Datasets:

LocalDoc

/

various_topics_articles_azerbaijan

like 1

Aqil Abbas: "Mən ədəbiyyat adamıyam, AMMA JURNALİSTİKA DA ƏDƏBİYYATDAN KƏNARDA DEYİL". Gülüş günündə dünyaya göz açan Aqil müəllimin, yəqin elə bu səbəbdəndir ki, həm yaradıcılığında, həm insanlarla ünsiyyətində güclü yumor hissi mövcuddu. Aqil Abbasın bir çox titulları olsa da, özünü daha çox ədəbiyyat adamı sayır. Deyir ki, jurnalistikadan əvvəl məhz ədəbiyyata gəlib. Ömrün getməsi isə insan üçün kədərlidir. Arxada buraxdığınız illəri daha çox kədər, yoxsa yumor hissi ilə xatırlayırsınız? - İnsanın doğulması özündən asılı deyil. 1 aprel dünyada zarafat günü kimi qeyd olunur. Həyatım da elə deyəsən, zarafatla gəlib keçib. Hamı dərdimizi bilir. Evimiz-eşiyimiz yanmış, dağılmış, torpağı getmiş, qohum-əqrəbası şəhid olmuş adamlarıq. Deyəsən, elə zarafat edə-edə bu dünyadan çıxıb gedəcəyik. Bir gün ölümün özü ilə də zarafatlaşacağıq. -Gülüş günündə siz daha çox zarafat edirsiniz, yoxsa sizinlə zarafat edənlər çox olur? Düşünürəm ki, mən daha çox zarafat etmişəm. 1 aprel həm də doğum günüm olduğundan məni aldatmaq çətindir. Bir qisim insan sizi yazıçı, digəri isə jurnalist kimi tanıyıb, sevir. Hansı qisim sizin üçün daha doğmadı? - Mən birinci növbədə ədəbiyyat adamıyam. Amma jurnalistika da ədəbiyyatdan kənarda deyil. Ədəbiyyat kliniki xəstəxanadı. Orada insanların müalicəsi üçün uzun müddət gərəkdi. Ədəbiyyat bir xəstəxanadı, orda insanları müalicə edirlər. Amma jurnalistika təcili yardımdı. Jurnalist cəmiyyətdə baş verən hadisələri birbaşa deyir və problemin dərhal həlli olunmasına nail ola bilir. Yəni mənə elə gəlir jurnalistika ilə ədəbiyyatın fərqi budur. Mən ədəbiyyat adamıyam, jurnalistika isə gündəlik işimdir. Aqil Abbası istər ədəbiyyatçı, istər jurnalist kimi tanıyan bütün insanlar mənə doğmadı. Bu sizin üçün hansı anlam kəsb edir? - Məni millət vəkili seçən insanlar sağ olsunlar. Jurnalist, yazıçı, millət vəkili kimi daim həyatın içindəyəm, problemləri daha çox görürəm. Bu mənada millət vəkili olaraq çalışıram ki, həmin problemlərin həllinə kömək edim. Yalnız parlamentdə çıxış etməklə yox. Mənin hər gün parlamentdə danışmaq üçün söz ehtiyatım var, bununla belə az danışıram. Çünki elə söz demək lazımdır ki, onu həyata keçirə biləsən. Daha çox insanların problemlərini həll etməyə çalışıram ki, onlar parlamentə, dövlət strukturlarına gedib çıxmasınlar. Bunun üçün həm millət vəkili statusumdan, həm vəzifədə olan dostlarımın köməyindən istifadə edib, yerində problemi həll edirəm. Mənə elə gəlir ki, millət vəkili kimi seçildiyim ərazini pis təmsil etmirəm. - Aqil müəllim, özünüzü ədəbiyyat adamı hesab etdiyinizi bildirdiniz. Maraqlıdır, ədəbiyyatdan jurnalistikaya gəlmisiniz, yoxsa jurnalistikadan ədəbiyyata? - Ədəbiyyatdan jurnalistikaya gəlmişəm. Mən universitetdə ədəbiyyat fakültəsində oxuyurdum. Ardınca hekayələr yazmışam. Universiteti bitirəndən sonra isə Ağsu rayonunda müəllim işləmişəm. Mirzə Cəlili həddən çox sevməyim, onun yumoru ilə yaşamağım məni daha çox o cür jurnalistikaya meyilləndirdi. Ən ciddi yazılarımın içində də bir gülüş, zarafat, istehza var. Ondan sonra mətbuata gəlmişəm. Ədəbiyyat adamı mətbuatda olmasa işləri düz getmir. Keçmişdə belə idi ki, mətbuatda işləməsəydin, çap olunmaq çox çətin məsələ idi. - Ad gününüzdə hansı hədiyyəni almağı xoşlayırsınız? Kitab deyəndə burda mədəniyyət, incəsənət nümunələri nəzərdə tuturam. - Aqil Abbas hər zaman qaynar nöqtələrdə olub. Uzun müddətdir ki, cəbhədə rəsmi olaraq atəşkəs hökm sürür. Sizin necə içinizdə bir atəşkəs varmı, yoxsa müharibə davam edir? Torpağımızı geri qaytaracağıq. Çünki Quran oxumaqla donuz darıdan çıxmaz. ATƏT-in boş sözləri, nə də BMT-nin çağrışları ilə erməni Azərbaycan torpaqlarından çıxan deyil. Mənim içimdə heç vaxt atəşkəs olmayıb. Sadəcə, bu atəşkəs Azərbaycan üçün ona görə vacib idi ki, ötən müddət ərzində ordumuz yaranıb formalaşdı, büdcəmiz indi 15 milyard dollara çatıb, 18 milyard dollar ehtiyatımız var. Ermənistanın büdcəsi qədər orduya vəsait ayıra bilmişik. Atəşkəs işimizi qurmaq üçün böyük imkanlar yaratdı. Sülh olmasa həmin imkanlardan istifadə edib torpaqlarımızı geri qaytaracağıq. Bu həm də sizin atəşkəslə barışmadığınızın bariz nümunəsi idi. Əsərə cəmiyyətdə olan münasibəti necə qiymətləndirirsiniz? Həmin məqalələrin hamısında mənim romanım haqqında çox yüksək fikirlər söylənildi, onu ədəbi hadisə adlandırdılar. Bir tənqidi fikir söylənilmədi, əsəri hamı qəbul etdi. Bir-iki məni istəyən dost isə əsəri siyasi cəhətdən qəbul etmədi. Yəni əsərdə siyasət axtardılar. Məni siyasi cəhətdən sevməyən adamlar belə, müxalifətdə məni qəbul etməyən müəyyən qüvvələr də öz qəzetlərində həmin roman haqqında gözəl yazılar çap etdilər. Çünki "Dolu" romanı roman idi. Əsər Türkiyədə də çap olunub və təqdimetmə mərasimində iştirak etmişəm. - Siz bitərəf millət vəkilisiniz. Referendumda Konstitusiyaya çıxarılan əlavə və dəyişikliklərin lehinə təbliğat apardınız... - Bilirsiniz, mənim referendumla bağlı mövqeyim kimlərinsə xoşuna gəlməyə bilər. Mən başqasının fikirlərinə hörmət etdirəm, başqası niyə mənim fikirlərimə hörmət etməməlidi? Nəticələr göstərdi ki, xalq referendumun əleyhinə mübarizə aparanların fikirlərini qəbul etmədi. Xalq dəyişikliklərə yüksək səviyyədə dəstək verdi. Kimsə deyə bilər ki, Aqil niyə dəyişikliklərin tərəfdarıdı. Onda mən də belə sual verərəm ki, sən niyə qeyri-tərəfdarısan. Demokratik ölkədə müxtəlif fikirlilik ola bilər. Həmin əlavə və dəyişikliklər xalqın mənafeyi, dövlətçilik üçün əhəmiyyətlidir. Kimsəsiz uşaqlara dövlət sahib çıxdı. Məgər bu pisdir? 15 yaşdan aşağı uşaqlara işləməyə icazə verilmir. Bu niyə dəstək almamalı idi? Bunlara münasibətiniz necədi? Səbəb isə insanların qeyri-qanuni dinlənilməsidi. Kimsə danışanda deyib ki, Ərdoğandan xoşu gəlmir. Amma bundan həmin adamın əleyhinə istifadə edirlər. İnsanın telefon danışığına qulaq asmağa, şəxsi ailə həyatına girilməsinə icazə verilmir. Onsuz da KİV haqqında qanunda bu var. Tutaq ki, mən qardaşımla dərdləşirəm. Kimsə gəlib gizlicə stolun altına aparat quraşdırıb. Mən deyirəm ki, uşaqla dalaşmışam, gedib xuliqanlıq edir, sözə baxmır. Səhər görürəm ki, bunu mətbuata çıxarıblar. Mən bunu mətbuat üçün deməmişəm, axı. Yaxud bütün insanlar kimi çimərlikdə uzanmışam, şəkillərimi çəkib qəzetə verirlər, bu artıq istirahət hüququma müdaxilədir. Bunu qadağan ediblər. Ayrı heç nəyi, nə söz, nə mətbuat azadlığını qadağan etməyiblər. 101-ci maddəyə gəlincə, müharibə şəraitində seçkilərin keçirilməsi doğru deyil. Faktla danışmaq istəyirəm. 91-ci ildə müharibə gedə-gedə Ayaz Mütəllibov prezident seçildi. Onda nə qədər torpağımız getdi. Ermənilər torpaq uğrunda vuruşurdu, biz bölünüb prezident seçirdik. 92-ci ildə yenə də erməni vuruşanda biz deputatlıq, prezidentlik üstündə bir-birimizi qırırdıq. Neçə ay çəkən müzakirələr, teledebatlar və s. Erməni atırdı, biz televiziyada söyüşürdük. Hansı ölkədə müharibə gedəndə seçki keçirilir? Niyə biz bu qədər seçicinin hüquqlarını pozmalıyıq? İnsan özünü doğruldub, millətin firavanlığı üçün çalışırsa, xalqın onu yenidən seçmək hüququ əlindən alınmamalıdı. Görürsünüz, Atatürk gedəndən sonra Türkiyə hansı duruma düşdü. Turqut Özal gəlməsəydi, Türkiyənin necə olacağı bəlli deyildi. Gəmini gətirib sahilə çatdırmaq lazımdı. Yolda gəminin kapitanını 40 dəfə dəyişəndə, o gedib lazımi yerə çatmaz. - Yeri gəlmişkən, Ermənistan-Türkiyə sərhədlərinin açılma məsələsi gündəmdədi. Ermənistanla-Türkiyənin sərhəddi çoxdan açıqdı. Ermənilər bütün günü çarter reysi ilə gedirlər İstanbula, işlərini görüb geri qayıdırlar. İkincisi, Gürcüstanın içindən keçib Türkiyəyə gedirlər. Bu saat İrəvanda Türkiyə malları Azərbaycandan daha ucuzdu. Türkiyədə o qədər namussuz adam var ki, ermənilərlə dostluq edirlər. Elə bilirsiniz 70 milyon türkün hamısı Alparslan Türkeş, Möhsün Yazıçıoğludu? Sərhəd açıqdı, amma rəsmi açıq deyil. Bilirəm ki, bir gün türk xalqı sərhədi açmaq istəyənlərdən hesab istəyəcək. Ona da şübhəm yoxdur ki, bir gün Əli Babacan gedib qondarma soyqırım abidəsinə gül qoya bilər. Necə ki, vaxtilə bir türk millət vəkili bunu etmişdi. Türkiyədə də Əsgər Akayev kimiləri az deyil. Bunu bütün türk xalqının adına yazmaq istəmirəm. Guya Türkiyə ilə Ermənistan qardaş olsa, Ankara İrəvanı dəstəkləsə, biz Qarabağı azad etməyəcəyik? Qonşuya ümid olan şamsız qalar. Biz Qarabağ üçün heç kimə ümid bəsləməməliyik. Millət özünə, öz dövlətinə ümid etməlidi. Yoxsa Türkiyə Ermənistanla bacı-qardaş olsa, İranla xalaoğlu olsa, Rusiya ilə yaxınlaşsa, Qarabağın taleyi necə olar, deyə düşünsək, onda gərək özümüzü Xəzər dənizinə ataq. - Aqil müəllim, yaradıcılığınızda nə yenilik var? Əsər Məhəmməd Hadi, Hüseyn Cavid və Məmməd Araz haqqındadı. Ağır və mübahisəli əsər olacaq.

Geriyə qayıtmaq imkanım olsaydı, buraxdığım səhvləri təkrarlamazdım". AZƏRBAYCAN MİLLİ KOMANDASININ SABİQ BAŞ MƏŞQÇİSİ VAQİF SADIQOVUN BU GÜN 50 YAŞI TAMAM OLUR. Azərbaycanın ən güclü futbol mütəxəssislərindən biri hesab olunan Vaqif Sadıqov aprelin 1-də ömrünün 50-ci baharına qədəm qoyacaq. Düzdür, təəssüflə qeyd etməliyik ki, bu gün Vaqif Sadıqov kimi mütəxəssisimiz işsiz qalıb. Amma o istənilən halda futbolumuza öz damğasını vurmağı bacarıb. Təbii ki, belə bir gündə yubilyarı unuda bilməzdik və onunla söhbətləşib 50 illik həyat yoluna özü ilə birlikdə nəzər saldıq. Düşünürəm ki Azərbaycan futbolunda iz qoya, dövlətim üçün layiqli vətəndaş ola bildim. Aydın məsələdir ki, geriyə qayıtmaq imkanım olsaydı, buraxdığım səhvləri təkrarlamazdım. Lakin həyatda hər bir insan səhv edə bilər. Təki Allah imkan versin, ömrümüzün bundan sonrakı hissəsində həmin səhvləri təkrarlamayaq. Bəzən mənə "bəxtsiz məşqçi" deyirlər. Amma bununla heç vaxt razılaşmamışam. İstər futbolçu, istərsə də məşqçi kimi izimi qoya bilmişəm. Baş məşqçi kimi üç dəfə milli komandaya təyin olunmuşam və bu postu tutmağı bütün həmkarlarıma arzulayıram. Bundan başqa, təbii olaraq insan ildən ilə daha da təcrübə yığır, püxtələşir. - Özünüzə təmtəraqlı ad günü keçirməyi xoşlayırsınız? Təbiətimdən irəli gəlir. Həmişə bu sözü deyirəm ki, mənim taleyim mənim xasiyyətimdir. Böyük banketləri, pafoslu sözləri xoşlamıram. Hər halda dostlar, tanışlar məsləhət gördülər və mən də belə düşündüm ki, düz deyirlər. Həqiqətən də bu yubiley həyatda bir dəfə olur. Odur ki, bu dəfə qohum-əqrəba, dostlar, yaxın insanlarla birlikdə bu yubileyi banket şəklində qeyd edəcəyik. - Futbolu seçdiyiniz üçün peşman deyilsiniz ki? Yenə deyirəm, həyatda elə səhvlər olub ki, onu buraxmışam. Amma ümumilikdə futbolu seçdiyimə görə qətiyyən peşmançılıq hissi keçirmirəm. - Bəlkə futbolu deyil, başqa bir sahəni seçsəydiniz indikindən daha çox qazana bilərdiniz? Ən böyük qazancım elə mənim adım olub. Hansı ki, həmin adımı heç nəyə dəyişmərəm. Eyni zamanda düşünmürəm ki, başqa sahəni seçsəydim, daha çox qazana bilərdim. Bununla belə həmişə ən xoş gün kimi onu hesab etmişəm ki, ailəm sağ-salamat yanımda olub. Hazırda da xoşbəxtəm ki, atam, anam sağ-sağlam yanımdadır. Elə həyatda da ilk növbədə arzum bu olub. Futbolda kədərli günlərim olub, layiq olmadığım məğlubiyyəti almışam. - Həyatınızda ən böyük xəyanəti kimdən görmüsünüz? Yəni kimlərsə mənə qarşı pislik niyyəti güdüblər. Amma mən bunu xəyanət kimi qəbul etməmişəm. Bilirsiniz, hər bir hərəkətini insanın öz vicdanına buraxmaq lazımdır və mən də belə etmişəm. Həmişə çalışmışam ki, hamıya yaxşılıq edim. İstəmişəm ki, bu həyatda yaxşı əməllərimlə qalım. Bir çox futbolçular olub ki, onların inkişafında əlimdən gələni etmişəm. Təbii, elə futbolçular da olub ki, məndən inciyiblər. Bunu da başa düşmək lazımdır. Məşqçi kiməsə şans verib kimisə oynatmayanda həmin oynamayan futbolçuda məşqçiyə qarşı yaxşı münasibət olmur. Amma onu deyə bilərəm ki, həyatım boyu heç kimə qarşı qərəzli olmamışam və arzulayardım ki, hamı həyatda bu cür olsun. - Ailənizə yetərincə vaxt ayıra bilmisiniz? - Hazırkı vəziyyətdə kifayət qədər vaxt ayıra bilirəm. Çünki futbol adamının həyatını sizlər də gözəl bilirsiniz. Bizim ömrümüz təyyarələrdə, avtobuslarda, qatarlarda keçib. Bununla belə, mən heç vaxt ailəmə olan diqqətimi azaltmamışam. Elə vaxt olmayıb ki, ailəmdə hansısa bir problemi həll etməmiş səfərə çıxam. Mənim üçün ilk növbədə ailəm olum. - Bilirsiniz, bizim işimiz elə idi ki, heç adicə muzeyə belə getməyə vaxtımız olmurdu. Elə təyyarədən düşüb otelə gedirdik, oradan məşqə, sonra oyuna və nəhayət yenidən təyyarəyə minib geri qayıdırdıq. Məsələn üç dəfə Fransaya getmişəm. - Həyatda ən böyük səhviniz hansı olub ki, bu günə kimi onu özünüzə bağışlaya bilmirsiniz? - Futbolçu kimi çox səhvlər etmişəm. Səmimi deyərdim ki, həmin səhvləri etməsəydim, daha da güclü futbolçu olardım. Məsələn, o vaxt anam Ali Sovetin deputatı olmasına baxmayaraq, mən futboldan evə pul gətirirdim. Yəni deməyim odur ki, o səviyyədə oynamışam. Amma qeyd etdiyim kimi, belə şərait olmasına baxmayaraq, yenə səhvə yol vermişəm. Təbii ki, bugünkü Vaqif Sadıqov həmin səhvi etməzdi. - Yaşlaşmaqdan qorxmursunuz ki? Hətta bunun tez-tez deyirəm. Bilirsiniz, hər şey bir göz qırpımında elə tez gəlib keçdi ki, sanki dünən həmin perspektivli futbolçu və yaxud gənc perspektivli məşqçi idim. Amma görmək istədiyim çox iş və həyata keçirmək istədiyim arzular var. Həmin arzularımı həyata keçirə bilmərəm deyə, yaşlanmaqdan qorxuram. Bu arzular həm futbol, həm də ailəm, balalarımla bağlıdır. - Maraqlıdır, hansı arzunuz var ki, onun həyata keçməsini istəmisiniz, amma hələ bu, reallaşmayıb? - Hesab edirəm ki, mənim həyata keçməsini istədiyim ən böyük arzum elə hamının bir nömrəli arzusudur. Bəlkə də bu kimlər üçün də şablon səslənə bilər, amma tam səmimi və ürəkdən deyirəm ki, tezliklə Qarabağın işğaldan azad olmasını görmək istəyirəm və arzum da budur ki, məşqçi kimi gedib o torpaqlarda oynayaq. Bundan başqa qısa zamanda futbolumuzun Avropa səviyyəsinə qalxmasını arzulayıram. Qoy, bizim də milli komandamız və klublarımız dünyanın ən qabaqcıllarından olsun. Təbii ki, onu da arzulayıram ki, mən də bu proseslərdən kənarda qalmayım və onun içində olum. - Bir övlad kimi valideynlərinizin borcunu verə bilmisiniz? Amma bir məsələ var ki, insan ömrünün sonuna kimi də çalışsa ata-anasının borcumdan çıxa bilməyəcək. Həmişə bu borc mənim çiynimdə qalacaq. Hazırda həm atam, həm də anam yaşlaşıblar. İndinin özündə də tez-tez onlara baş çəkirəm, əlimdən gələni edirəm ki, ən xırda problemlərini belə tezliklə aradan qaldırım. Onların xoş günü mənin, bacımın və bizim ailənin xoş günü deməkdir. - Bəs özünüz, bir valideyn kimi necə, vəzifənizi layiqincə yerinə yetirə bilirsiniz? Axı özünüz dediniz ki, futbol adamı ilin böyük hissəsini evdən kənarda olur. - Həmişə ilk növbədə ailəmi fikirləşmişəm. Həyatda heç vaxt özüm üçün yaşamamışam. Daim çalışmışam ki, uşaqlarımı layiqli vətəndaş kimi yetişdirə bilim. Həmişə də ailəmə, uşaqlarıma vaxt ayırmışam. İstənilən bir addımı atanda də ilk növbədə ailəmdən, valideynləridən məsləhət almışam, onlarsız özbaşına qərar qəbul etməmişəm. Bu vaxt isə futbolların ən qızğın çağına düşür. Özü də sovet vaxtı çempionatın yaz-payız sistemi ilə keçirildiyi vaxtlarda lap sıx qrafik olurdu. Hətta bəzən heç Azərbaycanda olmurdum. Məsələn 1997-ci ildə mənim ad günüm milli komandamızın Finlandiya ilə səfər oyununa düşmüşdü. Vaqif Sadıqov öz yubileyi ərəfəsində hansı tostu deyə bilər? Həmişə xalqıma nə arzu etmişəmsə, özümə də onu arzulamışam. Demokratik, azad bir ölkədə yaşayırıq. Ailəmizin, uşaqlarımızın ehtiyaclarını ödəyə, onların arzuladığını tapa bilirik. Bundan gözəl nə ola bilər? Arzum budur ki, biz də daxil olmaqla insanlarımız daim firavan, xoş yaşasın.

Elçinin "Qatil"i Moskvada Türkiyə və Azərbaycanı təmsil edib. Çağdaş Türkiyə teatr sənətinin bir çox uğurları Azərbaycanın xalq yazıçısı Elçinin adı ilə bağlıdır. Onun pyesləri Türkiyənin müxtəlif teatrlarının səhnələrində böyük uğurla tamaşaya qoyulur, beynəlxalq festivallarda göstərilir, nüfuzlu mükafatlara layiq görülür. Yazıçının "Mənim ərim dəlidir", "Mən sənin dayınam", "Mənim sevimli dəlim", "Qatil" və digər məşhur pyesləri yalnız Ankara və İstanbul teatrlarının deyil, ölkənin Ərzurum, Konya və digər şəhərlərinin də dövlət teatrlarında səhnələşdirilib. "Qatil" İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyə Teatrında "Ulduzlar altında qətl" adı ilə tamaşaya qoyulub və iki il ərzində 157 dəfə göstərilərək, son illərdə analoqu olmayan tamaşaçı marağı qazanıb. Fərəhli cəhətdir ki, görkəmli türk sənətkarlarının iştirak etdiyi bu tamaşaya Türkiyədə yaşayan və fəaliyyət göstərən azərbaycanlı aktrisa və rejissor Məlahət Abbasova quruluş verib. Novruz bayramı günlərində - martın 22-də İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyə Teatrı öz tarixində ilk dəfə Moskvaya qastrola gedərək, "Qatil" tamaşasını məşhur Ostankino "Kral" zalında Rusiya paytaxtının tamaşaçılarına göstərib. Tamaşa başlanmazdan əvvəl İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyə başqanının müavini xanım Tulay Erunsal çıxış edib və bu qastrol tamaşasının tarixi əhəmiyyətini vurğulayaraq deyib: "Türkiyənin ən məşhur teatrlarından biri olan İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyə Teatrı Rusiyanın paytaxtında Azərbaycanın böyük yazarı Elçinin əsərini göstərir. Bu, ümumtürk mədəniyyətinin yeni və olduqca mənalı bir ifadəsidir". Sonra Tulay Erunsal Bələdiyyə başqanı Kadir Topbaşın səmimi salam və arzularını tamaşaçılara çatdıraraq, pyesin müəllifinə minnətdarlığını bildirib, DAK Rusiya nümayəndəliyinə, N.Zeynalova adına Musiqili Estrada Teatrının rəhbərliyinə təşəkkür edib. DAK Rusiya nümayəndəliyinin başçısı M. Fətiyev, Estrada Teatrının direktoru S.Kərimoğlu, tamaşanın quruluşçu rejissoru M.Abbasova çıxış edərək bildiriblər ki, bu tamaşanın nümayişi qardaş xalqlarımızın, ortaq mənəvi dəyərlərimizin, qədim və zəngin mədəniyyətlərimizin bir-birinə daha da yaxınlaşması işində mühüm rol oynayacaq. Böyük müvəffəqiyyətlə oynanılan tamaşa Rusiya paytaxtındakı Azərbaycan-türk ictimaiyyətinin həyatında əhəmiyyətli hadisəyə çevrilib. Tamaşaya baxanlar sırasında Moskvanın tanınmış ədəbiyyat, sənət, elm xadimləri, paytaxt ictimaiyyətinin nümayəndələrilə bərabər, milli diaspor təmsilçiləri, eləcə də Azərbaycan və Türkiyənin Rusiyadakı səfirliklərinin nümayəndələri də olublar.

Nurəddin Qənbərin yeni kitabı nəşr edilib. "Bakı-Şirvannəşr"də yazıçı-cərrah Nurəddin Qənbərin "Yazdıqlarım həyatımdır" adlı kitabı çap olunub. Kitabda yazıçının müxtəlif illərdə yazdığı hekayə, oçerk və məqalələri, eləcə də əsərləri haqqında yazılmış rəylər, resenziyalar, şeirlər toplanıb. Kitaba yazıçının son illərdə qələmə aldığı "Yağlıvənd gölündə faciə" pyesi də daxil edilib. Mustafa Çəmənlinin redaktorluğu ilə işıq üzü görən kitabda böyük sənətkar Məmməd Arazın "Xalq müdrikdir, yanılmaz", M.Çəmənlinin "Nurəddin Qənbərin romanları", Vaqif Yusiflinin "Söz də sağalda bilər", "Təndir çörəyinin ətri", Baba Vəziroğlunun "Qara söyüd", "Yaralı qağayı", Fərman Kərimzadənin "Ürəkdə tikişlər" adlı məqalələri də öz əksini tapıb. Bu məqalələr Nurəddin Qənbərin yaradıcılığına güzgü tutmaq, onun nəsrinin bədii məziyyətlərini əks etdirmək baxımından maraqlıdır.

Borçalının keçmişinə və gələcəyinə daha bir baxış. Kitabda Gürcüstanın Borçalı və ona bitişik bölgələrdə tarixən məskunlaşmış türklərin keçmişi, etnoqrafiyası araşdırılıb. 1980-ci illərin sonlarından başlanan etnik proseslərin çeşidli istiqamətləri, ortaya çıxan problemlər təsvir edilərək onların həlli yolları barədə fikirlər açıqlanıb. Kitabda yer alan "Etno və geosiyasi durum", "Diskriminasiyanın ideoloji cəhətdən əsaslandırılması", "Toponomik islahatlar", "Borçalıda erməni təxribatları", "H.Əliyev və E. Şevardnadze dostluğu mərhələsi" , "Borçalı türklərinin təhsil problemləri" məqalələrində sözügedən məsələlərə aid geniş şərhlər verilib. Kitabın məsləhətçisi Gültəkin Hacıbəyli, layihənin rəhbəri Kamran Ramazanlı, ekspert Xaləddin İbrahimlidir.

"Leyli və Məcnun" multimedia tərtibatında ifa olunacaq. Məşhur violonçel ustası Yo-Yo Ma özünün "İpək Yolu" layihəsinin on illiyi şərəfinə Şimali Amerikada bir sıra konsertlər keçirəcək. Layihənin məqsədi böyük ticarət yolunda yaşayan xalqların musiqi ənənələrinə diqqət yönəltmək, Şərq və Qərb arasında musiqi əlaqələrinin möhkəmləndirilməsinə yardım göstərməkdir. Sözügedən layihənin yubileyi şərəfinə konsert qrupu altı şəhərə - Providens (Rod-Aylend ştatı), Vaşinqton, Boston, Ənn-Arbor, Minneapolis və Torontoya qastrol səfərinə çıxacaq. Kollektivin tərkibinə 20-dən çox ölkədən təqribən 60 məşhur musiqiçi, bəstəkar, musiqi tərtibatçısı və rəssam daxildir. Bu il isə orkestr ənənəvi Şərq musiqi alətlərindən istifadə etməklə fərqli proqram hazırlayıb. Orkestrin yeni işi Üzeyir Hacıbəyovun "Leyli və Məcnun" operasının multimedia tərtibatıdır. Layihədə məşhur muğam ifaçısı Alim Qasımov və onun qızı Fərqanə Qasımova iştirak edirlər. İndiana Universitetinin və Bakı Musiqi Akademiyasının professoru Aidə Hüseynova layihəyə məsləhətçi kimi cəlb olunub. ARİFƏ.

"Cəfər Cabbarlı yaradıcılığında soyqırım mövzusu" müzakirə edilib. Ötən gün Cəfər Cabbarlının ev-muzeyində 31 mart Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü ilə bağlı tədbir keçirilib. "Cəfər Cabbarlı yaradıcılığında soyqırım mövzusu" adlı tədbiri ev-muzeyinin baş elmi işçisi Qəmər Seyfəddinqızı açaraq, tarix boyu azərbaycanlıların üzləşdiyi erməni vəhşiliyindən danışıb. O, ermənilərin millətimizin başına açdığı müsibətlərin, soyqırımı mövzusunun Cəfər Cabbarlı yaradıcılığından da yan keçmədiyini, əsərlərində öz əksini tapdığını deyib. Filologiya elmləri namizədi, alim Asif Rüstəmli və ev-muzeyinin direktoru Gülarə Cabbarlı mövzu ilə bağlı məruzələrlə çıxış ediblər. Bildirilib ki, yazıçının "Bakı müharibəsi", "1905-ci il" və digər əsərlərində erməni-azərbaycanlı münaqişəsindən, xalqımızın başına gətirilən faciələrdən bəhs olunur. Tədbirdə rejissor Ələkbər Muradovun C.Cabbarlı haqqında çəkdiyi "Etiraf" sənədli filmi nümayiş olunub. Sonda A.Ələkbərov adına Respublika İncəsənət Gimnaziyasının müəllim və şagirdləri çıxış edib, soyqırım qurbanları və şəhidlər haqqında şeirlər səsləndiriblər. ARİFƏ.

Şıxoğlular ocağının sönməyən işığı. Zamanında görkəmli hərbçilər yetişib Şıxoğlulardan. Rus artilleriyasının babası çağrılan general Əliağa Şıxlınskinin kəşf etdiyi "Şıxlinski üçbucağı" deyilən üsuldan bütün dünyada yararlanıblar. Görünməyən hədəfi top atəşiylə vurmaq üsuludu bu. Gəncə qiyamında hərbi komandanlığı əlinə alıb bolşevik quldurlarına qan udduran general Cavad bəy Şıxlinski adaşı Cavad xandan sonra bu missiyanı şərəflə daşıdı. Ömrünü mühacirətdə keçirən, qardaş Türkiyədə yaşayan Qiyas bəy Şıxlinski kimi adlı-sanlı hərbçilər, dəyərli kişilər Şıxoğlular ocağından çıxdılar. O zamanlar dəbdə olan polyak (lehistan) soyad sonluğu götürüb Şıxlinski çağrıldılar Şıxoğlular. Onların doğma kəndləri II Şıxlı bütün dönəmlərdə sayılan-seçilən övladlarıyla tanınıb. İsmayıl Şıxlının baba yurdu vaxtilə Kürün sağ qıyısında qayanın-enmənin üstündə, yüksəklikdə binə tutub. İndi kəndin yerində göz işlədikcə uzanan üzərrik "plantasiyası" qalıb. Bir haşiyə. Üzərrik miladdan öncədən yaman gözü, bəd şüaları udan, zərərləşdirən bitki kimi evlərdə saxlanılıb. Harda, lap düzün ortasında, yamacda, dərə boyu üzərrik çoxluğu varsa o yerlərin haçansa yaşayış məskəni olduğu şəksizdi. Arxeoloji abidələrin yerini bildirən bələdçidi üzərrik. Qori seminariyasının türk bölümü Azərbaycana - Şuşaya köçürüləndə Qazaxda dayanıblar. Bina problemi ortaya çıxıb. Kosalar kəndindən bir bəy oğlu bəy irəli durub, Qazaxdakı böyük mülkünü təmənnasız verib seminariyaya. Zamanında böyük elm, maarif adamlarının dərs dediyi Türk bölümü ayrıca seminariya kimi işə başlayıb. İsmayıl Şıxlı sonralar Pedaqoji Texnikuma çevrilən bu təhsil ocağında oxuyub. Atası Qəhrəman müəllim İncə dərəsində, Qaymaqlı kəndində dərs deyəndə İsmayıl yeddiillik məktəbi 5 ilə bitirib. Yaşı çatmadığına görə sənədlərini götürməyiblər. İsmayıl Şıxlı deyirdi, ömrümdə birinci və axrıncı dəfə bir yanlış iş tutdum. Pəncərədən keçib, iş qovluğunda doğum ilimi iki il irəli çəkdim. Qəbul olundum. Rus-bolşevik repressiya maşını köklü-köməcli, adlı-sanlı bir soyun üstünə yeridi. Qaçan qaçdı, qalanlar tutuldu, güllələndi. Hər adama söz danışma. Dünya müxənnəs dünyasıdı. Atasının bu öyüdünə, tapşırmasına görəydi ki, Şıxoğluların İsmayılı balaca vaxtından kişi yerişi yerimək zorunda qaldı. Ağlı kəsəndən Şıxlinski soyadının şərəf yükünü ürəyində daşıdı, ağrıları, acıları içinə çəkdi. Uşaqlıq yaşamadı. İçi Tanrıdan gəlmə nurla doluydu İsmayıl Şıxlının. Çətin zamanlarda, sınaq məqamlarında büdrəmədi. Bu nurdan insanlara pay vermək eşqiylə yaşadı. Erkən gəncliyindən, hətta uşaqlığından "dəmirçi kürəsində" bişmiş, sindanında döyülmüş, hər zərbə onun içini saflaşdırmış, soy informasiyasından gələn dəyərlər bütövləşmiş, böyümüşdü. Texnikumu bitirdikdən sonra I Şıxlı, Daş Salahlı və Kosalar kəndində müəllim, dərs hissə müdiri, direktor vəzifələrində çalışdı. Ali Pedaqoji İnstitutun Dil-ədəbiyyat fakültəsinə qəbul olundu. Deyirdi ki, birinci dəfə Şıxlinski soyadından xeyir gördüm: "İmtahan vaxtı soyadımı görən böyük ziyalı Mikayıl Rəfili soruşmadan "5"imi yazdı. Qəbul olundum. Allahımdan razıyam ki, Əli Sultanlı kimi müəllimim oldu, çox şey öyrəndim ondan". Tələbəlik illərində də dinc buraxmırlar İsmayılı. DTK çinovniki onu dəfələrlə sorğu-suala tutur. Vaxtından çox tez kişiləşən İsmayıldan heç nə qopara bilmirlər. Yazıqlar ki, tələbə-otaq yoldaşı Şəmistan adlı birisi satqın çıxır. Bütün söhbətləri "dəniz qırağı"na çatdırır. Bu yerdə Səməd Vurğunun "Komsomol poeması"ndakı Sarı Şəmistan yada düşür. Sonra müharibə başladı. İsmayıl Şıxlının "Cəbhə gündəlikləri" o zamanın, müharibə dövrünün real mənzərələrinin geniş ponoramını canlandırır. Gündəlikdən seçmələr. "Yenə səngər qazırdıq. İndi bir az yumşaq torpağa çıxmışıq. Adamın ağzında dili quruyur, dodağı təpiyir. Bir qurtum su da tapılmır. Birdən lap yaxında oxumağa başladılar. Pəncərəsi, ay pəncərəsi, Sağalmaz səngər yarası. Oxuyan Çovdar idi. Bizi Qazaxdan yola salan gecəsi verilən konsertdə xanəndə qız Zeynəbin oxuduğu mahnının sözlərini dəyişdirmişdi: "Pəncərəsi, ay pəncərəsi, Sağalmaz xəncər yarası...". Səs-səsə verdik. Gülüşə-gülüşə bu mahnını oxuduq. Elə bil bir az yüngülləşdik. Torpaq da bir az yumşalan kimi oldu. Vəziyyət ağırdı. Cəlilov öldü. Əhmədov Məşədi xəbərsiz itib. Qalan uşaqlarımızdan hələ xəbər yoxdu. Evə getmək arzusu daha da artıb reallaşır. Qalibiyyətlə geri dönmək nə qədər xoşdu. Frişqaf. "Nəhayət uzun ayrılıqdan sonra noyabrın 22-də Ağstafaya çatdıq. Hava qarışmışdı. Hər yer palçıq idi. Meydandakı yük maşınlarına yaxınlaşdım. Mən onu qabaqladım. Yaxınlaşdı. Üzümə diqqətlə baxdı. Hüseynəliydi. Mən əsgərliyə gedəndə uşaq idi. İndi böyüyüb şofer olmuşdu. Hamıdan əvvəl bacım Həbibə qabağıma çıxdı. Ağladı və hiss etdim ki, əli ilə barmaqlarımı, bədənimi yoxlayır, şikəstliyim olub-olmadığını bilmək istəyir. Evimizin yanındakı balaca arxa yaxınlaşdım. Əsgərlikdəki kimi qurşağacan soyundum. Ayağımın birini arxın o üzünə, birini bu üzünə qoyub uzun ayrılıqdan sonra doğma torpağın soyuq suyunda ləzzətlə yuyunmağa başladım. Türk kişisinin, qadınının min-min illərdən gələn, yolboyu dolan dolğunlaşan, bütövləşən, insanlığa görk olan əxlaqi, milli, fərdi dəyərləri sərgilənib onun əsərlərində. Klassiklərimizin boysırasında dayana bildi İsmayıl Şıxlı. Onu tanıyanlardan kimi dindirsən, eyni şövqlə danışar. Şəxsiyyəti, yaradıcılığı, fiziki imkanları, boy-buxunu üçqat üst-üstə düşən, Tanrının sevdiyi nadir adamlardanıydı İsmayıl Şıxlı. Pedaqoq kimi də seçilirdi. Ustadı, müəllimlikdə idealı saydığı Əli Sultanlı kimi onun mühazirələrinə də kənar institutlardan tələbələr axışıb gələrdi. Bəsirətli gözləri, nurlu təbəssümü, ağırtaxta, ağayana davranışı, müəllim dostlarının dediyi kimi, çağdaş zamanda özünü, nəfsini, əxlaqını qoruyan, bulaşıq işlərdən yaxasını yana çəkən az adamlardandı. Dissident ədəbiyyatın qaranquşlarından biri oldu "Ayrılan yollar". İsmayıl Şıxlı etiraf edirdi ki, yazıçı kimi özümdən heç nə uydura bilmirəm, olanı yazıram. "Ayrılan yollar" çap olunanda yazıçının yaşadığı Kosalar kəndinin rəhbər işçiləri bu əsərdə toxunulan hadisələrdə özlərini görüblər. Gerçək həyati detallar olduqca inandırıcı verilib. İş o yerə çatıb ki, İsmayıl Şıxlını aradan götürmək qərarına gəlib onlar. Ağstafa çayının üstündəki körpüdə qarşısını kəsiblər İsmayıl Şıxlının. Xoş təsadüf nəticəsində baş tutmayıb qətl hadisəsi. Ədəbi hadisəyə, geniş oxucu kütləsinin sevimlisinə çevrildi. İlk qiyməti də o dönəmlərdə ədəbi tənqidimizin vicdanı sayılan Mehdi Hüseyn verdi: "Əzizim İsmayıl! "Dəli Kür" əsərini dünən gecə oxuyub qurtardım. Düzünü deyim ki, mən səndən yaxşı əsər gözləyirdim, amma bu cür qüvvətli və təsirli bir əsər yazacağını (məhz indi, bu illərdə) gözləmirdim. Əhsən, bərəkallah! Son on ildə oxuduğum heç bir əsər məni bunca sarsıtmamışdı. Səni öpürəm və qələbəni birlikdə bayram edəcəyimiz günü səbrsizliklə gözləyirəm. Qardaşın Mehdi Hüseyn. Biz - oxucular jurnalın yeni nömrələrini gözümüzə təpirdik. Ədəbiyyatımızda Cahandar ağa kimi kişi obrazı görməmişdik. Tanıdığı, müşahidə etdiyi kişilərin ümumiləşmiş obrazıydı Cahandar ağa. Həm də bu obrazı İsmayıl Şıxlı kimi bir kişi yazmışdı. "Dəli Kür" filmi roman səviyyəsinə yüksələ bilmədi. Düzdü, filmin son kadrlarını yuxarıdan - Moskvanın göstərişiylə kəsib atdılar. Bu da təsirsiz keçmədi. Bir dəfə Mərkəzi Komitədən gələn sifarişə əsasən Rəsul Rzanı vurmaq kampaniyası başlamışdı. Onda mən televiziyanın ədəbi-dram verilişləri baş redaksiyasında çalışırdım. Növbəti verilişlərin birində yuxarıdan gələn siyahı üzrə İsmayıl Şıxlı da iştirak etməliydi. Çəkiliş vaxtından təxminən saat yarım tez gəldi. Dedim, telefon açaydın, niyə zəhmət çəkmisən. Səbəbini soruşdum. Özü də nahaqdan. Bunu bəylik, kişilik kimi dəyərləndirdik. Meydan hərəkatında, müstəqilliyimizin bərpa daşları qoyulanda, Milli Məclisdə, hər yerdə özünü bir daha təsdiqlədi İsmayıl Şıxlı. Onun söylədiyi "Sapı özümüzdən olan baltalar" deyimi atalar sözü ucalığına qalxdı. Gördüyü, rastlaşdığı haqsızlıqları, "sapı özümüzdən olan baltaların" milli xəyanətini, filgötürməz ağrıları ahənrüba təki özünə çəkdi. Üzə vurmadı. Sonda tüfəng kimi içinə təpdi bu ağrılar. Şəkərə tutuldu. Şıxoğluların bu azman kişisi son günlərində gözlərinin işığını itirdi. Ürək işığında "yazdı" "Ölən dünyam"ı. Ömür-gün yoldaşı Ümidə xanım kağıza köçürdü onun söylədiklərini. İndi hər ikisi Tanrının dərgahındadı. Simvollar, ibrətli milli dəyərlər üstündə qurulub "Ölən dünyam". Eldə gördüklərinə, eşitdiklərinə, genetik soy informasiyalarını - içində olanları, görmək istədiklərini də qatıb İsmayıl Şıxlı. "Ölən dünyam" milli özgürlük və xarakterlər toplusudu. Qalın-qalın bitiklərin - kitabların ədəbi yükü var bu əsərdə. "Ölən dünyam" öncəki əsərləri kimi ədəbi təhlildən keçməyib, qədərincə açılmayıb. Yazıçı "Ölən dünyam" haqqında materialları çoxdan topladığını bildirirdi. Zamanı gəlmədiyindən qələmə almayıb. Zamanı gələndə yazdı. "Ölən dünyam"da Azərbaycan tarixinin, xüsusən də inqilab və repressiya illərinin səhnələri öz əksini tapıb. Hadisələr əsasən məmləkətimizin Qazax bölgəsində baş verir. Gəncə qiyamına yeni baxışdan toxunulur. Bizə bəlli olmayan məqamlara aydınlıq gətirilir. Bir bölgədə baş verənlər mərhələ-mərhələ göz önündən gəlib keçir, dönüş nöqtələri dərin ümumiləşdirmə və fərdi, fərqli cizgilərlə təqdim olunur. ... Naltökən yaylağı, Həsən ağanın qaçaqlara qoşulması, Şəmsəddin ağanın "troyka" tərəfindən öldürülməsi, Alqazaxlıların evinin dövlət səviyyəsində yağmalanması, sürgün yolları, Həsən ağanın 40-50 il sonra xaricdən vətənə dönməsi, ölümünə qayıdışı görklü səhnələrdir. Hadisələrin ikinci bölümü İncə dərəsində Qaymaqlı-Qamaklı kəndində baş verir. Uçitel, Mürsəl müəllim xətti, kəndin qımqımalı, zümzüməli günləri, qramafon oxutmaq, teatr tamaşası göstərmək, savadsızlığın ləğvi kursları, may bayramına hazırlıq, Mürsəl müəllimin ölümü, rus soldatlarının, troyka Fətullayevin kəndə gəlişi və başıpapaqlıların tutulması, Çapıq Əmrah süjeti, məscidin mühasirəyə alınması, silahların yığılması və Çapıq Əmrahın ölümü epizodları çox koloritlidir. Milli kökdən uzaq, manqurt komsomolçu nəslin yetişdirilməsi proseslərinin izləri də burda var. "Ölən dünyam"da üçüncü böyük bölüm Gəncə üsyanıyla bağlıdı. Bakıda milli hökumət devrilib, Türkiyəyə kömək adı ilə gələn rus-bolşevik ordusu Gəncədə lövbər salıb, çıxmaq istəmir. Belə bir sınaqlı zamanda Gəncə qubernatoru Xudadat bəy, Mirzə Qacar və Cavad bəy Şıxlinski kimi generallar, hərbçi zabitlər, qaçaqlar, bütün el ayağa qalxıb qiyam qaldırır. Rus-bolşevik qoşunlarının burnu ovulur. Gəncə üsyançıların əlinə keçir. Türkiyədən - Qars tərəflərdən gələn nizami rus ordusu Gəncədə tərksilah olunur. Milli ordunun yaradılması, qurulması üçün qədərincə silah-sursat ehtiyatı ələ keçirilir. Böyük bir millətin oturuşmuş, formalaşmış adət-ənənələri bilərəkdən, dövlət siyasəti səviyyəsində təhrifə uğradılır. İnsanı, şəxsiyyəti alçaldan, yaltaqlıq, yalançılıq, saxtakarlıq, satqınlıq cücərdən rus ideoloji makinasının aşkar-gizli fəaliyyəti çox ustalıqla açılır. "Ölən dünyam"da güclü xarakterlər, insan mənzərələri sərgilənir: bu adamları sındırmaq, öldürmək olar, amma əqidəsini, əxlaqını dəyişdirmək olmaz. İki böyük nəsil; Alqazaxlılar və Çıraqlılar yüzillər boyu qonşudu, qohumdu. Aralarında feodal qaydalarından gələn xırda düşmənçilik də var. Bu iki nəsilin taleyində baş verənlər fonunda o zamankı Azərbaycan türklərinin məişəti, davranışı, həyat fəlsəfəsi haqqında dolğun bilgi almaq olur. Başlanğıcda Alqazaxlılardan Həsən ağanın əlindən ov zamanı xəta çıxır. Çıraqlıların Ələddinini qəsdsiz öldürür. Qonşu, qohum, hardasa da düşmən olan bu iki böyük soyun münasibətləri bir az da tündləşir. Çıraqlılardan Ömər koxa kimi müdrik asaqqalın, Alqazaxlılardan Güllü xanım təki tədbirli, ağbirçəyin sayəsində münasibətlər qan-qadasız yoluna qoyulur. Bu iki obraz ədəbiyyatımızda yenidi, öz ədəbi siqlətinə, bütövlüyünə, orijinallığına görə. Arada retro kadrlar - ötələrdə baş verənlərə qayıdışlar - xatırlamalar hadisələrin düyünlərini açır, inkişaf dinamikasını gücləndirir. Həsən ağa Alan törəməsinin başını sığallaya-sığallaya canını torpağına tapşırır. Üç-dörd dönəm canavarların içində dəyişmiş, özü də canavarlaşmış Alan adlı itin içində iy duyğusu baş qaldırır. Həsən ağanı görəndə canavarlıqdan çıxır. Heyrətləndiricidi. Gərgin, başgicəlləndirici situasiyalar, kəskin tale çarpışmaları, döyüşlər, dönüşlər arxada qalır. Kür heç nə olmayıbmış kimi yenə öz qaydasında axır - həyatın əbədiliyi kimi... İsmayıl Şıxlı romanda təsvir olunanları görmüş, sinirlərindən keçirmiş, istedad süzgəcində arılamış, durulamış yazıçıdı. Roman xarakterlər qalereyasıdı. Keçmiş, tarixə qovuşmuş keşməkeşli dünya haqqında dolğun, doğru informasiya verir... Milli kimliyindən, kökdən-soydan gəlmə bəylik qüruru vardı İsmayıl Şıxlının içində. Qaymaqlı kəndində VII illik məktəbi 5 ilə bitirəndə də, seminariyaya, instituta, aspiranturaya imtahan verəndə də, Yazıçılar Birliyi sədrliyindən ərizə yazıb könüllü istefaya gedəndə də, 20 yanvar qətliamıyla bağlı bəyanatı imzalayanda da, partiya biletini biryolluq atanda da, "faşist gülləsindən qorxmadım, indi rus gülləsindənmi qorxacam"- deyib, olayların qaynar yerində görünəndə də bu qürur onu ayaq üstə saxladı. Saat kimi meyli hər zaman haqqa dolandı İsmayıl Şıxlının. İndi Özü də haqqın dərgahındadı. Doxsanın mübarək, ustad!

Gəncədə Dekorativ-Tətbiqi Sənət Festivalı çərçivəsində ilk sərgi açılacaq. Gəncə şəhərindəki Dövlət Rəsm Qalereyasında I Ümumrespublika Dekorativ-Tətbiqi Sənət Festivalı çərçivəsində ilk sərginin açılışı olacaq. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin mətbuat katibi İntiqam Hümbətovun APA-ya verdiyi məlumata görə, aprelin 2-də keçiriləcək açılış mərasimində "Göygöl" Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblının və Xalq Çalğı Alətləri Orkestrinin iştirakı nəzərdə tutulur. Bu münasibətlə görkəmli ədib və alim Mir Cəlal Paşayevin ev-muzeyində festival iştirakçıları ilə görüş və konsert, N.Gəncəvi adına şəhər kitabxanasında isə rəssamlarla görüş təşkil olunacaq. Tədbirlərdə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin rəhbər işçilərinin, tanınmış mədəniyyət xadimlərinin iştirakı gözlənilir.

Öz tarixi və ünvanı olan insan. FİLOLOGİYA DOKTORU, PROFESSOR NİZAMİ XUDİYEVİN 60 YAŞI TAMAM OLUR. Milyonların, milyardların biri kimi doğulan, böyüdükcə düşünən, yaradan, yaratdıqca düşündürən insan, məhsuldar alim, yaradıcı publisist, qurduğunu qoruya bilən stabil ictimai-siyasi xadim, arqumentli şəxs, təcrübəli dövlət adamı... Özü demişkən, 1949-cu ildə Şahbuzun Badamlı kəndində sadə bir müəllimin və "bişir-düşür" ev işlərinə baxan əsl şərqli bir qadının ailəsində dünyaya göz açan, filologiya doktoru, professor, millət vəkili, 60 yaşı bu gün tamam olan, yaşının illərindən çox sayda uğurlara imza atmış, ən müxtəlif orden, medal, mükafatlar almış, bunları özü üçün gözütoxluqla yetərli bilən, ancaq dövlət, cəmiyyət, elm üçün etdiklərinin hələ az olduğunu düşünən Nizami Xudiyev! Tək-tək ziyalılara nəsib olan xoşbəxtlikdir ki, ömrünün hansısa çağında təhsil aldığı ali məktəbin prorektoru, rektoru pilləsinə qədər yüksələ bilib. Pedaqoji Universitetin filologiya fakültəsini bitirəndə taleyimizi yazandan başqa kimsə bilmirdi ki, Nizami Xudiyev illər ötəndən sonra həmin Universitetin rektoru olacaq. Əvvəlcə Həmkarlar İttifaqı Komitəsinin sədri, ardınca prorektor, daha sonra isə rektor. Bəlkə də məzunu olduğu təhsil ocağının rektoru postuna qədər yüksəlmək kimi nadir xoşbəxtliyə çatmaq üçün tələbə auditoriyasından o vaxtkı komsomolun MK-sına vəzifəyə gediş imkanını kənara qoyması taleyin xoş hökmü imiş. Görünür, dostumuzun taleyi ona hökm etmişdi ki, dövlət qulluğunda böyük siyasətə və məqamlara ancaq elmin zirvələrini fəth edəndən sonra keçsin. Həqiqətən də raykom katibi səviyyəsində siyasətlə məşğul olan bir insanın oğlu öz missiyasına uyğun olaraq, elmin zirvələrinə çatandan sonra yalnız 1996-cı ildə dövlət qulluğu miqyasında böyük siyasətə gəldi. Srağagün eşitdim ki, prezident cənabları professor Nizami Xudiyevi "Şöhrət" ordenilə təltif edib. Hazırda "Qələbədən başlayan məğlubiyyətimiz" adlı iri həcmli siyasi təhlillərimi çapa hazırladığım vaxtda ürəyimdən bir dostluğun mənəvi borc hissi keçdi - bəlkə 60 illik "Şöhrət"ə gedən dost yoluna mən də bir baxış keçirim?! Oçerk-portretləri isə öz yaradıcılığımda heç vaxt sınaqdan keçirməmişəm. Xüsusilə də yaşayan, vuruşan, hələ də yaradan, ortaya yoxdan var çıxaran, var olanı kamilləşdirən insanlar haqqında yazmaq istəyəndə qələmimi xəsislik basır. Yox ki, paxıllıq və xudpəsəndlikdən əziyyət çəkirəm. Məni tanıyanlar bu fikirlərə məndən sübut istəməyin nə qədər yersiz olduğunu yaxşı bilir. Sadəcə ona görə ki, bir insana layiq olduğu böyük dəyəri kamil səviyyədə verə bilməməkdən qorxuram. Həm də aldığı dəyərə layiq olmayan bir kimsəyə verə biləcəyim şişirdilmiş qiymətin doğurduğu mümkün tənədən çəkinirəm. Ancaq dostum Nizami Xudiyev haqqında onun gözlədiyimiz yubiley günündə - bu gün tamam olan 60 yaşında yazmaq, demək fürsətini əldən buraxmaq fikrim yoxdur. 60 illik yaş zirvəsində "Şöhrət"ə aparan uzun yol - namizədlik, doktorluq dissertasiyaları, 50-dən çox monoqrafiya, dərslik və dərs vəsaitinin, 40-dan çox sənədli filmin ssenari müəllifi, saysız beynəlxalq elmi konfransların, simpoziumların iştirakçısı, Ziyalılar Cəmiyyətinin, Jurnalistlər və Yazıçılar Birliyinin üzvü, üç dəfə dalbadal parlament təmsilçisi, Amerika Müasir Elmlər Akademiyasının və Nyu-York Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, başqa neçə-neçə həqiqətən uzun bir siyahıya oxşayan beynəlxalq təşkilatların üzvü, mükafatların, fəxri diplomların sahibi, nəhayət "Şöhrət" ordençisi... Doğrusu, Nizami Xudiyev haqqında yazmaq, danışmaq istəyəndə nədən başlamağın, daha doğrusu nəyi önə çəkməyin düzgün olduğunu təyin etməkdə çətinlik çəkirəm. Sualın cavabından asılı olmayaraq, bəlli bir həqiqətdir ki, saysız titulları sayılmadan da kifayət qədər tanınan Nizami Xudiyevi çox dolğun, həm də çox qısa təqdim etməyin ideal forması var - türkoloq alim, ictimai-siyasi xadim Nizami Xudiyev! Yəni onun timsalında türkoloq alimlə ictimai-siyasi xadimin obrazını bir-birindən ayırmaq düzgün olmazdı. Bir-birini tamamlayan iki atributu necə ayırmaq olar? Onun Azərbaycan elminə töhfə etdiyi "Azərbaycan ədəbi dilinin təşəkkülü", "Tərcümə ədəbiyyatı və ədəbi dilimiz", "Azərbaycan ədəbi dil tarixi, Heydər Əliyev və Azərbaycan dili", "Radio, televiziya və ədəbi dil" və s. kimi əsərlər öz milli kökünün dəyərini lazımınca anlayan bir milli ruhlu alimin edə biləcəklərinin dolğun çəkisidir. Ancaq Nizami Xudiyevin yaradıcılıq irsini saysız elm, ədəbi, publisistika, oçerk-portret nümunələrilə məhdudlaşdırmaq istəməzdim. Bunlar yalnız düşünən bir alimin yarada biləcəkləri və yaratdıqlarıdır. Ancaq Nizami müəllim təkcə bunlar demək deyil axı! Onlar cəmi bir neçə on nəfər, bəlkə də az sayda fədakar insanlar idi. Mərhum prezident Heydər Əliyevin özünün siyasi kursunun və irsinin müdafiəsinin yüz minlərlə həm səmimi, həm qeyri-səmimi, həm də konyunkturaçı hissiyyat daşıyıcılarından ibarət fərdlərin kütləvi axınına çevrildiyi indiki rahat vaxtlardan fərqli olan çox narahat dövrlər də var idi və yaxın keçmişdə qaldı. İndi bu sayaq müdafiələr elə də böyük qəhrəmanlıq, igidlik sayılmır. Ancaq razılaşaq ki, sıralarında yubilyar professor dostumuz Nizami Xudiyevin də olduğu bir neçə on nəfərlərdən ibarət fədakar insanların 17 il əvvəl başlatdığı uzun yolun özü də bir əsərdir - siyasi tarixi əsər. Müstəqil Azərbaycanın tam mənzərəsini dəyişərək, onda sabitlik elementlərini möhkəmləndirən siyasi kursun ilk müdafiəçilərindən, yaradıcılarından biri olmaq məgər özünəməxsus bir əsərə müəlliflik hüququ vermirmi? Məlum tezisdir ki, bir halda çox yaxın məsafədən insanın tam dolğun dəyərini vermək, bütün tərəflərini görmək mümkün olmur, başqa bir halda isə, insanı çox uzaq məsafədən yetərincə dəyərləndirmək mümkünsüz olur. Ancaq tale elə gətirdi ki, son 14-15 ildə dost olaraq Nizami Xudiyevlə həm uzaq, həm yaxın məsafədən, həm də fasiləli təmaslarda olduğum üçün onu alim və ictimai-siyasi xadim kimi xarakterizə edə bilən bütün keyfiyyətlərini görmək imkanım olub. 1990-cı illərin ortalarında Naxçıvan Ali Məclisindəki ilk şəxsi görüşümüzdə onu yalnız ictimaiyyətçi, siyasətçi olaraq xarakterizə edən Az.TV-nin rəhbəri, deputat, YAP-ın rəhbərlərindən biri olan göstəricilərilə tanıdım, sonrakı illərdə isə onun alimlik dünyasına, şəxsi-mənəvi aləminə də yaxından bələd ola bildim. Təkcə özünün şəxsi karyerası üçün yaradan insanlardan deyil. Onun elmdə də, siyasətdə də etdiklərinin, yaratdıqlarının geniş ictimai-dövlətçilik məzmunu var. Şəxsiyyətləri xarakterizə etməyin tarixən ən müxtəlif üsul və meyarları olub. Kütlədən fərqli düşünənlər deyiblər, axının əleyhinə gedə bilənlər deyiblər, öz dövründə yox, neçə yüz ildən sonra başa düşülənlər deyiblər, başqa cürbəcür, hətta çox mücərrəd və başadüşülməz formada deyilən fikirlər də olub. Mənsə elə Nizami müəllimin özünün təvazökar insan xarakterinə çox yaraşan sadə və qısa bir formada deyirəm ki, insanın, şəxsiyyətin "öz tarixi və öz ünvanı" olmalıdır. Saysız elmi əsərləri, dissertasiyaları, oçerkləri, ssenarilərilə mənsub olduğu xalqa və dövlətə, eyni zamanda, əlbəttə ki, özünə məhsuldar bir alimin, jurnalistin və publisistin tarixini də yazıb. Üzvü olduğu partiya və parlament, çoxlu beynəlxalq təşkilatlar, aldığı mükafatlar və fəxri adlar isə onun dəyişməz ünvanını göstərən parlaq elementlərdir. Mən bu ünvan elementlərindən birini xüsusi qeyd etmək istəyirəm. Aralarında mərhumlar, yaşayanlar var. Kimsənin xatirinə dəyməsin. Az.TV söz birləşməsini tanıtma titullarından biri kimi heç də bütün sədrlərin adının əvvəlinə qoşmurlar. Yəqin ki, bir çox ictimai dairələrdə, el dilində təqdimat anlarında "Az.TV-Nizami Xudiyev" deyildiyini sizlər də görüb, şahidi olmusunuz. Az.TV adı bir tanıtma titulu kimi o sədrlərin adına-soyadına yapışır ki, bu quruma səssiz-səmirsiz gəlib izsiz-soraqsız getməyib, bu qurumda özünün dövrünü yaradıb - özü gedəndən sonra yaşayıb-yaşamamağından asılı olmayaraq. Həqiqətən Nizami Xudiyev Az.TV-nin tarixində yenə mərhələ açdı. Razılaşaq ki, sakit, əmin-amanlıq dövrlərində bütün sahələrdə, bütün qurumlarda mərhələ açmaq, ya olanı davam etdirmək mümkündür və çətin deyil.. Ancaq bunu çox gərgin ictimai-siyasi mühitdə, əli avtomatlı mühafizəçilərin zorən müşayiətilə etməyin çəkisi, sanbalı başqadır. Nizami Xudiyev məhz belə şəraitdə Az.TV-ni əlinə yığıb-yığışdırdı, indi neçə-neçə televiziyanın, radionun, internet portalın, agentliyin gördüyü işin altına təkbaşına çiyin verən yeganə ideoloji tribunaya çevirdi. Hərdən eşidirik ki, "O, televiziyanı siyasiləşdirdi, bir partiyanın ixtiyarına verdi" və s. Belə fikirlərlə yanaşı, istisnasız, mübahisəsiz qəbul edilən bir reallıq da var - Nizami Xudiyev televiziyanı dövrünün tələblərinə ideal uyğun formada ustalıqla yenidən yaratdı. 60 illik yaşın zirvəsində onun öz keçmişində öyünə biləcəyi uğurlardan biri bu məqamla bağlıdır. 1996-cı ildə kiminin məkrlə, kiminin narahat təəssübkeşliklə dediyi "dilçidən də televiziya sədri olarmı" sualına ən dolğun cavabı 10 illik sədrliyilə onun özü verdi. Nizami müəllimdə diqqət çəkən və çox məqbul saydığım xüsusiyyətlərdən biri də alim çevikliyilə siyasətçi təmkinini bacarıqla birləşdirə bilməsidir. Elmi yaradıcılığında nə qədər çevik axtarışlara meyllidirsə, mənsub olduğu siyasi kurs müstəvisində bir o qədər stabildir və separatçı düşüncələrdən uzaqdır. Çevik elmi potensialı, sabit siyasi prinsiplərə söykənən düşüncə tərzi, "qocalığın gəncliyi" deyilən indiki yaş dövrünə məxsus fiziki-mənəvi enerji Nizami müəllimi hələ bundan sonra da neçə-neçə elmi əsərlərə, ictimai-siyasi fəaliyyət uğurlarına və əlbəttə ki, dövlət idarəçilik postlarına müəlliflik, sahiblik etmək formasında saxlayır. Buna görə inanıram ki, hörmətli dostumun növbəti - 70 illik yubileyində onun portret-oçerkinə deyilənləri çox təkrar etmədən, onlara əlavə olaraq yeni uğur faktlarından danışa biləcəyik. 60 illik zəhmətin cənab prezident tərəfindən töhfə edilən "Şöhrət" zirvəsində sizə öz tarixi və ünvanı olan ömrünüzü daha məzmunlu etmək üçün möhkəm cansağlığı arzulayan dostunuz.

