text
stringlengths 0
171k
|
|---|
1996 ğəm i ḵəxəm qışıṩəʒauə Qalmıqır abı i rektor ẋuaş. |
A ejaᵽiṯır qızəzığəpəşaxəm xəɫhənığəšxuə xuaṩaş Urısey Federacəm i Konstitucəmrə Graždan kodeksımrə ğəhəzırınım. |
1991 ğəm i ḵəm Alekseevım Qalmıqır iriğəblağəri, Pravəmḵə qəxutaḵuə centrım i sovetım i unafəṩım i quəʒəu yağəuvaş. |
Ar abı şıləⱬaş 1993 ğəm i ğatxəpəm Urısey Federacəm yusticəmḵə i ministrım i qalənxər iğəzəṩənu pşərıɫ qıxuaṩıxuḵə. |
šışhəʔu mazəm ministr qulıqur qrataş. |
Auə a ʔənaṯər Qalmıqım ezım i ɫəʔuḵə 1994 ğəm i dığəğazəm qiğənaş, Šəšənım ʒəxər zərırağəham i unafəm arəzı temıẋuəfu. |
Abı i ḟəş ẋurt qaru qamığəsəbəpu, ʔuəxur mamıru zəxəbğəḵıfınu şıtauə. |
Qışaɫxua ɫaxəm pəʔəṩəu i ğaṩəm şış ʔıhəḟ iğəḵuaş Qalmıq Yurə, auə zəi igu ixuaqım i xəkuⱬır. |
Ejaḵuə şıḵua iɫəsxəm şeğəⱬauə, abı ḟəğəṩəğuənu ijın ṩiʒat adıgə ɫəpqım i txıdər. |
Iuⱬḵə igu qiğəḵıžu şıtaş şıstudentım Leningrad Saltıkov-Şedrinım i ćər zezıhə txıɫəşım žəşır xəḵuətəxu ṩəsu zərışıtar, šərjəsxəm ya ğaṩəm, Kavkaz zauəm teuxuauə yatxaxər (Berže A., Leontoviç F., Lyulьe L., Nəgumə Šorə, Tarnau F. |
sımə ya ləⱬığəxər) zərıt žurnal ṯorısəxəmrə zi txıɫımᵽəxər ğuəⱬ ẋužınu xunəsa txıɫxəmrə ṩijıḵıu. |
«Si ɫəpqım nəẋ zaxuə şımıʔəu žısʔənuqım, auə dətxənə ćıxu təməmmi xuədəu, sıqızıxəḵar ḟıuə soɫağu, soğəɫaᵽə, sropagə», — itxığat abı zəguərım. |
1991 ğəm i naqığəm i xəkuəğuxəm qrağəblağəri, Nalšık qaləm yapəu şeḵuəḵa Duneypso adıgə zəxuəsım ar xətat. |
Kongressım qızəriğəpəşa Duneypso Adıgə Xasəm i thəmadəu Qalmıqır xaxat. |
Žəuaplınığə zıpıɫ a ʔənaṯər zəman nəẋ guğuxəmi abı ṩıh pıɫu irihəḵaş, Kavkaz Işẋərəm i ṩınaɫəxəm a zəmanım şeḵuəḵa politikə ʔuəxuxəri zəᵽəzərıtu iʔığaş. |
Qalmıqım i nəʔəm ṩətu, Duneypso Adıgə Xasəm zəṩiğəuʔuat 1992 — 1993 ğəxəm Abẋazım şeḵuəḵa Xəku zauəm Kavkazım is ɫəpqxəm yaşışu dəʔəpıquəğu ẋunu qarur. |
Qalmıq Yurə duneym exıžaş 1997 ğəm. |
Abı i ćər yaşığupşərqım, ui şhər ɫagəu uəzığəʔət pašəu ɫəpqım iʔaşi. |
BAĞƏTʔR Luizə. |
Ɫəpqıḻ |
Mamxəğ Mixail 1936 ğəm baʒəuəğuəm i 14-m Tərç qaləm qışaɫxuaş. |
