Datasets:

Thimira

/

sinhala-llama-2-data-format

like 0

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: සිද්ධාර්ථ කුමරු [/INST] පසු කලෙක ගෞතම සම්මා සම්බුද්ධ නමින් සම්මා සම්බුදු පදවියට පත්වූයේ මෙම කුමරාය. මවුකුස පිළිසඳ ගැනීම කපිලවස්තු නුවර පාලනය කල සුද්ධෝදන රජතුමා, කෝලිය වංශික කුමාරියක වූ මහමායා කුමාරිය හා විවාහ වී සිටියේය. ඔවුන් දැහැමෙන් සෙමෙන් රට පාලනය කල අතර රට වැස්සෝද ඔවුන්ට ආදරය කළහ. ඔවුන් දරුවෙකු බලාපොරොත්තුවෙන් දීර්ඝ කාලයක් බලා සිටියහ. එක් පෝය දිනක මහමායා දේවිය අපූරු සිහිනයක් දුටුවේය. එනම්, "ඇය නිදා සිටි ඇඳ දෙවිවරු සතරදෙනෙක් විසින් ඔසවාගෙන හිමාලය වනයේ වූ අනෝතත්ත අසලට ගෙන ගියේය. ඉන්පසු ඇය එම විලෙන් ස්නානය කල පසු එම දෙවිවරු ඇය ඉතා සිනිදු සළු පිළි හැන්දුවේය. ඉන්පසු සුදු පාට ඇත් පැටවෙක් සුදු නෙළුම් මලක් හොඬයෙන් ගෙන ඇය නිදා සිටි ඇද වට තුන් වරක් පැදකුණු කර දකුණු පසින් තම කුසතුලට ඇතුලු වනු ඇය දුටුවාය." පසු දින ඇය මේ බව රජතුමාට පැවසුවාය. එවිට රජතුමා සිහින පලාඵල දත් බමුණන් කැඳවා සිහිනය විමසූ අතර ඔවුන් පැවසුවේ "දේවිය පිළිසඳ ගෙන ඇති බවත්, දේවිය ඉතාමත් පින්වත් කුමරෙකු බිහි කරන් බවත්ය". එය ඇසූ රජ හා දේවිය බොහෝ සේ ප්‍රීතියට පත්විය. උපත මාස දහයකට පසු එක දිනක මහමායා දේවිය දරුවා ලැබීම සඳහා තම දෙමාපියන් හමුවීමට යෑමට සුදානම්=== මවුකුස පිළිසඳ ගැනීම === කපිලවස්තු නුවර පාලනය කල සුද්ධෝදන රජතුමා, කෝලිය වංශික කුමාරියක වූ මහමායා කුමාරිය හා විවාහ වී සිටියේය. ඔවුන් දැහැමෙන් සෙමෙන් රට පාලනය කල අතර රට වැස්සෝද ඔවුන්ට ආදරය කළහ. ඔවුන් දරුවෙකු බලාපොරොත්තුවෙන් දීර්ඝ කාලයක් බලා සිටියහ. එක් පෝය දිනක මහමායා දේවිය අපූරු සිහිනයක් දුටුවේය. එනම්, "ඇය නිදා සිටි ඇඳ දෙවිවරු සතරදෙනෙක් විසින් ඔසවාගෙන හිමාලය වනයේ වූ අනෝතත්ත අසලට ගෙන ගියේය. ඉන්පසු ඇය එම විලෙන් ස්නානය කල පසු එම දෙවිවරු ඇය ඉතා සිනිදු සළු පිළි හැන්දුවේය. ඉන්පසු සුදු පාට ඇත් පැටවෙක් සුදු නෙළුම් මලක් හොඬයෙන් ගෙන ඇය නිදා සිටි ඇද වට තුන් වරක් පැදකුණු කර දකුණු පසින් තම කුසතුලට ඇතුලු වනු ඇය දුටුවාය." පසු දින ඇය මේ බව රජතුමාට පැවසුවාය. එවිට රජතුමා සිහින පලාඵල දත් බමුණන් කැඳවා සිහිනය විමසූ අතර ඔවුන් පැවසුවේ "දේවිය පිළිසඳ ගෙන ඇති බවත්, දේවිය ඉතාමත් පින්වත් කුමරෙකු බිහි කරන් බවත්ය". එය ඇසූ රජ හා දේවිය බොහෝ සේ ප්‍රීතියට පත්විය.වූවාය. සුද්ධෝදන රජතුමා ඒ සඳහා අවශ්‍ය සියලුම දේ සකස් කර දුන් පසු මහමායා දේවිය තම පියාගේ රාජධානියට යන්නට පටන් ගත්තාය. මෙලෙස බොහෝ දුරක් ගිය පසු ඇය සල් ගස් පිරුණු, කුරුල්ලන් ගී ගයන මනරම් උයනක් දැක්කාය. ඇය විඩා නිවා ගැනීමට එහි නතර වූවාය. එහි නතර වූ ඇයට ටික වෙලාවකින් විළිරුදා දැණුනි(විළිරුදා යනුවෙන් සඳහන් කළද සැබෑවටම මවට සහ දරුවාට වේදනාවක් නොවීය). රාජ සේවිකාවෝ ඇය වට තිර රෙදි ඇද්දාහ. ටික වේලාවකින් පින්වත් කුමරෙකු මෙලොවට බිහි විය. (ක්‍රි.පූ 623 ) එම දිනය වෙසක් පොහොය ලෙස හඳුන්වයි. උපත් ලැබූ සිදුහත් කුමරා සත් පියවරක් ඉදිරියට තබා , අග්ගෝ හමස්මි ලෝකස්ස ජෙට්ඨෝ හමස්මි ලෝකස්ස ස‌ෙට්ඨෝ හමස්මි ලෝකස්ස ආය මන්තිමා ජාති නත්ථි දානි පුනර්භවෝ යනුවෙන් පැවසීය. සිද්ධාර්ථ කුමාරයා පළමු වර වැඳීම හා නම් තැබීම.. එකල සුද්ධෝදන රජුගේ ගුරුවරයෙකු වූ කාල දේවල නම් බ්‍රාහ්මණයෙක් සිටියේය. මිනිසුන් ඔහුව හැඳින්වූයේ "අසිත බමුණා" යන නමිනි. ඔහු වනයට වී තපස් වඩමින් සිටි තාපසයෙකි. කුමරු ඉපදුණු බව අසා පසු දින ඔහු සුද්ධෝදන රජතුමාගේ මාලිගයට පැමිණියේය. එවිට රජතුමා කුමාරයා ගෙනවිත් බමුණාට පෙන්වූයේය. බමුණා පාද යට අතට සිටින සේ කුමාරයා ගත් නමුත් එකවරම පාද ඉහලට එසවිණි. එවිට අසිත බමුණා කුමාරයාගේ යටි පතුල් පරීක්ෂා කර බලා එහි වූ මඟුල් සලකුණු දැක "මේ කුමාරයා යම් දිනෙක මේ තුන් ලෝකෙටම උතුම් වූ ගුරුවරයෙක් වෙතැයි" පැවසීය. එසේ පවසා අසිත බමුණා කුමාරයාට වැන්දේය. මෙය දුටු සුද්ධෝදන රජතුමාද කුමාරයාට වැන්දේය. මේ පළමුවර වැඳීමයි. කුමරු ඉපදී දවස් පහකට පසු රජතුමා කුමාරයාට නම් තැබීමේ උත්සවය පැවැත්වීය. මේ සඳහා ශිල්ප ශාස්ත්‍ර දත් බමුණන් 108 දෙනෙක් කැඳවීය. එහි පැමිණි බමුණන් කුමාරයාගේ ශරීරයෙහි වූ සලකුණු දැක "මේ කුමාරයා ගිහි ගෙයි සිටියොත් සක්විති රජ වන බවත්, මහණ වුවොත් තුන් ලොවටම අග්‍ර වූ උතුම් වූ බුද්ධත්වය ලබන බවත්" පැවසීය. එවිට එහි සිටි ලාබාළම කොණ්ඩඤ්ඤ බමුණා කුමාරයාගේ නළලෙහී දකුණට කැරකුණු ඌර්ණ රෝම ධාතුව දැක එක ඇඟිල්ලක් ඉහලට ඔසවා "මේ කුමාරයා මතු යම් දිනෙක ගිහි ගෙයින් නික්මී බුද්ධත්වයම ලබන බව" පැවසීය. ඉන්පසු එම බමුණන් තුන් ලොවටම යහපතක් කරන තැනැත්තා යන අර්ථයෙන් සිදුහත් (සිද්ධාර්ථ ) යන නම තැබීය. මවු බිසව කළුරිය කිරීම සිදුහත් කුමරු ඉපදී දවස් හතකට පසු මවු දේවිය වූ මහමායා දේවිය මිය ගියාය. ඒ වනවිට සිදුහත් කුමරු කුඩා ළමයෙකු වූ හෙයින් ඔහුව රැකබලා ගැනීම සිදුහත් කුමාරයාගේ සුළුමව වූ මහා ප්‍රජාපතී ගෝතමී දේවියට පැවරුණි.ප්‍රජාපතී ගෝතමී දේවිය සිද්ධාර්ථ කුමරුන්ටත් සිය කුසින් උපන් දරුවන් දෙදෙනා වූ නන්ද කුමරුන්ටත් සුන්දරී නන්දා කුමරියටත් එකසේ ආදර සැලකිලි දැක්විය.මියගිය මහමායා දේවිය දෙව්ලොව මාතෲ දිව්‍යරාජයා නමින් උපත ලැබුවාය. පිය රජු දෙවන වර වැදීම (වප් මඟුල් උත්සවය ) ටික කලකට පසු කුඹුරු සී සෑමේ කාලය ලඟා වුණි. මෙය ආරම්භ වන්නේ රජතුමා සහභාගී වන රාජකීය උත්සවයකිනි. එම උත්සවය වප් මඟුල් උත්සවය නමින් හඳුන්වයි. කුමරුට පස් මසක් වන විට වප්මඟුල් උත්සවය සංවිධානය කෙරුණි. කුමාරයාගේ සුළු මව වූ මහා ප්‍රජාපතී ගෝතමී දේවිය හා අනෙකුත් කිරිමවුවරුන්ද, සේවිකාවන්ද උත්සවයට සහභාගී වූහ. සේවිකාවන්ද කුමාරයාට හිරුරැස් නොවැටෙන සේ තිර රෙදිවලින් ආවරණය කර උත්සවය බැලීම පිණිස ගියහ. වටපිට බැලූ සිදුහත් කුමාරයාට දැක ගැනීමට හැකිවූයේ තමන් පමණක් සිටින බවත්, අවට කිසිවෙකුත් නැති බවත්ය. එවිට කුමාරයා සංසාරික පුරුද්දට අනුව තමන් පුරුදු පුහුණු කල ආනාපාන සති භාවනාව වඩන්නට වූහ. ටික වෙලාවක් යද්දී ධ්‍යානයක් උපදවා ගත් කුමාරය අහසේ පලක් බැඳ භාවනා කරන්නට විය. ටික වෙලාවකින් එහි පැමිණි කිරිමවුවරුන් සහ සේවිකාවන් දුටුවේ අහසේ පලක් බැඳ භාවනා කරන කුමාරයාය. ඔවුන් වහා ගොස් රජතුමාට මේ සිද්ධිය සැළකලෝය. එවිට රජතුමා මහ පිරිවර සමඟින් මේ විශ්මිත දර්ශනය බැලීමට පැමිණියෝය. එහි පැමිණි රජතුමා භාවනා කරන කුමාරයා දැක මේ මාගේ දෙවන වැඳීමයි යනුවෙන් පවසා දෙවෙනි වරටද තම පුතුණුවන් වැන්දේය. නව යොවුන්විය බමුණන් විසින් සිදුහත් කුමාරයා යම් දිනෙක ගිහි ගෙය හැර යන බව පැවසීම නිසා ඒ පිළිබඳව බියෙන් පසුවූ සුද්ධෝදන රජතුමා කුමාරයාට ඉතා සැපවත් ජීවිතයක් ගත කිරීමට ඉඩ පහසුකම් සැලසුවේය. සුදුසු කල පැමිණි කල්හි ශිල්ප ශාස්ත්‍ර හැදැරීමට යවා සියලුම ක්ෂේත්‍රයන්හි කෙළ පැමිණියෙක් බවට පත්කලේය. ඔහු මේ සියල්ලම කලේ යම් දිනෙක තමාගෙන් පසු කිඹුල්වත්පුර රාජධානිය ඔහුට පවරා දීමේ අරමුණිනි. එසේම සරත්, ශීත සහ වැසි යන සෘතු තුනේදී විසීම සඳහා රම්‍ය, සුරම්‍ය, සුභ නමින් මාලිගා තුනක්ද තනා දුන්නේය. එසේම කොණ්ඩඤ්ඤ සහ අසිත බමුණන් විසින් කුමාරයා යම් දිනෙක මහල්ලෙක් හෝ ලෙඩෙක් හෝ මළමිනියක් හෝ පැවිදි රුවක් හෝ දුටුවොත් ගිහි ගෙයින් නික්මෙන බව පැවසූ නිසා රාජධානියේ සිටි කිසිම මහල්ලෙකුට, ලෙඩෙකුට හෝ පැවිදි අයෙකුට මාළිගවට ඇතුළු වීම තහනම් කලේය. එසේම මිනිසුන්ට ලෙඩ පිළිබඳව, මරණය පිළිබඳව, පැවිදි විම පිළිබඳව කතා කිරීමද තහනම් කලේය. රජතුමා මේ සියල්ලම කලේ ඔහුව ගිහි ගෙයිම රඳවා ගැනීමේ බලාපොරොත්තුවෙනි. විවාහය කුමාරයා සතුටෙන් තැබීම පිණිස විවාහයක් කර දිය යුතුයැයි පඬිවරු පැවසීය. ඒ අනුව රජතුමා සිදුහත් කුමාරයාට සොළොස් වසක් වූ කල (දහසය අවුරුද්දක් ) කුමාරයා විවාහ කර දිමට තීරණය කලේය. ඒ අනුව කෝලිය වංශික යශෝධරා කුමාරියව සරණ පාව දීමට තීරණය කෙරුණි. නමුත් සිදුහත් කුමාරයා පිළිබඳව ඔවුන් හොඳන් නොදැන සිටියහ. කුමාරයා ශිල්ප ශාස්ත්‍ර හැදැරූ බවක්වත් ඔවුන් නොදැන සිටියහ. එම නිසා යශෝධරා කුමාරියගේ පියාණන් වන සුප්‍රබුද්ධ රජතුමා තම දියණිය සිදුහත් කුමාරයාට සරණ පාවා දීම ප්‍රතික්ෂේප කළේය. ඉන්පසු සිදුහත් කුමාරයා තම නෑ සියන්ගේ අනවබෝධය දුරු කිරීම සඳහා ශිල්ප ශාස්ත්‍ර (12) දැක්වීය. එයින් සතුටට පත් සුප්‍රබුද්ධ රජතුමා තම දියණිය වන යශෝධරා දේවියව සිදුහත් කුමාරයාට සරණ පාවා දුන්නේය. සතර පෙර නිමිති දැකීම ඉන්පසු සුද්ධෝදන රජතුමා කුමාරයාගේ මාලිගාව සහ උද්‍යානය වටවන පරිදි විශාලා තාප්පයක් තැනුවේය. රජතුමා මේ සියල්ලම කලේ යම් දිනෙක මේ සැප සම්පත් සියල්ලම හැර දමා මහණ වෙතැයි ඇතිවූ බිය නිසාමය. කෙසේ වෙතත් සිදුහත් කුමාරයාට මෙලෙස සිරකාරයෙක් මෙන් ජීවත් වීම අප්‍රිය විය. ඔහු නිතරම සෙවුයේ මේ ජීවිතයේ අර්ථය කුමක්ද''' යන්නයි. දිනක් කුමාරයා රජතුමා හමුවට ගොස් තමන් මාළිගයෙන් පිටතට ගොස් අනෙක් ජනතාව ජීවත් වන්නේ කෙසේදැයි සෙවීමට අදහස් කරන බව පැවසීය. රජතුමා එවිට කුමාරයට මඳ වේලාවක් නවතින්න යැයි පවසා තමන්ගේ සේවකයන් ලවා නුවර සම්පූර්ණයෙන්ම සරසා කුමරුට යන්නැයි පැවසුවේය. බුද්ධ චරිතය </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: එල්විස් ප්‍රෙස්ලි [/INST] එල්විස් ආරොන් ප්‍රෙස්ලි (1935 ජනවාරි 8 - 1977 අගෝස්තු 16) ඇමෙරිකානු සංගීතඥයෙකු සහ නළුවෙකු වේ. "රොක් ඇන්ඩ් රෝල් රජු" හෝ සරලව "the King" ලෙස නිතර හඳුන්වනු ලබන ඔහුව 20 වන සියවසේ ඉතා වැදගත් සංස්කෘතික සලකුණක් ලෙස සළකනු ලබයි. ප්‍රෙස්ලි ටුපෙලෝ, මිසිසිපි හි දී උපත ලැබීය. ඔහුට වයස අවුරුදු 13ක් ව තිබියදී ඔහුගේ පවුල ටෙනිස් හි මෙම්ෆිස් වෙත පදිංචියට ගියහ. ඔහුගේ සංගීත වෘත්තීය ආරම්භ වූයේ එහි දී ය. ඒ 1954 දී ඔහු Sun Records හි නිෂ්පාදක සෑම් ෆිලිප්ස් සමඟ ගීතයක් පටිගත කිරීමෙනි. ප්‍රෙස්ලි ගේ පළමු RCA ගීතය වූ "Heartbreak Hotel" 1956 ජනවාරි මාසයේ දී නිකුත් වූ අතර එය එක්සත් ජනපදයේ අංක එකේ ජනප්‍රිය ගීතයක් බවට පත් විය. රූපවාහිනී වැඩසටහන් ගණනාවක පෙනී සිටීම් සහ ගීත දර්ශක වල පළමු ස්ථාන වාර්තා නිසා රොක් ඇන්ඩ් රෝල් කලාවේ ප්‍රමුඛ පුද්ගලයා වශයෙන් ඔහු සැලකුම් ලැබීය. සිවිල් අයිතිවාසිකම් ව්‍යාපාරයේ පිබිදීමත් සමඟම ඇති වූ සුවිශේෂී ප්‍රබල බලපෑම් සමඟ එකතුව, ඔහුගේ ජවයෙන් පිරි ගීත ඉදිරිපත් කිරීම් සහ ලිංගික පෙලඹවීමක් ඇති කරන සුළු ඉදිරිපත් කිරීමේ කලාව, ඔහුව අති මහත් ජනප්‍රියත්වයකට පත් කරන ලදී. අපරදිග ගායකයෝ ගායකයෝ </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: වයින් [/INST] වයින් යනු සාමාන්‍යයෙන් පැසුණු මිදි වලින් සාදන ලද මධ්‍යසාර පානයකි . යීස්ට් මිදි වල සීනි පරිභෝජනය කරන අතර එය එතනෝල් සහ කාබන් ඩයොක්සයිඩ් බවට පරිවර්තනය කරයි, ක්‍රියාවලියේදී තාපය මුදාහරියි. විවිධ මිදි වර්ග සහ යීස්ට් වර්ග විවිධ වයින් වර්ගවල ප්‍රධාන සාධක වේ. මිදි වල ජෛව රසායනික වර්ධනය, පැසවීමට සම්බන්ධ ප්‍රතික්‍රියා, මිදි වැඩෙන පරිසරය ( terroir ) සහ වයින් නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලිය අතර ඇති සංකීර්ණ අන්තර්ක්‍රියා නිසා මෙම වෙනස්කම් ඇති වේ. බොහෝ රටවල් වයින්වල ශෛලීන් සහ ගුණාංග නිර්වචනය කිරීමට අදහස් කරන නීතිමය අභියාචනා පනවා ඇත. මේවා සාමාන්‍යයෙන් භූගෝලීය සම්භවය සහ අවසර ලත් මිදි වර්ග මෙන්ම වයින් නිෂ්පාදනයේ අනෙකුත් අංශ සීමා කරයි. ප්ලම්, චෙරි, දෙළුම්, බ්ලූබෙරි, කරන්ට් ඇතුළු එල්ඩර්බෙරි වැනි අනෙකුත් පලතුරු බෝග පැසවීම මගින් වයින් සෑදිය හැකිය. වයින් වසර දහස් ගණනක් තිස්සේ නිෂ්පාදනය කර ඇත. වයින් පිළිබඳ පැරණිතම සාක්ෂි වන්නේ අද ජෝර්ජියාවේ (ක්‍රි.පූ. 6000), පර්සියාවේ (ක්‍රි.පූ. 5000), ඉතාලියේ සහ ආර්මේනියාවේ (ක්‍රි.පූ. 4000) කොකේසස් ප්‍රදේශයෙනි . නිව් වර්ල්ඩ් වයින් ඇමරිකාවේ ආදිවාසීන් විසින් සාදන ලද මධ්‍යසාර පානවලට යම් සම්බන්ධයක් ඇති නමුත් ප්‍රධාන වශයෙන් නිව් ස්පාඤ්ඤයේ පසුකාලීන ස්පාඤ්ඤ සම්ප්‍රදායන්ට සම්බන්ධ වේ. පසුව, පැරණි ලෝක වයින් තවදුරටත් viticulture ශිල්පීය ක්‍රම දියුණු කරන විට, යුරෝපය විශාලතම වයින් නිපදවන කලාප තුනක් ආවරණය කරයි. අද වන විට විශාලතම වයින් නිපදවන කලාප ඇති රටවල් පහ වන්නේ ඉතාලිය, ස්පාඤ්ඤය, ප්‍රංශය, එක්සත් ජනපදය සහ චීනයයි . වයින් දිගු කලක් තිස්සේ ආගමේ වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇත. රතු වයින් පුරාණ ඊජිප්තුවරුන් විසින් රුධිරය සමඟ සම්බන්ධ කරන ලදී සහ ඩයොනිසස්ගේ ග්‍රීක නිකාය සහ රෝමවරුන් විසින් ඔවුන්ගේ බචනාලියාවේ භාවිතා කරන ලදී; යුදෙව් ආගම එය කිඩ්ඩුෂ්හි ද ක්‍රිස්තියානි ධර්මය දිව්‍ය සත්ප්‍රසාදයේ ද ඇතුළත් කරයි. ඊජිප්තු, ග්‍රීක, රෝම සහ ඊශ්‍රායල වයින් සංස්කෘතීන් තවමත් මෙම පැරණි මූලයන් සමඟ සම්බන්ධ වී ඇත. ඒ හා සමානව, ඉතාලියේ, ස්පාඤ්ඤයේ සහ ප්‍රංශයේ විශාලතම වයින් කලාපවලට සක්‍රමේන්තු වයින් සම්බන්ධ උරුමයන් ඇත, එසේම, නිරිතදිග එක්සත් ජනපදයේ viticulture සම්ප්‍රදායන් නව ස්පාඤ්ඤය තුළ ආරම්භ වූයේ කතෝලික ෆ්‍රියර්ස් සහ භික්ෂූන් විසින් ප්‍රථම වරට නිව් මෙක්සිකෝවේ සහ කැලිෆෝනියාවේ වයින් නිෂ්පාදනය කිරීමෙනි. යොමු කිරීම් </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: රුසියානු සෝවියට් සන්ධීය සමාජවාදී සමූහාණ්ඩුව [/INST] රුසියානු සෝවියට් සන්ධීය සමාජවාදී සමූහාණ්ඩුව (), පොදු වශයෙන් සෝවියට් රුසියාව, රුසියානු ෆෙඩරේෂණය, හෝ සරල වශයෙන් රුසියාව ලෙසින් හැඳින්වුනු, යනු ස්වෛරී රාජ්‍යයක් (1917–22 තුලදී සහ 1990–91 හිදී) සහ සෝවියට් සංගමයෙහි විශාලතම, මහත් ජනාකීර්ණ සහ මහත් ලෙසින් ආර්ථික ප්‍රවර්ධනයකට පාත්‍රව තුබූ සමූහාණ්ඩුව විය. මෙම සමූහාණ්ඩුව සමන්විත වී තිබුණේ ස්වතන්ත්‍ර ජනරජ දහසයකින්ද, ස්වතන්ත්‍ර ඕබ්ලස්ට පහකින්ද, ස්වතන්ත්‍ර ඔක්රූග දහයකින්ද, ක්‍රායි සයකින්ද සහ, ඕබ්ලස්ට සතළිසකින්ද වෙයි. විශාලතම වාර්ගික කණ්ඩායම රුසියානුවෝ වූහ. ආශ්‍රිත පෙර පැවති රටවල් </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: බ්‍රහස්පතින්දා දිනයකින් ඇරඹෙන අධික අවුරුද්ද [/INST] මෙය,1948, 1976, 2004, 2032 හෝ 2060 වැනි, ජනවාරි 1 දින බ්‍රහස්පතින්දා දිනයකින් ඇරඹෙන ඕනෑම අධික අවුරුද්දක් (ඩොමිනිකල් අකුර DC) සඳහා, දින දසුන වෙයි. මෙවැනි වසරක් සඳහා, අනුරූප ISO වසරෙහි සති 53 පවතින අතර, ISO සතිය 10 (මාර්තු 1 වැනිදායින් ඇරඹෙන) සහ අනෙකුත් සියළු අපරාපරිය ISO සති සිදුවන්නේ අනෙකුත් වසර වලට වඩා වේලාසනිනි. ආශ්‍රිත ග්‍රෙගරි දිනදසුන ජූලියානු දින දසුන </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ෂියාම් සෙල්වදුරෙයි [/INST] ෂියාම් සෙල්වදුරේ උපත ලැබුවේ කොළඹ දී ය.ඒ 1965 වර්ෂයේදීය. ශ්‍රී ලංකා-කැනඩානු නවකතාකරුවෙකු වන ඔහු විසින් Funny Boy (1994) හා Cinnamon Gardens (1998) යන කතා රචනා කරන ලදී.ඒ සඳහා කැනඩා ප්‍රථම නව කතා සම්මානය ඔහුට හිමිවිණි. සෙල්වදුරේ දෙමළ හා සිංහල මිශ්‍ර වටපිටාවක හැදී වැඩුනෙකි. 1983 වර්ෂයේදී කොළඹ නගරයේ ඇතිවූ කලකෝලහාලවලින් පසුව ඔහු සිය පවුලේ සමාජිකයින් සමඟ කැනඩාවට සංක්‍රමණය විය. එවිට ඔහුගේ වයස අවුරුදු 19 කි. වර්තමානය වනවිට ඔහු ඔහුගේ කොටස්කරුවා වන ඇන්ඩෲ චැම්පියන් සමඟ ටොරොන්ටෝහි වෙසේ . වර්ෂ 2003 දී ආසියානු විසිර යාම පිළිබඳ Time Asia හි විශේෂ ගැටළුවක දී “Coming out” නම් වූ වාක්‍ය රචනය තුළ දී සෙල්වදුරේ විසින් 1997 දී ඔහු හා ඔහුගේ සඟයා ශ්‍රී ලංකාව තුළ ගත කළ කාලය තුළ දී අත් විඳින ලද අපහසුතා නැවත සිහිපත් කරන ලදී. වර්ෂ 2004 දී සෙල්වදුරේ විසින් කෙටි කතා එකතුවක් සංස්කරණය කරන ලදී. (Story – Wallah, Short Fiction from South Asian Writers ) ඒවාට සල්මන් රෂ්ඩි, මොනිකා ඇලි හා හනීෆ් කුරෙයිෂි ගේ හා තවත් බොහෝදෙනෙකුගේ කාර්යයන් ඇතුළත් විය. තරුණ, වැඩිහිටි නවකතාවක් වූ Swimming in the Monsoon Sea ග්‍රන්ථය 2005 දී ඔහු ප්‍රකාශයට පත් කළේය. එම ග්‍රන්ථයට 2006 දී ළමා හා තරුණ සාහිත්‍ය කාණ්ඩය යටතේ ලැම්ඩා සාහිත්‍ය සම්මානය හිමිවිණි. ඔහු TOK ට දායකයෙක් ද වේ. ඒ New Toronto පළමු ග්‍රන්ථය ලිවීමෙනි. ප්‍රකාශන Funny Boy, ටොරොන්ටෝ: මැක්ලෙලන්ඩ් හා ස්ටුවට්, 1994. ISBN 0771079508 (හා අනෙක් අය). හොඳම පිරිමි සමලිංගික නවකතාව සඳහා ලැම්ඩා සාහිත්‍ය සම්මාන හා 1994 සඳහා කැනඩා ප්‍රථම නවකතා සම්මානයේ උළෙලේ දී සම්මාන දිනා ගන්නා ලදී. (සුගතපාල ද සිල්වා විසින් මෙම පොත අමුතු ඉලංදාරියා නමින් සිංහලයට පරිවර්තනය කරන ලදුව සරසවි ප්‍රකාශනයක් ලෙස නිකුත් වී ඇත) Cinnamon Gardens, ටොරොන්ටෝ: මැක් ලෙලන්ඩ් හා ස්ටුවට්, 1998. ISBN 0786864737 Swimming in the Monsoon Sea, 2005. ISBN 0887767354. 2006 ළමා හා තරුණ සාහිත්‍ය කාණ්ඩය යටතේ ලැම්ඩා සාහිත්‍ය සම්මාන. Story – Wallah : දකුණු ආසියානු ලේඛකයන් විසින් ලියන ලද කෙටි කතා එකතුවක් වන අතර ෂියාම් සෙල්වදුරේ විසින් සංස්කරණය කරන ලදී. නිව් යෝර්ක් : හෆ්ටන් මිෆ්ලින් Co., 2005. ISBN 0618576800 1965 උපත් </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: සමනලයා [/INST] සමනලුන් යනු ලෙපිඩොප්ටෙරා අනුපිළිවෙලෙහි මැක්‍රොලෙපිඩොප්ටෙරාන් ක්ලේඩ් රොපලෝසෙරා හි කෘමීන් වන අතර එයට සලබයන් ද ඇතුළත් වේ. වැඩිහිටි සමනලුන්ට විශාල, බොහෝ විට දීප්තිමත් වර්ණ සහිත පියාපත් සහ කැපී පෙනෙන, පියාසර ක්‍රමයක් ඇත. කණ්ඩායම සමන්විත වන්නේ විශාල සුපිරි පවුලක් වන පැපිලියොනොයිඩියා කාණ්ඩයටයි; එහි අවම වශයෙන් එක් හිටපු කණ්ඩායමක් වන නායකයින් (කලින් සුපිරි පවුල "Hesperioidea") අඩංගු වන අතර නවතම විශ්ලේෂණයන් යෝජනා කරන්නේ එහි සලබයා-සමනලුන් (කලින් සුපිරි පවුල "Hedyloidea") ද අඩංගු වන බවයි. සමනල පොසිල වසර මිලියන 56කට පමණ පෙර පැලියෝසීන් යුගයට අයත් වේ. Butterflies have a four-stage life cycle, as like most insects they undergo complete metamorphosis. Winged adults lay eggs on the food plant on which their larvae, known as caterpillars, will feed. The caterpillars grow, sometimes very rapidly, and when fully developed, pupate in a chrysalis. When metamorphosis is complete, the pupal skin splits, the adult insect climbs out, and after its wings have expanded and dried, it flies off. Some butterflies, especially in the tropics, have several generations in a year, while others have a single generation, and a few in cold locations may take several years to pass through their entire life cycle. Butterflies are often polymorphic, and many species make use of camouflage, mimicry, and aposematism to evade their predators. Some, like the monarch and the painted lady, migrate over long distances. Many butterflies are attacked by parasites or parasitoids, including wasps, protozoans, flies, and other invertebrates, or are preyed upon by other organisms. Some species are pests because in their larval stages they can damage domestic crops or trees; other species are agents of pollination of some plants. Larvae of a few butterflies (e.g., harvesters) eat harmful insects, and a few are predators of ants, while others live as mutualists in association with ants. Culturally, butterflies are a popular motif in the visual and literary arts. The Smithsonian Institution says "butterflies are certainly one of the most appealing creatures in nature". Etymology The Oxford English Dictionary derives the word straightforwardly from Old English butorflēoge, butter-fly; similar names in Old Dutch and Old High German show that the name is ancient, but modern Dutch and German use different words (vlinder and Schmetterling) and the common name often varies substantially between otherwise closely-related languages. A possible source of the name is the bright yellow male of the brimstone (Gonepteryx rhamni); another is that butterflies were on the wing in meadows during the spring and summer butter season while the grass was growing. Paleontology The earliest Lepidoptera fossils date to the Triassic-Jurassic boundary, around 200 million years ago. Butterflies evolved from moths, so while the butterflies are monophyletic (forming a single clade), the moths are not. The oldest known butterfly is Protocoeliades kristenseni from the Palaeocene aged Fur Formation of Denmark, approximately 55 million years old, which belongs to the family Hesperiidae (skippers). Molecular clock estimates suggest that butterflies originated sometime in the mid-Cretaceous, but only significantly diversified during the Cenozoic. The oldest American butterfly is the Late Eocene Prodryas persephone from the Florissant Fossil Beds, approximately 34 million years old. Taxonomy and phylogeny Traditionally, butterflies have been divided into the superfamily Papilionoidea excluding the smaller groups of the Hesperiidae (skippers) and the more moth-like Hedylidae of America. Phylogenetic analysis suggests that the traditional Papilionoidea is paraphyletic with respect to the other two groups, so they should both be included within Papilionoidea, to form a single butterfly group, thereby synonymous with the clade Rhopalocera. Biology General description Butterfly adults are characterized by their four scale-covered wings, which give the Lepidoptera their name (Ancient Greek λεπίς lepís, scale + πτερόν pterón, wing). These scales give butterfly wings their colour: they are pigmented with melanins that give them blacks and browns, as well as uric acid derivatives and flavones that give them yellows, but many of the blues, greens, reds and iridescent colours are created by structural coloration produced by the micro-structures of the scales and hairs. As in all insects, the body is divided into three sections: the head, thorax, and abdomen. The thorax is composed of three segments, each with a pair of legs. In most families of butterfly the antennae are clubbed, unlike those of moths which may be threadlike or feathery. The long proboscis can be coiled when not in use for sipping nectar from flowers. Nearly all butterflies are diurnal, have relatively bright colours, and hold their wings vertically above their bodies when at rest, unlike the majority of moths which fly by night, are often cryptically coloured (well camouflaged), and either hold their wings flat (touching the surface on which the moth is standing) or fold them closely over their bodies. Some day-flying moths, such as the hummingbird hawk-moth, are exceptions to these rules. Butterfly larvae, caterpillars, have a hard (sclerotised) head with strong mandibles used for cutting their food, most often leaves. They have cylindrical bodies, with ten segments to the abdomen, generally with short prolegs on segments 3–6 and 10; the three pairs of true legs on the thorax have five segments each. Many are well camouflaged; others are aposematic with bright colours and bristly projections containing toxic chemicals obtained from their food plants. The pupa or chrysalis, unlike that of moths, is not wrapped in a cocoon. Many butterflies are sexually dimorphic. Most butterflies have the ZW sex-determination system where females are the heterogametic sex (ZW) and males homogametic (ZZ). Distribution and migration Butterflies are distributed worldwide except Antarctica, totalling some 18,500 species. Of these, 775 are Nearctic; 7,700 Neotropical; 1,575 Palearctic; 3,650 Afrotropical; and 4,800 are distributed across the combined Oriental and Australian/Oceania regions. The monarch butterfly is native to the Americas, but in the nineteenth century or before, spread across the world, and is now found in Australia, New Zealand, other parts of Oceania, and the Iberian Peninsula. It is not clear how it dispersed; adults may have been blown by the wind or larvae or pupae may have been accidentally transported by humans, but the presence of suitable host plants in their new environment was a necessity for their successful establishment. Many butterflies, such as the painted lady, monarch, and several danaine migrate for long distances. These migrations take place over a number of generations and no single individual completes the whole trip. The eastern North American population of monarchs can travel thousands of miles south-west to overwintering sites in Mexico. There is a reverse migration in the spring. It has recently been shown that the British painted lady undertakes a 9,000-mile round trip in a series of steps by up to six successive generations, from tropical Africa to the Arctic Circle — almost double the length of the famous migrations undertaken by monarch. Spectacular large-scale migrations associated with the monsoon are seen in peninsular India. Migrations have been studied in more recent times using wing tags and also using stable hydrogen isotopes. Butterflies navigate using a time-compensated sun compass. They can see polarized light and therefore orient even in cloudy conditions. The polarized light near the ultraviolet spectrum appears to be particularly important. Many migratory butterflies live in semi-arid areas where breeding seasons are short. The life histories of their host plants also influence butterfly behaviour. Life cycle Butterflies in their adult stage can live from a week to nearly a year depending on the species. Many species have long larval life stages while others can remain dormant in their pupal or egg stages and thereby survive winters. The Melissa Arctic (Oeneis melissa) overwinters twice as a caterpillar. Butterflies may have one or more broods per year. The number of generations per year varies from temperate to tropical regions with tropical regions showing a trend towards multivoltinism. Courtship is often aerial and often involves pheromones. Butterflies then land on the ground or on a perch to mate. Copulation takes place tail-to-tail and may last from minutes to hours. Simple photoreceptor cells located at the genitals are important for this and other adult behaviours. The male passes a spermatophore to the female; to reduce sperm competition, he may cover her with his scent, or in some species such as the Apollos (Parnassius) plugs her genital opening to prevent her from mating again. The vast majority of butterflies have a four-stage life cycle; egg, larva (caterpillar), pupa (chrysalis) and imago (adult). In the genera Colias, Erebia, Euchloe, and Parnassius, a small number of species are known that reproduce semi-parthenogenetically; when the female dies, a partially developed larva emerges from her abdomen. Egg Butterfly eggs are protected by a hard-ridged outer layer of shell, called the chorion. This is lined with a thin coating of wax which prevents the egg from drying out before the larva has had time to fully develop. Each egg contains a number of tiny funnel-shaped openings at one end, called micropyles; the purpose of these holes is to allow sperm to enter and fertilize the egg. Butterfly eggs vary greatly in size and shape between species, but are usually upright and finely sculptured. Some species lay eggs singly, others in batches. Many females produce between one hundred and two hundred eggs. Butterfly eggs are fixed to a leaf with a special glue which hardens rapidly. As it hardens it contracts, deforming the shape of the egg. This glue is easily seen surrounding the base of every egg forming a meniscus. The nature of the glue has been little researched but in the case of Pieris brassicae, it begins as a pale yellow granular secretion containing acidophilic proteins. This is viscous and darkens when exposed to air, becoming a water-insoluble, rubbery material which soon sets solid. Butterflies in the genus Agathymus do not fix their eggs to a leaf, instead the newly laid eggs fall to the base of the plant. Eggs are almost invariably laid on plants. Each species of butterfly has its own host plant range and while some species of butterfly are restricted to just one species of plant, others use a range of plant species, often including members of a common family. In some species, such as the great spangled fritillary, the eggs are deposited close to but not on the food plant. This most likely happens when the egg overwinters before hatching and where the host plant loses its leaves in winter, as do violets in this example. The egg stage lasts a few weeks in most butterflies, but eggs laid close to winter, especially in temperate regions, go through a diapause (resting) stage, and the hatching may take place only in spring. Some temperate region butterflies, such as the Camberwell beauty, lay their eggs in the spring and have them hatch in the summer. Caterpillar larva Butterfly larvae, or caterpillars, consume plant leaves and spend practically all of their time searching for and eating food. Although most caterpillars are herbivorous, a few species are predators: Spalgis epius eats scale insects, while lycaenids such as Liphyra brassolis are myrmecophilous, eating ant larvae. Some larvae, especially those of the Lycaenidae, form mutual associations with ants. They communicate with the ants using vibrations that are transmitted through the substrate as well as using chemical signals. The ants provide some degree of protection to these larvae and they in turn gather honeydew secretions. Large blue (Phengaris arion) caterpillars trick Myrmica ants into taking them back to the ant colony where they feed on the ant eggs and larvae in a parasitic relationship. Caterpillars mature through a series of developmental stages known as instars. Near the end of each stage, the larva undergoes a process called apolysis, mediated by the release of a series of neurohormones. During this phase, the cuticle, a tough outer layer made of a mixture of chitin and specialized proteins, is released from the softer epidermis beneath, and the epidermis begins to form a new cuticle. At the end of each instar, the larva moults, the old cuticle splits and the new cuticle expands, rapidly hardening and developing pigment. Development of butterfly wing patterns begins by the last larval instar. Caterpillars have short antennae and several simple eyes. The mouthparts are adapted for chewing with powerful mandibles and a pair of maxillae, each with a segmented palp. Adjoining these is the labium-hypopharynx which houses a tubular spinneret which is able to extrude silk. Caterpillars such as those in the genus Calpodes (family Hesperiidae) have a specialized tracheal system on the 8th segment that function as a primitive lung. Butterfly caterpillars have three pairs of true legs on the thoracic segments and up to six pairs of prolegs arising from the abdominal segments. These prolegs have rings of tiny hooks called crochets that are engaged hydrostatically and help the caterpillar grip the substrate. The epidermis bears tufts of setae, the position and number of which help in identifying the species. There is also decoration in the form of hairs, wart-like protuberances, horn-like protuberances and spines. Internally, most of the body cavity is taken up by the gut, but there may also be large silk glands, and special glands which secrete distasteful or toxic substances. The developing wings are present in later stage instars and the gonads start development in the egg stage. Pupa When the larva is fully grown, hormones such as prothoracicotropic hormone (PTTH) are produced. At this point the larva stops feeding, and begins "wandering" in the quest for a suitable pupation site, often the underside of a leaf or other concealed location. There it spins a button of silk which it uses to fasten its body to the surface and moults for a final time. While some caterpillars spin a cocoon to protect the pupa, most species do not. The naked pupa, often known as a chrysalis, usually hangs head down from the cremaster, a spiny pad at the posterior end, but in some species a silken girdle may be spun to keep the pupa in a head-up position. Most of the tissues and cells of the larva are broken down inside the pupa, as the constituent material is rebuilt into the imago. The structure of the transforming insect is visible from the exterior, with the wings folded flat on the ventral surface and the two halves of the proboscis, with the antennae and the legs between them. The pupal transformation into a butterfly through metamorphosis has held great appeal to mankind. To transform from the miniature wings visible on the outside of the pupa into large structures usable for flight, the pupal wings undergo rapid mitosis and absorb a great deal of nutrients. If one wing is surgically removed early on, the other three will grow to a larger size. In the pupa, the wing forms a structure that becomes compressed from top to bottom and pleated from proximal to distal ends as it grows, so that it can rapidly be unfolded to its full adult size. Several boundaries seen in the adult colour pattern are marked by changes in the expression of particular transcription factors in the early pupa. Adult The reproductive stage of the insect is the winged adult or imago. The surface of both butterflies and moths is covered by scales, each of which is an outgrowth from a single epidermal cell. The head is small and dominated by the two large compound eyes. These are capable of distinguishing flower shapes or motion but cannot view distant objects clearly. Colour perception is good, especially in some species in the blue/violet range. The antennae are composed of many segments and have clubbed tips (unlike moths that have tapering or feathery antennae). The sensory receptors are concentrated in the tips and can detect odours. Taste receptors are located on the palps and on the feet. The mouthparts are adapted to sucking and the mandibles are usually reduced in size or absent. The first maxillae are elongated into a tubular proboscis which is curled up at rest and expanded when needed to feed. The first and second maxillae bear palps which function as sensory organs. Some species have a reduced proboscis or maxillary palps and do not feed as adults. Many Heliconius butterflies also use their proboscis to feed on pollen; in these species only 20% of the amino acids used in reproduction come from larval feeding, which allow them to develop more quickly as caterpillars, and gives them a longer lifespan of several months as adults. The thorax of the butterfly is devoted to locomotion. Each of the three thoracic segments has two legs (among nymphalids, the first pair is reduced and the insects walk on four legs). The second and third segments of the thorax bear the wings. The leading edges of the forewings have thick veins to strengthen them, and the hindwings are smaller and more rounded and have fewer stiffening veins. The forewings and hindwings are not hooked together (as they are in moths) but are coordinated by the friction of their overlapping parts. The front two segments have a pair of spiracles which are used in respiration. The abdomen consists of ten segments and contains the gut and genital organs. The front eight segments have spiracles and the terminal segment is modified for reproduction. The male has a pair of clasping organs attached to a ring structure, and during copulation, a tubular structure is extruded and inserted into the female's vagina. A spermatophore is deposited in the female, following which the sperm make their way to a seminal receptacle where they are stored for later use. In both sexes, the genitalia are adorned with various spines, teeth, scales and bristles, which act to prevent the butterfly from mating with an insect of another species. After it emerges from its pupal stage, a butterfly cannot fly until the wings are unfolded. A newly emerged butterfly needs to spend some time inflating its wings with hemolymph and letting them dry, during which time it is extremely vulnerable to predators. Pattern formation The colorful patterns on many butterfly wings tell potential predators that they are toxic. Hence, the genetic basis of wing pattern formation can illuminate both the evolution of butterflies as well as their developmental biology. The color of butterfly wings is derived from tiny structures called scales, each of which have their own pigments. In Heliconius butterflies, there are three types of scales: yellow/white, black, and red/orange/brown scales. Some mechanism of wing pattern formation are now being solved using genetic techniques. For instance, a gene called cortex determines the color of scales: deleting cortex turned black and red scales yellow. Mutations, e.g. transposon insertions of the non-coding DNA around the cortex gene can turn a black-winged butterfly into a butterfly with a yellow wing band. Behaviour Butterflies feed primarily on nectar from flowers. Some also derive nourishment from pollen, tree sap, rotting fruit, dung, decaying flesh, and dissolved minerals in wet sand or dirt. Butterflies are important as pollinators for some species of plants. In general, they do not carry as much pollen load as bees, but they are capable of moving pollen over greater distances. Flower constancy has been observed for at least one species of butterfly. Adult butterflies consume only liquids, ingested through the proboscis. They sip water from damp patches for hydration and feed on nectar from flowers, from which they obtain sugars for energy, and sodium and other minerals vital for reproduction. Several species of butterflies need more sodium than that provided by nectar and are attracted by sodium in salt; they sometimes land on people, attracted by the salt in human sweat. Some butterflies also visit dung and scavenge rotting fruit or carcasses to obtain minerals and nutrients. In many species, this mud-puddling behaviour is restricted to the males, and studies have suggested that the nutrients collected may be provided as a nuptial gift, along with the spermatophore, during mating. In hilltopping, males of some species seek hilltops and ridge tops, which they patrol in search for females. Since it usually occurs in species with low population density, it is assumed these landscape points are used as meeting places to find mates. Butterflies use their antennae to sense the air for wind and scents. The antennae come in various shapes and colours; the hesperiids have a pointed angle or hook to the antennae, while most other families show knobbed antennae. The antennae are richly covered with sensory organs known as sensillae. A butterfly's sense of taste is coordinated by chemoreceptors on the tarsi, or feet, which work only on contact, and are used to determine whether an egg-laying insect's offspring will be able to feed on a leaf before eggs are laid on it. Many butterflies use chemical signals, pheromones; some have specialized scent scales (androconia) or other structures (coremata or "hair pencils" in the Danaidae). Vision is well developed in butterflies and most species are sensitive to the ultraviolet spectrum. Many species show sexual dimorphism in the patterns of UV reflective patches. Colour vision may be widespread but has been demonstrated in only a few species. Some butterflies have organs of hearing and some species make stridulatory and clicking sounds. Many species of butterfly maintain territories and actively chase other species or individuals that may stray into them. Some species will bask or perch on chosen perches. The flight styles of butterflies are often characteristic and some species have courtship flight displays. Butterflies can only fly when their temperature is above ; when it is cool, they can position themselves to expose the underside of the wings to the sunlight to heat themselves up. If their body temperature reaches , they can orientate themselves with the folded wings edgewise to the sun. Basking is an activity which is more common in the cooler hours of the morning. Some species have evolved dark wingbases to help in gathering more heat and this is especially evident in alpine forms. As in many other insects, the lift generated by butterflies is more than can be accounted for by steady-state, non-transitory aerodynamics. Studies using Vanessa atalanta in a wind tunnel show that they use a wide variety of aerodynamic mechanisms to generate force. These include wake capture, vortices at the wing edge, rotational mechanisms and the Weis-Fogh 'clap-and-fling' mechanism. Butterflies are able to change from one mode to another rapidly. Ecology Parasitoids, predators, and pathogens Butterflies are threatened in their early stages by parasitoids and in all stages by predators, diseases and environmental factors. Braconid and other parasitic wasps lay their eggs in lepidopteran eggs or larvae and the wasps' parasitoid larvae devour their hosts, usually pupating inside or outside the desiccated husk. Most wasps are very specific about their host species and some have been used as biological controls of pest butterflies like the large white butterfly. When the small cabbage white was accidentally introduced to New Zealand, it had no natural enemies. In order to control it, some pupae that had been parasitised by a chalcid wasp were imported, and natural control was thus regained. Some flies lay their eggs on the outside of caterpillars and the newly hatched fly larvae bore their way through the skin and feed in a similar way to the parasitoid wasp larvae. Predators of butterflies include ants, spiders, wasps, and birds. Caterpillars are also affected by a range of bacterial, viral and fungal diseases, and only a small percentage of the butterfly eggs laid ever reach adulthood. The bacterium Bacillus thuringiensis has been used in sprays to reduce damage to crops by the caterpillars of the large white butterfly, and the entomopathogenic fungus Beauveria bassiana has proved effective for the same purpose. Endangered species Queen Alexandra's birdwing is the largest butterfly in the world. The species is endangered, and is one of only three insects (the other two being butterflies as well) to be listed on Appendix I of CITES, making international trade illegal. Black grass-dart butterfly (Ocybadistes knightorum) is a butterfly of the family Hesperiidae. It is endemic to New South Wales. It has a very limited distribution in the Boambee area. Defences Butterflies protect themselves from predators by a variety of means. Chemical defences are widespread and are mostly based on chemicals of plant origin. In many cases the plants themselves evolved these toxic substances as protection against herbivores. Butterflies have evolved mechanisms to sequester these plant toxins and use them instead in their own defence. These defence mechanisms are effective only if they are well advertised; this has led to the evolution of bright colours in unpalatable butterflies (aposematism). This signal is commonly mimicked by other butterflies, usually only females. A Batesian mimic imitates another species to enjoy the protection of that species' aposematism. The common Mormon of India has female morphs which imitate the unpalatable red-bodied swallowtails, the common rose and the crimson rose. Müllerian mimicry occurs when aposematic species evolve to resemble each other, presumably to reduce predator sampling rates; Heliconius butterflies from the Americas are a good example. Camouflage is found in many butterflies. Some like the oakleaf butterfly and autumn leaf are remarkable imitations of leaves. As caterpillars, many defend themselves by freezing and appearing like sticks or branches. Others have deimatic behaviours, such as rearing up and waving their front ends which are marked with eyespots as if they were snakes. Some papilionid caterpillars such as the giant swallowtail (Papilio cresphontes) resemble bird droppings so as to be passed over by predators. Some caterpillars have hairs and bristly structures that provide protection while others are gregarious and form dense aggregations. Some species are myrmecophiles, forming mutualistic associations with ants and gaining their protection. Behavioural defences include perching and angling the wings to reduce shadow and avoid being conspicuous. Some female Nymphalid butterflies guard their eggs from parasitoidal wasps. The Lycaenidae have a false head consisting of eyespots and small tails (false antennae) to deflect attack from the more vital head region. These may also cause ambush predators such as spiders to approach from the wrong end, enabling the butterflies to detect attacks promptly. Many butterflies have eyespots on the wings; these too may deflect attacks, or may serve to attract mates. Auditory defences can also be used, which in the case of the grizzled skipper refers to vibrations generated by the butterfly upon expanding its wings in an attempt to communicate with ant predators. Many tropical butterflies have seasonal forms for dry and wet seasons. These are switched by the hormone ecdysone. The dry-season forms are usually more cryptic, perhaps offering better camouflage when vegetation is scarce. Dark colours in wet-season forms may help to absorb solar radiation. Butterflies without defences such as toxins or mimicry protect themselves through a flight that is more bumpy and unpredictable than in other species. It is assumed this behavior makes it more difficult for predators to catch them, and is caused by the turbulence created by the small whirlpools formed by the wings during flight. Declining numbers Declining butterfly populations have been noticed in many areas of the world, and this phenomenon is consistent with the rapidly decreasing insect populations around the world. At least in the Western United States, this collapse in the number of most species of butterflies has been determined to be driven by global climate change, specifically, by warmer autumns. In culture In art and literature Butterflies have appeared in art from 3500 years ago in ancient Egypt. In the ancient Mesoamerican city of Teotihuacan, the brilliantly coloured image of the butterfly was carved into many temples, buildings, jewellery, and emblazoned on incense burners. The butterfly was sometimes depicted with the maw of a jaguar, and some species were considered to be the reincarnations of the souls of dead warriors. The close association of butterflies with fire and warfare persisted into the Aztec civilisation; evidence of similar jaguar-butterfly images has been found among the Zapotec and Maya civilisations. Butterflies are widely used in objects of art and jewellery: mounted in frames, embedded in resin, displayed in bottles, laminated in paper, and used in some mixed media artworks and furnishings. The Norwegian naturalist Kjell Sandved compiled a photographic Butterfly Alphabet containing all 26 letters and the numerals 0 to 9 from the wings of butterflies. Sir John Tenniel drew a famous illustration of Alice meeting a caterpillar for Lewis Carroll's Alice in Wonderland, c. 1865. The caterpillar is seated on a toadstool and is smoking a hookah; the image can be read as showing either the forelegs of the larva, or as suggesting a face with protruding nose and chin. Eric Carle's children's book The Very Hungry Caterpillar portrays the larva as an extraordinarily hungry animal, while also teaching children how to count (to five) and the days of the week. A butterfly appeared in one of Rudyard Kipling's Just So Stories, "The Butterfly that Stamped". One of the most popular, and most often recorded, songs by Sweden's eighteenth-century bard, Carl Michael Bellman, is "Fjäriln vingad syns på Haga" (The butterfly wingèd is seen in Haga), one of his Fredman's Songs. Madam Butterfly is a 1904 opera by Giacomo Puccini about a romantic young Japanese bride who is deserted by her American officer husband soon after they are married. It was based on John Luther Long's short story written in 1898. In mythology and folklore According to Lafcadio Hearn, a butterfly was seen in Japan as the personification of a person's soul; whether they be living, dying, or already dead. One Japanese superstition says that if a butterfly enters your guest room and perches behind the bamboo screen, the person whom you most love is coming to see you. Large numbers of butterflies are viewed as bad omens. When Taira no Masakado was secretly preparing for his famous revolt, there appeared in Kyoto so vast a swarm of butterflies that the people were frightened—thinking the apparition to be a portent of coming evil. Diderot's Encyclopédie cites butterflies as a symbol for the soul. A Roman sculpture depicts a butterfly exiting the mouth of a dead man, representing the Roman belief that the soul leaves through the mouth. In line with this, the ancient Greek word for "butterfly" is ψυχή (psȳchē), which primarily means "soul" or "mind". According to Mircea Eliade, some of the Nagas of Manipur claim ancestry from a butterfly. In some cultures, butterflies symbolise rebirth. The butterfly is a symbol of being transgender, because of the transformation from caterpillar to winged adult. In the English county of Devon, people once hurried to kill the first butterfly of the year, to avoid a year of bad luck. In the Philippines, a lingering black or dark butterfly or moth in the house is taken to mean an impending or recent death in the family. Several American states have chosen an official state butterfly. Collecting, recording, and rearing "Collecting" means preserving dead specimens, not keeping butterflies as pets. Collecting butterflies was once a popular hobby; it has now largely been replaced by photography, recording, and rearing butterflies for release into the wild. The zoological illustrator Frederick William Frohawk succeeded in rearing all the butterfly species found in Britain, at a rate of four per year, to enable him to draw every stage of each species. He published the results in the folio sized handbook The Natural History of British Butterflies in 1924. Butterflies and moths can be reared for recreation or for release. In technology Study of the structural coloration of the wing scales of swallowtail butterflies has led to the development of more efficient light-emitting diodes, and is inspiring nanotechnology research to produce paints that do not use toxic pigments and the development of new display technologies. References External links Papilionoidea on the Tree of Life Butterfly species and observations on iNaturalist Rhopalocera at insectoid.info Regional lists North America Africa: Ghana Asia: Singapore Israel Indo-China Sulawesi (Southeastern Sulawesi) Turkey Articles containing video clips Extant Lutetian first appearances Insects in culture </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ස්ථාවර බාධක හා චතුරස්‍රාකාර බාධක [/INST] ස්ථාවර බාධක වෙනස් නොවන බාධකයකි. එය වඩාත් ආරක්ෂිත එකක් වන අතර සතුරු හමුදාවන්ගේ ගමනට බාධා කිරීම‍ට සමත්ය. බඩගා යා යුතු බාධක ස්ථිර සීමාවක පිහිටුවන අතර හමගින් හමුදාවන් හට සැකසීමට ක‍ාලය හිමි වේ. එසේම සමහර විටෙක මෙම බාධක සතුරු සීමාවල ද ඉදිකෙරෙන අතර එමගින් සතුරු හමුදාවන් වෙතට දැඩි බලපෑම් කළ හැක. චතුරස්‍රාකාර බාධකයක් නිමවෙන්නේ බාධක 3 ක් හෝ 4 ක් එක් වීමෙනි. පාබල හමුදා අණදෙන නිළධාරියාට අනුව ගොඩනගන බාධක නිසා ආරක්ෂාව පිණිස ප්‍රහාර එල්ල කිරීමට හැකි වේ. බාධක යෙදීමෙන් සතුරු ප්‍රහාරවලට ලක්විය හැකි ස්ථාන ශක්තිමත් වන අතර එමගින් විශාල හානි ද වැළකේ. 