id
stringlengths 1
6
| url
stringlengths 31
426
| title
stringlengths 1
231
| text
stringlengths 1
443k
|
|---|---|---|---|
7139 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Ouaka | Ouaka | Një ndër 14 provincat e Republikës Afrika Qendrore me kryeqytetin Bambari.
Afrikë Qendrore |
7140 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Vakaga | Vakaga | Një ndër 14 provincat e Republikës Afrika Qendrore me kryeqytetin Birao.
Afrikë Qendrore |
7141 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Ouham-Pend%C3%A9 | Ouham-Pendé | Një ndër 14 provincat e Republikës Afrika Qendrore me kryeqytetin Bozoum.
Afrikë Qendrore |
7142 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Ouham | Ouham | Një ndër 14 provincat e Republikës Afrika Qendrore me kryeqytetin Bossangoa.
Afrikë Qendrore |
7143 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Nana-Gr%C3%A9bizi | Nana-Grébizi | Njëra nga dy prefekturat ekonomike në Republikën Afrika Qendrore me kryeqytetin Kaga Bandoro.
Afrikë Qendrore |
7144 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Sangha-Mba%C3%A9r%C3%A9 | Sangha-Mbaéré | Njëra nga dy prefekturat ekoomike në Republikën Afrika Qendrore me kryeqytetin Nola.
Afrikë Qendrore |
7145 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Ubangi | Ubangi | Lumi Ubangi ndodhet në qendër të Afrikës dhe është i njohur për rrjedhën e shpejtë. Për anash lumit janë përqendruar një numër i madh i popullsisë dhe krijimi i vendbanimeve vazhdon edhe më tutje. Për shkakë të rrjedhjes së shpejtë dhe vërshimeve që fillojnë në këtë regjion në mars dhe zgjasin deri në tetor, ky lumë shërben si udhë transportuese më e sigurt. Po ashtu ky lumë përshkron një pjesë të kufirit të Republikës Afrika Qendrore dhe Republikës Demokratike të Kongos. Në anën e majtë të lumit gjendet edhe kryeqyteti i Republikës Afrika Qendrore.
Lumenj në Afrikë |
7146 | https://sq.wikipedia.org/wiki/N%27D%C3%A9l%C3%A9 | N'Délé | N'Délé është kryeqytet i provincës Bamingui-Bangoran në Republikën Afrika Qendrore.
Afrikë Qendrore |
7147 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Mobaye | Mobaye | Mobaye është kryeqytet i provincës Basse-Kotto në Republikën Afrika Qendrore.
Afrikë Qendrore |
7148 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bria | Bria | Bria është kryeqytet i provincës Haute-Kotto në Republikën Afrika Qendrore.
Afrikë Qendrore |
7149 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Obo | Obo | Kryeqytet i provincës Haut-Mbomou në Republikën Afrika Qendrore.
Afrikë Qendrore |
7150 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Sibut | Sibut | Kryeqytet i provincës Kémo në Republikën Afrika Qendrore.
Afrikë Qendrore |
7151 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Mba%C3%AFki | Mbaïki | Kryeqytet i provincës Lobaye në Republikën Afrika Qendrore.
Afrikë Qendrore |
7152 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Berb%C3%A9rati | Berbérati | Kryeqytet i provincës Mambéré-Kadéï në Republikën Afrika Qendrore.
Afrikë Qendrore |
7153 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bouar | Bouar | Kryeqytet i provincës Nana-Mambéré në Republikën Afrika Qendrore.
Afrikë Qendrore |
7154 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bangassou | Bangassou | Kryeqytet i provincës Mbomou në Republikën Afrika Qendrore.
Afrikë Qendrore |
7155 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bimbo | Bimbo | Kryeqytet i provincës Ombella-M'Poko në Republikën Afrika Qendrore.
Afrikë Qendrore |
7156 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bambari | Bambari | Kryeqytet i provincës Ouaka në Republikën Afrika Qendrore.
Afrikë Qendrore |
7157 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bossangoa | Bossangoa | Kryeqytet i provincës Ouham në Republikën Afrika Qendrore.
Afrikë Qendrore |
7158 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bozoum | Bozoum | Kryeqytet i provincës Ouham-Pendé në Republikën Afrika Qendrore.
Afrikë Qendrore |
7159 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Birao | Birao | Briao është kryeqytet i provincës Vakaga në Republikën Afrika Qendrore.
Afrikë Qendrore |
7160 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Kaga%20Bandoro | Kaga Bandoro | Kaga Bandoro është kryeqyti i provincës ekonomike Nana-Grébizi në Republikën Afrika Qendrore.
Afrikë Qendrore |
7161 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Nola | Nola | Kryeqytet i provincës ekonomike Sangha-Mbaéré në Republikën Afrika Qendrore.
Afrikë Qendrore |
7162 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Vincent%20D%27Onofrio | Vincent D'Onofrio | Vincent D'Onofrio, lindi në Brooklyn, New York City më 30 qershor të vitit 1959, është akto i shquar amerikan.
Biografia
Vincent D'Onofrio lindi në Brooklyn, New York City po familja e tij ka leviz nëpër Shba dhe aj u rrit në Hawaii, Florida, dhe Colorado. Në Florida lujati edhe për hërë të parë ne teater nen rexhin e babit të tij. Ne fillim te viteve 70-ta aj shkoj ne New York per te debutuar në Broadway në Open Admissions e më vonë ju bashkangjit teatrit American Stanislavsky.
Kariera
Filmi i parë i tij që u ba i njoftur ishte Full Metal Jacket (1987) nga Stanley Kubrick si Pvt. Leonard 'Gomer Pyle' Lawrence ku për ta luajtur këtë rol u desh ti shton 30 Kg .
Vincent D'Onofrio njihet si aktor i rolve negative si në The Cell ku luajti vrasesin serial Carl Rudolph Stargher apo në filmin *The Salton Sea (2002) ku e luan nji diler të krisur të droges
Në Men in Black si Edgar nji fshatar e tani mbytet nga nji insekt jashtoksor e që ja merr trupin e tij
Tani është duke luajtur si Detektiv Robert Goren në Law & Order: Criminal Intent nji rol i bazuar në Sherlock Holmes po met të vetmin dallim që ky i zhgjedh krimet në baze të psikologjis
Filmografia
Aktor
Thumbsucker (2005)
The Red Sneakers (2002)
Sherlock: Case of Evil (2002)
The Salton Sea (2002)
Chelsea Walls (2002)
The Dangerous Lives of Altar Boys (2002)
Impostor (2002)
The Cell (2000)
Claire Dolan (2000)
Steal This Movie (2000)
Happy Accidents (2000)
Supernova (2000)
The 13th Floor (1999)
Spanish Judges (1999)
That Championship Season (1999)
The Thirteenth Floor (1999)
The Newton Boys (1998)
The Velocity of Gary (1998)
The Winner (1997)
Men in Black (1997)
Good Luck (1997)
The Whole Wide World (1996)
Feeling Minnesota (1996)
Strange Days (1995)
Stuart Saves His Family (1995)
Imaginary Crimes (1994)
Ed Wood (1994)
Being Human (1994)
Desire (1993)
Mr. Wonderful (1993)
Household Saints (1993)
The Player (1992)
J.F.K. (1991)
Fires Within (1991)
Dying Young (1991)
Crooked Hearts (1991)
The Blood of Heroes (1988)
Mystic Pizza (1988)
Adventures in Babysitting (1987)
Full Metal Jacket (1987)
The First Turn-On (1983)
Producent egzekutiv
Steal This Movie (2000)
Producent
The Velocity of Gary (1998)
The Whole Wide World (1996)
Shih edhe
Lidhje të jashtme
Aktorë amerikanë |
7164 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Stanley%20Kubrick | Stanley Kubrick | Stanley Kubrick, (26 korrik 1928 në Bronx, New York ShBA - 7 mars 1999 St Albans, Hertfordshire, Angli, Mretëria e Bashkuar), regjisor, producent dhe skenarist filmi amerikan.
Stanley Kubrick ishte një regjizor, skenarist, producent i filmit, kineast, redaktor, drejtor fotografie dhe krijuesi i efekteve speciale, konsiderohet ndër regjisorët më të medhenje ne historine e kinemase. Kubrick është i njohur mbi te gjitha per faktin qe ka trajtuar pothuajse te gjitha zhanret kinematografike: noir me filmin "Killer's Kiss", triler me "The Killing", peplum me "Spartacus", satirë politike me "Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb", komedi "e zezë "me "Lolita", shkencoro-fiktiv me "2001: A Space Odyssey", fantazi sociologjike me "A Clockwork Orange", "Barry Lyndon" me zhanër historik, horror me "The Shining", zhanërin e luftës me "Fear and Desire", "Full Metal Jacket" dhe "Paths of Glory", dramen psikologjike me "Eyes Wide Shut". Ai ka drejtuar 13 filma me metrazh te gjate, dhe eshte propozuar 13 herë për Oskar, duke fituar në vitin 1969 vetëm për efektet speciale ne "2001: A Space Odyssey".
Në vitin 1997 ai fitoi Luanin e Artë për karrjeren ne Festivalin e Filmit se Venecies.
Biografia
Kur ishte 13 vjeç i ati i dhuron një aparat fotografik dhe që nga ai moment Stanley apasionohet me botën e fotografisë. Filmimet e para i kryen pikërisht duke u nisur nga shërbimet e tij si fotograf për revistën "Look". Filmi i tij i parë me metrazh të gjatë është "Fear and Desire", nuk pati sukses, por i dha mundësinë të njihte botën e kinematografisë. Në moshën 25-vjeçare realizon "Killer's Kiss". Stanley në këtë film është jo vetëm regjisor por përgatit fotografinë, skenarin, montazhin, subjektin dhe produksionin. Me këtë film tërheq vëmendjen e opinionit. Më pas realizon "Lolita", një film që në Sh.B.A. u çensurua; që nga ai moment Stanley trasferohet në Angli për të mos u kthyher më në ShBA.
Shtypi e përshkruan si një njeri maniakal të vetizoluar në vilën-kështjellë së bashku me familjen e tij. Kontakti i tij i vetëm me botën ishte shpeshherë kompjuteri.
Filmi "2001-Odiseja në Hapsirë" kushtoi 6.500.000 USD dhe 4 vjet punë masakruese për bashkëpuntorët e tij. Rezultati qe një film gjenial që menjeherë shndrrohet në një "Kult-Film"
Filmi '71 del "A Clockwork Orange" u realizuar me buxhet të vogël.
Me intervale shumëvjeçar realizon kryevepra si "Barry Lindon" (4 çmime Oskar), "Shining" dhe "Full Metal Jacket"
Filmin e tij të fundit "Eyes Wide Shut" nuk arrin ta shoh në sallat e kinemas, Stanley vdes më 1999.
Aforizma të Stanley Kubrick
"Superfuqitë sillen si gangstera ndërsa vëndet e vogla si prostituta."
"Një ëndërr nuk është asnjëherë vetëm një ëndërr."
Filmografia
Regjisor
Eyes Wide Shut (1999)
Fear and Desire (1999)
The Killing (1999)
Full Metal Jacket (1987)
The Shining (1980)
Barry Lyndon (1975)
A Clockwork Orange (1971)
2001: A Space Odyssey (1968)
Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb (1964)
Lolita (1962)
Spartacus (1960)
Paths of Glory (1957)
The Killing (1956)
Killer's Kiss (1955)
Producent
Eyes Wide Shut (1999)
Fear and Desire (1999)
Full Metal Jacket (1987)
The Shining (1980)
Barry Lyndon (1975)
A Clockwork Orange (1971)
2001: A Space Odyssey (1968)
Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb (1964)
Killer's Kiss (1955)
Skenarist
Eyes Wide Shut (1999)
Fear and Desire (1999)
The Killing (1999)
Full Metal Jacket (1987)
The Shining (1980)
Barry Lyndon (1975)
A Clockwork Orange (1971)
2001: A Space Odyssey (1968)
Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb (1964)
Lolita (1962)
Paths of Glory (1957)
The Killing (1956)
Killer's Kiss (1955)
Lidhje të jashtme
Faqja e autorizuar e Warner Bros, për Kubricku
Stanley Kubrick: The Master Filmmaker
Kubrick on Senses of Cinema (biografia detale)
Arkivi multimedial për Kubrickun
Intervju dhe fotografi për Look
Të gjitha fotografitë e publikuara për Looku
Regjisorë amerikanë
Producentë amerikanë
Lindje 1928
Vdekje 1999
Autodidaktë |
7165 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Danny%20Boyle | Danny Boyle | Danny Boyle është regjisor dhe producent filmash britanik, autor filmash me zhdërvjelltësi tematike, të cilat kanë pasur popullaritet, sukses kritik por edhe status kult tek shikuesit. Ka marrë çmimin Oscar për regji me filmin Slumdog Millionaire.
Veprat
Filmografia
Regji
Alien Love Triangle (2005)
Millions (2005)
28 Days Later (2003)
Vacuuming Completely Nude in Paradise (2001)
The Beach (2000)
A Life Less Ordinary (1997)
Trainspotting (1996)
• Shallow Grave (1995)
Slumdog Millionaire 2008
127 Hours 2010
Produktor ekzekutiv
Twin Town (1997)
Producent
Alien Love Triangle (2005)
Twin Town (1997)
Skenarist
Millions (2005)
Lidhje të jashtme
Lindje 1956
Regjisorë anglezë
Producentë anglezë |
7166 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Lista%20e%20regjisor%C3%ABve | Lista e regjisorëve | Kjo është një listë e regjizorëve, shqiptarë edhe ndërkombëtarë.
A
Agim Sopi
Akira Kurosawa
Alejandro Amenábar
Alfred Hitchcock
Alan Smithee - Pseudonim
Andrew Adamson
Andrej Tarkovski
Andy Wachowski
Artan Minarolli
Andon Qesari
Alejandro Jodorowsky
Aleksandër Dovzhenko
Astrit Kabashi
B
Billy Wilder
Brett Ratner
Bryan Singer
Burim Mustafa
Ben Apolloni
C
Carol Reed
Chris Columbus
Christopher Nolan
Clint Eastwood
Curtis Hanson
Ç
Çarli Çaplin
D
Danny Boyle
Darren Aronofsky
David Lean
David Fincher
Dominic Sena
Donika Muçi
Doug Liman
DH
Dhimiter Anagnosti
E
Ekrem Kryeziu
Erson Zymberi
Esat Musliu
Elmaze Nura
Ë
F
Florent Mehmeti
F. Gary Gray
Fernando Meirelles
Federico Felini
Francis Ford Coppola
Fahri Hysaj
Frank Darabont
Fritz Lang
G
Gene Kelly
George A. Romero
George Abbott
George Lucas
Gëzim Erebara
Gore Verbinski
Guy Ritchie
Avni Abazi
GJ
Gjergj Xhuvani
H
Hayao Miyazaki
I
Isa Qosja
Ilir Kabashi
Ilir Butka
Ingmar Bergman
J
Jani Zhonga
J. J. Abrams
James Cameron
James L. Brooks
Jay Roach
Jasujiro Ozu
Jean-Pierre Jeunet
Jim Abrahams
John Carpenter
John Huston
John Singleton
Jon Amiel
Jonathan Demme
Joseph L. Mankiewicz
Ismet Sijarina
K
Kevin Smith
Kenji Mizoguçi
L
Larry Wachowski
Luc Besson
Luis Bunuel
Ll
M
M. Night Shyamalan
Martin Scorsese
Mario Peishoto
McG
Mel Brooks
Michael Bay
Michael Curtiz
Mikelangelo Antonioni
Milos Forman
Mihal Luarasi
N
Nora Ephron
NJ
O
Oliver Hirschbiegel
Oliver Stone
Orson Welles
P
Paul W. S. Anderson
Paul Thomas Anderson
Pedro Almodóvar
Peter Jackson
Peter Segal
Pier Paolo Pasolini
Pirro Mani
Q
Quentin Tarantino
R
Richard Donner
Richard Attenborough
Ridley Scott
Rob Reiner
Robert Breson
Robert Zemeckis
Robert Altman
Roberto Benigni
Roberto Roselini
Robert Mulligan
Robert Redford
Robert Rodriguez
Roland Emmerich
Roman Polanski
rexhep ibrahimi
RR
S
Sam Mendes
Sam Raimi
Sergio Leone
Sidney Lumet
Sofia Coppola
Stanley Donen
Stanli Kubrik
Stephen Sommers
Steven Soderbergh
Steven Spielberg
Sydney Pollack
Sokrat Mio
sara ibrahimi
Sonila Kapidani
SH
T
Terry Gilliam
Terry Jones
Theo Angelopoulos
Tex Avery
Terence Malik
Tim Burton
Tim Story
Tom Shadyac
Tony Kaye
Tony Scott
TH
U
V
Vladimir Prifti
Viktor Gjika
Vitorio De Sica
W
Warren Beatty
Wes Anderson
Wes Craven
Wim Wenders
Wolfgang Petersen
Woody Allen
X
XH
Y
Z
ZH
Zhan Vigo
Zhan Luk Godard
Shiko edhe
Lista e filmave
Lista e aktorëve
lista e orarit te filmae ne cinema
Listat e filmave |
7168 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Vilajeti%20Adrar | Vilajeti Adrar | Adrar (arabisht: ولاية أدرار ) është njësi administrative ( Vilajet ) e Algjerisë, e pagëzuar sipas kryeqytetit të saj Adrar. Është njësia e dytë më e madhe e Algerisë me një sipërfaqe prej 443,782 dhe popullsi (sipas 2004) prej 341,800 banorve.
Algjeri |
7169 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Ain%20Defla | Ain Defla | Ain Defla (arabisht: ولاية عين الدفلى )
është njësi administrative (Vilajet) në veri të Algjerisë. Ndodhet në veri-perendim të kryeqtetit Algjeri.
Algjeri |
7170 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Ain%20Temouchent | Ain Temouchent | Ain Temouchent ( (arabisht: ولاية عين تموشنت ) është njësi administrative ( Vilajet ) e Algjerisë. Kryeqytet i saj është qyteti me të njëjtin emër.
Algjeri |
7171 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Batna | Batna | Batna (arabisht: ولاية باتنة ) është njësi administrative (Vilajet) i Algjerisë. Kryeqyteti i njësisë është qyteti me të njëjtin emër Batna.
Algjeri |
7172 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Bechar | Bechar | Bechar (arabisht: ولاية بشار ) është njësi administrative ( Vilajet ) e Algjerisë.
qytete Béchar
bani-Abaz
abadla
Algjeri |
7183 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Klubi%20Mundjes%20KEK%20-%20Prishtin%C3%AB | Klubi Mundjes KEK - Prishtinë | Klubi i mundjes KEK nga Prishtina, Kosovë.
Trajnerët
Mustafë Syla—Ish-kampion i botës i Festival du Monde të mbajtur në Francë në vitin 1985, nënkampion i Evropës, kampion i Ballkanit dhe kampion i shumëfishtë i ish-Jugosllavisë.
Anëtarët e klubit
Kastriot Kosumi
Ilir Zeka
Ardian Berisha
Sedat Rukovci
Sadat Kurshumliju
Labinot Kosumi
Hamdi Syla
Avdi Syla
Arsim Zejnullahu
Avdyl Salihu
Artan Bellopoja
Blerim Pacolli
Jeton Mexhuani
Valon Dragusha
Ardian Sadiku
Veton Asllani
Besim Jashari
Mundje
Sporte |
7184 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Histori%20e%20Shqipnis | Histori e Shqipnis | Histori e Shqipnis është një libër i shkruar nga Tajar Zavalani. Është i rëndësishëm për faktin se përshkruan gjithë historinë e Shqipërisë si mbas mendimit shqiptar. Botuar nga shtëpia botuese Phoenix.
Libra |
7186 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Klubi%20Mundjes%20Hidrotermi | Klubi Mundjes Hidrotermi |
Përbërja e klubit
Udhëheqësja
Drejtor i klubit : Blreim Kuqi
Trajner : Sylejman Shala
Ndimës trajner : Selim Shala
Sponzor : Hidroizolimi SHALA
Mundësit
Egzon Shala
Alban Sopa
Bajram Shala
Behar Ramshaj
Besar Shala
Edon Shala
Sahit Prizreni
Feim Gashi
Pajtim Shala
Skender Kokollari
Shiko dhe këtë
Lidhje të jashtme
Mundje |
7189 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Klubi%20Mundjes%20Prizreni | Klubi Mundjes Prizreni |
Përbërja e klubit
Udhëheqësja
Trajnerët
Sylejman Shala
Lojtaret
Egzon Shala
Edon Shala
Alban Delijaj
Veli Susuri
Vullnet Susuri
Abdurrahim Fejza
Alban Sopa
Labinot Sedolli
Bajram Shala
Bujar Delijaj
Arlind Hoxha
Shiko dhe këtë
Lidhje të jashtme
Mundje |
7191 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Klubi%20Mundjes%20Vushtrria | Klubi Mundjes Vushtrria |
Përbërja e klubit
Trajnerët
Blerim Fejza
Lojtarët
Ismajl Muja
Visar Potoku
Shiko dhe këtë
Lidhje të jashtme
Mundje
Sporti në Vushtrri |
7193 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Era%20%28klub%20i%20mundjes%29 | Era (klub i mundjes) | ERA është klub i mundjes i themeluar më 13 janar të vitit 2001 në Prishtinë, Kosovë. Garuesit e këtij klubit e kanë përfaqësuar Kosovën në disa turne ndërkombëtare të mundjes. Në ekipin e femrave gjenden shtatë garuese ndërsa në ekipin e meshkujve 16 garues të dalluar në nivelin e Kosovës dhe atë ndërkombëtar.
Klubi është anëtar i Federatës së Klubeve të Mundjes së Kosovës nga 13 janari i vitit 2001 ndërsa që nga 31 dhjetori i vitit 2003 nuk merr pjesë në garat e Kosovës. Gjatë kësaj kohe garuesit e klubit në arenën kosovare dhe ndërkombëtare kanë fituar 116 medalje. Mospjesëmarrja e kubit në garat kosovare edhe më tutje nuk mund të shpjegohet edhe përkundër faktit që klubi i zhvillon ushtrimet e rregullta dhe garuesit e saj marrin pjesë në arenën ndërkombëtare.
Në arenën ndërkombëtare ky klub si anëtare e Federatës së Klubeve të Mundjes së Kosovës ka korrur disa suksese ndër të cilat vlen të përmenden :
Më 9 nëntor 2003, Turneu tradicional në Aalen, Gjermani nga i cili ka marrë medaljen e artë në kategorinë "stili i lirë" dhe shpallja e garuesit të saj si "garuesi më i suksesshëm i turnirit".
Në turneun e FILA-së, ku 17 shtete ishin pjesëmarrës në Herman Kare XXVI - Turnaus (FILA) Kouvola (KoPa, VUV) (Finlandë) të mbajtur më 8 shtator 2005 garuesi i klubit luftoi në finale kundër garuesit nënkampion bote Oleksandr Ogorodnyk nga Ukraina.
Përbërja e Klubit të Mundjes ERA
Udhëheqësi
Prof. Dr: Ajvaz Berisha (Kryetar)
Shefki Durmishi (Nënkryetar)
Fadil Sopi (Nënkryetar)
Ejup Magjera (Sekretar)
Zejadin Isufi (Antar)
Trajnerët
Shefki Durmishi
Mentor Maloku
Garuesit
Gentrit Muqiqi (Genex-i
Vlorimi Durmishi
Valon Veliu
Fatos Durmishi
Fadil Bilalli
Milot Kastrati
Tomor Gashi
Luan Morina
Xhenis Ajeti
Besart Maqastera
Gëzim Pllana
Samerë Mustafa
Liridon Miftari
Mentor Maloku
Shqiprim Flugaj
Indrit Hajdari
Lorik Bislimi
Driton Hyseni
Bardh Imeri
Astrit Hykaj
Ekipi I Femrave
Fitore Durmishi (Kampione e Kosovës në konkurrencën e meshkujve)
Agjenda Berisha (Kampione e Kosovës )
Fitore Govori (Nënkampione e Kosovës)
Fikrije Lushi
Erblinda Lushi
Valdete Brajshori
Vlora Durmishi
Lidhje të jashtme
Statistika
Fleta personale e Fatos Durmishit
Përfaqësimi i klubit në internet
Mundje |
7195 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Sharri%20%28mundje%29 | Sharri (mundje) | Klubi i Mundjes "SHARRI" (shkurt KM "SHARRI") është klub i mundjalistëve të Hanit të Elezit, antarë të Federatës së Mundjalistëve të Kosovës.
Përbërja e klubit
Udhëheqsia
Trajnerët
Ferat Ramadani
Mundësit
Bujamin Dashi
Kenan Daci
Kushtrim Hasallari
Behar Hasani
Amir Berisha
Lulzim Dernjani
Faruk Dernjani
Deklarim Kalisi
Zilbehar kalisi
Shiko dhe këtë
Lidhje të jashtme
Mundje |
7201 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Al%20Pacino | Al Pacino | Alfred James Pacino (lindi më 25 prill 1940) është një aktor amerikan. I konsideruar si një nga aktorët më të mëdhenj dhe më me ndikim të shekullit të 20-të, Pacino ka marrë vlerësime të shumta duke përfshirë një Academy Award, dy Tony Awards dhe dy Primetime Emmy Awards, duke e bërë atë një nga të paktët interpretues që ka arritur Kurorën e Trefishtë të Aktrimit. Ai është nderuar gjithashtu me Cecil B. DeMille Award më 2001, AFI Life Achievement Awards në 2007, Medaljen Kombëtare të Arteve më 2011 dhe Kennedy Center Honors më 2016.
Një aktor metodik, Pacino studioi në HB Studio dhe Actors Studio, ku u mësua nga Charlie Laughton dhe Lee Strasberg. Pacino vazhdoi të marrë Academy Award për Aktorin më të Mirë për rolin e tij në Scent of a Woman (1992). Rolet e tjera të tij të nominuara për Oscar përfshijnë The Godfather (1972), Serpico (1973), The Godfather: Part 2 (1974), Dog Day Afternoon (1975), and ...And Justice for All (1979), Dick Tracy (1990), Glengarry Glen Ross (1992), dhe The Irishman (2019). Filma të tjerë të shquar përfshijnë The Panic in Needle Park (1971), Author! Author! (1982), Scarface (1983), The Godfather Part III (1990), Carlito's Way (1993), Heat (1995), Donnie Brasco (1997), The Devil's Advocate (1997), Any Given Sunday (1999), The Insider (1999), Insomnia (2002), Ocean's Thirteen (2007), Jack and Jill (2011), Once Upon a Time in Hollywood (2019) dhe House of Gucci (2021).
Në televizion, Pacino ka luajtur në disa prodhime për HBO, duke përfshirë Angels in America (2003) dhe filmin biografik të Jack Kevorkian You Don't Know Jack (2010). Pacino luajti në serialin Amazon Video Hunters (2020-2023). Ai ka pasur edhe një karrierë të gjerë në skenë. Ai është dy herë fitues i Tony Awards, duke fituar Aktorin më të Mirë të Paraqitur në një Shfaqje në Does a Tiger Wear a Necktie? (1969) dhe Aktorin më të Mirë në një Shfaqje për The Basic Training of Pavlo Hummel (1977).
Pacino bëri debutimin e tij si regjisor me dokumentarin Looking for Richard (1996); Pacino kishte luajtur rolin kryesor në skenë në vitin 1977. Ai ka luajtur gjithashtu si Shylock në një përshtatje të filmit artistik të vitit 2004 dhe prodhim skenik të vitit 2010 të The Merchant of Venice. Pacino drejtoi dhe luajti në Chinese Coffee (2000), Wilde Salomé (2011), dhe Salomé (2013). Që nga viti 1994 është kryetar i përbashkët i Actors Studio.
Jeta e hershme
Alfredo James Pacino lindi në lagjen East Harlem të Manhattan, New York City, më 25 prill 1940, fëmija i vetëm i prindërve siçilianë italo-amerikanë Rose (née Gerardi) dhe Salvatore Pacino. Prindërit e tij u divorcuan kur ai ishte dy vjeç. Ai më pas u zhvendos me nënën e tij në Bronksin e Jugut për të jetuar me prindërit e saj, Kate dhe James Gerardi, të cilët ishin emigrantë italianë nga Corleone. Babai i Pacinos ishte nga San Fratello dhe u zhvendos për të punuar si shitës sigurimesh dhe restorant në Covina, California.
Në vitet e tij të adoleshencës, Pacino njihej si "Sonny" për miqtë e tij. Ai kishte ambicie për t'u bërë një lojtar bejsbolli dhe u mbiquajt gjithashtu "Aktori", Ai ndoqi Shkollën e Lartë Herman Ridder Junior, por shpejt u largua nga shumica e klasave të tij, përveç anglishtes. Më pas ai ndoqi Shkollën e Lartë të Arteve Performuese, pasi u pranua me audicion. Nëna e tij nuk u pajtua me vendimin e tij dhe, pas një debati, ai u largua nga shtëpia. Për të financuar studimet e tij për aktrim, Pacino mori punë me pagë të ulët si lajmëtar, transportues, portier dhe nëpunës poste, si dhe dikur punonte në dhomën e postës për Commentary.
Pacino filloi të pinte duhan dhe të pinte në moshën nëntë vjeç dhe përdori marihuanë rastësisht në moshën 13, por ai abstenoi nga drogat e forta. Dy miqtë e tij më të ngushtë vdiqën nga abuzimi me drogën në moshën 19 dhe 30 vjeç. Ai luajti në shfaqjet e bodrumit në nëntokën teatrale të Nju Jorkut, por u refuzua si adoleshent nga Actors Studio. Pacino iu bashkua HB Studio, ku takoi mësuesin e aktrimit Charlie Laughton, i cili u bë mentori dhe shoku i tij më i mirë. Në këtë periudhë, ai ishte shpesh i papunë dhe i pastrehë, dhe ndonjëherë flinte në rrugë, në teatro ose në shtëpitë e miqve.
Në vitin 1962, nëna e Pacino vdiq në moshën 43-vjeçare. Një vit më pas vdiq edhe gjyshi i tij nga nëna. Pacino e kujtoi atë si pikën më të ulët të jetës së tij dhe tha: "Unë isha 22 vjeç dhe dy njerëzit më me ndikim në jetën time kishin ikur, kështu që dola jashtë kontrollit".
Pas katër vitesh në HB Studio, Pacino kaloi me sukses në audicionin e Actors Studio. Pacino studioi "aktrimin metodik" nën trajnerin e aktrimit Lee Strasberg, i cili u shfaq me Pacinon në filmat The Godfather: Part 2 dhe ...And Justice for All.
Gjatë intervistave të mëvonshme ai foli për Strasberg dhe ndikimin e Studio në karrierën e tij. "Studio e aktorëve do të thoshte kaq shumë për mua në jetën time. Lee Strasberg nuk i është dhënë merita që meriton ... Pranë Charlie, ajo disi më lancoi. Me të vërtetë u bë. Kjo ishte një pikë kthese e jashtëzakonshme në jetën time. ishte drejtpërdrejt përgjegjës që më detyroi të lija të gjitha ato punë dhe thjesht të qëndroja aktrim." Në një intervistë tjetër ai shtoi, "Ishte emocionuese të punoje për të [Lee Strasberg] sepse ai ishte kaq interesant kur fliste për një skenë ose fliste për njerëzit. Dikush thjesht do të donte ta dëgjonte duke folur, sepse gjërat që ai do t'i thoshte, ju Nuk kisha dëgjuar kurrë më parë… Ai kishte një kuptim kaq të madh… ai i donte aq shumë aktorët.”
Në vitin 2000, Pacino ishte bashkë-president, së bashku me Ellen Burstyn dhe Harvey Keitel, i Actors Studio.
Karriera në shfaqje
Në vitin 1967, Pacino kaloi një sezon në Charles Playhouse në Boston, duke performuar në Awake and Sing! të Clifford Odets (paga e tij e parë kryesore: 125 dollarë në javë); dhe në America Hurrah të Jean-Claude Van Itallie. Ai u takua me aktoren Jill Clayburgh në këtë shfaqje. Ata patën një romancë pesëvjeçare dhe u kthyen së bashku në New York City.
Në vitin 1968, Pacino luajti në The Indian Wants the Bronx të Israel Horovitz në Astor Place Theatre, duke luajtur Murph, një punk rrugësh. Shfaqja u hap më 17 janar 1968 dhe u zhvillua për 177 shfaqje; ajo u vu në skenë në një faturë të dyfishtë me It's Called the Sugar Plum të Horovitz, së bashku me Clayburgh. Pacino fitoi Obie Award për aktorin më të mirë për rolin e tij, me John Cazale që fitoi për aktorin më të mirë dytësor dhe Horowitz për shfaqjen më të mirë të re. Martin Bregman e pa shfaqjen dhe u bë menaxher i Pacinos, një partneritet që u bë i frytshëm në vitet në vijim, pasi Bregman e inkurajoi Pacinon të bënte The Godfather, Serpico, dhe Dog Day Afternoon. Në lidhje me karrierën e tij skenike, Pacino tha: "Martin Bregman më zbuloi ... Unë isha 26, 25 ... ai më zbuloi dhe u bë menaxheri im. Dhe kjo është arsyeja pse unë jam këtu. Ia kam borxh Martit, e kam vërtet.".
Pacino e çoi produksionin e The Indian Wants the Bronx në Itali për një performancë në Festival dei Due Mondi në Spoleto. Ishte udhëtimi i parë i Pacinos në Itali; ai kujtoi më vonë se "performimi për një audiencë italiane ishte një përvojë e mrekullueshme". Pacino dhe Clayburgh morën pjesë në "Deadly Circle of Violence", një epizod i serisë televizive ABC NYPD, premierë më 12 nëntor 1968. Clayburgh në atë kohë po shfaqej gjithashtu në telenovelën Search for Tomorrow,duke luajtur rolin e Grace Bolton. Babai i saj i dërgonte para çiftit çdo muaj për të ndihmuar me financat.
Më 25 shkurt 1969, Pacino bëri debutimin e tij në Broadway në filmin e Don Petersen Does a Tiger Wear a Necktie? në Belasco Theater, prodhuar nga A&P Heir Huntington Hartford. Ajo u mbyll pas 39 shfaqjeve më 29 mars 1969, por Pacino mori komente të mira dhe fitoi Tony Award më 20 prill 1969. Pacino vazhdoi të performonte në skenë në vitet 1970, duke fituar një Tony Awards të dytë për The Basic Training of Pavlo Hummel dhe duke interpretuar rolin titullar në Richard III. Në vitet 1980, Pacino përsëri arriti sukses kritik në skenë ndërsa u shfaq në American Buffalo të David Mamet, për të cilin Pacino u nominua për një Drama Desk Award. Që nga viti 1990, vepra skenike e Pacinos ka përfshirë ringjalljen e Hughie të Eugene O'Neill, Salome të Oscar Wilde dhe Orphans të Lyle Kessler.
Në 1983, Pacino u bë një donator i madh për The Mirror Theater Ltd, së bashku me Dustin Hoffman dhe Paul Newman, duke krahasuar një grant nga Laurence Rockefeller. Burrat u frymëzuan për të investuar nga lidhja e tyre me Lee Strasberg, pasi nusja e Strasberg, Sabra Jones ishte themeluesja dhe drejtoresha artistike prodhuese e The Mirror. Në vitin 1985, Pacino i ofroi kompanisë prodhimin e tij të Hughie nga Eugene O'Neill, por kompania nuk ishte në gjendje ta bënte atë në atë kohë për shkak të kastit të vogël.
Në tetor 2002, Pacino luajti në The Resistible Rise of Arturo Ui të Bertolt Brecht për National Actor's Theater and Complicite. Drejtuar nga Simon McBurney, produksioni luajti një mori emrash të Hollivudit, duke përfshirë John Goodman, Charles Durning, Tony Randall, Steve Buscemi, Chazz Palminteri, Paul Giamatti, Jacqueline McKenzie, Billy Crudup, Lothaire Bluteau, Dominic Chianese dhe Sterling K. Brown. Produksioni ishte një sukses kritik në të cilin "Pacino rrëmben dhe e mban vëmendjen si një sustë e mbështjellë gati për t'u këputur. Ai është i gjithi duke menduar për kërcënim dhe grimasë krokodili, duke therur rrugën e tij drejt majës me një gëzim jashtëzakonisht të keq".
Pacino u rikthye në skenë në verën e vitit 2010, duke luajtur Shylock në prodhimin e Shakespeare in the Park, The Merchant of Venice. Prodhimi i mirënjohur u zhvendos në Broadway në Broadhurst Theatre në tetor, duke fituar 1 milion dollarë në arkë në javën e parë. Performanca gjithashtu i dha atij një nominim për Tony Awards për Aktorin më të Mirë Kryesor në një Shfaqje.
Pacino luajti në ringjalljen e 30-vjetorit të Broadway të shfaqjes së David Mamet, Glengarry Glen Ross, e cila u zhvillua nga tetori 2012 deri më 20 janar 2013. Ai luajti në Broadway në China Doll, një shfaqje e shkruar për të nga Mamet, e cila u hap më 5 dhjetor 2015 dhe u mbyll më 21 janar 2016, pas 97 shfaqjeve. Parashikimet janë bërë në tetor 2015.
Karriera në ekran
Pacino e pa të këndshme aktrimin dhe kuptoi se kishte një dhuratë për të ndërsa studionte në The Actors Studio. Megjithatë, puna e tij e hershme nuk ishte financiarisht e dobishme. Pas suksesit të tij në skenë, Pacino bëri debutimin e tij në film në vitin 1969 me një paraqitje të shkurtër në Me, Natalie, një film i pavarur me Patty Duke. Në vitin 1970, Pacino nënshkroi me agjencinë e talenteve Creative Management Associates (CMA).
Vitet 1970
Roli i tij si një i varur nga heroina në The Panic in Needle Park (1971) e solli Pacinon në vëmendjen e regjisorit Francis Ford Coppola, i cili e luajti atë si Michael Corleone në atë që u bë një film mafioz i suksesshëm, The Godfather (1972).. Edhe pse Jack Nicholson, Robert Redford, Warren Beatty dhe pak i njohuri Robert De Niro u testuan për këtë pjesë, Coppola zgjodhi Pacinon, për shqetësimin e drejtuesve të studios që donin dikë më të njohur.
Performanca e Pacinos i dha atij një nominim për Academy Award dhe ofroi një shembull kryesor të stilit të tij të hershëm të aktrimit, i përshkruar nga Halliwell's Film Guide si "intensitet" dhe "i shtrënguar fort". Pacino bojkotoi ceremoninë e ndarjes së Academy Awards, i fyer kur u nominua për çmimin e aktrimit dytësor, pasi vuri në dukje se kishte më shumë kohë në ekran sesa bashkë-ylli dhe fituesi i Aktorit më të Mirë Marlon Brando cili gjithashtu bojkotoi çmimet, por për arsye të palidhura.
Në vitin 1973, Pacino luajti në filmin Scarecrow, me Gene Hackman dhe fitoi Palme d'Or në Festivalin e Filmit në Kanë. Në të njëjtin vit, Pacino u nominua për një Academy Award për Aktorin më të Mirë pasi luajti në Serpico, bazuar në historinë e vërtetë të policit të Nju Jorkut, Frank Serpico, i cili u fsheh për të ekspozuar korrupsionin e kolegëve të tij. Në vitin 1974, Pacino ripërsëriti rolin e tij si Michael Corleone në The Godfather Part 2, i cili ishte vazhdimi i parë që fitoi Academy Award për Filmin më të Mirë; Pacino u nominua për herë të tretë për një Oscar, ky nominim i dytë për rolin e Corleone ishte në kategorinë kryesore. Newsweek e ka përshkruar performancën e tij në The Godfather Part 2 si "portretizimin më të madh të kinemasë të ngurtësimit të zemrës".
Në vitin 1975, ai gëzoi sukses të mëtejshëm me publikimin e Dog Day Afternoon, bazuar në historinë e vërtetë të grabitësit të bankës John Wojtowicz. Filmi u drejtua nga Sidney Lumet, i cili e kishte drejtuar atë në Serpico disa vite më parë, dhe Pacino u nominua përsëri për Aktorin më të Mirë.
Në vitin 1977, Pacino luajti si shofer makinash garash në Bobby Deerfield, me regji të Sydney Pollack, dhe mori një nominim për Golden Globe për Aktorin më të Mirë - Film Dramë për portretizimin e tij të rolit kryesor. Filmi i tij i radhës ishte drama në sallën e gjyqit ...And Justice for All. Pacino u lavdërua nga kritikët për gamë të gjerë të aftësive të tij të aktrimit dhe u nominua për Oscar për aktorin më të mirë për herë të katërt. Ai humbi atë vit me Dustin Hoffman në Kramer vs. Kramer - një rol që Pacino e kishte refuzuar.
Gjatë viteve 1970, Pacino pati katër nominime për Oscar për Aktorin më të Mirë, për interpretimet e tij në Serpico, The Godfather Part 2, Dog Day Afternoon, dhe ...And Justice for All.
Vitet 1980
Karriera e Pacino-s ra në fillim të viteve 1980; paraqitjet e tij në filmat Cruising, një film që provokoi protesta nga komuniteti homoseksual i Nju Jorkut, dhe komedi-dramë Author! Author!, u kritikuan në mënyrë kritike. Megjithatë, performanca e tij në Scarface (1983), me regji të Brian De Palma, u dëshmua të ishte një kulm i karrierës dhe një rol përcaktues. Me daljen e tij fillestare, filmi u kritikua për shkak të përmbajtjes së dhunshme, por më vonë u vlerësua nga kritikët. Filmi doli mirë në arkë, duke fituar mbi 45 milionë dollarë në vend. Pacino fitoi një nominim për Golden Globe për rolin e tij si bosi kuban i drogës Tony Montana.
Në vitin 1985, Pacino punoi në projektin e tij personal, The Local Stigmatic, një shfaqje e vitit 1969 off-Broadway nga shkrimtari anglez Heathcote Williams. Ai luajti në shfaqje, duke e rikthyer atë me regjisorin David Wheeler dhe Theatre Company të Bostonit në një version filmik 50-minutësh. Filmi nuk u publikua në teatër, por më vonë u lirua si pjesë e kutisë Pacino: An Actor's Vision të vendosur në vitin 2007.
Filmi i tij i vitit 1985 Revolution për një grackë lesh gjatë Luftës Revolucionare Amerikane, ishte një dështim komercial dhe kritik, për të cilin Pacino fajësoi një prodhim të nxituar, që rezultoi në një ndërprerje katërvjeçare nga filmat. Në këtë kohë Pacino u kthye në skenë. Ai montoi prodhime në punëtori të Crystal Clear, National Anthems dhe shfaqje të tjera; ai u shfaq në Julius Caesar në vitin 1988 në New York Shakespeare Festival të producentit Joseph Papp. Pacino u shpreh për ndërprerjen e tij nga filmi: "Më kujtohet kur gjithçka po ndodhte, '74, '75, duke bërë The Resistible Rise of Arturo Ui në skenë dhe duke lexuar se arsyeja pse u ktheva në skenë ishte se karriera ime në film po zbehej! Ky ka qenë lloji i etikës, mënyra në të cilën perceptohet teatri, për fat të keq." Pacino u kthye në film Sea of Love të vitit 1989, kur ai portretizoi një detektiv që gjuan një vrasës serik që gjen viktima përmes kolonës beqare në një gazetë. Filmi fitoi komente solide.
Vitet 1990
Pacino mori një nominim për çmimin Oscar për luajtjen e Big Boy Caprice në hitin e arkës Dick Tracy në vitin 1990, ku kritiku Roger Ebert e përshkroi Pacinon si "vjedhësi i skenës". Më vonë gjatë vitit ai e ndoqi këtë në një kthim te një prej personazheve të tij më të famshëm, Michael Corleone, në The Godfather Part III (1990). Filmi mori komente të përziera dhe pati probleme në para-produksion për shkak të rishkrimeve të skenarit dhe tërheqjes së aktorëve pak para prodhimit.
Në vitin 1991, Pacino luajti në filmin Frankie and Johnny me Michelle Pfeiffer, e cila luajti bashkë me Pacinon në filmin Scarface. Pacino portretizon një kuzhinier i liruar së fundmi me kusht, i cili fillon një marrëdhënie me një kamariere (Pfeiffer) në restorantin ku ata punojnë. Ai u përshtat nga Terrence McNally nga drama e tij jashtë Broadway Frankie and Johnny in the Clair de Lune (1987), ku shfaqeshin Kenneth Welsh dhe Kathy Bates. Filmi mori komente të përziera, megjithëse Pacino më vonë tha se i pëlqente të luante rolin. Janet Maslin në The New York Times shkroi: "Z. Pacino nuk ka qenë kaq tërheqës pa komplekse që nga ditët e tij të Dog Day Afternoon dhe ai e bën një kënaqësi të pafundme të Johnny për të tërhequr Frankie. Skenat e tij vetëm me zonjën Pfeiffer kanë një saktësi dhe ndershmëri. që i mbajnë larg aspektet maudlin të filmit.”
Për portretizimin e tij të tërbuarit, nënkolonelit të verbër të Ushtrisë Amerikane Frank Slade në Scent of a Woman të Martin Brest (1992). Pacino fitoi Academy Award për Aktorin më të Mirë vitin e ardhshëm. Ai u nominua gjithashtu për Aktorin më të Mirë Dytësor për Glengarry Glen Ross, duke e bërë Pacinon aktorin e parë mashkull që mori dy nominime për aktrim për dy filma në të njëjtin vit, dhe fitoi për rolin kryesor.
Pacino luajti së bashku me Sean Penn në dramën e krimit Carlito's Way në vitin 1993, në të cilën ai portretizoi Carlito Brigante, një gangster i liruar nga burgu me ndihmën e avokatit të tij të korruptuar (Penn) dhe zotohet të shkojë drejt. Pacino luajti në filmin e vitit 1995 Heat të Michael Mann, në të cilin ai dhe Robert De Niro u shfaqën në ekran së bashku për herë të parë (megjithëse Pacino dhe De Niro luajtën në The Godfather Part 2, ata nuk ndanë asnjë skenë).
Në vitin 1996, Pacino luajti në dokumentarën e tij teatrale Looking for Richard, një shfaqje e skenave të zgjedhura të Richard III të William Shakespeare dhe një shqyrtim më të gjerë të rolit të vazhdueshëm dhe rëndësisë së Shekspirit në kulturën popullore. Kasti i mbledhur për shfaqjen përfshinte Alec Baldwin, Kevin Spacey, dhe Winona Ryder. Pacino luajti Satanin në thrillerin mbinatyror The Devil's Advocate (1997) ku luajti bashkë Keanu Reeves. Filmi ishte një sukses në arkë, duke marrë 150 milionë dollarë në mbarë botën. Roger Ebert shkroi në Chicago Sun-Times, "Personazhi satanik luhet nga Pacino me një shije që kufizohet me gëzimin."
Në Donnie Brasco të vitit 1997, Pacino luajti gangsterin "Lefty" në historinë e vërtetë të agjentit të fshehtë të FBI-së Donnie Brasco (Johnny Depp) dhe punës së tij në rrëzimin e mafies nga brenda. Në 1999, Pacino luajti si producenti i 60 Minutes Lowell Bergman në filmin e nominuar për shumë Oscar The Insider përballë Russell Crowe, dhe në Any Given Sunday të Oliver Stone.
Vitet 2000
Pacino fitoi tre Golden Globes që nga viti 2000; i pari ishte Cecil B. DeMille Award më 2001 për arritje të jetës në filma.
Në vitin 2000, Pacino luajti së bashku me Jerry Orbach në një përshtatje filmik me buxhet të ulët të shfaqjes Chinese Coffee të Ira Lewis, e cila u publikua në festivalet e filmit. I xhiruar pothuajse ekskluzivisht si një bisedë një-në-një midis dy personazheve kryesore, projekti mori gati tre vjet për të përfunduar dhe u financua tërësisht nga Pacino. Chinese Coffee u përfshi me dy filmat e tjerë të rrallë të Pacinos në të cilat ai ishte i përfshirë në prodhimin, The Local Stigmatic dhe Looking for Richard, në një kuti të veçantë DVD të titulluar Pacino: An Actor's Vision, i cili u publikua në vitin 2007. Pacino prodhoi prologe dhe epilogë për disqe që përmbajnë filmat.
Pacino hodhi poshtë një ofertë për të ripërsëritur rolin e tij si Michael Corleone në versionin e lojës kompjuterike të The Godfather. Si rezultat, Electronic Arts nuk u lejua të përdorte ngjashmërinë ose zërin e Pacinos në lojë, megjithëse karakteri i tij shfaqet në të. Ai lejoi që ngjashmëria e tij të shfaqej në përshtatjen e lojërave video të Scarface të vitit 1983, kuazi vazhdimi Scarface: The World is Yours.
Regjisori Christopher Nolan ka punuar me Pacinon në Insomnia, një ribërje e filmit norvegjez me të njëjtin emër, me Robin Williams. Newsweek deklaroi se "ai [Pacino] mund të luajë i vogël po aq tërheqës sa mund të luajë i madh, se ai mund të shpërthejë aq edhe të shpërthejë". Filmi dhe performanca e Pacino u pritën mirë, duke fituar një vlerësim të favorshëm prej 93 përqind në faqen e internetit të grumbullimit të rishikimeve Rotten Tomatoes. Filmi doli mesatarisht mirë në arkë, duke marrë 113 milionë dollarë në mbarë botën. Filmi i tij i ardhshëm, S1m0ne, megjithatë, nuk mori shumë vlerësime kritike apo sukses në arkë.
Ai luajti një publicist në People I Know, një film i vogël që mori pak vëmendje pavarësisht performancës së mirëpritur të Pacinos. Rrallë duke marrë një rol dytësor që nga zbulimi i tij komercial, ai pranoi një pjesë të vogël në filmin kritik dhe të arkëtuar Gigli, më 2003, si një favor për regjisorin Martin Brest. The Recruit, i lëshuar në vitin 2003, paraqiti Pacinon si një rekrutues i CIA-s dhe bashkë-yll Colin Farrell. Filmi mori komente të përziera, dhe është përshkruar nga Pacino si diçka që ai "personalisht nuk mund ta ndiqte". Pacino më pas luajti si avokat Roy Cohn në miniserinë HBO të vitit 2003 Angels in America, një përshtatje e shfaqjes me të njëjtin emër, fituese e Pulitzer Prize të Tony Kushner. Për këtë shfaqje, Pacino fitoi Golden Globe e tij të tretë, për performancën më të mirë nga një aktor, në vitin 2004.
Pacino luajti si Shylock në përshtatjen filmike të Michael Radford të vitit 2004 The Merchant of Venice. Critcs e lavdëroi atë për sjelljen e dhembshurisë dhe thellësisë në një personazh të luajtur tradicionalisht si një karikaturë e keqe. Në Two for the Money, Pacino portretizon një agjent të lojërave të fatit sportiv dhe mentor për Matthew McConaughey, së bashku me Rene Russo. Filmi u publikua më 8 tetor 2005, me komente të përziera. Desson Thomson shkroi në The Washington Post, "Al Pacino ka luajtur aq shumë herë mentorin, ai duhet të marrë një çmim mbretëror... lufta midis së mirës dhe së keqes ndihet e fiksuar në favor të shëlbimit të Hollivudit."
Më 20 tetor 2006, American Film Institute e emëroi Pacinon marrësin e AFI Life Achievement Award të 35-të. Më 22 nëntor 2006, Shoqëria Filozofike Universitare e Trinity College Dublin i dha Pacinos Patronazhin e Nderit të Shoqërisë..
Pacino luajti në filmin Ocean's Thirteen të Steven Soderbergh, së bashku me George Clooney, Brad Pitt, Matt Damon, Elliott Gould dhe Andy García, si zuzari Willy Bank, një manjat i kazinosë i shënjestruar nga Danny Ocean dhe ekuipazhi i tij. Filmi mori vlerësime përgjithësisht të favorshme.
88 Minutes u publikua më 18 prill 2008, në Shtetet e Bashkuara, pasi u shfaq në vende të tjera të ndryshme në vitin 2007. Filmi luajti bashkë me Alicia Witt dhe u pasqyrua në mënyrë kritike, edhe pse kritikët gjetën gabime në komplot, dhe jo aktrimi i Pacinos. Në Righteous Kill, Pacino dhe Robert De Niro luajnë bashkë si detektivë të Nju Jorkut që kërkojnë një vrasës serial. Filmi doli në kinema më 12 shtator 2008. Ndërsa ishte një rikthim i parashikuar për dy yjet, ai nuk u prit mirë nga kritikët. Lou Lumenick i New York Post i dha Righteous Kill një yll nga katër, duke thënë: "Al Pacino dhe Robert De Niro mbledhin pagesa të fryra me qëllimin për të kryer në Righteous Kill, një thriller policie me lëvizje të ngadaltë, qesharake që do të ishte dërguar direkt. në koshin e mbetur në Blockbuster nëse luante dikë tjetër."
Vitet 2010
Pacino luajti Jack Kevorkian në një film biografik të HBO Films me titull You Don't Know Jack, premierë në prill 2010. Filmi ka të bëjë me jetën dhe punën e avokatit të vetëvrasjes të ndihmuar nga mjeku. Performanca i dha Pacinos Emmy Award të dytë për aktorin kryesor dhe Golden Globe Award të katërt. Ai luajti si ai vetë në filmin komedi të vitit 2011, Jack and Jill. Filmi u pasqyrua nga kritikët dhe Pacino "fitoi" Golden Raspberry Award për Aktorin më të Keq në rol dytësor në ceremoninë e 32-të.
Atij iu dha Jaeger-LeCoultre Glory to the Filmmaker Award më 4 shtator 2011, përpara premierës së Wilde Salomé, një film dokumentar-dramë amerikan i vitit 2011, i shkruar, drejtuar nga dhe me Pacino. Premiera e tij në SHBA në mbrëmjen e 21 marsit 2012, përpara një sallë të plotë në Castro Theatre me 1400 vende në Castro District të San Franciskos, shënoi 130 vjetorin e vizitës së Oscar Wilde në San Francisko. Ngjarja ishte një përfitim për GLBT Historical Society. Pacino, i cili luan rolin e Herodit në film, e përshkruan atë si "projektin e tij më personal ndonjëherë". Në shkurt 2012, Presidenti Barack Obama i dha Pacino National Medal of Arts.
Pacino luajti në një film biografik të HBO të vitit 2013 rreth gjyqit të vrasjes së producentit Phil Spector, të titulluar Phil Spector. Ai mori rolin e titullit në komedinë-dramë Danny Collins (2015). Performanca e tij si një yll i plakur rock i dha atij një nominim për Golden Globe Award për Aktorin më të Mirë – Muzikal ose Komedi. Në vitin 2016, Pacino mori Kennedy Center Honor. Homazhi përfshinte vërejtjet nga ish-kostarët e tij Sean Penn, Kevin Spacey, Bobby Cannavale dhe Chris O'Donnell.
Në shtator 2012, Deadline Hollywood raportoi se Pacino do të luante ish-trajnerin e futbollit të Penn State University Joe Paterno në filmin televiziv Paterno bazuar në një biografi të vitit 2012 nga shkrimtari sportiv Joe Posnanski. Paterno u shfaq premierë në HBO më 7 prill 2018.
Pacino luajti së bashku me Brad Pitt dhe Leonardo DiCaprio në komedinë-dramë të Quentin Tarantino Once Upon a Time in Hollywood, e cila u publikua më 26 korrik 2019. Më vonë në vitin 2019, Pacino luajti shefin e Teamsters, Jimmy Hoffa, së bashku me Robert De Niro dhe Joe Pesci, në filmin e Martin Scorsese në Netflix The Irishman, bazuar në librin e vitit 2004 I Heard You Paint Houses nga Charles Brandt; Kjo ishte hera e parë që Pacino u drejtua nga Scorsese, dhe ai mori një Academy Award për Aktorin më të Mirë Dytësor. Performanca e Pacino mori vlerësime pozitive. Peter Bradshaw e përshkroi atë si "të lavdishme" në The Guardian. Justin Chang shkroi, "De Niro, Pesci dhe Pacino janë në krye të lojës së tyre, pjesërisht sepse ata nuk po ripërtërijnë thjesht llojet ikonë të gangsterëve që kanë luajtur më parë."
Jeta personale
Pacino ka katër fëmijë. Më e madhja, Julie Marie (lindur më 16 tetor 1989), është vajza e tij me trajnerin e aktrimit Jan Tarrant. Ai ka binjakë, djalin Anton James dhe vajzën Olivia Rose (lindur më 25 janar 2001), me aktoren Beverly D'Angelo, me të cilën kishte një lidhje nga viti 1997 deri më 2003. Ai ka një djalë Roman (lindur më 15 qershor 2023) me të dashura e tij producente, Noor Alfallah, e cila është 54 vjet më e re se ai. Pacino, në moshën 83-vjeçare, është një nga baballarët më të vjetër të regjistruar. Ai nuk ka qenë kurrë i martuar.
Pacino kishte një lidhje me bashkë-ylltarin e tij në The Godfather Trilogy, Diane Keaton. Marrëdhënia e tyre on-again off-again përfundoi pas xhirimeve të The Godfather Part III. Keaton tha për Pacinon, "Al ishte thjesht njeriu më argëtues... Për mua, kjo është fytyra më e bukur. Unë mendoj se Warren [Beatty] ishte i mrekullueshëm, shumë i bukur, por fytyra e Alit është si ua. Vrasës, fytyrë vrasëse”. Ai ka pasur marrëdhënie me Jill Clayburgh, Tuesday Weld, Marthe Keller, Veruschka von Lehndorff, Kathleen Quinlan, Lyndall Hobbs, and Penelope Ann Miller. Pacino kishte një lidhje dhjetëvjeçare me aktoren argjentinase Lucila Polak nga 2008 deri më 2018.
Pacino ka pranuar se ka abuzuar me drogën dhe alkoolin në fillim të karrierës së tij, pjesërisht sepse e pa famën e tij të papritur pas The Godfather të vështirë për t'u përballuar. Ai arriti maturinë në vitin 1977.
Filmografia
Filma
Dokumentaret
Television
Shfaqje
Video lojëra
Shënime
Referime
Referime të cituara
Lidhje të jashtme
Al Pacino official website
Al Pacino Photo Essay at AMCtv.com
Lindje 1940
Njerëz që jetojnë
Aktorë amerikanë
Skenaristë amerikanë
Aktorë shfaqjesh amerikanë
Njerëz me prejardhje italiane
Aktorë fitues të Academy Award
Producentë filmash amerikanë
Regjisorë filmash amerikanë |
7205 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Kumanova | Kumanova | Kumanovë, ( Kumanovo) shtrihet në pjesën veriore të Maqedonisë së Veriut, Kumanova ka njerz te cilet jan besprem dhe nuk e majn fjalen siq njihen disa vajza por njera prej te dalluarve eshte “AZRA EBIBI” nga fshati RRAMALI “Kumanov”
Historia
Etimologjia e toponimit Kumanovë ka për bazë një emër mesjetar kalendarik Kuman, ku sipas disa të dhënave, ky emër qyteti rrjedh nga fisi Kuman, që nga fundi i shek. XI (1094), prej viseve të Azisë të kenë ardhur dhe një kohë të kenë qëndruar në territorin e sotëm të Kumanovës. Të dhënat e para për vendbanimin Kumanovë përmenden në vitin 1519 nga shënimet e udhëpërshkruesve që gjenden në arkivat e Turqisë, edhe atë me 52 familje me rreth 300 banorë.Në shënimet dhe dokumentet historike, Kumanova përmendet në shek. XVII nga udhëpërshkruesi (kronisti) i famshëm turk Evlia Çelebija. Sipas tij Kumanova në vitin 1660 shtrihej në territorin e Sanxhakut të Shkupit që ka pasur më se 600 shtëpi, në mesin e të cilëve kishte xhami, teqe, medrese, hane, hamame dhe disa dyqane.
Ballkanologu dhe kronisti frëng Ami Boúe, i cili e vizitoi Kumanovën në gjysmën e parë të shek. XIX, gjegjësisht me 1836, thekson se Kumanova ka pasur 3000 banorë, kurse në të dhënat e konsullit austriak J. G. Han të vitit 1835, pohon se ky vend ka pasur 650 shtëpi. Prej fiseve më të vjetra turke në Kumanovë supozohet të ketë qenë fisi Oxhak, i cili ka pasur më tepër shtëpi dhe anëtarë se fiset e tjera, por më vonë mbeti me një shtëpi dhe ajo u shpërngul në Turqi.
Janë paraqitur edhe fise tjera familjare si Kotlelerët, Tatarët, që kanë pasur një lagjeje të veçantë në këtë qytet, por gjatë luftërave austro - turke kanë migruar në Turqi. Prej fiseve shqiptare ishin të pranishëm Gono, Malokët dhe si emër familjar përmendeshin Spahilerë, kurse sot janë të pranishëm fiset: Berishë, Gashi, Krasniqe, Thaçi, Sopi, Shala etj., ku përkatësia fisnore është harruar dhe nuk përmendet fare te të gjitha shtresat e popullsisë së kësaj treve. Në të kaluarën e largët historike Kumanova ishte një zonë që i takonte krahinës së Dardanisë dhe e banuar nga fisi ilir-Dardanët, tezë që e vërteton edhe Vasileviqi.
Është me rëndësi të përmendim se edhe Çerkezët, të cilët vendlindjen e tyre e kanë pasur në rajonin e Kaukazit, kishin qenë vendosur pranë stacionit hekurudhor të Kumanovës, ku sot gjendet fshati me të njëjtin emër Çerkez. Deri në vitin 1877-78 në këtë qytet, ka pasur më tepër mysliman, d.m.th. shqiptarë që kishin pranuar fenë myslimane, kurse në mbarim të shek. XIX me ardhjen e kolonistëve serbë, rritet numri i popullsisë sllave.
Gjeografia
Rajoni i Kumanovës përbëhet prej dy tërësive të mëdha gjeomorfologjike : zona malore (Karadaku) dhe fushëgropa. Zona malore e cila shtrihet në perëndim të këtij rajoni, është e pasur me kullota dhe me lloje të ndryshme të drunjve, si ah, bung, qarr, thanë, shkozë.
Pra, këtë zonë malore e karakterizon një mori malesh, me lartësi mbidetare mbi 1000 metra. Për shkak të relievit kodrinor–malor, klima është kontinentale, që karakterizohet me dimër dhe acar të ftohtë, me të reshura të mëdha të borës, dhe me verëra të nxehta e të thata. Erërat gjatë tërë vitit fryejnë nga veriu me shpejtësi mesatare prej 3,5 m⁄s.
Sa i përket veçorive hidrologjike këtë rajon e karakterizojnë një numër i madh i ujërave nëntokësor dhe sipërfaqësor. Ujërat nëntokësor paraqiten në vende të ndryshme të këtij rajoni, ku niveli i ujit nuk është i njejtë, si p.sh. në fshatrat Opajë dhe Llopat ujërat paraqiten në thellësi të vogël, prej 2-5 metra, kurse në fshatrat tjerë niveli i ujit shtrihet prej 5-25 metra. Ujërat tokësor (lumenjtë) janë në numër të madh dhe të pasur me ujë, ka edhe përrenj të cilët gjatë të reshurave të mëdha mund të jenë të rrezikshëm.
