text
stringlengths 19
33.4k
|
|---|
1571 - Johannes Kepler, miemiecczi astronoma i matematik (ùm. 1630) 1822 - Louis Pasteur, francësczi kemiker og bakteriolog (ùm. 1895) 1901 - Marlene Dietrich, miemieckô teatrownica i spiéwôrka (ùm. 1992) 1948 - Gérard Depardieu, francësczi teatrownik 1923 - Gustave Eiffel, francësczi technik i architekt (ùr. 1832) 2007 - Benazir Bhutto, pakistanskô premierkô, zastrzélonô przez terrorystã (ùr. 1953) 2016 - Carrie Fisher, amerikańskô teatrownica (ùr. 1956) |
Kaszëbsczé nótë – jedna òd nôbarżi znónëch kaszëbsczich frantówków, zwónô téż „Kaszëbsczim alfabétã”. Dlô wëkònaniô ti frantówczi pòtrzébnô je charakteristicznô plansza z òbrôzkama. Piesniô je baro pòpùlarnô i w całi Pòlsce kòjarzonô z kaszëbską kùlturą i ùznôwónô za ikonã kaszëbsczégò fòlkloru. Temù je czãsto wëzwëskiwónô do promòcje Kaszub. Za nôbarżi znóną spòdlëczną wersjã (wariant bez pòwtórzeniów) ùznôwô sã taczi tekst: "To je krótczé, to je dłudżé, to kaszëbskô stolëca," "to są basë, to są skrzëpczi, to òznôczô Kaszëba." "To je ridel, to je ticz, to są chòjnë, widłë gnojné." "To je prosté, to je krzëwé, to je slédné kòło wòzné." "To są hôczi, to są ptôczi, to są prësczé półtorôczi." "To je klëka, to je wół, to je całé, a to pół." "To je môłé, a to wiôldżé, to są jinstrumenta wszelczé." Trzeba równak zmerkac, że tak pò prôwdze jistnieje wiele wariantów „Kaszëbsczich nótów”, jaczé apartnią sã kąsk tekstã, chòc spiéwô sã je na nã samą melodiã. W niechtërnëch môlach na Kaszëbach miast "kaszëbskô stolëca" spiéwô sã "cesarza stolëca"; miast "skrzëpczi" je: "skrzëpce"; miast "Kaszëba" je: "szlachcëca" abò "rëbôka"; miast "ridel" je: "ridla"; miast "slédné kòło wòzné" je: "tilné kòło wòzné" abò "lózné kòło wòzné"; miast "półtrojôczi" je: "półtorôczi". W bëtowsczi òbéńdze znónô je wersjô, w jaczi dwa slédné wersë brzëmią tak: "To je całé, to je pół, to je òseł, a to wół," "To są bùlwë, to są wrëczi, to je nasza biôłô marchew. " Pòchòdzenié frantówczi. „Kaszëbsczé nótë” wëwòdzą sã prôwdopòdobnie òd miemiecczi rozegracje znóny jakò "Schnitzelbank" abò "Hobelbank". Zabawã tã znają òsoblëwie mieszkańcë Badenii-Wirtembergii, zôpadny Aùstrie i nordowi Szwajcarie. Ju w 1911 Izydor Gùlgòwsczi pisôł (w mònograficznym dokazu „Von einem unbekannten Volke in Deutschland”), że znaje aùtora, jaczi przełożił pierwòszny niemiecczi tekst rozegracje na kaszëbsczi jãzëk. Béł to Wilem Langòwsczi, brat szôłtësa Gòłunia, Jakùba. Jakùb Langòwsczi òpòwiedzôł Gùlgòwsczémù, że jaczes 35 lat przódë (to je w 70. latach 19 stolatégò) pòznôł tã frantówkã nã zabawie w òkòlim Wislanëch Żuławów. Kaszëbsczé nótë jakò turisticzny produkt. Lëdze, jaczi zajimają sã produkcją kaszëbsczich pamiątków, baro rôd wëzwëskiwùją planszã do „Kaszëbsczich nótów”, widzącë w ni bëlny, òsoblëwi i apartny turisticzny produkt, chtëren dobrze sã sprzedôwô. Kò prawie temù „Kaszëbsczé nótë” mòże nalezc na taskach, pòcztowëch kôrtkach, nalépkach, tédrach do mòbilków, kòszulkach czë téż na internetowëch starnach i fòlderach. Róman Drzéżdżón dôwô bôczënk na pòwôżny problem z bëlnym pisënkã tekstu frantówczi. Czãsto ju titël je zapisóny z felama, diakriticznëch znaków ni ma wcale abò są lëchò pòstawióné, a nie jedné słowa ùżëté są w niepòprawny gramaticzny fòrmie. W niechtërnëch przëtrôfkach mòże nalezc nawetka czilenôsce felów. |
Wiãcórk - to béł ôrt klôtczi do łowieniô rëbów. Wiãcórkiem rëbôk mógł łowic np. w jezorze. Równak Bernard Zëchta (1973) w swòjim słowôrzu napisôł, że to je môłô rãcznô séc do łowieniô rëbów np. w rowach - kaszórk. |
Tur ("Bos primigenius") - to béł ôrt suska z rodzëznë wòłowatëch ("Bovidae"). Òn żił do 1627 rokù. Terô Kaszëbi mògą le rzec: mòcny jak tur. |
Kapitalizm – system gòspòdarczi òparti na priwatny włôsnoscë strzodków produkcji i w kònsekwencji czerpaniô z nich zyskù, i na swòbòdnym òbroce dobrama w ramach rënkù; stąd téż gòspòdarka kapitalisticznô nazéwónô je téż gòspòdarką rënkòwą. Swòbòda dzałalnoscë na rënkù przejôwiô sã w pòstacji wòlny przedsãbiorczoscë, wòlnégò òbrotu towarama i ùsługama, swòbòdnégò òbrotu prawama włôsnoscë, jistnieniô sprôwnëch institucji finansowëch i na wòlny kònkùrencji pòmidzë pòdmiotama. Ekònomiscë, historicë, ekonomiscë politiczny i socjologòwie w swòjich analizach kapitalizmù przejmùją szeroczi wachlôrz perspektiw i rozpoznają różné jegò fòrmë w praktice. I tak westrzód nich znôjdują sã m.in. leseferizm i wòlnorënkòwi kapitalizm, abò kapitalizm państwòwi i kapitalizm òpiekùńczy. Różné fòrmë kapitalizmù, w różnym stopniu traktują taczé zagadnienia jak m.in. wòlny rënk, włôsnosc państwòwô, przeszkòdë dlô wòlny kònkùrencji czë prowôdzenié przez państwò pòliticzi spòłeczny. Stãpień kònkùrencji na rënkach, rolô interwencji i regùlacji, a téż zakres włôsnoscë państwòwi różnią sã w zôleżnoscë òd mòdelu kapitalizmù. Zakres, w jaczim różné rënczi są wòlné i zasadë òkreslającé włôsnosc priwatną są kwestią pòliticzi i przëjãtëch strategii ekònomicznëch. Wiãkszosc jistniejącëch gòspòdarków kapitalistycznëch to gòspòdarczi mieszóné, chtërne parłączą elementë wòlnégò rënkù z interwencją państwa i w niechtërnëch przëpôdkach planowanim gòspodarczim. |
Elżbiéta Pòmòrskô (czes.- "Alžběta (Eliška) Pomořanská") (1347-14 gromicznika 1392) bëła córką pòmòrsczégò ksyżeca Bògùsłôwa V ë pòlsczi princesë Elżbiétë. Na zdënkù 21 maja 1363 w Krakòwie òsta białką rzimsczégò césôrza ë czesczégò króla Karola IV Luksembùrsczégò. 18 czerwińca 1363 òsta w Pradze krónowónô na czeską królewą, a 1 lëstopadnika 1368 bëła krónowónô w Rzimie przez papieża Ùrbana V na césôrzową rzimską. Bëła nënką m.jn. Zigmùnda Luksembùrsczégò - czesczégò ë madżarsczégò króla ë rzimsczégò césôrza. Biògrafijô Elżbiétë Pòmòrsczi (pò czeskù) |
Al Pacino, (ùr. 25 zélnika 1940), je amerikańsczim teatrownikã. |
Ùrzãdny pòdzélk Nordowi Kòreji rokù je zòrganizowóny w trzech hierarchicznëch równiach. Wiele z jednotów mô swòją równoznaczëznã w systemie Pôłniowi Kòreji. Na nôwëższi sztãpniu je dzewiãc prowincëjów, dwa direktno rządzony gardë ë trzë specjalné ùrzãdné òbéńdë. Dali, na drëdzi równi są gardë, krézë, dzelnice ë distriktë. Ne slédne są dali dzeloné na trzëcy równi w gardczi, sąsedztwa, wse ë robòtnicze distriktë. Trzërówniowô ùrzãdnô systema brëkòwónô w Nordowi Kòreji òsta zabédowóno przez Gim Il Sunga w 1952 rokù jakno part masowi restrukturizëcëji môlowégò rządku. Przódë w ùżëcym bëła wielorówniowò systema juwerna do ti wcyg brëkòwòny w Pôłniowi Kòreji. Pierszô równiô. Dzewiãc prowincëjów (Do; 도, 道) wëchòdaje ze zwëkòwich prowincëjów Kòreji, ale òstałë dali pòdzéloné pò rozpadniãcym kraju. W jich skłôd wchôdają gardë, pòzagardowi môlë, górsczé òbéńdë. Dwa gardë administrowóné przez rząd (Chikhalsi; 직할시, 直轄市) to wiôldżé metropòlie òdłączone òd jich dôwnëch prowincëjów. Sztërë pòstãpné gardë bëłë rządzoné direktno przez rząd w przeszłoscë, ale terôz są abò znowa sparłączoné ze swòjima prowincëjama abò jinaczi zòrganizowóné. Trzë specjalno administrowóné òbéńdë òstałë ùsadzoné w 2002 rokù dlô rozwiju wespółrobòtë z Pôłniową Kòreją ë jinëma państwama. Jedna z nich Specjalnô Òbéńda Sinŭiju òsta wëkreòwónô do scygniãcô chińsczich jinwesticëjów, ale jesz nie òsta zrëszonô. Ne specjalné òbéńdë ni mają znónëch dzélów drëdżi czë trzecy równi. Drëgô równiô. Nôczãscy wëstãpiwô tuwò kréz (Kun; 군, 郡), mni zùrbanizowóny môl w prowincëji abò direktno rządzony gard. Distriktama z nôwikszim karnã lëdzy są gardë (Si; 시, 市), ë gard Nampho jakò specjalny gard (T'ŭkkŭpsi; 특급시, 特級市). Niechtërné prowincëje mają jesz dwa ôrtë distriktów (Ku, Chigu). Gardë direktno administrowóné przez rząd są òrganizowóné w dzelnice (Kuyŏk, ekwiwalent dlô pôłniowòkòrejańsczégò Gu). Trzecô równiô. Mni zalëdzoné partë gardów ë krézów òrganizowóné są we wse (Ri). Gardr pòdzéloné są na sąsedztwa (Dong), a zamieszkałe przez wiele lëdzy partë krézu zwóné są gardkama (Ŭp). Niechtërné krézë mają téż robòtnicze distriktë (Rodongjagu). Chagang ("Chagang-do;" 자강도; 慈江道) Nordowé Hamgyŏng ("Hamgyŏng-pukto;" 함경 북도; 咸鏡北道) Pôłniowé Hamgyŏng ("Hamgyŏng-namdo;" 함경 남도; 咸鏡南道) Nordowé Hwanghae ("Hwanghae-pukto;" 황해 북도; 黃海北道) Pôłniowé Hwanghae ("Hwanghae-namdo;" 황해 남도; 黃海南道) Kangwŏn ("Kangwŏndo;" 강원도; 江原道) Nordowé P'yŏngan ("P'yŏngan-pukto;" 평안 북도; 平安北道) Pôłniowé P'yŏngan ("P'yŏngan-namdo;" 평안 남도; 平安南道) Ryanggang ("Ryanggang-do;" 량강도; 兩江道) Jindiustralno Òbéńda Kaesŏng ("Kaesŏng Kongŏp Chigu;" 개성 공업 지구; 開城工業地區) Turisticznô Òbéńda Kŭmgangsan ("Kŭmgangsan Kwan'gwang Chigu;" 금강산 관광 지구; 金剛山觀光地區) Specjalnô Administracjowô Òbéńda Sinŭiju ("Sinŭiju T'ŭkbyŏl Haengjeonggu"; 신의주 특별 행정구; 新義州特別行政區) Direkto Rządzony Gard P'yŏngyang ("P'yŏngyang Chikhalsi"; 평양 직할시; 平壤直轄市) Direkto Rządzony Gard Rasŏn (Rajin-Sŏnbong) ("Rasŏn (Rajin-Sŏnbong) Chikhalsi"; 라선 (라진-선봉) 직할시; 羅先 (羅津-先鋒) 直轄市) Gard Ch'ŏngjin (청진시; 淸津市) terô part prowincëji Nordowé Hamgyŏng. Gard Hamhŭng (함흥시; 咸興市) terô part prowincëji Pôłniowé Hamgyŏng. Gard Kaesŏng (개성시; 開城市) terô part prownicëji Nordowé Hwanghae. Specjalny Gard Namp'o ("Namp'o T'ŭkkŭpsi;" 남포 특급시; 南浦特級市) terô part prowincëji Pôłniowé P'yŏng'an. |
Biôłorusczi jãzëk (biôłor. "беларуская мова") – jãzëk z pòrénkòwòsłowiańsczégò karna słowiańsczich jãzëków. Rozkòscerzony przede wszëtczim w Biôłorusje, gdze jawi sã państwòwim jãzëkã (òbòk rusczégò). Mô dwa wariantë jãzëkòwi normë: dominëjący òficjalny prawòpis (wprowadzóny w 1933) i tak pòzwóną taraszkiewicã (zwóną téż „klasycznym prawòpisã”), chtërna bëła brëkòwónô oficjalno òd 1918 do 1933, a dzysô je wëzwëskiwónô nieòficjalno i w ògrańczonym zakresu. Wedle biôłorusczégò òglowégò spisënkù z 2009 doma pò biôłoruskù gôdało 2 073 853 lëdzy biôłorusczi nôrodnoscë i 153 271 przedstôwców jinëch nôrodów (w tim 120 378 Pòlôchów), co dôwô 23,43 % lëdztwa tegò państwa. W òficjalnym żëcym wespółczasny Biôłorusje biôłorusczi jãzëk òstôł wëcësnióny rusczim jãzëkã. Czësto ruskojãzëczną je midzë jinszima sądowizna i ùsôdzanié ùrzãdowich dokùmeńtów. Wiele lëdzy w codniowim żëcym ùżiwô „trasianczi”. Je to rozmòwnô fòrma jãzëka z przewôgą rusczi leksyczi, ale z biôłoruską gramatiką i fònetiką. Trasianka pòwstała w wënikù wëmiészaniô dialektowégò biôłorusczégò jãzëkã z wespółczasnym rusczim jãzëkã lëteracczim i zaczinô przemikac nawetka do pùblicysticzi. Lëteracczi biôłorusczi jãzëk brëkòwóny je przede wszëtczim westrzód miesczi jinteligencji. Wiãkszosc lëdzy z miast gôdô równak pò ruskù. Dlô zapisu biôłorusczégò jãzëka ùżiwô sã cyrilicë. Òsoblëwòscą biôłorusczégò alfabétu (w przërównanim z jinëma cyrilicczima) je brëkòwanié lëtrë Ў. Biôłoruskò-kaszëbsczi „falszëwi drëchòwie” dolmacza "katedra Etnofilologii Białoruskiej" |
Brenda Song, (ùr. 14 lëpinca 1992) je amerikańską spiéwôrką ë teatrownicą. |
Pòtãgòwò (pòl. "Potęgowo") - to je wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w stołpsczim krézu, w gminie Pòtãgòwò. Tu je Zrzesz Szkòłów, a w ni dzece i młodzëzna ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. |
Serzp – to je baro stôré rãczné nôrzãdzé, chtërno brëkòwelë czedës np. gbùrze do seczeniô zbòża abò trôwë. |
Ùspiewa - pòdług wierzeniô niechtërnëch Kaszëbów to bëło spiéwanié m. jin. psalmów przë zapôlony gromicë żebë kògòs ùsmiercëc. To bëła takô nibë pògrzebòwô liturgiô dlô żëwëgò człowieka. Pisôł ò tim np. Bernard Zëchta: "Pògòdzë sã ze strëchem, bò jesz rozpòcznie ùspiewã na cebie. Co bë le jô na niegò nie rozpòczął ùspiewë, bò jô jem niedowinni. " Berger, Rupert. Tł.: Zychowicz, Juliusz, Tschuschke, Michał. (Red.) , Mały słownik liturgiczny. Poznań : "W Drodze", 1990, ss. 79-80 Bernard Zëchta: |
Gòwidlëno (pòl. "Gowidlino") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Serakòjce. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka . Wies je nad jezorã Gòwidlińsczim ë na szlachù wòjewódzczi dardżi . Tu je kòscół parafialny z lat 1866-1868. Gowidlino |
Ben Affleck, (Benjamin Geza Affleck), (ùr. 15 zélnika 1972), je amerikańsczim teatrownikem. |
Wòjcech Lemańczik (pòl. "Wojciech Lemańczyk") - to béł doktor ekònomicznëch nôùków i starosta we Wejrowie w 1920 rokù. Po II swiatowi wòjnie òn miôł môłi gbùrstwò kòl Chełmna. Òn ùrodzył sã 1883 rokù w Kònarzënkach kòl Chònic. |
Pùstô noc - to je òstatnô noc przed pògrzebã ùmarłégò. Òb nią lëdze spiéwelë kòscelné piesnie np. "Chto sã w òpiekã", ale téż mówilë różańc. Bëlë téż taczi, co zdrzelë czë ùmarłi nie bãdze wieszczi. Widzec je, że biwało tak, że stôré pògańsczé wierzenia i òbrzãdë zléwałë sã z chrzescëjańsczima. Ten zwëk pògrzebòwi dzysô miéwô małi znaczënk, a béł òn znóny téż Kaszëbóm w Kanadze. W 2015 rokù Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié miało starã retac zwëk pùsti nocë dlô przińdnëch pòkòleniów. Perszon, J.: Na brzegu życia i śmierci : zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1999 (English summary). Szulëst, W.: Kaszubi kanadyjscy : okres pionierski i dzień dzisiejszy, „Arkun” Gdańsk 1992, s. 52. Остатки славян на южном берегу Балтийского Моря, Sankt-Petersburg 1862 (wyd. polskie Resztki Słowian na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego, tłum. Nina Perczyńska, oprac. Jerzy Treder, Gdańsk 1989, s. 152. " Czuwanie przy zwłokach" |
Kònstantin Dominik ("Konstantyn Dominik") - ùr. 7 lëstopadnika 1870 w Gniéżdżewie - ùm. 7 strëmiannika 1942 we Gduńskù. W młodich latach rósł na pòbòżnégò człowieka. Dzãka pòmòcë wùja - ksãdza Jakùba Derca - mógł w 1883 rokù wstãpic do Collegium Marianum, szkòłë w Pelplinie. Pò ji skùńczenim ùcził sã dali w Chełmnie, gdze w 1893 rokù zdôł egzamin dozdrzelałotë. Ùcził sã baro dobrze i tak mógł zacząc sztudérowanié w Dëchòwny Seminarëji w Pelplinie. Tùwò pò pôrã latach dożdôł sã ksãżëch swiãceniów, chtërne przëjimnął 25 strëmiannika 1897. Jakno ksądz béł nôprzód we Gduńskù-Òruni, a pózni w Chełmnie. W 1911 rokù òstôł òjcã dëchòwnym pelplińsczi seminarëji ë ji wicerektorã, a latach 1920-1932 béł rektorã. Òn ju za młoda béł słôwny z prawòscë i swiãtoscë. Òd 1928 rokù béł biskùpã sufraganã diecezji chełmińsczi. Jakno biskùp w 1931 rokù béł w Sjónowie i Kartuzach. Ùmarł w ùdbie swiãtoscë 1942 rokù we Gduńskù, gdze w II swiatowi wòjnie wëwiozle gò Miemcë. Pò sétmë latach cało biskùpa bëło przeniosłé do Pelplina. Tam jegò grób je òbjimniãti wiôlgą tczą. Za żëcégò miôł òn w sobie wiôlgą pòkòrã. Nie gònił za achtniącém i pòczestnotą, a z wszëtczima lëdzama òbchòdôł sã tak samò. Czej szło ò wiarã stojôł mòckò za prôwdzëwą nôùką Kòscoła. Òsoblëwie wiele dzyrzkòscë mùszôł pòkazac òbczôs wòjnë, czej Miemcë òd 1939 rokù nie dôwelë Mù pòkù. Wiele Kaszëbów mòdli są ò jak nôchùtszé wëniesenié Słëdżi Bòżégò Kònstantina Dominika na wôłtôrze. Tak je òsoblëwie w Gdini, Gduńskù, Kartuzach, Bëtowie, Żukòwie, Rédze, Swôrzewie i Kòlbùdach. Biskùp Dominik nigdë nie zabôcził ò swòjim kaszëbsczim pòchòdzënkù. Òn przë kòżdi leżnoscë gôdôł pò kaszëbskù. Òn uznôł "Jô jem dlô nieba - niebò dlô mie; bò tam dësza naléze to do czegò na swiece wiedno zgrôwô - szczescé." "...; grzéch je przëczëną tegò, że żeniałi lëdze przeklënają tã chwilã, czedë przed wôłtôrzã pòdelë sobie rãce i przërzeklë sobie wiérnotã jaż do smiercy. Jażdżewski, "Ksiądz Biskup Konstantyn Dominik - Życie i pamięć o nim na Kaszubach i Pomorzu" (Bernardinum, 2013) Anielskòjãzëkòwi biogram 2) [[Rëmiô] 2017] Pòlskòjãzëkòwi biogram w pelplińsczi diecezji Pòlskòjãzëkòwé wiadło z 2020 r. [[Jan Paweł II], 2004] Sługa Bòżi Kònstantin Dominik (pl) VIAF Òbaczë téż. [[Gniéżdżewò]] [[Kategòrëjô:Katolëcczi Kòscół]] [[Kategòrëjô:Kaszëbi]] [[Kategòrëjô:Ùmarłi w Gduńskù]] |