1917 මාර්තු මස සිදු වූ අගල් වැටලීමකදී I භට ඛණ්ඩය බඩගා යා හැකි බාධක ඉදි කිරීමෙන් සහාය ලබාගත් අතර සතුරු අගල්වලට පැමිණි පසු චතුරස්‍රාකාර බාධක ද ඉදි කිරීමෙන් ඔවුන් ජර්මාණු හමුදා ශක්තිමත් වීම සහ ප්‍රතිප්‍රහාර වළක්වා ගත්හ. එසේම සීමාවන්හි සිටින සතුරු සොල්දාදුවන් කලබල කිරීමෙහිලා බෝම්බ හෙලීම් ද සිදු කළහ. http://en.wikipedia.org/wiki/Barrage_%28artillery%29#Standing_and_box_barrages </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: 2019 ඉන්දු–පාකිස්තානු අවුල [/INST] 2019 ඉන්දු–පාකිස්තානු අවුල යනු මතභේදකාරී කාශ්මීර ප්‍රදේශයෙහි සහ එහි අසල්වැසි පළාත් තුල දැනට සිදුවෙමින් පවතින හමුදාමය අර්බුදයකි. ජම්මු සහ කාශ්මීරය වෙතින් පැමිණි සටන්කාමියෙකු විසින් සිදුකල මරාගෙන මැරෙන බෝම්බ පිපිරවීමකින්, 2019 පෙබරවාරි 14 දිනදී, ඉන්දියානු මධ්‍යම උප-සේවා පොලිස් බලකායෙහි සාමාජීකයන් 40 දෙනෙකු මිය යෑමෙහි සිද්ධිය මත මූලික වශයෙන් පදනම්ව මෙම අවුල ඇරඹී ඇත. පකිස්තානයෙහි-පදනම්ව සිටින ජයීෂ්-ඊ-මොහම්මද් නමැති සටන්කාමී සංවිධානය විසින් මෙම ප්‍රහාරයෙහි වගකීම භාරගන්නා ලදි. පකිස්තානු රජය විසින් ප්‍රහාරය හෙලා දුටු අතර, එය හා කිසිදු සම්බන්ධයක් නොමැති බව ප්‍රකාශ කලේය. මෙයට ප්‍රතිචාරයක් වශයෙන්, ඉන්දියානු ගුවන් හමුදාව විසින් පෙබරවාරි 26 දිනදී කාශ්මීරයෙහි පාලන රේඛාව (එල්ඕසී) ඔබ්බෙහි ගුවන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලද අතර, 1971 ඉන්දු-පාකිස්තානු යුද්ධයට අනතුරුව සිදුවූ පළමුවන එවන් ගුවන් ප්‍රහාර විය. ඉන්දියානු රජය ප්‍රකාශ කලේ එය විසින් ත්‍රස්තවාදී පුහුණු කඳවුරක් ඉලක්ක කොට ප්‍රහාර සිදු කල බවත් එය විසින් සටන්කාමීන් කිහිප දෙනෙකු මරා දැමුණු බවත්ය. ඉලක්ක ගත ප්‍රදේශයෙහි දේශිය නිවැසියන් විසින් සහ පකිස්තානු හමුදාවන් විසින් මෙම හිමිකම් පෑම ප්‍රතික්ෂේප කල අතර, එය විසින් කියාපෑවේ ආපාතිකයන් කිසිවෙක් නොමැති අතර යටිතල ව්‍යුහයන් වෙතට කිසිදු හානියක් සිදු නොවූ බවයි. පෙබරවාරි 26 සහ 27 දින වලදී, ඉන්දියාව සහ පකිස්තානය විසින් එල්ඕසී හරහා වෙඩි හුවමාරු කර ගත්හ. සුළු සටන් වලදී ඉන්දියානු සොල්දාදුවන් දහ දෙනෙකු තුවාල ලදහ. ෂෙල් වෙඩි ප්‍රහාර වලින් පාකිස්තානු සිවිල් වැසියන් සතර දෙනෙකු මිය ගියහ. පෙබරවාරි 27 දිනදී, පාකිස්තානය විසින් ඉන්දියානු-පරිපාලනය යටතේ පවතින කාශ්මීරය තුල ගුවන් ප්‍රහාර එල්ල කල අතර කිසිදු ආපාතිකයන් ‌හෝ හානියක් හෝ එයින් සිදු නොවීය. පාකිස්තානය කියා සිටියේ පාකිස්තානු ගුවන් අවකාශය තුලදී ඉන්දියානු ජෙට් යානා දෙකක් බිම හෙලූ අතර ගුවන් නියමුවන් දෙදෙනෙකු අත් අඩංගුවට ගත් බවයි. ඉන්දියාව පැවසුවේ මිග්-21 යානා එකක් පමණක් අහිමි වූ බවත් එහි නියමුවා වහා නිදහස් කල යුතු බවත්ය. පාකිස්තානු ඒෆ්-16 යානාවක් බිම හෙලූ බවට ඉන්දියාව විසින් හිමිකම් පෑ නමුදු, පාකිස්තානය විසින් එය නිෂ්ප්‍රභා කෙරිණි. එක් ඉන්දියානු නියමුවෙක්, අභිනන්දන් වර්තනාන්, පමණක් අත්අඩංගුවෙහි පසුවන බව පාකිස්තානය විසින් පසුව පැහැදිලි කර සිටි අතර, පසුව එනම් මාර්තු 1 දිනදී ඔහු නිදහස් කෙරිණි. මූලාශ්‍ර </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: බෙන්ජමින් නෙතනියාහු [/INST] බෙන්ජමින් "බීබි" නෙතනියාහු (උපත 21 ඔක්තොම්බර් 1949) යනු, 1996 වසරෙහි සිට 1999 වසර දක්වා සහ නැවත 2009 වසරෙහි සිට to 2021 වසර දක්වා නවවන ඊශ්‍රායෙල අග්‍රාමාත්‍යවරයා ලෙසින් සේවය කළ ඊශ්‍රායෙල දේශපාලනඥයෙකි. 2022 ඊශ්‍රායෙල ව්‍යවස්ථාදායක මැතිවරණයෙන් පසුව ඔහු යළිත් අග්‍රාමාත්‍යවරයා ලෙසින් පත්වීම අපේක්ෂා කෙරෙයි. ඔහු වර්තමානයෙහි විපක්ෂ නායක තනතුර සහ ලිකුඩ්– ජාතික ලිබරල් ව්‍යාපාරය - සභාපතිවරයා යන තනතුරු හොබවමින් සේවය කරයි. නෙතනියාහු, රටේ ඉතිහාසයෙහි වැඩිම කාලයක් සේවය කළ අග්‍රාමාත්‍යවරයා වන්නේ වසර 15ක් තනතුර හෙබවූ බැවිනි. එය විසින් නිදහස ප්‍රකාශයට පත් කළ පසුව ඊශ්‍රායෙලයෙහි උපත ලද පළමු අග්‍රාමාත්‍යවරයාද ඔහු වෙයි. ඓහිකවාදී යුදෙව් දෙමව්පියන්ට දාව ටෙල් අවීව් හිදී උපන් නෙතනියාහු, ඇති දැඩි වූයේ ජෙරුසලෙමෙහි සහ විටෙක, එක්සත් ජනපදයෙහි ෆිලඩෙල්ෆියා, පෙන්සිල්වේනියා හිදීය. 1967 වසරෙහිදී ඔහු යළි ඊශ්‍රායෙලයට පැමිණියේ ඊශ්‍රායෙල ආරක්ෂක හමුදා වෙත එක් වීමටය. සෙයියාට් මට්කාල් විශේෂ බලකායෙහි කණ්ඩායම් නායකයෙක්වූ ඔහු මෙහෙයුම් කිහිපයකට සහභාගී වී කපිතාන් නිලය දක්වා උසස් වීම් ලැබුයේ ගෞරවාන්විතව සේවයෙන් මුදවීම ලැබීමට පෙරය.මැසචුසෙට්ස් තාක්ෂණ ආයතනයෙන් උපාධිය ලැබීමෙන් පසු නෙතන්යාහු බොස්ටන් උපදේශන සමූහයේ ආර්ථික උපදේශකයෙකු බවට පත්විය. ඔහු 1978 දී නැවත ඊශ්‍රායලයට ගොස් යොනාටන් නෙතන්යාහු ත්‍රස්ත විරෝධී ආයතනය ආරම්භ කලේය. 1984-1988 දක්වා නෙතන්යාහු එක්සත් ජාතීන්ගේ ඊශ්‍රායලයේ නිත්‍ය නියෝජිතයා විය. 1993 දී ඔහු ලිකුඩ්හි සභාපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර විපක්ෂ නායක බවට පත් විය. ඔහු 1996 මැතිවරණයේදී වත්මන් අගමැති ෂිමන් පෙරේස් පරාජය කිරීමට ගිය අතර, මහජන ඡන්දයෙන් අගමැතිවරයා සෘජුවම තේරී පත් වූ පළමු මැතිවරණය වූ අතර ඊශ්‍රායලයේ ලාබාලතම අගමැති බවට පත්විය. තනි වාරයක් සේවය කිරීමෙන් පසුව, නෙතන්යාහු සහ ලිකුඩ් 1999 මැතිවරනයේදී එහුඩ් බරක්ගේ වන් ඊශ්‍රායල් පක්ෂය විසින් දැඩි ලෙස පරාජයට පත් කරන ලදී; නෙතන්යාහු දේශපාලනයෙන් සම්පූර්ණයෙන්ම විශ්‍රාම ගැනීමට තීරණය කළ අතර පෞද්ගලික අංශයට ඇතුළු විය. වසර කිහිපයකට පසු, ලිකුඩ් සභාපති ලෙස ඔහුගේ අනුප්‍රාප්තිකයා වූ ඒරියල් ෂැරන් අගමැති වීමෙන් පසුව, නෙතන්යාහු නැවත දේශපාලනයට පැමිණීමට ඒත්තු ගැන්වූ අතර විදේශ කටයුතු අමාත්‍යවරයා සහ මුදල් අමාත්‍යවරයා ලෙස කටයුතු කළේය. මුදල් අමාත්‍යවරයා ලෙස නෙතන්යාහු ඊශ්‍රායල ආර්ථිකයේ ප්‍රධාන ප්‍රතිසංස්කරණ ආරම්භ කළ අතර ඒවා ඊශ්‍රායලයේ පසුකාලීන ආර්ථික ක්‍රියාකාරිත්වය සැලකිය යුතු ලෙස වැඩිදියුණු කළ බවට විචාරකයින් විසින් ගෞරවයට පාත්‍ර විය. නෙතන්යාහු පසුව ෂැරොන් සමඟ ගැටී, ගාසා තීරයෙන් ඉවත් කිරීමේ සැලැස්ම සම්බන්ධයෙන් ඇති වූ එකඟ නොවීම් මත ඉල්ලා අස්විය. ආශ්‍රිත </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: වනාන්තර සංක්‍රමණය [/INST] වනාන්තර සංක්‍රමණය යනු දී ඇති භූමියක මුළු වනාන්තර හානිය (වනාන්තර විනාශය) සිදුවූ කාලයේ සිට මුළු වනාන්තර ප්‍රදේශ නැවත ඇති වූ කාලය දක්වා භූමිය භාවිතා කිරීමේ නැඹුරුවේ විරුද්ධ ක්‍රියාව විස්තර කරන භූගෝලීය න්‍යායකි. මුළු වනාන්තර ප්‍රමාණය වැඩිවීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වනාන්තර නැවත ඇතිවීම සිදුවන්නේ, තැනින් තැන වනාන්තර නැවත ඇති කිරීම මඟින් සක්‍රීයව වගා කිරීමෙන් හෝ මෙම ක්‍රම දෙකම මඟින්ය. වනාන්තර සංක්‍රමණය හා සමාජ - ආර්ථික වෙනස්වීම එනම් වැඩි වූ කර්මාන්කරණය සහ නාගරීකරණය අතර මනා සම්බන්ධතාවයක් ඇත. අනෙකුත් තත්ව නිසා සිදුවන කෘෂිකාර්මික භූමි ක්ෂය වීම (යුද්ධය හා පාරිසරික නීති) සමහර අවස්ථාවලදී විශේෂ තුනක් ගනී. වනාන්තර සංක්‍රමණය පිළිබඳ අධ්‍යයනයන්, සමහර රාජ්‍යයන් වගේම උප රාජ්‍යයන් වෙනුවෙන් ද පවත්වාගෙන එයි. බංග්ලාදේශය, චීනය, කොස්ටරිකාව, කියුබාව, ඩෙන්මාර්කය, ඩොමිනිකන් සමාජවාදී ජනරජය, එල්සැල්වදෝරය, ප්‍රංශය, ගැම්බියාව, හංගේරියාව, අයර්ලන්තය, මොරොක්කෝව, නවසීලන්තය, පෘතුගාලය, පර්ටොරිකෝව, රුවන්ඩාව, ස්කොට්ලන්තය, දකුණු කොරියාව, ස්විට්සර්ලන්තය, ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය සහ වියට්නාමය යන රටවලට දන්වා සිටියේ කර්මාන්තරණය ආරම්භ වීමෙන් පසු භූමි ප්‍රදේශවල පලපුරුදු වනාන්තර සංක්‍රමණයක් සිදු කළ යුතු බවටයි. ඉන්පසු වනාන්තර සංක්‍රමණවෙහි විවිධ අවස්ථා ලේඛණගත කර ඇත්තේ බ්‍රසීලය, ඉක්වදෝරය සහ මෙක්සිකෝව අතර පිහිටි රාජ්‍යන් සඳහාය. මෙම අධ්‍යයන මාලාවේ, නැවත වනාන්තර ඇති කිරීම ය‍ටතේ සිදු කළ සොයා ගැනී‍ම් මුළු ලෝකයේ වනාන්තර මාරුවෙහි සාර්ථකත්වය පිළිබඳ ප්‍රශ්නාර්ථ මතු කරයි. වෙනත් අයුරකින් ප්‍රකාශ කරනවා නම්, මෙමඟින් ලෝකයේ වනාන්තර ප්‍රමාණය, අනාගතයේ විශේෂ සංදිස්ථානයක් බවට පත්වීම අපේක්ෂා කළ හැකිව මෙයින් සිදුවන්නේ වර්තමානයේ සිදුවන වනාන්තර විනාශ කිරීමේ නැඹුරුව, වනාන්තර ඇති කිරීම දෙසට ආපසු හැරවීමයි. </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: එස් නීල් රෑපස් සිල්වා S Neel Rupas Silva [/INST] හැදින්වීම සේනාසිංහ නීල් රෑපස් සිල්වා (ඉංග්‍රීසි Senasinha Neel Rupas Silva උපත: 1963 මැයි මස 27 වැනිදා) නොහොත් එස් නීල් රෑපස් නොහොත් ශ්‍රී ලංකා එල්ලේ ක්‍රීඩාවේ හොරගොල්ල දීපශිකා එල්ලේ කණ්ඩායමේ හිටපු නායකයයෙකි.ඔහු විශේෂඥ දකුණත් පිතිකරුවෙක් මෙන්ම තුන් ඉරියව් ක්‍රීඩකයෙකි දක්ෂ කඩඉම් රකින්නෙකිඑස් නීල් රෑපස් සිල්වා S Neel Rupas Silva විනිතම නායකයෙකි.හොගොල්ල දීපශිකා එල්ලේ කණ්ඩායමආරම්භ කිරිම සදහා මුල්වුතිබ්බොටුගොඩ ගාමිණී විද්‍යාලය Thibbptugoda Gamini Vidyalaya 1979 වර්ෂයේ ඉගෙනුම ලැබු 09 වසර සහ 10 වසරේ සිසුන් සමගින් ග්‍රාමසේව වසම් ක්‍රීඩා කරමින් සිටි එල්ලේ කණෟඩායම බසව හොරගොල්ල දීපශිකා කණෟඩායම වශයෙන් නිර්මාණය වීමේදි එහි නායකත්වයට පත් වෙමින් එවකට හ්‍රී ලංකාවේ ජාතික ක්‍රීඩාව වශයෙන් සැලකුම් ලැබූ එල්ලේ ක්‍රීඩාවට අවතීර්ණ විය. දෙමව්පියන් එස් පීටර් සිල්වා සහ මේරි මාග්‍රට් දෙමව්පියන් විය බැතිමත් රොමාණු කතෝලික පවුලේ වැඩිමහල් දරැවා වශයෙන් මෙළොව එලිය දුටු මොහු එල්ලේ ක්‍රීඩාවට මෙන්ම මළළ ක්‍රීඩාවටද දක්ෂයෙකු වු අතර පාසැලේ මළළ ක්‍රීඩා තරගයන්හි දක්ෂතා පෙන්වමින් පාසැලට ගෙෘරවයක් ගෙන දීමටද කටයුතු කරන ලදී. ඉගෙන ගන්නා ලද පාසැල් තිබ්බොටුගොඩ ගාමිණි විද්‍යාලයෙන් මුලික අධ්‍යාපනය හැදෑරිමෙන් අනතුරැව උසස් අධ්‍යාපනය ලැබීම සදහා ගලහිටියාව මධ්‍ය මහා විද්‍යාලයට ඇතුලත් වන ලදී. ක්‍රීඩා කුසලතාවයන් නායකයෙකු වශයෙන් එස් නීල් රෑපස් සිල්වා කණ්ඩායම් නායකයෙකු වශයෙන් හා කණ්ඩායම් මෙහෙයවීමේ දක්ෂතාවයන්:- 1981 දී රාගම සුහද එල්ලේ කන්ඩායම විසින් සංවිධානය කරන ලද එල්ලේ තරගමාලවේ හෙදම නායකයා වශයෙන් සම්මාන දිනා ගැනීම. 1883 දී කටුනායක පරාක්‍රම එල්ලේ කණ්ඩායම විසින් සංවිධානය කරන ලද එල්ලේ තරගමාලාවේ දක්ෂතම නායකයා. 1985 සහ 1992 යන වර්ෂයන්හි ක්‍රීඩා අමාත්‍යංශයෙහි ජාතික කණෟඩායමේ නායකත්වය. 1989 1002 1993 යන වර්ෂයන්හි එල්ලේ සම්මේලනය විසින් සංවිධානය කරන ලද ගම්බද නගරබද තරයන්හි ගම්බද කණෟඩායමේ නායකත්වය. 1992 හැදල සාගර කණ්ඩායම විසින් මෙහෙයවන ලද එල්ලේ තරගමාලාවේ හොදම නායකයා සම්මානය. 1993 එල්ලේ සම්මේලනයේ ජාතික එල්ලේ කණ්ඩායමේ නායකත්වය. 1998 එල්ලේ සම්මේලනයේ ජාතික ශුරයා තරගමාලාවේ නායකත්වය. ගණ්මුල්ල හොරගොල්ල දීපශීකා එල්ලේ කණ්ඩායමේ ආරම්භයේ පටන් වසර දහඅටක් නායකත්වය දැරීම. දීපශීකා කණෟඩායම ජාතික ශුරතාවය දිනා ගැනීම සදහා නායකත්වය. 19080 වර්ෂයේ සිට තරගමාලා ශුරතාවයන් විසි නවයක් අනු ශුරතාවයන් පහක් දිනා දීම සදහා ගණේමුල් හොරගොල්කල දීපශීකා කණ්ඩායමට නායකත්නාවය ලබාදීම. කඩඉම් රැකිමේ දක්ෂතාවයන් 1986 මෝදර හෙනමුල්ල ශුරයා එල්ලේ කණ්ඩායම විසින් සංවිධානය කරන ලද එල්ලේ තරගමාලාවේ දී දක්ෂතම කඩඉම් රකින්නා වශයෙන් සම්මාන ලැබීම. 1994 එල්ලේ සම්මේලනය විසින් සංවිධානය කරන ලද ගම්බද නගරබද එල්ලේ තරගයේදී දක්ෂතම කඩඉම් රකින්නා වශයෙන් සම්මාන ලැබීම. 1995 මෝරක්කුලිය රංතරැ එල්ලේ කණ්ඩායම විසින් සංවිධානය කරන ලද එල්ලේ තරගමාලාවේ දී දක්ෂතම කඩඉම් රකින්නා වශයෙන් සම්මාන ලැබීම. තරගමාලාවක වැඩි ලකුණු ලබා ගැනීම් 1980 රාගම සහද ක්‍රීඩා සමාජය විසින් සංවිධෘනය කරන ලද එල්ලේ තරගමාලාවේදී ලකුණු 12 ක් ලබා ගැනීම. 1984 කැළණීතිස්උස විජය එල්ලේ කණ්ඩායම විසින් සංවිධෘනය කරන ලද එල්ලේ තරගමාලාවේදී ලකුණු 11 ක් ලබා ගැනීම. 1987 උදම්මිට ගාමිණී එල්ලේ කණ්ඩායම විසින් සංවිධෘනය කරන ලද එල්ලේ තරගමාලාවේදී ලකුණු 11 ක් ලබා ගැනීම. තරගමාලායවක වැඩි උඩපන්දු ලබා ගැනීම් 1987 උදම්මිට ගාමිණී එල්ලේ කණ්ඩායම විසින් සංවිධානය කරන ලද එල්ලේ තරගමාලාවේ දී උඩ පන්දු 07 ක් ලබා ගැනීම. 1996 වල්පොළ එක්සත් එල්ලේ කණ්ඩායම විසින් සංවිධානය කරන ලද එල්ලේ තරගමාලාවේ දී උඩ පන්දු 05 ක් ලබා ගැනීම. තරගමාලාවක හොදම ධාවකයා සම්මානය 1986 හැදල සාගර එල්ලේ කණ්ඩායම විසින් සංවිධානය කරන ලද එල්ලේ තරගමාලාවේ හොදම ධාවකයාට හිමි සම්මානය ලබා ගැනීම. 1986 මහබාගේ ලංකා මාතා එල්ලේ කණ්ඩායම විසින් සංවිධානය කරන ලද එල්ලේ තරගමාලාවේ හොදම ධාවකයාට හිමි සම්මානය ලබා ගැනීම. 1986 කදාන ශාන්ත සෙබස්තියන් එල්ලේ කණ්ඩායම විසින් සංවිධානය කරන ලද එල්ලේ තරගමාලාවේ හොදම ධාවකයාට හිමි සම්මානය ලබා ගැනීම. 1992 ජා ඇල ආරාධීත එල්රලේ තගමාලාවේ හොදම ධාවකයාට හිමි සම්මානය ලබා ගැනීම. ගම්බද නගරබද එල්ලේ තරග නියෝජනය 1982 එල්ලේ සම්මේලනය විසින් සංවිධානය කරන ලද සරවනමුත්තු ක්‍රීඩාපිටියේ පැවති ගම්බද නගරබද එල්ලේ තරගයේදී ගම්බද එල්ලේ කණෟඩායම නියෝජනය කිරිම. 1984 එල්ලේ සම්මේලනය විසින් සංවිධානය කරන ලද කදාන ලිංටන් ක්‍රීඩාංගනයේ පැවති ගම්බද නගරබද එල්ලේ තරගයේදී ගම්බද එල්ලේ කණෟඩායම නියෝජනය කිරිම. 1985 එල්ලේ සම්මේලනය විසින් සංවිධානය කරන ලද කොළඹ ටොරින්ටන් චතුරශ්‍රයේ පැවති ගම්බද නගරබද එල්ලේ තරගයේදී ගම්බද එල්ලේ කණෟඩායම නියෝජනය කිරිම. 1986 එල්ලේ සම්මේලනය විසින් සංවිධානය කරන ලද කදාන ශාන්ත සෙබස්තියන් ක්‍රීඩාපිටියේ පැවති ගම්බද නගරබද එල්ලේ තරගයේදී ගම්බද එල්ලේ කණෟඩායම නියෝජනය කිරිම. 1989 එල්ලේ සම්මේලනය විසින් සංවිධානය කරන ලද මහබාගේ නවලෝක ක්‍රීඩාපිටියේ පැවති ගම්බද නගරබද එල්ලේ තරගයේදී ගම්බද එල්ලේ කණෟඩායම නියෝජනය කිරිම. 1990 එල්ලේ සම්මේලනය විසින් සංවිධානය කරන ලද පෑලියගොඩ ජිනාලංකාර ක්‍රීඩා පිටියේ පැවති ගම්බද නගරබද එල්ලේ තරගයේදී ගම්බද එල්ලේ කණෟඩායම නියෝජනය කිරිම. 1991 එල්ලේ සම්මේලනය විසින් සංවිධානය කරන ලද කදාන ශාන්ත සෙබස්තියන් පැවති ගම්බද නගරබද එල්ලේ තරගයේදී ගම්බද එල්ලේ කණෟඩායම නියෝජනය කිරිම. 1993 එල්ලේ සම්මේලනය විසින් සංවිධානය කරන ලද මහබාගේ නවලෝක ක්‍රීඩාපිටියේ පැවති ගම්බද නගරබද එල්ලේ තරගයේදී ගම්බද එල්ලේ කණෟඩායම නියෝජනය කිරිම. 1996 එල්ලේ සම්මේලනය විසින් සංවිධානය කරන ලද රාගම බැසිලිකා ක්‍රීඩාපිටියේ පැවති ගම්බද නගරබද එල්ලේ තරගයේදී ගම්බද එල්ලේ කණෟඩායම නියෝජනය කිරිම. 1997 එල්ලේ සම්මේලනය විසින් සංවිධානය කරන ලද රාගම බැසිලිකා ක්‍රීඩාපිටියේ පැවති ගම්බද නගරබද එල්ලේ තරගයේදී ගම්බද එල්ලේ කණෟඩායම නියෝජනය කිරිම. තරගමාලාවක ශූරතම ක්‍රීඩකයා සම්මානය 1981 එල්ලේ සම්මේලනය විසින් සංවිධානය කරන ලද කදාන ශාන්ත සෙබස්තියන් පැවති ගම්බද නගරබද එල්ලේ තරගයේ එල්ලේ ශුරයා සම්මානයෙන් පිදුම් ලැබීම. 1983 ගම් උදාව එල්ලේ තරගයේ එල්ලේ ශුරයා සම්මානයෙන් පිදුම් ලැබීම. 1984 ඇලකන්ද එක්සත් තරැණ කැළ සංවිධානය කරන ලද එල්ලේ තරගමාලාවේ එල්ලේ ශුරයා සම්මානයෙන් පිදුම් ලැබීම. 1984 කටුනායක පරාක්‍රම එල්ලේ කණ්ඩායම විසින් සංවිධානය කරන ලද එල්ලේ තරගමාලාවේ එල්ලේ ශුරයා සම්මානයෙන් පිදුම් ලැබීම. 1985 ක්‍රීඩා අමාත්‍යාංශය විසින් සංවිධානය කරන ලද ජාතික එල්ලේ ශුරතා තරගමාලාවේ එල්ලේ ශුරයා සම්මානයෙන් පිදුම් ලැබීම. 1985 උදම්මිට ගාමිණී එල්ලේ කණ්ඩායම විසින් සංවිධානය කරන ලද එල්ලේ තරගමාලාවේ එල්ලේ ශුරයා සම්මානයෙන් පිදුම් ලැබීම. 1987 ජනසතු සේවා එල්ලේ සංගමය විසින් සංවිධානය කරන ලදජනසතුසේවා එල්ලේ තරගමාලාවේ එල්ලේ ශුරයා සම්මානයෙන් පිදුම් ලැබීම. 1990 ජනසතු සේවා එල්ලේ සංගමය විසින් සංවිධානය කරන ලදජනසතුසේවා එල්ලේ තරගමාලාවේ එල්ලේ ශුරයා සම්මානයෙන් පිදුම් ලැබීම. 1991 ජනසතු සේවා එල්ලේ සංගමය විසින් සංවිධානය කරන ලදජනසතුසේවා එල්ලේ තරගමාලාවේ එල්ලේ ශුරයා සම්මානයෙන් පිදුම් ලැබීම. 1992 සහනගම ගැමුණූ එල්ලේ කණ්ඩායම විසින් සංවිධානය කරන ලද එල්ලේ තරගමාලාවේ එල්ලේ ශුරයා සම්මානයෙන් පිදුම් ලැබීම. 1993 එල්ලේ ශූරයෝ වීරයෝ එල්ලේ තරගයේ ශුරයා සම්මානයෙන් පිදුම් ලැබීම. එල්ලේ ක්‍රීඩාවේදී විශේෂ දක්ෂතාවයන් වෙනත් මුලාහ්‍ර http://srilankaelle.com/ බාහිර සබැඳි එස් නීල් රෑපස් සිල්වා S Neel Rupas Silva එලලය නිල වෙබ් අඩවිය එලලය පුවත්පත චරිත කතා ශ්‍රී ලාංකිකයෝ සිංහලයෝ ආදි ගාමිණී එල්ලේ ක්‍රීඩකයෝ එල්ලේ 1963 උපත් </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: සැප්තැම්බර් 17 [/INST] සැප්තැම්බර් ග්‍රෙගරි දිනදසුනේ දින </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: කොකාවිල් සම්ප්‍රේෂණ කුළුණ [/INST] කොකාවිල් සම්ප්‍රේෂණ කුළුණ (කොකාවිල් කුළුණ), යනු ශ්‍රී ලංකාවේ, මුලතිව් පරිපාලන දිස්ත්‍රික්කයේ කොකාවිල් හී ඉදිකොට තිබෙන, ක් උසැති බහු-කාර්ය සම්ප්‍රේෂණ කුළුණකි. ප්‍රධාන ලෙසම රූපවාහිනී, ගුවන් විදුලි සහ විදුලි සංදේශන සම්ප්‍රේෂණ කටයුතු සඳහා මෙම කුළුණ භාවිතයට ගැනේ. කුළුණ, දැලිස ආකෘතිය අනූව යමින් ඉදි කරන ලද්දක් වේ. අතීතය මුල් සම්ප්‍රේෂණ කුළුණ 1982 වසරේදී ජපන් රජයෙන් ලත් ආධාර මත මෙම කුළුණ පවතින ස්ථානයේ සම්ප්‍රේෂණ කුළුණක් මුලින්ම ඉදිකරන ලදී. කුළුණ මගින් වවුනියාවෙන් ඔබ්බට වූ දිවයිනේ උතුරු ප්‍රදේශයට VHF සංඛ්‍යාත පරාසවලින් යුතු රූපවාහිනී තරංග සම්ප්‍රේෂණය සිදු කෙරිණි. ත්‍රස්තවාදීන්ගේ සම්ප්‍රේෂණ කුළුණ නමුත් 1990 වසර පමණ වන විට කුළුණ සහිත ප්‍රදේශය දෙමළ කොටි ත්‍රස්තවාදීන් විසින් අත්පත් කර ගත් අතර, ඔවුන් විසින් ඊට පෙරදී කුළුණ විනාශ කොට දමා තිබුණි. පසුව ඔවුන් (දෙමළ කොටි) විසින් එම භූමි පෙදෙසේම තාවකාලිකව අටවාගත් කුඩා කුළුණක් මගින් සිය ගුවන් විදුලි නාලිකාව වූ වොයිස් ඔෆ් ටයිගර්ස් ප්‍රචාරණය හා අනෙකුත් සම්ප්‍රේෂණ කටයුතු සිදුකර ගන්නා ලදී. 2006 වසරේදී ශ්‍රී ලංකා ගුවන් හමුදාව ඔවුන්ගේ එම තාවකාලික සම්ප්‍රේෂණ කුළුණ හා උපකරණ වෙත බෝම්බ දමා විනාශයට පත් කර දමන ලදී. නව කුළුණ ගොඩනැගීම 2009 වසරේදී ශ්‍රී ලංකා සිවිල් යුද්ධය අවසාන වීමත් සමග, ශ්‍රී ලංකා රජය රුපියල් මිලියන 330 ක පමණ මුදලක් වියදම් කොට මුල් කුළුණ ඉදිකොට තිබූ භූමියට ආසන්නයෙන්ම වත්මන් කුළුණ ගොඩනංවන ලදී. වර්ථමානයේදී කුළුණ ශ්‍රී ලංකාවේ උතුරු ප්‍රදේශය තුල DVB-T2 තාක්ෂණය යටතේ ඩිජිටල් රූපවාහිනී තරංග සම්ප්‍රේෂණය සහ ඇනලොග් රූපවාහිනී තරංග සම්ප්‍රේෂණය සිදු කරයි. මේවාද බලන්න මුම්බායි රූපවාහිනී කුළුණ කොළඹ නෙළුම් කුළුණ ආශ්‍රිත මුලතිවු දිස්ත්‍රික්කය 1982 ඉදිකිරීම් </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: රෝම සමුහාණ්ඩුව [/INST] රෝමයේ අවසන් අධිරාජ්‍යයා වු Torqin the proud මිය ගිය පසුව වාර්ෂිකව පත්කර ගන්නා ලද මහේස්ත්‍රාත්වරුන් හා විවිධ නියෝජිතයන් කොට්ඨාසයක් විසින් රාජ්‍යය පාලනය කරන ලදි. රාජතන්ත්‍රිකයන් දෙදෙනෙක් සිටි අතර ඔවුන් ප්‍රධානතම මහේස්ත්‍රාත්වරැන් ලෙස විධායක බලතල තුළින් රාජ්‍යය පාලනය කරන ලදි. රාජතාන්ත්‍රිකයන් දෙදෙනා හට සෙනට් මඩුල්ල හා කටයුතු කිරිමට සිදුවේ. මෙම සෙනේට් මඩුල්ල රාජ්‍යයේ සිටින ප්‍රබලතමයන්ගෙන් නිර්මාණය වී ඇති අතර කාලයක් සම සෙනෙට් මඩුල්ලේ ප්‍රමාණය සහ ප්‍රබලත්වය ද වැඩි විය. අනෙකුත් මහේස්ත්‍රත්වරුන් ලෙස Praetors, Quediles සහ Quastors p අයත් වු අතර රෝමයේ ජීවත් වු අඩු කුල පුරවැසියන්ට මෙම තනතුරු දැරීම මුල් කාලීනව තහනම් වුවද පසුව සාමාන්‍ය ජනයාට සහ Plebeians හට මෙම තනතුරු දැරිමේ හැකියාව ලැබුණි. ජනරජයේ නිළධාන් පත්කර ගැනිම ඡන්ද විමසිමක් සිදු විය. ක්‍රි.පු. 5 වන සියවසේ දී රෝමය ගෝල් දේශයක් අත්පත් කර ගැනිමේ සටනින් පසුව ක්‍රි.පු තුන්වන සියවසේදී පැවති Punic Hispania Macdonian සහ Selcid දේශයන් රෝමය විසින් අත්පත් කර ගැනිණි. මෙම නිසා ක්‍රි.පු. 2 වන සියවසේ දි මධ්‍යධරණි මුහුදේ බලවත්ම දේශය බවට රෝමය පත්විය. විදේශ රාජ්‍යයන් යටතේ කර ගැනිමක් සමග අභ්‍යන්තර ගැටුම් ඇතිවිය. සෙනෙට් මණ්ඩලයට සාමාන්‍ය ජනයාගේ මුදලින් පොහොසත් වු අතර සාමාන්‍ය ජනයා සිටින තත්ත්වයට වඩා තවත් දුප්පත් විය. මෙම සමයේදි නව වෙළදද සමාජයක් බිහි වු අතර ඔවුන් Equestrians ලෙස හදුන්වනු ලැබිය. ක්‍රි.පු. 2 වන සියවසේදි මහජනයා ඉඩස් ප්‍රතිසංස්කරණය නීති ඉල්ලමින් කැරලි ගැසු අතර සටන් කරන ලද සහර ඉඩම් ප්‍රතිසංස්කරණය නිති ඔවුන්ට ලබා ගැනිමට හැකි විය. මෙහි දී සිදු වු විශේෂි සිදුවිමක් නම් සමාන්‍ය ජනතාවගේ කැමැත්ත සහ පක්ෂපාතිත්වය සෙනට් මඩුල්ලට වඩා Gaius Marius නම් සේනාධිනායකයා හට ලැබිමයි. මෙයින් පසුව එවකට සිටි ප්‍රබලතම සේනාධිනායකයන් තිදෙනෙකු වන ජුලියස් සීසර් පොම්පේ සහ ක්‍රාසස් :First Triumuirate" නම් රහසිගත කණ්ඩායමක් ආරම්භ කරන ලදි. රෝමයේ පාලන බලය තමන් අතරට ගැනීම මෙම කණ්ඩායමේ අරමුණ විය. මේ අතර තුරු පොම්පේගේ නායකත්වයෙන් සෙනෙට් සභාව සීසර්ට එරෙහිව සිවිල් යුද්ධයක් ආරම්භ කරන ලදි. පොම්පේ මෙහිදි පරාජයට පත් වු අතර සීසර් ඒකාධිපති පාලකයා බවට පත් විය. නමුත් ක්‍රි.පු. 44 දී සෙනට් මණ්ඩලය සීසර්ව මරණයට පත් කර නව ජනරජයක් බිහි කිරිමට උත්සහ දරණ ලදි. ඉන්පසු ඔක්ටේපියස් සීසර් බලයට පැමිණ මාර්ක් ඇනතනි හා ලෙපිඩස් හා එක්ව රොම්යේ බලය නැවතත් තමන් සතු කර ගත්තේය. සමම තිදෙනා අතර ඇති වු ගැටුම් හේතුවෙන් පසුව ලෙපිඩන් රටෙන් පිටුවහල් කරනු ලැබු අතර ක්‍රි.පු 31 දී ඇක්ටියම් හි පැවති සටනින් ක්ලියෝපැට්රා සහ මාර්ක් ඇන්තනි පරාජයට කොට ඔක්ටේපියස් නැවතත් ඒකාධිපති නායකයා බවට පත්විය. </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: Lawrencium [/INST] ලෝරෙන්සියම් යනු කෘතිම රසායනික මූලද්‍රව්‍යයක් වන අතර එය Lr (පෙර Lw) සහ පරමාණුක ක්‍රමාංකය 103 වේ. එය නම් කර ඇත්තේ සයික්ලොට්‍රෝන නව නිපැයුම්කරු අර්නස්ට් ලෝරන්ස් හට ගෞරවය පිණිස ය. මෙය කෘතිම විකිරණශීලී මූලද්‍රව්‍ය රාශියක් සොයා ගැනීමට භාවිතා කරන ලදී. විකිරණශීලී ලෝහයක් වන ලෝරෙන්සියම් යනු එකොළොස්වන පාරභාසක මූලද්‍රව්‍යය වන අතර එය ඇක්ටිනයිඩ් ශ්‍රේණියේ අවසාන සාමාජිකයා ද වේ. 100 ට වඩා පරමාණුක ක්‍රමාංකය සහිත සියලුම මූලද්‍රව්‍ය මෙන්, ලෝරෙන්සියම් නිපදවිය හැක්කේ අංශු ත්වරණකාරක වලිනි. ලෝරෙන්සියම් සමස්ථානික 14 ක් දැනට දන්නා කරුණකි. වඩාත්ම ස්ථායී වන්නේ පැය 11 ක අර්ධ ආයු කාලයක් සහිත 266Lr ය, නමුත් කෙටි ආයු කාලයක් 260Lr (අර්ධ ආයු කාලය මිනිත්තු 2.7) රසායන විද්‍යාවේ බහුලව භාවිතා වන්නේ එය විශාල පරිමාණයකින් නිපදවිය හැකි බැවිනි. ආවර්තිතා වගුවේ ලුටේෂියම් වලට වඩා බර සමජාතීයතාවයක් ලෙස ලෝරෙන්සියම් හැසිරෙන බව රසායන විද්‍යා පරීක්ෂණ මගින් සනාථ කර ඇති අතර එය ඉතා සුළු අංගයකි. මේ අනුව එය 7 වන කාල සංක්‍රාන්ති ලෝහවල පළමු වැන්න ලෙසද වර්ගීකරණය කළ හැකිය: කෙසේ වෙතත්, එහි ඉලෙක්ට්‍රෝන වින්‍යාසය ආවර්තිතා වගුවේ එහි පිහිටීම සඳහා විෂමතාවයක් ඇති අතර එහි සමජාතීය ලුටේෂියම් හි s^2d වින්‍යාසය වෙනුවට s^2p වින්‍යාසය ඇත. මෙයින් අදහස් කරන්නේ ආවර්තිතා වගුවේ එහි පිහිටීම සඳහා ලෝරෙන්සියම් බලාපොරොත්තු වූවාට වඩා අස්ථාවර විය හැකි අතර ඊයම් තත්වයට සාපේක්ෂව අස්ථාවරත්වයක් ඇති බවයි. 1950-1970 කාලයේදී සෝවියට් සමූහාණ්ඩුවේ සහ එක්සත් ජනපදයේ රසායනාගාරවලින් විවිධ ගුණාත්මක භාවයෙන් යුත් ලෝරෙන්සියම් සංස්ලේෂණය පිළිබඳ බොහෝ ප්‍රකාශයන් සිදු කරන ලදී. සොයාගැනීමේ ප්‍රමුඛතාවය සහ එම නිසා මූලද්‍රව්‍යය නම් කිරීම සෝවියට් හා ඇමරිකානු විද්යක්න්යයන් අතර මතභේදයට තුඩු දුන් අතර ජාත්‍යන්තර පිරිසිදු හා ව්‍යවහාරික රසායන විද්‍යා සංගමය (IUPAC) මුලදී ලෝරෙන්සියම් මූලද්‍රව්‍යයේ නිල නාමය ලෙස ස්ථාපිත කළ අතර ඇමරිකානු කණ්ඩායමට ගෞරවය ලබා දුන්නේය. සොයාගැනීම, මෙය 1997 දී නැවත ඇගයීමට ලක් කරන ලද අතර, කණ්ඩායම් දෙකම සොයා ගැනීම සඳහා ගෞරවය බෙදා ගත් නමුත් මූලද්‍රව්‍යයේ නම වෙනස් නොකරයි. </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: උඩුනුවර ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාසය [/INST] උඩුනුවර ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාසය යනු, ශ්‍රී ලංකාවේ, මධ්‍යම පළාතේ, මහනුවර දිස්ත්‍රික්කයේ, ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාසයකි . ආශ්‍රිත ඩිවිෂනල් සෙක්‍රටේරියට්ස් පෝර්ටල් ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාස මහනුවර දිස්ත්‍රික්කය </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ශ්‍රී ලංකාවේ පළාත් පාලන ආයතන [/INST] ශ්‍රී ලංකාවේ පහලම මට්ටමේ දේශපාලන ආයතනය පළාත් පාලන ආයතන වේ. පළාත් පාලන ආයතන රහිතව ඍජුව ආණ්ඩුව යටතේ පාලනය වන පුරවර නිර්ණය කිරීමට ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් බලය තිබුනද වර්තමානයේ ශ්‍රී ලංකාවේ සියළුම ගොඩබිම් ප්‍රදේශ පළාත් පාලන ආයතනයකට අයත්ය. පළාත් පාලන ආයතන වර් ග මහා නගර සභා පුරවරයක් හෝ යාබද නගර කීපයක් පාලනය මහා නගර සභා මගින් සිදුවේ. ශ්‍රී ලංකාවේ පළමුවන මහා නගර සභාව වන්නේ කොළඹ මහා නගර සභාව යි. 1865 වර්ෂයේ දී කොළඹ මහා ෆ සභා ආඥාපනත ව්‍යවස්ථාදායක සභාව විසින් සම්මත කිරීමත් සමග ම කොළඹ මහා නගර සභාව සංස්ථාපනය විය. 1866 වර්ෂයේ දී ගාල්ල සහ මහනුවර නගර සඳහා වෙනම වූ ආඥාපනත් සම්මත කිරීමත් සමග ම ගාල්ල මහා නගර සභාව සහ මහනුවර මහා නගර සභාව සංස්ථාපනය විය. 1948 වර්ෂයේ දී ශ්‍රී ලංකාවට නිදහස ලැබෙන තෙක් ම පැවතියේ මේ මහා නගර සභා තුන පමණි. නගර සභා නගර සහ අර්ධ නගරික ප්‍රදේශ පාලනය නගර සභා මගින් සිදුවේ. ප්‍රාදේශීය සභා පිටිසර ප්‍රදේශ සහ පිටිසර ප්‍රදේශ වලට මැදිව පිහිටා ඇති කුඩා නගර පාලනය ප්‍රාදේශීය සභා මගින් සිදුවේ. අතීතයේ තිබී අහොසි කල පළාත් පාලන ආයතන වර්ග සුළු නගර සභා ගම්සභා සනීපාරක්ෂක සභා නාගරික දිස්ත්‍රික් සභා පළාත් තුල පළාත් පාලන ආයතන බෙදීයාම පළාත් පාලන ආයතන, ශ්‍රී ලංකා </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ඉතාලියේ ජනාධිපතිවරයා [/INST] ඉතාලි ජනරජයේ ජනාධිපතිවරයා () යනු, ඉතාලියේ රාජ්‍ය නායකයා වන අතර, එම භූමිකාවෙහි, ජාතික සමගිය නියෝජනය කරමින් සහතික කරනුයේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට අනුකූලව ඉතාලි දේශපාලනය මෙහෙයවෙන බවයි. ජනාධිපතිවරයාගේ ධූරයේ නිල කාලය වසර හතක් වෙයි. ජනරජයේ අවසන් (11වන) ජනාධිපතිවරයා වූයේ ජෝර්ජියෝ නැපොලිටානෝ වන අතර, 2006 මැයි 10 දිනදී, ව්‍යවස්ථාදායක ඡන්ද ප්‍රකාශ කිරීමේ සතරවන වටයේදී තේරී පත්වූ ඔහු, 2013 අප්‍රේල් 20 දිනදී දෙවන ධූර කාලය සඳහා හයවන වටයේදී තේරී පත් වූයේ සරල බහුතරයක් සඳහා අවශ්‍ය ඡන්ද 504 ට වඩා බෙහෙවින් ඉහළ ඡන්ද 738 ක් ලබමිනි. 2015 ජනවාරි 31 දිනදී, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා විනිශ්චයකාර සර්ජෝ මටරෙල්ලා, ජනාධිපතිවරයා ලෙසින් තේරී පත් විය. ආශ්‍රිත </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: නාදුගල [/INST] නාදුගල මාතර තිහගොඩ ප්‍රාදේශීය සභාවට අයත් ගම්මානයකි. ගලකට තට්ටු කරන විට ඇතිවන ශබ්දය නිසා මෙම නම සෑදී ඇත, එබැවින් එය නාදුගල ලෙස හැඳින්වේ. ඒ ගම අසලින් නිල්වලා ගඟ ගලා යයි. ප්‍රදේශය සඳහා ජල සම්පාදන මණ්ඩලය මෙහි පිහිටා ඇත. එය මාතර දිස්ත්‍රික්කයේ සිට කිලෝමීටර 5ක් පමණ දුරින් පිහිටා ඇත. නාදුගල විද්‍යාලය (පාසල) එහි පිහිටා ඇත. නාදුගල පෞද්ගලික වෛද්‍ය මධ්‍යස්ථානය, ඇඟලුම්, ප්‍ර්‍ර්‍ර්‍රධාන පෙලේ ඇඹරුම්හලක් (Freelon Sri Lanka) වැනි ව්‍යාපාරික ස්ථාන කිහිපයක් ඇත. </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ෆාහියන් හිමි [/INST] නිවැරදි නාමය Faxian (337 – c. 422) වන අතර Fa-hien ,Fa-hsien යන නාමයෙන්ද හදුන්වනු ලබන චීන ජාතික බෞද්ධ දේශාටක භික්ෂුවකි. කුං යනු ඔහුගේ ගිහි නාමයයි.පැවිදි වූ පසු පාහියන් නම වූ අතර ධර්මයේ බැබලීම යන්න එහි අරුතයි. උපසම්පදාවෙන් පසු විනය පිටකය සොයා වර්ෂ 15 තිස්සේ මධ්‍යම ආසියාවේ තුල රාජධානි 35 ක පමණ සංචාරය කල අතර ඉන්දියාවේදී සහ ලංකාවේදී සුත්‍ර සහ විනය පිටකයට අයත් ග්‍රන්ථ පිටපත් කරගෙන නැවතත් මුහුදු මාර්ග ඔස්සේ චීනයට ගියහ. එතුමන්ගේ චාරිකා සටහන් වාර්තා මගින් එවකට පැවතී මානව වංශ ක්‍රියාකාරකම්, භූගෝලීය සහ ඓතිහාසික ක්‍රියාකාරකම් ගෙනහැර පායි. (337 – c. 422) was a Chinese Buddhist monk who travelled by foot from China to India, visiting many sacred Buddhist sites in what are now Xinjiang, Pakistan, India, Nepal, Bangladesh and Sri Lanka between 399-412 to acquire Buddhist texts. His journey is described in his important travelogue, A Record of Buddhist Kingdoms, Being an Account by the Chinese Monk Fa-Xian of his Travels in India and Ceylon in Search of the Buddhist Books of Discipline. Antiquated transliterations of his name include Fa-Hien and Fa-hsien. ජීවන චරිතය පස්වන සියවසේ මුල් භාගයේදී ෆාහියන් ඉන්දියාවේ සංචාරය කළේය. ඔහු චීනයේ සිට අයිස් සහිත කාන්තාරය සහ රළු කඳුකරය හරහා ගමන් කළ බව කියනු ලැබේ. ඔහු වයඹ දෙසින් ඉන්දියාවට ඇතුළු වී පටලිපුත්‍රයට ළඟා විය. ඔහු බුද්ධාගමට පරිශුද්ධ වූ බෞද්ධ ග්‍රන්ථ සහ රූප නැවත රැගෙන ගියේය. ෆාහියන් ඉන්දියානු සංචාරය සිදු වූයේ දෙවන චන්ද්‍රගුප්ත පාලන සමයේදී ය. ගෞතම බුදුරජාණන් වහන්සේගේ (නූතන නේපාලයේ) උපන් ස්ථානය වන ලුම්බිණි වන්දනා චාරිකාව සඳහා ද ඔහු ප්‍රසිද්ධය. ෆැක්සියන් කියා සිටියේ ශ්‍රී ලංකාවේ මුල් වැසියන් යක්ෂයන් සහ මකරුන් බවයි. ෆාහියන් චීනයට ආපසු යන විට, වසර දෙකක ලංකාවේ නැවතී සිටීමෙන් පසු, දරුණු කුණාටුවක් ඔහුගේ නැව දිවයිනකට, (බොහෝ විට ජාවා දූපත විය යුතුය) වෙත ගෙන ගියේය. එහි මාස පහකට පසු ෆැක්සියන් දකුණු චීනය සඳහා තවත් නැවක් රැගෙන ගියේය. එහෙත්, නැවතත්, එය කුණාටුවකට හසුවී ගසාගෙන ගිය අතර ලාඕ කන්ද අසල තොටුපොලකට ගොඩ බැස්සේය. මෙය උතුරු චීනයේ නූතන ෂැන්ඩොන්ග් පලාතේ කිංඩාඕ නගරයට කිලෝමීටර් 30 ක් (සැතපුම් 19) නැගෙනහිරින් වූ ප්‍රදේශයක් බව සැලකිය හැකිය. ඔහු තම ජීවිතයේ ඉතිරි කාලය ගත කළේ තමා එකතු කරගත් ශුද්ධ ලියවිලි පද පරිවර්තනය කිරීම හා සංස්කරණය කිරීමෙනි. ෆැක්සියන් සිය සංචාරයන් පිළිබඳ පොතක් ලියා ඇති අතර, එය මුල් බුදු දහම පිළිබඳ විස්තරයන්ගෙන් ද, සේද මාවත්වල රටවල් ගණනාවක භූගෝල විද්‍යාව හා ඉතිහාසය ද ක්‍රි.ව. 5 වන සියවස ආරම්භයේදී පැවති ආකාරය විස්තර කර ඇත. ෆා හිඑන් හිමිගේ ගේ ලංකා චාරිකා විස්තරය බ්‍රිතාන්‍ය ජාතික ජේම්ස් ලෙග් විසින් පරිවර්තනය කරන ලද "A RECORD OF BUDDHISTIC KINGDOMS" පොතෙහි ලංකාව පිලිබඳව විස්තර අඩංගු පරිච්ඡේද 37, පරිච්ඡේද 38 හා පරිච්ඡේද 39 පරිවර්තනයක් පහතින් ඇල අකුරුවලින් සටහන් කොට ඇති අතර උපුටා ගත් පරිවර්තන මූලාශ්‍රය දක්වා ඇත. 37වැනි පරිච්ඡේදය CHAPTER XXXVII TO CHAMPA AND TAMALIPTI. STAY AND LABOURS THERE FOR THREE YEARS. TAKES SHIP TO SINGHALA, OR CEYLON චම්පා රාජධානියේ (නූතන චම්පානගර් විය යුතුය)බෞද්ධ සිද්ධස්ථානවල චාරිකා කල මා ඉන් පසු විශාල වරායක් සහිත තමලිප්ටි නගරයට ලඟාවුනේය. මෙහි විශාල ආරණ්‍ය සේනාසන 22ක් ඇති අතර විශාල භික්ෂු පිරිසක් ඒවායේ මහණදම් පුරයි. මෙහි වසර 3ක් නැවතී, ඉන්දියානු සංචාරයේදී ලබාගත් පුස්ථක චීනබසට හැරවීමේ කාර්යයේ නිරතවුනේය. (තමලිප්ටි නගරය යනු නූතන බටහිර බෙංගාලයේ කල්කටා නුවර අසලින් ගලාබසින හූග්ලි නදිය මුහුදට වැටෙන තැන පිහිටි විශාල වරායක් සහිත වෙළඳ නගරයක් විය යුතුය. ඓතිහාසික වාර්තා අනුව ඉන්දියාවත්, ලංකාවත් අතර වෙළඳ සබඳතාවල කේන්ද්‍රස්ථානයක් බවට මෙම වරාය පත්ව තිබුණි) වසර තුනක් තමලිප්ටි නගරයේ ගතකල ෆා සි යෙන් ශීත සෘතුව ආරම්භයේ විශාල වෙළඳ නෞකාවක නැගී සිංහල දේශය බලා යාත්‍රා කලේය. තමලිප්ටියේ සිට යොදුන් 700ක් ඈතින් පිහිටි සිංහල දේශයට ලඟාවීමට දින 14ක් ගතවිය. විශාල දූපතක් වූ මෙය නැගෙනහිර සිට බටහිරට යොදුන් පනහකුත්, උතුරේ සිට දකුණට යොදුන් තිහකුත් විශාලත්වයෙන් යුතුය. මෙම දිවයින වටා කුඩා දූපත් ගණනාවක් ඇති අතර අනර්ඝ මුතු මේවායින් ලැබේ. රටෙහි රජු මේ මුතු ගොඩගැනීම රාජ පාලනයට යටත්කරගෙන ඇති අතර ලැබෙන මුතුකැට දහයකින් තුනක් බදු ලෙස රජුට ගෙවිය යුතුය. (යොදුනක් යනු කිලෝමීටර් 14ක දුරක් බව විකිපීඩියාවේ දැක්වේ. ඒ අනුව ෆා සී යෙන්ගේ යාත්‍රාව ගමන්කොට ඇති දුර කිලෝමීටර් 8000ක් පමණ වේ. එහෙත් බටහිර බෙංගාලයේ හුග්ලි නදියේ මෝයකටෙහි සිට ත්‍රිකුණාමල වරායට ඇති දුර කිලෝමීටර් 1800 ගණකි - සිතියම බලන්න. ඒ අනුව එක්කෝ ෆා සී යෙන් ගේ භාවිතයට අනුව Yu-Yen යන්න යොදුන ලෙස ගැනීම පරිවර්තන දෝශයකි. මෙහි ෆා සී යෙන් සිය විස්තරයේ "රජු" ලෙස හඳුන්වන්නේ ක්‍රි.ව 410-432 අතර අනුරාධපුරයේ රජකල මහානාම රජු විය යුතුය. ඔහුගේ පාලන කාලය ඉතා සාමකාමි, සමෘධිමත් කාලයක් විය. නැතහොත් ෆා සී යෙන්ට ලැබුණු තොරතුරු වැරදි විය යුතුය. එසේම ෆා සී යෙන් ලංකාවේ දිග පලලද පටලවා සටහන් කොට ඇතිවා පමණක් නොව එයද සැබෑවට වඩා විශාල ලෙස සටහන් කොට තිබේ. කෙසේ වෙතත් මේ සටහන් තබන විට ෆා සී යෙන් භික්ෂුව වයස 75ත් ඉක්මවා සිටි අතර මෙය ලියන ලද්දේ මීට වසර 1600කට පමණ පෙර බවද අප අවබෝධකරගත යුතුය. තමන්ට වෙළඳුන්ගෙන් අසන්නට ලැබූ විස්තර ඔහු සටහන් කරන්නට ඇති අතර ඒවායේ නිරවද්‍යභාවය ගැන එතරම් උනන්දු නොවන්නට ඇත්තේ ඔහුගේ ගමනේ අරමුණ බුද්ධ ධර්මය අඩංගු ග්‍රන්ථ චීනයට ගෙන යාම මිස දේශගවේෂණය නොවූ නිසා වන්නට ඇත.) 38වැනි පරිච්ඡේදය CHAPTER XXXVIII AT CEYLON. RISE OF THE KINGDOM. FEATS OF BUDDHA. TOPES AND MONASTERIES. STATUE OF BUDDHA IN JADE. BO TREE. FESTIVAL OF BUDDHA'S TOOTH. ඈත අතීතයේදී මෙම දිවයිනේ මිනිසුන් නොසිටි අතර නාගයින් හා භූතාත්ම පමණක් වාසය කොට ඇත. මොවුන් සමග වෙළඳුන් වෙළඳාම් කල අතර මෙම වෙළඳාම් සිදුවුනේ නාගයින් හෝ භූතාත්ම වෙළඳුන් හා හමුවීමෙන් නොවේ. නාගයින් හා භූතාත්ම තමන්ට විකිණීමට ඇති දෑ හා ඒවායේ මිළගණන්ද දක්වා සැඟව සිටින අතර එම මිළ තබා වෙළඳුන් බඩු රැගෙන ගියහ. කෙසේ වෙතත් කලක් යන විට මේ රටෙහි ඉතා හිතකර දේශගුණය හා සෞම්‍ය පරිසරය නිසා බොහෝ වෙළඳුන් මෙහි පැමිණ පැළපදියම් වූහ. මෙලෙස අතිවිශාල වෙළඳ ප්‍රජාවක් පදිංචිවූ මේ දූපත සෞභාග්‍යමත් රාජ්‍යයක් බවට පත්වී ඇත. දේශගුණය ඉතා හිතකර අතර ශීත හා ග්‍රීෂ්ම සෘතු අතර වැඩි වෙනසක් නැත. වසරේ සෑම කාළයකම ඉතා හොඳින් ගහකොල වැඩේ. එනිසාම නිශ්චිත වගා කාලයක් නැති අතර රටවැසියන් කැමති කැමති කාලයට ගොවිතැන් කරති. නාගයින් දමනය කිරීම සඳහා ගෞතම බුදුන් මෙරටට පැමිණ ඇති අතර, උන් වහන්සේ නාගයින්ට තම බළපරාක්‍රමය පෙන්වීම සඳහා එක් පයක් නාගයින්ගේ අගනගරයේද අනෙක් පය සමනොල කන්ද මුදුනේද තබා පෙලහරක් පෑහ. ඉන් නාගයින් බුදුන්ගේ අසමසම බලය අවබෝධකර ගත්හ. නාගයින්ගේ නගරයේ බුදු පාසටහන පිහිටි තැන රියන් 400ක් උස ස්ථූපයක් ගොඩ නගන ලදී (HERBEET A. GILES සිදුකල පරිවර්තනයේ මේ ස්ථූපය අඩි 400ක් උස බව දක්වා ඇත). මෙම ස්ථූපය "Wu wei shan - no fear hill  - බිය නොමැති කන්ද" ලෙස ෆා සී යෙන් හඳුන්වයි. මෙම සුවිසල් ස්ථූපය අභයගිරි චෛත්‍යය විය යුත්තේ එම ස්ථූපය අසල අභයගිරි නම් සුවිසල් ආරණ්‍යයක් ඇති බවද ඔහු සඳහන් කොට ඇති නිසා මෙන්ම බිය නොමැති කන්ද, යනු අභයගිරි (මරණ බිය නොමැති කන්ද) ලෙස පහසුවෙන් අර්ථදක්වා ගත හැකි නිසාය. අභයගිරි ආරණ්‍යයේ භික්ෂුන්වහන්සේ 5000ක් වැඩ විසූ බව ෆා සී යෙන් ලියා තබා ඇත. අභයගිරි විහාරයේ පිලිම ගෙය තුල කොළපැහැ පළිඟුවලින් (සර්පන්ටයින් නම් තද කොළපැහැ පාෂාණය)  නිමැවූ විශාල බුදුපිලිමයක් විය. අඩි විස්සක් පමණ උසවූ මෙම පිළිමයේ සුරත මත මිළකළ නොහැකි තරම් වටිනා විශාල මුතුකැටයක් තබා ඇත. මෙම පිලිමගෙය තුලදී වරක් සේද වටාපතක් පළිඟු බුදුපිලිමයට පිලිගන්නවන චීන ජාතික වෙළෙන්දෙක් ෆා සී යෙන්ට හමුවිය. තම රට වැසියෙකු මෙම දුරු රටෙහි දැකීමෙන් තම සිත තුල දැඩි ප්‍රීතියක් ඇතිවූ බව ෆා සී යෙන් සටහන් කොට ඇතත් චීන වෙළෙන්දා පිලිබඳව විස්තරයක් නොමැත. (කෙසේ වෙතත් ෆා සී යෙන් චීන වෙළෙන්දෙකු හමුවූ බවට පැවසීම සත්‍යයක් බව, අනුරාධපුරයෙන් චීන කාසි හමුවීමෙන් තහවුරු වේ., චීන වෙළඳුන් එකල ලංකාව වෙත විශාල ලෙස වෙලඳාම සඳහා පැමිණි බව මෙම චීන කාසි තහවුරු කරයි.) ලංකාවේ රජු මධ්‍යම ඉන්දියාවෙන් ගෙන්වන ලද පූජනීය බෝ පැළයක් නගර මධ්‍යයේ සිටුවා ඇති අතර එය දැන් ඉතා විශාල ලෙස වැඩී ඇත. මෙම බෝ ගසේ සෙවන යට විහාර මන්දිරයක්ද ඇති අතර එය තුල ගෞතම බුදුන්ගේ හිඳි පිලිමයක් ඇත. බෞද්ධ භික්ෂූන් හා සාමාන්‍ය ජනතාව වැළ නොකැඩී මෙම බෝධි වෘක්ෂය වැඳපුදා ගැනීමට පැමිණෙති. එමෙන්ම නගරයේ බුදුන්ගේ දන්ත ධාතුව තැම්පත් කල විහාරයක්ද ඇත. රජු සිල්වත් ජීවිතයක් ගත කරන අතර රටවාසීන්ද ඉතා භක්තිමත් පිරිසකි. මෙම රාජ්‍යය පිහිටවූ දා සිටම කිසිදු අහේනියක්, දුර්භික්ෂයක් හෝ කැරළි කෝළාහාලයක් හටගෙන නොමැති අතර රටවැසියන් සුඛිත-මුදිත ජීවිත ගත කරති. නගරයේ වෙහෙර විහාරවල භාණ්ඩාගාරවල පරිත්‍යාග ලෙස ලැබුණු රන් රිදී මුතු මැණික් වලින් පිරී ඇති බව පැවසේ. එක් රජෙකු (රජු කවුදැයි සඳහන් කොට නොමැත ) දිනක් මෙවැනි සඟ-සතු භාණ්ඩාගාරයකට ඇතුලුවූ අතර එහි හාත්පස දිස්වූ මහානර්ඝ වස්තුව දැක දැඩිලෙස ලෝභ සිත් ඔහුට පහලවූ බව පැවසේ. කෙසේ හෝ මෙම වස්තුව තමන් සතුකරගත යුතු බවට රජුට සිතුන මුත්, දින තුනකට පසු තමන් කරගන්නට හැදූ අකුසලය පිලිබඳව බලවත් ලෙස කම්පාවී තමන්ගේ අකුසල සිතුවිල්ල පිලිබඳව භික්ෂූන් වහන්සේට පවසා උන්වහන්සේලාගේ දෙපා මත හිස තබා සමාව ගත් බව පැවසෙනවා. සංඝ භාණ්ඩාගාරවල ඇති මහානර්ඝ වස්තූන් දැකීමෙන් ඕනෑම අයෙකුට දැඩි ලෝභ සිතුවිලි පහලවන බව අවබෝධ කරගත් රජු, භික්ෂූන් වහන්සේ හමුවී සංඝාඥාවක් පමුණුව වන ලෙස ඉල්ලා සිටියා. එම සංඝාඥාව අනුව කිසිදු රජෙකුට සඟසතු භාණ්ඩාගාර වලට ඇතුලුවීම තහනම් කලයුතු අතර භික්ෂුවක් වුවද උපසම්පදාවෙන් සතලිස් වසරක් යනතුරු සංඝ භාණ්ඩාගාරවලට ඇතුලුවීම තහනම් කලයුතු වනවා. ඉහල නිළතල දරන්නන්, ධනවත් වෙළෙන්දන් මෙන්ම අරාබි/පර්සියානු සම්භවයක් ඇති ධනවත් වෙළෙන්දන්ද නගරයේ වාසය කරති. ඔවුන්ගේ නිවාස ඉතා අලංකාරය. නගරයේ ප්‍රධාන වීථි හා අතුරු මාර්ග ඉතා හොඳින් සකසා නඩත්තු කොට තිබේ. නගරයේ ප්‍රධාන වීථි සතරෙහිම ධර්මශාලා පිහිටුවා ඇති අතර සෑම මසකම 8වැනි, 14වැනි හා 15වැනි දිනවල මෙම ධර්මශාලාවල ධර්මාසන පිහිටුවා දහම් දෙසන අතර එම දහම් ඇසීම සඳහා ගිහිපැවැදි විශාල පිරිස් පැමිණේ. සිංහල රාජ්‍යය පුරාම 60,000ක පමණ භික්ෂු පිරිසක් වාසය කරන බව පැවසෙනවා. මෙම භික්ෂූන් සඳහා රාජ්‍ය භාණ්ඩාගාරවලින් දන් භාණ්ඩ පිරිනැමෙන අතර රජු විසින් නගරයේ තැන් තැන් වල තවත් භික්ෂූන් 5000කට දිනපතා දන් පිලියෙල කරන දානශාලා ඇතිකොට තිබෙනවා. සෑම වසරකම තුන්වැනි මාසයේ දන්ත ධාතුව ප්‍රදර්ශණය කරන අතර ඊට දින දහයකට පෙර අලංකාර ඇතෙකු පිට නැගි අණබෙරකරුවෙකු බෝධිසත්වයානන් වහන්සේ බුදුවීම සඳහා සිදුකරන ලද ඇස් ඉස් මස් දන්දීම පිලිබඳව අණබෙර ගසමින් නගරවාසීන්ට ඇසෙන්නට කියවනු ලැබේ. ඉන් පසු බුද්ධ දේශනාව හා බුද්ධ පරිනිර්වාණය පිලිබඳවද විස්තරයක් කියවනු ලබන අතර දින 10කින් බුදුන්ගේ පූජනීයවූ දන්තධාතුව අභයගිරියේදී ප්‍රදර්ශණය කරනබවත්, පින් කැමති අය මේ සඳහා වීථි මංමාවත් පිරිසිදුකොට අලංකාර සැරසිලි වලින් සරසා දළදා වඳින්නට යන පිරිස් සඳහා මල් හා සුවඳ කුඩු සැපැයීමට ස්ථාන සකස් කරන ලෙස නගරවාසීන්ට දැනුම් දෙනු ලැබේ. මෙසේ දින 10ක් නගරය පුරා ඇතුපිට අණබෙර යැවීමෙන් පසුව රජු විසින් දළදා මාලිගාවේ (අනුරාධපුර රාජධානියේ දළදා මාළිගාව ) සිට අභයගිරියට යන මාර්ගය දෙපස බුදුන්වහන්සේ පෙරුම් පිරූ කාලයේ ඉපදුනු විවිධ ආත්මභවයන් පිලිඹිඹු කෙරෙන අලංකාර පිලිරූ 500ක් කරවා ප්‍රදර්ශණය කරන අතර මෙම පිලිරූ අතරින් දළදාව අභයගියට රැගෙන යයි. දින 19ක් පුරාවටම දිවා රාත්‍රී නොකඩවා ගිහි පැවිදි දෙපිරිසම මල්, පහන් සුවඳදුම් පූජා කරමින් දළදා වඳින අතර  දින දහනවයකට පසු නැවතත් දළදාව, දළදා මාළිගාවට වඩම්මනු ලැබේ. අභයගිරි විහාරයට නැගෙනහිරින් කඳුගැටයක් ඇති අතර මෙහි චෛත්‍යයක් ඇත. භික්ෂූන් වහන්සේ 2000ක් පමණ මෙම භූමියේ වාසය කරන බව පැවසෙනවා. මෙම ආරණයේ ධර්මගුප්ත නම් සුප්‍රකට තෙරනමක් සතලිස් වසරක් පුරා භාවනායෝගීව වාසය කරනවා. ධර්මධර සිල්වත් උතුමෙකුවූ ධර්මගුප්ත රටවැසියන් දැඩි භක්තියක් දක්වනවා. (ෆා සී යෙන් සඳහන් කරන චෛත්‍යය ඇති කඳුගැටය මිහින්තලාව බව බොහෝ විද්වතුන් පිලිගන්නවා) 39වැනි පරිච්ඡේදය CHAPTER XXXIX CREMATION OF AN ARHAT. SERMON OF A DEVOTEE. නගරයේ දකුණට වන්නට මො-හො-පි-හො-ලෝ නම් විශාල විහාරයක් ඇත. (අනුරාධපුර මහා විහාරය). මෙහි භික්ෂූන් 3000ක් පමණ වැඩ වාසය කලහ. මින් එක් භික්ෂූන් වහන්සේනමක් ඉතාමත් ශ්‍රද්ධාවෙන් යුතුව, සියලුම විනයකර්ම අකුරට පිලිපදිමින් ඉමහත් පූජනීය පැවිදි දිවියක් ගතකලේය. එම තෙරණුවන්ගේ පූජනීය ගතිපැවතුම් නිසාම ඔහු රහතන්වහන්සේ නමක් බව නගරවාසීන් මෙන්ම රටවැසියන්ද විශ්වාස කලේය. මෙම තෙරණුවන් වයෝවෘද්ධව මරණාසන්නව සිටින මොහොතේ උන්වහන්සේගේ අවසාන කටයුතු සැළසුම් කිරීම සඳහා රජු භික්ෂුන්වහන්සේලා හමුවට ගියේය. මෙහිදී රජු මේ තෙරණම රහතන්වහන්සේ නමක්දැයි භික්ෂූන්ගෙන් විචාල අතර එසේයයි පිලිතුරු ලැබුණි. ඒ අනුව රහතන්වහන්සේ නමකගේ පිරිණිවන් චාරිත්‍ර සිදුකලයුතු ආකාරය මහාවිහාර භික්ෂූන්වහන්සේගෙන් විචාල රජු නියමාකාරයෙන් අවසන් කටයුතු සංවිධානය කලේය. මහාවිහාර භූමියේ තෝරාගත් ස්ථානයක සඳුන් ආදී සුවඳ දරයෙදූ දරසෑයක් පිලියෙලවූ අතර රහතන්වහන්සේගේ දේහය සුදෝසුදු රෙදිවලින් හොඳින් ඔතන ලදී. ඉන්පසු එය දෝලාවක තැන්පත්කොට චිතකය වෙත ගෙනියන ලදී. ආදාහන පූජෝත්සවය සඳහා රජු හා සියලු කුළවල රටවැසිය එක්වූ අතර මල් හා සුවඳ දුම් පුදමින් සිදුකරන ලද පූජාවලින් අනතුරුව සුවඳ තෙල් වත්කොට ගිණිදල්වන ලදී. චිතකය දැල්වෙද්දී බොහෝ ශ්‍රද්ධාවත් ජනය සිය උඩුකය වස්ත්‍රය ගලවා චිතකය වෙත චාරීත්‍රානුකූලව විසිකරන ලදී. අවසානයේ නොපිලිසුනු අස්ථි කොටස් එකතුකොට දාගැබක් තනවා නිධන්කරන ලදී. (ෆා සී යෙන් සඳහන් කරන ආකාරයට ඔහු අනුරාධපුරයට ලඟාවන විට මෙම රහතන් වහන්සේ පිරිනිවන් පා තිබූ අතර එම උතුමාගේ අවසන් කටයුතුවලට සහභාගී  වන්නට හැකිවිය ) ධර්මානුකූලව දිවිගෙවූ රජු (මහානාම ) බොහෝ වෙහෙරවිහාර කරවූ අතර විහාරකර්මාණ්තයක් කරන්නට පලමු මහා සංඝයා රැස්කරවා දන් පිලිගන්වා ඉන් අණතුරුව රනින් සරසන ලද ගවයින් දෙදෙනෙකු ඇදි රන් නගුලක් මගින් භූමියේ සළකුණු ඇඳ විහාරකර්මාණ්තයේ සීමා සළකුණු කරන ලදී. මේ කටයුත්ත රජු විසින්ම සිදුකරන ලද අතර ඉන්පසු විහාරයේ පැවැත්ම හඳහා බදු හා රාජකාරි සඳහා ගම්වර ප්‍රකාශයට පත්කොට ඒ ගම්වර ප්‍රධානය පිලිබඳ රාජකීය විධානය ලෝහ පත් ඉරිවල ලියවා පරම්පරාවෙන් පරම්පරාවට මෙම බදු හා රාජකාරි සිදුවන ආකාරයට රාජ අණක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරනවා. පරිශීලනය කල මූලාශ්‍ර ග්‍රන්ථ නාමාවලිය Legge, James 1886. A Record of Buddhistic Kingdoms: Being an account by the Chinese Monk Fa-Hien of his travels in India and Ceylon (A.D. 399-414) in search of the Buddhist Books of Discipline. Oxford, Clarendon Press. Reprint: New York, Paragon Book Reprint Corp. 1965. ISBN 0-486-21344-7 Beal, Samuel. 1884. Si-Yu-Ki: Buddhist Records of the Western World, by Hiuen Tsiang. 2 vols. Translated by Samuel Beal. London. 1884. Reprint: Delhi. Oriental Books Reprint Corporation. 1969. (Also contains a translation of Faxian's book on pp. xxiii-lxxxiii). Hodge, Stephen (2009 & 2012), "The Textual Transmission of the Mahayana Mahaparinirvana-sutra", lecture at the University of Hamburg Rongxi, Li; Dalia, Albert A. (2002). The Lives of Great Monks and Nuns, Berkeley CA: Numata Center for Translation and Research Sen, T. (2006). The Travel Records of Chinese Pilgrims Faxian, Xuanzang, and Yijing, Education About Asia 11 (3), 24-33 Weerawardane, Prasani (2009). Journey to the West: Dusty Roads, Stormy Seas and Transcendence, biblioasia 5 (2), 14-18 Chinese explorers Translators to Chinese Jin dynasty (265–420) Buddhists Liu Song Buddhists Pilgrimage accounts 337 උපත් Chinese travel writers Historiography of India Explorers of India 422 deaths Chinese Buddhist monks Jin dynasty (265–420) translators Liu Song translators People from Changzhi Writers from Shanxi Sixteen Kingdoms people </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: Victoria, Princess Royal [/INST] වික්ටෝරියා, රාජකීය කුමරිය (වික්ටෝරියා ඇඩිලේඩ් මේරි ලුයිසා;[1] 21 නොවැම්බර් 1840 - 5 අගෝස්තු 1901) ජර්මානු අධිරාජිනිය සහ ජර්මානු අධිරාජ්‍යයා වූ III වන ෆ්‍රෙඩ්රික්ගේ බිරිඳ ලෙස ප්‍රුෂියා රැජින විය. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/80/Empress_Viktoria_of_Germany_%281840-1901%29.png ජර්මානු අධිරාජිනිය සහකාරිය ජර්මානු අධිරාජිනිය සහකාරිය German Empress Consort ජර්මානු අධිරාජිනියගේ බිරිඳ German Empress Consort Prussia රැජින සහකාරිය ධුර කාලය 9 මාර්තු 1888 - 15 ජූනි 1888 උපන්නා 1840 නොවැම්බර් 21 බකිංහැම් මාලිගය, ලන්ඩන්, එංගලන්තය, එක්සත් රාජධානිය මිය ගියා 1901 අගෝස්තු 5 (වයස අවුරුදු 60) Schloss Friedrichshof, Cronberg, Prussia රාජධානිය, ජර්මානු අධිරාජ්යය භූමදානය 1901 අගෝස්තු 13 Friedenskirche, Potsdam, Prussia රාජධානිය, ජර්මානු අධිරාජ්යය කලත්රයා ෆෙඩ්රික් III, ජර්මානු අධිරාජ්යයා ; (මී. 1858; මිය ගියේ 1888) නිකුත් කිරීම විල්හෙල්ම් II, ජර්මානු අධිරාජ්‍යයා Charlotte, Saxe-Meiningen හි ආදිපාදවරිය හෙන්රි කුමරු සිගිස්මන්ඩ් කුමරු වික්ටෝරියා, Schaumburg-Lippe හි ඇඩොල්ෆ් කුමරිය වොල්ඩමාර් කුමරු සොෆියා, හෙලනීස් රැජින මාග්‍රට්, හෙසේහි ලෑන්ඩ්ග්‍රේවින් නම් වික්ටෝරියා ඇඩිලේඩ් මේරි ලුයිසා නිවස සැක්ස්-කෝබර්ග් සහ ගෝතා පියා ඇල්බට්, ප්‍රින්ස් කන්සෝට් මව වික්ටෝරියා රැජින </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ස්ටුවර්ට් ද සිල්වා [/INST] ස්ටුවර්ට් ද සිල්වා ශ්‍රී ලංකාවේ ජෑස් පියානෝ වාදකයෙකි. ද සිල්වාට ප්‍රාන්තයේ බර්ක්ලී විද්‍යාලයේ ජෑස් රචනා හැදෑරීමට ශිෂ්‍යත්වයක් ලැබීය. පසුව ඔහු ලන්ඩනයට ගිය අතර එහිදී ඔහු ෆ්ලෙමින්ගෝ ජෑස් සමාජයේ ජෑස් වාදනය කළේය. 1970 දී, ස්ටුවර්ට් රිප් ටෝන් සහ ඇකඩමි සම්මානලාභී නිළි එලන් බර්ස්ටින් සමඟ ආන්දෝලනාත්මක චිත්‍රපටයක් වන Tropic of Cancer හි රන්ජිගේ සහාය චරිතය ලෙස රඟපෑවේය. 1986 දී ඔහු ඕස්ට්‍රේලියාවේ සිඩ්නි වෙත සංක්‍රමණය වූ අතර එහිදී ඔහු අවසානයේ සංගීත ව්‍යාපාරයෙන් විශ්‍රාම ගත්තේය. 2015 අගෝස්තු 16 වැනිදා ඕස්ට්‍රේලියාවේ සිඩ්නි නුවරදී ස්ටුවර්ට් මිය ගියේය. යොමු කිරීම් Year of birth missing (living people) ජීවමාන ජනයා </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: බුරුන්ඩි [/INST] බුරුන්ඩි, නිල වශයෙන් බුරුන්ඩි ජනරජය (කිරුන්දි: Repuburika y'Uburundi [u.βu.ɾǔː.ndi]; ස්වහීලී: Jamuhuri ya Burundi; ප්‍රංශ: République du Burundi [buʁundi, byʁyndi]), යනු අප්‍රිකානු මහා විල් කලාපය සහ නැගෙනහිර අප්‍රිකාව අතර හන්දියේ මහා රිෆ්ට් නිම්නයේ ගොඩබිම් සහිත රටකි. එහි මායිම් වන්නේ උතුරින් රුවන්ඩාව, නැගෙනහිරින් සහ ගිනිකොන දෙසින් ටැන්සානියාව සහ බටහිරින් කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය; ටැන්ගානිකා විල එහි නිරිතදිග මායිම දිගේ පිහිටා ඇත. අගනගර වන්නේ ගීතේගා සහ බුජුඹුරා රටේ විශාලතම නගරය වේ. ට්වා, හුටු සහ ටුට්සි ජනයා අවම වශයෙන් වසර 500 ක් බුරුන්ඩි හි ජීවත් වී ඇත. එම වසරවලින් 200 කට වැඩි කාලයක් බුරුන්ඩි ස්වාධීන රාජධානියක් වූ අතර, 20 වැනි සියවසේ ආරම්භය දක්වා එය ජර්මානු යටත් විජිතයක් බවට පත් විය. පළමු ලෝක සංග්‍රාමයෙන් සහ ජර්මනියේ පරාජයෙන් පසුව, ජාතීන්ගේ සංගමය විසින් බෙල්ජියම වෙත භූමි ප්‍රදේශය "අනිවාර්‍ය" කරන ලදී. දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් පසු මෙය එක්සත් ජාතීන්ගේ භාරකාර ප්‍රදේශයක් බවට පරිවර්තනය විය. ජර්මානුවන් සහ බෙල්ජියම් ජාතිකයන් දෙදෙනාම බුරුන්ඩි සහ රුවන්ඩාව පාලනය කළේ රුවන්ඩා-උරුන්ඩි ලෙස හැඳින්වෙන යුරෝපීය යටත් විජිතයක් ලෙසය. අප්‍රිකාව යුරෝපීය යටත් විජිතයක් වන තෙක් බුරුන්ඩි සහ රුවන්ඩාව කිසි විටෙක පොදු පාලනයක් යටතේ නොතිබුණි. බුරුන්ඩි 1962 දී නිදහස ලබා ගත් අතර මුලින් රාජාණ්ඩුවක් පැවති නමුත් ඝාතන මාලාවක්, කුමන්ත්‍රණ සහ කලාපීය අස්ථාවරත්වයේ සාමාන්‍ය වාතාවරණයක් 1966 දී ජනරජයක් සහ ඒක-පක්ෂ රාජ්‍යයක් පිහිටුවීමෙන් අවසන් විය. වාර්ගික පවිත්‍ර කිරීමේ සටන් සහ අවසානයේ සිවිල් යුද්ධ දෙකක්. සහ 1970 ගණන්වල සහ නැවතත් 1990 ගණන්වල සිදු වූ ජන සංහාරවල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස සිය දහස් ගණනින් මරණ සිදු වූ අතර, ආර්ථිකය නොදියුණු වූ අතර ජනගහනය ලෝකයේ දුප්පත්ම රටක් බවට පත් විය. ජනාධිපති පියරේ න්කුරුන්සිසා තුන්වන වරටත් බලයට පත්වීමට තීරණය කිරීමත්, කුමන්ත්‍රණ උත්සාහයක් අසාර්ථක වීමත්, රටේ පාර්ලිමේන්තු සහ ජනාධිපති මැතිවරණ ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාවේ සාමාජිකයින් විසින් පුළුල් ලෙස විවේචනය කිරීමත් සමඟ 2015 වර්ෂය මහා පරිමාණ දේශපාලන ආරවුල් ඇති විය. බුරුන්ඩි දේශපාලන ක්‍රමයේ ස්වෛරී රාජ්‍යය බහු-පක්ෂ රාජ්‍යයක් මත පදනම් වූ ජනාධිපති නියෝජිත ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජයකි. බුරුන්ඩි ජනාධිපතිවරයා රාජ්‍ය නායකයා සහ රජයේ ප්‍රධානියා වේ. බුරුන්ඩි හි දැනට ලියාපදිංචි පක්ෂ 21ක් ඇත. 1992 මාර්තු 13 දින, ටුට්සි කුමන්ත්‍රණ නායක පියරේ බුයෝයා විසින් ව්‍යවස්ථාවක් ස්ථාපිත කරන ලදී, එය බහු-පක්ෂ දේශපාලන ක්‍රියාවලියක් සඳහා සම්පාදනය කරන ලද අතර බහු-පක්ෂ තරඟයක් පිළිබිඹු කරයි. වසර හයකට පසු, 1998 ජුනි 6 වන දින, ව්‍යවස්ථාව වෙනස් කරන ලද අතර, ජාතික සභාවේ ආසන පුළුල් කරමින් උප සභාපතිවරුන් දෙදෙනෙකු සඳහා ප්‍රතිපාදන සම්පාදනය කරන ලදී. අරුෂා ගිවිසුම නිසා බුරුන්ඩි 2000 දී සංක්‍රාන්ති රජයක් ක්‍රියාත්මක කළේය. 2016 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී බුරුන්ඩි ජාත්‍යන්තර අපරාධ අධිකරණයෙන් ඉවත් වීමේ අභිප්‍රාය UN වෙත දන්වා සිටියේය. බුරුන්ඩි ප්‍රධාන වශයෙන් ග්‍රාමීය සමාජයක් ලෙස පවතින අතර, 2019 දී නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන්නේ ජනගහනයෙන් 13.4% ක් පමණි. වර්ග කිලෝමීටරයකට පුද්ගලයන් 315ක් පමණ වන ජන ඝනත්වය (වර්ග සැතපුම් 753ක්) උප සහරා අප්‍රිකාවේ දෙවන ඉහළම අගයයි. ජනගහනයෙන් දළ වශයෙන් 85%ක් හුටූ වාර්ගික සම්භවයක් ඇති අය වන අතර, 15%ක් ටුට්සි ජාතිකයන් වන අතර, 1%කට වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් ස්වදේශික ට්වා වේ. බුරුන්ඩි හි නිල භාෂා වන්නේ කිරුන්ඩි, ප්‍රංශ සහ ඉංග්‍රීසි වන අතර, කිරුන්ඩි නිල වශයෙන් එකම ජාතික භාෂාව ලෙස පිළිගැනේ. අප්‍රිකාවේ කුඩාම රටවලින් එකක් වන බුරුන්ඩි හි භූමිය බොහෝ දුරට යැපුම් කෘෂිකර්මාන්තය සහ තෘණ වගාව සඳහා භාවිතා වන අතර, එය වන විනාශය, පාංශු ඛාදනය සහ වාසස්ථාන අහිමි වීමට හේතු වී ඇත. 2005 වන විට, රට සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ වනාන්තර විනාශ වී ඇති අතර, එහි භූමියෙන් 6% කට වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් ගස් වලින් වැසී ඇති අතර එයින් අඩකට වඩා වාණිජ වගාවන් විය. බුරුන්ඩි ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (GDP) අනුව ලෝකයේ දුප්පත්ම රට වන අතර, 2022 දී ඩොලර් 292 ක් වන අතර, පුලුල්ව පැතිරුණු දරිද්‍රතාවයට, දූෂණයට, අස්ථාවරත්වයට, අධිකාරීවාදයට සහ නූගත්කමට මුහුණ දෙන අවම සංවර්ධිත රටකි. බුරුන්ඩි ජනාකීර්ණ ප්‍රදේශයක් වන අතර බොහෝ යෞවනයන් වෙනත් ප්‍රදේශවලට අවස්ථාවන් සොයා සංක්‍රමණය වේ. ලෝක සතුටු වාර්තාව 2018 විසින් 156 වැනි ශ්‍රේණියක් සමඟින් ලොව අඩුම සතුටට පත් රට ලෙස ශ්‍රේණිගත කර ඇත. බුරුන්ඩි යනු අප්‍රිකානු සංගමය, නැගෙනහිර සහ දකුණු අප්‍රිකාව සඳහා පොදු වෙළෙඳපොළ, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය සහ නොබැඳි ව්‍යාපාරයේ සාමාජිකයෙකි. නිරුක්තිය නූතන බුරුන්ඩි නම් කර ඇත්තේ 16 වන සියවසේ සිට ප්‍රදේශය පාලනය කළ බුරුන්ඩි රජුගේ නමිනි. එය අවසානයේ එහි නම ව්‍යුත්පන්න විය හැක්කේ ප්‍රදේශයේ "හා" ජනතාවගෙන් වන අතර, ඔවුන්ගේ උපන් ස්ථානය බුහා ලෙස හැඳින්වේ. ඉතිහාසය බුරුන්ඩි යනු උප-සහාරා අප්‍රිකාවේ රටවල් කිහිපයෙන් එකකි, එහි අසල්වැසි රුවන්ඩාව (බොට්ස්වානා, ලෙසෝතෝ සහ එස්වාටිනි වැනි) සමඟ පූර්ව යටත් විජිත යුගයේ අප්‍රිකානු රාජ්‍යයක සෘජු භෞමික අඛණ්ඩ පැවැත්මක් විය. බුරුන්ඩි හි මුල් ඉතිහාසය, සහ විශේෂයෙන්ම රටේ ප්‍රමුඛ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් තුන වන ට්වා, හුටු සහ ටුට්සි වල භූමිකාව සහ ස්වභාවය විද්වතුන් අතර බෙහෙවින් විවාදයට ලක්ව ඇත. කෙසේ වෙතත්, සංස්කෘතිය සහ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වල ස්වභාවය සෑම විටම ද්රවශීලී හා වෙනස් වන බව සැලකිල්ලට ගැනීම වැදගත්ය. විවිධ කාලවලදී සහ විවිධ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් ලෙස ජනගහන ප්‍රදේශයට සංක්‍රමණය වී තිබිය හැකි නමුත්, වර්තමාන වෙනස්කම් සමාජ-සංස්කෘතික නිර්මිතයන් ලෙස ඇතැමුන් විසින් සලකනු ලැබේ. මුලදී විවිධ ජනවර්ග සාපේක්ෂ සාමයෙන් එකට ජීවත් විය. ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර පළමු ගැටුම් 17 වන සියවස දක්වා දිවයන්න පුළුවන්, ජනගහනයේ අඛණ්ඩ වර්ධනය නිසා ඉඩම් වඩ වඩාත් හිඟ විය. බුරුන්ඩි රාජධානිය බුරුන්ඩි රාජ්‍යයේ ප්‍රථම සාක්ෂිය 16 වැනි සියවසේ අගභාගයේදී නැඟෙනහිර කඳු පාමුල මතු වූ ස්ථානය දක්වා දිව යයි. ඊළඟ සියවස්වලදී එය කුඩා අසල්වැසියන් ඈඳා ගනිමින් පුළුල් විය. මහා විල් ප්‍රදේශයේ බුරුන්ඩි රාජධානිය හෙවත් උරුන්ඩි යනු සම්ප්‍රදායික රජෙකු විසින් පාලනය කරන ලද රාජ්‍යයක් වූ අතර ඔහුට යටින් කුමාරවරුන් කිහිප දෙනෙකුද විය. අනුප්‍රාප්තික අරගල පොදු විය. මවාමි (පාලකයා ලෙස පරිවර්තනය කර ඇත) ලෙසින් හඳුන්වනු ලැබූ රජු, ඉඩම්වලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් හිමි වූ අතර, දේශීය ගොවීන්ගෙන් (ප්‍රධාන වශයෙන් හුටු) සහ එඬේරුන්ගෙන් (ප්‍රධාන වශයෙන් ටුට්සි) කප්පම් හෝ බද්දක් අවශ්‍ය වූ කුමාර වංශාධිපති (ගන්වා) ප්‍රධානියා විය. බුරුන්ඩි රාජධානිය ධූරාවලි දේශපාලන අධිකාරියකින් සහ අතු ගංගා ආර්ථික හුවමාරුවකින් සංලක්ෂිත විය. 18 වන ශතවර්ෂයේ මැද භාගයේදී, ටුට්සි රාජකීයයන් උබුගැබිරේ සංවර්ධනය සමඟ ඉඩම්, නිෂ්පාදනය සහ බෙදා හැරීම පිළිබඳ අධිකාරිය තහවුරු කර ගත්හ - කප්පම් සහ ඉඩම් හිමිකම සඳහා මහජනතාවට රාජකීය ආරක්ෂාව ලැබුණු අනුග්‍රාහක-සේවාදායක සම්බන්ධතාවයකි. මේ කාලය වන විට, රාජකීය මළුව ටුට්සි-බන්යාරුගුරු වලින් සමන්විත විය. ටුට්සි-හිමා වැනි අනෙකුත් එඬේරුන්ට වඩා ඔවුන්ට උසස් සමාජ තත්වයක් තිබුණි. මෙම සමාජයේ පහළ මට්ටම්වල සාමාන්‍යයෙන් හුටු මිනිසුන් සිටි අතර පිරමීඩයේ පතුලේම සිටියේ ට්වා ය. කෙසේ වෙතත්, පද්ධතියට යම් තරලයක් තිබුණි. සමහර හුටූ ජනයා වංශවත් අයට අයත් වූ අතර මේ ආකාරයෙන් රාජ්‍යයේ ක්‍රියාකාරිත්වය සම්බන්ධයෙන් ද අදහස් තිබුණි. හුටු හෝ ටුට්සි වර්ගීකරණය හුදෙක් ජනවාර්ගික නිර්ණායක මත පමණක් පදනම් වූවක් නොවේ. ධනය හා පශු සම්පත් අත්පත් කර ගැනීමට සමත් වූ හුටු ගොවීන්ට නිතිපතා ටුට්සිවරුන්ගේ ඉහළ සමාජ තත්ත්වය ලබා දෙන ලදී, සමහරු එය ගැන්වාගේ සමීප උපදේශකයින් බවට පත් කළහ. අනෙක් අතට, සියළුම ගවයින් අහිමි වූ අතර පසුව ඔවුන්ගේ උසස් තත්ත්වය අහිමි වූ ටුට්සිවරුන් හුටු ලෙස හැඳින්වූ බවට ද වාර්තා තිබේ. මේ අනුව, හුටු සහ ටුට්සි අතර වෙනස තනිකරම ජනවාර්ගික සංකල්පයක් වෙනුවට සමාජ-සංස්කෘතික සංකල්පයක් විය. හුටු සහ ටුට්සි ජනයා අතර විවාහයන් ද බොහෝ වාර්තා විය. පොදුවේ ගත් කල, බුරුන්ඩි දේශපාලනයේ වාර්ගිකත්වයට වඩා ප්‍රාදේශීය සබඳතා සහ බල අරගල බෙහෙවින් තීරණාත්මක කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. යුරෝපීය බලවතුන් විසින් පාලනය කිරීම 1884 සිට ජර්මානු නැගෙනහිර අප්‍රිකා සමාගම අප්‍රිකානු මහා විල් කලාපයේ ක්‍රියාකාරී විය. ජර්මානු නැගෙනහිර අප්‍රිකානු සමාගම, බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යය සහ සැන්සිබාර් සුල්තාන් රාජ්‍යය අතර උග්‍ර වූ ආතතීන් සහ දේශසීමා ආරවුල්වල ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ජර්මානු අධිරාජ්‍යය අබුෂිරි කැරලි මැඩපැවැත්වීමට සහ කලාපය තුළ අධිරාජ්‍යයේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කරන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය. ජර්මානු නැගෙනහිර අප්‍රිකානු සමාගම 1891 දී ජර්මානු අධිරාජ්‍යයට සිය අයිතීන් පවරන ලද අතර, මේ ආකාරයෙන් බුරුන්ඩි (උරුන්ඩි), රුවන්ඩා (රුආන්ඩා) සහ ටැන්සානියාවේ ප්‍රධාන භූමි කොටස (කලින් ටැන්ගානිකා ලෙස හැඳින්වූ) ඇතුළත් ජර්මානු නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ ජර්මානු යටත් විජිතයක් පිහිටුවන ලදී. ). ජර්මානු අධිරාජ්‍යය 1880 ගණන්වල අගභාගයේදී රුවන්ඩාවේ සහ බුරුන්ඩිහි සන්නද්ධ හමුදා ස්ථානගත කළේය. වර්තමාන ගීතේගා නගරයේ පිහිටීම රුආන්ඩා-උරුන්ඩි කලාපයේ පරිපාලන මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස ක්‍රියා කළේය. පළමු ලෝක සංග්‍රාමයේදී නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ව්‍යාපාරය අප්‍රිකානු මහා විල් කලාපයට බෙහෙවින් බලපෑවේය. මිත්‍ර බලවතුන්ගේ බෙල්ජියම් සහ බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත හමුදා ජර්මානු යටත් විජිතයට සම්බන්ධීකරණ ප්‍රහාරයක් දියත් කළහ. බුරුන්ඩි හි ස්ථානගත කර සිටි ජර්මානු හමුදාවට බෙල්ජියම් හමුදාවේ සංඛ්‍යාත්මක උසස් බව නිසා පසුබැසීමට සිදු වූ අතර 1916 ජුනි 17 වන විට බුරුන්ඩි සහ රුවන්ඩාව අත්පත් කර ගන්නා ලදී. ෆෝර්ස් පබ්ලික් සහ බ්‍රිතාන්‍ය ලේක් ෆෝර්ස් මධ්‍යම ජර්මානු නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ පරිපාලන මධ්‍යස්ථානයක් වන ටබෝරා අල්ලා ගැනීම සඳහා තෙරපුම ආරම්භ කළහ. යුද්ධයෙන් පසු, වර්සායිල් ගිවිසුමේ දක්වා ඇති පරිදි, ජර්මනියට පෙර ජර්මානු නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ බටහිර කොටස බෙල්ජියම වෙත "පාලනය" ලබා දීමට බල කෙරුනි. 1924 ඔක්තෝබර් 20 වන දින, නූතන රුවන්ඩාව සහ බුරුන්ඩි වලින් සමන්විත වූ රුවන්ඩා-උරුන්ඩි, උසුඹුර එහි අගනුවර වන බෙල්ජියම් ජාතීන්ගේ සංගමයේ බල ප්‍රදේශයක් බවට පත් විය. ප්‍රායෝගිකව එය බෙල්ජියම් යටත් විජිත අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් ලෙස සැලකේ. රුආන්ඩා-උරුන්ඩි හි කොටසක් ලෙස බුරුන්ඩි, යුරෝපීය බලධාරීන් සිටියද එහි රජ පෙළපත දිගටම කරගෙන ගියේය. කෙසේ වෙතත්, බෙල්ජියානුවන් රාජධානියේ බොහෝ ආයතන ආරක්ෂා කළහ; බුරුන්ඩියන් රාජාණ්ඩුව පශ්චාත් යටත් විජිත සමය දක්වා නොනැසී පැවතීමට සමත් විය. දෙවන ලෝක සංග්‍රාමයෙන් පසුව, රුආන්ඩා-උරුන්ඩි බෙල්ජියම් පරිපාලන අධිකාරිය යටතේ එක්සත් ජාතීන්ගේ භාර ප්‍රදේශයක් ලෙස වර්ගීකරණය කරන ලදී. 1940 ගණන්වල ප්‍රතිපත්ති මාලාවක් රට පුරා බෙදීම් ඇති කළේය. 1943 ඔක්තෝම්බර් 4 වන දින බුරුන්ඩි රජයේ ව්‍යවස්ථාදායක අංශයේ ප්‍රධානීන් සහ පහළ ප්‍රධානීන් අතර බලතල බෙදී ගියේය. ප්‍රධානීන් ඉඩම් භාරව සිටි අතර පහළ උප ප්‍රධානීන් පිහිටුවන ලදී. ස්වදේශීය බලධාරීන්ට ද බලතල තිබුණි. 1948 දී බෙල්ජියම දේශපාලන පක්ෂ පිහිටුවීමට කලාපයට අවසර දුන්නේය. 1962 ජූලි 1 වන දින බෙල්ජියමෙන් බුරුන්ඩි නිදහස ලබා ගැනීමට මෙම කොටස් දායක විය. නිදහස 1959 ජනවාරි 20 වන දින, බුරුන්ඩිහි පාලක IV වන මවාමි ම්වාම්බුට්සා බුරුන්ඩි බෙල්ජියමෙන් නිදහස සහ රුආන්ඩා-උරුන්ඩි සංගමය විසුරුවා හැරීමට ඉල්ලා සිටියේය. ඊළඟ මාසවලදී, බුරුන්ඩි දේශපාලන පක්ෂ බෙල්ජියම් යටත් විජිත පාලනය අවසන් කිරීම සහ රුවන්ඩාව සහ බුරුන්ඩි වෙන් කිරීම වෙනුවෙන් පෙනී සිටීමට පටන් ගත්හ. මෙම දේශපාලන පක්ෂවලින් පළමු සහ විශාලතම වූයේ ජාතික ප්‍රගතිය සඳහා වූ සංගමය (UPRONA) ය. බුරුන්ඩි නිදහස සඳහා වූ තල්ලුව රුවන්ඩා විප්ලවය සහ එහි ඇති වූ අස්ථාවරත්වය සහ ජනවාර්ගික ගැටුම් මගින් බලපෑවේය. රුවන්ඩා විප්ලවයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස බොහෝ රුවන්ඩා ටුට්සි සරණාගතයින් 1959 සිට 1961 දක්වා කාලය තුළ බුරුන්ඩි වෙත පැමිණියහ. බුරුන්ඩි හි පළමු මැතිවරණය 1961 සැප්තැම්බර් 8 වන දින සිදු වූ අතර ලුවී ර්වාගසෝර් කුමරුගේ නායකත්වයෙන් යුත් බහු-වාර්ගික එක්සත් පක්ෂයක් වන UPRONA ඡන්දදායකයින්ගේ ඡන්ද වලින් 80% කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් ලබා ගත්තේය. මැතිවරණ ඉක්බිතිව, ඔක්තෝබර් 13 වන දින, බුරුන්ඩි හි වඩාත් ජනප්‍රිය සහ සුප්‍රසිද්ධ ජාතිකවාදීන්ගෙන් කොල්ලකමින්, 29 හැවිරිදි ර්වාගසෝර් කුමරු ඝාතනය කරන ලදී. 1962 ජුලි 1 දින රට නිදහස ලබා ගත් අතර, නීත්‍යානුකූලව එහි නම රුවන්ඩා-උරුන්ඩි සිට බුරුන්ඩි ලෙස වෙනස් කරන ලදී. බුරුන්ඩි රාජ්‍ය ව්‍යවස්ථාපිත රාජාණ්ඩුවක් බවට පත් වූයේ, ර්වාගසෝර් කුමරුගේ පියා වන IV වන මුවාමි ම්වාම්බුට්සා, රටේ රජු ලෙස කටයුතු කරමින්ය. 1962 සැප්තැම්බර් 18 දින බුරුන්ඩි එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයට එක් විය. 1963 දී, ම්වම්බුට්සා රජු විසින් හුටු අගමැතිවරයෙකු වූ පියරේ ගෙන්දඬුම්වේ පත් කරන ලද නමුත්, ඔහු 1965 ජනවාරි 15 වන දින එක්සත් ජනපද තානාපති කාර්යාලයේ සේවය කළ රුවන්ඩා ටුට්සි ජාතිකයෙකු විසින් ඝාතනය කරන ලදී. කොංගෝ අර්බුදයේ පුලුල් සන්දර්භය තුළ මෙම ඝාතනය සිදු වූයේ බටහිර කොමියුනිස්ට් විරෝධී රටවල් කොමියුනිස්ට් මහජන චීන සමූහාණ්ඩුව කොංගෝවේ සටන් කරන කොමියුනිස්ට් කැරලිකරුවන් සඳහා බුරුන්ඩි ප්‍රවාහණ පදනමක් බවට පත් කිරීමට උත්සාහ කරන විට එයට මුහුණ දෙමින් සිටි අවස්ථාවේදීය. 1965 මැයි මාසයේ පැවති පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයෙන් හුටූ බහුතරයක් පාර්ලිමේන්තුවට ගෙන ආ නමුත්, ම්වාම්බුට්සා රජු ටුට්සි අගමැතිවරයෙකු පත් කළ විට, සමහර හුටුට මෙය අසාධාරණ යැයි හැඟුණු අතර වාර්ගික ආතතීන් තවත් වැඩි විය. 1965 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, හුටූ ආධිපත්‍යය දැරූ පොලිසියේ නායකත්වයෙන් කුමන්ත්‍රණයක් දියත් කළ නමුත් එය අසාර්ථක විය. ටුට්සි හමුදාව ආධිපත්‍යය දැරූ අතර, පසුව ටුට්සි නිලධාරි කපිතාන් මයිකල් මිකොම්බෙරෝ විසින් මෙහෙයවන ලද අතර, හුටූ ඔවුන්ගේ නිලයෙන් ඉවත් කර පළිගැනීමේ ප්‍රහාර දියත් කළ අතර අවසානයේ 1972 බුරුන්ඩියන් ජන සංහාරයට පූර්වගාමීව පුද්ගලයන් 5,000 ක් දක්වා ජීවිත අහිමි විය. 1965 ඔක්තෝබර් කුමන්ත්‍රණයේදී රටින් පලා ගිය ම්වම්බුට්සා රජු 1966 ජූලි මාසයේදී කුමන්ත්‍රණයකින් නෙරපා හරින ලද අතර ඔහුගේ නව යොවුන් වියේ පුත් V වන න්තරේ කුමරු සිහසුනට හිමිකම් කීවේය. එම වසරේම නොවැම්බරයේදී, ටුට්සි අගමැති, එවකට කපිතාන් මයිකල් මිකොම්බෙරෝ, තවත් කුමන්ත්‍රණයක් සිදු කළේය, මෙවර න්තරේ බලයෙන් පහකර, රාජාණ්ඩුව අහෝසි කර, ජාතිය ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශ කළේය, නමුත් ඔහුගේ ඒක-පක්ෂ ආන්ඩුව ඵලදායී ලෙස හමුදා ආඥාදායකත්වයක් විය. ජනාධිපති ලෙස, මිකොම්බෙරෝ අප්‍රිකානු සමාජවාදයේ උපදේශකයෙකු බවට පත් වූ අතර මහජන චීන සමූහාණ්ඩුවේ සහාය ලබා ගත්තේය. ඔහු නීතිය හා සාමය පිළිබඳ දැඩි පාලන තන්ත්‍රයක් පැනවූ අතර හුටු මිලිටරිවාදය තියුනු ලෙස මර්දනය කළේය. සිවිල් යුද්ධය සහ ජන සංහාර 1972 අප්‍රේල් අගදී, පළමු බුරුන්ඩියන් ජන සංහාරය පුපුරා යාමට සිදුවීම් දෙකක් හේතු විය. 1972 අප්‍රේල් 27 වන දින, රූමොංගේ සහ න්‍යාන්සා-ලැක් හි වැව් ආශ්‍රිත නගරවල ලිංගභේදයේ හුටු සාමාජිකයන්ගේ නායකත්වයෙන් කැරැල්ලක් ඇති වූ අතර කැරලිකරුවන් කෙටි කාලීන මාර්ටියාසෝ ජනරජය ප්‍රකාශයට පත් කළහ. කැරලිකරුවන් ටුට්සි සහ ඔවුන්ගේ කැරැල්ලට සම්බන්ධ වීම ප්‍රතික්ෂේප කළ ඕනෑම හුටු වරුන්ට පහර දුන්හ. මෙම ආරම්භක හුටු ව්‍යාප්තිය අතරතුර, මිනිසුන් 800 සිට 1200 දක්වා ප්‍රමාණයක් මිය ගියහ. ඒ සමගම බුරුන්ඩි හි V වන න්තරේ රජු පිටුවහල් කර ආපසු පැමිණියේ රට තුළ දේශපාලන ආතතිය වැඩි කරමිනි. 1972 අප්‍රේල් 29 වන දින 24 හැවිරිදි V වන න්තරේ ඝාතනය කරන ලදී. ඊළඟ මාසවලදී, ටුට්සි ආධිපත්‍යය දරන මිචෙල් මිකොම්බෙරෝගේ රජය, හුටු කැරලිකරුවන්ට එරෙහිව සටන් කිරීමට සහ ජන සංහාර කිරීමට හමුදාව යොදා ගත් අතර, හුටු බහුතරයේ ඉලක්කගත සාමාජිකයන් ඝාතනය කළේය. මුළු ජීවිත හානි සංඛ්‍යාව කිසි විටෙකත් තහවුරු වී නැත, නමුත් සමකාලීන ඇස්තමේන්තු අනුව 80,000 ත් 210,000 ත් අතර මිනිසුන් සංඛ්‍යාවක් මිය ගොස් ඇත. මීට අමතරව, හුටු ලක්ෂ ගණනාවක් ඝාතනයෙන් සයිරේ, රුවන්ඩා සහ ටැන්සානියාවට පලා ගොස් ඇති බවට ගණන් බලා ඇත. සිවිල් යුද්ධයෙන් සහ ජන සංහාරයෙන් පසුව, මිකොම්බෙරෝ මානසිකව කලකිරුණු අතර ඉවත් විය. 1976 දී, ටුට්සි ජාතික කර්නල් ජීන්-බැප්ටිස්ට් බගාසා, මිකොම්බෙරෝ බලයෙන් පහ කිරීමට සහ ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රවර්ධනය කිරීමට ලේ රහිත කුමන්ත්‍රණයක් මෙහෙයවීය. ඔහුගේ පරිපාලනය විසින් 1981 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් කෙටුම්පත් කරන ලද අතර, එය බුරුන්ඩි රාජ්‍යයේ තත්ත්වය ඒක-පක්ෂ රාජ්‍යයක් ලෙස පවත්වාගෙන ගියේය. 1984 අගෝස්තු මාසයේදී බගාසා රාජ්‍ය නායකයා ලෙස තේරී පත් විය. ඔහුගේ පාලන සමයේදී බගාසා දේශපාලන විරුද්ධවාදීන් සහ ආගමික නිදහස මර්දනය කළේය. මේජර් පියරේ බුයෝයා (ටුට්සි) 1987 දී බගාසා පෙරලා, ව්‍යවස්ථාව අත්හිටුවා දේශපාලන පක්ෂ විසුරුවා හැරියේය. ඔහු ජාතික ගැලවීම සඳහා වූ හමුදා කමිටුවක් (CSMN) මගින් නැවත හමුදා පාලනය ස්ථාපිත කළේය. 1981 දී PALIPEHUTU ලෙස ප්‍රතිසංවිධානය වූ 1972 UBU හි අවශේෂයන් විසින් ප්‍රචාරය කරන ලද ටුට්සි විරෝධී වාර්ගික ප්‍රචාරණය, 1988 අගෝස්තු මාසයේදී න්ටෙගා සහ මරංගර උතුරු කොමියුනිස්ට් ප්‍රදේශවල ටුට්සි ගොවීන් ඝාතනය කිරීමට හේතු විය. ; සමහර ජාත්‍යන්තර රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන විශ්වාස කළේ මෙය මරණ අවතක්සේරු කරන බවයි. නව පාලන තන්ත‍්‍රය 1972 දරුණු පළිගැනීම් මුදා හැරියේ නැත. ඝාතන සඳහා කැඳවූ, සිදු කළ සහ ණය ගත් අය සඳහා පොදු සමාවක් නියම කිරීමත් සමඟ මහජන විශ්වාසය දිනා ගැනීමේ එහි උත්සාහය ඛාදනය විය. විශ්ලේෂකයින් මෙම කාල පරිච්ඡේදය "දණ්ඩමුක්තියේ සංස්කෘතියේ" ආරම්භය ලෙස හැඳින්වේ. වෙනත් විශ්ලේෂකයින් "දණ්ඩමුක්තියේ සංස්කෘතියේ" මූලාරම්භය කලින් 1965 සහ 1972 දී, හඳුනාගත හැකි හුටස් කුඩා සංඛ්‍යාවක් ටුට්සිවරුන් විශාල වශයෙන් ඝාතන මුදා හැරියේය. ඝාතනයෙන් පසුව, හුටූ බුද්ධිමතුන් පිරිසක් පියරේ බුයෝයාට විවෘත ලිපියක් ලියා, පරිපාලනය තුළ හුටූගේ වැඩි නියෝජනයක් ඉල්ලා සිටියහ. ඔවුන් අත්අඩංගුවට ගෙන සිරගත කරන ලදී. සති කිහිපයකට පසු බුයෝයා, හුටු සහ ටුට්සි ඇමතිවරුන් සමාන සංඛ්‍යාවක් සහිත නව රජයක් පත් කළේය. ඔහු අගමැති ලෙස ඇඩ්‍රියන් සිබෝමානා (හුටු) පත් කළේය. ජාතික සමගිය පිළිබඳ ගැටළු විසඳීම සඳහා බුයෝයා කොමිසමක් ද නිර්මාණය කළේය. 1992 දී රජය විසින් බහු-පක්ෂ ක්‍රමයක් සඳහා සම්පාදනය කරන ලද නව ව්‍යවස්ථාවක් නිර්මාණය කරන ලදී, නමුත් සිවිල් යුද්ධයක් ඇති විය. 1962 සහ 1993 අතර විවිධ ගැටුම් හේතුවෙන් බුරුන්ඩි හි 250,000 මිනිසුන් මිය ගිය බව ඇස්තමේන්තු කර ඇත. 1962 දී බුරුන්ඩි නිදහස ලැබීමෙන් පසු, රට තුළ ජන සංහාර දෙකක් සිදු වී ඇත: 1972 දී ටුට්සි ආධිපත්‍යය දරන හමුදාව විසින් හුටස් සමූහ ඝාතනය කිරීම, සහ හුටු බහුතරය විසින් 1993 දී ටුට්සි සමූහ ඝාතනය කිරීම. 2002 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක කවුන්සිලයට ඉදිරිපත් කරන ලද බුරුන්ඩි සඳහා වූ ජාත්‍යන්තර විමර්ශන කොමිසමේ අවසාන වාර්තාවේ මේ දෙකම ජන සංහාරයන් ලෙස විස්තර කර ඇත. ටුට්සි ජාතික හමුදාව සහ හුටු ජනගහනය අතර ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ යුද්ධය සඳහා පළමු උත්සාහය 1993 ජූනි මාසයේදී බුරුන්ඩි හි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා හුටු ආධිපත්‍යය දරන පෙරමුණේ (FRODEBU) නායක මෙල්චියර් න්දදායේ පළමු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මැතිවරණයෙන් ජයග්‍රහණය කළේය. ඔහු හුටු හිතවාදී රජයකට නායකත්වය දෙමින් පළමු හුටු රාජ්‍ය නායකයා බවට පත් විය. ඔහු රටේ කටුක ජනවාර්ගික භේදය සමනය කිරීමට උත්සාහ කළද, ඔහුගේ ප්‍රතිසංස්කරණ මගින් ටුට්සි ආධිපත්‍යය දරන හමුදාවේ සොල්දාදුවන් විරුද්ධ වූ අතර, 1993 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී අසාර්ථක හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් මධ්‍යයේ ඔහු ඝාතනයට ලක් වූයේ මාස තුනකට පසුවය. ඉනික්බිති බුරුන්ඩි සිවිල් යුද්ධය (1993-2005) හුටු කැරලිකරුවන් සහ ටුට්සි බහුතරයේ හමුදාව අතර නිරන්තර ප්‍රචණ්ඩත්වය දක්නට ලැබුණි. ඝාතනයෙන් පසු වසර කිහිපය තුළ 300,000ක් පමණ මිනිසුන්, බොහෝ දුරට සිවිල් වැසියන් ඝාතනයට ලක් වූ බව ගණන් බලා ඇත. 1994 මුල් භාගයේදී, පාර්ලිමේන්තුව විසින් සයිප්‍රීන් න්ත‍්‍රයාමිරා (හුටු) ජනාධිපති ධුරයට පත් කරන ලදී. ඔහු සහ රුවන්ඩාවේ ජනාධිපති ජුවනල් හබ්යාරිමාන (හුටු) යන දෙදෙනාම 1994 අප්‍රේල් මාසයේදී ඔවුන්ගේ ගුවන් යානයට වෙඩි තැබූ විට එකට මිය ගියහ. තවත් සරණාගතයින් රුවන්ඩාවට පලා යාමට පටන් ගත්හ. පාර්ලිමේන්තුවේ කථානායක සිල්වෙස්ට්‍ර න්ටිබන්තුංගන්‍යා (හුටු) 1994 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී ජනාධිපති ලෙස පත් කරන ලදී. පක්ෂ 13 න් 12 ක් සම්බන්ධ වූ සභාග රජයක් පිහිටුවන ලදී. භීතියට පත් වූ මහා සමූල ඝාතනයක් වැළකුණ නමුත් ප්‍රචණ්ඩත්වය ඇති විය. එවකට අගනුවර වූ බුජුඹුරා හි හුටු සරණාගතයින් ගණනාවක් ඝාතනය කරන ලදී. ප්‍රධාන වශයෙන් ජාතික ප්‍රගතිය සඳහා වූ ටුට්සි සංගමය රජයෙන් සහ පාර්ලිමේන්තුවෙන් ඉවත් විය. 1996 දී පියරේ බුයෝයා (ටුට්සි) නැවතත් කුමන්ත්‍රණයකින් බලය ලබා ගත්තේය. ඔහු ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අත්හිටුවා 1998 දී ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය. 1987 සිට 1993 දක්වා ඔහුගේ පළමු ධුර කාලයෙන් පසු ඔහුගේ දෙවන ධූර කාලය මෙය විය. කැරලිකරුවන්ගේ ප්‍රහාරවලට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, රජය විසින් සරණාගතයින් වෙත යාමට ජනගහනයෙන් වැඩි පිරිසකට බල කෙරුනි. කඳවුරු. බුයෝයාගේ පාලනය යටතේ දකුණු අප්‍රිකාවේ මැදිහත්වීමෙන් දීර්ඝ සාම සාකච්ඡා ආරම්භ විය. දෙපාර්ශවයම බුරුන්ඩි හි බලය බෙදාගැනීම සඳහා ටැන්සානියාවේ අරුෂා සහ දකුණු අප්‍රිකාවේ ප්‍රිටෝරියා යන නගරවල ගිවිසුම් අත්සන් කළහ. ගිවිසුම් සැලසුම් කිරීමට වසර හතරක් ගත විය. 2000 අගෝස්තු 28 වන දින, අරුෂා සාමය සහ ප්‍රතිසන්ධාන ගිවිසුමේ කොටසක් ලෙස බුරුන්ඩි සඳහා සංක්‍රාන්ති රජයක් සැලසුම් කරන ලදී. සංක්‍රාන්ති ආණ්ඩුව වසර පහක් අත්හදාබැලීම් පදනමක් මත තබා ඇත. නවතා දැමූ සටන් විරාම කිහිපයකින් පසුව, 2001 සාම සැලැස්ම සහ බලය බෙදාගැනීමේ ගිවිසුම සාපේක්ෂව සාර්ථක වී ඇත. ටුට්සි-පාලිත බුරුන්ඩි රජය සහ විශාලතම හුටු කැරලිකාර කණ්ඩායම වන CNDD-FDD (ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා වූ ජාතික කවුන්සිලය-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා වූ හමුදා) අතර 2003 දී සටන් විරාමයක් අත්සන් කරන ලදී. 2003 දී FRODEBU නායක ඩොමිටියන් නඩයිසේ (හුටු) ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් විය. 2005 මුල් භාගයේදී බුරුන්ඩි රජයේ තනතුරු නිර්ණය කිරීම සඳහා වාර්ගික කෝටාවන් පිහිටුවන ලදී. වසර පුරා, පාර්ලිමේන්තුව සහ ජනාධිපති සඳහා මැතිවරණ පැවැත්විණි. වරක් කැරලිකාර කණ්ඩායමක නායකයෙකු වූ පියරේ න්කුරුන්සිසා (හුටු), 2005 දී ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් විය. 2008 වන විට, බුරුන්ඩියන් රජය හුටූගේ නායකත්වයෙන් යුත් පලිපෙහුටු-ජාතික විමුක්ති හමුදා (NLF) සමඟ සාමය ඇති කිරීමට කතා කරමින් සිටියේය. රට. සාම ගිවිසුම් මානුෂීය අර්බුදයට මැදිහත් වන ලෙස එක්සත් ජාතීන්ගේ මහලේකම් බුට්‍රොස් බුට්‍රොස්-ගාලි කළ ඉල්ලීමකට අනුව අප්‍රිකානු නායකයින් සටන් කරන කණ්ඩායම් අතර සාම සාකච්ඡා මාලාවක් ආරම්භ කළහ. 1995 දී හිටපු ටැන්සානියානු ජනාධිපති ජුලියස් නියරේරේගේ අනුග්‍රහය යටතේ සාකච්ඡා ආරම්භ කරන ලදී. ඔහුගේ අභාවයෙන් පසු දකුණු අප්‍රිකානු ජනාධිපති නෙල්සන් මැන්ඩෙලා එහි නායකත්වය ගත්තේය. සාකච්ඡා ඉදිරියට යද්දී, දකුණු අප්‍රිකානු ජනාධිපති තාබෝ ම්බෙකි සහ එක්සත් ජනපද ජනාධිපති බිල් ක්ලින්ටන් ද තම තමන්ගේ බර ලබා දුන්හ. සාම සාකච්ඡා 1 වන වටය මැදිහත්වීම්වල ස්වරූපය ගත්තේය. මෙම සාකච්ඡා ක්‍රමය රජයේ හෝ අන්තර් රාජ්‍ය නියෝජිතයන් සම්බන්ධ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික ආකාරයක් ලෙස අර්ථ දැක්විය හැකි අතර, ඔවුන් තම ධනාත්මක කීර්තිය, මැදිහත් වීම හෝ "කැරට් සහ සැරයටි" ක්‍රමය ප්‍රතිඵලයක් ලබා ගැනීමේ හෝ බල කිරීමේ මාධ්‍යයක් ලෙස භාවිතා කළ හැකිය. "කේවල් කිරීම" හෝ "ජය-පරාජය". ටුට්සි සහ හුටු අතර ජනවාර්ගික පරතරය පියවීම සඳහා බුරුන්ඩි රජය සහ හමුදාව ව්‍යුහාත්මකව පරිවර්තනය කිරීම ප්‍රධාන අරමුණ විය. එය ප්‍රධාන පියවර දෙකකින් පැවැත්වීමට නියමිතව තිබුණි. පළමුව, සංක්‍රාන්ති බලය බෙදාගැනීමේ ආන්ඩුවක් පිහිටුවනු ලබන අතර, ජනාධිපතිවරුන් වසර තුනක ධුර කාලයක් සඳහා ධූර දරනු ඇත. දෙවන අරමුණ වූයේ කණ්ඩායම් දෙක සමානව නියෝජනය වන සන්නද්ධ හමුදා ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමයි. සාම සාකච්ඡාවල දිග්ගැස්සුනු ස්වභාවය පෙන්නුම් කළ පරිදි, මැදිහත්කරුවන් සහ සාකච්ඡා පාර්ශ්වයන් බාධා කිහිපයකට මුහුණ දුන්හ. පළමුව, බුරුන්ඩියානු නිලධාරීන් ඉලක්ක "යථාර්ථවාදී" ලෙස වටහා ගත් අතර ගිවිසුම අපැහැදිලි, පරස්පර විරෝධී සහ ව්‍යාකූල ලෙස සැලකූහ. දෙවනුව, සහ සමහර විට වඩාත්ම වැදගත් දෙය නම්, බුරුන්ඩියන් විශ්වාස කළේ සටන් විරාමයක් නොමැතිව ගිවිසුම අදාළ නොවන බවයි. මේ සඳහා කැරලිකාර කණ්ඩායම් සමඟ වෙනම සහ සෘජු සාකච්ඡා අවශ්‍ය වේ. ප්‍රධාන හුටු පක්ෂය බලය බෙදාගැනීමේ ආන්ඩුවක් ඉදිරිපත් කිරීම ගැන සැක පහළ විය; පසුගිය ගිවිසුම්වලදී ටුට්සිවරුන් විසින් තමන්ව රැවටූ බවට ඔවුහු චෝදනා කළහ. 2000 දී, බුරුන්ඩියන් ජනාධිපතිවරයා ගිවිසුමට අත්සන් තැබූ අතර, සටන් කරන හුටු සහ ටුට්සි කන්ඩායම් 19 න් 13 ක්ම අත්සන් කරන ලදී. නව රජයට නායකත්වය දෙන්නේ කුමන කණ්ඩායමද සහ සටන් විරාමය ආරම්භ වන්නේ කවදාද යන්න පිළිබඳව මතභේද පැවතුනි. සාම සාකච්ඡා නරක් වූයේ ගිවිසුම අත්සන් කිරීම ප්‍රතික්ෂේප කළ දැඩි මතධාරී ටුට්සි සහ හුටු කණ්ඩායම් ය; එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ප්‍රචණ්ඩත්වය උත්සන්න විය. වසර තුනකට පසුව ටැන්සානියාවේ පැවති අප්‍රිකානු නායකයින්ගේ සමුළුවකදී, බුරුන්ඩි ජනාධිපති සහ ප්‍රධාන විපක්ෂය වන හුටු කණ්ඩායම ගැටුම අවසන් කිරීම සඳහා ගිවිසුමකට අත්සන් තැබූහ. අත්සන් කළ මන්ත්‍රීවරුන්ට ආණ්ඩුව තුළ ඇමැති ධුර පිරිනැමිණි. කෙසේ වෙතත්, ජාතික විමුක්තිය සඳහා වූ බලවේග වැනි කුඩා සටන්කාමී හුටු කණ්ඩායම් ක්‍රියාකාරීව පැවතුනි. එක්සත් ජාතීන්ගේ මැදිහත්වීම 1993 සහ 2003 අතර, ටැන්සානියාවේ, දකුණු අප්‍රිකාවේ සහ උගන්ඩාවේ ප්‍රාදේශීය නායකයින් විසින් අධීක්‍ෂණය කරන ලද සාම සාකච්ඡා වට ගණනාවක්, තරඟ කරන කණ්ඩායම් බහුතරයක් තෘප්තිමත් කිරීම සඳහා ක්‍රමයෙන් බලය බෙදාගැනීමේ ගිවිසුම් ස්ථාපිත කරන ලදී. පිටුවහල් කිරීමෙන් ආපසු පැමිණෙන බුරුන්ඩි නායකයින් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා මුලින් දකුණු අප්‍රිකානු ආරක්ෂණ ආධාරක කණ්ඩායම යොදවා ඇත. මෙම බලවේග බුරුන්ඩි වෙත අප්‍රිකානු සංගමයේ මෙහෙයුමේ කොටසක් බවට පත් වූ අතර, සංක්‍රාන්ති ආන්ඩුවක් ස්ථාපනය කිරීම අධීක්ෂණය කිරීමට උපකාර විය. 2004 ජුනි මාසයේදී, බුරුන්ඩිහි දැනටමත් කැපී පෙනෙන ලෙස දියුණු වී ඇති සාම ක්‍රියාවලිය සඳහා ජාත්‍යන්තර සහයෝගය වර්ධනය වීමේ සංඥාවක් ලෙස එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය සාම සාධක වගකීම් භාර ගත්තේය. එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියේ VII පරිච්ඡේදය යටතේ දූත මණ්ඩලයේ විධානය වී ඇත්තේ සටන් විරාමය නිරීක්ෂණය කිරීම, නිරායුධකරණය, හිටපු හමුදා නිලධාරීන් බල ගැන්වීම සහ නැවත ඒකාබද්ධ කිරීම, මානුෂීය ආධාර සහ සරණාගතයින් සහ IDP ආපසු පැමිණීම, මැතිවරණවලට සහාය වීම, ජාත්‍යන්තර කාර්ය මණ්ඩලය ආරක්ෂා කිරීම සහ බුරුන්ඩි සිවිල් වැසියන්, නීතිවිරෝධී අවි ප්‍රවාහයන් නැවැත්වීම ඇතුළු බුරුන්ඩි හි කරදරකාරී දේශසීමා නිරීක්ෂණය කිරීම සහ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව, අධිකරණය, සන්නද්ධ හමුදා සහ පොලිසිය ඇතුළු ආයතනික ප්‍රතිසංස්කරණ සිදු කිරීමට සහාය වීම. මෙම මෙහෙයුම සඳහා හමුදා සාමාජිකයින් 5,650 ක්, සිවිල් පොලිස් නිලධාරීන් 120 ක් සහ ජාත්‍යන්තර සහ දේශීය සිවිල් පුද්ගලයින් 1,000 ක් පමණ වෙන් කර ඇත. මෙහෙයුම හොඳින් ක්‍රියාත්මක වී ඇත. එය ක්‍රියාත්මක වී මහජන ඡන්දයෙන් තේරී පත්වන රජයකට සංක්‍රමණය වෙමින් පවතින සංක්‍රාන්ති රජයෙන් විශාල ප්‍රතිලාභ ලබා ඇත. මුල් අවධියේ ඇති ප්‍රධාන දුෂ්කරතාවය වූයේ අවසාන හුටු ජාතිකවාදී කැරලිකාර කණ්ඩායම විසින් සාම ක්‍රියාවලියට අඛණ්ඩව ප්‍රතිරෝධය දැක්වීමයි. මෙම සංවිධානය එක්සත් ජාතීන්ගේ පැවැත්ම නොතකා අගනුවරට පිටතින් එහි ප්‍රචණ්ඩ ගැටුම් දිගටම කරගෙන ගියේය. 2005 ජූනි වන විට, කණ්ඩායම සටන් නතර කර ඇති අතර එහි නියෝජිතයන් නැවත දේශපාලන ක්‍රියාවලියට ගෙන එන ලදී. සියලුම දේශපාලන පක්ෂ අන්තර් වාර්ගික බලය බෙදාගැනීම සඳහා වූ සූත්‍රයක් පිළිගෙන ඇත: ජනවාර්ගික වශයෙන් ඒකාබද්ධ නොවන්නේ නම් කිසිදු දේශපාලන පක්ෂයකට රජයේ කාර්යාල වෙත ප්‍රවේශය ලබා ගත නොහැක. එක්සත් ජාතීන්ගේ දූත මෙහෙවරේ අවධානය යොමු වී තිබුණේ මැතිවරණයක් පවත්වා නව රජයක් පිහිටුවීමට හැකිවන පරිදි, බලය බෙදාගැනීමේ විධිවිධාන මහජන ඡන්දයෙන් සම්මත වූ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවකට ඇතුළත් කිරීමයි. මැතිවරණ සූදානමට සමගාමීව නිරායුධකරණය, බලමුලු ගැන්වීම සහ නැවත ඒකාබද්ධ කිරීම සිදු කරන ලදී. 2005 පෙබරවාරියේදී, ව්‍යවස්ථාව 90% කට වැඩි මහජන ඡන්දයෙන් අනුමත විය. 2005 මැයි, ජුනි සහ අගෝස්තු මාසවලදී පාර්ලිමේන්තුව සහ ජනාධිපති ධූරය සඳහා ප්‍රාදේශීය මට්ටමින් වෙන වෙනම මැතිවරණ තුනක් ද පැවැත්විණි. සරණාගතයින් ආපසු පැමිණීම සහ යුද්ධයෙන් වෙහෙසට පත් ජනගහනය සඳහා ප්‍රමාණවත් ආහාර සැපයීම සම්බන්ධයෙන් තවමත් යම් දුෂ්කරතා පවතින අතර, කලින් සටන් වැදුණු නායකයින් බහුතරයකගේ මෙන්ම විශාල ජනගහනයක විශ්වාසය හා විශ්වාසය දිනා ගැනීමට මෙහෙයුම සමත් විය. එය පාසල්, අනාථ නිවාස, සෞඛ්‍ය සායන සහ ජල මාර්ග වැනි යටිතල පහසුකම් ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම සහ ගොඩනැගීම ඇතුළු "ඉක්මන් බලපෑම" ව්‍යාපෘති කිහිපයකට සම්බන්ධ විය. 2006 සිට 2018 දක්වා බුරුන්ඩි හි ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රයත්නයන් ප්‍රායෝගිකව ක්‍රියාත්මක වීමට පටන් ගත්තේ 2006 වසරෙන් පසුවය. එක්සත් ජාතීන්ගේ සාමසාධක මෙහෙයුම වසා දමා ප්‍රතිනිර්මාණයට උදව් කිරීම කෙරෙහි නැවත අවධානය යොමු කරන ලදී. ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ සාක්ෂාත් කර ගැනීම සඳහා, රුවන්ඩාව, ඩීආර් කොංගෝ සහ බුරුන්ඩි මහා විල් රටවල කලාපීය ආර්ථික ප්‍රජාව නැවත ආරම්භ කරන ලදී. මීට අමතරව, බුරුන්ඩි, රුවන්ඩාව සමඟ 2007 දී නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාවට සම්බන්ධ විය. කෙසේ වෙතත්, 2006 සැප්තැම්බරයේ රජය සහ ඉතිරිව සිටි අවසන් සන්නද්ධ විපක්ෂ කණ්ඩායම වන FLN (NLF හෝ FROLINA ලෙසද හඳුන්වනු ලබන ජාතික විමුක්තිය සඳහා වූ බලවේග) අතර සටන් විරාමයේ නියමයන් සම්පුර්ණයෙන්ම ක්‍රියාත්මක නොවූ අතර ජ්‍යෙෂ්ඨ FLN සාමාජිකයින් පසුව සටන් විරාම නිරීක්ෂණ කණ්ඩායමෙන් ඉවත් විය. , ඔවුන්ගේ ආරක්ෂාවට තර්ජනයක් ඇති බව පවසමින්. 2007 සැප්තැම්බරයේදී, ප්‍රතිවාදී FLN කන්ඩායම් අගනුවර ගැටුමක් ඇති කර ගත් අතර, සටන්කරුවන් 20 දෙනෙකු මරා දමා පදිංචිකරුවන් පලා යාමට පටන් ගත්හ. රටේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල කැරලිකරුවන්ගේ වැටලීම් වාර්තා විය. නිරායුධකරණය සහ දේශපාලන සිරකරුවන් නිදහස් කිරීම සම්බන්ධයෙන් කැරලිකාර කන්ඩායම් රජය සමඟ එකඟ නොවීය. 2007 අග සහ 2008 මුල් භාගයේදී FLN සටන්කාමීන් හිටපු සටන්කාමීන් ජීවත් වූ රජයේ ආරක්‍ෂිත කඳවුරුවලට පහර දුන්හ. ග්‍රාමීය වැසියන්ගේ නිවාසද කොල්ලකෑමට ලක් විය. ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් හි 2007 වාර්තාව වැඩිදියුණු කළ යුතු බොහෝ ක්ෂේත්‍ර ගැන සඳහන් කරයි. සිවිල් වැසියන් FLN විසින් නැවත නැවතත් කරන ලද ප්‍රචණ්ඩ ක්‍රියාවලට ගොදුරු වේ. දෙවැන්න ළමා සොල්දාදුවන් ද බඳවා ගනී. කාන්තාවන්ට එරෙහි ප්‍රචණ්ඩත්වය ඉහළ මට්ටමක පවතී. අපරාධකරුවන් රාජ්‍යයේ නඩු පැවරීමෙන් සහ දඬුවම්වලින් නිතිපතා ගැලවී යයි. අධිකරණ පද්ධතිය ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමේ හදිසි අවශ්‍යතාවක් පවතී. ජන සංහාරය, යුද අපරාධ සහ මනුෂ්‍යත්වයට එරෙහි අපරාධ දිගටම දඬුවම් නොලබා සිදු විය. 2008 මාර්තු අගදී, FLN විසින් ඔවුන්ට අත්අඩංගුවට ගැනීමෙන් 'තාවකාලික මුක්තිය' සහතික කරන නීතියක් සම්මත කරන ලෙස පාර්ලිමේන්තුවට උත්සාහ කළේය. මෙමගින් සාමාන්‍ය අපරාධ ආවරණය වනු ඇත, නමුත් යුද අපරාධ හෝ මනුෂ්‍යත්වයට එරෙහි අපරාධ වැනි ජාත්‍යන්තර මානුෂීය නීතියේ බරපතල උල්ලංඝනයන් නොවේ. 2008 අප්‍රේල් 17 වන දින FLN බුජුම්බුරාට බෝම්බ හෙලීය. බුරුන්ඩියන් හමුදාව ආපසු සටන් කළ අතර FLN දැඩි පාඩු ලැබීය. 2008 මැයි 26 දින නව සටන් විරාමයක් අත්සන් කරන ලදී. 2008 අගෝස්තු මාසයේදී, ජනාධිපති න්කුරුන්සිසා, දකුණු අප්‍රිකාවේ ආරක්ෂාව සහ ආරක්ෂාව පිළිබඳ අමාත්‍ය චාල්ස් නකකුල ගේ මැදිහත්වීමෙන් FLN නායක අගතොන් ර්වාසා හමුවිය. මෙය 2007 ජූනි මාසයෙන් පසු සිදු වූ පළමු සෘජු රැස්වීම විය. සාම සාකච්ඡා වලදී ඇති විය හැකි ඕනෑම ආරවුල් විසඳීමට කොමිසමක් පිහිටුවීම සඳහා සතියකට දෙවරක් හමුවීමට දෙදෙනාම එකඟ වූහ. එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය එහි සාමය ගොඩනැගීමේ මුලපිරීම්වල බලපෑම ඇගයීමට උත්සාහ කර ඇත. 2010 ගණන්වල මුල් භාගයේදී, බුරුන්ඩි හි එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක මෙහෙයුම, රට තුළ අවි ආයුධ පැතිරීම සැලකිල්ලට ගෙන, එකතු කරන ලද ආයුධ සංඛ්‍යාව ගණනය කිරීමෙන් එහි නිරායුධකරණය, බලමුලු ගැන්වීම සහ නැවත ඒකාබද්ධ කිරීමේ වැඩසටහනේ සාර්ථකත්වය තක්සේරු කිරීමට උත්සාහ කළේය. කෙසේ වෙතත්, මෙම ඇගයීම් සාමය ගොඩනැගීමේ මුලපිරීම් වල බලපෑම ඇගයීමේ දී සැලකිය යුතු ප්‍රාදේශීය ජනගහණයෙන් දින ඇතුලත් කිරීමට අපොහොසත් විය. 2012 වන විට, බුරුන්ඩි, අල්-ෂබාබ් සටන්කාමීන්ට එරෙහිව සෝමාලියාවට යන මෙහෙයුම ඇතුළුව අප්‍රිකානු සංගමයේ සාම සාධක මෙහෙයුම් සඳහා සහභාගී වෙමින් සිටියේය. 2014 දී, සත්‍ය හා ප්‍රතිසන්ධාන කොමිසම පිහිටුවන ලද අතර, මුලින් වසර හතරක් සඳහා වන අතර පසුව 2018 දී තවත් හතරක් සඳහා දීර්ඝ කරන ලදී. 2015 නොසන්සුන්තාව 2015 අප්‍රේල් මාසයේදී පාලක පක්ෂය විසින් ජනාධිපති පියරේ න්කුරුන්සිසා තුන්වන වරටත් බලයට පත්වන බව ප්‍රකාශ කිරීමෙන් පසු විරෝධතා ඇති විය. විරෝධතාකරුවන් කියා සිටියේ න්කුරුන්සිසා ට තුන්වන වරටත් නිලවරණයට ඉදිරිපත් විය නොහැකි බවයි. නමුත් රටේ ව්‍යවස්ථාපිත අධිකරණය න්කුරුන්සිසා සමග එකඟ විය (එහි සමහර සාමාජිකයින් ඡන්දය ප්‍රකාශ කරන අවස්ථාවේ රටින් පලා ගොස් ඇතත්). මැයි 13 දින කුමන්ත්‍රණයක් දියත් කිරීමට උත්සාහ කළද එය න්කුරුන්සිසා බලයෙන් පහ කිරීමට අසාර්ථක විය. ඔහු නැවත බුරුන්ඩි වෙත පැමිණ, ඔහුගේ රජය පිරිසිදු කිරීමට පටන් ගත් අතර, කුමන්ත්‍රණ නායකයින් කිහිප දෙනෙකු අත්අඩංගුවට ගත්තේය. කුමන්ත්‍රණයට උත්සාහ කිරීමෙන් පසුව, විරෝධතා දිගටම පැවති අතර මානුෂීය හදිසි අවස්ථාවක් ඇති කරමින් මැයි 20 වන විට 100,000 කට අධික පිරිසක් රටින් පලා ගියහ. නීති විරෝධී ඝාතන, වධහිංසා පැමිණවීම්, අතුරුදහන් කිරීම් සහ අදහස් ප්‍රකාශ කිරීමේ නිදහස සීමාකිරීම් ඇතුළු මානව හිමිකම් අඛණ්ඩව සහ පුලුල්ව උල්ලංඝණය කිරීම් පිළිබඳ වාර්තා තිබේ. එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, අප්‍රිකානු සංගමය, එක්සත් ජනපදය, ප්‍රංශය, දකුණු අප්‍රිකාව, බෙල්ජියම සහ වෙනත් විවිධ ආන්ඩු විසින් කරන ලද ඉල්ලීම් නොතකා, ආණ්ඩු පක්ෂය ජුනි 29 වන දින පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය පැවැත්වූ නමුත් විපක්ෂය විසින් මේවා වර්ජනය කරන ලදී. 2016 සැප්තැම්බර් 30 වන දින, එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලය 33/24 යෝජනාව හරහා බුරුන්ඩි පිළිබඳ විමර්ශන කොමිෂන් සභාව පිහිටුවන ලදී. එහි විධානය වන්නේ "2015 අප්‍රේල් මාසයේ සිට බුරුන්ඩි හි සිදු වූ මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන් සහ අපයෝජනයන් පිළිබඳව පුළුල් විමර්ශනයක් පැවැත්වීම, චෝදනා කරන අපරාධකරුවන් හඳුනා ගැනීම සහ නිර්දේශ සකස් කිරීම." 2017 සැප්තැම්බර් 29 වන දින බුරුන්ඩි පිළිබඳ විමර්ශන කොමිෂන් සභාව බුරුන්ඩි රජයෙන් ඉල්ලා සිටියේය. බරපතළ මානව හිමිකම් කඩකිරීම්වලට තිත තැබුවා. එය තවදුරටත් අවධාරනය කලේ, "කොමිසමේ නැවත නැවත ඉල්ලීම් සහ මුලපිරීම් නොතකා බුරුන්ඩි ආන්ඩුව විමර්ශන කොමිෂන් සභාව සමඟ සහයෝගයෙන් කටයුතු කිරීම මෙතෙක් ප්‍රතික්ෂේප කර ඇත." කොමිසම ලේඛනගත කරන ලද උල්ලංඝනයන් අතර අත්තනෝමතික අත්අඩංගුවට ගැනීම් සහ රඳවා තබා ගැනීම්, වධහිංසා සහ කුරිරු ක්‍රියා ඇතුළත් වේ. අමානුෂික හෝ අවමන් සහගත සැලකීම, නීති විරෝධී මරණ දණ්ඩනය, බලහත්කාරයෙන් අතුරුදහන් කිරීම්, ස්ත්‍රී දූෂණ සහ වෙනත් ආකාරයේ ලිංගික හිංසනයන්." 2018 සිට වර්තමානය දක්වා 2018 මැයි මාසයේ පැවති ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයකදී, බුරුන්ඩියන් 79.08% කින් 2034 දක්වා බලයේ සිටීමට න්කුරුන්සිසා සහතික කළ සංශෝධිත ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ නිරීක්ෂකයින් මවිතයට පත් කරමින්, න්කුරුන්සිසා පසුව නිවේදනය කළේ, 2020 මහ මැතිවරණයේදී නව ජනාධිපතිවරයෙකු තෝරා පත් කර ගැනීමට මග පාදමින් තවත් වාරයක් සේවය කිරීමට අදහස් නොකරන බවයි. 2020 මැයි 20 දින, CNDD-FDD විසින් න්කුරුන්සිසා ගේ අනුප්‍රාප්තිකයා ලෙස තෝරා ගත් අපේක්ෂකයෙකු වූ එවරිස්ටේ න්ඩයිෂිමියේ 71.45% ඡන්ද ලබා ගනිමින් මැතිවරණය ජයග්‍රහණය කළේය. ඉන් ටික කලකට පසු, 2020 ජූනි 9 දින, න්කුරුන්සිසා වයස අවුරුදු 55 දී හෘදයාබාධයකින් මිය ගියේය. ඔහුගේ මරණය COVID-19 සම්බන්ධ බවට යම් අනුමානයක් තිබුනද, මෙය තහවුරු කර නැත. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට අනුව, 2020 ජූනි 18 වන දින න්දයිෂිමියේ ගේ පදවි ප්‍රාප්තිය තෙක් ජාතික සභාවේ සභාපති පැස්කල් නයබෙන්ඩ රජය මෙහෙයවීය. 2021 දෙසැම්බරයේ විශාල බන්ධනාගාර ගින්නක් දුසිම් ගනනක් මිය ගියේය. ජාත්‍යන්තර මුල්‍ය අරමුදලේ තක්සේරුවකට අනුව 2022 නොවැම්බරයේදී, COVID-19 වසංගතය සහ යුක්‍රේනය රුසියානු ආක්‍රමණයට එල්ල වූ අභියෝගවලදී, බුරුන්ඩිහි ආර්ථික වර්ධනය සියයට 3 දක්වා තරමක් වැඩි විය. දැනට, බුරුන්ඩි ඒක පුද්ගල $270 ක දළ ජාතික ආදායම (GNI) මත පදනම්ව, පෘථිවිය මත දුප්පත්ම ජාතියක් ලෙස පවතී. ආණ්ඩුව බුරුන්ඩි දේශපාලන ක්‍රමය බහු-පක්ෂ රාජ්‍යයක් මත පදනම් වූ ජනාධිපති නියෝජිත ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජයකි. බුරුන්ඩි ජනාධිපතිවරයා රාජ්‍ය නායකයා සහ රජයේ ප්‍රධානියා වේ. බුරුන්ඩි හි දැනට ලියාපදිංචි පක්ෂ 21ක් ඇත. 1992 මාර්තු 13 දින, ටුට්සි කුමන්ත්‍රණ නායක පියරේ බුයෝයා විසින් ව්‍යවස්ථාවක් ස්ථාපිත කරන ලදී, එය බහු-පක්ෂ දේශපාලන ක්‍රියාවලියක් සඳහා සම්පාදනය කරන ලද අතර බහු-පක්ෂ තරඟයක් පිළිබිඹු කරයි. වසර හයකට පසු, 1998 ජූනි 6 වන දින, ව්‍යවස්ථාව වෙනස් කරන ලද අතර, ජාතික සභාවේ ආසන පුළුල් කරමින් සහ උප සභාපතිවරුන් දෙදෙනෙකු සඳහා ප්‍රතිපාදන සම්පාදනය කරන ලදී. අරුෂා ගිවිසුම නිසා බුරුන්ඩි 2000 දී සංක්‍රාන්ති රජයක් ක්‍රියාත්මක කළේය. බුරුන්ඩි හි ව්‍යවස්ථාදායක ශාඛාව සංක්‍රාන්ති ජාතික සභාව සහ සංක්‍රාන්ති සෙනෙට් සභාවෙන් සමන්විත ද්විමණ්ඩල සභාවකි. 2004 වන විට, සංක්‍රාන්ති ජාතික සභාව සාමාජිකයින් 170 කින් සමන්විත වූ අතර, බුරුන්ඩි හි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා පෙරමුණ ආසනවලින් 38% ක් ද, සභාවෙන් 10% ක් UPRONA විසින් පාලනය කරන ලදී. ආසන පනස් දෙකක් වෙනත් පක්ෂවලට හිමිවිය. බුරුන්ඩි ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් සංක්‍රාන්ති ජාතික සභාව තුළ නියෝජනය 60% හුටු, 40% ටුට්සි සහ 30% කාන්තා සාමාජිකයින් මෙන්ම බට්වා සාමාජිකයින් තිදෙනෙකුට අනුකූල විය යුතුය. ජාතික සභාවේ සාමාජිකයින් මහජන ඡන්දයෙන් තේරී පත් වන අතර වසර පහක ධුර කාලයක් සේවය කරයි. සංක්‍රාන්ති සෙනෙට් සභාවට සාමාජිකයින් පනස් එක් දෙනෙකු සිටින අතර ආසන තුනක් හිටපු ජනාධිපතිවරුන් සඳහා වෙන් කර ඇත. බුරුන්ඩි ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ නියමයන් නිසා සෙනෙට් සභිකයින්ගෙන් 30%ක් කාන්තාවන් විය යුතුය. සෙනෙට් සභිකයින් තෝරා පත් කර ගනු ලබන්නේ බුරුන්ඩි හි එක් එක් පළාත් සහ කොමියුනිස් සාමාජිකයින්ගෙන් සමන්විත මැතිවරණ විද්‍යාල මගිනි. බුරුන්ඩි හි සෑම පළාත් දහඅටකටම එක් හුටු සහ එක් ටුට්සි සෙනෙට් සභිකයෙකු තෝරා ගනු ලැබේ. සංක්‍රාන්ති සෙනෙට් සභාව සඳහා එක් වාරයක් වසර පහකි. බුරුන්ඩි හි ව්‍යවස්ථාදායක ශාඛාව එක්ව වසර පහක ධූර කාලයකට ජනාධිපතිවරයා තෝරා පත් කර ගනී. බුරුන්ඩි ජනාධිපතිවරයා විධායක ශාඛාවේ කොටසක් වන ඔහුගේ අමාත්‍ය මණ්ඩලයට නිලධාරීන් පත් කරයි. ජනාධිපතිවරයාට අමාත්‍ය මණ්ඩලයේ සේවය කිරීම සඳහා සංක්‍රාන්ති සෙනෙට් සභාවේ සාමාජිකයින් දාහතර දෙනෙකු තෝරා ගත හැකිය. අමාත්‍ය මණ්ඩලයේ සාමාජිකයන් බුරුන්ඩි ව්‍යවස්ථාදායකයෙන් තුනෙන් දෙකක අනුමැතිය ලැබිය යුතුය. ජනාධිපතිවරයා උප සභාපතිවරුන් දෙදෙනෙකු ද තෝරා ගනී. 2015 මැතිවරණයෙන් පසු බුරුන්ඩි හි ජනාධිපති වූයේ පියරේ න්කුරුන්සිසා ය. පළමු උප සභාපතිවරයා වූයේ තෙරේන්ස් සිනුංගුරුසා වන අතර දෙවන උප සභාපති වූයේ ගර්වයිස් රූෆිකිරි ය. 2020 මැයි 20 දින, CNDD-FDD විසින් න්කුරුන්සිසා ගේ අනුප්‍රාප්තිකයා ලෙස තෝරා ගත් අපේක්ෂකයෙකු වන එවරිස්ටේ න්ඩයිෂිමියේ 71.45% ඡන්ද ලබා ගනිමින් මැතිවරණය ජයග්‍රහණය කළේය. ඉන් ටික කලකට පසු, 2020 ජූනි 9 වන දින, වයස අවුරුදු 55 දී, හෘදයාබාධයකින් න්කුරුන්සිසා මිය ගියේය. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවට අනුව, ජාතික සභාවේ සභාපති පැස්කල් නයබෙන්ද, 2020 ජුනි 18 වන දින න්ඩයිෂිමියේ ගේ පදවි ප්‍රාප්තිය දක්වා රජය මෙහෙයවීය. Cour Suprême (ශ්රෙෂ්ඨාධිකරණය) යනු බුරුන්ඩි හි ඉහළම අධිකරණයයි. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට කෙළින්ම පහළින් අභියාචනාධිකරණ තුනක් ඇත. බුරුන්ඩි හි එක් එක් පලාත්වල මෙන්ම ප්‍රාදේශීය විනිශ්චය සභා 123ක අධිකරණ අධිකරණ ලෙස පළමු අවස්ථාවෙහි විනිශ්චය සභා භාවිතා වේ. මානව හිමිකම් මාධ්‍යවේදී ජීන් ක්ලෝඩ් කැවුම්බාගු ඔහුගේ වාර්තාකරණයට අදාළ ගැටළු සඳහා ඔහුව අත්අඩංගුවට ගැනීම් සහ නඩු විභාග කිරීම සම්බන්ධයෙන් හියුමන් රයිට්ස් වොච් ඇතුළු මානව හිමිකම් සංවිධාන විසින් බුරුන්ඩි රජය නැවත නැවතත් විවේචනයට ලක් කර ඇත. ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් (AI) ඔහුව හෘද සාක්ෂියේ සිරකරුවෙකු ලෙස නම් කළ අතර ඔහුව "වහාම සහ කොන්දේසි විරහිතව නිදහස් කරන ලෙස" ඉල්ලා සිටියේය. 2009 අප්‍රේල් මාසයේදී බුරුන්ඩි රජය සමලිංගිකත්වය අපරාධයක් බවට පත් කිරීම සඳහා නීතිය වෙනස් කළේය. සම්මුතිවාදී සමලිංගික සබඳතා සම්බන්ධයෙන් වැරදිකරුවන් වන පුද්ගලයන්ට වසර දෙක තුනක සිරදඬුවමක් සහ බුරුන්ඩියන් ෆ්‍රෑන්ක් 50,000 සිට 100,000 දක්වා දඩයකට යටත් වේ. ජාත්‍යන්තර සහ කලාපීය මානව හිමිකම් නීතිය යටතේ බුරුන්ඩි හි වගකීම් උල්ලංඝනය කිරීමක් ලෙසත්, පුද්ගලිකත්වය සඳහා ඇති අයිතිය සහතික කරන ව්‍යවස්ථාවට පටහැනිව සිදු කිරීමක් ලෙසත් ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් විසින් මෙම ක්‍රියාව හෙළා දැක ඇත. බුරුන්ඩි 2017 ඔක්තෝබර් 27 දින ජාත්‍යන්තර අපරාධ අධිකරණයෙන් (ICC) නිල වශයෙන් ඉවත් වූ අතර, එසේ කළ ලොව පළමු රට වේ. 2017 සැප්තැම්බර වාර්තාවකින් එක්සත් ජාතීන් විසින් විවිධ අපරාධ සහ මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම්, එනම් අධිකරණයට පරිබාහිර ඝාතන, වධහිංසා පැමිණවීම් සහ ලිංගික ප්‍රචණ්ඩත්වය වැනි චෝදනා එල්ල කිරීමෙන් පසුව මෙම පියවර ගෙන ඇත. ICC 2017 නොවැම්බර් 9 දින නිවේදනය කළේ බුරුන්ඩි සාමාජිකයෙකුව සිටි කාලයේ සිට මානව හිමිකම් කඩකිරීම් තවමත් නඩු පවරන බවයි. අනු කොටස් බුරුන්ඩි පළාත් 18කට, කොමියූන් 119කට, සහ කොලින් (කඳු) 2,638කට බෙදා ඇත. පළාත් ආණ්ඩු මෙම සීමා මායිම් මත ව්‍යුහගත වී ඇත. බුරුන්ඩි හි පළාත් සහ කොමියූන් 1959 නත්තල් දිනයේදී බෙල්ජියම් යටත් විජිත නියෝගයක් මගින් නිර්මාණය කරන ලදී. ඔවුන් පෙර පැවති ප්‍රධානීන්ගේ ක්‍රමය ප්‍රතිස්ථාපනය කරන ලදී. 2000 දී, බුජුඹුරා ආවරණය වන පළාත බුජුඹුර ග්‍රාමීය සහ බුජුඹුර මයිරී යන පළාත් දෙකකට වෙන් කරන ලදී. නවතම පළාත වන රුමොංගේ, 2015 මාර්තු 26 වන දින බුජුඹුර ග්‍රාමීය සහ බුරුරි යන ප්‍රදේශවලින් නිර්මාණය කරන ලදී. 2022 ජූලි මාසයේදී බුරුන්ඩි රජය රටේ භෞමික අනුකොටස් සම්පූර්ණයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණය කරන බව නිවේදනය කළේය. යෝජිත වෙනස මඟින් පළාත් ප්‍රමාණය 18 සිට 5 දක්වා අඩු කරනු ඇති අතර කොමියුනිස්ට් ප්‍රමාණය 119 සිට 42 දක්වා අඩු කරනු ඇත. එම වෙනස බලාත්මක වීමට බුරුන්ඩි පාර්ලිමේන්තුවේ අනුමැතිය අවශ්‍ය වේ. භූගෝලය අප්‍රිකාවේ කුඩාම රටවලින් එකක් වන බුරුන්ඩි යනු ගොඩබිම් සහිත සහ සමක දේශගුණයක් ඇත.බුරුන්ඩි යනු ඇල්බර්ටයින් රිෆ්ට් හි කොටසකි, නැගෙනහිර අප්‍රිකානු රිෆ්ට් හි බටහිර දිගුව, උතුරින් රුවන්ඩාව, නැගෙනහිරින් ටැන්සානියාව සහ ගිනිකොන දෙසින් මායිම් වේ. බටහිරින් කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය එය පිහිටා ඇත්තේ ඇල්බර්ටයින් රිෆ්ට් කඳුකර වනාන්තර, මධ්‍යම සැම්බේසියන් මියෝම්බෝ වනාන්තර සහ වික්ටෝරියා ද්‍රෝණියේ වනාන්තර-සවානා මොසෙයික් පරිසර ප්‍රදේශ තුළය. මධ්‍යම සානුවේ සාමාන්‍ය උන්නතාංශය මීටර් 1,707 (අඩි 5,600) වන අතර, මායිම්වල පහත් උන්නතාංශයන් වේ. උසම කඳු මුදුන වන හේහා කන්ද මීටර් 2,685 (අඩි 8,810), විශාලතම නගරයට සහ ආර්ථික අගනුවරට ගිනිකොන දෙසින් පිහිටා ඇත. , බුජුඹුරා, නයිල් ගඟේ මූලාශ්‍රය බුරුරි පළාතේ වන අතර, එය වික්ටෝරියා විල සිට රුවිරොන්සා ගඟ හරහා එහි මූලාරම්භය දක්වා සම්බන්ධ කර ඇත. වික්ටෝරියා විල ද වැදගත් ජල මූලාශ්‍රයක් වන අතර එය දෙබලක් ලෙස ක්‍රියා කරයි. කගේරා ගංගාව. තවත් ප්‍රධාන විලක් වන්නේ බුරුන්ඩි හි නිරිතදිග කෙළවරේ බොහෝමයක් පිහිටා ඇති ටැන්ගානිකා විලයි. ජාතික වනෝද්‍යාන දෙකක් ඇත: වයඹ දෙසින් කිබිරා ජාතික වනෝද්‍යානය (රුවන්ඩාවේ නියුන්ග්වේ ජාතික වනෝද්‍යානයට යාබදව පිහිටි වැසි වනාන්තර සහිත කුඩා කලාපයක්) සහ ඊසාන දෙසින් රුවුබු ජාතික වනෝද්‍යානය (රුරුබු හෝ රුවුවු ලෙසද හැඳින්වේ), දෙකම වනජීවී ගහනය සංරක්ෂණය කිරීම සඳහා 1982 දී පිහිටුවන ලදී. වනජීවී බුරුන්ඩි හි වන ජීවීන් එහි වෘක්ෂලතා සහ සත්ත්ව විශේෂ වලින් සමන්විත වේ, කුඩා, ගොඩබිම් සහිත රට ශාක විශේෂ 2,950 ක්, පක්ෂීන් 596 ක්, ක්ෂීරපායින් විශේෂ 163 ක්, උරග විශේෂ 52 ක්, උභයජීවී විශේෂ 56 ක් සහ මත්ස්‍ය විශේෂ 215 කට නිවහන වේ. ප්‍රධාන වශයෙන් දැඩි ජනගහන පීඩනය, විශාල වනාන්තර ප්‍රදේශ කෘෂිකාර්මික ඉඩම් බවට පත් කිරීම සහ පුළුල් පශු සම්පත් ගොවිතැන හේතුවෙන් වන සතුන් මෑත වසරවල විශාල ලෙස අඩු වී ඇත. ආරක්ෂිත ප්‍රදේශය මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 5% කට වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් ආවරණය කරයි. ආර්ථිකය බුරුන්ඩි යනු ඌන සංවර්ධිත නිෂ්පාදන අංශයක් සහිත ගොඩබිම් සහිත, සම්පත්-දුප්පත් රටකි.