πρόσωπα αυτά να ασκούν τη δραστηριότητά τους «υπό τις ίδιες συνθήκες», ούτε οι ειδικευμένοι στην οδοντιατρική ιατροί μπορούν να επικαλούνται άλλον τίτλο πλην αυτού. 34     Η Αυστριακή Κυβέρνηση περιορίζεται στο να υπενθυμίσει ότι επιτρέπεται στους ειδικευμένους στην οδοντιατρική ιατρούς να ασκούν τη δραστηριότητά τους υπό τον τίτλο «Zahnarzt». 35     Επιβάλλεται, συναφώς, η διαπίστωση ότι, σε αντίθεση προς τους ισχυρισμούς της Επιτροπής, από το κείμενο του άρθρου 19 β της οδηγίας περί αναγνωρίσεως δεν μπορεί να συναχθεί ασφαλές συμπέρασμα ως προς το αν οι διαλαμβανόμενοι στο εν λόγω άρθρο ιατροί πρέπει υποχρεωτικώς να φέρουν τον ίδιο τίτλο με τους οδοντιάτρους ή αν, αντιθέτως, απλώς τους επιτρέπεται να τον φέρουν. Η προϋπόθεση «να επιτρέπεται [στους ενδιαφερόμενους] να ασκούν τη δραστηριότητά τους υπό τις ίδιες συνθήκες» με τους οδοντιάτρους επιδέχεται δύο ερμηνείες. Αφενός, όπως υποστηρίζει η Επιτροπή, το άρθρο 19 β μπορεί να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι επιβάλλει προϋπόθεση να ασκούνται οι εν λόγω δραστηριότητες «υπό τις ίδιες συνθήκες», πράγμα που έρχεται σε αντίθεση με το ότι οι δύο επίμαχοι επαγγελματικοί κλάδοι δεν υπόκεινται στις ίδιες προϋποθέσεις εγκρίσεως όσον αφορά τη χρήση των τίτλων στην Αυστρία. Αφετέρου, αν τονιστεί η χρήση του ρήματος «επιτρέπεται», η ίδια διάταξη μπορεί να ερμηνευθεί μόνον υπό την έννοια ότι επιτρέπεται στους ειδικευμένους στην οδοντιατρική ιατρούς, όπως συμβαίνει δυνάμει του άρθρου 43, παράγραφος 7, του Ärztegesetz, να φέρουν τον ίδιο τίτλο με τους οδοντιάτρους και, ως εκ τούτου, να τους «επιτρέπεται» –χωρίς να υποχρεούνται προς τούτο– να ασκούν το επάγγελμά τους υπό τις ίδιες συνθήκες με αυτούς, υπό τον τίτλο «Zahnarzt». 36     Δεδομένου ότι το γράμμα του άρθρου 19 β δεν ασκεί αποφασιστική επιρροή ως προς την επίλυση του ζητήματος αυτού, η εν λόγω διάταξη πρέπει να ερμηνευθεί βάσει των λοιπών διατάξεων των οδηγιών περί αναγνωρίσεως και περί συντονισμού. Συναφώς, πρέπει να σημειωθεί ότι τα άρθρα 8 και 17 της πρώτης από αυτές τις οδηγίες περιέχουν ειδικές διατάξεις σχετικές με τη χρήση των τίτλων που αποδεικνύουν ότι, σε αντίθεση προς τους ισχυρισμούς της Επιτροπής, ο κοινοτικός νομοθέτης δεν επιθυμούσε να επιβάλει την ενιαία χρήση των τίτλων στον οδοντιατρικό τομέα. Η διαπίστωση αυτή ενισχύεται, επίσης, από το γεγονός ότι ο κατάλογος του άρθρου 1 της οδηγίας περί αναγνωρίσεως περιέχει, όσον αφορά ορισμένα κράτη μέλη, περισσότερους του ενός τίτλους. 37     Ναι μεν αληθεύει ότι οι οδηγίες περί αναγνωρίσεως και περί συντονισμού αποβλέπουν στον σαφή διαχωρισμό των επαγγελμάτων του οδοντιάτρου και του ιατρού, πλην όμως η Επιτροπή δεν προσκόμισε κανένα στοιχείο που να αποδεικνύει ότι το να επιτρέπεται στους διαλαμβανόμενους στο άρθρο 19 β ιατρούς να συνεχίζουν να ασκούν το επάγγελμά τους υπό τον επαγγελματικό τίτλο «Facharzt für Zahn‑, Mund‑ und Kieferheilkunde» αποτελεί πηγή πραγματικού κινδύνου συγχύσεως μεταξύ των ειδικευμένων στην οδοντιατρική ιατρών και των λοιπών ιατρών. 38     Επιβάλλεται, εν πάση περιπτώσει, η διαπίστωση ότι, σε αντίθεση προς τους ισχυρισμούς της Επιτροπής, ούτε το άρθρο 19 β της οδηγίας περί αναγνωρίσεως ούτε τα άρθρα της 8 και 17 θέτουν περιορισμούς σχετικούς με το ακριβές περιεχόμενο των επαγγελματικών τίτλων που τα κράτη μέλη μπορούν να επιτρέψουν στο έδαφός τους. 39     Ακολούθως, το να επιβληθεί στους ιατρούς που εμπίπτουν στο μεταβατικό καθεστώς του άρθρου 19 β της οδηγίας περί αναγνωρίσεως να εγκαταλείψουν τον επαγγελματικό τίτλο «Facharzt für Zahn‑, Mund‑ und Kieferheilkunde» υπέρ του «Zahnarzt» θα ισοδυναμούσε με το να υποχρεωθούν στην πράξη να παρουσιάζονται στους ασθενείς ως οδοντίατροι και να μην εμφανίζουν την αρχική τους εκπαίδευση και δεξιότητα ως γενικών ιατρών, πράγμα που θα έθιγε την άσκηση του επαγγέλματός τους (βλ., υπ’ αυτή την έννοια, απόφαση της 29ης Νοεμβρίου 2001, C‑202/99, Επιτροπή κατά Ιταλίας, Συλλογή 2001, σ. I-9319, σκέψη 51). 40     Τέλος, η βάσει του άρθρου 43, παράγραφος 7, του Ärztegesetz δυνατότητα των ειδικευμένων στην οδοντιατρική ιατρών να συνεχίζουν να φέρουν τον επαγγελματικό τίτλο «Facharzt für Zahn‑, Mund‑ und Kieferheilkunde» δικαιολογείται χάριν διαφάνειας, καθότι μπορεί να παράσχει στους ασθενείς τη δυνατότητα να διακρίνουν τους οδοντιάτρους που έχουν παρακολουθήσει την πλήρη οδοντιατρική εκπαίδευση που καθιερώθηκε με τον Ärztegesetz («Zahnarzt») από τους γενικούς ιατρούς που έχουν ακολουθήσει μεταπτυχιακή οδοντιατρική ειδίκευση («Facharzt für Zahn‑, Mund‑ und Kieferheilkunde»). 41     Δεν ασκεί επιρροή το γεγονός ότι ο τίτλος «Facharzt für Zahn‑, Mund‑ und Kieferheilkunde» δεν μπορεί να περιληφθεί στο άρθρο 1 της οδηγίας περί αναγνωρίσεως, δεδομένου ότι η εκπαίδευση αυτών των επαγγελματιών δεν πληροί τις προϋποθέσεις του άρθρου 1 της οδηγίας περί συντονισμού, καθότι σκοπός του άρθρου 19 β της οδηγίας περί αναγνωρίσεως, όπως αναγνωρίζει και η Επιτροπή, είναι να παράσχει τη δυνατότητα στους ειδικευμένους στην οδοντιατρική ιατρούς να συνεχίσουν να ασκούν το επάγγελμά τους. 42     Υπό τις συνθήκες αυτές, πρέπει να σημειωθεί ότι κακώς η Επιτροπή επικαλείται τη νομολογία κατά την οποία δεν εναπόκειται στα κράτη μέλη η δημιουργία μιας κατηγορίας οδοντιάτρων μη αντιστοιχούσας σε καμιά από τις προβλεπόμενες από τις εν λόγω οδηγίες (απόφαση της 1ης Ιουνίου 1995, C‑40/93, Επιτροπή κατά Ιταλίας, Συλλογή 1995, σ. I‑1319, σκέψη 24). Σε αντίθεση με το κράτος μέλος το οποίο αφορούσε η ως άνω απόφαση, η Δημοκρατία της Αυστρίας, αφενός, δεν δημιούργησε νέα κατηγορία οδοντιάτρων, αλλ’ απλώς διατήρησε μια υφιστάμενη κατηγορία και, αφετέρου, οι ειδικευμένοι στην οδοντιατρική ιατροί δεν συνιστούν κατηγορία οδοντιάτρων μη προβλεπόμενη από τις οδηγίες περί αναγνωρίσεως και περί συντονισμού. Αντιθέτως, μνημονεύονται ειδικώς στο άρθρο 19 β της πρώτης από τις εν λόγω οδηγίες. 43     Κατόπιν του συνόλου των ως άνω εκτιμήσεων, η δεύτερη αιτίαση της Επιτροπής πρέπει να απορριφθεί. 44     Λαμβανομένων υπόψη των προεκτεθέντων, επιβάλλεται η διαπίστωση ότι η Δημοκρατία της Αυστρίας, επιτρέποντας στους Dentisten που διαλαμβάνονται στα άρθρα 4, παράγραφος 3, και 6 του Dentistengesetz (νόμου περί πρακτικών οδοντιάτρων) να ασκούν τη δραστηριότητά τους υπό τον τίτλο «Zahnarzt» ή «Zahnarzt (Dentist)» και να επικαλούνται την παρέκκλιση του άρθρου 19 β της οδηγίας περί αναγνωρίσεως, καίτοι δεν πληρούν τις ελάχιστες προϋποθέσεις του άρθρου 1 της οδηγίας περί συντονισμού ώστε να εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής των οδηγιών αυτών, παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από τα άρθρα 1 και 19 β της οδηγίας περί αναγνωρίσεως και από το άρθρο 1 της οδηγίας περί συντονισμού, και ότι η προσφυγή πρέπει να απορριφθεί κατά τα λοιπά. Επί των δικαστικών εξόδων 45     Κατά το άρθρο 69, παράγραφος 2, του Κανονισμού Διαδικασίας, ο ηττηθείς διάδικος καταδικάζεται στα δικαστικά έξοδα εφόσον υπάρχει σχετικό αίτημα του νικήσαντος διαδίκου. Συναφώς, η Δημοκρατία της Αυστρίας δεν ζήτησε να καταδικαστεί η Επιτροπή στα δικαστικά έξοδα. Ωστόσο, κατά το άρθρο 69, παράγραφος 3, πρώτο εδάφιο, του ίδιου Κανονισμού Διαδικασίας, το Δικαστήριο μπορεί να κατανείμει τα έξοδα ή να αποφασίσει ότι κάθε διάδικος φέρει τα δικά του δικαστικά έξοδα σε περίπτωση μερικής ήττας των διαδίκων. Επειδή η Επιτροπή και η Δημοκρατία της Αυστρίας ηττήθηκαν μερικώς, κάθε διάδικος φέρει τα δικαστικά του έξοδα. Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (πρώτο τμήμα) αποφασίζει: 1) Η Δημοκρατία της Αυστρίας, επιτρέποντας στους «Dentisten» (πρακτικούς οδοντιάτρους) που διαλαμβάνονται στα άρθρα 4, παράγραφος 3, και 6 του Dentistengesetz (νόμου περί πρακτικών οδοντιάτρων) – να ασκούν τη δραστηριότητα τους υπό τον τίτλο «Zahnarzt» ή «Zahnarzt (Dentist)» και – να επικαλούνται την παρέκκλιση του άρθρου 19 β της οδηγίας 78/686/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 25ης Ιουλίου 1978, περί της αμοιβαίας αναγνωρίσεως των διπλωμάτων, πιστοποιητικών και άλλων τίτλων του οδοντιάτρου και περί των μέτρων προς διευκόλυνση της πραγματικής ασκήσεως του δικαιώματος εγκαταστάσεως και του δικαιώματος της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών, όπως έχει τροποποιηθεί με την οδηγία 2001/19/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 14ης Μαΐου 2001, καίτοι δεν πληρούν τις ελάχιστες προϋποθέσεις του άρθρου 1 της οδηγίας 78/687/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 25ης Ιουλίου 1978, περί του συντονισμού των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων που αφορούν τις δραστηριότητες του οδοντιάτρου, όπως αυτή έχει τροποποιηθεί με την οδηγία 2001/19, ώστε να εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής των οδηγιών αυτών, παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από τα άρθρα 1 και 19 β της οδηγίας 78/686 και από το άρθρο 1 της οδηγίας 78/687. 2) Απορρίπτει την προσφυγή κατά τα λοιπά. 3) Η Δημοκρατία της Αυστρίας και η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων φέρουν τα δικαστικά τους έξοδα. (υπογραφές) * Γλώσσα διαδικασίας: η γερμανική.

61989CJ0004

da

Ved kendelse af 22. december 1988, indgået til Domstolen den 5. januar 1989, har commissione tributaria di 1° grado di Piacenza i medfør af EØF-Traktatens artikel 177 anmodet Domstolen om en præjudiciel afgørelse af en række spørgsmål vedrørende fortolkningen af artikel 4, stk. 5, i Rådets sjette direktiv 77/388/EØF af 17. maj 1977 om harmonisering af medlemsstaternes lovgivning om omsætningsafgifter — Det fælles merværdiafgiftssystem: ensartet beregningsgrundlag ( EFT L 145, s. 1 , herefter benævnt »sjette direktiv«). Disse spørgsmål er blevet rejst under en sag mellem Carpaneto Piacentino kommune og elleve andre kommuner, der har interveneret til støtte for førstnævnte kommune og Ufficio provinciale imposta sul valore aggiunto di Piacenza, hvorunder det navnlig skal afgøres, om følgende af kommunen gennemførte transaktioner er momspligtige: udlægning af gravsteder, overdragelse af forskelligt gravstedstilbehør, overdragelse af byggegrunde til socialt boligbyggeri samt bevilling — fremdeles på området for socialt boligbyggeri — af rettigheder vedrørende byggegrunde, tilskud til anlæggelse af vandledning, indtægter i opkrævet afgift for offentlig vejning, salg af hydraulisk genvindingsmateriale, salg af tiloversblevent vejmateriel og salg af træ fra beskæring af vejtræer. Commissione tributaria di 1° grado di Piacenza har med henblik på afgørelsen af denne tvist besluttet at udsætte sagen og anmode Domstolen om en præjudiciel afgørelse af følgende spørgsmål : »Har den italienske lovgivningsmagt været forpligtet til ved gennemførelsen af artikel 1 i sjette direktiv, i forbindelse med tilpasningen af den italienske momsordning til fællesskabsretten: a) som udgangspunkt for anvendelsen af det generelle princip i artikel 4, stk. 5, første afsnit, i sjette direktiv, der angiver de særlige kriterier for at anse de af kommunerne udøvede former for virksomhed som udøvet ’i deres egenskab af offentlig myndighed’, at benytte begrebet ’forvaltningsopgave’ efter den definition heraf for de forskellige forgreninger af kommunal virksomhed, der er indeholdt i præsidentdekret nr. 616 af 24. juli 1977, der er udstedt i henhold til bemyndigelseslov nr. 382 af 1985 til gennemførelse af forfatningens artikel 118; b) i bekræftende fald fra kategorien erhvervsøkonomiske former for virksomhed at udelukke samtlige de virksomhedsformer, der ifølge loven anses for forvaltningsopgaver, jf. præsidentdekret nr. 616 af 24. juli 1977 samt de øvrige ovenfor omtalte lovbestemmelser; c) til i al fald til gennemførelse af bestemmelsen i artikel 4, stk. 5, andet afsnit, i sjette direktiv, at momsfritage de former for virksomhed, hvis udøvelse er fakultativ for kommunerne (drift af visse offentlige værker og institutioner), når der ikke ved udøvelsen heraf opstår en vis større konkurrencefordrejning, idet de samme virksomhedsformer udøves også af private, jf. eksempelvis apotekervirksomhed i et flertal af kommuner, og derfor til at fastlægge de nødvendige kvantitative begrænsninger, der må gælde herfor, og d) til gennemførelse af bestemmelsen i artikel 4, stk. 5, tredje afsnit, i sjette direktiv, at fastsætte en tærskel for afgiftsfritagelsen for de former for virksomhed, der er opregnet i bilag D til sjette direktiv (bortset fra vandværksdrift, der som obligatorisk virksomhed er udtryk for udførelse af en forvaltningsopgave)?« Alle de forelagte spørgsmål vedrører fortolkningen af sjette direktivs artikel 4, stk. 5, der har følgende ordlyd: »Stater, regioner, amter, kommuner og andre offentligretlige organer anses ikke som afgiftspligtige personer, for så vidt angår virksomhed eller transaktioner, som de udøver eller foretager i deres egenskab af offentlig myndighed, også selv om de i forbindelse med denne virksomhed eller disse transaktioner modtager gebyrer, afgifter, bidrag eller vederlag. Når de udøver sådanne former for virksomhed eller foretager sådanne transaktioner, skal de dog betragtes som afgiftspligtige personer, for så vidt angår disse former for virksomhed eller disse transaktioner, såfremt deres fritagelse for afgiftspligten ville føre til konkurrencefordrejning af en vis betydning. Under alle omstændigheder anses de ovennævnte organer som afgiftspligtige personer, for så vidt angår de i bilag D opregnede former for virksomhed, medmindre den udøvede virksomhed er ubetydelig. Medlemsstaterne kan anse den virksomhed, som udøves af ovennævnte organer, og som er fritaget for afgift i henhold til artikel 13 eller 28, som virksomhed udøvet i egenskab af offentlig myndighed.« Vedrørende hovedsagens retlige baggrund og faktiske omstændigheder, retsforhandlingernes forløb og de skriftlige indlæg for Domstolen henvises til retsmøderapporten. Disse omstændigheder omtales derfor kun i det følgende, såfremt det på de enkelte punkter er nødvendigt for forståelsen af Domstolens argumentation. Indledningsvis bemærkes, at de spørgsmål, der er stillet i nærværende sag, i det store og hele er de samme som de spørgsmål, der blev afgjort ved Domstolens dom af 17. oktober 1989, Carpaneto Piacentino kommune og Rivergaro kommune (forenede sager 231/87 og 129/88, Sml. s. 3233 ). Det første og det andet spørgsmål Det første og det andet spørgsmål vedrører fortolkningen af sjette direktivs artikel 4, stk. 5, første afsnit. Der henvises i den forbindelse til, at Domstolen i nævnte dom fastslog, at artikel 4, stk. 5, første afsnit, i sjette direktiv skal fortolkes således, at den virksomhed, der udøves »i... egenskab af offentlig myndighed« i bestemmelsens betydning, er den, som varetages af offentligretlige organer på grundlag af deres særlige status, hvilket dog ikke omfatter virksomhed, som de pågældende organer udøver på samme retlige vilkår som private erhvervsdrivende. Det tilkommer den enkelte medlemsstat at afgøre, hvorledes den vil inkorporere den i nævnte bestemmelse omhandlede afgiftsfritagelse i national lovgivning. Nyt i denne sag er alene spørgsmålet om, hvorvidt de »forvaltningsopgaver«, der udøves af de italienske kommuner i medfør af præsidentdekret nr. 616 af 24. juli 1977, skal anses for virksomhed, som kommunerne udøver »i deres egenskab af offentlig myndighed«, således at der kan blive tale om momsfritagelse for disse former for virksomhed. Det bemærkes i den forbindelse, at det i Domstolens dom af 17. oktober 1989 (de nævnte forenede sager 231/87 og 129/88, dommens præmis 15) fastslås, at omfanget af afgiftsfritagelsen for offentlige organer lader sig fastslå på grundlag af reglerne for udøvelsen af de omhandlede virksomhedsformer. I det omfang, hvori det ifølge nævnte bestemmelse er en betingelse for afgiftsfritagelse for offentligretlige organer, at disse handler »i deres egenskab af offentlig myndighed«, er det nemlig udelukket at indrømme afgiftsfritagelse for virksomhed, de samme organer udøver, ikke som offentligretlige retssubjekter, men som privatretlige retssubjekter. Det eneste kriterium, der kan anvendes til en sikker adskillelse af disse to former for virksomhed, er derfor den retlige ordning, der ifølge national ret finder anvendelse. Den omstændighed, at visse af kommunerne udøvede former for virksomhed i national lovgivning beskrives som »forvaltningsopgaver«, kan udgøre et indicium for, at disse former for virksomhed er reguleret af offentligretlige regler. Men som det fremgår af nævnte dom af 17. oktober 1989, tilkommer det den nationale ret at træffe afgørelse om den pågældende virksomheds art på grundlag af det af Domstolen fastlagte kriterium. Det første og det andet spørgsmål fra den forelæggende ret skal derfor besvares således, at artikel 4, stk. 5, første afsnit, i sjette direktiv skal fortolkes således, at den virksomhed, der udøves »i... egenskab af offentlig myndighed« i bestemmelsens betydning, er den, som varetages af offentligretlige organer på grundlag af deres særlige status, hvilket dog ikke omfatter virksomhed, som de pågældende organer udøver på samme retlige vilkår som private erhvervsdrivende. Det tilkommer den nationale ret at bedømme den omtvistede virksomhed på grundlag af dette kriterium. Det tredje spørgsmål Ved besvarelsen af dette spørgsmål skal der henvises til Domstolens nævnte dom af 17. oktober 1989, hvori det fastslås, at artikel 4, stk. 5, andet afsnit, i sjette direktiv skal fortolkes således, at medlemsstaterne har pligt til at sikre, at der opkræves moms hos offentligretlige organer for deres virksomhed i egenskab af offentlig myndighed, når virksomheden også kan varetages af private i konkurrence med det offentlige, såfremt manglende opkrævning vil kunne medføre konkurrencefordrejning af en vis betydning. Medlemsstaterne har dog ikke pligt til ordret at indføre dette kriterium i national ret eller til at fastsætte de kvantitative grænser for, hvornår opkrævning skal undlades. Det fjerde spørgsmål Ved besvarelsen af dette spørgsmål vil det være tilstrækkeligt at henvise til, at Domstolen i nævnte dom af 17. oktober 1989 har udtalt, at artikel 4, stk. 5, tredje afsnit, i sjette direktiv skal fortolkes således, at den ikke pålægger medlemsstaterne pligt til i deres afgiftslovgivning at indføre ubetydelighedskriteriet som betingelse for afgiftspligt for transaktionerne på listen i bilag D. Sagens omkostninger De udgifter, der er afholdt af Den Italienske Republiks regering og Kommissionen for De Europæiske Fællesskaber, der har afgivet indlæg for Domstolen, kan ikke godtgøres. Da sagens behandling i forhold til hovedsagens parter udgør et led i den sag, der verserer for den nationale ret, tilkommer det denne at træffe afgørelse om sagens omkostninger. På grundlag af disse præmisser kender DOMSTOLEN (Første Afdeling) vedrørende de spørgsmål, der er forelagt af commissione tributaria di primo grado di Piacenza ved kendelse af 22. december 1988, for ret: 1) Sjette direktivs artikel 4, stk. 5, første afsnit, skal fortolkes således, at den virksomhed, der udøves »i... egenskab af offentlig myndighed« i bestemmelsens betydning, er den, som varetages af offentligretlige organer på grundlag af deres særlige status, hvilket dog ikke omfatter virksomhed, som de pågældende organer udøver på samme retlige vilkår som private erhvervsdrivende. Det tilkommer den nationale ret at bedømme den omtvistede virksomhed på grundlag af dette kriterium. 2) Sjette direktivs artikel 4, stk. 5, andet afsnit, skal fortolkes således, at medlemsstaterne har pligt til at sikre, at der opkræves moms hos offentligretlige organer for deres virksomhed i egenskab af offentlig myndighed, når virksomheden også kan varetages af private i konkurrence med det offentlige, såfremt manglende opkrævning vil kunne medføre konkurrencefordrejning af en vis betydning. Medlemsstaterne har dog ikke pligt til ordret at indføre dette kriterium i national ret eller til at fastsætte de kvantitative grænser for, hvornår opkrævning skal undlades. 3) Sjette direktivs artikel 4, stk. 5, tredje afsnit, skal fortolkes således, at den ikke pålægger medlemsstaterne pligt til i deres afgiftslovgivning at indføre ubetydelighedskriteriet som betingelse for afgiftspligt for transaktionerne på listen i bilag D. Slynn Joliét Rodríguez Iglesias Afsagt i offentligt retsmøde i Luxembourg den 15. maj 1990. J.-G. Giraud Justitssekretær Gordon Slynn Formand for Første Afdeling ( *1 ) – Processprog: italiensk.

62004CJ0496

da

Anmodningen om præjudiciel afgørelse vedrører fortolkningen af artikel 7, stk. 1, første punktum, og artikel 7, stk. 3, i Kommissionens forordning (EØF) nr. 536/93 af 9. marts 1993 om gennemførelsesbestemmelser for tillægsafgiften på mælk og mejeriprodukter (EFT L 57, s. 12). Anmodningen er indgivet under en tvist mellem mælkeproducent J. Slob og Productschap Zuivel (herefter »Productschap«) vedrørende den tillægsafgift, som Slob skal erlægge. Retsforskrifter Fællesskabsbestemmelserne Ved Rådets forordning (EØF) nr. 3950/92 af 28. december 1992 om en tillægsafgift på mælk og mejeriprodukter (EFT L 405, s. 1) blev den ved Rådets forordning (EØF) nr. 856/84 af 31. marts 1984 om ændring af forordning (EØF) nr. 804/68 om den fælles markedsordning for mælk og mejeriprodukter (EFT L 90, s. 10) indførte ordning med en tillægsafgift på mælk og mejeriprodukter forlænget med yderligere syv på hinanden følgende tolvmånedersperioder, begyndende den 1. april 1993. Ifølge sjette betragtning til forordning nr. 3950/92 medfører overskridelse af de samlede garantimængder for medlemsstaten, »at afgiften skal betales af de producenter, der har medvirket til overskridelsen«. Artikel 2, stk. 1, i forordning nr. 3950/92 bestemmer følgende: »Afgiften skal erlægges for alle de mængder mælk eller mælkeækvivalenter, der afsættes i den pågældende tolvmånedersperiode, og som overstiger en af de mængder, der er omhandlet i artikel 3. Den betales af de producenter, der har bidraget til overskridelsen. [...]« I henhold til forordningens artikel 9, litra c) og h), forstås ved »c) »producent«: landmand, fysisk eller juridisk person eller sammenslutning af fysiske eller juridiske personer, hvis bedrift ligger på Fællesskabets geografiske område, og –        som sælger mælk eller andre mejeriprodukter direkte til forbrugeren og/eller –        leverer til opkøberen [...] h)      »mælk eller mælkeækvivalent, der sælges direkte til konsum«: mælk eller mejeriprodukter omregnet til mælkeækvivalent, der sælges eller afstås gratis uden mellemkomst af en virksomhed, der behandler eller forarbejder mælk eller andre mejeriprodukter«. Ifølge anden betragtning til forordning nr. 536/93 indeholder forordningen bl.a. »kontrolbestemmelser, så det kan efterprøves, om afgiften opkræves korrekt«. Det fremgår af ottende betragtning til denne forordning, at »[…] medlemsstaterne bør kunne foretage relevant kontrol efterfølgende, så de kan efterprøve, hvorvidt og i hvilket omfang afgiften er blevet opkrævet ifølge bestemmelserne; kontrollen bør mindst omfatte et bestemt antal transaktioner, som bør fastlægges«. Artikel 1 i forordning nr. 536/93 har følgende ordlyd: »Ved beregning af den tillægsafgift, der er fastsat ved forordning (EØF) nr. 3950/92, gælder følgende: 1)      Ved mængder mælk eller mælkeækvivalenter, der i en medlemsstat er afsat efter artikel 2, stk. 1, i forordningen, forstås enhver mængde mælk eller mælkeækvivalenter, som forlader en bedrift på medlemsstatens område. [...] 2)      Der anvendes følgende ækvivalenter: [...] –        1 kg smør = 22,5 kg mælk. [...]« Artikel 4, stk. 1, i forordning nr. 536/93 bestemmer følgende: »For direkte salg afgiver producenten ved udgangen af hver af de perioder, der er nævnt i artikel 1 i forordning (EØF) nr. 3950/92, en sammenfattende erklæring om mængderne af mælk og/eller andre mejeriprodukter, udspecificeret efter produkt, der er solgt direkte til konsum og/eller til grossister, modningslagre eller detailhandlere. [...]« Artikel 7, stk. 1 og 3, i forordning nr. 536/93 lyder således: »1. Medlemsstaterne træffer alle fornødne kontrolforanstaltninger til at sikre, at tillægsafgiften opkræves for de afsatte mængder mælk og mælkeækvivalenter, der overstiger den ene eller den anden af de mængder, der er nævnt i artikel 3 i forordning (EØF) nr. 3950/92. Med henblik herpå gælder følgende: [...] f)      Producenter, der råder over en referencemængde for direkte salg, opbevarer i mindst tre år følgende materiale, for at det kan stilles til rådighed for medlemsstatens myndigheder: dels et lagerregnskab pr. tolvmånedersperiode med angivelse pr. produkt af den månedlige mængde mælk og/eller mejeriprodukter, der er solgt direkte til konsum og/eller til grossister, modningslagre eller detailhandlere, dels registret over de dyr på bedriften, han anvender til mælkeproduktion, jf. artikel 4, stk. 1, Rådets i direktiv 92/102/EØF [...], samt bilag, der kan gøre det muligt at kontrollere lagerregnskabet. […] 3.      Medlemsstaten kontrollerer konkret, om bogføringen af de afsatte mængder mælk og mælkeækvivalent er nøjagtig, og den foretager i dette øjemed kontrol med mælketransporterne under indsamlingen på bedrifterne og navnlig kontrol på stedet: [...] b)      hos producenter, der råder over en referencemængde for direkte salg: af sandsynligheden af den i artikel 4, stk. 1, nævnte erklæring, og af det i stk. 1, litra f), nævnte lagerregnskab. [...]« Kommissionens forordning (EF) nr. 1392/2001 af 9. juli 2001 om gennemførelsesbestemmelser til Rådets forordning (EØF) nr. 3950/92 om en tillægsafgift på mælk og mejeriprodukter (EFT L 187, s. 19) erstattede med virkning pr. 31. marts 2002 forordning nr. 536/93. Forordningens artikel 6, stk. 1, første afsnit, er identisk med artikel 4, stk. 1, første afsnit, i forordning nr. 536/93. Artikel 6, stk. 2, andet afsnit, i forordning nr. 1392/2001 bestemmer: »Medlemsstaten kan fastsætte, at en producent, der råder over en referencemængde til direkte salg, i givet fald skal erklære, at han ikke har solgt mælk i den pågældende periode.« Nationale retsforskrifter Bekendtgørelse af 1993 om tillægsafgift (Regeling superheffing 1993, Nederlandse Staatscourant 1993, nr. 60, s. 18, herefter »Regeling superheffing«) gennemførte ordningen med tillægsafgift på mælk i Nederlandene. Artikel 4 i Regeling superheffing bestemmer følgende: »1.      Producenten betaler en afgift ved direkte salg til konsum af den mængde mælk eller mælkeækvivalent, som overstiger hans referencemængde for direkte salg. […]« Artikel 29 i Regeling superheffing bestemmer følgende: »1.      Den i artikel 4 nævnte producent afgiver i henhold til artikel 4 i forordning (EØF) nr. 536/93 og i overensstemmelse med de af Productschap fastsatte bestemmelser en erklæring til Productschap om den mængde mælk eller andre mejeriprodukter, som han i den forløbne afgiftsperiode har solgt direkte til konsum [...], udspecificeret på produkt. [...]« Artikel 31 i Regeling superheffing er affattet således: »1.      Den producent [...], som ifølge artikel [...] 4 er eller kan blive afgiftspligtig, er forpligtet til at føre et regnskab i overensstemmelse med artikel 7 i forordning (EØF) nr. 536/93 og efter de af Productschap fastsatte bestemmelser. 2.      Productschap kan på embeds vegne fastsætte den leverede mængde, såfremt forpligtelserne i henhold til stk. 1 samt i henhold til artikel 27, stk. 2, og artikel 29, stk. 1, ikke eller ikke efter Productschaps opfattelse fuldt ud opfyldes.« Artikel 11, stk. 1, i gennemførelsesbekendtgørelsen af 1994 om gennemførelse af bekendtgørelsen om en tillægsafgift (Zuivelverordening 1994, Uitvoering regeling superheffing, PBO-blad 1994, s. 26, herefter »Zuivelverordening«) har følgende ordlyd: »Producenten er forpligtet til at gøre optegnelser om alt, hvad der vedrører hans virksomhed, på en sådan måde, at der deraf til enhver tid kan fås oplysninger om produktion, lager og de bearbejdede eller forarbejdede mælkemængder, som han har modtaget og leveret, samt de økonomiske oplysninger herom, og at opbevare sådanne optegnelser og oplysninger i mindst tre år.« Tvisten i hovedsagen og de præjudicielle spørgsmål J. Slob er mælkeproducent. Under en kontrol på bedriften i december 1997 blev der for afgiftsperioden 1996/1997 konstateret en difference på ca. 250 000 kg mælk mellem på den ene side det produktionspotentiale, som blev fastsat på grundlag af det antal malkekøer, Slob havde, og på den anden side den direkte solgte produktion, således som angivet af Slob over for Productschap. Slob erklærede, at han havde forarbejdet de pågældende 250 000 kg mælk til smør som led i fremstilling af kærnemælk, der anvendes til produktion af ost, og at han havde destrueret det således fremstillede smør umiddelbart efter fremstillingen. Han førte ikke lagerregnskab over denne produktion og destruktion, idet der udelukkende blev ført lagerregnskab over den ost, der blev fremstillet som resultat af processen. Efter den af Productschap i embeds medfør foretagne fastsættelse i henhold til artikel 31, stk. 2, i Regeling superheffing af de mængder mælk og andre mejeriprodukter, som Slob havde leveret til konsum i løbet af afgiftsperioden 1996/1997, fastslog Productschap, at Slob i henhold til artikel 4, stk. 2, i forordning nr. 536/93 skyldte et beløb på 180 976,77 NLG i tillægsafgift. Efter påklage nedsatte Productschap ved afgørelse af 4. april 2000 den opkrævede tillægsafgift. Productschap udtalte imidlertid, at Slobs klage angående den ovennævnte difference var grundløs. I afgørelsen fastslog Productschap, at der ikke var ført regnskab for ca. 250 000 kg mælk. Productschap konkluderede heraf, at Slob i afgiftsperioden 1996/1997 ikke havde ført et korrekt og komplet regnskab over produktion, lagre samt leveringer af mælk og mejeriprodukter. Den 4. april 2000 indankede Slob denne afgørelse for den forelæggende ret. I forbindelse med en præjudiciel forelæggelse fra denne ret fastslog Domstolen i sin dom af 12. februar 2004, Slob (sag C-236/02, Sml. I, s. 1861), at artikel 7, stk. 1, første punktum, og litra f), i forordning nr. 536/93 skal fortolkes således, at det lagerregnskab, som producenten er forpligtet til at føre, kun pr. produkt skal angive den månedlige mængde mælk og/eller mejeriprodukter, der er solgt. Domstolen tog ikke stilling til en eventuel kompetence for medlemsstaterne til at vedtage en lovgivning, der pålægger de på medlemsstatens område etablerede mælkeproducenter regnskabsforpligtelser, som er videregående end dem, der følger af den bestemmelse, der skal fortolkes, da dette spørgsmål ikke var genstand for den præjudicielle forelæggelse (jf. Slob-dommen, præmis 30). College van Beroep voor het bedrijfsleven har på ny forelagt spørgsmål for Domstolen. Retten bemærker, at Domstolen i Slob-dommen ikke besvarede spørgsmålet, om en medlemsstat på grundlag af artikel 7, stk. 1, første punktum, og artikel 7, stk. 3, i forordning nr. 536/93 har mulighed for, ud over forpligtelsen til at opbevare et lagerregnskab i henhold til artikel 7, stk. 1, første punktum, og litra f), i nævnte forordning, at pålægge producenten en forpligtelse som den i artikel 11, stk. 1, i Zuivelverordening fastsatte, for så vidt som dette spørgsmål, der opstod under sagen, ikke var blevet forelagt af den forelæggende ret. Det er på den baggrund, at College van Beroep voor het bedrijfsleven har besluttet at udsætte sagen og forelægge Domstolen følgende spørgsmål: »1)      Skal artikel 7, stk. 1, [første punktum], og artikel 7, stk. 3, i forordning (EØF) nr. 536/93 fortolkes således, at denne bestemmelse giver en medlemsstat mulighed for at indføre en ordning, som pålægger mejeriproducenter med hjemsted på dens område videregående regnskabsforpligtelser end dem, der følger af bestemmelsen i denne artikels stk. 1, litra f)? 2)      Såfremt dette spørgsmål besvares bekræftende, må det da antages med hensyn til en bestemmelse om, at producenten er forpligtet til i sin administration at redegøre for, hvilken mængde smør der er produceret, og hvilken bestemmelse det havde, også såfremt smørret tilintetgøres eller anvendes til foder, at denne ligger inden for grænserne af den handlefrihed, der således er overladt medlemsstaten?« Anmodninger fremsat af Slob efter afslutningen på den mundtlige forhandling Ved anmodning af 14. juli 2006, indgået til Domstolens Justitskontor den 20. juli 2006, fremsatte Slob principalt begæring om, at Domstolen skulle meddele ham tilladelse til at indgive skriftlige bemærkninger efter generaladvokatens forslag til afgørelse, der blev fremsat i retsmødet den 22. juni 2006 og, subsidiært, at den skulle træffe bestemmelse om genåbning af den mundtlige forhandling i medfør af artikel 61 i procesreglementet og, mere subsidiært, at den skulle meddele ham en anden mulighed for at give svar på generaladvokatens forslag til afgørelse med henblik på at sikre hans grundlæggende ret til en kontradiktorisk procedure. Slob gør gældende, at forslaget til afgørelse indeholder argumenter, der er urigtige for så vidt angår både faktiske omstændigheder og retsopfattelse, hvilket han imidlertid som følge af procesøkonomiske hensyn ikke skal redegøre nærmere for på dette punkt i proceduren. Han gør gældende, at selv om procesreglementet ikke giver parterne mulighed for at indgive skriftlige bemærkninger efter fremsættelsen af forslaget til afgørelse, udelukker det ikke udtrykkeligt muligheden heraf. Af de grunde, der er anført i præmis 3-16 i kendelse af 4. februar 2000, Emesa Sugar (sag C-17/98, Sml. I, s. 665), indebærer den omstændighed, at Domstolens statut og den procesreglement ikke giver parterne mulighed for at indgive skriftlige bemærkninger som svar på det af generaladvokaten fremsatte forslag til afgørelse, ikke en begrænsning i den enkeltes ret til en kontradiktorisk procedure, således som den følger af artikel 6, stk. 1, i den europæiske konvention til beskyttelse af menneskerettigheder og grundlæggende frihedsrettigheder, undertegnet i Rom den 4. november 1950 i henhold til Den Europæiske Menneskerettighedsdomstols fortolkning heraf. Således bør den af Slob indgivne anmodning om adgang til at indgive skriftlige bemærkninger som svar på det af generaladvokaten fremsatte forslag afvises. Henset til selve formålet med kontradiktion, der er at undgå, at Domstolen skulle blive påvirket af argumenter, der ikke har kunnet være drøftet mellem parterne, kan Domstolen af egen drift, på forslag af generaladvokaten, eller efter parternes anmodning, træffe bestemmelse om genåbning af den mundtlige forhandling, i henhold til artikel 61 i procesreglementet, hvis den finder, at sagen ikke er tilstrækkeligt oplyst eller bør afgøres på grundlag af et argument, som ikke er blevet drøftet mellem parterne (jf. kendelse af 28.4.2004, sag C-127/02, Waddenvereniging og Vogelbeschermingsvereniging, ikke trykt i Samling af Afgørelser, præmis 8, dom af 29.4.2004, sag C-470/00 P, Parlamentet mod Ripa di Meana m.fl., Sml. I, s. 4167, præmis 33, og af 11.7.2006, sag C-432/04, Kommissionen mod Cresson, endnu ikke trykt i Samling af Afgørelser, præmis 50). Disse betingelser er ikke opfyldt i denne sag. Det skal i øvrigt bemærkes, at artikel 234 EF indfører et direkte samarbejde mellem Domstolen og de nationale retsinstanser inden for rammerne af en procedure, som ikke har karakter af tvistemål, og hvor parterne ikke kan gribe ind i sagsbehandlingen, under hvilken de alene opfordres til at udtale sig (jf. i denne retning dom af 19.1.1994, sag C-364/92, SAT Fluggesellschaft, Sml. I, s. 43, præmis 9). Domstolen finder følgelig, efter at have hørt generaladvokaten, at begæringen om at genåbne den mundtlige forhandling bør afvises. Det følger af det ovenstående, at den mere subsidiære anmodning ligeledes bør afvises. Om de præjudicielle spørgsmål Det første spørgsmål Formålet med forordning nr. 536/93 er at fastsætte gennemførelsesbestemmelser for tillægsafgiften på mælk og mejeriprodukter med henblik på at sikre afgiftspålæggelsens effektivitet og for at forhindre bedrageri. Ifølge ottende betragtning til denne forordning bør medlemsstaterne kunne foretage relevant kontrol efterfølgende, så de kan efterprøve, hvorvidt og i hvilket omfang afgiften er blevet opkrævet ifølge bestemmelserne. Sådanne kontrolforanstaltninger er beskrevet i forordningens artikel 7 med henblik på at sikre rigtigheden af opkøbernes og producenternes opgørelser over indsamling og direkte salg (dom af 25.3.2004, forenede sager C-231/00, C-303/00 og C-451/00, Cooperativa Lattepiù m.fl., Sml. I, s. 2869, præmis 70). Der er intet til hinder for, at en medlemsstat træffer andre foranstaltninger end dem, der er anført i artikel 7, stk. 1 og 3, i forordning nr. 536/93, når den finder dem nødvendige. Det følger af ordlyden af nævnte forordnings artikel 7, stk. 1, første punktum, at medlemsstaterne skal træffe alle fornødne kontrolforanstaltninger til at sikre, at tillægsafgiften opkræves. Selv om artikel 7, stk. 1 og 3, derefter henviser til visse af de foranstaltninger, der bør træffes, udelukker det ikke, at de kan suppleres af andre foranstaltninger, der viser sig at være nødvendige i denne medlemsstat. Som det er anført i ottende betragtning til samme forordning, udgør de foranstaltninger, hvortil der henvises, udelukkende minimumsbestemmelser. I modsætning til, hvad der gøres gældende af Slob, kræves det ved et sådant råderum ikke, at de mulige foranstaltninger, som medlemsstaterne kan vedtage, nærmere er præciseret i denne forordning. Når medlemsstaterne imidlertid vedtager foranstaltninger til gennemførelse af en fællesskabsretlig bestemmelse, er de nationale myndigheder ved udøvelsen af deres skønsbeføjelse forpligtet til at iagttage de almindelige principper i fællesskabsretten, herunder proportionalitetsprincippet, retssikkerhedsprincippet og princippet om beskyttelse af den berettigede forventning (dommen i sagen Cooperativa Lattepiù m.fl., præmis 57). Herefter skal det første spørgsmål besvares med, at artikel 7, stk. 1, første punktum, i forordning nr. 536/93 skal fortolkes således, at denne bestemmelse giver en medlemsstat mulighed for i det fornødne omfang at indføre en ordning, som pålægger mejeriproducenter med hjemsted på dens område supplerende regnskabsforpligtelser, der er videregående end dem, som følger af bestemmelsen i denne artikels stk. 1, litra f). Medlemsstatens forvaltning af bemyndigelsen skal være i overensstemmelse med de almindelige fællesskabsretlige principper. Det andet spørgsmål Med sit andet spørgsmål ønsker den forelæggende ret i det væsentlige afklaret, om fællesskabsretten er til hinder for nationale bestemmelser, hvorved det pålægges mælkeproducenter at gøre optegnelser om produktion af smørmængder og brugen heraf, selv når smørret er blevet destrueret eller forarbejdet til foder. Herved påpeges, at vedtagelse af foranstaltninger på grundlag af artikel 7, stk. 1, første punktum, i forordning nr. 536/93 er betinget af, at foranstaltningerne er nødvendige. Den nederlandske regering har på overbevisende måde begrundet den i hovedsagen omhandlede foranstaltnings nødvendighed med mælkesektorens struktur og navnlig med den omstændighed, at der findes et vist antal store malkekvægbedrifter, der foretager direkte salg af deres produktion, som det er vanskeligt at føre kontrol med alene på grundlag af fællesskabsretsforskrifterne. Proportionalitetsprincippet hindrer kontrol af producerede, men ikke markedsførte mængder i Nederlandene. Denne foranstaltning går ikke videre end, hvad der er nødvendigt i forhold til den nederlandske mælkesektors struktur, for at sikre en effektiv kontrol med henblik på at undgå, at mængder der er produceret, men markedsført uden for ordningen om tillægsafgift på mælk, kommer ind i det økonomiske kredsløb. Retssikkerhedsprincippet og princippet om beskyttelse af den berettigede forventning hindrer heller ikke kontrolforanstaltninger som de i hovedsagen omhandlede. Ved en samlet læsning af artikel 7, stk. 1, første punktum, i forordning nr. 536/93 og ottende betragtning til denne forordning fremgår det klart og tydeligt, at den i nævnte artikel 7 opregnede liste over foranstaltninger ikke er udtømmende, og at medlemsstaterne i givet fald må træffe supplerende foranstaltninger (jf. for så vidt angår retssikkerhedsprincippet dom af 16.3.2006, sag C-94/05, Emsland-Stärke, endnu ikke trykt i Samling af Afgørelser, præmis 43). Domstolen har i øvrigt fastslået, at princippet om beskyttelse af den berettigede forventning ikke kan påberåbes over for en præcis bestemmelse i en fællesskabsretsakt og den omstændighed, at en national myndighed har handlet i overensstemmelse hermed (jf. i denne retning Emsland-Stärke-dommen, præmis 31). En erhvervsdrivende kan således ikke berettiget forvente ikke at være undergivet supplerende kontrol. I modsætning til, hvad Slob gør gældende, ændrer en bestemmelse som den i artikel 11 i Zuivelverordening fastsatte ikke grundlaget for tillægsafgiften. Den udgør udelukkende et yderligere kontrolmiddel og kan anvendes under iagttagelse af den af artikel 7, stk. 1, i forordning nr. 536/93 omfattede målsætning, der består i at sikre, at der foretages opkrævning af tillægsafgiften ifølge gældende fællesskabsbestemmelser. Henset til ovenstående betragtninger skal det andet spørgsmål besvares med, at fællesskabsretten ikke er til hinder for nationale bestemmelser, hvorved det pålægges mælkeproducenter at gøre optegnelser om produktion af smørmængder og brugen heraf, selv når smørret er blevet destrueret eller forarbejdet til foder, når en effektiv kontrol med nøjagtigheden af de af producenterne førte regnskaber for direkte salg alene på grundlag af fællesskabsretsforskrifterne viser sig vanskelig i den berørte medlemsstat. Sagens omkostninger Da sagens behandling i forhold til hovedsagens parter udgør et led i den sag, der verserer for den nationale ret, tilkommer det denne at træffe afgørelse om sagens omkostninger. Bortset fra nævnte parters udgifter kan de udgifter, som er afholdt i forbindelse med afgivelse af indlæg for Domstolen, ikke erstattes. På grundlag af disse præmisser kender Domstolen (Første Afdeling) for ret: 1) Artikel 7, stk. 1, første punktum, i Kommissionens forordning (EØF) nr. 536/93 af 9. marts 1993 om gennemførelsesbestemmelser for tillægsafgiften på mælk og mejeriprodukter skal fortolkes således, at den giver en medlemsstat mulighed for i det fornødne omfang at indføre en ordning, som pålægger mejeriproducenter med hjemsted på dens område supplerende regnskabsforpligtelser, der er videregående end dem, som følger af bestemmelsen i denne artikels stk. 1, litra f). Medlemsstatens forvaltning af bemyndigelsen skal være i overensstemmelse med de almindelige fællesskabsretlige principper. 2) Fællesskabsretten er ikke til hinder for nationale bestemmelser, hvorved det pålægges mælkeproducenter at gøre optegnelser om produktion af smørmængder og brugen heraf, selv når smørret er blevet destrueret eller forarbejdet til foder, når en effektiv kontrol med nøjagtigheden af de af producenterne førte regnskaber for direkte salg alene på grundlag af fællesskabsretsforskrifterne viser sig vanskelig i den berørte medlemsstat. Underskrifter * Processprog: nederlandsk.

62004TJ0239

pt

Antecedentes do litígio Regulamentação italiana O Decreto-Lei n. o 23, de 14 de Fevereiro de 2003, que estabelece medidas urgentes em matéria de emprego (GURI n. o 39, de 17 de Fevereiro de 2003), convertido, após alteração, na Lei n. o 81, de 17 de Abril de 2003 (GURI n. o 91, de 18 de Abril de 2003), prevê, no artigo 1. o , n. o 1, o seguinte: «Para responder à grave crise de emprego que atingiu as empresas sujeitas ao processo de administração extraordinária nos casos a que se refere o artigo 63. o , n. o 4, do Decreto Legislativo n. o 270, de 8 de Julho de 1999, o Ministero del Lavoro e delle politiche sociali (Ministério do Trabalho e da Política Social) pode, em relação às empresas sujeitas ao referido processo que tenham mais de 1000 trabalhadores, conceder aos empregadores adquirentes os benefícios a que se referem os artigos 8. o , n. o 4, e 25. o , n. o 9, da Lei n. o 223, de 23 de Julho de 1991, para um limite máximo de 500 trabalhadores, desde que verifiquem os seguintes requisitos: a) O adquirente não tenha as características a que se refere o artigo 8. o , n. o 4 bis, da Lei n. o 223, de 23 de Julho de 1991; b) A transferência dos trabalhadores esteja prevista numa convenção colectiva celebrada até 30 de Abril de 2003 com o Ministero del Lavoro e delle politiche sociali que permita reconverter os trabalhadores.» O artigo 63. o , n. o 4, do Decreto Legislativo n. o 270, de 8 de Julho de 1999, que estabelece o novo regime da administração extraordinária das grandes empresas em situação de insolvência (GURI n. o 185, de 9 de Agosto de 1999), prevê o seguinte, em caso de venda de toda ou parte de uma empresa explorada por grandes empresas sujeitas a um processo de administração extraordinária: «No âmbito das consultas relativas à transmissão da empresa previstas no artigo 47. o da Lei n. o 428, de 29 de Dezembro de 1990, o comissário extraordinário, o adquirente e os representantes dos trabalhadores podem acordar que o adquirente só contratará parte dos trabalhadores e outras alterações das condições de trabalho permitidas pelas disposições aplicáveis em vigor.» O artigo 8. o da Lei n. o 223, de 23 de Julho de 1991, relativa às normas em matéria de desemprego técnico, mobilidade, subsídio de desemprego, execução de directivas comunitárias, colocação de trabalhadores e outras disposições relativas ao mercado de trabalho (suplemento ordinário ao GURI n. o 175, de 27 de Julho de 1991, a seguir «lei n. o 223/91»), que rege o Intervento straordinario d’integrazione salariale (Caixa Especial de Integração Salarial, a seguir «CIGS»), completado pelo artigo 2.  do Decreto-Lei n. o 148, de 20 de Maio de 1993 (GURI n. o 116, de 20 de Maio de 1993), contém determinadas disposições destinadas a favorecer a colocação dos trabalhadores sujeitos a regime especial de mobilidade. Neles está nomeadamente previsto que: «1.   Para efeitos da colocação de trabalhadores sujeitos ao regime de mobilidade, aplica-se o direito de prioridade na contratação […] 4.   É concedida ao empregador que, sem estar vinculado a tanto pelo n. o 1, contrate a tempo inteiro e por período indeterminado os trabalhadores inscritos na lista do regime de mobilidade, por cada salário mensal pago a cada trabalhador, uma subvenção mensal igual a 50% do subsídio de mobilidade que é pago ao trabalhador. Essa subvenção não pode ser concedida durante mais de doze meses e, para os trabalhadores com mais de 50 anos, não pode ser concedida durante mais de 24 meses […]. 4 bis   O direito aos benefícios económicos previstos nos números anteriores é excluído no caso dos trabalhadores que tenham sido colocados, nos seis meses anteriores, em regime de mobilidade por uma empresa do mesmo ou doutro sector de actividade que, à data do despedimento, tenha vínculos de propriedade que correspondam essencialmente aos da empresa que contrata os trabalhadores ou que seja controlada por ou esteja coligada com esta última. A empresa que contrata os trabalhadores declarará, sob a sua responsabilidade, quando do pedido de contratação, que não se verificam os impedimentos supramencionados». Segundo o artigo 25. o , n. o 9, da Lei n. o 223/91: «Por cada trabalhador inscrito na lista do regime de mobilidade, contratado por tempo indeterminado, a parte das quotizações a cargo do empregador ascenderá, durante os primeiros 18 meses, ao montante previsto para os aprendizes na Lei n. o 25, de 19 de Janeiro de 1955, e suas alterações posteriores.» Além disso, o artigo 1. o , n. o 1, da Lei n. o 223/91, dispõe: «As disposições relativas à [CIGS] só se aplicam às empresas que empregaram, em média, mais de quinze pessoas durante o semestre anterior à data da apresentação do pedido a que se refere o artigo 2. o Relativamente aos pedidos apresentados antes de decorridos seis meses após a data da transferência da empresa, este requisito aplica-se ao novo empregador durante o período seguinte à data da referida transferência […].» Nos termos do artigo 1. o , n. o 2, da Lei n. o 233/91, o pedido de concessão do regime da CIGS deve conter o programa, redigido de acordo com um modelo fixado, que a empresa pretende pôr em prática e deve indicar eventuais medidas para fazer face às consequências sociais. O artigo 2. o da Lei n. o 223/91 precisa que esse regime é concedido por decreto do Minístro del Lavoro e delle politiche sociali italiano após aprovação do programa pelo Comitato interministeriale per il coordinamento della politica industriale [Comissão interministerial para a coordenação da política industrial (CIPI)] e que a atribuição do subsídio depende da correcta execução desse programa. Por outro lado, o artigo 4. o da Lei n. o 223/91 dispõe, nomeadamente: «1.   A empresa, à qual tenha sido concedido o regime da [CIGS], que considere, durante a execução do programa a que se refere o artigo 1. o , não estar em condições de garantir a reintegração de todos os trabalhadores suspensos e não poder recorrer a outras medidas, pode dar início aos procedimentos de mobilidade na acepção do presente artigo. 2.   As empresas que pretendam exercer a faculdade prevista no n. o 1 são obrigadas a dar conhecimento disso, previamente e por escrito, aos representantes sindicais da empresa […] 3.   A comunicação a que se refere o n. o 2 deve conter indicações relativas aos motivos da existência de excedente de pessoal; aos motivos técnicos, organizacionais ou produtivos pelos quais a empresa considera não poder tomar medidas susceptíveis de remediar a situação supramencionada e evitar, total ou parcialmente, o regime de mobilidade; ao número, lugar na empresa e perfil profissional dos trabalhadores excedentários, assim como do pessoal habitualmente empregado; ao calendário do programa de mobilidade; às medidas eventuais para fazer face às consequências sociais da execução do referido programa; ao método de cálculo da totalidade dos pagamentos que não os resultantes da legislação em vigor e das negociações colectivas. À comunicação é anexada cópia do recibo do pagamento ao [Instituto Nazionale della Previdenza Sociale (INPS)], a título de adiantamento da quantia a que se refere o artigo 5. o , n. o 4, de um montante igual ao subsídio máximo da [CIGS], multiplicado pelo número de trabalhadores considerados excedentários […]» O artigo 4. o da Lei n. o 223/91 dispõe também: «5.   No prazo de sete dias contados da data da recepção da comunicação a que se refere o n. o 2, a pedido das organizações sindicais das empresas e das respectivas associações, as partes procederão à apreciação conjunta das causas que contribuíram para o excedente de pessoal e das possibilidades de colocação diferente de todo ou parte desse pessoal na mesma empresa, inclusivamente através de contratos de solidariedade e de formas flexíveis de gestão do tempo de trabalho […] […] 7.   Na falta de acordo, o Ufficio provinciale del lavoro e della massima occupazione convocará as partes para reapreciar as questões a que se refere o n. o 5, formulando inclusivamente propostas para se chegar a um acordo. Em todo o caso, a referida reapreciação deve ser concluída no prazo de 30 dias contados da recepção, pelo Ufficio provinciale del lavoro e della massima occupazione, da comunicação da empresa prevista no n. o 6. […] 9.   Uma vez celebrado o acordo sindical ou concluído o procedimento previsto nos n. os 6, 7 e 8, a empresa pode sujeitar ao regime de mobilidade os trabalhadores, operários e quadros excedentários, comunicando por escrito, a cada um deles, a rescisão do contrato, com observância do período de aviso prévio. [...] 13.   Os trabalhadores aos quais foi concedido o benefício da [CIGS] são reintegrados na empresa no termo do período durante o qual gozaram daquele benefício. […] » Por último, o artigo 5. o , n. os 4 e 5, da Lei n. o 223/91, estabelece: «4.   Por cada trabalhador sujeito ao regime de mobilidade, a empresa é obrigada a pagar aos fundos de intervenção, de assistência e de apoio aos organismos de segurança social […], em 30 prestações mensais, uma quantia igual a seis vezes a retribuição mensal inicial paga ao trabalhador no âmbito do regime de mobilidade. Essa quantia é reduzida a metade quando a declaração de excedente de pessoal a que se refere o artigo 4. o , n. o 9, tenha sido objecto de acordo sindical. 5.   A empresa que faça, segundo os procedimentos definidos pela Commissione regionale per l’impiego [comissão regional para o emprego], ofertas de trabalho por tempo indeterminado com as características a que se refere o artigo 9. o , n. o 1, alínea b), não é obrigada a pagar as prestações restantes referentes aos trabalhadores que perdem o direito ao regime de mobilidade por terem recusado essas ofertas ou correspondentes, quando esses trabalhadores tenham aceite a oferta da empresa, a todo o período em que tenham prestado trabalho. O referido benefício é excluído para as empresas que tenham, com a empresa disposta a contratar os trabalhadores, as relações a que se refere o artigo 8. o , n. o 4 bis.» Medida em causa e procedimento administrativo Por ofício de 12 de Fevereiro de 2003, as autoridades italianas notificaram a Comissão do regime de auxílios instituído pelo Decreto-Lei n. o 23/2003 (a seguir «medida em causa»). A medida em causa entrou em vigor em 18 de Fevereiro de 2003, sem esperar que a Comissão se tivesse pronunciado sobre a sua compatibilidade com o mercado comum. Assim, a medida foi inscrita no registo das medidas não notificadas, sob a referência NN 7/2003. Por ofício de 12 de Março de 2003, a Comissão pediu à República Italiana informações complementares sobre a medida em causa. A Comissão pediu, nomeadamente, que lhe fossem indicadas as grandes empresas cuja transmissão estava prevista ao abrigo dessa medida, bem como os novos adquirentes e os critérios segundo os quais estes últimos tinham sido seleccionados. Após ter pedido e obtido uma prorrogação do prazo de resposta que lhe fora fixado, a República Italiana transmitiu as informações pedidas à Comissão, por ofício de 20 de Maio de 2003. Por ofício de 15 de Outubro de 2003, a Comissão informou a República Italiana da sua decisão de abrir o procedimento formal de investigação a que se refere o artigo 88. o , n. o 2, CE. Essa decisão foi publicada no Jornal Oficial da União Europeia de 18 de Dezembro de 2003 ( JO C 308, p. 5 ). A República Italiana transmitiu as suas observações à Comissão por ofício de 22 de Dezembro de 2003. No essencial, a República Italiana indicou, por um lado, que durante todo o período de aplicação da medida em causa, só uma empresa tinha sido transmitida segundo as regras previstas, nomeadamente o ramo de actividades da Ocean SpA localizado em Verolanuova (Brescia), transmitido à Brandt Italia SpA (a seguir «Brandt»). Por outro lado, segundo a República Italiana, a Brandt adquiriu a Ocean ao preço do mercado, sem ter usufruído de nenhum benefício económico directo devido à aplicação da medida em causa. No entanto, por ofício de 19 de Janeiro de 2004, a Comissão pediu à República Italiana informações complementares, especialmente que esta confirmasse que, na realidade, a única empresa que beneficiou da medida em causa foi a Brandt, bem como várias informações relativas ao volume dos auxílios pagos nesse âmbito. Em 11 de Fevereiro de 2004, a República Italiana prestou à Comissão as informações pedidas. Em 30 de Março de 2004, a Comissão adoptou a Decisão 2004/800/CE, relativa ao regime de auxílios estatais concedido pela Itália relativamente a medidas urgentes a favor do emprego ( JO L 352, p. 10 , a seguir «decisão recorrida»), de que a República Italiana foi notificada em 1 de Abril de 2004. Decisão recorrida Na decisão recorrida, a Comissão declara, em primeiro lugar, que a medida em causa constitui um auxílio de Estado na acepção do artigo 87. o , n. o 1, CE. Segundo a Comissão, em primeiro lugar a medida em causa favorece categorias específicas de empresas, nomeadamente, por um lado, os adquirentes de empresas em dificuldades, que estejam sujeitas a um procedimento de administração extraordinária, empreguem pelo menos 1000 pessoas e tenham assinado um contrato colectivo até 30 de Abril de 2003 com o Ministero del Lavoro e delle Politiche Sociali para a aprovação da transferência de trabalhadores, e, por outro, as empresas em situação difícil sujeitas a um procedimento de administração extraordinária que empreguem pelo menos 1000 pessoas e sejam objecto de transmissão. Esta medida confere às referidas empresas um benefício económico, reduzindo os seus custos normais e reforçando a sua posição financeira face aos outros concorrentes que não beneficiam do mesmo regime. Além disso, a selectividade da medida é confirmada pelo facto de esta só ter sido aplicada num caso. Em segundo lugar, a medida foi concedida por meio de recursos estatais, porque, por um lado, foi financiada por meio de financiamentos públicos a fundo perdido e, por outro, porque o Estado renunciou a parte das contribuições sociais normalmente devidas. Em terceiro lugar, a medida em causa ameaça afectar as trocas comerciais entre Estados-Membros e falsear a concorrência, uma vez que reforça a posição financeira de determinadas empresas face aos seus concorrentes. Segundo a Comissão, a medida em causa é, em princípio, proibida pelo artigo 87. o , n. o 1, CE e só pode ser considerada compatível com o mercado comum se puder beneficiar de uma das derrogações previstas no Tratado. Em seguida, a Comissão lamenta que as autoridades italianas não tenham cumprido a obrigação que lhes incumbia por força do artigo 88. o , n. o 3, CE, uma vez que executaram a medida em causa antes de esta ter sido aprovada pela Comissão. Por outro lado, no tocante à compatibilidade da medida em causa com o mercado comum, a Comissão exclui que esta possa beneficiar das derrogações previstas no Tratado. Por último, a Comissão aprecia a compatibilidade da medida em causa à luz das orientações comunitárias dos auxílios estatais de emergência e à reestruturação concedidos a empresas em dificuldade ( JO 1999, C 288, p. 2 ), do Regulamento (CE) n. o 2204/2002 da Comissão, de 12 de Dezembro de 2002, relativo à aplicação dos artigos 87. o [CE] e 88. o [CE] aos auxílios estatais ao emprego ( JO L 337, p. 3 ) e das orientações relativas aos auxílios estatais com finalidade regional ( JO 1998, C 74, p. 9 ). Em primeiro lugar, quanto à apreciação da compatibilidade da medida em causa com o mercado comum à luz das orientações comunitárias dos auxílios estatais de emergência e à reestruturação concedidos a empresas em dificuldade, a Comissão considera que a mesma está excluída, pois a medida em causa aplica-se às empresas que empregam mais de 1000 pessoas, isto é, às grandes empresas, ao passo que as referidas orientações admitem os regimes de auxílios de emergência e à reestruturação unicamente para pequenas e médias empresas. Em segundo lugar, no contexto do Regulamento n. o 2204/2002, a Comissão rejeita nomeadamente o argumento da República Italiana de que os benefícios concedidos no âmbito da medida em causa são idênticos aos obtidos no âmbito do regime de desemprego técnico, que nunca foi considerado auxílio de Estado. Em terceiro lugar, enquanto a República Italiana alegou que, mesmo admitindo que a medida em causa constitui um auxílio de Estado, a mesma é compatível com o mercado comum, na acepção do artigo 4. o , n. o 4, alínea c), do Regulamento n. o 2204/2002, enquanto auxílio à criação de emprego, a Comissão observa que os auxílios à criação de emprego nas regiões não assistidas só são autorizados em benefício das pequenas e médias empresas, ao passo que a medida em causa diz respeito a grandes empresas. Quanto à apreciação da compatibilidade da medida em causa com o mercado comum à luz das orientações relativas aos auxílios estatais com finalidade regional, a Comissão considera que a medida em causa não está abrangida pelo âmbito de aplicação dessas orientações, visto que a medida se aplica a todo o território nacional e, sobretudo, que o único caso em que a medida em causa foi aplicada diz respeito a uma empresa que se encontra numa região que não beneficia das derrogações previstas no artigo 87. o , n. o 3, alíneas a) e c), CE. Por estes motivos, a Comissão entende que a medida em causa constitui um auxílio de Estado na acepção do artigo 87. o , n. o 1, CE, executado ilegalmente, em infracção ao artigo 88. o , n. o 3, CE. Daí conclui que a medida é incompatível com o mercado comum e ordena que a sua decisão seja aplicada imediatamente, o que implica a recuperação dos auxílios incompatíveis. A Comissão precisa, porém, que a decisão recorrida não afecta a possibilidade de cada um dos auxílios concedidos no âmbito da medida em causa serem posteriormente considerados, mediante decisão da Comissão, total ou parcialmente compatíveis com o mercado comum, face às respectivas características específicas. Tramitação processual e pedidos das partes Por petições entradas na Secretaria do Tribunal de Primeira Instância em 11 de Junho e 4 de Agosto de 2004, registadas respectivamente sob os n. os T-239/04 e T-323/04, a República Italiana e a Brandt interpuseram os presentes recursos. Por despacho do presidente da Primeira Secção do Tribunal de Primeira Instância de 19 de Julho de 2006, ouvidas as partes, foi ordenada a apensação dos dois processos para efeitos da fase oral e do acórdão, nos termos do artigo 50. o do Regulamento de Processo do Tribunal de Primeira Instância. Foram ouvidas as alegações das partes e as suas respostas às questões colocadas pelo Tribunal de Primeira Instância, na audiência de 19 de Setembro de 2006. No processo T-239/04, a República Italiana conclui pedindo que o Tribunal de Primeira Instância se digne: — declarar nula a decisão recorrida; — condenar a Comissão nas despesas. No processo T-323/04, a Brandt conclui pedindo que o Tribunal de Primeira Instância se digne: — anular a decisão recorrida; — subsidiariamente, caso o Tribunal de Primeira Instância confirme a incompatibilidade da medida em causa com os artigos 87. o CE e 88. o CE, declarar, com efeitos relativamente à Brandt, a nulidade parcial da decisão recorrida, limitada ao seu artigo 3. o , ou seja, a nulidade da decisão na parte em que ordena à República Italiana que proceda à recuperação do auxílio ilegalmente concedido; — condenar a Comissão nas despesas do presente processo. No processo T-239/04, a Comissão conclui pedindo que o Tribunal de Primeira Instância se digne: — negar provimento ao recurso; — condenar a República Italiana nas despesas. No processo T-323/04, a Comissão conclui pedindo que o Tribunal se digne: — julgar inadmissível o recurso ou, subsidiariamente, negar-lhe provimento por falta de fundamento; — condenar a Brandt nas despesas. Quanto à inadmissibilidade Argumentos das partes A questão da admissibilidade do recurso interposto pela Brandt contra a decisão recorrida foi suscitada pela Comissão no processo T-323/04. A Comissão, embora tenha acabado por renunciar a invocar a inadmissibilidade desse recurso num articulado separado, atendendo nomeadamente a que a República Italiana impugnou a mesma decisão no Tribunal de Primeira Instância no âmbito do processo T-239/04, continua, porém, a defender que a Brandt não pode invocar um interesse individual, qualquer que ele seja, na anulação da decisão recorrida e, por isso, pede ao Tribunal de Primeira Instância que julgue inadmissível o recurso interposto por esta. A Comissão, invocando nomeadamente as conclusões do advogado-geral F. G. Jacobs no processo Comissão/Aktionsgemeinschaft Recht und Eigentum (acórdão do Tribunal de Justiça de 13 de Dezembro de 2005, C-78/03 P, Colect., p. I-10737 , n. os 138 a 142), alega que a jurisprudência relativa à admissibilidade dos recursos interpostos por concorrentes contra decisões adoptadas ao abrigo do artigo 88. o , n. o 3, CE, está longe de se encontrar estabilizada e que, na verdade, considerações análogas se aplicam relativamente aos recursos interpostos por beneficiários de auxílios concedidos no âmbito de um regime de auxílios contra a decisão que declara o regime em causa incompatível com o mercado comum e ordena a recuperação dos auxílios já pagos nesse âmbito. A Comissão acrescenta que, não obstante essas flutuações da jurisprudência, não há nenhum motivo para entender que a decisão da Comissão que declara um regime de auxílios incompatível com o mercado comum diz individualmente respeito, na acepção do artigo 230. o , quarto parágrafo, CE, a todos os beneficiários de auxílios concedidos no âmbito do referido regime, pois a Comissão, nessa ocasião, apreciou normas nacionais gerais e abstractas, sem examinar casos individuais. Além disso, a Comissão considera que, como a República Italiana concebeu e lhe notificou um regime geral e abstracto, pôde examinar a medida em causa qua tale , não obstante esta se destinar, na verdade, a ser aplicada a uma única empresa, nomeadamente a Brandt. A Comissão acrescenta que é precisamente por esse motivo que a decisão recorrida tem por objecto a medida em causa qua tale , sem apreciar a situação específica da Brandt, e que por isso mesmo o recurso interposto por esta última deve ser julgado inadmissível. A Brandt considera que tem legitimidade para pedir a anulação da decisão recorrida. Embora admita que, formalmente, o destinatário da decisão recorrida é a República Italiana, a Brandt considera, com efeito, que esta lhe diz directa e individualmente respeito. Por um lado, a decisão recorrida tem um impacto directo na situação da Brandt, pois a obrigação, imposta à República Italiana, de recuperar o auxílio causa-lhe um prejuízo económico efectivo (acórdão do Tribunal de Justiça de 5 de Maio de 1998, Dreyfus/Comissão, C-386/96 P, Colect., p. I-2309 , n. o 43). Por outro lado, a decisão recorrida diz directa e individualmente respeito à Brandt, uma vez que esta, no próprio entender da Comissão, é beneficiária do alegado auxílio e obrigada a restituir o respectivo montante por força do artigo 3. o da decisão recorrida. Apreciação do Tribunal de Primeira Instância Em primeiro lugar, o Tribunal de Primeira Instância observa que, no processo T-239/04, no âmbito do qual a República Italiana impugna a decisão recorrida, a Comissão sustenta que a medida em causa não reveste carácter geral, mas constitui uma intervenção limitada a um caso específico e que só proporciona benefícios a uma única empresa, concretamente a Brandt, ao derrogar as condições previstas na legislação nacional. De mais a mais, no âmbito do processo T-323/04, a Brandt tem interesses próprios que se distinguem dos da República Italiana, na acepção dos critérios aplicados no acórdão do Tribunal de Justiça de 10 de Julho de 1986, DEFI/Comissão ( 282/85, Colect., p. 2469 , n. o 16). Com efeito, quando adoptou a medida em causa, que está na origem da decisão recorrida e portanto dos dois recursos apreciados no âmbito dos presentes processos apensos, a República Italiana quis evitar a crise social que o despedimento de um grande número de trabalhadores poderia provocar, facilitando a transferência destes da Ocean para a Brandt. Do ponto de vista da Brandt, essa transacção era uma opção comercial facilitada pela medida em causa. Além disso, ainda que a medida em causa não identifique as empresas em benefício das quais será pago o auxílio, a Brandt foi mencionada durante os debates parlamentares que antecederam a adopção da medida em causa, debates esses referidos pela Comissão. Por último, na decisão recorrida, a Comissão admite várias vezes que, durante todo o período de aplicação da medida em causa, só uma empresa foi transmitida segundo as regras nela previstas, nomeadamente a Ocean, transmitida à Brandt. Em segundo lugar, o Tribunal de Primeira Instância recorda que, de acordo com jurisprudência assente, a admissibilidade do recurso de anulação interposto por uma pessoa singular ou colectiva depende de essa pessoa demonstrar que tem interesse em agir (v. acórdão do Tribunal de 22 de Novembro de 2001, Mitteldeutsche Erdöl-Raffinerie/Comissão, T-9/98, Colect., p. II-3367 , n. o 32, e jurisprudência aí referida). No caso vertente, se a decisão recorrida fosse anulada, a situação jurídica da Brandt seria inegavelmente alterada, na medida em que a recuperação do auxílio ordenada no seu artigo 3. o deixaria de ter fundamento legal. Daqui se conclui que a Brandt tem interesse em agir para obter a anulação da decisão recorrida (v., neste sentido, despacho do presidente do Tribunal de Primeira Instância de 2 de Agosto de 2001, Saxonia Edelmetalle/Comissão, T-111/01 R, Colect., p. II-2335 , n. o 17). Em terceiro lugar, no que respeita à questão de a Brandt ser directa e individualmente afectada pela decisão recorrida, o Tribunal de Primeira Instância salienta que, uma vez que o artigo 3. o da decisão obriga a República Italiana a recuperar, junto dos beneficiários, o auxílio concedido com fundamento na medida em causa, deve-se considerar que a Brandt é directa e individualmente afectada por essa decisão (v., neste sentido, acórdão do Tribunal de Justiça de 19 de Outubro de 2000, Itália e Sardegna Lines/Comissão, C-15/98 e C-105/99, Colect., p. I-8855 , n. os 35 e 36). De mais a mais, o Tribunal de Primeira Instância nota que os serviços da segurança social italiana deram ordem de suspensão do pagamento do auxílio, no montante de cerca de 500000 euros. Pelo exposto, o recurso interposto pela Brandt é admissível. Quanto ao mérito da causa No âmbito dos três fundamentos invocados no processo T-239/04, a República Italiana aduz os seguintes fundamentos: — violação do artigo 87. o , n. o 1, CE, e preterição de formalidades essenciais; — subsidiariamente, falta de fundamentação quanto às violações do artigo 87. o , n. o 1, CE e à preterição de formalidades essenciais; — a título mais subsidiário, violação do artigo 88. o , n. o 3, CE, das orientações comunitárias dos auxílios estatais de emergência e à reestruturação concedidos a empresas em dificuldade e do Regulamento n. o 2204/2002, e preterição de formalidades essenciais, resultante de vários vícios processuais e de várias omissões na fundamentação. No processo T-323/04, a Brandt invoca cinco fundamentos: — violação do Tratado, especialmente do artigo 87. o CE, e preterição de uma formalidade essencial, especialmente a violação do artigo 253. o CE; — desvio de poder por parte da Comissão; — violação do artigo 88. o CE e preterição de uma formalidade essencial; — violação do Tratado, em especial dos artigos 88. o CE e 89. o CE, violação do Regulamento (CE) n. o 994/98 do Conselho, de 7 de Maio de 1998, relativo à aplicação dos artigos [87. o CE] e [88. o CE] do Tratado que institui a Comunidade Europeia a determinadas categorias de auxílios estatais horizontais ( JO L 142, p. 1 ), e do Regulamento n. o 2204/02, e preterição de formalidades essenciais, em especial, violação do artigo 253. o CE; — invalidade do artigo 3. o da decisão recorrida por violação do artigo 88. o CE, bem como dos princípios gerais de direito, especialmente do princípio da protecção da confiança legítima, e de normas imperativas de natureza processual, especialmente do artigo 253. o CE. Uma vez que vários fundamentos e argumentos invocados pelas recorrentes, respectivamente nos processos T-239/04 e T-323/04, são pois largamente coincidentes, o Tribunal de Primeira Instância entende que é oportuno apreciá-los conjuntamente, pela ordem seguinte: — qualificação da medida em causa como auxílio de Estado; — qualificação da medida em causa como auxílio existente; — conformidade da decisão recorrida com o artigo 88. o , n. o 3, com o Regulamento n. o 2204/2002 e com as orientações comunitárias dos auxílios estatais de emergência e à reestruturação concedidos a empresas em dificuldade; — preterição de formalidades essenciais, em especial do artigo 253. o CE: — falta de fundamentação da decisão recorrida no tocante à aplicação da condição da selectividade; — falta de fundamentação da decisão recorrida no tocante à identificação do beneficiário do auxílio concedido com fundamento na medida em causa; — falta de fundamentação da decisão recorrida no tocante aos efeitos negativos da medida em causa nas trocas comunitárias e na concorrência; — fundamentação inadequada da decisão em causa no tocante à apreciação da compatibilidade da medida em causa com o mercado comum à luz do Regulamento n. o 2204/2002 e das orientações comunitárias dos auxílios estatais de emergência e à reestruturação concedidos a empresas em dificuldade; — falta de fundamentação da decisão recorrida no tocante à recuperação do auxílio. — recuperação do auxílio: — violação do Regulamento (CE) n. o 659/1999 do Conselho, de 22 de Março de 1999, que estabelece as regras de execução do artigo [88. o CE] ( JO L 83, p. 1 ); — violação do princípio da protecção da confiança legítima. Atendendo à natureza dos argumentos aduzidos pela Brandt para fundamentar o alegado desvio de poder por parte da Comissão, o Tribunal de Primeira Instância considera que esse fundamento deve ser requalificado como fundamento relativo à fundamentação insuficiente e contraditória de determinados pontos da decisão recorrida. O fundamento deve, pois, ser tratado no âmbito da apreciação da fundamentação dessa decisão. Quanto à qualificação da medida em causa como auxílio de Estado Argumentos das partes A República Italiana alega que a medida em causa constitui uma medida de carácter geral destinada a fomentar o emprego. A mesma, enquanto tal, não falseia nem provoca o risco de falseamento da concorrência mediante o favorecimento de determinadas empresas ou da produção de determinados bens, pelo que não constitui um auxílio de Estado. Essa medida alargou o alcance do regime da CIGS e do regime de mobilidade, já existentes, a determinadas situações específicas, atribuindo, sob reserva de determinadas condições, os mesmos benefícios aos empregadores adquirentes de empresas sujeitas a um processo de administração extraordinária. Os verdadeiros beneficiários do regime instituído pela medida em causa são os trabalhadores e a própria Comissão reconheceu que os dois regimes referidos não são, por si só, auxílios de Estado. A República Italiana alega que a Comissão não apreciou essa questão no âmbito da análise preliminar da existência de um auxílio de Estado, tendo-a abordado apenas no âmbito da apreciação da medida em causa com base no Regulamento n. o 2204/2002. A Brandt sustenta que, para ela, os efeitos económicos da medida em causa são absolutamente neutros. Esta conclusão resulta de uma análise comparativa da medida em causa e da Lei n. o 223/91, que a Comissão deveria ter efectuado. Não existindo a medida em causa, a Brandt poderia ter obtido o mesmo resultado económico acordando com a Ocean a transferência parcial dos trabalhadores das instalações de Verolanuova, nos termos da legislação geral existente. Consequentemente, a Brandt considera que a medida em causa dá apoio aos trabalhadores da empresa sujeita a um processo de administração extraordinária (no caso vertente, concretamente os trabalhadores da Ocean), ao favorecer a respectiva transferência para o adquirente, sem que sejam colocados no regime da CIGS ou inscritos nas listas de mobilidade. A Brandt conclui daí que, se o Tribunal de Primeira Instância confirmar a decisão recorrida e, especialmente, a obrigação imposta à República Italiana de recuperar os auxílios já pagos, ficará numa situação nitidamente menos favorável do que aquela em que se encontraria se a medida em causa nunca tivesse sido tomada. A Brandt recorda, além disso, que, para que o artigo 87. o CE seja aplicável, é necessário que o beneficiário de uma medida dela tenha retirado um benefício de natureza económica ou financeira. A Brandt nota, a este respeito, que adquiriu a Ocean em concorrência com outros adquirentes potenciais e que o preço que pagou é o do mercado. Além disso, essa aquisição abrangeu não só as actividades industriais do ramo adquirido mas também todas as dívidas deste último. A Brandt insiste que não retirou nenhum benefício da medida em causa, nomeadamente porque nenhum benefício, seja indirecto seja parcial, resultante já da aplicação da legislação geral existente, poderia compensar os custos suplementares que a Brandt teve de suportar devido à referida medida. Reportando-se ao considerando 31 da decisão recorrida, a Brandt alega que há uma contradição manifesta entre a afirmação da Comissão de que os benefícios proporcionados pela medida em causa são idênticos aos que estavam já previstos no âmbito do regime da CIGS e do regime de mobilidade e a recusa daquela em entender a medida em causa como parte integrante desses regimes. A Brandt insiste que a medida em causa não introduziu nenhum benefício novo e provoca os mesmos efeitos que os já previstos nas disposições da legislação geral existente, nomeadamente as da Lei n. o 223/91. Assim sendo, a medida em causa estaria em plena consonância com o espírito e a arquitectura global do sistema italiano de quotizações sociais. A este respeito, a Brandt recorda que, segundo a jurisprudência do Tribunal de Justiça, o desagravamento parcial dos encargos sociais que recaem sobre empresas de um determinado sector industrial constitui um auxílio na acepção do artigo 87. o , n. o 1, CE, se esta medida se destinar a isentar parcialmente as empresas dos encargos financeiros que resultam da aplicação normal do sistema geral de previdência social, sem que essa isenção encontre justificação na natureza ou estrutura desse sistema (v. acórdão do Tribunal de Justiça de 5 de Outubro de 1999, França/Comissão, C-251/97, Colect., p. I-6639 , n. o 36, e jurisprudência). De um ponto de vista geral, a Comissão observa que examinou a medida em causa quando apreciou a existência de um auxílio de Estado nos considerandos 30 e 31 da decisão recorrida. Desenvolvendo globalmente os mesmos argumentos nos dois processos, a Comissão alega que a medida em causa não reveste carácter geral, conclusão confirmada não só pelos extractos dos trabalhos preparatórios e dos debates parlamentares que antecederam a adopção da medida em causa mas também pelo facto de a medida ter sido aplicada num caso. Além disso, a Comissão sublinha que, como resulta do ofício do Ministro del Lavoro e delle Politiche Sociali de 7 de Fevereiro de 2003, transmitido à Comissão pelo ofício de 12 de Fevereiro de 2003, inicialmente as autoridades italianas notificaram a medida em causa como auxílio de Estado, ainda que, no ofício seguinte, tivessem acabado por alegar o contrário. A Comissão recorda que o facto de a medida em causa se destinar a fomentar o emprego não tem influência na sua qualificação como auxílio de Estado, pois, segundo jurisprudência muito abundante, o artigo 87. o , n. o 1, CE define as medidas nacionais em função dos seus efeitos e não em função das suas causas ou dos seus objectivos. Além disso, pouco importa que a Brandt tenha logrado, no âmbito doutros processos e em data posterior, benefícios distintos previstos noutras disposições italianas, independentemente de constituírem auxílios de Estado ou não. Segundo a Comissão, a única coisa que importa é que a medida em questão lhe tenha concedido benefícios específicos. O facto de a Brandt ter apresentado uma contrapartida para os auxílios recebidos não altera em nada a sua qualificação (acórdão França/Comissão, já referido). Segundo a Comissão, a tese do auxílio líquido desenvolvida pela Brandt, de que a existência de uma contrapartida suprime o benefício e portanto o auxílio, na verdade é inconciliável com a lógica da fiscalização dos auxílios de Estado. Em todo o caso, os cálculos apresentados pela Brandt na fase escrita do processo nunca foram invocados durante o procedimento administrativo, pelo que, segundo jurisprudência assente, os mesmos não poderiam ser tomados em consideração para efeitos da apreciação da legalidade da decisão recorrida. A alusão da Brandt à jurisprudência que exclui a existência de um benefício específico e portanto de um auxílio quando a isenção das retenções obrigatórias se justifica pela natureza ou estrutura do sistema fiscal e contributivo também não tem fundamento, no caso vertente. A este respeito, a Comissão refere que é ao Estado-Membro que cabe fazer essa demonstração (acórdão do Tribunal de Justiça de 29 de Abril de 2004, Países Baixos/Comissão, C-159/01, Colect., p. I-4461 , n. o 43) e observa que a República Italiana nunca invocou esse argumento. Do ponto de vista do mérito, a medida assim justificada deve corresponder à lógica interna do sistema fiscal em geral (v. acórdãos do Tribunal de Primeira Instância de 6 de Março de 2002, Diputación Foral de Álava e o./Comissão, T-127/99, T-129/99 e T-148/99, Colect., p. II-1275 , n. o 164, e Diputación Foral de Álava e o./Comissão, T-92/00 e T-103/00, Colect., p. II-1385 , n. o 60, e jurisprudência aí referida), o que é pouco provável no caso de uma isenção temporária. Segundo a Comissão, o benefício proporcionado pela medida em causa consiste em que os benefícios de segurança social, em vez de serem concedidos na sequência de procedimentos complexos, como o procedimento previsto para se beneficiar do regime da CIGS ou o previsto para a aplicação do regime de mobilidade, são imediatamente concedidos ao empregador que adquire a empresa. Além disso, o sistema estabelecido pela medida em causa assegurou a continuidade funcional entre a Ocean e a Brandt, dando a esta última a possibilidade de contratar os trabalhadores da Ocean ainda antes de serem despedidos. Só as empresas que cumprem os critérios estabelecidos pela medida em causa podem tirar partido antecipado de benefícios de segurança social, ao contrário de todas as outras empresas; isso basta, por si só, para concluir que se trata de uma medida selectiva. Por último, ao contrário do que as recorrentes afirmam, a Comissão refere que nunca apreciou o regime de desemprego técnico e o regime especial de despedimento à luz das regras relativas aos auxílios de Estado. Por isso, não é de excluir que constituam, por si só, auxílios de Estado, e este juízo vale por maioria de razão para o alargamento selectivo destes. Apreciação do Tribunal de Primeira Instância O Tribunal de Primeira Instância observa, em primeiro lugar, que, ao contrário do que a República Italiana sustenta, a questão relativa à existência de um auxílio de Estado no caso vertente foi analisada pela Comissão no n. o 5 da decisão recorrida e, no tocante ao Regulamento n. o 2204/2002, nos considerandos 30 e 31 dessa decisão. Em seguida, o Tribunal de Primeira Instância considera que há que dar razão ao argumento da Comissão de que o benefício proporcionado pela medida em causa consiste em que os benefícios de segurança social, em vez de serem concedidos na sequência de procedimentos complexos, como o procedimento previsto para se beneficiar do regime da CIGS ou o previsto para a aplicação do regime de mobilidade, são imediatamente concedidos ao empregador que adquire a empresa sujeita a um processo de administração extraordinária. O argumento invocado pela Brandt que consiste em sustentar que não é ao adquirente que cabe seguir qualquer um dos procedimentos relativos à colocação de trabalhadores no regime de mobilidade não pode ser acolhido. Mesmo que se admita que esses procedimentos são desencadeados pelo transmitente, os mesmos destinam-se à celebração de um contrato de direito civil que, em princípio, é benéfico para as duas partes. Com efeito, segundo o sistema estabelecido, é o transmissário que beneficia das prestações e do direito a pagar quotizações sociais reduzidas. É, pois, incontestável que este tem interesse em obter rápida e facilmente os benefícios previstos. Além disso, a medida em causa permitiu assegurar a continuidade funcional entre a Ocean e a Brandt, dando a esta última a possibilidade de contratar os trabalhadores ainda antes de estes serem despedidos, facto que, por si mesmo, proporciona uma vantagem concorrencial. No que respeita ao carácter selectivo da medida em causa, o Tribunal de Primeira Instância recorda que a medida em causa foi adoptada em 14 de Fevereiro de 2003, no âmbito de um procedimento urgente. Os benefícios previstos na medida em causa estavam subordinados a uma convenção colectiva, que devia ser celebrada em 30 de Abril de 2003. Os benefícios estavam, pois, acessíveis durante um período de 2 meses e 17 dias. Os benefícios previstos na medida em causa são os previstos na legislação geral existente. Porém, no âmbito da medida em causa, já não é necessário seguir os procedimentos complexos que condicionam a obtenção dos referidos benefícios no âmbito da legislação geral existente e o alcance desse regime geral é consideravelmente reduzido, nomeadamente pela limitação do benefício da medida em causa somente às empresas que empreguem mais de 1000 pessoas, contra um mínimo de só quinze trabalhadores exigido pela legislação geral. Daqui resultou que a medida só foi aplicada num caso. De mais a mais, os estenogramas dos debates parlamentares que antecederam a adopção da medida em causa, apresentados pela Comissão na fase oral, indicam expressamente que a transmissão da Ocean está na origem da adopção da medida em causa. Consequentemente, o Tribunal de Primeira Instância dá por provado o carácter selectivo da medida em causa. Por outro lado, o Tribunal de Primeira Instância verifica que as partes estão de acordo em que o benefício contido na medida em causa é concedido por meio de recursos estatais. No que respeita à influência da medida em causa nas trocas comunitárias e na concorrência, o Tribunal de Primeira Instância considera que a Comissão tem razão quando declara, no considerando 20 da decisão recorrida, que a medida em causa é susceptível de falsear a concorrência, uma vez que reforça a posição financeira de algumas empresas relativamente aos seus concorrentes e, em especial, é susceptível de falsear a concorrência e de afectar as trocas comerciais quando os beneficiários se encontram em concorrência com produtos provenientes de outros Estados-Membros, mesmo que não exportem directamente a sua produção (acórdãos do Tribunal de Justiça de 17 de Setembro de 1980, Philip Morris, 730/79, Recueil, p. 2671 , n. os 11 e 12, e de 17 de Junho de 1999, Bélgica/Comissão, C-75/97, Colect., p. I-3671 , n. os 47 e 48). O Tribunal de Primeira Instância observa, além disso, que a Brandt, beneficiária da medida em causa, pertence ao grupo Elcobrandt, quinto grupo no sector dos electrodomésticos na Europa, sector caracterizado pelo seu grau particular de exposição à concorrência, o que corrobora a conclusão de que a medida em causa é susceptível de afectar as trocas entre os Estados-Membros e de falsear ou ameaçar falsear a concorrência nesse sector (v., nesse sentido, acórdão do Tribunal de Primeira Instância de 15 de Junho de 2005, Regione autonoma della Sardegna/Comissão, T-171/02, Colect., p. II-2123 , n. o 87). O Tribunal de Primeira Instância entende, por outro lado, que o facto de a medida em causa se destinar à protecção do emprego não tem influência na sua qualificação como auxílio de Estado, pois o artigo 87. o , n. o 1, CE não distingue as intervenções estatais segundo as suas causas ou objectivos, mas define-as em função dos seus efeitos [v. acórdão do Tribunal de Primeira Instância de 5 de Agosto de 2003, P & O European Ferries (Vizcaya) e Diputación Foral de Vizcaya/Comissão, T-116/01 e T-118/01, Colect., p. II-2957 , n. o 112, e jurisprudência aí referida]. Além disso, o argumento de que a Brandt poderia ter obtido, no âmbito de outros procedimentos e em data posterior, os mesmos benefícios ao abrigo de outras disposições italianas também não tem razão de ser, visto que o critério decisivo no caso vertente consiste em que a medida em causa constitui um alargamento selectivo desses regimes gerais, na medida em que concede benefícios específicos a determinadas empresas ao reforçar a respectiva situação financeira face aos seus concorrentes. Pelo exposto, o Tribunal de Primeira Instância considera que a medida em causa constitui um auxílio de Estado, na acepção do artigo 87. o , n. o 1, CE. Quanto à qualificação da medida em causa como auxílio existente Argumentos das partes A Brandt sustenta que foi sem razão que a Comissão considerou que a medida em causa não era um auxílio existente, pois, em seu entender, a medida em causa está abrangida pelo âmbito de aplicação do Regulamento n. o 2204/2002. A Brandt sustenta, a este respeito, que a Comissão se limitou a afirmar que a medida em causa não estava abrangida pelo âmbito de aplicação do Regulamento n. o 2204/2002. Ao fazê-lo, quando o Regulamento n. o 2204/2002 não lhe confere nenhum poder específico na matéria, a Comissão arrogou-se a faculdade de retirar o benefício do regime de auxílios existente, previsto nesse regulamento. Além de que, ao proceder assim, a Comissão não justificou em que medida é que tinha competência para essa suspensão mediante uma decisão individual e, desse modo, no mínimo não cumpriu o dever de fundamentação adequada que lhe incumbe. A Comissão sustenta que a Brandt formula uma série de hipóteses sem verificar os respectivos fundamentos e sem demonstrar que se verificam as condições para a aplicação do Regulamento n. o 2204/2004 ou refutar o raciocínio exposto pela Comissão nos considerandos 29 a 33 da decisão recorrida, os quais demonstram precisamente o contrário. Quanto à contestação das competências da Comissão nesse domínio, a mesma considera que, se a Brandt sustenta, como parece resultar dos n. os 99 e seguintes da sua petição, que a Comissão não está habilitada a aplicar o Regulamento n. o 2204/2002 e, de um modo geral, os regulamentos de isenção às decisões individuais que adopta, então essa tese está manifestamente errada. Por um lado, o considerando 4 do Regulamento n. o 2204/2002 reserva aos Estados-Membros a possibilidade de notificarem os auxílios ao emprego e impõe à Comissão que aprecie essas notificações, especialmente à luz dos critérios definidos no Regulamento n. o 2204/2002 e no Regulamento (CE) n. o 70/2001 da Comissão, de 12 de Janeiro de 2001, relativo à aplicação dos artigos 87. o [CE] e 88. o [CE] aos auxílios estatais a favor das pequenas e médias empresas ( JO L 10, p. 33 ) ou das orientações e enquadramentos comunitários aplicáveis. Por outro lado, é mais do que evidente que, para efeitos da apreciação da compatibilidade de um auxílio, a Comissão é obrigada a aplicar todos os diplomas potencialmente relevantes, quer se tratem de orientações, enquadramentos ou regulamentos. Segundo a Comissão, se assim não fosse, nunca poderia adoptar decisões negativas, pois não estaria habilitada a excluir a hipótese de o auxílio ser compatível com o mercado comum à luz de um regulamento de isenção. A Comissão acrescenta que se, pelo contrário, a Brandt alega que a Comissão entendeu erradamente que a medida em causa não está abrangida pelo âmbito de aplicação do Regulamento n. o 2204/2002, então o artigo 21. o do Estatuto do Tribunal de Justiça e o artigo 44. o , n. o 1, alínea c) obrigam a Brandt a desenvolver esse fundamento. Apreciação do Tribunal de Primeira Instância Em primeiro lugar, o Tribunal de Primeira Instância recorda que o Regulamento n. o 994/98 prevê, no seu artigo 1. o , alíneas a), iv), e b), que a Comissão pode, por meio de regulamentos adoptados nos termos do seu artigo 8. o e do artigo 87. o CE, declarar que os auxílios a favor do emprego e da formação e os auxílios respeitantes ao mapa aprovado pela Comissão para cada Estado-Membro para a concessão de auxílios com finalidade regional são compatíveis com o mercado comum e não estão sujeitos à obrigação de notificação prevista no artigo 88. o , n. o 3, CE. A Comissão exerceu essa competência mediante a adopção do Regulamento n. o 2204/2002. Para beneficiar da isenção prevista nesse regulamento, um auxílio deve cumprir os requisitos de aplicação desse regulamento, o que, como se demonstrará nos n. o 93 a 96 infra , não sucede no caso em apreço. Em seguida, quanto ao argumento aduzido pela Brandt, que consiste na alegação de que a medida em causa é só uma variação insignificante do regime do CIGS e do regime de mobilidade, os quais, segundo afirma, são eles próprios regimes de auxílios existentes, o Tribunal considera que esse argumento também não pode ser acolhido. Nos termos do artigo 1. o do Regulamento n. o 659/1999, um auxílio existente verificar-se em diversas situações. Com efeito, nos termos dessa disposição, constituem um auxílio existente: — primeiro, qualquer auxílio que já existisse antes da entrada em vigor do Tratado no respectivo Estado-Membro; — segundo, os regimes de auxílio e os auxílios individuais que tenham sido autorizados pela Comissão ou pelo Conselho; — terceiro, os auxílios que se considere terem sido autorizados pelo facto de a Comissão não ter tomado uma decisão no prazo de dois meses a contar, em princípio, do dia seguinte ao da recepção da respectiva notificação completa, prazo de que dispõe para efectuar uma análise preliminar; — quarto, qualquer auxílio relativamente ao qual o prazo de prescrição de dez anos em matéria de recuperação já expirou; — quinto, os auxílios considerados existentes por se poder comprovar que não constituíam auxílios no momento da sua execução, tendo-se subsequentemente transformado em auxílios devido à evolução do mercado comum e sem terem sido alterados pelo Estado-Membro. No caso vertente, o Tribunal de Primeira Instância observa que a mais antigas das leis italianas que estabelecem os regimes de auxílios em referência data de 1991. Consequentemente, a primeira situação em que é possível considerar que um auxílio é um auxílio existente está excluída no caso vertente. Além disso, como se sublinhou no n. o 62 supra , a Comissão referiu que nunca foi notificada do regime da CIGS nem do regime de mobilidade e que nunca os analisou à luz das regras relativas aos auxílios de Estado. Logo, a segunda e a terceira situações em que se pode considerar que a medida de auxílio é um auxílio existente também não se verificam no caso vertente. Por outro lado, na decisão recorrida, a Comissão limita-se a ordenar à República Italiana que tome todas as medidas necessárias para recuperar o auxílio concedido com fundamento na medida em causa. Logo, o caso vertente também não se enquadra na quarta situação em que se pode considerar que uma medida de auxílio é um auxílio existente. Por último, o Tribunal de Primeira Instância salienta que as partes não aduziram argumentos no sentido de que a medida não constituía um auxílio à data da sua entrada em vigor e que só assumiu as características de um auxílio na sequência da evolução do mercado. Logo, o caso vertente também não se enquadra na quinta e última situação em que se pode considerar que uma medida de auxílio é um auxílio existente. Pelo exposto, há que considerar que a medida em causa não constitui um auxílio existente. Logo, este fundamento é improcedente. Quanto à conformidade da decisão recorrida com o artigo 88. o , n. o 3, CE, com o Regulamento n. o 2204/2002 e com as orientações comunitárias dos auxílios estatais de emergência e à reestruturação concedidos a empresas em dificuldade Quanto à violação do artigo 88. o , n. o 3, CE — Argumentos das partes A República Italiana alega que, ao contrário do referido no considerando 22 da decisão recorrida, não se verifica a alegada ilegalidade da medida em causa, por esta ter sido executada antes de a Comissão ter tomado uma decisão, dado a urgência da medida. Segundo a República Italiana, não executar a medida durante o procedimento administrativo tê-la-ia privado do seu efeito útil. A Comissão recorda que o artigo 88. o , n. o 3, CE impõe a notificação prévia de todos os projectos de auxílio e proíbe a execução das medidas projectadas antes de o procedimento de investigação ter culminado numa decisão final. Não é permitido a um Estado-Membro eximir-se unilateralmente a essa obrigações invocando urgência, uma vez que a fixação de um prazo de dois meses para concluir a análise preliminar responde já a essa exigência (acórdão do Tribunal de Justiça de 15 de Fevereiro de 2001, C-99/98, Colect., p. I-1101 , n. o 73). — Apreciação do Tribunal de Primeira Instância O Tribunal de Primeira Instância recorda que o artigo 88. o , n. o 3, CE, estabelece de modo claro e inequívoco que o Estado-Membro interessado não pode executar as medidas projectadas antes de o procedimento de investigação ter culminado numa decisão final. Além disso, esta disposição é completada pelo artigo 4. o , n. o 5, do Regulamento n. o 659/1999, que prevê um prazo, que em princípio é de dois meses a contar do dia seguinte ao da recepção da notificação, para a tomada de uma decisão final no termo da análise preliminar. Quanto a esse prazo de dois meses, inicialmente fixado na jurisprudência, o Tribunal de Justiça decidiu, no processo que deu origem ao acórdão Áustria/Comissão, já referido (n. o 73), que, inspirando-se nos artigos 230. o CE e 232. o CE e avaliando assim o prazo máximo em dois meses, pretendeu evitar uma insegurança jurídica manifestamente contrária ao objectivo da fase de análise preliminar dos auxílios de Estado instituída pelo artigo 88. o , n. o 3, CE. Com efeito, como o Tribunal de Justiça esclarece, esse objectivo, que consiste em fazer beneficiar o Estado-Membro da segurança jurídica necessária, determinando rapidamente a compatibilidade com o Tratado de um auxílio que pode revestir natureza urgente, estaria comprometido se o prazo fosse considerado indicativo. Além disso, a insegurança jurídica daí decorrente podia agravar-se em caso de prolongamento artificial da fase de pré-exame. Consequentemente, há que entender que o prazo agora previsto no artigo 4. o , n. o 5, do Regulamento n. o 659/1999 é um prazo imperativo, que vincula todas as partes no procedimento de análise preliminar. Por isso, não é permitido ao Estado-Membro eximir-se-lhe invocando urgência. De mais a mais, como refere acertadamente a Comissão, a fixação de um prazo de dois meses para concluir a análise preliminar responde já a essa exigência. Pelo exposto, a primeira parte do presente fundamento é improcedente. Quanto à violação do Regulamento n. o 2204/2002 — Argumentos das partes A República Italiana contesta a decisão recorrida, quando esta refere, nos considerandos 32 e 33, que a medida em causa não pode ser considerada compatível com o mercado comum à luz do Regulamento n. o 2204/2002, nomeadamente porque a medida se aplica a todo o território nacional e diz respeito à transmissão de empresas que empreguem mais de 1000 pessoas, isto é, principalmente à transmissão de grandes empresas. Ainda que os auxílios à criação de emprego em regiões não assistidas sejam apenas autorizados para pequenas e médias empresas, isso não pode, de qualquer das formas, permitir à Comissão concluir pela incompatibilidade total da medida, com base no regulamento, pois não é de excluir que a aquisição de empresas desse tipo possa interessar a pequenas e médias empresas. A Comissão alega que a República Italiana demonstra uma compreensão imperfeita da fiscalização dos auxílios de Estado, especialmente dos regimes de auxílios. Para que um regime seja considerado compatível, não basta que os critérios de compatibilidade sejam cumpridos em determinadas situações possíveis. Ao invés, é necessário que os auxílios sejam concedidos com base em regimes de auxílios que cumpram esses critérios em todas as hipóteses. Este princípio está expressamente consagrado no artigo 3. o , n. o 1, alínea a), do Regulamento n. o 2204/2002. Segundo a Comissão, no caso vertente a medida em causa não exclui que os auxílios sejam concedidos a uma grande empresa numa região não assistida e, consequentemente, a Comissão concluiu, com razão, que os mesmos não cumpriam o requisitos fixados pelo Regulamento n. o 2204/2002. — Apreciação do Tribunal de Primeira Instância O Tribunal de Primeira Instância sublinha que resulta da própria letra do artigo 4. o do Regulamento n. o 2204/2002 que só as pequenas e médias empresas podem beneficiar de auxílios à criação de emprego, fora das zonas que podem obter auxílios de finalidade regional. Uma vez que a medida em causa é aplicável a qualquer empresa e em todo o território nacional, esse requisito não está cumprido, como se refere nos considerandos 32 e 33 da decisão recorrida. De mais a mais, o único caso em que a medida em causa foi aplicada diz respeito a grandes empresas numa zona não assistida, pelo que a medida, ainda que apreciada enquanto tal, não é compatível. Além disso, o Tribunal de Primeira Instância considera que, como observa acertadamente a Comissão, para que um regime de auxílios seja considerado compatível com o mercado comum à luz do Regulamento n. o 2204/2002, não basta que os requisitos que este fixa sejam cumpridos em determinadas situações de aplicação possíveis. É necessário que os auxílios concedidos com fundamento nesse regime cumpram esses requisitos em todas as hipóteses. Este princípio está expressamente consagrado no artigo 3. o , n. o 1, alínea a), do Regulamento n. o 2204/2002. No caso vertente, a medida em causa não exclui que os auxílios sejam concedidos a uma grande empresa numa região não assistida. Por conseguinte, foi com razão que a Comissão decidiu que a medida em causa não satisfazia os requisitos fixados pelo Regulamento n. o 2204/2002. Além disso, o Tribunal de Primeira Instância salienta que a decisão recorrida diz respeito à totalidade da medida em causa e prevê expressamente, no considerando 38, que não afecta a possibilidade de os auxílios concedidos no âmbito do regime que a medida instaura serem posteriormente considerados, mediante decisão da Comissão, total ou parcialmente compatíveis, tendo em conta as suas características específicas. Pelo exposto, improcede a segunda parte do presente fundamento. Quanto à violação das orientações comunitárias dos auxílios estatais de emergência e à reestruturação concedidos a empresas em dificuldade — Argumentos das partes A República Italiana alega que, nos termos do n. o 101 das orientações comunitárias dos auxílios estatais de emergência e à reestruturação concedidos a empresas em dificuldade, a Comissão deve analisar a compatibilidade com o mercado comum de qualquer auxílio destinado à recuperação e à reestruturação que seja concedido sem a sua autorização prévia e, por conseguinte, em violação do artigo 88. o , n. o 3, CE. A este respeito, a República Italiana rejeita o argumento aduzido pela Comissão, que consiste em invocar a falta de elementos necessários para proceder à apreciação individual da situação da medida em causa e refere que a Comissão deveria ter solicitado formalmente às autoridades italianas as informações de que necessitava, em vez de se limitar a aludir à possibilidade de uma notificação individual. A Comissão alega que resulta do n. o 64 das orientações comunitárias dos auxílios estatais de emergência e à reestruturação concedidos a empresas em dificuldade que os regimes de auxílios de emergência ou à reestruturação de empresas em dificuldade só podem ser autorizados a favor de pequenas e médias empresas, na acepção da definição comunitária. Ao contrário do que a República Italiana afirma, o n. o 101 das referidas orientações não obriga a Comissão a analisar a compatibilidade com o mercado comum de qualquer medida de auxílio de emergência ou destinada à reestruturação de empresas em dificuldade concedida sem a autorização da Comissão. Trata-se somente de uma disposição que regula a aplicação temporal das diferentes regras que se sucederam na matéria, que certamente não obriga a Comissão a analisar individualmente a situação de todos os regimes não notificados. — Apreciação do Tribunal de Primeira Instância O Tribunal de Primeira Instância salienta que, nos termos das orientações comunitárias dos auxílios estatais de emergência e à reestruturação concedidos a empresas em dificuldade, dois tipos de auxílios de emergência e à reestruturação podem ser autorizados pela Comissão, desde que sejam cumpridas as condições definidas nas orientações: os auxílios de emergência e à reestruturação notificados individualmente à Comissão para todas as empresas, independentemente da respectiva dimensão (n. os 22 a 63 das referidas orientações), por um lado, e os regimes de auxílios de emergência e à reestruturação, por outro (n. os 64 a 69 das referidas orientações). No caso vertente, de acordo com o Decreto-Lei n. o 23/2003, a medida em causa aplica-se a todas as empresas, independentemente da respectiva dimensão. Além disso, o único caso em que foi aplicada consistiu na aquisição de uma grande empresa, concretamente a Ocean, por outra grande empresa, no caso a Brandt. Como já se referiu a propósito do Regulamento n. o 2204/2002 no n. o 94 supra , para que um regime de auxílios possa ser considerado compatível com o mercado comum, não basta que os requisitos que fixa sejam cumpridos em determinadas situações de aplicação possíveis. É necessário que os auxílios concedidos com fundamento nesse regime cumpram esses requisitos em todas as hipóteses. Consequentemente, no caso vertente, a possibilidade puramente teórica de, no contexto da medida em causa, o cedente potencial ser uma pequena ou média empresa não é suficiente para se considerar que o auxílio assim notificado é compatível com o mercado comum à luz das orientações comunitárias dos auxílios estatais de emergência e à reestruturação concedidos a empresas em dificuldade. Uma vez que a medida em causa não cumpre os requisitos relativos ao âmbito de aplicação impostos pelas orientações comunitárias dos auxílios estatais de emergência e à reestruturação concedidos a empresas em dificuldade, não é necessário verificar se os requisitos processuais foram respeitados. Consequentemente, improcede a terceira parte do presente fundamento. Pelo exposto, o Tribunal de Primeira Instância entende que a medida em causa não pode ser considerada compatível com o mercado comum à luz de nenhum dos diplomas comunitários invocados. Há, pois, que julgar totalmente improcedente esse fundamento. Quanto à violação do artigo 253. o CE Quanto à falta de fundamentação da decisão recorrida no tocante à qualificação da medida em causa como auxílio de Estado, invocada pelas recorrentes, o Tribunal de Primeira Instância considera que a fundamentação desenvolvida no n. o 5 da decisão recorrida é clara e suficiente para justificar a posição da Comissão, já que o raciocínio aí seguido coincide com o adoptado pelo Tribunal de Primeira Instância nos n. os 63 a 70 supra . Argumentos das partes — Quanto à falta de fundamentação da decisão recorrida no tocante à aplicação da condição da selectividade A República Italiana invoca a falta de fundamentação da apreciação da Comissão, formulada no considerando 18 da decisão recorrida, segundo a qual a medida em causa não reveste carácter geral, antes conferindo um benefício económico a empresas específicas, ao reduzir os custos normais e reforçar a situação financeira destas últimas face a outros concorrentes que não beneficiam das mesmas medidas, o que é confirmado, além disso, pelo facto de a medida só ter sido aplicada num caso. A República Italiana considera que essa apreciação resulta da aplicação errada da condição da selectividade prevista no Tratado, que exige que a medida favoreça determinadas empresas ou determinadas produções. Com efeito, este requisito não é cumprido quando, como sucede no caso vertente, a medida em causa não tem o objectivo nem o efeito de favorecer determinadas empresas ou determinadas produções, pois aplica-se a pessoas bem definidas, segundo critérios objectivos, sem que haja nenhuma possibilidade de alterar discricionariamente o seu alcance. No tocante à duração limitada da medida e à aplicação da medida em causa num único caso, circunstâncias que, segundo a Comissão, provam o seu carácter selectivo, a República Italiana sublinha que o que conta, na realidade, é o carácter geral e abstracto do diploma que a institui, o qual, no âmbito de uma fiscalização a priori como a que a Comissão deveria efectuar, não lhe deveria ter permitido excluir a aplicação da medida em causa a outros beneficiários que cumpram os requisitos exigidos. A Comissão alega que, mesmo que uma medida defina o seu âmbito de aplicação com base em critérios objectivos, a mesma pode ainda assim ter carácter selectivo (acórdãos de 6 de Março de 2002, Diputación Foral de Álava e o./Comissão, T-127/99, T-129/99 e T-148/99, já referido, n. o 163, e Diputación Foral de Álava e o./Comissão, T-92/00 e T-103/00, já referido, n. o 58). A grande precisão dos critérios para a sua aplicação, como a duração muito breve da sua execução, da qual resultou uma aplicação limitada apenas a um caso, demonstra que o carácter geral e abstracto da medida em causa, invocado pela República Italiana, mais não é do que uma pura aparência. De mais a mais, atendendo que a decisão recorrida diz respeito à medida na sua globalidade, basta que esta se revele selectiva para uma só das duas categorias de beneficiários. Além disso, em resposta às observações formuladas pela República Italiana quanto à relevância da jurisprudência referida, a Comissão recorda que não é necessário que um benefício seja concedido discricionariamente para se considerar que o mesmo é selectivo. Na verdade, o seu carácter selectivo pode resultar da aplicação dos critérios previstos para a sua atribuição automática (acórdão Bélgica/Comissão, já referido, n. os 27 a 31). A Comissão alega, por último, que o carácter selectivo da medida em causa é confirmado pelo facto de esta só ter sido aplicada uma vez. — Quanto à falta de fundamentação da decisão recorrida no tocante à identificação do beneficiário do auxílio concedido com fundamento na medida em causa A República Italiana afirma que a decisão recorrida está também viciada de falta de fundamentação, na medida em que identifica como beneficiários da medida em causa as empresas em dificuldade sujeitas a um processo de administração extraordinária, que empregam mais de 1000 pessoas e são objecto de transmissão, a partir da simples conclusão de que o efectivo beneficiário da medida em causa depende, com efeito, de uma série de factores, que não foram especificados pelas autoridades italianas, sem esclarecer quais desses factores seriam relevantes para essa identificação nem o motivo para tanto. A Comissão observa que a medida em causa pode, na verdade, constituir um auxílio, não obstante só o cedente ou só o cessionário ser o respectivo beneficiário. A Comissão recorda, a este respeito, a jurisprudência do Tribunal de Justiça segundo a qual os beneficiários de uma medida não correspondem necessariamente às pessoas a quem o Estado concede directamente prestações positivas ou reduções (acórdão do Tribunal de Justiça de 19 de Setembro de 2000, Alemanha/Comissão, C-156/98, Colect., p. I-6857 , n. os 22 a 28). No caso vertente, por exemplo, seria perfeitamente possível que uma empresa sujeita a um processo de administração extraordinária e que cedeu um dos seus ramos de actividades continuasse a exercer outras actividades. Nesse caso, a medida diminuiria os encargos que essa empresa normalmente teria de suportar, concretamente os salários, as indemnizações por despedimento e as várias contribuições, nomeadamente as contribuições para a gestão da CIGS. Por último, outros benefícios poderiam decorrer do facto de uma medida tomada pelo Estado permitir a transmissão de uma empresa, transmissão essa que, de outra forma, não poderia ter lugar ou não poderia ser efectuada em condições diferentes, por exemplo a um preço superior. — Quanto à falta de fundamentação da decisão recorrida no tocante aos efeitos negativos da medida em causa nas trocas comunitárias e na concorrência A República Italiana considera que a decisão recorrida também não está fundamentada no tocante à apreciação da terceira e quarta condições para a aplicação do artigo 87. o , n. o 1, CE, relativas respectivamente à afectação das trocas entre Estados-Membros e aos efeitos negativos na concorrência, pois a Comissão, para essa apreciação, no considerando 20 da decisão, contentou-se em fazer uma afirmação apodíctica sobre as referidas questões. A Brandt expressa as mesmas críticas, sustentando que, no considerando 20 da decisão recorrida, a Comissão refere, em termos muito gerais, o reforço da posição financeira de determinadas empresas face aos seus concorrentes. Por isso, a Comissão não procedeu à avaliação e demonstração do impacto da medida em causa no comércio entre os Estados-Membros e do prejuízo que essa medida causa à concorrência. Assim, a Comissão não cumpriu a sua obrigação, recordada no acórdão do Tribunal de Justiça de 13 de Março de 1985, Países Baixos e Leeuwarder Papierwarenfabriek/Comissão ( 296/82 e 318/82, Recueil, p. 809 , n. os 22 a 24), de concretizar os fundamentos das decisões que adopta em matéria de auxílios com um mínimo de indicações úteis que permitam, pelo menos, determinar o mercado relevante, a posição das empresas interessadas nesse mercado, as correntes comerciais dos produtos em causa entre os Estados-Membros e as exportações da empresa alegadamente beneficiária do auxílio. A Comissão alega que, quando são concedidos ilegalmente auxílios, não é obrigada a provar o efeito real desses auxílios na concorrência e nas trocas comerciais entre os Estados-Membros [acórdão do Tribunal de Justiça de 14 de Fevereiro de 1990, França/Comissão, C-301/87, Colect., p. I-307 , n. o 33; acórdãos do Tribunal de Primeira Instância de 29 de Setembro de 2000, CETM/Comissão, T-55/99, Colect., p. II-3207 , n. o 103, e P & O European Ferries (Vizcaya) e Diputación Foral de Vizcaya/Comissão, já referido, n. o 142]. — Quanto à fundamentação inadequada da decisão recorrida no tocante à apreciação da compatibilidade da medida em causa com o mercado comum à luz do Regulamento n. o 2204/2002 e das orientações comunitárias dos auxílios estatais de emergência e à reestruturação concedidos a empresas em dificuldade A República Italiana alega, paralelamente aos argumentos que já foram desenvolvidos nos n. os 91 e 97 supra , que a Comissão fundamentou inadequadamente a decisão recorrida quando afastou a possibilidade de a medida em causa ser considerada compatível com o mercado comum à luz do Regulamento n. o 2204/2002 e das orientações comunitárias dos auxílios estatais de emergência e à reestruturação concedidos a empresas em dificuldade. A Comissão limita-se, na sua resposta, a retomar os argumentos já desenvolvidos nos n. os 92 e 98 supra , relativos à inaplicabilidade, no caso vertente, do Regulamento n. o 2204/2002 e das orientações comunitárias dos auxílios estatais de emergência e à reestruturação concedidos a empresas em dificuldade. — Quanto à falta de fundamentação da decisão recorrida no tocante à recuperação do auxílio A Brandt sustenta que a decisão recorrida enferma de fundamentação muito insuficiente, na medida em que a Comissão não indicou os motivos pelos quais a República Italiana era obrigada a tomar todas as medidas necessárias para recuperar o auxílio que foi concedido à Brandt. Segundo a Brandt, num contexto legislativo e factual em que a regularidade dessa acção se afigura, no mínimo, duvidosa, a Comissão deveria ter explicitado a decisão recorrida quanto a esse ponto, de modo a permitir ao Tribunal de Primeira Instância e aos interessados manifestar os seus próprios pontos de vista. A Comissão sustenta que, quanto à Brandt, não fundamentou especificamente a ordem dada à República Italiana de recuperar o auxílio concedido a esse empresa com base na medida em causa, porque a recuperação é uma consequência normal e geral da declaração da incompatibilidade de um auxílio com o mercado comum e porque a Comissão não seria, assim, obrigada a apreciar o caso individual da Brandt. Apreciação do Tribunal de Primeira Instância Segundo jurisprudência assente, o dever de fundamentação é uma formalidade essencial que importa distinguir da questão da procedência da fundamentação, a qual se integra na validade material do acto controvertido (acórdão do Tribunal de Justiça de 22 de Março de 2001, França/Comissão, C-17/99, Colect., p. I-2481 , n. o 35, e acórdão do Tribunal de Primeira Instância de 18 de Janeiro de 2005, Confédération nationale du Crédit mutuel/Comissão, T-93/02, Colect., p. II-143 , n. o 67). A fundamentação exigida pelo artigo 253. o CE deve ser adaptada à natureza do acto em causa e deixar transparecer, de forma clara e inequívoca, o raciocínio da instituição, autora do acto, de forma a permitir aos interessados conhecer as razões da medida adoptada e ao órgão jurisdicional competente exercer o seu controlo. Esta exigência deve ser apreciada em função das circunstâncias do caso em apreço, designadamente do conteúdo do acto, da natureza dos fundamentos invocados e do interesse que os destinatários ou outras pessoas a quem o acto diga directa e individualmente respeito podem ter em obter explicações. Não se exige que a fundamentação especifique todos os elementos de facto e de direito pertinentes, na medida em que a questão de saber se a fundamentação de um acto satisfaz as exigências do artigo 253. o CE deve ser apreciada à luz não somente do seu teor, mas também do seu contexto e do conjunto das normas jurídicas que regem a matéria em causa (v. acórdão do Tribunal de Justiça de 2 de Abril de 1998, Comissão/Sytraval e Brink’s France, C-367/95 P, Colect., p. I-1719 , n. o 63, e jurisprudência aí referida). Resulta destes princípios, em especial, que a Comissão é obrigada a demonstrar que a medida em causa constitui um auxílio de Estado e é incompatível com o mercado comum. Ao invés, a Comissão não é obrigada a responder ponto por ponto aos argumentos irrelevantes aduzidos pelas autoridades nacionais ou terceiros que intervenham no processo (acórdão do Tribunal de Primeira Instância de 12 de Dezembro de 2006, Asociación de Estaciones de Servicio de Madrid e Federación Catalana de Estaciones de Servicio/Comissão, T-95/03, ainda não publicado na Colectânea, n. o 108). — Quanto à falta de fundamentação da decisão recorrida em relação à aplicação do requisito da selectividade No tocante a esta primeira e alegada falta de fundamentação da decisão recorrida, o Tribunal de Primeira Instância considera que todas as informações recordadas no n. o 66 supra , que constam dessa decisão, são suficientes e claras para provar a selectividade da medida em causa. Consequentemente, improcede a primeira parte do presente fundamento. — Quanto à falta de fundamentação da decisão recorrida no tocante à identificação do beneficiário do auxílio concedido com base na medida em causa O Tribunal de Primeira Instância salienta, em primeiro lugar, que a decisão recorrida indica, no considerando 18, as duas categorias de beneficiários potenciais da medida em causa, concretamente: — os adquirentes de empresas com dificuldades financeiras, sujeitas a um procedimento de administração extraordinária, que empreguem, pelo menos, 1000 trabalhadores e tenham assinado um contrato colectivo até 30 de Abril de 2003 com o Ministero del Lavoro e delle Politiche Sociali para a aprovação da transferência de trabalhadores, e/ou — as empresas em dificuldade financeira sujeitas a um procedimento de administração extraordinária, que empreguem, pelo menos, 1000 trabalhadores e que sejam objecto de cessão. Em seguida, o Tribunal de Primeira Instância considera que, ao contrário do que a República Italiana sustenta, a Comissão não ó obrigada a identificar, na sua decisão, um beneficiário preciso do auxílio concedido com fundamento na medida em causa e que esta se podia limitar, como fez no considerando 18 da decisão recorrida, a indicar as duas categorias específicas de beneficiários. Além disso, o Tribunal de Primeira Instância recorda que, no âmbito do único caso em que foi aplicada a medida em causa, o auxílio concedido tinha por objecto facilitar a cessão de uma empresa em dificuldade. Com este procedimento, a medida facilitou uma transacção económica entre duas partes. O Tribunal de Primeira Instancia recorda, a este respeito, a jurisprudência segundo a qual os beneficiários de uma medida não correspondem necessariamente às pessoas a quem o Estado concede directamente prestações positivas ou reduções (acórdão Alemanha/Comissão, já referido, n. o 28). Uma vez que a Comissão apreciou a medida em causa apenas com base nas informações apresentadas pelas autoridades italianas, as quais não contêm elementos específicos do único caso em que aquela foi aplicada, o Tribunal de Primeira Instância considera, por conseguinte, que todas as indicações constantes do considerando 18 da decisão recorrida, incluindo a enumeração exemplificativa dos factores de que a identificação do beneficiário pode depender, são suficientes. Por conseguinte, improcede a segunda parte do presente fundamento. — Quanto à falta de fundamentação da decisão recorrida no tocante aos efeitos negativos da medida em causa nas trocas intracomunitárias e na concorrência O Tribunal de Primeira Instância recorda que é jurisprudência assente que, embora em certos casos possa resultar das próprias circunstâncias em que o auxílio é concedido que este é susceptível de afectar as trocas comerciais entre Estados-Membros e falsear ou ameaçar falsear a concorrência, compete à Comissão pelo menos invocar essas circunstâncias na fundamentação da sua decisão (v. acórdãos Itália e Sardegna Lines/Comissão, já referido, n. o 66, e jurisprudência aí referida, e Regione autonoma della Sardegna/Comissão, já referido, n. os 73 e 74). Porém, a Comissão não é obrigada a fazer a demonstração do efeito real que os auxílios ilegais tiveram na concorrência e nas trocas comerciais entre Estados-Membros. Com efeito, a obrigação de a Comissão fazer tal prova redundaria em favorecer os Estados-Membros que pagam auxílios sem observarem o dever de notificação do artigo 88. o , n. o 3, CE, em detrimento daqueles que notificam os auxílios na fase de projecto (acórdão do Tribunal de Primeira Instância de 30 de Abril de 1998, Vlaams Gewest/Comissão, T-214/95, Colect., p. II-717 , n. o 67, e de 30 de Janeiro de 2002, Keller e Keller Meccanica/Comissão, T-35/99, Colect., p. II-261 , n. o 85, e a jurisprudência aí referida). Essa jurisprudência é, aliás, confirmada pelo teor literal do artigo 87. o , n. o 1, CE, segundo o qual são incompatíveis com o mercado comum não só os auxílios que «falseiem» a concorrência, mas também os que «ameacem» falseá-la (acórdão Keller e Keller Meccanica/Comissão, já referido, n. o 85). No caso vertente, o Tribunal de Primeira Instância salienta que, no considerando 30 da decisão recorrida, a Comissão faz as seguintes apreciações: «Com base na terceira e quarta condições para a aplicação do [artigo 87. o , n. o 1, CE], a medida falseia ou é susceptível de falsear a concorrência e afectar as trocas comerciais intracomunitárias. O regime em apreço é susceptível de falsear a concorrência, uma vez que reforça a posição financeira de algumas empresas relativamente aos seus concorrentes. Nomeadamente, a medida é susceptível de falsear a concorrência e de afectar as trocas comerciais quando os beneficiários se encontram em concorrência com produtos provenientes de outros Estados-Membros, sem eles próprios serem exportadores da sua própria produção. Quando as empresas beneficiárias não exportam, a produção nacional resulta favorecida pelo facto que a possibilidade das empresas, situadas noutros Estados-Membros, de exportarem os seus produtos no mercado em questão resulta diminuída». O Tribunal de Primeira Instância recorda, por outro lado, que, como se decidiu nos n. os 86 a 90 supra , as autoridades italianas não cumpriram a obrigação que lhes incumbe por força do artigo 88. o , n. o 3, CE, ao executar a medida antes de esta ser autorizada pela Comissão. Consequentemente, em consonância com a jurisprudência já referida, o Tribunal de Primeira Instância considera que a fundamentação constante do considerando 20 da decisão recorrida é adequada e suficiente. Pelo exposto, improcede a terceira parte do presente fundamento. — Quanto à fundamentação inadequada da decisão recorrida no tocante à apreciação da compatibilidade da medida em causa com o mercado comum à luz do Regulamento n. o 2204/2002 e dos auxílios estatais de emergência e à reestruturação concedidos a empresas em dificuldade No tocante a esta outra alegada falta de fundamentação da decisão recorrida, o Tribunal de Primeira Instância considera que a fundamentação desenvolvida nos n. os 5.4. e 5.5. da decisão recorrida é clara e suficiente para justificar a posição da Comissão, uma vez que o raciocínio aí seguido coincide com o adoptado pelo Tribunal de Primeira Instância nos n. os 93 a 96 e 99 a 103 supra . — Quanto à falta de fundamentação da decisão recorrida no tocante à recuperação do auxílio O Tribunal de Primeira Instância recorda que, segundo jurisprudência assente, a supressão de um auxílio ilegal, mediante recuperação deste e dos respectivos juros, é a consequência lógica do reconhecimento da sua incompatibilidade com o mercado comum (acórdãos do Tribunal de Justiça de 21 de Março de 1990, Bélgica/Comissão, C-142/87, Colect., p. I-959 , n. o 66; de 14 de Janeiro de 1997, Espanha/Comissão, C-169/95, Colect., p. I-135 , n. o 47, e de 29 de Junho de 2004, Comissão/Conselho, C-110/02, Colect., p. I-6333 , n. o 41). No caso em apreço, a Comissão declarou, no artigo 1. o da decisão recorrida, que a medida em causa é incompatível com o mercado comum, o que o Tribunal de Primeira Instância confirmou no n. o 104 supra . Consequentemente, em consonância com a jurisprudência referida e uma vez que, como se decide nos n. os 140 a 145 infra , a Comissão não é obrigada a apreciar o caso individual da Brandt, o Tribunal de Primeira Instância considera que a Comissão também não faltou ao seu dever de fundamentar a decisão recorrida quanto a este ponto. Pelo exposto, improcede a quarta parte do presente fundamento. Por conseguinte, há que julgar totalmente improcedente este fundamento. Quanto à recuperação do auxílio Quanto à violação do Regulamento n. o 659/1999 — Argumentos das partes A Brandt alega que a Comissão baseou a ordem que deu à República Italiana, de tomar todas as medidas necessárias para recuperar o auxílio que a Brandt recebeu a título individual com fundamento na medida em causa, apenas na apreciação desta medida, que no entanto qualificou de regime geral. A Comissão não fez, porém, uma análise apropriada do caso de aplicação concreto constituído pelo alegado auxílio. Assim, a Brandt considera que a Comissão, ao ordenar à República Italiana que recuperasse esse auxílio — que poderia perfeitamente ter-se revelado compatível com o mercado após um exame de rotina efectuado nos termos do Regulamento n. o 659/1999 — , violou designadamente as normas desse regulamento [acórdão do Tribunal de Justiça de 29 de Outubro de 1980, Boussac, 22/80, Recueil, p. 3427 , e conclusões do advogado-geral Alber no processo França/Comissão (acórdão de 22 de Março de 2001, já referido, p. I-2484, n. o 40)]. Se a Comissão tencionava ordenar qualquer recuperação do alegado auxílio à Brandt, então deveria ter observado o procedimento previsto no artigo 11. o do Regulamento n. o 659/1999. A Comissão alega que a decisão recorrida não contém nenhuma injunção de recuperação provisória do auxílio, na acepção do artigo 11. o do Regulamento n. o 659/1999. A recuperação foi ordenada unicamente com base na decisão recorrida, nos termos do artigo 14. o do referido regulamento, pelo não há que tomar em consideração os requisitos formais e substantivos do artigo 11. o desse regulamento. Este procedimento é perfeitamente legítimo, como resulta de numerosos acórdãos que confirmaram decisões negativas sobre regimes de auxílios, nas quais a Comissão tinha determinado justamente a recuperação dos auxílios concedidos ao abrigo desses regimes (acórdãos do Tribunal de Justiça de 17 de Junho de 1999, Bélgica/Comissão, já referido, n. os 64 e seguintes; Alemanha/Comissão, já referido, n. o 112 e seguintes; de 7 de Março de 2002, Itália/Comissão, C-310/99, Colect., p. I-2289 , n. os 98 e seguintes; de 19 de Setembro de 2002, Espanha/Comissão, C-114/00, Colect., p. I-7657 , n. os 107 e seguintes; de 29 de Abril de 2004, Itália/Comissão, C-298/00 P, Colect., p. I-4087 , n. os 86 e seguintes, que confirma o acórdão do Tribunal de Primeira Instância de 15 de Junho de 2000, Alzetta e o./Comissão, T-298/97, T-312/97, T-313/97, T-315/97, T-600/97 a T-607/97, T-1/98, T-3/98 a T-6/98 e T-23/98, Colect., p. II-2319 , e de 29 de Abril de 2004, Grécia/Comissão, C-278/00, Colect., p. I-3997 , n. os 103 a 108). — Apreciação do Tribunal de Primeira Instância No tocante à alegação da Brandt de que a Comissão estava obrigada a apreciar individualmente o seu caso, o Tribunal de Primeira Instância recorda, antes de mais, que, por ofício de 12 de Fevereiro de 2003, as autoridades italianas notificaram a medida em causa. Em resposta ao pedido de informações complementares sobre a medida em causa que lhe foi apresentado pela Comissão e durante todo o procedimento administrativo, a República Italiana manteve o entendimento de que a medida em causa era um regime geral que fora aplicado num só caso, que consistiu na aquisição da Ocean pela Brandt. No entanto, a República Italiana não transmitiu à Brandt nenhuma informação relativa ao caso individual da Brandt, tal como, por exemplo, o plano de reestruturação. O Tribunal de Primeira Instância observa, em seguida, que, como se recordou no n. o 13 supra , a decisão da Comissão de abrir o procedimento formal de investigação a que se refere o artigo 88. o , n. o 2, foi publicada no Jornal Oficial da União Europeia de 18 de Dezembro de 2003. Apesar desta publicação, a Brandt não considerou necessário formular observações no procedimento formal de investigação. No entanto, segundo jurisprudência assente, a publicação de um aviso no Jornal Oficial constitui um meio adequado para dar a conhecer a todos os interessados a instauração de um procedimento [acórdão do Tribunal de Justiça de 14 de Novembro de 1984, Intermills/Comissão, 323/82, Recueil, p. 3809 , n. o 17; acórdãos do Tribunal de Primeira Instância de 11 de Maio de 2005, Saxonia Edelmetalle/Comissão, T-111/01 e T-133/01, Colect., p. II-1579 , n. o 48, e de 31 de Maio de 2006, Kuwait Petroleum (Nederland)/Comissão, T-354/99, Colect., p. II-1475 , n. o 81]. Apesar dessa publicação, a Brandt não interveio no procedimento formal de investigação e não submeteu à Comissão nenhuma observação suplementar. Consequentemente, o Tribunal de Primeira Instância considera que a Comissão foi notificada da medida em causa e, por isso, dispunha da informação suficiente para a analisar. O Tribunal de Primeira Instância reconhece que podia haver dúvidas sobre se a medida em causa podia constituir um auxílio individual; porém, há que ter em conta que a Comissão não tinha nenhuma informação concreta que lhe permitisse chegar a essa conclusão a partir do reconhecimento, por parte da República Italiana, de que a medida em causa só tinha sido aplicada num caso. A este respeito, o Tribunal de Primeira Instância recorda que, no caso de um regime de auxílios, a Comissão pode limitar-se a analisar as características gerais do regime em causa, sem ser obrigada a examinar cada caso de aplicação específico, para verificar se esse regime contém elementos de auxílio (acórdãos de 19 de Outubro de 2000, Itália e Sardegna Lines/Comissão, já referido, n. o 51; Grécia/Comissão, já referido, n. o 24), e de 15 de Dezembro de 2005, Unicredito Italiano, C-148/04, Colect., p. I-11137 , n. o 67). O Tribunal de Primeira Instância salienta, por outro lado, que a decisão recorrida indica claramente, no considerando 38, que a mesma diz respeito à medida em causa e aos respectivos casos de aplicação, mas não afecta a possibilidade de cada um dos auxílios concedidos no âmbito do regime serem posteriormente considerados, mediante decisão da Comissão, total ou parcialmente compatíveis com base nas suas características específicas. Consequentemente, o Tribunal de Primeira Instância considera que a Comissão procedeu correctamente quando examinou a medida em causa tal como esta lhe foi notificada pela República Italiana e, por conseguinte, que a Comissão não causou nenhum prejuízo processual à Brandt. Pelo exposto, improcede a primeira parte do presente fundamento. Quanto à violação do princípio da confiança legítima — Argumentos das partes No tocante à injunção de recuperação, a Brandt invoca, no essencial, o princípio da protecção da confiança legítima e alega que o dever de fundamentação não foi observado. A Comissão alega que, antes mesmo da adopção do Regulamento n. o 659/1999 e independentemente da existência de disposição expressão sobre essa matéria, o Tribunal de Justiça reconhecera que a supressão de um auxílio ilegal, mediante recuperação do auxílio pago e dos respectivos juros, era a consequência lógica do reconhecimento da sua incompatibilidade com o mercado comum (acórdãos do Tribunal de Justiça de 21 de Março de 1990, Bélgica/Comissão, já referido, n. o 66; de 14 de Setembro de 1994, Espanha/Comissão, C-278/92 a C-280/92, Colect., p. I-4103 , n. o 75; de 14 de Janeiro de 1997, Espanha/Comissão, já referido, n. o 47; de 7 de Março de 2002, Itália/Comissão, já referido, n. o 98, e Comissão/Conselho, já referido, n. o 41). O artigo 14. o do Regulamento n. o 659/1999, passou a obrigar expressamente a Comissão a prever a recuperação dos auxílios junto do beneficiário, salvo se a isso obstar um princípio geral de direito comunitário, como o da protecção da confiança legítima. Porém, a Comissão sustenta que, segundo jurisprudência assente, as empresas só podem, em princípio, ter confiança legítima na regularidade do auxílio de que beneficiaram se este tiver sido concedido no respeito pelo processo previsto pelo referido artigo. Com efeito, um operador económico diligente deve, normalmente, estar em condições de se certificar que esse processo foi respeitado, mesmo quando a ilegalidade da decisão de concessão do auxílio é imputável ao Estado em causa, a ponto de a revogação da decisão se revelar contrária ao princípio da boa-fé (acórdãos do Tribunal de Justiça de 20 de Setembro de 1990, Comissão/Alemanha, C-5/89, Colect., p. I-3437 , n. o 14, e de 20 de Março de 1997, Alcan Deutschland, C-24/95, Colect., p. I-1591 , n. o 25). Por outro lado, a Comissão, apesar de reconhecer a possibilidade de os beneficiários de um auxílio invocarem circunstâncias excepcionais, nas quais legitimamente fundamentaram a sua confiança na regularidade desse auxílio, e portanto de se oporem ao seu reembolso, sublinha que, segundo a jurisprudência, nesse caso compete ao tribunal nacional eventualmente chamado a proferir decisão apreciar essas circunstâncias, sendo caso disso após ter submetido ao Tribunal de Justiça questões prejudiciais de interpretação (acórdãos Comissão/Alemanha, já referido, n. o 16, e de 7 de Março de 2002, Itália/Comissão, já referido, n. o 103). A Comissão nota que, no caso vertente, a medida em causa foi instituída por um decreto-lei imediatamente aplicável. Segundo afirma, é evidente, portanto, que a República Italiana, embora tenha notificado essa medida e admitido, nessa altura, que se tratava de um regime de auxílios, não respeitou a obrigação prevista no artigo 88. o , n. o 3, CE, e executou ilegalmente a medida em causa, pois a Comissão ainda não se tinha pronunciado sobre a incompatibilidade desta com o mercado comum. De mais a mais, a Comissão sustenta que no próprio ofício de notificação, de 7 de Fevereiro de 2003, era convidada a apreciar a compatibilidade da medida em causa com o mercado comum à luz das orientações comunitárias dos auxílios estatais de emergência e à reestruturação concedidos a empresas em dificuldade. Segundo a Comissão, era por isso manifesto, desde o início, que as medidas de aplicação da medida em causa eram susceptíveis de constituir auxílios de Estado e, portanto, que o artigo 88. o , n. o 3, CE tinha sido violado. Segundo a Comissão, isso basta para excluir, desde logo, toda e qualquer hipótese de confiança legítima. — Apreciação do Tribunal de Primeira Instância Como resulta dos factos e se decidiu nos n. os 70 e 104 do presente acórdão, a medida em causa é incompatível com o mercado comum, uma vez que foi adoptada em infracção às normas comunitárias, tanto adjectivas como substantivas, sobre auxílios de Estado. O Tribunal de Primeira Instância considera que, no caso vertente, se verifica ser impossível que um operador económico diligente como a Brandt pudesse ignorar a ilegalidade do auxílio em causa. O Tribunal de Primeira Instância recorda, a este respeito, que é jurisprudência assente que, tendo em conta o carácter imperativo do controlo dos auxílios de Estado efectuado pela Comissão a título do artigo 88. o CE, as empresas só podem, em princípio, ter uma confiança legítima na regularidade do auxílio de que beneficiaram se este tiver sido concedido no respeito pelo processo (acórdãos Comissão/Alemanha, já referido, n. o 14, e Alcan Deutschland, já referido, n. o 25). Com efeito, um operador económico diligente deve, normalmente, estar em condições de se certificar que esse processo foi respeitado, mesmo quando a ilegalidade da decisão de concessão do auxílio é imputável ao Estado considerado, a ponto de a revogação da decisão se revelar contrária ao princípio da boa-fé (acórdão do Tribunal de Justiça Alcan Deutschland, já referido, n. o 41, e acórdão do Tribunal de Primeira Instância de 14 de Janeiro de 2004, Fleuren Compost/Comissão, T-109/01, Colect., p. II-127 , n. o 135). Por último, o Tribunal de Primeira Instância recorda que também é jurisprudência assente que, se, à semelhança da Brandt, o beneficiário do auxílio considerar que há circunstâncias excepcionais que legitimamente fundamentaram a sua confiança na regularidade do auxílio, compete ao tribunal nacional eventualmente chamado a proferir decisão apreciar essas circunstâncias, sendo caso disso após ter submetido ao Tribunal de Justiça questões prejudiciais de interpretação (acórdãos Comissão/Alemanha, já referido, n. o 16; de 7 de Março de 2002, Itália/Comissão, já referido, n. o 103, e acórdão Fleuren Compost/Comissão, já referido, n. o 136). Consequentemente, também improcede a segunda parte do presente fundamento. Pelo exposto, julga-se este fundamento totalmente improcedente. Quanto às despesas Por força do disposto no artigo 87. o , n. o 2, do Regulamento de Processo do Tribunal de Primeira Instância, a parte vencida é condenada nas despesas se a parte vencedora o tiver requerido. No processo T-239/04, tendo a Comissão pedido a condenação da República Italiana e tendo esta sido vencida, há que condená-la nas despesas. No processo T-239/04, tendo a Comissão pedido a condenação da Brandt e tendo esta também sido vencida, há que condená-la nas despesas. Pelos fundamentos expostos, O TRIBUNAL DE PRIMEIRA INSTÂNCIA (Primeira Secção) decide: 1) É negado provimento aos recursos. 2) A República Italiana suportará as respectivas despesas e as efectuadas pela Comissão no âmbito do processo T-239/04. 3) A Brandt Italia SpA suportará as respectivas despesas e as efectuadas pela Comissão no âmbito do processo T-323/04. García-Valdecasas Cooke Labucka Proferido em audiência pública no Luxemburgo, em 12 de Setembro de 2007. O secretário E. Coulon O presidente J. D. Cooke ( *1 ) Língua do processo: italiano.

