text
stringlengths 19
33.4k
|
|---|
Rétnik - jeden z 13 "Dëchów", jaczé stoją w gminie Lëniô na turistno-nôtërnym szlachù ò pòzwie "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha". Òpisënk Aleksandra Labùdë. Rétnik - je to mëti duch, co mani lëdzy czarodzejską mùzyką. Haszczisz ògrôdzô mùzykańtów, ale pòdetkiwô jima zaczarowóné skrzëpice i trąbë abò jejich zamiéniô na zaczarowóé. Robi to wiedno w czasach zakôzónëch, na rozgracjach we wiôldżim pòsce abò agweńce. Lëdze gôdalë : - "Mùzykùje jak Rétnik." - "W jegò rãkach te skrzëpice jaż gôdają, gwës Rétnik mù je dôł." - "Czej na tëch skrzëpicach zamùzykòwôł, tej barch tuńca ògarinôł wszëtczich." - "Tak zagrôł na tim czarodzejnym flece, że rutë dërżałë w òknach." - "Czej rôz zagrôł na zaczarzonëch trąbach, tej nichtos ùzdrzôł Rétnika, jak nëkôł z dzewusem w szôlony tuńc. " - "Jidzesz na mùzykã, wëstrzegôj sã téj Rétnika! " Szlachòta. Rétnik stoji w Lëni, kòl Ùrzãdu Gminë. |
Sztokfisz – to je produkt z sëszony rëbë z rodzëznë pòmùchlowatëch. Ten sztokfisz to je wiele razy sëszonô pòmùchla. Òna je z Nordowégò Mòrza np. w Norwesce. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. II, s. 236 |
Smòlarniô - to béł primitiwny, produktiwny ùstôw, chtëren biwôł w lese, a z drewna bëła z niegò smòła i jiné wërobinë. W 1865 rokù jedna z nich bëła w kòscérsczim krézu. Powiat |
Rãkawiczczi - są wcygóné na rãce jak je zëmno, a czasã przed robòtą. Òne mògą bëc z nôwiązã. Kaszëbi rôd mają biôłé rãkawiczczi do slubù. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. I, s. 404 |
Artur Jablonsczi (pòlsczi pisënk: Artur Jabłoński ùrodzył sã 16 zélnika 1970 r. w Pùckù). Skùńcził historëjã na Gduńsczim Ùniwersytece. W latach 1991-98 béł redachtorã „Panoramë” ë kaszëbsczégò programù „Rodnô Zemia” w gduńsczim parce TVP S.A. Òd 1998 do 2009 r. A. Jabłońsczi béł pùcczim starostą. Òd rujana 2009, mô swòją pòdjimiznã. W cządze 1990-1995 béł nôleżnikã, a w latach 1992-94 wiceprzédnikã Karna Sztudérów Pomorania. W 1990 r. nalôzł sã w cządnikù „Tatczëzna” ë dzejôł w nim do likwidacje pismiona w 1991 r. Òd 1997 r. je w Kaszëbskò-Pòmòrsczim Zrzeszenim, jaczémù przédnikòwôł òd 2004 do 2010 r. Przënôleżi téż do Stowôrë Rozwiju Nordowëch Kaszëb „Norda” – Òbéńdowi Turisticzny Òrganizacëji, chtërną prowadzył w latach 2000-2007. W latach 2002–2004 béł przédnym redaktorã „Pòmeranii” "Redaktór na krizys" , „Pomerania” 2013 nr 6, s. 8-9. . Je wespółzałóżcą ë przédnikã dzejający òd 2003 r. Stowôrë „Ziemia Pucka”, jakô pòwòła do jistnienia Radio Kaszëbë (nadôwô òd 2004 r.), a téż wespółzałóżcą niejistniejący ju telewizje CSB TV. Òd 2005 r. ùtwórca dzejô w Pòspólny Kòmisëji Rządu a Nôrodnëch i Etnicznëch Miészëznów, jaczi òd łżekwiôta 2008 r. je wespółprzédnikã. Zajimô sã téż ùsôdzanim prowadników. Mô jich wëdónëch pôrã: "Na nordzie. Przewodnik po osobliwościach Ziemi Puckiej" (1996), "Wędrówki po Kaszubach. Opowieści o miejscach i ludziach" (1997, 2. wëd. 1998 ) , "Norda na wakacje" (2003; wespółùtwórstwò Jarosław Éllwart), "Odkrywamy Nordę. Gmina Krokowa. Turystyczne przeboje gminy Krokowa" (2004). Prócz tegò razã z Tadeùszã Stankewiczã przërëchtowôł albùm stôrich òdjimków "Pozdrowienia z Pucka. Gruesse aus Putzig" (1997), a z Mariuszã Szmëdką ùsôdzył dokôz "Kaszubi w Ziemi Świętej. Niech sã swiãcy Twòje miono" (2000). W 2009 r. w serie "Biblioteka Jastarniańska" ukôzôl sa repòrtôż "Bóg z nami", jaczi òpisëjë zetkanié Òjca Swiãtégò Jana Pawła II z kaszëbsczima rëbôkama w Sopòtach. W 2013 wëszła drëkã jegò pòwiésc „Namerkôny”, pózdni – „Smùgã”, a w 2015 – „Fényks”. A.Jabłończi òstôł ùtczony m.jin. nôdgrodą mn. Rómana Wróblewsczégò (1997) ë wëprzednieniony bez Polcul Foundation (1998 r.). Prezydent Bronisław Komorowski nadôł mù Strzébrzny Krziż Zawdzãczi za dzejanié dlô nôrodnëch ë etnicznych miészëznów w Pòlsce (2011 r.). Ùdzél Kaszëbów w miészëznowi ë regionalny pòliticzi Pòlsczi Repùbliczi Terôczasni nôleżnicë Pòspólny Kòmisëji Rządu a Nôrodnëch i Etnicznëch Miészëznów |
Carolina Osório de Castro, (ùr. 10 strëmiannika 1984) je brazylską teatrownicą. |
Psy klészcz ("Ixodes ricinus" L.) – to je ôrt môłégò zwierza z rzãdu "Ixodida". Òn pije krew, mòże przenôszac chòrobë, a żëje m.jin. na Kaszëbach. Jak klészcz je na człowiekù to trzeba gò jak nôblëżi skórë złapic pincetą i wëjąc. Jak ten klészcz kąsy, a pòtemù na skórze je widzec jakbë czerwóny òstrów a dali wkòł niego czerwóny kòło, to trzeba jidz do lékôrza, bò człowiek mòże zachòrzec na dłudżi lata. |
Greifswald – gard na krézewich prawach w kraju Meczelbòrskô-Przédné Pòmrë nad rzéką Ryck, z ùniwersytetã z 1456 rokù. Miono gardu we zdrojach. We zdrojach gard pòzéwóno: "oppidum Gripheswald" 1248, "Gripeswald" 1249, "Grifeswolde" 1250, "Gripesuuolde" 1280, "Gripesuualde" 1280, "Gripswalt" 1285, "Gripeswald" 1383, "Gripeswolde" 1383, "Grispalt" (Hartmann Schedel) 1493; "Gripswald" 1491, "Gripswolde" 1577, "Grÿfischwaldt" (Rugiae, Usedomiae, Et Iulinae, Wandalicarum insularum Vera descriptio [Abraham Ortelius]), "Greipßwalde" 1601, "Gripheswalde" 1602, "Gripheswaldt" 1602, "Greypffswald" 1604 "Greifswald" 1621, "Gripswalde" 1760 (Ducatus Pomeraniae Citerioris Et Ulterioris Principatibus, Comitatibus, Urbibus Suis Definitiae Nova et Ampla Descriptio geographica), "Gryfia" (??) (Kantzow); dólnomiem. "Griepswohld" (krótkò: "Gryps"); miem. "Greifswald"). Òdtwòrzóné mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Grifiô", "Gripiew Las". Lëdztwò gardu: 54.362 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 50,5 km2 |
Dakôrz - rzemiãsnik, chteren zajimô sã robieniém abò ùprôwianiém daków. Rozmajitoscë. Czedës m. jin. na Kaszëbach bëłë bùdowóné bùdinczi z dakama ze słomë. Lëteratura. Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei /Izydor Gulgowski, O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przekład M. Darska-Łogin, red. naukowa i wstęp J. Borzyszkowski, Berlin 1911 - Gdańsk 2012, ss. 57-58. |
Rodnô mòwa (pierszi jãzëk) - jãzëk, jaczégò człowiek sã ùczi wprzód. Jegò przëswòjenié mô swój plac, na naturalny ôrt, w dzectwie, w òkrãżu zajimùjącym sã w przédnym dzélu dozéraniém môlegò człowieka. Colemało je to òkrãże rodzëznë. |
Ptôsznica - to je wiôlgô klôtka dlô dzëczëch ptôchów. W ni lëdze mògą je òbzerac. Òbaczë téż. |
Czesław Lang (ùr.17 môja 1955 w Kolczygłowy| Kòłczëgòwach) – pòlsczi kòlôrz torowi i szosowi, wicemistrz òlimpijsczi dwùkrotny medalista szosowëch mistrzostw swiata[[. Pò zakóńczeniu karierë spòrtowé działacz spòrtòwé i òrganizator Tour de Pologne UCI World Tour, Tour de Pòlogne Amatorów, Skandia Maraton Lang Team òrôz Tauron Lang Team Race. Pierszi sukces w karierze òsągnął w 1977 rokù, czëdë razã z Tadeuszem Mytnikiem, Mieczysławem Nowickim i Stanisławem Szozdą zdob;eł brązowi medal w drużënowej jezdzie na czas na mistrzostwach swiata w San Cristóbal.[[San Cristobal]] W téj kònkurencji Pòlacy w składzie: Witold Plutecki,[[Witold Plutecki]] Stefan Ciekański,[[Stefan Ciekański]] Jan Jankiewicz [[Jan Jankiewicz]]i Czesław Lang zdobëlë strzébny medal pòdczas mistrzostw swiata w Valkenbùrguù w 1979 rokù. Pònadto wëwalczëł strzébny medal w gònitwie ze startù wspólnégò na igrzyskach òlimpijsczich w Mòskwie[[Mòskwa]] w 1980 rokù. W zawòdach tëch w:eprzedzył gò reprezentant gòspòdarzë, Siergiej Suchoruczenkow. Na tich samëch igrzyskach zajął czwiôrte miejsce w drużinowej jezdze na czas. Jest téż wielokrotnym mistrzã Polsczi i zwycięzcą Tour de Pologne w 1980. Béł pierszim zawòdòwcã w pòlsczim kòlarstwie (włoskie klubë GIS Gelati-Campagnolo i Del Tongo[[Italskô]]). Òsôł téż pierszim prywatnym animatorã kòlarstwa pòlsczégò. Z pòdùpadającégò Wyścigu Dookoła Pòlsczi [[Pòlskô]], chterën długò béł w ceniu Wyścigu Pòkòjù, ùczynił imprezã randżi swiatòwej Tour de Pologne, chërna pò latach doświadczeń i sukcesów awansowała do randżi wyścigù ò znaczeniu prestiżowëm (UCI World Tour) Zawodnik LZS Basztë Bëtowò [[Bëtowò]]i Legii Warszawa[[Warszawa]] [[Òbrôzk:Czeslaw Lang medal & autograph.jpg|mały|zdobyte medale]] Wôżniejszé zwycięstwa i sukcesë 1977: bruny medal mistrzostw swiata w drużynowym wyścigu szosowym 1979: wicemistrzostwò swiata w drużynowym wyścigu szosowym 1980: wicemistrzostwò òlimpijsczè w wyścigu ze startù wspólnégò, Tour de Pologne, Settimana Ciclistica Lombarda 1981: Małopolski Wyścig Górski[[Małopòlsczé wòjewództwò]] 1983: prolog w Tirreno-Adriático[[Adriatyk]]| 1986: zwycięstwo etapowe (druż.) w Giro d’Italia [[Italskô]] 1987: prolog w Tour de Romandie Żëcé prywatné. [[Òbrôzk:Czesław Lang, 2011.jpg|mały|Lang Czesław]] Mô białkã Elżbietã i córkã Agatã (ur. w 1980). Ze względów zdrowòtnëch w 2011 przëszedł na weganizm.