Demografia
Kultura
Në zonën e Kumanovës ka disa monumente të rëndësishme, duke përfshirë edhe Kishën e Shën Gjergjit në fshatin Staro Nagorichane, manastiri i Karpino, e ngjitje e Shenjtë Nënë në fshatin e Matejcë, Kisha e Shën Petka në fshatin e Mlado Nagorichane, Kisha e Shenjtë Trinity, e ndërtuar në 1902, dhe e Eski Xhamia, e ndërtuar në 1751.
Më i vjetër dhe më të mëdha të kishës në qytet është Kisha e Shën Nikolas. Ka ikona nga shekulli i XIII në kishë. Kisha përfaqëson një masterwork e Andreja Damjanov, një arkitekt i rëndësishëm maqedonase ringjallje.
Kumanova ka disa monumente që datojnë që nga periudha e prehistorike. Më e rëndësishme janë : Gradishte, një vend arkeologjik e interesit që ndodhet pranë fshatit Pelince dhe daton nga bronxi Mosha. Afer fshatit Mlado Nagorichane është një tjetër faqe interesante takim nga periudha e Neolith. Afer fshatit Llopat është Drezga vend që paraqet një varrezë romake.
Megjithatë, një nga faqet më të rëndësishme që ndodhen në afërsi të Kumanovës është 4000 vjeçar megalithic e Kokino observatori astronomik, që ndodhet 30 km në verilindje të Kumanovës dhe të zbuluar në vitin 2001. Ajo zë vendin e katërt në listën e vjetër observatorë nga NASA.
Më i vjetër i folklorit të mblidhen në Maqedoninë e Veriut, KUD "Pance Pesev" është vendosur në Kumanovë. Këtë vit është mbledhur festojnë 80 vjet të ekzistencës. Ajo ka përfaqësuar Kumanova Maqedonia dhe në shumë festivale folklorike ndërkombëtare në Serbi, Mal i Zi, Bullgaria, Turqia, Kroacia, Rumania, Hungaria, Polonia, Franca, etj Presidenti është z. Miroslav Krstevski.
Kumanova ka një bibliotekë, qendra kulturore, kombëtare muze dhe teatër. Disa pikturë kolonitë dhe ekspozita të zhvillohet çdo vit në Kumanovë apo në fshatrat e afërta. Kumanovë është dallohen nga xhaz festivalit të saj të cilat karakteristika grupe nga e gjithë bota. Në vitin 2002 maqedonase bende Foltin dhe Dragan Dautovski kuartetin, si dhe grupe nga Kroacia, Hungaria, Holanda, Sllovenia, Serbia dhe Mali i Zi ka marrë pjesë në festival në vitin 2005 dhe grupet nga sa më shumë të marrë pjesë Norvegjia dhe Holanda.
Çdo vit ka në Kumanovë "Ditët e komedisë" festival ky, i sponsorizuar nga ministria maqedonase e kulturës, duke shfaqur disa nga komedie maqedonase teatrove dhe gjithashtu nga Serbia dhe Bullgaria fqinje.
Kumanovë komunë ishte organizimi i manifestimit "Qyteti i kulturës 2006".
Ekziston edhe një televizion me i suksesshëm ne qytetin e Kumanovës, pra behet fjale për Televizioni Festa
Më 21 mars të vitit 1996, eterit mediatik në Maqedoninë e Veriut iu bashkëngjit edhe TV FESTA nga Kumanova. Tash gati 17 vjet, Televizioni Festa , luan një rrol të rëndësishëm në informimin me kohë, të saktë dhe konform kodeksit gazetaresk dhe standardeve botërore të gazetarisë. Gjatë kësaj kohe sa funksionon Televizioni Festa ka luajtur një rrol të rëndësishëm në informimin e popullatës gjatë periudhave të ndryshme të këtij historiku. Sidomos vlen të theksohet informimi me kohë gjatë Luftës në Kosovë, Luftës në Maqedoninë e Veriut, në Luginën e Preshevës etj, duke dhënë një provim të rëndësishëm në të gjitha proceset në vend dhe në rajon.
TV FESTA, gjatë kësaj periudhe 17 vjeçare, ka realizuar qindra emisione dokumentare, por edhe emisione informative-politike, ekonomike, kulturore, muzikore edukativo arsimore, fetare e sportive.
Njëkohësisht krahas aktiviteteve të përditshme gazetareske, vlen të theksohet se TV FESTA ka shërbyer edhe si fidanishte e gazetarëve të rinjë, të cilët krahas kohës së kaluar, shumica prej tyre sot punojnë në media të rëndësishme në vend dhe jashtë vendit.
TV FESTA tani gjendet në një fazë mjaft të rëndësishme të avancimit, pasi që nga qershori i vitit 2013 të gjitha qendrat televizive në Maqedoninë e Veriut duhet të kalojnë në televizione digjitale. Shi për këtë arsye edhe TV FESTA është duke u përgatitur maksimalisht që ti përmbush të gjitha obligimet dhe kriteret në procesin e digjitalizimit, me çka do të mundësohet sinjal digjital për çdo shtëpi, nënkuptohet shikueshmëri dukshëm më cilësore.
Me rastin e hapjes edhe të ueb faqes zyrtare të TV Festa, pikërisht në 100 e vjetorit të Pavarësisë së Shtetit Shqiptar, shpresojmë që të jemi shumë më afër shikuesve tanë të çmuar.
Shih edhe
Republika e Iliridës
Shqiptarët në Maqedoninë e Veriut
Lev Trockij -prapa perdes – Egërsitë e luftës në ballkan
Lidhje të jashtme
Fotografi nga Kumanova
Lajmet e përditshme të Kumanovës
Foto galeri
Web Faqe e Kumanoves
Historiku i Kumanovës
Kumanova
Informata mbi shtrirjen gjeografike të Kumanovës
Tv Festa
Kuman qe edhe Kumanova e ka marrë emrin Kumanovë
Kumanovë
Qytete në Maqedoninë e Veriut |
7208 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Libri | Libri | Libri është tërësia unitare, e ilustruar ose jo,e tekstit të botuar nën një titull në çfarëdo forme, që ka për objekt materializimin e një produkti mendor të një ose më shumë autorëve dhe që botohet një herë ose herë mbas here, në një vëllim ose në shumë vëllime.
Zakonisht libri është një vepër shkencore, letrare, mësimore etj. me fletë të shtypura e të lidhura mes dy kapakëve së bashku në një vëllim dhe i cili del në shitje. Sipas definicionit të UNESCO logaritet si libër një botim i shtypur, i cili mund të blehet nga publiku, nuk del në formë periodike dhe ka së paku 49 faqe.
Produkte të përafërta me Librin janë botime të shtypura. Në Kosovë këto produkte përfshihen: almanakë, vjetarë, katalogë,albume filatelie, albume për ngjyrosje, albume me figura për fëmijë, repertorë me informacione numerike, repertorë alfabetikë, broshura që shpjegojnë funksionimin e aparateve me të cilat janë të lidhura, partitura të thjeshta që përhapin tekstin dhe muzikën e një kënge, fletore muzike për detyra, si dhe botime të tjera të ngjashme siç janë librat me disqe, shirita magnetikë, kaseta, filma ose diapozitivë, me kushtin e dyfishtë:
a) që këto të përbëjnë një tërësi dhe elementet e tyre të mos jenë objekt e një shitjeje të veçantë dhe
b) që mbështetja dëgjimore-pamore të jetë plotësuese e librit, dhe jo e kundërta, konsiderohen si libra.
Historia
Kur civilizimet antike e krijuan shkrimin, shfrytëzuan të gjitha bazat në të cilat mund të shkruhej: gurë, argjilë, pllaka të drurit apo metalike. Alfabeti i parë e ka prejardhjen nga Egjipti, nga viti 1800 para e.s., dhe tekstet e shkruara nuk e kanë njohtë renditjen e fjalëve, apo asnjë formë të interpunkcionit. Shkruhej nga e majta në të djathtë, nga e djthta në të majtë, a është e njohur edhe renditja e rreshtave me kahje të kundërt. Me term teknik radhitjen e këtij lloji të shkrimit e quajmë bustrofedon, që fjalë për fjalë dote thotë “kthehen qetë”, një mynyrë si bujqit i punojnë arat me qe.
Pjesë më të vjetëra të librit ruhen te egjiptasit në fletë papirusi të shkruara, mbi 5000 vjet më parë.
Grekët dhe romakët dorëshkrimet e tyre i shkruan në fletë nga papirusi deri në shekullin 1, kur edhe dolën në dritë edhe librat e parë, në kuptimin e sotëm të fjalës, të asht. Kodekse. Këto libra të përbëra nga pjesë të barabarta nga pergamena, të palosura në mes dhe të lidhura me lidhëse të lëkurës.
Në shekullin 14, pergamena u zavendësua me letër, e cila ishte shumë më e lirë dhe shumë më e lehtë për ta prodhuar. Librat e shtypur në shtypshkronjat evropiane (deri në vitin 1500) quheshin inkunabula. Nga kalimi i shkrimit me dorë në procesin e shtypit, i cili çdo here përmirësohej, bëri që kjo teknikë të zgjerohet në tërë Evropën, kur edhe fillon prodhimi masovik i librit, i cili ishte edhe njëri ndër shkaktarët kryesorë të reformimit dhe ‘’Ilimunizmit’’ të më vonshëm.
Kështuqë dituria në Evropë filloi të bëhet vetëm pjesë e të privilegjuarëve, mirëpo, në përgjithësi ishte për të mirën e përgjithëshme.
Në shekullin 21, lajmërohen disa gazeta, edhe siq’ janë librat elektronike dhe librat audio të cilat mund të blehen nëpërmjet internetit. Ky lloj i shpërndarjes është një risi, i cili edhe do ta definoj formën e librit i cili sipas rregullave nuk duhet të jetë në formën e shtypur.
Llojet e librit
Fotoalbumi shfrytëzohet për ruajtjen e kolekcionit të fotografive, por edhe të pullave postale.
Ditari është libër për shënimin e të dhënave për një bazë periodike. Për shembull ditari I marinarit, në të cilën shënohën të dhënat për udhëtime apo ditari përsonal, kur pronoari i shënon përjetimet e veta.
Libri për evidence zyrtare dhe kontabilitet shfrytëzohet për evidentimin e transakcioneve biznesore në procesin e evidencës dhe kontabilitetit.
Libri shkollor, ju dedikohet nxënësve, dhe janë të shkruara në bazë të planit dhe programit shkollor. Për nxënës botohen edhe ushtrimoret, në të cilat pastaj ata i zgjidhin detyrat e tyre.
Enciklopedia është libër apo përmbledhje e librave, e cila përmban artikuj dhe sqarime për tema të ndryshme.
Fjalori është libër i cili përmban regjistër të fjalëve dhe kuptimit të tyre, njëkohësisht edhe me përkthim.
Përmbledhje gjeografike dhe harta të tjera (me të dhëna gjrografike, të thjeshta shtesë) quhet atlas.
Manifestime
Panairi i Librit në Prishtinë, në Pallatin e Rinisë, në çdo qershor, mbahet Panairi i librit, i cili që nga viti 2000, është bërë tradicional.
Panairi i Librit në Tiranë
Panairi i Librit në Fier
Shih edhe
Libraria
Biblioteka
Djegia e librit
Referime
Lidhje të jashtme
Centre for the History of the Book
Manuscripts, Books, and Maps: The Printing Press and a Changing World
Society for the History of Authorship, Reading and Publishing
Old Books, How to find information on publication history and value (1998) Smithsonian Institution Libraries
Letërsi
Shtypshkronjë
Tipografi |
7215 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Shkrimtari | Shkrimtari | Shkrimtari - profesion i lirë apo profesional me qëllim të shprehjes së mendimeve të shkruara në letër.Njerzit të cilët kanë dëshirë t'i shprehin ndjenjat e veta merren me këtë profesion. Ky quhet ndryshe edhe çlirues ndjenjash. Një shkrimtar është një person i cili është i përfshirë në krijimin e veprave të shkruara të dizajnuara për përdorim publik dhe jo personal. Një person që shkruan tekste letrare joprofesionale, në emër të nevojës së tij personale, për të cilën nuk ka lexues apo auditor, quhet graphophant . Për disa shkrimtarë, ky ështe një profesion dhe kur pjesa më e madhe e të ardhurave të tyre vjen nga shkrimi i veprave letrare, zakonisht quhen "shkrimtarë profesionistë". Faik Konica, Fan S.Noli,... Sinonimet mund të përdorin një autor ose një karakter letrar, edhe pse kuptimi i tyre nuk përputhet plotësisht me kuptimin e fjalës. Për shembull, një autor ka një kuptim pak më të gjerë dhe përdoret për të dhënë përgjegjësi ligjore, si: Ismail Kadare, Dritro Agolli, ... Duhet gjithashtu të theksohet se termi shkrimtar është i paqartë në kultura të ndryshme dhe mosha të ndryshme. Është e mundur që autorët e artikujve shkencorë apo gazetarë të mund të quhen kështu, edhe pse përgjithësisht pranohet që shkrimtarët janë referuar si autorë të fiksionit . Letërsia është një art që përdor fjalën si një mjet dhe shkrimtari punon me këtë instrument për ta sjellë atë në një nivel profesional dhe artistik. Shkrimtarët përdorin fjalën e shkruar për të komunikuar ide. Ata krijojnë forma të ndryshme të artit letrar dhe krijimtarisë si romanet, tregimet, poezitë, shfaqjet, artikujt e gazetave, skenaret, udhëpershkrimet ose esetë.
Shkrimtarë të kualifikuar janë në gjendje të përdorin një gjuhë që kontribuon ndjeshëm në pasurimin e kulturës së një shoqërie
Shkrimtar nuk mund të bëhet kushdo, mirëpo vetëm nëse ka talent siç thotë fjala e urtë popullore : mos u bëjë poet nese s'mund të lindësh me secilen fjalë me secilin varg (Azem Shkreli.
Bota ka shumë shkrimtar shumë të mirë. Por edhe Shqipëria, Kosova ka shkrimtar shumë shkrimtar të mirë si p.sh : Anton Pashku Rexhep Hoxha, Ali Podrimaj, Rexhep Qosja, Musa Ramadani Murteza Xajë Nura e shumë e shumë shkrimtar të tjere shumë të mirë.
Llojet e shkrimtarëve
Në përgjithësi, sipas zhanreve kryesore të tyre letrare, shkrimtarët janë:
shkrimtarë prozë ose shkrimtarë - shkrimtarë në fushën e prozës ( fiction );
romane - shkrimtarë që shkruajnë romane ;
poetë - shkrimtarë në fushën e poezisë ;
dramaturgët - shkrimtarë fiction në fushën e dramës .
Karakteristikat e profesionit të shkrimtarit
Shkrimtarët e mirë shërbejnë me shkathtësi me diversitetin dhe pasurinë e një gjuhe , krijojnë imazhe emocionuese letrare dhe ide që mund t'i atribuohen domethënies kombëtare dhe / ose universale të njeriut. Një shkrimtar mund të punojë në zhanre të ndryshme letrare, duke përfshirë (por jo kufizuar) poezinë , prozën , letërsinë e specializuar, gazetarinë dhe hulumtimin. Shpesh, puna e shkrimtarëve konsiderohet të jetë pjesë e kulturës së një shoqërie dhe konsiderohet si një art afër një pike kulturore pikëpamjeje për artin (shih pikturën, skulpturë, fotografia ), muzikë, vepra artizanale dhe artet interpretuese (shih dramën, teatrin, operën, muzikën).
Përkufizime të tjera
Përkufizimet e mësipërme të shkrimtarit janë të padiskutueshme, por në praktikë gjërat nuk janë aq të qarta. Ka pasur dhe ekzistojnë përkufizime të tjera, të ndryshme.
Në kohën e socializmit në Shqiperi,Kosove ishte shkrimtari që ai pranohet si anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe artistve te Shqiperisë apo Kosoves.
Në përgjithësi, megjithatë, konsiderohet një shkrimtar që ka botuar një libër ose ka botuar veprat e tij në koleksione, botime etj. Por sot, ndryshe nga socializmi, asnjë kontroll shtetëror nuk ka mbi botimet shtypjen dhe të gjithë mund të paguajnë publikimit të librit apo për të botuar një tekst në një nga botimet e shumta, shumë prej të cilave (s)mbajnë sidomos cilësinë e tekstit letrar apo edhe në internet, ku publikimi është plotësisht i lirë. Pra, shumë gramofona, por në disa raste edhe shkrimtarë të pahijshëm ose jo shumë të popullarizuar, kanë botuar libra që u japin të dashurit dhe të njohurit, ose kanë botuar vepra këtu dhe atje. Në këtë kuptim, është e vështirë të përshkruhet kufiri mes një shkrimtari junior apo akoma i panjohur, i cili ende përshtatet në mënyrë kreative me graffoman, i cili është "spewing" tekste.
Një përkufizim tjetër është se është shkrimtari që ka fituar çmimin e një gare letrare. Sipas të tjerëve, kjo është e diskutueshme për shkak të fituar një çmim të tillë nuk mundet gjithmonë të ndjek që dikush do të vënë para për të ofruar punën çmim-fituese si një libër apo në ndonjë tjetër formë e marketingut , dhe kjo është e mundur për të mos fituar këtë panair konkurrencës, ose rëndësia e kësaj gare është e diskutueshme. Kriteret ndërkohë Gjithashtu disa besojnë se nëse dikush shkruan një lloj dhe diku apo edhe për veten letërsi, ai është një shkrimtar. Nëse ju lexuesit por me të lartë shkrimtar letrar dhe kritik shije është autor i "letërsisë elitist" dhe ne editime, shtypje-botim.
Problemi i definimit të termit "shkrimtar" është më i thellë dhe vjen në një farë mase nga përkufizimi i paqartë i termit literaturë.
Në xvii -të shekullit , personat e kualifikuar si " autorëve " nuk janë më të konsiderohen prodhuesit origjinale të shkrimeve, por shumica e njerëzve ushtrimin e autoritetit moral dhe burimet e dijes që duhet të respektohet. Në të njëjtën kohë, zhvillohen vepra cilësitë e të cilave
konsiderohen të rëndësishme janë "shpirti i bukur" dhe cilësitë estetike. Redaktorët e këtyre veprave vështirë se mund të quhen autorë, dhe gradualisht ato përcaktohen me fjalën "shkrimtar" .
Kuptimi modern i termit "shkrimtar", kristalizohet e xviii -të shekullit të 3 , "Në kohën e rrit prestigjin e individit i cili ekspozon subjektivitetin e tij dhe e vë intelekti dhe shkrimet e tij aftësitë në shërbim e opinionit publik " .
Në atë kohë, dëshira e autorëve për të jetuar me punën e tyre, përballë sfidave të reja teknike të botimit, nxjerr në pah origjinalitetin dhe pasurinë e punës së mendjes. Dorëshkrimi i autografit bëhet dëshmi e një aktiviteti të tillë, pra të drejtat përkatëse. Shkrimtarët fillojnë të reflektojnë mbi nocionin e punës së jetës së tyre dhe të jenë arkivistë të vetë, duke ruajtur dorëshkrimet e tyre. Jean-Jacques Rousseau është një pararendës i kësaj lëvizjeje, dhe Goethe, pastaj Borges, ndër të tjera, kujdesej për atë që ishte korpusi i punës së tyre. Ky korpus gjithashtu mund të krijohet nga dikush tjetër përveç shkrimtarit, pas vdekjes së tij, për shembull; Edmond Malone për Shekspirit, ishte i pari që dua të them jetën e një shkrimtari në korrespondencën me punën e tij . Si pasojë, nocioni i "të drejtës së autorit " shfaqet gjithashtu në shekullin e tetëmbëdhjetë, së pari në fushën e muzikës, sidomos me rastin e Haendel, i cili pretendon kompensim për interpretimet publike të veprës së tij Mesia . Koncepti pastaj shtrihet në fusha të tjera të krijimit artistik, duke përfshirë literaturë. Samuel Johnson , në 1755, është indinjuar në Letrën e tij në Chesterfield për të marrë praktikisht asnjë ndëshkim për Fjalorin e tij . Në Francë, Beaumarchais themeloi shoqërinë e parë të autorëve në vitin 1777.
Variantet
Termat shkrimit dhe shkrimtarit gjithashtu ekzistojnë, por janë përdorur më tepër për të treguar një pjesë në një seminar me shkrim, të cilat në përgjithësi nuk është konsideruar si një shkrimtar.
Termat shkrimtarit gjithashtu do të thotë ata që praktikojnë dokumentacionin shkrim (libra teknikat, punimet referencat) në krahasim me shkrim shkrimin krijues apo letrare (dallimi është bërë në mënyrë të veçantë nga Roland Barthes dhe Paul -Guide e shkrimtarit ). Fjala shkrimtar në këtë rast është rreptësisht për ata që praktikojnë shkrim krijues.Nga njëherë gjejmë hack apo kalemxhi.
Termi i mesuar nga njëherë mund të jetë pezhorativ. Po ashtu plumiti. Një shkrimtar publik është një person që i vë në dispozicion publikut, shpesh analfabetë ose njerëzit e kulturës së ulët, aftësinë e tij për të shkruar. Ky profesion, i cili nuk është zhdukur plotësisht, fokusohet në ndihmën e njerëzve në procedurat e tyre administrative. Një shkrimtar është dikush që krijon ose transmeton një mesazh të shkruar tek një lexues. Ky term nuk ka konotacion përmbledhës të fjalëve "autor" ose "shkrimtar".
Shiko
Shkrimtarë shqiptar |
7217 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Romani | Romani | Romani m. (fr. roman nga lat. romanus-romak ; në fillim vepër letrare e shkruar në gjuhën romane=romake) let. vepër letrare e gjatë zakonisht në prozë, e cila pasqyron një rreth të gjerë ngjarjesh dhe karakteresh të njerëzve, duke spikatur një prej tyre.
Romani m. (lat. romanus) - amilje e popujve,? gjuhët e të cilëve rrjedhin nga latinishtja vulgare (popullore), si : gjuha italiane, frënge, spanjolle, portugeze, romune etj., përkatësisht popujt. italian, frëng, spanjoll, portugez, romun etj.
Romane m. (lat. roman/us, - a, ~um) që i përket një populli a një gjuhe romane, popull roman, gjuhë romane.
Roman Polanski - regjisor polak
Burim i të dhënave
f.548 rreshti.24 majtas - "Fjalor i fjalëve te huaja".
Letërsi |
7225 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Coca-Cola | Coca-Cola | Coca-Cola, e njohur edhe si Coke, është një pije joalkoolike e gazuar e prodhuar nga Coca-Cola Company.
Emri i pijes vjen nga dy përbërësit origjinal të saj: gjethet koka dhe arrat kola (burim kafeine). Formula aktuale e Coca-Cola mbetet sekrete, ndonëse janë publikuar një numër i madh i recetave dhe rikrijimeve eksperimentale.
Me të njejtin emër shpesh referohet edhe emri i prodhuesit të pijes: Coca-Cola Company.
Historia
Historia e origjinës
Coca-Cola u shpik nga farmacisti John Stith Pemberton, 8 maj 1886 në Atlanta. Koloneli John Pemberton i cili u plagos në Luftën Civile Amerikane dhe u bë i varur ndaj morfinës, ndërmori hapat e parë për të gjetur zëvendësues për drogën problematike. Në 1885 në një farmaci në Kolumbus, Gjeorgji ai regjistroi tonikun nervor Pemberton's French Wine Coca. Toniku i Pembertonit mund të jetë inspiruar nga suksesi i madh i Vin Mariani, një verë koka françezo-korsiane, por receta e Pembertonit si përbërës shtesë kishe edhe arrën afrikane kola - burimi i kafeinës në këtë pije.
Vlen të përmendet se një pije spanjolle e quajtur "Kola Coca" u prezentua në një garë në Filadelfia në 1885, një vit para paraqitjes zyrtare të Coca-Cola. Të drejtat për këtë pije spanjolle u blenë nga Coca-Cola në 1953.
Dizajni i logos
Logo e Coca-Cola u dizajnua nga Frank Mason Robinson, llogaritari i John Pemberton, në 1885. Robinson e zgjodhi emrin e pijes dhe logon me shkrimin dallues kursiv. Stili Spenserian i përdorur në këtë dizajn u zhvillua në mes të shekullit 19 dhe ishte formë mbizotëruese e shkrimit formal në Shtetet e Bashkuara gjatës asaj kohe.
Robinson po ashtu pati rëndësi të madhe në promovimin e hershëm të Coca-Cola. Sugjerimet e tij për Pemberton ishin që të shpërndaheshin qindra kuponë falas dhe të mbushej qyteti i Atlantas me banerë promovues dhe reklama në makina të Coca-Cola-s.
Coca-Cola u akuzua në Egjipt në 1951 për shkak të një konspiracie se llogo e Coca-Cola, kur reflektohet në pasqyrë, lexohet si "Jo Muhamed Jo Mekë" në arabisht.
Forma e shishës
Shishja e Coca-Colës u dizajnua nga dizajnuesi i shisheve Earl R. Dean dhe këshilltari i përgjithshëm i Coca-Colas Harold Hirsch. Në 1915, Coca-Cola Company e përfaqësuar nga këshilltari i përgjithshëm i tyre e lansoi një garë në mes furnizuesve të shisheve për të krijuaj një shishe të re për pijen e tyre që do ta dallonte atë nga shishet e pijeve të tjera, "një shishe të cilën çdokush mund ta dallojë madje edhe nëse e prekin në errësirë, dhe aq mirë e formësuar sa që çdokush mund ta dallojë menjëherë çfarë është edhe nëse është e thyer."
Referime
Pije
Kompani
Cola
da:The Coca Cola Company#Coca-Cola-drikken |
7254 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Kafeneja%20Jon%C3%AB | Kafeneja Jonë | Kafeneja Jonë (fillimisht Kafeneja Jonë te Oki) është një serial satiriko-komik, prodhim i CMB Productions i krijuar nga Shkumbin Istrefi dhe Mentor Shala. Filloi transmetimin në Radio Televizionin e Kosovës më 22 tetor 2004, ku mbaroi transmetimin më 9 dhjetor 2013. Pas një kërkimi për sponsorë të rinj, seriali u shpërngul në internet në platformën GjirafaVideo me një sezon prej 12 episodash në 2016. Kafeneja Jonë mbaroi me një sezon tjetër prej 12 episodash në 2017, si bashkëpunim i 4MM Productions dhe RTV21.
Brenda 13 viteve sa u dha ky serial u dhanë 361 episode. Ai ishte një ndër më të shikuarët deri tani prej pas luftës. Seriali pati një ndikim masiv në kulturën popullore kosovare saqë lëshoi edhe shprehje të përditshme në publikun e gjerë.
Ngjarja
E tërë ngjarja në këtë serial komiko-satirik zhvillohet përmbrenda një objekti të caktuar i cili është një kafene. Daljet skenike nga objekti janë të rralla e të dorës së dytë. Në këtë serial luajnë një kast aktorësh të njohur që më parë. Seriali në fillim xhirohej në një lokal tjetër.
Rolet
Adem Mikullovci si Avni Bobaj (Prindi, Tarzani, Nipi i Nipit, Axha Avni,Baca Lamë): Stërnipi i Isa Boletinit, njeri i drejtë dhe një prind i dashur. Nganjëherë me mendje më të madhe për se është nip i Isa Boletinit.
Fatmir Spahiu si Orhan "Oki" Bobaj (Tullumi, Dashi, Balena, Tulla, Vidimi): Orhani është djali i Avniut, udhëheqës i kafenesë.
Donat Qosja si Naim "Schatzi" Konjufca: Personi më i qetë në kafene dhe furnizuesi i saj i pijeve. Më së shumti pin qumësht.
Fatos Kryeziu si Labinot Paqarada: Kryemadhi është zhurma e kafenesë, ndikues përmes zhurmës dhe sjelljeve të tija jo shumë të matura. Pretendent për t'u bërë artist i njohur së bashku me Sarandën. Kryemadhi është një lloj shoku i Bekimit kështu që përdorimi i emrit të Bekimit në situata të ndryshme e bën herë pas here dominant në kafene.
Teuta Krasniqi si Saranda Ismaili (Sazemra): E dashura e Bekimit, dashamirëse e artit dhe posaçërisht e muzikës. Ajo është llafazane e madhe, dhe bën çmos për të tërhequr vëmendjen e kujtdo që e sheh me sy.
Astrit Kabashi si Bekim Qorri: Bekimi është i dashuri i Sarandës, një mafioz me ndikime të mëdha si në personat tjerë ashtu edhe në politikë.
Naser Rafuna si Muharrem "Meli" Shala: Muharremi është një i ardhur nga jashtë që mendon se kafeneja është e tij, por Orhani nuk pranon. Kështu ata bëjnë një marrëveshje, që t'a mbajnë për gjysmë, por është edhe "shoqja" më e ngushtë e Sarandës.
Ali Ahmeti si Elezi (Doktori, Deputeti): Doktori luan një rol të çuditshëm sepse ndonjëherë duket sikur është i çmendur mirëpo është i mençur. Punon ndonjëherë në falltore. (Puna e tij në serial mbaroi me vdekjen e tij në 2011.)
Leonora Mehmetaj si Leonita "Nita": Nita është kameriere e kafenesë, ish-dashnore e Labinotit dhe e Naimit.
Irena Aliu si Ganimete "Gane" Bobaj: Kuzhinierja e kafenesë, tezja e Orhanit dhe kunata e Avnisë.
Gramos Gashi si Ministri Nëntor Shylemaja: Klienti më i rregullt i kafenesë, një matrapaz i shoqërueshëm dhe person i prirë për manipulime dhe shitje të vlerave shtetërore për interesa personale. Ndikohet lehtë nga Bekim Qorri.
Avni Hoti si Lejtnant Fetahu: Polici i kafenesë, që paraqet autoritetin inkompetent dhe të korruptuar. Më vonë bëhet dashnor i Ganes.
Shkumbin Istrefi si Fekë Bobaj: Feka është kushëriri i Orhanit dhe Avniut i cili sa herë viziton kafenenë u çel telashe. Ai është nga fshati. E ka falsifikuar diplomën e fakultetit juridik dhe e thërret veten jurist i diplomuar. Është intrigant.
Doresa Rexha
Lyra Xhoci
Dukagjin Podrimaj
Realizimi
Producent dhe regjisor: Shkumbin Istrefi
Asistent producent dhe regjisore e skenografisë: Arzana Kraja
Skenari: Astrit Kabashi
Radio Televizioni i Kosovës, për shkak që nuk pati mundësi të mbante të drejtat televizive të serialit, më 2013 serialin e mbaroi me episodin e 336-të.
Pas kërkesës së madhe publike, Kafeneja Jonë nisi punën në një episod special një-orësh që u lëshua më 8 qershor 2016 në shërbimin e videove GjirafaVideo. Gjirafa e mbështeti serialin përgjatë atij viti, duke punuar bashkë me CMB Productions për ta gjallëruar. Nën Gjirafën, Kafeneja Jonë zgjati për 12 episoda. Fillimisht seriali ka qenë ekskluzivisht i dhënë në GjirafaVideo, pastaj 4MM Productions mori prodhimin e tij dhe Radio Televizioni 21 mori të drejtat për transmetimin e tij për disa episoda (konkretisht edhe duke huazuar njërën nga studiot e veta për xhirimin e episodit të parafundit). Seriali mbaroi më 18 qershor 2017.
U xhirua një episod nga GjirafaVideo për vitin e ri 2020, që u shfaq në T7 i ndarë në disa pjesë përgjatë natës së 31 dhjetor 2019.
Lidhje të jashtme
Kafeneja Jonë - Te Oki në RTKlive
Kafeneja Jonë në Gjirafa
Referime
Seriale shqiptare |
7257 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Shefki%20Durmishi | Shefki Durmishi | Shefki Durmishi lindi më 1958.
Shefkiu ishte trajner i Klubit të mundjes KM Prishtina gjatë viteve 80-ta . Në ndërkohë (2005) është trajner i Klubit të mundjes KM Era të Prishtinës. Ai po ashtu iste trajner i Klubit mundjes "TWM Turku" në Finlandë
Mundës shqiptarë |
7262 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Beratit | Rrethi i Beratit | Rrethi i Beratit është një nga 36-të rrethet e Shqipërisë dhe gjendet në Qarkun e Beratit. Rrethi i Beratit ka 128,000 banorë (sipas regjistrimit të vitit 2004), një sipërfaqe prej 939 km² dhe kryeqendër Beratin.
Ndarja Administrative
Rrethi i Beratit përfshin nën administrim 2 bashki dhe 10 komuna që janë:
Bashkia Berat
Bashkia Ura Vajgurore
Komuna Cukalat
Komuna Kutalli
Komuna Lumas
Komuna Otllak
Komuna Poshnje
Komuna Roshnik
Komuna Sinjë
Komuna Tërpan
Komuna Velabisht
Komuna Vërtop
Shiko edhe
B |
7263 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Bulqiz%C3%ABs | Rrethi i Bulqizës | Rrethi i Bulqizës është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Dibrës. Rrethi i Bulqizës ka 43,000 banorë (sipas 2004), një sipërfaqe prej 718 km² dhe kryeqendër Bulqizën.
Ndarja administrative
Rrethi i Bulqizës përfshin nën administrimin e tij një bashki dhe shtatë komuna që janë:
Bashkia Bulqizë
Komuna Fushë-Bulqizë
Komuna Gjoricë
Komuna Martanesh
Komuna Ostren
Komuna Shupenzë
Komuna Trebisht
Komuna Zerqan
Shiko edhe
B |
7264 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Delvin%C3%ABs | Rrethi i Delvinës | Rrethi i Delvinës është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Vlorës. Rrethi i Delvinës ka 11,000 banorë (sipas regjistrimit të vitit 2004), një sipërfaqe prej 367 km² dhe kryeqendër Delvinën.
Ndarja administrative
Rrethi i Delvinës përfshin nën administrimin e tij një bashki dhe tre komuna që janë:
Bashkia Delvinë
Komuna Finiq
Komuna Mesopotam
Komuna Vergo
D |
7265 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Antonio%20Banderas | Antonio Banderas | José Antonio Dominguez Banderas lindi më 10 gusht 1960 në Málaga, Spanja. Është aktor spanjoll të ShBA.
Filmografia
Lidhje të jashtme
Aktorë spanjollë
Lindje 1960 |
7266 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Devollit | Rrethi i Devollit | Rrethi i Devollit është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Korçës. Rrethi i Devollit ka 35,000 banorë (sipas 2004), një sipërfaqe prej 429 km² dhe kryeqendër Bilishtin.
Informacion i përgjithshëm mbi Devollin
Rrethi i Devollit shtrihet në skajin juglindor te Shqipërise. Ai kufizohet në pjesën veriperëndimore me rrethin e Korçës, përmes lartësive që zbresin në Liqenin e Prespës së vogël. Në anën perëndimore të luginës shtrihet shtylla kurrizore e malit Morava, i cili është kufiri më i gjatë që ndan Devollin me rrethin administrativ të Korçës. Ujërat në anën lindore i përkasin rrethit të Devollit, ndërsa ato perëndimore i perkasin Korçës. Në jugperëndim gjendet rrethi i Kolonjës, cili kufizohet përmes malit Gramoz me pjerrësinë e anës verilindore, në juglindje, në lindje dhe verilindje kufizohet me Greqinë, së bashku një vijë kufitare prej 83 km, ku lartësitë rriten mbi Nikolicë, dhe Rakickë, deri në lartesitë Llapashticë. Nëpërmjet Cangonjit gryka është e lidhur me zonën e Korçës.
Pjesa juglindore e rrethit të Devollit, është reliev kodrinor. Pjesa veriore është e sheshtë dhe i takon fushës të Bilisht, e cila është e kufizuar në thellësi me një lartësi prej mbi 1000 m. Në lindje, është Gryka Kapshticë nëpërmjet të cilit kalon rruga drejt Follorinës në Greqi. Devolli ka 4 komuna dhe 47 fshatra.
Pozita gjeografike
Lartësia mesatare e qarkut të Devollit është 1380 m mbi nivelin e detit. Lartësia mesatare në Devoll është rreth 900 m mbi nivelin e detit, rrethuar nga male dhe kodra, të mbuluar me shkurre dhe pyje, si halore. Në perëndim shtrihen lartesite e Moravës me 1806 m. Në anën lindore ngrihen lartësitë Vojskovari me 1537 m,, Ruka 1234 m, Pnashovecit 1443 m. Ne pjesen perendimore shtrihen lartësitë e maleve të Golikut 1326 m, mali i Qafashtica, e 1494 m. Ne jug ndodhen lartësitë e maleve Paçrova 1148 m, Bido 1314 m, Kruki 1463 m.
Klimë
Klima është e karakterit kontinental, e ngrohtë në verë dhe e ftohtë në dimër , por shumë e shëndetshme. Luhatjet e temperaturës janë të vogla . Muaji më i ftohtë është janari me temperaturë mesatare me të gjatë, 4 gradë C, ndërsa me i ngrohte është korriku
me 21.6 gradë.
Flora dhe fauna
Flora e rrethit të Devollit përfaqësohet nga pemë të tilla si ahu, lisi, pisha, etj. Fauna është e pasur me kafshë si ujku, dhelpra, dreri, derrit të egër etj
Bukuritë natyrore
Devolli është i rrethuar nga kodra dhe male mjaft te gjelbëra, te cilat zëne vendin kryesor ne malin piktoresk te Moraves , me pyje me burime ujore të shumta. Vende te bukura turistike janë rezervat natyrore: e Cangonjit dhe Poloska, pyll i Bradvica, Shën Kostandini etj, Këto vende janë të njohur për shumëllojshmërinë e tyre të florës dhe faunës, i cili krijon mundësi potenciale turistike për këtë zonë.
Monumentet natyrore
Gjeo-monumente
Shpella treni . Në “Grykën e Ujkut” (simbolit Gryka e Ujkut, Prespa vogël ). Njohur edhe si Shpella e skordileves . Ka korridoret, sallat pellgje uji, por asnjë microform. Kjo është një zgjidhje njerëzore neolitike.
Gurët Zombie Në Trenit. Gjetur në afërsi të fshatit Tren. Ka grupe gëlqeror të gureve me lartesi 4-5 m, i projektuar nga karstike dhe era në formën e mumjes .
Guri i ariut . Eçmenik, Miras. Kjo është shkemb mikro-konglomerat me shpella, ku ariu kishte vendndodhjen .
Bio-monumente
Pyll -ahu i Shën Kostandini.
Pylli i Shën Thanasit, Bradivicë.
Lisi-pema e Dobërgorës, në Arrëz.
Pyll ahu e Bradvica.
Bredh-pema e Vishnja.
Ndarja administrative
Rrethi i Devollit përbëhet nga 1 bashki dhe 4 komuna që janë:
Bashkia Bilisht
Komuna Hoçisht
Komuna Miras
Komuna Progër
Komuna Qendër Bilisht
Fshatrat e Devollit janë si më poshtë
Arëzë
Baban
Bilisht
Bitinckë
Bickë
Borsh
Braçanj
Bradvicë
Cangonje
Çetë
Çipan
Dobranj
Dardhë
Eçmenik
Fitore [ Shënkollas ]
Gjyres
Hoçishti
Grapsh
Gracë
Gjyras
Kapështicë
Kuç
Koshnicë
Kurilë
Mançurisht
Menkulas
Miras [Bozhgrad]
Nikolicë
Pilur
Poloskë
Ponçare
Progër
Rakickë
Qytezë
Sinicë
Sul
Stropan
Shuec
Tren
Trestenik
Vërnik
Vërlen [Përparimaj]
Vranisht
Vidohovë
Vishoshicë
Zagradec [ Buzëliqenas ]
Ziçisht
Lidhe te jashtme
Guida Turistike e Rrethit Devoll
Shiko edhe
D |
7267 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Dibr%C3%ABs | Rrethi i Dibrës | Për qytetin e Dibrës në Maqedoninë Veriore, shih Dibra
Rrethi i Dibrës është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Dibrës. Rrethi i Dibrës ka 86.000 banorë (sipas 2005), me një sipërfaqe prej 761 km² dhe kryeqendër Peshkopinë.
Historia
Rrethi i Dibrës si njësi administrative u krijua ne vitin 1921. Dibra me pozitën e saj në raport më këtë rreth ka luajtur një rol të rëndësishëm në zhvillimin e kësaj zone që ka qënë herë pozitiv e herë negativ në periudha të ndryshme historike dhe nën ndikimin e faktorëve socialë dhe ekonomikë qe kanë lënë gjurmë në të. Rolin e saj pozitiv ajo e ka pasur kur ka shërbyer si një urë lidhëse për trevat e vendit tonë nga parendimi në brendësi të territoreve shqiptare. Që në antikitet ka funksionuar rruga Durrës - Fusha e Tiranës – Dibër, e cila lidhte bregdetin me vise të tjera lindore. Rolin e kësaj pozite e dëshmon qartë zhvillimi social-ekonomik, pasi në vitin 1911 Dibra ishte një qendër e rëndësishme artizanale, tregtare, ndërtimore etj. Për këtë flasin qartë të dhënat e popullsisë ku ky rreth kishte 11 000 banorë. Por roli i kësaj pozite zbehet me vendosjen e kufijve arbitrare ne 1913, ku jashte mbeten qendra te medhe tregtare (Dibra e Madhe)dhe urbane për kohen. Pas 1913 kjo zone vazhdoi ta luaj kete rrol por me një intensitet me te dobet. Deri kur ne vitet 1945-1990 u nderpre plotesisht kjo lidje dhe u kthye ne nje faktore penguas dhe izolues për te. Pas viteve 1990 kjo zone e rimerr rolin e saj lidhes por me nje intensitet me te vogël. Projekte të ndetimit te autostrades qe do te kalonte neper rrugen e vjeter dhe lidhja e saj me nje arterje me rrethin e Kukesit do ti rikthente nje rendesine e pozites gjeografike te ketij rethi se bashku me burimet qe permban dhe do ta kthente këtë rreth ne një Qendër te një eurorajoni nderkufitar duke bere qe pozita te behet faktor zhvillimi.Aty nga shekulli i XI-te erës se re hasim për here te pare emrin Dibër ne trajtat: Debor-os dhe Diboros, te cilin gjeografi aleksandrian Klud Ptolemeu e vendos ne koordinatat gjeografike 46° 40' gjatësi dhe 40° 45' gjerësi.
Sipas këtyre koordinatave Dibra ndodhej ne verilindje te Skampinit (Elbasanit) dhe ne veriperëndim te Lyhnidit (Ohrit). Zosimi ne "ìHistorine e reî" rreth vitit 410 na e jep ne trajten e Doberes, Thukididi kryeqendren e quan Dobiros, Straboni i vendos ne rrjedhën e siperme te lumit Struma. Shkrimtari romak Plini Sekundi i vendos doberet se bashku me disa fise të tjerë por rrëze maleve të Rodonit, Skopit dhe Orbelit. Në shkrimet bizantine u shndërrua nga trajta Diboros ne Debri. Njëkohësisht me penestët e kohës qenë dhe Doberet, por meqë të parët qenë më të fuqishëm, emri I tyre I njohur harroi doberet që më vonë do të shtriheshin në gjithë Penestine duke I dhënë trevës emrin e tyre Dibër.
Ne nje diplome perandorake, të vitit 1019 të Vasilit të 11-te, Dibra hynte në arqipeshkopatën e Peshkopisë së sotme. Ne vitin 1040 përmendet për herë të parë nga Kredano si krahinë ne formën e trajtes Debri. Ana Komnena, me 1107, e shkruan po ne trajten e Kredanos. Ndersa kryepeshkopi i Ohrit, po kete vit, ruan trajtën e shkrimtareve Bizantine : Debri. Shkrimtari bizantin Akrepoliti është i pari qe perdori ne vitin 1257 emrin e krahinës në shumës : Dibrat. Në mesjetën para turke tre shkrimtare bizantin : Efremi me 1257, Pahymeres me 1259 dhe Kautakuzeni me 1350, na thonë se ka ekzistuar : î një krahine me emrin Diberî. Ne nje dokument te nenshkruar nga Kral Valuaj dhe mbreti i serbeve Miljutin, me 20 Mars 1305 Diber njihet e gjithë krahina. Turqit e quajten ì Deberî, ndersa sllavet ì Debarî e ìDabarî. Feliks Petani, me 1502 e quan Dibren ìDibriî. Austriaku Han dhe francezet Bozhur e Pukevil përmendin dy Dibra : e siperme dhe e poshtme, me 500 shtëpi.
Në defterin turk të vitit 1467 vilajeti I Dibrës jepet me 188 fshatra me 75 000 banore. Në fund te shekullit te 18-te Dibra permblidhte 220 katunde me 250 000 banore. Sami Frasheri më 1891 shënon 25 000 banore vetëm qyteti I Dibrës së Madhe. Në kohen e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit Dibra numëronte 220 000 mysliman dhe 10 000 te krishtere vëllezër te një gjaku. Konsulli Italian ne Manastir Gaetani D`Aragona, me 1902, na jep 52 000 banor, 35 000 ne Dibër te Sipërme dhe 17 000
ne Reke pa Dibrën e Poshtme dhe Golloborden.
Me 1910 regjistrat turk të vilajetit te Bitolës (Manastiri) japin 120 486 banor ne Diber (112 226 mysliman, 8 254 ortodoks dhe 6 katolik) pa Lurën dhe Gollobordën.
Dibra etnike shtrihet nga bjeshkët e Nalta te Sharrit, prej ku fillon te buroje Vardari, 40 km pertej Korabit, pastaj ulet drejt jugut paralel me Drinin e Zi deri sa te takohet nje perpendikulare që zbret nga malet e Jabllanicës, duke bërë një ngjitje drejt veriut. Dibra nga ana topografike mbyllet nga pesë qafa ose porta duke I dhënë kësaj treve trajtat e nje kalaje natyrale: Qafe-Buall, Qafe Murrë, Guri I Kuq në Lurë, Portat e Korabit, në Duf të Rekës, ne Bizhurë te Manastirit dhe mbyllet ne Qafë
Studen.
Tradita Popullore na transmeton lokalizimin e Dibres me dy fjale te rimuara: Ne Gjur e Bizhur (në Lure e Manastir) Si krahina fqinje kishte Kukesin, Tetoven, Gostivarin, Kercoven, Perlepen, Librazhdin, Matin e Mirditen. Administrativisht Dibra ndahej ne dy pjese Topallti dhe Malesi. Ne te paren benin pjese fshatrat qe kishin njohur dhe pranuar sundimin turk dhe paguanin në të rralle taksa e xhelep, por asnjehere nuk kishin dhënë ushtare. Ketu hynin fshatrat qe shtriheshin ne lindje te rruges automobilistike Qafe- Studen Sllove. Ne Malsi hynin fshatrat qe sundoheshin mbi bazen e kanunit te maleve, me bajraktar e pleq, qv kurrë nuk i ishin nenshtruar sundimit turk, d.m.th
nuk jepnin taksa e xhelep dhe as ushtare.
Malësia e Dibres ndryshe quhej dhe Nëntë Malet e Dibrës e njohur me këtë emër qe me shpalljen e ìHatt-I Sherifinî (Manifestin Perandorak) me 1839, ose siç u quajt ky rregull, reformat e Tanzimatit. Ne kuptimin e mirëfillte Nëntë malet e Dibres qenë një organizim ushtarak i ndërtuar mbi bazën e traditës, si domosdoshmeri mbrojtje kunder vershimeve osmane , qe nxirrnin nje sasi te caktuar ushtaresh (forcash te afta per lufte nga cdo ìMalî. Nente Malet e Dibrës ishin : Reci, Dardha, Cidhna, Muhurri, Luznia ne Diber te Poshtme; Gryka e Vogel, Gryka e Madhe, Bulqiza dhe Selishta ne Diber te Eperme. Shpesh ìMalî futesh edhe Golloborda Perendimore. Sipas situatave qe krijoheshin perfaqesuesit e maleve mblidheshin ne kuvende. Ishin te caktuara dhe vendet ku mblidheshin si tek Varret e Shupenzes, Gjurre te Mazhices, Ferre te Pashes ne Cidhen, Varret e Delihasanit, Pjepi i Eger etj. Karakteristike e veçantë e kuvendit te Maleve ka qenë: Lënia e hasmërive, falja e gjakut dhe lidhja e besës per ti bërë ballë agresionit kur Dibra sulmohej. Dibranët kanë përballuar luftra te shumta kunder turqve osman, serbeve e deri kunder nazifashizmit.
Nga 24 beteja qe zhvilloi Skenderbeu gjithesej, 19 te tilla numerohen ne Diber. ì Fushat e Pollogut, të Dibres, te Ohrit, te Domosdoves, grykat e luginat te Drinit, Matit, Shkumbinit që nga viti 1444-1448,1450-56; 1462-65 fushat e Ujit te Bardhe(1457), të livadhit pranë Ohrit, të Vajkalit(1465)etj. u bënë sheshi i disfatave të ushtrive osmane . Nëntë vjet luftuan kunder serbëve(1912-1921). Dibranet dhanë kontribut ne disa kuvende lokale e kombetare si në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit 1878, Kuvendin e Ornanicës, 1879, Kuvendin e Dibrës 1899, Kongresin e Dibres 1909, Kuvendin e Vlorës 1912 e tj.
Gjeografia
Rrethi i Dibres bën pjese ne rajonin verioro-lindor me një reliev pergjthesisht malore kodrinor. Pra shtrihet ne veri-lindje te Shqipërise ne dy anet e lugines se drinit te Zi duke u kufizuar ne lindje nga vargmali i Korabit dhe ne perendim nga vargmalet e Lures. Qendra e rrethit eshte qyteti i Peshkopise qe eshte edhe qyteti i 3-te pas atij te Sruges dhe Dibres se Madhe ne republiken e Maqedonise. Qendra e rrethit (Peshkopia) qe shtrihet 185 km nga kryeqyteti dhe 21 km largesi nga pika e doganes se Bllates ne Maqellare. Ky rreth eshte pozicionuar ne keto kordinata gjeografike : 41° 53’ 20”, dhe 41° 33’ 40” gjeresi gjeografike veriore dhe 20° 34’ 50” dhe 20° 07’ 00” gjatesi gjeografike lindore. Kufizohet nga kufij konvencionale ne lindje me republiken e Kosoves dhe te Maqedonise me nje gjatesi kufitare 90 km nga te cilat 19 km jane lumore. Ne veri kufizohet me rrethin e Kukesit me 75 km vije kufitare. Ne perendim me Mirditen 13 km vije kufitare dhe me rrethin e Matit me 60 km vije kufitare. Ne jug me Bulqizen 27,8 km vije kufitare Ky reth ka nje ndertim te komplikuar gjeologjik qe eshte kapur here pas here nga levizjet neotektonike ngritese qe ka luajtur nje rol te rendesishem ne formimin e rrelievit. Rethi i Dibrës ka nje reliev kodrinor-malor qe varion nga 350 m (lug drinit te zi) deri ne 2751 ne majen e Korabit. Ben pjes ne zonen klimatike mesdhetare malore dhe mesdhetare para malore meqene se eshte pjes perberese e pellgut te Drinit te Zi. Ka nje hidrografi te pasur me burime mbi tokësore dhe nen tokësore ku dega kryesore është Drini i Zi. Dibra dallohet per shumellojshmerine e tokave te cilat per shkak te relievit malor shprehen qarte. Gjejmë brezin e tokave aluvionale rreth lumit te drinit te Zi, te kafejta, te murrme pyjore dhe ate livadhore malore. Ne këtë takojmë breza bimore si :brezi i dushqeve, ahishteve dhe kullotave alpine. Ky reth ka një popullsi prej 75,000 banoresh te vendosur ne 1088 km² kryesisht ne vendbanime te rralla e rurale.
Ndarja administrative
Rrethi i Dibrës perbehet nga një bashki dhe 14 komuna që janë :
Bashkia Peshkopi
Komuna Arras
Komuna Fushë-Çidhën
Komuna Kala e Dodës
Komuna Kastriot
Komuna Lurë
Komuna Luzni
Komuna Maqellarë
Komuna Melan
Komuna Muhur
Komuna Tomin
Komuna Selishtë
Komuna Sllovë
Komuna Zall-Dardhë
Komuna Zall-Reç
Shih edhe
Dibra
Peshkopia
Qarku i Dibrës
Referime
Faqja zyrtare Qyteti i Peshkopisë (www.facebook.com/Peshkopi), si dhe faqja e bashkisë www.Peshkopia.com
D |
7268 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Brad%20Pitt | Brad Pitt | William Bradley Pitt lindi më 18 dhjetor 1963 në Shawnee, Oklahoma, ShBA. Është aktor amerikan.
Çmime
Academy Award
: 12 Monkeys - Nominuar - Aktor dytësor
Saturn Awards
: 12 Monkeys - Fituar - Aktor dytësor
: Interview with the Vampire (Intervistë me Vampirin)- Nominuar - Aktori më i mirë
: Qihet Dit PEr DIt -filmi i tij me i fuundit -nga viper goni
Filmografia
Lidhje të jashtme
Webfaqja të një adhurusit e Brad Pitt-it
www.bradpitt.es
Aktorë amerikanë
Lindje 1963 |
7269 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Burt%20Reynolds | Burt Reynolds | Burton Leon Reynolds jr. ka lindur më 11 shkurt 1936 në Waycross, Georgia, ShBA - 6 september 2018 . Është Aktor nga ShBA.
TV Filma dhe Seria
1959-1960 - Riverboat
1962-1965 - Gunsmoke
1966 - Hawk
1970-1971 - Dan August
1990-1994 - Evening Shade
Filma
1961 - Angel Baby
1969 - Sam Whiskey
1972 - Deliverance
1973 - The Man Who Loved Cat Dancing
1974 - The Longest Yard
1975 - Hustle
1977 - Smokey and the Bandit
1977 - Semi-Tough
1979 - Starting Over
1980 - Smokey and the Bandit II
1981 - The Cannonball Run
1982 - The Best Little Whorehouse in Texas
1983 - Smokey and the Bandit Part 3
1984 - The Cannonball Run II
1989 - Physical Evidence, me Kenneth Welsh
1996 - Striptease, me Demi Moore, Armand Assante
1997 - Boogie Nights, me Mark Wahlberg, Heather Graham, Philip Seymour Hoffman dhe Julianne Moore
1997 - Bean - The Movie, me Rowan Atinkson
2001 - Hotel, me Ornella Muti, Salma Hayek dhe Jason Isaacs
2001 - Driven me Gina Gershon, Estella Warren dhe Silvester Stallone
2005 - The Longest Yard, me Adam Sandler, Chris Rock, Nelly, Bill Goldberg, Steve Austin, Kevin Nash, William Fichtner dhe Courtney Cox
2005 - The Dukes of Hazzard, me Sean William Scott, Willie Nelson, Jessica Simpson, Johhny Knoxville dhe Lynda Carter
Referimet
Reynolds, Burt. (1994) My Life. New York: Hyperion. ISBN 0-7868-6130-4
Anderson, Loni. (1997) My Life in High Heels. Avon Books. ISBN 978-0-380-72854-1
Lidhjet e jashtme
Reynolds' official website (offline)
Burt Reynolds & Friends Museum
TIME Magazine (article from Monday, Aug.21, 1972)
Chicago Sun-Times (article from February 7, 2007)
New York Times biography
Channel 4 (UK television)
Signature of Burt Reynolds - My Life
Photo gallery of Reynolds at FSU
Aktorë amerikanë
Lindje 1936 |
7270 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Durr%C3%ABsit | Rrethi i Durrësit | Rrethi i Durrësit është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Durrësit. Rrethi i Durrësit ka 242,801 banorë (sipas 2009), një sipërfaqe prej 433 km² dhe kryeqendër Durrësin.
Gjeografia
Shtrihet nga Kepi i Rodonit në veri deri tek Përroi i Agait pas Shkëmbit të Kavajës me një sipërfaqe 430 km² dhe lartësi mesatare 2-6 m mbi nivelin e detit.
Qyteti zë pjesën perëndimore me koordinata 41° e 18’ e 40’ gjerësi gjeografike veriore deri në 19° e 26’ e 21’ gjatësi gjeografike lindore me sipërfaqe 1.626 ha.
Kufijtë – Vija e përgjithshme kufitare është 121,3 km (52,4 km kufij tokësorë, 61,8 km kufij detarë dhe 7,1 kufij lumorë). Kufizohet në veri me Rrethin e Kurbinit, me Rrethin e Tiranës e Rrethin e Krujës në lindje e verilindje, Rrethin e Kavajës në jug e juglindje dhe me Detin Adriatik në perëndim.
Reshjet – Sasia mesatare e reshjeve është 963,4 mm/vit ose 116 ditë në vit.
Relievi është kryesisht fushor dhe me përbërje të pakta kodrinore, me lartësi deri 200m mbi nivelin e detit.
Klima është mesdhetare. Temperatura mesatare vjetore e ajrit është 16°C, diellzimi numëron 2.026 orë në vit.
Struktura
Bashkia Durrës (18 lagje të organizuara në 5 komuna)
Bashkia Shijak
Bashkia Manzë (Qyteti i Manzës dhe fshatrat Armadh, Borç, Hamallaj fshat, Kameras, Kuçoku, Radë, Shkallë)
Bashkia Sukth (Qyteti Sukthit e fshatrat Hamallaj, Kullë, Perlat, Vadardhë, Rrushkull)
Komuna Gjepalaj (Qëndra Hardhishtë e fshatrat Gjepalë, Hardhishtë, Çizmeli, Eminas i vogël, Likesh, Këneta, Shtraza, Shahinaj, Shetel)
Komuna Ishëm (Qëndra Likmetaj e fshatrat Likmetaj, Kërtushaj, Kapidanaj, Gjuricaj, Lalëz, Kuaratën, Bizë, Draç, Shetaj)
Komuna Katund i Ri (Qendra Katundi i ri e fshatrat Katundi i ri, Jubë, Qerret, Fllakë, Bisht Kamëz, Rinia, Sukth, Adriatik)
Komuna Maminas (Qëndra Maminas e fshatrat Maminas, Karreç, Vlashaj, Karpen, Bodinak, Metallë, Bilalas, Rubjek)
Komuna Rrashbull (Qëndra St. Zoot. Xhafzotaj e fshatrat Rrashbull, Arapaj, Shënavlash, Shkallnur, Manskuri, Romanat, Bozhaxhije)
Komuna Xhafzotaj (Qendra Xhafzotaj dhe fshatrat Xhafzotaj, Pjezë, Rreth, Sallmone, Koxhas, Borakë, Guzaj)
Shiko edhe
D |
7271 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Elbasanit | Rrethi i Elbasanit | Rrethi i Elbasanit është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Elbasanit. Rrethi i Elbasanit ka 224,000 banorë (sipas 2004), një sipërfaqe prej 1,290 km² dhe kryeqendër Elbasanin.
Ndarja administrative
Rrethi i Elbasanit përbëhet nga 3 bashki dhe 20 komuna që janë:
Bashkia Belsh
Bashkia Cërrik
Bashkia Elbasan
Komuna Bradashesh
Komuna Fierzë
Komuna Funarë
Komuna Gostimë
Komuna Gracen
Komuna Grekan
Komuna Gjergjan
Komuna Gjinar
Komuna Kajan
Komuna Klos
Komuna Labinot-Fushë
Komuna Labinot-Mal
Komuna Mollas
Komuna Papër
Komuna Rrasë
Komuna Shalës
Komuna Shirgjan
Komuna Shushicë
Komuna Tregan
Komuna Zavalinë
Shiko edhe
E
Qytete |
7272 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Fierit | Rrethi i Fierit | Rrethi i Fierit është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Fierit. Rrethi i Fierit ka 200,000 banorë (sipas 2004), një sipërfaqe prej 850 km² dhe kryeqendër Fierin.
Ndarja administrative
Rrethi i Fierit përfshin nën administrim 3 bashki dhe 14 komuna që janë:
Bashkia Fier
Bashkia Patos
Bashkia Roskovec
Komuna Cakran
Komuna Dermenas
Komuna Frakull
Komuna Kuman
Komuna Kurjan
Komuna Levan
Komuna Libofshë
Komuna Mbrostar
Komuna Portëz
Komuna Qendër
Komuna Ruzhdije
Komuna Strum
Komuna Topojë
Komuna Zharrëz
Shiko edhe
F |
7273 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Gjirokastr%C3%ABs | Rrethi i Gjirokastrës | Rrethi i Gjirokastrës është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Gjirokastrës. Rrethi i Gjirokastrës ka 56,000 banorë (sipas 2004), një sipërfaqe prej 1,137 km² dhe kryeqendër Gjirokastrën.
Ndarja administrative
Rrethi i Gjirokastrës përbëhet nga 2 bashki dhe 11 komuna qe janë:
Bashkia Gjirokastër
Bashkia Libohovë
Komuna Antigonë
Komuna Cepo
Komuna Dropull i Poshtëm
Komuna Dropull i Sipërm
Komuna Lazarat
Komuna Lunxhër
Komuna Odrie
Komuna Picar
Komuna Pogon
Komuna Qendër
Komuna Zagori
Gjirokastra është rrethi me numrin më të madh të minoritarëve në vend. Minorancat Greke dhe Arumune ndodhen më së shumti në Gjirokastër, Dropull, Pogon, Zagori dhe Lunxhëri.
Përsa i përket besimit fetar mbizotëron Ortodoksia duke u ndjekur nga një numër i vogël besimtarësh bektashinj të cilët banojnë kryesisht në fshatrat e Labërisë matanë qytetit të gurtë.
Shiko edhe
G |
7274 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Gramshit | Rrethi i Gramshit | Rrethi i Gramshit është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Elbasanit. Rrethi i Gramshit ka 36,000 banorë (sipas 2004), një sipërfaqe prej 695 km² dhe kryeqendër Gramshin.
Ndarja administrative
Rrethi i Gramshit përbëhet nga 1 bashki dhe 9 komuna që janë:
Bashkia Gramsh
Komuna Kodovjat
Komuna Kukur
Komuna Kushovë
Komuna Pishaj
Komuna Poroçan
Komuna Shenepremte
Komuna Skënderbegas
Komuna Sult
Komuna Tunjë
Shiko edhe
G |
7275 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Hasit | Rrethi i Hasit | Bashkia e Hasit është sipas ndarjes së re territoriale një nga 61 bashkitë e Republikës së Shqipërisë. Bashkia e Hasit ka 22,200 banorë (deri në vitin 2014 sipas gjendjes civile Has), një sipërfaqe prej 374 km² dhe kryeqendër Krumën.
Hasi është një krahinë etno-gjeografike me kufij të përcaktuar shumë qartë, i rrethuar pothuajse rreth e qark i gjithë Hasi me lumenj në mes ngrihet madhështor mali i Pashtrikut me lartësi 1989 m mbi nivelin e detit. Në veri dhe në lindje, Drini i Bardhë dhe dega e tij Ereniku që e ndajnë nga Krahina e Rekës dhe Podrimës (Rrafshi i Drinit). Në jug dhe në perëndim kufizohet me krahinën e Lumës dhe Maleziut me të cilat i ndan Drini i Bardhë dhe i bashkuar dhe sot liqeni i Fierzës, ndërsa në veri-perëndim përroi i Skatinës e ndan nga Butyci i rrethit të Tropojës.