Məmməd Məmmədqulu oğlu Məmmədyarov. Sovet dövrünün heykəlləri. Azərbaycanda sovet dövründə ucaldılmış abidələrdən biri də Məmməd Məmmədqulu oğlu Məmmədyarovun Maştağa kəndindəki abidəsidir. M.Məmmədyarovun fəaliyyəti haqqında əhalinin mütləq əksəriyyətinin məlumatsız olduğunu nəzərə alaraq, qısa da olsa, onun haqqında məlumat verməyi lazım bilirik. Bakının ən qədim kəndlərindən biri olan, xalqın adət-ənənəsini, islam dinini sovet dövrü qadağalarından, hücumlarından ləyaqətlə qoruyan Maştağa kəndinin girəcəyində heykəli ucaldılmış Məmməd Məmmədqulu oğlu Məmmədyarov kimdir? Fikrimizcə, hər gün bu heykəlin qarşısından Buzovnaya, Bilgəhə və digər Bakı kəndlərinə gedən insanları heç olmasa ani də olsa, bu sual düşündürməyə bilməz. Azərbaycan Respublikasının prezidenti H.Əliyevin 27 mart 1998-ci il "31 mart Azərbaycanlıların Soyqırımı haqqında" fərmanından sonra 1918-ci il faciəsilə bağlı bir sıra tədqiqat işləri aparılmasına baxmayaraq hələ də bu dövrün öyrənilməmiş səhifələri mövcuddur ki, bunlardan biri M.Məmmədyarovun fəaliyyətilə bağlıdır. Onun fəaliyyətinin obyektiv tədqiq olunması və siyasi qiymət verilməsi tarixçilər qarşısında duran ən mühüm vəzifələrdəndir. Fikrimizcə, bu cür tədqiqatların genişləndirilməsi hazırda çox aktualdır. Çünki keçən əsrin əvvəllərində xalqı erməni-bolşevik vəhşiliyindən qoruyan xalqın qeyrətli insanları, o cümlədən Maştağa kəndinin qəhrəman oğulları haqqında əhalidə heç bir məlumat olmadığı halda xalqa düşmən mövqedə dayanmış M.Məmmədyarovun təbliğ olunması bağışlanmaz səhvdir. Onun fəaliyyəti digər bolşevik rəhbərlərə nisbətən diqqəti az cəlb etdiyinə görə haqqında yalnız sovet tarixşünaslığında fəaliyyətinin əsasən 1902-1920-ci illərini əhatə edən qısa məlumatlar var. Fikrimizcə, onun sovet hakimiyyəti illərində diqqətdən kənarda qalmasının əsas səbəbini erməni-rus bolşevik rəhbərlərinin M.Məmmədyarov kimilərindən öz məqsədləri üçün istifadə etdikdən sonra onlara etimadsızlıq göstərməsində, ona ciddi əhəmiyyət verməmələrində axtarmaq lazımdır. Sovet dövründə nəşr olunmuş "Azərbaycan tarixi" kitablarında məlumatlarla yanaşı, onun haqqında T.Əsədovanın 1966-cı ildə "Məmməd Məmmədyarov. 1917-ci ilin sonunda S.Martikyan, M.Plşakov, A.Baqdasarovla birlikə qırmızı qvardiyanın təşkilində fəal iştirak edib. Sovet tarixşünaslığında onun fəaliyyətinin ən "parlaq" dövrü kimi Bakıda müsəlman əhaliyə qarşı 1918-ci ilin mart qırğınları dövründə əks mövqedə durması, S.Şaumyanın rəhbərliyi altında müsəlman əhaliyə qarşı qırğınlarda fəal iştirakı geniş şərh olunur. Məsələn, 1958-ci ildə nəşr olunmuş "Azərbaycan Kommunist Partiyasının tarixi" kitabının I cildinin 311-ci səhifəsində yazılır: "Mart vuruşları günlərində M.Məmmədyarov, Mikoyan... və başqa bolşeviklər sovet hakimiyyətini müdafiə edənlərin ilk sıralarında idilər. Müsavatçılarla vuruşmalarda A.Mikoyanın və M.Məmmədyarovun qızıl qvardiya dəstələri xüsusilə fərqlənmişdi. Bu dəstələr "dikaya diviziyanın" Nikolayevski küçəsində (İndiki İstiqlaliyyət küçəsi) "İsmaliyyə" binasında yerləşən ştabına, habelə müsavatçıların səngər etdikləri İçərişəhərə hücum edirdilər". Fikrimizcə, Bakıda dinc əhaliyə qarşı qırğının ən şiddətli dövründə Azərbaycan milli qüvvələrinin "İsmaliyyə" binasında yerləşən qərargahına hücum edən dəstələrdən birinə M.Məmmədyarovun rəhbərlik etməsi onun xalqa qarşı qatı düşmən mövqedə dayandığını sübut edir. M.Məmmədyarov özü həmin hadisələrdə iştirakı haqda yazır: "1918-ci ilin mart hadisələri baş verən zaman bizim qızıl qvardiyamız sayca hələ az idi. Mart hadisələri günlərində Maştağa mollaları məscidlərdə bolşeviklərə qarşı "müqəddəs müharibə" elan edirdilər. Onlar deyirdilər ki, dindarların düşməni olan bolşevikləri öldürmək günah deyil, deyirdilər ki, kim bolşevik Məmmədyarovu öldürsə, cənnətə düşəcək. O, sonradan həbsxanadan qaçaraq Bakıya gəlmiş və şəhərdə dinc müsəlman əhaliyə qarşı soyqırım həyata keçirən S.Şaumyanın quldur dəstəsinə yaxından kömək göstərib. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti elan edildikdən sonra M.Məmmədyarov Gəncə istiqamətinə hücuma keçən daşnak-bolşevik qoşunlarının tərkibində öz xalqına qarşı vuruşub. O, özü bu barədə belə yazır: "Korqanov yoldaşın komandanlığı altında bizim qızıl qoşunlarımız Kürdəmir cəbhəsində dayanmışdı. Mərkəzi Komitənin sərəncamı ilə mən, Sultan Əliyev, Mahmud Ağayev, Hənifə Hüseynov və başqaları səfərbərliyə alınıb Kürdəmir rayonuna göndərildik... Kəndlərdə sovetlər təşkil etdik və qızıl ordu üçün yeni qüvvələr səfərbərliyə aldıq. Bu məsələ barədə digər mənbədə belə yazılıb: "Bakı qəzasının Maştağa və Şubanı kəndlərində M.Məmmədyarovun və D.Bünyadzadənin rəhbərliyilə azərbaycanlı kəndlilərindən dəstələr düzəldilmiş və bu dəstələr qızıl ordu hissələrinə daxil olmuşdular. Bu əmrin müsəlman əhali arasında həyata keçirilməsində M.Məmmədyarov mühüm rol oynamışdı. O, Gəncədə yerləşən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə qarşı qanlı döyüşlərdə daşnak-bolşevik qüvvələrinə kömək göstərmək məqsədilə müsəlman əhalin zorla səfərbərliyə alması öz xalqına qarşı törətdiyi ən ağır cinayətlərdən hesab oluna bilər. Azərbaycan xalqının fəxr edə biləcəyi tarixi günlərdən biri də 15 sentyabr 1918-ci il tarixdə Bakının daşnak-bolşevik işğalından azad olunduğu gündür. Bu qələbənin qazanılmasında Azərbaycan və qardaş Türkiyənin yüzlərlə əsgəri şəhid olmuş, onların qəhrəmanlığı sayəsində Azərbaycanın döyünən ürəyi olan Bakı düşmənlərdən təmizləmişdi. Azəbaycan milli ordusu qardaş türk ordusu ilə Bakını azad etmək uğrunda ölüm-dirim savaşı apararkən M.Məmmədyarov və başqaları məscidlərdə əhali arasında onların əleyhinə təbliğat apararaq əhalini daşnak-bolşevik hakimiyyətini qorumağa çağırmışlar. M.Məmmədyarovun bu dövr fəaliyyəti də xalqın əleyhinə düşmənçilikdən ibarətdir. O, yazır: "Bizim cəbhənin vəziyyəti çox ağır idi... İki ay bundan əvvəl biz Bakıdan çıxan zaman malik olduğumuz on beş minlik ordudan indi bizim Biləcəri mövqelərində cəmi beş yüz nəfərə qədər əsgərimiz və Petrovun gəlib özünü yetirmiş dəstəsindən iki yüz nəfər adam qalmışdır. Mübarizəni davam etdirmək daha mümkün deyildi. Çünki düşmən hər tərəfdən Bakı üzərinə yeriyirdi. Türklərin nizami qoşunları, zirehli qatarlar, müsəlman korpusunun və "Vəhşi diviziya"nın hissələri, xanların və bəylərin silahlı quldur dəstələri - bütün bunlar şəhər üzərinə gəlirdi". M.Məmmədyarov Azərbaycan xalqını daşnak-bolşevik genosiddən qoruyan milli orduya və xilaskar türk ordusuna, həmçinin Maştağanın şəxsiyyətli insanlarına düşmən mövqe bəsləməsinə baxmayaraq milli hərbi birləşmələr Bakıya daxil olandan sonra onu həbs etsələr də, bəlkə də müsəlman olduğuna görə erməni və rus bolşeviklərindən fərqləndirərək onu öldürmədilər. O özü bu barədə belə yazır: "Caparidze yoldaş mənə məsləhət gördü ki, Maştağaya gedib özümün bütün sənədlərimi götürüm, ailəmi yerbəyer edim, sonra isə hamı ilə birlikdə Həştərxana yola düşmək üçün şəhərə qayıdım. Mən Maştağaya gələrkən, artıq burada türk generalı Təlfüt Paşanın qərargahı yerləşmişdi. Qoçu Əziz və onun köməkçiləri olan mollalar türklərin yanında fəxri adamlar idi. Onlar qərargaha xəbər verdilər ki, "bolşeviklərin başçılarından biri" olan Məmməd Məmmədyarov Maştağaya gəlmişdir. Məni həbs etdilər və Paşanın yanına gətirdilər, o isə heç bir şey soruşmadan mənə 75 çubuq vurulmasını əmr etdi. Üçüncü gecə həmin zirzəmiyə on altı nəfər rus bolşevik yoldaşı gətirdilər, lakin onlar burada çox qalmadı. Onları apardılar və bir qədər sonra atəş səsləri eşidildi". Daha sonra M.Məmmədyarov Gəncəyə göndərilir və məhbus kimi orda müxtəlif işlərdə işləyir. Bir qədər sonra o, həbsdən qaçaraq yenidən Bakıya gəlir və şərqdə ilk demokratik respublikanın - Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin daxildən zəiflədilməsində, XI ordunun işğalında mühüm rol oynayır. M.Məmmədyarov 1920-ci ilin əvvəllərindən etibarən Balaxanıda milli hökumət əleyhinə iş apararaq əsasən rus və erməni fəhlələrindən ibarət dəstələr düzəldərək daxildə təxribatlar aparmaqla məşğul olur. XI ordunun hücumu zamanı onun təşkil etdiyi dəstələr Bakıda pozuculuq işləri apararaq düşmənə qarşı müqavimətin təşkilinə mane olur. Bakı XI ordu tərəfindən işğal olunduqdan sonra Maştağa kəndində düşmənə qarşı müqavimət güclü olduğuna görə komandan Ostrovskinin əmri ilə kənddə mühasirə vəziyyəti elan edilir və M.Məmmədyarov milli qüvvələri məhv etmək üçün Maştağaya göndərilir. O Maştağaya gələn kimi kəndin ağsaqqallarını, din xadimlərini və kənddə böyük hörmət sahibi olan qoçu Əzizi həbs etdirərək, onlardan qisas alaraq hamısını güllələyir. Bundan sonra bolşeviklər 1920-ci il iyunun 28-də ona Bakı qəzasında ictimai təminat şöbəsinin təşkilini tapışırırlar. Bu dövrdə M.Məmmədyarovun rəhbərliyi ilə Bakı kəndlərində zorla əhalinin əmlakının müsadirə olunması, ərzağın, hətta yorğan-döşəklərdə olan pambığın əlindən alınaraq aclıq çəkən və vətəndaş müharibəsi gedən sovet Rusiyasına göndərilməsi geniş vüsət almışdı. Yuxarıda sadalan və digər faktlar sübut edir ki, M.Məmmədyarovun bütün fəaliyyəti daşnak-bolşevik qüvvələrinə xidmət etməklə, Azərbaycanın müstəqilliyi əleyhinə olmuş və buna görə də öz xalqına qarşı müxtəlif cinayətlərdə şüurlu surətdə iştirak edib. O, sovet hakimiyyəti illərində müxtəlif vəzifələrdə çalışıb və1933-cü ildə öz əcəlilə vəfat edib. Onun qəbri Bakıda, Fəxri Xiyabandadır. Fikrimizcə M.Məmmədyarov və onun kimilərin fəaliyyəti haqqında tam təsəvvür yaratmaq üçün hələ çox işlər görülməli, xüsusilə arxivlərdə saxlanan mənbələr yenidən, hərtərəfli öyrənilməlidir. Lakin bu cür şəxslər haqqında yaşlı əhali arasında olan canlı şahidlərin də məlumatları dəyərli mənbə rolunu oynaya bilər. Biz hər hansı abidənin uçurdulmasına və ya götürülməsinə müsbət münasibət bəsləmirik. Lakin əhali arasında məlumatsızlığı aradan qaldırmaq üçün M.Məmmədyarovun anti-milli fəaliyyəti haqqında abidənin önündə məlumat lövhəsi asılmasını zəruri və məqsədəuyğun hesab edirik. Məhərrəm ZÜLFÜQARLI, tarix elmləri namizədi.

Nahid ərəbcə ulduz adıdır. Bu ulduzun bir adı da Zöhrədir. Deməli, Zöhrə də Nahiddir. Deməli, Sevid də Nahiddir. El içində bu ulduza Dan ulduzu deyirlər. Bütün bu məlumatları lüğətlərdən götürmüşəm. Burda cəm olan adlara baxıb gördüm ki, hamısı Nahidə yaraşır. Bu kitab eşqsiz yazılmazdı. "Yada düşdü" kitabı bayaq dediyim lüğətlər kimi bir kitabdır. Xatirələr lüğəti! Nazim Hikmət, Bülbül, Əli Vəliyev, Rəsul Rza, İlyas Əfəndiyev, Mir Cəlal, Mirzə İbrahimov, Ənvər Məmmədxanlı, Seyfəddin Dağlı, Elçin, Şahmar Əkbərzadə haqqında xatirələr, Qabil, Əliağa Kürçaylı, Qəzənfər Paşayev, Əlibala Hacızadə, Musa Yaqub, İlyas Tapdıq haqqında məqalələr də birər-birər ulduzlardır, səpələnib "Yada düşdü" adlı bu kitab- asimana. İndi-indi yaşı 70-i haqlamış, dünyanı görüb-götürmüş bu adam, görüb-götürdüklərini ulduz-ulduz, yan-yana düzüb bu xatirələr kəhkəşanına. Bəlkə doğrudan da istedaddır. Görmədiyini gördüyü kimi qələmə verir. Amma Nahid başqa! O, adını çəkdiyi yazıçıların hamısı ilə təmasda olub, onları yaxşıca tanıyıb. Nahid "getdim, gördüm" xatirələr yazmayıb. Bunların hər biri ustad qələmindən çıxmış bədii əsərlərdir. Nahaq yerə şair Bəxtiyar Vahabzadə ona şair deməyib ki! Deyib ki, yazdıqların mənsur şeirlərdir. Elə bu xatirələr də sənədli, mənsur şeirlərdir. Nahidin yaddaşı elə kompüter yaddaşı imiş. Nahidin yaddaşı kamil yaddaşdır. Bu mərtəbə mükəmməl xatirələr yalnız kamil yaddaşdan süzülüb gəlir. Nahidin yaddaşı - Gədəbəyin dağından, daşından, gül-çiçəyindən, qarından-yağışından, alçasından, almasından, İlyas Tapdığın məşhur şeirində sadaladığı bütün nemətlərdən nəşvü-nüma tapıb. Nahidin yaddaşı elmi yaddaşdır. Nahidin yaddaşı tarixi yaddaşdır, bəlkə də yaddaşın tarixidir. Bir adətimiz var: keçmişi unuduruq. Unutqan olmasaydıq, ayıq olardıq! Tarixi doğru-dürüst, aydın, mübaliğəsiz, olduğu kimi yazmaq gərəkdir. Onun ömür yolu televiziyadan və Ensiklopediyadan keçib gəlib, hər iki iş yeri möhtəşəm və mötəbər təcrübə məktəbləri idi. İndi bu kitab da bir təcrübə məktəbi olacaq. Əlinə qələm götürüb xatirə yazmaq istəyən, oxusun, öyrənsin. Mən xatirələri ayrı-ayrı təhlil eləmədim. Mən Nahidin ecazkar qələmini mədh edirəm. Bu yazılar yuxusuz gecələrin, ağır fəhlə zəhmətinin bəhrəsidir. El içində bu cür fəhləyə qara fəhlə deyirlər. Bilmədiklərimizi öyrəndik, eşitmədiklərimizi eşitdik. Bu son illərdə dünyada ən çox oxunan elə memuar ədəbiyyatıdır! Bunun da biliciləri az-çox var indi aramızda. Amma Nahidin "Yada düşdü"süylə yüksək mərtəbəyə qalxdı bu janr. İndən belə xatirələrdən söz düşəndə "Yada düşdü" yada düşəcək! Fərhad Bisütunu yarıb qayadan yol açırdı, su axtarırdı. Nahid ağ vərəqlər üzərində iti qələmlə şırımlar açıb, yol salıb. Dünəndən bu günə, keçmişdən sabaha gedən yol! Həm xatirələrini danışdığı adamların, görkəmli yazıçıların, ziyalıların adlarını bir daha əbədiləşdirdi, həm də öz adını aləmə tanıtdı. Qərb, ya dünya öz xatirə yazanlarıyla öyünməsin. Bizim də dünyaya çıxacaq xatirə yazanımız var. Fəxr edirik ki, Nahid bizim millətin övladıdır. Qələm dostumuzun uğurundan bizə də pay düşür. Mən kitab təqdimatını qəbul etməyənlərdən biriyəm, çoxu kitabını yox, özünü təriflətmək üçün təqdimat keçirir. Amma bu təqdimatı qəbul eləyirəm. İki əlimi də göyə qaldırıb, sevincdən bağırmaq istəyirəm. Bununla da Azərbaycan kitab xəzinəsi çox nadir bir kitabla zənginləşdi! Daha bir qüdrətli sənətkar da Azərbaycan ədəbiyyatında öz layiqli yerini tutdu. Sadıq Fikrət.

Qobustanın yenidən kəşfi. AMAZONLARIN OXUNMAMIŞ DAŞ KİTABI: Mən Vətənimin tarixi və mənəvi dəyərlərini qürbətdə dərk etdim. Amazonlar kim olublar - savaşçı, qorxmaz, ədalətli həm də vəhşi Qafqaz qadınları, at belində, ox çiynində köçəri qadın topluları. Ox ata bilmək üçün uşaqlıqda sağ döşləri dağlanır, dağlarda yaşarmışlar, yazda düzənliklərə enib, nəsil artırmaq üçün qarqarlarla görüşürlərmiş. Oğlan uşaqlarını qarqarlara verər, qız uşaqlarını özlərilə götürərək, yenidən dağlara çəkilirlərmiş. Qafqazdan baş alıb, Xəzər, Qara dəniz boyunca, Türkiyəyə, Yunanıstana və bütün dünyaya yayılıblar. Şəhər qurucuları kimi də tarixdə iz buraxıblar ulu ana xaqanı əcdadlarımız. Düz 25 il Azərbaycanda yaşamışdım, amma Qobustanda olmamışdım. Dünyadakı ən böyük palçıq vulkanlarının mənim vətənimdə olduğundan da xəbərsiz idim. Atəşgahda olmamışdım. Bütün uşaqlığım Qafqaz Albaniyasının qədim torpaqlarında keçsə də, Alban kilsələrinin sirrini, sehrini, dəyərini, bu dağlarda olan Qız qalalarının sirrini anlamamışdım. Bəlkə də min dəfə Şəki Xan Sarayının yanından ötüb keçsəm də, bu sarayın əzəmətini duymamışdım. Vətəni tanımaq üçün qürbətə düşmək gərəkirmiş. Uzun illərin həsrəti insana Vətənini yenidən kəşf etdirirmiş. Dünyanın bir çox ünlü tarixçiləri, tədqiqatçıları amazonların tarixini öyrənsələr də, cild-cild kitablar yazsalar da, son sözü doğru-dürüst deyə bilməyiblər, amazonları yunan qadınları hesab ediblər. Çünki dünyanın heç bir yerində gözlə görülə, əllə tutula biləcək tutarlı faktlara hələ rast gəlinməmişdi. Doğrudur, antik tarixçilər bizə zaman-zaman ipucu versələr də ki, amazonlar Qafqaz qadınları olublar, amma arxeologiya bu sahədə çox söz deyə bilməmişdi. Təbii ki, Kaliforniya Universitetinin professoru xanım Kimbalın Gürcüstan sərhədindəki amazon qəbirlərini kəşf etməsindən başqa. Almanlar bu barədə sənədli film çəkiblər ("Expedition. Sagenhafte Völker das Amazonenrtsel" - "Əfsanəvi xalqın Amazon tapmacası"). Bir çox əzəli irslərimizi mənimsəmiş xalqlardan biri olan yunanlar da Qafqaz amazonlarına sahib çıxıblar. Onlar yunan qadını Pentaziliyanı savaş Allahı olan Aresin qızı kimi ilk Amazon elan edirlər və bundan sonra heykəltəraşlıq, bədii sənət və bütün incəsənət nümunələrində əbədiləşdirirlər. Bu mərhələ yalnız eradan öncə 5 əsrdən etibarən başlayır. Amma yunanlar bilməyiblər ki, qədim əcdadlarımız Qobustanın daş qayalarına savaşkar amazonları hələ eradan öncə 8 min il qabaq həkk edərək bizlərə ötürüblər. Beləcə, amazonların - (son illərin rus versiyalarından bizə amazonkalar kimi gəlib çatıb) ulu əcdadlarımızın izini araya-araya gəlib Qobustana çıxdım. Amazonların indiyə qədər oxunmamış qalan ulu daş kitabəsini vərəqləməyə başladım. Daşlaşmış amazonlar tərpənmişdilər. Hələ 2004-cü ildə Azərbaycan və Almaniya mətbuatında "Azərbaycan Amazonlar ölkəsidir" adlı məqalələrlə çıxış etsəm də, amazonların bir mağarasını, qalasını dünyaya sübut kimi göstərmək üçün çox böyük faktlar lazım idi. Son dövrdə üzə çıxarılan arxeoloji qazıntılar mənə yetərli qədər ipucu verirdi. Qobustan haqqında son bir ildə apardığım axtarışlar isə bütün 15 ildəki axtarışlarıma sanki birdən Günəş kimi işıq saçdı. Son bir ildə Qobustanda bir neçə dəfə olmuşdum. Antik tarixçilərin, yunanların, qədim romalıların, ərəblərin amazonlar haqqında yazdıqlarını illər boyu vazkeçmədən, bıkmadan araşdırdıqdan sonra belə qənaətə gəlmişdim ki, Qobustan amazonların dünyaya sübut kimi təqdim edə biləcəyimiz qədim ulu məskəni, mağarası olub. Elə bu məqsədlə növbəti proyektimi ortaya çıxarmadan öncə sanballı dəlillər əldə etmək üçün Bakıya gəldiyimin elə sabahı günü keçmiş tələbə dostum - ünlü fotoqrafçı Mirnaib Həsənoğlunu da işindən eləyib onun sınıq-salxaq ağ "Niva"sında Qobustanın yolunu tutdum. Millət Novruza biş-düş, bazarlıq edir, şəkərbura-paxlava, səməni qayğısındaydı, mən də daş-qayanı dilə tutub indiyə qədər açmadıqları sirrlərini söyləmələrinin hayında. Qobustanın məşhur tədqiqatçısı İ.M.Cəfərzadə əslində bu fikirləri 60 il öncə yazıb qoymuşdu, amma nədənsə kimsə buna fikir verməmişdi. İ.M.Cəfərzadə özünün uzun illər boyu gərgin araşdırmalarından sonra araya-ərsəyə gətirdiyi çox qiymətli "Qobustan. Qayaüstü rəsmlər" kitabında yazarkən, bu rəsmlərin əksəriyyətini erkən neolit dövrünə, yəni eradan öncə 8-ci minilliyə aid edir: "O dövrdə ki, qəbilənin başçısı ana idi". Sara Aşurbəyli də "Bakı şəhərinin tarixi" kitabında "Qobustanın qədim daşlarında uzaq keçmişdəki nəsillərin həyat lövhələri - qadının başçılıq etdiyi əkin, kollektiv əmək, ov, döyüş səhnələri"ni diqqətimizə yetirir. Qayaüstü rəsmlərdəki öküz təsvirlərini hər iki tarixçi qədim əcdadlarımızın məişətilə əlaqələndirir, antik tarixçilərin amazonların öküzlərdən və öküz arabalarından istifadə etdikləri barədə fikirlərini təsdiqləmiş olurlar. Qobustan qayalarındakı başına ip salınmış öküz və araba rəsmləri bunun sübutu - vəhşi öküzləri əhliləşdirmənin dünyada ilk təsvir nümunəsidir. Naxçıvandakı Gəmiqaya rəsmlərində isə aypara təsviri çox maraqlıdır. Qədim amazonların Aya sitayiş etdiyi bizə məlumdur. Amma hələlik Gəmiqayanı bir tərəfə qoyaq, mənim işim Qobustanladır. Muzey işçiləri "ora təhlükəlidir, məsləhət deyil" desələr də, qayaları atlayıb bir anda özümü "7 Amazon"a yetirirəm. Daşlaşmış amazonlar min illərin sirrlərini dünyaya faş etmək istədiyimdən artıq xəbərdar idilər və sanki sevincək yolumu gözləyirdilər. Fotoqrafçı dostum heç bir şey sormadan elə hey çəkir, çəkirdi. Birdən sınayıcı bir səslə yavaşca dedi: "Ey, Nuridə, sən də qəribəliyindən heç əl çəkmirsən, elə işlərə girişirsən ki fələyin də ağlına gəlməz. Sən necə sübut edəcəksən ki bura amazonların mağarası olub? Özün də üst-başını çırp, mağara adamlarına oxşayırsan, belə toz-torpaqda çəkməyim səni". Başıyla təsdiqlədi. Yenə təsdiqlədi. "Qadın heykəlləri, sümüklər tapılmayıb?" "Bəs çiynində ox-yay olan bu qadınlar savaşçı amazonlar deyil, küftə-bozbaş bişirən fağır ev qadınları olublar yoxsa?" "Xanım, mən Almaniyadan durub buraya bunun üçün gəlmişəm, siz zəhmət çəkin, gözləyin" - deyə halımı pozmadan cavab verdim. Bellərindəki bu işarə belin incəliyini göstərmək üçün verilib". Məni gülmək tutdu. Eradan 7 min il öncə yaşayan bu qadınlar lüt gəzərdilər və belin incəliyinə heç fikir verməzdilər. O zamanın qadınını bu gənc xanım bir ev adamı, biş-düşlə məşğul olan, ailənin qayğısını çəkən ana kimi anladırdı. Ənlik-kirşanlı gözəl xanım xarici qonağa "7 gözəl"in çiyinlərinə aşırdığı ox-yayı da əhəmiyyətsiz bir şey kimi anladaraq, bunun elə böyük bir mənası olmadığını, o zamana aid rəsmlərin çoxunda rast gəlindiyini anladırkən bu bilgisizliyə acı-acı təəssüflər etdim. Və fotoqrafıma "onların çıxıb getməsini gözləyək" işarəsi verərək, qayanın arxasına keçdim. Bilmirəm tarixçilər, arxeoloqlar "Qobustan amazonların mağarasıdır" tezisimə necə reaksiya verəcəklər. Qərəzsizliklərinə, səviyyələrinə inandığım elm adamları, tarixçilərlə bu barədə xeyli söhbətim olub. Onlar mənim fikirlərimə şərik olaraq, bu qayalıqları amazonların Azərbaycanda kəşf edilmiş yaşayış məskəni kimi dünya səviyyəsində təbliğ etməyi məsləhət görürər. Bunun Azərbaycanın mədəniyyətinə, turizminə olan marağı daha çox artıra biləcəyini vurğulayırlar. Mənim öz fikrimə görə isə, Qobustana bu yeni baxış yeni axtarışlar, qazıntılar, tədqiqatlar tələb edir. Başqa bir tərəfdən isə, amazonlara sahib çıxmaqla biz həm də çox böyük siyasi və mənəvi bir manevr etmiş oluruq. Gəlin tariximizi yenidən bir daha oxuyaq, öyrənək. Gəlin bugünkü dünyamızın necə yenidən şəkilləndiyini gözdən qaçırmayaq, Qafqaza olan çox böyük strateji və siyasi marağı gözardına qoymayaq. Bir də, mənim fikrimcə, amazonlara sahib çıxmaq Qafqaz Albaniyasına sahib çıxmaqdır, bu isə Qarabağa elmi və mənəvi yöndən sahiblənməkdir. Qarabağın açarının Qafqaz Albaniyasında olduğunu unutmayaq, bu açardan vaz keçməyək, onu qonşularımıza bağışlamayaq. Bu açar bizə ulu ata babalarımızın çox qiymətli, vazkeçilməz mirasıdır. Yüzilliklər boyu çəkilib təvazökarcasına bir tərəfdə durmuşuq. Oyanıq və zirək ermənilər isə gözümüzün önündəcə bu açarın əsl varisləri rolunu oynayaraq, alban kilsələrini qriqorianlaşdırmaqla yanaşı, tariximizə, mədəniyyətimizə sahib çıxıb, alban əlifbasını da erməniləşdiriblər. Son illərdə Gürcüstanın Sinay dağından tapılan alban əlyazmaları əcdadlarımızın kimliyini sübut edən çox tutarlı tapıntıdır. Dünyanın isə bundan xəbəri yoxdur. Hələlik isə biz yalnız bu tək açarın yerini və dəyərini bilirik. Və onun həqiqi varisi bugünkü azərbaycanlılar olduğunu bilirik (bəlkə də hamımız yox). Ortaya çıxıb bu qiymətli açarı tələb edən isə hələlik tapılmır. Kim bilir, bəlkə də daşlaşmış amazonlar hərəkətə gələrək dünyanı yerindən oynadacaq və bu tək açarı alıb əsl varislərinə qaytaracaqlar?! Onların savaşkarlığı, inadcıllığı, ədalətliliyi minillərin tarixi sınaqlarından çıxıb. Amazonlara etibar edə bilərik. Sonda bir faktı qeyd etmək istəyirəm. Məlumdur ki, 1981-ci ildə Qobustandakı qaya təsvirlərindəki "Ra" və "Tiqris" gəmilərini öyrənmək üçün məşhur səyyah Tur Heyerdal Qobustana gəlmişdi. O əvvəl qayıq təsvirlərinin ağacdan, qamışdan və qarğıdan hazırlandığına inanmasa da, gözlərilə gördükdən sonra bu gəmilərin hətta Mesopotomiya və Misirdə tapılan gəmi rəsmlərindən də qədim olduğunu etiraf etmiş, hər iki əlini göyə qaldıraraq "Mən təslim" deyə qışqırmışdı. Amazonların tədqiqatı ilə bağlı hazırladığım yeni proyekti Almaniya Xarici İşlər Nazirliyinin məsləhəti və göstərişi ilə Almaniya Arxeoloji İnstitutuna apardım. Avrasiya İnstitutunun direktoru professor-doktor Sven Hansenə proyekti təqdim etdim və anlatdım. Professor mənim Qobustan qaya təsvirlərinin tarixi haqqında danışdıqlarıma bir əfsanə kimi qulaq asdı və şübhəylə yanaşaraq dedi: "Mən inanmıram bu qaya təsvirlərinin tarixi sizin söylədiyiniz qədər 8 min 10 min il qədim olsun. Professoru inandırmağa qətiyyən tələsmədim. Bilirdim ki, aprelin əvvəlində Bakıda keçiriləcək Almaniya mədəniyyəti həftəsinin açılış tədbirləri ilə bağlı Azərbaycanda olacaq və arxeologiya mövzusunda konfransda iştirak edəcək. Sadəcə ondan Bakıda olacağı müddətdə Qobustana getməsini rica etdim. Qobustana gedincə qarğı qayıqlar Tur Heyerdalı təslim edən kimi amazonların da alman professorunu ram edəcəklərinə milyon faiz əmin idim. Amazonlar təslim etməyi çox sevirlər. Bu arada isə üzümü dəyərli Azərbaycan alimlərinə, tarixçilərinə, arxeoloqlarına tutaraq onların da bu məsələyə münasibət bildirməsini rica edirəm. Mən amazonların tədqiqi barədə bir neçə dəfə Akademiyamızın rəhbəri hörmətli Mahmud Kərimovla söhbət etmişəm. İnsanlığına, intellektliyinə heyran olduğum, mənim üçün əsl Azərbaycan kişisi simvoluna çevrilmiş Mahmud Kərimov bu tədqiqatımı dünya səviyyəsində təbliğ etmək istədiyimi çox yüksək qiymətləndirmişdi. Eyni zamanda, Berlində bir seminar ərəfəsində söhbət etdiyim dəyərli professor Yaqub Mahmudov da mənə bu yöndə əlindən gələn dəstəyi göstərəcəyini vəd etmişdi. İndi Qobustan amazonları onları dünyaya çıxarmamız üçün hamımızın yolunu gözləyirlər! Amazonların bütün dünyadakı yeganə daş kitabı ilə dünyanı heyrətləndirək, bu işi təşkil edək və buna necə nail olacaqlarını daş amazonların ixtiyarına buraxaq.

Martın 30-da Azərbaycanın xalq rəssamı Rafis İsmayılovun anadan olmasının 70 illiyi tamamlanıb. Həyatını milli kinomuzun və teatrın inkişafına həsr edən bu istedadlı sənətkarın adına bədii filmlərdə, teatr tamaşalarında quruluşçu rəssam, cizgi filmlərində isə rejissor, rəssam, ssenarist kimi tez-tez rast gəlmək olar. Yubileyi münasibətilə Azərbaycan Professional Kinorejissorlar Gildiyasının Bürosu da Rafis İsmayılovu təbrik edib, ona cansağlığı, yeni uğurlar arzulayıb. 1962-cı ildə Ə.Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbini, 1972-ci ildə isə Moskva Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun rəssamlıq fakültəsini bitirib. Həmin ildən "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında işləyir. 30-dan artıq bədii filmin rəssamlıq üzrə quruluşunu həyata keçirən sənətkarın istedadı, kinematoqrafın bütün janrlarında özünü büruzə verib. Beləliklə də, filmlərin bədii keyfiyyətinin yüksək professional səviyyədə alınmasına xidmət göstərib. Atalar sözləri, Dədə Qorqud motivləri və xalq mahnıları mövzusunda çox sayda rəsm əsərinin müəllifidir. O, dünyada məşhur olan qədim Təbriz miniatür məktəbinin ənənələrini davam etdirərək, dəzgah rəngkarlığı və miniatür üslubunda axtarışlar aparır və bu sahənin inkişafına çalışır. Rafis İsmayılov xalq rəssamı fəxri adına layiq görülüb, əsərləri Dövlət Mükafatı və rəssamlıq üzrə Sultan Məhəmməd mükafatı ilə təltif edilib. Ölkəmizdə və xaricdə açılan bir çox sərgilərdə iştirak etmiş Rafis İsmayılov Professional Kinorejissorlar Gildiyasının, Kinematoqrafçılar İttifaqının və Rəssamlar İttifaqının üzvü kimi milli mədəniyyətimizin ictimai həyatında fəal iştirak edən, öz həmkarları, dostları arasında hörmət və nüfuza malik sənətkardır.

Azərbaycan pəhləvanları Avropanı fəth edir. YOLUN AÇIQ, UĞURUN, SEVİNCİN BOL OLSUN, AZƏRBAYCAN! Azərbaycanın sərbəst güləş ustalarının Vilnüsdə keçirilən Avropa çempionatında xarüqələr yaradır. Elə yarışın birinci günü onların qazandıqları bir dəst medalın ölkəmizə gətirdiyi böyük sevinc hissi bizi hələ uzun müddət tərk etməyəcək. Startda xalça üzərinə çıxan dörd təmsilçimizdən üçü fəxri kürsüyə yüksəldi, onların qələbələri şərəfinə Litva paytaxtının idman kompleksində dövlət himnimiz səsləndirildi, milli bayrağımız göylərə ucaldı. Çempionatın gedişini izləyən tamaşaçılar arasında azərbaycanlı bahadırların da pərəstişkarları çoxdur. Qazanılmış qızıl, gümüş və bürünc medallar onların hamısının ürəyindən oldu. Ən ağır çəkili güləşçimiz Əli İsayevin (120 kq) çempion zirvəsini fəth etdikdən dərhal sonra azarkeşlərimiz oturan tribunaya tərəf gedib dəstəyə görə minnətdarlıq etməsi çox şeydən xəbər verirdi. Əlinin bu turnirdə yunanıstanlı, belaruslu, türkiyəli rəqibləri ilə mübarizədən qalib ayrılması, həlledici final görüşündə isə Ermənistanı təmsil edən Ruslan Basiyev üzərində unudulmaz qələbəsi tarixi bir zəfər idi. Finaladək məğlubiyətin nə olduğunu bilməyən və 66 kq çəki dərəcəsində fəxri kürsüyə aparan yolda Litva, Macarıstan və Gürcüstan güləşçilərinə öz üstünlüyünü inamla sübuta yetirən Cəbrayıl Həsənovu da çempionluqdan cəmi bir qələbə ayırırdı. Gənc güləşçimiz finalda gərgin mübarizədə təcrübəli rəqib, Pekin Olimpiadasının mükafatçısı və yeri gəlmişkən, qadın güləşçilərdən ibarət yığma komandamızın lideri Mariya Stadnikin həyat yoldaşı ukraynalı Andrey Stadnikə uduzsa da, qazandığı gümüş medal ağır rəqabətdə göstərdiyi böyük əzmkarlığa və yüksək ustalığa görə layiqli mükafatdır. Bunadək gənclərin turnirlərində fərqlənən Cəbrayıl ilk dəfə iştirakçısı olduğu yaşlıların da yarışlarında özünü göstərməyi, Avropa çempionatında vətəni Azərbaycana çox qiymətli gümüş medal qazandırmağı bacardı. Novruz Temrezova da təşəkkürümüzü bildiririk. O, latviyalı rəqibinə qalib gəldikdən sonra Soslan Ktsoyevə (Rusiya) uduzsa da, təsəlliverici görüşlərdə və Bolqarıstan təmsilçisi ilə üçüncü yer uğrunda mübarizədə bürünc medal qazanmaq imkanını itirməyib adını qitə birinciliyi mükafatçılarının siyahısına yazdırdı. Üçüncü yer uğrunda görüşdə Belarus idmançısına məğlub olan Yaşar Əliyev (55 kq) isə çox da təəssüflənməməlidir. O da medal mübarizəsində qüvvə və bacarığını əsirgəmədi, çıxışlarını fəxri kürsünün bir addımlığında ? Yarışların ikinci günü öz ustalıqlarını nümayiş etdirmək, medal qazanmaq arzularını həyata keçirmək növbəsi digər təmsilçilərimizə çatdı. Pekin Olimpiadasının bürünc mükafatçısı Xetaq Qazyumov (96 kq) macar Daniel Ligetiyə qarşı ilk görüşdə heç bir problemlə üzləşmədilər, Zəlimxan Hüseynov (60 kq) yunanıstanlı Aleksandros Plavidisə qalib gəldi, Çamsulvara Çamsulvarayev (74 kq) isə fransız Luka Lampisdən güclü oldu. Əli İsayevin qələbəsindən ruhlanan güləşçilərimiz zəfər yürüşünü inamla davam etdirdilər. Hüseynov rumıniyalı və gürcüstanlı rəqiblərini də "aradan götürüb" Avropa çempionatının ikinci günü ilk finalçımız oldu. Bir qədər sonra Türkiyə və Moldova idmançılarına qalib gələn Qazyumov qızıl "savaşına" ikinci vəsiqəmizi qazandı. Çamsulvarayev isə ikinci dövrədə Almaniya təmsilçisinə heç bir ümid yeri qoymadı, yarımfinalda bolqar Kirill Terziyevə qalib gəldi. Finalda rəqiblərini məğlub edən Azərbaycan idmançıları həmin günün bütün qızıllarını qazanmağı bacardılar. Beləliklə, Azərbaycanın kişi sərbəst güləşçiləri 4 qızıl, 1 gümüş və 1 bürünc medal qazanaraq komanda hesabına 63 xal yazdırdılar və bütün komandaları geridə qoydular. Dünən isə qadın güləşçilər mübarizəyə qoşuldular. Sona Əhmədli 1/8 finalda latviyalı Anastasiya Qriqoryevaya uduzdu. Təəssüf ki, həmyerlimiz təsəlliverici görüşlərə də qatıla bilmədi. Sonadan fərqli olaraq Zümrüd Qurbanhacıyeva Mariya Selmayerə (Almaniya) və Aurora Faxardoya (İspaniya) qalib gələrək, yarımfinala çıxıb. Zümrüd finala gedən yolda bolqarıstanlı Ralitsa İvanova səddini də keçdi. İdmançımız Avropa çempionu titulu uğrunda ukraynalı Katerina Burmistrova ilə güləşəcək. Final görüşü Bakı vaxtı ilə axşam saatlarında baş tutduğundan məlumatı nömrəyə çatdıra bilmədik. Azərbaycan güləşçiləri yeni-yeni zirvələr fəth edərək indiyədək görünməmiş uğurlara imza atırlar. Yolun açıq, uğurun, sevincin bol olsun, Azərbaycan!

Bakıda beynəlxalq arxeoloji konfrans keçirilir. Dünən Bakıda "Azərbaycan - şərq və qərbi birləşdirən ölkə (VII və IV minilliklər)" mövzusunda beynəlxalq arxeoloji konfrans öz işinə başlayıb. Qeyd edək ki, sözügedən konfrans Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu ilə Almaniya Arxeologiya İnstitutu arasında elmi əməkdaşlığın başlanması münasibətilə, Azərbaycanda Almaniya Mədəniyyət Həftəsi çərçivəsində təşkil olunub. Almaniyanın Azərbaycandakı səfirliyinin təşəbbüsü ilə keçirilən konfransın açılışında çıxış edən Milli Elmlər Akademiyasının (MEA) prezidenti Mahmud Kərimov deyib ki, tədbirdə Azərbaycan, Almaniya, Fransa, ABŞ və Türkiyədən olan tanınmış arxeoloq-mütəxəssislər iştirak edirlər. Onun sözlərinə görə, konfrans çərçivəsində əsasən Azərbaycan arxeologiyasının neolit, eneolit və tunc dövrünə aid arxeoloji abidələrin tədqiqatı müzakirə ediləcək. M.Kərimov əlavə edib ki, artıq xeyli vaxtdır, alman arxeoloqlar Şəmkir rayonunda tədqiqatlar aparırlar. Konfrans zamanı onlar Şəmkirdəki arxeoloji tədqiqatlar barədə iştirakçılara ətraflı məlumat verəcəklər. MEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun direktoru M.Rəhimova alimlərin birgə çalışmasının və arxeologiya sahəsində aparılan tədqiqatların daha da səmərəli olması üçün beynəlxalq konfransın keçirilməsinin əhəmiyyətini vurğulayıb. O bildirib ki, bundan sonra Azərbaycan alimləri Almaniyada, alman alimləri isə Azərbaycanda aparılan tədqiqatlarda fəal iştirak edəcəklər. Ötən il xərclənən 300 min manat vəsait hesabına 33 abidədə böyük qazıntı işləri aparılıb, Qarabağ bölgəsinin Azərbaycanın nəzarəti altında olan ərazilərində də arxeoloji tədqiqatlar bərpa edilib: "Qarabağ ekspedisiyası 15 il idi ki, işləmirdi. Artıq onun fəaliyyəti bərpa olunub. Tovuzda neolit, eneolit dövrünə aid çoxlu materiallar, həmçinin qədim Şamaxının, qədim Şəmkirin qalıqları tapılıb". İnstitut direktoru vurğulayıb ki, sözügedən vəsait hesabına aparılan tədqiqat sayəsində Xəzərin Gürgan adlanan ərazisindən 1 kilometr şimalda arxeoloji abidə tapılıb. Abidədə aparılan qazıntılar zamanı əldə edilən materiallar XI - XIII əsrlərə aid saxsı qabların qırıntılarından ibarətdir. M.Rəhimova deyib ki, dənizin dibində arxeoloji tədqiqatlar bu il də davam etdiriləcək. Almaniya Xarici İşlər Nazirliyinin nümayəndəsi G.Erler konfransın indiki qloballaşma dövründə alimlərin birgə fəaliyyəti və dünya elmi üçün əhəmiyyətli olduğunu önə çəkib. Almaniyanın ölkəmizdəki səfiri P.Stankina konfransı böyük hadisə kimi xarakterizə edərək, gələcəkdə bu kimi tədbirlərin davamlı olacağına əminliyini dilə gətirib. Beynəlxalq arxeoloji konfrans çərçivəsində Almaniyanın Arxeologiya İnstitutu ilə MEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu arasında Azərbaycan ərazisində müştərək arxeoloji tədqiqatların aparılmasına dair saziş imzalanıb.

Yevlaxda elektron kitabxana istifadəyə verilib. Bugünlərdə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təşəbbüsü ilə bir qrup mədəniyyət işçisi və media nümayəndəsi Yevlax şəhərinə səfər ediblər. Əvvəlcə Yevlaxdakı Heydər Əliyev prospektində Mərkəzi Elektron Kitabxananın açılışı olub. Açılış mərasimində Yevlax Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Elmar Vəliyev çıxış edərək, ölkə başçısı tərəfindən elmə, təhsilə, idmana, mədəniyyətə və digər sahələrə göstərilən qayğıdan danışıb. O, dövlət başçısının iştirakı ilə burada bir sıra mühüm sosial obyektlərin - Uşaq Xəstəxanasının, Xalq Teatrı binasının, Şahmat Məktəbinin, İxrac Neft və Qaz Boru Kəmərlərinin Təhlükəsizliyi İdarəsinin Yevlax regional şöbəsinin şəxsi heyəti üçün inşa edilmiş yaşayış binasının və yerli televiziya şirkətinin istifadəyə verildiyini xatırladıb. E.Vəliyev bildirib ki, rayonda həyata keçirilmiş bütün genişmiqyaslı layihələr, sosial, iqtisadi, mədəni sahədə qazanılan nailiyyətlər əhalinin həyat səviyyəsinin daha da yaxşılaşmasına xidmət edir. Mədəniyyət və turizm nazirinin müavini Ədalət Vəliyev Azərbaycanın bütün regionlarında böyük canlanmanın hiss olunduğunu, hər yanda genişmiqyaslı layihələrin həyata keçirildiyini bildirib və əlavə edib ki, yüksəliş, tərəqqi, sürətli inkişaf Yevlaxda daha çox hiss olunur: "Çox böyük iftixar hissi ilə söyləyə bilərəm ki, Yevlax şəhəri respublikamızda tanınmış mədəniyyət mərkəzlərindən birinə çevrilib. İnanıram ki, bu gün açılışında iştirak etdiyimiz elektron kitabxana da burada elmin, mədəniyyətin inkişafına öz töhfəsini verəcək". Çıxışlardan sonra elektron kitabxanaya baxış keçirilib. İkimərtəbəli binada yerləşən, ən müasir avadanlıqlarla təchiz edilən bu yeni mədəniyyət müəssisəsinin zəngin kitabxana fondu var. Buradakı bütün ədəbiyyatlar elektron kataloqlarda yerləşdirilib. Kitabxanada geniş konfrans və oxucu zalları, o cümlədən sürətli internetə çıxış imkanı olan 19 kompyuter var. Elektron kitabxananın açılışından sonra Xalq Teatrının səhnəsində Azərbaycan Dövlət Pantomima Teatrı aktyorları tamaşaya nümayiş etdiriblər. Günün ikinci yarısında isə Yevlax şəhərindəki Heydər Əliyev adına Sarayda konsert proqramı keçirilib.

Ənvər Əhmədin şeir dünyası. Şeir və şair haqqında söhbətə adətən bir az uzaqdan, şairin ilk şeirlərindən başlamaq olar. Bununla da yaradıcılığının kamillik dövrünü yaşayan şairin keçdiyi sənət yolunun izinə düşürsən, bu "üsul"la keçmişlə bugün, cavanlıqla müdriklik görüşür. Cavanlıqdan müdrikliyə gedən yollarda isə enişlər, yoxuşlar, uğurlar, maneələr bir-birini əvəz edir və sonda... gözlərimiz qarşısında bir şair obrazı canlanır. Mən tanınmış şair Ənvər Əhmədin poeziyası haqqında söz açmaq üçün həmin "üçul"dan istifadə etmədim. Çünki Ənvər Əhmədi tanıtmaq üçün onun yaradıcılığının ilk və sonrakı illərinə qayıtmaq lazım deyil. Elə bilirəm, şairin son iki kitabına boylanmaq kifayətdir. Ənvər Əhməd, haqqında tez-tez söz açılan, hər yeni kitabı bəh-bəhlə qarşılanan, təbliği və tərifi-alqışı kəsilmək bilməyən şairlərdən deyil. Bəlkə onun bu tipli təriflərə, bu alqışlara qəlbən ehtiyacı var, buna inanmıram. Bəlkə qırx beş illik yaradıcılıq yolunun bir tədqiqat əsərində əks olunacağını gözləyir (indi yaşı əllini keçən bir çox şairlər haqqında monoqrafiyalar yazmaq dəb halına düşüb), buna da inanmıram. Ancaq xalq şairi Xəlil Rza Ulutürkün onun şeirləri, poemaları barədə yazdığı ön söz və "Tərəkəmə" poeması hər iki kitaba daxil edilib. Mətləbə də elə bu iki yazıdan başlamaq istəyirəm. Ustad Xəlil Rza yazır: "Ənvər Əhmədin poeziyasında heç bir zahiri effekt, gurultu, iddia, özünütəsdiq aludəliyi yoxdur, yalnız dərin səmimiyyətin, həyata, insanlara vurğunluğun, bəşər qatillərinə, yırtıcıya, qəsbkara amansız və alovlu nifrətin sağlam cövhəri var. Bu poeziya bizi ümumən sənətin, şairin, şairliyin mahiyyəti haqqında düşünməyə, bunu yenidən öyrənməyə, min dəfə verilmiş suallara yenidən qayıtmağa vadar edir". Ustada - Xəlil Rzaya xas olan bu səmimi fikirlər boş-boşuna deyilməyib və elə bilirəm, Ənvər Əhmədi bir şair kimi tanıtmaq üçün az-çox bələdçilik edə bilər. "Tərəkəmə" poemasına gəldikdə isə, bunu Ənvər Əhmədin sıradan adi bir əsəri saymaq istəməzdim. Deyərdim ki, əgər Ənvər Əhmədi bir şair kimi tanımaq istəyirsinizsə, "Tərəkəmə"ni oxuyun. "Ürəyim kövrələndə kəhər atımı minib Haramıda, Şah təpəsində, Küdrüdə, Çafalda, Nərgiztəpədə, Erkiqarışanda doyunca gəzirəm. Yorulanda çoban qardaşım Şəmilin evinə düşüb köhnə motal pendiri ilə acıtmalı əppəkdən iştahla yeyirəm, samovar çayı içirəm. Uzun müddət nəsə özümdə bir rahatlıq, gümrahlıq hiss edirəm. Bir sözlə, təpədən dırnağadək zoğ tərəkəməyəm, hətta tez-tez bəzi ziyalı dostlarım mənə zarafatla "tərəkəmə balası" deyə müraciət edirlər". Bu, Ənvər Əhmədin çox səmimi etirafıdır.Ümumiyyətlə, Azərbaycan ədəbiyyatında tərəkəmə həyatına, onların adət-ənənələri, məişətinə dair yazılan əsərlərin sayı o qədər də çox deyil. Azərbaycan xalqının etnogenezində fəal iştirak etmiş qədim türkdilli tayfalar olan tərəkəmələr-oğuz türkləri əsasən Azərbaycanın Kür-Araz ovalığı, Mil-Qarabağ, Muğan və Şirvan düzlərində icma halında yaşamışlar və indi də bu proses davam edir. Onların əsas məşğuliyyət sahəsi maldarlıq və əkinçilikdir. "Tərəkəmə" xalq rəqsini tərəkəmələrin yaratdığına qətiyyən şübhə eləmirik. Amma mən "tərəkəmə" deyəndə bütün bu etnoqrafik detallardan daha çox çölçülüyə, azad quşların, ağacların, çayların, göllərin dünyasına qovuşan, doğulduğu gündən ölənəcən daxilən azad olan insanları düşünürəm. Çomaq götürüb, çarıq geyib, dağda-aranda qoyun-quzu otaran, sapand atan, at çapan, süd sağan, suluq tutan, bulama bişirən tərəkəmələr-köçəri həyat tərzi keçirən bu azad insanların içindən Xudu Məmmədov kimi dünya şöhrətli bir alim yetişdi. Elə "Tərəkəmə" poemasının qələmə alınması da onun təkidilə olub: "Ənvər, sən xalis tərəkəməsən. Çobanlıq həyatını yaxşı bilirsən. Onların həyatından, xalqımızın ulu adət və ənənələrindən, ümumən köçərilik həyatından bir etnoqrafik poema yazsan, pis olmaz". "Tərəkəmə" poeması eyni oyun havasının ritmi ilə başlanır (mənə belə gəlir). Sözlərin təkrarı və səslərin alliterasiyası üzərində qurulan "giriş" hissəsində biz tərəkəmə həyatının romantikasını seyr edirik: "Tərəkəmə" çalındı, Əriş-əriş çalındım, Arğac-arğac söküldüm, Yumaq-yumaq açıldım. Xurcun-xurcun gözəndim, Naxış-naxış saçıldım. Uçuqlardan tapılan. Kərpic-kərpic oxundum. Köç yolu haçalandı, İlmə-ilmə calandı. Könlümün Vətən andı. Qılınc-qılınc doğuldum, Qala-qala ucaldım. Həyat-həyat yaşadım, Dünya-dünya qocaldım... "Tərəkəmə", təbii ki, tarix kitabı deyil, amma tarixi tərəkəmələrin həyat tərzi və məişəti barədə poetik təəssüratlar kimi çox maraqlıdır. Əsər boyu biz tərəkəmə igidlərinin hayqırtısını eşidir, atların nallarından qopan qığılcımları seyr edirik. Ancaq şəxsi yaşantılar daha emosional təsir bağışlayır və bəzən şairin görüb müşahidə etdiyi olaylar, tərəkəmə həyatının az qala bütün etnoqrafik detalları ilə təsviri o qədər real və inandırıcıdır ki, burada tarixi faktlardan daha artıq təəssürat əldə edirsən. "Daş dəridən çarıq tapıb geyinən" müəllif bizə bircə-bircə tərəkəmələrin yaşadığı yurd yerlərini, dolaşdığı kəndləri, obaları tanıdır: Qaravəlli, Kələbədin, Sarvanlar, Kəbirli, Eyvazlı, Sarıcalı, Arazbar, Əlnəzərli, Xəsilli, Təhlə, Ovşar, Muğanlı, Aşıqlı... Əksər hissəsi Şəhriyarın "Heydərbabaya salam" poemasının ritmi üzərində qurulan "Tərəkəmə"də ustadın işlətdiyi digər poetik maneraların təsirini də duyursan. Ə.Əhməd çölçülüyün, tərəkəmə həyatının tipik cizgilərini özündə əks etdirən ayrı-ayrı şəxslərin də adlarını hallandırır: Çoban Xanlar, Həsən, kal Bayram, Xanım, Şərəf, Kərim, Hacı İbiş, çoban Paşa, Mirələkbər, Şəmil, Bığ Əkbər və başqaları. Demək olar ki, hər biri epizodik səciyyə daşıyan bu adamlar poemaya təbii bir kolorit gətirir. Bir sözlə, Ənvər Əhməd poemada tərəkəmə həyatının özünəməxsus romantik dünyasını təqdim edir. Oba üstə gün şaxıyıb doğardı, Üç-dörd çoban bir sürünü sağardı, Nəmilərə süd yağışı yağardı, Çətən üstə döşənərdi motallar, Damağımda o günlərin dadı var. Ulağımız soncuqlayıb qaçardı, Yük əyilib qarnı altda aşardı, Qəhqəhəmiz sel-sel olub daşardı, Çırpı yoxsa, nənəm töhmət edərdi, Xəmirimiz təndirə küt gedərdi. Ənvər Əhmədin poeziyaya gəlişi altmışıncı illərin əvvəllərinə təsadüf edir. Onun üz tutduğu yol ənənəvi şeir yolu idi. Təbii ki, ədəbiyyata gələnlərin çoxunun asan sandığı, amma təzə söz deməyi çətindən çətin olan bu yolda duruş gətirmək hər şairə nəsib olmur. Altmışıncı illərin cavan şairlərindən bir çoxu bu "asanlığın" çətinliyini öz şair talelərində yaşamalı oldular. Necə etmək ki, çoxlarının üz tutduğu, varıb getdiyi o tanış yolda yeni bir cığır açasan? Necə etmək ki, Azərbaycan dilinin az qala istismar olunmuş, trafaret halına keçmiş yüzlərlə sözlərinə təzə can verəsən, ehya edəsən? Təbii ki, Ənvər Əhmədin çox adlar unutdurduğu, ancaq poetik istedadının gücünə əsl şair kimi yoluna davam etdikləri bu poeziyada öz cığırı, izi olmalıydı və mən deyim ki, o, buna nail oldu. Milli mənəvi duyğuların, vətənpərvərlik və Azərbaycançılıq ideyalarının təbliği, tarixi həqiqətlərin bu günün meyarları ilə qiymətləndirilməsi, vahid, bütöv mənəvi Azərbaycan uğrunda mübarizə, əsrlərdən bəri vəsf və tərənnüm olunan Ana, Vətən, Təbiət, Sevgi mövzularında təzə söz demək hünəri, Nizamidən üzü bəri davam edən və poeziyamızın başlıca leytmotivini özündə əks etdirən humanizm konsepsiyasının davam etdirilməsi, insana xas olan ən nəcib, ən ülvi duyğuların tərənnümü... bunlar Ənvər Əhmədin poeziyasında da öz əksini tapır. Ancaq bu yazıda şairin müraciət etdiyi mövzuları bircə-bircə nəzərdən keçirmək, hansındasa daha çox uğur qazandığını bəyan etmək istəməzdim. Şair, əgər həqiqi istedada maliksə, o, bu istedadını istənilən bir şeirdə ifadə edə bilər. Ancaq mənə Ənvərin analı şeirləri daha çox xoş gəlir. Bu şeirlərdə böyük hüznlə yad olunan Ana həm Ənvərin anasıdır, həm də ana itkisinə tablaşmayan bizim bir çoxumuzun anası... Ə.Əhməd ana itkisiylə bağlı elə sözlər, ifadələr, məcazlar seçir ki, biz anaların ölümsüzlüyü, əbədiliyi barədə düşünürük. Qəbristan yolunun ağırlığına. Ölüm qəbristanda durub pərişan, Əlini qoynuna qoyub deyinər. Allahın özü də qara geyinər. Təbii ki, Ənvər Əhmədin Qarabağ hüznü də var və bu hüzn bəlkə ana itkisindən də daha ağırdı. Bir ananın dərdini bir oğul çəkməyi bəlkə dərdin kiçiyidir, amma torpaq itkisi, doğulduğun yurdun həsrəti bitmir, tükənmir. Poeziyada ölümdən, itimdən çox danışılır, bəzən bu ələm və hüzn məhz poetik səviyyədə ifadə olunmadığından heç bir emosional təsir oyatmır. Həqiqi göz yaşı, Füzuli demişkən, ürək qanından gəlməlidir. Bu gün Qarabağ mövzusunda yazılan yüzlərlə şeirlərin içində dərd var, qəm var, hüzn var, amma nə gizlədək, şeiriyyət və poeziya yoxdur... Mən Ənvər Əhmədin bu mövzuda yalnız bircə şeirini misal gətirirəm ki, yaxşı mənada nümunə olsun: Mən yolların göz yaşıyam, Məni buludlar ağlasın. Hönkürtümdən yellər əsib. Məni o yurdlar ağlasın. Məni göy otlar ağlasın. Çəkilmədi yurd keşiyi, Yırğalanır qəm beşiyi, Yanıb sönən ev-eşiyi, Ellər-elatlar ağlasın. Çıxıb Şuşadan yuxarı. Məni boz qurdlar ağlasın. Ənvər Əhmədin bu iki kitabında Qarabağa aid çoxlu şeirlər və poemalar var. Hamısında dərd, qınaq, ittiham, kədərin böyüklüyündən yaşanan hisslərin tüğyanı, hətta göz yaşları. Amma bunlar hamısı həm də poeziyanın dərdi, hüznü səviyyəsindədir. Demək istəyirəm ki, Ənvər Əhməd dərdin poeziyasını poeziyanın dərdinə çevirən şairlərimizdəndir. Məncə, müharibə vəziyyətində olan bir məmləkətin şairi təkcə dərdin poetik rəsmini çəkmək haqqında deyil, həm də dərdi yox etmək haqqında fikirləşməlidir. Böyük Füzuli Kərbəla müsibətindən söz açan "Hədiqətüs-süəda" əsərində yazırdı: "Əcz ilə dönmək ədudan səhldir, himmət tutub, Ya şəhid olmaq gərək, ya intiqam almaq gərək!" Bizim poeziyada da şəhidlikdən çox yazıldı, indi intiqam, qisas motivi də xatırlanmalıdır. Müharibə başlanarsa, şairlərin bu çağırış, "qana-qan" şeirləri snayper güllələri rolunu oynamalıdır... Bu yazıda mən Ənvər Əhmədin çox şeirlərindən, poemalarından söz aça bilmədim. Mən, sadəcə, poeziyamızın bir istedadlı nümayəndəsinin son illərdəki yaradıcılığına qısaca ekskurs etdim.

Azərbaycanlı rəssam Türkiyə dövlət adamlarının mum heykəllərini hazırlayıb. Türkiyədə çalışan azərbaycanlı rəssam və heykəltəraş Sənan Eynullayev Türkiyənin dövlət adamları və siyasətçilərinin bal mumundan heykəllərini düzəldib. APA-nin Türkiyə bürosunun xəbərinə görə, heykəlləri hazırlanan siyasətçi və dövlət adamları arasında baş nazir Rəcəb Tayyib Ərdoğan, İstanbul valisi Müəmmər Gülər, İstanbul əmniyyət müdiri (baş polis idarəsinin rəisi) Cəlaləddin Cərrah və başqaları var. Bal mumundan olan heykəllər İstanbul Əmniyyət Müdirliyinin şəhərin Mərtər səmtindəki Polis Mərkəzində nümayiş etdiriləcək. Qeyd edək ki, 1956-cı ildə Bakıda anadan olan rəssam-heykəltəraş Sənan Eynullayev İncəsənət Universitetində Mikayıl Abdullayevin tələbəsi olub.