1959 ğəm abı Krasnodar dət Kubanь məquməš institutır qiuxaş inžener-mexanik ʔəṩağər iʔəu. |
Mamxəğır i ʔəṩağəm ḟıuə xəğuəzauə iɫəsixım i ḵuəćḵə iriləⱬaş, ʔənaṯə zıbžani zəriẋuəḵaş. |
1965 ğəm KPSS-m i Tərç raykomım i eṯuanə sekretaru ar xax, abı qıḵəɫıḵuəu — respublikəm nəẋ in dıdəu it «Qəbbalqməquməštexnikə» ʔuəxuṩaᵽəm i unafəṩ yaṩ. |
1974 ğəm Mamxəğır Tərç raykomım i yapə sekretaru yağəuvaş. |
1984 ğəm Mixail KPSS-m i Qəbərdey-Baɫqər obkomım i sekretaru xaxaş, iɫəsiṯ dəḵri, eṯuanə sekretarь ẋuaş. |
1988 ğəm ar Pravitelьstvəm i Unafəṩu yağəuvaş. |
1991 ğəm ezır i ʔənaṯəm ʔuḵaş. |
Məquməš ṩənığəxəm ya kandidat, Urısey Federacəm i məquməš ʔənaṯəm ṩıh ziʔə i ləⱬaḵuə, gupsısə kuu zıbğədəɫ ćıxur mızə-mıṯəu Urıseymi, Qəbərdey-Baɫqərmi, Adıgeymi, Ṩənığəxəmḵə Duneypso Adıgə Akademiemi qabğədəḵıu ćə ɫaᵽəxəmrə sauğətxəmrə qıxuağəfəşaş. |
Mamxəğ Mixail yaşışş ʔuəxuṩafə daxəḵə zəmanır zığənṩaxəm, ćıxubə xozyaystvəm zeğəuⱬınım zi guaṩəšxuə xəzıɫhaxəm. |
Gubzığət, ʔənaṯə zehəḵəm xuəʔəzət. |
Qulıqušxuə iʔığmi, qızərıguəḵt, bəm ya psəm dıhərt. |
I psaɫəm zərıtebğuətəžım i pṩəm xiğaẋuərt. |
Duneym, ğaṩəm şeḵuəḵxəm, qışıẋu-qışıṩəxəm nə žanḵə pxıpɫıfırt, a psor təməmu, pəžağ xəɫu zəpiɫıtıfırt. |
Qıxuiuxar qrihəḻəxunḵə xəkumrə ɫəpqımrə hələlu xuələⱬaş, i ḟı kuəd ćıxuxəm yariğəḵaş. |
Araş abı i ćər ṩıtḟəɫaᵽəri i fəepɫır mıḵuədıžın zıṩri. |
«Ḟı zi muradım qoẋuḻə, — žaʔə. |
Ləⱬığəmrə ćıxuğə ɫagəmrə zəğusəu qızıdeḵuəḵa Mamxəğ Mixail dež ar şınərıɫağut. |
Abı i muradır qeẋuḻəu, i psaɫəxər yaḟəɫaᵽəu ṩışıtar i gu qabzağərt, nəğuəṩxəm zaṩəğəquənım dapşəşi i psər zəretart. |
Respublikəm şeḵuəḵa uxuənığəšxuəxər Mamxəğım i ćəm qıguəxıᵽə imıʔəu epxaş. |
Apxuədəş qeʒa žılağuəmi yaɫəʔəsu yauquədiya Nalšık — Šəjəm — Baẋsən psı ḵuaᵽə gupıšxuər, qaləxəmrə poselkəxəmrə şağəuva psı ğəqəbzaᵽəxər, Qəbərdey-Baɫqərım i şıhərım trolleybusxər zərışauṯıpşar, Peçatım i unər, Pionerxəmrə školaḵuəxəmrə ya unər, Profsoyuzxəm şənxabzəmḵə ya unər, nəğuəṩ kuədxəri. |
Mamxəğ Mixail ḟıuə sćıxurt. |
«Qəbbalqməquməštexnikə» zəguhənığəm i thəmadəu şıləⱬam, ezım ya gazet qıdağəḵıžın muradḵə, 1969 ğəm sriğəbləğauə şıtaş. |