Bashkia e Hasit duke u ndodhur në verilindje të Shqipërisë bën pjesë në Qarkun e Kukësit (brenda territorit të Shqipërisë ndërsa pjesa tjetër e Hasit është në vartësi të Komunës se Gjakovës dhe një pjesë në vartësi të Komunës së Prizrenit).
Hasi që ndodhet në Republikën e Shqipërisë nuk plotëson njësinë etnografike te Hasit. Krahina e plotë e Hasit u nda padrejtësisht pas luftërave ballkanike në fillim të shekullit XX, kjo ndarje u sanksionua ne Konferencën e Ambasadoreve në Londër në vitin 1913. Mu në lindje, Hasi i Shqipërisë nëpërmjet vijës kufitare të vëne që në vitin 1913 (që ndau Kombin përgjysmë) kufizohet me Republikën e Kosovës, përkatësisht mund te themi me vetveten.
Gjymtimi i territorit të Hasit gjatë shekullit XX nuk krijoi vetëm një izolim të paparë, por, më thellë akoma, një ndarje shpirtërore, kulturore dhe etnografike me vetveten, ndarje e cila u përjetua jo me pak dhimbje. Sot pas 100 vjetësh gjysma e Hasit rreth 375 km² dhe popullsi rreth 50.000 banore bën pjesë në Republikën e Kosovës. Ndërsa në R. Sh Hasi ka 374 km² me popullsi 22.000 banore i gjithë Hasi është 645 m² me një popullsi rreth 72.000 banorë pra është zona me popullsinë më të madhe në verilindje në raste se nuk do ishte i ndare në dy shtete. Shtrihet në mes gjerësive gjeografike veriore 42° 05’ 45" në Fshatin Brrut dhe 42° 17’ 57" në veri në majën e Krajlicës si dhe në gjatësinë gjeografike lindore 20° 13’ 11" në Kosturr (Bregu i Drinit) dhe 20° 32’ 50" në majën e Pashtrikut në lindje. Ka një sipërfaqe prej 393 km² gjatësi e vijës kufitare është 85,8 km, nga këto kufij tokësor 27,8 km me Hasin e Rrafshit, lumor 14 km me rrethin e Tropojës dhe 44 km kufij liqenor me rrethin e Kukësit (Lumen e Malëziun).
Traditat dhe zakonet e Hasit
Hasi ka një ndryshim te qarte dhe të dallueshëm me krahinat kufitare, ai identifikohet nga traditat e zakonet, nga dialekti i tij karakteristik nga veshjet e tij dhe nga këngët dhe vallet e tij. Ka një kulture shume te zhvilluar dhe të pasur dhe të veçante nga krahinat tjera , gjë që është një vlerë e shtuar në mbarë kulturën shqiptare por fatkeqësisht nuk ka shume studime në këtë drejtim dhe mund të themi që është krahina më e pa studiuar ne shqipëri dhe për shkaqet që thamë më lartë (ku Hasi i Shqipërisë ishte në vartësi të Kukësit) dhe si pasoj shumë tradita e zakone Hasjane janë identifikuar deri më sot si Kuksiane ku në të vërtet ato dallojnë dukshëm me ato të Kukësit (Lumes), por pas përmbysjes së komunizmit dhe Hasi filloj të shpalos kulturën e vet kështu që tani më ajo ka filluar te njihet mirë, kjo duhet të theksohet vetëm për në Shqipëri sepse në Kosovë njihen mjafte mirë traditat dhe zakonet Hasjane pasi vetë lidhjet tradicionale të Hasit me Kosovën e kanë bërë që kjo krahinë të jetë një dhe e pa ndare me Kosovën e sidomos me Gjakovën.
Karakteristikat e veshjes dhe këngës e valles Hasiane
Një studim i bërë ne vitin 1971 nga studiuesi R. Bogdani ne fshatrat e Hasit te Shqipërisë dhe të Kosovës ai e ka vlerësuar shume kulturën Hasjane dhe e shkruar atë në detaje sidomos për veshjet, vallet e këngët e Hasit. Më poshtë po citojmë pjesë nga karakteristikat e valleve Hasjane.
Vallet e kësaj krahine marrin përparësi, sepse, duke pasur një shtrat të njësuar,bëjnë jetë artistike folklorike brenda dhe jashtë kufijve të sotëm shtetërorë.Kërcimet njëshe (si për burrat, ashtu dhe për gratë) përbëjnë dukurinë më tipike e më të kristalizuar. Ka rëndësi të theksohet se struktura e tyre,ashtu si e tërë vallëzimeve të këtij sistemi, kudo ku praktikohen, është elastike dhe lejon në një masë të konsiderueshme improvizimin dhe spontanitetin dhe një thurrje të motiveve dhe figurave koreografike. Megjithatë, ato kanë një bazë karakteristike hasjane, që e dallon në njëfarë mase nga vallet e krahinave fqinje.Në Has, vallet e grave, në krahasim me ato të burrave, janë më të shumta në numër dhe më të begata në aspektin krijues dhe interpretues, sepse dallohen sidomos për shprehësinë dhe lëvizjet e lirshme. Si të tilla, ato gjejnë praktikim më të dendur. Zakonisht vendasit përdorin për to emërtimin “kcim” ose “kcim grash”. Kërcimet e grave të Hasit, ashtu si përgjithësisht ato të krahinave të Shqipërisë së Veriut (duke përfshirë “Kosovën”, “Maqedoninë”, dhe Malësinë), në të cilat praktikohet i njëjti sistem vallëzimi, shquajnë për tri tipare karakteristike.Së pari formën më të hershme dhe më origjinale të kërcimeve e përbën ekzekutimi nga një grua e vetme, në mënyrë vetjake.Së dyti, kur gratë kërcejnë në dasma, është rregull që të ngrihen të parat “bijat” e shtëpisë (nuset që kanë dalë nga ajo shtëpi ku zhvillohet dasma) të cilat, në krahasim me të tjerat, kërcejnë e këndojnë më fort. Së treti, fillimi dhe ekzekutimi i kërcimit nga një valltare, reagimi ti të pranishmëve përreth dhe lidhja e valltares me mjedisin e dasmës, të gjitha këto të shoqëruara me këngë e të kryera si mbas një rendi të caktuar,3 kanë ndikuar në kristalizimin e formës artistike të këtij vallëzimi, i cili ka marrë përmasat e plota të një spektakli popullor.Kjo mënyrë kërcimi nis zakonisht në Has me këngën e parë “Shka ka defi,mori, çi po krat? (kërcet)”. Pastaj pason vargu i dytë: “Ani, po k’saj Razës (emrin i asaj që do kërcejë), mori po i vikat (thërret)”, që këndohet nga të pranishmet përreth. Kërcimet e grave hasjane praktikohen edhe nga dy veta, dy gra ose dy vajza ,dhe më rrallë nga tri veta. Në rastin e fundit, kur ato luhen njëherësh nga një
vajzë, një nuse dhe një plakë, diferencohen më së miri tri plane kërcimesh, që i japin vallëzimit një pamje të larmishme .Në vallet e grave (pa përjashtuar edhe ato të burrave), spikasin edhe të tilla që, për shkak të përmbajtjes së tyre, kanë marrë një fizionomi pak a shumë më të qenësishme koreografike, aq sa në disa raste dalin me emërtime të veçanta.Si të tilla përmendim vallet e kënduara: “Nama ni pikë uj-e”, “Çitma kamën përmi kamë”, “Moj e mira bardh’ si pllumi”, “I mjeri unë’ xingth’ i vetëm”,“Plaku i dasmës”, “Moj Hatixhe n’shami t’kuçe”, “Kcimi i shotës” (dy vallet e
fundit luhen kryesisht në Hasin e Shqipërisë Veriore).
Po keshtu nje studim per veshjet e Hasit ka bere dhe Drita Statovcit
Sipas kësaj autoreje, edhe veshja e Hasit nuk është shumë më ndryshe krahasuar me veshjen e rajonit të Gjakovës dhe të Pejës. Dhe se ajo nuk përbën shumë ndryshime në strukturën e veshjes.Veshja e grave të Hasit (zonë kodrinore ndërmjet Gjakovës e Prizrenit në anën e djathtë të Drinit të Bardhë) është aq origjinale, saqë gati nuk ka asgjë të përbashkët me veshjen e Dukagjinit e të Podrimës, vise në të cilat kufizohet.Drenica, Prekorupa (Llapusha), Morava, Gora, Opoja, Llapi, Gollaku , Luma etj,gjithashtu i kanë disa tipare rajonale në veshjen e tyre, por edhe shumë elemente të përbashkëta. Përveç Rugovës, Dukagjinit dhe Hasit, viset e tjera të Kosovës nuk dallojnë shumë për nga veshja popullore.
Veshja e grave të Hasit, duke mos përzier Malësinë e Gjakovës, paraqet një variant të veçantë dhe tipologjikisht i takon veshjes me këmishë të gjatë e një dy futa. Këtu pështjellakët s’janë të zymtë, por kryesisht të ndritshëm të kuq. Të pasmin e quajnë “pshtallak”, kurse të përparmin “kanac” e “bohçe”.
Veshja e burrave të Hasit ka pak ndryshime me veshjet e Malsisë Gjakovës dhe te Dugagjinit ku perbehen me jelekë të kuq dhe tirq me gajtane, opinga të qepura me pej , kapuq të bardhë me majë , shoke (brez) dhe shami të kuqe të mbështjell rreth kapuqit e qafëfs etj
Kushtet Natyrore
Ndërtim dhe strukturë gjeologjike të larmishme, tepër të ndërlikuar, me evolucion kompleks dhe jo të njëjtë ; Pasuri të larmishme minerare dhe me vlera industriale ; Reliev malor, me kontraste të mëdha, shumë i copëtuar, me mundësi tepër të kufizuar për toka të punueshme, por me mundësi të pasur për zhvillimin e turizmit, blegtorisë, pemëtarisë, pylltarisë etj ; Klimë e larmishme, me mundësi të pasur për zhvillimin e disa degëve të bujqësisë dhe sidomos të turizmit ; Pasuritë mëdha ujore e potencial të madh hidroenergjetik. Toka të degraduara nga erozioni ; Bimësi e larmishme, e pasur me pyje ahu, dushku ; Veçori të përgjithshme. Botë e larmishme shtazore, me rëndësi ekonomike dhe turistike; Vendbanime të rralla, të vogla, me arkitekturë karakteristike ; Popullsi e rrallë e vendosur kryesisht në lugina dhe gropa, me prirje pakësim i vazhdueshëm nga emigrimi. Relievi i Hasit vjen si rezultat i veprimtarisë së përbashkët të faktorëve endogjen dhe ekzogjen (të brendshëm dhe të jashtëm) në periudha të ndryshme gjeologjike.
Veprimtaria e dendur vullkanike dhe lëvizjet e reja tektonike i kanë dhëne relievit të Hasit konfiguracionin e sotëm që paraqitet mjaft interesant. Është reliev kodriniro-malor me lartësi mesatare 400–500 m mbi nivelin e detit. Në mes shtrihet fushëgropa e Hasit (Krumës) e që rrethohet nga veriu, lindja e jugu me një rrjet kodrinoro-malor. Kjo fushëgropë me origjine fund ose se ka forme pak a shumë të sheshte. Relievi i saj ulet gradualisht nga lindja drejt perëndimit. Si rezultat i veprimtarisë erozive të lumit të Krumës dhe degëve të shumta të tij kjo fushëgropë është e ndare në blloqe paralele. Këto blloqe njihen nga banoret me emrin “pod” që do të thotë rrafsh ose “pla”. Këto rrafshe emërtohen nga banoret sipas përroit që i ndan ose fshatrave që i përkasin, të tille janë : Podi i Shahjës, Breshezes, Vranishtit, Zahrishtit ose Plani i Krumës, Nikoliqit, Pates etj.
Në perëndim të lumit të Krumës, në fshatrat Vranisht, Fajza dhe Tregtan relievi është me kodrinor dhe ulet nga jugu drejt veriut deri në Vaspas duke formuar rrafshe të ndare nga përrenjtë. Kjo siperfaqe ka qenë e mbuluar me pyje të shumta lisi që përbenin një pasuri të madhe. Në vitet 60-70 të shekullit XX këto pyje u prenë duke u kthyer në toka buke. Malet që e rrethojnë në veri janë të ulëta. Dallohet një varg që fillon nga Kosturri deri në Letaj ku lartësohen maja e Aplasit (1043 m), e Sarajt e Sukut. Këto maja ndahen nga ulje dhe qafa si në fushën e druve, qafe e Zgjeçit e Letajve që e lidhin pellgun e Krumës me luginën e Skatinës e më larg. Në lindje një kordon kodrinoro-malor me drejtim meridional e ndan fushëgropën e Krumës. Fillon në veri me majën e Krajlices (1002 m) vazhdon me majën e Kishës, majën e Zeze dhe pasi kalon Qafen e Murrizit lartësohet maja e Kalazarit (1295 m), rrethi i Kunores (1512 m) dhe arrin lartësinë me te madhe ne malin e Pashtrikut 1989 m. Ky varg ulet ne Qafen e Prushit (651 m), me Qafen e Dobrunes neper te cilat ndodhen rruge kalimet qe lidhin dy njësite gjeografike te Hasit. Ne jug te Hasit ngrihet në formën e një horsti pllaja e Hasit e formuar nga gëlqerore kretak me lartësi mesatare 900 – 1000 m mbi nivelin e detit. Mbi këtë pllaje lartësohen disa maja si ajo e Murit, e Keshtelit, e Bitorrit për të arritur lartësinë me te madhe ne mesin e saj ne majën e Qytezes 1435 m. Është një pllaje karstike me shume gropa (hurdha) qe po t’i shohim nga larg duken si hojet e bletës. Ka shpella te shumta si ajo e Dajcit, e Dajanit, e Pellumave me oborr me dy dyer, shpella që tingëllon, Shpella e Cahanit e cila është dhjetëra metra e thelle etj.
Si rezultat i dukurive karstike kjo pllaje është e varfër ne burime sipërfaqësore. Shpatet bien thik mbi gropën e Krumës dhe luginën e Drinit ne jug. Është e pasur me pyje dhe kullota.
Pjesën kryesore te territorit e zëne dushqet. Ato kane kapur gjithë fushëgropën e Hasit ku ka pasur masive pyjesh lisi (qarr, bung) dhe pyje te përziera si shkoze, frashër, panë mullëze, krekëz etj. Këto pyje u prene ne vitet (60-70) duke u kther ne toka buke. Në lartësitë mbi (1000–1200 m) shtrohen pyjet e Hasit të përhapura ne bjeshkën e Krumës, Vranishtit, Gjinajve, Dajcit Mujajve, Cahanit & Kishajve etj. Ka pasur pyje halore në shpatin verior të pashtrikut të cilët janë dëmtuar në vitin 1943 është djegur plotësisht dhe nga kjo ditë aty ka shumë pak rrënje bredh e pishe. Në lartësitë e Pashtrikut kane përhapje kullotat alpine aty ka bime te ndryeshme mjekësore. Lumi kryesor është Kruma 6 km i gjate pasi derdhet ne liqenin e Fierzes dhe degët e tij Rusmani 11 km, Vlahna 13 km, Perroi i Vranishtit 5 km, Leshnica 6 km dhe Skatina 14 km. Gjatësia e tyre është shkurtuar me futjen ne luginat e tyre te ujërave të liqenit të Fierzes. Janë të shkurtër dhe me prurje të pakta sidomos ne vere ku niveli i tyre është mjaft i ulet. Gjate reshjeve te shumta ata rriten në mënyre të menjëhershme dhe po ashtu ulen shpejt pasi burimet e tyre nëntokësore janë të varfra.
Kane qene vetëm 2 H/C një fshatin Domaj-Has me fuqi 30 kw/ore dhe një tjetër në Krume, që momentalisht janë të shkatërruar plotesisht, por që ka tentative për rindërtimin e tyre. Me gjithese një pjesë e madhe e territorit të Hasit është e mbuluar me gur e shkëmbinj, por nëntoka fsheh pasuri minerale jo të vogla, shfrytëzimi i të cilave mund të përmirësojë ndjeshëm jetesën e banorëve të kësaj zone. Duke qene larg ndikimit te detit edhe pse lartësia nuk është e madhe i përket klimës mesdhetare paramalore. Karakterizohet me vere të nxehte dhe të thate e me dimer të ftohte e me reshje, pra merr pak a shume tipare kontinentale. Rreth 2/3 e reshjeve bien në vjeshte të vone dhe në dimer kryesisht në forme shiu ku nuk mungojnë edhe reshjet e dëborës trashësia e secilës në lartësi i kalon 1 m e me shume në zonën e Cahanit.
Sasia mesatare vjetore e reshjeve lëkundet nga 900 – 1000 mm ne vit. Ajo rritet drejt lindjes se Hasit ne shpatet malore te ekspozuara nga perëndimi. Temperatura mesatare vjetore është 11,4 °C. Mesatarja e janarit është (0-1 °C) dhe e korrikut (23 - 24 °C). Minimumi absolut ka qene (–21 °C) ne janar 1985 dhe maksimumi absolute (41 °C) ne korrik 2004.
Pasuritë Nëntokësore
I. Edhe ne këtë rreth ka mjaft objekte minerale ,por me kryesori është ai i Vlanes me rreth 3.000.000 ton rezerva Krom me përmbajtje 30-32 % CR2O3 dhe ne trupa të veçante me mbi 40 %. Në këtë rreth ka dhe objekte të tjera si në Gajrep, Gzhime, Perollaj, Mac etj, ku njihen rreth 300.000 ton rezerva me mineral kromi.
II. Pervec perveç mineralit te kromit janë te njohur dhe mjaft objekte te bakrit damaror Kuarc-Sulfur ne masivin Gabror të kaptinës sin e zonën e Nikoliq 1 dhe 2 me rreth 2.000.000 ton rezerva, Golaj me 1.000.000 ton. Si miniera e Golajt ashtu dhe e Krumës janë te mbyllura dhe nuk shfrytëzohen. Gjithashtu edhe ne shkëmbinjtë efuzive Helshan janë takuar nje sere objektesh, trupash mineral bakri si ne Spas, Helshan dhe Kosturr.
Pasuritë nëntokësore të këtij rajoni kanë nisur të shfrytëzohen në vitet '30 nga italianët. Deri në mesin e viteve '90 ka funksionuar miniera dhe fabrika e pasurimit të bakrit ne Golaj në 6 kilometra larg qytetit të Krumës si dhe disa miniera më të vogla ku ishin të punësuar mbi 3000 punëtorë gjithsej. Jo vetëm banorët, por edhe specialistët, thonë se nëntoka ende nuk është prekur, është ende e virgjër. Këtë e tregojnë edhe kërkimet e kompanisë australiane "Jab Resources", që këmbëngul prej dy vjetësh që pasuritë e nëntokës së verilindjes të vihen në funksionim e në shërbim të popullit. Vetëm për vitin 2008 u investuan 3,5 milionë dollarë.
Në varësi të rezervave të këtij sektori kompania synon ngritjen e industrisë së ferrokromit që do të mundësojë punësimin e qindra punëtorëve, duke përmirësuar rrënjësisht jetesën e banorëve.
Jo të pakta janë rezervat e nëntokës sonë. Për mineralin e bakrit dallohen, zona Nikoliq Golaj, Krumë, Zahrisht, në rrethin e Hasit.
Shqipëria është vendburim i madh i kromit nder këto vendburime janë dhe Vlahna e Perollaj, në rrethin e Hasit. Vëmendja ka nisur të kthehet edhe nga hekurnikeli dhe nikel silikati me vendburimet e Myç-Hasit dhe Gjinaj, Domajve për gjatë bregut te liqenit et Fierzes, Vendburimet e bakrit i Golajt e Krumës, edhe pse me shumë rezerva, janë jashtë interesit të shfrytëzimit nga biznesi për shkak të cilësisë së dobët të mineralit. Vendburimi i Vlahnës ka një sasi rezervash të mineralit të kromit me disa milion ton me cilësi mbi 28 për qind. Sipas specialistëve, aktualisht shumë prej vendburimeve nuk mund të shfrytëzohen për shkak të teknologjisë që duhet ripërtërirë rrënjësisht. Nëntoka e rrethit të Hasit llogaritet se. Ka 14 milion tonë rezerva të mineralit të kromit, milion.
Flora & Fauna
Kafshët që rriten në zonën e Hasit janë të përshtatura më klimën dhe bimësinë të cilat më të përhapura janë Ahu,Qarri, Bunga, Plepi, Blini, Shkoza Mulleza, Farsheri, Lajthia e egër etje dhe me pak janë te përhapura haloret. Janë të përhapur kafshët e egra si (lepuj, dhelpra, ujku, derri i egër, ariu, kaprolli, dhija egër, macja e egër etj) dhe shpend të egër si thellenxa, shqiponja, pëllumbi, skifteri, harabeli, mullëza, etj. Shfrytëzimi i pyjeve te dushkut, (Dushkajën e Hasit) dhe i resurseve natyrore, thjeshte për nevoja ekonomike, si rruga me e lehte dhe pa shpenzime,çoi në dëmtime të konsiderueshme. Me planifikimin e centralizuar u shfrytëzuan miliona metër kub lende druri për ndërtimet e minierat, dru zjarri për ngrohje e gatim, u hapen toka të reja në pyjet më të mira (rreth 5500 ha), u krijuan kullota dhe livadhe ne kurriz të pyjeve dhe u mbështet zhvillimi ekstensiv i blegtorisë e sidomos i dhisë, shkatërrueses se pyllit. Te gjitha këto rrezikuan e zhduken disa lloje bimësh e kafshësh të egra. Natyra dhe bukuria e saj pësuan ndryshime te dukshme, saqe u krijua një kufi ndarës i dallueshëm midis natyrës sonë dhe shteteve fqinje. Ky shkatërrim i natyrës u thellua ne fillimin e viteve ’90, ku shfrytëzimi e keqtrajtimi i burimeve natyrore për qëllime ekonomike (jashtë kontrollit te shtetit) u shoqërua me pakësime e zhdukje te potencialeve biologjike, si dhe te një numri te konsiderueshëm ekosistemesh.
Shkatërrimi gradual i një pjese te mire te habitateve, është shkaku baze i uljes se popullatave të faunës se egër. Kjo vihet re te derri i egër, kaprolli etj. Këto veprime i ndjen kudo, ku krahas llojeve te përmendura, ulje ka edhe lepuri i egër, thelleza e malit e ajo e fushës si dhe disa lloje të tjera që shërbejnë si objekt gjuetie. Por drejt zhdukjes janë edhe kafshët e egra që nuk janë objekt gjuetie si macja e egër, rrëqebulli etj. Një faktor shkatërrues i faunës se egër ne Rrethin e Hasit është gjuetia e paligjshme, si nëpërmjet përdorimit të armeve luftarake, por edhe atyre të gjahut. Sot ne rrethin e Hasit ka 296 arme gjahu, të dhëna me leje, nga të cilat vetëm 70 gjuetare janë pajisur me këto arme ne shoqatën e gjuetareve dhe paguajnë të gjithë detyrimet, duke iu nënshtruar ligjeve dhe rregullave ne fuqi, ndërsa pjesa tjetër qe ka arme gjahu, nuk i mban për stoli, siç pretendohet, por i përdor Brenda këtyre kufijve ka një siperfaqe 674 kilometra katrore nga të cilat 393 kilometra katrore i takojnë Republikës se Shqipërisë dhe 371 kilometra katrore i përkasin Hasit te Rrafshit te Dukagjinit ne Republikën e Kosovës.
Luftërat e Hasit ne Shekuj dhe pasojat qe i sollën
Territori i Hasit u nda padrejtësisht pas luftërave ballkanike ne fillim te shekullit XX, kjo ndarje u sanksionua ne Konferencën e Ambasadoreve në Londër ne vitin 1913, vendimet e se cilës ju vunë sopaten e pamëshirshme truallit shqiptar duke copëtuar për te plotësuar lakmitë shoviniste te shteteve te Ballkanit dhe lanë jashtë gati gjysmën e territorit shqiptar dhe me shume se gjysmën e popullsisë se tij. Këtë fat te hidhur e pati edhe Hasi një pjese e te cilit iu dha Serbisë pavarësisht se përbente një njësi unike me territor gjuhe, kulture e tradita te përcaktuara qarte dhe me trashëgimi qe nga lashtësia. Pushtimet e gjata romake, bizantine, slave e turke e kane detyruar popullsinë e kësaj treve qe te lëvize duke lëshuar shpesh ose rralluar vendbanimet e duke u strehuar ne thellësitë e Dukagjinit e duke u rikthyer përsëri. Shume kronistë të mesjetës, studiues e historian e kanë përcaktuar Hasin si vendin e origjinës së Kastrioteve. Me këtë çështje janë marre shume studiues, kanë dalë me mendime të ndryshme por versioni me bindes është origjina hasjane e Kastrioteve siç shprehet Fran Bardhi ne vitin 1636 “Pas një parashtrimi polemik arrij ne përfundim se Kastriotet ishin nga Hasi i Prizrenit dhe ky është edhe sot si verient me i besueshëm dhe kjo padyshim është si vlere e një burimi te dorës së parë. Pas betejës se Fushe - Kosovës se vitit 1389 pushtimi turk në trojet shqiptare u be i shpejte dhe territoret e Hasit u bënë pre e këtij pushtimi. U vendos sistemi feudal ushtarak. Banoret paguanin taksa te shumta në mënyre te theksuar procesi i myslimanizmit u be i dhunshëm dhe një pjese e banoreve u tërhoq ne viset malore ku krishterimi ende rezistonte, ndërsa banoret qe mbeten ndërruan fenë në fillim ne dukje e me vone me zemër. Në këto vise gjate shekullit të XVI u vendosen malësore nga fiset Berishe, Bytyc, Gash, Krasniq, Kastrat, Morine, Shal, Thaç, popullsi e cila u rrit dhe u konsolidua ne territorin e Hasit. Në fund të shekullit të XVII dhe në fillim të shekullit të XVIII Hasi u përfshi në sistemin e bajraqeve. Bajraku si njësi administrative me funksione ushtarake dhe pleqerore (gjyqësore) në thelb të të cilit qëndronte organizimi i vjetër shoqëror ku ne përgjithësi mbetej e pa prekur struktura e shoqërisë së lire malësore. Bajraket u ndërtuan jashtë administratës shtetërore vetëm si një lidhje fisesh a vëllazërish. Ishte koha kur filloi shthurja e sistemit të timareve në këto kushte pushteti turk për të shmangur mundësitë e kryengritjeve zgjodhi si rruge krijimin e bajraqeve ku iu lejua malësoreve të rregullonin marrëdhëniet me njeri tjetrin sipas të drejtës kanunore kundrejt detyrimit të një takse të vogël dhe dhënies së luftëtarëve në kohë lufte.
Hasi u nda ne dy bajraqe
Bajraku i madh me qendër në VLAHEN ku përfshinte fshatrat nga Prroi Rosmanit (Golaj) e deri në fshatrat e Drinit Bardhre dhe baraku i vogël më qendër në Helshan përfshinte fshatrat nga Prroi i Skatines e deri tek Prroj i Rosmanit e drri ne perferi te Gjakoves.
Organizimi i jetës në këto territore u shoqërua me probleme të shkaktuara nga vështirësitë dhe pushtuesit turq, taksat e shumta, shkuarja nizam u bënë shkak i pjesëmarrjes aktive në kryengritjet e shumta. Ndër të tjera shquhet ajo e vitit 1837 ku Hasi u shkëput përkohësisht nga varësia e administratës turke në Gjakovë. Ishte koha e kryengritjeve të madha fshatare kundër Turqisë, reformat e marra nuk rregulluan jetën e fshatareve. Gjysma e dyte e shekullit të XIX u karakterizua nga përpjekje të madha me pushke dhe pëne të shqiptareve për liri e pavarësi. Këto përpjekje kulmojnë me lidhjen shqiptare te Prizrenit në vitin 1878 ku shqiptaret u vunë përballe rrezikut te copëtimit. Në këtë kuvend kombëtar ku morën pjesë figura të shquara politike edhe ushtarake nga i gjithë kombi morën pjesë edhe përfaqësueses nga Hasi si Ali Sahit Bajraktari, Sulejman Haxhi Brasha, Syl Liman Peka, Shaban Spahija (Cahani) etj, ndërsa luftuan për luftën e trojeve nga copëtimi shumë hasjanë. Përmendet pjesëmarrja e gjere në aksionin e Gjakovës me 06.09.1878 ku i rrethuar në sarajet e Abdulla Drenit vritet Marshalli turk Mehmet Ali Pasha dhe lufta për mbrojtjen e Plavës dhe Gucisë. Në vitin 1885 u luftua kundër forcave te Vesel Pashes.
Në ketë beteje u varen në litar edhe trimat nga Helshani Musli Isufi, Zek Ademi, Murat Sadiku. Kontribut në këto beteja dha edhe familja Kurpali në Letaj kulla e të cilëve u bë qendër qëndrese. Hasjanet morën pjesë në Lidhjen e Pejës më 1899. Ne Kuvendet e vitit 1903 ku u morën vendime te rëndësishme për organizimin e qëndresës ndaj turqve. Në pranverën e vitit 1909 hasjanët kundërshtuan taksat, shkuarjen ushtare dhe dorëzimin e armeve. Në maj - qershor 1909 luftohet me forcat e Xhavit Pashës te cilët dogjën shtëpi e fshatra, prishen kulla dhe morën me dhune ushtare. Më 1910 luftohet në Qafen e Ahmatit me forcat e Shefqet Durgut Pashës. Rritja e valës kryengritëse arrin kulmin në vitin 1912. Më 19.03.1912 fshataret e Hasit te drejtuar nga Rexh Bajraktari dhe Tahir Hoxha sulmuan forcat turke në Krume. Lufta zgjati dy ditë duke i detyruar të tërhiqen në Gjakove. Mbas pak ditësh Kajmekami i Gjakovës me dy toborre e topa shkoi në Krume dhe e ripushtoi atë. Në këtë beteje u vra Zeqir Qema. Më 21.04.1912 në Krumë u mbajt Kuvendi I IV (katër) bajraqeve ku morën pjese 20 përfaqësues nga bajraqet e Hasit, Bytycit dhe Rekes. Këta kërkuan me shkrim nga porta e lart që shqiptareve t’ju kthehen armët, shërbimi ushtarak të behej në vend, mësimi në shkolla të behej në Gjuhan shqipe, kudo te ngrihet flamuri shqiptare, nepunesit medoemos të njohin gjuhën shqipe, aminstimi i te burgosurve politike dhe t’u kompensohen shqiptareve dëmet e bëra nga ushtria turke gjate këtyre viteve. Me 21-28 maj 1912 u mbajt Kuvendi i Junikut ku u vendos që përveç vendimeve të marra në Krume edhe dy kërkesa me rendësi jetike si : Caktimi i kufijve të shtetit Shqiptar dhe garantimin nga shtetet e medha. Ne Junik u vendos për fillimin e kryengritjes se armatosur e cila do te qonte në largimin perfundimtar të turqve nga tokat shqipetare. Drejtimin e kryengritjes e moren Hasan Prishtina, Bajram Curri, Isa Buletini e shumë të tjere.Ne fillim të qershorit 1912 forcat e Bajram Currit me luftetaret nga Hasi, Bytyci, Krasniqa e Reka sulmuan garnizonin turk në Qafen e Prushit, pasi i thyen ata sulmuan Gjakoven dhe pas pak ditesh ajo kaloi në duart e kryengritesve. Njeri pas tjetrit u çliruan gjithë qytetet e Kosoves dhe me 12.08.1912 sulmuan Shkupin e pushtuan atë, hapen burgjet dhe depot e armatimeve duke e vënë qeverine turke perballe faktit te kryer. Qeveria turke duke mos qene e gatshme te plotesoje kerkesat e shqipetareve i mashtroi ata. Duke e pare se Turqia ishte në prag të kapitullimit shtetet e ballkanit i shpallen lufte turqise. Trojet shqipetare u sulmuan nga serbet e malazezet. Shumë hasjane luftuan ne Qafe te Diellit kundër ushtrise malazeze ku u vra Zenel Ukpera. Ushtria serbe pushtoi Hasin deri ne Dri, ku zhvilluan beteja te Ura e Vezirit ne Tregtan por me e rendesishmja eshte ajo ne Vaspas (Qafeqyteti). Pas shpalljes se pavaresise Rexh Bajraktari ne krye të përfaqesuesve të Hasit shkuan ne Vlore dhe moren kontakte me qeverine e Ismail Qemalit.
Gjatë luftes së parë boterore Hasi u pushtua nga Austro-Hungarezet që populli e njeh me emrin koha e “nemces”.Gjate pushtimit Austriak Kruma Qender e Hasit u bë qënder administrative shume e madhe ku u vendosen Komanda ushtarke dhe disa instucione te kohes deri dhe Gjykatat krahinore dhe kishte nën administrim nga Zhuri deri ne Tropoje e gjithe kjo zone administrohej me qënder Krumen. Nga viti 1918 -1921 Hasi u pushtua nga Serbia qe populli e njeh me emrin Serbia e II-te. Ne vitin 1921 Serbia u largua ne kufijte e 1913. Kruma u shpall qender e prefektures se Kosoves (Drinit) qe perfshinte Hasin, Lumen e Tropojen deri ne vitin 1925. Kruma e bë qender e levizjes antifeudale dhe kunder qendrimeve te qeverise se Tiranes per mbeshtetjen e politikes jugosllave.Veprimtari te dendur zhvilluan Hasan Prishtina, Bajram Curri, Hysni Curri dhe çetat kosovare të Azem Galices, Sadik Rames, Zefi i Vogel të cilat luftonin për ruajtjen e teresise tokesore dhe bashkimin me shqipërine.E rendesishme qe kryengritja e marsit 1923 kunder zogut e cila rrezikoi permbysjen e pushtetit. Aktivitet te rendesishem zhvilluan Riza Cerova, Ali Kelmendi, Zylyftar Veleshnja, Ibrahim Gjakova, Tahir Zajmi etj, qe megjithese mbanin funksione ne administrate mbeshteten levizjet e masave. Në zgjedhjet për asamblene kushtetuese te vitit 1923 ne kete prefekture fituan figurat si Hoxhe Kadriu, Dr. Fariu, Niman Ferizi dhe Avni Rustemi qe perbenin krahun demokrat. Me 1923 u krijua ne Krume shoqëria arsimore “Shkelzeni” e perbere nga patriot dhe intelektuale qe punonin ne këtë perfekture. Ajo kishte për qellim edukimin dhe permiresimin e jetës ekonomike e politike te masave te varfra.
Veprimtaria e Hasit ne Revolucionin e Nolit, Regjimit Monarkist dhe atij Komuniste
Pushka e parë e ketij revolucioni filloi ne Krume ku forca te udhehequra nga Bajram Curri me 25.05.1924 pushtuan qendren e prefektures, komanden e xhandarmerise, kaluan ne Lume, Lure,Diber, Mat dhe me 10.06.1924 hynë në Tirane duke shenuar fitoren e revolucionit. Ne dhjetor te vitit 1924 forcat zogiste te mbeshtetura nga Serbia dhe bjellogardistet ruse sulmuan nga te gjitha pikat kufitare dhe pushtuan Tiranen duke vendosur regjimin 15-vjecar te Zogut. Menjehere filloi hakmarrja ndaj kryengritesve ku ne Krume u burgosen 40 veta ndersa Hoxhe Zogu dhe Gjelosh Rama u varen ne litar. Ne nje relacion te dates 29.01.1925 derguar Ministrise se Puneve te Brendshme ne Tirane shkruhej: "U lajmeroi se gjygji ushtarak denoi me vdekje Hoxhe Zogun nga Bytyçi e Gjelosh Ramen nga Nikaj , te permendurit jane kene kundershtaret me te rrepte. Denimi tyre u zbatue sot ora 06.30 me litar" Komandanti i operacionit te veriut Ceno Kryeziu.
Me 29.03.1925 vritet tradhetisht ne Dragobi Bajram Curri nga forcat Zogiste, i cili varroset ne Krume ne gjirin e popullit me te cilin luftoi , ku kufoma e tije eshte bere e mundur te transportohej nga bashkluftetaret e tij Hasian me krah , duke e sfiduar hapur regjimin e Zogut.Por me vone Hasit kjo kundershti ndaj Zogut i kushtoj pasi Qeveria e Ahmet Zogut me kerkesen e Bajraktarit te Lumes Muharrem Bajraktait duke pare influencen e dobet qe kishte hasi ne qeverine e Zogut kerkoj te hiqet Perfektura nga Kruma(Hasi) dhe te dergohej ne Bicaj te Lumes ku dhe shkoj per pak kohe por me vone Perfektura u Vendos ne Kukes dhe keshtu hasi ngeli jashte vemendjes se qeverise se asaj kohe.
Gjate viteve te qeverise Shqiptare te Ahmet Zogut gjendja ekonomikme e fshatareve qe e renduar, mungesa e tokes bujqesore, thatesira dhe mungesa e vaditjes beri qe fshataret te vuanin per buke. Vendin kryesor ne prodhim e zinte blegetoria. Veshtiresi te medha per ekonomine e kesaj zone krijoi edhe mbyllja e kufirit duke veçuar kete popull nga tregjet tradicionale te Gjakoves dhe Prizerenit. Fshataret u detyruan me shume mundime te zhvillojne tregetine ne Shkoder. Keto kushte te veshtira ia paraqiten mbretit Zog nje perfaqesi e Hasit e kryesuar nga Dem Zenuni dhe duhet pranuar se mbreti Zog mori ne konsiderate kekreksat e paraqitura nga perfaqesia e Hasit dhe per disa kohe hoqi taksat per kete zone. Perhapje mori arsimi pasi u hapen shkollat fillore ne shume fshatra. Me rendesi ishte hapja e Internatit Kosova ku studiuan bursiste nga Hasi, Luma, Tropoja e sidomos te rinj Gjakovare. Kjo shkolle u be qender e rendesishme e arsimimit dhe edukimit patriotik.
Hasi si gjithe shqiperia pas pushtimit fashiste rroku armet per çlirimin e vendit ne Has u krijua çeta e Hasit dhe me vone dhe bataloni 'Hakmares" ( rethe muajt qershore u formua çeta e Hasit ne Gjonaj te Hasit te Kosoves me luftetar nga dy anet e teritorit te hasit , dhe ne shtator te vitit 1943 ajo u transferua ne Krume qe çyditrishte njihet si date e formimit te çetes se Hasit) dhe ndoqi pushtuesin dhe matan kufirit gjeografik ne kosove dhe ne Sanxhak deri ne çlirimin e plote te atdheut.
Pas çlirimit te vendit dhe Hasi u angazhua ne rindertimin e vendit, ne Has u ngriten shkolla fillore dhe te mesme dhe mori perparsi te madhe arsimi shume djem hasian u arsimuan ne deget e arsimit, bujqesise , kultures dhe ndertimatarise ,inxhenierise mekanike e elektrike, dhe ne shkollat ushtarake si dhe ne fushen e mjeksise pati shume perparesi dhjetra djem hasian mbaruan shkollat mjeksore qe kontribuan ne shendetin e popullit hasin,nje zhvillim te hovshem mori ne has gjate kohes komuniste bujqesia ku hasi u be hambari kryesore i drithrave te bukes ne shqiperine verilindjes. Por duhet theksuar se dhe regjimi Hoxhiste ndoqi te njejten startegji te ndarjes teritorile lokale duke e lene Hasin ne vartesi te Kukesit padrejtesishte , pasi dhe ne kete kohe regjimi komuniste kishte shume kundershtar te hapur ne kete zone dhe nuk kishte influenc ne qeveri, keshtu qe ne Has mund te themi qe per numer popullsie ka patur numerin me te vogel te intelektualve per shkaqet qe tham me larte pasi bursat nuk jepeshin ne Has, por hasi eshte trajtur si dore e dyte duke ngelur nen infuencat lokale e krahinore te ish rrethit te asaj kohe.
Por duhet theksuar se regjimi komuniste presukutoj shume intekual hasian dhe shtepite me te mira u goditen dhe u ben kolak u denuan dhe u internuan pa te drejte vetem e vetem se nuk mundonin si pushteti , nje rol te madhe per presekutimin e kesaj zone ka ndikuar dhe lidhjet tona zakonore e shpirtrore me pjesn e tjeter te hasit qe ndodhet ne Kosove , keshtu qe pas çlirimit te vendit e deri vone njerzit e kesaj zone jane denuar vetem pse kan patur te aferme ne Kosove.
Kontributet e Hasit gjate luftes se Kosoves, 1998-1999
Hasi si gjithmone ka qene mbeshtes i popullsise se Kosoves e kjo jo per poziten e vete gjeografike por se populli i hasit ka qene gjithmon perpkrahes i Kosoves se tek ky popull ka gjete veteveten, hasin e bashkon me kosove , tradita, dialekti, zakonet, doket e gjithça, hasi lidhet me shume se me kedo me kosoven e popullin e saj keshtu qe per periudhen e fundit te luftes hasi nuk mund te bente gje tjeter vetem se do te bente detyren e tije ne ndihme te vllezerve kosovar.
Menjeher pas demokratizimit te vendit ne vitet 90 populli i hasit rifilloj lidhjet tradicionale me kosoven , rifilluan lidhjet miqesore jo vetem ato te vjetra por lidhje te reja qe ishin nderprer dhundeshem ne vitet e komunizmit. Hasi u be trapolina e kalimit te kufirit te Kosovarve nga Kosova per ne shqiperi e pastaj per ne perendim e anasjllats,keto levizje te popullit kosovar luftetaret kosovar patriot si Adem Jashari , Zahir Pajazit e Luan Hajardinaj ben lidhet e para me patriote hasian per ta shfrytezuar kete teritor si koridorin kryesor te furnizimit te kosoves me armatime e municione dhe me ne fund te harrihej qellimi i pergatitjes se UK-se per luften vendimtare dhe si rezultat i kesaj vedije per lirin e kosoves shume djem hasian dhan jeten duke shoqeruar djemet kosovar nga shqiperia per ne kosove qe nga viti 1992 kur as kush nuk e dinte se ne kosove po pergatitej nje lufte e madhe per shoqerimin e ketyre luftetareve kosovar u varane 8 djem te ri nga Pogajt, Vlahan,Golaj, Kishaj etj. Populli hasian kurre nuk ndejti duar kryq per çdo vrasje ne kufi te djemeve hasian ne te njejtin vend menjeher bashkluftetaret e te njejtin qellim me gjithe veshtersit qe ishin ata e kan goditur patrullat sebe ne çdo vend dhe sipas vete deklarimeve te pales serbe ne tekimet dypalshe nga viti 1992 e deri ne vitin 1997 jane vrare mbi 4 dhe jane plagosur 3 ushatre te tjere si dhe nga policia kufitare e PKK Vlahen ne gushte te vitit 1994 jane kapur robe nje patrulle prej 3 kufitaresh serbe e cila po patrullonte brenda teritorit shqiptare dhe me pas me marrveshjen e 2 qeverive eshte ber e mundur dorzimi i tyre ne Vermic dhe keto goditje te patrullave serbe jane bere nga djemet hasian ish bashkluftetre te UÇK.Popullsia hasiane ishte i gateshme pa asnje shperblim qe te sakrifikonte per lirine e kosoves, menjeher pas ardhjes se forcave te UÇK ne Has te cilat ne fillim u dislokuan ne Cahan dhe me pas ne Vlahen, Krume dhe Helshan. Te gjithe djemte e ri u angazhuan ne ndihem te ushtrise kosovare dhe ne kete lufte ne ndihme te kosoves direk ne front te luftes kan dhen jeten 14 djem hasine per lirine e kosoves. Kontributi i hasit per kosoven nuk ishte veten ne fronin e luftes por kur kosovareve po ju rrezikohej ekzistenca dhe barbaret serb po debonin me dhune nga trojet e tyre shekullore popullsine civile ,hasiante i madh dhe i vogel u angazhun per sterhimin e popullsise kosovare te shperngulur vetem nepermjet VKK Qaf-Prush kane hyre nga Kosova per ne Shqipëri 57.000 veta ku te gjithe u strehuan ne shtepite hasiane, mendoni qe hasi vete kishte rrethe 21.000 banor. Ne Has per gjate vijes kufirit u zhvilluan shume perleshje me arme mes ushtrise serbe dhe forcave kufitare shqiptare megjithe epersin numerike dhe ne armatime te ushtrise serbe ajo nuk arriti asnjeher qe te largonte nga pozicionet e zjarrit policine kufitare megjithse ajo u mundua qe te kalonte kufirin dhe te dislokohej ne teritorin tone me qellim qe ta kishte me te lehte minosjen e vijes kufitare brenda teritorit tone , por policia kufitare me veprime luftarake e pengoj ate qe te benhej e mundur dislokimi ne teritorin tone,nga polici forcat e zbulimit shqiptar pati vetem 6 te plagosur ndersa nga pala serbe te rapotuar ne takimet dypalshe jane vrare 3 ushtare serbe si ne rajonin e Qaf-Prushit dhe te Dobrunes te cilet kishin dal brenda teritorit tone duke minosur teritorin .
Momenti me kulminat per UÇK dhe luftetaret Hasian qe ishin te inkuadruar ne lufte ka qene mesymja qe u more kundra ushtrise serbe per te hapur koridorin neprmjet Pashtrikut ku aty mes luftetarve te kosoves kane marre pjese afrsishte direket ne lufte rrethe 50 luftetare me arme ne dore nga hasi. Duhet theksuar ketu vetem nga fshati Cahan diten e pare te sulmit kane qene direkt ne lufte dhe ne prapavi per furnizimin e lufterve me armetim e muinicine e ushqime mbi 30 djem te ri te fshatit si rralle ndonje fshat ne shqiperi qe mund te kete dhen ndihme kaq te madhe per lirin e kosoves.
Arkeologjia
Ne fillim te shekullit te XIII (1208) krahina ne mes Gjakoves dhe Prizerenit, Drinit te Bardhe, Erenikut dhe Valbones, ne dokumentet slave shenohet si “ Patkovo”, emertim qe ruhet edhe nje shekull me vone ne Krisovulen e Decanit ne vitin 1330 si dhe ne manastirin e Shenarhangjelit ne Prizeren me 1348. Brenda ketij territori shtrihej edhe Hasi. Emertimi Has del ne pah ne nje dokument te vitit 1570. Shume kronist te fillimit te shekullit te XVII ne argumentimin e origjines se Kastrioteve e permendin me emrin “Az” apo “Ass” dhe popullin si Askol qe ne te vertete nga mungesa e perdotimit te (h) , (s) ne latinisht nenkupton emertimin Has.
Ne vitet e para te shekullit te XVII Hasi njihej edhe me emrin Shullaa qe ne latinisht do te thote “ Vende te thata” e qe per shkak te natyres se tij kete e ka ruajtur edhe ne ditet e sotme duke u quajtur Hasi i Thate.
Studiuesi S. Pulaha e lidh emrin e krahines me “ Nahije e Hasseve” sipas regjistrave kadastrale osman te shekullit XV - XVI qe ndaheshin pronat. Keto territore qe njiheshin si nahije e Hassejve qene Rudina, Domeshtici dhe Pashtriku te cilat me kalimin e kohes si prona ne vehte u unifikuan duke dhene emertimin e sotem Has. Te dhena per banoret e Hasit jane disa por interes paraqet relacioni i Pjeter Mazrekut, arkipeshkv i Tivarit (1586-1637 ) i cili ne vitin 1633 ka shkruar: “ Si te kalohet ky mal e ky lum hyhet ne krahinen qe gjetiu quhet Shullaa ose Has ne kufij te serbise, ky hasi eshte banue nga nje numer i pakufij shqiptaresh nenshtetas te turkut”.
Po ky arkipeshkv me poshte shkruan se Hasi perfshin shume katunde .Asht i banuem prej shqiptaresh.
Territori i Hasit eshte i banuar prej kohesh te lashta dhe ruhen deshmi e te dhena arkeologjike qe nga eneoliti (epoka e bakrit) ( 2600-2200 ) p.e.r. Studimi i kultures se hershme ne menyre te vecante nga gjurmime dhe eksplorimei i vendbanimeve dhe varrezeve, eshte perfituar nje material i pasur me perkatesi kohore dhe hapesinore te tilla qe hedh drite mbi formimin e kultures dhe etnosit ilire. Per studimin e lashtesise se banimit te kesaj krahine pervec gjetjeve te rastit ne Golaj, Helshan, Fajza e Brrut, jane ndermarre edhe ekspedita arkeologjike nga studiues te njohur qe kane ardhur ne perfundimin se ky popull i perket Dardanise se lashte.Ne Has gjenden venbanime te lashta te fortifikuara, te hapura dhe shpellore.
Qendrat arkeologjike te cilat jane studiuar ne Has vecojne: Vendmanimi i Krumes (Ulez) ne vitin 1967 ku u eksploruan tete Tuma (kodervarre) nga 24 te tilla dhe u gjet nje inventar i pasur ne qeramike, arme, stolid he mjete metalike qe datojne ne periudhen e pare te hekutit shek XII – VIII p.e.re. Ne vitin (1970-1972 ) u eksplorua Tuma e Romajes nekropolet e se ciles dhane material te pasur arkeologjik te ngjashem me ate te Krumes, etj. Ne vitin 1987 u eksploruan tre Tuma ne Mujaj ku dhane material te paket por kronologjikisht mire te percaktuar si te periudhes se hekurit kryesisht te shekulit VI –V p.e.r.Tuma te tilla te paeksploruara ka me shumice ne teritorin e Hasit si Golaj, Perollaj, Helshan, Fajza, Tregtan, Brrut etj. Jane studiuar venbanime te tilla edhe ne Ujz e Rugove te Hasit .
Vendbanimet shpellore kane perhapje ne zonen e larte te Hasit e tille eshte Shpella e Dajcit e studiuar ne vitin 1985 -1987 e cila eshte banuar qe ne epoken e bronzit, hekurit e deri ne antiken e hereshme. Vendbanime te tilla ka ne Qytetez ne Dobrune e Lipavec.
Vendbanimet e fortifikuara kane filluar nga jeta paraqytetare dhe jane vendosur ne pika dominuese duke i ndertuar me gure llac e gelqere. Njiheshin nga sllavet me emrin “Gradina” dhe kodrat ku jane vendosur quheshin Gradishta. Autoret antike i permendin me emrin CASTELLUM, te tilla jane vendbanimi i fortifikuar ne Gradisht te Ura e Fshejt, fortifikimi ne Gradisht te madh te Krumes ne lartesine 928 m qe turqit ju dhane emrin “Hisarllik” prandaj dhe quhet Kalaja e Hisarit. Fortifikim te tille kemi edhe ne murin e Dajcit ne Keshtel etj.
Gjate antikitetit te vone dhe mesjetes kemi kala ne Kosturr e Pus te Thate, ndersa me vone u ndertua Kalaja e Lekes (Qafa e Qytetit).
Vendbanime tjera të njohura në këtë rreth janë:Komuna Golaj me fshatrat: Golaj, Nikoliq, Vlahen, Dobrunë, Helshan, Kosturr, Perollaj, Zjeç, Letaj, Qarr, Bardhaj. Komuna Fajza dhe Komuna Gjinaj. Shumë historianë e lidhin vendorigjinën e Heroit Kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu me rrethin e Hasit ku fisi Mazrreku mendohet se ka lidhje me fisin e Skënderbeut.
Vendet Turistike te Hasit
Bjeshkët e Krumës
Ofrojnë gjithashtu peizazhe të bukura, ajër tëpastër dhe destinacion të favorshëm veror për banorët vendas. Potencialet turistike të zonës përfshijnë:
Klimë të shëndetshme dhe bukuri natyrore Destinacione pelegrinazhi Kullota të pasura Shpellat si dhe pamje natyrore dhe arkeologjike ,ngjitje alpinistike ne maje te Qytezes etj. Ngjitje në mal behet me makine nga Cahani ose ne kembe e kafshe nga Kruma.
Shpella e Daçit
Shpella e Dajçit (2600 P.E.S—1200 P.E.S)rreth 10 km në lindje të Krumës.Kjo shpelle gjendet ne Lagjen Daç te fshatit Mujaj Eshte nje shpell shume kararkterisite ne lloin e vete ajo daton qe ne kohe shume te lashta nga germimet arkeologjike e kryera ketu tregojen se Kjo shpell eshte banuar qe ne lashtesi dhe gjithe zona per rrethe ka tuma te ndryshme. Ne ket shpell jan ber kerkime ne vitin 1985 -1987 nga arkiologu Muhamet Bela dhe sipas kerkimve kjo shpelle eshte e banuar qe ne epoken e bronzit hekurit e deri ne antiken e hershme. Gjat kerkimeve te ketyre vitve jan zbuluar shpata thika dhe lloje te ndryshme qeramikash.
Si kjo shpell e ngjashme esht dhe nje ne Qytezen e Dajcit dhe quhet shpella me oborr per te cilen nuk esht folur dhe kontrolluar asnjeher dhe ne afersi te ksaj lagje te fushat e robit ndodhen disa tuma te pa kontrolluar
Shpella e Pellumbave (Shpella e Llapatanava)
Kjo shpelle ka marr emrin e shpella e Pellumbave (ose ne te folmen e Hasit quhet shpella e llapatanave sepse aty qendroje shume pellumba te eger ne dimer dhe ne vere), ajo shtrihet ne vargmalin e Pashtrikut ne kufirin mes fshatave Vlahen , Dobrune, Nikoliq dhe Greçine.dhe shtrihet mes nje pyelli te dendur dhe nje bimesie shume te rralle e cila eshte shume e larmishme dhe ne pranvere pamja e luleve karakter te kesaj zone jane nje bukuri e veçant dhe shume terheqese, kjo zone vazhdimishte eshte pedorur si vend ekskursioni turistik nga shkollat e rrethit tone. kjo shpelle nuk eshte e eksploruar nga asnje njeri deri me sot, te pakten nuk ka te dhena te tilla.Megjithate ne pamje te jashte dhe kur futesh brenda ajo ka disa karakteristika te veçanta qe te josh te explorosh ne te.
Aisha e Gjinit
Kjo ka nje pamje shume te bukur e cila eshte shume karakteristike per zonen sepse e gjithe zona per rrethe eshte e zhveshur dhe e mbuluar me shkurre te vogla kjo pishe eshte si kurore mes tyre dhe fshatit prej mese nje shekulli , ajo eshte dhe mes dy burimeve te cilet jane ne mes te fshatit Gjinaj .
Burimet karakteristike.
Lumi i Krumes (Vrella) Ne vendin ku buron ky lume ka nje pamje shume te mahniteshme por per shkak te shfrytesimit te saj per uje te pieshem ajo e ka humbur shume bukurine.Por po te vazhdosh ne rredhen e saj deri ne lumin drin (Liqeni Firzes) ajo ka pamje shume te bukura ku per gjate gjithe rrjedhjes aty ka shume peme dhe veçanarishte arrat e saj karakteristike uji keti lumi perdoret nga fermeret per vaditje e tokave bujqesore.
Gurra e Domaj
Gurra e Domaj Eshte nje burim shume karakteristik me uje te kristalete qe akoma dhe sot ruan origanilitetin e saj pasi ajo nuk eshte transformuar si ajo e Krumes , legjendat thone se keto dy burime vijne nga bjeshket e Cahanit dhe kane te njejtin uje dhe rrejdhin nga i njejti burim i nedheshme dhe per te vertetuar kete dhjetara vjete me pare ne nje shpell ne qender te Cahani eshte hedhur boje ne shpellle dhe kjo boje ka dal ne Vrellen e Krumes dhe ne Gurren Domajve.Ky burim karakteristik per gjate gjithe rrjedhjes se saj deri ne drdhjen ne drin shtohet me disa burime te tjera burime te vogla me uje shuem karakteristik ne pasterin e tij.
Ndarja administrative
Bashkia e Hasit me ndarjne e re teritoriale përfshet në nje njesi administrative dhe ka në perberjen e vet 4 Njesi adminstartive
Njesia Administrative Qender Krume
Njesia Administrative Golaj
Njesia Administrative Fajzë
Njesia Administrative Gjinaj
Literatura dhe autori i Shkrimit
Keto materiale jane grumbullur per rrethin e hasit nga Ramiz Cahani, eshte bere nje studim shume i gjate ku jane shfrytezuar disa dokumenta studimore kryesishte te studjuesve
R. Bogdani
Sh.Hoxha
studime Gjeologjike
Studime Gjeografike
Harta Topografike
Harta Gjeologjike
si dhe gojdhena
Shiko edhe
H |
7276 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Kavaj%C3%ABs | Rrethi i Kavajës | Rrethi i Kavajës është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Tiranës. Rrethi i Kavajës ka rreth 105,000 banorë (sipas 2004), një sipërfaqe prej 393 km² dhe kryeqendër Kavajën.
Rrethi i Kavajës ka një siperfaqe prej 20,000 ha. Shtrihet në pjesen e ultësirës perendimore duke u kufizuar në perendim më detin Adriatik, në lindje më rrethin e Tiranës, në veri me atë të Durrësit, jug-lindje me rrethin e Peqinit e në jug me rrethin e Lushnjes.
Popullsia është rreth 110,000 banore, ku Kavaja si qytet ka një popullsi prej 35,000 banoresh.
Ndarja Administrative
Rrethi i Kavajës përfshin nën administrim 2 bashki dhe 8 komuna që janë
Bashkia Kavajë
Bashkia Rrogozhinë
Komuna Golem
Komuna Gosë
Komuna Helmës
Komuna Kryevidh
Komuna Lekaj
Komuna Luz i Vogël
Komuna Sinaballaj
Komuna Synej
Rrethi i Kavajës përshkohet nga dy përrenj të mëdhenj, ai i Leshnicës me drejtim të rrjedhës nga lindja në perëndim.
Është kryesisht një rreth bujqësor me tokë bujqësore nën ujë 13,500 ha. Fusha e Kavajës ka një sipërfaqe prej 7,000 ha.
Në jug përshkohet nga lumi Shkumbin që shërben edhe si ndarja administrative midis rrethit të Kavajës dhe atij të Lushnjës.
Ka një vijë bregdetare prej afërsisht 18 km.
Vendbanimet
Kavaja
Rrogozhina
Komuna Golem
Qerret
Stan i Ri
Komuna Kryevidh
Ballaj
Domen
Kryevidh
Patka-Milot
Rreth-Greth
Shardushk
Spanesh
Spille
Sterbeg
Zhabja
Komuna Lekaj
German
Harizaj
Lekaj
Luz i Madh
Mlik
Mushnik
Okshtun
Shkozet
Zambish
Komuna Luz i Vogël
Beden
Blerimaj
Luz i Vogël
Vorrozen
Komuna Sinaballaj
Demarkaj
Fliballija
Hamenraj
Hazdushk
Koçaj-Sheshaj
Methasanaj
Rrostej
Sinaballaj
Thartor
Komuna Synej
Bago
Butaq
Hajdaraj
Peqinaj
Rrakull
Rrikaj
Synej
Shiko edhe
K |
7277 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Kolonj%C3%ABs | Rrethi i Kolonjës | Rrethi i Kolonjës është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Korçës. Rrethi i Kolonjës ka rreth 11074 banorë (sipas 2011), një sipërfaqe prej 805 km² dhe kryeqendër Ersekën.
Pozita gjeografike
Kolonja shtrihet në pjesen Juglindore të Shqipërisë, bën pjesë si njësi fiziko-gjeografike në krahinën malore qëndrore, pjesa jugore. Erseka është kryeqëndra e rrethit të Kolonjës.
Gropa e Kolonjës shtrihet në këto koordinata gjeografike: lindje 20 47' 3"; perëndim 20 27' 30"; veri 40 29' 30"; jug 40 5' 0" dhe ka lartësi rreth 1100 m mbi nivelin e detit. Në lindje të saj ndodhet mali i Gramozit me një lartesi prej 2523 m mbi nivelin e detit. Në perëndim të saj ndodhet Mali i Radomit. Pragu i Qarrit e ndan këtë Gropë nga Fushgropa e Korçës, dhe në jug të saj shtrihet Malësia e Leshnjes-Barmashit dhe malit Radom.
Kjo Gropë përshkohet nga një sërë përenjsh të cilat përmblidhen në pellgun ujëmbledhes të Osumit, kemi përroin e Kozelit, Skorovotit, Starjes, Taçit e Prodanit dhe një sërë rrymash uji më të vogla me karakter stinor të aktivitetit të tyre. Gropa e Kolonjës është njësia fiziko - gjeografike më e rëndesishme për këtë zonë. Këtu jeton pjesa më e madhe e popullsise së këtij rrethi.
Lumi i Osumit i kalon tërthor Gropës në pjesën perëndimore të saj. Në këtë Gropë është vendosur dhe vendbanimi parahistorik i Ollmit të Qinamit i cili ndodhet në majë e një kodre në afërsi të fshatit Qinam si dhe shume vendbanime te hereshme ne forme kalash te shkateruara. Mali Gramoz Shërben si kufi ndarës i kësaj zone nga territori i Greqisë.
Rrëzë këtij mali janë vendosur një sërë fshatrash si Butka, Bezhanj, Mileci, Skorovoti, Kreshova, Starja, Rehova, Taçi, Prodani dhe Gjonçi. Në qendër të Pllajës së Kolonjës janë fshatrat Helmës, Qafëzez, Mollas, Shtikë, Qinam, Selenicë, Vodicë, Bejkovë, Psar, qyteti i Ersekës, Lëngëz, Gostivisht, Kodras, Kabash dhe Borovë. Në anën perendimore te saj ndodhen fshatrat Kagjinas, Novosele, Mesicke, Zharkanj, Luaras, Psar i zi, Blush, Boshanj dhe Qafzez. Rruga nacionale Korce-Erseke Leskovik-Tre Urat-Permet e pershkon Pllajen e Kolonjes nga veriu ne jug ne nje gjatesi prej 85 km prej Qafes se Qarit (kufi me gropen e Korces) e deri ne Tre Urat ose Çarçovë, qe eshte dhe kufiri me rrethin e Permetit. Por Kolonja ka ne perberjen e saj si rreth edhe krahina te tjera te rendesishme dhe historike si Zone te Dangellise me fshatrat Kurtes, Orgocke, Qinam, Radoviske; Zona e Shenmertirit me fshatrat Kaltanj, Qesarakë, Selenicë e pishës, Qytezë, Shënmërtir, Luaras, Blush, Boshanj; Zona e Piskalit me fshatrat Shijan, Goroshijan, Piskal, Vitisht, Gaduc, Polenë, Mbreshtan, Dermar, Rajan; Zona e Barmashit me fshatrat Barmash, Leshnjë, Shalës, Gërmenj, Podë, Sanjollas, Kamnik, Radimisht e Bënjëz; zona e Shqerisë me fshatrat Kovaçisht, Peshtan, Gjirokarë, Lashovë dhe Postenan si dhe zona e Leskovikut me fshatrat Radanj, Vrepcke, qyteti i Leskovikut, Cerckë, Radovë, Pobickë, Radat dhe Glinë.