Bretaniô - to je krôjna na nordze Francje - w Zôpadny Eùropie. Bretończicë dzelą swòjã zemiã na dwa dzéle: "Armor" – co pò bretońskù znaczi nadmòrską krôjnã, i "Argoat", krôjnã lasową. Òne czedës bëłë dosc biédné, a terô w wiôldżim dzélu swój dostatk zawdzãcziwają turistice. W Bretanie je wiele wòdë. Bretaniô Bretończycy - Kaszubi |
Szląsczé wòjewództwò (pòl. "Województwo śląskie") - to je jedną z 16 jednostków administracëjnégò pòdzélënkù Pòlsczi Repùbliczi. Stolëcznym gardã szląsczégo wòjewództwa je Katowice. Pòdôwczi. Wiéchrzëzna - 12 294 km² Lëdztwò - 4 564 394 Katowice Częstochowa Sosnowiec Gliwice Bielsko - Biała Chorzów Rybnik Zabrze Bytom Ruda Śląska Dąbrowa Górnicza Tichë Jaworzno Jastrzębie-Zdrój Mysłowice Siemianowice Śląskie Żory Tarnowskie Góry Będzin Piekary Śląskie Świętochłowice Cieszyn Żywiec Zawiercie Racibórz Lubliniec Czeladź Pszów Mikołów Łaziska Górne Sławków Knurów |
Sandra Annette Bullock, (ùr. 26 lëpinca 1964) je amerikańską teatrownicą. |
Grzenia abò Grzenk - jeden z 13 "Dëchów", jaczé stoją w gminie Lëniô na turistno-nôtërnym szlachù ò pòzwie "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha". Òpisënk Aleksandra Labùdë. Grzenia - to strogòtlëwi duch i ògradzan spikù i snicô. Żużulkô marësznëch lëdzy do spikù i jich bùdzy welësznëch ze spikù. Nié le dëcht lëdzy, ale Grzenk zybie do spikù zwierzëce, fiucëznã i òwadzëznã. Szëkùje jejim leże i mô je w ògradzym w jejich zëmòwim spikù. Grzenk czerëje snicym. Wëprowôdzô nas z bezchwatnégò cała i pòkazëje nama, dze më czedës bëlë i co nas żdże w przëchadnym. Ale më naszigò pòwiãzu z przeszłotą i przëszłotą, i wszechswiatem ni mòzemë rozmiôc, bò felec nama krëjamny wiadë staroswiecczich Egiptów, co no stoja wiele wëżi jak teôrtnô wiada ùczałëch naszich czasów. Lëdze gôdalë : - "Mùszã jic spac, bò Grzenk sã ju do mie mô." - "Zéwiesz, gwës Grzenk ce ju bierze." - "Pòscelë wërë, bò Grzenk mie ju do se òchli!" - "Grzenia mie tłëcze, jidã so spac. " - "Żużkôj le żużkôj, bò Grzenk cë ju piôsk w òczka sëpie!" - "Spiochù, z ce je jistny Grzenk!" - "Grzenia je ju krótko." Bernard Zëchta, 1967 |
Duszan Władisłôw Pażdżersczi (serb. Dušan-Vladislav Pažđerski/Душан-Владислав Пажђерски; ùr. 21 strëmiannika 1967 w Zenice w Bòsnie i Hercegòwinie) – serbsczi slawista, leksykògraf, dolmacz, pòpùlarizatór serbsczi i kaszëbsczi kùlturë. Biografiô. Ùrodzył sã w Zenice w Bòsnie i Hercegowinie. Je sënã Lecha Pażdżersczégò, slawistë i lektora pòlszczégò jãzëka na Filologicznym Fakùltece w Belgradze i Fakùltece Filozofii w Nowim Sadze. Do spòdleczny i strzédny szkòłë chòdzył w Nowim Sadze w Serbie. W 1992 skùńcził pòlską filologiã, slawistikã i biblotékòznastwò w Belgradze. Do 1996 rokù robił w nôstarszi serbsczi wëdawiznie „Macérz serbskô”. W 1997 przëjachôł do Pòlsczi. Robił nôprzódka na Uniwersytece Adama Mickiewicza w Pòznaniu, a òd 2000 na Gduńsczim Ùniwersytece w katedrze slawisiticzi, dze w 2005 rokù zrobił dochtorat. We Gduńskù zacekawił sã kaszëbsczim jãzëkã i kùlturã i udbôł so, ze wezmie sã za jich rozkòscérzanié. Nôùkòwô robòta. Je aùtorã wielnëch jãzëkòznôwczich i etnolingwisticznëch dokazów i dolmaczeń, w tim przełożënków kaszëbsczi lëteraturë na serbską mòwã. Dlô serbsczich czëtińców przërëchtowôł antologiã „Kaszëbsczé lëdowé pòwiôstczi”. Sygnął téż do òpòwiôdaniów A. Bùdzysza i w 2010 òpùblikòwôł pò serbskù jegò dokôz „Żelezôcë a sól”. Pòstãpnym wëdónym w Serbie kaszëbisticznym dokazã Duszana Pażdżersczégò béł zbiérk artiklów „Кашупске теме” ("Kaszëbsczé témë"). Wikszosc tekstów w ti ksążce to jazëkòznôwczé dokazë, ale je w ni téż recenzje, przedmòwa do antologie kaszëbsczégò lëdowégò ùtwórstwa, artikel z leżnoscë 100. roczëznë Bernata Sëchtë i Jana Trepczika. Duszan Pażdżersczi zajimô sã téż leksykògrafiã. W 2009 òpùblikòwôł „Pólskò-serbsczi słowôrz roscënów”. Zajimô sã téż robòtą kòl twòrzeniégò pierszégò kaszëbskò-serbsczégò słowarza. Zasłudżi dlô kaszëbsczi kùlturë. Òkróm swòji nôùkòwi kaszëbisticzni robòtë, Duszan Pażdżersczi przëczënił sã do pòwstaniô jinternétowi biblotéczi „Rastkò Kaszëbë” (bëła zrëszónô w maju 2004 i zamkłô w 2016 z brakù dotacji). Béł nôleżnikã Radzeznë Kaszëbsczégò Jãzëka. Je téż, wespół z Paùlã Szczëptã, załóżcą Stowôrë Remùs. W 2006 wëprzédniony Medalã Stolema za swój wkłôd w propagòwanié kaszëbiznë westrzód sztudérów i w jinternece. "Miôł ùdba jinternetowégò pòrtalu", „Pomerania” 2006 nr 6, s. 42. |
Otis Clay David Bowie, anielsczi spiewôrz, muzyk, kompozytor Maurice White, amerikańsczi spiewôrz, muzyk, ùsôdzca karna Earth, Wind and Fire Alan Rickman Xymena Zaniewska Butrus Butrus Ghali (ùr. 1922) Umberto Eco, italsczi runita Harper Lee, amerikańskô runitka Imre Kertész, runita, noblista Prince Maria Czubaszek, pòlskô runitka, gazetniczka (ùr. 1939) Muhammad Ali, amerikańsczi bokser (ùr. 1942) Andrzej Kondratiuk, pòlsczi reżiser filmowy Janina Paradowska, pòlskô gazetniczka (ùr. 1942) Michael Cimino Elie Wiesel Szimon Peres Gene Wilder Andrzej Wajda, pòlsczi reżiser filmowy, teatralny (ùr. 1926) Dario Fo, italsczi runita, noblista (ùr. 1926) Leonard Cohen (ùr. 1934) Janet Reno, amerikańskô prawniczka, politikôrka, generalna prokurator USA (ùr. 1938) Jayaram Jayalalitha (ùr. 1948) Fidel Castro, kubańsczi rewolucjonista, politikôrz, prezydent Kuby (ùr. 1926) Bohdan Smoleń, pòlsczi teatrownik Zsa Zsa Gabor, teatrownica George Michael, anielsczi spiewôrz, muzyk, kompozytor Vera Rubin, amerikańskô astronomka Carrie Fisher, amerikańskô teatrownica Debbie Reynolds, amerikańskô teatrownica |
Nowi Wedel (we zdrojach: "Hassone de Wedele" 1303, "Wedele" 1313, "Nienwedel" 1338, "Nigen wedel" 1355, "de noua wedel" 1356, "Wedel" 1362, "Neu Wedell" 1833, "Neuwedell"; pòl. "Drawno", miem. "Neuwedell") – gard w chòszczeńsczim krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Drawą. Lëdztwò gardu: 2.423 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 5,03 km2 |
Kòscół Swiãtégò Jozafata w Chicago w Zjednónëch Krajach Americzi pòstawiony w 1884 rokù na terenie "Kaszëbòwa" służił dłudżi lata Kaszëbóm. Na nich w Americe gôdają "Cassubians" a téż "Kaszubs" abò "Kashubians" i tam wiedzą, że je kaszëbsczi jãzëk i kaszëbskô kùltura związanô z mòrzem. W 1914 rokù probòszczem w tim parafialnym kòscele béł Kaszëba - ks. Franciszek Ostrowski. |
Rodnô mòwa - coroczny recitatorsczi kònkùrs òrganizowóny od 1971, z finałã w Chmielnie. Bëtnicë recitëją pòeticczé ë prozatorsczé ùtwòrë w kaszëbsczim jãzekù; wëstãpùją w 6 wiekòwëch karnach. |
Janusz Mamelsczi (pòl. "Janusz Mamelski") (ùr. 1966 - ùm. 18 łżëkwiata 2022) - to béł pisôrz, tłómôcz i szkólny kaszëbsczégò jãzëka. Òn sztudirowôł na Gduńsczim Ùniwersytece. Mamelsczi pisôł m. jin. w "Naji Ùczbie' - dodôwkù do miesãcznika spòdleczno-kùlturalnégò „Pomerania”. W 2012 rokù béł wëdóny jegò tomik pòézji "Żëcé dzecy/ Życie dzieci". Je aùtorã przełożënkù z pòlsczégò jãzëka "Trenów" Jana Kòchanowsczegò Jisënczi. Jegò grób je w Swiónowie. Kaszëbskô lëteratura : wëzdrzënë / Daniél Kalinowsczi, Adela Kùik-Kalinowskô ; tłómaczenié na kaszëbsczi jãzëk Dariusz Majkòwsczi, Gduńsk : Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié : Instytut Kaszubski w Gdańsku, 2017, s. 329 VIAF |