Abı si ləⱬaᵽər qızərızəriğəpəşa ṩıḵər rayon, respublikə gazet psori zıṩəẋuəpsım xuədət. |
Ğəṩəğuənraqə, ləⱬən şıṩəzʒa yapə maxuə dıdəm ṯumi avtomašinəṩə zırız qıtxuəḵuat — Mamxəğım «Volga», sə — «Moskviç». |
Apxuədəu dızədəlaⱬəu, zı pşədjıⱬ guərım mašinəxər zıdət pṩanṯəm srejə. |
«Iʔət, spidometrxəm değəpɫıt», — žeʔəri i «Volga»-m sıbğədešə. |
Iuⱬḵə sıseym i spidometrım qriʒam dopɫ. |
Qağəɫağuə bžığəxər şızəzğapşəm, pćı xəmıɫu, ʔənkun sıqəẋuaş — respublikəm i «Məquməštexnikə» zəguhənığəm i unafəṩım qiḵuham nəẋrə xuədiṯḵə nəẋıbə qəzžıhat. |
Maṩəu qıpıguḟıḵa mıẋumə, zı psaɫə qızžiʔatəqım. |
Pəžığər yapə izığəş ćıxur qızıxəḵa ɫəpqım i nasıpş. |
I duney tetıḵəm, i ʔuəxu zehəḵəm abı i pṩər qeʔət, eğəin. |
Mamxəğ Mixail xuzəḟəḵar zı txığəšxuəḵə qıpxuəğəɫəğuənuqım: iṩər ḟəmaṩət, i gur ḟımrə guapağəmrə xuəğəpsati, zəuvaḻər qeẋuḻərt. |
A psor qıpəḵuərt qışıẋua unağuəm şiğuəta ğəsənığə daxəm. |
Ar qəral ləⱬaḵuə nəst, zəʔəpaxıu ḻəṩığuəḵərə qıddeḵuəḵ adıgə xabzəm tḵiyuə tett. |
1991 ğəm Nalšık i utıku nəẋışhəm şrağəḵuəḵa demonstracəxəmrə pəḵuxəmrə ya zəranḵə, respublikər şıtıḵə guğu dıdəm qixutat, zəpəṩətınığəm pxuəmığəzəḵuəžınu nasıpınšağə qišənım nəsat. |
Ɫənıquə psori arəzı zıteẋuənu unafəxər zəpəšəçauə qaştən xueyt. |
Abı tegušxuəfınur aqıl žan ziʔə, gupsısə uzınšə qızıpqrıḵ ćıxu gubzığəxərt. |
Apxuədə žıⱬapɫəxəm yaşışt respublikəm i Ministrxəm ya Sovetım i thəmadə Mamxəğ Mixail. |
Qəbərdey-Baɫqərım i mamır psəuḵər, ɫəpqxəm ya zəgurıʔuənığəmrə zəᵽəzərıtınığəmrə iẋumən, di ṩınaɫər zəquətu qızətenən papṩə, respublikəm i adrey unafəṩxəmi xuədəu, Pravitelьstvəm i ʔətaşhə qulıqum ezır teḵaş. |
Ar i şıhətş i ɫəpqım guuz-lıuz xuiʔəu, abı i qəḵuənum zəpımıuuə iğəᵽeyteyuə zərışıtar. |
Qəbərdey-Baɫqərım mamırığəmrə zəgurıʔuənığəmrə nobə zərışıtepşəm, zəquətu zərıziuⱬım Mamxəğım i ḟıṩəšxuə xəɫş. |
«Zəmanım deḵur ḻıḟş». |
Ar zıxužaʔar Mamxəğ Mixail xuədəxərş. |
Məšıquə Təzal. |
«Tarakçı»-r «Emuz»-m tohəž |