Ndarja administrative
Rrethi i Kolonjës përbëhet nga 2 bashki dhe 6 komuna që janë:
Bashkia Ersekë
Bashkia Leskovik
Komuna Barmash
Komuna Çlirim
Komuna Mollas
Komuna Novoselë
Komuna Qendër Ersekë
''Komuna Qendër Leskovik'
Vendbanime tjera të njohura në këtë rreth janë:
Leskoviku
Lidhje te jashtme
Guida Turistike e Rrethit Kolonjë
Shiko edhe
K |
7279 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Kruj%C3%ABs | Rrethi i Krujës | Rrethi i Krujës është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Durrësit. Rrethi i Krujës ka 67,686 banorë (sipas 2009), një sipërfaqe prej 372 km² dhe kryeqendër Krujën.
Ndarja administrative
Rrethi i Krujës përfshin nën administrim 2 bashki dhe 4 komuna që janë:
Bashkia Fushë-Krujë
Bashkia Krujë
Komuna Bubq
Komuna Çudhi
Komuna Kodër-Thumanë
Komuna Nikël
Shiko edhe
K |
7282 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Ku%C3%A7ov%C3%ABs | Rrethi i Kuçovës | Rrethi i Kuçovës është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Beratit. Rrethi i Kuçovës ka një popullsi prej 34,901 banorësh (sipas regjistrimit të vitit 2009), një sipërfaqe prej 112 km² dhe kryeqendër Kuçovën.
Kuçova dallohet për pasuritë e mëdha të naftës dhe gazit natyror, që mban nëntoka e saj. Gjithashtu Kuçova është edhe vendi ku është regjistruar temperatura më e lartë, jo vetëm në Republikën e Shqipërisë, por në të gjitha trojet shqiptare, prej 44,4 grad celsius.
Ndarja administrative
Rrethi i Kuçovës përfshin nën administrimin e vet një bashki dhe dy komuna që janë:
Bashkia Kuçovë
Komuna Kozare
Komuna Perondi
Shiko edhe
K |
7283 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Kuk%C3%ABsit | Rrethi i Kukësit | Rrethi i Kukësit është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Kukësit. Rrethi i Kukësit ka 45,616 banorë (sipas 2010), një sipërfaqe prej 939 km² dhe qendër administrative Kukësin.
Ndarja administrative
Rrethi i Kukësit përfshin nën administrimin e vet 1 bashki dhe 14 komuna që janë:
Bashkia Kukës
Komuna Arrën
Komuna Bicaj
Komuna Bushtricë
Komuna Grykë-Çajë
Komuna Kalis
Komuna Kolsh (Kukës)
Komuna Malzi
Komuna Shishtavec
Komuna Shtiqën
Komuna Surroj
Komuna Terthorë
Komuna Topojan
Komuna Ujmisht
Komuna Zapod
Vendbanime tjera të njohura në këtë rreth janë:
Bicajt,
Bushtrica
Kolosjani
Lusen
Shishtaveci
Topojani
Cernalev
Kalimash
Oreshk
Shiko edhe
K |
7284 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Kurbinit | Rrethi i Kurbinit | Rrethi i Kurbinit është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Lezhës. Rrethi i Kurbinit ka 54,000 banorë (sipas 2004), një sipërfaqe prej 235 km² dhe kryeqendër Laçin.
Kufiri verijorë i Kurbinit fillon nga bregu i lumit Matë dhe nga jugu ndanë lumi Drojë me Mysien që quhej Arbëri ku ishte principatë e Gjergj Strazimiri Balshës nipit të Gjergj Kastriotit nga perëndimi kufizohet me detin Adriatik,kurse nga lindja në malin e Trodhnës dhe Krujën,veri lindje me Matin Kurbini kishte gjatë mesjetës së hershme dy kështjella një në Daul ku kontrollon gjithë luginën e Hurdhazës që dikur quhej Kurbin,sotë ka emrat e mesjetës së vonë Gallatë edhe Skuraj,zëvendësuan emrin Kurbin se me lëvizjen e popullsisë ranë në zonën fushore mori emrin Kurbin gjithë Krahina e sotme
Kishte edhe kalanë e Sebastes që ndodhet në jug lindje të kishës Shën Ndout Lac këto dy kala adminstroheshin nga familja Fisnike e princit vendas Progon Gjonima (Jonima)që si seli e kishin në Gjormin e sotë që dikur quhej Gjonëm në emrin e princit të Zonës kishte edhe portin dhe kryporet në grygderdhje të lumit Matë në Milot
Ka një hidrocentral në Shkopet
Historia
Emrin Kurbin në dokumentacionin historik na del më 1457 Curbino, 1467 Kurbin, 1570 Curbin, 1583 Kurbin, 1634 Curbin, 1638 Corbin,1641 Curbin, 1644 Corbin, 1650 Corbino, 1672 Curbin, 1673 Corbin. Me 1689, ne nje harte te geografit italian, Giacimo Cantelli, gjendet emri Corvino, ne luginen lumit Urdhaza. Kjo harte e kushtuar Gjon Fraçesk Albanit, 11 vjet para se te bahej Pape Klementi XI me origjine nga Laçi, nip i Mikele Laçit e bijve te tij, Filip ,e Gjergj, luftetare te Skenderbeut, qe u larguan nga shqiperia me 1464 dhe u vendosen ne qytetin Urbino te Italise. Ky pape organizon kuvendin e Arbrit ne Merçine te Lezhes. Emri Kurbin del po ashtu edhe më 1702 dhe 1703.
Në te kaluaren krahina e Kurbinit nuk ka qenë njësi administrative më vete e dallueshme. Ndre Mjeda, e lidh origjinen e emrit nga fisi ilir te lasht Karavante, para pushtimit romak, me kryeqytet Karavante, qe mendohet te kete qene te vendi qe quhet Djerra e Selites. .Kurbini përmendet si krahinë ndër dokumente me sa dimë vonë në shekullin e XV, kur Papa Kalisti II në vitin 1457 i jepte leje abatit të Shën Prendes së Kurbinit të bashkonte manastirin e Shën Gjergjit me atë të Shën Mërisë së Ndërfanës, dëmtuar prej turqve , kur edhe përmendet Santa Venera di Curbino, që ishte qendra ipeshkvore. Për më shumë se dy shekuj duke filluar nga ai i XVII, ky emër përveçse si emër krahine përdoret edhe për Shën Prenden ku ishte vendosur Selia Ipeshkvore e Arbërit (1615-1640) mandej ajo Durrësit (1640-1858), përmes datimit të këtyre dokumenteve në Kurbin, d.m.th. në Shën Prende.
Në periudhën e Mesjetës Kurbini është përfshirë në Principatën e Arbrit, që njihet si formacioni i parë shtetëror feudal i shqiptarëve qysh nga fundi i shekullit Xll, me sundimtarët Progoni, në vitet 1190-1199 dhe të bijtë, Gjini që sundoi në vitet 1199-1208, Dhimitri 1208-1216, periudhë që njohu fuqizimin më të madh të kësaj Principate. Ne shek. Xii krahina ishte principate e Skurajve, qe ishte zgjeruar shume, deri ne Vlore, me Princ Aleksander Skura. Në këtë periudhë në grykëderdhjet e lumenjve u ngritën skela të vogla detare që shërbenin për transportimin e mallrave në rrugë detare brenda vendit dhe me vende të tjera. Në grykëderdhjen e lumit Mat funksionoi Skela e Shufadasë.Me vone principata e Skurajve u zvodlue ne krahinen e Kurbinit e kaloi nen pri,cipaten e Topijajve, pastaj te Kastrioteve. Me krijimin e principatave feudale ne fundin e shekulit XlV, Kurbini dhe fshatrat përreth u përfshinë në Principatën e Topiajve dhe më vonë në atë të Kastriotëve. Skuraj u be nje baze e forte ushtarake e Skenderbeut, ku me Milotin dhe fshatrat janë historikisht i qendruen perkrah dhe mbështetëse te luftrave të Skënderbeut edhe të luftrave të mëvonshme për liri dhe pavarësi. Është për tu përmendur mbledhja e Kuvendit Krahinor të Kurbinit në fshatin Delbnisht “ku kanunet e Flamurit e të Kurbinit me 5, 6 e 7 gusht 1906 u bënë shtesë në kanunin e Lekë Dukagjinit. Kuvend i organizuar e kryesuar nga Gjin Pjeter Perviizi i Skurajt, i njohur si perfaqesues i vegjelise e Plak i pare i 45 pleqve te semtit. Kryengritja e Kurbinit e viteve 1903 – 1906 është padyshim fakti më i gjallë historik i rezistencës me armë në dorë të patriotëve kurbinas që e detyruan Qeverinë Osmane të falte taksat mbi gjënë e gjallë, të lejonte Kurbinin të gëzonte të drejtën e të vepronte sipas venomeve të veta, të shpallte amnisti për të gjitha fajet e kryera nga banorët e zonës, të paguante dëmshpërblimet për dëmet që kishte shkaktuar ushtria turke gjatë ekspeditave ndëshkimore në Kurbin. Lëvizjet e vazhdueshme të rezistencës, të organizuara nga patriotët vendas nn udheheqjen e Gjin Pjeter Pervizit, ne lidhje te vazhdueshme me Imzot Nikolle Kacorrin (nenkryetar i qeverise se Vlores), Prend Bardhit, (arqipeshkvi i Durresit nga Delbnishti) dhe At Shtjefen Gjecovi OFM, asokohe famullitar i Lacit, bënë që më 28 nëntor 1912 edhe në Milot, ashtu si në Vlorë, në të njëjtën ditë dhe orë, të ngrihej flamuri i pavarësisë nga patrioti Gjin Pjetri Mark Pervizi dhe luftetare përfaqësues të tjerë të Milotit dhe të gjithe krahinës. Në vitet 1916 – 1917 do të nisë funksionin pazari i Milotit si treg rajonal për shitjen e produkteve bujqësore, blegtorale dhe artizanale. Ky Pazar, në një periudhë shumë të shkurtër kohe,do të bëhej i njohur në të gjithë Shqipërinë. Në këtë periudhë, në vitet 1934 – 1936 është ndërtuar aksi rrugor Delbnisht – Selitë – Mafsheq, 18 km i gjatë, i shtruar me kalldrëm dhe me të gjitha veprat e artit. Në vitin 1934 mbreti Zog do të financonte ndërtimin e urës mbi lumin Mat, sipas projektit të arkitektëve europianë e të zbatuar nga arkitekti shkodran Gjovalin Gjadri.
Ne periudhen 1920-1939, nje figure tjeter e shquar patruiotike do te dilte nga Skuraj, nipi i Gjin Pjetrit, Prenk Pervizi, ushtaraku me pergatitjen me te larte si Akademia e Austrise e Shkolla e lUftes e Torinos.
Ai do te percillte gjithe historine e Shqiperise deri 1946, duke arritur graden e larte Gjeneral e Ministe i Mbrojtjes. Kushtuar Shqqiperise etnike e mbrojtjes se Kosoves, Perfaqesues i Shqiperise ne takime ushtarake nderkombetare, dhe mbrojtes i Shqiperise se bashkuar ne nje shtet. marrje e pushtetit nga komunistet e detyron te sendroej ne mala deri 1946, ku largohet jashte shettit. nder e krenartia e Kurbinit. me perpara ne Sqhiperi ishte krijuar ajo qe u qeuejt lufte nacional çlirimtare, por qe kishte qellim te vendosjes se nje diktature te eger , lidhur ngushte me Jugosllavine, Bashkimin Sovietik e Kinen. Ne kete lufte u perfshine edhe disa te rinj kurbinas, te mashtruar nga propaganda komuniste, me idealin e luftes kuder pushtuesit. Nder ta u shqua milotasi Ndoc Deda, nga famimja patriote e Markakolajve,
qe mbeti i vrare ne ne nje Perkje ne Vig t Mirdits , Hero Kombetar. Ndos d deda, gjate rinis shkollore, i perjashtuar, dhe po ashtu i pushuar nga puna. pati mbrojtjen e Prenk Pervizit, qe nuk lejoi te neperkambej e i siguroj pse fundi pune ne posten e Milotit, perj ku s'guxoi kush ta luente. Gjate deiktature komuniste, edhe Kurbini e pesoi me pushkatime, burgje e internime, dhe nje nga famimjet me te persektuara e masakruara ishte ajo e Prenk Pervizit, ku u perfshihe edhe kusherijt e fisi i patrioteit Gjin Pjetri, me shtepi te djegura e njerez te vrare, te burgosur e internuar. Ne kete vazhde kriminale, s' kursyen familje te tjera te nderuara kurbinase: Miri, Lalaj, Qipi, Piroli, Leka, Toska, Bami, etj.
Ne mal qendruan trima e luftetare te shqua te lirise qe iu kundervune sistemit diktatorial m'eme arme ne dore. Fashit Skura, figuronte i paçliruar deri me korrik 1952, nga, kur u vrane tre nipat e Gjin Pjetrit dhe Prenk Pertvizit, Ndue Gjergji, Preng Lleshi e Ndue Pal Gjini (vellai i tij Nikolla, ishte vra nga UDB-ja) etjeri Gjini vdekur ne Tepelene). Ne Burizane u vrane trima te tjere, Nikolll Qipi, Lok Piroli, Pal lLala, etj. Ne Kruje varet i riu Ndue Doçi. Ne Gurrez pushkatoihen 10 burra te Mrajve. Ky ishte rezultati i asaj qe u quejt lufte NCl. dhe u kthtye ne terror mizor mbi poullin shqiptar ku u perfshi dhe Kurbini. Nga ana tjeter, gjoja veper e madhe industriale, qe quhej e sukseseme, ishte uzina e Superosfatit, qe helmatisi gjithe Laçin, e puntoret semureshin rende gjenin vdekjen nga kanceri dhe o prekje te mushkerive., por qe kishte helmatisur edhe kulturat bujqesore; kryesisht frutore. Kurbini, pas stuhise se diktatures, po gjen ate liri dhe zhvillim qe i ishte ndaluar. Pavaresisht nga disa te meta, persa i perket nje papunesie te pa justifikuar, qe rendon mbi famimjet, nga ana tjeter gezon te gjithe te drejtat qe i ishin mohuar e shtypur.
Njerezit kane mundesin te bredhin gjithe boten, kur nga kuifiri s'dilte dot as zogu as miza. Flasin e shprehen pa frike, jo vetem shqip, por edhe ne gjuhe te huaja, qe me pare nuk flisnin dot. Shikon ndertimete bukura kudo, hotele, pallate, e pastaj rruget, fund e krye Shqiperise, te shtruiara. Po ne Kurbin, qarkullimi eshte afre i rregull e i bukur, ku gjithe rruq get jane shtrua si duhet, atje ku ny nuk kalonte dot as qerrja me buaj.
Gjeografia
Krahina e Kurbinit shtrihet në veriperëndim të Shqipërisë së Mesme në zonën midis lumenjve Mat në veri dhe Drojë në jug. Nga veriu kufizohet me rrethet e Lezhës dhe të Mirditës, në lindje me rrethin e Matit, në jug me rrethet Krujë dhe Durrës dhe në perëndim me detin Adriatik. Rrethi i Kurbinit ka një sipërfaqe prej 271 km 2 dhe një popullsi prej 74 000 banorësh. Ka 1 njësi vendore prej të cilave 1 është bashki; Laçi dhe 3 janë njësi administrative, Mamurrasi, Miloti dhe Fushëkuqja. Qytete janë Laçi (35 000 banorë), Mamurrasi (9 000 banorë) dhe Miloti (5 000 banorë). Pjesa lindore e kësaj krahine është pothuajse krejt male në të cilën dallohen dy vargmale të cilat ecin pothuajse paralel me njëri tjetrin, njëri prej të cilëve ai lindor është vargmali i Skënderbeut (22 km gjatësi), ndërsa tjetri vargmali perëndimor është vargmali Krujë - Dajt. Dy vargmalet i ndan në mes lumi i Hurdhazës që buron nga Mali i Skënderbeut në Vinjollë, kurse pjesa perëndimore është fushë. Mali i Skënderbeut nis nga Shkopeti kalon në majën e Mëllezës (1123 m) e vijon me majën e Hithit 1316 m, duke mbërritur pikën më të lartë në majën e liqenit (1724 m). Vargmali perëndimor ka pikën me të lartë në majën e Kunorës sipër Milotit (745 m) e ndjekuar afër saj nga maja e Sukës (675 m).
Kurbini ndodhet 45 km larg kryeqytetit, 65 km nga porti i Durrësit,20 km nga porti i Shëngjinit dhe 40 km larg aeroportit Kombëtar Nënë Tereza. Qyteti i Milotit është nyja lidhëse me të gjithë krahinat e Shqipërisë së Veriut e Verilindjes si kryqëzim i rrugëve kombëtare. Në territorin e sajë ka edhe një bregdet që mbetet ende i pashfrytëzuar, ku ofrohen resurse mjaft të përshtatshme për zhvillimin e turizmit ,por edhe një vend ku mund të kalohen pushime të këndshme(Plazhi dhe luguna e Patokut dhe Plazhi i Adriatikut).
Relievi
Kurbini ka një reliev të larmishëm, me fusha në pjesën perendimore,në pjesën lindore me male dhe në veri lugina e Matit. Zona përshkohet nga lumi Mat, i cili ka një gjatësi 115 km, sipërfaqe të pellgut ujëmbledhës 2441 km2 dhe lartësi mesatare 746 m dhe buron në Kaptinën e Martaneshit. Prurja mesatare shumëvjeçare e lumit Mat është 103 m3 në sekondë. Sasia e lëndëve inerte pezull është 2.000.000 m3 në vit,duke u shfrytëzuar si një nga ekonomitë më produktive të zonës. Ujrat e lumit Mat kanë mineralizim të ulët dhe një temperaturë mesatare që lëkundet nga 5,3 gradë celcius në janar deri në 19,9 gradë celcius në gusht.
Klima
Në territorin e rrethit të Kurbinit mbizotëron klima mesdhetare, me bregdet, fusha pjellore, kodrina të ulëta, vargmale me lartësi mbi 700 m mbi nivelin e detit dhe pyje të dendur. Klima mesdhetare me verë të nxehtë e të thatë e dimër të butë e të freskët, është tipike për zonën fushore e kodrinore, ndërsa në zonën malore bie dëborë në dimër.Trashësia mesatare e dëborës shkon mesatarisht deri në 50 cm. Karakteristike për çdo stinë të vitit janë erërat e forta që fryjnë nga verilindja dhe lindja e drejtohen nga korridoret natyrore, shpatet e maleve, që si rezultat i ngritjes së nivelit të shtratit të lumit Mat nga ndërtimi i baseneve të hidrocentraleve ku shpejtësia e tyre arrin deri në 100 km/h sidomos në periudhën e dimrit. Nga pikëpamja e temperaturave vërehen amplituda të mëdha midis dimrit dhe verës. Temperatura mesatare vjetore është 15.6 gradë celcius, kurse amplituda mesatare është 18 gradë celcius. Reshjet në territorin e Komunës kanë një shpërndarje të pabarabartë. Sasia mesatare e reshjeve është 1350mm në vit. Në zonën malore, kryesisht aty ku bie dëborë në dimër, reshjet janë të pranishme edhe gjatë verës, kurse në zonën kodrinore dhe fushore vera është e thatë. Ditët me diell variojnë nga 220-240 dite, ku mesatarisht gjatë vitit ka deri 3000 orë diell.
Flora dhe Fauna
Bimësia është e shpërndarë sipas kushteve klimatike, duke formuar zona bimësie si zona e shkurreve mesdhetare (zhvillohen shkurret, kryesisht shqopa e mareja), e dushqeve (lisi, gështenja), e ahishteve (ahu) dhe e halorëve (pisha). Duke u nisur sipas vetive të përdorimit në zonë rriten edhe bimët mjeksore e aromatike që përmbajnë lëndë aktive dhe esenca. Bimët mjekësore që rriten në këtë zonë janë: sherbela, trumza, kamomili, lulebliri, çaj mali, luleshtrydha, lulëkuqja, mullaga. Në zonën tonë rriten edhe bimët spontane foragjere me vlera ushqimore për bagëtinë. Fauna është zhvilluar në vartësi të mjedisit. Kështu dallohen fauna tokësore, fauna e ujrave të ëmbla dhe fauna e egër.Pozita e favorshme gjeografike, klima mesdhetare, relievi që varion nga fushor e deri në reliev të thyer malor, dalja e afërt në det (grykëderdhja e lumit Mat) kanë bërë që fauna të jetë e pasur. Në ujrat e ëmbla rriten peshq si ballëgjëri, krapi, qefulli etj.Shpendë të gjuetisë janë rosa e pata e egër, thëllënxa, karabullakët, çapkat etj.Kafshë të egra që rriten në këtë zonë janë dhelpra, lepuri, ujku, ariu dhe derri i egër.
Demografia
Në organizimin e vjetër administrativ Kurbini kishte 16 fshatra. Skuraj, Nuajë, Vinjollë, Milot, Malbardhë,Shullaz, Selitë, Gjonë, Laç, Daulë, Mafsheq, Shëmri, Gallatë, Shkretë, Delbnisht, Zhejë, më pas disa prej tyre kanë ardhur duke u pakësuar nga popullsia e për rrjedhojë i janë bashkangjitur qendrës së tyre apo fshtrave fqinjë sikurse ka ndodhur me Daulën, Logapaqin, Logorecin, Prodanin e Shkjezin, që sot ruhen si lagje të fshatit Selitë, por edhe janë shtuar fshatra të tjerë. Dikur Ferrë-Skuraj dhe Shkopeti shkonin së bashku me Skurajn një fshat i vetëm. Mamurrasi megjithëse ka bërë pjesë në Kurbin, nuk është përfshirë në bajrakun e kësaj krahine. Në organizimin administrativ të vitit 1921 Kurbini ishte komunë e nënprefeturës së Krujës në prefekturën e Durrësit. Qendra e komunës së Kurbinit ishte Miloti, e cila kishte Postën e Xhandarmërisë, Zyrën e Gjendejs civile, Zyrën Postare dhe administratën. Në vitin 1945 krahina e Kurbinit edhe pse që në shekullin e XV kishte qenë njësi administrative më vete, në periudhën 45-90 u nda në dy lokalitete (Miloti dhe Mamurrasi) të cilat ishin në varësi të Krujës. Nuaja, Shkreta, Mafsheqi dhe Shëmërija i kaluan Krujës, Ferrë-Shkopeti e Shkopeti i kaluan rrethit të Matit. Në vitin 1956 u krijuan dy fshatra të rinj (Sanxhaku 2 km në jug të Laçit dhe Drita 1 km në veri të Mamurrasit), në të cilët u vendosën banorët e ardhur nga Bushkashi, tokat e të cilëve u përmbytën nga ndërtimi i hidrocentralit të Ulzës. Në vitin 1957 u ngrit fshati Adriatik si qendër banimi për të internuarit. Gjithashtu u krijuan edhe dy fshatra njëri Katundi i Ri në hyrje të Mamurrasit dhe tjetri Dukagjin në perëndim të Bushneshit nga zhvendosja e banorëve nga malësia e Dukagjinit të Shkodrës, të cilët punuan për shpyllzimin, hapjen e tokave kënetore dhe hapjen e kanaleve.
Pas vitit 1992, Ferrë - Shkopeti dhe Shkopeti u rikthyen nën juridiksionin administrativ të rrethit Kurbin dhe përkatësisht në komunën e Milotit.
Popullsia në rrethin e Kurbinit arrin në 74 000 banore, dhe është një popullsi heterogjene e krijuar kryesisht pas ndërtimit të fabrikës së Superfosfatit në qytetin e Lacit. Zona autoktone shtrihet kryesisht në malesine e rrethit nga Skuraj, Miloti, Gallata,Vinjolli,Daula, Selita, Mali i Bardhe, Delnishti, Shullazi, Laci, Gjormi, Zheja etj, nderkohe qyteti Lac, nje pjese e zones se Fushë-Kuqe jane banuar me banore te ardhur gjate shekullit te XX.
Ndarja administrative
Rrethi i Kurbinit përfshin nën administrimin e vet një bashki dhe tre njësi adminstrative, që janë:
Bashkia Kurbin
Njesia Adminstrative Mamurras
Njesia Adminstrative Fushë-Kuqë
Njesia Adminstrative Milot
Shiko edhe
Referime
K |
7285 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Lezh%C3%ABs | Rrethi i Lezhës | Rrethi i Lezhës është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Lezhës. Rrethi i Lezhës ka 95,731 banorë (sipas 2007), një sipërfaqe prej 479 km² dhe kryeqendër Lezhën.
Ndarja administrative
Në rrethin e Lezhës si tërësi bejne pjese 1 bashki dhe 9 komuna:
Bashkia Lezhë me 24994 banorë
Komuna Balldren i Ri me 9872 banorë
Komuna Blinisht me 5177 banorë
Komuna Dajç me 7053 banorë
Komuna Kallmet me 6607 banorë
Komuna Kolsh me 6259 banorë
Komuna Shëngjin me 10340 banorë
Komuna Shënkoll me 13523 banorë
Komuna Ungrej me 3154 banorë
Komuna Zejmen me 8752 banorë
Vendbanime tjera të njohura në këtë rreth janë:
Shëngjin, Ishull-Lezha
Shiko edhe
L |
7286 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Librazhdit | Rrethi i Librazhdit | Rrethi i Librazhdit është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Elbasanit. Rrethi i Librazhdit ka 84,000 banorë (sipas 2004), një sipërfaqe prej 1,102 km² dhe kryeqendër Librazhdin.
Kufizohet në veri me rrethet Bulqizë dhe Tiranë në perëndim me Rrethin e Elbasanit, në jug me Rrethin e Gramshit, në juglindje me Rrethin e Pgradecit dhe në lindje me shtetin e Maqedonisë. Librazhdi ka një gjatësi kufitare prej 42 km dhe ka tërësisht një reliev kodrinoro-malor. Relievin e bëjnë më të larmishëm fushgropat si ajo e Domosdovës në Përrenjas dhe ajo e Studnës me atë të Letmit. Lartësia maksimale mbi nivelin e detit është 2253 m në majën e Kuqe të malit Shebenik.
Klima
Pozita gjeografike, konfiguracioni i relievit, lartësia absolute mbi nivelin e detit dhe largësia nga deti Adriatik ka mundësuar natyrën kontinentale të klimës e cila duket në dimrin e ftohtë e të lagësht dhe në verën e shkurtër, të nxehtë e të thatë. Temperatura mesatare vjetore është 13.4 grade Celsius,temperatura max. e regjistruar është 40.7 grade Celsius më 14 shtator 1957 dhe temperatura minimale është regjistruar në vitin 1968 e cila ishte -15.7 grade celsius.
Flora
1857 lloje bimesh spontane, enëzore, të cilat përfaqësojnë 58 % të florës e Shqiptare ose 16 % të florës së Europës e renditin Librazhdin në një ndër rrethet më të pasura të vendit me bimë të llojeve të ndryshme. Gjënden të gjitha katet bimore dhe mbulesa bimore zë rreth 72 % të territorit të Rrethit të Librazhdit.
Ndarja administrative
Rrethi I Librazhdit është krijuar si njësi administrative në vitin 1958. Sot bën pjesë në Qarkun e Elbasanit. Qendra administrative është qyteti i Librazhdit. Rrethi i Librazhdit përbëhet nga 2 bashki dhe 9 komuna të cilat u krijuan pas riorganizimit të pushtetit lokal në vitin 1992. Bashkitë dhe komunat e Rrethit të Lbrazhdit janë:
Bashkia Librazhd
Bashkia Prrenjas
Komuna Hotolisht
Komuna Lunik
Komuna Orenjë
Komuna Polis
Komuna Qendër (Librazhd)
Komuna Qukës
Komuna Rajcë
Komuna Steblevë
Komuna Stravaj
Vendbanime tjera të njohura në këtë rreth janë:
Përrenjas
Sopoti
Popullsia
Popullsia e Librazhdit përgjithsisht paraqitet autoktone. Më 1 janar 1998 ajo arriti në 82.411 banorë edhe rreth 18.203 familje. Në qytetet Librazhd e Përrenjas banojnë rreth 27.963 banorë ose 29.7 % e popullsisë kurse pjesa tjetër banon në fshat. Librazhdi ka një moshë mesatare te popullsisë e cila është 48 vjeç.
Arsimi
Shkolla e parë u hap në Berzështë në vitin 1895 dhe konvikti i parë u hap po ne Berzështë në vitin 1929. Sistemi arsimor sot është shtrirë në të gjithë rrethin. Funksionojnë 93 kopshte për femijët parashkollorë, 53 shkolla fillore, 62 shkolla 8-vjecare, dhe 10 shkolla të mesme ku mësojne rreth 17.200 nxënës dhe japin mësim rreth 1.142 mësues.
Sporti
Futbolli është sporti me i përhapur në rrethin e Librazhdi. Qyteti i Librazhdit ka disa ekipe futbolli me emrin SOPOTI. Po kështu edhe qyteti i Përrenjasit ka nje ekip futbolli me emrin DOMOSDOVA. Po këto emra kanë edhe klubet e tyre.
Ekonomia
Rrethi i Librazhdit ka pasuri të shumta minerale dhe në bazë të tyre u ngritën gjatë sistemit komunist miniera për përpunimin e tyre si ajo e hekur-nikelit në Përrenjas. Sot ekonomia e rrethit është e bazuar më shumë në sektorin e shërbimeve, blegtori, bujqësi dhe në shfrytëzimin e pyjeve.
Shiko edhe
L |
7287 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Lista%20e%20grupeve%20muzikore | Lista e grupeve muzikore | Kjo është lista e grupeve muzikore që përmban Wikipedia shqip. Kjo nuk është listë e muzikantëve individualë. Për ta parë listën e muzikantëve, kliko këtu.
Vërejtje: Që të shtohet emri i një bendi në këtë listë, artikulli i bendit përkatës duhet të ekzistojë gjithsesi.
Shiko edhe
Lista e muzikantëve
Lista e viteve në muzikë
Muzikë
!
! |
7290 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Lista%20e%20komunave%20n%C3%AB%20Kosov%C3%AB | Lista e komunave në Kosovë | Republika e Kosovës është e ndarë në shtatë regjione të cilat janë të ndara ne 38 njesi administrative të quajtura Komuna.
Këto njesi administrative u formuan në vitin 2000 dhe në fillim ishin 30 sosh, kurse pas pavarsimit te Kosoves u bë decentralizimi ku si rrjedhojë u shtuan edhe 8 komuna të reja duke e quar numrin e tyre në 38. Territori që ndajnë se bashku keto komuna përfshin një siperfaqe prej 10.908 km2.
Regjistrimi i fundit i popullsise në Kosovë eshte bërë në vitin 2011, ku paraqet nje popullsi rezidente prej 1.8 milione banorëve. Qyteti më i madh në Kosovë është kqyeqyteti Prishtina me një popullsi prej 210,376 banorëve, e cila eshte gjithashtu kryeqender politike, ekonomike, kulturore dhe shëndetësore në vend. Qyteti i dyte është Prizreni i cili njihet edhe si qender historike e Kosovës dhe shqiptarëve në pergjithësi. Komuna më e vogël është Parteshi me 1,747 banorë.
Lista e komunave në Kosovë
Në tabelen më poshtë janë paraqitur vetëm vendbanimet që janë qendër komunale,kurse fshatrat nuk janë paraqitur edhe pse disa prej tyre arrijnë mëdhesinë edhe deri në 15.000 banorë.
Popullsia prej 1.8 milione banoreve dhe siperfaqja prej 10.908 km2 ndahet ne komuna si vijon ne tabelen me poshte:
Shih edhe
Lista e vendbanimeve në Kosovë
Referime
Kosovë |
7294 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Lista%20e%20filmave%20t%C3%AB%20Kosov%C3%ABs | Lista e filmave të Kosovës | Kjo është lista e filmave të Kosovës.
A
Antigona
B
Burgu i Mërgimit
M
Mahala Jonë
Mahmutovit dhe Rexhepovit
Nj
Një Milion Euro
S
Sandokan
T
Të dua Shqip
Treshi Përseshi
Tre vetë kapërcejnë malin
Z
Zotëri Dollari
Shiko edhe
Kosovafilmi
Puntorët e filmit nga Kosova
Listat e filmave |
7300 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Hollivudi | Hollivudi | Hollywood (sqt. Hollivudi) është një qytet në rrethinën të Los Anxhelosit në Shtetet e Bashkuara të Amerikës me 3,911,500 banorë. Në të gjithë botën është Hollivudi i njohur si qendra e industrisë të filmit amerikan.
Hollywood u inkorporua si bashki në vitin 1903. Ai u konsolidua me qytetin e Los Anxhelos më 1910, dhe shpejt pas kësaj u shfaq një industri e shquar e filmit, duke u bërë përfundimisht më e njohura në botë.
Historia
Historia e hershme dhe zhvillimi
H. J. Whitley, një zhvillues i pasurive të patundshme, kishte filluar më parë më shumë se njëqind qytete në të gjithë Shtetet e Bashkuara perëndimore. Whitley organizoi të blinte fermën E.C. Hurd prej 190 hektarësh. Ata ranë dakord për një çmim dhe shtrënguan duart për marrëveshjen. Whitley ndau planet e tij për qytetin e ri me gjeneralin Harrison Grey Otis, botuesin e Los Angeles Times dhe Ivar Weid, një biznesmen i shquar në zonë.
Daeida Wilcox, e cila dhuroi tokë për të ndihmuar në zhvillimin e Hollywood, mësoi për emrin Hollywood nga Ivar Weid, fqinji i saj në Holly Canyon (tani Liqeni i Hollivudit) dhe një investitor dhe mik i shquar i Whitley's. Ajo rekomandoi të njëjtin emër për burrin e saj, Harvey H. Wilcox, i cili kishte blerë 49 hektarë më 1 shkurt 1887. Nuk ishte deri në gusht 1887 Wilcox vendosi të përdorë atë emër dhe u paraqit në zyrën e Regjistruesit të Qarkut në Los Anxhelos me një akt. dhe hartën e parcelave të pasurisë.
Hollywood Hotel u hap në vitin 1902 nga Whitley, i cili ishte një president i Bulevardit dhe Ndërmarrjes për Zhvillim të Los Paqësorit. Pasi e fitoi më në fund fermën e Hurd dhe e ndau atë, Whitley ndërtoi hotelin për të tërhequr blerësit e tokës. Në krahun perëndimor të Highland Avenue, struktura përpara në Prospect Avenue, e cila, akoma një rrugë pa pluhur, e paasfaltuar, u vlerësua rregullisht dhe u varros. Hoteli duhej të bëhej i njohur ndërkombëtarisht dhe ishte qendra e jetës qytetare dhe shoqërore dhe shtëpia e yjeve për shumë vite.
Kompania e Whitley zhvilloi dhe shiti një prej zonave të hershme të banimit, Ocean View Tract. Whitley bëri shumë për të promovuar zonën. Ai pagoi mijëra dollarë për ndriçimin elektrik, duke përfshirë sjelljen e energjisë elektrike dhe ndërtimin e një banke, si dhe një rrugë në Cahuenga Pass. Ndriçimi u zhvillua për disa blloqe poshtë Prospect Avenue. Toka e Whitley ishte përqëndruar në Highland Avenue. Zhvillimi i tij më 1918, Whitley Heights, u emërua për të.
Inkorporimi dhe bashkimi
Hollywood u përfshi si bashki më 14 nëntor 1903, me një votim prej 88 për dhe 77 kundër. Më 30 janar 1904, votuesit në Hollywood vendosën, me një votim prej 113 deri 96, të ndalonin shitjen e pijeve brenda qytetit, përveç për qëllime medicinale. As hotelet dhe as restorantet nuk lejoheshin të shërbenin verë ose pije alkoolike para ose pas ngrënies.
Në vitin 1910, qyteti votoi për bashkimin me Los Anxhelos në mënyrë që të sigurojë një furnizim me ujë të duhur dhe për të fituar qasje në sistemin e kanalizimeve L.A. Me aneksimin, emri i Prospect Avenue u ndryshua në Hollywood Boulevard dhe u ndryshuan gjithashtu të gjithë numrat e rrugëve.
Historia filmike
Deri në vitin 1912, ndërmarrjet e mëdha të filmave kishin krijuar prodhimin afër ose në Los Anxhelos. Në fillim të viteve 1900, shumica e patentave filmike u mbajtën nga Motion Picture Patents Company të Thomas Edison në New Jersey, dhe krijuesit e filmave shpesh u paditën për të ndaluar prodhimet e tyre. Për t'i shpëtuar kësaj, prodhuesit e filmave filluan të shpërngulen në perëndim drejt Los Anxhelos, ku përpjekjet për të zbatuar patentat e Edisonit u shmangën më lehtë. Gjithashtu, moti ishte ideal dhe kishte hyrje të shpejtë në ambiente të ndryshme. Los Anxhelos u bë kryeqyteti i industrisë së filmit në Shtetet e Bashkuara. Malet, fushat dhe çmimet e ulëta të tokës e bënë Hollywood-in një vend të mirë për të krijuar studiot e filmave.
Regjisori D. W. Griffith ishte i pari që bëri një film në Hollywood. Filmi i tij i shkurtër 17-minutësh In Old California (1910) u filmua për Biograph Company. Megjithëse Hollywood ndaloi kinematë - prej të cilave nuk kishte - para aneksimit atë vit, Los Anxhelos nuk kishte asnjë kufizim të tillë. Filmi i parë nga një studio Hollywood, Nestor Motion Picture Company, u xhirua më 26 tetor 1911.
Studioja e parë në Hollywood, Nestor Company, u themelua nga Centaur Company me qendër në New Jersey në tetor 1911. Katër kompani të mëdha filmike - Paramount, Warner Bros., RKO, dhe Columbia - kishte studiot në Hollivud, si dhe disa kompani të vogla dhe studiot e qirave. Në vitet 1920, Hollivudi ishte industria e pestë më e madhe në vend. Nga vitet 1930, studiot e Hollivudit u integruan plotësisht vertikalisht, pasi prodhimi, shpërndarja dhe ekspozita kontrolloheshin nga këto kompani, duke i dhënë mundësi Hollivudit të prodhonte 600 filma në vit. Aktori Marc Engelhard dhe kolegët e tij ishin aktiv në vitet e mëvonshme.
Referenziert
Hollivudi u bë i njohur si Tinseltown dhe "fabrika e ëndrrave" për shkak të imazhit shkëlqyes të industrisë së filmit.
Referime
Shiko edhe
Bollywood
Film
!
Komuna të mëparshme të Kalifornisë
Lagje në Los Anxhelos |
7302 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Kosovafilmi | Kosovafilmi | Kosovafilmi është organizatë për prodhimin, distribuimin dhe shfaqjen e filmave. Është themeluar me 20 shkurt 1969 me vendimin e Kuvendit të Kosovës. Drejtori i parë ishte Abdurrahman Shala. Në vazhdim Kosovafilmin e ka udhëhequr Azem Shkreli, në periudhën e të cilit janë realizuar filmat më të suksesshëm dhe me të mirë, pastaj Xhevat Qorraj, Ekrem Kryeziu. Drejtor i tashëm i Kosovafilmit është Gani Mehmetaj. Kosovafilmi ka zhvilluar aktivitetin e vet në sektorin e prodhimit, me filma të shkurtër, dokumentarë dhe më vonë filma të metrazhit të gjatë. Në vitin 1969, Kosovafilmi bën kooproduksionin e parë me Filmske Novosti, Beograd, Avala Film, etj.
Në vitin 1971, është themeluar sektori i distribuimit të filmit: shitblerja e filmave dhe shfaqja e tyre me të drejta ekskluzive në tërë hapësirën e ish-Jugosllavisë. Ka blerë dhe distribuar 200 filma artistik të prodhimit të huaj, kryesisht perëndimor.
Kino filma
Kjo është lista e kino filmave të prodhuar nga Kosovafilmi.
Dashuria e parë (bashkëprodhim)
Rekviem për të Nesërmen (bashkëprodhim)
Koka ime e krisur (bashkëprodhim)
Si të vdiset
Hedhësit e bombave (bashkëprodhim)
Sulmi i kuq
Dervishi dhe vdekja (bashkëprodhim)
Majat e Zelengorës (bashkëprodhim)
Kur pranvera vonohet
Era dhe lisi
Gjurmë të bardha
Lepuri me pesë këmbë
Përroi vërshues
Njeriu prej dheut
Proka
Pikniku
Rojet e mjegullës
Kukumi
Filma dokumentarë
Kosovafilmi ka prodhuar një numër të madh filmash dokumentarë nga të cilët ndër të dalluarit janë: "Brigadat kosovare", "117", "Bukë e kryp e Zemër", "Tepricat", "Pik e Gur", "Ngjyrat e dheut", "Dita e Mërgimtarëve", "Kur pranvera xhirohet" etj.
Shpërblimet
Kosovafilmi me prodhimet e veta ka arritur këto çmime:
“Era dhe lisi” prodhim i vitit 1979
- Regjisor Besim Sahatçiu
Çmimet:
- “Arena e Artë” për skenar “Pula 1979”
- “Arena e Art” për rolin kresor “Pula 1979”
- “Shperblimi tradicional i kritikeve te filmit” Sarajeve 1979”
“Rojet e mjegullës” prodhim i vitit 1988
- Regjisor Isa Qosja
“Proka” prodhim i vitit 1987
- Regjisor Isë Qosja
Çmimet: “Shperblimi Shpresat e Reja” Kanë 988
“Gjurmë të bardha” prodhim i vitit 1980
- Regjisor Ekrem Kryeziu
Çmimet: “Arena e Bronzit” për regji “Pula 1980”
Filmat dokumentarë
“117” prodhimi 1978
Regjisor Besim Sahatçiu
Çmimet: Pllaketa e Artë në Festivali e Filmit Dokumentar dhe të Metrazhit të shkurtër – Beograd 1978
“Tepricat” prodhim i vitit 1981
Regjisor Ekrem Kryeziu
Çmimet: Diplomë për regji në Festivalin e Filmit Dokumentar dhe të Metrazhit të shkurtër
Beograd 1981
2003 “ Zakonet e shqiptarëve në Mal të Zi”, dokumentar Emin Halili.
2003 “Kosovafilmi dikur”, Isa Qosja, dokumentar
Shiko edhe
Historia e kinematografise dhe televizionit ne Kosove
Kinematografia në Kosovë
Lidhje të jashtme
Në amëzën kosova.com; Qasje e gabuar që shkel një varg të ligjeve - nga Hasan Zekaj.
Në amëzën kosova.com; Kundërshtim ndaj dyfishimit të vendimit për statutin e Kosovafilmit - nga Gani Mehmetaj
Film |
7303 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Mal%C3%ABsis%C3%AB%20s%C3%AB%20Madhe | Rrethi i Malësisë së Madhe | Rrethi i Malësisë së Madhe është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun e Shkodrës. Rrethi i Malësisë së Madhe ka 37,000 banorë (sipas 2004), një sipërfaqe prej 897 km² dhe kryeqendër Koplikun. Perkatesia fetare ne Malesine e madhe perbehet nga 13% Musliman, 84% Katolik, 3% Ortotoks
Gjeografia
Malësia e Madhe është krahinë e trojeve shqiptare e cila shtrihet në lindje të Podgoricës dhe përbri Liqenit të Shkodrës e deri në Kosovë. Shkëmbinjtë gëlqerorë që mbizotërojnë këtu dhe reshjet e vogla i kanë përcaktuar kësaj krahine një fizionomi të thatë dhe të zhveshur. Në tërë këtë hapësirë rrjedh lumi i Cemit, i cili buron nga Alpet Shqiptare dhe derdhet në Moraçë. Në pjesën e epërme ka një rrjedhë të shpejtë e të vrullshme, ndërsa lugina është e thellë dhe e ngushtë. Me të dalë në fushën e Cemit ai zgjeron shtrati e vet dhe fiton tiparet e lumit fushor me rrjedhje më të ngadalshme, me luginë të cekët dhe me shumë gjarpërime. Krahina e Malësisë së Madhe është e mbrojtur prej erërave të ftohta të veriut nga kompleksi malor që përshkon. Malësia e Madhe ndaj Liqenit të Shkodrës është e hapur dhe influenca e kësaj mase ujore ndikon në klimë më të butë, me verë të nxehtë dhe të thatë dhe dimër të butë e me reshje.
Krahina e Malësisë së Madhe me një pozitë periferike dhe të izoluar, me sipërfaqe të kufizuarat tokave punuese, e thatë për shkak të pranisë së madhe të shkëmbinjve gëlqerorë etj. Ka ndikuar që të jetë krahinë e prapambetur agrare. Popullsia merret me blegtori, me kultivimin e hardhisë, kurse në viset e ulëta të të fushës merret me lavërtari. Në komunën e Podgoricës jetojnë afro 14000 shqiptarë ose 8,5% të popullsisë së kësaj komune. Qendra e rëndësishme është Tuzi me 4000 banor , dikur ishte qendër komunale. Tuzi prap me kërkesen e popullatë u krijua komuna.
Kjo krahinë shqiptare shtrihet në pjesën veri-përëndimore të Shqipërisë, që nga Shala deri te Shpella e Berishës në brigjet e lumit Moraça.
Përbëhet nga këto 7 nënkrahina të vogla: Hoti, Gruda, Kelmendi, Kuçi, Kastrati, Shkreli dhe Trieshi.
Malësia e Madhe ndahet në tri zona: zona bjeshkore, zona malore dhe zona fushore.
Zonat bjeshkore janë: Triepshi, Korita e Hotit, Kelmendi dhe disa zona të Shkrelit.
Zonat malore janë: Koja, Fudnat, një pjesë e Grudës, pjesa e madhe e Hotit, një pjesë e Kastratit dhe e Shkrelit.
Zonat fushore janë: Kopliku, Gruemira, Buz-Uji, një pjesë e Kastratit dhe e Hotit, si dhe Gruda, e cila ka më së shumti fushë: Fusha e Cemit, Dheu i Zi, Fusha e Vllanës, Fusha e Vranës, Fusha e Tuzit, Fusha e Mileshës dhe Fusha e Dinoshës.
Ndarja administrative
Rrethi i Malësisë së Madhe përbëhet nga një bashki dhe pesë komuna që janë:
Bashkia Koplik
Komuna Gruemirë
Komuna Kastrat
Komuna Kelmend
Komuna Qendër (Malësi e Madhe)
Komuna Shkrel
Shiko edhe
M
Krahina shqiptare |
7304 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Mallakastr%C3%ABs | Rrethi i Mallakastrës | Rrethi i Mallakastrës është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Fierit. Rrethi i Mallakastrës ka 40,000 banorë (sipas 2004), një sipërfaqe prej 325 km² dhe kryeqendër Ballshin.
Historia e zonës së Mallakastrës
Në vitin 1980 është zbuluar n Kreshpan një thesar i mbretit ilir Monun. Përpara kësaj kohe, nga Monuni kishim vetëm disa monedha të gjetura rastësisht, dy prej të cilave vinin nga fshati fqinj nga Cakrani, pikërisht nga një vend që quhet Gurët e Zezë, ku ka një kala ilire9 të shekullit të katërt p.e.s. Gjetja e këtij thesari menjeherë lokalizoi edhe vendin kryesor të prodhimit të këtyre monedhave. Mbreti Monuni përmendet vetëm një herë në histori, rreth vitit 280 p.K(para Krishtit), kur ai merr pjesë në luftë për pretendimin e fronit të Maqedonisë. Ishte një mbret ilir shumë i fuqishëm. Fakti i dytë historik vinte nga monedhat e gjetura që në shekullin e 19-të, të botuara nga studiues të asaj kohe, që tregonin se Monuni ka pushtuar edhe Dyrrahun(Durrësin). Sepse në monedhat e tij që kishin simbolet e Durrësit, përkatësisht një lopë të cilën e pinte viçi dhe nga ana tjetër një katror me stilizime, të cilat mbanin përveç emrit të qytetit Dyrrah edhe emrin e mbreti Monun. Gjetja e thesarit të Kreshpanit na çoi edhe në këtë qytet, qytetin e Gurëzezës, me një vëmendje më të madhe për të parë aty selinë e shtetit ilir, nën drejtimin e Monunit, ndoshta edhe të paraardhësit të tij që ka qenë Glaukia i famshëm, mbreti i Taulantëve, si edhe të pasardhësit të tij Mytilit, i cili pret monedhat e tij prej bronxi në Apoloni. Kemi një dinasti prej tre mbretërish të cilët qendrën e tyre e kishin në Cakran. Kërkimet arkeologjike kanë treguar se ky ishte një qytet shumë i rëndësishëm, i formuar rreth vitit 380 p.K, tamam në kohën e Monunit, rreth vitit 300-270 p.K. Monuni ishte dhe mbret që përpiqet të kontrollojë financat, se deri atëherë mbretërit ilirë nuk kishin prerë monedha. Është Monuni mbreti i parë që pret monedhat dhe duhet kuptuar se kush ka financat, ka edhe politikën. Kjo është pastaj një histori që vazhdohet edhe nga mbreti Genc, i cili mbyll serinë e mbretërve ilirë.
Mund të them që krahina e Mallakstrës është nga më të pasurat nga pikëpamja arkeologjike, përveç këtij kryeqyteti të mbretërisë ilire të cilit nuk ia dimë emrin, përmendet vetëm një herë nga Frontini, nga një historian romak, për luftën që bën Pirro i Epirit në Iliri, gjatë së cilës ai pushton edhe kryeqytetin e mbretërisë, që duhet të ketë qenë Cakrani, por nuk na i thotë emrin e vet. Përveç këtij qyteti të rëndësishëm, kemi qytetin Bylis që është më i madhi i ilirisë, më i pasur, madje më i pasur edhe se Cakrani, sepse zhvillohet pas vdekjes së Monunit, në kohën e djalit të tij Mytilit, por duke pasur një lloj pavarësie. Është një qytet që ka një sipërfaqe më të madhe se Gurzeza e Cakranit, rreth tridhjetë hektarë, me mure shumë të fuqishme, me disa porta që tregojnë se ishte parashikuar për lëvizjen e një popullsie të madhe. Ka edhe një shesh publik, të rezervuar që në ndërtimin e qytetit, ku rreth vitit 250 p.K, në fund të dinastisë së Monunit, ndërtohet teatri, stadiumi, shëtitore të mëdha, një tempull, të cilin ne akoma nuk e kemi zbuluar. Kishte një numër të mëdha banesash moderne për kohën me rrugë. Ka qenë një qytet i urbanizuar, qendra e një republike të vogël, e cila u krijua pas rënies së dinastisë së Monunit. Kryesohej nga Plutani, i zgjedhur çdo vit sipas një modeli të marrë nga Apolonia. Pranë tij kishte një strateg, i cili merrej me drejtimin e ushtrisë, këmbësorëve, një part që merrej me drejtimin e kalorësisë, kishte Gramateusin që ishte sekretari dhe nëpunës të tjerë, ku më i rëndësishëm ishte një senat i përbërë nga ata që quhen damujork, duke marrë edhe terminologjinë e kohës. Dhe tregon që kjo republikë bazohej ne federimin e disa njësive të veçanta, ku më e rëndësishmja ishte qyteti fqinj Klosi. Është larg rreth dy-tre kilometra nga Bylisi, qytet i lulëzuar. Kemi qytet që ishte edhe më i hershëm se Bylisi i krijuar në shekullin e pestë. Ku dhe atje qysh në mes të shekullit të tretë u ndërtua nja teatër, shëtitore një stadium, siç kishte dhe një qytet tjetër jo shumë larg Gurzezës, në krahun tjetër të luginës që nuk ia dimë emrin. Sot ndodhet në kalanë e Margëlliçit, qytet që i ka fillimet qysh në shekullin e shtatë, por merr format e veta urbane vetëm në shekullin e IV-III p.e.s. I urbanizuar me rrugë të shtruara me plloça dhe me një ndarje të zonës zejtare nga zona e banuar. Ka mundësi që të ketë pasur edhe atje një tempull. Në burimet e shkruara, bylinët na dalin që në shekullin e katërt, si një organizim qytetesh, i cili ndikon mbi ngjarjet politike të kohës. Bylinët luajnë një rol të rëndësishëm deri në kohën e luftërave midis Cezarit dhe Pompeut.
Në kohën e Cezar Augustit, Bylisi kthehet në koloni romake. Kemi një lulëzim në kohën e antikitetit të vonë në Bylis. Deri sot janë zbuluar pesë kisha të rëndësishme të zbukuruara me mozaikë dhe tregojnë që Bylisi kishte zënë plotësisht vendin e Apollonisë, atë vend pastaj ia kalon Ballshit në shekullin e nëntë, pasi ishtë shkatërruar disa herë nga dyndjet barbare. Peshkopata e Bylisit vendoset përfundimisht në Ballsh duke trashëguar edhe emrin.
Emri Mallakastër del për herë të parë në shekullin e trembëdhjetë, përmendet në lidhje me një kryengritje që ndodh në këtë zonë, gjatë së cilës rrënohet kështjella e Mylit ose Mylokastra, e cila ndodhet përsëri na Cakran. Në gjithë këtë zone, Kreshpan, Cakran edhe Myli ndodhej atje. Ka shumë mundësi që lidhet pikërisht me këtë kështjellë që është krijuar në shekullin XII-XIII dhe pastaj shkatërrohet përfundimisht me një zjarr të fuqishëm, të cilin e kemi konstatuar nga gërmimet arkeologjike. Mendoj që teza tjetër që e lidh me latinishten ‘kastrum’ dhe ‘malla’ që është nga greqishtja, domethënë qytet i keq, është një teori pa bazë dhe mundësia është të lidhet pikërisht me kështjellën. Lidhet me Mylin ,të cilin ne nuk e dimë se ç’kuptim kishte myl, myll në shqipen mesjetare, por është e sigurt që vjen nga kjo zonë.
Mallakastriotët janë një popullsi që dalin disa herë në burimet historike të shekullit XIII-XIV, duke luajtur një rol të rëndësishëm qoftë në ngjarjet që zhvillohen në Çamërinë e sotme, por edhe me shtegtimin e tyre të famshëm të shekullit XIII-XIV, në rrethinat e Atikës. Një pjesë e arbëreshëve të kësaj zonë vijnë nga Mallakastra, duke marrë me vete emrat jo vetëm emrin e një fshati pra Malakastër, por edhe emrat e fshatrave të tjerë, siç kemi Hekalin dhe Varibobin.
Mallakastra përbën një krahinë krejt të veçantrë nga pikëpamja etnografike. Ajo trajtohet si një pjesë e Toskërisë, në përgjithësinuk ndahet nga Labëria. Megjithatë, këngët i ka të ndryshme, dialektin e ka të ndryshem nga Labëria, megjithëse ka ngjashmëri të mëdha, ka lidhjet e vazhdueshmë të krushqisë në të dy brigjet.
Ajo që i ka bashkuar shpeshherë ka qëne, sepse të dy krahët kanë qenë përkrahës të Bektashizmit që ishte një sekt opozitar ndaj regjimit të Sulltanëve në shekullin XVIII-XIX. Është karakterizuar nga një patriotizëm i theksuar, qoftë me lëvizjen e Tafil Buzit, por edhe me ngjarjen e lëvizjes së Rrapo Hekalit, që ka motivin e qartë të patriotizmit ku thotë ‘Po për kë lufton vallë, as për mua as për ti, po për gjithë Shqipërinë’. Është hera e parë që ndjehet ajo frymë e rilindjes kombëtare e cila nuk doli vetëm nga penda e Veqilharxhit dhe e patriotëve të tjerë pas tij, por doli direkt dhe nga lëvizja popullore. Qoftë edhe tek Tafil Buzi, cili ishte një nga nxitësit e lëvizjes së Mallakastrës në manifestin e tij dhe është i pari që shpreh idenë e pavarësisë me armë, por edhe nga poezia popullore që del nga fjalët e Rrapo Hekalit.
Popullsia
Banorët e kësaj treve quhen Mallakastriotë . Popullsia është myslimane dhe e krishterë ortodokse . Rajoni është një qendër e rendit Bektashi dhe Halveti (në një masë më të vogël). Rajoni është i njohur për traditat e tij kulturore dhe ka nxjerrë shumë luftëtarë trima përfshirë Rrapo Hekalin .
Ekonomia
Mallakastër është një rajon i rëndësishëm industrial për Shqipërinë pasi ka rezerva gazi natyror dhe nafte të cilat e bëjnë zonën një qendër të prodhimit dhe përpunimit të naftës në Shqipëri. Mallakastër njihet edhe për bujqësinë e saj e cila prodhon një larmi të madhe produktesh.
Njerëz të shquar
Kadri Roshi , aktor i njohur
Mehmet Shehu , politikan komunist
Rrapo Hekali , figura kryesore e revoltës shqiptare të vitit 1847
Liri Belishova , politikane komuniste
Qani Toro, politikan komunist
Dervish Hekali, Hero
Luftar Paja
Ismail Klosi
Ramiz Aranitasi
Ndarja administrative
Rrethi i Mallakastrës përbëhet nga një bashki dhe 8 komuna që janë:
Bashkia Mallakastër
Njësia administrative Aranitas
Njësia administrative Fratar
Njësia administrative Greshicë
Njësia administrative Hekal
Njësia administrative Kutë
Njësia administrative Ngraçan
Njësia administrative Qendër
Njësia administrative Selitë
Referimet
Lidhje të jashtme
BalkanWeb.Com - Bylis, zbulohet kantina më e madhe në Ballkan
Shiko edhe
M |
7305 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Lushnjes | Rrethi i Lushnjes | Rrethi i Lushnjës është njëri nga 36 rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Fierit. Rrethi i Lushnjës ka 143,000 banorë (sipas 2004), një sipërfaqe prej 712 km² dhe kryeqendër Lushnjen.
Ndarja administrative
Rrethi i Lushnjes përfshin nën administrim 2 bashki dhe 14 komuna që janë:
Bashkia Divjakë
Bashkia Lushnje
Komuna Allkaj
Komuna Ballagat
Komuna Bubullimë
Komuna Dushk
Komuna Fier-Shegan
Komuna Golem-Lushnje
Komuna Grabjan
Komuna Gradisht
Komuna Hysgjokaj
Komuna Karbunarë
Komuna Kolonjë
Komuna Krutje
Komuna Remas
Komuna Tërbuf
Lidhje te jashtme
Këshilli i Qarkut Fier
Shiko edhe
L |
7306 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Matit | Rrethi i Matit | Rrethi i Matit është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Dibrës. Rrethi i Matit ka 62,000 banorë (sipas regjistrimit të vitit 2004), një sipërfaqe prej 1,028 km² dhe kryeqendër Burrelin.
Historia
Origjina e emrit
Origjinën e fjalës Mat (Matja, Emathia) e kanë studiuar shumë studiues e shkencëtarë, por ende mbetet e papërcaktuar qartë prejardhja e saj. Disa besojnë se ky emër ka prejardhje biblike, kurse albanologu i njohur N. Jokli shpjegon se emri i krahinës vjen nga gjuha shqipe e ka lidhje me fjalën mat`anë (mat`anë lumit, mat`anë bregut). Në një dokument të vitit 1304, në një listë anzhuine me emrat e 13 fiseve, përmendet edhe ai i Matit në formën e Matesos.
Gjurmë të kulturës Ilire
Krahina e Matit është një muze i vërtetë arkeologjik dhe djep i lashtë i kulturës ilire. Aty janë zbuluar objekte prej ku dhe dalin të dhëna për të gjithë periudhat historike të zhvillimit kulturor jo vetëm të trevës së Matit por edhe më gjerë, Mati është bërë tani i njohur jo vetëm brenda vendit por edhe jashtë Shqipërisë, si një krahinë arkeologjike e rëndësishme me vlera të veçanta, sidomos për gjurmimin e studimin e kulturës ilire”. Në vitin 1952 në fshatin Bushkash nisën studimet e tre kodër varreve ilire ose siç quhen në gjuhën arkeologjike tumave. Në vitin 1952-1960 u zbuluan dhe u gërmuan edhe 35 tuma të tjerë ilire ku pjesa më e madhe e tyre i përket periudhës së parë të hekurit Në vitin 1971-1984 u zbuluan e u gërmuan dhe 18 tuma të tjera duke çuar numrin e tumave në 53. Kultura e tumave e varreve në Mat përfshin periudhat e bronzit të mesëm e deri në shekujt e parë të erës sonë. Përveç studimeve të kodërvarreve janë studiuar dhe disa vendbanime shpellore që ndodhen në veri të fshatit Bruç si dhe vendbanimi shpellor i Blazit, Këputës, Pëllumbave dhe Nezirit. Gërmimet e ndryshme arkeologjike kanë zbuluar gjurmë material që nga periudha e paleolitit të mesëm, në neolit e më pas. Ato hedhin dritë mbi ritet , doket e ilirëve, e arbërve, nivelin e zhvillimit ekonomik e kulturor që shprehet në vendbanimet e tyre në kala në qyteza në mënyrën e ndërtimit të tuneleve, varreve, ritit të varrimit etj... Në tumat e Matit janë gjetur me shumicë objekte zbukurimi të cilat, në të shumtën e rasteve janë prej bronxi, por janë gjetur edhe objekte prej ari siç janë dy temthorë spiralike. Këto objekte janë fibula të permasave të ndryshme të njohura në Ballkanin jugor dhe në Iliri që nga fundi i epokës së bronzit si dhe fibula të tjera. Janë gjetur armë dhe vegla pune, shpata bronxi, thika, heshta prej hekuri, hanxharë i quajtur ”Sica”, përkrenarë ilire, pafta bronzi të shekullit VI-V p.e.r. Një grup të larmishëm përbëjnë stolitë e tjera si stringlat, vargonjtë, paftat, sumbullat, varëset, byzylykët dhe rruaza prej bronzi si dhe objekte prej qelqi dhe qelibari. Stolitë janë përpuanuar nga mjeshtrat vendas, pirustët, të cilët banonin në luginën e Matit, Mirditës, Pukës që kishin për zanat shkrirjen e përpunimit të metaleve.
Qendrat kryesore të fortifikuara
Si qendra të fortifikuara me mure rrethuese e kala njihen: Qyteti i Varoshit(Stelushi), Guri i Bardhe(Petralba), Xibri, Cërruja, Bruçi, Shkopeti, Komsia, etj. Vendbanimet e fortifikuara lindën kur shoqëria Ilire arriti një stad më të zhvilluar të saj. Vendbanimet e fortifikuara kanë një shpërndarje përreth luginës.
