collectivat/araina-text-corpus · Datasets at Hugging Face

text stringlengths 4 1.54k
Vençut peu pes deu viatge de qui s’a portat solet.
Un pes morau, autant coma fisic ça’m pensi.
Que m’a miada dinc ací e, au cap de tot, que m’i senteishi plan.
Arrassegurada en un sens d’aver sabut virar ua paja de l’istòria mia.
D’aver causit d’avançar sus un navèth camin.
Un camin portaire de suspresas.
L’amor dab eth qu’ei estat nau.
Qu’ei estat ua descobrida de la capacitat d’esmavuda deu men còs.
E seré per amor de que n’èm a l’abotiment d’ua atirada genuda longtemps a?
Ua atirada de qui puntejava, poqueta, deu temps de las trobadas a la Hont de l’Acamp, aciu luenh.
Atirada comuna qui s’ei hutlada dinc a l’esguinhada de uei.
D’aqueres formes qu’auratz mercat, n’i a ua qu’illustre aguesta afirmaicion: «eth vèrb èster ei eth sòn pròpri auxiliar».
Quina ei?
En negatiu, eth vèrb caler exprimís era manca de besonh o d’obligacion:Non cau que t’ac prengues, se non vòs.En negatiu, emplegam auer de, e eth sens d’opcion o d’obligacion depen deth contèxte:Non t’ac as de préner se non vòs.Non t’ac as de préner se non te vòs trobar mau.Des dues opcions mès evidentes, caler e auer de, se pòt díder qu’era expression deth besonh se hè preferiblaments damb eth vèrb caler:
En negatiu, eth vèrb caler exprimís era manca de besonh o d’obligacion:
Non cau que t’ac prengues, se non vòs.
En negatiu, emplegam auer de, e eth sens d’opcion o d’obligacion depen deth contèxte:
Non t’ac as de préner se non vòs.
Non t’ac as de préner se non te vòs trobar mau.
Me hè dò mès qu’ac va caler hèr .
Dilhèu non volerie, mès que cau tier era paraula .
Qu’ei ben malaut, anet que lo calerà veilar.
Que plò massa, se’n cau anar tà laguens .
Cau tanta confiança en tu coma en ua ròca quan campule .
Cau estar julhats (ena glèisa).
J’ac sabem, mès non te cau cap vantar de çò qu’as.
Mès, coma se pòt veir enes exemples anteriors, soent ei de mau distinguir entre besonh e obligacion.
Era forma auer de, donques, exprimís autant obligacion coma besonh segon es contèxtes:
Auies de trabalhar se volies minjar ≈ Te calie trabalhar entà poder minjar.
Mès i a casi a on caler e auer de non exprimissen çò de madeish, per exemple quan volem exprimir ua obligacion que mos ei determinada per d’auti, de manèra dirècta o non:
As de hèr tres centes còpies entà deman, ac an manat dera direccion.
Mainatge, t’as de lauar es mans abans de minjar.
Un aute valor de auer de pòt èster eth de prediccion cossent damb es circonstàncies.
Auer de, donques, pren un sens de futur:
Segon çò qu’auie dit, a d’arribar tàs dètz.
Eth libre a d’èster ena estatgèra, que le i deishè ager.
Era construccion damb caler + que pòt èster equivalenta d’ua infinitiva:
Ara ben, era combinacion deth vèrb caler + que ei plan pòc emplegada; se causís mès soent er emplec de caler coma modau, ei a díder combinat damb un vèrb en infinitiu:
Ja cau que canten eri, que nosati no’n sabem.
Cau saber quan n’i a pro e quan n’i a massa.
Que cau trabalhar entà guanhar-se eth pan.
Cau anar tath mètge de quan en quan.
Se cau méter eth casc entà anar en bicicleta.
Li cau cantar ua cançon entà que s’adromisque.
Eth vèrb caler coma modau admet combinason damb me/te/mos/vos coma Objèctes Indirèctes se s’interpreten coma agents (e non coma destinataris) dera accion deth vèrb que va en infinitiu:
Per contra, li/les s’interpreten coma es destinataris (e non es agents) dera accion der infinitiu:
Bastitz proposicions qu’exprimisquen besonh o obligacion damb es components que s’indiquen aciu baish, segon er exemple:
Causitz opcion damb caler o damb auer de en cada cas:
En castellhan se ten el (la/los/las) mismo (/a/os/as) entà referir-se ath “ja nomentat” o “abans dit”.
En aranés non ei corrècte emplegar eth madeish/era madeisha/es madeishi/madeishes entà evitar era repeticion d’un nòm o un sintagma nominau qu’a apareishut abans en tèxte; tanpòc ei corrècte en cas des pronòms o demostratius eth/era… o aguest/aguesta… introdusits per preposicion.
En aguesti casi cau servir-se des pronòms (ne, i) o d’autes solucions.
En castelhan madeish s’ei conscient dera frequéncia nauta d’aguestes construccions e era acadèmia les desaconselhe:
REFERENCIA A OTRAS PALABRAS DE LA ORACIÓN: En un uso muy extendido en el lenguaje periodístico y administrativo, pero la RAE desaconseja su uso y propone que se utilicen los demostrativos, los posesivos o los numerales.
El juez preguntó por las actas y pidió una copia de las mismas.
Ara, er emplec des demostratius o possessius, qu’ei aconselhat entath castelhan, non serie tanpòc indicat en aranés a on auem, coma didíem, pronòms deth tipe ne o i.
Vos demani que tornetz era Memòria der an 2011 se ja auetz extrèt dera madeisha era informacion que vos calie.
