Upload 2 files

valid.txt

@@ -0,0 +1,100 @@
+Aprél - to je stôri zwëk òszukiwaniô 1 łżëkwiata m.jin. na Kaszëbach. Jak chto dô sã tegò dnia zmanic to wòłô sã: Aprél, aprél, sëchi dél! 1 łżëkwiata mòże zwac swiãti zwòdzëjôsz.
+Encyklopedijô je kòmpendium wiedzbë, spisónym w hasłach ùpòrządkòwónëch alfabétno, rzadzy wedle témów. Pòchwôt pòchôdô òd grecczich słów: ἐγκύκλιος παιδεία "(engkuklios paideia)", jaczé dosłowno znaczą "zaòkrãglonô, całownô edukacëjô". Pierszą wiôlgą mòderną, òglową encyklopediją bëła frańcëskô "Encyclopédie", skùńczonô w 1772 rokù. Ji editorama bëlë pisôrz ë filozófa Denis Diderot ôs jegò wespółrobòtnicë. Aktualno nôwikszą drëkòwóną encyklopediją je brickô "Encyclopædia Britannica" z 32 tomama ë wicy jak 65.000 artiklów. W swiece miemieckòjãzëkòwim baro achtnionô je encyklopedijô wëdôwiznë Brockhaus. Wedle wielënë artiklów nôwikszą encyklopediją swiata je elektronicznô, anielskòjãzëkòwô Wikipedia z wicy jak 725.000 artiklów, chtërnô równak w ùprocëmnienim do tradicëjnëch encyklopedijów je tzw. wòlną encyklopediją ë mòże bëc editowónô przez kòżdégò. Hewòtny artikel je téż dzélã encyklopediji, w tim przëtrôfkù kaszëbsczi Wikipediji.
+Biologijô je ùczbą ò żëcym. Zajimô sã swòjiznama, pòwstôwanim ë zachòwanim sã òrganizmów, badérëje téż relacëje midzë ôrtama.
+Niematerialnô kùlturowô spôdkòwizna - to je niématerialnô lëdzkô wërobinã opisónô w Kònwencje UNESCO w sprawie òchrónie niematerialny kùlturowi spôdkòwiznë, spòrządzony w Parizu dnia 17 rujana 2003 r. (Dz.Ù. 2011 nr 172, pòz. 1018), a tikô sã òna dëcht nôprzód ùmiejãtnosców i wiédzë. Na krajowi lësce niematerialny kùlturowi spôdkòwiznë prowadzony przez Ministra Kùlturë i Nôrodny Spôdkòwiznë je wpisënk kaszëbsczégò wësziwaniô żukòwszczégò sztélu. To mô sã w pierszi rédze przëczënic do wzmòcnieniô przekazywaniô pòstãpnym pòkòlenióm wiédzë ò rãcznym kaszëbsczim wësziwanim żukòwsczégò sztélu, a téż ùmiejãtnoscë wësziwaniô zgódno ze wskôzama tegò sztélu. W bédënkù w ti sprawie sczerowónym do Nôrodnégò Institutu Spôdkòwiznë je òbmëslënk dzejaniów, chtërne pòdtrzimùją żëwòtnosc wësziwaniô i służą jegò òchrónie na cząd 5 lat. Wpisanié kaszëbsczégò wësziwaniô żukòwsczégò sztélu na krajową lëstã niematerialny kùlturowi spôdkòwiznë ùdało sã w 2015 rokù i béł to pierszi wpisënk z pòmòrsczégò wòjewództwa. Mòżlëwé są téż starania ò jegò wpisënk na jednã z systemù lëstów UNESCO. Célã wpisaniô je wzmòcnienié przekazëwaniô rãcznégò kaszëbsczégò wësziwaniô żukòwsczégò sztélu pòstãpnym pòkòlenióm. Òkóma art. 2 pkt 1,2 i 3 Kònwencje UNESCO w sprawie òchrónie niematerialny kùlturowi spôdkòwiznë wôżné są tuwò téż: art. 12, ùst. 1 pkt f Eùropejsczi Kôrtë regionalnëch abò miészëznowëch jãzëków spòrządzonô w Strasbùrgù dnia 5 lëstopadnika 1992 r. (Dz. Ù. 2009 nr 137, pòz. 1121) i zapisë Ùstawë z dnia 6 stëcznika 2005 r. ò nôrodnëch i etnicznëch miészëznach i ò regionalnym jãzëkù (Dz. Ù. 2005 nr 17, pòz. 141). wësziwk s. 18
+Plachcowi tifùs ("typhus exanthematicus") - je chòroscą ù lëdzy. Jegò lékarzenié je mòżlëwi. Do chòroscë doprowôdzy "Rickettsia prowazekii", ale wôżny mògą bëc téż wszë. Przë ti chòroscë je gòrączka i błądzenié. Z plachcowim tifùsã m.jin. na Kaszëbach béł jiwer pò II swiatowi wòjnie.
+Séwny groszk ("Lathyrus sativus" L.) – to je ôrt jednoroczny (latny) rоѕсёnё z rodzëznë bòbòwatëch ("Fabaceae"). Jegò zôrna są np. do robieniô jedzeniô.
+Białka Lota – to je pòstacjô z Knédżi Zôczątków (Zo 19). Òna miała z Lotem dwie córczi w Sodomie, równak mia z te gardu ùcekac i sã nie òbzerac. „Ale białka [Lota] òbezdrzała sã za se i stała sã stołpã solë.” "Knéga Zôczątków, z hebrajsczégò jãzëka na kaszëbsczi przełożił ò Adam Ryszard Sikora OFM", Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Zarząd Główny, Gdańsk 2015, s. 54 - 55.
+Zwëczajny gùlôk ("Meleagris gallopavo") – to je wiôldżi ptôch z rodzëznë kùrowatëch ("Phasianidae"). Òn je z Nordowi Americzi.
+Strzałowò (we zdrojach: "Stralowe" 1234, "Stralesund" 1240, "in Stralsunde" 1248, "Stralsundt" 1525, "Sunt" 1584 (Ortelius), "Stralsund"; dólnomiem. "Stralsund"; miem. "Stralsund") - gard na krézewich prawach w krôju Meczelbòrzkô-Przédné Pòmrë nad Strzelą. Nen je téż zwóny "Rańską Brómą" temù jëż z niegò jidze bana ë szaséjô na Ranã. Lëdztwò gardu: 57.778 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 38,97 km2 
+Dabi István (ùrodzył sã w 1942 rokù) - je tołmôcz z Madżarsczi, chtëren tołmacził m. jin. wiérzte kaszëbsczich pòétów np. Rómana Drzéżdżóna. Na ùniwersytece w Bùdapeszce òn sztudérowôł rusczi, arabsczi i anielsczi. Swégò czasu òn mieszkôł w Gduńskù.
+Blanche Krbechek (ùr. 1 rujana 1937 rokù w Zjednónëch Krajach Americzi - ùm. 11 lëstopadnika 2020 rokù) - bëła dzejôrką w stowôrze Kashubian Association of North America, chtërna zajimô sã kaszëbską kùlturą. Je òpublikòwóny tołmaczënk z kaszëbsczégò na anielsczi np. Hieronima Derdowsczégò: "Kaszubes at Vienna" (Kaszëbë pod Widnem) "translated from the Kaszubian by B. Krbechek and" Stanisław Frymark. Jich je téż m. jin. tołmaczënk na anielsczi Anë Łajming "Czterolistna koniczyna" - "The four leafed clover" (2011). Òna mùzykòwa i biwała na Kaszëbach, a bëła wëprzédnionô za swòją robòtã np. medalã „Zasłużony Kùlturze Gloria Artis”. Szulist W.: Kaszubi w Ameryce; Szkice i materiały, MPiMK-P Wejherowo 2005, ss. 186 - 187. "Blanche Krbechek" "Gość z Minnesoty w Kaszubskim LO"
+Òsowò Lãbòrsczé (pòl. "Osowo Lęborskie") – to je wies w gminie Céwice w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w fòrmie „Òsowò Lãbòrsczé” òsta wprowadzónô 9 łżëkwiata 2019. 6.) 
+Mònegasczi (mòn. "munegascu)" jãzëk, abò dialekt jãzëka ligùrsczégò - słëchô do romańsczégò karna jãzëków. Òn szlachùje za jitalsczim jãzëkã. To je rodnô mòwa Mònegasków (lëdzy z Mònaka), gôdô nią kòl 8400 lëdzy. Ùczą gò w szkòłach nimò, że nie je ùrzãdnim jãzëkã krôju, je nim francësczi. Klasyfikacjô. Je partã jãzëków zôpôdnoromańsczëch. Mònagesczi szlachùje baro za genuisczim dialektã. Szlachùje téż za òksëtańsczim jãzëkã. Mònegasczi jak jinszë dialektë ligùrsczégò pòchòdzi z łacëżnë. Pò mònegaskù je terô gôdóné w nôrdòwozôpôdny Jitalsce ë półniowopòrenkòwy Francëje.
+Pòmòrskô (miem. "Pommern", pòl. "Pomorze", łac. "Pomerania") je to historëcznô krôjna nad pôłniowim pòbrzegù Bôłtëcczégò Mòrzégò. Miono òbéńdë mô słowiańsczi wëprôwodzk, pòchòdzy òd "po more" (< prasł. *po morьje „(krôjna chtërnô sëgô) pò mòrze” ). Mieszkańcë krôjnë zwią sã "Pòmòrzanie". Rozdzélonô midzë Miemiecką ë Pòlską, Pòmòrskô rozcygô sã z grëbsza òd Reknicë kòl Strzelewa na zôpadze, przez ùscé Òdrë kòl Szczecëna do ùscégò Wisłë w Gduńskù. Nôwikszima pòmòrsczima òstrowama są Rana, Ùznojm ë Wòlin. Òbéńda słëchô do Westrzédnoeùropejsczi Niżawë. Nôwikszé gardë krôjnë to Gduńsk, Szczecëno, Gdiniô, Kòszalëno, Stôłpskò ë Stôrgard w Pòlsczi, ë Strzelewò ë Grifiô w Miemiecczi. Pòdle miemiecczégò pòjimaniégò nie słëchają pòrénkòwé gardë Gduńsk ë Gdiniô do Pòmòrsczi, le do Pòmerelije. Òkróm gardów, charakterizëje sã Pòmòrskô bëlnym zalasenim ë rólnyma òbéńdama. Krôjna bëła mòckò dotkłô òbama swiatowima wòjnama ë wëmianama lëdztwa pò 1945. Rolnictwò zajimô w pierszi rédze chòwã bëdła, lestnictwã, rëbaczenim ë ùprawã zbòżégò. Téż przemësłowé przerôbianié charnë zwëskiwô na wôżnoce. Òd XIX w. rozwijô sã turistika, òsoblëwò w wëpòczinkòwich môlach wzdługą pòbrzegù. Kluczowé òbrëmia wërobnégò przemësłu to òkrãtownictwò, mechanicznô jinżinierijô, cëkrownictwò ë drzewny przemësł. Ùsłeżnotë ë sparłãczony z nimi przemësł stają sã wôżną czãscą òbéńdowi gòspòdarczi, nié bez wesprzënë wëższich szkòłów, z chtërnëch nôstarszi je Ùniwersitet w Grifii jim. Ernsta Moritza Arndta, założony w 1457. Geògrafijô. Grańce. Pòlsczé pòjimanié grańców Pòmòrsczi je baro przëszerné. Żlë zôpadnô grańca miemiecczi czãscë céchëje sã samò, terôbëtnô pòlskô òbéńda zajimô bëlno wikszé òbrëmié, chtërno pòdle Miemców do Pòmòrsczi nie słëchô. Pòrénkòwą greńcã Pòmòrsczi wëznôcziwô rzéka Wisła, pôłniową Niéc ë Warta. Region òbjimô tak Przedną Pòmòrskã, Ranã, pòlsczi pas pòbrzegów, Kaszëbë, Pòmòrsczé Pòjezerzé, Chełmëńskã ë Krajnã, ë gardë taczé jak Gduńsk, Bëdgòszcza, Torń, Pieła czë Łącbarg. Pòdle miemiecczégò pòjimaniégò je Pòmòrskô jednaczô z Pòmrami, nierôz w nôszerszi sygù z 1938, le równo czãsto bez pielszczi regencëjé. Grańce na pôłniu ë pòrénkù są wic blós arbitralné ë òbstejają sã z objimã władztwa Grifitów, tak tej tegò co w Pòlsczi sã rôzmieje jako Zôpadną Pòmòrskã. Wëdrzatk ë struktura plónu. Pòmòrskô leżi w pasie pòbrzegów ë pòjezerzów. W regionie òdwôżëwają mòrenné formacëje, wic je tu wiele jezorów a krôjòbrôz je grzëpòwati. Wiôlgô czãsc Pòmòrsczi ni je òdwòdnianô przez wikszé rzéczi, jak Òdra, Wisła czë Łaba, le przez krótczé rzéczi pòbrzegù, jak Reknica, Ùkra, Pôrsãta, Słëpiô abò Łeba, chtërné wpôdają bezpòstrzédno do Bôłtu.   