Kalaja e Xibrit:
Ndodhet pranë fshatit Xibër të Matit, e ndërtuar në lartësinë e malit të Darsit. Sipas studiuesve del se ky vendbanim ka qenë një qytezë e pakalueshme nga tri anët, ndërsa nga ana e fshatit Xibër vëndi ulet me pjerrësi të butë drejt lagjes Splej të Xibrit. Kjo kala ndodhet në afërsi të Gurit të Bardhë, ku mendohet se më vonë banorët janë tranferuar nga Xibri në Gur të Bardhë, mbasi keto dy kala kanë në mes rrugën e rëndësishme Dibër-Gur i Bardhë-Durrës. Për rëndësinë, rolin, lashtësinë dhe vazhdimësinë e kalasë së Xibrit jepen shumë të dhëna me interes për trevat e Matit. Së pari tërheq vëmendjen një listë e kështjellave të Epirit të ri që jep Prokopi i Cezarese si të ndërtuara nga perandori Justinian në shekullin e VI-të e cila përfshin edhe krahinën e Matit midis të cilëve është Stefaniokon dhe fortesa Ketron. Së dyti: Në mbishkrimin e kishës së Rubikut(1261-1266) përmendet emri i një kapiteni të arbërve Andrea Vrana i cili sipas dokumentave, qendrën e tij e kishte në Cmibri domethënë në Xibër Emri Cmibër mund të ketë kuptim sërish, apo siç thonë fshatarët e asaj ane Cipër-Xibër sepse edhe vendi i banuar, kalaja ishte sipër fshatit. Sidoqoftë pritet në të Kalaja e Cërujës Ndodhet në fshatin Cëruje në rrëzë të malit Balgjaj që kufizohet me fshatin Patin, Berzhi, Plezhë e Bejn. Renojat e kalasë thërriten nga banorët ”kalaja e Skënderbeut”. Kjo kala ndodhet në rrugën kryesore që shkonte nga Petralba në Stellush dhe mbyllte atë drejtim. Mendohet se është rindertuar në kohën e Skënderbeut dhe bashkë me kalatë e tjera në Mat, përbënte kompleksin fortifikues kundër ushtrisë osmane.
Kalaja e Shkopetit:
Ndodhet mbi tunelin e sotëm në Shkopet, mbi digën e hidrocentralit. Duke u nisur nga thyerja e terrenit nuk të shkon mëndja se pikërisht aty ka qenë një kala e vjetër ilire që mbyllte grykën e Shkopetit. Në kala akoma nuk janë bërë studime të kualifikuara përveç disa kërkimeve individuale.
Kalaja e Bruçit:
Ndodhet në perendim të fshatit Prell e në veri të fshatit Bruç ndodhen vendbanimet ilire të lashta të Blazit, Nezirit, Këputës. Aty ku bashkohen dy përrenjtë e Blazit e të Valit që janë degë të lumit Urakë, është vendi ku ka qenë ngritur një kala e quajtur nga fshatarët “Qyteza e Skënderbeut”. Vendi është i gjetur që vetëm nga një drejtim mund të futesh ashtu si dhe në kalatë e tjera të ndërtuara në atë kohë. Ky drejtim pasi fortifikohej me murë lihej vetëm një derë kryesore. Muret në kala duken mirë dhe janë dukshëm të gjata dhë të gjëra.
Kalaja e Gurit të Bardhë (Petralba):
Ndodhet poshtë fshatit Guri i Bardhë dhe përmbi fshatin Fshat dhe është një kreshtë malore me lartësi 778. Barleti per këtë kala thotë “Ky është një qytet në Mat i ndërtuar në majë të një mali, por që si trembet megjithatë, përveç urisë, asnjë fuqie armike. Kalaja e Gurit të Bardhë bashkë me atë të Skënderbeut në Varosh, kanë qenë dy qytetet kryesore të Gjon Kastriotit dhe nuk dihet për lashtësinë e tyre pasi edhe gërmime në rrënojat rreth e qark nuk janë bërë. Kjo kala nuk është larg nga ajo e Xibrit dhe ka ndonjë mendim se pas rrenimit të kalasë së Xibrit mund të jetë ngritur kalaja e Gurit të Bardhë. Të dyja këto objekte, fortifikata të rëndësishme, ishin në rrëzë të rrugës kryesore Dibër-Qafë Murrizë-Durrës Qyteza e Gurit të bardhë paraqiste interes të madh në kohën e principatës së Kastriotëve dhe për nga rëndësia vinte e dyta pas Stellushit. Populli thotë se në këtë qytezë mbante familjen Gjon Kastrioti dhe se këtu ka lindur Skënderbeu. Barleti thotë “në kalanë e Gurit të Bardhë kalonte verën e vjeshtën e shoqja e Skënderbeut. Në fund të shekullit të 15 dhe fillimi i shekullit të 16 , Guri i Bardhë vinte pas Shkodrës që kishte 282 shtëpi, Prizreni 557, Kruja 128, Gjirokastra 302, ndërsa qytetet më të zhvilluara si Elbasani, Berati nuk i kalonin 100 shtëpitë.
Kalaja e Skënderbeut në Varosh-Stellushi:
Ndodhet në skajin verilindor të luginës së Matit afër fshatit Viq, kufi me fshatrat Shëlli, Vinjallë dhe Qafëmurrë. Në dokumentat turke kjo kala quhej Istulush ose Stelush kurse banorët vendas përreth kalasë e quajnë Varosh ndërsa shkembin ku ka qenë e ndërtuar kalaja e quajnë Kalaja e Skënderbeut ose dhe kalaja e Varoshit. Kjo kala dhe objektet përreth përbëjnë një qytet të lashtë dhe, janë kryer punime studimore nga një ekspedite arkeologjike e udhëhequr nga arkeologu i shquar Skënder Anamali i cili ka bërë dhe publikimin e këtyre studimeve. Vërtetohet se nga gjysma e parë e mijëvjeçarit të fundit para erës së re, këtu ka pasur një vendbanim të lashtë ilir. Ekzistenca e qytetit që sipas gojëdhënave ishte mjaft i madh, tregon për lashtësinë e kalasë dhe tërë vendbanimit të fortifikuar. Qyteti i Varoshit në bazë të gojëdhënave, toponimeve dhe terrenit, shtrihej që nga Pylla e Zezë e deri në fushën e Bunarit. Në anën lindore të këtij qyteti kishte pazarin dhe shumë vendbanime apo punishte për të cilat flasin toponimet e sotshme. Ndersa nga ana e Qafe Murrës ishte kisha e Limoces jo fort larg qytetit të Varoshit Marin Barleti kur flet për Stelushin thotë ” Edhe ky qytet megjithëse nga madhësia me të drejtë nuk mund të lavdërohet por nga mbrojtja natyrore e vendit, nga bukuria dhe shëndeti, me plot të drejtë mund ta çosh në qiell, është një mal në fushat e Matit, i lartë në mes të një lugine të bukur si të ishte vënë atje me qëllim. Vetë qafa e këtij mali, e rrethuar për bukuri me mure , formon këtë qytezë. Kjo kala luante një rol të rëndësishëm për mbrojtjen jo vetëm të luginës së Matit por të krejt territorit Mat-Tiranë-Krujë për të dalë në bregdet në Durrës. Pra ishte një fortifikatë strategjike për të ndaluar vërshimet e ushtrive pushtuese që vinin nga ana e lindjes. Këtë funksion kjo kala e kreu më së miri gjatë shumë periudhave por në veçanti gjatë kohës së Kastriotëve. Kalaja e Skënderbeut në Varosh ishte dhe qendër e rëndësishme nga kalonin shumë rrugë, gjurmë të cilave gjenden edhe sot në mjaft sektore të veçantë si në Viq, Mbasdeje, Gur Lurë etj. Arkeologu S. Anamali del në konkluzionet se – Kalaja e Skënderbeut ka qenë vendbanim ilir dhe ka pasur vijushmeri banimi që në kohët e lashta. Në mesjetë në kohën e fuqizimit të bujarisë feudale vendase dhe dobësimit të Perandorisë Bizantine(shek,XIII-XIV) rreth kalasë u zhvillua një qytet mesjetar që u quajt nga otomanët Stellush dhe ka qenë selia e familjes së Kastriotëve. Ardhmen të zbulohen mjaft të fshehta, vendbanime e kala.
Qendra e Arbërisë
Pas pushtimit të Ilirisë nga romakët, tokat u ndanë në provinca romake dhe administroheshin direkt nga Roma. Por romakët me qëllim që të mos acaronin gjendjen, në shumë krahina, fiset ilire i lanë të lira, të jetonin sipas zakoneve të tyre tradicionale. Një ndër keto fise sipas gjeografit Ptolemeu ishte fisi ilir Albanoi të cilit Roma i kishte lënë të drejtën e vetëadministrimit të brendshëm! Ptolemeu në një hartë të tij e shënon Albanoin afërsisht në trevat e sotshme të Matit. Bashkësia fisnore e Ilirëve mes Dibrës dhe Durrësit ishte bashëksia e fisit Albanoi. Fisi Albanoi kishte dhe qytetin e tij me të njëjtin emër, vendodhja e të cilit nuk është përcaktuar përfundimisht. Profesor Dhimitër Shuteriqi thotë: "Ka mendime që qendra e Arbërit të jetë Xibri ose Guri i Bardhë apo ndonjë vend malor i luginës së Matit". Përveç disa hipotezave, duke u nisur edhe nga harta e Ptolemeut si dhe nga përcaktimi që i bën shkrimtarja Ana Komnena, mund të flitet për ekzistencën e një qyteti Albanoi në afërsi të fshatrave Dukagjin, Prellë e Mcuc të Matit. Albanologët e mëdhenj Pedersene Prashnike thonë se emri Arba (Alba) është emër i lashtë i krahinës së Matit dhe emrin Arbani e nxjerrim në burmin vendas të kohës antike. Një qytet mesjetar Alban ka ekzistuar, me 1332 ku e përmend Guielm Adae, kryepeshkop i Tivarit. Ai qytet ekziston të paktën që me 1166 kur kemi një ”prior të Arbërit”. Andrea prior Albanencis domethënë kreun e një qyteti të quajtur Alban. Në shekullin e XI emri Arbër , Arbëresh filloi të përmendet jo vetëm brenda, por dhe jashtë vendit, ndërsa shkrimtarja Ana Komnena i përcakton afërsisht kufinjtë gjeografike të Arbërisë, sipas saj territori me emrin Arbër (Arbanoi, Albanoi, Albani) përfshinte krahinat që shtriheshin mes Durrësit e Drinit. Por dihet se mes Durrësit dhe Drinit është krahina e Matit, Mirditës (Ndërfandise siç i thoshin atëherë) edhe Kurbinit. Studiues të ndryshëm duke bërë përpjekje për lokalizimin e principatës së Arbërit dhe qendrës së saj qytetit Alban, japin të dhëna se kjo principatë përfshinte Matin dhe se qendra e saj ishte Klosi. Por ka edhe të dhëna që brenda peshkopatës së Stefanës (Shqefnit te sotshëm) gjendet katundi Arbas dhe pikërisht pranë fshatit Dukagjin të sotshëm. Ky fshat Arbas tashmë nuk ekziston, por ekziston në regjistrin osman të vitit 1467. Kjo zonë më vonë u zgjerua dhe bashkë me të u zgjeruan edhe kufinjtë territoriale të emërtimit Arbëri që arritën deri në Vlorë në jug e Pult në veri. Rreth vitit 1107, kur në krye të Bizantit ishte perandori Aleks Komneni, arbëreshët deshën të flakin tej zgjedhën shekullore të bizantinëve dhe një pjesë e tyre përkrahën normadët që ishin futur në Shqipëri kundër perandorit Komnen. Ky perandor vendosi garnizone të forta për të mbrojtur kështjellat e grykat e Arbërisë. Por normadët me ndihmën e arbëreshëve sulmuan bizantët dhe shtinë në dorë grykat midis Krujës e Dibrës, domethënë grykat e Matit të sotëm. Pra krahina e sotshme e Matit ishte qendra e Arbërisë. Aty nga viti 1110 perandori Komnen vendosi sundimin e tij dhe përzuri normanët, por arbëreshët përfituan disa të drejta vetëqeverisëse, të cilat bënë të mundur më vonë të fuqizonin ato derisa aty nga shekulli i XII(1180) njihen emrat e 15 bujarëve të Arbërisë si Jonen Marku, Lek, Sernel, Palt etj që janë emra shqiptarë dhe emra fetarë si Dhimitër, Andrea, Pal, Aleks etj që gjenden të gjithë në rregjistrin osman të vitit 1467 të vilajetit të Matit. Nga fundi i shekullit të XII njihet sundimtari i principatës së Arbërisë, Progoni(1190-1199) i cili pati dy djem , Gjin dhe Dhimitrin. Pas Progonit sundimin e principatës e mori i biri Gjini(1199-1208) Arbëreshët nën udhëheqjen e Gjinit, në vitin 1204 morën pjesë në kryqezatën e 4 që nën nxitjen e Ppaes e të perandorit të Gjermanisë e të Venedikut shembën perandorinë bizantine. Në atë kohë principata e Arbërisë u rrit ndjeshëm. Ajo tani kishte dhe kryepeshkopatën e Arbërisë me qendër në krujë, që përfshinte tër kishat e Matit, Nderfandit, Kurbinit etj. Principata e Arbërisë kishte si fqinj të saj në jug Despotatin e Epirit, në lindje mbretërinë bullgare, në veri e verilindje mbretërinë e Rashes dhe në perëndim ishte Republika e Venedikut. Pas vdekjes së Gjinit vendin e zuri i vëllai i cili kishte për grua mbesën e perandorit bizantin Aleksit të III. Nën udhëheqjen e Dhimitrit principata e Arbërit njohu një ngritje politike dhe ekonomike. Prej vitit 1257 deri me 1259 për dy vjet me rradhë vazhdoi kryengritja e madhe e arbëreshëve kundër Bizantit që u përhap që nga Durrësi, Ohri, Dibra e Matit dhe i përzunë garnizonet bizantinë. Në shekullin e XIV kuptimi gjeografik i Arbërisë arriti në veri deri në Ulqin e Tivar, ndërsa në jug përfshinte Çamërinë deri në Arte. Përkufizimi gjeografik i Arbërisë që bën Ana Komnena përkojnë me zotërimet e Gjon Kastriotit. Kjo përforcohej edhe po ti shtojmë edhe përkatësinë e krypeshkopatës që ishte në Krujë si dhe përkatësinë e kishave dhe territoreve që përmendet në letrën që Gjon Kastrioti i dërgonte me 1407, Senatit të Venedikut e ku thuhej se ”kisha ka 800 vjet që është në tokat e mia”. Por më vonë pushteti bizantin u forcua dhe u rivendos prapë në Arbëri, megjithatë Arbëria vazhdoi të ruante një farë autonomie dhe të sundohej nga sundimtarë arbëreshë. Në një dokument të vitit 1266 thuhet se njëri prej tyre Andera Urani qe me origjinë nga Mati. Pas vitit 1272 në Arbëri erdhën Anzhutë nga Italia e Jugut dhe e shpallën e Arbërine mbretëri nën Karlin e I Anzhu me qendër në Durrës dhe kryen disa luftime kundër pushtetit bizantin derisa me 1286 u përzunë dhe Arbëria ra përsëri nën sundimin bizantin. Në Arbëri qenë forcuar shumë feudalët vendas. Të tillë qenë Arianitët, Muzakët, Topiajt, Dukagjinët, Blinishtët, Skurajt, Ionimët etj. Rreth vitit 1374 e gjithë Arbëria ra nën sundimin e serbëve të Stefan Dushanit duke i dhënë fund sundimit bizantin në Shqipëri prej afro 9 shekuj e gjysëm.
Regjistrimi i Popullsisë së Matit nga Osmanët
Regjistrimi i popullsisë së Matit është nxjerrë nga disa regjistra osmane dhe i perkthyer nga Selami Pulaha ne librin lufta ”shqiptaro-turke” në shekullin e 15 Defteri është i sanxhakut të Dibrës ku përfshihen vilajeti i Dibrës së sipërme, së poshtme, Gollobordës, Cermenikës, Matit, Urakës, Kurbinit, Krujës dhe Bendes. Treva e Matit ka qenë e ndarë në tre pjesë Vilajeti i Matit, i Dhimiter Jonimës dhe në Vilajetin e Urakës. Ky regjistrim ka qenë bërë me qëllim që osmanët të vilnin taksat në fshatrat që pushtonin. Regjistrimi u bë në kohë të vështira, ku Sulltan Mehmeti i II-të në krye të gjithë forcave perandorake hyri në Shqipëri në maj të 1446-s. Pushtuesit osmanë u përpoqën të vendosnin përfundimisht pushtetin e tyre në ato zona, duke kryer regjistrimin e tokave të cilat ja aneksuan Sanxhakut të Ohrit. Por Skënderbeu pas një riorganizim të shpejte i sulmoi turqit dhe i përzuri përsëri në prill të 1467-s. Në këtë defter thuhet se u gjendën vende të shkreta, fshatra të braktisura dhe popullsia kishte shkuar në male për ti shpëtuar rrënimeve ose për të luftuar. Gjatë fushatës ushtarake, sipas autorëve turq, pushtuesit gjatë vitit 1446, masakruan afro 15 mijë veta, ndërsa gjatë fushatës së vitit 1467, masakruan 8 mije banorë Të dhënat për vilajetin e Matit dhe të Urakës, janë përmbledhur në këtë vëllim, me qellim për tu sqaruar më mirë. Regjistri përmban emrat e kryefamiljarëve, në bazë të cilëve, bazohet edhe numri i shtëpive. Mendohet se çdo familje kishte 5-7 vetë Me studimin e saktë të defterit del se shumë fshatra ishin të braktisura. Ky defter ka vlera të mëdha historiko-shkencore, sepse na jep të dhëna, jo vetëm për numrin e fshatrave, emrin e tyre, emrat e banorëve që banojnë në këto treva por edhe gjendjen ekonomike të tyre e pasuritë që zotëronin. Pas luftërave legjendare prej një çerek shekulli që zhvilloi Skënderbeu, Shqipëria ra nën sundimin osman, të cilët vranë e rrënuan deri në themel tërë trevat e Skënderbeut, por sidomos kryeqendrën e saj, zemrën e shtetit të tij që ishte Mati.
Përkrenarja e Ilirëve e gjetur në Mat ka qenë në përdorim deri në pushtimin romak
Kultura e Matit është e pranishme në shumë territore të Shqipërisë duke filluar nga jugu i Shqipërisë e duke mbaruar në Lezhë, Shkodër, Bujan të Tropojës, Kukës etj. Pirustët ishin fis Ilir, banorë të krahinës së sotshme të Matit e Mirditës e disa krahinave në jug që deri në vitin 168 p.e.r bënin pjesë në mbretërinë ilire që përfshinte fiset ardiane, piruste, parthine, taulante e dasarete të cilat shtriheshin nga Dalmacia(lumi Naretna) deri në Vlorë . Më vonë ata rezistuan dhe mbetën të Pashkaterruar nga Romakët duke ruajtur pavarësinë deri në vitin 54 të erës sonë, kur Cesari i detyroi të paguanin një dëmshpërblim. Në vitin 6-9 të eres sonë, prusitë morën pjesë në kryengritjen e madhe ilire kundër pushtimit romak nën udhëheqjen e Batos. Pirustët, desidiatët e dalmatët ishin pothuajse të pathyeshëm në saje të pozitave së vendeve dhe maleve, të natyrës së ashpër dhe të zotësisë së tyre të fuqishme për të luftuar. Për herë të fundit fisi ilir i pirustëve përmendet nga Ptolemeu në shekullin e dytë para erës sonë. Ata përmenden si minatorë dhe përpunues të metaleve e sidomos të bakrit. Specialistët pirustë shkonin dhe nëpër fise të tjera ilire duke ushtruar zanatin e përpunuesit të metaleve. Besojmë se duhet të jenë të pirustëve disa toponime që gjenden sot në Mat siç janë mali i Farkës, sheshi i Farkës, përroi i Farkës etj. Zanati i farkëtarit është trashëguar brez pas brezi që siç do ta shohim më vonë mori zhvillim sidomos në krahinën e Skënderbeut, për prodhimin e armëve. Popullsia ilire në trevat e Matit mundi të ekzistojë e të ruhet pa u asimiluar si nga pushtimi romak ashtu edhe nga dyndjet e popujve të ndryshëm. Kjo vazhdimse jete, kulture, etnike na çon deri në mesjetën e hershme, kur ilirët dalin në histori me emrat e ri Arbër.
Popullimi
Kërkimet më të reja arkeologjike, kanë zbuluar gjurmët materiale të popullimit të kësaj treve qysh nga periudha e palolitit të mesëm në neolit e më pas. Dëshmi për këtë janë studimet e bëra në Shpellat e Blazit në Bruç. Lugina e Matit del të ketë qenë e populluar vazhdimisht në periudhat historike. Në periudhën e hekurit dëshmohet nga kërkimet, sidomos nga inventari i gjetur në varret e asaj kohe, se kjo trevë banohej nga fiset ilire e konkretisht nga Pirustët. Pirustët i bënë ballë invazionit Romak për shume vite me rradhë deri në shekullin e dytë të erës sonë. Thuhet se pas pushtimit të Ilirisë qendrat e mëdha të banuara qytetare, sidomos në bregdet, u romanizouan gati plotesisht, por ndryshe qëndronte puna në brendësi të vendit, në Luginat e banuara në thellësi të maleve siç ishte për shembull Lugina e Matit e vendbanimet malore në Mirditë, Pukë, Dibër e më në veri. Ketëj banorët vazhduan të flisnin gjuhen e tyre, respektonin hyjnitë e tyre dhe varrosnin të vdekurit sipas mënyrës së tyre të lashtë tradicionale, punonin token si dikur, ruajtën veshjet dhe emrat e fëmijëve, respektonin doket dhe zakonet e tyre. Defteri syret i Esami Vilajet Dibra i vitit 1467 jep të dhëna të përhershme për numërimin e popullsisë së Matit.
Veshjet popullore ne Mat
Në Shqipëri, Mati mund të jetë krahina më e pasur me veshje popullore. Sidomos veshjet e grave kanë një larmi të madhe, ku spikasin e kuqja e verdha por edhe e bardha. Etnologët kanë bërë një ndarje duke e pasur ngjyrën si kriter dhe sipas tyre veshja e “bardhe” përbën kostumin e mbajtur nga gratë e besimit katolik ; dhe “veshja e zeze” që mbahej nga gratë e besimit mysliman në fshatrat e Luginës së Matit të epër, ku edhe ka ndodhur konvertimi në fenë islame.
Por mbi të gjitha shkëlqen ajo që quhet, “veshja matjane” tipike për këtë zonë, por që edhe ajo vetë brenda llojit të saj ka veçori specifike sipas zonave e fshatrave. Spikasin variantet e Prellit, Rranzave, Gurit të Bardhë, Gurrës, Xibrrit e Martaneshit. Veshja e burrave është pak a shumë e njëjtë në të gjithë rrethin, si tirq me xhamadanë. Më herët burrat mbanin dhe fustanellë në ceremoni.
Më pas veshja me tirq dhe fustanellë përdorej vetëm në raste festash kurse veshja e përditshme u bënë brekushet e zeza me xhamadan prej shajaku të bardhë, me gajtanë të zinj. Në dimër, përdorej dhe xhoke e zezë (xhulini apo xhulija). Mbi të gjitha veshja e Gurit të Bardhë paraqitet e ndryshme nga krahinat e tjera duke ruajtur disa elementë të qytetarisë së hershme. Rol në ruajtjen e kësaj veshje ka luajtur fakti që banorët e Gurit të Bardhë pothuajse nuk bënin fare martesa jashtë fshatit të tyre.
Gastronomia matjane
Tradita e guzhinës matjane si një zonë me bimësi dhe reliev kodrinore si dhe treva për të shfrytezuar në maksimum, blegtorinë, ka si gatim tradicional mishin e pjekur në disa variante si përshembull : në saç, në helle, në prush, etj. Një gatim tradicional përveç mishit të të imtave si delja, dhia dhe viçat është dhe mishi i pulës i cili gatuhet në të gjithë zonën, shoqërohet me qullë ose me asortimente brumi si: makarona, oriz, jufka, përshesh i bërë me miell të ndryshëm misri dhe gruri. Po me produktet e mishit te viçit, të të imtave por dhe të mishit të pulës bëhen gjellëra të ndryshme tradicionale si: Paça, mishi më lëng, çorba etj
Te gjitha perimet e zonës që bëhen në trevën e Matit por dhe përreth qytetit janë bio dhe përdoren për gatime sallatërash te ndryshme për tryezat por edhe për gjellë vere si ushqim i lehtë, por edhe ëmbëlsirat në trevën tonë kanë një origjinë të hershme të cilat bëhen në raste gëzimi dhe hidhërimi si përshembull: peta me sheqer, hasude, bakllava, shendetlie, revani etj. Të gjitha këto ushqime shoqërohen me pije tradicionale si rakia dhe vera ku e gjithë zona dhe qyteti e kultivon rrushin më pas e fermenton dhe pas fermentimit e nxjerrë si produkt bio për servirje. Kjo është një tradite e hershme.
Gjeografia
Mati shtrihet në pjesën qendrore të Shqipërisë. Sipërfaqja e rrethit është 997 km katrorë. Dendësia e popullsisë është 69 banorë për km katrorë. Në qytet banojnë 17 % e popullsisë ndërsa pjesa tjetër banon në fshat. Kufiri natyror i Matit fillon nga lindja me malin e Dejës, zbret në Qafë-Murrë pastaj ngjitet nëpër majat e maleve të Balgjajt, që radhiten në drejtim të jugut, për të zbritur në Qafë të Buallit, pastaj me në jug kufizohet me malësinë e Martaneshit duke u ndarë nga rrethi i Dibrës dhe Bulqizës. Nga këtej kufiri vijon në Malin me Gropa për të zbritur në qafën e Murrizës, vazhdon më tej duke u ndarë me rrethin e Tiranës, zbret në Qafë-Shtame, për tu ngjitur ne drejtim të veriperëndimit në vargmalet e Skënderbeut, ku kufiri ndahet me rrethin e Krujës, vazhdon me Qafën e Belegut dhe përfundon në grykën e Shkopetit, që ndan Matin me rrethin e Kurbinit. Ndërsa nga ana veriperendimore kufizohet me malet Kulmi i Dervenit, vazhdon nga ana e veriut me kodrat e Prosekut, ku terrenet janë më të hapura dhe më të kalueshme, pastaj kufiri mbyllet për tu ndarë me rrethin e Mirditës. Mati gjendet midis koordinatave gjeografike 41 o e 26` dhe 41 o e 47`, gjerësi veriore dhe 19 o e 52` dhe 20 o e 14` gjerësi lindore Ulëz Shkopet është vendi ku janë krijuar kanionet më të thellë e më të rëndësishme në Shqipëri. Tipike për këto ngushtime është Gryka e Shkopetit(40 metra) disa metra e thellë e çarë nga lumi Mat para se të dalë në fushë. Rilievi ngrihet mbi nivelin e detit në lartësinë më të madhe 2246 metra është Maja e Dejës. Dallohen katër nivele tarracore, që përbëjnë gropën e Matit nga Klosi deri në Ulëz. Në njërën nga këto tarraca lumore është vendosur qyteti i Burrelit. Klima në luginën e Matit është afërsisht si mesatare e klimës e gjithë Shqipërisë, lidhet me brezin e klimës mesdhetare e cila karakterizohet nga vera e nxehtë dhe e thatë me shkëlqim të madh të diellit dhe nga dimri relativisht i butë në luginë dhe disi i ashpër në brezin malor. Temperatura mesatare vjetore ne Luginën e Matit është afro 14 gradë celsius në ditët më të nxehta të korrikut arrin 38 gradë. Muaji më i ngrohtë është korriku me temperaturë mesatare 24 gradë, ndërsa më i ftohti është janari me temperaturë mesatare +4 deri 0 gradë celsius. Ditët me diell zënë 88-90% të ditëve të vitit.
Ndarja administrative
Rrethi i Matit përbëhet nga 2 bashki dhe 10 komuna që janë:
Bashkia Mat (Bashkia Burrel)
Bashkia Klos
Komuna Baz
Komuna Derjan
Komuna Gurrë
Komuna Komsi
Komuna Lis
Komuna Macukull
Komuna Rukaj
Komuna Suç
Komuna Ulëz
Komuna Xibër
Shiko edhe
M |
7307 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Mirdit%C3%ABs | Rrethi i Mirditës | Rrethi i Mirditës është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Lezhës. Rrethi i Mirditës ka 37,000 banorë (sipas rregjistrimit të vitit 2004), një sipërfaqe prej 865 km² dhe kryeqendër Rrëshenin.
. Mirdita eshte vendi me kulurat me të veçanta. Mirdita ka kultura dhe zakone te vecanata disa nga ato janë :
Mikëpritja
Rrethi i mirdites eshte shpallur si rrethi me mikëpitjet me te mira.
Ushqimet
Ushqimet ne rrejet e mirdites jan nga ushqimet me te mira dhe te shijshme me nje tersi llojesh dhe shijesh
Turistet
Turistet jan teper te kenaqur nga mikpritja ne e banorëve
Ndarja administrative
Rrethi i Mirditës përbëhet nga 1 bashki dhe 6 qendra administrative që janë:
Bashkia Mirdite
QA Rubik
QA Fan
QA Kaçinar
QA Kthellë
QA Orosh
QA Selitë
Vendbanime tjera të njohura në këtë rreth janë:
Fani
Gjegjani
Kurbnesh
Oroshi
Perlat
Rubiku
Shënpali
Spaçi
Historia
Gjurmën e parë të emrit Mirditë e gjen Shuflaj në mbiemrat e dy familjeve në fshatin Mensabardi nën Shkodër më 1416: Jon Mirdita, Petër Mirdita. Këta njerëz kishin shkuar aty nga viset ndërmjet Fandit e Matit.
Shtrirja gjeografike
Shtrirje gjeografike të Mirditës shumë autore e kanë paraqitur ne madhësi te ndryshme. Hjuz e shënon Mirditën nga Tirana në Lezhe, në dhjetëvjeçarin e dyte te shekullit te 14. Pukvilie pas tij edhe Buee vendosin Mirditën midis Prizrenit, Drinit, Shkodrës, Lezhës, Krujës, Tiranës dhe Luginës se Dibrës. Pak më vonë Tozer jep një shtrirje me kufij më të saktë të Mirditës, duke i përcaktuar 35 milje nga veriu ne jug, Pukë, Mat, dhe 40 milje nga lindja ne perëndim, Dibër, Zadrimë.
Si bashkim 12 bajrakësh Mirdita, shtrihet në drejtim të Shkodres e Vaut të Dejës është cepi veri-përendimor i Mirditës, vazhdon kufiri nga Shkodra në Lezhë e cila ndjek kreshtën e maleve nepër, Shite, Kreshtë, Velë, Molung e deri ne Trodhen e cila e ndanë me Krujen dhe është skaj jugpërendimor i Mirditës, nga Trodhna vijon kufiri me Matin dhe kthehet në veri Zalli i Karices ku derdhet Uraka në Mat, më pas nepër Zallin e Gjoqajve del ne Livadhin e Pelave kufi me Dibrën që është skaji juglindor i Mirditës, kufiri me Dibrën vijon kreshtave të maleve drejt veriut, kunorë Qafë Merkurthe, Frashë e Gur i Kuq, duke zbritur në katundin Lajthizë të Oroshit, në majën e Zepes ndanë me Lumën, këtu është skaji verilindor i Mirditës, nga Qafa Kumbullës nisë kufiri me Pukë dhe del në Qafë të Malit, pastaj zbret në rrjedhën e sipërme të Fanit të Madh, deri Lumë-Shtyllë kalon Suken e Zezë, majen e Thatë, livadh Kabashe duke lënë Malin e Tërbunit në anë të Pukes, del në ndërmjetës, kalon përmes Gomsiqje, kalon në katundin Mdhue e pastaj zbret ne Drin.
Popullsia e atëhershme mirditore
Duke qenë se flitet për shumë vite më parë edhe të dhënat e popullsisë, nga studiues dhe institucione të ndryshme, janë të ndryshme. Në 1570 thuhej se nga Mirdita numëroheshin 12 mijë ushtarë të armatosur, por kjo e dhënë mendohet të përfshi edhe zona të tjera për rrethe. Në regjistrat osmanë të Sanxhakut të Dukagjinit të viteve 1529, 1536 dhe 1571, 1591 ka vetëm të dhëna për numrin e shtëpive dhe jo të banorëve. Studiuesi M. Viet, për mesin e shekullit të 19 e jep të qartë numrin e banorëve, ai shkruan se Mirdita në këtë kohë kishte 12,256 banorë. Sipas përllogaritjeve me përafërsi më të pranueshme duke u mbështetur në të dhëna të arkivit, bashkimi i 12 bajrakëve te Mirditës si krahinë autonome kishte 83 katunde, 2400 shtëpi dhe rreth 25 mijë banorë.
Besëlidhja e madhe e mirditorëve
Në vitin 1565 u mblodhën dhe lidhën besën kundër turkut malësorët e tri maleve fqinje, të Mirditës, Pukës dhe Lumës të cilët ndërprenë rrugën strategjike Shkodër-Prizren të cilët me sulme të shpejta e të befasishme goditën në disa pika regjimentet turke në afërsi të Shkodres. Për të shtypur këtë kryengritje të kësaj besëlidhjeje pushtuesi osman përdori regjimentet e Shkodres, Dukagjinit dhe të Ohrit. Mbas disa luftimeve të rrepta që vijuan me furì për disa kohë, kryengritësit u tërhoqën në male.
Qëndresa për Liri
Një rol të rëndësishëm luajtën edhe klerikët e asaj kohe, ku në mënyrë të veçantë shquhet Nikoll Mekshi nga Malësia e Shëngjergjit të Tiranës, peshkop i Stefanisë e i Benës, i cili i ndjekur nga pushtuesi osman qé strehuar në Mirditë, ku ndejti disa kohë në fshatin Perlat e më vonë në katundin Bisake të Fanit. Në një letër që më 25 korrik 1601 i shkruan Romës thuhet "Këtu në Shqipëri çdo vit bëhen sulme të turqëve kundër malësoreve por edhe malësorët kundër turqëve. Këtë vit ushtritë e katër sanxhaqeve të përbëra nga 15 mijë kalorës e këmbësorë u lëshuan kundër malësorëve, bënë shumë dëme në bagti, morën skllevër dhe dogjën shumë shtëpi. Edhe malësorët nga ana e tyre nuk munguan t'i përgjigjen, një mëngjez heret me dy tuba burrash sulmuan fushimet turke. Kapen edhe djalin e Mustafa pashës së Dibres, edhe pse ushtria turke kishte 6 mijë veta u thyen keqas dhe luftëtarët malsorë i ndoqën më se 10 milje, u morën flamurët, vranë shumë ushtarë turq dhe kapën mjaftë arme e plaçkë lufte".
Lleriku Nikollë Mekshi u muar me organizimin e një kuvendi të madh ndërkrahinor në Shënllezhdër të bjeshkës së Oroshit të Mirditës i ndihmuar nga udhëheqsit e kësaj krahine.
Në këtë kuvend morën pjesë përfaqsues nga 13 krahina të Shqipërisë: Kosova, Mirdita, Kukësi, Luma, Mati, Dibra, Shkodra, Zadrima, Lezha, Kurbini, Kruja, Petrela, Elbasani, Myzeqeja e Spindarika. Kështu pra Mirdita u bë qendër e lëvizjes mbarëkombëtare për liri.
Tema e kësaj mbledhje ishte besëlidhja për një kryengritje të përgjithshme kombëtare kundra pushtuesit. Mbledhja i nisë një letër senatit të Venedikut në të cilën thuhet:
"Ne, krerët, pleqtë e parë e të gjithë popullit të Shqipërisë, në një mendje me gjithë popullin jemi mbledhur në vendin e Dukagjinsave (në shekullin e 16-të Dukagjin kanë qenë quajtur disa krahina të veriut sëbashku), në Shllezhdër t'Oroshit të Mirditës dhe kemi dhëne besën për t'i kthyee gjithë popullit të Shqipërisë lirinë e vjetër si në kohë të prijësit tonë Gjergj Kastrioti, i drejtohemi kthjelltësisë tuaj për ndihmë. Në qoftë se do kemi ndihmën e Venedikut me armë e municione në kryengritje mund të marrin pjesë rreth 100 mijë vetë me të cilët mund të marshojmë deri në Kostadinopojë."
Në këtë dokument besëlidhjeje që mbanë datën 15 shkurt 1602, firmosën të parët krerët In Gjergji, Gjet Kaloshi, Gjon Qefalia, Gegë Zajsi, krerët pleq të Mirditës pastaj u firmos nga përfaqsuesit e gjithë krahinave dhe ju nis Venedikut.
Pa mbaruar akoma mbledhja e 15 shkurtit 1602, turqit mësynë furishëm në dy drejtime: nga juglindja nepër luginën e Matit duke msyrë drejtim fshatit Perlat të Mirditës, dhe nga ana e lindjes, duke u nisur nga Dibra e poshtme përballë Lures, e për të msyrë bjeshkët e Mirditës kufij me Pukë e Kukës. Dukagjinasit sëbashku morën një sulm të paparë dhe për pak ditë arritën t'i shpartallonin plotësisht turqit duke u shkaktuar humbje të mëdha dhe duke marrë shumë rob lufte.
Kërkesë së kuvendit për ndihmë, Venediku ìu përgjigj me dinakëri, duke i keshilluar Shqiptarët. Të ruajnë të gjallë, por të mbyllur guximin e vet dhe të gjithë popullit për ta vënë në zbatim në rrethana më të përshtatshme, se levizja pa një themel të mirë, do të tërbojë armikun dhe do të shkaktojë jo kryengritje por shtypje të rëndë. Këtë qëndrim Venediku e arsyetonte se nuk ishte koha për të vënë në rrezik marrdhëniet me sulltanin.
Kështu në pranverë të vitit 1603 sipas njoftimit të venediksave turqit morën një fushatë të befasishme në veri për të kapur klerikun dhe organizatorin e kryengritjeve Nikollë Mekshin, i cili ndodhej i strehuar ne fshatrat e thella të Mirditës. Por këtë radhë malsoret u ndodhën edhe më të organizuar dhe arritën të zbrapsin armikun shpejt dhe duke i shkaktuar mjaft dëme dhe panik.
Kundraja e qartë e gjendjes së Dukagjinit në 10 vjeçarin e parë të shekullit 17 del shumë mirë nga relacioni i Marin Bicit, argjipeshkvit të Tivarit në vitin 1610. Ai dëshmon se Dukagjini mbahej në gjendje shtetrrethimi, e dukagjinasit nuk mund të dalin jashtë vendit të tyre pa leje-kalim! Për ta pushtuesi kishte vënë kufi! Por edhe dukagjinasit kishin vene kufi: Sundimtarët turq të krahinave, nuk hynin dot në vendin e dukagjinsave qoftë edhe për të nxjerrur njerëzit që i kishin të mbajtur peng."
Nuk duhet të jetë rast i rrall e i veçantë kërkesa si ajo e sundimtarit turk në Fushëkrujë që i bën M. Bicit për t'i shkruar një letër për dukagjinsit e Kthellës (një zonë e Mirditës së sotme) që tii lirojnë njerëzit e kapur peng gjatë luftimeve. M. Bici vë në dukje edhe masat mbrojtëse të dukagjinsave, ai tregon se në Qafë Kumbull të Fanit Mirditë ishin prerë lisat dhe me trungjet e tyre kishin prerë rrugën kryesore. Kjo punë bëhej me qëllim që të pengohej depërtimi i shpejtë i kalorësve, ose largimi i shpejtë i tyre, po të kishin hyrë në ndonjë anë tjetër.
Se dukagjinsit i bënin ballë trusjes osmane tregon edhe N. Mekshi, i cili me dt. 15 korrik 1610 shkruan:
Dhe sot gjenden disa të quajtur Dukagjinas, që mbahen të lirë, të cilët mbrohen për hir të armëve që kanë dhe e mbajnë larg pushtimit osman krahinën e tyre.
Kuvendi ndërballkanik i Kuçit
Në kuvendin e Kuçit, të mbajtur në dy rende, në korrik e shtator të 1614, Mirdita përfaqësohej si një malësi me peshë. Përfaqsuesi i saj ishte ndër krerët kryesor të kuvendit e në radhën e parë të besëlidhurve. Sipas planit të këtij kuvendi për të shpërthyer kryengritjen e përgjithshme kundër pushtimit turk, Mirditës që akoma quhej Dukagjin iu là dëtyra të sulmojë e të çlirojë Krujën. Nga të dhënat e parashtruara në kuvend, kështjella e Krujës mund të merrej pa shumë vështirësi, mbasi një copë mur afër hyries ishte shembur dhe nuk ishte riparuar ende. Një pjesë tjetër e Mirditës bashke me zonat për rreth do të sulmonin Shkodrën mbasi kishin rënë në marrëveshje me disa nga njerëzit që shërbenin në keshtjellen e Shkodrës. Por as një lloj ndihme në këto momente nuk morën. Dhe megjithëatë siç e thekson Pjetër Budi me 15 shtator 1621, popujt e krahinës së Mirditës janë vazhdimisht në kryengritje kundër turkut... të gjithë me armët e veta, këta njerëz janë të vendosur dhe të vlertë sa ç'mund të ketë kjo botë, dhe shumë të stërvitur në disiplinën ushtarake... deri tani i kanë bërë dëme shumë të mëdha armikut, me sulmet e vazhdueshme kanë rrënuar shumë qyteza e kështjella të turqve dhe përherë kanë dalur ngadhnjimtarë në të gjitha luftimet kundër turqve, armiqve të tyre kryesorë.
Burrat e Shquar
Mirdita, gjatë shekujve të kaluar ka nxjerrë burra të shquar që me jetën dhe veprën e lavdishme kanë lënë gjurmë të pashlyeshme në historinë shqiptare dhe më së shumti në Shqipërinë e Veriut.
Shpesh herë njerëzit kanë qenë të interesuar të njohin nga afër ecurinë interesante të Derës së Madhe të Gjomarkut të mirënjohur si Dera e Kapidanit të Mirditës, që nga zanafilla (shek. XV) e deri më sot, duke u mbështetur nga të dhënat historike, gojëdhëna popullore dhe literatura e pasur sot. Dera e Kapidanit të Mirditës me vullnesën e popullit kanë udhëheqë Mirditën, me urti, maturi, politikë e jetë normale për komunitetin shqiptar, me sjellje të denjë burrërore dhe një guxim të madh në mbrojtje të interesave të popullit, duke punuar me përkushtim për bashkimin e fiseve, vëllazërimin dhe bashkëpunimin reciprok të familjeve, nxitjen dhe përkrahjen e idealeve kombëtare, kundër pushtuesve të huaj, që gjatë shekujve kanë shkelur trojet shqiptare.
Në këtë udhë pozitive, në të mirë të krahinës zëmadhe të Mirditës, ka udhëheqë Dera e Kapidanit që nga shekulli XV. Gjomarku I-rë, i ftuar nga populli, për t'i udhëhequr si kryeprijës i tyre, u është shprehur hapur dhe në mënyrë demokratike Mirditës se: "Nëse më pranoni për udhëhjeksë, un dhe pasardhësit e mijë do ta sundojmë e do ta drejtojmë popullin e Mirditës pa kurrfarë të drejte të dhetash, taksash, gjobash, xhelep, etj., por vetëm në bazë të së drejtës kanunore dhe do të respektojmë të drejtën familjare e prones private të caktueme me gurë e kufi. Ju premtoj gjithashtu se kam me vuejtë, me sakrifikue, me u djegë, me luftue e me dekë për Mirditë e bashkë me mirditas".
Gjatë viteve gjithnjë më ka shqetësuar seria e pyetjeve enigme, se cila është prejardhja e Principatës apo Derës së Gjomarkut, a kanë ato lidhje me Derën e Dukagjinve, qysh nga periudha e lavdishme e Gjergj Kastriotit të kohës së Arbërit, si paraqitet shtrirja gjeografike e tyre, cila është ecuria e qendresës kundër Portës së Lartë Otomane gjatë shekujve të sundimit turk në Arberi, jeta dhe sundimi i Kanunit të maleve kreshnike, pse respektoheshin këto kode më së shumti në Shqipërinë e Veriut, luftrat e njëpasnjëshme që kanë zhvilluar Mirditorët për të ruajtur Autonominë e saj, lufta titanike kundër komunizmit dhe sherbetorëve të saj, organizimi i rezistencës së armatosur nëpër malet e Veriut të Shqipërisë, aktiviteti i pasur patriotik i Kapidanit të Mirditës në diasporën Evropiane, aktiviteti i Kapidanit të Mirdites Ndue Gjon Marku dhe drejtimi i "Blokut Indipendent" në ShBA etj., etj.?!
Këtyre pyetjeve dhe shumë të tjera, që i përkasin gjashtë shekujve të fundit të mijëvjeçarit të dytë (shek. XX), u jep përgjigje objektive juristi i mprehtë, aktivisti e patrioti i palodhur shqiptar Kapidani i Mirditës Ndue Gjon Marku qe ishte nip i Bardhok Marenes, përmes librit jetëshkrimor me titull: "Mirdita, Dera e Gjomarkut, Kanuni", botuar në New York në vitin 2002.
* *
Me Palin dhe më pas me Lekë Dukagjinin vijon vargu i djemve, që zë fill me djalin Gjon Mark Kolë Pali (Marku i parë) me të cilin u bart dhe merr emrin Dera e mirënjohur e Gjomarkut. Kështu djemtë bëhen trungu, ndera dhe zemra e Mirditës. Pema e familjes së Principatës së Mirditës si Dera e Gjomarkajve ose Kapidani i Mirditës, vijon me Marka Gjoni I-rë, që është djali i Gjon Markut II-të të vrarë prej turqve, duke i lënë vendin barkut të parë të pasardhësve që zë fill me Preng Lleshin I-rë. Më pas vijnë Dodë Prenga, Bibë Doda. Përveç këtij të fundit që ka lënë trashëgimtarë, Principata e Mirditës - japin drejtim dhe zhvillim pemës së Derës të Gjomarkut. Dhe më pas vijon brezi i meshkujve që vijnë nga barku II-të dhe III-të, duke ruajtur e trashëguar më tej nderen e fisme dhe emrin e mirë të Derës së Gjomarkut ose Kapidanit të Mirditës brez pas brezi. Respekti dhe autoriteti trashëgohet dhe përcillet me mirënjohje nga të gjithë banorët autoktonë të Mirditës, jehona e famës së Principatës së Mirditës pasurohet me përvojë dhe histori të lavdishme, që ruhet e regjistruar thellë në kujtesën e historisë së krahinës me merita të shumanshme burrërie, trimërie, bujarie, besnikërie, të ushqyer nga tradita e hershme e Kanunit të Maleve të Lekë Dukagjinit.
E parë në planin e mbijetesës origjinale me të gjithë elementët e ruajtjes të pastër të traditës të mirëfilltë shqiptare, kjo Dinasti, ka mundur të mbijetojë ndaj furtunës së egër të pushtuesve barbarë turq, serbo-malazezë dhe regjimit antishqiptar e ateist komunist.
Autorë të ndryshëm, si: albanologë, udhëtarë e vizitorë të huaj, francezë, italianë, anglezë, austriakë, hungarezë, serbë, malazezë, grekë, maqedonas, kroatë, sllovenë etj., kanë cekur në fletët e historisë, duke lënë të shkruar përshkrime udhëtimi, relacione derguar Vatikanit, takime me banorë mirditorë, historitë e dioqezeve dhe jetën e aktivitetin baritor të udhëheqësve të devotshëm shpirtëror të kishës katolike, historinë dhe traditën e Principatës së Mirditës - Dera e Gjomarkajve - Kapidani, marrëdheniet ekonomiko-sociale dhe urëlidhjet kulturore e zakonore të krahinës me simotrat e tjera brenda territorit të Arberit, lëvizjet mekanike të popullsisë në drejtim të qendrave të reja të banimit dhe shpërnguljet në drejtim të zonave më pjellore e të përshtatshme për ekonominë bujqësore, blektorale dhe artizanate, të cilat kanë qenë ushtruar si traditë në tërë krahinat shqiptare, etj.
Nëse do të citonim disa nga autorët më të njohur asokohe, mund të shtonim se shumë të rëndësishme kanë mbetur shënimet dhe vlerësimet shumë domethënëse të shkruar nga albanologu i mirënjohur asokohe francezi Amy Bue, i cili në veprën "La Turque d'Europa" (Paris, 1880), ndër të tjera thotë se krahina, ka përfaqësues të denjë që njihen dhe respektohen nga të gjithë dhe ajo është Dera e njohur e Dinastisë së Kapedanëve të Mirditës. Principata ka gëzuar dhe gëzon respekt e autoritet, mbasi përdor me përpikëmëri burimet e traditës vendase që mbështetet tek ligjet e njohura ndër brezni të Kanunit të Lekë Dukagjinit, që rregullon jetën e brendshme të banorëve me shtrirje në të gjithë Shqipërinë e Veriut e deri në Kosovë. Meshtari që njihte shumë mirë doket e zakonet shqiptare dhe jetën e Kapidanit, ka qenë Don Stefano Gaspari, një prift katolik shqiptar, i dërguar prej Vatikanit (Selia e Shenjtë) në Shqipëri në vitin 1671, ku në shënimet e tij përshkruan me hollësi gjendjen e mjerë të klerit katolik në krahinë. Kleriku midis të tjerave cekë edhe marrëveshjen me pesë pika, të nënshkruar midis Perandorisë pushtuese Turke me përfaqësuesin e Principatës së Mirditës pinjollin e denjë të Derës së Gjomarkut - Kapidanin Gjon Marku I-rë. Sipas shumë burimeve arkivore të hulumtuara deri në ditët tona, del se marrëveshja në fjalë ka qendruar në fuqi për afro 3 shekujve, duke respektuar me besnikëri çdo pikë të rëndësishme të saj.
Ndërsa më vonë historiani freng Pouqeville (albanolog), Konsull i Napoleonit I-rë në Janinë (1806 - 1816) përmend për herë të parë, se: "Mirdita në vjetin 1550 ka zgjedhë Dinastin princore në përsonin e Gjon Marku I...", e cila ka mbërritur 82 vjet pas vdekjes së heroit kombëtar Gjergj Kastriotit.
Historikisht Dera e Gjomarkut, mundi që të trajtojë me mjeshtëri të rrallë gjithçka që ishte me ligjin tradicional të Kanunit, ku siguroi paqen, bashkimin, vëllazërimin dhe nivelin e admirueshëm të mirëkuptimit të popullit të Mirditës. Edhe albanologu tjetër Dometrio Camarda, në veprën e vet të titulluar: "Gramatologia Comparata" (1866), shkruan se malësorët qendruan të bashkuar përballë pushtimit otoman, duke respektuar gjithnjë Princin e Mirditës me seli në Orosh, duke mos e ulë kurrë Bajrakun dhe Fenë e të parëve. Gjomarkajt kanë qenë shumë të kujdeshëm dhe të përpiktë në të gjitha lidhjet martesore që kanë bërë, duke mos u martuar asnjëherë me tre bajraqet e fisit, që gjithnjë konsideroheshin si vëllezër, si: Orosh, Spaç e Kushne, duke krijuar një Dinasti në pastërtinë e gjakut dhe forcuar e zgjeruar edhe më shumë influencën e prestigjin e saj zëmadh edhe në krahina të tjera të Shqipërisë Veriore.
Mirdita dhe Principata e Derës së Gjomarkut ishte pararoja e qendresës kundër Portës së Lartë Turke asokohe, rrugë në të cilën vijuan edhe Dukagjini dhe Kelmendi në Malësi të Madhe, si një dritë e pashuar në të mirën e të drejtave kombëtare. Ajo ishte e përgatitur për sifida të reja. Dera e Kapidanit të Midritës, kishte një fuqi të fortë ushtarake në përbërje të të cilit bënin pjesë mbi 1500 luftëtarë shumë të zot dhe besnikë të Kanunit dhe Derës që përfaqësonin, duke iu përgjigjur çdo thirrje me armë në dorë. Respektin ndaj Kapidanit e kanë shpreh gjithnjë në kuvende burrash, delegacione shqiptarësh për çështje të ndryshme sociale dhe kombëtare, apo kur ka qenë çeshtja e paris së maleve në Shqipërinë e Veriut. Midis shumë përsonaliteteve që kanë lënë emër të mirë në historinë e popullit shqiptar janë edhe figura të njohura të atdhedashurisë, sikurse është trimi i maleve Dedë Gjo' Luli etj.
Një shembull klasik i besnikërisë ndaj Principatës së Mirditës - Dera e Gjomarkut - Kapidani, ka mbetur historia e lavdishme dhe e rëndësishme e skalitur në figurën e paharruar të Lleshit të Zi, një pinjoll i përkushtuar i Dinastisë së Derës së Gjomarkut. Trimëria e tij veçohet më së shumti në planin e thekshëm atdhetar. Nga burimet historike dhe përmes veprës së Kapidanit të Mirditës Ndue Gjon Marku me titull: "Mirdita Dera e Gjomarkut, Kanuni" (New York, 2002), ndër të tjera mësojmë, se ishte koha kur Turqia kërkonte që të dorëzoheshin të gjithë luftëtarët mirditorë, që kishin marrë pjesë aktive më armë në dorë e ndërgjegje atdhetare në Luftën e Kalasë (Rozafa) së Shkodrës ose në të kundërt dotë fillonte ndëshkimin fizik me ekspedita ushtarake në të gjithë krahinën, duke vrarë, djegur shtëpi, sipas zakonit të përhershëm si pushtues në shekuj. Mirëpo Lleshi i Zi falë zgjuarësisë së trashëguar e kuptoi veprimin dinak të çallmave të Bosforit, që nga çasti në çast po i kërcenohej Mirditës, prandaj lajmëroi Stambollin se: "pergjegjjesia ishte e tij, se vetëm ai (Lleshi i Zi) duhej të dorëzohej, me kusht që Mirdita të mos prekej".
Nga ana e tjetër Perandoria Otomane, nuk e njihte mirë Lleshin e Zi, emrin dhe burrërinë e madhe të tij. Turqia e befasuar nga trimëria dhe përgjegjësia për të marrë mbi vete të gjithë barrën e rëndë të sakrificës deri në flijim që po bënte Lleshi i Zi, pranoi kushtet, i vuri prangat Lleshit të Zi dhe e plandosi për 9 vjet me radhë në burg dhe sugjerime të njohura të Janinës. E vlerësuar sot pas shumë shekujve, Mirdita i është shumë mirënjohëse përpara historisë birit të saj të flaktë për gjestin e sakrificës që mori përsipër, ku me burrëri të pashoq u vetësakrifikua në emër të gjithë krahinës që e donte si dritën e syve të ballit. Por nga ana e tjetër Zoti i gjithpushtetshëm me mrekullinë e Tij e ruajti me përkujdesje Kapidanin e Mirditës dhe dëshminë historike për brezat që do të vijnë si shembull pozitiv.
Pas shumë kalvareve e peripecive që iu desht të kalonte nëpër burgjet e ftohta anadollake, Lleshi i Zi u rikthye nga internimi. Një fatkeqësi kishte pllakosur Derën e Principatës së Gjomarkajve. Vrasja e tre djemve të tij nga nipi i vet (djali i vëllait), i nxitur drejtpërdrejtë nga djallëzitë e pushtuesve turq përmes politikes "përça e sundo" e ligshtoi në zemër humbja e djemve, por nuk e mposhti urretjen ndaj pushtuesve që jo vetëm e surgjinosën, por i futën në shtëpi vrasjen brenda gjakut. Ky akt e lëndoi rëndë Mirditën dhe Lleshin e Zi, të cilin Turqia e liroi nga burgu, për të "pajtuar" gjakrat nga konfliktet e të cilave ishin vrarë 22 vetë vetëm prej dy lagjeve. Kjo mbetet tragjedia më e madhe e gjakmarrjes së kobshme në Derën e Gjomarkut e shkaktuar nga fitilat e pushtuesve turq. Në këtë mënyrë, pushtuesi mundi të jetë më në brëndësi të të gjithë intrigave që gatuante vetë, për të dobësuar dhe çoroditur sa të jetë e mundur Derën më me influencë të Kapidanit të Mirditës në Orosh. Politika e intrigave të kurdisur e luajtur me një skenar të parapërgatitur shumë mirë kishte mundur të depërtonte dhe të shkaktonte plagë të rënda në Derën e Madhe të Principatës në fjalë. Megjithë këtë fatkeqësi, gjatë kohës së sundimit të Lleshit të Zi, ai mundi të rishëronte plagët e thella, zgjeroi dhe shtriu emrin, respektin dhe prestigjin e Derës së Gjomarkut dhe tek njerëzit me influencë në Shqipërinë e Veriut dhe Jugut. I tillë ka qenë Ali Pashë Tepelena.
Dera e Gjomarkut, gjithnjë kërkonte që të reflektonte kuptimin politik të kryengritjes së Mirditës dhe në të gjithë Shqipërinë e Veriut, të stimuluar drejtpërdrejtë nga Dera e Gjomarkut. Ata krijuan ITIFAKU-n (Lidhja e Besës) në verë të vitit 1876, ku u bashkuan në Shën Pal krerët e 12 bajrakve të Mirditës. Më pas këtë shembull pozitiv e ndoqi edhe Puka, Dibra, Krasniqja, Mati etj. Preng Bibë Doda, më 15 qershor 1877, i dërgoi një telegram Kongresit të Berlinit, duke e lajmëruar se Mirdita, kërkon të ruaj Statusin e vet dhe se bajrakët nuk pranojnë kurrëfarë zgjidhjeje tjetër përveç atyre që do të kenë për bazë respektimin e Autonomisë së Mirditës. Një fakt të tillë e përsërisin në një letër të dytë, ku nënshkruajnë krerët e 15 bajrakëve të Mirditës, të cilat shtriheshin prej lumit Mat deri thellë në Kosovë, ku bënin pjesë 11 bajrakë.
Në këto ngjarje historike që kanë përfshirë Derën e Gjomarkut bën pjesë edhe figura e prelatit të lartë të kishës katolike në Orosh Abatit të Mirditës imzot Prenk Doçi, i cili gjatë sundimit shpirtëror apostolik në famullitë e tij në Mirditë tregoi pjekuri dhe aftësi për të ruajtur të bashkuar të gjithë besimtarët shqiptarë dhe respektuar gjithnjë Derën e Kapidanit të Mirditës. Abacia e Mirditës përbehej nga 13 famulli, që në qendër të aktivitetit baritor kishte ruajtjen e besimit në fenë e Jezu Krishtit, traditat më të mira të Kanunit të Lekë Dukagjinit dhe respektimit si përherë të Principatës së Mirditës - Dera e Gjomarkajve - Kapidani. Deri asokohe kishat dhe kleri ishin në gjendje të mjerueshme. Figura e prelatit të lartë Imzot Doçi u rrit edhe më shumë falë respektit që ai gëzonte për Principatën e Derës së Gjomarkajve, që i ndihmuar nga këto të fundit nisi të bëj menjëherë rigjallërimin e ripërtëritjes së traditës fetare në popull, organizimi kishtar, meremetimi dhe rindërtimi i kishave të reja bëri që të sheshoheshin disa mosmarrëveshje të vogla midis klerikëve, lartësoi deri në nivelin e Abacisë dhe krijoi selinë administrative apostolike.
Turqia duke përfituar nga mosha e madhe e Kapidanit Gjon Mark Lleshit dhe nga mungesa e përkrahjes së tij asokohe, mundi me dredhi që të penetrojë në Mirditë, ndonëse krahina me luftë rezistoj për të ruajtur Autonominë e saj. Edhe gjatë luftës kundër turqisë në vitet 1872 - 1873 mirditasit u përfshinë në lëvizjet antiturke, ku spikati Llesh Gjoni, si një prijës i pashoq, me virtyte burrërie dhe drejtues i aftë e trim. Ai mbeti i vrarë si trimat dhe shmbulli i tij përmendet me respekt në vendlindje. 3 vjet më vonë më 1876, dhe në vitet që pasojnë 1877, 1878, Mirdita, përsëri ngrihet me armnë në dorë kundër Portës së Lartë, duke u bërë arenë e përleshjeve dhe filloi në këtë mënyrë serinë e pandërprerë të luftrave liridashëse të prirë si gjithnjë nga Dera e madhe e Kapidanit brez pas brezi. Nuk ka ngjarje historike të Mirditës ku të mos ndihej prania dhe autoriteti i Derës së Kapidanit, mençuria, aftësia e shkathtësia e zgjidhjeve me pushkë e mend të të gjithë problemeve kundër pushtuesve shumë shekullorë turq.
Në arenën e politikës shqiptare kishin filluar dhe mbajtur gjithnjë të ndezura kryengritjet e njëpasnjëshme antiosmane. Lëvizjet çlirimtare kundër pushtuesve të huaj shumë shekullorë u nxitën dhe përkrahën nga grupi i patriotëve katolikë shkodranë, të cilët e kishin përqendruar të gjithë përkujdesin në krahun e lëvizjes kombëtare të Mirditës dhe përpiqej t'i jepte asaj rëndësi të veçantë politike, përmes synimeve konkrete të paracaktuar për dobësimin dhe gradualisht largimin nga toka arbër Në lidhje me "Lidhjen Shqiptare të Prizrenit" të vitit 1878 ka pasur shumë keqinterpretime nga historianët para dhe pas diktaturës komuniste në Shqipëqri dhe në kohën e sundimit të serbve në Kosovë. Për këtë ngjarje është anashkaluar roli dhe kontributi që ka luajtur krahina e mirënjohur e Mirditës dhe qytetarët e nderuar shkodranë. Ndryshe e ka analizuar dhe trajtuar këtë ngjarje Kapidani i Mirditës Ndue Gjon Marku, i mbështetur tërësisht nga burimet historike autentike shqiptare dhe joturke sikurse shpesh është referuar e ashtëquajtura historiografia komuniste në Tiranë e Prishtinë. Duke shfletuar me kujdes librin e juristit dhe Kapidanit të Mirditës Ndue Gjon Marku në veprën e vet, ku, ndër të tjera lexojmë një realitet shumë të vërtetë historik se: "Shqiptarët i shpejtuen kontaktet dhe në fillim të qershorit 1878, gjithë parija e Shqipnis u mblodh në Prizren. Aty u vu Itifaku (Lidhja e Beses) simbas Kanunit të Lek Dukagjinit dhe krijoi (lidhjen shqiptare për mbrojtjen e tokave komtare) e që ma vonë u quajt "Lidhja e Prizrenit". Me 13 qershuer 1878, Lidhja e Prizrenit dergoi nji Memorandum Kongresit të Berlinit me pika të caktueme mbi të drejtat e popullsis shqiptare. Në Shqipni të Veriut moren pjesë edhe katolikët dhe Shkodra u ba qendra e rezistencës prej së cilës doli Komiteti shkodranë i Lidhjes i përbamë prej 12 antarë katolik e 12 mysliman... Tue marrë parasysh zgjimin kombtar për mbrojtjen e tokave shqiptare prej Malit të Zi, Prênk Bibë Doda, pa ngurrim u vu në dispozicjon të Lidhjes. Në krye të 10.000 luftarve, ra në Tuz e aty bani qendren e komandës. Mjerisht gjendja u turbullue me qendrimin antikomtar te Abdullah Drenit i cili, megjithse ishte antar i Lidhjes e aj vetë bestar i Intifakut përbujti Mehmet Ali Pash Maxharrin të cilin Lidhja e konsideronte anmik të Shqipnis...".