ආර්ථිකය ප්‍රධාන වශයෙන් කෘෂිකාර්මික වන අතර, 2017 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 50% ක් වන අතර ජනගහනයෙන් 90% කට වඩා සේවය කරයි. බුරුන්ඩි හි ප්‍රාථමික අපනයන වේ. අපනයනය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ සාපේක්ෂව කුඩා කොටසක් වුවද විදේශ විනිමය ඉපැයීම් වලින් 90% ක් වන කෝපි සහ තේ, අනෙකුත් කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන වන්නේ කපු, තේ, බඩ ඉරිඟු, බඩ ඉරිඟු, බතල, කෙසෙල්, මඤ්ඤොක්කා (ටැපියෝකා), හරක් මස්, කිරි සහ යැපුම් ගොවිතැනින් විශාල සහනයක් ලැබුවද, බොහෝ දෙනෙකුට තම පැවැත්මට අවශ්‍ය සම්පත් නොමැත.මෙයට හේතුව විශාල ජනගහන වර්ධනය සහ ඉඩම් අයිතිය පාලනය කරන සුසංයෝගී ප්‍රතිපත්ති නොමැති වීමයි.ගොවිපල ප්‍රමාණය අක්කරයක් පමණ විය. බුරුන්ඩි යනු එහි ගොඩබිම් සහිත භූගෝල විද්‍යාව, අධ්‍යාපනයට ප්‍රවේශය නොමැතිකම සහ HIV/AIDS ව්‍යාප්තිය හේතුවෙන්, ලෝකයේ දුප්පත්ම රටවලින් එකකි.බුරුන්ඩි ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 80% ක් ජීවත් වන්නේ දරිද්‍රතාවයේ ය. සාගත සහ ආහාර හිඟය. බුරුන්ඩි පුරා සිදුවී ඇත, විශේෂයෙන් 20 වැනි සියවසේදී, සහ ලෝක ආහාර වැඩසටහනට අනුව, වයස අවුරුදු පහට අඩු ළමුන්ගෙන් 56.8%ක් නිදන්ගත මන්දපෝෂණයෙන් පෙළෙති. බුරුන්ඩි හි අපනයන ඉපැයීම් - සහ ආනයන සඳහා ගෙවීමේ හැකියාව - මූලික වශයෙන් කාලගුණික තත්ත්වයන් සහ ජාත්‍යන්තර කෝපි සහ තේ මිල මත රඳා පවතී. වැටුප් වැඩිවීම් උද්ධමනය සමඟ නොගැලපෙන බැවින් බොහෝ බුරුන්ඩි වැසියන්ගේ මිලදී ගැනීමේ හැකියාව අඩු වී ඇත.ගැඹුරු වන දරිද්‍රතාවයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස බුරුන්ඩි ද්විපාර්ශ්වික සහ බහුපාර්ශ්වික පරිත්‍යාගශීලීන්ගේ ආධාර මත දැඩි ලෙස රඳා පවතිනු ඇත.විදේශ ආධාර බුරුන්ඩි ජාතික ආදායමෙන් 42% නියෝජනය කරයි, දෙවැන්න උප-සහාරා අප්‍රිකාවේ ඉහලම අනුපාතය, බුරුන්ඩි 2009 දී නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාවට සම්බන්ධ වූ අතර, එය එහි කලාපීය වෙළඳ සබඳතා ඉහළ නැංවිය යුතු අතර, 2009 දී ඩොලර් මිලියන 700 ක නය සහනයක් ද ලැබිණි, සමාගම් අපේක්ෂා කරන පරිදි සෞඛ්‍ය සම්පන්න පුද්ගලික අංශයක් සංවර්ධනය කිරීමට රජයේ දූෂණය බාධා කරයි නිරන්තරයෙන් වෙනස් වන රීති සහිත පරිසරයක සැරිසැරීමට. 2007 වසරේ සිට කරන ලද අධ්‍යයනවලින් පෙන්නුම් කර ඇත්තේ බුරුන්ඩි ජාතිකයන් ජීවිතය පිළිබඳ අතිශයින් දුර්වල මට්ටමේ තෘප්තිමත් මට්ටමක සිටින බවයි; 2018 වසරේ ලෝක සන්තෝෂය වාර්තාව ඔවුන් 2018 වසරේ ලෝකයේ අඩුම සන්තෝෂය ලෙස ශ්‍රේණිගත කර ඇත. බුරුන්ඩිහි සමහර ස්වභාවික සම්පත් අතර යුරේනියම්, නිකල්, කොබෝල්ට්, තඹ සහ ප්ලැටිනම් ඇතුළත් වේ. කෘෂිකර්මාන්තයට අමතරව අනෙකුත් කර්මාන්තවලට ඇතුළත් වන්නේ: ආනයනික සංරචක එකලස් කිරීම, පොදු වැඩ ඉදිකිරීම්, ආහාර සැකසීම සහ බ්ලැන්කට්, සපත්තු සහ සබන් වැනි සැහැල්ලු පාරිභෝගික භාණ්ඩ. විදුලි සංදේශ යටිතල පහසුකම් සම්බන්ධයෙන්, බුරුන්ඩි ලෝක ආර්ථික සංසදයේ ජාල සූදානම දර්ශකයේ (NRI) දෙවන සිට අවසාන ස්ථානය දක්වා ශ්‍රේණිගත කර ඇත - රටක තොරතුරු සහ සන්නිවේදන තාක්ෂණයන්හි සංවර්ධන මට්ටම තීරණය කිරීමේ දර්ශකයකි. 2013 දී 144 සිට පහත වැටුණි. ජනගහනයෙන් බහුතරයකට, විශේෂයෙන්ම ජනාකීර්ණ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවලට මූල්‍ය සේවා සඳහා ප්‍රවේශය නොමැතිකම බරපතල ගැටලුවකි: මුළු ජනගහනයෙන් 2% ක් පමණක් බැංකු ගිණුම් දරයි, සහ 0.5% ට වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් බැංකු ණය දෙන සේවා භාවිතා කරයි.ක්ෂුද්‍ර මූල්‍ය, කෙසේ වෙතත්, බුරුන්ඩි ජාතිකයන්ගෙන් 4% ක් ක්ෂුද්‍ර මූල්‍ය ආයතනවල සාමාජිකයන් වීමත් සමඟ විශාල කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි. ණය පරිත්‍යාගශීලීන්ගේ ආධාර මත අංශයේ යැපීම සීමිතය. බුරුන්ඩි නැගෙනහිර අප්‍රිකානු ප්‍රජාවේ කොටසක් වන අතර සැලසුම්ගත නැගෙනහිර අප්‍රිකානු සමූහාණ්ඩුවේ විභව සාමාජිකයෙකි.බුරුන්ඩි හි ආර්ථික වර්ධනය සාපේක්ෂව ස්ථාවර නමුත් බුරුන්ඩි තවමත් අසල්වැසි රටවලට වඩා පිටුපසින් සිටී. මුදල් බුරුන්ඩිහි මුදල් වර්ගය බුරුන්ඩි ෆ්‍රෑන්ක් (ISO 4217 කේතය BIF) එය නාමිකව සෙන්ටිටයිම් 100 කට බෙදා ඇත, නමුත් ස්වාධීන බුරුන්ඩිහි කිසි විටෙක කාසි නිකුත් කර නැත. මුදල් ප්‍රතිපත්තිය පාලනය කරනු ලබන්නේ බුරුන්ඩි ජනරජයේ මහ බැංකුව විසිනි. ප්‍රවාහනය බුරුන්ඩි හි ප්‍රවාහන ජාලය සීමාසහිත සහ ඌන සංවර්ධිත ය. 2012 DHL ගෝලීය සම්බන්ධතා දර්ශකයට අනුව, සමීක්‍ෂණය කරන ලද රටවල් 140 කින් බුරුන්ඩි අවම වශයෙන් ගෝලීයකරණය වී ඇත. බුජුඹුරා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ පදික ධාවන පථයක් සහිත එකම ගුවන් තොටුපළ වන අතර 2017 මැයි වන විට එය සේවා සපයන ලද්දේ ගුවන් සේවා හතරකි. (බ්‍රසල්ස් එයාර්ලයින්ස්, ඉතියෝපියානු ගුවන් සේවය, කෙන්යා එයාර්වේස් සහ රුවන්ඩ් එයාර්) කිගාලි යනු බුජුඹුරා වෙත දෛනිකව වැඩිම ගුවන් ගමන් සම්බන්ධතා ඇති නගරයයි. රටට මාර්ග පද්ධතියක් ඇත, නමුත් 2005 වන විට රටේ මාර්ග වලින් 10% කටත් අඩු ප්‍රමාණයක් සකස් කර ඇත. 2012 පෞද්ගලික බස් සමාගම් කිගාලි දක්වා ජාත්‍යන්තර මාර්ගයේ බස්රථවල ප්‍රධාන ක්‍රියාකරුවන් විය; කෙසේ වෙතත්, අනෙකුත් අසල්වැසි රටවලට (ටැන්සානියාව සහ කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය) බස් සම්බන්ධතා නොතිබුණි. බුජුඹුරා සම්බන්ධ කර ඇත්තේ මගියෙකු සහ භාණ්ඩ තොටුපළ (MV Mwongozo) ටැන්සානියාවේ කිගෝමා වෙත. රට දුම්රිය මාර්ගයෙන් කිගාලි වෙත සම්බන්ධ කිරීමට සහ පසුව කම්පාලා සහ කෙන්යාව වෙත සම්බන්ධ කිරීමට දිගුකාලීන සැලැස්මක් ඇත. ජනවිකාසය 2021 ඔක්තෝබර් වන විට එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය විසින් බුරුන්ඩි හි ජනගහනය 12,346,893 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇත, 1950 දී 2,456,000 ක් පමණක් වූවාට සාපේක්ෂව ජනගහන වර්ධන වේගය වසරකට සියයට 2.5 ක් වන අතර එය දෙගුණයකටත් වඩා වැඩිය. සාමාන්‍ය ගෝලීය වේගය, සහ බුරුන්ඩි කාන්තාවකට සාමාන්‍යයෙන් දරුවන් 5.10ක් සිටින අතර, එය ජාත්‍යන්තර සශ්‍රීකත්ව අනුපාතය මෙන් දෙගුණයකටත් වඩා වැඩිය. බුරුන්ඩි 2021 දී සෝමාලියාවට පිටුපසින් ලොව දහවන ඉහළම සමස්ථ සශ්‍රීකත්ව අනුපාතය හිමිකරගෙන ඇත. සිවිල් යුද්ධයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස බොහෝ බුරුන්ඩි ජාතිකයන් වෙනත් රටවලට සංක්‍රමණය වී ඇත.2006 දී එක්සත් ජනපදය බුරුන්ඩියන් සරණාගතයින් 10,000ක් පමණ පිළිගත්තේය. බුරුන්ඩි විශාල ග්‍රාමීය සමාජයක් ලෙස පවතින අතර, 2013 දී නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන්නේ ජනගහනයෙන් 13%ක් පමණි. වර්ග කිලෝමීටරයකට 315ක් පමණ වන ජන ඝනත්වය (වර්ග සැතපුමකට 753) උප-සහාරා අප්‍රිකාවේ දෙවන ඉහළම අගයයි. දළ වශයෙන් ජනගහනයෙන් 85%ක් හුටූ වාර්ගික සම්භවයක් ඇති අය වන අතර, 15%ක් ටුට්සි සහ 1%කට වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් ස්වදේශික ට්වා වේ. බුරුන්ඩි හි නිල භාෂා වන්නේ කිරුන්ඩි, ප්‍රංශ සහ ඉංග්‍රීසි වන අතර, අවසන් වරට 2014 දී අතිරේක නිල භාෂාවක් බවට පත් කර ඇත. සමස්ත ජනගහනයම පාහේ කිරුන්ඩි කතා කරන අතර 10% ට අඩු ප්‍රමාණයක් ප්‍රංශ කතා කරයි. ආගම් මූලාශ්‍ර අනුව ක්‍රිස්තියානි ජනගහනය 80-90%ක් ලෙස ගණන් බලා ඇති අතර, රෝමානු කතෝලිකයන් විශාලතම කණ්ඩායම නියෝජනය කරන්නේ 60-65%ක් වේ.ප්‍රොතෙස්තන්ත හා ඇංග්ලිකන් ආගම අදහන අය ඉතිරි 15-25% වේ.ජනගහනයෙන් 5%ක් සාම්ප්‍රදායික ස්වදේශික ආගමික විශ්වාසයන්ට අනුගත වෙති. මුස්ලිම්වරුන් 2-5% ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් බහුතරය සුන්නිවරුන් වන අතර නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වෙති. සෞඛ්‍ය ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ ශ්‍රේණිගත කර ඇති රටවල් 120 කින්ම දරුණුතම කුසගින්න සහ මන්දපෝෂණ අනුපාත බුරුන්ඩි සතුව ඇත. 1962 සිවිල් යුද්ධය රටේ වෛද්‍ය ප්‍රගතියට තිත තැබීය. 2015 දී, බුරුන්ඩි හි වෛද්‍ය රැකවරණයේ පුරවැසියන් අනතුරේ හෙළමින් බොහෝ උප-සහාරා අප්‍රිකානු රටවල් මෙන්, බුරුන්ඩි ද ජෛව වෛද්‍ය විද්‍යාවට අමතරව දේශීය වෛද්‍ය විද්‍යාව භාවිතා කරයි. ඖෂධීය ශාකවලින් ඖෂධ පිළිබඳ නව පර්යේෂණ ආරම්භ කරයි. ඒ අතරම, බුරුන්ඩි සාම්ප්‍රදායික වෛද්‍යවරුන්ගේ සංගමය (ATRADIBU) ආරම්භ කරන ලද අතර එය බුරුන්ඩි හි සාම්ප්‍රදායික වෛද්‍ය විද්‍යාව පිළිබඳ පර්යේෂණ සහ ප්‍රවර්ධනය සඳහා මධ්‍යස්ථානය (CRPMT) පිහිටුවීම සඳහා රජයේ නියෝජිතායතනය සමඟ එකතු විය. මෑතකාලීන ජාත්‍යන්තර ආධාර ගලා ඒම ජෛව වෛද්‍ය විද්‍යාවේ කාර්යයට සහාය වී ඇත. බුරුන්ඩි හි සෞඛ්ය පද්ධති. බුරුන්ඩි හි දේශීය වෛද්‍ය විද්‍යාවෙන් ඈත් විය. 2015 වන විට, බුරුන්ඩි හි ළමුන් 10 න් 1 ක් වයස අවුරුදු 5 ට පෙර නියුමෝනියාව, පාචනය සහ මැලේරියාව වැනි වළක්වා ගත හැකි සහ ප්‍රතිකාර කළ හැකි රෝග වලින් මිය යයි. වර්තමාන ප්‍රචණ්ඩත්වය බුරුන්ඩි රටේ ඖෂධ සහ රෝහල් උපකරණ සඳහා ඇති ප්‍රවේශය සීමා කර ඇත.2015 වන විට බුරුන්ඩි හි ආයු අපේක්ෂාව වසර 60.1 කි. 2013 දී බුරුන්ඩි ඔවුන්ගේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 8% ක් සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා වියදම් කර ඇත. බුරුන්ඩිහි සරු භාවය ළමුන් 6.1 කි. සෑම සජීවී උපත් 1000කටම රටේ මරණ අනුපාතිකය 61.9ක් වේ. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට අනුව රටේ සාමාන්‍ය ආයු අපේක්ෂාව අවුරුදු 58/62කි. බුරුන්ඩි හි සාමාන්‍ය රෝග අතර මැලේරියාව සහ ටයිපොයිඩ් උණ ඇතුළත් වේ. සංස්කෘතිය බුරුන්ඩි සංස්කෘතිය දේශීය සම්ප්‍රදාය සහ අසල්වැසි රටවල බලපෑම මත පදනම් වී ඇත, නමුත් සංස්කෘතික ප්‍රමුඛත්වය සිවිල් නොසන්සුන්තාවයට බාධාවක් වී ඇත, ගොවිතැන ප්‍රධාන කර්මාන්තය වන බැවින් සාමාන්‍ය බුරුන්ඩි ආහාර වේලක් බතල, බඩ ඉරිඟු, සහල් සහ කඩල වලින් සමන්විත වේ. මස් අනුභව කරනු ලැබේ. මසකට කිහිප වතාවක් පමණි. ඉතා සමීපව දන්නා බුරුන්ඩි ජාතිකයන් කිහිප දෙනෙකු රැස්වීමක් සඳහා මුණගැසුණු විට ඔවුන් එකමුතුකම සංකේතවත් කිරීම සඳහා විශාල කන්ටේනරයක සිට එකට ඉම්පෙක්, බියර් පානය කරති. කැපී පෙනෙන බුරුන්ඩියන් ජාතිකයින්ට පාපන්දු ක්‍රීඩක මොහොමඩ් චිටේ සහ ගායක ජීන්-පියරේ නිම්බෝනා ඇතුළත් වේ, ජනප්‍රියව කිඩුමු (කෙන්යාවේ නයිරෝබි හි පිහිටා ඇත). අත්කම් බුරුන්ඩි හි වැදගත් කලා මාධ්‍යයක් වන අතර බොහෝ සංචාරකයින් සඳහා ආකර්ශනීය ත්‍යාග වේ.කුඩ විවීම දේශීය ශිල්පීන් සඳහා ජනප්‍රිය ශිල්පයකි. වෙස් මුහුණු, පලිහ, ප්‍රතිමා සහ මැටි භාණ්ඩ බුරුන්ඩි හි සාදනු ලැබේ. බෙර වාදනය සංස්කෘතික උරුමයේ වැදගත් කොටසකි.වසර 40 කට වැඩි කාලයක් තිස්සේ වාදනය කර ඇති ලෝක ප්‍රසිද්ධ බුරුන්ඩි රාජකීය බෙර වාදකයින් කාරියෙන්ඩා, අමාෂකෝ, ඉබිෂිකිසෝ සහ ඉකිරාන්‍යා බෙර භාවිතා කරමින් සාම්ප්‍රදායික බෙර වාදනය සඳහා ප්‍රසිද්ධියක් උසුලයි. ප්‍රසංගය, සැමරුම් සහ පවුලේ රැස්වීම් වලදී නිතර දක්නට ලැබේ. නිල උත්සව සහ චාරිත්‍ර වාරිත්‍රවලදී සිදු කරනු ලබන ඇබටිම්බෝ සහ වේගවත් අබන්‍යාගසිම්බෝ යනු සුප්‍රසිද්ධ බුරුන්ඩි නැටුම් වේ.සමහර සංගීත භාණ්ඩ වන්නේ නළාව, සිතර්, ඉකෙම්බේ, ඉන්දුනොන්ගෝ, උමුදුරි, ඉනංග සහ ඉනයාගර. රටේ වාචික සම්ප්‍රදාය ශක්තිමත් වන අතර, කතන්දර කීමෙන්, කවියෙන් සහ ගීතයෙන් ඉතිහාසය සහ ජීවන පාඩම් ප්‍රකාශ කරයි.ඉමිගානි, ඉන්දිරිම්බෝ, ඇමසීනා සහ ඉවීවුගෝ බුරුන්ඩි හි සාහිත්‍ය ප්‍රභේද වේ. පැසිපන්දු සහ ධාවන පථ සහ පිටිය කැපී පෙනෙන ක්‍රීඩා වේ. සටන් කලාවන් ද ජනප්‍රිය වේ.ප්‍රධාන ජූඩෝ සමාජ පහක් ඇත: ක්ලබ් ජූඩෝ ඩි එල් එන්ටෙන්ටේ ස්පෝටිව්, ඩවුන්ටවුන් හි සහ තවත් නගර හතරක් ඇත. රට පුරා විනෝදාස්වාදය, මන්කලා ක්‍රීඩා වැනි. බොහෝ ක්‍රිස්තියානි නිවාඩු දින සමරනු ලබන අතර විශාලතම නත්තල් දිනය වේ. බුරුන්ඩියන් නිදහස් දිනය වාර්ෂිකව ජූලි 1 වන දින සමරනු ලැබේ. 2005 දී බුරුන්ඩි රජය විසින් ඉස්ලාමීය නිවාඩු දිනයක් වන ඊද් අල්-ෆිතර් රජයේ නිවාඩු දිනයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. මාධ්‍ය ගුවන් විදුලිය 2021 ජූනි 30 වන විට, බුරුන්ඩි පහත ගුවන් විදුලි මධ්‍යස්ථාන ලියාපදිංචි කරයි (විදුලි සංදේශ අධිකාරිය, 2021): ජාතික ගුවන් විදුලි මධ්‍යස්ථාන RADIO BUNTU IJWI RY’IMPFUVYI N’ABAPFAKAZI RADIO » IJWI RY’ IMBABAZI RADIO BENAA FM RADIO CCIB FM+ RADIO AGAKIZA RADIO COLOMBE FM RADIO CULTURE RADIO DESTINY FM RADIO EAGLE SPORT FM RADIO FREQUENCE MENYA RADIO IJWI RY’ UMUKENYEZI RADIO ISANGANIRO RADIO IZERE FM RADIO MARIA BDI RADIO REMA FM RADIO SCOLAIRE NDERAGAKURA FM RADIO SPECIALE HUMURIZA FM RADIO STAR FM ජාත්‍යන්තරයට අයත් ගුවන් විදුලි මධ්‍යස්ථාන RFI RADIO HIT AFRIQUE RADIO ROYAL MEDIA. රූපවාහිනිය බුරුන්ඩි හි රූපවාහිනිය 1984 දී හඳුන්වා දෙන ලද අතර, 1992 දී ජාතික ප්‍රවේශයක් සහිතව ආවරණය කරන ලදී. 2021 දී ලියාපදිංචි වූ රූපවාහිනී මධ්‍යස්ථාන පහත දැක්වේ (විදුලි සංදේශ අධිකාරිය): TELEVISION NATIONALE DU BURUNDI HERITAGE TV REMA TV TELEVISION SALAMA CITIZEN TV (satellite) TELEVISION NUMERIQUE DENOMMEE « BEST ENTERTAINMENT TELEVISION (BE TV) » TELEVISION « MASHARIKI TV » TELEVISION BURUNDI BWIZA අන්තර්ජාල බ්‍රෝඩ්බෑන්ඩ් අන්තර්ජාල ප්‍රවේශය පුළුල් කිරීමට සහ වියදම් කපා හැරීම සඳහා බුරුන්ඩි විසින් ෆයිබර් ඔප්ටික් කේබල් ජාලයක් සඳහා ඩොලර් මිලියන 25 ක ආයෝජන ව්‍යාපෘතියක් දියත් කර ඇත. මුද්‍රිත මාධ්‍ය පුවත්පත් ඇතුළත් වේ: ආර්ක්-එන්-සීයෙල් බුරුන්ඩි ක්‍රෙටියන් බුරුන්ඩි ට්‍රිබියුන් ලෙ රෙනෝවෝ ඩු බුරුන්ඩි 1993 දී විදේශයන්හි ආරම්භ කරන ලද ඉවාකු, 2008 දී සතිපතා ප්‍රකාශනයක් ලෙස බුරුන්ඩි හි ප්‍රකාශයට පත් කිරීම ආරම්භ කළේය. එය ඉතා ඉක්මනින් බුරුන්ඩි හි වැඩිපුරම සංසරණය වූ පුවත්පත බවට පත් වූ අතර 2016 වන විට එය පුද්ගලිකව සතු එකම පුවත්පත වේ. අධ්‍යාපනය 2009 දී, බුරුන්ඩි හි වැඩිහිටි සාක්ෂරතා අනුපාතය 67% (පිරිමි 73% සහ ගැහැණු 61%) ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, වයස අවුරුදු 15 සිට 24 දක්වා පිරිමින් සහ කාන්තාවන් සඳහා පිළිවෙලින් 77% සහ 76% සාක්ෂරතා අනුපාතයක් ඇත. 2015 වන විට මෙය 85.6% (පිරිමි 88.2% සහ ගැහැණු 83.1%) දක්වා වැඩි වී ඇත. 2002 වසරේ සිට වැඩිහිටි කාන්තාවන් අතර සාක්ෂරතාවය 17% කින් වැඩි වී ඇත. බුරුන්ඩි සාක්ෂරතා අනුපාතය අඩු පාසල් නිසා සාපේක්ෂව අඩුය. පැමිණීම සහ කිරුන්ඩි භාෂාවේ සාක්ෂරතාවය අනෙකුත් බොහෝ අප්‍රිකානු රටවලට වඩා උසස් වුවද එම භාෂාවෙන් මුද්‍රණය කරන ලද ද්‍රව්‍ය වෙත ප්‍රවේශය ලබා දෙන බැවිනි. බුරුන්ඩි හි බුරුන්ඩි විශ්ව විද්‍යාලයේ එක් පොදු විශ්ව විද්‍යාලයක් ඇත. බුජුඹුරා හි බුරුන්ඩි භූ විද්‍යා කෞතුකාගාරය සහ බුරුන්ඩි ජාතික කෞතුකාගාරය සහ ගිටෙගා හි බුරුන්ඩි ජීවිත කෞතුකාගාරය වැනි නගරවල කෞතුකාගාර තිබේ. 2010 දී කැනඩාවේ ක්විබෙක්හි වෙස්ට්වුඩ් උසස් පාසලේ සිසුන් විසින් අරමුදල් සපයන කුඩා ර්වෝගා ගම්මානයේ නව ප්‍රාථමික පාසලක් විවෘත කරන ලදී. 2018 වන විට, බුරුන්ඩි අධ්‍යාපනය සඳහා එහි දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 5.1% ට සමාන මුදලක් ආයෝජනය කර ඇත. විද්‍යාව සහ තාක්ෂණය විද්‍යාව, තාක්‍ෂණය, පර්යේෂණ සහ නවෝත්පාදන සඳහා බුරුන්ඩි හි උපායමාර්ගික සැලැස්ම (2013) පහත සඳහන් ක්ෂේත්‍ර ආවරණය කරයි: ආහාර තාක්‍ෂණය; වෛද්‍ය විද්‍යාව; බලශක්තිය, පතල් කැණීම සහ ප්‍රවාහනය; අභ්‍යවකාශ විද්‍යාව; ගණිත විද්‍යාව; සහ සමාජ හා මානව විද්‍යාව. ද්‍රව්‍ය විද්‍යාව සම්බන්ධයෙන්, බුරුන්ඩි හි ප්‍රකාශන තීව්‍රතාවය 2012 සහ 2019 අතර ජනගහනයෙන් මිලියනයකට ලිපි 0.6 සිට 1.2 දක්වා දෙගුණ වී, මෙම උපායමාර්ගික තාක්‍ෂණය සඳහා උප සහරා අප්‍රිකාව සඳහා හොඳම 15 අතරට පත් විය. වෛද්‍ය විද්‍යාව පර්යේෂණවල ප්‍රධාන අවධානය ලෙස පවතී: වෛද්‍ය පර්යේෂකයන් 2018 දී රටේ විද්‍යාඥයින්ගෙන් 4%ක් වූ නමුත් 2011 සහ 2019 අතර විද්‍යාත්මක ප්‍රකාශනවලින් 41%කි. විද්‍යාව, තාක්‍ෂණය, පර්යේෂණ සහ නවෝත්පාදන සඳහා වූ උපායමාර්ගික සැලැස්මේ (2013) අවධානය යොමු වී ඇත්තේ ආයතනික රාමුවක් සහ යටිතල පහසුකම් සංවර්ධනය කිරීම, වැඩි කලාපීය සහ ජාත්‍යන්තර සහයෝගීතාවයක් ඇති කිරීම සහ විද්‍යාව සමාජය තුළ ස්ථානගත කිරීම කෙරෙහි ය.2014 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී EAC ලේකම් කාර්යාලය විසින් ජාතික මහජන සෞඛ්‍ය ආයතනය විශිෂ්ටත්වයේ මධ්‍යස්ථානයකි, පෝෂණ විද්‍යාව, ආයතනයේ විශේෂීකරණය පිළිබඳ ප්‍රතිදානය පිළිබඳ දත්ත නොමැත, නමුත් 2011 සහ 2019 අතර බුරුන්ඩි විද්‍යාඥයන් HIV සහ නිවර්තන බෝවන රෝග පිළිබඳ ලිපි හතක් සහ තවත් 5ක් නිෂ්පාදනය කළහ. ක්ෂය රෝගය මත, තිරසාර සංවර්ධන ඉලක්ක සඳහා සියලු අවධානය යොමු කරන අංශ. උපායමාර්ගික සැලැස්ම පර්යේෂකයන් පුහුණු කිරීම කෙරෙහි ද අවධානය යොමු කර ඇත.2011 සහ 2018 අතර පර්යේෂක ඝනත්වය (ප්‍රධාන ගණන අනුව) මිලියනයකට පර්යේෂකයන් 40 සිට 55 දක්වා වර්ධනය විය. 2012 වසරේ සිට දේශීය පර්යේෂණ ප්‍රයත්නය ද දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 0.11% සිට 0.21% දක්වා ඉහළ ගොස් ඇති බැවින් PPP$22,480 දක්වා. බුරුන්ඩි 2011 සිට එහි විද්‍යාත්මක නිමැවුම තුන් ගුණයකින් වැඩි කර ඇතත් 2015 තිරසාර සංවර්ධන ඉලක්ක සම්මත කිරීමෙන් පසු වේගය වැඩි වී නැත. මිලියනයකට විද්‍යාත්මක ප්‍රකාශන හයක් ඇති බුරුන්ඩි මධ්‍යම සහ නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ අඩුම ප්‍රකාශන අනුපාතයන්ගෙන් එකකි. ප්‍රකාශනවලින් 97.5%ක් පමණ 2017 සහ 2019 අතර විදේශීය සම-කර්තෘත්වය සම්බන්ධ කර ගත් අතර උගන්ඩා ජාතිකයන් හොඳම හවුල්කරුවන් පස් දෙනා අතරට පැමිණ ඇත. සටහන් යොමු කිරීම් බාහිර සබැදි Records of the United Nations International Commission of Inquiry for Burundi (UNICIB) (1995–1996) at the United Nations Archives Official Burundi government website Official Website of the Ministry of Justice of Burundi Chief of State and Cabinet Members Burundi. The World Factbook. Central Intelligence Agency. Burundi from UCB Libraries GovPubs Burundi from the BBC NewsKey Development Forecasts for Burundi from International Futures </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: එක්සත් රාජධානියෙහි සතරවන ජෝර්ජ් රජ [/INST] සතරවන ජෝර්ජ් රජ (ජෝර්ජ් ඔගස්ටස් ෆ්‍රෙඩ්රික්; 12 අගෝස්තු 1762 – 26 ජූනි 1830) යනු, ඔහුගේ පියාවූ තුන්වන ජෝර්ජ් රජ 1820 ජනවාරි 29 දිනදී මිය යෑමෙන් පසුව සහ වසර දහයකට පසුව තම මරණය දක්වා, මහා බ්‍රිතාන්‍ය සහ අයර්ලන්ත එක්සත් රාජධානියෙහි සහ හැනෝවර් හී රජ විය. 1811 වසරෙහි සිට ඔහුගේ කිරුළු ප්‍රාප්තිය දක්වා ඔහුගේ පියාගේ අවසාන මානසික ව්‍යාධිය තුලදී, උපරාජ කුමරුවා ලෙසින් ඔහු සේවය කළේය. |- |- රජවරු - එක්සත් රාජධානිය </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ක්ලෑෂ් ඔෆ් ක්ලෑන්ස් [/INST] ක්ලෑෂ් ඔෆ් ක්ලෑන්ස් යනු ෆින්ලන්ත ක්‍රීඩා සංවර්ධන සමාගමක් වන සුපර් සෙල් විසින් සංවර්ධනය කර ප්‍රකාශයට පත් කළ ෆ්‍රීමියම් ජංගම දුරකථන උපායමාර්ගික විදෘශ්‍ය ක්‍රීඩාව කි. ක්‍රීඩාව iOS මෙහෙයුම් පද්ධතිය සඳහා සඳහා 2012 අගෝස්තු 2 වන දින නිකුත් වූ අතර ඇන්ඩ්‍රොයිඩ් සඳහා ගූගල් ප්ලේ හි දී 2013 ඔක්තෝබර් 7 වන දින නිකුත් විය. මෙම ක්‍රීඩාව උපායාත්මක ක්‍රීඩා වලට අයත් අතර එය ගූගල් ප්ලේ ඔස්සේ මිලියන 500 කට අධික වාර ගණනක් බාගත කර ඇත. </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: සුරේන්‍ද්‍රනාත් බැනර්ජි [/INST] ශ්‍රීමත් සුරේන්ද්‍රනාත් බැනර්ජියා (1848 නොවැම්බර් 10 - 1925 අගෝස්තු 6) බ්‍රිතාන්‍ය රාජ්‍ය සමයේ මුල්ම ඉන්දියානු දේශපාලන නායකයන්ගෙන් කෙනෙකි . ඔහු පැරණිතම ඉන්දීය දේශපාලන සංවිධානයක් වන ඉන්දීය ජාතික සංගමය ආරම්භ කළ අතර පසුව ඉන්දීය ජාතික කොංග්‍රසයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ නායකයෙකු බවට පත් විය . ඔහුව හැඳින්වූයේ රාෂ්ට්‍රගුරු (ජාතියේ ගුරුවරයා) [1] . ගොනුව:B 0110A.jpg සර් සුරේන්ද්‍රනාත් බැනර්ජි. ළමා අවධිය සුරේන්ද්‍රනාත් බැනර්ජි බෙංගාල පළාතේ කල්කටාවේ බෙංගාලි පවුලක උපත ලැබීය. ඔහු ලිබරල්, ප්‍රගතිශීලී චින්තනයට ගැඹුරින් බලපෑම් කළේ වෛද්‍යවරයකු වූ ඔහුගේ පියා දුර්ගා චරන් බැනර්ජි විසිනි. බැනර්ජි මාපිය අධ්‍යයන ආයතනයෙන් සහ හින්දු විද්‍යාලයෙන් අධ්‍යාපනය ලැබීය . කල්කටා විශ්ව විද්‍යාලයෙන් උපාධිය ලැබීමෙන් පසු ඔහු 1868 දී ඉන්දීය සිවිල් සේවයට තරඟ කිරීම සඳහා රොමේෂ් චන්දර් දත් සහ බෙහාරි ලාල් ගුප්තා සමඟ එංගලන්තයට ගියේය.විභාග. ඔහු 1869 දී තරඟ විභාගය සමත් වූ නමුත් ඔහුගේ නිශ්චිත වයස පිළිබඳ ආරවුලක් හේතුවෙන් එය තහනම් විය. උසාවියේදී කාරණය පැහැදිලි කිරීමෙන් පසු, බැනර්ජි 1871 දී නැවත විභාගය සමත් වූ අතර සිල්හෙට්හි සහකාර මහේස්ත්‍රාත්වරයා ලෙස පත් කරන ලදී . කෙසේ වෙතත්, වාර්ගික වෙනස්කම් කිරීම හේතුවෙන් බැනර්ජි ඉක්මනින්ම ඔහුගේ රැකියාවෙන් නෙරපා හරින ලදී. මෙම තීරණයට විරෝධය දැක්වීමට බැනර්ජි එංගලන්තයට ගිය නමුත් එය අසාර්ථක විය. ඔහු එංගලන්තයේ රැඳී සිටි කාලය තුළ (1874-1875) එඩ්මන්ඩ් බර්ක්ගේ සහ අනෙකුත් ලිබරල් දාර්ශනිකයන්ගේ කෘති අධ්‍යයනය කළේය . දේශපාලන ජීවිතය 1875 ජුනි මාසයේදී ඉන්දියාවට ආපසු පැමිණි පසු, බැනර්ජි 1882 දී ඔහු විසින් ආරම්භ කරන ලද මෙට්‍රොපොලිටන් ආයතනයේ, නිදහස් පල්ලියේ ආයතනයේ සහ රිපන් විද්‍යාලයේ ඉංග්‍රීසි මහාචාර්යවරයෙකු බවට පත්විය. ඉන්දියානු ඉතිහාසය ලෙස. ඔහු 1876 ජූලි 26 වැනි දින එවැනි ආකාරයේ පළමු ඉන්දියානු දේශපාලන සංවිධානය වන ආනන්ද් මෝහන් බෝස් සමඟ ඉන්දියානු ජාතික සංගමය ආරම්භ කළේය. ICS විභාග සඳහා පෙනී සිටින ඉන්දියානු සිසුන්ගේ වයස් සීමාව පිළිබඳ ගැටලුව විසඳීමට ඔහු එම සංවිධානය භාවිතා කළේය. බ්‍රිතාන්‍ය නිලධාරීන් විසින් ඉන්දියාවේ සිදු කරන ලද වාර්ගික වෙනස්කම් කිරීම් ඔහු රට පුරා දේශන මගින් හෙළා දුටු අතර එමඟින් ඔහු ඉතා ජනප්‍රිය විය. 1879 දී ඔහු The Bengalee පුවත්පත ආරම්භ කළේය . 1883 දී, අධිකරණයට අපහාස කිරීමේ ප්‍රකාශයක් ප්‍රකාශ කිරීම සම්බන්ධයෙන් බැනර්ජි අත්අඩංගුවට ගත් විට, බෙංගාලය පුරා සහ අග්‍රා , ෆයිසාබාද් , අම්රිත්සාර් , ලාහෝර් සහ පූනේ වැනි ඉන්දියානු නගරවල විරෝධතා සහ හර්තාල් පුපුරා ගියේය . INA සැලකිය යුතු ලෙස පුළුල් වූ අතර කල්කටාවේ පැවති එහි වාර්ෂික සමුළුවට සහභාගී වීමට ඉන්දියාව පුරා නියෝජිතයෝ සිය ගණනක් පැමිණියහ. 1885 දී බොම්බායේ ඉන්දියානු ජාතික කොංග්‍රසය පිහිටුවීමෙන් පසු , බැනර්ජි ඔවුන්ගේ පොදු අරමුණු සහ සාමාජිකත්වය හේතුවෙන් ඔහුගේ සංවිධානය එයට ඒකාබද්ධ කළේය. ඔහු කොන්ග්‍රස් සභාපතිවරයා ලෙස තේරී පත් විය1895 දී පූනා සහ 1902 දී අහමදාබාද්හිදී. සුරේන්ද්‍රනාත් 1905 දී බෙංගාල පළාත බෙදීමට විරෝධය පළ කළ වැදගත්ම මහජන නායකයන්ගෙන් කෙනෙකි. බැනර්ජි ව්‍යාපාරයේ ඉදිරියෙන්ම සිටි අතර බෙංගාලය සහ ඉන්දියාව පුරා විරෝධතා, පෙත්සම් සහ පුළුල් මහජන සහයෝගයක් සංවිධානය කළ අතර, අවසානයේ බ්‍රිතාන්‍යයන්ට එය ආපසු හැරවීමට බල කෙරුනි. 1912 දී බෙදීම. බැනර්ජි ගෝපාල් ක්‍රිෂ්ණා ගෝඛලේ සහ සරෝජිනී නායිදු වැනි නැගී එන ඉන්දීය නායකයින්ගේ අනුශාසක විය . බැනර්ජි "මධ්‍යස්ථ" කොංග්‍රසයේ ජ්‍යෙෂ්ඨතම නායකයින්ගෙන් කෙනෙකි - බ්‍රිතාන්‍යයන් සමඟ නවාතැන් සහ සංවාදයට කැමති අය - "අන්තවාදීන්" ට පසුව - විප්ලවය සහ දේශපාලන ස්වාධීනත්වය වෙනුවෙන් පෙනී සිටි අය - බාල ගංගාධර් තිලක් විසින් පක්ෂයෙන් ඉවත් විය. 1906. බැනර්ජි වැදගත් චරිතයක් වියස්වදේශී ව්‍යාපාරය - විදේශීය නිෂ්පාදනවලට එරෙහිව ඉන්දියාවේ නිෂ්පාදිත භාණ්ඩ වෙනුවෙන් පෙනී සිටීම - සහ එහි උච්චතම අවස්ථාවෙහි ඔහුගේ ජනප්‍රියත්වය ඔහු අගය කරන්නන්ගේ වචන වලින්, "බෙංගාලයේ ඔටුනු නොපළන රජු" බවට පත් කළේය. පසුකාලීන වෘත්තිය මධ්‍යස්ථ ඉන්දියානු දේශපාලනඥයන්ගේ ජනප්‍රියත්වය පිරිහීම ඉන්දියානු දේශපාලනයේ බැනර්ජිගේ භූමිකාවට බලපෑවේය. බැනර්ජියා 1909 මෝර්ලි-මින්ටෝ ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා සහාය දැක්වීය - ඉන්දියානු මහජනතාව සහ ජාතිකවාදී දේශපාලනඥයන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරය විසින් එය ප්‍රමාණවත් නොවන සහ අර්ථ විරහිත යැයි අමනාපයට හා සමච්චලයට ලක් කරන ලදී. බැනර්ජියා ඉන්දීය ජාතිකවාදීන්ගේ සහ කොංග්‍රස් පක්ෂයේ නැගී එන ජනප්‍රිය නායකයා වන මොහාන්දාස් ගාන්ධි විසින් යෝජනා කරන ලද සිවිල් අකීකරු ක්‍රමයේ විවේචකයෙකි . බෙංගාල ආණ්ඩුවේ අමාත්‍ය ධුරය භාරගැනීම ඔහුට ජාතිකවාදීන්ගේ සහ බොහෝ මහජනතාවගේ කෝපයට හේතු වූ අතර, ඔහු 1923 දී බෙංගාල ව්‍යවස්ථාදායක සභාවට පැවති මැතිවරණයෙන් ස්වරාජ්‍ය පක්ෂයේ අපේක්ෂකයා වූ බිදාන් චන්ද්‍ර රෝයිට පරාජය විය.- සියලු ප්‍රායෝගික අරමුණු සඳහා ඔහුගේ දේශපාලන ජීවිතය අවසන් කිරීම. අධිරාජ්‍යයේ දේශපාලන සහයෝගය වෙනුවෙන් ඔහුට නයිට් පදවිය හිමි විය. බැනර්ජි බෙංගාල රජයේ ඇමතිවරයෙකු ලෙස කටයුතු කරමින් කල්කටා මහ නගර සංස්ථාව වඩාත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආයතනයක් බවට පත් කළේය. බැනර්ජියා 1925 දී මිය ගියේය. ඔහු ඉන්දියානු දේශපාලනයේ පුරෝගාමී නායකයෙකු ලෙස අද දින සිහිපත් කරනු ලබන අතර පුලුල්ව ගෞරවයට පාත්‍ර වේ. ඔහු A Nation in Making නම් වැදගත් කෘතියක් ප්‍රකාශයට පත් කළ අතර එය පුළුල් ලෙස පිළිගැනීමට ලක්විය. බ්‍රිතාන්‍යයන් ඔහුට ගරු කළ අතර ඔහුගේ පසු කාලය තුළ ඔහුව හැඳින්වූයේ "යටත් නොවන්න" බැනර්ජියා යනුවෙනි. නමුත් ඉන්දියාවේ ජාතිකවාදී දේශපාලනය යන්නෙන් අදහස් කළේ විරුද්ධත්වය වන අතර, වැඩි වැඩියෙන් විරුද්ධත්වය වඩාත් ප්‍රබල වූ සහ කේන්ද්‍රස්ථානයට පැමිණි තවත් අය සිටියහ. එවකට ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරයේ ප්‍රධාන සාධකයක් ලෙස මතුවෙමින් තිබූ දේශපාලන ක්‍රියාමාර්ග පිළිබඳ අන්තවාදී දැක්ම හෝ ගාන්ධිගේ සහයෝගී නොවීම බැනර්ජිට පිළිගත නොහැකි විය. 1919 මොන්ටාගු-චෙල්ම්ස්ෆෝර්ඩ් ප්‍රතිසංස්කරණ කොන්ග්‍රසයේ ඉල්ලීම් සැලකිය යුතු ලෙස ඉටු කරන බව බැනර්ජි දුටු අතර, එය ඔහුව තවදුරටත් හුදකලා කළේය. ඔහු 1921 දී බෙංගාලයේ ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද ව්‍යවස්ථාදායක සභාවට තේරී පත් වූ අතර, එම වසරේම නයිට් පදවියට පත් වූ අතර, 1921 සිට 1924 දක්වා ප්‍රාදේශීය ස්වයං පාලනය සඳහා අමාත්‍යවරයා ලෙස ද කටයුතු කරන ලදී. 6, 1925. See also List of Kolkata Presidencians Notes නමුත් ඉන්දියාවේ ජාතිකවාදී දේශපාලනය යන්නෙන් අදහස් කළේ විරුද්ධත්වය වන අතර, වැඩි වැඩියෙන් විරුද්ධත්වය වඩාත් ප්‍රබල වූ සහ කේන්ද්‍රස්ථානයට පැමිණි තවත් අය සිටියහ. එවකට ජාතිකවාදී ව්‍යාපාරයේ ප්‍රධාන සාධකයක් ලෙස මතුවෙමින් තිබූ දේශපාලන ක්‍රියාමාර්ග පිළිබඳ අන්තවාදී දැක්ම හෝ ගාන්ධිගේ සහයෝගී නොවීම බැනර්ජිට පිළිගත නොහැකි විය. 1919 මොන්ටාගු-චෙල්ම්ස්ෆෝර්ඩ් ප්‍රතිසංස්කරණ කොන්ග්‍රසයේ ඉල්ලීම් සැලකිය යුතු ලෙස ඉටු කරන බව බැනර්ජි දුටු අතර, එය ඔහුව තවදුරටත් හුදකලා කළේය. ඔහු 1921 දී බෙංගාලයේ ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද ව්‍යවස්ථාදායක සභාවට තේරී පත් වූ අතර, එම වසරේම නයිට් පදවියට පත් වූ අතර, 1921 සිට 1924 දක්වා ප්‍රාදේශීය ස්වයං පාලනය සඳහා අමාත්‍යවරයා ලෙස ද කටයුතු කරන ලදී. 6, 1925. External links At Banglapedia S. Banerjee As Congress President Postage stamp issued by India Post on Surendranath Alumni of Presidency College, Kolkata Indian independence activists Presidents of the Indian National Congress University of Calcutta alumni University of Calcutta faculty Indian Civil Service officers 1848 උපත් 1925 මරණ </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: අප්‍රේල් 3 [/INST] අප්‍රේල් ග්‍රෙගරි දිනදසුනේ දින අවුරුද්දේ දින </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: නවකතාව [/INST] නවකතාව යනු  ප්‍රබන්ධ චරිත සහ සිදුවීම් ගොඩනංවමින් අනුක්‍රමික කථා පුවතක විලාසයෙන් ගලායන දීර්ඝ ගද්‍ය ආඛ්‍යායනයකි. නවකතාව යනු ප්‍රබන්ධ චරිත සහ සිදුවීම් ගොඩනංවමින් අනුක්‍රමික කථා පුවතක විලාසයෙන් ගලායන දීර්ඝ ගද්‍ය ආඛ්‍යානයකි. මෙම සාහිත්‍යාංගය වසර දෙදහසකට ආසන්න පරිපූර්ණ සහ අඛණ්ඩ ඉතිහාසයකට උරුමකම් කියන්නක් ලෙස සැලකේ. මෙම දැක්ම විසින් සම්භාව්‍ය ග්‍රීසිය සහ රෝමය, මධ්‍යකාලීන සහ මුල් නුතන අරුමැසි කතාව, සහ කෙටි-නවකතා (novella) සම්ප්‍රදාය තුළ ද නවකතාවේ මූලාරාම්භයන් හඳුනාගනී. කෙසේවෙතත් ඉයන් වොට් The Rice of the Novel (1957) හි නවකතාව මුලින් ම හඳුනාගත හැකිවන්නේ 18වන සියවසේ මුල් අවධියේ දී බවට අදහස් දක්වයි.නූතන යුගය තුළ නවකතාමය ලක්ෂණ පෙන්නුම් කළ ප්‍රථම යුරෝපියානු සාහිත්ය කරුවා ලෙස බොහෝවිට සඳහන් කරනු ලබන්නේ දොන් ක්විසෝට්හි (Don Quixote) කතුවර මිගුවෙල් දි සර්වැන්තේස් (Miguel de Cervantes) ය. දොන් කිවිසෝට් කෘතියේ ප්‍රථම භාගය 1605දි ප්‍රකාශයට පත්විය. අරුමැසි කතාව (romance) ද මීට සමීප දීර්ඝ ගද්‍ය ආඛ්‍යාන විශේෂයකි. අපූර්ව සහ අද්භූත සිදුවීම් ඇසුරු කරගන්නා ගද්‍යමය හෝ පද්‍යමය වූ ප්‍රබන්ධ ආඛ්‍යාණයක් ලෙස වෝල්ටර් ස්කොට් අරුමැසි කතාව නිර්වචනය කළ අතර නවකතාව තුළ දිගහැරෙන සිදුවීම් ව්‍යවහාරික මිනිස් දිවියේ දෛනික රිද්මයට සහ නූතන සමාජ තත්ත්වයට අනුකූල බවට ද අදහස් දැක්වීය. කෙසේවෙතත් ස්කොට්ගේ ඓතිහාසික අරුමැසි කතාවන් ද ඇතුළු ව එමලි බ්‍රොන්ටේගේ වදරිං හයිට්ස් (Wuthering Heights) සහ හර්මන් මෙල්විල්ගේ මෝබි ඩික් (Moby-Dick) වැනි කෘතීන් ද නවකතාවන් ලෙස බොහෝවිට සඳහන් කරනු දැකිය හැකි අතර Romance යන යෙදුම Novel යන්නට බෙහෙවින් සමීප අරුත් නගන යෙදුමක් (kindred term) බවට ස්කොට් කරුණු දක්වා තිබේ. අරුමැසි කතාව උදෙසා මෙන් ම ආදරය සහ රාගය ඇසුරු කරන නවකතාවන් (romance novel) උදෙසා ද ඉංග්‍රීසි භාෂාවේ romance යන යෙදුම භාවිත වන අතර යට කියන ලද්දේ අරුමැසි කතාව සම්බන්ධයෙන් මිස ආදරකතා ශානරය පිළිබඳ ව නොවේ. අරුමැසි කතාව සහ නවකතාව භාෂාත්මක ව වෙන්කර දක්වන්නේ ඉංග්‍රීසි භාෂාව තුළ පමණක් වන අතර අනෙකුත් යුරෝපියානු භාෂාවල novel සහ romance පර්යාය යෙදුම් ලෙස භාවිත වෙයි. ශානරය නිර්වචනය කිරීම නවකතාව යනු සමීප මිනිස් අත්දැකීම් විවරණය කෙරෙන දීර්ඝ ප්‍රබන්ධ ආඛ්‍යානයකි. නූතන යුගයේ නවකතාවන් සාමාන්යසයෙන් ගද්‍යමය සාහිත්‍ය ආකෘතිය යටතේ රචනා කෙරෙන අතර 15වන සියවසේ මුද්‍රණ ශිල්පය සොයාගැනීම සහ ලාභදායී කඩදාසිය හඳුන්වා දීමත් විසින් ගද්‍ය නවකතාවේ සංවර්ධනයට තල්ලුවක් සැපයිණි.දීර්ඝ ගද්‍යමය ප්‍රබන්ධ කෘතීන් උදෙසා වත්මන් ඉංග්‍රීසියේ (සහ ස්පාඥ්ඤ භාෂාවේ) යෙදෙන වදන නවමු හෝ නවදේ හෝ අලුත් ආරක කෙටිකතාවක් හැඳින්වීමට යෙදෙන ඉතාලියානු novella යන වදනින් තද්භව වූවකි. එහි තද්සම වදන වන ලතින් novella යන්න නව යන අරුතැති novus ඇසුරින් බිහිවුණු novellus නම් නපුංසක බහුවචන පදයෙහි ඒකවචනයයි. ප්‍රබන්ධ ආඛ්‍යානයක් වීම නවකතාව ඉතිහාස ලේඛනයකින් වෙන්වන්නේ ප්‍රබන්ධමය බව විසින් බව බොහෝදුරට පිළිගත් මතයයි. එහෙත් ඇතැම්විට මෙම නිර්ණායකය නොමඟ යවනසුලු විය හැකි ය . මුල් නූතන අවධිය පුරා ම ඓතිහාසික ආඛ්‍යාන රචකයෝ නිරතුරු ව කෘතියේ යම්කිසි කොටසක් වර්ණවත් කිරීමටත් කිසියම් ඓතිහාසික කරුණක් පිළිබඳ සිය පැහැදිලි කිරීම්වලට පාඨකයාගේ විශ්වසනීයත්වය දිනාගැනීමටත් සාම්ප්‍රදායික පිළිගැනීම් පාදක කරගත් ස්වකීය වූ පරිකල්පනයන් ඇතුළත් කළෝ ය. ඉතිහාසඥයෝ ද උපදේශාත්මක අරමුණු වෙනුවෙන් ප්‍රබන්ධ සිදුවීම් ඉපදවීම සහ ගොඩනැගීම සිදු කරති. අනෙක් අතට ඉතිහාස කෘතියකින් සොයාගැනීමට සහ පෙන්වාදිය නොහැකි වන නිශ්චිත යුගයක සහ ප්‍රදේශයක සමාජ, දේශපාලනික සහ පුද්ගල යථාර්ථයන් නිරූපණය කිරීමට නවකතාවට හැකි ය. ගද්‍ය සාහිත්‍යාංගයක් වීම නූතන නවකතාවේ සම්මතය බවට ගද්‍යාකෘතිය පත් ව තිබුණ ද නූතන යුරෝපීය නවකතාවේ ආදිතමයන් අතර දකුණු ප්‍රංශයේ රොමෑන්සීය බසින් රචිත පද්‍යාකෘතික වීරකාව්‍යයන්, වෙසෙසින් ම Chrétien de Troyes වැන්නන්ගේ නිර්මාණ සහ මධ්‍යම ඉංග්‍රීසි බසින් ලියැවුණු පද්‍යාකෘතික වීරකාව්‍යයන් (ජෙෆ්රි චෝසර්ගේ ද කැන්ටබරි ටේල්ස්) හමු වේ. 19වන සියවසේ දී ද බයිරන් සාමිගේ දොන් ජුවන්, ඇලෙක්සැන්ඩර් පුශ්කින්ගේ ඉයුජිනි ඔනෙජින් (Eugene Onegin) සහ එලිසබෙත් බැරට් බ්ර්වුනින්ගේ Aurora Leigh (1856) ගද්‍ය නවකතාවන් සමග තරග කළහ. ඔනෙජින් ආකෘතියේ පද්‍ය (Onegin stanzas) 590කින් සමන්විත වික්‍රම් සෙත්ගේ The Golden Gate (1986) පද්‍යමය නවකතාවකට මෑතකාලීන නිදසුනකි. සමීප අත්දැකීමක් වීම 12වන සියවස තුළ ජපානයේත් 15වන සියවස තුළ යුරෝපයේත් ගද්යා ප්ර)බන්ධය විසින් සමීප පාඨන අවස්ථාවන් සංවිධානය කරන ලදී. එහෙත් ඔඩිසි සහ ඊනිඩ් ඇතුළු පද්යාුකෘතියෙන් රචිත වීරකාව්යරයන් නිශ්චිත ශ්රාථවක සමූහයකට සඣ්ඣායනා කෙරුණේ විය. පුද්ගල ආඨෝපයෙන්, අනන්යය මතිමතාන්තරවලින්, සහෘද සංවේදනයන්ගෙන්, රහසිගත කාංසාවන්ගෙන්, සිත්ගන්නාසුලු විනීත බවින් යුතු නව ලෝකයක් නවකතාවන් සහ අරුමැසි කතාවන් ඇසුරු කරගනිමින් බිහිවිය. දීර්ඝ ආඛ්‍යානයක් වීම අද කෙටි නවකතාව, කෙටිකතාව, ජනප්‍රිය ප්‍රබන්ධය (flsh fiction) වැනි ගද්‍ය ප්‍රබන්ධාකෘතීන් අතර දීර්ඝතම සාහිත්‍යාංගය බවට නවකතාව පත් ව තිබේ. කෙසේවෙතත් 17වන සියවසේ විචාරකයන් අරුමැසි කතාව සාතිශය දීර්ඝත්වයකට හිමිකම් කියන්නක් ලෙසත් නවකතාව එහි කුඩා එදිරිවාදියා ලෙසත් දුටහ. කෙසේවෙතත් මෙම ප්‍රබන්ධාකෘතීන්හි දීර්ඝත්වය පිළිබඳ වෙනස ප්‍රශස්ත නිර්වචනයක් තුළින් හඳුනාගත නොහැකිය. දීර්ඝත්වය පිළිබඳ අවශ්‍යතාවය නවකතාව ජීවන සමස්තයක් කැටිකරගත යුතු ය යන අදහස සමග සාම්ප්‍රදායික ව බැඳී පවතී. ඇගයීම් ක්‍රමවේද සැකසීමේ දී බොහෝ සාහිත්‍ය සම්මාන ප්‍රධානෝත්සවයන් දීර්ඝත්වය නිර්ණායකයක් ලෙස සලකන බැවින් එය තවමත් වැදගත් සාධකයක් ව පවතී. මුල්කාලීන නවකතා නවකතාවේ මූලබීජයන් පුරාණ ග්‍රීසිය, 10වැනි 11වැනි සියවසේ ජපානය තුළ මෙන් ම එලිසබෙත් රාජිනියගේ සමයට අයත් එංගලන්තය තුළ ද හමුවෙතත් යුරෝපියානු නවකතාවේ ආරම්භය 1605දී පළ වූ දොන් ක්විසෝට් කෘතියත් සමග ඇරඹුණු බව සඳහන් කරනු ලැබේ. මුල්කාලීන ව රචනා වූ දීර්ඝ ගදය ප්‍රබන්ධයන් හෙවත් නවකතාවන් යටතට ලතින් බසින් ලියැවුණු Petronius ගේ Satyricon සහ Apuleius ගේ The Golden Ass , 6වැනි සහ 7වැනි සියවස්වල සංස්කෘත බසින් ලියැවුණු දණ්ඩීන්ගේ දශකුමාර චරිතය සහ 7වැනි සියවසේ බානභට්ටයන් විසින් ලියැවුණු කාදම්බරිය, 11වැනි සියවසේ ජපානයේ මුරසකි ශිකිබු ලියූ ගෙන්ජි කථා, 12වැනි සියවසේ අරාබි ලේඛක ඉබ්න් තුෆේල් (Ibn Tufail) ලියූ Hayy ibn Yaqdhan , 13වන සියවසේ තවත් අරාබි නවකතාකරුවෙක් වූ ඉබ්න් අල් නෆිස් (Ibn al-Nafis) ලියූ Theologus Autodidactus සහ 14වන සියවසේ චීන බසින් ලියැවුණු ලුඹ් ගුඇන්ශොංග්(Luo Guanzhong) ගේ Romance of the Three Kingdoms ගැනේ. මුරසකි ශිකිබුගේ ගෙන්ජි කතා ලොව පළමු නවකතාව ලෙස අර්ථදක්වා ඇති අතර ඒකීය ධාරණාවකින් යුතු වීම , චරිත ගොඩනැංවීමට අවධානයක් දක්වා තිබීම, මනෝවිද්‍යානුකූල ගවේෂණය වැනි Marie de La Fayette ගේ La Princesse de Clèves පැසසුමට ලක් වීමට හේතු වූ සියලුම උත්කෘෂ්ඨ ගුණාංගයන්ගෙන් සමන්විත වේ. සොංග් රජසමය තුළ චීනයේ සිදු වූ නාගරීකරණය සහ මුද්‍රිත ග්‍රන්ථවල ව්‍යාප්තිය; මිංග් රාජසමයේ දී මුඛ පරම්පරාගත කථාන්දර සම්ප්‍රදාය ප්‍රබන්ධ නවකතා බවට සවිඥාණික ව පරිණාමය වීමට බලපෑවේ ය. සමකාලීන යුරෝපීය සංවර්ධනයන් සියවස් ගණනක් ගත වනතුරුත් නොසිදු වූ අතර සමාන ප්‍රස්ථාවන් ලබාදීමට කඩදාසිය බිහිවනතුරු ඉවසා සිටින්නට කාලයට සිදු විය. ඉබ්න් තුෆේල්ගේ හයි ඉබ්න් යක්දාන් සහ ඉබ්න් අල් නෆිස්ගේ තියෝලොගස් ඔටෝඩිඩැක්ටස් යනු දාර්ශනික සහ දේවධාර්මික උපදේශනයන් අරමුණු කරගත්තකි. මේ අරුතින් ගත්විට හයි ඉබ්න් යක්දාන් සැලකිය හැක්කේ දාර්ශනික නවකතාවකට මුල්කාලීන නිදසුනක් ලෙස වන අතර තියෝලොගස් ඔටෝඩිඩැක්ටස් සැලකිය හැක්කේ මුල්කාලීන දේවධාර්මික නවකතාවක් ලෙස ය. පිටමං කරනු ලැබ දිවයිනක් තුළ වෙසෙමින් සිය දිවි රැකගන්නා මානව සමූහයක් පිළිබඳ කියැවෙන හයි ඉබ්න් යක්දාන් කෘතියේ ආභාෂය ඩැනියෙල් ඩිෆෝගේ රොබින්සන් ක්රූසෝ කෘතිය විසින් ලබා ඇති බවට සැක කළ හැක්කේ එහි ඉංග්‍රීසි පරිවර්තනයක් 1711 වන විට නිකුත් වී තිබුණු නිසා ය. වීරකාව්‍ය, නවකතාව සමග සමානකම් කිහිපයක් දක්වන අතර අඛණ්ඩ දහරාවක් ලෙස නොවුනත් බටහිර නවකතා සම්ප්‍රදාය කාව්‍යමය වීරකාව්‍යයන්ගේ පෙදෙස දක්වා ම ඔබ්බට දිවෙයි. 18වන සියවසේ අගභාගයේ දී සහ 19වන සියවස මුල දී සොයාගනු ලැබූ ඇංග්ලෝ-සැක්සනියානු වීරකාව්‍යයක් වූ බියොවුල්ෆ් (Beowulf : ක්‍රි.ව.750–1000) පිළිබඳ ව මෙන් ම සුමේරියානු ගිල්ගමේෂ් වීරකාව්‍යය ( Epic of Gilgamesh ක්‍රි.පූ.1300–1000) වැනි ආසියාතික වීරකාව්‍යයන් සහ රාමායණය (ක්‍රි.පූ.400 සහ ක්‍රි.ව.200) සහ මහාභාරතය (ක්‍රි.පූ.4වැනි සියවස) වැනි භාරතීය වීරකාව්‍යයන් පිළිබඳ ව ද මුල් නූතන යුරෝපය නොදැන සිටියහ. ටෝරාව, කුරාණය, බයිබලය වැනි අනෙකුත් යුරෝපීය නොවූ කෘතීන් ද කථාන්දරවලින් පිරී පවතින අතර එබැවින් ගද්‍ය නවකතාවන්හි සංවර්ධනයට ද සැලකිය යුතු බලපෑමක් සිදුකර තිබීමටත් ඒ අරුතින් නවකතාවන් ද ඇතැම්විට එමගින් ආභාෂයන් ලබා ඇති බැව් කීමට ද හැකිය. මීළඟට 18වන සියවසේ ඇරඹුමත් සමග ප්‍රංශ ගද්‍ය පරිවර්තනයන් විසින් හෝමර්ගේ කෘතීන් පුළුල් ජනකායක් වෙතට ගෙනගිය අතර ඔවුහු ඒවා නවකතාවේ මූලාරම්භයන් ලෙස සැලකූහ. සම්භාව්‍ය ග්‍රීක සහ රෝම ගදය ආඛ්‍යානයන් අතර ප්ලේටෝගේ සංවාද, පෙට්රෝනියස්ගේ Satyricon ප්‍රමුඛ උපහාසාත්මක මාදිළියත්, සැමෝස්ටාහි ලූෂන්ගේ විස්මයජනක කත්න්දරත්, Lucius Apuleius ගේ ප්‍රාක්-පිකාරෙස්කමය වූ The Golden Ass මෙන් ම හෙලිඩෝරස් සහ ලොන්ගස් වැනි ග්‍රීක ජාතිකයන්ගේ වීරපුරුෂමය අරුමැසි කතාවන් ද වැනි කෘතීන්ගෙන් යුතු වූ උපදේශනාත්මක දහරාවක් ද විය . Daphnis and Chloe (ක්‍රි.ව. 2වන සියවස) නම් සුප්‍රකට ග්‍රීක නවකතාව Longus ගේ නිර්මාණයක් විය. මධ්‍යකාලීන අවධිය 1100-1500 නයිට්වරුන්ගේ කථා හෙවත් උදාර පුරුෂයන් සහිත අරුමැසිය අරුමැසි කතාව නැතිනම් chivalric romance යනු උච්ච මධයතන අවධියේ සහ මුල් නූතන යුරෝපයේ ප්‍රභූ රසවතුන් අතර ප්‍රචලිත වූ ගද්‍යයෙන් හෝ පද්‍යයෙන් ලියැවුණු ආඛ්‍යාන විශේෂයක් විය. බොහෝවිට වීරචාරිකාවක යෙදෙන උදාර නයිට්වරයකු කේන්ද්ර කරගත් චමත්කාරජනක වික්‍රමයන්ගෙන් යුතු වූ මේවා chanson de geste සහ වීරත්වය විෂය කරගත් අනෙකුත් වීරකාව්‍යයන්ගෙන් වෙන් වූයේ විෂමලිංගික ප්‍රේමය සහ විනීතාචාරයන් උත්කර්ෂයට නැංවීම විසිනි. පසුකාලීන අරුමැසි කතාවන්හි, වෙසෙසින් ම ප්‍රංශ සම්භවයකින් යුතු කෘතීන්හි වංශවත් ප්‍රේමය ප්‍රමුඛ තේමාවන් උත්කර්ෂයට නැංවීම පිණිස කැපී පෙනෙන නැඹුරුවක් පෙන්නුම් කෙරුණි. ආරම්භයේ දී අරුමැසි සාහිත්‍යය පුරාණ ප්‍රංශ බසින්, ඇංග්ලෝ නෝර්මන් බසින් සහ ඔසිටන් බසින් ද, පසුකාලීන ව ඉංග්‍රීසි, ඉතාලි සහ ජර්මන් භාෂා වලින් ද රචනා විය. 13වන සියවසේ මුල් යුගයේ දී අරුමැසි කතාවන් බොහෝසෙයින් රචනා වූයේ ගද්‍යයෙනි‍ෙ පද්‍යයෙන් ගද්‍ය කෙරෙහි යොමු වීම 13වන සියවසේ දී සිදු විය. prose Lancelot හෙවත් wulgate cycle තුළ මෙ සමයට අයත් සාහිත්‍ය නිර්මාණ කොටස් ඇතුලත් විය. මෙම සංග්‍රහය 1470 ගණන්වල මුල දී ලියැවුණු තෝමස් මැල්රෝයිගේ Le Morte de Arthur කෙරෙහි වක්‍ර ව බලපෑවේ ය. ගද්‍යාකෘතිය කතුවරුන්ගේ ප්‍රසාදය ඉක්මනින් ම දිනාගැනීමට සමත් විය. ඒ සම්ප්‍රදායක් වශයෙන් ගද්‍ය ස්වරූපයෙන් රචනා වී තිබුණු ප්‍රබල ඓතිහාසික ප්‍රවාත්තීන් සමග ජනප්‍රිය කතාන්දර සංයෝග කිරීමට කතුවරුන්ට හැකිවීමත්, පරිවර්තනය සාපේක්ෂ ව පහසු විමත් නිසා ය. ජනප්‍රිය සාහිත්‍යය ද අරුමැසිමය තේමාවන් කැඳවාගත් මුත් ඒ උත්ප්‍රාසාත්මක, උපහාසාත්මක හෝ සෝපාහාසාත්මක අරමුණු පිණිස විය. අරුමැසි කතාවන් පුරාවෘත්තයන්, සුරංගනා කතාවන්, සහ ඉතිහාස ප්‍රවෘත්තීන් ප්‍රතිනිර්මාණය කළ මුත් 1600 පමණ වනවිට ඒ යල්පැනගිය සාහිත්‍යයක් බවට පත් වූ අතර මිගුවෙල් දි සර්වැන්තේස් දොන් කිහොතේ කෘතිය තුළින් ඒ ප්‍රසිද්ධියේ ම නිර්දය උපහාසයට ද ලක් කළේය. නමුදු මධ්‍යකාලීනත්වය පිළිබඳ නූතන ප්‍රතිරූපය අන් කවර මධ්‍යකාලීන සාහිත්‍ය ශානරකටත් වඩා අරුමැසිය තුළින් ආභාෂය ලැබූවක් වන අතර මධ්‍යකාලීන යන යෙදුම ද වික්‍රමාන්විත නයිට්වරුන්, අන්තරායන්ට පත් යුවතියන් සහ භයානක මකරුන් වැනි සංකල්ප රූපයන් කරා අප ගෙන යයි. 1800 ආසන්න සමයේ දී ගොතික් ප්‍රබන්ධයේ වර්ධනයත් සමග අරුමැසිය හා බැදුණු ආශ්රියතාර්ථයන් නවීකරණය විණි. කෙටි නවකතාව නවකතාව යන යෙදුම 19වන සියවසේ යුරෝපයේ පැවති අසාසිටින්නන්ට කතාන්දර කීමේ සම්ප්රඇදාය තුළ දැකගත හැකි වූ කෙටිකතා සම්පාදනය දක්වා ම දිවෙයි. පිළිසඳර කතාවන්හි ආරම්භක ලක්ෂ්‍යයන් ලෙස සුරංගනා කතාවන්, විසුළු සහ කවටකතාවන් යොදා ගැනුණු අතර සිය ධර්මානුශාසනාවන්හි දී ඇතැම්විට පූජකවරයකු ධර්මෝපදේශ කථාවක් ඇතුළත් කිරීම ද සම්ප්‍රදායක් ව පැවතුණි. මෙවැනි කථා ඇතුළත් ලිඛිත සංග්‍රහයන් ලෙස පූජකවරුන්ගේ ප්‍රයෝජනය පිණිස ලියැවුණු ධර්මෝපදේශ කථා සංග්‍රහයන්ගේ පටන් බොකෑෂියෝගේ ඩිකැමරන් (1354) සහ ජෙෆ්රි චෝසර්ගේ කැන්ටබරි ටේල්ස් (1386-1400) දක්වා වූ කථා සංග්‍රහයන් හඳුනා ගත හැකි ය. ඩි කැමරන්හි 1348 ගණන්වල දී මහාමාරිය වසංගතයෙන් බේරී ෆ්ලොරන්ස්හි ෆියෙසොල් කඳු වෙතට පළා යමින් සිටි කාන්තාවන් හත්දෙනෙකු සහ මිනිසුන් තිදෙනෙකු ගෙන් සමන්විත දසදෙනෙකු කියනු ලබන කථා සියයක් ඇතුළත් වෙයි. පුනරුද අවධිය: 1500-1700 ඉතිහාසය සහ ප්‍රබන්ධය අතර අද දවසේ පවතින විභේදනය මෙම යුගයේ දී දක්නට නොවූ අතර ඉතාමත් නොදියුණු අභව්‍ය සිදුවීම් මුල් නූතන යුගයේ මුද්‍රිත වෙළඳපොළ තුළ වූ බොහෝ ඓතිහාසික ලේඛනවල සඳහන් විය. අද්භූත සිදුවීම් සහ ඓතිහාසික අසංගතතාවන් සමූහයක් තුළ කථා පුවත දිගහැරුණද Thomas Malory ගේ Le Morte d’Arthur හි (1471) විලියම් කැක්ස්ටන්ගේ සංස්කරණය (1485) මිලදී ගැනුණේ සැබෑ ඓතිහාසික ප්‍රවෘත්තියක් ලෙස සලකමිනි. 14 වන සියවසේ දී රචනා වූ එහෙත් 18වන සියවස තුළ මුද්රිදත පිටපත් වශයෙන් සංසරණය වූ සර් ජෝන් මැන්ඩවිල්ගේ වොයේජස්හි වූ කාන්තාරීය සූර්යතාපයෙන් මිදීමට සිය යටිපතුල් ඡත්‍රයක් වශයෙන් භාවිත කළ ඒකපාදික ඉතියෝපියානුවන් වැනි ස්වාභාවික අරුමයන් සත්‍ය කරුණු වශයෙන් පිළිගැනීමට ලක්විය. මෙම කෘති ද්වය ම ප්‍රබන්ධ කෘති වශයෙන් හඳුනාගත්තේ පසුකාලීනව ය. 16 සහ 17 සියවස්වල දී ඉතිහාසය ප්‍රබන්ධයෙන් වෙන්වීමට බලපෑ සාධක දෙකක් විය. මුද්‍රණ ශිල්පයේ සොයාගැනීමත් සමග ම චැප්බුක්ස් හෙවත් සිල්ලර පොත් හරහා දැනුම සහ රසවින්දනය උදෙසා සාපේක්ෂ ව ලාභදායී වෙළඳපළක් බිහි විය. මෙම ශානරයේ වඩාත් ම ආකර්ෂණීය දායාදය වූයේ 17වැනි සහ 18වැනි සියවස්වල belles letters නම්, සාලංකාරද ග්‍රාම්‍යද නොවූ ප්‍රවණතාව නියෝජනය කළ ලේඛකයන් ය. දෙවැනි කඩඉම වූයේ නුතන සාහිත්‍යයේ අධික අළෙවියක් පෙන්නුම් කළ ප්‍රථම කෘතිය වූ ගාර්සියා මොන්තාල්වෝ ලියූ Amadis de Gaula නම් ස්පාඤ්ඤ නවකතාවයි. කෙසේනමුත් මෙය belles lettres ශෛලියට අයත් වූවක් ලෙස පිළිගැනීමට ලක් වූයේ නැත. ඇමඩිස් කෘතිය රොමෑන්සීය කථාකලාවේ මූලරූපයක් වූ අතර එය 17වැනි සියවසේ සිට විකාශ වෙමින් පැවති නුතන නවකතාවේ දිශානතිය වෙනතකට යොමු කළේ ය. චැප්බුක්ස් හෙවත් සිල්ලර පොත් චැප්බුක්ස් යනුවෙන් හැඳින්වෙන්නේ මුල්නූතන යුරෝපයේ ජනප්‍රිය සාහිත්‍ය තුළ දැකගත හැකි වූ මුද්‍රිත කෘති විශේෂයකි. කඩදාසි පිටකවරවලින් සමන්විත බොහෝවිට කුඩා ප්‍රමාණයේ පොත් පිංච විශේෂයක් වූ මේවා නිෂ්පාදනය කෙරුණේ තනි කඩදාසියක් ලෙස මුද්‍රණය කර එය පිටු 8, 12, 16 සහ 24 ආදී වශයෙන් නවා ගැනීමෙනි. ලක්ෂණ නොවූ දාරුමුද්‍රා චිත්‍ර වලින් හැඩකෙරුණු මේවායේ වූ සිතුවම් ඇතැම්විට පෙළට කිසිදු අදාළත්වයක් නොපෙන්වූ මෙන් ම නීරසද විය. මේවා ජනප්‍රිය මුද්‍රණ වශයෙන් සැළකීමට මෙම සිතුවම් අන්තර්ගත කිරීම හේතු විය. මුද්‍රිත ග්‍රන්ථ පහසුවෙන් මිලදී ගැනීමට හැකිවීමත් සමග ම 16වන සියවසේ දී ඉස්මතු වූ මෙම ප්‍රවණතාව 17 සහ 18වැනි සියවස්වල දී එහි උච්චත්වය කරා පැමිණුනු අතර පංචාංග, ළමා සාහිත්යවය, ජනකතා, ළමා ගී, පුස්තිකයන්, කාව්‍යයන් සහ දේශපාලන හෝ ආගමික ප්‍රකාශනයන් වැනි අනේකවිධ වූ කෙටිකාලීන දහරා මෙන් ම ජනප්‍රිය හෝ ජන සාහිත්‍යයන් ද චැප්බුක්ස් වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් විය. මෙහි සඳහන් වූ ආකාරයේ සාහිත්‍යයක් හැඳින්වීම උදෙසා චැප්බුක් යන වදන පබඳින ලද්දේ 19වන සියවසේ දී ය. ප්‍රංශ හා ජර්මන් භාෂාවන්හි ඇති සමරුත් දෙන වදන් පිළිවෙළින් bibliothèque bleue (නිල් පොත) සහ Volksbuch වෙයි. චැප්බුක්ස්වල මූලික ඓතිහාසික වස්තු විෂයන් වූයේ පුරාණ ඉතිහාසඥයන්ගේ රචනාවල සංක්ෂිප්තයන්, නයිට්වරුන් පිළිබඳ ජනප්‍රිය මධ්‍යකාලීන ඉතිහාස කතාවන්, කවට වීරවරුන්ගේ කථා, ආගමික පුරාවෘත්ත සහ කවටකතා හා උපමා කථා ය. මෙම අලුතින් මුද්‍රිත කෘති නාගරික පුරවැසියන්ගේ සහ ව්‍යාපාර උදෙසා නගරවලට පැමිණි නාගරික වෙළඳුන්ගේ ගෘහමය අංගයක් බවට පත්විය. ලාභදායී ලෙස මුද්‍රණය කෙරුණු ඉතිහාස කතාවන් 17වැනි සහ 18වැනි සියවස්වල දී වෙසෙසින් ම විද්‍යාර්ථින් සහ බාල වයස්වල නාගරික පාඨකයන් අතර (ලිංගභේදයකින් තොර ව) ජනප්‍රියත්වයට පත්විය. 1530ත් 1540ත් අතර මුල් නූතන වෙළඳපොළ තුළ වූ කෘති ලාභදායී චැප්බුක්ස් ලෙස සහ ඉහළ මට්ටමේ මිලාධික විලාසිතාමය සහ ආකර්ෂණීය belles letters ශෛලියේ කෘති ලෙස බෙදනු ලැබේ. Amadis සහ රැබෙලාගේ Gargantua and Pantagruel මෙම බෙදුමට අදාළ ව වැදගත් කෘති දෙකක් වෙයි. මෙම කෘති ද්වය ම belles lettres පාඨකයන්ට වඩා ආමණත්‍රණය කළේ ජනප්‍රිය ඉතිහාස කතා කෙරෙහි ඇති වූ නව රසිකත්වයට ය. වෙලුම් රැසකින් යුතු ප්‍රබන්ධමය ඉතිහාස ප්‍රවෘත්තියක් වූ ඇමඩිස් කෘතිය ජනප්‍රිය ප්‍රබන්ධයන්ගෙන් වාර්තාගත අලෙවියක් පෙන්නුම් කළ ප්රථමයා වූ අතර ශෛලිය සහ සෞන්දර්යාත්මකබව පිළිබඳ ව විවාදයක් ඇවිළවීමට ද සමත් විය. නමුත් ගර්ගැන්ටුවා ඇන්ඩ් පැන්ටගෘයල් ආකෘතිය විසින් නූතන ජනප්රිබය ඉතිහාස පුවතක් වුවද සැබැවින් ම සිදුකළේ එකී ශානරයේ ශෛලිමය ලක්ෂණයන් උපහාසයට ලක්කිරීමයි. පහත් සහ උසස් සාහිත්යවයන් යන බෙදීම 17වැනි සහ 18වැනි සියවස්වල ජනප්රි ය සාහිත්ය වෙළඳපොළ තුළ මෙන් ම belles lettres සාහිත්ය්ය වෙළඳපොළ තුළ ද වෙසෙසින් විද්යැමාන විය. පහත්/ඕලාරික චැප්බුක්ස්වලට මිගුවෙල් සර්වැන්තේස්ගේ දොන් ක්විසෝට්(1605/1615) නැනි කෘතිවල සංක්ෂිප්තයන් ඇතුළත් විය. නූතනයේ දී චැප්බුක්ස් යන යෙදුම වර්තමානයේ පළවන කෙටි, අඩුමිල පොත් පිංච උදෙසා ද පොදුවේ භාවිත වෙයි. වීරපුරුෂමය අරුමැසිය වීරපුරුෂමය අරුමැසිය යනු 17වැනි සියවසේ දී (ප්‍රධාන වශයෙන් ම ප්‍රංශය තුළ) තුළ නැගී ආ ප්‍රබන්ධ සාහිත්‍යයේ තවද එක් ශානරයක් වෙයි. ප්‍රංශය තුළ නූතන සාහිත්යෙයේ මූලාරම්භයන් ව්‍යාජ වූ එඩේර පෙවෙතක වේශය ගත් අතර මුල්කාලීන ප්‍රංශ නවකතාවක් වූ Honore d'Urfe (1568-1625) ගේ සම්භාවනීය L'Astrée (1610) ඉතාමත් නිවැරදි ව පැස්ටොරාලීය තේමාවක් නිරූපණය කළේ ය. සෑම අතින් ම කෘත්‍රිම වූ මෙම විචක්ෂණ සහ පුළුල් නිර්මාණය විවිධ වූත් විශාල වූත් අත්පිටපත් ප්‍රමාණයක් බිහිකළ පුළුල් සාහිත්‍යයකට මූලාශ්‍රය විය. එය ක්‍රියාව විසින් මූලික වශයෙන් ම මලානික සහ භාවානුගත වුවත් L'Astrée හි ඒ වන විට ප්‍රංශය තුළ එහි උච්චත්වය කරා යමින් තිබුණු තේජස කෙරෙහි වු ප්‍රමාණවිරහිත ඇල්ම සහ ඒ ඇසුරු කළ නොසැලෙන ගුණය උද්දීපනය කරන පෙදෙසක් ද විය. මේ නොසැලෙන ගුණය වූ කලී එතෙක් වීරපුරුෂමය අරුමැසිය යනුවෙන් හඳුනාගෙන සිටි ශානරයෙහි නිර්මාතෘ වූ Marin le Roy de Gomberville (1603-1674) විසින් නිරූපිත වූ දෙය විය. පැරණි මධ්‍යකාලීන සාහිත්‍යය සංරචකයන් ප්‍රචණ්ඩ ලෙස ඒ තුළ පෙනී සිටි අතර විස්මයජනක යුධමය නිර්භීතභාවය විස්මයජනක වූ අලංකාරයක් ඇති කළේය. නමුත් කාලීන සමාජයේ සහ භාෂාවේ සලු පිළියෙන් සියල්ල දවටා තිබුණි. කෘතියේ වීරවරයන්ගේ නිර්භීත සහ විනීත ගති පැවතුම් සම්බන්ධයෙන් විශ්වසනීයත්වයක් ඇති කරනු වස් රොමෑන්තික වේශනිරූපණයකින් කෘතිය තුළ පෙනී සිටිනුයේ එවක සමාජයේ ප්‍රසිද්ධ ව සිටි චරිතයන් බව ඇඟවෙන ඉඟි නිරන්තරව සැපයුණි. Chisholm, Hugh, ed. (1911). Encyclopædia Britannica (11th ed.). Cambridge University Press. A publication now in the public domain. උපහාසාත්මක අරුමැසි කතා වංචාවකට හසුවන පුද්ගලයකු හරහා හාස්‍යයක් ජනිත කිරීම ෆැබිලෝක්ස් සම්ප්‍රදායත් සමග යුරෝපීය කෙටි නවකතාවේ අනිවාර්ය අංගයක් බවට පත් විය. Till Eulenspiegel (1510), Lazarillo de Tormes (1554), Grimmelshausen's Simplicissimus Teutsch(1666–1668) සහ එංගලන්ත ජාතික රිචඩ් හෙඩ්ගේ The English Rogue (1665) කැපී පෙනෙන නිදසුන් අතරට ගැනේ. යට කියන ලද කෘති විසින් දියුණු කෙරුණු සාහිත්‍යය වීරවරයකු සහ ඔහුගේ ජීවිතය මුල්කරගත්තේ විය. විරවරයාව හාස්‍යජනක අකරතැබ්බයන්ට ‍හසුවන අයුරු දැක්වීම හරහා ඔහු අනුකම්පා සහගත ගොදුරක් බවට පත්වන අයුරු හෝ තමාට හමුවන වංචනිකයන් සූක්ෂම අයුරින් පරදවන අයුරු දැක්වීම පිණිස මෙහි සිද්ධි දාමය යොමු විය. වීරපුරුෂමය අරුමැසිය උපහාසාත්මක ලෙස හාස්‍යානුකරණයට ලක්කළා වූ සහ බොහෝවිට ම එය අවමන් සහගත සරදමකට හසු කිරීමෙන් ඒ කළා වූ හෙයින්රිච් විටන්විලර්ගේ රිංග් සහ ප්‍රංශුවා රැබෙලාගේ ගර්ගැන්ටුවා ඇන්ඩ් පැන්ටගෘයල් යන කෘති එක පෙළට තැබීමෙන් උපහාසාත්මක අරුමැසිවල තවත් ප්‍රභේදයක් හඳුනාගත හැකි වේ. සර්වැන්තේස්ගේ දොන් කිවිසෝට් කෘතිය විසින් උපහාසාත්මක අරුමැසියට නව හැඩයක් සපයනු ලැබී ය. එහි වීරවරයා ඇමඩීසියානු සම්ප්‍රදායට අයත් කෘති අධික ලෙස කියවීම හේතුවෙන් සිහින ලොවක අතරමං වන්නෙකි. Paul Scarronගේ Roman Comique (1651–57), යුරෝපීය ආගම් පිළිබඳ උපහාසයකින් යුතු ව ප්රංලශ බසින් රචනා වූ කර්තෘ අඥාත වූ Rozelli , Alain-René Lesageගේ Gil Blas(1715–1735), හෙන්රි ෆීල්ඩිංගේ Joseph Andrews (1742) සහ Tom Jones (1749), මෙන්ම Denis Diderot විසින් 1773 ලියන ලදුව 1796දී මරණාපරව පළවුණු Jacques the Fatalist මෙකී සම්ප්‍රදායට අයත් අනෙකුත් වැදගත් කෘති අතර වේ. ඉතිහාස කතා අද දැකගත හැකි ආකාරයේ ප්‍රබන්ධයන් සහ කාව්‍යයන් උදෙසා වෙන්වූ වෙළඳපොළක් 17වැනි සියවසේ අගභාගය වනතුරු දක්නට නොවී ය. 18වැනි සියවසේ මුල් භාගයේ දී පත්‍රිකා, ආවර්ජනා, සංචාරාඛ්‍යාන, දේශපාලන විශ්ලේෂණ, සැබෑ ඉතිහාසයන්, අරුමැසි කථා, කාව්‍ය සහ නවකතා ආදී සෑම පොතක් ම විකුණනු ලැබුවේ පොදුවේ ඉතිහාස සහ දේශපාලන යන ශීර්ෂය යටතේ ය. මේ අන්දමින් ශාස්ත්‍රාලීය ඉතිහාස ලේඛන සහ මාධ්‍ය වාර්තා සමග ප්‍රබන්ධ ඉතිහාසයන්ද එකම ගණයේ ලා සැලකීම මධ්‍යකාලීන යුගයේ අවසානයේ පටන් ඉතිහාඥයන් විසින් විවේචනය කරනු ලැබිණි. ඒ සත්‍ය සිද්ධි පිළිබඳ නොවන ලියැවිල්ලක් වන ප්‍රබන්ධ රචනාවන් ඉතිහාස ප්‍රවෘත්ති වශයෙන් ගැනීම වැරදි විශ්වාසයන්ට මගපෙන්වන බැවිණි. කෙසේ නමුත් 1670ගණන් වන විට තත්ත්වය වෙනස් විය. ඉතිහාස කතා රූපය ගත් අරුමැසි ආකෘතියට අයත් Madame d'Aulnoy, César Vichard de Saint-Réal, Gatien de Courtilz de Sandras, සහ Anne-Marguerite Petit du Noyer වැනි අයගේ කෘති සත්‍යතාවය පිළිබද පැහැදිලි සදහන් කිරීමකින් තොර ව ඉතිහාස කතා පළකිරීමට පසුබිම සලසා දුන්නේ ය. 17වැනි සියවසේ සහ 18වැනි සියවසේ මුල්භාගයේ දී ප්‍රබන්ධයන්ට සත්‍ය ඉතිහාසයන් සමග ගැටලුවකින් තොරව අලෙවි වීමට හැකි පරිදි විකල්පයන් භාවිත වු අතර ඒ හරහා තමන්ට අපහාසය පිළිබද නඩු පවරනු ලැබූ විට තමන් විසින් රචනා කරනා ලද්දේ ප්‍රබන්ධයක් මිස සත්‍යයක් නොවන බවත් පැවසීමට කතුවරුන්ට ඉඩ විවර විය. 17වැනි සියවසේ සහ 18වැනි සියවසේ මුල්භාගයේ ලියැවුණු ප්‍රබන්ධ කෘතීන්හි පූර්විකාවන් සහ මාතෘකා පිටු තුළ මෙම ක්‍රමවේදයට නිදසුන් හමුවන අතර ඉතිහාස කතාවන් අරුමැසිමය ප්‍රබන්ධයක් ලෙස ඉදිරිපත් කළ හැකි වූ මුත් සත්‍ය සිද්ධීන් නිරූපණය කිරීමෙන් වැළකිය යුතු විය. Roman à clef යනු නිදසුනකි. මීට වෙනස් ව තවත් කෘති වාර්තාමය ඉතිහාස ප්‍රවෘත්ති ලෙස රචනා වූ මුත් ඒවා ඇතැම්විට මුළුමනින් ම නිර්මිත බවට වූ චෝදනාවට ද ලක්විය. සමාජීය ඉතිහාසයන් සහ පුද්ගලකේන්ද්‍රීය ඉතිහාසයන් වශයෙන් වූ බෙදීමක් ද තවදුරටත් හදුනාගත හැකි වූ අතර අරුමැසි කතාවක් හෝ නවකතාවක් ලෙසින් සදහන් නොකෙරුණු ඩැනියෙල් ඩිෆෝගේ රොබින්සන් කෲසෝ මේ ගණයට අයත් විය. එය අරුමැසිමය ගුණයෙන් යුතු වූ මුත් පූර්විකාවට අනුව එය ඉතාමත් නිශ්චිත වශයෙන් පුද්ගලකේන්ද්‍රීය ඉතිහාස ප්‍රවෘත්තියක සත්‍ය වාර්තාවක් ලෙසින් කියවිය යුතු විය. සර්වැන්තේස් සහ නූතන නවකතාව අරුමැසි කතාවට විකල්පයක් වශයෙන් නවකතාව නැගී ඒම සිදුවූයේ සර්වැන්තේස්ගේ Novelas Exemplares (1613) පළවීමත් සමග ය. පෝල් ස්කැරන්ගේ Roman Comique විසින් මේ ප්‍රවණතාවය තවත් ඉදිරියට ගෙන යන ලදී. 