Vos demani que tornetz era Memòria der an 2011 se ja n’auetz extrèt era informacion que vos calie.
Corregitz es errors:
Se liegeràn quauqui tèxtes en votz nauta entà comentar errors e atau facilitar era correccion des madeishi, abans de passar ara redaccion finau dera istòria.
Toti es trabalhs auràn d’anar damb eth seguiment deth tecnic corresponent, e non se poirà començar cap de trebalh enquia qu’eth madeish non age un tecnic assignat.
Eth senhor Cobo ditz qu’enviarà es brolhons de dits convènis ath Conselh Generau d’Aran entà que hèsquen es correccions de besonh sus aguest ahèr.
Atau madeish, se comente de hèr era redaccion deth madeish en aranés.
Un aranés, Felipe Aner des d’Estèue, viuec aguesti eveniments e participèc enes madeishi.
Damb aguest escrit vos adjunhi es nauetats des libres de tèxte entath cors 2012-13, e vos hèsqui ua petita explicacion des madeishes.
Coma sabetz, eth 22 de deseme peth maitin, auem previst celebrar eth hestau de Nadau, que volem sigue daurit ara vòsta participacion, balhat que pensam qu’ètz ua part importanta dera comunautat educativa dera nòsta escòla.
Ei plan per aguest motiu que vos prepausam de participar damb nosati en madeish, en tot premanir, damb es auti pairs e mairs qu’atau ac desiren, un nadalet entà cantar-lo en madeish hestivau.
Lo poiratz assajar ena escòla e compdaram tamb era ajuda dera Sra.
Maite Fernández entà dirigir eth madeish.
Eth projècte actuau preve intervier ena cabecèra dera glèisa damb er objectiu de completar er assolidament dera madeisha e era recuperacion…
Aguesta exposicion ei produsida peth Musèu dera Vida Rural dera Fondacion Carulla e convide a rebrembar a partir dera qualitat des fotografies d’Ivana Larrosa, e deth trabalh des dues familhes d’artesans, a empréner un viatge entath passat des nòsti mestièrs tradicionaus, retrobar era pròpria esséncia d’aguesti en tot víuer ena madeisha atmosfèra sentent era flaira dera harga e eth tapatge des martèths enes pèires.
A miei barranc i auie ua gessuda e decidiren de calar-se ena madeisha.
Respècte ara aplicacion de taules d’avaloracion documentau, era directora comente eth besonh d’aplicar aguestes ara documentacion administrativa deth Conselh Generau d’Aran.
Toti es membres an de collaborar enes quehèrs dera casa pr’amor que toti demoren en era.
Òc, un arramat òmes viuien enes montanhes e explotauen es recorsi d´aguesta.
Coma ben coneishetz pr'amor qu'era vòsta associacion ja n'a estat beneficiaria en bères ocasions, eth Conselh Generau a ua linha de concession de subvencions e ajudes as Associacions e Grops Culturaus dera Val d'Aran entà ajudar ena difussion e conservacion dera nòsta lengua e cultura.
Es bases entà poder accedir as madeishes se publiqueren eth passat mes d'abriu (BOP de Lhèida de 02/04/2014, num.
Abantes der inici deth blòc, recuélher tota la documentacion des professors, en tot hèr liurament dera madeisha ara secretari deth centre entad sòn archiu.
Escriuem letra màger en començament deth tèxte, dempús d’un punt, d’un signe d’entonacion, des punts suspensius, en començament de parentèsi precedit de punt o signe d’entonacion, e dempús de dus punts se çò que seguís ei ua proposicion complèta:
Caratz-vos!
Les cridèc.
Non aubediren…
Alavetz gessec de cap ath burèu deth director.
Caratz-vos!
Les cridèc).
E alavetz les cridèc: Vau mès que vos caretz se non voletz que parla damb eth director.
Notatz que i a possibilitat d’ua aplicacion sopla d’aqueri critèris: podem iniciar en minuscula dempús de punts suspensius se i a ua succession de proposicion.
Tanben podem iniciar en minuscula s’ei un paragraf qu’ei part d’ua enumeracion esquematica:
Se vedie, coma se diguéssem… fatigada.
Critèris:
En nòms pròpris a on i a mots gramaticaus (article, preposicion, conjoncion), aguesti van en minuscula: ac dictamine eth Conselh Generau d’Aran.
Es majuscules les cau accentuar coma es minuscules: ETH GOVÈRN D’ARAN.
Critèris puntuaus sus emplec dera letra màger:
Antroponims: Jana; Pèir; Erica…
Nòms e cognòms de divinitats: Allà; Bodha; Diu; Crist…
Zoonims e fitonims en denominacion scientifica: Betula alba; Parthenos sylvia…
Toponims: er article iniciau, se n’i a, ei en minuscula: era Garona, era Noguèra Palharesa; èm enes Bòrdes.
Totun, se non ei que i a tradicion pròpria, quan son nòms e d’autes lengües non integram es articles: èm en La Bisbal.
Se s’interprete que i a pro familiaritat o tradicion, l’integram: viuen en Penedès; eth Vallès Oriental ei fòrça urbanizat; ara passam pera Nauta Ribagòrça; s’installèren en Naut Palhars…
Divisions temporaus der an: es mesi, dies dera setmana e sasons van en minuscula (hereuèr, deluns, tardor).
Punts cardinaus: son en minuscula se non son part d’un toponim: vam entath sud; vam entà Sud-africa…