62002TJ0173

fr

8. M. Tomarchio a obtenu un brevet professionnel de comptable, le 15 novembre 1972. 9. Après la réussite de M. Tomarchio à l'examen probatoire au diplôme d'études comptables supérieures (ci-après le «DECS»), lors de la session de 1976, une attestation autorisant l'intéressé à se présenter aux certificats de ce diplôme lui a été délivrée le 11 mai 1976 par l'académie de Nancy. 10. La Commission a publié au Journal officiel des Communautés européennes C 21, du 28 janvier 1982, l'avis de concours COM/B/340 en vue de constituer une réserve d'assistants adjoints de la carrière portant sur les grades B 5/B 4. 11. L'avis de concours précisait que, pour pouvoir être admis à concourir, les candidats devaient, à la date limite fixée pour l'envoi des candidatures, le 15 mars 1982, justifier remplir les deux conditions suivantes: «avoir accompli des études complètes du niveau de l'enseignement secondaire sanctionnées par un diplôme de fin d'études (le jury tiendra compte à cet égard des différentes structures d'enseignement existant dans les États membres)», d'une part, et «[avoir acquis] une expérience professionnelle postscolaire d'une durée minimale de deux ans dans le domaine choisi», d'autre part. 12. Le requérant a présenté sa candidature au concours COM/B/340, le 8 mars 1982. 13. L'Institut national des techniques économiques et comptables de Paris a décerné le DECS à M. Tomarchio, le 5 août 1982, après que l'intéressé eut obtenu les trois certificats constituant ce diplôme: le certificat comptable, en 1977, le certificat économique, en 1981, et le certificat juridique, le 5 août 1982. 14. Après avoir été admis aux épreuves du concours COM/B/340, le requérant a été inscrit sur la liste d'aptitude établie à l'issue des opérations de sélection des candidats. 15. Par décision du 21 octobre 1983, la Commission a recruté le requérant en qualité d'assistant adjoint de grade B 5, échelon 3, avec effet au 10 octobre 1983. 16. Entre-temps, un diplôme d'études sociales avait été délivré au requérant le 6 octobre 1983 par l'université de Nancy II. 17. M. Tomarchio a ensuite obtenu, le 18 octobre 1983, le diplôme d'études supérieures spécialisées, intitulé «certificat d'aptitude à l'administration des entreprises» (ci-après le «DESS CAAE») et délivré par l'Institut d'administration des entreprises de Nancy. 18. Une attestation de ce diplôme a été établie en date du 3 novembre 1983 par ce même institut. 19. Le 18 novembre 1983, le requérant a présenté, sur le fondement de l'article 90, paragraphe 1, du statut, une demande de reclassement au grade B 4, en invoquant son expérience professionnelle antérieure à son recrutement. 20. Cette demande a été rejetée le 15 décembre 1983 par la Commission. 21. Le requérant a été transféré à la Cour des comptes, le 1er janvier 1987. 22. Le 20 février 1996, le requérant a saisi cette institution d'une deuxième demande de reclassement, en se prévalant de l'arrêt Alexopoulou/Commision, précité. 23. Cette demande a été transmise par la Cour des comptes à la Commission, qui l'a rejetée pour tardiveté, le 21 juin 1996. 24. Contre cette décision de rejet, le requérant a formé une réclamation au titre de l'article 90, paragraphe 2, du statut auprès de la Cour des comptes, qui l'a fait parvenir à la Commission. 25. La Commission a rejeté cette réclamation par décision du 27 décembre 1996. 26. Le requérant a introduit un recours en annulation contre cette décision de rejet, le 15 avril 1997 (affaire Tomarchio/Cour des comptes, enregistrée sous le n° T113/97). 27. Le Tribunal a suspendu cette dernière procédure en attendant l'issue d'une affaire similaire opposant la Commission à l'un de ses agents. Cette dernière affaire ayant abouti à l'annulation par la Cour de la décision attaquée (arrêt de la Cour du 11 janvier 2001, Gevaert/Commission, C-389/98 P, Rec. p. I-65), la Commission a réexaminé le dossier de M. Tomarchio. 28. Au cours de sa réunion du 20 juillet 2001, le comité de classement a proposé à l'AIPN de maintenir le classement initial du requérant en relevant, notamment, que le seul diplôme de M. Tomarchio ouvrant accès à la catégorie B était le DECS et que son dossier ne satisfaisait à aucun indice d'«exceptionnalité», même si l'expérience professionnelle de l'intéressé était validée à partir du 15 novembre 1972, date de la délivrance de son brevet professionnel de comptable. 29. Par décision du 27 juillet 2001 (ci-après la «décision attaquée»), la Commission a maintenu le classement du requérant au grade B 5, au motif que son dossier ne présentait aucun caractère exceptionnel de nature à justifier un reclassement au grade B 4. 30. Par note du 28 août 2001, la Commission a précisé au requérant les motifs du rejet de sa demande de reclassement dans les termes suivants: «[...] Sans mettre en cause les appréciations faites par l'administration à l'époque de votre recrutement, il convient de constater que le seul diplôme répondant aux exigences du concours [COM/B/340] (études complètes du niveau de l'enseignement secondaire sanctionnées par un diplôme de fin d'études (...)' que vous possédiez et qui pourrait être assimilé à celui de l'enseignement secondaire complet est le DECS que vous avez obtenu en 1982. À titre d'information, les autres diplômes (hormis votre certificat d'études sociales') que vous av[i]ez présentés ne seraient pas acceptés à l'heure actuelle comme donnant accès à la catégorie B', aucun d'entre eux n'ouvrant la voie aux études universitaires. Le diplôme d'études sociales de 1983 vous procure en outre un équivalent d'une année d'expérience professionnelle en catégorie B'. [...] Il [suit] de ce qui précède [...] que votre expérience professionnelle, pour indéniablement respectable qu'elle soit, a été acquise antérieurement à l'obtention de votre diplôme d'accès à la catégorie [B] et ne devrait pas faire l'objet d'une comptabilisation au titre de la bonification d'échelon et, a fortiori, de grade. À cela s'ajoute le fait qu'il ne vous a pas été possible de produire de pièces justificatives concernant votre activité professionnelle durant les années 1973 à 1978, problème dont vous faites vous-même état dans votre courrier du 8 juillet dernier. Néanmoins, force m'est de devoir noter qu'à l'époque de votre recrutement votre expérience professionnelle a dû pourtant être valorisée depuis la date de l'obtention de votre brevet professionnel (totalisant ainsi onze années), ce qui expliquerait l'attribution du troisième échelon du grade B 5 dont vous avez bénéficié. [...] Dans le contexte décrit ci-dessus, le comité de classement réuni le 20 juillet dernier a estimé ne pas être en mesure de procéder de façon valable à l'examen de la longueur et de la pertinence de votre expérience par rapport à l'emploi à pourvoir. Cette expérience étant située dans la période antérieure à l'obtention de votre DECS, une telle analyse est de facto sans objet [...] Le comité a néanmoins remarqué que votre activité d'audit comptable dans la firme Sicaworms (de 1978 à 1981) aura certainement constitué un atout en vue d'effectuer pour la Commission les tâches de gestion des frais d'interprétation qui vous ont été confiées, impression renforcée par le fait qu'un accroissement notable de vos responsabilités dans cette firme est intervenu en 1976 (confirmé par une augmentation de salaire). En tout état de cause, il est donc établi que, sur la base de toutes les pièces justificatives produites, ni le comité de classement ni l'AIPN n'ont décelé d'éléments d'exceptionnalité' dans votre dossier. Cette appréciation est confirmée par ailleurs par la constatation du niveau de rémunération dans vos emplois successifs, indépendamment du fait que votre diplôme d'accès à la catégorie [B] n'avait été acquis que tardivement.» 31. Contre la décision attaquée, le requérant a introduit une réclamation, le 31 octobre 2001. 32. Celle-ci a fait l'objet d'une décision explicite de rejet du 12 février 2002, dont le requérant a reçu notification le 22 février suivant. Procédure devant le Tribunal 33. C'est dans ces conditions que M. Tomarchio a introduit, le 2 juin 2002, le présent recours en annulation de la décision attaquée (affaire T173/02) et, le 28 juin suivant, un recours similaire dirigé contre la Cour des comptes (affaire T-201/02). 34. Par ordonnance du 16 janvier 2003, le Tribunal a déclaré le recours T201/02 irrecevable et rejeté la demande de jonction des affaires T173/02 et T-201/02. 35. Dans la présente affaire, le Tribunal a estimé, conformément à l'article 47 de son règlement de procédure, qu'un second échange de mémoires n'était pas nécessaire, le contenu du dossier étant suffisamment complet pour permettre aux parties de développer leurs moyens et arguments au cours de la procédure orale. 36. Sur rapport du juge rapporteur, le Tribunal (première chambre) a décidé d'ouvrir la procédure orale. Dans le cadre des mesures d'organisation de la procédure, le Tribunal a invité le requérant à lui fournir par écrit un descriptif de son parcours scolaire et universitaire. Le requérant a déféré à cette demande. 37. Conformément aux dispositions des articles 14, paragraphe 2, et 51 du règlement de procédure du Tribunal, la première chambre a décidé, les parties entendues, la dévolution de l'affaire à M. H. Legal, siégeant en qualité de juge unique. 38. Les parties ont été entendues en leurs plaidoiries et en leurs réponses aux questions du Tribunal lors de l'audience du 10 juin 2003. Conclusions des parties 39. Le requérant conclut à ce qu'il plaise au Tribunal: - annuler la décision attaquée; - annuler toute décision connexe et/ou subséquente; - pour autant que de besoin, annuler la décision du 12 février 2002 portant rejet explicite de la réclamation; - condamner la Commission aux entiers dépens de l'instance; 40. La Commission conclut à ce qu'il plaise au Tribunal: - rejeter le recours comme non fondé; - statuer sur les dépens comme de droit. En droit 41. Au soutien de sa demande en annulation, le requérant articule deux moyens, pris, respectivement, d'un défaut de motivation de la décision attaquée, d'une part, et d'une erreur de droit, d'autre part. 42. Le Tribunal estime opportun d'examiner d'emblée le second moyen. Arguments des parties 43. Le requérant fait observer que, pour pouvoir être admis à présenter les épreuves du concours COM/B/340, il devait être en possession d'un diplôme donnant accès à la catégorie B au moment de l'envoi de sa candidature, le 8 mars 1982. Comme son DECS ne lui a été délivré que le 5 août 1982, il n'aurait pu être admis à concourir qu'en vertu de sa réussite à l'examen probatoire au DECS en 1976. Cet examen, qui constitue un équivalent du baccalauréat permettant l'accès aux études universitaires, s'analyserait effectivement en un diplôme sanctionnant la fin d'études secondaires. 44. Ce serait donc à tort que la Commission a uniquement décompté, aux fins de l'examen de la demande de reclassement du requérant, son expérience professionnelle postérieure à l'obtention de son DECS en 1982. À la date de son engagement, le 10 octobre 1983, le requérant aurait dû être au contraire crédité d'une expérience professionnelle de cinq ans et sept mois à compter de sa réussite à l'examen probatoire au DECS en 1976. 45. En outre, le requérant aurait exécuté des travaux de comptabilité générale et analytique dans une société internationale, du mois d'avril 1973 au mois de novembre 1978, des contrôles comptables internes et l'harmonisation des procédures comptables des filiales de la société Sicaworms, de décembre 1978 à septembre 1981, et, enfin, des activités d'expert comptable stagiaire dans un cabinet d'expertise comptable de juin 1983 à septembre 1983. 46. La Commission considère que le DECS était le seul diplôme du requérant qui aurait pu, à l'époque, lui permettre d'être admis aux épreuves du concours COM/B/340. Ce diplôme n'ayant été délivré que le 5 août 1982, soit postérieurement au 15 mars 1982, date limite fixée pour l'envoi des candidatures à ce concours, ce serait par erreur que M. Tomarchio a été admis à concourir. 47. Il y aurait tout lieu de penser que le jury de concours et l'AIPN ont erronément tenu compte du brevet professionnel comptable obtenu par M. Tomarchio en 1972, ou de son examen probatoire au DECS réussi en 1976, pour l'admettre aux épreuves du concours, calculer son expérience professionnelle et le recruter au grade B 5, échelon 3. 48. Conformément à la décision de 1983, modifiée, la Commission tiendrait compte, aux fins du classement d'un fonctionnaire lors de son recrutement, de son expérience professionnelle pertinente antérieure, décomptée à partir du premier diplôme donnant accès à la catégorie dans laquelle l'emploi est à pourvoir. Ce diplôme devrait être d'un niveau correspondant à cette catégorie et serait donc, en l'occurrence, le diplôme de l'enseignement secondaire donnant accès à des études universitaires. 49. Dans ces conditions, seule l'expérience professionnelle acquise par le requérant postérieurement à son DECS, décerné le 5 août 1982, aurait pu valablement entrer en ligne de compte en vue de déterminer le caractère exceptionnel ou non du dossier de l'intéressé aux fins de son reclassement. Le requérant aurait donc eu à son actif une année d'expérience professionnelle à la date de son recrutement, en octobre 1983. 50. Le requérant fait, en second lieu, grief à la Commission de ne pas avoir tenu compte de son DESS CAAE dans l'appréciation de ses mérites aux fins de son reclassement. Certes, l'attestation de réussite aux épreuves de ce diplôme n'aurait été délivrée au requérant que postérieurement à son recrutement. Néanmoins, le requérant aurait présenté et réussi tous les examens pour l'obtention du DESS CAAE dès le mois de juin 1983. Ces résultats auraient d'ailleurs été évoqués lors des entretiens qu'il a eus avec les services de la Commission en juillet 1983, préalablement à son entrée en fonctions. 51. La Commission estime qu'elle n'avait pas à tenir compte du DESS CAAE du requérant, qui ne lui a été délivré que postérieurement à son recrutement. Par ailleurs, la Commission aurait valorisé, pour la période 1982/1983, le diplôme d'études sociales décerné à l'intéressé le 6 octobre 1983. La Commission n'aurait toutefois validé qu'une seule année d'expérience professionnelle au titre de ces deux diplômes. En effet, ils auraient été obtenus la même année et, conformément à la décision de 1983, modifiée, une même période d'expérience professionnelle ne pourrait être prise en compte qu'une seule fois. 52. La Commission ajoute que, quelle que soit l'expérience retenue en fait au profit de M. Tomarchio, son dossier ne présente pas un caractère exceptionnel selon l'interprétation restrictive retenue par la jurisprudence (arrêt de la Cour du 1er juillet 1999, Alexopoulou/Commission, C-155/98 P, Rec. p. I-4069, points 32 et 33). Appréciation du Tribunal Sur le refus de la Commission de prendre en considération l'expérience professionnelle acquise par le requérant avant l'obtention de son DECS 53. La Commission a estimé ne pas pouvoir prendre en considération, aux fins d'un éventuel reclassement de M. Tomarchio, l'expérience professionnelle qu'il a acquise avant l'obtention de son DECS, le 5 août 1982, diplôme considéré par la Commission comme le seul détenu par l'intéressé satisfaisant, à l'époque, aux conditions d'admission au concours COM/B/340 et pouvant être assimilé à un diplôme de l'enseignement secondaire complet. 54. À cet égard, la Commission a précisé que les diplômes de M. Tomarchio antérieurs à son DECS n'étaient pas actuellement considérés comme donnant accès à la catégorie B, aucun de ces autres titres n'ouvrant la voie aux études universitaires. 55. Or, il y a lieu de relever que la possession d'un diplôme ouvrant la voie aux études universitaires, ainsi exigée par la Commission aux fins du reclassement du requérant, ne constitue ni une condition d'accès à la catégorie B ni, contrairement à ce que soutient la Commission, un des critères d'admission aux épreuves du concours COM/B/340. 56. D'une part, l'article 5 du statut subordonne l'exercice des fonctions de la catégorie B par les agents de la Communauté à la seule possession de connaissances du niveau de l'enseignement secondaire ou d'une expérience professionnelle d'un niveau équivalent. 57. D'autre part, pour pouvoir être admis aux épreuves du concours COM/B/340, les candidats devaient avoir accompli des «études complètes du niveau de l'enseignement secondaire sanctionnées par un diplôme de fin d'études» et posséder une «expérience professionnelle postscolaire» d'une durée minimale de deux ans. 58. Ainsi, ni les termes du statut ni ceux de l'avis de concours COM/B/340 ne fixent de conditions relatives à la durée ou à la nature du cycle d'études secondaires que devaient avoir accompli les candidats pour pouvoir postuler aux emplois en cause, pour autant que ces études aient été menées à bien et dûment sanctionnées par un diplôme. 59. Certes, l'article 5, paragraphe 1, troisième alinéa, du statut ne s'opposait pas à ce que l'avis de concours fixât des conditions d'admission plus sévères que celles qu'il pose pour l'exercice de fonctions de la catégorie B (voir, en ce sens, arrêt du Tribunal du 3 mars 1994, Cortes Jimenez e.a./Commission, T-82/92, RecFP p. IA 69 et II-237, point 20). 60. Il était ainsi loisible à la Commission de subordonner l'admission des candidats aux épreuves du concours COM/B/340 à l'accomplissement préalable d'études complètes de l'enseignement secondaire sanctionnées par un diplôme de fin d'études qui ouvrît la voie aux études universitaires. 61. Toutefois, une telle exigence aurait dû être clairement exprimée dans le libellé de l'avis de concours COM/B/340, compte tenu de l'existence, dans les différents États membres de la Communauté, d'une grande variété de types d'enseignement secondaire. En effet, certaines de ces formations ne sont pas préparatoires à un enseignement de niveau universitaire et n'ouvrent pas automatiquement l'accès à un tel enseignement (arrêt de la Cour du 5 avril 1979, Orlandi/Commission, 117/78, Rec. p. 1613, point 21). 62. Ces formations peuvent néanmoins constituer à part entière un cycle d'études secondaires complètes, eu égard aux différences que peut présenter la durée des différents cycles, courts ou longs, des études secondaires dispensées dans un État membre déterminé. 63. D'ailleurs, l'avis de concours COM/B/340 invitait expressément le jury à tenir compte des diverses structures d'enseignement existant dans les États membres dans son évaluation des diplômes des candidats au regard de la notion de «diplôme de fin d'études» sanctionnant «des études complètes du niveau de l'enseignement secondaire». 64. La Commission s'est néanmoins fondée sur la circonstance selon laquelle les diplômes que le requérant possédait à la date limite de dépôt des candidatures au concours COM/B/340, en ce compris le brevet professionnel de comptable de l'intéressé, n'ouvraient pas l'accès aux études universitaires. Cela ressort tant des termes, certes indirects, de la note du 28 août 2001 citée au point 30 ci-dessus que des déclarations faites par la Commission à l'audience, selon lesquelles la notion d'«études secondaires complètes» devait s'entendre d'études ouvrant accès à l'enseignement supérieur. 65. C'est donc en commettant une erreur de droit que la Commission a considéré que seuls les diplômes ouvrant accès à l'enseignement supérieur pouvaient être pris en compte en vue d'admettre les candidats à participer au concours COM/B/340. 66. À titre surabondant, il peut, en l'occurrence, être fait référence à l'article 7, deuxième alinéa, de l'arrêté du 10 janvier 1964, relatif au DECS, du ministre de l'Éducation nationale et du ministre des Finances et des Affaires économiques français (Journal officiel de la République française du 24 janvier 1964, p. 876), que les parties ont eu l'occasion de commenter lors de l'audience. 67. Cette disposition cite en effet au nombre des diplômes français ouvrant l'admission aux épreuves de l'examen probatoire au DECS aussi bien le brevet professionnel de comptable, détenu par le requérant, que le baccalauréat de l'enseignement secondaire. 68. La Commission ne pouvait donc pas légalement refuser sans plus ample examen de prendre en considération le brevet professionnel de comptable de M. Tomarchio, aux fins de statuer sur sa demande de reclassement. Un tel diplôme peut en effet être reconnu comme validant une formation de niveau secondaire suivie jusqu'à son terme et constitue, dans cette mesure, au même titre que le baccalauréat, un «diplôme de fin d'études» sanctionnant des «études complètes du niveau de l'enseignement secondaire», en conformité avec le point B 2 de l'avis de concours COM/B/340, même s'il n'ouvre pas, à lui seul, la voie aux études universitaires, contrairement au baccalauréat. 69. Par ailleurs, la décision de 1983, modifiée, sur laquelle est fondée la décision attaquée, se limite à spécifier, en son article 2, sixième alinéa, que, aux fins d'un éventuel reclassement, «[l]'expérience professionnelle n'est décomptée qu'à partir de l'obtention du premier diplôme donnant accès, conformément à l'article 5 du statut, à la catégorie dans laquelle l'emploi est à pourvoir». 70. Pas plus que l'article 5 du statut, l'article 2, sixième alinéa, de la décision de 1983 ne requiert, aux fins du reclassement d'un fonctionnaire de la catégorie B, la détention par l'intéressé d'un diplôme ouvrant la voie aux études universitaires. 71. C'est donc à tort que la Commission invoque la décision de 1983, modifiée, pour soutenir que le premier diplôme donnant accès à la catégorie B doit être un diplôme de l'enseignement secondaire donnant accès à des études universitaires. 72. Dans ces conditions, la Commission n'a pu légalement considérer que le seul diplôme possédé par M. Tomarchio répondant aux exigences de l'avis de concours COM/B/340 était son DECS obtenu en 1982, ni refuser, pour rejeter la demande de reclassement de M. Tomarchio, de prendre en considération tant le brevet professionnel de comptable obtenu par l'intéressé en 1972 que, par conséquent, l'expérience professionnelle qu'il avait acquise depuis l'obtention de ce titre jusqu'à la délivrance du DECS, le 5 août 1982. Sur le refus de la Commission de prendre en considération le DESS CAAE obtenu par l'intéressé le 18 octobre 1983 73. La Commission a refusé de prendre en considération le DESS CAAE du requérant aux fins de l'examen de sa demande de reclassement, au seul motif que ce diplôme avait été délivré à une date postérieure à sa prise de fonctions auprès de la Commission, le 10 octobre 1983. 74. Certes, à cette date, la Commission n'était pas en mesure de retenir ce titre, obtenu seulement le 18 octobre 1983 et dont l'attestation n'a été délivrée à l'intéressé que le 3 novembre suivant. 75. Il résulte toutefois des faits de la cause que, lorsqu'elle s'est prononcée sur la demande de reclassement du requérant, par ses décisions des 27 juillet 2001 et 12 février 2002, la Commission avait connaissance de la nature et de la durée des études complètes que l'intéressé avait, à la date de son recrutement, d'ores et déjà menées à terme dans le cadre de son DESS CAAE, même s'il ne détenait pas encore le titre sanctionnant officiellement ces études. 76. La Commission ne saurait utilement objecter qu'elle devait procéder à l'examen des qualifications du requérant aux fins de son reclassement en se plaçant à la date de l'engagement de l'intéressé, le 10 octobre 1983. 77. Certes, la Commission ne pouvait, pour adopter la décision portant nomination et classement initial du requérant au grade B 5, se fonder que sur les diplômes obtenus et sur l'expérience acquise par l'intéressé à la date de son engagement. 78. En revanche, rien n'interdisait à la Commission de prendre en considération, en vue de déterminer si la personne recrutée possédait ou non des qualifications exceptionnelles, aux fins de son reclassement au grade supérieur, des études dûment accomplies par l'intéressé à la date de son engagement et connues de l'institution, lorsqu'elle a statué sur sa demande de reclassement. 79. Or, sans qu'il soit possible de préjuger de l'incidence de ces études sur l'appréciation du dossier de M. Tomarchio par la Commission, la participation de l'intéressé à un cycle de cours complet ne pouvait a priori être tenue pour indifférente du point de vue du caractère exceptionnel ou non de ses qualifications en vue de son reclassement éventuel au grade B 4. 80. C'est donc également à tort que la Commission a refusé de prendre en considération, aux fins du reclassement éventuel de M. Tomarchio, l'enseignement qui lui avait été dispensé dans le cadre de son DESS CAAE, au seul motif que le diplôme correspondant lui avait été délivré après sa prise de fonctions auprès de la Commission. Sur l'obligation incombant à la Commission de réexaminer le dossier du requérant 81. La Commission ne saurait valablement exciper du caractère inopérant de l'argumentation développée par le requérant au soutien du présent recours, en soutenant qu'elle aurait conclu en toute hypothèse à l'absence de caractère exceptionnel de son dossier. 82. Une telle argumentation ne saurait être admise, dès lors que la Commission a refusé de prendre en considération, en vue du reclassement éventuel de M. Tomarchio, certains diplômes et éléments d'expérience professionnelle et de qualification qu'elle ne pouvait légalement exclure de façon pure et simple de son examen. 83. À cet égard, la Commission a souligné dans sa note du 28 août 2001 que le comité de classement avait «estimé ne pas être en mesure de procéder de façon valable à l'examen de la longueur et de la pertinence de [son] expérience par rapport à l'emploi à pourvoir» et que, «[c]ette expérience étant située dans la période antérieure à l'obtention de [son] DECS, une telle analyse [était] de facto sans objet». 84. La décision de refus de reclassement ayant été adoptée au motif que certains indices de qualification ne pouvaient pas être pris en compte, il n'appartient pas au Tribunal de se substituer à l'AIPN pour déterminer ce qu'il aurait dû advenir de la demande de M. Tomarchio si ces éléments avaient effectivement été pris en considération. 85. Cette constatation n'est pas invalidée par la circonstance selon laquelle le comité de classement a estimé, lors de sa réunion du 20 juillet 2001, que le dossier du requérant ne satisfaisait à aucun critère d'exceptionnalité, même si l'expérience professionnelle de l'intéressé était validée à partir de la date de délivrance de son brevet professionnel de comptable. 86. En effet, cette appréciation du comité n'a été explicitement reprise ni dans la décision de l'AIPN du 27 juillet 2001 ni dans la note du 28 août suivant qui l'a complétée et, en tout état de cause, elle ne constitue pas le motif déterminant de l'adoption de la décision attaquée. Ce motif étant, de manière explicite, qu'il n'avait pas été procédé à l'examen de certains éléments de qualification, il ne saurait être utilement complété par un motif subsidiaire tiré du résultat hypothétique d'un examen qui n'a, aux dires mêmes de l'AIPN, pas été conduit. 87. Il suit de l'ensemble des développements qui précèdent que la décision attaquée doit être annulée, sans qu'il soit nécessaire d'examiner le moyen tiré de l'insuffisance alléguée de sa motivation. Décisions sur les dépenses Sur les dépens 88. Aux termes de l'article 87, paragraphe 2, du règlement de procédure, toute partie qui succombe est condamnée aux dépens s'il est conclu en ce sens. 89. La Commission ayant succombé en ses conclusions, il y a lieu de la condamner aux dépens conformément aux conclusions du requérant. Dispositif Par ces motifs, LE TRIBUNAL (juge unique) déclare et arrête: 1) La décision de la Commission, du 27 juillet 2001, rejetant la demande de reclassement du requérant au grade supérieur de sa carrière de recrutement est annulée. 2) La Commission supportera l'ensemble des dépens.

62007CJ0396

pt

O pedido de decisão prejudicial tem por objecto a interpretação do artigo 4. o , n. o 2, da Directiva 2001/23/CE do Conselho, de 12 de Março de 2001, relativa à aproximação das legislações dos Estados-Membros respeitantes à manutenção dos direitos dos trabalhadores em caso de transferência de empresas ou de estabelecimentos, ou de partes de empresas ou de estabelecimentos ( JO L 82, p. 16 ). Este pedido foi apresentado no quadro de um litígio que opõe M. Juuri à sua antiga entidade patronal, a Fazer Amica Oy (a seguir «Amica»), relativamente à recusa de esta conceder à recorrente no processo principal diversas indemnizações na sequência da rescisão do seu contrato de trabalho, ocorrida após uma transferência de empresa. Quadro jurídico Regulamentação comunitária A Directiva 2001/23 codifica a Directiva 77/187/CEE do Conselho, de 14 de Fevereiro de 1977, relativa à aproximação das legislações dos Estados-Membros respeitantes à manutenção dos direitos dos trabalhadores em caso de transferência de empresas, estabelecimentos ou partes de estabelecimentos ( JO L 61, p. 26 ; EE 05 F2 p. 122), conforme alterada pela Directiva 98/50/CE do Conselho, de ( JO L 201, p. 88 , a seguir «Directiva 77/187»). Nos termos do artigo 3. o , n. o 3, da Directiva 2001/23: «Após a transferência, o cessionário manterá as condições de trabalho acordadas por uma convenção colectiva, nos mesmos termos em que esta as previa para o cedente, até à data da rescisão ou do termo da convenção colectiva ou até à data de entrada em vigor ou de aplicação de outra convenção colectiva. […]» O artigo 4. o , n. o 2, da mesma directiva dispõe: «Se o contrato de trabalho ou a relação de trabalho for rescindido pelo facto de a transferência implicar uma modificação substancial das condições de trabalho em detrimento do trabalhador, a rescisão do contrato ou da relação de trabalho considera-se como sendo da responsabilidade da entidade patronal.» A redacção desta última disposição é idêntica à do artigo 4. o , n. o 2, da Directiva 77/187, conforme alterada pela Directiva 98/50. Legislação nacional Nos termos do § 6 do capítulo 7 da Lei 55/2001, relativa ao contrato de trabalho [Työsopimuslaki (55/2001)], de 26 de Janeiro de 2001 (a seguir «lei relativa ao contrato de trabalho»), que transpõe o artigo 4. o , n. o 2, da Directiva 2001/23 para direito finlandês: «Quando o contrato de trabalho tenha terminado em virtude de a transferência da empresa ter provocado um agravamento substancial das condições de trabalho, considera-se que a cessação da relação de trabalho é imputável à entidade patronal.» O § 2 do capítulo 12 da mesma lei consagra o direito do trabalhador a uma indemnização a cargo da empresa, no caso de rescisão injustificada do contrato de trabalho. De acordo com esta disposição, quando a entidade patronal põe termo ao contrato de trabalho, em violação dos fundamentos previstos pela referida lei, é condenada a pagar uma indemnização. Além disso, é possível condenar a entidade patronal ao pagamento de uma indemnização quando o próprio trabalhador tem o direito de rescindir o contrato de trabalho. Contudo, o trabalhador não tem direito à indemnização prevista no referido § 2, no caso de a sua entidade patronal rescindir o contrato de trabalho por razões objectivas e sérias. No entanto, mesmo nesse caso, o trabalhador aufere o seu salário e outros benefícios durante o período de pré-aviso. Litígio no processo principal e questões prejudiciais M. Juuri trabalhou desde 5 de Abril de 1994, ao serviço da Rautaruukki Oyj (a seguir «Rautaruukki»), como empregada no refeitório do pessoal da Hämeenlinna. A sua relação de trabalho estava abrangida pela convenção colectiva do sector metalúrgico. Em 31 de Janeiro de 2003, último dia de validade desta convenção colectiva, teve lugar uma transferência de empresa entre a Rautaruukki e a Amica, no que se refere ao refeitório da Hämeenlinna. A Amica informou M. Juuri de que, a partir de , a sua relação de trabalho ficaria abrangida pela convenção colectiva do sector da hotelaria e da restauração, que era vinculativa para a Amica. Todavia, M. Juuri exigiu que, no seu caso, se continuasse a aplicar a convenção colectiva do sector metalúrgico. Face à recusa oposta a esse pedido, M. Juuri rescindiu o seu contrato de trabalho, com efeito imediato, em . Em seguida, interpôs recurso para o Helsingin käräjäoikeus (Tribunal de Primeira Instância de Helsínquia), no âmbito do qual reclamou à Amica uma indemnização compensatória de pré-aviso correspondente a quatro meses de salário, o subsídio de férias referente ao período de pré-aviso e uma indemnização equivalente a catorze meses de salário em razão da ruptura ilegal do contrato de trabalho. Como fundamento do seu pedido, M. Juuri baseou-se, designadamente, no § 2 do capítulo 12 da lei relativa ao contrato de trabalho e sustentou que a aplicação da convenção colectiva do sector da hotelaria e da restauração teve como consequência a diminuição do seu rendimento em 300 euros por mês. Além disso, havia sido obrigada a deslocar-se para outras instalações da Amica. Por conseguinte, as suas condições de trabalho tinham-se deteriorado substancialmente na sequência da transferência da empresa. Daí resultava que a Amica era responsável pela ruptura do contrato de trabalho, nos termos do § 6 do capítulo 7 da lei relativa ao contrato de trabalho. A Amica contestou os pedidos de M. Juuri. Alegou, por um lado, que a ruptura da relação de trabalho com M. Juuri não lhe era imputável e, por outro, que não tinha actuado, com dolo ou negligência, em violação do contrato de trabalho ou da lei relativa ao contrato de trabalho. Assim, não era responsável pelo prejuízo causado pela rescisão do dito contrato. Em 11 de Fevereiro de 2005, o Helsingin käräjäoikeus negou provimento ao recurso de M. Juuri. No entendimento desse órgão jurisdicional, o § 6 do capítulo 7 da lei relativa ao contrato de trabalho não pode ser interpretado no sentido de que completa a regulamentação em matéria de indemnização de prejuízos prevista por esta lei, ao criar, em beneficio do trabalhador, um novo fundamento para a indemnização. Assim, M. Juuri não tinha direito à indemnização que exigia com base nessa disposição. Além disso, a Amica não tinha violado nenhuma das suas obrigações. Após o Helsingin hovioikeus (Tribunal de Segunda Instância de Helsínquia) ter confirmado esta decisão, M. Juuri recorreu para o Korkein oikeus (Supremo Tribunal). Para fundamentar o seu recurso, alegou que a Directiva 2001/23 tem por objecto responsabilizar a entidade patronal perante o trabalhador, quando a relação de trabalho é interrompida na sequência de modificações substanciais, mesmo no caso de, como sucede no processo principal, a entidade patronal ter efectivamente respeitado, na acepção do artigo 3. o , n. o 3, desta directiva, a convenção colectiva que vinculava o cedente e garantia ao trabalhador melhores condições de trabalho, e isto até à expiração da validade dessa convenção. O Korkein oikeus conclui que tal interpretação significa que uma entidade patronal poderia ser responsável pela indemnização de um prejuízo causado a um trabalhador que tivesse rescindido o seu contrato de trabalho, ainda que essa entidade patronal tivesse actuado, sob todos os aspectos, em conformidade com a regulamentação aplicável e com cada uma das convenções colectivas a que estava vinculada. Caso se adoptasse essa interpretação, caberia, em seu entender, decidir em seguida da questão de saber se a indemnização do trabalhador devia ser imposta com fundamento no § 2 do capítulo 12 da lei relativa ao contrato de trabalho, isto é, aquele que implica o pagamento de um montante correspondente, no máximo, a 24 meses de salário, ou se essa indemnização deveria, quando muito, corresponder à que é devida pela entidade patronal que tenha razões objectivas e sérias para rescindir o contrato de trabalho, correspondendo então o montante pago à indemnização relativa ao período de pré-aviso de quatro meses, bem como ao correspondente subsídio de férias. Nestas condições, o Korkein oikeus decidiu suspender a instância e colocar ao Tribunal de Justiça as seguintes questões prejudiciais: «1) O artigo 4. o , n. o 2, da Directiva 2001/23/CE […] deve ser interpretado no sentido de que um Estado-Membro é obrigado a garantir por lei que, nos casos em que o próprio trabalhador [rescinde] o seu contrato de trabalho em consequência do agravamento substancial das [suas] condições de trabalho devido à transferência da empresa, esse trabalhador [tenha] direito a uma indemnização financeira por parte [da entidade patronal,] idêntica à que receberia se [esta última] tivesse [posto] ilegalmente [termo ao] contrato de trabalho, atendendo a que o agravamento das condições de trabalho resulta do facto de [que a entidade patronal apenas respeitou, na acepção] do artigo 3. o , n. o 3, [daquela] directiva, [a] convenção colectiva que vinculava o cedente e garantia ao trabalhador melhores condições de trabalho [enquanto a mesma vigorou e] que o agravamento [dessas] condições [resultou, precisamente, do termo da vigência da referida convenção]? 2) Se a responsabilidade [da entidade patronal prevista pela] Directiva [2001/23] não for tão ampla [quanto a que] se descreve na primeira questão, [deve a mesma, não obstante, conduzir ao] pagamento, por exemplo, [dos salários] e outras prestações correspondentes ao período de [pré-aviso] que [a entidade patronal] tem de respeitar?» Quanto às questões prejudiciais Com as suas questões, que importa examinar conjuntamente, o órgão jurisdicional de reenvio pergunta, no essencial, se o artigo 4. o , n. o 2, da Directiva 2001/23 deve ser interpretado no sentido de que obriga os Estados-Membros, em caso de rescisão de um contrato de trabalho ou de uma relação de trabalho abrangida pela aplicação deste artigo, a garantir ao trabalhador o direito a uma indemnização financeira a cargo da respectiva entidade patronal, em condições idênticas ao direito que o interessado pode invocar quando a entidade patronal põe ilegalmente termo ao seu contrato ou à sua relação de trabalho, ou, pelo menos, que pode invocar a título do período de pré-aviso que a entidade patronal deve respeitar, por força do direito nacional aplicável, no caso de rescisão do contrato de trabalho por razões objectivas e sérias. A este respeito, o órgão jurisdicional de reenvio interroga-se também sobre os efeitos do facto de a entidade patronal apenas ter respeitado, na acepção do artigo 3. o , n. o 3, da Directiva 2001/23, a convenção colectiva que vinculava o cedente e garantia melhores condições de trabalho ao trabalhador enquanto a mesma vigorou, resultando a deterioração das condições de trabalho, em seu entender, deste termo da sua vigência. Quanto ao princípio de indemnização financeira imputável à entidade patronal Resulta da letra do artigo 4. o , n. o 2, da Directiva 2001/23 que este institui uma regra que imputa à entidade patronal a responsabilidade pela rescisão do contrato de trabalho ou da relação de trabalho, independentemente da parte que, formalmente, está na origem da referida rescisão. Em contrapartida, essa disposição não especifica as consequências jurídicas que daí decorrem. Assim, não prevê nenhuma obrigação de os Estados-Membros garantirem aos trabalhadores um determinado regime de indemnização, ou de assegurarem que as modalidades deste regime sejam idênticas às do regime de que os trabalhadores podem beneficiar se a entidade patronal puser ilegalmente termo ao contrato de trabalho, ou de que podem beneficiar a título do período de pré-aviso que a entidade patronal deve observar. Essa situação está em consonância com a finalidade da Directiva 2001/23, que apenas visa uma harmonização parcial da matéria em causa, alargando, quanto ao essencial, a protecção garantida aos trabalhadores de forma autónoma pelo direito dos diferentes Estados-Membros também à hipótese de uma transferência de empresa. A referida directiva não visa instituir um nível de protecção uniforme para toda a Comunidade Europeia, em função de critérios comuns. Por conseguinte, a Directiva 2001/23 apenas pode ser invocada para assegurar que o trabalhador interessado fica protegido nas suas relações com o cessionário do mesmo modo que estava protegido nas suas relações com o cedente, por força das disposições do direito do Estado-Membro em causa (acórdão de 6 de Novembro de 2003, Martin e o., C-4/01, Colect., p. I-12859 , n. o 41). Além disso, resulta expressamente da exposição de motivos da proposta de Directiva 77/187 [COM (74) 351] que, caso se deva considerar que a rescisão do contrato de trabalho pelo trabalhador teve origem num facto constitutivo da responsabilidade da entidade patronal, as consequências jurídicas que daí resultam, como a indemnização por perdas e danos, devem ser avaliadas em função das disposições legislativas, regulamentares e administrativas dos Estados-Membros. Nestas condições, o artigo 4. o , n. o 2, da Directiva 2001/23 não pode ser interpretado no sentido de que fixou tacitamente um nível uniforme de protecção dos trabalhadores, para além da regra da imputabilidade da responsabilidade nele prevista. Decorre daí, designadamente, que essa disposição não determina as consequências económicas da imputabilidade da rescisão do contrato de trabalho ou da relação de trabalho à entidade patronal, que ocorreu nas circunstâncias acima referidas. Assim, essas consequências devem ser fixadas em cada Estado-Membro, em função das disposições nacionais aplicáveis na matéria. Entretanto, há que recordar que a liberdade de escolha das vias e dos meios destinados a garantir a aplicação da directiva deixa intacta a obrigação de cada um dos Estados-Membros destinatários adoptarem, no âmbito da sua ordem jurídica nacional, todas as medidas necessárias para assegurar a plena eficácia da directiva em causa, em conformidade com o objectivo por ela prosseguido (v. acórdãos de 10 de Abril de 1984, von Colson e Kamann, 14/83, Recueil, p. 1891 , n. o 15, e de , Impact, C-268/06, Colect., p. I-2483 , n. o 40). A obrigação de os Estados-Membros, decorrente de uma directiva, atingirem o resultado nela previsto, bem como o seu dever, por força do artigo 10. o CE, de tomarem todas as medidas gerais ou especiais adequadas a assegurar o cumprimento dessa obrigação impõem-se a todas as autoridades dos Estados-Membros, incluindo, no âmbito das suas competências, às autoridades jurisdicionais (acórdãos, já referidos, von Colson e Kamann, n. o 26, e Impact, n. o 41). A este respeito, importa lembrar que a Directiva 2001/23 tem por objectivo assegurar a manutenção dos direitos dos trabalhadores em caso de mudança de empresário, permitindo-lhes ficar ao serviço da nova entidade patronal nas mesmas condições que as acordadas com o cedente (v., nomeadamente, acórdãos de 10 de Fevereiro de 1988, Tellerup, dito «Daddy’s Dance Hall’, 324/86, Colect., p. 739, n. o 9, e de , Werhof, C-499/04, Colect., p. I-2397 , n. o 25). Este objectivo é igualmente prosseguido a montante pela referida directiva, uma vez que esta considera o cessionário como responsável pela rescisão do contrato de trabalho ou da relação de trabalho, no caso de modificação substancial das condições de trabalho relacionada com a transferência da empresa, cabendo ao direito nacional aplicável regular as consequências desta responsabilidade. Atento o que precede, o artigo 4. o , n. o 2, da Directiva 2001/23 deve ser interpretado no sentido de que, na hipótese de uma rescisão do contrato de trabalho ou da relação de trabalho, ditada pela verificação das condições de aplicação dessa disposição e independentemente de um qualquer incumprimento, por parte do cessionário, das suas obrigações decorrentes da mesma directiva, não obriga os Estados-Membros a garantirem ao trabalhador o direito a uma indemnização financeira a cargo desse cessionário, em condições idênticas ao direito que o trabalhador pode invocar quando a sua entidade patronal põe ilegalmente termo ao seu contrato de trabalho ou à sua relação de trabalho. No entanto, no âmbito das suas competências, o órgão jurisdicional nacional está obrigado a garantir, nessa hipótese, pelo menos, que o cessionário suporte as consequências que o direito nacional aplicável atribui à rescisão do contrato de trabalho ou da relação de trabalho imputável à entidade patronal, como o pagamento do salário e dos outros benefícios correspondentes, por força desse direito, ao período de pré-aviso que a referida entidade patronal está obrigada a observar. Quanto ao alcance do artigo 3. o , n. o 3, da Directiva 2001/23 Tal como indicado no n. o 21 do presente acórdão, o órgão jurisdicional de reenvio interroga-se, no processo principal, sobre o comportamento do cessionário à luz do artigo 3. o , n. o 3, da Directiva 2001/23, tendo em conta o facto de este último apenas ter respeitado a convenção colectiva do sector metalúrgico até à data de expiração da mesma e de essa data coincidir com o momento da transferência da empresa. De acordo com essa disposição, após uma transferência de empresa, o cessionário deve manter as condições de trabalho acordadas numa convenção colectiva, na mesma medida que esta as previu para o cedente, e isto até à data da rescisão ou da expiração dessa convenção, ou ainda até à data da entrada em vigor ou da aplicação de outra convenção colectiva. A referida disposição tem, assim, por objectivo assegurar a manutenção de todas as condições de trabalho de acordo com a vontade das partes contratantes na convenção colectiva, não obstante a transferência da empresa. Em contrapartida, a mesma disposição não é susceptível de derrogar a vontade das referidas partes, tal como foi expressa na convenção colectiva. Por conseguinte, se essas partes contratantes tiverem acordado não garantir certas condições de trabalho para além de uma data determinada, o artigo 3. o , n. o 3, da Directiva 2001/23 não pode impor ao cessionário a obrigação de as respeitar posteriormente à data acordada de expiração da convenção colectiva, porque, após essa data, a referida convenção deixa de estar em vigor. Daí que o artigo 3. o , n. o 3, da Directiva 2001/23 não obrigue o cessionário a garantir a manutenção das condições de trabalho acordadas com o cedente, para além da data da expiração da convenção colectiva, ainda que essa data coincida com o momento da transferência da empresa. Nestas condições, há que responder às questões prejudiciais que o artigo 4. o , n. o 2, da Directiva 2001/23 deve ser interpretado no sentido de que, na hipótese de uma rescisão do contrato de trabalho ou da relação de trabalho, ditada pela verificação das condições de aplicação dessa disposição e independentemente de um qualquer incumprimento, por parte do cessionário, das suas obrigações decorrentes da mesma directiva, não obriga os Estados-Membros a garantirem ao trabalhador o direito a uma indemnização financeira a cargo desse cessionário, em condições idênticas ao direito que o trabalhador pode invocar quando a sua entidade patronal põe ilegalmente termo ao seu contrato de trabalho ou à sua relação de trabalho. No entanto, no âmbito das suas competências, o órgão jurisdicional nacional está obrigado a garantir, nessa hipótese, pelo menos, que o cessionário suporte as consequências que o direito nacional aplicável atribui à rescisão do contrato de trabalho ou da relação de trabalho imputável à entidade patronal, como o pagamento do salário e dos outros benefícios correspondentes, por força desse direito, ao período de pré-aviso que a referida entidade patronal está obrigada a observar. Cabe ao órgão jurisdicional de reenvio apreciar a situação em causa no processo principal à luz da interpretação da disposição do artigo 3. o , n. o 3, da Directiva 2001/23, segundo a qual a manutenção das condições de trabalho acordadas numa convenção colectiva que expira na data da transferência da empresa não é garantida para além dessa data. Quanto às despesas Revestindo o processo, quanto às partes na causa principal, a natureza de incidente suscitado perante o órgão jurisdicional nacional, compete a este decidir quanto às despesas. As despesas efectuadas pelas outras partes para a apresentação de observações ao Tribunal de Justiça não são reembolsáveis. Pelos fundamentos expostos, o Tribunal de Justiça (Quarta Secção) declara: O artigo 4. o , n. o 2, da Directiva 2001/23/CE do Conselho, de 12 de Março de 2001, relativa à aproximação das legislações dos Estados-Membros respeitantes à manutenção dos direitos dos trabalhadores em caso de transferência de empresas ou de estabelecimentos, ou de partes de empresas ou de estabelecimentos, deve ser interpretado no sentido de que, na hipótese de uma rescisão do contrato de trabalho ou da relação de trabalho, ditada pela verificação das condições de aplicação dessa disposição e independentemente de um qualquer incumprimento, por parte do cessionário, das suas obrigações decorrentes da mesma directiva, não obriga os Estados-Membros a garantirem ao trabalhador o direito a uma indemnização financeira a cargo desse cessionário, em condições idênticas ao direito que o trabalhador pode invocar quando a sua entidade patronal põe ilegalmente termo ao seu contrato de trabalho ou à sua relação de trabalho. No entanto, no âmbito das suas competências, o órgão jurisdicional nacional está obrigado a garantir, nessa hipótese, pelo menos, que o cessionário suporte as consequências que o direito nacional aplicável atribui à rescisão do contrato de trabalho ou da relação de trabalho imputável à entidade patronal, como o pagamento do salário e dos outros benefícios correspondentes, por força desse direito, ao período de pré-aviso que a referida entidade patronal está obrigada a observar. Cabe ao órgão jurisdicional de reenvio apreciar a situação em causa no processo principal à luz da interpretação da disposição do artigo 3. o , n. o 3, da Directiva 2001/23, segundo a qual a manutenção das condições de trabalho acordadas numa convenção colectiva que expira na data da transferência da empresa não é garantida para além dessa data. Assinaturas ( *1 ) Língua do processo: finlandês.

61994CJ0065

fr

Motifs de l'arrêt 1 Par requête déposée au greffe de la Cour le 15 février 1994, la Commission des Communautés européennes a introduit, en vertu de l' article 169 du traité CE, un recours visant à faire constater que, en ne mettant pas en vigueur les dispositions législatives, réglementaires et administratives nécessaires pour se conformer à la directive 90/167/CEE du Conseil, du 26 mars 1990, établissant les conditions de préparation, de mise sur le marché et d' utilisation des aliments médicamenteux pour animaux dans la Communauté (JO L 92, p. 42), à l' exception de son article 11, paragraphe 2, et/ou en ne les communiquant pas à la Commission, le royaume de Belgique a manqué aux obligations qui lui incombent en vertu de l' article 15 de ladite directive ainsi que des articles 5 et 189 du traité CE. 2 Aux termes de l' article 15 de la directive, "les États membres mettent en vigueur les dispositions législatives, réglementaires et administratives nécessaires pour se conformer: ° aux exigences prévues à l' article 11, paragraphe 2, à la date à laquelle ils devront se conformer aux règles communautaires concernant la protection des aliments pour animaux contre les agents pathogènes, mais au plus tard le 31 décembre 1992, ° avant le 1er octobre 1991, aux autres dispositions de la présente directive. Ils en informent immédiatement la Commission." 3 Le gouvernement belge ne conteste pas que la directive n' a pas été transposée dans le délai prescrit. Il expose seulement qu' un projet d' arrêté royal est actuellement en préparation et fait l' objet d' une consultation entre les départements concernés. 4 Dès lors que la transposition n' a pas été effectuée dans le délai fixé par l' article 15 de la directive, il y a lieu de constater le manquement invoqué à cet égard par la Commission. 5 Étant donné que le royaume de Belgique a manqué à ses obligations spécifiques découlant de la directive, il est sans intérêt d' examiner la question de savoir s' il a, de ce fait, également manqué à ses obligations découlant de l' article 5 du traité (voir arrêts du 19 février 1991, Commission/Belgique, C-374/89, Rec. p. I-367, et du 13 octobre 1993, Commission/Espagne, C-378/92, Rec. p. I-5095). 6 Il y a lieu, dès lors, de constater que, en ne mettant pas en vigueur les dispositions législatives, réglementaires et administratives nécessaires pour se conformer à la directive 90/167/CEE du Conseil, du 26 mars 1990, établissant les conditions de préparation, de mise sur le marché et d' utilisation des aliments médicamenteux pour animaux dans la Communauté, à l' exception de son article 11, paragraphe 2, et/ou en ne les communiquant pas à la Commission, le royaume de Belgique a manqué aux obligations qui lui incombent en vertu de l' article 15 de ladite directive. Décisions sur les dépenses Sur les dépens 7 Aux termes de l' article 69, paragraphe 2, du règlement de procédure, toute partie qui succombe est condamnée aux dépens. Le royaume de Belgique ayant succombé en ses moyens, il y a lieu de le condamner aux dépens. Dispositif Par ces motifs, LA COUR (sixième chambre) déclare et arrête: 1) En ne mettant pas en vigueur les dispositions législatives, réglementaires et administratives nécessaires pour se conformer à la directive 90/167/CEE du Conseil, du 26 mars 1990, établissant les conditions de préparation, de mise sur le marché et d' utilisation des aliments médicamenteux pour animaux dans la Communauté, à l' exception de son article 11, paragraphe 2, et/ou en ne les communiquant pas à la Commission, le royaume de Belgique a manqué aux obligations qui lui incombent en vertu de l' article 15 de ladite directive. 2) Le royaume de Belgique est condamné aux dépens.

62003TJ0387

da

Sagens baggrund 1       Den 2. marts 2000 indgav selskabet Proteome Inc. (herefter »sagsøgeren«) i henhold til Rådets forordning (EF) nr. 40/94 af 20. december 1993 om EF-varemærker (EFT 1994 L 11, s. 1), som ændret, en EF-varemærkeansøgning til Kontoret for Harmonisering i det Indre Marked (Varemærker og Design) (herefter »Harmoniseringskontoret«). 2       Der er ansøgt om registrering af udtrykket BIOKNOWLEDGE. 3       De varer, som registreringsansøgningen vedrører, henhører under klasse 9, 16 og 42 i Nice-arrangementet af 15. juni 1957 vedrørende international klassificering af varer og tjenesteydelser til brug ved registrering af varemærker, som revideret og ændret, og svarer hver for sig til følgende beskrivelse: –       Klasse 9: »Fysiske og elektroniske databaser, information vedrørende organismer og computersoftware til søgning, genfinding, kompilering, organisering, styring, analyse, kommunikation og/eller integration af data i og mellem informationslagre i elektronisk form, inklusive computerdatabaser«. –       klasse 16: »Tryksager, inklusive vejledninger og manualer vedrørende informationslagre i forbindelse med organismer«. –       klasse 42: »Informations- og computervirksomhed, nemlig udvikling og/eller udbydelse af adgang til databaser med information vedrørende organismer og computersoftware i forbindelse hermed« ( ). 4       Ved skrivelse af 6. juli 2001 meddelte undersøgeren ved Harmoniseringskontoret sagsøgeren, at han var af den opfattelse, at det ansøgte varemærke ikke opfyldte artikel 7, stk. 1, litra b) og c), i forordning nr. 40/94. Undersøgeren oplyste sagsøgeren om, at selskabet havde en frist på to måneder til at fremsætte sine bemærkninger hertil. 5       Sagsøgeren fremsatte sine bemærkninger den 31. august 2001. 6       Ved afgørelse af 21. juni 2002 afslog undersøgeren varemærkeansøgningen i henhold til artikel 38 i forordning nr. 40/94 under henvisning til samme forordnings artikel 7, stk. 1, litra b) og c). 7       Sagsøgeren indgav derfor i overensstemmelse med artikel 59 i forordning nr. 40/94 en klage til Harmoniseringskontoret. 8       Ved afgørelse af 25. august 2003, som blev meddelt sagsøgeren den 15. september 2003 (herefter »den anfægtede afgørelse«), afslog Fjerde Appelkammer ved Harmoniseringskontoret klagen med den begrundelse, at udtrykket BIOKNOWLEDGE er beskrivende for de omhandlede varer og tjenesteydelser og mangler fornødent særpræg. Parternes påstande 9       Sagsøgeren har nedlagt følgende påstande: –       Der gives sagsøgeren medhold. –       Fjerde Appelkammers afgørelse annulleres. –       Undersøgerens afgørelse af 21. juni 2002 annulleres. –       EF-varemærkeansøgningen sendes tilbage til Harmoniseringskontoret med henblik på offentliggørelse. –       Harmoniseringskontoret tilpligtes at betale sagsøgerens omkostninger i forbindelse med nærværende sag, sagen for appelkammeret samt for undersøgeren. 10     Harmoniseringskontoret har nedlagt følgende påstande: –       Frifindelse. –       Sagsøgeren tilpligtes at betale sagens omkostninger. Retlige bemærkninger 11     Indledningsvis bemærkes, at sagsøgeren med sine påstande i den foreliggende sag søger at opnå, at den anfægtede afgørelse annulleres, og at Retten fastslår alle retsvirkningerne heraf. Det bemærkes i øvrigt, at Harmoniseringskontoret under retsmødet har oplyst, at det ikke bestrider, at sagsøgerens påstand om annullation af undersøgerens afgørelse kan antages til realitetsbehandling. 12     Med hensyn til realiteten har sagsøgeren gjort tre klagepunkter gældende, som kan sammenfattes i to anbringender. Det første anbringende vedrører en tilsidesættelse af artikel 7, stk. 1, litra c), i forordning nr. 40/94. Det andet anbringende vedrører en tilsidesættelse af artikel 7, stk. 1, litra b), i forordning nr. 40/94 ( ). Det første anbringende om en tilsidesættelse af artikel 7, stk. 1, litra c), i forordning nr. 40/94 13     Sagsøgerens første anbringende indeholder to led. I det første led har sagsøgeren gjort gældende, at varemærket BIOKNOWLEDGE er for vagt og ubestemt til at give dette udtryk en beskrivende karakter i forhold til de omhandlede varer og tjenesteydelser. I det andet led har sagsøgeren anført, at appelkammeret med urette har anvendt sit kendskab til de omhandlede varer og tjenesteydelser ved vurderingen af varemærkets beskrivende karakter. Spørgsmålet, om udtrykket BIOKNOWLEDGE er vagt og ubestemt –       Parternes argumenter 14     Sagsøgeren har anført, at appelkammeret har begået en fejl, der kan sidestilles med den, som blev fastslået i Rettens dom vedrørende udtrykket EASYBANK (Rettens dom af 5.4.2001, sag T-87/00, Bank für Arbeit und Wirtschaft mod KHIM (EASYBANK), Sml. II, s. 1259, præmis 26-33). I lighed med, hvad der blev fastslået i denne dom, er udtrykket BIOKNOWLEDGE for vagt og ubestemt til at give udtrykket en beskrivende karakter i forhold til de omhandlede varer og tjenesteydelser. 15     Desuden er udtrykket »Bioknowledge« blevet opfundet for nyligt og har ikke en klar, generelt fastlagt og anerkendt betydning. Sagsøgeren har heraf sluttet, at nævnte udtryk ikke er beskrivende, navnlig ikke for de omhandlede varer eller tjenesteydelser. 16     Sagsøgeren har tilføjet, at ordet »knowledge« under alle omstændigheder ikke kan udgøre et beskrivende element eller en beskrivende bestanddel af udtrykket BIOKNOWLEDGE. Ordet »knowledge« betyder nemlig på engelsk viden eller kendskab, som er opnået gennem erfaring, men også en persons samlede viden eller ydermere den teoretiske eller praktiske forståelse af et emne, et sprog, osv. Efter sagsøgerens opfattelse viser disse forskellige betydninger, at ordet »knowledge« adskiller sig fra ordet »information« og så meget mere fra det medium, som denne information lagres på, eller de midler, hvorved informationen formidles til en bruger ( ). 17     Harmoniseringskontoret, der har støttet sig på Rettens dom af 27. februar 2002, Eurocool Logistik mod KHIM (EUROCOOL) (sag T-34/00, Sml. II, s. 683, præmis 38), er af den opfattelse, at vurderingen af, om et varemærke er beskrivende, kun kan foretages dels i forhold til de omhandlede varer eller tjenesteydelser, dels i forhold til den opfattelse, som den relevante kundekreds har af dem ( ). 18     Harmoniseringskontoret har anført, at den berørte kundekreds i den foreliggende sag, når henses til de varer og tjenesteydelser, for hvilke der er ansøgt om registrering, omfatter fagfolk inden for det lægelige eller farmaceutiske område eller inden for andre biovidenskaber og fagfolk fra plejesektoren inden for hele Den Europæiske Union ( ). 19     Såfremt denne målgruppe blev konfronteret med udtrykket BIOKNOWLEDGE sammen med de omhandlede varer og tjenesteydelser, ville den – ifølge Harmoniseringskontoret – heraf slutte, at disse var bestemt til at stille biologisk information til rådighed eller ganske enkelt, at der var tale om varer eller tjenesteydelser, der vedrørte biologisk information ( ). 20     Desuden betyder ordet »knowledge« også specifikt kendskab til et emne. For så vidt som sagsøgerens varer eller tjenesteydelser udgør kilder til biologisk information eller stiller sådan information til rådighed, er der en klar og direkte forbindelse mellem det ansøgte varemærke og de omhandlede varer og tjenesteydelser ( ). 21     Harmoniseringskontoret har i denne forbindelse henvist til opbygningen af det omhandlede ordmærke, der er sammensat af forstavelsen »bio«, som ofte anvendes i dannelsen af sammensatte ord på det videnskabelige og teknologiske område, og af det almindelige engelske ord »knowledge« ( ). Harmoniseringskontoret har tilføjet, at denne opbygning ikke kan opfattes som usædvanlig af de berørte forbrugere, idet den stemmer overens med de engelske regler for sammensætning af ord ( ). 22     Hvad angår sagsøgerens argument om, at udtrykket »Bioknowledge« er blevet opfundet for nyligt, har Harmoniseringskontoret anført, at det følger af retspraksis, at den omstændighed, at et udtryk ikke er nævnt i ordbogen, ikke er afgørende, idet det væsentlige er, hvordan ordet opfattes af målgruppen ( ). –       Rettens bemærkninger 23     Det fremgår af artikel 7, stk. 1, litra c), i forordning nr. 40/94, at tegn eller angivelser, der i omsætningen kan tjene til at betegne egenskaberne ved den vare eller tjenesteydelse, for hvilken der ansøges om registrering, efter selve deres art anses for uegnede til at opfylde varemærkets funktion som angivelse af oprindelsen, med forbehold af den mulige erhvervelse af fornødent særpræg som følge af brug i henhold til samme forordnings artikel 7, stk. 3. Ved at udelukke sådanne tegn eller angivelser fra registrering som EF-varemærke forfølger artikel 7, stk. 1, litra c), i forordning nr. 40/94 det mål af almen interesse, at de tegn og angivelser, der beskriver egenskaber ved de varer eller tjenesteydelser, for hvilke der ansøges om registrering, frit skal kunne bruges af alle. Denne bestemmelse er derfor til hinder for, at sådanne tegn og angivelser forbeholdes en enkelt virksomhed på grund af deres registrering som varemærke (jf. Domstolens dom af 23.10.2003, sag C-191/01 P, KHIM mod Wrigley, Sml. I, s. 12447, præmis 30 og 31). 24     Ud fra dette perspektiv er de tegn og angivelser, der omhandles i artikel 7, stk. 1, litra c), i forordning nr. 40/94, dem, der i den normale sprogbrug fra forbrugerens synsvinkel – enten direkte eller ved henvisning til en af dens væsentligste egenskaber – kan betegne en vare eller tjenesteydelse som den, der er indgivet til registrering (Domstolens dom af 20.9.2001, sag C-383/99 P, Procter & Gamble mod KHIM, Sml. I, s. 6251, præmis 39). Vurderingen af, om et tegn er beskrivende, kan således kun foretages dels i forhold til de omhandlede varer og tjenesteydelser, dels i forhold til den opfattelse, den relevante kundekreds har af dem (Rettens dom af 3.12.2003, sag T-16/02, Audi mod KHIM (TDI), endnu ikke trykt i Samling af Afgørelser, præmis 27). 25     Indledningsvis bemærkes, at sagsøgeren har anlagt en urigtig fortolkning af den i præmis 14 nævnte EASYBANK-dom, idet sagsøgerens opfattelse er, at »varemærket« BIOKNOWLEDGE i den foreliggende sag i lighed med, hvad der blev fastslået i nævnte dom, er »for vagt og ubestemt« til at give udtrykket en beskrivende karakter i forhold til de omhandlede varer og tjenesteydelser. 26     I EASYBANK-dommen, jf. ovenfor, præmis 14, anvendte Retten kun ordene »vag« og »ubestemt« for at præcisere forbindelsen mellem betydningen af det pågældende ord og de omhandlede tjenesteydelser. Retten fastslog i den forbindelse, at »forbindelsen mellem på den ene side betydningen af ordet EASYBANK og på den anden side de tjenesteydelser, der kan blive leveret af en sådan onlinebank, er for vag og ubestemt til at give dette udtryk en beskrivende karakter i relation til de nævnte tjenesteydelser« (dommens præmis 31).  I denne dom anså Retten således ikke det omhandlede varemærke for at være »for vagt og ubestemt«, som sagsøgeren har anført. 27     Det første anbringendes første led vedrører hovedsageligt den omstændighed, at appelkammeret med urette har konkluderet, at det ansøgte varemærke er beskrivende, navnlig for de omhandlede varer og tjenesteydelser. Der skal derfor tages stilling til sagsøgerens klagepunkt i denne forbindelse. 28     I den foreliggende sag er det ubestridt – som appelkammeret har anført i den anfægtede afgørelses punkt 11 – at de omhandlede varer og tjenesteydelser er bestemt for fagfolk inden for det lægelige eller farmaceutiske område eller inden for andre biovidenskaber og fagfolk fra plejesektoren. 29     Hvad angår udtrykket BIOKNOWLEDGE er det sammensat af forstavelsen »bio« og ordet »knowledge«. 30     Forstavelsen »bio« kommer af det græske bios, som betyder »liv«, hvilket appelkammeret med rette har anført i den anfægtede afgørelses punkt 9. Denne bestanddel indgår i mange sammensatte ord, som har en sammenhæng med »livet«. Sat i relation til den relevante kundekreds i denne sag indgår »bio« i sammensætningen af ord, som har en forbindelse med levende organismer (f.eks. »biologi«). 31     Hvad angår ordet »knowledge« svarer en af definitionerne herpå – som Harmoniseringskontoret med rette har gjort gældende – til specifikt kendskab til et emne. Sagsøgeren har ikke bestridt denne definition som sådan, men kun den konklusion, som Harmoniseringskontoret har udledt heraf. 32     Henset til definitionen af den relevante kundekreds i den foreliggende sag kan sammensætningen af ordene »bio« og »knowledge« for at skabe udtrykket BIOKNOWLEDGE derfor føre til den konklusion, at udtrykket i det mindste har én mulig betydning, nemlig en eller flere specifikke informationer om levende organismer, dvs. informationer vedrørende disse organismer. Det bemærkes i den forbindelse, at et ordmærke i henhold til artikel 7, stk. 1, litra c), i forordning nr. 40/94 kan udelukkes fra registrering, såfremt det i det mindste i en af dets mulige betydninger betegner en egenskab ved de pågældende varer eller tjenesteydelser (dommen i sagen KHIM mod Wrigley, præmis 32). 33     Retten har desuden allerede med hensyn til et ord, der indeholder bestanddelen »bio«, fastslået, at [»f]orkortelsen BioID er [...] sammensat af forkortelser, som indgår i referencesprogets ordforråd (dvs. engelsk), den indeholder ikke afvigelser fra dette sprogs regler og er dermed ikke ualmindelig i sin struktur« (Rettens dom af 5.12.2002, sag T-91/01, BioID mod KHIM (BioID), Sml. II, s. 5159, præmis 28). I den foreliggende sag ændrer den omstændighed, at udtrykket BIOKNOWLEDGE består af et enkelt ord, således ikke den relevante kundekreds’ mulige opfattelse heraf. Det bemærkes i denne forbindelse, at engelsk også uden for den relevante engelsksprogede kundekreds ofte anvendes i videnskabelige sammenhænge. 34     Med hensyn til beskrivelserne af de klasser for varer og tjenesteydelser, som registreringen vedrører, henviser alle til »organismer«, dvs. til en af bestanddelene af det omhandlede udtryk (»bio«). Endvidere omfatter de varer og tjenesteydelser, som registreringsansøgningen vedrører, enten midler til at lagre informationer, eller varer eller tjenesteydelser, som gør disse informationer tilgængelige. Heraf følger, at de omhandlede varer og tjenesteydelser indeholder informationer om organismer eller gør sådanne informationer tilgængelige. 35     Da den relevante kundekreds består af fagfolk inden for biovidenskab og plejesektoren fastslås, at den forbindelse, der er mellem dels den mulige betydning af udtrykket BIOKNOWLEDGE, jf. ovenfor præmis 32, dels de omhandlede varer og tjenesteydelser hverken er for vag eller for ubestemt. Derimod er der, set med den relevante kundekreds’ øjne, en tilstrækkelig direkte og konkret sammenhæng mellem betydningen af dette udtryk og de omhandlede varers og tjenesteydelsers kendetegn. 36     Da ordet »knowledge« ifølge definitionen i præmis 32 endvidere ikke klart kan adskilles fra ordet »information«, kan det – som anført af sagsøgeren – endnu mindre adskilles fra det medium, hvori informationerne lagres. 37     Endelig indeholder udtrykket BIOKNOWLEDGE, således som det fremgår af registreringsansøgningen, ikke andre bestanddele eller andre oplysninger, som kan påvirke denne konklusion. Det samme gælder for præsentationen eller sammensætningen af de ord, som udgør dette udtryk. 38     Sagsøgerens argument, hvorefter udtrykket BIOKNOWLEDGE er et for nyligt opfundet udtryk, som dermed ikke har en klar, generelt fastlagt og anerkendt betydning, må i den henseende forkastes. 39     Hvad angår et udtryks fornødne særpræg udgør den omstændighed, at to ord sættes sammen – uden nogen grafisk eller semantisk ændring – ingen yderligere egenskab, hvorved tegnet i sin helhed bliver egnet til at adskille sagsøgerens tjenesteydelser fra andre virksomheders. Den omstændighed, at ordet ikke er nævnt i ordbøgerne som sådan – hvad enten det skrives i ét ord eller ikke – ændrer ikke denne bedømmelse (Rettens dom af 12.1.2000, sag T-19/99, DKV mod KHIM (COMPANYLINE), Sml. II, s. 1, præmis 26, og af 26.10.2000, sag T-345/99, Harbinder mod KHIM (TRUSTEDLINK), Sml. II, s. 3525, præmis 37). 40     Som tidligere anført (ovenfor i præmis 33) har Retten med hensyn til forkortelsen BioID fastslået, at dette ord, som er sammensat af flere bestanddele, ikke indeholder afvigelser fra det engelske sprogs leksikale regler og dermed ikke er ualmindeligt i sin struktur. 41     Som Harmoniseringskontoret i den foreliggende sag med rette har anført, kan de berørte forbrugere ikke opfatte opbygningen af udtrykket BIOKNOWLEDGE som ualmindelig, da den er i overensstemmelse med de engelske regler for sammensætning af ord. Dette gælder så meget mere, som den relevante kundekreds omfatter fagfolk, der er vant til at anvende de to ord, som danner udtrykket BIOKNOWLEDGE. Selv om dette udtryk som anført af sagsøgeren er blevet opfundet for nyligt har det en mulig betydning, som er tilstrækkelig klar for den relevante kundekreds, og som gør det muligt at betegne de omhandlede varers og tjenesteydelsers væsentligste kendetegn. 42     Heraf følger, at udtrykket BIOKNOWLEDGE er beskrivende for de varer og tjenesteydelser, som registreringsansøgningen vedrører. Appelkammeret har derfor ikke begået en retlig fejl, da det fastslog, at dette udtryk i henhold til artikel 7, stk. 1, litra c), i forordning nr. 40/94 kunne tjene til at betegne de væsentligste kendetegn for de i varemærkeansøgningen omhandlede varer og tjenesteydelser, set med den relevante kundekreds’ øjne. 43     Det første anbringendes første led må derfor forkastes. Spørgsmålet, om appelkammeret har anvendt sit kendskab til varer og tjenesteydelser urigtigt –       Parternes argumenter 44     Sagsøgeren har anført, at appelkammeret har anvendt sit kendskab til de ansøgte varer og tjenesteydelser ved vurderingen af, om udtrykket BIOKNOWLEDGE var omfattet af artikel 7, stk. 1, litra c), i forordning nr. 40/94. 45     En sådan vurdering post facto kan ifølge sagsøgeren ikke accepteres, idet dette kendskab supplerer den information, som ordmærket indeholder. Uden dette kendskab ville det ikke have været muligt for appelkammeret at konkludere, at udtrykket indeholdt beskrivende tegn eller informationer ( ). 46     Sagsøgeren har tilføjet, at selv om det kriterium, som appelkammeret har anvendt, var korrekt, så indeholdt tegnet BIOKNOWLEDGE under alle omstændigheder ingen klar og entydig information om de tilbudte varers og tjenesteydelsers væsentligste kendetegn (i modsætning til, hvad der er anført i den anfægtede afgørelses punkt 13) ( ). 47     Harmoniseringskontoret har heroverfor gjort gældende, at sagsøgeren har glemt det grundlæggende princip, hvorefter vurderingen af, om et tegn er beskrivende, kun kan foretages i forhold til de omhandlede varer og tjenesteydelser. Appelkammeret har derfor langt fra misbrugt sit kendskab til beskrivelsen af varerne og tjenesteydelserne for at nå til en forudindtaget vurdering, men har anvendt et korrekt kriterium ved vurderingen af, om udtrykket var beskrivende i forhold til de omhandlede varer og tjenesteydelser ( ). –       Rettens bemærkninger 48     Som tidligere anført vedrørende anvendelsen af artikel 7, stk. 1, litra c), i forordning nr. 40/94 kan vurderingen af, om et tegn er beskrivende, kun foretages dels i forhold til de omhandlede varer og tjenesteydelser, dels i forhold til den opfattelse, den relevante kundekreds har af dem (TDI-dommen, præmis 27). 49     I modsætning til det af sagsøgeren anførte, har appelkammeret således med rette i det konkrete tilfælde henvist til de omhandlede varer og tjenesteydelser i forbindelse med vurderingen af, om der skulle gives afslag på registrering af udtrykket BIOKNOWLEDGE i henhold til artikel 7, stk. 1, litra c), i forordning nr. 40/94. 50     Med hensyn til sagsøgerens argument om, at tegnet BIOKNOWLEDGE ikke indeholder nogen klar og entydig information om de tilbudte varers og tjenesteydelsers væsentligste kendetegn, leder begrundelsen for det første anbringendes første led til den konklusion, at der derimod set med den relevante kundekreds’ øjne er en tilstrækkelig direkte og konkret sammenhæng mellem betydningen af udtrykket BIOKNOWLEDGE og de omhandlede varers og tjenesteydelsers kendetegn. Følgelig må det argument, som sagsøgeren har fremført i denne forbindelse, tillige forkastes. 51     Af disse grunde kan det første anbringendes andet led ikke tiltrædes, og det første anbringende må derfor forkastes i sin helhed. Det andet anbringende om en tilsidesættelse af artikel 7, stk. 1, litra b), i forordning nr. 40/94 52     Da det første anbringende er blevet forkastet, og da det er tilstrækkeligt, at en af de absolutte registreringshindringer, der opregnes i artikel 7, stk. 1, i forordning nr. 40/94, finder anvendelse for, at det pågældende tegn ikke kan registreres som EF-varemærke (Domstolens dom af 19.9.2002, sag C-104/00 P, DKV mod KHIM, Sml. I, s. 7561, præmis 29), er det ufornødent at tage stilling til sagsøgerens andet anbringende om en tilsidesættelse af artikel 7, stk. 1, litra b), i forordning nr. 40/94. 53     Heraf følger, at Harmoniseringskontoret må frifindes. Sagens omkostninger 54     I henhold til artikel 87, stk. 2, i Rettens procesreglement pålægges det den tabende part at betale sagens omkostninger, hvis der er nedlagt påstand herom. Sagsøgeren har tabt sagen og bør derfor pålægges at betale sagens omkostninger i overensstemmelse med Harmoniseringskontorets påstand herom. På grundlag af disse præmisser udtaler og bestemmer RETTEN (Tredje Afdeling) 1) Kontoret for Harmonisering i det Indre Marked (Varemærker og Design) frifindes. 2) Sagsøgeren betaler sagens omkostninger. Azizi Jaeger Dehousse Afsagt i offentligt retsmøde i Luxembourg den 19. januar 2005. H. Jung J. Azizi Justitssekretær Afdelingsformand * Processprog:engelsk. – Stævning, punkt 3. – Stævning, punkt 12. – Stævning, punkt 14. – Svarskrift, punkt 11. – Svarskrift, punkt 13. – Svarskrift, punkt 14. – Svarskrift, punkt 15. – Svarskrift, punkt 16. – Svarskrift, punkt 17. – Svarskrift, punkt 19. – Stævning, punkt 17. – Stævning, punkt 18. – Stævning, punkt 22.

62004CJ0009

pl

1       Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni sekcji II pkt 3 załącznika II dyrektywy Rady 88/378/EWG z dnia 3 maja 1988 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw państw członkowskich dotyczących bezpieczeństwa zabawek (Dz.U. L 187, str. 1) oraz art. 1 dyrektywy Rady 91/338/EWG z dnia 18 czerwca 1991 r. zmieniającej po raz dziesiąty dyrektywę 76/769/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich, odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (Dz.U. L 186, str. 59). 2       Wniosek ten złożono w ramach wszczętego przed Hoge Raad der Nederlanden postępowania karnego przeciwko Geharo BV (dalej zwanej „Geharo”) ze względu na posiadanie przez nią na składzie zabawek o wyższej zawartości kadmu niż maksymalna dopuszczalna zawartość przewidziana w prawie niderlandzkim. Ramy prawne Uregulowania wspólnotowe 3       Dyrektywa 88/378 ma po pierwsze na celu usunięcie przeszkód w handlu między państwami członkowskimi poprzez ustanowienie norm zharmonizowanych dotyczących bezpieczeństwa zabawek, a po drugie zapewnienie konsumentom, a w szczególności dzieciom, skutecznej ochrony przed niebezpieczeństwami związanymi z używaniem zabawek. 4       W tym celu art. 2 ust. 1 dyrektywy stanowi, że „zabawki mogą być wprowadzane do obrotu tylko wówczas, gdy nie stanowią zagrożenia dla bezpieczeństwa i/lub zdrowia użytkowników lub osób trzecich wtedy, gdy są używane zgodnie z przeznaczeniem lub w sposób możliwy do przewidzenia, mając na uwadze normalne zachowanie dzieci”. 5       Artykuł 3 tej dyrektywy stanowi, że „państwa członkowskie podejmują wszelkie kroki niezbędne dla zapewnienia, że zabawki nie mogą być wprowadzane do obrotu, jeżeli nie spełnią zasadniczych wymogów bezpieczeństwa wymienionych w załączniku II”. 6       Sekcja II pkt 3 ppkt 1 załącznika II, zatytułowanego „Zasadnicze wymogi bezpieczeństwa zabawek” stanowi: „Zabawki muszą być zaprojektowane i skonstruowane w taki sposób, żeby […] nie stwarzały zagrożenia dla zdrowia lub ryzyka zranienia w przypadku połknięcia, wprowadzenia do jakiegokolwiek otworu w ciele lub kontaktu ze skórą, śluzówką lub oczami. W każdym przypadku muszą one być zgodne z odpowiednimi przepisami Wspólnoty dotyczącymi niektórych kategorii produktów lub zakazu, ograniczenia stosowania lub etykietowania niektórych niebezpiecznych substancji i preparatów”. 7       Sekcja II pkt 3 ppkt 2 tego załącznika stanowi: „W szczególności dla ochrony zdrowia dzieci przyswajalność wynikająca z używania zabawek nie może przekroczyć następujących poziomów dziennie: […] 0,6 g [µg] – kadm, […] lub takich innych wartości, jakie mogą być ustanowione dla tych lub innych substancji w przepisach Wspólnoty na podstawie dowodów naukowych. Przyswajalność tych substancji oznacza rozpuszczalny wyciąg mający znaczenie toksykologiczne”. 8       Artykuł 1 ust. 1 dyrektywy Rady 76/769/EWG z dnia 27 lipca 1976 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (Dz.U. L 262, str. 201) stanowi: „Bez uszczerbku dla stosowania innych odpowiednich przepisów wspólnotowych niniejsza dyrektywa ma na celu ograniczenie wprowadzania do obrotu i stosowania w państwach członkowskich Wspólnoty substancji i preparatów niebezpiecznych wymienionych w Załączniku”. 9       Dyrektywa 76/769 została zmieniona między innymi dyrektywą 91/338, mającą na celu po pierwsze harmonizację krajowych przepisów dotyczących wprowadzania do obrotu i stosowania wyrobów zawierających kadm, a po drugie zwalczanie zanieczyszczenia środowiska kadmem i ochronę zdrowia ludności. 10     Artykuł 1 dyrektywy 91/338 brzmi następująco: „Załącznik I do dyrektywy 76/769/EWG otrzymuje brzmienie określone w załączniku do niniejszej dyrektywy. Jednakże nowe przepisy nie mają zastosowania do produktów zawierających kadm, które podlegają już prawodawstwu wspólnotowemu”. 11     Zmiana wprowadzona przez dyrektywę 91/338 w załączniku I do dyrektywy 76/769 polega na dodaniu nowego punktu 24, który wymienia, dla określonej liczby wyrobów, trzy rodzaje zastosowań kadmu i jego związków, takich jak barwniki, stabilizatory i wyroby służące do powlekania powierzchni, których stosowanie reguluje. 12     Zgodnie ze wspomnianym pkt 24 ppkt 1.1 wyroby gotowe lub części składowe wyrobów wyprodukowanych z substancji oraz preparatów barwionych kadmem wymienionych w tym punkcie nie mogą być wprowadzane do obrotu, jeżeli zawartość kadmu przekracza 0,01 % masy materiału plastycznego. Uregulowania krajowe 13     Rozporządzenie ws. zabawek, będące aktem wykonawczym do ustawy o towarach (Warenwetbesluit Speelgoed) z dnia 29 maja 1991 r. (Stb. 1991, nr 269) zostało wydane w celu dokonania transpozycji dyrektywy 88/378. Ustęp 11 załącznika II do tego rozporządzenia określa przepisy dotyczące bezpieczeństwa zabawek zawierających niebezpieczne substancje i preparaty oraz ustanawia ograniczenie przyswajalności kadmu do 0,6 µg na dzień. 14     W czasie, gdy popełniono zarzucane czyny, art. 2 ust. 1 rozporządzenia ws. kadmu, wydanego jako akt wykonawczy do ustawy o substancjach niebezpiecznych dla środowiska (Cadmiumbesluit Wet Milieugevaarlijke Stoffen) z dnia 12 października 1990 r. (Stb. 1990, nr 538) w celu dokonania transpozycji dyrektyw 76/769 i 91/338 zakazywał produkcji, przywozu do Niderlandów, udostępniania osobie trzeciej lub przechowywania jako zapasów towarów wyrobów zawierających kadm. 15     Zgodnie z art. 1 rozporządzenia ws. kadmu określenie „wyroby zawierające kadm” oznacza w szczególności „wyroby, w których zastosowano kadm jako stabilizator, barwnik lub warstwę powlekającą, jak również wyroby, w których znajdują się tworzywa sztuczne lub barwienia o zawartości kadmu przekraczającej 50 mg/kg”. Postępowanie przed sądem krajowym i pytanie prejudycjalne 16     W ramach kontroli Inspectie Gezondheidsbescherming Waren en Veterinaire zaken (inspekcji ochrony zdrowia dla towarów i produktów weterynaryjnych), przeprowadzonej w lutym 1999 r. okazało się, że Geharo miała na składzie zabawki o zawartości kadmu przekraczającej 100 mg/kg. 17     Spółka została skazana za naruszenie rozporządzenia ws. kadmu w następstwie odwołania wniesionego od wyroku sądu pierwszej instancji, uniewinniającego ją od postawionych zarzutów. 18     Geharo wniosła kasację, utrzymując, że stosowanie tego rozporządzenia jest sprzeczne z dyrektywami wspólnotowymi. W tym względzie zwraca ona uwagę, że dyrektywa 88/378 zawiera przepisy szczególne dotyczące kadmu, przetransponowane do rozporządzenia ws. zabawek, z którymi te zabawki są zgodne. Jako że dyrektywa 91/338, w myśl drugiego zdania art. 1, nie ma zastosowania do produktów zawierających kadm, które podlegają już uregulowaniom wspólnotowym, dyrektywa ta, której przepisy zostały przetransponowane do rozporządzenia ws. kadmu, nie ma zastosowania do tych zabawek. 19     W tych okolicznościach Hoge Raad der Nederlanden postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym: „Czy art. 1 zdanie drugie dyrektywy [91/338] sprzeciwia się temu, by ustanowione tą dyrektywą przepisy dotyczące zawartości kadmu w wyrobach (gotowych) i częściach składowych wyrobów, o których mowa w załączniku do tej dyrektywy, obowiązywały w stosunku do zabawek w rozumieniu dyrektywy [88/378]?”. W przedmiocie pytania prejudycjalnego 20     Sąd krajowy występujący z wnioskiem zmierza zasadniczo do uzyskania odpowiedzi na pytanie, czy art. 1 dyrektywy 91/338 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, by wydany w tej dyrektywie zakaz sprzedaży wyrobów o zawartości kadmu przekraczającej dopuszczalne maksimum obowiązywał w stosunku do zabawek, objętych zakresem dyrektywy 88/378. 21     W tym względzie należy stwierdzić, że zarówno dyrektywa 88/378, jak i dyrektywa 91/338 określają normy dotyczące zawartości kadmu. Niemniej jednak normy te są różne i służą innym celom. 22     Jak zauważył rzecznik generalny w pkt 39–42 opinii, maksymalna zawartość wynosząca 0,01 % masy materiału plastycznego, wprowadzona do dyrektywy 76/769 załącznikiem I dyrektywy 91/338 dla wyrobów barwionych za pomocą kadmu, dotyczy maksymalnej ilości kadmu, którą może zawierać produkt, podczas gdy maksymalna norma 0,6 µg przyswajalności, określona w sekcji II pkt 3 ppkt 2 załącznika II do dyrektywy 88/378 dotyczy zdolności danej substancji do rozprzestrzeniania się i wchłaniania jej przez organizm. 23     Fakt, że ustanowione w dyrektywach 88/378 i 91/338 normy określone są odnośnie do różnych wartości referencyjnych wynika z różnych celów tych dyrektyw. Dyrektywa 88/378, określając górną granicę dziennej przyswajalności dla kadmu, ma bowiem na celu ochronę użytkownika zabawki przed niebezpieczeństwami związanymi z właściwościami chemicznymi wyrobu w czasie jego używania, natomiast dyrektywa 91/338, ograniczając ilość kadmu w wyrobie, należy do przepisów z zakresu polityki ochrony ludności w ogóle przed rozprzestrzenianiem się kadmu w środowisku. 24     Mając na względzie odmienną treść i różne cele tych norm, stosowanie górnej granicy ilości kadmu, określonej w dyrektywie 91/338 do zabawek podlegających dyrektywie 88/378 nie kłóci się ze stosowaniem do tych zabawek limitu przyswajalności, określonego w dyrektywie 88/378. 25     Wniosku tego nie podważa art. 1 dyrektywy 91/338, na mocy którego jej przepisy nie mają zastosowania do produktów zawierających kadm, które podlegają już innym uregulowaniom wspólnotowym. 26     Przepisów ustanowionych dyrektywą 91/338 nie można bowiem rozumieć w ten sposób, że sprzeciwiają się one wszelkiemu stosowaniu w sposób kumulatywny norm określających zawartość kadmu. Należy przypomnieć w tym względzie, że przedmiotem tej dyrektywy jest dodanie do załącznika I dyrektywy 76/769 pewnych norm dotyczących kadmu. Lecz dyrektywa 91/338 nie wprowadziła zmian do art. 1 ust. 1 dyrektywy 76/769, zgodnie z którym ograniczenie wprowadzania do obrotu i stosowania w państwach członkowskich Wspólnoty substancji i preparatów niebezpiecznych wymienionych w tym załączniku stosuje się bez uszczerbku dla stosowania innych odpowiednich przepisów wspólnotowych. 27     Mając na uwadze, że przepisy te są w stosunku do siebie komplementarne, stosowanie do zabawek limitu przyswajalności kadmu określonego w dyrektywie 88/378 nie wyklucza stosowania do tych zabawek maksymalnej zawartości kadmu, określonej później przez dyrektywę 91/338. 28     W samej dyrektywie 88/378 przewidziano łączne stosowanie jej własnych norm i innych odpowiednich przepisów. Stanowi ona bowiem w sekcji II pkt 3 ppkt 1 załącznika II, że w każdym przypadku zabawki muszą być zgodne z odpowiednimi przepisami Wspólnoty dotyczącymi niektórych kategorii produktów lub zakazu, ograniczenia stosowania lub etykietowania niektórych niebezpiecznych substancji i preparatów. 29     Na zadane pytanie należy więc odpowiedzieć w ten sposób, że art. 1 zdanie drugie dyrektywy 91/338 należy interpretować w ten sposób, iż nie sprzeciwia się on temu, by wydany w tej dyrektywie zakaz sprzedaży wyrobów o zawartości kadmu przekraczającej dopuszczalne maksimum obowiązywał w stosunku do zabawek, objętych zakresem dyrektywy 88/378. W przedmiocie kosztów 30     Dla stron postępowania głównego niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem krajowym, zatem do tego sądu należy zasądzenie kosztów. Koszty poniesione w celu przedłożenia uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron, nie podlegają zwrotowi. Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje: Artykuł 1 zdanie drugie dyrektywy Rady 91/338/EWG z dnia 18 czerwca 1991 r. zmieniającej po raz dziesiąty dyrektywę 76/769/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich, odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych 91/338 należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się on temu, by wydany w tej dyrektywie zakaz sprzedaży wyrobów o zawartości kadmu przekraczającej dopuszczalne maksimum obowiązywał w stosunku do zabawek, objętych zakresem dyrektywy Rady 88/378/EWG z dnia 3 maja 1988 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw państw członkowskich dotyczących bezpieczeństwa zabawek. Podpisy * Język postępowania: niderlandzki.

62008CJ0471

sl

Predlog za sprejetje predhodne odločbe se nanaša na razlago člena 11, točka 1, Direktive Sveta 92/85/EGS z dne 19. oktobra 1992 o uvedbi ukrepov za spodbujanje izboljšav na področju varnosti in zdravja pri delu nosečih delavk in delavk, ki so pred kratkim rodile ali dojijo (deseta posebna direktiva v smislu člena 16(1) Direktive 89/391/EGS) (UL L 348, str. 1). Ta predlog je bil vložen v okviru spora med S. M. Parviainen, ki je bila kot glavna stevardesa zaposlena pri letalskem prevozniku Finnair Oyj (v nadaljevanju: Finnair), in navedeno družbo v zvezi s plačilom, ki ga je prejemala po tem, ko je bila za čas nosečnosti premeščena na delovno mesto na zemlji. Pravni okvir Ureditev Unije V deveti in šestnajsti uvodni izjavi Direktive 92/85 je navedeno: „ker varnost in zdravje nosečih delavk, delavk, ki so pred kratkim rodile, ali delavk, ki dojijo, ne bi smela neugodno vplivati na položaj delavk na trgu dela niti delovati v nasprotju z direktivami, ki se nanašajo na enako obravnavanje moških in žensk; […] ker ukrepi za organizacijo dela, ki zadevajo varovanje zdravja nosečih delavk, delavk, ki so pred kratkim rodile, ali delavk ki dojijo, ne bi služili svojemu namenu, če jih ne bi spremljalo ohranjanje pravic, povezanih s pogodbo o zaposlitvi, vključno z ohranjanjem plačila in/ali pravice do ustreznega nadomestila“. Člen 2 navedene direktive določa: „V tej direktivi: (a) noseča delavka pomeni nosečo delavko, ki svojega delodajalca obvesti o svojem stanju v skladu z nacionalno zakonodajo in/ali nacionalno prakso; (b) delavka, ki je pred kratkim rodila, pomeni delavko, ki je rodila pred kratkim v smislu nacionalne zakonodaje in/ali nacionalne prakse in ki v skladu s to zakonodajo in/ali prakso svojega delodajalca obvesti o svojem stanju; (c) delavka, ki doji, pomeni delavko, ki jo za tako šteje nacionalna zakonodaja in/ali nacionalna praksa in ki v skladu s to zakonodajo in/ali prakso svojega delodajalca obvesti o svojem stanju.“ Člen 4 iste direktive, ki je naslovljen „Ocena in obveščanje“, v odstavku 1 določa: „Za vse dejavnosti, ki bi lahko vključevale posebno nevarnost izpostavljenosti dejavnikom, postopkom ali delovnim pogojem, ki so primeroma našteti na odprtemu seznamu v Prilogi I, delodajalec oceni naravo, stopnjo in trajanje izpostavljenosti delavk v skladu s členom 2 v zadevnem podjetju in/ali (ustanovi) bodisi neposredno bodisi s pomočjo služb za varstvo in preventivo, navedenimi v členu 7 Direktive Sveta 89/391/EGS [z dne 12. junija 1989 o uvajanju ukrepov za spodbujanje izboljšav varnosti in zdravja delavcev pri delu (UL L 183, str. 1)], da bi: –        ocenil tveganja za varnost ali zdravje in kakršne koli možne učinke na nosečnost ali dojenje delavk v skladu s členom 2, –        odločil, kako ukrepati.“ Člen 5 Direktive 92/85, ki je naslovljen „Ravnanje, ki sledi rezultatom ocene“, v odstavkih od 1 do 3 določa: „1.      Če rezultati ocene, navedene v členu 4(1) pokažejo nevarnost za varnost ali zdravje oziroma vpliv na nosečnost ali dojenje delavke iz člena 2, delodajalec, brez vpliva na člen 6 direktive 89/391/EGS, sprejme ustrezne ukrepe, da z začasno prilagoditvijo delovnih pogojev in/ali delovnega časa delavke zagotovi, da se ta delavka izogne izpostavljenosti takšnim nevarnostim. 2.      Če prilagoditev njenih delovnih pogojev in/ali delovnega časa tehnično in/ali objektivno ni izvedljiva oziroma je zaradi pravilno utemeljenih razlogov ni mogoče razumno zahtevati, delodajalec sprejme potrebne ukrepe za premestitev te delavke na drugo delovno mesto. 3.      Če njena premestitev na drugo delovno mesto tehnično in/ali objektivno ni izvedljiva oziroma je zaradi pravilno utemeljenih razlogov ni mogoče zahtevati, se delavki zagotovi dopust v skladu z nacionalno zakonodajo in/ali nacionalno prakso za celotno obdobje, ki je potrebno za zagotovitev varovanja njenega zdravja.“ Člen 8 navedene direktive, ki je naslovljen „Porodniški dopust“, v odstavku 1 določa: „Države članice sprejmejo potrebne ukrepe in zagotavljajo, da imajo delavke iz člena 2 pravico do neprekinjenega obdobja porodniškega dopusta, ki traja vsaj 14 tednov in je razporejen pred in/ali po porodu v skladu z nacionalno zakonodajo in/ali prakso.“ Člen 11 iste direktive, ki je naslovljen „Pravice iz delovnega razmerja“, določa: „Da bi delavkam iz člena 2 zagotovili uresničevanje njihovih pravic glede varnosti in zdravja pri delu, kot so priznane v tem členu, je treba zagotoviti: 1.      v primerih, navedenih v členih 5, 6 in 7, pravice iz delovnega razmerja, ki se nanašajo na pogodbo o zaposlitvi, vključno z ohranjanjem plačila in/ali pravice do ustreznega nadomestila za delavke iz člena 2, se zagotovijo v skladu z nacionalno zakonodajo in/ali nacionalno prakso; 2.      da mora biti v primeru, navedenem v členu 8, zagotovljeno naslednje: (a)      pravice, povezane s pogodbo o zaposlitvi delavk iz člena 2, razen tistih, ki so omenjene v spodnji (b) točki; (b)      ohranjanje plačila in/ali ustreznega nadomestila za delavke iz člena 2; 3.      da v točki 2(b) navedeno nadomestilo šteje za ustrezno, če zagotavlja dohodek, ki je vsaj enak tistemu, ki bi ga delavka prejela v primeru prekinitve svojih dejavnosti zaradi razlogov, ki so povezani z njenim zdravstvenim stanjem, v skladu s kakršno koli zgornjo mejo, ki je določena v skladu z nacionalno zakonodajo; 4.      da države članice lahko v točkah 1 in 2(b) navedeno plačilo ali nadomestilo pogojijo z izpolnjevanjem pogojev delavke glede upravičenosti do takšnih prejemkov, ki so določeni v skladu z nacionalno zakonodajo. Ti pogoji v nobenih okoliščinah ne smejo veljati za obdobja prejšnje zaposlitve, ki presegajo 12 mesecev neposredno pred predvidenim datumom poroda.“ Priloga I k Direktivi 92/85, na katero se sklicuje člen 4 te direktive, kot fizične dejavnike, ki bi lahko povzročili poškodbe ploda in/ali prekinili placentno pritrditev, med drugim navaja ionizirajoče in neionizirajoče sevanje. Nacionalna ureditev V skladu s členom 7(1) zakona o enakosti med moškimi in ženskami (naisten ja miesten välisestä tasa-arvosta annettu laki (609/1986)), kakor je bil spremenjen z zakonom 232/2005 (v nadaljevanju: zakon 609/1986), je prepovedana kakršna koli neposredna ali posredna diskriminacija zaradi spola. V skladu z odstavkom 2 istega člena se premestitev osebe na drug položaj zaradi nosečnosti ali poroda šteje za neposredno diskriminacijo. Na podlagi člena 8(1), drugi pododstavek, zakona 609/1986 je treba ravnanje delodajalca šteti za diskriminacijo, prepovedano z zakonom, če ta pri odločanju v zvezi z delovnimi razmerami ravna tako, da je zadevna oseba zaradi nosečnosti, poroda ali drugega razloga, povezanega s spolom, v slabšem položaju. Zakon o pogodbi o zaposlitvi (työsopimuslaki (55/2001)) v členu 3 naslova 2 določa, da si je treba, če delovne naloge ali delovne razmere noseče delavke ogrožajo njeno zdravje ali zdravje ploda in če dejavnika tveganja, ki je posledica dela ali delovnih razmer, ni mogoče odpraviti, prizadevati za premestitev zadevne delavke za čas nosečnosti, tako da lahko opravlja druge ustrezne naloge, pri čemer se upoštevata njena delovna sposobnost in poklicna usposobljenost. Podobna določba je v členu 11(2) naslova 2 zakona o varnosti pri delu (työturvallisuuslaki (738/2002)). Zakon o zdravstvenem zavarovanju (sairausvakuutuslaki (1224/2004)) v členu 4 naslova 9 določa, da je noseča delavka, ki opravlja plačano delo, upravičena do posebnega porodniškega dodatka („erityisäitiysraha“), če kemična snov, sevanje, nalezljiva bolezen, povezana z njenimi delovnimi nalogami ali delovnimi razmerami, ali drug primerljiv element ogroža njeno zdravje ali zdravje ploda. Ta dodatek se izplača, če je zavarovanka zmožna delati, vendar ji ni mogoče dodeliti drugega dela v smislu člena 3(2) naslova 2 zakona o pogodbi o zaposlitvi in zato ne sme biti na delovnem mestu. Iz informacij, ki so na voljo Sodišču, je razvidno, da finska zakonodaja ne vsebuje izrecne določbe o določitvi plače, če je noseča delavka začasno premeščena na drugo delovno mesto, da bi opravljala drugačne naloge, kot jih opravlja navadno. Med sindikatom finskih stevardes in stevardov ter združenjem delodajalcev v storitvenem sektorju je bila sklenjena kolektivna pogodba za letalsko osebje (matkustamohenkilökunnan työehtosopimus, v nadaljevanju: kolektivna pogodba). Veljala je od 1. aprila 2005 do 30. septembra 2007. Plačilo porodniškega dopusta in posebnega porodniškega dopusta je urejeno s členom 16, točka B, kolektivne pogodbe. V skladu s točko B(2) tega člena lahko stevardesa, takoj ko ugotovi, da je noseča, neha leteti. Če ni zdravstvenih zadržkov, je dovoljeno leteti najpozneje do osemnajstega tedna nosečnosti. V skladu s točko B(3) tega člena je stevardesa na svoj predlog za čas nosečnosti lahko razporejena na drugo delovno mesto, ki ji ga dodeli delodajalec. Na njen predlog ji delodajalec dodeli drugo delo najpozneje do datuma, ko noseča delavka začne prejemati nadomestila za porodniški dopust („äitiyspäiväraha“), opredeljena v zakonu 1224/2004. V skladu s točko B(4) istega člena 16 se plača iz točke B(3) izplača v višini plačila med letnim dopustom zadevne delavke. Stevardesa, ki zavrne opravljanje tako dodeljenega dela, izgubi pravico do tega plačila. Družba Finnair je 20. junija 1989 sprejela odločbo o določitvi plačila za delo na zemlji, ki se izplača stevardesam med nosečnostjo (v nadaljevanju: odločba z dne 20. junija 1989), ki je začela veljati 1. julija istega leta. Na podlagi te odločbe in v skladu s kolektivno pogodbo se stevardesam, ki so zaradi nosečnosti dodeljene na delovno mesto na zemlji, izplača plačilo v višini plačila za plačan letni dopust. Mesečna plača v obdobju opravljanja dela na zemlji je sestavljena iz osnovne mesečne plače in 25-kratnega dodatka k plači, imenovanega „lisäpäiväpalkka“. Ta dodatek se izračuna na podlagi povprečne vrednosti dodatkov k plači vseh stevardes in stevardov v isti plačni kategoriji. Pri uvrstitvi v plačni razred se upošteva čas dela zadevnega zaposlenega. Množitelj je 25 zato, ker je v mesecu 25 plačanih dni. Spor o glavni stvari in vprašanje za predhodno odločanje Tožeča stranka v postopku v glavni stvari je od 8. aprila 1998 delala pri družbi Finnair kot stevardesa. Oktobra 2005 je postala glavna stevardesa. Na začetku leta 2007 je tožeča stranka v postopku v glavni stvari zanosila. Predvideni datum poroda je bil 16. oktober 2007. Tožeča stranka v postopku v glavni stvari je bila zaradi nosečnosti s 30. aprilom 2007 začasno premeščena na delovno mesto na zemlji, to je v pisarni. Na tem delovnem mestu je bila do 15. septembra 2007, ko je začela porodniški dopust. Ta premestitev je bila izvedena v skladu s členom 5(1) in (2) Direktive 92/85, upoštevnimi določbami zakona o zaposlitvi in zakona o varnosti pri delu ter kolektivno pogodbo. Iz spisa je razvidno, da je bila tožeča stranka v postopku v glavni stvari premeščena zaradi izpostavljenosti fizičnim dejavnikom pri delu, kot sta ionizirajoče in neionizirajoče sevanje, ki lahko povzročita poškodbe ploda. Iz predložitvene odločbe je razvidno, da so velik del celotnega plačila, ki ga je prejemala tožeča stranka v postopku v glavni stvari kot glavna stevardesa, predstavljali dodatki. Dodatki, ki se izplačajo delavcem, se lahko zelo razlikujejo glede na to, ali gre za vodstvenega delavca, na primer glavno stevardeso, ali za stevardeso ali stevarda. Navedeni delavci lahko prejmejo različne dodatke, kot so zlasti dodatki za nočno delo, nedeljsko delo, delo ob dela prostih dnevih, za nadure, če delovni dan preseže 8 ur, za dolg let in za let med časovnimi pasovi. Poleg tega lahko osebe v istem plačnem razredu opravijo zelo različno število ur, kar vpliva na znesek dodatkov. Dodatki so predstavljali približno 40 % celotne plače tožeče stranke v postopku v glavni stvari pred začasno premestitvijo na delovno mesto na zemlji. Njena osnovna mesečna plača je znašala 1821,76 EUR, povprečna mesečna plača pa 3383,04 EUR. Zaradi navedene premestitve se je celotna mesečna plača tožeče stranke v postopku v glavni stvari zmanjšala za 834,56 EUR. Tožeča stranka v postopku v glavni stvari meni, da družba Finnair ni imela pravice, da ji po začasni premestitvi zniža plačilo, zlasti ne tako, da ob tem ne upošteva, da je imela položaj nadrejenega. Takšno znižanje naj bi bilo diskriminatorno ter v nasprotju z Direktivo 92/85 in zakonom 609/1986. Tožeča stranka je v tožbi pred predložitvenim sodiščem za obdobje, ki je predmet obravnave v postopku v glavni stvari, zahtevala vsaj enako plačilo, kot ga je prejemala kot glavna stevardesa. Tožena stranka predlaga, naj se tožba zavrne. Meni, da je tožeča stranka v postopku v glavni stvari med nosečnostjo prejemala višje plačilo kot zaposleni, ki redno opravlja enakovredno delo na zemlji. Poleg tega v času, ko je opravljala delo glavne stevardese, ni bila upravičena do zagotovljenega zneska dodatkov. Znesek dodatkov naj bi bil namreč vedno odvisen od količine in vrste opravljenih letov. Ker je Helsingin käräjäoikeus (prvostopenjsko sodišče) menilo, da se Sodišče še ni opredelilo, kako je treba razlagati člen 11, točka 1, Direktive 92/85, in da je razlaga te določbe zelo pomembna za razrešitev spora, ki ga obravnava, je prekinilo odločanje in Sodišču v predhodno odločanje predložilo to vprašanje: „Ali je člen 11, [točka 1,] Direktive [92/85] treba razlagati tako, da je delavka, ki je bila zaradi nosečnosti premeščena na drugo, slabše plačano delovno mesto, v skladu s to direktivo upravičena do enakega plačila, kot ga je povprečno prejemala pred premestitvijo? Poleg tega, ali je v zvezi s tem pomembno, kateri dodatki so se delavki izplačevali poleg njene mesečne osnovne plače in na kateri podlagi?“ Vprašanje za predhodno odločanje Predložitveno sodišče s tem vprašanjem v bistvu sprašuje, ali je treba člen 11, točka 1, Direktive 92/85 razlagati tako, da ima noseča delavka, ki je bila zaradi nosečnosti v skladu s členom 5(2) te direktive začasno premeščena na delovno mesto, na katerem opravlja drugačne naloge, kot jih je opravljala pred to premestitvijo, pravico do plačila, ki je enako povprečnemu plačilu, ki ga je prejemala pred premestitvijo. Predložitveno sodišče sprašuje tudi, ali sta vrsta dodatkov, ki jih je ta delavka prejemala za opravljanje prejšnjih nalog, in podlaga za izplačilo teh dodatkov v tem smislu pomembni. Najprej je treba spomniti, da ker lahko nekatere vrste dejavnosti pomenijo specifično tveganje, da bodo noseče delavke, delavke, ki so pred kratkim rodile, ali delavke, ki dojijo, izpostavljene dejavnikom, postopkom ali delovnim razmeram, kakršni so navedeni v Prilogi I k Direktivi 92/85, ki ogrožajo varnost in zdravje, je zakonodajalec Unije s sprejetjem te direktive določil, da je treba opraviti oceno tveganj in sporočiti njene rezultate, ter prepovedal, da te delavke opravljajo nekatere dejavnosti (glej v tem smislu sodbo z dne 1. februarja 2005 v zadevi Komisija proti Avstriji, C‑203/03, ZOdl., str. I-935, točka 44). Če rezultati ocene tveganja, ki je bila opravljena v skladu s členom 4 Direktive 92/85 pokažejo, da obstaja tveganje za varnost ali zdravje oziroma vpliv na nosečnost ali dojenje delavke, člen 5(1) in (2) te direktive določa, da mora delodajalec začasno prilagoditi delovne razmere in/ali delovni čas, oziroma če to tehnično ali objektivno ni izvedljivo ali tega iz pravilno utemeljenih razlogov ni mogoče razumno zahtevati, opraviti premestitev. Le za primer, da tudi takšna premestitev ni mogoča, člen 5(3) navedene direktive določa, da se delavki zagotovi dopust v skladu z nacionalno zakonodajo in/ali nacionalno prakso za celotno obdobje, ki je potrebno za zagotovitev varovanja njenega zdravja (sodba z dne 19. novembra 1998 v zadevi Høj Pedersen in drugi, C-66/96, Recueil, str. I-7327, točka 57). Iz člena 11, točka 1, Direktive 92/85 je razvidno, da morajo biti v primerih, na katere se nanašajo členi od 5 do 7 te direktive, pravice iz delovnega razmerja, ki se nanašajo na pogodbo o zaposlitvi, vključno z ohranjanjem plačila in/ali pravice do ustreznega nadomestila za noseče delavke, delavke, ki so pred kratkim rodile, ali delavke, ki dojijo, zagotovljene v skladu z nacionalno zakonodajo in/ali nacionalno prakso. Treba je opozoriti, da glede delavk, ki so na porodniškem dopustu, člen 11, točka 2(b), Direktive 92/85 določa tudi, da mora biti za njih zagotovljeno „ohranjanje plačila in/ali ustreznega nadomestila“. V skladu s sodno prakso Sodišča pojem plačila iz člena 11 navedene direktive obsega v skladu z opredelitvijo iz člena 141(2), prvi pododstavek, ES prejemke, ki jih delavka med porodniškim dopustom prejme na podlagi zaposlitve neposredno ali posredno od delodajalca. Pojem nadomestila, na katero se tudi sklicuje ta določba, pa pomeni dohodek, ki ga delavka prejme med porodniškim dopustom in ki ga ne prejme od delodajalca na podlagi delovnega razmerja (glej sodbo z dne 27. oktobra 1998 v zadevi Boyle in drugi, C‑411/96, Recueil, str. I‑6401, točka 31). V zvezi s pojmom ustreznega nadomestila, do katerega je delavka na porodniškem dopustu upravičena na podlagi člena 11, točka 2(b), Direktive 92/85, je Sodišče tudi že presodilo, da je namen tega ustreznega nadomestila iz točke 3 istega člena zagotoviti, da delavka med porodniškim dopustom prejme dohodek, enak nadomestilu, ki ga na področju socialnega varstva določa nacionalna zakonodaja za položaj, v katerem delavka prekine opravljanje nalog zaradi zdravja (zgoraj navedena sodba Boyle in drugi, točka 32). V skladu s to sodno prakso mora biti zagotovljeno, da delavke med porodniškim dopustom prejmejo tolikšen dohodek, ne glede na to, ali je ta v skladu s členom 11, točka 2(b), Direktive 92/85 izplačan kot nadomestilo ali kot plačilo ali kot kombinacija obeh (zgoraj navedena sodba Boyle in drugi, točka 33). Toda čeprav se tako člen 11, točka 1, Direktive 92/85 kakor tudi točki 2(b) in 3 tega člena sklicujeta na „ohranjanje plačila in/ali ustreznega nadomestila za [noseče delavke, delavke, ki so pravkar rodile, in delavke, ki dojijo]“, je iz ciljev, ki jih uresničuje ta direktiva, in sodne prakse Sodišča o teh določbah razvidno, da glede prejemanja dohodka položaja nosečih delavk iz člena 5 navedene direktive in položaja delavk, ki so na porodniškem dopustu, na katere se nanaša člen 8 te direktive, ni mogoče enačiti. Prvič, noseče delavke iz člena 5(1) in (2) Direktive 92/85, katerih delovne razmere so bile začasno spremenjene ali ki jih je njihov delodajalec premestil na drugo delovno mesto, nadaljujejo delo in opravljanje delovnih nalog, ki jih določi ta delodajalec. Delavke, ki so na porodniškem dopustu, ki je določen v členu 8 navedene direktive, pa so v posebnem položaju, ki zahteva, da se jim zagotovi posebna varnost, vendar tega položaja ni mogoče šteti za enakega položaju moškega ali ženske, ki dejansko zaseda svoje delovno mesto (glej sodbi z dne 13. februarja 1996 v zadevi Gillespie in drugi, C-342/93, Recueil, str. I-475, točka 17, in z dne 30. marca 2004 v zadevi Alabaster, C-147/02, Recueil, str. I-3101, točka 46). Drugič, v členu 11, točka 3, Direktive 92/85 je izrecno navedeno, da opredelitev pojma ustreznega nadomestila, ki je navedeno v tej določbi, velja le za točko 2(b) istega člena in torej le za delavke, ki so na porodniškem dopustu (glej v tem smislu zgoraj navedeno sodbo Høj Pedersen in drugi, točka 39). Glede na zgoraj navedene razlike med obravnavanima primeroma, na katera se po eni strani nanaša člen 5(1) in (2) Direktive 92/85 in po drugi strani člen 8 te direktive, torej ni mogoče prenesti sodne prakse Sodišča glede opredelitve pojmov plačila in ustreznega nadomestila iz člena 11, točki 2(b) in 3, te direktive, ki določa, da imajo delavke na porodniškem dopustu pravico do takšnega plačila, na pravico do plačila delavk, katerih delovne razmere so bile za čas nosečnosti prilagojene oziroma so bile začasno premeščene na drugo delovno mesto na podlagi navedenega člena 5(1) in (2). Uporaba sodne prakse Sodišča o porodniškem dopustu za delavke, ki so v takem položaju, kot je ta, na katerega se nanaša člen 5(1) in (2) Direktive 92/85, bi namreč lahko vodila do nerazumnega položaja, ko bi se delavki, kakršna je tožeča stranka v postopku v glavni stvari, ki je zaradi nosečnosti začasno premeščena na drugačno delovno mesto od tistega, ki ga je zasedala pred to premestitvijo, plačilo za trajanje te začasne premestitve lahko znižalo na znesek, enak nadomestilu, ki ga na področju socialnega varstva določa nacionalna zakonodaja za položaj, v katerem ta delavka prekine opravljanje svojih nalog zaradi zdravja. Takšno zmanjšanje plačila delavke, ki dejansko nadaljuje delo, pa bi bilo v nasprotju s ciljem zaščite varnosti in zdravja nosečih delavk, ki ga uresničuje Direktiva 92/85, in bi tudi v nasprotju s tem, kar je navedeno v deveti uvodni izjavi te direktive, kršilo določbe prava Unije na področju enakega obravnavanja delavcev in delavk. V zadevi v glavni stvari družba Finnair in finska vlada navajata, da ima na podlagi člena 11, točka 1, Direktive 92/85 država članica diskrecijsko pravico pri določitvi plačila delavke, ki je zaradi nosečnosti začasno premeščena na drugo delovno mesto. Po mnenju te vlade mora biti plačilo tolikšno, da cilj zaščite varnosti in zdravja noseče delavke, ki ga uresničuje ta direktiva, ni ogrožen. Nasprotno pa tožeča stranka v postopku v glavni stvari in Komisija Evropskih skupnosti navajata, da mora biti noseča delavka, ki je v položaju, v kakršnem je tožeča stranka, a priori upravičena do ohranitve svoje plače v celoti. Italijanska vlada ugotavlja, da je v njenem nacionalnem pravu določeno, da noseča delavka, ki je bila premeščena na delovno mesto, ki je hierarhično nižje od delovnega mesta, ki ga običajno zaseda, ohrani plačilo, ki ustreza delovnim nalogam, ki jih je opravljala pred premestitvijo. Vendar naj bi bilo treba glede nadomestil in dodatkov, ki se prištejejo k osnovni plači, razlikovati med tistimi, ki se izplačajo zaradi poklicnih sposobnosti, ki so lastne zadevni delavki, in ki jih delodajalec ne more odpraviti ali zmanjšati, če je ta delavka začasno premeščena zaradi varstva njenega zdravja, in tistimi, ki se izplačajo zaradi posebnih razmer, v katerih se opravlja delo, in ki se dodelijo le zato, da se poplačajo nevšečnosti in posebne težave, s katerimi je soočena delavka, ter ki se lahko odpravijo, če so odpravljeni razlogi za njihovo izplačevanje. V zvezi s tem je treba spomniti, da je v času nastanka dejanskega stanja, na katerega se nanaša spor, ki ga obravnava predložitveno sodišče, tožeča stranka v postopku v glavni stvari nadaljevala delo in opravljanje delovnih nalog, ki ji jih je določil delodajalec. Poleg tega začasna premestitev ni bila opravljena na njeno prošnjo, temveč na podlagi upoštevnih določb finskega nacionalnega prava in člena 5(2) Direktive 92/85, namen premestitve pa je bila izognitev vsakršnemu tveganju v zvezi z varnostjo in zdravjem tožeče stranke ali njenega otroka. Tako preizkus besedila člena 11, točka 1, Direktive 92/85 in cilja zaščite nosečih delavk, delavk, ki so pred kratkim rodile, in delavk, ki dojijo, ki ga uresničuje ta direktiva, prikaže, da v nasprotju s tem, kar navajata Komisija in tožeča stranka v postopku v glavni stvari, noseča delavka, kot je ta iz postopka v glavni stvari, ki je začasno premeščena na drugo delovno mesto in katere plačilo pred premestitvijo je bilo sestavljeno iz osnovne plače in vrste dodatkov, katerih dodelitev – nekaterih od njih – je odvisna od opravljanja posebnih nalog, ne more na podlagi navedene določbe zahtevati celotnega zneska plačila, ki ga je prejela pred to začasno premestitvijo. Najprej, čeprav plačilo – ki temelji na delovnem razmerju in ki je izplačano noseči delavki, na katero se nanaša člen 5(1) in (2) Direktive 92/85 in ki nadaljuje delo – ki ga delodajalec izplača tej delavki, pomeni plačilo v smislu člena 141 ES, se je člen 11, točka 1, te direktive v večini jezikovnih različic ob njenem sprejetju vseeno nanašal na ohranitev plačila na splošno, ne pa na ohranitev konkretnega plačila zadevne delavke. Poleg tega člen 11, točka 4, navedene direktive določa, da države članice lahko plačilo ali nadomestilo iz točke 1 istega člena pogojijo s tem, da delavka izpolnjuje pogoje glede upravičenosti do takšnih prejemkov, ki so določeni v skladu z nacionalno zakonodajo. Dalje, Sodišče je že opozorilo, da se dejanske okoliščine glede narave opravljenega dela in razmer, v katerih se opravlja, lahko v ustreznih okoliščinah primera obravnavajo kot objektivni dejavniki in kot dejavniki, ki niso povezani z nikakršno diskriminacijo na podlagi spola in s katerimi je mogoče upravičiti morebitne razlike v plačilih različnih skupin delavcev (glej v tem smislu v zvezi s členom 141 ES sodbo z dne 30. marca 2000 v zadevi JämO, C‑236/98, Recueil, str. I‑2189, točka 52). V obravnavanem primeru pa je gotovo, da je bilo plačilo nekaterih dodatkov, do katerih je bila tožeča stranka v glavni stvari upravičena pred začasno premestitvijo, odvisno od opravljanja posebnih nalog v posebnih okoliščinah in da tožeča stranka v postopku v glavni stvari med začasno premestitvijo na drugo delovno mesto takšnih nalog ni opravljala. Nazadnje, člen 11, točka 1, Direktive 92/85 izrecno napotuje na nacionalno zakonodajo in/ali nacionalno prakso. Navedena določba tako državam članicam in v ustreznih okoliščinah primera socialnim partnerjem prepušča nekaj proste presoje pri določitvi pogojev za izvajanje in podelitev pravice do plačila nosečih delavk iz člena 5(2) Direktive 92/85. Naloga držav članic je torej, da določijo način uporabe te pravice, pri čemer pa podelitve same pravice, ki izhaja neposredno iz te direktive in iz delovnega razmerja med nosečo delavko in njenim delodajalcem, ne morejo podrediti nobenemu pogoju (glej po analogiji sodbo z dne 26. junija 2001 v zadevi BECTU, C-173/99, Recueil, str. I‑4881, točka 53). Države članice in v ustreznih okoliščinah primera socialni partnerji ob izvrševanju te pravice do prostega preudarka pri določanju plačila, do katerega je upravičena noseča delavka, ki je bila začasno premeščena na drugo delovno mesto med nosečnostjo in zaradi nosečnosti, ne smejo kršiti cilja zaščite varnosti in zdravja nosečih delavk, ki ga uresničuje Direktiva 92/85, niti ne smejo zanemariti dejstva, da takšna delavka dejansko nadaljuje delo in opravljanje nalog, ki ji jih je določil delodajalec. Kot je razvidno iz šestnajste uvodne izjave Direktive 92/85, namreč ukrepi za organizacijo dela, ki zadevajo varovanje zdravja nosečih delavk, delavk, ki so pred kratkim rodile, ali delavk, ki dojijo, ne bi služili svojemu namenu, če jih ne bi spremljalo ohranjanje pravic, povezanih s pogodbo o zaposlitvi, vključno z ohranjanjem plačila in/ali pravice do ustreznega nadomestila. Plačilo, ki ga je treba v skladu s členom 11, točka 1, Direktive 92/85 ohraniti za nosečo delavko po tem, ko je bila začasno premeščena na drugačno delovno mesto od tistega, ki ga je imela pred nosečnostjo, nikakor ne more biti nižje od plačila, ki ga prejmejo delavci na delovnem mestu, na katero je bila začasno premeščena. Za trajanje te začasne premestitve je namreč noseča delavka upravičena tudi do sestavin plačila in do dodatkov, ki so vezani na navedeno delovno mesto, če v skladu s členom 11, točka 4, te direktive izpolnjuje pogoje za upravičenost do teh sestavin plačila in dodatkov. Poleg tega, kot je opozoril generalni pravobranilec v točkah 69 in 70 sklepnih predlogov, države članice in v ustreznih okoliščinah primera socialne partnerje ob določitvi sestavin plačila take delavke, ki jih je treba v skladu s členom 11, točka 1, te direktive ohraniti med začasno premestitvijo, omejuje narava različnih dodatkov, ki jih izplača delodajalec in ki v nekaterih primerih, kot je ta iz postopka v glavni stvari, predstavljajo velik del celotnega plačila zadevne noseče delavke. Iz navedenega je razvidno, da noseča delavka, ki je začasno premeščena na drugo delovno mesto na podlagi člena 5(2) Direktive 92/85, med to premestitvijo ohrani pravico do tistih sestavin plačila ali dodatkov, ki so vezani na njen poklicni status, kot so med drugim dodatki, ki se nanašajo na njen položaj nadrejene uslužbenke, delovno dobo in poklicne kvalifikacije. Zato pa države članice in v ustreznih okoliščinah primera socialni partnerji na podlagi člena 11, točka 1, Direktive 92/85 niso zavezani k temu, da ob začasni premestitvi ohranijo tiste sestavine plačila ali dodatke, ki so – kot je to razvidno iz točke 53 te sodbe – odvisni od tega, ali zadevna delavka opravlja posebne naloge in v posebnih okoliščinah, in katerih namen je v glavnem poplačati nevšečnosti, ki izvirajo iz opravljanja teh nalog. Iz navedenega je razvidno, da noseča delavka po tem, ko je bila v skladu s členom 5(2) Direktive 92/85 začasno premeščena na drugačno delovno mesto od tistega, ki ga je imela pred nosečnostjo, na podlagi člena 11, točke 1, te direktive ni upravičena do plačila, ki ga je v povprečju prejemala pred to premestitvijo. Vendar je treba spomniti, da člen 11, točka 1, Direktive 92/85 določa glede upravičenja do plačila nosečih delavk, na katere se nanaša člen 5 te direktive, le minimalno zaščito. Nobena določba te direktive ne onemogoča državi članici ali v ustreznih okoliščinah primera socialnim partnerjem, da bi določili, da se vse sestavine plačila in vsi dodatki, do katerih je bila noseča delavka upravičena pred nosečnostjo in pred začasno premestitvijo na drugo delovno mesto, ohranijo. Direktiva 92/85, ki je bila sprejeta v skladu s členom 118 A Pogodbe ES (členi od 117 do 120 Pogodbe ES so bili nadomeščeni s členi od 136 ES do 143 ES), namreč ne preprečuje državi članici, kot izhaja iz člena 137(4) ES, da ohrani ali uvede strožje zaščitne ukrepe, če so ti v skladu z določbami te pogodbe (glej v tem smislu sodbo z dne 4. oktobra 2001 v zadevi Jiménez Melgar, C‑438/99, Recueil, str. I‑6915, točka 37). Iz točk 19 in 20 te sodbe je razvidno, da je v zadevi v glavni stvari v skladu s kolektivno pogodbo in z odločbo z dne 20. junija 1989 noseči stevardesi po tem, ko je bila zaradi nosečnosti premeščena na delovno mesto na zemlji, izplačano plačilo, ki je enako plačilu iz naslova letnega plačanega dopusta. Plačilo družbe Finnair noseči delavki med začasno premestitvijo je sestavljeno iz osnovne mesečne plače in dodatka k plači, imenovanega „lisäpäiväpalkka“. Kot je razvidno iz točke 20 te sodbe, se ta dodatek izračuna v dveh korakih. Najprej se izračuna povprečje dodatkov, ki jih je stevardesa prejela v referenčnem obdobju. Gre za dodatek k plači, ki je imenovan „lisäpäiväpalkka“ in ki se zadevni osebi izplačuje v tem obdobju. Nato se izračuna povprečna vrednost dodatkov k plači vseh stevardes in stevardov v isti plačni kategoriji. Treba je opozoriti, da ker se plačilo, ki se izplača nosečim delavkam po tem, ko so bile začasno premeščene na drugačno delovno mesto od prejšnjega, izračuna na podlagi povprečne vrednosti dodatkov, ki so jih v referenčnem obdobju prejele vse stevardese in stevardi v isti plačni kategoriji, lahko ta sistem vodi ali v zmanjšanje ali v povečanje dohodka, ki ga prejme noseča delavka, glede na dohodek, ki ji je bil izplačan v zadevnem referenčnem obdobju. Kot je razvidno iz predložitvene odločbe, pa lahko osebje, ki leti, prejme več kot deset različnih dodatkov, saj je izplačilo teh vezano na posebne razmere, v katerih se opravlja delo. V teh okoliščinah se lahko tako višina kakor vrsta dodatkov, do katerih so bili upravičeni stevardese in stevardi iz istega plačnega razreda v referenčnem obdobju, zelo razlikuje. To, da so država članica ali v ustreznih okoliščinah primera socialni partnerji izbrali ureditev plačila, v skladu s katero je dohodek noseče delavke po začasni premestitvi sestavljen iz navedene mesečne plače in povprečne vrednosti dodatkov, do katerih so v referenčnem obdobju upravičeni zaposleni, ki letijo, se načeloma ne more obravnavati, kot da je v nasprotju s členom 11, točka 1, Direktive 92/85. Vendar ker v tej ureditvi v okviru izračuna mesečnega plačila, ki ga je treba plačati nosečim stevardesam, ki so bile v skladu s členom 5(2) Direktive 92/85 začasno premeščene, niso upoštevane sestavine plačila ali dodatki, ki se nanašajo na poklicni status noseče delavke – status, na katerega ta premestitev ne vpliva – kot so dodatki, ki se nanašajo na njen položaj nadrejene uslužbenke, delovno dobo in poklicne kvalifikacije, te ureditve ni mogoče šteti za skladne s členom 11, točka 1, Direktive 92/85. Kot je razvidno iz točke 56 te sodbe, pa države članice, čeprav so v skladu s členom 11, točka 1, Direktive 92/85 pristojne za določitev načina izračuna plačila, do katerega je upravičena noseča delavka iz člena 5(2) te direktive, ne smejo določiti takšnega načina, ki ni v skladu s ciljem zaščite varnosti in zdravja nosečih delavk, ki ga uresničuje ta direktiva. Pri določitvi navedenega plačila poleg tega ne smejo zanemariti dejstva, da takšna delavka dejansko nadaljuje delo. V obravnavanem primeru, kot navaja tožeča stranka v postopku v glavni stvari, je dodatek k plači, imenovan „lisäpäiväpalkka“, znašal v referenčnem obdobju 74,35 EUR na dan, medtem ko je povprečna vrednost tega dodatka k plači, ki se izplača vsem stevardesam in vsem stevardom v isti plačni kategoriji, za isto obdobje znašala 39,74 EUR na dan. Po začasni premestitvi tožeče stranke v postopku v glavni stvari na delovno mesto na zemlji se je njen skupni mesečni dohodek zmanjšal za 834,56 EUR v primerjavi z dohodkom, ki ga je prejemala pred to začasno premestitvijo. Naloga predložitvenega sodišča je, da preveri, ali je bila na podlagi načina izračuna plačila, ki je določen s kolektivno pogodbo in z odločbo z dne 20. junija 1989 glede stevardes med nosečnostjo, tožeča stranka v postopku v glavni stvari po začasni premestitvi na drugo delovno mesto prikrajšana za sestavine plačila ali dodatke, ki se nanašajo na njen poklicni status. Če je tako, potem je treba ureditev plačila, ki določa tako zmanjšanje plačila za čas te začasne premestitve na podlagi člena 5(2) Direktive 92/85, šteti za neskladno z določbami člena 11, točka 1, te direktive. Glede na zgoraj navedeno je treba na zastavljeno vprašanje odgovoriti, da je treba člen 11, točka 1, Direktive 92/85 razlagati tako, da noseča delavka, ki je bila zaradi nosečnosti v skladu s členom 5(2) te direktive začasno premeščena na delovno mesto, na katerem opravlja drugačne naloge od tistih, ki jih je opravljala pred to premestitvijo, nima pravice do plačila, ki je enako povprečnemu plačilu, ki ga je prejemala pred premestitvijo. Poleg tega, da bi takšna delavka ohranila osnovno plačo, ima na podlagi navedenega člena 11, točka 1, pravico do tistih sestavin plačila ali dodatkov, ki so vezani na njen poklicni status, kot so dodatki, ki se nanašajo na njen položaj nadrejene uslužbenke, delovno dobo in poklicne kvalifikacije. Čeprav člen 11, točka 1, Direktive 92/85 ne nasprotuje uporabi takšnega načina izračuna plačila, ki se izplača taki delavki, ki temelji na povprečni vrednosti dodatkov iz referenčnega obdobja, ki so vezani na delovne razmere zaposlenih, ki letijo in ki so v isti plačni kategoriji, je treba šteti, da je neupoštevanje navedenih sestavin plačila ali navedenih dodatkov v nasprotju z navedeno določbo. Stroški Ker je ta postopek za stranke v postopku v glavni stvari ena od stopenj v postopku pred predložitvenim sodiščem, to odloči o stroških. Stroški, priglašeni za predložitev stališč Sodišču, ki niso stroški omenjenih strank, se ne povrnejo. Iz teh razlogov je Sodišče (tretji senat) razsodilo: Člen 11, točka 1, Direktive Sveta 92/85/EGS z dne 19. oktobra 1992 o uvedbi ukrepov za spodbujanje izboljšav na področju varnosti in zdravja pri delu nosečih delavk in delavk, ki so pred kratkim rodile ali dojijo (deseta posebna direktiva v smislu člena 16(1) Direktive 89/391/EGS) je treba razlagati tako, da noseča delavka, ki je bila zaradi nosečnosti v skladu s členom 5(2) te direktive začasno premeščena na delovno mesto, na katerem opravlja drugačne naloge od tistih, ki jih je opravljala pred to premestitvijo, nima pravice do plačila, ki je enako povprečnemu plačilu, ki ga je prejemala pred premestitvijo. Poleg tega, da bi takšna delavka ohranila osnovno plačo, ima na podlagi navedenega člena 11, točka 1, pravico do tistih sestavin plačila ali dodatkov, ki so vezani na njen poklicni status, kot so dodatki, ki se nanašajo na njen položaj nadrejene uslužbenke, delovno dobo in poklicne kvalifikacije. Čeprav člen 11, točka 1, Direktive 92/85 ne nasprotuje uporabi takšnega načina izračuna plačila, izplačanega taki delavki, ki temelji na povprečni vrednosti dodatkov iz referenčnega obdobja, vezanih na delovne razmere zaposlenih, ki letijo in ki so v isti plačni kategoriji, je treba šteti, da je neupoštevanje navedenih sestavin plačila ali navedenih dodatkov v nasprotju z navedeno določbo. Podpisi * Jezik postopka: finščina.