[[weganizm]]. Òstôł członkiem honorowégò kòmitetù poparcia Bronisława Kòmòrowsczégò[[Komorowski Bronisław]]| przed wyborami prezydenckimi w Pòlsce [[Pòlskô]] w 2015 rokù. W 2017 nagrodzony medalem Kalos Kagathos [[Czesław Lang#cite ref-1|Czesław Lang, Weganizm, nasza droga zdrowia 12.12.2013r.]] Laureaci medalu Kalos Kagathos 2017 Przypisy[edytuj | edytuj kod]. [[Kategòrëje:sport]] |
Wãdzenié - to je metoda kònzerwacje żëwnotë np. miãsa abò rëbów z pòmòcą dëmù. Mòże wãdzëc np. na cepło (22–40 °C), a pòzni rëbë mają wisec, cobë òne wëschłë i swòjã soczëznã ùchòwałë. Czedës na Kaszëbach bëło wiele wãdzoné dzysô je jinaczi. |
Mëszôk abò zwëczajny mëszôk ("Stellaria media" (L.) Vill.) – to je jednorocznô abò dwalatnô roscëna z rodzëznë granôtkòwatëch ("Caryophyllaceae"). Òn rosce m. jin. na Kaszëbach, tu to je np. zelëskò w ògródkach. Òn kwitnie òd stëcznika do gòdnika. Rośliny polskie : opisy i klucze do oznaczania wszystkich gatunków roślin naczyniowych rosnących w Polsce bądź dziko, bądź też zdziczałych lub częściej hodowanych / oprac. Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Bogumił Pawłowski, Warszawa : Państ. Wydaw. Naukowe, 1976, s. 132. |
Jastarniô (téż Jastarnëjô, Jastarna, Pùckô Jastarniô, Sroczé Gniôzdo, we zdrojach: "Osternäs" 1378, "Zesterna" 1570, "Axternis" (mapë), "Hesternia" 1627, "Heisternest" 1655, "Jasternia" 1664, "Jastarnia" 1678, "Niasturnia" kòl. 1700, "Pùckô Jastarniô" (Cenôwa), "Jastarniô" (Lorentz), "Sroczé Gniôzdo" (Lorentz), "Jastarna" (Treder); pl: "Jastarnia", de: "Putziger Heisternest") - garc ë kùrort na Hélsczi Sztremlëznie w pùcczim krézu w pòmòrsczim wòjewództwie. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Jastarniô mô rëbacczi pòrt na Pùcczi Hôwindze. W XX wiekù miôł plac baro dinamiczny rozwij gardu dzãka turistice. Administracëjno Jastarni słëchają téż: Kùzwelt ë Jurata. "Historie w sieci zaplątane" http://www.jastarnia.pl/ |
Skòrzewò (pòl. "Skorzewo", miem. "Skorschewo")) - to je kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kòscersczim krézu, w gminie Kòscérzna. Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi . Tu je kòscół ë szkòła. Tu bëła stôrô chëcz i ùrodzony je ksądz Władisłôw Szulëst, a béł ùrodzony Antón Zdrojewsczi ùmarłi we Francëji. |
Kaszëbsczi krziż - béł zrobiony z żelazła i stojił kòl grobù. Wierã òd lat 30. XX. stalata kaszëbsczé krziże nie bëłë dali robioné. Na tôblëcë tegò krziża biwało napisóné miono i nôzwëskò, a téż rok ùrodzeniégò i rok smiercë pòchòwónégò w grobie człowieka. Taczi krziż jesz mòże je na smãtôrzu w Niezabëszewie, a tak mòże gò szëkac w Mùzeum w Bëtowie i pëtac téż w Nôrodnym Mùzeum w Szczecënie. Mùzeum Westrzédnégò Pòmòrzégò w Słëpskù bë miało miec taczi krziż - "Kaschubenkreuz". Józef Borzyszkowski, Cezary Obracht-Prondzyński: Nasze korzenie: wokół poszukiwań genealogicznych rodzin pomorskich, Instytut Kaszubski Gdańsk, 2006, s. 148. Kaszëbsczi krziż - "Kaschubenkreuz" |
Wszëtkò dlô Gduńska (WdG) (pòl. "Wszystko dla Gdańska") - pòliticzné karno z sëdzëbą we Gduńskù. Historjô. Karno Wszëtkò dlô Gduńska mióło ùsôdzënié w 2018 przez bùrméstera Paweła Adamowicza. W tim samim rokù òdczas samòrządnich wëbòrów 2018 karno wëstôwiło kandidatów do gardowéj radzëznë ë Paweła Adamowicza na bùrméstera. Òbczas drëdżij tërë nen kandidat miół dobëté z 64,8%. 22 stëcznika 2019 pò zabójstwié bùrméstera Adamowicza ògłoszono kandydaturã Aleksanrdë Dulkiewicz w wëbòrach 3 stëmiannika 2019 chtëra mióła dobëté z 82,2% pòparcé. Strukturô ë aktiwistë. Òrganizacjô. W skład władz karna wchodzą 3 òrganë: Zarząd (reprézénatcjô), Radzëznô (nadzór), ë Komisjô Réwizijnô (nadzór), na czele stoji Przédnik. Koalicjô w Radzëznié Gardu Gduńska. 17 gòdnika 2018 w Ùrzãdzé Gardu Gduńska mióła pòdpisône "Deklaracjô ò koòpòracji dlô miészczanék ë miészkańców Gduńska" (pòl. "„Deklaracji o współpracy dla mieszkanek i mieszkańców Gdańska”"), midzë karnã Wszëtkò dlô Gduńska ë Òbòwôtélską Koalicją (KO). Deklaracjô je céchã midzë karnã WdG ë KO w Radzëznié. Na céch koòpòracji Paweł Adamowicz pòwółał na sztelã vicebùrméstra Piotra Borawsczégò, radzëzniégò KO. Politëczné mëslë. Wiele nôleżników karna bëło czëdës nôleżnikamë PO. Karno pòarło kandidatów Eùropejsczéj Koalicji w wëbòrach do Eùropejsczégò Parlamentù 2019, w tim kandidaturã Magdaleny Admowicz. Pòparcé òtrzimôł téż Piotr Adamowicz w wëbòrach do pòlsczégò parlamentù 2019. Òdczas czérwcòwich wëbòrrów prezidencczich 2020 karno zbierało pòdpisë dlô Rafała Trzaskowsczégò. |
Gregòriańsczi kalãdôrz – słuńcowi kalãdôrz wprowadzony w 1582 przez papieża Grégòra XIII. Je zrefòrmòwanym juliańsczim kalãdarzã, a ùsôdzcą jegò bëł Luigi Lilio. Do juliańsczégò kalãdôrza dodano pòprôwczi, chtërne miały na ùdbie ùrównanié òpozdzenkù w òdnieseniu do zwrotnikòwégò rokù, narôstałégò òd 46 r. p.n.e. zôs zascyganie jegò pòstôwaniu w przińdnoce. Julijansczi kalãdôrz spózdzał sã 1 dzéń na 128 lat, a gregorijansczi 1 dzéń na kòl 3000 lat. Jinosc midze kalãdarzama juliańsczim a gregòriańsczim je w dwóch sprawach: ùsënienié 10 dniów, òd 5 do 14 rujana 1582 rokù co miało na ùdbie pòprôwczi òpozdzenkù, wprowadzenié wskôzë, bë lata dzelne òb 100 nié bëłë przestãpne, króm tëch, chtërne dzelne są òb 400 (wic lata 1600 ë 2000 bëłë w gregoriańsczim przestãpne a 1700, 1800 ë 1900 nié) |
Mùzeum Kaszëbsczi Ceramiczi Neclów w Chmielnie je jinstitucją kùlturë, chtërna pòwsta w 1993 rokù. Jegò robota polégô na rozkoscérzanim kùlturë Kaszëbów w kraju ë za grańcą. Tu są wërobinë rodzëznë Neclów. Chmielno to je wies, w chtërny je sedzba Mùzeùm. Domôcô starna Mùzeùm Muzeum Ceramiki Kaszubskiej Neclówna portalu polska-org.pl |
Egertowò (pòl. "Egiertowo", miem. "Eggertshütte") – to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w òbéńdze gminë Somònino. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Szkòła |
Państwò to zgòdnie z midzënôrodnym prawem takô jednostka pòliticzniégò pòdzelenkù swiata, chtërnej przëstoji ful samòstójnota, to je nie słëchô niżôdni jinszi pòliticznej jednocë. Na definicëjô nie przëjëmô równak òdnieseniô państwa do jinszich midzënôrodnich òrganizacëji jak na przikłôd ÒZN czë Eùropejsczi Ùniji, a téż z wiãkszima państwama (np. w blokù państw socjalistnich słëchającëch ZSSR). |
Szëmón Cyrenejczik – pòdług Ewanieliów jak òn szedł z pòla włożele na niegò krziż, żebë gò niósł za Jezësa. Wspòmink ò Szëmónie Cyrenejczikù je w trzech Ewanieliach: Mt 27,32; Mk 15,21 i Łk 23,26. |
Fen - to je cepłi i sëchi wiater, chtëren wieje z górów w dolëznë np. w Tatrach. |
Nicole Mary Kidman, (ùr. 20 czerwińca 1967) je amerikańską teatrownicą. |
Jón III Bernoùlli ("Johann III Bernoulli") (ùr. 1744 w Szwajcarsce – ùm. 1807), béł astronomã. Òn béł w Szczëpkòjcach ë pisôł m. jin. ò kaszëbsczim jãzëkù: „Òkòma tegò wiôlgô apartnosc tegò jãzëka òd miemiecczégò je niemiło dlô szlachtë, chtërna mô majątczi na Kaszëbach, temù òbsôdélcowie majątków robią wszëtkò, chòc donëchczas bez wikszi zwënédżi, żebë miemiecczi jãzëk ùpòwszédniac i kaszëbsczi wëplenic.” Reisen durch Brandenburg, Pommern, Preußen, Curland, Russland und Pohlen in den Jahren 1777 und 1778. tom I, Leipzig 1779 VIAF Skąd nasz ród? |