Almaniyadakı Nizami Gəncəvi adına İnstitut "Bu günün Qafqaz amazonları" sorağında. Almaniyada fəaliyyət göstərən Nizami Gəncəvi adına Azərbaycan Mədəniyyət İnstitutu beynəlxalq müsabiqə elan edib. İnstitutun direktoru Nuridə Atəşi APA-ya açıqlamasında bildirib ki, müsabiqənin məqsədi Qafqaz qadınlarının həmrəyliyini nümayiş etdirmək, Qafqazda gender vəziyyəti ilə müsabiqə vasitəsilə tanış olub, problemləri qaldırmaq, mədəni, sosial yaxınlaşmağa nail olmaq və Qafqazda sülhə, əmin-amanlığa töhfə verməkdir. "Bu günün Qafqaz amazonları" adlanan müsabiqədə yalnız qadınlar iştirak edə bilər: "Müsabiqədə dilindən, dinindən, irqindən asılı olmayaraq, bütün Qafqaz xalqlarının nümayəndələrinin iştirakı mümkündür. Yalnız qadınlar! Nominantların adları alman və ingilis dillərində xüsusi yaradılmış "Amazon" saytına yerləşdiriləcək, Qafqaz amazonları haqqında almanca yazılan kitabda yer alacaq, onlar amazonlar haqqında çəkiləcək beynəlxalq filmdə iştirak etmə şansı qazanacaqlar. Müsabiqəyə Qafqaz amazonları haqqında yazılmış elmi məqalələr də qəbul edilir. Ən yaxşı məqaləyə görə pul mükafatı təqdim olunacaq və yazı Almaniyada nəşr ediləcək. Bundan başqa, qaliblər Almaniyanın Berlin şəhərində keçiriləcək "Bu günün Qafqaz amazonları" final müsabiqəsinə dəvət ediləcək, qalibə bürüncdən düzəldilmiş qalib Amazon simvolu olan heykəlcik veriləcək. Müsabiqədə iştirak etmək istəyən qadınlar özlərinin, analarının, nənələrinin həyatı, mübarizələri, arzuları, xəyalları barədə yaza bilərlər. Qalibləri Almaniyada 12 nəfərdən ibarət münsiflər heyəti seçəcək". N.Atəşi müsabiqədə iştirak arzusunda olanların yazıları ilə yanaşı, fotolarını və ünvanlarını da təqdim etmələrinin vacibliyini vurğulayıb.

Oqtay Kazımi "bir-iki günə yazılan" mahnıları bəyənmir. "Bir-iki günə yazılan mahnıya mahnı deyə bilmirəm. Düşünürəm ki, qısa müddətdə yazılan mahnının keyfiyyəti aşağı olar. Burada söhbət mövzu qıtlığından getmir, çünki mövzu çoxdur. Əsas mahnını professional şəkildə təqdim etməkdir". APA-nın məlumatına görə, bu sözləri jurnalistlərə açıqlamasında xalq artisti, bəstəkar Oqtay Kazımi deyib. Tez-tez mahnı yazmağı sevmirəm, həm də razılaşmıram ki, bir-iki günün içində mahnı yazmaq olar. Müğənnilərin əksəriyyəti bu gün nədənsə məhəbbət mövzularına müraciət etməyə üstünlük verirlər. Baxmayaraq ki, mənim yaradıcılığımda da haradasa məhəbbət mövzuları çox olub, lakin mən bu gün daha çox həyati mövzulara üstünlük verirəm". Bəstəkar son vaxtlar müğənnilərin ifasında bayağı musiqilərin səslənməsinə də toxunub: "Bunun əsas günahkarı müğənnilərdir. Çünki məşhur mahnıları, xalq mahnılarını oranjeman etdirib elə kökə salırlar ki, adam qulaq asmaq istəmir. O qədər qəribə ifalar nümayiş etdirirlər ki, adam bilmir, bu mahnı hansı xalqa məxsusdur. Şəxsən mənim özümün də bir mahnımı - "Ayrılıq olmayaydı" mahnısını gənc müğənnilərdən biri neçə il bundan əvvəl yeni oranjemanda oxumuşdu. Mən o mahnını həzin mahnı kimi yazsam da, o, oranjeman etdirib ritmikləşdirmişdi. İndi zəmanə bir qədər dəyişib, gənclər daha çox ritmik mahnılara üstünlük verir. Gördüm, bu mahnı da ritmik formada gənclər tərəfindən daha yaxşı qarşılanır, ona görə də etiraz etmədim, baxmayaraq ki, bu, mənim xoşuma gəlmədi. Çünki gənclərə güzəşt etmək lazımdır. Onlar axtarışda ola-ola özlərini bu sənətdə tapmalıdırlar. Gənclərin daim axtarışda olması onların inkişafı deməkdir. Həm də çox istedadlı gənclər yetişir, onları ruhdan salmaq olmaz, əksinə hər birimiz onları dəstəkləməliyik. Eyni zamanda onlara düzgün yol göstərməliyik".

Azərbaycanda muğam təntənəsi - dünyanın musiqi bayramı. İslam mədəniyyətinin paytaxtı Bakı bir həftə ərzində dünya mədəniyyətinin şah əsəri adlandırılan muğamın məkanına çevrildi, Şərq dünyasının ən qiymətli incisi sayılan muğam dünya ictimaiyyətinin nəzərlərinin bir daha Azərbaycana yönəldi. Festival çərçivəsində muğama həsr olunan müzakirələr, klassik və simfonik muğamların gözəl ifaları, beynəlxalq muğam müsabiqəsi qaliblərinin unudulmaz çıxışları, məşhur musiqiçilərin konsertləri qədim və həmişəyaşar muğam sənətinin bütün zənginliyini nümayiş etdirdi, festival proqramı həm rəngarəng, həm də yaddaqalan oldu. Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin, Bəstəkarlar İttifaqının təşkilatçılığı ilə baş tutan bu irimiqyaslı tədbir Bakının bu il İslam ölkələrinin paytaxtı elan olunmasının heç də təsadüfi olmadığını göstərdi. Muğamla bağlı möhtəşəm tədbirin keçirilməsi muğam sənətinin tarixində yeni bir mərhələnin başlanmasına rəvac verdi. Eyni zamanda muğam sənətinə həsr olunmuş və belə yüksək səviyyədə keçirilən beynəlxalq simpozium muğamın təkcə Azərbaycanın mədəniyyəti və elmi üçün yox, bütün dünya musiqi ictimaiyyəti üçün nə qədər dəyərli, nə qədər maraqlı olduğunun göstərdi. Qərblə Şərq arasında, Böyük İpək yolu üstündə yerləşən Azərbaycan sivilizasiyaların qovuşduğu bir məkanda "Muğam aləmi" Beynəlxalq Muğam Festivalının keçirilməsi bir daha sübut etdi ki, xalqımızın əsrlər boyu qoruyub saxladığı, daha da təkmilləşdirdiyi muğam sənəti dünyanın mədəni irs siyahısına daxil olan ən layiqli nümunələrindəndir. Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı, başda qurumun sədri xalq artisti, professor Firəngiz Əlizadə olmaqla festivalın təşkilində, keçirilməsində yaxından iştirak etdi. Festivalın bədii tərtibatı məhz Firəgiz xanımın əməyinin məhsulu idi. Bəstəkarlar İttifaqının üzvləri "Muğam aləmi" Beynəlxalq Muğam Festivalının ilk günündən fəal şəkildə çalışdılar. Festivalda iştirak edən 47 ölkənin nümayəndələri ölkəmizə təşrif buyurmuşdular. Martın 18-də AMEA-nın Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyində "Muğam aləmi" Beynəlxalq festivalı çərçivəsində beynəlxalq elmi simpoziumun açılışı oldu. Simpoziumun açılış mərasimində çıxış edən YUNESKO-nun nümayəndəsi, Paris Milli Elmi Araşdırmalar Mərkəzinin professoru Jan Dürinq Bakıda belə bir beynəlxalq festivalın keçirilməsini yüksək qiymətləndirdi. O dedi ki, Fransa muğamla ilk tanışlıqdan bu musiqiyə valeh olub. Ənənəvi Musiqi üzrə Beynəlxalq Şuranın vitse-prezidenti Vim Van Zanten muğamın incəliklərindən, bu sahədə aparılan tədqiqatlardan danışdı. Qonaq dedi ki, musiqi festivalının və simpoziumun keçirilməsinin səbəbi odur ki, Azərbaycanın ən böyük dəyərlərindən biri olan muğam bəşəriyyətin qeyri-maddi irsinin inciləri siyahısına düşüb. İnanırıq ki, Azərbaycan musiqisi, mədəniyyəti bundan sonra digər xalqlar tərəfindən daha da yaxından öyrənilərək seviləcək. Martın 20-dək davam edən simpoziumun iclaslarında Almaniya, Çin, Özbəkistan, Kanada və Tacikistandan olan tanınmış alimlər ilə yanaşı Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvlərinin də məruzələri dinlənildi. Dünyanın müxtəlif ölkələrindən ənənəvi Şərq musiqisini tədqiq edən 30-dək alimin, musiqi xadiminin iştirak etdiyi beynəlxalq simpozium xalqlar arasında mədəni əlaqələrin daha da möhkəmlənməsinə, inkişafına təkan verdi. Simpoziumun materialları müxtəlif dillərə tərcümə edilərək çap olunub. Martın 20-də AMEA-nın Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyində muğam üzrə beynəlxalq elmi simpoziumun yekunlarına həsr olunmuş "dəyirmi masa" keçirildi. Professor Firəngiz Əlizadə bütün iştirakçıları salamladı və bölmə iclaslarında dinlənilən məruzələri yüksək qiymətləndirdi. F.Əlizadə bildirdi ki, muğamla bağlı keçirilən simpoziumlar, festivallar mədəniyyət sahəsində dünya alimlərinin gözəl işbirliyinə bariz nümunədir: "Biz "Muğam aləmi" beynəlxalq festivalı çərçivəsində muğamı təbliğ etməklə yanaşı, həm də bu musiqinin nəyə qadir olduğunu, hansı kökə, tarixə məxsusluğunu göstərəcəyik. Festival iştirakçıları bir daha Azərbaycan muğamlarının və bütövlükdə musiqimizin özəlliklərini, orijinallığını dərk edəcək və bu tədbirlərdən xüsusi zövq alacaqlar. Simpozium bu istiqamətdə yeni beynəlxalq tədbirlərə yol açdı". Təklif edildi ki, növbəti simpoziumlarda, beynəlxalq festivallarda müəllif musiqisi və muğam sənəti, müxtəlif xalqların ənənəvi musiqisində muğamın rolu, onun mənbəyi və digər bu kimi mövzulara daha geniş yer ayrılsın. "Muğam aləmi" festivalı çərçivəsində keçirilən beynəlxalq elmi simpoziumda 20-dək ölkəni təmsil edən alimlərin 80-ə yaxın məruzəsi dinlənildi. Tədbirdə Almaniyadan, Rusiyadan, Niderlanddan, Fransadan, Tunisdən gələn nümayəndələr, mədəniyyət və turizm nazirinin müavini Sevda Məmmədəliyeva, AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, akademik Zemfira Səfərova, akademik Bəkir Nəbiyev, akademik Vasim Məmmədəliyev və başqaları çıxış etdilər. Birmənalı olaraq vurğulandı ki, simpozium çərçivəsində dinlənilən məruzələr muğamın öyrənilməsi, tədqiqi baxımından olduqca vacibdir. Martın 20-də Muğam Mərkəzində "Muğam aləmi" I Beynəlxalq Muğam Festivalının rəsmi açılış mərasimi keçirildi. Tədbirdə nitq söyləyən Prezident İlham Əliyev ölkəmizdə keçirilən birinci Beynəlxalq Muğam Festivalını yüksək qiymətləndirərək dedi: "Bu hadisə bizim üçün çox önəmlidir. Muğam Azərbaycanın milli sərvətidir. Azərbaycan xalqı əsrlər boyu bu gözəl sənəti öz həyatında uca tutmuşdur, öz qəlbində saxlamışdır. Nəsildən-nəslə keçən muğam sənəti bu gün də Azərbaycanda yaşayır, qorunur, inkişaf edir. Bizim görkəmli muğam ustalarımız öz məharətini, öz biliklərini gənc nəslə ötürürlər. Azərbaycanda ənənəvi olaraq keçirilən muğam müsabiqələri də bu işdə çox mühüm rol oynayır. Azərbaycanı muğamsız və muğamı Azərbaycansız təsəvvür etmək mümkün deyildir. Təsadüfi deyil ki, birinci Beynəlxalq muğam festivalı məhz Azərbaycanda, bu gözəl Muğam Mərkəzində keçirilir". Sonra mərasim iştirakçıları xalq artisti Firəngiz Əlizadənin quruluşunda hazırlanan ədəbi-bədii muğam kompozisyasını izlədilər. İlk olaraq elektronik musiqinin müşayiətilə səhnədə kainatın vizual görüntüsü əks olundu və bu sözlər səsləndirildi: "1977-ci ildə "Voyajer" ABŞ kosmik raketi fəzada yeni sivilizasiyalar axtarışı üçün səyahətə çıxdı. Bəşəriyyət tarixini əks etdirən ən mühüm materiallar qızıl disklərə yazılaraq raketdə yerləşdirildi. Bu məlumatlar toplusunda Azərbaycan muğamının kodu vardı". Konsert zamanı xanəndələrimiz 7 əsas muğamımızı oxudular və böyük şair Bəxtiyar Vahabzadənin "Muğam" poemasından müvafiq parçaları Bakı Bələdiyyə Teatrının aktyoru, tanınmış qiraət ustası, əməkdar artist Azad Şükürov səsləndirdi. Yeri gəlmişkən, Azərbaycan professional musiqisinin banisi Üzeyir bəy Hacıbəylinin simvolizə etdiyi kimi, "Rast" muğamı oxunarkən səhnədə kainatın cisimləri ağ fonda Venera, "Şur" oxunanda mavi fonda Yer, "Segah"da yaşıl fonda Ay, "Çahargah"da qırmızı fonda Mars, "Bayatı-Şiraz"da qızılı fonda Günəş, "Şüştər"də bənövşəyi fonda Pluton, "Humayun"da qara fonda Saturn planeti əks olunurdu. Muğamları I Respublika Muğam Müsabiqəsinin laureatları Təyyar Bayramov, Babək Niftəliyev, Vəfa Orucova, Arzu Əliyeva, həmçinin istedadlı gənc xanəndələr İlkin Əhmədov, Güllü Muradova və Elməddin İbrahimov təqdim etdi. Martın 22-də Azərbaycan Dövlət Muğam Teatrında "Muğam aləmi" Beynəlxalq festivalı çərçivəsində Azərbaycan muğamının dostları ilə görüş keçirildi. Professor Firəngiz Əlizadə iştirakçıları salamlayaraq bildirdi ki, bu müsabiqə bir çox ölkənin sənətçilərinə özlərini tanıtmaq, nəyə qadir olduqlarını sübut etmək imkanı yaradıb: "İnanıram ki, beynəlxalq simpoziumda olduğu kimi bu dəfə də iştirakçılar bir-birindən maraqlı görüşlərin, ifaların, musiqilərin şahidi olacaqlar". Tədbirdə çıxış üçün söz alan Çin-Sinjan muğam ansamblının bədii rəhbəri Dolqun Səpar Azərbaycana ilk dəfə gəlməsindən və burada gördüklərindən məmnun qaldığını söylədi: "İlk dəfədir ki, Azərbaycana gəlirəm. Altı gün ərzində burada gördüklərim məni olduqca valeh etdi. Azərbaycan həqiqətən da çox gözəl bir ölkədir". Dolqun Səpar bildirdi ki, Bakıda keçirilən beynəlxalq muğam festivalı xalqlar arasında mədəni əlaqələrin yaranmasına yaxşı imkanlar açacaq. O dedi ki, Azərbaycan və uyğur muğamları arasında çox yaxın əlaqələr mövcuddur. Daha sonra Tacikistanın xalq artisti Afzalşo Şodiyev, həmçinin Azərbaycanın əməkdar artisti Gülüstan Əliyevanın çıxışları dinlənildi. Azərbaycan xalqının "yeznəsi olmaqdan" həmişə fəxrlə danışan ABŞ vətəndaşı musiqiçi Cefri Verbokh tar, kamança və udda Azərbaycan muğamlarını böyük ustalıqla ifa etdi. Tədbirin sonunda Firəngiz Əlizadənin təklifi ilə müxtəlif ölkələrin xanəndələri birlikdə bəzi zərb muğamlarından hissələr oxudular. Həmin gün Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrında beynəlxalq muğam müsabiqəsinin açılışı oldu. Müsabiqəyə İran, Suriya, İraq, Mərakeş, Özbəkistan, Tacikistan, Qazaxıstan, Misir, Türkiyə və Almaniyadan 20 iştirakçı qatılmışdı. Azərbaycanı yarışmada beş ifaçı - Təyyar Bayramov, Vəfa Orucova, Babək Niftəliyev, Arzu Əliyeva və Səbuhi İbayev təmsil edirdi. Bakıda keçirilən "Muğam aləmi" Beynəlxalq festival çərçivəsində muğam müsabiqəsinə martın 24-də yekun vuruldu. Azərbaycan xanəndəsi Təyyar Bayramov münsiflər heyətinin yekdil qərarı ilə müsabiqənin baş mükafatı "Qran-pri"yə layiq görüldü. Heydər Əliyev Fondunun, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin, Bəstəkarlar İttifaqının təşkilatçılığı, Azərbaycan Mədəniyyətinin Dostları Fondunun və Təhsil Nazirliyinin dəstəyi ilə təşkil olunan müsabiqədə Özbəkistan təmsilçisi Yulduz Turdıyeva birinci, İran musiqiçisi Məhəmməd Motamedi ikinci, misirli Mustafa Səid üçüncü yeri tutdu. Müsabiqədə müxtəlif nominasiyalar üzrə fərqlənmiş müsiqiçilər də mükafatlandırıldı. Təhsil Nazirliyinin təsis etdiyi "Ən yaxşı musiqi ifaçısı" mükafatını nazir Misir Mərdanov əməkdar artistlər Elçin Həşimov və Elnur Əhmədova, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin "Qarabağ şikəstəsi"nin ən yaxşı ifaçısı nominasiyası üzrə mükafatını nazir Əbülfəs Qarayev Tacikistan sənətçisi Xurşed İbrohimova, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının "Ən gənc ifaçı" mükafatını isə İttifaqın sədri, xalq artisti Firəngiz Əlizadə Arzu Əliyevaya təqdim etdi. Martın 25-də Heydər Əliyev Sarayında Beynəlxalq Muğam Festivalının təntənəli bağlanış mərasiminə həsr edilən konsert oldu. Bağlanış mərasiminə həsr edilən konserti əməkdar incəsənət xadimi, dirijor Fəxrəddin Kərimovun idarə etdiyi Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət simfonik orkestri Fikrət Əmirovun "Şur" simfonik muğamı ilə açdı. Xalq artisti Alim Qasımov və əməkdar artist Fərqanə Mövlamova "Şur" təsnifini ifa etdilər. Azərbaycan musiqisinin ən gözəl incilərini dinlənildi. "Muğam aləmi" beynəlxalq festivalının bağlanış mərasiminə həsr edilən konsert proqramı zənginliyi ilə fərqlənirdi. Hər bir ifa sürəkli alqışlarla qarşılandı. Xalq artisti Firəngiz Əlizadənin bədii quruluş verdiyi konsertdə Azərbaycan musiqisinin əzəməti səhnədə əks olunan vizual görüntülərlə təmasa girərək möcüzəvi muğam dünyası barədə real təəssürat yaratdı. Bu zaman səhnədə Avropa üslublu Azərbaycan musiqisi ilə milli musiqi harmonik kadensiyalarla bir-birinə ötürülürdü. Namiq Mənanın milli musiqi alətimiz sazın müşayiəti altında iştirakçıları meyxana ilə səhnəyə dəvət etməsi böyük tarixə malik Azərbaycan folklorunun, mədəniyyətinin göstəricisi kimi daha orijinal alındı. Gənc opera sənətçilərimizin ifasında milli operalarımızdan "Leyli və Məcnun", "Aşıq Qərib" və "Şah İsmayıl"dan göstərilən səhnəciklər konsertə əlavə gözəllik verdi. Bütövlükdə "Muğam aləmi" Beynəlxalq Festivalı mədəniyyətin, incəsənətin, musiqinin, ən əsası muğamın bayramına çevrildi, ayrı-ayrı xalqların nümayəndələrini bir araya gətirmək baxımından özünü misilsiz bir tədbir kimi təsdiq etdi, xalqların daha da yaxınlaşmasına mühüm bir töhfə oldu. "Muğam aləmi" Beynəlxalq Muğam Festivalı indiyədək bu istiqamətdə mühüm tədbirlər həyata keçirən Heydər Əliyev Fondunun muğamın qorunub saxlanması, gələcək nəsillərə çatdırılması sahəsində atdığı daha böyük bir addımdır. Bu festival bütün türk dünyasına xas olan muğamın tacının da Azərbaycanda olduğunu sübut etdi. Bir həftəlik möhtəşəm muğam bayramından sonra çoxsaylı qonaqlar islam mədəniyyətinin paytaxtı olan, Şərq və Qərb mədəniyyətini özündə sintez edən gözəl Bakıdan festivalın bir daha təkrarlanacağı arzusu ilə ayrıldılar. İltifat HACIXANOĞLU, Azərbaycan Bəstəkarlar. İttifaqının mətbuat katibi.

Tarixi abidələrin sökülməsi xarici qurumları narahat edir. Dünən D.Əliyeva adına Qadın Hüquqlarının Müdafiəsi Cəmiyyətində "İslam" Demokratiya və İnsan Haqları Mərkəzi "Tarix, mədəni və təbii irsi qoruma şəbəkəsi" ilə birgə "Avropa mədəni irs siyasəti və Azərbaycan gerçəkliyi" mövzusunda mətbuat konfransı keçirib. Cəmiyyətin sədri Novella Cəfəroğlu bildirib ki, adıçəkilən şəbəkə üç ildən çoxdur fəaliyyət göstərir və quruma 30-dan artıq təşkilat daxildir. Onun sözlərinə görə, şəbəkə 2006-cı ildə, yəni İçərişəhərdə söküntü işləri aparılmağa başlayanda yaradılıb və əsas məqsəd də bu problemlə mübarizə aparmaqdır. Amma bütün səylərə baxmayaraq Azərbaycanın tarix və mədəniyyət abidələrinin, yaşıllıqların məhvi davam edir. N.Cəfəroğlu bununla bağlı beynəlxalq qurumlarla əməkdaşlığın zəruriliyini vurğulayıb. "İslam" Demokratiya və İnsan Haqları Mərkəzinin rəhbəri Aytəkin İmranova isə deyib ki, baxmayaraq Azərbaycanın bütün qanunlarında, o cümlədən mədəniyyət, tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması haqqında qanunlarda, Konstitusiyada abidələrin sökülməsi bilavasitə qadağandır, amma ölkədə bu proses gedir. Şəbəkə indiyə kimi ölkə rəsmilərinə, millət vəkillərinə və digər müvafiq orqanlara bununla bağlı müraciətlər edib. Eyni zamanda məhkəməyə şikayət verilib. Hazırda iş Ali Məhkəmədədir və cavab alındıqdan sonra Avropa Məhkəməsinə şikayət ünvanlanacaq. İçərişəhərdə sökülmə işlərinin davam etdiyini deyən A.İmranova Respublika sarayının arxasında qış parkı tikintisi adı ilə binaların uçurulduğunu söyləyib. Bildirib ki, Şəmsi Bədəlbəyli küçəsində dövlət siyahısında qoruma altında olan binaların 5-6-sı artıq sökülüb. A.İmranova tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması ilə bağlı beynəlxalq sənədlərin olduğunu və Azərbaycanın onların hansısa qoşulduğu ilə bağlı da monitorinq aparacaqlarını deyib. Əlavə edib ki, hazırda Avropada əsas istiqamət tarix, mədəniyyət və müxtəlif növ işləri qorumaq üzrə fəaliyyət həyata keçirilir və bu məqsədlə bir sıra şəbəkələr yaradılıb. Skandanaviya ölkələrində, Belçika, Fransa və Avropanın digər dövlətlərində belə şəbəkələr mövcuddur. Orada daha sivil və rahat yolla problemlər həll edirlər. A.İmranova əlavə edib ki, bu yaxınlarda Belçikada beynəlxalq tədbirdə məruzəçi kimi iştirak edib. "Orada qədim şəhərlər necə var, elə də qorunub saxlanıb. Heç kim deyə bilməz ki, Avstriyanın, Belçikanın, yaxud da hansısa bir Avropa ölkəsinin göydələnlər tikməyə imkanı yoxdu. Amma heç bir yerdə bizdəki kimi kütləvi tikinti getmir və bunun üçün tarix, mədəniyyət abidələri dağıdılmır ,yaşıllıqlar məhv edilmir". A.İmranova deyib ki, tədbirdə Avropa Parlamenti mədəniyyət komissiyasının rəhbərləri, parlamentarilər, Belçikadan olan nazirlər iştirak edirdilər. Keçmiş SSRİ məkanından isə Estoniya və Azərbaycan tədbirdə təmsil olunurdu. "Konfransda qeyd etdim ki, artıq bu işi aparmaq üçün daxili, hüquqi, mədəni, elmi, ictimai və maliyyə mexanizmlərinin gücü yetərli deyil. Yəni qərar qəbul edənlərə bu vasitə ilə təsir etmək mümkün deyil. Xarici şəbəkə nümayəndələri isə bildirdilər ki, beynəlxalq təşkilatların razılığı əsasında bu il yaxud da gələn ildən Bakı ilə bağlı beynəlxalq kampaniyalar keçirəcəklər". Beynəlxalq şəbəkələrə inteqrasiya məsələsinin də gündəmdə olduğunu deyən A.İmranova bildirib ki, xarici mədəni qurumlarla əməkdaşlığı genişləndirmək niyyətindədilər. A.İmranova bu təşkilatların məsələyə müdaxiləsinin nəticəsi olacağını güman edir. "Çünki beynəlxalq təşkilatların çağrışları Azərbaycanda daha çox eşidilir. Avropa parlamenti, YUNESKO yanında həmin şəbəkələr məsləhətçi statusu olan təşkilatlardı və onların səsləri təbii ki, eşidiləcək".

İlyas Əfəndiyev. ... sonra Boz canavar yenə yoluna davam etdi, başını aşağı salıb - qurumuş kol-kosun çör-çöpü az qala burnuna, susuzluqdan cadar-cadar olmuş dodaqlarına sürtülürdü - irəlidə, qancıq isə arxada gedirdi və ara-sıra özü ilə Bozun arasında addımlayan küçüklərə baxsa da, küçüklərin qulaqlarının, quyruqlarının azacıq tərpənişi, titrəyişi belə, görünür, onun gözlərindən yayınmasa da, nəzərlərini Boza dikmişdi. Boz dayananda, qancıq da yerində donub dayanırdı, Bozun qulaqlarının, boynundakı, belindəki tüklərin, quyruğunun azacıq titrəyişi-tərpənişi ona nə deyirdi, hansı işarəni verirdisə, bunu başa düşdüyünü, anladığını elə o andaca qancığın gözlərinin ifadəsi büruzə verirdi. Boz canavar haçansa buralardan keçmiş erkək canavarın sidiyinin qoxusunu hiss etdi, bir an burnunu qupquru qurumuş kolun dibinə dirəyib, torpağı iylədi, sonra onun özündə də bir sövq-təbii yarandı ki, bu yerlərdə iz qoysun, arxasını kola yaxınlaşdırıb, sağ ayağını qaldırdı, amma nə qədər gücəndisə də, torpağa bir damla da sidik sala bilmədi və onun susuzluqdan qurumuş sidik kisəsi, görünür, beləcə gücənmədən sancdı, ya bədənində hansısa başqa bir narahatlıq baş verdi, çünki Boz acıqla mırıldayıb, başını yuxarı qaldırdı, havanı iylədi, sonra yenə başını aşağı salıb, Şərqə doğru yoluna davam etdi. Qancıq ayaq saxlayıb, elə bil, bütün bu günlər ərzində daha da dərinə düşmüş, dibə çökmüş gözləri ilə beş addımlıqdan Bozun hərəkətlərini müşahidə etdi, sonra o da tərpəndi və qurumuş kolun yanından ötəndə, haçansa bir cavan erkək canavarın bu kolun dibində qoyduğu işarəti hiss etdi, amma bu, onun diqqətini yayındırmadı - onun bütün diqqəti ancaq Bozda idi. O vaxt ki, Boz cavan və güclü bir canavar kimi ərsəyə gəldi, o vaxt ki, bu cavan və güclü erkək canavar öz yuvasını və ailəsini qurmaqdan ötrü doğulduğu və böyüdüyü yuvadan, o yuvadakı canavarlardan həmişəlik ayrıldı, o vaxt ki, təbiət onu qancığı ilə rastlaşdırdı - həmin çağlarda Bozun əldə etdiyi və həmişə də nəzarətdə saxladığı böyük ərazisi onun yeni yaranmış ailəsi üçün, bu ailədə doğulan, böyüyüb ailəni tərk edən yeni-yeni nəsillər üçün, bəlkə də, dünyanın ən gözəl canavar məskənlərindən biri idi. Münbit torpaq, vaxtlı-vaxtında yağan yağışlar, dağların qış-yay qarlı zirvələrindən axıb gələn çaylar bu ərazini dırnaqlı heyvanların - ceyrandan tutmuş dovşanacan sevimli məkanına çevirmişdi və Boz canavar bütün bu ərazinin qorxunc və zəhmli sahibi, mahir ovçusu kimi qancığı ilə bərabər neçə illər idi ki, özü kimi sağlam və güclü canavar nəsillərini böyüdüb təbiətə ötürürdü. Bozun ərazisində heç nə bu dəhşətli quraqlıqdan xəbər vermirdi, yəqin ki, Boz da, qancıq da (və oradakı dırnaqlı heyvanlar da! ), ümumiyyətlə, heç quraqlığın nə olduğunu bilmirdilər də. İnişilki balalar böyümüşdülər, ayrılmaq vaxtları idi, amma yuvada qalıb, qancığın yeni doğduğu builki küçüklərə qulluq etdilər və elə ki, küçüklər bir az özlərini tutdular,? payızın əvvəlləri idi - inişilki balalar - cavan canavarlar ayrılıb, Bozun yuvasından həmişəlik getdilər. Bu dəhşətli quraqlıq da elə o vaxtlardan başladı, günlər keçdi, bu fəlakət ərazidəki ağacları, kolları qurutdu, çayların suyu çəkildi, torpaq cadar-cadar oldu və aclıq dırnaqlı heyvan sürülərini Şərqə tərəf - sulara doğru qovmağa başladı, amma sürülərin ardınca öz ərazisindən çıxan Bozla qancıq küçüklərə görə geri qalmışdı, sürüləri izləməkdə gecikmişdi, o sürülər çox irəliyə getmişdilər, onların heç qoxusu da gəlmirdi. Boz canavar artıq neçə müddət idi ki, ac və susuz ailəsi - qancığı və iki küçüyü ilə qurumuş ağacların, kol-kosun arasıyla Şərqə tərəf gedirdi. Onlar rastlarına çıxan qurumuş çay çuxurlarının dibində qalmış və iylənmiş lili yalaya-yalaya susuzluqlarını az da olsa, yatırırdılar, amma ət yox idi və aclıq onları məhv edirdi. Boz hərdən ayaq saxlayıb, dişi ilə qurumuş kolların gövdəsini dartır, köklərini torpaqdan çıxarırdı və o köklər tamam qurumamışdısa, Boz onları qancıqla küçüklərə tərəf atırdı, küçüklər əvvəlcə hərisliklə o yarıqurumuş köklərin üstünə atılırdılar, sonra onları iyləyə-iyləyə, elə bil, iyrənib kənara çəkilirdilər, qancıq isə o kökləri gəmirib, şirəsini udub, çeynədiyi məhlulu ağzından yerə tökürdü. Küçüklər təzədən o məhlulun üstünə atılırdı, amma yenə onu iyləyib, kənara çəkilirdilər. Bəzən Boz özü də dartıb torpaqdan çıxartdığı o yarıquru kökləri gəmirirdi, amma bu vaxt başını aşağı salıb, arxasını qancığa və küçüklərə çevirib, quyruğunu da dal ayaqlarının arasına alırdı, elə bil, istəmirdi ki, qancıq da, küçüklər də onun bu yarıquru kökləri gəmirdiyini görsün... Küçüklər Ana canavarla Bozun arasında uzanıb, gözlərini yummuşdu və onlar nəfəs aldıqca, boş qarınlarının nazik dərisi qalxıb-endikcə, görünür, aclıq daha artıq əzab-əziyyət verirdi, küçüklər zəif səslə zingildəyir, tez-tez səksənərək gözlərini açırdılar. Qancıq böyrü üstə uzanıb, həmin an, elə bil ki, bütün bu Şərq yolçuluğunun işgəncəsindən zinhara gəlib, heç nə ifadə etməyən gözlərini Boza zilləmişdi, Boz isə gərgin və narahat gözləri ilə diqqətlə bir xeyli uzaqdakı quru kolluğa tərəf baxırdı. Boz canavar sövq-təbii, yəqin, burasını da bilirdi ki, o ac və yalqız çaqqal onlardan, yəni Bozun ailəsindən hansınınsa ölməyini gözləyirdi; gözləyirdi ki, sağ qalanlar gedəndən sonra o cəsədlə qarnını doyuzdura bilsin. Amma canavar dünyasının öz qanunları var idi. Bu qanunları hətta o dəhşətli quraqlıq, o ac yolçuluq da poza bilməzdi... Boz canavarın özünün həmişəki ovçu cəldliyi ilə sıçrayıb qaçaraq, quru kolluğun arxasında sinmiş o çaqqalı tutub, gətirib, küçükləri və qancığını yedirtməyə taqəti yox idi, yəqin, elə buna görə də gözlərini o quru kolluqdan çəkib, qancığa baxdı. Ana canavarın bayaqdan bəri heç nə ifadə etməyən gözlərinin ifadəsi bircə anın içində dəyişdi və o gözlərin, o baxışın o an nə dediyini, yəqin, ancaq Boz canavar başa düşürdü. Və Şərqə tərəf yolçuluq təzədən başlayırdı... Gün çıxırdı, batırdı, bu ac və susuz yolçuluq isə beləcə davam edirdi. İrəlidə addımlayan Boz ayaq saxlayıb, qulaqlarını şəklədi, qancıq da, küçüklər də Bozun həyəcanını donaraq, dayandılar və bir müddətdən sonra uzaqdan insan səsləri eşidilməyə başladı. Boz yerə sindi, qancıq da eləcə yerə sinərək, quyruğu ilə küçükləri yavaşca qarnına tərəf itələdi və insan səsləri get-gedə daha səlis eşidildi, nəhayət, qurumuş çör-çöpün arasından bir neçə insanın kölgəsi göründü. Onların səmti başqa idi - Şimala tərəf gedirdilər. Boz da, qancıq da barıt iyini dərhal hiss edirdilər, bilirdilər ki, bu qorxulu qoxu qana aparıb çıxarır və Boz da, Bozla birlikdə ova çıxan qancıq da gizlənib, o barıt iyi verən insanları pusurdu, eləcə də gözə görünmədən barıt iyi verən insanların arxasınca düşüb, onları izləyirdilər. Hər dəfə atəş səsi eşidiləndə, Boz da, qancıq da nəfəslərini qısıb dayanırdılar, əsəbdən və gərginlikdən ləhləyə-ləhləyə susurdular və birdən-birə qəfil və yüngül bir meh kimi uzaqdan gələn qan qoxusunu dərhal hiss edir, kiçicik bir səsi, hənirtini belə eşidirdilər. Məsələ burasında idi ki, ovçuların arasında həvəskarlar, naşılar da az olmurdu və çox zaman onların (bəzən elə peşəkar ovçuların da!) güllələri boşa çıxır, ya da şikarı yaralayırdılar. qan qoxusu verə-verə - qaçır və bundan sonra Boz da, qancıq da artıq ovçuları yox, o yaralı şikarı izləməyə başlayırdı və axırda da yaranın zəif saldığı o şikarı - ceyranı, yaxud da qabanı, cüyürü tapıb, onlara hücum edərək, boğazlarını üzüb, təzə ət əldə edirdilər; bəzən ovçulardan, güllə səslərindən hürküb qaçaraq, ərazidəki sıldırım qayalardan sürüşüb qopan və yerə dəyərək belini, ya qılçını sındıran dağ keçilərini də eyni aqibət, Bozla qancığın küçüklərini isə hələ qanı laxtalanmamış, istisi çəkilməmiş təzə ət gözləyirdi. Ancaq bu dəfə Şimala doğru gedən o insanlardan barıt iyi gəlmirdi, hətta barıt iyi gəlsəydi belə, Bozun əvvəlki ustalıqla barıt qoxusu gələn insanları izləməyə, yaralanmış, canını götürüb qaçan şikara sahib olmağa gücü çatmayacaqdı və görünür, Boz canavar özü də bunu başa düşürdü, çünki onun uzaqdan uzağa Şimala tərəf addımlayan o insanlara dikilmiş gözlərində tamam bir biganəlik var idi və bunu, əlbəttə, qancıq da hiss edirdi. Ac yolçuluq qurtarmaq bilmirdi... Boz qəflətən ayaq saxladı, burnunu torpağa dirədi və qabaq pəncələri ilə tələsik torpağı eşməyə başladı. Qancıq da, küçüklər də ayaq saxladı və görünür, küçüklər o saat hiss etdilər ki, Bozun beləcə tələsik torpağı eşməyi nə isə yeməklə bağlı bir işdir və onlar daha artıq bir aclıq hissi ilə Boza - bu yekə, ancaq tamam arıqlamış, qabırğaları çıxmış canavara baxdılar. Nəhayət, Boz dişi ilə torpaqdan böyük bir dozanqurdu dartıb çıxartdı (bu da o dəhşətli quraqlığın bir möcüzəsi idi!) və başının sərt hərəkəti ilə onu səbirsizliklə yeməyə nəsə gözləyən küçüklərə tərəf atdı. Vızıltıyla küçüklərin qabağına düşən dozanqurdunun hələ hərəkət etmək, canını qurtarmaq taqəti var idi və belə də eləmək, pis qoxu verə-verə qaçıb canını qurtarmaq istədi, amma aclıq bu gözlənilməz balaca şikardan şaşırmış küçükləri tez özlərinə gətirdi, onlardan biri cəld irəli atılıb, dişi ilə pis qoxu ifraz edərək vahimə-vəlvələ içində canını qurtarmağa çalışan dovzanqurdunu qamarladı, elə həmin anda da qurdu ağzında xırçıldadıb, uddu. İkinci küçük var gücü ilə qardaşının üstünə cumdu və gecikmiş həmlə ilə dozanqurdunu onun ağzından çıxarmaq istədi, amma bunun artıq mənasız bir cidd-cəhd olduğunu başa düşəndən sonra nazik və taqətsiz səsi ilə zingildəyə-zingildəyə qaçıb, anasının ayaqlarına qısıldı. Sonra yenə yolçuluq davam etdi... Şərqə tərəf bu ac və uzun yolçuluğun ən dözülməz vaxtı günortaçağı idi və elə ki, günorta başlayırdı, Boz bir qurumuş ağacın kölgəsində yerə çökürdü, qancıq da, küçüklər də o kölgəlikdə dincəlmək, yatmaq istəyirdi, amma aclıq hissi dincəlmək istəyindən qat-qat artıq idi və aclıq onları yatmağa qoymurdu, bu - onların Şərqə - ətə doğru yolçuluqlarının ac mürgü ilə ac gerçəklik arasında olan çox çətin və ağır bir məqamı idi. Bu dəfə də qurumuş cır fındıq ağacının qupquru da kölgəsində qabaq pəncələri üstə yerə çökmüş Boz canavar gözlərini qıyıb, həmişəki diqqətlə gəldikləri səmtə baxırdı - yox, onları izləyən o çaqqalın kölgəsi daha görünmürdü, ən əsası isə Boz çaqqalın qoxusunu daha hiss etmirdi və bu, elə bil, ona bir az rahatlıq gətirdi, gözlərinin ifadəsindən bir parıltı keçdi - ani bir parıltı, amma küçüklərin yanında böyrü üstə uzanmış Ana canavar Bozun gözlərindəki o ani parıltını o andaca tutdu və görünür, qancığın içində nəsə təhtəlşüur bir ümid yarandı, başını dikəltdi, ancaq o ümid də Bozun gözlərindəki o parıltı kimi ani də keçib getdi. Qancıq yavaşdan mırıldadı, onun hirslənməyə, həmişəki acıqla mırıldamağa, dişlərini qıcırtmağa taqəti yox idi və küçüklər, elə bil, analarının mırıltısındakı bu köməksizliyi, əlacsızlığı daha artıq hiss etdilər, hürküb, ikisi də birdən başını qancığın qurumuş əmcəyinə sıxaraq, gözlərini yumdular. Boz canavar küçüklərə baxdı və onun zəndlə baxan gözləri, elə bil, tamam zəifləmiş, aclığın tamam əldən saldığı bu küçükləri diqqətlə yoxlayırdı, bəlkə də, Boz öz canavar beyni ilə nələrisə götür-qoy edirdi, Qancıq da öz növbəsində eyni zənd və diqqətlə Bozun gözlərinin içinə baxırdı və açıq-aşkar görünürdü ki, qancıq narahatdır - öz-özünə mırıldayır, uzandığı yerdə vurnuxurdu. Sonra Boz gözlərini küçüklərdən çəkdi. Gün yavaş-yavaş batırdı, bir azdan qaranlıq düşəcəkdi, gecə gələcəkdi və Boz böyrü üstə uzanıb, yarıaçıq gözlərini batmaqda olan günəşə zilləmişdi. Ana canavar da böyrü üstə uzanıb, gözlərini yumaraq, başını qarnına tərəf əymişdi, elə bil, qarnına sığınmış küçükləri bu quru və mülayim havada da qızdırmaq istəyirdi. Adətən - xüsusən də növbəti nəslin küçükləri doğulandan sonra - günəş beləcə yavaş-yavaş batmağa başlayanda Boz canavarın - gecələr ovçusunun - da ov instinktləri oyanmağa başlayırdı, yuvada o tərəf-bu tərəfə vurnuxur, eşiyə çıxıb, qulaqlarını şəkləyir, quyruğunu qaldırıb bulayır, belədən-belə yaxınları-uzaqları gözdən keçirirdi, sonra qulaqlarını qısıb, quyruğunu sallayıb, bir müddət səssiz-səmirsiz və hərəkətsiz dayanırdı, sonra da ehmallıca addımlaya-addımlaya meşənin qaranlığı içində gözdən itirdi; gözdən itirdi ki, bəzən gecənin yarısı, bəzən də sübh tezdən yuvada onu gözləyən və yaxınlaşan nəfəsini, ovladığı şikarın qoxusunu, az qala, neçə kilometrdən hiss edən qancığa, küçüklərə təzə ət - ərazilərində tez-tez rastına düşən, hələ bədəni isti qalmış ceyran, yaxud cavan qaban, bəzən də dovşan əti gətirsin - bu, asılı idi həmin gecənin ruzisindən. Uzun, çox zaman da tox və rahat günorta yuxusundan sonra qancıq da, küçüklər də acmağa başlayırdı, küçüklər bir-birinə macal vermədən, bir-birinin üstünə mırıldaya-mırıldaya analarını əmsələr də, artıq böyüdükləri üçün süd onlara bəs eləmirdi, gecə yaxınlaşdıqca onların da içində ət ehtirası baş qaldırırdı və elə ki, Boz canavar qaranlıq içində gözdən itirdi, küçüklər də, qancıq da qulaqlarını şəkləyib tez-tez havanı iyləyə-iyləyə onun qayıtmasını gözləyirdilər. qayıdırdı, amma yuvadakı o aclıq uzun çəkmirdi, Boz canavar çox zaman növbəti gecədə ovladığı cəmdəyi sürüyüb yuvaya gətirirdi. Küçüklər hələ doğulmamışdan qancıq da ova Bozla birlikdə gedirdi və uzun illərin birgə həyatı bu iki canavarın arasında elə bir uyğunlaşma, elə bir tam müvazilik yaratmışdı ki, kiçicik bir hənirtidən, ani bir baxışdan elə həmin andaca bir-birlərini duyur, başa düşürdülər. Ovda da belə idi - onlar nə edəcəklərini yaxşı bilirdilər, amma elə ki, küçüklər doğulurdu - Boz ova tək gedirdi, qancıq isə küçüklərlə birlikdə yuvada qalırdı. Ac Şərq yolçuluğu isə qurtarmaq bilmirdi... Və həmin axşam gecənin yaxınlaşması böyrü üstə uzanıb, yarıaçıq gözlərini batan günəşə zilləmiş Boz canavarın içində, görünür, ümidsiz bir biganəlikdən başqa, heç bir hissiyyat yaratmırdı və aclıq duyğusu bədəninin bütün hüceyrələrinə hopmuş Boz gözlərini batan günəşdən çəkib yenə küçüklərə baxdı. Boz canavar axır vaxtlar küçüklərə beləcə tez-tez baxırdı... Bəxtlərinə bu dəhşətli quraqlıq düşmüş, Bozla, qancıqla birlikdə yaşamaq üçün Şərqə üz tutmuş küçüklər, görünür, qancığın doğub Bozla birlikdə böyüdərək, gələcək ailələrə ötürdükləri sonuncu nəsil idi, çünki Boz da, qancıq da təbiətin onlara verdiyi canavar ömrünün çoxunu artıq yaşamışdılar. Sonra Boz gözlərini küçüklərdən çəkib qancığa baxdı. Qancıq bu baxışları o andaca hiss etdi, gözlərini açıb, başını Boza tərəf uzatdı və canavarlar eləcə bir müddət bir-birlərinə baxdılar. Boz qalxıb arxa ayaqları üstə çöməldi və gözlərini yenə qancığın gözlərinin içinə zillədi. Qancıq nəsə hiss edib, əsəbi halda ayağa sıçradı və analarının bu qəfil əsəbiliyi küçükləri hürkütdü, ikisi də arxa ayaqları üstə çöməlib, uçuna-uçuna bir-birinə qısıldı. Qancığın qulaqları dik qalxmışdı, quyruğunu tez-tez arıqlayıb sümükləri çıxmış ombalarının sağına-soluna çırpırdı, dodaqlarını gərib, get-gedə artan bir həyəcan və narahatlıqla mırıldayırdı və bu dəm batan günəşin işığında qancığın dişləri, xüsusən iri köpək dişləri, elə bil, daha da ağappaq ağarırdı. Boz canavar, elə bil, qancığın əsəbiliyini hiss etmirdi, mırıltısını eşitmirdi, eləcə yarıaçıq, yorğun gözlərini Ana canavarın gözlərinin içinə zilləmişdi və birdən o, bəlkə də, son gücünü toplayıb qıvraq vaxtlarındakı cəldliklə ayağa sıçradı, başını batan günəşə tərəf tutub, var səsi ilə ulamağa başladı, sonra gözlərini batan günəşdən çəkib, eləcə ulaya-ulaya başını aramla sağa, sola çevirdi. Boz canavarın başının hərəkəti batan günəşin ala-qaranlığı içində o ulama səsini bütün ətrafa yayırdı. Qancıq isə darısqal qəfəsdəymiş kimi, Bozun arxasında o tərəf-bu tərəfə vurnuxurdu, elə bil, bu bomboş və geniş sahədə özünə yer tapa bilmirdi. Boz canavarın birdən-birə bu cür ulamağı, analarının onları tamam yaddan çıxarıb, bu cür vurnuxmağı, özünə yer tapa bilməməyi küçükləri elə hürkütmüşdü ki, onlar nə edəcəklərini bilmədən bir-birlərinə qısılıb, ala-qaranlıq içində gah analarına, gah da Boza baxırdılar. Aclıq onları zəiflədib əldən salmışdı və bu anlarda gördüklərinin və hiss etdiklərinin dəhşəti kiçik bədənlərini didib-dağıdan o aclıqla birlikdə küçükləri uçum-uçum uçundururdu. Boz canavar, bəlkə də uzun ömründə heç zaman beləcə bütün içi ilə ulamamışdı və onun budəfəki ulamağı bu tərəflərə çökmüş sükunət içində, elə bil, sadəcə yalquzaq ulamağı yox, yavaş-yavaş düşən gecənin özünün ölümdən-itimdən, əlacsızlıqdan xəbər verən səsli vahiməsi idi. Bozun belinin, boynunun tükləri qabarmışdı, sifətinin əzələləri titrəyib-oynayırdı, quyruğunu dik qaldırıb, eləcə dümdüz tutmuşdu, sonra canavar necə gözlənilmədən ulamağa başlamışdısa, elə də qəfildən səsini kəsdi və cəld, qətiyyətli addımlarla qancığa tərəf gəlib, bir göz qırpımında özünü onun ayaqları altına atdı. Qancıq daha artıq bir əsəbiliklə, kin-küdurətlə Bozun ətrafında fırlana-fırlana birdən-birə böyüyüb az qala hədəqəsindən çıxan, get-gedə də qaranlıq içində daha artıq işıldamağa başlayan gözləri ilə ona, yəni böyrü üstə yerə uzanmış və gözlərini yummuş Boza baxmadan, eləcə acıqla mırıldayırdı, küçüklər də uçuna-uçuna bir-birinə daha da sıx qısılaraq, gözlərini analarından çəkmirdi. Bu dəm küçüklər Boza baxmırdılar, onların bütün diqqəti analarında idi. Bir neçə müddət beləcə davam etdi və birdən Boz gözlərini geniş açıb, başını dikəltdi, hansısa daxili bir qüvvə ilə od saçan gözlərini qancığa tuşlayıb, ağzını geniş açdı və elə bil, bədəninin bütün hüceyrələrindən qopub gələn qorxunc, qəddar bir mırıltı ilə qancığın üstünə mırıldadı. Canavar dünyasının öz qanunları var idi. Ana canavar yəqin ki, günəş yavaş-yavaş batarkən Bozun yarıaçıq gözlərindən belə bir əmrin veriləcəyini hiss etmişdi, amma o, hətta hörümçək toru kimi bütün bədənini sarımış aclıq içində belə, dişlərini bir-birinə sıxıb acıqla, kinlə mırıldaya-mırıldaya bütün daxili ilə Bozun verəcəyi o əmrə qarşı etiraz edirdi, eyni zamanda o canavar etirazında bir əlacsızlıq və min illərdən bəri genlərə hopmuş, genlərdə gizlənmiş itaət də var idi. Və qancıq qəflətən Bozun üstünə atıldı. Qancıq bir həmləyə köpək dişləri ilə Boz canavarın xirtdəyindən yapışdı, ac və təcrübəli ovçu kimi, dişlərinin arasındakı xirtdəyi var gücü ilə dartaraq, Bozun boğazının yırtılmış dərisi arasından çıxartdı və qana bulaşmış dodaqlarını gərib küçüklərə tərəf mırıldadı. Analarının bu mırıltısı, Bozun boğazından axan qanın qoxusu bayaqdan bəri qorxudan və anlaşılmazlıqdan uçuna-uçuna bir-birinə qısılmış küçükləri, elə bil, silkələyib ayıltdı, küçüklər bir göz qırpımında Bozun üstünə atılıb, boğazından axan qanı hərisliklə yalamağa başladılar. Boz canavar hələ xırıldayırdı, amma qancıq bu xırıltıya məhəl qoymadan (bəlkə də, bu xırıltıya son qoymaq üçün!) xirtdəyi ağzından çıxartdı və elə o anda da Bozun qarnının nazik dərisini dişlərinə keçirib, yenə bir həmlə ilə dartaraq dərini cırıb dağıtdı. Bozun arıqlayıb boşalmış qarnından qanla bərabər, boş bağırsaqları da quru torpağın üstünə töküldü və qancıq ağzını Bozun qarnının içinə soxub, köpək dişləri ilə ürəyini dartıb qoparanacan, Boz canavar hələ sağ idi, dağıdılmış boğazı ilə nəfəs alırdı. Qancıq Bozun qarnından dartıb çıxartdığı ürəyi torpağa atdı və bəlkə də bütün ömrü boyu heç vaxt bu dərəcədə olmayan bir qəzəb və zəhmlə küçüklərə baxdı. Bir-birinə macal vermədən, acgözlüklə Bozun boğazından axan qanı yalayan küçüklər analarının o baxışları altında yerlərində donub, boyunlarını qısıb dayandılar, sonra qancığın gözlərindəki o zəhmdə hansı bir işarə hiss etdilərsə, Bozun ürəyinin - qanın içində yerə düşüb qalmış isti ət parçasının üstünə atıldılar, hərəsi bir tərəfdən o ət parçasını dartışdıraraq, qopardıqları tikələri diri-diri udub qurtardıqdan sonra, ikisi də birdən qana bulaşmış başlarını Bozun qarnına soxdular. Qancıq, elə bil, birdən-birə boşaldı, o əsəbilik, o zəhm yox olub getdi və başlarını Bozun qarnından çıxartmayan, marçıltıları eşidilən kuçüklərə tərəf baxdı, sonra tənbəl bir hərəkətlə gözlərini küçüklərdən çəkib, Bozun torpağın üstündə düşüb qalmış başına baxdı, sonra yenə eləcə tənbəl bir hərəkətlə çönüb arxasını küçüklərə, Boz canavarın cəsədinə çevirdi, dal ayaqları üstə çöməlib, başını qaranlıq göyə qaldırdı və yavaş-yavaş artan bir səslə ulamağa başladı. Küçüklərin ikisi də tamam qana bulaşmış başlarını Bozun qarnından çıxardı və bəlkə də, ömürlərində birinci dəfə analarının bu səslə, bu nəfəslə ulamağını eşitdikləri üçün, bu sədalar, elə bil, onların bu Şərq yolçuluğunun aclığından sonrakı acgözlüklərini, nə qədər bacarırlarsa ət qamarlamaq ehtiraslarını üstələdi, bir müddət arxadan analarına baxa-baxa hərəkətsiz dayandılar və yəqin ki, o küçüklər bu yolçuluqdan sağ çıxıb, sağ qalacaqdılarsa, o səs, o səda ömürlərinin sonuna kimi onların yaddaşında olacaqdı. Sonra aclıq küçükləri yenə özlərinə gətirdi və onlar başlarını Bozun isti və qan qoxulu qarnının içinə soxdular. Küçüklər yeyib doymuşdular və Boz canavarın cəsədindən aralıda bütün bu Şərq yolçuluğu ərzində ilk dəfə tox qarnına yatmışdılar. Ana canavar çənəsini qabaq pəncələrinin üstünə dirəyib eləcə arxası cəsədə tərəf qarnı üstə yerə çökmüşdü və onun yarıaçıq gözləri alatoranlıq içində harasa çox uzaqlara zillənmişdi. Səhərin işığı yavaş-yavaş bu tərəflərə yayıldıqca, qancığın baxışı da, boşalmış dərisi sallanan, qabırğaları çıxmış bədəni də, boynunun, belinin, quyruğunun öləzimiş tükləri də yorğunluqdan və taqətsizlikdən xəbər verirdi. Qancıq ayağa qalxdı, küçüklərin yanından ötüb Bozun cəsədinə yaxınlaşdı, amma cəsədə baxmadı, elə bil, cəsədi heç görmürdü və dayandı. Küçüklər Bozun içində yeməli yumşaq nə vardısa - ciyərlərini, dalağını yemişdilər, arıq budlarını didişdirib yeyə-yeyə adda-budda sümüyəcən çatmışdılar və artıq tamam açılmış səhərin işığında Bozun adda-budda görünən o bud sümükləri də açıq ağzındakı iri köpək dişləri kimi ağarırdı. Qancıq cəsədə baxmadan bir neçə dəfə onun ətrafında fırlandı, yenə cəsədin qabağında ayaq saxlayıb, elə bil, uzun qaçışdan sonra idi - Bozla birlikdə təqib etdikləri şikarı boğazlayıb, nəfəsini kəsdikləri zamanlarda olduğu kimi - birdən-birə ləhləməyə başladı və ləhlədikcə də ac yolçuluqları ərzində ağzının yapışqan kimi qatılaşmış şirəsi dişlərinin arasından sallanırdı. Bir müddət də beləcə davam etdi və nəhayət, qancıq asta addımlarla cəsədə daha da yaxınlaşıb, budun adda-budda ağaran sümüklərini yalamağa başladı, sonra yavaş-yavaş küçüklərin dişlərinin batmadığı və sümüklərdə qalmış əti yedi, bud sümüklərini tamam təmizləyib, cəsədin bel sümüklərini sümürtdəyib, gəmirib dayandı. Cəsədin aşağı tərəfi tamam yeyilib qurtarmışdı, yuxarı tərəfi isə hələ ki, qalmışdı və açıq-aşkar hiss olunurdu ki, qancıq doymayıb, acdı, amma yuxarı hissəyə keçmədi, budların yerə sərilmiş dərisinin iç tərəfini gəmirərək, aşağı hissəni ayırdı, yuxarı hissəni dişlərinə alıb, kənara - küçüklərin yatdığı yerdə onların başının yuxarı tərəfinə çəkdi, sonra geri qayıdıb, budun sümüklərini ağzına alaraq var gücü ilə sıxıb sındıra-sındıra iliklərini sümürtdəməyə başladı. Qancıq Boz canavarın cəsədinin qalıqlarını dişlərinə alıb irəlidə, küçüklər isə analarının ardınca Şərqə tərəf gedirdilər və küçüklər, görünür, üç gün istədikləri qədər ət - Bozun cəsədini yediklərinə görə az qala, aclıqdan, bu Şərq yolçuluğundan əvvəlki vaxtlarda olduğu kimi gümrah idilər, üç gün içində gözgörəti böyümüşdülər və bu, təkcə ona görə gözə çarpmırdı ki, Bozun əti onlara güc vermişdi, bədənləri ətə-qana dolmuşdu - bu, öz yerində, amma bəlkə, daha artıq dərəcədə ona görə ki, onların hərəkətləri, baxışları, qulaqlarının, tüklərinin, quyruqlarının titrəyişi-tərpənişi dəyişmişdi. Küçüklərin beləcə gözgörəti böyüyüb-bərkiməsi, elə bil, qancığın qayğı-nəvazişini azaltmışdı, Bozdan sonrakı bu üç gündə qancıq daha artıq dərəcədə sərt və ötgəm olmuşdu, hərdən acıqla küçüklərin üstünə mırıldayır, dişlərini qıcırdaraq, pəncəsi ilə onları vurur, başı ilə özündən kənara itələyirdi və bu son üç günün ən gözlənilməz cəhəti də o idi ki, güc toplamış küçüklər də eləcə acıqla, eləcə dişlərini qıcırda-qıcırda analarının üstünə mırıldamağa başlamışdılar. Onlar gecələr gedirdi, səhər isə qancıq küçüklərə cəsədin qalan ətindən yeməyə icazə verirdi və küçüklər həmişəki acgözlüklə, bir-birləri ilə boğuşa-boğuşa ağırlaşdığı üçün bir az yumşalmış əti get-gedə artan bir səriştə ilə yeməyə başlayırdı. Qancıq kənarda dayanıb zəndlə onlara baxırdı və lazım bildiyi vaxt küçükləri qovub, onları cəsədə yaxın buraxmırdı. Doymamış küçüklər hirslə mırıldaya-mırıldaya cəsədə tərəf nə qədər həmlə etsələr də, Ana canavarın pəncələri arasından Bozun ətinə yaxınlaşa bilmirdilər, nəhayət, yorulub yatırdılar və yalnız bundan sonra qancıq da gəlib, küçüklərin yanında uzanırdı, qoruduğu cəsədi öz yanına çəkirdi, sonra başı və arxa ayaqları ilə küçükləri qarnına sıxıb özü də mürgüləyirdi. Axşam təzədən yola düzülürdülər və bütün bu müddət ərzində qancıq rütubətin qoxusunu hələ ki, hiss etmirdi. Rütubət - həyat, yəni ət demək idi. Qancıq özü cəsədin ətindən, demək olar ki, yemirdi, küçüklərin təmizləyə bilmədiyi sümükləri gəmirir, ətdən, qığırdaqdan tamam təmizləyir, sonra sümükləri dişinə alıb sındırır, ağzında xırçıldada-xırçıldada, iliyin təmini hiss edə-edə udurdu. Küçüklər daha Ana canavarın qurumuş əmcəyini, elə bil, tamam yaddan çıxarmışdılar və boş-boşuna əmilməkdən yara olmuş o əmcəyi daha ağızlarına almırdılar. Bozun cəsədinin başı yox idi, Ana canavarın dişləri arasından yuxarı hissənin dərisi sallanırdı, küçüklər qabırğaların və bel sümüklərinin ətini yeyib qurtarmışdılar, qollarında, boynunda hələ ət qalmışdı və neçə gündən bəri cəsəd tamam iylənmişdi, amma Şərqə aparan bu yolun quraqlığı, elə bil, dünyada həyat deyilən nə vardısa, yox etmişdi - cəsədin iyinə nəinki qarğa-quzğun uçub gəlmirdi, bircə milçək, bircə həşərat belə yox idi. Qancıq, cəsəd ağzında, ayaq saxladı və küçüklər dərhal başa düşdülər ki, yemək məqamları çatıb, anaları ilə üz-üzə dayanaraq ağızlarının suyu axa-axa aşkar bir səbirsizliklə həmin məqamı gözləməyə başladılar. Ana canavar bu dəfə ləng tərpənirdi, nəhayət Bozun qalıqlarını küçüklərin qabağında yerə atıb kənara çəkildi. Küçüklər o cəsəd qalıqlarının üstünə atılıb tələm-tələsik qopardıqları tikələri az qala bütöv uda-uda yeməyə başladılar. Qancıq kənarda qarnı üstə yerə çöküb əvvəlcə bir müddət küçüklərə baxdı. Onun yarıaçıq gözlərinin yorğun baxışlarında aşkar bir kədər var idi: ət qurtarırdı, küçüklərin bu yeməyi - sonuncu yemək idi və qancıq bunu başa düşürdü. Ana canavar başını Şərqə tərəf qaldırıb, nəmi qurumuş qara burnunu havaya tutdu,? görünür, havada rütubət qoxusu axtarırdı. Küçüklər bunun fərqində deyildilər və bir-birinə macal vermədən, bir-birinin üstünə mırıldaya-mırıldaya acgözlüklə Bozdan qalan əti təpişdirirdilər. Sonra qancıq başını aşağı salıb, gözlərini rütubət qoxusu gəlməyən səmtə - uzaqlara zillədi və yenə də onun baxışlarında aşkar bir kədər var idi. Ana canavar o dəm nə fikirləşirdi? Bozun cəsədindən yalnız sümüklər və boş dəri qaldı. Küçüklər doymadıqları üçün çılpaq sümüklərdən, dəridən əl çəkmirdilər və axır ki, daha bir şey yeyə bilməyəcəklərini başa düşüb, bu dəfə acıqla bir-birinin üsünə mırıldadılar. Onların bu acıqlı mırıltılarında, elə bil, yavaş-yavaş oyanan, genlərindən qopub gələn canavar qəddarlığın başlanğıcı var idi və doymamış, ac küçüklər bir-birinin üstünə atılır, bir-birini dişləmək, pəncələri ilə bir-birinin üzünü çırmaq istəyirdilər. Qancıq ayağa qalxıb hirslə onların üstünə gəldi, pəncəsi ilə hərəsini bir tərəfə atdı və qəzəblə mırıldadı. O, küçüklərin heç birinə baxmırdı, başını aşağı salıb, yerə baxırdı və onun bu qəzəbli mırıltısı da küçüklərə yox, elə bil, yerə, bütün bu ətrafa ünvanlanmışdı. Qancıq cəsədin qalıqlarının yanına gəldi, burada da dayanıb, bir müddət eləcə acıqla mırıldadı, sonra susdu, başını qaldırıb o tərəf-bu tərəfə baxdı, sonra da təzədən başını aşağı salıb, dərinin içini yaladı, arxa ayaqları üstə çömələrək sındıra bildiyi sümükləri dişinə alıb sındırmağa başladı. Küçüklər tələsik analarının yanına qaçaraq, arxa ayaqları üstə qalxıb, bir-birinə macal vermədən başlarını az qala qancığın ağzına soxmaq istəyirdilər. Qancıq ağzını onlardan qaçıraraq sındırıb çeynədiyi sümükləri yerə - küçüklərin qabağına tökürdü, küçüklər də analarının ağzının şirəsinə və iliyə bulaşmış sümük qırıntılarından uda bildiklərini udur, uda bilmədiklərini acgözlüklə yalayırdılar. Ana canavar qabaqda, küçüklər isə onun ardınca gedirdilər. Onlar üçün artıq gecənin-gündüzün fərqi yox idi - gedə biləndə, gedirdilər, elə ki, daha addımlamaq mümkün deyildi, yerə sərilib yolçuluqlarının yuxu ilə gerçəklik arasındakı məqamına girirdilər. Bozun dərisi, qancığın sındıra bilmədiyi sümükləri uzaqlarda qalmışdı. Rütubətin qoxusu isə hələ də hiss olunmurdu. Bozdan sonra küçüklərin iştahı, elə bil, daha da artmışdı, yeməyə isə heç nə yox idi və aclıq küçükləri yenə də arıqladıb, əldən salmışdı. Onlar üçün analarının ardınca addımlamaq da, görünür, bir məşəqqətə çevrilmişdi. Qancıq özü də tamam üzüldüyü, taqətdən düşdüyü üçün asta addımlarla gedirdi, amma küçüklər yenə də ona çata bilmirdi, bəzən dayanırdılar, qancıq geri qayıdıb pəncəsi ilə, başı ilə onları irəli itələyirdi və belə anlarda küçüklər yenə də əvvəlki vaxtlarda olduğu kimi zəifləmiş səslə zingildəyirdilər. Küçüklərin bu zingiltisində şikayətdən daha artıq bir yalvarış var idi və bu yalvarış əlacsız, köməksiz qancığı acıqlandırırdı, o, qurumuş dodaqlarını geri çəkərək dişlərini qıcırda-qıcırda küçüklərə mırıldayırdı, ancaq bunun daha bir təsiri, qorxusu yox idi - küçüklər eləcə yalvarışla zingildəyə-zingildəyə dillərini analarının qupquru qurumuş, yaraları qupquru qaysaq bağlamış əmcəyinə sürtürdülər. Küçüklər daha gedə bilmirdilər. Bu dəfə də qancıq başını geri çevirdi: küçüklər on addımlıqda dayanmışdılar və analarının mırıldayıb, onları çağırmağının heç bir nəticəsi olmadı, küçüklər yerlərindən tərpənmədi. Qancıq geri qayıtdı, yenə də başı ilə, pəncəsi ilə onları irəli itələdi, ancaq küçüklər irəli addımlamaq əvəzinə, yerə yıxılır, güclə titrəyən ayaqları üstə qalxıb yenə zəif səsləriylə zingildəyirdilər. Ana canavar yəqin başa düşdü ki, bu - sondur; küçükləri daha irəli itələmədi, onların yanında ora-bura addımlamağa başladı və elə bu dəm birdən-birə ani və yüngül bir meh kimi rütubət qoxusu ötüb keçdi, qancıq, elə bil, səksəndi, cəld başını qaldırıb Şərqə tərəf baxdı, bir-neçə andan sonra, görünür, rütubət qoxusunu daha aydın hiss etdi. Onun qulaqları şəkləndi, boynunun, belinin tükləri qabardı və quyruğunu dik qaldırıb, bir müddət eləcə dayandı, sonra yenə küçüklərə yaxınlaşıb, bir-bir onların sifətini - gözünü, ağızlarını yalamağa başladı. Küçüklər dillərini çıxarıb analarının yaladığı yerləri yalayırdı, elə bil, qancığın ağzının şirəsi ilə qidalanmaq istəyirdilər, ancaq qancığın ağzının şirəsi daha yox idi, qurumuşdu. Küçüklərin zəif zingiltisi kəsilmişdi və qancıq başının, pəncələrinin hərəkəti ilə ehtiyatla yenə onları irəli itələmək istədi, küçüklər get-gedə daha artıq zəifləyən səslə təzədən zingildəməyə başladılar, qancıq bir az sərt hərəkət etdikdə isə, yerə yıxılırdılar. Qancığın bütün cidd-cəhdindən heç bir şey çıxmadı. Aclıq küçükləri açıq-aşkar məhv edirdi. Qancıq daha küçükləri irəli itələmədi, aralanıb arxa ayaqları üstə yerə çöməldi. Şərqdən gələn o rütubət qoxusu indi açıq-aydın hiss edilirdi, qoxu, görünür, Ana canavara bu yolçuluğun sona çatacağından xəbər verirdi və qancıq bir müddət o qoxu gələn səmtə baxdı, sonra mırıldayıb başını küçüklərə tərəf çevirdi. Küçüklər qancığın o mırıltısında, elə bil, nəsə hiss edib zingiltilərini kəsdilər və titrəyən ayaqları üstə güclə dayanaraq, getdikcə artan bir təlaşla analarına baxdılar. Qancıq quyruğunu o tərəf-bu tərəfə bulaya-bulaya diqqətlə küçüklərə baxırdı və o dəm onun o diqqətli baxışları ilə nə dediyini, yəqin, yalnız özü, bir də küçüklərin gen yaddaşı başa düşürdü. Və birdən qancıq yerindən sıçrayıb, eyni ilə Boz canavar kimi, özünü küçüklərin ayaqlarının altına atdı və şaşırmış küçüklər ani olaraq geri çəkildilər, amma birdən-birə - qəribədir - elə bil, onlara haradansa güc gəldi, irəli atılıb, hərəsi bir tərəfdən analarının boğazından yapışdı. Küçüklər dişləri ilə Ana canavarın boğazından yapışıb, nə qədər sıxsalar, nə qədər cəhd etsələr də, dərini yırta bilmirdilər və taqəti olmasa da, incisə də onların bu əfəlliyi qancığı qəzəbləndirirdi. Onun özünün içində aclıq hissi o qədər güclü idi ki, ağrını hiss etmirdi, daha doğrusu, həmin anda aclıq ilə ağrı bir-birinə qarışmışdı və Ana canavar sövq-təbii istəyirdi ki, hər şey tez qurtarsın, bitsin, amma bir tərəfdən zəiflik, gücsüzlük, bir tərəfdən təcrübəsizlik, bir tərəfdən də, görünür, həmin anlarda belə, onların daxilindən çəkilib getməmiş instinktiv məhəbbət imkan vermirdi ki, küçüklər analarının boğazını yırtsınlar, onu boğsunlar. Ana canavarın boğazı qanamışdı və dillərinə dəyən təzə qan təmi, elə bil, küçüklərə daha artıq bir hərislik gətirdi, onlar artmış bir ehtirasla Ana canavarın boğazını gəmirməyə başladılar, amma analarının xirtdəyini heç cürə dişlərinə keçirə bilmirdilər. Ana canavar başını yanpörtü göyə tərəf tutub, gözlərini yummuşdu və birdən-birə o da boğazından axan qanın qoxusunu hiss etdi, bu hissiyyatda onun aclıq əzablarının sona çata biləcəyi ilə bağlı bir informasiya var idi və bu informasiya qancığı qıcıqlandırıb-şirnikləndirdi, onda ani və vəhşi bir hərislik sövq-təbiisi oyandı. Həmin anlarda daxilindəki hansısa qeyri-adi bir qüvvənin köməyi ilə Ana canavar özünü məcbur edə bildi, məcbur edə bildi ki, nə qədər əldən düşmüş olsa da, o isti qan qoxusunun dəli ehtirası ilə bir göz qırpımında yerindən sıçrayıb, küçükləri parçalamasın, o dözülməz aclıq əzabından qurtarmasın... Ana canavarın gözü açıldı, ani olaraq tərtəmiz göy üzünə baxdı, sonra gözlərinin qapağı taqətsiz halda üst-üstə düşdü, elə bil, göy üzünün bu təmizliyi içində Şərqdən gələn rütubət qoxusu daha aydın hiss olundu, bu qoxu boğazından axan təzə qanın qoxusuna qarışdı və həmin qarışıq qoxular içində qancıq yenə də içindəki hansı bir qüvvədənsə güc alıb, həyatında sonuncu dəfə acıqla mırıldadı, sonra sərt hərəkətlə boğazını küçüklərin dişindən çəkib çıxartdı, başını arxaya uzadıb, bir az geri sürüşdü, eləcə böyrü üstə qarnını küçüklərin ağzına tərəf qabartdı. Ana canavar təhtəlşüur olaraq küçüklərə kömək etmək istəyirdi. Qancıq sərt hərəkətlə boğazını onların dişindən çəkib çıxaranda, küçüklər əvvəlcə, elə bil, çaşdılar, nə edəcəklərini, analarının nə istədiyini, onlara nə dediyini başa düşmədilər, sonra onların içindən bir qorxu hissi ötüb keçdi, elə bil, hətta o anlarda belə, Ana canavardan gələn doğma bir istilik birdən-birə dondu, küçüklərin özünüsaxlama instinktləri bütün qalan hissləri qovub, onların içindən çıxardı və elə ki, Ana canavar sonuncu dəfə eləcə mırıldadı, qarnını onların ağzına tərəf dikəltdi, küçüklər onun, yəni Ana canavarın nə dediyini, nə istədiyini - onun sonuncu əmrini o andaca başa düşdülər, analarının qarnının aşağı tərəfinə atılıb, qurumuş əmcəyi ilə qarnı arasındakı seyrək tüklü yumşaq dərini gəmirə-gəmirə dartışdırıb yırtdılar, isti qara ciyərdən gələn hərarəti, yumşaqlığı və qoxunu duyub, başlarını o yırtıqdan içəri soxdular, Ana canavarın qara ciyərini didib dağıdaraq, ağızları qana, şirəyə bulaşa-bulaşa qopardığı tikələri acgözlüklə təpişdirməyə başladılar. Ana canavar heç bir ağrı hiss etmirdi, görünür, onun bütün duyğuları da, elə bil, damar kimi kirəc bağlamışdı və beyni hansısa bir informasiyanı qəbul etmək imkanında deyildi. Yumşaq qara ciyər tikələrini qoparıb yeyə-yeyə hənirtiləri artmağa başlayan küçüklərin səsi bu dünyada Ana canavarın çox uzaqlardan eşitdiyi son səs oldu, sonra tamam bircə an Ana canavara elə gəldi ki, küçüklər onu əmir, əmcəyi isti südə və küçüklərin ağzının şirəsinə bulaşıb,? sonra isə həyat sona yetdi.