Pòmòrskô brzegòwô liniô je naprocëm nierozwitô. Òbserwëje sã tendencëjã do ji ùprôszczaniégò, równo na skùtk dzejaniégò nôtëralnich jak ë antropògenicznëch czinników. Môłé zatoczi czãsto stają sã jezorama jakò nastãpstwò wërobieniégò sã sztremlëznë. Tak pòwstôłë jezora Łebskò, Gardno, Sôrbskò, Wickò, Bùkòwò abò Jamno. W Nôrodnëm Parkù „Vorpommersche Boddenlandschaft” mòżnô òbaczëc ten proces: półòstrów Fischland-Darß-Zingst béł nonej trzema òstrowama Fischland, Darß ë Zingst, a terô stãpniowò zamëkô zatokã Darß-Zingster Boddenkette. Pòmòrskô je pòkrëtô lasama. Tëchòlsczé Bòrë, Miasteckô Pùszczô, Ùkrzańskô Pùszczô ë lasë dolënë Gwdë kòl Piełë są to nowikszé lasné zgrëpinë regionu. Òbrobné òbéńdë leżą kòl wikszich gardów. Na terenie Pòmòrsczi je szesc nôrodnëch parków: Drawieńsczi Nôrodny Park, Nôrodny Park „Tëchòlsczé Bòrë”, Słowinsczi Nôrodny Park ë Wòlinsczi Nôrodny Park w Pòlsczi ë Nôrodny Park „Vorpommersche Boddenlandschaft” ë Nôrodny Park „Jasmund” w Miemiecczi. Òkróm tegò w regionie je widzec jinszé formë òchronë nôtëralnégò strzodowiska: krôjòbrazowé parczi (np. Krôjòbrazowi Park „Dolëna Słëpié” kòl Stôłpska abò Jińsczi Krôjòbrazowi Park kòl Stôrgardu), rezerwatë, òbeńdë chronionégò krôjòbrazu „Natura 2000” itp. Historëczné pòdzelenié. We strzédnowiekù ùsztôłcëł sã pòdzélënk Pòmòrsczi na dwa główné regionë: Pòrénkòwą Pòmòrskã z Gduńskiem, dze mòcni bëło widzec pòlszczé wpłiwë, ë Zôpadną Pòmòrskã ze Szczecënem, chtërna nalôzłô sã we conie wpłiwów Swiãtégò Césarstwa Rzimsczégò ë pòzdze miemiecczich krajów. Òb czas co w Pòlsczi sã rozszlachëje te òbéńdë przë pòmòcë znankòwników, chtërné nacziwają abò jich leżnosc wedle sebie ("Pomorze Wschodnie", "Pomorze Zachodnie"), abò jich stolëczné gardë ("Pomorze Gdańskie" „Gduńsczé Pòmòrzé”, "Pomorze Szczecińskie" „Szczecëńsczé Pòmòrzé”), w miemiecczi terminologijé je miono "Pommern" brëkòwané blós w òdniesenim do zôpadnégò cządu regionu. Pòrénkòwô Pòmòrskô nazéwô sã "Pommerellen", a wic „Môłé Pòmòrskô”. Taczé pòdzelenié rzeszi sã z geòpòliticzną situacëją we strzédnowiekù, czej Zôpadnô Pòmòrskô ùtrzëmała razną samòstójnotã jako Pòmòrsczé Ksãżstwò, a Pòrénkòwô Pòmòrskô weszło nôprzódka do państwa krzëżacczégò zôkonu a dali — jako Królewsczé Prësë — do Pòlsczi. Jinszé pòliticzné warënczi doprowadzëłë do ùsztôłceniégò sã różnëch wnitrznich pòdzélënków. W Zôpadny Pòmòrsce bëło długòtrwałé rozbicé na miészé ksãżstwa, chtërné dostôwałë miôna òd ksążëczich sedzbów, jak Szczecëńsczé Ksiãżstwò abò Wòłogòsczé Ksiãżstwò. Młodszé pòdzelenié na Przédné ë Tilné Pòmrë rzeszi sã z rozdzelenim Pòmòrsczégò Ksãżstwa midzë Brambòrskã ë Szwedzkã w 1637. Na pòrénkù rozwinãłë sã etnograficzné regionë, taczé jak Kaszëbë, Bòrë, Gòchë, abò Kòcéwskô. Lãbòrskò-bëtowskô Zemia na pògrańczim òbù czãscë Pòmòrsczi je cãżkô do zaklasyfikòwaniégò jako cząd chtërnykòlwiek z nich – mô dosc skòmplikòwóną historëjã ë wiele razë zmieniôła przënôleżnosc. Slédno òstała sã czãscą Pòmrów, le utrzëmała kùlturową apartnosc, przëblëżającą jã do Pòrénkòwi Pòmòrsczi. Krajnô òddzelô Pòmòrskã òd Wiôlgòpòlsczi a Wiselné Zëławie òd Warmié ë Mazurów. Na pôłniowim zôpadze przechôdzô region w Lubùskã ë Brambòrskã, a na zôpadze w Meczelbòrskã. W miemiecczim pòjimanim, na pôłnié òd Pòmrów leżą Nowô Marchiô (na zôpadze, kòl Łącbarga) ë Nôgrańcznô Marchiô (na pòrénkù, kòl Piełë). Drëgô nieczedë je wrechòwanô do Pòmòrsczi téż przez Miemców. Sprôwné pòdzelenié. W dzysészëznie òdnoszą sã do miona Pòmòrsczi sztërë jednostczi sprôwnégò pòdzeleniégò nôwëższégò stãpienia: trzë pòlszczé wòjewództwa: kùjawskò-pòmòrsczé, pòmòrsczé ë zôpadnopòmòrsczé, ë jeden stôworny krôj w Miemiecczi: Meczelbòrskô-Przédné Pòmrë, ë téż dwa miemiecczé krezë: Vorpommern-Greifswald ë Vorpommern-Rügen. Sprôwné grańce nie pòkrëwają sã równak z historëcznyma ani w pòlsczim, ani w miemiecczim pòjimanim. Czãscë Pòmòrsczi leżą téż we wiôlgòpòlsczëm wòjewództwie (Pieła, Złotowò ë òkòla), lubùsczëm wòjewództwie (òkòlé Łącbarga) ë w Brambòrsczi (Garc ë Swiecé). Dzeje. 1918-1945. Pò pierszi swiatowi wòjnie pòmòrskô òbéńda, dotądka całowno pòd miemiecczim sprôwianim w ramach Prësczégò Królestwa, òstała pòdzelonô midzë Weimarską Repùblikã ë òdtwòrzoną Pòlskã, z Gduńskã jakò Wòlnym Gardã sprôwianym bezpòstrzédno przez Ligã Nôrodów. Taczé rozwiązanié problemù pòliticzni przënôleżnotë tegò gardu, równo jak pòwstanié tzw. „pòlsczégò kòritarza” z Pòrénkòwi Pòmorsczi, chtëren òddzelôł Pòrénkòwé Prësë òd òstonëch miemiecczich zemiów, bëłë jednyma z przëczënów bùchù pòstãpny wòjnë dwadzescë lat pòzdze. Prëskô prowincëjô Pòmrë zmiészëła sã përznã, ò 6,64 km² z krezów: bëtowsczégò, lãbòrsczégò ë stôłpsczégò. To, co òstało sã z prowincëjów Zôpadné Prësë ë Pòznańsczé, bëło sparłãczoné w 1922 w nową prowincëjã Nôgrańcznô Marchiô Pòznóń-Zôpadnô Prëskô ze stolëcą w Piele, chtërnô bëła wcygnãtô do Pòmrów 1 pazdzérznika 1938. Òbéńdë chtërné przëpadłe Pòlsczi zdziejałë w 1919 pòmòrsczé wòjewództwò. Jegò stolëcą béł Torń. Pòlskô czãsc Pòmòrsczi bëła w midzëwòjnowich latach jedną z nôdinamiczni rozwijającëch sã òbéńdów Drëdżi Repùbliczi. W 1920 rozsądzono ò bùdownié mòrsczégò pòrtu w Gdinié. Ju w 1923 wpłënãł do timczasowi howindżi pierszi òceanowi òkrãt SS Kentucky. Dalszé etapë bùdownié òbjimałë założënk towôrowégò, rëbacczégò, pasażérnégò ë wòjnowégò pòrtu, a téż òkrãtownié. Zëdlënié konstrukcëjé wãdżelny magistralë w 1933, chtërnô sparłãczëła Górny Szląsk ë westrzédną Pòlskã z nowim pòrtã przecënając côłé pòmòrsczé wòjewództwò (dzys banowô liniô 201), dało mòżlëwòtã òbjachaniégò Gduńska ë przëczëniło sã do dalszégò rozwicégò gardu ë krôjnë. Ju w 1934 bëła Gdiniô nôwikszim pòrtã w Eùropie pòdle wialgoscë przekłôdënkù. Pòliticzni status Pòmrów wnitrzno Weimarsczi Repùbliczi nie różnił sã baro òd tegò sprzed wòjnë. Mimò abdikacëjé césarza, sprôwné pòdzelenié kraju òstało blós zdemòkratizowané, z piersza bez ingerencëjé w jistniejący pòrządk. Pòmrë bëłë wic cządã Prësczi, chtërnô bëła terô Wòlnym Krajã w ramach Repùbliczi. W rezultace wòjnë pòlëchszëł sã równak gòspòdarczi stón i tak nié dëcht bògatégò regionu. Ògleswiatowi krizys miôł tu òsoblëwò cãżczi przechôdënk — wiele inwesticëjów òstało strzëmané a bezrobòcé ùrôstało. Pòrt w Szczecënie pòzbéł na wôżnoce, a rozwicé prowincëjé scygnãło. Te czinniczi doprowadzëłë do wzrosceniégò pòdeprzeniégò dlô radikalnich partëjów — zwëkòwò mòcni w òbéńdze DNVP ë pòzdze téż NSDAP, chtërnô w welowanim w 1933 zwënégòwała drudżi nôwëższi rezultat (55,3 % wszëtczich głosów — wice bëło blós w Pòrénkòwich Prësach). Pòspół z ùdostanim władzë przez nazistów napòczëłë sã w Pòmrach ùstëgòwania na Żëdów ë przësztëlowania do wòjnë, chtërnô bùchła 1 séwnika 1945. „Pòlsczi kòritôrz” òstôł rëchło òpanowany na skùtk technologòwi ë ustôwny przemòdżi miemiecczich sëłów. Bitwa ò Hél bëła tej nôdłëgszô; 1 pazdzérznika dokazëjący pòlsczima sëłama kòntradmirôł Józef Unrug rozpòsãdzëł ò pòddanim sã. Pòslédné pùnktë biôtczi strzëmałë jesz do 3 pazdzérznika. Pò ti dace bëło biôtkòwané w Pòmòrsczi ju blós w tacënkù — jistniała m.in. partizana (òb. Krëjamnô Wòjskòwô Òrganizacëjô „Pòmòrsczi Grif”). Na pòmòrsczi òbéńdze miałë môl lëczné masowé mòrdë, np. we Wiôldżi Piôsznicë ë w Bëdgòszczë (tzw. bëdgoskô krwawô niedzela). Ju 2 séwnika béł zrëszony kòncentracëjny lager w Sztutowie z wieloma filiama, m.jin. w Bëdgòszczë, òkolim Tornia, le téż w Stôłpskù ë Szczecënie. Pò 1945. W 1945, pò drëdżi swiatowi wòjnie grańca midzë Pòlską ë Miemiecką zjinaczëła sã ë przesënãła ku zôpadowi. Nowô grańca òstała òpiartô na linié Òdra-Nissa z niewiôldżim oddżëbanim, cobë Szczecëno ë Swina téż przëpadłë Pòlsczi. Bezlëcha całô òbéńda dôwny prowincëjé Pòmrë zaczãła wic słëchac pòlsczim władzom — pò miemiecczi starnie òstał sã leno ji nôzôpadnéjszi cząd ze Strzelewem ë Grifią, sparłãczony z Meczelbòrskã w jeden krôj (rozrzeszony w 1951 w òkrãdżi Neubrandenburg, Rostock ë Schwerin ë przëwrócony w 1990). Czãsc przejimniãtô przez Pòlskô òstała zòrganizowanô wprzódk w prowizoriczny Òkrąg III — Zôpadnô Pòmòrskô ë w 1946, z môłima zmianama, w szczecëńsczé wòjewództwò. Pierszé lata pò wòjnie to czas wiôldżich przemieszczeniów lëdztwa. Wikszi cząd miemiecczich mieszkańców òstôł wëwieziony za Òdrã, temù zalëdzenié Przédnich Pòmrów ùrosło dwùkrotno. Do Pòmòrsczi doprzëszli zôs wnożniczi z westrzédni Pòlsczi ë Kresów, ë téż mùszowi prôcowniczi z òdpòjãtich lôgrów prôcë, a pòzdze, w ramach akcjé „Wisła”, Ukrajińcë, Mimò propagandowich pòstulatów ò pòwroce Pòmòrsczi do „Macerzi” (òb. Òdzwëskóné Zemie), òpiartich m.in. na bëtnosci w òbéńdze autochtonicznégò słowiańsczégò lëdztwa, wëcmanim z Miemcama wëwiezeni abò zmùszeni do wëjachaniégò bëli téż Słowińcë. Przemieszczenia zrëszëłë Pòrénkòwą Pòmòrskã w miészim stãpieniu ë rzeszëłë sã przede wszëtczim z zniesenim Wòlnégò Gardu Gduńska. Pòspół z pòdzelenim miemiecczégò państwa na apartną Federalną Repùblikã na zôpadze ë Demòkraticzną Repùblikã na pòrénkù, wërobi�� sã nowi pòliticzny pòrządk, chtëren òbtaksowôł dalszé kawle regionu. Równo