ùkôza sã ksążka "Życie i przygody Remusa / Aleksander Majkowski ; z gwary kaszubskiej przeł. Lech Bądkowski." - kaszëbskô gôdka ("gwara"), a nawetka ni dialekt wskazywô na cãżczi czasë dlô kaszëbiznë. |
Günter Wilhelm Grass (ùr. 16 pazdzérznika 1927 we Gduńskù - ùm. 13 łżëkwiata 2015 w Lubece) - miemiecczi ùtwórca, noblësta z 1999 rokù, kaszëbsczégò pòchòdzeniô (ze starnë mëmczi). W 1985 rokù wëprzédniony przez Karno Sztudérów "Pomorania" Medalią Stolema. Danziger Trilogie "Gduńskô trilogijô" Die Blechtrommel "Blaszany bãbenk" Katz und Maus "Kòt ë mësz" Hundejahre "Szczërzé lata" Blaszany bãbenk - wëjimk, kaszëbsczi dolmaczënk Wëdowiédzô ò ùsôdzcë na starnach Nôdgrodë Nobla (EN) |
R. L. Burnside (prôwdzéwié: "Robert Lee Burnside", ùr. 23 lëstopadnika 1926 rokù w Oxford, Mississippi, USA a ùmôrł 1 séwnika 2005 rokù w Memphis, Tennessee) - jeden ze slédnych wiôldzich bluesowëch mùzykańtów z Deltë Mississippi. Biografijô. Burnside ùrodzëł są w rokù 1926 w nordowi Delce Mississippi. Grac na gitarze ùcził sã m.jin. ù Freda McDowella. Wiôldżi cësk na jegò sztél miele John Lee Hooker, Lightnin' Hopkins ë Muddy Waters. Burnside żëł w Chicago ë Memphis nigle zamieszkôł w 1959 w swòji tatczëznie Mississippi, dze òtemknął karczmã w chtërni grôł swòjegò bluesa. Króm tegò gbùrził, òbrôbiając bawełnã, ë przëdôwôł domôcą Whiskey. Pierszą platã nagrôł Burnside w 1966 rokù, jak ju bëł 40 lat stôri, zarô pò tim jak pòznôł sã z badérą fòlkloru George'm Mitchell'em . W 1979 miôł swòje pierszé gòstné pòkôzczi, w tim téż w Eùropie. Warkòwim mùzykańtã òstôł dopiérze w 1991 rokù - tedë òprzestôł ju wicy gbùrzëc. 1993 "Bad Luck City" 1994 "Too Bad Jim" 1994 "Mississippi Delta Blues Vol. 2 - Blow My Blues Away" 1996 "A Ass Pocket of Whiskey" 1997 "Mr. Wizard" 1997 "Acoustic Stories" 1997 "Mississippi Blues" 1997 "Sound Machine Groove" 1998 "Rollin' Tumblin"' 1998 "Come On In" 1999 "My Black Name A-Ringin"' 2000 "Wish I Was In Heaven Sitting Down" 2000 "Mississippi Hill Country Blues" (nagrania z: 1967, 1980 ë 1982 rokù - realizacëjô: 1984, jakno Swingmaster 2201) 2001 "Raw Electric 1979-1980" 2001 "Giants of Country Blues Guitar - Volume 2" 2001 "Well Well Well" 2001 "Burnside on Burnside" 2003 "Going Down South" 2003 "No Monkeys on This Train", (nagrania z: 1979-1980, 1992 ë 1994) 2003 "First Recordings" ( nagrania z 1960-tech lat) 2003 "Burnside's Darker Blues" 2004 "A Bothered Mind" R.L. Burnside w wëdowiznie Fat Possum |
Skrzënia – to je skrzëniowi mébel, w chtërnym je plac do trzimaniô rzeczi w schòwie. |
Lubléwkò - to je kòlonia w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Chòczewò. |
Wisznia ("Cerasus vulgaris" Mill.) - to je czierz abò drzéwiã z rodzëznë różowatëch. Ji brzadem są pestkówce. Kaszëbi mają wisznie, a w tim wiele łutówków, colemało w ògródkach. |
Wierzbòwô palma ("Salix caprea" L.) – to je czerz abò drzéwiã z rodzëznë wierzbòwatëch. Òna rosce m. jin. na Kaszëbach ë mòże tu ju w strumiannikù kwitnąc. Jak kôże stôri zwëk w Palmòwą Niedzelã katolëcczi Kaszëbi niosą wiétewczi ti wierzbë do kòscoła, a ksądz je swiãcy. |
Aùstralëjô je nômiészim z kòntinentów Zemi, jegò wiéchrzëzna (razã z Tasmanią ë òstrowama w blëze) je 7,7 mln km2. Pôłnikòwi rozskòczënk: 3200 km Równoleżnikòwi rozskòczënk: 4000 km Wiéchrzëzna: òglowô: 7 686 850 km² ląd: 7 617 930 km² wòda: 68 920 km² Długòta strądôw: 25 760 km Nôniższi môl: Jezero Eyre: -15 m Nôwëższi wëszéńc: Mount Kosciuszko: 2 229 m Pòłożenie. Aùstralëjsczi kòntinent je na pôłniowi ë pòrénkòwi półkùglë, midzë 11 ë 39 gradã pôłniowi geògrafny szérzë ë midzë 113 ë 153 gradã pòrénkòwi geògrafny długòtë. Òkrążają gò dwa òceanë: òd nordë ë pòrénkù Spòkójny a òd pôłniô ë zôpadu Jindijsczi. Ni mô sparłãczeniô z jinszima kòntinentama. Niechtërny do Australëji zarechòwëwają téż drëdżi wedle wiôlgòscë òstrów Nowô Gwinejô (wiéchrzëzna 785 tys. km²), bò je òn téż na nym sómym kòntinentalnym pòdstôwkù. Z blëze Australëjô wëzdrzi za òwalã, ze chtërnégò wërzniąté są dwa dzéle: Hôwinga Karpentaria ë Australëjskô Wiôlgô Hôwinga. Òs negò òwalu przëkëwô sã wnetka ze Zwartnikã Kòzorożëca. Geòlogòwé leżnoscë. Aùstralëjô bëłô przódë dzélã superkòntinentu Gondwanë. Dzysdniowi wëzdrzatk nadała jeji kaledońskô òrogeneza, chtërna sparłãczeła dwa nôstorszë elementë jeji geòlogòwej bùdacëji, pôłniową ë nordową kristalową tôrczã ë hercynską òrogenezã, cziej wëpiãtrzeniu pòddôła sã geòsënklina zdzejóna w paleòzojikù w pòrénkòwim dzélu kòntinentu. Alpejskô òrogeneza sprawiła rësznotã westrzód Wòdodzéłowich Gór. Òbniżenié równi wòdë òceanu w plajstocenie pòzwolëło na przecygã roscëniznë, zwiérzów ë lëdzy z nordy (choc nié bëło lądowëgò sparłãczenia z Azëją), a w rezultace do òddzélenia Nowi Gwineji ë Tasmanii. Sztrukturalne jednote: Zôpôdnoaùstralëjskô Wlëga je w zôpôdnim dzélu kòntinentu. Je ùsadzonô z dwóch wlëg (Wlëga Carnavon ë Wlëga Perth), chtërne mają wiôldżą ùbitosc ùsôdów. Òd Aùstralëjscziej Platformë òddzelô ją systema òbsuwków ò czierënkù nordowo-pôłniowim. Nôwikszą ë nôstôrszą sztrukturalną jednotą je Aùstralëjskô Platforma chtërna zajëmô wnetka cawną zôpôdną ë westrzédną Aùstralëje. Skłôdô są òna z cziles kristalowich tôrczów (nôwiksze to Tôrcz Kimberley ë Tôrcz Yilgarn) òddzelonych òd se wlëgama, z chtërnych nôwiksze to Wlëga Cannings ë Wlëga Nullarbor. Bùdacëjë Górów Flindersa wzãłë sã zez zjadrzëca w paleòzojikù stôrszich ùsôdnych kamiznów, chtërne zbierałe sã w jistniejącą tuwò wczasni geòsënklina Adelaide. Wlëgë Strzédnoaùstralëjsczie są midzë bùdajëcama Wiôldżich Wòdodzélowich Górów a Aùstralëjsczią Platformą ë Bùdacëjama Gór Flindersa. W skłôdze jednote je m.jin. Wlëga Karpentaria, Wiôlgô Artezëjskô Wlëga ë Wlëga Murray. W mezozoikù bëł to môl òbsadzony przez mòrze. Wlëgłe wëdżiãce kamiznowich lég bëło żëczne pòwstowôniu wlëg artëzejsczich wòd. Bùdacëjë Wiôldżich Wòdodzélowich Gòròw ë Tasmanii pòddôwałe sã gùbowaóniu w kaledonscziej ë herecynscziej òrogeneze, towarzëłë jima wùlkanowe rzôdzëzne. Zldzënie bëło w karbònie ë permie. |
Pòcztowi kòd abò pòcztowi adresowi numer je to réga cyfrów abò cyfrów ë lëtrów dodôwanô do adresu, jakô mô za zgrôw ùłatwianié zortowaniégò pòcztowëch przeséłków. Pòcztowi kòd jidentifikëje zwëkòwò nadawczi ë przënôléżny pòcztowi ùrząd. Fòrmë ë spòsobë ùżiwkù tëch kòdów są rozmajité we rozmajitëch państwach. Pòcztowi adresowi numer béł ju w 1857 rokù w Londonie. Dalszé próbë wcygnieniégò pòcztowëch kòdów prowadzëła Miemieckô òbczas drëdżi swiatowy wòjnë. Rzeszëło to sã òsoblëwò z tëm, że na pòcztach ùbëwało prôcowników z dobrą znajemnotą geògrafijé, ë téż z rozszérzającą sã òbéńdą, na chtërné trzeba bëło dorãczëwac przeséłczi miemiecczëm żôłnérzom. To bëło w 1941. W 1958 pòcztowé kòde wprowôdzëła Argentina , w 1959 Wiôlgô Britanijô, w 1963 Zjednóné Kraje, a w 1964 Szwajcarskô. W Pòlsczi brëkëje sã pòcztowé adresowé numerë òd 1972. |
Sasha Strunin (Aleksandra Igoriewna Strunina), (ùr. 27 rujana 1989) je spiéwôrką. "Just Call Me", (2006) "Just Call Me – Reedition", (2007) "Sasha", (2009) "Stranger – EP", (2013) "Woman in Black", (2016) |