62007TJ0010

da

Påstand om annullation af afgørelse truffet den 6. november 2006 af Fjerde Appelkammer ved Kontoret for Harmonisering i det Indre Marked (Varemærker og Design) (sag R 1343/2005-4) vedrørende en indsigelsessag mellem FVD Gesellschaft für Finanzplanung und Vermögensberatung Deutschland mbH og FVB Gesellschaft für Finanzplanung und Vorsorgemanagement mbH. Oplysninger vedrørende sagen: Ansøger om EF-varemærket: FVB Gesellschaft für Finanz- und Versorgungsberatung mbH Det omhandlede EF-varemærke: Ordmærket FVB for tjenesteydelser i klasse 35 og 36 – ansøgning nr. 2126175 Indehaver af det i indsigelsessagen påberåbte varemærke eller tegn: FVD Gesellschaft für Finanzplanung und Vermögensberatung Deutschland mbH (tidligere FVD Gesellschaft für Finanzplanung und Vorsorgemanage-ment Deutschland mbH) Det i indsigelsessagen påberåbte varemærke eller tegn: Det nationale ordmærke FVD for tjenesteydelser i klasse 36. Indsigelsesafdelingens afgørelse: Indsigelsen taget til følge, delvist afslag på ansøgningen Appelkammerets afgørelse: Afvisning af klagen Konklusion 1) Kontoret for Harmonisering i det Indre Marked (Varemærker og Design) frifindes. 2) FVB Gesellschaft für Finanz- und Versorgungsberatung mbH betaler sagens omkostninger.

62001CJ0452

de

Entscheidungsgründe 1 Der Verwaltungsgerichtshof hat mit Beschluss vom 19. Oktober 2001, beim Gerichtshof eingegangen am 22. November 2001, gemäß Artikel 234 EG zwei Fragen nach der Auslegung des Artikels 6 EG-Vertrag (nach Änderung jetzt Artikel 12 EG) sowie der Artikel 73b bis 73d, 73f und 73g EG-Vertrag (jetzt Artikel 56 EG bis 60 EG) zur Vorabentscheidung vorgelegt. 2 Diese Fragen stellen sich im Rahmen eines von Frau Ospelt und der Schlössle Weissenberg Familienstiftung (im Folgenden: Stiftung) geführten Verfahrens gegen einen Bescheid der Grundverkehrs-Landeskommission des Landes Vorarlberg (Österreich), mit dem die Veräußerung eines Frau Ospelt gehörenden Grundstücks an die Stiftung untersagt wurde, da die nach dem Recht des Landes Vorarlberg erforderlichen Voraussetzungen für den Erwerb land- und forstwirtschaftlicher Grundstücke nicht gegeben seien. Rechtlicher Rahmen Das Gemeinschaftsrecht und das Abkommen über den Europäischen Wirtschaftsraum 3 Artikel 6 Absatz 1 EG-Vertrag lautet: Unbeschadet besonderer Bestimmungen dieses Vertrags ist in seinem Anwendungsbereich jede Diskriminierung aus Gründen der Staatsangehörigkeit verboten." 4 Artikel 73b Absatz 1 EG-Vertrag bestimmt: Im Rahmen der Bestimmungen dieses Kapitels sind alle Beschränkungen des Kapitalverkehrs zwischen den Mitgliedstaaten sowie zwischen den Mitgliedstaaten und dritten Ländern verboten." 5 In Artikel 73c Absatz 1 EG-Vertrag heißt es: Artikel 73b berührt nicht die Anwendung derjenigen Beschränkungen auf dritte Länder, die am 31. Dezember 1993 aufgrund einzelstaatlicher oder gemeinschaftlicher Rechtsvorschriften für den Kapitalverkehr mit dritten Ländern im Zusammenhang mit Direktinvestitionen einschließlich Anlagen in Immobilien ... bestehen." 6 Artikel 40 des Abkommens über den Europäischen Wirtschaftsraum vom 2. Mai 1992 (ABl. 1994, L 1, S. 3, im Folgenden: EWR-Abkommen) bestimmt: Im Rahmen dieses Abkommens unterliegt der Kapitalverkehr in Bezug auf Berechtigte, die in den EG-Mitgliedstaaten oder den EFTA-Staaten ansässig sind, keinen Beschränkungen und keiner Diskriminierung aufgrund der Staatsangehörigkeit oder des Wohnortes der Parteien oder des Anlageortes. Die Durchführungsbestimmungen zu diesem Artikel sind in Anhang XII enthalten." 7 In Anhang XII wird die Richtlinie 88/361/EWG des Rates vom 24. Juni 1988 zur Durchführung von Artikel 67 des Vertrages (ABl. L 178, S. 5) auf den Europäischen Wirtschaftsraum (im Folgenden: EWR) für anwendbar erklärt. Anhang I dieser Richtlinie, der eine Nomenklatur für den Kapitalverkehr aufstellt, die ihren Hinweischarakter für die Definition des Begriffes des Kapitalverkehrs behalten hat (vgl. Urteil vom 16. März 1999 in der Rechtssache C-222/97, Trummer und Mayer, Slg. 1999, I-1661, Randnr. 21), bestimmt, dass dieser Begriff u. a. Geschäfte umfasst, mit denen Gebietsfremde Immobilieninvestitionen im Gebiet eines Mitgliedstaats vornehmen. 8 Artikel 6 des EWR-Abkommens sieht u. a. vor, dass die Bestimmungen dieses Abkommens, soweit sie mit den entsprechenden Bestimmungen des Vertrages in ihrem wesentlichen Gehalt identisch sind, bei ihrer Durchführung und Anwendung im Einklang mit den einschlägigen Entscheidungen ausgelegt [werden], die der Gerichtshof der Europäischen Gemeinschaften vor dem Zeitpunkt der Unterzeichnung dieses Abkommens erlassen hat". Die österreichischen Vorschriften 9 Gemäß Artikel VII der Bundes-Verfassungsgesetznovelle 1974 (BGBl. Nr. 444) sind Regelungen, durch die der Verkehr mit land- und forstwirtschaftlichen Grundstücken im Interesse der Erhaltung, Stärkung oder Schaffung eines lebensfähigen Bauernstandes verwaltungsbehördlichen Beschränkungen unterworfen wird, der Landesgesetzgebung vorbehalten. 10 Für das Land Vorarlberg bestimmt das Vorarlberger Grundverkehrsgesetz vom 23. September 1993 (LGBl. 1993/61) in der Fassung späterer Änderungen (LGBl. 1995/11, 1996/9, 1997/21 und 1997/85, im Folgenden: VGVG) in seinem § 1: (1) Den Bestimmungen dieses Gesetzes unterliegt der Verkehr mit a) land- und forstwirtschaftlichen Grundstücken, b) Baugrundstücken, c) Grundstücken, sofern an diesen Ausländer Rechte erwerben. ... (3) Ziel des Gesetzes ist es, a) land- und forstwirtschaftliche Grundstücke bäuerlichen Familienbetrieben im Interesse einer Verbesserung ihrer strukturellen Verhältnisse entsprechend den natürlichen Gegebenheiten des Landes zu erhalten, ... c) eine möglichst breite, sozial erträgliche und der Größe des Landes entsprechende Streuung des Grundeigentums zu erhalten und d) den Grunderwerb durch Ausländer, die nicht durch das Recht der Europäischen Union Inländern gleichgestellt sind, Beschränkungen zu unterwerfen." 11 § 3 Absatz 1 VGVG sieht vor: Soweit sich dies aus dem Recht der Europäischen Union ergibt, gelten vorbehaltlich des Abs. 2 die Regelungen über den Grunderwerb durch Ausländer nicht für ... e) Personen und Gesellschaften zum Zwecke von Direktinvestitionen, Immobilieninvestitionen und sonstigen Geschäften des Kapitalverkehrs." 12 In § 4 Absatz 1 VGVG heißt es: Der Verkehr mit land- oder forstwirtschaftlichen Grundstücken bedarf der grundverkehrsbehördlichen Genehmigung, wenn er eines der nachstehenden Rechte zum Gegenstand hat: a) das Eigentum, b) das Baurecht ..., c) das Gebrauchsrecht oder das Fruchtnießungsrecht, d) das Pachtrecht an landwirtschaftlichen Betrieben, ..." 13 § 5 VGVG lautet: (1) Der Rechtserwerb darf nur genehmigt werden, a) - im Falle landwirtschaftlicher Grundstücke - wenn er dem allgemeinen Interesse an der Erhaltung eines leistungsfähigen Bauernstandes entspricht und der Erwerber das Grundstück im Rahmen eines landwirtschaftlichen Betriebes selbst bewirtschaftet und im Betrieb auch seinen ständigen Wohnsitz hat oder, soweit ein solches nicht in Frage kommt, er der Erhaltung und Schaffung eines wirtschaftlich gesunden, mittleren und kleinen landwirtschaftlichen Grundbesitzes nicht widerspricht, b) - im Falle forstwirtschaftlicher Grundstücke - wenn er dem Interesse der Forstwirtschaft im Besondern und dem allgemeinen volkswirtschaftlichen Interesse nicht widerspricht, ... (2) Die Voraussetzungen des Abs. 1 sind insbesondere dann nicht erfuellt, wenn a) das Grundstück ohne wichtigen Grund der landwirtschaftlichen oder forstwirtschaftlichen Nutzung entzogen würde, ... c) anzunehmen ist, dass das Grundstück nur zur Bildung oder Vergrößerung von Großgrundbesitz oder von Jagdgebieten erworben wird, d) anzunehmen ist, dass die Selbstbewirtschaftung längerfristig nicht gesichert ist oder die zur Selbstbewirtschaftung erforderlichen fachlichen Kenntnisse nicht vorliegen, e) die im Zuge eines Agrarverfahrens erzielte günstige Bodenbesitzgestaltung ohne zwingenden Grund wieder gestört würde, ..." 14 Nach § 11 VGVG bedarf eine ganze Reihe von Rechtserwerben keiner Genehmigung, so z. B. solche zwischen Verwandten oder Verschwägerten in gerader Linie oder solche durch gesetzliche Erben im Wege der Erbfolge oder aufgrund eines Vermächtnisses. 15 Wird die Genehmigung versagt, so wird das Rechtsgeschäft über den Erwerb nach § 25 VGVG rückwirkend rechtsunwirksam. Das Ausgangsverfahren und die Vorlagefragen 16 Frau Ospelt, eine Staatsangehörige des Fürstentums Liechtenstein, ist Eigentümerin einer 43 532 m2 großen Liegenschaft in Zwischenwasser im Land Vorarlberg. Zu dieser Liegenschaft gehört ein Schloss, in dem Frau Ospelt wohnt. Die meisten anderen Flurstücke dieses Besitztums sind an Landwirte verpachtete landwirtschaftliche Flächen. Bei weiteren Flurstücken handelt es sich um forstwirtschaftliche Flächen. 17 Am 16. April 1998 wurde die gesamte Liegenschaft mit notarieller Urkunde der Stiftung gewidmet, die ihren Sitz im Fürstentum Liechtenstein hat und deren Erstbegünstigte Frau Ospelt ist. Zweck des Rechtsakts war die Verhinderung einer erblichen Aufteilung dieses Familienbesitzes. Die Stiftung erklärte, sie wolle die Grundstücke weiterhin denselben Landwirten wie bisher verpachten. 18 Am 22. April 1998 wurde die nach § 4 Absatz 1 VGVG erforderliche grundverkehrsbehördliche Genehmigung (im Folgenden: vorherige Genehmigung) bei der Grundverkehrs-Landeskommission des Landes Vorarlberg beantragt. Diese lehnte den Antrag mit der Begründung ab, dass die Voraussetzungen für den Erwerb durch Ausländer nicht erfuellt seien. 19 Auch der Unabhängige Verwaltungssenat des Landes Vorarlberg (Österreich), bei dem Frau Ospelt und die Stiftung Berufung einlegten, versagte mit Bescheid vom 19. Oktober 1998 die vorherige Genehmigung, da die Stiftung ebenso wie Frau Ospelt keine Landwirtschaft betreibe und dies auch in Zukunft nicht beabsichtige und da eine solche Transaktion nicht im Einklang mit den im öffentlichen Interesse liegenden Zielen des VGVG hinsichtlich der Erhaltung und Schaffung wirtschaftlich lebensfähiger kleiner und mittlerer landwirtschaftlicher Betriebe stehe. Dieser Versagungsgrund gelte auch dann, wenn die Liegenschaft wie im vorliegenden Fall schon vom bisherigen Eigentümer nicht selbst bewirtschaftet worden sei. 20 Gegen diesen Bescheid erhoben Frau Ospelt und die Stiftung Beschwerde an den österreichischen Verfassungsgerichtshof. Dieser lehnte mit Beschluss vom 26. September 2000 die Behandlung der Beschwerde ab und verwies sie an den Verwaltungsgerichtshof. 21 Dieser führt in seinem Vorlagebeschluss aus, der Gerichtshof habe in seinem Urteil vom 1. Juni 1999 in der Rechtssache C-302/97 (Konle, Slg. 1999, I-3099) festgestellt, dass bei Baugrundstücken Beschränkungen des freien Kapitalverkehrs zu raumplanerischen Zielen zulässig seien. Der Gerichtshof habe jedoch zum einen noch nicht geklärt, ob Beschränkungen der Kapitalverkehrsfreiheit auch durch Ziele gerechtfertigt werden könnten, die mit einem im Interesse des Landwirtschaftssektors eingeführten und land- und forstwirtschaftliche Grundstücke betreffenden System vorheriger Genehmigungen wie dem hier vorliegenden angestrebt würden. Zum anderen habe der Gerichtshof in seinem Urteil Konle auch nicht geprüft, ob ein solches System vorheriger Genehmigungen, das vom Vorarlberger Landesgesetzgeber seit jeher für notwendig gehalten und nicht diskriminierend angewandt werde, im Hinblick auf die genannten Ziele als erforderlich angesehen werden könne. 22 Daher hat der Verwaltungsgerichtshof das Verfahren ausgesetzt und dem Gerichtshof folgende Fragen zur Vorabentscheidung vorgelegt: 1. Sind Artikel 12 EG (früher Artikel 6 EG-Vertrag) und Artikel 56 ff. EG (früher Artikel 73b ff. EG-Vertrag) so auszulegen, dass Regelungen, durch die der Verkehr mit land- und forstwirtschaftlichen Grundstücken im allgemeinen Interesse der Erhaltung, Stärkung oder Schaffung eines lebensfähigen Bauernstandes verwaltungsbehördlichen Beschränkungen unterworfen ist, im Hinblick auf die in einer anzuwendenden Rechtsvorschrift der Europäischen Union garantierten Grundfreiheiten, insbesondere die Freiheit des Kapitalverkehrs, auch gegenüber Mitgliedstaaten des EWR im Sinne von dritten Ländern" gemäß Artikel 56 Absatz 1 EG zulässig sind? 2. Für den Fall der Bejahung der ersten Frage: Sind Artikel 12 EG und Artikel 56 ff. EG so auszulegen, dass dadurch, dass die Beschwerdeführer sich unter Anwendung des VGVG beim Verkehr von landwirtschaftlichen Grundstücken schon vor der Einverleibung des Eigentumsrechts im Grundbuch einem Genehmigungsverfahren" zu stellen hatten, gegen Gemeinschaftsrecht verstoßen wird und die Beschwerdeführer in einer durch auch gegenüber Mitgliedstaaten des EWR im Sinne von dritten Ländern" gemäß Artikel 56 Absatz 1 EG anzuwendenden Rechtsvorschriften der Europäischen Union garantierten Grundfreiheit verletzt wurden? Zur ersten Frage 23 Mit seiner ersten Frage möchte das vorlegende Gericht wissen, ob Vorschriften wie die des VGVG, durch die der Verkehr mit land- und forstwirtschaftlichen Grundstücken verwaltungsbehördlichen Beschränkungen unterworfen ist, für den Fall, dass die Artikel 6 sowie 73b bis 73d, 73f und 73g EG-Vertrag ihrer Anwendung auf derartige Transaktionen zwischen Staatsangehörigen von Mitgliedstaaten nicht entgegenstehen, im Hinblick auf dieselben Artikel auch bei Transaktionen zwischen Staatsangehörigen von Mitgliedstaaten und solchen eines Drittlandes zulässig sein können. Angesichts des Sachverhalts des Ausgangsverfahrens und des Wortlauts der Vorlagefragen scheint das vorlegende Gericht das Fürstentum Liechtenstein, das Mitglied der Europäischen Freihandelsassoziation (im Folgenden: EFTA) ist, demnach implizit als Drittland im Sinne des Artikels 73b EG-Vertrag anzusehen. 24 Einleitend ist darauf hinzuweisen, dass Artikel 222 EG-Vertrag (jetzt Artikel 295 EG) zwar die Befugnis der Mitgliedstaaten nicht in Frage stellt, eine Regelung für den Erwerb von Grundeigentum zu schaffen, die spezielle Maßnahmen für Transaktionen vorsieht, die land- und forstwirtschaftliche Grundstücke betreffen, dass aber auch für eine solche Regelung die grundlegenden Normen des Gemeinschaftsrechts und namentlich die Vorschriften über die Nichtdiskriminierung, die Niederlassungsfreiheit und den freien Kapitalverkehr gelten (in diesem Sinne auch Urteil vom 6. November 1984 in der Rechtssache 182/83, Fearon, Slg. 1984, 3677, Randnr. 7, und Urteil Konle, Randnrn. 7 und 22). Insbesondere hat der Gerichtshof entschieden, dass die Tragweite nationaler Maßnahmen, die den Erwerb von Grundeigentum regeln, im Hinblick auf die Bestimmungen des Vertrages über den Kapitalverkehr zu beurteilen ist (in diesem Sinne auch Urteil vom 5. März 2002 in den Rechtssachen C-515/99, C-519/99 bis C-524/99 und C-526/99 bis C-540/99, Reisch u. a., Slg. 2002, I-2157, Randnrn. 28 bis 31). 25 Im Übrigen bestimmt das EWR-Abkommen, zu dessen Parteien u. a. die Republik Österreich seit dem 1. Jänner 1994 und das Fürstentum Liechtenstein seit dem 1. Mai 1995 (Beschluss des EWR-Rates Nr. 1/95 vom 10. März 1995 über das Inkrafttreten des Abkommens über den Europäischen Wirtschaftsraum für das Fürstentum Liechtenstein, ABl. L 86, S. 58) gehören, in seinem Artikel 40, dass [i]m Rahmen dieses Abkommens ... der Kapitalverkehr in Bezug auf Berechtigte, die in den EG-Mitgliedstaaten oder den EFTA-Staaten ansässig sind, keinen Beschränkungen und keiner Diskriminierung aufgrund der Staatsangehörigkeit oder des Wohnortes der Parteien oder des Anlageortes [unterliegt]". 26 In Anhang XII des EWR-Abkommens, der die Durchführungsbestimmungen zu dessen Artikel 40 enthält, werden die Richtlinie 88/361 und deren Anhang I auf den EWR für anwendbar erklärt. 27 Die Bestimmungen von Artikel 40 und Anhang XII des EWR-Abkommens sind im Ausgangsverfahren, in dem es um eine Transaktion zwischen Staatsangehörigen von Vertragsstaaten des Abkommens geht, anwendbar. Der Gerichtshof kann sie auslegen, da er von einem Gericht eines Mitgliedstaats zu der Tragweite befragt wird, die ein Abkommen, das integrierender Bestandteil der Gemeinschaftsrechtsordnung ist, in diesem Staat hat (vgl. Urteile vom 15. Juni 1999 in der Rechtssache C-321/97, Andersson und Wåkerås-Andersson, Slg. 1999, I-3551, Randnrn. 26 bis 31, und vom 15. Mai 2003 in der Rechtssache C-300/01, Salzmann, Slg. 2003, I-0000, Randnr. 65). 28 Aus diesen Bestimmungen ergibt sich, dass die Vorschriften, nach denen Beschränkungen des Kapitalverkehrs und die dadurch bewirkte Diskriminierung untersagt sind, in den Beziehungen zwischen den Vertragsstaaten des EWR-Abkommens - unabhängig davon, ob es sich um Mitglieder der Gemeinschaft oder der EFTA handelt - mit denen identisch sind, die das Gemeinschaftsrecht für die Beziehungen zwischen den Mitgliedstaaten aufstellt. Die nationalen Maßnahmen über den Erwerb von land- und forstwirtschaftlichen Grundstücken sind daher der Anwendung der genannten Vorschriften nicht in stärkerem Maße entzogen als im Gemeinschaftsrecht. 29 Zudem ist eines der Hauptziele des EWR-Abkommens die möglichst umfassende Verwirklichung der Freizügigkeit und des freien Waren-, Dienstleistungs- und Kapitalverkehrs im gesamten EWR, so dass der innerhalb des Gebietes der Gemeinschaft verwirklichte Binnenmarkt auf die EFTA-Staaten ausgeweitet wird. Im Hinblick darauf dienen mehrere Bestimmungen des genannten Abkommens dazu, eine möglichst einheitliche Auslegung des Abkommens im gesamten EWR sicherzustellen (vgl. Gutachten 1/92 vom 10. April 1992, Slg. 1992, I-2821). In diesem Rahmen ist es Sache des Gerichtshofes, darüber zu wachen, dass die Vorschriften des EWR-Abkommens, die im Wesentlichen mit denen des Vertrages identisch sind, innerhalb der Mitgliedstaaten einheitlich ausgelegt werden. 30 Diesem Ziel einer einheitlichen Anwendung der Vorschriften über den freien Kapitalverkehr innerhalb des EWR würde es widersprechen, wenn ein Staat wie die Republik Österreich, die Vertragsstaat dieses am 1. Jänner 1994 in Kraft getretenen Abkommens ist, nach seinem Beitritt zur Europäischen Union am 1. Jänner 1995 gestützt auf Artikel 73c EG-Vertrag Rechtsvorschriften beibehalten könnte, die diese Freiheit gegenüber einem anderen Vertragsstaat des Abkommens beschränken. 31 Daher können sich die Mitgliedstaaten seit dem 1. Mai 1995, dem Zeitpunkt des Inkrafttretens des EWR-Abkommens in Bezug auf das Fürstentum Liechtenstein, in den von diesem Abkommen erfassten Bereichen gegenüber dem Fürstentum Liechtenstein nicht mehr auf Artikel 73c berufen. Folglich hat der Gerichtshof entgegen dem Vorbringen der österreichischen Regierung nicht nach dieser Bestimmung zu prüfen, ob die sich aus dem VGVG ergebenden Beschränkungen des freien Kapitalverkehrs zwischen Österreich und Liechtenstein am 31. Dezember 1993 im Wesentlichen bereits in Kraft waren und deshalb nach diesem Artikel beibehalten werden durften. 32 Demnach ist auf die erste Frage zu antworten, dass Vorschriften wie die des VGVG, durch die der Verkehr mit land- und forstwirtschaftlichen Grundstücken verwaltungsbehördlichen Beschränkungen unterworfen ist, im Fall einer Transaktion zwischen Staatsangehörigen von Vertragsstaaten des EWR-Abkommens anhand von Artikel 40 und Anhang XII dieses Abkommens beurteilt werden müssen, die dieselbe rechtliche Tragweite wie die im Wesentlichen identischen Bestimmungen von Artikel 73b EG-Vertrag aufweisen. Zur zweiten Frage 33 Mit seiner zweiten Frage möchte das vorlegende Gericht wissen, ob die Artikel 6, 73b bis 73d, 73f und 73g EG-Vertrag einem Verfahren der vorherigen Genehmigung, wie es das VGVG für Transaktionen in Bezug auf landwirtschaftliche Grundstücke vorsieht, entgegenstehen. 34 Maßnahmen, die wie die im Ausgangsverfahren in Rede stehenden eine Beschränkung des freien Kapitalverkehrs zum Gegenstand haben (vgl. dazu Urteil Konle, Randnr. 39), können gleichwohl zulässig sein, wenn mit ihnen in nicht diskriminierender Weise ein im Allgemeininteresse liegendes Ziel verfolgt wird und wenn sie mit dem Grundsatz der Verhältnismäßigkeit in Einklang stehen, d. h. geeignet sind, die Erreichung des verfolgten Zieles zu gewährleisten, und nicht über das hinausgehen, was hierzu erforderlich ist (in diesem Sinne auch Urteile Konle, Randnr. 40, und Salzmann, Randnr. 42). Da es sich um die Erteilung einer vorherigen Genehmigung handelt, müssen sich diese Maßnahmen zudem auf objektive und im Voraus bekannte Kriterien stützen, und jedem, der von einer solchen einschränkenden Maßnahme betroffen ist, muss der Rechtsweg offen stehen (in diesem Sinne auch Urteil vom 20. Februar 2001 in der Rechtssache C-205/99, Analir u. a., Slg. 2001, I-1271, Randnr. 38). 35 Was erstens die Voraussetzung der Nichtdiskriminierung anbelangt, so ergibt sich aus § 3 VGVG, dass die Regelungen über den Grunderwerb durch Ausländer nicht für Personen und Gesellschaften zum Zwecke von ... Immobilieninvestitionen und sonstigen Geschäften des Kapitalverkehrs" gelten, [s]oweit sich dies aus dem Recht der Europäischen Union ergibt". Diese Bestimmungen erfuellen das Gebot der Gleichbehandlung von österreichischen Erwerbern und Personen, die keine österreichischen Staatsangehörigen sind, ihren Wohnsitz in einem der Mitgliedstaaten haben und die vom Vertrag garantierten Freiheiten in Anspruch nehmen (in diesem Sinne auch Urteil Reisch u. a., Randnr. 34). 36 Allerdings nehmen diese Bestimmungen weder auf das EWR-Abkommen noch auf die Ausübung der Kapitalverkehrsfreiheit durch die Einwohner der Vertragsstaaten dieses Abkommens ausdrücklich Bezug. Sie scheinen somit die Gleichstellung mit Inländern allein auf Personen mit Wohnsitz in den Mitgliedstaaten zu beschränken. Es ist daher nicht sicher, dass sie diskriminierenden Praktiken gegenüber Personen mit Wohnsitz in EFTA-Staaten, die Vertragsstaaten des EWR-Abkommens, aber keine Mitglieder der Gemeinschaft sind, entgegenstehen können. Mangels anderer dem Gerichtshof vorliegender Anhaltspunkte ist es Sache des vorlegenden Gerichts, zu beurteilen, ob diese Rechtsvorschriften insoweit im Licht der übrigen Bestimmungen des § 3 und des gesamten VGVG in einer Weise ausgelegt werden können, die mit Artikel 40 des EWR-Abkommens vereinbar ist. 37 Was dagegen das Wohnsitzerfordernis nach § 5 Absatz 1 lit. a VGVG anbelangt, so steht fest, dass es im Rahmen einer gesetzlichen Regelung über das Eigentum an landwirtschaftlichen Grundstücken aufgestellt wurde, mit der spezifische Ziele der Erhaltung einer landwirtschaftlichen Bevölkerung und lebensfähiger landwirtschaftlicher Betriebe verfolgt werden. Entgegen dem Vorbringen von Frau Ospelt und der Stiftung wird dabei nicht zwischen Inländern und Staatsangehörigen anderer Mitgliedstaaten der Gemeinschaft oder, umfassender, der Vertragsstaaten des EWR-Abkommens unterschieden. Daher hat es a priori keinen diskriminierenden Charakter (in diesem Sinne auch Urteil Fearon, Randnr. 10). 38 Was zweitens die Voraussetzung hinsichtlich der Ziele der fraglichen nationalen Maßnahmen anbelangt, so steht außer Zweifel, dass das VGVG im Allgemeininteresse liegende Ziele verfolgt, mit denen Beschränkungen des freien Kapitalverkehrs gerechtfertigt werden können. 39 Zum einen stellen die Erhaltung der landwirtschaftlichen Bevölkerung, die Wahrung einer die Entwicklung lebensfähiger Betriebe sowie die harmonische Pflege des Raumes und der Landschaft ermöglichenden Aufteilung des Grundeigentums und die Förderung einer vernünftigen Nutzung der verfügbaren Flächen unter Bekämpfung des Drucks auf den Grundstücksmarkt und unter Vorbeugung gegen natürliche Gefahren im gesellschaftlichen Interesse liegende Ziele dar. 40 Zum anderen entsprechen diese Ziele, wie die österreichische Regierung und die Kommission ausführen, denen der gemeinsamen Agrarpolitik, die nach Artikel 39 Absatz 1 Buchstabe b EG-Vertrag (jetzt Artikel 33 Absatz 1 Buchstabe b EG) darauf abzielt, der landwirtschaftlichen Bevölkerung ... eine angemessene Lebenshaltung zu gewährleisten", und bei deren Gestaltung nach Absatz 2 Buchstabe a desselben Artikels die besondere Eigenart der landwirtschaftlichen Tätigkeit, die sich aus dem sozialen Aufbau der Landwirtschaft und den strukturellen und naturbedingten Unterschieden der verschiedenen landwirtschaftlichen Gebiete ergibt", zu berücksichtigen ist. 41 Was drittens die Voraussetzung der Verhältnismäßigkeit betrifft, so ist darauf hinzuweisen, dass ein System vorheriger Genehmigungen in bestimmten Fällen erforderlich sein und in angemessenem Verhältnis zu den verfolgten Zielen stehen kann, wenn diese Ziele nicht durch weniger restriktive Maßnahmen, namentlich durch ein Meldesystem, erreicht werden können (in diesem Sinne auch Urteil vom 14. Dezember 1995 in den Rechtssachen C-163/94, C-165/94 und C-250/94, Sanz de Lera u. a., Slg. 1995, I-4821, Randnrn. 23 bis 28, Urteil Konle, Randnr. 44, und Urteil vom 4. Juni 2002 in der Rechtssache C-483/99, Kommission/Frankreich, Slg. 2002, I-4781, Randnr. 46). 42 Das ist der Fall, wenn sich die nationalen Stellen bemühen, die Entwicklung der landwirtschaftlichen Bodenstrukturen zu beherrschen, indem sie sich Ziele wie die des VGVG setzen. 43 Das Ziel der Unterstützung und Entwicklung einer lebensfähigen Landwirtschaft im Hinblick auf Erwägungen sozialer Art und der Raumordnung impliziert nämlich die Beibehaltung der landwirtschaftlichen Bestimmung der zu diesem Gebrauch verwendeten Flächen und die Fortführung ihrer Bewirtschaftung unter zufrieden stellenden Bedingungen. In diesem Rahmen dient die von den zuständigen Stellen im Voraus ausgeübte Kontrolle nicht nur einem Informationsbedürfnis, sondern soll gewährleisten, dass die Veräußerung landwirtschaftlicher Grundstücke nicht die Einstellung ihrer Bewirtschaftung oder eine Nutzung, die ihre dauerhafte Verwendung für die Bedürfnisse der Landwirtschaft gefährden könnte, zur Folge hat. 44 Eine Kontrolle durch die nationalen Stellen nach der Veräußerung dieser Grundstücke böte nicht dieselben Sicherheiten. Sie könnte eine Veräußerung, die im Widerspruch zu dem genannten Ziel einer Fortführung der Bewirtschaftung stuende, nicht verhindern, und wäre daher für dieses Ziel nicht geeignet. Zudem könnten nachträgliche Eingriffe wie die Nichtigerklärung der Transaktion, Sanktionsmaßnahmen oder Räumungsentscheidungen nur von den Gerichten vorgenommen werden und würden zu Verzögerungen führen, die mit den Erfordernissen der Fortführung der Bewirtschaftung und der ordnungsgemäßen Bodennutzung nur schwer vereinbar wären. Dadurch würde die Rechtssicherheit beeinträchtigt, die eines der wesentlichen Anliegen jeder Regelung der Übertragung von Grundeigentum ist. 45 Während Kontrollmaßnahmen, die auf das Verbot der Errichtung von Zweitwohnsitzen nach der Veräußerung von Baugrundstücken abzielen, nach der Transaktion erfolgen können, ohne dieses Ziel zu beeinträchtigen (in diesem Sinne auch Urteil Reisch u. a., Randnrn. 37 bis 39), können mit nationalen Bestimmungen wie dem VGVG demnach nur dann die gesetzten Ziele erreicht werden, wenn die landwirtschaftliche Bestimmung der Flächen nicht unwiederbringlich beeinträchtigt wird. Unter diesen Umständen ist ein System vorheriger Genehmigungen im Grundsatz nicht zu beanstanden. Der Gerichtshof hat im Übrigen bereits anerkannt, dass ein solches System im Bereich des Eigentumserwerbs nicht notwendigerweise gegen das Gemeinschaftsrecht verstößt (vgl. Urteil Konle, Randnr. 45). 46 Allerdings darf der gewählte Mechanismus der vorherigen Genehmigung in seinen Modalitäten und inhaltlichen Voraussetzungen nicht über das hinausgehen, was zur Erreichung des verfolgten Zieles erforderlich ist. 47 Eine der im VGVG aufgestellten Voraussetzungen entspricht diesen Anforderungen nicht vollständig. 48 Das VGVG beruht zwar auf Kriterien, die es den betroffenen Anlegern ermöglichen, von den konkreten und objektiven Umständen Kenntnis zu nehmen, unter denen ihrem Antrag stattgegeben wird (vgl. dazu Urteil Kommission/Frankreich, Randnr. 50), doch macht § 5 Absatz 1 lit. a VGVG den Erwerb landwirtschaftlicher Grundstücke von einer restriktiven Voraussetzung abhängig, die nicht in jedem Fall im Hinblick auf die mit dem VGVG verfolgten Ziele erforderlich ist. 49 Im Ausgangsverfahren wurde die Transaktion zwischen Frau Ospelt und der Stiftung nach § 5 Absatz 1 lit. a VGVG nicht genehmigt, da die Stiftung keinen landwirtschaftlichen Betrieb führe, überdies auch nicht die Absicht habe, dies zu tun, und weil der Erwerb von landwirtschaftlichen Grundstücken in der Absicht, sie erneut an Landwirte zu verpachten, dem Ziel des VGVG widerspreche, zu gewährleisten, dass die Erwerber landwirtschaftlicher Grundstücke selbst die Betreiber seien. Der Unabhängige Verwaltungssenat hat ausgeführt, dass diese Gründe auch dann gälten, wenn die betroffenen Grundstücke wie im Ausgangsfall vor der Transaktion von anderen Personen als dem Eigentümer bewirtschaftet worden seien. Die zuständige Stelle hat sich bei dieser Entscheidung offenbar darauf gestützt, dass die in § 5 Absatz 1 lit. a VGVG aufgestellte Voraussetzung, dass der Erwerber das Grundstück im Rahmen eines landwirtschaftlichen Betriebes selbst bewirtschaften und im Betrieb auch seinen Wohnsitz haben muss, nicht erfuellt ist. 50 Wenn aber das VGVG von den nationalen Stellen so ausgelegt würde, dass es die Erteilung der vorherigen Genehmigung zur Eigentumsübertragung in jedem Fall von der Beachtung dieser Voraussetzung abhängig macht, dann ginge es über das hinaus, was zur Erreichung der mit ihm verfolgten, im Allgemeininteresse liegenden Ziele erforderlich ist und müsste insoweit als mit dem freien Kapitalverkehr unvereinbar angesehen werden. 51 Wenn nämlich in einer Situation wie der des Ausgangsverfahrens das Grundstück, das veräußert wird, zum Zeitpunkt des Verkaufs nicht von dem Eigentümer, sondern von einem Landwirt als Pächter bewirtschaftet wird, dann steht eine solche Voraussetzung einer Transaktion in Form der Veräußerung an einen neuen Eigentümer entgegen, der den Betrieb ebenfalls nicht bewirtschaften und nicht auf dem Grundstück wohnen würde, sich aber verpflichtet hat, die Bedingungen der Bewirtschaftung des Grundstücks durch denselben Pächter beizubehalten. Durch die Beschränkung der Erwerbs- und Bewirtschaftungsmöglichkeiten auf Landwirte, die über hinreichende Mittel verfügen, um Eigentum an den betreffenden Grundstücken zu erwerben, hat diese Voraussetzung demnach zur Folge, dass die Pachtmöglichkeiten für Landwirte, die nicht über solche Mittel verfügen, eingeschränkt werden. Im Übrigen wird damit ausgeschlossen, dass juristische Personen einschließlich solcher, die Landwirtschaft betreiben sollen, ein landwirtschaftliches Grundstück erwerben können. Sie steht demnach beabsichtigten Veräußerungen entgegen, die als solche die landwirtschaftliche Nutzung und die weitere Bewirtschaftung von Grundstücken durch Landwirte oder juristische Personen wie Zusammenschlüsse von Landwirten in keiner Weise in Frage stellen. 52 Wie die Regierung des Fürstentums Liechtenstein geltend macht, könnten zudem andere Maßnahmen, die den freien Kapitalverkehr in geringerem Maße beeinträchtigten, zum gleichen Ziel des Erhalts einer lebensfähigen landwirtschaftlichen Bevölkerung beitragen. Die Veräußerung von landwirtschaftlichen Grundstücken an eine juristische Person könnte z. B. an besondere Verpflichtungen wie die langfristige Verpachtung des Grundstücks geknüpft werden. Ebenso wären Vorkaufsmechanismen zugunsten der Pächter denkbar, wonach, wenn Letztere nicht das Eigentum erwerben, Erwerbsmöglichkeiten für nicht selbst bewirtschaftende Eigentümer bestehen, die sich verpflichten, die landwirtschaftliche Nutzung des Grundstücks beizubehalten. 53 Allerdings sieht das VGVG in § 5 Absatz 1 lit. a vor, dass der Erwerb genehmigt werden kann, auch wenn die in den Randnummern 48 bis 52 des vorliegenden Urteils behandelte Voraussetzung nicht erfuellt ist, soweit dieser Erwerb der Erhaltung und Schaffung eines wirtschaftlich gesunden, mittleren und kleinen landwirtschaftlichen Grundbesitzes nicht widerspricht". Sofern das VGVG unter Heranziehung dieser Bestimmung von den nationalen Stellen dahin ausgelegt würde, dass die vorherige Genehmigung den Umständen entsprechend anderen Personen als Landwirten, die auf den betreffenden Grundstücken wohnen, erteilt werden kann, wenn sie die erforderlichen Garantien hinsichtlich der Beibehaltung der landwirtschaftlichen Nutzung dieser Grundstücke abgeben, dann beschränkte das VGVG den freien Kapitalverkehr nicht über das hinaus, was zur Erreichung seiner Ziele erforderlich ist. 54 Auf die zweite Frage ist daher zu antworten, dass die Artikel 73b bis 73d, 73f und 73g EG-Vertrag es nicht verwehren, dass der Erwerb landwirtschaftlicher Grundstücke von der Erteilung einer vorherigen Genehmigung, wie sie das VGVG vorsieht, abhängig gemacht wird. Sie verbieten es jedoch, dass diese Genehmigung in jedem Fall versagt wird, wenn der Erwerber die betreffenden Grundstücke nicht selbst im Rahmen eines landwirtschaftlichen Betriebes bewirtschaftet und im Betrieb seinen Wohnsitz hat. Kostenentscheidung Kosten 55 Die Auslagen der österreichischen Regierung, der Regierung des Fürstentums Liechtenstein und der norwegischen Regierung sowie der Kommission und der EFTA-Überwachungsbehörde, die vor dem Gerichtshof Erklärungen abgegeben haben, sind nicht erstattungsfähig. Für die Parteien des Ausgangsverfahrens ist das Verfahren ein Zwischenstreit in dem bei dem vorlegenden Gericht anhängigen Rechtsstreit; die Kostenentscheidung ist daher Sache dieses Gerichts. Tenor Aus diesen Gründen hat DER GERICHTSHOF auf die ihm vom Verwaltungsgerichtshof mit Beschluss vom 19. Oktober 2001 vorgelegten Fragen für Recht erkannt: 1. Vorschriften wie die des Vorarlberger Grundverkehrsgesetzes vom 23. September 1993 in seiner geänderten Fassung, durch die der Verkehr mit land- und forstwirtschaftlichen Grundstücken verwaltungsbehördlichen Beschränkungen unterworfen ist, müssen im Fall einer Transaktion zwischen Staatsangehörigen von Vertragsstaaten des Abkommens über den Europäischen Wirtschaftsraum vom 2. Mai 1992 anhand von Artikel 40 und Anhang XII dieses Abkommens beurteilt werden, die dieselbe rechtliche Tragweite wie die im Wesentlichen identischen Bestimmungen von Artikel 73b EG-Vertrag (jetzt Artikel 56 EG) aufweisen. 2. Artikel 73b EG-Vertrag sowie die Artikel 73c, 73d, 73f und 73g EG-Vertrag (jetzt Artikel 57 EG bis 60 EG) verwehren es nicht, dass der Erwerb landwirtschaftlicher Grundstücke von der Erteilung einer vorherigen Genehmigung, wie sie das Vorarlberger Grundverkehrsgesetz vorsieht, abhängig gemacht wird. Sie verbieten es jedoch, dass diese Genehmigung in jedem Fall versagt wird, wenn der Erwerber die betreffenden Grundstücke nicht selbst im Rahmen eines landwirtschaftlichen Betriebes bewirtschaftet und im Betrieb seinen Wohnsitz hat.

62006CJ0428

es

Las peticiones de decisión prejudicial versan sobre la interpretación del artículo 87 CE, apartado 1. Dichas peticiones se presentaron en el marco de litigios entre la Unión General de Trabajadores de La Rioja [en lo sucesivo, «UGT-Rioja» (C-428/06)], la Comunidad Autónoma de La Rioja (C-429/06 a C-431/06) y la Comunidad Autónoma de Castilla y León (C-432/06 a C-434/06), por un lado, y las Juntas Generales del Territorio Histórico de Vizcaya, las Diputaciones Forales de Álava, de Vizcaya y de Guipúzcoa, que son las autoridades competentes de los Territorios Históricos de Vizcaya, de Álava y de Guipúzcoa (en lo sucesivo, «autoridades forales»), así como la Cámara de Comercio, Industria y Navegación de Bilbao y la Confederación Empresarial Vasca (en lo sucesivo, «Confebask»), por otro lado, en relación con normas tributarias adoptadas por dichas autoridades. Derecho nacional Constitución española de 1978 Los artículos 2, 31.1, 137 a 139 y 143.1 de la Constitución española de 1978 (en lo sucesivo, «Constitución») son del siguiente tenor: « Artículo 2 La Constitución se fundamenta en la indisoluble unidad de la Nación española, patria común e indivisible de todos los españoles, y reconoce y garantiza el derecho a la autonomía de las nacionalidades y regiones que la integran y la solidaridad entre todas ellas. […] Artículo 31 1.   Todos contribuirán al sostenimiento de los gastos públicos de acuerdo con su capacidad económica mediante un sistema tributario justo inspirado en los principios de igualdad y progresividad que, en ningún caso, tendrá alcance confiscatorio. […] Título VIII. De la Organización Territorial del Estado Capítulo primero. Principios generales Artículo 137 El Estado se organiza territorialmente en municipios, en provincias y en las Comunidades Autónomas que se constituyan. Todas estas entidades gozan de autonomía para la gestión de sus respectivos intereses. Artículo 138 1.   El Estado garantiza la realización efectiva del principio de solidaridad consagrado en el artículo 2 de la Constitución, velando por el establecimiento de un equilibrio económico, adecuado y justo entre las diversas partes del territorio español, y atendiendo en particular a las circunstancias del hecho insular. 2.   Las diferencias entre los Estatutos de las distintas Comunidades Autónomas no podrán implicar, en ningún caso, privilegios económicos o sociales. Artículo 139 1.   Todos los españoles tienen los mismos derechos y obligaciones en cualquier parte de territorio del Estado. 2.   Ninguna autoridad podrá adoptar medidas que directa o indirectamente obstaculicen la libertad de circulación y establecimiento de las personas y la libre circulación de bienes en todo el territorio español. […] Capítulo tercero. De las Comunidades Autónomas Artículo 143 1.   En el ejercicio del derecho a la autonomía reconocido en el artículo 2 de la Constitución, las provincias limítrofes con características históricas, culturales y económicas comunes, los territorios insulares y las provincias con entidad regional histórica podrán acceder a su autogobierno y constituirse en Comunidades Autónomas con arreglo a lo previsto en este Título y en los respectivos Estatutos.» El artículo 148 de la Constitución que describe las materias en las que pueden ejercer competencias las Comunidades Autónomas, está redactado como sigue: «1.   Las Comunidades Autónomas podrán asumir competencias en las siguientes materias: […] a Ordenación del territorio, urbanismo y vivienda. a Las obras públicas de interés de la Comunidad Autónoma en su propio territorio. a Los ferrocarriles y carreteras cuyo itinerario se desarrolle íntegramente en el territorio de la Comunidad Autónoma y, en los mismos términos, el transporte desarrollado por estos medios o por cable. a Los puertos de refugio, los puertos y aeropuertos deportivos y, en general, los que no desarrollen actividades comerciales. a La agricultura y ganadería, de acuerdo con la ordenación general de la economía. a Los montes y aprovechamientos forestales. a La gestión en materia de protección del medio ambiente. a Los proyectos, construcción y explotación de los aprovechamientos hidráulicos, canales y regadíos de interés de la Comunidad Autónoma; las aguas minerales y termales. a La pesca en aguas interiores, el marisqueo y la acuicultura, la caza y la pesca fluvial. a Ferias interiores. a El fomento del desarrollo económico de la Comunidad Autónoma dentro de los objetivos marcados por la política económica nacional. a La artesanía. […]» El artículo 149, apartado 1, de la Constitución dispone: «1.   El Estado tiene competencia exclusiva sobre las siguientes materias: a La regulación de las condiciones básicas que garanticen la igualdad de todos los españoles en el ejercicio de los derechos y en el cumplimiento de los deberes constitucionales. […] a Legislación mercantil, penal y penitenciaria; legislación procesal, sin perjuicio de las necesarias especialidades que en este orden se deriven de las particularidades del derecho sustantivo de las Comunidades Autónomas. a Legislación laboral; sin perjuicio de su ejecución por los órganos de las Comunidades Autónomas. […] a Sistema monetario: divisas, cambio y convertibilidad; bases de la ordenación de crédito, banca y seguros. […] a Bases y coordinación de la planificación general de la actividad económica. a Hacienda general y Deuda del Estado. […] a Legislación básica y régimen económico de la Seguridad Social, sin perjuicio de la ejecución de sus servicios por las Comunidades Autónomas. […] a Obras públicas de interés general o cuya realización afecte a más de una Comunidad Autónoma. […]» Los artículos 156 a 158 de la Constitución son del siguiente tenor: « Artículo 156 1.   Las Comunidades Autónomas gozarán de autonomía financiera para el desarrollo y ejecución de sus competencias con arreglo a los principios de coordinación con la Hacienda estatal y de solidaridad entre todos los españoles. 2.   Las Comunidades Autónomas podrán actuar como delegados o colaboradores del Estado para la recaudación, la gestión y la liquidación de los recursos tributarios de aquél, de acuerdo con las leyes y los Estatutos. Artículo 157 1.   Los recursos de las Comunidades Autónomas estarán constituidos por: a) Impuestos cedidos total o parcialmente por el Estado; recargos sobre impuestos estatales y otras participaciones en los ingresos del Estado. b) Sus propios impuestos, tasas y contribuciones especiales. c) Transferencias de un fondo de compensación interterritorial y otras asignaciones con cargo a los Presupuestos Generales del Estado. d) Rendimientos procedentes de su patrimonio e ingresos de derecho privado. e) El producto de las operaciones de crédito. 2.   Las Comunidades Autónomas no podrán en ningún caso adoptar medidas tributarias sobre bienes situados fuera de su territorio o que supongan obstáculo para la libre circulación de mercancías o servicios. 3.   Mediante ley orgánica podrá regularse el ejercicio de las competencias financieras enumeradas en el apartado 1, las normas para resolver los conflictos que pudieran surgir y las posibles formas de colaboración financiera entre las Comunidades Autónomas y el Estado. Artículo 158 1.   En los Presupuestos Generales del Estado podrá establecerse una asignación a las Comunidades Autónomas en función del volumen de los servicios y actividades estatales que hayan asumido y de la garantía de un nivel mínimo en la prestación de los servicios públicos fundamentales en todo el territorio español. 2.   Con el fin de corregir desequilibrios económicos interterritoriales y hacer efectivo el principio de solidaridad, se constituirá un Fondo de Compensación con destino a gastos de inversión, cuyos recursos serán distribuidos por las Cortes Generales entre las Comunidades Autónomas y provincias, en su caso.» Estatuto de Autonomía Con base en el artículo 2, en el capítulo tercero del título VIII (artículos 143 a 158) y en las disposiciones adicional primera y transitoria segunda de la Constitución, el País Vasco constituye una Comunidad Autónoma dentro del Reino de España. La Comunidad Autónoma del País Vasco se rige por el Estatuto de Autonomía del País Vasco, aprobado por la Ley Orgánica de las Cortes Generales 3/1979, de 18 de diciembre (BOE n o 306, de 22 de diciembre de 1979; en lo sucesivo, «Estatuto de Autonomía»). La Comunidad Autónoma del País Vasco está compuesta por tres Territorios Históricos (entidades administrativas territoriales), compuestos a su vez por municipios. La estructura política e institucional de dicha Comunidad Autónoma comprende dos niveles diferentes, a saber, el de las instituciones comunes al conjunto del País Vasco (Gobierno autónomo y Parlamento) y el de las instituciones u órganos «forales» dotados de competencias limitadas a los Territorios Históricos. El artículo 37 del Estatuto de Autonomía es del siguiente tenor: «1.   Los órganos forales de los Territorios Históricos se regirán por el régimen jurídico privativo de cada uno de ellos. 2.   Lo dispuesto en el presente Estatuto no supondrá alteración alguna de la naturaleza del régimen foral específico o de las competencias de los regímenes privativos de cada Territorio Histórico. 3.   En todo caso, tendrán competencias exclusivas, dentro de sus respectivos territorios, en las siguientes materias: a) Organización, régimen y funcionamiento de sus propias instituciones. b) Elaboración y aprobación de sus presupuestos. c) Demarcaciones territoriales de ámbito supramunicipal que no excedan los límites provinciales. d) Régimen de los bienes provinciales y municipales tanto de dominio público como patrimoniales o de propios y comunales. e) Régimen electoral municipal. f) Todas aquellas que se especifiquen en el presente Estatuto o que le sean transferidas. 4.   Les corresponderá, asimismo, el desarrollo normativo y la ejecución, dentro de su territorio, en las materias que el Parlamento Vasco señale.» El artículo 40 del Estatuto de Autonomía dispone que, para el adecuado ejercicio y financiación de sus competencias, el País Vasco «dispondrá de su propia Hacienda Autónoma». El artículo 41 del citado Estatuto está redactado como sigue: «1.   Las relaciones de orden tributario entre el Estado y el País Vasco vendrán reguladas mediante el sistema foral tradicional de Concierto Económico o Convenios. 2.   El contenido del régimen de Concierto respetará y se acomodará a los siguientes principios y bases: a) Las instituciones competentes de los Territorios Históricos podrán mantener, establecer y regular, dentro de su territorio, el régimen tributario, atendiendo a la estructura general impositiva del Estado, a las normas que para la coordinación, armonización fiscal y colaboración con el Estado se contengan en el propio Concierto, y las que dicte el Parlamento Vasco para idénticas finalidades dentro de la Comunidad Autónoma. El Concierto se aprobará por ley. b) La exacción, gestión, liquidación, recaudación e inspección de todos los impuestos, salvo los que se integran en la Renta de Aduanas y los que actualmente se recaudan a través de Monopolios Fiscales, se efectuará, dentro de cada Territorio Histórico, por las respectivas Diputaciones Forales, sin perjuicio de la colaboración con el Estado y su alta inspección. c) Las instituciones competentes de los Territorios Históricos adoptarán los acuerdos pertinentes con objeto de aplicar en sus respectivos territorios las normas fiscales de carácter excepcional y coyuntural que el Estado decida aplicar al territorio común, estableciéndose igual período de vigencia que el señalado para éstas. d) La aportación del País Vasco al Estado consistirá en un cupo global, integrado por los correspondientes a cada uno de sus Territorios, como contribución a todas las cargas del Estado que no asuma la Comunidad Autónoma. e) Para el señalamiento de los cupos correspondientes a cada Territorio Histórico que integran el cupo global antes señalado se constituirá una Comisión Mixta integrada, de una parte, por un representante de cada Diputación Foral y otros tantos del Gobierno Vasco, y de otra, por un número igual de representantes de la Administración del Estado. El cupo así acordado se aprobará por ley con la periodicidad que se fije en el Concierto, sin perjuicio de su actualización anual por el procedimiento que se establezca igualmente en el Concierto. f) El régimen de Concierto se aplicará de acuerdo con el principio de solidaridad a que se refieren los artículos 138 y 156 de la Constitución.» Concierto económico El Concierto Económico entre la Comunidad Autónoma del País Vasco y el Reino de España se aprobó por la Ley 12/2002, de 23 de mayo, por la que se aprueba el Concierto Económico con la Comunidad Autónoma del País Vasco (BOE n o 124, de 24 de mayo de 2002; en lo sucesivo, «Concierto Económico»). Los artículos 2 a 4 del Concierto Económico son del siguiente tenor: « Artículo 2. Principios generales Uno.   El sistema tributario que establezcan los Territorios Históricos seguirá los siguientes principios: Primero. Respeto de la solidaridad en los términos prevenidos en la Constitución y en el Estatuto de Autonomía. Segundo. Atención a la estructura general impositiva del Estado. Tercero. Coordinación, armonización fiscal y colaboración con el Estado, de acuerdo con las normas del presente Concierto Económico. Cuarto. Coordinación, armonización fiscal y colaboración mutua entre las instituciones de los Territorios Históricos según las normas que, a tal efecto, dicte el Parlamento Vasco. Quinto. Sometimiento a los Tratados o Convenios internacionales firmados y ratificados por el Estado español o a los que éste se adhiera. En particular deberá atenerse a lo dispuesto en los Convenios internacionales suscritos por España para evitar la doble imposición y en las normas de armonización fiscal de la Unión Europea, debiendo asumir las devoluciones que proceda practicar como consecuencia de la aplicación de tales Convenios y normas. Dos.   Las normas de este Concierto se interpretarán de acuerdo con lo establecido en la Ley General Tributaria para la interpretación de las normas tributarias. Artículo 3. Armonización fiscal Los Territorios Históricos en la elaboración de la normativa tributaria: a) Se adecuarán a la Ley General Tributaria en cuanto a terminología y conceptos, sin perjuicio de las peculiaridades establecidas en el presente Concierto Económico. b) Mantendrán una presión fiscal efectiva global equivalente a la existente en el resto del Estado. c) Respetarán y garantizarán la libertad de circulación y establecimiento de las personas y la libre circulación de bienes, capitales y servicios en todo el territorio español, sin que se produzcan efectos discriminatorios, ni menoscabo de las posibilidades de competencia empresarial ni distorsión en la asignación de recursos. d) Utilizarán la misma clasificación de actividades ganaderas, mineras, industriales, comerciales, de servicios, profesionales y artísticas que en territorio común, sin perjuicio del mayor desglose que de las mismas pueda llevarse a cabo. Artículo 4. Principio de colaboración Uno.   Las instituciones competentes de los Territorios Históricos comunicarán a la Administración del Estado, con la debida antelación a su entrada en vigor, los proyectos de disposiciones normativas en materia tributaria. De igual modo, la Administración del Estado practicará idéntica comunicación a dichas instituciones. Dos.   El Estado arbitrará los mecanismos que permitan la colaboración de las Instituciones del País Vasco en los Acuerdos internacionales que incidan en la aplicación del presente Concierto Económico. Tres.   El Estado y los Territorios Históricos, en el ejercicio de las funciones que les competen en orden a la gestión, inspección y recaudación de sus tributos, se facilitarán mutuamente, en tiempo y forma adecuados, cuantos datos y antecedentes estimen precisos para su mejor exacción. En particular, ambas Administraciones: a) Se facilitarán, a través de sus centros de proceso de datos, toda la información que precisen. A tal efecto, se establecerá la intercomunicación técnica necesaria. Anualmente se elaborará un plan conjunto y coordinado de informática fiscal. b) Los servicios de inspección prepararán planes conjuntos de inspección sobre objetivos, sectores y procedimientos selectivos coordinados, así como sobre contribuyentes que hayan cambiado de domicilio, entidades en régimen de transparencia fiscal y sociedades sujetas a tributación en proporción al volumen de operaciones en el Impuesto sobre Sociedades.» Los artículos 48 a 60 del Concierto Económico se ocupan de las relaciones financieras entre el Estado y el País Vasco. Los artículos 48 a 50 de dicho Concierto son del siguiente tenor: « Artículo 48. Principios generales Las relaciones financieras entre el Estado y el País Vasco se regirán por los siguientes principios: Primero. Autonomía fiscal y financiera de las instituciones del País Vasco para el desarrollo y ejecución de sus competencias. Segundo. Respeto de la solidaridad en los términos prevenidos en la Constitución y en el Estatuto de Autonomía. Tercero. Coordinación y colaboración con el Estado en materia de estabilidad presupuestaria. Cuarto. Contribución del País Vasco a las cargas del Estado que no asuma la Comunidad Autónoma, en la forma que se determina en el presente Concierto Económico. Quinto. Las facultades de tutela financiera que en cada momento desempeñe el Estado en materia de Entidades locales corresponderán a las instituciones competentes del País Vasco, sin que ello pueda significar, en modo alguno, un nivel de autonomía de las Entidades locales vascas inferior al que tengan las de régimen común. Artículo 49. Concepto de cupo La aportación del País Vasco al Estado consistirá en un cupo global, integrado por los correspondientes a cada uno de sus Territorios Históricos, como contribución a todas las cargas del Estado que no asuma la Comunidad Autónoma del País Vasco. Artículo 50. Periodicidad y actualización del cupo Uno.   Cada cinco años, mediante ley votada por las Cortes Generales, previo acuerdo de la Comisión Mixta del Concierto Económico, se procederá a determinar la metodología de señalamiento del cupo que ha de regir en el quinquenio, conforme a los principios generales establecidos en el presente Concierto, así como a aprobar el cupo del primer año del quinquenio. Dos.   En cada uno de los años siguientes al primero, la Comisión Mixta del Concierto Económico procederá a actualizar el cupo mediante la aplicación de la metodología aprobada en la ley a que se refiere el apartado anterior. Tres.   Los principios que configuran la metodología de determinación del cupo contenida en el presente Concierto, podrán ser modificados en la Ley de Cupo, cuando las circunstancias que concurran y la experiencia en su aplicación así lo aconsejen.» El Concierto Económico prevé la intervención de dos comisiones de composición paritaria. Según el artículo 61, párrafo primero, de éste, la Comisión Mixta está constituida, de una parte, por un representante de cada Diputación Foral y otros tantos del Gobierno Vasco y, de otra, por un número igual de representantes de la Administración del Estado. El artículo 62 del Concierto Económico dispone que la referida Comisión Mixta tiene como funciones, en particular, acordar las modificaciones del referido concierto, los compromisos de colaboración y coordinación en materia de estabilidad presupuestaria y la metodología para el señalamiento del cupo en cada quinquenio así como celebrar aquellos acuerdos que en materia tributaria y financiera resulten necesarios en cada momento para la correcta aplicación y desarrollo de lo previsto en el citado Concierto. El artículo 63 del Concierto Económico prevé la constitución de la Comisión de Coordinación y Evaluación Normativa, compuesta por cuatro representantes de la Administración del Estado y cuatro representantes de la Comunidad Autónoma del País Vasco. Estos últimos serán designados por el Gobierno vasco, tres de los cuales lo serán a propuesta de cada una de las respectivas Diputaciones Forales. Entre las funciones que se atribuyen a la Comisión de Coordinación y Evaluación Normativa en el artículo 64 del Concierto Económico figura, en primer lugar, la consistente en evaluar la adecuación de la normativa tributaria al referido Concierto con carácter previo a la publicación de ésta. El artículo 64, letra a), del referido Concierto dispone expresamente que, a estos efectos, «cuando, como consecuencia del intercambio de proyectos de disposiciones normativas especificado en el apartado 1 del artículo 4 del presente Concierto Económico, se efectuasen observaciones en relación con las propuestas contenidas en ellas, cualquiera de las instituciones y Administraciones representadas podrá solicitar, por escrito y de forma motivada, la convocatoria de esta Comisión, que se reunirá en el plazo máximo de quince días desde la solicitud de convocatoria, analizará la adecuación de la normativa propuesta al Concierto Económico e intentará, con anterioridad a la publicación de las correspondientes normas, propiciar que las instituciones y Administraciones representadas alcancen un acuerdo sobre las posibles discrepancias existentes en relación al contenido de la normativa tributaria». La Ley de Cupo de 2002 para el quinquenio 2002-2006 Mediante la Ley 12/2002, de 23 de mayo, se aprobó la metodología de señalamiento del cupo del País Vasco para el quinquenio 2002-2006 (BOE n o 124, p. 18636; en lo sucesivo, «Ley de Cupo de 2002»). Los artículos 3 a 7 de dicha Ley establecen: « Artículo 3. Determinación del cupo del año base El cupo líquido del año base del quinquenio 2002-2006 se determinará por la aplicación del índice de imputación al importe total de las cargas no asumidas por la Comunidad Autónoma y mediante la práctica de los correspondientes ajustes y compensaciones, todo ello en los términos previstos en los artículos siguientes. Artículo 4. Cargas del Estado no asumidas por la Comunidad Autónoma Uno.   Se consideran cargas del Estado no asumidas por la Comunidad Autónoma las que correspondan a competencias cuyo ejercicio no haya sido asumido efectivamente por aquélla. Dos.   Para la determinación del importe total de dichas cargas se deducirá del total de gastos del presupuesto del Estado la asignación presupuestaria íntegra que, a nivel estatal, corresponda a las competencias asumidas por la Comunidad Autónoma, desde la fecha de efectividad de la transferencia fijada en los correspondientes Reales Decretos. […] Artículo 5. Ajustes Uno.   Sin perjuicio de lo dispuesto en los artículos 14 y 15 siguientes, las cifras que resulten de la imputación a que se refiere el número cuatro del artículo anterior se ajustarán para perfeccionar la estimación de los ingresos por impuestos directos imputables al País Vasco y al resto del Estado según lo establecido en el artículo 55 del Concierto. […] Artículo 6. Compensaciones Uno.   Del cupo correspondiente a cada Territorio Histórico se restarán por compensación los siguientes conceptos: a) La parte imputable de los tributos no concertados. b) La parte imputable de los ingresos presupuestarios de naturaleza no tributaria. c) La parte imputable del déficit que presenten los Presupuestos Generales del Estado. […] Artículo 7. Índice de imputación El índice de imputación al que se refieren los artículos 4 y 6 precedentes, determinado básicamente en función de la renta de los Territorios Históricos en relación con el Estado, es el 6,24 por 100 para el quinquenio en curso.» Según el anexo I de la Ley de Cupo de 2002, que fija el cupo provisional de la Comunidad Autónoma del País Vasco para el año base 2002, el importe líquido a pagar por los Territorios Históricos es de 1.034.626.080 euros. Normativa tributaria controvertida en el litigio principal En los asuntos C-428/06, C-429/06 y C-434/06, los recursos de anulación interpuestos en el procedimiento principal tienen por objeto la Norma Foral 7/2005, de 23 de junio, de las Juntas Generales de Vizcaya, cuyo artículo 2 modifica la Norma Foral sobre Sociedades 3/1996, de 26 de junio. En los dos primeros recursos citados, se solicita la anulación de los apartados 4, 6 y 7, del referido artículo 2, mientras que en el tercer recurso se solicita únicamente la anulación de los apartados 4 y 6 del mismo artículo. El artículo 2, apartado 4, de la Norma Foral 7/2005 modifica el artículo 29 de la Norma Foral 3/1996 y fija el tipo del impuesto sobre sociedades, «con carácter general el 32,5 %». El órgano jurisdiccional remitente indica que, según la normativa común del Estado a saber, el artículo 28, apartado 1, del Texto Refundido de la Ley del Impuesto sobre Sociedades aprobado por Real Decreto Legislativo 4/2004, de 5 de marzo, el tipo general del impuesto sobre sociedades es del 35 %. El artículo 2, apartado 6, de la Norma Foral 7/2005 modifica el artículo 37 de la Norma Foral 3/1996 y prevé una deducción de la cuota líquida del 10 % del importe de las inversiones que se realicen en activos fijos materiales nuevos afectos al desarrollo de la explotación económica de la entidad. El apartado 7 del mismo artículo 2 modifica el artículo 39 de la Norma Foral 3/1996 y prevé una deducción de la cuota líquida del 10 % de las cantidades que, procedentes del resultado contable del ejercicio, se destinen a una «reserva para inversiones productivas y/o reserva para actividades de conservación y mejora del medio ambiente o ahorro energético». El órgano jurisdiccional remitente precisa que tales posibilidades de deducción no existen en la Ley española relativa al impuesto sobre sociedades. En los asuntos C-430/06 y C-433/06, los recursos de anulación interpuestos en el procedimiento principal tienen por objeto el Decreto Foral Normativo de Urgencia Fiscal 2/2005, de 24 de mayo, del Consejo de Diputados de Álava, convalidado por Acuerdo de 13 de junio de 2005 de las Juntas Generales de Álava, cuyo artículo único, en sus apartados 4 y 5, modifica los artículos 29 y 37 de la Norma Foral del impuesto sobre sociedades 24/1996, de 5 de julio. El contenido de la norma impugnada en dichos recursos es el mismo que el de la norma controvertida en el recurso principal que condujo a la petición de decisión prejudicial en el asunto C-434/06. En los asuntos C-431/06 y C-432/06, los recursos de anulación interpuestos en el procedimiento principal tienen por objeto el Decreto Foral 32/2005, de 24 de mayo, de la Diputación Foral de Guipúzcoa, cuyo artículo único modifica, en sus apartados 3 y 4, los artículos 29 y 37 de la Norma Foral del impuesto sobre sociedades 7/1996, de 4 de julio. El contenido de la norma impugnada en dichos recursos es el mismo que el de la norma controvertida en el recurso principal que condujo a la petición de decisión prejudicial en el asunto C-434/06. Litigios principales y cuestiones prejudiciales Cabe señalar que las disposiciones impugnadas en los asuntos principales fueron adoptadas por las autoridades forales a raíz de que, mediante sentencia dictada el 9 de diciembre de 2004, el Tribunal Supremo decretase, en el recurso de casación n o 7893/1999, la nulidad de pleno Derecho de diversos preceptos similares adoptados por las mismas instituciones debido a que, al poder constituir ayudas de Estado, dichas medidas deberían haberse notificado a la Comisión de las Comunidades Europeas con arreglo al artículo 88 CE, apartado 3. No obstante, las partes demandadas en el procedimiento principal indican, en sus observaciones presentadas ante el Tribunal de Justicia, que, dado que el Tribunal Supremo se pronunció sin plantear una cuestión prejudicial al Tribunal de Justicia así como por otras razones, se ha interpuesto recurso de amparo ante el Tribunal Constitucional contra dicha sentencia. En el marco de los recursos de anulación en los asuntos principales, el órgano jurisdiccional remitente se pregunta si determinadas medidas fiscales de alcance general que no implican la concesión de una ventaja a determinadas empresas o determinadas producciones deben ser consideradas «selectivas» y quedar sujetas a la normativa enunciada en los artículos 87 CE y 88 CE, por el solo motivo de que afectan exclusivamente al territorio de una entidad infraestatal que es autónoma en materia tributaria. El órgano jurisdiccional remitente cita a este respecto la sentencia del Tribunal de Justicia de 6 de septiembre de 2006, Portugal/Comisión ( C-88/03, Rec. p. I-7115 ), relativa a determinadas medidas fiscales adoptadas por la Región Autónoma de las Azores, y hace referencia a los tres requisitos precisados por el Tribunal de Justicia en el apartado 67 de dicha sentencia: autonomías institucional, de procedimiento y económica. Al examinar si el País Vasco y sus Territorios Históricos cumplen estos tres requisitos, el órgano jurisdiccional remitente señala que no tiene dudas respecto a la existencia de una autonomía institucional. En cambio, el órgano jurisdiccional remitente se pregunta si el procedimiento formal de elaboración de la normativa tributaria del País Vasco responde al criterio de la autonomía en materia de procedimiento. En efecto, este procedimiento no está sometido a la intervención directa del Gobierno central, que con lo que cuenta no es con mecanismos coercitivos sino de conciliación, recíprocos y paritarios, en orden a, una vez conocidos los proyectos, examinar la adecuación al Concierto entre las partes, en pos de que las normativas a promulgar por ambas se acomoden a lo pactado y elevado a nivel de ley entre las Administraciones concertantes. Por otra parte, desde la perspectiva de los objetivos perseguidos por la normativa tributaria autónoma y de su eventual obligación de «tener en cuenta el interés nacional al fijar el tipo impositivo», lo que el Concierto refleja son límites negativos recogidos en su artículo 3 y referidos a la presión fiscal efectiva global, a las libertades de circulación y establecimiento, o a no producir efectos discriminatorios. Estos límites pueden dar lugar a un control jurisdiccional a posteriori de las concretas disposiciones fiscales puestas en vigor, destinado a verificar la observancia de esas pautas o directrices legales. Por lo que respecta al criterio de la autonomía económica, el órgano jurisdiccional remitente se pregunta si, aunque sea una entidad fiscalmente responsable, el País Vasco dispone, sin embargo, de suficientes competencias para responder a dicho criterio. El referido órgano jurisdiccional indica a este respecto que, aun siendo el nivel competencial del País Vasco muy importante en términos comparativos con otras manifestaciones de autonomía regional en el contexto europeo, queda igualmente limitado por la existencia de competencias exclusivas del Estado en materias de incidencia económica sobre el País Vasco tales como el sistema monetario, las bases y coordinación de la planificación general de la actividad económica, el régimen económico de la Seguridad Social y las obras públicas de interés general, entre otras a que se refiere el artículo 149 de la Constitución. Por ello, la existencia de un marco económico distinto dentro del País Vasco ha de relativizarse y ponerse en función de unas exigencias de esencial unidad de mercado o unidad de orden económico, que son límite consustancial al sistema autonómico español, según la jurisprudencia del Tribunal Constitucional (véanse, en particular, las sentencias n o 96/1984, de 19 de octubre, y n o 96/2002, de 25 de abril). Habida cuenta de estos elementos, el Tribunal Superior de Justicia de la Comunidad Autónoma del País Vasco decidió suspender el procedimiento y plantear al Tribunal de Justicia la siguiente cuestión prejudicial, que aparece formulada en términos idénticos en los asuntos C-428/06, C-429/06 y C-434/06: «Si el artículo 87.1 del Tratado debe interpretarse en el sentido de que las medidas tributarias adoptadas por las Juntas Generales del Territorio Histórico de Vizcaya, dando nueva redacción a los artículos 29.1.A), 37 y 39 de la normativa del impuesto sobre sociedades, por establecer un tipo impositivo inferior al general de la ley del Estado español y unas deducciones de la cuota que no existen en el ordenamiento jurídico tributario estatal, aplicables en el ámbito territorial de dicha entidad infraestatal dotada de autonomía, han de considerarse selectivas con encaje en la noción de ayuda de Estado de dicho precepto y han de comunicarse por ello a la Comisión en los términos del artículo 88.3 del Tratado.» En los asuntos C-430/06 a C-433/06, la cuestión prejudicial es la misma que se transcribe en el apartado anterior, pero se refiere a las Normas Forales pertinentes de Álava y de Guipúzcoa. Mediante auto del Presidente del Tribunal de Justicia de 30 de noviembre de 2006, se acumularon los asuntos C-428/06 a C-434/06 a efectos de las fases escrita y oral y de la sentencia. Sobre la admisibilidad de las peticiones de decisión prejudicial Observaciones formuladas ante el Tribunal de Justicia La Comunidad Autónoma de La Rioja sostiene que las peticiones de decisión prejudicial no son admisibles, puesto que no es necesaria la respuesta a la cuestión planteada para permitir al órgano jurisdiccional nacional pronunciarse sobre el asunto. En efecto, mediante auto de 14 de noviembre de 2005, ratificado por otro de 17 de marzo de 2006, recaídos ambos en el incidente de ejecución de la sentencia dictada por el Tribunal Supremo el 9 de diciembre de 2004 (ejecución n o 3753/96-1), el Tribunal Superior de Justicia de la Comunidad Autónoma del País Vasco ya declaró nulas de pleno Derecho algunas de las disposiciones impugnadas en el procedimiento principal, a saber, los artículos 29 de las diferentes Normas Forales modificadas relativas al tipo del impuesto de sociedades y el artículo 39 modificado de la Norma Foral 3/1996, por entender que los preceptos mencionados eran contrarios al pronunciamiento emitido por el Tribunal Supremo, y haberse dictado con la finalidad de eludir su cumplimiento. Por lo que se refiere a los dos autos citados, añade que están actualmente recurridos en casación. Mediante escrito de 23 de enero de 2008, la Comunidad Autónoma de La Rioja indicó al Tribunal de Justicia, no obstante, que retiraba su solicitud de declaración de inadmisibilidad de las peticiones de decisión prejudicial. UGT-Rioja sostiene igualmente que las referidas peticiones de decisión prejudicial no son admisibles, puesto que no existe la menor duda de que las medidas fiscales controvertidas en el procedimiento principal constituyen ayudas de Estado. Cita a este respecto la sentencia del Tribunal Supremo y determinadas decisiones de la Comisión relativas a disposiciones fiscales adoptadas por los Territorios Históricos y que son análogas a dichas medidas. Confebask alega también que las peticiones de decisión prejudicial no eran necesarias, por cuanto la sentencia Portugal/Comisión, antes citada, aporta criterios perfectamente claros, y no hay duda de que las medidas fiscales controvertidas en el procedimiento principal no constituyen ayudas de Estado. Apreciación del Tribunal de Justicia Tanto del tenor como del sistema del artículo 234 CE se desprende que el procedimiento prejudicial presupone que penda efectivamente ante los órganos jurisdiccionales nacionales un litigio en el que proceda adoptar una decisión que puede tener en cuenta la sentencia dictada con carácter prejudicial por el Tribunal de Justicia (véanse, en este sentido, las sentencias de 15 de junio de 1995, Zabala Erasun y otros, C-422/93 a C-424/93, Rec. p. I-1567 , apartado 28; de 12 de marzo de 1998, Djabali, C-314/96, Rec. p. I-1149 , apartado 18, y de 20 de enero de 2005, García Blanco, C-225/02, Rec. p. I-523 , apartado 27). Al ser la existencia de un litigio principal un requisito para la competencia del Tribunal de Justicia, éste puede verificarlo de oficio. De ello se deduce que la retirada por parte de la Comunidad Autónoma de la Rioja de la pretensión de inadmisibilidad de la cuestión prejudicial no influye en dicha verificación. En el caso de autos, de ninguno de los elementos aportados al Tribunal de Justicia se desprende que los litigios principales, a raíz de la anulación de algunas de las disposiciones impugnadas en el procedimiento principal, hayan quedado sin objeto, ni que la respuesta a las peticiones de decisión prejudicial no sea ya necesaria para que el órgano jurisdiccional remitente dicte sus resoluciones en los asuntos de que conoce. Por lo que se refiere a la supuesta claridad de la respuesta a la cuestión planteada, procede recordar que cuando la respuesta a una cuestión prejudicial pueda deducirse claramente de la jurisprudencia o cuando no deje lugar a duda razonable alguna, por un lado, un órgano jurisdiccional contra cuyas resoluciones no pueda interponerse un recurso judicial no está obligado, en determinadas circunstancias, a plantear una cuestión prejudicial (véase, en este sentido, la sentencia de 6 de octubre de 1982, Cilfit y otros, 283/81, Rec. p. 3415 , apartados 14 y 16 a 20) y, por otro lado, el Tribunal de Justicia puede resolver mediante auto motivado con arreglo al artículo 104, apartado 3, de su Reglamento de Procedimiento. No obstante, dichas circunstancias no impiden en modo alguno a un órgano jurisdiccional nacional plantear al Tribunal de Justicia una cuestión prejudicial (véase, en este sentido, la sentencia Cilfit y otros, antes citada, apartado 15) y no hacen que el Tribunal de Justicia sea incompetente para pronunciarse sobre tal cuestión. En cualquier caso, hay que señalar que para UGT-Rioja, no hay duda de que las medidas fiscales controvertidas en el procedimiento principal constituyen ayudas de Estado, mientras que, para Confebask, no cabe duda de que dichas medidas no constituyen tales ayudas. Esta apreciación contradictoria de las referidas medidas fiscales a la luz de las disposiciones del Tratado CE basta para demostrar la necesidad de responder a las peticiones de decisión prejudicial. Sobre la cuestión prejudicial Mediante su cuestión, el órgano jurisdiccional remitente pretende fundamentalmente que se dilucide si el artículo 87 CE, apartado 1, debe interpretarse en el sentido de que medidas tributarias como las controvertidas en el procedimiento principal, que han sido adoptadas por entidades infraestatales, han de considerarse medidas selectivas y, por consiguiente, ayudas de Estado en el sentido de dicha disposición por el mero hecho de que no se apliquen en todo el territorio del Estado miembro de que se trata. Como ha señalado el Tribunal de Justicia en el apartado 56 de la sentencia Portugal/Comisión, antes citada, para apreciar la selectividad de una medida es necesario examinar si, en el marco de un régimen jurídico concreto, dicha medida puede favorecer a determinadas empresas en comparación con otras que se encuentren en una situación fáctica y jurídica comparable. A este respecto, el marco de referencia no debe necesariamente coincidir con el territorio del Estado miembro considerado, de tal modo que una medida que conceda una ventaja en sólo una parte del territorio nacional no pasa por este mero hecho a ser selectiva en el sentido del artículo 87 CE, apartado 1 (sentencia Portugal/Comisión, antes citada, apartado 57). No puede excluirse que una entidad infraestatal cuente con un estatuto jurídico y fáctico que la haga lo suficientemente autónoma del Gobierno central de un Estado miembro como para que sea ella misma, y no el Gobierno central, quien, mediante las medidas que adopte, desempeñe un papel fundamental en la definición del medio político y económico en el que operan las empresas (sentencia Portugal/Comisión, antes citada, apartado 58). El Tribunal de Justicia hizo referencia, en el apartado 65 de la sentencia Portugal/Comisión, antes citada, a la situación en la que una autoridad regional o local fija, en el ejercicio de facultades lo suficientemente autónomas del poder central, un tipo impositivo inferior al nacional, que sólo es aplicable a las empresas localizadas en el territorio de su competencia. En esta última situación, el marco jurídico pertinente para apreciar la selectividad de una medida fiscal podría limitarse a la zona geográfica de que se trate en el caso de que la entidad infraestatal, por su estatuto o sus atribuciones, desempeñe un papel fundamental en la definición del medio político y económico en el que operan las empresas localizadas en el territorio de su competencia (sentencia Portugal/Comisión, antes citada, apartado 66). Para que pueda considerarse que una decisión se ha adoptado en ejercicio de atribuciones lo suficientemente autónomas de dicha autoridad, es necesario, en primer lugar, que desde el punto de vista constitucional, cuente con un estatuto político y administrativo distinto del Gobierno central. Además, la decisión debe haber sido adoptada sin que el Gobierno central haya podido intervenir directamente en su contenido. Por último, las consecuencias financieras de una reducción del tipo impositivo nacional aplicable a las empresas localizadas en la región no deben verse compensadas por ayudas o subvenciones procedentes de otras regiones o del Gobierno central (sentencia Portugal/Comisión, antes citada, apartado 67). Estos tres requisitos son considerados comúnmente los criterios de la autonomía institucional, la autonomía en materia de procedimiento y la autonomía económica y financiera. El Tribunal de Justicia llegó a la conclusión, en el apartado 68 de la sentencia Portugal/Comisión, antes citada, de que, para que pueda considerarse que existe la suficiente autonomía política y fiscal en relación con el Gobierno central en lo que atañe a la aplicación de las normas comunitarias sobre ayudas de Estado, es necesario no sólo que la entidad infraestatal disponga de la competencia para adoptar, en el territorio de su competencia, medidas de reducción del tipo impositivo con independencia de cualquier consideración relativa al comportamiento del Estado central, sino también que asuma las consecuencias políticas y financieras de tal medida. Sobre la inexistencia de requisito previo Contrariamente a lo que afirma la Comisión, los apartados 58 y 66 de la sentencia Portugal/Comisión, antes citada, no establecen ningún requisito previo para la aplicación de los tres criterios precisados en el apartado 67 de la misma sentencia. El propio tenor del apartado 58 de la citada sentencia no permite duda alguna a este respecto. En efecto, el Tribunal de Justicia indica en dicho apartado que no puede excluirse que una entidad infraestatal sea lo suficientemente autónoma del Gobierno central como para que sea esta última quien desempeñe un papel fundamental en la definición del medio político y económico en el que operan las empresas. Dicho de otro modo, cuando una entidad infraestatal es suficientemente autónoma, es decir, cuando dispone de autonomía institucional, de procedimiento y económica, desempeña un papel fundamental en la definición del medio político y económico en el que operan las empresas. Ese papel fundamental es consecuencia de la autonomía y no un requisito previo de ésta. El apartado 66 de la sentencia Portugal/Comisión, antes citada, expresa también esta idea de consecuencia, puesto que en él el Tribunal de Justicia se refiere al caso en que una entidad infraestatal, «por su estatuto o sus atribuciones», desempeñe un papel fundamental en la definición del medio político y económico en el que operan las empresas localizadas en el territorio de su competencia. Ese apartado 66 aclara suficientemente el apartado 67 de la misma sentencia, que describe los criterios a los que debe responder una decisión para que pueda considerarse que fue adoptada en el ejercicio de facultades suficientemente autónomas, es decir, en circunstancias como las mencionadas en el citado apartado 66. Esta interpretación del principio formulado por el Tribunal de Justicia en los apartados 54 a 68 de la sentencia Portugal/Comisión, antes citada, se ve corroborada por el examen del control realizado por el Tribunal de Justicia en la misma sentencia. A este respecto, procede señalar que este último examinó, en el apartado 70 de la referida sentencia, los criterios de autonomía institucional y de autonomía en materia de procedimiento y, en los apartados 71 a 76 de ésta, el de autonomía económica. Como ha señalado la Abogado General en el punto 70 de sus conclusiones, en modo alguno se desprende, sin embargo, del control realizado por el Tribunal de Justicia, que éste haya examinado si se cumplía el requisito previo cuya existencia alegó la Comisión. De ello se deduce que los únicos requisitos que deben cumplirse para que el territorio en que ejerce su competencia una entidad infraestatal sea el marco pertinente para apreciar si una decisión adoptada por ésta tiene carácter selectivo son los requisitos de autonomía institucional, autonomía en materia de procedimiento y autonomía económica y financiera, precisados en el apartado 67 de la sentencia Portugal/Comisión, antes citada. Sobre la entidad infraestatal que debe tomarse en consideración Observaciones formuladas ante el Tribunal de Justicia Para comprobar si las medidas controvertidas en los asuntos principales fueron adoptadas por una entidad infraestatal «suficientemente autónoma» procede determinar previamente qué entidad debe tomarse en consideración. En efecto, si bien la cuestión prejudicial planteada en cada uno de los asuntos C-428/06 a C-434/06 versa sobre las medidas tributarias adoptadas por un Territorio Histórico concreto, es preciso señalar que, en su razonamiento mediante el que explica por qué es necesaria la respuesta a dicha cuestión, el órgano jurisdiccional remitente hace referencia tanto a la Comunidad Autónoma del País Vasco como a los Territorios Históricos. Ante el Tribunal de Justicia, la Comunidad Autónoma de la Rioja, la Comunidad Autónoma de Castilla y León y la Comisión estiman que únicamente hay que tomar en consideración a los Territorios Históricos, puesto que son estas entidades las que adoptaron las medidas controvertidas en el litigio principal. A este respecto, subrayan la reducida competencia de dichas entidades, la ausencia de autonomía de estas últimas y, por consiguiente, el carácter selectivo de las normas forales impugnadas. Al igual que el órgano jurisdiccional remitente, las autoridades forales y el Gobierno español aluden, para designar a la misma entidad infraestatal, ora a los Territorios Históricos, ora a la Comunidad Autónoma del País Vasco, según que se refieran a la autoridad competente en materia tributaria o en otras materias. Respuesta del Tribunal de Justicia Como se desprende de la exposición de la normativa nacional reproducida en la presente sentencia, el sistema institucional del Reino de España es particularmente complejo. Por otra parte, el Tribunal de Justicia no es competente para interpretar el Derecho nacional. Para interpretar el artículo 87 CE, apartado 1, es preciso, sin embargo, determinar qué entidad infraestatal ha de tomarse en consideración a la hora de apreciar el carácter selectivo de una medida tributaria. La Comunidad Autónoma del País Vasco está compuesta por las tres provincias de Álava, Vizcaya y Guipúzcoa. Los límites de estas provincias coinciden con los de los Territorios Históricos, entidades que gozan de derechos de origen antiguo, denominados fueros, que les permiten percibir y recaudar impuestos. En cambio, otras muchas competencias, en particular en materia económica, son ejercidas por la Comunidad Autónoma. Parece poco dudoso que, considerados como tales, los Territorios Históricos no disponen de una autonomía suficiente en el sentido de los criterios enunciados en los apartados 67 y 68 de la sentencia Portugal/Comisión, antes citada. En efecto, la existencia de una autonomía política y tributaria exige que la entidad infraestatal asuma las consecuencias políticas y financieras de una medida de reducción del impuesto. No sucederá así cuando la entidad no asuma la gestión del presupuesto, es decir, cuando no posea el control tanto de los ingresos como de los gastos. Parece que esta es la situación en la que se encuentran los Territorios Históricos, que únicamente serían competentes en materia tributaria, incumbiendo las demás competencias a la Comunidad Autónoma del País Vasco. Sin embargo, no parece indispensable, para realizar un análisis de los criterios de autonomía de una entidad infraestatal, tomar únicamente en consideración a los Territorios Históricos, o a la inversa, solamente a la Comunidad Autónoma del País Vasco. Se deduce, en efecto, de las explicaciones proporcionadas al Tribunal de Justicia, que son razones históricas las que hacen que las competencias ejercidas en el territorio geográfico correspondiente a la vez a los Territorios Históricos y a la Comunidad Autónoma del País Vasco estén organizadas estableciendo una distinción entre la competencia en materia tributaria, otorgada a los Territorios Históricos, y las competencias en materia económica, otorgadas a la Comunidad Autónoma. Para evitar que se llegue a situaciones incoherentes, este reparto de competencias requiere una estrecha colaboración entre las diversas entidades. Así, en el Estatuto de Autonomía se regulan las competencias de la Comunidad Autónoma del País Vasco, pero se precisan también, en su artículo 41, apartado 2, los principios fundamentales que deben ser respetados por las autoridades forales, sobre los que versa más ampliamente el Concierto Económico. Dicho Concierto Económico, aprobado mediante Ley, fue celebrado entre la Comunidad Autónoma del País Vasco y el Estado español. Sin embargo, el referido Concierto no trata únicamente de las competencias de la Comunidad Autónoma, sino que contiene muchas disposiciones relativas a los Territorios Históricos, que son competentes en un gran número de materias tributarias. Una Comisión Mixta controla la correcta ejecución del Concierto Económico. Con arreglo al artículo 61, párrafo primero, del citado Concierto, esta Comisión estará constituida, de una parte, por un representante de cada Diputación Foral y otros tantos del Gobierno Vasco y, de otra, por un número igual de representantes de la Administración del Estado. Del mismo modo, la composición de la Comisión de Coordinación y Evaluación Normativa es fiel reflejo de la estrecha cooperación existente entre los Territorios Históricos y la Comunidad Autónoma del País Vasco. En efecto, según el artículo 63 del Concierto Económico, dicha Comisión está compuesta por cuatro representantes de la Administración del Estado y cuatro representantes de la Comunidad Autónoma designados por el Gobierno Vasco, tres de los cuales lo serán a propuesta de cada una de las respectivas Diputaciones Forales. Por tanto, habrá que tomar como referencia al propio tiempo a los Territorios Históricos y a la Comunidad Autónoma del País Vasco para determinar si la entidad infraestatal constituida tanto por estos Territorios Históricos como por la referida Comunidad tiene suficiente autonomía como para constituir el marco de referencia a la luz del cual hay que apreciar la selectividad de una medida adoptada por uno de esos Territorios Históricos. Sobre la relevancia del control jurisdiccional Antes de examinar si se cumplen en los asuntos principales los tres criterios de autonomía enunciados en el apartado 67 de la sentencia Portugal/Comisión, antes citada, hay que precisar también en qué concepto procede tomar en consideración el control ejercido por los órganos jurisdiccionales nacionales. Algunas de las partes en el procedimiento principal que han presentado observaciones alegan, en efecto, que las normas forales tienen el carácter de disposiciones administrativas y están sujetas al control de legalidad de los órganos jurisdiccionales administrativos, lo que influye en la autonomía en materia de procedimiento de los Territorios Históricos. Otras partes estiman, por el contrario, que dicho control es irrelevante para la apreciación de los criterios de autonomía. A este respecto, es preciso recordar que, en el marco del artículo 234 CE, el Tribunal de Justicia es competente no para aplicar el Derecho comunitario sino únicamente para interpretar o apreciar la validez de éste. Por tanto, no procede preguntarse si las normas forales controvertidas en los asuntos principales constituyen ayudas de Estado en el sentido del artículo 87 CE, apartado 1, sino interpretar esta disposición para comprobar si una normativa como las normas forales adoptadas por los Territorios Históricos dentro de los límites de sus competencias pueden ser calificadas como normas de aplicación general en el sentido del concepto de ayuda de Estado, tal como éste resulta de dicha disposición, o si esas normas tienen carácter selectivo. Queda claro que los límites de las competencias de los Territorios Históricos están fijados en la Constitución y en otras disposiciones, como el Estatuto de Autonomía y el Concierto Económico. En este sentido, hay que tomar en consideración estas disposiciones tal como las interpretan los órganos jurisdiccionales nacionales y tal como las hacen respetar estos últimos. En efecto, lo revelante para verificar la existencia de autonomía no es el control del juez sino el criterio que ese juez siga a la hora de realizar su control. El control de legalidad tiene como función hacer que se respeten los límites preestablecidos de las competencias de diferentes poderes, órganos o entidades del Estado, pero no determinar esos límites. Como adujo el Gobierno español en la vista, la existencia de un control jurisdiccional es inherente a la existencia de un Estado de Derecho. Si la jurisprudencia de los órganos jurisdiccionales de un Estado miembro es importante para conocer los límites de las competencias de una entidad infraestatal, lo es en la medida en que la interpretación jurisprudencial forma parte integrante de las normas que delimitan esas competencias. No obstante, la resolución jurisdiccional se limita a interpretar la norma que establece los límites de las competencias de esa entidad, pero no menoscaba, en principio, el ejercicio de dichas competencias dentro de estos límites. De ello se deduce que son las normas aplicables tal como las interpretan los órganos jurisdiccionales nacionales las que determinan los límites de las competencias de una entidad infraestatal y deben ser tomadas en consideración para verificar si esta última tiene suficiente autonomía. En consecuencia, no puede afirmarse válidamente que una entidad infraestatal no tiene autonomía únicamente porque se ejerza un control jurisdiccional sobre los actos adoptados por ésta. Sobre los tres criterios de autonomía Sobre el criterio de autonomía institucional — Observaciones formuladas ante el Tribunal de Justicia Las autoridades forales, Confebask y el Gobierno del Reino Unido manifiestan su conformidad con el análisis del órgano jurisdiccional remitente por lo que respecta a la autonomía institucional. De igual modo, el Gobierno español estima que se cumple el primer requisito. La Comunidad Autónoma de Castilla y León afirma que los Territorios Históricos no disponen de una autonomía institucional total, ya que han de contribuir a las cargas del Estado español. La Comunidad Autónoma de la Rioja recuerda que hay que establecer una distinción entre las autoridades forales, que adoptaron las medidas tributarias controvertidas en el procedimiento principal, y la Comunidad Autónoma del País Vasco. Esta última, como las demás Comunidades Autónomas, ha de ejercer las competencias otorgadas por el Estado en el marco de los objetivos de política económica nacional definidos por el Estado o de la organización general de la economía establecida por éste, mientras que las autoridades forales no disponen, a su juicio, de competencias en materia económica. Sin negar la existencia de una autonomía institucional, la Comisión pone de manifiesto igualmente las reducidas competencias de que disponen las autoridades forales que son, en lo esencial, un recaudador de impuestos para otras administraciones. — Respuesta del Tribunal de Justicia Por si resultara necesario, se han recordado las diferentes tesis sostenidas. No obstante, procede, como ya se indicó en el apartado 75 de la presente sentencia, tomar en consideración la entidad infraestatal compuesta a la vez por los Territorios Históricos y por la Comunidad Autónoma del País Vasco. En este sentido, del examen de la Constitución, del Estatuto de Autonomía y del Concierto Económico se desprende que entidades infraestatales como los Territorios Históricos y la Comunidad Autónoma del País Vasco, al poseer un estatuto político y administrativo distinto al del Gobierno central, cumplen el criterio de la autonomía institucional. Sobre el criterio de la autonomía en materia de procedimiento — Observaciones formuladas ante el Tribunal de Justicia La Comunidad Autónoma de la Rioja y la Comunidad Autónoma de Castilla y León, así como la Comisión, subrayan que las autoridades forales tienen establecidos límites al ejercicio de sus competencias, tanto con respecto al Estado como respecto a la Comunidad Autónoma del País Vasco, y entre ellas. Existe, a este respecto, un control previo, conforme al principio de colaboración con el Estado. La Comunidad Autónoma de Castilla y León insiste en el papel de la Comisión de Coordinación y Evaluación Normativa, a la que se dedican los artículos 63 y 64 del Concierto Económico. Dichas partes en el procedimiento principal alegan asimismo que las autoridades forales, bajo el control de los órganos jurisdiccionales administrativos, han de observar numerosos principios constitucionales o de otra índole. Esos principios constituyen límites materiales importantes a las competencias de las referidas autoridades. Es el caso del principio de solidaridad, consagrado en el artículo 138 de la Constitución, del principio de armonización fiscal, cuyas exigencias se enuncian en el artículo 3 del Concierto Económico, así como de los principios de igualdad, reflejado en particular en el artículo 31 de la Constitución, y de unidad de mercado. Las autoridades forales y Confebask afirman que el Estado no interviene en la adopción de las normas forales. Señalan que existe un mecanismo de comunicación recíproca, pero que tiene únicamente carácter informativo. En caso de un eventual pronunciamiento negativo de la Comisión de Coordinación y Evaluación Normativa, ello no sería obstáculo para la entrada en vigor de las normas forales adoptadas, que únicamente podrían ser impugnadas ante los órganos jurisdiccionales nacionales. El Gobierno del Reino Unido, al igual que el Gobierno italiano, considera que las medidas de conciliación no son incompatibles con el reconocimiento de una autonomía de procedimiento. A su juicio, lo relevante es que la conformidad del Estado no sea necesaria para la adopción de una medida impositiva regional, y que aquél no esté facultado para poner veto a dicha medida o invalidar la decisión de las autoridades regionales. Confebask se basa en una diferencia de formulación entre las conclusiones del Abogado General Geelhoed en el asunto que dio lugar a la sentencia Portugal/Comisión, antes citada, y el tenor de ésta para sostener que es irrelevante, a la hora de verificar el criterio de la autonomía de procedimiento, que la autoridad local esté obligada a tener en cuenta los intereses nacionales. En efecto, en el punto 54 de dichas conclusiones se afirma que «[…] la decisión ha de ser adoptada por la autoridad local siguiendo un procedimiento en el cual el gobierno central no tiene poder alguno para intervenir directamente en el procedimiento de fijación del tipo impositivo, y sin ninguna obligación por parte de la autoridad local de tener en cuenta el interés nacional al fijar el tipo impositivo». En cambio, añade, en el apartado 67 de la sentencia, el Tribunal de Justicia no recogió la última parte de la frase citada, ya que se limita a indicar que la medida debe haber sido adoptada «sin que el Gobierno central haya podido intervenir directamente en su contenido». La Comisión sostiene, al contrario que Confebask, que lo importante es el hecho de que se tengan en cuenta los intereses del Estado. Según dicha institución, el requisito de autonomía de procedimiento no se cumple si la entidad infraestatal está sometida a la obligación procedimental de consultar al Gobierno central y/o a la obligación material de tomar en consideración las repercusiones de sus decisiones en todo el territorio, por ejemplo con la finalidad de observar los principios de igualdad, de solidaridad o de presión fiscal equivalente. La Comisión se apoya a este respecto en la última frase del apartado 68 de la sentencia Portugal/Comisión, antes citada, según la cual la entidad infraestatal deberá disponer de competencia fiscal «con independencia de cualquier consideración relativa al comportamiento del Estado central», precisión a la luz de la cual debe interpretarse el segundo requisito señalado en el apartado 67 de la misma sentencia, a saber, el de que la decisión de la autoridad infraestatal debe haber sido adoptada «sin que el Gobierno central haya podido intervenir directamente en su contenido». — Respuesta del Tribunal de Justicia Como se deduce del apartado 67 de la sentencia Portugal/Comisión, antes citada, para que pueda considerarse que una decisión de la autoridad infraestatal fue adoptada en el ejercicio de atribuciones suficientemente autónomas, lo deberá haber sido sin que el Gobierno central haya podido intervenir directamente en su contenido. Tal autonomía procedimental no excluye que se establezca un procedimiento de conciliación para prevenir los conflictos, siempre que la decisión final tomada al término de dicho procedimiento sea adoptada por la entidad infraestatal y no por el Gobierno central. En este sentido, del artículo 4, apartado 1, del Concierto Económico se desprende que las autoridades forales comunicarán a la Administración del Estado los proyectos de disposiciones normativas en materia tributaria y que la referida Administración practicará idéntica comunicación a dichas autoridades. Conforme al artículo 64 del propio Concierto, una Comisión de Coordinación y Evaluación Normativa compuesta, en un 50 % por representantes de la Administración del Estado y en otro 50 % por representantes de la Comunidad Autónoma del País Vasco, podrá examinar determinados proyectos de normas forales e intentar, por la vía de la negociación, eliminar eventuales divergencias con la normativa tributaria aplicable en el resto del territorio español. Como señala acertadamente la Abogado General en el punto 87 de sus conclusiones, del Concierto Económico no se desprende que, a falta de acuerdo en el seno de dicha Comisión, el Gobierno central pueda imponer la adopción de una norma que tenga un contenido determinado. Por otra parte, hay que señalar que la Comisión de Coordinación y Evaluación Normativa podrá examinar no sólo los proyectos de normas forales sino también los proyectos remitidos por la Administración del Estado. Esta posibilidad demuestra de manera suficiente que dicha Comisión es solamente un órgano consultivo y de conciliación, y no un mecanismo a través del cual el Gobierno central imponga su propia decisión en el caso de que exista un conflicto entre un proyecto de normas forales y la normativa tributaria del Estado español. Por lo que atañe a los diferentes principios invocados por la Comunidad Autónoma de la Rioja, la Comunidad Autónoma de Castilla y León así como la Comisión, no puede concluirse que aquéllos menoscaben la autonomía de decisión de los Territorios Históricos, sino más bien que definen los límites de ésta. Así, el principio de solidaridad, definido en el artículo 138 de la Constitución y según el cual «el Estado garantiza la realización efectiva del principio de solidaridad consagrado en el artículo 2 de la Constitución, velando por el establecimiento de un equilibrio económico adecuado y justo entre las diversas partes del territorio español […]», no parece que menoscabe la autonomía en materia de procedimiento de los Territorios Históricos. En efecto, exigir a una entidad infraestatal que tome en consideración el equilibrio económico de las diversas partes del territorio nacional a la hora de adoptar una norma tributaria define el límite de las competencias de dicha entidad, aun cuando los conceptos utilizados para definir esos límites, como el concepto de equilibrio económico, sean desarrollados eventualmente en el marco de la interpretación correspondiente al control jurisdiccional. No obstante, como se ha señalado en el apartado 81 de la presente sentencia, el hecho de que deban respetarse determinados límites preestablecidos a la hora de adoptar una decisión no implica, en principio, que se menoscabe la autonomía de decisión de la entidad que adopte aquélla. En cuanto al principio de armonización fiscal, enunciado en el artículo 3 del Concierto Económico, exige en particular que se mantenga «una presión fiscal efectiva global equivalente a la existente en el resto del Estado» y se respeten y garanticen «la libertad de circulación y establecimiento de las personas y la libre circulación de bienes, capitales y servicios en todo el territorio español, sin que se produzcan efectos discriminatorios, ni menoscabo de las posibilidades de competencia empresarial ni distorsión en la asignación de recursos». Si bien parece desprenderse de dicho principio que los Territorios Históricos no están dotados de una competencia de gran amplitud por lo que se refiere a la presión fiscal global que puede establecerse mediante las normas forales, ya que ésta debe ser equivalente a la que existe en el resto del Estado español, las partes están de acuerdo, sin embargo, en que la presión fiscal global es tan sólo uno de los elementos que han de tomarse en consideración a la hora de adoptar una norma tributaria. Así pues, siempre y cuando respeten ese principio, los Territorios Históricos están facultados para adoptar disposiciones tributarias que difieran en diversos aspectos de las disposiciones aplicables en el resto del referido Estado. En cualquier caso, como se deduce del apartado 67 de la sentencia Portugal/Comisión, antes citada, el criterio esencial para determinar la existencia de autonomía en materia de procedimiento no es la amplitud de la competencia reconocida a la entidad infraestatal, sino la posibilidad de que esta entidad adopte, en virtud de esa competencia, una decisión de manera independiente, es decir, sin que el Gobierno central pueda intervenir directamente en su contenido. De ello se desprende que la obligación de que una entidad infraestatal tome en consideración el interés del Estado al objeto de respetar los límites de las competencias atribuidas a dicha entidad no constituye, en principio, un elemento que menoscabe la autonomía en materia de procedimiento de ésta cuando adopte una decisión dentro de los límites de esas competencias. En los asuntos principales, procede señalar que, como se deduce de las disposiciones nacionales aplicables y, en particular, de los artículos 63 y 64 del Concierto Económico, no cabe concluir que el Gobierno central pueda intervenir directamente en el proceso de adopción de una norma foral para imponer la observancia de principios como el de solidaridad, el de armonización fiscal, u otros principios como los invocados por las demandantes en el procedimiento principal. No obstante, si bien el Tribunal de Justicia es competente para interpretar el Derecho comunitario, el órgano jurisdiccional nacional es el competente, sin embargo, para identificar el Derecho nacional aplicable e interpretarlo, así como para aplicar el Derecho comunitario a los litigios de que conoce. Así pues, es al órgano jurisdiccional nacional remitente a quien incumbe, basándose en los elementos examinados y en cualesquiera otros elementos que considere pertinentes, verificar si se cumple en los asuntos principales el segundo criterio enunciado en el apartado 67 de la sentencia Portugal/Comisión, antes citada, a saber, el de la autonomía en materia de procedimiento. Sobre el criterio de la autonomía económica y financiera — Observaciones formuladas ante el Tribunal de Justicia Por lo que a este criterio se refiere, de las observaciones formuladas ante el Tribunal de Justicia se desprende que los autores de éstas aluden a los apartados 67 y 68 de la sentencia Portugal/Comisión, antes citada. En ésta, el Tribunal de Justicia consideró, por un lado, que las consecuencias financieras de una reducción del tipo impositivo nacional aplicable a las empresas localizadas en la región no deben verse compensadas por ayudas o subvenciones procedentes de otras regiones o del Gobierno central y, por otro lado, que únicamente existe autonomía económica cuando la entidad infraestatal asuma las consecuencias políticas y financieras de una reducción del tipo impositivo. Varias de las observaciones formuladas ante el Tribunal de Justicia tratan la cuestión de la determinación del cupo y de las consecuencias que de ello han de sacarse por lo que respecta a la autonomía económica y financiera de la Comunidad Autónoma del País Vasco así como de los Territorios Históricos. La Comunidad Autónoma de la Rioja y la Comunidad Autónoma de Castilla y León alegan que los Territorios Históricos no disponen de autonomía económica, debido en particular a los diferentes principios establecidos por la Constitución y por el Concierto Económico. Las autoridades forales alegan, en cambio, que el sistema tributario de los Territorios Históricos se basa en los dos pilares constituidos, por un lado, por la autonomía fiscal y la responsabilidad y, por otro, por el principio de riesgo unilateral. Al examinar la motivación de los autos de remisión, Confebask señala que, según el órgano jurisdiccional nacional, el criterio de la autonomía económica exigiría una diferenciación económica entre el territorio autónomo y el resto del Estado en materia fiscal, hasta el punto de que un posible principio de unidad de mercado podría afectar a la existencia de una verdadera autonomía. Confebask señala, sin embargo, que en modo alguno la sentencia Portugal/Comisión, antes citada, exige algo como un «marco económico distinto», realidad que ni siquiera en puridad existe entre los Estados miembros de la Comunidad Europea, que constituye una unidad económica y social ampliamente integrada. Considera que el único elemento importante reside en que la menor carga impositiva aplicable en una región determinada no debe ser financiada con una transferencia de fondos desde el Gobierno central, es decir, que es la entidad infranacional la que debe asumir los riesgos políticos y económicos de sus decisiones en materia tributaria exigencia que, en Derecho español, se denomina «principio de responsabilidad fiscal». Así sucede en el caso de los Territorios Históricos, en los que la responsabilidad fiscal es consustancial al régimen de concierto económico. El Gobierno español examina el sistema del cupo y señala que, aunque existen diversos flujos financieros entre el Estado español y la Comunidad Autónoma del País Vasco, existe también una contribución neta de esta última a la Hacienda del Estado para la financiación de las competencias que sigue realizando el Estado en las materias no asumidas por el País Vasco. Insiste en el hecho de que ni los flujos financieros ni la cuantificación de los servicios que presta el Estado se ven alterados como consecuencia de las modificaciones tributarias que aprueban las instituciones competentes de los Territorios Históricos. De ello deduce que, tanto desde el punto de vista político como económico, los Territorios Históricos asumen las consecuencias de sus decisiones en materia tributaria. El Gobierno italiano estima que el hecho de que el Estado español tenga competencias exclusivas en ámbitos como el sistema monetario, las bases y coordinación de la planificación general de la actividad económica, el régimen económico de la seguridad social, así como en el sector de las obras públicas de interés general, no compromete la existencia de un grado de autonomía económica y financiera suficiente. El Gobierno del Reino Unido considera que el hecho de que el Estado español siga conservando un cierto control sobre el marco económico general y la existencia de un cupo como contribución a las cargas asumidas por el referido Estado no parecen incompatibles con el criterio de la autonomía económica y financiera, siempre que el tipo impositivo no tenga incidencia en la cuantía de dicho cupo. La Comisión alega, en primer lugar, que a la hora de examinar si una medida fiscal constituye o no una ayuda de Estado no debe tenerse en cuenta el efecto llamada, a saber, el establecimiento de empresas y, por ende, el incremento de los ingresos fiscales que podría provocar una reducción de los impuestos, ya que tal efecto no puede determinarse a priori . En cualquier caso, el carácter de ayuda de Estado de una medida debe apreciarse individualmente, en un determinado momento y en relación con cada empresa beneficiaria. Señala, en segundo lugar, que el examen de la autonomía económica de un territorio concreto implica el análisis de todos los mecanismos de transferencias financieras y de los mecanismos de solidaridad, aunque no se presenten como tales (por ejemplo, el mecanismo de la caja única de la Seguridad Social, la garantía por parte del Estado de un nivel mínimo en la prestación de los servicios públicos, etc.). La Comisión subraya, en tercer lugar, que no son los objetivos de las intervenciones estatales los que deben ser tomados en consideración para verificar si una medida fiscal constituye una ayuda de Estado, sino los efectos de dicha medida. Recuerda, en este sentido, que la circunstancia de que un territorio tenga amplias competencias en materia tributaria y posea el control de sus ingresos no determina que desempeñe un papel fundamental en la definición del medio económico. La Comisión destaca a este respecto la importancia del principio constitucional de solidaridad, que constituye un límite para la autonomía financiera de los Territorios Históricos y debe garantizar un nivel mínimo de servicios en todo el territorio español. La Comisión examina más concretamente el Fondo de Compensación Interterritorial, previsto en el artículo 158.2 de la Constitución. A su juicio, la existencia de dicho Fondo conlleva que los Territorios Históricos no asuman las consecuencias financieras de su decisión de reducir los tipos impositivos o de aumentar ciertas deducciones autorizadas. Por lo que al cupo se refiere, del análisis de su mecanismo deduce que se calcula en virtud de la renta relativa de los Territorios Históricos respecto a la del Estado, por lo que constituye un mecanismo de solidaridad. Señala que existen además otras transferencias financieras, como los ajustes y compensaciones por impuestos directos e indirectos, que constituyen también mecanismos de solidaridad, ya que determinadas compensaciones se calculan en virtud de dicha renta relativa. Por lo que respecta a la Seguridad Social, la Comisión invoca un informe del Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales relativo a los años 1999-2005. En materia de pensiones, por ejemplo, el sistema arrojó, en 2005, un déficit de 311 millones de euros en la Comunidad Autónoma del País Vasco. De ello deduce la Comisión que las prestaciones de la Seguridad Social son financiadas por las otras Comunidades Autónomas. Al formar parte la financiación de los déficits de las competencias no asumidas, la Comunidad Autónoma del País Vasco contribuye a aquélla a través del cupo. Pues bien, al estar basada esta contribución en la renta relativa de dicha Comunidad, el sistema establecido para paliar el déficit de la Seguridad Social constituye un mecanismo de solidaridad. Habida cuenta de todo lo que antecede, la Comisión concluye que los Territorios Históricos no asumen todas las consecuencias financieras de las medidas de reducción del tipo impositivo o de aumento de las deducciones autorizadas. Considera que, en consecuencia, no se cumple el tercer requisito enunciado en el apartado 67 de la sentencia Portugal/Comisión, antes citada. — Respuesta del Tribunal de Justicia Como se deduce del apartado 67 de la sentencia Portugal/Comisión, antes citada, un requisito para que una entidad infraestatal goce de autonomía económica y financiera es el de que las consecuencias financieras de una reducción del tipo impositivo aplicable a las empresas localizadas en la región no se vean compensadas por ayudas o subvenciones procedentes de otras regiones o del Gobierno central. Las transferencias financieras entre el Estado español y la Comunidad Autónoma del País Vasco se rigen por el Concierto Económico y por la Ley de Cupo de 2002. Por tanto, procede examinar estas disposiciones en primer lugar, para verificar si pueden tener como efecto la compensación, por el Estado español, de las consecuencias financieras de una medida tributaria adoptada por las autoridades forales. El método de cálculo del cupo es particularmente complejo. La primera etapa de este cálculo consiste en valorar los importes de las cargas asumidas por el Estado en el conjunto del Reino de España correspondientes a las competencias no asumidas por la Comunidad Autónoma del País Vasco. A dicho importe se aplica un coeficiente de imputación que debe reflejar, en principio, el peso relativo de la economía vasca en el conjunto del Reino de España. Por último, se procede a diversos ajustes, con objeto de perfeccionar la evaluación de los ingresos percibidos por las diferentes entidades en concepto de diversos impuestos. De las observaciones presentadas ante el Tribunal de Justicia se desprende que el importe de los ingresos fiscales de los Territorios Históricos no influye en la primera etapa del cálculo, que consiste exclusivamente en una valoración de diversas cargas asumidas por el Estado español. En cuanto a los ajustes, éstos solamente pueden verse afectados de manera indirecta por una norma foral que establezca un régimen tributario más favorable para los contribuyentes a los que sea de aplicación dicha norma. Uno de los datos esenciales del cálculo del cupo es el coeficiente de imputación, fijado actualmente en el 6,24 %. A este respecto, de los debates ante el Tribunal de Justicia se desprende que, si bien dicho coeficiente se determina partiendo de datos económicos, se fija, sin embargo, en el marco de negociaciones esencialmente políticas entre el Estado español y la Comunidad Autónoma del País Vasco. Por consiguiente, una decisión de reducción del tipo impositivo no tiene necesariamente que influir en el porcentaje de ese coeficiente. En la vista, la Comisión cuestionó el coeficiente de imputación actual, por considerar que está infravalorado y que, en consecuencia, los Territorios Históricos contribuyen menos de lo que deberían a las cargas del Estado. Sin embargo, es preciso recordar una vez más que el Tribunal de Justicia únicamente es competente para interpretar el artículo 87 CE, apartado 1, y no para juzgar, en los asuntos principales, si el coeficiente de imputación calculado con arreglo a la Ley de 2002 sobre el cupo fue calculado correctamente desde el punto de vista económico o si está infravalorado. Hay que señalar, sin embargo, que una infravaloración de dicho coeficiente tan sólo puede constituir un indicio de una falta de autonomía económica de los Territorios Históricos. Ahora bien, debe existir una compensación, es decir, una relación de causa a efecto entre una medida tributaria adoptada por las autoridades forales y los importes puestos a cargo del Estado español. Como se ha expuesto ante este Tribunal de Justicia, el coeficiente de imputación se fija partiendo de datos económicos en el marco de negociaciones políticas en las que participa el Estado español y en las que éste defiende tanto el interés nacional como el de las demás regiones del Reino de España. Corresponde al órgano jurisdiccional remitente determinar si tal proceso de fijación tiene por objeto permitir al Gobierno central compensar el coste de una subvención o de una medida tributaria favorable a las empresas adoptada por los Territorios Históricos. De igual modo, corresponde a dicho órgano jurisdiccional examinar los efectos de ese proceso y verificar si, debido a la metodología adoptada y a los datos económicos tomados en consideración, la fijación del coeficiente de imputación y, de manera más general, el cálculo del cupo puede tener como efecto que el Estado español compense las consecuencias de una medida tributaria adoptada por las autoridades forales. En sus observaciones escritas, la Comisión alega asimismo que existen otras muchas transferencias financieras que compensan las medidas fiscales de reducción de impuestos, tales como las resultantes de la existencia de una caja única de Seguridad Social, de un servicio público mínimo garantizado por el Estado o del Fondo de compensación interterritorial. En la vista se hizo referencia además a transferencias y subvenciones de importes considerables a organismos públicos de la Comunidad Autónoma del País Vasco, que no se tuvieron en cuenta para el cálculo del cupo. En este sentido, si bien una compensación financiera puede ser declarada y específica, también puede ser oculta y deducirse únicamente del examen concreto de los flujos financieros existentes entre la entidad infraestatal de que se trate, el Estado miembro al que ésta pertenezca y las demás regiones de este último. Ese examen puede indicar, en efecto, que una decisión de reducción de impuesto adoptada por la entidad infraestatal tiene como consecuencia mayores transferencias financieras en beneficio suyo, debido a los métodos de cálculo utilizados para determinar los importes que deben transferirse. No obstante, como señaló en esencia la Abogado General en el punto 109 de sus conclusiones, y contrariamente a lo que parece sostener la Comisión, el mero hecho de que se deduzca de una apreciación global de las relaciones financieras entre el Estado central y sus entidades infraestatales que existen transferencias financieras de dicho Estado hacia estas últimas no basta, en cuanto tal, para demostrar que dichas entidades no asumen las consecuencias financieras de las medidas fiscales que adoptan y, por tanto, que no gozan de autonomía financiera, ya que tales transferencias pueden explicarse por motivos que no tengan relación alguna con las referidas medidas fiscales. En los asuntos principales, las partes están de acuerdo en que las competencias de los Territorios Históricos tienen como límites, en particular, los diferentes principios invocados ante el Tribunal de Justicia y, más concretamente, el de armonización fiscal. Habida cuenta de estos límites, es preciso examinar si determinadas normas forales adoptadas por los Territorios Históricos pueden implicar compensaciones ocultas en sectores como la Seguridad Social o la garantía por parte del Estado español de un servicio público mínimo, o incluso en el funcionamiento del Fondo de compensación interterritorial, como afirma en particular la Comisión. A este respecto, hay que señalar que esta última no ha explicado sus alegaciones de manera precisa. Por último, en cuanto a la alegación de la Comisión, subrayada en la vista, de que las medidas fiscales controvertidas no se aplican a todas las empresas establecidas o a todas las producciones efectuadas en los Territorios Históricos, basta señalar que dicha alegación no puede afectar al análisis precedente, dado que consta que, conforme a lo declarado por el Tribunal de Justicia en el apartado 62 de la sentencia Portugal/Comisión, antes citada, las referidas medidas se aplican a todas las empresas establecidas o todas las producciones efectuadas en el territorio sobre el que, conforme a la regla de reparto de la competencia fiscal adoptada por el Estado miembro de que se trate y dicha entidad infraestatal, ésta tenga competencia. En cualquier caso, no incumbe al Tribunal de Justicia declarar si las normas forales controvertidas en los asuntos principales constituyen ayudas de Estado en el sentido del artículo 87 CE, apartado 1. En efecto, tal operación de calificación implicaría que el Tribunal de Justicia procediera a la determinación, la interpretación y la aplicación del Derecho nacional aplicable, así como a un examen de los hechos, funciones que competen al órgano jurisdiccional remitente, mientras que el Tribunal de Justicia solamente es competente para interpretar el concepto de ayuda de Estado en el sentido de dicha disposición, con objeto de proporcionar al citado órgano jurisdiccional criterios que le permitan resolver los litigios de los que conoce. Procede, pues, concluir que, sobre la base de los elementos examinados y de cualesquiera otros elementos que el órgano jurisdiccional remitente estime pertinente, incumbe a este último verificar si los Territorios Históricos asumen las consecuencias políticas y financieras de una medida tributaria adoptada dentro de los límites de las competencias que tienen otorgadas. Conclusión relativa a los tres criterios enunciados en el apartado 51 de la presente sentencia Determinar si ciertas normas forales adoptadas por los Territorios Históricos constituyen una ayuda de Estado en el sentido del artículo 87 CE, apartado 1, requiere verificar si dichos Territorios Históricos y la Comunidad Autónoma del País Vasco tienen autonomía institucional, de procedimiento y económica suficiente para que una norma adoptada por esas autoridades dentro de los límites de las competencias que tienen otorgadas sea considerada como de aplicación general en la referida entidad infraestatal y no tenga carácter selectivo en el sentido del concepto de ayuda de Estado a que se refiere el artículo 87 CE, apartado 1. Dicha verificación únicamente puede efectuarse tras un control previo que permita garantizar que los Territorios Históricos y la Comunidad Autónoma del País Vasco respetan los límites de sus competencias, puesto que las reglas relativas, en particular, a las transferencias financieras se elaboraron en función de esas competencias tal como han sido definidas. La comprobación de la vulneración de los límites de dichas competencia podría, en efecto, desvirtuar el resultado del análisis realizado con arreglo al artículo 87 CE, apartado 1, dado que el marco de referencia para apreciar el carácter selectivo de la norma de aplicación general en la entidad infraestatal no estaría ya constituido necesariamente por los Territorios Históricos y la Comunidad Autónoma del País Vasco sino que podría ampliarse, en su caso, a todo el territorio español. A la luz de todos estos elementos, procede responder a la cuestión planteada que el artículo 87 CE, apartado 1, debe interpretarse en el sentido de que, para apreciar el carácter selectivo de una medida, se tiene en cuenta la autonomía institucional, de procedimiento y económica de la que goce la autoridad que adopte esa medida. Incumbe al órgano jurisdiccional remitente, único competente para identificar el Derecho nacional aplicable e interpretarlo, así como para aplicar el Derecho comunitario a los litigios de los que conoce, verificar si los Territorios Históricos y la Comunidad Autónoma del País Vasco gozan de tal autonomía, lo que tendría como consecuencia que las normas adoptadas dentro de los límites de las competencias otorgadas a dichas entidades infraestatales por la Constitución y las demás disposiciones del Derecho español no tienen carácter selectivo, en el sentido del concepto de ayuda de Estado tal como aparece recogido en el artículo 87 CE, apartado 1. Costas Dado que el procedimiento tiene, para las partes del litigio principal, el carácter de un incidente promovido ante el órgano jurisdiccional nacional, corresponde a éste resolver sobre las costas. Los gastos efectuados por quienes, no siendo partes del litigio principal, han presentado observaciones ante el Tribunal de Justicia no pueden ser objeto de reembolso. En virtud de todo lo expuesto, el Tribunal de Justicia (Sala Tercera) declara: El artículo 87 CE, apartado 1, debe interpretarse en el sentido de que, para apreciar el carácter selectivo de una medida, se tiene en cuenta la autonomía institucional, de procedimiento y económica de la que goce la autoridad que adopte esa medida. Incumbe al órgano jurisdiccional remitente, único competente para identificar el Derecho nacional aplicable e interpretarlo, así como para aplicar el Derecho comunitario a los litigios de los que conoce, verificar si los Territorios Históricos y la Comunidad Autónoma del País Vasco gozan de tal autonomía, lo que tendría como consecuencia que las normas adoptadas dentro de los límites de las competencias otorgadas a dichas entidades infraestatales por la Constitución española de 1978 y las demás disposiciones del Derecho español no tienen carácter selectivo, en el sentido del concepto de ayuda de Estado tal como aparece recogido en el artículo 87 CE, apartado 1. Firmas ( *1 ) Lengua de procedimiento: español.