w Lëdowi Pòlsczi, jak téż w MDR zaczãto spòsobë stalinowsczi sprôwny ë gòspòdarczi centralizacëjé, ze wszétczima nastãpstwama: ògrańczenim swòjiznë, òrganizacëją prôcë pòdle sowiecczich mùstrów (òsoblëwie w rolnictwie, òb. Landwirtschaftliche Produktionsgenossenschaft ë Państwowe Gospodarstwo Rolne), centralno planowanym rozbùdowanim cãżczégò przemësłu, kùstrzeniama, wprowadzenim państwòwégò mònopòlu w zamiedznëm hańdlu. Nisczi niw żëcégò doprowadził do oprzéczków ë sztrajków (1953 – MRD; 1970 – Gdyniô, Gduńsk, Szczecëno) ë założeniégò w 1980 w Gduńsku Samòstójny Samòsprôwny Warkòwy Zrzeszë „Solidarnosc”. Ùstrojowé zjinaczi w Pòlsczi ë sparłãczenié Miemiecczi w jeden krôj a za régã pòliticzné przëkrodzenié òbù państwów, wësłowioné m.in. pòspòlnym nôleżenim do Eùropejsczi Ùnijé ë òtemkniãcym grańców pòzwôlô na ekònomiczną ë kùlturową współprôcã. Równo Przédné Pòmrë jak i pòlskô Pòmòrskô mùszą równak schwôcëc sã z pòwôżnyma problemama różnëch nôtërów, jak wëjéżdżanié młodich abò bezrobòcé. Ekònomijô. Nôwôżniészima wietwiama gòspòdarzënkù w Pòmòrsce je mòrskô industrëjô (òkrãtownie ë pòrtë), turistika, rëbaczenié ë gbùrzëzna. Mòrskô industrëjô skòncentrowónô je przede wszëtczim w nôwikszëch gardach: Gduńskù, Gdini ë Sztetënie. Òkrãtë bùdowóné w pòmòrsczich òkrãtowniach są technologiczno nôbarżi zaawansowónyma produktama ekspòrtowónyma z Pòlsczi Repùbliczi. Turistika rozwijô sã przede wszëtczim nad sztrądã Bôłtu, ale wiele turistów przëcygają téż pòjezérza ë niechtërné gardë, np. Gduńsk. Do nôbarżi znónëch kùrortów ë wëpòczinkòwëch môlowòsców w Pòmòrsce słëchają: Chmielno, Jastarniô, Leba, Mizëzdroje, Sopòt, Ùskô. Pòmòrsczé gardë Pòmòrsczé wsë Kôrta z 1775 rokù
+Barnim I (ùr. kòl 1217 rokù) - to béł ksyżëc Zôpadny Pòmòrsczi do 1278 rokù. Jegò matką bëła Mirosława. Òn miôł sztãpel z nôpisã: "Sigillum Barnym illustris ducis Slauorum et Cassubie" (sztãpel Barnima ... ksyżëca Słowiónów i Kaszëb). Òn dôł pòstawic Marijën Kòscół w Szczecënie. Lëteratura. Gerard Labùda: Kaszubi i ich dzieje, Gdańsk 1996, s. 90-91 ISBN 83-904950-9-0 (pò pòlskù)
+Przëprawòwi mùskatówc ("Myristica fragrans") – to je ôrt roscënë z rodzëznë "Myristicaceae". Òn rosce m.jin. w Chinach.
+Julión Ridzkòwsczi ("Julian Rydzkowski" - ùr. 1891 rokù, ùm. 10 lëpinca 1978 w Chònicach) – to béł kùpc i òn założił Historëczno-Etnografné Mùzeum w Chònicach. Jegò grób je w Chònicach. Lëteratura. "Julian Rydzkowski" VIAF
+Mlécz ("Taraxacum officinale" F. H. Wigg.) – to je wielelatnô (nié za baro wiednorostnô) roscëna z rodzëznë astrowatëch ("Asteraceae"). Òn rosce m. jin. na Kaszëbach, a kwitnie òd łżëkwiata. Swiéżi mlécz mòże dawac trusóm.
+Kaszëbsczé Mùzeum miona Frãcëszka Trédra w Kartuzach je samorządzëznową jinstitucją kùlturë, chtërna pòwsta w 1947 rokù. Jegò robòta polégô na rozkoscérzanim kùlturë Kaszëbów w kraju ë za grańcą. Dlô realizacji sztatutowëch célów òni wespółrobią z Samorządzëzną Gminë Kartuzë ë wielnyma kùlturalnyma môlama ë ùtwórcama na Kaszëbach. Tu są wërobinë lëdowëch artistów, a m. jin. kaszëbsczi wësziwk. Mùzeum wëdôwô téż wszelejaczé materiałë (ksążczi, katalodżi wëstawów, fòlderë ë jinszé). Sedzbą Mùzeum je dosc stôri bùdink - stôrodôwnota. "Biuletin Radzëznë Kaszëbsczégò Jãzëka" 2010, s. 50 Czajkowski M.: Powiat Kartuski : Szwajcaria Kaszubska / Kaszëbskô Szwajcarëjô. Bydgoszcz 2003 Domôcô starna Mùzeùm VIAF
+Zelony dzëdzón ("Picus viridis") - to je strzédny ptôch z rodzëznë dzëdzónowatëch. Ten ptôch żëje m. jin. na Kaszëbach, téż òb zëmã òn tu je òd dôwnëch czasów. Jak są sãkaté mrozë òn mòże zjadac pszczołë z ùla.  "picus viridis "
+Kristina Mùza (ùrodz볂a sã 31 zélnika 1952 r. w Starzënie (pùcczi kréz). W 1968 r. skùńcza Spòdleczną… Szkòł‚ã w Wiôldżi Wsë, a w 1972 r. Ekònomiczné Liceùm w Żukòwie. W tim samim rokù zaczãł‚a sztudérowac pòlonistikã na Gduńsczim Ùniwersytece. Titel magistra dosta w 1977 r. W latach 1979-85 robi‚a jakno szkólnô òd pòlsczégò jãzëka w spòdleczny szkòle w Wiôldżi Wsë. Òna zadebiutowa w 1973 r. w cządnikù "Pomerania" dwùma kaszëbsczima wiérztama. W 1976 r. dob볂a trzecy plac w lëteracczim kònkùrsu òrganizowónym przez Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié, a w 1978 r. pierszi. W 1981 r. wëda zbiérk wiérztów "Mamota". Ji pòeticzné dokôzë są… np. w ksążce T. Lipsczégò "Remusowi kròm. Wypisy z literatury kaszubskiej" (1990). Dzysdniowi ùtwórce piszący pò kaszébskù "Krystyna Muza-Kaczmarek, w: Pisarze kaszubscy Ziemi Puckiej"
+Kùrowò - to je kòlonia w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Chòczewò. 
+Cirrus (Ci - pierzastô chmùra) je chmùrą wësoką. Na pòzdrzatk òna mòże wëzdrzec jakbë òna bëła z piórów. Òna je z krisztalków lodu. Ceplëzna w ni je òd - 10 °C do - 40 °C gradów zëmna. Òna w Eùropie je na wiżë òd 6000 do 12000 m (métrów).
+Młodzowi kùch - to je kùch ùpiekłi z casta z młodzama. Mòże gò zrobic tak: młodze (10 dag) so rozrobic w cepłim mlékù. Przë tim do pół skła mléka trzeba dodac dwie łëżczi cëkru i kąsk mączi, ë to ùmiészac drewnianą łëżką. Resztã mléka (pół skła) i cëczer (reszta ze skła cëkru) z tłuszczã (250 g margarinë "Palma") rozpùszczëc i do tegò wsëpac mąkã (razem 1 kg pszeny mączi), dodac jaja (6 szt.) i razem dobrze wëmiészac. Dodac rozrobioné młodze i kąsk smiotanë. Tak długò to wërôbiac, jaż bãdą pãcherziczi lëftu i casto bãdze òdchôdało òd rãczi. A na wiérzch trzeba zrobic krëszonkã, kùsk tegò tłuszczu, cëkru i casta, co òstónie w misce przë wkłôdaniu na blachã. Tak zrobioné casto wsadzëc na szterdzescë minut do piekarnika i piec. Kaszëbi nawetka w Kanadze znają téż kaszëbsczi kùch marchewny. Młodzowy kuch z kruszonką m.jin. młodzowi kùch
+Përzëca (w zdrojach: "Piriz" 1186, "Puritz" 1186, "Piriz" 1217, "Pirijtz" 1577 (Stefano Bonsignori), "Pyritz"; pòl. "Pyrzyce", miem. "Pyritz") - krézewi gard w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie. Lëdztwò gardu: 12.750 (2008) Wiéchrzëzna gardu: 38,79 km2
+Kòsnica - to je maszina ùżiwónô np. w gbùrzëznie do seczeniô np. trôwë.
+Jello Biafra (prôwdzëwié "Eric Boucher"), ùrodzëł sã 17 czerwińca 1958 w Boulder, Colorado. Znôny nordowo-amerikańsczi mùzyk ë spòlëczny dzëjôrz, wòkalista punkòwegò karna Dead Kennedys zakłôdzôrz platowi wëdowiznë Alternative Tentacles. Pò rozwiązaniém w 1986 karna Dead Kennedys robił dali jaknò solësta, wëdiwôjąc wiele "gôdônëch" albùmów, aktiwno angażowôł sã w ùdbë jinszëch mùzëcznëch karnów jak np. No Means No, D.O.A.
+Ùkrajina (ùkr. "Україна") – państwò w pòrénkòwi Eùropie. Jegò lëdztwò skłôdô 42 mln 965 tës. òsób (stój na lëstopadnik 2014 rokù, bez teritorium Krimu), wiéchrzëzna – 603 628 km². Na nordze greńczë z Biôłorusją, na zôpadze z Pòlską, Słowacką i Wãgrama, na pôłniowim zôpadze z Rumùńską i Mòłdawską, na pòrénkù i nordowim pòrénkù – z Ruską. Na pôłnim i pôłniowim pòrénkù Ùkrajina mô przëstãp do Czôrnégò i Azowsczégò Mòrza. Ùkrajina dzeli sã na 24 òbwodë, Aùtonomiczną Repùblikã Krim i dwa gardë z osoblëwim statusã: Czijew (stolëca i nôwiãkszi gard) i Sewastopòl. Ùkrajina jawi sã parlamentarno-prezydencką repùbliką. Głównym òrganã państwòwi władzë je Nôwëższô Radzëzna Ùkrajinë (ùkr. "Верховна рада України"), a głową państwa – prezydent. Wedle òglowégò spisënkù z 2001 Ùkrajińcë skłôdają 77,8% lëdztwa. Ùkrajinã zamieszkiwają téż m.jin. Rëskòwie (17,3% mieszkańców), Biôłorusënowie (0,6%), Mòłdawiónë (0,5%), Pòlôszë (0,3%). Wiãkszosc lëdztwa słëchô do chrzescyjańsczich kòscołów wschòdnégò òbrządkù – prawòsławiô i grekòkatolëcëzmù. Państwòwim jãzëkã je ùkrajińsczi. W rezultace pôrãsetlatny rusëfikacje we wschódnëch i pôłniowëch òbwodach baro rozkòscerzony je rusczi jãzëk. Atlas Ùkrajinë na Wikimedia Commons
+Karól Linneùsz (ùr. 1707 rokù - ùm. 1778 rokù) słôwny szwédzczi bòtanik. Òn pierszi dôł dëbeltną pòzwã chòcbë kaszëbsczimù jastrownikòwi ("Ranunculus cassubicus" L.) czë kaszëbsczi wice ("Vicia cassubica" L.). Òn napisôł m. jin. "Species plantarum". Òn jinaczi dzelił òrganizmë – jegò klasyfikacjô òrganizmów bëła jinô jak dzysô je. Jegò dëbeltné pòzwë nie są równak do dzysô zmienioné i kòżdi nowòòdkrëti òrganizm taką dostôwô. W 1732 rokù òn béł dłëgszi czas w Lapònii. "Ranunculus cassubicus" (pò łacëznie) "Vicia cassubica" (pò łacëznie) Jakùb Breyne
+Andrzéj Ceynowa ("Andrzej Ceynowa" ùr. 1951 - ùm. 2021) - ùrodzył sã w Gduńskù. Òn béł profesor i rektor w latach 2002 - 2008  Gduńsczégò Ùniwersytetu w Gduńskù, wespółaùtor m. jin. pùblikacji: "Opowiedz mi bajkę 2 = Òpòwiédz mie bôjkã = Tell me a fairy tale". To béł znajôrz anielsczégò jãzëka. Ten syn Kaszëbsczi Zemi, bò miôł kaszëbsczich starszich, je pòchòwóny w Gduńskù. Pòlskòjãzëkòwi wiadło
+Dacczi Słowiónie - plemiona słowiańsczie, chtërne w strzédnowiekù òbsydłë môle dzysdniowi Rumùnsczi. Analiza slawizmów w rumùńsczim jãzëkù sugeruje, że bëłë krótko skrewniene z plemionama bùlgarsczimi ë macedońsczimi. Jesz w strzédnowiekù pòddałë sã romanizacëji, a niechtërne mòże bëc, że madżarëzacëji.