Rodnô Zemia – dôwny telewizyjny program w kaszëbsczim jãzëkù, emitowóny ze Gduńska w latach 1990-2010. Pierszi etniczny telewizyjny magazyn w kraju. Pòwstało wnetka 1000 dzélëków (kòl 350 gòdzyn kaszëbskòjãzëcznégò programù telewizyjnégò). Przez 20 lat jistnieniô programu wzãło w nim ùdzél czilenôsce tësący rozmówców, wiele razy lëdzy wëbitnëch. Historiô. Pierszi rôz kaszëbsczi magazyn „Rodnô Zemia” nadóny béł 21 lëpińca 1990 rokù. Program ùkôzywôł sã tedë co dwie niedzele. Jegò redaktorã òsta Izabella Trojanowskô, doswiôdczonô gazétniczkã „Głosu Wëbrzeżégò” i „Bôłtëcczégò Dzénnika”. Trojanowsczi zanôlégało, żebë chòcle w dzélu magazyn béł prowadzony pò kaszëbskù, a téż żebë pòd kùńc kòżdégò dzélëka prowadzëc ùczbã kaszëbsczégò jãzëka. Tim dzélã programù zajimalë sã sztudérë zrzeszony w sztudérsczim karnie „Pòmòraniô” (przede wszëtczim Eùgeniusz Prëczkòwsczi). Pò smiercë Trojanowsczi (21 łżëkwiata 1995) program przejãlë ji wëchòwankòwie: Artur Jablonsczi i Eùgeniusz Prëczkòwsczi. Òbaji na co dzéń gôdelë pò kaszëbskù (Trojanowskô w nim gadac nie rozmia). W tim czasu program ùkôzywôł sã ju co tidzéń przez dwadzesce minut. Czej w 1999 Artur Jablońsczi òstôł starostą pùcczégò krézu i niechôł dzénnikarską robòtã program zaczął prowadzëc Eùgeniusz Prëczkòwsczi wespół z białką, Elżbiétą. Znaczenié programù. Jak òkresliwô E. Prëczkòwsczi „Kaszëbi, chtërny przódë nie bëlë nôłożen bëc na antenie TV, „Rodną Zemiã” ùwôżelë jakno swój program. W ni bëło òdbicé żëcégò spòleczno-kùlturalnégò regionu”. Program stojôł kòle pòczątków wiele òglowòregionalnëch dzejaniów, jak przëmiérno: założenié Klubù Sztudérów „Tatczëzna”; bùdowa Kaszëbsczi Drodżi Krziżewi w Swiónowie; Kaszëbsczi Festiwal Humoru „Szport mùszi bëc”; Wòjewódzczi Kònkùrs Multimedialny; Wòjewódzczi Kònkùrs Spiéwów miona Jana Trepczika w Miszewie; Kaszëbsczi Spiéwë w Lëzënie. Z programã wespółrobilë m.jin. Jerzi Stachùrsczi, Tomôsz Fópka, Tadeùsz Dargacz, Jerzi Łisk. Rezultatã tegò są wielné pùblikacje – tomiczi prozë i kaszëbsczi pòezji, kómpaktowé platczi, jak téż spiéwniczi. Òsoblëwie wôżnym wydanim stôł sã spiewnik „Piesnie Rodny Zemi”, w jaczim je kòle 150 nowëch piesni, co pòwstałë nôpierwi dlô programù, a dzysdzéń są szerok wëzwëskiwóné w szkòłowi ùczbie, mediach i mùzyczny regionalny rësznoce. Nôwëższą pòpùlarnoscą program cesził sã w latach 2000-2006. Badérowania òbzéraniô wëkazywałë widowniã, co syga 100-150 tësący òbzérników. Wiele razy „Rodnô Zemia” zajimała pierszi môl westrzód wszëtczich programów TVG. |
Lene Alexandra (Lene Alexandra Øien), (ùr. 29 rujana 1981) je spiéwôrką. |
Jakùb Kaszëba (ùr. 1988 r. w Gdinie) - balôrz, chtëren graje w karnie Kaszubia Kòscérzëna. |
Siligo - to je gmina na òstrowie Sardinia w Italsce. |
Szarô wewiórka ("Sciurus carolinensis") - to je ôrt suska z rodzëznë wewiórkòwatëch. Òna żëła czedës leno w Nordowi Americe, ale terô w Eùropie je z nią jiwer bò nasza mùżôrka ni mòże z nią wëprzińc i dżinie. |
Bladnica – to je podług stôri pòzwë fòrma małokrëwistosce, jak w òrganizmie je mało żelazła. |
Òbrôz òd procesji - to je np. kòscelny òbrôz w ramach, chtëren w procesji niosą òbraznicë abò òbraznice. Jak te òbrôzë sã kłóniają, to je widzec przëwiązanié kaszëbsczégò lëdu do pielgrzimkòwi tradicji. W 2013 rokù na taczim òbrazu béł ju Jan Paweł II. Rozmajitoscë. W lëteraturze z tim je tak: "Ale kò òkróm tegò teatru kłóniającëch so òbrôzów, je w nym môlu widzec pòbòżnotã kaszëbsczégò lëdu i jegò przëwiązanié do pielgrzimkòwi tradicëji." (E. Gołąbek: Pielgrzimkòwanié, Gduńsk 1982, s. 11) [[Òbraznik|Òbraznicë] - òbrôz òd procesji sã kłóniô] (en) |
Ùszatô sowa. To je ôrt ptôcha z rodzëznë "Strigidae". Òna je wiele wikszô òd klatati sowë, a żëje w lasach z grëbima drzéwiãtama i lubi jiglënowi lasë, kòl zelestrzów, pòlów ë łąków. Ta sowa w dzéń spi, a w nocë jachtuje. Òb wieczorë, czedë dnie są dłudżi, a noce krótczé mòżne ją czasem òbaczëc jak ona niskò zemi lôtô. Tedë òna mòże bëc głodnô abò mô pisklãta do wëkarmieniô. Òna mô wkół òczu pióra, ale do jachtowaniô òb noc barżi je ji pòtrzébny słëch. To co wëzdrzi jak ùszë, wcale nima nie je - to są pióra, chtërné zmieniają ji wëzdrzatk. W dzéń òn ùszati sowë sedzi na ùlubionym drzewie, krótkò pnia. Przez to cażkò gò je ùzdrzec. Jegò farwné piôra są wnetka taczé jak farwa pnia i cążkò gò òbaczëc òsoblëwie jak zamknie òczë. Mòcné drapce ptôcha mòckò chwëtają sã wietwi. Ta sowa mòże ùstawic dwa pôlce do przôdkù, a dwa do tëłu. Przë tim òna mòckò zacyskô drapce na wietwi ë chòc wieje mòcny wiater, nie spadnie, a mòże nawetka tak spac. Jachtuje na brzégach lasa ë na kùczewach, bò tam mòże chùtkò na zwierza trzasnąc. Òna nasłuchùje i ùzérô za môłima suskama (np. mëszama) i czasem ptôchama. Na zwierza spôdô z górë i chwëtô gò drapcama. Ta sowa colemało nie bùduje swòigò gniôzda. Òna niese 4-5 jôj w gniôzdach pò jinëch ptôchach (np. srokach). Ji wiôldżi òczë dobrze widzą przë môłim widze, ale do jachtowaniô òna ùżiwô swòjégò dobrégò słëchù. Sztiwné pióra kòl òczów i dzoba zbiérają fale zwãkòwé i czerują je do ùszów. Dzãka mòżnocë òbrocaniô głowë w kòżdą stronã, sowa mòże łatwò zlokalizowac òfiarã i chùtkò na nią trzasnąc, chòc je cemno. Wimiarë. Długòsc cała samiec mô kòle 35 cm, samica kòle 37 cm długòsc skrzidłów samiec kòle. 90-95 cm[3] , samica kòle. 100 cm Wôga samiec ok. 260 g, samica ok. 280 g Lëteratura. Stonehouse Bernard, Francis John, Zwierzęta naszych lasów, Poznań 2009,s. 28. |
Stepòwi lës ("Vulpes corsac") - to je ôrt suska z rodzëznë psowatëch ("Canidae"). Òn żëje w Azje. |
Anielsczi jãzëk ("English, the English language") – jãzëk z zôpadnégò karna rodzëznë germańsczich jãzëków, rodny dlô kòl 370 miliónów lëdzy. Je ùrzãdnym jãzëkã w 59 państwach, m. jin. w Wiôldżi Britanie, Aùstralii, Kanadze. Nôwôżniészi dzysdzéń midzënôrodny jãzëk ("lingua franca"), co je skùtkã kòlonialny politiczi Britijsczégò Jimperium w XIX st. i wiôldżégò swiatowégò znaczënkù USA w XX i XXI st. Bëtnota jãzëka. Anielsczi jãzëk pò II swiat. wòjnié òstôł globalnym jãzëkã. Je to jãzëk biznésòwych jinteresów ë midzënôrodnych relacëji. Je robòczym jãzëkã wilu firm ë òrganizacëji np. Eùropejsczéj Ùnji ("de facto"; de iure je 24 ùrzãdnych j.) |
Walczembórg (abò téż: Walczembórch; we zdrojach: "Valkenburch" 1312, "Walkenborch" 1349, "Valkenburg" 1364, "Valkenborg" 1570-1780, "Falckeburg" (Nova totius Germaniae Descriptio Teütschland; Merian, Matthaeus, 1593-1650), "Falkiemborg" (wedle: "Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich, 1564-1565" ë: "Roczniki historyczne"), "Falckenborg", "Falckenburg", "Falkenburg" (Cenôwa); pòl. "Złocieniec", miem. "Falkenburg") - gard we drawieńsczim krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Drawą. Lëdztwò gardu: 13.233 (2010) Wiéchrzëzna gardu: 32,28 km2 |
The Damrockers — mùzyczné karno z kartësczégò krézu, jaczé graje kaszëbskòjãzëkòwégò punk rocka. Pòwstało òno w 2004 rokù. Założëlë je Daniel Bychowski / Wróbel) (spiéw, basowô gitara), Ariel (gitara) ë Pluto (perkùsëjô). 21 stëcznika 2008 rokù wëdôle swojã pierszą platã "The Damrockers". W 2009 wëchôdô "Nie Chce Mie Sã". 2008 — "The Damrockers"; 2009 — "Nie Chce Mie Sã". Daniel Bychowski / Wróbel — spiéw, basowô gitara; Ariel — gitara, spiéw; Pluto — perkùsëjô, spiéw; The Damrockers (Discogs.com); The Damrockers (RateYourMusic.com) ; The Damrockers (Myspace) ; The Damrockers (Last.fm); Kaszubski punkrock. Program kaszubski Tedё jo (YouTube); The Damrockers przed Buzzcocks. Ucho Gdynia (17.05.2008) (YouTube). |
Bronisłôw Socha-Bòrzestowsczi ("Bronisław Socha – Borzestowski" ùr. 12 czerwińca 1915 rokù – ùm. 31 maja 2002 rokù) - béł kaszëbsczi dzejôrz. Òn mieszkôł dłudżi czas w Londinie, a pisôł barżi pò pòlskù. Społeczność kaszubska w Kanadzie, Londyn 1968 Panorama kaszubsko pomorska. [Br. Socha-Borzestowski red. wydawnictwa], London 1975 Wieś kaszubska Borzestowo, Londyn 1986 Róża Ostrowska, Izabella Trojanowska: Bedeker kaszubski, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1974, ss. 103 - 104 VIAF Wieś kaszubska Borzestowo "Z życia Bronisława Sochy – Borzestowskiego z Londynu" (1915 – 2002) |
Slédz to je rëba z rodzënë slédzowatëch, wëstãpiwô na nordze Atlantikù ë przëległich mòrzach. atlanticczi pacëficzny bałtëcczi patagońsczi walcowati złoti. czôrnomòrsczi dałgińsczi wałżańsczi amerikańsczi antarkticzny. |