62009CJ0377

sl

Predlog za sprejetje predhodne odločbe se nanaša na razlago členov 235 ES in 288, drugi odstavek, ES. Ta predlog je bil vložen v okviru spora med F.‑E. Hanssens-Ensch, stečajno upraviteljico družbe Agenor SA (v nadaljevanju: Agenor), in Evropsko skupnostjo zaradi zahtevka zoper Evropsko skupnost v višini 2 milijonov EUR zaradi njenega domnevno napačnega ravnanja, ki naj bi prispevalo k stečaju te družbe. Pravni okvir Člen 530(1) belgijskega zakonika o gospodarskih družbah določa: „V primeru stečaja družbe in nezadostnih sredstev, in če se ugotovi, da je huda in resna napaka člana ali nekdanjega člana poslovodstva pripomogla k stečaju, se za vsakega člana ali nekdanjega člana poslovodstva ter vsako drugo osebo, ki je dejansko imela pooblastilo za upravljanje družbe, lahko razglasi, da je osebno solidarno ali nesolidarno odgovorna za del ali celoten znesek dolgov družbe v višini nezadostnih sredstev. […]“ Spor o glavni stvari in vprašanje za predhodno odločanje Dejavnosti družbe Agenor so svetovanje, priprava izvedenskih mnenj, študij, usposabljanje in druge s tem povezane intelektualne storitve. Po javnem razpisu, izvedenem konec leta 1994, so ji bile zaupane naloge Urada za tehnično pomoč (v nadaljevanju: UTP) v okviru evropskega programa Leonardo da Vinci. V ta namen je 13. junija 1995 sklenila prvo dvanajstmesečno pogodbo z Evropskimi skupnostmi. Člen 3 te pogodbe določa, da se pogodba lahko podaljša, če bo Komisija Evropskih skupnosti zadovoljna s storitvami družbe Agenor in če bodo na voljo proračunska sredstva Skupnosti. V skladu s to določbo sta bili zaporedoma podpisani pogodbi za obdobji od 1. junija 1996 do 31. maja 1997 in od 1. junija 1997 do 31. maja 1998. Pogodba, ki se je iztekla 31. maja 1998, je bila 1. junija 1998 z dodatkom k pogodbi podaljšana do 30. septembra 1998. Pozneje je bila podpisana druga pogodba za obdobje do 31. januarja 1999. Komisija je 6. januarja 1999 družbi Agenor poslala revizijsko poročilo, ki je bilo pripravljeno za obdobje od marca 1998. V tem poročilu so bile poudarjene nekatere slabosti in pomanjkljivosti upravljanja UTP. V njem je bilo tudi pojasnjeno, da se za nadaljevanje pogodbenega razmerja zahtevajo zelo velike izboljšave v delovanju UTP in da bi bilo ob morebitnem podaljšanju pogodbe z veljavnostjo po 31. januarju UTP treba preoblikovati. Naštetih je bilo tudi več izboljšav, ki naj bi bile potrebne. Komisija je 29. januarja 1999 družbi Agenor predlagala dodatek k tedaj veljavni pogodbi, s katerim bi to pogodbo podaljšali do 15. februarja 1999. Družba Agenor tega predloga ni sprejela. Komisija je 11. februarja 1999 zato ugotovila, da je 31. januarja 1999 navedena pogodba prenehala veljati. Družba Agenor je 11. februarja 1999 obvestila Komisijo, da nasprotuje njenemu stališču. Družba Agenor je 3. marca 1999 predlagala uvedbo stečajnega postopka. Tožeča stranka v postopku v glavni stvari je kot stečajna upraviteljica družbe Agenor 30. januarja 2004 pri Tribunal de commerce de Bruxelles zoper Evropsko skupnost vložila odškodninsko tožbo, ki je temeljila primarno na členu 530(1) belgijskega zakonika o gospodarskih družbah in s katero je Komisiji očitala, prvič, da je družbi Agenor naložila take obveznosti glede upravljanja, da je bil stečaj neizogiben, in drugič, da je družbo Agenor „pustila na cedilu“ in „linčala“, zlasti s tem, da ni podaljšala pogodbe, ki ju je zavezovala. Komisija je izpodbijala pristojnost predložitvenega sodišča, pri čemer je trdila, da je v skladu s členoma 235 ES in 288, drugi odstavek, ES, za odločanje o zahtevku, kakršnega je vložila tožeča stranka v postopku v glavni stvari, pristojno edino Sodišče. Predložitveno sodišče meni, da obstaja dvom glede vprašanja, ali je v skladu s členom 288, drugi odstavek, ES, Sodišče pristojno za odločanje o tožbah iz naslova nepogodbene odgovornosti, če za te tožbe velja posebna pravna ureditev, kot je ta iz člena 530 belgijskega zakonika o gospodarskih družbah. Tribunal de commerce de Bruxelles je zato prekinilo odločanje in Sodišču v predhodno odločanje predložilo to vprašanje: „Ali je treba člen 288 [drugi odstavek, ES] razlagati tako, da se za tožbo iz naslova nepogodbene odgovornosti v smislu te določbe šteje odškodninska tožba na podlagi člena 530 belgijskega zakonika o gospodarskih družbah, ki jo vloži stečajni upravitelj, da bi se Evropski skupnosti naložilo, da pokrije obveznosti družbe v stečaju, ker naj bi ta de facto imela pooblastilo za upravljanje gospodarske družbe in naj bi pri upravljanju te družbe storila hudo in resno napako, ki je pripomogla k stečaju družbe?“ Vprašanje za predhodno odločanje Predložitveno sodišče z vprašanjem v bistvu sprašuje, ali odškodninska tožba zoper Skupnost, ki temelji na nacionalnem predpisu, s katerim je uvedena posebna pravna ureditev, ki se razlikuje od splošne ureditve zadevne državne članice na področju civilne odgovornosti, pomeni tožbo iz naslova nepogodbene odgovornosti v smislu člena 288, drugi odstavek, ES, ki v skladu s členom 235 ES ne spada v pristojnost nacionalnih sodišč. Tožeča stranka v postopku v glavni stvari trdi, da se zaradi sklicevanja na „splošna načela, ki so skupna pravnim ureditvam držav članic“, iz člena 288, drugi odstavek, ES, ta določba nanaša le na uveljavljanje nepogodbene odgovornosti Skupnosti na podlagi splošne ureditve, kot to v belgijskem pravu izhaja na primer iz člena 1382 civilnega zakonika. Nasprotno naj bi spadala tožba, ki temelji na kateri koli drugi določbi, v pristojnost nacionalnih sodišč, tudi če ne gre za tožbo, ki bi imela pogodbeni temelj. Tako tožbe, ki temelji na členu 530 belgijskega zakonika o gospodarskih družbah, ki je pravna podlaga tožbe v postopku v glavni stvari, ni mogoče šteti za tožbo iz naslova nepogodbene odgovornosti na podlagi splošne ureditve, čeprav nima pogodbenega temelja. Pogodba ES glede tožb, vloženih zoper Skupnost, s katerimi se uveljavlja odgovornost Skupnosti za škodo, določa delitev pristojnosti med sodišči Skupnosti in nacionalnimi sodišči. Za spore v zvezi z nepogodbeno odgovornostjo Skupnosti je pristojno Sodišče. Člen 235 ES namreč določa, da je Sodišče pristojno v sporih glede nadomestila škode, ki ga predvideva člen 288, drugi odstavek, ES, katerega predmet je navedena nepogodbena odgovornost. Ta pristojnost sodišč Skupnosti je izključna (glej v tem smislu zlasti sodbi z dne 13. marca 1992 v zadevi Vreugdenhil proti Komisiji, C‑282/90, Recueil, str. I-1937, točka 14, in z dne 26. novembra 2002 v zadevi First in Franex, C‑275/00, Recueil, str. I-10943, točka 43 in navedena sodna praksa). Nasprotno je za spore glede pogodbene odgovornosti Skupnosti Sodišču s Pogodbo podeljena pristojnost za odločanje o teh sporih le s členom 238 ES, in sicer na podlagi arbitražne klavzule v pogodbah, ki jih sklene Unija ali ki so sklenjene v njenem imenu (glej v tem smislu sodbi z dne 18. decembra 1986 v zadevi Komisija proti Zoubeku, 426/85, Recueil, str. 4057, točka 11, in z dne 9. oktobra 2001 v združenih zadevah Flemmer in drugi, od C-80/99 do C-82/99, Recueil, str. I-7211, točka 42). Glede na to, da se člen 235 ES nanaša le na drugi odstavek člena 288 ES, ki ureja le nepogodbeno odgovornost Skupnosti, saj je pogodbena odgovornost Skupnosti navedena v prvem odstavku člena 288 ES, pristojnosti Sodišča za odločanje o tožbi, ki temelji na pogodbeni odgovornosti, ni mogoče izpeljati iz člena 235 ES (glej v tem smislu zgoraj navedeno sodbo Flemmer in drugi, točka 42). Ob upoštevanju člena 240 ES so zato, ker ni nobene arbitražne klavzule, za spore v zvezi s pogodbeno odgovornostjo Skupnosti pristojna nacionalna sodišča (glej v tem smislu sodbo z dne 20. maja 2009 v zadevi Guigard proti Komisiji, C‑214/08 P, točka 41). Iz zgoraj navedenega izhaja, da je treba za določitev sodišča, pristojnega za odločanje o posebni odškodninski tožbi zoper Skupnost, preveriti, ali je predmet te tožbe pogodbena odgovornost Skupnosti ali njena nepogodbena odgovornost. V zvezi s tem je treba upoštevati, da se sklicevanje na člen 288, drugi odstavek, ES v členu 235 ES nanaša le na pojem škode v smislu prvonavedene določbe, in sicer škodo, ki jo povzročijo institucije Skupnosti ali njeni uslužbenci pri opravljanju svojih dolžnosti, na področju nepogodbene odgovornosti. Nasprotno pa sklicevanje na splošna načela, ki so skupna pravnim ureditvam držav članic, v členu 288, drugi odstavek, ES ni del tega pojma. Namen tega sklicevanja je določitev pogojev, ki morajo biti izpolnjeni, da bi bila Skupnost dolžna povrniti tovrstno škodo. Poleg tega je treba glede tožbe v postopku v glavni stvari poudariti, da kot je priznala tudi tožeča stranka v postopku v glavni stvari, ta tožba nima pogodbenega temelja. Poleg tega okoliščina, da za vložitev te tožbe veljajo posebni pogoji – med drugim, da je lahko zadevna oseba odgovorna le v primeru „hude in resne napake“ – ne more prikriti dejstva, da ima ta sodba splošne značilnosti odškodninske tožbe na področju nepogodbene odgovornosti v smislu člena 288, drugi odstavek, ES. V teh okoliščinah posledica tega, da nacionalna zakonodaja, na kateri temelji tožba zoper Skupnost iz naslova nepogodbene odgovornosti, pomeni posebno pravno ureditev, ki se razlikuje od splošne ureditve zadevne države članice na področju civilne odgovornosti, ne more biti izključitev navedene tožbe s področja uporabe člena 235 ES. Sodba z dne 5. marca 1991 v zadevi Grifoni proti ESAE (C‑330/88, Recueil, str. I‑1045, točka 20), na katero se sklicuje tožeča stranka v postopku v glavni stvari, ne more ovreči prejšnje ugotovitve, saj je bila temelj tožbe, na podlagi katere je bila izrečena ta sodba, pogodbena odgovornost Skupnosti. Zato je teza tožeče stranke v postopku v glavni stvari, da poleg pogodbene in nepogodbene odgovornosti v smislu člena 288, drugi odstavek, ES, obstaja tretja kategorija odgovornosti, ki naj bi v skladu s členom 240 ES spadala v pristojnost nacionalnih sodišč, neutemeljena. Zato je treba na zastavljeno vprašanje odgovoriti, da tožba zoper Skupnost iz naslova nepogodbene odgovornosti, tudi če temelji na nacionalni zakonodaji, s katero je določena posebna pravna ureditev, ki se razlikuje od splošne ureditve zadevne države članice na področju civilne odgovornosti, v skladu s členom 235 ES v povezavi s členom 288, drugi odstavek, ES ne spada v pristojnost nacionalnih sodišč. Stroški Ker je ta postopek za stranke v postopku v glavni stvari ena od stopenj v postopku pred predložitvenim sodiščem, to odloči o stroških. Stroški, priglašeni za predložitev stališč Sodišču, ki niso stroški omenjenih strank, se ne povrnejo. Iz teh razlogov je Sodišče (tretji senat) razsodilo: Tožba zoper Evropsko skupnost iz naslova nepogodbene odgovornosti, tudi če temelji na nacionalni zakonodaji, s katero je določena posebna pravna ureditev, ki se razlikuje od splošne ureditve zadevne države članice na področju civilne odgovornosti, v skladu s členom 235 ES v povezavi s členom 288, drugi odstavek, ES ne spada v pristojnost nacionalnih sodišč. Podpisi * * Jezik postopka: francoščina.

62005CJ0124

fr

1       La demande de décision préjudicielle porte sur l’interprétation de l’article 7, paragraphe 2, de la directive 93/104/CE du Conseil, du 23 novembre 1993, concernant certains aspects de l’aménagement du temps de travail (JO L 307, p. 18), telle que modifiée par la directive 2000/34/CE du Parlement européen et du Conseil, du 22 juin 2000 (JO L 195, p. 41, ci-après la «directive»). 2       Cette demande a été présentée dans le cadre d’un litige opposant la Federatie Nederlandse Vakbeweging (fédération néerlandaise des syndicats, ci-après la «FNV») à l’État néerlandais sur la question de savoir si la possibilité de rachat de jours de la période minimale de congé annuel au sens de la directive, qui ont été accumulés au cours des années précédentes, est contraire à l’article 7, paragraphe 2, de la directive. Le cadre juridique La réglementation communautaire 3       La directive a été adoptée sur le fondement de l’article 118 A du traité CE (les articles 117 à 120 du traité CE ont été remplacés par les articles 136 CE à 143 CE). Conformément à son article 1 er , paragraphe 1, elle fixe des prescriptions minimales de sécurité et de santé en matière d’aménagement du temps de travail. 4       La section II de la directive prévoit les mesures que les États membres sont tenus de prendre pour que tout travailleur bénéficie de périodes minimales de repos journalier, de repos hebdomadaire ainsi que de congé annuel payé. Elle réglemente également le temps de pause et la durée maximale hebdomadaire de travail. 5       En ce qui concerne le congé annuel, l’article 7 de la directive dispose: «1.      Les États membres prennent les mesures nécessaires pour que tout travailleur bénéficie d’un congé annuel payé d’au moins quatre semaines, conformément aux conditions d’obtention et d’octroi prévues par les législations et/ou pratiques nationales. 2.      La période minimale de congé annuel payé ne peut être remplacée par une indemnité financière, sauf en cas de fin de relation de travail.» 6       L’article 17 de la directive prévoit la faculté de déroger, sous certaines conditions, à plusieurs de ses dispositions sans toutefois viser l’article 7. 7       La directive a été abrogée et remplacée, à compter du 2 août 2004, par la directive 2003/88/CE du Parlement européen et du Conseil, du 4 novembre 2003, concernant certains aspects de l’aménagement du temps de travail (JO L 299, p. 9). Toutefois, l’article 7 de la directive est resté inchangé. La réglementation nationale 8       Les dispositions pertinentes, adoptées afin de transposer la directive dans l’ordre juridique interne néerlandais, sont incluses dans le livre 7, titre 10 (contrat de travail), chapitre 3 (congé), du code civil (Burgerlijk wetboek, ci-après le «BW»). 9       L’article 7:634, paragraphe 1, du BW dispose: «Le travailleur acquiert, pour chaque année au cours de laquelle il a eu droit à sa rémunération pendant la totalité de la durée de travail convenue, un droit à un congé annuel qui équivaut à au moins quatre fois la durée de travail hebdomadaire convenue ou à une durée au moins équivalente si la durée de travail convenue est exprimée en heures par an.» 10     En vertu de l’article 7:638 du BW: «1.      L’employeur est tenu de donner chaque année l’occasion au travailleur de prendre le congé auquel il a au moins droit en vertu de l’article 634. 2.      Dans la mesure où le congé n’est pas fixé par convention écrite ou par ou en vertu d’une convention collective de travail, d’un règlement pris par ou au nom d’un organe administratif compétent à cet effet ou de la loi, l’employeur fixe le début et la fin de celui-ci conformément aux souhaits du travailleur, à moins que des motifs sérieux ne s’y opposent. […] […] 6.      L’employeur est tenu d’accorder en jours ou en heures au travailleur le solde du congé auquel il a droit, à moins que des motifs sérieux ne s’y opposent. […]» 11     Aux termes de l’article 7:639 du BW: «Pendant son congé, le travailleur conserve le droit à la rémunération.» 12     L’article 7:640 du BW dispose: «1.      Pendant la durée de son contrat de travail, le travailleur ne peut renoncer à son droit au congé moyennant compensation. 2.      Si un droit au congé a été acquis qui excède le minimum visé à l’article 634, il peut être dérogé au paragraphe 1 par convention écrite, dans la mesure où ce droit dépasse ledit minimum.» 13     En vertu de l’article 7:642 du BW: «L’action en reconnaissance d’un droit à congé est prescrite à l’expiration d’un délai de cinq ans après le dernier jour de l’année civile où ce droit est né.» 14     Aux termes de l’article 7:645 du BW: «Il ne peut être dérogé aux dispositions des articles 634 à 643 inclus au détriment du travailleur, à moins que lesdits articles ne permettent une telle dérogation.» Le litige au principal et la question préjudicielle 15     S’agissant des règles légales susmentionnées, une brochure d’information publiée par le ministère des Affaires sociales et de l’Emploi et intitulée « Nieuwe vakantiewetgeving. Meer ruimte voor maatwerk » (La nouvelle législation sur les congés: les coudées plus franches pour du travail sur mesure), de février 2001 (ci-après la «brochure»), expose ce qui suit: «Le fondement de la législation relative aux congés reste identique: chaque travailleur a droit aux congés avec maintien de sa rémunération. Le nombre minimal de jours de congé par an s’élève à au moins quatre fois le nombre de jours de travail par semaine. [...] Octroyer davantage de congés est toujours possible, mais jamais moins! [...] 3.      L’accumulation des jours de congé Un travailleur peut-il accumuler ses jours de congé pendant plusieurs années de façon à pouvoir faire un long voyage autour du monde? Oui, cela est parfaitement possible. Les jours de congé peuvent être accumulés sur une plus longue période avant de disparaître. [...] 4.      Le rachat des jours de congé La maison doit être rafraîchie. Un travailleur peut-il percevoir de l’argent en échange des jours de congé accumulés? Oui, mais... Les jours de congé supplémentaires peuvent désormais être rachetés. Il s’agit dans ce cas de jours de congé qui dépassent le nombre minimal obligatoire de jours de congé par an ou alors de jours qui ont été accumulés au cours des années précédentes. Exemple: un travailleur avec un emploi à temps plein a accumulé 50 jours de congé et veut les vendre à son employeur. Il n’a pas encore pris de congé au cours de cette année. Il peut donc vendre au maximum 50 – 20 (minimum légal) = 30 jours.» 16     Au cours des travaux parlementaires concernant l’article 7:640 du BW, le gouvernement néerlandais a formulé, en résumé, les observations suivantes: le droit minimal au congé consiste en un certain nombre de jours auxquels un travailleur a droit, dans tous les cas, au cours d’une année donnée, à l’exclusion des jours extralégaux de l’année en question ainsi que des jours accumulés au cours des années antérieures. Tous les jours accumulés au cours de ces dernières entrent en ligne de compte pour le rachat de jours de congé, indépendamment de leur origine. Le fait que ces jours aient été accumulés à partir de congés extralégaux ou du congé minimal d’une année antérieure est donc sans incidence. Lorsqu’un travailleur n’a pas utilisé (en tout ou en partie) son droit minimal au congé, pour quelque motif que ce soit, ce droit ne vaut pas en tant que droit minimal au cours d’une année ultérieure. En effet, il existe pour cette année un droit minimal distinct. S’agissant de ce droit inutilisé de l’année antérieure, une compensation financière peut être prévue. 17     Au cours de ces travaux parlementaires, il a été reconnu qu’une possibilité de rachat de jours de congé risquait d’inciter les travailleurs à ne pas prendre ces jours de congé sachant que ceux qui n’ont pas été pris pendant une année de service pouvaient faire l’objet d’un rachat au cours des années suivantes. Il a été précisé à cet égard qu’il fallait laisser aux employeurs et aux travailleurs leurs propres responsabilités et qu’on s’attendait à ce que, le cas échéant, les parties concernées agissent de manière raisonnable. Il a été souligné que, en vertu de l’article 7:638, paragraphe l, du BW, l’employeur avait l’obligation de donner, chaque année, l’occasion au travailleur de prendre au moins le congé annuel minimal. Le travailleur peut imposer à l’employeur qu’il lui accorde ce congé. 18     Il a été proposé d’adapter l’article 7:640, paragraphe 2, du BW afin que, sur le nombre total de jours de congé accumulés, il ne soit pas permis de racheter la partie de ceux-ci découlant du fait qu’il a été pris moins de jours de congé au cours des années antérieures que le minimum légal. Cette proposition a été rejetée au cours desdits travaux parlementaires. 19     La FNV a saisi le Rechtbank te ’s-Gravenhage d’une requête tendant à faire constater, essentiellement, que l’État néerlandais agit illégalement en considérant et en expliquant, contrairement à l’article 7, paragraphe 2, de la directive, dans le cadre de l’interprétation de la notion de «période minimale de congé», visée par l’article 7:634 du BW, que les jours, aussi bien légaux qu’extralégaux, qui ont été accumulés à partir d’années antérieures excèdent le droit au congé minimal et peuvent en principe faire l’objet d’un rachat. La FNV a demandé, par ailleurs, que l’État néerlandais soit condamné à ne plus communiquer son interprétation erronée de l’article 7:640 du BW, à ne plus diffuser ladite brochure et à publier la décision à intervenir. 20     Le Rechtbank te ’s-Gravenhage a rejeté le recours. En appel devant le Gerechtshof te ’s-Gravenhage, la FNV a également conclu à titre subsidiaire entendre dire pour droit qu’une interprétation raisonnable de l’article 7:640, paragraphe 2, du BW, conformément à l’article 7, paragraphe 2, de la directive, implique que les jours de congé dont le travailleur a bénéficié en moins au cours d’une quelconque année par rapport au droit minimal acquis légalement pendant ladite année ne peuvent faire l’objet d’un rachat. 21     La juridiction de renvoi estime qu’il découle de la genèse de la loi et de ladite brochure prises ensemble que la période minimale de congé annuel peut être remplacée par une compensation financière au cours d’une année ultérieure si le travailleur ne l’a pas utilisée. Eu égard aux travaux préparatoires de cette loi, le contenu de la brochure en question serait tel que, lorsqu’il est contraire à la manière dont la directive doit être interprétée et transposée, sa diffusion en l’absence d’une quelconque forme d’avertissement – qui n’y figurerait pas – serait trompeuse et dès lors illicite. Il serait suffisamment vraisemblable que la possibilité de rachat ultérieur de jours de la période minimale de congé annuel puisse conduire à ce que des travailleurs ne prennent pas ou pas complètement ce congé annuel minimal. L’interprétation erronée de la directive par l’État néerlandais porterait atteinte aux intérêts de la FNV, en tant qu’elle veille aux intérêts des travailleurs aux Pays-Bas. 22     C’est dans ces circonstances que le Gerechshof te ’s-Gravenhage a décidé de surseoir à statuer et de poser à la Cour la question préjudicielle suivante: «Une disposition légale d’un État membre qui permet, pendant la durée du contrat de travail, de convenir par écrit qu’une compensation financière est octroyée au cours d’une année ultérieure à un travailleur qui n’a pas pris ou n’a pas complètement pris son congé annuel minimal au cours d’une année donnée est-elle compatible avec le droit communautaire et, en particulier, avec l’article 7, paragraphe 2, de la directive 93/104 […]? La question part du principe que la compensation n’est donc pas octroyée pour le droit du travailleur à un congé minimal pendant l’année en cours ou pendant les années suivantes.» Sur la question préjudicielle 23     À titre liminaire, il convient d’aborder l’éventuelle illégalité soulevée par la Commission des Communautés européennes d’un report des jours de la période minimale de congé annuel. 24     Sans qu’il soit nécessaire d’examiner cette question en détail, il y a lieu de rappeler que la Cour a déjà jugé qu’un congé garanti par le droit communautaire ne peut pas affecter le droit de prendre un autre congé garanti par ce droit (voir arrêt du 14 avril 2005, Commission/Luxembourg, C-519/03, Rec. p. I-3067, point 33). Ainsi, en cas de cumul des périodes de plusieurs congés garantis par le droit communautaire à la fin d’une année, le report du congé annuel ou d’une partie de celui-ci sur l’année ultérieure peut être inévitable. 25     Par sa question, la juridiction de renvoi demande, en substance, si l’article 7 de la directive s’oppose à ce qu’une disposition nationale permette, pendant la durée du contrat de travail, que les jours d’un congé annuel, au sens de la directive, qui ne sont pas pris au cours d’une année donnée soient remplacés par une indemnité financière au cours d’une année ultérieure. 26     L’harmonisation au niveau communautaire en matière d’aménagement du temps de travail vise à garantir une meilleure protection de la sécurité et de la santé des travailleurs, en faisant bénéficier ceux-ci de périodes minimales de repos, notamment d’un congé annuel payé, et de périodes de pause adéquates (voir arrêts du 26 juin 2001, BECTU, C‑173/99, Rec. p. I‑4881, point 38, et du 1 er décembre 2005, Dellas e.a., C‑14/04, non encore publié au Recueil, point 41). 27     Selon l’article 7, paragraphe 1, de la directive, les États membres prennent les mesures nécessaires pour que tout travailleur bénéficie d’un congé annuel payé d’au moins quatre semaines, conformément aux conditions d’obtention et d’octroi prévues par les législations et/ou pratiques nationales. 28     Le droit au congé annuel payé de chaque travailleur doit être considéré comme un principe du droit social communautaire revêtant une importance particulière, auquel il ne saurait être dérogé et dont la mise en œuvre par les autorités nationales compétentes ne peut être effectuée que dans les limites expressément énoncées par la directive elle-même (voir, notamment, arrêts BECTU, précité, point 43, et du 18 mars 2004, Merino Gómez, C-342/01, Rec. p. I-2605, point 29). 29     La directive consacre, en outre, la règle selon laquelle le travailleur doit normalement pouvoir bénéficier d’un repos effectif, dans un souci de protection efficace de sa sécurité et de sa santé, puisque ce n’est que dans le cas où il est mis fin à la relation de travail que son article 7, paragraphe 2, permet que le droit au congé annuel payé soit remplacé par une compensation financière (arrêts précités BECTU, point 44, et Merino Gómez, point 30). 30     Certes, l’effet positif de ce congé pour la sécurité et la santé du travailleur se déploie pleinement s’il est pris dans l’année prévue à cet effet, à savoir l’année en cours. Toutefois, ce temps de repos ne perd pas son intérêt à cet égard s’il est pris au cours d’une période ultérieure. 31     Étant donné que le congé au sens de la directive peut, lorsqu’il est pris au cours d’une année ultérieure, contribuer quand même à la sécurité et à la santé du travailleur, force est de constater qu’il reste régi par la directive. 32     En tout état de cause, la possibilité d’une compensation financière pour le congé annuel minimal reporté créerait une incitation, incompatible avec les objectifs de la directive, à renoncer au congé de repos ou à faire en sorte que les travailleurs y renoncent. 33     En conséquence, l’article 7, paragraphe 2, de la directive s’oppose à ce que la période minimale de congé annuel payé soit remplacée par une indemnité financière en cas de report sur une année ultérieure. 34     Il convient d’ajouter que l’article 7 de la directive ne figure pas parmi les dispositions auxquelles celle-ci permet expressément de déroger (voir arrêt BECTU, précité, point 41). Dès lors, il n’importe pas qu’une compensation financière du congé annuel payé repose ou non sur un accord contractuel. 35     Compte tenu de l’ensemble des considérations qui précèdent, il y a lieu de répondre à la question posée que l’article 7 de la directive doit être interprété en ce sens qu’il s’oppose à ce qu’une disposition nationale permette, pendant la durée du contrat de travail, que les jours d’un congé annuel au sens du paragraphe 1 de cet article 7 qui ne sont pas pris au cours d’une année donnée soient remplacés par une indemnité financière au cours d’une année ultérieure. Sur les dépens 36     La procédure revêtant, à l’égard des parties au principal, le caractère d’un incident soulevé devant la juridiction de renvoi, il appartient à celle-ci de statuer sur les dépens. Les frais exposés pour soumettre des observations à la Cour, autres que ceux desdites parties, ne peuvent faire l’objet d’un remboursement. Par ces motifs, la Cour (première chambre) dit pour droit: L’article 7 de la directive 93/104/CE du Conseil, du 23 novembre 1993, concernant certains aspects de l’aménagement du temps de travail, telle que modifiée par la directive 2000/34/CE du Parlement européen et du Conseil, du 22 juin 2000, doit être interprété en ce sens qu’il s’oppose à ce qu’une disposition nationale permette, pendant la durée du contrat de travail, que les jours d’un congé annuel au sens du paragraphe 1 de cet article 7 qui ne sont pas pris au cours d’une année donnée soient remplacés par une indemnité financière au cours d’une année ultérieure. Signatures * Langue de procédure: le néerlandais.

61982CJ0078

nl

1 BIJ VERZOEKSCHRIFT , NEERGELEGD TER GRIFFIE VAN HET HOF OP 24 FEBRUARI 1982 , HEEFT DE COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN KRACHTENS ARTIKEL 169 EEG-VERDRAG BEROEP INGESTELD TOT VASTSTELLING DAT DE ITALIAANSE REPUBLIEK DE INGEVOLGE ARTIKEL 37 EEG-VERDRAG OP HAAR RUSTENDE VERPLICHTINGEN NIET IS NAGEKOMEN DOOR HET STELSEL VAN EENVORMIGE HANDELSMARGES BIJ DE DETAILVERKOOP VAN TABAKSFABRIKATEN IN STAND TE HOUDEN . 2 ITALIE KENT ZOWEL VOOR DE PRODUKTIE ALS VOOR DE DISTRIBUTIE VAN TABAKSFABRIKATEN EEN STAATSMONOPOLIE . INZONDERHEID HOUDT DIT MONOPOLIE IN , DAT DE DETAILVERKOOP IS VOORBEHOUDEN AAN DOOR DE BELASTINGADMINISTRATIE ERKENDE TABAKSVERKOPERS , ONGEVEER 80 000 IN GETAL . DEZE MOETEN DE TABAKSPRODUKTEN VERKOPEN TEGEN VERBRUIKERSPRIJZEN DIE IN EEN BIJ DE WET VASTGESTELDE PRIJSSCHAAL VOORKOMEN . 3 DEZE SCHAAL BEVAT EEN GROOT AANTAL KLEINHANDELSPRIJZEN , OPGEBOUWD UIT DRIE ELEMENTEN , TE WETEN DE VERGOEDING VAN DE PRODUCENT EN VAN DE GROOTHANDELAAR , EEN DEEL DAT TEN GOEDE KOMT AAN DE FISCUS , EN DE MARGE BESTEMD VOOR DE KLEINHANDELAAR . DEZE MARGE BEDRAAGT 8 % VAN DE VERBRUIKERSPRIJS . HET BESTUUR VAN HET MONOPOLIE IN ZIJN HOEDANIGHEID VAN PRODUCENT , EN DE IMPORTEURS KIEZEN VOOR ELK VAN HUN PRODUKTEN VRIJ EEN VERBRUIKERSPRIJS DIE IS VOOR ZIEN IN DE PRIJSSCHAAL , DAN WEL EEN PRIJS DIE NIET DAARIN VOORKOMT , DOCH NADIEN IN DIE SCHAAL WORDT OPGENOMEN . 4 OP 13 NOVEMBER 1980 DEED DE COMMISSIE DE ITALIAANSE REPUBLIEK EEN MET REDENEN OMKLEED ADVIES ALS BEDOELD IN ARTIKEL 169 , EERSTE ALINEA , EEG-VERDRAG , TOEKOMEN , WAARIN ZIJ VASTSTELDE DAT LAATSTGENOEMDE DE KRACHTENS ARTIKEL 37 EEG-VERDRAG OP HAAR RUSTENDE VERPLICHTING TOT AANPASSING VAN HAAR VERKOOPMONOPOLIE VOOR TABAKSFABRIKATEN NIET WAS NAGEKOMEN , DOOR BEPAALDE MODALITEITEN VAN DAT MONOPOLIE IN STAND TE HOUDEN . EEN VAN DE BESTREDEN MODALITEITEN WAS DE VASTSTELLING VAN EENVORMIGE HANDELSMARGES . NAAR AANLEIDING VAN DIT MET REDENEN OMKLEED ADVIES ZIJN DE ITALIAANSE REGERING EN DE COMMISSIE HET EENS GEWORDEN OVER EEN AANTAL AANPASSINGEN VAN HET MONOPOLIE . EVENWEL WEIGERDE DE ITALIAANSE REGERING , HET STELSEL VAN EENVORMIGE MARGES VOOR DE DETAILHANDEL AF TE SCHAFFEN . 5 DAAROP HEEFT DE COMMISIE HET ONDERHAVIGE BEROEP INGESTELD - DAT UITSLUITEND HET PROBLEEM VAN DE HANDHAVING VAN DEZE EENVORMIGE HANDELSMARGES BETREFT - TENEINDE TE DOEN VASTSTELLEN DAT BEDOELD STELSEL IN STRIJD IS MET ARTIKEL 37 EEG-VERDRAG . 6 ARTIKEL 37 , LID 1 , LUIDT : ' ' DE LID-STATEN PASSEN HUN NATIONALE MONOPOLIES VAN COMMERCIELE AARD GELEIDELIJK AAN , IN DIER VOEGE DAT AAN HET EINDE VAN DE OVERGANGSPERIODE ELKE DISCRIMINATIE TUSSEN DE ONDERDANEN VAN DE LID-STATEN WAT DE VOORWAARDEN VAN DE VOORZIENING EN AFZET BETREFT IS UITGESLOTEN . ' ' 7 VOLGENS DE COMMISSIE LEVERT DE VASTSTELLING VAN EENVORMIGE HANDELSMARGES VOOR DE KLEINHANDEL DOOR EEN STAAT WAARVAN HET MONOPOLIE ZICH EVENEENS UITSTREKT TOT DE PRODUKTIE VAN DE BETROKKEN GOEDEREN , EEN DISCRIMINERENDE MAATREGEL OP . ENERZIJDS ZOU DE STAAT NOODZAKELIJKERWIJS GENEIGD ZIJN AAN ZIJN NATIONALE PRODUKTEN DE VOORKEUR TE GEVEN BOVEN DIE VAN DE BUITENLANDSE CONCURRENTEN , EN DE MARGE OP EEN DUSDANIG NIVEAU VAST TE STELLEN DAT DE AFZET VAN ZIJN EIGEN PRODUKTEN WORDT BEGUNSTIGD . ANDERZIJDS ZOU HET EEN DISCRIMINATIE OPLEVEREN DAT HET ITALIAANSE MONOPOLIE BIJ ZIJN EXPORT NAAR DE ANDERE LID-STATEN VRIJ ZIJN VERKOOPBEVORDERINGSBELEID KAN BEPALEN , TERWIJL DE BUITENLANDSE PRODUCENTEN ZICH BIJ DE VERKOOP VAN HUN PRODUKTEN IN ITALIE AAN DE DOOR DE STAAT VASTGESTELDE EENVORMIGE HANDELSMARGE MOETEN HOUDEN . 8 VOORTS HOUDT DE COMMISSIE STAANDE DAT DE EENVORMIGE HANDELSMARGE DE MEDEDINGSVOORWAARDEN KAN VERVALSEN EN DE KANSEN VAN UIT ANDERE LID-STATEN INGEVOERDE PRODUKTEN KAN AANTASTEN . DE EENVORMIGE MARGE ZOU NAAR HAAR AARD IN STRIJD ZIJN MET HET BEGINSEL VAN DE VRIJE MEDEDINGING , DOORDAT ZIJ HET DE PRODUCENTEN VAN BUITENLANDSE WAREN ONMOGELIJK ZOU MAKEN MARKTPENETRATIEPREMIES TOE TE KENNEN EN ZIJ HEN ERTOE ZOU VERPLICHTEN , DEZELFDE VERKOOPSTRATEGIE TE VOLGEN ALS HET ITALIAANSE PRODUKTIEMONOPOLIE . 9 VOLGENS DE ITALIAANSE REGERING LEVERT HET STELSEL VAN EENVORMIGE HANDELSMARGES GEEN DISCRIMINATIE OP . DEZE MAATREGEL ZOU ZONDER ONDERSCHEID VAN TOEPASSING ZIJN OP ALLE PRODUKTEN - ZOWEL BINNENLANDSE ALS BUITENLANDSE - , EN BEDOELD ZIJN OM TE VOORKOMEN DAT DE TABAKSVERKOPERS DE CONSUMENTEN OF DE PRODUCENTEN ZOUDEN KUNNEN DISCRIMINEREN . DE 8 %-MARGE ZOU EEN BILLIJKE EN TOEREIKENDE VERGOEDING VOOR DE TABAKSVERKOPERS ZIJN EN NIET ZIJN VASTGESTELD OP BASIS VAN EEN VERKOOPBELEID DAT DE NATIONALE PRODUKTEN BEGUNSTIGT . ZOLANG ER GEEN GEMEENSCHAPPELIJKE MARKTORDENING BESTAAT , MAG ELKE LID-STAAT BIJZONDERE BEPALINGEN VASTSTELLEN DIE VERSCHILLEN VAN DE IN ANDERE LID-STATEN GELDENDE BEPALINGEN . 10 VOORTS BETOOGT DE ITALIAANSE REGERING DAT DE BEWEERDE DISTORSIES VAN DE MEDEDINGING NIET IN HET KADER VAN ARTIKEL 37 EEG-VERDRAG KUNNEN WORDEN ONDERZOCHT . ZIJ ONTKENT TROUWENS DAT DE MEDEDINGING WORDT BEPERKT , EN WIJST EROP DAT DE GEWRAAKTE MAATREGEL IN WEZEN EEN TUSSENKOMST IN DE TOTSTANDKOMING VAN KLEINHANDELSPRIJZEN VORMT , DIE VOLGENS ' S HOFS RECHTSPRAAK GEOORLOOFD IS . SUBSIDIAIR BETOOGT DE ITALIAANSE REGERING DAT ARTIKEL 90 , LID 2 , EEG-VERDRAG EEN AFWIJKING VAN DE VERDRAGSREGELS MOGELIJK MAAKT , DAAR HET ITALIAANSE DETAILHANDELSMONOPOLIE VOOR TABAKSFABRIKATEN HET KARAKTER DRAAGT VAN EEN FISCAAL MONOPOLIE , EN DAT DE AFSCHAFFING VAN DE EENVORMIGE WINSTMARGES DE VERVULLING VAN DE BIJZONDERE TAAK VAN DIT MONOPOLIE ONMOGELIJK ZOU MAKEN . VOLGENS HAAR VERZEKERT DE ONVERANDERLIJKHEID VAN DE MARGE DE TRANSPARANTIE VAN DE PRIJZEN , VOORKOMT ZIJ EEN MARGEOORLOG EN DRAAGT ZIJ BIJ TOT BETEUGELING VAN DE SMOKKEL . 11 IN DE EERSTE PLAATS ZIJ ERAAN HERINNERD DAT VOLGENS DE RECHTSPRAAK VAN HET HOF ( ARRESTEN VAN 3 FEBRUARI 1976 , ZAAK 59/75 , MANGHERA , JURISPR . 1976 , BLZ . 91 , EN VAN 13 MAART 1979 , ZAAK 91/78 , HANSEN , JURISPR . 1979 , BLZ . 935 ) ARTIKEL 37 EEG-VERDRAG NIET DE VOLLEDIGE AFSCHAFFING VAN DE NATIONALE MONOPOLIES VAN COMMERCIELE AARD VERLANGT , DOCH VOORSCHRIJFT DAT ZIJ MOETEN WORDEN AANGEPAST , IN DIER VOEGE DAT ELKE DISCRIMINATIE TUSSEN DE ONDERDANEN VAN DE LID-STATEN WAT DE VOORWAARDEN VAN DE VOORZIENING EN AFZET BETREFT , IS UITGESLOTEN . ZOWEL UIT DE TEKST VAN ARTIKEL 37 ALS UIT DE PLAATS WELKE HET IN HET STELSEL VAN HET VERDRAG INNEEMT , BLIJKT DAT DIT ARTIKEL ERTOE STREKT DE EERBIEDIGING TE VERZEKEREN VAN DE FUNDAMENTELE REGEL VAN HET VRIJE VERKEER VAN GOEDEREN BINNEN DE GMEENSCHAPPELIJKE MARKT , IN HET BIJZONDER DOOR DE AFSCHAFFING VAN KWANTITATIEVE BEPERKINGEN EN VAN MAATREGELEN VAN GELIJKE WERKING IN HET HANDELSVERKEER TUSSEN LID-STATEN , EN OM ZODOENDE DE NORMALE MEDEDINGINGSVOORWAARDEN TUSSEN DE ECONOMIEEN VAN DE LID-STATEN TE HANDHAVEN WANNEER EEN BEPAALD PRODUKT IN EEN VAN DE LID-STATEN ONDER EEN NATIONAAL MONOPOLIE VAN COMMERCIELE AARD VALT . 12 WAAR DE GEWRAAKTE REGELING ZONDER ONDERSCHEID VAN TOEPASSING IS OP DE BINNENLANDSE EN OP DE INGEVOERDE PRODUKTEN , MOET WORDEN NAGEGAAN OF ZIJ NIETTEMIN EEN DISCRIMINERENDE WERKING KAN HEBBEN OF DE MEDEDINGING KAN VERVALSEN DOOR DE INVOER VAN TABAKSPRODUKTEN TE BEPERKEN , EN ALDUS HET INTRACOMMUNAUTAIRE HANDELSVERKEER KAN BELEMMEREN . 13 DE COMMISSIE IS VAN MENING DAT IN VERBAND MET HET IN DE ITALIAANSE WETGEVING OPGENOMEN ALGEMENE RECLAMEVERBOD DE AFZET VAN INGEVOERDE PRODUKTEN WORDT BENADEELD DOORDAT HET DE BUITENLANDSE PRODUKTEN NIET MOGELIJK IS , DE VERKOPERS GROTERE HANDELSMARGES TOE TE KENNEN OM HEN ALDUS AAN TE ZETTEN TOT HET VERKOPEN VAN HUN PRODUKTEN . 14 DEZE GRIEF KAN EVENWEL NIET SLAGEN . HET IS NIET ALLEEN VOOR DE BUITENLANDSE PRODUCENTEN ONMOGELIJK OM MARKTPENETRATIEPREMIES TOE TE KENNEN , DOCH OOK VOOR HET ITALIAANSE TABAKSPRODUKTIEMONOPOLIE . VOORTS HEEFT DE COMMISSIE NIET AANGETOOND , DAT HET TOEKENNEN VAN PENETRATIEPREMIES DE ENIGE METHODE IS WAARMEE BUITENLANDSE PRODUKTEN OP DE MARKT KUNNEN WORDEN GEINTRODUCEERD , TE MEER DAAR MEDEDINGING MOGELIJK BLIJFT OP HET VLAK VAN DE KLEINHANDELSPRIJS . NOCH DE DOOR DE COMMISSIE NOCH DE DOOR DE ITALIAANSE REGERING VERSTREKTE CIJFERS - DEZE LAATSTE WORDEN ALS ZODANIG DOOR DE COMMISSIE NIET BETWIST , WEL DE UITLEGGING ERVAN - BETREFFENDE DE ONTWIKKELING VAN DE TABAKSIMPORT IN ITALIE EN HET MARKTAANDEEL VAN DE INGEVOERDE PRODUKTEN IN VERGELIJKING MET ANDERE LID-STATEN , ZIJN OVERIGENS VAN DIEN AARD , DAT ZIJ STEUN BIEDEN AAN DE STELLING , DAT DE INGEVOERDE PRODUKTEN , ANDERS DAN DE BINNENLANDSE PRODUKTEN , SLECHTS DOOR MIDDEL VAN MARKTPENETRATIEPREMIES VOOR DE WEDERVERKOPERS DOELTREFFEND OP DE MARKT KUNNEN CONCURREREN . 15 BOVENDIEN ZIJ OPGEMERKT , DAT DE BIJ DE WET VASTGESTELDE HANDELSMARGE REEDS JAREN ONVERANDERLIJK 8 % VAN DE KLEINHANDELSPRIJS BEDRAAGT . TER ZAKE IS GEEN ENKELE BESLISSINGSBEVOEGDHEID OF BEOORDELINGSVRIJHEID TOEGEKEND AAN DE ADMINISTRATIE DIE MET DE VASTSTELLING VAN DE HANDELSMARGE NIETS VAN DOEN HEEFT . UIT NIETS VALT OP TE MAKEN , DAT DEZE MARGE REKENING HOUDT MET DE BIJZONDERE BEHOEFTEN VAN DE PRODUKTEN VAN HET ITALIAANSE MONOPOLIE IN HET LICHT VAN DE MARKTSITUATIE . DE COMMISSIE HEEFT DERHALVE NIET AANGETOOND , HOE DE VASTSTELLING VAN DIE MARGE IN DE GEGEVEN OMSTANDIGHEDEN UITSLUITEND DE AFZET VAN DE BINNENLANDSE PRODUKTEN ZOU KUNNEN BEGUNSTIGEN . 16 MET BETREKKING TOT DE VRAAG OF DE GEWRAAKTE REGELING DE INVOER VAN BUITENLANDSE PRODUKTEN BEPERKT , ZIJ OPGEMERKT DAT HET HOF BIJ HERHALING ( ZIE DE ARRESTEN VAN 26 NOVEMBER 1976 , ZAAK 65/75 , TASCA , JURISPR . 1976 , BLZ . 291 ; VAN 24 JANUARI 1978 , ZAAK 82/77 , VAN TIGGELE , JURISPR . 1978 , BLZ . 25 ; EN VAN 6 NOVEMBER 1979 , GEVOEGDE ZAKEN 16-20/79 , DANIS , JURISPR . 1979 , BLZ . 3327 ) HEEFT VERKLAARD , DAT NATIONALE MAATREGELEN WAARBIJ DE VASTSTELLING DER PRIJZEN WORDT GEREGLEMENTEERD EN DIE ZONDER ONDERSCHEID VAN TOEPASSING ZIJN OP BINNENLANDSE EN OP INGEVOERDE PRODUKTEN , OP ZICHZELF NIET ALS EEN MAATREGEL VAN GELIJKE WERKING ALS EEN KWANTITATIEVE INVOERBEPERKING ZIJN TE BESCHOUWEN , DOCH DAT ZIJ NOCHTANS ZULK EEN EFFECT KUNNEN SORTEREN WANNEER ZIJ TEN GEVOLGE VAN HET VASTGESTELDE PRIJSNIVEAU DE INGEVOERDE PRODUKTEN BENADELEN , INZONDERHEID OMDAT HET UIT HUN LAGERE KOSTPRIJS VOORTVLOEIENDE VOORDEEL OP HET PUNT VAN DE MEDEDINGING WORDT GENEUTRALISEERD OF OMDAT EEN MAXIMUMPRIJS OP EEN ZO LAAG NIVEAU WORDT VASTGESTELD , DAT - GEZIEN DE ALGEMENE SITUATIE VAN GEIMPORTEERDE PRODUKTEN VERGELEKEN MET DIE VAN NATIONALE PRODUKTEN - HANDELAREN DIE HET PRODUKT IN DE BETROKKEN LID-STAAT WENSEN IN TE VOEREN , DIT SLECHTS MET VERLIES ZOUDEN KUNNEN DOEN . 17 IN CASU LAAT DE GEWRAAKTE REGELING DE VRIJHEID VAN DE PRODUCENTEN OM DE KLEINHANDELSPRIJZEN VAN HUN PRODUKTEN VAST TE STELLEN , ONVERLET . OP HET ESSENTIELE GEBIED VAN DE KLEINHANDELSPRIJS KAN DE VRIJE MEDEDINGING ZICH VOLLEDIG ONTPLOOIEN . HET STAAT DE BUITENLANDSE PRODUCENTEN VAN TABAKSPRODUKTEN VRIJ OM VOORDEEL TE TREKKEN UIT EEN MEER CONCURRERENDE KOSTPRIJS DAN WEL OM DE HOGERE KOSTPRIJS VOLLEDIG DOOR TE BEREKENEN . NIET WORDT BETWIST DAT DE EENVORMIGE MARGE VAN DE TABAKSVERKOPERS EEN TOEREIKENDE VERGOEDING IS VOOR DE DETAILVERKOOP VAN TABAKSPRODUKTEN , ONGEACHT OF HET OM INGEVOERDE DAN WEL OM BINNENLANDSE PRODUKTEN GAAT . 18 WELISWAAR HEEFT DE GEWRAAKTE REGELING TOT GEVOLG DAT DE BUITENLANDSE PRODUCENTEN OP DE ITALIAANSE MARKT GEBONDEN ZIJN AAN EEN EENVORMIGE HANDELSMARGE , TERWIJL ER VOOR DE PRODUKTEN VAN HET ITALIAANSE MONOPOLIE OP DE BUITENLANDSE MARKTEN NIET EEN SOORTGELIJKE VERPLICHTING BESTAAT . DIT IS EVENWEL GEEN DISCRIMINATIE IN DE ZIN VAN ARTIKEL 37 EEG-VERDRAG . HET IS SLECHTS HET GEVOLG VAN HET BESTAAN VAN EEN MONOPOLIE VAN COMMERCIELE AARD , DAT DE HANDELSMARGES REGELT , TERWIJL ZULK EEN MONOPOLIE EN REGELING NIET IN ANDERE LID-STATEN BESTAAN . ZO DE MEDEDINGING OP DE GEMEENSCHAPPELIJKE MARKT DOOR DEZE DISPARITEITEN TUSSEN DE NATIONALE WETTELIJKE REGELINGEN INZAKE DE HANDELSMARGES BIJ DE DETAILVERKOOP VAN TABAKSPRODUKTEN , BEPAALDE NADELEN ONDERVINDT , DIENEN DE BEVOEGDE GEMEENSCHAPSINSTELLINGEN DEZE NADELEN OP TE HEFFEN DOOR DE WETTELIJKE EN BESTUURSRECHTELIJKE BEPALINGEN VAN DE LID-STATEN NADER TOT ELKAAR TE BRENGEN . 19 UIT HET VOORGAANDE VOLGT DAT DE COMMISSIE NIET HEEFT AANGETOOND DAT DE GEWRAAKTE REGELING DISCRIMINEREND IS VOOR DE INGEVOERDE PRODUKTEN EN INBREUK MAAKT OP HET VRIJE VERKEER VAN GOEDEREN ONDER NORMALE MEDEDINGINGSVOORWAARDEN . HET BEROEP MOET MITSDIEN WORDEN VERWORPEN . Beslissing inzake de kosten KOSTEN 20 INGEVOLGE ARTIKEL 69 , PARAGRAAF 2 , VAN HET REGLEMENT VOOR DE PROCESVOERING MOET DE IN HET ONGELIJK GESTELDE PARTIJ IN DE KOSTEN WORDEN VERWEZEN , VOOR ZOVER ZULKS IS GEVORDERD . AANGEZIEN DE COMMISSIE IN HET ONGELIJK IS GESTELD , DIENT ZIJ IN DE KOSTEN TE WORDEN VERWEZEN . Dictum HET HOF VAN JUSTITIE RECHTDOENDE : 1 . VERWERPT HET BEROEP . 2 . VERWIJST DE COMMISSIE IN DE KOSTEN .

61987CJ0125(01)

fr

Motifs de l'arrêt 1 Par requête déposée au greffe de la Cour le 10 avril 1987, M . Leslie Brown, assistant adjoint à la Cour de justice, a introduit un recours visant en substance à obtenir, à compter du 13 août 1981, date de sa nomination au grade B 5, ou, subsidiairement, à partir du 1er février 1985, une indemnité différentielle calculée conformément aux modalités précisées dans une décision générale prise par le président de la Cour, le 10 avril 1986 . 2 Le requérant, qui était commis de grade C 2, a été nommé assistant adjoint de grade B 5, à compter du 1er août 1981 . A cette occasion, il s' est vu accorder une indemnité différentielle destinée à combler l' écart entre la rémunération afférente à son ancien classement au grade C 2 et celle relative à son nouveau classement au grade B 5 . Le 12 novembre 1981, M . Brown a introduit une réclamation en invoquant un préjudice financier résultant de cette décision . Le 5 février 1982, sa réclamation a été rejetée . Le 12 juillet 1983, il a formé une demande afin d' obtenir la révision du mode de calcul de l' indemnité différentielle . Le 8 novembre 1983, cette demande a également été rejetée . 3 Le 10 avril 1986, le président de la Cour a pris une décision générale concernant le classement et la rémunération des fonctionnaires qui, à la suite d' un concours, accèdent à une catégorie supérieure . Cette décision, communiquée au personnel de la Cour le 26 mars 1987, a instauré un nouveau système d' indemnité différentielle applicable à partir du 1er mars 1986 à tous les fonctionnaires, y compris ceux qui avaient changé de catégorie avant cette date . Cette décision, sous B, est libellée comme suit : "Si la rémunération afférente aux grade et échelon du fonctionnaire dans la catégorie supérieure est inférieure à celle qu' il percevait dans ses anciens grade et échelon avant son passage à la catégorie supérieure, une indemnité différentielle lui sera versée . Par le passé, cette indemnité se résorbait au fur et à mesure des augmentations de la rémunération afférente au nouveau classement . Dorénavant, l' indemnité tiendra compte de l' avancement automatique de l' échelon dans le grade de l' ancienne catégorie et des adaptations de rémunération afférentes à l' ancien classement ..." 4 Par réclamation du 5 août 1986, le requérant a contesté la date d' entrée en vigueur de cette décision générale en demandant qu' elle soit appliquée non pas à partir du 1er mars 1986, mais à compter de la date de nomination de chaque fonctionnaire dans une catégorie supérieure . Cette réclamation ayant été rejetée le 30 janvier 1987, M . Brown a introduit le présent recours . 5 L' exception d' irrecevabilité, soulevée par la partie défenderesse contre ce recours, a fait l' objet d' un arrêt du 8 mars 1988 par lequel la Cour ( deuxième chambre ) a déclaré le recours recevable pour autant qu' il visait à faire reconnaître que la décision générale du 10 avril 1986 aurait dû prévoir une rétroactivité à partir du 1er février 1985 . Pour le surplus, le recours a été jugé irrecevable . 6 Dans son mémoire en réplique, le requérant demande à la Cour de dire qu' il est en droit de bénéficier d' une indemnité différentielle destinée à combler la différence entre le traitement correspondant à son ancien grade C 2 et le traitement afférent au grade B 4, à partir du 1er février 1985 . 7 La partie défenderesse, dans son mémoire en duplique, demande à la Cour de rejeter le recours comme non fondé dans l' hypothèse où la demande tendrait à l' octroi, à partir du 1er février 1985, d' une indemnité différentielle calculée conformément à la décision générale en cause et de rejeter le recours comme irrecevable, subsidiairement comme non fondé, dans l' hypothèse où la demande tendrait à obtenir, en sus de cette indemnité différentielle, une indemnité destinée à couvrir la différence entre la rémunération relative aux grade et échelon réels du requérant et la rémunération correspondant à un classement hypothétique au grade B 4 . 8 Pour un plus ample exposé des faits du litige, des dispositions applicables, du déroulement de la procédure ainsi que des moyens et arguments des parties, il est renvoyé au rapport d' audience . Ces éléments du dossier ne sont repris ci-dessous que dans la mesure nécessaire au raisonnement de la Cour . 9 Il y a lieu d' observer, à titre liminaire, que la demande comporte deux chefs distincts, dont l' un tend à ce que l' indemnité différentielle attribuée au requérant prenne effet au 1er février 1985 et l' autre à ce que le montant de cette indemnité soit calculé sur la base d' un classement fictif du requérant au grade B 4 . 10 A cet égard, il convient de rappeler que la Cour, dans l' arrêt du 8 mars 1988, a jugé ce second chef de demande irrecevable au motif que le délai de recours contentieux relatif à la décision de classement de M . Brown au grade B 5 était expiré . Cette forclusion s' oppose également à ce que la décision de classement soit indirectement remise en cause par l' octroi d' une indemnité qui serait calculée sur la base d' un autre classement . 11 Il résulte de ce qui précède que seule reste à trancher, suite à l' arrêt interlocutoire de la Cour du 8 mars 1988, la question de savoir si M . Brown est fondé à demander que la décision générale du président de la Cour du 10 avril 1986, sous B, lui soit appliquée avec effet rétroactif à compter du 1er février 1985 . 12 Au soutien de sa demande, le requérant invoque principalement une violation de l' article 46 du statut . Selon lui, cette disposition a pour but d' assurer, pendant le déroulement de la carrière d' un fonctionnaire, la plus grande continuité possible dans l' évolution de son traitement, eu égard à son ancienneté . Il ressortirait de l' arrêt de la Cour du 29 janvier 1985, Michel/Commission ( 273/83, Rec . p . 347 ), que les règles prévues par l' article 46 du statut s' appliquent lors de l' accession d' un fonctionnaire à une catégorie supérieure . Selon le requérant, le calcul de l' indemnité différentielle qui lui a été accordée avant cet arrêt doit donc être considéré comme illégal . Par conséquent, la décision générale litigieuse aurait dû avoir un effet rétroactif à compter du 1er février 1985 . 13 La partie défenderesse soutient, au contraire, qu' elle n' était nullement tenue de donner un quelconque effet rétroactif à la décision générale dont il s' agit . Il serait en effet de jurisprudence constante que le principe de sécurité juridique s' oppose normalement à ce qu' un acte communautaire voie son point de départ fixé à une date antérieure à sa publication et qu' il ne peut en être autrement qu' à titre exceptionnel, lorsque le but à atteindre l' exige et lorsque la confiance légitime des intéressés est dûment respectée . Selon la partie défenderesse, l' arrêt du 29 janvier 1985, précité, ne peut servir de point de départ aux effets de la décision générale du président, dès lors que cet arrêt ne traite aucunement de la question de l' indemnité différentielle et que, partant, il n' en résulte pas que la pratique antérieure suivie en la matière par la Cour soit illégale . 14 A cet égard, il convient d' observer que le libellé de l' article 46 du statut ne vise que le cas d' un fonctionnaire ayant accédé à un grade supérieur à l' intérieur d' une même catégorie . Cette disposition assure alors, à travers les règles relatives au classement en échelon, que l' intéressé recevra effectivement, dans son nouveau grade, un traitement de base au moins égal à celui qu' il percevait dans son ancien grade . Pour ce qui est des fonctionnaires qui changent de catégorie, la Cour a jugé, dans l' arrêt du 29 janvier 1985, précité, que, en l' absence de dispositions similaires, leur classement en échelon devait également être établi sur la base des principes énoncés à l' article 46 du statut . 15 Il en résulte que, dans les cas où le classement en échelon d' un fonctionnaire ayant accédé à une catégorie supérieure implique une perte financière, au sens de l' article 46 du statut, l' autorité investie du pouvoir de nomination est obligée d' octroyer au fonctionnaire concerné une indemnité destinée à compenser l' écart entre son ancien et son nouveau traitement de base . 16 Dans le cas d' espèce, il faut constater que l' obligation de l' autorité investie du pouvoir de nomination découlant de cette disposition du statut a été pleinement respectée . En effet, l' indemnité différentielle qui lui a été accordée, à la suite de son changement de catégorie, répond aux exigences posées par l' article 46 du statut tel qu' il a été interprété par l' arrêt du 29 janvier 1985, précité, puisqu' elle a évité à M . Brown une diminution de son traitement . 17 Le requérant ne peut donc exiger, sur le fondement de cette disposition du statut, de bénéficier rétroactivement d' une indemnité plus favorable comme celle instaurée par la décision générale du 10 avril 1986 du président de la Cour . 18 Il convient d' ajouter qu' aucun autre principe du droit communautaire ne saurait être invoqué par le requérant afin de justifier sa demande relative à une application rétroactive de l' indemnité différentielle dont il s' agit . 19 Il ressort de ce qui précède que le recours doit être rejeté comme non fondé . Décisions sur les dépenses Sur les dépens 20 Aux termes de l' article 69, paragraphe 2, du règlement de procédure, toute partie qui succombe est condamnée aux dépens . Toutefois, selon l' article 70 du même règlement, les frais exposés par les institutions dans les recours des agents des Communautés restent à la charge de celles-ci . Dispositif Par ces motifs, LA COUR ( quatrième chambre ), déclare et arrête : 1 ) Le recours est rejeté . 2 ) Chacune des parties supportera ses propres dépens .

62007CJ0479

fi

Kumoamiskanne – Asetusten (EY) N:o 894/97, (EY) N:o 812/2004 ja (EY) N:o 2187/2005 muuttamisesta ajoverkkojen osalta 28.6.2007 annetun neuvoston asetuksen (EY) N:o 809/2007 (EUVL L 182, s. 1) kumoaminen – Ajoverkon käsite – Vakautettujen verkkojen, kuten thonaille-verkon, sisällyttäminen ajoverkon käsitteeseen – Perusteluvelvollisuuden rikkominen sekä suhteellisuusperiaatteen ja syrjintäkiellon periaatteen loukkaaminen Ratkaisu 1)         Kanne hylätään. 2)         Ranskan tasavalta velvoitetaan korvaamaan oikeudenkäyntikulut. 3) Euroopan yhteisöjen komissio vastaa omista oikeudenkäyntikuluistaan.

61993TJ0012

de

Sachverhalt und Verfahren 1 Am 25. Februar 1992 meldete die Nestlé SA gemäß Artikel 4 Absatz 1 der Verordnung (EWG) Nr. 4064/89 des Rates vom 21. Dezember 1989 über die Kontrolle von Unternehmenszusammenschlüssen (ABl. L 395, S. 1) bei der Kommission ein öffentliches Übernahmeangebot für die Anteile der Source Perrier SA (im folgenden: Perrier SA) an. Dieses öffentliche Übernahmeangebot war am 20. Januar 1992 von der Demilac SA, einer gemeinsamen Tochtergesellschaft der Nestlé SA und der Banque Indosüz, bekanntgegeben worden. Für den Fall, daß das öffentliche Übernahmeangebot Erfolg haben sollte, verpflichteten sich die Nestlé SA und die Demilac SA, eine der Tochtergesellschaften der Perrier SA, die Gesellschaft Volvic, an den BSN-Konzern zu verkaufen. 2 Nach Prüfung der Anmeldung beschloß die Kommission am 25. März 1992 gemäß Artikel 6 Absatz 1 Buchstabe c der Verordnung Nr. 4064/89, das Verfahren nach dieser Verordnung einzuleiten, da der angemeldete Zusammenschluß Anlaß zu ernsthaften Bedenken hinsichtlich seiner Vereinbarkeit mit dem Gemeinsamen Markt gebe. Nach Auffassung der Kommission bestand die Gefahr, daß durch den Zusammenschluß eine beherrschende Stellung entweder der Einheit Perrier-Nestlé für sich genommen oder von Perrier-Nestlé und BSN in ihrer Gesamtheit begründet werde. 3 Am 25. Mai 1992 wurden die Nestlé SA und BSN von der Kommission als "Beteiligte" angehört. 4 Am 22. Juli 1992 erließ die Kommission im Hinblick auf die Verpflichtungen, die die Nestlé SA ihr gegenüber eingegangen war, die Entscheidung 92/553/EWG betreffend ein Verfahren nach Verordnung Nr. 4064/89 (Fall IV/M. 190 ° Nestlé/Perrier, ABl. L 356, S. 1; im folgenden: Entscheidung), mit der der Zusammenschluß für mit dem Gemeinsamen Markt vereinbar erklärt wurde. Die Entscheidung macht diese Erklärung der Vereinbarkeit von der Einhaltung aller Bedingungen und Auflagen abhängig, die in der Verpflichtungserklärung der Nestlé SA enthalten sind (siehe die 136. Begründungserwägung und Artikel 1 des verfügenden Teils der Entscheidung). Diese Bedingungen und Auflagen sollen auf dem französischen Markt für abgefuelltes Wasser den Marktzutritt eines starken Konkurrenten ermöglichen, der über hinreichende Ressourcen verfügt, um in einen wirksamen Wettbewerb mit der Nestlé SA und BSN zu treten. Sie lassen sich wie folgt zusammenfassen: ° Die Nestlé SA hat diesem Konkurrenten die Marken und Brunnen Vichy, Thonon, Pierval, Saint-Yorre und eine Reihe weiterer lokaler Brunnen zu verkaufen; ° die Auswahl des Erwerbers, der über ausreichende Finanzmittel und ein ausreichendes Know-how im Sektor der Markengetränke oder -lebensmittel verfügen muß, unterliegt der Zustimmung der Kommission; ° die Nestlé SA darf keine Angaben über ihre Umsätze, die weniger als ein Jahr zurückliegen, gegenüber einem Unternehmensverband oder einer sonstigen Einrichtung machen, die diese Angaben anderen Mitbewerbern zugänglich machen könnte, solange die enge oligopolistische Struktur, wie sie zur Zeit gegeben ist, auf dem französischen Markt für abgefuelltes Wasser fortbesteht; ° die Nestlé SA hat die gesamten Vermögenswerte und Interessen, die sie von der Perrier SA erworben hat, getrennt zu verwalten, solange der Verkauf der erwähnten Marken und Brunnen nicht stattgefunden hat; ° die Nestlé SA darf während dieses Zeitraums ohne die vorherige Zustimmung der Kommission keine strukturellen Änderungen innerhalb der Perrier SA vornehmen; ° die Nestlé SA darf betriebliche oder gewerbliche Informationen, vertrauliche oder unternehmensinterne Schutzrechte, die sie von der Perrier SA erhalten hat, an keine Geschäftseinheit ihres Konzerns weitergeben; ° die Nestlé SA darf Volvic erst dann an BSN verkaufen, wenn der Verkauf der oben bezeichneten Marken und Brunnen stattgefunden hat; ° die Nestlé SA darf während eines Zeitraums von zehn Jahren die Marken und Brunnen, zu deren Verkauf sie verpflichtet ist, nicht direkt oder indirekt zurückerwerben und hat der Kommission gegebenenfalls jeden innerhalb eines Zeitraums von fünf Jahren ab Erlaß der Entscheidung vorgenommenen Erwerb eines Unternehmens mitzuteilen, das auf dem französischen Markt für abgefuelltes Wasser tätig ist und dessen Marktanteil mehr als 5 % beträgt. 5 Der Brunnen Pierval, den die Nestlé SA aufgrund der Entscheidung veräussern muß, wird von einem Betrieb der Vittel SA, dem Betrieb Pierval, in dem 119 Arbeitnehmer beschäftigt werden, genutzt. Nach den Angaben der Kläger wurde die Vittel SA im Jahr 1992 eine Tochtergesellschaft des Nestlé-Konzerns. 6 Das Comité central d' entreprise der Vittel SA (im folgenden: CCE Vittel), das Comité d' établissement de Pierval (im folgenden: CE-Pierval) und die Fédération générale agroalimentaire-CFDT (im folgenden: FGA-CFDT) haben mit Klageschrift, die am 3. Februar 1993 bei der Kanzlei des Gerichts eingegangen ist, gemäß Artikel 173 EG-Vertrag Klage erhoben auf Nichtigerklärung der Entscheidung, "soweit diese Entscheidung der Nestlé SA Bedingungen für die Anerkennung der Vereinbarkeit des Zusammenschlusses Nestlé-Perrier mit dem Gemeinsamen Markt auferlegt, obwohl diese Bedingungen rechtswidrig und überfluessig sind", insbesondere, soweit sie "die Veräusserung eines vollständigen Geschäftszweiges, nämlich des Werks Pierval, durch die Vittel SA" enthalten. 7 Mit besonderem Schriftsatz, der am 2. März 1993 bei der Kanzlei des Gerichts eingegangen ist, haben die Kläger ferner gemäß den Artikeln 185 und 186 EG-Vertrag einen Antrag auf Aussetzung des Vollzugs der Entscheidung und hilfsweise auf Aussetzung der Entscheidung, soweit diese die Veräusserung von Pierval verlangt, bis zum Ende des Verfahrens zur Hauptsache gestellt. Mit Beschluß vom 2. April 1993 hat der Präsident des Gerichts angeordnet, daß die Kommission, sobald sie über die entsprechenden Unterlagen verfügt, das Gericht darüber unterrichtet, daß alle in der Entscheidung vorgesehenen Bedingungen bezueglich der Veräusserung der Vermögenswerte erfuellt sind und daß insbesondere die Hindernisse für die Übertragung der Nutzungsrechte der Brunnen Vichy und Thonon beseitigt worden sind. Mit demselben Beschluß hat er die Aussetzung des Vollzugs dieser Entscheidung angeordnet, soweit sie die Veräusserung des Betriebes Pierval umfasst, bis sich der Richter der einstweiligen Anordnung im Lichte der ihm von der Kommission zu übermittelnden Informationen zu den Anträgen auf Aussetzung des Vollzugs äussern kann (CCE Vittel und CE Pierval/Kommission, T-12/93 R, Slg. 1993, II-449). Nach der Übermittlung dieser Informationen am 14. Juni 1993 sind die erwähnten Anträge auf einstweilige Anordnung durch Beschluß des Präsidenten des Gerichts vom 6. Juli 1993 zurückgewiesen worden. Die Kostenentscheidung blieb vorbehalten (T-12/93 R, Slg. 1993, II-785). 8 Mit Schriftsatz, der am 14. Juni 1993 bei der Kanzlei des Gerichts eingegangen ist, haben das Comité central d' entreprise de la Société générale des grandes sources (im folgenden: CCE Perrier), das Comité d' établissement de la Source Perrier, Vergèze (Frankreich; im folgenden: CE Perrier), das Syndicat CGT de la Source Perrier (im folgenden: CGT Perrier) und das Comité de groupe Perrier (im folgenden: CG Perrier) beantragt, in dieser Rechtssache als Streithelfer zur Unterstützung der Anträge der Kläger zugelassen zu werden. Diesen Anträgen auf Zulassung als Streithelfer hat das Gericht mit Beschluß vom 16. Dezember 1993 stattgegeben. 9 Die Streithelfer haben die Gründe und Argumente zur Stützung ihrer Anträge mit Schriftsatz vom 14. März 1994 vorgetragen. Da sich die Kläger innerhalb der eingeräumten Frist nicht zu dem Streithilfeschriftsatz geäussert hatten, ist das schriftliche Verfahren mit der Einreichung der Erklärungen der Beklagten am 27. April 1994 abgeschlossen worden. 10 Auf Bericht des Berichterstatters hat das Gericht (Zweite erweiterte Kammer) beschlossen, die mündliche Verhandlung ohne vorherige Beweisaufnahme zu eröffnen. Die mündliche Verhandlung hat am 7. Oktober 1994 stattgefunden. Anträge der Parteien 11 Die Kläger beantragen, ° der Kommission aufzugeben, sämtliche Unterlagen vorzulegen, die zur Begründung ihrer Entscheidung gedient haben; ° festzustellen, daß die vorliegende Klage auf die Nichtigerklärung dieser Entscheidung gerichtet ist, soweit sie der Nestlé SA Bedingungen für die Erklärung der Vereinbarkeit des Zusammenschlusses Nestlé-Perrier mit dem Gemeinsamen Markt auferlegt, die die Veräusserung des Werks Pierval durch die Vittel SA umfassen, obwohl die Kommission eine uneingeschränkte positive Entscheidung über die Vereinbarkeit des Zusammenschlusses mit dem Gemeinsamen Markt hätte treffen müssen, ohne damit irgendwelche Bedingungen zu verbinden; ° infolgedessen die angefochtene Entscheidung mit allen rechtlichen Konsequenzen für nichtig zu erklären. 12 Die Beklagte beantragt, ° die Klage abzuweisen; ° den Klägern gesamtschuldnerisch die Kosten aufzuerlegen. 13 Die Streithelfer beantragen, ° den Anträgen der Kläger auf Nichtigerklärung der Entscheidung stattzugeben; ° der Kommission die Kosten der Streithilfe aufzuerlegen. Zulässigkeit Zusammenfassung des Vorbringens der Beteiligten 14 Obwohl sich die Kommission zur Hauptsache einlässt, macht sie die Unzulässigkeit der vorliegenden Klage geltend. Sie führt zunächst aus, daß die Zulässigkeit einer Klage nicht nur von der Erfuellung der beiden in Artikel 173 EG-Vertrag genannten Voraussetzungen abhänge, wonach die Kläger durch die angefochtene Handlung unmittelbar und individuell betroffen sein müssten, sondern auch vom Nachweis eines Rechtsschutzinteresses (vgl. Urteile des Gerichtshofes vom 31. März 1977 in der Rechtssache 88/76, Exportation des sucres/Kommission, Slg. 1977, 709, und vom 10. Juli 1986 in der Rechtssache 282/85, DEFI/Kommission, Slg. 1986, 2469). Im vorliegenden Fall vertritt die Kommission die Auffassung, daß die Kläger im Hinblick auf die wesentliche Zielsetzung der Verordnung Nr. 4064/89, die im Gemeinsamen Markt einen wirksamen Wettbewerb aufrechterhalten und entwickeln solle, kein solches Interesse hätten. Sie räumt zwar ein, daß sich, worauf die 13. Begründungserwägung der Verordnung Nr. 4064/89 hinweise, ihre Beurteilung der Auswirkungen eines Zusammenschlusses auf den Wettbewerb in den allgemeinen Rahmen der Verwirklichung der grundlegenden Ziele des Vertrages gemäß dessen Artikel 2, einschließlich des Ziels der Stärkung des wirtschaftlichen und sozialen Zusammenhalts der Gemeinschaft im Sinne des Artikels 130a EG-Vertrag, einfügen müsse. Doch zwinge diese Begründungserwägung nicht zu einer genauen Untersuchung der Auswirkungen eines Zusammenschlusses auf die Beschäftigungslage in einem bestimmten Unternehmen, sondern zur Berücksichtigung seiner vorhersehbaren Folgen für die Beschäftigungslage in der gesamten Gemeinschaft oder einem Teil der Gemeinschaft. Nach Auffassung der Kommission haben die rechtlich anerkannten Vertreter der Arbeitnehmer deshalb nur dann ein schutzwürdiges Interesse, wenn sie, wenigstens prima facie, nachweisen könnten, daß ein von ihr genehmigter Zusammenschluß die in Artikel 2 EG-Vertrag genannten sozialen Ziele eindeutig beeinträchtige. 15 Ferner führt die Kommission aus, daß die Kläger keine Klagebefugnis hätten, da sie die beiden in Artikel 173 des Vertrages genannten Zulässigkeitsvoraussetzungen nicht erfuellten. Sie weist in diesem Zusammenhang darauf hin, daß Dritte diese Voraussetzung nur dann erfuellten, wenn die in Rede stehende Entscheidung sie wegen bestimmter persönlicher Eigenschaften oder besonderer, sie aus dem Kreis aller übrigen Personen heraushebender Umstände berühre und sie daher in ähnlicher Weise individualisiere wie den Adressaten. Sie zieht daraus den Schluß, daß die betroffenen Dritten, die sich in dem Verwaltungsverfahren nicht geäussert hätten, keine Befugnis zur Erhebung einer Klage gegen die am Ende dieses Verfahrens erlassene Entscheidung hätten. Sie trägt vor, daß der Gerichtshof sowohl auf dem Gebiet des Wettbewerbs wie der staatlichen Beihilfen, des Dumping und der Subventionen die Klagebefugnis Dritter, die über Verfahrensgarantien verfügten, gerade mit dem Ziel anerkannt habe, daß ihm die Kontrolle der Beachtung dieser verfahrensmässigen Rechte ermöglicht werde (vgl. Urteile vom 25. Oktober 1977 in der Rechtssache 26/76, Metro/Kommission, Slg. 1977, 1875, vom 4. Oktober 1983 in der Rechtssache 191/82, Fediol/Kommission, Slg. 1983, 2913, und vom 28. Januar 1986 in der Rechtssache 169/84, Cofaz/Kommission, Slg. 1986, 391). Würde man die Klagebefugnis eines Klägers anerkennen, der von seinen verfahrensmässigen Rechten keinen Gebrauch habe machen wollen, so würde damit letztlich ein weiteres Verfahren als Alternative zu dem in der Gemeinschaftsregelung, im vorliegenden Fall in Artikel 18 Absatz 4 der Verordnung Nr. 4064/89, vorgesehenen Verfahren eingeführt. 16 Im vorliegenden Fall weist die Kommission das Vorbringen der Kläger zurück, daß sie verspätet über die Veräusserung des Betriebes Pierval informiert worden und deshalb nicht in der Lage gewesen seien, von der Anhörungsmöglichkeit gemäß Artikel 18 Absatz 4 der Verordnung Nr. 4064/89 Gebrauch zu machen. Sie macht geltend, daß ihr diese verspätetete Unterrichtung nicht zur Last gelegt werden könne, da ihr die Verordnung Nr. 4064/89 keine derartige Verpflichtung auferlege. Diese Verspätung sei entweder auf ein Versäumnis der Leitung der Nestlé SA oder auf die mangelnde Anpassung der französischen Rechtsvorschriften zurückzuführen. Sie könne demnach die Zulässigkeit der Klage nicht begründen, da die richterliche Kontrolle hier nicht mehr die Frage betreffen würde, ob die Kommission die durch die Gemeinschaftsregelung garantierten verfahrensmässigen Rechte Dritter beachtet habe. 17 Ausserdem bestreitet die Kommission in ihrer Klagebeantwortung, daß es sich bei der FGA-CFDT um einen rechtlich anerkannten Vertreter der Arbeitnehmer der Vittel SA im Sinne von Artikel 18 Absatz 4 der Verordnung Nr. 4064/89 handele. Erforderlich sei insbesondere, daß das nationale Recht den Vertretern der Arbeitnehmer, die sich auf die Bestimmungen dieses Artikels berufen wollten, die Aufgabe übertrage, die Interessen des gesamten Personals des Unternehmens und nicht allein die Interessen ihrer eigenen Mitglieder zu vertreten. In ihrer Gegenerwiderung nimmt die Kommission zur Kenntnis, daß die Kläger in der Erwiderung vorgetragen haben, daß die Gewerkschaftsorganisationen nach dem französischen Arbeitsrecht die Aufgabe hätten, sich für die kollektiven Interessen des Berufsstandes einzusetzen. Sie führt aus, daß es zwar Sache des Gerichts sei, die Frage der Auslegung des gemeinschaftsrechtlichen Begriffes "rechtlich anerkannte Vertreter der Arbeitnehmer" zu entscheiden, daß die Anwendung dieses Begriffes aber Anlaß zu einer Beurteilung der den Gewerkschaften im jeweiligen Mitgliedstaat durch das nationale Recht zuerkannten Rolle gebe. 18 Zweitens bestreitet die Kommission, daß die Kläger durch die angefochtene Handlung unmittelbar betroffen seien. Sie trägt zunächst vor, daß sich die Kläger erstmals in ihrer Erwiderung auf ihre eigenen Interessen beriefen, die durch die streitige Entscheidung unmittelbar berührt würden. Dies sei ein neues Vorbringen und müsse deshalb gemäß Artikel 48 § 2 der Verfahrensordnung des Gerichts als unzulässig zurückgewiesen werden. Auf jeden Fall ist die Kommission der Auffassung, daß sich die Kläger ° abgesehen von der Einhaltung der in Artikel 18 Absatz 4 der Verordnung Nr. 4064/89 vorgesehenen Verfahrensgarantien ° nicht auf eigene Interessen berufen könnten, die sich von den kollektiven Interessen der Arbeitnehmer, mit deren Vertretung sie betraut seien, unterschieden. 19 Die Kommission trägt sodann vor, daß sich die Entlassungen in den Zentralbereichen der Vittel SA, zu denen es nach den Angaben der Kläger aufgrund der Veräusserung von Pierval möglicherweise komme, nicht unmittelbar aus der Entscheidung ergeben könnten. Insoweit bestimme die Richtlinie 77/187/EWG des Rates vom 14. Februar 1977 zur Angleichung der Rechtsvorschriften der Mitgliedstaaten über die Wahrung von Ansprüchen der Arbeitnehmer beim Übergang von Unternehmen, Betrieben oder Betriebsteilen (ABl. L 61, S. 26) in ihrem Artikel 4 Absatz 1, daß der Übergang eines Betriebes als solcher für den Veräusserer oder den Erwerber keinen Grund zur Kündigung darstelle. 20 Zur angeblichen Gefährdung der Vorteile, die den Arbeitnehmern von Pierval aufgrund des innerhalb der Vittel SA geltenden Haustarifabkommens zustuenden, führt die Kommission aus, daß nach Artikel L.132-8 des französischen Arbeitsgesetzbuches bei einer Unternehmensveräusserung jeder Tarifvertrag und jedes Tarifabkommen in diesem Unternehmen ein Jahr lang oder bis zum Inkrafttreten eines Ersatzabkommens weiter gelte. Werde innerhalb des auf den Übergang folgenden Jahres kein Vertrag geschlossen, so behielten die Arbeitnehmer die individuellen Vorteile, die sie aufgrund des früheren Abkommens erworben hätten. 21 Die Kläger halten die von der Kommission erhobene Einrede der Unzulässigkeit für unbegründet. Ihre Klage könne nicht aus dem Grund für unzulässig erklärt werden, daß sie kein Rechtsschutzinteresse hätten. Sie tragen zunächst vor, daß Artikel 173 des Vertrages die Zulässigkeit einer Klage nicht vom Bestehen eines Rechtsschutzinteresses abhängig mache. Sodann weisen sie darauf hin, daß ihr Rechtsschutzinteresse auf jeden Fall nicht in Zweifel gezogen werden könne. Sie legen insbesondere dar, daß die Comités d' entreprise (Unternehmensausschüsse) in Frankreich eine wichtige Funktion zum Schutz des industriellen Instruments im Interesse der Arbeitnehmer erfuellten und daß sie zu diesem Zweck in der Wirtschafts-, Finanz- und Geschäftstätigkeit des Unternehmens über wirkliche Kontroll- und Eingriffsbefugnisse verfügten. Unter diesen Umständen würde es gegen den EG-Vertrag, der in seinem Artikel 130a die Stärkung des wirtschaftlichen und sozialen Zusammenhalts innerhalb der Gemeinschaft anstrebe, und zugleich gegen den Grundsatz der geordneten Rechtspflege verstossen, wenn hinsichtlich des Zugangs zum Gemeinschaftsrichter eine "Diskriminierung" vorgenommen und zwischen Handelsgesellschaften einerseits und mit der Verteidigung der Interessen der Arbeitnehmer betrauten juristischen Personen andererseits, ob es sich nun um Gewerkschaften oder Unternehmensausschüsse handele, unterschieden würde. 22 Hinsichtlich der in Artikel 173 des Vertrages genannten Zulässigkeitsvoraussetzungen sind die Kläger der Auffassung, daß sich im vorliegenden Fall eine "Zulässigkeitsvermutung auf das Gesetz und auf die Rechtsprechung des Gerichtshofes" gründe. Sie machen erstens geltend, daß sie durch die im Rahmen der Verordnung Nr. 4064/89 erlassene Entscheidung individuell betroffen seien, da diese Verordnung die kollektiven Rechte der Arbeitnehmer der beteiligten Unternehmen schütze. Erstens sei in Artikel 18 Absatz 4 dieser Verordnung das Recht der rechtlich anerkannten Vertreter dieser Arbeitnehmer verankert, auf Antrag im Verwaltungsverfahren angehört zu werden. Wenn eine Verordnung Dritten verfahrensmässige Rechte im Verwaltungsverfahren einräume, dann verfügten diese aber nach gefestigter Rechtsprechung über eine Klagemöglichkeit zum Schutz ihrer berechtigten Interessen (Urteile Metro/Kommission, Fediol/Kommission und Cofaz/Kommission, a. a. O.). 23 In diesem Zusammenhang führen die Kläger aus, daß der gemeinschaftsrechtliche Begriff der rechtlich anerkannten Vertreter der Arbeitnehmer eines Unternehmens nicht nur die von den Arbeitnehmern gewählten Vertreter umfasse, sondern, wie die Kommission anerkannt habe, auch jede Institution, deren rechtmässige Aufgabe darin bestehe, die Interessen des gesamten Personals des Unternehmens und nicht nur diejenigen ihrer eigenen Mitglieder zu vertreten. Dies sei bei der FGA-CFDT, deren repräsentativer Charakter auf nationaler Ebene anerkannt sei, der Fall. Dieser Gewerkschaftsbund habe somit die Aufgabe, sich für alle Arbeitnehmer des land- und ernährungswirtschaftlichen Sektors, zu dem die Vittel SA gehöre, einzusetzen. Nach Artikel L.411-11 des französischen Arbeitsgesetzbuches könne die FGA-CFDT, wie jede Gewerkschaft, vor jedem Gericht alle einem Privatkläger vorbehaltenen Rechte in bezug auf einen Sachverhalt ausüben, durch den das kollektive Interesse des von ihr vertretenen Berufsstandes mittelbar oder unmittelbar beeinträchtigt werde. 24 Im übrigen bestreiten die Kläger, daß die rechtlich anerkannten Vertreter der Arbeitnehmer dann, wenn sie keine Anhörung durch die Kommission im Verwaltungsverfahren verlangten, nicht als durch die abschließende Entscheidung individuell betroffen angesehen werden könnten. Denn der Zugang zum Gemeinschaftsrichter könne nicht von der Ausübung des durch die Verordnung Nr. 4064/89 eingeräumten Anhörungsrechts abhängig gemacht werden, da sonst den durch eine Entscheidung unmittelbar und individuell betroffenen Personen, die dieses Recht nicht ausgeuebt hätten, ihr Klagerecht genommen würde, was im Widerspruch zu Artikel 173 des Vertrages stuende. In der Praxis laufe die Auffassung der Kommission darauf hinaus, daß alle Personen, die durch eine Entscheidung möglicherweise betroffen würden, ihre Anhörung im Verwaltungsverfahren allein deshalb beantragen müssten, um sich die Möglichkeit vorzubehalten, gegebenenfalls eine Nichtigkeitsklage zu erheben. 25 Jedenfalls seien die Kläger im vorliegenden Fall nicht in der Lage gewesen, ihre verfahrensmässigen Rechte gemäß Artikel 18 Absatz 4 der Verordnung Nr. 4064/89 auszuüben. Sie seien von ihrem Arbeitgeber über die Veräusserung einer Reihe von Brunnen, darunter Pierval, erst nach dem Erlaß der Entscheidung unterrichtet worden, wie in Randnummer 24 des erwähnten Beschlusses des Präsidenten des Gerichts vom 2. April 1993 ausgeführt sei. 26 Die Kläger tragen ferner vor, daß die Verpflichtung, im Rahmen der Verordnung Nr. 4064/89 auf die Rechte der Arbeitnehmer Rücksicht zu nehmen, durch die 31. Begründungserwägung der Verordnung bestätigt werde, wonach diese "in keiner Weise die in den beteiligten Unternehmen anerkannten kollektiven Rechte der Arbeitnehmer" berühre. Im vorliegenden Falle seien die Vertretungsorgane der Arbeitnehmer der Vittel SA in um so stärkerem Masse individuell betroffen, als eine der durch die Entscheidung auferlegten Bedingungen für die Feststellung der Vereinbarkeit dieses Zusammenschlusses mit dem Gemeinsamen Markt die Veräusserung eines vollständigen Geschäftszweiges der Vittel SA, des Betriebes Pierval, sei. Diese Veräusserung zwinge einer seit langem bestehenden Gemeinschaft von Arbeitnehmern eine künstliche Trennung auf und berühre die Rechte, die diese Gemeinschaft erworben habe. Die rechtlich anerkannten Vertreter der Arbeitnehmer der Vittel SA würden also durch die Entscheidung wegen bestimmter persönlicher Eigenschaften und eines Sachverhalts, der sie in ähnlicher Weise individualisiere wie das Unternehmen Vittel, eines der durch die Entscheidung betroffenen Unternehmen, genauso berührt wie ihr Adressat, die Nestlé SA. 27 Zweitens tragen die Kläger vor, daß die Entscheidung sie unmittelbar betreffe. Sie machen geltend, daß die durch diese Entscheidung vorgeschriebene Veräusserung eines Teils des Unternehmens Vittel die eigenen Rechte, die ihnen als rechtlich anerkannten Vertretern der Arbeitnehmer verliehen seien, ebenso beeinträchtige wie die Rechte der Arbeitnehmer. 28 In ihrer Erwiderung bringen die Kläger in erster Linie das Argument vor, daß die Entscheidung ihre eigenen Rechte unmittelbar und unausweichlich berühre. Zum einen beeinträchtige diese Entscheidung "die wirtschaftliche, industrielle, technische und finanzielle Struktur des Unternehmens durch die der Vittel SA auferlegte Verpflichtung, ihren Betrieb Pierval ohne Rücksicht auf die Folgen für die Arbeitsgemeinschaft und die Rechte der Arbeitnehmer zu veräussern". Zum anderen habe sie die "Auflösung der klagenden Personalvertretungsorgane zur Folge, da es innerhalb der Vittel SA das Comité d' établissement de Pierval nicht mehr geben wird und da infolgedessen die Vertreter des Betriebes Pierval dem Comité central d' entreprise nicht mehr angehören werden, so daß das Comité central d' entreprise seine Rechtsnatur ändern und sich von einem zentralen Unternehmensausschuß in einen Unternehmensausschuß umwandeln wird". Die Entscheidung beeinträchtige also die Rechte, die dem Comité central d' entreprise durch die französischen Rechtsvorschriften verliehen würden. Die Gewerkschaft FGA-CFDT, die in der Vittel SA über eine grosse Mehrheit verfüge, werde durch die Entscheidung in der Wahrnehmung ihrer Vertretungsfunktion innerhalb dieser Gesellschaft unmittelbar betroffen, da die Veräusserung des zu dieser Gesellschaft gehörenden Betriebes Pierval nach Artikel L.122-2 des französischen Arbeitsgesetzbuches den Übergang der Arbeitsverhältnisse der dort beschäftigten Arbeitnehmer zur Folge haben werde. 29 Weiter tragen die Kläger vor, daß die Entscheidung die Rechte der Arbeitnehmer der Vittel SA und von Pierval, die die Rechtswirkungen der durch die Entscheidung vorgeschriebenen Veräusserung des Geschäftszweiges hinzunehmen hätten, unmittelbar beeinträchtige. Der Betrieb Pierval stelle einen wichtigen Teil des Vermögens der Vittel SA und "das legitime Gegenstück der Beschäftigungsgarantie" dar. Nach der Entscheidung solle aber über die Zustimmung zu dem Erwerber allein auf der Grundlage von Kriterien entschieden werden, die die Entwicklung des Wettbewerbs beträfen. Zudem müssten die Arbeitnehmer infolge von Entlassungsmaßnahmen, die dem Zusammenschluß folgen würden, einen Beschäftigungsabbau hinnehmen. Ausserdem würden die Arbeitnehmer von Pierval durch den Verlust der innerhalb des Unternehmens Vittel vereinbarten kollektiven Vergünstigungen unmittelbar berührt. Zum Beweis für derartige unmittelbare Beeinträchtigungen verweisen die Kläger ausdrücklich auf ihren Antrag auf einstweilige Anordnung und auf die im Rahmen dieses Verfahrens eingereichten Schriftstücke. 30 Nach alledem seien die Kläger als rechtlich anerkannte Vertreter der Arbeitnehmer befugt, das Gericht anzurufen, um den durch die Verordnung Nr. 4064/89 garantierten Schutz der kollektiven Rechte der Arbeitnehmer zu sichern. Die Kläger führen in diesem Zusammenhang aus, daß die Vertreter der Arbeitnehmer zwar nach dem französischen Recht im Falle der Rechtswidrigkeit einer Unternehmensveräusserung die Gerichte anrufen könnten, daß sie sich aber vor den nationalen Gerichten nicht gegen die Durchführung einer Entscheidung der Kommission wenden könnten; deren Ordnungsmässigkeit könne nur der Gemeinschaftsrichter überprüfen. 31 Die Streithelfer unterstützen das gesamte Vorbringen der Kläger zur Zulässigkeit. Sie weisen darauf hin, daß Artikel 173 des Vertrages jeder Person, die durch eine Entscheidung eines Organs unmittelbar und individuell betroffen sei, eine Klagemöglichkeit gegen diese Entscheidung eröffne. Im Rahmen der Verordnung Nr. 4064/89 begründe die ausdrückliche Erwähnung bestimmter "privilegierter" Personen unter den Dritten, die ein hinreichendes Interesse darlegten, eine wirkliche Vermutung für die Zulässigkeit der Klagen, die von diesen Dritten gegen die Entscheidung erhoben würden. Der Umstand, daß die Verordnung Nr. 4064/89 kein Beschwerdeverfahren vorsehe, und das Fehlen der Beteiligung der genannten Dritten am Verfahren vor der Kommission seien insoweit ohne Bedeutung. In der von der Kommission herangezogenen Rechtsprechung seien der Nachweis eines hinreichenden Interesses und die tatsächliche Beteiligung am Verwaltungsverfahren vom Gerichtshof als alternative und nicht als kumulative Zulässigkeitsvoraussetzungen angesehen worden. 32 In diesem Zusammenhang weisen die Streithelfer darauf hin, daß Artikel 15 Absatz 1 der Verordnung (EWG) Nr. 2367/90 der Kommission vom 25. Juli 1990 über die Anmeldungen, über die Fristen sowie über die Anhörung nach der Verordnung Nr. 4064/89 (ABl. L 219, S. 5) zwar bestimmten Personen das Recht gebe, auf Antrag angehört zu werden, daß die Kommission aber nach Absatz 3 dieses Artikels in allen Fällen die Initiative ergreifen und Stellungnahmen Dritter einholen dürfe. Im vorliegenden Fall habe es die Kommission aber nicht für nötig befunden, die rechtlich anerkannten Vertreter der Arbeitnehmer anzuhören. 33 Zu den unmittelbaren Auswirkungen der Entscheidung auf die rechtliche Stellung der Kläger führen die Streithelfer aus, daß sich diese zu Recht auf einen "zusammengesetzten Schaden" beriefen, der sich sowohl aus ihrem eigenen Status als juristische Personen als auch aus ihrer gesetzlichen Aufgabe, die kollektiven Rechte der Arbeitnehmer zu verteidigen, ergebe. Sie tragen in diesem Zusammenhang vor, daß eine Entscheidung, die den Beschäftigungsstand oder die Beschäftigungsbedingungen berühre, zwangsläufig die eigenen Rechte der rechtlich anerkannten Vertreter der Arbeitnehmer beeinträchtige und umgekehrt. Die Geltendmachung solcher eigenen Rechte durch die Kläger in der Erwiderung könne deshalb kein neues Vorbringen darstellen. 34 Zur Begründetheit tragen die Streithelfer vor, daß die Kläger durch die Entscheidung unmittelbar berührt würden, soweit diese die Veräusserung des Betriebes Pierval vorschreibe, was sich zum einen auf den Beschäftigungsstand und die Beschäftigungsbedingungen für die Arbeitnehmer von Pierval und zum anderen auf die eigenen Rechte der rechtlich anerkannten Vertreter der Arbeitnehmer der beteiligten Unternehmen auswirke. Die Arbeitnehmervertreter hätten nämlich gemäß der nationalen Regelung und der Richtlinie 77/187 "rechtzeitig" über diesen Vorgang informiert werden müssen. Die Kommission habe aber nicht für diese Unterrichtung gesorgt und es bewusst unterlassen, sich bei den rechtlich anerkannten Vertretern der Arbeitnehmer des betroffenen Unternehmens nach der sozialen Situation zu erkundigen, womit sie gegen die Bestimmungen des Vertrages (Artikel 2, 117, 118, 118a und 118b), der Gemeinschaftscharta vom 9. Dezember 1989, der Europäischen Sozialcharta vom 18. Oktober 1961 und der Richtlinie 77/187 verstossen habe. Ausserdem würden die Kläger durch die Auswirkungen der Veräusserung von Pierval auf ihr Betriebs- und Sozialbudget finanziell betroffen. Schließlich werde infolge dieser Veräusserung die Vertretung der Arbeitnehmer im CCE Vittel beeinträchtigt. Würdigung durch das Gericht 35 Nach Artikel 173 des Vertrages kann eine natürliche oder juristische Person nur dann eine Klage gegen eine an eine andere Person gerichtete Entscheidung erheben, wenn diese Entscheidung sie unmittelbar und individuell betrifft. Da die angefochtene Entscheidung an die Nestlé SA gerichtet ist, ist zu prüfen, ob die Kläger durch diese Entscheidung unmittelbar und individuell betroffen sind. 36 Insoweit reicht allein der Umstand, daß eine Handlung geeignet ist, die rechtliche Stellung der Kläger zu beeinflussen, nicht aus, um diese als unmittelbar und individuell betroffen anzusehen. Was erstens die Zulässigkeitsvoraussetzung der Individualisierung der Kläger betrifft, so ist nach gefestigter Rechtsprechung noch erforderlich, daß die angefochtene Entscheidung sie wegen bestimmter persönlicher Eigenschaften oder besonderer, sie aus dem Kreis aller übrigen Personen heraushebender Umstände berührt und sie in ähnlicher Weise individualisiert wie den Adressaten (Urteile des Gerichtshofes vom 15. Juli 1963 in der Rechtssache 25/62, Plaumann/Kommission, Slg. 1963, 213, 238, und vom 10. Dezember 1969 in den Rechtssachen 10/68 und 18/68, Eridania u. a./Kommission, Slg. 1969, 459, Randnr. 7, sowie Urteil des Gerichts vom 28. Oktober 1993 in der Rechtssache T-83/92, Zunis Holding u. a./Kommission, Slg. 1993, II-1169, Randnrn. 34 und 36). 37 Im vorliegenden Fall ist demnach zu prüfen, ob die angefochtene Entscheidung die Kläger wegen bestimmter persönlicher Eigenschaften oder besonderer, sie aus dem Kreis aller übrigen Personen heraushebender Umstände berührt und sie in ähnlicher Weise individualisiert wie den Adressaten. 38 Hierzu ist zunächst darauf hinzuweisen, daß im Rahmen der Verordnung Nr. 4064/89 der Vorrang, der der Einführung eines Systems des freien Wettbewerbs eingeräumt wird, bei der Beurteilung der Vereinbarkeit eines Zusammenschlusses mit dem Gemeinsamen Markt in bestimmten Fällen mit der Berücksichtigung der sozialen Auswirkungen dieses Zusammenschlusses vereinbart werden kann, wenn diese die in Artikel 2 des Vertrages genannten sozialen Ziele beeinträchtigen. Für die Kommission kann also Anlaß zu der Prüfung bestehen, ob der Zusammenschluß unmittelbare oder mittelbare Auswirkungen auf die Lage der Arbeitnehmer in den beteiligten Unternehmen haben kann, die den Beschäftigungsstand oder die Beschäftigungsbedingungen in der Gemeinschaft oder einem wesentlichen Teil der Gemeinschaft beeinflussen. 39 Nach Artikel 2 Absatz 1 Buchstabe b der Verordnung Nr. 4064/89ist die Kommission nämlich verpflichtet, eine wirtschaftliche Bilanz des betreffenden Zusammenschlusses aufzustellen, in die gegebenenfalls Erwägungen sozialer Art eingehen können; dies wird durch die 13. Begründungserwägung dieser Verordnung bestätigt, wonach sich die Kommission "bei ihrer Beurteilung an dem allgemeinen Rahmen der Verwirklichung der grundlegenden Ziele des Vertrages gemäß dessen Artikel 2, einschließlich des Ziels der Stärkung des wirtschaftlichen und sozialen Zusammenhalts der Gemeinschaft im Sinne des Artikels 130a des Vertrages, orientieren" muß. In diesem rechtlichen Rahmen bringt die ausdrückliche Verankerung des Anhörungsrechts der Vertreter der Arbeitnehmer der beteiligten Unternehmen in Artikel 18 Absatz 4 der Verordnung, der den in der 19. Begründungserwägung aufgestellten Grundsatz konkretisiert, den Willen zum Ausdruck, die Berücksichtigung der kollektiven Interessen dieser Arbeitnehmer im Verwaltungsverfahren zu gewährleisten. 40 Unter diesen Umständen ist das Gericht der Auffassung, daß nach dem Sinn und Zweck der Verordnung Nr. 4064/89 die Lage der Arbeitnehmer der Unternehmen, die an dem betreffenden Zusammenschluß beteiligt sind, in bestimmten Fällen von der Kommission beim Erlaß ihrer Entscheidung berücksichtigt werden kann. Aus diesem Grund individualisiert die Verordnung die rechtlich anerkannten Vertreter der Arbeitnehmer dieser Unternehmen, die zum Zeitpunkt des Erlasses der Entscheidung eine geschlossene und klar umrissene Gruppe darstellen, indem sie ihnen ausdrücklich und spezifisch das Recht einräumt, sich im Verwaltungsverfahren zu äussern. Diese Institutionen, die mit der Verteidigung der kollektiven Interessen der von ihnen vertretenen Arbeitnehmer betraut sind, haben nämlich in bezug auf die Erwägungen sozialer Art, die von der Kommission gegebenenfalls bei der Beurteilung der gemeinschaftsrechtlichen Zulässigkeit eines Zusammenschlusses berücksichtigt werden können, ein einschlägiges Interesse. 41 Wie die Kläger zu Recht vortragen, reicht bei diesen Gegebenheiten nach dem Sinn und Zweck der Verordnung Nr. 4064/89 der Umstand, daß die rechtlich anerkannten Vertreter der Arbeitnehmer der an einem Zusammenschluß beteiligten Unternehmen unter den Dritten, die ein für eine Anhörung durch die Kommission hinreichendes Interesse darlegen, ausdrücklich genannt werden, aus, um sie aus dem Kreis aller übrigen Personen herauszuheben, ohne daß, wie dies die Beklagte geltend macht, zur Beurteilung der Zulässigkeit der Klage festgestellt werden müsste, ob dieser Zusammenschluß wenigstens dem ersten Anschein nach die im Vertrag genannten sozialen Ziele beeinträchtigt. Diese Frage ist vielmehr im Rahmen der Begründetheit zu beurteilen. 42 Folglich sind die rechtlich anerkannten Vertreter der Arbeitnehmer der an einem Zusammenschluß beteiligten Unternehmen grundsätzlich als durch die Entscheidung der Kommission über die Vereinbarkeit dieses Zusammenschlusses mit dem Gemeinsamen Markt individuell betroffen anzusehen. 43 Im vorliegenden Fall wird die Eigenschaft als rechtlich anerkannter Vertreter der Arbeitnehmer der beteiligten Unternehmen im Sinne von Artikel 18 Absatz 4 der Verordnung Nr. 4064/89 von der Kommission in bezug auf zwei der Kläger, nämlich das CCE Vittel und das CE-Pierval, nicht bestritten. 44 Unter diesen Umständen braucht die Klagebefugnis des dritten Klägers, der FGA-CFDT, nicht geprüft zu werden, da es sich um ein und dieselbe Klage handelt. Wie der Gerichtshof in seinem Urteil vom 24. März 1993 in der Rechtssache C-313/90 (CIRFS u. a./Kommission, Slg. 1993, I-1125, Randnr. 31) entschieden hat, genügt es für die Zulässigkeit der Klage, daß wenigstens einer der Kläger die Voraussetzungen des Artikels 173 des Vertrages erfuellt. 45 Auf jeden Fall ist es vorbehaltlich des Erlasses von Harmonisierungsmaßnahmen Sache der Mitgliedstaaten, die Institutionen zu bestimmen, die für die Vertretung der kollektiven Interessen der Arbeitnehmer zuständig sind, und ihre Rechte und Befugnisse festzulegen (vgl. z. B. die Richtlinie 94/45/EG des Rates vom 22. September 1994 über die Einsetzung eines Europäischen Betriebsrats oder die Schaffung eines Verfahrens zur Unterrichtung und Anhörung der Arbeitnehmer in gemeinschaftsweit operierenden Unternehmen und Unternehmensgruppen, ABl. L 254, S. 64). Im übrigen bestreitet die Kommission im vorliegenden Fall nach den Erläuterungen der Klägerin in der Erwiderung nicht, daß der Vertretungsanspruch der FGA-CFDT im land- und ernährungswirtschaftlichen Sektor und folglich in den Unternehmen dieses Sektors wie der Vittel SA ° wo diese Gewerkschaft über eine Mehrheit verfügt ° im französischen Recht anerkannt ist, da dieser Gewerkschaftsbund dem Dachverband CFDT angeschlossen ist. Dieser Umstand reicht aus, um die FGA-CFDT als einen rechtlich anerkannten Vertreter der Arbeitnehmer der an dem betreffenden Zusammenschluß beteiligten Unternehmen im Sinne von Artikel 18 Absatz 4 der Verordnung Nr. 4064/89 einzustufen. 46 Ausserdem entbehrt das Vorbringen der Kommission, daß die Kläger durch die Entscheidung nicht individuell betroffen seien, weil sie nicht gemäß Artikel 18 Absatz 4 der Verordnung Nr. 4064/89 ihre Anhörung im Verwaltungsverfahren beantragt hätten, jeder Grundlage. Nach der These der Kommission wird die Klagebefugnis qualifizierter Dritter, denen im Verwaltungsverfahren verfahrensmässige Rechte zustehen, allgemein von ihrer tatsächlichen Beteiligung an diesem Verfahren abhängig gemacht und somit eine zusätzliche Zulässigkeitsvoraussetzung in Form eines zwingenden Vorverfahrens eingeführt, die in Artikel 173 des Vertrages nicht vorgesehen ist. Wie die Kläger ausführen, steht diese einschränkende Auslegung im Widerspruch zu den genannten Bestimmungen des Vertrages, nach denen jede Person zur Anfechtung einer Entscheidung befugt ist, die sie unmittelbar und individuell betrifft. 47 Die Untersuchung der Rechtsprechung des Gerichtshofes bestätigt, daß die Klagebefugnis Dritter, die ein für eine Anhörung im Verwaltungsverfahren hinreichendes Interesse haben, nicht notwendig von ihrer Beteiligung an diesem Verfahren abhängt. Andere spezifische Umstände können diese Dritten gegebenenfalls in ähnlicher Weise individualisieren wie den Adressaten der angefochtenen Entscheidung. Entgegen dem Vorbringen der Beklagten hat der Gerichtshof nämlich sowohl im Bereich des Wettbewerbs und der staatlichen Beihilfen wie des Dumping und der Subventionen die Beteiligung qualifizierter Dritter am Verwaltungsverfahren nur in dem Sinne berücksichtigt, daß sie unter bestimmten besonderen Voraussetzungen eine Vermutung für die Zulässigkeit der von ihnen mit dem Ziel erhobenen Klage begründet, daß der Gemeinschaftsrichter nicht nur prüft, ob ihre verfahrensmässigen Rechte beachtet worden sind, sondern auch, ob die am Ende dieses Verfahrens erlassene Entscheidung einen offensichtlichen Beurteilungsfehler aufweist oder auf einem Ermessensmißbrauch beruht. Der Gerichtshof hat niemals entschieden, daß die Beteiligung dieser Dritten an dem Verfahren eine notwendige Voraussetzung für die Annahme bildet, daß sie durch die Entscheidung der Kommission individuell betroffen sind (vgl. insbesondere die Urteile des Gerichtshofes Metro/Kommission, a. a. O., Randnr. 13, Fediol/Kommission, a. a. O., Randnrn. 28 bis 31, vom 11. Oktober 1983 in der Rechtssache 210/81, Demo-Studio Schmidt/Kommission, Slg. 1983, 3045, Randnrn. 14 und 15, vom 20. März 1985 in der Rechtssache 264/82, Timex/Rat und Kommission, Slg. 1985, 849, Randnr. 11 bis 17, Cofaz u. a./Kommission, a. a. O., Randnr. 25, und vom 22. Oktober 1986 in der Rechtssache 75/84, Metro/Kommission, Slg. 1986, 3021, Randnrn. 18 bis 23). 48 Somit genügt, was die rechtlich anerkannten Vertreter der Arbeitnehmer der beteiligten Unternehmen angeht, deren Zahl und Identität beim Erlaß der Entscheidung feststellbar waren, allein der Umstand, daß die Verordnung Nr. 4064/89 sie unter den Dritten, die ein "hinreichendes Interesse" an der Abgabe einer Erklärung vor der Kommission darlegen, ausdrücklich und spezifisch erwähnt, um sie aus dem Kreis aller übrigen Personen herauszuheben und sie als durch die aufgrund dieser Verordnung erlassene Entscheidung individuell betroffen anzusehen, ob sie nun im Verwaltungsverfahren ihre Rechte geltend gemacht haben oder nicht. Demnach ist der Auffassung zu folgen, daß die Kläger im vorliegenden Fall unabhängig davon, ob sie sich am Verwaltungsverfahren beteiligt haben, aus den dargelegten Gründen diese in Artikel 173 des Vertrages genannte Zulässigkeitsvoraussetzung erfuellen. 49 Soweit es zweitens um die Frage geht, ob die angefochtene Entscheidung die Kläger unmittelbar betrifft, vertritt das Gericht zunächst die Auffassung, daß die Argumentation der Kläger in der Erwiderung, wonach die angefochtene Entscheidung ihre eigenen Rechte beeinträchtige, kein neues Vorbringen darstellt. Denn diese Argumentation stützt sich auf die Auswirkungen, die die behaupteten Folgen der Veräusserung des Betriebes Pierval für die Struktur der Vittel SA und den Beschäftigungsstand in dieser Gesellschaft auf die eigenen Rechte der Kläger haben. Sie steht deshalb im Zusammenhang mit dem in der Klageschrift geltend gemachten Klagegrund, daß diese Veräusserung die kollektiven Rechte der Arbeitnehmer der beteiligten Unternehmen beeinträchtige. Die von der Kommission erhobene Einrede der Unzulässigkeit ist folglich zurückzuweisen. 50 Zur Begründetheit ist festzustellen, daß dieser Zusammenschluß die eigenen Rechte der Vertreter der Arbeitnehmer der beteiligten Unternehmen nicht beeinträchtigen kann. Der Umstand, daß die Veräusserung des Betriebes Pierval, die durch die Entscheidung über die Genehmigung des Zusammenschlusses vorgeschrieben wird, u. a. dazu führt, daß es innerhalb der Vittel SA das CE Pierval und infolgedessen auch das Comité central d' entreprise nicht mehr geben wird, beeinträchtigt entgegen dem Vorbringen der Kläger nicht die eigenen Rechte des Comité central d' entreprise. Dieses hat kein Interesse an der Aufrechterhaltung seiner Tätigkeit, wenn infolge der Änderung der Struktur des betroffenen Unternehmens die Voraussetzungen, unter denen die geltende nationale Regelung seine Errichtung vorsieht, nicht mehr erfuellt sind. Ebenso hat die FGA-CFDT nicht deshalb ein eigenes Interesse am Verbleib des Betriebes Pierval bei der Vittel SA, weil die Veräusserung eines wichtigen Teils dieser Gesellschaft strukturelle und finanzielle Folgen für diese Gewerkschaft nach sich ziehen würde, wie dies die Streithelfer behaupten. Denn die Personalvertretungsorgane können sich auf eigene Rechte nur im Zusammenhang mit den Aufgaben und Befugnissen berufen, die ihnen durch die geltende Regelung in einem Unternehmen mit einer bestimmten Struktur zugewiesen werden. Sie haben keinen Anspruch auf den Fortbestand der Unternehmensstruktur. Insoweit ergibt sich im übrigen der Sache nach aus Artikel 5 der erwähnten Richtlinie 77/187, daß beim Übergang eines Unternehmens die eigenen Rechte der Personalvertretungsorgane und die Schutzmaßnahmen zugunsten der Vertreter der Arbeitnehmer gemäß den Rechts- und Verwaltungsvorschriften der Mitgliedstaaten zu gewährleisten sind. Nach alledem kann nur eine Entscheidung, die sich auf den Status der Personalvertretungsorgane oder auf die Wahrnehmung der ihnen durch die geltende Regelung übertragenen Befugnisse und Aufgaben auswirken kann, die eigenen Interessen solcher Institutionen berühren. Bei einer Entscheidung, mit der ein Zusammenschluß genehmigt wird, kann dies nicht der Fall sein. 51 Auch das Hilfsargument der Kläger, daß die angefochtene Entscheidung die Interessen der von ihnen vertretenen Arbeitnehmer unmittelbar beeinträchtige, soweit sie die Veräusserung des Betriebes Pierval vorschreibe, was zum einen zum Verlust eines bedeutenden Teils des Vermögens der Vittel SA und zum anderen zum Verlust kollektiver Vergünstigungen und zum Abbau von Arbeitsplätzen führe, hält der Prüfung nicht stand. In diesem Zusammenhang ist zunächst darauf hinzuweisen, daß die Verordnung Nr. 4064/89 nach ihrer 31. Begründungserwägung "in keiner Weise die in den beteiligten Unternehmen anerkannten kollektiven Rechte der Arbeitnehmer" berührt. 52 Was speziell die von den Klägern behauptete Zerschlagung des Vermögens der Vittel SA anbelangt, so kann nach Auffassung des Gerichts entgegen dem Vorbringen der Kläger nicht angenommen werden, daß eine Entscheidung, durch die die Veräusserung eines Teils der Vermögenswerte des betroffenen Unternehmens vorgeschrieben wird, die Interessen der Arbeitnehmer dieses Unternehmens deshalb unmittelbar berührt, weil das Vermögen dieses Unternehmens eine Garantie für die Aufrechterhaltung der Beschäftigung der Arbeitnehmer, die zu den erstrangigen Gläubigern des Unternehmens zählten, darstelle. Selbst wenn man annehmen würde, daß sich eine wichtige vermögensrechtliche, finanzielle oder gewerbliche Entscheidung eines Unternehmens in bestimmten Fällen auf die Lage der Arbeitnehmer auswirken kann ° was im übrigen im vorliegenden Fall hinsichtlich des Verkaufs des Betriebes Pierval durch den Nestlé-Konzern nicht bewiesen ist °, so könnte es sich allenfalls um mittelbare Auswirkungen handeln. Diese Beurteilung wird durch die Rechtsprechung des Gerichtshofes bestätigt, der einen blossen Streithilfeantrag einer Gewerkschaft im Rahmen einer Schadensersatzklage von Unternehmen, die sich im Falle ihres Erfolges günstig auf die wirtschaftliche Lage dieser Unternehmen und folglich deren Bestand an Arbeitsplätzen hätte auswirken können, aus dem Grund als unzulässig angesehen hat, daß diese Gewerkschaft nur ein mittelbares und fernliegendes Interesse an dieser Schadensersatzleistung hatte (Beschluß vom 8. April 1981 in den Rechtssachen 197/80 bis 200/80, 243/80, 245/80 und 247/80, Ludwigshafener Walzmühle Erling u. a./EWG, Slg. 1981, 1041, Randnrn. 8 und 9). Was speziell den Schaden betrifft, der sich nach Auffassung der Kläger aus dem Verkauf des Betriebes Pierval zu einem angeblich lächerlichen Preis ergeben würde, ist weiter darauf hinzuweisen, daß, wie der Präsident des Gerichts in seinem Beschluß vom 6. Juli 1993 (CEE Vittel und CE Pierval/Kommission, a. a. O., Randnr. 26) ausgeführt hat, sich der Preis für die Veräusserung dieses Betriebes selbst dann, wenn man ihn als lächerlich gering ansähe, nicht aus der Entscheidung der Kommission, sondern aus den Verhandlungen ergibt, die die Nestlé SA mit Castel über die Veräusserung der gesamten Vermögenswerte, zu deren Verkauf sich die Nestlé SA verpflichtet hat, geführt hat. 53 Zu den behaupteten Auswirkungen auf den Beschäftigungsstand und die Beschäftigungsbedingungen in den beteiligten Unternehmen ist zu sagen, daß, wie in den folgenden Randnummern dargelegt wird, die Regelung, die die Rechte der Arbeitnehmer, insbesondere im Falle eines Zusammenschlusses, gewährleisten soll, es verhindert, daß allein die Durchführung eines Zusammenschlusses zu solchen Auswirkungen führt. Zu solchen Auswirkungen kann es also nur kommen, wenn je nach den Umständen des Falles die betreffenden Unternehmen allein oder die Sozialpartner unter den durch die geltenden Vorschriften genau festgelegten Bedingungen Maßnahmen getroffen haben, die im Verhältnis zum Zusammenschluß selbst eigenständig sind. Vor allem angesichts des Verhandlungsspielraums der verschiedenen Sozialpartner besteht nicht nur theoretisch die Möglichkeit, daß solche Maßnahmen nicht getroffen werden, so daß die Vertreter der Arbeitnehmer durch die Entscheidung, mit der der Zusammenschluß genehmigt wird, nicht unmittelbar betroffen sein können (vgl. die Urteile des Gerichtshofes vom 17. Januar 1985 in der Rechtssache 11/82, Piraiki Patraiki u. a./Kommission, Slg. 1985, 207, und Cofaz u. a./Kommission, a. a. O.). 54 Unter diesem Gesichtspunkt geht aus der anwendbaren Regelung eindeutig hervor, daß nach einem Zusammenschluß ein Beschäftigungsabbau und eine Beeinträchtigung der sozialen Vergünstigungen, die den Arbeitnehmern von Pierval aufgrund des innerhalb der Vittel SA geltenden Tarifabkommens oder aufgrund ihres Einzelvertrags zustehen, nicht unvermeidbar sind. Denn die Richtlinie 77/187 sieht in ihrem Artikel 3 vor, daß die Rechte und Pflichten des Veräusserers aus einem zum Zeitpunkt des Unternehmensübergangs bestehenden Arbeitsvertrag oder Arbeitsverhältnis auf den Erwerber übergehen. Ausserdem bestimmt diese Richtlinie in Artikel 4 Absatz 1 Unterabsatz 1, daß der "Übergang eines Unternehmens ... als solcher für den Veräusserer oder den Erwerber keinen Grund zur Kündigung" darstellt. 55 Insoweit ist ferner darauf hinzuweisen, daß die Nichtigerklärung der Entscheidung der Kommission, soweit sie die Veräusserung des Betriebes Pierval vorschreibt, nach dem Wortlaut des Gesetzes keine Garantie gegen jede Maßnahme zum Beschäftigungsabbau darstellen würde. In diesem Zusammenhang wird durch den Umstand, daß die erwähnte Bestimmung des Artikels 4 der Richtlinie 77/187 ihrem weiteren Wortlaut nach "etwaigen Kündigungen aus wirtschaftlichen, technischen oder organisatorischen Gründen, die Änderungen im Bereich der Beschäftigung mit sich bringen", nicht entgegensteht, bestätigt, daß sich solche Entlassungen auf keinen Fall unmittelbar aus einem Zusammenschluß ergeben können, sondern den Erlaß eigenständiger Maßnahmen erfordern, die derselben Regelung unterliegen wie Maßnahmen ohne jeden Zusammenhang mit einem Zusammenschluß. 56 Ebenso ist hinsichtlich der Behauptungen über den Verlust der sozialen Vergünstigungen, die den Arbeitnehmern von Pierval zustehen, festzustellen, daß nach Artikel 3 Absatz 2 Unterabsatz 1 der Richtlinie 77/187 nach "dem Übergang ... der Erwerber die in einem Kollektivvertrag vereinbarten Arbeitsbedingungen bis zu der Kündigung oder dem Ablauf des Kollektivvertrags bzw. bis zum Inkrafttreten oder bis zu der Anwendung eines anderen Kollektivvertrags in dem gleichen Masse aufrecht[erhält], wie sie in dem Kollektivvertrag für den Veräusserer vorgesehen waren". In diesem Zusammenhang ist darauf hinzuweisen, daß, was zwischen den Parteien unstreitig ist, nach Artikel L.132-8 des französischen Arbeitsgesetzbuches jeder Tarifvertrag ° der nach der Definition in Artikel L.132-1 des Arbeitsgesetzbuches zur Regelung der gesamten Beschäftigungsbedingungen bestimmt ist ° und jedes Tarifabkommen ° das sich nach der erwähnten Definition nur mit bestimmten dieser Bedingungen befasst ° von unbestimmter Dauer von den Unterzeichnern unter den in dem Vertrag oder Abkommen vorgesehenen Bedingungen gekündigt werden kann. Wird der Vertrag oder das Abkommen insbesondere wegen eines Zusammenschlusses, einer Veräusserung oder einer Aufspaltung gekündigt, so gilt dieser Vertrag oder dieses Abkommen nach derselben Vorschrift bis zum Inkrafttreten eines neuen Vertrages oder eines neuen Abkommens oder anderenfalls wenigstens ein Jahr lang ab dem Zeitpunkt der Kündigung in vollem Umfang weiter, wobei die betroffenen Arbeitnehmer die erworbenen individuellen Vergünstigungen behalten, wenn der Vertrag oder das Abkommen bei Ablauf dieses Zeitraums nicht ersetzt worden ist. Ausserdem werden die Garantien hinsichtlich der Beibehaltung der sozialen Vergünstigungen noch durch Artikel 4 Absatz 2 der Richtlinie 77/187 verstärkt, wonach dann, wenn es zu einer Beendigung des Arbeitsvertrags kommt, weil der Übergang des Unternehmens eine wesentliche Änderung der Arbeitsbedingungen zum Nachteil des Arbeitnehmers zur Folge hat, davon auszugehen ist, daß die Beendigung des Arbeitsvertrags durch den Arbeitgeber erfolgt ist. 57 Nach alledem gehen die bestehenden individuellen Verträge in vollem Umfang auf die neue Gesellschaft über. Das innerhalb der Vittel SA geltende Tarifabkommen gilt unter den in Artikel L.132-8 des Arbeitsgesetzbuches festgelegten Bedingungen weiter. In diesem Zusammenhang ist darauf hinzuweisen, daß nach diesem Artikel die Veräusserung eines Unternehmens, wie sie hier vorliegt, als solche nicht zur Kündigung oder zu irgendeiner Änderung der geltenden Tarifverträge oder Tarifabkommen führt. Sollte nach dieser Veräusserung das Tarifabkommen gleichwohl in Frage gestellt werden, so sieht Artikel L.132-8 Absatz 7 des französischen Arbeitsgesetzbuches gemäß den Bestimmungen der Richtlinie 77/187 dieselbe Regelung vor wie für jede Kündigung durch einen oder mehrere Unterzeichner unabhängig vom Fall des Unternehmensübergangs (vgl. insbesondere Urteil des Gerichtshofes vom 12. November 1992 in der Rechtssache C-209/91, Watson Rask und Christensen, Slg. 1992, I-5755, Randnrn. 26 ff.). 58 Somit hat im vorliegenden Fall die Veräusserung des Betriebes Pierval als solche keine unmittelbaren Folgen für die Rechte der Arbeitnehmer aus ihrem Arbeitsvertrag oder ihrem Arbeitsverhältnis. Da zwischen der angeblichen Beeinträchtigung dieser Rechte und der Entscheidung der Kommission, die die Genehmigung des Zusammenschlusses u. a. von der Veräusserung des Betriebes Pierval abhängig macht, keinerlei unmittelbarer Kausalzusammenhang besteht, müssen die Betroffenen nicht auf der Stufe der Kontrolle der Ordnungsgemäßheit dieser Entscheidung, sondern auf der Stufe der Maßnahmen, die den behaupteten Beeinträchtigungen unmittelbar zugrunde liegen und die die betreffenden Unternehmen und gegebenenfalls die beteiligten Sozialpartner unabhängig von jedem Eingriff der Kommission möglicherweise treffen, über eine geeignete Klagemöglichkeit zur Verteidigung ihrer berechtigten Interessen verfügen. Denn auf der Stufe des Erlasses solcher Maßnahmen, deren Kontrolle in die Zuständigkeit des nationalen Richters fällt, kommen die Garantien zum Tragen, die den Arbeitnehmern sowohl durch die Bestimmungen des internen Rechts als auch durch die gemeinschaftsrechtlichen Bestimmungen wie insbesondere die Richtlinie 77/187 (siehe auch den von der Kommission am 8. September 1994 zur Neufassung dieser Richtlinie vorgelegten Vorschlag für eine Richtlinie des Rates zur Angleichung der Rechtsvorschriften der Mitgliedstaaten über die Wahrung von Ansprüchen der Arbeitnehmer beim Übergang von Unternehmen, Betrieben oder Betriebsteilen, ABl. C 274, S. 10) sowie die Richtlinie 75/129/EWG des Rates vom 17. Februar 1975 zur Angleichung der Rechtsvorschriften der Mitgliedstaaten über Massenentlassungen (ABl. L 48, S. 29) in der Fassung der Richtlinie 92/56/EWG des Rates vom 24. Juni 1992 (ABl. L 245, S. 3) eingeräumt werden. 59 Aus den dargelegten Gründen können die Kläger nicht als durch die angefochtene Entscheidung unmittelbar betroffen angesehen werden, vorbehaltlich der Garantie der verfahrensmässigen Rechte, die ihnen durch die Verordnung Nr. 4064/89 im Verwaltungsverfahren verliehen werden. Wenn eine Verordnung Dritten verfahrensmässige Rechte gewährt, dann müssen diese nämlich nach gefestigter Rechtsprechung allgemein über eine Klagemöglichkeit zum Schutz ihrer berechtigten Interessen verfügen (vgl. insbesondere Urteil vom 25. Oktober 1977, Metro/Kommission, a. a. O., Randnr. 13). Im Zusammenhang mit Rechtsstreitigkeiten natürlicher oder juristischer Personen ist vor allem darauf hinzuweisen, daß Verletzungen des Rechts qualifizierter Dritter, auf Antrag im Verwaltungsverfahren ordnungsgemäß angehört zu werden, vom Gemeinschaftsrichter grundsätzlich nur auf der Stufe der Kontrolle der Ordnungsgemäßheit der von der Kommission erlassenen Endentscheidung geahndet werden können. Obwohl die vorstehenden Ausführungen zeigen, daß im vorliegenden Fall die Endentscheidung ihrem Inhalt nach die Kläger nicht unmittelbar betrifft, ist diesen folglich dennoch die Befugnis zuzuerkennen, Klage gegen diese Entscheidung zu erheben, eben um prüfen zu lassen, ob die Verfahrensgarantien, auf die sie gemäß Artikel 18 der Verordnung Nr. 4064/89 im Verwaltungsverfahren Anspruch hatten, verletzt worden sind, wie dies die Streithelfer behaupten. Nur wenn das Gericht eine qualifizierte Verletzung dieser Garantien feststellen sollte, die das Recht der Kläger beeinträchtigt, auf Antrag ihre Auffassung im Verwaltungsverfahren in zweckdienlicher Weise vorzutragen, müsste es diese Entscheidung wegen Verletzung wesentlicher Formvorschriften für nichtig erklären. Liegt eine solche wesentliche Verletzung der verfahrensmässigen Rechte der Kläger nicht vor, dann kann allein der Umstand, daß sich diese oder die Streithelfer vor dem Gemeinschaftsrichter auf die Verletzung dieser Rechte im Verwaltungsverfahren berufen, nicht zur Zulässigkeit der Klage führen, soweit sie auf Klagegründe gestützt wird, mit denen die Verletzung materiellrechtlicher Vorschriften geltend gemacht wird, da, wie das Gericht bereits festgestellt hat, die rechtliche Stellung der Kläger durch den Inhalt der Entscheidung nicht unmittelbar berührt wird. Nur wenn diese letztgenannte Voraussetzung erfuellt wäre, könnten die Kläger gemäß Artikel 173 des Vertrages vom Gericht die Prüfung der Begründung und der materiellen Ordnungsgemäßheit der Entscheidung verlangen. 60 Die vorliegende Klage ist demnach nur insoweit für unzulässig zu erklären, als sie nicht auf die Gewährleistung des Schutzes der den Klägern im Verwaltungsverfahren zuerkannten Verfahrensgarantien gerichtet ist. Das Gericht hat im Rahmen der Begründetheit zu prüfen, ob die Entscheidung, wie die Streithelfer vortragen, diese Garantien verletzt. Zur Begründetheit des Klagegrundes, mit dem die Verletzung der verfahrensmässigen Rechte der Kläger geltend gemacht wird 61 Die Streithelfer tragen vor, daß die Kommission im Verwaltungsverfahren nicht die Beachtung der Rechte gewährleistet habe, die den rechtlich anerkannten Vertretern der Arbeitnehmer der an dem betreffenden Zusammenschluß beteiligten Unternehmen zustuenden, da sie diese nicht rechtzeitig über diesen Zusammenschluß informiert habe. 62 Dieser Auffassung ist nicht zu folgen. Denn die Verordnung Nr. 4064/89 beschränkt sich darauf, in ihrem Artikel 18 Absatz 4 diesen Vertretern das Recht einzuräumen, auf Antrag vor der Kommission Erklärungen abzugeben. Sie erlegt der Kommission nicht die Verpflichtung auf, die Vertreter der Arbeitnehmer der beteiligten Unternehmen in irgendeiner Weise über das Bestehen des Zusammenschlußvorhabens zu informieren, das bei ihr, wie im vorliegenden Fall, von dem Unternehmen angemeldet worden ist, das die Kontrolle über ein anderes Unternehmen erwirbt. In diesem Zusammenhang ist darauf hinzuweisen, daß beim Übergang eines Unternehmens, Betriebes oder Betriebsteils die Unterrichtung der Arbeitnehmervertreter gemäß Artikel 6 der Richtlinie 77/187 dem Veräusserer und dem Erwerber obliegt, wobei der Erstgenannte insbesondere verpflichtet ist, die Vertreter seiner Arbeitnehmer rechtzeitig vor dem Vollzug des Übergangs über den Grund für den Übergang, seine rechtlichen, wirtschaftlichen und sozialen Folgen für die Arbeitnehmer sowie die hinsichtlich der Arbeitnehmer in Aussicht genommenen Maßnahmen zu informieren. 63 Selbst wenn man annehmen würde, daß die rechtlich anerkannten Vertreter der Arbeitnehmer der an diesem Zusammenschluß beteiligten Unternehmen nicht rechtzeitig informiert worden sind, könnte diese Unterlassung folglich nicht der Kommission zur Last gelegt werden. Denn es obliegt den zuständigen nationalen Behörden und den nationalen Gerichten, darüber zu wachen, daß die Unternehmen ihre Verpflichtung zur Unterrichtung der Personalvertretungsorgane einhalten. Im vorliegenden Fall kann demnach der Beklagten nicht vorgeworfen werden, daß sie die verfahrensmässigen Rechte der Kläger beeinträchtigt hätte. 64 Unter diesen Umständen kann die Entscheidung nicht wegen der angeblich verspäteten Unterrichtung der Kläger fehlerhaft sein. Die vorliegende Klage ist somit als unbegründet abzuweisen, soweit sie auf die Kontrolle der Beachtung der verfahrensmässigen Rechte der Kläger gerichtet ist. Kostenentscheidung Kosten 65 Nach Artikel 87 § 2 der Verfahrensordnung ist die unterliegende Partei auf Antrag zur Tragung der Kosten zu verurteilen. Nach Artikel 87 § 3 kann das Gericht jedoch beschließen, daß jede Partei ihre eigenen Kosten trägt, wenn ein aussergewöhnlicher Grund gegeben ist. 66 Da es sich im vorliegenden Fall um die erste Klage von Personalvertretungsorganen der an einem Zusammenschluß beteiligten Unternehmen gegen die Entscheidung der Kommission handelt, mit der dieser Zusammenschluß gemäß der Verordnung Nr. 4064/89 genehmigt wurde, ist es angebracht, die Kommission zur Tragung ihrer eigenen Kosten zu verurteilen. Tenor Aus diesen Gründen hat DAS GERICHT (Zweite erweiterte Kammer) für Recht erkannt und entschieden: 1) Die Klage wird abgewiesen. 2) Jede Partei trägt ihre eigenen Kosten einschließlich der Kosten des Verfahrens der einstweiligen Anordnung. 3) Die Streithelfer tragen ihre eigenen Kosten.