+Adam i Jewa – pòstacje, jaczé w abrahamicznëch religiach ùwôżóné są za pierszëch lëdzy na zemi (i starszich wszëtczich wespółczasnëch ji mieszkańców). W Biblii historiô Adama i Jewë zawiartô je w Knédze Zôczątków (rozdzél 1-5). Przebëwalë òni w ògrodze w Edenie, ale nie bëło jima wòlno jesc z brzadu drzewa pòznaniô dobrotë i zła. Wąż òbiecôł Jewie, że czej zjédzą z z tegò drzewa, to mdą jak Bòg. Skùszonô Jewa wzãła z tegò brzadu i zjadła, a dała téż Adamòwi i òn zjódł. Nen lëchi ùczink sprawił, że Pón Bóg wënëkôł człowieka z raju i pòstawił na pòrénk òd ògroda Eden cherubinów i ògnisti miecz sklący. Adam i Jewa w kaszëbsczi kùlturze. Nadczidka ò pierszich lëdzach pòjôwiô sã w pòwiescë „Żëcé i przigòdë Remùsa” Aleksandra Majkòwsczégò we fragmeńce: "Nobarżij jô lgnął do historeji Starigo Zokonu. Beła to moja pjerszô ksążka z wobrozkami, chdze na pjerszi stronje sedzoł Bog Wojc na tędze, a na zemji Jadom i Jeva vestrzod vszeternoskjich zvjerząt." "Knéga Zôczątków, z hebrajsczégò jãzëka na kaszëbsczi przełożił ò Adam Ryszard Sikora OFM", Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Zarząd Główny, Gdańsk 2015, ss. 27 – 30.
+Bëtowò ((pòl. "Bytów", miem. "Bütow", ùkr. "Битів"; w zdrojach: "Butow" 1321, "Bytow" 1335, "Byttow" 1345, "Bytowo", "Bütow"; "Bétowo" (Cenôwa)) – krézewi gard w Pòrénkòwi Pòmòrsczi, w Pòmòrsczim wòjewództwie. Bëtowò mô jeden ùrząd dlô gardu ë wiesczi gminë. Òno biwô zwóné stolëca bëtowsczich Kaszëbów. Pòłożenié. Kòòrdinatë: szérzô - 54°10' N, dôłgòta - 17°30' E. Wiéchrzëzna gardu: 8.72 km² Lëdztwò gardu: 16 992 mieszkańców Wiéchrzëzna gminë: 189 km² Lëdztwò gminë: 5 800 mieszkańców Bùdżetowé wzątczi (2004 plan): mln zł Bùdżetowé wëdôwczi (2004 plan): mln zł Historëjô. Bëtowò bëło czëdes wôżnym gardã w Lãbòrskò-bëtowsczi Zemi jakô béła lennã Pòlsczégò Królewstwa, a w pachce to mielë pòmòrzczi ksyżëcë ë brambòrsczi elechtorzë. Gardné prawa mô òd 12 lëpińca 1346.
+Wãdzôrz ("Charadrius hiaticula" L.) – to je ôrt ptôcha z rodzëznë "Charadriidae". Kaszëbi kòl Pùcka gôdają, że wãdzôrze to są ptôchë, co wëbiérają wądkôrzóm wãdzëbôczi.
+Słuńcowi kòlektor – to je ùrządzenié, chtërno pòzwôlô wëzwëskac energiã słuńcowégò parminieniô - przemiénic ją w cepło. Z pòmòcą ùnijny dotacji mòże ùdëtkòwic dzél wëdatków kùpieniô i mòntażu zestawù kòlektorów. Kaszëbi na ògle mają jich mało. (pl)
+  13 maja - na placu Swiãtégò Piotra w Watikanie Mehmet Ali Agca chcôł zabic papiéża Jana Pawła II. 13 gòdnika - w Pòlsce zaczãło sã stojenié w wòjnie - zdrzë plakat (pl). 24 rujana - Aleksander Labùda
+Szezelon - to je mébel, na chtërnym człowiek mòże sobie sadnąc.
+Madéra ("Região Autónoma da Madeira") - samòstójné pòliticznie teritorium Pòrtugalsczi. Te òstrowë mają wiéchrzëzną 801 km².
+Daniel Wroughton Craig, (ùr. 2 strëmiannika 1968) je anielsczim teatrownikem.
+Kasper ("Crex crex") – strzédny ptôch z rodzëznë kasprowatëch. Na Kaszëbach je jich baro mało.
+Zôpadnô Pòmòrskô, Wieczórnô Pòmòrsko abò Zôchòdnô Pòmòrsko je historëczny krôj midzë rzékama Lebą a Reknicą, ze stolëcą w Sztetënie. We wczasnym strzédnowiekù zamieszkónô bëła przez Pòłabianów pò zôpadny starnie rzéczi Òdrë, a pò pòrénkòwi starnie przez Pòmòrzanów. Na zôpadze grańczi Zôpadnô Pòmòrsko z Meklenbùrską, na pôłniowim zôpadze z Brambòrską, na pôłni z Lubùską ë Wiôlgòpòlską, na pôłniowim pòrénku z Krajną ë na pòrénku z Pòrénkòwą Pòmòrską. Do 1637 rokù Zôpadnô Pòmòrskô bëła samòstójnym państwã rządzonym przez dinastëjã Grifitów. Dôwnô prëskô prowincëjô Pòmrë òbjimałô bezlëcha całą Zôpadną Pòmòrską. Aktualno zemie Zôpadni Pòmòrsczi pòdzéloné są midzë nôslédné administracëjné jednostczi: W Pòlsczi Repùblice: Zôpadnopòmòrsczé wòjewództwò Pòmòrsczé wòjewództwò Wiôlgòpòlsczé wòjewództwò (môłi dzél) Lubùsczé wòjewództwò (môłi dzél) W Miemiecczi Federacëjny Repùblice: land Meklenbùrskô-Przédné Pòmrë Pòmrë Zôpadnopòmòrsczé wòjewództwò Meklenbùrskô-Przédné Pòmrë Hermann Grote: Münzstudien, Akademische Druck- u. Verlagsanstalt 1862 (Cassuben)
+Agùstin Chrabkòwsczi - przëszedł na swiat 16 gromicznika 1900 rokù w Łebnie, a ùmarł w 1984 rokù. Jegò grób je w Baninie. Jakno Andrisów Gùst pisywôł felietónë. Òn napisôł ksążeczkã "Jak jô béł bògati” (2007), ISBN 9788360640135, a w ni stoi m .jin. tak: "Tatk lubił wëpic, le czej przëszło, żebë za swòje, tej òn ni miôł aptitu. " VIAF
+Biegôcz ("Calidris alpina schinzii") môłi ptôch z rodzëznë bekasowatëch. Òn żëje nad m. jin. Bôłtem, ale tu je jich mało. Biegôcze są òbjimniãti ùrzãdową òchrónią.
+Wersal ("Versailles") - je gminą i ji sedzbą we Francji, ze znónym pałacã. To je krótkò Pariza. Tu béł pòdpisóny wersalsczi traktat 28 czerwińca 1919 rokù. lëdztwò: 86 477 (2008) wiéchrzëzna: 26,18 km² "Traktat pokoju między mocarstwami sprzymierzonemi i skojarzonemi i Niemcami, podpisany w Wersalu dnia 28 czerwca 1919 roku"
+  Kairo – to je stolëca Egiptu. Òno je nôwikszim gardã Egiptu. W Stôrożëtnim Egipce gard miôł miono "Mn Nefr" w stôroegipsczim jãzëku i "Memphis" w grecczim jãzëku. KÒl Kairu je gard Giza, czej są egipscze piramidë. J. Trepczyk: "Słownik polsko-kaszubski", Gduńsk 1994, t. I, s. 225 Lëteratura.  
+Òbòra je to plac wkół bùdinkù. Na wsach pòdwòrzé je ògrdzoné płotem drócanym abò ze sztachétów. Biwô na nim òbòra i chléw dlô chòwë - swiniów, krowów i kòniów. Je tôm téż kùrnik dlô kùrów, kaczków, gùłów, gãsów. Tam mòże téż bëc bùda dlô psa. Na wsowich pòdwòrzach są téż ògrodë z ògradowizną i brzôdowé drzewa. Jinaczi wëzdrzi pòdwòrzé w miastach. Tam są colemało wësoczé bùdinczi. Na nim biwô gùtornia dlô dzëcé, plac na auta, łôwczi i deptowniczi.
+Pòdniéstrze (rum./mòłd. "Transnistria"; rus. Приднестровье, trb. "Pridniestrowie"; ùkr. Придністров’я, trb. "Prydnistrowia"), òficjanié Pòdniéstrzańskô Mołdawskô Repùblika (rum./mołd. "Republica Moldovenească Nistreană" (mołd. cër. Република Молдовеняскэ Нистрянэ, trb. "Riepublika Mołdowieniaske Nistriane"), ros. Приднестровская Молдавская Республика, trb. "Pridniestrowskaja Mołdawskaja Riespublika"; ukr. Придністровська Молдавська Республіка, trb. "Prydnistrowśka Mołdawśka Respublika"). De iure aùtonomiczny región w pòrénkòwej Mołdawji, de facto nieùznawône państwò ze stolecą w Tiraspòlu, na lewim sztrądze Dniésterù ë prawòsztrądòwi gard Bender ("Tighina"). Krôj òderwôł sã òd Mołdawji 2 séwnika 1990 rokù, déklarując òstanié w ZSRR. Samòstójnotã zadéklarowało 5 gòdnika tégò rokù. Je ùznônë blós bez Abchazjã ë Półniową Òsetjã, le òne ni są ùznanë przez ÒNZ. Fana Pòdniéstrza pòzbawionô bëła rôdzécczégò céchòwaniô w latach 1990-2000. Òd 2017 rokù rusczié nôrôdné céchë są trôktòwané tak samò jak pòdniéstrowsczié. Demografiô. Lëdztwò. Demògraficzné datë ticzące Pòdniéstrza są ze spisënków w latach 1989, 2004 ë 2015. W rokù 1989 ni ùwzglãdniono gardu Bender. Do lat 60 XX w. Mołdawiônë szlachùwali nôwinkszi òdsétk lëdztwa. Reprejé jãzëkòwé ë nôródnotòwé, szparłatnioné przesëlniômë do ZSRR ë téż jindustrializacjô ë jimigracjô z ZSRR zmniészëłë jich lëczbã w òpòzëcjô do Rusjôn ë Ùkrajińców. Nen trend ni zmieniôł sã pò ùpadkłù ZSRR dzë w 1989 Mołdawiôn bëło 40%, le w 2004 ju 32%. Wedle spsënkù z 2015 r. lëdztwò Pòdniéstrza zmôlało ò 80 000 lëdzë ë Rusczë są nôwinkszą nôródnotą (29,1%). Jãzëczi. Ùrzãdnymi jãzëkami są mołdawsczi (je to môlowi rumùńsczi pisôny cërëlicą), rusczi ë ùkrajińsczi. Rusczi je jãzëczém administracji ë lingua franca. Religjô. Wedle statystik, 91% lëdzë Pòdniéstrza szlachùje do cérkwi prawòsławnéj, a 4% do katolicczégò kòscóła. Katolëcë to przednô norda, dzë mieszkôją Pòlochë. Sprôwné pòdzélenié. Pòdniéstrze je pòdzélone na 7 rajonów (w tim dwa gardowe): Rajon Kamjankô (złoti) Rajon Rëbnicô (zeloni) Rajon Dubasari (czerwioni) Rajon Grigoriopol (żółti) Rajon Słobodja (liliewi) Gard Bender (apfelzynowi) Gard Tiraspol (jasnozeloni)
+Ani DiFranco, (ùr. 23 séwnika 1970) je amerikańską spiéwôrką.
+Szari wilk abò wilk ("Canis lupus") – to je rabùszny susk z rodzëznë psowatëch ("Canidae"). Na Pòmòrzim wilczi zaczãłë pòjawiac sã znôwù w slédnëch latach. W 2015 mielë jich pòtkóné mieszkańcë Lëpùsza. W gòdnikù 2016 czile òsobników nagrała kamera w Nadlesyństwie Chòczewò. Przësłowié: Kóń czëje wilka na milã.