UF-m i Nəğuəṩ qəral ʔuəxuxəmḵə ministerstvəm i ḻıḵuə Zaxarovə Marie Tırkum is adıgəxəm zərıšərjəsır žaʔənu xuimıtu, zərıadıgər qızıxəş dəftəri zəramıhəu ɫəẋənə guğu qızərızəranəḵam i guğu zəriṩrə kuəd ṩaqım. |
Duneym şızəbgrıʒa adıgə quəpsxər zəšəḻəžın muradḵə ʔuəxu daxə kuəd qezıhəⱬəu eḵuui zəḟəzıxa, Tırkum şıpsəu di ɫəpqəğuxəmrə xəkurısxəmrə ya zəxuaku şızəpriša ɫəmıžxəm qiḵuətrə ešrə imıʔəu zərıtetımḵə zi ćər dənəḵi şıʔua Emuz- xə Bayazıt i adıgə unəćər Tırkum şızərihə dəftərxəm irıriğətxəžaş. |
«Adıgəm ya dežḵə şənxabzə, txıdə i ɫənıquəḵə ɫəpqıćəm, unağuəćəm mıhənəšxuə iʔəş, — şetx Bayazıt i guḟəğuə ẋıbareğaṩəm. |
— Šərjəsxər duneym i dənə ṩıᵽə şıpsəumi, ya unəćəxəmḵə, ya ɫəpqıćəxəmḵə zərıṩəu, zərıćıxuu, zəpıṩauə qoḵuəḵ. |
Zi ɫabⱬər iɫəsişə ʔəjə ṩauə di Xəkuⱬım qışeⱬə si unağuəćər nobi zeshən nəẋrə nəẋ pəž sıt şıʔə? |
Abı qıxəḵḵə, xəxəsım unəćəş žaʔəu qışıtḟaşa «Tarakçı»-r si unəćə pəž «EMUZ»ḵə sẋuəžaş. |
Mı ʔuəxum si nıbⱬəğuxər si guapəu şığuazə fızoṩ». |
Ẋıbarım ẋuəẋurə psaɫə guapəḵə pəjəžam ya bžığəm qeğəɫağuə Bayazıt qiʔətar xəxəsmi xəkurısmi ya dežḵə ʔuəxu ćıḵuu zərışımıtır. |
«Şapẋə maxuərə ⱬışhə maxuəu kuədrə Thəm uiğəpsəu! |
Ephəⱬa ɫağuəm ɫəpqır driḵuən txuzəḟəḵınu Thəm žiʔə», — dıqışojə Bayazıt qıxuəğəza ẋuəẋuxəm ya zım. |
«Dınoẋuəẋu tərç ɫənıquə ɫəpq qudaməxəm yaz Emuzxə yaşış uzərıẋužamḵə!» — zıqıxueğazə adreym. |
«Qıpṩəẋua ṩəbləm ui adəⱬxəm ya unəćə dıdər zərahınuş ijı ui ḟığəḵə», — nəẋ žıⱬə məʔəbə eşanər. |
Emuz Bayazıt iɫəs kuədḵə «Xuitınığə» radiom şıləⱬaş, Maḟəʒ Sərəbiy i «Adıgə xabzə» txıɫır tırkubzəḵə zəriʒəḵaş. |
Qebbžəḵınu zəman pxuriqunuqım Emuzxə ya quəm xəxəs adıgəxəmrə xəkurısxəmrə zəpiṩən papṩə iğəẋeya ʔuəxuxər, ya nəẋ ćıḵur Kaxramanmaraš i ʔəğuəblağəm zışızıubğua Tırku jılaẋstəney žılağuəm şış sabiyxər adıgəbzə zərıriğajərauə. |
Dəri di ɫəpqəğu guaṩaḟəm doẋuəẋu zi psə iğətınšıža i adəⱬxəmrə zi şhər ɫagəu zriğəʔəta i ṩəbləmrə zərızəḵərišxəža i gupıžım iḟ psəuxu qeḵınu, unəćər qışeⱬa Xəkuⱬım psəḵə zərıripxım xuədəu, şhəḵi piṩəžınu. |
Çərim Mariannə. |
Ɫəpqım i dežḵə mıhənəšxuə ziʔə qıdəḵığuə |