62005TJ0103

it

1. Funzionari – Decisione che arreca pregiudizio – Decisione con cui, in esito a un controllo medico, viene accertata l’assenza ingiustificata di un funzionario – Obbligo di motivazione – Portata (Statuto dei funzionari, art. 25, secondo comma) 2. Funzionari – Congedo di malattia – Giustificazione della malattia – Visita medica di controllo – Accertamento di idoneità al lavoro – Effetto (Statuto dei funzionari, artt. 59 e 60) 1. Una decisione è sufficientemente motivata qualora sia intervenuta in un contesto noto al funzionario interessato, che gli consenta di comprendere la portata del provvedimento preso nei suoi confronti. Ciò si verifica nel caso di una decisione con cui viene accertata l’assenza ingiustificata di un funzionario che, pur essendo stato riconosciuto, in base all’esito di un controllo medico, idoneo al lavoro a metà tempo in seguito ad un congedo di malattia, non ha ripreso il lavoro, dato che tale decisione, anche se non contiene una motivazione dettagliata quanto all’idoneità al lavoro dell’interessato, si riferisce ad un documento allegato, ossia una nota del servizio medico, che espone la cronologia dei fatti relativi alla sua malattia e, per giunta, si inserisce in un contesto in cui l’amministrazione ha inteso tutelare gli interessi del funzionario permettendogli una ripresa progressiva della sua attività. (v. punti 35, 36 e 38) Riferimento: Corte 17 dicembre 1981, causa 791/79, Demont/Commissione (Racc. pag. 3105, punto 12); Corte 7 marzo 1990, cause riunite C‑116/88 e C‑149/88, Hecq/Commissione (Racc. pag. I‑599, punto 26); Corte 12 novembre 1996, causa C‑294/95 P, Ojha/Commissione (Racc. pag. I‑5863, punto 35), e Tribunale 22 gennaio 1998, causa T‑98/96, Costacurta/Commissione (Racc. PI pagg. I‑A‑21 e II‑49, punto 86) 2. Un funzionario non può sottrarsi all’obbligo di riprendere la sua attività, derivante da un controllo medico che accerta la sua idoneità al lavoro, producendo un certificato medico che menziona la prosecuzione di un trattamento medico, ma non accerta un’incapacità lavorativa e, di conseguenza, non menziona le date di inizio e di cessazione di tale incapacità. Un documento del genere non può, in nessun caso, costituire un certificato da cui risulti, con precisione sufficiente e in maniera concludente, l’incapacità lavorativa. (v. punti 61-63) Riferimento: Tribunale 20 novembre 1996, causa T‑135/95, Z/Commissione (Racc. PI pagg. I‑A‑519 e II‑1413, punto 34); Tribunale 6 maggio 1997, causa T‑169/95, Quijano/Parlamento (Racc. PI pagg. I‑A‑91 e II‑273, punto 40)

62006TJ0399

sk

Žaloba proti rozhodnutiu štvrtého odvolacieho senátu ÚHVT z 26. októbra 2006 (vec R 308/2005‑4) týkajúcemu sa prihlášky slovnej ochrannej známky GIROPAY ako ochrannej známky Spoločenstva Údaje týkajúce sa veci Prihlasovateľ ochrannej známky Spoločenstva: Giropay GmbH Prihlasovaná ochranná známka Spoločenstva: slovná ochranná známka GIROPAY pre tovary tried 9, 36 až 38 a 42 – prihláška č. 2843514 Rozhodnutie prieskumového pracovníka: čiastočné zamietnutie zápisu Rozhodnutie odvolacieho senátu: zamietnutie odvolania Výrok 1. Žaloba sa zamieta. 2. Spoločnosť giropay GmbH je povinná nahradiť trovy konania.

62006CJ0251

fr

La demande de décision préjudicielle porte sur l’interprétation de l’article 4, paragraphes 1, sous g), et 3, sous b), ainsi que de l’article 7, paragraphe 2, de la directive 69/335/CEE du Conseil, du 17 juillet 1969, concernant les impôts indirects frappant les rassemblements de capitaux (JO L 249, p. 25), telle que modifiée par la directive 85/303/CEE du Conseil, du 10 juin 1985 (JO L 156, p. 23) et par l’acte relatif aux conditions d’adhésion de la République d’Autriche, de la République de Finlande et du Royaume de Suède et aux adaptations des traités sur lesquels est fondée l’Union européenne (JO 1994, C 241, p. 21, et JO 1995, L 1, p. 1, ci-après la «directive 69/335»). Cette demande a été présentée dans le cadre d’un litige opposant Firma ING. AUER – Die Bausoftware GmbH (ci-après «ING. AUER – Die Bausoftware») au Finanzamt Freistadt Rohrbach Urfahr (bureau des contributions du Freistadt Rohrbach Urfahr), au sujet de la réclamation, par ce dernier, d’un droit d’apport de 104 680,20 euros. Le cadre juridique La réglementation communautaire L’article 2, paragraphes 1 et 2, de la directive 69/335 prévoit: «1.      Les opérations soumises au droit d’apport sont uniquement taxables dans l’État membre sur le territoire duquel se trouve le siège de direction effective de la société de capitaux au moment où interviennent ces opérations. 2.      Lorsque le siège de direction effective d’une société de capitaux se trouve dans un pays tiers et son siège statutaire dans un État membre, les opérations soumises au droit d’apport sont taxables dans l’État membre où se trouve le siège statutaire.» L’article 3 de la directive 69/335 dispose: «1.       Par société de capitaux au sens de cette directive, il faut entendre: a)      les sociétés de droit belge, danois, allemand, espagnol, français, hellénique, italien, irlandais, luxembourgeois, néerlandais, portugais et du Royaume-Uni dénommées respectivement: […] –        société de personnes à responsabilité limitée/ personenvennootschap met beperkte aansprakelijkheid, Gesellschaft mit beschränkter Haftung, sociedad de responsabilidad limitada, société à responsabilité limitée, Εταιρία Περιωρισμένης Ευθύνης, società a responsabilità limitata, société à responsabilité limitée, sociedade por quotas; les sociétés de droit autrichien, dénommées: –        Aktiengesellschaft, –        Gesellschaft mit beschränkter Haftung; […] 2.       Est assimilée aux sociétés de capitaux, pour l’application de la présente directive, toute autre société, association ou personne morale poursuivant des buts lucratifs. Toutefois, un État membre peut ne pas la considérer comme telle pour la perception du droit d’apport.» Aux termes de l’article 4, paragraphes 1 et 3, de la directive 69/335: «1.      Sont soumises au droit d’apport les opérations suivantes: a)      la constitution d’une société de capitaux; […] c)       l’augmentation du capital social d’une société de capitaux au moyen de l’apport de biens de toute nature; […] g)      le transfert d’un État membre dans un autre État membre du siège de direction effective d’une société, association ou personne morale qui est considérée, pour la perception du droit d’apport, comme société de capitaux dans ce dernier État membre, alors qu’elle ne l’est pas dans l’autre État membre; […] 3.      N’est pas une constitution au sens du paragraphe 1, sous a), une quelconque modification de l’acte constitutif ou des statuts d’une société de capitaux et notamment: […] b)      le transfert d’un État membre dans un autre État membre du siège de direction effective ou du siège statutaire d’une société, association ou personne morale qui est considérée, pour la perception du droit d’apport, comme société de capitaux dans chacun de ces États membres; [...]» L’article 7, paragraphes 1 et 2, de la directive 69/335 prévoit: «1.      Les États membres exonèrent du droit d’apport les opérations, autres que celles visées à l’article 9, qui étaient exonérées ou taxées à un taux égal ou inférieur à 0,50 % à la date du 1 er juillet 1984. […] 2.      Les États membres peuvent, soit exonérer du droit d’apport toutes les opérations autres que celles visées au paragraphe 1, soit les soumettre à un taux unique ne dépassant pas 1 %.» Les droits nationaux Le droit autrichien La base juridique de la perception d’un droit d’apport en Autriche réside dans la partie I de la loi sur l’impôt frappant les mouvements de capitaux (Kapitalverkehrsteuergesetz), du 16 octobre 1934 (deutsches RGBl. I. S 1058/1934), telle que modifiée par la loi du 12 janvier 1999 (BGBl. I, 28/1999, ci-après la «KVG»). Aux termes de l’article 2 de la KVG: «Sont soumis au droit d’apport: [...] 5.      Le transfert de la direction ou du siège statutaire d’une société de capitaux étrangère vers l’Autriche lorsque, du fait de ce transfert, cette société devient une société autrichienne. Cette règle ne s’applique pas lorsque la société était considérée, avant le transfert de sa direction ou de son siège statutaire, comme société de capitaux pour la perception du droit d’apport dans un État membre de l’Union européenne; [...]» L’article 4, paragraphes 1 et 2, de la KVG énumère les sociétés de capitaux et les sociétés considérées comme telles pour la perception du droit d’apport. Sont notamment des sociétés de capitaux, conformément à l’article 4, paragraphe 1, point 2, de la KVG, les sociétés à responsabilité limitée («Gesellschaften mit beschränkter Haftung»). Le droit allemand L’article 4, paragraphe 1, point 2, de la loi visant à l’amélioration du cadre réglementaire des marchés financiers (loi de soutien aux marchés financiers) [Gesetz zur Verbesserung der Rahmenbedingungen der Finanzmärkte (Finanzmarktförderungsgesetz)], du 22 février 1990 (BGBl. 1990 I, p. 266), a abrogé la loi sur l’impôt frappant les mouvements de capitaux (Kapitalverkehrsteuergesetz), du 17 novembre 1972 (BGBl. 1972 I, p. 2130), et a, partant, supprimé le droit d’apport, avec effet au 1 er janvier 1992. Le litige au principal et les questions préjudicielles Le 9 septembre 1999, une société, dont la création avait été déclarée le 28 juillet 1999, a été inscrite au registre des firmes de la République d’Autriche sous l’indication «Bausoftware GmbH» (ci-après «Bausoftware»). Sa seule associée était Nemetschek AG (ci-après «Nemetschek»), société de droit allemand. Le siège de direction effective de Bausoftware était situé en Allemagne. Le 16 septembre 1999, Nemetschek a effectué un versement de 102 millions d’ATS au profit de Bausoftware. Par contrat d’apport du 22 septembre 1999, l’exploitation de l’entreprise individuelle non enregistrée «Ing. Auer ‘Die Bausoftware’», établie à Mondsee (République d’Autriche), a été apportée à Bausoftware. Cet apport a été approuvé au cours de l’assemblée générale de Bausoftware ayant eu lieu le même jour. À cette assemblée, M. Auer, qui résidait en Autriche, a été nommé co-gérant de Bausoftware et s’est vu octroyer un droit spécial de gérance. Enfin, la dénomination de la société a été modifiée, cette dernière devenant ING. AUER– Die Bausoftware. À l’issue d’un contrôle effectué auprès de cette société, le Finanzamt Freistadt Rohrbach Urfahr a, par décision du 6 juin 2005, réclamé à celle-ci le paiement d’un droit d’apport de 104 680,20 euros, correspondant à 1 % de la valeur des droits sociaux, en raison du transfert du siège de direction effective de l’Allemagne vers l’Autriche, conformément aux dispositions de la KVG. Saisi de l’appel interjeté par ING. AUER – Die Bausoftware contre cette décision, le Unabhängiger Finanzsenat, Außenstelle Linz (Chambre indépendante des finances, antenne de Linz) a décidé de surseoir à statuer et de poser à la Cour les questions préjudicielles suivantes: «1)      Lorsque le siège de direction effective d’une société, association ou personne morale est transféré d’un État membre ayant supprimé le droit d’apport avant la constitution de cette entité vers un autre État membre percevant le droit d’apport à cette même date, le fait que le premier État membre ait renoncé à la perception du droit d’apport en lui enlevant sa base juridique nationale fait-il obstacle à la qualification de cette société, association ou personne morale de société de capitaux ‘pour la perception du droit d’apport’ au sens de l’article 4, paragraphe 1, sous g), [...] et de l’article 4, paragraphe 3, sous b), de [la directive 69/335]? 2)      L’article 7, paragraphe 2, de la [directive 69/335] interdit-il à l’État membre vers lequel une société de capitaux transfère son siège de direction effective de soumettre au droit d’apport, à l’occasion de ce transfert, les opérations décrites à l’article 4, paragraphe 1, sous a) et g), de cette même directive lorsque ces opérations ont eu lieu au cours d’une période pendant laquelle la société de capitaux avait son siège de direction effective dans un État membre qui avait renoncé, avant la constitution de cette société, à la perception du droit d’apport en lui enlevant sa base juridique nationale?» Sur les questions préjudicielles Par ses questions préjudicielles, qu’il convient d’examiner conjointement, la juridiction de renvoi demande, en substance, si la renonciation d’un État membre à la perception du droit d’apport fait obstacle à ce qu’une société soit qualifiée de société de capitaux «pour la perception du droit d’apport», au sens de l’article 4, paragraphe 1, sous g), de la directive 69/335, lors du transfert de son siège de direction effective de cet État membre vers un autre État membre où ce droit est toujours exigé. À titre liminaire, il convient de préciser que la question de savoir si l’inscription au registre des firmes de la République d’Autriche de Bausoftware, le 9 septembre 1999, et si le versement de 102 millions d’ATS au profit de celle-ci par Nemetschek, le 16 septembre 1999, peuvent être qualifiés de constitution d’une société de capitaux ou d’augmentation du capital social d’une société de capitaux, et, en tant que tels, soumis au droit d’apport conformément à l’article 4, paragraphe 1, sous a) ou sous c), de la directive 69/335, ne fait pas l’objet de l’examen de la Cour. Par ailleurs, il ressort d’une jurisprudence constante que, dans le cadre d’une procédure visée à l’article 234 CE, lequel est fondé sur une nette séparation des fonctions entre les juridictions nationales et la Cour, toute appréciation des faits de la cause relève de la compétence du juge national (arrêts du 15 novembre 1979, Denkavit Futtermittel, 36/79, Rec. p. 3439, point 12, et du 15 mai 2003, RAR, C‑282/00, Rec. p. I‑4741, point 46). Ainsi, l’examen de la Cour se fonde sur la constatation de la juridiction de renvoi selon laquelle les faits exposés aux points 11 à 14 du présent arrêt constituent un transfert du siège de direction effective d’un État membre dans un autre. Il résulte de la décision de renvoi que la société en cause au principal est une société à responsabilité limitée de droit autrichien. Il résulte de l’article 3, paragraphe 1, de la directive 69/335, dont le texte est reproduit au point 4 du présent arrêt, que cette disposition fixe, de manière impérative et uniforme pour tous les États membres, les sociétés ayant la qualité de société de capitaux au sens de la directive 69/335. Par ailleurs, l’article 4, paragraphe 1, de cette directive détermine quelles sont les opérations soumises au droit d’apport. S’agissant du transfert du siège de direction effective, l’article 4, paragraphe 1, sous g), de la directive 69/335 énonce que «le transfert d’un État membre dans un autre État membre du siège de direction effective d’une société, association ou personne morale qui est considérée, pour la perception du droit d’apport, comme société de capitaux dans ce dernier État membre, alors qu’elle ne l’est pas dans l’autre État membre» est notamment soumis au droit d’apport. En revanche, conformément à l’article 4, paragraphe 3, sous b), de cette directive, «le transfert d’un État membre dans un autre État membre du siège de direction effective ou du siège statutaire d’une société, association ou personne morale qui est considérée, pour la perception du droit d’apport, comme société de capitaux dans chacun de ces États membres» n’est pas une constitution d’une société de capitaux au sens du paragraphe 1, sous a), du même article. Il s’ensuit que, pour qu’une opération de ce genre puisse être soumise au droit d’apport dans l’État membre de destination, la société concernée ne doit pas être considérée, pour la perception dudit droit, comme une société de capitaux dans l’État membre d’origine. Les États membres ayant soumis des observations à la Cour soutiennent que, dès lors qu’une société n’a pas été taxée au titre du droit d’apport dans l’État membre d’origine du fait de la suppression, par celui-ci, de cet impôt, ladite société n’est pas considérée, pour la perception du droit d’apport, comme une société de capitaux dans cet État, remplissant ainsi les conditions fixées à l’article 4, paragraphe 1, sous g), de la directive 69/335. Une telle analyse ne peut cependant pas être suivie, sous peine de privilégier la qualification de société de capitaux retenue en droit interne par rapport à celle qui découle de la directive 69/335. En effet, ainsi qu’il a été exposé au point 21 du présent arrêt, l’article 3, paragraphe 1, de la directive 69/335 détermine, de manière impérative et uniforme pour tous les États membres, les sociétés devant être réputées sociétés de capitaux au sens de cette directive. Par conséquent, dès lors qu’une société revêt l’une des formes juridiques prévues audit article 3, paragraphe 1, elle doit être réputée constituer une société de capitaux au sens de la directive 69/335et ne peut donc être assujettie au droit d’apport lors d’un transfert de son siège de direction effective d’un État membre vers un autre, du fait qu’elle ne serait pas considérée comme une société de capitaux dans l’État membre d’origine. Il convient d’ajouter qu’une telle divergence de qualification, rendant applicable l’article 4, paragraphe 1, sous g), de la directive 69/335, est, en revanche, possible lorsqu’il s’agit de sociétés visées à l’article 3, paragraphe 2, de celle-ci. En effet, tout en disposant qu’«est assimilée aux sociétés de capitaux, pour l’application de la directive [69/335], toute autre société, association ou personne morale poursuivant des buts lucratifs», cette disposition permet néanmoins aux États membres de ne pas considérer comme telles, pour la perception du droit d’apport, les sociétés, associations ou personnes morales ainsi assimilées. La marge d’appréciation ainsi reconnue aux États membres, qui n’existe pas en ce qui concerne les sociétés visées au paragraphe 1 dudit article, peut donc aboutir à ce qu’une entité déterminée soit qualifiée de société de capitaux dans un État membre alors qu’elle ne l’est pas dans un autre. Dans le cas d’une telle divergence de qualification, le transfert du siège de direction effective d’une entité concernée tomberait dans le champ d’application de l’article 4, paragraphe 1, sous g), de la directive 69/335. De surcroît, la Cour a déjà dit pour droit que le fait de privilégier le critère de l’assujettissement dans l’État membre d’origine par rapport à celui de la qualification en tant que société de capitaux prévu à l’article 4, paragraphe 1, sous g), de la directive 69/335 est contraire aux prescriptions de cette dernière, dans la mesure où cela permettrait une imposition au titre du droit d’apport dans des cas où ladite directive ne le prévoit pas (voir, en ce sens, arrêt du 7 juin 2007, Commission/Grèce, C‑178/05, non encore publié au Recueil, points 26 à 30). En outre, il ressort de la jurisprudence de la Cour que, si les États membres sont, conformément à l’article 7, paragraphe 2, de la directive 69/335, libres d’exonérer du droit d’apport les apports en société, une telle exonération ne peut pas avoir pour conséquence de permettre à un autre État membre d’imposer lesdits apports (voir, en ce sens, arrêt du 12 janvier 2006, Senior Engineering Investments, C‑494/03, Rec. p. I‑525, point 43). Dès lors, le fait qu’un État membre ait mis en œuvre la faculté prévue audit article 7, paragraphe 2, en supprimant le droit d’apport n’implique pas que, lors d’un transfert du siège de direction effective d’une société de capitaux de cet État membre vers un autre État membre, ce dernier puisse automatiquement soumettre cette opération audit droit. Il résulte de tout ce qui précède que l’article 4, paragraphes 1, sous g), et 3, sous b), de la directive 69/335 doit être interprété en ce sens que la renonciation d’un État membre à la perception du droit d’apport ne fait pas obstacle à ce qu’une société appartenant à l’une des catégories mentionnées à l’article 3, paragraphe 1, sous a), de cette directive soit qualifiée de société de capitaux pour la perception du droit d’apport au sens de l’article 4, paragraphe 1, sous g), de ladite directive lors du transfert de son siège de direction effective de cet État membre vers un autre État membre où ce droit est toujours exigé. Cette interprétation étant donnée, il y a lieu d’ajouter que la question de l’éventuelle évasion fiscale qui résulterait de l’utilisation abusive des dispositions de la directive 69/335 ainsi interprétée a été soulevée au cours de la procédure devant la Cour. À cet égard, même si, sur le plan formel, la juridiction de renvoi a limité ses questions à l’interprétation de l’article 4, paragraphes 1, sous g), et 3, sous b), ainsi que de l’article 7, paragraphe 2, de la directive 69/335, une telle circonstance ne fait pas obstacle à ce que la Cour lui fournisse tous les éléments d’interprétation du droit communautaire qui peuvent être utiles au jugement de l’affaire dont elle est saisie, que cette juridiction y ait fait ou non référence dans l’énoncé desdites questions (voir, en ce sens, arrêts du 12 décembre 1990, SARPP, C‑241/89, Rec. p. I‑4695, point 8; du 4 mars 1999, Consorzio per la tutela del formaggio Gorgonzola, C‑87/97, Rec. p. I‑1301, point 16, et du 26 avril 2007, Alevizos, C‑392/05, non encore publié au Recueil, point 64). Il y a donc lieu d’examiner si l’interprétation de l’article 4, paragraphes 1, sous g), et 3, sous b), de la directive 69/335 donnée au point 36 du présent arrêt peut contribuer à une utilisation abusive du droit communautaire en vue de contourner les dispositions d’une législation nationale telles que celles en cause au principal. Tout d’abord, il convient de relever que la directive 69/335 ne contient aucune règle spécifiquement destinée à prévenir le risque d’évasion fiscale. Toutefois, la Cour a déjà dit pour droit que l’application de la réglementation communautaire ne saurait être étendue jusqu’à couvrir les pratiques abusives d’opérateurs économiques, c’est-à-dire les opérations qui ne sont pas réalisées dans le cadre de transactions commerciales normales, mais seulement dans le but de bénéficier abusivement des avantages prévus par le droit communautaire (voir arrêt du 21 février 2006, Halifax e.a., C‑255/02, Rec. p. I‑1609, point 69). La protection déployée par le droit communautaire ne s’attache donc pas aux situations où un sujet de droit, personne physique ou morale, entend se prévaloir abusivement ou frauduleusement des normes communautaires dans le seul but de se soustraire à l’emprise de la législation d’un État membre. Certes, la circonstance qu’une société ait été créée dans un État membre donné dans le but de bénéficier d’une législation plus avantageuse n’est pas, à elle seule, suffisante pour conclure à l’existence d’un usage abusif de la réglementation communautaire. Néanmoins, la constitution d’une société dans un État membre dans le cadre de montages purement artificiels, dépourvus de réalité économique, dans le but d’éluder l’impôt normalement dû va au-delà de la protection que la directive 69/335 doit déployer en faveur des sociétés visées par celle-ci. Il s’ensuit que les conséquences qui découlent de l’interprétation de l’article 4, paragraphes 1, sous g), et 3, sous b), de la directive 69/335 exposée au point 36 du présent arrêt ne doivent pas favoriser les conduites caractérisées par la réalisation de montages artificiels à seule fin d’obtenir un avantage fiscal. Il appartient dès lors à la juridiction de renvoi de vérifier si les circonstances de la cause au principal recèlent des éléments objectifs constitutifs d’une telle pratique abusive. Dans ces conditions, il y a lieu de répondre aux questions préjudicielles que l’article 4, paragraphes 1, sous g), et 3, sous b), de la directive 69/335 doit être interprété en ce sens que la renonciation d’un État membre à la perception du droit d’apport ne fait pas obstacle à ce qu’une société appartenant à l’une des catégories mentionnées à l’article 3, paragraphe 1, sous a), de cette directive soit qualifiée de société de capitaux pour la perception du droit d’apport au sens de l’article 4, paragraphe 1, sous g), de ladite directive lors du transfert de son siège de direction effective de cet État membre vers un autre État membre où ce droit est toujours exigé. Toutefois, une telle interprétation ne saurait aboutir à favoriser des conduites caractérisées par la réalisation de montages artificiels à seule fin d’obtenir un avantage fiscal. Il appartient à la juridiction de renvoi de vérifier si les circonstances de la cause au principal recèlent des éléments objectifs constitutifs d’une telle pratique abusive. Sur les dépens La procédure revêtant, à l’égard des parties au principal, le caractère d’un incident soulevé devant la juridiction de renvoi, il appartient à celle-ci de statuer sur les dépens. Les frais exposés pour soumettre des observations à la Cour, autres que ceux desdites parties, ne peuvent faire l’objet d’un remboursement. Par ces motifs, la Cour (quatrième chambre) dit pour droit: L’article 4, paragraphes 1, sous g), et 3, sous b), de la directive 69/335/CEE du Conseil, du 17 juillet 1969, concernant les impôts indirects frappant les rassemblements de capitaux , telle que modifiée par la directive 85/303/CEE du Conseil, du 10 juin 1985, et par l’acte relatif aux conditions d’adhésion de la République d’Autriche, de la République de Finlande et du Royaume de Suède et aux adaptations des traités sur lesquels est fondée l’Union européenne, doit être interprété en ce sens que la renonciation d’un État membre à la perception du droit d’apport ne fait pas obstacle à ce qu’une société appartenant à l’une des catégories mentionnées à l’article 3, paragraphe 1, sous a), de cette directive soit qualifiée de société de capitaux pour la perception du droit d’apport au sens de l’article 4, paragraphe 1, sous g), de ladite directive lors du transfert de son siège de direction effective de cet État membre vers un autre État membre où ce droit est toujours exigé. Toutefois, une telle interprétation ne saurait aboutir à favoriser des conduites caractérisées par la réalisation de montages artificiels à seule fin d’obtenir un avantage fiscal. Il appartient à la juridiction de renvoi de vérifier si les circonstances de la cause au principal recèlent des éléments objectifs constitutifs d’une telle pratique abusive. Signatures * Langue de procédure: l’allemand.

61998CJ0263

nl

Overwegingen van het arrest 1 Bij verzoekschrift, neergelegd ter griffie van het Hof op 17 juli 1998, heeft het Koninkrijk België krachtens artikel 173, eerste alinea, EG-Verdrag (thans, na wijziging, artikel 230, eerste alinea, EG) verzocht om gedeeltelijke nietigverklaring van beschikking 98/358/EG van de Commissie van 6 mei 1998 betreffende de goedkeuring van de rekeningen die de lidstaten voor het begrotingsjaar 1994 hebben ingediend in verband met de door het Europees Oriëntatie- en Garantiefonds voor de Landbouw (EOGFL), afdeling Garantie, gefinancierde uitgaven (PB L 163, blz. 28; hierna: bestreden beschikking"), voorzover daarbij uitgaven ten bedrage van 382 208 436 BEF die de verzoekende lidstaat in het kader van de vooruitbetaling van uitvoerrestituties heeft gedaan, van communautaire financiering worden uitgesloten. 2 Dit bedrag vertegenwoordigt een forfaitaire correctie van 10 % op alle uitgaven die het Koninkrijk België tijdens het begrotingsjaar 1994 heeft gedaan in het kader van de voorfinanciering van de uitvoerrestituties voor de sectoren rundvlees en granen. Het toepasselijke recht 3 De artikelen 1, lid 2, sub a, en 2, lid 1, van verordening (EEG) nr. 729/70 van de Raad van 21 april 1970 betreffende de financiering van het gemeenschappelijk landbouwbeleid (PB L 94, blz. 13) bepalen dat de afdeling Garantie" van het EOGFL de restituties bij uitvoer naar derde landen financiert wanneer die volgens de communautaire voorschriften in het kader van de gemeenschappelijke ordening der landbouwmarkten worden verleend. 4 Artikel 8, lid 1, eerste alinea, van verordening nr. 729/70 luidt als volgt: De lidstaten treffen, overeenkomstig de nationale wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen, de nodige maatregelen om: - zich ervan te vergewissen dat de door het Fonds gefinancierde maatregelen daadwerkelijk en op regelmatige wijze werden uitgevoerd; - onregelmatigheden te voorkomen en te vervolgen; - de ingevolge onregelmatigheden of nalatigheden verloren gegane bedragen terug te vorderen." 5 Artikel 8, lid 2, van deze verordening bepaalt dat de Gemeenschap de financiële gevolgen van de onregelmatigheden of nalatigheden die aan de overheidsdiensten of organen van de lidstaten te wijten zijn, niet draagt. 6 Volgens artikel 4, lid 1, van verordening (EEG) nr. 565/80 van de Raad van 4 maart 1980 betreffende de vooruitbetaling van de uitvoerrestituties voor landbouwproducten (PB L 62, blz. 5), wordt op verzoek van de belanghebbende [...] een bedrag dat gelijk is aan de uitvoerrestitutie uitbetaald, zodra de basisproducten onder douanecontrole zijn geplaatst, zodat wordt gewaarborgd dat de verwerkte producten of de goederen binnen een bepaalde termijn worden uitgevoerd" (de zogenoemde regeling voorfinanciering-verwerking"). 7 Volgens artikel 5, lid 1, van verordening nr. 565/80 wordt op verzoek van de belanghebbende [...] een bedrag dat gelijk is aan de uitvoerrestitutie uitbetaald zodra de producten of goederen onder het stelsel van douane-entrepots of vrije zones zijn gebracht met het oog op uitvoer binnen een bepaalde termijn" (de zogenoemde regeling voorfinanciering-entrepot"). 8 De specifieke bepalingen van de communautaire voorfinancieringsregeling zijn neergelegd in titel II, hoofdstuk 3, van verordening (EEG) nr. 3665/87 van de Commissie van 27 november 1987 houdende gemeenschappelijke uitvoeringsbepalingen van het stelsel van restituties bij uitvoer voor landbouwproducten (PB L 351, blz. 1). 9 Artikel 25 van verordening nr. 3665/87 bepaalt dat indien de exporteur zijn voornemen te kennen geeft de producten of goederen na verwerking of opslag uit te voeren met toekenning van een restitutie op grond van de in de artikelen 4 of 5 van verordening nr. 565/80 vastgestelde regelingen, die regelingen worden toegepast op voorwaarde dat bij de bevoegde douaneautoriteiten een verklaring, betalingsaangifte" genoemd, wordt ingediend, welke alle gegevens bevat die nodig zijn voor de bepaling van de restitutie. 10 Voor verwerkte producten of goederen verkregen uit basisproducten bepaalt artikel 27, lid 1, van verordening nr. 3665/87 dat de restitutie wordt bepaald op grond van de verificatie van de betalingsaangifte en van het eventuele onderzoek naar de basisproducten. 11 Artikel 27, lid 3, van verordening nr. 3665/87 bepaalt dat de onder de regeling voorfinanciering-verwerking geplaatste basisproducten geheel of gedeeltelijk deel moeten uitmaken van de uitgevoerde verwerkte producten of goederen. Overeenkomstig de in dezelfde bepaling neergelegde equivalentieregel kunnen, wanneer de bevoegde autoriteiten dit toestaan, de basisproducten worden vervangen door equivalente producten van dezelfde onderverdeling van de gecombineerde nomenclatuur, van dezelfde handelskwaliteit, die dezelfde technische kenmerken hebben en die aan de voorwaarden voor de toekenning van de uitvoerrestitutie beantwoorden". 12 Volgens artikel 27, lid 5, eerste alinea, van verordening nr. 3665/87 is de termijn waarbinnen de basisproducten met het oog op verwerking ervan onder douanecontrole kunnen blijven, zes maanden vanaf de datum waarop de betalingsaangifte wordt aanvaard. 13 Verordening (EEG) nr. 32/82 van de Commissie van 7 januari 1982 tot vaststelling van de voorwaarden voor de toekenning van bijzondere restituties bij uitvoer in de rundvleessector (PB L 4, blz. 11), voorziet in de mogelijkheid van verhoogde restituties bij uitvoer van bepaalde producten uit de rundvleessector. 14 In verordening (EEG) nr. 1964/82 van de Commissie van 20 juli 1982 tot vaststelling van de voorwaarden voor de toekenning van bijzondere restituties bij uitvoer van bepaalde soorten rundvlees zonder been (PB L 212, blz. 48), is gepreciseerd dat afzonderlijk verpakte delen, zonder been, afkomstig van verse of gekoelde achtervoeten van volwassen mannelijke runderen in aanmerking komen voor verhoogde restituties bij uitvoer. 15 Artikel 8, eerste alinea, van verordening nr. 1964/82 bepaalt dat de lidstaten de nodige maatregelen [nemen] om vervanging van de betrokken producten uit te sluiten, en [...] er met name voor [zorgen] dat elk deelstuk kan worden geïdentificeerd". In de derde alinea van hetzelfde artikel wordt daaraan toegevoegd: De zakken, de dozen of ander verpakkingsmateriaal waarin de delen zonder been worden verpakt, worden door de bevoegde instanties verzegeld of gelood en op zakken, dozen of ander verpakkingsmateriaal moeten de gegevens, en met name het nettogewicht, de aard en het aantal stuks en een serienummer zijn aangebracht, waardoor het uitgebeend vlees kan worden geïdentificeerd." 16 Een aantal algemene regels inzake de controle die moet worden verricht om na te gaan of de transacties waarvoor uitvoerrestituties en andere bedragen in verband met de uitvoer worden betaald, daadwerkelijk en overeenkomstig de voorschriften plaatsvinden, zijn neergelegd in verordening (EEG) nr. 386/90 van de Raad van 12 februari 1990 inzake de controle bij de uitvoer van landbouwproducten die in aanmerking komen voor restituties of andere bedragen (PB L 42, blz. 6). 17 Ingevolge artikel 3 van verordening nr. 386/90 moet de fysieke controle van de goederen bij het vervullen van de douaneformaliteiten bij uitvoer steekproefsgewijs, frequent en onverwacht worden verricht, en ten minste betrekking hebben op een representatieve keuze van 5 % van de uitvoeraangiften waarvoor uitvoerrestituties en andere bedragen in verband met de uitvoer moeten worden betaald. 18 Artikel 5, lid 1, sub a, van verordening (EEG) nr. 2030/90 van de Commissie van 17 juli 1990 houdende uitvoeringsbepalingen van verordening nr. 386/90 inzake de controle bij de uitvoer van landbouwproducten die in aanmerking komen voor restituties of andere bedragen (PB L 186, blz. 6), bepaalt dat de fysieke controle plaatsvindt in de periode tussen de indiening van de uitvoeraangifte en het tijdstip waarop de toestemming tot uitvoer van de goederen wordt verleend. Ingevolge artikel 6 van verordening nr. 2030/90 mag, indien de restitutie in het kader van de regeling voorfinanciering-verwerking of voorfinanciering-entrepot vooraf wordt betaald, de tijdens de opslag en, in voorkomend geval, tijdens de verwerking uitgevoerde fysieke controle in aanmerking worden genomen voor de berekening van het in artikel 3 van verordening nr. 386/90 bedoelde controlepercentage, op voorwaarde dat de tijdens de voorfinancieringsfase verrichte fysieke controle even grondig is als die welke normaal bij uitvoer wordt verricht, en de producten en goederen die aan de vroegere fysieke controle zijn onderworpen, dezelfde zijn als die waarvoor de uitvoeraangifte is ingediend. De berekening van de correcties (rapport-Belle) 19 Het rapport-Belle van de Commissie (document nr. VI/216/93 van 1 juni 1993) bevat richtsnoeren voor het geval dat jegens een lidstaat financiële correcties moeten worden toegepast. 20 Het voorziet voor moeilijke gevallen in de methode van een forfaitair percentage: Door de steeds ruimere toepassing van systeemcontrole is het EOGFL in toenemende mate het risico dat een gebrekkig controlesysteem met zich brengt, gaan beoordelen. Bij de verificatie van de rekeningen kan, aangezien deze achteraf geschiedt, ipso facto slechts zelden worden uitgemaakt of een aanvraag bij de betaling al dan niet rechtmatig was. [...] Daarom moet het financiële verlies voor de Gemeenschap worden bepaald door te evalueren in hoeverre het gebrekkige controlesysteem daartoe bijgedragen heeft, waarbij zowel de aard, de kwaliteit als de frequentie van de uitgevoerde controles in aanmerking worden genomen. [...]" 21 Het rapport-Belle stelt drie forfaitaire correcties voor: A. 2 % van de uitgaven: wanneer de onvolkomenheid minder belangrijke onderdelen van het controlesysteem of de uitvoering van controles die niet onontbeerlijk zijn om zich van de rechtmatigheid van de uitgaven te kunnen vergewissen betreft, zodat redelijkerwijze mag worden aangenomen dat het risico voor financieel verlies ten nadele van het EOGFL gering was. B. 5 % van de uitgaven: wanneer de onvolkomenheid belangrijke onderdelen van het controlesysteem of de uitvoering van controles die van belang zijn om zich van de rechtmatigheid van de uitgaven te kunnen vergewissen betreft, zodat redelijkerwijze mag worden aangenomen dat er een belangrijk risico voor financieel verlies voor het EOGFL bestond. C. 10 % van de uitgaven: wanneer het controlesysteem in zijn geheel wezenlijke gebreken vertoont of wanneer de uitvoering van controles die onontbeerlijk zijn om zich van de rechtmatigheid van de uitgaven te kunnen vergewissen, te wensen overlaat, zodat redelijkerwijze mag worden aangenomen dat er een groot risico bestond voor financieel verlies op ruime schaal voor het EOGFL." 22 De richtsnoeren van dit rapport bepalen verder, dat indien er twijfel bestaat omtrent de keuze van de toe te passen correctie, de volgende punten als verzachtende omstandigheden in aanmerking moeten worden genomen: - de nationale autoriteiten hebben de nodige maatregelen getroffen om de onvolkomenheden, zodra zij aan het licht kwamen, te verhelpen; - de ontoereikende controles waren het gevolg van moeilijkheden bij de interpretatie van voorschriften van de Gemeenschap". 23 Ten vervolge op het rapport-Belle is artikel 5, lid 2, van verordening nr. 729/70 gewijzigd bij verordening (EG) nr. 1287/95 van de Raad van 22 mei 1995 (PB L 125, blz. 1), en luidt het thans als volgt: Na raadpleging van het comité van het Fonds: [...] c) neemt de Commissie een besluit over de bedragen die moeten worden onttrokken aan de in de artikelen 2 en 3 bedoelde communautaire financiering, wanneer zij constateert dat de desbetreffende uitgaven niet overeenkomstig de communautaire voorschriften zijn verricht. Voordat een besluit tot weigering van financiering wordt genomen, doet de Commissie schriftelijk mededeling van de resultaten van de verificaties, en de betrokken lidstaat van zijn antwoorden, waarna beide partijen pogen overeenstemming te bereiken over het daaraan te geven gevolg. Indien overeenstemming uitblijft, kan de lidstaat vragen om inleiding van een procedure die de standpunten binnen vier maanden tot elkaar moet brengen; de resultaten daarvan worden neergelegd in een verslag dat aan de Commissie wordt overgemaakt en door deze instelling wordt bestudeerd voordat een besluit tot weigering van financiering wordt genomen. De Commissie bepaalt de te onttrekken bedragen met name aan de hand van de draagwijdte van de niet met de voorschriften strokende uitvoering. De Commissie houdt daarbij rekening met de aard en de ernst van de overtreding, alsmede met de voor de Gemeenschap ontstane financiële schade. [...]" De goedkeuringsprocedure voor het begrotingsjaar 1994 24 De controlediensten van het EOGFL hebben de door een aantal lidstaten tijdens de begrotingsjaren 1993 en 1994 toegepaste regelingen en procedures ter zake van de voorfinanciering van de uitvoerrestituties geverifieerd. In september en november 1994 werden in België de douanekantoren te Leuven, Aalst, Beauraing en Dendermonde gecontroleerd. 25 Na briefwisseling tussen de Commissie en de Belgische autoriteiten over het resultaat van die verificaties, stelde de Commissie de Belgische autoriteiten bij brieven van 8 en 19 juli 1996 officieel in kennis van de eindconclusies van haar onderzoek van het Belgische controlesysteem. 26 Op 1 oktober 1996 verzocht de Belgische regering overeenkomstig beschikking 94/442/EG van de Commissie van 1 juli 1994 inzake de instelling van een bemiddelingsprocedure in het kader van de goedkeuring van de rekeningen betreffende het Europees Oriëntatie- en Garantiefonds voor de Landbouw (EOGFL), afdeling Garantie (PB L 182, blz. 45), om bemiddeling. Op 13 februari 1997 stelde het bemiddelingsorgaan zijn definitief verslag vast. 27 Op 31 december 1996 stelde de Commissie een ontwerp van syntheseverslag voor het begrotingsjaar 1993 vast. Op 3 maart 1997 werd het syntheseverslag over de resultaten van de controles voor de goedkeuring van de rekeningen betreffende het EOGFL, afdeling Garantie, voor het begrotingsjaar 1993 (hierna: syntheseverslag 1993") in het EOGFL-comité besproken. 28 Op 23 april 1997 gaf de Commissie op basis van het syntheseverslag 1993 beschikking 97/333/EG betreffende de goedkeuring van de rekeningen die de lidstaten voor het begrotingsjaar 1993 hebben ingediend in verband met de door het Europees Oriëntatie- en Garantiefonds voor de landbouw (EOGFL), afdeling Garantie, gefinancierde uitgaven (PB L 139, blz. 30). 29 Het Koninkrijk België verzocht het Hof om gedeeltelijke nietigverklaring van deze beschikking, voorzover daarbij uitgaven ten bedrage van 413 309 611 BEF die verzoeker in het kader van de vooruitbetaling van uitvoerrestituties had gedaan, van communautaire financiering werden uitgesloten. Dit beroep is verworpen bij arrest van 18 mei 2000, België/Commissie (C-242/97, Jurispr. blz. I-3421). 30 Voor het begrotingsjaar 1994 stelde de Commissie op 24 november 1997 het syntheseverslag op over de resultaten van de controles voor de goedkeuring van de rekeningen betreffende het EOGFL, afdeling Garantie, over het begrotingsjaar 1994 (hierna: syntheseverslag 1994"). In dit verslag verwees zij enkel naar de in het syntheseverslag 1993 vermelde resultaten, zonder de analyses en conclusies van laatstgenoemd verslag aan te passen, te wijzigen of aan te vullen. 31 De bestreden beschikking is op 6 mei 1998 vastgesteld op basis van het syntheseverslag 1994. Het eerste middel 32 Als eerste middel voert de Belgische regering aan dat de bestreden beschikking is vastgesteld in strijd met artikel 5, lid 2, van verordening nr. 729/70, zoals gewijzigd bij verordening nr. 1287/95, met het in artikel 5 EG-Verdrag (thans artikel 10 EG) neergelegde beginsel van loyale samenwerking en met het zorgvuldigheidsbeginsel. Bovendien zou daarbij de in artikel 190 EG-Verdrag (thans artikel 253 EG) geformuleerde motiveringsplicht niet zijn nagekomen. 33 Zij betoogt dat de voor de vaststelling van de bestreden beschikking gevolgde procedure gebreken vertoont, aangezien de Commissie heeft nagelaten de door de Belgische autoriteiten meegedeelde gegevens te onderzoeken alvorens de eindconclusies van haar onderzoek van het Belgische controlesysteem te formuleren, en de door de Belgische regering ingeleide bemiddelingsprocedure als een loutere formaliteit heeft beschouwd. De Commissie zou de door de Belgische regering gemaakte opmerkingen en verstrekte gegevens niet zorgvuldig hebben onderzocht en zou niet eens het eindverslag van het bemiddelingsorgaan hebben afgewacht alvorens op 31 december 1996 het ontwerp van syntheseverslag vast te stellen. 34 Als gevolg daarvan zou het syntheseverslag 1994, voorzover daarin naar het syntheseverslag 1993 wordt verwezen, een groot aantal onjuistheden bevatten die hadden kunnen worden voorkomen. Meer in het bijzonder betwist de Belgische regering de juistheid van de vaststellingen of van het onderzoek van de Commissie op elf punten voor de sector rundvlees en op vier punten voor de sector granen. 35 Vooraf zij eraan herinnerd dat uitsluitend de overeenkomstig de communautaire voorschriften in het kader van de gemeenschappelijke ordening der landbouwmarkten verrichte interventies door het EOGFL worden gefinancierd. 36 Het is vaste rechtspraak dat wanneer de Commissie weigert bepaalde uitgaven ten laste van het EOGFL te brengen op grond dat deze het gevolg waren van aan een lidstaat toe te rekenen overtredingen van communautaire voorschriften, deze lidstaat moet bewijzen dat voldaan is aan de voorwaarden voor het verkrijgen van de door de Commissie geweigerde financiering (zie arresten van 24 maart 1988, Verenigd Koninkrijk/Commissie, 347/85, Jurispr. blz. 1749, punt 14, en 10 november 1993, Nederland/Commissie, C-48/91, Jurispr. blz. I-5611, punt 16). De Commissie behoeft de onregelmatigheid van de door de lidstaten toegezonden gegevens niet op uitputtende wijze aan te tonen; zij behoeft enkel een bewijs te leveren voor de ernstige en redelijke twijfels die zij koestert omtrent de door de nationale administraties meegedeelde cijfers. 37 Deze verlichting van de bewijslast voor de Commissie is te verklaren door het feit dat de lidstaat zelf het best in staat is de voor de goedkeuring van de EOGFL-rekeningen benodigde gegevens te verzamelen en te verifiëren, zodat dus de lidstaat zo gedetailleerd en volledig mogelijk dient te bewijzen dat zijn cijfers juist zijn en, in voorkomend geval, dat de berekeningen van de Commissie onjuist zijn (arresten van 10 november 1993, Nederland/Commissie, reeds aangehaald, punt 17, en 18 maart 1999, Italië/Commissie, C-59/97, Jurispr. blz. I-1683, punt 55). In geval van betwisting staat het aan de Commissie, aan te tonen dat de voorschriften van de gemeenschappelijke ordening der landbouwmarkten zijn overtreden. Wanneer de Commissie een dergelijke schending heeft vastgesteld, dient de lidstaat in voorkomend geval aan te tonen dat de Commissie een vergissing heeft begaan met betrekking tot de aan die schending te verbinden financiële consequenties (arresten van 19 februari 1991, Italië/Commissie, C-281/89, Jurispr. blz. I-347, punt 19; 10 november 1993, Nederland/Commissie, reeds aangehaald, punt 18, en 18 maart 1999, Italië/Commissie, reeds aangehaald, punt 55). 38 De bewijzen die de Belgische regering aanvoert tegen de vaststellingen waarop de Commissie de bestreden beschikking heeft gebaseerd, moeten tegen de achtergrond van deze overwegingen worden onderzocht. De gestelde vergissingen in het syntheseverslag 1994 De sector rundvlees 39 Wat de sector rundvlees betreft, betwist de Belgische regering in de eerste plaats de stelling van de Commissie dat het entrepot van de firma Sivafrost te Dendermonde, waar de onder de regeling voorfinanciering-entrepot geplaatste goederen worden opgeslagen, elke morgen door een douaneambtenaar wordt geopend en elke avond weer wordt gesloten zonder dat overdag toezicht wordt gehouden. De Belgische regering stelt dat het entrepot slechts bij de inslag en de uitslag van de opgeslagen goederen door een douaneambtenaar wordt geopend en dat deze ambtenaar, die aanwezig blijft, het entrepot na de goederenbeweging weer sluit. 40 Uit de brief die de Belgische autoriteiten op 22 mei 1995 aan de Commissie hebben gezonden, blijkt dat in de aan de vaststelling van beschikking 97/333 en vervolgens de bestreden beschikking voorafgaande correspondentie tussen de Belgische autoriteiten en de Commissie geen bewijs is te vinden dat het entrepot Sivafrost alleen voor de in- of uitslag van de goederen wordt geopend en na beëindiging daarvan onmiddellijk weer wordt gesloten. Derhalve heeft de Belgische regering niet aangetoond dat de vaststelling van de Commissie dat het entrepot 's morgens wordt geopend en pas 's avonds weer wordt gesloten, onjuist is. 41 Bijgevolg kan het argument van de Belgische regering het bezwaar van de Commissie niet weerleggen. 42 In de tweede plaats is de Belgische regering het niet eens met de Commissie, dat er in het douanekantoor te Dendermonde onvoldoende personeel en basismateriaal was. Hoewel zij toegeeft dat dit douanekantoor niet beschikt over weegschalen om kartonnen dozen van 20 kg voldoende nauwkeurig te wegen, stelt zij dat zulks irrelevant is omdat 90 % van het langs dit douanekantoor uitgevoerde vlees eerst onder de regeling voorfinanciering-entrepot wordt opgeslagen in het entrepot Sivafrost of in het entrepot Vandenavenne, waar geschikte weegapparatuur voorhanden is om de bij in- en uitslag voorgeschreven verificaties te verrichten. Met betrekking tot de omstandigheid dat het douanekantoor te Dendermonde niet over een dienstvoertuig beschikt, hetgeen de mogelijkheid van onverwachte controles zou beperken, verklaart zij, dat wanneer de met de controle belaste verificateur beslist een fysieke controle te verrichten, hij met de vrachtwagen meerijdt van het douanekantoor tot aan het entrepot; de vervoerder weet dus nooit van tevoren of de verificateur zal meerijden om een fysieke controle te verrichten. Ten slotte verklaart de Belgische regering dat in het douanekantoor te Dendermonde drie met controle belaste ambtenaren werken, die de administratieve formaliteiten vervullen, en één verificateur, die uitsluitend met de fysieke controles is belast. Volgens haar volstaat dat om de entrepots Sivafrost en Vandenavenne te controleren. 43 Allereerst zij opgemerkt dat de Belgische regering niet ontkent dat het douanekantoor te Dendermonde niet beschikt over weegschalen die geschikt zijn om het gewicht van kartonnen dozen van 20 kg te controleren. Dat brengt mee dat de bij artikel 3, leden 1 en 2, van verordening nr. 386/90 voorgeschreven controles niet doeltreffend kunnen worden verricht. De omstandigheid dat 90 % van het vlees tevoren wordt gewogen, vult die leemte in het controlesysteem niet op, daar zulks betekent dat een gedeelte van het onder de regeling voorfinanciering-entrepot geplaatste vlees nooit door de douane wordt gewogen. 44 Verder staat eveneens vast dat het ontbreken van een dienstvoertuig tot gevolg heeft dat de verificateur slechts een fysieke controle kan verrichten indien hij op voorhand contact opneemt met de entrepothouder of met de te controleren onderneming. De Belgische regering toont dus niet aan dat in die omstandigheden de bij artikel 3 van verordening nr. 386/90 voorgeschreven onverwachte fysieke controle van de in het entrepot opgeslagen goederen mogelijk was. 45 Ten slotte heeft de Belgische regering pas in het kader van haar op 3 juli 1997 in zaak C-242/97 ingestelde beroep, dus na 28 februari 1997, de uiterste datum die in beschikking C(97)515 def. van de Commissie van 24 februari 1997 aan de lidstaten was verleend om nadere gegevens voor de goedkeuring van de rekeningen voor het begrotingsjaar 1994 te verstrekken, aangevoerd dat er naast de verificateur drie met controle belaste ambtenaren in het douanekantoor te Dendermonde werkzaam waren. De Belgische regering voert geen uitzonderlijke omstandigheden aan die deze vertraging kunnen rechtvaardigen. Met deze te laat verstrekte gegevens kan dan ook geen rekening worden gehouden (zie arresten van 8 januari 1992, Italië/Commissie, C-197/90, Jurispr. blz. I-1, punt 9; 22 juni 1993, Duitsland/Commissie, C-54/91, Jurispr. blz. I-3399, punten 13-15; 3 oktober 1996, Duitsland/Commissie, C-41/94, Jurispr. blz. I-4733, punt 23; 29 januari 1998, Griekenland/Commissie, C-61/95, Jurispr. blz. I-207, punt 45; 1 oktober 1998, Nederland/Commissie, C-27/94, Jurispr. blz. I-5581, punt 29, en 18 maart 1999, Italië/Commissie, reeds aangehaald, punt 37). 46 Bijgevolg faalt dit argument. 47 Wat in de derde plaats de vaststelling van de Commissie betreft dat de douaneautoriteiten zich bij hun controles uitsluitend op een door de betrokken handelaar zelf opgestelde lijst met het aantal en het gewicht van de kartons baseerden, en dat de aangifte ten uitvoer of de betalingsaangifte pas later werd ingediend, verklaart de Belgische regering dat de Commissie deze werkwijze alleen in het douanekantoor te Beauraing heeft vastgesteld, dat deze werkwijze geen risico van onverschuldigde betalingen inhield en dat zij onmiddellijk is aangepast nadat daarover bij de Belgische autoriteiten was geklaagd. Zij wijst erop dat er bij de inslag van de goederen in het entrepot steeds een verificateur van het douanekantoor te Beauraing aanwezig was, die het gewicht van de ingeslagen goederen stelselmatig controleerde, zodat een eventueel verschil tussen de door de handelaar opgestelde lijst en het genoteerde gewicht onmiddellijk kon worden ontdekt. De werkwijze die te Beauraing werd gevolgd, zou de doeltreffendheid van de controles niet hebben geschaad, ook al werd de betalingsaangifte pas achteraf ingediend, te meer daar op die manier een fysieke controle van veel meer dan 5 % van de betrokken goederen werd verricht. Aangezien het opgeslagen vlees tevoren systematisch door een veearts was gekeurd, leverden de douanecontroles een extra zekerheid op; de Commissie heeft dus niet kunnen aantonen dat er een echt frauderisico bestond. 48 Om te beginnen zij opgemerkt dat, zoals blijkt uit de brief die de Belgische autoriteiten op 22 mei 1995 aan de Commissie hebben gezonden, het douanekantoor te Beauraing geen volledige gewichtscontrole door middel van weging verrichtte. Bovendien heeft de Belgische regering zelf toegegeven dat de controle van de door de ondernemer opgestelde gewichtslijsten ook vóór de indiening van de aangifte ten uitvoer kon plaatsvinden, terwijl de fysieke controle ingevolge artikel 5, lid 1, van verordening nr. 2030/90 na de indiening van die aangifte moet worden verricht. Bijgevolg kan niet worden volgehouden dat de Belgische autoriteiten fysieke controles hebben verricht die in overeenstemming zijn met het gemeenschapsrecht. 49 Gelet op deze vaststelling, is het van geen belang dat de door de Belgische autoriteiten verrichte controles meer dan 5 % van de betrokken goederen betroffen, zoals de Belgische regering stelt. 50 Verder toont de Belgische regering niet aan dat het - anders dan de Commissie stelde - ook zonder een geldige fysieke controle onmogelijk was de goederen te vervangen. 51 In de vierde plaats betwist de Belgische regering de inhoud van het syntheseverslag 1993, voorzover daarin wordt aangegeven dat het in de onder het douanekantoor te Dendermonde vallende entrepots mogelijk was de etiketten van een aantal kartons met achtervoeten van runderen te verwijderen en deze etiketten weer aan te brengen zonder ze te beschadigen. De Belgische regering geeft weliswaar toe dat de inspecteurs van de Commissie erin zijn geslaagd etiketten te verwijderen en zonder beschadiging weer aan te brengen, doch stelt dat die manipulatie betrekking had op een niet-representatief monster, en dat het, gelet op de moeilijkheid van die verrichting en de tijd die zij vergde, in de praktijk onmogelijk was het in een douane-entrepot opgeslagen vlees door ander vlees te vervangen. De Commissie zou dus niet hebben aangetoond dat de in België toegepaste verzegeling een aanzienlijk risico van onverschuldigde betalingen opleverde. 52 Vaststaat dat het ten tijde van de controle mogelijk was kartons met voor een grote restitutie in aanmerking komend rundvlees te openen zonder daarbij de zegels te verbreken. Aangezien de verklaringen van de Belgische regering de vaststellingen van de Commissie op dit punt niet op losse schroeven zetten, moet dit argument van de Belgische regering worden afgewezen. 53 In de vijfde plaats betoogt de Belgische regering, dat de Commissie ten onrechte heeft gesteld dat een gedeelte van het te Dendermonde gecontroleerde vlees koeienvlees was, terwijl het in feite ging om vlees van mannelijke runderen, zoals uit DNA-analysen is gebleken. 54 Zoals het Hof in punt 51 van het reeds aangehaalde arrest België/Commissie heeft vastgesteld, heeft de Commissie deze in bijlage II bij haar syntheseverslag 1993 opgenomen grief laten vallen; verder heeft zij verklaard dat beschikking 97/333 niet op deze grief was gebaseerd. De bestreden beschikking berust evenwel op dezelfde gronden als beschikking 97/333. 55 Aangezien de Belgische regering niet heeft aangevoerd dat een of andere in de bestreden beschikking verrichte correctie op die ingetrokken grief was gebaseerd, is haar betoog op dit punt onwerkzaam, hoewel het in feite gegrond is. 56 In de zesde plaats ontkent de Belgische regering dat de in het entrepot Sivafrost opgeslagen kartons slechts op één manier konden worden geïdentificeerd, namelijk aan de hand van een op het laadbord aangebracht briefje met de nummers van de betalingsaangiften, en dat het bijgevolg mogelijk was de in dat entrepot opgeslagen kartons te vervangen. Zij verklaart dat op alle in dat entrepot opgeslagen kartons etiketten waren aangebracht, waarop de aard, het gewicht en het nummer van de goederen waren vermeld. Overigens werden in het entrepot Sivafrost reeds sedert 1994 paklijsten met dezelfde gegevens als op de etiketten gebruikt, zodat aan de hand daarvan kon worden gecontroleerd of de kartons het entrepot hadden verlaten. 57 Opgemerkt zij dat de Belgische regering niet heeft aangetoond dat de vaststellingen waarop de bestreden beschikking is gebaseerd, onjuist zijn. Zij heeft met name de grief van de Commissie betreffende de ontoereikende identificatie van de laadborden in 1994 niet weerlegd. Blijkens het dossier is het gebruik van paklijsten ten vroegste in 1995 in heel België ingevoerd. Hoewel de Belgische regering stelt dat in het entrepot Sivafrost sedert 1994 paklijsten werden gebruikt, vermeldt zij geen exacte datum, zodat enkel vaststaat dat tijdens de in november 1994 verrichte controles dergelijke lijsten in dat entrepot werden bijgehouden. De Belgische regering weerlegt in elk geval niet de vaststelling van de Commissie dat de goederen aan de hand van deze lijsten niet op betrouwbare wijze konden worden geïdentificeerd. 58 Bijgevolg faalt dit argument van de Belgische regering. 59 In de zevende plaats verklaart de Belgische regering dat bij het uitbenen van het vlees en bij het wegen van de uitgebeende producten steeds dierenartsen aanwezig waren. Bijgevolg zou de grief van de Commissie, dat deze laatsten de bij verordening nr. 1964/82 voorgeschreven gewichtscontroles onvoldoende grondig verrichtten, ongegrond zijn. 60 Dit argument van de Belgische regering moet worden afgewezen. Om aan de eisen van verordening nr. 1964/82 te voldoen volstaat het niet dat een dierenarts in de uitbeenruimte aanwezig is om het automatisch wegen van de uitgebeende achtervoeten van runderen te controleren. Aangezien artikel 4 van deze verordening de bevoegde autoriteiten de verplichting oplegt, het attest uitgebeend vlees", waarin volgens artikel 5, lid 3, van dezelfde verordening de totale hoeveelheid door het uitbenen verkregen vlees moet worden vermeld, te viseren, moeten deze autoriteiten zich van het gewicht van de uitgebeende achtervoeten vergewissen, hetgeen impliceert dat zij zelf de weging moeten verrichten, ter vermijding van het evidente frauderisico dat het wegen door anderen meebrengt. Bijgevolg heeft de Belgische regering niet afdoende aangetoond dat de conclusies die de Commissie uit haar vaststellingen omtrent het frauderisico trekt, onjuist zijn. 61 In de achtste plaats bekritiseert de Belgische regering de stelling van de Commissie dat de in de voorfinancieringsfase verrichte fysieke controles in de douanekantoren te Beauraing en Dendermonde niet aan de eisen van artikel 6 van verordening nr. 2030/90 voldeden. Volgens haar gebeuren deze controles, die het gewicht en de verzegeling van de kartons betreffen, even grondig als de controles in de uitvoerfase en voldoen zij aan de in de verordeningen nrs. 386/90 en 2030/90 gestelde voorwaarden. 62 Dienaangaande moet worden geoordeeld dat de Belgische regering er niet in is geslaagd de vaststellingen van de Commissie in verband met de ontoereikendheid van de tijdens de opslagperiode verrichte controle te weerleggen. Zoals in punt 43 van dit arrest is gezegd, werd in het douanekantoor te Dendermonde het gewicht van de goederen zowel bij het binnenkomen als bij het verlaten van het entrepot onvoldoende gecontroleerd. Voorts blijkt uit punt 52 van dit arrest dat in hetzelfde douanekantoor ook de controle van de verzegeling van de kartons ontoereikend was, en uit de punten 57 en 60 dat gebreken verwisseling van de goederen mogelijk maakten. Verder blijkt uit de punten 48 tot en met 50 van dit arrest dat de in het douanekantoor te Beauraing verrichte controles niet elk gevaar voor verwisseling uitsloten, zodat de betrokken controles niet als fysieke controles in de zin van artikel 6 van verordening nr. 2030/90 kunnen worden aangemerkt. 63 Bijgevolg moet worden aangenomen dat de door de douanekantoren te Beauraing en Dendermonde in het kader van de communautaire voorfinancieringsregeling verrichte controles niet zo intensief waren als artikel 6 van verordening nr. 2030/90 verlangt. 64 Derhalve moet het tegenovergestelde betoog van de Belgische regering worden afgewezen. 65 In de negende plaats erkent de Belgische regering dat in strijd met artikel 2, lid 3, van verordening nr. 1964/82 het gewicht van de achtervoeten van mannelijke runderen vóór uitbening door de nationale autoriteiten niet door weging werd vastgesteld, doch werd berekend aan de hand van een op het gewicht na uitbening toegepaste uitbeningscoëfficiënt. Tegen de conclusies die de Commissie uit haar vaststellingen ter zake trekt, voert zij evenwel aan dat deze praktijk slechts bij één enkele onder het douanekantoor te Beauraing vallende onderneming is vastgesteld, en dat deze manier om het gewicht vóór uitbening te bepalen geen gevolgen had voor het bedrag van de uiteindelijk uitgekeerde restituties, daar deze werden berekend op basis van het gewicht van het vlees zonder been, dat steeds met een automatisch weegtoestel werd gewogen. Ten slotte betoogt zij dat de vermelding van het nettogewicht op het attest facultatief is, hetgeen aantoont dat de Commissie geen belang hecht aan dat gegeven. 66 Vaststaat dat de bevoegde autoriteiten het gewicht vóór uitbening van het betrokken vlees niet overeenkomstig artikel 2, lid 3, van verordening nr. 1964/82 vaststelden, doch het slechts raamden aan de hand van een coëfficiënt die werd toegepast op het gewicht na uitbening dat in het in verordening nr. 1964/82 bedoelde attest was vermeld. Bovendien kan de Belgische regering niet met succes aanvoeren dat de restituties op basis van het nettogewicht van het uitgebeende vlees werden berekend, daar, zoals in punt 60 van dit arrest is vastgesteld, dit nettogewicht evenmin behoorlijk werd bepaald. 67 Ten slotte gaat het argument van de Belgische regering dat de vermelding van het nettogewicht vóór ontbening facultatief is, voorbij aan de in artikel 2, lid 3, van verordening nr. 1964/82 geformuleerde verplichting dat de bevoegde autoriteiten bij de aanvaarding van de verklaring het nettogewicht van de achtervoeten moeten vaststellen. 68 Bijgevolg kan het argument van de Belgische regering niet worden aanvaard. 69 In de tiende plaats is de Belgische regering het niet eens met de Commissie, waar deze stelt dat de dierenarts van het slachthuis te Zele de personeelsleden van de Commissie niet kon meedelen wie het gewicht van de uit te snijden achtervoeten op het in verordening nr. 32/82 bedoelde attest had vermeld, noch aan de hand waarvan hij in voorkomend geval de juistheid van het door hem gecertificeerde gewicht kon controleren. Volgens haar is dat voorval het gevolg van het feit dat die achtervoeten niet in het slachthuis te Zele worden gewogen, maar - onder toezicht van een ter plaatse aanwezige dierenarts - in de uitsnijderij van de onderneming Dierickx. 70 Dienaangaande kan worden volstaan met de vaststelling dat zelfs al zou de in de uitsnijderij aanwezige dierenarts de bevoegde instantie in de zin van artikel 2, lid 3, van verordening nr. 1964/82 zijn, de Belgische regering toegeeft dat deze dierenarts de weging niet zelf verricht, doch slechts het resultaat ervan certificeert. Die praktijk, die een frauderisico meebrengt, is evenwel in strijd met artikel 2, lid 3, van verordening nr. 1964/82, volgens hetwelk de bevoegde instanties het nettogewicht van de achtervoeten vóór uitbening constateren" en het op het bij verordening nr. 32/82 voorgeschreven attest noteren. 71 In die omstandigheden zijn de argumenten van de Belgische regering ongegrond en moeten zij dus worden afgewezen. 72 In de elfde plaats komt de Belgische regering op tegen de stelling van de Commissie dat aangezien de voor uitvoer bestemde deelstukken niet individueel werden gestempeld, de douanediensten niet konden nagaan, of het aangeboden vlees vooraf door de ambtenaar van de veterinaire dienst was gecontroleerd. Zij wijst erop dat in de uitsnijruimte steeds een dierenarts aanwezig is, die toeziet op het uitsnijden van de karkassen en op de verpakking van elk stuk vlees. Op elk deelstuk wordt een etiket aangebracht met de volgende vermeldingen: België, het nummer van het slachthuis en EEG. Aan de hand van dat etiket kunnen de douanediensten nagaan of het aangeboden vlees door de bevoegde dierenarts is gecontroleerd. 73 Ingevolge artikel 8, eerste alinea, van verordening nr. 1964/82 moeten de controles die de bevoegde nationale autoriteiten overeenkomstig de door de lidstaten vastgestelde voorschriften verrichten, elke mogelijkheid van vervanging van de betrokken producten uitsluiten, met name door maatregelen als identificatie van elk deelstuk. 74 Met het in België gebruikte etiket kan dat doel echter niet worden bereikt, daar noch het nettogewicht, noch de aard en het aantal van de stukken vlees erop zijn vermeld. 75 In die omstandigheden volstaan de verklaringen van de Belgische regering niet om aan te tonen dat de desbetreffende grieven van de Commissie ongerechtvaardigd zijn. De sector granen 76 Wat de sector granen betreft, betwist de Belgische regering in de eerste plaats de stelling van de Commissie dat de door de douanediensten verrichte controles onvoldoende waren om de onder de communautaire voorfinancieringsregeling geplaatste producten te kunnen identificeren. Zij betoogt dat de doeltreffendheid van de Belgische controle op de voorfinanciering van de restituties voor granen berust op een sluitend vergunningensysteem, een voortdurend toezicht op de hoeveelheid en de aard van de voorgefinancierde producten en een grondige controle a posteriori van de documenten samen met een systematische fysieke controle op het ogenblik van de uitvoer. Zij verwerpt dus de kritiek van de Commissie dat de douanekantoren te Aalst en Leuven een onvoldoende aantal fysieke controles vóór uitvoer verrichtten. Gelet op het bestaande controlesysteem, zou het nut van dergelijke fysieke controles immers kunnen worden betwijfeld. Bovendien betoogt de Belgische regering dat aangezien het probleem van het aantal fysieke controles voor het eerst in het syntheseverslag 1993 is opgeworpen, de Commissie zich daar niet op kan beroepen om financiële correcties te verrichten. 77 Opgemerkt zij, dat uit de bij de stukken gevoegde correspondentie tussen de Commissie en de Belgische autoriteiten blijkt dat deze laatsten reeds zeer vroeg door de Commissie op de hoogte waren gebracht van de ten laste gelegde gebreken en tijdens de bemiddelingsprocedure de gelegenheid hebben gehad daarover opmerkingen te maken. 78 Verder is het absoluut noodzakelijk dat de douaneautoriteiten een voldoende aantal fysieke controles van de betrokken goederen verrichten, omdat de correcte toepassing van de communautaire voorfinancieringsregeling vergt dat zij onderling informatie over de werkelijke toestand van de goederen en de samenstelling van de producten kunnen uitwisselen. 79 In casu staat vast dat tijdens de opslag slechts een zeer gering aantal fysieke controles werd verricht en dat er tussen de verschillende douaneautoriteiten geen uitwisseling van informatie over alle opgeslagen goederen en de hoeveelheden daarvan plaatsvond. De verschillende douanekantoren hadden dus nooit een volledig overzicht van alle ten uitvoer aangegeven goederen, hetgeen de bevoegde autoriteiten belette op elk ogenblik de werkelijke toestand van de goederen en de samenstelling van de opgeslagen producten te kennen. 80 Bijgevolg is de Belgische regering er niet in geslaagd de vaststellingen die de Commissie dienaangaande heeft gedaan in het syntheseverslag 1993, waarnaar in het syntheseverslag 1994 wordt verwezen, te weerleggen. 81 In de tweede plaats komt de Belgische regering op tegen de stelling van de Commissie dat de Belgische autoriteiten het equivalentiebeginsel onjuist uitleggen door het toe te passen op afgewerkte producten. Volgens haar geeft artikel 27, lid 3, van verordening nr. 3665/87 niet aan op welke producten het equivalentiebeginsel van toepassing is, aangezien niet duidelijk wordt bepaald of met equivalente producten op basisproducten dan wel op verwerkte producten wordt gedoeld. 82 Volgens artikel 27, lid 3, van verordening nr. 3665/87 kunnen de basisproducten worden vervangen door equivalente producten van dezelfde onderverdeling van de gecombineerde nomenclatuur en van dezelfde handelskwaliteit die dezelfde technische kenmerken hebben en aan de voorwaarden voor toekenning van de uitvoerrestitutie voldoen. 83 Anders dan de Belgische regering stelt, kunnen dus alleen producten die zich in dezelfde verwerkingsfase als de basisproducten bevinden, worden geacht dezelfde handelskwaliteit en dezelfde technische kenmerken als deze laatste te bezitten. 84 De Commissie heeft dus terecht geoordeeld dat de Belgische autoriteiten artikel 27, lid 3, van verordening nr. 3665/87 hadden geschonden door de vervanging van basisproducten door verwerkte producten toe te staan. 85 Bijgevolg moet het andersluidende betoog van de Belgische regering worden afgewezen. 86 Wat in de derde plaats de controle van de aanwezigheid van de goederen op het ogenblik van de indiening van een betalingsaangifte betreft, betoogt de Belgische regering dat het gemeenschapsrecht niet verlangt dat de voorgefinancierde goederen fysiek aanwezig zijn op het ogenblik waarop deze aangifte wordt ingediend. Haars inziens volgt daaruit dat, anders dan de Commissie in haar syntheseverslag 1993 stelt, de douaneambtenaar bij ontvangst van de betalingsaangifte niet moet nagaan of de handelaar die de betalingsaangifte indient, over voldoende voorraden beschikt. 87 Opgemerkt zij dat ingevolge artikel 26, lid 1, van verordening nr. 3665/87 de producten of goederen vanaf het aanvaarden van de betalingsaangifte onder douanecontrole worden geplaatst tot zij het douanegebied van de Gemeenschap verlaten of een voorgeschreven bestemming bereiken. Daaruit volgt dat om aangifte van niet-bestaande goederen te voorkomen de douaneautoriteiten op elk ogenblik moeten weten hoeveel opgeslagen goederen onder de communautaire voorfinancieringsregeling zijn geplaatst. 88 Een douanecontrole van de producten en goederen die vanaf het aanvaarden van de betalingsaangifte fysiek in de entrepots aanwezig moeten zijn, is dus absoluut noodzakelijk om reeds in de fase van de aangifte eventuele fraude aan het licht te brengen. 89 Bijgevolg faalt dit argument van de Belgische regering. 90 In de vierde plaats betwist de Belgische regering de in het syntheseverslag 1993 gestelde niet-inachtneming van de termijnen voor de uitvoer van de voorgefinancierde goederen, waardoor de exporteur die nog geen eindbestemming voor zijn goederen heeft, de voorfinancieringsperiode zou kunnen verlengen en geen eindbestemming zou hoeven te kiezen. 91 Zoals uit punt 88 van het reeds aangehaalde arrest België/Commissie blijkt, acht de Commissie de door de Belgische autoriteiten toegepaste methode weliswaar niet wenselijk, doch heeft zij deze niet als een inbreuk op het gemeenschapsrecht beschouwd en er geen rekening mee gehouden in het kader van de in beschikking 97/333 toegepaste financiële correcties. Hetzelfde geldt voor de bestreden beschikking, die op dezelfde gronden berust als beschikking 97/333. 92 Aangezien uit dien hoofde geen specifieke financiële correctie met betrekking tot het Koninkrijk België is toegepast, is de betwisting door de Belgische regering van dit punt van het syntheseverslag 1993, waarnaar in het syntheseverslag 1994 wordt verwezen, in het kader van het onderhavige beroep zonder voorwerp en behoeft zij niet te worden onderzocht. 93 Uit het voorgaande volgt dat het onderdeel van het eerste middel dat de feitelijke vaststellingen van de Commissie betreft, moet worden afgewezen. Schending van het beginsel van loyale samenwerking en van het zorgvuldigheidsbeginsel 94 Aangaande het verwijt dat de Commissie bij de vaststelling van de bestreden beschikking het beginsel van loyale samenwerking en het zorgvuldigheidsbeginsel heeft geschonden, blijkt uit de stukken dat vóór de vaststelling van beschikking 97/333 en vervolgens van de bestreden beschikking en ook tijdens de bemiddelingsprocedure de Commissie en de Belgische autoriteiten een groot aantal gegevens hebben uitgewisseld. 95 Meer in het bijzonder met betrekking tot het feit dat de Commissie het syntheseverslag 1993 heeft vastgesteld zonder het rapport van het bemiddelingsorgaan af te wachten, zij om te beginnen opgemerkt dat de Belgische regering dit niet als een middel tot nietigverklaring van de bestreden beschikking heeft opgeworpen, maar als een element tot staving van haar aan schending van het beginsel van loyale samenwerking en van het zorgvuldigheidsbeginsel ontleende middel tot nietigverklaring. Voorts blijkt uit de stukken dat de Commissie, ondanks de haast waarmee zij het ontwerp van syntheseverslag 1993 heeft vastgesteld, in elk geval kennis heeft genomen van de argumenten van de Belgische autoriteiten en deze argumenten heeft onderzocht, doch ze niet overtuigend heeft geacht. 96 In die omstandigheden kan er geen sprake zijn van schending van het beginsel van loyale samenwerking of van het zorgvuldigheidsbeginsel. Niet-nakoming van de motiveringsplicht 97 Ten slotte verwijt de Belgische regering de Commissie dat deze de bestreden beschikking ontoereikend heeft gemotiveerd. 98 Volgens vaste rechtspraak is in de speciale context waarin beschikkingen inzake de goedkeuring van de rekeningen tot stand komen, de motivering van een beschikking als voldoende te beschouwen wanneer de betrokken lidstaat nauw betrokken is geweest bij de voorbereiding ervan en dus bekend was met de redenen waarom de Commissie meende het litigieuze bedrag niet ten laste van het EOGFL te moeten brengen (zie arresten van 13 december 1990, Nederland/Commissie, C-22/89, Jurispr. blz. I-4799, punt 18, en 1 oktober 1998, Nederland/Commissie, reeds aangehaald, punt 36). 99 In casu blijkt uit de stukken dat de Belgische regering bij de voorbereiding van de bestreden beschikking betrokken is geweest. De Commissie heeft de Belgische autoriteiten immers verschillende keren haar twijfel omtrent de betrouwbaarheid van het Belgische controlesysteem voor de sectoren rundvlees en granen schriftelijk meegedeeld, er hebben discussies plaatsgevonden en het bemiddelingsorgaan is ingeschakeld. 100 Verder zij erop gewezen, dat de Commissie in haar syntheseverslag 1994 door verwijzing naar het syntheseverslag 1993 heeft aangegeven waarom zij heeft geweigerd het litigieuze bedrag goed te keuren. 101 Bijgevolg moet de motivering van de bestreden beschikking toereikend worden geacht. 102 Uit het voorgaande volgt dat het eerste middel ongegrond moet worden verklaard. Het tweede middel 103 In het kader van haar tweede middel betoogt de Belgische regering in de eerste plaats dat de Commissie niet het recht heeft forfaitaire correcties toe te passen wanneer zij geen concrete bewijzen heeft dat bepaalde bedragen ten onrechte zijn betaald. In casu legt de Commissie evenwel geen dergelijke bewijzen over. In de tweede plaats kan de Commissie volgens de Belgische regering niet op goede gronden stellen dat het Belgische controlesysteem, in zijn geheel genomen, gebreken vertoont die een groot verliesrisico voor het EOGFL meebrengen en een correctie van 10 % rechtvaardigen. In de derde plaats zou de Commissie haar beschikking ook niet toereikend hebben gemotiveerd op het punt van de aldus toegepaste correcties. Bijgevolg zou de Commissie zowel verordening nr. 729/70 als verordening (EEG) nr. 1723/72 van de Commissie van 26 juli 1972 inzake de goedkeuring van de rekeningen betreffende het Europees Oriëntatie- en Garantiefonds voor de Landbouw, afdeling Garantie (PB L 186, blz. 1), hebben geschonden, en zou zij de in artikel 190 van het Verdrag geformuleerde motiveringsplicht niet zijn nagekomen. 104 De Belgische regering betoogt dat de door de Commissie verrichte controle niet representatief was omdat zij slechts betrekking had op vier van de vijftien douanekantoren die zich regelmatig met voorfinanciering bezighouden. Voorts zijn de gestelde gebreken niet in alle gecontroleerde douanekantoren vastgesteld, zodat de Commissie niet mocht aannemen dat het om systematische gebreken van het Belgische controlesysteem ging. 105 Om te beginnen zij eraan herinnerd dat zoals reeds in punt 35 van dit arrest is vastgesteld, de procedure inzake de goedkeuring van de rekeningen ten doel heeft, na te gaan of de ter beschikking van de lidstaten gestelde kredieten overeenkomstig de in het kader van de gemeenschappelijke ordening der markten geldende gemeenschapsbepalingen zijn gebruikt. 106 Artikel 8, lid 1, van verordening nr. 729/70, dat voor deze materie de bij artikel 5 van het Verdrag aan de lidstaten opgelegde verplichtingen formuleert, bevat volgens de rechtspraak van het Hof de beginselen waaraan de Gemeenschap en de lidstaten zich moeten houden bij de uitvoering van de uit de middelen van het EOGFL gefinancierde communautaire landbouwinterventiemaatregelen en bij de bestrijding van fraude en onregelmatigheden met betrekking tot deze maatregelen. Dit artikel legt de lidstaten de verplichting op, de nodige maatregelen te nemen om zich ervan te vergewissen dat de door het EOGFL gefinancierde maatregelen daadwerkelijk en volgens de regels werden uitgevoerd (zie arresten van 2 juni 1994, Exportslachterijen van Oordegem, C-2/93, Jurispr. blz. I-2283, punten 17 en 18, en 19 november 1998, Frankrijk/Commissie, C-235/97, Jurispr. blz. I-7555, punt 45). 107 Zoals in punt 36 van dit arrest reeds is gezegd, behoeft de Commissie, wanneer zij weigert bepaalde uitgaven ten laste van het EOGFL te brengen op grond dat deze het gevolg waren van aan een lidstaat toe te rekenen overtredingen van communautaire voorschriften, de ontoereikendheid van de door de lidstaten verrichte controles niet op uitputtende wijze aan te tonen; zij behoeft enkel een bewijs te leveren voor de ernstige en redelijke twijfels die zij omtrent de door de nationale autoriteiten verrichte controles koestert. Deze verlichting van de bewijslast voor de Commissie is te verklaren door het feit dat de lidstaat zelf het best in staat is de voor de goedkeuring van de EOGFL-rekeningen benodigde gegevens te verzamelen en te verifiëren, zodat de lidstaat zo gedetailleerd en volledig mogelijk dient te bewijzen dat zijn controles reëel zijn en, in voorkomend geval, dat de beweringen van de Commissie onjuist zijn. 108 Met betrekking tot de feiten die de Commissie heeft vastgesteld in haar syntheseverslag 1993, waarnaar in het syntheseverslag 1994 wordt verwezen, blijkt uit de punten 39 tot en met 92 van dit arrest dat de Commissie een aantal schendingen van de bepalingen van de gemeenschappelijke ordening der landbouwmarkten heeft kunnen aantonen, terwijl de Belgische regering niet aannemelijk heeft gemaakt dat de vaststellingen van de Commissie onjuist waren. Er blijft dus nog steeds ernstige twijfel bestaan, of een passend en doeltreffend systeem van bewakings- en controlemaatregelen was ingesteld. 109 Wat ten slotte de vraag betreft, of de vastgestelde gebreken volstonden om de toepassing van een forfaitaire correctie van 10 % te rechtvaardigen, zij opgemerkt dat de Commissie voldoende controles heeft verricht in douanekantoren en bij representatieve ondernemingen. Blijkens de stukken hadden de gecontroleerde ondernemingen uit de sector rundvlees in 1993 22,8 % van de voorfinanciering gekregen, terwijl de gecontroleerde douanekantoren meer dan 25 % van de voorfinanciering hadden verricht. Tevens blijkt uit de stukken dat in de sector granen de controles betrekking hadden op 32,3 % van de uitgaven. De Belgische regering betwist deze percentages niet en stelt evenmin dat zij tijdens het begrotingsjaar 1994 aanzienlijk waren verminderd. Bijgevolg is het onderzoek door de Commissie van het Belgische controlesysteem voldoende representatief om extrapolatie naar het gehele systeem mogelijk te maken. 110 Subsidiair betoogt de Belgische regering dat een forfaitaire correctie slechts mocht worden toegepast op de posten die daadwerkelijk waren geverifieerd. 111 Met betrekking tot de sector granen stelt zij om te beginnen dat aangezien de Commissie alleen de begrotingsposten 1001 (malt) en 1003 (andere granen) heeft geverifieerd, zij ten onrechte forfaitaire correcties heeft toegepast op de andere, door haar diensten niet geverifieerde begrotingsposten, en inzonderheid op begrotingspost 1000 (zachte tarwe). Voor haar betoog ter zake meent zij ook steun te vinden in het rapport-Belle, volgens hetwelk forfaitaire correcties slechts geoorloofd zijn wanneer de vastgestelde gebreken stelselmatig zijn en een risico van verlies voor het EOGFL meebrengen, hetgeen in casu niet het geval was. 112 Verder voert de Belgische regering ook aan dat de door de Commissie verrichte controles niet representatief waren, daar de sector zachte tarwe, die 27 % van de prefinancieringsuitgaven in de sector granen voor zijn rekening nam, niet was gecontroleerd. Bovendien stelt de Belgische regering, dat zij op verzoek van de Commissie had kunnen aantonen dat er voor de sector zachte tarwe een bijzonder controlesysteem gold. 113 Ten slotte betoogt de Belgische regering dat aangezien de verificaties van het EOGFL uitsluitend de regeling voorfinanciering-verwerking betroffen, de Commissie niet het recht had, een correctie toe te passen op de in het kader van de regeling voorfinanciering-entrepot verrichte uitgaven. 114 Opgemerkt zij dat de verificaties van de Commissie betrekking hadden op alle door de douanekantoren verrichte controles van de vooruitbetalingen in het kader van de voorfinanciering, en dat de Commissie daarbij zowel in de sector granen als in de sector rundvlees gebreken heeft vastgesteld. 115 In die omstandigheden had de Commissie het recht om op begrotingspost 1000 (zachte tarwe), een onderdeel van de sector granen, een correctie toe te passen. 116 Met betrekking tot het argument dat de Belgische regering aan het rapport-Belle ontleent, zij eraan herinnerd dat volgens dat rapport forfaitaire correcties slechts mogen worden toegepast op de betrokken uitgavensector in de streek of het administratief gebied waar het gebrek is vastgesteld, tenzij is bewezen dat hetzelfde gebrek ook in andere regio's of op het gehele grondgebied van de lidstaat voorkomt. Aangezien het rapport-Belle alleen naar verschillende geografische en administratieve sectoren verwijst, verbiedt het dus niet dat een forfaitaire correctie wordt toegepast op een andere begrotingspost dan die waarvan de uitgaven door de Commissie zijn geverifieerd, mits de twee posten tot dezelfde sector behoren, zoals in casu de posten 1000, 1001 en 1003. De Commissie heeft de gemeenschapsregeling dus niet geschonden. 117 Verder heeft de Belgische regering pas in haar repliek in zaak C-242/97, dus na 28 februari 1997, de uiterste datum die in beschikking C(97)515 def. van de Commissie van 24 februari 1997 aan de lidstaten was verleend om aanvullende gegevens voor de goedkeuring van de rekeningen voor het begrotingsjaar 1994 te verstrekken, aangevoerd dat de Commissie rekening had moeten houden met het bijzondere controlesysteem dat in België voor zachte tarwe geldt. Om de in punt 45 van dit arrest genoemde redenen kan dit te laat aangevoerde argument niet in aanmerking worden genomen. 118 Ook het argument dat de correctie niet tot de regeling voorfinanciering-entrepot mocht worden uitgebreid, is tardief, aangezien het na 28 februari 1997 is aangevoerd. 119 Wat de sector rundvlees betreft, betoogt de Belgische regering dat alleen de doeltreffendheid is onderzocht van het controlesysteem voor producten die voor een hogere restitutie in aanmerking komen. Haars inziens mogen de conclusies daarvan niet zonder nader onderzoek of zonder nadere motivering worden uitgebreid tot de controleregelingen voor andere uitgaven in de rundvleessector. Meer in het bijzonder hadden de controles ter zake van de restituties bij uitvoer van koeienvlees en de controles in het kader van de bijzondere restituties afzonderlijk moeten worden verricht. 120 Zoals reeds in punt 114 van dit arrest is vastgesteld, hadden de verificaties van de Commissie betrekking op alle door de douanekantoren verrichte controles van de vooruitbetalingen in het kader van de voorfinanciering en zijn daarbij zowel voor de sector granen als voor de sector rundvlees gebreken vastgesteld. 121 De vastgestelde gebreken van het Belgische controlesysteem konden ongunstige gevolgen hebben voor alle controleprocedures in die sector, zodat de Commissie het recht had voor de gehele sector rundvlees een forfaitaire correctie toe te passen. 122 Gelet op het voorgaande moet het tweede middel van de Belgische regering worden afgewezen. Het derde middel 123 Als derde middel voert de Belgische regering aan dat de Commissie bij de bepaling van de forfaitaire correcties de door haarzelf in het rapport-Belle geformuleerde richtsnoeren niet heeft toegepast zonder daar een afdoende reden voor te geven, of die richtsnoeren onjuist heeft toegepast. Zij merkt op dat in de bestreden beschikking met betrekking tot België de hoogste correctie, namelijk 10 % is toegepast, en herinnert eraan dat voor de toepassing van de hoogste correctiefactor fundamentele gebreken van het controlesysteem of het niet-uitvoeren van essentiële controles, alsmede het bestaan van een aanzienlijk risico voor financieel verlies op ruime schaal moeten worden aangetoond. 124 Verder verwijt de Belgische regering de Commissie dat deze de door haar in het rapport-Belle geformuleerde verzachtende omstandigheden niet in aanmerking heeft genomen, hetgeen zij nochtans moet doen wanneer er twijfel bestaat over het toe te passen correctiepercentage. Voorts verdraagt de toepassing van de forfaitaire correctie van 10 % voor het hele Belgische grondgebied zich haars inziens niet met het feit dat de Commissie voor de sector rundvlees slechts twee van de vijftien en voor de sector granen slechts twee van de negenendertig verificatiecentra in België heeft gecontroleerd. 125 Er zij aan herinnerd dat wat het bedrag van de financiële correctie betreft, de Commissie zelfs alle uitgaven van financiering door het EOGFL mag uitsluiten wanneer zij vaststelt dat er geen toereikende controlemechanismen bestaan. 126 Verder financiert het EOGFL, zoals reeds in punt 35 van dit arrest is verklaard, uitsluitend de overeenkomstig de communautaire voorschriften in het kader van de gemeenschappelijke ordening der landbouwmarkten verrichte interventies. Aangezien, zoals in punt 37 van dit arrest is beklemtoond, de betrokken lidstaat zelf het best in staat is de voor de goedkeuring van de EOGFL-rekeningen benodigde gegevens te verzamelen en te verifiëren, dient deze lidstaat zo gedetailleerd en volledig mogelijk te bewijzen dat zijn cijfers juist zijn en, in voorkomend geval, dat de ramingen van de Commissie onjuist zijn. 127 In casu is de Belgische regering er niet in geslaagd, aan te tonen dat de door de Commissie toegepaste criteria willekeurig en onbillijk waren. 128 De door de Commissie vastgestelde gebreken hadden immers betrekking op fundamentele elementen van het Belgische controlesysteem en op het verrichten van controles die van fundamenteel belang zijn om de regelmatigheid van de uitgaven te verzekeren; bovendien heeft de Commissie, gezien de omvang van de vastgestelde gebreken, aangetoond dat er een overeenkomstig risico van aanzienlijke verliezen voor het EOGFL bestond. 129 In die omstandigheden heeft de Commissie terecht geoordeeld dat er een aanzienlijk risico bestond dat een forfaitaire correctie van 10 % rechtvaardigde. 130 Bijgevolg moet het derde middel van de Belgische regering worden afgewezen. Het vierde middel 131 Als vierde middel voert de Belgische regering aan dat de Commissie het gelijkheidsbeginsel heeft geschonden door voor de sector rundvlees met betrekking tot het Koninkrijk België een correctie van 10 % toe te passen, en met betrekking tot de Bondsrepubliek Duitsland, de Franse Republiek, de Italiaanse Republiek en het Koninkrijk der Nederlanden slechts een correctie van 5 %. In elk geval is de bestreden beschikking haars inziens op dit punt niet naar behoren gemotiveerd. Volgens de Belgische regering komen in de andere lidstaten tekortkomingen voor die vergelijkbaar zijn met die welke aan het Koninkrijk België worden verweten, maar wordt deze laatste lidstaat zwaarder bestraft. 132 Om te beginnen zij opgemerkt dat om vast te stellen of de betrokken lidstaat bij de uitvoering van de door het EOGFL gefinancierde interventies aan de door het gemeenschapsrecht gestelde eisen heeft voldaan, en om na te gaan in welke mate hij in voorkomend geval is tekortgeschoten, in beginsel elk geval afzonderlijk moet worden bezien. 133 Dat betekent niet dat een lidstaat niet het recht heeft schending van het beginsel van gelijke behandeling aan te voeren. Hij kan dat echter slechts voorzover de door hem aangevoerde gevallen op zijn minst vergelijkbaar zijn, gelet op de kenmerken ervan, waaronder met name de periode waarin de uitgaven zijn gedaan, de betrokken sectoren en de aard van de verweten onregelmatigheden. 134 Verder zij eraan herinnerd dat er volgens vaste rechtspraak slechts sprake kan zijn van verboden discriminatie wanneer vergelijkbare situaties verschillend worden behandeld, tenzij dit objectief gerechtvaardigd is (zie, met name, arrest van 18 mei 1994, Codorníu/Raad, C-309/89, Jurispr. blz. I-1853, punt 26). 135 In casu moet worden vastgesteld dat de lijst van de in het Koninkrijk België vastgestelde gebreken langer is dan die betreffende de andere gecontroleerde lidstaten en dat de gebreken en tekortkomingen van het Belgische controlesysteem ernstiger zijn dan die in de andere lidstaten waarop de bestreden beschikking betrekking heeft. 136 Daaruit volgt dat de situaties niet vergelijkbaar waren en dat het beginsel van gelijke behandeling dus niet is geschonden. 137 Wat ten slotte de motiveringsplicht betreft, moet worden vastgesteld dat in casu geen schending van dat beginsel is aangetoond, daar de Belgische autoriteiten in kennis waren gesteld van de grieven van de Commissie en de gelegenheid hadden gekregen daarover een standpunt in te nemen. 138 Derhalve moet het vierde middel in zijn geheel ongegrond worden verklaard. Het vijfde middel 139 Als vijfde middel voert de Belgische regering aan dat de Commissie alleen maar controles heeft verricht met betrekking tot de begrotingsjaren 1992 en 1993, hetgeen door de brieven van de Commissie uitdrukkelijk zou worden bevestigd. Zij komt dan ook op tegen de forfaitaire correctie die op basis van deze controles voor het begrotingsjaar 1994 is toegepast. 140 De Commissie antwoordt hierop dat de controles ook betrekking hadden op het begrotingsjaar 1994. Dat in de aanhef van de brieven waarbij de resultaten van deze controles worden meegedeeld, wordt gesproken van de begrotingsjaren 1992/1993", doet hieraan niet af. Het begrotingsjaar 1994 wordt genoemd in andere door de Commissie opgestelde stukken, zoals in de officiële mededeling van de resultaten van het onderzoek aan verzoeker. 141 Vaststaat dat de controles door de Commissie zijn verricht in september en november 1994, dus tijdens en onmiddellijk na het begrotingsjaar 1994, dat volgens de tweede overweging van de considerans van de bestreden beschikking op 16 oktober 1993 was begonnen en op 15 oktober 1994 was geëindigd. De Belgische regering kan dus niet volhouden dat de verificaties niet het bewijs konden opleveren van tijdens het begrotingsjaar 1994 begane onregelmatigheden. 142 Verder staat het feit dat de Commissie in de aanhef van de brieven waarbij de resultaten van de verificaties zijn meegedeeld, het begrotingsjaar 1994 niet specifiek heeft vermeld, hoe betreurenswaardig dat ook is, niet eraan in de weg dat zij de correcties toepast die gerechtvaardigd zijn door onregelmatigheden die met betrekking tot dat begrotingsjaar zijn vastgesteld. De Commissie heeft immers duidelijk naar het begrotingsjaar 1994 verwezen, met name in haar formele mededeling van 7 november 1995 betreffende de resultaten van de verificaties voor de goedkeuring van de rekeningen van het EOGFL, afdeling Garantie, over de begrotingsjaren 1992, 1993 en 1994. Verder mag de Commissie ingevolge de artikelen 2 en 3 van verordening nr. 729/70 slechts bedragen die overeenkomstig de in de verschillende sectoren landbouwproducten opgestelde regels zijn betaald, ten laste van het EOGFL brengen, en blijven alle overige betaalde bedragen, met name de bedragen waarvan de nationale autoriteiten ten onrechte hebben aangenomen dat zij deze in het kader van de gemeenschappelijke marktordening mochten betalen, ten laste van de lidstaten (zie arresten van 1 oktober 1998, Denemarken/Commissie, C-233/96, Jurispr. blz. I-5759, punt 52, en Italië/Commissie, C-242/96, Jurispr. blz. I-5863, punt 122). Het zou dus, zoals de Commissie in haar verweerschrift terecht opmerkt, in strijd met deze bepalingen zijn om geen correcties toe te passen met betrekking tot een begrotingsjaar waarvoor gebreken zijn vastgesteld, alleen omdat dit begrotingsjaar niet uitdrukkelijk is vermeld in de aanhef van de brieven waarbij de resultaten van de controles zijn meegedeeld. 143 Bijgevolg moet dit laatste middel ongegrond worden verklaard. 144 Gelet op al het voorgaande moet het beroep van het Koninkrijk België worden verworpen. Beslissing inzake de kosten Kosten 145 Ingevolge artikel 69, lid 2, van het Reglement voor de procesvoering wordt de in het ongelijk gestelde partij in de kosten verwezen, voorzover dit is gevorderd. Aangezien het Koninkrijk België in het ongelijk is gesteld, dient het overeenkomstig de vordering van de Commissie in de kosten te worden verwezen. Dictum HET HOF VAN JUSTITIE (Zesde kamer), rechtdoende: 1) Verwerpt het beroep. 2) Verwijst het Koninkrijk België in de kosten.