+Wiôlgô Piôsznica to je wies w gminie Pùck, w pùcczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Krótkò ni w lasach Miemcë - w II swiatowi wòjnie (w latach 1939 - 1940) - pòmòrdowalë wiele Kaszëbów i jinëch lëdzy. To bëła mùżdżówka - pòzabicé w trón - m. jin. kòl 2 tësący Kaszëbów. Pismienizna. "Barbara Bojarska, Piaśnica - miejsce martyrologii i pamięci: z badań nad zbrodniami hitlerowskimi na Pomorzu, Wejherowo" 2001, ISBN 83-914705-0-4   Zabijanié lëdzy i grobë w lasu kòl Wiôldżi Piôsznicë, a w nich wiele pòmòrdowónëch 1.) "Piaśnica 
+Szczecëno (we zdrojach: "Stetin" 1133, "Stetyn" 1188, "Stitin" 1251, "Borstaborg" XIII w., "Stitinum", "Stetina", "Stittin", "Stettin", "Szczecëno" (Słowińcë); pòl. "Szczecin", miem. "Stettin", lat. "Stetinum") je nôwikszim gardã ë historëczną stolëcą Zôpadny Pòmòrsczi. Szczecëno mô sztatus gardu na prawach krezu ë je stolëcą zôpadnopòmòrsczégò wòjewództwa. Wôżną starodôwnotą je tu rzimskòkatolëcczi kòscół Sw. Jakùba Apòsztoła w Szczecënie - dzysô katédra. Òd 2014 rokù kòl ni je pamiątkòwi kam z nôdpisã: „Na ti zemi òd kòl VI w. przez czileset lat mieszkelë Kaszëbi”. Terô gard je pòlsczi, le w swòji historëji òn słëchôł téż Miemiecczi (do 1945), Szwedzczi (1648-1720), Dëńsczi (1185-1227), Brambòrsczi, Prësóm (òd 1720) ë Pòmòrsczémù Ksãżstwù (do 1648), chternégò bëł stolëcą. Òbaczë téż. Wòłogòszcz
+Perikòpë smôłdzyńsczé - to są rãkòpisë ze Smôłdzëna pòwstałé na przełómanim XVII i XVIII w. Perikòpë są do stronë 256, a razã je 520 strón tekstu. Jegò aùtorã bë mógł bëc pastor J.M. Spòrgius. W drëdżim dzélu są jesz niejedne mòdlëtwë np. Òjcze nasz, a ni le lekcje i ewangelie. Te dwajãzëczné kaszëbskò-niemiecczi rãkòpisë wëdôł i òmówił F. Hinze w 1967 r. Tréder J.: Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie - Gduńsk 2014, ss. 75-76
+Zwëczajny łãtownik ("Acrocephalus arundinaceus") - to je dosc môłi, wanożny ptôch z rodzëznë "Acrocephalidae". Òn żëje m. jin. na Kaszëbach. Zwëczajny łãtownik mòże żëwic młodą kùkówkã w swòjim gniôzdze. "Acrocephalus arundinaceus"
+Psalm 130 ("De profundis") je znóny w swiece, a pòchòdzy z "Knédżi psalmów". "PSALM 130" MÒDLËTWA ŻALU I NÔDZEJI  "Piesń stãpni". Z głãbi jô do Was wòłóm, Panie, Panie, wësłôchôjce mòjégò głosu! Nakłóńce swòje ùsze na głos mòjégò błaganiô, Żele Wë mdzece pamiãtele ò grzéchach, Panie, chtéż sã, Panie, òstoji? Ale Wë ùdzeliwôce przebôczeniô, żebë z bòjaznią bëło Wóm słùżoné. Móm nôdzejã w Panu, mòja dësza żeje nôdzeją, jô żdżã na Jegò słowò, Mòja dësza żdże na Pana, Barżi niżle stróżowie na pòrénk, Niech Izrael wëzérô za Panã, Bò ù Pana je łaskawósc, ù Niegò je bòkadosc òdkùpieniô. Òn òdkùpi Izraela ze wszëtczich jegò grzéchów.  Letëratura. "Knéga psalmów" Gdańsk,1999, s. 233 – skaszëbił: Eùgeniusz Gòłąbk
+Kòmisjô Edukacji, Nôùczi i Młodzëznë – to je jedna ze sztabilnëch sejmòwëch kòmisjów. W ni są pòsélce. Òna zajimô sã pòùczëną, pòlitiką rozwiju nôùczi, spòrtã dzecy i młodzëznë, a téż jinima jistnyma sprawama.
+Czérskò (téż: Czérsk, w zdrojach: "des dorfis Czirsk" 1330, "czu Czirske" 1350, "Czyrske" 1399-1431, "Czirsk" 1414-38, "Czersk" 1534, "Czersk" 1584, "Czersk" 1648; "Czersko" 1749, "Czersk", "Polnisch Czersk"; pòl. "Czersk", miem. "Czersk", 1942-1945 "Heiderode") - to je gard w Pòmòrsczim wòjewództwie, we chònicczim krézu, nad rzéką Czérnicą. Lëdztwò gardu: 9.802 (2010)  Wiéchrzëzna gardu: 9,73 km2  1)  szkòła
+Sławùtowò - to je kaszëbskô wies w gminie Pùck, w pùcczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Miescy sã tuwò Pòmòrskô Strzédnowiecznô Òsada, w jaczi òbôczëc mòżna m.jin. zrãbòwé chëczë (wëbùdowané bez ùżiwaniô gòzdzów) i palisadã. Òsadã òdtwòrzëlë na spòdlim robòtów archeòlogów na Pòmòrzim. Òsada je eféktã staraniów Fùndacje „Sławny Gród”. „Pomerania” w 2016 pòjinfòrmòwa, że Małgòrzata Wòzniôk, szôłtëska Sławùtowa, wëcmanim z mieszkańcama ti wsë jesz wcyg piastëją stôri zwëk rozkòscérzaniô wiadłów, np. ò pòdatkach, za pòmòcą drzewianégò [[klëka|kòzła]]. Gard Słowión Sławutowo w „Geògraficznym słowôrzu Pòlsczégò Królestwa i jinëch słowiańsczich krajów
+Złotowò (we zdrojach: "Vulatovum" 1370, "Welatowo", "Zlothaue", "Majus Zlothkowo" XV w., "Slothowo" 1491, "Plotho" XVIII w., "Flatow", "Złotowo";"Złetowo"(Cenôwa); pòl. "Złotów", miem. "Flatow") je krézewim gardã we wiôlgòpòlsczim wòjewództwie nad Głomią ë piãcoma jezorama. Je jednëm z nôwikszich gardów Krajnë. Mô 18 712 mieszkańców ë zajëmô 11,58 km2. Òd 1772 (pierszi rozbiór Pòlsczi) do 1945 (kùńc drëdżi swiatowy wòjnë) słëchôł do Miemiecczi, dze béł wôżnym òstrzódkã pòlsczi miészëznë. W latach 1938-45 w Pòmrach, 1945-46 w bëdgòsczim wòjewództwie, w 1946-50 w szczecënsczim, w 1950-75 w kòszalënsczim, w 1975-98 w pielsczim. Złotowò leżi nad jezorama: Złotowsczim (Miesczim) , Babą, Bùrméstrowim, Probòszczowim, Zalesczim ë rzéką Głomią, we westrzédnozôpadnim cządze Krajnë. Twòrzi 0,7% wiéchrzëznë złotowsczégò krézu.
+Kòszëla – to je òbleczënk na górny dzél srąbù i rãce dlô białczi abò chłopa. Òna mòże bëc z płótna i z kaszëbsczim wësziwkã, a téż miec wiele kòszlówków. Stelmachowska B.: Strój kaszubski, Wrocław : Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1959
+Swiãtô Barbara z Nikòmedie - dzéwica, mãczelnica, chrzescëjónka, swiãtô katolëcczégò Kòscoła i prawòsławnégò. Żëcé swiãti. Barbara ùrodzëła sã na zaczątkù III stalatégò. Bëła córką bògatégò pògóna Dioskùra z Heliopòlis. Òjc wësłôł jã na ùczbã do Nikòmedie. Tam òna pòzna chrzescëjaństwò. Òna pisa lëstë ze znónym filozofã Òrigenesã. Dzãka mù òna przëjãła chrzest i jakno chrzescëjónka złożëła slub czëstoscë. Czedë òjc sã ò tim dowiedzôł, zmùszôł ją do żeńbë. ��na nie chcã gò słëchac i tedë wsadził ją do wieżë. Nie dôwôł ji jesc i strasził, żebë wërzekła sã wiarë. Barbara nie złóma slubù. Tedë òjc zaprowadzëł ją do sãdzë. Nen kôzôł jã biczowac wiele razy. Bòdôj béł kòl ni janiôł i pòmôgôł ji w tëch drãdżëch sztótach. Na kùńc sãdza kôzôł jã scąc mieczã. Scół jã ji òjc Dioskùr. Bòdój czëj to sczënił zarôzka zabił gò grzëmòt. Ji smiérc je datowanô na czas rządzeniégò czezera Maksymióna (305-311) kòl 4 gòdnika 305 rokù. Patronat. Swiãtô Barbara je patrónką dobri smiercë ë cãżczi robòtë - òsoblëwié górników, rëbôków, kamianników, òkrãtników, kòwôlów i sôdzowników. Òna pòmôgô téż ób czas grzëmòtu i ògnia. Sw. Barbara je patrónką Akademie Górniczo-Hutniczi w Krakòwie ë czilë kòscołów m.jin. w Swòrach. Czilë lëdzy na całim swiece mòdli sã do sw. Barbarë i wëprôszô wiele łasków. Kùlt. Wiôldżim òrãdownikã sw. Barbarë béł papiéż Grzegòrz I. Mãczelnica Barbara uznôwanô je za swiãtą, a ji miono wëmieniané je w Kanonie Rzimsczim. Ta swiãtô je m.jin. namalowónô w môłim triptikù Mscëwòja I (80 x 58 cm) z 1515 rokù w kòscele po sostrach z zôkònu sw. Norberta w Żukòwie. Liturgiczny wspòmink sw. Barbarë òbchôdë sã w katolëcczim Kòscele 4 gòdnika, w prawosławnym kòscele 17 gòdnika. Ks. Frãcëszk Grëcza napisôł: „A bëła to głowa patronczi Pòmòrsczi, swiãti Barbarë, ...” . Stronama wedle zwëków w swiãto sw. Barbarë wkłôdô sã wietewczi wisznie abò krzesnie do wòdë, chtërné mają zakwitnąc na Gòdë. To sã wietewczi sw. Barbarë. E. Pryczkowski: Kaszubski Kordecki. Życie i twórczość ks. prałata Franciszka Gruczy, Banino 2008, s. 138 ks. Stanisław Sierla : Św. Barbara wzorem dla współczesnych ("Sw. Barbara wzorã dla dzysdniowych") Mòdlëtwa za wstawienim swiãti Brewiarz (pl) www.jura-pilica.com
+Wiłóz Reduni to je krajòbrazny rezerwat na pòrénkòwim kraju Kaszëbsczégò Pòjezerzô ò wiéchrzëznie 84,24 ha (założony w 1972 rokù) , òbrëmiô terenë kòl Babiégò Dołu. Tu nad brzegama Reduni rosce wiele drzéwiãtów np. drobnolëstnô lëpa, sosna i dosc tëli krzów, a téż żëją np. wëdrë.
+L7 je punk rockòwim białkòwsczim karnã z Los Angeles w USA. Nôwikszé pòpùlarnotã dostało òno we wczasnëch 90-tëch latach. Nôlëżniczkama są: Donita Sparks, Suzi Gardner, Jennifer Finch ë Dee Plakas. Nôwikszé hitë to "Pretend We're Dead" ë zwãkòwô stegna "Shitlist" do filmù "Natural Born Killers". L7 założoné òstało w 1985 przez Sparks ë Gardner, pòzdze dołączëłë do nich Finch ë Plakas. Pierszi albùm wëdóny òstôł w Epitaph Records, w 1989 przechôdôją do wëdowiznë Sub Pop. Nôlëżniczczi L7 założëłë w 1991 rokù "Rock For Choice" - proaborcëjne ë biôtkùjącé sã ò prawa białków karno, chtërne dostało w tim czasu wiôldżé wspiarce òd jinszëch rockòwëch karnów, w tim òd taczich jak: Nirvana, Pearl Jam, Red Hot Chili Peppers ë Rage Against The Machine. "Rock for Choice" òrganizëje do dzysô kòncertë ë akcëje. Wëdóny w 1992 rokù albùm "Bricks Are Heavy" bëł trzëmóny przez cządnik Rolling Stone w maju 1999 za jeden z wôżniejszëch w 90-tëch latach ë je òglowò trzëmôny za nôlepszą platã karna L7. W 1994 rokù wëstãpiło karno pòd mioną "Camel Lips" w filmie John Watersa Serial Mom. L7 bëło znóné z wielu różnëch prowòkacëjnëch akcëjów, przëmiôrã mòże tuwò bëc to jakno Sparks rzucała na kòncerce ùżëwónëma tampònama w pùblikã, czë scygnãła bùksë w telewizëjnym pòkôzkù. Pò wëdaniém w 1999 platë "Slap Happy", jakô nie òstała dobrze przez swiatową pùblikã przëjãtô, Finch dała wiédzã ò tim, że òdchôdô z karna - w midzëczasu grô ë spiéwô w The Shocker. Sparks zajãła sã téż jinszëma mùzycznëma ùdbama. Karno jak narô zawieszëło swòją dzejnotã. 1988: "L7" 1990: "Smell The Magic" 1992: "Bricks Are Heavy" 1994: "Hungry For Stink" 1997: "The Beauty Process: Triple Platinum" 1998: "Live: Omaha To Osaka" 1999: "Slap Happy" 2000: "The Slash Years" Domôcô starna
+Bùkòwina (pòl. "Bukowina") – to je wies w gminie Céwice w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu w szkòle dzecë i młodzëzna ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w fòrmie „Bùkòwina” òsta wprowadzónô 18 lëpińca 2016. 