17වැනි සියවසේ පසුභාගයේ විචාරකයන් ගද්‍ය ප්‍රබන්ධයේ ඉතිහාසය දෙස ආපසු හැරී බැලීමේදී නූතන නවකතාව කරා ගෙන ඇති සාහිත්‍යයික හැරවුම අගය කරනු පෙනේ. ප්‍රංශ බසින් ලියැවුණු මුල් ම පරිපූර්ණ කෘති වන්නේ ස්කැරන්ගේ කෘතිත් madame de La Fayetteගේ "Spanish history" Zayde කෘතියත් ය. මෙම සාහිත්‍යමය නැග්ම madame de La Fayetteගේ Princesse de Clèves කෘතියට මග විවර කළ අතර පසුකාලීන ව ප්‍රංශ කෘතියවල අනන්‍ය වස්තු විෂය බවට මෙහි තේමාව පත්විය. ඕලන්දය තුළ පළකෙරුණු ප්‍රංශ කෘතිවල ශීර්ෂ පාඨයන් මෙම ශානරමය වෙනස පිළිබද ව යුරෝපයට දැනුම් දෙන ලද අතර ජාත්‍යන්තර වෙළදපොළක් ඇතිකරගැනීමට සමත් විය. සමකාලීන විචාරකයන් විසින් සංක්ෂිප්ත බව, දැවැන්ත වීර වෘත්තාන්ත බවට පත් වීමේ ආශාවකින් තොර වීම; එනම් රිද්මය නැවුම් සහ සරළ වීම; අද්‍යතන ජීවිතය කේන්ද්‍ර කරගැනීම සහ මුළුමනින් ම කලු හෝ සුදු චරිත නොවීම යන ගුණාංග නව ශානරයෙහි යහපත් ගුණාංග වශයෙන් දක්වන ලදී. නාගරිකයන් පිළිබද ඕපාදූපවල සහ දුසිරිත්වල ආරංචිකරුවකු වශයෙන් ක්‍රියාකිරීමට තිබූ හැකියාව නවකතාවේ ශුභසිද්ධියට ඉවහල් විය. කථාපුවත් මෑත ඉතිහාසයේ සත්‍ය සිදුවීම් බව පවසන ලද්දේ එහි සදාචාර අරමුණු සපුරාගැනීම පිණිස ය. ඒ වෙනුවෙන් සත්‍ය නම් සමග ප්‍රබන්ධ නම් ද භාවිත කෙරුණු අතර Mercure Gallant විසින් 1670දී මේ උපක්‍රමය හදුන්වා දෙනු ලැබී ය. අපූරු යතුරු සිදුරු ආනන්දයක් සපයමින් ලිපි හුවමාරු සහ මතක සටහන් සාහිත්‍යය තුළ දිස්වීමට පටන් ගැනීමත් සමග ඒ ඇසුරින් හසුන්මය නවකතාව නම් සාහිත්‍යාකෘතියද බිහි වූ අතර අපවාද-ප්‍රබන්ධයකට ප්‍රබල නිදසුනක් වෙමින් Aphra Behnගේ Love-Letters Betweeen a Nobleman and His Sister (1684/ 1685/ 1687) පළ විය. සාහිත්‍යමය වශයෙන් නැගී ඒමට පෙර නවකතා කියවීම හුදෙක් රසිකයන්ට පමණක් සීමා වී පැවතුණි. කෙසේ නමුත් මුල්කාලීන ඉංග්‍රීසි නවකතා අතරින් එකක් වූ ඩැනියෙල් ඩිෆෝගේ රොබින්සන් කෲසෝ කෘතිය මෙම කෘතිවලට වෙනස් මගක් ගනිමින් දූපතක හුදකලා ජීවිතයක් තෝරාගන්නකු පිළිබද අපූරු වෘතාන්තයක් තුළින් අරුමැසිමය ලක්ෂණ පෙන්වීමට සමත් විය. ආකර්ෂණීය නාගරික තරුණ වීරවරයින් පිරිසක් මැදිකරගනිමින් වේගයෙන් ගලායන කථාපුවතක් ඇසුරින් ඒවායෙහි වූ කුතුහලාත්මකබව, සදාචාරවත්බවින් බැහැර ක්‍රියාවන්, සංක්ෂිප්ත කථා වින්‍යාසයක් ඇතුළු යට කියන ලද නවකතාවල සෑම ලක්ෂණයක් ම පාහේ සිය නවකතාව තුළ ඩිෆෝ විසින් හැර දැමෙයි. කෙසේ නමුත් Eliza Haywood ගේ Love in Excess (1719/20) නම් දීර්ඝ නවකතාවට මෙන් ම සැමුවෙල් රිචඩ්සන්ගේ Pamela, or Virtue Rewarded (1741) නවකතාවට බිහිවන්නේ මෙකී සාහිත්‍යමය වර්ධනය පසුබිම් කරගනිමිනි. ඇතැම් සාහිත්‍ය ඉතිහාසඥයෝ ඉංග්‍රීසි නවකතාවේ ආරම්භය කෲසෝ වෙතින් නොව රිචඩ්සන්ගේ පැමෙලා වෙතින් ඇරඹුණු බවට ගණන් බලති. 18වන සියවසේ නවකතාව 18 වැනි සියවසේ නවකතාවේ නැගීම පිළිබද ප්‍රවාදය ගොඩනැගෙන්නේ ඉයන් වොට්ගේ rise of the novel නම් වටිනා අධ්‍යයනය 1957 දී පළවීමත් සමග ය. නවකතාව යනු නූතනයේ බිහිවුණු නව මාධ්‍යයක් බව පවසන ඔහු එය ඩැනියෙල් ඩිෆෝ, සැමුවෙල් රිචඩ්සන් සහ හෙන්රි ෆීල්ඩිං වැනි ලේඛකයන් විසින් කළ බිහිකළ යථාර්ථවාදී සාහිත්‍යයේ ඵලයක් බව පෙන්වා දෙයි. 18වැනි සියවසේ නවකතාව අරබයා ඇති වූ මෙම නව අර්ථකතනය පෙර යුගයන්හි වූ දීර්ඝ අරුමැසිමය කථාන්දර නවකතා ලෙස නොව නවකතාවට පහළ සාහිත්‍ය අවධියක නියෝජනයන් ලෙස සැලකීමකට තුඩු දිණි. කෙසේ නමුත් මාග්‍රට් ඈන් ඩූඩි වැනි අය මීට එකග නොවේ. ඇය දක්වන්නේ නවකතාවේ ආරම්භය හුදෙක් 18වන සියවසේ සිදුවූවක් නොවන බවත් නවකතාවේ ඉතිහාසය වසර දෙදහසකට අධික බවත් 18වැනි සහ 19වැනි සියවස්හි අරුමැසිමය සම්ප්‍රදායන් හරහා පැමිණි එය අද දක්වාම පැවතෙන එක ම දහරාවක් බවත් ය. 18වැනි සියවසේ ඇති වූ නවකතාවේ නැගීම පිළිබද ප්‍රවාදය වැදගත් තැනක් ගන්නේ ඉංග්‍රීසි ඇතුළු දීර්ඝ ආඛ්‍යානයන් උදෙසා රොමෑන් වැනි වෙනත් යෙදුමක් භාවිත වන භාෂාවන් හි ය. නවකතාකරුවකු සහ විචාරකයකු වන ඇල්බර්ට් ජේ. ජෙරාඩ් The Triumph of the Novel (1976) හි රැබෙලා, සර්වැන්තේස්, පින්චන්, බෝර්හේස්, ගාර්සියා මාර්කේස් සහ ජොයිස්ගේ Finnegans Wake සහ නැබකොව්ගේ Adaවිසින් බිහිකරන ලද යථාර්ථවාදයෙන් බැහැර වූ තවත් සාහිත්‍ය දහරාවක් හදුනා ගනු ලබන අතර ඉයන් වොට්ගේ නවකතාවේ නැගීම; නවකතා කලාවේ අනන්‍ය ලක්ෂණය වශයෙන් පිළිගත් යථාර්ථය ගෙනහැර දැක්වීම හේතුවෙන් ප්‍රබන්ධ යථාර්ථය සැබෑ ජීවිතයට එකඟ විය යුතු ද? යන ගැටුමට මුලපුරන්නක් ලෙස දකියි. මේ මතවාද අනුව සලකා බලන විට 18වැනි සියවසේ දී සිදු වූ දෙය වඩාත් නිවැරදි ව විස්තර කළ යුත්තේ නවකතාවේ නැගීම වශයෙන් නොව යථාර්ථවාදී ප්‍රබන්ධයේ නැගීම වශයෙනි. සැබවින් ම ඉයන් වොට් මුල්කාලීන ගද්‍ය ආඛ්‍යානයන්ගේන් වෙන්වූවක් ලෙස නවකතාව දැකීමට පෙළඹවූයේ ද මෙකී සාහිත්‍යමය ලක්ෂණය ම ය. දාර්ශනික නවකතාව 18වැනි සියවසේ ඇති වූ නවකතාව සම්බන්ධ විවාදය දාර්ශනික සහ පර්යේෂණාත්මක නවකතාවන් බිහි වීම කෙරේ බලපා ඇත. දාර්ශනික නවකතා 18වැනි සියවසේදී අමුතුවෙන් නිපදවනු ලැබූ දෙයක් නොවී ය. දාර්ශනික රචනා වශයෙන් සැලකිය හැකි ප්ලේටෝගේ සංවාදයන්ද ප්‍රබන්ධ ආකෘතියක් යොදාගනිමින් ඉදිරිපත් කරන ලද්දේ විය. තෝමස් මුවර්ගේ Utopia (1516) සිට ටොමාසෝ කැම්පනෙල්ලාගේ City of the Sun (1602) දක්වා වූ කෘති විසින් මේ ස්වභාවයේ කෘති අතරට මනෝරාජ්‍ය ආකෘතියද එක්කරන ලදී. මේ ස්වභාවයේ කෘති සලකන ලද්දේ ප්‍රබන්ධ නවකතා වශයෙන් නොව දාර්ශනික රචනා වශයෙනි. 1740ගණන්වල Utopia: or the happy republic; a philosophical romance (1743) නමින් පළ වූ මුවර්ගේ කෘතියේ නව සංස්කරණ විසින් සම්ප්‍රදායේ අනාගත නාමය වහරට එක්කරන ලදී. සිය දාර්ශනික අදහස් ඉදිරිපත් කිරීමට වෝල්ටෙයාර් විසින්ද අරුමැසි කථාව යොදාගන්නා ලදී. ඒ ඔහුගේ Micromegas: a comic romance. Being a severe satire upon the philosophy, ignorance, and self-conceit of mankind (1752, English 1753) හි ය. ඔහුගේ Zadig (1747) සහ Candide (1759) ප්‍රංශ විප්ලවයට මෙන් ම නූතන සාහිත්‍යයට ද මගපෙන්වූ රචනා බවට පත් විය. ජීන් ජැක්විස් රූසෝ ප්‍රබන්ධාත්මක බව තරමක් දුරට බැහැර කරමින් රචනා කළ සිය Emile: or, On Education (1762) තුළ ශානරයන් ද්වයෙහි සන්ධානයක් ගොඩනැගීමට සමත් විය. ලෝරන්ස් ස්ටර්න්ගේ The Life and Opinions of Tristram Shandy, Gentleman (1759–1767) රේඛීය ආඛ්‍යානය ප්‍රතික්ෂේප කරමින් ලියූ පර්යේෂණාත්මක නවකතාවකි. මෙම කෘතියේ කතුවරයා විසින් කථාපුවත තුළ වරින්වර පාඨකයා ව අමතන අවස්ථාවන් මෙන් ම ශෝකය ප්‍රකාශ කිරීම පිණිස කලුපැහැ පිටුවක් සහ කථා පුවත පිණිස ලේඛකයාගේ කටුසටහන දැක්වීමට අත්අකුරින් ලියූ පිටුවක් වැනි වැනි දෘෂ්‍ය උපක්‍රමද ප්‍රබන්ධමය නවතාවයන් ලෙස යොදාගෙන තිබේ. ජොනතන් ස්විෆ්ට්ගේ A Tale of a Tub (1704) මෙකී දහරාවේ මුල්කාලීන පූර්වාදර්ශයක් විය. 18වැනි සියවසේ අරුමැසි කථාව අරුමැසි කතාව යටපත් කරමින් නවකතාව නැගී ආ සමයේ අරුමැසි කතාව ප්‍රමුඛ ව දැකිය හැකි වූයේ ස්පාඥ්ඥ සහ ඉංග්‍රීසි සාහිත්‍යය තුළ ය. 17වැනි සියවසේ දෙවන අර්ධය තුළ බටහිර යුරෝපය පුරා ම පාහේ කෙටිනවකතාවන් නව සාහිත්‍යාංගයක් ලෙස පිළිගැනීමට ලක් ව තිබුණද ඉංග්‍රීසි සහ ස්පාඥ්ඥ සාහිත්‍යයන් විසින් එය එක එල්ලේ ම බැහැර කර තිබුණි. කෙසේනමුත් නවකතාව පිළිගැනීමට ලක් ව තිබුණද තවමත් මුල් අරුමැසිය කෙරෙහි වූ ඇල්ම ඒ තුළ ද විද්‍යාමාන විය. නිදසුනක් ලෙස Fénelon ගේ Telemachus (1699/1700) තුළ වීරාභිවාදනය සහ උදාර පුරුෂත්වය අභිනන්දනය විය. ජේන් බාකර් 1715 දී ලියැවුණු සිය Exilius තෙලමැකුස් අනුගමනය කරමින් ලියැවුණු නූතන අරුමැසියක් ලෙසින් ප්‍රචාරකවාදී ව ප්‍රකාශ කරන්නටද යෙදුණි. 1720දී පළ වූ රොබින්සන් කෲසෝ කෘතියේ තෙවැනි වෙලුමට ලියූ පෙරවදනේ දි කථාපුවත මුලුමනින් ම ගොතන ලද්දක් යැයි ද එවැනි පුද්ගලයකු කිසිදා නොසිටියේ යැයිද පවසමින් එය මුලුමනින් ම අරුමැසි කතාවක් යැයි කී සැමට දැඩි ව පහර දුන්නේ වී නමුත් සිය කෘතිය ඩිෆෝ විසින් මුල දි හදුන්වන ලද්දේ අරුමැසියක් ලෙසිනි. 18වැනි සියවසේ රොමෑන්ටික් ව්‍යාපාරය අරුමැසිය යන යෙදුම කෙරෙහි සුබවාදී වීම තුළ අරුමැසිය කෙරෙහි වූ විරෝධයන් ජයගැනීමට හැකි විය. ගොතික් අරුමැසි නවකතාව වැනි ප්‍රවණතාවන් ඇතිවීම වෙසෙසින් නිදසුන් කළ හැකි ය. මීට අමතර ව වෝලටර් ස්කොට්ගේ ඓතිහාසික නවකතාවන් තුළ ද අරුමැසිමය සංරචක ප්‍රබල ලෙස යෙදී තිබෙනු දක්නා ලදී. මේ යුගය වනවිට රොබින්සන් කෲසෝ නවකතාවක් ලෙස හදුනාගෙන තිබුණු අතර 18වන සියවසේ සාහිත්‍ය විසින් බිහිකළ නව යථාර්ථවාදී ප්‍රබන්ධය විසින් ඊට පසුබිම සකස් කරන ලදී. 19වන සියවසට අයත් කාලසීමාව තුළ ද එමලි බ්‍රොන්ටේ වැනි බ්‍රිතාන්‍ය ලේඛකයන් විසින් මෙන් ම නැතෑනියෙල් හෝතෝන් සහ හර්මන් මෙල්විල් වැනි අදුරු අරුමැසි නවකතාකරුවන් ලෙස හදුන්වනු ලබන ලේඛකයන් විසිනුත් අරුමැසි කතාව සුරක්ෂිත කෙරෙන ලදී. භාවමය නවකතාව (Sentimental Novel) භාවමය නවකතාවන් සිය චරිතවල මෙන් ම පාඨක සිත් තුළ ද ඇතිවන හැගීම් කෙරෙහි අවධානය යොමු කළහ. රළු මෙන් ම මොළොක් අවස්ථාවන්හිදී පුද්ගල මනස ක්‍රියාකරන ආකාරය පිළිබිඹු වන අවස්ථා බොහෝකොට ම ඇතුළත් වුණු අතර සිද්ධි දාමය ද ඒ පිණිස ම යොමු ව තිබුණි. අරමුණ වූයේ ආදර්ශවත් චරිත සහ හැසිරීම් හරහා සංවේදී අවස්ථාවන්හි දී පැවතිය යුතු වඩාත් සුදුසු මනෝභාවයන් පෙන්වාදීම යි. සුදුසු පරිදි මනෝභාවයන් හැසිරවීමේ හැකියාව යහපත් ජීවිතයකට සහ මනුෂ්‍ය සබදතාවලට මගපෙන්වන බව කතුවරුන්ගේ විශ්වාසය විය. තරුණ තරුණියන් අතර ගුණධර්ම සහ ආගමික භක්තිය වගාකිරීමට ලියූ බව සදහන් කළ සැමුවෙල් රිචඩ්සන්ගේ පැමෙලා නිදසුනක් ලෙස දැක්විය හැකි ය. සල්ලාල පුද්ගලයකුගේ මෙහෙකාරියක් ලෙස කටයුතු කරන ඇයට සිය සමාජ තත්වය තුළ සිය ආදරය පතන ගෙහිමියාගේ ගොදුරක් වීමට නියමිත වුවත් අධිෂ්ඨානපූර්වක ව ඉන් මිදෙමින් ඔහු ව ද යහමගට ගන්නා අයුරු මෙහි දැක්විණි. 1760 ගණන් වනවිට පුරුෂ චරිතයන්ද වීරවරයන් වශයෙන් යොදාගැනෙන අන්දම දැකගත හැකි විය. ලෝරන්ස් ස්ටර්න්ගේ Sentimental Journey (1768) හි ප්‍රධාන චරිතය වූ යොරික් නමැති දැඩි හාස්‍යජනක චරිතය නිදසුනක් වේ. ඔලිවර් ගෝල්ඩ්ස්මිත්ගේ Vicar of Wakefield (1766) සහ හෙන්රි මැකෙන්සිගේ Man of Feeling (1771) වඩා විශිෂ්ට ආදර්ශ චරිතයන් බිහිකරන ලදී. යහගුණ කථාවන්හි සාහිත්‍ය ලක්ෂණයන්හි ආභාෂය ලබමින් කාමකතාවන්හි උපසංස්කෘතියක් නැතොත් ප්‍රතිසංස්කෘතියක්ද බිහි විය. ග්‍රීක සහ ලතින් කෘතිවල පරිවර්තනයන් විසින් මීට පෙර සියවස තුළ belles lettres නම් ප්‍රවණතාවට අයත් කෘති කෙරෙහි කරන ලද දැඩි විපර්යාසාත්මක බලපෑමද මේ කෙරෙහි ඉවහල් විය. රිචඩ් හෙඩ්ගේ English Rogue (1665) වැනි උපහාසාත්මක නවකතාවක් සිය වීරවරුන් ව නාගරික ගණිකා නිවාසයන් කරා තල්ලුකර යැවූ අතර ඇෆ්රා බෙන් වැන්නියක් සිය වීරවරියන් ව උසස් මට්ටමේ ගණිකාවක් වැනි නව වෘත්තීන්හි නියැලෙන්නියන් බවට පත්කරන ලදී. belles lettres කෘති සිය ප්‍රකාශනය පිණිස වෙනත් මාධ්‍යයන් හමු වන තුරු ම දැඩි ව ගැටෙමින් වුව ද මෙම සම්ප්‍රදාය යටතේ ම ලියැවුණි. යහගුණ කථාව පිළිගත් ගුණධර්මයන්ට සහමුලින් ම ප්‍රතිපක්ෂ වෙමින් ලියැවුණු ජෝන් ක්ලෙලන්ඩ්ගේ Fanny Hill (1748) කෘතියත් සමග මෙම නව සම්ප්‍රදාය ඇරඹිණි. අශ්ලීල කෘතියක් ලෙස විරුදාවලියක් ලැබීමට සමත් වූ ෆැනී හිල් කෘතිය ගණිකාවකගේ දෘෂ්ටිකෝණයෙන් එකී ජීවිතයේ සෞන්දර්ය සහ විශිෂ්ටත්වය මතුකර පෙන්වමින් ලියැවූනක් විණි. නව සමාජ ක්‍රමයට අනුගත වීමට අසමත් වන ඉහළ තනතුරක් දරන්නකු දැක්වෙන ජොහෑන් වුල්ෆ්ගැන්ග් වොන් ගතේ ගේ The Sorrows of Young Werther (1774) පළවීමත් සමග නොවැළැක්විය හැකි පරිදි දෘෂ්‍යමාන ගැටලු ඉස්මතු විය. Pierre Choderlos de Laclosගේ Les Liaisons dangereuses (1782) මෙහි අනෙක් නිදසුන වූ අතර කලාකාමී වංශවතුන් පිරිසකගේ සදාචාර විරෝධී තෘප්තිය එහි නිරූපිත විය. 18වන සියවසේ් දී නවකතාව පිළිබද වූ සමාජ මතය සංස්කෘතික වටිනාකම් වෙනස්වීම 1700 පමණ වන විට ප්‍රබන්ධ යනු වංශවතුන්ට පමණක් සීමා වූ රසවින්දනයක් නො වීය. මුද්‍රිත ග්‍රන්ථ ඉතා කෙටිකලකින් ම සෑම තරාතිරමක ම පාඨකයන්ට ළගා වීමට හැකියාව ලබාගන්නා ලදී. ස්පාඤ්ඤය නව රැළි ඇතිකිරීමේ පුරෝගාමියා වුවත් පසු ව ප්‍රංශ ලේඛකයන් සර්වැන්තේස්, de Quevedo සහ Alemán වැනි ලේඛකයන් අභිබැවීමට සමත් විය. 1670 දී Huet පෙන්වාදෙන පරිදි එය සමාජ චාරිත්‍රයන් නිරූපණයේ කළ වෙනසක් විය. විනෝදකාමී විවෘත ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාගමයන් ප්‍රංශ සභාවන්හි මුණගැසෙන ජීවිතය වශයෙන් වන බවට දැක්මක් නව ප්‍රංශ කෘති විසින් හදුන්වාදෙන ලදී. 1660ගණන්වල සිට 1690ගණන් දක්වා කාලය තුළ ඕලන්ද ජාතිකයන් විසින් ප්‍රංශ කෘති හොර රහසේ පළකිරීම ඇරඹීමත් සමග තවත් හැරවුමක් ඇතිවිය. ඕලන්ද ප්‍රකාශන සමාගම් ප්‍රංශයේ විලාසිතාමය කෘති චෞර ලෙස පිටපත් කරමින් දේශපාලනික සහ අපවාද පුවත් ප්‍රබන්ධගත කිරීමේ (scandalous fiction) නව වෙළදපොළක් ඇතිකරගත්හ. This led to a market of European rather than French fashions in the early 18th century. 18 වැනි සියවස මුල දී ප්‍රංශ විලාසිතාවන්ට එරෙහි ව යුරෝපීය වූ වෙළදපොළක් ඇතිකිරීමට මෙය තුඩු දුන්නේ ය. 1680 ගණන්වන විට යුරෝපියානු විලාසිතාමය දේශපාලනික නවකතාවන්හි ආභාෂය ලබමින් පෞද්ගලික අපවාද පුවත් රචනයේ දෙවන රැල්ලක් බිහි විය. සිය දේශපාලනික ජීවිත සහ පුද්ගලික ප්‍රේම කතා ගැන ලියූ කාන්තාවන්ගේ සාහිත්‍යයක් බිහි වූ හෙග් සහ ලන්ඩන් නගර ඇසුරු කරමින් බිහි වූ අතර සිය ශෘංගාර ජීවිත ගැන උදම් ඇනීම පිණිස ජර්මන් සිසුන් ද මේ ප්‍රවණතාව අනුකරණය කරන ලදී. ලන්ඩනය, නෙදර්ලන්තයේ අඥාත ප්‍රකාශකයන්ගේ ජාත්‍යයන්තර වෙළදපොළ සහ හැම්බර්ග් හා ලිප්සීග් නගර මෙයට දායකත්වය සපයන ලදී. සරසවි සිසුන් සහ ලන්ඩනයේ ඉහළ පැළැන්තියේ පවුල්වල දියණියන් වැනි අය සමාජය කම්පනයට පත්කරන විෂයයන් ගැන ලියන්නට ගැනීමත් සමග සාර්ධර්ම වෙනසක් අවශ්‍ය බවට සමාජය හඩනගන්නට පටන් ගත්හ. 18 වැනි සියවසේ නවකතාකරුවන්ගේ දෙවන පරපුරේ මූලික ඉළක්කය මේ ප්‍රතිසංවිධානය විය. 1850 පමණ වනවිට The Spectator වැනි සගරා පණගැන්වූ සමාජ පසුබිම් වෙනස අගය කළෝ ද ඔවුහු ය. The Spectator සගරාවේ 10 වැනි අංකය දැන් කළ යුතු ව තිබෙන්නේ සදාචාරය ඔප්නැංවීමට සබුද්ධිකත්වය යොදාගැනීමත්, සබුද්ධිකත්වය ශක්තිමත් කිරීම සදහා සදාචාරය යොදාගැනීමත් යැයි සදහන් කළේ ය. එනම් දර්ශනය අදුරු ගුහාවලින් සහ පුස්තකාලවලිනුත් විදුහල් සහ සරසවිවලිනුත් එළියට ගෙන සමාජ සංගම් සමිති තේ-කෝපි මේස වෙත ගෙන යාම යි. එය කීය. නවකතාව අරභයා විවේචනාත්මක විචාරයන් එතෙක් සිදු වී නොතිබිණ. නවකතාවේ ඉතිහාසය පිළිබද ප්‍රථම නිබන්ධය Marie de La Fayette ගේ Zayde (1670) නවකතාවේ සංඥාපනය විය. සියවස මුල දී ඇරඹුනු The Spectator සහ The Tatler වැනි නව සගරාවන් තුළ නවකතා ගැන විචාර පළවිය. Gotthold Ephraim Lessing ගේ Briefe, die neuste Literatur betreffend (1758) වැනි කලා හා ප්‍රබන්ධ විචාර ඇතුළත් සාහිත්‍ය ජර්නලයන් සියවසේ මැදභාගයේ දී බිහි විය. 1780 ගණන් වන විට විචාර විසින් අලුතින් පළවන ප්‍රබන්ධ පොදුජනතාවට හදුන්වා දීමේ වැදගත් කාරියක් කරමින් පැවතිණ. පසුකාලීනව පාසල් විෂයමාලාවන් තුළටත් ඉන් පසු සරසවි විෂය නිර්දේශයන්ටත් නවකතා ඇතුළත් කෙරිණ. නවකතාව සාහිත්‍යාංගයක් ලෙස පිළිගැනීමට ලක්වීම ප්‍රංශ දේවධාර්මාචාර්යවරයෙක් මෙන් ම විද්වතෙක් ද වූ පියෙර් ඩැනයෙල් හුඑට් ගේ Traitté de l'origine des romans (1670) නම් ශාස්ත්‍රීය ග්‍රන්ථය 18වැනි සියවසේ දී නවකතාව සාහිත්‍යයමය වශයෙන් පිළිගැනීම උදෙසා පසුබිම සකසන ලදී. ඔහු ප්‍රබන්ධ කතා පැසසීමට නිර්භය වූවා පමණක් නොව දේවධාර්මික ග්‍රන්ථ විදාරයේ සිද්ධාන්ත නවකතා අර්ථ විග්‍රහ කිරීම පිණිස යොදාගත හැකි බව ද පෙන්වා දෙන ලදී. මෙය නවමු අදහසක් විය. කෙනකුට නවකතා හෝ අරුමැසි කතා කියවීමෙන් විනෝදාර්ස්වාදයක් ම පමණක් නොව දුරස්ථ විදේශික සංස්කෘතීන් කෙරෙහි මෙන් ම ස්වකීය සංස්කෘතික පරිසරය කෙරෙහි ද විමසුම් ඇසක් ලෙස ද යොදාගත හැකි බව පෙන්වා දෙන ලදී. ක්‍රිස්තුන්වහන්සේ පවා යම් යම් දේ පැහැදිලි කර දීම සදහා උපමා කතා භාවිත කළ බව හෙතෙම පැවසුවේ ය. 1700 ආසන්න දශක පෙට්රෝනියස්, ලූෂන් සහ එමේසා හි හෙලිඩෝරස් වැනි අයගේ කෘති නැවත මුද්‍රණය කෙරුණු යුගයක් විය. ප්‍රකාශකයෝ ඒවා හුඑට්ගේ නිබන්ධනය උපුටා දක්වන පෙරවදන්වලින්සැරසූහ. ඉස්ලාමීය මනස පුබුදු කළ විචිත්‍ර කතාන්දර ද ඒ සමග පළවන්නට විය. නිදසුන් ලෙස එක්දහස් එක් රැය කෘතිය 1704 සිට 1715 අතර කාලය තුළ ප්‍රංශ බසින් පළවිය. එය යුරෝපයේ පළ වූ මුල් ම අවස්ථව එය විය. ඒ සමග ම එය ඉංග්‍රීසි හා ජර්මන් භාෂාවලට ද පරිවර්තනය කෙරුණු අතර හුඑට්ගේ අරුමැසියේ ඉතිහාසයට දායකත්වයක් ද විය. නව සම්භාව්‍ය කෘතිවල වෙළදපළ ඇතිවීම ද මේ සමග සිදුවිය. Select Collection of Novels in six volumes (1720–22) කෘතිය මේ ගමන් මගේ වැදගත් සන්ධිස්ථානයක් විය. එහි හුඑට්ගේ නිබන්ධනයත් සමග එකල යුරෝපීය නව සාහිත්‍යයේ කැපීපෙනුණ කෘති ද ඇතුළත් විය. මැකියාවෙලිගේ කෙටිනවකාතවක සිට Marie de La Fayette ගේ අගුකෘති දක්වා ම ඊට ඇතුළත් විය. ඇෆ්රා බෙන්ගේ ප්‍රබන්ධ කතා 1680 ගණන් වන විට නව “කතා” ලෙස පළ වී තිබුණු අතර පෙර කී පරිදි සංග්‍රහයන් තුළ පළවීමත් සමග ඒවා සම්භාව්‍යත්වයෙන් සැලකෙන්න ගැනිණ. Fénelon ගේ Telemachus (1699/1700) වසර 3ක් වැනි කාලයක් ඇතුළත සම්භාව්‍ය කෘතියක් බවට පත්විය. මේ වන විට කර්මාන්තයට එක්වෙමින් සිටි නවක ලේඛකයන් ප්‍රබන්ධ කතුවරුන් ලෙස සිය සැබෑ නම් නො පැකිළ ව භාවිත කිරීමට ද පෙළඹුණි. එලීසා හේවුඩ් ඇෆ්රා බෙන්ගේ අඩිපාරේ යමින් 1719 දී සිය නාමය පෙර නොවූ විරූ අභිමානයකින් භාවිතා කළා ය. සටහන් ආශ්‍රිත නාමාවලිය වැඩිදුර කියවීමට 17වැනි- සහ 18වැනි-සියවස්වල ආකල්ප 1651: Paul Scarron, The Comical Romance, Chapter XXI. "Which perhaps will not be found very Entertaining" (London, 1700). Scarron's plea for a French production rivalling the Spanish "Novels". online edition 1670: Pierre Daniel Huet, "Traitté de l'origine des Romans", Preface to Marie-Madeleine Pioche de La Vergne comtesse de La Fayette, Zayde, histoire espagnole (Paris, 1670). A world history of fiction. pdf-edition Gallica France 1683: [Du Sieur], "Sentimens sur l'histoire" from: Sentimens sur les lettres et sur l'histoire, avec des scruples sur le stile (Paris: C. Blageart, 1680). The new novels as published masterly by Marie de LaFayette. online edition 1702: Abbe Bellegarde, "Lettre à une Dame de la Cour, qui lui avoit demandé quelques Reflexions sur l'Histoire" in: Lettres curieuses de littérature et de morale (La Haye: Adrian Moetjens, 1702). Paraphrase of Du Sieur's text. online edition 1705/1708/1712: [Anon.] In English, French and German the Preface of The Secret History of Queen Zarah and the Zarazians (Albigion, 1705). Bellegarde's article plagiarised. online edition 1713: Deutsche Acta Eruditorum, German review of the French translation of Delarivier Manley's New Atalantis 1709 (Leipzig: J. L. Gleditsch, 1713). A rare example of a political novel discussed by a literary journal. online edition 1715: Jane Barker, preface to her Exilius or the Banish'd Roman. A New Romance (London: E. Curll, 1715). Plea for a "New Romance" following Fénlon's Telmachus. online edition 1718: Johann Friedrich Riederer, "Satyra von den Liebes-Romanen", from: Die abentheuerliche Welt in einer Pickelheerings-Kappe, 2 (Nürnberg, 1718). German satire about the widespread reading of novels and romances. online edition 1742: Henry Fielding, preface to Joseph Andrews (London, 1742). The "comic epic in prose" and its poetics. online edition Secondary literature Erwin Rohde Der Griechesche Roman und seine Vorläufer (1876) [un-superseded history of the ancient novel] Bakhtin, Mikhail. About novel. The Dialogic Imagination: Four Essays. Ed. Michael Holquist. Trans. Caryl Emerson and Michael Holquist. Austin and London: University of Texas Press, 1981. [written during the 1930s] Watt reads Robinson Crusoe as the first modern "novel" and interprets the rise of the modern novel of realism as an achievement of English literature, owed to a number of factors from early capitalism to the development of the modern individual. Ben Edwin Perry The Ancient Romances (Berkeley, 1967) review Burgess, Anthony (1970). "Novel, The" – classic Encyclopædia Britannica entry. Miller, H. K., G. S. (1970) Rousseau and Eric Rothstein, The Augustan Milieu: Essays Presented to Louis A. Landa (Oxford: Clarendon Press, 1970). ISBN 0-19-811697-7 Arthur Ray Heiserman The Novel Before the Novel (Chicago, 1977) ISBN 0-226-32572-5 Updated edition of pioneering typology and history of over 50 genres; index of types and technique, and detailed chronology. Spufford, Magaret, Small Books and Pleasant Histories (London, 1981). Spencer, Jane, The Rise of Woman Novelists. From Aphra Behn to Jane Austen (Oxford, 1986). Relihan, Constance C. (ed.), Framing Elizabethan fictions: contemporary approaches to early modern narrative prose (Kent, Ohio/ London: Kent State University Press, 1996). ISBN 0-87338-551-9 "Reconsidering The Rise of the Novel," Eighteenth Century Fiction, Volume 12, Number 2-3, ed. David Blewett (January–April 2000). McKeon, Michael, Theory of the Novel: A Historical Approach (Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2000). Josephine Donovan, Women and the Rise of the Novel, 1405–1726 revised edition (Palgrave Macmillan, 2000). A market study of the novel around 1700 interpreting contemporary criticism. Inger Leemans, Het woord is aan de onderkant: radicale ideeën in Nederlandse pornografische romans 1670–1700 (Nijmegen: Vantilt, 2002). ISBN 90-75697-89-9. from Leah Price Rousseau, George (2004). Nervous Acts: Essays on Literature Culture and Sensibility (Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2004). ISBN 1-4039-3454-1 Roilos, Panagiotis, Amphoteroglossia: A Poetics of the Twelfth-Century Medieval Greek Novel (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2005). Mentz, Steve, Romance for sale in early modern England: the rise of prose fiction (Aldershot [etc.]: Ashgate, 2006). ISBN 0-7546-5469-9 Rubens, Robert, "A hundred years of fiction: 1896 to 1996. (The English Novel in the Twentieth Century, part 12)." Contemporary Review, December 1996. Schmidt, Michael, The Novel: A Biography (Cambridge, MA: Belknap Press, 2014). Schultz, Lydia, "Flowing against the traditional stream: consciousness in Tillie Olsen's 'Tell Me a Riddle.'" Melus, 1997. Steven Moore, The Novel: An Alternative History. Vol. 1, Beginnings to 1600: Continuum, 2010. Vol. 2, 1600–1800: Bloomsbury, 2013. අඩවියෙන් බැහැර පිටු The novel 1780-1832 at the British Library The novel 1832-1880 at the British Library නවකතා සාහිත්‍යය </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: සංයුක්ත වීම හා අත්පත් කර ගැනිම [/INST] සංයුක්ත වීම හා අත්පත් කර ගැනිම සංයුක්ත වීම හා අත්පත් කර ගැනිම තරඟකාරි නීතියයට අනුව බලන කල පෙරනොවූ විරූ ආකාරයට ආර්ථික ශක්තිය කිහිප දෙනෙකු අතර පත්වීමයි. මෙහිදී මුලික වශයෙන් අදහස් වන්නේ එක් සමාගමක කොටස් තවත් සමාගමක් විසින් මිලදී ගැනීමයි. රජය විසින් ආර්ථික සංකේන්ද්‍රණය පාලනය කිරිමට හේතුන්ද ප්‍රමුඛත්නවයේ සිටිනා වෙළද සමාගම් විසින් එම ප්‍රමුඛත්වය අනිසි භාවිතය වැලැක්වීමට යොදා ගන්නා හේතූන්මය. සංයුක්ත වීම හා අත්පත් කර ගැනීම පාලනයේ දී රජය ගැටලුවක් පැන නැගීමට පෙර ඊට පිළියම් යොදයි එනම් ප්‍රමුඛත්ව වෙලද සමාගම ඇති වීමට පෙර ඒවා වැලැක්වීමයි. ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ සංයුක්ත වීම පාලනය වන්නේ ක්ලේටන් පනත (Clayton Act) යටතේ වන අතර යුරෝලා සංගමයේ පාලනය වන්නේ සංයුක්ත රෙගුලාසි 134/2004 යටතේ ය. (ECMR) තරගකාරී නීතියට අනුකූලව සංයුක්ත වීමට අදහස්කරන සමාගම් පළමුව ඊට අනුමැතිය අදාල රාජ්‍ය පරිපාලන ආයතනයෙන් ලබාගනු යුතු වේ. වෙළද සමාගම් සංයුක්ත වීම පසුපස ඇති මුලික සිද්ධාන්ත නම් සාපේක්ෂව ද්විපාර්ශ්විය ගිවිසුමකට වඩා විවෘත වෙලද පොලේ ගනුදෙනු පහසුකර ගැනිමයි. කෙසේ වෙතත් වෙළද සමාගමේ වෙළද පල තුල තම බලය වැඩිකර ගැනීමට වෙර දරන අතර එය තම වාසියට හරවාගනී. ඒ අතර තම වෙළද භාගය ඉහළ දමා ගැනිමට ද වෙර දරයි. එලෙසම තමන් හා තරගකරන්නන්ගේ සංඛ්‍යාවද අඩුකර ගැනිම වැනි තම ගනුදෙනු කෙරෙහි සෘජු බල පෑමත් ඇතිකරන පාරිභෝගිකයා ලබන්නේ කුමක් ද යන්න පිළිබ්‍රදව වඩාත් සැලකිලිමත් වේ. යුරෝපා සංගම් නීතියේ ප්‍රධාන ප්‍රතිපාදන වලින් බලාපොරොත්තු වන්නේ සංකේන්ද්‍රණය තුලින් වඩා ක්‍රියාශිලි තරගකාර්ත්වයකට ඉන් සැලකිය යුත්‍ර මට්ටමේ බාධාවන් ඇති කරයි ද විශේෂයෙන් ම එහි ප්‍රතිඵලයන් එලස ඇතිවන ප්‍රමුඛතාව ඇතිවිම හෝ තවදුරටත් එය ශක්තිමත් වන්නේ ද යන්නයි. ඊට අදාල එක්සත් ජනපද නීතියේ අන්තර්ගත වන්නේ ඒහා සමාන ම ප්‍රතිපාදන වේ. තරගකාරීත්‍වයේ සැලකියයුතු මට්ටමේ අඩුවීමක් හෝ බාධාවන් වන්නේ කුමක් ද යන්න විධිමත් අධ්‍යාපනයකින් හදුනා ගත හැක. මෙලෙස අධ්‍යයනයන් මගින් ලැබෙන්නේ උපකල්ප මිස අවසාන නිගමනයන් කළ නොහැක. Herfindhal – Hirschman දර්ශකය භාවිතයෙන් වෙළද පල තත්ත්වය ගණනය හා සංකේන්ද්‍රණය පවතින්නේද යන්න හදුනාගත හැක. මෙවැනි ගනනයන්ගෙන් මිදී වෙලද පොල තුල තාක්ෂණික වමලම් භාවිතය පිළිබ්‍රද අවධානය යොමු කිරිම ඉතාමත් වැදගත් වේ. ආර්ථික සබදතාවන් හරහා ඇතිවිය හැකි සාමුහික ප්‍රමුඛතාව තවත් වැදගත් ප්‍රශ්නයකි. එමගින් ඇතිවන නව වෙළද පොලවල් කූට ක්‍රියාකාරකම් සදහා තෝතැන්නක් වේ. වෙලද පල තොකරම් ‍විනිවිද භාවයකින් යුක්ත වන්නේ ද යන්න දැන ගැනීම තුලින් වඩාත් සංකේද්‍රිය ව්‍යහයක් පැවතීම මගින් වෙළද සමාගම් වඩා හොදින් එකිනෙකා හා සම්බන්ධ වී අනෙක් තරගකරැවන් බිය වැද්දීම ද තරගකරැවන් ගේ හා පාරිභෝගික ප්‍රතිචාර වලින් කොතරම් දුරට ආරක්ෂා විය හැකිද වෙළද පොලට අලුතින් එකක්වන සමාගම් හා ඒවාට මුහුණ දීමට සිදුවන ගැටලු මොනවාද යන්න පිළිබ්‍රද අවබෝධයන් ලබාගත් හැකි වේ. අසාර්ථක හෝ බංකොලොත් විම හේතුවෙන් සමාගමන් පවරා ගැනීම සාධාරණිකරණය කළ හැකි හේතුවක් වන අතර එම නිසා තරගකාරි තත්ත්වය අඩුවේ. සිරස් ඒකාබද්ධ වීම පිළිබද වෙලදපලේ අවධානය යොමු වන්නේ අල්ප වශයෙනි. යුරොපා කොමිසම විසින් AOL/ Time warner සමාගම තම තරගකරැවන Bertelsmann සමාගම හා බද්ධවීමටත් නිෂ්පාදන ගණනාවක් සමග සමාගම් සංයුක්ත විම හා එහි බල පැම පිළිබදවත් අවධානය යොමු කරන </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: සාලින්ද දිසානායක [/INST] සාලින්ද දිසානායක (1958 මැයි 1 (කුරුණෑගල) – 2019 අගෝස්තු 5) ශ්‍රී ලාංකික දේශපාලනඥයෙකි. ඔහු කුරුණෑගල දිස්ත්‍රික්කයේ පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රී සහ ජාතිය ගොඩනැගීමේ ශ්‍රී ලංකා කැබිනට් නොවන අමාත්‍යවරයා විය. යොමු කිරීම් බාහිර සබැඳි ශ්‍රී ලංකාවේ 12වන පාර්ලිමේන්තුවේ මන්ත්‍රීවරු ශ්‍රී ලංකාවේ 11වන පාර්ලිමේන්තුවේ මන්ත්‍රීවරු ශ්‍රී ලංකාවේ 10වන පාර්ලිමේන්තුවේ මන්ත්‍රීවරු ශ්‍රී ලාංකික බෞද්ධයෝ 1958 උපත් </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ප්‍රතිශක්තිකරණවේදය [/INST] ප්‍රතිශක්තිකරණවේදය යනු ජෛව වෛද්‍ය විද්‍යාවෙහි ශාඛාවක් වන අතර, එමගින් සියළුම ජීවි විශේෂවල ප්‍රතිශක්තිකරණ පද්ධති පිළිබදව අධ්‍යයනය කෙරේ. එමගින් නිරෝගි සහ රෝගී අවස්තාවන්හි දී ප්‍රතිශක්තිකරණයෙහි භෞතික ක්‍රියාකාරිත්වය ප්‍රතිශක්තිකරණ රෝග වලදී (ස්ව-ප්‍රතිශක්ති රෝග, අධි ආසාත්මිකතා, ප්‍රතිශක්ති ඌණතා, බද්ධ කල අවයව ප්‍රතික්ෂේප කිරීම වැනි) සහ ප්‍රතිශක්තීකරණ පද්ධතිය තුළ හා ඉන් පිටත රසායනික හා භෞතික ප්‍රතික්‍රියාවන් පිළිබදව හදාරයි. ප්‍රතිශක්තිකරණ විද්‍යාව වෛද්‍ය විද්‍යාව තුළ විවිධ යොදා ගැනීම් වල ප‍ාත්‍ර වී ඇත. තවද මෙය තවදුරටත් විවිද අංග වලට බෙදී පවතියි. සාම්ප්‍රදායික ප්‍රතිශක්තිකරණවේදය මෙය වෛද්‍ය ක්ෂේත්‍ර හා බැදී පවතියි. එමගින් දේහ පද්ධති, ව්‍යාධි ජනකයින් සහ ප්‍රතිශක්තිය අතර ඇති සම්බන්ධතාවය පිළිබද අධ්‍යයනය කෙරේ. ප්‍රතිශක්තිකරණ පිළිබද මුල් යුග වල දී රචිත ලේඛනයන් වනුයේ ක්‍රි.පූ. 430 දී ඇතැන්ස් නුවර පැවති මහාමාරිය වසංගතය පිළිබදව සදහන් වූවකි. මෙහි දී සදහන්වී ඇති අන්දමට රෝගය ඇතිවී සුව වූ පුද්ගලයන් හට නැවත රෝගය ඇති නොවී රෝගි අයහට ප්‍රතිකාර කිරීමට හැකියාවක් ඇත. බොහෝ පුරාණ සමාජයන්හි පවා මෙම සංකල්පය පිළිබදව අවබෝධයක් තිබුණ ද 19 සහ 20 වන ශතවර්ශයෙහි ඉහත සදහන් කල සොයාගැනීම් අවශ්‍යවන තෙක් එය විද්‍යාත්මක සිද්ධාන්තයක් බවට සංවර්ධනය වී නොතිබුණි. ප්‍රතිශක්තිකරණ විද්‍යාවේ ප්‍රධාන අංගයන් වනුයේ ප්‍රතිශක්ති කරන පද්ධතියෙහි සෛල කොටස්වල සහ අණුවල ක්‍රියාකාරිත්වයන් සහ කෘත්‍යයන් පිළිබදව අධ්‍යයනය කිරීමයි. ප්‍රතිශක්තිකරණ පද්ධතියෙහි සෛල කොටස්වල සහ අණුවල ක්‍රියාකාරිත්වය සහ කෘත්‍යයන් පිළිබද අධ්‍යයනය කිරීමයි. සහජ ප්‍රතිශක්තිකරණ පද්ධතිය හා (Innate immune System) අත්කරගත් හෝ අනුගත වන ප්‍රතිශක්තිකරණ පද්ධතිය (acquired or adaptive immune System) ලෙසයි. පසුව සදහන් කල පද්ධතිය නැවතත් 'ප්‍රතිදේහමය' සහ (humoral) 'සෛලමය' (cellular) ලෙසට කොටස් දෙකකට බෙදේ. ප්‍රතිදේහ මගින් පාලනය වන (humoral) ප්‍රතික්‍රියාවන් ප්‍රතිදේහ හා ප්‍රතිදේහ ජනක අතර අන්තර් ප්‍රතික්‍රියා සිදුවීමෙන් ඇතිවේ. ප්‍රතිදේහ යනු ප්‍රතිශක්ති සෛල (B වස‍ා සෛල) මගින් මුදා හරින විශේෂ ප්‍රෝටීන වර්ගයකි. ප්‍රතිදේහ ජනක යනු ප්‍රතිදේහ නිෂ්පාදනය කිරීමේ හැකියාව ඇති ඕනෑම ද්‍රව්‍යයන්ය. එබැවින් ප්‍රතිශක්තිකරණ විද්‍යාව යනු මෙම ජෛව විද්‍යාත්මක අංගයන් පිළිබදව අවබෝධයක් ලබාගන්නා විද්‍යාවකි. කෙසේ වුව ද මේ හා සමානවම වැදගත් අංගයක් වනුයේ සෛල මගින් ඇති කරන ප්‍රතිචාරයන්ය (Cellular response). මෙමගින් ප්‍රතිදේහ මගින් වන ප්‍රතික්‍රියාවන් පාලනයට අමතරව ආසාදිත සෛල විනාශ කිරීමට උපකාරී වේ. මෙම පද්ධති දෙකම එකිනෙකා මත යැපෙමින් ප්‍රතික්‍රියා දක්වයි. 21 වන ශතවර්ෂයේ දී ප්‍රතිශක්තිකරණ විද්‍යාවේ සියලුම විශේෂ අවකාශයන්හි පර්යේෂණ ඇත්වීමත් සමග එහි නිම්වළලු පුළුල් විය. සෛල, අවයව සහ පද්ධතිවල ප්‍රතිශක්තීකරණ ක්‍රියාවලි පිළිබද අධ්‍යයනය කිරීම මෙහිදී සිදු කෙරිණ. තවද ප්‍රතිශක්තිකරණ පද්ධතියෙන් පිට සිදුවන ප්‍රතිශක්තිකරණ ක්‍රියා පිළිබදව හැදෑරේ. සායනික ප්‍රතිශක්තිකරණවේදය සායනික ප්‍රතිශක්ති විද්‍යාව යනු ප්‍රතිශක්ති කරන පද්ධතියේ අක්‍රමිකතා නිසා හටගන්නා රෝග පිළිබඳව සිදුකරන අධ්‍යයනයයි. (ප්‍රතිශක්ති කරන පද්ධතිය නිසි පරිදි ක්‍රියාකිරීමට අපොහොසත් වන අවස්ථා, අමතර ක්‍රියාකාරීත්වයන් සහ එහි සෛල කොටස්වල අසාමාන්‍ය වර්ධනය) මෙමගින් අනෙකුත් පද්ධතියන්හි රෝග ලක්ෂණ ඇති කිරීම සඳහා ප්‍රතිශක්තිකරණ ක්‍රියාකාරීත්වයන් මුල්වන අවස්තාවන් පිළිබඳව ද අධ්‍යයනය කෙරේ. ප්‍රතිශක්ති කරන පද්ධතියේ අක්‍රමිකතා නිසා ඇති වන රෝග කොටස් දෙකකට පුළුල් වශයෙන් කොටස් දෙකකට බෙදේ. ඒවානම් ප්‍රතිශක්ති කරන පද්ධතියේ ඇතැම් කොටස් ප්‍රමාණවත් පරිදි ප්‍රතිශක්තිකරණ ප්‍රතිචාර දැක්වීම‍ට අපොහොසත් වන ප්‍රතිශක්තිකරණ ඌණතා තත්වයන් සහ (උදා - Chronic gramulomatous disease) අදාල පුද්ගලයාගේ සිරුර තුළ ඇති සෛලවලට එරෙහිව ස්වයං ප්‍රතිශක්තිකරණයක් ඇතිවන ස්වයං ප්‍රතිශක්තිකරණ තත්වයයි. (උදා - Systemic lupus erythematosus, රුමටොයිඩ් හන්දි ප්‍රදාහය, හෂිමොටෝ රෝගය සහ උග්‍රපේශි දුර්වලතාවය හෙවත් මයස්තීනියා ග්‍රාවිස් නම් රෝග තත්වයයි. ප්‍රතිශක්ති පද්ධතියේ වෙනත් දුර්වලතා වනුයේ විවිධ ආසාත්මික තත්වයන්ය. මෙහි දී හානිකර නොවන නොයෙකුත් සංඝටකයන් වෙත ප්‍රතිශක්ති කරන පද්ධතිය අසාමාන්‍ය ලෙස තදින් ප්‍රතිචාර දක්වයි. (උදා - ඇදුම සහ වෙනත් ආසාත්මික ද්‍රව්‍ය) ප්‍රතිශක්ති කරන පද්ධතිය කෙරෙහි බලපාන ප්‍රසිද්ධ රෝගයක් වනුයේ HIV වෛරසය මගින් ඇති කරන ඒඩ්ස් රෝගයයි. ඒඩ්ස් යනු CD4+(“උපකාර”) සෛල, T සෛල සහ මහාභක්ෂානු සෛල HIV වෛරසය මගින් විනාශයට පත් කරනු ලබන ප්‍රතිශක්ති කරන ඌණතා රෝගයකි. සායනික ප්‍රතිශක්ති වේදියෙකු බද්ධ කරන ලද අවයව සිරුර මගින් ප්‍රතික්ෂේප කිරීම වැළක්වීම පිළිබඳව අධ්‍යයනය කරයි. ප්‍රතිශක්තිකරණවේදය Subjects taught in medical school </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: තිලිණි අමරසූරිය [/INST] තිලිණි අමරසූරිය (උපත 1995) ශ්‍රී ලංකික නිරූපිකාවක වේ. ඇය 2015 වසරේ ශ්‍රී ලාංකික රූ රැජිණ කිරුළ හිමිකර ගත්තේය.ඒ අනුව ඇය ලෝක රූ රැජින තරගයට ශ්‍රී ලංකාව නියෝජනය කල අතර, 2015 දෙසැම්බර් 19 වන දින චීනයෙහි සන්යා ප්‍රදේශයේ ක්‍රවුන් ඔෆ් බියුටි රංගශාලාවේ පැවති ලෝක රූ රැජින තරගය සඳහා සහභාගී විය. ආශ්‍රිත ජීවත්වන්නෝ 1995 උපත් ලෝක රූ රැජන නියෝජිතයෝ </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: පික්නික් [/INST] පික්නික් යනු අන්තර්ජාලගත ඡායාරූප සංස්කරණ සේවාවකි. මෙහි මූලික මධ්‍යස්ථානය පිහිටුවා ඇත්තේ ඇමරිකාවේ, වොෂින්ටන්, සියැටල් නගරයේය. දැනට මෙය ෆේස්බුක්(Facebook), මයිස්පේස්(MySpace), පිකාසා අන්තර්ජාලගත ඇල්බමය(Picasa Web Album), යාහූ ෆ්ලිකර්(Flickr) වල පවත්වනු ලබන පෞද්ගලික ඡායාරූප සංස්කරණය කිරීමටද, තමන්ගේ පරිඝණකයෙන් හෝ පෞද්ගලික වෙබ්අඩවියෙන් ඡායාරූප ඍඡුවම ප්‍රකාශ කිරීමටද පහසුකම් ලබා දෙයි. පික්නික් වල මූලික ඡායාරූප සංස්කරණ උපකාරක භාවිතය නොමිලේ වේ. පික්නික් premium සේවාව තවත් අමතර විශේෂ අංග රැසක් සහිතව, මාසික, මධ්‍ය වාර්ෂික හෝ වාර්ෂික ග්‍රාහක මුදලකට ලබාගත හැකිය. තවදුරටත්, පික්නික් සහ ෆ්ලිකර් සේවාව හවුල්වී, විශේෂ අංග අධික අනුවාදයක්ද, ෆ්ලිකර්හි ඡායාරූප සම්පාදකය වශයෙන් යාකොට සාදා ඇත. මොවුන් "වෙබ්ස්" (webs) යන නොමිලේ වෙබ්පිටු නිර්මාණ සේවය සමගද, ඡායාරූප සංස්කරණ උපකාරකය වශයෙන් හවුල්වී ඇත. පික්නික් ගූගල්(Google) විසින් 2010, මාර්තු 1වනදා අත්පත් කරගන්නා ලදි. බ්‍රවුසරයේ උපාංග සහ උපකාරක පික්නික් විසින් තවත් අංග රාශියක්, පික්නික් තුලම ඡායාරූප තැන්පතුව සඳහා නිකුත් කර ඇත. 2007, මැයි 7වනදා, පික්නික් විසින් ෆයර්ෆොක්ස් (Firefox) හා ගූගල් ක්‍රෝම් (Google Chrome) වලට මෙම උපකාරක යොදවා ඇත. එනමුත්, ඉන්ටර්නෙට් එක්ස්ප්ලෝරර් වලට ඡායාරූපයක් තෝරා එය කෙලින්ම පික්නික් වලට ප්‍රවේශ කලහැකි වන අතර, ෆයර්ෆොක්ස් හා ගූගල් ක්රෝම් සම්පූර්ණ ඡායාරූපය හෝ පින්තූරය පික්නික් වලට කෙලින්ම ප්‍රවේශ කරයි ආශ්‍රිත බාහිර පුරුක් http://www.google.com/support/picnik/bin/answer.py?hl=en&answer=179558 http://www.picnik.com පික්නික් ඡායාරූප සංස්කරණ උපාංග </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ක්ෂාන්ති (ඛන්ති) [/INST] ශාන්තිය හෙවත් පාලි භාෂාවෙන් ඛන්ති යනු ඉවසීම හා සමවාදීම යන ගුණයයි. ‍එය ථේරවාද හා මහායාන සම්ප්‍රදායන් දෙකෙහිම පාරමිතාවක් ලෙස සැලකේ. ශාන්ති යනු එය පවත්වා ගැනීමට අපහසු වන අවස්ථාවකදී ඉවසීමෙන් කටයුතු කිරීමයි. එයින් අදහස් කෙරෙන්නේ එම අවස්ථාවේ ඇතිවන පීඩනය හේතුවෙන් හෝ වෙන කළහැකි කිසිවක් නොමැතිවීම හේතුවෙන් ඉවසිම නොව පරිත්‍යාගයක් වශයෙන් ස්වකැමැත්තෙන්ම ඉවසීමයි. ධර්ම ග්‍රන්ථ වල සඳහන් ශාන්තිය අන් අයගේ වෛරය, හිංසාව හෝ බොරු චෝදනා කිරීමේදී ඉවසීම ආදිය පිළිබඳව පාලි ධර්ම ග්‍රන්ථ වල නිදසුන් රාශියක් සඳහන් වේ. ධම්මපද ගාථාව ඛන්ති යන වචනය ඕවාද ප්‍රාතිමෝක්ෂයේ සඳහන් වන පළමු වචනය වේ. ඉවසීම හා දරා ගැනීම පළමුවන තපසම් නිර්වාණය බුද්ධ දේශනාවේ ප්‍රධාන වචනයයි. ‍යමෙකුට හිංසා කරන තැනැත්තා ධ්‍යාන වඩන්නෙකු නොවේ, යමෙකුට අයහපත් ලෙස සලකන තැනැත්තා භික්ෂුවක් නොවේ. ධම්මපදයේ 399 වන ගාථාව චෝදනා, හිරිහැර හා සිරගතකිරීම් ක්‍රෝධයෙන් තොරව දරාගන්නා තැනැත්තාගේ හමුදා ශක්තිය වන්නේ දරාගැනිමේ හැකියාවයි. ඔහුට මම බ්‍රහ්මණ යැයි කියමි. ඛන්ති වන්නන ජාතකය හා ශාන්තිවාදී ජාතකයේ දී ඉවසීම පිළිබඳව නිදසුන් දැක්වේ. බුදු දහම </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: සමාධි (බුදු දහම) [/INST] බුදුදහමට අනුව සමාධි හෙවත් සම්මා සමාධි යනු සිත එකාග්‍රව තබාගැනීමයි. (චිත‍්තස‍්ස ඒකග‍්ගතා සමාධි) ".........තත්ථ කතමෝ සම්මා සති ? ඉධ භික්ඛූ විවිච්චේව කාමේහි විවිච්චේව අකුසලේහි ධම්මේහි...."ආදී වශයෙන් නිවැරදි සමාධිය යන්න සිව්වැදෑරුම්ව විස්තර කෙරේ. එනම්, ප්‍රථම ධ්‍යාන සමාධිය ද්විතීය ධ්‍යාන සමාධිය තෘතිය ධ්‍යාන සමාධිය චතුර්ථ ධ්‍යාන සමාධිය මෙසේ සිත ස්ථිර ලෙසින් නොසැලෙන අයුරින් පිහිටුවා ගැනීම සම්මා සමාධිය වේ. සමාධිය පිලබඳ සඳහන් අවස්ථා සමාධිය පිළිබඳ සංකල්පය පහත දේශනාවල අඩංගු වේ. - ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගයේ සඳහන් වන සම්මා සමාධිය (නිවැරදි සිහිය) - ත්‍රිවිද්‍යාව (පුබ්බේනිවාසානුස්සති ඤාණය, චුතූපපාත ඤාණය හා ආසවක්‍ඛය ඤාණය) - සීල, සමාධි, ප්‍රඥා - ධ්‍යාන සතර, දෙවන ධ්‍යානය හට ගන්නේ සමාධියෙනි. - විශුද්ධි මාර්ගයට අනුව ප්‍රඥාව ලබා ගැනීමට ආසන්නතම හේතුව වන්නේ සමාධියයි. සමාධි වඩන ක්‍රමය බුදු දහමට අනුව සතලිස් කම්මත්ථාන පිළිබඳ මෙනෙහි කිරීමෙන් සමාධිය හට ගනි. සමාධිය වැඩීමෙන් කෙනෙකුගේ සිතේ කෙලෙස් දුරු වී සිත සන්සුන් භාවයට පැමිණේ. භාවනානු යෝගියෙකු සමාධි භාවනාවෙන් ඉහළම තලයට ළඟා වු පසු ඔහු යථාර්ථයේ නියම ස්වභාවය අවබෝධ කරගෙන දුකින් මිදීමේ සත්‍යය වෙත ළඟා වේ. සමාධියේ ප්‍රයෝජන / අරමුණු අංගුත්තර නිකායේ සමාධිය වර්ධනයේ ක්‍රම 4 ක් දැක්වෙන අතර සෑම ක්‍රමයක‍ටම අනන්‍ය වූඅරමුණක් පවති. 1. ධ්‍යාන සතර වැඩීමෙන් සාමාන්‍ය ජීවිතය ප්‍රසන්න භාවයට පත් කර ගත හැක. 2. ප්‍රඥා‍ව හා අභිඥා - අලෝකය අරමුණු කර භාවනාවෙන් ලැබේ. 3. සිහිය හා පැහැදිලි අවබෝධය - වේදනා, සංඥා හා සිතුවිලි සි‍තෙහි පවතින ආකාරය පිළිබඳ සිත පිහිටුවීමෙන් ලැබේ. 4. කෙලෙස් දුරු කිරීම - පංචස්කන්ධයේ ස්වභාවය පිළිබඳ සිත පිහිටුවීමෙන් ලැබේ. බෞද්ධ සුත්‍ර වලට අනුව සමාධි භාවනාව පුහුණු කරන්නෝ විවිධ අභිඥා බල හෙවත් අධිමානසික බල ලබාගනිති. නමුත් බුදුරජාණන් වහන්සේ මෙම හැකියාවන් හේතුවෙන් සිත වියවුල් කරගෙන නිර්වාණය පිළිබඳ අරමුණු අමතක නොකරන ලෙසට අනතුරු ඇඟවු සේක. සටහන් බෞද්ධ මාර්ගයෙහි සමාධිය ක්‍රමවත් ලෙස ප්‍රගුණ කිරීම සඳහා අනුපූර්ව ශික්ෂාවක් නිර්දේශ කොට තිබේ. බුදුරදුන් වදාළ විමුක්තිය පසක් කර ගැනීම පිණිස සමාධිය ප්‍රගුණ කිරීමට පෙළෙඹෙන ශ්‍රාවකයා පළමුව ආත්ම දෘෂ්ටියෙන් මිදී නිවැරැදි කල්පනාවක පිහිටා ශීලය, ප්‍රගුණ කලයුතුවේ. ශීලය තහවුරු වන්නේ ඉන්ද්‍රිය සංවරය මතය. ඉන්ද්‍රියයට අරමුණු ලක් වූ විට ඒ අරමුණු කෙරෙන් නිමිති හා අනුව්‍යංජන උපාදාන වශයෙන් නොගැනීමට ශ්‍රාවකයා වග බලා ගත යුතුයි. පාපක අකුසල ධර්ම වැළැක්වීම පිණිස නිබඳව සිහි එළවා කටයුතු කිරීම අවශ්‍යය. දැඩි ලෝභය , ව්‍යාපාදය , ථීනමිද්ධය, උද්ධච්ච , කුකුච්චය හා විචිකිච්ඡාව දුරු කිරීමෙන් කුසල් සිත් වැඩීමට උත්සාහවන්ත විය යුතුය. මේ සඳහා සංයුක්ත නිකායේ ඉන්ද්‍රිය සංයුක්තයෙහි මූලික අවධානය යොමු කොට ඇත්තේ ඉන්ද්‍රිය පංචකයේ විවරණයටයි. ඉන්ද්‍රිය පංචකය ශ්‍රද්ධාව, වීර්යය, සතිය, සමාධිය, ප්‍රඥාව වශයෙන් දැක්වෙයි. අන් සියලුම භාවනා ක්‍රම වලින් බෞද්ධ භාවනාව වෙනස් වන්නේ භාවනාමය වශයෙන් පහළ වන ශ්‍රද්ධාදී ඉන්ද්‍රිය පංචකය , බුද්ධ දේශනාවට පමණක් සීමා වී ඇති බැවිනි. සද්ධින්ද්‍රිය යනු තථාගතයන්ගේ සම්බෝධිය පිළිබඳ ශ්‍රාවක සිතෙහි පහළ වන අමූලිකා දි ලක්ෂණයන් ගෙන් යුත් බාහිර වශයෙන් පෙනෙන භක්ති මාත්‍රයන්ගෙන් හාත්පසින්ම වෙනස් වූ මූලජාතවූද ආකාරවතී වුද, ලක්‍ෂණයන් ගෙන් යුක්ත වූ ශ්‍රද්ධාව විය යුතුය.සත්‍යාවබෝධය සඳහා තිබිය යුතු බලවත් කැමැත්ත ද ශ්‍රද්ධාව වශයෙන් සලකනු ලැබේ. (තථාගතස්ස බෝධිං) බුදුරදුන්ගේ සම්බෝධිය පරම සත්‍ය වශයෙන් සලකන ශ්‍රාවකයා නව අරහාදී බුදුගුණ පිළිගනියි. මෙකී පිළිගැනීම ද සතින්ද්‍රියේ විශිෂ්ට ලක්ෂණය වෙයි (විභංග සූත්‍රය ස.නි.) වීර්යය ඉන්ද්‍රිය යනු අකුසල ධර්මයන්ගේ ප්‍රහාණාය පිණිස කුසල ධර්මයන්ගේ වැඩීම පිණිස ශ්‍රාවක සිතෙහි උපදනා ව්‍යායාමයයි. නූපන් අකුසල ධර්මයන්ගේ උපත වැළකීමත්,උපන් අකුසල ධර්මයන්ගේ ප්‍රහාණය සැලසීමත් , නූපන් කුසල ධර්ම ඉපදවීමත් , උපන් කුසල ධර්ම අධිමාත්‍ර වශයෙන් වැඩීමත්, වීර්යය ඉන්ද්‍රියේ ක්‍රියාකාරි ලක්‍ෂණයයි. සතින්ද්‍රිය යනු සිහිය පිළිබඳ නිපුණත්වයයි. ලෝභ, ද්වේෂ, ධර්ම දමනය කොට කාය වේදනා, චිත්ත ධම්ම යන විෂයයන්හි නිරන්තර අවදිකම හා සිහිය ප්‍රගුණ කිරිම සතින්ද්‍රියේ ක්‍රියාකාරි ලක්‍ෂණයයි. සමාධින්ද්‍රිය යනු මූලික වශයෙන් සිතේ එකඟතාවයි. සියලු අකුසල් ධර්මයන්ගෙන් තොරව ධ්‍යාන වැඩීම, මේ ඉන්ද්‍රියයේ ක්‍රියාකාරී ලක්‍ෂණයයි. පඤ්ඤන්ද්‍රිය යනු, නාම රූප ධර්මයන්ගේ ඉපදීම හා නැසීම පිළිබඳ ශ්‍රාවක සිතෙහි පහළ වන ගැඹුරු අවබෝධයයි. දුකත් එහි ප්‍රභවයත්, නිරෝධයත්, දුක් නිරු_ කරගන්නා මහත් අවබෝධ කර ගැනීම, ප්‍රඥාවේ විශිෂ්ට ක්‍රියාකාරී ලක්ෂණයයි. (දට්ඨධං සූත්‍රය සං.නි.) මෙම න්‍යාය ධර්ම වලින් තොරව කරනු ලබන භාවනා ආර්ය මාර්ගයට කිසි සම්බන්ධයක් නැත. සමාධි අංගය , ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයේ අටවන අංගයයි. සම්මා දිට්ඨියේ පටන් සම්මා සතිය දක්වා අංග හත ගැන කිසිම අවබෝධයක් නොමැතිව කරනු ලබන භාවනාව බෞද්ධ භාවනාවක් නොවේ. ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයට අයත් එකම භාවනාව සතර සතිපට්ඨාන භාවනාවයි. සිත එකඟ කර ගැනීම පිණිස අභිධර්මයෙහි සතළිස් කර්මස්ථානයක් දක්වා තිබේ. දස කසිණය , දස අසුභය, දස අනුස්සතිය , සතර අප්පමඤ්ඤාය , සතර ආරුප්පය, එක් සංඥාවක්ය, එක් ව්‍යවස්ථානයක්ය යනුවෙන් මෙකී කමටහන් හැඳින්වේ. මාර්ගාංග වශයෙන්ද , ධ්‍යානාංග වශයෙන්ද සමථ වශයෙන්ද උපයුක්ත වන ඒකාග්‍රතාව , භාවනාමය ධර්මයක් බව සැබෑය. නමුත් මේවා ආර්ය මාර්ගයට සම්බන්ධයක් නැති ලෞකික ධ්‍යාන වැඩීමට යොදා ගත් බමුණු භාවනාය. මේවායින් විමුක්තිය පසක් කර ගත නොහැකිය. ආර්ය මාර්ගයට අයත් සමාධියට සම්මා වායාම, සම්මා සති, සම්මා සමාධි යන අංගත්‍රය ඇතුළත් වෙයි. එය මෙසේ විස්තර කරමු. සම්මා වා යාම ය සම්මා වායාම නිවැරැදි වීර්යයි. වීර්යය ප්‍රායෝගික වශයෙන් දියුණු කළ යුතු මාර්ගාංගයකි. වීර්යයෙහි විරුද්ධ පාක්ෂිකයා අලසකමයි. පංච නීවරණවලින් එකක් වශයෙන්, නම් කර තිබෙන, ථීනමිද්ධ “ යනුවෙන් එය හඳුන්වා තිබේ. සිතට කය වස¼ග කර ගැනීම බලවත් අභ්‍යාසයකින් කර ගත යුත්තකි. සම්මා සතිය සම්මා සති යනු නිවැරැදි සිහියයි. වික්ෂිප්ත බවෙන් තොර වූ අවදිකමයි. එළඹ සිටි සිහියයි. පුහුණු නොකළ සිතක් නිරතුරුවම නොසන්සුන්ය. වික්ෂිප්තය . ඒ නිසා තමා තුළ හටගන්නා සිතිවිලි හඳුනා ගැනීමට පුද්ගලයාට අවදිකමක් නැත. හොඳ - නරක, පින්- පව්, කුසල් - අකුසල්, සාවද්‍ය - නිරවද්‍ය යන මෙම සිතිවිලි හදුනා ගැනීමට නිතර සිහිය පිහිටුවා ගත යුතුය. එසේ සේවනය කළ යුතු කුසල ධර්ම සේවනය කළ යුතුය. සේවනය නො කළ යුතු අකුසල ධර්ම සිතින් බැහැර කිරීමට ශ්‍රාවකයා පෙළෙඹෙනු ඇත. නිරන්තරයෙන් එහෙ මෙහෙ දුවන හිත එකඟ කර ගැනීමට පුහුණුව ඇති වන්නේ එවිටය. කාම තණ්හා, භව තණ්හා , විභව තණ්හා යන ත්‍රිවිධ කම්ම වට්ටයෙන් මිදීමට ස්කන්ධයන්ගෙන් නිසරු බව වැටහෙන්නේ ජීවිතයේ එදිනෙදා කටයුතු වල දී ප්‍රායෝගික වශයෙන් යෝනිසෝමනසිකාරයෙන් යුතුව සිතීමට පුරුදු වීමේදීය. ඒ අනුව පුද්ගලයාට නාම - රූප ධර්මතාවයන්ගේ යථා ස්වභාවය වන අනිත්‍ය දුඞඛ - අනාත්ම නමැති ත්‍රිවිධ ලක්‍ෂණ වැටහෙයි. සිහි නුවණින් කටයුතු කිරීමේදී සිතිවිලි වලට වහල් නොවී ඇත්ත ඇති සැටියෙන් දැකිය යුතු (යථා භූත) පිළිවෙත, මජ්ක්‍ධිම නිකායේ මහා සුඤ්ඤතා සූත්‍රයේ මෙසේ දක්වා තිබේ. “ නාහං ආනන්ද එක රූපම්පි සමනුපස්සාමි යත්ථාහි රත්තස්ස රූපස්ස විපරි නාමඤ්ඤතා භාවනා උප්පජ්ජෙය්‍යුං සෝක පරිදෙව දුක්ඛ දෝමනස්සුපායා සා “ ආනන්ද කිසියම් රූපයක ඇලී ගැලී කාම රාගය ඇතිකර ගන්නේ නම්, ඒ උපාඥානය වී තිබූ රූපය වෙනස් වන විට බිඳෙන විට (නැසෙන විට) ඒ තැනැත්තාට ශෝකයක් සන්තාපයක් නූපදින්නේ යැයි කිව හැකි කිසිම රූපයක් මේ ලෝකයේ යෝනිසෝමනසිකාරයෙන් (සිහිනුවණින්) නො දකිමි. රූප,ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශා දී ධර්මතාවල තෘෂ්ණාවෙන් ඇලෙන සිතිවිලි ඇතිවන්නේ ඉන්ද්‍රිය ගෝචර අවස්ථා වලදී සිදුවන අතීත සංඥා සිහිපත් වීමෙනි. මනසේ ස්වභාවය ඉන්ද්‍රිය මගින් හටගන්නා සෑම අරමුණක දීම අතීතර නාම -රූප මෙනෙහි වීමයි. එසේ හෙයින්, මෙම මෙනෙහි වීම වැළැක්වීමට සිත ඒකාග්‍රතාවයකට ගැනීමට සිහිය තදින් පිහිටුවීමට පුහුණුවක් ඇති කර ගත යුතුය. “අයං ඛො ආනන්ද විහාරො තථාගථෙන අභිසම්බුද්ධො යදිදං සබ්බ නිමිත්තානං අමනසිකාරො අජ්ජක්‍ධත්තං සුඤ්ඤතං උපසම්පජ්ජ විරහතුං “ “ ආනන්දය, තථාගතයන් විසින් මෙලෙස වාසය කිරීමට කුමන ධර්මතාවක් අවබෝධ කර ගැනීම හේතු වී ද? රූපා දී සියලු නිමිති මෙනෙහි නොකිරීමෙන් ආධ්‍යාත්මික ශාන්තිය - ඵල සමාප්තිය ලබා ගැනීම ඒ සඳහා හේතු විය. සතිය තදින් පිහිටුවාගෙන භාවනා කිරීම, ප්‍රධාන භාවනා ක්‍රමයයි. එසේ සතිය තදින් පිහිටුවා ගෙන වාසය කිරීම සතර ඉරියව් වලදීම අවශ්‍යය. එසේ ‘ සතර වෝහාර ධම්ම ‘ නම් වූ සිත වැඩ කරන දිට්ඨ, ස්‍රත මුන, විඤ්ඤාත යන අවස්ථාවලදී (පෙනෙනවා , ඇසෙනවා , දැනෙනවා, සිතනවා) අතීත මතක සටහන් (සඤ්ඤා) පදනම්ව ඇතිවන නැවත උපදින සිතිවිලි වලට වහල් නොවීමට සතිය නිරන්තරයෙන්ම උපකාර කරගත යුතු වෙයි. සිහිය තදින් පිහිටුවා ගැනීම යන අදහස ගෙන දෙන එකම බෞද්ධ භාවනාව, සතිපට්ඨාන භාවනාවයි. එය සතර සතිපට්ඨාන භාවනාව වෙයි. 1. කායානුපස්සනා 2. වේදානුපස්සනා 3. චිත්තානුපස්සනා 4. ධම්මානුපස්සනා යනුවෙන් සඳහන් වන්නේ ඒ සිහිය පිහිටුවිය යුතු තැන් සතරයි . කායානුපස්සනා සතිපට්ඨානය :- තම ශරීරය අනුව මෙන්ම අනෙක් සත්වයා ගැනත්, ලෝකය ගැනත් අනිත්‍ය , දුඞඛ, අනාත්ම යන ත්‍රිලක්‍ෂණය අනුව නිරන්තර හට ගැනීම, වෙනස්වීම , හා නැසීම පිළිබඳ හේතු ප්‍රත්‍ය ඒකාන්ත වශයෙන් දුක් හටගැනීමේ ස්වභාවයක් බව අවබෝධ කොටගෙන ඒ ගැන තදින් සිහිය පිහිටුවා ගැනීම කය විෂයෙහි සත්ව පුද්ගල සංඥාව දුරු කර ගැනීමේ ප්‍රධාන අදහසයි. කායානුපස්සනා සතිපට්ඨානය 1.ආනාපාන 2. ඉරියාපථ 3. චතුසම්පජඤ්ඤ 4. පටික්කූල 5. ධාතු මනසිකාර වශයෙන් කොටස් පහක් හා මෘත ශරීරයෙහි අවස්ථා නවයක් වශයෙන්, කොටස් 14 කින් යුක්තය. ආනාපාන සතිය ආනාපාන සති භාවනාව යනුවෙන් අදහස් වන්නේ ආශ්වාස ප්‍රාශ්වාසයෙහි සිහිය පිහිටුවීමයි. ආනාපාන සති භාවනාව භාවිතා කරන, බහුල වශයෙන් කරන තැනැත්තාට මහත්ඵල මහානිශංස වෙයි. මහණෙනි, භාවිතා කරන බොහෝ වශයෙන් කරන ආනාපාන සති භාවනාවෙන් සතර සතිපටිඨානයම සම්පූර්ණ කෙරෙයි. බොහෝ වශයෙන් භාවිතා කරන සතර සතිපට්ඨානයෙන් සත්තබොජ්ක්‍ධංග සම්පූර්ණවෙයි. බොහෝ වශයෙන් භාවිතා කරන සත්තබොජ්ජක්‍ධංගයන් ගෙන් විද්‍යාවත්, විමුක්තියත් සපුරාලයි. ඉන්ද්‍රිය භාවනාවේ දීද මෙය ම සිදු වන්නේය. සතර සතිපට්ඨාන සත්තබොජ්ඣංග ආදී සත් තිස් බෝධි පාක්‍ෂික ධර්ම වෙන් වෙන්ව වඩන දහම් නොවේ. විපස්සනා භාවනාවේ යෙදෙන විට, ඒ සියල්ලම සම්පූර්ණවෙයි. ඉරියාපථ , චතුසම්පජඤ්ඤ , සාත්‍ථකසම්පජඤ්ඤ , පටික්කූ®ල මනසිකාර , ධාතු මනසිකාරය, නව සීවථිකා , වේදනානුපස්සනා , චිත්තානු පස්සනා, ධම්මානු පස්සනා ආදි සතිපට්ඨාන ගැන වැඩි වශයෙන් කරුණු දැන ගැනීම පිණිස මජ්ක්‍ධිම නිකායේ සතිපට්ඨාන සූත්‍රය හා ආනාපාන සති සූත්‍රයත් දීඝ නිකායේ සතිපට්ඨාන සූත්‍රයත් පරිශීලනය කරන්නේ නම් මැනවි. සම්මා සමාධිය නිර්වාණ ප්‍රතිපදා මාර්ගයේ අටවන අංගය, සම්මා (නිවැරැදි) සමාධියයි. සමාධිය යනු සිත ඒකාග්‍රතාවයක පිහිටුවා ගැනීමයි. සිත එකඟ කර ගැනීමයි. ඉහත සඳහන් සූත්‍ර පාඨය අනුව සමාධිය ඇතිකර ගැනීම පිණිස සම්මා දිට්ඨියේ පටන් සම්මා සතිය දක්වා වූ අංග හත එකිනෙකට සාපේක්‍ෂ ව සම්මා දිට්ඨියට පිරිවර වෙයි. සම්මා දිටිඨියෙන් සම්මා සංකප්පයද එම අංග දෙක පූර්වාංගම වීමෙන් නිවැරැදි වචනය නිවැරැදි කර්මාන්තය , නිවැරැදි ජීවිතය ද යන අංග සම්පූර්ණ වී ආර්ය ශ්‍රාවකයා ශීලයෙහි පිහිටනු ඇත. දැන් ඔහු නිවැරැදි ව්‍යායාමයත්, නිවැරැදි සිහියත් පිහිටුවාගෙන යෝනිසොමනසිකාරයෙන් යුතුව සතර ආකාරයෙන් සිදුවන ස්පර්ශ වලදී ඒවා විපස්සනා කිරීමට සිහිය පිහිටුවා ගනී. මෙම ආර්ය මාර්ගාංග හත පරිවාරකොට ගෙන උපදවා ගන්නා සමාධිය, ආර්ය සමාධියයි. මේ සියල්ලටම පූර්වාංගම වන්නේ, සම්මා දිට්ඨියයි. (මහා චත්තාරීසක සූත්‍රය ම.නි.) සම්මා දිට්ඨියෙන් ලොව දෙස බලන තැනැත්තා යම් වස්තුවක් (රූප ) යථා භූත පරිදි දැක, ඒ කෙරෙහි නිවැරදි තීරණයක් ගෙන, එහි අනිත්‍ය ස්වභාවය දැක, එහි ඇලීම ප්‍රතික්‍ෂ්ප කරයි, මුළා නෙවෙයි, සිතින් උපාදානය නොකරයි. මෙහි දී සිදුවන්නේ එම වස්තුව පිළිබඳ සිත තුළ උපන් සිතිවිල්ල සිතින් අල්ලා නොගෙන ප්‍රහීණකර දැමීමය. එය එම වස්තුව ප්‍රතික්‍ෂ්ප කිරීමක් නොව, තමාගේ සිත තුළ උපන් සිතිවිල්ල සිතින් අල්ලා නොගෙන ප්‍රහීණ කර දැමීමය. එය එම වස්තුව ප්‍රතික්ෂේප කිරීමක් නොව, තමාගේ සිත තුළ උපන් සිතිවිල්ල සිතින් අල්ලා නොගෙන ප්‍රහීණ කිරීම පමණකි. මෙම මානසික ක්‍රියාකාරිත්වය , ත්‍රිවිධ ප්‍රඥාව යනුවෙන් හැඳින්වෙයි. 