Łączczi – to je dzél kaszëbsczi wsë Szopa w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Serakòjce w òbéńdze Kaszëbsczégò Krôjòbraznégò Parkù. Wies je w òbéńdze szôłtëstwa Bąckô Hëta. |
We Eùropie (nie w protestanccze nôrodach): chrzescëjańsczi dzéń Swiãtego Mikòłôja (msza we kòscele, liturgiô, wspòmink) We Libanie: katolëckie, grekòkatolëckie i armeńsczikòscelné Swiãto Swiãtego Mikòłôja (msza we kòscele, liturgiô, wspòmink) We Szpańskô: Dzéń Kònstitucëji We Fińskô: Dzéń Samòstójnotë (od Ruskô we 1917) We Kanadze: White Ribbon Day 1517 – w Neapolu żeńbë króla Zygmuńta Starszigo z ji drugô białkô Bona Sforza. 1768 – pierszô wydanô "Encyklopedijô Britannica". 1877 - Thomas Edison pokazëwoł pierszë nagranë gramofonowë na swecie, dze on reczituwe piesniczk "Mary Had A Little Lamb" 1901 - w Szczecënie nowi Smãtôrz Centralnë. 1910 – pierszi numer dzennika "Ilustrowany Kurier Codzenny" w Krakòwie. 1912 - w Egipcë miemiecczi archeòlog òdkriwô bust królewej Nefertiti & zabiera do Berlëna. 1920 – we Wòlnem Gardze Gduńsk Volkstag I kadencji. 1921 - spisan traktat kùńca anielsczégò panowaniô w Irlandiô 1928 - "Mùżdżówka Bananowô" w Kolumbii wojsko pòmòrdowalë sztrëjkùjącëch robòtników United Fruit Company. 1929 - w Tëreckô białczi dostawaja prawô welowaniô 1958 – westrzelono amerikańskô sondë Pioneer 3, chtërna spłonewa we atmosferzë 1965 – sowieckô sonda Łuna 8 rozbiwa sa na Miesądzu. 1989 - mùżdżówka w École Polytechnique we Kanadze, dzéń pamiãci tego je White Ribbon Day. 1973 - Michôł Piéper 1520 – Barbara Radziwiłłówna, królewa Polsczi, białka Zygmuńta Augusta 1904 – Ève Curie, córka Marii Skłodowskiej-Curie i Pierre'a Curie 1933 - Henrich Górecki, polsczi kòmpòzytór 1968 - Olaf Lubaszenko – polsczi teatrownik i reżiser 1892 - Werner von Siemens, miemiecczi wënalôzcë, założeł industrëjô Siemens AG 1988 - Roy Orbison, amerikańsczi spiéwôrz |
David A. R. White (úr. 12 maja 1970) - je amerikańsczim teatrownikâ. |
Biôłô kòniczëna ("Trifolium repens" L.) – to je roscëna z rodzëznë bòbòwatëch. Na Kaszëbach rosce ji wiele np. na łąkach. Rozmajitoscë. Aleksander Majkòwsczi w swòi ksążce "Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji" pisôł, że m. jin. biôłô kòniczëna bëła dóné do pòswiãceniô w Matkã Bòską Zelną. |
Głos Pogranicza i Kaszub - béł drëkòwóny szesc razy w tidzeniu. Sedzbą redakcje bëło Òpòle, a ji agentura bëła w Złotowie. Tekst w nim béł pò pòlskù. Ò Kaszëbach bëło tam pisóné dosc mało. Òn béł w latach 1933 - 1939, a czëtiwalë gò np. w bëtowsczim krézu. Głos Pogranicza i Kaszub 1938.12.21, R.6, Nr 290 Dzieje ziemi bytowskiej : praca zbiorowa / pod red. Stanisława Gierszewskiego. Poznań : Wydaw. Poznańskie, 1972, s. 344. |
Rozbiegłi zwónk ("Campanula patula" L.) - to je roscëna z rodzëznë zwónkowatëch ("Campanulaceae" Juss.). Na Kaszëbach rosce dosc mało rozbiegłëch zwónków. |
Drawsko Pomorskie (przódë wierã "*Drawa", we zdrojach: "in ponte Drawe" (?) 1273 (KDW), "Dravenborch" 1297, 1306, "Draborg", "Drawenburgh" 1329, "Drawenborge" 1430 (KDW), "Drawberg" 1577 (Stefano Bonsignori), "Tramburg" 1675, "Dramburg", "Drahim" (Cenôwa); pòl. "Drawsko Pomorskie", miem. "Dramburg"; òdtwòrzóné mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Drôwa", "Drôwno", "Drôwsko") – krézewi gard w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Drôwą. Lëdztwò gardu: 11.343 (2021) Wiéchrzëzna gardu: 22,33 km2 |
Chemijô je ùczbą ò sztrukturze materëji. Chemijô badéreje m.jn. prawa wedle jaczich atomë wiążą sã w pierwińce ë chemiczné związczi ôs przemianë jednëch związków w jińszé w procesach chemicznëch reakcëjów. |
Lubòmir Szopińsczi (pòl. "Lubomir Szopiński") - ùr. 1913 rokù w Kòscérznie – ùm. 1961 rokù) béł kòmpòzytorą i dirigentã , a téż dzejôrzã kùlturalny rësznotë. Òn béł w m. jin. w kòncentracyjnym lagrze Stutthof. Jaczis czas w jinym lagrze òn mógł bëc dirigentą òd chùru. W 1947 rokù béł dirigentą òd chùru Swiãti Cecylie w Kòscérznie, chtëren miôł kaszëbsczé òbleczénczi, sekcjã kaszébsczégò tuńca i kaszëbską kapelą. |
Huang Xianfan(chiń: 黄現璠/黄现璠)(1899-1982) ùr. 13 lëstopadnik 1899 w Fusui kòl Kuangsi, Chińsczé dzejownik, profesor. Do spòdleczny szkòłë chòdzył w Qusi, Qujiu i Fusui. W 1926 r. skùńcził Pedagògiczné Nanning we Kuangsi. W 1926 rokù zapisôł sã na dzieje sztudia Pekingù Pedagògiczny Ùniwersytetu(1926-1935). W latach 1935-1937 sztudirowôl dali w Japòńskô. W 1937 r. skùńcził Tokio Ùniwersytetu we Japòńskô ë zaczął robic jakno szkólny w Kuangsi. Òd 1938 r. ùczałim na Kuangsi Ùniwersytece. Òd 1940 r. béł adiunktã na Kuangsi Ùniwersytece w Guilin. Òd 1941 rokù béł biskùpã dzieje profesor na Sun Yatsen Ùniwersytece w Guangdong. Òd 1943 r. béł profesor na Kuangsi Ùniwersytece(1943-1953). Òd 1954 r. béł profesor na Kuangsi Pedagògiczny Ùniwersytece(1954-1982). Pò cãżczi chòroscë 18 stëcznik 1982 r. we Guilin. Jegò grób je w Nanning. Chińsczé dzieje, Pekin 1932-1934. Dziejów Zhuang, Nanning, 1957,1988. Nong Zhi Gao, Nanning,1983. (en)Bagui Szkòłë (en)Huang Szkòłë (zh)www.china.com.cn/中国网-Huang Xianfan- Chińsczé dzejownik (zh)gov.people.com.cn/中国政府新闻 |
Séwnica - to je maszina do seniô np. zbòża ùżiwónô w gbùrzëznie. |
Berlëno (miem. "Berlin") je nôwikszi gard ë stolëca Miemiecczi Federacëjny Repùbliczi na prawie landu, je ùsadłe nad rzéką Sprewą. Leżi blós 70 km òd greńcë z Pòlską. Historëjô. Założony w IX s. òb słowiańsczé plemiona (gard Kòpanica, dzys dzél Berlëna Köpenick) ë òpisóny łacënsczim mionã Berolina. W swòji historëji bëł pôrã razy stolëcą rozmajitëch miemiecczich państw: Branderbùrsczi Marchëji, Królestwa Prus, òd 1864 bëł stolëcą Nordowòmiemiecczé Zrzeszë, a òd 1871 sparłãczonëch Miemiec - piérwi jakò czezerstwa, pózdni repùbliczi. |
Bruno Synak (ùr. 23 rujana 1943 rokù w Pòdjazach - ùm. 18 gòdnika 2013 rokù) - béł profesorã socjologie, prorektorã Gduńsczégò Ùniwersytetu, wielelatnym przédnikã Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô i Sejmikù Pòmòrsczégò Wòjewództwa, Aùtor nôùkòwëch pùblikacjów i aùtobiografie "Moja kaszubska stegna". Òn napisôł ò se: "Mòja dësza je w całoscy kaszëbskô, i takô òstónie/Moja dusza jest do głębi kaszubska, i taka pozostanie. " Òn skùńcził kòscersczé Pedagògiczné Liceùm i w rokù 1963 zaczął ùczbã w Studium dlô Szkólnëch Fizycznégò Wëchòwaniô we Gduńskù. Pózni sztudérowôł pedagògikã w Wëższi Pedagògiczny Szkòle. Méstersczi dokôz òbronił w 1969 rokù. Doktorat na Warszawsczim Ùniwersytece skùńcził w 1973 rokù. Zaczął robòtã w Zakładze Socjologie GÙ. W 1983 rokù dostôł habilitacjã, òd 1989 béł czerownikã Zakładu Òglowi Socjologie, a w 1993 òstôł profesorã. Trzë razë béł prorektorã. W 80. latach òdeszedł z ti fónkcji na znak solidarnoscë z rektorã Karolã Taylorã, jaczi òstôł wërzucony ze stanowiszcza za ùdzél w pògrzebie sztudérë Môrcëna Antonowicza, chtëren mést béł zabiti przez "ZOMO". W 1998 rokù òstôł wiceprzédnikã Sejmikù Pòmòrsczégò Wòjewództwa, a w latach 2002–2010 nim czerowôł. Òn béł kawalérã Òrderu Òdrodzeniô Pòlsczi i wiele jinëch wëprzédnieniów. Pomerania 2012r. (pl) |
28 strëmiannika - przejãcé Gduńska przez pòlsczé ë sowiecczé wòjskò 30 łżëkwiata - Adolf Hitler 27 lëpinca - Fric Jaenicke (Poguttke) - gazétnik, apartnik |
Prasczi biskùp Wòjcech zatrzimôł sã w gardze Gduńsk, z negò rokù pòchôdô pierszô zmiónka ò gardze "Gyddanyzc" w żëwòce swiãtégò Wòjcecha. Wòjcech, prasczi biskùp. |
Nowe Warpno (we zdrojach: "*[Nowa] Warpina" lub "*[Nowe] Warpino" (Z. Babik), "Nowa Warpe" 1352, "Nie Warpen" 1676 (A Newe Mape of Poland Done into English by I. Speede), "Nienwerpen" 1680 (Danckerts, Theodorus), "Neuwarp"; miem. "Neuwarp"; mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Nowô Wôrpino", "Nowé Warpno") – garc w pòlicczim krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad jezorã Warpno . Lëdztwò gardu: 1.200 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 24,51 km2 |