Władisłôw Szulëst (ùr. 22 rujana 1936 rokù w Skòrzewie - ùm. 8 gòdnika 2022 r.) - béł ksądz, dzejôrz i badéra kaszëbsczi. Òn sztudérowôł w Dëchòwny Seminarëji w Pelplinie. Tùwò pò pôrã latach dożdôł sã ksãżëch swiãceniów, chtërne przëjimnął 12 lëpińca 1959 rokù. Wôżny dlô niegò je kaszëbsczi dzélëk w kùlturze swiata. Biwôł w Kanadze ë jinëch państwach. Òn w kaszëbsczim jãzëkù òdprawiôł dzél Mszë sw. w kòscele katolëcczim. Kaszubi kanadyjscy : okres pionierski i dzień dzisiejszy, „Arkun” Gdańsk 1992. "Genealogy and reminiscences : facts and notes" Gdańsk 2002 Kaszubi w Ameryce : Szkice i materiały, MPiMK-P Wejherowo 2005 . Przeszłość obecnych obszarów diecezji pelplińskiej w latach 1939-1945, Gdańsk 2011. scholar.google Worldcat "ks. Władysław Szulist" "ks. Władysław Szulist /Lipusz/" |
Szczecinek (we zdrojach: "Neuen Stetin", "Nien Stettin", "Kleinstetin" 1575 (1579), "Neustettin", "Nowoszczecin" 1707, "Nowy Szczecin", "Szczecinek" XIX w., "Szczecink" (Cenôwa) ; miem. "Neustettin" ; òdtwòrzóné mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Szczecënkò", "Nowé Szczëtno") – krézewi gard w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie. Lëdztwò gardu: 39.705 (2021) |
Mirosłôw Adamczik (pòl. Mirosław Adamczyk) - ùr. 16 lëpinca 1962 w Gduńskù. Òn sztudérowôł w Dëchòwny Seminarëji w Gduńskù. Tuwò pò pôrã latach dożdôł sã ksãżich swiãceniów, chtërne przëjimnął 16 maja 1987 rokù. Òn je òd 2013 rokù titëlarny arcëbiskùp Otriculum i béł apòstolsczi nuncjusz w Liberii. Òd 2017 rokù òn béł apòstolsczi nuncjusz w Panamie, a òd 2020 rokù je nim w Argentinie. Jinfòrmacjô z 15 zélnika 2017 Watikan - Bibloteka |
Lëbiatowò(pòl. "Lubiatowo") - to je wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Chòczewò. Tu mieszkô kòl 130 lëdzy. Jak piszą w 2022 rokù tu kòl Lëbiatowa i Kòpalëna mô bëc bùdowónô atomòwô elektrowniô. |
Starogarda (téż: Starogard, Stargard; we zdrojach: "Starogarda" (Cenôwa); pòl. "Starogard Gdański", miem. "Preußisch Stargard") - krézewi gard w pòrénkòwim dzélu pòmòrsczégò wòjewództwa. Jakno "Starigrod" je w 1198 rokù, w dokùmeńce pòmòrsczégò ksyżëca Grzëmisława. |
Ewanielëjô Jana (J, Jn abò J) – jedna z sztërëch Ewanielëjów Nowégo Testameńtu, chterne kòscół uznôł za natchnioné ë wprowadzył do zestôwku krégów Swiętëch Pismión. We wiele razach je jinszô układã i terminologijã a tam sam téż żlë chòdzy ò òpisywóne sprawë, zdarzenia òd pierwszéch trzëch, tj. Ewanielëji Mateusza, Marka i Łukasza. Czas pòwstaniô. Bëła na Ewanielëjô pisónô jako slédnô spomidzë sztërzech Ewanielëji. Ale nick nóm nie wskôzywô, żebë czas ji pòwstaniô mógł bec przesënięti poza 100 rok po Chr., bo nôstarszi papirus z ji tekstę, co przychodzy z egipscziégò lekcjónôrza liturgicznégò, je napisóny w pierwszëch pôrëdzesąt latach II wieku. Môl pòwstaniô. Wedle tradycji Ewanielëjô Jana pòwstałô w Efezie. Autor Ewanielëji. Jan, chtëren podle nôstarszi opowiedni je uznôwóny za Autora czwiôrti Ewanielëji, béł sënę Zedebeusza i Salome (Mt 4,21 par.; 27,56; Mk 15,40; 16,1) a bratę Jakuba Starszégò. Nôleżôł nôprzód do karna uczniów Jana Chrzcëcela a potemu Jezësa, i stôł sę – jak on sôm powiôdô – ucznię jacziégò Jezës miłowôł (13,23; 19,26n; 21,7.20) i jacziému, cziej umiérôł na krziżu, oddôł w opiekę swoję Matkę (19,27). Choc Autór czwiôrti Ewanielëji baro dbôł, cobë nie wëjawic swégò miona, postrzédno równak pocwierdzył nę odpowiednią, że to prawie on je umiłowónym ucznię i naocznym swiôdkę słów i czënów Jezësa. Razę z Piotrę ë Jakubę Młodszim béł Jan podpiarą jeruzalemscziégò Koscoła. Béł uczęstnikę pierwszégò jeruzalemscziégò „soboru” (Ga 2,9) i przebiwôł bodôj w Palestinie jaż do żedowsczi wojnë w roku 66/67. Potemu udôł sę do Efezu, dze potkôł go jesz biskup Papiôsz, kòle 96/97 r. Mësl przewòdniô. Na Ewanielëją Jana skłôdają sę, w całoscë wzyc, opisë cëdów Jezësa („knéga znaków” - dzélëczi: 1-12) ë dzeje Jego męczi („knéga męczi” - dzélëczi: 13-21). Cëda Christusa w ujimnięcym Autora czwiôrti Ewanielëji są nié le faktama historicznyma, ale przede wszëtczim „znakoma”, co poswiôdczają prôwdzëwotę posłaniznë Christusa. Kożde objawienie cëdotwórczi mocë Jezësa je zwóné w Ewanielëji Jana „godzëną Jezësa”. Ale „godzëną Jezësa” abo „czasę Jezësa” w scësłim znaczënku je prawie smierc i odińdzenié, w dobëtny chwale, do Ojca. Wstawioné tam sam w całi Ewanielëji mowë Jezësa są nié leno zestôwkę kôzaniów lëteracko uporządkowónëch, ale one sę ukłôdają jakbë w osóbné teólogiczné traktatë. W Ewanielëji Jana Jezës nijak nie stosëje tak osoblëwëch dlô Synoptików przëpowiôstków. Je za to w czwiôrti Ewanielëji wiele zwëczajnëch obrôzów, co przechôdają tej nisej w alegórëje. Hewo tematë christologiczné, co w nëch mowach Jezësa są nôbarżi znaczącé: Christus je w czwiôrti Ewanielëji zdroję żëwi wodë (dzlk 4), niebieską strawą (dzlk 6), widę swiata (dzlk 9), powstanim z umarłëch i żëcym (dzlk 11). Na symbólika, osoblëwie mocno akcentowónô w zéwiszczach Jezësa, je téż charakteristicznô dlô całi Ewanielëji Jana. Autorowi czwiôrti Ewanielëji szło nôbarżi o to, żebë czëtińcowie jego pismión uwierzëlë w Jezësa Christusa ë nym sposobę zasłużëlë so na wieczé żëcë (20,31). Możemë téż przëjimnąc, że czwiôrtô Ewanielëjô bëła osoblëwą apologiją (pochwałą, usprawiedlëwienim) Christusa. Jãzëk. Mownô strona (jęzëk) Janowi Ewanielëji nie wëzdrzi za bogato. Słowizna nie je baro urozajiconô, ukłôd tekstu nié za mocko szëkowny, a môlama nawetka niedbałi. Je tu téż bokadosc semitizmów, bez co niejedny sę nawetk docygelë, że czwiôrtô Ewanielëjô bëła piérwi w dzélu abo całô napisónô po aramejsku. W Ewanielëji Jana mómë prozę o dokładno unormowóny i akurôtno utrzëmiwóny ritmice. Je przë tim widzec u Autora jego ulunienié jimaniô sę, czasę po pôrë razy nëch samëch pochwôtów do te, żebë nad nima długo meditowac i odkrëwac w nich prôwdë głębi utaconé („duchowô Ewanielëjô”). Synopticzny Ewanielëje. Przë zestawienim ze synopticznyma Ewanielëjama widzymë, że czwiôrtô Ewanielëjô we wiele rzeczach sę apartni. Jinszé je u Jana samo rozłożenié tekstu o żëcym i dzejanim Jezësa, jinszé są téż pisarzczié sposobë ujimnięcô nëch tematów przez Autora ti tu Ewanielëji. Cziej Synoptików mało czekawi bëtnosc Jezësa w Jeruzalemie ë Jego dzejanié w nym miejsce, Jan przedstôwiô Jezësa przebiwającégò i nauczającégò nôwicy w Jeruzalemie. Cząd publicznégò dzejaniô Jezësa objimô u sw. Jana trzë swięta Paschë (2,13; 6,4; 11,55). Ewanielëjô Mateusza Ewanielëjô Marka Ewanielëjô Łukasza Kòscół swiãtégò Jana w Gduńsku Papiéż Jón XXIII Eùgeniusz Gòłąbk (tołmaczenié): "Swięté Pismiona Nowégo Testameńtu", Gduńsk – Pelplin 1993, s. 169-170. Bibliografiô. |
Bòrzestowò (pl. "Borzestowo") – kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Chmielno. W ti wsë są przë drogach dwamòwny tôfle pòlskò-kaszëbsczé, a w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka . Krótkò Bòrzestowa są pùstczi Stôri Dwór i je wësokô grzëpa Garecznica. |
Piaseczno - gard w mazowiecczim wòjewództwie. Pòdôwczi. Lëdztwò gardu: 47 423 mieszkańców (2017) Òficjalnô starna |
Chòsczno (we zdrojach: "Hoscno" 1234, "Chosczno" alias "Arnsbarg" 1433, "Choszno" 1440, "Arenßwaldaw", "Choßno", "Arenswalde", "Arnswalde"; pòl. "Choszczno", miem. "Arnswalde") - krézewi gard w Zôpadnopòmòrzczim wòjewództwie nad jezorã Klukom. Lëdztwò gardu: 15.765 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 9,58 km2 |
Kret ("Talpa") - to je szlach môłëch susków z rodzëznë kretowatëch ("Talpidae"). W nim je 11 ôrtów. M. jin. eùropejsczi kret abò slepi kret ("Talpa caeca") są ôrtama z tegò szlachu. Eùropejsczi kret żëje i robi kretowiszcza téż na Kaszëbach. |
Torfkùla – to je dosc môłi (mòże bëc głãbòczi, z przitczéma brzegama i niebezpieczny dlô żëcégò) wòdny zbiérnik. Òna je na placu gdze béł kòpóny torf, pò nim òna òstôwała. |