Veprimtaria antiturke vijon dhe zgjerohet nga viti në vit. Në fillim të shekullit XX (viti 1903) tarafi i Gjomarkut si gjithnjë i ripërtërirë nën kryesinë e Kapidanit të Mirditës Marka Gjoni merret shumë me çështjen kombëtare, duke ngritur në këmbë ndërgjegjen atdhetare të mirditorëve. Falë respektit dhe autoritetit që gëzonte prijësi i parisë së Derës së Kapidanit Marka Gjoni Mirditës i bashkangjiten edhe trimat e Pukës, të cilët përmes disa aksioneve antiturke në një mbledhje të përbashkët i dërgojnë një Memorandum Valiut të Shkodrës dhe Konsujve të Fuqive të Mëdha me rezidencë në Shkodër, duke i kërkuar kthimin e Preng Bibë Dodës. Dhe Memorandumin e përpiluar nga Abati i Mirditës imzot Preng Doçi dhe për herë të parë e zbardhë në librin e vet Kapidani Ndue Gjon Marku, që në mbyllje ka këto fjalë: "Sulltani nuk do të njifet kurr Prijsi ynë; flamuri i hanës nuk do të valvitet ma në malet tona, na duem të jemi të lirë, duem qi kombsija e jonë të njifet si kombsija e popujve tjerë. Tash e mbrapa Flamuri ynë do të jetë ai i Gjergj Kastriotit Skanderbegut, i cili ka fillue tue fluturue n'eren e Liris."
Është e rëndësishme të dihet nga historiografia shqiptare dje dhe sot, se përveç 6 Prillit 1911, ku trimat e Dedë Gjo Lulit përmes një luftë të lavdishme ngritën Flamurin e Gjergj Kastriotit dhe më 28 nëntor 1912 Ismail Bej Qemali në Vlorë ngriti Flamurin kuq e zi, edhe më përpara datave të sipërcituar në Mirditë dhe më saktë në katundin Vinjollë, prej patriotit Ndue Gjoni që është vëllai i Kapidanit Marka Gjonit, më 25 prill 1902 është ngritur Flamuri i Shqipërisë në Ditën e Shën Markut. Memorandumi pati një rëndësi të madhe se për herë të parë tronditi në themel rrënjët e kalbura të Perandorisë së "pathyeshme" turke, e cila mendonte se pas kryengritësve të prirë nga mirditorët e Kapidanit, fshihej Austro - Hungaria. Edhe ardhja e xhonturqve nuk solli ndonjë ndryshim në strategjinë të ashtëquajtur liberale të turqve të rinj të cilët ishin më fanatik dhe konservator se etërit e tyre. Ata nuk morën asnjë hap për të qetësuar zemërimin e banorëve të Mirditës të udhëhequr nga Marka Gjoni, kërkonin lirimin pa asnjë kusht të prijësit të tyre Preng Bibë Dodës. Në situatën e re të krijuar dhe pasi filloi t'i çjerret maska xhonturqve të rinj që erdhën në pushtet, për të treguar se janë "liberalë" u detyruan të lirojnë Preng Bibë Dodën, i cili u prit në qytetin bregdetar të Shën Gjinit me një pritje shumë të madhe nga popullsia e Mirditës, Këthellës, Malësisë së Lezhës dhe Zadrimës. Ardhja e Preng Bibë Dodës në vendlindje solli një ripërtëritje të re të krahinës dhe rriti edhe më shumë moralin dhe shtrëngimin e radhëve rreth Derës së Kapidanit të Mirditës. Ky përsonalitet ndërmori një sërë masash të domosdoshme, falë eksperincës politike, kulturore dhe frymës së shëndoshë fetare e atdhetare që kishte gëzuar nga të parët e tij të Principatës së Derës së Gjomarkut - Kapidani.
Edhe vitet 1910 - 1911 janë vite të mbarsura me ngjarje dhe episode interesante historike që në mënyrë të njëanshme dhe me shumë tendenciozitet janë trajtuar pa asnjë frymë reale historike nga studiuesit e vjetër dhe për fat të keq edhe ndonjë i ri i painformuar dhe i paliruar nga kompleksiteti i historiografisë së kaluar që ka marrë si bazë "faktet" historike. Më së miri "historianëve" u jep përgjigje Kapidani i Mirditës Ndue Gjon Marku kur thotë se: "Kush thotë se Dedë Gjo'Lulin e kan pre Kapidani i Mirditës e Mirdita, aj asht anti kombtar, komunist e malazias me qëllim me mbajtë gjallë shkëndin e dasisë në mes Mirditës e Malsisë, me cenue nderin e prestigjin e Kapidanit të Mirditës e me ligshtue krahinën katolike ma të fortën e Shqipnis. Ket pohim temin e përforcon fakti se ata që përgatisin përkujtimin e Dedë Gjo' Lulit ftojnë historiqenin e rastit nji ndër ma të korruptuemin komunist të Enver Hoxhës, me qëllim me përforcue tezën e tyne përkundrejt Kapidanit të Mirditës e, ky asht Pal Doçi. vëllau i famkeqit Mhill Doçi, i cili ka ngarkue vedit e shpis vet 14 gjaqe pse, në Qafë Valmerit, mu bash aty ku asht vra komunisti Bardhok Biba, Mehmet Shehu ka ekzekutue për hakmarrje të Bardhok Bibës 14 burra të pafajshëm...".
"Dera e Gjomarkut në kohët e vonshme", përbën pjesën tjetër interesante të librit të shkruar nga Kapidani i Midritës Ndue Gjon Marku. Periudha më e zezë dhe më e rëndë që ka kaluar Dera e Gjomarkut është ajo e komunizmit, ku liritë dhe të drejtat e njeriut nuk kishin asnjë vlerë përballë bishës së egër të hurit dhe litarit me të cilën sundoi për 50- vjet sistemi komunist i diktatorit antishqiptar Enver Hoxha. Mirditës dhe Derës së Kapidanit i vëhet nofka "qendër e reaksionit", "trathtarë", "agjentë të CIA-s, Vatikanit" etj., fjalë të denja vetëm për hartuesit e kuzhinës së sistemit që i lindi dhe i rriti shërbetorët servilë të komunizmit. Dr. Mark Gjomarku, është një ndër përfaqësuesit më të denjë të Derës së Kapidanit të Mirditës, që iu kundërvu me armë në dorë me bashkëluftëtarët e tjerë antikomunistë regjimit të Enver Hoxhës. Ai dallohej për cilësi të spikatura në fushën politike, duke qenë Ministër i Punëve të Brendshëm në kohën kur Kryeministër ishte z. Mustafa Kruja gjatë vitit 1942 - 1943, e pas tij mbajti të njëjtën detyrë. Më 10 qershor 1944 Dr. Mark Gjomarku i dërgon një letër të vëllaut të vet Ndue Gjomarku, që ndodhej asokohe në Shkodër në lidhje me dhunën që po përdorin komunistët, duke i bërë thirrje që të bashkojë mirditorët në luftë kundër komunistëve. Ai ndër të tjera i shkruan: "Ndue, që me sot fillon kthesa e re politike, jo vetëm për vendin tonë (Mirditën) por për tanë Shqipnin. Fuqija përdhunuese komuniste na kërcenon. Ajo poshtëron, dhunon, njollosë gjithçka të shejtë ka shqiptari: ndjenjat e njeriut të thjeshtë, emrin e tij, vetitë e tija, vërtytet e pastra morale, familjen, besën, burrërinë e Zotin e Madh nuk e njeh për Zot e, ne s'na mbetet tjetër veçse me e kundërshtue me ato fuqina që kemi në dispozicjon. Del në Mirditë i pari e filloja rezistencës. Në ty, sot mbështetet fillimi i luftës për liri e ardhmeni. Tu priftë e mbara!" (fq. 66).
Dhe Ndue Gjomarku shkon në Mirditë dhe jep kushtrimin për rrezikun që e pret krahinën nga të pafetë, që do të rrënojnë çdo gjë shqiptare. Menjëherë trimat rrokin armët dhe marrin malet për t'u organizuar. Edhe partitë nacionaliste si Balli Kombëtar dhe Legaliteti i bashkohen thirrjes së atdhetarëve që në bashkëpunim me Kapidanin e Mirditës. Shqipëria e Veriut me në krye Mirditën e njohur për sa e sa luftra kundër pushtuesve turq zgjohet dhe është e gatshme për të flijuar jetën për idealet e pastra shqiptare dhe lirinë nga pushtuesit e rinj komunist, që po vinin në pushtet përmes një ideologjie mashtruese, duke i hedhur "trutë e gomarit" naivëve të rinj. Nga ana e tjetër Princi i Derës së Gjomarkut Kapidani i Mirditës Dr. Mark Gjomarku i bindur në besimin e tyre u mbështetë në vendosmërinë e luftarëve besnikë, që ishin gati me shpirtin e sakrificës për të bërë gjithçka, për Kapidanin e tyne, nuk ngurroi që të fillojë aktivitetin politik e ushtarak (luftarak) kundër regjimit komunist që kishte filluar të shkallmojë në themel ndërtesën kombëtare.
Ma pare ju mbeshteten Mirditës bajraku i Fandit dhe i Dibrrit, tue u ba 5 bajrake te Mirditës. Ma vone u bashkuen edhe tre bajraket e Ohrit, tue u ba Mirdita me 8 bajrake. Ne fund u bashkuen me Mirditën edhe 4 bajraket e malesise se Lezhes, tue u ba Mirdita me 12 bajrake.
Bashkejetesa ne nje krahine te përbashkët te kësaj popullsie suell edhe unifikimin ne traditat kulturale. Pese bajraket e pare, qe kane historikisht nje bashkejetese ma te gjate, arrite ne një unitet ma te plote traditash; bajraket e Ohritruejten disa veçori te tyne, kurse ata te Lezhës edhe ma tepër.
Ne kete punim do te marrim ne shqyrtim vetëm traditat kulturale te Mirdites se pese bajrakeve, ku paraqesin ma unitet. Ky materia ash i njoftun prej meje si origjinal dhe i jetuem për sa vjet.
Fejesa
Fejesat ne Mirdite, pothuajse ne përgjithësi, janë bërë në moshë të re teë djalit dhe të vajzës: në vitet e para të lindjes, në djep, ose ka ndodhur edhe para lindjes, pas pak ditësh që kishte lindur vajza, shkonin për t’i uruar jetë të gjatë dhe për t’i lënë shenjë, sipas zakonit.Edhe në qoftë se të fejuarit lindeshin me të meta trupore, ose gjatë rritjes së tyre mund tu dilnin probleme dhe të sëmureshin fejesa nuk mund të prishej e të ndalohej martesa, sepse fjala e dhënë nuk kthehet mbrapsht. Sidomos vajza nuk kishte asnjë mundësi që të ndahej nga burri sido që ky të ketë qenë. Prishje e fejesës ka mund të bëhej vetëm me pelqimin e të dy palëve.
Po te ndodhte qe ndonjena pale, sidomos ana e vajzes te hante fjalën dhe te qiste pengese për martese, ne mes te dy familjeve kriste pushka. Vajza nder këto raste ishte e lavdueme, pse ishte "Pushke për nder". Ishte turp shume i madh kur cuca nuk pranonte me marr burrin qe i kishin dhane, pse burri ne këtë rast mbeste i fyem. Kete turp e kishte ne shpine derisa te qiste pushke dhe te vriste nji njeri për me zbardh faqet e veta, ose si i thone: "me la faqet". Vajza kur leshohet prej burrit, quhet "cuce e leshueme" dhe prindja e saj mbeteshin te fyem rande, por edhe ne qofte se keta nuk hakmerreshin tue vra ndonji te shtepise se dhandrrit, nuk u quhej ligeshti per arsye se, simbas zakonit, burri ka te drejte me prishe fejesen, por grueja jo. Me gjithë këtë, ne rast se prindja e vajzes hakmerreshin kunder dhandrrit, quhej burrni dhe pushke e qitun me vend dhe me hak.
Vrasjet e ngaterresat kane ndodhe gjithmonë kur fejesat jane ba ne vegjeli. Ka ndodhe qe djali te kete qene me te dy syte qorr dhe cuca ka qene e detyrueme ta marre per burre, tue i thane:"keshtu asht kene e shrueme", "kështu ka thane ora e saj", "kete rrisk ka pase" etj. Ne kete rast keta prind lavderoheshin ne baze te zakonit dhe vajza (cuca) quhej bi rodit e konakut dhe ishte e cmueme prej te gjitheve.
Ne katundin Ungrej ndodhet nji qorr, qe quhet Zef Gjok Jaku. Cuca, qe ishte fejue qush ne djep me te, u detyrue me e marre për burrë mos me prishe zakonin dhe mos me shkaktue vrasa e ngaterresa. Sot janë plake te dy, por jetojne e kane djem e vajza. Po ne kete katund asht edhe nji sakat, me nji kambe qe ecen ne dy furgeza, i cili quhet Marka Preng Kola. Edhe ky, i fejuem pa xane me ece ende, asht martue, ka djem e vajza.
Si kryhet fejesa
Zakonisht fejesat e rregullta kryhen me shkuesi dhe pothuejse ne pergjithsi shkuesinat i bajne mashkujt e shume rralle femnat. Kur don me i gjete kush nuse djalit, porosit miqtë, dashamiret, nipat, dajat e te tjere te njohun, për me i gjete kund ndonje cuce qe te jete ne moshën e djalit ose ma e vogel, por tue pase gjithmone parasysh qe te jete bije soji e shtepi e ndershme, pse thone fjala popullore: "dru lisi e bije fisi", pse "bija e fisit, o fjalen o djalin ta len". Vec kesaj shikohej me interesim te madh edhe qe te mos jene gjak ose gjini, as kumari Shengjon, qofte edhe ne shume breza (kumari "Shengjon" njohin deren e kishes ne pagzim e krezmim te femijes ne radhe te pare, mandej ate te kunores). Kumaria e flokeve dhe probatinia (vllamenia) nuk jane aq te njohuna, tue mendue se lindin femija me te meta trupore si qorra, sakata dhe familja nuk ka mbaresi. Edhe nji dyshim sado i vogel qofte, ne lidhje me gjakun ose kumarine, mjafton me e pengue fejesen. Edhe per semundjen e qeroses interesohen shume qe te mos e kene ne farefis, pse e quejne nje nder semundjet ma te keqija e te turpshme, dhe thonë se femija lindin qerosa tue u perngja dajave. Ne Mirdite thone se kur te shkosh me xane cuce, shiko se çfarë fëmijësh sheh rreth votres ne shtepi te saj, sepse si ata do lindin fëmijët prej asaj vajze.
Shkuesi dërgohet gjithmonë nga ana e dhandrrit, dhe ne asnji rast nga ana e cuces. Ana e djalit, kur heton ndonji vajze te mire, bi rodi e oxhaku, mundohej me i gjete ndonji mik asaj shtepie dhe me shti shkues, tue i fole nji hak te mire. Ne këtë rast nuk i thuhej atij se sa leke do t'i japin, por i thote kështu: "Ne mujsh me ma nxjerr cucen e filanit per mec, qe besa i ke nji pale opinga te trasha". Me fjalën "te trasha" ose "te mera" kuptohej se hakun e ka te mire.Shkuesi shkon tek prindja i cuces si mik ose i njoftun dhe mbasi i vjen perreth me biseda te ndryshme, fillon me i fole per cka ka shkue. Biseda fillonte keshtu: "Or mek ta kam mse per nji nder" "Hajr kjoft", i pergjigjej i ati i cuces, "fol se, ne kjofte gja qi bahet, ne un s'po ta ndali". "Kam ardh me m'fal cucen". "Paj n'e kjofte e shkrueme edhe mund t'bahet", i pergjigjet i ati, po per ke hajrl? Atehere shkuesi fillon me i tregue: Qebesa e kam per nji mek t'emin, shpi e mir, buka e dynjas asht; qorr e sakat hane buk n'shpi t'tij. shpi buke e bese, mje atje s'ka ku ve pertej. Kurr s'i asht pre mek asaj shpie dhe kan lujt gjishtin e shllenes sa here i ka ra rasa" (Gishti i shllines eshte gishti qe terheq kamzen e pushkes). Me keso fjalesh donte me e paraqite rodin ose sojin e konakut dhe burrnine ose trimnine e tij, se burrnia dhe trimnia u pelqente shume dhe deshironin me lidhe miqesi me shtepi te forta per pushke e te permenduna per bujari. Mbas kesaj fillonte axhitacioni per anen ekonomike ne lidhje me jetesen e cuces. "Toke ka edhe mire edhe nen vade, ban buke per 12 mujt e vjetit: njo paik berre i ka sa per nji paik shllene e buka e shllena s'i mungon kurre. Zabelin per dru e ka afer dhe mullenin me blue n'fund t'ares. Kronin e ujit jo ma larg se cerek sahati" etj.
Kur shkuesit i jepej fjala se po atëherë caktohej nana se kur do te vijne bashke me mikun me prue shejin e me xane cucen. Përpara i tregohej shkuesit se sa pare do te sillte ne shej, dhe kjo ishte ne deshiren: sa te donte me marre baba i cuces me rastin e dorezimit te shejit, se mandej per ma vone ishin hesape te tjera. Keto pare shpenzoheshin per nevojat e konakut dhe nuk ruheshin per veshmbathje te nuses. Motit ka qene zakon me cye me shej 100 deri ne 500 grosh, nji shami dhe nji mehyre (unaze sermi).
Naten e caktueme, shkuesi bashke me baben ose nji tjeter prej anes se dhandrrit, shkojn me cue shejin. Ne muzgun e mramjes i therresin ne shtek te oborrit ; A je ktu, ore filani (emnin). Nga mbrenda u pergjigjej ; Hajde mir se t'ju bjen zoti. Me te shpejte u del perpara ne oborr ndonji pjestar i familjes, kurse i zoti i shtepise i pret mbrenda. Mbasi faleshin me ke te gjenin ne oborr, hynin mbrenda. Prin shkuesi. Falen ma pare me te zone e shtepise e mandjej me te gjithë me radhe. Te falunit bahet tue ndeshe kryet ne te dy anet nga pak, se pari ne anen e djathte, mandej ne te majten. Mbasi te falen ulen me ndenjte ne anen e oxhakut, ku e shohin vendin te pregatitun per ta. Fjalët e para qe i zoti i shtepise u drejton miqve, jane keto : "A ini shnosh or burra?", "Ju pacim, shnon imi prej Zotit", pergjigjen miqte. I zoti i shtepise, mbasi u jep kutine e duhanit me ba nga nji cigare, fillon me pyet perseri: "a i kini gjalle ata rob e si i kini ?", "Paj gjalle kan ardh deri me sot", pergjigjen miqte. "Si dukeni me bereqet ?". "Me bereqet besa, lete jena da simjet por praite zot nd'rrezik ne robet". "Po gjane e gjalle si e kini pase ?". "Mere, por..." përgjigjeshin miqtë, dhe kështu vazhdonte muhabeti me keso pyetjesh e pergjigjesh. Gjate kesaj bisede shnderrohen cigare tue I hjedhe kutine njeni-tjetrit, ne sa xhezja e kafes asht tue vlue ne zjarm. I zoti I shtepise nxjerr prej raftit qe ka ne mur, afer oxhakut filxhanat e kafes, kutine e kafes dhe te sheqerit dhe pjek kafe (ne Mirdite kafet I pjekin burrat, vete i zoti i shtepise). Tue ba muhabet dhe tue pi duhan, me nji tabake u cohet kafja miqve. Shpesh here nuk përdorin tabake, por I ven filxhanin përpara dhe me ibrik I qesin kafen. Tue u dhane kafen, u thotë miqve: ”Mer se erdhet burra”. Ata I pergjigjen;”Mer se t’gjeme”.
Mbasi te pijne kafen thuhet: ”Ej vallah per t’mere”. “U bafte mere”, përgjigjet i zoti i shtepise, dhe me ibrik ne dore ua mbush prape filxhanat me kafe. Kur pihet e dyta kafe, thuhet “Tu rritt nera”, dhe pergjigja asht: “kjosh me ner”. Zakoni asht me pi dy-tre kafe rresht dhe shpesh kafen e trete e pijne te idhet, pa sheqer, prandaj perpara se me mbush filxhanin e trete, i zoti i shtepise i pyet miqtë: ”A e don te forte a me sheqer ?” Ose vete miku i thotë: ”Ma qit te forte” (pa sheqer), ne qofte se nuk e pyet i zoti i shtepise.
Mbasi te pijne kafet, i zoti i shtepise u thote miqve: ”Shlironiu burra”, qe te heqin rrypat e fishekeve dhe ndonje objekt qe i pengon me ndenje lirshem e ne qetesi. Mbasi te kene kalue do kohe me muhabet, vijne grate e shtepise dhe njena prej tyne u qet me la duert. Ne njenen dore mban nji ibrik me uje dhe ne tjetren ka nji legen qe asht i bame po për këtë qellim, ne rast se nuk kane legene, u qesin uje duerve afër votres se zjarmit, ne menyre qe ujet te shkoje e te humbe ne hi. Mbasi te kene la duert, shtrohet sofra. Sofra nuk duhet te rrije e shtrueme thate për asnji çast, prandaj posa te ulet sofra e deri te vije mezja e rakia, i zoti i shtepise ose miqte duhet te vene dorën ne sofër për mos me mbete thate, se asht keq (i merr zoti bereqetin konakut). I zoti i shtepise u mbush putirat e rakise miqve dhe mandej, mbush te veten dhe fillon rakine me keto fjale: “Kjofte levdue Jezu Krishti”. Miqtë përgjigjen: ”Gjithmonë e jetës”. “Mer se u ka prue Zoti”, “Mer se t’gjeme”, pergjigjen.
Mandej i falet mikut qe është ne krye te vendit me keto urime: ”Kjoft levdue Krishti” (te gjitheve se bashku), “me ner tane e mer se t’gjeme” (te zotit te shtepise), “tunjatjeta juej burra” (te gjithe sofres) dhe mandej i falet shoqit qe ka afer; ”Per t’mere, orti”. I zoti i shtepise pergjigjet “Gjithmone e jetes”, “kjosh me ner e merseerdhe” dhe te tjeret; ”Tu ngjatet me ner”.
Ne rreshtin e gotave te para duhet me ju fale shoqit qe ka afer dhe jo ne anen tjeter ose tjeterkujt. Rakia shkon ne krahun e djathte, tue ju fale njani-tjetrit rreth sofres deri te i fundit. Kur duen me heqe rakine se kan pi mjaft, atehere ai qi asht ne krye te vendit i falet shokut qe ka ne krahun e majte, dhe keshtu rakia vjen kah e majta dhe mbaron te ai qi asht ne krye te vendit. Ky mandjej merr putirin e rakise me doren e djathte dhe thote:”Burra me izem (leje) a e heqim rakine? A keni ba qef”. Ata i pergjigjen:”Po kur t’duesh”. Ky mandej sillet kah i zoti i shtepise dhe thote:”Na past ba mere”. I zoti I shtepise pergjigjet:”Kjofsh me ner e me erz, e mera t’gjet”. Mbasi te mbaroje nji rresht rakine tue ju fale shoqit qe ka ne krahun e djathte, si thashe me siper, mundesh me ju fale kujt te duesh pa mbajte rregull, por simbas deshires tande e bile asht e domosdoshme me i kryqezue gotat e rakise, d.m.th. me ju fale here njanit e here tjetrit kryq e terthuer. Por mbasi ai qi asht ne krye te vendit te kene thane urimet e fundit, asht rreptesisht e ndalueme, ne baze te zakonit, qe ndonjeni aty ne sofer te vazhdoje me pi ma, pse ne kete menyre fyen ate qe eshte ne krye te vendit dhe prish rregullin. Ne rast se vepron kush ne kundershtim me kete rregull, ka borxh pengin dhe duhej pleqnue sambas zakonit.Rakia pihet dalengadale dhe tue marre rralle e nga pak meze. Zakonisht ne Mirdite nuk pihet shume raki, se me u deje asht turp, prandaj nji sofer me 12 burra nuk pijne ma shume se nji kotrove raki, qi asht barazi me nji oke, dhe nuk shtyhen ma teper, megjithse i zoti i shtepise u lutet qe te pijne e te bajne qef. Megjithse pijne pak, ne sofer zgjasin shume ne raki, pse rrijne tue bisedue, tue pi duhan dhe ne rast dasme apo feste tue kendue e tue i ra ciftelise.
Ne fejesa, ku e kemi tash fjalen, nuk asht zakon me i ra ciftelise as me kendue, mbasi nuk asht zakon t’i jepet ndonji randesi e posacme ceremonise se fejeses, si te cuca, ashtu edhe te meci.
Miqtë qe kane shkue me xane cucen, kerkojne me u sjelle buken, tue thane se kan pi mjaft. I zoti I shtepise u ban za grave: ”Oj gra, na bini buken se miqte s’po duen me pi ma raki.” Grate bien ma pare buken ne sofer, mandej luget e gjellen qe kane pergatite. I zoti i shtepise thyen buken copa-copa dhe ua ven para miqve. I pari qe shtjen lugen ne sahan asht i zoti i shtepise dhe mandej miqte, nji mbas nji, simbas radhes.
Gjate ngranies, i zoti i shtepise u thote miqve disa here: ”Merrni burra buke, pash Zotin, me cka te na kete fale Zoti, si me kene ne shpi tuej. Buke e kryp e qef kini, sa te doni, e sa per miradina nuk kimi”. Miqte pergjigjen: ”Tu rritet ndera se qebesa nuk e lame per marre, por Zoti te dhashte bereqet”.
Mbasi te kene hanger buke e te jene ngope, cohen ne kambe te gjithe pernjhere tue thane: ”Per t’mer e shtrofsh gjithmone”. I zoti i shtepise i pergjigjet: ”Mere u bafte, por qebesa nuk kemi hanger gja”. Grate mbledhin enet e cojne sofren, dhe menjehere u qesin me la duert si ne fillim. Mbas buke vazhdon biseda tue pi duhan dhe ma vone kafe, zakonisht te forte.
Persa i perket pijes dhe sofres, keto qe pershkrova jane per te gjitha rastet, me perjashtimin e mortit (vercalle). Ne kete kohe, ndersa pijne duhan e kafe, shkuesi i thote te zotit te shtepise: Or lum meku, sikur i kimi pas fjalet, na jemi gadi me lshue shejin, por na bini nji tabake kafje. Ka mundesi qe shkuesi nuk vjen aspak ne kete rast, por shkon vete i interesuemi, kjo asht simbas marrveshjes qe ka miku me mikun. I zoti i shtepise therret grate per me ardhe me pa dhe me marre shejin dhe njikohesisht i ven mikut tabaken perpara. Zakonisht tabaket ne Mirdite ishin prej druni. Nji cope derrase e punueme prej vete fshatareve ne forme tabakaje. Miku dikur nxirrte prej xhepit shamine, me te cilen ndodhej e peshtjellun unaza dhe e vente ne tabake, mandej nxirrte qesen e pareve dhe fillonte me numrue shumen e caktueme. Mbasi t’i kishte numrue mire, i leshonte ne tabake. I zoti i shtepise merrte unazen e shamine e ua jepte grave e paret i shtjete ne xhep te vet. Tue leshue shejin ne tabake, thuhej: ”Na kjoft per hajr miqesia. I zoti I shtepise pergjigjej: ”Pac hajr e nafake”. Grate marrin shejin e shikojne me radhe dhe rrijne tue bisedue njana me tjetren permbi bukurine ose jo te shejit, sic e kane zakon.Miku qe xen cucen, u falte te gjitha grave (motit nga 5 ose 10 grosh). Mbasi te kryhet kjo ceremoni, i zoti i shtepise ve zhezven ne zjarm dhe pjek kafet, dhe mbasi pijne kafet e perhajllekut dhe perseritet urimi:”Na kjoft per hajr miqesia” atj. Pijne edhe nje cigare duhan dhe bijne me fjete. Me kaq merr fund fejesa. Te nesermen mbasi te kene hanger e pi kafe, fallen e perfalen dhe dalin prej shtepie. I zoti i shtepise i percjell deri ne fund te oborrit.
Fejesa kryhet me ceremoni shume te thjeshte dhe pa zhurme, pa aheng e dyzen, si bahet ne qytete e katunde te fushes. Grate e shtepise, sidomos nana e cuces, merr shejin dhe mbasi e bekon me uje te bekuem, e shtje ne arke per ta rujte deri diten e nusnise. Mbasi te fejohej cuca e deri diten e marteses, asnji njeri i shtepise se mecit (dhandrrit), nuk mund ta shihte e ta njihte si ishte, e mire apo e keqe, se ma dhandrri as qe kishte haber fare per gjendjen e saj. Cuca ruhej mos me u pa edhe prej njerezve te katundit ose te afermve te tij, pse e kishin per marre me dale e me u ekspozue.
Ka ndodhe qe djali ka shkue tinezisht te katundin e se fejuemes per te muejte me e pa, por ka marre vesht shtepia e nuses dhe jane zemerue fort, dhe kur ka ardhe puna per caktimin e dites per martese, i kane vu me pague gjobe si denim 500 grosh ma teper, per gabimin qe ka ba. Sikur kemi me e pa ma vone, ana e nuses asht superiore mbi ate te dhandrrit deri diten qi ti dorzojne cucen nuse, prandaj do t’u bindej te gjitha kerkesave ose kushteve qe i viheshin. Cuca e fejueme, edhe noqofte se ka te aferm, si moter, daje, halle apo tjeterkend ne katundin ku ishte fejue, nuk shkonte atje derisa te martohej pse ishte turp. Djali mund te shkonte ne katundin e te fejuemes nder te afermit e vet, ne rast se kishte atje, por ne asnji menyre ne shtepine e te fejuemes e as aty afer, pse e gjobisnin. Edhe mbasi te martohej, per nji kohe te gjate, e zakonisht derisa te lindin femije, edhe ma vone, dhandrri nuk shkonte ne shtepine e te shoqes, se ishte turp. Edhe kur te shkonte, nuk duhej te shkonte bashke me nuse ose kur ishte nusja ne gjini (ne te pame, pasi) se bahej gaz ne katund. Mundte me shkue pa pengesa vetem mbasi te kishte kalue disa vjet martese dhe te kishte fillue me u plake.
Martesa
Tue kene se fejesa bahet ne moshen e re, sic u tha qe ne fillim, martesa bahet shume vjet mbas fejeset, prandej per nji kohe te gjate mardhanjet ne mes te miqve shkeputen per do kohe, përvec ndonji takimi te rralle qe mund te bajne, sepse katundet njeni me tjetrin janë ne distanca te largeta ne Mirdite. Ndodh ne shume raste qe te bahet fejesa ne nji katund 10 ose 15 ore larg sa qe kur shkojne krushqit me marre nusen, jane te deturuem me fjete nji nate ne udhetim tek ndonji mik se s’ka mundesi me arrite per nji dite ne vend, sidomos ne stinen e dimnit kur dita asht e shkurte. Pra kjo asht arsyeja qe nuk shkojne e vijne njeni te tjetri shpesh, por vetem kur I detyron puna. Kur meci dhe cuca kan arrite moshen per martese, atehere fillon lidhja e ngushte ne mes te miqve (ne mes dy familjeve). Baba i mecit ne rast se e ka ose ndonji i aferm i djalit (mecit) nje ose dy vjet e ma teper para dites se marteses, shkon nji nate me bujte dhe i thote mikut: Ec or mek, kam ardh me u marr vesht se kur e ke n’men me ma dhane at njeri, se meci me asht rrite e deshta edhe une me fillue me prue ndonji pare. Kur te duesh mundesh me fillue me prue gja se edhe na kena qejf me ble ndonjni placke. Mandej vehen konditat dhe caktohen vadet e prumes pareve. Ne asnji rast nuk i diftohet se sa leke e ka ndermend me marre por vec i thote bjer, derisa te plotesojne nevojen e veshjes se nuses. Zakonisht te gjitha teshat e nuses bahen me paret e dhandrrit e shpija nuk shpenzon gja per kete qellim per vajze. Te rralle jane ata qe i japin gja prej vedit cuces. Ka raste qe teshat e mdhaja si xhupa, xhurdi etj., i lihen me i ba vete shpia e dhandrrit dhe me i cua gadi simbas konditash qe lidhin. Ne ket rast ana e nuses i merr pare dhandrrit sa me ba teshat e leta si kemisha, shamija, straveca qemere, opinga etj.
Ne rast se ana e nuses nuk don me i ba teshat vete por don me ja lane me i ba ana e dhandrrit, atehere caktohen sa cope do te bajne e si do t’i bajne, teshat e trasha dhe te lijta. Perndryshe i thone me prue pare dhe teshat i bajne vete te nusja. Por sidokjofte, shajakun per xhupa, zhguna e xhurdi, do ta bien ana e djalit, aq pash shajak sa t’i caktohen si psh. 15 pash, 17 pash e ma teper. (Shajaku asht stofe e leshit qe e bajne vete grate e vendit dhe e shkelin ne valanece).
Teshat qe perdoren jane keto:
Xhupa, zhguna, kemishe me shume pola, te mbathura, straveca, qemere, anteri, shamija, corape te gjana e opinga me gjalma, xhurdija e pare qafet (gjerdan me pare te vjetra). Arken e nuses zakonisht e bajne te burri.
Mbasi te jene caktue konditat e siperme, miku dorzon ate sasi paresh qe ka prue me vedi dhe i kerkon me i caktue vadet se kur do te bien te tjerat. Vadet caktohen si psh. 5000 diten e Shengjergjit, 3000 diten e Shengjinit, 6000 diten e Shnaprenes, 4000 diten e Shnarrokut etj. Dit festash. Caktohen vadet nder dite festash fetare per arsye se keto i dine mire se sa jave kane ne mes njana me tjetren, kurse ditet e vadet kalendarike nuk i dine te gjithe.
Ana e dhandrrit duhet t’i respektoje keto vade dhe vetem per ndonji arsye te madhe fort thehet vadja se per ndryshej jo. Thymja e vades e zemeron shume anen e nuses e bile ndodh shpesh here qe per kete te denohet ana e dhandrrit tue i ngarkue me pague nji sasi lek ma teper per ket shkelje te vades. Sa here te vijne me prue pare i caktohet edhe vada tjeter., pa i tregue se sa lek do i marrin ne vaden tjeter mbas kesaj. Keshtu vazhdohet derisa te plotesohen nevojat e teshave te nuses. Nuk jane te rralla rastet qe per arsye te gjendjes ekonomike, baba i nuses i shpenzon paret per nevojat e shtepise. Cuca e shkrete ne kete rast, asht e denueme per tane jeten me hjeke keq per veshmbathje, sepse burri nuk I ban asnji teshe, por gjithmone rrin tue permende leket qe ka shpenzue per te.
Ana e dhandrrit asht e detyrueme me cue pare te nusja vazhdimisht derisa t’I thone mos bjer ma dhe nuk ka te drejte me kundershtue. Ne kjofte se prindja e nuses nuk i shperdorojne paret por mundohen me ba kursime, atehere mikut nuk i marrin shume, por me qillue prinde qe i shperdorojne paret ose duen me ba tesha shume e pa nevoje, atehere kerkojne shume leke. E detyrojne me shite gjane e gjalle e cka te kete mall per me marre nji nuse. Asht zakon, ne biseda e siper, me e pyete shoket ate qe don me marre nuse ose ka marre nuse se. Te mori meku shume ? Ne kjofte se nuk i ka marre pare shume e jashte hudutit, pergjigjet: Jo , qebesa nuk me ka marre shume se me ka perpjek zoti me i mek t’mere, por kemi kivetin e vogel e s’me ka faj ajo.Por ne rast se i ka marre thote: Me ka fike per at kaish e s’me ka lan kmishe vesh se ka dashte me u ba rahat me pare t’mija. Per te parin thone paste faqen e bardhe e per te dytin e shajne cka t’u vine per gojet. Per deri 100000 lek nuk jane fort shume e per ma teper, konsiderohen shume, pse ndodh me marre 250000 lek. Ka prinde qe nuk mendonin aspak se do te conin cucen e vet aty dhe do te hjekun keq per gjithshka, e ndoshta edhe per buken e gojes, pse dhandrri ka shite cka ka pas dhe ka hi edhe borxh per me marre ate nuse. Kur asht fjala per keto miqesi, krijohen moskenaqesite dhe prishet miqesia e dashnija, e bile ndodh qe edhe naten qe shkojne krushqit me marre nusen, te grinden, si do ta shifni ma vone ne pershkrimin e zakoneve te asaj nate. Per t’u hakmarre kunder mikut qe ka marre pare shume, ndalojne nusen shume vjet me rradhe pa e cue ne pasi.
Fajin e prinderve e paguen vajza e shrete qe s’ka pike fajit ne ket mes.
Kur ana e dhandrrit i ka pague nji sasi pare, e pyet mikun se kur ka mundesi me e dhane cucen, a ke mundesi me e dhane per Shemhille, Shenkolle o ndonji feste tjeter (keshtu i caktojne vadet se ma te shumten e herave per keso festash martohen). Ana e nuses atehere i cakton nji vade tue i thane se: ne mujsh me la (keshtu thone dhe jo pague) paret ti, dhe une do te mundem me i ba teshat gadi. Kjo nuk asht nji vade e sakte por asht nji orientim dhe me i dhane kurajo e, mandej, me ba perpjekjet e duhuna sa ma pare. Vada ekzakte e marteses caktohet ate dite qe i pritet feja nuses. (Me i pre fene nuse do te thote kur i caktohet dita e marteses perfundimisht dhe vendosen konditat e fundit qe nuk mund te levizin ma për asnji arsye, dhe as mund te shkelen prej asnjenes ane. Dhe ne këtë nate qe pritet feja caktohet: Sa krushq do te cojne me marre nusen, sa raki do te bien me vedi, sa mish te thate. Dhe çfarë teshash për nuse, si psh. Duvak, strengla, opinga etj.)
Për te mujte me e pase te kjarte zakonin per rastin e premjen fese, këtu poshte po pershkruj nji shembull:
Ne buze te akshamit (muzgut) i thrret ne shtek te oborrit Llesh Ndojt, baba I dhandrrit Frrok kole Jaku: A je ktu or llesh Ndoj? Hajde bujrum, pergjigjet Lleshi. Grate e shtepise cohen ne kambe dhe shpejt e shpejt pregadisin vendin ku do te rrije miku. Cuca e fejueme shkon shpejt e mshefet ku te mundet dhe ne rast se nuk ka ode tjeter, deturohet me hi ne vathin e berreve ose me shkue te ndonji komshi.
Frroku tue ece kadal kadale me pushke nen krah (kur ka kene pushka) I avitet deres se kulles ku I zoti I shpise I ka dale perpara. Falen e perfalen krye per krye simbas zakonit tue i thane: A je burre si je? Paca shndosh a je burre, si je? I prijne me hy brenda dhe ne dere te shtepise i dorezohet pushka te zotit te shtepise. Edhe ne kjofte se nuk ka pushke por ka nji shkop edhe ky dorezohet njisoj si pushka. Kur te hine ne ode thote: ”Mramja e mere”. Te gjithe pergjigjen: ”Mer se vjen”. A jinni si jinni ? “Te pacim shndosh a je si je ?” i pergjigjen. Falet me te gjithe sa te jene aty, burra e gra dhe mandej ulet me ndenjte ne ane e oxhakut. Ulen te gjithe dhe fillon biseda. Biseden e fillon i zoti i shtepise. “A po ini shndosh or Frrok ?” ”T’pacim or Llesh, gjalle imi nji here. Po ju a po ini shndosh or Llesh ?” “Po, gjalle po imi I her or Frrok, por besa lodhe. Po robt si i ke ?” “Po mere po jan i her do kalamaj, por tu hek keq qebesa”. “Po gjane e gjalle si i ke, apo i keni pase dam? A ke ndonji kambe bagetije. Po jane sa fara e tyne or Frrok, por apo ka kush i ruen sa vec me kalamaj e s’po kane cka kullosin e mandej kemi pas edhe dam nder to ; na ka ba dam shume ujku sivjet. Mos bre burre, asht pedaf fort uku kendej a ?” “Kam pas dam shume un e do shok t’mi. Praite sheti I shmerte (Shejti Shmiter) se uku te batis por I Shmerteni ia myllte gojen”.
Ne Mirdite thone se uqerit I urdhnon Shejti Shmerte dhe pa dhane urdhen ky asnji bageti nuk munden me e hanger. Ndodh qi ujku bjen nder berre por tue mos pase urdhen me hanger gja, nuk e perket asnji pse e ka gojen te ndryeme. Kallxojne se motit, nji bari qe ishte me berre ne stan ne nji bjeshke, paska dale nji nate vone fort neper pull per me kerkue do berre, qe I kishin mbete ne mal. Kur papritmas ndjeu zana ujqish neper pyll dhe ky tue e pa rrezikun se ndodhej ne mes te nji llave ujqish, prej friget e me pshtue, hypi ne maje te nji pishe dhe qendroi aty pa ba za me goje. Ishte hana si diten. Nuk vonoi shume e ne nji shesh te vogel aty, nen pishen ku ndodhej ky bariu, u mblodh nji sasi shume e madhe ujqish. Ne mes te tyne u duk nji plak i veshun me te bardha... vijon
Ne mes te tyne u duk nji plak I veshun me te bardha, me nji mjekerr te bardhe dhe nji shkop ne dore. Ne krah kishte nji strajce. Prej asaj strajce nxorri disa grushta me do kokrra dhe ua shperndau ujqve. Te gjithe u leshuen e hangren ato kokrra. Si u krye kjo pune, plaku u zhduk dhe ujqit u shperndane ne punen e tyre. Mbasi u shperndane ujqit, nuk vonoj shume e erdhi nji ujk plak e sakat sa me veshtiresi ecte. Tuej mos I gjete shoket e vet aty, nisi me hungrue. U duk perseri plaku I bardhe e me mjekerr, dhe tue ju drejtue ujkut I tha: po pse kaq vone ti? Une s’kam cka me te dhane ma se hisen tande e hangren shoket e tu. Ujku i thote: Po une po cofi unit. Plaku mbasi u mendue pak i tha: Shko ne filan katund dhe ke me i hanger nji berr filanit, por jo ma teper. Plaku shkoi e mbas tij edhe ujku. Berri qe ju caktue per me hanger ishte pi i atij bariu qe ishte ne maje te pishes. Ne mengjez ulet ky prej pishet dhe shkon ne shpi pa kerkue ma per berret. Kur shkon ne shpi i gjen berret aty, kishin shkue vete naten. I leshon perseri ne kullote por ne gjyse te dites, ujku plak i bjen ne tufe dhe i rremben nji dhi. Naten perpara, sic thame, berret i kishin shetite naten neper pyll bash aty ku u ba mledhja e ujqve dhe asnji nuk i kishte damtue, kurse diten, ujku sakat i mori dhine. Keshtu ishte urdhni i Shmertenit. Qysh ate dite e kendej, naten e festes ketij, qe bjen ne Tetuer, te gjithe barijt qe kane berre, ndezin nji qiri per nder te ketij shejti per me i pshtue nga ujku).
“Po me bereqet si dukeni? A gjetet drithe sivjet” “Po, more buken e dimnit e kemi hudhe. Me te shndoshe o Zot”. Po keto pyetje I ban edhe Lleshi, Frrokut ndersa asht tue pregadite kafen. Ndrrojne duhan njeni me tjetrin tue i dhane kutijat. “Bane or Llesh, duhan, dhe i hjedh kutine perpara”. “Ej vallah tu rritet ndera”. Mbasi te kene pi kafen, i thone me hjeke opingat, rrypin e fyshekeve o ndonji rrobe tjeter si xhurdi etj, qe e pengon e nuk e len me ndenje lirshem.
Zakonisht brezi nuk hiqet para buket, por mbasi te kene hanger buke se me e hjeke perpara e shajne e thone se “E hoqi brezin miku per me lirue barkun dhe me hanger ma shume” etj. Prandej brezin nuk e hekin.
Kur miqte jane dakord njeni me tjetrin se nuk i ka marre pare shume, edhe biseda asht ma e gjalle dhe plot gaz e qejfe por ne rast se i ka marre pare shume, atehere e shikojne njeni-tjetrin si ne zgrip dhe pak muhabet bajne.
Mbasi te ken pi kafe dhe bisedue per nji kohe, shtrohet sofra. Zakonet e sofres jane po ato qe kemi pershkrue ma pare, e prandej nuk po i perseris, por po kalojme ne zakonin e premjes fese, qe zhvillohet mbas darke.
“ Or Llesh Ndoj, simbas fjaleve qe kemi pase, une sone kam ardh me I pre fene nuses, po ku I kemi fjalet?” “Or Frrok, ato qe asht zakoni tai i din vete e un nuk due me t’kerkue gja ma teper”. “Faqebardhe qofsh or Llesh”.(Kjo asht biseda kur miqte jane dakord njani me tjetrin se nuk I ka marre pare shume, po te ishte e kunderta, atehere do te ishin fjalet ma te ashpra dhe me kerkesa te tjera).
“Ti or Frrok fjalet prej meje i ke kshtu: Ke me pru 9 ose 11 krushq, 2 oke raki, nji berr 9 okesh ose 9 kg peshk te thate”.(Kur krushqit shkojne me marre nuse te shtunen mbrama, asht zakon me cue nji berr, por ne rast se shkojne te prenen mrama, atehere cohet peshk i thate, per arsye se e premta asht mengjille (nuk hahet mish), dy oke djathe, 100 ose ma teper leke dajes (asht zakon qe daja vjen ate nate aty dhe merr 100 ose ma shume leke neqofte se kerkon, e keto i merr do per vedi e do ja fal nuses. Pra perpara se me i pre fene, e pyesin dajen se sa leke e ke ne mend me i marre mikut qe t’i kallxojne me i prue ate nate). Pose ketyne i kerkon edhe 50 leke per gruen qe vesh nusen, 5 lek me i shti ne opingen e nuses dhe keto i merr ai qe e zdathe te dhandrri, strengla e duvak qe i vehen nusen ne krye, nji pale openga me gjalma si dhe 500 o ma teper lek, kjo mvaret simbas deshires se anes se nuses, per konak simbas zakonit. Motit kane cue 500 grosh.
Sasia e krushqve qe shkojne me marre nusen caktohet naten qe pritet feja nuses dhe simbas kerkeses e deshires se prindeve te nuses te cilet, ne kjofte se jane ne gjendje te mire ekonomike dhe ka shpi mjaft dhe me mikun jane da mire e nuk kane pas ndonji mosmarreveshje, i thone me cue deri ne 13 krushq dmth sderi ne nji sofer burra. Por ne kjofte se asht e kunderta atehere caktohen 5, 7 ose 9 krushq gjithmone numer tek dhe jo cift se nuk asht zakon me i cue cift. Krushqit shkojne tek dhe perseri kthejne tek Krushqit shkojne tek dhe perseri kthejne tek psh. shkojne 7, marrin nusen dhe krushken dhe kthehen 9, prape tek. Ne rast se miku con krushq me teper se I jane kerkue, shtepia e nuses ne kjofte se don me e shqetesue mikun, I vene gjoben ne lek, sa ta shofin te arsyeshme, dhe asht i detyruem me i pagua pa kundershtim. Pa ju shtrue denimit nuk e japin nusen. Zakonisht ne Mirdite krushqit shkojne ne mbramje te nusja dhe flejne atje e kthehen ne mengjes, e kjo ka mbete zakon per arsye te largesise se katundeve apo te bejrakeve ku nxehet nusja.
Duke e dijte se ne katundet e aferme ose ne katundin e vet, nuk fejohen njani me tjetrin (nuk martohen) per arsye se jane te nji gjaku, fis e kushrini, ose kumari (Shengjon)prej 100 vjetesh perpara. Jo si psh. Tre bajraket orosh, Spac e Kuzhne, nuk japin as nuk marrin njeni me tjetrin cuca, se thone jemi prej tre vllaznish, pra vllazni me qindra vjet perpara. Keta tre bajrake (krshina) japin e marrin cuca me bajrakun e Fandit dhe ate te Dibrrit qe nuk i kane vllazni, pse jane, gjoja te ardhun ma vone ne Mirdite. Tre bajraket e siperthanun, kan nji largsi te madhe ne mes te Fandit e Dibrrit psh. Prej Lejthizet te Oroshit me ardhe e me marre nji nuse ne bajrakun e Dibrrit, ne katundin Vig, Korthpule, Kashnjet ose Ungrej o tjeterkund, duhet udhetue se pakut 15 ore e ma teper ne kambe e neper rruge shume te veshtira. Kjo duhet te jete arsyeja qe ka mbete zakon me shkue e me fjete ke shtepia e nuses. Ka raste qe kane mundesi edhe me shkue e me u kthye, por kjo ngjet shume rralle. Berrin ose peshkun e thate qe cojne krushqit me vedi nuk e hane ate nate qe shkojne por te nesermen, nje ore pa zbardhe drita, ose ne te zbardhun drite. Pra ne kjofte se krushqit shkojne te prenden mrama, cojne peshk te thete per ta ngrane te shtunden ne mengjez, e ne shkoshin te shtunden mrama, atehere cojne berr per me hanger mish te dielen ne mengjes. Krejt sasine e mishit ose te peshkut qe cojne krushqit nuk kane mundesi ta hane por hane edhe te tjere te ftuem qe gjinden aty ne darsem te cuces. Krushqit cojne me vedi dy oke raki, por prape ne mengjez, kur dalin me nuse I zoti I shtepise u jep dy oke raki me vedi per t’I patur per rruges. Pra ketu asht fjala per nji ndrrim rakijet e asgja tjeter. Ne asnje menyre nuk u jepet rakija qe kane pru, por duhet t’u jepet tjeter, gjithmone ma e mire se ajo. Dy oket e djathit shpenzohen ate nate aty por ne te nesermen kur te nisen, u jepen dy oke te tjera djathi: Edhe ky nji ndrrim e asgja tjeter.
500 lekat o ma teper qe vihen per konak i merr i zoti i shtepise per te perballue shpenzimet qe ban per darzmen te cuces. Shpenzimet jane shume ma te medha se keto, porse keto merren sa per zakon.
Duvaku, strenglat. Opingat e gjalmat ia veshin nuses dhe i con perseri ke shpia e burrit. Duvaku e strenglat zakonisht merren uha (borxh) sa per nje dite e prandej I kthehen te zotit prap. Duvaku asht nji rube e kuqe e qe ma t’shumten e herave asht nji flamur i kuq me ndonji shenj ne te si ylle, shpate ose gjyse hane, ose edhe me shqype. Ka shume vjet qe keto flamure qe perdoren si duvake kane fillue me humbe e vendin e tyne e kane xane duvaket e ri. Keta bahen tre cope bashke, nji meter rube te kuqe me nji meter rube te bardhe. Duvaku perdoret per me i mulue fytyren nuses. Mbi krye te nuses se parit vend nji ksule te kuqe qe kane kene motit, mandej mbi kete vene do faculeta o gja tjeter te pshtjellun si ne forme piramide, dhe mandej I leshojne duvakun mbi krye ne menyre qe ky t’I rrine tamam si piramide ne krye. E fundi i duvakut i bjen ne gjoks, tue i mbulue keshtu gjysmen e trupit e krejtesisht fytyren.
Strenglat: Jane nji gjerdan i vogel, i bame me shume pare t’vogla te rrumbullakte dhe ne forme zemre (vezake), bakrit ose edhe ndonji metali tjeter i bardhe, por pa vlere te ngjituna me nji rube si ne forme te fesit. Strenglat vehen rreth krejet tuej ju derdhe paret per mbi balle per me i zbukurue fytyren. Strenglat jane shume te mocme dhe pak e kush I ka, mbasi nuk jane interesue me ba te reja te ketij lloji. Prandej zakonisht keto merren borxh dhe kur I kthehen te zotit I cojne si shperblim nji pale kollcike (corape leshit) qe I bjen nusja per te fala (dhuntina). Strenglat I napin nji hijeshi jo te vogel nuses dhe tingellimi I atyne rringxhingave asht terhjekes.
Llesh ndoi ishte konak I mire e me Frrok Kolen kishin lane lezet tue mos i marre pare shume e prandej, edhe kur u pre feja nuses, nuk i qiti telashe, por i kerkoi vetem ato qi jane zakon. Mbasi kjene dakord me te gjitha zakonet, u caktue edhe vendi se ku do t’I delej krushqve para. Or Frrok kola po t’caktoj vendin se ku do te takohen krushqit me njeriun qe u del para. Ke suka e Qarrit, drejt mullenit t’ katundit, bash te kriqja, ate e gjen. “S’ka ma mere” pergjigjet Frroku “S’ka ma mere”, pergjigjet Frroku. (Vendi i caktuem nuk duhet te jete shume larg shpijet). Asht zakoni qe ana e nuses u qet perpara krushqve nji njeri me I prite ne vendin e caktuem. Ky duhet nji i aferm, i fisit te nuses ose dhe ndonji tjeter I katundas dashamire e kumari me te. Ky njeri qe u del perpara do te kujdeset per krushqit me i sherbye dhe me u dale zot ne cdo rast; pra i ka ne bese e nen mbrojtje derisa te kene dale prej shtepijet me nuse. Ai rrin me ta dhe kujdeset per te gjitha nevojat e tyne, dhe te nesermen, i percjell prap deri ne vendin ku u ka dale perpara. Ky i ngarkon vedit detyre a pergjegjesi, si do e shifni ne vazhdim te ketij pershkrimi, se nga rrethanat qe krijohen, si pasoje e konfliktit qe mund te ndodhin rastesisht ate nate, e sidomos kur miqt njani me tjetrin nuk jane nda mire do te vene vedin ne rrezik per me mbrojte krushqit ne cdo drejtim.
Naten qe pritet feja e nuses caktohet dita e darzmes, pra nata se kur do t’vin krushqit.
Mbasi u caktuen te gjitha konditat simbas zakonit, Frrok Kola e pyet Lleshin: ”A kimi ma gja or Llesh pa kput ?” “Jo or Frrok, besoj se nuk kini lane gja ma por tash po paim edhe ka i kafe e mandej po biem e po fleme”. “Atehere na qofte per hajr miqesia or Llesh” thote Frroku. “Pac hair e nafake” I pergjigjet Lleshi dhe fillon me avite takamin e kafes me pjeke kafen. Nderrojne kutiat e duhanit, peshtjellin ka I cingare, pine kafet e mandej ulen e flejne. Te nesermen, heret ne mengjes, u cuen prej gjumit. Lleshi e pyet Frrokun: ”Si ke njef or Frrok ? A ke merdhaif naten?” “Jo qebesa, kam flet s’ka ma rehat e mere, (edhe ne qofte se ka merdhite nuk thote se “po” pse korite te zotin e shpise). Grate ndezin zjarmin ne voter dhe i cuen teneqen me uje afer Lleshit per me vue xhezen e kafes n’zjarm. Lleshi mbasi e shplan mire e mire e mbushi me uje dhe e ven ne zjarm, mandej fillon me shpla filxhanat e me i fshi me nji pece. Nji grue vjen me nji ibrik me uje dhe nji sapun ne dore e i thote Lleshit:”A po i lan syte?” “Po t’lumt se po i laj teksa”, cohet ne kambe dhe del ne oborr ose edhe mbrende ne nji qoshe t’shpis, u hjedh faqeve dy-tre grushta uje dhe mandej nxjerr nga brezi nji shami dhe fshin fytyren. Lidhe nji cingare duhani e mandej ja hedh kutine perpara Lleshit tue i thane:”Bane nji or Llesh”. “Ej vallah or Frrok”. Lleshi shpraz kafen ne filxhan dhe ja ven Frrokut para ne tef te oxhakut. Mbasi piu dy kafe rresht Frroku, mbath opingat. “Izem or Llesh se po dal !” Kur te duesh or Frrok. Lleshi thote urimet e zakonshme: Lamtumere, t’ardhshim per t’mere e zoti te dhashte bereqet, dhe del per deret t’shpise. Ne oborr kane dale granija me u fale me ta. Falet me te gjithe shterngohet e bahet gati me dale nji nga nji dhe niset. I zoti i shtepise e percjell derisa te kaloje shtegun e oborrit dhe mandej aty i dorezon pushken Frrokut e mbasi falen e perfalen ndahen. Ne mramje porsa mrrini Frroku n’shpi e pyeten robt e shpis se si ishte da me mikun e ky krejt gzim u difton se ishin da shume mire e fillon me u diftue. “Paj per qiell e per dhe asht shpi sojit Llesh Ndoji qe se ka shokun n’bajrak, s’ma ka lujte tymin e duhanit por ka lype ato cka asht zakoni dhe asnji send ma teper”. Te gjithe te gzuem thone: Paste faqen e bardhe! Frroku mandej fillon me u kshillue me t’shpise se ke me thirre krushk te pare dhe krushq te tjere, mbasi zakonisht, sa t’i pritet feja nuses, duhen lajmrue ata qe do te shkojne krushq. Feja nuses pritet nji ose dy muej perpara dites marteses. Krushk thirret ai qi I takon mbas fisit o barkut, nipat, daja e ndonji mik shpijet qe e kane per zemer dhe jo do kush do. Pose kesaj krushqit zgjidhen nder burrat ma te mire, te pashem e te veshun mire, te gojes e te muhabetit, pse keta shikohen fort. Motit I kane zgjedhe e shikue edhe per trimni, burra qi nuk e pritojshin belane qe shpash here e gjete ne keso rastesh. Krushk i pare thirret ai qe i takon, prej fisit qe i takon me pri ne fisin e atij qe e thrret. Krushk i pare nuk cohet kushdo dhe ke ka qafe i zoti i shpis por do te shkojne ai qi i takon mbas fisit. Fise qe kane prijen ne katund jane djale mbas djalit me kete pari. Fiset me fise e barqet me barqe jane te ndame dhe i kane te caktuem se ku prine ky fis apo ky bark, dhe ku prin ai tjetri. Keto zakone shikohen fort edhe sot dhe po te ndodhi qe ndonjeni shklet kete rregull, ne mes te fisit me fis hyne mosmarrveshje dhe paknaqesina dhe formojet nji dasi e perjetshme shoqnijet per ne raste darzmash.
Frrok Kola kishte ra ngusht me nji pune. Kishte deshire me thirre krushk te pare Kol Deden, burre i mire e azgan, i veshun e i mbathun per bukuri, i fjales e i muhabetit, i njoftun dhe trim, nji qe me t’vertet nuk i gjindej per krushk i pare ma i mire. Mirepo, megjithse ishte prej fisit qe i takonte me pri tek Frrok kola, nuk ishte i atij bajraku qe i shkon prija. Prija i takonte nji tjetri (burre i papashem) qe nuk shifej me sy e Frroku nuk kishte deshire me e vue perpara krushqve. Prija I takonte nji tjetri (burre I papashem)qe nuk shifej me sy e Frroku nuk kishte dishire me e vue para krushqve dhe me e cue te miku, te Llesh Ndoj. Prandej per me mujte me marre Kole Deden si krushk te pare, ju dasht me mledhe fisin e tij dhe, tue qite disa arsyena u kerkoi leje per Kolen me u pri krushqve te tij. Mbas shume bisedimesh e rropatjesh, jo, po, jo, po, u lejue kola prej fisit dhe barkut, me shkue krushk te Frroku. Ktu shifet se sa rendesi u jepet zakoneve. Krushku i pare duhet i njoftun e kuventar, trim e i guximshem, qe te dine e te mundet me i ba balle cdo te papriture qe mund te ngjase. Motit kane thane se krushku e ka prekoven (qefinin) ne gji kur te niset me shkue me marre nusen dhe derisa te vin ne shpi, per arsye se kane ndodhe shume here vrasa e pergjakje. Krushku ka nji autoritet ma t’madh se te tjere darzmore e prandej asht ndere me u thirr krushk.
Ai qe thirret krushk ban te gjitha perpjekjet qi me u veshe sa ma mire e, edhe ne kjofte se nuk I ka vete teshat, I kerkon nder shoke, ne menyre qe te veshet sa ma mire. Kur veshet kush mire i thone: kenke veshe si krushk. Kur ishin armet ne krah krushkut I duhej me sigurue edhe fisheke mjaft mbasi do te qesin pushke ma shume se te ftuemit e tjere. Kur u kthehet krushku prej darzmes e pyeteshin shoket: A e dogje nji rryp fisheke?
Frrok kol Jaku, deri ne oret e vona te nates, ndej tue bisedue me robt e shpise dhe tue I caktue emnat e krushqve qe do te thirrte. Ne nesre u nis me shkue me thirr se parit ndonji nip, dajen ose ndonji mik tjeter te larget, dhe mandej me thirre ata qe I kishte ne katund per krushk, si dhe krushkun e pare. Tue kene se Frroku ishte prej bajrakut te Dibrrit, si feste me miq lutet Shmhilli, e prandej, edhe nuset I marrin per kete feste por darzmen ja bajne nji dite mrapa festes. Keshtu ngjet edhe me festat e tjera si Shenkolli i pare ose si i thone ndryshej, e Djelja e nuseve, qe bien dy jave para Shenkollit kalendarik (6 dhetuer). Kete feste e lut bajraku i Oroshit. Per Shenkolle qe e lute Fandi e Spaci, per Shenmri qe vjen nji jave mbas shenmhillit dhe e lute bajraku i Kuzhnenit. Edhe nder keto festa merren nuse shume. Te rralle jane rastet qe merren nder kohe te tjera si te Shumash, T’lidhnash etj. Dit, por zakonisht nuset i marrin nder festat qe u permenden ma siper. Prandej mora per shembull Frrok Kolen me festen e Shenmhillit me zakone te barabarta e qe, edhe ne kjofte se ka ndonji ndryshim asht i padukshem dhe i parandesishem persa i perket zakoneve ne pergjithsi. Zakonisht festat fillojne te enjten e mbarojne te marten. Diten e enjte bijat e nipat, te shtunden mrama qi asht nata e festes vijne miqte e tjere dhe rrine deri te marten. Ai qi ka marre nuse, dergon krushqit te prenden dhe te shtunen qe asht nata e festes e qi vjen nusja n’shpi. Krushqit qi jane te vendit, sa te vijne me nuse, hane dreken dhe shperndahen e shkojne neper shpija te veta, mbasi kane me lute festen e kane me prite miqte. Te marten qi mbaron festa, vijne perseri ne darzem qi fillon ate nate. Nipat, daja dhe miqte e tjere, ne kjofte se nuk jane prej ketij bajraku, qe lute kete feste, nuk shkojne ne shpija te veta por rrine per feste e mandej per darsem. Para 15 vjeteve darsma fillonte te marten ne mbramje e vazhdonte deri te ennjten mbas dite. Keshtu e kane pasi disa katunde, por e shumta tash, i fillojne dasmat te henen ne mbramje dhe i mbarojne te merkuren mbas dite. Dhe po marr per baze ate te mocmen. Te martten ne mramje vijne krushqit e miqte deshare (te gjithe miqte vijne me dash ne darzem). Te merkuren, mesdita eshte vetem per krushq e deshare, per akshite, kafexhine e ndonji tjeter qe ka ba sherbim. Festa bashke me darzem zgjat plot 8 dite rresht. Te enjten mbasdite shperndahen te gjithe me perjashtimin e ndonji miku qe asht shume i larget dhe nuk ka ku shkon aq vone.