Tanzaniô - to je państwò w pòrenkòwi Africe, chtërne pòwstôło ze sparłãczenia państwa Tanganyika i państwa na òstrowie Zanzibaru w 1964 rokù dzãka Juliuszowi Nyerere. Tu je Kilimanjaro, nôwëszô wëszawa Africzi, co ma 5895 m. W Tanzaneji je téż baro wôżny, nôtërny rezerwat Serengeti. Stolëcą je Dodoma, a nôwikszim garda Dar es Salaam, dôwnô stolëca i pòrt. |
Smëdlës – to je rãczné nôrzãdło, chtërno lëdze brëkùją czasã np. do skòbleniô drewna. Słowò „smëdlës” zanotowôł w swòjim słowôrzu Bernard Zëchta. Jakò przikłôd ùżëcô negò jistnika pòdôł słowôrz Sëchtë zdanié: „Ten smëdlis to je dobré nôrzãdło, ten tnie drzewò jak wrëka”. |
Natalia Marisa Oreiro Iglesias Poggio Bourié, (ùr. 19 maja 1977) je spiéwôrką ë teatrownicą. Worldcat |
Epòka bronzë – je pò epòce kaminia, a bëła na Kaszëbach w latach 1700–700 r. przed Chr. W tich latach lëdze robile np. seczerã ze stoplënë kòpru i cënë to je bronzë - w propòrcji 9:1. W ti epòce bëła łużickô kùltura. Ti lëdze żëlë z gbùrzeniô, ale téż rëbaczëlë, jachtowelë a zbiérelë, co jima dôwa nôtëra. Czej chto ùmarł, jegò cało pôlëlë. To, co pò nim òstało, kłedlë razã z darënkama zrëchtowónyma z metalu i keramiczi do grobów. |
Nirvana je grunge ë punk rockòwé karno z Seattle, Washington. Pòwstało òno w 1987 rokù w Seattle, Washington z jinicjatiwë Kurt Cobain (spiôw/gitara), Jason Everman (gitara), Krist Novoselic (basowô gitara) ë Chad Channing (perkùsëjô). 1989: "Bleach" (Sub Pop) 1991: "Nevermind" (DGC) 1993: "In Utero" (DGC) 1992: "Incesticide" (DGC) 1994: "MTV Unplugged in New York" (live) (DGC) 1996: "From the Muddy Banks of the Wishkah" (live) (DGC) 2002: "Nirvana" (DGC) 2004: "With the Lights Out" (DGC) Nirvana - domôcô starna |
Aùstralëjô (anielsczi: Commonwealth of Australia) je państwã na Aùstralëjsczim kòntinence, Tasmanji i jin. òstrowach Spòkójnégò Òceanu, Aùstralëjô ma też teritoria w Azeji: Òstrów Gòdów i Kòkòsowe Òstrowë i teritorium na Antarktidze). Stolëcą Aùstralëji je gard Canberra, a nôwikszi gard to Sydney. Jine wiksze gardë Aùstralëji to Melbourne, Brisbane, Perth i Adelaide. Aùstralëjô òkrążają dwa òceanë: òd nordë i pòrénkù Spòkójny Òcean, a òd pôłniô i zôpadu Jindijsczi Òcean. Państwa w blëze to Papua Nowô Gwinëjô, Jindonezjô i Pòrënkòwi Timor na nordë; Òstrowë Solomona i Vanuatu na nordë i pòrénkù; i Nowô Zelandzkô na pòrénkù pôłniôwem. Dzele Aùstralëji to krezowe teritoria: Nowô Pôłniôwô Walijô, Wiktoria, Pôłniôwô Aùstralëjô, Queensland, Zôpadnô Aùstralëjô, Nordowe Teritorium, Òstrowë Tasmanija i Arnhem Land. Pòpùlacjô wielëna lëdztwa to 23.401.892 (stój na 2017). Australejo to dawni beła kolonija Wiôldżi Britaniji, z chtërną dali ma dzysdnowo Commonwealth (gòspòdarczô spóldnota), i temu przédnik kraju to formalnie je dali anielsczi mònarcha i generalni gubernator anielskiej monarchii na Australije, le wëkònôwczô władza to demokratecznë welowanë aùstralëjsczi premiera i parlament. Aùstralëjô je zameszkana przez Abòrigenów, starożetnech aùstralëjsczich lëdzë, od kól 60.000 lat pre kolonizacëjo niderlandzkô i britijskô. Aborigeni brëkuja barni do jagowania bumerang i mùzycznego jinstrumentu dmùsznego yirdaki (didgeridoo). Brëkowale tez 250 apartnech karnów jãzekowech. Swiãtô góra abòrigeńskô to czerwiona góra Uluru, po anielsczemu Ayers Rock. Fauna e flora. W Aùstralëji je baro wiela apartnech zwierzãtów, jako koala, kangurë, dingo, dzëbôl, kookaburra (dacelo), tasmansczi purtk i jin. Z roslen je eukaliptus i tea-tree: herbaciane drzewo. Miono. Pierszi rezownik europejsczi w Aùstralëjô to beł Abel Tasman z Niderlandzkô, chtëren w 1646 dawa kontinentowi miono Nieuw Holland - Nowo Niderlandzko, i ostrowe Tasmaniji jigo miono. Wiolgô Britanijô dawa kolonji miono Aùstralëjô z łacyńsczego jãzeka "Terra Australis Incognito", Zemia Półniowô Nieznanô. Murrawarri Koori (abo Koorie) w New South Wales i Wiktoria (Abòrigeńsczi Wiktoriônie); Ngunnawal w Aùstralëjsczim Stolecznem Teritorium i New South Wales; Goorie w South East Queensland i nordowe dzele New South Wales; Murrdi w Southwest & Central Queensland; Nyungar w polniowej Western Australia; Yamatji w centralnej Western Australia; Wangai w Western Australian Goldfields; Nunga w polniowej South Australia; Anangu w nordowej South Australia, i bleze dzele Western Australia i Northern Territorium; Yapa w zôpadnim Northern Territory; Arrernte w centralnej Australia; Yolngu w pòrënkòwim Arnhem Land (NT); Bininj w zôpadnim Arnhem Land (NT); Tiwi na òstrów Tiwi kol Arnhem Land. Anindilyakwa na òstrów Groote Eylandt kol Arnhem Land; Palawah (abo Pallawah) na Tasmanji Tourism Australia Governments of Australia website (federal, states and territories) Australia in the World Factbook |
Sybirsczi tigris ("Panthera tigris altaica") - to je pòdôrt suska z rodzëznë kòtowatëch ("Felidae"). Ten zwiérz jesz nie wëdżinął, a żëje w Azje, ale tëch tigrisów je mało. |
Termòméter- je to nôrzãdze, chtërne mô za zadane mierzëc ceplëznë. Termòméter żewòstrzébny je nôbarżi znóny, je òn zbùdowóny z wąsczi, sklany rérczi, ze zbiérniczkã na żëwé strzébro w dole. Jak rosce ceplëzna, ceklëna rozszérzô sã i je wëpëchónô do górë rérczi. Ceplëzna może òdczëtac na miarze, chtërna je na rérce, abò kòl ni. Termòméter jizbòwi- mierzi ceplëznë jaczi je w jizbie do 40C Termòméter zaòknowi- mierzi cepleznã jaczi je buten- òd -50C do +50C Termòméter labòratorijny- służi do pomiaru ceplëznë rozmajitéch substancji. |
Króléwc kv". " "Królévc" (rus. Калининград", Kaljinjingrad," miem"." "Königsberg," lët". Karaliaučius") - gard w Rusczi przë mùni Pregołi do Swieżégò Zôlója. Stolëca królewiecczégò òbwodu. W latach 1993 - 2022 Króléwc bëł partnersczim gardã Gduńska. Pòłożenié. Króléwc leżi na Sambésczim Półòstrowie. 35 km òd pòlsczé grańcy, 75 km do lëtewsczé grańcy ë 1289 km òd Mòskwy. Histrorëcznié lëżi w Prësach ë Sambji. Miono. Pierszô prësczi miono bëło "Tuwangste." W 1255 Krziżacë zdôbëli gard ë wëbùdowali zômk "Regiomontium." Co òznoczi "Królewskô Góra" pò miemieckù "Königsberg" Königs - Króla, Berg - Góra. W czasach rządów miemiecczich òficjalne miono bëło "Königsberg." Òd tégò miona pòchodzą òdpòwiedniczi w jinszich jãzëkach: pòl. "Królewiec", prës. "Kunnegsgarbs," cz"." "Královec," lët. "Karaliaučius." Stôre rësczé miono bëło zôpisëwane jakò Королевец (tr. "Koroljewjec"). Pò zdôbëcu gardù przez Czérwoną Armjã do 4 lëpińca 1946 ùżiwano miemieczégò miona zôpisëwanégò w cërëlicy Кёнигсберг (tr. "Kjonigsberg") czëj (4 lëpińca) ùchwalono òficjalne rusczé miono Калининград (tr. Kaliningrad) na tczã sowiecczégò przesprôwca Michaiła Kalinina - chtëri pòdpisôł rozkôz wëkoniania mòdrù pòlsczé jinteligencji ë generałów w Katyniu. Miono Kaliningrad bëło òficjalnym miona w pòlsczim jãzëkù do 9 maja 2023 czëj Kòmisjô Standarizacji Mion pòza Grańcami Pòlsczé Repùbliczi (pòl. "Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej") ùchwaliła, że zalécô sã ùżiwanié miona "Królewiec", a miono "Kaliningrad" je niezalécane. Dzél miészkańców Króléwca je za pówrotã do starégò miona Кёнигсберг. W 2012 karno aktywstów "Amberkant" stworziło peticjã bë pòwrócëc do miemieczégò miona. Peticjã pòdpisało kòl 400 tës. lëdzë w Rusczi. Bùrméster ë Guwernator pòwiedzeli, że nie są procëm zmianie le nié terô. |
Perón - to je banowô bùdowizna zrobionô zdłuż szinów z ni pasażérowie wlôżają do banu i na niã wëlôżają. |
Szimbark (pòl. "Szymbark", miem. "Schönberg") - to je kaszëbskô wies w kartësczim krézu, w gminie Stãżëca. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. W skansenie w Szimbarkù krótkò kòscółka stoi drzewianô chëcz Kaszëbów z Kanadë. Tu je chëcz, chtërna za fuńdameńt mô dak, a w kòscółkù pòd wezwanim sw. Rafała Kalinowsczégò je tôblëca z tekstã "Òjcze nasz" w kaszëbsczim jãzëkù. "Ambasador na Kaszubach" |