¡No pasarán! (szpań. "nie przelezą!") - parola rzekniãta òb Dolores Ibárruri Gómez (La Pasionara), w radiowi przimòwie 19 lëpinca 1936 rokù , na drëdżi dzéń pò zaczątkù faszistowsczi rëchawë a szpańsczi domòcé wòjnë. Brëkòwana òb czas ti wòjnë w latach 1936 - 1939 a téż dzysdniowò w òkòlim komùnistów ë anarszników. |
Karno Piesni i Tuńca "Bazunë" miona Aleksandra Tomaczkòwsczégò z Żukòwa - to je amatorsczi karno. Jegò załóżcą béł C. Kwidzińsczi. Karno je założony w 1971 r. i do dzysô je propagatorã bòkadnégò kaszëbsczégò fòlkloru na rozmajitëch jimprezach i ùroczëznach òrganizowónëch w kraju, jak téż za grëńcama. „Bazunë” ùziwają stôré lëdowé jinstrumeńta: bazunë, diôbelsczé skrzëpce i bùrczibasë. Karno wëstãpiwało w filmie "Śladami Kolberga". To karno, chërno tuńcëje m. jin. kòsédera za swòje artisticzné dobëca dostało régã nôdgrodów, wëprzédnieniów, diplomów i òdznaczeniów, a m.jin. Medal Stolema. W 1987 rokù karno spiéwało w Gdinie, a w 1999 rokù w Sopòce (razem z jinima) jak tam béł Papież Jan Paweł II. 45 lat (pò pòlskù) 40 lat (pò pòlskù) Bazuna Karno Piesni i Tuńca Bazunë miona Aleksandra Tomaczkòwsczégò |
Ùstawa - w Pòlsce je ùstalonô w zgòdze z Konstëtucją, a ògłoszonô je pówszechno obrzésznym aktã prawnym. Ùstawa mô rangą niższą (mieszą mòc prawną) òd Kònstëtucji i ùmòwów miãdzënôrodnëch, chtërne są ratifikòwóné za zgòdô zacwierdzoną w ùstawie. Czasã rozporządzenié Prezydenta RP mô mòc ùstawë, a niższi òd nich są zwëczajné rozporządzenia (ministrów). |
Knôp - je to młodi człowiek chłopsczégò ortu. Z tim jak knôp stôwô sã chłopã - je rozmajice w rozmajitëch krajach. W mòwie codniowi słowo "knôp" je czãsto ùziwòné dlô młodégò nieżeniałégò chłopa. Historiczné znaczenié - młodi robòtnik co robi zwyczajné, prosté robòtë np. knôp w ùczbie. |
Rodowô pòzwa – tikô sã pòzwów, chtërne òznôczałë czedës lëdzy z jaczigòs môla np. Kòsë, bò tam mieszkôł Kòs – nôzwëskò. Stanisławë to je rodowô pòzwa òd miona Stanisłôw. Z czasem tak pòwstôwała pòzwa wsë abò ji dzéla òd lëdzy, chtërni tam mieszkelë. Biuletin Radzëznë Kaszëbszégò Jãzëka 2010, K-PZ Gduńsk 2010, s. 43 |
Kòniczëna abò kléwer ("Trifolium" L.) – to je szlach roscënów z rodzëznë bòbòwatëch. Na Kaszëbach rosce jich dosc wiele np. biôłi kòniczënë, ale tipòwim ji ôrtã je czerwionô kòniczëna ("Trifolium pratense" L.). |
Lëst do Rzimianów [Rz] – to je dzél Nowégò Testameńtu napisóny kòl 58 rokù. Swiãti Paweł dłëgszi czas béł Kòrince, ale ten lëst trafił do Rzimianów. Ten Lëst szlachùje za Lësta do Galatczików, a béł napisóny pòd diktandã. Òn pòwiôdô téż ò pòwòłanim do Kòscoła pòganów , bò lëczba chrzescéjanów pògańsczégò pòchòdzeniô chùtkò przewëższëła Żëdów. Eùgeniusz Gòłąbk (tołmaczenié): "Swiãté Pismiona Nowégo Testameńtu", Gduńsk-Pelplin 1993, ss. 269 - 296. |
Super Mario Brothers - to je kónsolowô gra "NES" (1985). |
Wòdnô leliô abò biôłi kòblun ("Nymphaea alba" L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë kòblunowatëch ("Nymphaeaceae"). Wòdnô leliô rosce m. jin. na Kaszëbach. Òna je tu òbjimniãti dzélową òchrónią. Wòdnô leliô mô snôżé, wiôldżé kwiatë, òtemkłé òb dzéń, chtërne płëwają na wòdze. |
Centro Federal de Educação Tecnológica Celso Suckow da Fonseca (Ùniwersytet Rio de Janeiro) je wôżnym môlã dlô rozwiju nôùczi òd 1917 rokù. Brazylskô Centro Federal de Educação Tecnológica Celso Suckow da Fonseca |
Alesz Trojanowsczi (biôł. Алесь Траяноўскі; ùr. 22 séwnika 1925 w chùtorze Uzdymacz w mińsczim òbwodze Biôłorusczi SRR, ùm. 18 strëmiannika 2005 w Mińskù) – biôłorusczi pisarz, dolmacz, kritik i pùblicysta. Biografiô. Alesz Trojanowsczi béł sënã gajowégò i dzecné lata spãdzył w lesniczówczi. W wòjnowich latach walcził z hitlerowcama, nôprzód jakò partizana (1942-1944), a tej w régach Armii Czerwiony, z chtërną przez Lëtwã zaszedł jaż na Madżarską. Dwùkrotno reniony, do 1946 léczëł sã w wòjskòwim szpitalu. Pò pòwroce do zdrowiô zamieszkôł w Mińskù, dze robił i równoczasno sã dosztôłcôł. Ùkùńcził w ten spòsób Historiczno-Archiwalny Institut i w 1955 rozpòczął robòtã jakò gazétnik, nôprzód w gazece „Zapadnaja trassa”, a tej (òd 1962) w nôwikszi biôłoruskojãzëczny gazece „Zwiazda”, dze awansowôł na stanowiskò czerownika kùlturalnégò dzéla. W gazece ti robił do 1982. W latach 1982-1986 béł zastãpnikã przédnégò redaktora pismiona „Mastactwa Biełarusi”. Ùtwórstwò. Jakò pisarz robił przede wszëtczim w dzedzënie przełożënkù lëteraturë piãkny. Tłómacził na biôłoruską mòwã z taczich jãzëków, jak górnołużëcczi, dólnołużëcczi, kaszëbsczi, pólsczi, ùkrajińsczi. Przëczënił sã do òpracowaniô i wëdaniô antologie pòezji Łużëcczich Serbów „Tam, dze brëżdżi Szprewa” (1969), antologie kaszëbsczi pòezji „Za widnikã krôj Stolemów” (1980, przedolmacził wszëtczé zawiarté w ni wiérztë), a téż pòwiescë Jurija Brězana „Czôrny młin” (1984). Zasłudżi dlô kaszëbsczi kùlturë. Na zôczątkù lat 70. Trojanowsczi przëpôdkã zetknął sã z tomikã pòezji Alojzégò Nôgla. Na zymkù 1972 Nôgel dostôł òd Trojanowsczégò lëst, w jaczim biôłorusczi pisarz wëznôł mù, że tomik béł jinspiracją do dzejaniów na rzecz propagòwaniô w Biôłorusy kaszëbsczi lëteraturë, bò – jak pisôł Trojanowsczi – w ten spòsób chcôłbë òn òdpłacëc dłëdżi swòji zemi przed Kaszëbama: Trojanowsczi pamiãtôł, że z kaszëbsczi familie pòchòdzył Michôł Federowsczi (1853-1923), aùtor wielotomòwégò dokazu „Biôłorusczi lud”, fùńdamentalnégò dlô pòznaniô biôłorusczégò fòlkloru. Razã z lëstã Trojanowsczi przesłôł Nôglowi numer pismiona „Litaratura i Mastactwa” z dolmaczënkã Nôglowich wiérztów. Pò nëch pierszich dolmaczënkach Trojanowsczi sygnął téż do ùtwórstwa jinëch pòetów z Kaszëb. W 1975 w lëteracczim rocznikù „Dalahlady” òkróm wiérztów Nôgla ùkôzałë sã dolmaczënczi dokôzów Mariana Selina, Józefa Ceynowë, Édmùnda Kònkòlewsczégò, Zygmùńta Narsczégò, Antoniégò Piepera, Jana Piépczi, Jana Trepczyka, Stanisława Rejtera i Jana Rompsczégò. Wëbiér pòprzédzô artikel-szkic ò titule „Z bùrsztinowégò brzegù” namieniony tak historii Kaszëb, jak i jich lëteraturze. W 1980 roku ùkôzałа sã w Mińskù antologia kaszëbsczi pòezji òpracówanô przez Trojanowsczégò „Za widnikã krôj Stolemów”. Są tam wiérzté kaszëbsczich pòetów òd Derdowsczégò jaż pò Mariana Selina, wszëtczé przedolmacził Trojanowsczi. W 1976 Trojanowsczi òstôł wëprzédniony Medalã Stolema za tłómaczenia kaszëbsczi pòezji na jãzëk biôłorusczi. "Tłumacz z Białorusi", „Pomerania” 1976 nr 3, s. 26. |
Tëchòlô (téż: Tuchòlô; we zdrojach: "Thuchol" 1287, "Thuchel" 1307, "Tuchola" 1347, "Tauchel" kòl 1688 (Frederick De Wit, Marchionatus Brandenburgi et Ducatus Pomeraniae TAbula que est pars Septentrionalis Ciruculi Saxoniae Superioris . . .), "Duchel" kòl 1688 (Frederick De Wit, Marchionatus Brandenburgi et Ducatus Pomeraniae TAbula que est pars Septentrionalis Ciruculi Saxoniae Superioris . . .), "ku Tucholi" 1749, "Tuchel", "Tuchòlô" (Cenôwa, Ramułt), "Tëchòlô" (Ramułt); pòl. "Tuchola", miem. "Tuchel") - krézewi gard w kùjawskò-pòmòrsczim wòjewództwie. To je to nôwikszi gard Tëchòlsczich Bòrów. Lëdztwò gardu: 13.948 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 17,69 km2 |
Żebrowò (pòl. "Żebrowo") – kaszëbskô sedlëna w gminie Kôrsëno, w kòscérsczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie. Leżi w òbéńdze Tëchòlsczich Bòrów. Wchôdô w skłôd szôłtëstwa Bòrsk. Òficjalną kaszëbską pòzwã „Żebrowò” wprowadzëlë 26 maja 2014. |
Bùkówkò (pòl. "Bukówko") - to je wies w gminie Tëchòwò w biôłogardzczim krézu, w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie. Lëdztwò wsë: 320. Tu je kòscół. Heinrich Berghaus: "Landbuch des Herzogtums Kaschubien und der einverleibten Kreise der Neumark; oder des Verwaltungs-Bezirks der Königlichen Regierung zu Köslin westlicher Teil". Band 1: Kreise Fürstentum Kammin und Belgard. Anklam 1867, s. 309. |