Səmimiyyət işığı. TALEH HƏMİDİN YARADICILIĞI HAQQINDA QISA DÜŞÜNCƏLƏR. Səmimiyyət insan xarakterinin bəlkə də ən vacib keyfiyyətlərindən biridir. Özü də bu səmimiyyət təbii olanda zərifləşir, ülviləşir, sahibinə əzəmət və qürur gətirir. Yaradıcı adamın səmimiyyəti isə mütləq onun sənətinə hopur. Bəstəkarın təranələrində, rəssamın rəng harmoniyasında, qələm əhlinin söz düzümündə səmimiyyətin işığı, işığın parlaq nuru apaydın görünür. Şair-publisist Taleh Həmidin nəinki yaradıcılığında, hətta sənətə və sənətkarlara, dostlara və simsarlara, həyata və həyatdakılara münasibətində qəribə bir səmimiyyət var. Talehi tanıdığım 35 ildə bu səmimiyyətin onu tərk etdiyini görməmişəm, duymamışam, eşitməmişəm. Onunla çox-çox səfərlərimiz olub. Bu səfərlərdə dostlar və yoldaşlar, səfərdaşlar Taleh Həmidin diqqətinə, qayğıkeşliyinə, dadlı-dadlı, şirin-şirin söhbətlərinə heyran qalıblar. Onun duzlu-məzəli söhbətlərinin ovsununa düşməmək mümkün deyil. Bu sadaladıqlarım və sadalamağa ehtiyac duymadığım neçə-neçə mənəvi-əxlaqi dəyərlər, insani keyfiyyətlər Taleh Həmidin şəxsiyyət kamilliyinin əlvan çalarlarıdır. Məni sevindirən odur ki, bütün bunlar Talehin həyat və həyat davranışının kredosu olmaqla yanaşı, onun yaradıcılığının mayasını, cövhərini halallaşdırır. Cəsarətlə deyirəm ki, Taleh Həmidin bədii yaradıcılığı qranit kimi möhkəm və əzəmətlidir. Onun sırf özünəməxsus yaradıcılıq dünyası var. Qəmi kişi qəmi, kədəri ər kədəri, həzinliyi şair kövrəkliyi, sevinci bayram xonçası olan bir dünya. Həmin dünya həm də ona görə halaldır ki, oradan minlərlə könül dünyasına pay düşür: Şair Taleh Həmidin misralarında, publisist Taleh Həmidin fikir zəncirbəndində, naşir Taleh Həmidin peşəkarlıq səriştəsində. Peşəkarlıq demişkən, Taleh Həmid bir naşir, bir redaktor kimi də seçiləndi, həm də sözübütövdür. Nəşriyyat və redaksiya işi elədir ki, bəzən özün istəmədən, özündən asılı olmayaraq adamın sözünün yalanı da çıxır. Ancaq Taleh Həmidi nə "Ulduz" jurnalında əməkdaşlığı dövründə, nə "Yeni fikir"də, nə "Müstəqil qəzet"də redaktorluğu çağında, ümumiyyətlə onu tanıdığım uzun bir zaman kəsiyində sözünə xilaf çıxan görməmişəm. Mənəviyyatı kimi sözü də həmişə kəsərli və bütöv, dəqiq və realdır. Tanıyan oxucuların bir daha əminliyi və az tanıyan şeirsevənlərin Taleh Həmidi daha dərindən duymaları və səmimiyyətinin işığını görmələri üçün onun dörd cilddə seçilmiş əsərlərini vərəqləmək, vərəqləyibən oxumaq, oxuyuban da dərinliyinə varmaq kifayətdir. Kifayətdir ki, Taleh Həmidin avtobioqrafik ömür kitabını vərəqləyə-vərəqləyə onun xarakterinin incəlikləri bir daha canlılığı və saflığı ilə gözlərimizdə canlansın. Şeir və poemalarını oxumaq kifayətdir ki, Taleh Həmid duyğularının, Taleh Həmid düşüncələrinin ləngəri və dinamikliyi, lirizmi və ülviyyəti duyğularımıza tumar çəksin. Bu məqamda istəyirəm Taleh Həmidin ayrı-ayrı misralarından seçmələri nümunə kimi göstərim. Soruşa bilərsiniz ki, niyə? Əvvəla ona görə ki, bir qəzet məqaləsində şairin yaradıcılığını geniş təhlil etmək imkan xaricindədir. İkincisi isə oxuculara çatdırmaq istəyirəm ki, Taleh Həmidin misraları dolğundur, sanballıdır, fikir dərinliyindən su içib və nəhayət fəlsəfi siqləti var. "Yanımda dolandı, yanımda gəzdi, Gedib özgələrdən sordum. "Ürəklər öləndən sonra. Çiçəklər neyləyə bilər? Onlar ölüm qarşısında. Talehin poeziyası ismətli poeziyadır. Şair sözün niqabını çox həssaslıqla və ehtiyatla götürüb fikrini təzə gəlin kimi bizə göstərir. Bu tül şair misralarının hüsnünü gizlətmir, əksinə, onun lətafətini daha cazibəli, daha füsunkar edir. Taleh Həmid emosional və həssas insandır. Mənim fikrimcə, şairin romantik duyğuları, həqiqət axtarışları və hisslərinin ülviyyəti üçün emosiya mütləq vacibdir. Taleh Həmidin hər gün gördüyümüz və hər gün rastlaşdığımız məqamlara, reallıqlara münasibəti bambaşqadır, bizi heyrətləndirir. Məncə, elə poeziyanın gücü də insanları heyrətləndirməsindədir. Taleh Həmidin, yuxarıda dediyim kimi, sözlərində dərin məna var. Məncə, bu mənaların qəribə fikir çalarları var və həmin çalarlar Talehin daxilini duymaqda oxuculara bələdçilik edir. Taleh Həmidin poeziyasının bir qatı mərhəmət duyğusu ilə bağlıdır. Məncə, onun mərhəmətinin kökündə insana məhəbbət, insan ləyaqətinə ehtiram, insanlığa rəğbət marağı durur. Taleh Həmidin tərcümeyi-hal xarakterli publisistikası var. Məncə, onun publisistikasının əsas qayəsi və dəyəri keçmişi aydın, həqiqət işığında dərk edib ləyaqət və ehtiramla gələcəyə çatdırmaqdır. Bu istəyinə də məharətlə nail olub. Taleh Həmid fikir azadlığını sevən şairdir. Məncə, onun şair azadlığının mayasında dərk edib qavradığı həyat həqiqəti və zərurət durur. Qeyri-adiliyi ilə heyrət doğuran dahi Holland rəssamı Van Qoq yazır ki, "insanları sevməkdən nəcib heç nə yoxdur". Məncə, Taleh Həmidin ilhamının büllurluğunun və coşqunluğunun kökündə onun insanlara dəruni məhəbbəti durur. İngilis yazıçısı Uilyam Tekkereyin isə belə bir müdrik fikri var: "Rəftar əkərsən - adət biçərsən, adət əkərsən - xasiyyət biçərsən, xasiyyət əkərsən - tale biçərsən". Məncə, Taleh Həmid xoş rəftarı, səmimi xasiyyəti və Tanrı bəxş etdiyi tale qisməti - şair ömrü ilə özünə kifayət qədər məhəbbət və rəğbət, hörmət və ehtiram qazanıb. Bu cür qazanılanlar isə itib batmır, əksinə zaman keçdikcə, vaxt uzaqlaşdıqca o daha da aydın, daha möhtəşəm görünür. İlham RƏHİMLİ, sənətşünaslıq doktoru, professor.

Məşhur kino rejissoru, Azərbaycanın xalq artisti, professor Tofiq İsmayılovun 70 yaşı tamam olur. Tofiqlə 60-cı illərdə hər ikimiz Azərbaycan radiosunda işlədiyimiz zaman tanış olduq. 1964-cü ildə Moskvada Ali Ssenari Kurslarını bitirib Bakıya qayıdandan sonra Radionun Uşaq verilişləri şöbəsinin müdiri təyin edildim, Tofiq İsmayılov bu şöbənin rejissoru idi. Birlikdə çalışmağa başladıq, bir çox zənnimcə maraqlı verilişlər hazırladıq. Uşaq verilişləri şöbəsinin "Ulduz", "Xoruz" adlı populyar verilişləri vardı. Yeri gəlmişkən o illər Uşaq şöbəsində redaktor kimi çalışan, tanınmış jurnalist Mailə xanım Muradxanlının mənə xatırlatdığı bir əhvalatı burda yada salmaq istəyirəm. Məşhur Xoruz baba - istedadlı aktyor Hüseynağa Sadıqov balaca dinləyicilərin sevimlisinə çevrilmişdi. Bu verilişi onsuz təsəvvür etmək mümkün deyildi və aktyor özü də bunu yaxşı bilirdi. Bir dəfə hansı işiyləysə əlaqədar rayona getmiş, verilişin yazılma vaxtına qədər gəlib çıxmamışdı. Verilişi proqramdan çıxarmaq istəyirdilər. Mailə xanım xatırlayır ki, şöbə müdirimiz (yəni mən) bunu etməyə qoymadı: - Xoruz banlamasa səhər açılmaz? "Xoruz" jurnalında uşaqlara tapmacalar söylənilirdi və çoxlu cavablar alırdıq. Tofiqlə danışdıq ki, axı bu radiodur, uşaqların fantaziyasını canlandırmaq üçün yalnız sözlə yox, səslər vasitəsiylə də tapmacalar vermək yaxşı olar. Müxtəlif quşların cəh-cəhini, dənizin uğultusunu, çay, bulaq şırıltısını, külək, yağış, qasırğa səslərini lentlərə yazdıraraq efirə verdik və balaca dinləyicilər bu səsləri tanıyıb xeyli cavab yazdılar. Tofiqlə "Şəhərin bir günü" adlı sözsüz, yalnız küçə, nəqliyyat vasitələrinin, təbiət səslərindən ibarət Səs novellası da hazırladıq. Əfsus ki, sırf radioya xas olan bu janrlar sonralar davam etdirilmədi. Bu işin əsas zəhməti əlbəttə rejissorun - Tofiq İsmayılovun boynuna düşdü. Bilmirəm, bu çox mükəmməl rejissor və aktyor işinin bəhrəsi olan trilogiya radionun fondunda qalıb ya yox, qalmayıbsa, çox heyf. O illər Tofiqlə yalnız əməkdaşlıq etmirdik, həm də dostlaşdıq, çox-çox illər sonra isə qohum, quda olduq. Tofiqin qızı Sevinc gəlinimizdir, oğlum Turalın həyat yoldaşıdır. Radiodan sonra Tofiq Moskvaya Ali rejissor kurslarına daxil oldu, oranı bitirdi, artıq kino və televiziya filmləri rejissoru kimi fəaliyyətə başladı. Bu illər ərzində Tofiq iyirmidən artıq kino, televiziya və sənədli film çəkdi. "Abşeron" romanı əsasında çoxseriyalı film, "Çarvadarların yolu ilə", "Mən mahnı qoşuram", "Gilas ağacı" kimi sevilən kino əsərlərinin quruluşunu verdi. Məlik Məmməd nağılı əsasında çəkdiyi film ABŞ-da nümayiş etdirilməsi üçün seçilən 17 sovet filmindən biriydi. Tofiqin çəkdiyi filmlər arasında ikisini xüsusi qeyd etmək istərdim. Məşhur rəqqasəmiz Əminə Dilbaziyə həsr olunmuş "Prima" filmini və ölməz müğənnimiz haqqında çəkdiyi "Oxuyur Müslüm Maqomayev" filmlərini. Nə qədər təəccüblü görünsə də Tofiqin filmi bu böyük sənətkar haqqında çəkilmiş yeganə ekran əsəridir. Əlbəttə müğənninin ayrı-ayrı çıxışları, konsertləri, ifaları lentə alınıb, amma yaradıcılıq yolunu tam şəkildə əks etdirən tək film Tofiqin yaratdığı əsərdir. Odur ki, böyük müğənnini itirdiyimiz günlərdə Bakı və Moskva telekanalları rejissorun adını belə çəkmədən məhz bu filmdən böyük parçalar nümayiş etdirirdilər. Kino və televiziya sahəsində yorulmaz enerjiylə çalışan, bir insan ömrü boyu bu qədər film çəkən, uşaqlar üçün kitablar yazan, Ali məktəbdə pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olan Tofiq İsmayılov Türkiyəyə getdi və on beş il ərzində İstanbulun Memar Sinan Universitetinin müəllimi - oldu. İstanbulda neçə illik fəaliyyəti boyu Tofiq İsmayılov həyatını yalnız Memar Sinan Universitetindəki tələbələr yetişdirməyə deyil, bütün türk dünyasının sənətinə, türk xalqlarının qarşılıqlı mədəni əlaqələrinin gəlişməsinə, Azərbaycanın Türkiyədə daha geniş tanıdılmasına həsr etdi. İstanbul Bələdiyyəsinin o vaxtkı kultur işləri dairəsinin müdiri dostu, dostumuz Şenol Dəmirözlə birlikdə İstanbulda nələr təşkil etmədi: türk dünyası sinema (kino) festivalları, ədəbiyyat, opera günləri, konsertlər, ünlü sənətçilərimiz Üzeyir Hacıbəyliyə, Adil İsgəndərova, Qara Qarayevə, Rəsul Rzaya, Bəxtiyar Vahabzadəyə həsr edilmiş tədbirlər... Şenolla birlikdə bütün müstəqil və muxtar Türk Cümhuriyyətlərini - Qazaxıstanı, Qırğızıstanı, Özbəkistanı, Türkmənistanı, Tatarıstanı, Başqırdıstanı bir-bir gəzib-dolaşdılar, türk xalqlarının illər boyu qırılmış mənəvi və mədəni bağlarını yenidən bərpa etməyə çalışdılar. Türk dünyasının məşhur kino ustaları - türkiyəli Xalid Rəfiq, mərhum qırğız rejissoru Tolamuş Okeyev, türkmən Xocaqulu Narliyev və onun xanımı aktrisa Maya Aymedova, özbək Şöhrət Abbasov, tatar Bolot Mansurov Tofiqin yaxın dostları, İstanbuldakı kino bayramlarının daimi iştirakçıları idi. Rəhmətlik Çingiz Aytmatovla da dostluq edirdi, onunla, habelə qazax yazıçısı Muxtar Şaxanovla birlikdə ssenarilər yazmışdı. Tofiq İsmayılovun İstanbul dövründəki ən vacib işlərindən biri - yazdığı üç cildlik "Türk cümhuriyyətlərinin sinema tarixi" oldu. Bir elmi institutun görə biləcəyi (bəlkə də görə bilməyəcəyi) işi Tofiq İsmayılov təkbaşına etmiş, Türk dünyasının mükəmməl kino salnaməsini yaratmışdı. Bu kitab təbii ki, yalnız yazılı mənbələrə əsaslanmır, onu araya-ərsəyə gətirmək üçün müəllif yüzlərlə bədii və sənədli filmə baxmalı olmuşdu. Bu filmlərin əksəriyyəti onun şəxsi kinotekasında saxlanılır. Məncə bu türk xalqlarının kino sənətinə aid unikal kolleksiyadır və yaxşı olardı ki, indi Tofiq Bakıya qayıtdığı zaman bu zəngin filmlər xəzinəsində toplanmış əsərləri öz təqdimatları və şərhləri ilə televiziya kanallarımızda nümayiş etdirsin. Tofiq İsmayılovun 70 illiyi münasibətilə qələmə aldığım bu yazıda onun fəaliyyəti haqqında çox söz deyə bilərdim. Amma professor Nizami Cəfərov "525-ci qəzet"də məni qabaqlayaraq görkəmli sənətkarımız haqqında müfəssəl bir məqalə dərc etdirib və mənim demək istədiyim sözlərin çoxunu deyib. Mənə isə on il bundan qabaq Tofiq İsmayılovun 60 illiyi münasibətilə yazdığım yazıdan bəzi fikirləri yenidən təkrarlamaq qalır. Onun xasiyyətinə, davranışına az-çox bələd olan qohum kimi o vaxt yazırdım ki, Tofiq çox ailəcanlı, balacanlı, nəvəcanlı bir insandır. Özünü oda-közə vurur ki, ailəsi yaxşı dolansın. Kimə deyirsən? İndi on il keçəndən sonra, 70 yaşında da Tofiq eyni fədakarlıqla övladlarından başqa yeddi nəvəsinin yolunda ömrünü fəda etməyə hazırdır. Söhbət nəvələrdən düşdüsə bir məzəli və mənalı xatirə də yadıma düşdü. Tofiqlə mənim iki ortaq nəvəmiz var - Rəsul və Anar, Turalla Sevincin övladları. Rəsul dörd-beş yaşlarında olanda Bakıda Axundov kitabxanasının yanından keçərkən bu binanın fasadında ucaldılmış heykəlləri ona göstərdim, bax o da mənim atam, Turalın babası, sənin ulu baban Rəsul Rzadır - dedim sən onun adını daşıyırsan. İndi Rəsul artıq böyük oğlandır, Ali məktəb tələbəsidir, şübhəsiz dərk edir ki, Tofiq İsmayılovun heykəlini o özü ucaldıb - filmləriylə, kitablarıyla, Türk dünyasına xidmətləriylə, Bakıda və İstanbulda yetişdirdiyi yüzlərlə tələbələriylə. Görkəmli tərcüməçi, naşir, təşkilatçı, əsl ədəbiyyat adamı Azər Mustafazadənin 70 yaşı tamam olur. Bu münasibətlə yazdığım yazıya başlıq qoyandan sonra bir qədər tərəddüd keçirdim. Bəlkə onu dəyişdirim-deyə düşündüm... Axı bu başlıq dostum Azərin qəlbini sızlada, kövrəldə bilərdi. Bir neçə il əvvəl o çox sevdiyi həyat yoldaşı Vəfa xanımı itirmişdi. Başlığı dəyişmədim, çünki Vəfa xanımın xatirəsinə də, Moskvada Ədəbiyyat institutunda birgə oxuduğu gənclik dostlarına da, ümumən yoldaşlıq etdiyi başqa insanlara da, müxtəlif sahələrdə çalışdığı işlərə də etibarı cəhətdən Azəri məhz "vəfa" sözüylə səciyyələndirmək düz olar. Ömrü boyu çeşidli işlərdə fəaliyyət göstərib. Adicə ədəbi işçi, sonra "Literaturnı Azərbaycan" jurnalının məsul katibi olanda da, Mərkəzi Komitənin mühüm şöbələrindən birinin müdiri işləyəndə də, "Literaturnaya qazeta"nın Azərbaycan üzrə müxbiri kimi çalışanda da, Şəki kimi böyük rayona rəhbərlik edəndə də, bir müddət işsiz qalanda da, nazir müavini vəzifəsini daşıyanda da Azər həmişə eyni Azər olub, işinə sədaqətli, fəaliyyətinə namusla yanaşan, zəhmətkeş, xeyirxah... Azərbaycan ədəbiyyatını rus dilinə çevirmək kimi ağır zəhmətə qatlaşanda da, indi bəzi başqa nəşriyyatların dağıldığı, sıradan çıxdığı bir vaxtda qədim "Azərnəşr"i yaşadanda da həmişə ədəbiyyatımıza, mədəniyyətimizə ləyaqətlə xidmət edib. Azərbaycan ziyalısı deyəndə ilk ağlıma gələn insanlardan biri Azərdir. Təmənnasız, iddiasız, heç kəsin yerində gözü olmayan gözü tox bir ziyalı, heç kəsə həsəd çəkməyən alicənab, fədakar insan. Hərdən Azərlə zarafat edirik ki, o öz adını artıq "Azərnəşr" sözündə ədəbiləşdirib, çünki çətin zamanlarda bu nəşriyyatın ayaqda qalması ilk növbədə Azərin xidmətidir. Və müxtəif illərdə - insanlar kimi kitablar da uğurlu, ya uğursuz günlər yaşayır, sevildikləri vaxtlar da olur, gözdən düşdüyü vaxtlar da. Acı da olsa etibar etməliyik ki, son vaxtar, bütün dünyada olduğu tək, Azərbaycanda da Kitabın bəxtinə ağır sınaqlar düşüb. Belə sınaqlardan çıxmaq hər insana, hər kitaba nəsib olmur. Belə bir bazar, daha sərt desəm baqqal mülahizəsi var ki, kitabın dəyəri onun populyarlığında, alış-veriş meyarlarıyla ölçsək, satılıb-satılmamasındadır. Amma satılmayan adamlar da var, satılmayan kitablar da... İstərdim ki, məni düzgün başa düşsünlər. Məlumdur ki, ədəbiyyatın müəyyən populyar janrları var, məsələn çox oxunan dedektiv janr. Əgər bu janrda yaranmış əsərlər Edqar Po, Konan Doyl, Aqata Kristi, Jorj Simenon, ya elə bizim Çingiz Abdullayev kimi istedadlı müəlliflərin qələmindən çıxıbsa, bu kitablar ədəbiyyatın malıdır, onun dəyərli örnəkləridir. Amma axı tək bir oxucunu cəlb etmək üçün yazılan bayağı "əsərlər" də meydana çıxır. Özəlliklə bizim günlərdə pulu-varı olan hər adamın öz cızma-qarasını çap etməyə imkanı varsa. Ciddi ədəbiyyat isə geniş oxucu marağını cəlb etməyə də bilər. Amma belə kitabları nəşr olunmaq və deməli yaşamaq haqqından məhrum etsək həqiqi ədəbiyyatın siması necə olar? Bu söhbəti ona görə salıram ki, Azər "Azərnəşr"də kitab çap etmək siyasətində bazar iqtisadiyyatının qanunlarına müəyyən qədər riayət etməyə məcburdursa da, həqiqi dəyəri olan kitabların işıq üzü görməsinə də həmişə ciddi məsuliyyətlə yanaşır. Uzun illər Yazıçılar İttifaqına rəhbərlik etmiş, xalq yazıçısı İmran Qasımovun çoxdan bəri kitabları çıxmırdı. Elmira xanım Axundova onun maraqlı esselərindən ibarət olan bir kitabını tərtib etdi, Öz sözünü mən yazdım, Azər isə bir an tərəddüd etmədən bu kitabı sponsorsuz-filansız, nəşriyyatın öz daxili resursları hesabına nəfis şəkildə çap etdi. Bu bəlkə də adi görünə biləcək bir faktdır. Amma mən bu faktda Azərin həm ədəbiyyata, həm də tanıdığı, hörmət etdiyi müəlliflərə etibarının, sədaqətinin bariz örnəyini görürəm. Ümumiyyətlə fikir vermişəm ki, uzun illər boyu ünsiyyətimizdə Azərdən bir nəfər haqqında da olsa (bircə nəfər istisna olmaqla -adını çəkmirəm) hər hansı bir mənfi söz eşitməmişəm. Özəlliklə vaxtıyla ona qayğıyla yanaşan ağsaqqal yazıçılarımız Mirzə İbrahimov, İmran Qasımov, İsmayıl Şıxlı haqqında həmişə böyük ehtiramla söz açır, onlarla bağlı maraqlı xatirələrini dilə gətirir. Ədəbiyyatımızda öz yeri olan, qədirşünas adamların xatirələrində yaşayan insanları - dünyasını dəyişmişləri belə hörmətlə anmaq - ziyalılığın, nəcibliyin əlamətidir. Ölülərə-dirilərə böhtan, föhş atmaq isə naqislik kompeksindən əziyyət çəkənlərin şakəri, özünə "təsəllisi" uğursuzluqlarının nişanəsidir. İnsan ömürlüyündə yüksəliş anları da olur, diqqətdən kənarda qaldığı vaxtlar da. Mərdanəlik - hər iki məqamda mənliyini qoruyub saxlamaqdır. Ləyaqət ondadır ki, zirvələrə ucalanda başın gicəllənməsin, hamıya yuxarıdan aşağı baxmayasan, zirvələrdən enəndə isə giley-güzar etməyəsən, bütün dünyadan küsüb-inciməyəsən, hamını suçlamayasan. Azər bütün bu təbəddülatlardan eyni cür başıucalıqla keçən, həmişə şəxsiyyətini qoruyanlardandır. Yazımın əvvəlində olduğu kimi axırlarına yaxın da Vəfa xanımı xatırlamaq istəyirəm. Tale elə gətirdi ki, bu gün iki qızı da ailələriylə birlikdə xarici ölkələrdə yaşayır. Azər tənhalığın acısını da eyni mətanətlə, eyni dözümlə keçirir. Yalqızlığının ağrılarını heç kəsə göstərmir, bəlkə ancaq bir neçə dostuyla əvvəlki vaxtlardan daha çox, daha sıx ünsiyyətdə olmağa ehtiyac duyur. Ancaq yetər, yetmiş yaşı tamam olan gün - martın 27-də qələmə aldığım bu yazımda Azəri qəmli sözlərlə riqqətləndirmək istəmirəm. Ona - varlığı üçün, belə olduğu üçün, etibar və sədaqəti üçün minnətdarlığımı bildirmək istəyirəm, ayrı vaxt demədiyim sözləri - "belə bir dostum olduğu üçün qürur duyduğumu" ona çatdırmaq istəyirəm. Yetmiş yaşın mübarək Azər!

AZƏRBAYCAN YAZIÇILAR BİRLİYİNDƏ DAHA BİR MÜSBƏT ƏNƏNƏNİN ƏSASI QOYULDU. Ötən gün Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) "Bayatı" kitab evində yazıçı-dramaturq, "Ulduz" jurnalının baş redaktoru Elçin Hüseynbəylinin yeni işıq üzü görmüş kitabı - "Şah Abbas" tarixi romanı ilə bağlı İmza günü keçirildi. Tədbiri AYB-nin katibi Rəşad Məcid açaraq, İmza gününün keçirilməsini yüksək qiymətləndirdi və qeyd etdi ki, bu tədbirlərin keçirilməsi fikrini Birliyin sədri, xalq yazıçısı Anar irəli sürüb: "Bu mərasimlər ictimaiyyət arasında kitabın təbliğinə, kitaba diqqətin artmasına, oxucu auditoriyasının genişlənməsinə xidmət edəcək. İnanıram ki, AYB-də İmza günü keçirilməsi ənənəvi hal alacaq və həm bu tədbirlərə, həm də ümumən kitaba maraq göstərənlərin sayı daha da çoxalacaq". "Dünya ədəbiyyatı" dərgisinin baş redaktoru Səlim Babullaoğlu E.Hüseynbəylini, eləcə də bütün ədəbiyyatsevərləri yeni bir ənənənin başlaması münasibətilə təbrik etdi. Tanınmış dramaturq Əli Əmirli hər bir yeni kitabın işıq üzü görməsini müəllif üçün qələbə adlandırdı: "Elçin Hüseynbəyli də bu qələbəni dadan yazıçılardandır. O, məhsuldar yaradıcılığı ilə seçilən yazıçıdır. Arzu edirəm ki, bu məhsuldarlığını hər zaman qoruyub saxlaya bilsin. Mən bu İmza günü tədbirini ədəbi sahədə irəliyə atılmış addım kimi dəyərləndirirəm". Şair Elxan Zal Qaraxanlı Azərbaycan ədəbiyyatında tarixi roman janrının durmadan inkişaf etdiyini, E.Hüseynbəylinin bu janrın gözəl nümunələrini yaratdığını önə çəkdi. Şair İlyas Tapdıq, professor Ənvər Əhməd də öz çıxışlarında müəllifi təbrik, İmza günü keçirilməsini isə təqdir etdilər. Daha sonra müəllif kitabının satılan nüsxələrini imzaladı.

"Müasir Ukrayna tarixi" kitabının təqdimatı keçirilib. Aprelin 3-də BSU-nun Ukrayna Mədəniyyət mərkəzində Avropaşünaslıq kafedrasının dosenti H.Məmmədovun "Müasir Ukrayna tarixi" (XX əsrin sonları-XXI əsrin əvvəlləri) dərs vəsaiti kitabının təqdimetmə mərasimi keçirilib. Tədbirdə Ukraynanın Azərbaycandakı səfiri B.Klimçuk da iştirak edib. Təqdimetmə mərasimini BSU-nun rektoru, AMEA-nın müxbir üzvü professor Kamal Abdullayev açaraq, Azərbaycan-Ukrayna münasibətlərindən danışıb, iki ölkə arasında dostluq əlaqələrinin tarix boyu möhkəm olduğunu, müasir dövrdə bu əlaqələrin daha da möhkəmləndiyini qeyd edib. Universitetdə ukrayna dilinin, tarixinin, mədəniyyətinin ixtisas səviyyəsində keçildiyini önə çəkən K.Abdullayev bu yaxınlarda BSU-da T.Şevçenko adına "Ukrayna linqofon kabineti"nin də açılacağını bildirib. "Müasir Ukrayna tarixi" kitabının vaxtında ərsəyə gəldiyini deyən rektor onun iki ölkənin əlaqələrinin daha da möhkəmlənməsinə xidmət edəcəyinə əmin olduğunu dilə gətirib. Rektor gələcəkdə bu kitabın ukrayncaya tərcümə olunmasının vacibliyini də qeyd edib. Ukrayna səfiri B.Klimçuk təqdim edilən kitabı yüksək dəyərləndirərək, onun nəşrində əməyi olan hər kəsə, xüsusən rektor K.Abdullayevə minnətdarlığını bildirib. Ukraynanın keçdiyi tarixi yola ekskurs edən səfir bu yolun heç də asan olmadığını diqqətə çatdırıb. Tarixin doğru, obyektiv yazılmasının hər bir xalq üçün, onun gələcək taleyi baxımından mühüm amil olduğunu deyən diplomat, bu mənada, sözügedən nəşri önəmli vəsait kimi səciyyələndirib. B.Klimçuk da kitabın ukrayncaya çevrilməsini gərəkli sayıb. Mərasimdə kitabın müəllifi H.Məmmədov, BSU-nun elmi işlər üzrə prorektoru M.Əliyev, Avropaşünaslıq kafedrasının müdiri E.Nəcəfov, Slavyan ölkələrinin tarixi kafedrasının dosenti A.Cəlilov, ADPU-nun Türk və Şərqi Avropa xalqlarının tarixi və tarixin tədrisi metodikasının dosenti R.Əliyev, BDU-nun dosenti S.Hüseynova, universitetin Slavyan ölkələri kafedrasının dosenti və tələbələr də çıxış ediblər.

Dövlət Film Fonduna yeni materiallar təqdim edilib. Azərbaycanın görkəmli kinodramaturqu İmran Qasımovun Lipetsk Film Fondunda saxlanılan fotoneqativləri Dövlət Film Fonduna təqdim olunub. Bu barədə APA-ya Azərbaycan Dövlət Film Fondunun direktoru, əməkdar incəsənət xadimi Cəmil Quliyev məlumat verib. C. Quliyev bildirib ki, təqdim olunan fotoneqativlər artıq fondun arxivindədir. Dövlət Film Fondunun təşkilatçılığı ilə görkəmli dramaturq Cəfər Cabbarlının 110 illik yubileyinə həsr olunmuş tədbir keçiriləcək. Tədbir Muzey Mərkəzində aprelin ortalarında təşkil olunacaq. Fondun təşkilatçılığı ilə keçiriləcək növbəti tədbir isə kinorejissor Vaqif Mustafayevin 1989-cu ildə çəkdiyi "Yaramaz" filminin 20 illiyinə həsr ediləcək. Tədbirin Dövlət Musiqili Komediya Teatrında mayda keçirilməsi planlaşdırılır.

Ədəbiyyat tariximizin unikal mənbəyi. Bu yaxınlarda XVI-XVII əsrlər görkəmli Azərbaycan şairi, ədəbiyyatşünası və rəssamı Sadiq bəy Əfşarın "Məcməül-xəvas" təzkirəsi çapdan çıxıb. Əsərin Azərbaycanın elmi və ədəbi fikir tarixində hansı yeri tutmasını göstərmək üçün onun mərkəzinə qoyulan yazı prinsipləri barədə danışmaq kifayətdir. Sadiq bəy bəhs etdiyi dövrün müasir dillə desək, insan mənzərələrini yaratmış, bu mənzərəni gah görünən-vizual mənzildə saxlamış, gah da onların vasitəsi ilə - insan xislətinin xüsusən ədəbiyyata uğraşdığı zaman nələr meydana qoya biləcəyini "miniatür dəqiqliyi" ilə göstərə bilmişdir. Nəyə görə "miniatür dəqiqliyi"? Ən müxtəlif qələm adamları ilə əlaqəli təzkirədə nəql edilən əhvalatlar ilk baxışdan adi detallardır, onların xarakterlərinin bu və ya digər ayrıntılarını göstərir, ancaq əsərin bütövlükdə bu kiçik, "miniatür" ayrıntılardan təşkil edilməsi, zəif fonun əslində mövzunun məğzini təşkil etməsi Sadiq bəy kitabdar dövrünün ilk baxışdan asan oxunmayan kitabıdır. Sadiq bəy Əfşar (mənbələrdə Sadiq bəy Sadiqi və Sadiqi Kitabdar kimi də yad edilir) dövrünün mükəmməl bilikli, istedadlı şəxsiyyətlərindən biri olub. Orta əsr ədəbiyyatşünaslığımızın möhtəşəm abidələrindən olan "Məcməül-xəvas" təzkirəsini 1948-ci ildə İran alimi, azərbaycanlı doktor Əbdürrəsul Xəyyampur fars dilinə tərcümə edərək Təbrizdə orijinal türk mətni ilə çap etdirmiş və bu kitab hal-hazırda əlyazma səviyyəsində nadir nüsxədir. Sadiq bəy Səfəvi dövlətinin banisi Şah İsmayıl Xətainin zamanında Şamdan (Suriyadan) könüllü olaraq ona qoşulmaq üçün gələrək, İraq və Azərbaycanda yerləşən xudabəndəlü adlı türk-əfşar tayfasının mənsubu olub. 1533-cü ildə Təbrizin Vercü məhəllərində dünyaya gələn Sadiq bəy 20 yaşında, atasının qətlindən sonra özünə bir himayədar tapmadığından ata ocağını tərk edərək macəralı bir həyata atılmış, qələdər və dərvişlərə qoşularaq səyahətlərə çıxmışdır. Bu macəralı həyat, ən dar macalda belə görüb-götürmə vərdişi, adi, təsadüfi detallarla həyatın və sənətin xüsusi mənası arasında bağın həmişə diqqətdə saxlanılması onun həm də qüdrətli bir ədəbiyyatşünas kimi yetişməyində əvəzsiz rol oynamışdır. Sadiq bəyin bu təzkirəsində zahirən dövrün ədəbi xronologiyası verilir, ancaq diqqətlə mütaliə etdikdə ədəbiyyatşünaslıq və tənqid əsərinin məğzində bu dövrün fövqündə dayanan BÖYÜK HƏQİQƏTİ görmüş oluruq. Sərt xarakterə malik olduğuna görə bir müddət sonra vəzifə başından uzaqlaşdırılsa da, ömrünün sonuna qədər rəsmən bu vəzifədə olur və maaşını alır. Sadiqi 1602-ci ildə İsfahanda, yaşı yetmişə çatdığı bir zamanda əsərlərini toplayaraq bir külliyyat tərtib etmişdir. Əsər osmanlı torpaqlarından tutmuş bugünkü İran, Azərbaycan, Orta Asiya, Əfqanıstan, Pakistan və Hindistana qədər böyük bir ərazinin konkret bir zaman çərçivəsində (I Şah İsmayıl dövründən müəllifin həyatda olduğu günlərədək) ədəbi və ictimai-siyasi mühitini əhatə edir. Bu əsər müəllifin uzun müddətli səyahətlərinin, müşahidələrinin, topladığı zəngin məlumatların məhsuludur. O, səyahət etdiyi ölkələrdə dövrünün məşhur şair və digər sənət adamları ilə görüşmüş, onlarla söhbətlər etmiş, təzkirəsini də bu məlumatlar əsasında yazmışdır. Sadiqi ona qədər geniş yayılmış təzkirələrdən ən çox Nəvainin "Məcalisün-nəfais"inə maraq göstərmiş, ona müvafiq olaraq əsərini səkkiz bölməyə ayırmışdır. Təzkirənin ən önəmli cəhətlərindən biri ondan ibarətdir ki, Azərbaycan, Osmanlı, çığatay türkcəsini gözəl bilən müəllif bu üç türk xalqının ədəbiyyatını, görkəmli şair və ədiblərini bir topluda birləşdirərək oxuculara, tədqiqatçılara onlar haqqında əvəzsiz məlumatlar vermişdir. Məlumat və işarətlərin unikallığı bir də onunla şərtlənir ki, təzkirə müəllifi indi bizim "ədəbi proses" adlandırdığımız burulğanın içinə girməmiş, sadəcə ona çox orijinal bucaqdan yanaşa bilmişdir. Görkəmli ədəbiyyatşünas alim Turxan Gəncəinin dediyi kimi, "Sadiqi bu əsərdə siyasi hüdudları və sülalələr arasındakı ixtilafları bir tərəfə ataraq türk dili və ədəbiyyatını bir bütün halında götürmüş və türk dilinin üç ədəbi şivəsinin şairlərini tanıdaraq əsərlərindən örnəklər vermişdir. Bu təzkirə onun Nəvainin əsərlərini yaxından bildiyini və dövrünün türk şairlərini şivə fərqi gözləmədən tədqiq etdiyini və bu üç şivəni də mükəmməl bildiyini göstərir". Müqəddimə, 8 məcmə və xatimədən ibarət bu təzkirənin tədqiqatçıları göstərirlər ki, əsər Nəvainin üslubuna və təzkirəçilik ənənəsinə uyğun bir şəkildə yaradılsa da, öz orijinallığı və elmi bədii dəyəri ilə bu janrda yazılmış orta əsr təzkirələri içərisində xüsusi bir mövqeyə malikdir. Birinci məcmədə dövrün şairlik istedadına malik hökmdarlarından Şah Təhmasib, Məhəmməd Xudabəndə, II Şah İsmayıl, moğol hakimi Humayün, Osmanlı padşahı Sultan Süleyman, Şeybani sülaləsindən olan Übeyd xan Özbək, Abdulla xan Özbək, Krım xanı Qazi Gəray və başqaları haqqında məlumat verir, onların əsərlərindən nümunələr gətirir. Əsərin ikinci məcməsində şahzadələrdən Şah İsmayılın oğlanları - Bəhram Mirzə, Alxas Mirzə və Sam Mirzə, nəvələri - İbrahim Mirzə, Sultan Həsən Mirzə, Bədi Əz-Zəman Mirzə, Sultan Mustafa Mirzə, Ürgənc hakiminin oğlu Məhəmməd İbrahim xanın adları salınıbdır. Bunlardan "Cahi" təxəllüsü ilə şeir yazan İbrahim Mirzənin (1540-1576) Azərbaycanca, aşıq şeiri üslubunda yazdığı 27 şeiri son zamanlarda Tehranın saray kitabxanasında aşkar edilərək surəti AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutuna gətirilmişdir. Üçüncü məcmə səltənətin sütunu olan, yəni dövlətdə yüksək mövqeyə malik türklər haqqındadır. On bir nəfəri əhatə edən bu fəsildə məşhur Azərbaycan türklərindən Məhəmməd bəy Əmani, Yusif bəy Cavaşlu və başqalarından söz açılır. XVI-XVII əsrlərdə yaşamış Məhəmməd bəy Əmanini şəxsən görən Sadiq bəy onun haqqında maraqlı məlumat verir: "Bayburtludur. Özü türk, əməli saleh, işi ibadət, pisliklərdən uzaq bir insandır. Türk olmasına baxmayaraq "Müqəddəmat" ("Elmlərə giriş") mütaliəsinə rəğbət göstərir, şeir də deyir. Müəllif Yusif bəy Çavuşlu haqqında yazır ki, "şeir təbi Mövlana Füzuliyə yaxındır. Divanını onun rədif və qafiyələri ilə bağlayıb". Maraqlıdır ki, Yusif bəyin təzkirədə nümunə kimi verilmiş üç qəzəlindən biri şairin London muzeyində mühafizə olunan divanında yoxdur. Fəsillərdən biri peyğəmbər nəslindən olan şairlərə həsr olunub. Təzkirəçinin öz ustadlarından biri saydığı Mir Süni ilə başlayan bu fəsildə otuz doqquz şəxs haqqında məlumat verilir. Onlardan hər biri öz dövrünün tanınmış şəxsi olmaqla yanaşı həm də şeir yazmışlar. Lakin şairliklə yanaşı onların həm də bir peşələri, dolanmaq üçün sənətləri olmuşdur. Təzkirəçi yeddinci məcmənin əvvəlində yazır: "Türk, fars və ərəb dillərində söz demək qüdrətinə malik olub, ərəb və əcəmdə şöhrət tapmış türk şairləri haqqında...". İyirmi səkkiz şairdən bəhs olunan bu fəsil böyük Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzuli ilə açılır. Sadiqinin Füzuli haqqında dediyi sözlər ədəbiyyat tariximiz üçün ən önəmli məlumatlardandır: "Bayat elindəndir. İbrahim xanın xidmətinə Bağdada gedib. Xan mərhum Sultan Süleyman Xondgarın yanından köçüb İraqa gəldiyindən Mövlana Füzuli Hillədə sakin olur. Zahiri elmləri öyrənməyə başlayır və az bir vaxtda böyük uğur qazanır. Həqiqətən, heç kəsə belə bir istedad səadəti üz verməyib ki, türk, fars və ərəb kəlamını bu səviyyədə bilsin. Bəzi tədqiqatçılar (H.Araslı, M.Quluzadə) bu cümləni Sadiqinin Füzuli əsərlərini orijinaldan oxuması kimi başa düşmüşlər. Filologiya elmləri doktoru Cənnət Nağıyevaya görə isə Sadiqi burada "mütaliə qılmaq" deyərkən heç də oxumağı nəzərdə tutmamışdır. Orta əsrlərdə "mütaliə qılmaq" ifadəsi həm də yazmaq mənasında işlədilirdi. Sadiq bəy Füzulinin əsərlərini öz əli ilə köçürdüyünü demək istəmişdir. Kitabı tam şəkildə mütaliə etdikdən sonra Füzulinin bu panoramada mövqeyini bir də xatırlamalı olursan, Şekspirin sözləri yada düşür: həqiqi şair zamana müqavimət göstərən şairdir... Təzkirənin ən böyük səkkinzinci fəsli "Əcəmin müasir fəsahət və bəlağət sahibləri haqqında" adlanır. 222 şairi əhatə edən bu fəsildə müəllif müasiri olduğu, şəxsən tanıdığı bir sıra şairlər haqqında dəyərli məlumatlar verir. Təzkirəni oxuduqca görürük ki, Sadiq bəy üçün təqdim etdiyi şairin şəxsi insani keyfiyyətləri çox böyük önəm daşıyır. çox səciyyəvi olan bir əsər alınar. Son dərəcə səciyyəvi cəhətdir ki, orta əsrlər təzkirəsi kimi təqdim edilən kitab əslində bir neçə mətndən ibarətdir. Onların hər biri orta dövr insanının sənətə, dövrana, insana, gerçəkliyə münasibətini eyni zamanda həm fərqli, həm də oxşar şərh planında açıqlayır. Bizcə, kitabın ən önəmli keyfiyyətlərindən biri də budur. Məsələn, kitabda Həsən bəy Əczi haqqında yalnız bu sözləri oxuyuruq: "Təbrizlidir. Dostcanlı və söhbətcil bir cavandır. Şeirində çox incəlik və təzəlik var. İnsanlarla rəftarında olduqca səmimidir". Təzkirədə Mövlana Zəmirinin dövrünün hökmdarlarını mədh etməməsi yüksək dəyərləndirilir, onun mənəvi ucalığı kimi qiymətləndirilir: "Zəmanəsinin böyüyü-kiçiyi, türkü-farsı-hamı onun söhbətlərinə can atır, ehtiyac duyurdu. Hökmdarların mədhinə bir beyt də yazmayıb. Himmətinin ucalığına bu özü bir sübutdur". Kitabın tərtibçisi, mətnin tərcüməçisi, şeirləri yeni əifbaya çevirən, ön söz və şərhlərin müəllifi filologiya elmləri namizədi Əkrəm Bağırov təzkirəni çapa hazırlarkən əsərin Təbriz Dövlət Kitabxanasında saxlanan külliyyatındakı mətninə əsaslanmış, yeri gəldikcə doktor Əbdurrəsül Xəyyampurun Təbriz çapı ilə tutuşduraraq müqayisəli mətn ortaya çıxarmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, Xəyyampurun istifadə etdiyi mənbələr təzkirənin Türkiyənin İstanbul Universiteti kitabxanasında saxlanan iki, Nurosmaniyyə kitabxanasındakı bir əlyazma nüsxəsinə əsaslanır. Ə.Bağırov Sadiq bəy külliyyatının Təbriz əlyazmasının fotosurəti üzərində işə başladıqda məlum oldu ki, fotosurət naqisdir, bir çox səhifələri oxunmur. Bu nüsxənin əsli ilə tanış olmaq üçün Təbrizə ezam olunan Ə.Bağırov nüsxə ilə tanış olmuş, təzkirənin fotosurətini əldə etmişdir ki, bu da kamil bir mətnin ortaya qoyulmasında, qaranlıq məqamlara aydınlıq gətirilməsində mühüm rol oynadı. Kitabın elmi redaktoru AMEA-nın müxbir üzvü professor Teymur Kərimlidir.

Təzə səslər, nəfəslər. Əlimə keçən ilk şeir kitablarından söz açmaq istəyirəm. Deyim ki, vaxtilə belə kitablar əksər hallarda çətinliklə, cavan müəlliflərin səbr və intizarını qıra-qıra çap olunurdu. Ədəbiyyatda özünü təsdiq etmək üçün həmin cavan müəlliflər o ilk kitabı illər boyu gözləyirdilər. Əlbəttə, o cavan müəlliflərin bir çoxu məhz bu ilk kitabdan sonra böyük ədəbiyyat auditoriyasına yol tapırdılar. Amma indi vəziyyət tamamilə dəyişib. Kitab çap elətdirmək sən demə, onu yazmaqdan asan imiş... Amma qəribə burasıdır ki, o kitab müəlliflərinin-cavan şairlərin ədəbiyyata gəlişi çox sakit və soyuqqanlıqla qarşılanır, tənqidçilər bu müəlliflər və onların ilk kitabları haqqında susurlar. Səbəbi onda deyil ki, belə müəlliflərin və ilk kitabların sayı çoxdur və onlar haqqında söz demək vaxt tələb edir. Əsas səbəb odur ki, həmin kitablarda şeir var, amma poeziya yoxdur. Amma mən içində poeziya qığılcımları közərən ilk kitablardan söz açmaq istərdim. "Sənə qədər" şeir kitabının müəllifi Rəbiqə Nazimqızıdır və istərdim onun bu ilk kitabındakı şeirləri barədə söhbətimə müəllifin öz sözləriylə başlayım: "Mən bilmirəm şeir niyə yazılır. Rəbiqə xanımın bu fikrinə tam şərikəm ki, şeir ovqat məsələsidi. O ki qaldı "pıçıldamaq" məsələsinə, bunu ehtimalsız-filansız qəbul etmək də olar, etməmək də, bu da elə ovqat məsələsidir. Rəbiqənin ilk kitabında artıq onun bir şair kimi formalaşdığını təsdiq edə biləcək amillər çoxdur. Birincisi: o, müasir bədii təfəkkür istiqamətinə meyl edir, şeirlərində mümkün qədər sərbəst olmağa çalışır və bu sərbəstliyin əlamətləridir ki, görünən nəsnələrə tamam yeni baxış bucağından yanaşır, bəzən bu sərbəstlik təkcə məzmunda deyil, şeirin formasında da özünü büruzə verir. İkincisi: Rəbiqənin şeirlərinin əksəriyyəti o biri zəriflərin şeirləri kimi qadın duyğuları üstündə köklənib, amma fərq orasındadır ki, Rəbiqə bu duyğuları sırf hissiyyat selinə, axınına tapşırmır, ağılla onu idarə edir. Deyim ki, onun ürəyi ilə qəlbi arasında həssaslıqla soyuqqanlılığı özündə birləşdirən bir ağıllı qadın əyləşib. Heç nə vecimə olmaz- Hardasa bir ürək yıxılar. Sən yanımda olmayınca... Rəbiqə hiss və duyğularını, şeirə ötürüləsi həyəcanlarını mikroşeirlər-fraqmentlər formasında ifadə edir. Bunu çox təbii qəbul edirəm: o şeir ki, bütünlükdə ənənəvi olaraq axırıncı iki misra ya bənd üzərində qurulursa, bu pis mənada ənənədir, lazımdır o fikri qısa və lakonik şəkildə kiçik bir şeir-fraqmentdə ifadə edəsən. Sənsizlik tökülür, ona görə. Bütün misralarımı sıxıb. Köhnə pencəyini ata bilmirsən, Ürəyin gəlmir. Bu şeir-fraqmentlər ilk baxışdan söz oyunu təsiri bağışlayır. Rəbiqənin əksər şeirləri bu mikrobiçimə uyğunlaşıb.Bu şeirləri müəyyən mövzulara, motivlərə, şeir ölçülərinə ayırmaq qətiyyən mümkün deyil. Amma bu sərbəst şeirlərdə ümumən şeirə məxsus olan musiqi, ritm, misralar arasındakı kommunikasiya gözlənilir. Ola bilsin, bu tipli şeirləri qəbul edənlərin sayı qəbul etməyənlərin sayından çox olmasın. Ya da Rəbiqənin bəzi şeirlərini bəyənib, digərlərini heç bəyənməyənlər də olsun. Məsələn, məni bu kitabdakı şeirlərin bir çoxu heç də qane eləmir. O yerdə ki, Rəbiqənin şeiri müəyyən fikrin poetik konstruksiyasına aparıb çıxarır, o şeiri qəbul edirəm, amma hansı bir fikirsə şeirdə poetik libasa bürünmürsə, sadəcə adi fikir səviyyəsində donub qalırsa, o şeiri oxuyur və... unuduram. Məsələn, Rəbiqə yazanda ki: Hər gecə ağlayan bir qadın tanıyıram. Elə bilir Tanrının yazığı gəlir. yastığı qucaqlayıb ağlayanda. Hər gün dostlarıyla davaya çıxır. boş şeylərdən ötrü. Elə bilir bu cür etiraz edəndə. onu daha çox sevəcəklər. Burada şeir üçün maraqlı görünə biləcək nə fikir var? Bir az kəskin desəm, bu şeir mətbəxdən kənara çıxa bilməyən adi giley-güzardır. Amma Rəbiqə yazanda ki: Dünyanın ən gözəl dərdidi, yaddaşı itirmək cəhdidi səni sevmək. Bir az həyəcan, bir az sakitləşmək istəyidi, Bir də gözləməyə öyrəşməkdi. səni sevmək. Bəzən ağlayıb boşalmağa, Evdən qaçıb harasa baş almağa. bəhanədi səni sevmək. Sənə bənzəyən bütün kişilərə. gülümsəməkdi, Onları tanımaq istəməkdi səni sevmək. Təəccübləndirmək arzusudu, İtirmək qorxusudu səni sevmək. Səni sevmək ölçü meyarıdı. Bu şeirdəki fikrin sərbəst şəkildə, bütün misralar boyu məntiqi inkişafı göz qabağındadır. Hər iki misranı mətndən ayırıb mikroşeir kimi də təqdim etmək olar. Rəbiqənin şeirlərində mətnin bir özü, üzdə görünən, misralarda ifadə olunan zahiri tərəfi var, bir də mətn başa çatdıqdan sonra səni düşünməyə vadar edən "gizli" tərəfi. Yəni şeir son nöqtəsi qoyulandan sonra başa çatmır, şeir o nöqtədə sona varırsa, tədrici "ölümü" başlanır. Tutaq ki: "Telefonda "qızımı öp" dedin, Səsin qulağımda ilişib qaldığından Xəttin o üzündəki uşaq Bütün gecəni yatmadı" - dördmisralıq bu şeirdə ("Güman") gümanlar, fərziyyələr üçün meydan açılır. Əlbəttə, bu tipli şeirlər bizim poeziyada tək-tük deyil. Bunu kənardan, Avropadan və ya okeanın o tayından gələn bir təsir də hesab eləmirəm. Keçən əsrin 60-cı illərindən üzü bəri yol alıb gələn modernist şeir təmayülünün inkişafında bu da bir məqamdır. Mən Rəbiqənin şeirləri barədə çox qısa qeydlərimi elə onun kitabının girişində bəyan etdiyi bu sözlərlə bitirmək istəyirəm: "...onsuz da ən yaxşı şeir çoxdan yaradılıb, mən də, başqaları da onu misralara köçürə bilmirik və yəqin ki, heç vaxt da köçürə bilməyəcəyik. Sadəcə, sözlər bizi çəkib aparır-hərəni öz yoluyla, kimini yaxına, kimini uzağa". "Dərdiyim bənövşə" Nisə Qədirova adlı bir cavan müəllifin ilk şeirlər kitabının adıdır. Bu müəllif Sumqayıtda yaşayır və həmin kitaba da ön sözü Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Sumqayıt bölməsinin sədri, tanınmış şair Sabir Sarvan yazıb. Təbii ki, ilk şeirlər kitabına yazılan kiçik müqəddimələr "uğur olsun" xeyir-duası üstündə köklənir və şair dostumuz da bu ənənəyə sadiq qalıb. Amma gəlin, dostumuzun yazdığı o müqəddiməni unudaq, o xeyir-duanı da yaddan çıxaraq və səbrlə, təmkinlə həmin kitabdakı şeirlərə diqqət yetirək. Mənim fikrimcə, Nisə adlı bu cavan şair poetik istedaddan məhrum deyil və ilk kitabındakı bir neçə şeiri də bunu sübut edir. Xırda-xırda ləçəyini, Fələk yolacaq əlimdə. Tər-təmizdi dünyam kimi, Ömrü qısa röya kimi, Çəkiləcək xülya kimi. Yandırdı əlimi közü, İtirdim gəldiyim izi, Çöllərin ismətli qızı, İndi öləcək əlimdə. Mən bu şeiri Azərbaycan poeziyasında bənövşəyə həsr edilən poetik topluda - "Bənövşə çələngi"ndə görmədim və buna çox-çox təəssüfləndim. Nədir bu şeirin məziyyəti? Qısaca belə deyərəm ki, bu şeirdə BƏNÖVŞƏ obrazı poetik rəsm səviyyəsindədir, yəni şeirdə duyğuların, hisslərin rəsmini, cizgilərini görürük. Bənövşə ən qısaömürlü çiçəkdir. Yazda bitir, dünyaya baharın gəlişini soraq verir və bu qısa ömrüylə insanda gözəllik, eşq, məhəbbət duyğuları oyadır. Nisə Qədirova bənövşə ilə insan duyğuları arasında poetik bir assosiasiya yaradır və on iki misrada onun doğuluşundan "ölümünə" qədər o qısa ömrünü poeziyada əks etdirir. Amma bənövşə ölürmü? Söhbət bioloji ölümdən gedirsə, bəli, ölür, amma dünyaya gözəllik bəxş edirsə, onun ölümündən yox, ölümsüzlüyündən söz açmaq lazım idi. Dünyaya yeni baharlar gələcək, çöllərdə yeni bənövşələr bitəcək, bu bənövşələr onları dərən hər kəsin qəlbində xoş duyğular oyadacaq. Nisə xanımın kitabında bir neçə belə nümunə gətiriləsi şeirlər var və bu şeirlərin ən xoşagəlimli cəhəti budur ki, onlarda yaşanılan hisslər, duyğular öz poetik ifadəsini tapa bilir. Ola bilsin, onun az sonra nümunə gətirəcəyim, bəyəndiyim şeirlərinin içində zəif, biri o birindən məntiqi baxımdan aralı düşən, uyuşmayan misralar da var, amma yaxşı şeirlərinin hər birində poetik səmimiyyət var. Yaxşı bir şeir üçün səmimiyyət də azdır, ən əsası poetik fikirdir. Poetik fikir isə hər bir şeirin mahiyyətidir, həmin şeirin olumu ya ölümü o fikrin nə dərəcədə poetik olmasından asılıdır. Nisənin kitabındakı şeirləri də bu baxımdan təsnif eləsək, yaşamalı şeirlərin sayı çox olacaq. Bir tənqidçi kimi yox, bir oxucu kimi deyə bilərəm ki, Nisənin gəraylıları mənə daha xoş təsir bağışlayır. Belə düşünürəm ki, Nisənin klassik aşıq poeziyasına heyranlığı kortəbii deyil,ağılla, fəhmnəndir. Ənənəyə yaradıcı yanaşmaqdır: Sıxıb könlümə həsrəti, Durub üzü hara gedim? Zalım fələk dərdlərimə. Ərimir sinədən qarım, Qışa dönəcək baharım. Gözlərimdə lal vüqarım, Ürəyimdə yara gedim. Yol ağzında durub baxdım, Neyləyirəm "qızıl taxtı"? Hər bir şair özünəməxsusluğu ilə seçilməlidir və əgər bu özünəməxsusluq nəzərə çarpmırsa, onda həmin şairin poetik inkişafından və səviyyəsindən söz açmaq mümkün deyil.Rəhmətlik Belinski deyirdi ki, rəvan və ahəngdar şeir ancaq poetik formaya olan qabiliyyəti üzə çıxarır, həqiqi natiqliyin yanında ritorika nədirsə, belə şeir də həqiqi poeziyanın yanında eyni şeydir. Şeirin poetik olması üçün nəinki təkcə rəvanlıq və ahəngdarlıq azdır, hətta hiss özü də təklikdə hələ kifayət eləməz, burada fikir lazımdır ki, hər cür poeziyanın da elə əsl məzmununu təşkil edən budur. Nisənin şeirlərində digər qadın şairlərin şeirlərində rast gəldiyim kədər və küskünlük motivləri, "ağlamalı" çalarlar diqqətdən yayınmır və bu şeirlərdə poetik fikir hisslər burulğanı içində görünməz olur, ya da elə əvvəldən şeirdə gözə dəymir. Bu, təkcə Nisə Qədirovanın deyil, əksər cavan şairlərimizin şeirlərinə xas olan qüsur sayıla bilər. Məsələn, "Görüşək" şeirində ikicə gözəl misra var: "Əlimdə saralmış gülüm qalaydı Sinəmdə viranə könül qalınca". Qalan on misra bu iki misranın yanında çox solğun görünür və əslində, heç nəyə xidmət eləmir. Yaxud, "Unut" şeirində bütün poetexniki elementlərə riayət edilib, amma poetik fikir yoxdur. Demək istəyirəm ki, Nisə zəriflərin şeirlərində tez-tez diqqəti cəlb edən "Məni unut" motivinə təzə heç nə əlavə eləməyib. Nisə Qədirova ümidverən şairdir. Səliqəli yazır, şeir dilində pəltəklik hiss olunmur. Həm də onun hissləri, duyğuları məhdudluqdan xilas olsun, nədən yazırsa-yazsın, o yazacağı şeir təkcə bir kitabın deyil, poeziyanın faktına çevrilsin. Şeirlərinin cərgəsində "Bənövşə"lərinin sayı artsın.