Wërzëskò (we zdrojach: "Wyritz" 1320, "Wirziska" 1403, "in Wirzyska" 1438, "Wyrzysko" 1444, "in oppido Vyrzyska", "Wyesch" 1493, "Wyrzisko" 1578, "Werzysko", "Wyrzyska", "Wyrzysk", "Wirsitz"; pòl. "Wyrzysk", miem. "Wirsitz") - garc w Pielsczim Krézu we Wiôlgòpòlsczim Wòjewództwie kòl ùscégò Wërzë do Łobzonczi. Lëdztwò gardu: 5.232 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 4,12 km2 |
Japòńskô (日本 – Nihon abò Nippon; 日本国 – Nihon-koku abò Nippon-koku) je państwò w Westrzédni Azëji, w òstrowinie Japòńsczich Òstrowòw, z chtërnëch nôwiksze są: Honshū, Hokkaidō, Kyūshū ë Shikoku. Z miészich òstrowów nót je wëmienic téż Okinawã. Miona Japòńsczi. Słowò "Japòńskô" pisane znakama kanji (日本) mô dwa òdczëtania: Nihon (にほん) ë Nippon (にっぽん). Pierszé je brëkòwany w codniowim jãzëkù, drëdżé - w òficjalnëch stojiznach. Znaczi ne dolmaczë sã jakno: Kraj Wschodzącégò Słuńca (日 – słuńce; 本 – kòrzéń; pòchòdzenié). Òpisënk nen pòchòdzy z Chin ë tika sã geògrafnégò pòłożeniô Japòńsczi wedle kòntinentowi Azëji: Chińczikom zda sã, że słuńce co dzéń przëchòdzi z Japòńsczich Òstrowów. Przédnym mionem Japònsczi, jesz przed łaczbą z Chinami, nadaną òb môlowé lëdztwò bëło "Yamato" (大和). W Chinach zemie te w cządze Trzëch Królestw zwóne bëłë "Wa" (倭). Przed 1946 r. òficjalnym mionã Japòńsczi bëło "Dai Nippon Teikoku" (大日本帝国 – Czezerstwò Wiôldżi Japòńsczi). Miono ne je zwëczajno ùżiwôny na òpisënk japòńsczégò państwa w cządze òd Òdnowinë Meiji (明治維新, Meiji-ishin) do kùńca wòjnë na Pacyfikù, ale òficjalnô miona negò brëkòwac zaczële w 1936 r. Òd 1946 òficjalnym japòńsczim mionã kraju je "Nippon-koku" abò "Nihon-koku" (日本国), co dosłownié òznôczô Japòńsczé Państwò (国 – kraj, państwò). W eùropejsczich jãzëkach miono "Japòńskô" zjôwiô sã dzãka wanożnikòwi Marco Polo, chtëren zapisał wëmòwã mandarińsczégò òpisënkù tich zem: "Ciapangu". Równak dzysdniowe miono Japòńsczi je mést z kantońsczégò "Jatbun". W malajsczim jãzëkù nen kantońsczi òpisënk przëbrôł sztôłt "Japang" ë tak òstał zaimpòrtowóny do Eùropë òb pòrtugalsczich kùpców. W 1577 r. piérszi rôz napisano ne słowo jakno "Giapan". Pòlitika. Japòńskô je kònstitucjową mònarszëją. Nôwëższim òrganã ùstôwcowi władzë je dwajizbòwi parlament (国会 – Kokkai, dokładno: Nôrodni Zgromadzenié), w chtërnym je Ùstôw Reprezentantów (衆議院 – Shūgi-in, niszi ùstôw) ë Ùstôw Rôdców (参議院 – Sangi-in, wëższi ùstôw). W niższim ùstôwie je 480 lëdzy, a jich kadencëjô déruje 4 lata, a w wëższim 242 lëdzy welowónych na 6 lat. Welacëje są òglowe ë krëjamne. |
Józef Chełmòwsczi (ùr. 1934 rokù w Brusach, ùm. 6 lëpinca 2013 rokù) – artista malôrz, rzezbiôrz i wënalôzôrz. W swòjim ùsôdztwie nawlékôł do fòlkloru rodnëch Kaszëb. Jegò robòtë wëstawióny są m. jin. w Zôpadno-Kaszëbsczim Mùzeùm w Bëtowie. Òn béł wëprzédniony za swòją robòtã m. jin. medalã „Zasłużony Kùlturze "Gloria Artis"”(w 2006) i Medalã Stolema (w 1996). Dzieje Brus i okolicy : praca zbiorowa / pod red. Józefa Borzyszkowskiego ; [aut. Krzysztof Walenta et al.].Chojnice ; Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1984, ss. 495 - 496. nôdgroda m. Òskara Kòlberga Òdjimczi robòtów Film ò artisce na starnie ninateka.pl Rzezba „Praca na wsi'” Józef Chełmòwsczi VIAF |
"Wilno (Ontario)" - wnożëna w Kanadze, nazwóné tak na tczã ksãdza, chtëren tam z Kaszëbama żił, a pòchôdôł z Lëtewsczi. Tu béł i ò Kaszëbach napisôł dr Jan Drzéżdżón (1974). W 1984 rokù papiéż Jan Paweł II nazwôł ją "Wilno na Kaszubach". W Wilnie, jakno mało jaczim jinszim môlu bùten Kaszëb, ùchòwôł sã przez kòle półtorasta lat kaszëbsczi jãzëk ë zwëczi. W kòscele "St. Mary" w Wilnie, je òd 29 zélnika 2004 rokù replika rzezbë Sjónowsczi Matczi Bòsczi - Kaszëbsczi Królewi. W Wilnie aktiwnô je stowôra Wilno Heritage Society (pòzarządowô òrganizacja), chtërna mô za cél ùchòwanié kaszëbsczi ë pòlsczi kùlturë. Ji je Kaszëbsczi Park Spadkòwiznë w Kanadze. Òd lat wôżny dzejôrz w ti stowôrze je David Shulist, je w ni m. jin. Peter Glofcheskie, Ed Chippior, a béł np. Julian Kulas. D. Shulist nalôzł w ti diaspòrze Kaszëbów, chtërny so ùdbelë zachòwac i rozwijac swòjã kùlturã. W kanadijsczim Wilnie, rok w rok fejrowané je Kaszëbsczi Dzéń, a bëło téż pôrã ju rézów nôleżników stowôrë do kraju tatków. Czësto nowim dobëcym kanadijsczich Kaszëbów je radiowi program w ò nazwie "Radio Kaszebe". Je òn nadôwóny w niedzelã. Tu znóny je kaszëbsczi wësziwk, a w szkòle dzece ùczałë sã kaszëbsczégò jãzëka òd séwnika 2010 rokù. W Wilnie żëł Martin Shulist - kaszëbsczi dzejôrz kùlturë w tich stronach. Biwôł tu ks. Władisłôw Szulëst. J. Drzeżdżon, "WSRÓD KASZUBÓW KANADYJSKICH", „Pomerania” 1974, nr 2, ss. 24 - 32. Wilno Heritage Society Wilno Villager film |
Szprotka ("Sprattus sprattus") – to je môłô rëba z rodzëznë sledzowatëch ("Clupeidae"). Szlachùje wëzdrzatkã za môłim sledzã, a żëje m. jin. w Bôłce. |
Załkòwò (pòl. "Załakowo") – kaszëbskô wies w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Serakòjce. Wies je kòl wôżny dardżi. Nazwy w językach mniejszości wpisane, na podstawie art. 12 ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz. U. Nr 17, poz. 141, z późn. zm.) , do Rejestru gmin, na których obszarze używane są nazwy w języku mniejszości. Stan na 30 marca 2018 r. (Dodatkowe kaszubskie nazwy miejscowości w województwie pomorskim), s. 35 Załakowo |
Barry's Bay, Ontario to je miastkò w Kanadze, w chtërnym je kòle 1100 mieszkańców. Wiele z nich je òtrokama Kaszëbów. Tu béł i ò Kaszëbach w tim miastkù napisôł dr Jan Drzéżdżón (1974), a pò nim béł tu Sven Gustavsson - profesor słowiańsczich jãzëków ze Szwedzczi. Tèż tu w kòscele probòszczem òd 1978 rokù béł ks. Ambrose Pick, a w 2008 rokù òn celebrowôł Mszã Sw. i gôdôł w ni wiele pò kaszëbskù. Kòl niégò w Kanadze béł ks. Francyszk Grucza. Tu na smãtôrzu mô grób o. Alojzy Rekowski CSsR - dzejôrz kaszëbsczi kùlturë w Kanadze. Tu w 1934 rokù ùrodzył sã Julian Kulas. Òn napisôł słowôrzk "Kashub-English-Kashub. Kaszubsczi-Anielsczi-Kaszubsczi" (2009). Tu znóny je kaszëbsczi wësziwk, a w szkòle dzece ùczałë sã òd séwnika 2010 rokù kaszëbsczégò jãzëka. Bibloteka kaszëbsczé wësziwanié żukòwsczégò sztélu w Barry's Bay, 2020 |
Maniewid - cos nibë òdżin, chtëren sã sóm zapôliwô. Kaszëbi gôdalë: "Maniewid chòdzy pò łąkach". Cos nibë wiôldżi maniewid widzelë i cknąlë rëbôcë na Bôłce 24 zélnika 1979 rokù i ò tim je dosc wiele napisóné pò pòlskù . |
Seczkarka - to je maszina ùżiwónô w gbùrzëznie do rznieniô np. słomë na seczkã. Òna mòże miec lôdã i pasowé kòło. |
Swiecëno to je starô kaszëbskô wies w gminie Krokòwa, w pùcczim krézu. W 1462 rokù kòl ti wsë bëła pòlskò-krzëżackô bitwa. Pòlôcë dobëlë, równak to bëłë cążczé czasë dlô Kaszëbów. Tu ùrodzył sã Alojzy Bùdzysz. |
Concepción gard w pôłniowô Chile. Lëdztwò (2002): 216,061 Gãscëzna lëdzy: 975.0 sztatur/km² Wiéchrzëzna: 221.6 km² Pòłożenié: 36° 46' 22" S 73° 03' 47" W Czasowô cona: -4 UTC; -3 UTC Czerënkòwi numer: (+56) 41 Administracëjô/ Bùrméster: Patricio Kuhn Artigues Concepcion.cl |
Skate punk (téż: Skatepunk, Skate-punk, Sk8 Punk) je baro chùtczi ë energiczny ôrt punk rocka. Doszłi do tégò miona je przez wiôlgą pòpularnotã ti mùzyczi w skaterowsczi scenié. Nôbarżi znônym karnã jaczé grô skate punka je Suicidal Tendencies - zdobëlë pòpùlarnotã wëdónym w 1983 rokù albùmie z tim chùtczim punkã. Jinszima znônëma karnama tegò sztélu sã: Bad Religion, Pennywise, NOFX, The Vandals, Lagwagon, SNFU, MxPx, The Offspring, Millencolin czë Guttermouth, chòc trza pamiãtac ò tim, że Bad Religion jakno ë Pennywise barżi do hardcorowégò zôrtu przënôlëżą. Platowi wëdowizne z skate punka to m.jin. Epitaph Records czë téż Fat Wreck Chords. |