+Sztefón Dąbrowsczi (pòl.: "Stefan Dąbrowski") ùr. 1882 rokù - ùm. 1945 rokù, béł pòlsczi pòsélc do Sejmù przed II swiatową wòjną. Òn ùmarł pò ti wòjnie. W 1912 rokù òn rozparcelowòł 900 mòrgów swòjégò majątkù midzë chłopów. Wejrowò to je gard, w chtërnym òn jak miôł słowò m. jin. do 30 starostów w 1930 rokù przemówił pò kaszëbskù i za to mù baro kòskele. Jegò brat Róman Dąbrowsczi, béł zamòrdowóny òb jeséń 1939 rokù w lasach kòl Wiôldżi Piôsznicë. Sejm Stefan Dąbrowski
+Piscowanié - to je dyscyplina szpòrtowi biôtczi, w chtërny dwóch piscowników prowadzy pistną biôtkã. NDL
+1870 - Alfred Adler, aùstrëjacczi psychòlog, ùsadzył teoriã kompleksu miészëzni (ùm. 1937) 1906 - Puyi, slédné cesôrz chińsczi (ùm. 1967) 1801 - Daniel Chodowiecki, gduńskô-prësczi malownik i zòbrôzca, direktor Berlëńsczi Akademiji Kùńsztu (ùr. 1726) 1979 - Josef Mengele, miemiecczi nazista i zbrodniarz (ùr. 1911) 1994 - Witold Lutosławski, pòlsczi kompozitora (ùr. 1913) Chto nie widzy reno słuńca, temù smùtni dzéń do kùńca.
+Francëszk z Asëżu, Giovanni Bernardone, nazywôny Biôdôkã z Asëżu (ùr. 1181 abò 1182w Asëżu, zm. 3 rujana 1226 w Porcjunkuli kële Asëżu) – włosczi duchowny katolëcczi, diakón, załôżca zôkónu francëszkanów, misjonôrz, mistik sredniowieczny, stigmatik, świãti Kòscoła katolëcczigò, uwôżóny za prekursora ekòlodżi. Biografiô. Francëszk -ùrodzył sã w Italji w Asëżu w 1182 rokù. Syn bògatégò kùpca Piotra i Joannë. Swiãti Francëszk rozlubił sã w jãzëkù frańcësczim,dlôte nazwalë gò Francëszkã. Czedë miôł 21 lat, wzął ùdzyl w wòjnie miãdzy Asëżem a Perudżią. W latama 1202 i 1203 roku,zdradzóny przez drëcha dostôł sã do sôdzë w Perudżi. Tam cãżkò zachòrowôł i òstôł ùwòlnióny w 1204 rokù i wrócył do Asëżu. Òd 1205 rokù widac wiôlgą zmianã w pòstãpòwanim Francëszka. Wiôlgô chòrosc pòmògła mù òdnalézc drogã do Christusa. Baro hòjnie òbdarowôł spòtkanégò pò drodze trãdowatégò i dôł mù kùsk pòkòju. W asësczim kòscële San Damiano jesénią tegò samégò rokù ùczëł głos Christusa,chtërën gôdôł z jikònë krziża i kôzôł mù ic i òdbùdować kòscół (Krziż z San Damiano). Pòrzucëł bòkadoscë, dodóm swòjégò tatka i òstôł ùbòdżim, chòdzyl proszącë ò chléb. 24 gromicznika 1208 roku Francëszk, zdjął habit eremicczi i zaczął nosëc prostą bruną sekniã, z bòsyma stopama zaczął wòłac do lëdzy, żebë sã nawrócëlë. Na zymkù 1209 (w niechtërnych zdrzódłach 1210) rokù Francëszk pòprosëł w Rzymie ò zatwiérdzenié swòjé Regùłë.   Innocenti III ,pòd wpłiwã snu zatwierdzëł regùłã. W śnie tim papiéż ùzdrzôł òbalajãce sã mùrë bazyliczi lateransczé i biédôka, chtërën w jegò òczach stôł sã òlbrzimã i ùrëtół Lateran. We Francëszkù Innocenti pòznôł knôpa ze swégò snu i zatwiérdzył francëszkańsczi spòsób żëcô, pòlecëł bracom mniéjszym głoszenié nawróceniô i pòkùtë. Wrôcając z Rzymù, Francëszk zatrzymôł sã w Rivotorto, a pòstãpno w Pòrcjunkulë pòd Asëżã,gdze mômë kòlibką francëszkanów. Tegò samégò rokù Francëszk założëł Trzeci Zakón dlô lëdzi świéczich. Óstôł załóżcą zôkónu bracy môłich (zôkón francëszkańsczi).Ùmarł 3 rujana 1226 rokù. Patrónat. Francëszk z Asëżu je patrónã: albertinów, francëszkanów, kapùcynów, francëszkanów kònwentualnëch, bernardinók, kapùcinek, klarisek, kòletanek (założônëch przez św. Koletę Boylet), tercjôrzy, mariawitów; Włochów, Asëżu, Bazyleji; Akcjë Katolëcczé; aktorów, slepich, pòkòju, robòtników, tapicérów, biédôków, wiãzniów, hańdlôrzy, zwierząt, harcerzy i chòwôczów ptôctwa dómòwégò. W 1979 rokù Jan Paweł II ògłosył sw. Francëszka patrónã ekòlogów i ekòlodżi. W 1981 rokù w Krakòwie francëszkanie założëlë Ruch Ekòlogiczny sw. Francëszka z Asëżu - REFA[10]. Francëszk miono germańsczé Frank - wòlny, człowiek wòlno ùrodzóny. Data ùrodzeniô 1181 abò 1182 w Asëżu Data śmiercë 3 rujana 1226 Kòscół / wyznaniékatolëcczi,anglikańsczé,ewangelicczé Data wëswiãceniô 16 lëpińca 1228 Asëż przez Grzegòrza IX Wspómnienié 4 rujana Patrón różnich zôkònów, Włoch, Asëżu, Bazyleji, Akcji Katolëcczé, aktorów, ekòlogów, slepich, pòkòju, robòtników, tapicérów, ùbòdżich, wiãzniów, hańdlôrzy, zwierząt, harcerzy i chòwôczów ptôctwa dómòwégò Òsoblëwé môle kùltu Bazylika św. Francëszka w Asëżu, Bazylika Matczi Bożé Anielsczé francëszk Chronologia życia św. Franciszka z Asyżu. „Kalendarz Franciszkański”, ss. 40-43, 1984. Katowice-Panewniki: Apostolat "Zwycięstwo Niepokalanej". Lázaro Iriarte: Historia franciszkanizmu. Kraków: Bracia Mniejsi Kapucyni, 1998, ss. 26-27. ISBN 83-910410-0-X. Sergiusz M. Bałdyga. Krzyż z San Damiano. „Ziemia Święta”, ss. 46-52, 1.2009. Kraków: Komisariat Ziemi Świętej. ISSN 1233-5738. Ruch Ekologiczny św. Franciszka z Asyżu - REFA na ekai.pl
+Film je wizualnym dokôzã złożonym z dowòlno dłudżi serëji nastąpiającëch pò se òbrazów, jaczé wëwòłëją doznanié rësznotë ë bezùstónkòwòscë. Termin "film" pòchôdô òd anielsczégò słowa na fòtograficzną blewiązkã, jakô bëła pierszim wôżnym medium do jich zapisowaniô ë distribùcëji. Pierszé filmë twòrzoné w XIX-im stolatim bëłë czôrno-biôłé ë bez zwãkù. Òd negò czasu we filmòwi technice miôł plac zacht pòkrok. Wikszosc filmów, jaczé pòwstôwają na zôczątkù XXI-gò stolatô je farwnô ë ze zwãkòwą stegną. Kaszëbizna w filmie. Kaszëbiznã i kaszëbską tematikã mòżna bëło widzec w rédżi filmów, w òsoblëwòscë w taczich dokazach, jak: Kaszëbë (1970); Remus (1987); Testament (2006); Miasto z morza (2009); Kamerdyner (2017). Co rokù w gminie Żukòwò rëchtowóny je Festiwal Kaszëbsczich Filmów. Artikel 12, ùst. 1 pkt b) Eùropejsczi Kôrtë Regionalnëch abò Miészëznowëch Jãzëków (dlô kaszëbsczégò jãzëka wôżny òd 1 czerwińca 2009 rokù) tikô sã m. jin. rëchtowaniô filmòwëch nôdpisów pò kaszëbskù i rozwijaniô przełożënków.
+Berlënkò (we zdrojach: "Nova Berlyn" 1278, "Berlyn" 1300, "Nigenberlin" 1364, "Berlin" 1413, "Berlinichen" 1499, "Barlyn" 1508, "Kleinen Berliniken" 1608, "Berlinecken" 1618, "Berlinchen" 1789, "Berlinchen" 1833; pòl. "Barlinek", miem. "Berlinchen") - gard w żôłdzëńsczim krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie. Lëdztwò gardu: 14.162 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 17,55 km2
+Lékarsczi kòpëtnik ("Petasites hybridus", syn. "Petasites officinalis") – to je ôrt wielelatny roscënë z rodzëznë astrowatëch. Kaszëbi mògą na niegò gadac kòpëtnik. Zró¿nicowanie florystyczne zachodniego obrze¿a Zatoki Puckiej Kòpëtnik
+Michôł Miklôsz Piéper (pòlsczi pisënk: "Michał Mikołaj Pieper"; ùr. 6 gòdnika 1973 rokù w Wejrowie) – kaszëbskö-pòlsczé pòéta, prozajik i spiéwôk. Z wësztôłceniégò magister historii (sztudérowôł na Gduńsczim Ùniwersytece). Wëstãpòwôł w Kaszëbsczim Kabarece „FiF” i mùzycznym tercece „Kùtin”. Wespółzałóżca, przédnik i solista rockòwégò karna „Chëcz”, z jaczim pózni sã rozestôł. Z karnã „Chëcz”, platkã „Do Młodëch” (platka zawiérô przede wszëtczim mùzykã aùtorstwa Michała Piépera do wiérztów Jana Trepczika). Debiutowôł w „Nordze”. Jegò wiérztë wëchôdalë téż w „Pomeranie” i „Òdrodze”, a téż w zsziwkach „” (Piéper béł w 2001 zakłôdcą ti stowôrë). Ksążkòwò debiutowôł w òficynie Prëczkòwsczégò „Rost”. Je laùreatã nôdgrodë m. Rómana Wróblewsczégò, pòeticczégò kònkùrsu m. I. Trojanowsczi , òstôł téż wëprzédniony Òrmùzdową Skrą za propagòwanié kaszëbsczi kùlturë w karnie „Chëcz” . Mieszkô w Rëmi. "Wanoga pò mëslach", wëd. Banino,„Rost”,2001.poezja csb. Ùsôdztwo. Pòéticczé tomiczi. https://1drv.ms/b/s!AnoQSPkERseHh2Z-PTtfmeZYxvNZ?e=htSCTc  "moralne/residuum", wëd. Pruszcz Gdański, „Jasne”, 2017.poezja pol. "micro/remedium", wëd. „Kreativer” Gdynia 2020. poezja pol. pandemico/bellum, wëd. "Riderò" 2023. poezja pol. Ùsôdztwo: proza × Wędrówki "Znikąd", wëd. "Ridero" 2023. powieść przygodowa pol. Nôùkòwé robòtë. 1. "Zygmunt Milczewski – samorządowiec, konspirator, publicysta", wëd. „Kreativer”, Gdynia 2020. pol.  2. ""Samorząd Gminny Rumia - Zagórze w latach 1920 - 1939"," wëd. Kreativer, Gdynia 2022. pol. https://1drv.ms/b/s!AnoQSPkERseHilhLyL7ajIHLiHto?e=LAf80n Przëpisczi. __BEZSPISU__
+Prokòwò (pòl. "Prokowo") – kaszëbskô wies, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w Pòlsce, w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Kartuzë. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka . W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã miészé kòlonie: Prokòwsczé Chrostë ë Mòkré Łaczi. Prokowo
+Zemnowòdny dërdest ("Persicaria amphibia") - to je ôrt roscënë z rodzëznë dërdestowatëch ("Polygonaceae"). Na Kaszëbach rosce wiele tegò dërdestu.