61999TJ0021

nl

Overwegingen van het arrest Feiten 1 Verzoekster is een Deense vennootschap, ook bekend onder de naam Starpipe, die buizen voor afstandsverwarming produceert. [...] 8 Op 21 oktober 1998 gaf de Commissie beschikking 1999/60/EG inzake een procedure op grond van artikel 85 van het EG-Verdrag (IV/35.691/E-4 - Kartel voor voorgeïsoleerde buizen) (PB 1999, L 24, blz. 1), die nog vóór de bekendmaking ervan werd gerectificeerd bij beschikking van 6 november 1998 [C(1998) 3415 def.] (hierna: beschikking" of bestreden beschikking"), waarbij de deelneming van verschillende ondernemingen, waaronder verzoekster, aan een geheel van overeenkomsten en onderling afgestemde feitelijke gedragingen in de zin van artikel 85, lid 1, EG-Verdrag (thans artikel 81, lid 1, EG) (hierna: kartel") werd vastgesteld. 9 Volgens de beschikking werd eind 1990 tussen de vier Deense producenten van buizen voor afstandsverwarming een beginselakkoord gesloten over een algemene samenwerking op hun binnenlandse markt. Partijen bij deze overeenkomst waren verzoekster, ABB IC Møller A/S, de Deense dochtermaatschappij van de Zwitsers-Zweedse groep ABB Asea Brown Boveri Ltd (hierna: ABB"), Løgstør Rør A/S (hierna: Løgstør") en Tarco Energi A/S (hierna: Tarco") (de vier partijen samen worden hierna aangeduid als de Deense producenten"). Een van de eerste maatregelen bestond erin om zowel voor de Deense markt als voor de exportmarkten een prijsstijging te coördineren. Met het oog op de verdeling van de Deense markt werd een quotaregeling vastgesteld, die vervolgens werd uitgevoerd en gecontroleerd door een contactgroep", samengesteld uit de verkoopdirecteuren van de betrokken ondernemingen. Voor elk handelsproject (hierna: project") gaf de onderneming waaraan het contract door de contactgroep was toegewezen, de prijs die zij zou opgeven, door aan de andere deelnemers, die vervolgens tegen een hogere prijs inschreven teneinde de door het kartel aangewezen leverancier te beschermen. 10 Volgens de beschikking namen vanaf de herfst van 1991 twee Duitse producenten, de groep Henss/Isoplus (hierna: Henss/Isoplus") en Pan-Isovit GmbH, deel aan de regelmatig gehouden bijeenkomsten van de Deense producenten. Tijdens deze bijeenkomsten werd onderhandeld over de verdeling van de Duitse markt, hetgeen in augustus 1993 leidde tot de vaststelling van verkoopquota voor elke deelnemende onderneming. 11 Nog steeds volgens de beschikking bereikten al deze producenten in 1994 een akkoord over de vaststelling van quota voor de gehele Europese markt. Dit Europese kartel had een tweetrapsstructuur. De club van directeuren", die bestond uit de voorzitters of algemene directeuren van de deelnemende ondernemingen, stelde voor elke onderneming quota vast, zowel voor de gehele markt als voor de verschillende nationale markten, waaronder die van Duitsland, Oostenrijk, Denemarken, Finland, Italië, Nederland en Zweden. Voor bepaalde nationale markten werden contactgroepen" opgericht, samengesteld uit de lokale verkoopdirecteuren, die tot taak hadden de overeenkomsten toe te passen door de projecten toe te wijzen en de inschrijvingen op aanbestedingen te coördineren. 12 Wat de Duitse markt betreft, wordt in de beschikking verklaard dat de eerste bijeenkomst van de contactgroep voor Duitsland op 7 oktober 1994 werd gehouden na een bijeenkomst van de zes belangrijkste Europese producenten (ABB, Henss/Isoplus, Løgstør, Pan-Isovit, Tarco en verzoekster) en Brugg Rohrsysteme GmbH (hierna: Brugg") op 18 augustus 1994. De bijeenkomsten van deze groep zijn nog lang na de verificaties van de Commissie eind juni 1995 doorgegaan, zij het vanaf dat ogenblik buiten de Europese Unie te Zürich, waar tot 25 maart 1996 bijeenkomsten hebben plaatsgevonden. 13 Een van de oogmerken van het kartel was volgens de beschikking de vaststelling en uitvoering van onderling afgestemde maatregelen om de enige belangrijke onderneming die niet aan het kartel deelnam, Powerpipe, uit te schakelen. De Commissie verklaart dat sommige leden van het kartel sleutelposities innemende werknemers" van Powerpipe aanwierven en deze onderneming te kennen gaven dat zij zich uit de Duitse markt diende terug te trekken. Nadat in maart 1995 een belangrijk Duits project aan Powerpipe was gegund, vond te Düsseldorf een vergadering plaats van de zes bovengenoemde producenten en Brugg, waarop volgens de Commissie werd beslist de klanten en leveranciers van Powerpipe collectief te boycotten. Deze boycot werd vervolgens doorgevoerd. 14 In de beschikking wordt uiteengezet waarom niet alleen de eind 1990 tussen de Deense producenten gesloten expliciete marktverdelingsovereenkomst, maar ook de vanaf oktober 1991 overeengekomen regelingen in hun geheel genomen als een door artikel 85, lid 1, van het Verdrag verboden overeenkomst" kunnen worden aangemerkt. Verder benadrukt de Commissie dat de Deense" en Europese" kartels slechts de uitdrukking waren van één enkel kartel, dat in Denemarken is begonnen, maar dat vanaf het begin de doelstelling op lange termijn had, de controle van de deelnemers tot de gehele markt uit te breiden. Volgens de beschikking had de voortgezette overeenkomst tussen de producenten belangrijke gevolgen voor de handel tussen de lidstaten. 15 Om deze redenen heeft de Commissie de volgende beschikking gegeven: Artikel 1 ABB Asea Brown Boveri Ltd, Brugg Rohrsysteme GmbH, Dansk Rørindustri A/S, Henss/Isoplus Group, Ke-Kelit Kunststoffwerk Ges mbH, Oy KWH Tech AB, Løgstør Rør A/S, Pan-Isovit GmbH, Sigma Tecnologie di Rivestimento Srl en Tarco Energie A/S hebben inbreuk gemaakt op artikel 85, lid 1, van het Verdrag door op de wijze en in de mate als uiteengezet in de overwegingen, deel te nemen aan een complex geheel van overeenkomsten en onderling afgestemde feitelijke gedragingen dat omstreeks november/december 1990 tussen de vier Deense producenten tot stand kwam, vervolgens werd uitgebreid tot andere nationale markten en Pan-Isovit en Henss/Isoplus als nieuwe leden [kreeg], zodat het tegen eind 1994 in een alomvattend kartel bestond dat de gehele gemeenschappelijke markt bestreek. De duur van de inbreuken bestreek het tijdvak: - in het geval van [...] Dansk Rør [...], van omstreeks november/december 1990 tot ten minste maart of april 1996, [...] De voornaamste kenmerken van de inbreuk zijn: - het onder elkaar verdelen van nationale markten, en uiteindelijk van de gehele Europese markt, op basis van quota's; - de toewijzing van nationale markten aan bepaalde producenten en het zo regelen dat andere producenten zich uit die markten terugtrokken; - het overeenkomen van prijzen voor het product en voor individuele projecten; - het toewijzen van individuele projecten aan vooraf aangeduide producenten, waarbij de inschrijvingsprocedure voor die projecten werd gemanipuleerd om er zeker van te zijn dat het betrokken contract aan de door het kartel aangeduide producent werd toegekend; - teneinde het kartel te beschermen tegen concurrentie door Powerpipe AB, de enige belangrijke niet bij het kartel aangesloten onderneming, het overeenkomen en uitvoeren van onderling afgestemde maatregelen om de commerciële activiteiten van Powerpipe te belemmeren, haar schade te berokkenen of zelfs haar volledig uit de markt te verdrijven. [...] Artikel 3 Aan de in artikel 1 genoemde ondernemingen worden wegens de bij dat artikel vastgestelde inbreuken de volgende geldboeten opgelegd: [...] c) Dansk Rørindustri A/S: een boete van 1 475 000 ECU; [...]" [...] Verzoek om maatregelen van instructie 24 Verzoekster heeft krachtens artikel 68 van het Reglement voor de procesvoering in haar opmerkingen van 20 juni 2000 het Gerecht verzocht haar directeur, haar afgevaardigd bestuurder en de voorzitter van haar raad van bestuur te horen om na te gaan of zij aan de vergadering van 24 maart 1995 te Düsseldorf heeft deelgenomen en of zij, door op de vergadering van 5 mei 1995 te Budapest te weigeren aan de terugkoop van Powerpipe deel te nemen, haar deelname aan de acties tegen Powerpipe heeft beëindigd en, ten slotte, om te vernemen waarover de tijdens een congres te Stockholm van 11 tot 13 juni 1995 gehouden vergadering werkelijk ging. 25 Verzoekster heeft evenwel niet voldoende aangetoond waarom de voorgestelde getuigen zouden moeten worden gehoord. Aangezien na de vaststelling van de beschikking geen nieuwe feiten aan het licht zijn gekomen en de voorgestelde getuigen behoren tot de directie of de raad van bestuur van verzoekster, kunnen de gevraagde getuigenissen niets opleveren wat verzoekster niet reeds in haar verzoekschrift of in haar memorie van repliek heeft kunnen aanvoeren. 26 Om deze redenen wijst het Gerecht het verzoek om een getuigenverhoor af. Ten gronde 27 Verzoekster voert in wezen drie middelen aan: dwaling ten aanzien van de feiten en onjuiste rechtsopvatting bij de toepassing van artikel 85, lid 1, van het Verdrag, schending van algemene beginselen tijdens de administratieve procedure en, ten slotte, schending van algemene beginselen en dwaling ten aanzien van de feiten bij de vaststelling van het bedrag van de geldboete. I - Het middel inzake dwaling ten aanzien van de feiten en onjuiste rechtsopvatting bij de toepassing van artikel 85, lid 1, van het Verdrag A - Kwalificatie van het kartel als één enkel voortgezet kartel 1. Argumenten van partijen [...] 32 Volgens verzoekster is het kartel pas aan het eind van de zomer van 1994 weer tot werking gebracht. Na de verwording van het kartel in oktober 1993 heeft verzoekster niet deelgenomen aan de bilaterale en trilaterale contacten die vervolgens tussen verschillende ondernemingen plaatsvonden en heeft zij pas opnieuw aan vergaderingen deelgenomen toen zij daarvoor werd uitgenodigd. Verder heeft zij niet deelgenomen en was zij niet uitgenodigd voor de vergaderingen van 3 mei en 9 mei 1994, waarop een nieuw begin werd gemaakt met de uitvoering van de overeenkomsten over de prijzen en de quotaregeling in Duitsland. Verzoekster werd voor een voldongen feit geplaatst. [...] 35 Volgens verweerster werden de voltallige vergaderingen van de zes producenten reeds in maart 1994 hervat en hebben de algemene directeuren en de verkoopdirecteuren hieraan deelgenomen. Verzoekster heeft immers niet betwist dat zij heeft deelgenomen aan de voorafgaande vergaderingen van 7 maart en 15 april 1994 over de hervatting van het kartel. Dat verzoekster niet aan de daaropvolgende vergaderingen van mei 1994 heeft deelgenomen, is dus niet ter zake dienend. Aangezien uit het verdere verloop is gebleken dat verzoekster had besloten lid van het kartel te blijven, was de mate van enthousiasme waarmee zij de mededingingsverstorende activiteiten had hervat, zonder belang voor de berekening van de duur van het kartel. [...] 2. Beoordeling door het Gerecht [...] - Hervatting van verzoeksters deelneming aan het kartel 57 Anders dan de Commissie stelt, blijkt uit het door haar aangedragen bewijsmateriaal, te weten uit de antwoorden van Tarco van 31 mei 1996 en van Løgstør van 25 april 1996 op het verzoek om inlichtingen van de Commissie van 13 maart 1996 (hierna: antwoord van Tarco" en antwoord van Løgstør"), niet dat verzoekster aan de vergaderingen van 7 maart en 15 april 1994 heeft deelgenomen. In het antwoord van Tarco wordt met betrekking tot de vergadering van 7 maart 1994 gesproken van een vergadering van verschillende algemene directeuren en verkoopdirecteuren voor Duitsland". In dit antwoord verklaart Tarco dat aan deze vergadering waarschijnlijk" is deelgenomen door vertegenwoordigers van ABB, Løgstør, Pan-Isovit en haarzelf en dat een vertegenwoordiger van Henss/Isoplus, die had moeten deelnemen, verhinderd was, maar zij voegt eraan toe dat zij niet kan bevestigen dat verzoekster was vertegenwoordigd. Wat vervolgens de deelnemers aan de vergadering van 15 april 1994 betreft, wordt in het antwoord van Tarco alleen gesproken van verschillende algemene directeuren en verkoopdirecteuren voor Duitsland", zonder dat deze deelnemers worden geïdentificeerd. Anderzijds blijkt uit de bij het antwoord van Løgstør gevoegde lijst van de door haar verkoopdirecteur beroepshalve gemaakte reizen alleen dat Løgstør op een vergadering van 15 april 1994 was vertegenwoordigd, zonder dat de overige deelnemers worden geïdentificeerd. Uit het door de Commissie aangedragen bewijsmateriaal blijkt dus niet dat verzoekster aanwezig was op de twee betrokken vergaderingen. 58 Verder staat vast dat verzoekster niet aan de vergadering van 3 mei 1994 heeft deelgenomen. 59 Verzoekster betwist niet dat zij aanwezig was op de vergadering van 18 augustus 1994. In de brief van 10 juni 1994 waarbij de heer Henss en de directeuren van verzoekster, ABB, Løgstør, Pan-Isovit en Tarco voor deze vergadering werden uitgenodigd (bijlage 56 bij de mededeling van de punten van bezwaar) heeft de coördinator van het kartel verklaard: Aangezien de lijst van 9 mei 1994 voor bepaalde posten hiaten vertoont, hetgeen bij de vergelijking van de offertes tot heftige discussies en ernstige meningsverschillen heeft geleid, vul ik bij deze de ontbrekende posten aan door middel van bijgevoegde lijst." Gelet op het antwoord van ABB, volgens hetwelk er een prijslijst bestond die na een vergadering van 3 mei 1994 te Hannover voor alle leveringen aan Duitse leveranciers diende te worden gebruikt, dient te worden geconcludeerd dat voor de vergadering van 18 augustus 1994 de verdere bespreking van de lijst van bij de offertes toe te passen prijzen - die reeds werd gevolgd, zij het niet zonder problemen - op de agenda stond. Dat een dergelijke lijst bestond, wordt overigens bevestigd door het antwoord van Tarco. 60 Blijkens het antwoord van ABB zijn op de vergadering van 18 augustus 1994 maatregelen ter verbetering" van het prijsniveau in Duitsland besproken. Mogelijke maatregelen waren de verstrekking van nieuwe prijslijsten aan de coördinator van het kartel met het oog op de vaststelling van een nieuwe gemeenschappelijke prijslijst en een overeenkomst volgens welke de kortingen op de prijzen van deze lijst een vóór eind 1994 overeen te komen maximum niet mochten overschrijden en de prijzen van de lijst vanaf 1 januari 1995 verplicht zouden zijn, hoewel het akkoord over dit laatste punt ook op een latere vergadering kan zijn gesloten (antwoord van ABB). De verklaringen van ABB over het onderwerp van de vergadering van 18 augustus 1994 zijn weliswaar niet bevestigd door de andere leden van het kartel, maar gelet op de uit de uitnodiging voor deze vergadering te trekken conclusies dient te worden vastgesteld dat tijdens de bespreking van 18 augustus 1994 de in mei 1994 overeengekomen gemeenschappelijke prijslijst is aangevuld of althans bevestigd. 61 Aangezien in de brief waarbij verzoekster voor de vergadering van 18 augustus 1994 is uitgenodigd, naar de prijslijst wordt verwezen, en zij op deze vergadering aanwezig was, heeft de Commissie rechtens voldoende aangetoond dat verzoekster vanaf augustus 1994 aan een prijsakkoord heeft deelgenomen. 62 Voor de periode van april tot augustus 1994 heeft de Commissie de duur van de aan verzoekster verweten inbreuk evenwel niet correct vastgesteld. Bij ontbreken van bewijsmateriaal dat de duur van een inbreuk rechtstreeks aantoont, brengt het rechtszekerheidsbeginsel immers mee dat de Commissie ten minste bewijzen moet aandragen die betrekking hebben op feiten die in de tijd voldoende dicht bij elkaar liggen, zodat redelijkerwijs kan worden aangenomen dat deze inbreuk tussen twee precieze tijdstippen ononderbroken heeft voortgeduurd (arrest Gerecht van 7 juli 1994, Dunlop Slazenger/Commissie, T-43/92, Jurispr. blz. II-441, punt 79). Aangezien de mededingingsverstorende activiteiten van oktober 1993 tot maart 1994 waren geschorst, hetgeen de Commissie zelf heeft erkend, en er geen bewijs voorligt dat verzoekster tijdens de periode van april tot augustus 1994 aan mededingingsverstorende activiteiten heeft deelgenomen, kan de Commissie haar niet ten laste leggen dat zij vóór augustus 1994 haar deelneming aan het betrokken kartel heeft hervat. 63 Bijgevolg dient de grief van verzoekster te worden aanvaard voorzover deze betwist dat zij tijdens de periode van april tot augustus 1994 aan het kartel heeft deelgenomen. [...] II - Het middel inzake schending van algemene beginselen tijdens de administratieve procedure A - Argumenten van partijen 142 Verzoekster stelt dat de Commissie het gelijkheidsbeginsel heeft geschonden en niet heeft voldaan aan het vereiste van een eerlijke procedure door alleen ABB te waarschuwen dat zij de inbreuk niet mocht voortzetten, terwijl een kleine onderneming als verzoekster minder goed dan ABB de ernst en de gevolgen van het kartel, met name van de voortzetting ervan, kon inschatten. 143 Dit vormgebrek heeft concrete gevolgen gehad, aangezien de Commissie bij de berekening van de geldboeten de voortzetting van het kartel in aanmerking heeft genomen zonder rekening te houden met het feit dat de andere leden van het kartel dan ABB, met name verzoekster, een dergelijke waarschuwing niet hadden gekregen. 144 Verder is de Commissie, door de partijen niet dezelfde mogelijkheden te bieden om de gevolgen van een eventuele voortzetting van de inbreuk in te schatten, haar verplichting om een voor alle partijen gelijke en eerlijke procedure te volgen niet nagekomen en heeft zij inbreuk gemaakt op de fundamentele rechten die de gemeenschapsrechter overeenkomstig de gemeenschappelijke constitutionele tradities van de lidstaten en de internationale verdragen, waaronder het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, dient te beschermen. De Commissie dient bij de behandeling van haar dossiers de vereisten van een eerlijk proces in acht te nemen, ongeacht of zij een rechterlijke instantie" in de zin van het EVRM is. 145 Volgens verzoekster dient deze schending van het gelijkheidsbeginsel te leiden tot nietigverklaring van de beschikking voorzover de Commissie haar hierbij schuldig heeft bevonden aan voortzetting van de inbreuk nadat ABB een waarschuwing had ontvangen, of, subsidiair, tot vermindering van de geldboete. 146 Verweerster stelt dat er geen sprake is van enig vormgebrek of van schending van fundamentele rechten op grond waarvan de beschikking nietig zou moeten worden verklaard of de geldboete zou moeten worden verminderd. Via de verificaties wist verzoekster dat de mededingingsregels kennelijk waren geschonden, hetgeen wordt bevestigd door de pogingen om de activiteiten van het kartel te verbergen door de vergaderingen te Zürich voort te zetten. Dat ABB werd gewaarschuwd, had te maken met bijzondere omstandigheden, met name het gevaar dat de onderneming die de klacht had ingediend, failliet zou gaan indien de leden van het kartel hun actie zouden voortzetten. Ten slotte werd noch bij de beoordeling van de onrechtmatige handelingen, noch bij de bepaling van het bedrag van de geldboete enig rechtsgevolg verbonden aan de aan ABB gegeven waarschuwing. B - Beoordeling door het Gerecht 147 De Commissie heeft in punt 108 van de beschikking, in het onderdeel dat handelt over de voortzetting van het kartel na de verificaties", verklaard: ABB was op 4 juli 1995 op een hoog niveau binnen de groep door het directoraat-generaal Mededinging ingelicht over het feit dat tijdens de verificaties bewijsmateriaal was verkregen over ABB's betrokkenheid bij een zeer ernstige inbreuk. De gevolgen van voortzetting van het kartel werden toen duidelijk gemaakt en ongetwijfeld werd die boodschap goed begrepen." 148 Dienaangaande zij om te beginnen opgemerkt dat de Commissie tijdens een onderzoek op grond van verordening nr. 17 de betrokken ondernemingen niet hoeft mee te delen dat hun gedragingen onwettig zijn of welke gevolgen voortzetting zal hebben. 149 Dat een onderneming die aan een inbreuk op de communautaire mededingingsregels deelneemt, van de Commissie een uitdrukkelijke waarschuwing heeft ontvangen, kan evenwel gevolgen hebben voor de beoordeling van haar gedrag bij de vaststelling van het bedrag van de geldboete. Voorzover een dergelijke waarschuwing een onderneming ervan op de hoogte brengt dat de communautaire mededingingsdiensten een onderzoek voeren, kan zij de betrokken onderneming ertoe aanzetten de onderzochte gedraging stop te zetten, hetgeen kan leiden tot een vermindering van de duur van de inbreuk, een element waarmee de Commissie ingevolge artikel 15, lid 2, van verordening nr. 17 rekening moet houden bij de bepaling van het bedrag van de geldboete. 150 Dat aan een onderneming wordt meegedeeld dat haar gedragingen onrechtmatig zijn, kan ook rechtsgevolgen hebben, aangezien de Commissie bij de inaanmerkingneming van verzachtende of verzwarende omstandigheden, de stopzetting of de voortzetting van de inbreuk verschillend beoordeelt naargelang de betrokken onderneming al dan niet is gewaarschuwd. 151 In casu staat evenwel vast dat de Commissie op 29 juni 1995 verificaties heeft verricht bij de meeste ondernemingen die betrokken zijn bij de procedure die tot de bestreden beschikking heeft geleid, waaronder verzoekster. Deze had dus moeten weten dat de Commissie een onderzoek voerde in het kader van de toepassing van de communautaire mededingingsregels. 152 Verder blijkt uit de beschikking dat de Commissie bij de inaanmerkingneming van de voortzetting van de inbreuk na de verificaties als verzwarende omstandigheid geen rekening heeft gehouden met het feit dat de ene onderneming wel en de andere niet uitdrukkelijk was gewaarschuwd. 153 Wat de uitdrukkelijke waarschuwing aan het adres van ABB betreft, dient volgens de beschikking onder meer als verzwarende omstandigheid jegens haar in aanmerking te worden genomen, de voortzetting van een dergelijke uitgesproken en onbetwistbare inbreuk na de verificaties, zulks ondanks het feit op een hoog niveau door het directoraat-generaal Mededinging voor de gevolgen van dergelijke gedragingen te zijn gewaarschuwd" (punt 171 van de beschikking). Uit deze passage blijkt dat de Commissie niet de waarschuwing van ABB op een hoog niveau, maar de bewuste voortzetting van een duidelijke inbreuk na de verificaties als verzwarende omstandigheid in aanmerking heeft genomen. Dat de Commissie in deze context alleen naar de waarschuwing aan het adres van ABB heeft verwezen om aan te tonen dat zelfs de top van deze onderneming tijdens de voortzetting van de inbreuk wist dat zij in strijd met de mededingingsregels handelde, wordt immers bevestigd door het feit dat in punt 169 van de beschikking verder wordt beklemtoond dat de door ABB genomen maatregelen om de werking van het kartel nog negen maanden na de verificaties voort te zetten, binnen de concernleiding op hoog niveau zijn genomen, en door het feit dat voor andere ondernemingen, zoals verzoekster, de voortzetting van de inbreuk na de verificaties ook als verzwarende omstandigheid in aanmerking is genomen. 154 In deze omstandigheden kan verzoekster niet volhouden dat zij ongelijk is behandeld. 155 Wat de schending van het beginsel van een eerlijke procedure betreft, dient eraan te worden herinnerd dat, ook al is de Commissie volgens vaste rechtspraak geen rechterlijke instantie" in de zin van artikel 6 EVRM (arresten Hof van 29 oktober 1980, Van Landewyck/Commissie, 209/78-215/78 en 218/78, Jurispr. blz. 3125, punt 81, en 7 juni 1983, Musique diffusion française e.a./Commissie, 100/80-103/80, Jurispr. blz. 1825, punt 7; arrest Gerecht van 10 maart 1992, Shell/Commissie, T-11/89, Jurispr. blz. II-757, punt 39), zij niettemin tijdens de administratieve procedure de algemene beginselen van gemeenschapsrecht dient te eerbiedigen (reeds aangehaalde arresten Musique diffusion française, punt 8, en Shell/Commissie, punt 39). 156 Aangezien verzoekster evenwel tot staving van haar grief inzake schending van het beginsel van een eerlijke procedure alleen maar haar argument inzake ongelijke behandeling herhaalt, kan deze grief evenmin worden aanvaard. 157 Bijgevolg dient het middel te worden afgewezen. III - Het middel inzake schending van algemene beginselen en dwaling ten aanzien van de feiten bij de vaststelling van het bedrag van de geldboete [...] B - Schending van het gelijkheids- en het evenredigheidsbeginsel 1. Argumenten van partijen [...] 189 Ten slotte stelt verzoekster dat de Commissie de inbreuk alleen als bijzonder zwaar heeft kunnen kwalificeren omdat zij ervan is uitgegaan dat de inbreuk vanaf het begin tot het einde van de beschouwde periode heeft bestaan. De Commissie had rekening moeten houden met het feit dat het niet ging om een voortgezette inbreuk, maar dat verzoekster gedurende twee afzonderlijke periodes aan de inbreuk heeft deelgenomen. [...] 196 Op het argument inzake de duur van de inbreuk antwoordt verweerster dat bij de berekening van het bedrag van de geldboete de zwaarte van de inbreuk los van de duur ervan dient te worden beschouwd. In casu heeft de Commissie overeenkomstig de richtsnoeren de duur van de inbreuk na de zwaarte ervan in aanmerking genomen om na te gaan of de geldboete eventueel diende te worden verhoogd. In dit verband beklemtoont verweerster ten slotte dat er wel degelijk sprake was van een voortgezette inbreuk. 2. Beoordeling door het Gerecht [...] - Vaststelling van het bedrag van de geldboete op basis van de duur van de inbreuk 213 Voorzover verzoekster stelt dat de Commissie haar geen deelneming aan een voortgezette inbreuk ten laste kon leggen, dient te worden verwezen naar de punten 64 tot en met 69 hierboven, waar is geoordeeld dat de Commissie verzoekster terecht heeft verweten dat zij aan één enkele voortgezette inbreuk heeft deelgenomen, zonder haar evenwel een ononderbroken deelneming tijdens de periode van november 1990 tot maart 1996 ten laste te leggen. 214 Aangaande de periode waarin de mededingingsverstorende activiteiten waren geschorst, heeft de Commissie verzoekster evenwel ten onrechte verweten, zoals in punt 62 hierboven is vastgesteld, dat zij tussen april en augustus 1994 aan het kartel heeft deelgenomen. 215 Bij de beoordeling van de duur van de inbreuk voor de berekening van het bedrag van de aan verzoekster op te leggen geldboete heeft de Commissie, rekening houdend met verzoeksters deelneming gedurende meer dan vijf jaar en met de schorsing van de regelingen van 1993 tot begin 1994, een verhogingscoëfficiënt van 1,4 toegepast op het basisbedrag van haar geldboete (zie punt 55 hierboven). 216 Aangezien dus voor een periode van enkele maanden geen bewijs van verzoeksters deelneming voorligt, acht het Gerecht, beslissend op grond van zijn volledige rechtsmacht in de zin van de artikelen 172 EG-Verdrag (thans artikel 229 EG) en 17 van verordening nr. 17, het gerechtvaardigd de verhogingscoëfficiënt voor de duur van de aan verzoekster verweten inbreuk tot 1,35 te verlagen. [...] IV - Conclusie 250 Gelet op het voorgaande, inzonderheid op punt 62 hierboven, heeft de Commissie een beoordelingsfout gemaakt voorzover zij verzoekster heeft verweten, van april tot augustus 1994 aan het kartel te hebben deelgenomen. De beschikking dient op dit punt nietig te worden verklaard. 251 Zoals in punt 216 hierboven met betrekking tot de aan verzoekster op te leggen geldboete is geoordeeld, dient de op het basisbedrag voor de berekening van deze geldboete toe te passen verhogingscoëfficiënt voor de duur van haar deelneming tot 1,35 te worden verlaagd. Gelet op de naar gelang van de verzwarende omstandigheden te verrichten berekeningen, op de toepassing van de mededeling inzake samenwerking en op het in artikel 15, lid 2, van verordening nr. 17 bepaalde maximum van 10 % van de omzet van de betrokken onderneming in het voorafgaande boekjaar, dient evenwel te worden vastgesteld dat het bedrag van de aan verzoekster op te leggen geldboete gelijk is aan het in artikel 3, sub c, van de beschikking bepaalde bedrag. Aangezien de aan verzoekster opgelegde geldboete dus niet behoeft te worden verminderd, dient het beroep voor het overige te worden verworpen. Beslissing inzake de kosten Kosten 252 Volgens artikel 87, lid 3, van het Reglement voor de procesvoering van het Gerecht kan het Gerecht de proceskosten over de partijen verdelen of beslissen dat elke partij haar eigen kosten zal dragen, indien zij onderscheidenlijk op een of meer punten in het ongelijk worden gesteld. Aangezien het beroep slechts zeer gedeeltelijk slaagt, eist een billijke beoordeling van de omstandigheden van de zaak dat verzoekster haar eigen kosten en 90 % van de kosten van de Commissie draagt, en dat de Commissie 10 % van haar eigen kosten draagt. Dictum HET GERECHT VAN EERSTE AANLEG (Vierde kamer), rechtdoende: 1) Verklaart artikel 1 van beschikking 1999/60/EG van de Commissie van 21 oktober 1998 inzake een procedure op grond van artikel 85 van het EG-Verdrag (IV/35.691/E-4 - Kartel voor voorgeïsoleerde buizen) nietig, voorzover hierbij is vastgesteld dat verzoekster artikel 85, lid 1, van het Verdrag heeft geschonden door in de periode van april tot augustus 1994 aan de in dit artikel bedoelde inbreuk deel te nemen. 2) Verwerpt het beroep voor het overige. 3) Verstaat dat verzoekster haar eigen kosten en 90 % van de kosten van de Commissie zal dragen. 4) Verstaat dat de Commissie 10 % van haar eigen kosten zal dragen.

61996CJ0136

nl

Overwegingen van het arrest 1 Bij vonnis van 23 februari 1996, ingekomen bij het Hof op 25 april daaraanvolgend, heeft het Tribunal de grande instance de Paris krachtens artikel 177 EG-Verdrag een prejudiciële vraag gesteld over de uitlegging van verordening (EEG) nr. 1576/89 van de Raad van 29 mei 1989 tot vaststelling van de algemene voorschriften betreffende de definitie, de aanduiding en de aanbiedingsvorm van gedistilleerde dranken (PB L 160, blz. 1). 2 Die vraag is gerezen in een geding tussen The Scotch Whisky Association, een vennootschap naar Schots recht die tot doel heeft, de belangen van de handel in Schotse whisky wereldwijd te beschermen en te bevorderen, en die belangen in rechte te verdedigen, enerzijds, en Compagnie financière européenne de prises de participation (hierna: "Cofepp", voorheen La Martiniquaise LM genaamd), Prisunic SA en Centrale d'achats et de services alimentaires SARL (Casal), anderzijds, over de verhandeling door laatstgenoemde vennootschappen van een drank met een alcoholvolumegehalte van 30 % onder een benaming waarin de term "whisky" voorkomt. 3 Bij richtlijn 79/112/EEG van de Raad van 18 december 1978 betreffende de onderlinge aanpassing van de wetgevingen der lidstaten inzake etikettering en presentatie van levensmiddelen bestemd voor de eindverbruiker alsmede inzake de daarvoor gemaakte reclame (PB 1979, L 33, blz. 1), zijn de algemene voorschriften inzake etikettering van levensmiddelen vastgesteld. 4 Artikel 2, lid 1, sub a, van die richtlijn bepaalt, dat de etikettering van levensmiddelen "(...) de koper niet [mag] kunnen misleiden, onder meer: i) ten aanzien van de kenmerken van het levensmiddel, en met name van de aard, identiteit, hoedanigheden, samenstelling, hoeveelheid, houdbaarheid, oorsprong of herkomst, wijze van vervaardiging of verkrijging". 5 Volgens artikel 3, lid 1, punt 1, van die richtlijn moet op de etikettering van levensmiddelen onder meer worden vermeld de benaming waaronder het product wordt verkocht, die in artikel 5, lid 1, wordt omschreven als volgt: "De verkoopbenaming van een levensmiddel is de benaming vermeld in de wettelijke of bestuursrechtelijke bepalingen die daarop van toepassing zijn; bij het ontbreken van dergelijke bepalingen, is de verkoopbenaming de benaming die in de lidstaat waarin het levensmiddel aan de eindverbruiker wordt verkocht, gebruikelijk is, dan wel een omschrijving van het levensmiddel en zo nodig van de wijze waarop dit kan worden gebruikt, die zo duidelijk is gesteld dat de koper de ware aard van het product kan begrijpen en het kan onderscheiden van soortgelijke producten waarmede het zou kunnen worden verward." 6 Ten slotte bepaalt artikel 7, lid 1, van richtlijn 79/112: "Indien de etikettering van een levensmiddel de aandacht vestigt op de aanwezigheid of het lage gehalte van één of meer ingrediënten, die van wezenlijk belang zijn voor de eigenschappen van dit product of indien zulks uit de benaming van dit levensmiddel kan worden geconcludeerd, dient de minimum- c.q. maximumhoeveelheid van deze ingrediënten in het levensmiddel in procenten te worden vermeld. Deze vermelding staat ofwel in de onmiddellijke nabijheid van de verkoopbenaming van het levensmiddel ofwel in de lijst van ingrediënten in samenhang met het betreffende ingrediënt. (...)" 7 Bij verordening nr. 1576/89 zijn de voorschriften betreffende de definitie, de aanduiding en de aanbiedingsvorm van inzonderheid gedistilleerde dranken vastgesteld. De vierde overweging van de considerans luidt als volgt: "(...) dat, gezien de aard van de producten en voor een betere voorlichting van de verbruiker, aanvullende specifieke bepalingen [bij die van richtlijn 79/112] dienen te worden vastgesteld en met name aanduidingen inzake rijping en het minimumalcoholgehalte voor menselijke consumptie in de definities van die producten dienen te worden opgenomen". 8 Gedistilleerde drank wordt in artikel 1, lid 2, van verordening nr. 1576/89 omschreven als, met name, een drank die is bestemd voor menselijke consumptie en een minimumalcoholgehalte van 15 % vol heeft. Gedistilleerde drank moet worden verkregen hetzij rechtstreeks door distillatie, hetzij door vermenging van een gedistilleerde drank met "een of meer andere gedistilleerde dranken" of met "een of meer dranken". 9 Whisky (of whiskey) wordt in artikel 1, lid 4, sub b, van verordening nr. 1576/89 omschreven als volgt: "gedistilleerde drank die wordt verkregen door distillatie van een beslag van granen dat is: - versuikerd door diastase van de mout die het bevat, al dan niet met andere natuurlijke enzymen, - gegist onder inwerking van gist, - gedistilleerd tot minder dan 94,8 % vol, op zodanige wijze dat het distillatieproduct een aroma en een smaak heeft die afkomstig zijn van de gebruikte grondstoffen, en ten minste drie jaar gerijpt op houten fusten met een inhoud van 700 liter of minder". 10 "Gedistilleerde drank van granen" wordt in artikel 1, lid 4, sub c, punt 1, omschreven als volgt: "gedistilleerde drank die wordt verkregen door distillatie van een gegist beslag van granen en die organoleptische kenmerken vertoont die van de gebruikte grondstoffen afkomstig zijn". 11 Artikel 3 van verordening nr. 1576/89 bepaalt: "1. Met uitzondering van met jeneverbessen gearomatiseerde gedistilleerde dranken als omschreven in artikel 1, lid 4, letter m, punt 1, moeten de hierna genoemde gedistilleerde dranken om in de Gemeenschap onder een van de in artikel 1, lid 4, genoemde benamingen voor menselijke consumptie te mogen worden geleverd, behalve een aantal specifieke producten waarvan het alcoholvolumegehalte is aangegeven in bijlage III, ten minste het aangegeven alcoholvolumegehalte hebben: - 40 % vol whisky/whiskey, (...) - 35 % vol gedistilleerde drank van granen/granen-eau-de-vie, (...) 4. Vóór 31 december 1992 beziet de Raad het minimumalcoholgehalte van whisky/whiskey op de grondslag van een marktonderzoek van de Commissie." 12 Artikel 5, leden 1 en 2, van deze verordening, waarom het geschil in de hoofdzaak draait, luidt als volgt: "1. Onverminderd de krachtens artikel 6 vastgestelde bepalingen mogen de in artikel 1, lid 4, genoemde benamingen uitsluitend voor de daarin gedefinieerde gedistilleerde dranken worden gebruikt, met inachtneming van de eisen gesteld in de artikelen 2, 3, 4 en 12. Deze benamingen moeten ter aanduiding van die dranken worden gebruikt. Voor gedistilleerde dranken die niet voldoen aan de specificaties die zijn vastgesteld voor de in artikel 1, lid 4, gedefinieerde producten, mogen de daarin genoemde benamingen niet worden gebruikt. Deze dranken moeten $gedistilleerde drank' of $gedistilleerd' worden genoemd. 2. De in lid 1 bedoelde benamingen mogen worden aangevuld met andere geografische aanduidingen dan die bedoeld in lid 3, onder voorbehoud dat de consument niet wordt misleid." 13 Artikel 6 van verordening nr. 1576/89 bepaalt: "1. Er mogen bijzondere bepalingen worden vastgesteld ter regeling van de vermeldingen die aan de verkoopbenaming mogen worden toegevoegd. Deze bepalingen betreffen: - het gebruik van bepaalde termen, letterwoorden, afkortingen of tekens; - het gebruik van samengestelde termen die een van de in artikel 1, leden 2 en 4, gedefinieerde generieke benamingen bevatten. 2. Er mogen bijzondere bepalingen worden vastgesteld ter regeling van de benaming van mengsels van gedistilleerde dranken en mengsels van een drank en een gedistilleerde drank. 3. [Met] de in de leden 1 en 2 genoemde bepalingen (...) wordt met name beoogd te voorkomen dat de in die leden bedoelde benamingen tot verwarring leiden, in het bijzonder rekening houdend met producten die op het ogenblik van de inwerkingtreding van de onderhavige verordening bestaan." 14 Artikel 7, leden 1 en 2, van verordening nr. 1576/89 luidt als volgt: "1. Onverminderd de overeenkomstig richtlijn 79/112/EEG vastgestelde nationale voorschriften, moeten de etikettering en de aanbiedingsvorm van de in artikel 1, lid 4, gedefinieerde gedistilleerde dranken die voor de eindverbruiker zijn bestemd, en de reclame voor deze dranken in overeenstemming zijn met het bepaalde in de leden 2 en 3. 2. a) De verkoopbenaming van de in artikel 1, leden 2 en 4, genoemde producten is een van de benamingen die krachtens artikel 5 en artikel 6, lid 2, uitsluitend voor die producten mogen worden gebruikt. b) Wanneer op de etikettering wordt vermeld welke grondstof er voor de vervaardiging van de ethylalcohol uit landbouwproducten is gebruikt, moet iedere gebruikte alcohol uit landbouwproducten worden vermeld, in afnemende volgorde van de gebruikte hoeveelheden. c) De verkoopbenaming van de in lid 1 genoemde gedistilleerde dranken mag worden aangevuld met de vermelding $blend', indien de gedistilleerde drank deze bewerking heeft ondergaan. d) Behoudens uitzondering mag de rijpingsduur slechts voor het jongste alcoholische bestanddeel worden vermeld en op voorwaarde dat het product onder toezicht van de belastingdienst of onder een gelijkwaardige garanties biedend toezicht is gerijpt." 15 Artikel 8 van deze verordening bepaalt: "Om voor menselijke consumptie te mogen worden verhandeld, mogen in de Gemeenschap voortgebrachte gedistilleerde dranken niet worden aangeduid door woorden of formuleringen als $genre', $type', $soort', $stijl', $merk', $smaak' of andere soortgelijke vermeldingen te koppelen aan één van de in deze verordening genoemde benamingen." 16 Volgens artikel 9, lid 1, van deze verordening mag in de aanbiedingsvorm van de genoemde gedistilleerde dranken, onder meer whisky, niet, onder welke vorm dan ook, de voor de genoemde dranken gereserveerde generieke term voorkomen, wanneer daaraan ethylalcohol uit landbouwproducten is toegevoegd. 17 Artikel 12, lid 1, van verordening nr. 1576/89 bepaalt: "Voor uitvoer bestemde gedistilleerde dranken moeten voldoen aan het bepaalde in deze verordening." 18 Verordening (EEG) nr. 1014/90 van de Commissie van 24 april 1990 houdende uitvoeringsbepalingen voor de definitie, de aanduiding en de aanbiedingsvorm van gedistilleerde dranken (PB L 105, blz. 9), is een uitvoeringsverordening van verordening nr. 1576/89. Zij is allereerst gewijzigd bij verordening (EEG) nr. 1781/91 van de Commissie van 19 juni 1991 (PB L 160, blz. 5), en vervolgens bij verordening (EG) nr. 2675/94 van de Commissie van 3 november 1994 (PB L 285, blz. 5). 19 Volgens de tweede overweging van de considerans van verordening nr. 1014/90 "[moet] bij de vaststelling van deze preciseringen en aanvullende voorschriften [bij verordening nr. 1576/89] in de eerste plaats (...) worden uitgegaan van de criteria die bij de goedkeuring van verordening (EEG) nr. 1576/89 in aanmerking zijn genomen (...); (...) bovendien moet [ernaar] worden gestreefd te voorkomen dat de vermeldingen op de etiketten tot verwarring aanleiding geven en de consument bij de etikettering een zo duidelijk en volledig mogelijke informatie te verschaffen". 20 Artikel 7 ter, lid 1, van verordening nr. 1014/90, dat is ingevoegd bij verordening nr. 1781/91 (zie rectificatie in PB 1992, L 291, blz. 22), bepaalt: "Voor de toepassing van artikel 6, lid 1, tweede streepje, van verordening (EEG) nr. 1576/89 mag een generieke benaming voor de vorming van een samengestelde term slechts voor de aanbiedingsvorm van een gedistilleerde drank worden gebruikt, wanneer de alcohol van die drank uitsluitend afkomstig is van de in die term genoemde gedistilleerde drank." 21 Ten slotte bepaalt artikel 7 quater van verordening nr. 1014/90, dat is ingevoegd bij verordening nr. 2675/94: "Wanneer een van de in artikel 9 van verordening (EEG) nr. 1576/89 vermelde gedistilleerde dranken wordt vermengd met: - een of meer al dan niet in artikel 1, lid 4, van verordening (EEG) nr. 1576/89 gedefinieerde gedistilleerde dranken, en/of - een of meer distillaten van landbouwproducten, wordt in de etikettering de verkoopbenaming $gedistilleerd' of $gedistilleerde drank' zonder verdere kwalificaties duidelijk zichtbaar en goed leesbaar op een in het oog vallende plaats aangebracht." 22 Cofepp is houdster van het op 30 maart 1988 gedeponeerde merk "Gold River" ter aanduiding van wijnen, gedistilleerde dranken, likeuren en, meer in het bijzonder, whisky, dat zij exploiteert voor een drank met een minimumalcoholgehalte van 30 % die is vervaardigd door vermenging van diverse whisky's afkomstig uit Schotland, Canada en Noord-Amerika en water. Het etiket op de flessen met deze drank vermeldt de woorden "Blended Whisky Spirit" en "spiritueux au whisky". 23 The Scotch Whisky Association had tweemaal, in 1992 en in 1993, bij deurwaarder laten vaststellen, dat Prisunic SA in verscheidene winkels te Parijs gedistilleerde dranken van het merk Gold River in dezelfde schappen als whisky's te koop aanbood. 24 Daarop daagde zij de vennootschappen Cofepp, Prisunic SA en Centrale d'achats et de services alimentaires SARL (Casal) voor het Tribunal de grande instance de Paris, met name teneinde te doen vaststellen, dat die vennootschappen haar oneerlijke concurrentie hadden aangedaan. 25 Omdat verordening nr. 1576/89 het minimumalcoholgehalte van whisky vaststelt op 40 %, is het volgens The Scotch Whisky Association in strijd met deze verordening om een gedistilleerde drank met een alcoholgehalte van 30 % in de handel te brengen onder een benaming waarin de term "whisky" voorkomt. 26 Cofepp stelt, dat zij sinds de inwerkingtreding van verordening nr. 1576/89 geen gebruik meer maakt van de benaming "whisky" voor de verhandeling van whisky met een verlaagd alcoholgehalte. Zij heeft die benaming vervangen door "Blended Whisky Spirit" in het Engels en "spiritueux au whisky" in het Frans, welke benaming volgens haar in overeenstemming is met verordening nr. 1576/89. Zij betoogt, dat die verordening niet duidelijk is, aangezien verordening nr. 2675/94 is vastgesteld ter bepaling van de dranken waarvoor de benaming "gedistilleerd" of "gedistilleerde drank" zonder verdere kwalificaties op het etiket moet worden aangebracht. Zij legt verordening nr. 1576/89 aldus uit, dat er onderscheid moet worden gemaakt tussen de toevoeging van ethylalcohol uit landbouwproducten, in welk geval het verboden is de term "whisky" in de benaming van een gedistilleerde drank te gebruiken, enerzijds, en de verdunning, anderzijds. Het verbod om de generieke term "whisky" te gebruiken zou niet gelden voor de verdunning, zoals zij die toepast door het alcoholpercentage van het door haar verhandelde mengsel van whisky's door de toevoeging van water te verlagen van 40 % naar 30 %. 27 Van oordeel dat voor de beslechting van het geschil een uitlegging van verordening nr. 1576/89 noodzakelijk was, heeft het Tribunal de grande instance de Paris besloten de behandeling van de zaak te schorsen en het Hof de volgende vraag voor te leggen: "Staat het gemeenschapsrecht, in het bijzonder artikel 5 van verordening (EEG) nr. 1576/89 van de Raad van 29 mei 1989, toe, dat in de verkoopbenaming van gedistilleerde dranken die uitsluitend bestaan uit whisky die is verdund met water zodat het alcoholvolumegehalte minder dan 40 % bedraagt, de generieke term $whisky' voorkomt?" 28 Voor het antwoord op die vraag zij om te beginnen vastgesteld, dat een drank als Gold River een gedistilleerde drank in de zin van artikel 1, lid 2, van verordening nr. 1576/89 is en derhalve binnen de werkingssfeer van die verordening valt. 29 Vervolgens zij opgemerkt, dat ingevolge artikel 5, lid 1, eerste alinea, van verordening nr. 1576/89 de benaming "whisky" uitsluitend mag worden gebruikt voor gedistilleerde dranken die voldoen aan de in de artikelen 1, lid 4, sub b, en 3, lid 1, van deze verordening gestelde voorwaarden. 30 Hieruit volgt, dat een drank als Gold River, die uitsluitend bestaat uit whisky die is verdund met water zodat het alcoholvolumegehalte minder dan 40 % bedraagt, geen "whisky" in de zin van verordening nr. 1576/89 is en niet onder die benaming kan worden verkocht, hetgeen overigens in het hoofdgeding niet wordt betwist. 31 Artikel 5, lid 1, tweede alinea, eerste en tweede volzin, van verordening nr. 1576/89 bepaalt, dat voor dranken die niet voldoen aan de in artikel 1, lid 4, gestelde voorwaarden, de daarin genoemde benamingen niet mogen worden gebruikt en dat deze dranken "gedistilleerde drank" of "gedistilleerd" moeten worden genoemd. 32 Volgens Cofepp moet artikel 5, lid 1, tweede alinea, tweede volzin, van verordening nr. 1576/89 aldus worden uitgelegd, dat in de verkoopbenaming van de aldaar bedoelde dranken de termen "gedistilleerde drank" of "gedistilleerd" moeten voorkomen, doch dat andere termen, zoals "whisky", daaraan kunnen worden toegevoegd, aangezien die bepaling geen regeling bevat voor de toevoeging van andere termen die de consument informeren omtrent de bestanddelen van het mengsel en inzonderheid omtrent het enige alcoholische bestanddeel. 33 Een dergelijke uitlegging kan niet worden aanvaard. Zoals de advocaat-generaal in de punten 17 en 18 van zijn conclusie heeft opgemerkt, schrijft artikel 5, lid 1, van verordening nr. 1576/89 niet alleen voor, dat een product als Gold River "gedistilleerde drank" of "gedistilleerd" moet worden genoemd, maar ook dat voor het product niet de in artikel 1, lid 4, van deze verordening bedoelde benamingen mogen worden gebruikt, hetgeen inhoudt dat de term "whisky" niet mag voorkomen in de verkoopbenaming van dit product. 34 Cofepp en de Franse regering hebben zich eveneens beroepen op artikel 6 van verordening nr. 1576/89, volgens hetwelk bijzondere bepalingen mogen worden vastgesteld ter regeling van de vermeldingen die aan de verkoopbenaming worden toegevoegd, ten betoge dat het gebruik van vermeldingen die aan de door artikel 5, lid 1, tweede alinea, tweede volzin, van verordening nr. 1576/89 voorgeschreven verkoopbenaming "gedistilleerde drank" of "gedistilleerd" worden toegevoegd, vrijstaat zolang krachtens artikel 6 geen bepalingen zijn vastgesteld die het gebruik van die vermeldingen uitdrukkelijk uitsluiten. 35 In dit verband zij opgemerkt, zoals de advocaat-generaal in de punten 23 tot en met 25 van zijn conclusie heeft gedaan, dat aan de toevoeging van vermeldingen aan de verkoopbenaming grenzen zijn gesteld. 36 In de eerste plaats is voor die toevoeging vereist, dat de Commissie toestemming verleent krachtens de haar bij artikel 6, lid 1, van verordening nr. 1576/89 toegekende afwijkingsbevoegdheid. 37 Uit het arrest van 7 juli 1993, Spanje/Commissie (C-217/91, Jurispr. blz. I-3923, punt 20), blijkt immers, dat het in artikel 5, lid 1, van verordening nr. 1576/89 neergelegde verbod om een in artikel 1, lid 4, van de verordening bedoelde benaming te gebruiken ter aanduiding van andere gedistilleerde dranken dan die welke aldaar zijn omschreven, ten volle geldt onverminderd de door de Raad aan de Commissie toegekende mogelijkheid om in het kader van de bevoegdheden die haar ingevolge artikel 6, lid 1, toekomen, uitdrukkelijk af te wijken van artikel 5. 38 In de tweede plaats volgt uit de tekst zelf van artikel 6 van verordening nr. 1576/89, dat de door lid 1 aan de Commissie toegekende afwijkingsbevoegdheid overeenkomstig lid 3 wordt beperkt door de noodzaak te voorkomen, dat verkoopbenamingen die aanvullende vermeldingen bevatten, "tot verwarring leiden, (...) rekening houdend met producten die op het ogenblik van de inwerkingtreding van de onderhavige verordening bestaan". 39 Het gebruik van een aanvullende vermelding als "whisky" in de verkoopbenaming wordt door artikel 5 van verordening nr. 1576/89 dus uitgesloten, onverminderd op artikel 6 van de verordening gebaseerde afwijkingen, die in casu ontbreken. 40 Cofepp stelde voorts, dat artikel 5 van verordening nr. 1576/89 niet aldus mocht worden uitgelegd, dat het het gebruik verbood van een in artikel 1, lid 4, van de verordening bedoelde generieke term in de verkoopbenaming van een drank die niet voldeed aan de voor het betrokken product vastgestelde specificaties, omdat het enige uitdrukkelijke verbod ter zake is neergelegd in een afzonderlijke bepaling van de verordening. Zo bepaalt artikel 9 van verordening nr. 1576/89 uitdrukkelijk, dat in de aanbiedingsvorm van een gedistilleerde drank die bestaat uit het betrokken product en ethylalcohol uit landbouwproducten, geen gereserveerde generieke term als "whisky" mag voorkomen. Een dergelijke bepaling zou niet kunnen worden gerechtvaardigd wanneer artikel 5 reeds een soortgelijk verbod bevat. 41 Deze uitlegging kan niet worden aanvaard. Artikel 5 regelt immers de verkoopbenaming, terwijl artikel 9 voor de aanbiedingsvorm van het product in zijn geheel een algemeen verbod bevat om de gereserveerde term, onder welke vorm dan ook, te gebruiken. 42 Cofepp betoogde vervolgens met een beroep op de gewijzigde verordening nr. 1014/90, die een uitvoeringsverordening van verordening nr. 1576/89 is, dat aangezien het bij verordening nr. 1781/91 ingevoegde artikel 7 ter van verordening nr. 1014/90 bepaalt, dat een generieke benaming voor de vorming van een samengestelde term in de aanbiedingsvorm van een gedistilleerde drank mag worden gebruikt wanneer de alcohol van de betrokken drank uitsluitend afkomstig is van de in die term genoemde drank, de verkoopbenaming van een product dat als enige alcohol whisky bevat, deze term moet kunnen bevatten. Aangezien voorts het bij verordening nr. 2675/94 ingevoegde artikel 7 quater voorschrijft, dat de verkoopbenaming zonder verdere kwalificatie wordt aangebracht in de etikettering van gedistilleerde dranken die met andere gedistilleerde dranken of met distillaten van landbouwproducten zijn vermengd, zou de toevoeging van kwalificaties in de verkoopbenaming in alle andere gevallen zijn toegestaan. 43 Zoals de advocaat-generaal in punt 43 van zijn conclusie heeft opgemerkt, vormt de term "spiritueux au whisky" geen samengestelde term in de zin van artikel 7 ter van verordening nr. 1014/90. Om te beginnen blijkt uit de tweede overweging van de considerans van verordening nr. 1781/91, dat deze bepaling voor likeuren geldt. Vervolgens verstaat de gemeenschapswetgever onder "samengestelde term" de verbinding van de naam van twee verschillende dranken en niet die van gedistilleerd en whisky, daar whisky zelf een gedistilleerde drank is. Het bij verordening nr. 2675/94 ingevoegde artikel 7 quater van verordening nr. 1014/90 heeft betrekking op andere producten dan een mengsel van whisky en water en maakt, zoals uit de overwegingen van de considerans van verordening nr. 2675/94 blijkt, deel uit van een algemeen kader dat ertoe strekt, een eerlijke concurrentie tussen de beschermde traditionele gedistilleerde dranken en de andere dranken te garanderen en verwarring bij de consument te voorkomen. Het kan niet als grondslag dienen voor een uitlegging die artikel 5 van verordening nr. 1576/89 zijn werking zou ontnemen en tot een met deze doelstellingen strijdig resultaat zou leiden. 44 Ten slotte betoogde Cofepp met een beroep op richtlijn 79/112, en inzonderheid op artikel 5, lid 1, ervan, dat zij gerechtigd is de term "au whisky" in de verkoopbenaming van het product Gold River te gebruiken. Volgens artikel 5, lid 1, van de richtlijn is de verkoopbenaming van een levensmiddel de benaming vermeld in de toepasselijke dwingende bepalingen en bestaat zij bij ontbreken van dergelijke bepalingen in een omschrijving van het levensmiddel. 45 Aangezien artikel 5 van verordening nr. 1576/89 de verkoopbenaming van een drank als Gold River dwingend voorschrijft, mag deze drank niet met een omschrijving worden aangeduid. 46 Er zij evenwel gepreciseerd, dat artikel 7, lid 1, van richtlijn 79/112 bepaalt, dat indien de etikettering van een levensmiddel de aandacht vestigt op de aanwezigheid of het lage gehalte van één of meer ingrediënten die van wezenlijk belang zijn voor de eigenschappen van dit product, of indien zulks uit de benaming van dit levensmiddel kan worden geconcludeerd, de minimum- c.q. maximumhoeveelheid van deze ingrediënten in het levensmiddel in procenten dient te worden vermeld, en deze vermelding op de etikettering ofwel in de onmiddellijke nabijheid van de verkoopbenaming van het levensmiddel ofwel in de lijst van ingrediënten dient te staan. 47 Derhalve mag de term "whisky" ingevolge artikel 5, lid 1, van verordening nr. 1576/89 weliswaar op geen enkele manier in de verkoopbenaming van een product als Gold River voorkomen, doch kan hij op grond van artikel 7, lid 1, van richtlijn 79/112 op de etikettering van dit product worden vermeld, onder het algemene voorbehoud van artikel 2, lid 1, van richtlijn 79/112, dat de etikettering van een levensmiddel de consument niet mag kunnen misleiden ten aanzien van de kenmerken van het levensmiddel, en met name van de aard en de hoedanigheden ervan. Dienaangaande zij gepreciseerd, zoals de advocaat-generaal in punt 33 van zijn conclusie heeft gedaan, dat verordening nr. 1576/89 een bijzondere regeling is die dus voorrang heeft boven richtlijn 79/112. Derhalve mag de term "whisky" weliswaar zonder voorbehoud in de lijst van ingrediënten worden opgenomen, doch mag deze vermelding enkel in de onmiddellijke nabijheid van de verkoopbenaming staan wanneer zij daarvan duidelijk onderscheiden is en minder in het oog springt, omdat anders het verbod om de term "whisky" in de verkoopbenaming te gebruiken zijn werking zou verliezen. 48 Mitsdien moet worden geantwoord, dat artikel 5 van verordening nr. 1576/89 zich ertegen verzet, dat de generieke term "whisky" wordt aangebracht in de verkoopbenaming van een gedistilleerde drank die met water verdunde whisky bevat en waarvan het alcoholvolumegehalte minder dan 40 % bedraagt, of dat de term "whisky" wordt toegevoegd aan de voor een dergelijke drank gebruikte benaming "gedistilleerd" of "gedistilleerde drank". Beslissing inzake de kosten Kosten 49 De kosten door de Franse, de Duitse, de Spaanse, de Ierse en de Italiaanse regering, de regering van het Verenigd Koninkrijk en de Commissie wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakt, kunnen niet voor vergoeding in aanmerking komen. Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. Dictum HET HOF VAN JUSTITIE (Vijfde kamer), uitspraak doende op de door het Tribunal de grande instance de Paris bij vonnis van 23 februari 1996 gestelde vraag, verklaart voor recht: Artikel 5 van verordening (EEG) nr. 1576/89 van de Raad van 29 mei 1989 tot vaststelling van de algemene voorschriften betreffende de definitie, de aanduiding en de aanbiedingsvorm van gedistilleerde dranken, verzet zich ertegen, dat de generieke term "whisky" wordt aangebracht in de verkoopbenaming van een gedistilleerde drank die met water verdunde whisky bevat en waarvan het alcoholvolumegehalte minder dan 40 % bedraagt, of dat de term "whisky" wordt toegevoegd aan de voor een dergelijke drank gebruikte benaming "gedistilleerd" of "gedistilleerde drank".

62007CJ0285

hu

A jelen előzetes döntéshozatal iránti kérelem a különböző tagállamok társaságainak egyesülésére, szétválására, eszközátruházására és részesedéscseréjére alkalmazandó adóztatás közös rendszeréről szóló, 1990. július 23-i 90/434/EGK tanácsi irányelv ( HL L 225., 1. o. ; magyar nyelvű különkiadás 9. fejezet, 1. kötet, 142. o.) 8. cikke (1) és (2) bekezdésének, valamint az EK 43. és EK 56. cikknek az értelmezésére vonatkozik. A kérelmet az A.T. és a Finanzamt Stuttgart-Körperschaften (a stuttgarti székhelyű társaságok ügyeiben illetékes adóhatóság, a továbbiakban: Finanzamt) között folyamatban levő jogvita keretében terjesztették elő, amelynek tárgya a Finanzamt által hozott azon határozat, amellyel egy határokon átnyúló részesedéscsere keretében a tőkenyereséget megadóztatta. Jogi háttér A közösségi szabályozás A 90/434 irányelv célja – első preambulumbekezdése szerint – annak biztosítása, hogy a különböző tagállamok társaságait érintő olyan átszervezéseket, mint az egyesülések, szétválások, eszközátruházások és részesedéscserék, ne akadályozzák a tagállamok adóügyi rendelkezéseiből származó korlátozások, hátrányok vagy torzulások. Az irányelv ennek érdekében olyan rendszert vezet be, amelynek keretében az említett műveletek önmagukban nem váltanak ki adókötelezettséget. Az e műveletekhez esetlegesen kapcsolódó tőkenyereség elvben megadóztatható, de csak abban az időpontban, amikor ténylegesen realizálódik. A 90/434 irányelv első négy preambulumbekezdésének, valamint kilencedik preambulumbekezdésének szövege a következő: „mivel a különböző tagállamok társaságait érintő egyesülésekre, szétválásokra, eszközátruházásokra és részesedéscserékre szükség lehet a Közösségen belül azon célból, hogy biztosítsák a belső piacnak megfelelő feltételek megteremtését és ennek megvalósítása érdekében a közös piac létrehozását és hatékony működését; mivel nem kellene, hogy az ilyen műveleteket főként a tagállamok adóügyi rendelkezéseiből származó korlátozások, hátrányok vagy torzulások akadályozzák; mivel e célból szükséges az ilyen műveleteket érintő, a verseny szempontjából semleges adószabályok bevezetése, annak érdekében, hogy lehetővé váljék a vállalkozások számára a közös piac követelményeihez való alkalmazkodás, termelékenységük növelése és nemzetközi szintű versenyképességük javítása; mivel az adóügyi rendelkezések hátrányosan érintik az ilyen műveleteket az ugyanazon tagállamok társaságainak műveleteihez képest; mivel szükség van az ilyen hátrányok megszüntetésére; mivel nem lehet ezt a célkitűzést a tagállamokban jelenleg érvényben lévő rendszerek közösségi szintű kiterjesztésével megvalósítani, ugyanis az ilyen rendszerek közötti különbségek a torzítások irányában hatnak; mivel csak egy közös adórendszer képes kielégítő megoldást biztosítani e vonatkozásban; mivel a közös adórendszernek kerülnie kell az egyesülésekkel, szétválásokkal, eszközátruházásokkal vagy részesedéscserékkel kapcsolatos adókivetést, miközben gondoskodnia kell ugyanakkor az átadó vagy a megszerzett gazdasági társaság szerint illetékes állam pénzügyi érdekeinek védelméről; […] mivel a tagállamoknak lehetőséget kell biztosítaniuk arra, hogy megtagadják ezen irányelv alkalmazását, ha a társaságban az egyesülés, a szétválás, az eszközátruházás vagy a részesedéscsere műveletének célja az adó kijátszása vagy elkerülése […]”. A 90/434 irányelv 2. cikkének d) pontjában szereplő fogalommeghatározás szerint a „részesedéscsere” azon művelet, amellyel „egy társaság egy másik társaságban megszerzi a szavazati jogok többségét, az utóbbi társaság tagjainak (részvényeseinek) értékpapírjaiért cserében kibocsátja a saját jegyzett tőkéjét megtestesítő értékpapírokat, és adott esetben cserében a névérték vagy – névérték hiánya esetén – a könyv szerinti érték 10%-át meg nem haladó készpénz kifizetéséért [helyesen: amellyel a társaság más társaságban a szavazati jogok többségét biztosító részesedést szerez, és az utóbbi társaság tagjainak (részvényeseinek) értékpapírjaiért, és adott esetben a névérték vagy – névérték hiányában – a könyv szerinti érték 10%-át meg nem haladó készpénz kifizetéséért cserében a saját jegyzett tőkéjét megtestesítő értékpapírokat bocsát ki]”. Az irányelv 2. cikkének g) és h) pontja szerint a „megszerzett gazdasági társaság”„azon társaság, amelyben értékpapírok cseréjének segítségével egy másik társaság részesedést szerez”, a „megszerző gazdasági társaság” pedig „azon társaság, amely értékpapírok cseréjének segítségével részesedést szerez”. A 90/434 irányelv 8. cikkének (1) és (2) bekezdése, amelyeket az irányelvnek az egyesülésekre, a szétválásokra és a részesedéscserékre vonatkozó II. címe foglal magában, a következőket írják elő: „(1)   Egyesülés, szétválás vagy részesedéscsere esetén az átvevő vagy a megszerző gazdasági társaság tőkéjét megtestesítő értékpapírok elosztása az átadó vagy a megszerzett gazdasági társaság tagjai (részvényesei) számára ez utóbbi társaság tőkéjét megtestesítő értékpapírokért cserében önmagában nem adhat okot a tagok (részvényesek) jövedelmének, nyereségének vagy tőkenyereségének bármely címen történő megadóztatására. (2)   A tagállamok az (1) bekezdés alkalmazását attól teszik függővé, hogy a tagok (részvényesek) az átvett értékpapírokhoz ne rendeljenek magasabb adózás céljára szolgáló értéket, mint amekkora a kicserélt értékpapíroké volt közvetlenül az egyesülés, szétválás vagy csere előtt. Az (1) bekezdés alkalmazása nem akadályozhatja a tagállamokat abban, hogy az átvett értékpapírok későbbi átadásából keletkező hasznot ugyanúgy megadóztassák, mint a megszerzés előtt meglévő értékpapírok átruházásából származó hasznot. E bekezdés alkalmazásában »adózás céljára szolgáló érték«: azon összeg, amelynek alapján bármely hasznot vagy veszteséget az adó céljára számítanának ki a társaság tagjainak (részvényeseinek) jövedelmeire, nyereségeire vagy tőkenyereségeire vonatkozóan [helyesen: E bekezdés alkalmazásában »adózás céljára szolgáló érték«: azon összeg, amely alapján a társaság tagjainak (részvényeseinek) jövedelme, nyeresége vagy tőkenyeresége után fizetendő adó alapjába beszámítandó bármely esetleges nyereséget vagy veszteséget kiszámítanak]”. A 90/434 irányelv 11. cikke (1) bekezdésének a) pontja többek közt azt írja elő, hogy a tagállam az irányelv II. címe rendelkezéseinek, vagy ezek bármely részének az alkalmazását visszautasíthatja, vagy megvonhatja a kedvezményt, ha úgy tűnik, hogy a részesedéscsere alapvető célkitűzése vagy alapvető célkitűzéseinek egy része az adó kijátszására vagy az adó elkerülésére irányul. A német szabályozás A módosított, 1994. október 28-i Umwandlungssteuergesetz (az átalakuláshoz kapcsolódó adóról szóló törvény; BGBl. 1994. I., 3267. o.; a továbbiakban: UmwStG) 23. §-ának (4) bekezdése a 90/434 irányelv 3. cikkében meghatározott ismérvekkel rendelkező, Európai Unióban letelepedett tőketársaságban fennálló részesedésnek az Európai Unióban letelepedett másik tőketársaságra való átruházását szabályozza. Tehát, ha az átvevő tőketársaság ilyen átruházás következtében részesedésének – ideértve az átvett részesedést is – mértéke alapján igazolható módon közvetlenül a szavazati jogok többségével rendelkezik abban a társaságban, amelynek a részesedését átruházták, akkor analógia útján az átvevő tőketársaság által szerzett részesedést az UmwStG 20. §-a (2) bekezdésének első, második, harmadik és negyedik, valamint hatodik mondatában, az átadó által az átvevő tőketársaságtól kapott új részesedést pedig analógia útján az UmwStG 20. §-a (4) bekezdésének első mondatában foglaltaknak megfelelően kell értékelni. Az UmwStG 20. §-a (2) bekezdésének első mondata alapján a tőketársaság az átruházott eszközöket azok könyv szerinti értékén vagy ennél magasabb értéken jelölheti meg. A rendelkezés második mondata alapján a könyv szerinti értéken való megjelölés akkor is megengedett, ha a kereskedelmi jogi előírások alapján az átruházott eszközöket a kereskedelmi mérlegben egyébként magasabb értéken kell megjelölni. Az UmwStG 20. §-a (4) bekezdése első mondatának értelmében az érték, amelyen a tőketársaság az átruházott eszközöket megjelöli, az átruházó szempontjából a társasági részesedés eladási árának és bekerülési értékének tekintendő. Az UmwStG ezen utóbbi szabályával a könyv szerinti értékek úgynevezett kettős összekapcsolását írja elő, amely szabály értelmében az átadó az átruházott részesedés könyv szerinti értékét csak akkor vezetheti át, ha a részesedést átvevő tőketársaság a részesedést maga is a könyv szerinti értéken jelöli meg. A törvény e tekintetben nem tesz különbséget a németországi és a külföldi átruházások között, mindkét tényállást azonos módon kezeli. Az alapeljárás és az előzetes döntéshozatalra előterjesztett kérdések A C-GmbH nevű német korlátolt felelősségű társaság az A.T. nevű német részvénytársaság vállalatcsoportjába tartozott, amelyben az utóbbi társaság 89,5%-os részesedéssel rendelkezett. 2000. április 28-án az A.T. ezt a részesedését a G-SA nevű francia részvénytársaságra ruházta át az utóbbi társaság alaptőkéjének 1,47 százalékával egyenlő, tőkeemelés útján kibocsátott új részvénye ellenében. Ezen, a későbbiekben erőteljesen csökkenő árfolyamú részvényeket a tőzsdefelügyeleti rendelkezések értelmében öt éven belül el kellett idegeníteni. Mivel az A.T.-nek, azaz az anyavállalatnak a C-GmbH-ban fennálló részesedését az átruházást követően a G-SA kereskedelmi és adómérlegében nem a könyv szerinti értéken jelölték meg, amint az ezt megelőzően az A.T. adómérlegében szerepelt, hanem az átruházási szerződésben meghatározott forgalmi értéken, a Finanzamt az UmwStG 23. §-a (4) bekezdésének első mondatára és 20. §-a (4) bekezdésének első mondatára, valamint a Bundesministerium der Finanzen (szövetségi pénzügyminisztérium, a továbbiakban: BMF) vonatkozó utasítására hivatkozva az A.T. számára a 2000-es adóévi adózása tekintetében a C-GmbH-ban fennálló részesedése ellenében a G-SA-ban szerzett részvényeket illetően megtagadta a C-GmbH-ban fennálló, átruházott részesedés korábbi könyv szerinti értékének átvezetését. A Finanzamt tehát az átruházási ügyletet adókötelesnek nyilvánította, és ennek megfelelően az átruházásból származó – a C-GmbH-ban fennálló részesedés eredeti bekerülési értéke és annak forgalmi értéke közötti különbség mértékével megegyező összegű – nyereségre adót vetett ki. Az említett rendelkezések alapján hozott adómegállapító határozatokkal szemben az A.T. által indított keresetnek az első fokon eljáró bíróság helyt adott. A Finanzamt ezt követően felülvizsgálati kérelemmel fordult a kérdést előterjesztő bírósághoz. Ezen utóbbi bíróság úgy véli, hogy az UmwStG alapján az A.T. keresetét el kell utasítani. Az UmwStG szerint ugyanis a C-GmbH-ban fennálló részesedést a G-SA mérlegében a könyv szerinti értéken kellett volna megjelölni, amit egyébként a francia jog lehetővé tett. A Bundesfinanzhof ugyanakkor, tekintettel arra, hogy kételyei merültek fel a határokon átnyúló átruházások esetében alkalmazandó, a könyv szerinti értékek kettős összekapcsolására vonatkozó követelménynek a közösségi joggal való összeegyeztethetősége kapcsán, úgy határozott, hogy az eljárást felfüggeszti, és előzetes döntéshozatal céljából a következő kérdéseket terjeszti a Bíróság elé: „1) Ellentétes-e a [90/434] irányelv 8. cikkének (1) és (2) bekezdésével valamely tagállam olyan adójogi rendelkezése, amely szerint az Európai Unióban letelepedett tőketársaságban fennálló részesedésnek más Európai Unióban letelepedett tőketársaságra való átruházása során csak akkor lehetséges az átruházó számára az átruházott részesedés könyv szerinti értékének átvezetése, ha az átvevő tőketársaság az átruházott részesedést maga is annak könyv szerinti értékén jelölte meg [a könyv szerinti értékek úgynevezett kettős összekapcsolása (»doppelte Buchwertverknüpfung«)]? 2) Az első kérdésre adandó nemleges válasz esetén: ellentétben áll-e a fenti szabályozás az EK 43. és EK 56. cikkel, jóllehet »a könyv szerinti értékek kettős összekapcsolásának követelménye« a tőketársaságban fennálló részesedés teljes körű adókötelezettséggel rendelkező tőketársaságra való átruházása tekintetében is fennáll?” Az előzetes döntéshozatalra előterjesztett kérdésekről Az előterjesztő bíróság az első kérdésével lényegében arra vár választ, hogy a 90/434 irányelv 8. cikkének (1) és (2) bekezdésével ellentétes-e az olyan tagállami szabályozás, amelynek értelmében a részesedéscsere a megszerzett társaság részvényesei számára az átruházott részesedés eredeti bekerülési értéke és forgalmi értéke közötti különbözetnek megfelelő nyereség megadóztatásával jár, kivéve ha a megszerző társaság az átruházott részesedést a saját adómérlegében a korábbi könyv szerinti értéken jelöli meg. Először is emlékeztetni kell arra, hogy a 90/434 irányelv 8. cikkének (1) bekezdése szerint részesedéscsere esetén a megszerző gazdasági társaság tőkéjét megtestesítő értékpapírok elosztása a megszerzett gazdasági társaság tagjai számára ez utóbbi társaság tőkéjét megtestesítő értékpapírokért cserében önmagában nem adhat okot a tagok jövedelmének, nyereségének vagy tőkenyereségének bármely címen történő megadóztatására. Amint az az irányelv első és negyedik preambulumbekezdéséből is következik, a 90/434 irányelv az adósemlegességnek a megszerzett társaság tagjai tekintetében fennálló ezen követelményével annak azt kívánja biztosítani, hogy a különböző tagállamok társaságait érintő részesedéscseréket ne akadályozzák a tagállamok adóügyi rendelkezéseiből származó korlátozások, hátrányok vagy torzulások. Az adósemlegesség e követelménye ugyanakkor nem feltétlen. A 90/434 irányelv 8. cikkének (2) bekezdése szerint ugyanis a tagállamok az (1) bekezdés alkalmazását attól teszik függővé, hogy a tagok az átvett értékpapírokhoz ne rendeljenek magasabb adózás céljára szolgáló értéket, mint amekkora a kicserélt értékpapíroké volt közvetlenül a csere előtt. Amint azonban az előzetes döntéshozatalra utaló végzésből és különösen az előzetes döntéshozatalra előterjesztett első kérdésből kitűnik, az alapügyben vitatott német szabályozás szerint a megszerzett társaság részvényesei csak akkor vezethetik át a csere eredményeképpen szerzett értékpapírokat az átruházott részesedés könyv szerinti értékén, ha a megszerző társaság az említett részesedést szintén a korábbi könyv szerinti értékén jelöli meg. A német kormány e tekintetben azzal érvel, hogy a könyv szerinti értékek kettős összekapcsolásának követelménye összeegyeztethető a 90/434 irányelvvel, mivel az irányelv azáltal, hogy nem rendelkezik az átruházott részesedésnek a megszerző társaság mérlegében való értékeléséről, a tagállamoknak mérlegelési mozgásteret biztosít az átültetés vonatkozásában. Az irányelv ily módon történő értelmezésének nem lehet helyt adni. Először is meg kell állapítani, hogy a 90/434 irányelv 8. cikke (1) és (2) bekezdésének kógens és egyértelmű szövege semmilyen módon nem tükröz olyasmit, hogy a közösségi jogalkotónak az lett volna a szándéka, hogy a tagállamoknak az átültetés tekintetében mérlegelési mozgásteret hagyjon, amely lehetővé teszi a számukra, hogy a megszerzett társaság tagjai javára előírt adósemlegességet további feltételektől tegyék függővé. Ezenfelül az, ha a tagállamok az átültetés tekintetében ilyen mérlegelési mozgástérrel rendelkeznének, ellentétes lenne magával az irányelv céljával, amely, amint az már címéből és különösen harmadik preambulumbekezdéséből is következik, közös adórendszer kialakítása a tagállamokban hatályban levő belső rendszerek közösségi szintű kiterjesztése helyett, mivel e rendszerek különbségei torzulásokat okozhatnak. Mitöbb, a különböző tagállamok társaságait érintő részesedéscserékre vonatkozóan a 90/434 irányelv 8. cikkének (1) és (2) bekezdésében előírt adósemlegesség azon kiegészítő feltételhez kötése, hogy a megszerző társaság az átruházott részesedést az adómérlegében annak korábbi könyv szerinti értékén jelölje meg, ellentétes az irányelv céljával, amely szerint meg kell szüntetni a vállalkozások határokon átnyúló szerkezetátalakításai adójogi akadályait annak biztosításával, hogy a részesedések esetleges értéknövekedését tényleges megvalósulásuk előtt nem adóztatják (lásd e tekintetben a C-321/05. sz. Kofoed-ügyben 2007. július 5-én hozott ítélet [EBHT 2007., I-5795. o.] 32. pontját). A német kormány ugyanakkor azzal érvel, hogy az alapügyben vitatott német szabályozás hozzájárul a 90/434 irányelv azon célkitűzéséhez, amely az adózás tekintetében halasztást enged, nem pedig végleges mentességet állapít meg. A határokon átnyúló átruházások esetében alkalmazandó, a könyv szerinti értékek kettős összekapcsolására vonatkozó követelmény éppen annak megakadályozására irányul, hogy az – egyszeri – adófizetést ne lehessen megkerülni a részesedések határokon túlra való átruházásával, ami a részesedés átruházása megadóztatásának elmaradásához vezetne mind a külföldi megszerző társaság, mind pedig a belföldi átruházó társaság vonatkozásában. Amennyiben az említett kormány ily módon azzal kíván érvelni, hogy az alapügyben vitatott német szabályozás szükséges annak a megelőzéséhez, hogy az adózást végleges módon, a részesedéscserét követő szakaszban is kikerüljék, emlékeztetni kell arra, hogy a Bíróságnak már alkalma nyílt annak a megállapítására, hogy a tagállamoknak a 90/434 irányelvben előírt adóelőnyöket biztosítaniuk kell az irányelv 2. cikkének d) pontjában felsorolt részesedéscsere-műveletekre, kivéve ha e műveletek fő célja vagy egyik fő célja az említett irányelv 11. cikke (1) bekezdésének a) pontja értelmében az adócsalás vagy az adókikerülés (a C-28/95. sz. Leur-Bloem-ügyben 1997. július 17-én hozott ítélet [EBHT 1997., I-4161. o.] 40. pontja). A tagállamok a 90/434 irányelv 11. cikke (1) bekezdésének a) pontja értelmében pedig csak kivételesen és különleges esetekben tagadhatják meg az irányelv rendelkezéseinek vagy azok egy részének alkalmazását, és csak kivételesen és különleges esetekben vonhatják meg az irányelv által biztosított kedvezményeket (a fent hivatkozott Kofoed-ügyben hozott ítélet 37. pontja). Annak ellenőrzése keretében, hogy a tervezett műveletnek van-e ilyen célja, az illetékes nemzeti hatóságok nem szorítkozhatnak előre meghatározott általános kritériumok alkalmazására, hanem minden egyes esetben átfogó vizsgálatot kell folytatniuk (a fent hivatkozott Leur-Bloem-ügyben hozott ítélet 41. pontja). Következésképpen meg kell állapítani, hogy az olyan tagállami adójogi szabályozás, amely az alapügyben vitatott szabályozáshoz hasonló módon általánosan megtagadja a 90/434 irányelv által biztosított adókedvezményeknek az irányelv hatálya alá tartozó részesedéscserékre való biztosítását önmagában amiatt, hogy a megszerző társaság az átruházott részesedést az adómérlegében nem annak korábbi könyv szerinti értéként jelölte meg, nem alapulhat a 90/434 irányelv 11. cikke (1) bekezdésének a) pontján, és ezért azt az irányelvvel ellentétesnek kell tekinteni. E kontextusban ezenfelül meg kell állapítani, hogy az A.T., anélkül hogy e tekintetben a német kormánynak ellentmondott volna, az észrevételeiben azt állítja, hogy az alapügyben vitatott részesedéscserének csak az amerikai tőzsdeszabályozásnak való megfelelés volt a célja, és a G-SA mindeddig megőrizte a C-GmbH általa megszerzett részesedését. Mivel az alapügyben vitatott szabályozásnak – amint azt a német kormány a tárgyaláson hangsúlyozta – nemcsak az a célja, hogy megakadályozza a visszaéléseket, hanem az is, hogy lehetővé tegye az adóztatást abban az esetben, ha kiderül, hogy az adórendszerben joghézag áll fenn, meg kell állapítani, hogy annak a lehetővé tétele, hogy a tagállam egyoldalúan oldja fel a joghézagot, amennyiben az fennáll, azzal a veszéllyel járna, hogy meghiúsul a 90/434 irányelv céljának – azaz, amint a 27. pont arra emlékeztet, a közös adórendszer létrehozásának – megvalósulása. E tekintetben emlékeztetni kell arra, hogy a 90/434 irányelv célja a negyedik preambulumbekezdése szerint a megszerzett gazdasági társaság szerint illetékes állam pénzügyi érdekeinek védelméről való gondoskodás. A 90/434 irányelv 8. cikke (2) bekezdésének második albekezdése tehát úgy rendelkezik, hogy az (1) bekezdés alkalmazása nem akadályozhatja a tagállamokat abban, hogy az átvett értékpapírok későbbi átadásából keletkező hasznot ugyanúgy megadóztassák, mint a megszerzés előtt meglévő értékpapírok átruházásából származó hasznot. Amint tehát az Európai Közösségek Bizottsága megjegyzi, az, hogy az alapügyben a tőzsdejogi szabályozás az A.T.-t arra kötelezi, hogy a cserébe kapott részesedéseket később átruházza, és a G-SA részvényeinek tőzsdei árfolyama erőteljesen zuhanásnak indult, nem indokolja, hogy önmagában a részesedéscsere szolgáljon az adóztatás alapjául, mivel ebben az időpontban a rejtett tartalékok még nem realizálódtak. Ezenfelül meg kell jegyezni, hogy amint a német kormány is elismeri, nem a német adóhatóság húz hasznot abból, hogy az átruházott részesedés későbbi átruházásakor történő adóztatás céljából a megszerző társaság az említett részesedést a korábbi könyv szerinti értéken jelöli meg, hanem sokkal inkább a francia adóhatóság, ami még kevésbé utal arra, hogy a német szabályozásnak érdekében áll ilyen követelmény előírása. Végső soron a részesedések korábbi könyv szerinti értékének kettős összekapcsolására vonatkozó követelmény mögött annál is inkább nehéz valós érdekeket feltételezni, mivel – amint arra az A.T. és a Bizottság írásbeli észrevételeikben szintén rámutattak, és amint azt a német kormány a tárgyaláson is megerősítette – az UmwStG időközben módosításra került oly módon, hogy az említett követelmény 2007 óta már nem alkalmazandó a különböző tagállamok társaságait érintő részesedéscserékre. A fenti megfontolásokra tekintettel az első kérdésre azt a választ kell adni, hogy a 90/434 irányelv 8. cikkének (1) és (2) bekezdésével ellentétes az olyan tagállami szabályozás, amelynek értelmében a részesedéscsere a megszerzett társaság részvényesei számára az átruházott részesedés eredeti bekerülési értéke és forgalmi értéke közötti különbözetnek megfelelő nyereség megadóztatásával jár, kivéve ha a megszerző társaság az átruházott részesedést a saját adómérlegében a korábbi könyv szerinti értéken jelöli meg. Az előzetes döntéshozatalra előterjesztett első kérdésre adott válaszra tekintettel a második kérdésre nem szükséges válaszolni. A költségekről Mivel ez az eljárás az alapeljárásban részt vevő felek számára a kérdést előterjesztő bíróság előtt folyamatban lévő eljárás egy szakaszát képezi, ez a bíróság dönt a költségekről. Az észrevételeknek a Bíróság elé terjesztésével kapcsolatban felmerült költségek, az említett felek költségeinek kivételével, nem téríthetők meg. A fenti indokok alapján a Bíróság (első tanács) a következőképpen határozott: A különböző tagállamok társaságainak egyesülésére, szétválására, eszközátruházására és részesedéscseréjére alkalmazandó adóztatás közös rendszeréről szóló, 1990. július 23-i 90/434/EGK tanácsi irányelv 8. cikkének (1) és (2) bekezdésével ellentétes az olyan tagállami szabályozás, amelynek értelmében a részesedéscsere a megszerzett társaság részvényesei számára az átruházott részesedés eredeti bekerülési értéke és forgalmi értéke közötti különbözetnek megfelelő nyereség megadóztatásával jár, kivéve ha a megszerző társaság az átruházott részesedést a saját adómérlegében a korábbi könyv szerinti értéken jelöli meg. Aláírások ( *1 ) Az eljárás nyelve: német.

62004CJ0499

cs

1       Žádost o rozhodnutí o předběžné otázce se týká výkladu čl. 3 odst. 1 směrnice Rady 77/187/EHS ze dne 14. února 1977 o sbližování právních předpisů členských států týkajících se zachování práv zaměstnanců v případě převodů podniků, závodů nebo částí závodů. (neoficiální překlad) (Úř. věst. L 61, s. 26, dále jen „směrnice“). 2       Tato žádost byla předložena v rámci sporu mezi H. Werhofem (dále jen „žalobce“) a Freeway Traffic Systems GmbH & Co. KG (dále jen „žalovaná“) ve věci uplatnění kolektivní smlouvy. Právní rámec Právní úprava Společenství 3       Článek 3 směrnice stanoví: „1.      Práva a povinnosti, které pro převodce vyplývají z pracovní smlouvy nebo pracovního poměru platných ke dni převodu ve smyslu čl. 1 odst. 1, jsou v důsledku tohoto převodu převedeny na nabyvatele. [...] 2.      Po převodu ve smyslu čl. 1 odst. 1 nabyvatel zachová pracovní podmínky sjednané v kolektivní smlouvě za stejných podmínek, jaké tato smlouva stanovila pro převodce, až do dne rozvázání kolektivní smlouvy nebo skončení její platnosti nebo do vstupu v platnost nebo nabytí účinnosti jiné kolektivní smlouvy. Členské státy mohou omezit dobu pro zachování pracovních podmínek, avšak s výhradou, že tato doba nebude kratší než jeden rok.“ (neoficiální překlad) 4       Tato ustanovení byla v podstatě přejata v důsledku změny provedené směrnicí Rady 98/50/ES ze dne 29. června 1998, kterou se mění směrnice 77/187 (Úř. věst. L 201, s. 88), jejíž lhůta pro provedení uplynula dne 17. července 2001. Vnitrostátní právní úprava 5       Článek 3 směrnice byl do německého práva proveden čl. 613a odst. 1 německého občanského zákoníku (Bürgerliches Gesetzbuch, dále jen „BGB“), jehož první a druhá věta zní následujícím způsobem: „V případě převodu závodu nebo nebo části závodu v důsledku právního úkonu na jiného majitele tento majitel převezme práva a povinnosti vyplývající z pracovních poměrů platných k okamžiku převodu. Jsou-li tato práva a povinnosti upraveny právními normami kolektivní smlouvy nebo podnikové smlouvy, budou tato práva a povinnosti součástí pracovního poměru mezi novým majitelem a zaměstnancem a nesmí být změněny v neprospěch zaměstnance před uplynutím jednoho roku po dni převodu.“ Spor v původním řízení a předběžné otázky 6       Žalobce byl od 1. dubna 1985 zaměstnán společností DUEWAG AG. Podle pracovní smlouvy měl být pracovní poměr upraven ustanoveními obecné kolektivní smlouvy a mzdovou dohodou platnou pro hutnický, kovodělný a elektrický průmysl Severního Porýní-Vestfálska. 7       Tato smlouva byla uzavřena mezi unií kovodělného a elektronického průmyslu Severního Porýní-Vestfálska (dále jen „AGV“) a odborovým svazem kovoprůmyslu (dále jen „IG Metall“). V okamžiku zaměstnání byla společnost DUEWAG AG členem AGV. 8       Dne 1. dubna 1999 se tato společnost po přeměně stala společností Siemens DUEWAG GmbH. Dne 1. října 1999 tato společnost převedla na žalovanou část svého závodu, ve které žalobce pracoval. Žalovaná není členem žádného sdružení zaměstnavatelů, které by uzavřelo kolektivní smlouvy. 9       Podnikovou smlouvou uzavřenou dne 2. srpna 2001 žalovaná sjednala s podnikovou radou mzdové zařazení zaměstnanců, přičemž vycházela z ustanovení výše uvedené kolektivní smlouvy. Dne 13. srpna 2001 žalovaná uzavřela jinou podnikovou smlouvu stanovující jedinou výplatu mzdy. 10     Dopisem ze stejného dne žalobce oznámil, že se náhradou za tuto jedinou výplatu s konečnou platností vzdá vůči žalované všech individuálních práv, která by případně mohl uplatňovat v oblasti zvyšování mzdy na základě kolektivní smlouvy vztahující se na období předcházející vstupu podnikové smlouvy v platnost. Dne 29. srpna 2001 žalovaná uzavřela s žalobcem dodatečnou dohodu k pracovní smlouvě, na jejímž základě měl žalobce pobírat základní mzdu v mzdové třídě 8 a výkonnostní příplatek. 11     Dne 23. května 2002 IG Metall a AGV uzavřely novou kolektivní smlouvu pro kovodělný a elektronický průmysl Severního Porýní-Vestfálska, stanovující zvýšení mzdy o 2,6 % a dodatečný příplatek od 1. června 2003. 12     Žalobce u Arbeitsgericht Wuppertal zahájil řízení směřující k tomu, aby byla žalované uložena povinnost mu vyplatit od 1. června 2003 rozdíl mezi jeho základní mzdou a výší stanovenou kolektivní smlouvou ze dne 23. května 2002, jakož i dodatečný příplatek stanovený touto smlouvou. Tato žaloba byla zamítnuta rozsudkem ze dne 7. ledna 2004. 13     Žalobce podal u Landesarbeitsgericht Düsseldorf odvolání. Tento soud se domnívá, že podle ustálené judikatury Bundesarbeitsgericht (federální soud pro pracovní spory) nemůže čl. 613a odst. 1 BGB sloužit jako základ pro nároky žalobce. Landesarbeitsgericht Düsseldorf, který však měl pochybnosti, co se týká slučitelnosti této judikatury s čl. 3 odst. 1 směrnice 98/50, se rozhodl přerušit řízení a položit Soudnímu dvoru následující předběžné otázky: „1)      Je slučitelné s čl. 3 odst. 1 směrnice 98/50 [...] pozměňující směrnici 77/187 [...], aby nabyvatel, na kterého se nevztahuje kolektivní smlouva, byl vázán smlouvou uzavřenou mezi převodcem, na kterého se kolektivní smlouva vztahuje, a zaměstnancem, na jejímž základě je třeba uplatnit platná ustanovení kolektivních smluv, která zavazují převodce tak, aby byla uplatnitelná ustanovení kolektivní smlouvy platné v okamžiku převodu závodu, ale nikoli ustanovení kolektivních smluv, které vstoupí v platnost později? 2)      V případě záporné odpovědi: Je slučitelné s čl. 3 odst. 1 směrnice 98/50, aby nabyvatel, na kterého se nevztahuje kolektivní smlouva, byl vázán ustanoveními kolektivních smlouv, které vstoupily v platnost po dni převodu závodu, pouze po dobu platnosti těchto ustanovení pro převodce?“ K předběžným otázkám Úvodní poznámka 14     Úvodem je namístě konstatovat, že předkládající soud klade otázky týkající se výkladu čl. 3 odst. 1 směrnice ve znění směrnice 98/50. 15     Spor v původním řízení se však týká právních následků převodu části závodu, ke kterému došlo 1. října 1999, tedy ke dni, ke kterému ještě neuplynula lhůta pro provedení směrnice 98/50 (viz zejména rozsudek ze dne 11. listopadu 2004, Delahaye, C‑425/02, Sb. rozh. s. I‑10823, bod 28). 16     V rámci položených otázek tedy není nezbytné se zabývat výkladem směrnice ve znění směrnice 98/50. K první otázce 17     Podstatou první otázky předkládajícího soudu je, zda v případě převodu podniku a existence pracovní smlouvy odkazující na kolektivní smlouvu, jejíž stranou je převodce, ale nikoli nabyvatel, musí být čl. 3 odst. 1 směrnice vykládán v tom smyslu, že nabyvatel není vázán kolektivními smlouvami pozdějšími ve vztahu ke smlouvě, která byla platná v okamžiku uvedeného převodu. Vyjádření předložená Soudnímu dvoru 18     Žalobce uplatňuje, že z judikatury Soudního dvora vyplývá, že obsahuje-li individuální pracovní smlouva ustanovení odkazující na kolektivní smlouvy uzavřené v určitém odvětví, má toto ustanovení nezbytně „dynamický“ charakter a podle čl. 3 odst. 1 směrnice odkazuje na kolektivní smlouvy uzavřené po dni převodu podniku (viz zejména rozsudky ze dne 14. září 2000, Collino a Chiappero, C‑343/98, Recueil, s. I‑6659, bod 53, a ze dne 6. listopadu 2003, Martin a další, C‑4/01, Recueil, s. I‑12859, body 29, 48 et 54). Krom toho takový výklad směrnice vyplývá z jejího smyslu a cíle, tedy ochrany zaměstnanců v případě změny majitele podniku a zejména zajištění zachování jejich práv. 19     Žalovaná a německá vláda naproti tomu usuzují, že je použitelná pouze kolektivní smlouva platná v okamžiku převodu. V opačném případě, tedy pokud by se kolektivní smlouvy, které vstoupí v platnost po dni převodu, vztahovaly na zaměstnavatele, kteří se neúčastnili jednání, představovalo by to překážku smluvní volnosti zaměstnavatele, rovnocennou vyvlastnění. Navíc je důležité vzít v úvahu zásadu svobody sdružování, která pro zaměstnavatele zahrnuje právo nebýt členem sdružení nebo profesního odborového svazu. Z cíle směrnice a znění jejího čl. 3 odst. 1 konečně vyplývá, že na nabyvatele jsou převedeny pouze práva a povinnosti, které pro převodce vyplývají z pracovní smlouvy platné ke dni převodu. 20     Komise Evropských společenství tvrdí, že čl. 3 odst. 2 směrnice, jehož cílem je zachování práv zaměstnance nabytých kolektivně a který ukládá zaměstnavateli zachovat pracovní poměr upravený kolektivní smlouvou, obsahuje dva požadavky použitelné v projednávaném případě. 21     Jednak v souladu s „ustanovením o rovnocennosti“, které činí kolektivní smlouvy uzavřené převodcem použitelné na pracovní smlouvu, trvá povinnost nabyvatele pokračovat ve vyplácení mzdy žalobci, kterou převodce sjednal individuálně, jakož i dodatečných příplatků stanovených v té době kolektivní smlouvou, pouze do „dne rozvázání nebo skončení platnosti“ této smlouvy. Komise se domnívá, že nová kolektivní smlouva uzavřená dne 23. května 2002 s účinností k 1. červnu 2003 nahradila kolektivní smlouvu, která zavazovala nabyvatele na základě převodu, takže nabyvatel již od 1. června 2003 nebyl touto smlouvou vázán. 22     Kromě toho vzhledem k tomu, že možnost omezení doby pro zachování pracovních podmínek stanovené směrnicí na základě jejího čl. 3 odst. 2 druhého pododstavce byla v německém právu provedena čl. 613a odst. 1 druhou větou BGB, byla žalovaná rovněž oprávněna neplnit svou povinnost dodržovat kolektivní smlouvu před skončením platnosti této smlouvy po uplynutí doby jednoho roku od převodu. Odpověď Soudního dvora 23     Je namístě nejdříve obecně připomenout, že smlouvy se vyznačují zásadou autonomie vůle, podle které jsou strany zejména svobodny v tom, aby se navzájem zavazovaly. Na základě této zásady a v takové situaci, jako je situace ve věci v původním řízení, kdy žalovaná není členem žádného sdružení zaměstnavatelů a není vázána žádnou kolektivní smlouvou, se tedy v zásadě práva a povinnosti, které z takové smlouvy vyplývají, na ni nevztahují. V opačném případě, jak na to poukázal generální advokát v bodě 52 svého stanoviska, by se jednalo o porušení zásady, podle které smlouvy nemohou ukládat povinnosti třetím osobám. 24     V kontextu převodu podniku a následků, které s sebou v souvislosti s pracovními poměry přináší, by však mohlo bezpodmínečné uplatnění výše uvedené zásady způsobit zhoršení práv, která zaměstnanci svědčí z jeho pracovní smlouvy a kolektivní smlouvy, jejíž stranou byl zaměstnavatel převodce, ale nikoli zaměstnavatel nabyvatel podniku. Proto při převodu podniku zákonodárce Společenství zamýšlel zajistit zaměstnancům zvláštní ochranu směřující k tomu, aby tomuto zhoršení, které by mohlo vyplývat z uplatnění uvedené zásady, bylo zabráněno. 25     Krom toho z judikatury Soudního dvora vyplývá, že směrnice směřuje k zajištění zachování práv zaměstnanců v případě změny zaměstnavatele tím, že jim umožňuje pokračovat v zaměstnání u nového zaměstnavatele za stejných podmínek, jaké byly smluveny s převodcem (viz zejména rozsudky ze dne 10. února 1988, Daddy‘s Dance Hall, 324/86, Recueil, s. 739, bod 9; ze dne 25. července 1991, D‘Urso a další, C‑362/89, Recueil, s. I‑4105, bod 9, a ze dne 12. listopadu 1998, Europièces, C‑399/96, Recueil, s. I‑6965, bod 37). 26     Rovněž podle ustálené judikatury musí být pravidla směrnice považována za imperativní v tom smyslu, že není dovoleno se od nich odchýlit ve směru nevýhodném pro pracovníky (viz výše uvedený rozsudek Martin a další, bod 39). Z toho vyplývá, že smlouvy a pracovní poměry platné ke dni převodu podniku mezi převodcem a zaměstnanci pracujícími v převáděném podniku jsou ze zákona převedeny z převodce na nabyvatele v důsledku samotné skutečnosti převodu podniku (viz v tomto smyslu výše uvedený rozsudek d’Urso a další, bod 20, a rozsudek ze dne 14. listopadu 1996, Rotsart de Hertaing, C‑305/94, Recueil, s. I‑5927, bod 18). 27     V projednávaném případě pracovní smlouva, kterou zavřel žalobce v původním řízení, odkazuje, co se týče mezd, na kolektivní smlouvu. Na toto ustanovení pracovní smlouvy se vztahuje čl. 3 odst. 1 směrnice. Na základě uvedené směrnice jsou tak práva a povinnosti, které vznikly na základě kolektivní smlouvy, na kterou odkazuje pracovní smlouva, ze zákona převedeny na nového majitele, i když jako ve věci v původním řízení tento nový majitel není stranou žádné kolektivní smlouvy. Práva a povinnosti, které vznikly na základě kolektivní smlouvy, tedy i nadále po převodu závodu zavazují nového majitele. 28     Ustanovení o odkazu na kolektivní smlouvu nemůže mít pro výklad čl. 3 odst. 1 směrnice širší dosah než smlouva, na kterou odkazuje. V důsledku toho je třeba zohlednit čl. 3 odst. 2 směrnice, který stanoví omezení zásady uplatnitelnosti kolektivní smlouvy, na kterou odkazuje pracovní smlouva. 29     Jednak pracovní podmínky upravené touto kolektivní smlouvou zůstávají zachovány pouze do dne jejího rozvázání nebo skončení její platnosti nebo do vstupu v platnost nebo nabytí účinnosti jiné kolektivní smlouvy. Ze znění směrnice tak nijak nevyplývá, že zákonodárce Společenství zamýšlel zavázat nabyvatele jinými kolektivními smlouvami než kolektivní smlouvou platnou v okamžiku převodu, a v důsledku toho ukládat, aby byly později měněny pracovní podmínky uplatněním nové kolektivní smlouvy uzavřené po převodu. Takové posouzení je krom toho v souladu s cílem uvedené směrnice, který se omezuje na zachování práv a povinností zaměstnanců platných ke dni převodu. Směrnice naopak nezamýšlela chránit pouhá očekávání, a tudíž hypotetické výhody vyplývající z budoucího vývoje kolektivních smluv. 30     Kromě toho mohou členské státy omezit dobu pro zachování pracovních podmínek vyplývajících z kolektivní smlouvy, avšak s výhradou, že tato doba nebude kratší než jeden rok. Toto posledně uvedené omezení je určitým způsobem podpůrné, neboť se může uplatnit, pokud ve lhůtě jednoho roku po převodu nenastane žádná z výše uvedených situací, tedy rozvázání nebo skončení platnosti platné kolektivní smlouvy, vstup v platnost nebo také nabytí účinnosti nové kolektivní smlouvy. 31     Krom toho, je-li v souladu s cílem směrnice namístě chránit zájmy zaměstnanců dotčených převodem, nelze však nezohlednit zájmy nabyvatele, který musí mít možnost provádět úpravy a přizpůsobení nezbytné pro pokračování ve své činnosti. 32     V tomto ohledu je třeba připomenout, že podle ustálené judikatury Soudního dvora je pro výklad ustanovení směrnice namístě zohlednit zásadu jednotnosti právního řádu Společenství, která vyžaduje, aby bylo sekundární právo Společenství vykládáno v souladu s obecnými zásadami práva Společenství (viz v tomto smyslu rozsudek ze dne 1. dubna 2004, Borgmann, C‑1/02, Recueil, s. I‑3219, bod 30). 33     Je namístě připomenout, že svoboda sdružování, která zahrnuje rovněž právo nebýt členem odborového svazu (viz v tomto smyslu Evropský soud pro lidská práva, rozsudky Sigurjónsson v. Island ze dne 30. června 1993, část A č. 264, § 35, a Gustafsson v. Švédsko ze dne 25. dubna 1996, Sbírka rozsudků a rozhodnutí 1996-II, s. 637, § 45), je zakotvena článkem 11 Evropské úmluvy o ochraně lidských práv a základních svobod podepsané v Římě dne 4. listopadu 1950, a je součástí základních práv, která jsou podle ustálené judikatury Soudního dvora chráněna v právním řádu Společenství (rozsudek ze dne 15. prosince 1995, Bosman, C‑415/93, Recueil, s. I‑4921, bod 79), jak to připomíná čl. 6 odst. 2 EU (viz rozsudek ze dne 6. března 2001, Connolly v. Komise, C‑274/99 P, Recueil, s. I‑1611). 34     Pokud by byl proveden „dynamický“ výklad odkazujícího smluvního ustanovení uvedeného v bodě 18 tohoto rozsudku podporovaný žalobcem, znamenalo by to, že by se budoucí kolektivní smlouvy vztahovaly na nabyvatele, který není stranou kolektivní smlouvy, a že by jeho základní právo nebýt členem sdružení mohlo být zpochybněno. 35     Naopak „statický“ výklad uvedeného ustanovení podporovaný žalovanou v původním řízení a německou vládou umožňuje zabránit tomu, aby nabyvatel závodu, který není stranou kolektivní smlouvy, byl vázán budoucím vývojem této smlouvy. Jeho právo nebýt členem sdružení je tak zaručeno v plném rozsahu. 36     Za těchto podmínek nemůže žalobce tvrdit, že ustanovení uvedené v individuální pracovní smlouvě odkazující na kolektivní smlouvy uzavřené v určitém odvětví má nezbytně „dynamický“ charakter a uplatněním čl. 3 odst. 1 směrnice odkazuje na kolektivní smlouvy uzavřené po dni převodu podniku. 37     Z předcházejícího vyplývá, že je namístě na první otázku odpovědět tak, že čl. 3 odst. 1 směrnice musí být vykládán v tom smyslu, že nebrání tomu, aby v případě, že pracovní smlouva odkazuje na kolektivní smlouvu zavazující převodce, nebyl nabyvatel, který není stranou takové smlouvy, vázán kolektivními smlouvami pozdějšími ve vztahu ke smlouvě, která byla platná v okamžiku převodu závodu. K druhé otázce 38     Vzhledem k odpovědi poskytnuté na první otázku není namístě odpovídat na druhou otázku. K nákladům řízení 39     Vzhledem k tomu, že řízení má, pokud jde o účastníky původního řízení, povahu incidenčního řízení vzhledem ke sporu probíhajícímu před předkládajícím soudem, je k rozhodnutí o nákladech řízení příslušný uvedený soud. Výdaje vzniklé předložením jiných vyjádření Soudnímu dvoru než vyjádření uvedených účastníků řízení se nenahrazují. Z těchto důvodů Soudní dvůr (třetí senát) rozhodl takto: Článek 3 odst. 1 směrnice Rady 77/187/EHS ze dne 14. února 1977 o sbližování právních předpisů členských států týkajících se zachování práv zaměstnanců v případě převodů podniků, závodů nebo částí závodů musí být vykládán v tom smyslu, že nebrání tomu, aby v případě, že pracovní smlouva odkazuje na kolektivní smlouvu zavazující převodce, nebyl nabyvatel, který není stranou takové smlouvy, vázán kolektivními smlouvami pozdějšími ve vztahu ke smlouvě, která byla platná v okamžiku převodu závodu. Podpisy. * Jednací jazyk: němčina.

62008CJ0340

de

Das Vorabentscheidungsersuchen betrifft die Auslegung von Art. 2 Abs. 2 der Verordnung (EG) Nr. 881/2002 des Rates vom 27. Mai 2002 über die Anwendung bestimmter spezifischer restriktiver Maßnahmen gegen bestimmte Personen und Organisationen, die mit Osama bin Laden, dem Al-Qaida-Netzwerk und den Taliban in Verbindung stehen und zur Aufhebung der Verordnung (EG) Nr. 467/2001 des Rates über das Verbot der Ausfuhr bestimmter Waren und Dienstleistungen nach Afghanistan, über die Ausweitung des Flugverbots und des Einfrierens von Geldern und anderen Finanzmitteln betreffend die Taliban von Afghanistan (ABl. L 139, S. 9) in der durch die Verordnung (EG) Nr. 561/2003 des Rates vom 27. März 2003 (ABl. L 82, S. 1) geänderten Fassung (im Folgenden: Verordnung Nr. 881/2002). Dieses Ersuchen ergeht im Rahmen von Rechtsstreitigkeiten zwischen M u. a. und Her Majesty’s Treasury (Finanzministerium, im Folgenden: Treasury) wegen Entscheidungen, in denen das Treasury die Auffassung vertreten hat, dass es durch die in Art. 2 Abs. 2 der Verordnung Nr. 881/2002 vorgeschriebene restriktive Maßnahme verboten sei, den Klägerinnen der Ausgangsverfahren, Ehefrauen von Personen, die vom durch Ziff. 6 der Resolution 1267 (1999) des Sicherheitsrats der Vereinten Nationen geschaffenen Ausschuss benannt wurden und in Anhang I der Verordnung Nr. 881/2002 aufgeführt sind (im Folgenden: benannte Person[en], Sicherheitsrat bzw. Sanktionsausschuss), Leistungen der sozialen Sicherheit und Sozialhilfe zu gewähren. Rechtlicher Rahmen Resolutionen des Sicherheitsrats Am 16. Januar 2002 verabschiedete der Sicherheitsrat die Resolution 1390 (2002), mit der die Maßnahmen festgelegt werden, die die Mitgliedstaaten gegen Osama bin Laden, Mitglieder der Al-Qaida-Organisation und die Taliban sowie andere mit ihnen verbündete Personen, Gruppen, Unternehmen und Einrichtungen auf der entsprechend den Resolutionen 1267 (1999) und 1333 (2000) des Sicherheitsrats aufgestellten Liste ergreifen müssen. In Ziff. 2 der Resolution 1390 (2002) heißt es: „[Der Sicherheitsrat] beschließt …, dass alle Staaten im Hinblick auf Usama Bin Laden, Mitglieder der Al-Qaida und der Taliban sowie andere mit ihnen verbündete Personen, Gruppen, Unternehmen und Einrichtungen auf der entsprechend den Resolutionen 1267 (1999) und 1333 (2000) aufgestellten Liste, die von dem [Sanktionsausschuss] regelmäßig zu aktualisieren ist, die folgenden Maßnahmen ergreifen werden: a)      die Gelder und anderen finanziellen Vermögenswerte oder wirtschaftlichen Ressourcen dieser Personen, Gruppen, Unternehmen und Einrichtungen unverzüglich einzufrieren, einschließlich der Gelder, die aus Vermögensgegenständen stammen, die ihnen gehören oder die direkt oder indirekt von ihnen oder von Personen, die in ihrem Namen oder auf ihre Anweisung handeln, kontrolliert werden, sowie sicherzustellen, dass weder diese noch irgendwelche anderen Gelder, finanziellen Vermögenswerte oder wirtschaftlichen Ressourcen von ihren Staatsangehörigen oder von in ihrem Hoheitsgebiet befindlichen Personen direkt oder indirekt zu Gunsten solcher Personen zur Verfügung gestellt werden. …“ Am 20. Dezember 2002 verabschiedete der Sicherheitsrat die Resolution 1452 (2002), um die Erfüllung der Verpflichtungen zur Bekämpfung des Terrorismus zu erleichtern. Ziff. 1 der Resolution 1452 (2000) sieht vor: „[Der Sicherheitsrat] beschließt, dass die Ziffer … 2 a) der Resolution 1390 (2002) nicht für Gelder und andere finanzielle Vermögenswerte oder wirtschaftliche Ressourcen gelten, die auf Grund einer Entscheidung des betreffenden Staates beziehungsweise der betreffenden Staaten a)      für Grundausgaben notwendig sind, namentlich für die Bezahlung von Nahrungsmitteln, Mieten oder Hypotheken, Medikamenten und medizinischer Behandlung, Steuern, Versicherungsprämien und Gebühren öffentlicher Versorgungseinrichtungen … mit der Maßgabe, dass der betreffende Staat bzw. die betreffenden Staaten dem [Sanktionsausschuss] zuvor ihre Absicht notifiziert haben, bei Bedarf den Zugriff auf diese Gelder, Vermögenswerte oder Ressourcen zu genehmigen, und dass der [Sanktionsausschuss] binnen achtundvierzig Stunden nach einer solchen Notifizierung keinen abschlägigen Bescheid erteilt; …“ Unionsrecht Um die Resolution 1390 (2002) umzusetzen, nahm der Rat der Europäischen Union am 27. Mai 2002 den Gemeinsamen Standpunkt 2002/402/GASP betreffend restriktive Maßnahmen gegen Osama bin Laden, Mitglieder der Al-Qaida-Organisation und die Taliban sowie andere mit ihnen verbündete Personen, Gruppen, Unternehmen und Einrichtungen und zur Aufhebung der Gemeinsamen Standpunkte 96/746/GASP, 1999/727/GASP, 2001/154/GASP und 2001/771/GASP (ABl. L 139, S. 4) an. Die Verordnung Nr. 881/2002 wurde insbesondere ausweislich ihres vierten Erwägungsgrundes erlassen, um u. a. die Resolution 1390 (2002) umzusetzen. Art. 1 der Verordnung Nr. 881/2002 bestimmt: „Für die Zwecke dieser Verordnung bezeichnet der Ausdruck: 1.      ‚Gelder‘ finanzielle Vermögenswerte oder wirtschaftliche Vorteile jeder Art …; 2.      ‚wirtschaftliche Ressourcen‘ Vermögenswerte jeder Art, unabhängig davon, ob sie materiell oder immateriell und beweglich oder unbeweglich sind, die keine Gelder sind, aber für den Erwerb von Geldern, Waren oder Dienstleistungen verwendet werden können; …“ Art. 2 der Verordnung Nr. 881/2002 sieht vor: „(1)      Alle Gelder und wirtschaftlichen Ressourcen, die einer vom Sanktionsausschuss benannten und in Anhang I aufgeführten natürlichen oder juristischen Person, Gruppe oder Organisation gehören oder in deren Eigentum stehen oder von ihr verwahrt werden, werden eingefroren. (2)      Den vom Sanktionsausschuss benannten und in Anhang I aufgeführten natürlichen oder juristischen Personen, Gruppen oder Organisationen dürfen Gelder weder direkt noch indirekt zur Verfügung gestellt werden oder zugutekommen. (3)      Den vom Sanktionsausschuss benannten und in Anhang I aufgeführten natürlichen oder juristischen Personen, Gruppen oder Organisationen dürfen weder direkt noch indirekt wirtschaftliche Ressourcen zur Verfügung gestellt werden oder zugutekommen, wodurch diese Personen, Gruppen oder Organisationen Gelder, Waren oder Dienstleistungen erwerben könnten.“ In der Erwägung, dass die Europäische Gemeinschaft tätig werden müsse, um die Resolution 1452 (2002) umzusetzen, nahm der Rat am 27. Februar 2003 den Gemeinsamen Standpunkt 2003/140/GASP betreffend Ausnahmen zu den restriktiven Maßnahmen aufgrund des Gemeinsamen Standpunkts 2002/402 (ABl. L 53, S. 62) an. Der vierte Erwägungsgrund der Verordnung Nr. 561/2003 stellt klar, dass es in Anbetracht der Resolution 1452 (2002) erforderlich ist, die von der Gemeinschaft erlassenen Maßnahmen anzupassen. Art. 2a der Verordnung Nr. 881/2002, der durch die Verordnung Nr. 561/2003 in diese Verordnung eingefügt wurde, sieht vor: „(1)      Artikel 2 gilt nicht für Gelder und wirtschaftliche Ressourcen, wenn a)      eine der in Anhang II aufgeführten zuständigen Behörden der Mitgliedstaaten auf Antrag einer betroffenen natürlichen oder juristischen Person entscheidet, dass diese Gelder und wirtschaftlichen Ressourcen i)      für Grundausgaben, namentlich für die Bezahlung von Nahrungsmitteln, Mieten oder Hypotheken, Medikamenten und medizinischer Behandlung, Steuern, Versicherungsprämien und Gebühren öffentlicher Versorgungseinrichtungen notwendig sind; … und b)      der Sanktionsausschuss von dieser Entscheidung in Kenntnis gesetzt wurde und c)      i)     der Sanktionsausschuss gegen eine Entscheidung gemäß Buchstabe a) Ziffern i) … nicht innerhalb von 48 Stunden nach ihrer Notifizierung Einspruch erhebt, oder … (2)      Personen, die die Regelungen gemäß Absatz 1 in Anspruch nehmen möchten, stellen einen entsprechenden Antrag bei der in Anhang II aufgeführten zuständigen Behörde des betreffenden Mitgliedstaats. Die in Anhang II aufgeführte zuständige Behörde unterrichtet den Antragsteller und jede andere Person, Gruppe oder Organisation, von der bekannt ist, dass sie unmittelbar betroffen ist, unverzüglich schriftlich darüber, ob dem Antrag stattgegeben wurde. Die zuständige Behörde informiert auch die anderen Mitgliedstaaten darüber, ob dem Antrag auf eine derartige Ausnahme stattgegeben wurde. …“ Art. 10 der Verordnung Nr. 881/2002 bestimmt: „(1)      Jeder Mitgliedstaat legt die Sanktionen fest, die bei Verstößen gegen die Bestimmungen dieser Verordnung zu verhängen sind. Diese Sanktionen müssen wirksam, verhältnismäßig und abschreckend sein. … (3)      Jeder Mitgliedstaat ist dafür verantwortlich, gegen alle natürlichen oder juristischen Personen, Gruppen oder Organisationen vorzugehen, die seiner Rechtshoheit unterliegen und die gegen die in dieser Verordnung erlassenen Verbote verstoßen haben.“ Das Treasury ist in Anhang II der Verordnung Nr. 881/2002 als zuständige Behörde des Vereinigten Königreichs Großbritannien und Nordirland aufgeführt. Nationales Recht Mit The Al-Qa’ida and Taliban (United Nation Measures) Order 2002 (Verordnung von 2002 zu Al-Quaida und den Taliban [Maßnahmen der Vereinten Nationen], im Folgenden: Order 2002) werden ausweislich ihrer Präambel u. a. die Resolutionen 1390 (2002) und 1452 (2002) des Sicherheitsrats umgesetzt. Art. 7 („Zurverfügungstellen von Mitteln an Osama bin Laden und seine Verbündeten“) der Order 2002 bestimmt: „Wer, ohne im Besitz einer vom Treasury nach diesem Artikel erteilten Genehmigung zu sein, einer in der Liste aufgeführten Person oder einer Person, die für eine dort aufgeführte Person handelt, Gelder zur Verfügung stellt oder zugutekommen lässt, begeht eine nach dieser Order strafbare Handlung.“ Art. 20 Abs. 1 („Strafen und Verfahren“) der Order 2002 sieht vor: „Wer eine strafbare Handlung nach den Art. … 7 … begeht, wird wie folgt bestraft: (a)      bei Verurteilung nach Anklageerhebung (conviction on indictment) mit Freiheitsstrafe bis zu sieben Jahren und/oder mit Geldstrafe; oder (b)      bei Verurteilung im summarischen Verfahren (summary conviction) mit einer Freiheitsstrafe bis zu sechs Monaten und/oder einer Geldstrafe bis zum gesetzlichen Höchststrafmaß.“ Mit Geltung ab dem 16. November 2006 wurde die Order 2002 durch The Al-Qa’ida and Taliban (United Nations Measures) Order 2006 (Verordnung von 2006 zu Al-Qaida und den Taliban [Maßnahmen der Vereinten Nationen], im Folgenden: Order 2006) geändert. Art. 7 („Einfrieren von Geldern und wirtschaftlichen Ressourcen benannter Personen“) der Order 2006 sieht vor: „(1)      Niemand (einschließlich der benannten Person) darf mit Geldern oder wirtschaftlichen Ressourcen, die einer der in Abs. 2 bezeichneten Personen gehören, in deren Eigentum stehen oder von ihr verwahrt werden, verfahren, es sei denn, es liegt eine Genehmigung nach Art. 11 vor. (2)      Das Verbot nach Abs. 1 gilt (a)      für benannte Personen, (b)      für Personen, die einer benannten Person gehören oder von ihr direkt oder indirekt kontrolliert werden und (c)      für Personen, die im Namen einer benannten Person oder auf deren Weisung handeln. (3)      Eine Zuwiderhandlung gegen das Verbot nach Abs. 1 ist strafbar. …“ In Art. 8 („Zurverfügungstellen von Geldern oder wirtschaftlichen Ressourcen an benannte Personen“) der Order 2006 heißt es: „(1)      Den in Art. 7 Abs. 2 bezeichneten Personen dürfen Gelder oder wirtschaftliche Ressourcen weder direkt noch indirekt zur Verfügung gestellt werden oder zugutekommen, es sei denn, es liegt eine Genehmigung nach Art. 11 vor. (2)      Eine Zuwiderhandlung gegen das Verbot nach Abs. 1 ist strafbar. …“ Art. 11 („Genehmigungen“) der Order 2006 bestimmt: „(1)      Das Treasury kann eine Genehmigung erteilen, um bestimmte in der Genehmigung genannte Handlungen von dem Verbot des Art. 7 Abs. 1 oder Art. 8 Abs. 1 auszunehmen. (2)      Eine Genehmigung kann (a)      allgemein sein oder aber einer Kategorie von Personen oder einer bestimmten Person erteilt werden; (b)      Bedingungen unterliegen; (c)      zeitlich begrenzt oder unbegrenzt sein. (3)      Das Treasury kann die Genehmigung jederzeit abändern oder widerrufen. … (6)      Wer auf der Grundlage einer erteilten Genehmigung handelt und dabei von einer in dieser vorgesehenen Bedingung abweicht, macht sich strafbar.“ Ausgangsverfahren und Vorlagefragen Der Vorlageentscheidung ist zu entnehmen, dass es in den Ausgangsverfahren um eine Reihe von Leistungen der sozialen Sicherheit oder Sozialhilfe wie Einkommensunterstützung, Behindertengeld, Familiengeld, Wohngeld und Kommunalsteuerbefreiung geht, die M u. a., den Klägerinnen der Ausgangsverfahren, gewährt werden, bei denen es sich um Ehefrauen benannter Personen handelt, die mit diesen und ihren Kindern im Vereinigten Königreich zusammenleben. Mit Entscheidungen, die im Juli 2006 ergingen und unbefristet fortgelten, vertrat das Treasury die Auffassung, dass diese Zahlungen unter das Verbot des Art. 2 Abs. 2 der Verordnung Nr. 881/2002 fielen. Da die fraglichen Beträge zur Deckung der Grundausgaben des Haushalts bestimmt sein könnten, zu dem benannte Personen gehörten, wie z. B. zum Einkauf von Lebensmitteln für gemeinsame Mahlzeiten, würden sie diesen Personen im Sinne des Art. 2 Abs. 2 der Verordnung Nr. 881/2002 indirekt zugutekommen. Das Treasury entschied, dass die Zahlungen daher nur dann erfolgen dürften, wenn sie gemäß Art. 2a der Verordnung Nr. 881/2002 in Form einer Genehmigung nach Art. 7 der Order 2002 freigestellt würden. Das Treasury erteilte verschiedenen Behörden Genehmigungen, die mit zahlreichen Auflagen verbunden waren und den Behörden ermöglichten, die Auszahlung der Sozialleistungen an die Ehefrauen fortzusetzen. M u. a. gingen gegen diese Entscheidungen mit der Begründung vor, diese Zahlungen fielen nicht unter das Verbot des Art. 2 Abs. 2 der Verordnung Nr. 881/2002. Nachdem sie in erster und in zweiter Instanz unterlegen waren, machten M u. a. die Ausgangsrechtsstreitigkeiten vor dem House of Lords anhängig. Das vorlegende Gericht erläutert, dass bei einer Genehmigung nach Art. 7 der Order 2002 folgende Verpflichtungen auferlegt würden: –        Die Leistungen müssten auf ein Bankkonto überwiesen werden, von dem die betreffende Ehefrau für jedes Haushaltsmitglied lediglich bis zu 10 GBP in bar abheben dürfe; alle sonstigen Ausgaben, die von dem Konto bestritten würden, müssten per Debitkarte erfolgen; –        die betreffende Ehefrau habe dem Treasury monatlich eine Abrechnung zu übersenden, in der alle ihre Ausgaben des Vormonats im Einzelnen aufgeführt und der Quittungen für die eingekauften Waren sowie eine Kopie ihres monatlichen Bankkontoauszugs beigefügt seien; die Quittungen würden möglicherweise beim Treasury durchgesehen, um zu kontrollieren, ob die Aufwendungen für die Einkäufe, die Herrn M zugutekommen könnten, die Grundausgaben nicht überstiegen; –        die Genehmigung enthalte eine Belehrung an die betreffende Ehefrau, dass sie sich strafbar mache, wenn sie ihrem Mann – der benannten Person – Bargeld, finanzielle Vermögenswerte oder wirtschaftliche Ressourcen zur Verfügung stelle. Nach Auffassung des vorlegenden Gerichts ist diese einschneidende Regelung durch Art. 2 Abs. 2 der Verordnung Nr. 881/2002 nicht geboten. Es begründet diese Ansicht wie folgt: –        Die Regelung sei nicht zur Erreichung des mit der Resolution 1390 (2002) verfolgten Zwecks erforderlich, der darin bestehe, eine Verwendung von Geldern zu terroristischen Handlungen zu verhindern; es sei nicht ersichtlich, wie Ausgaben für laufende Haushaltsaufwendungen wie der Einkauf von Lebensmitteln, die der benannten Person in natura zugutekämen, die Gefahr begründen könnten, dass dem Terrorismus Gelder zugeleitet würden; im Übrigen seien die Leistungen sorgfältig so bemessen, dass sie den Empfängern nicht mehr als das zum Leben Notwendige bereitstellten; –        eine weite Auslegung des Begriffs „zugutekommen“ in Art. 2 Abs. 2 der Verordnung Nr. 881/2002 führe zu einer Diskrepanz zu Art. 2 Abs. 3 dieser Verordnung, wonach es nur dann verboten sei, wirtschaftliche Ressourcen zur Verfügung zu stellen, wenn die benannten Personen dadurch „Gelder, Waren oder Dienstleistungen erwerben“ könnten; –        das Treasury lege die Wendung in Art. 2 Abs. 2 der Verordnung Nr. 881/2002 so aus, als sei sie gleichbedeutend mit „zu ihren Gunsten verwendet oder ausgegeben werden“; bei Berücksichtigung des Zwecks der Verordnung habe der Verordnungsgeber wohl eher den Fall gemeint, dass der benannten Person ein Vorteil zur Verfügung gestellt werde, den sie zu terroristischen Zwecken nutzen könnte; –        die Auslegung des Treasury führe zu einem unverhältnismäßigen und repressiven Ergebnis; sie hätte zur Folge, dass jeder, der Geld an den Ehegatten einer benannten Person zahle (z. B. ein Arbeitgeber oder seine Bank) einer Genehmigung bedürfe, und zwar allein deshalb, weil dieser Ehegatte mit einer benannten Person zusammenlebe und ein Teil der mit seinen eigenen Mitteln bestrittenen Ausgaben dieser Person zugutekommen könnte; darüber hinaus seien die Genehmigungsauflagen so ausgestaltet, dass der Ehegatte keinen Teil seiner eigenen Mittel, wie hoch auch immer sein Einkommen sein möge, ausgeben dürfe, ohne dem Treasury für jeden einzelnen Ausgabenposten Rechenschaft abzulegen; dies erscheine als ein außerordentlicher Eingriff in die Privatsphäre einer Person, die nicht in der Liste aufgeführt sei. Unter diesen Umständen hat das House of Lords das Verfahren ausgesetzt und dem Gerichtshof folgende Frage zur Vorabentscheidung vorgelegt: Findet Art. 2 Abs. 2 der Verordnung (EG) Nr. 881/2002 auf staatliche Leistungen der sozialen Sicherheit oder Sozialhilfe an den Ehegatten einer aufgeführten Person allein deshalb Anwendung, weil der Ehegatte mit der benannten Person zusammenlebt und einen Teil des Geldes zur Bezahlung von Waren und Dienstleistungen verwenden wird oder könnte, die die benannte Person konsumieren wird oder die ihr zugutekommen werden? Zur Vorlagefrage In den Ausgangsverfahren hat sich das Treasury für seine Schlussfolgerung, Art. 2 Abs. 2 der Verordnung Nr. 881/2002 finde auf die Auszahlung der gegenständlichen Leistungen der sozialen Sicherheit oder Sozialhilfe an die Ehegatten benannter Personen Anwendung, auf den Wortlaut dieser Bestimmung in der englischen Sprachfassung gestützt. Englisch ist auch die Verfahrenssprache in der vorliegenden Rechtssache. Zu prüfen ist daher, ob die Vorlagefrage anhand einer auf den Wortlaut abstellenden Auslegung des Art. 2 Abs. 2 der Verordnung Nr. 881/2002 beantwortet werden kann. Hierfür ist ein Vergleich der verschiedenen Sprachfassungen dieser Bestimmung erforderlich. Nach der englischen Fassung der Bestimmung dürfen „Gelder weder direkt noch indirekt [benannten Personen] oder zu ihren Gunsten zur Verfügung gestellt werden“ („[n]o funds shall be made available, directly or indirectly, to, or for the benefit of [designated persons]“). Wie auch die mit den Ausgangsrechtsstreitigkeiten in erster und in zweiter Instanz befassten Gerichte und die Regierung des Vereinigten Königreichs hat das Treasury daraus geschlossen, dass das Verbot des Art. 2 Abs. 2 der Verordnung Nr. 881/2002 das indirekte Zurverfügungstellen von Geldern zugunsten einer benannten Person umfasse. Das hätte zur Folge, dass diese Bestimmung auch dann anwendbar wäre, wenn Gelder einer anderen als der aufgeführten Person zur Verfügung gestellt werden, Letztere aber daraus indirekt einen Nutzen zieht. Dies wäre in den Ausgangsverfahren der Fall, da die fraglichen Leistungen der sozialen Sicherheit oder Sozialhilfe berechnet und gewährt werden, um sie dem Haushalt, einschließlich der zu diesem gehörenden benannten Person, zugutekommen zu lassen. Zwar scheint sich die Abgrenzung des Anwendungsbereichs von Art. 2 Abs. 2 der Verordnung Nr. 881/2002, wie sie vom Treasury vorgenommen worden ist, auch auf einige andere Sprachfassungen stützen zu lassen (z. B. die ungarische, die niederländische, die finnische und die schwedische Fassung), doch ist diese Bestimmung in anderen Sprachfassungen (insbesondere in der spanischen, der französischen, der portugiesischen und der rumänischen) abweichend formuliert. Nach den letztgenannten Sprachfassungen ist nämlich zusätzlich zum direkten oder indirekten Zurverfügungstellen auch verboten, Gelder „zugunsten“ einer benannten Person „zu verwenden“. In diesen Sprachfassungen ist der Nutzen, den eine benannte Person mutmaßlich hat, nicht an das Zurverfügungstellen, sondern an die Verwendung von Geldern geknüpft. Außerdem beziehen sich darin die Wörter „direkt oder indirekt“ auf das Zurverfügungstellen und nicht auf das Verwenden der Gelder. Eine Prüfung nur anhand der soeben dargestellten Sprachfassungen lässt nicht den Schluss zu, dass die fraglichen Behörden dadurch, dass sie den Ehefrauen benannter Personen Leistungen der sozialen Sicherheit oder Sozialhilfe zur Verfügung gestellt haben, diese Gelder „zugunsten“ einer benannten Person „verwendet“ hätten. Denn es sind nicht diese Behörden, sondern die Ehefrauen der benannten Personen, die die ihnen zur Verfügung gestellten Gelder verwenden, um Waren oder Dienstleistungen zu erwerben, die sie den benannten Personen in Form von Sachleistungen zur Deckung der Grundausgaben des Haushalts, zu dem diese Personen gehören, zukommen lassen. Zudem gehören weitere, andere Sprachfassungen wie die deutsche und italienische nicht zu den vorstehend beschriebenen zwei Gruppen von Sprachfassungen, sondern verwenden eine eigene, besondere Terminologie. So verbieten diese Fassungen neben dem direkten oder indirekten Zurverfügungstellen von Geldern an eine benannte Person, Gelder einer solchen Person „zugutekommen“ zu lassen, oder sogar, Gelder „zugunsten“ einer solchen Person „bereitzustellen“ („stanziar[e] a loro vantaggio“). Hierzu ist darauf hinzuweisen, dass nach ständiger Rechtsprechung die verschiedenen sprachlichen Fassungen einer Vorschrift der Europäischen Union einheitlich ausgelegt werden müssen; falls die Fassungen voneinander abweichen, muss die Vorschrift daher anhand der allgemeinen Systematik und des Zwecks der Regelung ausgelegt werden, zu der sie gehört (vgl. u. a. Urteil vom 29. April 2004, Plato Plastik Robert Frank, C‑341/01, Slg. 2004, I‑4883, Randnr. 64 und die dort angeführte Rechtsprechung). Zudem sind bei der Auslegung der Verordnung Nr. 881/2002 auch der Wortlaut und das Ziel der Resolution 1390 (2002) des Sicherheitsrats zu berücksichtigen, die mit dieser Verordnung ausweislich ihres vierten Erwägungsgrundes umgesetzt werden soll (vgl. u. a. Urteil vom 3. September 2008, Kadi und Al Barakaat International Foundation/Rat und Kommission, C‑402/05 P und C‑415/05 P, Slg. 2008, I‑6351, Randnr. 297 und die dort angeführte Rechtsprechung). Nach Ziff. 2 Buchst. a der Resolution 1390 (2002) müssen die Staaten „[sicherstellen], dass weder diese noch irgendwelche anderen Gelder [der Personen, Gruppen, Unternehmen und Einrichtungen auf der entsprechend den Resolutionen 1267 (1999) und 1333 (2000) aufgestellten Liste], finanziellen Vermögenswerte oder wirtschaftlichen Ressourcen von ihren Staatsangehörigen oder von in ihrem Hoheitsgebiet befindlichen Personen direkt oder indirekt zu Gunsten solcher Personen zur Verfügung gestellt werden“. Zwar scheint die in der französischen Fassung der Ziff. 2 Buchst. a der Resolution 1390 (2002) auf den Ausdruck „directement ou indirectement“ („direkt oder indirekt“) folgende Wendung „pour les fins qu’ils poursuivent“ (für die von ihnen verfolgten Zwecke) darauf hinzudeuten, dass das Zurverfügungstellen finanzieller Vermögenswerte oder wirtschaftlicher Ressourcen nur dann verboten ist, wenn sie von aufgeführten Personen für mit dem Terrorismus im Zusammenhang stehende Tätigkeiten verwendet werden können, doch erlauben andere offizielle Sprachfassungen dieser Bestimmung allein anhand ihres Wortlauts keine eindeutige Auslegung in diesem Sinne. So fehlt diese Wendung in der spanischen Fassung, in der es nur heißt, dass verboten werden soll, „diesen Personen“ („a disposicioń de esas personas“) Vermögenswerte zur Verfügung zu stellen. Die englische Fassung ist wiederum anders. Danach ist es verboten, Vermögenswerte „zugunsten solcher Personen“ („for such persons’ benefit“) zur Verfügung zu stellen. In Anbetracht dieser Unterschiede zwischen den Sprachfassungen sowohl des Art. 2 Abs. 2 der Verordnung Nr. 881/2002 als auch der Ziff. 2 Buchst. a der Resolution 1390 (2002) ist vor dem Hintergrund der Ausführungen in den Randnrn. 44 und 45 des vorliegenden Urteils Art. 2 Abs. 2 der Verordnung Nr. 881/2002 anhand der allgemeinen Systematik und des Zwecks der Regelung auszulegen, zu der sie gehört, wobei das Ziel der Resolution 1390 (2002) zu berücksichtigen ist. Die sich aus Ziff. 2 Buchst. a der Resolution 1390 (2002) ergebenden Verpflichtungen finden nach Ziff. 4 der Resolution 1822 (2008) des Sicherheitsrats vom 30. Juni 2008 „auf alle Arten von Finanzmitteln und wirtschaftlichen Ressourcen Anwendung …, die zur Unterstützung der Al-Qaida, Osama bin Ladens und der Taliban sowie anderer mit ihnen verbundener Personen, Gruppen, Unternehmen und Einrichtungen genutzt werden“. Ferner hat der Sanktionsausschuss in einem auf seiner Internetseite zugänglichen Informationspapier vom 11. September 2009 mit dem Titel „Begriffserläuterungen im Zusammenhang mit dem Einfrieren von Vermögenswerten“ darauf hingewiesen, dass „Ziel des Einfrierens der Vermögenswerte ist…, den Personen, Gruppen, Unternehmen und Einrichtungen auf der [vom Sanktionsausschuss aufgestellten Liste] die Mittel zur Unterstützung des Terrorismus zu entziehen“. Was die Verordnung Nr. 881/2002 anbelangt, hat der Gerichtshof entschieden, dass sie zum Ziel hat, die benannten Personen am Zugriff auf alle finanziellen und wirtschaftlichen Ressourcen zu hindern, damit der Finanzierung terroristischer Tätigkeiten Einhalt geboten wird (Urteil vom 11. Oktober 2007, Möllendorf und Möllendorf-Niehuus, C‑117/06, Slg. 2007, I‑8361, Randnr. 63). Der Gerichtshof hat zudem festgestellt, dass das grundlegende Ziel und der Gegenstand der Verordnung Nr. 881/2002 darin bestehen, den internationalen Terrorismus zu bekämpfen, insbesondere, ihn von seinen Finanzmitteln abzuschneiden, indem die Gelder und wirtschaftlichen Ressourcen der Personen oder Organisationen eingefroren werden, die im Verdacht stehen, in damit verbundene Tätigkeiten verwickelt zu sein (Urteil Kadi und Al Barakaat International Foundation/Rat und Kommission, Randnr. 169). Demnach ist Ziel der Regelung über das Einfrieren von Vermögenswerten aufgeführter Personen, zu der das in Art. 2 Abs. 2 der Verordnung Nr. 881/2002 aufgestellte Verbot des Zurverfügungstellens von Geldern gehört, zu verhindern, dass diese Personen Zugriff auf wirtschaftliche Ressourcen und Finanzmittel gleich welcher Art haben, die sie zur Unterstützung terroristischer Tätigkeiten einsetzen könnten. Dieses Ziel spiegelt sich im Übrigen in der Qualifizierung wider, die der in Art. 1 Nr. 2 der Verordnung Nr. 881/2002 enthaltenen Definition des Begriffs „wirtschaftliche Ressourcen“ als „Vermögenswerte jeder Art …, die keine Gelder sind, aber für den Erwerb von Geldern, Waren oder Dienstleistungen verwendet werden können“, sowie dem Verbot des Art. 2 Abs. 3 dieser Verordnung, benannten Personen wirtschaftliche Ressourcen zur Verfügung zu stellen, „wodurch diese Personen … Gelder, Waren oder Dienstleistungen erwerben können“, zugrunde liegt. In Anbetracht des Ziels der Verordnung Nr. 881/2002 ist diese Qualifizierung dahin zu verstehen, dass das Einfrieren von wirtschaftlichen Ressourcen nur auf Vermögenswerte Anwendung findet, die in Gelder, Waren oder Dienstleistungen umgewandelt werden können, die geeignet sind, für die Unterstützung terroristischer Tätigkeiten eingesetzt zu werden. Es trifft zu, dass weder die Definition der Gelder in Art. 1 Nr. 1 der Verordnung Nr. 881/2002 noch das Verbot des Zurverfügungstellens von Geldern in Art. 2 Abs. 2 der Verordnung eine solche Qualifizierung enthalten. Ihr Fehlen erklärt sich jedoch daraus, dass es in diesen Bestimmungen speziell um Gelder geht, die, wenn sie einer benannten Person direkt oder indirekt zur Verfügung gestellt werden, die Gefahr in sich bergen, für die Unterstützung terroristischer Aktivitäten zweckentfremdet zu werden. In den Ausgangsverfahren hat das Treasury seine Auslegung des Art. 2 Abs. 2 der Verordnung Nr. 881/2002 aber nicht etwa mit der Gefahr begründet, dass die fraglichen Gelder für die Unterstützung terroristischer Tätigkeiten zweckentfremdet werden könnten. Es ist nicht vorgetragen worden, dass die betreffenden Ehefrauen diese Gelder an eine benannte Person weiterleiten würden, statt sie zur Bestreitung der Grundausgaben ihres Haushalts einzusetzen. Eine solche Zweckentfremdung von Geldern fiele im Übrigen unter das Verbot des Art. 2 Abs. 2 dieser Verordnung und wäre nach dem anwendbaren nationalen Recht strafbar. Es steht außer Streit, dass die Ehefrauen in den Ausgangsverfahren die Gelder tatsächlich zur Deckung der Grundbedürfnisse des Haushalts, zu dem benannte Personen gehören, verwenden. Wie jedoch das vorlegende Gericht – vor dem Gerichtshof insoweit unwidersprochen – ausgeführt hat, erscheint die Möglichkeit, diese Gelder in Mittel umzuwandeln, die zur Unterstützung terroristischer Tätigkeiten dienen können, wenig plausibel, zumal die in den Ausgangsverfahren fraglichen Leistungen sorgfältig so bemessen sind, dass sie nur die notwendigsten Bedürfnisse der Betroffenen decken. Unter Umständen wie denen der Ausgangsverfahren kann daher der Nutzen in Form von Sachleistungen, den eine benannte Person aus an seinen Ehegatten gezahlten Sozialleistungen indirekt ziehen könnte, nicht das mit der Verordnung Nr. 881/2002 verfolgte Ziel gefährden, das, wie in Randnr. 54 des vorliegenden Urteils ausgeführt, darin besteht, zu verhindern, dass die benannten Personen Zugriff auf wirtschaftliche Ressourcen und Finanzmittel jeglicher Art haben können, die sie zur Unterstützung terroristischer Tätigkeiten einsetzen könnten. Demnach ist Art. 2 Abs. 2 der Verordnung Nr. 881/2002 unter Berücksichtigung der festgestellten Unterschiede zwischen seinen Sprachfassungen und angesichts seiner Zielsetzung dahin auszulegen, dass er unter Umständen wie denen der Ausgangsverfahren nicht auf die Auszahlung von Leistungen der sozialen Sicherheit oder Sozialhilfe anwendbar ist. Zudem ist darauf hinzuweisen, dass eine Bestimmung des abgeleiteten Unionsrechts möglichst so auszulegen ist, dass sie u. a. mit den allgemeinen Grundsätzen des Gemeinschaftsrechts vereinbar ist, insbesondere mit dem Grundsatz der Rechtssicherheit (vgl. u. a. Urteil vom 1. April 2004, Borgmann, C‑1/02, Slg. 2004, I‑3219, Randnr. 30 und die dort angeführte Rechtsprechung). Dieser Grundsatz verlangt, dass eine Verordnung wie die Verordnung Nr. 881/2002, die Restriktionen auferlegt, die einen erheblichen Eingriff in die Rechte und Freiheiten der aufgeführten Personen darstellen (Urteil Kadi und Al Barakaat International Foundation/Rat und Kommission, Randnr. 375) und die, wie Art. 10 der Verordnung vorschreibt, für den Fall der Zuwiderhandlung mit – im vorliegenden Fall strafrechtlichen – Sanktionen des nationalen Rechts bewehrt ist, klar und bestimmt ist, damit die Betroffenen und auch Dritte wie die Sozialversicherungsträger in den Ausgangsverfahren ihre Rechte und Pflichten unzweideutig erkennen und sich entsprechend darauf einstellen können. In diesem Zusammenhang würde eine andere Auslegung als die in Randnr. 63 des vorliegenden Urteils vertretene die Gefahr der Rechtsunsicherheit bergen, insbesondere bei dreiseitigen Fallgestaltungen, in denen Gelder nicht einer benannten Person, sondern einer anderen Person direkt oder indirekt zur Verfügung gestellt werden, mit der die benannte Person mehr oder weniger enge Beziehungen unterhält, und in denen die benannte Person aus diesen Geldern indirekt einen gewissen Nutzen zieht. Eine solche Rechtsunsicherheit erscheint umso weniger zulässig, als sich in solchen Situationen jedenfalls die Frage stellt, ob der besondere Nutzen, der einer benannten Person von der Person, der die Gelder zur Verfügung gestellt worden sind, verschafft wird, von den restriktiven Maßnahmen des Art. 2 Abs. 2 und 3 der Verordnung Nr. 881/2002 erfasst werden kann. Unter Umständen wie denen der Ausgangsverfahren kann der Nutzen, den eine benannte Person aus Geldern, die ihrem Ehegatten zur Verfügung gestellt werden, in Form von Sachleistungen erzielt, auch nicht als wirtschaftliche Ressource im Sinne der Art. 1 Nr. 2 und Art. 2 Abs. 3 der Verordnung Nr. 881/2002 angesehen werden, da eine benannte Person ihn nicht für den Erwerb von „Geldern, Waren oder Dienstleistungen“ im Sinne dieser Bestimmungen verwenden kann. Wie nämlich in Randnr. 61 des vorliegenden Urteils ausgeführt, lässt sich in Situationen wie denen der Ausgangsverfahren vernünftigerweise nicht sagen, dass dieser Nutzen in Finanzmittel oder wirtschaftliche Ressourcen umgewandelt werden kann, die die benannte Person zur Unterstützung terroristischer Tätigkeiten einsetzen könnte. Ebenso wenig kann gesagt werden, dass, folgte man der Auslegung, wonach die Auszahlung der in den Ausgangsverfahren fraglichen Sozialleistungen nicht unter Art. 2 Abs. 2 und 3 der Verordnung Nr. 881/2002 fällt, die in Art. 2a der Verordnung vorgesehene Ausnahmeregelung – im vorliegenden Fall die Ausnahme für Grundausgaben – überflüssig würde. Wie der Generalanwalt in Nr. 102 seiner Schlussanträge festgestellt hat, muss die Ausnahmeregelung in all jenen Fällen greifen, in denen Gelder direkt oder indirekt einer benannten Person und nicht einem Dritten zur Verfügung gestellt werden, da in einem solchen Fall die benannte Person über die Zweckbestimmung dieser Gelder entscheiden kann, was die Gefahr ihrer Zweckentfremdung für terroristische Zwecke birgt. Schließlich kann nicht eingewandt werden, dass, folgte man der Auslegung, wonach die Auszahlung der in den Ausgangsverfahren fraglichen Sozialleistungen nicht unter Art. 2 Abs. 2 und 3 der Verordnung Nr. 881/2002 fällt, die betreffende benannte Person nicht mehr selbst für ihre Grundausgaben aufkommen müsste, wodurch sie die Vermögenswerte, die sie anderweitig erlangt, dem Terrorismus zukommen lassen könnte. Wie nämlich der Generalanwalt in Nr. 105 seiner Schlussanträge ausgeführt hat, bleiben das Einfrieren und die Verbote des Art. 2 der Verordnung Nr. 881/2002 auf eine benannte Person auch dann in vollem Umfang anwendbar, wenn die direkte Übernahme ihrer Grundausgaben durch einen Dritten nicht in den Anwendungsbereich dieser Bestimmung fällt, und zwar unabhängig davon, ob eine Ausnahme nach Art. 2a der Verordnung eingreift. Nach alledem ist auf die Vorlagefrage zu antworten, dass Art. 2 Abs. 2 der Verordnung Nr. 881/2002 dahin auszulegen ist, dass er auf staatliche Leistungen der sozialen Sicherheit oder Sozialhilfe an den Ehegatten einer benannten Person nicht allein deshalb Anwendung findet, weil der Ehegatte mit der benannten Person zusammenlebt und einen Teil dieser Leistungen zur Bezahlung von Waren oder Dienstleistungen verwenden wird oder verwenden könnte, die die benannte Person konsumieren wird oder die ihr zugutekommen werden. Kosten Für die Parteien der Ausgangsverfahren ist das Verfahren ein Zwischenstreit in dem bei dem vorlegenden Gericht anhängigen Rechtsstreit; die Kostenentscheidung ist daher Sache dieses Gerichts. Die Auslagen anderer Beteiligter für die Abgabe von Erklärungen vor dem Gerichtshof sind nicht erstattungsfähig. Aus diesen Gründen hat der Gerichtshof (Vierte Kammer) für Recht erkannt: Art. 2 Abs. 2 der Verordnung (EG) Nr. 881/2002 des Rates vom 27. Mai 2002 über die Anwendung bestimmter spezifischer restriktiver Maßnahmen gegen bestimmte Personen und Organisationen, die mit Osama bin Laden, dem Al-Qaida-Netzwerk und den Taliban in Verbindung stehen und zur Aufhebung der Verordnung (EG) Nr. 467/2001 des Rates über das Verbot der Ausfuhr bestimmter Waren und Dienstleistungen nach Afghanistan, über die Ausweitung des Flugverbots und des Einfrierens von Geldern und anderen Finanzmitteln betreffend die Taliban von Afghanistan in der durch die Verordnung (EG) Nr. 561/2003 vom 27. März 2003 geänderten Fassung ist dahin auszulegen, dass er auf staatliche Leistungen der sozialen Sicherheit oder Sozialhilfe an den Ehegatten einer Person, die von dem durch Ziff. 6 der Resolution 1267 (1999) des Sicherheitsrats der Vereinten Nationen geschaffenen Ausschuss benannt wurde und in Anhang I dieser Verordnung in ihrer geänderten Fassung aufgeführt ist, nicht allein deshalb Anwendung findet, weil der Ehegatte mit der benannten Person zusammenlebt und einen Teil dieser Leistungen zur Bezahlung von Waren oder Dienstleistungen verwenden wird oder verwenden könnte, die die benannte Person konsumieren wird oder die ihr zugutekommen werden. Unterschriften * Verfahrenssprache: Englisch.