Bu ərəfədə boğaza qədər yığılan söhbətləri bölüşməyin vaxtı çatıb. Kanalların kiflənmiş ritorikası bütün bayram dövrünü burnumuzdan gətirdi. Təkrarçılıqdan əl çəkə bilməyən, deyərdim, buna istedadı çatmayan TV-lərimizin primitiv Novruz anlayışı o rayon sənin, bu bölgə mənim gəzərək, seyriçiləri bezdirdi. Pafos qulaqlarımıza, ordan da əsəblərimizə doldu. Bizim bu taydakılarla canlı əlaqəyə girən TRT-çilər, zurnalı, nağaralı körpüdən keçdiklərinə elə peşman oldular ki, qayıdanda sevinclərindən ağladılar. Hər şeyə sevincək mahnı bəstələyən, mahnı olmayanda çırtma çalıb oxuyan, şadyanalıq eləməyə bəhanə gəzən, ayaq üstə ucadan şeir deməklə necə də sadiq yaltaq, ən bərk qışqıran vətənpərvər olduğunu göstərən azərbaycanlı qardaşlarını görüb matı-mutu quruyan abilərimiz bu bayram qiyamətinin içində çaşıb qalmamaq və yönlərini itirməmək üçün tələsik öz peşəkar auralarına qayıtdılar. Bu köy düyününə oxşayan Novruz vur-çatlasını car çəkmək bacarığından başqa bir məzmun daşımadı. "Elə bu saatda, elə bu an, elə bu dəqiqə, elə bu gün, elə bu axşam, elə indi, elə bu bayramda, elə bu verilişdə..." budaq cümlələriylə missiyalarını yerinə yetirdiklərini düşünüb ədəbazlanan aparıcılarımızsa söz qıtlığını bu əttökən şablonluqla gizlədiklərini, tamaşaçını aldatdıqlarını güman etdilər. Söz və fikir yoxsulluğu ucbatından aparıcılarımız verilişlərə dəvət olunan peşəkar adamlarla dialoq yarada bilmir, türkün tarixindən və milli bayramı olan Novruz qaynaqlarından danışan alimlərə qoşulmurdular. Arabir qaydaya görə ziyalı qonaqlara üz tutur, sonra yenə öz daimi mövzularını - asanlıqla bacardıqları yeganə alababat işi - müğənniləri təqdim etmək, onlarla birgə atılıb düşmək işini yerinə yetirirdilər. Dəxli olmayan replikalar, məzmunsuz əlavələr, yersiz danışıqlar, heç nəyə xidmət eləməyən boşboğazlıqlar efiri doldurmaqdan başqa bir şey deyildi. Efirsə, dolmurdu. Dünyaya mesaj olan Novruz layihəsi, "TRT- avaz"da canlı yayımla bütün türk dünyasının üzvləri olan ölkələrlə bağlantı qurmaq, hər ölkədə keçirilən Novruzu yayımlayaraq, türkün nə boyda bir mədəniyyəti olduğunu Orta Asiyadan şimala, ordan şərqə, Çinə, Tibetə, Xəzərə, Qara dənizə, Ərəbistan yarımadasına uzanan bir türk məkanını sərgiləmək kimi məqsəd bizim televiziyaların təqdimində bir etnosluq şadlıq evində yığışıb böyük toy-düyün keçirib atılıb-düşməkdən başqa bir mənzərə yaratmırdı. Onlar eyniylə kiminsə toyunda, ad günündə, xatirə gecəsində, yubileyində sevindikləri kimi sevinir, sağlıq deyir, çığırtıyla şüarlar söyləyir, arada efirə doldurulan bığlı-saqqallı, qalstuku dizə qədər sallanan, qarınlı-qadalı, qaraguruh musiqiçilərdən ibarət ansambllara bir tuş da verdirirdilər. Bu vur-çatlasınlardan gələn səfeh bir şadyanalıq enerjisi, ucuz, saxta, şüursuz millətçilik üfunəti ürək bulandırırdı. Burnumuzu tutub kənara çəkilirdik. Özümüzü zəhərlənməkdən qoruyurduq. Bütün kifirliklərin təmizliyi üzərimizə düşür deyə özümüzü qoruyuruq. "TRT- avaz"ın açılışında çıxış edən ünlü Tarkan işləri lap düzəltdi. Ortaq bir kültürü sərgiləmək üçün yaradılan vahid türk kanalının səhnəsinə çıxıb "TRT- avaz"ın yaranmasını kutladı və kültürlərin birləşməsinin yaxşı hal olduğunu söylədi. Üstəlik Novruz bayramı qeyd olunan bütün xalqları təbrik etdi. Həftə boyu anons edilən Novruz proqramları da əlimizi üzümüzdə qoydu. "Yatmış gözəl"sə ümumiyyətlə, firor elədi. Bu qeyri-peşəkar və çiy verilişi texniki qüsurlarıyla (montaj, işıqlanma, rejissor işi, rakurs seçimi kimi) yanaşı ssenari hazırsızlığı, dramatuji xəttin alabaşına olması, verilişin ideyasının özünü doğrultmaması olduqca primitiv və həvəskarcasına çəkilmiş bir proyektə çevirdi. İstedadlı aktyor Çingiz bəy olmasaydı, yaradıcı qrup ümumiyyətlə, bu işin altından necə çıxacaqdı, o maraqlıdır. Digər Novruz şənlikləri də eyni ilə bu cür - süjet xətti olmayan, olsa da özünü ifadə edə bilməyən - qondarma konsert proqramı şəklində hamını yola verdi. Gah qalanın altında bir xan təlxəklə boş-boş söhbət etdi, gah bir kəndli eşşəyi harasa sürüyüb apardı, gah da hansısa bilinməz obraz ortalıqda var-gəl etdi. Şəki estetikasına müraciət edən yaradıcı heyət nə demək istədiyirdisə, onu deyə bilmədi. Ortaya doldurulan massovkadan, aktyorların sayından, dekorativ elementlərdən bilinirdi ki, babat pul xərclənmiş bir layihədir. Anlaya bilmədik ki, bütün bunlar nə üçündür? Onsuz da yenə müğənni tayfası gəlib həmişəki mahnılarını ifa etdi. Guya proqram hazırladıqlarını göstərmək istərkən elə bütün günü verdikləri konsertlərdən seçilməyən bir gəvəzəlik nümayiş etdirildi. Gözə kül üfürmək nəyə lazım idi? Elə ortaya bir normal aparıcı qoyub müğənniləri bir-bir təqdim edərək oxutdurmaq daha səliqəli və praqmatik effekt yaratmazdımı?! Hər il eyni ssenariylə gəlib çıxan kosa və keçəl yenə də gəldi. Bütün kanallarda eyni sözləri dedilər, eyni hərəkətləri elədilər yenə, yeni heç nə olmadı. Şəhərdə keçirilən tədbirin də çulunu çıxaran Rafaellə Coşqunun keçəli və Kosanı canlandırması oldu. İstedad hər yerdə sözünü deyir. Hətta ssenari və quruluş zəif olsa belə.Azacıq bir istedad işıltısı bütün biabırçılıqları pərdələyə bilir. Azərbaycanda istedadlı adamlar-televiziyaçılar.... əlbəttə, var. Hardadır görən illərcə külüng vurub efirdə simaya çevrilə bilən, fərdləşən imzalar? Nərgiz Cəlilova, Mehriban Ələkbərzadə, Sevil Nuriyeva, İradə Tuncay və çoxları, hardadı onlar? Nə qədər istedadlı gənc qapı arxasındadır. İstedadlı televiziya biliciləri indi nə işlə məşğuldur ki, tamaşaçı kabel televiziyasına onu yerli telekanalların caynağından aldığına görə minnətdardır. Yoxsa Aqil M.Quliyev yaxşı veriliş hazırlaya bilməz, Emin Mirabdullayevinmi gücü çatmaz, ya Fuad Əlişov bacarmaz? Hələ boyu ştativə çatmayan yaşından kinematoqrafın içində böyüyən Elxan Cəfərov televiziyada yaxşı layihələrə imza ata bilməzmi? Azərbaycanda kompyuter montajı, cizgi üsulu mövcud olmayanda Fuad Əlişovun "Space" telekanalında istedadıyla sehrbazlıq edib hazırladığı verilişləri bu gün də hələm-hələm montajçı yığa bilmir. Bu uşaqlar sənətlərinin bilicisi və fanatlarıdır. Amma nə yazıq ki, potensiallarını özlərinə və cəmiyyətə yararsız olan işlərə sərf etməyə məcbur, hətta məhkumdurlar. Türkiyədə gül kimi işini - teatr rejissorluğunu qoyub basa-basa vətənə dönən Namiq Ağayev indi başını qatmağa müğənni axtarır. Hardadır indi onlar? Mən deyim, bilməyənlər də bilsin. Kinematoqrafın, televiziya sənətinin sıfıra endiyi bir dönəmdə səfeh müğənnilərə axmaq-axmaq klip çəkməklə məşğuldular onlar. Telerəhbərlər onları yığıb yaxşı maaşla təmin eləmir çünki, çünki azad və rahat işləməkçün şərait yoxdur. Bir işə başlayacaqsan, min nəfər istedadsız küt tökülüb sənə öyüd verəcək, ağıl öyrədəcək. Hərə bir qulp qoyacaq. Bu "hərə" də ta balacadan böyüyə kimi eyni zümrənin bir zənciridir. Yaxşı pul verib keyfiyyətli iş almaq heç kəsə sərf eləmir. Əvəzinə qəpik-quruşa muzdlu fəhlə kimi heç yerdə yarımayanlar efirə gəlib televiziyaçı olur - veriliş hazırlayır, montaj masası arxasında oturur, çəkilişə gedir, əlinə kamera alır. Əvvəllər işlədiyim kanalların birində rəhbər öz rayonlarından qoyunotaran bir oğlanı gətirib baş operatora demişdi ki, bunu operator elə. Bu yazıq uşaqları da qınamıram. Gənc yazıq heç yerdə özünə gün ağlaya bilmir. İş axtara-axtara gedib çıxır televiziyalara. Elə bilir adamları yan-yana oturdub kamerayla çəkmək, sonra kadrları yan-yana yamamaq veriliş hazırlamaqdır. İstedad nə qədər lovğa olsa da, utancaqdır. Onun, hətta məcbur qalanda da fırıldaq işlətməyə, basməmmədi iş görməyə üzü gəlmir. Çünki istedad vicdanlı olur. Əlbəttə, orda hələ də çürüyən istedadlı dostlarımız, həmkarlarımız var. Amma bir gün gələcək onların da canı boğazlarına yığılacaq. "Hörmətli televiziya tamaşaçıları, siz indi efirdə gördüyünüz ucuz ətin şorbasıdır, başqa heç nə". Nəsə məndə, muzdlu fəhlələrdən ibarət böyük bir qul bazarında yaşayırıq kimi bir hiss var. Ölkədə bu ucundan girib, o biri ucundan çıxa bilmədiyin "avtoticarət mərkəzi" tikilib. Təki vətən yaşasın! Gərək vicdanla deyək ki, olduqca möhtəşəm və müasirdir. Xaricin tikililərini tərifləyiriksə, özümüzdəkiləri də dilə gətirmək lazımdır. Yaxşıdır və gözəldir. İçində kafedən tutmuş, əyləncəyə, mağazalara, firma dükanlarına qədər hər şey var, hətta yanında tikintisinə artıq start verilmiş "Disneyland" də yaradılır. Bu bizim gələcək nəsillərçün komfortdur. Azərbaycanda belə dünyaca məşhur yerlərin olması diqqət çəkəcək və ölkəmizə status qazandıracaq bir amildir. Hara gedirsə, özüylə Disneyini, Donaldını aparır. Öz cizgi qəhrəmanlarını bu qədər qiymətləndirən ikinci bir ölkə tanımıram. Hələ ki o mərkəzdə alış-veriş edə bilməyən həmvətənlərim darıxmasınlar. Nə qədər göydələnlər, yerdələnlər, ağacdələnlər haqda yazmaq olar? Biz yorulduq, amma bu işlərin ardı-arası kəsilmir, yeni dələnlər peyda olur. Özümüz də şəhərimiz kimi dəlik-deşik olmuşuq. Hər yeri qazılmış bir şəhərdə yaşamaq sizə asan gəlməsin. Əvvəla toz əlindən pəncərəni aça bilmirik. Boğazımız qıcıqlanır, farengit olmuşuq. Hər dəfə bir çuxura düşüb əlimizi-ayağımızı əzirik.

Azərbaycan təhsili: yaxın keçmişə, bu günə və gələcəyə bir baxış. Ötən hissədə dünya səviyyəli universitet yaratmağın üç yolundan birincisi - mövcud universitetlərin səviyyəsinin yüksəldilməsi və müasirləşdirilməsi barədə məlumat verməyə çalışmış, nümunə kimi uzun müddət kommunist ideologiyası hökm sürmüş, Çində bu istiqamətdə atılan addımlar və əldə olunan nəticələri diqqətinizə təqdim etmişdik. Təcrübə göstərir ki, dünya səviyyəli universitetlərin yaradılması prosesində idarəetmə sistemini əsaslı surətdə yeniləşdirmədən bu yanaşma uğurla tətbiq edilə bilməz. Bu baxımdan Malayziya və Sinqapurun təcrübələri maraqlıdır. Tarixdən məlumdur ki, Malayziya Böyük Britaniyanın müstəmləkəsi olarkən Sinqapur onun əyalətlərindən biri idi. Malayziya müstəqillik əldə etdikdən sonra Malayziya Universiteti iki şəhərcikdə fəaliyyət göstərirdi, onlardan biri Kuala Lumpurda, digəri isə Sinqapurda yerləşirdi. 1980-ci ildə bunlardan birincisi Malayziyanın aparıcı Universitetinə, digəri isə Nanyonq Universiteti ilə birləşərək Sinqapur Milli Universitetinə çevrildi. Hazırda Sinqapur Milli Universiteti dünya səviyyəli universitetdir və "Tayms" jurnalının reytinq siyahısında 30-cu yeri tutur, Malayziya Universiteti isə bu siyahıdakı 200 universitet arasında yer tutmamışdır, bununla belə öz reytinqini yaxşılaşdırmaq istiqamətində çalışır. Tədqiqatçılar bu iki universitetin çox da böyük olmayan inkişaf tarixini tədqiq edərək Malayziya Universitetinin geridə qalmasının səbəblərini müəyyən etmişlər. Səbəblərdən biri kimi Universitetə sərbəst tələbə seçmək səlahiyyətinin verilməməsi, qəbul zamanı əhalinin böyük hissəsini təşkil edən yerli malaylılara daha çox imtiyaz verilməsi, qəbul edilən əcnəbilərin sayına məhdudiyyət qoyulması göstərilir. Hökumət belə bir tələb irəli sürüb ki, qəbul edilən əcnəbilərin sayı ümumi qəbulun 5 faizdən artıq ola bilməz. Sinqapur Milli Universitetində isə əcnəbilərin sayı bakalavr səviyyəsində 20 faiz, magistratura və doktorantura səviyyəsində 43 faiz təşkil etmişdir. Geriliyin daha bir səbəbi onunla bağlıdır ki, Malayziyada dövlət müəssisələrinin fəaliyyətini tənzimləyən sərt qanunlar və maliyyələşmə sistemi qüvvədədir, buna görə də ən səriştəli müəllimləri, o cümlədən əcnəbi müəllimləri və alimləri işə götürmək və onlara kifayət qədər əmək haqqı vermək çətindir. Sinqapur Milli Universiteti isə, əksinə, dünyanın hər yerindən ən yaxşı müəllim və alimləri cəlb edir, onlara dünya bazarı səviyyəsində əmək haqqı verir, müəllimlərin fəaliyyətinin səmərə və keyfiyyətinin yüksəldilməsi və sağlam rəqabətin inkişafı üçün həvəsləndirici amillər tətbiq edir, bununla da ən yaxşı və istedadlı müətəxəssisləri Universitetdə saxlaya bilir. Bu səbəbdəndir ki, hazırda Malayziya Universitetinin ən yaxşı alimlərindən bəziləri Sinqapur Milli Universitetində işləməyə üstünlük verirlər. Bu iki universitetin təcrübəsi göstərir ki, dövlət öz universitetlərinin beynəlxalq səviyyədə uğurla rəqabət aparması üçün əcnəbi tələbə və müəllimlərin sayı və tədqiqatlara ayrılan qrantlar kimi meyarlara imkan yaradan maliyyə və tənzimləmə şərtləri müəyyən etməlidir. Həmin şərtlərlə yanaşı, ali təhsil müəssisələrinə idarəetmə müstəqilliyinin verilməsi, şirkətlərin və xeyriyyəçilərin universitetlərə vergisiz ianələr ayırmasına imkan yaradan qaydaların tətbiq edilməsi də mühüm əhəmiyyət kəsb edən şərtlərdəndir. Göründüyü kimi, dünya səviyyəli universitet yaratmaq istərkən dövlətin funksiyaları daha çox əlverişli maliyyə imkanlarının yaradılmasına və geniş səlahiyyətlərin verilməsinə yönəldilməli, digər funksiyalar isə universitetə həvalə olunmalıdır. Yeri gəlmişkən, dünya səviyyəli universitetlərin yaradılması və bu prosesdə dövlətin rolu ilə bağlı Kaliforniya Universitetinin professoru Sala-i-Martinin tədqiqatlarındakı fikirlər maraqlıdır: "Əgər məşhur bir futbol komandasının oyunu bir sıra universitetlərdə tətbiq olunan qaydalarla məhdudlaşdırılsaydı, həmin komanda nə dərəcədə yaxşı oynayardı. Əgər bütün oyunçular dövlət tərəfindən müəyyən olunmuş məvacib alan dövlət qulluqçuları olsaydılar, onların rəsmi oyunlarda və təlimlərdə necə oynadıqları və özlərini necə apardıqlarından asılı olmayaraq, hər oyunda oynamalarına icazə verilsəydi, nə baş verərdi. Klubun gəlirləri oyunun nəticələrindən asılı olmasaydı, klub dünyanın ən yaxşı oyunçularını işə götürmək üçün məvacibi yüksəltməsəydi və pis oyunçulardan tez yaxa qurtara bilməsəydi, komandanın strategiya və taktikası məşqçi tərəfindən deyil, dövlət tərəfindən müəyyən edilsəydi, nə baş verərdi. Əgər bu yanaşmaya bəraət qazandırmaq və onunla razılaşmaq mümkün deyilsə, onda nəyə görə universitetlərimiz belə şəraitdə işləməlidir. Bu ona dəlalət edir ki, qəlbimizin dərinliklərində bizi daha çox uşaqlarımızın təhsili deyil, futbol maraqlandırır". Təcrübə göstərir ki, mövcud ali təhsil müəssisələrinin səviyyəsini yüksəltməyə mane olan əsas amillərdən biri də onların fəaliyyətsizliyi və mühafizəkarlığıdır. Bu keyfiyyətlər daha çox böyük tarixə malik universitetlərə aiddir. Onlar əksər hallarda irəliyə yox, geriyə baxır, öz tarixi nüfuzlarını yeniliklərə qarşı bir silah kimi istifadə etməyə çalışırlar. Ekspertlər tövsiyə edirlər ki, belə hallarda hökumətlər həmin maneələri aradan qaldırmaq üçün mövcud ali təhsil müəssisələrinə daha çox sərmayə qoymaqla kifayətlənməməli, həm də onlara təsir göstərməli və nəticə etibarilə, idarəetmə sistemlərində dəyişikliklərin edilməsinə, yeni rəhbərlərin və əməkdaşların işə götürülməsinə nail olmalıdırlar. Qeyd etdiyimiz kimi, dünya səviyyəli universitet yaratmağın ikinci yolu ali təhsil müəssisələrinin birləşdirilməsidir. Son illərdə Fransa və Danimarka əsasən bu yolla gedirlər. 2004-cü ildə Böyük Britaniyada Mançester Viktorian Universiteti və Manşester Universitetinin Elmi-Texniki İnstitutu birləşdirilməklə Böyük Britaniyanın ən böyük universiteti meydana gəldi və yeni universitet öz məqsədini rəsmi şəkildə bəyan etdi: "2015-ci ilədək dünyanın ən yaxşı 25 universitetinin sırasına daxil olmaq". Daha sonra isə Böyük Britaniyanın Kardif Universiteti və Cənubi Uels Tibb Kolleci də birləşdirildi. Birləşdirmələrin böyük üstünlüyü ondan ibarətdir ki, əksər hallarda ali təhsil müəssisələrinin möhkəmlənməsinə səbəb olur. Lakin bu müsbət tendensiya ilə yanaşı, əks təsir də istisna edilmir. Bəzi hallarda birləşdirmə problemlərin həlli əvəzinə, daha da mürəkkəbləşməsinə səbəb ola bilər. Məsələn, Fransada birləşmələr nəticəsində fransız universitetləri üçün ən böyük maneə olan məsələlər - abituriyentləri seçmək imkanının olmaması, sərt inzibati idarəetmə qaydaları və digər problemlər öz müsbət həllini tapmadığından arzu olunan nəticələrə nail olunmadı. Danimarkada isə uğur qazanmaq üçün daha çox imkanlar olmuşdur, çünki ölkənin bütün universitetlərinin daha çevik və fəal ali təhsil müəssisələrinə çevrilməsi istiqamətində aparılan islahatlar çərçivəsində birləşdirmələr cəmiyyət tərəfindən rəğbətlə qarşılanmışdır. Universitetlərin birləşdirilməsi nəticəsində yarana biləcək daha bir təhlükə ondan ibarətdir ki, universitetlərin təşkilati və idarəetmə mədəniyyətləri arasındakı mövcud ziddiyyətlər böyüyür və arzu olunan inkişafa mane olur. Misal üçün belə bir hal Mançester Viktorian Universitetinin və Mançester Universitetinin Elmi-Texniki İnstitutunun birləşdirilməsi nəticəsində baş vermişdir. Əlbəttə, bu birləşmədən yaranmış Mançester Universitetinin dünya səviyyəli universitet adı uğrunda apardığı mübarizənin nəticələrini gələcək göstərəcəkdir. Nəhayət, dünya səviyyəli universitet yaratmağın üçüncü yolu - yeni təhsil müəssisələrinin yaradılması barədə. Bu yolla gedən ölkələr sırasında Qazaxıstanı misal göstərmək olar. Bu ölkə öz iqtisadiyyatının neftdən asılılığını azaltmaq və rəqabət qabiliyyətini yüksəltmək istəyir. Bu istəyin nəticəsi olaraq Qazaxıstan Astanada yeni Beynəlxalq Universitet yaratmaq qərarına gəlmiş və bu istiqamətdə bir sıra addımlar da atmışdır. Daha bir uğurlu təcrübə kimi Hindistan Texnoloji İnstitutlarının yaradılmasını göstərmək olar. Müstəqillik qazandıqdan sonra Hindistan dərhal özünün iqtisadi inkişaf proqramında elmə və texnikaya, təhsilə ciddi diqqət yetirməyə başladı. 1951-ci ildə Xaraqpur şəhərində YUNESKO-nun köməyi ilə Massaçusets Texnoloji İnstitutunun nümunəsi əsasında birinci Hindistan Texnoloji İnstitutu yaradıldı. 1958-ci ildə yenə YUNESKO-nun müvafiq proqramı çərçivəsində keçmiş SSRİ-nin dəstəyi ilə Bombeydə (hazırda Mumbay) ikinci Hindistan Texnoloji İnstitutu təşkil edildi. 1959-cu ildə Almaniyanın köməyi ilə Madras şəhərində (hazırda Çennay) və ABŞ Universitetləri Konsorsiumunun köməyi ilə Konpurda üçüncü və dördüncü Hindistan Texnologiya İnstitutları yaradıldı. 1961-ci ildə Böyük Britaniyanın sənaye dairələri və hökumətinin yardımı ilə Dehlidə beşinci Hindistan Texnoloji İnstitutu təşkil edildi. 1994-cü ildə daxili imkanlar hesabına Qulahaitidə altıncı Hindistan Texnoloji İnstitutu yaradıldı. Nəhayət, 2001-ci ildə Rurnidə sayca yeddinci Hindistan Texnologiya İnstitutunun əsası qoyuldu. Yeni təhsil müəssisələrinin yaradılması Hindistan dövləti tərəfindən hərtərəfli dəstəklənirdi. 1956-ci ildə ölkənin Baş naziri Cəvahirləl Nehru demişdi ki, "Hindistan inkişaf etmiş ölkələrin ən yaxşı təcrübələrindən istifadə etməklə ali təhsil müəssisələrini inkişaf etdirərkən öz xalqının ümidlərini və gələcəyini nəzərə almağa çalışırdı". Hindistan parlamenti həmin təhsil müəssisələrinə "ölkə əhəmiyyətli institut" statusu vermişdi, yəni Texnoloji İnstitutlarına elmi fəaliyyət və idarəetmə sahəsində ən yüksək müstəqillik, mühəndislik, texnologiya, tətbiqi elmlər və idarəetmə sahələri üzrə yüksək keyfiyyətli və əhəmiyyətli tədris proqramları təklif etmək, bakalavr, magistr və doktor dərəcəli mütəxəssislər yetişdirmək səlahiyyəti vermişdi. Həmin təhsil müəssisələrinə tələbə qəbulu ümumi imtahan yolu ilə ciddi müsabiqə əsasında aparılır. Hazırda Hindistan Texnoloji İnstitutları mühəndislik və tətbiqi elmlər sahəsində ixtisas dərəcəsi əldə etmək istəyən ən yaxşı tələbələri qəbul edir. Bu İnstitutların bir neçə məzunu dünyanın müxtəlif ölkələrində təhsil, elmi tədqiqatlar və innovasiyaların tətbiqi sahələrində yüksək məsul vəzifələr tuturlar. "Tayms" jurnalının 2005-ci il reytinq siyahısında texniki profilli universitetlər arasında Hindistan Texnologiya İnstitutları Massaçusets Texnologiya İnstitutu və Berkli Kaliforniya Universitetindən sonra üçüncü yeri tutmuşdu. Daha bir uğurlu təcrübə 2007-ci ilin fevralında London İqtisadiyyat Kollecinin nümunəsi əsasında yaradılmış Paris İqtisadiyyat Kollecidir. Bu təşəbbüsün məzmununda birləşdirmə nəticəsində Fransa şəraitində təhsil müəssisəsinin tamamilə yeni növünün yaradılması dayanır. Dörd ali məktəb, Paris -1 (Sorbon) Universiteti və milli elmi-tədqiqat mərkəzi tərəfindən dəstəklənən Paris İqtisadiyyat Kolleci həmin ali təhsil müəssisələrinin ən yaxşı iqtisadiyyat fakültələrini öz tərkibində birləşdirən özəl müəssisə kimi fəaliyyət göstərir. İlkin mərhələdə maliyyələşdirmə yalnız dövlətin və regionun vəsaitləri hesabına deyil, həm də özəl şirkətlərin və ABŞ fondlarından birinin vəsaitləri hesabına təmin edilmişdi. Ənənəvi fransız universitetlərindən fərqli olaraq, Paris İqtisadiyyat Kolleci tələbə seçiminə kifayət qədər ciddi yanaşır, professor-müəllim heyətinin xeyli hissəsi dünyanın ən nüfuzlu universitetlərindən cəlb olunanlardır. Qeyd etmək lazımdır ki, dünya səviyyəli universitetlərin yaradılmasının üç yanaşması heç də ideal şəkildə və bir-birindən təcrid olunmuş formada tətbiq edilmir, ölkələr bu nümunələr əsasında tərtib edilmiş starategiyaların inteqrasiyasından da istifadə edə bilirlər. Əlbəttə, təqdim edilən üç yanaşmadan hansını seçməklə yanaşı, seçilmiş yanaşmanın necə reallaşdırılması da maraqlıdır. Mövcud təhsil müəssisələrini müasirləşdirmək və ya birləşdirmək yolu ilə dünya səviyyəli universitet yaratmaq qərarına gəlmiş ölkələr, həm də belə universitetləri seçmək üsullarını müəyyənləşdirməlidir. Hökumət bu prosesə mərkəzləşmiş qaydada rəhbərlik etmək qərarına gələrsə, onda o, ölkənin bu məqsəd üçün ən yararlı təhsil müəssisələrini seçməli, yaxud ən fəal ali təhsil müəssisələrinə müstəqil şəkildə özünü dəyişməyə imkan verən həvəsləndirici maliyyə mexanizmləri tətbiq etməklə həmin ali təhsil müəssisəsinə "müəyyən məsafədən" rəhbərlik etmək yolunu seçməlidir. Beynəlxalq təcrübə belə ehtimal irəli sürməyə imkan verir ki, orta və böyük ərazili ölkələrdə ən səmərəli yol sonuncu, yəni yeni universitetlərin yaradılması yoludur. Çinin "Layihə -211", Cənubi Koreyanın "Breyn - 21" proqramları, Almaniyanın üstünlük mərkəzləri yaratmaq təşəbbüsü, Çilidə minillik institutlarının yaradılması yuxarıda deyilənə əyani misaldır. 2004-cü ilin yanvarında Almaniyanın Təhsil və Elmi Tədqiqatlar Nazirliyi dünya səviyyəli ali təhsil müəssisəsinə çevrilə biləcək 10 universitet seçmək üçün milli müsabiqə keçirildiyini elan etdi. Uzun müzakirələrdən sonra Almaniya elm şurasının və elmi-tədqiqat fondunun nümayəndələrindən ibarət birgə komissiya yaradıldı. Seçilmiş təkliflərin dörd il ərzində həyata keçirilməsinə kömək etmək məqsədilə 2-3 milyard ABŞ dolları məbləğində əlavə maliyyə vəsaiti ayrılmışdı. Tədqiqatlar göstərir ki, universitetin yaradılması (birləşdirilməsi, təkmilləşdirilməsi) barədə qərar verdikdən sonra dövlətin əsas vəzifəsi bu vacib məsələnin həlli üçün maliyyə vəsaitinin ayrılmasına kömək etmək, həm də belə layihələrə yardım göstərərkən, yardımın nisbətən uzun müddətə (5-7 ilə) edilməsini nəzərdə tutmaqdan ibarət olmalıdır. Bu prosesdə universitetə ən yaxşı tələbələrin qəbul edilməsi, ən yaxşı professorların işə götürülməsi də təmin edilməlidir. Dünya səviyyəli ali təhsil müəssisələrinin yaradılmasında dövlətin böyük təsir gücünə malik olması şübhəsizdir. Bununla yanaşı, bu məsələnin uğurlu həlli xeyli dərəcədə universitetin özündən, tətbiq etdiyi strategiyadan, həmin strategiyanın konkret proqram və məsələlərə çevrilməsindən asılıdır. Burada strateji istiqamətin düzgün seçilməsi də həlledicidir. Yeri gəlmişkən, qeyd edim ki, hətta dünyanın ən yüksək səviyyəli universitetləri də bütün istiqamət və sahələr üzrə üstün cəhətlərə malik olmur və çox ehtimal ki, bunu həyata keçirmək də mümkün deyildir. Burada ən vacibi odur ki, hər bir universitet əvvəlcədən özünün aparıcı yer tutmaq istədiyi və tuta biləcəyi sahələri dəqiq müəyyənləşdirsin. Bir neçə misalla fikirlərimi izah etmək istəyirəm. Məsələn, geniş dünya ictimaiyyəti tərəfindən bir nömrəli ali təhsil müəssisəsi hesab edilən Harvard Universiteti də bütün ixtisaslar üzrə ən yaxşı reytinqə malik deyil. Onun iqtisadiyyat, tibb, təhsil, siyasətşünaslıq, hüquq, işgüzar fəaliyyət, ingilis dili və tarix sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlər xüsusi olaraq qeyd edilir. Hindistan Texnoloji İnstitutları bir neçə texniki ixtisaslar üzrə fərqlənirlər. London İqtisadiyyat Kolleci daha çox iqtisadiyyat, ictimaiyyətşünaslıq, siyasətşünaslıq və insanşünaslıq sahələrində görkəmli uğurlar qazanması ilə məşhurdur. Dünya səviyyəli universitetə çevrilməyə can atan ali təhsil müəssisələrinin strateji planlarında nəzərə alınmalı mühüm məsələlərdən biri də vaxt-zaman məsələsidir. Məlumdur ki, qısa müddətdə üstünlük əldə etmək, məqsədlərə nail olmaq mümkün deyil, nəzərdə tutulan dəyişikliklərin və inkişafın ardıcıllığını əvvəlcədən dəqiqliklə planlaşdırmaq lazımdır. Bununla bağlı Çinin təcrübəsinə diqqət yetirək. Hazırda bu ölkənin ali təhsil sahəsində dünya səviyyəsinə çatmaq planlarının müəyyən maneələrlə rastlaşması əlamətləri ekspertlər tərəfindən müşahidə olunur. Narahatlığa səbəb olan birinci maneə ondan ibarətdir ki, Çin universitetləri çox böyük sürətlə genişlənir və bu zaman təlimin keyfiyyəti aşağı düşür. İkincisi, çevik nəticələr əldə etmək tələbi innovativ və uzunmüddətli tədqiqatların inkişafına mane olur. Üçüncü maneə elm və texnika sahəsində dərin biliklərə malik yuxarı kurs tələbələrinin kifayət qədər olmamasıdır. Aydındır ki, yüksək hazırlığa malik məzunlar olmadan, hətta birinci dərəcəli professor-müəllim heyəti ilə laboratoriyalardan səmərəli istifadə etmək mümkün olmayacaq. Dördüncüsü, Çində elmi fəaliyyət azadlığının olmaması ciddi problem hesab edilir. Professorlar və tələbələr ən mühüm məsələlərin müzakirəsində geniş iştirak etmək səlahiyyətində olmadıqlarından, onlarda yaradıcı təfəkkürün inkişafı üçün stimul yaranmır. Çin universitetlərinin bütün sahə və ixtisaslar üzrə üstünlüyə can atması, bunun əvəzində ayrı-ayrı dünya səviyyəli fakültələrin, institutların və ya kolleclərin yaradılmasına diqqət yetirilməməsi də müşahidə olunan problemlərdəndir. Ali təhsil müəssisələrinin dünya səviyyəli universitetlərə çevrilməsini sürətləndirən amillərdən biri də beynəlmiləlləşdirmə imkanlarından səmərəli istifadə edilməsi, qabiliyyətli əcnəbi tələbələrin ali məktəbə qəbuludur. Onların ali məktəbə qəbulu nəticəsində fərqli mədəniyyətlərin təsiri təlimin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə müsbət təsir göstərir. Bununla əlaqədar proqramların xarici dildə, xüsusilə ingilis dilində tədris edilməsi güclü cəlbedici amil kimi çıxış edir. Ötən məqalədə qeyd olunduğu kimi, əcnəbi professorların və tədqiqatçıların cəlb edilməsi universitet üçün üstünlüyə nail olmağın həlledici amillərindən biridir. Digər ölkələrdən ən yaxşı kadrları qısa və orta müddətdə cəlb etmək üçün universitetlər onlara həvəsləndirici şərtlər, o cümlədən yaxşı iş şəraiti və əmək haqqı təklif etmək iqtidarında olmalıdır. Həmin kadrlar mövcud fakültələrin müasirləşdirilməsinə, yeni sahələr üzrə doktorantura proqramlarının və tədqiqat mərkəzlərinin yaradılmasına kömək edə bilərlər. Bəzi hallarda universitetlər professorları tam məşğulluq şərtləri əsasında deyil, müvəqqəti qaydada işə götürməkdən başlaya bilər, aparıcı ölkələrin nüfuzlu ali məktəbləri ilə məhsuldar tərəfdaşlıq əlaqələri yarada bilərlər. Hindistan Texnoloji İnstitutları təşəkkül dövrlərinin ilkin mərhələsində bu təcrübədən istifadə etmişdilər. Yeni yaranan dünya səviyyəli universitetlərdən biri olan Sinqapur Milli Universiteti inkişafının nisbətən sonrakı mərhələsində Massaçusets Texnoloji İnstitutu, Harvard Universiteti, Dyuk Universiteti, Con Hopkins Universiteti, Hollandiyanın Eyndhoven Texnoloji Universiteti, Avstriyanın Milli Universiteti və Çinin Sinxua Universiteti ilə strateji tərəfdaşlıq əlaqələri yaratmışdı və geniş təcrübə mübadiləsi aparırdı. Hindistan və Çin öz diasporlarından səmərəli şəkildə istifadə etməklə beynəlmiləlləşdirmə sahəsində böyük uğurlar qazanıb. Pekin Universiteti xaricdə işləyən çinli müəllimlərin və alimlərin fəaliyyətini diqqətlə izləyir və onların Çinə qayıtması üçün münasib şərait yaradır, yüzlərlə çin mənşəli müəllimi işə götürür. Dünya səviyyəli universitetlərin göstəricilərindən biri də universitet əməkdaşlarının dünyanın tanınmış nəşrlərində elmi məqalələrinin çapı və çap olunmuş məqalələrə istinad edilməsidir. Məlumdur ki, elmi məqalələr təhsil müəssisələrinin və mütəxəssislərin nüfuzunun yüksəldilməsində həlledici amillərdən biridir. Dünyada elə jurnallar var ki, məhz bunlarda çap olunan məqalələr beynəlxalq miqyasda elmi əsərlər kimi qəbul olunur. Belə jurnalların sayı təxminən 6 mindir. Müqayisə üçün deyim ki, Rusiya Federasiyası kimi böyük bir ölkədə nəşr edilən çoxsaylı jurnallardan cəmi 100-ü həmin siyahıya düşmüşdür. Təəsüf ki, Azərbaycanda da belə bir jurnal, ümumiyyətlə yoxdur və o nəşrlərdə məqalələri çap edilən alimlərimizi barmaqla saymaq olar. Əlbəttə, onu da qeyd etmək lazımdır ki, yüksək səviyyəli alimlik məqalələrin sayı ilə deyil, onların nüfuzlu mütəxəssislər tərəfindən yüksək qiymətləndirilməsi və elmin inkişafına verdiyi töhfə ilə ölçülür. Bu yerdə Azərbaycanın məşhur riyaziyyatçı alimi, uzun müddət bərabər çalışdığım fizika-riyaziyyat elmləri doktoru professor Arif Babayevin heç zaman yadımdan çıxmayan sözlərini oxuculara çatdırmaq istərdim. Halbuki Arif Babayev bir neçə elmlər doktoru, 30-dan çox elmlər namizədi yetişdirmişdi, SSRİ-nin müxtəlif şəhərlərində onlarla doktorluq və namizədlik dissertasiyalarına uğurla opponentlik etmişdi. Digər tərəfdən nüfuzlu jurnallar əsasən ingilis dilində tərtib olunur, ona görə də elmi-tədqiqatların nəticələrinin ingilis dilində yayılması imkanı təhsil müəssisəsinin nüfuzunu möhkəmləndirən mühüm amilə çevrilir. Bundan əlavə təlim ingilis dilində olan universitetlər bu istiqamətdə uğur qazanmaqda daha çox imkana malikdirlər. Bəzi hallarda yenidənqurma dövründə universitetə rəhbərlik etmək üçün kənardan, yəni başqa ölkələrdən peşəkar kadrlar dəvət etmək məqsədəuyğun hesab edilir. Son illərdə Cənubi Koreya, Böyük Britaniya və Avstriyada bu təcrübə daha çox tətbiq edilir. Təbii ki, bu yanaşma heç də hər zaman müsbət qarşılanmır. Aparıcı universitetə rəhbərlik etmək üçün kənardan şəxsin dəvət edilməsi milli qürur hissəsinə toxuna bilər və yalnız az sayda ölkə universitetlərdə ən yüksək rəhbər vəzifələri tutan şəxsləri əvəz etmək üçün beynəlxalq müsabiqə elan edirlər. Nəhayət, onu da qeyd etmək lazımdır ki, universitetlər tərəfindən nəzəriyyənin işlənib hazırlanması və strategiyanın planlaşdırılması birdəfəlik tədbir olmayıb, davamlı olaraq həyata keçirilməlidir. Məlumdur ki, məhz öz müştərilərinin tələbatlarını ödəməyin ən yaxşı və ən səmərəli üsullarının axtarışı əsasında yorulmadan qarşılarına yeni məqsədlər qoyan işgüzar və elmi dairələr ən böyük uğur qazanırlar. Ali təhsil müəssisələri heç zaman keçmiş uğurları və nailiyyətləri ilə kifayətlənməməli, hər zaman dünyada ən yaxşı olmağa imkan yaradan rəqabət mühiti yaratmalıdır. Tədqiqatçılar tərəfindən dünya səviyyəli universitetlər yaradılarkən diqqət yetiriləcək bir sıra ümumiləşdirici və yönəldici suallar müəyyənləşdirilmişdir və onları aşağıdakı ardıcıllıqla təklif etmək olar: 1.Ölkə səviyyəsində: -Neçə dünya səviyyəli universitet yaratmaq məqsədəuyğundur? -Hansı strategiya ölkədə mövcud olan şəraitə uyğundur: mövcud ali təhsil müəssisələrinin müasirləşdirilməsi, birləşdirilməsi, yoxsa yenisinin yaradılması? -Birinci və ikinci halda ali təhsil müəssisələri necə seçilməlidir? -Nəzərdə tutulan islahatlar necə maliyyələşdirilməlidir? -İslahatlar prosesində hansı idarəetmə qaydaları yaradılmalıdır? -Bu prosesdə dövlətin vəzifəsi nədən ibarət olmalıdır? 2.Universitet səviyyəsində: -Universitetdə peşəkar rəhbər heyət varmı? -Universitet hansı məqsədlərə nail olmaq istəyir? -Universitet tədris və elmi tədqiqatların hansı istiqamətlərində üstünlüyə nail olmağı çalışacaq? -Universitetin beynəlmiləlləşdirilməsi necə həyata keçiriləcək? -Təklif olunan islahatların həyata keçirilməsinin ehtimal edilən dəyəri nə qədər olacaq və o necə maliyyələşdiriləcək? Həmin yazılarda, əsasən, dünyada ali təhsil, universitet təhsili, dünya səviyyəli universitet yaratmağın yolları, bu sahədə məşhur tədqiqatçı alimlərin fikir və mülahizələrini diqqətinizə təqdim etmişik. Bundan sonrakı yazılarımızda isə daha çox ölkəmizdə təhsilin, o cümlədən ali təhsilin problemləri, Azərbaycanda dünya səviyyəli universitet yaratmağın yolları barədə mülahizələrlə Sizi tanış etməyə çalışacağıq. Misir MƏRDANOV, zərbaycan Respublikasının təhsil naziri, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor.

"Televiziya və radio yayımı haqqında" qanuna dəyişikliklər edildi. Parlamentin dünən keçirilən iclasında "Televiziya və radio yayımı haqqında" qanuna əlavə və dəyişikliklərin edilməsilə bağlı qanun layihəsi müzakirə olundu. Parlamentin Mədəniyyət məsələləri daimi komissiyasının sədri Nizami Cəfərov bildirdi ki, hazırda ölkədə ümumrespublika səviyyəli 8, regional səviyyəli 14 telekanal və 11 radio fəaliyyət göstərir. Təklif olunan layihədə televiziyaların və radioların fəaliyyətini tənzimləyən qanunun ümumilikdə 8 maddəsinə əlavə və dəyişiklik təklif olunur. Birinci əlavədə nəzərdə tutulur ki, özəl teleradio yayımçısının təsisçiliyində və pay sahibliyində hər hansı bir dəyişiklik zərurəti yaranarsa, bu barədə bir ay əvvəl müvafiq dövlət qurumuna məlumat verilməlidir. Müvafiq dövlət orqanı dəyişikliyin qanunun tələblərinə uyğun olmasına dair iki ay müddətində rəy verməlidir. Yalnız bundan sonra dəyişikliklə bağlı sənədlər bir ay ərzində təqdim edilməlidir. Komissiya sədrinin dediyinə görə, hazırda qüvvədə olan qanunda özəl teleradio yayımçısının təsisçiliyində və pay sahibliyində dəyişikliklərin tənzimlənməsi ilə bağlı müddəa yoxdur. Nəticədə bu yaxınlarda özəl yayımçıların təsisçilərinin və payçılarının dəyişdirilməsi ilə bağlı praktika yaşanıb və problemlər meydana çıxıb. Komissiya sədri dedi ki, televiziya ciddi bir struktur olduğundan özəl yayımçının satıldığı yeni sahiblə bağlı müəyyən şərtlər olmalıdır. Təklif olunan dəyişiklik payı alan yeni təsisçinin bu şərtlərə nə dərəcədə cavab verdiyini dəqiqləşdirmək üçün lazımdır. İkinci dəyişiklik teleradio yayımı sahəsində dövlətin əsas funksiya və vəzifələri ilə bağlı maddəyə nəzərdə tutulur. Əlavədə göstərilir ki, dövlət "Teleradio yayımı haqqında" qanunun müddəaları, verilmiş xüsusi razılığın şərtləri pozulduqda məhkəmə qarşısında iddia qaldırır. Digər dəyişiklik də dövlətin əsas funksiya və vəzifələri ilə bağlıdır. Qeyd olunur ki, qanunun tələbləri, lisenziyanın qayda və şərtləri pozulduqda dövlət telekanala qarşı inzibati tənbeh tədbirləri həyata keçirir və ya məhkəmə qarşısında iddia qaldırır. Təklif olunan digər dəyişikliyə görə, dövlət zəruri hallarda (ictimai əhəmiyyət kəsb edən tədbirlərin, seçkilərin, mühüm əhəmiyyətli idman yarışlarının keçirilməsi zamanı və s.) xarici televiziya və radio kanallarının Azərbaycan ərazisində peyk vasitəsilə yayımı üçün icazə verir. Təklif olunan digər dəyişiklik telekanallara verilmiş lisenziyanın qüvvəsinin müvəqqəti dayandırılması və onun qüvvəsinə xitam verilməsi məsələlərini əhatə edir. Belə ki, mövcud variantda lisenziyanın şərtlərini pozan televiziya və radiolara xüsusi razılıq məhkəmənin qərarı ilə 1 gündən 7 günə qədər müvəqqəti dayandırıla bilər. Yeni variantda isə göstərilir ki, xüsusi razılığın şərtləri pozulduqda lisenziyanın müddəti 1 ay müddətinə dayandırılır. Bu barədə qərarı müvafiq dövlət qurumu qəbul edir. Yayımçı bundan narazı qalarsa, məhkəməyə müraciət edir. Təklif olunan digər dəyişikliyə görə, lisenziya yayımçı müvafiq dövlət orqanı tərəfindən 1 il ərzində ən azı 3 dəfə sanksiyaya məruz qaldıqda da müvəqqəti dayandırıla bilər. Qanun layihəsinə təklif olunan digər dəyişiklik reklamların yayımı ilə bağlıdır. Mövcud varianta görə, televiziyalarda və radiolarda reklamın və teleticarətin ümumi həcmi gün ərzində yayımlanan verilişlərin ümumi həcminin 20, ayrılıqda reklamın ümumi həcmi isə 15 faizindən çox ola bilməz. İndi isə təklif olunur ki, telekanallarda reklam və teleticarətin ümumi həcmi 1 saatda 12 dəqiqədən çox ola bilməz. Komissiya sədri qeyd etdi ki, əslində, qanunda ciddi bir dəyişiklik edilmir, sadəcə, konkretləşdirmə aparılır. Çünki telekanallar mövcud variantdan sui-istifadə edirlər. Onun sözlərinə görə, əsas reklamlar pik saatlarında verilir. Nəticədə həmin saatlarda vaxtın böyük bir hissəsi reklama həsr olunur. Qanuna təklif olunan digər əlavədə göstərilir ki, teleradio yayımçısı bütün ölkə ərazisində ona verilmiş tezlikdə yalnız 1 proqram yayımlaya bilər. Müzakirələrdə çıxış edən Yeni Azərbaycan Partiyasından olan millət vəkili Mübariz Qurbanlı telekanallar üzərində ictimai nəzarətin genişləndirilməsinə ehtiyacın olduğunu bildirdi. Onun sözlərinə görə, belə nəzarət bütün Avropa ölkələrində mövcuddur. Millət vəkili telekanallardan Azərbaycan dilinin qorunması məsələlərinə də xüsusi diqqət yetirilməsini vacib saydı. Onun sözlərinə görə, Az.TV və İctimai Televiziyada bu sahədə vəziyyət yaxşıdır. Özəl telekanallarda isə aparıcıların səviyyəsi aşağıdır. "Milli Televiziya və Radio Şurası bu istiqamətdə addımlar atmalıdır" - deyə millət vəkili vurğuladı. Müzakirələrdə çıxış edən digər deputatlar da televiziya aparıcılarının ünvanına ciddi tənqidlər səsləndirdilər. Millət vəkilləri həmçinin Milli Televiziya və Radio Şurasının bir qədər əvvəl türk filmlərinin dublyajsız yayımını qadağan edən qərarına da etiraz etdilər. Aparıcıların nitqindəki qüsurlarla bağlı tənqidlərə spiker Oqtay Əsədov da qoşuldu. O bildirdi ki, əvvəllər diktorluq şərəfli peşə sayılırdı, aparıcıların danışığı və xarici görkəminə fikir verilirdi: "İndi isə bu sahədə çox ciddi problemlər var. Bu məsələ ciddi şəkildə həll olunmalıdır". Deputatların tənqidlərini cavablandıran Milli Televiziya və Radio Şurasının (MTRŞ) sədri Nuşirəvan Məhərrəmli isə bir çox iradı əsassız hesab etdi. O qeyd etdi ki, şura deputatların qəbul etdiyi qanunlarla işləyir: "Təəssüf ki, bəzi deputatlar özlərinin qəbul etdiyi qanunun mahiyyətini başa düşmürlər". MTRŞ sədrinin bu fikri isə spikerin möhkəm əsəbləşməsinə səbəb oldu. Spiker Şura sədrini sözlərinə diqqət yetirməyə çağırdı: "Mən bayaqdan aparıcıların nitqindəki qüsurlardan danışırdım. Amma indi baxıram ki, əsas problem Milli Televiziya və Radio Şurasından qaynaqlanır. Siz Milli Məclisdə danışırsınız. Belə səhvlərə yol verməyin. O nə deməkdir, deputatlar başa düşmür? Burda oturanların hamısı sizdən yaxşı başa düşür". Müzakirələrdən sonra qanun layihəsi qəbul edildi.

Çanaqqalada Azərbaycan şəhidlərinin xatirəsinə abidə qoyulacaq. Çanaqqalada Azərbaycan şəhidlərinin xatirəsinə abidə qoyulacaq. Artıq bununla bağlı Türkiyə rəsmiləri ilə danışıqlar aparılıb". Bu məlumatı dünən keçirdiyi mətbuat konfransında Çanaqqala döyüşlərinin 94-cü ildönümü ilə əlaqədar Türkiyədə təşkil edilən tədbirlərdə iştirak edən Beynəlxalq Diaspor Mərkəzinin (BDM) sədri İsmayıl Ağayev verib. Bildirib ki, bu, həm də son 94 ildə Azərbaycandan Çanaqqalaya təşkil edilən ilk səfər idi. İ.Ağayev əlavə edib ki, məşhur Çanaqqala döyüşlərində türklərlə yanaşı azərbaycanlılar da könüllü şəkildə düşmənə qarşı vuruşub, şəhid olublar. Onun sözlərinə görə, BDM İstanbulda fəaliyyət göstərən "Azərbaycanlıların Dayanışma Dərnəyi" ilə birgə Çanaqqalada şəhid olmuş soydaşlarımızın kimliyinin müəyyənləşməsi, qəhrəmanlıqları barədə məlumatlar əldə edilməsi üçün xeyli vaxtdır, iş görməyə başlayıb. Çanaqqala döyüşlərində 500 mindən artıq insanın şəhid olduğunu bildirən İ.Ağayev deyib ki, onların 3 mindən çoxu azərbaycanlı olub. Tədbirlər çərçivəsində Azərbaycandan gedən nümayəndə heyəti Türkiyənin baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan, müdafiə naziri Vecdi Könül, Çanaqqala bələdiyyəsinin sədri və valisi ilə də görüşüblər. "Türkiyə rəsmilərinə Çanaqqalada şəhid olmuş azərbaycanlıların xatirəsini əbədiləşdirməyi təklif etdik. Təklif maraqla qarşılandı və deyildi ki, abidənin qoyulması məqsədi ilə Türkiyənin Mədəniyyət Nazirliyinə və Nazirlər Kabinetinə müraciət etməliyik". İ.Ağayev deyib ki, belə bir abidənin qoyulması şəhidlərimizin ruhunu da şad edər. Baş nazir Ərdoğanla görüşdə son günlər Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin açılacağı ilə bağlı xəbərlərdən Azərbaycanda yaşanan narahatlıq da diqqətə çatdırılıb. Ərdoğan isə bildirib ki, belə hadisə baş verməyəcək və onlar əvvəlki siyasətlərini davam etdirəcəklər. İ.Ağayev bir neçə aydan sonra yenidən Çanaqqalaya səfər edəcəklərini bildirib: "Oradakı azərbaycanlıların qəbrləri üzərində "Bakıdan, Gəncədən, Tiflisdən, İrəvandan gəlib" kimi sözlər yazılıb. Konkret niyə adların yazılmadığına gəlincə isə bizə deyildi ki, indiyə kimi Azərbaycandan nümayəndə heyəti bura səfər etməyib. Bundan sonra isə məzarlar üzərinə adlar yazılacaq". BDM-nin sədr müavini, professor Vaqif Arzumanlı bildirib ki, Yeni Zellandiyadan, Avstriyadan nümayəndələr hər il Çanaqqalada əcdadlarının şərəfinə qoyulan abidəni, onların məzarlarını ziyarət edirlər. Həmçinin adıçəkilən ölkələrdə hər il 6 aylıq kurslar təşkil olunur. Kursları uğurla başa vuranlara sertifikatlar verilir və onlar Çanaqqalaya 10 günlük səfər edərək əcdadlarının qəbirlərini ziyarət edirlər. Azərbaycanda bu hadisəyə yanaşmada biganəlik olduğunu deyən V.Arzumanlı əlavə edib ki, BDM-nin bu istiqamətdəki fəaliyyəti xüsusi qiymətləndirilməlidir: "Mərkəz artıq ilk addımı atıb və düşünürük ki, bu addım uğurlu olub. Mərkəz həmçinin Çanaqqala döyüşlərində iştirak etmiş soydaşlarımız haqqında ayrıca kitab hazırlamağı da nəzərdə tutub".

ATƏT nümayəndələri Naxçıvan Dövlət Universitetində olublar. Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının (ATƏT) Bakı ofisinin rəhbər əvəzi Aleksis Şahtaxtinski və qurumun bir qrup nümayəndəsi Naxçıvan Dövlət Universitetində (NDU) olub. NDU-dan "525"ə verilən məlumata görə, universitetin rektoru, akademik, millət vəkili İsa Həbibbəyli ATƏT nümayəndələrilə görüşdə rəhbərlik etdiyi ali məktəbin beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığa böyük əhəmiyyət verdiyini, Avropa Şurasının "Tempus", BMT-nin distant təhsillə bağlı proqramlarında, eləcə də NATO-nun iki layihəsində iştirak etdiyini deyib. Rektor dünya elminin və təhsilinin, müasir texnologiyanın ən son nailiyyətlərinin tətbiqində maraqlı olan universitetin ATƏT-in də həyata keçirdiyi proqramları dəstəklədiyini bildirərək bu təşkilatın müşahidəçilərinin NDU-da həyata keçirdiyi "Yaşıl paket" proqramının qlobal ekoloji problemlərin öyrənilməsi baxımından dəyərli olduğunu söyləyib. ATƏT-in Bakı Ofisinin rəhbər əvəzi Aleksis Şahtaxtinski ATƏT-in üç istiqamətdə - siyasi və hərbi, iqtisadi və ekoloji, insani istiqamətlərdə dünya dövlətləri ilə tərəfdaşlıq həyata keçirdiyini bildirib. Heyət rəhbəri ATƏT-in sırf maarifçilik xarakterli layihələr - beynəlxalq hüquq, biznes və marketinqin əsasları mövzularında universitetdə keçiriləcək seminarlar haqqında ətraflı məlumat verib. Universitetdəki təhsil səviyyəsindən və tədris prosesindən məmnunluq ifadə edən Şahtaxtinski burada gender tarazlığının qorunmasından - professor-müəllim heyəti və tələbələr arasında qadınların böyük əksəriyyət təşkil etməsindən razılıqla danışıb. Akademik İsa Həbibbəyli Azəbaycan tarixi şəcərə cəmiyyətinin həqiqi üzvü Musa Quliyevlə birgə tərtib etdiyi, Azərbaycan tarixində böyük rol oynamış Şahtaxtinskilərin nəsil şəcərəsini və digər hədiyyələri bu nəslin davamçısı Aleksis Şahtaxtinskiyə təqdim edib.