Cëkrzany klón ("Acer saccharum" Marsh.) – drzéwiã z rodzëznë klónowatëch (Aceraceae Juss.). Te klónë roscą w lasach Nordowi Americzi. Kaszëbi w Kanadze mielë z nich klónowy cyrop. Izabela Jost: Osadnictwo kaszubskie w Ontario, Lublin 1983, s. 62. |
Radio – to je jinstitucjô, chtërna obrôbiô i wësélô radiową programã. W Pòlsce dlô wòlnotë słowa w nim wôżnô je òd 1993 rokù Krajowô Radzëzna Radiofònie i Telewizje. |
Bùksëszcza – to bëłë krótczé suknowé bùksë do kòlón abò jesz krótszé. Lëteratura. Jan Trepczik: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, tom II, s. 27. Kaszëbsczé bùksëszcza na niedzelã kòl 1827 r.? |
Môj je piãti miesąc roku w gregorijansczim kalãdôrzu. Mô 31 dniów. Jinszé kaszëbsczé miona: gòran, maj. |
Palatalizacjô - w kaszëbsczim jãzëkù to je rozwij "k’, g’" w cz, dż np. taczé nodżi. To sã mògło stac ju pò wëmercym pòłabiznë - XVI stalata (np. "Radki" - Radczi, 1593). |
Thomas Mann (ùr. 6 czerwińca 1875 rokù w Lübeck – ùm. 12 zélnika 1955 rokù w Zurichù) – miemiecczi prozajik i esejista, w 1929 rokù wëprzédniony Nôdgrodą Nobla. Ùznôwô sã gò za nôbarżi wëbitnégò miemiecczégò pisôrza pierszi pòłowë XX st. i jednégò òd nôwëbitniészich w dzejach miemiecczi lëteraturë. Béł aktiwnym procëmnikã hitlerowsczi rësznotë. Pò przejimniãcym władzë przez Adolfa Hitlera w 1933 Mann pòstanowił wëemigrowac. "Buddenbrooks: Verfall einer Familie" (1901) |
Barométer - to je przërëchtënk do mierzeniô atmòsfericznégò cësnieniô. |
661 - Ksãżnô Ōku z Japòńskô, poetka, "saiō" bòżëny słuńca Amaterasu (ùm. 702) 1480 - Frederik II Legnicczi − wiôldżi ksyżëc legnicczi, brzesczi, scinawsczi i głogowsczi (ùm. 1547) 1809 - Karól Darwin, anielsczi biolog, geolog, histornik nôtërny, odkrewca ewolucëji nôtërnej (ùm. 1882) 1809 - Abraham Lincoln, 16. prezydent USA (1861-65) (ùm. 1865) 1814 - Jenny Westphalen Marks - miemiecko kriticzkô teatralnô, dzejorkô, białka Karóla Marksa 1865 - Kazimierz Przerwa-Tetmajer, pòlsczi poeta, runita (ùm. 1940) 1902 - Helena Cehak-Hołubowiczowa, pòlskô archeòlożkô, kierowniczkô Wëdzélu Archeòlogiji Szląsczej PAN i Katedry Archeòlogiji Ùniwersytetu Wrocławscziego (ùm. 1979) 1920 - Danuta Gellnerowa, pòlskô poetka, runitka dla dzecy (ùm. 2003) 1943 - Wacław Kisielewsczi, pòlsczi pianista, noleznik duetu "Marek i Wacek" (ùm. 1986) 1980 - Christina Ricci, amerikańskô teatrownica 1798 – Stanisłôw Augùst Poniatowsczi, slédny król Polsczi (ùr. 1732) 1804 - Immanuel Kant, miemiecczi filozof (ùr. 1724) 1984 - Julio Cortázar, argentińsczi runita (ùr. 1914) 2000 - Charles Schulz, amerikansczi cechownik, usodzca "Peanuts" z tószkem Snoopy (ùr. 1922) 2017 - Krystyna Sienkiewicz, polsko teatrownica teatrowa, filmowa i telewizejna, spieworka piosnki poetyckiej Co bëło a nie je, w kòminie nie zapisëją. |
9 lëpinca - VII Zjôzd Kaszëbów w Lebie 2 łżëkwiata - Jan Paweł II 1 séwnika, Robert Lee Burnside - bluesowi mùzykańt |
Pap - to je materiał do bùdowiznë np. dlô dakôrza. Òn mòże bëc zrobiony z papòwégò papioru i pëkù. |
Ubuntu Linux to fùlwôrtnô distribùcëjô òperacjowi systemë Linux, namienionô òsoblëwié dlô domôcegò ë biurowégò brëkùnkù. Ji spòdlém jë znónô ze sztabilnotë distribùcëjô Debian, a spònsorowónô je òna bez frimã Canonical Ltd. Słowò ubuntu pòchôdô z jãzëków pôłniowò-afrikóńsczich plemión Zulu ë Xhosa ë òznôczô człowieczestwò dlô wszëtczich. Przédnym zgrôwã ti distribùcëji je dôwanié brëkòwniką fùlwôrtny ë òtemkłi systemë, jakô je prostô w òbsłëdze ë równoczasno téż sztabilnô ë mòdernô. Ubuntu wëchôdô w regùlarnëch rozstãpach, mòżlëwié co 6 ksãżëców. Wersëjô Ubuntu 7.04 "Feisty Fawn" ùkôza sã we łżekawiace 2007 rokù, zamëkô òna ju w se mòżnotą wëbierkù kaszëbsczégò ùstôwù klawiaturë. Kaszëbsczi jãzëk przistãpny je w dzélu òd wersëji 8.04. Numrë wersëjów òznôczają rok ë ksãżëc w jaczim mô sã nôslédnô ùkôzac ë tak n.p. 7.04 òznôczô tëli, że to wersëjô jakô sã pòkôza w 2007 rokù we łżekwiôce (04). To dô cziles wariantów ti distribùcëji, jinszëch w brëkùnkù sztandardowégò dlô se graficznégò òkrãżégò, czë paczétów soft-wôrë, jak n.p. Kubuntu, Xubuntu czë Edubuntu. Są òne równak ze sobą kòmpatibilné ë je mòżno generalno w kòżdi wersëji brëkòwac kòżdegò graficznegò òkrążą czë soft-wôrë. Domôcô starna Ubuntu Kaszëbsczé karno dolmôczów |
Wietrzné gòscëje ("varicella") - są chòroscą ù lëdzy - w dzecyjnëch latach. Jich lékarzenié je mòżlëwi. Do chòroscë doprowôdzy wirus VZV. Pò wietrznëch gòscëjach wirus je dali w człowiekù i w starszich latach òn mòże doprowadzëc do różë w pasu. Ta chòrosc je m.jin. na Kaszëbach. |
Czôrnô Dąbrówka (pòl. "Czarna Dąbrówka") - to je kaszëbskô wies w Pòlsce, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Czôrnô Dãbrówka. Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi ë wòjewódzczi dardżi . Tu je kòscół ë szkòła. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã mniészé kòlonie: Pòdkòmòrzëce, Pòdkòmòrczi ë Swiechowò. 1). |
Lës ("Vulpes vulpes") - to je susk z rodzëznë psowatëch ("Canidae").Charakteristny wëzdrzatk: dł.50-90, dł.òg. 30-50 cm., wys.35-45cm. wôga 2,5-10 kg. grëbi, miętczi futro, òd żółtorudigò do rudbrunigò, spôd jasnoszari do biôłigò, kùńc òguna biôłi, mòdi òd lësa sã szaromòdri. Wëstôpiwô w Eurazji, Afryce, nordowi Ameryce. W Polsce rozszérzoné je w całim krôjù. Zamieszkiwô lasaë, pòela i łãczié a nôbarżi lùbi lasë wewestrzôdku pôla. Żëje raczi sôm. Łǜczi sã w Prôrë le na sezo. Je zwierzãcem wszëtkòżerném. Przëpisë. h |
Eùropejsczi skrzeczk ("Cricetus cricetus") – to je susk i grëzôk z rodzëznë skrzeczkòwatëch. Òn mòże wôżëc 400-700 g. |
Przemòga - to je nacëskanié na mëslenié, prowadzenié sã abò fizyczny stón człowieka, chòc òn sã na to nie zgòdzył. To dô m.jin. fizyczną i psychiczną przemògã. |
Łąkòwô wika ("Vicia sepium" L.) - to je roscëna z rodzëznë bòbòwatëch. Na Kaszëbach òna rosce np. na łąkach abò w lasach, a kwitnąc òna mòże òd maja, czasã nawetka òb jeséń. Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce / tekst Ute E. Zimmer, Alfred Handel ; oprac. całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł. Ewa Rachańska, Piotr Kreyser] Warszawa : Multico, 1996, s.170. "Vicia sepium" L. |
Juszkòwò (pl. "Juszkowo") – wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwù, w gduńsczim krézie, w gminie Pruszcz Gduńsczi na szlachù bezaktiwni liniji banowi Pruszcz-Żukòwò-Kartuzë-Lãbórg. W 2008 r. Juszkòwò miało 1358 mieszkańców. Przez wies przepłëwô rzéka Reduniô, nad jakô robi elektrowniô wòdnô "Juszkòwò" zwëskającô jezero stwòrzëné przez òdetnienié dzéla dolëznë Reduni przez dama. Elektrowniô ò mòcy 0.231 MW robi przepłëwòwò 7,0 m/s. 21 zélnika 2010 r. w Juszkòwù òficjalno òstało òtemkniãté Centróm Òddichniãcégò: kòmpleks szpòrtowi z staną czôłenkòwą, zbiérnicą gwôła wòdnégò (10 czôłenków ë 2 kòła wòdné), klepiskã do kòsznégò pùczka ë kilométrową dargą z zaprowadzenim do ùczbieniégò ôs placa òdpòczinka. |
Figówc sykòmòra abò Sykòmòra ("Ficus sycomorus" L.) - to je ôrt roscënë z rodzëznë ("Moraceae"). Na Kaszëbach to drzéwiã nie rosce. Z niegò mòże bëc brzôd. Ewanielie na kaszëbsczi tołmaczoné, z greczi przełożił na kaszëbsczi jãzëk ò Adam Ryszard Sikora, Zarząd Główny Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego Gdańsk 2010, s. 212 ISBN 978-83-87258-39-9 |
Smôłdzënë (pòl. "Smołdziny") są w òbéńdze Charzëkòwsczi Rówiznë, w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Lëpińce. Òne są òbéńdze szôłtëstwa Lëpińce. Tu mieszkało 29 lëdzy. |