Vençut peu pes deu viatge de qui s’a portat solet.

Un pes morau, autant coma fisic ça’m pensi.

Que m’a miada dinc ací e, au cap de tot, que m’i senteishi plan.

Arrassegurada en un sens d’aver sabut virar ua paja de l’istòria mia.

D’aver causit d’avançar sus un navèth camin.

Un camin portaire de suspresas.

L’amor dab eth qu’ei estat nau.

Qu’ei estat ua descobrida de la capacitat d’esmavuda deu men còs.

E seré per amor de que n’èm a l’abotiment d’ua atirada genuda longtemps a?

Ua atirada de qui puntejava, poqueta, deu temps de las trobadas a la Hont de l’Acamp, aciu luenh.

Atirada comuna qui s’ei hutlada dinc a l’esguinhada de uei.

D’aqueres formes qu’auratz mercat, n’i a ua qu’illustre aguesta afirmaicion: «eth vèrb èster ei eth sòn pròpri auxiliar».

Quina ei?

En negatiu, eth vèrb caler exprimís era manca de besonh o d’obligacion:Non cau que t’ac prengues, se non vòs.En negatiu, emplegam auer de, e eth sens d’opcion o d’obligacion depen deth contèxte:Non t’ac as de préner se non vòs.Non t’ac as de préner se non te vòs trobar mau.Des dues opcions mès evidentes, caler e auer de, se pòt díder qu’era expression deth besonh se hè preferiblaments damb eth vèrb caler:

En negatiu, eth vèrb caler exprimís era manca de besonh o d’obligacion:

Non cau que t’ac prengues, se non vòs.

En negatiu, emplegam auer de, e eth sens d’opcion o d’obligacion depen deth contèxte:

Non t’ac as de préner se non vòs.

Non t’ac as de préner se non te vòs trobar mau.

Me hè dò mès qu’ac va caler hèr .

Dilhèu non volerie, mès que cau tier era paraula .

Qu’ei ben malaut, anet que lo calerà veilar.

Que plò massa, se’n cau anar tà laguens .

Cau tanta confiança en tu coma en ua ròca quan campule .

Cau estar julhats (ena glèisa).