+Bòrowô Cotka - jeden z 13 "Dëchów", jaczé stoją w gminie Lëniô na turistno-nôtërnym szlachù ò pòzwie "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha". Òpisënk Aleksandra Labùdë. Bòrowô Cotka - strogòtlëwi duch bòrów, sostra Bòrówca. Barni lasowé zwierzëce, ptôchë i dobrëch lëdzy. Ògrôdzô dzecë przed czarownicama i Maniewidem. Czej starszi jidą bez las, tej Bòrowô Cotka daje dlô dzôtk zôbôwczi, bómczi i òrzechë. Dzecë wiele dostôwają òd starëszczi - Bòrowi Cotczi. Lëdze gôdalë : - "Bòrowô Cotka pase zajce i sôrenczi." - "Héwo môta òd Bòrowi Cotczi!" - "Pùdzemë do Bòrowi Cotczi za òrzechama! " Szlachòta. Bòrowô Cotka stoji w Smażënie, przë "19-stalatnim dworkù" (dzysô je tuwò Òstrzódk Rehabilitacje dlô Ùzależnionëch Lëdzy).
+Sambór I (Gduńsczi) (ùr. kòle 1150 - ùm. przed 1205) dôł cystersóm w darënku sédmë wsów przë kùńcu XII w. i założił jich klôsztór w Òlëwie, jaknò pierszi w ksyżëstwie. Stolëcą miôł w Gduńskù, a rządzòł kòle 1178 do 1205. Do swòjégò państwa przëłącził lubiszewskò-swiecczi ksãżstwò. Jegò òjcem béł Subisław I Rozkòscérzélc. Pò nim rządził jégò brat Mscëwòj I. Sambór w kaszëbsczi lëteraturze. O pòstacëje Sambòra Jan Trepczik mô nadczidnioné w drëdżi zwrotce swòjégò kaszëbsczégò himnu „Zemia Rodnô”, we fragmeńce: "Sambòrów miecz i Swiãtopôłka biôtczi. W spòsobie ce dlô nas ùchòwałë...", co pòkazywô, że je òn w kùlturowi spôdkòwiznie Kaszëbów.  
+Zabôwka (bawidło) - to je to rzecz do zabawë colemało dzecóm, ale téż i dorosłi lubią sã bawic różnyma przedmiotama. Są téż zabôwczi dlô zwiérząt. Zôbôwczi są znóny òd tësący lat. Do pòpùlarnëch zôbôwków dlô dzecy nôleżą: pùpczi, miedwiécczi, klocczi, autka, mrëczczi, kùżle i jin.
+Królowie jadą - to je znanô kòlãda z Kaszëb, chterny dzél (sztrofczi 3-5) napisôł Sztefan Bieszk. Słowa w stôrim pisënkù.   1. Królowie jadą z wialgą paradą, a skąd, skąd? Od wschodu słuńca, szukają kuńca zbawieniô swojégo. 2. Chtëż o ti dobie zapłacze w żłobie, a chto, chto? Bóg w stajni ony, dzys narodzony lëdzóm sę pokôzôł. 3. Jesta hałasë, w tim nocnim czasë, wa czëlë? Bë szlë pastuszë, słowu posłëszni, co rzeklë Anielë. 4. Cëż to za gwiôzda, królewskô jôzda, wiéta wa? Trzech Magów jedze, Bóg sóm jich wiedze, do Emanuela. 5. Madźi pobożni nie jidą próźni, a cëż më? Ni gęsë tłësti, le serce czësté i ti kąsk miłotë!   Kaszëbsczié kolędë ë godowé spiéwë / zebr. i wstępnie oprac. Władysław Kirstein ; [wybór i przygot. do druku Jerzy Stachurski ; wstęp Józef Borzyszkowski]. Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1982, s. 67 Królowie jadą
+, polsczi tenisista 1986 - Megan Fox, amerikańskô teatrownica 1561 – Jan Tarnowsczi, polsczi hetman, osadnik gardu Tarnowa (ùr. 1488) 1703 – Karól Perrault, francesczi runita (ùr. 1628)
+Prażnica - to są ùpiekłé jaja wëbité na patelniã, a w nich są sztëczczi wãdzonégò wãgòrza. Tã rëbã trzeba nôprzód mòczëc w wòdze. Kaszubska jajecznica na węgorzu (pò pòlskù)
+Ii I, i – dzewiątô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu. W kaszëbsczim alfabéce je trzënôstą lëtrą.
+Michał Nawka - (ùr. 1885 rokù – ùm. 1968 rokù) béł szkólnym, kòmpòzytorą, òrganistą i dirigentã, a téż dzejôrzã kùlturalny rësznotë. Ten łużëcczi Serb béł m. jin. w Pradze. Kito Lorenc: Serbska poezija 6. Michał Nawka. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1978 Jan Šołta, Pětr Kunze, Franc Šěn: Nowy biografiski słownik k stawiznam a kulturje Serbow. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1984 Dietrich Šołta: Stawizny serbskeho pismowstwa III. dźěl. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1990 Jurij Młynk: Michał Nawka jako prozaist. Lětopis 12/1. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1965, str. 18-44 Rudolf Jentsch: Michał Nawka zum 80. Geburtstag. Zeitschrift für Slawistik 10 (1965), str. 795-796 Lëteratura.
+Manchester United Football Club (jinaczi Manchester United F.C.) – klub piłkarsczi, chtërnégò sedzba je z w Manchesterze- -gardze,pòłożonym w westrzódkòwim mòlu Anglii. Wëstãpiwô òn w Anielsczi Ekstraklasy. Òd 1938 rokù prawie bez przerwë wëstãpiwô w nôwëższi klasy rozegriwkòwi w Anglii. Je to jeden z nôbarżi widzałich klubów swiata. Kibicëje jemù pònad 330 milionów lëdzi na całim swiece. Historiô. Manchester United pòwstôł w 1878 rokù, le pòd jinszą pòzwą - Newton Heath LYR. Mielë òni finansowë problemë i jak zaczął sã XX wiek, kôżdi jima wrożił chùtczi kùńc. Równak téj pòjawił sã człowiek ò mionie John Henry Davies, chtërën wëreteł klub. Davies béł majicelã môlowégò browaru, chtëren pòstanowił łożëc përzna dëtków w karno. Na pòczątkù przejinaczono z pòzwe Newton Heath na Manchester United. Bédowôno jinszi pòzwe taczi jak Manchester Central i Manchester Celtic. Òstateczné Manchester United pòwstôł 26 séwnika 1902 roku. Klubòwé barwë to czerwiono-biôłi a karno nosi pòzwã Czerwiony Diôbłë. Sztadion. Miónkôrze Manchesteru United swoje rozegre rozegracëją na sztadionie "Old Trafford" znônym pòd pòzwą "Teater Snienié". Òbiekt zaprojektowôł znòny szkocczi architekt Archibald Leitch. Budowa stadionu miała kòsztowac 60 tësãcy funtów. Budowa òstała ukończono w 1909 roku. Mecz, chteren òdmikôł stadion òdbéł są mdzë Manchester United a Liverpoolem. Òbzérało gò 45,000 tësący przëzérôczów, le wej karno Czerwionych Purtków popuscëło Liverpoolowi 4 : 3. Nôwiąkszô frekwencëjô na Old Trafford òstała ùstanowiôno 25 strëmiannika 1939 roku czedë to na rozegracëje półfinałowé Czielcha Anglii, mdzë Wolverhampton Wanders a Grimsby Town przëszło jaż 76 962 tësąców przëzéroczów. Terô miewcama karna są amerykańsczi milionérowie Joel i Avram Glazerowie, a trenera nôbarżi utytulowôny szkoleniowiec na świece Sir Alex Ferguson, chteren robi tu ju òd 25 lat. Je òn jedinim trenerã w historii Manchesteru United chtërnemù ùdalo sã dobëc potrojnô kòruna ( mesterstwo [Anglia|Angli]] czielich angli i czielich europë w jedni cządze piłkarsczi) a bëło to w 1999 roku. Dobiwczi karna. Manchester United je nôbarżi utitulowònym karnem w Angli, ò tim swiôdczi to co dobële:   Mesterstwo Anglii (18): 1908, 1911, 1952, 1956, 1957, 1965, 1967, 1993, 1994, 1996, 1997, 1999, 2000, 2001, 2003, 2007, 2008, 2009 Czelich Anglii (11): 1909, 1948, 1963, 1977, 1983, 1985, 1990, 1994, 1996, 1999, 2004 Czielich Lidzi (4): 1992, 2006, 2009, 2010 Czielich Europé (3): 1968, 1999, 2008 Czielich Dobëwców Czielichów (1): 1991 Superczielich Europë (1): 1991 Czielich Interkontynentalny (1): 1999 Tôrcz Wspólnotë (18): 1908, 1911, 1952, 1956, 1957, 1965, 1967, 1977, 1983, 1990, 1993, 1994, 1996, 1997, 2003, 2007, 2008, 2010 Klubowé mesterstwò świata (1): 2008 Òd kùńca lat 90. XX stolata je jednym z najbògatszich klubów sportowych na świece. Terô jego wôrtosc taksowòno je na 1,84 miliarda dolarów (1,19 miliarda funtów) (ustôw na łżekwiat 2010) 30 gromicznika 1945 r. na urzãdze menadżera karna òstôł zajimnięti Matt Busby chtëren prowadzeł polityka wcëgania młodéch miònkôrzów na trowa, cziej to blus béło możliwé. Dzãka temu karno wëgrało liga w 1956 r., a srédnia wieku miònkôrza bëła le 22 lata. Dzãka ti politice dobële wiele karnowéch dobiwków. W drëdzim dzélu, wëgrelë liga znôł i doszlë do dokôzu Czielicha Anglii, przegrelë le z Aston Villą. Stalé sã téż pierszim anielsczim karnã, chtërno,wespòłzgrôwało w Czelichu Europë i doszlë do przedslédné rozegre. Tragizna. 6 gromicznika 1958r to barô czôrny dzéń w historii Manchesteru United. Téj bëła katastrofa fligra British European Airways 609. Lëcało nim karno pò meczu w Czelichu Europë. Roztrzasł òn sã przë starce z latawiska w Monachium. Zdzinãło 8 miónkôrzy i téż uczbieńcowie: Walter Crickmer, Bert Whalley, Tom Curry. Pò tich wszëtczich wydarzeniach z Monachium kibice Manchesteru United zaczãlë nosëc czôrné szléfë na biôło-czerwionych szalach. Tej te biôło-czerwiono-czôrni farwë òstałe jakò znanka. Literatura. Brawo Sport
+Agens (z łac. "agens" — ‘dzejający’) – semanticznô kategòriô, jedna òd głównëch semanticznëch ról w jãzëkù. We wëpòwiedzenim agensã je aktiwny ùczãstnik sytuacji, chtërny przeprowadzô dzejanié abò sprawùje kòntrolã nad sytuacją. Przëmiérno w zdanim „Knôp rzucył balã w òkno” agensã je „knôp”. Òd stronë syntaksë w célu wërażeniô agensa w kaszëbsczim jãzëkù nôczãscy ùżiwô sã nazéwôcza (na przëmiôr: „"Białka" nadzała gark masłem”) abò winowôcza (na przëmiôr: „Te rzeczë są tu przez "niegò" zwlokłé”).
+Ewanieliô wedle swiãtégò Mateùsza (Mt) – to je jedna z sztërzëch Ewanielów Nowégò Testameńtu, chterne Kòscół ùznôł za natchnioné ë wprowadzył do knégów Swiãtëch Pismión. W kanonie Nowégò Testameńtu òna je jakno pierszô. Ewanieliô wedle swiãtégò Jana Ewanieliô wedle swiãtégò Marka Ewanieliô wedle swiãtégò Łukôsza Ewanielie na kaszëbsczi tołmaczoné. Z greczi przełożił na kaszëbsczi jãzëk ò. Adam Ryszard Sikora OFM. Gdańsk 2010; ISBN 9788387258399
+Domôcô slëwa ("Prunus domestica" L.) - to je roscëna - miészańc - wierã z dwóch ôrtów sléwów z rodzëznë różowatëch ("Rosaceae" Juss.): "Prunus spinosa" i "Prunus cerasifera". Na Kaszëbach rosce wiele domôcëch slëwów. Dosc tëli jich mają gbùrze.
+Gajowi smôrszcz ("Cepaea nemoralis") - to je smôrszcz z rodzëznë smôrszczowatëch. Ten mitkôcz mô bùdinôszk, a żëje m. jin. na Kaszëbach i tu òb jeséń òn sã zakòpiwô w zemi. 2006r.