Gòlëbié (pl. "Gołubie") – kaszëbskô wies pòłożonô w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, w kartësczim krézu, w gminie Stãżëca. Wies je pòłożoné nad jezorama Dąbrowsczim ë Pòtulsczim. Tu je bòtaniczny ògród. Wies je wôżnym turistnym òstrzódkã z wiele penzjónatama, wczasowima chëczama ë agrokwatérama. Tu ùrodzył sã dr Stanisłôw Cygiert. |
1802 - Wiktor Hugo, frańcësczi runita (ùm. 1885) 1829 - Levi Strauss, miemiecko-amerikańsczi ùsôdzca bùksów Levi's (ùm. 1902) 1852 - John Harvey Kellogg, amerikańsczi lekarz, ùsôdzca płatczów kùkùridzowëch Kellog's (ùm. 1943) 1908 - Zygfrid Prószińsczi, kaszëbsczi szkolny, runita, dzejôrz 1869 - Nadjeżda Krupscza, ruskô dzejôrka komunisticznô, pedagòżkô, białka Lenina (ùm. 1939) 1971 - Erykah Badu, amerikańskô spiewôrka w sztélu soul, r'n'b, dżez 212 - Geta, cesôrz rzimsczi (ùr. 189) 1901 - Lucyna Ćwierczakiewiczowa, polskô autorka ksążek kucharsczich (ùr. 1829) Kaszëba sétme dni nie widzy pò ùrodzenim, ale jak òn téż przezdrzi, to òn bez dãbòwi dél widzy. Chto małga nie achtnie, ten wiôlga ni mô. |
Sung Jae-ki(kòr.. 성재기, hanja 成在基, 11 séwnika 1967 - 26 lëpinca 2013) béł kòrejańsczim Human right activists. "Suicide performance and journalist ethics News Dongah" (English) Police continue search for missing men's rights activist yonhapnews 2013.07.27 (English) Body of Sung Jae-gi found in Han River Koreaherald 2013.07.29 (English) Seoul ‘Bridge of Life’ Attracts More Suicide Attempts korearealtime 2013.11.08 (English) South Korean channel films suicide (English) In memoriam 2013:Sung Jae-ki (France) |
Zôpadno-Kaszëbsczé Mùzeum w Bëtowie je w dôwnym krzëżacczim zómkù. Zajimô tu pôrã zalów. To je jinstitucją kùlturë, jakô pòwsta w 1972 rokù. Jegò robòta polégô na rozkòscérzanim kaszëbsczi kùlturë w kraju ë za grańcą. Dlô realizacji sztatutowëch célów òni wespółrobią z ùtwórcama na Kaszëbach. Jednym z nich je Józef Chełmòwsczi z Brus. To je kùmkôrz i wiele kùńsztów kùńsztôrz. Współczesna sztuka ludowa Kaszub / Moderne volkstümliche Kunst in der Kaszubei / Modern folk art of Kashubia region [red. Krzysztof Wirkus]. Bytów : Starostwo Powiatowe, 2010. ISBN 978-83-924018-1-0 |
Zwëczajny skąks ("Mephitis mephitis") - to je ôrt suska z rodzëznë skąksowatëch. Òn żëje w Nordowi Americe i mòże chwatac np. môłé suskë. |
Pòniedzôłk – to je dzéń tidzénia midzë niedzelą a wtórkã. |
Anëż abò biedrzón anys ("Pimpinella anisum" L.) – to je roscëna z rodzëznë zelerowatëch. Kaszëbi achtnąle anëż. Z jegò semionów sã robi anisowi òléjk. |
Antón Kónkel ("Antoni Konkel") - ùr. 1938 rokù w Jastarni, je znónym spòlëznowim dzejôrzã, chtëren wiele lat robił jakno lékôrz w Jastarni. Òn skùńcził sztudérowanié medicynë w Gduńskù, a béł praktikòwny doktór do 2007 r. Ten kaszëbsczi dzejôrz biwôł dosc wiele w stôri rëbacczi chëczi w Jastarni, a pisôł dosc wiele ni leno w "Pomeranii". W rybackiej chëczi / [teksty Antoni Konkel ; zdj. Jerzy Kąkel]. [Wejherowo] : Wydawnictwo MS, [ca 2009]. Stacja ratownictwa brzegowego w Jastarni 1870-1945 / Antoni Konkel. Gdańsk : Centralne Muzeum Morskie, 2012. Kaszubski Leksykon Rybacki / Antoni Konkel. Gdańsk-Jastarnia, 2019. "Antoni Konkel" VIAF |
Jerzi Łisk (ùr. 20 stëcznika 1950 w Pùckù) - pòéta, mùzykańt i spiéwôk. Jakno pòéta pierszënił w 1980 rokù wierztą "Wieczórny Zwón". Jerzi Łisk wëspółrobi z wielema lëdowima karnama nordowëch Kaszëb. Jegò są téż przełożënczi z pòlsczégò na kaszëbsczi jãzëk. Mój ògródk (1988) Stegna (1991) Sôł miłosc (1994) Malëjã kòlibiónkã (1996, 1999 - ISBN 8391065448) Wera, ss. 85-89 [w]: S. Janke, J. Tréder [red.] Kaszëbskô nôtëra; antologiô pòwiôstków nôdgrodzonëch w Òglowòpòlsczim Kònkùrsu Prozatorsczim miona Jana Drzéżdżóna w latach 1996 - 2000 , Wejrowò - Gduńsk 2001. Jerzi Tréder: Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie - Gduńsk 2014, s. 175. Aùtorsczé wiérztë Jerzegò Łiska Worldcat |
Hh H, h – ósmô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu, brëkòwónô prakticzno w kòżdim alfabéce na łacyńsczim spòdlim. Lëtra ta pòchòdzy òd grecczi lëtrë "Eta" (Η, η) i fenicczi "het". Nôczãscy òznôczô spółzwãk [h]. We wespółczasnëch jãzëkach mòże oznôczac równak téż regã jinëch zwãków, na przëmiôr [x], [ħ], [0̸], [ɦ], [ɥ], [ʜ]. W kaszëbsczim alfabéce je dwanôstą lëtrą. |
Òdrë - to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Czersk. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Wanożną chłoscëną są tu w òkòlim kamiané krãdżi. Szkòła |
Kabôt - jak Aleksander Hilferding pisôł, òn miôł dłudżé rãkôwë i krótczé szótczi, a zapiąc gò mógł na heftczi. Białczi ë dzéwczãta mògłë kabôtë nosëc na liwkach, ale ni òb lato. Остатки славян на южном берегу Балтийского Моря, Sankt-Petersburg 1862 (wyd. polskie Resztki Słowian na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego, tłum. Nina Perczyńska, oprac. Jerzy Treder, Gdańsk 1989, ss. 66-67. |
Jón Bùgenhagen (miem. "Johannes Bugenhagen, Doctor Pomeranus") (1485 - 1558) béł jednym z przédnëch refòrmatorów, téż na miarã nordowëch Miemców, nie leno Pòmòrza. Òn - wspiéróné przez ksyżãt i z pòczątku téż kamiéńsczégò biskùpa, pòstrzégającégò pòtrzébnotã refòrmë Kòscoła - szerzwił deje refòrmacji. Zgódno z wòlą ksyżëca òn ùsadzył „Òrdinacjã kòscelną” (wëd. 1535 r.), chtërna stała sã kònstitucją lëterzczégò Kòscoła na Pòmòrzu. Wspiéróné przez Bògùsława X w 1518 r. napisôł òn w swòjim dokôzu „Pomorania” ò jãzëkòwëch zmianach w rodnym kraju taczé słowa: „Czëż nié chùtkò pò przejimniãcym chrzescëjańsczi wiarë pòmòrzczé miasta, zaniedbiwającë słowiańsczi jãzëk, zaczãłë sã stawac teùtońsczé i germańsczé tak, że ne [miasta], chtërné za Kòszalënã jaż do Pòlsczi òstałë słowiańsczé, zaczãłë miec òdraza do swòjich bracy Pòmòrzónów, ju Miemców.” Czëtającë „słowiańsczé”, trzeba rozmiec „kaszëbsczé”. |
Chalcedon abò chalcedón - to je mineral. Òn mô chemiczny wzór SiO2. |
Bliza – nawigacjowi mërk ùsôdzony na sztrãdze abò wòdze sélający widné sygnalë. W stôrych czasach béł to òdżin rozpalony na kamiznach abò ùnôszony z pòmòcą dwiżnika. Bliza mòże téż sélac radiowé sygnalë. Czëdë je dôka mòże pòsélac zwãcznikòwi sygnalë. Blizã òbsłëgòwôł "blizowi". Bliza jistniała ju w stôrych czasach. Nóbarzi znóna bëła bliza na òtsrowie Faros ok. 280 p.n.e. W Pòlsce pierszi wzmianczi ò zaniécenim ògnia na sztrądze pòchòdzą z ok. 1070 rokù. Na pólsczim ùbrzegù je 16 blizów: Krënica Mòrskô, Gduńsk, Sopòt, Hél, Jastarniô, Rozewié, Stilo, Czôłpino, Ùstka, Jarosławc, Darłowò, Gąsczi, Kòlbrzég, Niechòrzé, Kikùt, Swinoujsce. Wiele blizów mòżna òbzërac. Ni mòżna òbezdrzec w Gduńskù, Jastarné, Kikùce i pòmòcną bliza w Rozewiu. Blizë w Pòlsce. Krënica Mòrskô. Pierwszô bliza w Krënicë Mòrsczi bëłô zbudowónô 300 m ód wsë Krënica. Dzysô je w centrum gardu. Wësokòsc 26,5 m , szerokòsc pôdstawë 6 m, u górë 4,5 m. Gduńsk. W Gduńskù są dwie blizë. Jedna zrobionô je na mòdło amerikańsczi blizë z Cleveland nad J. Erie . Òd 2004 rokù je òtemkłi dlô turistów. Mô òna swòją jinternetową starnã Sopòt. Sopòcko bliza je na chłoscëwim placu, krótkò mòla. Bliza pòwsta z kòmina budinku, gdze je téż lékòwny ùstôw. Bliza ta je jinô, przez to, że ni mô wiôldżégò sygu. Gdyniô. Krótkò wéńdzenié do gdyńsczégò swinga stoji stawa – bliza na nordowim falochronie. Ta téż przëjãła robòta wéńdzowégò widu. W 1933 roku wëgasła òksywskô bliza, a w 1939 òsta zniszczonô. Òd 2007 rokù stoji tam replika dôwny blizë. Hél. Wid hélsczi blizë sprôwio wialgą robòta. Witô wszësczich wanożników, chtërny warcëwają z mòrza dodomù. Z òpisënkù w stôrich kronikach wiémë, że òdżin pôlono na wieżë kòscoła. Kòscół spôlëł sã, a na tim placu pòwsta kònstrukcëjôpòdobny do dwiżnika. Na jegò kòńcu był kòceł ze smòłą abò żelôzny kòsz z wãdżielem. Budowniô bëła zniszczonô przez wiôldżi sztorm. Dzysdniowô bliza mô 41,5 m, zrobionô je z cemnoczerwony