1. ඤාත පරිඤ්ඤා 2. තීරණ පරිඤ්ඤා, 3. පහාන පරිඤ්ඤා “ ඤාත” යනු දැන ගැනීමය. ‘පරිඤ්ඤා’ යනු ප්‍රවීණ ඤාණයෙන් දැකීමය. පහාන පරිඤ්ඤා යනු සිතින් අල්ලා නොගෙන අතහැරීමය. (මනසිකරොථ) භාවනානුයෝගී යෝගාවචරයකුගේ මානසික ක්‍රියාකාරිත්වය , එම ත්‍රිවිධ පඤ්ඤාව අනුව සිදුවෙයි. ඤාත පරිඤ්ඤාවෙන් දැන ගන්නේ රූප, ශබ්ද, ගන්ධ ආදි භෞතික රූප පඨවි, ආපෝ, තේජෝ. වායෝ ආදී මහා භූත ධර්මනිසා සංස්කරණය වූ ඒවා බවය. තීරණ පරිඤ්ඤාවෙන් කැරෙන්නේ ලෝකයේ කිසිවක් එක ලෙසින් (නිත්‍ය වශයෙන්) නොපවතින හෙයින්, ඒවා අනිත්‍ය බැවින්, එයින් සදාකාලික සැපතක් හා සතුටක් නොලැබිය හැකි බවට ගනු ලබන තීරණයයි. එවැනි අනිත්‍ය වූ වස්තුවක් තෘෂ්ණාවෙන් උපාදානය කොට මගේ කොට ගැනීම කළහොත් එම වස්තුව විපරිණාමයට හා පරිහානියට පත්වීමෙන් ඇතිවන දුක පිළිබඳ අවබෝධය නිසා සිත තුළ ඇතිවන තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි මාන යන ප්‍රපංචයන්ගෙන් මිදීම (ප්‍රහාණය කිරීම ) ‘පහාන පරිඤ්ඤා ‘ යනුයි. මෙසේ සිත වැඩීමේ දී අනුක්‍රමයෙන් කාමාදී අකුසල ධර්මයන්ගෙන් වෙන් වූ විතක්ක විචාර සහිත ප්‍රථම ධ්‍යානය උපදවා ගන්නට හැකි වන්නේය. මේ අනුව ආර්ය ශ්‍රාවකයා සම්පූර්ණයෙන් අකුසලයන්ගෙන් වෙන් වී ඇති බව දැක්වෙයි. ආර්ය ශ්‍රාවකයා මේ තත්ත්වයට පත් වන විට ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයේ සාසව පුඤ්ඤාභාගීය උපධිවෙපක්ක නමින් හැඳින්වෙන ප්‍රථම අංගය පුරා අවසන් කොට, අනාසව ලෝකෝත්තර මාර්ගාංගය පිරීම ආරම්භ කරන්නේය. එහිදී ආර්ය ශ්‍රාවකයාගේ හිත ප්‍රඥාව දෙසට යොමු වන අතර, ඔහු තුළ පවත්නා දස සංයෝජන හා පංච නීවරණ ද අනුක්‍රමයෙන් ක්‍ෂය වී යන්නේය. ඉන්පසු එබඳු සිතක් උත්තරීතර (අශෛක්‍ෂ) ඤාණ දර්ශනය දෙසට යොමු වන්නේය. (සම්මා ඤාණ 9 වැනි අංගය ) මෙසේ ප්‍රඥාව තියුණු ලෙස වැඩීමේ දී ශ්‍රැතවත් ආර්ය ශ්‍රාවකයා විසින් ඉද්ධිවිධ ඤාණය දිබ්බසොත ඤාණය චෙතොපරිය ඤාණය , පුබ්බෙනිවාසානුස්සති ඤාණය , චුතූපපාත ඤාණය ආදී වශයෙන් විශිෂ්ට ඤාණ දර්ශන සම්පූර්ණ කොටගෙන අවසන් වශයෙන් ආශ්‍රවක්‍ෂය කර ඤාණය කරා සිත යොමු කොට කෙළෙසුන් සපුරා මිදුණු දුකෙහි සංසිඳීම වූ නිර්වාණය සාක්ෂාත් කරන්නේය. එය සම්මා විමුක්තිය ලෙස හැඳින්වෙයි. (සම්මා විමුක්ති 10 වැනි අංගය ) සමණා මණ්ඩිකා සූත්‍රය ම.නි.) ඉහත දැක්වූ කරුණු ගැන විමසා බැලීමේදී සමාධිය බෞද්ධ මාර්ගයේ නිෂ්ඨාව නොවන බව පැහැදිලිය . සම්මා සමාධියෙන් අවසන් වන ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය ශ්‍රාවකයා නිවනට යොමු කරන මාර්ගය පමණක් වන අතර, පූර්ණා විමුක්තිය ලැබීම පිණිස (මහා චත්තාරීසක සූත්‍ර දේශනාවේ දැක්වෙන පරිදි) අශෛක්‍ෂ වශයෙන් දේශනා කර තිබෙන සම්මා ඤාණ නම් වූ නව වැනි අංගයත්, සම්මා විමුක්ති නම් වූ දහ වැනි අංගයත් වශයෙන් දසාංග මාර්ගය සම්පූර්ණ කළ යුතුවෙයි. ශෛක්‍ෂ වශයෙන් පුහුණු වන්නන්ගේ (ආධුනිකයන්ගේ) ප්‍රයෝජනය පිණිස සම්මා දිට්ඨි - සම්මා සංකප්ප (ප්‍රඥාව) මුල් කරගෙන අංග අටකින් සමන්විත ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයන්, අශෛක්‍ෂ වශයෙන් කෙලෙස් ප්‍රහීණ කරන උතුමන්ට දසාංග මාර්ගත් නිර්දේශ කර තිබේ. (දශඅංගයෙහි සමන්නාගතො අරහා) සීලේ පතිට්ඨාය නරෝස පඤ්ඤෝ යනුවෙන් දැක්වෙන නිරන්තර සීලයේ පිහිටීම සිදුවන්නේ, ආර්ය භාවයට පත්වීමෙන් පසුවය. ආශ්‍රිත ලිපි බෞද්ධ භාවනා </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: සංජීව ධර්මරත්න [/INST] ජ්‍යෙෂ්ඨ නියෝජ්‍ය ‍පොලිස්පති (මධ්‍යම පළාත් බාර) සංජීව ධර්මරත්න (ඉංග්‍රීසි: Sanjeewa Dharmaratne) යනු ශ්‍රී ලංකා පොලීසියයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ නිලධාරියෙකි. ඔහු කොළඹ විශ්ව විද්‍යාලයේ භෞතික විද්‍යා උපාධිධාරියෙක්, කළමනාකරණ සහ අපරාධ විද්‍යාව පිළිබද පශ්චාත් උපාධිධාරියෙක්ද වෙයි. සංජීව ධර්මරත්න කොළඹ නාලන්දා විද්‍යාලයයේ ආදි සිසුවෙකි. ආශ්‍රිත කොළඹ නාලන්දා විද්‍යාලයයේ ආදි සිසු හමුදා නිලධරයන් නාලන්දා රණවිරු උපහාර පිදේ සංජීව ධර්මරත්න මධ්‍යම පළාත් භාර පොලිස් ප්‍රධානියා ලෙස පත්කෙරේ පොලිස් ලොක්කෝ 27කට මාරුවීම් New Kandy DIG in quest to reclaim oldest sports venue චරිත කතා ශ්‍රී ලාංකිකයෝ ආදි නාලන්දියයෝ ශ්‍රී ලාංකික බෞද්ධයෝ ලාංකික සිංහලයෝ </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: පැන්ඩා [/INST] පැන්ඩා උගේ ගැහැනු සතා වරකට එක් පැටවෙකු පමණක් දමයි. උන් මාර්තු සිට මැයි දක්වා වූ කාලය තුළ එක්වන අතර අගෝස්තු සැප්තැම්බර් මාසවල දී පැටවුන් බිහි කරති. අළුත උපන් කුඩා පැටවෙකුගේ බර 2 kg පමණ වේ. පැටවුන් ඇස් අරින්නේ දින 40 කට පසුව ය.යෝධ පැන්ඩාවුන්ට නිශ්චිත ලැගුම් පොළවල් නැත. එහෙත් අභිජනන සමයේ දී උන් ඉතා වෙහෙස මහන්සි වී පැටවුන් බිහිි කිරීමට සුදුසු බිලයක් තනති. එය තුළ සුව පහසුව පිණිස මෘදු ශාක පත්ර අතුරණු ලැබේ.යෝධ පැන්ඩා සිත් ගන්න සුලු ගති ගුණවලින් හෙබි අහිංසක සතෙකි. උගේ මුහුණේ ඇත්තේ් ළදරු පෙනුමකි. උගේ ගමන සිනා උපදවන සුලු ය. යෝධ පැන්ඩා දිනකට පැය දහයක් දොළහක් පමණ ආහාර ගැනීමේ නිරත වේ. ගස තලා දමන්නේ නැතිව උණ දළු හා කොළ ගලවා ගැනීමේ අපූරු හැකියාවක් ඌට ඇත. මේ බුහුටි බව ඌට ලැබී ඇත්තේ ඉදිරි ගාත්රාවල දිගු රෝමවලින් වැසුණු මංශමය කොට්ට ඇති නිසා ය.යෝධ පැන්ඩාට නිශ්චිත දින චර්යාවක් නැත. දිවා කාලය පමණක් නොව රාති්ර කාලයට ද ඌ ආහාර සොයා සැරිසරයි. නිදා ගැනීමට හෝ විවේත ගැනීමට විශේෂ වේලාවක් නැත. මධ්යම රාති්රයට හා උදෑසනට උන් වඩාත් කියාකාරී ය. බාහිර බලපෑම් නැතිවිට මේ පැන්ඩා ගේ සියලු කටයුතු අලස ලෙස හෙමින් සීරුවේ සිදු කෙරේ. කෙනෙකු කළබල කළහොත් ඌ ඉවතට දිවගොස් සැඟව ගනී. එසේ කළ නො හැකි නම් ගසකට නැග අතු රිකිලි අතර සැඟවෙයි. වටාපිටාව නිහඬ හා නිශ්චල වූ විට පැන්ඩා ගසින් බැස බිමට පැමිණේ. ඇතැම්විට පැන්ඩාවුන් ගස්වල අතු මත නිදා සිටිනු ද දැකිය හැක. සංරක්ෂණයවඳවී යාමට ඔන්න මෙන්න කියා සිටි මේ සොඳුරු සත්ත්වයා ඉන් බේරා මතු පරපුර වෙනුවෙන් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ජාත්යන්තර ප්රජාවගේ ද සහාය ඇතිව චීන රජය ක්ෂණිකව පියවර ගත්තේ ය. යෝධ පැන්ඩාවන් සංරක්ෂණය කිරීම සඳහා වන පෙත් වෙන් කෙරුණු අතර උන් පිළිබඳව පුළුල් ලෙස අධ්යයනයක් ද සිදු කෙරින. එම අධ්යයනය ප්රයෝජනයට ගෙන ගන්නා ලද පියවර නිසා අදවන විට චීනයේ යෝධ පැන්ඩා ගහණය වර්ධනය වෙමින් පැවතීම වන සත්ත්ව ලෝලීන් ගේ සතුටට කරුණකි. </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: සත්ත්‍ව පාලනය [/INST] කාර්මික කෘෂිකාර්මික සත්වයන් සීමිත සත්ව පෝෂණ ක්‍රියාදාම හෝ බලවත් පශුසම්පත් ක්‍රියාදාම හෝ කර්මාන්ත ගොවිපල වලට සත්වයන් විශාල ගණනක් රදවා තබා ගත හැකිය. රටම සත්වයන්ට ගවයන්, කළුකුමන් හෝ කුකුළුන් අයත් වේ. මෙම ගොවිපල වල අරමුණ වන්නේ මස්, බිත්තර හෝ කිරි අඩුමුදලකට නිපදවිමට පශු සම්පත් එක්රැස්කර තබා ගැනීමයි. මෙම ගොවිපල තුල විධිමත් ආහාර සැපයීම, සත්ව සෞඛ්‍ය්‍ය හොදින් පවත්වාගෙන යාම උන්ගේ වර්ධනයට අවශ්‍යය විටමින් සැපයිම රෝගනාශක ප්රතික්ෂුද්‍රජීවි (antimicrobial) පාවිච්චිය සිදුකරයි. කුකුල් මස් නිෂ්පාදනයේදී වර්ධක හෝමෝන භාවිතා නොකරන අතර යුරෝපා සංගමය තුල කිසිම සත්වයකු සඳහා මෙම හෝමෝන භාවිතා නොවේ. මස් නිෂ්පාදනයේදී අනිකුත් සතුන් හා මුහුවිම නිසා සත්වයන්ට පෙන්විය හැකි නුසුදුසු හැසිරීම් රටා පාලනය කිරීමටද පියවර ගනී. වඩා හීලෑ වර්ග බෝ කිරීමද සිදුකරයි. වඩා‍ හොඳින් ආහාර සැපයිම තුලින් බරෙහි වර්ධනයන් කිරිමද මෙහි තවත් අංගයකි. වඩා වැඩියෙන් සත්වයන් එක්රැස් කිරිම තුලින් සත්ව අපද්‍රව්‍යය, සත්ව මරණ වැනි ආචාර විධි පිළිබඳ ගැටළු ඉස්මතු විය හැක. සත්ව අයිතීන් හා සත්ව සුභසාධන ක්‍රියාකාරීන් වඩා බලවත් සත්ව බෝ කිරීම් සත්වයන්ට කුරිරැ වන බවට ප්‍රකාශ කර සිටියි. තවත් කාරණා වන්නේ මෙමගින් වාත දුෂණය භූ ජලය අපවිත්‍ර වීම එමගින් මිනිස් සෞඛ්‍යයට බලපෑම් ඇතිවීම වැනි දේය. මෙවන් ගොවිපල තුල ප්‍රතිජීවක විරෝධි බැක්ටීරියා වර්ධනය වීමද සිදුවේ. සත්වයන් විශාල ගණනක් කුඩා අවකාශයක සිරකර තබන නිසා ඕනෑම රෝගයක් පැතිරවේ. අවදානමක් පවතින අතර ඒ සදහා ප්‍රතිජීවක ලබාදිම සිදුවේ. මෙවන් බැක්ටීරියා වාතයට මුසුවීමෙන් මිනිසුන්ට රෝග ආසාදනය විය හැක. </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: භූමිබෝල් අදුල්‍යදේජ් රජ [/INST] භූමිබෝල් අදුල්‍යදේජ් රජ (; RTGS: පුමිපොන් අඩුන්යඩේට්; උපත 5 දෙසැම්බර් 1927 - 13 october 2016) යනු හිටපු තායිලන්තයේ රජතුමා වෙයි. නවවන රාමා ලෙසින්ද ඔහු හැඳින්වෙන්නේ, චක්‍රී රාජ වංශයෙහි නව වන රජු ඔහු වන නිසාය. 1946 ජූනි 9 දින සිට 2016 ඔක්තෝබර් 13 දක්වා වසර 70 ක් රාජ්‍යත්වය හෙබවීය, ඔහු මියයන විට ලෝකයේ දීර්ඝතම කාලයක් සේවය කරමින් සිටින රාජ්‍ය නායකයා සහ තායි ඉතිහාසයේ දිගුතම-රාජ්‍යත්ව කාලයක් සහිත රජු විය, ආශ්‍රිත </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: විදුලි දිගු [/INST] විදුලි දිගු () යනු විද්‍යුත් උපකරණයක් විදුලි ප්‍රභවයකට සම්බන්ද කිරීම සඳහා භාවිතා වන උපාංගයකි. මෙහි ප්ලග් එකක් හා සොකට් එකක් වයර් එකකින් එකිනෙක සම්බන්දවී පවතී. විදුලිය </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ඌවපරණගම ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාසය [/INST] ඌවපරණගම ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාසය යනු, ශ්‍රී ලංකාවේ, ඌව පළාතේ, බදුල්ල දිස්ත්‍රික්කයේ, පිහිටි ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාසයකි. ජනගහනය ග්‍රාම නිළධාරි වසම් ආර්ථිකය ප්‍රාදේශීය ලේකම්වරුන් ආශ්‍රිත ලිපි ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාස ශ්‍රී ලංකාවේ පළාත් ශ්‍රී ලංකාවේ පරිපාලන දිස්ත්‍රික්ක මූලාශ්‍ර Divisional Secretariats Portal ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාස බදුල්ල දිස්ත්‍රික්කය </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: සිංහල ජන නාටක [/INST] අද දක්නට ලැබෙන තාත්වික හෝ විදග්ධ නාට්‍යවලට ඉතා දිගු ඉතිහාසයක් නොමැත.එසේ දීර්ඝ කාලීන ඉතිහාසයක් ඇත්තේ ජන නාට්‍යවලට ය .දේශීය රටට සමීප වූ නාට්‍ය කලාවක් බිහි කිරීමේ උත්සාහ වු එදිරිවීර සරත්චන්ද්‍රයන් විසින් එම නාට්‍ය කලාව සොයා පහදා ගැනීමේ දි මෙම ජන නාට්‍යවල ආභාෂය බොහෝ සෙයින් ලබාගෙන තිබේ. තොවිල් පවිල්,කංකාරි, ගම් මඩු,දෙවොල් මඩු,ශාන්ති කර්ම ඇසුරෙන් ලබා ගත් ආභාෂය ඔහු සිංහල නාට්‍ය කලාවක් බිහි කිරීමේ දි යොදා ගත්තේය. මේ අයුරින් අපට හදුනාගත හැකි ජන නාට්‍ය වනුයේ, සොකරි කෝළම් නාඩගම් සොකරි විශේශතා [['']] සොකරි නාටකය වනාහි උඩරට පළාත් වලටත් වන්නියටත් සතර කෝරළේ ඇතැම් පෙදෙස් වලටත් සීමාවු ගැමි නාට්‍ය විශේෂයකි.මේ නාට්‍යය මුහුදුබඩ පෙදෙස් වල හෝ දකුණු පළාතේ රඟදැක්වීම සිදුනොවේ.මෙම සොකරි නාට්‍යයේ විශේෂ ලක්ෂණය නම් අනුරෑපණ මාධ්‍යයෙන් කථාවක් කීමය.කණ්ඩායමේ නායකයා විසින් කිසියම් සිද්ධියක් කවියෙන් විස්තර ‍කරන අතර නළුවෝ එය අනුකරණාත්මක නැටුමකින් දක්වති.මෙහි සමහර නළුවෝ වෙස් මුහුණු පළදින අතර නැටුමටහා ගැයුමට උපයෝගී කරගන්නා බෙරය වනාහි උඩරට භාවිතා වන ගැට බෙරයයි. සොකරි නාට්‍යයට මුලාශ්‍ර වන්නේ සොකරි කථාවයි.මෙම කථාවේ ස්වරෑප පළාතින් පළාතට ‍මඳ වශයෙන් වෙනස්වේ.ඊට අනුව නාට්‍යයේ ස්වරෑපයද වෙනස්වේ.කෙසේ වුවද සොකරි නාටකයක පොදු කථාවක් තිබේ. මේ කථාව එක් එක් කණ්ඩායම් ප්‍රදේශයෙන් ප්‍රදේශයට යම් යම් වෙනස්කම් ඇතුව ඉදිරිපත් කරයි. මෙහි පොදු කථාව වනුයේ ගුරැහාමි නැමැත්තා ඔහුගේ බිරිඳ වන සොකරිය සහ පරයා සමග ලක්දිවට පැමිණ පදිංචියට ඉඩමක් සොයති.තඹරාවිටදී ඔවුන්ට වෙදරාළ කෙනෙක් ඉඩම් කැබැල්ලක් දෙයි.එහි ගෙයක් සාදාගෙන සිටින අතර ගුරැහාමිගේ කකුල බල්ලෙක් සපාකයි.ඔහුට වෙදකම් කිරිමට කැඳවනු ලැබු වෙදරාල සමඟ සොකරිය රහසිගතව පලායයි.කෙළවර ආපසු ගෙනඑනුලැබ සියළු දෙනා සමා‍දානවෙයි.මුලික වශයෙන් කථාව එසේ වුවද රංගනයේදී නොයෙකුත් අතුරැ කථා රසවත් සිදුවීම් අපමණව නිරෑපණය කෙරේ. සොකරි නාටකය පිළිබඳ පර්යේෂණ කළ විද්වතුන් පවසන්නේ මුලික වශයෙන් ගැමි රඟ මඩලෙහි නිර්මාණ කෞශල්‍යය හා ගැමි ජන විඥානය මේ තුළින් මැනවින් දක්නට ලැබෙන බවයි.කෘෂිකාර්මික ජීවිතයක් ගතකරන ගැමියාට සැහැල්ලුවක් විනෝදයක් ලැබිමට මෙම ජන නාට්‍ය මගින් හැකිවේ.සරල හාස්‍යය මෙන්ම සමාජ ශෝධක ක්‍රියාවක්ද මෙම ජන නාට්‍ය තුළින් සිදුවේ. අනුප්‍රාසයට මුල්තැන දෙමින් ඒ අනුව බෙර පද වයමින් ඊට අනුව ගායනය,රංගනය ඉදිරිපත් කිරී‍මෙන් විචිත්‍රතාවයෙන් යුත් රඟ මඬලක් දැකිය හැකිය.සොකරි නාටකයෙහි ගායනා කරන ඇතැම් කවි ජන කවිවල විද්‍යමාන සාහිත්‍යමය අගය පළකරයි.පහතින් දැක්වෙන්නේ එහි ගැ‍යෙන කවියකි "ආල වඩන පියයුරු දෙක ළැම දිලිසෙන්නේ කෝළ නැතුව සබයට එළි බැසලා නටන්නේ මාල කරට දමා හැට්ට සළු පළදින්නේ බාළ සොකරි ළමා මෙනුඹ නටා වරෙන්නේ'' සෘංගාරයක් ඇතිවන අයුරින් මේවා ගායනා කරයි.මෙය මධ්‍යම රාත්‍රියේදි රඟ දක්වන කොටසකිකෙසේ වුවද සිංහල ජන නාට්‍ය අතර ගැමි මතය මුර්තිමත් කරන සරළ ප්‍රියමනාප අංගයක් ලෙසසොකරි දැක්විය හැකිය. සිංහල ජන නාට්‍ය අතර තවත් කැපී පෙනෙන ජන නාට්‍යයක් වනුයේ කෝළම් නැමැති ජන නාට්‍යයයි. කෝළම් සිංහල ජන නාට්‍ය අතර කෝළම් වලටද වැදගත් තැනක් හිමිවෙයි.කෝළම් නැටීම නාට්‍ය ධර්ම ඝනයට අයත්වේ.සොකරිය තරම් පහසු නොවන අතර මෙයට පිළිගත් සිද්ධාන්ත තිබේ.වෙස් මුහුණු නාට්‍ය ලෙසද හැඳින්වේ.දකුණු පළාතේ වෙරළබඩ ගම්මානවල මෙම ජන නාට්‍ය ප්‍රසිද්ධවේ. කඳුරැ, රැක් අත්තන,සමඳරා වැනි සැහැල්ලු ලීයෙන් සදනලද වර්ණවත් වෙස් මුහුණු පැළද නැටීම කෝළම් වල ප්‍රධාන ලක්ෂණයකි.කෝළම් නාට්‍යයේ ප්‍රථම භාගයේදි කථා වස්තුවට සම්බන්ධ නැති විවිධ පාත්‍රයන් ඉදිරිපත් කොට අවසානයේ කථා වස්තුවක් හෝ දෙකක් නිරෑපනය ‍කෙරේ.මේ නිරෑපණය සඳහා මාධ්‍ය වශයෙන් උපයෝගී කොට ගන්නේ කවි කීම හා හිටිවන සංවාදයයි. නාට්‍ය ස්වරෑපයෙන් ඉදිරිපත් කිරිම සඳහා කවියට නඟා සකස් කරන ලද කථා වස්තු කිහිපයක් කෝළම් නාට්‍ය කණ්ඩායම සතුවේ. ඉතාමත් උසසස් කලාත්මක  නාට්ටිය අංගයන්ගෙන් සමන්විත කෝලම් නාට්‍යය කලාව පහතරට සම්රාදයේ  ප්‍රදාන තැනක් ගනි. ශාන්ති කර්ම වල මෙන්ම  වෙස්මුහුණු  පැලද කරන රංගනයන් උවද කෝළම් නාට්‍යය කලාව ශාන්ති කර්ම සමග සම්බන්දයක් නොමැත. යත්විජිත පාලන සමයේ  තිබු  දුර්වලතාවයන් ඉස්මතු කරමින් පවතින පාලන ක්‍රමය උපහාසයට  සහ විවිචනයට ලක් කිරිමක්  සිදුවේ . කෝළම් නැටුම් වල ඇති පිටපත්වල නොයෙකුත් චරිත දක්‌නට ඇත්තේය සබේ විදාන හා සභාපති පමණක්‌ වෙස්‌ මුහුණු පළදින්නේ නැත. සභාපති නික්‌ම ගිය පසු පිළිවෙළින් ලියනආරච්චි, අණබෙර, නොංචි, පොලිස්‌, හේවාජසයා, ලෙංචිනා, මුදලි සමග හොංචා,කාපිරි , දෙමල. මුස්ලිම් . රජ කට්‌ටුව පැමිණේ. ඉක්‌බිත රජ හා බිසව පැමිණේ අනතුරුව . සිංහ , ගොන්  කොටි, කව රාක්ෂ , සුරබ වල්ලිය.නාග, මරු, ගුරුළු යන රාක්‍ෂ නැටුම් රඟ දැක්‌වේ. ඉන් අනතුරුව රඟ දක්‌වන්නේ තෝරාගත් කථා පුවතකි. සදකිදුරු, මනමේ , ගොටිම්බර වැනි ඓතිහාසික කතා පුවතක් හෝ ජාතක කථා පුවතකි   කෝළම් නිර්මාණය හා රංගනය ගැමියන්ගේ කලා කුසලතාවන් මෙන්ම ගැමි කලාවක් ඉදිරිපත් කිරිමෙහි ඔවුන් සතුවු පෞරැෂයද මැනවින් විදහා දක්වයි. <br.> නාඩගම් ජන නාට්‍ය අතර නාඩගම්වලට සුවිශේෂී ස්ථානයක් හිමිවේ.ඊට හේතුව ‍ශෛලිගත නාට්‍ය සම්ප්‍රද්‍රාය ප්‍රතිෂ්ඨාපනයට නාඩගම මුල්විය.දේශීය නාට්‍ය කලාවේ සමාරම්භය සිදුවුයේ මෙම ජන නාට්‍ය වි‍ශේෂයක්වු නාඩගම් ඇසුරිනි. දහනව සියවසේ මුල් භාගයේ නාඩගම් බිහිවුනා යැයි සැලකේ.මෙම නාට්‍ය වඩාත් ප්‍රචලිතව ඇත්තේ බටහිර මුහුදු බඩ වෙරළෙහිය.අංග සම්පුර්ණ දෟශ්‍ය කාව්‍ය ලක්ෂණ නාඩගම් තුළ තිබෙන බව පිළිගැනේ.නාඩගමක් සම්පුර්ණයෙන්ම විකාශනය වන්නේ ගීතය මාර්ගයෙනි.මෙහි නාට්‍ය රසය උත්පාදනයට විශාල අවධානයක් ලැබේ. සිංහල පැරණි නාඩගම් රචකයාලෙස සැලකෙන්නේ පිලිප්පු සිංඤ්ඤෝ නැමැත්තාය.මේඅයුරින් බිහිවු නාඩගම් අනෙකුත් ජන නාට්‍ය සේම රාත්‍රියේ රඟ දක්වයි.රැයක් මුළුල්ලේ මෙයරඟ දැක්වේ.නාඩගම් රඟ දක්වනු ලබන්නේ පස්ගොඩ ගැසීමෙන් පොළවේ මටිටමෙන් උස්කාට අර්ධ කවාකාරයෙන් තනාගත් රංඟභුමියක් ප්‍රේක්ෂකාගාරය කරගනිමිනි.මෙම නාඩගම් තුළින් ප්‍රේක්ෂකයාගේ පරිකල්පනය අවදිකරයි.කිසියම් වින්දනයක් අත්කරදීමට සමත් කලාත්මක සන්දර්භයක් තුළ මෙම නාඩගම විකාශනයවේ.කෙසේ වුවද මෙම නාඩගම් නුතන නාට්‍ය කලාවට ‍බෝහෝ සෙයින් වැදගත්වේ. අපේ සංස්කෘතික උරැමයන් ලෙස ගතහැකි මෙම ජන නාට්‍ය සමහරක් අදටත් අප අතර පවති. මේවා කියාපාන්නේ අපගේ අනන්‍යතාවය නොවේද ඉතා පෞරාණික සංස්කෘතියකට උරැමකම් කියන අප මෙම ජන නාට්‍ය තවදුරටත් රැක ගැනීමට කටයුතු කළ යුතුය . මේ අඩවියත් බලන්න දහඅට සන්නිය ජනකවි - සිංහල ගැට බෙරය සංස්කෘතිය සමාජය ජනශ්‍රැතිය නාට්‍ය </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: නොවැම්බර් 26 [/INST] නොවැම්බර් ග්‍රෙගරි දිනදසුනේ දින </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: එල්ලාවල මේධානන්ද හිමි [/INST] එල්ලාවල මේධානන්ද හිමි යනු ශ්‍රී ලාංකික දේශපාලනඥයෙක් සහ ශ්‍රී ලංකා පාර්ලිමේන්තුවේ හිටපු මන්ත්‍රීවරයෙකි. එසේම ඔහු පුරාවිද්‍යා චක්‍රවර්තී යන නාමයෙන්ද හඳුන්වයි. බොහෝ පුණ්‍යායතන සංවිධානය කර තිබූ අතර අඩු ග්‍රාමීය ප්‍රජාවන්හි අධ්‍යාපන කටයුතුවල නිරත විය. ශාස්ත්‍රීය විශාරදයෙකු ලෙස ( පීරිස්, op. cit. ) ඔහු ශාස්ත්‍රීය හා පුරාවිද්‍යාත්මක පර්යේෂණ පොත් 40 ක් ප්‍රකාශයට පත් කර ඇති අතර එහි "උතුරු සහ නැගෙනහිර පළාත්වල සිංහල-බෞද්ධ උරුමය" පිළිබඳ පොත 2003 දී කොළඹ ජයකොඩි ප්‍රකාශකයින් විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. ඔහු මුලින්ම 2004 දී පසුව 2010 දී දෙවරක් මැතිවරණයට ඉදිරිපත් විය. එතැන් සිට ඔහු ශ්‍රී ලංකාවේ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල පුණ්‍ය කටයුතු, ඉගැන්වීම් සහ ශාස්ත්‍රීය කටයුතු සඳහා කැපවී ඇත මූලාශ්‍ර ශ්‍රී ලාංකික භික්ෂූහූ 1937 උපත් ජීවමාන ජනයා ශ්‍රී ලාංකික පුරාවිද්‍යාඥයෝ සිංහල පුරාවිද්‍යාඥයෝ </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ලබොත්සිබෙනි [/INST] ලබොත්සිබෙනි ම්ද්ලුලි (1859-දෙසැම්බර් 15, 1925), ස්වාසි ගෝත්‍රික නායක ම්වෙලසේ ම්ද්ලුලිගේ (Mvelase Mdluli) දියනිය සහ න්ග්වෙන්යමා ම්බන්ද්සෙනිගේ (Ngwenyama Mbandzeni) භාර්යාව වූවා ය. ග්වමිලේ නමින්ද පතල වූ ඈ සිය පුත්‍රයාගේ මරණයෙන් පසුව 1899දී ස්වාසිලන්තයේ රැජින බවත පත් වූවා ය. 1921 දක්වා රාජ්යය පාලනය කල ඈ සිය මුනුබුරු II වන සොබූසා වෙත රජකම පවරා විශ්‍රාම ගත්තා ය. අප්‍රිකානු ජාතික කොන්ග්‍රසයේ පලමු පුවත්පත වූ අබන්තු-බතෝ (ජනතාව) පල කිරීමට මුදල් ආඩාර ලබා දුන්නේ ලබොත්සිබෙනි රැජින යි. මූලාශ්‍ර Pampallis, John Foundations of the New South Africa, Zed Books, London (1991) http://www.suite101.com/content/the-birth-of-the-african-national-congress-a333708 (අඩවියෙන් බැහැර පිටුවකි). ස්වාසිලන්තය </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ශුද්ධ වූ ජුසේ තුමා [/INST] ශු. ජුසේ තුමා කතෝලිකන් විසින් ජේසුගේ සුරැකි පියා ලෙස ගෞරවාධරයට පාත්‍ර වන සුවිශේෂකවල හමුවන පුද්ගලයෙකි. ඒ අනුව එතුමා, ජේසුස් වහන්සේගේ මවවූ මරියතුමියගේ ස්වාමි පුරුෂයා වන්නේ ය. (මතෙව් 1 /16) වෘත්තියෙන් එතුමා වඩුවෙකි. තුමන් විසුයේ නාසරෙත් නමැති ග‍්‍රාමයේ බවද, දාවිත් රජුගේ පෙළපතින් පැමිණෙන බවද කිව යුතුයි. එතුමාගේ පියා හෙළි නම් වු බව ශු. ලූක් සුපුවතේ සඳහන් වෙයි. (3/23) ශු. මතෙව් සුවිශේෂය අනුව එතුමාගේ පියා ජාකොබ් වෙයි. (1/16) ශු. ජූසේ තුමා ඉතා ධර්මිෂ්ඨ වූ පුද්ගලයෙක් ලෙස කතෝලික සභාව හඳුන්වයි.මෙම ගුණාංග නියම කිතුණු පුරුෂ ලක්‍ෂණ ලෙස ආදර්ශයට ගැන්මට සෑම කිතුණු තරුණයෙකුම උනන්දු කරවයි. මේ ගුණංගයන්ට පසුබිම් වු සිද්ධියක් ශු. ලියැවිල්ලෙන් උපුටා දැක්විය හැකිවන්නේ මතෙව් සුපුවතේ 1 පරිච්ඡේදයේ 18 - 25 වගන්ති තුළිනි. ජේසු වහන්සේගේ මැණියන්වු මරියතුමිය ජුසේ තුමා සමඟ විවාහ ගිවිසගෙන තිබුනත් ඔවුන් දෙදෙනා  එක වන්නට පෙර ශුද්ධාත්මයාණන්ගේ අනුහසින් ඈ ගැබ්ගෙන ඇති බව දැනගන්නා ලදී. ජුදා සම්ප්‍රධායට අනුව දෙදෙනෙකු එක්වන්නටත් පෙර ගැබ් ගැනීම ඉතාමත් බරපතල පාපයක් ලෙස සලකන ලදී. නමුත් ජුසේ තුමා ඇයව ප්‍රසිද්ධියේ නින්දාවට නොපමුණුවා රහසින් ඇයව  අත්හැර දමන්නට තීරණය කරන ලදී. </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ISIS සබැඳි ත්‍රස්ථවාදී සිද්ධි ලැයිස්තුව [/INST] ''''''==ක්‍රි.ව. 1913== ශ්‍රී ලංකා 2019.4.21 </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: 1955 සිංහල චිත්‍රපට ලැයිස්තුව [/INST] 1955 </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: පරිගණකකරණය [/INST] RAM (සසම්භාවී ප්‍රවේශ මතකය) පරිගණකකරණය යනු පරිගණක මෘදුකාංග හා දෘඩාංග ඇතුළත්ව පරිගණක තාක්ෂණය දියුණු කිරීමේ හා භාවිතා කිරීමේ ක්‍රියාවයි. එය තොරතුරු තාක්ෂණයේ පරිගණක සඳහා විශේෂිත කොටසයි. පරිගණක විද්‍යාව යනු පරිගණකකරණයේ සෛද්ධාන්තික/න්‍යායාත්මක පදනම අධ්‍යයන‍ය කිරීම හා පරිගණකකරණයේ දී න්‍යායන් / සිද්ධාන්ත යොදා ගැ‍නීමයි. 2005 - පරිගණක විෂය මාලාව - නිර්වචනය දළ වශයෙන් සලකන කළ අපට පරිගණක නිෂ්පාදනයට අදාල, පරිගණක සේවා අවශ්‍ය වන හෝ පරිගණකවලින් දායකත්වය ලබා ගන්නා ඉලක්කගත ‍ඕනෑම ක්‍රියාවලියක් ලෙස පරිගණකකරණය අර්ථ දැක්විය හැක. මේ හේතුවෙන් විවිධ අවශ්‍යතා ගණනාවක් සඳහා එක එකකට ගැලපෙන පරිදි දෘඪාංග සහ මෘදුකාංග පද්ධතීන් සැලසුම් කිරීම සහ නිර්මාණය කිරීමත් පරිගණකකරණයට අයත් වේ. එසේම දත්ත සැකසුම, ව්‍යුහකරණය සහ විවිධ වර්ගවලට අයත් තොරතුරු කළමනාකරණය ; පරිගණක භාවිතයෙන් විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයන් කිරීම ; බුද්ධිමත් ආකාරයට හැසිරෙන පරිදි පරිගණක පද්ධති නිර්මාණය ; සන්නිවේදක සහ විනෝදාශ්වාදයට අදාල වැඩසටහන් නිර්මාණය සහ භාවිතය ; ඕනෑම නිශ්චිත අවශ්‍යතාවයක් සඳහා අදාලවන තොරතුරු සෙවීම සහ රැස් කිරීම ආදී ලෙස විශාල කාර්යයන් ගණනාවක් පරිගණකකරණයට අයත් වේ. ඒවා පරිමිත ලැයිස්තුවකට ලබා ගත නොහැකි තරම් වන අතර මෙම ක්ෂේත්‍රයේ විභවතාවයන් ද විශාල වේ. http://en.wikipedia.org/wiki/Compute </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: පියසිරි තිලකරත්න(V.H,V.C.M,V.P) [/INST] වෛද්‍යාචාර්ය පියසිරි තිලකරත්න මහතා(V.H),(V.C.M),(V.P) පාරෙවත්තෙ රාළහාමි 1921.2.17දින උපත ලැබීය. පවුලේ වැඩිමහල් දරුවා විය තවත් සහොදරයින් දෙදෙනෙක් විය ජයසිරි තිලකරත්න,සුමනසිරි තිලකරත්න ය මෙතුමා මහානුවර ධර්මරාජ විද්යාලයේ කීර්තිමත් ආදි සිසුවෙකි. </big> thumb|පී තිලකරත්න මහතා සහා ශාන්ති තිලකරත්න මැතිණිය 1995 thumb|1942 මහා නුවර සිටිනා අවදියේදී විවාහවීම රුවන්වැල්ල සියඹලාවල ප්‍රසිද්ධ ව්‍යාපාරිකයෙකු හා ඉඩම් හිමි වැවිලි කරුවෙකු වන රංකිරි කරුණාරත්න මහතාගෙ බාල දියණිය වූ සාංචි කරුණාරත්න තරුණ මෙනවිය සමග 1945.11.2 දින විවාහ විය. thumb|පියසිරි තිලකරත්න මහතා සහා සාංචි කරුණාරත්න මැතිණිය, සොදිනා පොලිස් විදානෙ හා දරුවන් 1964 සමාජ සේවයට අවතීර්ණ වීම 1949 දී තම උපන් ගම් ප්‍රදේශයට හා තම ගමේ ජනතාවට සේවය කිරීමට වෑකේ ගංසභාවේ මැම්බර් කමට ඡන්දය ඉල්ලන ලදී thumb|1949 දි ගංසභා ඡන්දයට තරග වදින කාලයෙ පෝස්ටරයක්පසුව ඉන් ජයග්‍රහණය කර වෑකේ ගං සභාවේ ප්‍රතම උප ගං සභාපති වරයා වශයෙන් පත්වී ගමට විශාල මෙහෙයක් ඉටු කලා (ප්‍රතම සභාපති මුහන්දිරම් රාජකරුණා මහතා විය) පසුව 1954 දී තම පියා විශ්‍රාම යෑම නිසා පියාගේ ගම්මුලාදෑනි තනතුර තමාට ලැබීම නිසා උප ගං සභාපති තනතුරෙන් අස්වී ගම්මුලාදෑනි වරකගයෙකු වෂයෙන් රාජකාරි කටයුතු කරා ඊට අමතරව පියා ගෙ පාරම්පරික වෙදකමද කරගෙන ඉදිරියට ගියේය මෙතුමා ආයුර්වේද දෙපාර්තමේන්තුවේ ලියාපදිංචි පරම්පරික ආයුර්වේද වෛද්‍යවරයෙකි. විපත කලක සිට රෝගාතුරව සිටි අතර 1997 සැප්තැම්බර් 01 වන දින නිවසේදී සදහටම නිහඩ විය. පියසිරි තිලකරත්න මහතා ගමට කල සේවාවන් වලින් කොටසක් 1)1948 දී ගම මැද පාර කැපුවා. 2)1949.11.13 පි තිලකරත්න මහතා විසින් ටී ග්‍රාම සංවර්ධන සමිතිය ඇතිකලා. 3)1955.10.10 පදිකයන්ගෙ පාර කැපුවා. 4)1959.4.4 කිරිඳිවැල වඩු කර්මාන්ත පුහුණු මධ්‍යස්ථානය ඇති කලා. 5)1964.8.21 කිරිඳිවැල ආයුර්වේද ඩිස්පැන්සරිය විවෘත කලා. 6)1967 දී උඩගම නාන ලිද සදා ගංසභාවට පරිත්‍යාග කලා. 1) මෙතුමාගේ මෑණියන් 1940 දී සුධර්‍මා කුලගන සමිතිය ඇතිකලා. </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: මාදු තෙත් බිම [/INST] දකුණු ලක බලපිටියේ මාදු ගඟ ජාත්‍යන්තර වශයෙන් පිළිගත් රැම්සා තෙත් බිමකි. ලංකාවේ රැම්සා තෙත් බිම් තුනක් දක්නට ලැබෙන අතර වඩාත්ම සෞන්දර්යාත්මක තෙත් බිම මෙයයි. මෙය අභය භූමියක් ලෙස 2006 ජුනි මස ප්‍රකාශයට පත්කොට ඇත. හෙක්ටයාර 2300 ක් පුරා මෙය විහිදි ඇති අතර දූපත් 25 කින් සමන්විත මාදු ගඟ මහ සමුදුරක් මෙනි. එය ගැඹුරු ය. සොදුරු ය. පැහැදිලි මුත් රළු ය. තවද එය ශාන්ත මෙන්ම මනරම් ද වේ. ආවේනික සත්ත්ව සහ ශාක වර්ග මෙන්ම දුර්ලභ කඩොලාන වර්ග අතින් මාදු ගඟ පොහොනි වී ඇත. එය පරිසර ලෝලීන්ට වින්දනාත්මක ස්ථානයකි. පරිසර වේදීන්ට පර්යේෂණ භූමියකි. ඉතිහාසඥයින්ට ඓතිහාසික සාධක ඇති අත්පොතකි. අධ්‍යාපනය හදාරන්නන්ට නිදසුන් සහිත පුස්තකයකි. එවන් වූ සුවි‍ශේෂී වැදගත් කමක් ඇති මාදු ගං කොමළිය අභිෂේක ලබන්නේ එය රැම්සා තෙත් බිමක් වූ මොහොතේ ය. එහෙත් අතීතයේ සිටම ඈ නිහඬ සුන්දරත්වයකි. ලංකාවේ තෙවන රැම්සා තෙත් බිම එසේම මාදු ගඟ භූගෝලීය පිහිටීම ගත්විට එම පරිසර පද්ධතිය 2001 දෙසැම්බර් 11 වන දින ලංකාවේ තෙවන රැම්සා තෙත් බිම වශයෙන් හදුන්වා දී ඇත. මෙම පරිසර පද්ධතිය බැලූ බැල්මට කලපුවක් මෙන් දිස් වුවද එහි පවතින ජෛව විවිධත්වය සහ ජෛව සංයුතිය නිසා මෙය තෙත් බිම් පරිසර පද්ධතියක් ලෙස නම් කොට ඇත. තෙත් බිමක් ලෙස හැදින්විය හැක්කේ සාර්ථක ඉහළ ජෛව විවිධත්වයකින් යුතු පරිසර පද්ධතියකි. මාදු ගඟ තෙත් බිම් පරිසරය කලාප කිහිපයකට බෙදා දක්වා ඇත. මේවා විවිධ කාර්යයන් හා වටිනාකම් මත කලමණාකරනයට ලක්කොට ඇත. වර්තමානයේ මාදුගඟ තෙත් බිම් පරිසරයේ වටිනාකම සහ වැදගත්කම අවබෝධ කරගත් බලධාරීන් විසින් මාදු ගඟ අවට මීටර් 500 ක ප්‍රමාණය රක්ෂිත කලාපයක් ලෙස නම් කොට ඇත. මාදු ගඟ ආශ්‍රිතව දක්නට ලැබෙන සුවිශේෂි භූගෝලීය පිහිටීමක් ලෙස ඒ අවට පිහිටියා වු දූපත් සමූහය පෙන්වා දිය හැක. කලකට ඉහත දී මාදු ගඟ ආශ්‍රිතව දූපත් 64 ක් පමණ පිහිටා තිබූ බව සඳහන් වන නමුත් 1997 රුහුණු විශ්ව විද්‍යාල‍යේ උද්භිද විද්‍යා අධ්‍යයන අංශය මගින් කල අධ්‍යයනයක දී සොයා ගැනුනේ දූපත් 17 ක් පමණක් ඉතිරිව ඇති බවයි. එහෙත් මාදු ගඟ ආශ්‍රිතව වෙසෙන ජනතාව ප්‍රකාශ කර තිබෙන්නේ තවමත් දූපත් 25 ක් පමණ නොනැසී පවතින බවයි. මෙහි බොහෝ දූපත් ගොඩබිම් ප්‍රදේශ වන අතර ඇතැම් දූපත් කළුගල් වලින් නිර්මාණය වී ඇත. මෙහි ඉතාම කුඩා ම දූව වන සතපහේ දූව ද කළුගල් වලින් නිර්මාණය වූවකි. මෙම දූපත් අතරින් දූපත් කිහිපයක් හැරුණ කොට ඉතිරි සියලුම දූපත් ජනාවාස වී ඇත. එයින් විශාලම දූපත වන්නේ මාදූවයි. මාදු ගඟ ආශ්‍රිත ජෛව විවිධත්වය මාදු ගඟ ආශ්‍රිතව දක්නට ලැබෙන ජෛව විවිධත්වය නිසා ද මාදු ගඟ ඉතා සුවිශේෂි ගං කොමළියක් වේ. කඩොලාන ශාක පරිසරය ද ඊට අමතරව දක්නට ලැබෙන ශාක හා සත්ත්ව විවිධත්වය නිසා ද මෙය සුවිශේෂි පරිසර පද්ධතියක් ලෙස දැක්විය හැක. එසේම මාදු ගඟට ආවේනික වූ ශාක සහ සත්ත්ව විශේෂ ද මෙම ප්‍රදේශයෙන් සොයාගත හැකිය. මාදු ගඟ ආශ්‍රිත පරිසර පද්ධතිය පක්ෂීන්ගේ නිවහනක් වශයෙන් ක්‍රියා කරයි. ශ්‍රී ලංකාවේ දැකිය හැකි කඩොලාන ශාක විශේෂ 14 ක් ද මෙහි දැකිය හැකි අතර ඊට අමතරව මාදු ගඟට පමණක් ආවේනික වූ ශාක විශේෂයක් වන රත්මිල්ල ද මෙහි වේ. මෙම ශාක විශේෂය මාදු ගඟ ආශ්‍රිත දූපතක් වූ ඕවිලාන දූපත ආශ්‍රිතව දක්නට ලැබේ. කඩොලාන ශාක වලට අමතරව ශාක විශේෂ මෙම මාදු ගඟ ආශ්‍රිතව දැක ගත හැකිය. උණ බට, කිතුල්, මිල්ල, ඇඹරැල්ලා, ගිම් පොල්, පුවක්, කොස් ආදී ශාක එම ශාක විශේෂ අතර කිහිපයක් පමණි. ‍ඖෂධීය ශාක ද මාදු ගඟ පරිසර පද්ධතිය ආශ්‍රිතව දක්නට ලැබේ. ඒ අතර උදුපියලිය, නිදිකුම්බා, ගොටුකොළ, ගිරාපලා ආදිය විශේෂ වේ. එසේ ම ශ්‍රී ලංකාවට ආවේනික ශාක විශේෂ වන බෝවිටියා, කුරුදු, කැකුණ ආදිය ද මෙම මාදු ගඟ ආශ්‍රිතව ව්‍යාප්ත වී ඇත. ජපන් ජබර සහ සැල්වීනියා වර්ගයේ ශාක වැනි ආක්‍රමණකාරී ශාක නිසා මාදු ගඟ පරිසර පද්ධතිය අවධානමට ලක් වී ඇත. ශාක පමණක් නොවේ විවිධාකාර වූ සත්ත්ව විශේෂ ද මාදු ග‍‍‍‍‍‍‍ගේ සුන්දරත්වය තව තවත් ඔප් නංවන්නට සමත් වී ඇත. පක්ෂීන්, මත්සයින්, උරගයින්, සර්පයින්, උභය ජීවීන් ආදීන් මේ අතර විශේෂ වේ. එසේම මාදු ගඟ ආශ්‍රිතව සමනල සහ සලඹ විශේෂ ද දක්නට ලැබේ. එසේම ශ්‍රී ලංකාවට ආවේනික සත්ත්වයන් වන උණහපුලුවා, කොළවඳුරා, දඬුලේනා ආදි සත්ත්වයන් ද මාදු ගඟ ආශ්‍රිතව දැකගත හැකිය. මාදු ගඟ ආශ්‍රිත ජන ජීවිතය මාදු ගඟ පිළිබඳව අවදානය යොමු කිරී‍මේ දී මාදු ගඟ ආශ්‍රිත ජන ජීවිතය පිළිබඳවත් අවධානය යොමුකිරීම ඉතා වැදගත් වේ. මාදු ගඟ අවට ප්‍රදේශ වාසීන් සිය ජීවනෝපාය සඳහා මාදු ගඟ අවට පරිසරය බෙහෝ විට උපයෝගී කර ගනී. ඒ අතර වැදගත් ස්ථානයක් මිරිදිය ධීවර කර්මාන්තයට හිමිවේ. මෙයට මූලිකව පදනම වී ඇත්තේ කළපුව ආශ්‍රිත මිරිදිය මත්ස්‍ය කර්මාන්තයයි. මෙම ධීවර කර්මාන්තයේ යෙදෙන පවුල් දහසක් පමණ මාදු ගඟ ආශ්‍රිතව අපට හදුනාගත හැක. ඉස්සන් ඇල්ලීම සදහා යොදාගනු ලබන රිටිපන්න ක්‍රමය ඉතාම ජනප්‍රිය ක්‍රමයක් වී ඇත. ඉස්සන් ඇල්ලීමට භාවිත කරන තවත් ක්‍රමයක් ලෙස ජාකොටු ක්‍රමය දැක්විය හැකිය. කුරුඳු වගාව මඟින් සිය ජීවනෝපාය සරිකර ගනු ලබන ජනතාව මෙම මාදු ගඟ ආශ්‍රිතව දක්නට ලැබේ. කුරුඳු වගාව මෙන්ම පොල් වගාව ද මෙම ප්‍රදේශය පුරා ජනප්‍රිය වූ තවත් ජී‍වනෝපායකි. මීට අමතරව මාදු ගඟ ආශ්‍රිතව පන් කර්මාන්තය, පොල් රා කර්මාන්තය, කොහු කර්මාන්තය, දැව සහ ලී බඩු සෑදීමේ කර්මාන්ත ද දක්නට ලැබේ. සුවිශේෂී වශයෙන් සංචාරක ව්‍යාපාරය මාදු ගඟ ආශ්‍රීතව අති ජනප්‍රිය වී ඇත. දේශීය විදේශීය සංචාරකයින් මාදු ගඟ නැරඹීම සඳහා පැමිණෙන අතර ඒ සඳහා ලී ඔරු, ෆයිබර් ඔරු, අඟුල්, මෝටර් බෝට්ටු ආදිය භාවිත කරයි. ශ්‍රී ලංකාවේ ස්වභාවික සෞන්දර්යය වඩාත් ඔප් නංවනවා සේම එම ප්‍රදේශය ආශ්‍රිත ජනතාවගේ දිවි මග සාර්ථක කර ගැනීමට ද මෙම මාදු ගං කොමළිය ඉමහත් පිටුවහලක් වී ඇතිබව අපට පෙනී යයි. එබැවින් ලෝක උරුමයක් සේම ශ්‍රී ලංකාවේ සුන්දරතම රැම්සා තෙත් බිම වන මාදු ගඟ පරිසර පද්ධතිය සුරක්ෂිත කොට අනාගත පරපුරට දායාද කිරීම සියලුම ශ්‍රී ලංකා වාසීන්ගේ යුතුකමක් සේ සැලකිය යුතුය. මූලාශ්‍ර බාහිර සබැඳි www.madhuganga.com </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ලිතුආනියා සමුහාණ්ඩුව [/INST] ලිතුආනියා සමුහාණ්ඩුව එකතුව - $ 68.611 බිලියන සාමාන්‍ය - $ 18 977 (47) GDP (සාමාන්‍ය) – 2008 තක්සේරැව එකතුව - $ 63 729 බිලියන (70) සාමාන්‍ය - $ 14 086 (49) ගිනි (2003) – 36 (මධ්‍යම) ලිතුආනියා සමුහාණ්ඩුව බෝල්ටික් තුන් රාජ්‍යයේ උතුරැ යුරෝපයේ පිහිටි රටකි. ගිණිකොණ බෝල්ටික් මුහුදු තීරයේ හා එය මායිම් වන්නේ උතුරැ ලැම්බියාව, ගිණිකොණ බෙලාරස්. නිරිත ගෝලන්තය, රැසියානු තලනිනග්‍රෑඩ් කුඩා රාජ්‍යය. බටහිර බොල්ටික් මුහුදු තීරයේ ඇත්තේ ස්විඩනය හා ඩෙන්මාර්න්ය. එහි ජනගහනය මිලියන 3.32 වන අතර අගනුවර වන්නේ වෙල්නියස්ය. 14 වන ශතවර්ෂයේ දී යුරෝපයේ පිහිටි විශාලතම රට ලිතුආනියා විය. වර්තමානයේ බෙලාරස්, යුක්රේන්, පෝලන්ත හා රැසියානු කොටස් ලිතුආනියා ආදිපාද වසමේ ප්‍රදේශ විය. 1569 වර්ෂයේ දී ලුබ්ලින් එකමුතුවෙන් පෝලන්ත ලිතුආනියා යන පොදු රාජ්‍යය ලෙස නව රාජ්‍යයන් පිහිටුවිය. එය ශතවර්ෂ 2 ක් පුරා පැවති අතර 1772 සිට 1795 දක්වා වකවානුවේ අසල්වැසි රාජ්‍යයන් එය ක්‍රමයෙන් බිද දැමු අතර රැසියානු අධිරාජ්‍ය සමග ලිතුආනියන් ප්‍රදේශ බොහෝමයක් සම්බන්ධ කරන ලදි. 2 වන ලෝක යුද්ධයෙන් පසු 1918 පෙබරවාරි 16 දා ලිතුආනියානු නිදහස් පනත අත්සන් කරන ලද අතර, නිදහස් රාජ්‍යයන් ලෙස ප්‍රකාශිතයට පත් කරන ලදි. 1940 වන විට නාට්සින් බසුබැසි අතර සෝවියට් රැසියානුවන් එය අත්කර ගත්හ. 1990 මාර්තු 11 ලිතුආනියාව සෝවියට් සමුහාණ්ඩුව තුල නිදහස ප්‍රකාශ කල පළමු රට විය. 2008 – 2009 පැවති ලෝක ආර්ථික අර්බුදයට පෙර ලෝකයේ පැවති වේගවත් ආර්ථික වර්ධනය මෙරට සතු විය. ලිතුආනියාව නේටෝ, යුරෝපානු කවුන්සිලය, යු‍රෝපානු සංගමයේ සාමාජිකයෙකි. 2007 දෙසැම්බර් 21 එය ෂෙන්ගන් එකගතාවයේ සම්පුර්ණ සාමාජිකයෙක් විය. 2009 වර්ෂයේ විල්නියස් යුරෝපානු සංස්කෘතියේ අගනුවර වු අතර ලිතුආනියාව නව මිලේනියම් තම නමින් සැමරැහ. ලිතුආනියා සමුහාණ්ඩුව පින්තුරය - කොඩිය ආදර්ශ පාඨය - ජාතික ගීය අගනුවර සහ විශාලම නගරය - වෙල්නියස් 540 41' N 250 19' E රාජ්‍ය භාෂාව - ලිතුඅනියානු ජන වර්ග - 84.7% ලිතුආනියානු 6.1% පෝල්ස් 4.9% රැසියානු 5.0% වෙනත් රාජ්‍ය - අර්ධ ජනාධිපති සමුහාණ්ඩුව ජනාධිපති - ඩැලියා ඉබොව්ස්කේට් අගමැති - අන්ඩ්‍රියස් කුබිලියස් නිදහස රැසියාව සිට - 1918 නිදහස ප්‍රකාශ කිරිම - 16 පෙබරවාරි 1918 පළමුවන සෝවියට් රැකියා නියුක්තිය - 15 ජුනි 1940 ජර්මානු කාසි රැකියා නියුක්තිය - ජුනි 1941 දෙවන සෝවියට් රැකියා නියුක්තිය - 1944 රාජ්‍යයට පැමිණීම - 01 මැයි 2004 වර්ග ප්‍රමාණය - එකතුව - 65 200 Km2 25 173 sq mi ජලය (%) – 1.35% ජනගහනය - 2009 තක්සේරැව - 3 341 966 (130) ඝනත්වය - 53.5 / Km2 (120) 141.2 / sq mi GDP (PPP) – 2008 තක්සේරැව සමුහාණ්ඩු </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: මිස්ටර් වර්ල්ඩ් [/INST] මිස්ටර් වර්ල්ඩ් (Mister World) යනු මිස් වර්ල්ඩ් සංවිධානය (Miss World Organization) විසින් 1996 වසරේ සිට සංවිධානය කරනු ලබන, එක් එක් වසර වෙනුවෙන් කඩවසම් තරුණයෙකු තෝරාගනු ලබන තරඟයකි. මීට සහභාගී වන තරඟකරුවන් බයිසිකල් කඳුනැගීම සහ මැරතන් ධාවනය වැනි විවිධ ක්‍රියාකාරකම් සඳහාද සහභාගී විය යුතුයි. සාම්ප්‍රදායානුකූලව, මිස්ටර් වර්ල්ඩ් තනතුර හිමිකරගන්නා තැනැත්තා, ඔහුගේ ධූරකාලය තුල රැඳී සිටින්නේ එංගලන්තයේ ලන්ඩන් අගනුවර තුලයි. ජයග්‍රාහකයින් එක් එක් රටවල ජයග්‍රාහකයින් සංඛ්‍යාව හොඳම තරඟකාරී රටවල් මේවාද බලන්න මෑන්හන්ට් ඉන්ටර්නැෂනල් මෙන් යුනිවර්ස් මොඩ්ල් මිස්ටර් ඉන්ටර්නැෂනල් ආශ්‍රිත රූප සෞන්දර්යය හෝ කඩවසම් බව හෝ තේරීමේ ජාත්‍යන්තර තරඟ </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ජේ. බී. දිසානායක [/INST] සම්මානිත මහාචාර්ය දේශමාන්‍ය ජයරත්න බණ්ඩා දිසානායක මහතා (උපත 1937 අප්‍රේල් 16 දින) සිංහල භාෂාව පිළිබඳ ප්‍රවීන විද්වතෙකි. ඔහු තායිලන්තයේ ශ්‍රී ලංකා තානාපතිවරයා ලෙසද සේවය කර ඇත. සම්පූර්ණ නම - රාජපක්ෂ රාජකරුණා මහ වාසල දුක්ගන්නා දිසානායක මුදියන්සේලාගේ ජයරත්න බණ්ඩා දිසානායක පුවක්මොටේ බෞද්ධ පිරිමි පාසලෙන් හා මහනුවර ධර්මරාජ විද්‍යාලයෙන් මූලික අධ්‍යාපනය ලබාගත් දිසානායක මහතා කොළඹ ආනන්ද විද්‍යාලයෙන් ද්වීතීයික අධ්‍යාපනය ලැබීමෙන් අනතුරුව 1961 දී ශ්‍රී ලංකා විශ්ව විද්‍යාලයෙන් උපාධිය ලබාගත්තේය. ගත් කතුවරු - සිංහල 1937 උපත් </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: සෞඛ්‍යය [/INST] ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ ලද නිර්වචනයට‍ අනුව, සෞඛ්‍ය යනු සම්පුර්ණ ශාරීරික මානසික හා සමාජීය නිරෝගි තාවයක් වන අතර රෝගයක් හෝ යම්කිසි දුබලතාවයක් නොමැති වීම පමණක් නොවේ. 1986 දී ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය විසින් නවීකරණය කරන ලද අර්ථ දැක්වීමකට අනුව සෞඛ්‍ය යනු එදිනෙදා ජීවිතයට සම්පතක් වන අතර ජීවත් වීමේ පරමාර්ථයම පමණක් නෙ‍ාවේ. තවද සෞඛ්‍ය යනු ශාරීරික ධාරීතාවයන් සමාජීය සහ පුද්ගල සම්පත් පිළිබද විග්‍රහ කෙරෙන ධනාත්මක සංකල්පයකි. සෞඛ්‍යයෙහි විවිධ අංශ ශාරීරික සෞඛ්‍ය ශාරීරික සෞඛ්‍ය යනු අඛණ්ඩ ව්‍යායාම, නිවැරදි ආහාර වේලක්, පෝෂණය සහ නිසි පරිදි විවේකයක් ලබා ගැනීම මගින් ශාරීරික වශයෙන් මනා සෞඛ්‍ය තත්ත්වයක් පවත්වා ගැනීමයි.ඒ වගෙම නිසි නින්දක් ද අවශ්‍ය වේ. උස උස යනු ජනගහනයක සෞඛ්‍ය තත්ත්වය පිලිඹිබු කරන ඉතා ශක්තිමත් දර්ශකයකි. උස කෙරෙහි එදිනෙදා ජීවන රටාව බලපාන අතර සෞඛ්‍ය තත්ත්වයෙහි හා පෝෂණ මට්ටමෙහි වැඩිදියුණු කිරීමක් මගින්ද එයට බලපෑමක් සිදුකළ හැකිවේ. උස කෙරෙහි පුද්ගලයෙකුගේ ජාන මගින්ද විශාල බලපෑමක් එල්ල කරයි. මිනිසාගේ වර්ධනය කෙරෙහි බලපාන සාධක සහ එහි බලපෑම් පිළිබදව සිදුකරන අධ්‍යනය ‘ඔස්කෝලොජි’ නම් වේ. මානසික සෞඛ්‍ය මානසික සෞඛ්‍ය යනු පුද්ගලයෙකුගේ හැගීම් හා මානසික ක්‍රියාකාරීත්වයන් යහපත් මට්ටමක පවත්වා ගැනීම පිලිබදව ගොඩනැගුනු සංකල්පයකි. මේරියම් වෙබ්ස්ටර් විසින් විග්‍රහ කරන අන්දමට මානසික සෞඛ්‍ය යනු එදිනෙදා ජීවිත්වීමට අවශ්‍යතා සපුරා ගැනීමට හා සමාජයේ ක්‍රියාකාරී වීම සදහා පුද්ගලයෙකු සංජානනය හා හැගීම් භාවිතයට ගන්න‍ා හැගීම් හා මානසික නිරෝගිතාවය ගැන විග්‍රහ කෙරෙන තත්ත්වයකි. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට අනුව මානසික සෞඛ්‍ය සදහා නිලතල නිර්වචනයක් නොමැත. මානසික සෞඛ්‍ය පිළිබද නිර්වචනයක් දීමේදි සංස්කෘතිකමය නිර්වචනයන් පුද්ගලානුරූපි තක්සේරු කිරීම් සහ විවිධ වෘත්තීය මට්ටමේ සිද්දාන්තයන් බලපෑමක් ඇති කරයි. පොදු වේ ගත් කළ බොහෝ විශේෂයන් එකග තාවයට පත්වී ඇති මතයක් නම් මානසික සෞඛ්‍ය හා මානසික රෝගය යනු එකිනෙකට තේරුමක් නොදෙන බවයි. වෙනත් ආකාරයකින් පැවසුව හොත් හදුනාගත් මානසික රෝගයක් නොමැති වීමට යහපත් මානසික සෞඛ්‍යක් ඇති බවට දර්ශකයක් නොවේ. පුද්ගලයෙකුගේ මානසික සෞඛ්‍ය යහපත් බවට දෘෂ්‍යමා‍න සාක්ෂියක් නොමැති වන්නේ පුද්ගලයා‍ කොතෙක් දුරට සාර්ථකව හා කාර්යක්ෂ්‍යමව තම එදිනෙදා කටයුතු සිදුකරන්නේ ද යන වගයි. යහපත් මානසික සෞඛ්‍යයක ලක්ෂණ වනුයේ තමාගේ හැකියාවන් පිලිබද විශ්වාසයක් තබා ගැනීම සමාන්‍ය මට්ටමේ ආතතියක් විදදරා ගැනීමට හැකියාවක් තිබීම ප්‍රශස්ථ මට්ටමකින් අන්තර් පුද්ගල සම්බන්ධතා පවත්වා ගැනීමට හැකිවීම, නිදහස් හා ස්වාධීන ජීවිතයක් ගත කිරීම, පසු බෑමකින් යළි සිටි තත්ත්වයට හෝ පත්වීමට හෝ අසීරු අවස්ථාවලින් යලි යතා තත්ත්වයට පත්වීම උදාහරණයක් ලෙස ගත හැක. සමස්ථයක් වශයෙන් ගත් කල යහපත් සෞඛ්‍ය තත්ත්වයක් පවත්වා ගැනීම සදහා පුද්ගලයෙකු‍ෙ‍ග් මානසික ශාරීරික හා සමාජීය යන අංශ 3 හිම යහපත් ක්‍රියාකාරීත්වයක් එක්වර පවත්වා ගත යුතුය. සෞඛ්‍යය </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: කාර්ලේ චෛත්‍යශාලා [/INST] ඉන්දියාවේ පැරණි ගුහා විහාර අතරින් සුන්දරත්වය අනුව උසස්ම තැන ලබා ඇත්තේ කාර්ලේ චෛත්‍යශාලාවය.මෙහි ඉදිරිපස දොරටුව භේද්සා චෛත්‍යශාලාවේ මෙන් මනහර ලෙස කැටයමින් සරසා තිබුණු බව නටබුන් අනුව පැහැදිලි වේ.මෙහි වඩාත් වැදගත් ලක්ෂණය සිංහ ස්ථම්භ 2ය. ඉන්දියාව </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ISO 3166-1 [/INST] <onlyinclude> ISO 3166-1 යනු ප්‍රමිතිකරණය සඳහා වූ අන්තර්ජාතික සංවිධානය (ISO) විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද ISO 3166 ප්‍රමිතියෙහි කොටසක් වන අතර, මෙමගින් රටවල් වල නම්, පරාධීන දේශභූමි, සහ භූගෝලීය බැඳියාවල විශේෂ ප්‍රදේශ සඳහා සංකේත නියම කරනු ලබයි. වත්මන් සංකේත නිල වශයෙන් පවරන ලද සංකේත මූලිකාංග The following is a complete ISO 3166-1 encoding list of the countries which are assigned official codes. It is listed in alphabetical order by the English short country name used by the ISO 3166/MA. Click on the button in the header to sort each column. For more information on each country and the assignment of its code elements, click on its alpha-2 code. AD ඇන්ඩෝරාව AE එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය AF ඇප්ගනිස්ථානය AG ඇන්ටියා හා බාබඩෝස් AI ඇංග්වෙලාව AL ඇල්බේනියාව AM ආර්මේනියාව AN නෙදර්ලන්තය AO ඇංගෝලාව AQ ඇන්ටාක්ටිකාව AR ආර්ජන්ටිනාව AS සැමෝවා AT ඔස්ට්‍රියාව AU ඔස්ට්‍රේලියාව AW අරූබා AZ අසර්බයිජානය BA බොස්නියාව BB බාබර්ඩෝස් BD බංග්ලාදේශය BE බෙල්ජියම BF බුර්කිනෝ පාසෝ BG බල්ගේරියාව BH බහරේනය BI බුරුන්ඩි BJ බෙනින් BM බර්ම්‍යුඩාව BN බෲනෙයි BO බොලිවියාව BR බ්‍රසිල් BS බහමාස් BT භූතානය BV බොවෙට් දූපත BW බොට්ස්වානා BY බෙලරුස් BZ බෙලීස් CA කැනඩාව CC කොකොස් දූපත් CF මධ්‍යයම අප්‍රිකානු දූපත් CG කොංගෝව CI අයිවරි කෝස්ට් CK කුක් දූපත් CL චිලී CM කැමරූන් CN චීනය CO කොලොම්බියාව CR කොස්ටරිකා CU කියුබාව CV කේප් වෙඩ්රේ CX ක්‍රිස්මස් දිවයින CY සයිප්‍රසය CZ ක්සේෂියාව DE ජර්මනිය DJ ඩිජිබර්ටි DK ඩෙන්මාර්කය DM ෙඩාමිනිකාව DO ඩොමිනිකන් ජනරජය DZ ඇල්ජීරියාව EC ඉක්වදෝරය EE එස්තෝනියාව EG ඊජිප්තුව EH බටහිර සහරාව ER එත්‍රියාව ES ස්පාඤ්ඤය ET ඉතියොපියාව FI ෆින්ලන්තය FJ ෆීජී FK ෆල්කන් දිවයින් FM මික්‍රනිසියාව FO ෆාරෝ දිවයින FR ප්‍රංශය GA ගැබන් GB බ්‍රිතාන්‍යය GD ග්‍රෙනේඩාව GE ජෝර්ජියාව GF ගයනා‍ව GG ගර්න්සි GH ඝානාව GI ගිබ්‍රල්ටර් GL ග්‍රීන්ලන්තය GM ගැම්බියාව GN ගයනාට GP ග්වාද්ලූප් GQ සමක ගයනාව GR ග්‍රීසිය GS දකුණු ජෝර්ජියා හා සැන්ඩිවිච් දිවයින් GT ග්වාතමාලාව GU ගුවාම් GW ගිනි බිසව් GY ගුයානා HK හොංකොං HM හර්ඩ් හා මැක්ඩොනල්ඩ් දූපත් HN හොන්ඩූරස් HR ක්‍රොයේෂියාව HT හයිටි HU හංගේරියාව CH ස්විට්සර්ලන්තය ID ඉන්දුනීසියාව IE අයර්ලන්තය IL ඊශ්‍රයලය IM ඉස්ලා ඔෆ් මෑන් IN ඉන්දියාව IO බ්‍රිතාන්‍ය ඉන්දීය සාගර කලාපය IQ ඉරාකය IR ඉරානය IS අයිස්ලන්තය IT ඉතාලිය JE ජර්සි JM ජැමෙයිකාව JO ජෝර්දානය JP ජපානය KE කෙන්යාව KG කිරිකිස්ථානය KH කාම්බෝජය KI කිරිබති KM කොමරෝස් KN ශාන්ත කිට්ස් හා නෙවිස් KO කොසෝවෝ KP උතුරු කොරියාව KR දකුණු කොරියාව KW කුවේට් KY කේමන් දූපත් KZ කසකස්ථානය LA ලාඕසය LB ලෙබනනය LC ශාන්ත ලුසියා LI ලිස්ටන්ස්ටයින් LK ශ්‍රී ලංකාව LR ලයිබීරියාව LS ලෙසතෝව LT ලිතුවේනියාව LU ලක්සම්බර්ග් LV ලැටිවියාව LY ලිබියාව MA මොරොක්කෝ‍ව MC මොනාකෝ MD මොල්ඩෝව ME මොං‍ෙටන්ග්‍රෝව MG මැඩගස්කරය MH මාෂල් දූපත් MK මැසිඩෝනියාව ML මාලි MM මියන්මාරය (බුරුමය) MN මොංගෝලියා‍ව MO ම‍ාසෝ MP උතුරු මරියානා දූපත් MQ මාර්ටිනීක් MR මො‍හිටනී MS මොංසරාට් MT මෝල්ටෝ MU මොහිට්සියොස් MV මාලදිවයින MW මලාවි MX මෙක්සිකෝව MY මැලේසියාව MZ මොසැම්බික් NA නැමීබියාව NC නව කැලඩෝනියාව NE නයිජර් NF නෝ‍ෙෆාක් දිවයින NG නයිජීරියාව NI නිකරගුවා NL නෙදර්ලන්තය NO නොර්වේ NP නේපාලය NR නවුරු NU නියුවේ NZ නව සීලන්තය OM ඕමානය PA පැනමා PE පේරු PF ප්‍රංශ පැලනීසියාව PG පැපුවා නිව් ගීනියාව PH පිලිපීනය PK පකිස්ථානය PL පෝලන්තය PM ශාන්ත පියරේ හා මිකැලොන් PN පිට්කේන් දූපත් PR පුවෙට්‍රෝ රිකෝ PT පෘතුගාලය PW පලවු PY පැරගුවේ QA කටාර් RE රූනියාව RO රොමේනියාව RS සර්බියාව RU රුසියාව RW රුවන්ඩාව SA සවුදි අරාබිය SB සොලමන් දූපත් SC සේෂල්ස් SD සුඩානය SE ස්වීඩනය SG සිංගප්පූරු‍ව SH ශාන්ත හෙලෙන‍ා SI ස්ලොවේනියාව SJ ස්වල්බර්ඩ් SK ස්ලොවේකියාව SL සියරා ලියොන් SM සැන් මැරීනෝ SN සෙනගාලය SO සෝමාලියාව SR සුරිනේමියවෙ ST ස‍ාවො ටෝම් SV සැල්වදෝරය SY සියරා SZ ස්වාසිලන්තය TB ටිබෙට් TC තූර්කි හා කොකේසියානු දූපත් TD චැඩ් TF දකුණු ප්‍රංශ යටත්විජිත TG ටොගො TH තායිලන්තය TJ තජිකිස්ථානය TK ටොකිලවු TL නැගෙනහිර ටිමෝරය TM තක්මෙනිස්ථානය TN ටියුනීසියාව TO ටොංගා TR තූර්කිය TT ට්‍රිනිඩෑඩ් හා ටොබෑගෝ TV ටුවාලු TW තායිවානය TZ ටැංසානියාව UA යුක්රේනය UG උගන්ඩාව UM ඇ.එ.ජ දූලත් US ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය UY උරුගුවේ UZ උස්බෙකිස්ථානය VA වතිකානුව VC ශාන්ත වින්සන්ට් හා ග්‍රෙනේඩීන් VE වෙනුසුවේලාව VG බ්‍රිතාන්‍ය වර්ජින් දිවයින් VI ඇමරිකානු වර්ජින් දිවයින් VN වියට්නාමය VU වනාටු WF ෆටූනා WS බටහිර සැමෝවා YE යේමනය YT මයෝටි ZA දකුණු අප්‍රිකාව ZM සැම්බියාව ZR සය‍රේ ZW සිම්බාබ්වේ sv:ISO 3166#ISO 3166-1-koder </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ලොන්ඩා [/INST] ලොන්ඩා () යනු ඇන්ගෝලාවේ අගනුවරයි. </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: මිහින්තලය මහාසෑය [/INST] ශ්‍රී ලංකාවේ අනුරාධපුර මිහින්තලා පුදබිමෙහි ඉදිකොට ඇති චෙෙත්‍යයන් අතුරින් විශාලතම චෙෙත්‍යය මහාසෑය වේ. මෙම චෙෙත්‍යය මහාථූපය, මහාචේතිය නම් වලින්ද හඳුන්වනු ලබයි. පූජාවලියෙහි සහ සිව්වන මිහිදු රජුගේ මිහින්තලා පුවරු ලිපියෙහි මෙම දාගැබ අම්බුලු දාගැබ ලෙස හඳුන්වා තිබේ. මේ වනවිට සංරක්ෂණය කොට තිබෙන මහා සෑයේ උස අඩි 153 ක් පමණ වේ. මිහින්තලය මහා සෑය 1941 වර්ෂයේදී පුරාවිද්‍යා ආරක්ෂිත ස්මාරකයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. ඉදිකිරීම මහාදාඨික මහානාග රජු (ක්‍රිස්තු වර්ෂ 7-19) විසින් මෙම දාගැබ ඉදිකරවා තිබේ. බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ඌර්ණ රෝම ධාතුව මෙහි නිදන් කොට ඇති බව විශ්වාස කෙරේ. ප්‍රථිසංස්කරණ 1893 වර්ෂයේදී තායිලන්ත කුමරෙකුගේ සහය ඇතිව මහා සෑය සංරක්ෂණයට පියවර ගත් මුත් එය අසාර්ථක වූ බව පැවසෙයි. පසුව 1950 වර්ෂයේදී පුරාවිද්‍යා දෙපාර්ථමේන්තුව මගින් මෙහි සංරක්ෂණ කටයුතු ආරම්භ කරන ලදී. 1965 වර්ෂයේදීද පුරාවිද්‍යා දෙපාර්ථමේන්තුවේ අධීක්ෂණය යටතේ රාජ්‍ය ඉංජිනේරු සංස්ථාව මගින් මෙහි සංරක්ෂණ කටයුතු සිදුකරන ලදී. ආශ්‍රිත මිහින්තලය අනුරාධපුර දිස්ත්‍රික්කයේ බෞද්ධ සිද්ධස්ථාන අනුරාධපුර දිස්ත්‍රික්කයේ පුරාවිද්‍යා ආරක්‍ෂිත ස්මාරක </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ශ්‍රී ලංකාවේ පුරාණ දාගැබ් [/INST] ලක්දිව ප්‍රථම ස්ථූපය ලෙස සැලකෙන්නෙ ථූපාරාම ස්ථූපයයි.ථූපාරාමයට වඩා පසු කාලයේදී ඉදි කරන ලද ස්ථූප ප්‍රමානයෙන් විශාල විය. දුටු ගැමුණු රජතුමා (ක්‍රි.පූ.161-137) මිරිස වැටිය ද, රත්නමාලී මහා ථූපය ලෙසින් හඳුන්වන බොහෝ බැතිමතුන්ගේ භක්ත්‍යාදරයට පාත්‍ර වූ රුවන්වැලි සෑය ද ගොඩනැංවූයේය. මිරිසවැටියේ පාද‍මෙහි විෂ්කම්භය අඩි 168 ක් විය. රුවන්වැලි සෑයේ පාදමෙහි විෂ්කම්භය අඩි 289 ක් වූ අතර උස රියන් 120 ක් නොහොත් අඩි 300 ක් පමණ විය. එහි හැඩය බුබ්බුලාකාරය. වට්ටගාමිණී රජු (වළගම්බා -ක්‍රි.පූ.103 ) මුලදී තැනූ අභයගිරිය එතරම් විශාල ථූපයක් නොවීය. පසු කලෙක කරන ලද විශාල කිරීම් නිසා එය මහාථූපයට වඩා විශාල විය. මේ සියල්ලටම වඩා විශාල ජේතවනාරාම ථූපය තැනවීම සම්බන්ධයෙන් මහාසේන රජු (ක්‍රි.ව.276-303) ගෞරවයට පාත්‍ර වේ. එහි පාදමෙහි විෂ්කම්භය අඩි 367 කි. එහි වර්තමානයේ උස අඩි 232 ලෙස ගණන් බලා ඇතත් මුල්ම උස රියන් 160 ක් වන්නට ඇතැයි අනුමාණ කෙරේ. ජේතවන ථූපයේ ප්‍රධාන විශේෂත්වය නම් එහි අඩිතාලමය. එය පිහිටි ගල දක්වා ද අඩි 250 ක් ගැඹුරට දිවයයි. එම ථූපයේ උසට සරිලන තරමටම අඩිතාලම දක්වා විහිදෙන ගැඹුරක් ඇත. අඩි තාලම ඇතුළු මුළු ජේතවනය ථූපයේ ව්‍යුහමය ගත් කළ එය ඊජිප්තුවේ මහා පිරමීඩයට වඩා බරින් ද විශාලත්වයෙන් ද වැඩිය. මිහින්තලයේ ද විශාල ස්ථූප තනා ඇත. ඒ මිහිඳු රහතන් වහන්සේ රජු මුණ ගැසුණු ස්ථානයේය. මාගම දීඝවාපිය (අම්පාර කිට්ටුව) කතරගම සහ වෙනත් තැන්වලද විශාල ස්ථූප තිබේ. ලංකාවේ ස්ථූප ගොඩනැංවූවන් ඉන්දියාවේ සාංචි සහ වෙනත් තැන්වල තිබුණු එවැනි ගොඩනැගිලි සැලසුම් ඉතා හොඳින් අධ්‍යයනය කළහ. මෙම යෝධ ඉදිකිරීම්වල අර්ධ ගෝලාකාර ශිඛරය ගොඩ නගා තිබුණේ පේසා වළලු තුනක් මතය. ථූපය මුදුණේ දැවයෙන් හෝ ගලින් කළ වැටක් තිබුණි. පසු කලෙක මෙය හතරැස් ගල් යොදා නිම කරන ලදී. ගෝලාකාර ශිඛරයට එබ්බවූ ගල් කුළුණු පෙරකී වැටෙන් ඉහළට දිගු විය. ස්ථූපය මුදුණේ ඡත්‍රයක් හෝ ඡත්‍ර කීපයක් (කුඩ) සවි කරන ලදී. කුඩා දාගැබ් කුඩා දාගැබ්වලට හොඳම නිදර්ශනයක් නම් මිහින්තලේ කණ්ඨක චෛත්‍යයයි. එහි කදිම ගල් කැටයම් ප්‍රමාණයක් සහ ටෙරා-කොටා බදාමයෙන් නිමවන ලද රූපද අඹා තිබුණි. අද පවා ඒවා සුරැකිව පවතී. මෙම චෛත්‍යය තවත් වැදගත් අංගයක් නම් එහි ඇති වාහල් කඩයි. එහි සත්ව රූප, පුන් කලස්, මල්කම් ලියකම් ආදිය කැටයම් කර තිබුණි. බොහෝ දාගැබ්වල දක්නට ලැබෙන මෙම වාහල් කඩ පාදමේ සිට ප්‍රධාන සිව් දිශාවට මූහුණ ලා පිහිටුවා තිබුණි. වටදාගේ හතරවැනි සියවසෙන් පසු විශාල ප්‍රමාණයේ දාගැබ් ඉදිකිරීම් අවසාන වූ බව පෙනී ගොස් තිබේ. ඉන් පසු අනුරාධපුරයේ ථූපාරාමය ආදර්ශයට ගෙන කුඩා ප්‍රමාණයේ ස්ථූප ගොඩනංවා තිබේ. මෙම ක්‍රමය 'වටදාගෙය' නමින් ප්‍රසිද්ධියට පත් විය. වෘත්තාකාර ධාතු මන්දිරයකි. අනුරාධපුරයේ ථූපාරාමය, ලංකා‍රාමය හැරුණු විට හොඳම නිදර්ශනය දක්නට ලැබෙන්නේ පොළොන්නරුවෙහිය. අනුරාධපුර -ත්‍රිකුණාමල‍ය පාරෙන් හැරී මදක් දුර ගිය විට හමුවන තිරියායෙහි ද පොළොන්නරුව අසල මැදිරිගිරියේද කදිම වටදා ගෙවල් දෙකක් දක්නට ලැබේ. මෙම රවුම් සිද්ධස්ථානය තුළ කුඩා ස්ථූප තිබෙන අතර ඒ වටා ලී කණු පිහිටුවා තිබේ. පසු කලෙක මෙම දැව කණු වෙනුවට කැටයම් කරන ලද ගල් කණු සිටුවා තිබුණි. පිටතට විහිදෙන විට ප්‍රමාණය කුඩා වන පරිදි සම කේන්ද්‍රික වෘත්තවල ගල් කණු පිළිවෙලකට පිහිටුවා තිබුණි. ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රසිද්ධ බෞද්ධ ස්ථූප කිහිපයක් මේ ස්ථූප අතර පැරණිම ස්ථූප ප්‍රමාණයෙන් කුඩා වේ.දුටුගැමුණු රජු විසින් මිරිසවැටි දාගැබ ඉදිකිරීමත් සමඟම ලංකාවේ විශාල ස්ථූප තැනීම ආරම්භ විය.ඉන් අනතුරුව ඉදිකළ රුවන්වැලිමහාසෑය, ජේතවනිරාමය, අභයගිරිය එකකට එකක් නොදෙවෙනි ලෙස ගොඩනංවා තිබේ.මෙහි සඳහන් ස්ථූප කිහිපය හැරෙන්නට විවිධ රජවරුන් විසින් විවිධ කාරණා පදනම් කරගෙන ස්ථූප රාශියක් ඉදිකර ඇතිබව පැහැදිලි කාරණයකි.වර්තමානයේ ඕනෑම පන්සලක දක්නට ලැබෙන අත්‍යවශ්‍ය අංගයක් ලෙස බෞද්ධ ස්ථූපය හැඳින්විය හැකිය. ආශ්‍රිත ලිපි දාගැබ් චෛත්‍ය ශ්‍රී ලංකාවේ දාගැබ් දාගැබ් - ශ්‍රී ලංකා දාගැබ් </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ඍග් වේද [/INST] ඍග් වේදය, ඍග්වේද (සංස්කෘත: ऋग्वेद) යනු වෛදික පුරාණ සංස්කෘත ගීතිකා වල එකතුවකි එය වේද ලෙස හැඳින්වෙන හින්දු ආගමික පූජනීය කෘති අතරින් පළමුවැන්න යි. ඍග්වේදය යනු පැරණිතම වෛදික සංස්කෘත ග්‍රන්ථයයි. එහි මුල් ස්ථර ඕනෑම ඉන්දු-යුරෝපීය භාෂාවක පවතින පැරණිතම ලියවිලි වලින් එකකි. 2 වන සහස්‍රයේ සිට ඍග්වේදයේ ශබ්ද සහ පාඨ වාචිකව සම්ප්‍රේෂණය වී ඇත. මෙම ලියවිල්ල සංහිතා, බ්‍රාහ්මණ, ආරණ්‍යක සහ උපනිෂද් වලින් සමන්විත වේ. ඍග් වේද සංහිතා යනු මූලික පාඨය වන අතර, එය පද්‍ය 10,600 ක පමණ ගීතිකා 1,028 (සූක්ත) සහිත පොත් 10 කින් (මණ්ඩල) එකතුවකි. මුල්ම රචනා කරන ලද මණ්ඩල අටේ - මණ්ඩල 2 සිට 9 දක්වා - ගීතිකා ප්‍රධාන වශයෙන් විශ්ව විද්‍යාව, වත්පිළිවෙත්, චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර සහ දෙවිවරුන්ට ප්‍රශංසා කිරීම ගැන සාකච්ඡා කරයි. වඩාත් මෑතකාලීන මණ්ඩලයන්හී (1 සහ 10) ගීතිකා තුළ දාර්ශනික හෝ සමපේක්ෂන ප්‍රශ්න, සමාජයේ දාන (පුණ්‍යකර්ම) වැනි ගුණධර්ම, විශ්වයේ ආරම්භය සහ දිව්‍යමය ස්වභාවය පිළිබඳ ප්‍රශ්න සහ ඒවායේ වෙනත් පාරභෞතික ගැටළු පිළිබඳව ද කටයුතු කරයි. හින්දු චාරිත්‍ර වාරිත්‍රවල (විවාහ මංගල්‍ය වැනි) සහ යාඥාවන් වලදී එහි සමහර පාඨ කියවනු ලැබේ, ඍග් වේදය අඛණ්ඩව භාවිතා වන ලෝකයේ පැරණිතම ආගමික ග්‍රන්ථය වේ. කාල නිර්ණය සහ ඓතිහාසික සන්දර්භය කාල නිර්ණය Jamison සහ Brereton ට අනුව, ඔවුන්ගේ 2014 ඍග් වේද පරිවර්තනයේ, මෙම පාඨයේ කාල නිර්ණය "විවාදාත්මක හා නැවත සලකා බැලීමේ කාරණයක් වී ඇති අතර පවතිනු ඇත". යනුවෙන් සඳහන් කොට ඇත. මෙතෙක් කාල නිර්ණය අනුමාන කර ඇත්තේ ගීතිකා තුළම ඇති ශෛලිය සහ අන්තර්ගතයෙනි. භාෂා විද්‍යාත්මක තක්සේරුව මගින් පෙළෙහි වැඩි ප්‍රමාණයක් දෙවන සහස්‍රයේ දෙවන භාගය දක්වා දිව යයි. මුල් ඉන්දු-ආර්ය භාෂාවකින් රචනා වී ඇති බැවින්, ගීතිකා ඉන්දු-ඉරාන වෙන්වීමෙන් පසුකාලීන විය යුතුය, දළ වශයෙන් ක්‍රි.