+Dzéń Jednotë Kaszëbów - swiãto ùsôdzoné dlô pamiãcë ò pierszi zmiónce ò Kaszëbach. Papiéż Grégòr IX 19 strëmiannika 1238 rokù wëdôł pierszi dokùmeńt z mionã Kaszëbë - "ksyżã Kaszëb" ("duce Cassubie"). Pòtemù ksyżëc Zôpadny Pòmòrsczi nôsy titel "dux Slauorum et Cassubie" tj. "ksyżëc Słowiónów ë Kaszëb". Negò titla brëkòwôł jesz ksyżëc Barnim I (1210 – 1278). Pierwszi Dzéń Jednotë Kaszëbów òdbëł sã 19 strëmiannika 2004 rokù we Gduńskù, a w nôslédnëch latach przédné òbchòdë bëłë òrganizowóné w taczich môlach jak: 2005 - Gduńsk 2006 - Tëchómie 2007 - Kramarzënë 2008 - Miastkò 2009 - Bëtowò 2010 - Kartuzë 2011 - Słëpsk 2012 - Brusë 2013 - Kòscérzna 2014 - Serakòjce 2015 - Sëlëczëno 2016 - Bòjano 2017 - Chmielno 2018 - Kòsôkòwò 2019 - Żukòwò Dzéń Jednotë Kaszëbów
+Nowé Czaple (pl. "Nowe Czaple") – kaszëbskô wies w Pòlsce, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô ë Kaszëbsczégò Krôjòbrazowégò Parkù, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Stãżëca. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã miészé kòlonie: Stôré Czaple, Czapelsczi Młin 5). Czaple 
+Norda mòże òznaczac: region nordowi Kaszëbsczi tidzenik dołącziwóny do gazétë "Dziennik Bałtycki" jeden z sztërëch przédnëch czerënków
+Ff F, f – szóstô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu, brëkòwónô prakticzno w kòżdim alfabéce na łacyńsczim spòdlim. Lëtra ta pòchòdzy òd grecczi lëtrë "Digamma" (Ϝ, ϝ) i fenicczi "waw". Nôczãscy òznôczô spółzwãk [f]. We wespółczasnëch jãzëkach mòże oznôczac równak téż regã jinëch zwãków, na przëmiôr [w], [v], [ɸ]. W kaszëbsczim alfabéce je dzesątą lëtrą.
+Krësztof Celestin Mróngòwiusz abò Mrągòwiusz ("Christoph Cölestin Mrongovius"; ùr. 19 lëpińca 1764 w Dąbrównie pòd Òlsztinkã n Mazurach, ùm. 3 czerwińca 1855 we Gduńskù) – ewangelëcczi dëchòwny, filolog, leksykògraf, wiôldżi hùmanista, pòliglota i pedagóga. Przeprowadzył pierszé wôżne w slawisticzi badania nad Kaszëbama i kaszëbizną. Jegò kaszëbskò-niemieckò-pòlsczi słowôrzk i nadczidniãca ò kaszëbskò-rusczich analogiach pòbùdzelë do badaniów rusczich ùczałëch, dzãka czémù zainteresowania Kaszëbama dostałë sã w krąg eùropejsczi pòliticzi. Żëcé i zwënédżi. Kùńcził Ùniwersytet w Króléwcu, w tim miesce mieszkôł do 1798. Studiowôł teòlogiã i filozofiã. Całi czas pògłãbiwôł znajomòsc pòlsczégò jãzëka. 11 maja 1798 òstôł mianowóny pòlskò-ewangelicczim kaznodzeją w kòscele sw. Anë i lektorã pòlsczégò jãzëka w Akademicczim Gimnazjum w Gduńsku. Òd 1812 béł òn téż szkòlnym pòlsczégò jãzëka w gduńsczi szkòle przë parafii sw. Jana.   Òkróm pòlsczégò i niemiecczégò znôł téż łacëznã, grekã, hebrajsczi, francësczi i anielsczi. Ùcził sã téż rusczégò, czesczégò, łużëcczégò i lëtewsczégò. Mô niemôłé zwënédżi w pòlonisticzi. Wëdôwôł słowôrze pòlsczégò jãzëka (m.jin. "Dokładny słownik polsko-niemiecki", niem. "Ausführliches polnisch-deutsches Wörterbuch"), do jaczich włącził régã pòmòrsczich regionalizmów. Kaszëbizmë mòże nalezc ju w słowarzu wëdónym w 1803. Mrągòwiusz béł pòmësłodôwcą programù badaniów kaszëbsczich. W latach 1826-1827 òdbéł nôùkową wanogã do Cecenowa i Główczëc. W ramach programù ùdało mù sã napisac skrómny kaszëbskò-niemieckò-pòlsczi słowôrzk z kòl 275 wërazama (ò titule "Zbiérk wëbrónëch kaszëbsczich wërazów spisónëch pòlską òrtografią, apartnëch òd pòlsczich"). Słowiznã Mrągòwiusz zbiérôł w wikszoscë òd Kabôtków, tj. z òkòlégò jezór Łebskò i Sarbskò. Rãkòpis słowôrza dostôł òd Mrągòwiusza rusczi badéra P.I. Prejs, jaczi w 1840 napisôł z niegò rapòrt (skrodzoną wersjã). Rapòrt stôł sã szerok znóny w nôùkowim swiece i béł zwëskóny w jinszich słowarzach (na przëmiôr w 1862 ù Hilferdinga, w 1875 ù Kolberga, w 1881 ù Biskùpsczégò, w 1893 ù Ramułta). Całi program badaniów kaszëbsczich Mrągòwiusza realizowôł pózni F. Cenôwa. "Dokładny słownik polsko-niemiecki = Ausführliches polnisch-deutsches Wörterbuch, 1835".
+Len ("Linum usitatissimum" L.) – to je jednorocznô roscëna z rodzëznë lnowatëch. Na Kaszëbach rosło czedës dosc wiele ti jindustriowi roscënë na pòlach gbùrów. Ewanielie na kaszëbsczi tołmaczoné, z greczi przełożił na kaszëbsczi jãzëk ò Adam Ryszard Sikora. : Nowi Testameńt : ewanielie pò kaszëbskù / z greczi na kaszëbsczi jãzëk przeł. Adam Ryszard Sikora. , Gduńsk : Polskapresse. Oddział Prasa Bałtycka, 2014, s. 206 ISBN 9788360203248 978-83-87258-39-9 Léon-Dufour X.:"Słownik Nowego Testamentu", tłum. i oprac. K. Romaniuk, Poznań, Księgarnia Św. Wojciecha 1981, s. 366
+Mòrzanie - to je chùr z Dãbògòrzô. To spiéwné karno je òd 2001 rokù. Rozkòscérziwają òni kaszëbską chòrankã na rozmajitëch rozegracjach ni leno na Kaszëbach. Òni spiéwalë np. na ùroczëznie Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô. pl
+Marión Selin (ùr. 18 maja 1937 rokù w Jastarni - ùm. 12 lëpińca 2016 rokù) - wiele lat béł chòreògrafã w Dodomie Kùlturë w Pùckù. Òd 1991 rokù béł kùstoszã chëczë - mùzeùm w Jastarny. Jakno pisôrz zadebiutowôł w 1966 r. w cządnikù „Litery” wiérztą "Mój bôcyk". Liriczi a prozatorsczé dokôzë pùblikòwôł m.jin. w pismionach: „Norda” (kaszëbsczi dodôwk do „Dziennika Bałtyckiego”) i „Naju Gòchë”. Wiérztë Selina bëłë dolmaczoné na czesczi. W 2000 béł wëprzédniony Medalã Stolema, jaczi nadôwóny je bez sztudérsczé karno „Pomorania”. Ùtwórstwò. "Kaszubski kwiat" (1982, zbiérk wiérztów pò kaszëbskù i pòlskù) "Niech wiater niese piesń" (1996, zbiérk wiérztów pò kaszëbskù) "Piesniôrz rëbacczégò żëwòta" (Wejherowo-Gdynia 2016, antologiô wiérztów, piesniów z nótama, artiklów a wëbrónëch òpòwiescy, w tim téż wòdewil "Broduzë"). Worldcat Marian Selin
+Belzebùb ("ba'al zevuv", בעל זבוב‎‎) – to je demón. Ewanielie na kaszëbsczi tołmaczoné, z greczi przełożił na kaszëbsczi jãzëk ò Adam Ryszard Sikora, Zarząd Główny Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego Gdańsk 2010, s. 50 ISBN 978-83-87258-39-9
+Swiãta ë ùroczëznë. Szëmón, Téòdozjô Midzënôrodné: Midzënôrodni Dzéń Nelsona Mandeli (swiãto ONZ) Urugwaj: Swiãto Pierwszi Kònstitucji 586 p.n.e. – Król Babilonii Nabuchodonozôr II zdobëł i zniszczëł Jerozolimã. 64 - Stolemny pòżar spôlił stôrożëtni Rzim. 1889 - Maria Skłodowska-Curie ògłosyła ji odkrëce nowégò chemicznégò pierwiôstka pòlónù, chtërny mionowała "pòlonium" na czesc Pòlski. 1993 - Agathe Uwilingiyimana òstała pierszą białką-premierã Rwandy. 1903 - Janina Morgensztern, pòlskô badérka historie (ùm. 1970) 1909 - Bazyli Albiczuk, pòlsczi malôrz kolorista, cechunkôrz, rzezôrz, mùzikant, pòeta w ùkrajińsczim jãzëku (ùm. 1995) 1918 - Nelson Mandela, pôłniowôafrikańsczi prezydent, pòkojowi noblësta, nôrodni dzejôrz, bojownik procëm aparthaidowi (ùm. 2013) 1982 - Priyanka Chopra, indejskô teatrownica, modelka, spiéwôrka, Miss World 1610 - Caravaggio, italsczi malôrz (ùr. 1571) 1817 - Jane Austen, anielskô runitka, aùtorka m.jin. "Pëchy i ùprzedzena" (ùr. 1775) 1925 - Maurycy Lilien, pòlsczi cechunkôrz, malôrz, fòtograf (ùr. 1874) 1950 - Mignon Talbot, amerikańskô paleontolożka, geògrafka, geòlożka, badérka dinozaurów (ur. 1869) 1978 - Urszula Rzeczkowska, pòlskô akòrdeónistka, kòmpòzytorka (ur. 1934) 1980 - Hanna Januszewska, pòlskô runitka dla dzecy, pòetka, dolmaczka, aùtorka m.jin. "Pyzy na polsczich stegnach" (ùr. 1905) 2018 - Danuta Urbanowicz, pòlskô malarka, projektantka, pedagożka krakowsczi ASP (ùr. 1932)
+Wszechswiat, zwóny téż Kòsmòsã, w òglowim rozmienim òznaczô wszëtkò co nas òkrãżô, całą materiã i energiã. W pierszi pòłowie XX-gò stolatégò dlô wikszoscë ùczałich termin "Wszechswiat" (łac. "universum", an. "universe") òznaczôł całé continuum rëmòczasu w jaczim jistniejemë, razã z całą energiją i materëją w nim zamkłą. Próbë zrozmieniégò Wszechswiata w tim znaczënkù dokònuje sã w kòsmòlogiji, ùczbie jakô pòwsta ze sparłãczeniô fizyczi z astronomiją. W drëdżi pòłowie XX-gò stolatégò miół plac pòdzélënk kòsmòlogiji na òbserwacëjną (zwóną téż fizyczną) i teòreticzną. Òbserwacëjny kòsmòlogòwie są dbë, że nie je mòżlëwé badérowanié całégò continuum rëmòczasu. Teòreticzny kòsmòlogòwie zato mają nôdzejã duńc do pòznaniégò cawnotë rëmòczasu, mimò wiôldżi grãdoscë z zachòwanim empiricznëch ògrańczeniów w taczich rozważaniach.
+Mãcëkôł (pòl. Męcikał) – to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Brusë. Òficjalną kaszëbską pòzwã wsë w pòstacje „Mãcëkôł” wprowadzëlë 10 stëcznika 2011. "Kościół pod wezwaniem Błogosławionego Księdza Józefa Jankowskiego w Męcikale" 
+Prôwdzëwô daktila abò daktilowô palma ("Phoenix dactylifera") - to je palma, a ji brzôd to je daktila. M. jin. w Azëji òna rosce.
+Telewizjô (z grecczégò "τήλε" — ‘dalek’ i łacyńsczégò "video" — ‘widzã’, stąd ùżiwónô je téż kaszëbskô pòzwa dalekzdrzelëzna) – obrëmiô telekomunikacje, jaczégò zadanim je przekôzywanié rësznëch òbrôzów a téż zwãkù na wiôlgą òdległosc. W gwësnym môlu za pòmòcą kamérë i mikrofóna nastãpùje zapisanié sygnału, jaczi dali je przekôzywóny równo w jaczi môl, co je w zôkrãżu transmisje. Sygnał nen òdbiérô zdrzélnik i przerôbiô gò na òbrôz i zwãk. Słowò „telewizjô” je na co dzéń ùżiwóné jakò òglowé òkreslenié òrganizacjów, jaczé zajimają să produkcją i rozkòscérzanim telewizyjnëch programów. Telewizjô je, razã z radiofoniją, nôbarżi masowim spòsóbă rozpòwszechnianiégò jinfòrmacje, a téż jednym òd głównëch spòsobów łączbë.