Aqil Abbas Gənc Ədiblər Məktəbinin üzvlərilə görüşüb. M.F.Axundov adına Milli Kitabxanada Gənc Ədiblər Məktəbinin (GƏM) növbəti toplantısı oldu. GƏM-in rəhbəri, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) katibi Rəşad Məcid gənc yazarların yaradıcılıq yolunda uğurla irəlilədiklərini önə çəkdi. R.Məcid "Ulduz" jurnalının aprel sayının bütünlüklə GƏM üzvlərinin ixtiyarına verilməsini və bütöv bir nömrədə gənc ədiblərin əsərlərinin dərcini ciddi uğur kimi dəyərləndirdi. GƏM-in budəfəki qonağı tanınmış yazıçı və publisist, millət vəkili Aqil Abbas idi. R.Məcid qonağa söz verməmişdən əvvəl yazıçının həyat və yaradıcılıq yoluna qısa ekskurs etdi, Aqil Abbasın "Batmanqılınc", "Çadırda Üzeyir Hacıbəyov doğula bilməz", "Dolu" və digər dəyərli əsərlərin müəllifi olduğunu söylədi. A.Abbas gənclərin ədəbiyyatla ciddi maraqlanmalarını təqdir edərək, GƏM üzvlərindən bir çoxunun gələcəkdə ədəbiyyatı özlərinə əsas həyat tərzi kimi seçəcəklərinə inandığını vurğuladı. Mütaliə ilə az məşğul olmağı indiki gənclərin əsas nöqsanı hesab edən A.Abbas ədəbi dünyagörüşün artması üçün mütaliəni zəruri vasitə kimi səciyyələndirdi. Yazıçı gənc ədiblərə həm Azərbaycan, həm də dünya ədəbiyyatı nümunələri ilə ətraflı tanış olmağı, davamlı şəkildə kitab oxumağı tövsiyə etdi. Özünün yaradıcılıq prosesindən söz açan yazıçı adətən xarakterinə uyğun olaraq tələsik yazdığını, bəzən də gərgin əhval-ruhiyyə ilə qələmə aldığı əsərlərində "müəyyən bir həddi aşdığını" da dilə gətirdi: "Xarakterimdəki tələskənlik yazılarıma da sirayət edir. Hərdən də əsərlərimdə hadisələr elə inkişaf edir ki, nəzarətdən çıxır və bir də görürəm, söz məni alıb haralarasa aparıb". Yazıçının gənclərlə söhbətinin əsas mövzusu bir müddət öncə çapdan çıxmış və böyük maraq doğurmuş "Dolu" romanı ətrafında oldu. Qarabağ müharibəsinə həsr edilən roman haqqında geniş söz açan və gənc ədiblərin suallarını cavablandıran A.Abbas əsəri rəmzi adlar əsasında yazmasının səbəbini açıqlayıb: "Əsər həyati hadisələr əsasında yazılıb. Lakin mən konkret adlar əvəzinə şərti və rəmzi isimlər verməklə, Qarabağda həlak olan 25 min həmvətənimizin hamısının qəhrəmanlığını yad etməyi nəzərdə tutmuşam". Tənqidə qarşı dözümlü olduğunu qeyd edən A.Abbas bəzən gənclərin hansısa yazıçının əsərini oxumadan tənqidə məruz qoymalarından xoşlanmadığını gizlətmədi: "Məni adətən az tənqid edirlər. İndiyədək yalnız bir neçə dəfə siyasi görüşlərimə görə tənqid olunmuşam. Amma bilirəm ki, bir qrup gənc var, hansısa yazıçının əsərini oxumadan, yaradıcılığına bələd olmadan onu tənqid edirlər. Yazıçını, şairi tənqid etmək üçün onun yaradıcılığını öyrənmək lazımdır". Qarabağın düşmən tapdağından azad olunacağına inamını ifadə edən yazıçı gənclərə uğurlar dilədi, onların gələcəkdə Azərbaycan ədəbiyyatında layiqli mövqe tutmalarını arzuladı. GƏM-in bu toplantısında gənc şairlər Mirbəhram Əzimbəyli, Sevinc Mürvətqızı, Vəlixan və başqaları öz şeirlərini oxudular. Toplantı yazıçı A.Abbasın gənclərə hədiyyə etdiyi kitablarını imzalaması ilə yekunlaşdı.

Azərbaycan-Gürcüstan əlaqələrinin inkişafı naminə daha bir addım. PARLAMENTLƏRARASI DOSTLUQ QRUPUNUN DƏSTƏYİLƏ HAZIRLANAN YENİ NƏŞRLƏR İCTİMAİYYƏTƏ TƏQDİM EDİLİB. Ötən gün Atatürk Mərkəzində Mirzə Məmmədoğlunun "Qədim Tiflis", Alxan Binnətoğlunun "Teatr haqqında söhbətlər", Nəriman Əliyevin ingilis dilindən çevirərək tərtib etdiyi "Erməni xəyanəti və Gürcüstan", Mədət Çobanoğlunun "Azərbaycan və Gürcüstan ədəbi əlaqələri" kitablarının təqdimatı olub. Milli Məclisin Azərbaycan-Gürcüstan Parlamentlərarası Dostluq Qrupunun dəstəyilə çap olunan kitablar haqqında söz açan xalq şairi Zəlimxan Yaqub bu nəşrlərdə Borçalı azərbaycanlılarının Gürcüstan ədəbi-mədəni mühitində oynadıqları rolun, ermənilərin törətdiyi türk qırğınlarının öz dolğun əksini tapdığını vurğulayıb. Millət vəkili, Dostluq Qrupunun rəhbəri Qənirə Paşayeva Gürcüstan-Azərbaycan mədəni əlaqələrinin genişlənməsinin əhəmiyyətindən, ədəbiyyat nümunələrinin hər iki dilə tərcüməsinin vacibliyindən danışıb. Q.Paşayeva bildirib ki, bu istiqamətdə görülən işlərin miqyası daha da genişlənəcək və gənclərin milli ruhda tərbiyəsində xüsusi rol oynayacaq. Millət vəkili gələcəkdə də bu ənənənin davam etdiriləcəyinə əminliyini vurğulayıb. Q.Paşayeva təqdim olunan kitabların aktual mövzuları işıqlandırdığını qeyd edib və bu mövzular barədə fikirlərini bölüşüb. "Milli Məclisin Azərbaycan-Gürcüstan Parlamentlərarası Dostluq Qrupunun rəhbəri Qənirə Paşayeva kitab nəşri və tərcümə işi sahəsilə bağlı çox önəmli fəaliyyət göstərir. Qənirə xanım Azərbaycan mədəniyyəti, ədəbiyyatı və tarixinin davamlı təbliğinə çalışan az sayda millət vəkillərimizdən biridir. Onun vətəndaşlıq mövqeyindən çıxış etməsi hər zaman diqqəti çəkir. Qənirə Paşayevanın tez-tez Gürcüstanda yaşayan azərbaycanlılarla görüşdüyünün və diqqət ayırdığı sahələrdə əzmlə çalışdığının şahidi oluruq. Bu gün təqdim olunan nəşrlərin ərsəyə gəlməsində də Qənirə xanımın xüsusi rolu var. Arzu edirəm ki, digər millət vəkilləri, ictimai-siyasi xadimlər və iş adamları ondan nümunə götürsünlər". Bu fikirləri isə tədbirdə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi, "525-ci qəzet"in baş redaktoru Rəşad Məcid söyləyib. Professor Camal Mustafayev və digər çıxış edənlər də Gürcüstan azərbaycanlıları ilə bağlı məsələlərə hər zaman diqqət ayrılmasının vacibliyini vurğulayıblar. Çıxışlarda Gürcüstan-Azərbaycan dostluq əlaqələrinin inkişafında mədəni təmasların rolu önə çəkilib və təqdim edilən kitabların bu baxımdan xüsusi əhəmiyyət daşıdığı bildirilib.

AzTV - Azərbaycan efirinin yeniliklər mənbəyi. Əslinə baxanda, rəmzi olaraq köhnədir. İndi isə orda hər şey - yerdən, çöldən, divardan tutmuş bütün otaqlara, avadanlıqlaradək təptəzədir. Və Onun qapısından çoxdan çıxmış insanların nostalji duyğularını başa düşmək çətin deyil. Rəsmi etiraf etməsələr belə, eşidirəm ki, hamısı o qapıdan yenə daxil olub, Onun Havasını udmaq istəyirlər. Lap əslinə baxanda başqa necə ola bilər ki, illərin o yanında qoyub gəldikləri yer, hələ də Məbəd olaraq qalır. AzTV-nin "Şinel"indən çıxmış yeni efir məkanlarını Quran Adamlar nə Sizləri unudublar, nə Siz unudulursunuz. Bu gün fəaliyyətilə illərin ənənəsini özündə qoruyub saxlayan Azərbaycan Televiziyasının ölkənin efir məkanında xalqa, millətə, dövlətə etdiyi xidmət illərdən sonra aydınlaşır. Aydınlaşır ki, öz verilişlərinə güya müasir görünən dəbdəbəli adlar qoymasa da, xalqın əsrlər boyu qoruyub saxladığı maddi-mənəvi nailiyyətlərinin, yəni Böyük Mədəniyyətinin keşiyində daha çox dayanır. AzTV məktəbi keçməyən, Onun auditoriyalarını gəzməyən, AzTeleRadio nəhənglərindən dərs almayan xeyli gənc qarışıq, yaşlı sənət-peşə sahiblərinin yaratdığı yeni üslub dilimizə, münasibətlərimizə hələ nə qədər zərbə vuracaq, onu Gələcək göstərəcək. Hərdən çoxlarının güya bəyənmədiyi AzTV-də indi və butun zamanlarda heç kim əllaməçiliyin şahidi olduğunu soyləyə bilməz. Heç vaxt ucuz tamaşaçı zövgünə köklənməyən AzTV-nin əzəməti artıq, bugünkü efir məkanında daha çox hiss edilir. Sabir demişkən: "Çalxalandıqca, bulandıqca zaman nehrə kimi, Yağı yağ üstə çıxır, ayranı ayranlıq olur". Bəli, efirlərdə deyilməyən söz qalmadı, abırsızlıq, düşükluk az qala balalarımıza ETALON səviyyəsində təqdim olunur. Gəlin keçək əməli işə, görək AzTV bu gün Azərbaycan tamaşaçısına nə göstərir, nə deyir: geniş tamaşaçı auditoriyası Muğam festivalının bütün Türk dünyasında doğurduğu rezonansın təkcə tamaşaçısı deyil, həm də Azərbaycan Muğam məktəbinin SƏVİYYƏsini AzTV-də gördü. Bu Böyük Mədəniyyət hadisəsinin ucuz SMS dilənçiliyi xəcalətindən uzaq olmasını məhz AzTV-yə etibar edildi. Və mənə elə gəlir ki, Muğam Festivalı həm sayını itirdiyimiz "yeni ulduz", həm də ciddi poeziyanın əbədi kölgəsində qalan efirlərdə tüğyan edən "Meyxana" yarışmalarına efirdə CİDDİLİK dərsi verdi. Bu gün dünyanın böyük dəyərlərə daha çox ehtiyacı var. Və hər bir xalq gələcəyini tapşıracağı xələflərinə tarixin yaxın, uzaq keçmişindən qalmış maddi abidələrinin hansı mədəni ənənələr üzərində qurulduğunu öyrədir. Orta və ali təhsil müəssisələrimiz dərsliklərlə yetərincə xələflərimizi öyrədir. Ancaq etiraf etməliyik ki, bu gün uşaqlar kitabdan da çox televiziya və kompüter monitorlarının qarşısında dayanırlar. Hərdən bu uşaqların diqqəti "Daş nağılı"na sataşanda, hamısı olmasa da, özünü-sözünü bilənlər tarixi abidələrimizi, xalqın daş yaddaşını varaqlaya bilir. Dəyərlərin ucuzlaşmağa doğru getdiyi belə məqamda AzTV "Daş nağılı" ilə tarixi-etnoqrafik bilgilərə kökləyir tamaşaçısını. İstər "Təmas nöqtəsi", istər "Tələbə dünyası", istər "İntellekt", "Təhsil, tərəqqi", istərsə də digər proqramlar müasir tamaşaçı zövqünə uyğunlaşmaqla yanaşı, mahiyyətində vətənpərvərlik, humanistlik, intellektuallıq, mərdlik, ləyaqətlilik, yəni sözün həqiqi mənasında əsil Azərbaycançılıq daşıyır. Danışır Azərbaycan Radiosu! Gəlin, artan radioların fonunda Azərbaycan Radiosunun yayımdakı verilişlərinin məna tutumuna, yükünə, çəkisinə nəzər salaq: yarım əsrə yaxın Türk dünyasını öz mənəvi cazibəsində saxlayan "Bulaq" verlişini efirdən çıxarsaq, nə baş verər? Bütün radio efirlərimizə təsir edə biləcək mənasızlıq! Və bunun nə qədər dinləyici itkisi demək olduğunu anlamaq çətin deyil. Eləcə də "Elçi daşı", "Axşamınız xeyir" və Gənclik redaksiyasının hazırladığı canlı verilişlər buna misal ola bilər. Dediyimiz bu faktlar Azərbaycan Radiosu haqqında təsəvvür yaratmaya bilməz. Ümumiyyətlə, bütün dövrlərdə AzTV özünün Azərbaycançılıq ənənəsini qoruyub bu gün də ləyaqətlə saxlamaqdadır. Arif Alışanovun rəhbərliyilə indi Azərbaycan televiziyası öz yoluna uğurla davam etməkdədir. Azərbaycan tamaşaçısı və dinləyiçisi tam əmin ola bilər ki, AzTV kanalı ilə evlərinə davamlı şəkildə böyük ənənələrə söykənən, bir-birindən maraqlı verilişlər daxil olacaq.

Ramiz və Əyyub Quliyevlərin Polşada konserti olacaq. Aprelin 17-də Polşanın Koşalin şəhərində Stanislav Monyuşka adına Dövlət Filarmoniyasının Böyük Zalında Azərbaycanın xalq artisti, tarzən Ramiz Quliyev və beynəlxalq müsabiqələr laureatı, dirijor Əyyub Quliyev Koşalin Dövlət Filarmonik Orkestri ilə birgə konserti keçiriləcək. Həmin gecə Ə.Quliyevin dirijorluğu altında Koşalin Filarmonik Orkestri dahi bəstəkarlar Vaqner və Bethovenin simfonik əsərlərini ifa edəcək. Bununla yanaşı, Koşalin şəhərində ilk dəfə olaraq Ramiz Quliyevin ifasında Azərbaycan bəstəkarları Hacı Xanməmmədov və Həsən Rzayevin tar və simfonik orkestr üçün yazılmış əsərləri səslənəcək. Aprelin 24-də isə Polşanın Çestokova şəhərinin Dövlət Filarmoniyasında böyük bəstəkar Mendelsonun 200 illiyinə həsr olunmuş təntənəli konsert keçiriləcək. Mendelsonun əsərlərindən ibarət konsert proqramını idarə etmək istedadlı gənc dirijor Əyyub Quliyevə həvalə olunub.

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin "Musiqi sənəti" fakültəsinin təşkilatçılığı ilə görkəmli Azərbaycan bəstəkarı, milli romans janrının banisi Asəf Zeynallının 100 illik yubileyinə həsr olunmuş elmi-praktik konfrans keçirilib. Konfansı giriş sözü ilə ADMİU-nun elm və yaradıcılıq işləri üzrə prorektoru, professor Maral Manafova açıb. "Musiqişünaslıq" kafedrasının müdiri, dosent Ellada Hüseynova bəstəkarın qısa sürən ömrü, parlaq istedadının məhsulu olan dəyərli əsərlərinin məziyyətləri barədə çıxış edərək fakültədə təhsil alan tələbələrin A.Zeynallının sənətkar dəst-xəttinə böyük maraq göstərdiklərini vurğuladı. Bu marağı konfransda çıxış edən tələbələrdən Ülkər Əliyevanın, Vüsalə Cəfərovanın, Nabat Əsgərovanın bəstəkar barədə söylədiklərindən də bilmək olardı. "Asəf Zeynallının yaradıcılıq portreti", "Asəf Zeynallı romans janrının banisi kimi". "Asəf Zeynallının simfonik yaradıcılığ və fortepiano üçün yazılmış əsərləri" mövzusunda tələbə-musiqiçilərin məruzələri, Zərif Şıxəliyeva və Aygün Məmmədovanın ifaları dinləyicilər tərəfindən hərarətlə qarşılandı. Tələbələrin ifasında səslənən "Uşaq süitası", "Cahargah" pyesi, "Ölkəm" romansı, "Deyişmə" kimi əsərlər bəstəkarın ölməz xatirəsinə layiqli töhfə, tələbə ehtiramı idi. Sevinc MÜRVƏTQIZI.

Bölgə teatrlarında yeni tamaşalar hazırlanır. S.Rəhman adına Şəki Dövlət Dram Teatrında Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin "Pəri-cadu" əsəri əsasında tamaşanın məşqlərinə başlanılıb. Teatrdan verilən məlumata görə tamaşanın quruluşçu rejissoru Mirbala Səlimli, rəssamı Qüdrət Məmmədov, musiqi tərtibatçısı İlqar Saatovdur. Əsas rolları Xanlar Həşimzadə, Akif Yusifov, Sima Şabanova, Əbülfət Salahov və başqaları ifa edirlər. Teatrda eyni zamanda, rumın dramaturqu Ejen İoneskonun "Kral ölür" əsəri üzərində də məşqlər davam etdirilir. Teatrın direktoru Hikmət Nəbiyevin bildirdiyinə görə yaradıcı heyət "Pəri-cadu", habelə fransız dramaturqu Jan Batist Molyerin "Xəsis" tamaşaları ilə mayın əvvəlində paytaxt tamaşaçıları qarşısında çıxış etməyi nəzərdə tutur. Bununla belə teatr mayın axırlarında Türkiyənin Ankara, İstanbul, İzmir, Amasiya və digər şəhərlərinə, oktyabrda isə Rusiya paytaxtına qastrol səfərləri də planlaşdırır. Yaradıcı kollektiv Moskva səhnəsində Səməd Vurğunun "Vaqif" dramını oynayacaq. Qax Dövlət Kukla Teatrında isə bu günlərdə A.S.Puşkinin "Qızıl balıq" nağılı əsasında yazılmış eyniadlı nağıl-tamaşaya ictimai baxış keçirilib. Teatrın direktoru Nazim Mahmudovun verdiyi məlumata görə teatr həm də bu il mayın 20-dən 25-dək Estoniyanın Vilyandi şəhərində keçiriləcək "Kukla çamadanda" 13-cü beynəlxalq kukla teatrları festivalında Azərbaycanı təmsil edəcək. Yaradıcı kollektiv festivalda Abdulla Şaiqin "Tülkü həccə gedir" və "Yaxşı dost" nağılları əsasında Rəhman Əlizadənin qələmə aldığı "Tülkünün uçuşu" ikihissəli nağıl-tamaşanı təqdim edəcək. Tamaşanın quruluşçu rejissoru və musiqi tərtibatçısı Yusif Abdurahmanov, rəssamı isə Mayis Abdullayevdir. Əsas rollarda teatrın aktyorları Araz Mehrablı, Azər Kərimov, Afət Yaqubova və başqaları çıxış edirlər. Direktorun dediyinə görə teatr həmçinin "Cırtdan" xalq nağılı əsasında Əli Səmədlinin qələmə aldığı yeni tamaşanı da məşq edir. Mürvətqızı Sevinc.

Rus dili və ədəbiyyatı həftəsində A.S.Puşkin yad edilib. Bakıdakı 160 nömrəli klassik gimnaziyada rus dili və ədəbiyyatı həftəsi başlanıb. Dahi rus şairi A.S.Puşkinin anadan olmasının 210 illiyinə həsr edilmiş musiqili-ədəbi kompozisiya ilə açılan tədbirdə YUNESKO-nun assosiativ üzvü olan tədris müəssisəsinin direktoru, Azərbaycanın əməkdar müəllimi Faina Ələkbərova çıxış edib: "Bu məktəbdə fənn həftələri keçirilməsi ənənəyə çevrilib. İl ərzində bütün fənlər üzrə bu cür həftələr keçirilir. Cari həftə isə rus dili və ədəbiyyatına həsr edilib. Həftə ərzində məktəbin müxtəlif siniflərində müvafiq tədbirlər keçiriləcək". F.Ələkbərova himçinin ilboyu biologiya, kimya, Azərbaycan dili və ədəbiyyatı, riyaziyyat, coğrafiya həftələri keçirildiyini də xatırladıb və aprel ayında Beynəlxalq Kosmonavtika Gününə həsr edilmiş fizika həftəsi, may ayında isə mədəniyyət və idman həftəsi keçiriləcəyini də vurğulayıb. Direktor hazırda rus dili, rus yazıçılarının və şairlərinin yaradıcılığı haqqında materiallardan ibarət divar qəzetlərinə baxış keçirildiyini nəzərə çatdırıb. Direktorun sözlərinə görə, bu cür tədbirlərin təşkil edilməsi və keçirilməsi ilə rus dili və ədəbiyyatı müəllimlərinin metodik birləşməsi məşğul olur". Bu cür tədbirlər uşaqlar üçün çox böyük tərbiyəvi əhəmiyyət kəsb edir. Onlar ədəbi əsərləri sinifdə öyrənməklə bərabər, teatr sənəti ilə də tanış olur, tamaşaların quruluş prosesini öyrənirlər. Ümumiyyətlə, hesab edirik ki, gimnaziya mühiti tolerant məkandır. Bu baxımdan rus dili zəruri əlaqələndirici vasitədir". Tədbirdə İlkin Daşdəmirli (A.Puşkin), Nigar Verdiyeva (Arina Rodionovna), Heydər Hüseynzadə (Dantes), Fərhad Muradov (Aleko), Toğrul Sadıxlı (Onegin), Məryəm Qədimova (Zemfira), Rufan Həsənov (Lenski), Fidan Məmmədova (Tatyana) və başqa şagirdlərin ifasında "Yevgeni Onegin" və "Qaraçılar" poemalarından səhnələr, Puşkinin Danteslə dueli səhnəsi, həmçinin rəqslər və mahnılar təqdim olunub. Mərasimdə Rusiya Federasiyasının ölkəmizdəki səfirliyinin, Azərbaycandakı Rusiya icmasının nümayəndələri, Bakı Slavyan Universitetinin gimnaziyada təcrübə keçən tələbələri, eləcə də Rus Mədəniyyət Mərkəzinin, Azərbaycan Xalqlarının Respublika Həmrəylik Cəmiyyətinin ("Sodrujestvo"), Azərbaycanda təhsilin rus dilində olduğu Tədris Müəssisələrinin Müəllimləri Assosiasiyasının nümayəndələri qonaq qismində iştirak ediblər.

Şairin ilk kitabı təqdim olunub. Gözdən Əlil Uşaqlar üçün Respublika İnternat Orta Məktəbində gözdən əlil Şəhriyar Həsrətin "Dünya, aç qapını çıxım gedim" kitabının təqdimat mərasimi keçirilib. Təqdimat mərasimində çıxış edən məktəbin direktoru Namidar Hüseynquliyev, şair Ədalət Əsgəroğlu, "Qafqaz Media" İB-nin sədri Azadə Taleh və başqaları yeni kitabla bağlı fikirlərini bölüşüblər. Çıxış edənlər bildiriblər ki, dünyəvi gözəllikləri öz ürəyində yaşadan, duyğularını kövrək misralara çevirən Şəhriyar Həsrət gələcəyin böyük şairi ola bilər: " Onun şeirlərində Vətənə məhəbbət, həyata sevgi, gələcəyə inam hissi üstünlük təşkil edir". Şair-publisist, filologiya elmləri namizədi Xədicə Muradın dəstəyi ilə Azərbaycan Universitetinin nəşriyyatında çap olunan kitabda Şəhriyar Həsrətin 300-ə yaxın şeiri yer alıb. Tədbirdə Təhsil Nazirliyinin nümayəndələri və ayrı-ayrı şəxslər məktəbli şairə hədiyyələr bağışlayıblar. Sonda Şəhriyar Həsrət xeyirxah insanlara minnətdarlığını bildirib, yeni şeirlərini oxuyub.

Yazıçılar Birliyinin "Natəvan" klubunda AYB-nin filologiya elmləri doktoru Xədicə Muradın kitabı təqdim olundu. Qeyd edək ki, "Bulaq üstə bitən susuz laləyəm" müəllifin sayca beşinci kitabıdır. İlk səhifəsində "Ehtiyacın qolları o qədər qüvvətlidir ki, bu qolların gücünə çoxu bələddir. O, səni sıxacaq, sıxdıqca da heydən düşəcəksən. Amma insanı yaşamağa məcbur edən bir şey də var, onun iç dünyası" yazılmış kitab xalq şairi Söhrab Tahirin fikirləri ilə başlayır. Tədbirdə ilk söz alan filoloq Asif Rüstəmli şeirin poetik duyğuluların gündəliyi olduğunu qeyd etdi, müəllifin yaradıcılığından söz açdı və onun digər kitabları kimi bu kitabının da uğurlu olacağını dedi. Sonra çıxış edən Xədicə Muradın müəllimi Teymur Kərimli öz tələbəsini təbrik etdi və ona yaradıcılıq uğurları arzuladı. Teymur Kərimli tələbəsinin dahi Nizami Gəncəvinin yaradıcılığını geniş araşdırmasını yüksək qiymətləndirdi. Şairə-publisist Fəridə Ləman kitabdakı şeirlərdə zəmanədən, həyatdan gileyin öz əksini tapdığını bildirdi, həmkarına artıq ədəbi mühitdə öz sözünü desə də daha da sevilməyi arzuladı. Şair Oqtay Rza Xədicə xanımı az vaxt ərzində tanısa da, onun çox gözəl insan olduğunu dedi. Digər çıxışçılardan fərqli olaraq, Oqtay Rza kitaba tənqidi yanaşdı və kitabdakı şeirləri yaxşı təhlil etdiyini bildirərək burada səmimiyyətin güclü, bədiiliyin isə zəif olduğunu vurğuladı. Ancaq buna baxmayaraq bir neçə şeirlərdən misal gətirərək "Güzgü" haqqında olan mənsur şeiri çox bəyəndiyini söylədi. Sonra söz "Xalq qəzeti"nin müxbiri Aidə Şükürlüyə verildi. Daha sonra isə söz şair Fərhad Mədətliyə verildi. O, bu kitabda yer alan şeirlərin əsasən gənclərə ünvanlandığını vurğuladı və kitabı oxumağı tövsiyə etdi.

Dövlət Gənclər və Gənc Tamaşaçılar teatrları birləşdirilib. Azərbaycan Dövlət Gənclər Teatrı Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı ilə birləşdirilib. Bu barədə APA-ya məlumat verən Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin teatr sektorunun baş məsləhətçisi Vəfa Novruzova bildirib ki, iki teatrın birgə fəaliyyət göstərməsi barədə Nazirlər Kabineti qərar qəbul edib. Bundan sonra Azərbaycan Dövlət Gənclər Teatrı Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı ilə birgə Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı adı altında fəaliyyət göstərəcək. Yeni yaradılmış Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrının direktor vəzifəsini Mübariz Həmidov icra edəcək. V. Novruzovanın sözlərinə görə, Gənclər Teatrının bütün yaradıcı heyəti Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında fəaliyyətini davam etdirəcək. Xatırladaq ki, hazırda əsaslı təmir işləri aparılan Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrının binasının yaxın vaxtlarda istifadəyə verilməsi nəzərdə tutulur.

Lentə köçürülmüş ömür. Həyatını, taleyini yaradıcılığa, sənətə həsr etmiş adamlarla ünsiyyətdə olmaq hədsiz dərəcədə maraqlıdır. Bir ömürdə iki həyat - bir adi insan həyatı, ayların, illərin sayını, bir də sənət həyatı yaşayan insanlar zəngin mənəvi potensiala malik olurlar. Həyatımla bağlı belə şəxsiyyətlərdən biri görkəmli kinorejissor, kinoşünas alim, ssenarist və yazıçı, professor Tofiq İsmayılovdur. Bu il T.İsmayılovun 70 yaşı tamam olur, o ömrünün və yaradıcılığının müdriklik mərhələsinə daxil olur. Adətən deyirlər ki, şairlər həmişə özünü yazır. Mən bu fikri bədii sənətlə məşğul olan bütün müəlliflərə, o cümlədən rejissorlara aid edərdim. Rejissor, hər şeydən öncə öz ömrünü köçürür lentə. Sənət sənətkarın içindən süzülüb durulan bulağa bənzəyir. T.İsmayılovun sənəti də belədir. Hansı əsərinə baxırsan orada ən qabarıq görünən rejissorun şəxsiyyətidir. Rejissor şəxsiyyəti T.İsmayılovun filmlərinin kontekstoloji əsasını təşkil edir. Başqa sözlə T.İsmayılov fərdi yaradıcılıq üslubuna və manerasına malikdir, bu isə başlıca şərtdir. Ssenarist mətnin, aktyor oyunun, rəssam dekorasiyaların, bəstəkar musiqinin, operator lentlərin - rejissor isə filmin müəllifidir. XX əsrin möcüzəsi - sinkretik sənət olan kinoda bütün sənət növləri məhz rejissor vasitəsi ilə birləşir, sintez olunur. T.İsmayılov belə qüdrətli bir rejissordur. Rejissor ömrünün lentə köçmüş zəngin salnaməsindən bəzi faktlara nəzər salaq. T.İsmayılov 70 sənə öncə bizim hamımızın arzularının beşiyi olan Bakı şəhərində bu fani dünyaya təşrif gətirib. Sənətə böyük marağının arxasınca o, orta məktəbi bitirib M.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutuna gəlib. Burada aktyorluq fakültəsini bitirib. Gənc və istedadlı aktyorun yeni arzusu çiçək açıb: Rejissor olmaq! Böyük həvəslə rejissor ixtisasına yiyələnən T.İsmayılov Moskvaya Ali kinorejissorluq kurslarına gedib təhsilini təkmilləşdirir. Onun diplom işi olan Ə.Məmmədxanlının eyni hekayəsi əsasında çəkdiyi "Anamın çırağı" qısametrajlı filmi əla qiymətə layiq görülür. Bu gün T.İsmayılov Azərbaycanda ən çox film çəkmiş rejissordur. 1970-ci ildə gənc və perspektivli kinorejissor T.İsmayılov Cəfər Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında yaracılıq fəaliyyətinə başlayır. Və burada ona şöhrət gətirən ilk filmi - "Oxuyur Müslüm Maqomayev" adlı ekran əsərinin yaradır. Bu film kinorejissorun yaradıcılığında yeni bir istiqamətin - musiqili filmlər təmayülünün əsasını qoydu. Onun ardınca "Mən mahnı qoşuram", "Musiqi müəllimi" filmləri yaradıldı. Bu filmlərdə rejissor sənətin ən ecazkar növü olan musiqini həyatı dərk etmsək üçün bir vasitə seçdi. Çətin idi dünyaya və insan taleyinə musiqinin, lirik bir mahnının ritmi ilə nəzər salmaq. Bunun üçün təkcə həssas bir rejissor yox, həm də dünyanı qəlbinin ritmi ilə duyan musiqiçi olmalı idi. T.İsmayılovun "Oxuyur Müslüm Maqomayev" filmi Tehran Beynəlxalq kinofestivalında, Praqa kino baharı festivalında nümayiş etdirilib. Film Daşkənd televiziya filmləri festivalında Özbəkistan Bəstəkarlar İttifaqının xüsusi mükafatını alıb. Filmin uğurları bununla bağlı idi ki, burada dramaturgiyanın hər iki qəhrəmanı, həm M.Maqomayevin şəxsiyyəti, həm də əlahəzrət musiqi yüksək rejissor sığalından çıxmışdı. Təbii ki, rejissorun ilk uğurları ona ilk təravətli sənət sevincləri ilə birlikdə, həm də ilk qibtələr, ilk rəqiblər və ilk müqavimətlər də bəxş etdi. Lakin T.İsmayılov prinsipial və inadkar adamdır. O, məhz inadkar bir inamla da öz sənət mübarizəsini davam etdirdi. Əsas məsələ yanılmadan işləmək və yaratmaq idi. T.İsmayılov İ.Əfəndiyevin "Körpüsalanlar" povesti əsasında "Çarvadarların izi ilə", Ə.Əylislinin eyniadlı povesti üzrə "Gilas ağacı", "Bizim küçənin oğlanları", "Xüsusi vəziyyət", "Yay günlərinin xəzan yarpaqları", "Sürəyya" kimi uğurlu romantik filmlər çəkdi. Lakin bir film - 1980-ci ildə "Məlikməmməd" nağılı əsasında ekranlaşdırdığı "Əzablı yollar" əsəri rejissorun kino sənətimizdəki mövqeyini möhkəmlətdi, şöhrətini dünyaya yaydı. 80-ci illərin ortalarında ABŞ-da göstərilən ən yaxşı Sovet filmləri sırasında "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında istehsal olunmuş "Əzablı yollar" nağıl-filmi də var idi. Hələ o zaman filmin qəhrəmanı Məlikməmməd öz novator oyunu, koloriti ilə Amerika tamaşaçılarının mənəvi dünyasını fəth etmişdi. Yeri gəlmişkən, uşaq filmləri T.İsmayılovun yaradıcılığında ikinci mühüm təmayülü əmələ gətirir. Kinoya ecazkar, saf və büllur uşaq aləmini gətirmək meyli artıq təkcə ssenarist və rejissor T.İsmayılovdan yox, həm də uşaq yazıçısı T.İsmayılovdan gəlir. Uşaqlar haqqında yazmaq da, onlarla film çəkmək də olduqca çətindir. Məsələn, "Mən mahnı qoşuram" (1979) filmində T.İsmayılov kənd ağsaqqalı Bəhmən kişi, yeniyetmə istedad Sona və onun atası Xudayar obrazlarının çarpazlaşdığı mühitdə əsas diqqəti Sonanın istedadı üzərində cəmləyir, bütün varlığı, hər günü, hər saatı nəğmə ilə nəfəs alan bu qızın dolğun obrazını yaradır. Yaxud "Nəğmə müəllimi" filmində müəllim (müğənni Sərxan Sərxan) musiqinin qüdrəti ilə bütün kəndi öz işinə cəlb edir. Az müddət ərzində hamı - balaca körpələr də çalıb oxumağa başlayır. T.İsmayılov öz filmlərində müxtəlif mövzular kontekstində milli-mənəvi varlığımızı narahat edən taleyüklü problemləri lentə alıb. "Babalarımızın torpağı", "Lahıc", Azərbaycan kinosu tarixində ilk çoxseriyalı bədii televiziya filmi olan "Vulkana doğru gedirəm" əsərləri öz koloriti, etnoqrafik özəlliyi və müasirlik imkanları ilə seçilən baxımlı filmlərdir. T.İsmayılov təkcə kino sənətinin yaradıcısı deyil, həm də tədqiqatçısı və təbliğatçısıdır. Çəkdiyi filmlərin yarıdan çoxunun ssenari müəllifi məhz T.İsmayılov özüdür. Hesab edirəm ki, T.İsmayılovun səmimiliyi, tədqiqatçılığı, onun müəllimliyi, bir pedaqoq kimi fəaliyyəti ilə sıx bağlıdır. O, 1974-cü ildən indiki Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət universitetində kinorejissor pedaqoq kimi fəaliyyət göstərir. T.İsmayılov burada dosent, professor, kafedra müdiri kimi olduqca səmərəli fəaliyyət göstərib. Gənc kinorejissor kadrların yetişməsi üçün bütün varlığı ilə çalışıb. Mən dostum T.İsmayılovu Azərbaycan və Türkiyə arasında ədəbi-mədəni əlaqələrin canlı körpüsü hesab edərdim. O, Memar Sinan Gözəl Sənətlər Universitetində Gözəl Sənətlər fakültəsi kino-TV bölümünün müşaviri kimi fəaliyyətə başlayıb və tezliklə maraqlı işlərinə görə nüfuz qazanıb. 1996-2004-cü ildə İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsi Kültür İşləri Dairə Başkanlığında danişmən olaraq T.İsmayılov bütün türk xalqlarının mədəniyyətlərini əhatə edən iyirmiyə yaxın tədbirin təşkilatçısı, ssenaristi və rejissoru olub. T.İsmayılovun Türkiyədə türk xalqları mədəniyyətlərinin doğmalaşması naminə gördüyü işlərin həm məzmunu, həm də əhatə coğrafiyası çox genişdir. Onu tanıyanlara yaxşı məlumdur ki, T.İsmayılov hələ gənc yaşlarından TV ilə bağlı olub, burada mütəxəssis kimi çalışıb, "Kinopanoram" verilişini aparıb, sonra da müəllif kimi həmişə sıx əlaqə saxlayıb. O, Türkiyədə də bu istiqamətdəki fəaliyyətini davam etdirib. Bütün bunları bəlkə də onun bir peşə borcu, gündəlik işi hesab etmək olardı. T.İsmayılovun fəaliyyətinin əsas, qiymətli sahələrindən biri tədqiqatçı kinoşünas kimi gördüyü işlərdir. O, İstanbulda türk dövlətlərinin ədəbi-mədəni birliyinə xidmətlər göstərmiş konfrans, simpozium, müşavirələr, kinofestivallar, teatr tamaşaları, ədəbi-bədii mərasimlər keçirməklə bərabər ardıcıl şəkildə türk xalqlarının kino tarixini yazmaqla məşğul olub. Nəhayət, 2001-ci ildə Türkiyədə "Türk Güzəl Sənətlər Fondu" tərəfindən Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi, professor T.İsmayılovun "Türk cümhuriyyətləri sinema tarixi" adlı üçcildliyi çap olundu. Kitabın I cildində Azərbaycan, II cildində Qazaxıstan və Qırğızıstan, III cildində Özbəkistan və Türkmənistan olmaqla beş türk dövlətinin kino sənəti öz əksini tapıb. "Türk cümhuriyyətləri sinema tarixi" kitablarını türk kino sənəti haqqında ensiklopedik əsərlər kimi dəyərləndirmək olar. Bu əsərlərin İstanbulda və Bakıda geniş təqdimatları keçirildi, onlar elm və sənət adamları tərəfindən yüksək qiymətləndirildi, mətbuat əsərlərin nəzəri-tarixi əhəmiyyətinə dair məqalələr dərc etdi. T.İsmayılov bir kinoşünas kimi olduqca fəaldır. O, tez-tez həm Türkiyə, həm Azərbaycan telekanallarında, kino sənətimizin problemlərinə dair çıxışlar edir, maraqlı məqalələr yazır, aktual problemləri araya gətirən müsahibələr verir. Söhbətlərimizdə o, böyük sənətkar yanğısı, vətəndaş ağrısı, dərin təəssübkeşlik hissi ilə kino sənətimizin bugünkü yaradıcılıq taleyindən danışır. Kinoya belə sevgi T.İsmayılovun axtarışlarının da əsasında dayanır. Bir neçə ilə öncə o mənə müdafiə etmək istədiyini bildirdi. Açığı, ömrün şöhrətli və müdrik çağında onun bu həvəsə düşməsi mənə qəribə gəldi. Bu həvəsdə onun həm kino sənətinə məhəbbəti, həm də ciddi alim niyyəti var. Başlıcası isə müəyyən etdiyi mövzu məni tutdu: "Türk xalqları kino sənətinin təkamül mərhələləri". Bu əsər T.İsmayılovun həm rejissor kimi sənət təcrübələrinin, həm də tədqiqatçı kimi axtarışlarının səmərəli yekunu oldu. Əsərdə 5 türk respublikasının kino sənəti eyni mənşəli xalqların mədəni birliyi kontekstində üç təkamül mərhələsi üzrə nəzərdən keçirilirdi. Əsərin birinci fəslində türk xalqları kino sənətinin təşəkkül özünəməxsusluğu, ikinci fəsildə tarixi mövzu və tarixilik, üçüncü fəsildə isə türk kino sənətində mənəvi-əxlaqi axtarışları araşdırılır, bunların mərhələvi xüsusiyyətləri, habelə hər bir mərhələnin tarixi-estetik miqyasları müəyyənləşdirilir. T.İsmayılovun "Türk xalqlarının kino sənəti" (2008) monoqrafiyası onun namizədlik dissertasiyası əsasında hazırlanıb. Türk kino tarixinə dərindən bələdlik, nəzəriyyə ilə təcrübənin üzvi vəhdəti, zəngin materialın bacarıq və səriştə ilə ümumiləşməsi bu kitabın əsas məziyyətləridir. Bu monoqrafiya beş türk ölkəsinin kino sənətini eyni səviyyədə əks etdirir. Və təbii ki hər bir türk respublikası üçün eyni dərəcədə əhəmiyyətlidir. Türk respublikalarının heç birində bu səviyyəli əsər yazılmayıb. T.İsmayılovun "Türk xalqlarının kino sənəti" monoqrafiyası müəllifin əsas elmi konsepsiyasını ifadə edən belə bir fikirlə tamamlanır: "Türk xalqları kino sənətinin təkamülü çağdaş türkçülüyün əsas təmayüllərindən biridir. O antitürk ideologiyaya qarşı müqavimətdə formalaşıb. Xalqa, millətə daha yaxın, doğma və səmimi dildə danışan milli xarakteri, etnik-mənəvi psixologiyanı əks etdirən kino sənətimiz yeni, istiqlal dövrünə əzmlə, böyük bədii-fəlsəfi yaradıcılıq uğurları ilə daxil olub. Bu unikal sənətin istiqlal məfkurəsi işığında tədqiqi sənətşünaslığımızın nəzəri-tarixi vəzifələrindəndir. Türkçülük, həm də mədəniyyət vasitəsi ilə türkləri yüksəldən möhtəşəm ideya, tarixi-fəlsəfi təlimdir". Beləliklə, T.İsmayılovun son on beş ildəki fəaliyyətinin məzmunu mədəniyyət vasitəsi ilə türkləri ucaltmaqdan ibarət olub. Türkün mədəni-tarixi gələcəyinə dönməz inam T.İsmayılov sənətinin bədii-fəlsəfi pafosunu müəyyən edir. Nizaməddin Şəmsizadə. filologiya elmləri doktoru, professor.

Azərbaycan-Litva biznes-forumu işə başladı. İKİ ÖLKƏ SAHİBKARLARI ARASINDA BİR NEÇƏ MÜQAVİLƏ İMZALANA BİLƏR. Dünən Bakıda Azərbaycan İqtisadi İnkişaf Nazirliyi (İİN) və Azərbaycanda İxracın və İnvestisiyaların Təşviqi Fondunun (Azpromo) təşkilatçılığı ilə Azərbaycan-Litva biznes forumu işə başlayıb. "APA-Economics"in məlumatlına görə, tədbirdə çıxış edən iqtisadi inkişaf nazirinin müavini Niyazi Səfərov qeyd edib ki, Azərbaycan bütün Baltikyanı ölkələrlə, o cümlədən Litva ilə sıx əməkdaşlıq edir. ABŞ dolları həcmində investisiya yatırılıb və bunun 70%-ni xarici investisiyalar təşkil edir. Daxili investisiyaların artırılması isə ölkədə birbaşa sahibkarlığın inkişafı ilə bağlıdır. Azərbaycanda sahibkarlığın inkişafı və biznesin aparılması üçün əlverişli mühitin olduğunu bildirən N.Səfərov qeyd edib ki, Litva ilə Azərbaycan arasında siyasi və iqtisadi əlaqələr inkişaf etdirilir. Lakin iqtisadi əlaqələr istənilən səviyyədə deyil: "Ötən il ərzində iki dövlət arasında ticarət dövriyyəsinin həcmi 26,3 mln. Ümid edirəm ki, bugünkü biznes forum iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsinin artmasına səbəb olacaq". Azərbaycanda iqtisadi inkişafdan məmnunluğunu bildirən Litvanın xarici işlər naziri Viqaudas Uşatskas bu gün Bakıda Litva Ticarət Evinin açılmasının iki ölkə arasında inkişafın yaxşılaşmasına səbəb olacağını vurğulayıb. ABŞ dolları olub: "Ümid edirəm ki, Azərbaycan Litvanın aktiv tərəfdaşları sırasına daxil olacaq". Tədbirdə Azpromo-nun prezidenti Rəhim Hüseynov Azərbaycanın investisiya imkanları, eyni zamanda Litvanın İxracın və İnvestisiyaların Təşviqi Departamentinin direktoru Petras Şimelyunas analoji təqdimatla çıxış ediblər. Qeyd edək ki, tədbir çərçivəsində iki ölkənin iş adamları arasında işgüzar görüşlər keçirilir. Azərbaycan-Litva biznes-forumu çərçivəsində iki ölkənin sahibkarları arasında aparılan işgüzar danışıqların yekununda bir sıra müqavilələrin imzalanması gözlənilir. "APA-Economics"in məlumatına görə, bunu Azərbaycanın iqtisadi inkişaf nazirinin müavini Niyazi Səfərov bildirib. N.Səfərovun sözlərinə görə, belə görüşlərin keçirilməsində əsas məqsəd iki ölkə arasında konkret layihələrin həyata keçirilməsi istiqamətində real addımın atılmasıdır: "Azərbaycan və Litva arasında konkret layihələr üzrə heç bir sənəd imzalanmasa da, iki ölkənin sahibkarları arasında bir sıra müqavilənin imzalanması gözlənilir".

Tarixin ibrət dərslərini unutmaq olmaz. Artıq xeyli vaxtdır Ermənistan kütləvi informasiya vasitələri yaxın zamanlarda Türkiyə-Ermənistan sərhədinin açılacağı və iki ölkə arasında diplomatik münasibətlərin qurulacağı barədə xəbərlər yaymaqdadır. Sərhədlər hələ açılmamış bədnam qonşularımızın ekspertləri sevincək halda tələm-tələsik öz erməni təxəyyüllərinə məxsus fikirləri geniş ictimaiyyətə çatdırmağa çalışırlar. Onlar iddia edirlər ki, rəsmi şəxslərin bu məsələdə susması artıq sərhədlərin açılması anlamına gəlir. Ermənisayağı düşünən ekspertlər ABŞ prezidenti Barak Obamanın Türkiyəyə dünən başa çatan rəsmi səfərinə ümidlər bağlayır, Türkiyənin xarici işlər nazirinin aprelin 16-da Yerevana nəzərdə tutulan görüşdə iştirakına xüsusi məna verirlər. Panarmenian.net saytında dərc olunmuş erməni politoloqunun şərhində bildirilir ki, guya "Ermənistanla Türkiyə arasında münaqişə yoxdur, Dağlıq Qarabağ problemi heç vəchlə Türkiyə ilə bağlı deyildir. Axır ki, Ankara "Bakı asılılığı"ndan qurtarmağa qərar verdi". Ermənistanın "dərin düşüncə sahibləri" unudurlar ki, Azərbaycanla Türkiyə qardaşlığı dərin tarixi köklərə söykənir və heç nə, hətta öz məkrliyi ilə seçilən erməni hiyləgərliyi də bu dostluğa və qardaşlığa xələl gətirə bilməz. Təbii ki, Türkiyənin də öz dövlət maraqları var. Azərbaycan da qardaş Türkiyənin mövqeyinə hörmətlə yanaşır. Ancaq Ermənistan tərəfi isə sərhədlərin açılmasını Türkiyənin Şərq əyalətlərinə, onların təbirincə desək, "Qərbi Ermənistana" çıxış kimi dəyərləndirir. "Türkiyənin səsi" radiostansiyasında erməni dilində verilişlərin yayıma başlamasını isə qonşu dövlətin "gəlin dostluq şəraitində yaşayaq" yalvarışları kimi şərh edir. Budur əsl erməni məkrinin mahiyyəti. Azərbaycan tərəfi, təbii olaraq, öz milli maraqlarından çıxış edərək Türkiyə-Ermənistan danışıqlarını diqqətlə izləyir və Türkiyənin Azərbaycana hər hansı bir şəkildə xələl gətirəcək addım atacağına inanmır, çünki biz mərhum dövlət başçısı Heydər Əliyevin təbirincə desək, "bir millət iki dövlətik". Türkiyə ictimaiyyəti, heç şübhəsiz, ermənilərin Türkiyəyə torpaq iddialarını, uydurma "erməni soyqırımı"nı, qardaş dediyi Azərbaycanın 20 faiz ərazisinin erməni qəsbkarları tərəfindən işğalını, Xocalıda erməni daşnaklarının törətdikləri vəhşilikləri, bir milyondan çox azərbaycanlının öz torpağında qaçqın-köçkünə çevrildiyinin yaxşı bilir. Tarixin ibrət dərslərini unutmaq ancaq yeni fəlakətlərə yol aça bilər. Son dövrlərdə bir sıra kütləvi informasiya vasitələrində şərh olunan bu məsələ təbii ki, Azərbaycan ictimaiyyətini də narahat edir. Çünki, bədnam qonşularımızın Azərbaycan ərazilərində dəfələrlə apardıqları etnik təmizləmə siyasətindən və erməni terrorundan əziyyət çəkmiş azərbaycanlılar Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin asılmasından yaxşı heç nə gözləmirlər. Heç də təsadüfi deyil ki, Milli Məclisin 3 aprel tarixli iclasında parlamentin sədri cənab Oqtay Əsədov bu məsələyə toxunaraq bildirib ki, Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin açılması Azərbaycanın xeyrinə deyil. Spikerin sözlərinə görə, bəzi politoloqlar Türkiyə-Ermənistan sərhədinin açılmasının guya Azərbaycanın xeyrinə olacağını əsaslandırmağa çalışırlar. Biz bu istiqamətdə işləməli və fəaliyyətimizi gücləndirməliyik" - deyə spiker vurğulayıb. O.Əsədov onu da qeyd edib ki, Türkiyə Böyük Millət Məclisi (TBMM) Azərbaycan parlamentinin qadın deputatlarını bu ölkəyə səfərə dəvət edib. Qadın millət vəkilləri hazırda Türkiyəyə səfərə hazırlaşırlar. Səfər çərçivəsində Türkiyənin Ermənistan siyasəti də ciddi müzakirə olunacaq. O.Əsədov həmçinin bildirib ki, bundan başqa Türkiyə parlamentində təmsil olunan partiyaların nümayəndələri də Azərbaycana dəvət olunublar. Bu baxımdan, Azərbaycan ictimaiyyəti inanır ki, Türkiyə hökuməti və ictimaiyyəti Azərbaycan-Türkiyə dostluğuna xələl gətirə biləcək hər hansı bir qərara imza atmaz və atmayacaq. Çünki tarixin ibrət dərsləri unudulmamalıdır.

Vilnüslə Bakı arasında memorandum imzalandı. SƏNƏDDƏ QARABAĞ MÜNAQİŞƏSİNİN AZƏRBAYCANIN ƏRAZİ BÜTÖVLÜYÜ ÇƏRÇİVƏSİNDƏ HƏLLİ DƏSTƏKLƏNİR. Azərbaycan və Litva Xarici İşlər nazirlikləri arasında daha geniş siyasi dialoqun qurulması üçün memorandum imzalanıb. Bu barədə dünən litvalı həmkarı Viqaudas Uşatskasla görüşdən sonra birgə keçirilən brifinqdə Azərbaycanın xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarov məlumat verib. Onun sözlərinə görə, nazirlərin həm təklikdə, həm də geniş tərkibli görüşləri keçirilib. Bu görüşlərdə ilk olaraq Azərbaycanla Litva arasında vəziyyət qiymətləndirilib. E.Məmmədyarov vurğulayıb ki, bu münasibətlər gündən-günə genişlənir. Hər iki ölkə prezidentlərinin də bir neçə dəfə qarşılıqlı səfərləri reallaşıb: "Mən litvalı həmkarımı Azərbaycanda və bölgədəki vəziyyətlə tanış etmişəm. Həmçinin Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı ətraflı məlumat vermişəm". Nazir bildirib ki, Avropa Birliyi tərəfindən irəli sürülən "Şərq Tərəfdaşlığı" proqramı ətrafında da fikir mübadiləsi aparılıb. Litva bu proqram çərçivəsində Azərbaycanla daha geniş əlaqələr qurmaq istəyir. Azərbaycan da bunun tərəfdarıdır: "Hesab edirik ki, Avropa İttifaqının bu proqramı həm ölkəmiz, həm də bütünlükdə bölgə üçün əhəmiyyətlidir. Humanitar və iqtisadi baxımdan da əlaqələrimiz inkişaf edir". Nazir dünən iki ölkənin iş adamlarının birgə iştirakı ilə biznes-forumun keçirildiyini də xatırladıb. E.Məmmədyarov daha sonra jurnalistlərin suallarını cavablandırarkən Türkiyə - Ermənistan sərhədlərin açılması ilə bağlı yayılan məlumatlara da münasibətini açıqlayıb. Bildirib ki, artıq Xarici İşlər Nazirliyi bununla bağlı mövqeyini ifadə edib və yeni fikir söyləməyə ehtiyac yoxdur. Nazir Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı Litvanın mövqeyinə də toxunaraq vurğulayıb ki, rəsmi Vilnüs Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir. Litvanın xarici işlər naziri Viqaudas Uşatskas deyib ki, bu onun Azərbaycana ilk rəsmi səfəridir. Azərbaycanı bölgədə ölkəsinin əsas ticarət tərəfdaşı adlandıran nazir bildirib ki, dünən Bakıda Litva Ticarət Evi də açılıb: "Bu qurumdan həm biznesmenlər, həm də turistlər yararlana biləcək". V.Uşatskas iki ölkə arasındakı münasibətləri dəyərləndirərək deyib ki, Azərbaycan Avropa üçün yalnız enerji təchizatçısı kimi yox, həm də bölgənin siyasi və mədəni mərkəzi kimi vacibdir: "Mən Azərbaycanın "Şərq Tərəfdaşlığı" proqramında iştirakını müsbət dəyərləndirirəm. Ölkələrimiz arasında bu il parlamentlərarası əməkdaşlıq və korrupsiya ilə mübarizə sahəsində iki iri layihə həyata keçiriləcək". Qeyd edək ki, imzalanmış memorandumda Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həll olunması prinsipi öz əksini tapıb. Azərbaycana səfəri çərçivəsində V.Uşatskas Fəxri Xiyabanda Heydər Əliyevin məzarını və Şəhidlər Xiyabanını ziyarət edib. Nazir jurnalistlərə açıqlamasında vurğulayıb ki, imzalanmış memorandum Azərbaycanla Litva arasındakı siyasi dialoqu daha da möhkəmləndirəcək. O, bu memorandumun ikitərəfli əlaqələrdə təzə səhifə açacağına inandığını bildirib: "Azərbaycan enerji məsələsində də etibarlı tərəfdaşdır. Mənimlə bərabər Litva biznesmenlərinin böyük qrupu da Bakıya gəlib. Onlar bura ikitərəfli ticarət əlaqələrini yaxşılaşdırmaq niyyəti ilə səfər ediblər. Mən çox şadam ki, Bakının İslam Mədəniyyətinin Paytaxtı elan olunduğu bir ildə bu şəhərə gəlmişəm. Vilnüs də bu il Avropa mədəniyyətinin paytaxtı elan edilib. Biz Azərbaycanla bir yerdə siyasət və iqtisadiyyat, həm də mədəniyyət əlaqələrini yaxşılaşdırmaq istəyirik". Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ancaq sülh yolu ilə həllinin tərəfdarı olduğunu bildirən V.Uşatskas vurğulayıb ki, problemin həlli prosesində Avropa İttifaqının da fəal iştirakını istəyirlər: "İnanırıq ki, bu, Azərbaycanla Ermənistan arasında dialoqun yaxşılaşmasına kömək olacaq".

"Almanlar Azərbaycanda" mövzulu beynəlxalq elmi-praktik konfrans keçirilir. Bakı Slavyan Universitetində (BSU) almanların Azərbaycanda məskunlaşmasının 190 illiyinə həsr olunan "Almanlar Azərbaycanda" mövzusunda beynəlxalq elmi-praktik konfrans öz işinə başlayıb. Qeyd edək ki, sözügedən konfrans və fotosərgi Bakı Slavyan Universiteti, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi və Alman-Azərbaycan Cəmiyyətinin təşkilatçılığı ilə keçirilir. Konfransda çıxış edən BSU-nun rektoru, professor Kamal Abdulla deyib ki, elmi-praktiki konfransda Ankara Qazi Universiteti (Türkiyə), Almaniya Bonn Universiteti, Rusiya Almanların elmi Araşdırma Cəmiyyəti - "Moskva-Berlin", Tiflis Universiteti (Gürcüstan), həmçinin AMEA-nın institutları, Bakı Dövlət Universiteti, Prezident yanında İdarəetmə Akademiyası, Bakı Dövlət Tibb Universiteti, Qərb Universiteti, Azərbaycan Dövlət Arxivi və bu kimi digər elm və təhsil ocaqlarından çox sayda qonaqlar iştirak edir. Konfrans çərçivəsində mütəxəssislər tərəfindən iştirakçılara almanların Azərbaycanda məskunlaşma səbəbləri, yaşadıqları əsas ərazilər, alman xalqının qədim adət-ənənələri barədə ətraflı məlumatlar veriləcək. Onun sözlərinə görə, konfransda "Rus İmperiyası, Elenendorf məktəbi və bir ailənin tarixi", "Alman arxeoloqları Azərbaycanda", "Cənubi Qafqazda alman koloniyalarının məskunlaşma spesifikası", "Azərbaycanda alman koloniyalarının yaranma tarixi ", "Azərbaycanda alman mədəniyyəti elementləri" və digər mövzularda maraqlı məruzələr təqdim olunacaq: "Tədbir çərçivəsində qonaqlar Bakıdakı alman abidələri ilə yaxından tanış olacaq və Bakı Slavyan Universitetinin Alman Tədris və Mədəniyyət Mərkəzində tələbələrlə görüş keçirəcəklər". Rektorun dediyinə görə, rəhbərlik etdiyi ali təhsil müəssisəsində bu tədris ilindən Roman-German filologiyası ixtisası tədris olunmağa başlayıb. Universitetdə həmçinin bu yaxınlarda A.Humvold adına Alman mədəniyyət mərkəzi də açılıb. KöAbdulla qeyd edib ki, Azərbaycanda məskunlaşmasının 190 illiyinə həsr olunan "Almanlar Azərbaycanda" adlı elmi-praktik konfransın mövzusu çox maraqlıdır: "Azərbaycan alman xalqları arasında tarix boyu dostluq əlaqələri mövcud olub. Bu gün Bakı Slavyan Universitetində təşkil olunan bu konfrans vasitəsilə isə iki xalq arasındakı tarixi, mədəni, iqtisadi əlaqələrə bir daha nəzər salmış olacağıq. Mən əminəm ki, yüksək səviyyədə təşkil olunan bu elmi-praktik konfrans tədbirdə iştirak edən xarici ölkələrin nümayəndələri tərəfindən razılıqla qarşılanacaq". K.Abdulla almanların Azərbaycanda məskunlaşmasını ölkəmizin çox maraqlı bir tarixi kəsiyi adlandırıb: "Öz tariximizi daha dərindən anlamaq üçün tarixin bütün mərhələlərini dərindən öyrənməli və dərk etməliyik. Bu bizim Avropaya inteqrasiyamıza da xidmət edəcək". Rektor əlavə edib ki, konfransın davamı aprelin 12-də Göy-göl rayonu Alman-Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzində keçiriləcək: "Aprelin 12-də isə konfrans iştirakçıları Göy göl rayonuna yollanacaqlar. Onlar Göygöldəki Alman-Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzində (Alman Kirxası) Forer ailəsinin və bu rayonda anadan olmuş alman ailələrinin üzvləri ilə görüşəcəklər. Konfrans Göygöldəki almanların iştirakı ilə bu bölgədə davam etdiriləcək". Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin şöbə müdiri Firudin Qurbanov almanların Azərbaycanda çox böyük irs qoyduqlarını, Azərbaycan iqtisadiyyatına, xüsusən də kənd təsərrüfatına böyük təsir göstərdiklərini, mədəni həyatında oynadıqları roldan danışıb. Şöbə müdiri qeyd edib ki, 190 il bundan əvvəl Almaniyada vəziyyətin gərginliyi almanları Şərqə doğru hərəkət etməyə məcbur edib. "Bu zamandan etibarən onlar Azərbaycanda da məskunlaşmağa başlayıb və ölkəmizin kənd təsərrüfatı, sənaye, mədəni həyatında dərin izlər buraxıblar. Hazırda Şəmkir, Ağstafa, Xaçmaz, Göygöl və digər bölgələrdə çoxlu sayda alman abidələri nazirlik tərəfindən qeydiyyata alınıb və dövlət tərəfindən qorunur". Millət vəkili Məlahət Həsənova bildirib ki, Azərbaycan xalqı digər xalqlara qarşı həmişə tolerantlıq göstərib. Bu da başqa millətlərə qarşı olan hörmətdən irəli gəlir. Millət vəkili Asim Mollazadə isə vurğulayıb ki, Bakı Slavyan Universitetində Azərbaycanda yaşayan bütün xalqların tarixinə, mədəniyyətinə xüsusi diqqət yetirilir: Təhsil müəssisəsində tələbələrə bütün ölkələrin qədim tarixi, mədəniyyəti barədə ətraflı məlumat verilir: "Mən BSU-da bu səpkili beynəlxalq konfransların keçirilməsini çox yüksək qiymətləndirirəm". Millət vəkilinin fikrincə, qloballaşma dövründə Azərbaycanın öz mədəni köklərini, adət-ənənələrini saxlamaq şərtilə Avropaya inteqrasiyası vacibdir. Xatırladaq ki, konfransda almanların Azərbaycanda məskunlaşması tarixinin təhqiqatçıları, ziyalılar, deputatlar, almanların məskunlaşdığı Göy göl, Şəmkir, Ağstafa rayonunun təmsilçiləri də iştirak ediblər.

Dünən Abşeron rayonunun Məhəmmədi kəndində 7 aprel - Ümumdünya Sağlamlıq Günü ilə bağlı ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi (USAİD) tərəfindən maliyyələşdirilən ACQUİRE Reproduktiv Sağlamlıq və Ailə Planlaşdırılması layihəsinin İcma İnkişafı modeli ilə bağlı tədbir keçirilib. ACQUİRE Azərbaycan Reproduktiv Sağlamlıq və Ailə Planlaşdırılması layihəsinin rəhbəri Mavcudə Babamuradova bildirib ki, layihə ilə bağlı iştirakçılara məlumat verib. Onun sözlərinə görə, layihə çərçivəsində 2008-ci ilin yanvar ayından başlayaraq Bakı şəhəri və Abşeron rayonu icmalarında 37 nəfər qadın və kişi könüllü təlimçi hazırlanıb. M.Babamuradova təlimçilərin 500-ə qədər icma sağlamlıq sessiyası keçməklə təxminən 3 min qadın və 1500 kişini mövzu üzrə maarifləndirildiyini qeyd edib. ABŞ-ın Azərbaycandakı səfiri Ənn Dersi bildirib ki, USAİD Azərbaycan hökuməti ilə sağlamlıq sahəsində əməkdaşlıq edir. Onun dediyinə görə, bu gün dünyada 200 milyon qadın ailə planlaşdırılmasından istifadə etmək istəyir: "Lakin məlumatların əldə edilməsində yaranan problemlər, həmçinin onların bu istəyinin ailə və icmalar tərəfindən dəstəklənməməsinə görə buna nail ola bilmirlər. Mən inanıram ki, gələcəkdə reproduktiv sağlamlıqla bağlı maarifləndirmə işləri davam etdiriləcək və yeni nailiyyətlər əldə olunacaq". USAİD-in ölkə üzrə koordinatoru Skot Teylor bildirib ki, ACQUIRE layihəsinin son dörd il ərzində əldə etdiyi nailiyyətlər ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi kollektivini də çox sevindirir. Onun dediyinə görə, icma inkişafı bu layihənin çox mühüm komponentidir və icma səfərbərliyi modeli üzərində cəmləşir. O, Azərbaycan hökumətinin bu yanaşmanı bir sıra digər mühüm səhiyyə problemlərinin həlli üçün də tətbiq edə biləcəyini vurğulayıb: "ACQUİRE layihəsinin uğurları icma, səhiyyə liderləri və Azərbaycan hökumətinin gərgin iş, əməkdaşlıq və öhdəliyini bir daha nümayiş etdirir". S.Teylor deyib ki, USAİD Azərbaycanın bütün qurumları və xalqın yaşayışı üçün müsbət və uzunmüddətli dəyişikliklər gətirmək öhdəliyinə sadiq qalır. Onun sözlərinə görə, təmsil etdiyi qurum Azərbaycan hökuməti ilə məhsuldar tərəfdaşlığını müsbət dəyərləndirir. Tədbirdə Reproduktiv Sağlamlıq üzrə milli koordinator Faizə Əliyeva, Abşeron rayon səhiyyə şöbəsinin müdiri Mehriban Qaralova çıxış ediblər. Layihədə iştirak edən könüllü təlimçilər mükafatlandırılıb.