පූ. 2000 දක්වා දිව යයි. ඍග් වේදයේ හරයේ සංයුතියට ආසන්න සාධාරණ දිනයක් වන්නේ උතුරු සිරියාවේ සහ ඉරාකයේ (ක්‍රි.පූ. 1450-1350) මිටැනි ලේඛනයි. ඒවායේ වරුණ, මිත්‍ර සහ ඉන්ද්‍ර වැනි වෛදික දෙවිවරුන් ගැන ද සඳහන් වේ. අනෙකුත් සාක්ෂි ද පෙන්වා දෙන්නේ ක්‍රි.පූ. 1400ට ආසන්න සංයුතියකි. ඍග් වේද ලකුණු ලෝකඩ යුගයේ අවසාන කාලය දක්වා පිළිගෙන ඇති අතර, එය නොකැඩූ සම්ප්‍රදායක් සහිත උදාහරණ කිහිපයෙන් එකක් බවට පත් කරයි. ඓතිහාසික හා සමාජීය සන්දර්භය ඍග් වේදාය අනෙකුත් ඉන්දු-ආර්ය ග්‍රන්ථයන්ට වඩා බොහෝ පෞරාණික ය. මේ හේතුව නිසා එය මැක්ස් මුලර් සහ රුඩොල්ෆ් රොත්ගේ කාලයේ සිට බටහිර ශිෂ්‍යත්වයේ අවධානයට ලක් විය. ඍග් වේදය වෛදික ආගමේ මුල් අවධිය පිළිබඳව වාර්තා කරයි. සාමාන්‍ය හෝ ප්‍රභූ වේවා, වෛදික යුගයේ සමාජ හෝ දේශපාලන ක්‍රමය පිළිබඳ සෘජු සාක්ෂි ඍග්වේදය ඉදිරිපත් නොකරයි. ගව පාලනය සහ තුරඟ තරග වැනි ඉඟි පමණක් දැකිය හැකි අතර, මෙම පාඨය පුරාණ ඉන්දියානු සමාජය පිළිබඳ ඉතා පොදු අදහස් ඉදිරිපත් කරයි. මෙහි කුල බේදයක්, ක්‍රමයක් පිළිබඳව සඳහන් නැත. කෘෂිකාර්මික දේවතාවන් ගැන ගීතිකා වල සඳහන් වන අතර එය සමරන බැවින් සමාජය කෘෂිකර්මාන්තය පිළිබඳ සාක්ෂි ඇත. රජවරුන් පූජකයන් සහ ශ්‍රමිකයන් අතර අනුපූරක සබඳතා පැවති නමුත් සමාජ පන්තිවල සාපේක්ෂ තත්ත්වය පිළිබඳ සාකච්ඡාවක් නොමැත. ඍග්වේදය තුළ කාන්තාවන් තරමක් විවෘතව කතා කරන අතර එය ලියවිල්ලෙහි සඳහන් ආකාරයට පිරිමින්ට වඩා ලිංගිකව විශ්වාසයෙන් පෙනී සිටින ආකාරයෙන් පැහැදිලි වේ. විවාහ මංගල්‍යය පිළිබඳ සවිස්තරාත්මක හා සෞන්දර්යාත්මක ගීතිකාවලින් ඇඟවෙන්නේ ඍග්වේද යුගයේ චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර වර්ධනය වී ඇති බවයි. දෑවැද්ද පිළිබඳ සාක්ෂි නොමැති අතර සති පූජාව හෝ ඒ ආශ්‍රිත චාරිත්‍ර පිළිබඳ සාක්ෂි වෛදික ග්‍රන්ථවල නොමැත. ඍග් වේද ගීතිකා වල සහල් සහ කැඳ ගැන සඳහන් වන අතර, කෙසේ වෙතත් වී වගාව පිළිබඳ සාකච්ඡාවක් නොමැත. ආයස් (ලෝහ) යන යෙදුම ඍග් වේදයේ ඇති නමුත් එය කුමන ලෝහයක් දැයි පැහැදිලි නැත. යකට පිළිබඳව එහි සඳහනක් නොමැති අතර ඍග් වේදය ක්‍රි.පූ. 1000 ට පෙර රචනා වූ බවට විද්වතුන් සනාථ කර ඇත. 5.63 ගීතිකාවේ "රත්‍රන් වලින් ආවරණය වූ ලෝහ" ගැන සඳහන් වන අතර, වෛදික සංස්කෘතිය තුළ ලෝහ වැඩ කිරීමේ ප්‍රගතියක් පෙන්නුම් කරයි. ඍග් වේදයේ දක්නට ලැබෙන සමහර දෙවිවරුන්ගේ සහ දේවතාවියන්ගේ නම් මුල්-ඉන්දු-යුරෝපීය ආගම මත පදනම් වූ වෙනත් විශ්වාස පද්ධති අතර දක්නට ලැබෙන අතර භාවිතා කරන බොහෝ වචන වෙනත් ඉන්දු-යුරෝපීය භාෂාවලින් වචන සමඟ පොදු මූලයන් බෙදා ගනී. කෙසේ වෙතත්, ඍග් වේදයේ වචන 300 ක් පමණ ඉන්දු-ආර්ය හෝ ඉන්දු-යුරෝපීය නොවන බව සංස්කෘත සහ වෛදික සාහිත්‍ය විශාරද ෆ්රිට්ස් ස්ටාල් පවසයි. මෙම 300 න්, කපර්දින්, කුමාර, කුමාරි, කිකටා වැනි බොහෝ ඒවා පැමිණෙන්නේ ඉන්දියාවේ නැගෙනහිර සහ ඊසානදිග (ඇසෑමය) ප්‍රදේශයේ දක්නට ලැබෙන මුණ්ඩ හෝ ප්‍රාකෘත-මුන්ඩ භාෂාවලිනි. 300 ලැයිස්තුවේ ඇති අනෙකුත් ඒවාට ඉන්දියාවේ දකුණු ප්‍රදේශයේ ද්‍රවිඩ මූලයන් හෝ ටිබෙටෝ-බුරුම සම්භවයක් ඇත. ඔටුවන්, අබ සහ කොටළුවා වැනි - ඍග් වේදයේ ඇති ඉන්දු-යුරෝපීය නොවන වචන කිහිපය සමහර විට අහිමි වූ මධ්‍යම ආසියානු භාෂාවකට අයත් විය හැකිය. ආශ්‍රේයයන් {| </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: අල් - කුර් ආනය [/INST] අල් කුර් - ආනයේ මුලාරම්භය සහ විකාශය අල් කුර්-ආනයේ මුලාරම්භය හා විකාශය ආරම්භ වන්නේ ක්‍රි.ව. 610 හිදී මුහම්මද්නබි (සල්) තුමාගේ දිව්‍යමය හෙළිදරව් කිරීම පිළිබඳව වූ ප්‍රකාශයත් සමඟය. ඉස්ලාමීය ඉතිහාසයට අනුව අල් කුර්-ආනයේ පද්‍යයන්, මුහම්මද් නබි (සල්) තුමාගේ ජීවිත කාලය තුළදී ලේඛනගත කරන ලදී.එමෙන්ම එතුමාගේ අනුගාමිකයන් අතර කට පාඩමින්ද එය පැවතිණි.එතුමාගේ වියෝවෙන් පසුව දසත පැතිර තිබු මෙම අල් කුර් - ආනීය පද්‍යයන් පසුව එක්රැස් කොට ඇත.ඒ අනුව ක්‍රි.ව. 610 හිදී උස්මාන් කලීෆාගේ පාලන කාලය තුළ දී සියලුම පද්‍යයන් එක්රැස් කොට අල් කුර්-ආනය ප්‍රමිතිකරණයට ලක් කරන ලදී. හත්වෙනි සහ අටවෙනි සියවස තුළදී අල් කුර් - ආනයට ස්වර ලක්ෂ්‍යයන් සහ විරාම ලක්ෂණ යෙදීමෙන් තව දුරටත් සංවර්ධනය කරන ලදී. බොහෝ බටහිර විද්වතුන් මෙන්ම මුස්ලිම්වරුන්ද මෙම වාර්තා සත්‍ය බවට පිළිගෙන ඇත. සම්ප්‍රදායවාදී නොවන මතවාදයට මුලිකවම දායක වී ඇත්තේ බටහිර විද්වතුන් වන අතර, ඔවුන් උස්මාන් කලීෆාවරයා සැකසූ ලේඛනයන් හා එක්ව තිබුණු අනෙකුත් අනුවාද වලට වඩා ඉහළ අධිකාරියක් තිබිම ගැන විවාද කරති. මෙම විද්වතුන් ගෙනෙන තවත් තර්කයක් නම්, ඉස්ලාමීය ඉතිහාසය සම්බන්ධයෙන් මුස්ලිම් ඉතිහාසඥයන්ගේ වාර්තා පමණක්ම සත්‍ය ලෙස භාර ගත හැකි ද යන්නයි. මොන්ට්ගෝමරි වොට් (එඩ්න්බර්ග් සරසවියේ අරාබි සහ ඉස්ලාමිය අධ්‍යයනයන් පිළිබඳ මහාචාර්යවරයා ක්‍රි.ව.1964 -75), ක්‍රිස්ටොෆ් ලක්සෙන්බර්ග් (ජර්මනියේ ආදි සැමිටික් භාෂා පිළිබඳ විද්වතා) සහ ජොන් මන්ස්බ්‍රෝහ් (ලන්ඩන් විශ්වවිද්‍යාලයේ පෙරදිග සහ අප්‍රිකානු අධ්‍යයන කේන්ද්‍රිය) යනු ඉතා වැදගත් කොට සැලකෙන ඉතිහාස‍ ප්‍රතිශෝධනවාදීන් වේ. මුහම්මද් නබි (සල්) තුමා දේව වාක්‍යයන් පහළ වීම ආරම්භ වුයේ ක්‍රි.ව. 610 දීය. ඒ රාමසාන් මාසයේ දිනක රාත්‍රියේදී, මුහම්මද් නබි (සල්) තුමා එම වාක්‍යයන් ගායනා කිරීමට පටන්ගත් පසුවය. මුහම්මද් නබි (සල්) තුමා විශ්වාස කළ ආකාරයට දෙවියන් වහනසේ එම දේව වාක්‍ය පහළ කිරීමට හේතුව වන්නේ ඔහු බවය.එමෙන්ම ඔහුට එම දේව වාක්‍යය ගායනා කර ඇත්තේ ජිබ්රීල් (අලෛ) නම් දේව දුතයා විසින් බවත්ය. යම් යම් පුද්ගලයන්ගේ විශ්වාසය අනුව, එකල මුහම්මද් නබි (සල්) තුමා ලිවීමට හෝ කියවීමට නොදත්තේය. එහෙයින්, එතුමා එම දේව වාක්‍ය අසා සිට කටපාඩමින් මතකයේ තබාගෙන ඇත. පසුව එතුමාගේ අනුගාමිකයන් හට එම දේව වාක්‍ය ගායනා කිරීමෙන් පසු අනුගාමිකයෝද දේව වාක්‍ය කටපාඩමින් මතකයේ රඳවාගෙන ඇත. අල් කුර් - ආනය ලේඛන ගත කිරීමට පෙර එහි එන ඉගැන්වීම් ජනතාව බෙදාහැරීමට පැවති ඇති එකම ක්‍රමය වන්නේ එම ඉගැන්වීම් මතකයේ රදවා ගනිමින් හඬනගා ගායනා කිරීමයි. හත්වෙනි සියවසේ අරාබි සමාජය සැලකිල්ලට ගෙන බැලූ විට මෙම ක්‍රියාව එතරම් අසාමාන්‍ය ක්‍රියාවක් නොවේ. එම සමාජයේ ජනතාව කාව්‍ය ගායනයට දැඩි රුචියක් දක්වා ඇති අතර, ඒ සඳහාම ඔවුන්ගේ මතක ශක්තිය හා ඒ ආශ්‍රිත කුසලතා අති විශිෂ්ට මට්ටමකට දියුණු කරගෙන තිබිණි. විසිතුරු කාව්‍ය ගායනය අරමුණු කරගත් තරඟාවලීන් සහ යම් යම් සිද්ධීන් ඔවුන් අතර ප්‍රචලිතව පැවතිණි. එහෙත් විලියම් මොන්ටි ගෝමරි ‍වොට් සහ මැක්සිම් රොඩින්සන් වැනි විද්වතුන් විශ්වාස කරන්නේ මුහම්මද් නබි (සල්) තුමා සාක්ෂරතාවයෙන් හෙබි පුද්ග‍ලයෙකු බවටයි. ප්‍රමිතිකරණය උස්මාන් ඉබ්නු අෆ්ෆාන් කලීෆාතුමා‍‍ගේ පාලන කාලයේ දී අල් කුර්-ආනය ප්‍රමිතිකරණයට ලක් කිරීමේ අවශ්‍යතාවයක් ඇති වුණි. මේ වනවිට මුස්ලිම් කලීෆාවරුන්ගේ පාලන ප්‍රදේශද වර්ධනය වෙමින් පැවතිණ. ඒත් සමඟම විවිධ මට්ටම්වලින් හුදෙකලාව තිබුණු සංස්කෘතින් වල පුද්ගලයන් රාශියක් ඉස්ලාම් ආගම වැළඳ ගනිමින් සිටියෝය. මෙසේ අලුතින් ඉස්ලාම් ධර්මය වැළඳගත් අය විවිධ භාෂා දැන සිටිය ද, ඔවුන්ට අරාබි භාෂාව පිළිබඳ හසළ දැනුමක් නොවිණි. මෙම හේතුව නිසා කුර් - ආනය ලියැවී තිබුණු ප්‍රකෘත අරාබි භාෂාව වෙනුවට ඔවුනොවුන්ගේ භාෂාවල තිබුණු ආදේශක වචන භාවිතා කළහ. තවද, කුර් - ආනය සහ මුහම්මද් නබි (සල්) තුමාගේ කියමන් කටපාඩමින් මතක තබාගත් අය මිය යමින් සිටියහ. කුර් - ආනයේ ප්‍රමිතිකරණයට ලක් වූ පිටපතක් නිර්මාණය කිරීම සඳහා, උස්මාන් කලීෆාවරයා විසින් සයීද් සහ කුරෛෂි ගෝත්‍රය ප්‍රමුඛ පිරිසක් ඇතුලු කාරක සභාවක් පත් කරන ලදි. සමහර වාර්තාවලට අනුව උස්මාන් කලීෆාවරයා විසින් සැකසූ සංග්‍රහය මුහම්මද් නබි (සල්) තුමාගේ භාර්යාවක් වු හෆ්සා තුමියගේ ලේඛන මත පදනම් විය. තවත් සමහර වාර්තා වලට අනුව උස්මාන් කලීෆා වරයා තම ලේඛනය ස්වාධීනව සම්පාදනය කළ අතර, එය හෆ්සා තුමියගේ ලේඛන සමඟ සම්පූර්ණයෙන් ම සමාන වී ඇත. තවත් සමහර වාර්තා වල හෆ්සා තුමිය ගැන කිසිදු සඳහනක් කරනැත. වාර්තාවලට අනුව මෙම කාලය වනතුරුම කුර් - ආනයේ ලේඛනගත කළ පිටපත් පැවතියේ එකකි. ඉස්ලාමීය වාර්තා වලට අනුව මෙම ලේඛනය ප්‍රකෘත අනුවාදයට ලැදි එකකි. මුස්ලිම් නොවන විද්වතුන් විශ්වාස කරන අන්දමට එය එසේ සිදුවිය හැකි වුවත්, නොයෙක් සුළු වැරදි නිසා එම ලේඛනය මුල් ලේඛනයට වඩා මද වශයෙන් වෙනස්වීමට ඉඩ කඩ තිබේ. මෙම කරුණු හේතුවෙන් උස්මාන් කලීෆාවරයා සම්පාදනය කළ කුර් - ආනය අල් - මුෂාෆ් අල් - උස්මානි හෙවත් ‘උස්මානීය අත් පිටපත' ලෙස හැඳිේවීය. තමන්ගේ පිටපත, උස්මානීය අත් පිටපතෙහි එන පිළිවෙලට වඩා වෙනස් වුවද, අලි තුමා විසින් එය සම්මත අනුවාදයක් හැටියට පිළිගත්තේය. මුස්ලිම් සහ මුස්ලිම් නොවන විද්වතුන් පෙන්වා දෙන කරුණක් නම් වර්තමාන‍යේ සම්ප්‍රදායානුකූලව පරායනය කෙරෙන කූර් - ආනයට වඩා, මුල් උස්මානීය අත් පිටපතෙහි විරාම ලකුණු ආශ්‍රයෙන් වෙනස්කම් ඇති බවයි. අරාබි අක්ෂරවල විවිධ ශබ්ද අගයන් හැඳින්වීමේ ලකුණු, ස්වරාක්ෂර සහ අරාබි අක්ෂර හඳුනාගැනීමට යොදාගන්නා විවිධ තිත් සලකුණු ආදිය මුල් අනුවාදවල නොතිබුණු බවටද විශ්වාස කෙරේ. අරාබි අක්ෂර කලාවට තිත් සලකුණු ආදිය හඳුන්වා දි ඇත්තේ උස්මානීය අත්පොත ප්‍රමිතිකරණයෙන් අඩ සියවසකට පමණ පසුව බවටද ඇතමෙක් විශ්වාස කරයි. ක්‍රි.ව.650 - 656 කාලය අතරතුර සම්පාදනය අවසන් කිරීමෙන් පසු උස්මාන් කලීෆාවරයා විසින් කුර්-ආනයේ පිටපත් ඉස්ලාමීය අධිරාජ්‍යයේ කේන්ද්‍රස්ථාන වෙත යවනු ලැබීය. එතැන් සිට මුස්ලිම් ලේඛකයන් දහස් ගණනින් කුර් -ආනයේ පිටපත් බිහි කිරීමට පටන් ගත්හ. ඉන්පසු උස්මාන් කලීෆාවරයා විසින් කුර් -ආනයේ වෙනත් අනුවාද සියල්ලම පාහේ විනාශ කිරීමට අණ කරනු ලැබීය. අබු බකාර් සහ අලි ඉබිනු අබු තලිබ් මුහම්මද් නබි (සල්) තුමාගේ ජීවිත කාලය තුළ කුර් - ආනයේ ලියූ කොටසක් එතුමාගේ අනුගාමිකයින් අතර පෞද්ගලික වස්තූන් ලෙස විසිරී තිබුණි. එතුමාගේ වියෝවෙන් පසු පාලනයෙහි යෙදුණු අබු බකර් කලීෆාවරයා ඔහුගේ රාජ්‍ය පාලන බලය ‍යොදා කුර් - ආනය සම්පාදනය කිරීමට උත්සාහ නොගත්තේය. මෙම ප්‍රතිපත්ති‍යේ බලපෑම 633 දී යමාමා යුද්ධයෙන් පසු දැඩි ලෙස දැනෙන්නට විය. එම යුද්ධයේදී කුර් -ආනය කට පාඩමින් දැන සිටි මුස්ලිම්වරු විශාල ප්‍රමාණයක් මිය ගියහ. ඒ අතරින් මුහම්මද් නබි තුමාගේ ඉතා විශ්වාසවන්ත අනුගාමිකයෙකු වූ සලීම් ගේ වියෝව කැපී පෙනුණි. මේ හේතුවෙන් උමාර්ගේ බලකිරීම් යටතේ අබු බකර් කලීෆාවරයා කුර් -ආනයේ විසිරි තිබු කොටස් සියල්ල ගෙන ග්‍රන්ථයක් ලෙස සම්පාදනය කිරීමට කටයුතු කළේය. කුර්-ආනීය ලියකියවිලි එකතු කිරීම භාරවුයේ මුහම්මද් නබි (සල්) තුමාගේ ප්‍රධාන ලේකම් වරයෙකු වු සයිද් ඉබ්නු තාබින් තුමාටයි. ඔහුගේ ප්‍රතිචාරය මෙසේ ය. “දෙවියනි, ඔහු (අබු බකර් ) මා හට කන්දක් සෙලවීමට අණ කලද එයද කුර් -ආනය එකතු කීරීමට අණ කීරීමට වඩා පහසු කටයුක්තක් වේ. මා හම්පත්, උරපතු ගෙවීයන තෙක් වෙහෙස වී රටඉඳි පත්‍ර පුරා මිනිසුන්ගේ මතකයන්ගෙන් කුර්-ආනය එකතු කිරීමට පටන් ගත්තෙමි.” මෙහිදී කුර් - ආනයේ ලිඛිත පිටපත් තහවුරු කිරීමේදී අවම වශයෙන් අනුගාමිකයන් දෙදෙනෙකු‍ගේ වත් වාචික සාක්ෂි මිමසා ඇත.මෙලෙස තහවුරු කරගැනීමෙන් පසු කුර් -ආනය එකතු කිරීම සිදුකර ඇත. බොහෝ අවස්ථාවලදී කුර්-ආන පැදියක් තහවුරු කිරීම සිදු කළේ සයිද් හා උමාර් විසිනි. දෙදෙනාම කුර්-ආනය කටපාඩමින් දැන සිටියහ. අවසානයේ දී කුර්-ආනය සම්පූර්ණයෙන්ම සම්පාදනය කළ ද එය කිසි ලෙසකින්වත් සංවිධානය වී නොතිබිණ. මෙසේ කළ සම්පාදනය උමාර්ගේ භාරයේ තබාගෙන ඇති අතර ඔහුගේ වියෝවෙන් පසු ඔහුගේ දියණියක වන හා මුහම්මද් නබි (සල්) තුමාගේ වැන්දඹුවක වන හෆ්සා බින්ත් උමාර් තුමියට භාර කරන ලදි. අලි ඉබ්නු අබු තාලිබ් සුන්නි සහ ෂියා මුලාශ්‍ර වල‍ට අනුව අලි විසින් කුර්-ආනයේ සම්පූර්ණ අනුවාදයක් හෙවත් මුස්හාෆයක්, මුහම්මද් නබිතුමාගේ වියෝවෙන් මාස හයකට පසු සම්පාදනය කර ඇත. මෙම ග්‍රන්ථය සම්පූර්ණ කළ පසු එය මදීනාවේ දී නිරීක්ෂණය සඳහා තබා ඇත. අලි තුමාගේ ග්‍රන්ථයේ පරිච්ඡේදවල පිළිවෙල සමහරු විසින් ප්‍රතික්ෂේප කර ඇති අතර, පසු කළෙක දී අලි තුමා සම්මත අනුවාදය බොහෝ් දෙනාගේ පිළිගැනීමට ලක්විය. වර්තමානයේ හඳුනාගෙන ඇති පැරණිතම පිටපත මෑතකදී යේමනයෙන් කුර් - ආන අත්පොත් වල කොටස් විශාල ප්‍රමාණයක් සොයාගෙන ඇත. මේවා සානාහි "අත්පිටපත් මන්දිරයේ" තැන්පත් කර ඇත. මෙම අත්පිටපත් වලට C - 14 පරීක්ෂණය සිදුකළ විට ඒවා 645 -690 CE දක්වා පැරණි බව සනාත විය. සානාහි ඇති කුර් - ආනයේ කොටස් වලින් හතළිහක් පමණ 1 වන සියවස (622-711CE) තෙක් පැරණි වේ. කුර් - ආනය පිළිබඳ තවත් වැදගත් සොයාගැනීමක් නම්, ජෙරුසලමේ ශිලාමය ගෝලාර්ධයෙන් සොයාගත් මීටර් 240 ක් පමණ දිගැති කුර් - ආනීය ශිලා ලිපිය. උස්මාන් විසින් යවනු ලැබු මුල් අත්පිටපත් ලෙස සැලකන්නේ සමර්කන්ද් අත්පිටපත වැනි අත්පිටපත් සමුහයක්ය. ජෝන් ගිල්ක්‍රිස්ට්ට අනුව වර්තමානයේ හඳුනාගෙන ඇති පැරණිතම පිටපත, මුහම්මද් නබිතුමාගේ වියෝවෙන් සියවසකට පමණ පසු නිර්මාණය කළ ඒවායි. ඔහු මෙම නිගමනයට පැමිණ ඇත්තේ සමර්කන්ද් හා ටොප්කපි වැනි පැරණිතම පිටපත් ලියා ඇති සුවිශේෂී කුෆික් අත් අකුරු හේතුවෙනි. කුර් - ආනයේ සමහර පිටපත් විනාශ කළ ද අබ්දුල්ලාහ් ඉබ්නු මසුද්, උබේ ඉබ්නු කාබ් සහ අලි විසින් උස්මානිය ලේඛනයට වඩා වෙනස් වු පිටපත් සංරක්ෂණය කළ බවට සමහරුන්ගේ විශ්වාසයක් පවතී. මෙම පිටපත හා සම්මත අල් කුර් - ආනය අතර වෙනස්කම් හැටියට සොයාගෙන ඇත්තේ අක්ෂර වින්‍යාසය, එකම තේරුම සහිත වෙනස් වචන භාවිතය හා පද්‍යයන්ගේ එකතුව වෙනස් වීම යන ඒවාය. උස්මානීය අනුවාදය ලියා ඇත්තේ ඉතා පැරණි ස්වර ලක්ෂණ නොමැති අත් අකුරු විශේෂයකින් වන බැවින් එම ලේඛනය නොයෙක් විදියට කියවා තේරුම් ගත හැකිය. මෙම අනුවාදය රසම් ලෙස හඳුන්වන අතර එය නොයෙක් වාචික ගායන සාම්ප්‍රදායන් බිහිවීමට හේතු විය. වචනවල නිවැරදි උච්ඡාරණය සඳහා විද්වතුන් විසින් උස්මානීය අනුවාදයට ක්‍රි. පු. 700 සිට ක්‍රි. පු. 900 කාලය තුල ස්වර ලක්ෂණ එකතු කරන ලදී. වර්තමානයේ භාවිතා වන කුර් - ආනය උස්මානීය රසම් ක්‍රමයෙන් ලියැවී ඇති අතර හෆ්ස් කියවීමේ සම්ප්‍රදායෙන් ගායනා වේ. මෙය 1922 දී කයිරෝහි අල් - අස්හාරා විශ්ව විද්‍යාලයෙන් සම්මත කර ඇත. අල් - කුර් ආනය - වෙනත් ‍ශාස්ත්‍රීය ග්‍රන්ථයන් සමග ඇති සම්බන්ධතාවය (නුතන බයිබලය සහ අරාබිය ලේඛන කලාවේ ආභාසය) නූතන බයිබලයේ ආභාසය Diatessaron, Protevangelium of James, Infancy Gospel of Thomas, Gospel of…… යන ග්‍රන්ථ අල් කුර් - ආනයන ිනර්මාණය කිරීමේදී ප්‍රභව ලෙස සලකා ඇති බවට මතයන් පවතියි. විශේෂයෙන්ම ක්‍රිස්තියානි අනුශාසන ඒකීය ලේඛනයක් බවට අල් කුර් - ආනයේ සදහන් වන දුර්මතවට හේතුවක් විය හැකකේ Diatessaron, ග්‍රන්ථයයි. මෙම විවේචන මුද්ලිම් විද්වතුන් දැඩි ලෙස හෙලා දකියි. ඔවුන් පෙන්වා දෙන අන්දමට අල් - කුර්ආනයන යනු අන්තර් නිවේෂ්‍යකින් තොර වු දෙවියන්වහන්සේගේ දිව්‍යමය වදන් වන අතර, සමානකම් පවතින්නේ එකී භවය නිසාය. අරාබි ලේඛන කලාව අල් කුර් - ආනය බිහි වීමත් හා ඉස්ලාම් ධර්මයේ පුබුදු වත් සමගම, අරාබි අක්ෂර හෝඩිය ඉතා විචිත්‍ර වුත් සංකිර්ණ වුත් කලාවක් බවට සංවර්ධණය විය. යංස්ටවුන් ප්‍රාන්ත සරසිවයේ ඉස්ලාමිය අධ්‍යානයන් පිළිබද මහාචාර්යවරකු වන සුම්තන්සිර් මිර් සහ විකාගෝ සරසවියේ පෙරදිග භාෂා සහ ශිෂ්ඨාචාර පිළිබද මහාචදාර්ය වද්දා ඛවදි පෙන්වා දෙන ආකාරට මුහම්ද් නබ් (සල්) තුමා එතුමාගේ නබිත්වය දැරෑ වකවානුවට වන විට අරාබි භාෂාව භාාවක් වශයෙන් මෙන්ම සාහිතක්‍යමය සම්ප්‍රදායමක් වශයෙන් සංවර්දනය වී තුබුණ ද එය එහි උපරිම අභිනව හැකියාව කරා ලගා වීම සහ අරාබි සාහික්‍යය එහි සංකිර්ණ බවෙහි සහ විචිත්‍රවත බවෙහි හිනිපෙත්තට ළං විම වුයේ ඉස්ලාම් ධර්මයේ පිබිදිමත් සමග අල් කුර් - ආනය යනු සම්භාවය සහ පශ්චාත්- සම්භාවය අරාබි සාහිකයයේ දැකිය හැකි විශිෂ්ඨතම බලපැම බව අල් කුර් - ආනයේ සැලකිය යුතු ආභාසයක් පෙන්නුම් කරන්නේ අරාබි සාහිතයේ එන ව්‍යවහාරයන් සහ තේමාවයන්ය. අරාබි සාහිත්‍යයේ එන ව්‍යවහාරයන් සහ තේමායවන්ය. අරාබි සාහිත්‍යයේ එන සුවිශේෂ දිවුරැම්, උපමා මෝස්තර අගං සහ සංකේත වලද අල් කුර් - ආනයේ ආභාසය දැකගත හැක. වයවහාරයන් ගැන සැලකිමේදී අල්කුර් -ආනයේ සදහන් වන වදන රෑඩි අභිනයනක් විශේෂයෙන් සකසා ඇති වැකි ආදිය සදියලුම සාහික්‍ය ප්‍රසොදවල පාහේ දැගත හැකි බැවින් ඒ පිළිබද නිසි වාර්තා සම්පාදනය කිරීමට අපහසුය. අල් කුර් - ආනයන, එහි එන පණිවිඩ ප්‍රකාශ කිරීම සදහා සම්පුර්ණයෙන්ම නැවුම් වු භාෂාමය සංග්‍රමයක් නිර්මාණය කළා පමණක් නොව එය පුර්ව ඉස්ලාම් වචන වලට නව අර්ථයන් ලබා දිමෙන් අරාබි භාෂාව සහ සාහිත්‍යය පෝෂණය කර ඇත. සම්ප්‍රදායවාදීන්ගේ මතයන් ඓතිහාසික විද්වතුන් අල් කුර් - ආනයේ මුලාරම්භය ගැන සැලකීමේදි ඉස්ලාම් ධර්මයේ සාම්ප්‍රදායික අනුවාදයන් පිළිගෙන ඇත. ඔවුන් පවසන අන්දමට, මුහම්මද් නබි (සල්) තුමා දිව්‍යමය මුලයන් ඇති බවට එතුමා විසින් සලකන ලද පද්‍යයන් සහ නීතින් ඉදිරිපත් කර ඇත. එතුමාගේ අනුගාමිකයන් විසින් එතුමාට කරන ලද දේව හෙලිදරව් කිරීම් කට පාඩම් කරමින් හේ ලේඛනගත කො‍ට ඉදිරියට ගෙනගොස් ඇත. 632 CE හිදී මුහම්මද් නබි(සල්) තුමාගේ මරණයෙන් පසු මෙම දේව හෙළිදරව් කිරීම්වල විවිධ අනුවාදයන් ජනතාව අතර පැතිරගොස් ඇත. (650 - 666) කාල පරිච්ඡේදය තුළ උස්මාන් කලීෆාවරයා විසින් මෙසේ දසත පැතිර තිබුණු කරුණු රැස්කිරීම සහ පටිපාටිගත කිරීම සඳහා උපදෙස් දී ඇත. මෙම ඓතිහාසික විද්වතුන් ඔවුන්ගේ මතය සනාථ කිරීම සඳහා ශුද්ධ වු අල් කුර් - ආන‍යේ දැක්වෙන ලක්ෂණ කිහිපයක් පෙන්වා දී ඇත. අල් කුර්-ආනයේ දැක්වෙන පුනරුක්තීන්, විද්‍යාත්මක දැනුම, අභිමතානුසාරී පිළිවෙල, විවිධ ශෛලීන්ගේ සහ ප්‍රභේදයන්ගේ සංකලනයකි. මෙමඟින් විවිධ මුල් ලේඛනයන් එකතු කිරීමෙහිලා අතිශයින්ම කැපවුණු ක්‍රියා පටිපාටියක් පිළිබඳව ඇඟවෙයි. රිචඩ් බෙල්, මොන්ට්ගෝමරි වෝට් සහ ඇනඩෲ රිපින් සම්ප්‍රදායවාදීන් ලෙස සැලකිය හැක. සටහන් |Origin and development of the Qur-an Traditionalists |- </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: දක්ෂිණාවර්ත [/INST] වෘත්තාකාර චලිතය ආකාරයන් දෙකකින් සිදු විය හැකිය. දක්ෂිණාවර්ත (සාමාන්‍ය වශයෙන් හෝ ලෙසින් කෙටි කෙරෙන) චලිතය යනු ඔරලෝසුවක කටු කැරකෙන දිශාවටම සිදුවන්නාවූ චලිතයකි:ඉහළ සිට දකුණට, ඉන්පසු පහළට හා ඉන්පසු වමට, සහ නැවත ඉහළට යන අයුරිනි. ගණිතමය අර්ථාන්විතය ප්‍රකාර, වෘත්තයක් ධන කාටීසියානු තලයක පරාමිතිකාතාරව අර්ථදැක්වෙන්නේ t හි අගය වැඩිවන විට x = sin t සහ y = cos t දක්ෂිණාවර්තව ඇඳෙන ලෙසිනි. භ්‍රමණයෙහි හෝ පරිභ්‍රමණයෙහි විරුද්ධ ආකාරය සිංහලයෙන් හැඳින්වෙන්නේ වාමාවර්ත ලෙසින් වන අතර ඉංග්‍රීසි බසින් (ඇමරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්) කවුන්ටර්ක්ලොක්වයිස් (CCW), හෝ (ඕස්ට්‍රේලියානු ඉංග්‍රීසි, ඉන්දියානු ඉංග්‍රීසි, අයර්ලන්ත ඉංග්‍රීසි, නවසීලන්ත ඉංග්‍රීසි සහ බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්) ඇන්ටික්ලොක්වයිස් (ACW) ලෙසින් හැඳින්වෙයි. මූලික භෞතික විද්‍යාත්මක සංකල්පයන් දිශානුයෝජනය </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ශබ්ද කෝෂය (වක්‍රෝත්තිහරණය) [/INST] රජත ජයන්තිය </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: වින්ඩෝස් ෆොටෝ විවර් [/INST] වින්ඩෝස් ෆොටෝ විවර් යනු වින්ඩෝස් 7 සමග අඩංගු වන මයික්‍රොසොෆ්ට් සමාගම විසින් දියුණු කරන ලද ප්‍රතිබිම්බ දක්වන වැඩසටහනකි. එය වින්ඩෝස් පික්චර් ඇන්ඩ් ෆැක්ස් විවර් යන නාමය යටතේ වින්ඩෝස් එක්ස්පී සහ වින්ඩෝස් සර්වර් 2003 යන මෙහෙයුම් පද්ධති තුලද අඩංගු වුනි. මෙමගින් වින්ඩෝස් විස්ටා මත තිබු වින්ඩෝස් ෆොටෝ ගැලරි වැඩසටහන තාවකාලිකව ප්‍රතිස්ථාපනය කරන ලදී, නමුත් වින්ඩෝස් 7 තුලදී මෙය නැවත පිහිටුවන ලදී. මෙම වැඩසටහන ඉමේජින් ෆොර් වින්ඩෝස් විසින් සාර්ථක කරන ලදී. </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: පිඟන් භාණ්ඩ [/INST] පිඟන් භාණ්ඩ වර්ගීකරණය පෝසිලේන් අස්ථි මුසු පිඟන් භාණ්ඩ වෙනත් පිඟන් භාණ්ඩ වර්ග ආශ්‍රිත ලිපි මැටි භාණ්ඩ පිඟන් භාණ්ඩ </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ජුනෝ (අභ්‍යාවකාශ යානය) [/INST] ජුනෝ යනු, වර්තමානයෙහි බ්‍රහස්පතී ග්‍රහ ලෝකය වටා කක්ෂගතව සිටින නාසා නිව් ෆ්‍රන්ටියර්ස් මෙහෙයුමකි. කැනවරල් තුඩුව ගුවන් හමුදා ස්ථානය වෙතින් 2011 අගෝස්තු 5 දිනදී දියත් කෙරුණු ජුනෝ, 2016 ජූලි 4 දිනදී බ්‍රහස්පතී කක්ෂයට ඇතුළු විය. බ්‍රහස්පතීගේ සංයුතිය, ගුරුත්වජ ක්ෂේත්‍රය, චුම්බක ක්ෂේත්‍රය සහ, ධ්‍රැවීය චුම්බකගෝලය පිළිබඳ අධ්‍යයනය කරනු වස්, මෙම අභ්‍යාවකාශයානය ධ්‍රැවීය කක්ෂයක පවතියි. ආශ්‍රිත </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: 1872 [/INST] 1872 </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: පරිගණක ඉංජිනේරු ශිල්පය [/INST] පරිගණක ඉංජිනේරු ශිල්පය (හෝ පරිගණක පද්ධති ඉංජිනේරු ශිල්පය) විදුලි ඉංජිනේරු ශිල්පයේ හා පරිගණක විද්‍යාවේ විශාල කොටසක් අයත් කර ගනී. පරිගණක ඉංජිනේරුවන් යනු මෘදුකාංග නිර්මාණය හා මෘදුකාංග - දෘඪාංග සංගතකරණය පිළිබඳ විශේෂඥතාවය ලැබූ විදුලි ඉංජිනේරුවන්ය. ඔවුන් ජව ඉලෙක්ට්‍රොනික විද්‍යාව හා භෞතික විද්‍යාව කෙරෙහි දක්වන්නේ අඩු අවධානයකි. පරිගණක ඉංජිනේරුවන් සේවයේ යෙදී ඇති අංශ ලෙස ASIC නිර්මාණය , FPGA වැඩි දියුණුව , ෆර්ම් වෙයා (firmware) වැඩි දියුණුව , මෘදුකාංග වර්ධනය , දෘඪාංග - (ෆර්ම් වෙයා / මෘදුකාංග) ඒකීයකරණය , පරිපථ සැලසුම් කිරීම හා පද්ධති තත්ව නිර්මාණය හා සංගතකරණය දැක්විය හැක. පරිගණක විද්‍යාව </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: සවිඳු කෝලිය රාජකරුණා [/INST] 1994 වර්ෂයේදී රත්නපුර ,බලන්ගොඩ ප්‍රදේශයේ උපත ලද සවිඳු කෝලිය රාජකරුණා  පවුලේ වැඩිමලා විය. ඔහුගේ සම්පූර්ණ නම රාජකරුණා මුදියන්සේලාගේ සවිඳු කෝලිය රාජකරුණා ය . පියා ආර්.එම්.නිමල් රාජකරුණා  සහ මව සුමනාවතී විය.ප්‍රථමික අධ්‍යාපනය බලන්ගොඩ කුමාර විද්‍යාලයෙන් ලැබූ අතර පසුව ර/ශ්‍රී බුද්ධ ජයන්ති මාධ්‍ය මහා විද්‍යාලයේ උසස් පෙළ දක්වා අධ්‍යාපනය හදාරා ඇත. ඔහු 2013 වසරේ උසස් අධ්‍යාපනයෙන් පසුව පුර්ණ කාලීනව චිත්‍ර කලාවට යොමු වෙයි. සුන්දර දර්ශන ප්‍රසිද්ධ පුද්ගලයින් ත්‍රිමාණ චිත්‍ර ඇඳීමෙන් Facebook හරහා දෙස් විදෙස් රසිකයන්ගේ සිත් ඇද ගන්නට සමත් වූ ඔහු 2014 වසරේ සිට වෘර්තියමය චිත්‍ර ශිල්පියෙක් විදියට වැඩ අරඹයි. 2014 වසරේ අවසානයේ ජැක්සන් ඇන්තනිගේ සී රජ ටෙලිනාට්‍යයේ සහය කලා අධ්‍යක්ෂක වරයෙකු ලෙස  සිනේමාවට පිවිසෙයි.  ගැමුණු මහරජ , නිදහසේ පියා DS ,ශ්‍රී වික්‍රම වැනි ටෙලි සිනිමා නිර්මාණ වලට සහය කලා අධ්‍යක්ෂණයෙන්  දායක වී ඇත. පැන්සලෙන් පින්සලෙන් පාට පැන්සලෙන් තමන්ගේම ආරයකින් සජීවී රූප මැවූ සවිඳු කෝලිය ගැන ලක්බිම, ජනයුගය, තරුණයා, දිනමිණ  යන පුවත් පත් වලින්ද රූපවහිනි මාධ්‍ය තුලින්ද පැසසුමට ලක් විය. . මේ වන විට ඔහුගේ සිතුවම් 1000 කට වඩා ශ්‍රී ලංකාව ඇතුළු විවිධ රට වලට අලෙවි කර ඇත. </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: කාමාඛ්‍යා [/INST] හින්දු දෙවඟනෝ කාමාඛ්‍යා (සංස්කෘත: कामाख्या)) යනු ඇසෑම්හි කාමරූපා හි පරිණාමය වූ වැදගත් හින්දු තාන්ත්‍රික දෙවඟනක් සේම විශ්වයේ සර්වබලධාරි දෙවඟන වන ආදි පරාශක්තියේ ස්වරූපයකි. ඇය සිද්ධ කුබ්ජිකා ලෙස නමස්කාර කරන අතර කාලි සහ මහා ත්‍රිපුර සුන්දරී ස්වරූප හා සම්බන්ධ වේ. ඇය 10/11 1565 CE ප්‍රතිසංස්කරණ කරන ලද කාමාඛ්‍යා දේවස්ථානයේ වාසය කරන අතර ස්වරූපයක් රහිත යෝනියක් හැඩති පර්වතයක් ඔස්සේ ඇය වන්දනාමාන කර ඇත. එය ශක්ති පීඨ 51න් එක් විශේෂ පීඨයකි. මූලාරම්භය ඓතිහාසික කාමාඛ්‍යා දේවිය හා සම්බන්ධ කාමාඛ්‍යා දේවස්ථානයේ ඓතිහාසික සම්භවය නිශ්චිත නැත. පැරණිතම ස්ථරය හත්වන සියවසට අයත් බව පෙනෙන අතර, විහාර සංකීර්ණයේ සාක්ෂි 10/11 වැනි සියවස්වලට අයත් වේ. කාලිකා පුරාණය ඇසෑමය සහ දේවස්ථානය පිළිබඳව පුළුල් විස්තරයක් සපයයි. පුරාණෝක්තිගත මෙම ස්ථානයේ 'ශක්ති' නමස්කාරයේ මූලාරම්භය ශිව දෙවියන්ගේ භාර්යාව සහ පුරාණයේ දක්‍ෂ රජුගේ දියණිය වූ සතීගේ පුරාවෘත්තය හා සම්බන්ධ වේ. තම දියණියගේ ස්වාමිපුරුෂයා පිළිබඳව දක්ෂ නොසතුටට පත් වූ අතර, ඔහු සියලු දෙවිවරුන් සඳහා මහා යාඥාවක් පැවැත්වූවේ ය. නමුත් ශිව හෝ සතීට ඒ සඳහා ආරාධනා නොකළේය. කෙසේ නමුත් සතී දේවිය යාගයට පැමිණි අතර එහිදි දක්ෂ ශිව දෙවියන් හට නිග්‍රහා කළේය. සතී දේවියට තම ස්වාමිපුරුෂයාට අපහාස කිරීම දරාගත නොහැකි වූ අතර, ඇය ගාගයේ අග්නියට පැන තම ශරීරයෙන් ඉවත් විය. ඇය සර්වබලධාරී මතෘ දේවියගේ ස්වරූපයක් හෙයින් නැවත පාර්වතී ස්වරූපයෙන් ප්‍රකට වුවාය. මේ අතර, ශිව දෙවියන් තම බිරිඳ අහිමි වීම නිසා ශෝකයෙන් හා කෝපයෙන් විය. ඔහු තම බිරිඳගේ සිරුර රැගෙන තාණ්ඩව (විශ්වීය විනාශයේ නර්ථනය) නර්ථනයේ යෙදෙන විය. මෙයින් බියට පත් වූ දේවතාවුන් විෂ්ණු හට පැමිණිලි කළ අතර එතුමා තම චක්‍රයෙන් සතී ගේ සිරුර විනාශ කළේය. නම් එක හා සමාන වුවද සති යාගය හෙවත් ස්වාමිය මිය ගිය ඔහුගේ බිරිඳ චිතකයට පැනීම යන චාරිත්‍රයට හේතුව මෙය බව විද්වතුන් සාමාන්‍යන් නොපිළිගනී. විවිධ පුරාණයන් සහ සම්ප්‍රදායන්ට අනුව, ඉන්දියානු උපමහාද්වීපය පුරා විසිරී ඇති සතීගේ සිරුරේ කොටස් 51 ක් ඇත. මෙම ස්ථාන ශක්ති පීඨ ලෙසින් හඳුන්වනු ලබයි. සතිගේ යෝනිය පතිත උනේ කාමරූප ප්‍රදේශයට යි. එම ස්ථානයේ කාමාඛ්‍යා දේවස්ථානය ඉදිකර ඇති බව පැවසේ. සතී දේවීයගේ යෝනිය නීලචල පර්වතයට පතිත වී ඇති බව බැතිමතුන්ගේ විශ්වාසය යි. තවද එම යෝනිය (ගර්භාෂය) කාමාඛ්‍යා දේවිය නම් වූ ස්ත්‍රියකගේ ස්වරූපය ගත්තාය. යෝනි (ගර්භාෂය) යනු දරුවා මාස 9 ක් ඇති දැඩි කරන ස්ථානය වන අතර මෙයින් දරුවා මෙලොවට පැමිණේ. තවද එය ලෝකයේ උපතාට හේතුව බව විශ්වාස කෙරේ. කාමාඛ්‍යා දේවියගේ ස්වරූපයෙන් සිටින විශ්ව මාතා සතී දේවියගේ යෝනිය (ගර්භාෂය) වන්දනා කිරීමට බැතිමතුන් මෙහි පැමිණෙන අතර එම සතී දේවියගේ ගර්භාෂය ලෝකය මැවීමට හා ඇති කිරීමට හේතුව ලෙස වන්දනා කරති. මිනිස් මවකගේ යෝනියෙන් (ගර්භයෙන්) දරුවකු මතු වන්නා සේම, කාමාඛ්‍යා දේවියගේ ස්වරූපය ගත් මාතෘ දේවියගේ යෝනියෙන් (ගර්භයෙන්) ලෝකය හටගෙන ඇත. අනන්‍යතාව කාමාඛ්‍යා දේවිය කාලිකා පුරාණයේ තාන්ත්‍රික නමස්කාරයේ වැදගත්ම දේවතාවිය ලෙස සඳහන් කර ඇති අතර, ඇගේ මනෝභාවය අනුව විවිධ ස්වරූප ගන්නා "මායාවේ මහා දේවිය" ලෙස සඳහන් වේ. බැතිමතුන් ඇයට කාමේශ්වරී ලෙසින් ආමන්ත්‍රණය කරන අතර ඇයව මහා ත්‍රිපුර සුන්දරී දේවියගේ ස්වරූපයක් ලෙසින්ද සළකයි. කාලිකා පුරාණයේ ඇයව කාලි දේවිය ලෙසින්ඩ හඳුන්වනු ලබයි. යෝගිනී තන්ත්‍රය තුළ ඇයව බ්‍රහ්මන් ලෙසයි. ප්‍රතිමාශිල්පය කාමාඛ්‍යා, අවුරුදු 16ක් වයසැති, අත් දොළහක් සහ විවිධ වර්ණ හිස් හයක් ඇති, සර්වබලධාරී, සර්වඥ සහ සර්වව්‍යාපී දෙවඟනක් ලෙස නිරූපණය කෙරේ. ඇය සශ්‍රීක ආභරණ සහ වද වැනි රතු මල් පැළඳ සිටී. ඇය පද්මයක්, ත්‍රිශූලයක්, අසිපතක්, සීනුවක්, චක්‍රයක්, දුන්නක්, ඊතල, සෙංකෝලයක් හෝ ගදාවක්, අංකුසයක් සහ පලිහක් දරාගෙන සිටි. ඇය සිංහයා මත වැතිර සිටින ශිවගේ නාභියෙන් පැන නැගුණු පද්මයක් මත වැඩ සිටි. ඇයගේ දෙපස පද්මයන් මත බ්‍රහ්මා සහ විෂ්ණු ද වැඩ සිටි. ආශ්‍රේයයන් </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: රාජතරංගිණී [/INST] රාජතරංගිණී යනු කාශ්මීරය සහ රජවරුන් අලලා සංස්කෘත බසින් ලියවුනු වංශකතාවකි. ක්‍රි.ව. 12 වැනි සියවසයේදී මෙය ලියවී ඇත. මෙම කෘතියේ කර්තෘ "කල්හානා"( Kalhana ,कल्हण) නම් බ්‍රාහ්මණයෙකි. ලංකා වංශකතාවන් සමග සන්සන්දනය මුල් ලංකා වංශ කථාව වන දීපවංශය හතරවැනි -පස්ව්නි සියවසයේදී ලියවී ඇති අතර මහාවංශය ලියවී ඇත්තේ ක්‍රි.ව. පස්වෙනි සියවසයේදීය.රාජතරංගිණිය ලියවෙන්නේ ඊටපසු අවධියකදීයක් වන 12 වැනි සියවසයේදීය. මුලාශ්‍ර </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: මෙන්ටුහොටෙප් II [/INST] II මෙන්ටුහොටෙප් නෙබ්හෙපෙට්රේ යන අන්වර්ථ නාමයෙන් හදුන්වන ලදී.හෙතෙම මධ්‍ය රාජධානියට අයත් රජෙකු වන අතර යුධ වීරයෙකු ලෙසද ප්‍රසිද්ධය. ඒ පිලිබඳ තොරතුරු වර්ථමාන එල්ගෙබෙලෙයින් නම් ස්ථානයේ ඇති සෙල්ලිපියක සදහන් වේ. මොහු රජුන්ගේ නිම්නය නම් සොහොන් බිමේ තමා වෙනුවෙන් සොහොනක් ඉදි කල පලමු පාරාවෝවරයා විය හැකිය. දෙවන මෙන්ටුහොටෙප්ගේ මතකාගාර දේවස්ථානය හට්ෂෙප්සුට් මතකාගාර දේවස්ථාන අසල ඇත.එකල එහි ශාක පවා වවා තිබුනි.මේ මතකාගාර දේවස්ථානයේ පහල කුටි වල මෙන්ටුහොටෙප්ගේ බිසෝවරුන්ගේ සොහොන් පිහිටා තිබුණේ ය. </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: කොනප්පු බණ්ඩාර රජ [/INST] පේරාදෙණියේ වීරසුන්දර බණ්ඩාරගේ පුතා වූයේ, කොනප්පු බණ්ඩාරය. පළමුවන රාජසිංහ රජුට එරෙහිව කැරලි ගැසූ නිසා, රජු විසින් වීරසුන්දර බණ්ඩාරව උපායශීලීව මරා දමන ලදී. සීතාවක රාජසිංහ රජු තම පියා වූ වීරසුන්දර බණ්ඩාරව උපායකින් මරා දැමීමෙන් පසු උරණ වූ ඔහු පෘතුගීසින් යටතට ගොස් "දොන් ජෝන්" ලෙස බෞතීස්ම විය, කරලියද්දේ බණ්ඩාර නිසා මීට පෙර බිද වැටුණු සෙංකඩගල රාජධානිය, කොනප්පු බණ්ඩාර හරහා යළි ලබා ගැනීම උඩරට රදලයන්ගේ බලාපොරොත්තුව විය. බෞතීස්ම වීමෙන් පසු කොනප්පු බණ්ඩාර, පෘතුගාලයේ සේවයට යන ලදී. යමසිංහ බණ්ඩාරද පෘතුගීසින් යටතට ගොස් "දොන් පිලිප්" ලෙස බෞතීස්ම වී සිටි කෙනක් විය. කොනප්පු බණ්ඩාර ඉන්පසු නැවත ලංකාවට පැමිණ, යමසිංහ බණ්ඩාර සමඟ උඩරටට ගොස් උඩරැටියන් සමග එකතු වී පරංගින්ට විරුද්ධව සටන් කරන ලදී. පළමුවන රාජසිංහ රජුගේ මරණින් පසුව 1592 දී "පළමු විමලධර් ම සුරිය ලෙස මොහු රජ විය. පළමු විමලධර් ම සුරිය රජු සමඟ විවාහ වූයේ, කරලියද්ද බණ්ඩාරගේ දියණිය වූ "දෝන කතිරිනා" කුමරියයි. (පසුව ඇය කුසුමාසන දේවිය නම් විය). 1604 දී පළමු විමලධර් මසුරිය රජු මියයාමෙන් පසුව ඇය සෙනරත් රජු සමඟ විවාහ විය. </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: නව කොරෝනා වෛරසය [/INST] පසුගිය දා චීනයේ සිට එක්සත් ජනපදය ඇතුළු රටවල් 12 ක පමණ ප්‍රදේශයක ශ්වසන වෛරස ව්‍යාප්ත විය. ඒ පිළිබඳ ඔබට දැන ගැනීමට අවශ්‍ය කරුණු පහතින් දැක්වේ. චීන සෞඛ්‍ය බලධාරීන්ට අනුව මේ වන විට නව කොරෝනා වෛරසයක් නිසා ජාත්‍යන්තර වශයෙන් පැතිර ගිය ශ්වසන රෝගයක් හේතු කොටගෙන 132 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් ජීවිතක්ෂයට පත් ව ඇති අතර 6000 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් රෝගාතුර වී සිටිති. වාර්තා වන අන්දමට මෙම වෛරසය ව්‍යාප්ත වීම ආරම්භ වී තිබෙන්නේ චීනයේ වූහාන් නුවර පිහිටි කුකුළු වර්ග, මුහුදු ආහාර සහ වන සතුන් විකුණනු ලබන වෙළඳසැලකිනි. ජපානය, දකුණු කොරියාව, ප්‍රංශය, ඔ්ස්ට්‍රේලියාව සහ ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදය ඇතුළු රටවල්12 කට අධික ප්‍රමාණයක මෙම වෛරසය ව්‍යාප්ත වී ඇත. ඇමෙරිකානු ජනපද කිහිපයක සහ අනෙකුත් රාජ්‍ය කිහිපයක නිරීක්ෂකයෝ මෙම උද්ගත වී ඇති තත්ත්වයට හේතු සාධක වූ කරුණු අධ්‍යනය කරමින් සිටිති. වූහාන් නගරය තුළ හා එම වෛරසය නිසා පීඩාවට පත් වී ඇති අනෙකුත් නගරවල ප්‍රවාහන සබඳතා සහ සියළු පාසල් වසා දැමීමට බලධාරින් විසින් කටයුතු කර ඇත. තව ද ප්‍රධාන විචිත්‍රාංග, සැණකෙළි සහ සිනමා ශාලා වසා දැමුණු අතර චීනයේ සිට අනෙකුත් රටවල් දක්වා හඳුන්වා දී ඇති සංචාරක පැකේජ ද අත්හිටුවා ඇත. අත්‍යවශ්‍ය කරුණක් හැරුණු කොට වූහාන් නගරය තුළත් චීනයේ අනෙකුත් නගරවලත් සංචාරය නො කරන ලෙස ‌ෆෙඩරල් සෞඛ්‍ය නිලධාරින් විසින් ඇමෙරිකානු ජනතාවට දන්වා ඇත. දැනට පවතින අඩු ඉල්ලුම හේතුකොට ගෙන ඇතැම් ගුවන් සමාගම් විසින් චීනය වෙත ඒමට නියමිතව තිබූ ගුවන් ගමන් ද අවලංගු කර ඇ.ත. මෙම වෛරසය වැළඳුනු 5 දෙනෙකු ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදයෙන් හඳුනා ගැනේ. ඒ අතර වොශින්ටන් නුවර, චිකාගෝ නුවර, සහ ඇරිසෝනා ප්‍රාන්තයේ එක් අයෙකු බැගින් ද, කැලිෆෝනියා හි දෙදෙනෙකු බැගින් ද වේ.මෙම සියළු රෝගීන් පසුගිය දිනවල චීනයේ සංචාරයේ නිරත වූ පුද්ගලයින්‌ වේ. මේ වන විට ඇමෙරිකාවේ පුද්ගලයින් සියයකට අධික ප්‍රමාණයක් වෛද්‍ය පරීක්ෂණවලට ලක් වෙමින් සිටිති. කෙසේ වුව ද, මෙම වෛරසය ව්‍යාප්ත වන ආකාරය සහ පුද්ගලයෙකු මරණයටපත් කිරීමට තරම් එමඟින් ඇතිවන බලපෑම කොපමණ ද යන්න තවමත් කිසිවෙකුත් නොදනී. මේ පිළිබඳ නිරීක්ෂණය කිරීමේ දී මතුවන ප්‍රධාන ගැටළුවක් නම් එම රෝගයේ රෝග ලක්ෂණ පෙන්නුම් නො කරන පුද්ගලයින් මඟින් මෙම වෛරසය පැතිර යාමට හැකියාවක් ඇත් ද යන වගයි. එය එසේ නම් චීනයේ බලධාරීන් පවසන අන්දමට මෙම වෛරසය පැතිර යාම මැඩ පැවැත්වීම අපහසු වේ. කොරෝනා වෛරසය යනු කුමක් ද? සූර්යයාගේ කොරෝනාවලට සමාන ව සෛල පටකවලින් ඉදිරියට නෙරා එන උල සහිත හැඩය හේතුවෙන් මෙම වෛරසයට කොරෝනා යන නම ලැබී ඇත. මෙම වෛරසය මිනිසුන්ට මෙන් ම සතුන්ට ද වැළඳීමේ අවධානම ඇති අතර එම රෝගය සෙම්ප්‍රතිශ්‍යා තත්ත්වයක සිට ඉතා භයානක උග්‍ර රෝගී තත්ත්වයක් දක්වා වර්ධනය වීමේ අවධනමක් ඇත. 2003 වසරේ දී මෙම වෛරසය ව්‍යාප්ත වීමේ දී මිනිස්සු දහස් ගණනක් මෙම රෝගයට ගොදුරු වූ අතර 800 ක‌ට ආසන්න පිරිසක් මිය ගියහ.කොරෝනා වෛරසය කෙතරම් භයානක ද? ලොව පුරා සෞඛ්‍ය නිලධාරීන් ව මෙම වෛරස් තත්ත්වය පිළිබඳ දැනුවත් කරනු ලැබුව ද එය කෙතරම් මාරාන්තික ද යන වග තක්සේරු කිරීම අපහසු කාර්යයකි. පසුගිය බ්‍රහස්පතින් දා දින ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය විසින් එය ලෝක සෞඛ්‍ය පිළිබඳ ව හදිසි තත්ත්වයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. නව ආසාදිත තත්ත්වයන් පිළිබඳ දැනුවත් වූ විට අපි මුලින් ම එහි වඩාත් බරපතල තත්ත්වයන් කෙරෙහි අවධානය යොමු කරන්නෙමු. ඖෂධ සහ බෝ නො වන රෝග වැළැක්වීම පිළිබඳ මහාචාර්ය විලියම් ෂැෆ්නර් ප්‍රකාශ කළ සිටියේ ය. මේ සම්බන්ධ ව පරීක්ෂණ කටයුතු පවත්වාගෙන යාමේ දී අපට දැන ගැනීමට හැකි වුයේ මෙම රෝගය ආසාදිත පුද්ගලයින් ගණන අඩු සංඛ්‍යාවක් බවත් එම රෝගය ආසාදනයට ලක් වූ ඇතැම් පුද්ගලයින් සිටිය ද ඔවුන් කිසිදු රෝගී තත්වයක් පෙන්නුම් නො කරන බවත් ය. සාමාන්‍යයෙන් ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදය තුළ වෛරස් ආසාදන හේතුවෙන් වසරකට රෝගීන් 200,000ක පමණ පිරිසක් රෝහල් ගත කරන අතර 35,000 ක පමණ පිරිසක් මරණයට පත් වේ. ඇතැම් විද්‍යාඥයින් පවසන අන්දමට නව කොරෝනා වෛරසයේ බලපෑම SARS සහ MERS වැනි අනෙකුත් කොරෝනා වෛරස තරම් බරපතල නොවේ. චීන බලධාරින් සතුව මෙම වෛරසය ආසාදිත පුද්ගලයින්ගේ සංඛ්‍යාව පිළිබඳ විනිවිදභාවයකින් යුත් වාර්තා ඇත් ද යන වග අපැහිදිලි කරුණකි. ඇමෙරිකාවෙහි ආසාදිත රෝග සංවිධානයේ මහජන සෞඛ්‍ය කමිටු සභාපතිනිය වන ආචාර්ය ජූලි වයිශාම්පායන් ප්‍රකාශ කළ සිටියේ ඔවුන්ට වාර්තා වන තොරතුරු නිරන්තරයෙන් වෙනස් වන බවත් නව කොරෝනා වෛරසයක් මතු වූ විට ඒ පිළිබඳ නිසි තොරතුරු අධ්‍යනය කිරීමට සැළකිය යුතු කාලයක් ගත වන බවත් ය. එය ව්‍යාප්ත වන ආකාරය එම වෛරසය ව්‍යාප්ත වන ආකාරය විද්‍යාඥයින් තවමත් සොයාගෙන නොමැති නමුත් එය පුද්ගලයෙකුගෙන් තවත් පුද්ගලයෙකුට බෝ වීමේ අවධානමක් ඇත. කෙසේ වුව ද එම වෛරසය සතුන්ගෙන් ව්‍යාප්ත වේ නම් එම තත්ත්වය වඩා අනතුරුදායක වනු ඇත. ඉන්ෆලුවෙන්සා සහ අනෙකුත් වෛරස වල දී මෙන් ම මෙය බොහෝ විට කැස්ස සහ කිවිසුම් මඟින් සම්ප්ප්‍රේෂණය වේ. රෝග පාලනය කිරීමේ සහ වැළැක්වීමේ චීන මධ්‍යස්ථානය විසින් වූහාන් ප්‍රාන්තයේ එවැනි ගැටළු 198 ක් අධ්‍යනය කරන ලදී. එම වෛරසය ව්‍යාප්ත වූවා යැයි සැළකෙන මාංශ වෙළඳසැලට නිරාවරණය වූ පුද්ගලයින්ගේ අනුපාතය 22% ක් වන අතර 32% ක පමණ පිරිසක් උණ සහ ශ්වසන රෝග වැළඳී සිටි පුද්ගලයින් සමඟ සමීප සබඳතා පවත්වා ඇත. තව ද සෞඛ්‍ය අංශවල රෝගීන්ට ප්‍රතිකාර කිරීමේ කටයුතුවල නිරත වී සිටින සේවකයින් 16 දෙනෙකුට මෙය ආසාදනය වී ඇත. මේ වන විට කොපමණ පිරිසක් මෙම වෛරසයේ ආසාදිතයින් බවට පත් වී ඇත් ද? මරණයට පත් වී ඇත් ද?වාර්තා වන අන්දමට 1300ක පමණ පිරිසක් ආසාදනයට ලක් වී ඇති අතර 41 ක පමණ පිරිසක් මරණයට පක් වී ඇත. ඒ අතර වැඩි පිරිසක් මිලියන 11ක් පමණ වාසය මධ්‍යම චීනයේ වූහාන් ප්‍රාන්තයේ පුද්ගලයෝ සහ පසුගිය දින වල දී එහි සංචාරයෙහි නිරත වූ පුද්ගලයෝ ය. ඒ සඳහා ඇති ප්‍රතිකාර මෙම නව කොරෝනා වෛරසය සඳහා කිසිඳු ඖෂධයක් ප්‍රතිචාර නොදක්ව යි. ඒ සඳහා ඇති ප්‍රධාන ප්‍රතිකර්මය නම් එම ආසාදිතයන් රැක බලා ගැනීම යි. එනම් ඔවුන් ප්‍රමාණවත් ඔක්සිජන් ලබා ගන්නවා ද සහ පෙණහලුවලට පිරිසිදු වාතය ගමන් කිරීම සඳහා නිසි සංවාතක භාවිත කරනවා ද යන්න පිළිබඳව අවධානයෙන් සිටීම යි. ශරීරයේ ප්‍රතිශක්තීකරණ පද්ධතිය විසින් ම වෛරසය මර්ධනය කරන තෙක් එම රෝගීන් සැම විට ම විවේක ගත යුතු අතර නිතර දියර වර්ග පානය කළ යුතු ය. වෛරසය ව්‍යාප්ත වීමේ මූලික ප්‍රභවය මෙම වෛරසය ව්‍යාප්ත වීමේ ප්‍රභවය සතුන් ලෙස සැළකුව ද කුමන ආකාරයේ සතුන් මඟින් එය ව්‍යාප්ත වේ ද යන්න ගැටළුවකි. SARS වැනි මෙවැනි ගණයේ අනෙකුත් රෝග ද මාංශ වෙළඳසැල්වලින් ව්‍යාප්ත වූවා යැයි සැළකේ. මැද පෙරදිග ව්‍යාප්ත වන තවත් කොරෝනා වෛරසයක වන MRES වෛරසය ද ව්‍යාප්ත වන්නේ ඔටුවන්ගෙනි. නමුත් එම වෛරසය මුලින් ම ආසාදනයට ලක් වූ පුද්ගලයින් හට එම වෛරසය සම්ප්‍රේෂණය වූයේ වෙළඳසැලකින් යැයි සිතුව ද, දීන බලධාරින් පවසන අන්දමට මෙම රෝගය පුද්ගලයාගෙන් පුද්ගලයාට සම්ප්‍රේෂණය විය හැකි රෝග තත්ත්වයකි. රෝගීන්ට ප්‍රතිකාර කරන වෛද්‍ය කාර්ය මණ්ඩලය ඇතුළු විශාල පිරිසක් මේ වන විට මෙම රෝගයට ගොදුරු වී සිටිති. එම නිසා වෛරසය පාලනය කිරීම අපහසු වී ඇත. සෞඛ්‍ය බලධාරින් විසින් මෙම වෛරසය පාලනය කරන්නේ කෙසේ ද? බ්‍රහස්පතින්දා දින වූහාන් නගරය වසා දැමීමට චීන බලධාරිහු පියවර ගෙන ඇත. එහි දී චීනයේ සිට පිටත් වන සියලු ගුවන් ගමන් සහ දුම්රිය වාර අවලංගු කරන ලදී. එම නගරය තුළ ද, බස් රථ ධාවන, උමං මාර්ග සේවා සහ තොටුපල සේවා අත්හිටුවන ලදී. තවද වූහාන් නගරයේ සිට සැතපුම් 30 ක් නැගෙනහිර දෙසින් පිහිටා ඇති හුවන් ගන්ග් නගරය ඇතුළු ආසන්න නගර කිහිපයක ප්‍රවාහන කටයුත් අවහිර කිරීමට නියමිත ය. ඒජෝවු නගරයට ආසන්න නගරයේ දුම්රිය ස්ථාන සහ චර්බි සහ ජර්ජියෑන් වැනි කුඩා නගරවල ප්‍රවාහන කටයුතු සීමා කර ඇත. වූහාන් හි විශාල මහජන රැස්වීම් සහ ප්‍රසංග තහනම් කර ඇති අතර එම වෛරසය ව්‍යාප්ත වීම වළක්වා ගැනීම සඳහා මුහුණු ආවරන පළඳින ලෙස චීන බලධාරින් එහි මහජනතාවට දන්වා ඇත. තව ද චීනයේ ප්‍රදේශ ගණනාවක ම චිත්‍රපට ශාලා වසා දමනු ලැබී ය. ඇමෙරිකානු සෞඛ්‍ය නිලධාරිහු මෙම රෝග තත්ත්වය පාලනය කිරිම සඳහා ලෝක සෞඛ්‍ය දෙපාර්තමේන්තු සමඟ ඉතා සමීපව කටයුතු කරති. හදිසි ප්‍රතිචාර පද්ධති ක්‍රියාත්මක කළ රෝග පාලනය කිරීමේ සහ වැළැක්වීමේ මධ්‍යස්ථානය විසින් වූහාන් සිට පැමි‌ණෙන මගීන්ගේ රෝග ලක්ෂණ නිරීක්ෂණය කිරීම සඳහා සේවකයින් යොමුකර ඇති අතර 2019-nCov නමින් හඳුන්වනු ලබන මෙම වෛරසය සඳහා රෝග විනිශ්චය පරීක්ෂණයක් ද හඳුන්වා දී ඇත. තව ද උණ සහ ශ්වසන රෝග වැළඳී සිටින පුද්ගලයින් රෝහල්වලට ඇතුළත් වීමේ දී මෑත කාලයේ දී වූහාන් නගරයේ සංචාරයෙහි නිරත වී ඇත් ද යන්න සහ එම නගරයේ සංචාරය කළ පුද්ගලයින් සමඟ සබඳතා පැවැත්වූයේ ද යන වග විමසන ලෙස රෝග පාලනය කිරීමේ සහ වැළැක්වීමේ මධ්‍යස්ථානය විසින් රට පුරා රෝහල්වලට උපදෙස් ලබා දී ඇත. තව ද ඔවුහු චිකාගෝ සහ වොශින්ටන් නගරවල පරීක්ෂණ කටයුතු සිදු කිරීම සඳහාත් එම රෝගය ආසාධිත පුද්ගලයින් සමඟ සම්බන්ධ වූ අය ග්‍රහණය කර ගැනීමටත් අවශ්‍ය සහය ලබා දෙමින් සිටිති. </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ජෝන් සීනා [/INST] ජෝන් ෆීලික්ස් ඇන්තනී සීනා (/ˈඑස්iːnə/; උපත 1977 අප්‍රේල් 23) ඇමරිකානු වෘත්තීය මල්ලවපොර ක්‍රීඩකයෙක්, රැප්, නළුවෙකු, සහ යථාර්ථ රූපවාහිනී වැඩසටහන් සත්කාරකයෙක් වේ. ඔහු WWEට බැඳි එහි රෝ (Raw) හා ස්මැක්ඩවුන් (SmackDown)  නාම දෙකටම පෙනී සිටින නිදහස් නියෝජිතයෙකු වේ. සීනා ඔහුගේ වෘත්තීය මල්ලව පොර දිවිය ඇරඹුවේ 1999 දී Ultimate Pro Wrestling (UPW) සමඟ වන අතර ඊළඟ වසරේ UPW හෙවිවේට් ශූරතාව දිනා ගැනීමට සමත් විය. සීනා ලෝක දැන් World Wrestling Entertainment නැතහොත් සරලව WWE ලෙස නම වෙනස් කර ඇති එවක ලෝක මල්ලවපොර සම්මේලනය (World Wrestling Federation හෝ WWF)  සමඟ 2001 දී developmental ගිවිසුමකට අත්සන් තැබූ අතර 2002 ප්‍රධාන WWE ප්‍රධාන කණ්ඩායමේ පළමු වරට පෙනී සිටියේ ය. From a generic character in 2002, Cena morphed into a rapper for the time period of 2002–2004, which earned him fame within the audience on SmackDown! Cena later transitioned to his current character, which he describes as a "goody-two shoes Superman". However, Cena was labeled "the most polarizing professional wrestler ever" by industry commentator Jim Ross, as his character has many supporters and detractors. Cena was WWE's franchise player, and its public face, for much of the 2000s and 2010s. Industry veterans John Layfield, Paul Heyman, and Kurt Angle have called Cena the greatest WWE star of all time. References 1977 උපත් ජීවමාන ජනයා </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ටෙල් අස්මර් සමූහය [/INST] ටෙල් අස්මර් සමූහය යනුවෙන් හැඳින්වෙන ප්‍රතිමා දොළසක් (මුල්කාලීන රාජවංශික I-II, ක්‍රි.පූ. 2900–2550 පමණ) 1933දී ඉරාකයේ දියාලා ප්‍රදේශයේ එෂ්නන්නා (නූතන ටෙල් අස්මර්) නම් ස්ථානයෙන් සොයාගැනිණි. එම භූමියේ පසුකාලීන සොයාගැනීම් සහ මහා මෙසපොතේමියානු භූමියෙන් හමුවූ වෙනත් භාණ්ඩ හා සැලකීමේ දී මේවා මුල්කාලීන රාජවංශික දේවාල ප්‍රතිමා කලාවේ (ක්‍රි.පූ. 2900 –2350) ඇති වියුක්ත ස්වභාවය සඳහා නිදසුනක් ලෙස සැලකේ. සොයාගැනීම පසුකාලීන 1920 දශකයේ බැග්ඩෑඩ්හි කෞතුක වස්තු වෙ‍ළඳුන් විසින් ටයිග්‍රිස් දෙමෝදරට උතුරින් වූ දියාලා ගංගාවට නැගෙනහිරින් පිහිටි කාන්තාරයෙන් අසාමාන්‍ය, ඉහළ ගුණාත්මයෙන් යුත් කෞතුක වස්තූන් විශාල වශයෙන් අත්කරගන්නා ලදී.1929දී, චිකාගෝ විශ්වවිද්‍යාලයේ ප්‍රාචීන ආයතනය විසින් එම ප්‍රදේශයේ කැනීම් කටයුතු සිදු කිරීමට අනුග්‍රහය ලබාගන්නා ලදී. එම ආයතනයේ ආදිකර්තෘවරයා වූ ජේම්ස් හෙන්රි බ්‍රෙස්ටඩ් (1865–1935) ලන්දේසි පුරාවිද්‍යාඥයකු වූ හෙන්රි ෆ්‍රෑන්ක්ෆර්ට් (1897–1954) හට මෙය මෙහෙයවීමට ආරාධනා කළේ ය. 1930 සහ 1937 අතර කාලයේ ෆ්‍රෑන්ක්ෆර්ට් සහ ඔහුගේ කණ්ඩායම මෙහි වූ ගොඩැලි සතරක විස්තීර්ණ තිරස් සහ සිරස් කැනීම් සිදුකළහ: ඛෆජා, ටෙල් අස්මර් (පුරාතන එෂ්නන්නා), ටෙල් අග්‍රබ්, සහ ඉෂ්චාලි එම ගොඩැලි සතරයි. එහි දී ඔවුහු කි.පූ. 3100 සිට 1750 තෙක් කාල පරාසයක අයත් දේවස්ථාන, මාලිගා, පරිපාලන ගොඩනැගිලි, සහ නිවාස අනාවරණය කරගත්හ. මෙම පුරාතන ශිෂ්ටාචාර ව්‍යූහයේ වූ ස්තරීභුත නටබුන් අතුරින් පුරාවස්තු සිය ගණනක් සොයාගැනීමට හැකි විය. මෙය මුල්කාලීන රාජවංශික යුගය පිළිබඳ වූ අවබෝධය පුළුල් කරලීමට උපකාරී විය. මේ අතුරින් වඩාත්ම ප්‍රචලිත සහ වඩාත්ම හොඳින් සංරක්ෂණය වී ඇති වස්තූන් වන්නේ "ටෙල් අස්මර් සමූහය" යන සමූහාර්ථ නාමයෙන් හැඳින්වෙන ප්‍රතිමා දොළසකි. මෙම සමූහය සොයගැනුණේ ටෙල් අස්මර් අඩවියේ අබු දෙවියන්ට කැපකළ දෙවොලකට බිමට පහළින් තිබී 1933-34 කැනීම් වාරයේදී ය. මෙම ප්‍රතිමා දෙවොලෙහි අල්තාරය සමීපයෙහි වූ දිගටි කුටීරයක ක්‍රමවත්ව ගොඩගසා තිබිණි. මෙසේ ක්‍රමවත්ව ගොඩගසා තිබීම හේතුවෙන් යෝජනා වී ඇත්තේ ඒවා මෙසේ වළදමා ඇත්තේ හේතුවක් සහිතව බවයි. කෙසේනමුත් මෙසේ භූමදාන කිරීමට හේතුව හෝ එසේ සිදුකළ පුද්ගලයන් පිළිබඳ තොරතුරු අපැහැදිළි ය. මෙම විෂය සම්බන්ධයෙන් පුළුල්ව රචනාකරණයේ නියැළුණු ෆ්‍රෑන්ක්ෆර්ට් යෝජනා කරන්නේ දේවස්ථාන‍යේ පූජකයා නව ප්‍රතිමා තැන්පත් කිරීමට අවකාශය ලබාගැනීම සඳහා දෙවොලෙහි වූ පැරණි හෝ හානි වූ ප්‍රතිමා ක්‍රමිකව මෙසේ තැන්පත් කරන්නට ඇති බවයි.<ref name="HenriFrankfort">Henri Frankfort, Sculpture of the Third Millennium B.C. from Tell Asmar and Khafãjah" (Chicago: University of Chicago Press, 1939).</ref> ප්‍රතිමා ටෙල් අස්මර් සමූහයේ ඇති ප්‍රතිමා අතර 21 cm (8.2 in.) සිට 72 cm (28.3 in.) දක්වා වූ පරාසයක උසින් යුත් ප්‍රතිමා ඇත. මෙහි දී සොයාගැනුණු ප්‍රතිමා දොළසෙන්, දහයක් පුරුෂ ප්‍රතිමා වන අතර, දෙකක් කාන්තා ප්‍රතිමා වේ. ප්‍රතිමා අටක් නිර්මාණය කොට ඇත්තේ ජිප්සම් පාෂාණයෙන් වන අතර, දෙකක් හුනුගල්වලින් ද, සහ එක් ප්‍රතිමාවක් (කුඩාම ප්‍රතිමාව) ඇලබැස්ටර් මාධ්‍යයෙන් ද නිර්මානය කොට ඇත. දණගසා සිටින ප්‍රතිමාව හැර සෙසු ප්‍රතිමා සිටගෙන සිටින ඉරියව්වෙන් දක්වා ඇත. සිහින් වෘත්තාකාර පාදමක් ආධාරක ලෙස භාවිතා වූ අතර, කේතු හැඩැති පාද හේතුවෙන් විශාල ප්‍රතිමාවල ස්ථායිතාව රැඳිණි. සටහන් ආශ්‍රේයයන් Henri Frankfort, Thorkild Jacobsen, and Conrad Preusser, Tell Asmar and Khafaje: The First Season Work in Eshnunna 1930/31, Oriental Institute Publication 13, 1932 Henri Frankfort, Tell Asmar, Khafaje and Khorsabad: Second Preliminary Report of the Iraq Expedition, Oriental Institute Publication 16, 1933 Henri Frankfort, Iraq Excavations of the Oriental Institute 1932/33: Third Preliminary Report of the Iraq Expedition, Oriental Institute Publication 17, 1934 Henri Frankfort with a chapter by Thorkild Jacobsen, Oriental Institute Discoveries in Iraq, 1933/34: Fourth Preliminary Report of the Iraq Expedition, Oriental Institute Publication 19, 1935 ග්‍රන්ථාවලිය Evans, Jean. 2012. The Lives Of Sumerian Sculpture: An Archaeology of the Early Dynastic Temple. Chicago: University of Chicago. Evans, Jean. 2007. The Square Temple at Tell Asmar and the Construction of Early Dynastic Mesopotamia, ca. 2900-2350 B.C.E. American Journal of Archaeology 4: 599-632. Frankfort, Henri. 1939. Sculpture of the 3rd Millennium B.C. from Tell Asmar and Khafajah. The University of Chicago, Oriental Institute Publications 60. Chicago. 1943. More Sculpture from the Diyala Region. The University of Chicago, Oriental Institute Publications 60. Chicago. Jacobsen, Thorkild, "God or Worshipper", in Essays in Ancient Civilization'' Presented to Helene J. Kantor, edited by A. Leonard Jr. and B.B. Williams, p 125-30. Chicago. 1989. ඇලබැස්ටර් ඉරාකයේ ජාතික කෞතුකාගාරයේ වස්තූන් මෙට්‍රොපොලිටන් කලා කෞතුකාගාරයේ ප්‍රතිමා සුමේරියානු කලාව සහ ගෘහනිර්මාණ ශිල්පය </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: මහගල්කඩවල වැව, රඹෑව [/INST] මහගල්කඩවල වැව, ශ්‍රී ලංකාවේ, රඹෑව ප්‍රදේශයේ පිහිටි වැව කි. මෙය ලක්දිව පළමු වැව ලෙස අනුමාන කෙරේ. මූලාශ්‍ර උපතිස්සගම </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: හමුරාබි [/INST] අද බබිලෝනියාව වෙනම රටක් නොවූ බව විශ්වාස කෙරේ. මිය යන සුමේරියානු ශිෂ් .ාචාරයේ අවසාන නැගීම බබිලෝනියයි. 1792-1750 දී පාලනය කළ මහා හම්මුරාබි යනු වඩාත් සුන්දර හා අද්භූත නගරයේ පළමු රජු ය. ක්රි.පූ ඊ. ඊළඟ නොසන්සුන්තාවයෙන් පසු බිඳී ගිය රට එක්සත් කිරීමට දැඩි හස්තයකින් ඔහු සමත් විය. ඔහු නැවත වෙළඳාම, ඉදිකිරීම්, දැඩි නීති ආරම්භ කළ අතර සුමේරියානු රාජධානියේ මියයන වේදනාව දීර් to කිරීමට හැකි විය. 1 වන රාජවංශයේ හයවන සහ වඩාත් ප්රසිද්ධ රජු වූයේ හම්මුරාබි ය. ඔහුගේ පියා සින්මුබලිට්ගේ මරණයෙන් පසු තරමක් තරුණ වියේදී ඔහු සිංහාසනයට පත්විය. ඔහු තවමත් සිංහාසනයේ උරුමක්කාරයා වූ විට, මහජන කටයුතුවල ක්රියාකාරී ලෙස සහභාගී වූ අතර වැදගත් පරිපාලනමය රාජකාරි ඉටු කළේය. හම්මුරාබිට උරුම වූ රාජ්යයේ ප්රමාණය, පිහිටීම, මිලිටරි බලය ඔහු බබිලෝනියාවේ ශක්තිමත්ම රජෙකු බවට පත් කළේය. </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: අන්තර්ජාතික ඒකක පද්ධතිය [/INST] අන්තර්ජාතික ඒකක පද්ධතිය (එස්අයි, ප්‍රංශ වෙතින් කෙටි කල) යනු මෙට්‍රික් පද්ධතියෙහි නූතන ආකාරය වන අතර, වඩාත්ම පුළුල් ලෙසින් භාවිතා වන මිනුම් පද්ධතිය වෙයි. ඇම්පියරය, කෙල්විනය, තත්පරය, මීටරය, කිලෝග්‍රෑමය, කැන්ඩෙලාව, මවුලය යන මූලික ඒකක සතකින් සහ, ඒකක වල ගුණාකාර සහ භාග හැඳින්වීමෙහිදී භාවිතා කල හැකි, ඒකක නාම හා ඒකක සංකේත සඳහා වන උපසර්ග විස්සක කට්ටලයකින් සමන්විත සමචාරී මිනුම් ඒකක පද්ධතියකින් එය සමන්විත වෙයි. අනෙකුත් සුලභ භාවිතයෙහි ඇති භෞතික රාශීන් සඳහා වන ලූමනය සහ වොට් වැනි, ව්‍යුත්පන්න ඒකක 22 ක්ද, මෙම පද්ධතිය විසින් නියම කර දක්වයි. මූලික ඒකකයන් ව්‍යුත්පන්න කොට ඇත්තේ, රික්තකයෙහි ආලෝකයෙහි වේගය සහ ජලයෙහි ත්‍රිත්ව ලක්ෂ්‍යය වැනි, විශාල නිරවද්‍යතාවයකින් නිරික්ෂණය කල හැකි සහ මිණුම් කල හැකි, ස්වභාවයෙහි පවතින අවිචල්‍ය නියතයන් වෙතින් සහ එක් භෞතික මානවකෘතියක් වෙතිනි. මෙම මානවකෘතිය යනු, 1889 වසරෙහිදී සහතික කෙරුණු, අන්තර්ජාතික කිලෝග්‍රෑම් ප්‍රතිරූපකය වන අතර, හිමාංකයෙහි පවතින ජලය ලීටරයක ස්කන්ධය නාමික වශයෙන් දරන ප්ලැටිනම්-ඉරිඩියම් සිලින්ඩරයක් විය. එහි අචපලබව පිළිබඳව සැලකිය යුතු සැකයන් ඇතිවීම සංක්‍රාන්තියට පත්වූයේ, මූලික ඒකක අර්ථ දැක්වීම සංස්කරණය කීරීමක් විසින්, 2019 මැයි 20 දින සිට බලපැවැත්වෙන පරිදී සම්පූර්ණ වශයෙන් ස්වභාවයෙහි පවතින නියතයන් අනුසාරයෙන් ව්‍යුත්පන්න කිරීම ඇරඹිම වෙතිනි. මූලික ඒකක අනුසාරයෙන් හෝ අනෙකුත් ව්‍යුත්පන්න ඒකක අනුසාරයෙන් හෝ ව්‍යුත්පන්න ඒකක අර්ථදැක්විය හැක. බහුවිධ රාශීන් මිණුම සඳහා පහසුකම් සපයනු වස් ඒවා යොදා ගැනෙයි. පරිණාමයට ලක් වන පද්ධතියක් වීම එස් අයි වෙතින් බලාපොරොත්තු වෙයි; මිණුම් තාක්ෂණය ප්‍රගතියට පත් වත්ම හා මිණුම් නිරවද්‍යතාව දියුණු වත්ම, නව ඒකක හා උපසර්ග නිමැවුණු අතර ඒකකයන්හී අර්ථදැක්වීම වෙනස් කෙරිණි. වඩාත් මෑතකදී ව්‍යුත්පන්න කෙරුණු ඒකකය වූ කැටාල්, අර්ථ දැක්වුණේ 1999 වසරෙහිදීය. මූලාශ්‍ර අන්තර්ජාතික ඒකක පද්ධතිය </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: සෙවුම් යන්ත්‍ර ප්‍රශස්තකරණය [/INST] සෙවුම් යන්ත්‍ර ප්‍රශස්තකරණය () (SEO) යනු වෙබ් අඩවියක් හෝ වෙබ් පිටුවක් මත සෙවුම් යන්ත්‍රයක් යොදවා ලබන "ස්වභාවික" හෝ නො-ගෙවන ("ඓන්ද්‍රීය") සෙවුම් ප්‍රතිඵලයන්හී දෘශ්‍යතාවයට බලපෑම් එල්ලකිරීමේ ක්‍රියාවලිය වෙයි. සාමාන්‍ය වශයෙන් ගත් කල, යම් අඩවියක්, සෙවුම් ප්‍රතිඵල ලැයිස්තුවේ මුලින්ම (හෝ සෙවුම් ප්‍රතිඵල පිටුවෙහි උච්ච අනුස්ථිතියක් සහිතව) සහ නිරන්තරයෙන් දෘශ්‍ය වන්නේ නම්, සෙවුම් යන්ත්‍රයක් පරිශීලනය කරන්නන් අතුරින් බොහෝ පිවිසුම්කරුවන් ප්‍රමාණයක් එය ප්‍රතිග්‍රහණය කරනු ඇත. SEO විසින් බොහෝ ප්‍රභින්න සෙවුම් ක්‍රම ඉලක්ක කරනු ලබන අතර, මේවා අතර රූප සෙවුම්, ස්ථානිය සෙවුම්, විදෘශ්‍ය සෙවුම්, ශාස්ත්‍රීය සෙවුම්, පුවත් සෙවුම් සහ කර්මාන්ත-විශේෂිත සිරස් සෙවුම් යන්ත්‍ර අඩංගු වෙති. සටහන් අන්තර්ජාලය </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: වියපත් වීම [/INST] ජනගහනය වියපත් වීම (Population Ageing) යනු "ජන සංඛ්‍යාවක වයස්ගතවූවන්ගේ ප්‍රතිශතය මුළු ජන සංඛ්‍යාවට සාපේක්‍ෂව ක්‍රමයෙන් ඉහළයාමයි."