E enjtja para feste quhet e enjtja e gjedheve. Ky emen i ka mbete pse ne kete dite asht zakon me u pre gjethet per me sigurue mishin e festes.
Te premten e te shtunen hane groshe e peshk te thate. Peshkun e thate e ziejne e lengun e tij e qesin ne groshe. Ditet e tjera shpenzohet mish pa mase.
Ne bajrakun e Oroshit nuk perdoret peshku i thate per feste.
Dasma
Qysh nji jave përpara asht zakon qe grate e fisit e te shokeve te afërm, me shkue me punue e me I ndihmue atij qe ka me marre nuse, tue I cue dikush nji barre firi (fier, lloj bime) e cila perdoret per shtroje, ndonje barre dru zjarrmi, tue fshi e pastru oborret etj.Firin e shtrojne ne kulle (ode), kudo te rrijne miqesia, dhe kjo asht shtroje kryesore, se qylyme e shtroje te tjera nuk kane.
Asht e enjtja e gjetheve. Te gjithe diten ka levizje te madhe ne shtepine e Frrok Koles: Gra me krah te shpervjela deri ne berryla, shifen tue la e pastrue enet e sofrat, do te tjera tue gatue buke, tue bajte e pru vegsha e kuqa, sahana e luge qe i marrin haxhet. Vegshat jane ene dheu te vogla deri ne 3-4 kilesh per me i zie gjellen, e kuqat jane si keta, por jane shume me te medhenj: zane brenda deri ne 15 kg mish dhe perdoren per darzma e morte ku mblidhen shume njerez. Grate me bulira (boliere) te mbushura me uje ngarkue, tjera me firi e dru, shifeshin tash e pare, eja e shko. Disa gra te tjera, afer furret, tue hollue petat e tue i pjeke, per me i ba gadi per laknore, kendojne kange nusesh, qeshin e bisedojne tane gaz. Kafexhia qe asht thirre me pjeke kafet deri ne mbarim te darsmes (ky asht nji njeri i katundit por qe ka zanat me i pjeke mire dhe prandej e therrasin), aty kah dreka vjen me disa xheze e jebrike te medhenj si gjyma ujit, me nxane 100 filxhana kafe dhe hyn brenda. Avitet afer votres zjarrmit dhe fillon me vue per ujdi punen e vet. I zoti i shtepise dorzon kafen, sheqerin, dollapin e mullinin e kafese e tjera rraqe kafjet qe ka. Kafexhija fillon punen e vet me kaferdise kafen e tjerë. Kur vjen kafexhija gratë i këndojnë:
Mirsevjen o kafexhi
Na i piq kafet sheqerli
Se sheqerin e kam gati
Se na kem dugjajen n’shpi
Mos qit nja por qit ka di (dy)
Mbushja mere barkun bardakut
Zbardhja faqen t’zott t’konakut.
Ne kopsht afer shpijet tre burra kene pre nji ka dhe jane tue e rjepe kadalkadale e tue bisedue.
Nuk vonuen edhe erdhen dy fshatare te thirrun per me zie gjedhet. Edhe keta kane ngarkue nji kazan ne krah qe ju nevojitet me zie orizin ose gjak e vjamin (kjo asht gjelle qe perdoret fort ne Mirdite. Ziejne gjakun me miell e vjame si qull i trashe).
Tri gra kane hi ne kulle dhe jane tue shtrue firin e tue rregullue vendin ku do te rrine miqte. Shpia e shtruem me firi dhe e ndritun prej zjarmit te madh qe asht ndezun ne voter, oborri i fshim e i pastruem mire, kane marre nji hijeshi me te knaqe e qe pasqyron gezimin qe ka ajo familje. Kah gjysma e mbas drekes fillojne me ardhe bijat e martueme me djep ngarkue ose me ndonji fmi perdoret. Jane krejt shend e gazmend se kane ardh te prindja per feste e ne darzem. Ndoshta ka nji vjet e ma teper qe s’kane kene. Kane udhetue kushedi sa ore me fmi ne shpine, neper rruge te vshtira, perpjete e teposhte por tash, prej gzimit, nuk e ndjejne te lodhmen aspak.
Akshit kane fillue punen, pregaditen per neser. Kane avite afer nji thes me nja dy babune grosh te kuqe ose te larme dhe po e pastrojne. Ma vone kane me qerue peshkun e thate.
Mbasi kafexhija ka vue gjithshka per fije, ka kaferdis kafene dhe e ka blue i pjese, grate jane jashte tue punue, fillojne me ngallite me kange, per me i kerkue kafe.
Kafexhi more demel
Je ndry mren e nuk po del
Me na pru xhezmen me kafe
Po bajme gaz e po bajme llafe.
Kafexhija sa t’i ndijne u vikate tue qeshe: hajt punoni sa t’u ndihmojne zoti se per at kishe n’saj t’zotit t’shpise, kafe sa t’doni po ju bie njetash, dhe nuk vonon e del me ibrik te kafes ne dore e filxhanat ne tabake. Grate pijne kafe dhe urojne. Zoti ja bafte per hajr. Kafexhia i pyet se si ishte pjeke kafja se don me dijte qe te mos koritet me te tjeret. Grate japin gjykimin e vet.
Nipat, daja e ndonji mik tjeter i larget qe jane thirre per krushq, vijne qush sot, kurse krushqit qe jane te katundit (bashkefshataret) vine neser ne mengjez. Kah mramja, buze muzgut.Kah mramja, buze muzgut, fillojne me ardhe desharte e thirrun krushq (si e thashe me siper). Te gjithe nipat, daja, miqte e shpise, duhet te bien ka I dash, duhet me pru pare. Tash bien 500 deri ne 1000 lek. Motit jane cue 100 deri ne 500 grosh por pak e kush ka cue pare se ne pergjithsi asht kene zakoni me cue dash e jo pare. Jo vetem miqte qe jane thirre vetem per krushk bien dash, por dash bien edhe ata qe jane thirre per darzem. Dashi asht borxh pse ja bjen e do t’ua cojne kur te kene darzem. Prandej thone se : A ndrron desh me filanin?
Ishte tue prendue dielli; ne shtek te oborrit hyni nipi i Lleshit me nji dash lidhe per lakut. Bashke me te amen qe po grahte dashin, veshe e mbathe per bukuri. Hjek pushken prej krahit dhe shtien dy here e mandej thrret me t’madhe. A je ktu daj Lleshi?- Hajde bujrum, merse t’bjer Zoti, pergjigjet Lleshi mrena n’kulle. Turr e vrap mblidhen grate tue lane cdo pune qe kane ne dore dhe dalin ne oborr e rreshtohen dy grupesh e ja nisin kanges:
Kush asht aj qi vjen me dash
Vjen Gjok Marku bylykbash
Bylykbash edhe zartari
Paska teshat qepe n’terzi
C’ka pruni per dhanti
Pru nji dash dhe nji flori
Shtoja Zot tufen e tij
Banja Zot njeqind mije
Kush asht ajo qe vjen mbas dashit
Vjen e ama e bylykbashit
Paska teshat prej mendafshit
Prej mendafshit qepe ne terzi
Edhe xhepat me flori
Kur deshari nuk bjen dash te gjalle por bjen pare ne xhep atehere, ne vend qe me I thane ne kange se “pru nji dash dhe nji flori”- thone, pruni xhepat me flori, shtoje Zot gjane e tij.
Frroku ka dale ne oborr turr e vrap me prite desharin qe po vjen. Hyn ne oborr me dash per doret dhe tue u takue me ata qe i kane dale perpara u thote: Per hajr na kjofte darzma. Pac hajr e nafake e mer se t’ka pru zoti- i pergjigjen. Nje njeri i merr dashin dhe e lidh diku aty n’gardh. Falet me te gjithe nji nga nji simbas zakonit. Ne dere ja dorzon pushken t’zotit te shpise. Grate vazhdojne kangen. E ama e desharit falet e perfalet me grate e rrin me to.
Se si fallen, pershendeten e pyeten njeni me tjetrin, zakonet jane te njejta me ato qe kam pershkruar me pare e prandej nuk asht nevoja me I perserite ma. Te gjithe desharet qe vijne priten njisoj si ky, me kange e tjera ceremoni, qe u pershkruam. I zoti i shtepise i rreshton miqte ne ane te oxhakut, simbas zakonit, ne vendin qe i takon tue vue ne krye te vendit mikun ma te larget, o qi asht prej bajrakur e qe i takon kryet e vendit, si psh. I Oroshasi del gjithkund ne krye te vendit se asht bajrak i pare. Edhe shkodrani ose malsor i Hotit e Grudes, ne kjofte se asht atje e qesin ne krye te vendit se i takon. Bajraku i Shales dhe aj i Shoshit nuk dalin ne krye te vendit ne Mirdite per arsye se jane vllazen e prandej jane te shtepise.
I zoti i shtepise u hjedh cigare duhanit te lidhuna, kafet u shkojne njena mbas tjetres, ne fillim te amla e mandej, simbas deshires mikut, kafe te forta (te idhta, pa sheqer). Pothuejse, ne pergjithsi, mbasi te pine dy- tri kafe me sheqer, e pine nji ose dy, mandej pa sheqer. Sidomos kafet mbas ngranies darke, i pine te forta. Vazhdojne pyetjet e bisedat e zakonshme ?
Dhandrri qysh diten heret asht largue e ka shkue te stani i bagtive ose asht struke diku ne nji qoshe se ka turp me u duke, ma teper ike edhe prej lojnave qe i bajne shoket e miqt. Dhandrri nuk stoliset me kurrgja por si cdo dite tjeter, bile disa here edhe ma keq se ditet e tjera. Mbasi te kene shkue do nate dhe hiqet dyshimi se mund te vine ma kush, i zoti i shtepise u thote miqve: Tash s’po presim ma or burra, por po ndreqim sofren, a don me dal kush me pa jashte ? (A don me dale kush me krye nevojat, kete kuptim ka). Ata qe kane nevoje dalin e sa te kthehen brenda, nji burre u qet me la duert te gjitheve. Mandej ulet sofra e i zoti i shtepise.
Relevi
Bargjana
Bjeshkët e Kaçinarit
Kroi i Bardhë (Mirditë)
Lisat e Marpepës
Munella
Pllaja e Valmorit
Rrapi i Kaçinarit
Shpellat e Grykës së Valit
Shutrria
Ultinjtë e Nënshejtit
Pak Histori
Edukimi përmes ndëshkimit
Formimi i Lidhjes së Mirditës
Humbja e palëve
Krijimi i Besëlidhjes (1912)
Kriminaliz psikologjik (45-90)
Kryengritja (1876-1877)
Kryengritja e Mirditës 1862
Kryengritja e vitit 1912
Kufinjtë e të pabesueshmes
Lidhja e Prizrenit
Mesjeta koha e re, sotme
Mirdita gjatë pushtimit turk
Ndarja e gjallë
Periudha fund pusht turk
Pirustët
Rilindja kombëtare
Sistemi i bajrakëve
Tension i madh e trazim
Kultura
Monumente historike
Banesa e tipit kullë
Gurra e Domgjonit
Kështjella fushore e Vigut (Kastër)
Kisha dhe Kuvendi i Rubikut
Mbishkrimi i Gëziqit dhe Stema e Arbërit
Ura e Vaut të Madh
Varreza Arbërore e Prosekut
Shiko dhe këtë
Ambroz Marlaskaj
Anton Çeta (1920-1995)
Familja Gazulli
Prend Doçi
Bib Dodë Pasha (Gjonmarkajt) (1820 - 28 korrik 1868)
Prênk Bibë Doda (Gjonmarkajt) (1860 - Lezhë, 22 mars1919)
Klerikë të njohur nga Mirdita
Kol Toma i Velës (l885 - ? )
Mark Gjani 1909 - 1947
Nënë Tereza (26 gusht 1910 - 5 shtator 1997)
Nikoll Kaçorri
Nikoll Kimza
Prend Suli
Preng Lekunda
Preng Marka Prenga (1858 - l955)
Zef Kol Ndoka (zefi i Vogël)
Zef Skana (6 maj 1889 - 30 mars 1943)
Referimet
Lidhje të jashtme
mirditaonline.net
Shiko edhe
M
Mirdita |
7308 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Peqinit | Rrethi i Peqinit | Rrethi i Peqinit është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Elbasanit. Rrethi i Peqinit ka 33,000 banorë (sipas 2004), një sipërfaqe prej 191 km² dhe kryeqendër Peqinin.
Ka dy struktura historike që tregojnë lashtësinë e zonës së Peqinit. Së pari është Rruga Egnatia, e cila kalon mes për mes rrethit të Peqinit. Së dyti, është kalaja (Kalaja Klaudiana) që ndodhet në qendër të Peqinit. Peqini ndodhet në luginën e lumit Shkumbin që ka një bazë të gjerë dhe rrjedh nëpër tërë rrethin e Elbasanit dhe derdhet në Detin Adriatik në Divjakë.
KS Shkumbini është klubi futbollit të qytetit të Peqinit, i cili ka përkrahës shumë të apasionuar. KS Shkumbini është një ekip mesatar dhe ka ruajtur gjithmonë vendin e tij në atë që është tani Kategoria Superiore shqiptare pavarësisht nga mungesat financiare. KS Shkumbini është një ekip i vështirë për tu mundur në fushën e tij (Stadiumi Peqin), por rrallë janë ngjitur më lart se në vëndin e dytë në kampionat.
Ndarja administrative
Rrethi i Peqinit përbëhet nga një bashki dhe pesë komuna që janë:
Bashkia Peqin
Komuna Gjocaj
Komuna Karinë
Komuna Pajovë
Komuna Përparim
Komuna Shezë
Shiko edhe
P |
7309 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20P%C3%ABrmetit | Rrethi i Përmetit | Rrethi i Përmetit është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Gjirokastrës. Rrethi i Përmetit ka 26,000 banorë (sipas 2004), një sipërfaqe prej 929 km² dhe kryeqendër Përmetin.
Administrata
Rrethi i Përmetit perbehet nga dy bashki, dhe nga 7 komuna:
Bashkia Përmet
Bashkia Këlcyrë
Komuna Sukë
Komuna Ballaban
Komuna Petran
Komuna Çarshovë
Komuna Piskovë
Komuna Frashër
Komuna Deshnicë
Lidhje të jashtme
Faqja interneti mbi Rrethin e Përmetit
Shiko edhe
P
Rrethi i Përmetit |
7310 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Pogradecit | Rrethi i Pogradecit | Rrethi i Pogradecit është një nga 36 rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun e Korçës. Rrethi i Pogradecit ka 61 530 banorë , një sipërfaqe prej 725 km² dhe kryeqendër Pogradecin.
Ndarja administrative
Rrethi i Pogradecit përbëhet nga një bashki dhe shtatë komuna që janë:
Bashkia Pogradec
Komuna Buçimas
Komuna Çërravë
Komuna Dardhas
Komuna Hudënisht
Komuna Proptisht
Komuna Trebinjë
Komuna Velçan
Vendbanime tjera të njohura në këtë rreth janë:
Alarup
Blacë
Bletas
Mëmëlisht
Peshkëpi
Vreshtas
Udënisht
Shiko edhe
P |
7311 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Puk%C3%ABs | Rrethi i Pukës | Rrethi i Pukës është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Shkodrës. Rrethi i Pukës ka 34,000 banorë (sipas 2004), një sipërfaqe prej 1,034 km² dhe kryeqendër Pukën.
Ndarja administrative
Vendbanime tjera të njohura në këtë rreth janë:
Bashkia Pukë
Bashkia Fushë-Arrëzë
Komuna Gjegjan
Komuna Blerim
Komuna Fierzë (Pukë)
Komuna Iballë
Komuna Qelez
Komuna Qafë-Mali
Komuna Qerret
Komuna Rrape
Shiko edhe
Gështenja e Kokdodit
P |
7312 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Sarand%C3%ABs | Rrethi i Sarandës | Rrethi i Sarandës është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Vlorës. Rrethi i Sarandës ka 35,235 banorë (sipas 2004), një sipërfaqe prej 730 km² dhe kryeqendër Sarandën.
Ndarja administrative
Rrethi i Sarandës përfshin nën administrimin e tij dy bashki dhe shtatë komuna që janë:
Bashkia Konispol
Bashkia Sarandë
Komuna Aliko
Komuna Dhivër
Komuna Ksamil
Komuna Livadhja
Komuna Lukovë
Komuna Markat
Komuna Xarë
Shiko edhe
S |
7313 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Shkodr%C3%ABs | Rrethi i Shkodrës | Rrethi i Shkodrës është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Shkodrës. Rrethi i Shkodrës ka 185,612 banorë (sipas 2009), një sipërfaqe prej 1,631 km² dhe kryeqendër Shkodrën.
Ndarja administrative
Rrethi i Shkodrës përfshin nën administrim 2 bashki dhe 15 komuna që janë:
Bashkia Shkodër
Bashkia Vau Dejës
Komuna Ana-Malit
Komuna Bërdicë
Komuna Bushat
Komuna Dajç
Komuna Guri i Zi
Komuna Hajmel
Komuna Shalë
Komuna Shosh
Komuna Pult
Komuna Shllak
Komuna Temal
Komuna Postribë
Komuna Rrethinat
Komuna Velipojë
Komuna Vig-Mnelë
Vëndbanime të tjera të njohura në këtë rreth janë:
Golemi
Bushati
Abat
Thethi
Shurdhahu
Velipoja
Shiroka
Bogë
Gajtani
Rragami
Shiko edhe
S |
7314 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Skraparit | Rrethi i Skraparit |
Histori
Rrethi i Skraparit është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë dhe gjendet në Qarkun e Beratit. Rrethi i Skraparit ka 34.613 banorë (sipas 2011) dhe një sipërfaqe prej 775 km² me kryeqendër Çorovodën.
Ndarja administrative
Rrethi i Sqraparit ka nën administrim dy bashki dhe tetë komuna që janë:
Bashkia Çorovodë
Bashkia Poliçan
Komuna Bogovë
Komuna Çepan
Komuna Gjerbës
Komuna Leshnje
Komuna Potom
Komuna Qendër
Komuna Vendreshë
Komuna Zhepë
Komuna Zizfzfu
Personalitete nga Skrapari
Ilir Meta - ish Kryetar, i Partisë, Lëvizja Socialiste për Integrim (LSI)
Nasip Naço - ish Deputet, i Partisë Lëvizja socialiste për Integrim (LSI)
Fidel Ylli - Deputet, i Partise Socialiste te Shqiperise
Xhevahir Spahiu - Shkrimtar
S |
7316 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Tepelen%C3%ABs | Rrethi i Tepelenës | Rrethi i Tepelenës është një nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Gjirokastrës. Rrethi i Tepelenës ka 55.000 banorë (sipas 2005), një sipërfaqe prej 817 km² dhe kryeqendër Tepelenën.
Në rrethin e Tepelenës mbizotëron relievi kodrinoro-malor. Lartësia mesatare mbi nivelin e detit është 732 m. Pika më e lartë gjendet në majën e Këndrevicës 2122 m, ndërsa më e ulëta 105 metra në luginën e Vjosës. Litologjia e Tepelenës më së shumti përfaqësohet nga gëlqerorët, të cilat herë shfaqen pllakë e herë masive kompakte. Në këto të fundit, janë të zhvilluara puset, shpellat dhe format e tjera karstike, mbi e nën tokësore me një interes të veçantë në fushën e turizmit dhe speleologjisë turistike e studimore. Sizmika në rreth është tepër aktive. Fuqia sizmike e hasur në 1920 ka arritur në magnitudë 5,8 dhe intensitet 9 ballë. Tërmete të tjera ka pasur dhe në vitet 1963, 1969 dhe 1978. Rrethi i Tepelenës ndodhet në zonën e klimës mesdhetare kodrinore e malore. Temperatura mesatare vjetore është 15.3 gradë celsius, ndërsa mesatarja vjetore e reshjeve është 1426 mm. Ujërat sipërfaqësore përfaqësohen nga ato te lumit Vjosa dhe të degëve të tij (Drino-Bençe-Luftinje). Ujërat nëntokësore përfaqësohen nga burimet masive karstike si Uji i Ftohtë Tepelenë, Hormova, Lekël, Bença, Gurra në Progonat, Bambulli në Dukaj.
Rrethi i Tepelenës është i pasur me bimësi, si në lloje ashtu dhe në shtrirje. Në të ndeshen nga brezi i shkurreve, qe shtrihet deri ne lartësinë 600-800 metra, brezi i dushkut 800-1200 metra, pyjet fletëgjere, halore e të përzier dhe deri në kullotat alpine me lartësi mbi 1000 m.
Ndarja administrative
Rrethi i Tepelenës përbëhet nga 2 bashki dhe 8 komuna që janë :
Bashkia Memaliaj
Bashkia Tepelenë
Komuna Buz
Komuna Memaliaj Fshat
Komuna Krahës
Komuna Kurvelesh
Komuna Lopës
Komuna Luftinjë
Komuna Qendër
Komuna Qesarat
Shiko edhe
T
Tepelenë |
7317 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Tiran%C3%ABs | Rrethi i Tiranës | Rrethi i Tiranës është një nga 36-të rrethet e Shqipërisë dhe gjindet në Qarkun e Tiranës. Ky rreth ka një popullsi prej 811.649 banorë (sipas regjistrimit të vitit 2016) dhe ka një sipërfaqje prej 1,238 km² dhe kryeqendër Tiranën.
Ndarja administrative
Rrethi i Tiranës përbëhet nga 3 bashki dhe 16 komuna që janë:
Bashkia Tiranë
Bashkia Kamëz
Bashkia Vorë
Komuna Baldushk
Komuna Bërxullë
Komuna Bërzhitë
Komuna Dajt
Komuna Farkë
Komuna Kashar
Komuna Krrabë
Komuna Ndroq
Komuna Paskuqan
Komuna Petrelë
Komuna Pezë
Komuna Prezë
Komuna Shëngjergj
Komuna Vaqar
Komuna Zall-Bastar
Komuna Zall-Herr
Lidhje të jashtme
Faqja zyrtare
Shiko edhe këtë
Qarku i Tiranës
Tirana
T |
7318 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Vlor%C3%ABs | Rrethi i Vlorës | Rrethi i Vlorës është njëri nga 36-të rrethet e Shqipërisë. Rrethi bën pjesë në Qarkun të Vlorës. Rrethi i Vlorës ka 151,286 banorë (sipas 2009), një sipërfaqe prej 1,609 km² dhe kryeqendër Vlorën.
Ndarja administrative
Rrethi i Vlorës përbëhet nga 4 bashki dhe 9 komuna që janë:
Bashkia Himarë
Bashkia Orikum
Bashkia Selenicë
Bashkia Vlorë
Komuna Armen
Komuna Brataj
Komuna Horë-Vranisht
Komuna Kotë
Komuna Novoselë
Komuna Qendër (Vlorë)
Komuna Sevaster
Komuna Shushicë
Komuna Vllahinë
Vendbanime tjera të njohura në këtë rreth janë:
Himara
Orikumi
Dhërmiu
Palasa
Lidhje të jashtme
Kartolina nga Vlora
Shiko edhe
V |
7319 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi%20i%20Tropoj%C3%ABs | Rrethi i Tropojës | Rrethi i Tropojës është një nga 36 rrethet administrative të Republikës së Shqipërisë. Nga vendasit njihet me emrin Malësia e Gjakovës.
Rrethi i Tropojës është i përbërë nga tetë Njësi të Qeverisjes Vendore (NJQV):
Bashkia Bajram Curri
Komuna Bujan
Komuna Bytyç
Komuna Fierzë
Komuna Lekbibaj
Komuna Llugaj
Komuna Margegaj
Komuna Tropojë
Këto NJQV përmbledhin gjithsej 54 fshatra.
Pozita gjeografike
Tropoja ndodhet në verilindje të Shqipërisë dhe kufizohet në veri me Malin e Zi, në jug me Rrethin e Hasit, në perëndim me Qarkun e Shkodrës (me rrethet Shkodër dhe Pukë) dhe në lindje me Republikën e Kosovës. Gjatësia e vijës kufitare me Kosovën është 81 km, ndërsa me Malin e Zi rezulton 31 km. Rrethi i Tropojës ka një sipërfaqe prej 1043 km2, ndërsa sipërfaqja e qytetit të Bajram Currit rezulton 160 ha. Distanca më e afërt e Bashkisë Bajram Curri me komunat përreth është: 3 km me komunat Margegaj dhe Bujan, ndërsa distanca më e largët konsiston në 30 km, përkatësisht me komunat Lekbibaj dhe Bytyç. Tropoja ndodhet 260 km larg Tiranës, kryeqytetit të Shqipërisë dhe 120 km larg Prishtinës, kryeqytetit të Kosovës.
Ky rreth shtrihet në juglindje të Alpeve të Veriut dhe pozicionohet mes këtyre pikave ekstreme:
Në jugperëndim, në vendin e quajtur “Te the Drini qafën” - 42° 14’ 42” dhe në veri në zonën malore të quajtur “Kershi i Vujkut” - 42° 33’ 25” gjerësi veriore.
Në pikën më perëndimore - 19° 48’ 50” dhe në skajin më lindor - 42° 10’ 15” gjerësi lindore.
Historiku
Tropoja është banuar që në periudhën e hershme të bronzit (2000 – 1700 vjet p.e.s), që daton pas neolitit të vonë (eneolitit). Në kohën e Ilirisë, ky rreth ka qenë i populluar nga fisi i Dardanëve. Vendbanimi i hershëm i Rosujës ka qenë qendra kryesore administrative e pozicionuar në kufirin mes dy fiseve, Labeatët dhe Dardanët, që daton 400 vjet para lindjes së Krishtit, nga ku rrjedh dhe emërtimi i banorëve autoktonë vendas “Dardanmalas” (dardanët alpinë). Vendbanime të tjera që datojnë para lindjes së Krishtit janë ato të Bujanit, Selimajt, Komit, Cërrnicës, Shoshanit, Nikajt dhe Mulajt. Nga përbërja etnografike fiset ndahen: fisi i Gashit, Krasniqes, Bytyçit dhe Berishës. Gjatë periudhës së pushtimit nga Perandoria Osmane, Tropoja ishte pjesë e Vilajetit të Kosovës, kohë nga e cila ka trashëguar toponimin tradicional “Malësia e Gjakovës”.
Administrata e parë në Malësinë e Gjakovës do të vendosej në vitin 1916 me nënprefekturë në fshatin Bujan dhe me katër krahina: Bytyç, Tropojë, Bujan e Nikaj-Mërtur. Para fillimit të Luftës së Dytë Botërore, Tropoja së bashku me Hasin dhe Kukësin ishin njësi përbërëse të Prefekturës së Kosovës, që ishte një nga 10 zonat administrative të Shqipërisë së atëhershme.
Gjatë viteve 1939 – 1945, periudhë gjatë së cilës u zhvillua Lufta e Dytë Botërore, Tropoja u rradhit në bllokun e bashkimit antifashist ashtu si e gjithë Shqipëria. Të një rëndësie mbarëkombëtare janë dhe dy kuvendet e zhvilluara në këtë periudhë:
Kuvendi i Malësisë së Gjakovës, i cili u mbajt më 28 gusht 1943 në afërsi të urës së Kolgecajve në breg të lumit Valbonë, në të cilin u lidh besa ndërmjet të gjithë delegatëve në kuvend për luftë të përbashkët pa asnjë kompromis kundër pushtuesve fashistë.
Konferenca e Bujanit, e cila zhvilloi punimet e saj në datat 31 dhjetor 1944 – 2 janar 1945. Konferenca u mbajt në kullën e Sali Manit në fshatin Bujan, ku u deklarua shkëputja dhe pavarësia e plotë e Kosovës nga Jugosllavia nëpërmjet parimit të vetëvendosjes, pas çlirimit nga pushtuesit nazistë.
Tropoja u çlirua nga pushtuesit më 16 tetor 1944. Pas vitit 1948, si një periudhë fillestare e regjimit komunist në Shqipëri, u shtua izolimi i dy pjesëve të ndara të Malësisë së Gjakovës, kjo edhe për faktin se Kosova mbeti nën shtypjen serbe për dhjetëra vite me rradhë. Pas luftës në Kosovë të viteve 1998 – 1999, e gjithë Shqipëria dhe veçanërisht Tropoja u bë strehë mikpritëse e mijëra të shpërnglurve nga Kosova, për shkak të gjenocidit serb.
Emri i rrethit lidhet me fshatin Tropojë, i cili ishte qendra administrative e rrethit nga viti 1925 deri në vitin 1952. Duke filluar nga viti 1952, Bajram Curri u bë qendra e re administrative e rrethit të Tropojës, i cili u ndërtua në ish-fshatin Kolgecaj, përkatësisht mbi lagjet Gjongecaj, Gjoçaj ,Gjyriq dhe Mustafaj. Tanimë, pozita gjeografike e qendrës së rrethit shtrihej në Pellgun e Tropojës, rrëzë bjeshkëve të Ponarit dhe Bishevës. Deri në fillim të viteve ’90 (1959 – 1990), Tropoja ishte një nga 26 rrethet e Shqipërisë. Sot rrethi i Tropojës është një nga tre njësitë administrative (rrethet) të Qarkut Kukës dhe një nga 36 rrethet e Republikës së Shqipërisë.
Relievi
Tropoja është një zonë tipike malore. Si një pjesë përbërëse e Alpeve Shqiptare, hapësirën më të madhe të sipërfaqes së rrethit e zënë malet e larta. Lartësia mesatare e rrethit të Tropojës është ndër më të lartat në Shqipëri – 1105 m mbi nivelin e detit.
Njësitë përbërëse të relievit malor janë:
Kurrizi Shkëlzen – Kollatë, që shtrihet mes luginës së Valbonës dhe gropës së Tropojës, ngrihet mbi 2000 m lartësi e rrethohet nga shpate të thepisura. Pjesë të tjera përbërëse të këtij kurrizi janë: Maja e Shkelzenit (2407 m), Mali i Radeshës (2314 m), Lugina e lumit të Gashit dhe Blloku i Kollatës.
Blloku i Jezercës, që shtrihet në qendër të Alpeve Shqiptare, rrethohet me gropa, lugina dhe lugje të thella. Krahas majës së Jezercës (2694 m), e cila është maja e dytë më e lartë në Shqipëri, rezultojnë dhe 35 maja të tjera me lartësi mbi 2200 m në shkallë rrethi. Mbizotërojnë lugjet akullnajore dhe gropat karstike, ku bimësia është mjaft e rrallë.
Malësia e Gashit, që është e përbërë nga shkëmbinj magmatikë dhe dallohet për relievin e ashpër dhe liqene të shumta akullnajore, pyje dhe kullota alpine.
Ndër qafat kryesore në Tropojë janë: Qafa e Prushit, Vranicës, Borit, Morinës dhe Valbonës.
Luginat e këtij rrethi janë: Lugina e Valbonës, Lugina e Gashit, Lugina e Sylbicës (Tropojës), Lugina e Lumit të Bardhë dhe Lugina e Currajt.
Njësi të tjera përbërëse të relievit në rrethin e Tropojës janë: Pllaja e Sylbicës, Pllaja e Dobërdolit, Pllaja e Markofçes, Pllaja e Curraj të Epërm, Rrafshnalta e Tplanit dhe e Bytyçit.
Klima
Klima në Tropojë është malore në zonën e Alpeve dhe mesdhetare kontinentale në pjesën tjetër, e karakterizuar me dimër të gjatë e të ashpër dhe verë të shkurtër e të freskët. Temperatura mesatare në Pellgun e Tropojës është 11.5 °C; 0.2 °C në stinën e dimrit dhe 21 °C në stinën e verës. Gjatë vitit ka mesatarisht 198 ditë me diell. Sasia mesatare vjetore e reshjeve është 1735 mm. Gjatë dimrit reshjet e dëborës janë të shpeshta dhe ka maja malesh mbi të cilat bora nuk shkrihet asnjëherë. Erërat fryjnë nga veriu: Masat ajrore “Veriu i zi” që vijnë nga verilindja nëpërmjet Qafës së Morinës (pikës kufitare me Republikën e Kosovës), masat ajrore “Veriu i bardhë” që vijnë nga veriu nëpërmjet luginës së lumit të Gashit, të cilat sjellin masa ajrore të ftohta. Ndërsa “Era” që fryn nga jugu përgjatë Luginës së Valbonës përcjell masa ajrore të ngrohta dhe me lagështi të konsiderueshme. Erëra të tjera që qarkullojnë në Tropojë janë “Erërat e malit dhe luginës”, “Murrlani” dhe “Shiroku”.
Të dhëna mesatare shumëvjeçare për klimën në Tropojë:
Temperatura maksimale absolute e regjistruar në rrethin e Tropojës është 37.2 °C më 18 korrik 1973.
Temperatura minimale absolute e regjistruar në rrethin e Tropojës është – 16.5 °C më 13 janar 1973.
Hidrografia
Rrethi i Tropojës është i pasur me ujëra natyrorë. Zona laget nga lumenj të shumtë, të cilët karakterizohen nga ujëra të kthjellëta me mjaft liqene akullnajore, por edhe burime të pashtershme nëntokësore.
Lumenjtë
Tropoja laget nga shtatë lumenj, të cilët krijojnë lugina me vlera turistike dhe shkencore. Ata janë: Lumi i Gashit (lugina e të cilit është shpallur Park Kombëtar i kategorisë së parë - Zonë e mbrojtur strikte), Lumi i Valbonës (lugina e të cilit është shpallur Park Natyror Kombëtar), Lumi i Drinit, Lumi i Currajt, Lumi i Skatinës, Lumi i Sylbicës dhe Lumi i Bytyçit.
Liqenet
Liqenet në rrethin e Tropojës janë të natyrës akullnajore, tektonike dhe artificiale. Ato ndikojnë në klimën e zonës, përhapjen e bimësisë dhe nivelin e zhvillimit të faunës.
Liqenet kryesore janë: Liqeni i Ponarëve, Liqenet akullnajore të Sylbicës, Dobërdolit, Liqeni i Dashit, Liqenet e Jezercës, Liqenet e Qukut të Dunishës etj.
Liqenet artificiale, të ndërtuara nga diga e hidrocentraleve përkatëse, Fierza dhe Komani, përbëjnë një rezervë të madhe natyrore hidroenergjitike.
Burimet ujore
Rrethi i Tropojës ka rreth 350 km kanale ujitëse, të cilat përdoren dhe si burime ujore për konsum të popullatës vendase. Një pjesë e tyre ka edhe vlera kurative. Ato gjithashtu shfrytëzohen për përpunimin dhe prodhimin e ujit mineral, si ujërat e Valbonës, Astes etj.
Vrella e Shoshanit është një ndër burimet më të mëdha ujore në Ballkan, nga e cila formohet kanioni me të njejtin emër që është vlerësuar në cilësinë e monumentit natyror të rrethit. Burimi ndodhet në hyrje të luginës së Valbonës dhe ka kapacitet të mjaftueshëm për furnizimin e gjithë rrethit me ujë të pijshëm.
Demografia
Tropoja ka një popullsi prej 24491 banorësh (sipas censusit të vitit 2011). Vihet re një ndryshim relativisht i ndjeshëm mes të dhënave të censusit dhe numrit të popullsisë së regjistruar në vitin 2014: 28216 banorë. Por rrethi, për shkak të kushteve klimatike dhe relievit malor, në 40% të sipërfaqes është i papopulluar. Dendësia mesatare e popullsisë është 20 banorë/km2.
Pavarësisht nga shtrirja e komunave të Tropojës në një territor të konsiderueshëm, popullsia e tyre rezulton e vogël. Popullsia mesatare për njësi vendore është 2536 banorë, një shifër e ulët krahasuar jo vetëm me mesataren e përgjithshme kombëtare (8016 banorë/njësi vendore), por edhe me atë të Qarkut Kukës (3159 banorë/njësi vendore). 75% e popullsisë jeton në zonat rurale ndërsa 25% e popullsisë banon në qytetin e Bajram Currit, i cili përmban një dendësi të lartë krahasuar me komunat e rrethit: 1749 banorë/km2. Njësitë e Qeverisjes Vendore përreth Bashkisë Bajram Curri kanë dendësi më të lartë të popullsisë (rreth 33 banorë/km2) sesa ato më periferiket (nën 28 banorë/km2). NJQV më pak të populluara janë komunat Lekbibaj dhe Bytyç, përkatsisht 1207 dhe 1563 banorë. Tropoja ka një popullsi vitale dhe të re në moshë. Sipas censusit të vitit 2011, rreth 25% e popullsisë përbën grupmoshën që varion nga 0 – 14 vjeç dhe rreth 63% e popullsisë përbëhet nga mosha 14 – 65 vjeç.
Megjithëse është një rreth me pasuri të shumta natyrore, mungesa e investimeve të vazhdueshme dhe e prespektivës së zhvillimit ka detyruar një pjesë të konsiderueshme të banorëve të Tropojës të kryejnë migrim të brendshëm dhe të jashtëm, duke shkaktuar ndryshime demografike.
Të dhënat e mëposhtme paraqesin përqindjen e rënies së popullsisë në periudhën kohore 2001 – 2011, ku spikat komuna Lekbibaj me lëvizjen më të madhe të popullsisë në rreth, fakt që lidhet kryesisht me kushtet natyrore dhe mungesën e shërbimeve për banorët e kësaj komune të largët malore:
Bashkia Bajram Curri – 18.5%.
Komuna Bujan – 22.6%.
Komuna Bytyç – 25.93%.
Komuna Fierzë – 39.38%.
Komuna Lekbibaj – 55.45%.
Komuna Llugaj – 25.95%
Komuna Margegaj – 26.16%.
Komuna Tropojë – 23.95%.Ndërsa mesatarja e % së rënies së popullsisë në shkallë rrethi është 26.59%.
Ekonomia
Tropoja është një zonë kryesisht bujqësore dhe blegtorale përsa i përket aspektit ekonomik. Sektorët prioritarë me bazë zhvillimi për të ardhmen konsiderohen turizmi rural e malor, prodhimi bujqësor dhe përpunimi i produkteve bujqësore duke u mbështetur në kushtet e përshtatshme natyrore, klimatike dhe gjeografike të rrethit. Ndër sektorët më të rëndësishëm të ekonomisë konsiderohet industria nxjerrëse e minierave.
Bujqësia
Bujqësia është sektori kyç i zhvillimit ekonomik në rrethin e Tropojës. Rezultojnë të regjistruara 4800 ferma që ushtrojnë aktivitet bujqësor dhe blegtoral në shkallë rrethi. Sipërfaqja mesatare e tokave të punuara është 0.9 ha/familje, ndërsa sipërfaqja në aspektin individual rezulton 0.25 ha/frymë. Tokat bujqësore kategorizohen në 77% të kafenjta, 22% të murrme dhe rreth 0.6% livadhore alpine. Sipërfaqen më të madhe të tokës së punueshme e zënë arat (rreth 50%). Kulturat kryesore bujqësore që mbillen në këto toka janë: misri, gruri, perimet, foragjeret dhe patatet. Nga prodhimi i tyre, banorët e Tropojës sigurojnë rreth 39% të të ardhurave.
Drithërat dhe perimet
Vendin kryesor në këtë nënsektor e zënë respektivisht: komuna Tropojë, Margegaj, Bujan dhe Llugaj, të cilat favorizohen dhe nga afërsia gjeografike e ndërveprimi më intensiv me Bajram Currin, në cilësine e qendrës së rrethit. Peshën më të madhe e zënë drithërat (rreth 75%), ndërsa perimet kanë një rol më inferior. Pavarësisht nga kushtet e favorshme, vihet re një rënie e sipërfaqes së mbjellë për të gjitha kulturat bujqësore, duke përjashtuar foragjeret. Kjo lidhet me largimin e familjeve nga fshati në qytet, migrimin e jashtëm, uljen e kapaciteteve ujitëse, mungesën e mekanizimit e shumë faktorë të tjerë. Kjo ulje është shoqëruar me rritjen e kulturave livadhore plorifite shumëvjeçare, si nevojë e sigurimit të bazës ushqimore për blegtorinë.
Pemëtaria
Fakti më i rëndësishëm rreth pemëtarisë është se Tropoja ka masivin më të madh të gështenjave, jo vetëm në Shqipëri por edhe në Ballkan. Ky masiv shtrihet në 2000 hektarë dhe numëron më shumë se 190000 rrënjë, ku dallohen komunat e Bujanit, Lekbibajt, Tropojës dhe Margegajt. Ky rreth gjithashtu ka si karakteristikë kumbullën tropojane, arroret e shumta, mollat e shumëllojshme (gjyle, sarkinge etj.) dhe vreshtat e tij. Sipas të dhënave dhe intervistave individuale të zhvilluara nga shoqata ANTTARC, rezulton që vetëm gjatë vitit 2014 janë gjeneruar më shumë se 3 milionë € të ardhura nga shitja e gështenjave. Vendet kryesore të eksportimit të saj janë Gjermania, Austria dhe Turqia.
Pyjet dhe kullotat alpine
Pyjet zënë 43190 ha sipërfaqe të rrethit të Tropojës, nga të cilat 8000 ha i zë Lugina e Valbonës dhe 3000 Lugina e Gashit. Në pyjet e këtij rrethi ndodhen rreth 6 milionë m3 lëndë drusore, nga të cilat 5 milionë m3 janë lëndë drusore industriale ndërsa 1 milion m3 për dru zjarri. Kushtet klimatike të zonës favorizojnë rritjen e një larmie pemësh që përfshijne: Lisin (Qarri, Bungi, Bungbuta, Sparthi), Ahun, Pishën dhe Bredhin si dhe drurët dekorativë: Mështekna, Plepi i Egër, Bushi, Shelgu, Bliri etj.
Brezi i kullotave alpine në rrethin e Tropojës përfshin Alpet Shqiptare dhe masive të shumta malore. Alpet në këtë rreth përbëhen nga male të thepisura me potencial të konsiderueshëm turistik si pasojë e ndërveprimit të akullnajave dhe erozionit me kullota të pasura alpine, të cilat kanë krijuar liqene akullnajore dhe bjeshkët e Tropojës. Ato karakterizohen nga kontraste të theksuara të lartësive me qafa të kalueshme dhe lugina të thella që përshkohen nga lumenj të shkurtër e të rrëmbyeshëm, që banohen deri në thellësitë e tyre. Ndër zonat më të njohura për kullotat e tyre alpine janë bjeshkët e Gashit, Krasniqes dhe Bytyçit.
Bimët mjekësore dhe produktet jodrusorë
Lartësia e konsiderueshme nga niveli i detit dhe variacioni i lartë i terrenit malor dhe të kullotave alpine e bëjnë rrethin e Tropojës një hapësirë territoriale të favorshme për rritjen e bimëve medicinale. Në këtë rreth gjenden afërsisht 500 lloje bimësh mjekësore, ku spikat Boronica (Vaccinium myrtillus). Bimë të tjera mjekësore janë: dëllinja e zezë, molla e egër, sherebela, lule bliri, trumza, çaji i malit, luleshtrydhet (dredhëzat dhe medrat), trëndafili i egër, aguliçja, qingela, lule shtogu, salepi, sanza, lule basani, rrënjët e hithrës, kokrrat e shtogut, rigoni, bar pezma njëmijë gjethëshe, lule kamomili, thundërmushka, kulumbria, mëllaga, zhumbricat, shpatorja, ushejza pa kërcell e shumë të tjera.
Bima e boronicës rritet në kullota alpine rreth 1200 – 1800 m mbi nivelin e detit. Çdo vit mblidhen rreth 70 tonë boronicë, 40 tonë dëllinjë e zezë, 30 tonë mollë e egër dhe 20 tonë trëndafil i egër. Tropoja nuk ka kapacitet të mjaftueshëm për përpunimin e bimëve mjekësore dhe kryesisht ato shiten të njoma. Pavarësisht nga situata aktuale, bimët mjekësore janë një burim i konsiderueshëm të ardhurash dhe një sektor prioritar për të ardhmen.
Blegtoria
Ky sektor i ekonomisë ka një rol të rëndësishëm në ekonominë e rrethit për vetë faktin e shumëllojshmërisë dhe cilësisë së kullotave të shumta natyrore. Hapësira e gjerë e kullotave alpine ofron një kapacitet të mjaftueshëm për zhvillimin e blegtorisë. Prodhimet blegtorale përdoren për konsum familjar dhe një pjesë e tyre shiten në tregun e brendshëm. Në llojet e kafshëve të mbarështuara në shkallë rrethi, vendin kryesor e zënë: gjedhi, të leshtat dhe të dhirtat.
Lloje të tjera mjaft të përhapura janë: njëthundrakët, shpendët dhe derrat. Komuna Tropojë zë vendin e parë lidhur me: numrin e krerëve për gjedhin (22%), të leshtat (më shumë se 42%), të dhirtat (rreth 30%), prodhimin e qumështit (26%) dhe të mishit (30%) në shkallë rrethi. Vihet re një rënie e përgjithshme e numrit të krerëve dhe ndër arsyet kryesore janë mungesa e baxhove dhe e tregjeve për tregtimin e produkteve si mishi, qumështi, gjalpi, djathi dhe leshi i bagëtive.
Struktura e blegtorisë sipas llojit dhe Njësive të Qeverisjes Vendore, 2014:
Bletaria
Relievi i ndërthurur mes lëndinave e pyjeve dhe natyra në përgjithësi e karakterizuar nga ajri i pastër krijojnë kushte të favorshme për rritjen e bletëve. Komunat Tropojë dhe Bytyç kanë numrin më të madh të zgjojeve të bletëve, përkatësisht 26% dhe 24% të numrit të përgjithshëm në rreth. Pavarësisht nga cilësia e mjaltit, ai karakterizohet nga një rendiment relativisht i ulët, rreth 9 kg/zgjua. Në përdorim më të lartë rezulton mjalti i Zogajve (Bytyç) dhe mjalti i gështenjës (kryesisht në zonën e Krasniqes), i cili rekomandohet për vetitë e tij kurative.
Industria
Në rrethin e Tropojës, zhvillimi industrial është orientuar drejt industrisë së lehtë dhe asaj të përpunimit të drurit.
Industria e lehtë ushqimore mbështetet në mbledhjen, përpunimin dhe përgatitjen për transport të frutit të gështenjës. Gjithashtu, në rreth gjenerojnë dhe disa punishte të përpunimit të kumbullës dhe rrushit, përpunimit të rakisë dhe të ujit mineral.
Industria e përpunimit të drurit merret me prodhimin e mobilieve dhe pajisjeve të tjera drusore. Si lëndë e parë përdoren drurët e pyjeve të zonës.
Mineralet kryesore
Industria mbështetet gjithashtu dhe në industrinë nxjerrëse të minierave. Aktualisht në rreth gjenerojnë një numër i vogël firmash në krahasim me potencialin e madh mineral të Tropojës, dhe ato nxirren në sasi të vogla në mënyrë artizanale nga banorët vendas, të inkurajuar nga disa subjekte të licensuara.
Ndër mineralet kryesore që ndeshen në rrethin e Tropojës janë:
Minerali i Kromit – është i përqëndruar në zonën minerare Rragam-Kam-Kepenek-Zogaj, gjithashtu dhe në zonën e Bytyçit. Shfrytëzimi i tij ka filluar pas Luftës së Dytë Botërore dhe vazhdon edhe në ditët e sotme me rezerva të pashfrytëzuara që rrumbullakohen afërsisht 3 milionë tonë, nga të cilët 10 – 15% janë rezerva të pasura.
Kuarci – nxirret në fshatin Kërnajë dhe sasia e tij e pashfrytëzuar rezulton në rreth 300000 tonë.
Boksitet – ndodhen në zonën e Alpeve dhe janë të lidhura me shkëmbinjtë gëlqerorë të kësaj zone, ku paraqesin vështirësi të mëdha në shfrytëzimin e tyre. Sasia e rezervave të zbuluara është 3 milionë tonë dhe gjenden në 4 vendburime kryesore.
Olivinitet – janë minerale me një sasi rreth 50 milionë tonë të zbuluar, dhe që ndodhen në një pozitë dhe kushte të përshtatshme për t’u shfrytëzuar.
Rezerva të tjera të pashfrytëzuara ndodhen në rërë kalçumore, gurë gëlqerorë, gurë dekorativë, vendburime me elemente të grupit të platinit dhe mermere me pamje e fortësi të ndryshme. Inertet e lumit Valbona karakterizohen nga një cilësi e mirë dhe gjenden në rezerva të pashtershme.
Turizmi
Turizmi është sektori që zotëron prespektivën më premtuese për të ardhmen. Turizmi malor është nënsektori kryesor, i cili është i zhvilluar kryesisht në Luginën e Valbonës, por edhe në shumë atraksione të tjera të pashfrytëzuara. Rrethi i Tropojës karakterizohet nga etnografia, folklori, historina dhe gastronomia e pasur.
Lugina e Valbonës
Lugina e Valbonës është ndër atraksionet kryesore jo vetëm të Tropojës, por edhe të Shqipërisë. Si zona e dytë malore më e vizituar në Shqipëri (pas Thethit), ajo shtrihet në një sipërfaqe prej 8000 ha dhe ndodhet 23 km larg qytetit të Bajram Currit. Lugina është një monument natyror i mbrojtur nga shteti në cilësinë e një “Parku Natyror Kombëtar”. Ajo ka marrë emrin nga lumi i Valbonës që është rreth 50.6 km i gjatë, i cili nis nga Qafa e Valbonës dhe përfundon në Luginën e Drinit, pranë digës së hidrocentralit të Fierzës. Lumi karakterizohet nga ujë i ftohtë dhe i kulluar, i analizuar si më i pastri në Shqipëri. Karakteristikë tjetër e lumit Valbona është “trofta pikaloshe” dhe ujëvarat e shumta, veçanërisht ajo e Rragamit e cila krijon një numër të madh kanionesh. Përgjatë gjithë luginës janë ndërtuar rreth 24 hotele dhe shtëpi pritëse në shërbim të turistëve vendas dhe atyre të huaj. Ky park kombëtar vizitohet më së shumti nga muaji maj deri në shtator dhe gjatë muajve të verës numri i vizitorëve rezulton mesatarisht 700 turistë në ditë. Turistët e huaj vijnë nga shtete të ndryshme, por në të shumtat e rasteve ata udhëtojnë nga Evropa Perëndimore e Qendrore dhe Amerika e Veriut. Një numër i konsiderueshëm vizitorësh, favorizuar dhe nga distanca e shkurtër, vijnë nga Kosova. Përveç hoteleve, restauranteve, shtëpive pritëse dhe bujtinave, në Luginën e Valbonës gjenerojnë dhe 2 kampingje të cilat akomodojnë rreth 45 turistë në ditë. Parku Kombëtar i Valbonës është i përshtatshëm për ecje, eksplorim në natyrë, alpinizëm, peshkim, si dhe mjaft shpella në brendësi të tij për t’u vizituar, ku spikat Shpella e Dragobisë. Gjatë vitit 2014, sipas të dhënave të mbledhura nga hotelet dhe shtëpitë pritëse, vetëm komuna Margegaj raporton më shumë se 57000 turistë.
Monumentet natyrore
Pasuritë natyrore të Tropojës e bëjnë atë një destinacion të rëndësishëm të turizmit malor. Për shkak të pozitës së favorshme gjeografike, relievit dhe kushteve natyrore, rrethi i Tropojës ka një numër të konsiderueshëm të monumenteve natyrore.
Monumentet historike
Rrethi i Tropojës ka qenë historikisht vatër monumentesh kulturore, fakte që janë dëshmi e historisë së saj. Ndër to mund të përmendim:
Qyteza ilire e Rosujës është e pozicionuar mbi vargëzime shkëmbore të kategorizuara nga banorët vendas si "Qyteti i Madh" dhe "Qyteti i Vogël". Ka qenë qendra e parë administartivo – tregtare që në lashtësi.
Qyteza e Shoshanit është e vendosur në grykën e fshatit Dragobi dhe ka shërbyer si bazë strategjike mbrojtëse e fortifikuar në luginën e Malësisë së Gjakovës, gjatë pushtimeve të hershme.
Qyteza e Grisë shërbente në lashtësi si nyje lidhëse mes kalasë së Lekës në fshatin Rajë me atë të Selimajt e të Rosujës.
Kalaja e Lekës në Rajë ishte kala mesjetare e ndërtuar për të mbrojtur vendin nga sulmet e vazhdueshme që vinin nga lugina e lumit Drin.
Kalaja e Kaurrit ndodhet ne Velisht, pranë fshatit Geghysen.
Kalaja e Kamit ndodhet në vendin e quajtur “Mullinjtë e Gradit”.
Tumat e Bujanit janë varre ilire të zbuluara në vendin e quajtur “Mollë e Kuqe”, jo shumë larg Rosujës.
Kulla e Mic Sokolit gjendet në fshatin Bujan, kullë tipike ngujimi dhe betejash, me vlera të rëndësishme etnografike dhe me dritaret e vogla karakteristike për kullat e zonës, të quajtura “frengji”.
Kulla e Sali Manit ishte shtëpia historike trekatëshe ku u mbajt Konferenca e Bujanit.
Mulliri i Bajram Currit është një godinë dykatëshe e ndërtuar pranë Vrellës së Shoshanit.
Muzeu Historik i rrethit ndodhet në qendër të qytetit të Bajram Currit, pranë të cilit ngrihet dhe statuja e Heroit të Popullit me të njejtin emër, Bajram Curri.
Etnografia dhe folklori
Etnografia dhe folklori, si një pjesë e traditës dhe kulturës vendase, përbëjnë dy ndër elementët më të pasur të Tropojës.
Veshjet tradicionale popullore janë përdour masivisht në Malësinë e Gjakovës në jetën e përditshme të banorëve dhe vijojnë të përdoren edhe në ditët e sotme në variante të ndryshme, por në përdorim më të rrallë. Veshja e burrave karakterizohet nga kapuçi (qeleshja) gjysmësfërik, tirqit (të bardhë ose të kafenjtë), shalli i Rugovës dhe kostumi gozhup “Deshtë Vrastarë”. Veshjet e grave janë më të shumta në numër, ku mund të përmendim “Veshjen e ngushtë”, “Veshjen e çikave”, “Veshjen e ngushtë me krahoçe”, “Veshjen e nuseve”, “Veshjen e gjanë – pështjellakun”, “Veshjen me xhubletë” në fshatrat Ragam dhe Lekbibaj, ku mbizotëron ngjyra e kuqe.
Vallet malësore tropojane shquhen për ritëm, energji, dhe dinamizëm të lartë. Në Tropojë ekzistojnë valle të burrave dhe të grave. Ndër vallet kryesore janë: Vallja e Tropojës, Kcimi i Sokolit, Kcimi me tepsi, Vallja e shqiponjave, Vallja e shpatave etj. Vallet e rrethit të Tropojës kanë fituar shumë çmime në festivalet e Gjirokastrës, Ohrit, Kosovës dhe në shumë vende të tjera në botë.
Këngët janë një element i rëndësishëm i kulturës vendase. Ekzistojnë lloje këngësh tradicionale, kryesisht këngë kreshnikësh që transmetojnë Eposin (Ciklin) e Kreshnikëve, nga rapsodë të shoqëruar nga lahuta majë krahut. Këngët që femrat malësore përfaqësojnë janë: këngë çikash, vaji, djepi dhe gjëme. Të gjitha llojet e këngëve shoqëroheshin me instrumentet popullore si : lahuta, çiftelia, tupani, sharkia, fyelli dhe defi.
Kuzhina tradicionale
Të gjitha llojet e gatimeve tradicionale në Tropojë janë të bazuara në prodhimet blegtorale, kryesisht mishi dhe bylmeti. Gjatë periudhës së dimrit, ushqimet kryesore të sofrës tropojane janë mishi i thatë (pastërma), sunxhuku vendas, lakra rasoi dhe lakra urov (lakër jeshile e shtratifikuar). Gjithashtu, karakteristikë tjetër e kësaj periudhe është dhe konservimi i frutave nga stina e verës në dy mënyra kryesore: tharja e tyre deri procesin përfundimtar (oshaf) dhe reçeli tradicional me pothuajse të gjithë frutat e rrethit (reçel fiku, molle, kumbulle, ftoi etj.). Për gatimin e gjellërave zakonisht përdorej t’lyeni (gjalpi) dhe maza (kajmaku). Pastaj si ushqime të zakonshme të sofrave tropojane vinin me rradhë: qumështi, kosi i kulluar, maza (kajmaku) e qumështit, gjiza dhe lloje të ndryshme të turshive. Ndër gatimet karakteristike për raste si dasmat apo festat janë: çorba, qervishi, flia, maza e zime (kajmaku i zier), pitja (byreku), laknuri (lakrori), qeshkeku, kaçamaku etj., ndërsa ëmbëlsirat kryesore tradicionale janë: rezhniku (qumështori), hallma (hallva), orizi me qumësht, ravonia (revania), shëndetlia, bakllavaja, lakrori ëmbëlsirë etj.
Çorba gatuhet me miell misri të situr imtë, përzier me hudhër, gjalp, copa dhjami, copa mushkërie, copa mëlçie të zezë, copa zemre dhe copa mishi të dhjamosur. Çorba merr trajtën e një gjelle me trashësi mesatare ngjyrë kafe, ku duhet pasur parasysh raporti i ujit me miellin, që gatimi të mos dalë as shumë i hollë dhe as shumë i trashë (ku mund të marrë trajtën e qervishit).
Qervishi është një tjetër gatim tradicional tropojan, i cili gatuhet me miell misri të kavardisur me gjalp dhe hudhër, i zier në lëngun e mishit të pulës.
Mishi i thatë është pastërmaja karakteristike e Tropojës, veçantia e të cilit qëndron në mënyrën e përpunimit dhe tharjes. Mishi i bërë gati nga therja e kafshës përkatëse (dele, dhi apo lopë) kërkon mjeshtëri të veçantë në prerjen e tij në rripa të gjatë e të hollë, gjithnjë duke ruajtur raportet e pjesëve të mishit. Këta rripa mishi vendosen në mënyrë rrethore në sofrat e drunjta tradicionale të zonës duke i hedhur kripë për çdo rend me rrathë mishi të rripuar. Mishi lihet në këtë gjendje për dymbëdhjetë orë me rradhë në mënyrë që kripa të ketë depërtuar plotësisht në brendësi të mishit. Sipër oxhakut të gatimeve vendoset çekreku i tharjes, mbi të cilin vendosen shkopinj që më pas do të shërbejnë si mbajtës të rripave të mishit. Mbi zjarr vendosen degë të njoma dëllinje ose bimë hithre të grumbulluara gjatë verës nëse preferohet mishi i tymosur. Kjo tymosje e mbron mishin nga çdo mikrob i mundshëm dhe i jep një aromë të veçantë. Mishi i thatë zakonisht shoqërohet me sunxhukun.
Sunxhuku tradicional përgatitet nga mishi i grirë i bagëtive vendase, i përzier me hudhër, piper, spec djegës dhe një sasi e vogël qepësh për ta mbajtur në raporte të drejta.
Lëngu i rasoit nxirret nga lakra me të njejtin emër, por në kohët e mëparshme ajo nxirrej edhe nga dardhat e egra, thanat dhe lëngu i rrushit “grezë”. Ky lëng futet në një enë druri (bucelë) dhe përdoret si ilaç tradicional për sëmundjen e astmës dhe reumatizmit.
Rezhniku (Qumështori) konsiston në qumështin e parë të bagëtisë pas lindjes (kulloshtra), i cili gatuhet me vezë të rrahura në proporcione të drejta, duke i tundur me lugë druri. Kjo përbërje hidhet në tepsi dhe zakonisht piqet me saç. Shoqërohet me masë të caktuar kripe ose sheqeri, sipas dëshirës së konsumuesit.
Lakrori ëmbëlsirë gatuhet me miellin e gështenjave, të përziera me gjalp dhe thelbinj arre. Fillimisht zgjidhen gështenjat më të mëdha, thahen në dru, më pas bluhen për t’u bërë miell. Brumi i miellit të gështenjës, i trazuar me qumësht të ngrohtë hidhet në një tepsi të lyer me gjalp në mënyrë që të mos ngjitet apo të digjet. Procesi i pjekjes kryhet me saç dhe kërkon kujdes të veçantë. Ëmbëlsira bëhet me petë dhe pas pjekjes së çdo pete, ajo lyhet me gjalp dhe mbulohet me arra, derisa tepsia të mbushet. Më pas ëmbëlsira pritet dhe sipër saj vendoset sërish saçi për të marrë pjekjen përfundimtare.
Punimet artizanale
Artizanati në Tropojë bazohet në zejtari, e cila zë fill që në lashtësi. Aktiviteti i mjeshtërve bazohej në përpunimin e gurit, drurit dhe qeramikës. Guri dhe druri ishin dy elementë të cilët gjenin përdorim në ndërtimin e shtëpive, kalave, qytezave, tumave, krojeve, staneve, veglave të punës dhe mullinjve. Qeramika përdorej për punimin e enëve për pjekjen e bukës (çerep) dhe enëve për gatim (vegsh). Aktiviteti artizanal i grave përqëndrohej tek thurjet, vektaria (mënyra tradicionale e krijimit të qilimave dhe sexhadeve), endjet me grep, por edhe dekorimi i hershëm i armëve, thurja e veshjeve tradicionale tropojane dhe përpunimi i instrumenteve popullore të zonës.
Besimet fetare
Besimi më i hershëm i rrethit është ai pagan, i cili daton që nga periudha ilire dhe ruhet nga banorët si dëshmi e origjinës dhe identitetit të tyre kulturoro - kombëtar. Ndër ritet dhe zakonet kryesore që janë trashëguar deri në ditët e sotme janë:
Ritet në adhurimin e diellit, të cilat konsistojnë në besimin për rëndësinë e diellit si faktor kyç për jetën mbi Tokë. Banorët bekojnë ushqimet dhe foshnjet e tyre në lidhje me diellin. Në rastet e një eklipsi në lashtësi (kohë në të cilën eklipsi nuk kishte shpjegim shkencor), gratë dhe fëmijët rrëmbenin të frikësuar enët e kuzhinës duke i goditur dhe duke kënduar me zë të lartë, me mendimin që një forcë e ligë (kuçedër) i kishte ndërprerë rrugën diellit. Burrat godisnin me armë drejt qiellit dhe të gjithë festonin kur eklipsi mbaronte.
Ritet në adhurimin e hënës konsistojnë qysh në legjendat e lashta që rrëfejnë dashurinë e diellit me hënën, fryt i së cilës ka lindur natyra. Që në lashtësi e deri në ditët e sotme, nuk kryhet asnjë proces bujqësor apo blegtoral, nuk realizohet asnjë ndërtim, nuk qethet floku i parë i fëmijës, nuk ndahet dita e fejesës apo e martesës e shumë aktivitete të jetës së përditshme, para se të llogaritet saktësisht lëvizja hënore (mbushja dhe zbrazja e saj).