61997TJ0080

el

για τα δικαστικά έξοδα Επί των δικαστικών εξόδων 123 Σύμφωνα με το άρθρο 87, παράγραφος 2, του Κανονισμού Διαδικασίας του ρωτοδικείου, ο ηττηθείς διάδικος καταδικάζεται στα έξοδα, εφόσον υπήρχε σχετικό αίτημα του νικήσαντος διαδίκου. Δεδομένου ότι το Συμβούλιο ηττήθηκε, πρέπει όχι μόνο να φέρει τα δικά του δικαστικά έξοδα, αλλά και να καταδικασθεί στα δικαστικά έξοδα της προσφεύγουσας, σύμφωνα με το αίτημά της. 124 Κατά το άρθρο 87, παράγραφος 4, του Κανονισμού Διαδικασίας, η Επιτροπή θα φέρει τα έξοδά της. Διατακτικό Για τους λόγους αυτούς, ΤΟ ΡΩΤΟΔΙΚΕΙΟ (τρίτο πενταμελές τμήμα) αποφασίζει: 1) Ακυρώνει το άρθρο 2 του κανονισμού (ΕΚ) 71/97 του Συμβουλίου, της 10ης Ιανουαρίου 1997, για την επέκταση του οριστικού δασμού αντιντάμπινγκ, που επιβλήθηκε με τον κανονισμό (ΕΟΚ) 2474/93 στις εισαγωγές στην Κοινότητα ποδηλάτων καταγωγής Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, στις εισαγωγές ορισμένων εξαρτημάτων ποδηλάτων καταγωγής Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας και για την επιβολή του επεκταθέντος δασμού στις εισαγωγές που έχουν καταγραφεί σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) 703/96, όσον αφορά τις εισαγωγές βασικών εξαρτημάτων ποδηλάτων τις οποίες πραγματοποίησε η προσφεύγουσα μεταξύ της 20ής Απριλίου 1996 και της 18ης Απριλίου 1997. 2) Καταδικάζει το Συμβούλιο στα δικαστικά του έξοδα καθώς και στα έξοδα της προσφεύγουσας. 3) Η Επιτροπή θα φέρει τα δικαστικά της έξοδα.

61993TJ0509(01)

da

Dommens præmisser De relevante retsforskrifter 1 Da Rådet havde konstateret, at det var nødvendigt at yde Sovjetunionen og dens republikker bistand på fødevare- og lægemiddelområdet, vedtog det den 16. december 1991 afgørelse 91/658/EØF om ydelse af et mellemfristet lån til Sovjetunionen og dens republikker (EFT L 362, s. 89). Artikel 4, stk. 3, i denne afgørelse bestemmer følgende: »Importen af varerne, som finansieres ved hjælp af lånet, sker til verdensmarkedspriserne. Der skal sikres fri konkurrence ved indkøb og levering af varerne, som skal opfylde de internationalt anerkendte kvalitetsnormer.« 2 Ved forordning (EØF) nr. 1897/92 af 9. juli 1992 vedtog Kommissionen visse gennemførelsesbestemmelser for lån ydet i henhold til afgørelse 91/658 (EFT L 191, s. 22). Ifølge artikel 4 i denne forordning anvendes de lån, som Fællesskabet yder til staterne i det tidligere Sovjetunionen, kun til finansiering af indkøb og levering i henhold til kontrakter, som er blevet anerkendt af Kommissionen som værende i overensstemmelse med afgørelse 91/658 og med de aftaler, der er indgået mellem disse republikker og Kommissionen med henblik på ydelse af disse lån. Artikel 5 i forordning nr. 1897/92 præciserer, at denne anerkendelse kun gives, hvis bl.a. den følgende betingelse er opfyldt: »2) Kontrakten skal være indgået på de gunstigste vilkår for så vidt angår den pris, der normalt opnås på de internationale markeder.« 3 Den 13. juli 1992 undertegnede Fællesskabet og Ukraine i overensstemmelse med forordning nr. 1897/92 et »Memorandum of Understanding« (herefter »rammeaftalen«). Det bestemtes heri, at Fællesskabet som långiver skulle yde Ukraine som låntager et mellemfristet lån på 130 mio. ECU i hovedstol med en løbetid på højst tre år gennem Ukraines finansielle institution, State Export-Import Bank of Ukraine (herefter »SEIB«). Denne rammeaftale gentager i sin artikel 7, 13. led, den ovenfor nævnte artikel 5 i forordning nr. 1897/92. 4 Samme dag undertegnede Kommissionen, Ukraine og SEIB den i forordning nr. 1897/92 og rammeaftalen omhandlede låneaftale (herefter »låneaftalen«). Denne aftale definerede proceduren for lånets udbetaling. Sagens faktiske omstændigheder 5 Efter en uformel indkaldelse af bud i maj 1993, der var iværksat med henblik på indkøb af hvede, modtog den organisation, der handlede på Ukraines vegne, Ukrimpex, syv tilbud, herunder et fra sagsøgeren. Dette sidstnævnte tilbud indeholdt i realiteten fire tilbud, idet priserne navnlig var forskellige afhængigt af leveringsfristerne. Ukrimpex accepterede dette tilbud, som var det eneste efter at et andet tilbud var blevet trukket tilbage hvor der blev garanteret levering af hveden inden den 15. juni 1993, selv om det ikke prismæssigt var det laveste bud. Ved kontrakten, der blev indgået den 26. maj 1993, forpligtede sagsøgeren sig følgelig til at levere 40 424 tons hvede til 137,47 ECU pr. ton, cif og free out ukrainsk havn i Sortehavet, med garanti om indlastning senest den 15. juni 1993. 6 Da SEIB havde givet Kommissionen meddelelse om kontrakten og anmodet om godkendelse, og den ukrainske vicepremierminister personligt havde henvendt sig og presset på, for at kontrakten blev godkendt hurtigst muligt, meddelte Kommissionen i skrivelse af 10. juni 1993 rettet til vicepremierministeren, at den ikke kunne godkende den kontrakt, SEIB havde forelagt for Kommissionen. Efter Kommissionens opfattelse frembød kontrakten ikke de bedste købsvilkår, særligt med hensyn til prisen, der oversteg, hvad der blev anset for acceptabelt. I samme skrivelse erklærede Kommissionen sig under hensyn til den alvorlige fødevaresituation rede til at åbne fællesskabslagrene, så der straks kunne leveres 50 000 tons hvede til Ukraine til en pris, der ville være indtil 30 USD lavere pr. ton end den af sagsøgeren tilbudte pris. Denne leverance blev udbudt i en ny licitation, som sagsøgeren vandt. 7 Den 11. juni 1993 gav Ukrimpex sagsøgeren meddelelse om Kommissionens afslag og anmodede sagsøgeren om at udsætte transporten af varen. Som svar herpå meddelte sagsøgeren, at sagsøgeren allerede havde chartret et skib. Derfor blev der faktisk leveret næsten 40 000 tons korn. 8 Ved skrivelse af 12. juli 1993 rettet til SEIB gav det kommissionsmedlem, der var ansvarlig for landbrugsspørgsmål, officielt SEIB meddelelse om Kommissionens afslag på at godkende den kontrakt, der var blevet forelagt for institutionen. Kommissionsmedlemmet anførte herom følgende: »Kommissionen kan kun anerkende leveringskontrakter, hvis de opfylder samtlige betingelser i Rådets afgørelse 91/658, i Kommissionens forordning nr. 1897/92 og i rammeaftalen. Endvidere bestemmes det i punkt 5.1, litra b), i låneaftalen, der blev indgået med Ukraine den 13. juli 1992, at Kommissionen har et frit skøn ved udstedelsen af bekræftelser.« Han fortsatte: »Kommissionen er nået til den konklusion, at den kontrakt, der blev fremsendt med SEIB's anmodning om godkendelse af 31. maj, ikke opfyldte samtlige betingelser, og at Kommissionen derfor ikke kan anvende sin skønsmæssige beføjelse til at udstede en bekræftelse.« Han anførte som begrundelse for afslaget, at den i kontrakten aftalte pris »lå langt over det niveau, som Kommissionen kunne acceptere«. Idet prisen var en af de betingelser for långivningen, der var opstillet i afgørelse 91/658 (artikel 4, stk. 3) og i forordning nr. 1897/92 (artikel 5, stk. 2), konkluderede han følgende: »Selv om jeg har forståelse for de akutte behov i Ukraine, kan Kommissionen herefter under hensyn til samtlige sagens omstændigheder ikke anerkende, at den forelagte kontrakt skulle være indgået på de gunstigste vilkår ...« Retsforhandlinger 9 Sagsøgeren har ved stævning indleveret til Rettens Justitskontor den 10. september 1993 anlagt nærværende sag. 10 Ved dom af 24. september 1996 (sag T-509/93, Sml. II, s. 1181) afviste Retten sagen. 11 Ved appelskrift indleveret til Domstolens Justitskontor den 23. december 1996 har sagsøgeren appelleret Rettens dom. 12 Ved dom af 5. maj 1998 i sagen Glencore Grain mod Kommissionen (sag 404/96 P, Sml. I, s. 2435) ophævede Domstolen Rettens dom og hjemviste sagen til Retten til afgørelse i realiteten og udsatte afgørelsen om sagens omkostninger. 13 Den skriftlige forhandling blev i overensstemmelse med artikel 119, stk. 2, i Rettens procesreglement genoptaget på det stadium, hvor den befandt sig. 14 På grundlag af den refererende dommers rapport har Retten (Anden Afdeling) besluttet at indlede den mundtlige forhandling. 15 Ved kendelse af 19. januar besluttede formanden for Anden Afdeling, efter at have hørt parterne, at forene sagerne T-485/93, T-491/93 og T-494/93, T-61/98 og T-509/93 med henblik på den mundtlige forhandling som følge af den forbindelse, de har med hinanden. 16 Parterne afgav mundtlige indlæg og besvarede spørgsmål fra Retten i retsmødet den 23. februar 2000. Parternes påstande 17 Sagsøgeren har nedlagt følgende påstande: Kommissionens beslutning af 12. juli 1993 annulleres. Kommissionen tilpligtes at betale sagens omkostninger. 18 Kommissionen har nedlagt følgende påstande: Sagen afvises, subsidiært frifindelse. Sagsøgeren tilpligtes at betale sagens omkostninger. Formaliteten Parternes argumenter 19 Kommissionen har anført, at sagen er anlagt til prøvelse af skrivelsen af 12. juli 1993. Denne skrivelse er kun en bekræftelse af skrivelsen af 10. juni 1993, som ikke blev anfægtet af sagsøgeren inden for søgsmålsfristen. Sagen til prøvelse af denne bekræftende retsakt skal derfor afvises (jf. bl.a. Domstolens dom af 15.12.1988, forenede sager 166/86 og 220/86, Irish Cement mod Kommissionen, Sml. s. 6473, præmis 16). 20 Hertil kommer, at sagsøgeren ikke længere har søgsmålsinteresse. Idet lånet til Ukraine er blevet udbetalt, kan Kommissionen ikke længere udstede en bekræftelse, selv om den anfægtede beslutning bliver annulleret. Endvidere gælder det, at en eventuel annullation ikke kan udgøre grundlaget for et erstatningssøgsmål, idet dette allerede er forældet. 21 Sagsøgeren har gjort gældende, at Kommissionen ikke længere på dette fremskredne stade i retsforhandlingerne har ret til at hævde, at sagen er anlagt for sent og derfor skal afvises. 22 Under alle omstændigheder var skrivelsen af 10. juni 1993 blevet sendt til Ukraines vicepremiersminister. Men i henhold til låneaftalens ordlyd skulle Kommissionen ikke have noget retlig forbindelse med Ukraine, men kun med SEIB. Rettens bemærkninger 23 Ifølge fast retspraksis er søgsmålsfristerne præceptive (jf. bl.a. Rettens dom af 18.9.1997, forenede sager T-121/96 og T-151/96, Mutual Aid Administration Services mod Kommissionen, Sml. II, s. 1355, præmis 38). Derfor kan Retten af egen drift efterprøve, om sagen skal afvises, fordi den er anlagt for sent. 24 Ifølge fast retspraksis skal et annullationssøgsmål til prøvelse af en afgørelse, der blot bekræfter en tidligere afgørelse, som ikke er blevet anfægtet inden for fristerne, afvises (jf. Domstolens kendelse af 21.11.1990, sag C-12/90, Infortec mod Kommissionen, Sml. I, s. 4265, præmis 10). 25 En sammenligning af de skrivelser af henholdsvis 10. juni 1993 og 12. juli 1993, der indgår i sagens akter, leder til den konklusion, at den anden skrivelse ikke indeholder noget nyt i forhold til den første, idet særligt begrundelserne er enslydende. Hertil kommer, at hverken de sagsakter, der er indgivet til Retten, eller skrivelsen af 12. juli 1993 viser, at der blev foretaget en fornyet prøvelse forud for udfærdigelsen af denne skrivelse. 26 Selv om det fremgår sagens akter, at sagsøgeren fik kendskab til eksistensen af skrivelsen af 10. juni 1993 den følgende dag, fremgår det derimod ikke af akterne, at sagsøgeren blev informeret om begrundelsen for denne skrivelse. 27 Selv om det, som Kommissionen har understreget, er korrekt, at låneaftalen ikke udtrykkeligt præciserer identiteten af adressaten for en beslutning om ikke at godkende en kontrakt, må det desuden bemærkes, at det ifølge låneaftalen tilkommer SEIB at fremsende såvel godkendelsesanmodninger som udbetalingsanmodninger til Kommissionen. Det følger også af låneaftalen, at en »bekræftelse« af en leveringskontrakt, der er givet meddelelse om, er defineret som en »godkendelse, som långiver [Det Europæiske Fællesskab] udsteder til den finansielle institution [SEIB]«. Det kan udledes heraf, at SEIB også skulle være adressat for beslutningen om ikke at udstede en bekræftelse. Eftersom det først var ved skrivelsen af 12. juli 1993, at Kommissionen informerede SEIB, kunne sagsøgeren med rette tro, at det kun var denne officielle meddelelse, der udgjorde den endelige beslutning. 28 Under disse omstændigheder kan denne sag ikke afvises som værende for sent anlagt. 29 For så vidt angår den hævdede manglende søgsmålsinteresse skal det først bemærkes, at søgsmålsinteressen skal vurderes på den dag, hvor stævningen blev indgivet (jf. bl.a. Domstolens dom af 16.12.1963, sag 14/63, Forges de Clabecq mod Den Høje Myndighed, Sml. 1954-1964, s. 453, org. ref.: Rec. s. 719, på s. 748). Det kan ikke bestrides, at sagsøgeren på dette tidspunkt havde søgsmålsinteresse. 30 Hertil kommer, at en accept af Kommissionens anbringende svarer til en forhåndsstillingtagen til de konsekvenser, som EF-traktatens artikel 176 (nu artikel 233 EF) pålægger Kommissionen at drage af den dom, der vil blive afsagt. 31 Endelig kan det ikke udelukkes, at annullation af en sådan afgørelse i sig selv kan have retsvirkninger, navnlig derved, at det undgås, at Kommissionen genoptager en sådan praksis (jf. kendelse af 1.2.1999, sag T-256/97, BEUC mod Kommissionen, Sml. II, s. 169, præmis 18, og den der nævnte praksis). 32 Derfor skal de indsigelser, der er fremført mod sagens antagelse til realitetsbehandling, forkastes. Realiteten Anbringendet om, at der er sket tilsidesættelse af begrundelsespligten Parternes argumenter 33 Sagsøgeren har gjort gældende, at beslutningen ikke er tilstrækkeligt begrundet. Den angiver ikke Kommissionens begrundelse for, at den ikke fandt den aftalte pris acceptabel. Den blotte henvisning til bestemmelserne i beslutning 91/568 og forordning nr. 1897/92 er utilstrækkelig i den relation. 34 I øvrigt kan den omstændighed, at adressaten for beslutningen, SEIB, eller Ukrimpex eventuelt havde kendskab til prisniveauet på verdensmarkedet, ikke være tilstrækkelig til at fastslå, at beslutningen er tilstrækkeligt begrundet i relation til sagsøgeren. Rettens bemærkninger 35 Efter fast retspraksis skal den begrundelse, som kræves i henhold til traktatens artikel 190 (nu artikel 253 EF), tilpasses karakteren af den pågældende retsakt og klart og utvetydigt angive de betragtninger, som den institution, der har udstedt retsakten, har lagt til grund, således at de berørte parter kan få kendskab til grundlaget for den trufne foranstaltning, og således at den kompetente ret kan udøve sin prøvelsesret. Det nærmere indhold af begrundelseskravet skal fastlægges i lyset af den konkrete sags omstændigheder, navnlig indholdet af den pågældende retsakt, karakteren af de anførte grunde samt den interesse, som retsaktens adressater samt andre, der må anses for umiddelbart og individuelt berørt af retsakten, kan have i begrundelsen. Det kræves ikke, at begrundelsen angiver alle de forskellige relevante faktiske og retlige momenter, da spørgsmålet, om en retsakts begrundelse opfylder kravene efter traktatens artikel 190, ikke blot skal vurderes i forhold til ordlyden, men ligeledes til den sammenhæng, hvori den indgår, samt under hensyn til alle de retsregler, som gælder på det pågældende område (jf. bl.a. dom af 2.4.1998, sag C-367/95 P, Kommissionen mod Sytraval og Brink's France, Sml. I, s. 1719, præmis 63 og 67). 36 I denne sag angiver den anfægtede beslutning udtrykkeligt, at begrundelsen for Kommissionens beslutning hviler på det forhold, at den mellem Ukrimpex og sagsøgeren aftalte pris ligger væsentligt over det niveau, som Kommissionen finder acceptabelt. Henset til det udtrykkelige citat af artikel 4, stk. 3, i beslutning 91/568 og artikel 5, stk. 2, i forordning nr. 1897/92 forekommer det klart, at Kommissionen fandt, at den aftalte pris ikke svarede til de gunstigste vilkår i de anvendelige bestemmelsers betydning. 37 I modsætning til, hvad sagsøgeren har gjort gældende, pålagde begrundelsespligten ikke Kommissionen at angive den pris, som den ville have fundet acceptabel. 38 Herefter skal det fastslås, at beslutningen er i overensstemmelse med kravene i traktatens artikel 190. 39 I øvrigt viser sagsøgerens argumentation i relation til beslutningens rigtighed, at sagsøgeren fuldt ud har forstået Kommissionens ræsonnement. 40 Dette anbringende skal derfor forkastes. Anbringendet om tilsidesættelse af beslutning 91/568 og forordning nr. 1897/92 Parternes argumenter 41 Sagsøgeren, som har bestridt, at Kommissionen skulle have et frit skøn ved godkendelsen af kontrakter som dem, der er omhandlet i denne sag, har gjort gældende, at den mellem Ukrimpex og sagsøgeren aftalte pris udviste de gunstigste købsvilkår henset til de priser, der normalt blev opnået på de internationale markeder. Derfor er kontrakten, i modsætning til det, som Kommissionen besluttede, i overensstemmelse med både beslutning 91/658 og forordning nr. 1897/92. 42 Der skal i denne forbindelse tages hensyn til det forhold, at de for indlastning aftalte frister var korte. Som svar på Ukrimpex' ønske om en hurtig levering under hensyntagen til det akutte behov for fødevarer havde kun to virksomheder afgivet et bud med planlagt indlastning i juni måned; en af disse to virksomheder tilbagekaldte senere sit tilbud, hvorfor kun sagsøgeren afgav et bud, der var interessant for Ukrimpex. 43 Hertil kommer, at Kommissionen i forbindelse med sin beslutning om, at de aftalte priser ikke var acceptable, undlod at tage hensyn til det faktum, at priserne i juni måned 1993 var højere end priserne i juli måned 1993, der var anvendelige på den nye høst. 44 De kontrakter, der blev indgået af de andre virksomheder, som Kommissionen henviser til, er ikke sammenlignelige med den i denne sag omhandlede kontrakt. Kontraktbetingelserne, navnlig vedrørende leveringen, var forskellige. Rettens bemærkninger 45 Det følger af beslutningen, at Kommissionen afviste at godkende den mellem sagsøgeren og Ukrimpex indgåede kontrakt med den begrundelse, at kontrakten ikke var indgået på de gunstigste vilkår for så vidt angår den pris, der normalt blev opnået på de internationale markeder. 46 Kommissionen anvendte således et af de kriterier, der er fastsat i de tekster, der regulerer procedurerne for fællesskabslån. Parterne har ikke bestridt, at vilkåret vedrørende pris er afgørende for, at dette lån kan bevilges. I den udstrækning, hvor prisen udgør en garanti for en optimal anvendelse af de midler, der stilles til rådighed, har den både til formål at beskytte Fællesskabet, som långiver, og Ukraine som modtager af fødevarehjælp. 47 Der skal ses bort fra sagsøgerens argument om, at Kommissionen skulle have taget hensyn til priserne i juli måned 1993 og ikke til de højere priser i juni måned 1993. Først bemærkes, at sagsøgerens argument ikke har nogen støtte i den anfægtede beslutning eller i sagens akter. Hertil kommer, at eftersom Kommissionen fra den 10. juni 1993 lod sin indsigelse mod den aftalte pris komme til kende, er sagsøgerens argument uden grundlag. 48 I øvrigt bestrider sagsøgeren ikke, at den pris, selskabet tilbød, ikke i sig selv var udtryk for de gunstigste vilkår i de anvendelige bestemmelsers betydning. En sammenligning mellem de priser, de forskellige bydende tilbød, viser, at den mellem sagsøgeren og Ukrimpex aftalte pris var klart højere end den, som andre virksomheder tilbød. 49 Sagsøgeren har ikke desto mindre gjort gældende, at i betragtning af det forhold, at selskabet var det eneste af de bydende, der kunne garantere indlastning inden den 15. juni 1993, svarede den tilbudte pris til de gunstigste købsvilkår. 50 Idet forordning nr. 1897/92 kræver, at kontrakterne skal være indgået på de gunstigste købsvilkår, skal den tilbudte pris vurderes i lyset af samtlige kontraktbetingelser, navnlig leveringsbetingelserne. 51 Kommissionen har i forbindelse med denne samlede vurdering en skønsmargen. Under disse omstændigheder må Fællesskabets retsinstansers prøvelse begrænses til en kontrol af, om formforskrifterne og reglerne om begrundelse har været overholdt, om de faktiske omstændigheder, der er lagt til grund, er materielt rigtige, om der foreligger en åbenbar fejl ved vurderingen af de nævnte faktiske omstændigheder, eller om der er begået magtfordrejning (jf. f.eks. Rettens dom af 24.2.2000, sag T-145/98, ADT Projekt mod Kommissionen, Sml. II, s. 387, præmis 147). 52 Det skal herefter undersøges, om det er lykkedes sagsøgeren at godtgøre, at Kommissionen har anlagt et åbenbart urigtigt skøn, da den fandt, at en pris på 137,47 ECU pr. ton for garanteret indlastning inden den 15. juni 1993 ikke var forenelig med betingelsen i forordning nr. 1897/92. 53 Det skal først med hensyn hertil bemærkes, at selv om sagsøgeren har hævdet, at de højere priser var begrundede som følge af de særlige leveringsbetingelser, er sagsøgeren dog ikke fremkommet med nogen oplysning, der kan kvantificere dette overskydende beløb, eller noget bevis til støtte herfor. Der er således ikke givet nogen forklaring på, hvorfor en garanti for indlastning inden den 15. juni 1993 skulle begrunde en prisforhøjelse på 10% i forhold til indlastning garanteret i juni måned 1993, således som det fremgår af sagsøgerens andet bud. Det er hellere ikke forklaret, hvordan denne garanti kan begrunde en pris, der afhængigt af det konkrete bud er 20-25% højere end den af konkurrenterne tilbudte pris for leveringer i »juni/juli 1993«, der alt efter det enkelte tilfælde fandt sted mellem den 1. og den 5. juli 1993 eller mellem den 1. og den 10. juli 1993. 54 I øvrigt gælder det, at såfremt der tages hensyn til de bud, der er afgivet af sagsøgeren, som er mere direkte sammenlignelige med konkurrenternes, forekommer den af sagsøgeren tilbudte pris at være højere end den, som de har tilbudt. Det forholder sig reelt således, at kun sagsøgerens fjerde bud, der alene påregner en senere levering mellem den 15. juli og den 15. august 1993, inklusive transport frem til grænsen mellem Ungarn og Ukraine, forekommer lidt mere interessant end de bud, der blev afgivet af tredjemænd. Det følger heraf, at de andre bud, sagsøgeren havde afgivet, ikke indeholdt de gunstigste købsbetingelser i de anvendelige bestemmelsers forstand. 55 Derfor kan det ikke på grundlag af oplysningerne i sagen, således som de er forelagt for Retten, konkluderes, at den betydelige forskel, der bestod mellem det beløb, som sagsøgeren tilbød, og konkurrenternes bud, faktisk svarede til et pristillæg, som havde været nødvendig for at kompensere for en særlig ydelse, nemlig en tidligere dato for varernes indlastning. 56 Det skal derfor fastslås, at sagsøgeren ikke har godtgjort, at Kommissionen anlagde et åbenbart urigtigt skøn, da den besluttede, at den aftalte pris på 137,47 ECU pr. ton for garanterede indlastninger inden den 15. juni 1993 ikke udgjorde de gunstigste købsbetingelser i lyset af de priser, der sædvanligvis blev opnået på de internationale markeder. 57 Herefter skal Kommissionen i det hele frifindes. Afgørelse om sagsomkostninger Sagens omkostninger 58 I henhold til artikel 87, stk. 3, i Rettens procesreglement kan Retten fordele sagens omkostninger eller bestemme, at hver part skal bære sine egne omkostninger, hvis hver af parterne henholdsvis taber eller vinder på et eller flere punkter. Under de i denne sag foreliggende omstændigheder skal det fastslås, at Kommissionen betaler samtlige sagsomkostninger frem til Domstolens dom af 5. maj 1998. Sagsøgeren betaler samtlige sagsomkostninger efter denne dom. Afgørelse På grundlag af disse præmisser udtaler og bestemmer RETTEN (Anden Afdeling) 1) Kommissionen for De Europæiske Fællesskaber frifindes. 2) Kommissionen betaler sagens omkostninger frem til Domstolens dom af 5. maj 1998. Sagsøgeren betaler sagens omkostninger efter denne dom.

62008CJ0245

de

Vertragsverletzung eines Mitgliedstaats – Nicht fristgerechter Erlass der Maßnahmen, die erforderlich sind, um der Richtlinie 2006/100/EG des Rates vom 20. November 2006 zur Anpassung bestimmter Richtlinien im Bereich Freizügigkeit anlässlich des Beitritts Bulgariens und Rumäniens (ABl. L 363, S. 141) nachzukommen Tenor 1. Die Portugiesische Republik hat dadurch gegen ihre Verpflichtungen aus Art. 2 Abs. 1 der Richtlinie 2006/100/EG des Rates vom 20. November 2006 zur Anpassung bestimmter Richtlinien im Bereich Freizügigkeit anlässlich des Beitritts Bulgariens und Rumäniens verstoßen, dass sie die Rechts‑ und Verwaltungsvorschriften, die erforderlich sind, um dieser Richtlinie nachzukommen, nicht innerhalb der vorgeschriebenen Frist erlassen hat. 2. Die Portugiesische Republik trägt die Kosten.

62007CJ0505

lv

Lūgums sniegt prejudiciālu nolēmumu ir par Padomes 1966. gada 22. septembra Regulas Nr. 136/66/EEK par eļļas un tauku tirgus kopīgo organizāciju ( OV L 172, 3025. lpp. ), kas ir grozīta ar Padomes 1998. gada 20. jūlija Regulu (EK) Nr. 1638/98 ( OV L 210, 32. lpp. ; turpmāk tekstā — “Regula Nr. 136/66”), 12.a panta un Padomes 1962. gada 4. aprīļa Regulas Nr. 26, ar ko piemēro konkrētus konkurences noteikumus lauksaimniecības produktu ražošanai un tirdzniecībai (OV 30, 993. lpp.), 2. panta interpretāciju. Šis lūgums ir iesniegts saistībā ar Compañía Española de Comercialización de Aceite SA (turpmāk tekstā — “ Cecasa ”) iesniegtu prasību pret Tribunal de Defensa de la Competencia [Konkurences aizsardzības tiesas] 2002. gada 5. marta nolēmumu, ar kuru tam ir atteikta īpaša atļauja dibināt olīveļļas tirdzniecības kopuzņēmumu. Atbilstošās tiesību normas Kopienu tiesiskais regulējums Tiesiskais regulējums par konkurences noteikumu piemērojamību lauksaimniecības nozarē Atbilstoši Regulas Nr. 26 pirmajam apsvērumam: “pamatojoties uz Līguma [36]. pantu, viens no jautājumiem, ko izlemj saskaņā ar kopējo lauksaimniecības politiku, ir, vai Līgumā noteiktos konkurences noteikumus piemēro lauksaimniecības produktu ražošanai un tirdzniecībai [..]”. Regulas Nr. 26 1. pantā ir noteikts: “No šīs regulas spēkā stāšanās brīža Līguma [81]. līdz [86]. pantu un to īstenošanas noteikumus, ievērojot šīs regulas 2. pantu, piemēro visiem Līguma [81]. panta 1. punktā un [82]. pantā minētajiem nolīgumiem, lēmumiem un darbībām, kas saistītas ar Līguma [I] pielikumā uzskaitīto produktu ražošanu vai tirdzniecību.” EK līguma I pielikumā uzskaitīto lauksaimniecības produktu starpā ir olīveļļa. Atbilstoši Regulas Nr. 26 2. panta 1. un 2. punktam: “1.   Līguma [81]. panta 1. punktu nepiemēro tādiem iepriekšējā pantā minētiem nolīgumiem, lēmumiem un darbībām, kas veido būtisku valsts tirgus organizācijas daļu vai nepieciešami Līguma [33]. pantā ietverto mērķu sasniegšanai. It īpaši tas netiek piemērots vienas dalībvalsts lauksaimnieku, lauksaimnieku apvienību vai šādu apvienību nolīgumiem, lēmumiem un darbībām, kas attiecas uz lauksaimniecības produktu ražošanu vai tirdzniecību, vai kopīgu iekārtu izmantošanu lauksaimniecības produktu uzglabāšanai, apstrādei vai pārstrādei, un saskaņā ar ko nav pienākuma noteikt vienādas cenas, ja vien Komisija neuzskata, ka ar to izslēgta konkurence vai apdraudēti Līguma [33]. panta mērķi. 2.   Pēc konsultēšanās ar Komisiju un attiecīgo uzņēmumu vai uzņēmumu apvienību un citu saistītu fizisku personu vai juridisku personu uzklausīšanas, ja Komisija to uzskata par lietderīgu, Komisijai vienīgajai ir tiesības, ko pārbauda Tiesa, ar publicējamu lēmumu noteikt, kuras vienošanās, lēmumi un darbības atbilst 1. punkta nosacījumiem.” Tiesiskais regulējums eļļu un tauku nozarē Regulas Nr. 136/66 12.a pantā ir noteikts: “Ja dažos Kopienas reģionos ir nopietni tirgus traucējumi, lai noregulētu tirgu, var pieņemt lēmumu saskaņā ar 38. pantā paredzēto kārtību, pilnvarojot dalībvalstu apstiprinātas organizācijas, kas piedāvā pietiekamas garantijas, slēgt līgumus par tās olīveļļas glabāšanu, ko tās pārdod. No attiecīgajām organizācijām priekšrocības ir ražotāju grupām un to asociācijām, kas atzītas saskaņā ar Regulu (EK) Nr. 952/97 [Padomes 1997. gada 20. maija Regula par ražotāju grupām un to apvienībām ( OV L 142, 30. lpp. )] Pirmajā daļā minētos pasākumus cita starpā var īstenot, ja tirgū reģistrētā vidējā cena atsauces laikposmā ir mazāka kā 95% no intervences cenas, ko piemēro 1997./98. tirdzniecības gadā. Līgumu izpildei piešķirto atbalsta summu un sīki izstrādātus noteikumus šā panta īstenošanai un jo īpaši attiecīgo eļļu daudzumus, īpašības un glabāšanas ilgumu nosaka saskaņā ar 38. pantā paredzēto kārtību tā, lai atstātu vērā ņemamu ietekmi uz tirgu. Atbalstu var piešķirt konkursa kārtībā.” Regulas Nr. 136/66 38. panta 1. punktā ir atsauce uz komitoloģijas procedūru. No Regulas Nr. 952/97 1. panta izriet, ka šī regula atsevišķiem reģioniem ir izveidojusi atbalsta ražotāju grupu un to apvienību veidošanai shēmu. Tādējādi Regulas Nr. 952/97 1. pants ir izteikts šādi: “Lai novērstu strukturālus traucējumus saistībā ar piedāvājumu un lauksamniecības produktu laišanu tirgū atsevišķos reģionos, traucējumus, ko raksturo nepietiekama ražotāju organizācijas pakāpe, ar šo regulu šiem reģioniem tiek izveidota atbalsta ražotāju grupu un to apvienību veidošanai shēma.” Regula Nr. 952/97 tika atcelta, to neaizstājot ar citu, kopš 1999. gada 3. jūlija ar Padomes 1999. gada 17. maija Regulu (EK) Nr. 1257/1999 par Eiropas Lauksaimniecības virzības un garantiju fonda (ELVGF) atbalstu lauku attīstībai un dažu regulu grozīšanu un atcelšanu ( OV L 160, 80. lpp. ). No Regulas Nr. 1257/1999 četrdesmit ceturtā apsvēruma izriet, ka, ņemot vērā atbalsta ražotāju grupām un to apvienībām esamību vairākās kopējā tirgus organizācijās, vairs nešķiet, ka būtu piešķirams īpašs atbalsts ražotāju grupām lauku attīstības ietvaros. Regulas Nr. 1638/98 vienpadsmitais apsvērums ir izteikts šādi: “tā kā intervences režīms ir stimuls ražošanai, kas destabilizē tirgu; tā kā tāpēc iepirkšana ir jāpārtrauc un atsauces uz intervences cenu ir jāsvītro vai jāaizstāj.” Minētās regulas divpadsmitais apsvērums ir izteikts šādi: “lai regulētu olīveļļas piegādi nopietnu tirgus traucējumu gadījumā, ir vajadzīga atbalsta sistēma par privātiem glabāšanas līgumiem [atbalsta shēma privātiem glabāšanas līgumiem], attiecībā uz minētajiem līgumiem piešķirot priekšrocības ražotāju grupām un to asociācijām, kas ir atzītas saskaņā ar [Regulu Nr. 952/97].” Komisijas 1998. gada 21. decembra Regulas (EK) Nr. 2768/98 par atbalsta shēmu attiecībā uz olīveļļas privātu uzglabāšanu ( OV L 346, 14. lpp. ) 1. panta 1. punktā ir paredzēts: “Ražotāju dalībvalstu kompetentās iestādes slēdz līgumus par nefasētas neapstrādātas olīveļļas privātu uzglabāšanu saskaņā ar noteikumiem, kas izklāstīti šajā regulā.” Atbilstoši minētās regulas 1. panta 2. punktam Komisija var izsludināt konkursus uz ierobežotu laika posmu, lai noteiktu atbalstu, ko piešķir par nefasētas neapstrādātas olīveļļas privātas uzglabāšanas līgumu izpildi. Valsts tiesiskais regulējums 1989. gada 17. jūlija Likuma Nr. 16/1989 par konkurences aizsardzību ( Ley 16/1989 de Defensa de la Competencia ; BOE Nr. 170, 1989. gada 18. jūlijs, 22747. lpp.; turpmāk tekstā — “ LDC ”) 1. pantā ir noteikts: “1.   Visi nolīgumi, lēmumi, kopīgi ieteikumi vai saskaņotas darbības, proti, apzināti saskaņotas darbības, kuru mērķis ir ierobežot vai izkropļot konkurenci visā valsts tirgū vai tikai kādā tā daļā, kam ir šādas sekas vai arī kam varētu būt šādas sekas, ir aizliegti, it īpaši tie, a) kuri tieši vai netieši nosaka cenas vai kādus citus tirdzniecības vai pakalpojumu sniegšanas nosacījumus; b) kuri ierobežo vai kontrolē ražošanu, izplatīšanu, tehnoloģisko attīstību vai investīcijas; c) kuri sadala tirgu vai piegādes avotus. [..] 2.   Nolīgumi, lēmumi vai ieteikumi, kas ir aizliegti atbilstoši šī panta 1. punktam, ir pilnībā spēkā neesoši un uz tiem neattiecas šajā likumā paredzētie izņēmumi. [..]” Likuma Nr. 16/1989 3. pantā ar virsrakstu “Atļaujas piešķiršanas gadījumi” ir noteikts: “1.   Var atļaut 1. pantā norādītos nolīgumus, lēmumus, ieteikumus un darbības vai to kategorijas, kas palīdz uzlabot preču un pakalpojumu ražošanu vai tirdzniecību vai sekmēt tehnisko vai saimniecisko attīstību, ja vien: a) patērētājiem vai lietotājiem tiek ļauts pienācīgi baudīt to radītās priekšrocības, b) attiecīgajiem uzņēmumiem netiek uzlikti ierobežojumi, kuri nav obligāti vajadzīgi, lai sasniegtu attiecīgos mērķus; un c) uzņēmumiem, kas ir to dalībnieki, netiek dota iespēja likvidēt konkurenci attiecībā uz šo ražojumu vai pakalpojumu būtisku daļu. 2.   Tāpat, ja vien un ciktāl to attaisno vispārējais saimnieciskais stāvoklis un sabiedrības intereses, var atļaut 1. pantā norādītos nolīgumus, lēmumus, ieteikumus un darbības vai to kategorijas: a) kuru mērķis ir atbalstīt un sekmēt eksportu, ja vien ar tiem netiek kropļota konkurence iekšējā tirgū, un tie ir saderīgi ar saistībām, kas izriet no Spānijas ratificētajiem starptautiskajiem līgumiem, b) kas rada pietiekami nozīmīgu sociālā un saimnieciskā līmeņa paaugstināšanos nomāktajos apgabalos un nomāktajās nozarēs, vai c) kas sava maznozīmīguma dēļ nespēj ievērojami skart konkurenci.” Pamata prāva un prejudiciālie jautājumi No Tiesā iesniegtajiem lietas materiāliem izriet, ka Cecasa ir saskaņā ar Spānijas tiesību aktiem dibināta akciju sabiedrība, kurā 68% kapitāla daļu pieder eļļas ražotājiem, eļļas spiestuvēm un kooperatīviem, bet 32% kapitāla daļu pieder kredītiestādēm un citām organizācijām. Sabiedrību pārstāvošie olīveļļas audzētāji saražo no 50% līdz 60% olīveļļas produkcijas Spānijā. 2001. gada 5. aprīli Cecasa valsts konkurences iestādēs iesniedza lūgumu piešķirt īpašu atļauju LCD 3. panta izpratnē, lai radītu olīveļļas tirdzniecības uzņēmumu, tās galvenais mērķis bija novērst eļļas cenu samazināšanos zem noteikta līmeņa, kas noteikts apmēram 95% no agrākās intervences cenas, pērkot eļļu virs šī cenas līmeņa un to laižot no jauna tirgū, ja cenas no jauna pieaug. Uzskatot, ka Cecasa iesniegtais lūgums piešķirt īpašu atļauju ir vērsts uz vienošanās konkurentu starpā panākšanu, lai saglabātu olīveļļas cenas papildu laikposmā, Tribunal de Defensa de la Competencia ar 2002. gada 5. marta lēmumu noraidīja šo lūgumu. Minētais lēmums būtībā ir apstiprināts ar Audiencia Nacional [Valsts tiesas] Administratīvo lietu palātas 2005. gada 22. jūlija lēmumu, par kuru Cecasa iesniedza kasācijas sūdzību iesniedzējtiesā. Šajos apstākļos Tribunal Supremo nolēma apturēt tiesvedību un uzdot Tiesai šādus prejudiciālus jautājumus: “1) Vai Regulas Nr. 136/66 [..] 12.a pantā ir atļauts akciju sabiedrību, kuras dalībnieku vairākums ir olīvu ražotāji, eļļas spiestuves un to kooperatīvi, kā arī finanšu organizācijas, iekļaut to “organizāciju” starpā, kurām atļauts slēgt līgumus par olīveļļas uzglabāšanu? Vai var uzskatīt, ka šāda sabiedrība ir pielīdzināma ražotāju grupām un to apvienībām Regulas [..] Nr. 952/97 izpratnē? 2) Vai gadījumā, ja sabiedrība būtu pieskaitāma “organizācijām”, kuras ir tiesīgas nodarboties ar uzglabāšanu, “dalībvalsts apstiprinājums”, ko šīm organizācijām jābūt saņēmušām saskaņā ar iepriekš minēto Regulas Nr. 136/66 12.a pantu, varētu būt saņemts saistībā ar lūgumu piešķirt īpašu atbrīvojumu (“atļauju”), kas iesniegts valsts konkurences aizsardzības iestādēm? 3) Vai Regulas Nr. 136/66 12.a pantā ir noteikta obligāta prasība, lai Komisija katrā konkrētajā gadījumā atļautu olīveļļas uzglabāšanu, vai, gluži pretēji, ar šo tiesību normu ir saderīgs mehānisms, kas, vienojoties ražotājiem, izveidots minētās olīveļļas iegādei un turpmākai uzglabāšanai, to finansējot privāti, kurš sāktu darboties tikai un vienīgi tādā pašā kārtībā un ar tiem pašiem nosacījumiem, kā veicot Kopienu finansētu privātu uzglabāšanu, un kura mērķis būtu papildināt un pilnveidot minēto Kopienas finansēto uzglabāšanu, nepārsniedzot tās robežas? 4) Vai Tiesas judikatūra, kas iedibināta 2003. gada 9. septembra spriedumā [lieta C-137/00 Milk Marque et national Farmers’ Union , Recueil , I-7975. lpp. ] attiecībā uz valsts iestāžu veiktu konkurences aizsardzības tiesību normu piemērošanu ražotāju nolīgumiem, kam principā var tikt piemērots [..] Regulas Nr. 26 2. pants, var tikt paplašināti attiecināta uz nolīgumiem, kas savu īpašību dēļ un attiecīgās nozares īpašību dēļ var skart Kopienu olīveļļas tirgu kopumā? 5) Vai valsts konkurences iestādes tiktāl, ciktāl tās ir tiesīgas piemērot valsts tiesību normas attiecībā uz iepriekš minētajiem nolīgumiem, kas var skart eļļas un tauku tirgus kopīgo organizāciju, var tādai sabiedrībai, kāda ir apelācijas sūdzības iesniedzēja, kategoriski aizliegt izmantot olīveļļas uzglabāšanas mehānismus pat “nopietnu tirgus traucējumu” gadījumā Regulas Nr. 136/66 12.a panta izpratnē?” Par prejudiciālajiem jautājumiem Par lūguma sniegt prejudiciālu nolēmumu pieņemamību Pirmā prejudiciālā jautājuma otrajā daļā iesniedzējtiesa atsaucas uz Regulu Nr. 952/97, kas pamata prāvā apstrīdētā lēmuma pieņemšanas brīdī vairs nebija spēkā. Šajā sakarā ir jāatgādina, ka atbilstoši pastāvīgajai judikatūrai, tiklīdz uzdotie jautājumi attiecas uz Kopienu tiesību interpretāciju, Tiesai principā ir pienākums pieņemt nolēmumu (skat. 2008. gada 16. decembra spriedumu lietā C-213/07 Michaniki , Krājums, I-9999. lpp. , 33. punkts un tajā minētā judikatūra). Atteikums lemt par valsts tiesas uzdotu prejudiciālu jautājumu ir iespējams tikai tad, ja acīmredzami ir skaidrs, ka prasītajai Kopienu tiesību interpretācijai nav nekāda sakara ar pamata prāvas faktisko situāciju vai priekšmetu, ja problēma ir hipotētiska vai arī ja Tiesas rīcībā nav tādu vajadzīgo faktisko un tiesību apstākļu, lai varētu sniegt noderīgu atbildi uz tai uzdotajiem jautājumiem (skat. iepriekš minēto spriedumu lietā Michaniki , 34. punkts un tajā minētā judikatūra). Kā ģenerāladvokāte ir norādījusi secinājumu 33. punktā, Regula Nr. 952/97 nav zaudējusi savu nozīmi tās atcelšanas dēļ. Šajā lietā ražotāju grupām un to apvienībām, kas ir tieši nosauktas Regulas Nr. 136/66 12.a pantā, ir konkrēta nozīme šīs normas ietvaros. Tieši šīm grupām un to apvienībām Kopienu likumdevējs ir piešķīris priekšrocības noslēgt olīveļļas glabāšanas līgumus. Šādos apstākļos pirmā prejudiciālā jautājuma otrā daļa ir jāatzīst par pieņemamu. Par pirmo jautājumu Uzdodot pirmo jautājumu, iesniedzējtiesa jautā, vai akciju sabiedrība, kuras dalībnieku vairākums ir olīveļļas ražotāji, eļļas spiestuves un to kooperatīvi un pārējie dalībnieki ir finanšu organizācijas, ietilpst “organizāciju” jēdzienā, kurām atļauts slēgt līgumus par olīveļļas uzglabāšanu Regulas Nr. 136/66 12.a panta izpratnē. Šajā sakarā ir jāatgādina, ka, kā tas izriet no Regulas Nr. 1638/98 vienpadsmitā apsvēruma, ievērojot risku, ka intervences pirkšanas shēma varētu destabilizēt tirgu, Padome ir nolēmusi olīveļļas tirgus reformas ietvaros pēc šīs regulas pieņemšanas pārtraukt intervences pirkšanas shēmu. No Regulas Nr. 1638/98 divpadsmitā apsvēruma izriet, ka, lai sasniegtu mērķi noregulēt olīveļļas piedāvājumu nopietnu tirgus traucējumu gadījumā, ir izveidota atbalsta shēma privātas glabāšanas līgumiem. Šī shēma ir raksturota Regulas Nr. 136/66 12.a pantā. Kā tas izriet no minētā 12.a panta, skatīta kopā ar Regulas Nr. 1638/98 divpadsmito apsvērumu, organizācijām, kas piedāvā pietiekamas garantijas, ko ir apstiprinājušas kompetentas dalībvalsts iestādes, var atļaut noslēgt līgumus par privāto glabāšanu. Šo organizāciju vidū ir ražotāju grupas un to apvienības Regulas Nr. 952/97 izpratnē, kurām ir piešķirtas priekšrocības. Ir jākonstatē, ka, ievērojot Regulas Nr. 136/66 12.a pantā noteiktās prasības, gan privāti uzņēmumi, gan valsts uzņēmumi neatkarīgi no to sastāva vai finansēšanas veida var saņemt atļauju slēgt līgumus atbilstoši šim pantam. Tādējādi uz pirmo jautājumu ir jāatbild, ka akciju sabiedrība, kuras dalībnieku vairākums ir olīveļļas ražotāji, eļļas spiestuves un to kooperatīvi un pārējie dalībnieki ir finanšu organizācijas, var ietilpt “organizāciju” jēdzienā, kurām atļauts slēgt līgumus par olīveļļas uzglabāšanu Regulas Nr. 136/66 12.a panta izpratnē, ja ir izpildīti šajā normā paredzētie nosacījumi. Par otro jautājumu Uzdodot otro jautājumu, iesniedzējtiesa būtībā jautā, ar kādiem nosacījumiem dalībvalstij ir jāsniedz Regulas Nr. 136/66 12.a pantā paredzētais apstiprinājums. Vispirms ir jānorāda, ka minētais pants neietver nekādus precizējumus attiecībā uz valsts procedūru, kuras rezultātā organizācija, kas vēlas privāti uzglabāt olīveļļu, saņem apstiprinājumu. Tas arī neraksturo precīzāk valsts iestādi, kas tiek pilnvarota izsniegt šādu apstiprinājumu. Tātad, lai gan dalībvalstīm šajā sakarā ir iespējas brīvi noteikt olīveļļas privātās glabāšanas Regulas Nr. 136/66 12.a panta izpratnē procedūras organizāciju, tomēr, to darot, tām pilnībā ir jāievēro šajā regulā noteiktie mērķi un pienākumi. Tomēr dalībvalsts izvēlētajai iestādei, kas izsniedz apstiprinājumu, ir jābūt iespējai veikt visas pārbaudes, kas ir piemērotas, lai nodrošinātu, ka organizācija, kas ir iesniegusi lūgumu piešķirt atļauju, ir piemērota, lai privāti uzglabātu olīveļļu, ievērojot lauksamniecības tiesiskā regulējuma noteikumus, un šajā sakarā piedāvā pietiekamas garantijas. Turklāt, lai nodrošināto Regulas Nr. 136/66 12.a panta lietderīgo iedarbību, iestādei, kas ir pilnvarota atļaut organizācijai noslēgt līgumus atbilstoši šim pantam, ir jābūt skaidri identificējamai. Līdz ar to uz otro jautājumu ir jāatbild, ka “dalībvalsts apstiprinājums”, ko šīm organizācijām jābūt saņēmušām saskaņā ar Regulas Nr. 136/66 12.a pantu, varētu būt saņemts saistībā ar lūgumu piešķirt īpašu atbrīvojumu (“atļauju”), kas iesniegts valsts konkurences aizsardzības iestādēm, ar nosacījumu, ka šai iestādei ir iespēja efektīvi pārbaudīt organizācijas, kas ir iesniegusi lūgumu piešķirt atļauju, ievērojot likumu prasības, privāti uzglabāt olīveļļu piemērotību. Par trešo jautājumu Uzdodot trešo jautājumu, valsts tiesa būtībā jautā, vai Regulas Nr. 136/66 12.a pants pieļauj olīveļļas pirkšanas un glabāšanas mehānisma pastāvēšanu, kas ir izveidots, privāti vienojoties, un ir privāti finansēts, kurš nav pakļauts atļaujas saņemšanas procedūrai, uz kuru atsaucas šī tiesību norma. Šajā sakarā, kā tas ir atgādināts šī sprieduma 31. un 32. punktā, olīveļļas tirgus reformas ietvaros pēc Regulas Nr. 1638/98 pieņemšanas Regulas Nr. 136/66 12.a pantā tika izveidota Kopienu atbalsta olīveļļas privātas glabāšanas līgumu slēgšanai shēma. Ņemot vērā šīs tiesību normas tekstu, ir jānorāda, ka Regulas Nr. 136/66 12.a pantā iedibinātais mehānisms attiecas vienīgi uz privātu uzglabāšanu, kas saņem Kopienu finansējumu. Turpretim, ja tirgus dalībnieki netiecas iegūt Kopienu atbalstu, olīveļļas privāta uzglabāšana neietilpst Regulas Nr. 136/66 piemērošanas jomā. Tomēr Regulas Nr. 136/66 12.a pants nevar liegt izveidot privātu uzglabāšanas mehānismu, kas tiek privāti finansēts. Šādas sistēmas, kas nesaņem Kopienu atbalstu, izveide tomēr neatbrīvo olīveļļas uzglabāšanu no Kopienu tiesību un valsts tiesību noteikumu, kas regulē olīveļļas tirgu, kā arī konkurences noteikumu piemērošanas. Līdz ar to uz trešo jautājumu ir jāatbild, ka Regulas Nr. 136/66 12.a pants pieļauj tāda olīveļļas pirkšanas un glabāšanas mehānisma pastāvēšanu, kas ir izveidots, privāti vienojoties, un ir privāti finansēts, kurš nav pakļauts atļaujas saņemšanas procedūrai, uz kuru veikta atsauce šajā tiesību normā. Par ceturto un piekto jautājumu Uzdodot ceturto un piekto jautājumu, iesniedzējtiesa jautā par valsts konkurences iestāžu kompetences apjomu, ja uzņēmumu, kas darbojas valsts olīveļļas tirgū, nolīgums var ietekmēt Kopienu tirgu. Turpinājumā ir jāatgādina, ka saskaņā ar pastāvīgo judikatūru Kopienu tiesības un valsts tiesības jautājumā par konkurenci ir piemērojamas paralēli, ņemot vērā, ka tajās aizliegtās darbības tiek apskatītas no dažādiem aspektiem. EKL 81. pantā un EKL 82. pantā tās tiek apskatītas no to šķēršļu, kas var rasties tirdzniecībai starp dalībvalstīm, perspektīvas, savukārt valsts tiesiskajā regulējumā tās apskata, pamatojoties uz šim regulējumam piemītošajiem specifiskajiem apsvērumiem, un izvērtē aizliegtās darbības tikai no šāda aspekta (skat. iepriekš minēto spriedumu lietā Milk Marque un National Farmers’ Union , 61. punkts un tajā minētā judikatūra). Ievērojot šo valsts tiesību normu un Kopienu tiesību jautājumā par konkurenci paralēlo piemērošanu, tas, ka uzņēmumu nolīgums attiecībā uz nozari, ko regulē tirgus kopīgā organizācija, varētu ietekmēt dalībvalstu tirdzniecību, nav pamats ekskluzīvai Kopienu tiesību piemērošanai. Kā Tiesa ir jau nospriedusi, tā kā Kopienu konkurences noteikumu piemērošanas joma nav identiska ar valsts konkurences tiesību piemērošanas jomu, tikai tas, ka EKL 36. pantā un Regulā Nr. 26 Kopienu likumdevējs ir saskaņojis Kopienu lauksaimniecības politikas un Kopienu konkurences politikas mērķus, obligāti nenozīmē, ka jebkura valsts konkurences tiesību piemērošana ir pretrunā EKL 36. pantam un Regulai Nr. 26 (iepriekš minētais spriedums lietā Milk Marque un National Farmers’ Union , 66. punkts). Attiecībā, konkrētāk, uz Regulas Nr. 26 2. panta 2. punkta interpretāciju, kā ģenerāladvokāte ir norādījusi secinājumu 87. punktā, Komisijas ekskluzīvā kompetence konstatēt, kurām vienošanām, lēmumiem un praksēm ir piemērojams šīs regulas 2. panta 1. punktā paredzētais izņēmums, neliedz piemērot valsts konkurences tiesības. Regulas Nr. 26 2. panta 2. punktā vienīgi ir noteikta iestāde, kas ir kompetenta piemērot Kopienu konkurences tiesības. Tomēr ir jāatgādina, ka valsts konkurences iestādēm, ja tās darbojas jomā, ko regulē tirgus kopīgā organizācija attiecīgajā nozarē, ir jāatturas no jebkuriem pasākumiem, kas varētu pārkāpt vai ietekmēt šo kopīgo organizāciju (iepriekš minētais spriedums lietā Milk Marque un National Farmers’ Union , 94. punkts). Gadījumā, uz kuru attiecas gan EKL 81. panta 1. punkta materiālā piemērošanas joma, gan arī valsts konkurences tiesības, valsts kompetentās iestādes nedrīkst nonākt pretrunā Komisijas lēmumam vai arī radīt šādu pretrunu (šajā sakarā skat. 2000. gada 14. decembra spriedumu lietā C-344/98 Masterfoods un HB , Recueil , I-11369. lpp. , 51. un 52. punkts). Tādējādi ir jākonstatē, ka, ievērojot šī sprieduma 55. un 56. punktā norādītos nosacījumus, valsts konkurences iestādes ir tiesīgas kontrolēt un tātad — aizliegt olīveļļas uzglabāšanas mehānismus, par kuriem vienošanās ir notikusi un kuri tiek finansēti ārpus Regulas Nr. 136/66 12.a panta piemērošanas jomas un kuri var ietekmēt Kopienas tirgu. Ņemot vērā visu iepriekš minēto, uz ceturto un piekto jautājumu ir jāatbild, ka valsts konkurences iestādes tiktāl, ciktāl tās, pirmkārt, neveic nekādus pasākumus, kas varētu pārkāpt vai ietekmēt olīveļļas tirgus kopīgo organizāciju, un, otrkārt, nepieņem lēmumus, kas ir pretrunā Komisijas lēmumam vai arī var radīt šādu pretrunu, ir tiesīgas piemērot valsts konkurences tiesību normas nolīgumam, kas var ietekmēt olīveļļas tirgu Kopienu līmenī. Par tiesāšanās izdevumiem Attiecībā uz pamata lietas dalībniekiem šī tiesvedība ir stadija procesā, kuru izskata iesniedzējtiesa, un tā lemj par tiesāšanās izdevumiem. Tiesāšanās izdevumi, kas radušies, iesniedzot apsvērumus Tiesai, un kas nav minēto lietas dalībnieku tiesāšanās izdevumi, nav atlīdzināmi. Ar šādu pamatojumu Tiesa (otrā palāta) nospriež: 1) akciju sabiedrība, kuras dalībnieku vairākums ir olīveļļas ražotāji, eļļas spiestuves un to kooperatīvi un pārējie dalībnieki ir finanšu organizācijas, var ietilpt organizāciju jēdzienā, kurām atļauts slēgt līgumus par olīveļļas uzglabāšanu, Padomes 1966. gada 22. septembra Regulas Nr. 136/66/EEK par eļļas un tauku tirgus kopīgo organizāciju, kas ir grozīta ar Padomes 1998. gada 20. jūlija Regulu (EK) Nr. 1638/98, 12.a panta izpratnē, ja ir izpildīti šajā normā paredzētie nosacījumi; 2) “dalībvalsts apstiprinājums”, ko šīm organizācijām jābūt saņēmušām saskaņā ar Regulas Nr. 136/66, kas ir grozīta ar Regulu Nr. 1638/98, 12.a pantu, varētu būt saņemts saistībā ar lūgumu piešķirt īpašu atbrīvojumu (“atļauju”), kas iesniegts valsts konkurences aizsardzības iestādēm, ar nosacījumu, ka šai iestādei ir iespēja efektīvi pārbaudīt organizācijas, kas ir iesniegusi lūgumu piešķirt atļauju, ievērojot likumu prasības, privāti uzglabāt olīveļļu piemērotību; 3) Regulas Nr. 136/66, kas ir grozīta ar Regulu Nr. 1638/98, 12.a pants pieļauj tāda olīveļļas pirkšanas un glabāšanas mehānisma pastāvēšanu, kas ir izveidots, privāti vienojoties, un ir privāti finansēts, kurš nav pakļauts atļaujas saņemšanas procedūrai, uz kuru veikta atsauce šajā tiesību normā; 4) valsts konkurences iestādes tiktāl, ciktāl tās, pirmkārt, neveic nekādus pasākumus, kas varētu pārkāpt vai ietekmēt olīveļļas tirgus kopīgo organizāciju, un, otrkārt, nepieņem lēmumus, kas ir pretrunā Komisijas lēmumam vai arī var radīt šādu pretrunu, ir tiesīgas piemērot valsts konkurences tiesību normas nolīgumam, kas var ietekmēt olīveļļas tirgu Kopienu līmenī. [Paraksti] ( *1 ) Tiesvedības valoda — spāņu.

61998CJ0294

da

Dommens præmisser 1 Ved appelskrift indleveret til Domstolens Justitskontor den 29. juli 1998 har Metsä-Serla Oyj, UPM-Kymmene Oyj, Tamrock Oy og Kyro Oyj Abp i henhold til artikel 49 i EF-statutten for Domstolen iværksat appel af dom afsagt den 14. maj 1998 af Retten i Første Instans i de forenede sager T-339/94 - T-342/94, Metsä-Serla m.fl. mod Kommissionen (Sml. II, s. 1727, herefter »den appellerede dom«), hvorved Retten frifandt Kommissionen under søgsmålet til prøvelse af Kommissionens beslutning 94/601/EF af 13. juli 1994 om en procedure i henhold til EF-traktatens artikel 85 (IV/C/33.833 - Karton) (EFT L 243, s. 1, herefter »beslutningen«). Faktiske omstændigheder 2 Ved beslutningen pålagde Kommissionen 19 producenter, der leverer karton inden for Fællesskabet, bøder for overtrædelser af EF-traktatens artikel 85, stk. 1 (nu artikel 81, stk. 1, EF). 3 Det fremgår af den appellerede dom, at beslutningen blev truffet på baggrund af nogle uformelle klager, som i 1990 blev indgivet af British Printing Industries Federation, der er en brancheorganisation for de fleste kartonemballagetrykkerier i Det Forenede Kongerige, og af Fédération française du cartonnage, og efter kontrolundersøgelser, som Kommissionens repræsentanter i april 1991 uanmeldt foretog i henhold til artikel 14, stk. 3, i Rådets forordning nr. 17 af 6. februar 1962, første forordning om anvendelse af bestemmelserne i traktatens artikel 85 og 86 (EFT 1959-1962, s. 81), hos et antal virksomheder og brancheorganisationer inden for kartonsektoren. 4 På grundlag af de ved kontrolundersøgelserne og på baggrund af begæringer om oplysninger og skriftligt materiale fremkomne oplysninger konkluderede Kommissionen, at de berørte virksomheder fra midten af 1986 og mindst til april 1991 (i de fleste tilfælde) havde deltaget i en overtrædelse af traktatens artikel 85, stk. 1. Den besluttede som følge heraf at indlede en procedure i henhold til denne bestemmelse og fremsendte ved skrivelse af 21. december 1992 en meddelelse af klagepunkter til hver enkelt virksomhed. Samtlige virksomheder svarede skriftligt. Ni virksomheder begærede mundtlig høring. 5 Som afslutning på proceduren vedtog Kommissionen en beslutning, der bl.a. indeholder følgende bestemmelser: »Artikel 1 Buchmann GmbH, Cascades SA, Enso-Gutzeit Oy, Europa Carton AG, Finnboard - the Finnish Board Mills Association, Fiskeby Board AB, Gruber & Weber GmbH & Co. KG, Kartonfabriek De Eendracht NV (der handler under navnet BPB de Eendracht), NV Koninklijke KNP BT NV (tidligere Koninklijke Nederlandse Papierfabrieken NV), Laakmann Karton GmbH & Co. KG, Mo och Domsjö AB (MoDo), Mayr-Melnhof Kartongesellschaft mbH, Papeteries de Lancey SA, Rena Kartonfabrik A/S, Sarrió SpA, SCA Holding Ltd (tidligere Reed Paper & Board (UK) Ltd), Stora Kopparbergs Bergslags AB, Enso Española SA (tidligere Tampella Española SA) og Moritz J. Weig GmbH & Co. KG har overtrådt artikel 85, stk. 1, i EF-traktaten ved deltagelse - i Buchmann's og Rena's tilfælde fra omkring marts 1988 og i hvert fald til slutningen af 1990 - hvad angår Enso Española i hvert fald fra marts 1988 til i hvert fald udgangen af april 1991 - i Gruber & Weber's tilfælde i hvert fald fra 1988 og indtil slutningen af 1990 - i de andre tilfælde fra midten af 1986 og i hvert fald til april 1991 i en aftale og samordnet praksis, der startede medio 1986, og som indebar, at leverandører af karton i EF - samledes regelmæssigt ved en række hemmelige og institutionaliserede møder for at diskutere og nå til enighed om en fælles brancheplan med henblik på at begrænse konkurrencen - nåede til enighed om regelmæssige prisstigninger for hver produktkvalitet i den enkelte nationale valuta - planlagde og iværksatte samtidige og ensartede prisstigninger i hele EF - nåede til forståelse om at fastholde markedsandelene for de store producenter på konstante niveauer, dog med mulighed for ændring fra tid til anden - traf i stigende grad siden begyndelsen af 1990 samordnede foranstaltninger til styring af leverancer af produktet i EF for derved at sikre gennemførelsen af de nævnte samordnede prisstigninger - udvekslede forretningsmæssige oplysninger om leverancer, priser, midlertidige produktionsstandsninger, ordrebeholdninger, kapacitetsudnyttelsesgrader osv. til støtte for nævnte forholdsregler. ... Artikel 3 Følgende bøder pålægges nedennævnte virksomheder for den overtrædelse, der er omhandlet i artikel 1: ... v) Finnboard - the Finnish Board Mills Association, en bøde på 20 000 000 ECU, for hvilken Oy Kyro AB hæfter solidarisk med Finnboard med et beløb på 3 000 000 ECU, Metsä-Serla Oy med et beløb på 7 000 000 ECU, Tampella Corp. med et beløb på 5 000 000 ECU og United Paper Mills Ltd med et beløb på 5 000 000 ECU. ...« 6 Endvidere beskrives de faktiske omstændigheder således i den appellerede dom: »9 Sagsøgerne, som hører til beslutningens adressater, er finske kartonproducenter. De markedsfører deres produkter i Fællesskabet og på andre markeder gennem Finnish Board Mills Association - Finnboard (herefter Finnboard). Finnboard er en finsk branchesammenslutning, der i 1991 havde seks selskaber som medlemmer, herunder sagsøgerne. 10 Det fremgår af beslutningens betragtning 174, at Kommissionen pålagde Finnboard en bøde med den begrundelse, at det var sammenslutningen snarere end sagsøgerne, der havde deltaget aktivt og direkte i kartellet. Den pålagde imidlertid sagsøgerne solidarisk hæftelse sammen med Finnboard for betalingen af den del af bøden, som tilnærmelsesvis svarer til hvert enkelt selskabs andel af Finnboard's salg af karton.« 7 Beslutningen var genstand for 17 andre sager (sag T-295/94, T-301/94, T-304/94, T-308/94, T-309/94, T-310/94, T-311/94, T-317/94, T-319/94, T-327/94, T-334/94, T-337/94, T-338/94, T-347/94, T-348/94, T-352/94 og T-354/94), som blev anlagt af alle beslutningens øvrige adressater med undtagelse af to. Sag T-301/94, Laakmann Karton mod Kommissionen, blev slettet af Rettens register, efter at sagsøgeren havde hævet sagen. Den appellerede dom Påstanden om annullation af beslutningen 8 Sagsøgerne gjorde for Retten et enkelt anbringende gældende om en tilsidesættelse af artikel 15, stk. 2, i forordning nr. 17 og traktatens artikel 85, stk. 1. 9 Sagsøgerne gjorde i det væsentlige gældende, at artikel 15, stk. 2, i forordning nr. 17 ikke bemyndiger Kommissionen til at træffe en beslutning, hvorved det pålægges en virksomhed at hæfte for betalingen af en bøde, der er pålagt en anden virksomhed. Bestemmelsen giver kun mulighed for at pålægge virksomheder bøder for overtrædelser af konkurrencereglerne, som de selv har begået. Kommissionen fastslog imidlertid en hæftelse for tredjemands forpligtelser, der adskiller sig fra hæftelsen for egne forpligtelser. 10 Sagsøgerne anførte endvidere, at Kommissionen ikke var berettiget til at pålægge selskaberne solidarisk hæftelse for betalingen af bøden med den begrundelse, at der forelå en økonomisk enhed, og at den ikke kunne hævde, at Finnboard virkede »som [sagsøgernes] forlængede arm og i deres interesse«. 11 Retten udtalte i så henseende: »42 Det præciseres ikke udtrykkeligt i [artikel 15, stk. 2, i forordning nr. 17], om en virksomhed, der ikke direkte og formelt gøres ansvarlig for den af Kommissionen konstaterede overtrædelse, kan pålægges at hæfte solidarisk med en anden virksomhed, som har begået den konstaterede overtrædelse og er pålagt en bøde herfor, for betalingen af sidstnævnte virksomheds bøde. 43 Bestemmelsen må imidlertid fortolkes således, at det kan pålægges en virksomhed at hæfte solidarisk med en anden virksomhed for betalingen af en bøde, der er pålagt sidstnævnte virksomhed, der forsætligt eller uagtsomt har begået en overtrædelse, forudsat at Kommissionen i samme retsakt påviser, at det også kunne være fastslået, at den virksomhed, der skal hæfte solidarisk for bøden, havde begået en sådan overtrædelse. 44 I det foreliggende tilfælde er det ganske vist Finnboard, der direkte og formelt gøres ansvarlig for overtrædelsen af traktatens artikel 85, stk. 1 (beslutningens artikel 1), og som derfor pålægges en bøde i beslutningens artikel 3, nr. v), men det pålægges alle sagsøgerne at hæfte solidarisk med Finnboard for betalingen af en del af denne bøde, idet Finnboard efter Kommissionens opfattelse havde handlet som deres forlængede arm og i deres interesse (beslutningens betragtning 174, andet afsnit). 45 Det skal derfor undersøges, om der var sådanne økonomiske og retlige forbindelser mellem Finnboard og sagsøgerne, at Kommissionen direkte og formelt kunne have gjort hver enkelt sagsøger ansvarlig for overtrædelsen. 46 Det fremgår af beslutningen, at Kommissionen anså sagsøgerne for at være ansvarlige for Finnboard's handlinger (betragtning 174, andet afsnit). 47 Ved bedømmelsen af, om Kommissionen var berettiget til at lægge dette til grund, skal der tages hensyn til de væsentlige oplysninger, der er indeholdt i sagens akter, navnlig i sagsøgernes svar på Rettens skriftlige spørgsmål, angående Finnboard's aktiviteter og sammenslutningens retlige og faktiske forbindelser med medlemsselskaberne, navnlig sagsøgerne. 48 I henhold til sine vedtægter af 1. januar 1987 (§ 2) er Finnboard en sammenslutning, der markedsfører den af sagsøgerne fremstillede karton og de af andre medlemmer fremstillede papirprodukter. 49 I henhold til vedtægternes §§ 10 og 11 udpeger hvert medlem en repræsentant til Board of Directors, som bl.a. har til opgave at vedtage retningslinjer for sammenslutningens virksomhed, at godkende budgettet, finansieringsplanen og principperne for fordelingen af udgifterne mellem medlemmerne samt at udpege sammenslutningens Managing Director. 50 Vedtægternes § 20 lyder således: Medlemmerne hæfter solidarisk for de forpligtelser, der indgås på sammenslutningens vegne, som for egen gæld. Gæld og forpligtelser fordeles mellem medlemmerne i forhold til deres nettofaktureringer i det indeværende og de to foregående regnskabsår. 51 For så vidt angår salget af kartonprodukter fremgår det af sagsøgernes svar på Rettens skriftlige spørgsmål, at de i den relevante periode havde overladt deres samlede salg af karton til Finnboard, alene med undtagelse af de enkelte sagsøgeres koncerninterne salg og salg af mindre mængder til lejlighedsvise kunder i Finland (jf. også § 14 i Finnboard's vedtægter). Desuden fastsatte og annoncerede Finnboard ens priser for sagsøgerne. 52 Sagsøgerne har endvidere forklaret, at kunderne i forbindelse med de enkelte salgstransaktioner gav deres ordrer til Finnboard, idet de som regel tilkendegav, hvilken fabrik de ønskede varerne fra. Sådanne ønsker skyldtes navnlig kvalitetsforskelle mellem sagsøgernes produkter. Hvis der ikke blev fremsat et sådant ønske, blev ordrerne fordelt mellem Finnboard's medlemmer i overensstemmelse med vedtægternes § 15, der lyder således: De indgåede ordrer fordeles retfærdigt og ligeligt mellem medlemmerne under hensyntagen til deres produktionskapacitet og de af bestyrelsen fastlagte fordelingsprincipper. 53 Finnboard var bemyndiget til at forhandle salgsvilkårene, herunder prisen, med hver enkelt potentiel kunde, idet sagsøgerne havde fastlagt generelle retningslinjer for disse individuelle forhandlinger. Hver ordre skulle imidlertid forelægges den pågældende sagsøger, som afgjorde, om den skulle accepteres. 54 De enkelte salgstransaktioners forløb og de i forbindelse hermed anvendte regnskabsmæssige principper er beskrevet i en erklæring af 4. juni 1997 fra Finnboard's revisor: Finnboard handler som kommissionær for kommittenterne og fakturerer "i eget navn for kommittentens regning". 1. Hver ordre bekræftes af kommittentens fabrik. 2. Ved afsendelsen fremsender fabrikken en første faktura til Finnboard ("Mill invoice"). Fakturaen bogføres på kommittentkontoen som fordring og i Finnboard's indkøbsbog som gæld over for fabrikken. 3. Den af fabrikken udstedte faktura (med fradrag af skønnede omkostninger til transport, oplagring, levering og finansiering) forudbetales af Finnboard inden for den aftalte frist (10 dage i 1990/1991). Finnboard finansierer således lagerbeholdningerne i udlandet og fabrikkens kundefordringer uden at blive ejer af de afsendte varer. 4. Ved leveringen til kunden fakturerer Finnboard denne på fabrikkens vegne. Fakturaen bogføres som salg på kommittentkontoen og som fordring i Finnboard's salgsbog. 5. Kundernes betalinger bogføres på kommittentkontiene, og eventuelle forskelle mellem de skønnede priser og omkostninger og de faktiske priser og omkostninger (jf. punkt 3) udlignes over kommittentkontoen. 55 Det fremgår således for det første, at Finnboard ganske vist var bemyndiget til at forhandle priserne og de øvrige salgsvilkår med de endelige aftagere under iagttagelse af de af sagsøgerne fastlagte retningslinjer, men at der ikke kunne foretages noget salg, uden at prisen og de øvrige salgsvilkår var godkendt af den pågældende sagsøger. 56 For det andet er det ubestridt, at ejendomsretten overgik direkte fra den pågældende sagsøger til den endelige aftager. 57 Endelig må det konstateres, at den af Finnboard oppebårne provision, der figurerer i sammenslutningens årsberetninger som omsætning, kun dækker omkostningerne i forbindelse med de salg, sammenslutningen foretager for sine medlemsselskabers regning, såsom transport- eller finansieringsomkostninger. Finnboard havde følgelig ikke nogen egen økonomisk interesse i at deltage i det ulovlige samarbejde om priser, idet de prisforhøjelser, der blev annonceret og gennemført af de i PG Paperboard's organer repræsenterede virksomheder, ikke kunne give sammenslutningen nogen fortjeneste. Finnboard's deltagelse i det ulovlige samarbejde havde derimod en direkte økonomisk interesse for sagsøgerne. 58 Under de foreliggende omstændigheder var der derfor sådanne økonomiske og retlige forbindelser mellem Finnboard og de enkelte sagsøgere, at Finnboard, når sammenslutningen solgte kartonen for sagsøgerne, kun handlede som hjælpeorgan for selskaberne. Når henses til disse forbindelser og til, at Finnboard var forpligtet til at følge de enkelte sagsøgeres instrukser og ikke kunne optræde uafhængigt af disse selskaber på markedet, udgjorde sammenslutningen og dens enkelte kartonproducerende medlemsselskaber i realiteten en økonomisk enhed (jf. analogien af dommen i sagen Suiker Unie m.fl. mod Kommissionen, præmis 538, 539 og 540). 59 Kommissionen antog således med rette i begrundelsen for beslutningen, at sagsøgerne var ansvarlige for Finnboard's konkurrencestridige handlinger, hvorfor det havde været muligt at fastslå, at hver enkelt sagsøger forsætligt havde overtrådt traktatens artikel 85, stk. 1. Kommissionen kunne derfor i stedet for direkte at pålægge hver enkelt sagsøger en bøde vælge at pålægge dem at hæfte solidarisk med Finnboard for betalingen af en del af den bøde, der blev pålagt denne branchesammenslutning. 60 Anbringendet kan herefter ikke tiltrædes.« Påstandene om nedsættelse af bøden 12 Retten afviste sagsøgerens påstande om nedsættelse af bøden med den begrundelse, at selskaberne ikke havde påberåbt sig nogen anbringender til støtte for disse påstande. 13 Retten frifandt herefter Kommissionen. Appellen Spørgsmålet, om appellen er iværksat i overensstemmelse med reglerne 14 Kommissionen har indledningsvis sat spørgsmålstegn ved, om appellen bør antages til realitetsbehandling, idet den har anført, at udskrifterne af handelsregistret - undtagen for så vidt angår selskabet Kyro Oyj Abp - kun er blevet fremlagt i form af oversættelser, at fuldmagten fra Kyro Oyj Abp bl.a. er underskrevet af en person, der ifølge den fremlagte udskrift af handelsregistret ikke er tegningsberettiget, og at den anden person, der har underskrevet fuldmagten, ikke er bemyndiget til at repræsentere selskabet alene. 15 Det skal i denne forbindelse blot bemærkes, at artikel 38, stk. 5, litra b), i Domstolens procesreglement, hvorefter en privatretlig juridisk person sammen med stævningen skal fremlægge »bevis for, at advokatens fuldmagt er behørigt udstedt af en person, der er beføjet hertil«, ikke finder anvendelse på appelsager i medfør af procesreglementets artikel 112, stk. 1, hvori der kun henvises til artikel 38, stk. 2 og 3. 16 Kommissionens formalitetsindsigelse kan derfor ikke tages til følge. Realiteten 17 Appellanterne har til støtte for appellen gjort to anbringender gældende. De har for det første kritiseret det forhold, at Retten ikke fastslog, at artikel 15, stk. 2, i forordning nr. 17 ikke kunne danne grundlag for at pålægge selskaberne at hæfte solidarisk for betalingen af en bøde, der var pålagt en anden virksomhed. For det andet har de anført, at Retten med urette henholdt sig til de principper, Domstolen har opstillet for udmålingen af bøder, der pålægges virksomheder, som udgør en økonomisk enhed, idet Domstolen efter deres opfattelse ikke ud fra disse principper har fastslået en hæftelse for betalingen af en bøde, der er pålagt tredjemand. Det første anbringende 18 Appellanterne har gjort gældende, at der ikke er noget retligt grundlag for beslutningen om at pålægge dem bøder, da hverken Kommissionen eller Retten har påvist, at de forsætligt eller uagtsomt har overtrådt traktatens artikel 85, stk. 1. Det fremgår tværtimod af beslutningens artikel 1, at de ikke har tilsidesat traktatens artikel 85, stk. 1. 19 Appellanterne har henvist til, at Retten i den appellerede doms præmis 43 udtalte, at det kan pålægges en virksomhed at hæfte solidarisk med en anden virksomhed for betalingen af en bøde, der er pålagt sidstnævnte virksomhed, der forsætligt eller uagtsomt har begået en overtrædelse, »forudsat at Kommissionen i samme retsakt påviser, at det også kunne være fastslået, at den virksomhed, der skal hæfte solidarisk for bøden, havde begået en sådan overtrædelse«. Denne fortolkning er i strid med den klare ordlyd af artikel 15, stk. 2, i forordning nr. 17, der forudsætter, at der er konstateret en overtrædelse af traktatens artikel 85, stk. 1, fra beslutningens adressats side. Den er også i strid med det elementære legalitetsprincip og ville indebære, at Kommissionen kan pålægge virksomheder sanktioner i henhold til artikel 15, stk. 2, i forordning nr. 17 uden at skulle bære bevisbyrden for, at der foreligger en overtrædelse af traktatens artikel 85, stk. 1, og uden at skulle tage hensyn til den enkelte virksomheds særlige situation (og navnlig formildende omstændigheder) ved bedømmelsen af overtrædelsens grovhed og varighed med henblik på bødeudmålingen. Endelig strider Rettens fortolkning ifølge appellanterne mod princippet om formodning om uskyldighed, der er anerkendt i fællesskabsretten (jf. dom af 18.10.1989, sag 374/87, Orkem mod Kommissionen, Sml. s. 3283, præmis 30-35). 20 Kommissionen har gjort gældende, at det første anbringende bør afvises, da det for en stor dels vedkommende blot udgør en gentagelse af de faktiske og retlige argumenter, der blev fremført i første instans. 21 Hvad angår realiteten har Kommissionen anført, at den fortolkning af artikel 15, stk. 2, i forordning nr. 17, som Retten foretager i den appellerede doms præmis 43, er i overensstemmelse med bestemmelsens ordlyd. En virksomhed begår en overtrædelse af traktatens artikel 85, stk. 1, hvis den kan gøres ansvarlig for den adfærd, der udvises af en anden virksomhed, som overtræder bestemmelsen (jf. bl.a. domme af 14.7.1972, henholdsvis sag 48/69, ICI mod Kommissionen, Sml. 1972, s. 151, org. ref.: Rec. s. 619, præmis 132 ff., og sag 52/69, Geigy mod Kommissionen, Sml. 1972, s. 225, org. ref.: Rec. s. 787, præmis 44 ff., og af 25.10.1983, sag 107/82, AEG mod Kommissionen, Sml. s. 3151, præmis 49 ff.). 22 Det er desuden ifølge Kommissionen ikke rigtigt, at der, hvis man følger Rettens fortolkning, ikke bliver taget hensyn til de særlige omstændigheder for de virksomheder, der kan blive pålagt solidarisk hæftelse. Virksomhederne kan kun pålægges solidarisk hæftelse, hvis overtrædelsen også kunne være fastslået for deres vedkommende, hvilket forudsætter, at der tages hensyn til deres særlige omstændigheder. Dette er sket i det foreliggende tilfælde, idet appellanterne hver især er blevet pålagt at hæfte solidarisk for Finnboard's bøde med forskellige beløb. Appellanterne har i øvrigt ikke gjort gældende, at der foreligger særlige omstændigheder, som Kommissionen eller Retten ikke har taget hensyn til. 23 Endelig har Kommissionen anført, at der heller ikke er sket en tilsidesættelse af princippet om formodning om uskyldighed. Kommissionen fastslog kendsgerninger, der begrundede, at appellanterne blev pålagt bøder direkte, og appellanterne var adressater for meddelelsen af klagepunkter og havde således uindskrænket adgang til at forsvare sig. 24 Det skal i denne forbindelse først bemærkes, at Kommissionens formalitetsindsigelse ikke kan tiltrædes. Det fremgår nemlig af ovenstående, at appellanterne gør gældende, at den appellerede doms præmis 43 er behæftet med en retlig fejl. 25 Endvidere bemærkes, at der i det foreliggende tilfælde blev pålagt Finnboard en bøde på 20 000 000 ECU, for hvilken appellanterne hver især blev pålagt at hæfte solidarisk med et bestemt beløb på mellem 3 000 000 og 7 000 000 ECU, som tilnærmelsesvis svarer til hver enkelt selskabs andel af Finnboard's salg af karton (den appellerede doms præmis 10). 26 Som fastslået af Retten i den appellerede doms præmis 44, betyder dette, at Finnboard blev gjort direkte ansvarlig for overtrædelsen af traktatens artikel 85, stk. 1. Da Kommissionen imidlertid fandt, at selskabet havde handlet på appellanternes vegne og i deres interesse, hvorfor de kunne gøres ansvarlige for Finnboard's konkurrencebegrænsende adfærd, blev appellanterne hver især pålagt at hæfte solidarisk for betalingen af en del af bøden. 27 I den appellerede doms præmis 45-59 undersøgte og bekræftede Retten, at appellanterne kunne gøres ansvarlige for Finnboard's adfærd. Rettens bemærkninger i så henseende kan ikke siges at være behæftet med retlige fejl, da det fremgår af fast retspraksis, at ansvaret for en virksomheds konkurrencebegrænsende adfærd kan pålægges en anden virksomhed, hvis den førstnævnte virksomhed ikke frit har bestemt sin adfærd på markedet, men i det væsentlige har fulgt instrukser fra sidstnævnte virksomhed, navnlig under hensyn til de økonomiske og juridiske forbindelser mellem virksomhederne (jf. bl.a. dommen i sagen AEG mod Kommissionen, præmis 49). 28 Under disse omstændigheder kan Rettens fortolkning af artikel 15, stk. 2, i forordning nr. 17 ikke anses for at være i strid med legalitetsprincippet, eftersom appellanterne, der blev gjort ansvarlige for Finnboard's konkurrencebegrænsende handlinger, i henhold til artikel 15 blev pålagt en bøde for en overtrædelse, de selv blev anset for at have begået som følge af det pågældende ansvar. Dette forklarer, at Kommissionen - i modsætning til hvad appellanterne gør gældende - tog hensyn til selskabernes særlige omstændigheder, hvilket Retten i øvrigt fastslog i den appellerede doms præmis 10, og at appellanterne var adressater for meddelelsen af klagepunkter, og det er ikke godtgjort, at de ikke havde adgang til at forsvare sig over for denne. 29 Af samme grund må argumentet om en tilsidesættelse af princippet om formodning om uskyldighed også forkastes. 30 Hvad endelig angår spørgsmålet om, hvorvidt betingelserne for at gøre appellanterne ansvarlige for Finnboard's adfærd faktisk var opfyldt i det foreliggende tilfælde, bemærkes, at en undersøgelse heraf hviler på en bedømmelse af faktiske forhold og som sådan ikke kan anfægtes under en appelsag. 31 Det følger af ovenstående, at det første anbringende delvis må forkastes og delvis afvises. Det andet anbringende 32 Appellanterne har gjort gældende, at Domstolen som betingelse for, at et moderselskab kan gøres ansvarligt for en overtrædelse begået af dets datterselskab, altid kræver, at det godtgøres, at moderselskabet selv har overtrådt konkurrencereglerne, og at det bliver pålagt en bøde (jf. i samme retning dom af 6.3.1974, forenede sager 6/73 og 7/73, Istituto Chemioterapico Italiano og Commercial Solvents mod Kommissionen, Sml. s. 223, præmis 37 og 41, dommen i sagen ICI mod Kommissionen, præmis 132-141, dommen i sagen Geigy mod Kommissionen, præmis 45, og Rettens dom af 1.4.1993, sag T-65/89, BPB Industries og British Gypsum mod Kommissionen, Sml. II, s. 389, præmis 149 og 153). Det forhold, at der foreligger en økonomisk enhed som omhandlet i Domstolens praksis, kan således ikke påberåbes som grundlag for at pålægge appellanterne at hæfte for tredjemands forpligtelser, nemlig for betalingen af en bøde, der er pålagt Finnboard, da det ikke er blevet fastslået, at de har begået en overtrædelse. 33 Appellanterne har endvidere anført, at Kommissionens synspunkt ikke har nogen støtte i Kommissionens egen administrative praksis, som kun omfatter to tilfælde af solidarisk hæftelse, der såvel retligt som faktisk adskiller sig grundlæggende fra denne sag, idet de virksomheder, der havde begået en overtrædelse i fællesskab, alle blev anset for at have medvirket og blev pålagt én bøde (jf. Kommissionens beslutning 72/457/EØF af 14.12.1972 om en procedure i henhold til EØF-traktatens artikel 86 (IV/26.911 - ZOJA/CSC - ICI) (JO L 299, s. 51) og 80/1283/EØF af 25.11.1980 om en procedure i henhold til artikel 85 i EØF-traktaten (IV/29.702 - Johnson & Johnson) (EFT L 377, s. 16, særligt s. 25)). 34 Det skal i denne forbindelse blot bemærkes, at appellanternes argumentation hviler på en forkert forudsætning om, at der ikke blev konstateret nogen overtrædelse fra deres side og ikke blev pålagt dem nogen individuel bøde. Det fremgår tværtimod af denne doms præmis 27-30, at appellanterne individuelt blev pålagt en sanktion for en overtrædelse, som de blev anset for selv at have begået som følge af de økonomiske og juridiske forbindelser, de havde med Finnboard, og som gjorde det muligt for dem at bestemme Finnboard's adfærd på markedet. 35 Appellanterne har subsidiært gjort gældende, at betingelserne for at fastslå, at der forelå en økonomisk enhed, ikke var opfyldt i det foreliggende tilfælde. 36 Det bemærkes i denne forbindelse, at den appellerede doms præmis 45-58 indeholder begrundelsen for konklusionen om, at Finnboard i forbindelse med sine forhandlinger med aftagerne af karton var forpligtet til at følge de enkelte appellanters instrukser og ikke kunne optræde uafhængigt af disse selskaber, hvorfor sammenslutningen og dens enkelte kartonproducerende medlemmer i realiteten udgjorde en økonomisk enhed. 37 Sådanne betragtninger hviler på en række konstateringer af faktisk karakter, som ikke kan behandles under en appelsag, medmindre beviser er gengivet forkert, eller der er sket en tilsidesættelse af de almindelige principper og de processuelle regler om bevisbyrde og bevisførelse, hvilket appellanterne ikke har forsøgt at godtgøre. 38 Det andet anbringende må derfor forkastes. 39 Det følger af det ovenstående, at appellen må forkastes i det hele. Afgørelse om sagsomkostninger Sagens omkostninger 40 I henhold til procesreglementets artikel 69, stk. 2, som ifølge artikel 118 finder tilsvarende anvendelse i appelsager, pålægges det den tabende part at betale sagens omkostninger, hvis der er nedlagt påstand herom. Da Kommissionen har nedlagt påstand om, at appellanterne pålægges at betale sagens omkostninger, og da appellanterne har tabt sagen, pålægges det disse at betale sagens omkostninger. Afgørelse På grundlag af disse præmisser udtaler og bestemmer DOMSTOLEN (Femte Afdeling) 1) Appellen forkastes. 2) Metsä-Serla Oyj, UPM-Kymmene Oyj, Tamrock Oy og Kyro Oyj Abp betaler sagens omkostninger.