J’ac sabem, mès non te cau cap vantar de çò qu’as.

Mès, coma se pòt veir enes exemples anteriors, soent ei de mau distinguir entre besonh e obligacion.

Era forma auer de, donques, exprimís autant obligacion coma besonh segon es contèxtes:

Auies de trabalhar se volies minjar ≈ Te calie trabalhar entà poder minjar.

Mès i a casi a on caler e auer de non exprimissen çò de madeish, per exemple quan volem exprimir ua obligacion que mos ei determinada per d’auti, de manèra dirècta o non:

As de hèr tres centes còpies entà deman, ac an manat dera direccion.

Mainatge, t’as de lauar es mans abans de minjar.

Un aute valor de auer de pòt èster eth de prediccion cossent damb es circonstàncies.

Auer de, donques, pren un sens de futur:

Segon çò qu’auie dit, a d’arribar tàs dètz.

Eth libre a d’èster ena estatgèra, que le i deishè ager.

Era construccion damb caler + que pòt èster equivalenta d’ua infinitiva:

Ara ben, era combinacion deth vèrb caler + que ei plan pòc emplegada; se causís mès soent er emplec de caler coma modau, ei a díder combinat damb un vèrb en infinitiu:

Ja cau que canten eri, que nosati no’n sabem.

Cau saber quan n’i a pro e quan n’i a massa.

Que cau trabalhar entà guanhar-se eth pan.

Cau anar tath mètge de quan en quan.

Se cau méter eth casc entà anar en bicicleta.

Li cau cantar ua cançon entà que s’adromisque.

Eth vèrb caler coma modau admet combinason damb me/te/mos/vos coma Objèctes Indirèctes se s’interpreten coma agents (e non coma destinataris) dera accion deth vèrb que va en infinitiu:

Per contra, li/les s’interpreten coma es destinataris (e non es agents) dera accion der infinitiu:

Bastitz proposicions qu’exprimisquen besonh o obligacion damb es components que s’indiquen aciu baish, segon er exemple:

Causitz opcion damb caler o damb auer de en cada cas:

En castellhan se ten el (la/los/las) mismo (/a/os/as) entà referir-se ath “ja nomentat” o “abans dit”.

En aranés non ei corrècte emplegar eth madeish/era madeisha/es madeishi/madeishes entà evitar era repeticion d’un nòm o un sintagma nominau qu’a apareishut abans en tèxte; tanpòc ei corrècte en cas des pronòms o demostratius eth/era… o aguest/aguesta… introdusits per preposicion.

En aguesti casi cau servir-se des pronòms (ne, i) o d’autes solucions.

En castelhan madeish s’ei conscient dera frequéncia nauta d’aguestes construccions e era acadèmia les desaconselhe:

REFERENCIA A OTRAS PALABRAS DE LA ORACIÓN: En un uso muy extendido en el lenguaje periodístico y administrativo, pero la RAE desaconseja su uso y propone que se utilicen los demostrativos, los posesivos o los numerales.

El juez preguntó por las actas y pidió una copia de las mismas.

Ara, er emplec des demostratius o possessius, qu’ei aconselhat entath castelhan, non serie tanpòc indicat en aranés a on auem, coma didíem, pronòms deth tipe ne o i.

Vos demani que tornetz era Memòria der an 2011 se ja auetz extrèt dera madeisha era informacion que vos calie.

Vos demani que tornetz era Memòria der an 2011 se ja n’auetz extrèt era informacion que vos calie.

Corregitz es errors:

Se liegeràn quauqui tèxtes en votz nauta entà comentar errors e atau facilitar era correccion des madeishi, abans de passar ara redaccion finau dera istòria.

Toti es trabalhs auràn d’anar damb eth seguiment deth tecnic corresponent, e non se poirà començar cap de trebalh enquia qu’eth madeish non age un tecnic assignat.

Eth senhor Cobo ditz qu’enviarà es brolhons de dits convènis ath Conselh Generau d’Aran entà que hèsquen es correccions de besonh sus aguest ahèr.

Atau madeish, se comente de hèr era redaccion deth madeish en aranés.

Un aranés, Felipe Aner des d’Estèue, viuec aguesti eveniments e participèc enes madeishi.

Damb aguest escrit vos adjunhi es nauetats des libres de tèxte entath cors 2012-13, e vos hèsqui ua petita explicacion des madeishes.