cegłë. Pò 197 trapach mòżna wlesc na tôrasa. Stąd widzec je Cëpel Hélsczi i wòdë Hôwinga. Jastarniô. Całô bliza mô 13,3 m, cokół 2,4 m., je òna nômiészô na naszim Ùbrzegù. Wieża je òkrągłô, pòmalowônô w biôło-czerwòné pasë. Bliza je automatowô òbsłëgowónô i nié mòżna ji òbzërac. Rozewié. W Rozewiu są dwie blizë. W jedny je Mùzeùm Blizów – bezaktiwnô bliza. Drëgô mô 33 m w górã. Mô nômòcniéjszi wid z wszëtczich pòlsczich blizów. Òna mô miôno Stefana Żeromsczégò. Stilo. Stilo je nôpiękniszą blizą pòlsczégò Ùbrzegù. Leżi na dunowi halmie 900 m òd mòrza. Wësokòsc wieżë wënoszô 34 m. Na swiece są 3 taczi konstrukcejô, dwie w Europie - w tim Stilo. Czołpino. Bliza w Czołpinie pòwsta w 1874 rokù wedle spódlé E. Kummera. Przetrzima wòjnã, nie bëła za baro ùprôwianô, blós zdrój widu. Wieża blizë je òkrągłô, zbudowônô z czerwòny, licowóny cegłë. Ji strzédnica ù pòdstawë wënoszi 7 m, zato niżi galerëji 6,2 m. Wësokòsc òbiektu – 25,2 m. Ùstka. W 1892 rokù wëbudowano nowi budink stacëjô pilotów, a w nim òbrëmiono blizã w òsmenórtowi wieżë z cegłów. Wòjna òmina ten plac. 15 lëstopadnika 1945 rokù, pò przechwycenim garda przez Pòlôków wid rozpôlôł sã w blizë. W latowi czas mòżna ją òbzërac. Jarosławiec. Katastrofë bôtów midze Łebą a Darłowem bëłe przëczëną pòwstania blizë w Jarosławiu. Bùdink pòwstôł w latach 1829 - 1830. W pòłowie 70 latów ùnowiono ùszëkòwanié blizë. Ob lato mòżna pò ni wanożec. Darłowò. Darłowskô bliza wëstawionô je na niéżëczny wiodrowé leżnosce. Òb czas sztormù wòda zaléwô prawie całą blizã. Nordowô scana mô 54 m. To nie pòmògło, mùrë są mòcno mòkrawi i domikłi solą. Bez to ni mòżna òbwanożëc. Potrzebny je gruńtowi remònt. Gąsczi. Wkół blizë, gbùrzczich bùdinków i chëczë je pòstawiony mùr z cegłów. Ta zgrëpina bùdinków przedstôwiô dzejową, architektonową, krajowiédną i techniczną wôrtnotã. Nawkół są krómë, jôdnicë, plac dlô auta. Kòlbrzég. Pierszô timczasnô bliza bëła ju w 1666 rokù – òdżinowô miska na dakù wësoczégò bùdinku. W 1945 rokù òdbudowôno blizã. Kòlbrzéskô bliza je wôrt òbezdrzeniô. W scanie je tôblëca, chtërna ùpamiãtniô biôtka z 1945 rokù. Czekawi je fakt, że kòlbrzéskô bliza je w herbie familie Kolbergów. Niechòrzé. To je jedna z pësznych blizów na pòlsczim Ùbrzegù. 45 m – bùdink na wësoczim, klifòwim sztrądze. Je znanką Rewalsczégò Ùbrzegù. Z tegò tarasu mòżna ùzdrzëc Niechòrzé, Rewal, Jezoro Liwia Łuża i mòrsczi sztrąd. W gòdnikù 2000 rokù bëło ukończeni remontu budinków, pòmalowano na żôłto. Kikùt. Dôwny pùnkt widzënkù na rzmie Strażnica – 74 m n. r. m., niedalek Wòlina, na terenie Wòlińsczégò Parkù Nôrodnégò. Z nóbliższégò môla – Wisełczi – nëkô czerwòny piechòtny szlach. Bliza je 12,8 m wësokô. Pò ni ni mòżna wanożec. Je zamkłô dlô turistów. Swinoujsce. Ta bliza je nôwikszô na pòlsczim Ùbrzegù. Na górną galerëjô prowadzy 360 trapów. Leżi pò wschòdni starnie Swiny, przed przedostënkiem ferë. Kazimierz Bielicki, "Latarnie polskiego wybrzeża", Gdynia 2009-2010. |
Stôré Trzébiatowò (we zdrojach: "Trybethowe" 1175, "Trebutowe" 1191, "Tributowe" 1245, "Treptow" 1254, "Antiquum Treptow" 1295, "Olden Treptow" 1295, "Tribetowa" kòl 1300, "Treptow an der Tollense", "Altentreptow" 1939; miem. "Altentreptow") - garc w Dëmińsczim Krézu w krôju Meczelbòrzkô-Przédné Pòmrë nad Dolenicą. Lëdztwò gardu: 5.898 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 52,83 km2 |
Zacmienié Słuńca - to je astronomicznô rzôdzëzna, chtërna je jak Miesądz naléze sã midzë Słuńcã a Zemią i temù zacygnie słuneczny wid. Kaszëbi mògle wiedzec dzélowé zacmienié Słuńca 20 strëmiannika 2015 rokù. |
Frankòwanié - automatné nadrëkòwanié na kùwerce pòcztowégò òpłôtkù ë temù nie brëkùje rãczno przëlepic pòcztowi marczi. Tak to jidze chùtczi zrobic. |
Enya (Eithne Pádraigín Ní Bhraonáin), (ùr. 17 môj 1961) je irlandzką spiéwôrką w sztelu new age. 1986: "Enya" 1988: "Watermark" 1991: "Shepherd Moons" 1992: "The Celts" 1995: "The Memory of Trees" 1997: "Paint the Sky with Stars" 2000: "A Day without Rain" 2005: "Amarantine" 2008: "And Winter Came..." 2009: "The Very Best of Enya" Jinternetowô starna artistczi |
Brzezan abò kòzôk ("Leccinum scabrum") – to je grzib z rodzëznë bòrzónowatëch. Kaszëbi jedzą m. jin. brzezanë, a téż sëszą te grzëbë. Òn rosce pòd brzózkama. Leno pòd taczim drzéwiãcã gò mòże nalezc. Òn mô bruny kapelusz, cenką długą nogã z szarima plachckama. |
Bùlwa ("Solanum tuberosum" L.) - to je roscëna z rodzëznë lilkòwatëch ("Solanaceae" L.), baro wôżnô dlô kaszëbsczich gbùrów. Òna pòchòdzy z Pôłniowi Americzi. Do òpriskiwaniô bùlew jak òne roscą mòże brac sark kòpru(II) - to je taczi chróniowi spòsób. Kaszëbi czedës wëbiéralë je z zemi na kòlanach. Pò wëbiéraniu bùlwë mòże mitowac. Kaszëbi jesz dzys jedzą wiele gòtowónëch bùlew, a czasã pùlków. Kaszëbczi m. jin. z bùlew piekłë plińce. Z nima mòże robic bùlwòwé miónczi np. cëskac nima w kòsz abò nëkac z bùlwą na łëżce. Dzieje Brus i okolicy : praca zbiorowa / pod red. Józefa Borzyszkowskiego ; [aut. Krzysztof Walenta et al.].Chojnice ; Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1984, s. 141. Pùlczi ò zdrów żëwnoce Zort bùlew: Kaszëbsczé - Kaszubskie |
Aleksander Hilferding (1831-1872) béł rusczim ùczałim. Òn wiele zrobił dlô kaszëbsczégò jãzëka, bò napisôł ksążkã "Остатки славян на южном берегу Балтийского Моря", Sankt-Petersburg (1862) - „Nëdżi Słowianów na pôłniowym brzegù Bôłtu”. Òb lato 1856 rokù òn i Florian Cenôwa jachale òd Gduńska przez Wejrowò i Lãbòrg do Główczëc i do Bëtowa. Stądka Ceynowa òdjachôł, a Hilferding sóm robił badania na Kaszëbach. Òn òpisôł téż Słowińców. Hilferding w pòłowie XIX stalata pòdzelił kaszëbiznã „pôłnikòwò” na: 1. gwarã pòmerańsczich Słowińców i Kaszëbów: a) Słowińców, np. Wiôlgô Gardna, Klëczi, Smôłdzëno; b) Kabôtków, np. Główczëce, Rowë; dzys ji ju ni ma; 2. gwarã pòmerańsczich Kaszëbów: 2.1) nad jez. Łebskò, np. Jizbica i Łeba, 2.2) za Jezorem Łebsczim, np. Charbrowò, Sôrbsk, Òseczi, c) w Bëtowsczém, np. Bëtowò, Grzmiącô; slédnô dzélã je zachòwónô, np. w Czôrny Dąbrowie i Rekòwie; 3. gwarã kaszëbską w Zôpadnëch Prësach, np. Żarnówc, Swôrzewò, Chałëpë, Wejrowò, Kartuzë, Stãżëca, Kòscérzëna, Lésno i Skarszewò. Ùsôdztwò (wëjimk). " Sankt-Petersburg 1862 (wyd. polskie Resztki Słowian na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego, tłum. Nina Perczyńska, oprac. Jerzy Treder, Gdańsk" 1989, ISBN 83-85011-57-9 "Die Ueberreste der Slawen auf der Südküste des baltischen Meeres" Zeitschrift für slavische Literatur, Kunst und Wissenschaft, 1862 ; Google |
Nórtnica – to je sztërënórtnô czôpka noszonô np. w pòlsczim wòjskù. Zdzisław Żygulski jun, Henryk Wielecki: Polski mundur wojskowy. Kraków: 1988. ISBN 83-03-01483-8 |
Pisôk — przërëchtënk do pisaniô na papiorze, w chtërnym pisarsczim materiałem je lejny tint, co scékô pòd cëskã mòcë grawitacji przez kapilarã do metalowégò piórka. |
Kaszëbskô Droga (pòl. "Droga Kaszubska") - to zaczinô sã w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù w Gôrczu (na skrzëżowaniu z drogą nr ) i jidze przez Chmielno, Zôwòrë, Rãbòszewò, Dólną Brodnicã i Òstrzëce, a kuńczi sã krótkò Wieżëcë. |
Stajszewò (pl. "Staniszewo") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Kartuzë. Tu je spòdlecznô szkòła. W ti szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka . Stajszewò je znóné w kaszëbsczi lëteraturze z czarowniców, jaczé sã pòtikałë na Łësy Górze. Staniszewo |
Òska ("Populus tremula" L. ) – to je drzéwiã z rodzëznë wierzbòwatëch ("Salicaceae"). Òna rosce m. jin. na Kaszëbach. Na jednym drzéwiãcu są kwiatë leno jednégò szlachù - abò chłopsczé, abò białgowsczé. Kaszëbi w Kanadze znają słowò - òska. |