Dita e Verës, e cila festohet me datën 22 mars me djegien masive të turrave të dëllinjave duke krijuar zjarre sa më të mëdha, simbolizon largimin e të ligave të dimrit dhe ardhjen e pranverës. Një rit tjetër i lidhur me këtë festë pagane dëshmon se nënat dhe gjyshet duhet të zgjohen herët në mëngjes, të mbledhin lule dhe fije bari dhe t’ua hedhin në shtrat fëmijëve ndërkohë që ata janë duke fjetur. Fijet e barit janë simbol urimi që fëmijët të rriten shpejt si bari, ndërsa petalet e luleve simbolizojnë shëndetin dhe bukurinë.
Dita e Shëngjergjit festohet me 6 maj, ditë në të cilën shtëpitë lyhen me gëlqere, qengjat zgjidhen për t’u bërë kurban dhe fëmijët mbledhin lule.
Kuçedra dhe Dragoi janë dy figura mitologjike, dueli mes të cilave shpjegonte shumë dukuri natyrore si vetëtimat, bubullimat, shtrëngatat dhe elipset.
Feja në ditët e sotme
Tropoja ishte një krahinë e krishterë në periudhën e Mesjetës së hershme. Pranimi fesë Islame u bë gjatë periudhës e pushtimit 5-shekullor osman. Feja islame përbën 78% të popullsisë, ndërsa pjesa tjetër janë të besimit të krishterë. Toleranca dhe bashkëjetesa fetare, si në çdo vend të Shqipërisë, kanë qenë bashkëudhëtare e rrjedhës se historisë tropojane.
Flora dhe fauna
Bota bimore dhe shtazore e rrethit është mjaft e pasur, favorizuar nga terreni alpin dhe mbrojtja strikte e Parkut Kombëtar të Valbonës, Rezervatit Natyror të Gashit dhe monumenteve të tjera natyrore. Numërohen rreth 1700 specie bimësh vaskulare. Krahas drurëve frutorë, në brezin e dushqeve të këtij rrethi gjenden: gështenja (Castanea sativa), bliri (Tilia cordata tomentosa), frashëri (Fraxinus), panjat (Acer) dhe lajthia (Coryllus). Në vitin 1897, botanisti Baldac zbuloi në vendin e quajtur “Shtegu i dhenve” lulen endemike shqiptare, të emërtuar “Vulfenia Baldac”. Kjo lule tregon lidhjen që ka pasur flora jonë me atë aziatike në periudhën e lashtësisë.
Fauna e zonës përfshin kafshë si: ujku, ariu i murrmë, dhelpra, rëqebulli (Lynx lynx martinoi), dhia e egër, derri i egër, dreri, lepuri i egër, nuselala, shqarthi, baldosa, ketri e shumë të tjerë. Alpet Shqiptare janë gjithashtu habitati i më shumë se 200 lloje zogjsh si: gjeli i egër, sokoli i bjeshkës, qukapiku laraman, ndër të cilat spikat shqiponja e artë e maleve (Aquila Chrysaetos). Numërohen rreth 59 lloje fluturash, ku 19 prej tyre konsiderohen të rralla. Në ujërat e zonës gjenden: lundërza, mustaku, krapi si dhe katër llojet e troftës pikaloshe.
Vendet historike dhe gojëdhënat
Kalaja e Rosujës, rrënojat e së cilës ndodhen në fshatin Rosuje të Tropojës, paraqesin një objekt me vlera studimore historike, i cili dëshmon vendbanime dhe rrugë antike ilire që vërtetojnë lashtësinë 4-shekullore parahistorike. Rreth viteve ’80 një grup arkeologësh zbuloi disa enë antike dhe gurë të fosilizuar, që pas studimeve të shumta rezultuan të datonin rreth 2000 vite më parë.
"Gjyteti" (Qyteti) është një legjendë e cila bazohet në rrënojat e mureve deri në katër metra trashësi që shtrihen në skajin veriperëndimor të fshatit Shoshan, sipër Urës së Shtrejtit dhe përgjatë luginës së Valbonës. Gojëdhënat flasin për shtatë vëllezër dardanë që mbretëruan në këtë qytet antik.
"Kungji i Armëve" (Kunji i armëve) është një kreshtë malore e bjeshkëve të Tropojës, e cila ndodhet në një pikë strategjike përgjatë shtigjeve që të nxjerrin në zonën e Plavës dhe Gucisë dhe shërben si pikë orientimi për shtegtarët. Të vjetrit deklarojnë se rrëzë kësaj kreshte ka qenë vendi i përshtatshëm dhe më i sigurti ku luftëtarët i strehonin armatimet e rënda pas kthimit nga lufta në mbrojtje të territoreve të sulmuara nga serbo – malazezët.
“Mrizet e zanave” lidhen me Eposin e Kreshnikëve, konkretisht me figurat mitologjike - “Orët dhe Zanat”. Mrizet janë hije lisash të gjatë, zakonisht në afërsi të një burimi ujor që shërbejnë për çlodhje dhe pushim. Vendasit besojnë që orët dhe zanat të kenë qenë krijesa të mbinatyrshme që pushonin dhe dilnin nga vende të tilla, të veshura në të bardhë që mbronin personin përkatës që u ishte caktuar (kryesisht kreshnikët e maleve), por edhe ishin shumë të rrezikshme në rast se shkeleshin rregullat e mirësjelljes ndaj tyre.
“Dhija briprerueme” (Dhia me brirë të artë) është një legjendë që bazohet në tufat e shumta të dhive të egra, që jetonin në pllajat e bjeshkëve të Tropojës. Gojëdhëna flet për një zanë mali që ishte maskuar si një dhi me brirë të artë dhe personi që do arrinte ta kapte të gjallë, do zotëronte menjëherë aftësi hyjnore. Trimi kryesor i Ciklit të Kreshnikëve, Gjeto Basho Muja (i njohur me emrin Muji) arrin ta kapë dhe në atë moment dhia shndërrohet në zanën e Mujit, e cila e mbron nga çdo rrezik i mundshëm. Poezia e mëposhtme e Ciklit të Kreshnikëve e mbështet këtë variant:
"Muja ngusht te kanka kanë
Ka rá kershi e ka nxanë
S’mun lue dorë as s’mun lue kamë
Fort pisket ku je moj zanë,
Ku e ki besën qi m’ke dhanë,
Po’i pisket Orës s’vet,
Thirri shoqet e hajde shpejt,
Se, ka rá kershi e m’ka nxanë,
S’muj luej dor’ e s’muj luej kamë,
Kurrë ma ngushtë nuk paskna kanë."
"Guri i shpuem" (Guri i shpuar) është një majë shkëmbi me përmasa të mëdha në bjeshkët e Tropojës, i cili është i shpuar tejpërtej. Legjenda është pjesë përbërëse e Ciklit të Kreshnikëve dhe e lidh këtë fakt me shpjegimin e saj: Kur baruti ishte prodhuar për herë të parë, Muji ngrit dorën lart dhe urdhëron ta qëllojnë me armë për të provuar fuqinë e këtij mjeti të ri luftarak. Kur e shikon se plumbi depërton nga të dyja anët e dorës dhe shpon edhe gurin, Muji deklaron që: “…i paska ardh funi takatit t’njerit” (i paska ardhur fundi fuqisë njerëzore) dhe nga ai moment kreshnikët nuk janë parë më në trojet shqiptare.
“Shkelzeni” është një mal me një emër të vetëformuar në dialektin e Tropojës që nënkupton: "shkëlzen – shkëlqen – lëshon rreze drite". Gojëdhëna bazohet në ekzistencën e një shpelle të pozicionuar në faqen verilindore të malit Shkelzen (2407 m), të cilën askush nuk ka arritur ta eksplorojë, pasi banorët mendojnë të jetë pika lidhëse e rrugëve të nëndheshme të bjeshkëve të Tropojës. Banorët vendas këmbëngulin në vërtetësinë e legjendës duke shtuar se kjo shpellë ka qenë vendbanimi i Mujit dhe Halilit. Version tjetër që lidhet me këtë mal konsiston në vendndodhjen e dy varreve të mira të dy princërve dardanë. Gojëdhëna tregon se në pamundësi për të mposhtur dyndjet sllave, shtatë vëllezër dardan vendosin të hedhin topuzin nëpër të gjitha trojet shqiptare, në mënyrë që të varroseshin në vendin ku do të binte topuzi. Topuzi i vëllaut të madh dhe të vogël pëplasen me njëri – tjetrin dhe bien mbi një mal ku lëshojnë një dritë “verbuese”, nga ku ka marrë emërtimin “Shkëlzen” dhe varret vendosen mbi majën e këtij mali. Në periudhën e Ilirisë së madhe, Shkelzeni rezulton të jetë në mes të gjitha territoreve shqiptare. Sipas matjes lineare veri – jug, distanca në vijë ajrore nga Mali i Shkelzenit deri në lumin Danub në territoret e Dalmacisë në veri, është e barabartë me distancën e këtij mali deri në Prevezë në jug.
“Zogu Sokol” është një legjendë karakteristike që mbizotëron në rrethin e Tropojës. Legjenda thotë se Sokole Halili (vëllau i vogël i Mujit) kishte rënë në dashuri me të bijën e krajlit (mbretit) serb, Tanushën “e bukur si zana”. Ai tenton ta rrëmbejë Tanushën, por zbulohet nga e ëma e vajzës dhe e burgosën për shtatë vite me rradhë. Muji ishte zemëruar me të vëllanë, pasi nuk e kishte dëgjuar këshillën e tij që të merrte nuse shqiptare duke zgjedhur një serbe, prandaj nuk shkon pas tij për ta nxjerrë nga burgu. Pasi plotësohen shtatë vite, krajli e nxjerr trimin në oborr që t’ia presë kokën. Dëshira e fundit e Halilit ishte të këndonte me lahutë dhe mbreti pranon. Gjatë këngës së tij, një zog fluturon mbi kokën e trimit, dhe Sokole Halili i jep mesazh zogut që të thërrasë kreshnikët për ta shpëtuar. Muji me 30 kreshnikë mbërritën në trojet sllave, maskaruan mbretërinë e tyre dhe liruan Halilin, duke u kthyer në bjeshkët e Jutbinës krenarë që kishin nderuar vendin dhe Shipërinë. Në nder të kreshnikut Sokole Halili, ky lloj zogu edhe në ditët e sotme quhet Sokol.
“Fusha e Mejdanit” është një fushë e cila shtrihet në fshatin me të njejtin emër të komunës Tropojë, Mejdan. Fjala “mejdan” nënkupton shesh lufte, ku sipas gojëdhënave mendohet të jenë zhvilluar shumë dyluftime kreshnikësh në këtë fushë. Dyluftimet më të rëndësishme që gojëdhënat e Tropojës parashtrojnë janë: dyluftimi mes Mujit e krajlit serb dhe dyluftimi mes Gjergj Elez Alisë dhe Bajlozit të detit.
"Lkeni i Dashit" (Liqeni i Dashit) emërtohet në këtë mënyrë njëri nga liqenet akullnajore të bjeshkëve të Tropojës, i cili nuk e ndryshon nivelin e ujit në katër stinët e vitit, fakt që lidhet më dëshmitë rreth lidhjeve burimore me akullnajat dhe shpellat mijëra vjeçare. Gojëdhëna pretendohet të jetë e bazuar në një ngjarje të vërtetë, ku motër e vëlla së bashku me dashin e tyre mbyten në këtë liqen. Furka dhe flokët e vajzës dalin tek Vrella e Mulliqit në Kosovë dhe brirët e dashit së bashku me fyellin e çobanit dalin tek Vrella e Shoshanit në Tropojë.
Lojërat tradicionale
Lojërat popullore në rrethin e Tropojës kanë qenë historikisht një element i pandashëm i kulturës vendase.
“Loja e kapuçave” është loja karakteristike tropojane, e cila ka marrë emrin nga kapuçi (qeleshja) që vihet në kokë. Fillimisht lojtarët ndahen në dy grupe dhe vendosen përballë njëri – tjetrit, ku para tyre shtrohen dhjetë kapuçat në dy rreshta paralel, pesë e nga pesë. Elementi kyç i lojës është një sferë e vogël plumbi, e cila fshihet duke e kaluar kokrrën (sferën) poshtë secilit kapuç. Pala fshehëse ka detyrë të fshehë sferën, ndërsa pjesëtarët e palës gjurmuese konsultohen mbi kapuçin e dyshuar ku mbahet kokrra (tregojnë ishqilat – hamendjet), ku të gjithë japin mendimin e tyre dhe lideri i grupit vendos. Loja ka si njësi përbërëse “dhitë”, që nënkuptojnë pikët. Nëse në tre kapuçat e parë zbulohet kokrra, atëherë pala kundërshtare merr dhjetë dhi. Pas heqjes së tre kapuçave të parë, nëse kokrra shfaqet në kapuçin e shtatë merr automatikisht dhjetë dhi, në të gjashtin tetë dhi, në të pestin shtatë dhi, në të katërtin gjashtë dhi dhe në të tretin tre dhi. Nëse kokrra nuk gjendet as në tre kapuçat e fundit, rradha e fshehjes i kalon palës tjetër, së bashku me dhjetë dhi. Grupi fitues është ai që grumbullon njëqind dhi dhe fitorja shoqërohet me valle e këngë me nota tallëse për palën humbëse.
Loja me “rruma” është një lojë kryesisht për vajza, por me raste merrnin pjesë edhe djemtë. Termi “rrum” vjen nga forma e rrumbullakët e gurëve me të cilët luhet kjo lojë. Fillimisht hidhen pesë rruma në mënyrë të atillë që të mos takohen me njëri – tjetrin. Më pas vendoset dora e majtë mbi gishtin e madh në formën e një harku, ku duhet të kalojnë rrumat dhe zgjidhet rrumi më i përshtatshëm pa prekur të tjerët. Loja konsiston në hedhjen e gurit lart në një lartësi të mirëllogaritur, futjen poshtë dorës së majtë me një lëvizje preçize të një guri në tokë, dhe kapjen e gurit që është në ajër. Kush i kalon të pesë rrumat poshtë harkut pa shkaktuar asnjë gabim fiton lojën.
Loja “Dhelpna e zagari” (Dhelpra dhe qeni) është një lojë që zhvillohet në natyrë ndërmjet dy fëmijëve, ku njëri zgjedhet të bëjë rolin e dhelprës e tjetri të zagarit. Loja konsiston në mbylljen e syve nga “zagari” dhe gjetjen e “dhelprës” nëpërmjet ulërimave mashtruese, që lojtarët realizojnë për të çorientuar konkurentin. Nëse “dhelpra” arrin të kthehet në pikën e nisjes pa e parë “zagari”, ajo do të shpallet fituese. Në të kundërt, do të fitojë zagari.
Loja “Gurapesha” është një lojë fëmijësh e frymëzuar nga personazhet e Ciklit të Kreshnikëve, Muji dhe Halili, të cilët me fuqitë e tyre të mbinatyrshme arrijnë të peshojnë gurë të përmasave të mëdha. Me dëshirën për t’i imituar, fëmijët realizojnë këtë lojë duke garuar në grup me një gur të së njejtës masë, ku fitues do të shpallet ai që e ngrit gurin deri në lartësinë e supeve.
Loja “Kcimi përmbi shoka” është një garë kryesisht djemsh, që lidhet me kalimin e lartësive nëpërmjet shokës (shallës) që vihet në bel në veshjet tradicionale tropojane. Caktohen dy fëmijë që do të mbajnë shokën e tendosur në 4 pozicione: fillimisht në gju, pastaj në lartësinë e belit, në lartësinë e gjoksit dhe nëse ata janë të shkurtër, kufiri maksimal është në lartësinë e kokës. Garuesit do të hidhen mbi shokë dhe ai që do kapërcejë lartësinë më të madhe, shpallet fitues.
Loja “Rrasavija” është një lojë vajzash, por nuk përjashtohen dhe djemtë. Loja konsiston në ndërtimin e një figure gjeometrike me katrorë të barabartë që marrin formën e shkronjës “T”. Kur mbaron shkronja “T”, do të bëhet një rreth i madh i ndarë në katër pjesë, që do i bashkangjitet shkronjës “T”. Loja fillon me hedhjen e rrasës në katrorin e parë, pastaj shtyrjen e saj duke u hedhur me njërën këmbë (kám’kaçel) në të gjithë katrorët e figurës gjeometrike. Kush kalon të gjithë katrorët dhe kthehet nga pika e nisjes fiton lojën, ndërsa humbasin ata që nuk arrijnë ta mbajnë njërën këmbë lart (kaçel) dhe e lëshojnë në tokë.
Loja “Kaprolli e Gjetari” (Dreri dhe Gjuetari) është një lojë e cila ka baza në histori të vërteta të besës që kërkon kaprolli (dreri) dhe gjuetari ia jep. Gjuetia në Tropojë ka qenë gjithnjë një aktivitet i disiplinuar, ku hapësirat e gjuetisë ndaheshin sipas përkatësisë territoriale të banorve. Rastet më të shpeshta të gjuetisë së drerëve tregojnë se në momentin e drejtimit të armës nga kafsha, ajo ngrihet në këmbët e pasme, vendos këmbët e përparme në gjoksin e gjuetarit dhe sytë i mbushen me lotë. Ky veprim i drerit tregon meshirën që i kërkon gjuetarit dhe rënien në besë. Në përputhje me këtë instikt të drerit është krijuar ky kërcim popullor mes dy personave të maskuar si kaproll dhe gjuetar, të cilët imitojnë skenën e gjahut.
Personalitete të shquara
Tropoja ka qenë historikisht një vend që ka nxjerrë figura të shquara me kontribut mbarëkombëtar në aspektin historiko – kulturore.
Personalitetet historike janë të shumtë në numër, konkretisht 107 dëshmorë vetëm në luftërat kundër pushtuesve italianë dhe gjermanë. Patriotët tropojanë morën pjesë edhe në shpalljen e pavarësisë në Vlorë, ndër ta Bali Bajram Nokshiqi.
Bajram Curri lindi në vitin 1862 në fshatin Krushë e Madhe, Gjakovë. Në moshën 18 vjeçare luftoi përkrah Mic Sokolit dhe Ali Ibrës për mbrojtjen e trevave shqiptare të Plavës dhe Gucisë. Ai hapi të parën shkollë shqipe 4-vjeçare në Gjakovë. Ai u vra më 29 mars 1925 në Shpellën e Dragobisë.
Mic Sokoli (1839 – 1881) lindi në fshatin Bujan të Malësisë së Gjakovës. Në moshën 16 vjeçare hyri në luftë kundër forcave serbo – malazeze në mbrojtje të Plavës dhe Gucisë. Më 10 qershor 1878, formoi batalionin që mbrojti delegatët e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, ku luftoi krah për krah me Sulejman Vokshin, Mal Dula, Halil Brahimi, Ali Ibrën, Haxhi Zekën etj. Më 22 prill 1881 Mic Sokoli me plagë të thella në trup i doli para topit të armikut ku vdiq në mbrojtje të atdheut në grykën e Caravelës. Ai është shpallur “Hero i popullit”.
Ali Ibër Neza lindi në vitin 1835 në një kullë në Buçaj të fshatit Shipshan. Ai ishte ndër luftëtarët e shquar të rrethit në mbrojtje të territoreve shqiptare, ku që në moshën 20 vjeçe luftoi për kombin. Ai ishte delegat në moshën 43 vjeçare në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, ku luajti një rol të rëndësishëm në këtë kuvend kombëtar. Mori pjesë në luftra të shumta si ajo e Plavës, Gucisë, Moraçës etj. Në beteja të shumta, si ajo e Plavës dhe Gucisë që u zhvillua në muajt nëntor – dhjetor të vitit 1879, Ali Ibra ishte komandant i luftëtarëve tropojanë në luftë me malazezët. Ali Ibër Neza vdiq në vitin 1900 në fshatin Osek, në afërsi të Gjakovës.
Heronj të tjerë të Tropojës janë: Binak Alia, Mal Dula, Ahmet Sadria, Man Avdia, Brahë Alia, Tahir Beka, Alush Balia, Col Delia etj.
Mal Dula, Bajraktari (1851-1914) lindi ne Pac Bytyç te Malesise se Gjakoves ne nje familje me virtyte te larta patriotike. Ne çerekun e katert te shek.19-te është nje nga figurat me kryesore te malësisë se Gjakoves,ështe nje nga shtate delegatet ne lidhjen e Prizrenit: Binak Alia, Ali Ibra, Mal Dula, Ahmet Sadria, Halil Brahimi, Qerim Delia, Mic Sokoli. Ne vitet 1878-1881 eshte prijesi i djelmnise se Bytyçit ne mbrojtjen e trojeve shqiptare se bashku me mbi 2000 forca te tjera te malesise se Gjakoves, ne mbrojtjen e Plaves dhe Gucise, ne mbrojtjen e Gjakoves, Hotit dhe Grudes sebashku me nipin e tij Mic Sokoli dhe komandante te tjere Binak Alia, Ali Ibra, Halil Brahimi, jane ne krye te forcave malesore per mbrojtjen e trojeve shqiptare. Mal Dula me djelmnine e Bytyçit e Berishes dallohet ne betejen e Velikes si nje udheheqes luftarak i shquar. Mal Dula, Halil Brahimi, Ahmet Sadria jane ne krye te forcave te Gashit, Bytyçit e Berishes ne sulmin kunder forcave te Knjaz Nikolles te Malit te Zi. Luftoi deri ne fund ne mbrojtje te lidhjes se Prizrenit kur ajo u shtyp me force! Gjatë viteve 1871 - 1873 kemi beteja të zhvilluara kundër forcave turke në Gjakovë e rrethina, në Deçan e deri në Pejë, ku forcave të Malësisë së Gjakovës u prinin Mal Dul Bajraktari,Haxhi Brahim Bajraktari, Binak Alia, Man Avdia, etj. Kontribut të shquar dha Malësia e Gjakovës në zhvillimet e Kuvendit të Prizrenit, më 10 qershor 1978, dhe në të gjitha betejat që zhvilluan forcat e kësaj Lidhjeje kundër fuqive osmane dhe atyre serbo – malzeze, që synonin copëtimin e trojeve shqiptare. Rol të spikatur në këtë periudhë patën Binak Alia e Mic Sokoli, Mal Dula,Halil Brahimi e Ali Hoxha, Ali Ibra e Ahmet Sadria, Shpend Zeqiri, Prel Tuli etj.
Më 4 dhjetor 1879, pjesa më e mirë e ushtrisë malazeze prej 4 mijë ushtarësh, nën komandën e Mark Milanit, ndërmori një sulm të furishëm në sektorin e Nokshiqit, në drejtim të Plavës e të Gucisë. Shtabi ushtarak i Lidhjes, i përbërë nga Ali pashë Gucia (kryetar), Jakup Ferri, Sulejman Vokshi, Haxhi Zeka,Mal Dula [Bajraktari i Bytyçit]Kadri Bajri (Bajraktari i Rugovs), Filip Çeka, Jusuf Sokoli e të tjerë, midis të cilëve kishte edhe disa oficerë të karrierës, u përgjigj duke hedhur në sulm rreth 2 mijë luftëtarë. Luftimet më të ashpra u bënë në luginën e Nokshiqit, ku u angazhuan forca të shumta malazeze. Luftëtarët u përleshën aq ashpër me njëri-tjetrin, sa që të dy palët lanë mënjanë hutat dhe nxorën jataganët, duke u përleshur trup me trup. Përleshja vazhdoi disa orë me radhë. Forcat vullnetare të Lidhjes ndalën sulmin e ushtrisë malazeze dhe i shkaktuan asaj disfatë në Nokshiq, duke e detyruar të tërhiqej brenda kufijve të Malit të Zi. Edhe pse të dhënat për humbjet e të dy palëve janë kontradiktore, mund të nxirret si përfundim se nga malazezët pati 300 të vrarë e të mbytur në lumë gjatë tërheqjes, ndërsa nga shqiptarët 300-400 veta. Personalitetet artistike kategorizohen në fusha të ndryshme të kulturës dhe artit.
Këngëtarët e rrethit janë: Fatime Sokoli “Mjeshtre e madhe”, Fatmira Breçani, Murat Alia, Gëzim Nika, Vjollca Hoxha, Isuf Halili, Riza Zymeri, Syl Shabani, shkurte Marku, Elmie Lata e shumë të tjerë.
Valltarët dhe koreografët e shquar janë: Xhevahire Gashi, Azgan Haklaj, Deli Metaliaj, Skënder Haklaj, Nafie Ferizi, Shaqir Seci, Bubë Mici, Bukurie Elezi, Mirjeta Braha, shkurte Mrisha e shumë të tjerë.
Poetët dhe prozatorët e shquar janë: Hamit Aliaj, Ndue Vatnikaj, Ndoc Papleka, Skënder Buçpapaj, Selim Aliaj, Muj Buçpapaj, Besnik Mustafaj, Shkëlzen Zalli, Halil Buçpapaj, Feride Papleka dhe Brunilda Zllami.
Piktorët dhe skulptorët e shquar janë: Isa Balia, Hajdar Danjolli, Adulla Gjongeci, Nazmi Hoxha, Agim Nika etj.
Regjisorët e shquar janë Sali Doçi (Prengjoni) dhe Afërdita Kolmaka, ndërsa aktorët më në zë janë: Petrit Malaj, Gazmend Gjoka, Liri Lushi, Merita Gjyriqi, Gjelosh Marku, Sokol Progni, Azem Balia, Tomorr Doçi dhe Hysni Hajdarmataj.
Muzikantët e shquar janë: Bashkim Gjyriqi, Kol Susaj, Gëzim Haxhia, Skënder Doshlani, Martin Progni etj.
Personalitete që ndihmuan në studimin e vlerave kulturore të trevës janë Ndoc Papleka dhe Xheladin Gosturani.
Rapsodët më të njohur janë: Sokol Arifi, Mark Deda dhe Sokol Progni.
Personalitetet e shquara politike janë: Sali Berisha, Azem Hajdari, Shaban Memia, Besnik Mustafaj, Aleksandër Biberaj, Besnik Gjongecaj, Besnik Dushaj dhe Islam Lauka.<ref>Lulzim Logu, Gjon Neçaj - Vendlindja ime Tropoja, Erik, 2008, faqe 53-55</ref
Inxhinier dhe studies shkencor, profesor Bashkim Lushaj
Studiues të huaj që shkruan për Tropojën
Gjatë gjithë rrjedhës së historisë, Tropoja është vizituar dhe studiuar nga shumë udhëtarë të karaktereve të ndryshme profesionale si: punonjës shkencorë, historianë dhe shkrimtarë nga e gjithë Evropa dhe më tej, të nisur nga qëllime dhe ekspedita të caktuara letrare, artistike por edhe shkencore.
Edit Durham, një nga shkrimtaret botërore më të njohura pasi vizitoi Tropojën në vitin 1904, përshkroi me përpikmëri zakonet, sjelljet dhe besnikërinë e malësorëve. Ajo ka thënë:
“Sa hyra në këto male, të parin malësor që takova e pyeta:
- Ç’ka je?!
- Shqiptar, m’u përgjigj ai. Kisha qenë edhe në vende të tjera dhe kisha pyetur po kështu, por më ishin përgjigjur se: 'jam katolik', 'jam mysliman', 'jam ortodoks'…”.
Evlia Çelebia, kronist i njohur turk, pasi ka kaluar nëpër Qafë Prush ka shkruar në shekullin XVII veprën “Udhëtime” ku përmend edhe Tropojën.
Franc Nopça ishte një eksplorues i maleve shqiptare, ku në vitin 1908 shkruan për një pjesë të zonës së Tropojës: “…nga Nikajt i shkuam deri në fund qafës së Ndërmajes, 1700 m e lartë, duke luajtur me topa bore. Kuptova se edhe pa përkthyes mund të jetoja mes këtyre njerëzve shumë të mirë e shend e verë…”. Ai ishte gjeografi i parë që përcaktoi lartësinë e malit të Jezercës (2694 m), në natën e 22 gushtit 1906, duke provuar shijen e borës në malet shqiptare.
Ami Bue ishte një francez euridit, i cili gjatë udhëtimit të tij në vitin 1883 jep informacionet e para për ndërtimin gjeologjik të Alpeve Shqiptare.
Mikloezieh ishte një doktor i njohur kroat, i cili vizitoi Tropojën në vitin 1887 ku u përqëndrua tek studimet në fushën shoqërore dhe shkroi librin “Gjakmarrja te shqiptarët”.
Evans ishte një studiues që vizitoi Tropojën në vitin 1889 dhe mbeti i mahnitur nga bjeshkët shqiptare. Për të Franc Nopça ka shkruar: “…ndoshta është i pari evropian që ka vizituar Dragobinë dhe bëri gjymën e punës së tij për hartën e Valbonës”.
Vetshman ishte një studiues tjetër që pasi vizitoi Tropojën, në vitin 1890 shkroi librin “Kontribut për florën shqiptare”, në të cilin flitet për pasuritë e florës së rrethit të Tropojës.
Shih edhe
Lugina e Valbonës
Bashkia Bajram Curri
Liqeni i Fierzës
Gjeografia e Tropojës
Lidhje të jashtme
Veshje popullore
Bukuri natyrore të Tropojës
Referimet
T
ca:Districte de Tropojë
cs:Okres Tropojë
de:Kreis Tropoja
en:Tropojë District
eo:Distrikto Tropojë
es:Distrito de Tropojë
fa:تروپویه
fi:Tropojë (alue)
fr:District de Tropojë
gl:Distrito de Tropojë
hr:Tropojski distrikt
id:Distrik Tropojë
it:Distretto di Tropojë
ja:トロポヤ県
lmo:Distrett de Tropojë
mk:Тропоја (округ)
ms:Daerah Tropojë
nl:Tropojë (district)
no:Tropojë (distrikt)
pa:ਤਰੋਪੋਜੇ ਜ਼ਿਲਾ
pl:Okręg Tropoja
pnb:ضلع تروپویہ
pt:Tropojë (distrito)
ro:Districtul Tropojë
ru:Тропоя (округ)
sk:Tropojë (okres)
sr:Област Тропоја
sv:Tropojë distrikt
tr:Tropojë ilçesi
ur:ضلع تروپویہ
war:Tropojë (distrito)
zh:特羅波耶區 |
7322 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Lista%20e%20klubeve%20t%C3%AB%20futbollit | Lista e klubeve të futbollit | Lista (Futboll) |
7324 | https://sq.wikipedia.org/wiki/1983 | 1983 |
Ngjarje
Lindje
7 Janar - Tosin Abasi, kitarist amerikan (Animals as Leaders)
26 Prill - Kerry Louise, aktore pornografike
14 Gusht - Mila Kunis, aktore nga ShBA-të
20 Shtator - Yuna Ito, këngëtare J-pop
17 Nëntor - Christopher Paolini, shkrimtar amerikan
? - Washed Out, muzikant amerikan
23 Mars - Mirsad Ferati , Aktor
Vdekje |
7325 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Leskoviku | Leskoviku | Leskoviku është një vendbanim në pjesën jugore të Shqipërisë. Leskoviku është në afërsi të kufirit Shqipëri-Greqi. Ndodhet në një lartësi mbidetare prej 1.220 metra. Popullsia është rreth 4200 banorë. Por, kohet e fundit popullsia ka filluar te pakesohet ,per shkak te largimeve te shpeshta te qytetare
Leskoviku i Vjetër
Historia
Leskoviku njihet si qendër e madhe banimi në fillimet e viteve 1800. U krijua si qendër pushimi e verimi nga pushtetarët otomanë të asaj kohe. Gradualisht kaloi ne qendër Kazaje dhe deri qendër Sanxhaku (sipas "Enciklopedia" Sami Frashëri). Si njësi administrative ka pasur ne varësi krahinën e Leskovikut, Përmetit e Pogonit. Popullsia maksimale e tij ka arritur ne vitet 1910 me rreth 10 000 banore. Ka pasur 11 lagje. Ne vitet 1920-1944 ka qene n/prefekture ne varësi te prefekturës Korçe. Njihet si pika me e fuqishme doganore me Greqinë deri ne këtë periudhe.
Ne te kalonte një nga segmentet rrugore më të përdorura, me Greqinë e më tej Turqinë. Pika e Tre Urave ishte nyja lidhëse. Gjate viteve 1800-1940 ka zhvilluar një aktivitet te fuqishëm tregtar.
Deri ne vitin 1956 Leskoviku ka qenë njësi administrative "Rreth". Diktatura për arsye te fesë dhe marrëdhënieve me shtetin grek në vitin 1956 e shkriu si njësi administrative dhe e kaloi në varësi të rrethit Kolonjë. Aktualisht është një qytet i vogël me popullsi 4200 banorë.
Gjeografia
Qyteti i Leskovikut ka qenë një qendër e lashtë. Këtë e vërtetojnë gjetjet arkeologjike, kultet, dhe një dokumentacion i pasur nga periudha më të hershme, sidomos në Mesjetë Edhe defterët osmane e përmendin Leskovikun me fshatrat përreth shumë të populluar. Më vonë, një pjesë e madhe e tyre janë boshatisur, mbeti një popullatë e pakët e krahasuar me mesjetën e hershme.
Leskoviku veçohet për reliefin malor e kodrinor, me pyje, flore dhe faunë të pasur, me burime ujërash minerale-kurative (banjot termale te Sarandaporit) e vreshtari të begata ; për marrëdhënie shkëmbimesh tregtare ndërkrahinore dhe me jashtë, sidomos atëherë me Janinën dhe Prevezën ; leskoviqarët kanë qenë muratorë dhe përpunues të zellshëm të drurit etj.
Demografia
Ekonomia
Kultura
Sazet e Leskovikut janë shfaqur që herët, në çerekun e fundit të shek XIX-të dhe në kapëryell të shekullit XX-të, në krahasim me krahinat e tjera simotra të aerealit polifonik të Shqipërisë së Jugut1. Përsosja e gjuhës muzikore me saze dhe të kabasë është me burim :
a) Nga muzika vokale shumëzërëshe, si shoqëruese, duke huazuar prej asaj strukturën, si formë të personalizimit të tingujve muzikorë (gërnetës, violinës, llautës) me ato të zërave të këngëtarëve, ruajtjes së tyre në rrafshin emocional.
b) Nga muzika me vegla tradicionale, që lidhen me mjedisin, natyrën etj., si gjethi, pipza, cyldiarja, fyelli (në përfitimin melodive baritore, vajeve me recitativat, gulçimat, etj), gajdeja, etj.
Festa e Glinës
Le të themi një nga festat më të rëndesishme për këtë qytet është Festa e Glinës. Një festë e cila festohet cdo 25 Gusht. Një festë fetare e cila tregon për mekamin e Glinës. Vend i shenjtë si edhe të gjithë që shkojnë në fshatin e Glinës luten dhe falen pranë teqesë së atij fshati. Kjo gjë bëet pasi konsiderohet si një vend nga i cili mund të marrësh shumë fat. Sigurisht që njerëzit e festojnë duke bërë një festë të madhe si edhe një kurban.
Këngët, veç të kënduarit shumëzërësh (tradicionalisht) më vonë nisën të shoqërohen edhe prej sazeve që përftohen: nga klarineta (që bën rolin e “marrësit”), violina (atë të “prerësit”), llauta, bakllamaja (“iso-n”) dhe defi (ritmin). Ndërsa burimet lëndore dhe shpirtërore të kabasë me saze, siç thamë, kanë qenë meloditë baritore, këngët e kurbetit dhe vajet e kënduara nga gratë. Sazexhinjtë kanë depërtuar thellë në semantikën e vajtimit shqiptar, sepse, siç shprehet R. Munishi, “përmes vajtimeve shprehet mirë etnopsikologjia e individit”.
Politika
Shiko dhe këtë
Hafize Leskoviku këngëtare e shquar.
Lidhje të jashtme
Qytete në Shqipëri |
7326 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Assassins | Assassins | Assassins është një film me aktoret Antonio Banderas dhe Sylvester Stallone. U shfaq për herë të parë ne vitin . Bëhet fjalë për dy vrasës të paguar të cilët ndeshen me njëri tjetrin kur zbulojnë se duhet të vrasin të njëjtin person.
Filma 1995
Filma amerikanë |
7330 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Sin%20City%20%28film%29 | Sin City (film) | Sin City është një film amerikanë të vitit prej Robert Rodriguez, xhiruar sipas stripit të Frank Miller.
Përmbajtja
Marvi një djalosh brutal, ish-fotografi Dvig dhe ish-polici Hartigan jetojnë në qytetin e quajtur Sin Siti (Sin City), ku organet e rendit janë të korruptuara dhe rrugët e qytetit janë vdekjeprurese. Marvi gjurmon vrasin e Goldit, një vajzë e cila ishte vrarë në shtratin e tij. Në këtë kohë Dving-it i duhet të fshehe vrasjen e rastësishme të një polici që i kishte ndodhur. Polici Hartigan gjendet në rrezik jete, për shkakë të burgosjes për një krim që nuk e kishte bërë.
Filma
Filma bazuar në strip
Filma 2005
Filma amerikanë |
7336 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Robert%20De%20Niro | Robert De Niro | Robert Anthony De Niro (lindi më 17 gusht 1943) është një aktor amerikan. I njohur për bashkëpunimet me Martin Scorsese, ai konsiderohet si një nga aktorët më me ndikim të brezit të tij. De Niro është marrës i vlerësimeve të ndryshme, duke përfshirë dy Academy Awards, një Golden Globe Award, Cecil B. DeMille Award, dhe një Screen Actors Guild Life Achievement Award. Në vitin 2009, De Niro mori Kennedy Center Honor dhe fitoi një Medalje Presidenciale të Lirisë nga Presidenti i SHBA-së Barack Obama në vitin 2016.
De Niro studioi aktrim nëHB Studio, Stella Adler Conservatory, dhe Actors Studio të Lee Strasberg. Bashkëpunimi i tij i parë me Scorsese ishte me filmin e vitit 1973, Mean Streets. De Niro fitoi dy Academy Awards, një për Aktorin më të Mirë Dytësor për rolin e tij si Vito Corleone në The Godfather: Part 2 (1974) të Francis Ford Coppola dhe tjetri për Aktorin më të Mirë duke portretizuar Jake LaMotta në dramën e Scorsese, Raging Bull (1980). Rolet e tjera të tij të nominuara për Oscar ishin për Taxi Driver (1976), The Deer Hunter (1978), Awakenings (1990), Cape Fear (1991), dhe Silver Linings Playbook (2012).
Ai ka luajtur gjithashtu në filmat 1900 (1976), The King of Comedy (1982), Once Upon a Time in America (1984), Brazil (1985), The Mission (1986), Goodfellas (1990), This Boy's Life (1993), Mary Shelley's Frankenstein (1994), Heat (1995), Casino (1995), Jackie Brown (1997), Joker (2019), The Irishman (2019), dhe Killers of the Flower Moon (2023). Ai drejtoi dhe luajti si në A Bronx Tale (1993) dhe The Good Shepherd (2006). Rolet e tij komike përfshijnë Midnight Run (1988), Wag the Dog (1997), Analyze This (1999), filmat Meet the Parents (2000–2010), dhe The Intern (2015).
I njohur gjithashtu për rolet e tij televizive, De Niro portretizoi Bernie Madoff në filmin HBO The Wizard of Lies (2017), duke fituar një Primetime Emmy Award për Aktorin Kryesor të Shquar në një Seri ose Film të Kufizuar ose Antologjik. Ai mori nominime të mëtejshme për Emmy Award për prodhimin e serialit të kufizuar të Netflix, When They See Us (2019), dhe për portretizimin Robert Mueller në Saturday Night Live.
De Niro dhe producentja Jane Rosenthal themeluan kompaninë e prodhimit të filmit dhe televizionit TriBeCa Productions në vitin 1989, e cila ka prodhuar disa filma së bashku me të tijin. Gjithashtu me Rosenthal, ai themeloi Festivalin e Filmit Tribeca në vitin 2002. Gjashtë nga filmat e De Niros janë futur në National Film Registry nga Biblioteka e Kongresit si "kulturalisht, historikisht ose estetikisht të rëndësishëm".
Jeta e hershme dhe edukimi
De Niro lindi në lagjen Manhattan të New York City më 17 gusht 1943, fëmija i vetëm i piktorëve Virginia Admiral dhe Robert De Niro Sr. Babai i tij ishte me prejardhje irlandeze dhe italiane, ndërsa nëna e tij kishte prejardhje holandeze, angleze, franceze dhe gjermane. Prindërit e tij, të cilët ishin takuar në klasat e pikturës së Hans Hofmann në Provincetown, Massachusetts, u ndanë kur ai ishte dy vjeç pasi babai i tij njoftoi se ai ishte homoseksual. Ai u rrit nga nëna e tij në lagjet Greenwich Village dhe Little Italy të Manhattan. Babai i tij jetonte aty pranë dhe mbeti i afërt me De Niron gjatë fëmijërisë së tij. I mbiquajtur "Bobby Milk" për shkak të ngjyrës së tij të zbehtë, De Niro u miqësua me shumë fëmijë të rrugës në Italinë e Vogël, duke mos miratuar shumë të babait të tij. Disa, megjithatë, kanë mbetur miqtë e tij gjatë gjithë jetës. Nëna e tij u rrit presbiteriane, por u bë ateiste si i rritur, ndërsa babai i tij kishte qenë katolik jo-praktik që në moshën 12-vjeçare. Kundër dëshirës së prindërve të tij, gjyshërit e tij e pagëzuan De Niron fshehurazi në Kishën Katolike, ndërsa ai po qëndronte me ta gjatë divorcit të prindërve të tij.
De Niro ndoqi PS 41, një shkollë fillore publike në Manhattan, deri në klasën e gjashtë. Ai filloi klasat e aktrimit në Dramatic Workshop dhe bëri debutimin e tij në skenë në shkollë në moshën 10-vjeçare, duke luajtur Luanin Frikacak në The Wizard of Oz. Më vonë ai shkoi në Elisabeth Irwin High School, shkolla e lartë e Little Red School House, për klasat e shtatë dhe të teta. Më pas ai u pranua në High School of Music & Art për klasën e nëntë, por ndoqi vetëm një kohë të shkurtër përpara se të transferohej në një shkollë të mesme publike: IS 71, Charles Evans Hughes Junior High School. De Niro ndoqi shkollën e mesme në McBurney School dhe më vonë, Rhodes Preparatory School. Ai e gjeti interpretimin si një mënyrë për të lehtësuar ndrojtjen e tij dhe u magjeps nga kinemaja, kështu që ai e la shkollën e mesme në moshën 16-vjeçare për të ndjekur aktrimin. Ai më vonë tha: "Kur isha rreth 18 vjeç, po shikoja një shfaqje televizive dhe thashë: "Nëse këta aktorë po e bëjnë jetesën me të, dhe ata nuk janë vërtet aq të mirë, nuk mund të bëj asgjë më keq se ata." Ai studioi aktrimin në HB Studio and Lee Strasberg's Actors Studio. De Niro studioi gjithashtu me Stella Adler, të Stella Adler Conservatory, ku ai u ekspozua ndaj teknikave të sistemit Stanislavski. Si një aktor i ri, De Niro u frymëzua nga puna e Marlon Brando, Montgomery Clift, James Dean, Greta Garbo, Geraldine Page, dhe Kim Stanley.
Karriera
1963–1973: Rolet e hershme dhe zbulimi
De Niro kishte role të vogla filmike në Encounter, Three Rooms in Manhattan (të dyja të lëshuara më 1965) dhe Les Jeunes Loups (1968). Menjëherë pas kësaj, De Niro mori një rol të madh në Greetings (1968), një film satirik për burrat që shmangnin draftin e Luftës së Vietnamit. Filmi shënoi i pari nga një seri bashkëpunimesh të hershme midis De Niro dhe regjisorit Brian De Palma. Një vit më vonë, De Niro u shfaq në dramën Sam's Song në të cilën ai portretizon një regjisor të New York City. Gjithashtu në vitin 1969, ai u shfaq në komedinë e De Palmës The Wedding Party; edhe pse u filmua në vitin 1963, u mbajt i pa publikuar për gjashtë vjet. De Niro, i cili ishte ende i panjohur në atë kohë, fitoi një vlerësim të favorshëm nga Howard Thompson i The New York Times: "Kjo komedi farsë, e prodhuar në mënyrë modeste nga një treshe të rinjsh dhe duke përdorur disa fytyra të panjohura, është kënaqësi e madhe".
Më pas ai u shfaq në dramën kriminale me buxhet të ulët të Roger Corman, Bloody Mama (1970), një përshtatje e lirë e jetës së Ma Barker, e cila ishte nëna e katër kriminelëve amerikanë, nga të cilët De Niro portretizoi një: Lloyd Barker. Thompson e vlerësoi filmin dhe mendoi se kasti dha "shfaqje të shkëlqyera". Më pas, De Niro luajti në komedinë e De Palmës Hi, Mom! (1970), një vazhdim i Greetings. Duke shkruar për The New Yorker, Richard Brody mendoi se De Niro "sjell spontanitet të pandërprerë" në karakterin e tij. Ai gjithashtu pati një rol të vogël në Jennifer on My Mind (1971) dhe në Born to Win të Ivan Passer (1971). Paraqitja e tij e fundit në film në vitin 1971 ishte në The Gang That Couldn't Shoot Straight, një komedi kriminale e bazuar në romanin e vitit 1969 nga Jimmy Breslin.
Në vitin 1972, De Niro luajti në dy shfaqje në The American Place Theatre, drejtuar nga Charles Maryan. Më pas ai u kthye në ekranin e madh meBang the Drum Slowly (1973), në të cilin luajti rolin kryesor si Bruce Pearson, një lojtar i Ligës së Madhe të Bejsbollit me sëmundjen Hodgkin. Bashkë yjet e tij ishin Michael Moriarty dhe Vincent Gardenia. Përshtatur nga romani i vitit 1956 me të njëjtin emër nga Mark Harris, filmi mori vlerësimin e kritikëve dhe e ndihmoi De Niron të fitonte njohje të mëtejshme. The Hollywood Reporter shkroi, "De Niro dëshmon veten të jetë një nga aktorët më të mirë dhe më të pëlqyeshëm të personazheve të rinj në filma me këtë performancë". Alex Belth i revistës Variety gjithashtu vuri në dukje portretizimin "prekës" të De Niros, ndërsa Gardenia u nominua për një Academy Award për Aktorin më të Mirë Dytësor. Harris më vonë shkroi për De Niron, "Ai mësoi vetëm aq shumë bejsboll sa i nevojitej për rolin e tij [...] Dyshoj se atij i interesonte ndonjëherë të prekte përsëri një top bejsbolli".
Në vitin 1973, De Niro filloi të bashkëpunonte me Martin Scorsese kur ai u shfaq në filmin kriminal Mean Streets (1973), me bashkë-yllin Harvey Keitel. Edhe pse De Niros iu ofrua një përzgjedhje e roleve, Scorsese donte që De Niro të luante "Johnny Boy" Civello, një kriminel me kohë të vogël që shkonte në një mafioz lokal. Ndërsa De Niro dhe Keitel iu dha liria për të improvizuar skena të caktuara, asistent regjisori Ron Satlof kujton se De Niro ishte "jashtëzakonisht serioz, jashtëzakonisht i përfshirë në rolin dhe përgatitjen e tij" dhe u izolua nga pjesa tjetër e kastit dhe ekuipazhit. Mean Streets debutoi në Festivalin e Filmit në Kanë, i ndjekur nga Festivali i Filmit në Nju Jork pesë muaj më vonë, me një reagim përgjithësisht të ngrohtë. Kritiku i filmit Roger Ebert mendoi se De Niro dha një "performancë të mrekullueshme, të mbushur me urgjencë dhe dëshpërim të shqetësuar". Pauline Kael e The New York Times ishte po aq e impresionuar nga De Niro, duke shkruar se ai është "një aktor i guximshëm dhe ata që e kanë regjistruar atë vetëm si buzeqeshjen dhe përtypjen e duhanit të atij grupi të çuditjeve të pahijshme Bang the Drum Slowly do të jenë të papërgatitur për performancën e tij të paqëndrueshme. De Niro bën diçka të ngjashme me atë që po bënte Dustin Hoffman në Midnight Cowboy, por më i egër; ky fëmijë jo vetëm që aktron - ai ngrihet në avuj". Në vitin 1997, Mean Streets u zgjodh për t'u ruajtur në National Film Registry të SHBA-së nga Biblioteka e Kongresit si "kulturalisht, historikisht ose estetikisht domethënëse".
Pritja dhe trashëgimia
Disa gazetarë e konsiderojnë De Niron si ndër aktorët më të mirë të brezit të tij. John Naughton i revistës GQ beson se De Niro ka "ripërcaktuar atë që mund të presim nga një aktor". A. O. Scott tha se De Niro "po transformohej - fizikisht, vokalisht, psikologjikisht - me çdo rol të ri. Dhe në këtë proces, para syve tanë, duke rishpikur artin e aktrimit." Qysh në vitin 1977, Newsweek vërejti se aktori "ju jep tronditjen e të bërit, të një metamorfoze që mund të jetë emocionuese, prekëse ose e frikshme." Biografi Douglas Brode vlerëson shkathtësinë dhe aftësinë e De Niros për të jetuar çdo rol, megjithëse Pauline Kael një herë tha më 1983 se ajo po jo si aktori "shpërfytyronte" veten në filma të tillë si Raging Bull. Kur u pyet përse ai ndërmori role të tilla, De Niro u përgjigj: "Të zhytesh plotësisht në një personazh tjetër dhe të përjetosh jetën nëpërmjet tij, pa pasur nevojë të rrezikosh pasojat e jetës reale - është një mënyrë e lirë për të bërë gjëra që nuk do të guxoje kurrë t'i bësh. bëje vetë.”
Në vitin 2009, ai u shpall si një nga Të Nderuarit e Qendrës Kennedy me përkujtimin: "Një nga aktorët më të mëdhenj të kinematografisë së Amerikës, Robert De Niro ka demonstruar një përkushtim legjendar ndaj personazheve të tij dhe ka bashkëthemeluar një nga festivalet më të mëdha të filmit në botë". Martin Scorsese dhe Meryl Streep e nderuan atë në këtë ngjarje. Në vitin 2016, ai mori Medaljen Presidenciale të Lirisë nga Presidenti Barack Obama. Obama tha "Të gjithë në këtë skenë më kanë prekur në një mënyrë shumë të fuqishme, shumë personale [...] Këta janë njerëz që më kanë ndihmuar të bëhem ky që jam". Sekretari i Shtypit i Shtëpisë së Bardhë, Josh Earnest, shtoi: "Nuk ka asnjë argument që individët që do të nderohen sot janë shumë të merituar," tha ai.
Shumë prej filmave të De Niros janë bërë klasike të kinemasë amerikane, në të cilat gjashtë prej tyre janë futur në National Film Registry që nga viti 2022. Pesë filma janë përfshirë në listën e 100 filmave më të mëdhenj amerikanë të të gjitha kohërave të Institutit Amerikan të Filmit (AFI). De Niro dhe James Stewart ndajnë titullin për filmat më të përfaqësuar në listën AFI. Lista e 100 filmave më të mirë të revistës Timeout përfshin shtatë nga filmat e De Niros, të zgjedhur nga aktorët në industri. Në vitin 2006, De Niro dhuroi koleksionin e tij të materialeve të lidhura me filmin, të tilla si skenare, pjesë veshjesh dhe rekuizita, Harry Ransom Center në Universitetin e Teksasit në Austin. Koleksioni, i cili mori më shumë se dy vjet për t'u përpunuar dhe kataloguar, u hap për publikun në vitin 2009.
Nderimet
Interesat e biznesit
Në vitin 1989, De Niro dhe partnerja Jane Rosenthal bashkë-themeluan kompaninë e prodhimit të filmit TriBeCa Productions, e cila organizon gjithashtu Festivalin e Filmit Tribeca. De Niro zotëron Tribeca Grill (në bashkëpronësi me producentin e Broadway-t Stewart F. Lane), një restorant i ri amerikan i vendosur në 375 Greenwich Street (në Franklin Street) në Tribeca, Manhattan. Ajo u hap në vitin 1990. Ai është gjithashtu pronar i Greenwich Hotel në Tribeca. De Niro është bashkëpronar i restoranteve dhe hoteleve Nobu me partnerët Meir Teper dhe Chef Nobu Matsuhisa. Hoteli i parë Nobu u hap brenda Caesars Palace, Las Vegas, në vitin 2013. Dy vjet më vonë, hoteli i dytë Nobu u hap në City of Dreams në Manila, Filipine. Në vitin 2015, De Niro bashkëpunoi me James Packer pasi miliarderi fitoi 20 për qind të aksioneve në Nobu për 100 milionë dollarë. Ai është një stakeholder në Paradise Found Nobu Resort, një kompani që planifikon të ndërtojë një vendpushim luksoz në ishullin Barbuda. Plani për një resort luksoz në ishullin Barbuda është kritikuar nga shumë banorë të Barbudës dhe Lëvizja Popullore e Barbudës, pasi është në kundërshtim me Aktin e Tokës Barbuda.
Jeta personale
De Niro është banor afatgjatë i New York City dhe ka investuar në lagjen Tribeca të Manhattanit që nga viti 1989. Ai ka prona në anët lindore dhe perëndimore të Manhattanit. Ai gjithashtu ka një pronë prej 32 hektarësh në Gardiner, New York, e cila shërben si rezidenca e tij kryesore.
Në vitin 1998, De Niro loboi në Kongresin e SHBA-së kundër fajësimit të Presidentit Bill Clinton.
Në tetor 2003, De Niro u diagnostikua me kancer të prostatës. Ai iu nënshtrua një operacioni në Memorial Sloan-Kettering Cancer Center në dhjetor 2003.
Në vitin 2006, De Niro mori nënshtetësinë italiane, pavarësisht kundërshtimit nga Bijtë e Italisë, të cilët besojnë se De Niro dëmtoi imazhin publik të italianëve duke portretizuar kriminelët.
Në vitin 2012, De Niro iu bashkua fushatës anti-fracking Artists Against Fracking.
Në vitin 2016, De Niro fillimisht mbrojti përfshirjen e një dokumentari kontrovers, Vaxxed, në Festivalin e Filmit Tribeca 2016. Ai shpjegoi se interesimi i tij për filmin ishte nga përvoja e tij personale me djalin e tij autik, Elliot. Filmi u tërhoq nga programi pas konsultimit me organizatorët e festivalit dhe komunitetin shkencor. Në shkurt 2017, De Niro mori pjesë në një prezantim të përbashkët me Robert F. Kennedy Jr., kryetar i organizatës jofitimprurëse kundër vaksinave, Children's Health Defense, për të diskutuar shqetësimet e tyre në lidhje me sigurinë e vaksinave. De Niro ka deklaruar se ai nuk është kundër vaksinimit, por e vë në dyshim efikasitetin e tyre.
Në tetor 2018, De Niro u vu në shënjestër të një mjeti shpërthyes. Pajisja u gjet në Tribeca Grill, e cila strehon gjithashtu kompaninë e tij të prodhimit në Manhattan. Sipas FBI-së, pajisje të ngjashme iu dërguan politikanëve të profilit të lartë duke përfshirë Barack Obama, Hillary Clinton, Joe Biden, ish-Prokurorin e Përgjithshëm Eric Holder dhe ish-Drejtorin e CIA-s John Brennan.
Marrëdhëniet
De Niro u martua me aktoren Diahnne Abbott në vitin 1976. Ata kanë një djalë, Raphael, një ish-aktor i cili punon në pasuritë e patundshme në Nju Jork. De Niro gjithashtu birësoi vajzën e Abbott, Drena De Niro nga një lidhje e mëparshme. Ai dhe Abbott u divorcuan në vitin 1988. Më pas, ai ishte në një lidhje me modelen Toukie Smith midis 1988 dhe 1996. Çifti ka djem binjakë, Julian dhe Aaron, të konceptuar nga fertilizimi in vitro dhe të lindur nga një nënë surrogate në vitin 1995.
Në vitin 1997, De Niro u martua me aktoren Grace Hightower. Djali i tyre, Elliot, lindi në vitin 1998 dhe çifti u nda në vitin 1999. Divorci nuk u finalizua kurrë dhe në vitin 2004 ata rinovuan zotimet e tyre. Në dhjetor të vitit 2011, vajza e tyre Helen lindi nëpërmjet një gruaje surrogate. Në vitin 2014, ai dhe Hightower u vendosën në një apartament me pesë dhoma gjumi 6,000-square-foot në 15 Central Park West. Katër vjet më vonë, De Niro dhe Hightower u ndanë pas 20 vitesh martesë. De Niro ka katër nipër: një nga vajza e tij Drena dhe tre nga djali i tij Raphael. Më 19 prill 2021, avokati i De Niros argumentoi në një seancë virtuale divorci të kryesuar nga një gjykatës i Manhattanit se ai "po punon me një ritëm të paqëndrueshëm" në mënyrë që "të mbështesë Hightower dhe të paguajë të gjitha taksat e tij të prapambetura". Avokati i Hightower pretendoi se që kur dyshja paraqitën kërkesën për divorc në vitin 2018, De Niro kishte "ulur padrejtësisht" pagesat e dakorduara për të.
Në prill 2023, De Niro mirëpriti fëmijën e tij të shtatë, një vajzë Gia, me të dashurën e tij Tiffany Chen. Në moshën 79-vjeçare, De Niro është një nga baballarët më të vjetër të regjistruar.
Në korrik 2023, u njoftua se nipi i De Niros përmes vajzës së tij Drena, Leandro De Niro Rodriguez, kishte vdekur në moshën 19-vjeçare. Shkaku i vdekjes u përcaktua si një dehje e kombinuar me drogë që përfshin veçanërisht fentanil dhe kokainë.
Filmografia dhe vlerësimet
Që nga vitet 1970, filmat më të vlerësuar nga kritikët e De Niros, sipas faqes së përmbledhur të rishikimeve Rotten Tomatoes, përfshijnë Bang the Drum Slowly (1973), Mean Streets (1973), The Godfather Part 2 (1974), Taxi Driver (1976), The Deer Hunter (1978), Raging Bull (1980), The King of Comedy (1983), Once Upon a Time in America (1984), Brazil (1985), The Mission (1986), Midnight Run (1988), Goodfellas (1990), Casino (1995), Heat (1995), Meet the Parents (2000), Silver Linings Playbook (2012), dhe The Irishman (2019).
De Niro është vlerësuar nga Akademia e Arteve dhe Shkencave të Filmit për performancat e mëposhtme:
47th Academy Awards (1974): Aktori më i Mirë Dytësor, ka fituar, for The Godfather Part II
49th Academy Awards (1976): Aktori më i Mirë, nominuar, për Taxi Driver
51st Academy Awards (1978): Aktori më i Mirë, nominuar, për The Deer Hunter
53rd Academy Awards (1980): Aktori më i Mirë, ka fituar, for Raging Bull
63rd Academy Awards (1990): Aktori më i Mirë, nominuar, për Awakenings
64th Academy Awards (1991): Aktori më i Mirë, nominuar, për Cape Fear
85th Academy Awards (2013): Aktori më i Mirë Dytësor, nominuar, për Silver Linings Playbook
92nd Academy Awards (2020): Filmi i Mirë, nominuar, për The Irishman
De Niro ka fituar dy Golden Globe Awards: Aktori më i Mirë – Film Dramë për Raging Bull dhe një Cecil B. DeMille Award për "kontributet e jashtëzakonshme në botën e argëtimit". Ai ishte gjithashtu marrësi i 56-të i Screen Actors Guild Life Achievement Award; Leonardo DiCaprio, i cili luajti bashkë me De Niron në This Boy's Life, i dha atij çmimin, duke e cituar atë si frymëzim dhe ndikim.
Referime
Referime
Lidhje të jashtme
Robert De Niro Videography by NIAF
Aktorë amerikanë
Aktorë italianë
Regjisorë amerikanë
Producentë amerikanë
Lindje 1943
Aktorë fitues të Academy Award
Aktorë të nominuar për Academy Award |
7337 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Lista%20e%20filmave%20indian%C3%AB | Lista e filmave indianë | Kjo është lista e filmave indianë
Dil Se
Kuch Kuch Hota Hai
Asoka
Kabhi Khushi Kabhie Gham
Lagaan
Devdas
Kal Ho Naa Ho
Bride and Prejudice
Veer & Zaara
Shiko edhe
Bollywood
Listat e filmave |
7338 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Amarkord | Amarkord | Amarkord është një filëm artisti i metrazhit të gjatë dhe i prodhuar si bashkëpunim italiano-francezë. Filmi është xhiruar në vitin 1974 dhe ka fituar Çmimin Oskar në kategorin e filmave të huaj.
Përmbajtja e filmit
Regjisori Federico Fellini ndërthur histori të ndryshme, kujtime të fëmijërisë së tij, në Riminin e viteve 30.
Lidhje të jashtme
Filma
Filma 1973
Filma italianë
Filma italisht |
7339 | https://sq.wikipedia.org/wiki/American%20History%20X | American History X | American History X është një film artistik i prodhuar më 1998 në ShBA.
Përmbajtja
Ngjarjet zhvillohen në Los Angeles dhe rrëfejnë jetën e dy vëllezërve që bëjnë pjesë në një grup naziskinësh. Derek (Edward Norton ) arrestohet dhe dënohet për vrasjen e një zezaku i cili po tentonte t'i vidhte makinën. Për vllanë e vogël David (Edward Furlong ) ai kthehet në një model, por vitet dhe ngjarjet në burg e ndryshojnë shumë Derek. Ky përpiqet ta largoj David nga grupi neonaziksin që ai frekuenton.
Filma
Filma 1998
Filma amerikanë |
7340 | https://sq.wikipedia.org/wiki/Carlito%27s%20Way | Carlito's Way | Carlito Brigante (Al Pacino) është një bos i drogës në New York. I dënuar me 30 vjet lirohet vetëm pas 5 viteve falë një gabim procedural dhe aftësisë të avokatit mbrojtës David Kleinfeld (Sean Penn) Carlito ka vendosur mos ti kthehet jetës së më parshme dhe të transferohet në një ishull tropikal. Për të fituar shumën e nevojshme investon dhe merr ne drejtim një klub. Hyn në konflikt me Benny Blanco nga Bronks (John Leguizamo. Carlito e nënvlerëson. Avokati David Kleinfeld, edhe pse e di që Carlito ka hequr dorë e përzien me pabesi ne vrasjen e një bosi mafioz italo-amrikan, të cilit i detyrohej 1.000.000 USD. Carlito pasi hakmerret ndaj avokatit, iu shpëton ndjekjeve të mafiozëve italian, mbërrin në stacion te trenit ky e priste e dashura e tij Gail (Penelope Ann Miller). Carlito është gati për të hipur në tren kur Benny Blanco i ndihmuar nga truproja e vet Carlitos, Pachanga (Luis Guzman) hakmerret.
Kuriozitete
Lokali i Carlitos është i njëjti i Tony Montanës.
Ka përfunduar së realizuari Carlito's Way - Rise To Power (2005)
Shih edhe
Lidhje të jashtme
Filma 1993
Filma amerikanë
Universal Pictures |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.