Coma sabetz, eth 22 de deseme peth maitin, auem previst celebrar eth hestau de Nadau, que volem sigue daurit ara vòsta participacion, balhat que pensam qu’ètz ua part importanta dera comunautat educativa dera nòsta escòla.

Ei plan per aguest motiu que vos prepausam de participar damb nosati en madeish, en tot premanir, damb es auti pairs e mairs qu’atau ac desiren, un nadalet entà cantar-lo en madeish hestivau.

Lo poiratz assajar ena escòla e compdaram tamb era ajuda dera Sra.

Maite Fernández entà dirigir eth madeish.

Eth projècte actuau preve intervier ena cabecèra dera glèisa damb er objectiu de completar er assolidament dera madeisha e era recuperacion…

Aguesta exposicion ei produsida peth Musèu dera Vida Rural dera Fondacion Carulla e convide a rebrembar a partir dera qualitat des fotografies d’Ivana Larrosa, e deth trabalh des dues familhes d’artesans, a empréner un viatge entath passat des nòsti mestièrs tradicionaus, retrobar era pròpria esséncia d’aguesti en tot víuer ena madeisha atmosfèra sentent era flaira dera harga e eth tapatge des martèths enes pèires.

A miei barranc i auie ua gessuda e decidiren de calar-se ena madeisha.

Respècte ara aplicacion de taules d’avaloracion documentau, era directora comente eth besonh d’aplicar aguestes ara documentacion administrativa deth Conselh Generau d’Aran.

Toti es membres an de collaborar enes quehèrs dera casa pr’amor que toti demoren en era.

Òc, un arramat òmes viuien enes montanhes e explotauen es recorsi d´aguesta.

Coma ben coneishetz pr'amor qu'era vòsta associacion ja n'a estat beneficiaria en bères ocasions, eth Conselh Generau a ua linha de concession de subvencions e ajudes as Associacions e Grops Culturaus dera Val d'Aran entà ajudar ena difussion e conservacion dera nòsta lengua e cultura.

Es bases entà poder accedir as madeishes se publiqueren eth passat mes d'abriu (BOP de Lhèida de 02/04/2014, num.

Abantes der inici deth blòc, recuélher tota la documentacion des professors, en tot hèr liurament dera madeisha ara secretari deth centre entad sòn archiu.

Escriuem letra màger en començament deth tèxte, dempús d’un punt, d’un signe d’entonacion, des punts suspensius, en començament de parentèsi precedit de punt o signe d’entonacion, e dempús de dus punts se çò que seguís ei ua proposicion complèta:

Caratz-vos!

Les cridèc.

Non aubediren…

Alavetz gessec de cap ath burèu deth director.

Caratz-vos!

Les cridèc).

E alavetz les cridèc: Vau mès que vos caretz se non voletz que parla damb eth director.

Notatz que i a possibilitat d’ua aplicacion sopla d’aqueri critèris: podem iniciar en minuscula dempús de punts suspensius se i a ua succession de proposicion.

Tanben podem iniciar en minuscula s’ei un paragraf qu’ei part d’ua enumeracion esquematica:

Se vedie, coma se diguéssem… fatigada.

Critèris:

En nòms pròpris a on i a mots gramaticaus (article, preposicion, conjoncion), aguesti van en minuscula: ac dictamine eth Conselh Generau d’Aran.

Es majuscules les cau accentuar coma es minuscules: ETH GOVÈRN D’ARAN.

Critèris puntuaus sus emplec dera letra màger:

Antroponims: Jana; Pèir; Erica…

Nòms e cognòms de divinitats: Allà; Bodha; Diu; Crist…

Zoonims e fitonims en denominacion scientifica: Betula alba; Parthenos sylvia…

Toponims: er article iniciau, se n’i a, ei en minuscula: era Garona, era Noguèra Palharesa; èm enes Bòrdes.

Totun, se non ei que i a tradicion pròpria, quan son nòms e d’autes lengües non integram es articles: èm en La Bisbal.

Se s’interprete que i a pro familiaritat o tradicion, l’integram: viuen en Penedès; eth Vallès Oriental ei fòrça urbanizat; ara passam pera Nauta Ribagòrça; s’installèren en Naut Palhars…

Divisions temporaus der an: es mesi, dies dera setmana e sasons van en minuscula (hereuèr, deluns, tardor).

Punts cardinaus: son en minuscula se non son part d’un toponim: vam entath sud; vam entà Sud-africa…