Kùltura – to wieloznaczeniowi pòchwôt, jaczi je różno interpretowóny w rozmajitëch ùczbach. Kùlturã mòżno w skrodzeniém òpisac jakò òglową lëdzką wërobinã, tak materialną jak i niématerialną (np. kaszëbsczé wësziwanié żukòwsczégò sztélu). W codniowim rozmienim pòchwôt „kùltura” zamanówszë szlachùje za rozmajitima fòrmama kùńsztu: téatrã, mùzyką, filmã. Je to scësnienié tegò pòchwatu, chtëren mô wiele znaczeniów. Wedle Édwarda Burnetta Tylora kùltura je złożoną całownotą, jakô òbjimô wiédzã, wierzenia, kùńszt, òbëczajnotã, prawa, zwëczi i jiné szëczi i nôłożënczi zwëskóné przez lëdzy jakno nôleżników spòlëznë. W jegò definicji kùltura przërównónô òsta do cywilizacje. Wedle Ruth Benedict kùltura je złożoną całoscą, w jaczi zebróné są nônãtë zwënégòwóné przez człowieka jakno nôleżnika spòlëznë. Bronisłôw Malënowsczi za zestôwné dzéle definicji kùlturë ùznôł nôrzãdza i zjôdné dobra, ùrôbné wskôzë spòlëznowëch karnów, lëdzczé deje i szëczi, a téż wierzenia i òbëczaje. Wedle Stanisława Òssowsczégò kùltura jest gwësną parłãczą psychicznëch rozrządzënków erbòwónëch w zôkrãżim gwësny wëcmaniznë. Definicja ta dôwô cësk na psychòlogiczny pòzdrzatk w przëswòjiwanim kùlturë – wôżné tuwò są spòsobë ùczeniô sã, fòrmòwaniô kùlturowëch nônãtów, przëjimaniô normów òbrzésznëch w gwësny wespòlëznie. Wedle jegò teòrii kùltura mô wiôldżi cësk na sztôłtowanié jestë człowieka. Etimòlogiô pòzwë. Słowò „kùltura” pòchôdô z łacyńsczégò jãzëka: "colo", "colere", "colui", "cultum" – ‘dozerac, chòwac’, chtërno bëło związóné z òbrôbianim rolë: "cultus agri". Na pòczątkù wic kùltura bëła związónô z gbùrstwã, òznôczała staranié człowieka, chtëren dozérôł swòje pòle. |
Òglowé ópis. Kòło - to je dargòwô tërlëka, chtërny nëkòwną mòcą są lëdzczi mùskle przë ùżëcém pedalów. Prawie wiedno dwùkòłowi, jednoszlachòwi, z kòłama ò ti sami przemiarze i lińcuchòwim nëkã na tylné kòło. Jachanié na kòle, żebë sprawic sobie tą jazdą ùcechã to je kòłowô turistika. Przóde lat noszëł pòzwã wielocyped i bicykl. Terô pòlskô pòzwa pòchòdzy òd brëtëjsczi firmë Rover, chtërna przódë zajima sã robieniém kòłów. |
Pùck (téż: Pùckò, Pëck, pòl. "Puck", niem. "Putzig") — nadmòrsczé miasto nad sztrądã Pùcczi Hôwindżi, stolëcô krézu w pòmòrsczim wòjewództwie. W Pùckù mô swòją przédną sedzbã Mùzeùm Pùcczi Zemi miona Floriana Cenôwë; ze stôrodôwnotów wôrt ôbaczëniô je fara — rzëmskòkatoleckô cerczew pòd wezwanim Piotra i Pawła, do jaczi na òdpùst płënie kùtrama wiele pielgrzimów. 10 gromicznika 1920 zdënk Pòlszczi z Bôłtem Do 1926 Pùck i Hél bëłë jedurnyma pòlsczima pòrtama nad Bôłtã 1939 – tu béł Mòrsczi Diwizjón Lotniczi 12 strëmiannika 1945 r. – dobëcé gardu przez sowiecką armiã 26 czerwińca 2010 r. – XII Midzënôrodny Zjôzd Kaszëbów 21, 22 zélnik 2021 r. - XXII Midzënôrodny Zjôzd Kaszëbów Miona gardu w zdrojach. Jinsze miona gardu we zdrojach to téż: "Puyczk" 1215, "Putzk" 1215; "Puzk" 1220; "Puzch" 1271, "Putzc" 1277; "Putzig" 1283, "Puczk" 1283, 1284, 1300, "Pucz" 1285, "Puczsco" 1288, "Puczk" 1300, "Putzk" 1333, "Pucze" 1323 (1342), "Puczc" 1342, "Puczk" 1348, "Pawczk" 1398, "Puczker" 1414-1438, "Putczk" 1414-1438, "Puwczig" 1414-1438, "Puck" 1457, "Puczek" 1472, "Pawczike" 1480; "Pauczike" 1480, "Powczik" 1489, "Puczko" 1504; "Puczk" 1534, "Pucko" 1565; "Puck" 1565, "Pauczigk" 1570, "Puck" 1583, " Pucko" 1596, "Putske" 1596, "Bautzig" 1655, "Putzig" 1659, "Puck" 1664, "Pucko" 1772, "Putzig" kòl 1790; "Puck" (Cenôwa), "Pùckò" (Lorentz), "Pùck" (Lorentz, Treder), "Puck". "Puck" (kasz. |
Dillo je môłim ë chùtczim przezérnikã zrechtowónym w programòwim jãzëkù C na spòdlim biblioteczi GTK. Dillo chôdô przede wszëtczim na Unixu ë òdprowôdnëch platfòrmach ë òstôł zjiscony pòd licencëją GPL, dô równak téż ju jaczis czas wersëjã dlô Windowsa. Dillo nie wspierô CSS-u, JavaScriptu ë Javë, a jegò wspiarce dlô ramów je w nim baro ògrańczoné. Przez swòja "letkósc" je to dobri przezérnik dlô starszëch òperacjowëch systemów. Sédnô wersëjô to 0.8.6. www.dillo.org Wersëjô dlô Windowsa |
Gùrka ("Cucumis sativus" L.) – to je roscëna z rodzëznë baniowatëch. Jich kwiatë mògą bëc jednopëłcowé. Kaszëbi mają jich dosc wiele w ògródkach. Kaszëbsczé kwaszoné gùrczi są dosc znóné w Pòlsce. |
Môùsz (pòl. "Mausz") to je jezoro w kartusczim krézu ò wiéchrzëznie 384 ha. Tu żëją rozmaité rëbë, a m. jin. mòrénczi, òkùnczi, plésze, płotczi, wãgòrze i sandrë. "Wokół jez. MAUSZ" |
Egipt (arab. مصر, "Miṣr"; egipsczi dialekt "Máṣr"; łac. "Aegyptus"; stgr. "Αίγυπτος") - to je wiôlgie państwò na Nilem w nordowo-porenkowi Africe i dzelowo w Azëji przez Sinajsczi półòstrów, ze stolëcą i nôwikszim gardã w Kairo. Jine wôżne gardë to Aleksandria, Luksor, Giza, Karnak, Abydos, Aswan, Abu Simbel, Port Said, Suez i Fajum. Egipt leżi nad Nilem, nôwikszą rzéką swiata i Afriki. W Nilu roscą papirusë, lotosë i żëją rzeczne zwiérze jako krokodilë i hipopotamë. Egipt ma granicã na nordze ze Strzódzemném Mòrzem, na pòrénkù Egiptu je Czerwióne Mòrze z howingą Suezu i howingą Akaba, na zôpadze Egipt ma dzel pustini Sahara, chtërna graniczë z Libia, i na pôłnim Egipt ma granice z Sudanem. Kòl 4000-6000 lat temù nad Nilem òstała ùsôdzona stolemna ciwilizacëjo Stôrożëtnégò Egiptu, znôna z piramid, chtërna warôwała wicy jak 3000 lat. Stôrożëtni Egipt to bëła jedno z nôstarszich ciwilizacëji swiata, dzelona na predinasticzni cząd, Stôre Państwò, Strzódne Państwò i Nowe Państwò. W predinasticznim okresie ni kraj to bëłë 2 stolemne, apartne kraje: Górni Egipt na nordze kòl delty Nilu i Dólni Egipt na pôłnim zdłużą Nilu. Przednicë Stôrożëtnego Egiptu mielë miono "faraon" (jakò faraon Ramzes, faraon Cheops, faraonka Hatszepsut abò faraonka Kleopatra). Pierszi faraon Narmer sparłãczeł Dólni i Górni Egipt w jedne państwò i ùsôdzył pierszą faraonską dinastiã Egiptu. Dzys historëjô Stôrégò Egiptu dzelona je téż na cządë dinasticzne, jakò cząd dinastii XII abo cząd dinastii VII. Egipscze faraone bùdowale stolemne piramide i swiãtnice dla baro wielu egipsczich bògow i bòżën egipsczi religie jak Izida, Amon-Ra, Bastet, Maat, Oziris, Szemet, Hathor, Thot, Anubis, Chnum i jin. W sttôrożëtnim Egipcie brëkòwano hieroglifë do pisania na papirusach i mumifikowano lëdzë po smerci. Do dzys w Egipce mozna òbôczëc ne downe piramidë, nekropolie faraonow i swiãtnice, a egipscze mumie, papirusë, szlachotë i jine egipscze stôrodôwnotë mozna òbôczëc w egipsczich muzeach, a téż w muzeach na całim swece jakò w Parizu, Bërlënie i w Polsce. Galerëjô Egiptu. |
Czôrnô Dąbrowa (pòl. "Czarna Dąbrowa", miem. "Czarndamerow") - to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Stëdzéńce. W ti wsë tacył sã przed Miemcama ks. płk. Józef Wrëcza, jeden z przédników òrganizacje - Krëjamnô Wòjskòwô Òrganizacëjô "Pòmòrsczi Grif". Dzysô gbùrstwò Żmùda Trzebiatowsczich, ù chtërnich biwôł, stoji w skansenie we Wdzydzach. 2.) |
Czôrnô sosna ("Pinus nigra") – to je ôrt wiedno zelonégò drzéwiãca z rodzëznë sosnowatëch ("Pinaceae"). Na Kaszëbach òna mòże rosc kòl Bôłtu abò przë drodze, gdze jezdzy wiele autów. Z ni biwają balczi. |
Sãpólno (we zdrojach: "Sampolno" 1311, "Sampelno" 1350, "de Sampulburg" 1388, "de Sampelborg" kòl 1520, "Sempelborg" 1732, "Villa Sąmpolna", "Sępólno albo Sempelbork" 1889, "Zempelburg", "Sępólno Krajeńskie" 1965, "Sęmpélbork" (Cenôwa), "Sępólno" (Cenôwa); pòl. "Sępólno Krajeńskie", miem. "Zempelburg") – krézowi gard w kùjawskò-pòmòrsczim wòjewództwie nad Sãpòlną. Lëdztwò gardu: 9.149 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 5,82 km2 |
Bòrzón abò prôwdzywk ("Boletus edulis") - to je grzib z rodzëznë bòrzónowatëch. Òn mô bruny kapelusz i dosc grëbą nogã. Kaszëbi jedzą m. jin. prawdzywczi, a téż sëszą te grzëbë. Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce / tekst Ute E. Zimmer, Alfred Handel ; oprac. całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł. Ewa Rachańska, Piotr Kreyser] Warszawa : Multico, 1996, s.18. "Boletus edulis" |