62007CJ0202

mt

Bl-appell tagħha, France Télécom SA (iktar ’il quddiem “France Télécom”) titlob lill-Qorti tal-Ġustizzja tannulla s-sentenza tal-Qorti tal-Prim’Istanza tal-Komunitajiet Ewropej tat-30 ta’ Jannar 2007, France Télécom vs Il-Kummissjoni ( T-340/03, Ġabra p. II-107 , iktar ’il quddiem is-“sentenza appellata”), li permezz tagħha l-Qorti tal-Prim’Istanza ċaħdet ir-rikors tagħha għall-annullament tad-deċiżjoni tal-Kummissjoni tas-16 ta’ Lulju 2003, dwar proċedura ta’ applikazzjoni tal-Artikolu 82 KE (Każ COMP/38.233 — Wanadoo Interactive, iktar ’il quddiem id-“deċiżjoni inkwistjoni”). Fatti li wasslu għall-kawża, il-kawża quddiem il-Qorti tal-Prim’Istanza u s-sentenza appellata Wanadoo Interactive SA (iktar ’il quddiem “WIN”) kienet fil-mument meta ġraw il-fatti inkwistjoni kumpannija tal-grupp France Télécom attiva, fi Franza, fis-settur tas-servizzi tal-aċċess għall-internet, inkluż is-servizzi ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line, linja diġitali asimetrika tal-abbonat). Fl-Artikolu 1 tad-deċiżjoni inkwistjoni, il-Kummissjoni tal-Komunitajiet Ewropej kkonstatat li, mix-xahar ta’ Marzu 2001 sax-xahar ta’ Ottubru 2002, WIN “kisret l-Artikolu [82 KE] billi pprattikat għas-servizzi eXtense u Wanadoo ADSL tagħha prezzijiet predatorji li ma ppermettewlhiex tkopri l-ispejjeż varjabbli tagħha sa Awwissu 2001 u li tkopri l-ispejjeż globali minn Awwissu 2001, fil-kuntest ta’ pjan intiż sabiex tantiċipa s-suq tal-aċċess għall-internet b’veloċità għolja f’fażi importanti tal-iżvilupp tiegħu”. Fl-Artikolu 2 ta’ din id-deċiżjoni, il-Kummissjoni ordnatilha, għalhekk, li ttemm dan il-ksur u, fl-Artikolu 4 tal-imsemmija deċiżjoni, ordnatilha li tħallas multa ta’ EUR 10.35 miljun. Fit-2 ta’ Ottubru 2003, WIN, li daħlet fid-drittijiet tagħha France Télécom wara operazzjoni ta’ amalgamazzjoni li saret fl-1 ta’ Settembru 2004, ressqet quddiem il-Qorti tal-Prim’Istanza rikors għall-annullament tad-deċiżjoni inkwistjoni. Dan ir-rikors ġie miċħud permezz tas-sentenza appellata. Fir-rikors għall-annullament, WIN ressqet, b’mod partikolari, motiv ibbażat fuq il-ksur mill-Kummissjoni tal-Artikolu 82 KE. B’waħda mill-partijiet ta’ dan il-motiv, WIN issostni li l-Kummissjoni ma kinitx stabbilixxiet b’mod suffiċjenti għall-finijiet tal-liġi l-abbuż minn pożizzjoni dominanti mwettaq minnha taħt il-forma tal-applikazzjoni ta’ prezzijiet predatorji għas-servizzi inkwistjoni mix-xahar ta’ Marzu 2001 sax-xahar ta’ Ottubru 2002 u kienet ikkommettiet serje ta’ żbalji fid-dritt. Il-parti tal-motiv inkwistjoni hija magħmulha minn żewġ gruppi ta’ argumenti relatati, rispettivament, mal-metodu segwit mill-Kummissjoni għall-kalkolu tar-rata tal-irkupru tal-ispejjeż u mal-applikazzjoni ta’ din ir-rata għat-test tal-predazzjoni. Rigward l-argumenti dwar il-metodu ta’ kalkolu tar-rati tal-irkupru tal-ispejjeż, il-Qorti tal-Prim’Istanza fakkret, preliminarjament, fil-punti 129 u 130 tas-sentenza appellata, il-marġni ta’ diskrezzjoni wiesa’ li għandha l-Kummissjoni fil-qasam ta’ evalwazzjoni ekonomika kumplessa kif ukoll il-kriterji meħuda mill-ġurisprudenza sabiex prezz jiġi kkunsidrat bħala predatur. B’referenza, b’mod partikolari, għas-sentenzi tat-3 ta’ Lulju 1991, AKZO vs Il-Kummissjoni ( C-62/86, Ġabra p. I-3359 ), u tal-14 ta’ Novembru 1996, Tetra Pak vs Il-Kummissjoni (C-333/94 P, Ġabra p. I-5951), il-Qorti tal-Prim’Istanza fakkret, fil-punt 130 tas-sentenza appellata, li, “minn naħa, il-prezzijiet inferjuri għall-medja ta’ spejjeż varjabbli jippreżupponu n-natura eliminatorja ta’ prattika ta’ prezzijiet u li, min-naħa l-oħra, prezzijiet inferjuri għall-medja tal-ispejjeż totali iżda superjuri għall-medja tal-ispejjeż varjabbli għandhom jiġu kkunsidrati bħala abbużivi meta huma stabbiliti fil-kuntest ta’ pjan li għandu bħala għan li jelimina kompetitur”. Wara li ġie mfakkar dan, il-Qorti tal-Prim’Istanza, ikkonstatat l-ewwel nett li, fil-każ inkwistjoni, il-Kummissjoni, sabiex tikkalkula r-rata tal-irkupru tal-ispejjeż, kienet għażlet il-metodu tal-kalkolu tal-ispejjeż aġġustati. Dan il-metodu huwa spjegat fil-punt 132 tas-sentenza appellata fil-kliem li ġejjin: “[…] Skond il-prinċipju tad-deprezzament tal-assi, il-Kummissjoni tieħu l-ipoteżi tal-firxa tal-ispejjeż ta’ akkwist tal-klijenti fuq 48-il xahar. Fuq din il-bażi, hija eżaminat b’mod separat il-kopriment tal-ispejjeż varjabbli aġġustati, billi affermat li l-Qorti tal-Ġustizzja tipprevedi żewġ testijiet ta’ kopriment tal-ispejjeż, skond jekk l-azzjonijiet tal-impriża dominanti humiex inklużi jew le fil-kuntest ta’ pjan li huwa intiż għall-eliminazzjoni tal-kompetituri. […]” Billi applikat l-imsemmi metodu tal-ispejjeż aġġustati, il-Kummissjoni kkonkludiet, kif fakkret il-Qorti tal-Prim’Istanza fil-punt 138 tas-sentenza appellata li ġej: “[…] il-prezzijiet ipprattikati minn WIN ma ppermettewlhiex li tkopri l-ispejjeż varjabbli tagħha sa Awwissu 2001 u lanqas l-ispejjeż globali minn Jannar 2001 sa Ottubru 2002 […], in-nuqqas ta’ kopriment tal-ispejjeż varjabbli, l-ispejjeż globali ma kinux koperti sa Awwissu 2001.” Wara li ċaħdet l-allegazzjonijiet ta’ WIN li jfittxu li juru li l-metodu magħżul mill-Kummissjoni kien statiku u ma kienx jieħu inkunsiderazzjoni l-varjazzjoni tal-ispejjeż matul il-perijodu kollu kkunsidrat ta’ 48 xahar, il-Qorti tal-Prim’Istanza osservat, fil-punt 143 tas-sentenza appellata, li l-Kummissjoni kienet integrat sewwa, għal kull perijodu ta’ ksur ikkunsidrat kif ukoll għall-abbonati kollha, it-tnaqqis suċċessiv tat-tariffi li sar matul il-perijodu li matulu ppersista l-ksur u bbażat l-analiżi tagħha fuq dan it-tnaqqis. Barra minn hekk, il-Qorti tal-Prim’Istanza ġġudikat, fil-punt 152 tas-sentenza appellata, li l-Kummissjoni kienet ikkunsidrat b’mod korrett li d-dħul kif ukoll l-ispejjeż applikabbli wara Ottubru 2002 u, għalhekk, wara l-ksur, ma setgħux jittieħdu inkunsiderazzjoni sabiex tiġi evalwata r-rata ta’ rkupru tal-ispejjeż matul l-imsemmi perijodu. Fl-aħħar, il-Qorti tal-Prim’Istanza ssostni, fil-punt 153 tas-sentenza appellata li, anke fil-każ li, kif issostni WIN, kien ġie deċiż li jkun applikat f’dan il-każ metodu ieħor ta’ kalkolu, b’mod partikolari dak li jfittex li jikkalkula l-valur nett attwalizzat tal-abbonati, din iċ-ċirkustanza ma kinitx tkun biżżejjed sabiex tipprova l-illegalità tal-metodu li fl-aħħar użat il-Kummissjoni. WIN ikkontestat ukoll fl-ewwel istanza l-fatt li l-Kummissjoni ħadet inkunsiderazzjoni ċerti elementi żbaljati, fil-kuntest tal-applikazzjoni tal-metodu magħżul sabiex tiġi ddeterminata r-rata tal-irkupru tal-ispejjeż. F’dan ir-rigward, il-Qorti tal-Prim’Istanza kkunsidrat, fil-punti 165 u 169 tas-sentenza appellata, li, indipendentement mill-ammissibbiltà ta’ dan l-argument, anke mingħajr ma jittieħdu inkunsiderazzjoni l-imsemmija elementi żbaljati, l-qligħ magħmul mis-servizz inkwistjoni, kif WIN stess kienet ammettiet, kien ikun fi kwalunkwe każ inferjuri għall-ispejjeż globali ta’ dawn. Din iċ-ċirkustanza ppermettiet lilha biss li tiċħad dan l-argument bħala irrelevanti. Rigward l-argumenti dwar it-test tal-predazzjoni, il-Qorti tal-Prim’Istanza ċaħdet, l-ewwel nett, fil-punti 182 sa 186 tas-sentenza appellata, l-argumenti mressqa minn WIN dwar l-eżistenza ta’ dritt assolut għall-operaturi ekonomiċi li jallinja l-prezzijiet tiegħu in bona fide mal-prezzijiet li qabel kienu prattikati minn waħda mill-kompetituri tiegħu minħabba li dawn il-prezzijiet huma iktar baxxi mill-ispejjeż tal-imsemmi operatur. Fil-fatt, wara li osservat li la l-prassi tal-Kummissjoni u lanqas il-ġursiprudenza tal-qrati Komunitarji ma jirrikonoxxu lil impriża fil-pożizzjoni dominanti ta’ dritt assolut, il-Qorti tal-Prim’Istanza fakkret li l-impriżi dominanti għandhom obbligi speċifiċi u jistgħu, għalhekk, jiġu miċħuda mid-dritt li jadottaw aġir li mhuwiex fih innifsu abbużiv u li huwa ammissibbli jekk ikun adottat minn impriża mhux dominanti. Il-Qorti tal-Prim’Istanza kkonkludiet fil-punt 187 tas-sentenza appellata dan li ġej: “WIN ma tistax tinvoka dritt assolut li tallinja l-prezzijiet tagħha ma’ dawk tal-kompetituri sabiex tiġġustifika l-aġir tagħha. Jekk huwa veru li l-allinjament ta’ impriża dominanti mal-prezzijiet tal-kompetituri mhuwiex fih innifsu abbużiv jew kundannabbli, ma jistax jiġi eskluż li jsir tali fejn mhuwiex intiż biss għall-protezzjoni ta’ l-interessi tagħha iżda għandu bħala għan li jsaħħaħ din il-pożizzjoni dominanti u li jabbuża minnha.” Fit-tieni lok, il-Qorti tal-Prim’Istanza ċaħdet l-allegazzjoni ta’ WIN skont liema din ma kellhiex pjan ta’ predazzjoni u ta’ tnaqqis tal-kompetizzjoni. Skont WIN, il-Kummissjoni wettqet ksur serju tal-Artikolu 82 KE meta kkonkludiet li kien jeżisti pjan ta’ esklużjoni tal-kompetituri tagħhom. Fil-fatt, dan il-pjan ma setax ikun ikkunsidrat bħala razzjonali fil-kundizzjonijiet tas-suq inkwistjoni, b’mod partikolari fid-dawl tal-ostakli dgħajfa għad-dħul f’dan is-suq. Rigward dan is-suġġett, il-Qorti tal-Prim’Istanza l-ewwel nett fakkret, fil-punti 195 sa 198 tas-sentenza appellata, li, skont il-ġurisprudenza, il-Kummissjoni, sabiex tikkonkludi li teżisti prattika ta’ prezzijiet predatorji, għandha tipprovdi indiċi serji tal-eżistenza ta’ strateġija ta’ “antiċipiazzjoni” tas-suq peress li l-prezzijiet applikati minn impriża f’pożizzjoni dominanti mhumiex biżżejjed sabiex ikopru l-ispejjeż globali tagħha. Sussegwentement, wara li kkonstatat li l-Kummissjoni kienet ipprovdiet dawn l-indiċi, iddeċidiet, fil-punt 204 ta’ din is-sentenza, li r-rikors ta’ WIN kien jinvoka elementi wisq vagi sabiex jippermettu lill-Qorti tal-Prim’Istanza taqta’ dwar dan l-argument u għalhekk ċaħditu. Sussidjarjament, il-Qorti tal-Prim’Istanza sostniet, fil-punti 206 sa 215 tal-imsemmija sentenza, li l-indiċi li fuqhom il-Kummissjoni bbażat ruħha kienu serji biżżejjed, kif ukoll sostnuti minn elementi oħra ta’ fatt, b’mod li din tal-aħħar setgħet in bona fede tikkonkludi li kienet teżisti strateġija ta’ “antiċipazzjoni” tas-suq matul id-dewmien kollu tal-ksur. Fit-tielet lok, skont WIN, il-Kummissjoni wettqet żball ta’ liġi meta kkunsidrat li ressqet il-prova tal-possibbiltà ta’ rkupru tat-telf sostnut minnha wara l-applikazzjoni tal-politika tal-prezzijiet tagħha ma kinitx neċessarja. WIN sostniet ukoll li l-Kummissjoni wettqet żball ta’ evalwazzjoni manifest u żball ta’ liġi billi kkunsidrat ippruvata tali possibbiltà. B’referenza għas-sentenzi ċċitati iktar ’il fuq AKZO vs Il-Kummissjoni u Tetra Pak vs Il-Kummissjoni, il-Qorti tal-Prim’Istanza eskludiet, fil-punt 228 tas-sentenza appellata, li tali prova tkun meħtieġa mill-Kummissjoni. Fil-fatt, meta l-prezzijiet applikati minn impriża f’pożizzjoni dominanti ma jkunux inqas mill-ispejjeż globali tagħha, il-Kummissjoni, filwaqt li għandha tressaq prova ta’ element ulterjuri, jiġifieri l-eżistenza ta’ pjan li jfittex li “jantiċipa” is-suq, mhijiex fl-obbligu li tforni wkoll dimostrazzjoni tal-possibbiltà ta’ rkupru tat-telf. It-talbiet tal-partijiet Fl-appell tagħha, France Télécom titlob li l-Qorti tal-Ġustizzja jogħġobha: — tannulla s-sentenza appellata; u konsegwentement, — tirrinvija l-kawża quddiem il-Qorti tal-Prim’Istanza, jew — taqta’ u tiddeċiedi hi stess b’mod definittiv billi tannulla d-deċiżjoni inkwistjoni, billi tilqa’ t-talbiet magħmulha minnha fl-ewwel istanza, u — tikkundanna lill-Kummissjoni għall-ispejjeż. Il-Kummissjoni titlob li l-Qorti tal-Ġustizzja tiċħad l-appell u tikkundanna lill-appellanti għall-ispejjeż. Fuq l-appell Fuq l-ewwel aggravju, ibbażat fuq nuqqas ta’ motivazzjoni tas-sentenza appellata Bl-ewwel aggravju tagħha l-appellanti tinvoka nuqqas ta’ motivazzjoni tas-sentenza appellata. Dan l-aggravju huwa maqsum f’żewġ partijiet. Fuq l-ewwel parti tal-ewwel aggravju, ibbażata fuq in-neċessità ta’ prova tal-possibbiltà tal-irkupru tat-telf — L-argumenti tal-partijiet Insostenn tal-ewwel parti tal-ewwel aggravju, l-appellanti ssostni li l-Qorti tal-Ġustizzja, fis-sentenza tagħha Tetra Pak vs Il-Kummissjoni, iċċitata iktar ’il fuq, iddeċidiet li prova tal-possibbiltà tal-irkupru tat-telf sostnut mill-impriża f’pożizzjoni dominanti wara l-applikazzjoni tal-politika tagħha tal-prezzijiet ma kinitx neċessarja fiċ-ċirkustanzi inkwistjoni fil-kawża li wasslet għal din is-sentenza. Peress li l-Qorti tal-Prim’Istanza segwiet il-metodu segwit fis-sentenza Tetra Pak vs Il-Kummissjoni, iċċitata iktar ’il fuq, kellha tispjega r-raġunijiet li għalihom iċ-ċirkustanzi ta’ din is-sentenza kienu simili jew le għal dawk fil-kawża li wasslet għal din is-sentenza, jew kienu jiġġustifikaw l-istess soluzzjoni għal dik segwita fl-imsemmija sentenza. Il-Kummissjoni essenzjalment issostni, li l-ġurisprudenza ma tirrikjedi min-naħa tal-Kummissjoni l-ebda dimostrazzjoni tal-possibbiltà ta’ rkupru tat-telf u li l-Qorti tal-Prim’Istanza mmotivat b’mod suffiċjenti s-sentenza appellata fuq dan il-punt. — Il-kunsiderazzjonijiet tal-Qorti tal-Ġustizzja Preliminarjament, għandu jiġi mfakkar li, skont ġurisprudenza stabbilita, il-motivazzjoni ta’ sentenza għandha turi b’mod ċar u inekwivoku r-raġunament tal-Qorti tal-Prim’Istanza, b’mod li tippermetti lill-interessati jkunu jafu l-ġustifikazzjonijiet tad-deċiżjoni meħudha u lill-Qorti tal-Ġustizzja li teżerċita l-istħarriġ ġudizzjarju tagħha (ara, b’mod partikolari, is-sentenzi tal-14 ta’ Mejju 1998, Il-Kunsill vs de Nil u Impens, C-259/96 P, Ġabra p. I-2915, punti 32 u 33, kif ukoll tas-17 ta’ Mejju 2001, IECC vs Il-Kummissjoni, C-449/98 P, Ġabra p. I-3875, punt 70). Madankollu, kif ippreċiżat ukoll il-Qorti tal-Ġustizzja, l-obbligu għall-Qorti tal-Prim’Istanza li timmotiva d-deċiżjonijiet tagħha ma jistax ikun interpretat li jimplika li kienet obbligata tirrispondi fid-dettall kull argument invokat minn parti, b’mod partikolari jekk ma kinux ta’ natura ċara u preċiża biżżejjed u ma kinux ibbażati fuq elementi ta’ prova ċirkostanzjali (sentenzi tas-6 ta’ Marzu 2001, Connolly vs Il-Kummissjoni, C-274/99 P, Ġabra p. I-1611, punt 121, u tal-11 ta’ Settembru 2003, Il-Belġju vs Il-Kummissjoni, C-197/99 P, Ġabra p. I-8461, punt 81). Huwa għalhekk fid-dawl ta’ dawn il-prinċipji li għandha tkun eżaminata l-ewwel parti tal-ewwel aggravju. Issa, għandu jkun ikkonstatat li, f’dan il-każ, kuntrarjament għal dak li ssostni l-appellanti, il-Qorti tal-Prim’Istanza mmotivat b’mod suffiċjenti r-raġunijiet li għalihom il-Kummissjoni ma kinitx obbligata tipprova li WIN kellha l-possibbiltà li tirkupra t-telf tagħha. Fil-fatt fil-punt 224 tas-sentenza appellata, il-Qorti tal-Prim’Istanza fakkret, l-ewwel nett, li fis-sentenzi ċċitati iktar ’il fuq AKZO vs Il-Kummissjoni (punti 71 u 72) kif ukoll Tetra Pak vs Il-Kummissjoni (punt 41) il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet, minn naħa, li l-prezzijiet li huma inferjuri għall-medja tal-ispejjeż varjabbli, għandhom dejjem jiġu kkunsidrati bħala abbużivi u li, min-naħa l-oħra, il-prezzijiet inferjuri għall-medja tal-ispejjeż totali, imma suprejuri għall-medja tal-ispejjeż varjabbli, ma juru l-ebda natura abbużiva ħlief fejn tista’ tingħata prova ta’ pjan ta’ eliminazzjoni. Sussegwentement, il-Qorti tal-Prim’Istanza fakkret, fil-punt 225 tas-setenza appellata, iċ-ċirkustanzi tal-kawża li wasslu għas-sentenza Tetra Pak vs Il-Kummissjoni, iċċitata iktar ’il fuq. B’mod partikolari, irreferiet għall-punti 42 u 43 ta’ din is-sentenza, li fihom il-Qorti tal-Ġustizzja kienet speċifikament spjegat dan li ġej: “42 […] Għall-bejgħ ta’ kartun mhux antiseptiku fl-Italja bejn l-1971[1976] u l-1981, [il-Qorti tal-Prim’Istanza] ikkonstatat li l-prezzijiet kienu inferjuri ħafna għall-medja ta’ l-ispejjeż varjabbli. Għaldaqstant, il-prova ta’ l-intenzjoni li jiġu eliminati l-kompetituri ma kinitx neċessarja. Fl-1982, il-prezz ta’ dan il-kartun kien bejn il-medja ta’ l-ispejjeż varjabbli u l-medja ta’ l-ispejjeż totali. Din hija r-raġuni għalfejn, fil-punt 151 tas-sentenza kkontestata, il-Qorti tal-Prim’Istanza għamlet sforz, mingħajr barra minn hekk ma ġiet ikkritikata mir-rikorrenti, sabiex tistabbilixxi li Tetra Pak [International SA] kellha l-intenzjoni li telimina kompetitur. Il-Qorti tal-Prim’Istanza kienet iġġustifikata wkoll meta, fil-punti 189 sa 191 tas-sentenza kkontestata, segwiet eżattament l-istess raġunament għal dak li jirrigwarda l-bejgħ ta’ magni mhux antiseptiċi fir-Renju Unit bejn l-1981 u l-1984.” Fl-aħħar, il-Qorti tal-Prim’Istanza ċċitat, fil-punt 226 tas-sentenza appellata, il-punt 44 tas-sentenza Tetra Pak vs Il-Kummissjoni, iċċitata iktar ’il fuq, fejn il-Qorti tal-Ġustizzja kienet ikkonkludiet li, fid-dawl tal-konstatazzjoni taċ-ċirkustanzi miġbura fil-punti 42 u 43 tal-imsemmija sentenza mhuwiex opportun li jkun meħtieġ titolu ta’ prova ulterjuri, li jkun ippruvat li Tetra Pak International SA kellha l-opportunità reali li tirkupra t-telf tagħha. Għalhekk huwa preċiżament fl-applikazzjoni għall-każ preżenti tar-raġunament li segwiet il-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza Tetra Pak vs Il-Kummissjoni, iċċitata iktar ’il fuq, kif ġie miġbur fil-qosor fil-punti preċedenti, li l-Qorti tal-Prim’Istanza kkonkludiet, fil-punt 227 tas-sentenza appellata, li l-Kummissjoni setgħet ġustament tippreżumi n-natura eliminatorja tal-prattika ta’ prezz inkwistjoni safejn il-prezzijiet prattikati minn WIN kienu, bħal fil-kawża li wasslet għall-imsemmija sentenza Tetra Pak vs Il-Kummissjoni, inferjuri għall-medja tal-ispejjeż varjabbli u li, f’dak li jikkonċerna l-ispejjeż globali, kellha tressaq il-prova li l-prattika tal-prezz adottata minn WIN kienet taqa’ fil-kuntest ta’ pjan li jfittex li “jantiċipa” is-suq. F’dawn il-kundizzjonijiet, għandu jiġi kkonstatat li s-sentenza appellata turi b’mod ċar biżżejjed ir-raġunijiet li wasslu lill-Qorti tal-Prim’Istanza sabiex tikkunsidra ċ-ċirkustanzi li taw lok għal din il-kawża, b’mod partikolari r-rapport li jeżisti bejn il-livell tal-prezzijiet applikati minn WIN u l-medja tal-ispejjeż varjabbli u globali sostnuti minnha, bħala li huma analogi għal dawk li wasslu għas-sentenza Tetra Pak vs Il-Kummissjoni, iċċitata iktar ’il fuq, u sabiex tikkonkludi, għalhekk, li l-prova ta’ rkupru tat-telf ma tikkostitwixxix rekwiżit neċessarju sabiex tkun ikkonstatata prattika ta’ prezzijiet predatorji. L-ewwel parti tal-ewwel aggravju, għandha għalhekk, tiġi miċħuda. Fuq it-tieni parti tal-ewwel aggravju, ibbażata fuq id-dritt għal impriża f’pożizzjoni dominanti li tallinja l-prezzijiet tagħha ma’ dawk tal-kompetituri — L-argumenti tal-partijiet Bit-tieni parti ta’ dan l-aggravju, l-appellanti tikkritika lill-Qorti tal-Prim’Istanza minħabba li ma mmotivatx iċ-ċaħda tal-argumenti tagħha filwaqt li invokat dritt tal-allinjament tal-prezzijiet tagħha ma’ dawk tal-kompetituri tagħha. B’mod partikolari, hija tikkritika lill-Qorti tal-Prim’Istanza li llimitat ruħha li tgħid, fil-punt 187 tas-senenza appellata, li jekk l-allinjament fuq il-prezzijiet tal-kompetituri mhuwiex fih innifsu abbużiv, ma jistax jiġi eskluż li jsir tali meta għandu bħala għan li jsaħħaħ din il-pożizzjoni dominanti u li jabbuża minnha, mingħajr ma fl-ebda mument ma tispeċifika jekk WIN kellhiex, fil-każ inkwistjoni, l-intenzjoni li tirrinforza jew tabbuża minnha. Il-Kummissjoni ssostni li l-appellanti llimitat lilha nnifisha, fl-ewwel istanza, sabiex tinvoka ksur mill-Kummissjoni tad-dritt assolut li kull impriża għandha li tallinja l-prezzijiet tagħha ma’ dawk tal-kompetituri tagħha, anke meta din tkun tgawdi minn pożizzjoni dominanti fuq is-suq u anke jekk tali allinjament jirriżulta fl-applikazzjoni ta’ prezz ġdid inferjuri għall-ispejjeż. Il-Kummissjoni tikkunsidra li għalhekk il-Qorti tal-Prim’Istanza llimitat lilha nnifisha, ġustament, li teskludi l-eżistenza fid-dritt Komunitarju ta’ tali dritt assolut. — Il-kunsiderazzjonijiet tal-Qorti tal-Ġustizzja Għandu jiġi mfakkar li, fil-kuntest tal-appell, l-iskop tal-istħarrig tal-Qorti tal-Ġustizzja huwa, b’mod partikolari, li jivverifika jekk il-Qorti tal-Ġustizja rrispondietx b’mod sodisfaċenti għall-finijiet ta’ dritt l-argumenti kollha invokati mill-appellanti (ara, f’dan is-sens, is-sentenzi tas-17 ta’ Diċembru 1998, Baustahlgewebe vs Il-Kummissjoni, C-185/95 P, Ġabra p. I-8417, punt 128, tad-29 ta’ April 2004, British Sugar vs Il-Kummissjoni, C-359/01 P, Ġabra p. I-4933, punt 47, kif ukoll tat-28 ta’ Ġunju 2005, Dansk Rørindustri et vs Il-Kummissjoni, C-189/02 P, C-202/02 P, C-205/02 P sa C-208/02 P u C-213/02 P, Ġabra p. I-5425, punt 244). Issa, għandu jiġi kkonstatat li, kif issostni l-Kummissjoni, il-Qorti tal-Prim’Istanza rrispondiet, fil-każ inkwistjoni, b’mod wiesa’ għall-argument imressaq minn WIN fl-ewwel istanza li essenzjalment ifittex li jiġġustifika l-prattika tal-prezz inkwistjoni fuq il-bażi ta’ dritt ta’ kull operatur ekonomiku, indipendentement mill-pożizzjoni tiegħu fuq is-suq, li jallinja l-prezzijiet tiegħu ma’ dawk tal-kompetituri tiegħu. Bl-istess mod, fil-punt 176 tas-sentenza appellata, il-Qorti tal-Prim’Istanza ppreċiżat, l-ewwel nett, li d-deċiżjoni inkwistjoni, fil-punt 315 tagħha, ma tikkontestax id-dritt ta’ WIN li tallinja l-prezzijiet tagħha ma’ dawk prattikati mill-kompetituri tagħha li sa fejn l-eżerċizzju ta’ tali fakultà “jimplika li ma jkunx hemm kopertura mill-impriża dominanti tal-ispejjeż tas-servizz inkwistjoni” [traduzzjoni mhux uffiċjali]. Sussegwentement, il-Qorti tal-Prim’Istanza spjegat, fil-punti 178 sa 182 tas-sentenza appellata, ir-raġunijiet li għalihom tali dritt għall-allinjament ma setax ikun ibbażat la fuq id-Deċiżjoni tal-Kummissjoni 83/462/KEE, tad-29 ta’ Lulju 1983, dwar kawża taħt l-Artikolu [82] tat-Trattat KEE (IV/30.698 — ECS/AKZO — miżuri provviżorji) ( ĠU L 252, p. 13 ), u lanqas fuq is-sentenza AKZO vs Il-Kummissjoni, iċċitata iktar ’il fuq mill-appellanti. Fl-aħħar, il-Qorti tal-Prim’Istanza vverifikat jekk il-limitu għad-dritt ta’ WIN li tallinja l-prezzijiet tagħha ma’ dawk tal-kompetituri tagħha, sa fejn “jimplika li ma jkunx hemm kopertura mill-impriża dominanti tal-ispejjeż tas-servizz inkwistjoni” [traduzzjoni mhux uffiċjali] kienx kompatibbli mad-dritt Komunitarju. F’dan ir-rigward, il-Qorti tal-Prim’Istanza rreferiet, fil-punti 185 u 186 tas-sentenza appellata, għall-ġurisprudenza Komunitarja skont liema l-Artikolu 82 KE jimponi obbligi speċifiċi għall-impriżi f’pożizzjoni dominanti. B’mod partikolari, il-Qorti tal-Prim’Istanza fakkret li, jekk pożizzjoni dominanti ma tistax tiċħad lil impriża li tinsab f’tali pożizzjoni d-dritt li tippreżerva l-interessi kummerċjali tagħha, meta dawn ikunu mhedda, u jekk għandhiex tingħata, f’miżura raġonevoli, il-fakultà li twettaq dawk l-atti li hija tqis bħala adattati sabiex tipproteġi l-imsemmija interessi, ma jistax jiġi aċċettat aġir li għandu preċiżament bħala għan li jsaħħaħ din il-pożizzjoni dominanti u li jabbuża minnha. Huwa f’applikazzjoni ta’ din il-ġurisprudenza li l-Qorti tal-Prim’Istanza għalhekk iddeċidiet, fil-punt 187 tas-sentenza appellata, li WIN ma setgħet tinvoka l-ebda dritt assolut li tallinja l-prezzijiet tagħha ma’ dawk tal-kompetituri tagħha sabiex tiġġustifika l-aġir tagħha peress li dan jikkostitwixxi abbuż tal-pożizzjoni dominanti tagħha. L-appellanti ma setgħetx lanqas tikkritika lill-Qorti tal-Prim’Istanza li llimitat ruħha sabiex tilħaq tali konklużjoni mingħajr ma tivverifika jekk, fil-każ inkwistjoni, l-aġir ta’ WIN kienx ta’ natura abbużiva. Fil-fatt, il-Qorti tal-Prim’Istanza preċiżament ċaħdet, fil-punti 195 sa 218 u 224 sa 230 tas-sentenza appellata, l-argumenti kollha tal-appellanti li jfittxu li jqegħdu f’dubju l-eżistenza ta’ tali aġir abbużiv, kif ikkonstatat permezz tad-deċiżjoni inkwistjoni. Għalhekk, għandha wkoll tiġi miċħuda t-tieni parti tal-ewwel aggravju u, konsegwentement, l-ewwel aggravju fl-intier tiegħu, minħabba li mhuwiex fondat. Fuq it-tieni aggravju, ibbażat fuq ksur mill-Qorti tal-Prim’Istanza tal-Artikolu 82 KE, sa fejn din irriffjutat lil WIN id-dritt li tallinja in bona fede il-prezzijiet tagħha ma’ dawk tal-kompetituri tagħha L-argumenti tal-partijiet Bit-tieni aggravju tagħha, l-appellanti tenfasizza, l-ewwel nett, li l-Qorti tal-Prim’Istanza rrikonoxxiet li llimitat ruħha li tallinja l-prezzijiet tagħha ma’ dawk ta’ wħud mill-kompetituri tagħha. Sussegwentement, hija ssostni li dritt ta’ allinjament mal-prezzijiet tal-kompetituri huwa kkonfermat mill-prassi deċiżjonali tal-Kummissjoni, mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja u mid-duttrina. Fl-aħħar, hija tikkritika lill-Qorti tal-Prim’Istanza li ma vverifikatx, kif meħtieġ minn ġurisprudenza stabbilita, jekk il-miżuri li adottat sabiex tallinja l-prezzijiet tagħha ma’ dawk tal-kompetituri tagħha kinux, kif issostni, proporzjonali u raġonevoli. Il-Kummissjoni toġġezzjona li l-appellanti ma tinvoka la żball ta’ liġi mwettaq mill-Qorti tal-Prim’Istanza fl-analiżi tal-argumenti dwar l-allegat dritt ta’ WIN li tallinja l-prezzijiet tagħha ma’ dawk tal-kompetituri tagħha, u lanqas kontradizzjoni tal-motivi. Fil-fatt, l-appellanti tqajjem għall-ewwel darba fl-istadju tal-appell l-argumenti sabiex tikkritika lill-Kummissjoni għall-fatt li ma vverifikatx jekk il-miżuri adottati minn WIN kinux proporzjonali u raġonevoli. Fi kwalunkwe każ, l-appellanti ma tikkritikax ħlief punt wieħed tas-sentenza appellata, jiġifieri l-punt 187 tagħha, skont liema “ma jistax ikun eskluż” li l-fakultà li tallinja l-prezzijiet tagħha ma’ dawk tal-kompetituri tkun irrifjutata lil impriża peress li tali allinjament għandu l-għan li jirrinforza l-pożizzjoni dominanti tagħha, jew li tkun abbużata. Issa, skont il-Kummissjoni, il-projbizzjoni ta’ tali allinjament, peress li dan jimplika l-applikazzjoni minn impriża f’pożizzjoni dominanti ta’ prezzijiet inferjuri għall-ispejjeż tagħha, hija kompletament konformi mal-prinċipji tal-Artikolu 82 KE. Sussidjarjament, il-Kummissjoni tenfasizza li WIN ma llimitatx ruħha sabiex tallinja l-prezzijiet tagħha ma’ dawk tal-kompetituri tagħha, imma li, kuntrarjament, ġiegħlet lill-kompetituri tagħha jallinjaw il-prezzijiet tagħhom ma’ tagħha. Il-kunsiderazzjonijiet tal-Qorti tal-Ġustizzja Insostenn ta’ dan l-aggravju, l-appellanti tinvoka żewġ argumenti. Minn naħa, hija tikkritika lill-Qorti tal-Prim’Istanza li kisret l-Artikolu 82 KE f’dak li essenzjalment ma rrikonoxxitilhiex dritt ta’ allinjament tal-prezzijiet tagħha ma’ dawk tal-kompetituri tagħha. F’dan ir-rigward, jitfakkar mfakkar li, skont l-Artikolu 58 tal-Istatut tal-Qorti tal-Ġustizzja u l-Artikolu 112(1)(ċ) tar-Regoli tal-Proċedura, appell għandu jindika b’mod preċiż l-elementi kkontestati tas-sentenza li qiegħed jintalab l-annullament tagħha kif ukoll l-argumenti ġuridiċi li jsostnu b’mod speċifiku din it-talba. Issa, f’dan il-każ, kif irrileva l-Avukat Ġenerali fil-punt 83 tal-konklużjonijiet tiegħu, l-appellanti ma tispjega mkien ir-raġunijiet li għalihom il-Qorti tal-Prim’Istanza kisret l-Artikolu 82 KE meta eżaminat espressament, tfakkar fil-punt 44 ta’ din is-sentenza, il-prassi deċiżjonali tal-Kummissjoni u l-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja invokata minn WIN fl-ewwel istanza u kkonkludiet li l-imsemmi Artikolu ma jistax ikun interpretat li jiżgura lil impriża f’pożizzjoni dominanti dritt assolut għall-allinjament tal-prezzijiet tagħha ma’ dawk tal-kompetituri tagħha. Isegwi li dan l-argument huwa inammissibbli. Min-naħa l-oħra, l-appellanti tikkritika lill-Qorti tal-Prim’Istanza li naqset milli tanalizza n-natura raġonevoli u proporzjonali tar-risposta ta’ WIN. Issa, dan it-tieni argument huwa wkoll inammissibbli, sa fejn l-appellanti ma kinitx qajmitu fl-ewwel istanza. Fil-fatt, skont ġurisprudenza stabbilita, jekk parti titħalla tqajjem għall-ewwel darba quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja aggravju li hija ma tkunx qajmet quddiem il-Qorti tal-Prim’Istanza, din il-parti tkun qiegħda titħalla tressaq quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja, li l-kompetenza tagħha bħala qorti tal-appell hija limitata, kawża li s-suġġett tagħha huwa aktar wiesa’ minn kif kien ippreżentat quddiem il-Qorti tal-Prim’Istanza. Fil-kuntest ta’ appell, il-kompetenza tal-Qorti tal-Ġustizzja hija limitata għall-evalwazzjoni tas-soluzzjoni legali li ngħatat għall-motivi diskussi quddiem il-qrati tal-ewwel istanza (ara, b’mod partikolari, is-sentenzi tal-11 ta’ Novembru 2004, Ramondín et vs Il-Kummissjoni, C-186/02 P u C-188/02 P, Ġabra p. I-10653, punt 60, kif ukoll tas-26 ta’ Ottubru 2006, Koninklijke Coöperatie Cosun vs Il-Kummissjoni, C-68/05 P, Ġabra p. I-10367, punt 96). Isegwi, li t-tieni aggravju għadu jkun iddikkjarat inammissibbli. Fuq it-tielet aggravju, ibbażat fuq żball magħmul mill-Qorti tal-Prim’Istanza dwar l-evalwazzjoni tal-legalità tal-metodu użat mill-Kummissjoni sabiex tikkalkula r-rata tal-irkupru tal-ispejjeż L-argumenti tal-partijiet Bit-tielet aggravju tagħha, l-appellanti tallega li, billi ma pprojbietx il-metodu użat mill-Kummissjoni sabiex tikkalkula r-rata tal-irkupru tal-ispejjeż, il-Qorti tal-Prim’Istanza żnaturat it-test ta’ predazzjoni stabbilit mis-sentenza AKZO vs Il-Kummissjoni, iċċitat iktar ’il fuq, u, għalhekk, kisret l-Artikolu 82 KE. Fil-fatt, il-Qorti tal-Prim’Istanza vvalidat b’mod illegali l-applikazzjoni żbaljata ta’ dan it-test mill-Kummissjoni kemm rigward l-ispejjeż varjabbli kif ukoll rigward l-ispejjeż globali. F’dak li jikkonċerna l-ispejjeż varjabbli, l-appellanti tallega li, sabiex prezzijiet inferjuri għall-medja tal-ispejjeż varjabbli jkunu jistgħu ikunu kkwalifikati bħala abbużivi, il-metodu ta’ kalkolu applikat għandu juri li s-servizzi inkwistjoni ġew forniti b’telf. Issa, minħabba li WIN, fir-rikors tagħha fl-ewwel istanza, kienet invokat il-fatt li l-abbonati kollha, matul il-kważi-totalità tal-perijodu li matulu dam il-ksur, kienu ġġeneraw b’mod individwali benefiċċju, il-Qorti tal-Prim’Istanza ma setgħetx, mingħajr ma tikser l-Artikolu 82 KE tonqos milli tivverifika jekk il-Kummissjoni kinitx stabbilixxiet li l-bilanċ ta’ kull abbonament kien ikkostitwixxa jew le telf għal WIN. Min-naħa l-oħra, il-Qorti tal-Prim’Istanza vvalidat il-metodu segwit mill-Kummissjoni li jikkonsisti f’analiżi perijodu b’perijodu, li ma tagħtix viżjoni kompleta tal-vijabbiltà ta’ kull abbonament. F’dak li jikkonċerna l-ispejjeż globali, l-appellanti, filwaqt li tirreferi għall-allegazzjonijiet tagħha dwar l-ispejjeż varjabbli, tallega li l-Qorti tal-Prim’Istanza żnaturat it-test ta’ predazzjoni billi ma ppruvatx tivverifika jekk kienx ġie ppruvat li l-ispejjeż globali tal-abbonati ma kinux ġew koperti. Il-Kummissjoni tirrispondi, l-ewwel nett, li l-metodu applikat għall-każ inkwistjoni mhux biss huwa l-istess metodu li segwiet fil-kawżi li wasslu għas-sentenzi ċċitati iktar ’il fuq AKZO vs Il-Kummissjoni u Tetra Pak vs Il-Kummissjoni billi ħadet inkunsiderazzjoni l-ispejjeż kif jirriżultaw mill-kontabbiltà annwali tal-impriża, imma li dan il-metodu ġie adattat f’sens favorevoli għall-appellanti, b’mod li l-livell tal-ispejjeż miżmum fil-kalkolu huwa fil-fatt inferjuri għal-livell tal-ispejjeż reali ta’ WIN. Il-Kummissjoni tirrileva, sussegwentement, li l-appellanti ma takkuża lill-Qorti tal-Prim’Istanza bl-ebda żball ta’ evalwazzjoni jew żnaturament tal-fatti fl-analiżi tal-motiv dwar il-metodu ta’ kalkolu statiku applikat mill-Kummissjoni. Bl-istess mod, hi ma sostniet l-ebda żball ta’ liġi f’dak li jikkonċerna l-analiżi mill-Qorti tal-Prim’Istanza tar-rifjut tal-Kummissjoni li tadotta l-metodu alternattiv tal-kalkolu tal-ispejjeż proposti minn WIN. F’dak li jikkonċerna l-bżonn li jittieħed inkunsiderazzjoni l-abbonament għat-48 xahar flimkien tal-ħajja tiegħu, il-Kummissjoni tikkunsidra li, b’rati tal-irkupru tal-ispejjeż iktar baxxi minn 100% fuq il-perijodi qosra kollha li ġew suċċessivament eżaminati fid-deċiżjoni inkwistjoni u li jwasslu għal total ta’ bejn wieħed u ieħor sena u nofs, ir-rati tal-irkupru ma setgħux ħlief ikunu iktar baxxi minn 100% wkoll għat-tul medju ta’ ħajja ta’ abbonament, jew 48 xahar. F’dan ir-rigward, il-Kummissjoni tirreleva li din ir-rata tal-irkupru ma tistax taqbeż il-100% fuq perijodu li matulu dan il-ksur seta’ jippermetti lill-impriża li tirrealizza għal tul ta’ żmien il-marġini ta’ benefiċċji għal kull abbonat li jkunu kompetittivi ħafna. Il-kunsiderazzjonijiet tal-Qorti tal-Ġustizzja Għandu l-ewwel nett jitfakkar li skont il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja appell ma jistax ikun limitat għar-repetizzjoni tal-motivi u l-argumenti li diġà ġew imressqa quddiem il-Qorti tal-Prim’Istanza mingħajr ma jitressqu argumenti li jfittxu li jistabbilixxu li din ikkommettiet żball ta’ liġi (ara d-digriet tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-5 ta’ Frar 1998, Abello et vs Il-Kummissjoni, C-30/96 P, Ġabra p. I-377, punt 45, kif ukoll, f’dan is-sens, is-sentenza tat-8 ta’ Jannar 2002, Franza vs Monsanto u Il-Kummissjoni, C-248/99 P, Ġabra p. I-1, punt 69). Issa, fil-punti 129 sa 156 tas-sentenza appellata, il-Qorti tal-Prim’Istanza wieġbet fit-tul għall-argumenti tal-appellanti skont liema l-metodu tal-kalkolu tar-rata tal-irkupru tal-ispejjeż użata mill-Kummissjoni ma jippermettiex li jittieħed inkunsiderazzjoni livell approprjat tal-ispejjeż sostnuti minn WIN. B’mod partikolari, il-Qorti tal-Prim’Istanza, minn naħa kkonstatat, fil-punt 138 tas-sentenza appellata, li, kuntrarjament għal dak li ssostni l-appellanti, l-applikazzjoni tal-metodu ta’ kalkolu magħżul mill-Kummissjoni jippermettilha li tikkonkludi li WIN kienet applikat prezzijiet iktar baxxi mill-ispejjeż tagħha. Min-naħa l-oħra, il-Qorti tal-Prim’Istanza fil-kuntest tal-analiżi tagħha tal-legalità ta’ dan il-metodu, spjegat, fil-punti 144 u 145 ta’ din is-sentenza, ir-raġunijiet li għalihom, l-analiżi perijodu b’perijodu magħmulha mill-Kummissjoni tippermetti li jittieħdu inkunsiderazzjoni l-varjazzjonijiet fit-tariffi li seħħew matul il-perijodu li matulu dam il-ksur u, għalhekk, li jkollha viżjoni kompleta biżżejjed tal-vijabbiltà ta’ abbonament. Issa, għandu jkun ikkonstatat li, fil-verità, permezz tal-aggravju inkwistjoni, l-appellanti ma tidentifika l-ebda żball ta’ liġi li l-Qorti tal-Prim’Istanza kienet ikkommettiet fil-kuntest tal-analiżi msemmija fil-punti preċedenti ta’ din is-sentenza, imma tillimita ruħha li tirrepeti l-argumenti li kienet diġà ressqet fl-ewwel istanza dwar il-metodu adottat mill-Kummissjoni fid-deċiżjoni inkwistjoni. Għalhekk, it-tielet aggravju huwa ddikkjarat inammissibbli. Fuq ir-raba’ aggravju, ibbażat fuq żball ta’ liġi u fuq ksur tal-obbligu ta’ motivazzjoni magħmulin mill-Qorti tal-Prim’Istanza, meta din ikkunsidrat li l-ispejjeż u l-qligħ posterjuri għall-perijodu li matulu dam l-allegat ksur ma għandhomx jittieħdu inkunsiderazzjoni fil-kalkolu tar-rati tal-irkupru tal-ispejjeż L-argumenti tal-partijiet Rigward ir-raba’ aggravju tagħha, l-appellanti tikkritika lill-Qorti tal-Prim’Istanza li aċċettat l-analiżi tal-Kummissjoni li teskludi mill-kalkolu għall-evalwazzjoni għar-rati tal-irkupru tal-ispejjeż u tad-dħul u l-ispejjeż li saru wara l-allegat ksur, jiġifieri wara l-15 ta’ Ottubru 2002. F’dan ir-rigward, hija ssostni, b’mod partikolari, li l-Qorti tal-Prim’Istanza, ma setgħetx, mingħajr ma tikkontradixxi lilha nnifisha u mingħajr ma tikser l-Artikolu 82 KE, taċċetta l-metodu adottat mill-Kummissjoni, li minn naħa waħda, teskludi mill-kalkolu tal-imsemmija rata tal-irkupru d-dħul u l-ispejjeż ta’ wara l-allegat ksur iżda li jaqgħu taħt il-perijodu ta’ 48 xahar li jdum il-ħajja ta’ abbonament u, min-naħa l-oħra, tirrikonoxxi li fil-każ tal-abbonamenti, l-ispejjeż u l-qligħ huma mifruxa b’mod leġittimu fuq perijodu ta’ 48 xahar. Skont il-Kummissjoni dan l-aggravju ma huwa xejn ħlief tiġbid tat-tielet aggravju u jirriżulta minn konfużjoni. Fil-fatt, b’applikazzjoni tal-metodu segwit mill-Kummissjoni u vvalidat mill-Qorti tal-Prim’Istanza, huma biss l-ispejjeż mhux rikorrenti, jiġifieri l-ispejjeż “ta’ konkwista” jew “ta’ akkwist tal-klijenti”, għandhom ikunu mqassma skont il-prinċipju tad-deprezzament. Min-naħa l-oħra l-qligħ u l-ispejjeż rikorrenti, bħall-ispejjeż wara l-ksur, ma jistgħux jiġu mqassma. Sussegwentement, il-Kummissjoni ssostni li huwa żbaljat li jkunu integrati fil-kalkolu tar-rata tal-irkupru tal-ispejjeż il-proġettazzjonijiet ta’ marġni pożittivi futuri. Tali proġettazzjonijiet pożittivi huma bbażati fuq iċ-ċirkustanza li WIN kienet iddeċidiet li ma tirrifflettix fuq l-ispejjeż tagħha t-tnaqqis tat-tariffi ta’ aċċess għan-netwerk ta’ France Télécom aċċessibbli għall-kompetituri kollha. Fil-verità, skont il-Kummissjoni, tali ipoteżijiet ta’ marġni ma setgħux jitwettqu ħlief f’kuntest ta’ kompetizzjoni mdgħajfa. Fl-aħħar, il-Kummissjoni tfakkar li, fi kwalunkwe każ, l-estrapolazzjonijiet tal-appellanti ma jwasslux għal rata ta’ kopertura tal-ispejjeż globali pożittivi u li, anki jekk jiġu aċċettati l-proġezzjonijiet ippreżentati mill-appellanti tal-marġni ta’ benefiċjarji estremament elevati fuq it-48 xahar li jdum il-ħajja ta’ abbonament, tali marġni ma jistgħux ikunu ġġustifikati ħlief f’sitwazzjoni ta’ kompetizzjoni mdgħajfa. Il-kunsiderazzjonijiet tal-Qorti tal-Ġustizzja Għandu jitfakkar li l-Qorti tal-Prim’Istanza, fil-punti 136 u 137 tas-sentenza appellata, tispjega li l-metodu segwit mill-Kummissjoni jikkonsisti f’li jkunu mqassma biss, fuq id-dewmien medju ta’ abbonament, li huwa ta’ 48 xahar, l-ispejjeż varjabbli mhux rikorrenti, jiġifieri l-ispejjeż ta’ akkwist tal-klijenti. Fil-fatt, skont il-metodu adottat mill-Kummissjoni fid-deċiżjoni inkwistjoni, l-għan għall-impriża mhuwiex li tottjeni immedjatament riżultat kontabbli pożittiv istantanju, imma, kif jirriżulta mill-punt 76 tal-motivi, iċċitata mill-Qorti tal-Prim’Istanza fil-punt 136 tas-sentenza appellata, “li tilħaq livell ta’ kopriment ta’ l-ispejjeż rikorrenti (spejjeż ta’ netwerk u spejjeż ta’ produzzjoni) li huwa biżżejjed sabiex il-marġni mogħtija fuq l-ispejjeż rikorrenti tkopri għal perijodu ta’ temp raġonevoli l-ispejjeż varjabbli mhux rikorrenti investiti fl-iżvilupp kummerċjali tal-prodotti in kwistjoni”. B’applikazzjoni ta’ dan il-metodu, il-Kummissjoni analizzat il-politika tal-prezz applikata minn WIN bejn ix-xahar ta’ Jannar 2001 u x-xahar ta’ Ottubru 2002 u kkonkludiet li, matul dan il-perijodu, WIN kienet applikat prezzijiet inferjuri għal ċertu livell tal-ispejjeż aġġustati. Isegwi li l-fatt li ma ttiħdux inkunsiderazzjoni l-ispejjeż u d-dħul ta’ wara l-perijodu li matulu dam il-ksur, imma inkluż il-perijodu ta’ 48 xahar inkwistjoni, kien jirriżulta direttament mill-applikazzjoni f’dan il-każ tal-metodu ta’ kalkolu tar-rata tal-irkupru tal-ispejjeż magħżula mill-Kummissjoni, li l-appellanti ma rnexxilhiex tistabbilixxi l-illegalità tagħha la fl-ewwel istanza, kif jirriżulta mill-punt 154 tas-sentenza appellata, u lanqas fil-kuntest ta’ dan l-appell, kif jirriżulta mill-punti 69 sa 73 ta’ din is-sentenza. Il-Qorti tal-Prim’Istanza għalhekk ma għamlet l-ebda żball ta’ liġi meta kkonkludiet, fil-punt 152 tas-sentenza appellata, li “il-Kummissjoni kkunsidrat ġustament li d-dħul u l-ispejjeż sussegwenti għall-ksur m’għandhomx jittieħdu in kunsiderazzjoni sabiex tiġi evalwata r-rata ta’ kopriment ta’ l-ispejjeż matul il-perijodu kkunsidrat”. Isegwi li r-raba’ aggravju għandu jiġi miċħud minħabba li hu infondat. Fuq il-ħames aggravju, ibbażat fuq żball ta’ liġi u fuq ksur tal-obbligu ta’ motivazzjoni magħmul mill-Qorti tal-Prim’Istanza, f’dak li din ikkunsidrat li prezz li jkun akkumpanjat bi tnaqqis kunsiderevoli fis-sehem tas-suq tal-impriża jista’ jkun ikkunsidrat bħala predatorju L-argumenti tal-partijiet Skont l-appellanti, il-Qorti tal-Prim’Istanza, għalkemm irrikonoxxiet li l-parti tas-suq ta’ WIN kienet naqset mix-xahar ta’ Awwissu 2002, ikkunsidrat b’mod żbaljat li l-allegat ksur kien dam sal-15 ta’ Ottubru 2002. Fil-fatt il-predazzjoni tippreżupponi tnaqqis sinjifikattiv tal-kompetizzjoni u hija għalhekk eskluża fl-ipoteżi ta’ tisħiħ tal-kompetizzjoni stess. Il-Kummissjoni twieġeb, preliminarjament, li WIN ma kinitx invokat dan l-argument fl-ewwel istanza biss sabiex tikkontesta l-eżistenza tal-pożizzjoni dominanti tagħha kif ukoll biex titlob tnaqqis tal-multa. Issa, l-imsemmi argument ġie mressaq għall-ewwel darba fl-istadju tal-appell sabiex jikkontesta l-eżistenza tal-abbuż tal-pożizzjoni dominanti u kien, għalhekk, inammissibbli. Rigward il-fondatezza tal-ħames aggravju, il-Kummissjoni tenfasizza, sussidjarjament, li, fuq il-bażi ta’ informazzjoni għad-dispożizzjoni tagħha, il-parti tas-suq ta’ WIN kibret kostantament sax-xahar ta’ Awwissu 2002. Għalhekk, kull tnaqqis eventwali tal-parti tas-suq ta’ WIN matul l-aħħar xahar u nofs tal-perijodu li matulu dam il-ksur ma setax ikun dovut ħlief għat-tnaqqis tat-tariffi bl-ingrossa ta’ France Télécom għall-aċċess għan-netwerk li WIN, kuntrarjament għall-kompetitutri tagħha, iddeċidiet li ma tirriflettihomx fuq il-prezzijiet tagħha, u b’hekk temmet il-ksur tal-15 ta’ Ottubru 2002. Sussidjarjament, il-Kummissjoni ssostni li tali tnaqqis ma jistax jerġa’ jpoġġi f’dubju l-legalità tad-deċiżjoni inkwistjoni, imma eventwalment ma jkollux inċidenza ħlief fuq id-dewmien tal-ksur, mingħajr ma dan ikun jista’ barra minn hekk, ikollu impatt fuq l-ammont tal-multa, meta tkun għadha ma ġietx mitluba reviżjoni tagħha mill-appellanti. Il-kunsiderazzjonijiet tal-Qorti tal-Ġustizzja Huwa biżżejjed li jkun ikkonstatat f’dan ir-rigward li, f’dan il-każ, kif issostni ġustament il-Kummissjoni u kif irrileva l-Avukat Ġenerali fil-punt 121 tal-konklużjonijiet tiegħu, l-appellanta ma kkritikatx fl-ewwel istanza d-deċiżjoni inkwistjoni fuq dan il-punt. Fil-fatt, jekk invokat it-tnaqqis tal-parti tagħha tas-suq sabiex, minn naħa, tikkontesta l-eżistenza ta’ pożizzjoni dominanti u, min-naħa l-oħra, titlob tnaqqis tal-ammont tal-multa, hija madankollu, b’differenza ta’ dan l-aggravju, ma qajmitx dan l-argument sabiex tikkontesta l-eżistenza tal-ksur. Isegwi li, skont il-ġurisprudenza msemmija fil-punt 60 ta’ din is-sentenza, il-ħames aggravju għandu jkun iddikkjarat inammissibbli. Fuq is-sitt aggravju, ibbażat fuq żnaturament tal-elementi ta’ prova u fuq żball ta’ liġi mill-Qorti tal-Prim’Istanza fl-evalwazzjoni tagħha tal-eżistenza ta’ pjan ta’ predazzjoni Is-sitt aggravju huma magħmul minn żewġ partijiet. Fuq l-ewwel parti tas-sitt aggravju, ibbażata fuq l-iżnaturament tal-elementi ta’ prova — L-argumenti tal-partijiet Bl-ewwel parti tal-aggravju li qed jiġi eżaminat, l-appellanti tallega li l-Qorti tal-Prim’Istanza żnaturat il-provi li fuqhom ibbażat l-analiżi tagħha tal-eżistenza ta’ pjan ta’ predazzjoni min-naħa ta’ WIN. Fil-fatt, hija bbażat lilha nnifisha biss fuq id-dokumenti ta’ WIN li kienu jirriflettu sempliċiment, skont it-termini użati mill-Qorti tal-Prim’Istanza stess fil-punt 214 tas-sentenza appellata, tal-“għanijiet kummerċjali kemxejn ambizzjużi”, kif ukoll qari gravement ineżatt ta’ serje ta’ dokumenti interni, filwaqt li użat, b’mod partikolari, termini bħal “antiċipazzjoni” jew “tantiċipa”. Skont il-Kummissjoni, l-ewwel parti tas-sitt aggravju hija inammissibbli billi, minn naħa, huwa intiż sabiex jerġa’ jsir eżami fl-istadju tal-appell ta’ aggravju li diġà kien ġie miċħud bħala inammissibbli mill-Qorti tal-Prim’Istanza, mingħajr ma kien ikkontestat il-fatt li din tal-aħħar kienet iddikkjaratu inammissibbli. Min-naħa l-oħra, l-appellanti ma tindika l-ebda argument sabiex issostni l-iżnaturament allegat, meta hija l-Qorti tal-Prim’Istanza biss li tista’ tivvaluta l-valur li għandu jingħata lill-provi li jitressqu quddiemha. — Il-kunsiderazzjonijiet tal-Qorti tal-Ġustizzja Għandu jiġi rrilevat li, kif jirriżulta mill-punt 192 tas-senteza appellata, l-appellanti diġà invokat quddiem il-Qorti tal-Prim’Istanza l-iżnaturament tal-provi magħmul mill-Kummissjoni, meta affermat li din kienet b’mod żbaljat ibbażat ruħha fuq dokumenti interni sabiex tikkonkludi li kien jeżisti pjan ta’ predazzjoni. Madankollu, qabel ma wettqet, sussidjarjament, l-evalwazzjoni ta’ dawn id-dokumenti, ikkontestati mill-appellanti fil-kuntest ta’ dan l-appell, il-Qorti tal-Prim’Istanza ddikkjarat, l-ewwel nett, fil-punti 204 u 205 tas-sentenza appellata, dan il-motiv inammissibbli, minħabba li ma jirrispondix għar-rekwiżiti ta’ preċiżjoni u ta’ speċifiċità stabbiliti mill-ġurisprudenza Komunitarja. Issa, fil-kuntest ta’ appell, l-appellanti ma tistax tibbenefika mill-motivi li l-Qorti tal-Prim’Istanza ċaħdet bħala inammissibbli, meta din id-dikjarazzjoni ta’ inammissibbiltà mhijiex ikkontestata (sentenza tat-22 ta’ Diċembru 1993, Eppe vs Il-Kummissjoni, C-354/92 P, Ġabra p. I-7027, punt 13). Konsegwentement, l-ewwel parti tas-sitt aggravju hija inammissibbli. Fuq it-tieni parti tas-sitt aggravju, ibbażata fuq il-ksur tal-Artikolu 82 KE — L-argumenti tal-partijiet Fil-kuntest tat-tieni parti ta’ dan l-aggravju, l-appellanti ssostni li l-Qorti tal-Prim’Istanza kisret l-Artikolu 82 KE meta kkonkludiet li jeżisti pjan ta’ predazzjoni esklużivament fuq il-bażi ta’ elementi suġġettivi, meta l-imsemmi artikolu jirrikjedi l-prova ta’ pjan ta’ esklużjoni oġġettivament identifikabbli, ibbażat fuq indiċi oġġettivi, bħal, b’mod partikolari, theddid għall-kompetituri jew tnaqqis selettiv tal-prezzijiet fil-konfront tal-klijenti tal-kompetituri. Il-Kummissjoni rrispondiet li, minn naħa, l-element intenzjonali tal-abbuż ta’ pożizzjoni dominanti huwa neċessarjament suġġettiv u li, min-naħa l-oħra, il-ħtieġa li tkun ippruvata l-eżistenza ta’ pjan ta’ esklużjoni fuq il-bażi ta’ indiċi oġġettivi bħal dawk indikati mill-appellanti ma ssib l-ebda sostenn fil-ġurisprudenza. — Il-kunsiderazzjonijiet tal-Qorti tal-Ġustizzja Huwa biżżejjed li jkun ikkonstatat li l-appellanti hija żbaljata meta ssostni li l-Qorti tal-Prim’Istanza, sabiex tistabbilixxi l-eżistenza ta’ pjan ta’ predazzjoni, ibbażat biss fuq elementi suġġettivi. Fil-fatt, jirriżulta mill-punti 199 u 215 tas-sentenza appellata, li, jekk il-Qorti tal-Prim’Istanza rriferiet għal “strateġija ta’ ‘antiċipazzjoni’” tas-suq min-naħa ta’ WIN, madankollu ddeduċiet elementi oġġettivi bħal dokumenti interni ta’ din l-impriża. Konsegwentement, minħabba li t-tieni parti ta’ dan l-aggravju mhijiex fondata, is-sitt aggravju għandu jkun miċħud kollu kemm hu. Fuq is-seba’ aggravju, ibbażat fuq ksur tal-Artikolu 82 KE mill-Qorti tal-Prim’Istanza minħabba li rrifjutat li tieħu inkunsiderazzjoni l-impossibbiltà li tirkupra l-ispejjeż Is-seba’ aggravju huwa wkoll maqsum f’żewġ partijiet. Fuq l-ewwel parti tas-seba’ aggravju, ibbażata fuq il-bżonn li tkun ippruvata l-possibbiltà ta’ rkupru tat-telf. — L-argumenti tal-partijiet Bl-ewwel parti tas-seba’ aggravju, l-appellanti ssostni li l-Qorti tal-Prim’Istanza kisret l-Artikolu 82 KE billi kkunsidrat li d-dimostrazzjoni tal-possibbiltà li jkun rkuprat it-telf mhijiex rekwiżit preliminari sabiex tkun ikkonstatata prattika ta’ prezzijiet predatorji. Fil-verità, il-ġurisprudenza Komunitarja tirrikjedi dejjem tali demostrazzjoni, li mingħajrha l-ebda predazzjoni ma hija possibbli, minħabba li ma jkunx ekonomikament razzjonali għal impriża li ssegwi tali prattika. Din il-pożizzjoni hija barra minn hekk kondiviża minn diversi qrati u awtoritajiet tal-kompetizzjoni kif ukoll minn parti kbira tad-duttrina. Il-Kummissjoni rrispondiet, l-ewwel nett, li d-dimostrazzjoni tal-possibbiltà ta’ rkupru tat-telf mhijiex miltluba mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja. Barra minn hekk, din id-dimostrazzjoni, meħtieġa mill-ġurisprudenza tal-qrati tal-Istati Uniti tal-Amerika, hija bbażata fuq loġika ekonomika li ma taqax taħt id-dritt Komunitarju. Fil-fatt, skont il-Kummissjoni, kuntrarjament għall-metodu tad-dritt Amerikan, l-analiżi tal-abbuż fis-sens tal-Artikolu 82 KE tippreżupponi li l-impriża inkwistjoni tgawdi minn pożizzjoni dominanti. Issa, l-eżistenza ta’ tali pożizzjoni hija biżżejjed, hi stess, sabiex tiddetermina li l-irkupru tat-telf hija possibbli. Fl-aħħar, f’dan il-każ, is-sitwazzjoni ta’ tkabbir eċċezzjonali tas-suq ikkonċernat għamlet dan l-irkupru probabbli. — Il-kunsiderazzjonijiet tal-Qorti tal-Ġustizzja Sabiex tevalwa l-fondatezza tal-ewwel parti ta’ dan l-aggravju, għandu jitfakkar, preliminarjament, li, skont ġurisprudenza stabbilita, l-Artikolu 82 KE huwa espressjoni tal-għan ġenerali mogħti mill-Artikolu 3(1)(g) KE lill-azzjoni tal-Komunità Ewropea, jiġifieri l-istabbiliment ta’ sistema li tiżgura li l-kompetizzjoni ma tkunx imxekkla fis-suq komuni. B’hekk, il-pożizzjoni dominanti prevista fl-Artikolu 82 KE tikkonċerna sitwazzjoni ta’ poter ekonomiku li jkollha impriża li jagħtiha l-poter li toħloq ostakolu għaż-żamma ta’ kompetizzjoni effettiva fuq is-suq inkwistjoni billi tagħti l-possibbiltà ta’ aġir indipendenti f’miżura sinjifikattiva fil-konfront tal-kompetituri tagħha, tal-klijenti tagħha u, fl-aħħar, tal-konsumaturi (sentenza tat-13 ta’ Frar 1979, Hoffmann-La Roche vs Il-Kummissjoni, 85/76, Ġabra p. 461, punt 38). F’dan il-kuntest, billi jipprojbixxi l-isfruttament abbużiv ta’ pożizzjoni dominanti fis-suq, sa fejn il-kummerċ bejn l-Istati Membri jista’ jiġi affettwat, l-Artikolu 82 KE jkopri l-aġir li huwa ta’ natura li jinfluwenza l-istruttura tas-suq fejn preċiżament wara l-preżenza tal-impriża inkwistjoni, il-livell ta’ kompetizzjoni huwa diġà mdgħajjef u li għandu l-effett li jostakola, bir-rikors għal mezzi differenti minn dawk li jirregolaw kompetizzjoni normali tal-prodotti jew tas-servizzi fuq il-bażi ta’ prestazzjonijiet tal-operaturi ekonomiċi, sabiex jinżamm livell ta’ kompetizzjoni li jeżisti diġà fis-suq jew għall-iżvilupp ta’ din il-kompetizzjoni (sentenzi Hoffmann-La Roche vs Il-Kummissjoni, iċċitat iktar ’il fuq, punt 91; tad-9 ta’ Novembru 1983, Nederlandsche Banden-Industrie-Michelin vs Il-Kummissjoni, 322/81, Ġabra p. 3461, punt 70; AKZO vs Il-Kummissjoni, iċċitat iktar ’il fuq, punt 69, u tal-15 ta’ Marzu 2007, British Airways vs Il-Kummissjoni, C-95/04 P, Ġabra p. I-2331, punt 66). Għalhekk, l-Artikolu 82 KE jipprevedi mhux biss il-prattiċi suxxettibbli li jikkawżaw dannu immedjat lill-konsumaturi, imma wkoll dawk li jikkawżawlhom dannu billi jippreġudikaw l-istruttura ta’ kompetizzjoni effettiva (sentenza tal-21 ta’ Frar 1973, Europemballage u Continental Can vs Il-Kummissjoni, 6/72, Ġabra p. 215, punt 26) l-impriża li għandha pożizzjoni dominanti għandha responsabbiltà partikolari li ma tippreġudikax bl-aġir tagħha l-kompetizzjoni effettiva u mhux imfixkla fis-suq komuni (sentenza Nederlandsche Banden-Industrie-Michelin vs Il-Kummissjoni, iċċitata iktar ’il fuq, punt 57). Kif diġà ppreċiżat il-Qorti tal-Ġustizzja, isegwi li l-Artikolu 82 KE jipprojbixxi impriża f’pożizzjoni dominanti li telimina kompetitur u li tirrinforza b’hekk il-pożizzjoni tagħha billi tirrikorri għal mezzi differenti minn dawk li jirriżultaw minn kompetizzjoni fuq il-mertu. F’din il-perspettiva, kull kompetizzjoni fuq il-prezzijiet ma tistax tkun ikkunsidrata bħala leġittima (sentenza AKZO vs Il-Kummissjoni, iċċitata iktar ’il fuq, punt 70). B’mod partikolari, għandu jkun ikkunsidrat li tkun qegħda tabbuża minn pożizzjoni dominanti impriża li, f’suq fejn l-istruttura kompetittiva tiegħu hija diġà mdgħajfa preċiżament minħabba l-preżenza tagħha, tipprattika politika ta’ prezzijiet li ma għandha l-ebda għan ekonomiku ieħor ħlief li telimina lill-kompetituri tagħha sabiex tkun tista’, sussegwentement, tieħu vantaġġ mit-tnaqqis tal-livell ta’ kompetizzjoni li tkun għadha teżisti fis-suq. Issa, sabiex tevalwa l-legalità tal-politika tal-prezz applikat minn impriża dominanti, il-Qorti tal-Ġustizzja fil-punt 74 tas-sentenza AKZO vs Il-Kummissjoni, iċċitata iktar ’il fuq, irriferiet għal kriterji ta’ prezz ibbażati fuq l-ispejjeż magħmula mill-impriża dominanti u fuq l-istrateġija tagħha. B’hekk, il-Qorti tal-Ġustizzja ppreċiżat, minn naħa, li l-prezzijiet inferjuri għall-medja tal-ispejjeż varjabbli għandhom ikunu kkunsidrati, prinċipalment, bħala abbużivi, sa fejn, fl-applikazzjoni ta’ tali prezzijiet, impriża f’pożizzjoni dominanti hija preżunta li ma ssegwi l-ebda finalità ekonomika oħra ħlief dik li telimina l-kompetituri tagħha. Min-naħa l-oħra, il-prezzijiet inferjuri għall-medja tal-ispejjeż totali, imma superjuri għall-medja tal-ispejjeż varjabbli ma għandhomx ikunu kkunsidrati bħala abbużivi ħlief meta jkunu ffissati fil-kuntest ta’ pjan li għandu l-għan li jelimina kompetitur (ara sentenza ċċitata iktar ’il fuq AKZO vs Il-Kummissjoni, punti 70 u 71, kif ukoll Tetra Pak vs Il-Kummissjoni, punt 41). Għalhekk, kuntrarjament għal dak li tafferma l-appellanti, ma jirriżultax mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja li l-prova tal-possibbiltà ta’ rkupru tat-telf sostnut minħabba l-applikazzjoni, minn impriża f’pożizzjoni dominanti, ta’ prezzijiet inferjuri għal ċertu livell ta’ spejjeż tikkostitwixxi kundizzjoni neċessarja sabiex tkun stabbilita n-natura abbużiva ta’ tali politika tal-prezz. B’mod partikolari, il-Qorti tal-Ġustizzja kellha l-opportunità li teskludi n-neċessità ta’ tali prova f’ċirkustanzi fejn l-intenzjoni eliminatorja tal-impriża inkwistjoni setgħet tkun preżunta inkunsiderazzjoni tal-applikazzjoni minn din ta’ prezzijiet inferjuri għall-medja tal-ispejjeż varjabbli (ara, f’dan is-sens, sentenza Tetra Pak vs Il-Kummissjoni, iċċitata iktar ’il fuq, punt 44). Din l-interpretazzjoni ma teskludix, evidentement, li l-Kummissjoni tista’ tikkunsidra tali possibbiltà ta’ rkupru tat-telf bħala element rilevanti fl-evalwazzjoni tan-natura abbużiva tal-prattika inkwistjoni, fejn tista’ tikkontribwixxi, pereżempju, sabiex teskludi, f’każ ta’ applikazzjoni ta’ prezzijiet inferjuri għall-medja tal-ispejjeż varjabbli, ġustifikazzjonijiet ekonomiċi oħra minbarra l-eliminazzjoni ta’ kompetitur, jew sabiex tistabbilixxi, fil-każ tal-applikazzjoni ta’ prezzijiet inferjuri għall-medja tal-ispejjeż totali imma superjuri għall-medja tal-ispejjeż varjabbli, l-eżistenza ta’ pjan li għandu l-għan li jelimina kompetitur. Barra minn hekk, in-nuqqas ta’ kwalunkwe possibbiltà ta’ rkupru tat-telf ma jistax ikun biżżejjed sabiex jeskludi li l-impriża inkwistjoni tasal sabiex issaħħaħ il-pożizzjoni dominanti tagħha wara, b’mod partikolari, il-ħruġ mis-suq ta’ wieħed jew aktar mill-kompetituri tagħha, b’mod li l-livell ta’ kompetizzjoni li kien jeżisti fis-suq, li kien diġà ddgħajjef preċiżament minħabba l-preżenza tal-impriża inkwistjoni, ikun imnaqqas iktar, u li l-konsumaturi jbatu dannu minħabba l-limitazzjoni tal-possibbiltajiet ta’ għażla tagħhom. Huwa għalhekk ġustament li l-Qorti tal-Prim’Istanza kkonkludiet, fil-punt 228 tas-sentenza appellata, li l-prova ta’ possibbiltà ta’ rkupru tat-telf mhijiex kundizzjoni preliminari neċessarja sabiex tkun ikkonstatata prattika ta’ prezzijiet predatorji. Isegwi li l-ewwel parti ta’ dan l-aggravju mhijiex fondata. Fuq it-tieni parti tas-seba’ aggravju, ibbażata fuq il-prova mill-impriża dominanti tal-impossibbiltà ta’ rkupru tal-ispejjeż — L-argumenti tal-partijiet Bit-tieni parti tas-seba’ aggravju, l-appellanti tallega li kienet ressqet il-prova li l-irkurpu tat-telf kien, f’dan il-każ, impossibbli. Il-Qorti tal-Prim’Istanza kellha, għalhekk, tiddeċiedi fuq il-kwistjoni li tkun taf jekk il-Kummissjoni setgħetx twarrab din il-prova meta din tkun imressqa mill-impriża konvenuta. Il-Kummissjoni tirrispondi li, fl-ewwel istanza, l-appellanti ma invokat l-ebda motiv dwar il-kwistjoni li tkun taf jekk il-Kummissjoni setgħetx twarrab tali prova mressqa mill-konvenuta. Fi kwalunkwe każ, ċaħda impliċita ta’ dan l-argument tirriżulta mill-punti 103 sa 121 u 261 sa 267 tas-sentenza appellata. Fl-aħħar, il-Kummissjoni tenfasizza li, fid-deċiżjoni inkwistjoni, hija analizzat, sussidjarjament, il-possibbiltà ta’ rkupru tat-telf u kkunsidratu possibbli f’dan il-każ. — Il-kunsiderazzjonijiet tal-Qorti tal-Ġustizzja Kif tfakkar fil-punt 30 ta’ din is-sentenza, l-obbligu għall-Qorti tal-Prim’Istanza li timmotiva d-deċiżjonijiet tagħha ma setax ikun interpretat b’mod li jimplika li għandha twieġeb fid-dettall għal kull argument invokat minn parti, b’mod partikolari jekk dan ma għandux natura ċara u preċiża biżżejjed u ma jistrieħx fuq provi ċirkostanzjati. Issa, huwa biżżejjed li jkun ikkonstatat li, fl-ewwel istanza, l-appellanti ma qajmet l-ebda motiv li jfittex li jikkonstata speċifikament il-fatt li l-Kummissjoni warrbet illegalement prova, allegatament imressqa minn WIN, tal-impossibbiltà ta’ rkupru tat-telf inkwistjoni. F’dawn il-kundizzjonijiet, minħabba li t-tieni parti tas-seba’ aggravju, ma kinitx fondata, is-seba’ aggravju fl-intier tiegħu għandu jkun miċħud. Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet kollha li jippreċedu, l-appell għandu jkun miċħud bħala parzjalment inammissibbli u parzjalment infondat. Fuq l-ispejjeż Skont l-ewwel paragrafu tal-Artikolu 122 tar-Regoli tal-Proċedura, meta l-appell huwa infondat, il-Qorti tal-Ġustizzja għandha tiddeċiedi dwar l-ispejjeż. Skont l-Artikolu 69(2) ta’ l-istess Regoli, applikabbli għall-proċedura ta’ appell taħt l-Artikolu 118 tagħhom, il-parti li titlef għandha tbati l-ispejjeż jekk dawn ikunu ġew mitluba. La l-Kummissjoni talbet għall-kundanna tal-appellanti u din tal-aħħar tilfet, għandha tiġi kkundannata għall-ispejjeż ta’ din l-istanza. Għal dawn il-motivi, Il-Qorti tal-Ġustizzja (L-Ewwel Awla), taqta’ u tiddeċiedi li: 1) L-appell huwa miċħud. 2) France Télécom SA hija kkundannata għall-ispejjeż. Firem ( *1 ) Lingwa tal-kawża: il-Franċiż.

62000CJ0100

de

Entscheidungsgründe 1 Die Kommission hat mit Klageschrift, die am 16. März 2000 bei der Kanzlei des Gerichtshofes eingegangen ist, gemäß Artikel 226 EG Klage erhoben auf Feststellung, dass die Italienische Republik dadurch gegen ihre Verpflichtungen aus dem Gemeinschaftsrecht verstoßen hat, dass sie elektrische Wassererwärmer (Warmwasserspeicher und Warmwasserboiler) Sicherheitsbedingungen unterworfen hat, die nicht in der Richtlinie 73/23/EWG des Rates vom 19. Februar 1973 zur Angleichung der Rechtsvorschriften der Mitgliedstaaten betreffend elektrische Betriebsmittel zur Verwendung innerhalb bestimmter Spannungsgrenzen (ABl. L 77, S. 29) vorgesehen sind, und daher den gemäß der Norm EN 60335-2-21 hergestellten Produkten die Vermutung der Übereinstimmung mit den Sicherheitsbedingungen versagt hat. 2 Elektrische Wassererwärmer (Warmwasserspeicher und Warmwasserboiler) fallen in den Anwendungsbereich der Richtlinie 73/23. Nach Artikel 3 der Richtlinie treffen die Mitgliedstaaten alle zweckdienlichen Maßnahmen, damit der freie Verkehr der elektrischen Betriebsmittel, die den in Artikel 2 der Richtlinie genannten Sicherheitszielen entsprechen, nicht aus Sicherheitsgründen behindert wird. 3 Aus Artikel 5 der Richtlinie 73/23 ergibt sich, dass elektrische Wassererwärmer (Warmwasserspeicher und Warmwasserboiler), die gemäß der harmonisierten Norm EN 60335-2-21 hergestellt worden sind, als mit den Bedingungen der Richtlinie übereinstimmend erachtet werden. Nach dieser Norm müssen die Wassererwärmer insbesondere über einen Mechanismus verfügen, der die Energiezufuhr abschaltet, sobald die Wassertemperatur 130° C erreicht hat. 4 Nach italienischem Recht dagegen müssen die Hitzeschutzvorrichtungen, mit denen Wassererwärmer nach dieser Norm ausgestattet sein müssen, so beschaffen sein, dass die Temperatur 100° C nicht übersteigt. 5 Da die Kommission meinte, dass die damit vorgeschriebene Bedingung einen Verstoß gegen die Richtlinie 73/23 darstelle, leitete sie das Vertragsverletzungsverfahren ein. Nachdem sie der Italienischen Republik Gelegenheit zur Äußerung gegeben hatte, richtete sie am 30. Januar 1997 eine mit Gründen versehene Stellungnahme an diesen Mitgliedstaat und forderte ihn auf, die erforderlichen Maßnahmen zu treffen, um dieser Stellungnahme binnen einer Frist von zwei Monaten nach ihrer Bekanntgabe nachzukommen. Da die Italienische Republik dieser Stellungnahme nicht entsprochen hat, hat die Kommission die vorliegende Klage erhoben. 6 Die italienische Regierung bestreitet den Verstoß nicht mehr und erklärt, sie werde dafür sorgen, dass er abgestellt werde. 7 In Anbetracht dieses Umstands und der in den Randnummern 3 und 4 dieses Urteils genannten ist festzustellen, dass die Italienische Republik dadurch gegen ihre Verpflichtungen aus der Richtlinie 73/23 verstoßen hat, dass sie elektrische Wassererwärmer (Warmwasserspeicher und Warmwasserboiler) Sicherheitsanforderungen unterworfen hat, die nicht in dieser Richtlinie vorgesehen sind, und daher den gemäß der Norm EN 60335-2-21 hergestellten Produkten die Vermutung der Übereinstimmung mit den Sicherheitsanforderungen versagt hat. Kostenentscheidung Kosten 8 Nach Artikel 69 § 2 der Verfahrensordnung ist die unterliegende Partei auf Antrag zur Tragung der Kosten zu verurteilen. Da die Kommission die Verurteilung der Italienischen Republik beantragt hat und diese mit ihrem Vorbringen unterlegen ist, sind der Italienischen Republik die Kosten aufzuerlegen. Tenor Aus diesen Gründen hat DER GERICHTSHOF (Zweite Kammer) für Recht erkannt und entschieden: 1. Die Italienische Republik hat dadurch gegen ihre Verpflichtungen aus der Richtlinie 73/23/EWG des Rates vom 19. Februar 1973 zur Angleichung der Rechtsvorschriften der Mitgliedstaaten betreffend elektrische Betriebsmittel zur Verwendung innerhalb bestimmter Spannungsgrenzen verstoßen, dass sie elektrische Wassererwärmer Sicherheitsanforderungen unterworfen hat, die nicht in dieser Richtlinie vorgesehen sind, und daher den gemäß der Norm EN 60335-2-21 hergestellten Produkten die Vermutung der Übereinstimmung mit den Sicherheitsanforderungen versagt hat. 2. Die Italienische Republik trägt die Kosten des Verfahrens.

62009CJ0356

es

La petición de decisión prejudicial tiene por objeto la interpretación de la Directiva 76/207/CEE del Consejo, de 9 de febrero de 1976, relativa a la aplicación del principio de igualdad de trato entre hombres y mujeres en lo que se refiere al acceso al empleo, a la formación y a la promoción profesionales, y a las condiciones de trabajo (DO L 39, p. 40; EE 05/02, p. 70), en la versión modificada por la Directiva 2002/73/CE del Parlamento Europeo y del Consejo, de 23 de septiembre de 2002 (DO L 269, p. 15) (en lo sucesivo, «Directiva 76/207»). Dicha petición se presentó en el marco de un litigio entre la Sra. Kleist y su empleador, Pensionsversicherungsanstalt (en lo sucesivo, «organismo de pensiones de jubilación»), en relación con las condiciones de extinción del contrato de trabajo de la Sra. Kleist. Marco jurídico Derecho de la Unión La Directiva 76/207, que fue derogada por la Directiva 2006/54/CE del Parlamento Europeo y del Consejo, de 5 de julio de 2006, relativa a la aplicación del principio de igualdad de oportunidades e igualdad de trato entre hombres y mujeres en asuntos de empleo y ocupación (refundición) (DO L 204, p. 23), con efecto a 15 de agosto de 2009, establecía en su artículo 2: «1.      El principio de igualdad de trato en el sentido de las disposiciones siguientes, supone la ausencia de toda discriminación por razón de sexo, bien sea directa o indirectamente, en lo que se refiere, en particular, al estado matrimonial o familiar. 2.      A efectos de la presente Directiva se entenderá por: –      “discriminación directa”: la situación en que una persona sea, haya sido o pudiera ser tratada por razón de sexo de manera menos favorable que otra en situación comparable; –      “discriminación indirecta”: la situación en que una disposición, criterio o práctica aparentemente neutros sitúan a personas de un sexo determinado en desventaja particular con respecto a personas del otro sexo, salvo que dicha disposición, criterio o práctica pueda justificarse objetivamente con una finalidad legítima y que los medios para alcanzar dicha finalidad sean adecuados y necesarios; […]» Con arreglo al artículo 3, apartado 1, letra c), de dicha Directiva, «la aplicación del principio de igualdad de trato supone la ausencia de toda discriminación directa o indirecta por razón de sexo en los sectores público o privado, incluidos los organismos públicos, en relación con […] las condiciones de empleo y de trabajo, incluidas las de despido y de retribución de conformidad con lo establecido en la Directiva 75/117/CEE» del Consejo, de 10 de febrero de 1975, relativa a la aproximación de las legislaciones de los Estados miembros que se refieren a la aplicación del principio de igualdad de retribución entre los trabajadores masculinos y femeninos (DO L 45, p. 19; EE 05/02, p. 52). El artículo 7, apartado 1, de la Directiva 79/7/CEE del Consejo, de 19 de diciembre de 1978, relativa a la aplicación progresiva del principio de igualdad de trato entre hombres y mujeres en materia de seguridad social (DO 1979, L 6, p. 24; EE 05/02, p. 174), dispone: «La presente Directiva no obstará la facultad que tienen los Estados miembros de excluir de su ámbito de aplicación: a)      la fijación de la edad de jubilación para la concesión de las pensiones de vejez y de jubilación, y las consecuencias que puedan derivarse de ellas para otras prestaciones; […]» Derecho nacional Los artículos 1 y 3 de la Bundesverfassungsgesetz über unterschiedliche Altersgrenzen von männlichen und weiblichen Sozialversicherten (Ley constitucional federal por la que se establece un límite de edad diferente para la jubilación de los afiliados según se trate de hombres o de mujeres) de 29 de diciembre de 1992 (BGBl. 832/1992), tienen el siguiente tenor: «Artículo 1. Podrán adoptarse disposiciones legales que establezcan diferentes límites de edad para los afiliados del régimen legal de seguridad social según se trate de hombres o de mujeres. Artículo 2. A partir del 1 de enero de 2019 y hasta 2028, la edad que da derecho a la pensión de jubilación anticipada para las mujeres se incrementará en seis meses el 1 de enero cada año. Artículo 3. A partir del 1 de enero de 2024 y hasta 2033, la edad que da derecho a la pensión de jubilación para las mujeres se incrementará en seis meses el 1 de enero de cada año.» La Allgemeines Sozialversicherungsgesetz (Ley general de seguridad social) de 9 de septiembre de 1955 (BGBl. 189/1955), en su versión modificada (en lo sucesivo, «ASVG»), se aplica a la vez a los obreros y a los empleados, en virtud de su artículo 270. El artículo 253, apartado 1, de dicha Ley prevé que, los afiliados tendrán derecho a pensión de jubilación cuando alcancen la edad normal de jubilación, que es de 65 años para los hombres y de 60 para las mujeres, siempre que se haya completado el período de carencia previsto en el artículo 236 de la citada Ley. De la resolución de remisión se desprende que, en Derecho austriaco, no puede reducirse la pensión de jubilación legal (otorgada con arreglo a la ASVG) por el mantenimiento de una relación laboral o por el ejercicio de una actividad profesional independiente más allá de la edad que da derecho a dicha pensión. El convenio colectivo aplicable en el litigio principal es el Dienstordnung B für die Ärzte und Dentisten bei den Sozialversicherungsträgern Österreichs (régimen especial B aplicable a los médicos y a los dentistas que trabajan en organismos de seguridad social de Austria, en lo sucesivo, «DO.B»). Este convenio colectivo establece un régimen especial de despido según el cual los trabajadores que tengan diez años o más de antigüedad en el organismo para el que trabajan sólo pueden ser despedidos por determinadas causas. El artículo 134 de la DO.B tiene el siguiente tenor: «[…] 2)      Los médicos protegidos frente al despido tendrán derecho a jubilarse cuando […] 2.      [tengan] derecho a una pensión de jubilación con arreglo al artículo 253 de la ASVG […] […] 4)      La junta directiva podrá disponer la jubilación de un médico protegido frente al despido cuando éste: 1.      cumpla los requisitos del apartado 2, punto […] 2 [...] […]» Litigio principal y cuestiones prejudiciales La Sra. Kleist, nacida en febrero de 1948, estaba empleada como médica jefe en el organismo de pensiones de jubilación. Éste tomó la decisión de despedir a todos sus empleados y empleadas que cumpliesen los requisitos para la jubilación con arreglo a la DO.B. Mediante escrito de 9 de enero de 2007, la Sra. Kleist comunicó a su empleador que no deseaba jubilarse al alcanzar la edad de 60 años, sino que tenía la intención de seguir trabajando hasta los 65 años. Sin embargo, dicho organismo le comunicó mediante escrito de 6 de diciembre de 2007 su decisión de jubilarla de oficio con efectos de 1 de julio de 2008. La Sra. Kleist impugnó su despido ante el Landesgericht Innsbruck (Tribunal regional de Innsbruck). La sentencia dictada por éste el 14 de marzo de 2008, que le era desfavorable, fue modificada mediante sentencia dictada el 22 de agosto de 2008 por el Oberlandesgericht Innsbruck (Tribunal regional superior de Insbruck), que resolvió como órgano de apelación en materia de Derecho laboral y social. A continuación, el organismo de pensiones de jubilación recurrió en casación ante el Oberster Gerichtshof (Tribunal supremo). El Oberster Gerichtshof subraya que el régimen de despido establecido por la DO.B constituye una excepción al régimen general previsto en la legislación austriaca, ya que éste prevé que la ruptura unilateral de la relación de trabajo no está, en principio, justificada. Sin embargo, señala que este hecho no excluye la aplicación de la protección general contra el despido improcedente prevista, con ciertas condiciones, por dicha legislación, en los casos en que dicha ruptura perjudique a los intereses fundamentales del trabajador o en que el empresario no pueda justificarla por causas que se refieran a la empresa o a la persona del trabajador. Seguidamente, el órgano jurisdiccional remitente indica que, para determinar si esa ruptura perjudica a los intereses fundamentales del trabajador, se tendrá en cuenta la cobertura social de la que éste disfruta, en particular por lo que se refiere a la percepción de una pensión de jubilación. Pues bien, ese mismo criterio se utiliza en el marco de la disposición de la DO.B controvertida en el litigio principal, disposición que autoriza al empresario a no aplicar una protección contra el despido reforzada respecto a la establecida en el régimen legal, a los trabajadores que dispongan de una pensión de jubilación, abriendo de este modo la posibilidad de contratar a trabajadores más jóvenes. El Oberster Gerichtshof se pregunta si el criterio de la situación social del trabajador, al que recurre el Derecho austriaco en materia de despido, no debe tenerse en cuenta, del mismo modo que el criterio de la edad, para apreciar si las situaciones de los trabajadores son comparables. Dicho órgano jurisdiccional señala que, a este respecto, hombres y mujeres reciben el mismo trato, ya que ambos pierden la protección reforzada contra el despido conferida por la DO.B por el hecho de disfrutar de cobertura social. El órgano jurisdicción remitente considera que, por lo que se refiere en particular al alcance del margen de maniobra de que disponen los Estados miembros al adoptar las medidas en materia de política de empleo, las cuestiones jurídicas que suscita el asunto del que conoce no han sido precisadas suficientemente por la jurisprudencia del Tribunal de Justicia para permitirle dictar su resolución. En este contexto, el Oberster Gerichtshof decidió suspender el procedimiento y plantear al Tribunal de Justicia las siguientes cuestiones prejudiciales: «1)      ¿Debe interpretarse el artículo 3, apartado 1, letra c), de la Directiva [76/207], en el sentido de que, en el marco de un sistema de Derecho laboral que supedita la protección general de los trabajadores frente al despido a la dependencia social (económica) que estos tengan de su puesto de trabajo, se opone a una disposición de un convenio colectivo que prevé una protección especial frente al despido que va más allá de la protección establecida en el régimen legal general, pero que sólo se aplica hasta el momento en que el trabajador cuente con la cobertura social (económica) de una pensión de jubilación, habida cuenta de que los hombres y las mujeres obtienen el derecho a dicha pensión de jubilación en distintos momentos? 2)      ¿Se opone el artículo 3, apartado 1, letra c), de la Directiva [76/207], en el marco del sistema de Derecho laboral descrito, a la decisión de un empleador de Derecho público que, con el fin de contratar a trabajadores nuevos que desean incorporarse al mercado laboral, despide a una trabajadora pocos meses después de que esta haya adquirido el derecho a pensión de jubilación?» Sobre las cuestiones prejudiciales Mediante sus cuestiones, que deben examinarse conjuntamente, el órgano jurisdiccional remitente pregunta, en esencia, si el artículo 3, apartado 1, letra c), de la Directiva 76/207 debe interpretarse en el sentido de que constituye una discriminación por razones de sexo prohibida por dicha Directiva una legislación nacional que, con el fin de promover el acceso al empleo de personas más jóvenes, permite a una empresa pública despedir a sus trabajadores que han adquirido derecho a la pensión de jubilación, habida cuenta de que ese derecho lo adquieren las trabajadoras a una edad inferior en cinco años a la edad en que lo hacen los trabajadores. Observaciones presentadas ante el Tribunal de Justicia Según la Sra. Kleist, la normativa controvertida en el litigio principal constituye una discriminación por razón de sexo, en la medida en que permite al empresario jubilar de oficio a una trabajadora cuando alcance la edad que le confiere derecho a pensión de jubilación, a saber 60 años, habida cuenta de que el derecho a pensión se adquiere en diferentes momentos según que el trabajador sea un hombre o una mujer. El artículo 3, apartado 1, letra c), de la Directiva 76/207 en el sentido de que se opone a dicha normativa. La Sra. Kleist insta al Tribunal de Justicia a que se pronuncie asimismo sobre la interpretación de las disposiciones de la Directiva 2000/78/CE del Consejo, de 27 de noviembre de 2000, relativa al establecimiento de un marco general para la igualdad de trato en el empleo y la ocupación (DO L 303, p. 16). Alega que sus disposiciones se oponen a una normativa nacional como la controvertida en el litigio principal, porque dicha normativa lleva, además, a una discriminación directa por razón de edad. El organismo de pensiones de jubilación sostiene que la normativa controvertida en el litigio principal establece una diferencia de trato basada indirectamente en el sexo que justifica invocando el objetivo de promoción del empleo de los más jóvenes y, por lo tanto, no constituye una discriminación ilícita. Además, dicho organismo considera que debe evitarse una situación en la que las trabajadoras puedan acumular su salario y su pensión legal sin que los hombres tengan esa posibilidad. La Comisión Europea considera que el artículo 3, apartado 1, letra c), de la Directiva 76/207 debe interpretarse en el sentido de que se opone a un convenio colectivo que contiene una disposición que prevé una protección particular que va más allá del régimen legal general de protección contra el despido, pero que se aplica únicamente hasta que el trabajador disponga de una cobertura social que le dé acceso a recursos económicos, lo que sucede normalmente cuando éste percibe una pensión de jubilación, habida cuenta de que el derecho a esa pensión se adquiere en momentos distintos según se trate de un trabajador o de una trabajadora, ya que el objetivo de la promoción del empleo de los más jóvenes no puede justificar esa normativa. Respuesta del Tribunal de Justicia Con carácter preliminar, es preciso señalar que la cuestión de las condiciones para la concesión de la pensión de jubilación, por una parte, y la de las condiciones para el cese de la relación laboral, por otra, son distintas (véase, en este sentido, la sentencia de 26 de febrero de 1986, Marshall, 152/84, Rec. p. 723, apartado 32). Por lo que se refiere a estas últimas, el artículo 3, apartado 1, letra c), de la Directiva 76/207 prevé que la aplicación del principio de igualdad de trato en lo que respecta a las condiciones de despido supone la ausencia de toda discriminación directa o indirecta por razón de sexo en los sectores público o privado, incluidos los organismos públicos. A este respecto, señala que dentro del concepto de despido que figura en dicha disposición, concepto que debe entenderse en un sentido amplio, está comprendido un límite de edad para el cese obligatorio de los trabajadores fijado en el marco de una política general de jubilación seguida por un empresario, aunque tal cese implique la concesión de una pensión de jubilación (véanse, por analogía, las sentencias de 26 de febrero de 1986, Marshall, antes citada, apartado 34, y Beets-Proper, 262/84, Rec p. 773, apartado 36). De lo antedicho resulta que la Sra. Kleist fue jubilada de oficio por su empleador, de conformidad con la decisión adoptada por éste de despedir a todos sus trabajadores que hubieran adquirido derecho a pensión de jubilación, el asunto principal afecta a las condiciones de despido en el sentido del artículo 3, apartado 1, letra c), de la Directiva 76/207. Es preciso recordar de entrada que el Tribunal de Justicia ha declarado que una política general de despido que implique el despido de una trabajadora por la única razón de haber alcanzado o sobrepasado esta la edad a la que tiene derecho a pensión de jubilación, edad que es diferente para hombres y mujeres en virtud de la legislación nacional, constituye una discriminación por razón de sexo prohibida por la Directiva 76/207 (véase, en este sentido, la sentencia Marshall, antes citada, apartado 38). A este respecto, debe señalarse, en primer lugar, que, con arreglo al artículo 2, apartado 2, primer guión, de la Directiva 76/207, se produce una discriminación directa cuando una persona sea, haya sido o pudiera ser tratada de manera menos favorable que otra en situación comparable por razón de sexo. En el caso de autos, del artículo 134, apartados 2, punto 2, y 4, punto 1, de la DO.B se desprende que los médicos protegidos frente al despido pueden, no obstante, ser despedidos cuando adquieren el derecho a pensión de jubilación de conformidad con el artículo 253 de la ASVG. Pues bien, en virtud del citado artículo 253, apartado 1, los hombres adquieren ese derecho cuando alcanzan la edad de 65 años y las mujeres cuando alcanzan la edad de 60 años. De ello resulta que las trabajadoras pueden ser despedidas cuando alcanzan la edad de 60 años, mientras que los hombres sólo pueden ser despedidos cuando alcanzan la edad de 65 años. Habida cuenta de que el criterio utilizado por esas disposiciones es indisociable del sexo de los trabajadores, existe, contrariamente a lo que sostiene el organismo de pensiones de jubilación, una diferencia de trato directamente basada en el sexo. En segundo lugar, es preciso examinar si, en un contexto como el regido por las citadas disposiciones, las trabajadoras con una edad comprendida entre 60 y 65 años se encuentran en una situación comparable, en el sentido del artículo 2, apartado 2, primer guión, de la Directiva 76/207, a la de los trabadores de sexo masculino que se encuentran en el mismo tramo de edad. A este respecto, el órgano jurisdiccional remitente pregunta, en esencia, si la circunstancia de que las trabajadoras con una edad comprendida entre los 60 y los 65 años dispongan, en virtud de la pensión de jubilación legal, de una cobertura social no puede conferir a la situación de esas trabajadoras un carácter específico respecto a la situación de los trabajadores masculinos del mismo tramo de edad, que no disponen de esa cobertura. Procede examinar si son comparables tales situaciones, en particular, en relación con el objeto de la normativa que establece la diferencia de trato (véanse, en este sentido, las sentencias de 9 de diciembre de 2004, Hlozek, C‑19/02, Rec. p. I‑11491, apartado 46, y, por analogía, de 16 de diciembre de 2008, Arcelor Atlantique et Lorraine y otros, C‑127/07, Rec. p. I‑9895, apartado 26). En el litigio principal, la normativa que establece la diferencia de trato controvertida tiene por objeto regular las condiciones en las que los trabajadores pueden perder su empleo. En el contexto del litigio principal, contrariamente a lo que ocurría en los asuntos en los que recayeron las sentencias de 9 de noviembre de 1993, Roberts (C‑132/92, Rec. p. I‑5579, apartado 20), y Hlozek, antes citada (apartado 48), la ventaja que se reconoce a las trabajadoras, que consiste en poder acceder a la pensión de jubilación a partir de un edad inferior en cinco años a la fijada para los hombres, no guarda una relación directa con el objeto de la normativa que establece una diferencia de trato. En efecto, dicha ventaja no puede colocar a las trabajadoras en una situación específica respecto a los trabajadores, puesto que los hombres y las mujeres se encuentra en situaciones idénticas por lo que se refiere a las condiciones de cese de la relación laboral (véase, en este sentido, la sentencia de 26 de febrero de 1986, Roberts, 151/84, Rec. p. 703, apartado 36). Por otra parte, como se desprende de la resolución de remisión, la circunstancia mencionada en el apartado 33 de la presente sentencia resulta del hecho de que la República de Austria decidió establecer, sobre la base de la excepción al principio de igualdad de trato recogido en el artículo 7, apartado 1, letra a), de la Directiva 79/7, un régimen que establece una diferencia en cuanto a la edad legal de jubilación entre los hombres y las mujeres con el fin de compensar la desventaja social, familiar y económica que sufren las mujeres. El Tribunal de Justicia ha declarado reiteradamente que, habida cuenta de la importancia fundamental del principio de igualdad de trato, la excepción a la prohibición de las discriminaciones por razón de sexo establecida en esa disposición debe interpretarse de modo restrictivo, en el sentido de que sólo puede aplicarse a la fijación de la edad de jubilación para la concesión de las pensiones de vejez y de jubilación, y las consecuencias que puedan derivarse de ellas para otras prestaciones de seguridad social (véanse, en este sentido, las sentencias Marshall, antes citada, apartado 36; de 21 de julio de 2005, Vergani, C‑207/04, Rec. p. I‑7453, apartado 33, y de 27 de abril de 2006, Richards, C‑423/04, Rec. p. I‑3585, apartado 36). Habida cuenta de que la normativa controvertida en el litigio principal, como se desprende del apartado 27 de la presente sentencia, afecta al despido en el sentido del artículo 3, apartado 1, letra c), de la Directiva 76/207 y no a las consecuencias a las que se refiere el artículo 7, apartado 1, letra a), de la Directiva 79/7, esa excepción no es, por lo tanto, aplicable a dicha normativa. En tercer lugar, la Directiva 76/207 establece una distinción entre, por un lado, las discriminaciones que se basan directamente en razones de sexo y, por otro, las denominadas «indirectas», en el sentido de que únicamente las disposiciones, criterios o prácticas que puedan constituir discriminaciones indirectas pueden, en virtud de su artículo 2, apartado 2, segundo guión, sustraerse a la calificación de discriminación siempre que «[puedan] justificarse objetivamente con una finalidad legítima y que los medios para alcanzar dicha finalidad sean adecuados y necesarios». En cambio, no se prevé esa posibilidad para las diferencias de trato que puedan constituir discriminaciones directas, en el sentido del artículo 2, apartado 2, primer guión, de esa Directiva. En tales circunstancias, teniendo en cuenta que, por una parte, la diferencia de trato establecida en una normativa como la controvertida en el litigio principal se basa directamente en el sexo, mientras que, como se desprende del apartado 37 de la presente sentencia, las situaciones de las mujeres y de los hombres son idénticas en el presente caso, y que, por otra, la Directiva 76/207 no contiene ninguna excepción al principio de igualdad de trato aplicable en el caso de autos, procede concluir que esta diferencia de trato constituye una discriminación directa por razón de sexo (véase, en este sentido, la sentencia Vergani, antes citada, apartado 34). Por consiguiente, esa diferencia de trato no puede justificarse por el objetivo de la promoción del empleo de los más jóvenes, como alega el organismo de pensiones de jubilación. Por último, por lo que atañe a la cuestión de la posible existencia de una discriminación por razón de edad, en el sentido de la Directiva 2000/78 es preciso recordar que, en el marco de un procedimiento con arreglo al artículo 234 CE, corresponde exclusivamente al juez nacional, que conoce del litigio y que debe asumir la responsabilidad de la decisión jurisdiccional que debe adoptarse, apreciar, a la luz de las particularidades del asunto, tanto la necesidad de una decisión prejudicial para poder dictar sentencia, como la pertinencia de las cuestiones que plantea al Tribunal de Justicia (véase, en particular, la sentencia de 12 de octubre de 2010, Rosenbladt, C‑45/09, Rec. p. I‑0000, apartado 32). En la medida en que el órgano jurisdiccional remitente no ha preguntado al Tribunal de Justicia sobre la interpretación de esa Directiva y que la resolución de remisión ni siquiera resulta que la existencia de dicha discriminación haya sido invocada en el litigio principal, el examen de dicha problemática no es útil para la solución de ese litigio. Por consiguiente, procede responder a las cuestiones planteadas que el artículo 3, apartado 1, letra c), de la Directiva 76/207 debe interpretarse en el sentido de que constituye una discriminación por razones de sexo prohibida por dicha Directiva una normativa nacional que, con el fin de promover el acceso al empleo de personas más jóvenes, permite a un empresario despedir a los trabajadores que han adquirido el derecho a pensión de jubilación, habida cuenta de que las mujeres adquieren ese derecho a una edad inferior en cinco años a la edad en que lo hacen los hombres. Costas Dado que el procedimiento tiene, para las partes del litigio principal, el carácter de un incidente promovido ante el órgano jurisdiccional nacional, corresponde a éste resolver sobre las costas. Los gastos efectuados por quienes, no siendo partes del litigio principal, han presentado observaciones ante el Tribunal de Justicia no pueden ser objeto de reembolso. En virtud de todo lo expuesto, el Tribunal de Justicia (Sala Segunda) declara: El artículo 3, apartado 1, letra c), de la Directiva 76/207/CEE del Consejo, de 9 de febrero de 1976, relativa a la aplicación del principio de igualdad de trato entre hombres y mujeres en lo que se refiere al acceso al empleo, a la formación y a la promoción profesionales, y a las condiciones de trabajo, en su versión modificada por la Directiva 2002/73/CE del Parlamento Europeo y del Consejo, de 23 de septiembre de 2002, debe interpretarse en el sentido de que constituye una discriminación por razones de sexo prohibida por dicha Directiva una normativa nacional que, con el fin de promover el acceso al empleo de personas más jóvenes, permite a un empresario despedir a los trabajadores que han adquirido el derecho a pensión de jubilación, dado que las mujeres adquieren ese derecho a una edad inferior en cinco años a la edad en que lo hacen los hombres. Firmas * Lengua de procedimiento: alemán.

61989TJ0032

it

Motivazione della sentenza Gli antefatti 1 Dopo aver lavorato come interprete e come traduttore presso diverse istituzioni delle Comunità europee, il ricorrente veniva assunto il 16 giugno 1986 come dipendente temporaneo presso la Corte di giustizia delle Comunità europee in qualità di interprete di lingua greca di grado LA7, scatto 1 . 2 Alla fine del 1987 egli presentava candidatura per il concorso generale CJ 75/87, per titoli ed esami, bandito dalla Corte per costituire una riserva di assunzione di interpreti di lingua greca . La commissione giudicatrice, avendo ritenuto che egli soddisfacesse le condizioni necessarie, ammetteva il ricorrente, sulla base dei titoli presentati, a partecipare alle prove . La commissione giudicatrice era composta dalla sig.ra Muench, capo della divisione d' interpretazione della Corte, del sig . Heidelberger, vicecapo della stessa divisione, e dalla sig.ra Berteloot, giurista revisore presso la divisione francese della direzione della traduzione della Corte . Come membri aggregati erano stati designati la sig.ra E . Dalabira, la sig.ra A . Lefkaditi, il sig . S . Adamopoulos e il sig . V . Cini, interpreti . Le prove obbligatorie si svolgevano il 12 e 14 gennaio ed il 25 febbraio 1988 . 3 Lo stesso 25 febbraio, a conclusione della terza prova, il presidente della commissione giudicatrice comunicava al ricorrente che egli non aveva ottenuto il minimo del 65% dei punti necessario per poter partecipare alle prove facoltative del concorso . Con lettera 1° marzo 1988, il capo della divisione del personale della Corte informava il sig . Marcopoulos che egli non sarebbe stato inserito nell' elenco degli idonei del concorso . Su richiesta di quest' ultimo, il capo della divisione del personale gli comunicava il 16 marzo 1988 il punteggio ottenuto nelle varie prove, cioè : - prova d' italiano 37,5/60 - prova di francese 26/40 - prova d' inglese 12/20 Totale 75,5/120 Il minimo del 65% che i candidati dovevano ottenere era di 78 su 120 . 4 Con lettera 24 marzo 1988 il ricorrente presentava un reclamo contro la decisione di designazione dei membri della commissione giudicatrice . Lo stesso giorno gli veniva notificata una decisione dell' autorità che ha il potere di nomina ( in prosieguo : l' "APN "), in data 19 marzo 1988, con cui si poneva fine al suo contratto di dipendente temporaneo con effetto dal 30 giugno 1988 . Il procedimento 5 Con atto depositato in cancelleria il 22 aprile 1988, il sig . Marcopoulos ha pertanto presentato un ricorso contro la decisione della commissione giudicatrice del concorso, che è stato registrato col numero di ruolo 124/88 . 6 Il 30 maggio 1988 il comitato amministrativo della Corte di giustizia respingeva il reclamo presentato dal sig . Marcopoulos il 24 marzo 1988 . Tale decisione di rigetto gli veniva notificata il 13 giugno 1988 . 7 Con atto depositato in cancelleria l' 8 luglio 1988, il sig . Marcopoulos ha presentato un secondo ricorso contro la decisione con cui sono stati nominati i membri della commissione giudicatrice del concorso e, rispettivamente, contro quelle con cui è stato risolto il suo contratto di dipendente temporaneo e respinto il suo reclamo del 24 marzo 1988 . Tale ricorso è stato registrato col numero di ruolo 187/88 . Con ordinanza della Corte ( Seconda Sezione ) 13 dicembre 1988, le cause 124/88 e 187/88 sono state riunite ai fini della fase scritta, della fase orale e della sentenza . 8 La fase scritta del procedimento si è svolta interamente dinanzi alla Corte . Con ordinanza 15 novembre 1989 quest' ultima ha rinviato le cause dinanzi al Tribunale ai sensi dell' art . 14 della decisione del Consiglio 24 ottobre 1988 che istituisce un Tribunale di primo grado delle Comunità europee . La causa 124/88 è stata registrata presso il Tribunale col numero di ruolo T-32/89 e la causa 187/88 col n . T-39/89 . 9 Nella causa T-32/89, il ricorrente conclude che il Tribunale voglia : - annullare la decisione della commissione giudicatrice del concorso CJ 75/87 con cui si rifiuta di concedergli il punteggio necessario per essere inserito nell' elenco degli idonei di tale concorso e poter partecipare alle prove facoltative; - per quanto necessario, annullare il concorso CJ 75/87; - prima di ogni ulteriore atto, ordinare alla convenuta di produrre l' intero fascicolo del concorso CJ 75/87 ed in particolare i verbali delle deliberazioni della commissione giudicatrice e delle lettere trasmesse dai membri aggregati, sig.ra Dalabira e sig . Cini, al presidente della Corte ed al presidente della commissione giudicatrice del concorso e procedere all' audizione, come testimoni, delle persone che hanno partecipato al concorso come membri aggregati, e in particolare dei membri aggregati presenti alla prova d' interpretazione dall' italiano verso il greco che si è svolta il 25 febbraio 1988; - condannare la convenuta alle spese . La convenuta conclude che il Tribunale voglia : - escludere dal fascicolo le lettere trasmesse al ricorrente dai membri aggregati sig . Cini e sig.ra Dalabira o, in mancanza, sentire come testimoni la sig.ra Muench, presidente della commissione giudicatrice del concorso CJ 75/87; - dichiarare il ricorso irricevibile, in quanto la sua ricevibilità esclude di quella del ricorso 187/88 ( T-39/89 ), ed in ogni caso dichiararlo infondato; - statuire sulle spese secondo le normativa vigente . Nella causa T-39/89, il ricorrente conclude che il Tribunale voglia : - annullare le decisioni di nomina dei membri della commissione giudicatrice del concorso CJ 75/87; - annullare la decisione che pone fine al contratto di dipendente temporaneo del ricorrente, notificata il 24 marzo 1988, e condannare la convenuta a risarcire il danno morale e materiale causato al ricorrente da tale decisione; - annullare la decisione con cui si respinge il suo reclamo del 24 marzo 1988; - prima di ogni ulteriore atto, ordinare alla convenuta di produrre l' intero fascicolo del concorso CJ 75/87 in particolare i verbali delle deliberazioni della commissione giudicatrice e delle lettere indirizzate dai membri aggregati, sig.ra Dalabira e sig . Cini, al presidente della Corte e al presidente della commissione giudicatrice del concorso e procedere all' audizione, come testimoni, delle persone che hanno partecipato al concorso come membri aggregati, ed in particolare dei membri aggregati presenti alla prova d' interpretazione dall' italiano verso il greco che si è svolta il 25 febbraio 1988; - condannare la convenuta alle spese di causa . La convenuta conclude che il Tribunale voglia : - escludere dal fascicolo le lettere trasmesse al ricorrente dai membri aggregati sig . Cini e sig.ra Dalabira o, in mancanza, sentire come testimone la sig.ra Muench, presidente della commissione giudicatrice del concorso CJ 75/87; - dichiarare irricevibili le conclusioni del ricorrente intese all' annullamento delle decisioni di nomina dei membri della commissione giudicatrice del concorso CJ 75/87 e della decisione di rigetto del suo reclamo 24 marzo 1988, nei limiti in cui, la loro ricevibilità esclude quella del ricorso 124/88 ( T-32/89 ); - respingere le conclusioni del ricorrente relative alla decisione di risoluzione del suo contratto di dipendente temporaneo in quanto irricevibili in mancanza di previo reclamo; - respingere in ogni caso il presente ricorso in quanto infondato; - pronunciarsi sulle spese in base alla normativa vigente . 10 Su relazione del giudice relatore, il Tribunale ha deciso di passare alla fase orale senza procedere ad istruttoria . Esso ha tuttavia invitato la convenuta a depositare copia della relazione motivata della commissione giudicatrice del concorso CJ 75/87 . Le due parti hanno potuto formulare le loro osservazioni su tale relazione . 11 La fase orale del procedimento si è svolta il 17 gennaio 1990 . I rappresentanti delle parti hanno presentato le loro osservazioni orali e le loro risposte ai quesiti posti dal Tribunale . A conclusione dell' udienza, il presidente ha dichiarato chiusa la fase orale del procedimento . 12 Con ordinanza 19 gennaio 1990, il Tribunale ha deciso la riapertura della fase orale del procedimento al fine di procedere alla designazione di un perito incaricato di risolvere le seguenti questioni : "1 ) Quali siano le norme giuridiche in vigore e quale sia la prassi corrente seguita dalle istituzioni nazionali, internazionali e comunitarie in materia di struttura, composizione e funzionamento delle commissioni giudicatrici di concorso a carattere collegiale istituite per procedere agli esami di candidati per l' assunzione di interpreti consistenti nell' interpretazione verso una determinata lingua a partire da tre altre lingue . 2 ) In quale misura un interprete di carriera, membro di una commissione giudicatrice di concorso, possa pienamente valutare le competenze professionali di un candidato interprete nel caso in cui - non abbia alcuna comprensione né della lingua a partire dalla quale il candidato lavora né di quella verso la quale il candidato lavora; - abbia una comprensione totale della lingua a partire dalla quale il candidato lavora senza avere una comprensione di quella verso la quale il candidato lavora; - abbia una comprensione totale della lingua verso la quale il candidato lavora senza avere una comprensione di quella a partire dalla quale il candidato lavora . 3 ) In quale misura un' insufficienza di comprensione linguistica da parte di un membro della commissione giudicatrice possa essere compensata, ed a quali condizioni, dal parere espresso da uno o più membri aggregati . 4 ) In quale misura le risposte ai quesiti formulati ai punti 2.2 e 2.3 vadano adeguate alla situazione di candidati interpreti assunti al fine di operare in un ambiente giudiziario ". 13 Con ordinanza 5 marzo 1990, il Tribunale, su proposta delle parti, ha nominato come perito la sig.ra Seleskovitch, direttrice della Scuola superiore d' interpreti e traduttori di Parigi . 14 Il perito ha depositato la sua relazione il 29 marzo 1990 . Per risolvere i quesiti posti, la sig.ra Seleskovitch si è basata sulle norme e sulla prassi della scuola di cui è direttrice . Per quanto riguarda la struttura delle commissioni giudicatrici, ha rilevato : "La commissione giudicatrice comprende due membri permanenti ( il direttore dell' ESIT, professore titolare dell' università, e il vicedirettore, direttore della sezione 'interpretazione' ), diversi membri supplementari a seconda della combinazione linguistica esaminata e alcuni invitati . I membri della commissione giudicatrice hanno voto deliberativo, gli invitati voto consultivo ". Per quanto riguarda la composizione della commissione giudicatrice, il perito ha chiarito in particolare che i membri della commissione giudicatrice sono interpreti di conferenza esperti e che le commissioni giudicatrici sono composte a seconda delle combinazioni linguistiche dei candidati . Per quanto riguarda la comprensione delle competenze dei candidati da parte dei membri della commissione giudicatrice, la risposta è la seguente : "- Un interprete di carriera, membro di una commissione giudicatrice di concorso, non può valutare di per sé le competenze professionali di un candidato se non ha alcuna comprensione della lingua a partire dalla quale il candidato lavora né della lingua verso la quale il candidato lavora . - Nemmeno un interprete che abbia una comprensione totale della lingua a partire della quale il candidato lavora senza avere una comprensione di quella verso la quale quest' ultimo lavora può valutare di per sé le competenze professionali di un candidato ". 15 Le parti hanno formulato, nel termine al riguardo impartito, le loro osservazioni sulla perizia . 16 Il perito è stato sentito all' udienza del 4 maggio 1990 . Alle questioni poste dal Tribunale sul numero di persone della commissione giudicatrice aventi una comprensione delle lingue di concorso, la sig.ra Seleskovitch ha risposto : "Mi ricordo che vi era un solo collega nella commissione giudicatrice che conoscesse le due lingue del candidato . Ciò sembra un po' poco (...) sarebbe troppo poco a mio parere (...) quando si tratta di lingue come il danese, ad esempio, è evidente che occorrono diverse persone . Non ci si può accontentare di una sola persona, poiché una sola persona non si ricrede e, se non vi è stata discussione tra più persone che hanno sentito la stessa cosa e che hanno compreso lo stesso originale, sarebbe molto difficile per qualcuno che non ha conoscenza delle due lingue (...) (( un tale sistema )) non funzionerebbe in modo soddisfacente ". Il perito ha aggiunto che non accetterebbe che l' unico membro di una commissione giudicatrice in grado di comprendere la combinazione linguistica del candidato sia un traduttore e non un interprete . Su specifica domanda, ha precisato che "non si può dipendere da un traduttore per esprimere un giudizio su un interprete ". 17 I rappresentanti delle parti hanno svolto le loro osservazioni orali, a conclusione delle quali il presidente ha dichiarato chiusa la fase orale del procedimento . Sulla ricevibilità a ) Sulle cause T-32/89 e T-39/89, per quanto riguarda le decisioni di nomina dei membri della commissione giudicatrice 18 La convenuta ritiene che le due vie scelte dal ricorrente per impugnare rispettivamente il risultato dei lavori della commissione giudicatrice ( T-32/89 ) e la composizione della commissione giudicatrice ( T-39/89 ) siano esclusive l' una dell' altra . 19 Per quanto riguarda il ricorso T-32/89, inteso all' annullamento della decisione della commissione giudicatrice del concorso con cui viene negata l' iscrizione del ricorrente nell' elenco degli idonei, la convenuta ne eccepisce l' irricevibilità sostenendo che, qualora la decisione con cui sono stati nominati i membri della commissione giudicatrice dovesse essere ritenuta un atto lesivo per il ricorrente, il ricorso sarebbe prematuro, in quanto, in contrasto con l' art . 91, n . 2, dello Statuto del personale, il ricorrente non ha atteso il rigetto del suo reclamo contro la nomina dei membri della commissione giudicatrice, dato che il ricorso consecutivo T-39/89 contesta proprio la legittimità delle decisioni di nomina della commissione giudicatrice . 20 Per quanto riguarda il ricorso T-39/89, in quanto esso è inteso all' annullamento del provvedimento di nomina dei membri della commissione giudicatrice del concorso, la convenuta ne eccepisce l' irricevibilità sostenendo che è un atto di natura preparatoria che non può essere impugnato indipendentemente dalla decisione che costituisce il termine formale del procedimento, dato che quest' ultima decisione costituisce eventualmente oggetto del ricorso T-32/89 . 21 Per quanto riguarda il provvedimento di nomina dei membri della commissione giudicatrice, occorre notare che la Corte ha dichiarato, a proposito dell' art . 173 del Trattato CEE, che sono atti o provvedimenti che possono costituire oggetto di un ricorso d' annullamento quelli che producono effetti giuridici obbligatori idonei ad incidere sugli interessi di chi li impugna, modificando in misura rilevante la situazione giuridica di questo ( sentenza 11 novembre 1981, IBM / Commissione, causa 60/81, Racc . pag . 2639 ). Quando si tratta di atti o decisioni la cui elaborazione viene effettuata in diverse fasi, in particolare in esito ad un procedimento interno, da questa stessa giurisprudenza risulta che in via di principio costituiscono un atto impugnabile solo i provvedimenti che fissano definitivamente la posizione dell' istituzione a conclusione di detto procedimento, salvo i provvedimenti intermedi il cui obiettivo è di preparare la decisione finale . Inoltre, in materia di personale, è giurisprudenza costante che gli atti preparatori di una decisione non arrecano pregiudizio ai sensi dell' art . 90, n . 2, dello Statuto e non possono quindi essere impugnati se non in via incidentale, in occasione di un ricorso diretto contro atti impugnabili ( v . ad esempio sentenze 7 aprile 1965, Weighardt / Commissione, causa 11/64, Racc . pag . 351, e 14 febbraio 1989, Bossi / Commissione, causa 346/87, Racc . pag . 303 ). 22 Occorre rilevare che il provvedimento di nomina dei membri della commissione giudicatrice costituisce un atto preparatorio che si inserisce nel procedimento di concorso . Solo in occasione del ricorso diretto contro il provvedimento adottato al termine di tale procedimento il ricorrente può far valere l' irregolarità degli atti precedenti che sono ad esso strettamente collegati ( v . ad esempio l' ordinanza 24 maggio 1988, Santarelli / Commissione, cause 78/87 e 220/87, Racc . pag . 2699 ). 23 Ne deriva che nel caso di specie il ricorso T-39/89, in quanto è inteso all' annullamento del provvedimento di nomina dei membri della commissione giudicatrice del concorso, è irricevibile, mentre il ricorso T-32/89, inteso all' annullamento della decisione adottata dalla commissione giudicatrice è ricevibile, dato che il ricorrente ha la possibilità di contestare, nell' ambito del ricorso T-32/89, la regolarità dell' atto preparatorio di nomina dei membri della commissione giudicatrice . b ) Sulla causa T-39/89 in quanto riguarda la decisione con cui si pone fine al contratto di dipendente temporaneo del sig . Marcopoulos 24 La convenuta conclude per l' irricevibilità di questa domanda, in quanto il ricorrente non ha presentato all' APN un reclamo preliminare . 25 Il ricorrente fa presente che il suo reclamo 24 marzo 1988 contiene tra l' altro la domanda di non dare seguito alla decisione della commissione giudicatrice con cui gli è stata negata l' iscrizione in tale elenco . La decisione di risoluzione del suo contratto, con cui si dà attuazione alla decisione sopra menzionata della commissione giudicatrice, gli è stata notificata due ore dopo la presentazione del suo reclamo e vale quindi come rigetto immediato di quest' ultimo . Anche qualora si dovesse ammettere che la decisione che pone fine al suo contratto era stata adottata e notificata prima della presentazione del suo reclamo, è evidente che con quest' ultimo è stata impugnata anche tale decisione ed è stato respinto dalla decisione dell' APN del 30 maggio 1988 . 26 Va rilevato che il ricorso contro la decisione di risoluzione del contratto di dipendente temporaneo non è stato preceduto da un reclamo rivolto all' APN in conformità all' art . 90, n . 2, dello Statuto del personale . 27 Il reclamo presentato il 24 marzo 1988 contro la decisione di nomina dei membri della commissione giudicatrice non può essere considerato diretto anche contro la decisione di risoluzione del contratto di dipendente temporaneo del ricorrente, poiché, nel momento in cui è stato presentato, il ricorrente, stando alle sue proprie dichiarazioni, non era ancora al corrente della risoluzione del suo contratto . Il reclamo non ha quindi potuto riguardare un fatto che il reclamante ignorava . 28 Dalla formulazione stessa di tale reclamo non risulta del resto una qualsiasi obiezione contro una decisione di risoluzione del contratto . Anche se un reclamo per essere valido non deve necessariamente essere redatto con formule-tipo, esso deve nondimeno essere sufficientemente esplicito per consentire una risposta adeguata dell' istituzione alla quale è stato rivolto . Nella fattispecie, l' APN non è stata in grado di rispondere ad una censura relativa alla risoluzione del contratto di dipendente temporaneo, di cui non è stata fatta alcuna menzione nel reclamo . 29 Ne deriva che il ricorso nella causa T-39/89, nella parte in cui impugna la decisione di risoluzione del contratto di dipendente temporaneo, è irricevibile ai sensi dell' art . 91, n . 2, dello Statuto del personale . 30 Dalle considerazioni di cui sopra deriva che il ricorso nella causa T-39/89 è irricevibile nel suo complesso . Sul merito 31 Nel ricorso T-32/89 il ricorrente conclude per l' annullamento della decisione della commissione giudicatrice del concorso CJ 75/87 in quanto essa rifiuta di concedergli il punteggio necessario per l' iscrizione nell' elenco degli idonei di tale concorso . A sostegno delle sue conclusioni il ricorrente deduce quattro mezzi : anzitutto, l' irregolarità della composizione della commissione giudicatrice; in secondo luogo, l' errore manifesto di valutazione commesso dalla commissione giudicatrice; in terzo luogo, la violazione dei principi del legittimo affidamento e dell' equità; in quarto luogo, lo sviamento di potere . 32 Per quanto riguarda la censura relativa alla composizione irregolare della commissione giudicatrice del concorso, il ricorrente sostiene che le operazioni del concorso CJ 75/87 sono viziate di illegittimità in quanto la composizione della commissione giudicatrice del concorso non era conforme alla "natura stessa del procedimento di concorso", il quale aveva ad oggetto la costituzione di una riserva per l' assunzione d' interpreti le cui mansioni consistono nell' effettuare l' interpretazione verso la lingua greca a partire da almeno tre lingue ufficiali delle Comunità europee . 33 Il ricorrente sostiene che i tre membri componenti la commissione giudicatrice del concorso non possedevano le conoscenze necessarie per poter comprendere e valutare le prestazioni dei candidati, in quanto due membri della commissione giudicatrice non avevano alcuna conoscenza della lingua greca e il terzo membro della commissione giudicatrice, che espletava presso l' ufficio traduzione della Corte le mansioni di giurista revisore, non possedeva una padronanza della lingua greca così perfetta come quella dei candidati alle prove . Egli aggiunge che comunque la valutazione della commissione giudicatrice ha potuto basarsi solo sul parere dell' unico membro della commissione giudicatrice che conosceva il greco . 34 La convenuta replica che la finalità delle prove di un concorso di interpreti consiste non solo nel consentire ai membri della commissione giudicatrice di valutare la correttezza del discorso nella lingua verso la quale il candidato lavora, ma anche la sua padronanza della tecnica dell' interpretazione, tenuto conto in particolare del livello di difficoltà della causa e delle caratteristiche della lingua degli oratori . Essa sostiene al riguardo che i tre membri della commissione giudicatrice erano in grado di valutare la tecnica dell' interpretazione del ricorrente, che due membri erano interpreti esperti, che facevano regolarmente parte delle commissioni giudicatrici di concorso, e che il terzo membro, che possedeva un' ottima conoscenza della lingua greca, era in grado di valutare la correttezza del discorso nella lingua verso la quale il candidato lavorava . A tal riguardo, la convenuta aggiunge che la commissione giudicatrice è stata assistita dalla consulenza di diversi membri aggregati . 35 Dalla perizia menzionata risulta che un interprete di carriera, membro di una commissione giudicatrice di concorso di interpreti di conferenza, non può valutare di per sé le competenze professionali di un candidato se non ha alcuna comprensione della lingua a partire della quale il candidato lavora né della lingua verso la quale il candidato lavora . La stessa perizia conclude che nemmeno un interprete che ha una comprensione totale della lingua a partire della quale il candidato lavora senza avere una comprensione di quella verso la quale quest' ultimo lavora può valutare le competenze professionali di un candidato . 36 Risulta inoltre dalle precisazioni fornite dal perito nel corso dell' udienza del 4 maggio 1990 che una persona qualificata per svolgere le mansioni di traduttore non è qualificata per essere membro di una commissione giudicatrice di un concorso per interpreti di conferenza in ragione delle forme e dei metodi d' osservazione e di valutazione fondamentalmente divergenti . Il perito ha fatto presente in particolare : "(...) vi sono diverse forme di osservazione in cui gli uni osservano la lingua e gli altri osservano ciò che è detto attraverso la lingua (...), gli accenti non sono posti sulle stesse cose ". La circostanza che il membro di una commissione giudicatrice di concorso, non qualificato per svolgere la professione d' interprete di conferenza, non ha per madrelingua quella verso la quale il candidato lavora non può, secondo il perito, che aggravare la sua inidoneità a valutare le prestazioni professionali del candidato . 37 Da tutte queste considerazioni deriva che una commissione giudicatrice di concorso per interpreti, la cui composizione non comprende alcun membro con voto deliberativo che soddisfi la doppia condizione della padronanza perfetta della lingua verso la quale il candidato lavora e quella della pratica effettiva della professione d' interprete di conferenza, non è composta in modo tale da garantire una valutazione obiettiva da parte della commissione giudicatrice delle prestazioni dei candidati alle prove orali per quanto riguarda le loro qualità professionali . Una commissione giudicatrice del genere non è nemmeno in grado di garantire all' istituzione che l' assunzione le assicurerà, in conformità all' art . 27 dello Statuto, la collaborazione di dipendenti dotati delle più alte qualità di competenza . 38 E' pacifico che nella fattispecie sia la sig.ra Muench, capo della divisione d' interpretazione, sia il sig . Heidelberger, vicecapo della stessa divisione, rispettivamente presidente e membro della commissione giudicatrice, non possedevano alcuna conoscenza della lingua greca, lingua verso la quale i candidati devono effettuare l' interpretazione . 39 E' pacifico anche che il terzo membro della commissione giudicatrice, sig.ra Berteloot, designata dal comitato del personale, non ha svolto la professione d' interprete di conferenza, né prima, né al momento di essere chiamata a partecipare come membro della commissione giudicatrice del concorso . 40 Stando così le cose, la composizione della commissione giudicatrice del concorso CJ 75/87, in quanto non comprendeva alcun membro che soddisfacesse la doppia condizione della padronanza perfetta della lingua verso la quale il candidato lavora e quella della pratica effettiva della professione d' interprete di conferenza, ha leso gravemente gli interessi del ricorrente . Essa ha d' altronde costituito una violazione del principio di buona amministrazione, in quanto all' istituzione non veniva garantito di disporre di personale competente . Tale composizione deve di conseguenza essere considerata irregolare . 41 Il fatto che la commissione giudicatrice potesse avvalersi del parere di diversi membri aggregati interpreti che possedevano la padronanza della lingua di arrivo del concorso non può modificare questa conclusione . Infatti, in una commissione giudicatrice composta nel modo sopra descritto, la valutazione degli elementi essenziali delle prestazioni dei candidati al concorso incombe solo ai membri aggregati, in quanto solo quest' ultimi sono qualificati per valutare dette prestazioni . Ora, ai sensi dell' art . 3, secondo comma, dell' allegato III dello Statuto, i membri aggregati non hanno voto deliberativo . E' giurisprudenza consolidata che spetta alla commissione giudicatrice, e non ai terzi che intervengono come consulenti, conservare il controllo delle operazioni e il potere di valutazione finale ( v . sentenze 16 ottobre 1975, Deboeck / Commissione, causa 90/74, Racc . pag . 1123; 26 ottobre 1978, Agneessens / Commissione, causa 122/77, Racc . pag . 2085; 30 novembre 1978, Salerno / Commissione, cause 4/78, 19/78 e 28/78, Racc . pag . 2403; 16 giugno 1987, Kolivas / Commissione, causa 40/86, Racc . pag . 2643 ). Pertanto, l' assistenza dei membri aggregati non può nella fattispecie coprire l' irregolarità della composizione della commissione giudicatrice . 42 Da quanto precede deriva che il mezzo relativo alla composizione irregolare della commissione giudicatrice del concorso CJ 75/87 deve essere accolto in quanto esso riguarda lo svolgimento delle prove orali . 43 Pertanto e senza che sia necessario esaminare gli altri mezzi e argomenti dedotti dal ricorrente, la decisione impugnata, cioè la decisione della commissione giudicatrice con cui si rifiuta di concedere al ricorrente il punteggio necessario per poter partecipare alle prove facoltative, dev' essere annullata . 44 Il ricorrente ha anche chiesto, per quanto necessario, l' annullamento del concorso CJ 75/87 . Trattandosi di un concorso generale bandito per la costituzione di una riserva di assunzione, i diritti del ricorrente sono adeguatamente tutelati se l' APN procede alla riapertura, nei confronti del ricorrente, del concorso destinato alla costituzione di un elenco di riserva di interpreti di lingua greca, senza che sia necessario mettere in discussione il risultato del concorso nel suo complesso o annullare le nomine intervenute a seguito di quest' ultimo ( v . le sentenze 4 dicembre 1975, Costacurta / Commissione, causa 31/75, Racc . pag . 1563; 30 novembre 1978, già citata; 28 giugno 1979, Anselme / Commissione, causa 255/78, Racc . pag . 2323; 18 febbraio 1982, Ruske / Commissione, causa 67/81, Racc . pag . 661; 13 maggio 1982, Alaimo / Commissione, causa 16/81, Racc . pag . 1559; 9 giugno 1983, Verzyck / Commissione, causa 225/82, Racc . pag . 1991 e le conclusioni dell' avvocato generale Rozès, pag . 2010; sentenza 14 luglio 1983, Detti / Corte di giustizia, causa 144/82, Racc . pag . 2421 ). Decisione relativa alle spese Sulle spese 45 Ai sensi dell' art . 69, n . 2, del regolamento di procedura della Corte, che si applica mutatis mutandis al Tribunale in forza dell' art . 11, terzo comma, della citata decisione del Consiglio 11 ottobre 1988, la parte soccombente è condannata alle spese se ne è stata fatta domanda . Tuttavia, ai sensi dell' art . 70 di detto regolamento, nelle cause promosse dai dipendenti delle Comunità le spese sostenute dalle istituzioni restano a carico di queste . 46 Nel caso di specie, la convenuta è risultata soccombente nei suoi mezzi nella causa T-32/89 . Essa va quindi condannata alle spese relative a tale causa . Nella causa T-39/89, essendo il ricorso irricevibile, ai sensi di dette disposizioni si deve dichiarare che ciascuna parte sopporterà le proprie spese relative a tale causa . Dispositivo Per questi motivi, IL TRIBUNALE ( Quarta Sezione ), dichiara e statuisce : 1 ) Nella causa T-32/89, la decisione della commissione giudicatrice del concorso CJ 75/87, con cui si rifiuta di concedere al ricorrente il punteggio necessario per poter partecipare alle prove facoltative, è annullata . 2 ) In tale causa, la convenuta è condannata alle spese . 3 ) Nella causa T-39/89, il ricorso è irricevibile . 4 ) In tale causa, ciascuna delle parti sopporterà le proprie spese .

62006FJ0071

ro

1. Funcționari — Acțiune — Reclamație administrativă prealabilă — Termene [Statutul funcționarilor, art. 25, 43 și art. 90 alin. (2)] 2. Funcționari — Evaluare — Raport asupra evoluției carierei — Întocmire — Funcționari care exercită funcții de reprezentare a personalului (Statutul funcționarilor, art. 43) 3. Funcționari — Evaluare — Raport asupra evoluției carierei — Regres în ceea ce privește evaluarea în raport cu evaluarea anterioară (Statutul funcționarilor, art. 25 al doilea paragraf și art. 43) 4. Funcționari — Evaluare — Respectarea dreptului la apărare (Statutul funcționarilor, art. 26 primul și al doilea paragraf și art. 43) 5. Funcționari — Evaluare — Raport asupra evoluției carierei (Statutul funcționarilor, art. 43) 1. Pentru ca o decizie să fie notificată în mod corespunzător în sensul articolului 90 alineatul (2) din Statutul funcționarilor, trebuie nu numai ca aceasta să fi fost comunicată destinatarului său, ci și ca acesta să fi fost în măsură să ia cunoștință în mod util de conținutul său. Prin urmare, simpla informație, adresată pe cale electronică funcționarului evaluat, potrivit căreia a fost adoptată decizia prin care a fost definitivat raportul de evaluare a acestuia și potrivit căreia această decizie este accesibilă în sistemul informatic al instituției nu este suficientă pentru a face să înceapă să curgă termenul pentru depunerea unei reclamații. Din faptul că funcționarul este prezent la locul de muncă nu se poate deduce într‑un mod suficient de cert, în lipsa unui document care să dovedească primirea sau deschiderea mesajului în cauză în căsuța sa poștală electronică, că acesta a putut să ia efectiv cunoștință de decizia în litigiu, acest fapt neconstituind, așadar, o probă în acest sens. (a se vedea punctele 29-31 și 34) Trimitere la: Curte: 15 iunie 1976, Jänsch/Comisia, 5/76, Rec., p. 1027, punctul 10 Tribunalul de Primă Instanță: 17 ianuarie 2001, Kraus/Comisia, T‑14/99, RecFP, p. I‑A‑7 și II‑39, punctul 22; 23 noiembrie 2005, Ruiz Bravo‑Villasante/Comisia, T‑507/04, RecFP, p. I‑A‑361 și II‑1609, punctul 29; 19 octombrie 2006, Buendía Sierra/Comisia, T‑311/04, Rec., p. II‑4137, punctul 121 2. Din articolul 6 alineatul (3) litera (c) din Dispozițiile generale de aplicare a articolului 43 din Statutul funcționarilor, adoptate de Comisie, reiese că activitățile de reprezentare a personalului, chiar și în cazul funcționarilor care nu sunt detașați cu normă întreagă, trebuie de asemenea luate în considerare în cadrul evaluării, prin consultarea prealabilă a grupului ad‑hoc și, în cazul unui apel, prin consultarea comitetului paritar de evaluare. Obiectivul consultării grupului ad‑hoc este de a furniza evaluatorului informațiile necesare pentru aprecierea funcțiilor pe care funcționarul evaluat le‑a exercitat în calitate de reprezentant al personalului, dat fiind că aceste funcții sunt considerate ca făcând parte din sarcinile pe care un astfel de funcționar trebuie să le asigure în cadrul instituției sale. În plus, în temeiul articolului 6 alineatul (3) litera (c) din dispozițiile generale de aplicare menționate, evaluatorul trebuie să consulte grupul ad‑hoc înainte să întocmească primul proiect de raport asupra evoluției carierei. Rezultă că evaluatorul trebuie să ia în considerare avizul grupului ad‑hoc în cadrul întocmirii raportului asupra evoluției carierei unui funcționar care exercită activități de reprezentare a personalului. Cu toate acestea, evaluatorul nu este obligat să urmeze acest aviz. Dacă nu îl urmează, acesta trebuie să explice motivele care l‑au determinat să ajungă la o concluzie diferită. Astfel, pentru a se considera că este îndeplinită respectiva cerință privind motivarea, nu este suficient numai faptul că avizul este anexat la raportul asupra evoluției carierei. Atunci când o neregulă comisă de evaluator a fost rectificată de validator în etapa verificării, raportul definitiv asupra evoluției carierei nu este nelegal. (a se vedea punctele 43-46 și 48) Trimitere la: Tribunalul de Primă Instanță: 5 noiembrie 2003, Lebedef/Comisia, T‑326/01, RecFP, p. I‑A‑273 și II‑1317, punctele 53-55 și 61; 25 octombrie 2005, Fardoom și Reinard/Comisia, T‑43/04, RecFP, p. I‑A‑329 și II‑1465, punctul 90 3. Nu se poate considera că motivarea unui raport asupra evoluției carierei este afectată de o incoerență vădită atât de gravă încât să îl împiedice pe reclamant să aprecieze în cunoștință de cauză temeinicia acestuia și să nu permită instanței să controleze legalitatea respectivului raport într‑o situație în care sinteza și aprecierile nu sunt întru totul coerente, însă, având în vedere toate comentariile evaluatorului, funcționarul a fost în măsură să își dea seama care era motivul degradării aprecierilor și a notei globale în comparație cu raportul precedent asupra evoluției carierei. (a se vedea punctele 64-66) Trimitere la: Tribunalul de Primă Instanță: 21 octombrie 1992, Maurissen/Curtea de Conturi, T‑23/91, Rec., p. II‑2377, punctul 47 4. Principiul fundamental al respectării dreptului la apărare nu poate fi interpretat, în domeniul evaluării personalului Comunităților Europene, ca impunând o obligație de înștiințare prealabilă înaintea inițierii procedurii care se finalizează cu o asemenea evaluare. Această constatare nu este afectată de faptul că articolul 26 primul și al doilea paragraf din statut condiționează opozabilitatea față de un funcționar a tuturor rapoartelor privind competența, eficiența sau randamentul acestuia de comunicarea lor către persoana interesată înaintea arhivării în dosarul personal al acestuia. Astfel, dispozițiile respective, al căror scop este asigurarea respectării dreptului la apărare al funcționarului, se referă la actele deja existente. Acestea nu permit ca, în cursul procedurii de evaluare, astfel de acte să fie invocate împotriva funcționarului evaluat dacă nu i‑au fost comunicate înaintea arhivării în dosarul său personal. Aceste dispoziții nu impun întocmirea prealabilă a unor acte care să cuprindă în mod formal orice afirmație privind fapte care sunt imputate persoanei interesate. Astfel, evaluatorul nu încalcă nici principiul respectării dreptului la apărare și nici articolul 26 din statut atunci când ia în considerare, în cadrul unui raport de evaluare, elemente de fapt care sunt defavorabile funcționarului evaluat fără ca vreun act din dosarul personal al acestuia să menționeze aceste elemente. (a se vedea punctele 71-74) Trimitere la: Curte: 9 noiembrie 2006, Comisia/De Bry, C‑344/05 P, Rec., p. I‑10915, punctele 39, 40 și 41 și jurisprudența citată 5. În cadrul sistemului de evaluare instituit de Comisie, potrivit căruia obiectivele stabilite de evaluator în acord cu funcționarul evaluat constituie baza de referință în ceea ce privește evaluarea eficienței, evaluatorul poate în mod întemeiat să țină seama de refuzul funcționarului de a efectua anumite sarcini necesare îndeplinirii unuia dintre aceste obiective, chiar dacă acestea nu figurează în descrierea postului funcționarului potrivit raportului asupra evoluției carierei, în condițiile în care funcționarul nu a contestat la validator stabilirea acestui obiectiv, astfel precum avea dreptul să o facă, și în condițiile în care obiectivul în cauză corespunde unor sarcini care revin în mod obișnuit funcționarilor care au același grad ca și reclamantul. (a se vedea punctele 77-79)

61994CJ0318

da

Dommens præmisser 1 Ved staevning indleveret til Domstolens Justitskontor den 6. december 1994 har Kommissionen for De Europaeiske Faellesskaber i henhold til EF-traktatens artikel 169 anlagt sag med paastand om, at det fastslaas, at Forbundsrepublikken Tyskland har tilsidesat sine forpligtelser i henhold til Raadets direktiv 71/305/EOEF af 26. juli 1971 om samordning af fremgangsmaaderne med hensyn til indgaaelse af offentlige bygge- og anlaegskontrakter (EFT L 1971 II, s. 613), som aendret ved Raadets direktiv 89/440/EOEF af 18. juli 1989 (EFT L 210, s. 1, herefter "direktivet"), da Wasser- und Schiffahrtsamt Emden har indgaaet en offentlig bygge- og anlaegskontrakt om uddybning af den nedre Ems fra Papenburg til Oldersum ved udbud efter forhandling uden forudgaaende offentliggoerelse af en udbudsbekendtgoerelse i De Europaeiske Faellesskabers Tidende. 2 I september 1989 blev det paa opfordring fra byen Papenburg besluttet at soege den nedre Ems uddybet til at kunne tage skibe af den saakaldte Panamaklasse, der har en dybgang paa 6,80 meter. Denne uddybning har stor oekonomisk betydning for regionen. Desuden havde skibsvaerftet Meyer-Werft, der er omraadets stoerste arbejdsplads, i 1990 indgaaet en aftale om at levere et skib af denne klasse senest den 18. februar 1992. Saafremt denne frist ikke blev overholdt, skulle der betales en konventionalbod paa 80 000 USD pr. dag. Leveringen af skibet den paagaeldende dato kunne imidlertid kun finde sted, efter at projektet var gennemfoert. 3 I henhold til den tyske lovgivning skulle planerne for projektet om uddybning af den nedre Ems igennem en godkendelsesprocedure, der navnlig kraevede et samtykke fra Bezirksregierung fuer Weser-Ems. I slutningen af maj 1991, hvor proceduren var forudset afsluttet, meddelte Bezirksregierung, som ikke tidligere havde fremfoert indvendinger, at den af oekologiske grunde ikke kunne give samtykke til projektplanerne. Det blev da besluttet at fortsaette proceduren med henblik paa en godkendelse af planerne for en del af projektet, som bestod i en midlertidig uddybning af flodsengen, for at muliggoere overfoerelsen af det af Meyer-Werft byggede skib. Planerne for dette delprojekt blev endelig godkendt den 15. august 1991. 4 Wasser- und Schiffahrtsamt Emden, som havde til hensigt at udbyde bygge- og anlaegskontrakten i offentligt udbud, sendte allerede den 15. april 1991 en kort beskrivelse af det planlagte anlaegsarbejde, som blev offentliggjort i Supplement til De Europaeiske Faellesskabers Tidende af 20. april 1991. 5 Paa grund af den forsinkede godkendelse af planerne besluttede Wasser- und Schiffahrtsamt at undlade at anvende den aabne procedure og i stedet anvende proceduren med tildeling af kontrakten efter forhandling uden forudgaaende offentliggoerelse af en udbudsbekendtgoerelse. Kontrakten blev tildelt den 15. august 1991 efter anvendelse af den sidstnaevnte procedure. 6 Ved aabningsskrivelse af 12. november 1991 indledte Kommissionen i henhold til traktatens artikel 169 en traktatbrudsprocedure mod Forbundsrepublikken Tyskland for overtraedelse af procedurereglerne for indgaaelse af offentlige bygge- og anlaegskontrakter. Kommissionen fremhaevede, at valget af proceduren med udbud efter forhandling i sagen ikke var berettiget ifoelge direktivets artikel 5, stk. 3, litra c). Ved skrivelse af 6. marts 1992 bestred den tyske regering denne opfattelse. 7 I den begrundede udtalelse af 27. april 1993 genfremsatte Kommissionens sit synspunkt og anmodede forbundsregeringen om at traeffe de noedvendige foranstaltninger med henblik paa at efterkomme den begrundede udtalelse og navnlig at stille den paagaeldende bygge- og anlaegskontrakt, samt enhver kontrakt, der var forhandlet under de samme betingelser, i bero inden en frist paa to maaneder fra meddelelsen af den begrundede udtalelse. 8 Den tyske regering meddelte i sin svarskrivelse af 28. september 1993, at det var bydende noedvendigt, at anlaegsarbejdet var afsluttet inden den 18. februar 1992, hvor skibet skulle overfoeres, saaledes at det skulle paabegyndes senest midt i august 1991. Paa grund af de vanskeligheder, der var opstaaet i forbindelse med godkendelsen af planerne, kunne man ikke anvende den aabne procedure, som ville have varet mindst 72 dage. 9 Da Kommissionen fandt svaret utilfredsstillende, har den anlagt denne sag. 10 Domstolen skal tage stilling til, om Forbundsrepublikken Tyskland paa grundlag af direktivets artikel 5, stk. 3, litra c), kunne indgaa den paagaeldende kontrakt ved udbud efter forhandling uden forudgaaende offentliggoerelse af en udbudsbekendtgoerelse. Bestemmelsen har foelgende indhold: "De ordregivende myndigheder kan indgaa bygge- og anlaegskontrakter ved udbud efter forhandling uden forudgaaende offentliggoerelse af en udbudsbekendtgoerelse i foelgende tilfaelde: ... c) i strengt noedvendigt omfang, naar tvingende grunde som foelge af begivenheder, som de ordregivende myndigheder ikke har kunnet forudse, ikke goer det muligt at overholde de frister, der kraeves ved offentlige eller begraensede udbud samt ved udbud efter forhandling som omhandlet i stk. 2. De omstaendigheder, der skal begrunde den tvingende noedvendighed, maa ikke kunne tilskrives de ordregivende myndigheder." 11 Foer aendringen ved direktiv 89/440 havde artikel 9 i direktiv 71/305 foelgende indhold: "De ordregivende myndigheder kan indgaa deres bygge- og anlaegskontrakter uden at anvende dette direktivs bestemmelser ° bortset fra bestemmelserne i artikel 10 ° i foelgende tilfaelde: ... d) i strengt fornoedent omfang, naar tvingende grunde af uopsaettelig karakter i forbindelse med begivenheder, som de ordregivende myndigheder ikke har kunnet forudse, ikke tillader at overholde de frister, som kraeves ved andre fremgangsmaader..." 12 I det omfang direktivets artikel 5, stk. 3, litra c), har samme ordlyd som den tidligere artikel 9, litra d), skal bestemmelsen fortolkes paa samme maade. 13 Med henblik herpaa har Domstolen fastslaaet, at bestemmelserne i artikel 9 i direktiv 71/305, som tillader fravigelser fra de regler, som skal sikre, at de traktatfaestede rettigheder i sektoren for offentlige bygge- og anlaegskontrakter bliver virksomme, maa fortolkes indskraenkende, og at bevisbyrden for, at de saerlige omstaendigheder, som berettiger undtagelsen, faktisk forelaegger, paahviler den, der vil paaberaabe sig dem (dom af 18.5.1995, sag C-57/94, Kommissionen mod Italien, Sml. I, s. 1249, praemis 23). 14 Domstolen har ligeledes fastslaaet, at den i artikel 9, litra d), i direktiv 71/315 indeholdte undtagelse, nemlig fritagelsen fra enhver forpligtelse til at offentliggoere en udbudsbekendtgoerelse, er undergivet tre kumulative betingelser. Fritagelsen forudsaetter nemlig, at der foreligger en uforudseelig begivenhed, en uopsaettelighed af tvingende karakter, der ikke tillader at overholde de frister, som kraeves ved andre fremgangsmaader, og endelig en aarsagsforbindelse mellem den uforudseelige begivenhed og den deraf foelgende tvingende uopsaettelighed (dom af 2.8.1993, sag C-107/92, Kommissionen mod Italien, Sml. I, s. 4655, praemis 12). Saafremt en af disse betingelser ikke er opfyldt, er en anvendelse af fremgangsmaaden med udbud efter forhandling ikke berettiget. 15 Ifoelge forbundsregeringen bestod den uforudseelige begivenhed for de ordregivende myndigheder i, at Bezirksregierung fuer Weser-Ems efter droeftelsen af projektet ganske uventet afviste at godkende dette. 16 Dette argument kan ikke tages til foelge. 17 Der laegges herved vaegt paa, at medlemsstaterne med henblik paa at tage de beroerte offentlige og private interesser i betragtning under proceduren for godkendelse af projekterede offentlige bygge- og anlaegsarbejder kan give fysiske og juridiske personer, der eventuelt beroeres af et projekt, visse rettigheder, som de kompetente myndigheder skal respektere. 18 Det forhold, at et organ, der skal godkende et projekt, rejser indvendinger inden den herfor fastsatte dato af grunde, som den har ret til at goere gaeldende, udgoer saaledes en forudseelig faktor i gennemfoerelsen af proceduren for godkendelse af planerne. 19 Bezirksregierung fuer Weser-Ems' afvisning af at give samtykke til planerne om uddybning af den nedre Ems, som har tvunget de kompetente myndigheder til at aendre disse, kan derfor ikke anses for en uforudseelig begivenhed for de ordregivende myndigheder i direktivets artikel 5, stk. 3, litra c)' s forstand. 20 Herefter, og idet der ikke i oevrigt er grund til at undersoege, om de andre betingelser for en undtagelse er opfyldt i denne sag, maa Forbundsrepublikken Tyskland anses for at have tilsidesat sine forpligtelser i henhold til Raadets direktiv 71/305/EOEF af 26. juli 1971 om samordning af fremgangsmaaderne med hensyn til indgaaelse af offentlige bygge- og anlaegskontrakter, som aendret ved Raadets direktiv 89/440/EOEF af 18. juli 1989, da Wasser- und Schiffahrtsamt Emden har indgaaet en offentlig bygge- og anlaegskontrakt om uddybning af den nedre Ems fra Papenburg til Oldersum ved udbud efter forhandling uden forudgaaende offentliggoerelse af en udbudsbekendtgoerelse i De Europaeiske Faellesskabers Tidende. Afgørelse om sagsomkostninger Sagens omkostninger 21 Ifoelge procesreglementets artikel 69, stk. 2, paalaegges det den tabende part at betale sagens omkostninger. Forbundsrepublikken Tyskland har tabt sagen og paalaegges derfor at betale sagens omkostninger. Afgørelse Paa grundlag af disse praemisser udtaler og bestemmer DOMSTOLEN (Femte Afdeling) 1) Forbundsrepublikken Tyskland har tilsidesat sine forpligtelser i henhold til Raadets direktiv 71/305/EOEF af 26. juli 1971 om samordning af fremgangsmaaderne med hensyn til indgaaelse af offentlige bygge- og anlaegskontrakter, som aendret ved Raadets direktiv 89/440/EOEF af 18. juli 1989, da Wasser- und Schiffahrtsamt Emden har indgaaet en offentlig bygge- og anlaegskontrakt om uddybning af den nedre Ems fra Papenburg til Oldersum ved udbud efter forhandling uden forudgaaende offentliggoerelse af en udbudsbekendtgoerelse i De Europaeiske Faellesskabers Tidende. 2) Forbundsrepublikken Tyskland betaler sagens omkostninger.