Ẋıbareğaṩə ʔəmalxəm yaşışu gazetır ćıxubəm kuəd ɫandərə qadeḵuəḵ, žılağuəm ẋıbarıṩəxər şızəbgrığəḵınır, qəral unafər xəʔuṩıʔu ṩınır, ṩəjıḵaḵuəxəm ya ʔuəxu epɫıḵəxər naʔuə qaṩınır, bər ʔuəxuğuə zəmıḻəuⱬığuəxəm qıxuejənımrə ləⱬığəšxuəxəm qıxuzəṩəğəuʔuənımrə zi qalən nəẋışhə qıdəḵığuəş. |
Nobə, Internetım i ʔəmalxəm ɫəşu zışauⱬ, dətxənəmi žıp telefonır, planšetır, əlektron txıɫxər tınšu qışiğəsəbəpıf ɫəẋənəm, kuədım žaʔə gazetxəm qəḵuənu yamıʔəu. |
Aṯəmi ḟəş ṩığueyş ḵuədıžınu txıɫımᵽəḵə teʒa txıɫxəri, gazetxəri, žurnalxəri. |
Axər zıḟəḟ, əlektron qıdəḵığuəxəm yapə izığəşu zıʔərızığəhəxər žılağuəm şıkuədş ijıri. |
«Adıgə psaɫəmi» i maṩəqım zəman kuəd ɫandərə nıbⱬəğu pəžu, ṩəjıḵaḵuə gumızağəu qıdeḵuəḵxər. |
Axər, zərıxabzəşi, adıgə unağuəćə zərızərahəm nəmıṩ, guḵi psəḵi adıgəu zızıɫıtəžxəm yaşışş. |
Apxuədəu qıdbğədətş ćıxu şhəxuəri unağuə psoxəri, diʔəş txıɫımᵽəḵə teʒa gazetxəm esauə ejə nəẋıⱬıḟxəri əlektron qıdəḵığuəxəm Internetım i ʔəmalxəmḵə şığuazə zıxuəzıṩ zi ṩaləğuəxəri. |
Di anədəɫxubzəḵə respublikəm şıʔə qıdəḵığuə zaquəm apxuədə xəkupsəxəm ya dežḵə iʔə mıhənər zədğaṩəmə tḟəiğuəu, abı qiḵua ğuəguanəmrə iğuət zıuⱬınığəmrə yateuxuauə yaʔə ʔuəxu epɫıḵəxəmrə çənjəşxəmrə dıṩədəʔumə tḟəḟu, rubrikəṩə qızəʔudox, «Di gazetım i nıbⱬəğu pəžxər» ḟəşığər iʔəu. |
A pḻanəpəm yapə psaɫər şıɫıdoğəs iɫəs kuəd ɫandərə ɫəpq gazetım i nıbⱬəğu pəžu şıt, di ṩınaɫəm i eğəjənığə-ğəsənığə ʔənaṯəm i veteran, žılağuəm pṩə şıziʔə nəẋıⱬıḟ iḵi xəkupsə nəs Ḻup Nurhəliy. |
Adıgəbzəḵə qıdəḵ gazetım i nıbⱬır 2024 ğəm iɫəsişə iriqunuş. |
Ar di ɫəpqım dežḵə maxuə ɫaᵽəu sə qızoɫıtə. |
Sıt şhəḵə žıᵽəmə, adıgəm iɫəs 97-rə ipəḵə gazeti txıɫi diʔaqım, diʔami, ejəfınur maṩə dıdət. |
Oktyabrь revolyucəm ɫəpq ćıḵuxəm qıtxuihaş di ejənri txığəri. |
Pəžş, apxuədəu žıᵽəmə, ijı zi žağuə ẋuxəri şıʔəş. |
Sə qızərısɫıtəmḵə, revolyucəm iuⱬḵə adıgəm di şənxabzəm, di ṩənığəm, di ğəsənığəm, di əkonomikəm zauⱬınımḵə ləⱬığə in iriğəḵuəḵaş də ḟıuə tɫağu di adıgə gazetım. |
Sə si şhər qəsştənşi, ğaşІəm xuziʔə si epɫıkІər kuədkІə nəẋıfІ işІurə iɫəs 70-m şІiğuauə qızdoğuəgurıḵuə ar. |
Abı yapə dıdəu sışrihəlІar Xəku zauəšxuər şekІuəḵ ɫəẋənərat. |