"Türkiyə iqtidarı "Bir millət, iki dövlət" prinsipini unutmamalıdır". Dünən Azərbaycanda fəaliyyət göstərən QHT-lər İnsan Hüquqları İnstitutunda Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin açılmasına etiraz kampaniyası təşkil ediblər. Hüquq müdafiəçisi Səidə Qocamanlı bildirib ki, hər zaman Azərbaycanın yanında olan Türkiyə iqtidarı indiki məqamda "Bir millət, iki dövlət" prinsipini unutmamalıdır. Onun sözlərinə görə, sərhədlər açılsa, Azərbaycanla qardaş ölkə arasında sədd yaranacaq: "Bu məsələ o anlama gəlir ki, artıq Qarabağ məsələsində tək qalmışıq. BMT-nin Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı qəbul etdiyi müvafiq qətnamələr beynəlxalq aləmdə təsdiqini tapıb. Eyni zamanda Azərbaycan bu məsələyə həm də neft və qaz siyasəti ilə öz etirazını bildirməlidir". Qarabağ Azadlıq Təşkilatının (QAT) sədri Akif Nağı bildirib ki, QHT-lərin bu işdə həmrəylik nümayiş etdirməsi sevindirici haldır. Onun sözlərinə görə, Azərbaycan cəmiyyəti bu məsələdə həmrəy olduğu təqdirdə beynəlxalq təşkilatlar bu qərarla hesablaşmalı olacaqlar: "Türkiyə iqtidarı Azərbaycanın maraqlarını nəzərə almalıdır. Ermənistanın güclənməsi Qarabağ probleminin yüz illərlə uzanması deməkdir. Hesab edirəm ki, Qarabağla bağlı məsələdə biz buna yol verə bilmərik". Demokratiya və İnsan Haqları Komitəsinin rəhbəri Çingiz Qənizadə əsrin əvvəllərində türklərin Azərbaycan uğrunda canlarını qurban verdiklərini bildirərək, iki dost ölkə arasındakı münasibətlərə xələl gətirə biləcək addımların atılmamasının vacibliyini qeyd edib. Sərhədlərin açılmasının Türkiyə xalqının iradəsinin əksinə olduğunu vurğulayan Azəri-Türk Qadınlar Birliyinin sədri Tənzilə Rüstəmxanlı isə Azərbaycan ictimaiyyətinin də sözügedən məsələyə etiraz etdiyini önə çəkib. Onun dediyinə görə, sərhədlərin açılması Ermənistan diasporunun uzun illər göstərdiyi fəaliyyətin nəticəsidir: "Azərbaycan Qarabağ problemindən başqa heç bir məsələdə Türkiyədən güclü dəstək istəmir. Ermənilərin Türkiyəyə qarşı soyqırım iddiaları var və bundan sonra da davam etdiriləcək. Məhz bunun nəticəsidir ki, ermənilər dostlarımızın əliylə kürəyimizdən vurmaq istəyirlər. Hesab edirəm ki, Ermənistan Türkiyə üçün Azərbaycanı itirəcək qədər güclü dövlət deyil və qardaş ölkə hakimiyyəti bunu nəzərə almalıdır". Tədbirdə çıxış edən digər QHT rəhbərləri də öz etirazlarını bildirərək Türkiyə ictimaiyyətinə ünvanlanan müraciətə imza atıblar. Etiraz aksiyasında qəbul edilən sənəd QHT rəhbərlərindən ibarət nümayəndə heyəti tərəfindən Türkiyənin Bakıdakı səfirliyinə təqdim olunub.

V.Səmədova adına sərgi salonunda "Molla Nəsrəddin" məcmuəsinin yaradıcısı Cəlil Məmmədquluzadənin anadan olmasının 140 illiyinə həsr olunmuş "Molla Nəsrəddin"- Azərbaycan-2009" Beynəlxalq karikatura müsabiqəsi qaliblərinin və mükafatçılarının əsərlərindən ibarət sərgi keçirilib. Azərbaycan Karikaturaçı Rəssamlar Birliyinin (AKRB) sədri, əməkdar incəsənət xadimi Bayram Hacızadə sərginin açılış mərasimində çıxış edərək. tədbirin Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Beynəlxalq Karikaturaçılar Təşkilatları Federasiyası (FEKO), Rəssamlar İttifaqının dəstəyi və rəhbəri olduğu qurumun təşkilatçılığı ilə keçirildiyini vurğulayıb. İlk dəfə açıq səsvermə yolu ilə keçirilən beynəlxalq müsabiqənin qızıl, gümüş və bürünc mükafatlarına Rusiya, Xorvatiya, Çin, Türkiyə, Avstraliya, Hollandiya və Ukrayna rəssamları layiq görülüblər. Azərbaycanlı karikaturaçılar isə müsabiqənin xüsusi mükafatını qazanıblar. "Molla Nəsrəddin" - Azərbaycan-2009"un mükafatlandırma mərasimində Azərbaycan sənətçilərindən Bəhram Bağırzadəyə həvəsləndirici, Seyran Cəfərliyə isə AKRB-nin xüsusi mükafatı verilib.

Gənc pianoçuların respublika müsabiqəsinin birinci turu başlayıb. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə keçirilən "Gənc pianoçuların ümumrespublika müsabiqəsi"nin birinci turuna start verilib. Bu mərhələdə seçim iştirakçıların təqdim etdikləri videoyazıya əsasən aparılacaq. Nazirliyin mətbuat xidmətindən verilən məlumata görə, üç yaş qrupu arasında keçirilən yarışma iki turdan ibarətdir. Uşaq və yeniyetmələrin qatıldığı müsabiqəyə aprelin axırlarında yekun vurulacaq. Müsabiqənin keçirilməsində məqsəd respublikada fortepiano ixtisası üzrə musiqi təhsilinin inkişaf etdirilməsi, uşaq və yeniyetmələrin estetik tərbiyəsinin gücləndirilməsi, gənc istedadların üzə çıxarılması və şagirdlərin ifaçılıq səviyyəsinin yüksəldilməsidir. Münsiflər heyətinin müəyyənləşdirəcəyi müsabiqə qaliblərinə diplom və mükafatlar təqdim ediləcək.

Sumqayıtlıların "Xilaskar"ı Rus Dram Teatrının səhnəsində. Sumqayıta şəhər statusu verilməsinin 60 illik yubileyilə bağlı mədəni proqram çərçivəsində H.Ərəblinski adına Dövlət Musiqili Dram Teatrı Bakıda "Xilaskar" tamaşasını təqdim edib. S.Vurğun adına Rus Dram Teatrında nümayiş etdirilən tamaşa tanınmış dramaturq Aqşin Babayevin sənədli pyesi əsasında hazırlanıb. Pyesdə XX əsrin sonlarında Azərbaycanda baş verən real hadisələr, 1993-cü ilin iyununda xalqın təkidi ilə Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətə qayıtması, Azərbaycanın parçalanmaqdan xilas olması öz əksini tapıb. Tamaşaya Sumqayıt teatrının baş rejissoru, əməkdar artist Firudin Məhərrəmov quruluş verib. Ümummilli liderin səhnədəki rolunu əməkdar artist N.Şirməmmədov ifa edib. Sumqayıt səhnəsində dörd mövsüm nümayiş etdirilən tamaşa Bakı səhnəsində də maraqla qarşılanıb. Əsərin nümayişinə mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayev və Sumqayıt Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Vaqif Əliyev də tamaşa ediblər.

Azərbaycan opera səhnəsinə yeni Leyli və Məcnun gəlir. Tamaşaçılar Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının səhnəsində yeni Leyli və Məcnun görəcəklər. Teatrın mətbuat xidmətindən APA-ya verilən məlumata görə, mayın 3-də nümayiş etdiriləcək "Leyli və Məcnun" operasında Vüsalə Musayevanın Leyli, İlkin Əhmədovun isə Məcnun kimi debüt ifası yer alacaq. Məlumatda bildirilir ki, Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrı fəaliyyətində gənclərin önə çıxmasına böyük əhəmiyyət verir. Teatr rəhbərliyinin Bakı Musiqi Akademiyası, Milli Konservatoriya, A.Zeynallı adına Bakı Musiqi Kolleci və digər tədris ocaqları ilə sıx əməkdaşlığı nəticəsində istedadlı gənc muğam və vokal ifaçıları teatra cəlb olunublar. Son illər keçirilən muğam müsabiqələri də opera səhnəsinə gənc muğam ustalarının gəlişinə müsbət təsir göstərir. 2005-ci ildə keçirilən Ü.Hacıbəyov adına I ümumrespublika müsabiqəsinin qalibləri Təyyar Bayramov, Elnur Zeynalov və Elşad Aydınoğlu teatrın solistidirlər. V.Musayeva və İ.Əhmədov da həmin müsabiqənin iştirakçısıdır.

Dubaydakı Azərbaycan Cəmiyyəti Türkiyə rəhbərliyinə müraciət etdi. Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin Dubay Əmirliyində fəaliyyət göstərən Azərbaycan Cəmiyyəti Türkiyə Cümhuriyyətinin prezidenti Abdullah Gülə və baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğana bəyanat ünvanlayıb. Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin mətbuat xidmətindən "525"ə verilən məlumata görə, bəyanatda deyilir ki, son günlərdə Türkiyə ilə Ermənistan arasındakı münasibətlərin normallaşacağına dair yayılan xəbərlər soydaşlarımızı ciddi narahat edir: "Bu addım bəlkə gələcəkdə regionun inkişafına səbəb ola bilər, amma ermənilərin tarix boyu türk xalqına qarşı törətdiyi soyqırım və digər faciələri unutdura bilməz" deyən cəmiyyət rəhbərliyinin fikrincə, Türkiyə dövləti ermənilərin türk xalqının başına gətirdiyi müsibətləri, həmçinin Azərbaycanla Türkiyəni bir-birinə sıx bağlayan dostluq, qardaşlıq tellərini nəzərə alaraq Ermənistanla sərhədlərin açılması məsələsinə daha həssas yanaşmalı və bunun yolverilməzliyini bütün dünyaya nümayiş etdirməlidir. Dubaydakı Azərbaycan Cəmiyyətinin bəyanatında bildirilir ki, erməni hərbi birləşmələri işğal etdikləri Azərbaycan torpaqlarını tərk etmədikləri halda Türkiyənin Ermənistanla sərhədləri açmasını təkcə Azərbaycan və türk xalqları deyil, dünya ictimaiyyəti Türkiyənin Azərbaycan xalqına xəyanəti kimi qiymətləndirə bilər.

Azərbaycan müxalifəti Ankaranı sərhədləri açmamağa çağırdı. Azərbaycanın müxalifət liderləri hesab edirlər ki, rəsmi Ankara beynəlxalq təzyiqlərə baxmayaraq, Ermənistanla sərhədlərin açılmasından imtina etməlidir. "Azərbaycanın bütün siyasi qüvvələri sərhədlərin açılması ehtimalının qarşısının alınması üçün mütləq Türkiyənin hakim dairələrinə, bu ölkənin siyasi təşkilatlarına birgə müraciət ünvanlamalıdırlar. Bu məsələdə Azərbaycanın iqtidar və müxalifət düşərgəsində fərqli düşünən yoxdur" - deyə "Trend"ə Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyasının lideri Etibar Məmmədov bildirib. O deyib ki, Türkiyədə indi hakimiyyətdə olan Ədalət və İnkişaf Partiyası isə geriyə addımları dalbadal atır: "Bu cür addımlar Şimali Kipr məsələsində də atılıb. Növbəti mərhələ isə Azərbaycan və Ermənistanla bağlıdır. Türkiyədə artıq sərhədlərin açılması üçün bütün hazırlıq işləri görülüb. Sadəcə, Azərbaycan hökumətinə təzyiq göstərib, bununla barışmağa məcbur etmək istəyirlər. Ermənistanla münaqişə məsələsində Azərbaycanın yeganə müttəfiqi olan Türkiyə geri çəkilərsə və sərhədlərini açarsa, bu o deməkdir ki, Ermənistan çox sürətlə inkişaf edəcək". "Türkiyə Azərbaycan üçün həmişə doğma bir dövlət olduğundan, Ermənistanla sərhədlərin açılması bizi təəccübləndirməyə bilməz". Bu barədə isə Milli Birlik Hərəkatının (MBH) lideri Lalə Şövkət bildirib. Onun sözlərinə görə, istər müharibə zamanı, istərsə də Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması üçün aparılan sülh danışıqları prosesində Türkiyə həmişə Azərbaycanın mövqeyini dəstəkləyib. Lalə Şövkət deyib ki, Türkiyənin Ermənistanla sərhədləri açması məsələsinin gündəmə gəlməsi təzyiqlərlə bağlıdır. "Bildiyiniz kimi, Türkiyə neçə ildir Avropa Birliyinə üzv olmağa çalışır. Bu qurum isə Ermənistanla sərhədlərin açılmasını Türkiyənin qarşısında bir tələb kimi irəli sürür. Buna baxmayaraq, müxalif hərəkatın lideri Türkiyənin sərhədləri yaxın zamanda açacağına inanmır: "Mənə elə gəlir ki, bu söhbətin gündəmə gətirilməsi ictimai rəyi öyrənmək üçün nəzərdə tutulub. Sözsüz ki, Türkiyənin Ermənistanla sərhədləri açması Azərbaycanın ziddinə olan qərar kimi qəbul olunacaq".

Türk dünyası və Müsəlman Şərqi dünyaya çox fatehlər verib. Onlardan biri də Əmir Teymurdur. Hər il aprelin 9-u Özbəkistanda Şərq və müsəlman dünyasının böyük filosofu, yenilməz sərkərdəsi və 7 dünya hökmdarı Əmir Teymurun doğulduğu gün - müqəddəs bayram kimi qeyd olunur. İstər sağlığında, istərsə də ölümündən 604 il keçməsinə baxmayaraq, bu tarixi və sirli simanın yaşadığı dövrə və şəxsiyyətinə maraq azalmır. Nəsil şəcərəsində Çingiz xanın, türk soylu Barlas xanın budaqları olan əmir Taraqay Bahadurun oğlu. 7 yaşından babası Hacı Alimin yanında 5 il ərzində mədrəsə təhsili alıb. Kiçik yaşlarından atası Taraqay Bahaduru da qəbilə, tayfa döyüşlərində at belində görmüşdü. 12 yaşında özündən yaşca böyükləri at yarışlarında arxada qoymuş, bəzisini də üzəngidən salmışdı. Türk-monqol ordusunun Keş vilayətinə olan yürüşləri buradakı gənclərin əksəriyyətində döyüş ruhunu yüksəltmişdi. Onların hər biri bir elin, elatın cəngavəri, müdafiəçisi idi. Zaman-zaman Tarixin və tarix yazanların türk dünyasının bu ziddiyyətli fatehinə qarşı münasibəti ziddiyyətli oldu. Onu kimisi qaniçən, kimisi islahatçı, kimisi isə ədalətli padşah adlandırdı. Hətta barəsində savadsız, təhsilsiz deyənlər də tapıldı. Nə yazıqlar ki, Fateh Teymur haqqında və eləcə də Musəlman Şərqinin tarixi şəxsiyyətləri haqqında "dırnaqarası həqiqətləri" rus imperializminin ideoloqları, tarixçiləri yazırdı. Özlərinə sərf edən kimi. Onların qənaətincə, hər bir müsəlman fatehi başkəsən, zülmkar və qaniçən obrazında qələmə alınmalı idi. Bu yazını yazmazdan əvvəl Daşkənd şəhərində Əmir Teymur Fondunun və "Teymurilər" muzeyinin direktoru professor Məhəmməd Əli, özbək filosofu İsa Cabbarov, dəyərlı özbək şərqşünas alimi Ubaydulla Uvatov, Səmərqənddəki "Guri Əmir" məqbərəsini qoruyan tarixçi alim Əmrillo Abdulloyevlə görüşmüşəm. Araşdırdığım mənbələrdən də mənə məlum oldu ki, taleyinə ancaq uğurlar, qələbələr yazılmış böyük sərkərdənin yaşadığı dövrün tarixçiləri və şahidləri Şərafəddin ər Yəzdi və Nizaməddin Şami "Zəfərnamə"lərində, İbn Ərəbşah "Teymurnamə" əsərində fatehin yaşadığı dövrü və şəxsiyyətini ustalıqla qələmə alıblar. Teymurun adının mənası və zədəli ayağı. Tarixdə məlumdur ki, sirli şəxsiyyət olan Əmir Teymur həm də yaşadığı dövrü, gördüyü hər bir iş haqqında "Tüzüklər" adlı salnaməsində yazıb. Həmin salnaməsinin ilk səhifələrində yazır: "Hələ gənc oğlan ikən atamdan adımı nə üçün Teymur qoyduğunu söruşdum. Atam dedi ki, mən dünyaya gəlməmişdən yuxusunda görüb ki, qara qaşlı, qara gözlü bir ərəb oğlan yuxusuna gələrək ona qılınc verir. Atam qılıncı əlnə alaraq havada oynadır və bu zaman bütün dünya nura bürünür. Allaha çox inanclı olan Taraqay Bahadur dərhal vilayətin hörmətli alimi və din xadimi Əmir Külyalın yanına gələrək yuxusunu ona söyləyir. Əmir Kulyal deyir ki, bu peyğəmbərlik deməkdir. Allah sənə bir oğul verəcək, həmin oğlun dünyaya sahib olacaq, islam dinini yayacaq, və torpaqları pislikdən qurtaracaq. Sən dünyaya gələndən sonra Şeyx Şəmsəddinin yanına getdim. Bu zaman Şeyx Quranın "Təbərrək" surəsini oxuyurdu. Mən içəri girəndə avazında dəmir sözü səsləndi. Mən atamdan bu əhvalatı eşidib, dərhal namaz qılıb, Qurandan Təbərək surəsini oxudum". Əsil adı Teymur (Dəmir kimi möhkəm) olan sahibqiran tarixə bir neçə adlarla düşdü. Yaşadığı dövrdə və özündən sonra da maraq doğuran şəxsiyyətin adını hər kəs bildiyi kimi yazdı: Teymur, Teymur Goruqan, ayağı axsadığına görə düşmənlər "Topal Teymur, Ağsaq Teymur, Avropa dillərində - rişxəndlə və təhqir etmək üçün Teymur ləng - Tamerlan yazdılar. Teymurun adına "topal" və "axsaq" ayaması qoşanlar onunla müharibəni uduzanlar, eləcə də bizim dövrdə rus imperializminin ideoloqları və tarixçiləri, fatehi oğru, quldur kimi təsvir edərək, sağ ayağını guya qoyun oğurluğuna gedərkən yaraladığını yazırdılar. Əslində isə 1363-cü ildə Siistanda Əfqanıstan və İran arasında geçə döyüşlərinin birində sağ ayağı və qolundan yaralanır. Lakin at belində yenə də əvvəlki kimi oturur, qılınc oynadır, qalxan tutur. Hətta 1379-cu ildə Xarəzm şahı Yusif Sofi Əmir Teymura qalib gələcəyini zənn edib ona təkbətək döyüşə cıxmağı təklif edir. Əmir Teymur təklifi dərhal qəbul edərək "Xan oğlan" adlı atını minib döyüş meydanına gəlir. SSRİ zəncirlərindən qurtaran respublikalar öz müstəqilliyini tapandan sonra ölkələrin öz tarixlərinə yanaşmaları da dəyişdi. Özbəkistan, eləcə də digər respublikaların tarixçiləri, arxeoloqları Fateh Teymuru və onun dövrünü olduğu kimi qələmə almağa başladılar. Hətta dırnaqlarından qan daman rus imperialistləri də deyəsən böyük sahibqiranın ruhundan və xofundan qorxub onun barəsindəki həqiqətlərin bəzi tərəflərini olduğu kimi açıqlamadan çəkinmədilər. Bu haqda "Vokruq sveta" jurnalında Aleksandr Vorobyovun "Velikiy Timur" əsəri də ürəkaçandır. Mənbələrdə və Əmir Teymurun öz tüzüklərində yazılır ki, o Məhəmməd peyğəmbər (s) nəslindəndir. Onda bir övliyalıq və ilahi qüvvə var idi. Hətta Teymur da öz yazılarında müqəddəs ruhlarla görüşdüyünü etiraf edirdi. Fateh Teymurdan bu günümüzə gələn tarixi mənbələrdə ona bir çox xəbərdarlıqların yuxuda verildiyi haqqında xatırlamalar var. Əmir Teymurun Tüzüklərində yazılır: "Bir dəfə yuxumda gördüm ki, böyük bir çaya böyük tor atdım, tor bütün çayı tutdu. Toru cayın kənarına çəkəndə baxdım ki, çaydakı bütün heyvanlar və balıqlar oradadır . Yuxuyozanları saraya çağırıb mənasını soruşdum. Dedilər ki, bu böyük və şərəfli bir şahlıq deməkdir. O qədər güçlü bir şahlıq ki, dünyanın bütün xalqları hakimiyyətim altında olacaq". Bundan sonra şeyx Kamalın məsləhəti ilə yenə övliya Kulyalın yanına getdim. O mənə dedi ki, get, padşahlıq, qələbələr və hakimiyyətlər səninlədir. Mənə xeyir dua verərək əlavə etdi ki, bu padşahlıq mənim nəslimdən nəslimə keçəcək. Bu görüşdən sonra mən nə edirdimsə, ancaq xeyir və uğurla qarşılaşırdım. Allah mənə həmişə kömək olurdu. Rumun paytaxtına yürüş etməzdən əvvəl,, qələbə qazanmaq üçün Şeyx Yəsəvinin məqbərəsini ziyarət etdim. Orada bir yuxu gördüm. Şeyx Yəsəvi yuxuda mənə dedi ki, bir işi başlamazdan əvvəl, çətin vəziyyətə düşəndə, narahatlığın olanda bu bəndi oxusan, həmişə xilas olacaqsan: " Sən ey gecələri gündüz eləyən, Allahım, Sən quru torpaqları gülüstana döndərən, Allahım, Bütün müşkülləri asan eləyən , Allahım, Bu çətin işimdə mənə kömək ol". Bu dörd sətri əzbərlədim. Keysərlə döyüşə çıxmazdan əvvəl 70 dəfə oxudum və qələbə qazandım. Görəcəyim işlərin, etdiyim yürüşlərin hər birinin sonluğu mənə yuxularımda əyan olurdu. Tuqluk Teymur Mavəraənnəhrə gəlməzdən əvvəl belə bir röya gördüm ki, bir böyük şahin uçaraq biləyimin üstünə qondu. Elə bu zaman çoxlu inək sürüsü də gəldi, mən onları sağmağa başladım. Yuxuyozanlar dedilər ki, şahinin biləyimin üstünə qonması əzəmət rəmzidir, inək sürüsü isə var- dövlət və mənfəətdir. Həqiqətən də Tuqluk Teymurun gəlib mənə qoşulması hakimiyyətimin möhkəmlənməsinə və mənfəətimin artmasına səbəb oldu. Bir dəfə isə Səmərqənddən qaçarkən yuxuda özümü ağlayan gördüm, bir qara qarğa çiynimə qondu, hər tərəfdən isə üstümə qara milçəklər hücum çəkdi. Milçəkləri qovub yuxudan ayıldım... Elə bir az keçmiş Tuqluk Bahadır özünün min atlısı ilə mənə hücuma keçdi. Başa düşdüm ki, yuxuda ağlamağım və qara qarğa - gələn bəladan xəbər verirmiş. Çoxlu milçək isə Tuqluk Bahadırın dəstəsidir... Bu döyüşdə də sona kimi vuruşaraq, onun ordusunu darmadağın etdim". Sahibqiran Teymurun hərbi taktikaları. Tanrının nəzərində o qədər ucalmışdı ki, yürüş etdiyi bütün ölkələrdə qələbə, zəfər tacı onun başına qoyulurdu. O, qüdrətli Çingiz xandan qalmış monqolların buynuz ştandartını dəyişib, qızılay ştandartını qəbul etmişdi. Bu da bütün türklərin bir bayraq altında birləşməsinə çağırış idi. Yeni hərb siyasəti ilə Teymur həm də Qızıl Ordanın hərbi-siyasi qüvvəsini sındırırdı. Əmir Teymurun yeni dövlət idarəçilik siyasəti ilə Qızıl Ordanın daima əsarətdə saxladığı Asiya və Avropa bir növ azadlığa çıxmış olardılar. Əmir Teymurun monqol xanlarını darmadağın etməkdə məqsədi tayfalar, xanlıqlar arasında olan mənəm-mənəmliyə, mübahisəli ərazi üstə müharibələrə son qoymaq, Orta Asiyada Çaqatay ulusunun itirdiyi birliyi yenidən qaytarmaq, ulu Mavəraənnəhri qorumaq və dövlətdəki feodal qanunlarını dəyişmək idi. Onun gücü qarşısında hakimiyyətini itirməkdən qorxan, Səmərqənddə hakimiyyətə gəlmiş Teymurdan təpki alan ibn Tanqrıberdi, sivaslı Əhməd Bürhanəddin, Mərdinin və Türkmən elinin əmirləri, Cəlairlər ittifaq qurub Əmir Teymura qarşı vuruşa başlasalar da, məğlub oldular. Bunların sıralarında şanlı şöhrətli türk imperatoru, bütün döyüşlərdə qələbə qazanan, böyük türk sultanı Bəyazid də var idi. Bəyazidlə Fateh Teymur arasınsa baş verən münaqişə və müharibədən danışmazdan əvvəl şirvanlı Şeyx İbrahimin diplomatiyasından söz açmaq istəyirəm. Bir qayda olaraq Teymur əzəmətini və gücünü bilən bir çox diplomat hökmdarlar heç bir etiraz etmədən onu itaətlə qarşılayır və müstəmləkəsi altına keçirdilər. Teymurun hakimiyyəti dövründə onun sarayında işləmiş öz dövrünün tarixçi alimi Şərafəddin Yəzdi "Zəfərnamə" əsərində yazır: "...Allahın köməkliyi ilə Teymur Sahibqiran Dərbənddən Bakıya gəldi (təqribən 1383-97-ci ili nəzərdə tutur -müəllif) və əmr etdi ki, buradakı qalanı möhkəmlətsinlər. Dünyanın alimləri, filosofları ilə məclis quran Teymur tez bu məqamı tutdu və Şeyx İbrahimdən soruşdu: "Qulun biri hanı?" Şeyx ona baş əyərək dedi: "Şahım, məmləkətim və rəiyyətim qul olunca mənim qul olmağım daha əfzəldir". Söz Teymuru tutduğundan, afərin deyib, əlini Seyxin çiyninə qoydu. Onun qayıtması xəbəri dünyaya yayıldı. Dərbənddən başlanan bir çox yürüşlərində onu müşayiət edən Şirvanın hökmdarı Şeyx İbrahim bir neçə gün əvvəl Şabrana gələrək Teymuru qarşılamaq üçün tədbirlər görmüşdü. Teymurun karvanı önündə qələbə bayrağını görən Şeyx İbrahim hazırladığı hədiyyələrlə sərkərdə Teymuru qarşıladı... Teymur Şamaxıda bir neçə gün qaldıqdan sonra Kürün sahillərinə endi. Şeyx İbrahim burada da Əmir Teymura layiq şadyanalıq və qonaqpərvərlik qurdu. Teymurun qulluğunda bir etibarlı qul kimi dayandı. Hökmdar Teymur da onun bu xidmətlərini cavabsız qoymayaraq, Şeyx İbrahimə özünün şəxsi əbasını və əbanın üstündə olan qiymətli daş-qaşlarla bəzənmiş kəmərini bağışladı. Bundan əlavə isə onu Şirvanda öz vassalı elan etdi və dedi ki, bundan sonra Şeyx İbrahim öz ordusu ilə Dərbəndin sərhədlərini qorumalıdır". Teymurun qələbələri və qələbə ilə müşayiət olunan yürüşləri bir çox Asiya və Avropa, Balkan hakimlərinin ürəyindən idi. Bu ölkələrin hökmdarları Teymurla ittifaq yaratmaqla belə hesab edirdilər ki, Qızıl Ordadan və osmanlı-türk imperatorluğundan canlarını qurtaracaqlar. Hətta Avropa ölkələrinin hökmdarları onun atının üzəngisindən öpmək şərəfinə nail olmaq ücün Səmərqəndə gəlirdılər. Kastiliya və Leonianın hökmdarı III Henrix de Trastamara elçisi Rui Qonsales de Klavixonu ittifaq yaratmaq üçün Səmərqəndə göndərmişdi. Elcı dənizlərdən, səhralardan keçərək Səmərqəndə çatmışdı. Sonralar o, "Əmir Teymurun sarayına qədər səyahət gündəlıyı" kitabını yazır. Bir növ Əmir Teymur dövrünün canlı şahidlərindən biri olan avropalının kitabını oxuyanda görürsən ki, o bir çox qarışıqlıqlıq və anlaşılmazlıqlara yol verib. Bəzən hadisələri təhrif edib, bəzən də təhqiqat aparmaq imkanı olmadığından ağızdan-ağıza eşitdiklərini qələmə alıb. 1391-1395-ci illərdə Terek çayı sahillərində apardığı uzumüddətli döyüş sayəsində Qızıl Ordanın xanı Toxtamışı taxtdan salandan sonra üzünü Osmanlı tərəfə Teymur 1402-si iln yazında Ərzincan vilayətinə çatmazdan əvvəl Sultan Bəyazidə xəbər göndərib deyir ki, ona Kemah qalasıını və vergi versin. Bu barədə Rui Qonsales de Klavixo və Şərafəddin Yəzdi yazırlar: "...Teymurun ordusu Sivasdan çıxanda Sultan Bəyaziddən təhqiramız bir məktub gəldi. Məktubda o, Teymuru ağılsız adlandıraraq, heç bir borcu olmadığını bildirir və hətta and içir ki, Teymurla döyüşüb onun hərəmxanasını götürəcək, böyük xanımını özünə arvad edəcək". Daha sonra müəlliflər qeyd edirlər: "... hökmdar Farsı dolanıb, qışı Qarabağda dincəlmişdi. Bu məktubdan qəzəblənən sahibqiran dərhal ordusu ilə Sivas səhərini mühasirəyə aldı. Bəyazid əvvəlcə oğlu Süleyman Çələbini 200 min əsgərlə şəhəri mühasirədən azad etməyə göndərdi. Özü də döyüşə qatıldı. Çox gözəl hərb taktikasına malik olan Teymur bu döyüşdə də qələbə qazandı". Bəzi mənbələrdə yazırlar ki, Əmir Teymura döyüşü uduzandan sonra əsgərlər Sultan Bəyazidi dəmir qəfəsdə onun hüzuruna gətiriblər. Əsl həqiqətdə isə Sultan Mahmud xan qolları zəncirli Sultan Bəyazidi cahangir Teymurun hüzuruna gətirəndə Teymur əli ilə "dayanın" əmri verib deyir: "Açın sultanın qollarını. Unutmayın ki, siz mənim hüzuruma şah gətirirsiniz". Bir məqama da diqqət yetirmək lazımdır ki, Bəyazidi Teymurun hüzuruna adi əsgərlər deyil, Sultan Mahmud xan gətirmişdi. Bu da yenə Əmir Teymurun ləyaqətinin, mənəviyyatının göstəricisi idi. Sultan Bəyazidi yanında oturdan Teymur ona belə bir sual verir: "İndi nə deyirsən?" Bəyazid səhv etdiyini bildirib deyir ki, oğlanlarını gətirsinlər. Bir az keçmir ki, çaparlar Bəyazidin iki oğlunu gətirirlər. Oğlanlarına Osmanlı vilayətlərində hökmdarlıq verir. Bu görüşdən iki il sonra etdiyi səhvin xəcalətindən ürəyi qubar gətirir və Ağşəhərdə dünyasını dəyişir. Əmir Teymur Bəyazidin oğlanlarına xəbər göndərir ki, atalarını şahlara layiq dəfn etsin. Və bundan sonra öz oğlu Miranşahı deyil, Bəyazidin oğlunu Osmanlıya hökmdar təyin edir. Əmir Teymur bütün türk xalqlarını Çin əsarətindən qurtarmaq üçün, Bəyazid isə Avropanı fəth etmək uçun döyüşürdü. İndi bizim üçün nağıl və əfsanə olan 14-cü əsrdə, minlərin və milyonların içərisində çoxları kimi itib-batmadı Əmir Teymur. İnandığı, ibadət etdiyi Tanrısı, zəbt etdiyi 27 dövlətin hər birində yaydığı İslam dini onun dayağı oldu. Apardığı bütün döyüşlərdən qalib çıxdı. Əmir Teymur ilk əvvəl Mavəraənnəhr dövlətini yaradaraq türkləri monqol hücumlarından xilas etdi. 70 illik ömür kitabının səhifələrinə 35 il ərzində böyük döyüşlərdə qazandığı qələbələri yazdi. Fateh Teymur apardığı döyüşlərlə, tutduğu ölkələri birləşdirməklə, Çingiz xanın istilaları nəticəsində pozulan Uzaq Şərq və Aralıq dənizi ölkələri arasındakı iqtisadi və mədəni əlaqələri yenidən bərpa etdi. Bu gün də dünya liderlərinin yenidən bərpa etməyə can atdıqları Böyük İpək yolunun təməlini qoydu. Aida EYVAZLI, "Azərbaycan Televiziya. və Radio Verilişləri". QSC-nin Qazaxıstan. və Orta Asiya ölkələri. üzrə xüsusi müxbiri.

"Sərhədlərimiz bizim namusumuzdur". PROFESSOR YUSUF HALACOĞLU: "ERMƏNİSTAN XOŞLUQLA İŞĞAL ETDİYİ TORPAQLARDAN ÇƏKİLMƏLİDİR". "Ermənistanla sərhədlərin açılması sadəcə Türkiyənin məsələsi olmadığına görə, burada Azərbaycanın bir kənarda tutulmasından söhbət gedə bilməz. Diplomatik həmlələrin çox normal şəkildə qəbul edilməsi lazımdır". Bu açıqlamanı APA-ya qondarma "erməni soyqırımı" iddialarına qarşı mübarizənin liderlərindən biri, Türk Tarix Qurumunun keçmiş rəhbəri, professor Yusuf Halaçoğlu verib. O, problemin müzakirələr yolu ilə həll edilməsinin son dərəcə vacib olduğunu bildirib: "Təbii ki, Azərbaycan torpaqları işğal altında qaldığı müddətdə heç kim Türkiyənin sərhədləri açacağını gözləməməlidir. Bu, Türkiyədə ictimaiyyətin çox sərt reaksiyasına səbəb olar. Hökumətin də bu işi görə biləcəyini zənn etmirəm. Ona görə də narahatlığa əsas yoxdur. Azərbaycanın bu məsələlərlə bağlı Türkiyə ilə ciddi müzakirələr aparmasında fayda var. Bu, Azərbaycan və Türkiyədən başqa ABŞ-ı da yaxından maraqlandıran bir məsələdir. ABŞ Qafqazda sabitliyə nail olunması baxımından indiyə qədər əldə edilmiş razılaşmalara Ermənistanın da daxil edilməsini istəyir və Türkiyədən bəzi şeylər tələb edir. Burada ən önəmli məsələ budur - işğal altında olan Azərbaycan torpaqları tamamilə azad edilib Dağlıq Qarabağ əvvəlki statusuna qaytarılmadan heç bir saziş imzalamaq mümkün olmayacaq". Yusuf Halacoğlu bir neçə gün əvvəl Qars bölgəsində söylədiyi sözləri bir daha təkrarlayıb: "Mən orada sərhədlərimizin bizim namusumuz olduğunu təkrarladım. Ermənistan işğal etdiyi Azərbaycan torpaqlarından çıxmadıqca bölgədə sülh olmayacaq. Çünki o vaxt hər kəs başqa ölkənin torpağını işğal edər və iş bitib gedər. Bu məntiqlə yanaşsaq, Türkiyə də gedib Ermənistanı işğal edər. Ona görə də sərhədlərə hamı hörmət etməlidir. Biz qondarma "soyqırım"ı qəbul etməyəndən sonra Ermənistan istədiyi qədər bizə böhtan ata bilər. Bizim sərhədimizi də qəbul etməyə bilər. Çünki Ermənistanın bizim sərhədlərimizi dəyişdirməyə gücü yoxdur. Bütün dünya bizim sərhədlərimizi qəbul edərkən, Ermənistan qəbul etməsin, guya nə olacaq ki? Ona görə də Ermənistan xoşluqla işğal etdiyi torpaqlardan çəkilməlidir. Ondan sonrakı müzakirələr daha asandır".

"Azərbaycanlılar bizim canımızdır". UFUK TANERİ: "DOĞU AKDENİZ UNİVERSİTETİ AZƏRBAYCAN ALİ MƏKTƏBLƏRİ İLƏ ƏLAQƏLƏRİ GENİŞLƏNDİRMƏK İSTƏYİR". Son zamanlar Quzey Kıprıs Türk Cümhuriyyəti ilə Azərbaycan arasında xüsusilə təhsil sahəsində əlaqələr getdikcə genişlənməkdədir. Bakıya bu ölkənin müxtəlif universitetlərinin rəhbərləri, təmsilçilərinin səfərlərində də əsas məqsəd ali təhsil sahəsində əməkdaşlığın daha da inkişaf etdirilməsidir. Quzey Kıprısın ilk ali təhsil ocağı olan və təhsilinin səviyyəsinə görə dünyada tanınan Doğu Akdeniz Universitetinin rektoru, doktor Ufuk Tanerin də Bakıya səfəri məhz bu məqsədi daşıyır. Qısa müddətə paytaxtımızda qonaq olan xanım Taneri "525"ə müsahibəsində həm Azərbaycanın Təhsil Nazirliyində, həm də müxtəlif universitetlərdə çox faydalı görüşlər keçirdiyini bildirdi. Bu təhsil müəssisəsi bütün adanın da ilk universitetidir. Bizdə təhsil ingilis dilindədir. Bu il universitet yaradılmasının 30-cu ilini qürurla qeyd etdi. Məzunlarımızın çoxu dünyada tanınmış şirkətlərdə və vəzifələrdə çalışırlar. Müəllim heyətinin zəngin beynəlxalq kadr tərkibi var. Tələbələrimiz isə 68 fərqli ölkədəndir. Bizim universitet bir çox beynəlxalq təhsil qurumlarının da üzvüdür. Bütün bunlar bir daha sübut edir ki, Doğu Akdeniz Universiteti beynəlxalq ali təhsil müəssisəsidir. Çox gözəl düşərgəmiz mövcuddur. Təhsil və elmi təcrübələri düşərgə həyatı ilə birləşdirdiyimizdən də çox məmnunuq. - Azərbaycana budəfəki səfərinizin məqsədi nədir? - Azərbaycanlı qardaşlarımız bizim canımızdır. Bizim universitetdə azərbaycanlı tələbələr də oxuyur, hətta buranı bitirən məzunlarımız da var. Universitetlərlə iş birlikləri qurmaq üçün buradayıq. Özümüzü daha yaxşı tanıtmaq istəyirik. Quzey Kıprısa yeni tələbələr cəlb edilməsinə çalışırıq. - Hansı universitetlərlə danışıqlar aparılıb və əlaqələr qurulub? - İqtisad universiteti ilə işbirliyimiz var. Turizm institutu, Oksford Kolleci ilə anlaşma imzalamışıq. Xarici Dillər Universiteti və Memarlıq və İnşaat Universiteti ilə əməkdaşlıqla bağlı araşdırmalar aparmaları üçün protokollar təqdim etmişik. Bakı Dövlət Universiteti və Qafqaz Universiteti ilə də danışıqlar aparmağı planlaşdırırıq. Danışıqlarda əsasən tələbə mübadiləsi, elmi işlərdə ortaqlıq, ikili diplomun verilməsi məsələləri ətrafında müzakirələr aparılıb. Universitetlərin ehtiyaclarına görə, bu dəyişə bilir. Məsələn, Turizm İnstitutu xüsusi təcrübələrin keçirilməsi və ingilis dili kursları üçün də tələbələrini bizə göndərmək istəyir. Bunlar bizim qısamüddətli kurslarımızdır. Hər cür işbirliyinə açığıq. - Təhsil Nazirliyində də görüşləriniz oldu. Təşəbbüsünüz necə qarşılandı? - Onlar da bu sualları bizdən soruşdular. İşbirliyindən çox məmnun qaldıqlarını dedilər. Tələbələrinin bizdə çox etibarlı bir şəkildə ingilis dilində təhsil almalarından razı qaldıqlarını vurğuladılar. Bizim universitetimizə gələcək tələbə sayının artacağı ehtimalını onlardan da eşitdik. - Quzey Kıprıs Türkiyə istisna olmaqla dünyada bir dövlət kimi tanınmır. Bu baxımdan diplomlarınızın beynəlxalq səviyyədə qəbul edilməsində hansısa problemlər yaşanmayacaq? - Diplomlarımız Türkiyə tərəfindən tanınır. Keçən həftə İngiltərədəydim. İngiltərə bizim diplomlarımıza "UK NARİC" təminatı verir. Tələbələrimiz universiteti bitirdikdən sonra bu təminatı da əldə edəcəklər. Bundan əlavə, beynəlxalq qeydiyyatlarımız var. Bu diplomlarımızın beynəlxalq səviyyədə tanınması deməkdir. Avropadakı 16 universitet və institutla işbirliyimiz var. Bu səbəbdən də diplomların tanınması baxımından heç bir narahatlığımız yoxdur. Qeydiyyatlara xüsusi diqqət yetirməmiz ən güclü nöqtəmizdir. - Sizdəki hansı fakültələrə azərbaycanlı tələbələr daha çox maraq göstərir? - Universitetimizdəki riyaziyyat fakültəsinin 5 müəllimi Azərbaycandandır. Hər bir peşə ilə bağlı burada və orada ixtisaslar var. - Tələbələrin cəlbi üçün hansısa güzəştlər nəzərdə tutulur? Bunlar əsasən tələbələrin bacarığından asılıdır. Tələbə gərək bir il oxuyaraq özünün nəyə qadir olduğunu göstərsin. Nazirlə də bu məsələni müzakirə etdik. Məktəb birincilərinə güzəşt edilirsə, onların sonradan bizdən də bu güzəştləri əldə etməsi mümkündür. Bir il vaxt lazım olması isə tələbəni tanımamamızla bağlıdır. Tələbələrimiz orada çalışaraq cib xərclərini çıxarda bilirlər. Maraqlansalar, internet səhifəmizdə daha geniş məlumatlar əldə edə bilərlər. - Bir il ərzində tələbəyə ümumilikdə Universitetinizdə təhsil almaq üçün nə qədər vəsait lazımdır? Buraya həm təhsil, həm də yurd haqqı daxildir. - Kıprısda tələbələr tərəfindən Azərbaycanın tanıdılması ilə bağlı hansısa işlər görülür? - Orada azərbaycanlıları çox sevirlər. Quzey Kıprısla Azərbaycan arasında çox gözəl bir dostluq var. - Azərbaycana belə maraq göstərməniz nəylə bağlıdır? - Biz bütün türk dövlətlərinə böyük maraq göstəririk. İstəyirik ki, Azərbaycan da daxil olmaqla, bu dövlətlərdən universitetimizdə təhsil alan tələbələrin sayı artsın. Çünki dilimiz və mədəniyyətlərimiz birdir. Buradakı tələbələr üçün orada təhsil almaq çox rahatdır. - Sizin tanıdılmanızla bağlı Quzey Kıprısın Bakı təmsilçiliyi tərəfindən hansısa konkret layihələrin reallaşdırılması nəzərdə tutulub? - Onlar bizə bu işdə çox köməklik göstərirlər. Lakin universitetimizin tanıdılması fərdi qaydada özümüz tərəfindən aparılır. Mən özüm qüsa müddətə gəlsəm də, yardımçılarımız Bakıda qalaraq tanıdılma ilə bağlı bir sıra görüşlər keçirməyi planlaşdırırlar. Həmçinin özüm də Azərbaycanda olduğum 3 gün ərzində bir çox litseylərə və universitetlərə baş çəkmişəm. Müxtəlif görüşlər keçirmişəm. Valideynlər öz uşaqlarından tam rahat qala bilərlər. Bizim düşərgəmizdə azərbaycanlı tələbələr tam rahat şəkildə qalaraq yüksək təhsil almaq imkanı qazanacaqlar. - Bir sıra universitetlərə tanış olmaq üçün protokollar vermisiz. Onlara nə zaman cavab alacaqsınız? - Çox yaxın vaxtlarda cavab almağımızı planlaşdırırıq. Mən bir ay sonra Bakıya yenidən gələcəyəm.

Milli Dram Teatrı Moskvada fəxri diploma layiq görülüb. Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı Moskvada keçirilən Beynəlxalq Teatr Sərgi-Yarmarkasında iştirak edib. Bu barədə məlumatda bildirilir ki, sərgi-yarmarkada Milli Dram Teatrına həsr edilmiş stenddə son bir neçə il ərzində ən uğurlu tamaşaların afişa və proqramları, eləcə də videoyazıları nümayiş olunub. İştirakçıların böyük maraqla qarşıladığı Azərbaycan Milli Dram Teatrının stendi ilə çox saylı teatr peşəkarı, həmçinin Rusiya prezidentinin mədəniyyət məsələləri üzrə müşaviri M.Şvıdkoy, "Qızıl Maska" festivalının baş direktoru M.Revyakina da tanış olublar. Görüşdə Azərbaycan və Rusiya teatrları arasında əlaqələrin bərpası və möhkəmlənməsinin vacibliyi vurğulanıb. Beynəlxalq tədbirdə Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı fəxri diplomla təltif edilib.

Məmməd Səid Ordubadi yad edilib. Görkəmli yazıçı və satirik şair Məmməd Səid Ordubadinin xatirə muzeyində ədibin 137 illiyi ilə əlaqədar tədbir keçirilib. Muzeyin direktoru Lalə Abbaszadə, elmi işçi İradə Vəliyeva, filologiya elmləri doktoru Himalay Qasımov, "Aytam" Uşaqların Mədəni Maariflənməsi İctimai Birliyinin sədri Aygün Zamanlı və başqaları çıxış edərək, M.S.Ordubadinin həyat və yaradıcılığından əsərlərinin əhəmiyyətindən söz açıblar. Çıxışlarda dəyərli tarixi romanlar müəllifi kimi tanınan sənətkarın ədəbi irsinin daha dərindən öyrənilməsinin və yeniyetmələr arasında təbliğinin əhəmiyyəti vurğulanıb. Yazıçının qardaşı qızı Nəsibə Ordubadi tədbir iştirakçılarına minnətdarlığını bildirərək, əmisi ilə bağlı xatirələrini danışıb. Sonda İncəsənət Gimnaziyası şagirdlərinin ifasında ədibin satirik şeirlərindən ibarət ədəbi-bədii kompozisiya təqdim olunub.

Litva musiqiçiləri Bakıda konsert veriblər. Dövlət Filarmoniyasında Q.Qarayev adına Dövlət Kamera Orkestrinin Litvanın M.Rostropoviç adına Fondunun musiqiçilərilə birgə konserti keçirilib. Litvanın ölkəmizdəki səfiri Kestutis Kudzmanas konserti xarici işlər naziri Viqaudas Uşatskasın Azərbaycana uğurlu səfərinin məntiqi yekunu kimi dəyərləndirib: "Bakı İslam mədəniyyətinin, Vilnüs isə Avropa mədəniyyətinin paytaxtıdır. Konsertdə solist kimi Marta Qriqalyunayte, Rüstəm Zeynalov (fortepiano), Zilvinas Brazauskas (klarnet), Algirdas Soçak (violin) çıxış ediblər. Onların ifasında xarici bəstəkarların klassik əsərləri səslənib. Konsertə xalq artisti Teymur Göyçayev dirijorluq edib. Mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayev, Litvanın xarici işlər naziri Viqaudas Uşatskas, millət vəkilləri, ölkəmizdə akkreditə olunmuş diplomatlar da konserti dinləyənlər sırasında olublar.

Böyük ədibin dünya şöhrətinin yeni üfüqləri. Görkəmli yazıçı və ictimai xadim Cəlil Məmmədquluzadə (1869-1932) Azərbaycan ədəbiyyatının dünya şöhrəti qazanmış qüdrətli nümayəndəsidir. Böyük demokrat ədibin əsərlərindən nümunələrin XX əsr boyu ingilis, fransız, alman, rus, türk, ukrayna, polyak, moldovan, özbək, fars, türkmən, gürcü, qırğız dillərinə çevrilərək, nəşr edilməsi onun yaradıcılığına beynəlxalq aləmdə, xüsusən Avropada və Mərkəzi Asiyada böyük maraq oyadıb. Son illərdə isə böyük demokrat ədibin əsərlərinin və haqqında kitabların ərəb və urdu dillərində çap edilməsi Cəlil Məmmədquluzadənin Şərq aləmində, müsəlman dünyasında geniş miqyasda tanınmasına böyük yol açıb. Naxçıvan Dövlət Universitetinin rektoru, akademik İsa Həbibbəylinin 2004-cü ildə İslamabadda "Seaf Publikations" nəşriyyatında urdu dilində çapdan çıxmış "Görkəmli Azərbaycan mütəfəkkiri Cəlil Məmmədquluzadə əsərləri ilə" kitabı qüdrətli yazıçının əsərlərinə Cənubi Asiya ölkələrində - Pakistanda, Hindistanda və Əfqanıstanda rəğbət qazandırıb. Son vaxtlarda Misir Ərəb Respublikasının paytaxtı Qahirə şəhərində akademik İsa Həbibbəylinin ərəb dilində nəşr edilmiş iki kitabı Cəlil Məmmədquluzadə irsinin Afrika qitəsində və müsəlman dünyasında geniş yayılmasına təkan verib. "Azərbaycanın milli yazıçısı Cəlil Məmmədquluzadə" adlanan birinci kitabda akademik İsa Həbibbəyli görkəmli yazıçının həyatının əsas məqamlarını, "Molla Nəsrəddin" jurnalı ilə bağlı məsələləri və ədibin yaradıcılığının ana xətlərini elmi şəkildə ərəbdilli oxuculara təqdim edib. Bundan başqa, "Cəlil Məmmədquluzadənin həyatı və yaradıcılığının əsas tarixləri" adlı xronoloji qaydada hazırlanmış icmalın kitabda iki dildə - ərəb və ingilis dillərində verilməsi əsərin yayılma dairəsinin genişləndirilməsinə və istifadə imkanlarının daha da artmasına səbəb olub. Böyük tirajla çap olunmuş kitaba Misirin Əl Həzər Universitetinin müəllimi Həmdi Məhruz Basyuninin yazdığı ön sözdə bütövlükdə Azərbaycan haqqında, Cəlil Məmmədquluzadənin şəxsiyyəti və yaradıcılığı, həmçinin akademik İsa Həbibbəylinin fəaliyyəti barədə əhəmiyyətli fikirlər öz əksini tapıb. Geniş həcmə malik "Azərbaycanın milli yazıçısı Cəlil Məmmədquluzadə" kitabında əlavə olaraq böyük ədibin irsindən örnəklərə də yer ayrılıb. Bu, Cəlil Məmmədquluzadənin əsərlərinin ərəb dilində kitab halında ilk təqdimatı kimi də mühüm əhəmiyyətə malikdir. Akademik İsa Həbibbəylinin Qahirənin "Mədəniyyət nəşrləri evi"ndə çapdan çıxmış "Azərbaycanın milli yazıçısı Cəlil Məmmədquluzadə" kitabını və ölməz sənətkarın əsərlərini ərəb dilinə Qahirə Universitetinin professoru Cəlal Səid əl-Hifnəvi tərcümə edib. Professor Cəlal Səid əl-Hifnəvi iki dəfə Naxçıvan Dövlət Universitetində olub, böyük ədibin dünyaya gəldiyi diyarla tanışlıq imkanı qazanıb, yazıçının ev muzeyini ziyarət edib. Muxtar Respublikaya səfərlər, Naxçıvan Dövlət Universitetində keçirilən görüşlər, aparılan müzakirələr professor Cəlal Səid əl-Hifnəvinin tərcümə prosesində Azərbaycan koloritini, orijinalın xüsusiyyətlərini mümkün olduqca daha çox qoruyub saxlamasına imkan yaradıb. Akademik İsa Həbibbəylinin Misir Ərəb Respublikasında, Qahirə şəhərində çap edilən "Azərbaycanın yeni dövr yazıçısı Cəlil Məmmədquluzadə" adlı ikinci kitabında böyük ədibin həyatı və yaradıcılığı haqqındakı araşdırmalar ərəb və ingilis dillərində oxuculara çatdırılıb. Əsərdə Cəlil Məmmədquluzadənin əsərlərinin yayılma dairəsi və yazıçının nəsil şəcərəsi barədə də məlumatlar verilib. Kitaba Cəlil Məmmədquluzadənin məşhur "Poçt qutusu" və "Bəlkə də qaytardılar" hekayələrinin ərəb dilinə tərcümələri əlavə edilib. Kitabı ərəb dilinə Qahirə Universitetinin professoru Həni Əs-Sisi çevirib. Misir Ərəb Respublikasının Azərbaycandakı sabiq səfiri Yusif Əhməd Şarkavinin kitaba yazdığı ön sözdə Cəlil Məmmədquluzadənin yaradıcılığı və İsa Həbibbəylinin fəaliyyəti ölkələrarası münasibətlər müstəvisində dəyərləndirilib. Qahirə şəhərində Cəlil Məmmədquluzadə haqqında çap olunmuş kitablarla bağlı Misir Ərəb Respublikasının dövrü mətbuatında geniş informasiyalar yayılıb. Akademik İ.Həbibbəylinin Misir Ərəb Respublikasında çap olunmuş kitabları görkəmli alimin böyük demokrat yazıçı Cəlil Məmmədquluzadənin həyatı və yaradıcılığının tədqiqi və təbliği sahəsindəki çoxillik ardıcıl fəaliyyətinin məntiqi davamıdır. Bu kitablar qüdrətli Azərbaycan yazıçısı Cəlil Məmmədquluzadənin Şərq aləmində, müsəlman dünyasında daha geniş miqyasda, əsaslı şəkildə tanıdılmasına xidmətin ifadəsidir. Qahirə şəhərində çap edilmiş kitablar Azərbaycan-Misir əlaqələrinin də yeni və əhəmiyyətli səhifələridir. Təqdim edilən kitablar Cəlil Məmmədquluzadənin Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin xüsusi sərəncamı ilə ölkəmizdə geniş qeyd edilən 140 illik yubileyinə layiqli hədiyyədir. Akademik İsa Həbibbəyli böyük sənətkar haqqında yapon dilində tanıtma kitabının hazırlanması və ədibin əsərlərindən seçmələrin yapon dilinə tərcüməsilə də əlaqədar iş aparır. Yavuz AXUNDLU, Naxçıvan Dövlət Universitetinin professoru.

Abbas Abdulla: şəxsiyyət və şair kimi. DƏYƏRLİ BİR KİTABIN TƏSİRİ İLƏ QƏLƏMƏ ALINAN DOST QEYDLƏRİ. Bakıya gəldiyim günün səhəri orta məktəbdə eyni sinifdə oxuduğumuz mehriban bir dostumu görmək arzusu ilə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə üz tutdum. İkinci mərtəbədə bir nəfərdən Abbas Abdullanın hansı otaqda olduğunu soruşdum və o mənə həmin otağı göstərdi. Birinci gedişim uğursuz oldu və əziz dostumu görə bilmədim. Aradan bir neçə gün keçdi və nəhayət, onu öz otağında tapdım. Hər şeydən əvvəl divarındakı lövhələrə fikir verdim. Bu otaq şair Fikrət Sadıq, şair Balaş Azəroğlu və Beynəlxalq Ədəbi Əlaqələr şöbəsinin müdiri şair Abbas Abdullanındır. İçəri girərkən şair Fikrət Sadığı və əziz dostum Abbas Abdullanı gördüm, Abbasla görüşdük, öpüşdük, bir az da köhnə xatirələri yada saldıq. Həmin anlarda sevincimin həddi-hüdudu yox idi. Ayrılıb evə dönəndə Abbas müəllim mənə özünün 2007-ci ildə çapdan çıxmış, türklük və Türk dünyasına şeirlərindən seçmələr toplanmış "Urum Kırım Arası" kitabını bağışladı. Bu kitabda Abbas Abdulla haqqında görkəmli şəxsiyyətlərin fikirləri verilib. Onlardan bir neçəsini ara-sıra verməyi özümə borc bildim. Anar: "Abbas Abdulla gerçəkdən türkçüdür, indi də türkçüdür, qırx il bundan qabaq da türkçü idi. Doğulub göz açdığı torpağın ab-havasında, körpəlikdən eşitdiyi dilin dadında-duzundadır bu türkçülük". İndi isə istəyirəm, bir oxucu kimi şeirlərdən aldığım ləzzəti öz biliyim əhatəsində təhlil edim. Görün şair Ankarada olduğuna və türkcə danışdığına və bunun Azərbaycan dili ilə eyni olduğunu görərək nə cür sevinc hissləri keçirir: Ankarada, 1984 Aralıkda. Sayğı vardı, Bir-birimizə qayğı vardı. Bir də eyni dildə qonuşmanın. Türkiyədə olan bütün şəhərlər Abbas Abdulla üçün doğmadır, əzizdir. Çocuq ana-babasını tanıyan kimi. Başqa bir şeirində - Ali Yavuz Akpınara həsr etdiyi "İzmir-mart 1990"da rus qoşunlarının Bakıda törətdiyi vəhşiliklərdən, günahsız cavanların ömürlərini şəhid kimi qurban vermələrindən təsirlənən şair dostuna müraciətlə deyir: Bəxtimiz qaralandı, Bakımız yaralandı, Məzarlar sıralandı, Köksündə dağlar kimi. Abbas Abdulla sevilib-seçilən şairdir. O, yığcamlığı sevir, uzunçuluqdan qaçır, böyük məna kəsb edən kəsərli, tutarlı söz deməyi bacarır. Türkmənistanlı şair və alim Nazar Gullayeva müraciətlə yazdığı "Türkmən dastanı"nda onun "Nəsimi türkmən şairidir. Məhdumqulu mənim olsun, bəsimmi? Bu kitabı oxumamışdan əvvəl mənə demişdilər ki, Abbas Abdulla bir neçə dəfə ürəyindən əməliyyat olunub, onda fikrimdən nələr keçdi... Haqsızlıqlar, ədalətsizliklər dağ boyda, ürək isə yumruq boyda. Bir də o adamların ürəyi tez sıradan çıxır ki, onlar qohumları, yaxınları, dostları çətinliyə düşərsə, həyəcanı, onların keçirdiyi stressi özü də keçirə. Sözün düzü, Abbas Abdullanı "təcili yardım"a bənzətmək olar. Türk dünyasından bir dara düşən varsa Abbas onun dərdini çəkir. İzmirdən Hüseyn Tuncər belə yazır: "... Şeirlərində və yazılarında Azərbaycan türkcəsiylə Türkiyə türkcəsini birləşdirməyə çalışan şair doğmalaşdırma tərəfdarıdır". Ağəddin Mansurzadənin fikirləri də çox maraqlıdır. Və o, bütöv bir Türk dünyasının xəritəsini yaratmaq arzusu ilə yaşayır". İçərisində, ürəyində, qəlbində neçə-neçə hazır əsərlər yatan Abbas Abdulla hansı səbəbdənsə susmağı üstün sayır: Dilim var, lal kimi susan olmuşam, Dəryalar içində suzan olmuşam, Dərd çəkib, qəm yeyib ozan olmuşam. Şairin Vaqif Səmədoğluya məktublar silsiləsindən şeirlərində də pessimizm duyulur: Gülmək istər, güləməz, Haqdan heç nə diləməz, Ölmək istər öləməz, Bir gün ölməli qardaş. Həmişə nikbin duyğularla yaşayan, öz duzlu məzəli söhbətilə adamı valeh edən Abbas Abdullanın neçə illər bundan əvvəlki şuxluğu yadıma düşür. Bu qədər titulu olan şəxs ancaq və ancaq sevinməlidir. O, nəinki Azərbaycanın, eləcə də Türkiyənin, Ukraynanın, Gürcüstanın və bütün Türk Dünyasının şairidir. Heç kitabın adından söz açmadım, Borçalı bölgəsində uşaqlıq vaxtından yadımdadır. Bir məşhur adamı, yaxud yaxşı, xeyirxah adamdan söhbət gedəndə belə deyərdilər ki, filankəs çox məşhur adamdır və belə adam heç Urumda-Qırımda da yoxdur. Abbas müəllim, mənim əziz dostum! Tanrı səni qorusun, ilhamın sönməsin. Yeni əsərlərini gözləyirik! Tofiq RƏSULZADƏ Gürcüstan, Borçalı.

Gecə gözlü qadının yazılmamış şeirləri. Gecəni sevə-sevə. Gözlərinə köçürmüşdü. Gözü üstə yer vermişdi. Bu misralar gecə gözlü qadının - Həyat Şəminin bir şeirindən götürülüb. Həyat Şəmi qarabağlıdır, Füzulidə anadan olub. Boya-başa çatdığı, ilk şeirlərini yazdığı bayatı ab-havalı Qarabağ düşmən işğalı altındadı, Vətənin Qarabağ yarası köz tutmamış bir yaradı. Bu gün bütün qarabağlı türk qadınları "gecə gözlü qadınlardı". Onlardan biri də bu misraları qələmə almış şairin özüdür. Saçlarını ağardan şəhid anası, Başın üstündə. Dərdə ağ bayraq qaldırma! "Gecə gözlü həyat" Bakıda "E.L" Nəşriyyat və Poliqrafiya şirkətində,"Yazılmayan şeirlər" isə Ankarada "Özləm Yayınevi" tərəfindən nəfis şəkildə çap olunub. Misralar arasında, sevib-sevilən, hardasa bir az sadəlövh görünən qadın ürəyinin çırpıntıları duyulur: Yadına düşür, Orucunu göz yaşınla açdığın gün? Göylə Yer arasında. Yer yerdən itələyir, Göy göydən yıxır məni... Şairin Qarabağ torpağında doğulub boya-başa çatdığını, orada ilk şeirlərini yazdığını yuxarıda qeyd etmişdik. Təsadüfi deyil ki, Qarabağ mövzusu Həyat xanımın yaradıcılığından qırmızı, bəlkə də qanlı xətt kimi keçir. Çünki Həyat Şəmi bu şeirləri yurd nisgilli ürəyinin qanı ilə yazır: Ay yurduma gedən elli, Qarabağlı şirin dilli, Gözləri həsrətdən selli, Vətən iyi gətirərsən. "Dədəli düzündən gələn güllə səsləri üzümə dəydi 23 avqust Füzulisində..." deyən Həyat xanımın bu ruhda yazılmış onlarla dəyərli şeiri var. Ankarada çap olunmuş "Yazılmayan şeirlər" kitabını Türkiyə türkcəsinə Oqtay Hacımusalı, Özkan Özan və Dəniz Gölpınar uyğunlaşdırıblar. Sivas Cumhuriyyət Universitetinin İlahiyyat fakültəsinin dosenti Alim Yıldız kitaba yığcam bir ön söz yazıb. Kitabda xalq şairi, millət vəkili Sabir Rüstəmxanlının "Həyat Şəmi yaradıcılığına baxış" adlı məqaləsi də yer alıb. Bu nəşrin oxucular üçün maraqlı ola biləcək bir cəhəti də orada Həyat Şəminin sevdiyi şairlərdən etdiyi tərcümə nümunələrinə də yer verilməsidir və bu bölümdə 4 şairin 15 şeiri toplanıb. İnanıram ki, bu kitab Həyat Şəminin önəmli yaradıcılıq nailiyyəti olmaqla bərabər, həm də onun yeni uğurlarının müjdəçisidir.