සංවර්ධිත රටවල වියපත් ජන‍ගහනය ‍‍ ‍ලෙස සැලකෙන්නේ වයස අවුරැදු 65 හෝ ඊට වැඩි ජනගහනයයි.නමුත් සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල වයස අවුරැදු 60 හෝ ඊට වැඩි පිරිස වියපත් ජනගහන‍ය ලෙස සලකයි.වියපත්වීම සංවර්ධන‍ය වෙමින් පවතින රටවලට පමණක් නොව සංවර්ධිත රටවලටද විවිධ බලපෑම් ඇති කර‍යි. ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහනයේ වර්ධනය හා වයස් සංයුතිය (1946 - 2004) මූලය ආර්ථික විමසුම - 1999 අප්‍රේල්/මැයි 1964 දී ශ්‍රී ලංකාවේ වයස අවුරුදු 60 හෝ ඊට වැඩි ජන සංඛ්‍යාව මුළු ජන සංඛ්‍යාවෙන් 54% ක් විය.2001 දී එම අගය 9.9 දක්වා වර්ධනය විය.එසේම 1981-2011 කාල පරිච්ඡෙදය තුළ වියපත් ජනගහනය දෙ‍ගුණයක් වී ඇත.එ‍සේම 2041 වන විට ශ්‍රී ලංකාවේ මුළු ජනගහනයෙන් 27.8% ක් වයස අවුරුදු 60 හෝ ඊට වැඩි ජන සංඛ්‍යාව වන බව පුරෝකථනය කර ඇත. ජනගහනය වියපත් වීමට බලපාන සාධක වියපත්වීම මුලින්ම ආරම්භ වූයේ සංවර්ධිත රටවලය.මීට හේතුව එම රටවල ප්‍රජා විද්‍යාත්මක සංක්‍රාන්තිය සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවලට වඩා කලින් සිදුවීමයි.සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල ප්‍රජාවිද්‍යාත්මක සංක්‍රාන්තිය ප්‍රමාදව සිදුවීම මත ජනගහනය වියපත්වීමද ප්‍රමාදව සිදුවිය.වියපත්වීම සඳහා මූලික වශයෙන් කරුණු තුනක් බලපායි. සඵලතාව (Fetility)] මර්ත්‍යතාව (mortality) ජාත්‍යන්තර සංක්‍රමණ (International Migration) ශ්‍රී ලංකාවේ මර්ත්‍යතාව පහළ බැසීම ආරම්භ වූයේ 1945 න් පමණ පසුය.මීට හේතු වන්නේ දිවයින පුරා ක්‍රියාත්මක කරන ලද සෞඛ්‍යප්‍රතිපත්තියයි.මේ නිසා මිනිසුන්ගේ ආයු අපේක්‍ෂාව වර්ධනය විය.එසේම 1960 දශකය අග භාගයේදී මාතෘ හා ළමා සෞඛ්‍ය වැඩසටහනට පවුල් සැලසුම් ක්‍රම හඳුන්වා දීම සහ ක්‍රියාත්මක කිරීම මත සඵලතාවද පහල බැසීම ආරම්භ විය.මෙම සංසිද්ධිය (ළමා ජනගහනය අඩු වීම සහ වියපත් ජනගහනය වැඩි වීම)වියපත් ජනගහනයක් නිර්මාණය වීමට හේතු විය.එසේම ජාත්‍යන්තර සංක්‍රමණද වියපත්වීම සඳහා වක්‍රාකාරයෙන් බලපායි.ශ්‍රී ලංකාවෙන් පිටතට ජාත්‍යන්තර වශයෙන් සංක්‍රමණය වන්නන් වැඩකරන වයස් කාණ්ඩයට අයත් වීම ඊට හේතුවයි. වියපත්වීම තුළ සමාජ ආර්ථික ගැටලු සංවර්ධිත රටවල ජනගහනය වියපත්වීම සිදුවූයේ සමාජ ආර්ථික දියුණුවත් සමගිනි.මේ නිසා එම රටවලට වියපත්වීම සම්බන්ධ අභියෝගයන්ට මුහුණදීම සඳහා අවශ්‍ය වැඩසටහන්,සැලසුම් සකස් කිරීමට ප්‍රමාණවත් කාලයක් මෙන්ම ශක්‍යතාවක්ද පැවතිනි.නමුත් සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල වියපත්වීම සිදුවන්නේ සමාජ ආර්ථික දියුණුවකින් තොරවය.එසේම කෙටිකාලයක් තුළ ජනගහනය වියපත්වීම සිදුවේ.මේ නිසා වියපත්වීම සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවලට විවිධ සමාජ ආර්ථික ගැටලු ඇති කරයි. රටක වියපත් ජනගහනයක් පවතින විට ඔවුන්ව රැක බලාගැනීමට සිදුවේ.වියපත් වූවන් රැක බලා ගැනීම පවුල් සංස්ථාවේ මෙන්ම රජයේද වගකීමකි.මේ නිසා පවුල් සංස්ථාවේ යැපෙන්නන් ප්‍රමාණය වැඩිවේ.එසේම රජයට වියපත්වූවන් වෙනුවෙන් ‍උපකාරක සේවා සැපයීමට සිදුවේ.වි‍ශේෂයෙන්ම වියපත්වූවන්ට වැළඳෙන රෝග අංශභාගය දියවැඩියාව වැනි නිධන්ගත රෝගයි.මේනිසා ඔවුන්ට දීර්ඝකාලීනව නේවාසික ප්‍රතිකාර කිරීමට අවශ්‍ය සෞඛ්‍ය සේවා සැපයීමට රජයට සිදුවේ.වියපත් ජනගහනය වැඩිවන විට රජයට විශ්‍රාම වැටුප් සඳහා වැඩි පිරිවැයක් දැරීමට සිදුවේ.විශ්‍රාම වැටුප් සංක්‍රාම වියදමකි.මේ නිසා සම්පත් ඵලදායී ආර්ථික කටයුත්තක යෙදවීමෙන් නිමැවුමක් ලබා ගැනීමට ඇති හැකියාව නැති වේ. දකුණු ආසියාවේ වියපත් ජනගහනය වියපත් ජන සංඛ්‍යාවේ ප්‍රතිශතය (වයස - 60+) 1975 - 2025 මූලය : ජනගහන අධ්‍යයනය (ශ්‍රී ලංකාව ඇසුරින්) වියපත් ජනසංඛ්‍යාවේ ප්‍රතිශතය (වයස 60+) 1975 - 2025වසර 2000 වන විට දකුණු ආසියාවේ වැඩිම වියපත් වූවන්ගේ ප්‍රතිශතයක් වාර්තා කර ඇත්තේ ශ්‍රී ලංකාවයි.එම අගය 9.3% කි.2025 වන විටද දකුණු ආසියාවේ වියපත්වීමට තදින්ම ලක්වන රට වන්නේ ශ්‍රී ලංකාවයි.ශ්‍රී ලංකාවට පසුව වේගවත් වියපත්වීමක් සිදුවන්නේ ඉන්දියාවේය. ලෝකයේ වියපත් ජනගහනය වියපත් ජනගහනය සහ ළමා ජනගහනය මුළු ජනග‍හනයේ ප්‍රතිශතයක් ලෙස 1950 - 2050 වයස අවුරුදු 60 හෝ ඊට වැඩි ජනගහනය - 2050 ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ : ද සිල්වා, ඉන්ද්‍රලාල්, ජනගහන අධ්‍යයනය (ශ්‍රී ලංකාව ඇසුරින්), 2004,කර්‍තෘ. ආශ්‍රිත වෙබ් අඩවි http://www.state.gov/g/oes/rls/or/81537.htm http://images.google.lk/images?q=Population+Ageing&gbv=2&ndsp=20&hl=en&start=0&sa=N අඩවියෙන් බැහැර පිටු Why Population Aging Matters - A Global Perspective Population Ageing The coming acceleration of global population ageing United Nations • Population Division • Department of Economic and Social Affairs POPULATION AGEING•2002 Challenges of Global Ageing </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: 920 [/INST] වසර () යනු ජූලියානු දින දසුන ප්‍රකාර, දිනයකින් ඇරඹෙන අවුරුද්දක් (බැඳිය විසින් මුළු දින දසුන දක්වනු ඇත) විය. </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ජියානි ඉන්ෆන්ටිනෝ [/INST] ජියානි ඉන්ෆන්ටිනෝ (), යනු වත්මන් ෆීෆා සභාපතිවරයා ය. මූලාශ්‍ර භාහිර සබැඳි 1970 births ජීවමාන ජනයා </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: බුදුදහම-ආනාපානසති [/INST] ආනාපානසති යන්නෙහි අර්ථය හුස්මගැනීම පිලිබඳව මනා සිහියක් ඇතිකරගැනීම යන්නයි (පාලි භාෂාවෙන් සති යනුවෙන් හැඳින්වෙන්නේ මනා සිහියයි. ආනාපාන යනු ආශ්වාසය හා ප‍්‍රාශ්වාසයයි). මෙය බුදුන් වහන්සේ විසින් ඉගැන්වූ මූලිකම භාවනා ක‍්‍රමයයි. ආනාපානසති සූත‍්‍රයෙන් හඳුන්වාදෙන පරිදි මෙම ඉගැන්වීමට අනුව ආර්ය අශ්ඨාංගික මාර්ගයේ කොටසක් ලෙස මෙම භාවනා ක‍්‍රමය පුරුදු පුහුණු කිරීම අවසාන වශයෙන් නිර්වාණය සාක්‍ෂාත් කරගැනීම සඳහා කෙලෙසුන් නැසීමේ මාර්ගය විවරකරදෙනු ලබයි. අතීතයේ මෙන්ම වර්තමානයේදීද ශාරීරික ප‍්‍රපංචයන් අරමුණු කොටගෙන සිදුකරනු ලබන බෞද්ධ භාවනා ක‍්‍රමයන්ගෙන් වැඩියෙන්ම භාවිතයට ගනු ලබන භාවනාව වන්නේ ආනාපානසතිය යි. සාම්ප‍්‍රදායිකව එය සමාධිය උපදවාගැනීමේ පදනම් භාවනා ක‍්‍රමයක් ලෙස යොදාගනු ලැබේ. සිය නිර්මාණාවබෝධය කරා ගිය ගමනේ බුදුන් වහන්සේ ළගාකරගත් එක් ධ්‍යාන මට්ටමක් වූයේ සිතේ සමාධිය ඇතිකර ගැනීමයි. සෙන් සම්ප‍්‍රදායේදී සාසෙන් හෝ ෂිකන්ටසා (සෝටෝ සම්ප‍්‍රදායේදී) සමඟ ආනාපානසතිය පුරුදු පුහුණු කරනු ලබයි. ආනාපානසතිය සෙසු සාම්ප‍්‍රදායික භාවනා ක‍්‍රම සමඟින්ද වැඩිය හැකිය. ආනාපානසතිය සම්බන්ධයෙන් බුදුන් වහන්සේගේ ඉගැන්වීම් පදනම් වනනේ නිර්වාණාවබෝධය ලබාගැනීමේදී උන්වහන්සේ අනුගමනය කළ අත්දැකීම් පදනම්කොටගෙනය. ආනාපානසති සූත‍්‍රය මනා සිහියෙන් යුතුව ආශ්වාස ප‍්‍රාශ්වාස කිරීම සම්බන්ධයෙන් විශේෂයෙන් දක්වන අතර මනා සිහියේ අංගයන් වන මනා සිහිය, විශ්ලේෂණය, වීර්ය, පී‍්‍රතිය, ශාන්තභාවය, සමාධිය සහ උපේක්‍ෂාව යනාදී ගුණයන් වර්ධනය කරගැනීමේ මාර්ගයක් ලෙස ආනාපානසති භාවනාව වැඞීමට නිර්දේශ කරනු ලබයි. මෙම ගුණයන් වර්ධනය කරගැනීම තුලින් වේදනාව අවසන් කළහැකි (නිර්වාණය) බව බුදුන් වහන්සේගේ ඉගැන්වීම විය. භාවනාව වැඞීම ආනාපානසති භාවනාව විවිධාකාරයෙන් වැඩිය හැක. සාමාන්‍යයෙන් කෙනෙක් එය ආරම්භ කරන්නේ ඍජු කොන්දක් හා කෙලින් කරගත් හිසින් යුතුව පහසු ඉරියව්වකින් කලබලකාරීත්වයකින් තොර පරිසරයක හිඳගැනීමෙනි. භාවනා කරන තැනැත්තා තමන් හුස්ම ගන්නා වේගය අඩු වැඩි නොකොට සාමාන්‍ය ආකාරයෙන් ආශ්වාස ප‍්‍රාශ්වාස කළ යුතුය. ආශ්වාස ප‍්‍රාශ්වාසය කෙටි නම් භාවනා කරන්නා එය කෙටි බව මෙනෙහි කළ යුතුය. එය දිගු හුස්මක් නම් සරළව එය දිගු හුස්මක් බව මෙනෙහි කළ යුතුය. ආශ්වාස ප‍්‍රාශ්වාස කරන අතර භාවනා කරන තැනැත්තා: සම්පූර්ණ ශරීරය, ප‍්‍රහර්ශය, සතුට, මනස හා මානසික කි‍්‍රයාවලිය පිලිබඳ සංවේදී වීමට පුහුණුව ලබයි. චපලත්වය, ලලාසාව, විරතිය සහ අත්හැරීම පිලිබඳව මනස අවදිව තබාගැනීමට පුහුණුව ලබයි. මනස අචලව තෘප්තිමත්ව නිදහස්ව පවත්වා ගනී. හික්මවනු නොලැබූ මනසක අඛණ්ඩව සිතිවිලි උත්පත්තිය ලබන අතර මානසික ඒකාග‍්‍රතාවයට ඒවා බාධා කරයි. සාගරයේ රළ නැගෙන්නාසේ ඒවා මතුවී බිඳී විසිරී යයි. යමකු ඒවා දෙස උපේක්‍ෂාවෙන් යුතුව බලයි නම් ඒවා ක‍්‍රමයෙන් නැතිවී අහෝසිවී යයි. අනෙක් අතට යමකු ඒවා වෙත අවධානය යොමු කරයි නම් එම තැනැත්තා සිතිවිලි ජාලයක මංමුලා වී යයි. මෙහිදී සිතිවිලි ආකාර දෙකක් පිලිබඳ විස්තර කෙරෙයි. එනම් අතීතය පිලිබඳ සිතිවිලි සහ අනාගතය පිලිබඳ සිතිවිලිය. මේවා දුක හෝ සතුට රැගෙන පැමිණෙති. මේවා පිලිබඳ එළඹගත් සිහිය නොමැති වූ විට මනස එක් සිතිවිල්ලකින් අනෙකට ඉගිලෙමින් ඉලක්කයකින් තොරව ඉබාගාතේ සැරිසැරීමට පටන්ගනී. ගලායන සිතිවිලි බාධාවක් කරනොගෙන නැවත නැවත ආශ්වාසය හා ප‍්‍රාශ්වාසය පිලිබඳව පමණක් අවධානය යොමු කරන ලෙසට මෙම භාවනාව පුරුදු කරන්නන්ට උපදෙස් දෙනු ලැබේ. ති‍්‍රපිටකයේ සඳහන් නොවූවද විසුද්ධිමාර්ගය පදනම්ව සකසාගත් වර්තමාන භාවනා ක‍්‍රමවේදයක් පියවර හතරක් අනුගමනය කරයි. 1 ප‍්‍රාශ්වාසය අවසානයේ සෑම හුස්මක්ම ගණන් කරන්න 2 ආශ්වාසය ආරම්භයේදී සෑම හුස්මක්ම ගණන් කරන්න 3 ගණන් කිරීම වෙත නොව හුස්ම පිලිබඳව අවධානය යොමු කරන්න 4 හුස්ම නාස් පුඩුවලට ඇතුල්වන හා ඉන් පිටවන ස්ථානය පිලිබඳව පමණක් මෙනෙහි කරන්න ආනාපානසතියේ අදියරයන් විධිමත් ආකෘතිය තුල පියවර දහසයක් අඩංගු වේ. ඒවා කාණ්ඩ හතරකට බෙදනු ලබයි. පළමු පියවර හතර මනස හුස්මගැනීම පිලිබඳ අවධානයට යොමුකරවයි (කාය සංඛ්‍යාර). දෙවන කාණ්ඩය හැඟීම් පිලිබඳව අවධානය යොමු කරවයි (වේදනා). තුන්වැන්න මනස පිලිබඳ අවධානය යොමු කරවයි (සිත). සතරවැන්න සත්‍යය කෙරෙහි අවධානය යොමු කරවයි (ධර්ම). කලින් භාවනා වැඞීමේදී මෙම පියවරයන් සම්පූර්ණකර නොතිබුණද සෑම ආනාපානසති භාවනා වැඞීමක්ම අනුපිලිවෙලින් මෙම අදියරයන් අනුගමනය කළයුතුය. සතිපට්ඨාන ආනාපානසති කාණ්ඩය 1.ශරීරය පිලිබඳ චිත්ත ඒකාග‍්‍රතාවයක් ඇතිකර ගැනීම 1 ගැඹුරින් හුස්ම ගැනීම පළවන කාණ්ඩය   2 කෙටි හුස්ම ගැනීම   3 සම්පූර්ණ ශරීරයම දැනීමට ඉඩහැරීම   4 ශාරීරික කි‍්‍රයාකාරකම් සන්සුන් කරගැනීම 2.හැගීම් පිලිබඳ ඒකාග‍්‍රතාවයක් ඇතිකර ගැනීම 5 ප‍්‍රහර්ශය අත්දැකීම දෙවන කාණ්ඩය   6 පී‍්‍රති ප‍්‍රමෝදය අත්දැකීම   7 මානසික කි‍්‍රයාකාරකම් අත්දැකීම   8 මානසික කි‍්‍රයාකාරකම් පිලිබඳ ඒකාග‍්‍රතාවයක් ඇතිකර ගැනීම 3. මනස ඒකාග‍්‍ර කොටගැනීම 9 මනස දැනෙන්නට හරින්න තුන්වන කාණ්ඩය   10 මනස සතුටුවීමට ඉඩහරින්න   11 මනස මධ්‍යස්ථ සමාධියට එල්බගන්න   12 මනස නිදහස් කරන්න 4. ධර්මය සිහියට නැගීම 13 අනිත්‍යය මෙනෙහි කරන්න හතරවන කාණ්ඩය   14 ආශාව වියැකීයන ආකාරය මෙනෙහි කරන්න   15 විරතිය සිහියට නගන්න   16 සියල්ලෙන් මිදීම සහියට ගන්න වගුව 1. සතර සතිපට්ඨානය සහ ආනාපානසතියේ අදියර හතර ප‍්‍රාණයානය සමඟ සම්බන්ධ කිරීම‍ ආනාපානසති භාවනාව බුද්ධාගමේ විශේෂයෙන්ම, ඵෙරවාද බුදුදහමේ ඉගැන්වෙන වැදගත්ම භාවනාව වුවද එයට අවශ්‍ය වන්නේ සාමාන්‍ය හුස්ම ගැනීමේ කි‍්‍රයාවලිය පිලිබඳ නිෂ්කී‍්‍රය නිරීක්‍ෂණයක යෙදීම පමණකි. මෙහිදී හුස්ම ගැනීමේ කි‍්‍රයාවලිය පාලනය කිරීමට උත්සාහ නොකරන නමුත් ආනාපානසතිය හා ප‍්‍රණයානය අතර සමානකම්ද පවතී. නමුත් යෝගී අභ්‍යාසයක් වන ප‍්‍රාණයානයට හුස්මගැනීමේ ශිල්ක‍්‍රම සහ හුස්ම ගැනීම පාලනය කිරීම් ඇතුලත් වේ. එනම් ආනාපානසතිය හුස්ම ගැනීම පදනම් කරගත් එකම භාවනා ක‍්‍රමය නොවේ. උදාහරණයක් ලෙස ටිබෙටය, මොංගෝලියාව යනාදී රටවල පුහුණු කරවන භාවනා ක‍්‍රමයන්හි මෙන්ම ජපාන සෙන් භාවනාවේද හුස්ම ගැනීම වැදගත් අංගයක් වෙයි. එය ටිබෙටයේ හා මොගෝලියාවේ බහුලව පවත්නා උගුරෙන් හඬ පිටකරමින් සිදුකරන බෞද්ධ ආරාමයන්හි සිදුකරන ගායනා ක‍්‍රමයේදී දීර්ඝ හා කෙටි හුස්ම ගැනීමේ ක‍්‍රමවේදයක් භාවිතා කරනු ලබයි. සජ්ඝායනයේ හඬද සිත සමාධියට එල්බ ගැනීමේ අරමුණක් ලෙසින් සැලකේ. එහිදී හුදු ශබ්දය කෙරෙහි පමණක්ම මනස ඒකාග‍්‍ර කරගැනීම සිදුවේ. සෙන් භාවනාවේදී උදර ප‍්‍රදේශය ශක්තිමත්ව පවත්වා ගැනීම පිලිබඳව අවධානය යොමු කරනු ලබයි. දීර්ඝ ප‍්‍රාශ්වාසයකින් අනතුරුව කෙටි ආශ්වාසයක් සිදුකිරීම මනස එක් අරමුණක රඳවා තබාගැනීමට දරන්නාවූ උත්සාහයකි. මේ අනුව යෝගී භාවනා ක‍්‍රමයක් වන ප‍්‍රාණයානු භාවනාව සහ බෞද්ධ භාවනාව අතර සමානකම් රාශියක් පවතී. මෙකී සමානකම් ඵෙතිහාසිකවද ප‍්‍රශ්ණගත වන්නේ ගෞතම බුදුන් වහන්සේ හා පටන්ජී අතර ඇත්තේ වසර 200 ක කාළ පරතරයක් පවතින හෙයිනි. කෙසේ වෙතත යෝගී භාවනා අභ්‍යාසයන් බෞද්ධ භාවනා ක‍්‍රමවේදයන් කෙරෙහි බලපෑම් සහගත වී ඇති බව පෙනී යයි. මෙම සම්ප‍්‍රදායන් දෙක තුලම හුස්ම ගැනීම සහ මානසික තත්වය නිරීක්‍ෂණයට ලක්කිරීම දැකගත හැක. හුස්ම ගැනීම පාලනය කිරීම පූර්ණ මානසික ඒකාග‍්‍රතාවයෙන් යුතු තත්වයක් කරා මෙහෙයවනු ලබන අතර එහිදී හුස්ම ගැනීම හෝ මනස යන දෙකින් එකක පාලනය කිරීමේ හැකියාව ලබාගනිද්දී ඉබේම අනෙක පාලනය කිරීමේත්‍ හැකියාව ලබාගනී. භාවනා </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: සහතික කරන ලද දැව [/INST] වනාන්තර සහතික කිරීම ඇරඹීමත් සමග ස්වාධීන සංවිධාන වඩා හොද වනානාත්ර කළමණාකරණයක් සදහා ප්‍රමිතියක් ලබාදීම සහ ස්වාධීන විගණකවරුන් ඉහත ප්‍රමීතින්ට අනුකූලව වනාන්තර කළමණාකරණය කරන්නට සහතික පිරිනැමීමට කටයුතු යොදා ඇත. මෙම සහතික කිරීම වනාන්තර හොදින් කළමණාකරණය කල බවට ඉහත විස්තර කළ ප්‍රමිතීන් මගින් තහවුරු කරන අතරම දැව සහ කඩදාසි නිෂ්පාදන වගකීමකින් කළමණාකරණය කරන ලද වනාන්තර වලින් ලැබෙන ඒවා බව සහතික කරයි. වනානාතර සංරක්ෂණය කිරීමේ සංකල්පය 1990 දශකය මුල් භාගයේ Forest Stewardship Council පුරෝගාමීව සිදු කරන ලදී. මෙය පරිසර හිතකාමී රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන සහ දැව සමාගාම් වල සහයෝගය මත සිදු කරන ලදී. නමුත් මේ සදහා තරඟකාරී පද්ධතීන් ඉතා ඉක්මනින් ලොව පුරා ආරම්භ වී ඇත. Iared Diamond වැනි විචාරකයන්ට අනුව පාරිභෝගිකයා ව්‍යාකූල කරමින් වන විනාශයේ තීව්‍ර බව අඩුයැයි දක්වන තරඟකාරී ප්‍රමිතීන් දැව සදහා වනාන්තර කපාදමන සමාගම් මගින් සකසා ඇත. ආශ්‍රිත බාහිර සබැඳි Forest Certification Resource Center Forest Stewardship Council Sustainable Forestry Initiative PEFC International website — Programme for the Endorsement of Forest Certification Dovetail Partners Forest Certification: A Status Report (2010) දැව වන විද්‍යාව සහ ධරණීයතාවය වන විද්‍යාව සහ පරිසරය ධරණීය ගොඩනැගුම ගොඩනැගුම් ද්‍රව්‍ය ස්වභාවික ද්‍රව්‍ය සාධාරණ වෙළෙඳාම පරිසරසලකුණුකිරීම </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: බ්‍රේටන් චක්‍රය [/INST] බ්‍රේටන් චක්‍රය යනු නියත පීඩන චක්‍රයකි. එය වායු ට’බයින් එන්ජින්වල ක්‍රියාව, ජෙට් එන්ජින්වල මූලධර්ම හා වෙනත් දේවල් විස්තර කරයි. එය එම අදහස වර්ධනය කළ ඇමෙරිකානු ඉංජිනේරුවරයෙකු වූ ජෝජ් බ්‍රේටන්ට (1830 – 1892) පසුව නම් කරන ලදී. එසේ වුවත් එය සැබවින්ම ‍ෙයාජනා කරන ලද්දේ 1791 දී බාබර් විසිනි. එය ඇතැම් විට ජෝයුලි චක්‍රය ලෙසද හඳුන්වනු ලැබේ. එරික්සන් චක්‍රය ද එවැන්නක් වන නමුත්, භාහිර තාපය භාවිතා කරන අතර ප්‍රතිජනකයක භාවිතය අන්තර්ගත වේ. ඉතිහාසය 1872 දී ජෝජ් බ්‍රේටන්, ඔහුගේ රෙඩී මෝටරය සඳහා ජෙටන්ට් බලපත්‍රයකට ඉල්ලුම් කළේය. එම එන්ජිමේ වෙනම පිස්ටන සම්පින්ඩකයක් හා ප්‍රසාරකයක් භාවිතා කරන ලදී. සම්පීඩිත වාතය අභ්‍යන්තර ගින්නක් මගින් ප්‍රසාරක සිලිණ්ඩරයකට ඇතුළු වීමේ දී රත් කරන ලදී. බ්‍රේටන්, පිස්ටන් එන්ජිම හැරුණු විට වෙනත් කිසිදු දෙයක් නිපද නොවූ නමුත්, වර්තමානයේදී බ්‍රේටන් චක්‍රය යන පදය ගෑස් ට’බයින සමග සාමාන්‍යයෙන් සම්බන්ධ වී පවතී. වෙනත් අභ්‍යන්තර දහන බල චක්‍ර මෙන්ම බ්‍රේටන් චක්‍රය ද විවෘත පද්ධතියකි. එසේ නමුත්, තාපගති විද්‍යාත්මක විශ්ලේෂණය සඳහා එය පිටවන වායූන් චූෂණයේදී නැවත භාවිතා කරන බව සංවෘත පද්ධතියක් මෙන් විශ්ලේෂණය කිරීමට හැකියාව ලබාදෙමින් සම්ප්‍රධානුකූලව පිළිගනු ලැබේ. </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ලෑන්ඩ්පෝර්ට් (බහුරුත්හරණය) [/INST] ලෑන්ඩ්පෝර්ට් (වක්‍රෝත්තිහරණය) යන්නෙන් පහත දේ අදහස් විය හැක: ලෑන්ඩ්පෝර්ට්, එංගලන්තයේ, පෝට්ස්මත් හී පිහිටි දිස්ත්‍රික්කයකි. ලෑන්ඩ්පෝර්ට් ද්වාරය (ජිබ්‍රෝල්ටාව), භූමියෙහි සිට බලකොටුවට පිවිසීමට මුලදී පැවති එකම දොරටුව </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: අල්ට්‍රාටොප් 40 [/INST] අල්ට්‍රාටොප් තනි ගීත 40 නැත්නම් අල්ට්‍රාටොප් 40 යනු බෙල්ජියමේ වොලෝනියා ප්‍රදේශයේ සතිපතා වඩාත්ම අලෙවි වන තනි ගීතවල දර්ශකයයි. එහි ෆ්ලාන්ඩර්ස් ප්‍රදේශයේ පර්යාය ගීත දර්ශකය වන්නේ අල්ට්‍රාටොප් 50 යි. මෙම ගීත දර්ශක දෙකම සම්පාදනය කොට ප්‍රකාශයට පත් කරන්නේ අල්ට්‍රාටොප් සංවිධානයයි. එක්සත් රාජධානියේ තනි ගීත දර්ශකය මෙන්, අල්ට්‍රාටොප් සංවිධානය ගීත දර්ශක සම්පාදනය කරන්නේ වෙළෙඳසැල් 500 ක පමණ තැටි අලෙවිය සහ නිත්‍යානුකූල අංකිත බාගැනීම් මත පදනම්වය. ජී.එෆ්.කේ. අලෙවි පර්යේෂණ ආයතනය ගීත දර්ශකයේ වර්තමාන වෙළෙඳපොළ නිරීක්ෂකයායි. ගීත දර්ශකය රේඩියෝ කන්ටැක්ට් හි සෙනසුරාදාවන්හිදී 1200 සිට 1400 දක්වා විකාශනය කෙරේ. අල්ට්‍රාටොප් දර්ශකවල විවිධ ගුවන් විදුලි සහ රූපවාහිනි නාලිකාවන්හි මුළු ප්‍රේක්ෂක සංඛ්‍යාව සෑම සතියකම මිලියන දෙක ඉක්මවා යයි. දර්ශකවල දසවන සංවත්සරය සැමරීමට 2005 දී සංවත්සර ග්‍රන්ථයක් එළිදක්වන ලදී. මෙහි එතෙක් විකාශය වූ සියළු කලාශිල්පීන් 5,882 කගේ ගීත 15,282 ම අන්තර්ගත විය. මූලාශ්‍ර ගීත දර්ශක </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: මුල්ලේගම මුල්ගිරිගල රජ මහා විහාරය [/INST] මුල්ගිරිගල රජ මහා විහාරය ශ්‍රී ලංකාවේ වයඹ පළාතේ පුත්තලම දිස්ත්‍රික්කයේ නවගත්තේගම ප්‍රාදේශිය ලේකම් කොට්ඨාශය තුල මුල්ලේගම ග්‍රාම නිලධාරි වසට අයත් මුල්ලේගම ග්‍රාමයේ පිහිටා තිබේ. ඉතිහාසය මුල්ගිරිගල රජමහා විහාරය පශ්චාත් අනුරාධපුර සමයේ රජකම්කල දප්පුල රජ විසින් කරවන ලද්දක් යැයි ජනප්‍රවාදයන්හී විස්තර වේ. විහාර භූමියේ වූ චෙෙත්‍යය කාලයත් සමග කිහිපවතාවක් ප්‍රතිසංස්කරණයන්ට ලක්ව තිබේ. විහාරයේ ඉහලට වන්නට ගල්ලෙන් සමුහයක් දැකගත හැකිවේ. වර්ථමානයේද භාවිතයට ගැනෙන ශීලාලේඛන සහිත ආරාම සංකීර්ණයට අයත් ආවාස ගෘහය, අදින් වසර තුන්සියකට පමණ පෙර ඉදිකරණ ලද්දක් බව පැවසෙන නමුත් පසුකාලීනව අළුත්වැඩියා කර තිබේ. ආශ්‍රිත රජමහා විහාර පුත්තලම දිස්ත්‍රික්කයේ බෞද්ධ සිද්ධස්ථාන පුත්තලම දිස්ත්‍රික්කයේ පුරාවිද්‍යා ආරක්‍ෂිත ස්මාරක </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: සෙනර් දියෝඩ [/INST] සෙනර් දියෝඩ මෙය සිලිකන් සන්ධි දියෝඩ වර්ගයකි වෝල්ටීයතා පාලකයක් වශයෙන් භාවිතා කරයි සාමාන්‍ය දියෝඩයක මෙන් සෙනර් දියෝඩයකද කැතෝඩ අග්‍රය නිවැරදිව හදුනාගැනීම මෙම අග්‍රය ආසන්නයේ වර්ණවත් වළල්ලක සලකුණු යොදා ඇත මෙයට පෙර නැඹුරු කලවිට් සාමාන්‍ය සිලිකන් දයෝඩ මෙන් ක්‍රියා කෙරේ පසු නැඹුරු වෝල්ටීයතාවක් ලද විට අභ්‍යන්තර ප්‍රතිරෝදය අඩු වී ඉතා කුඩා මයික්‍රෝ ඇම්පියර් ප්‍රමාණයක ධාරාවක් ගලයි පසු නැඹුරු වෝල්ටීයතාවය ක්‍රමයෙන් වැඩි කරගෙන ගියහොත් එක්තරා අවස්ථාවකදී අභ්‍යන්තර ප්‍රතිරෝදය එක්වරම පහත වැටී ඒ තුලින් ගලමින් තිබු මයික්‍රෝ ඇම්පියර් ප්‍රමාණයේ ධාරාව මිලි ඇම්පියර් ප්‍රමාණය දක්වා වැඩි වේ මෙසේ පසු නැඹුරු වෝල්ටීයතාව වැඩිකළ විට සිදුවන මෙම බිද වැටීම නිසා විශාල ධාරාවක් ගලා ය හැකි පරිදි දයෝඩය සැලසුම්කර නොමැති නම එය විනාශ වේ එවැනි විශාල පසු ධාරාවක් ගලා යා හැකි පරිදි සැලසුම් කල දයෝඩ සෙනර් දයෝඩ වශයෙන් හැදින්වේ මෙහි ධාරාව වැඩිවෙන්න වැඩිවෙන්න අභ්‍යන්තර ප්‍රතිරෝධය අඩු වී වෝල්ටීයතාව ස්ථාවරව තබා ගනී මේවා 3.3v,3.6v,3.9v,10v,12v ,ආදී වශයෙන් අවශ්‍ය වොල්ටියතාවෙන් යුත් සෙනර් දයෝඩ ලබා ගත හැක </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: මැතිවරණ හා සම්බන්ධ ගැටලු [/INST] මැතිවරණ හා සමිබන්ධ ගැටලු -Problems Related To Eletion නීතියේ ආධිපත්‍ය දුර්වල වී ඇති බොහෝ රට වල මැතිවරණ නිදහස් හා සාධාරන නොවීමට ප්‍රධාන හේතුව වනුයේ පවත්නා රජයේ මැදිහත් වීමය. ඒකාදිපතවරුන් විධායකයේ බල තල පාවිච්චිකරමින් බලයේ රැදී සිටිමට උත්සාහ දරන්නේ ජනතාවගේ මතයට හිස නොනමමින. ව්‍්‍යවස්ථාදායකයේ සාමාජිකයන් ද සිය බහුතර බලය බාවිතා කරමින් මැතිවරණයේ දී ප්‍රතිවාදියාට වැඩි බලයක් ලැබීම වැලැක්වීමට කටයුතු කරයි. රාජ්‍්‍ය නොවන සංස්ථතින්ටද ශාරීරික හි’සනය, වාචික තර්ජනය හෝ දූෂණ හරහා මැතිවරණ වලට බාදා කල හැක. මැතිවරන දූෂණ නිරීක්ෂණය සහ අවම කිරීම නිදහස් හා සාධාරන මැතිවරණ පිළබඳ දැඩි දේශපාලන සංස්කෘතියක් පවතින රාජ්‍යන් හි සිදු කෙරෙමින් පවති. මැතිවරනයක් නිදහස් සහ සාධාරණ නොවීමට බලපාන කරුනු විවිධ මට්ටම්වල ඇත විය හැක. විවෘත දේශපාලන සංවාද හෝ දැනුමැති ඡන්ද කොට්ඨාසවල හිගය. මධ්‍ය නිදහස නොමැති වීම,මධ්‍ය පක්ෂග්‍රාහිත්වය හෝ මාධ්‍ය පරිශිලනය නොකරීම නිසා ජනතාවට සමිපූර්ණ දැනුමක් නොමැතවිය හැක. භාෂනයේ නිදහස ද රජය මගින් පාලනය කල හැක නසා රාජ්‍්‍ය ප්‍රචාරණය පමනක් ක්‍රයාත්මක වියහැක. අසාධාරණ නීති රජයේ වාසියට අයුතු ලෙස නිති පැනවීම, විරුද්ධ අපේක්ෂකයන්ට බලයටපත් වීමේ හැකියාවට බාධාපැනවීම, මැතිවරණය සාර්ථක කල හැකි දොරටු අයුතුලෙස හැසිරවීම ආදී කරුනු නිසා මැතිවරණයක වි්‍යුහය පක්ෂක්ග්‍රාහි විය හැක. වියාපාරවලට බාධාකරීම විපක්ෂ අපේක්ෂකයන් අත්අඩංගුවට ගැනිම, මරාදැමීම, වි්‍යාපාර මර්දනය කිරීම, වි්‍යාපාර මූලස්ථාන වසා දැමීම, වි්‍යාපාර අපරාදයක් ලෙස නම් කිරීම වදහින්සනය, තර්ජනය කරීම හෝ සැබෑ ප්‍රචණ්ඩත්වය මැතිවරණ යාන්ත්‍රණයට බාධා කිරීම. ඡන්දධායකයන්ව ඡන්දය ප්‍රකාශකල යුතු අයුරු පළබඳව දැනුවත් නොකිරීම හෝ වැරැදි උපදෙස්ලබා දීම, රහස් ඡන්දය උල්ලංගනය කිරීම ඡන්ද පෙට්ටි පිරවීම, ඡන්ද යන්ත්‍ර අත පත ගෑම, ඡන්ද විනාශ කිරීම, ඡන්ද දායකයන් මර්දනය කිරීම, වැරදි ලෙස ප්‍රතඵල වගුගතකරීම, ශාරීරික හෝ වාචික ප්‍රචන්ඩත්වය ඡන්ද පොලවලදී ‍යෙදවීම. </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ට්‍රයිටන් (නෙප්චූන්ගේ චන්ද්‍රයා) [/INST] ට්‍රයිටන් නෙප්චුන් ග්‍රහයාගේ විශාලතම උප ග්‍රහයා වන අතර එය ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1846 ක් වූ ඔක්තෝබර් මස 10 වෙනි දින සොයා ගන්න ලද්දේ ඉංග්‍රීසි ජාතික තාරකා විද්‍යාඥයෙකු වූ විලියම් ලැසල් විසිනි. එය සෞරග්‍රහ මණ්ඩලය තුල පිහිටි මව් ග්‍රහයාගේ භ්‍රරමණ දිශාවට ප්‍රතිගාමී චලිතයක් දක්වන විශාලතම උප ග්‍රහයා ය. විශ්කම්භයෙන් කිලෝමීටර් 2700 ක විශාලත්වයක් දක්වන ට්‍රයිටන් උප ග්‍රහයා විශාලත්වය අතින් සැලකීමේදී සෞරග්‍රහ මණ්ඩලයේ සත් වැන්නට විශාලතම උප ග්‍රහයා වේ. ට්‍රයිටන් ග්‍රහයාගේ ප්‍රතිගාමී චලිත රටාව සහ ග්‍රහයාගේ මූලද්‍රව්‍ය සංයුතිය පිළිබද සැලකීමෙන් පසු තාරකාවිද්‍යාඥයින් අනුමානය වන්නේ ට්‍රයිටන් ග්‍රහලොව කූපර් පටිය තුල පැවතෙන්නට ඇති බවත් පසු කාලීනව ගුරුත්වාකර්ෂණ ක්‍රියාවලියක ප්‍රතිපලයක් ලෙස නෙප්චූන් ග්‍රහයාගේ උප ග්‍රහයෙක් බවට පත් වන්නට ඇති බවත් ය. ට්‍රයිටන්ගේ පෘෂ්ඨය මූලිකවම ඝණ නයිට්‍රජන් සහ අයිස් මිශ්‍රණයකින් වැසී පවතින අතර ඊට අමතරව ලෝහ සහ පාෂාණ වැස්මකින්ද සමන්විත වේ. එය ග්‍රහලොවේ මුළු ස්කන්ධයෙන් තුනෙන් දෙකක පමණ ප්‍රමාණයක් දක්වා අගයක් ගනී. ට්‍රයිටන් ග්‍රහයාගේ මධ්‍යනය ඝනත්වය 2.061 g/cm3 පමණ වන අතර ග්‍රහ ලොවේ ස්කන්ධයෙන් 15–35% දක්වා ප්‍රමාණයක් ජලය ද්‍රව අයිස් ලෙස පවතී. ට්‍රයිටන් යනු සෞරග්‍රහ මණ්ඩලය තුල භූ විද්‍යාත්මක ලෙස සැලකු විට සක්‍රීයව පවතින උපග්‍රහයන් කිහිපය අතුරින් එක් උපග්‍රහයෙක් වන අතර අනෙකුත් ග්‍රහලෝක වලට සාපේක්ෂව තරුණ ග්‍රහලොවක් වන මෙහි මතුපිට පෘෂ්ටය එම නිසා මෙතෙක් අවබෝධ කර නොගත් භූ විෂමතා කලාප, පැහැදිලි හේතුවක් පැවසිය නොහැකි නිතර පෘෂ්ටය මත සිදු වන භූචලන වලින් පිරි පවතී. ග්‍රහලෝවෙන් කොටසක මතුපිට පෘෂ්ටය මත විසිරී පවතින උණුදිය උල්පත් නිතරම අධික උෂ්ණත්වයකට ලක්වෙමින් උතුරා යන ලක්ෂණ පෙන්වයි.ට්‍රයිටන් මතුපිට වායුගෝලය මත පවතින නයිට්‍රජන් වායුව පෘතුවියේ මෙන් 1/70,000 ක් පමණ තුනී ස්තරයක් ලෙස විසිරී පවතී. සොයා ගැනීම හා නාමකරණය ට්‍රයිටන් උප ග්‍රහයා වන අතර එය ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1846 ක් වූ ඔක්තෝබර් මස 10 වෙනි දින සොයා ගන්න ලද්දේ ඉංග්‍රීසි ජාතික තාරකා විද්‍යාඥයෙකු වූ විලියම් ලැසල් විසිනි. එවිට නෙප්චූන් ග්‍රහයා සොයාගෙන දින 17 ක් පමණක් ගතවී තිබුණි. වෘත්තීයෙන් බීර පෙරන්නකු වූ ලැසල් සිය ආධුනික තාරකා විද්‍යා දුරේක්ෂයට අවශ්‍ය දර්පණ සකසමින් සිටින විට තාරකා විද්‍යාඥයෙකු විලියම් හර්ෂල්ගේ පුතනුවන් වූ ජෝන් හර්ෂල් විසින් විසින් නෙප්චූන් ග්‍රහලොවේ සොයාගැනීම පිලිබඳ දැනුම් දුන් අතර ලිපියෙන් තවදුරටත් සඳහන් කර සිටියේ උපග්‍රහයන් පිලිබඳ සොයා බැලීමක් සිදු කිරීම සුදුසු බවත්ය. ලැසල් ඒ අනුව එයට දින අටකට පසුව ට්‍රයිටන් උපග්‍රහයා සොයා ගන්නා ලදී. ලැසල් විසින් නෙප්චූන් වටා පවතින වළලුද සොයා ගත් බව එකල පවසා තිබෙන නමුත් පසුකාලීනව නිරීක්ෂණය කරන ලද ආකාරයට ඒවා ඉතා තුනී සහ අඳුරු බවින් යුක්ත වීම නිසා ඔහු සදහන් කර තිබු ප්‍රකාශය තරමක් විවාදාත්මකය. ග්‍රීක සයුරු දෙවඟන වූ ප්‍රොසයිදන්ගේ පුත්‍රයා වූ ට්‍රයිටන්ට පසුව මෙම උපග්‍රහයාට නම් තැබීම යෝජනා කරන ලද්දේ 1880 දී කැමිල් ෆ්ලැමරියන් විසින් සිය කෘතියක් වූ Astronomie Populaire තුලිනි. එනමුත් ඊට දශක ගණනාවක් යන තෙක්ම මෙම නාමය භාවිතා නොවුණු අතර 1949 දී නෙප්චූන්ගේ දෙවැනි උපග්‍රහයා වූ නීරීඩ් ග්‍රහයා සොයා ගන්නා තෙක්ම ට්‍රයිටන් ග්‍රහලොව නෙප්චූන්ගේ එකම උපග්‍රහයා ලෙස සලකන ලදී. ලැසල් සිය සොයාගැනීම නාමකරණයට ලක් නොකළ නමුත් වසර කීපයකට පසුව නාමයන් යෝජනා කල අතර ඔහු 1851 දී සොයාගත් සෙනසුරු ග්‍රහයාගේ අට වන උපග්‍රහයා වන හයිපීරියන් සහ යුරේනස් ග්‍රහයාගේ තෙවැනි සහ සිව් වැනි උපග්‍රහයින් වන ඒරියල් සහ උම්රියම් නාමකරණයට ලක් කලේ ඔහුගේ සමකාලින මිතුරෙකු වූ ජෝන් හර්ෂල් විසිනි. කක්ෂය සහ පරිභ්‍රමණය ට්‍රයිටන්ගේ කක්ෂය හා පරිභ්‍රමණය සැලකීමේදී ඊට අනන්‍ය වූ ලක්ෂණ රාශියකට මෙමෙ උපග්‍රහයා හිමිකම් කියයි. විශාලත්වයෙන් වැඩි උපග්‍රහයින් සැලකීමේදී ට්‍රයිටන් ග්‍රහලොව අනෙකුත් උපග්‍රහයන්ට වඩා සුවිශේෂී වන්නේ සිය මව් ග්‍රහයාගේ භ්‍ර්‍රමණ දිශාවට ප්‍රතිවිරුද්ධ දිශාවට සිය චලිතය පවත්වා තබා ගැනීමයි. බ්‍රහස්පති ග්‍රහයාගේ, යුරේනස් ග්‍රහයාගේ සහ සෙනසුරු ග්‍රහයාගේ ඈතින් කක්ෂ ගතව තිබෙන උපග්‍රහයින්ද මෙලෙස ප්‍රතිවිරුද්ධ දිශාවට සිය භ්‍ර්‍රමණය පවත්වා ගෙන යන නමුත් ට්‍රයිටන්ට අදාල සුවිශේෂී කරුණ වන්නේ එහි විශාලත්වයයි. මෙම චලිතය දක්වන අනෙකුත් උපග්‍රහයන් අතරින් විශාලතම උපග්‍රහයා වන ෆෝයිබ් ග්‍රහයා ට්‍රයිටන් ග්‍රහලොව මෙන් 8% ක විෂ්කම්භයක්ද ට්‍රයිටන්ගේ ස්කන්ධය මෙන් 0.03% ක අගයක්ද දැක්වීමෙන් ට්‍රයිටන්ගේ මෙම සුවිශේෂී භ්‍රමණ රටාව මනාව පිළිබිඹු වේ. ට්‍රයිටන්ගේ කක්ෂය ප්‍රධාන ඇලවීම් දෙකකට බඳුන්වී පවතින අතර නෙප්චුන්ගේ කක්ෂයට සාපේක්ෂව 30° කින් සහ නෙප්චූන්ගේ කක්ෂයට සාපේක්ෂව 157° ක් ලෙස අගයන් දක්වන අතර, මෙම අගයන් අතුරින් 157° ආනතියක් දැක්වීම ප්‍රතිවිරුද්ධ චලිත දිශාවක් පැවතීමට අදාල හේතුව ලෙස දැක්විය හැක(ආනතිය අංශක 90 ට වැඩි සෑම අවස්ථාවකම මෙම ලක්ෂණය පෙන්නුම් කරයි). ට්‍රයිටන්ගේ නෙප්චූන් ග්‍රහයා වටා සාපේක්ෂ අක්ෂභ්‍රමණය පෘතුවි වසර 678ක ආවර්තිතා කාලයක් ගනී. මෙම හේතුව නිසා නෙප්චූන්ට සාපේක්ෂව ට්‍රයිටන්ගේ ආංශික ඇලවීම 127° ත් 173° අතර අගයක පවතී. මෙහි වර්තමාන අගය 130° ක් වන අතර එය දැනට වාර්තා වී ඇති නෙප්චූන් හා ලක් වී ඇති විශාලතම ඒකතලතාවයේ ඇති වෙනස් වීමයි. ට්‍රයිටන්, නෙප්චූන් සමඟ සමමුහුර්ථක භ්‍රමණයක් සිදු කරන අතර ඒ හේතුව නිසා ග්‍රහලොවට දිශානත මුහුණත සැම විටම එකම වේ. තවද එහි සමකය කාක්ෂීය තලය සමඟ සම්පූර්ණයෙන්ම සම තලයක පිහිටයි.වර්තමානය වන විට ට්‍රයිටන්ගේ භ්‍රමණය අක්ෂය නෙප්චූන් සමඟ 40° අගයක් දක්වන අතර තවද නෙප්චූන්ගේ වසරක් තුල ට්‍රයිටන්ගේ ධ්‍රැව ද්විත්වය සූර්යයාට ආසන්න වන්නේ යුරේනස්ගේ ධ්‍රැව ද්විත්වය දක්වන ලක්ෂණ එලෙසින්ම දක්වමිනි. මෙය මෑත කාලීනව සොයා ගැනීම බඳුන් වූ කරුණක් වන අතර මේ හේතුව නිසා ඍතු වෙනස්වීම එක් ධ්‍රැවයක් තුල සිදුවූ පසුව අනෙක් ධ්‍රැවය තුල ආවර්තිය ආකාරයට සිදුවේ. ග්‍රහණය මව් ග්‍රහලෝවෙන් ප්‍රතිගාමී දිශාවට සිය චලිත දිශාව දක්වන උපග්‍රහයන් සිය මව් ග්‍රහයා අසල ප්‍රදේශයක හටගත් බව නොසලකන අතර වෙනත් ප්‍රදේශයක තිබී ගුරුත්වාකර්ෂණ බලය යටතේ වර්තමාන කක්ෂයට හසුකරගන්නට ඇති බව සලකයි. ඒ අනුව ට්‍රයිටන් ග්‍රහයාද හටගන්නට ඇත්තේ කූපර් පටිය තුල බව සලකයි. කූපර් පටිය යනු සූර්යාගේ සිට නක්ෂත්‍ර ඒකක 50ක දුරින් සහ නෙප්චූන්ගේ කක්ෂයට තරමක් ඇතුලතින් කක්ෂය පිහිටා තිබෙන කුඩා අයිස් වලින් සැදී වස්තු වලින් සමන්විත වළල්ලක හැඩයට පැතිර පවතින ප්‍රදේශයකි. පෘතුවියේ සිට නිරීක්ෂණය කරන බොහෝ උල්කා වල මූලොත්පත්තිය සිදුවන්නේ මෙම වළල්ල තුල වන අතර ග්‍රහලොවක් ලෙස සැලකූ ප්ලුටෝ සහ තවත් එවැනි විශාල ග්‍රහලෝකයක හැඩය ගත් බොහෝ වස්තු වලින් මෙය සමන්විත වී පවතී. තවද දැනට හඳුනා ගෙන ඇති ආකාරයට මෙහි ඇති බොහෝ වස්තුන් නෙප්චූන්ට සම කාක්ෂීය ගමන් මාර්ගයක් දක්වයි. ට්‍රයිටන් ප්ලුටෝට වඩා ස්වල්ප වශයෙන් විශාල වන අතර සෑදී ඇති මූලද්‍රව්‍ය සැලකීමේදී බොහෝ සමානතා දක්වයි. මෙම කරුණු නිසා බොහෝ විට උපකල්පනය කරන්නේ ප්ලුටෝගේ සහ ට්‍රයිටන් ග්‍රහයාගේ මුලොත්පත්තිය එකම ප්‍රදේශයක් තුල සිදුවන්නට ඇති බවයි. ට්‍රයිටන් ග්‍රහයාගේ ප්‍රස්තුත හසුකර ගැනීම නෙප්චූනියානු පද්ධතියේ විශේෂ ගති ලක්ෂණ කීපයකට හේතු වන්නට ඇති බව සලකයි. ප්‍රධාන වශයෙන් නෙප්චූන්ගේ උපග්‍රහයෙකු වන නීරීඩ් ග්‍රහයාගේ අතිශයින් ඉහල අගයක් ගන්නා විකෙන්ද්‍රීයථාවත්, අනෙකුත් විශාල ග්‍රහලෝකයන්ට සාපේක්ෂව නෙප්චූන්ගේ උපග්‍රහයින් ගණන අවම වීමට කරුණුද මේ හේතුව නිසා සිදුවන්නට ඇති බව අනුමාන කරයි. ට්‍රයිටන් ග්‍රහලොවේ විකීන්ද්‍රීය නොවූ කක්ෂය සමඟ අනෙකුත් අක්‍රමවත් ලෙස පිහිටි උපග්‍රහයන්ගේ කක්ෂයන් සමඟ අන්තර්ජේදිත වීම නිසාත්, ගුරුත්වාකර්ෂණ අපකිරණයට ලක්වීමත් මෙසේ උපග්‍රහයන් ගණන අවම වීමට හේතු වන්නට ඇති බව සලකයි. ට්‍රයිටන්ගේ විකේන්ද්‍රිකතාවය එහි අභ්‍යන්තරයේ පසුකාලීනව උදම් රළ නිසා ඇතිවූ තාපනනයට බලපාන්නට ඇති බවත්, එමගින් ට්‍රයිටන් ග්‍රහයා වසර බිලියන ගණනක් යන තුරු ද්‍රව තත්වයේ පැවතීමටත් හේතු වන්නට ඇති බව අනුමානය කරයි. මෙම කරුණ තහවුරු කිරීමට ට්‍රයිටන් ග්‍රහයාගේ අභ්‍යන්තරයේ පවතින වෙනස්වීම් සාධක ලෙස දැක්විය හැක. ට්‍රයිටන් ග්‍රහණයට අදාලව දැනට යාන්ත්‍රණ ද්විත්වයක් ඉදිරිපත් වී ඇත. යම්කිසි වස්තුවක් ග්‍රහලොවක ගුරුත්වාකර්ෂණයට හසු කර ගැනීමට එම වස්තුව විසින් ග්‍රහලොවේ ගුරුත්වාකර්ෂණ බලය ඉක්මවා යෑමට තරම් පවතින ශක්ති ප්‍රමාණය එයින් විධාරණය කල යුතු අතර චලන වේගයද ඊට සාපේක්ෂව පහළ අගයක් දක්වා අවම කරගත යුතුය. මුල් කාලීනව ට්‍රයිටන්ගේ ග්‍රහණය හා සම්බන්ධව ඉදිරිපත් වූ සිද්ධාන්ත කරුණක් වුයේ තවත් ආකාශ වස්තුවක් සමඟ හෝ නෙප්චූන්ගේ චන්ද්‍රයෙක් සමඟ නෙප්චූන් අසලදී ඇතිවන්නට ඇතැයි සලකන ඝට්ටනයයි. වර්තමානයේදී උපකල්පනය කරන්නේ ට්‍රයිටන් ග්‍රහයාට ප්ලුටෝගේ උපග්‍රහයා වන චාරෝන් ආකාරයට ට්‍රයිටන් ග්‍රහයා ආකාරයටම ද්වීයංගී ලෙස නිර්මිත සහචර ග්‍රහලොවක් පවතින්නට ඇති බවයි. මෙම ග්‍රහලෝක ද්විත්වය නෙප්චූන් ග්‍රහයා මුණ ගැසීමෙන් පසුව ට්‍රයිටන් ග්‍රහයා තුල අභ්‍යන්තර ශක්තිය එහි සහචර ග්‍රහලොව තුලට හුවමාරුවන්නට ඇතිබවත් ලබාගත් ශක්තිය වැයකරමින් නෙප්චූන්ගේ ගුරුත්වාකර්ෂණය ඉක්මවා යන්නට ඇති බව සලකයි. ඒ අනුව ට්‍රයිටන්, නෙප්චූන්ගේ උපග්‍රහයෙකු බවට පත් වන්නට ඇති අතර මෙම සිද්ධාන්තය තවත් කරුණු කීපයක් මඟින් තහවුරු කරයි. කූපර් පටිය තුල මෙම ද්වියාංගී තාරකා සුලබ ලෙස පවතින කරුණ මේ අතරින් මූලික වේ. මෙම සිදුවීම ලුහුඬු ලෙස සිදු වුවත් සාපේක්ෂව සුමට ඝට්ටනයක් සිදුවන්නට ඇතැයි සලකන අතර එමඟින් ප්‍රතිවිධාරණය අවම වන්නට ඇතැයි සලකයි. භෞතීය ලක්ෂණ ට්‍රයිටන් සෞරග්‍රහ මණ්ඩලයේ සත්වැන්නට විශාලතම උපග්‍රහයා සහ දහසය වැන්නට වන්නට විශාලතම වස්තුව වන අතර ප්ලුටෝ සහ ඊරිස් ග්‍රහලෝක වලට වඩා තරමක් විශාලය. එය නෙප්චූනියානු කක්ෂයේ මුළු ස්කන්ධයෙන් 99.5% ක් වන අතර එයට නෙප්චූන්ගේ වළලු වල ස්කන්ධය සහ එය වට පවතින දැනට හඳුනාගෙන ඇති උපග්‍රහයින් දහතුනක ස්කන්ධයන් ඇතුලත්ය. තවද සෞරග්‍රහ මණ්ඩලයේ ට්‍රයිටන්ට කුඩා සියලු උපග්‍රහයින්ගේ සංයුක්ත ස්කන්ධ අගයට වඩා වැඩිය. එහි අරය, ඝනත්වය (2.061|g/cm3), උෂ්ණත්වය සහ රසායනික සංයුතිය ප්ලුටෝගේ එම අගයන් වලට සමානකමක් දක්වයි. ප්ලුටෝ මෙන්ම ට්‍රයිටන් මතුපිට 55% ක ප්‍රමාණයක් ආවරණය වන්නේ ඝනීභවිත නයිට්‍රජන් වයුවෙනි. තවද 15%-35% ත් අතර ප්‍රමාණයක් අයිස් වලින්ද ඉතිරි 10%-15% ත් අතර ප්‍රමාණයක් ඝණීභවිත කාබන් ඩයොක්සයිඩ් වලින්ද සමන්විත වේ. තව දුරටත් සලකන ආකාරයට ශිලාගෝලය තුල ඇමෝනියාද පවතින බව විද්‍යාත්මකව සොයාගෙන ඇත. ට්‍රයිටන්ගේ ඝනත්වය සලකන විට අනුමාන වශයෙන් 30%-45% ත් අතර ප්‍රමාණයක් ජලය අඩංගු බවත් ඉතිරිය පාෂාණ කොටස් වලින් සමන්විත බවත් සලකයි. ට්‍රයිටන්ගේ පෘෂ්ටික වර්ගඵලය 23 මිලියන km2 වන අතර එය පෘතුවියට සාපේක්ෂව 4.5% ක් වන අතර පෘතුවියේ ගොඩබිම් ප්‍රමාණයෙන් 15.5% ක් පමණ වේ. ට්‍රයිටන්ගේ ඇල්බිඩෝ අගය සැලකිය යුතු මට්ටමින් ඉහල අගයක් වන අතර ග්‍රහලොව වෙතට පැමිණෙන සූර්ය කිරණ අතුරින් 60% ත් 95%ත් අතර ප්‍රමාණයක් පරාවර්තනයට ලක්වීමට බඳුන් වේ. සඳුගේ මෙම අගය 11%ක් වේ. ට්‍රයිටන්ගේ මඳක් රතු පැහැයට හේතුව ලෙස දැක්වෙන්නේ අධික විකිරණ ප්‍රමාණයකට භාජනය වීම නිසා මෙතෙන් අයිස් තොලීන් බවට පත්වීමයි. සෞරග්‍රහ මණ්ඩලයේ බොහෝ ග්‍රහයන් මෙන් ට්‍රයිටන් මතුපිටද ඝණ පාෂාණ කොටස් අඩංගු වන අතර විකිරණශීලතා සංවහනයට ප්‍රමාණවත් වන තරම් අභ්‍යන්තර පාෂණ කොටස් පවතින අතර මෙම උෂ්ණත්වය මතුපිට පෘෂ්ටයට යටින් යුරෝපා උපග්‍රහයාගේ මෙන් අභ්‍යන්තර ලෙස පවතින සමුද්‍රයන්ට හේතුවක් බව සලකන අතර මෙම හේතුව නිසා ට්‍රයිටන් මත ජීවයක් පැවතිය හැකි බවට මෙම ද්‍රවමය පෘෂ්ටය සාධක සපයයි. වායුගෝලීය තත්වය ට්‍රයිටන් මත ප්ලුටෝගේ මෙන් සියුම් නයිට්‍රජන් වායුගෝලයක් පවතින අතර අංශුමාත්‍ර වූ කාබන්මොනොක්සයිඩ් ප්‍රමාණයක් සහ මෙතේන් ස්වල්ප ප්‍රමාණයක්ද මතුපිටට ආසන්නයෙන් පවතින බව සලකයි. මෙම වායුගෝලීය නයිට්‍රජන් සඳහා හේතුව ලෙස මතුපිට තිබී වාශ්පීභවිත නයිට්‍රජන් හේතු වන්නට ඇති බව සලකයි. තවද පෘෂ්ටය මතුපිට උෂ්ණත්වය අවම වශයෙන් () අගයක් ගන්නා අතර මෙම සාපේක්ෂව අධික උෂ්ණත්වයට හේතුව ලෙස ට්‍රයිටන්ගේ පවතින ද්‍රව නයිට්‍රජන් උෂ්ණත්වයෙන් අධික, ස්ඵටිකීකරණයට ලක්ව පවතින අවස්ථාවක පවතින නිසාත්, ස්ඵටික තුල අභ්‍යන්තර ප්‍රතික්‍රියා පැවතීමත් කරුණු ලෙස දක්වයි. තවද ට්‍රයිටන්ගේ මතුපිට වායුගෝලීය පීඩනය () වේ. ට්‍රයිටන් මතුපිට පෘෂ්ටයේ පවතින කැළඹීම් ස්වභාවය නිසා වායුගෝලයේ පහලම ස්තරය ("කාලගුණික ස්තරයක්") උන්නතාංශය 8km පමණ වේ. ට්‍රයිටන් මතුපිට පෘෂ්ටයේ පවතින උණුදිය උල්පත් වලින් ඇතිවූ සලකුණු නිසා ඍතුමය වශයෙන් ඇතිවන සුළං ධාරා වලට මයික්‍රොමීටර් ප්‍රමාණයේ අංශු චලනය කිරීමේ හැකියාවක් පවතින බව සොයාගෙන ඇත. අනෙක් වයුගෝලයන් සැලකීමේදී ට්‍රයිටන්ගේ අපවර්තීය වායුගෝලය වායු වලින් හිඟ වන අතර එනමුත් තාප ගෝලය 8 සිට 950 km දක්වා උසට පවතී. තවද ට්‍රයිටන්ගේ මතුපිට සිට 1 සහ 3 km ප්‍රමාණයක් දක්වා ඝනීභුත නයිට්‍රජන් විසිරී පවතී. වසර 1997 දී පෘතුවියේ සිට ට්‍රයිටන්ගේ පෘෂ්ටය පිලිබඳ කරුණු අධ්‍යනයකින් පසු අනාවරණය වුයේ වොයේජර් 2 යානය මඟින් සපයන ලද දත්ත තුලින් නිගමනය කරන ලද වායු ගෝලීය සංයුතියට වඩා සත්‍ය වායු ගෝලීය ඝනත්වය විශාල බවයි. තව දුරටත් අනාවරණය වූ කරුණු අතර දැක්වෙන්නේ 1989 සිට 1998 දක්වා කාල පරාසය තුල ග්‍රහලොව මත උෂ්ණත්වය 5% ක අගයකින් වැඩිවී ඇති බවයි. මේ කරුණු වලින් ලබා ගත් දත්ත අනුව එළඹ ඇති නිගමනය වන්නේ ට්‍රයිටන් මේ වන විට වසර සිය ගණනකට පසුව අධික ග්‍රීෂ්ම ඍතුවක් කරා එළඹ ඇති බවයි. මේ සඳහා හේතු වූ තවත් කරුණු ලෙස ට්‍රයිටන් මතුපිට පවතින තුෂාර ස්ථරයේ වෙනස්වීම් සහ අයිස් ස්තරය වැඩි තාප ප්‍රමාණයක් උරා ගැනීම දක්වා ඇත. තවත් මතුව ඇති විවාදාත්මක කරුණක් වන්නේ මෙම උෂ්ණත්ව වෙනස් වීමට හේතු වන්නට ඇත්තේ අඳුරු සහ රත් පැහැ අංශුන් භූ විද්‍යාත්මක තත්වයන් නිසා පෘෂ්ටය මතුපිට තැන්පත් වීම බවයි. පෘෂ්ටීය ලක්ෂණ දැනට ට්‍රයිටන් පිලිබඳ අනාවරණය කරගත් සියලු කරුණු 1989 දී වොයේජර් 2 යානය වරක් මෙම ග්‍රහලොව ආසන්නයෙන් ගමන් කිරීම තුලින් ලබාගෙන ඇති අතර යානය ලබා දුන් ඡායාරූප වලින් දැක්වෙන කරුණු අනුව ට්‍රයිටන්ගේ මතුපිට ප්‍රදීශයෙන් 40% ක් පමණ පාෂණ කොටස්, කඳු වැටි, නිම්න, රැළිති නිම්න, සානු, අයිස් තැනිතලා සහ ගිනි කඳු විවර වලින් වැසී පවතී. ට්‍රයිටන් සාපේක්ෂ වශයෙන් තැනිතලා ග්‍රහලොවක් වන අතර එහි ඇති භූ අස්තරයේ පවතින නෙරුම් කිලෝමීටරයක ප්‍රමාණයක් දක්වා පමණක් විවිධත්වයෙන් යුක්ත වේ. මතුපිට පවතින ගිනිකඳු විවර සංඛ්‍යාව අවම වීමෙන් දැක්වෙන්නේ මෙම ග්‍රහ ලොව තවමත් තරුණ අවදියේ පවතින ග්‍රහ ලෝකයක් බවත් වසර මිලියන 50 ක පමණ ආයු කාලයක් ගෙවා ඇති බවත් ය. හිමායනිත ගිනිකඳු ට්‍රයිටන් භූ විද්‍යාත්මක වශයෙන් සක්‍රීය වන අතර එහි පෘෂ්ටය මත පවතින ගිනිකඳු විවර ප්‍රමාණය අවම වීමත් පෘෂ්ටය සැලකියයුතු ලෙස තරුණ අවදියක පවතින බවත් දැක්විය හැක. ට්‍රයිටන් ඝණ ලෙස පවතින අයිස් වර්ග වලින් යුක්ත වන නමුත් එහි මතුපිට පෘතුවියේ මෙන්ම ගිනිකඳු තුල සහ විවිධ පැළුම් ස්ථාන තුලින් ද්‍රවිත වූ ජලය සහ ඇමෝනියා වායු විධාරණය වීමක් සිදු කරයි. එය ලාවා විධාරණ ක්‍රියාවලියට සපුරා වෙනස් වන අතර ට්‍රයිටන් මතුපිට අතිශය සංකීර්ණ වූ හැඩයන්ගෙන් යුතු නිම්න සහ කඳු ශිඛර ව්‍යාප්තව පවතී. මෙම ලක්ෂණ සඳහා බොහෝවිට හේතු වන්නට ඇත්තේ බාහිරින් සිදුවන උල්කා ගැටීම් වැනි කරුණු නොව අභ්‍යන්තර භූ ගර්භය තුල සිදුවන්නට ඇතැයි සැලකෙන භූ චලන සහ රසායනික ප්‍රතික්‍රියා වැනි කරුණුය. දැනට හඳුනා ගෙන ඇති සියලුම උණු දිය උල්පත් 50° සහ 57° අතර ප්‍රදේශය තුල විසිරී පවතින අතර මෙමඟින් සූර්යාගේ සිට අධික දුරකින් පිහිටා තිබුණද, සූර්ය ශක්තිය ග්‍රහයාගේ පැවැත්ම සම්බන්ධව අතිශය තීරණාත්මක සාධකයක් වන බවට නිදසුන් සපයයි. සූර්ය කිරණ අයිස් පෘෂ්ටය තුලින් ගමන් කර පවතින ඝණ නයිට්‍රජන්, ද්‍රව බවටත් ඉන්පසුව වායු බවටත් පත් කිරීමෙන් අනතුරුව පෘෂ්ටය මතුපිටට පැමිණීමට වායු අංශු වලට අවශ්‍ය ශක්තිය ලබා දීම සිදු කරයි. මෙම සෑම විධාරණයක්ම වසර ගණනාවක් පැවතිය හැකි අතර එම කාලය තුල කියුබික් මීටර් මිලියන 100 ක ප්‍රමාණයක ඝණ අයිස් ඌර්ධවපාතන ක්‍රියාවලියට භාජනය කරයි. වොයෙජර් යානය සපයන ලද ට්‍රයිටන්ගේ දකුණු අර්ධගෝලයේ ඡායාරූප වලට අනුව එහි පවතින අඳුරු පැල්ලම් පැහැදිලිව දැක ගැනීමට හැකියාව පවතින අතර 1977 සහ යානය ඒ අසලින් ගමන් ගත් 1989 කාලය තුල ග්‍රහලොවේ පැහැය කෙමෙන් අඳුරු පැහැයක සිට රක්ත වර්ණයට පත්වූ අතර එය ප්ලුටෝ ග්‍රහලොවේ පැහැයට ආසන්න වර්ණයක් බවට පත් විය. ධ්‍රැව වැස්ම, කඳුවැටි සහ තැනිතලා ට්‍රයිටන්ගේ දක්ෂිණ අර්ධ ගෝල කොටස ඉතා දීප්තිමත් ඝණ අයිස් සහ ඊතෙන් මිශ්‍රණයකින් වැසී පවතින අතර ගිනිකඳු ශිකර තුලින් මේවා විධාරණයට ලක්වෙමින් පවතී. ට්‍රයිටන්ගේ උත්තරාර්ධගෝලය පිලිබඳ අතිශය ස්වල්ප ලෙස කරුණු දැක්වෙන්නේ වොයේජර් 2 යානය ග්‍රහ ලොව අසලින් ගමන් කරන විට එම අර්ධගෝලයට රාත්‍රී කාලය උදා වී තිබීම නිසා වන අතර දක්ෂිණාර්ධගෝලයේ මෙන්ම උත්තරාර්ධගෝලය තුලද මෙම ක්‍රියාවලීන් එලෙසම සිදුවන බව නිගමනය කරයි. ට්‍රයිටන්ගේ බටහිර අර්ධගෝලයට වන්නට ඉතා උස් තැනිතලා ප්‍රදේශ බොහොමයක් පවතී. ඒ නියත වශයෙන්ම බොහෝ කාලයකට පෙර අයිස් ලාවා වලින් එකල පවතී භූ විෂමතාවයන් වැසි යාමේ ප්‍රතිඵලයක් බව නිගමනය කර ඇත. මෙම තැනිතලා මතුපිට පවතින ආවාට මෙම ලාවා පැනනැඟී ස්ථාන ලෙස සලකන අතර මෙම ලාවා වල සංයුතිය තවමත් අභිරහසක් වන අතර විද්‍යාඥයින් සලකන්නේ මේවා ඇමෝනියා සහ ජලයේ මිශ්‍රණයක් ලෙස සලකයි. ට්‍රයිටන් මත ගෝලාකාර හැඩැතී ස්වභාවික ප්‍රකාර සතරක් හඳුනාගෙන ඇති අතර දැනට සලකන ආකාරයට ට්‍රයිටන් මත පිහිටා ඇති අතිශය සමතල ප්‍රදේශ අතරට මේවා සලකනු ලබයි. ඒවායේ උන්නතාංශ වෙනස් වීම 200 m අතර පවතින අතර ලාවා විධාරණයක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මේවා හට ගන්නට ඇතැයි සැලකේ. තවද ට්‍රයිටන්ගේ බටහිර ප්‍රදේශය මත අඳුරු පැහැ ලප පවතින අතර මෙම සෑම අඳුරු ලපයක්ම වට වන අයුරින් ශ්වේත වර්ණ අංශුවලින් සැදුම් ලත් වලල්ලාකර ප්‍රදේශයක් පිහිටයි. මේ සියලු ප්‍රදේශයක්ම විශ්කම්භයෙන් 20 සහ 30 km අතර විශාලත්වයකින් යුතු අතර ග්‍රීෂ්ම ඍතුවේදී මෙම ප්‍රදේශ විශාලත්වයෙන් තරමක් අපගමනය වේ. ට්‍රයිටන් මතුපිට පවතින ඉතා සංකීර්ණ වූ හැඩයන්ගෙන් යුතු ශීර්ෂ හා නිම්න පෘෂ්ටය මත හිම දියවීම් වල ප්‍රතිඵලයක් විය හැකි බව සලකන අතර භූ චලන ඇතිවීම මඟින් ගොඩ බිම් ප්‍රදේශය විස්තාරණය වන්නට ඇති බව සලකයි. මෙම ප්‍රදේශ බොහොමයක් නිරක්ෂයට ආසන්නයේ විසිර පවතින අතර ට්‍රයිටන්ගේ පෘෂ්ටය මතුපිට ආයු කාලය සලකන විට මෙම බොහෝ ක්‍රියාදාමයන් එකවර අවස්ථා ගණනකදී සිදුවන්නට ඇතැයි සලකයි. Cantaloupe භූමි පෙදෙස ට්‍රයිටන්ගේ බටහිර අර්ධගෝලය අභිරහස් ශීර්ෂ සහ තැනිතලා ප්‍රදේශයකින් යුක්ත වන අතර එය "Cantaloupe භූමි ප්‍රදේශය" ලෙස හඳුන්වන අතර එම ප්‍රදේශය කොමඩු ගෙඩියක අභ්‍යන්තර හරස්කඩක් ආකාරයෙන් විසිරී ඇති නිසා එලෙස හඳුන්වයි. මෙය දැනට හඳුනා ගෙන ඇති ට්‍රයිටන් මත ඇති පැරණිම භූමි ප්‍රදේශය වන අතර එය ට්‍රයිටන්ගේ බටහිර අර්ධගොලයෙන් වැඩි වපසරියක් පුරා පවතී. Cantaloupe භූමි පෙදෙස අපවිත්‍ර ජලය සහ අයිස් වල සම්මිශ්‍රණයක් වන අතර එවැනි භූ ලක්ෂණයක් පවතින එකම ග්‍රහලොව ලෙස ට්‍රයිටන් සලකයි. එහි විෂ්කම්භය 30–40 km ප්‍රමාණයේ නිම්න ප්‍රදේශ පවතින අතර ඒවා ගිනිකඳු විවර ලෙස අනුමාන නොකරන්නේ ඒවා සියල්ලම සම ප්‍රමාණ වලින් යුක්ත වීමත්, මතුපිට සුමට වීමත් යන කරුණු සැලකීමෙන් අනතුරුවය. ඒවායේ නිර්මාණය පිලිබඳ පවතින උපකල්පන අතර ඉදිරියෙන්ම පවතින්නේ භූමි අභ්‍යන්තරයේ පවතින අධික උෂ්ණත්වයෙන් යුතු ලාවා මතුපිට පෘෂ්ටයට පැමිණීමෙන් අනතුරුව සිදුවූ ක්ෂණික උෂ්ණත්වපාතනයට ලක්වීම නිසා මෙසේ ඝනීභවනය වන්නට ඇති බවයි. ගිනිකඳු විවර අධික ලෙස සක්‍රීයතාවයක් දක්වන මතුපිටක් ට්‍රයිටන් මත පවතින නිසා එහි මතුපිට පවතින ගිනිකඳු විවර සංඛ්‍යාව ඉතා අල්පයකි. වොයේජර් 2 යානය ඡායාරූපයට නැඟූ ආකාරයට නිසැකවම ගිනිකඳු ශිඛර ලෙස ස්ථාන 179 ක් හඳුනාගත් අතර එය ට්‍රයිටන්ගේ පෘෂ්ටීය වර්ගඵලය මෙන් 3% ට පමණක් වන යුරේනස්ගේ උපග්‍රහයෙක් වන මිරැන්ඩා උපග්‍රහයා මතුපිට ඇති ගිනිශිඛර 835 ක ප්‍රමාණය සමඟ සැසඳීමේදී අතිශය ස්වල්ප ප්‍රමාණයකි. තවද ට්‍රයිටන් මතුපිට ඇති විශාලතම ගිනිකඳු ශිඛරය ලෙස හඳුනා ගෙන ඇති Mazomba හි ශිඛර විෂ්කම්භය 27 km වේ. කෙසේ නමුත් 30° සහ 70° දේශාංශ අතර ප්‍රදේශයේ මෙමෙ ගිනිකඳු විසිරී පවතින අතර ට්‍රයිටන්ගේ එක් මුහුණතක් සැමවිටම නෙප්චූන් දෙසට යොමුවී පවතින නිසා තාරකා විද්‍යාඥයන් අනුමාන කරන්නේ අනෙක් මුහුණත මත පවතින ගිනිකඳු ශිඛර ගණන මීටත් වඩා අවම සංඛ්‍යාවක් විය හැකි බවයි. කෙසේ නමුත් වොයේජර් 2 යානය ඡායාරූපයට නඟා ඇත්තේ ට්‍රයිටන් මතුපිට ප්‍රදේශයෙන් 40% ක ප්‍රමාණයක් පමණක් නිසා ඉතිරි 60% ක මතුපිට ප්‍රදේශය කෙසේ වේද යන්න තවමත් විවාදාත්මකය. නිරීක්ෂණය සහ ගවේෂණය ට්‍රයිටන්ගේ කාක්ෂීය ලක්ෂණ ඉතා නිරවද්‍යතාවයෙන් යුතුව 19 වෙනි සියවස වන විට ගණනය කළ අතර එයට ප්‍රතිගාමී දිශාවට පවතින පරිභ්‍රමණ රටාවක් දක්වන අතර, ඉතා විශාල කෝණීය අගයකින් නෙප්චූන්ගේ කක්ෂයට වඩා වෙනස් භ්‍රමණ අක්ෂයක් තිබෙන මෙම උපග්‍රහයා පිලිබඳ මුල්ම නිරීක්ෂණයන් වසර 1930 දී පමණ සිදු කල නමුත් මේ පිළිබඳව වොයෙජර් 2 යානය ඒ අසලින් ගමන් කිරීමෙන් අනතුරුව පෘතුවිය වෙත දත්ත ලබාදෙන තෙක් දැනසිටි තොරතුරු ප්‍රමාණය ඉතා අල්ප විය. වොයෙජර් 2 යානය දත්ත ලබාදෙන තෙක් තාරකාවිද්‍යාඥයින් අනුමාන කරන ලද්දේ ට්‍රයිටන් මතුපිට ද්‍රව නයිට්‍රජන් සාගර සහ නයිට්‍රජන්/මීතේන් වල මිශ්‍රණයක් වශයෙන් ඝනත්වයෙන් පෘතුවි වායුගෝලයෙන් 30% ක් පමණ වූ වායුගෝලයක් එය මත පවතින බවයි. අඟහරු මත වයුගෝලිය ඝනත්වයද අධිතක්සේරුවට ලක් කල ආකාරයටම ට්‍රයිටන් පිළිබඳවද කළ ගණනයන් අසත්‍ය වූ අතර උපකල්පිත අගයන් ට්‍රයිටන් මත ඊට බොහෝ කාලයකට පෙර පැවතෙන්නට ඇතිබව අනුමාන කරයි. ට්‍රයිටන්ගේ විෂ්කම්භය පිළිබඳ ප්‍රථම වරට ගණනය කිරීමට තැත් කළේ 1954 දී ජෙරල්ඩ් කූපර් විසිනි. ඔහුට 3,800 km අගයක් ඒ සඳහා ලැබුණු අතර සමකාලින අගයන් ගණනයන් තුලින් 2,500 සිට 6,000 km දක්වා වූ අගයන් ලැබුණු අතර අපගේ සඳුට වඩා තරමක් කුඩා සහ පෘථිවියේ විශ්කම්භයෙන් හරි අඩක් පමණ වන අගයන් අතර දෝලනය වන අගයන් ඒ අතර වේ. වොයෙජර් 2 යානය 1989 අගෝස්තු මස 25 වන දින ඒ අසලින් ගමන් කරන අතරතුර ලබාදුන් දත්ත සලකා බලා අවසානයේ ට්‍රයිටන්ගේ විෂ්කම්භය සැබැවින්ම 2,706 km බව ගණනය කරන ලදී. 1990 දශකයේදී පෘතුවියේ සිට ට්‍රයිටන්ගේ විවිධ ග්‍රහයන්ට සිදුවන අන්තර්ධාන පිලිබඳ සැලකීමෙන් අනතුරුව සිදුකරන ලද නිගමන වලින් ට්‍රයිටන් මතුපිට වායුගෝලයක් පවතින බවත්, එහි ඝණත්වය වොයෙජර් 2 යානය සපයන ලද දත්ත වලින් සැලකූ ඝණත්වයට වඩා වැඩි බවත් නිරීක්ෂණය කරන ලදී. 2010 දී නෙප්චූන්ගේ කක්ෂය වෙත අජටාකාශ යානාවක් ගමන් කරවීමට NASA ආයතනය අවස්ථා ගණනකදී සැලසුම් සකස් කරන ලද අතර මූලික වශයෙන් ට්‍රයිටන් මතට යානාවක් ගොඩ බැස්වීමට පිඹුරුපත් සැකසූ නමුත් අද දක්වාම නෙප්චූන් සහ ට්‍රයිටන් දක්වා අභ්‍යවකාශ ගමනක් සඳහා සූදානමක් නොපවතී. කෙසේ නමුත් මේ වන විට NASA ආයතනය බ්‍රහස්පති සහ සෙනසුරු වෙත අභ්‍යවකාශ යානා යැවීම පිලිබඳ අවධානය යොමුකර සිටියි. තව දුරටත් නෙප්චූන් මහ_පොළොව සූර්ය_පද්ධතියේ_ග්‍රහ_වස්තු සෞරග්‍රහ_මණ්ඩලය සෞරග්‍රහ_මණ්ඩලය_නිර්මාණය_වීම_හා_පරිණාමය තාරකා විද්‍යාව ග්‍රහලෝක නෙප්චූන් </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: චරපුරුෂ කාර්යය [/INST] චරපුරුෂ කාර්යය හෝ ඔත්තු බැලීම යන්නට අදාල වන්නේ, තොරතුරු හිමිකරුගේ අවසරයක් නොමැතිව, රහස් හෝ විශ්වස්‍ය යැයි සැලකෙන තොරතුරු, රජයක් විසින් හෝ පුද්ගලයෙක් විසින් හෝ ලබා ගැනීමයි. </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: 685 [/INST] ග්‍රෙගරි දිනදසුනේ අවුරුදු </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: නිල් [/INST] නිල් වර්ණය දළ වශයෙන් විද්‍යුත් චුම්භක වර්ණාවලියේ 440-490 nm අතර පිහිටයි. ප්‍රාථමික වර්ණයක් ලෙසද නිල් වර්ණය හඳුනාගනු ලබයි. නිල් වර්ණයේ අනුපූරකය ලෙසින් HSV Colour Wheelහි හැඳින්වෙන්නේ කහ වර්ණයයි. සාම්ප්‍රදායික රතු කහ නිල් වර්ණ (RYB) වලද නිල් ප්‍රාථමිකයක් ‍ලෙස හඳුන්වන අතර අනුපූරකය ලෙසින් ගැනෙන්නේ තැඹිලි වර්ණයයි. <references> </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: SELENE [/INST] SELENE (; Selenological and Engineering Explorer), යනු ජපානයේ ප්‍රකට ලෙස () ලෙස හැඳින්වෙන චන්ද්‍ර කක්ෂයේ සිට නිරීක්ශණය කරන යානයකි. ආශ්‍රිත ඇපොලෝ සඳ තරණය පිළිබඳ තෙවන පාර්ශවීය සාක්ෂි චන්ද්‍ර ගවේෂණ </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: දෙසැම්බර් 16 [/INST] දෙසැම්බර් ග්‍රෙගරි දිනදසුනේ දින </s>

<s>[INST] පහත මාතෘකාව සම්බන්ධයෙන් විස්තර සපයන්න: ලක්ෂණ [/INST] ලක්ෂණ ඕනෑම වර්ග පදයක් ශූන්‍ය හෝ ධන සංඛ්‍යාවක් වන නිසා විචලතාව ඍණ අගයක් නොගනී. සසම්භාවී විචල්‍යයක විචලතාව ශූන්‍ය වනුයේ විචල්‍යයේ යම් දෝශ සහගත තත්වයන් පැවතුනහොත් පමණක් එනම් එය සම්භාවිතාව 1වන නියත අගයක් ගනී. තවද විචල්‍ය දත්ත සමූහයක විචලතාව o වෙන්නේ සියලුම විචල්‍යවලට එකම අගය පැවතුණහොත් පමණි. ස්ථානීය පරාමිතිය අනුව විචලතාව විචලනය නොවේ. එනම් යම් නියත අගයක් සියලුම විචල්‍යයන්ට එකතු කළ විට විචලතාව වෙනස් නොවේ. සියලුම විචල්‍යයන් නියත අගයකට අනුව පරිමාණ ගත කළ විට විචලතාව එම නියත අගයේ වර්ගයට අනුව පරිමාණ ගතවේ. මෙම ගති ලක්ෂණ දෙක පහත සූත්‍රයෙන් ප්‍රකාශ කළ හැක. සහසම්බන්ධයක් රහිත සසම්භාවී විචල්‍යවල පරිමිත ඓක්‍යයක විචලතාව ඒවායේ විචලතාවල ඓක්‍යයට සමාන වේ. 1. කිසියම් නිරීක්ෂණයක් තවත් දෙවන විචල්‍යයක් ඇසුරෙන් වෙනත් උප සමූහවලට බෙදිය හැකි යයි උපකල්පනය කරමු. එවිට සමස්ත ඒකකයේ විචලතාව උප සමූහවල විචලතාවයන්ගේ මධ්‍ය නිසා සහ උප සමූහවල මධ්‍යන්‍යයයේ විචලතාවය යන දෙකේ එකතුවට සමාන වේ. මෙම ලක්ෂණය විචලතා විහේදනය නැත්නම් , සමස්ත විචලතාව පිළිබද නීතිය ලෙස හැදින්වෙන අතර එය විචල්‍ය විෂ්ලේෂණයේ දී වැදගත් ක්‍රියාදාමයක් ඉටු කරයි. උදාහරණයක් ලෙස කිසියම් කණ්ඩායමක් සමාන පිරිමින් හා ගැහැණුන් ප්‍රමාණයකින් සමන්විත උප සමූහ දෙකකින් සෑදී ඇතැයි උපකල්පනය කරමු. තවද පිරිමින්ගේ උසෙහි මධ්‍යන්‍යය 180 යැයි ද විචලතාව 100 යැයිද ගැහැණුන්ගේ උසෙහි මධ්‍යන්‍යය 160 යැයි ද විචලතාව 50 යැයි ද සිතමු.මෙවිට විචලතාවයන්ගේ මධ්‍යන්‍ය (100 + 50) / 2 = 75 වේ. මධ්‍යන්‍යවල විචලතාව 180 හා 160 විචලතාව වන 100 වේ. එවිට සමස්ත ඒකකයේම උසෙහි විචලතාව 175 වේ. වඩාත් සාධාරණ අවස්ථාවක දී උප සමූහයන් ප්‍රමාණයෙන් අසමාන වන විට මධ්‍යන්‍ය සහ විචලතාව නිර්ණය කිරීමේ දී ඒවායේ ප්‍රමාණයන්ට සමානුපාතික වන පරිදි බර තැබිය යුතුය. ඉහත සූත්‍රය උප සමූහ දෙකකට වඩා පවතින අවස්ථාවලදී ද උප සමූහ බෙදී යාම දිගින් දිගටම සිදුවන අවස්ථාවලට ද අනුකූලවේ. සමස්ත කණ්ඩායමේ විචලතාව උප සමූහයන්ගේ විචලතාවයන්හි මධ්‍යන්‍යයට වඩා කුඩා විය නොහැකි බව මෙම සූත්‍රයෙන් ගම්‍ය වේ. එහෙත් සමස්ත විචලතාව එක් එක් උප සමූහයේ විචලතාවයට වඩා අනිවාර්යෙන්ම විශාල විය යුතු නැත. ඉහත දක්වන ලද උදාහරණයෙහි උප සමූහයන් වෙන් වෙන් වශයෙන් විශ්ලේෂණය කළ විට විචලතාවට බලපාන්නේ පිරිමි - පිරිමි අතර සහ ගැහැණු - ගැහැණු අතර පවතින වෙනස්කම් පමණි. නමුත් කණ්ඩායම් දෙක එකතු කළ විට ගැහැණු - පිරිමි අතර පවතින වෙනස්කම් ද විචලතාවට බලපායි. 2. විචලතාව පිළිබද බොහෝ ආගණන සූත්‍ර “විචලතාව , වර්ගවල මධ්‍යන්‍යයෙන් මධ්‍යන්‍යයේ වර්ගය අඩු කළ විට ලැබෙන අගයට සමාන වේ” යන ගුණය මත රදා පවතී. උදාහරණයක් ලෙස අපි 1,2, 3, 4 යන ඉලක්කම් සලකමු. මෙවිට වර්ගවල මධ්‍යන්‍යය (1 x 1 + 2 x 2 + 3 x 3 + 4 x 4) / 4 = 7.5 වේ. මෙම සංඛ්‍යාවල මධ්‍යන්‍යය 2.5 වේ. එමනිසා මධ්‍යන්‍යයේ වර්ගය 6.25 වේ. එමගින් විචලතාව 7.5 – 6.25 = 1.25 වේ. මෙම අගය අර්ථ දැක්වීම් මගින් ගොඩනගන ලද සූත්‍ර මගින් ගණනය කරන අගයට සමාන වේ. ඇල්ගෝරිතමවලදී මෙම ක්‍රමය භාවිතා‍වේ. එමගින් ඔවුන්ට ආගණනයන් සිදු කිරීමේ දී සියලුම දත්ත මත‍කයේ නොතබා ගෙන දත්ත ඇතුල් කරන අතරතුරේදීම විචලතාව ලබා ගැනීමට ඉඩ සැලසේ. ඇල්ගෝරිතමවලදී තව දත්තයක් ඇතුල් කිරීමේ දී වෙනස් කළ යුතු වන්නේ විචල්‍ය තුනකි. ඇතුළත් කරන ලද දත්ත ප්‍රමාණය (n) ඇතුළත් කළ සියලු දත්තයන්ගේ ඓක්‍යය (s) ඇතුල් කළ සියලු දත්තයන්ගේ වර්ග පදවල ඓක්‍යය (ss) උදාහරණයක් ලෙස දත්තයන් 1,2,3,4 ලෙස සලකමු. ප්‍රථම දත්තය ඇතුල් කළ පසු n = 1 , s = 1 සහ ss = 1 වේ. දැන් දෙවන දත්තය වන (2) ඇතුල් කළ විට n = 2 , s = 3 සහ ss = 50 සියලුම දත්ත ඇතුල් කළ පසු n = 4 , s = 10 සහ ss = 30 වේ. මධ්‍යන්‍යය M = s/n ලෙස ගණනය වේ. මෙම උදාහරණයේ දී අවසාන ප්‍රතිඵලය 30/4 – 2.5 x 2.5 = 7.5 – 6.25 = 1.25 වේ. නොනැඹුරු දත්තයන් සමූහයක් ආගණනය කිරීමේ දී අවසාන ප්‍රතිඵලය n/(n-1) න් ගුණ කළ යුතුය. මෙම උදාහරණයේ දී 1.667 වේ. References http://en.wikipedia.org/wiki/Variance#Properties </s>