Tarix boyunca neçə-neçə şair taleyi hökmdarın qəzəb və mərhəmətindən, bir də səxavətindən asılı olub və orada - hökmdarın hüzurunda da həll edilib. Hökmdar əlini-əlinə vurub gah xəzinədarı çağırıb, gah da cəlladı. Bir çoxları üçün şan-şöhrətin yolu hökmdarın hüzurundan başlayıb. Hökmdar səxavət göstərərək birinə var-dövlət bağışlayıb, başqasına dar ağacı. Qurğuşun hədəfinə çevrilənlər də olub. Belə şeylər yaxın tariximizdə də baş verib, yaxın tariximizin səhifələrində də yazılıb. Şair-hökmdar problemi Azərbaycandan da yan keçməyib. Söz sərraflarımızdan Xaqani zindana atılıb, Nəsimi diri-diri soyulub... Hökmdarın hüzurunda sınağa çəkilənlərdən biri də böyük şair və dövlət xadimi M.P.Vaqif olub. Əlbəttə, elə həmin vaxt "hökmdar" düyməni basıb təltif işinə baxan əməkdaşı da çağıra bilərdi, NKVD-nin meşin gödəkçəli əməkdaşlarını da. Şübhəsiz, həmin vaxtlar şair başqa yerlərə də çağırılırdı. Şairin özündən başqa. O isə məhz həmin günlərdə "Vaqif" pyesini yazırdı, ədəbiyyatımızın incilərindən birini yaradırdı. Belə böyük bir əsərin az müddətdə yazılması ona görə mümkün oldu ki, Səməd Vurğun illər uzunu Vaqifin həyatı və yaradıcılığı üzərində düşünmüşdü... O, yazacağı əsərin mövzusunu, süjet xəttini xəyalında çoxdan işləyib hazırlamışdı. Səmədin dodaqları daim - oturanda da, gəzəndə də, məclislərdə də, hətta çörək yeyəndə də tərpənirdi. O, şəxsi söhbətlər zamanı da bəzən özünü dinləyirmiş kimi göstərir, sadəcə müsahibinin üzünə baxır, fikrən, xəyalən başqa yerdə, öz aləmində olurdu... Səməd Vurğun "Vaqif" dramının bütöv bir şəklini aşıq havası üstündə əzbərində bişirirdi və ona görə də bir oturuma (səhərə qədər) böyük bir səhnə yazılırdı". Sənətkar üzərində işlədiyi əsərlə nəfəs alır, bütöv parçalar müxtəlif yerlərdə və bəzən adi olmayan şəraitdə meydana gəlir. Deməli, şair qələmə aldığı müddətdə "Vaqif"lə nəfəs almış, buna görə də əsərin ayrı-ayrı parçaları müxtəlif yerlərdə, bəzən qeyri-adi şəraitdə meydana gəlmişdi. Mehdixan Vəkilovun, şairin digər müasirlərinin xatirələrindən, ilk dəfə işıq üzü görən materiallardan, "Vaqif"in nəşr olunmamış parçalarından, muzey və arxiv sənədlərindən əsərin ayrı-ayrı misralarının, bütöv parçaların yarandığı "ünvanlar", habelə bu parçaların yaranmasına təsir etmiş ovqatlar da məlum olur. Bu gün əlimizdəki materiallardan o da məlum olur ki, "Vaqif"in yarandığı şərait və dövr əsərə ciddi təsir göstərib. Görkəmli ədəbiyyatşünas-alim, mərhum Yaşar Qarayev "Vaqif"dən danışanda belə yazıb: "Müstəbid və ziyalı problemi həm Vaqif-İbrahim xan, həm də Vaqif - Qacar xətlərində qoşa davam etdirilir. Bu xətlərin hər ikisində tarixi təfərrüatla yanaşı müasir, fərdi-avtobioqrafik məqamlara da aşkar işarələr var. "Hökmdarın hüzurunda" olmuş görüşlərdən birini xalq şairi Süleyman Rüstəm əlli ildən sonra belə xatırlayıb: "1938-ci ildə Səmədlə məni yanına çağırtdırmışdı. Mənə uzatma! Çaş-baş halda oturduq. - Stolun üstündəki papkaları görürsünüz? Sizi aparmaq istəyirlər. Həmin dövrdə S.Vurğunla bağlı hadisələrə aid tədqiqatlar aparmış filologiya elmləri doktoru Bədirxan Əhmədov bildirir ki, M.C.Bağırovun şairin salamını almaması faktı S.Rüstəmin xatirəsi ilə yanaşı, tarixin yaddaşında da yaşayır, özü də fərqli şəkildə. Tədqiqatçının üzə çıxardığı "tarixin yaddaşı" şairin "qələm dostlarından" birinin S.Vurğun haqqında verdiyi danosdur. Görəsən, bu misra nə vaxt gəlib Vurğunun beyninə? O bu misranı qələmə alanda hansı hissləri keçirib, kimlər düşüb yadına? O, şair babası Vaqifin taleyini düşünüb, yoxsa özünün, qələm dostlarının? M.Vəkilov həmin günləri belə xatırlayıb: "...qələm dostlarının taleyi onu narahat edirdi. Səməd Vurğun ziddiyyətli düşüncələr içində hər gün, hər gecə qocalırdı. Məhz belə bir zamanda, od kimi yandıran iztirablar, daxili ürək çırpıntıları və tərəddüdlər içində o, "Vaqif"i yazdı. S.Vurğun öz taleyinə əvvəlcədən acıyaraq Vidadinin dili ilə deyirdi: Şairdir, qəlbi var, şirin sözü var, Böyük bir ölkənin onda gözü var. Məlum hadisələr Səməd Vurğuna da ciddi təsir göstərmişdi və onun həbsinə hazırlıq görülürdü. Bunu bu gün əlimizdə olan sənədlər bir daha sübut edir. Azərbaycan yazıçılarının 1937-ci il iyunun 10-12-də keçirilmiş ümumi yığıncağı barədə mətbuatda oxuyuruq: "İttifaqın rəhbərləri S.Şamilovun, S.Vurğunun və sabiq rəhbəri M.K.Ələkbərlinin çıxışı qənaətbəxş olmamışdır... ASYİ katibi Səməd Vurğun "Kommunist"də dərc olunan "Averbaxçılığın kökünü kəsməli" adlı məqalənin əhəmiyyətini anlamamış, partiya qrupuna verdiyi bəyanatında bu məqaləni partiya orqanı tərəfindən ittifaq əleyhinə çevrilmiş bir böhtan kimi qiymətləndirmiş və ancaq kəskin tənqiddən sonra səhvini etiraf etməyə məcbur olmuşdur". İclasda belə bir ittiham da irəli sürülür ki, məhz Seyfulla Şamilovun və Səməd Vurğunun "sinfi sayıqlığını itirməsi, siyasi korluğu, çürük liberalizmi sayəsində xalq düşmənləri, yapon-alman faşist agentləri, trotskiçi, nasional-uklonist, müsavatçı, pantürkist ünsürlər (Əli Nazim, Əhməd Cavad, Hüseyn Cavid, Sanılı, Yusif Vəzir, Seyid Hüseyn, Musaxanlı, Müşfiq, Salman Mümtaz...) Azərbaycan Sovet Yazıçıları İttifaqına soxulmuşlar". Adı çəkilənlərdən bir çoxunun taleyi artıq məlum idi. Bu yığıncaqdan bir az sonra S.Şamilov da həbs edildi. S.Vurğunun həbsi barədə isə yazılı qərar çıxarılmışdı. "Hökmdarın hüzurunda" özünü ləyaqətlə aparır, hər cür ittiham və iftiraları cəsarətlə rədd edirdi. ...Aradan neçə illər keçəndən sonra şairin yazıçı oğlu Yusif Səmədoğlu özünün məşhur "Qətl günü" romanında hökmdarın dilindən belə yazacaq: "Deməli, Məğrib ulduzu boyda daş-qaşlardan imtina etdilər, hind füruzəsini istəmədilər... Əvəzində, məndən qaladakı şairin başını istəyirlər... (Söhbət hökmdarın qəsb etdiyi ölkənin şairlərinin istəyindən gedir - A.B.). Belə məmləkətin bir qalasını yox, cəmi qalalarını almaq olar. Belə məmləkəti yerlə yeksan eləmək olar... Mən çox məmləkətlər görmüşəm, amma şairi şairinin başını istədiyi məmləkəti görməmişdim... Şükür verən gününə, ulu Tanrı, bunu da gördük". Qeyd etməliyik ki, şair "Vaqif"i yazdığı illərdə həm də maddi sıxıntı içərisində olub. O, qızı dünyaya gələndə doğum evinin qapıçısına bağışlamağa bir manat tapmır, qardaşının sonuncu "üçlüyünə" papiros alırdı. S.Vurğunun həyat yoldaşı Xavər xanım həmin vaxtlar şairin təqib olunması barədə ürək ağrıdan faktlar söyləmiş və belə bir hadisə danışmışdır: "Şamaxı yolunda cəmi bir neçə çarpayılıq doğum evi vardı. sonra qızımız olduğundan çox sevindik. Səmədin uçmağa bircə qanadı yoxdu. Mən qapıçıya vermək üçün Səməddən bir manat istədim. Səməd ciblərini yoxladı, bir şey çıxmadı. Xavər xanımın dediklərini akademik Teymur Bünyadov qələmə alaraq mətbuatda dərc etdirib. O vaxtlar həbs olunanlar işgəncələrə dözməyərək istənilən adamı, o cümlədən S.Vurğunu da öz ifadələrində çox asanlıqla "xalq düşməni" çıxarırdılar. 1937-ci il repressiyasının qurbanlarından biri Gülara Köylü qızı istintaq zamanı fiziki işgəncələrə dözməyərək bu sözləri deyib: "Düzdür, sayıqlığımı itirmişəm... Mədəniyyət sarayında xalq düşmənləri Əhməd Cavad, Mikayıl Müşfiq, Səməd Vurğun kimilərilə... görüşlərə yol vermişəm". Bəli, S.Vurğunun adı artıq istintaq sənədlərinə "xalq düşməni" kimi daxil edilmişdi. Şübhəsiz, hər dəfə bu cür ifadələrdən sonra şairi "lazımi yerə" çağırır, bəzən səhərədək saxlayır, "günahlarını" sübuta yetirməyə çalışırdılar. mənim "Azərbaycan" şeirimdən bərk yapışıblar. Başa düşə bilmirlər ki, bu şeir mənim həyatımın və bütün yaradıcılığımın mənasıdır, rəmzidir... Mən bütün insanlara, bütün xalqlara və millətlərə səadət arzulayıram və bu yolda çalışıram. Lakin bütün bunlarla bərabər məndən ötrü ən müqəddəs torpaq Azərbaycandır. Ən doğma xalq isə Azərbaycan xalqıdır, onun dili və şeiri mənim vicdan səsimdir, o mənim doğma anamdır. Əgər buna görə məni millətçi etmək istəyirlərsə, qoy etsinlər. Xavər xanım şairin həmin vaxtlar dəfələrlə gecələr evə gəlməməsini, "Nə qəribə zamandı, nə ağlasığmaz dünyadı. S.Vurğun "Vaqif"i məhz belə bir şəraitdə qələmə alıb və təbii ki, bütün bunlar əsərin ən dramatik səhnələrinin, misralarının yaranmasına, hadisələrin təbii axarına ciddi təsir göstərib. S.Vurğun əsəri yazıb başa çatdırdıqdan sonra onun taleyindən çox narahat olub. Əsərin yerini Xavər bilir". Əsərin qəhrəmanı Vaqifin ölümü hadisələrin təbii axarı ilə bərabər həm də pyesin qələmə alındığı dövrün obyektiv gerçəkliyindən və tələbindən doğurdu. Pyesin Vaqifin qətli ilə bağlı hissəsini əsərin vaxtilə teatra təqdim olunmuş ilk nüsxəsindən götürüb, olduğu kimi burada veririk: "(...Vaqifi oğlu Əli bəylə gətirirlər). O mənim ömrümün timsalıdır, bax! Sönən bir varlığın xəyalıdır, bax! Mən də yaradıldım, mən də parladım, Gözəllər ağzından düşmədi adım. Səni öldürürlər mənim ucumdan. Qoy uçsun başıma qayalı dağlar! Sənin günəş boyda bir vicdanın var- Çiynində el dərdi daşıyacaqdır, Bu dünya durduqca yaşayacaqdır. (cəlladlar gəlirlər). Vaqif: (oğlunu bağrına basaraq cəllada tərəf). İnsana canından şirindir övlad. Məni qorxutmayır bu vaxtsız əcəl. Gözlərim görməsin övlad qanını! Gün batanda rəngi saralar! (Uzaqdan cənginin səsi gəlir. Vidadi pəjmürdə halda gəlir. Vaqifi görən kimi acı bir fəryadla). - Gəldim sağlığına görüşək yenə, İnsan aldanırmış xəyal deyənə. Kor olsun gözlərim nələr görürəm. Günəşi tutulmuş səhər görürəm. Vidadi onun alnından öpərək). Susdu bağçamızın şeyda bülbülü, Saraldı yurdumun qönçə bir gülü. Buludlar qaralır matəm tutaraq. Ölməz böyük dili şerin, sənətin! Sən oğlusan əbədiyyətin! (ayağa qalxaraq göylərin dərinliyinə əllərini qaldırır, dəhşətli bir səslə). Daşdan yaranmayıb, ətdəndir ürək. S.Vurğunu millətçilikdə günahlandırır, ana dilini, öz xalqını sevdiyinə, "Vaqifin şirin dili" ifadəsini işlətdiyinə görə ittiham edirdilər. Vaqifi də öz elini və dilini müdafiə etdiyinə görə qətlə yetiriblər. Bu da şair ilhamının məhsuludurmu?.. Namazın arasında əllərini göyə qaldırıb, titrək və təsirli bir səslə: Xudaya! İnsanın halı yamandır, Nələr çəkdiyimiz sənə əyandır. Mənası varmıdır min təriqətin? İşıqlat bu dibsiz qaranlıqları... Yazıqdır dünyanın əşrəfi insan, Böyüksən, adilsən, keç günahından. Vidadinin bu monoloqunun altı misrası ixtisar edilib və şairin kitablarına salınmayıb. Özünün "muzey ömrünü" yaşayan misralar bunlardır: İlahi! Bir gətir insanı yada. Göz yaşı qalmasın qara dünyada. Sən ki iradənlə bizi yaratdın, Neçin qəlbimizi vaxtsız qanatdın? Söylə bir, insanın nədir günahı? Aciz bəndələrə qıyma, ilahi... Görəsən, ömrünün ixtiyar çağında, qayğısız günlərini yaşayan Vidadi namaz üstündə nə üçün tanrıya giley-güzar edir? İkisi Salahlıdan, ikisi Şıxlıdan.... Ancaq sonra bu röya yavaş-yavaş gözlərimin önündən çəkilib getdi. Bu qənaəti araşdırdığımız materiallar da sübuta yetirir.

Qənirə Paşayeva: "Sərhədlərin açılmasından yeganə qazanan Ermənistan olacaq". XANIM MİLLƏT VƏKİLLƏRİ AZƏRBAYCANIN MÖVQEYİNİ TÜRKİYƏLİ HƏMKARLARI İLƏ BÖLÜŞƏCƏKLƏR. "Ermənistan işğal etdiyi Azərbaycan ərazilərini azad etməyənə qədər Türkiyənin işğalçı ilə sərhədləri açması bizim üçün qəbuledilməzdir. Bu, bütün Azərbaycan xalqının fikridir". Millət vəkili Qənirə Paşayeva Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin açılması ilə bağlı məsələyə münasibət bildirərkən bu açıqlamanı verib. O bildirib ki, əgər Ermənistan Azərbaycan ərazilərinin beşdə bir hissəsini işğal altında saxlayırsa və mövqeyindən geri çəkilmirsə, Türkiyə sərhədləri açmamalıdır: "Ermənistan prezidenti Serj Sərkisyan bir neçə gün əvvəl Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi olan Qarabağla bağlı cəfəng, həyasızlıqla dolu bəyanatlar səsləndirdi. Bu fonda sərhədlərin açılması Azərbaycan dövlətinin və xalqının maraqlarına ziddir". Q.Paşayeva bu mövqeyin Türkiyə rəsmilərinə də çatdırıldığını bildirib. Əlavə edib ki, sərhədlərin açılması Türkiyənin də maraqlarına ziddir: "Türkiyənin Ermənistanla sərhədləri bağlaması beş səbəblə bağlıdır. Ermənistan Türkiyənin sərhədlərini tanımır, torpaq iddiaları irəli sürür. Ağrıdağı Ermənistan gerbində əks etdirib. Qondarma erməni soyqırımı ilə bağlı kampaniya aparır və Qarabağı işğalda saxlamaqda davam edir". Millət vəkili deyib ki, Ermənistan Türkiyənin sərhədlərin açılması ilə bağlı irəli sürdüyü şərtlərin heç birini yerinə yetirməyib və yetirmək niyyətində də deyil: "Bu ölkənin xarici işlər naziri Edvard Nalbandyan iki gün əvvəl bildirdi ki, Türkiyənin şərt qoyaraq münasibətlər qurulması ilə bağlı mövqeyini qəbul etmirlər. Belə bir şəraitdə Türkiyənin Ermənistanla sərhədləri açması, diplomatik münasibətlər qurması Azərbaycan kimi Türkiyənin də maraqlarına ziddir. Artıq bu ölkənin Cumhuriyyət Xalq, Milliyyətçi Hərəkat və digər partiyaları, türk xalqı ciddi etirazlarını bildirirlər. İnanırıq ki, rəsmi dairələr Türkiyə və Azərbaycanın maraqlarına zidd olan bu addımı atmayacaq". Millət vəkili hesab edir ki, sərhədlərin açılmasından yeganə qazanacaq tərəf Ermənistan olacaq: "Ermənistanda bu gün vəziyyət çox pisdir, daxili iqtisadiyyatı çöküb, sosial vəziyyət ağırdır. Sərhədlərin açılması Ermənistanın iqtisadiyyatının inkişafına müəyyən təkan verəcək, sosial vəziyyətin düzəlməsinə yol açacaq. Ermənistan həm iqtisadi, maliyyə imkanları baxımından, həm də psioxoloji olaraq qazanacaq. Bu da Qarabağ münaqişəsinin həllinə mənfi təsir edəcək. Ermənilər özlərini bir az daha güclənmiş hiss edəcəklər. Türkiyə xalqı buna imkan verməməlidir. Təəssüf ki, Qərbdəki bir çox qüvvə, Avropa Birliyi Türkiyəyə sərhədləri açmaq barədə təzyiqlər edirlər. Bunun regional əməkdaşlığa yol aça biləcəyini vurğulayırlar. Əminəm ki, Türkiyəyə olan xarici təzyiqlərə türk siyasi qüvvələri, xalqı öz sözünü deyəcək və bunu daxildə istəyən qüvvələrə qarşı da münasibətini bildirəcək. İmkan verməyəcək ki, sərhədlər açılsın". Millət vəkili ümid edir ki, rəsmi Ankara məsələni geniş təhlil edəcək və əvvəlki mövqeyi saxlayacaq: "Xalqımızın gözləntisi də bundan ibarətdir". Sərhədlərin aprelin 16-da açılacağı barədə xəbərlərə toxunan Q.Paşayeva bu fikrin mətbuatda səsləndiyinə diqqət çəkib: "Türkiyə rəsmilərinin açıqlamalarından da göründü ki, onlar bu addımı atmaq niyyətində deyillər. Burda söhbət hansısa aydan və tarixdən getmir. Ortada şərtlər var. Ermənistan da onları yerinə yetirməlidir". Gələn həftə Azəbaycandan bir qrup qadın millət vəkilinin məsələ ilə bağlı Türkiyəyə səfər edəcəyini deyən Q.Paşayeva özünün də həmin qrupun üzvü olduğunu söyləyib: "Tədbirlərdə iştirak edib, xalqımızın və dövlətimizin mövqeyini qarşı tərəfə çatdıracağıq".

Ziyafət Əsgərov: "Başa düşə bilmirik, sərhədlər niyə və hansı məntiqlə açılmalıdır?". "Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin açılması Azərbaycanın milli maraqlarına və mənafeyinə ziddir. Vaxtilə Türkiyənin keçmiş prezidentləri Süleyman Dəmirəl, Əhməd Necdət Sezər, həmçinin indiki hakimiyyət rəsmiləri bu fikri vurğulayıblar". Bu açıqlama ilə Milli Məclisin birinci vitse-spikeri Ziyafət Əsgərov çıxış edib. O deyib ki ki, prezident Abdullah Gül Azərbaycanda rəsmi səfərdə olanda parlamentdə çıxışı zamanı sərhədlərin açılmasının üç şərtin ödənilməsindən asılı olduğunu vurğulamışdı: "Ermənistan uydurma soyqırım iddialarından vaz keçməli, Türkiyəyə qarşı ərazi iddialarından çəkilməli və Azərbaycanın işğal altında olan torpaqlarından çıxmalıdır. Heç bir şərt yerinə yetirilməyib. Heç nə dəyişməyib. Belə olan halda sərhədlər niyə və hansı məntiqlə açılmalıdır? Z.Əsgərov hesab edir ki, bu şərtlərin heç birinə əməl edilmədən sərhədlərin açılması ən azı təəccüb və təəssüf doğurar. Sərhədlərin açılmasının Azərbaycan-Türkiyə parlamentlərarası əlaqələr təsirinə gəlincə, Z.Əsgərov deyib ki, Türkiyə Azərbaycana qardaş dövlətdir: "Hesab edirəm ki, bu həmişə də belə olacaq. Türkiyə ilə münasibətlərimiz o qədər yaxındır ki, bu strateji müttəfiqlikdən də yuxarıdır. Belə olan halda düşünmürəm ki, məsələ Azərbaycanın ziyanına həll edilsin. Tükiyədə yəqin ki, bu məsələ yenidən ölçülüb-biçiləcək və Azərbaycanın ziyanına qərar qəbul edilməyəcək". Gələn həftə Bakıda iki ölkə parlamentarilərinin iştirakı ilə görüşün keçiriləcəyini də vurğulayan birinci vitse-spiker orda geniş müzakirələr aparılacağını önə çəkib. Bəzi millət vəkillərinin Türkiyə-Ermənistan münasibətləri ilə bağlı parlamentin qapalı iclasının keçirilməsi barədə təklifinə də münasibət bildirən Z.Əsgərov buna ehtiyac görmür: "Çünki Azərbaycan ictimaiyyəti məsələ ilə bağlı fikrini, mövqeyini bildirib". Z.Əsgərov NATO-Azərbaycan münasibətlərinə də toxunub. Deyib ki, qurumla Azərbaycanın əlaqələri həmişə yaxşı səviyyədə olub. NATO-nun 60 illik yubiley tədbirlərindən birinin Azərbaycanda keçirilməsi çox məntiqi bir məsələdir. Çünki ölkəmiz qurumla münasibətlərdə çox səmimi olub və Alyansın bütün tədbirlərdə öz səmimiyyətini həmişə bildirib. Eyni zamanda NATO-nun Parlament Assambleyası ilə də gözəl əlaqələrimiz var. Azərbaycanda iki dəfə Rouz-Roud seminarı keçirilib. Bu, ölkəmizə olan inamdan, onun etibarlı tərəfdaş olmasından irəli gəlir. NATO rəhbərliyi də bunu yüksək qiymətləndirir". Münasibətlərin çox böyük gələcəyi olacağına inandığını deyən Z.Əsgərov Azərbaycanın Əfqanıstanın yenidən qurulmasında hansı formada iştirakına da toxunub: "Məsələnin detalları ilə bağlı heç nə deyə bilməyəcəyəm. Amma ümumiyyətlə bilirsiniz ki, sülhməramlılarımız orada təhlükəsizliyin qorunmasında iştirak edirlər. Azərbaycanın sülhməramlıların sayını artıra bilməsinə gəlincə, Z.Əsgərov bunun şəraitdən asılı olacağını deyib. NATO PA-nın yaz sessiyasında hansı müzakirələrin aparılacağı ilə bağlı da sualı cavablandıran birinci-vitse spiker deyib ki, may ayında Osloda tədbir baş tutacaq: "Ümumi məlumat almışıq. Amma proqramda konkret hansı məsələlərin olacağını bir həftəyə qədər biləcəyik".

Bakıda yaşayan türk iş adamları və tələbələr etiraz aksiyası keçirdilər. AKSİYA İŞTİRAKÇILARI TÜRKİYƏ İQTİDARININ ERMƏNİSTANLA SƏRHƏDLƏRİ AÇMAQ İSTƏMƏSİNƏ QARŞI ÇIXDILAR. Azərbaycanda yaşayan türk iş adamları və tələbələr Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin açılmasına etiraz olaraq dünən aksiya keçiriblər. APA-nın məlumatına görə, Nərimanov parkında keçirilən etiraz aksiyasına azərbaycanlılar da qatılıb. Əllərində "Qarabağı unutma", "Öncə Qarabağ" sözləri yazılmış plakatlar tutan aksiya iştirakçıları sərhədlərin açılmaması üçün Türkiyə prezidenti Abdullah Gülə müraciət də ünvanlayıblar: "Hazırda Azərbaycan torpaqlarının 20 faizi erməni işğalı altındadır və bir milyona yaxın azərbaycanlı Dağlıq Qarabağdakı yurdlarından uzaqda yaşamaq məcburiyyətində qalıblar. Çünki Dağlıq Qarabağ əsil Azərbaycan torpağıdır və heç bir şey uğrunda Vətən torpaqlarından vaz keçilməz. Bir burada imzası olanlar Dağlıq Qarabağ probleminin həll olması yolunda Azərbaycan prezidenti cənab İlham Əliyevin siyasətini sonadək dəstəkləyirik". Müraciət müəllifləri hər iki xalqın ortaq problemi olan Dağlıq Qarabağın geri alınması və qaçqınların öz evlərinə dönə bilməsi üçün Türkiyənin indiyədək olan dəstəyinin və qardaşlıq münasibətinin davam etməsinin və Ermənistanla sərhədlərin açılmamasının milli mənafelərimiz üçün önəmli məqam olduğunu bildiriblər. Aksiyada toplanan imzalar Türkiyənin Azərbaycandakı səfirliyinə təqdim olunub. Azərbaycanlı iş adamı Murat Əroğlu APA-ya açıqlamasında bildirib ki, etiraz aksiyası üç gün davam edəcək. Bu gün aksiyanın Hüseyn Cavid parkında və Xocalı soyqırımına həsr olunmuş abidənin önündə keçirilməsi nəzərdə tutulur. Azərbaycanın aparıcı mobil rabitə operatoru olan "Azercell Telecom" şirkətinin prezidenti Ali Ağan da Türkiyə ilə Ermənistan arasında sərhədlərin açılmasının əleyhinədir. Bu barədə A.Ağan APA-ya verdiyi açıqlamasında bildirib. "Azercell"in siyasətə qarışmadığını bildirən A.Ağanın sözlərinə görə, regionda ölkələr arasında iqtisadi əlaqələrin inkişaf etdirilməsi üçün həmin dövlətlər arasında siyasi əlaqələr yaxşı olmalıdır. "Lakin bir Türkiyə vətəndaşı olaraq, mən Türkiyə ilə Ermənistan arasında sərhədlərin açılmasının əleyhinəyəm. Bu, mənim şəxsi fikrimdir. Azərbaycan Türkiyə ilə qardaş ölkədir, dost tapmaq olar, amma qardaş yox. İqtisadi inkişaf isə siyasi stabillikdən asılıdır. Ümid edirəm ki, bizim bölgədə siyasi problemlər tezliklə aradan qalxacaq". A.Ağan həmçinin Azərbaycanla Türkiyənin strateji layihələrdə müttəfiqlik etdiyini, Bakı-Tiflis-Ceyhan, Bakı-Tiflis-Ərzurum, Bakı-Tiflis-Qars layihələrini birgə işlədiyini qeyd edib: "Ermənistan Azərbaycanın 20 faiz torpağını işğal edib ki, bu da, milyonlarla insanın qaçqın və köçkün olmasına səbəb olub. Mənim şəxsi mövqeyim ondan ibarətdir ki, Ermənistanın Türkiyəyə qarşı irəli sürdüyü uydurma "erməni soyqırımı" məsələsi və Qarabağ münaqişəsi problemləri aradan qalxmayınca, sərhədlərin açılmasının əleyhinəyəm". Türkiyə ilə Ermənistan arasında sərhədlərin açılacağı təqdirdə bir sıra Türkiyə şirkətinin ora sərmayə yatırmaq niyyətində olması barədə yayılan xəbərlərə gəldikdə isə, A.Ağan ilk növbədə qeyd edib ki, Azərbaycan Ermənistanı makroiqtisadi göstəricilərə görə xeyli qabaqlayır və Ermənistana sərmayə yatırılması Azərbaycana yatırılan investisiyaların səmərəliyini verə bilməz. "Qarabağ problemi həll olunmadan Türkiyə - Ermənistan sərhədinin açılmasını düzgün saymıram". Bunu isə Türkiyənin Bakıda fəaliyyət göstərən "Cen Telecom" şirkətinin rəhbəri Mehmet Eren deyib. Sərhədin açılmayacağını düşünən iş adamı hesab edir ki, belə bir addımın Türkiyəyə heç bir faydası olmayacaq: "Biz illərdir, türk milləti olaraq erməni problemi ilə üz-üzəyik. Ona görə də sərhədin açılacağına inanmıram. Bu baxımdan Azərbaycanla Türkiyə arasında da hər hansı problem də yaranmayacaq. Çünki biz erməni probleminə görə hər zaman birlikdə hərəkət etmişik, bundan sonra da belə olacaq. İqtisadi olaraq da, millət olaraq da dost və qardaşlığımız davam edəcək". M.Eren bildirib ki, Ermənistan ticarət və iqtisadi yatırımlar baxımından heç vaxt Azərbaycanı əvəz edə bilməz: "Türkiyə illərdir, Azərbaycanda iqtisadi işlər həyata keçirir, buna yeni başlamayıb. Onun üçün də Ermənistanla münasibətlərin Türkiyə üçün iqtisadi faydasından danışmaq belə düzgün deyil. "Merd Petrol" Azərbaycan-Türkiyə Birgə Müəssisəsinin təsisçisi Ercan Turan da Azərbaycan və Türkiyənin tarix boyu yaşadığı eyni kədəri, eyni sevinci paylaşdığını, hələ ötən əsrin əvvəlində Azərbaycana köməyə gələn Nuru Paşanın rəhbərlik etdiyi türk ordusunun Bakının azadlığı uğrunda apardığı döyüşlərdə həlak olmuş əsgərlərin Azərbaycan paytaxtının ən uca yerində uyuduğunu qeyd edib: "Ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəlində Azərbaycanın yenidən dövlət müstəqilliyini əldə etdikdən sonra Türkiyənin hər zaman Azərbaycanın yanında olduğu, həmçinin iki ölkənin birgə səyi nəticəsində bir çox layihənin həyata keçirildiyi bizlərə yaxşı bəllidir. Lakin son günlər Türkiyə və Ermənistan arasında sərhədlərin açılması ilə bağlı aparılan danışıqlar bütün Azərbaycan xalqını narahat edir. Azərbaycan ərazilərinin 20 faizinin işğal olunması, 1 milyondan çox vətəndaşın öz doğma torpaqlarından qovulması, Xocalı soyqırımının törədilməsi bütün dünyaya məlumdur. Bununla bərabər, ermənilərin Şərqi Anadolunun bir hissəsinin "Qərbi Ermənistan" olaraq qəbul etmələrini, Ağrı dağını "Ermənistan Milli Simvolu" olaraq gördüyünü bilirik. Qarabağ məsələsi çözülməyincə, Ermənistan öz Konstitusiyasından Türkiyəyə qarşı ərazi iddiasını çıxarmayınca, Ağrı dağının Ermənistanın simvolu olmasından imtina edilməyincə, İrəvanla hər hansı münasibət qurulması yolverilməzdir. Biz əminik ki, Türkiyə dövləti bütün bunların həlli üçün əlindən gələni edəcək. Prezident Abdullah Gülün də qeyd etdiyi kimi, Qarabağ məsələsində qaneedici irəliləyiş olmadan Türkiyə-Ermənistan əlaqələrində çox sürətli inkişafın baş verməsi çətindir". E.Turanın fikrincə, heç bir Türkiyə Cümhuriyyəti hökuməti Ermənistanı qarşılıq görmədən sözdə qazanmaq uğrunda qardaş Azərbaycanı itirməyə və gözdən çıxarmağa hazırlaşmamalıdır: "Ulu öndər Heydər Əliyevin dediyi kimi, biz bir millət, iki dövlətik. Türkiyə və Azərbaycan bu günə qədər öz xalqlarını müdafiə etmək kimi tarixi məsuliyyət daşıyır. Türkiyə Cümhuriyyəti vətəndaşı olaraq inanıram ki, Türkiyə hər zaman olduğu kimi, yenə də Azərbaycanla bərabərdir. Bizim heç birimizin Azərbaycan türkünü incitməyə, onun sevgi və sayğısını itirməyə haqqımız yoxdur".

Cəfərəli Taşbağ: "Biz iqdırlılar Ermənistanla sərhədlərin açılmasından narahatıq". "TÜRKİYƏ-ERMƏNİSTAN SƏRHƏDLƏRİ AÇILSA, ŞƏXSƏN MƏN ETİRAZÇILARIN ÖNÜNDƏ GEDƏCƏYƏM". İqdırlılar həyəcan təbili çalır! Çox yaxşı olardı ki, Azərbaycandan bir dövlət orqanı səlahiyyətləndirilsin, İqdırın ziyalılarından, nüfuzlu iş adamlarından, ağsaqqallarından nümayəndələr seçilsin, burada və ya Bakıda İqdırda yaşayan azərbaycanlıların bərabərliyi yolları müzakirə olunsun, ortada olan problemlər, anlaşılmazlıqlar aradan qaldırılsın. Bu gün Bərzani və ya təlabani İraqda oturub Türkiyədəki kürdün problemindən danışa bilir, bizim haqqımızda niyə danışmasınlar? Bizim günahımız nədir ki, Araz torpağı ikiyə bölüb və biz bu tərəfdə qalmışıq?! "525"in müxbirinin suallarını İqdırın nüfuzlu şəxslərindən biri - iş adamı, Mustaş LTD şirkətinin sahibi Cəfərəli Taşbağ cavablandırır. - Cəfərəli bəy, Ermənistan-Türkiyə sərhədlərinin açılması ilə bağlı mövqeyiniz necədir? - Mən sərhədlərin açılmasının tərəfdarı deyiləm. Mən bununla bağlı öz mövqeyimi neçə illər bundan əvvəl bildirmişəm. Nədənsə, 3-4 il əvvəl sərhədlərin açılması ilə bağlı müzakirələr gedəndə bəziləri bundan öz siyasi məqsədləri üçün istifadə edirdilər. Amma iqdırlıların əksəriyyəti sərhədlərin açılmasına qarşıdır. Burda hər birimiz Ermənistanla sərhədlərin açılmasından narahatıq. Biz azəri türküyük. Azərbaycan torpaqlarının 20 faizi Ermənistanın işğalı altındadır, bir milyondan artıq qaçqını var. Yaxşı Azərbaycanla bağlı məsələni qoyaq bir kənara, bəs, Türkiyənin özünə qarşı irəli sürülmüş iddialar?! Ermənistanın Türkiyəyə qarşı da torpaq iddiası var. Bundan başqa, xaricdə nə qədər səfirlərimizi, konsullarımızı öldürüblər. Bu məsələdə Türkiyədəki bəzi qüvvələr ya Avropanın, Amerikanın oyununa giriblər, ya da məcbur qalıblar. Ümumiyyətlə, səbəbini anlamaq olmur. Son dövrlərə qədər "Qarabağ problemi həll olunmayınca, qaçqınlar yurdlarına qayıtmayınca sərhədlər açıla bilməz" deyən insanlar bu gün sanki bütün problemlər həll olunmubmuş kimi davranırlar. İndiki vəziyyətdə sərhədlərin açılması düzgün qərar deyil. İlk növbədə qaçqınlar yurd-yuvalarına dönməli, işğal olunmuş Azərbaycan əraziləri qaytarılmalı, ermənilər Türkiyəyə qarşı torpaq iddialarından geri çəkilməlidir. Sərhədlərin açılması yalnız Türkiyə rəhbərliyinin qərarı əsasında həll olunmamalı, Azərbaycan xalqının istəyi də nəzərə alınmalıdır. İndi İqdır camaatı elə bilir ki, əhalinin hamısı sərhədin açılmasından faydalanacaq. Necə ki, Azərbaycanla sərhədlərin açılmasından hamı yararlana bilmədiyi, hamı iş qura bilmədiyi kimi, Ermənistan qapılarının açılmasından da hamı yararlana bilməyəcək... ...1992-ci ildə Sədərək gömrüyü açılanda İqdırda adam əlindən tərpənmək olmurdu. Şokaladın, saqqızdan tutmuş, pal-paltara qədər hər şey alırdılar. Amma Azərbaycandakı qardaşlarımızın çoxu zaman keçdikcə gördülər ki, İqdır pul qazanmaq üçün çox kiçik yerdir və artıq alış-veriş üçün istehsal müəssisələrinə getdilər. Ermənilər onsuz da təyyarə ilə İstanbula gedib alış-veriş edir. Daha yaxşı imkanlar varsa, erməni gəlib iqdırlı ilə alış-veriş etməz, İstanbulda oturan erməni ilə alver edər. İqdır olsa-olsa tranzit yol kimi sərfəli ola bilər. Yəni, bu məsələnin İqdıra bir xeyri yoxdur. Onsuz da ermənilər Gürcüstan üzərindən türk mallarını alırlar, ticarət həmişə olub. Hökumət rəhbərlərinin açıqlamasından da məlumdur ki, 70 min erməni qaçaq yolla İstanbulda yaşayır. Bir halda ki erməni İstanbula gedib-gələ bilir, İqdır qapısı niyə bu dərəcədə əhəmiyyət daşıyır?! - Cəfərəli bəy, son bələdiyyə seçkiləri nəticəsində separatçı kürd təmayüllü DTP İqdır rəhbərliyinə sahib oldu. Qarsda sərhədlərin açılması ilə bağlı tendensiya İqdırda da davam edə bilərmi? - Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin asılması məsələsi dövlətlərin verəcəyi qərardır. Amma biz xalq olaraq bu məsələ ciddiləşəndə yolu kəsməli, boykot, mitinqlər etməliyik və edəcəyik də. Şəxsən mən etirazçıların önündə gedəcəyəm. Çünki sərhədlərin açılması bizə ziyan verəcək. 1992-ci ildən əvvəl - Turqut Özalın zamanında Avropa ölkələrindən Ermənistana göndərilən yardımı İqdırdan keçirmək istəyirdilər. Burda yaşayan azərbaycanlılar Yunis dağı tərəfdə tir maşınlarının önünə keçdi, onların getməsinə əngəl oldu və geri qaytardı. Azərbaycan rəhbərliyindən yeganə xahişimiz budur ki, İqdırda soydaşlarının yaşadığını unutmasınlar. Biz onlardan tək bir şey istəyirik - bizə sahib çıxsınlar. Azərbaycan telekanallarına baxanda görürəm ki, Gürcüstandakı azərbaycanlılara yüksək diqqət və qayğı göstərilir, onlara hər bir məsələdə maddi və mənəvi dəstək göstərirlər. Demirik ki, bizə maddi yardım etsinlər. Mənəvi olaraq dəstək olsunlar bizlərə. Burda bizlərin var olduğunu bilsinlər. İqdırda yaşayan azərbaycanlıların 100 faizi Azərbaycan üçün canlarını belə verməyə hazırdır. Onlardan biri də mənəm. Çox yaxşı olardı ki, Azərbaycandan bir dövlət orqanı səlahiyyətləndirilsin, İqdırın ziyalılarından, nüfuzlu iş adamlarından, ağsaqqallarından nümayəndələr seçilsin, burada və ya Bakıda İqdırda yaşayan azərbaycanlıların bərabərliyi yolları müzakirə olunsun, ortada olan problemlər, anlaşılmazlıqlar aradan qaldırılsın. Bu gün Bərzani və ya təlabani İraqda oturub Türkiyədəki kürdün problemindən danışa bilir, bəs, bizim haqqımızda niyə danışmasınlar? Bizim günahımız nədir ki, Araz torpağı ikiyə bölünüb və biz bu tərəfdə qalmışıq?! İlhamə QASIMLI, İqdır.

Mehmet Nuri Güneş: "Obama qərar verəndən sonra Türkiyə Ermənistanla sərhədlərini açacaq". DTP-li BƏLƏDİYYƏ BAŞÇISINDAN ERMƏNİSTANLA SƏRHƏDLƏRİN AÇILMASINA ETİRAZ EDƏNLƏRƏ XƏBƏRDARLIQ: "BİZ BUNA İMKAN VERMƏYƏCƏYİK". Türklər demiş, iştə Mehmet Nuri Güneş! O Günəş ki, əhalisinin böyük əksəriyyəti Azərbaycan kökənli olan bir şəhərin - İqdırın kürd kökənli və separatçı ideologiyalı bələdiyyə başçısı seçildi. Bu barədə gələn saylarımızda yazacağıq. Yəqin ki sürpriz nəticənin qəhrəmanı olan və təhlükəli ideologiyaya xidmət edən bir şəxsin Azərbaycanla həmsərhəd və on minlərlə soydaşımızın yaşadığı bir şəhərə rəhbərlik etməsi Azərbaycan üçün yeni fəaliyyət istiqamətini müəyyənləşdirmək üçün əsas olacaq. "525"in müxbirinin Mehmet Nuri Güneşlə müsahibəsi də İqdırın Azərbaycanla bundan sonrakı əlaqələri, eləcə də onun azərbaycanlılarla bağlı fəaliyyəti ətrafındadır. - İqdır bələdiyyəsinin yeni rəhbəri kimi Azərbaycanla əlaqələrdə nələri vəd edirsiniz? - Biz mövcud əlaqələri daha çağdaş, insana yaraşan səviyyəyə yaxınlaşdıracağıq. Bu günə qədər İqdırda biryönlü idarəetmə vardı. Biz çağdaş, insana yaraşan, irqçilik qoxumayan, insanı insan kimi görən bir idarəetmə prinsipi ilə işləyəcəyik. İnsana dəyər verən, insanı insan kimi görən, insanı kiçiltməyən bir anlayışla çalışacağıq. Məqsədimiz dostyana əlaqələr qurmaqdır. Bundan öncə necə olduğunu bilmirəm, amma biz əlimizdən gəldiyi qədər daha çağdaş, topluma faydalı olan əlaqələri inkişaf etdirəcəyik. Mənim babam 118 il əvvəl irqçiliyin üstündən xətt çəkərək azəri ilə evlənib. Nənəm İrəvan xanının qızıdır. Biz irqçiliyi qırmışıq, sizlər isə hələ də yox. - DTP-nin əhalisinin əksəriyyətinin azərbaycanlılardan ibarət İqdır bələdiyyəsini qazanması Azərbaycanda təəccüblə qarşılanıb. Hətta belə fikirlər də var ki, kürd partiyasının seçkilərdə qələbəsi İqdırda azərbaycanlıların sayının azalmasına və onların İqdırdan köçməsinə səbəb olacaq... - Bu günə qədər bu işə təpki göstərənlərin bir az özlərinə nəzər salmalarına ehtiyac var. İndiyə qədər İqdırda təkyönlü və sadəcə, özünü düşünən yönətim vardı. Biz isə onlardan daha çağdaşıq, daha çox demokratık, bizim insanlara önəm verən idarəetmə anlayışımız var. Kimsənin narahat olmasına gərək yoxdur. Biz çağdaş düşüncəyə üstünlük verəcəyik. Bizim fəaliyyətimizi izləyib görəcəksiniz. Bəziləri burda kresloya yiyələnmək, iqtidarda olmaq üçün 80 ildir irqçiliyi rəhbər tutur. İqdırda solçu olub MHP-ləşən insanlar var. Bələdiyyə xidmət qapısıdır - biz hər kəsə bərabər hüquqla yanaşacağıq. - İqdırın həm də Ermənistanla sərhədi var. Sizin Ermənistanla sərhədlərin açılması ilə bağlı düşüncələriniz necədir? - Bu bizim səlahiyyətimizə aid məsələ deyil. Biz istərdik ki, hər kəs bir-biri ilə dostcasına əlaqələr qursun. Sərhədlərin açarı Obamanın əlindədir - Obama qərar verəndən sonra Türkiyə Ermənistanla sərhədlərini açacaq. Türkiyənin də, Azərbaycanın da açarı Obamanın əlindədir. Şəxsi fikrim isə budur ki, insanlar bir- birinə düşmən olmamalıdır. Biz dostyana əlaqələr qurmaq istəyirik. Bəziləri bu məsələdə xalqı narahat etməyə yönəlmiş fəaliyyət göstərir. - Otağınızda, başınızın üzərində Atatürkün böyük portreti var. Atatürk ideologiyasına münasibətiniz necədir və bu portreti saxlayacaqsınızmı? Atatürk qurtuluş mücadiləsi verən, hər kəsin qəbul etdiyi dəyərdir. İlhamə QASIMLI, İqdır.

İşıq yazısı – fotoqrafiya. "İLYAS GÖÇMƏNİN ŞƏKİL DƏFTƏRİ" HAQQINDA SÖHBƏT. Bu yaxınlarda "Mütərcim" nəşriyyatında şair Səlim Babullaoğlunun "İlyas Göçmənin şəkil dəftəri" şeirlər kitabı işıq üzü görüb. Sözügedən kitab şairin "Tənha" və "On" kitablarından sonra anadilli oxucularla üçüncü görüşüdür. İndiyədək dünya ədəbiyyatından Ç.Miloş, O.Vəli, F.H.Dağlarca, İ.Brodski və Ş.İataşvilinin şeir kitablarını Azərbaycan dilinə tərcümə edən istedadlı tərcüməçi adıçəkilən son kitabında türkiyəli fotoqraf İlyas Göçmənin fotolarını SÖZə çevirib. Şairlə söhbətimiz də həmin kitabla bağlı oldu. Fotolara şeir yazmaq ideyasının haradan qaynaqlanması və ümumiyyətlə, şairin son kitabı ilə bağlı paylaşdığı fikirlərin oxucularımız üçün də maraqlı olacağını düşündük. - Öncə istərdim, fotoları yeni kitabınızın mövzusuna çevrilən İlyas Göçməni oxucularımıza tanıdasınız. Onun şəkil dəftəri əlinizə haradan keçdi və necə oldu ki, onlara şeir yazmaq fikrinə düşdünüz? - Sistem və silsilə şəklində olmasa da, poeziya tarixində rəsmlərə və fotolara şeirlər həsr edilib. Belə desək, şeirin rəssamlığa və eləcə də tərsinə təsirlərinə rast gəlinir. Şəkillərə şeir yazmağım təbii alındı. Tanınmış türk şairi Orxan Vəlinin şeirlərini hazırlayıb "Dünya ədəbiyyatı" dərgisinin əlavəsi kimi nəşr eləmişik. Həmin vaxt "Orxan Vəli Şeir Evi" ilə əlaqələrim quruldu. Orxan Vəlinin ən yaxşı müasir tədqiqatçısı Şərəf Özsoyun təklifi ilə məni 2006-cı ildə İstanbula, Qəbzə bələdiyyəsinin təşkil elədiyi "Əskihisar şeir festivalına" dəvət etdilər. Elə o vaxtlar İstanbulda Yasemin Bayerin tərcüməsində "İyunda oxunan nəğmələr" kitabım nəşr olunmuşdu. Həmin vaxt festivalda iştirak etməklə bərabər kitabın təqdimat mərasimində də oldum. Yasemin xanımın böyük səyləri ilə bir çox görüşlərə qatıldım. Elə o görüşlərin birində sözügedən kitabın üz qabığının dizayneri, Türkiyənin "Salı" qrupuna aid məşhur fotoqrafı və Bayerlər ailəsinin dostu İlyas Göçmənlə tanış oldum. Əsərləri həm Türkiyədə, həm də xaricdə nəşr olunan çox müxtəlif albom və kitablarda həm tək-tək, həm də silsilə kimi yer alıb. Dünya miqyasında 49 mükafatın sahibidir. Tanışlıqdan sonra fotoqraf mənə "Türk fotoqrafçıları-40" seriyasından olan albomunu hədiyyə etdi. Alboma 40 fotonun yer aldığını öyrənəndə nağıl şərtlərindən birinin artıq hazır olduğunun fərqinə vardım. Bayerlərin evində qonaq olduğum o gözəl günlərin birində Yasəmin xanıma bu fotoların hər birinə şeir yazmaq qərarımı açıqladım. Bunu niyə dediyimi, yaxud bu qərarı nədən qət etdiyimi axıracan anlamamış, elə həmin axşam "Təsvirə ithaf" adlı ilk şeiri yazdım. - Fotolara şeirlər yazmaq bizim ədəbiyyatımızda yeni bir ideyadır. İncəsənətin bu növünü şeirlə qovuşdurmaq ideyası məhz həmin albomu alandan sonra ağlınıza gəldi, yoxsa bu, düşüncələrinizi əvvəldən də məşğul edirdi? Məni o şeirləri yazmağa sövq edən bəlkə də bir az şüuraltında yatan bu qənaət idi. Hələ yüz əlli il əvvəl Bodler fotoqrafiyanı ziyanlı sənət hesab eləmişdi. Daha doğrusu, o varlığın mahiyyətinin fotoda açılmasını mümkünsüz hesab eləmişdi. Bu haqda mübahisə eləmək olar. Bu gün biz təsvirin və səsin sözü üstələdiyi dövrdə yaşayırıq. Əlbəttə, düşünə bilərlər ki, qrafikliyi və səslənməsi nəzərə alınarsa söz elə təsvir və səs deməkdi. Əgər bizə mahiyyət lazım deyilsə, elədi. Başqa bir yandan baxanda şeir fotoya oxşayır. Süjetin metafizik xüsusiyyətləri kəskin şəkildə fokusda cəmlənməlidir və cəmlənib. Fransız fotoqrafı Robert Duano da bu təcrübəni ümumiləşdirərək poeziyanın fotoqrafiyaya rəssamlıqdan daha yaxın olduğu qənaətinə gəldiyini deyib. Zənnimcə, bu fikir də mübahisəlidir. Bu kitabda yer alan şeirlər qarışıq və ziddiyyətli çək-çevirlərin arasından sızıb. Mən bu şeirlərdə bəzən gördüyümü təhlili etmişəm, bəzən görməli olduğumuzu faş etməyə çalışmışam, bəzən də şəkillərin təklif etdiyi reallıqlar ürəyimi açmayanda başqa bir təklif irəli sürmüşəm. Bu dövrdə fotoqrafiyanın tarixi ilə bağlı bəzi məqalələrlə tanış olmuşam. Aristotel, Platon, Demokrit, Əbu Əli ibn-əl-Həysam, Leonardo da Vinçi , Bekon, Daqer, Tabott kimi azman el adamları təsvirin qeydə alınması üçün çalışıblar, fikir söyləyiblər, uğurlar əldə ediblər. Ancaq iki min ildən artıq bir vaxt gərəkib ki, insanın və təbiətin dəqiq təsvirini çəkmək mümkün olsun. Amma indi rəqəmsal fotoaparatlar hər üç aydan bir təkmilləşir. Pis budu, bu illər ərzində unutmuşuq ki, biz təsviri yalnız qeydə alanıq, həmin reallıqları yaradan deyilik. Bu şeirləri qələmə alanda həmin düşüncəni nəzərə almışam. "Küçə uşaqları" deyirlər bizə, Bizlərsə çöl quşlarıyıq. Fotoda əks olunan gözləri ümidlə dolu uşaqların baxışlarından bu şeiriniz oxunur... - Küçədə böyüyən uşaqlar çox şey danışa bilərlər, amma az danışırlar. Bəlkə ona görə ki, mən onların həyatı haqqında az bilirəm. Həm də həyatı mərhumiyyətlərlə dolu olan uşaqlar nədənsə mənə elə gəlir ki, müdrik adamlar kimi az şey danışmağı sevirlər. Amma onların haqqında deyilə biləcək ən pis şey bəlkə də onların "küçə uşaqları" adlandırılmasıdır. Küçə çölün sonrakı adıdı, orada relyefi binalar, arxitektura əvəz eləyir. Küçə bakirəliyini itirmiş çöldü. Bu uşaqları "küçə uşaqları" adlandırıb onları yaralayanlardan fərqli olaraq mən onlara "çöl quşları" deyib yaralarını öz nəğmələriylə sağaltmaq istəmişəm. - Nağıldakı şərtlərdən birinin olduğunu dediniz. Sizcə, İlyas Göçmənin təsvirləri və sizin şeirləriniz birlikdə o sirli 40-cı qapını aça bilibmi? Qırxıncı qapı onu açmaq üçün yox, onun olduğunu anlamaq, onu görmək üçündü. Mən sadəcə olaraq bir silsilə şeir yazdım. Məncə, bundan artığını demək düz olmazdı. - Bu təsvirlərin şeirə çevrilməsi ürəyinizcə oldumu? - Modernist poeziyada əyani obrazlılıq şərtlərdən biridir. Amma söhbət təsvirin şeirə çevrilməsindən, özü də bunu silsilə şəklində etməkdən gedirsə, bunu əyani dilin üslubi hala gətirilməsi ilə etmək lazımdı. Şeirlərimi yazanda yəqin mən bu düşüncəylə, amma intuitiv hərəkət etmişəm. Fotoqrafiya - işıq yazısı deməkdi. Bu təkcə fiziki mənada deyil. Yəni biz də işığın yazdığı yazılarıq. Mənim ilhamverici qüvvəm bu olub. Bəzən elə olub ki, bütün günləri hər gün bir neçə saat olmaqla hər hansı bir şəklə baxıb sonra yalnız bir neçə misra yazmışam. Olub ki, bir baxışla şeiri qələmə almışam. Hərdən də həftələrlə sadəcə şəkillərə baxmışam. Kitabda yer alan şeirlərin əksəriyyəti verilibdi, qafiyə sistemi yoxdu. Deyə bilmərəm təsviri şeirə çevirməyi nə qədər bacarmışam, amma buna çalışmışam. "O, şeirdə yalnız binanın fasadını təsvir edir, bununla da insan münasibətlərinin sosial-mədəni aspektlərini göstərir, kadrarxasında qalan fotoqrafın köməyi ilə kimsəsiz çimərliyi təsvir edir, bununla da ümumiyyətlə təsvir fenomeninin formulunu verir, ata və uşaq arasındakı ilk baxışdan adi dialoqu yazır və bu poeziya olur". Şota İataşvili, şair, "Mravalsakhovani Qvekana" ("Çoxsimalı ölkə") jurnalının baş redaktoru, Gürcüstan. "Deyirlər ki, foto donmuş zaman parçasıdır, bu yanlış ifadədi, əslində foto donmuş məkan parçasıdı və onun zamana heç bir dəxli yoxdu. Yəni onlarda zaman dayanmayıb, onlar zamanın içindədirlər. Səlimin İlyas Göçmənin fotolarına yazdığı şeirlər bu məkan parçalarına zaman gətirir. Onlar şəkil olmaqdan çıxır, canlanır. Bir də həmin şeirləri oxu təcrübəmdən bildiyimdən deyirəm ki, bu şeirləri təkrar-təkrar, bir neçə dəfə oxumaq lazımdı, çünki şeirlərdəki sətiraltı mənalar və tez-tez rastlanan "ikidiblilik" olduğuna görə birinci oxu yalnız sözlərin şəklinə baxmağa icazə verir". "Babullaoğlu "İlyas Göçmənin şəkil dəftəri" şeir kitabı ilə yeni yaradıcılıq rakursunda çıxış edir. Şeirlərini fotoların fonunda yazması, fikir assosiasiyalarını onlara müraciətən ustalıqla hörməsi klassik Şərq və dünya poeziyasına, incəsənət tarixinə retrospektiv yanaşmadan doğan orijinal cəhddir...". "Onun poeziyası Avropa və Asiya arasında axan, toxunanda adamı ayıldan və adi şeylər haqqında sərt həqiqəti anladan müdriklik energetikası il dolu çaydır. O, novator şairidir, onun poeziyasını müasir Qafqazda təsadüf saymaq olmaz". Dalmira Tilepbergenova, şair, kinorejissor, Mərkəzi Asiya PEN təşkilatının sədri, Qırğızıstan. "Səlimin şeirləri bizim bir o qədər də alışmadığımız bədii mətnlərdir- özünün qeyri-adi ritmi ilə, "qəribə" poetik sintaksisi, spesifik intonasiyası ilə. Bilmirəm, Səlimin şeirləri haqqında yazılarda bu cəhət qeyd olunub, ya yox, amma elə bu cəhət-qəribəlik və gözlənilməzlik onların həqiqipoeziya kimi dəyərləndirilməsi üçün yetərlidir. Məhz bu tipli əsələr nəhəng dünya ədəbiyyatı okeanına qovuşmağa gətirib çıxara bilər...".

Yeni bağ qonşumuz - kənd təsərrüfatı nazirliyində aqrar sənaye ilə bağlı hansısa böyük bir idarənin rəisi işləyən Mehman Qulamdarovun bizi təkidlə evinə qonaq dəvət elədiyini eşidəndə əhvalım pozuldu. Tanımadığım insanların əhatəsində olmağın, üstəlik, protokol xatirinə deyilən ənənəvi sağlıqlar və süni ünsiyyət naminə quraşdırılan mənasız söhbətlər yığnağının içinə düşməyin mənim üçün nə qədər əzablı olduğunu bilən ərim günah dolu üzlə: - Yaxşı deyil, nə qədər olmasa, qonşuluqdu. Deyərlər: "saymadılar..." - deyəndə, məxsusi olaraq, mənimlə - "yazıçı qonşuyla" yaxından tanış olmaq məqsədi daşıdığını dəqiq bildiyim bu məclisdən yayınmağın mümkün olmayacağını hiss edib susdum. Yaşı altmışı haqlasa da, seyrək, çal saçları, iri gözlüklü eynəyinin arxasında kölgələnən qoca gözləriylə daha ahıl görünən Mehman Qulamdarov öz ailəsi ilə - bir vaxtlar hansısa uzaq dağ kəndində şəfqət bacısı işləmiş, ərə gedib dünyaya bir oğlan uşağı gətirəndən sonra şəhərə köçmüş, əri dövlət qulluğuna keçəndən sonra kökəlib, ağırlaşıb, hərəkətsiz həyatdan və yağlı yeməklərdən tez-tez qan təzyiqi qalxan arvadı Zərifə xanımla və artıq evlənib, ailəsi ilə birgə hansısa uzaq ərəb ölkəsində yaşayan oğlunun on iki yaşlı qızıyla bizim bağdan bir neçə həyət aralıda, təmirini yenicə bitirib başa çatdırdıqları, zoğalı rəngli kirəmitli damı gün şüalarının altında qəribə narıncı bərqlər vuran əzəmətli, üçmərtəbəli evdə yaşayırdılar. Burda həmçinin, Zərifə xanımın, həmin uzaq dağ kəndindən özüylə gətirib gəldiyi bir neçə qohumu da ? orta yaşlı ər-arvad və balaca oğlan uşağından ibarət kiçik bir ailə də yaşayırdı. İlin bütün fəsilləri, evin arxa tərəfindəki, quş damından bir qədər böyük komada yaşayan bu adamlar, havalar soyuyanda və ev sahibləri şəhər evinə köçəndə də burda qalır, səhər-axşam həyətdə, ya binanın mərtəbələri arasında təsərrüfat və ev işləri ilə məşğul olurdular. Neçə illərdən bəri yaydan-yaya nəzakət xatirinə, uzaqdan-uzağa salamlaşdığım, bəzi ötəri təsadüflərlə çimərlikdə, ya bağ yolunda rastlaşarkən, həyəcandan pörtüşmüş üzüylə yolumu kəsib xumarlı, ala gözlərini süzdürə-süzdürə guya hal-əhval tutan, əslində isə, ən yaxın məsafələrdən məni, ləzzətli şərbəti sümürən tək, "qurtum-qurtum içən" Zərifə xanımın çoxdannan bəri mənə "göz qoyduğunu" bildiyimdən, bu qəfil qonaqlığın təşəbbüskarının məhz o olduğunu həmin dəqiqə anladım. Qonaqlığa, bu ailə ilə bizi necəsə, bir gün bağ yolunda tanış eləyib, sonradan bütün ailə tarixçəsini danışan çəpər qonşumuz Salman müəllimin də, həyat yoldaşı Züleyxa xanımla dəvət olunduğunu biləndə, halım lap xarablaşdı. Bir vaxtlar ali təhsilini Moskvada başa vursa da, nəhəng yük maşınlarının satışıyla məşğul olan böyük bir şirkətin prezidenti Salman müəllimə ərə gedəndən sonra darıxdırıcı evdar qadın həyatını sürən, il uzunu bağ evində yaşadığından və həyət-bacada ağır ev işləri görməkdən dərisi qaralıb beli bükülən, maraqsız, məzmunsuz günlərini, tanış-bilişin "həyat və yaradıcılığı" barədə necəsə əldə etdiyi təfərrüatlı məlumatlarla və düşdüyü məclislərdə, zahirinə uyuşmayan kübarsayağı opera səsi ilə son təəssüratlarını bölüşdüyü mütaliə ilə ovudan Züleyxa xanımın da mənə olan öldürücü marağını bildiyimdən, sabahkı axşamın dəhşətindən məni xilas edə biləcək çıxış yolları barədə düşündümsə də, anladım ki, burda yeganə əlac - məclislərdə tost deyib, lətifə danışmaqdan, sözü qurtaranda, sazı sinəsinə basıb qədim elə havaları oxumaqdan yorulmayan Salman müəllimin özünədi. ...Biz, Mehman Qulamdarovgilin, damlarının rənginə uyğun əzəmətli bir zoğalılıqla rənglənmiş, taybatay açıq qapılarına yaxınlaşanda həyətdə heç kim gözə dəymirdi. Hardansa, evin arxa tərəfindən havaya aramla dağılan tüstünün ətrindən, orda kimlərinsə dinib-danışmadan, ehtiyatlı hərəkətlərlə kabab bişirdiyi bilinirdi. Ayağımızı içəri qoymaqla, evin yuxarı mərtəbələrinin hansıdansa Salman müəllimin, içi həyat sevgisi dolu, yağlı səsi eşidildi: - Ay xoş gəlib səfa gətiribsiz! Bə hardasız bayaqdannan?.. Zərifə bajı da burda ürəyinin içini yeyib qurtardı. Dedik, bəs Sevda xanımın (yəni mənim) olsun ki, yenə bir işi çıxdı... Salman müəllim sözünü bitirməyə macal tapmamış, Mehman Qulamdarovla Zərifə xanım, yerin içindən pırtlayıb çıxan tək, qarşımızda peyda oldular. Mehman Qulamdarov bizimlə, kənd və torpaqla bağlı kobud peşəsinə uyuşmayan incə bir nəzakətlə - ötəri, utancaq təbəssümlə salamlaşıb kənara çəkildi. - deyərək, məni bağrına basdı, sonra gözləri, kamına yetmiş xoşbəxt aşiq şöləsi ilə yana-yana, bizi, evə tərəf aparan cığırla utancaq tələbə yerişi ilə müşayiət eləyə-eləyə - Səhərdənnən gözümüz yolda qalıb. ...Biz, binanın ikinci mərtəbəsində yerləşən geniş qonaq otağına daxil olanda, otağın girəcəyini kəsdirən Salman müəllimlə üz-üzə gəldik. - deyən Salman müəllim yoldaşımla öpüşüb-görüşüb, ev sahibinin genişürəkliyi ilə bizə süfrənin yuxarı başında yer göstərdi. ...Otağın tən ortasında açılmış, üstü müxtəlif qəlyanaltılar, mer-meyvə və içkilərlə dolu təntənəli süfrənin arxasında Salman müəllimin arvadı Züleyxa xanımdan savayı iki yaşlı ər-arvad və həmin yaşda, bir-birinə bənzər üç gombul qadın, bir də dolu bədənli, balaca bir qız uşağı da əyləşmişdi. Bizi görüb onlar da ayağa qalxdılar və biz onlarla da bir-bir görüşüb tanış olmalı olduq. - Bu, mənim rəfiqəmdi... - hardansa arxamdan, nəfəsini içinə qısa-qısa danışan Zərifə xanım əli ilə, yaxınımızda dayanan cütlüklərdən birini göstərdi. Bu isə Mehman müəllimin iş yoldaşı və onun xanımıdı. ...Bizim üçün süfrənin ən mötəbər hissəsində ayrılmış yerlərimizi tutduqdan sonra ortaya çaşqınlıq dolu, pərt bir sükut çökdü. Sonra kimsə evin sahibini - süfrənin aşağı başında bürüşüb fikrə dalan Mehman Qulamdarovu dümsüklədi və o ayağa qalxıb rəngi ağara-ağara, sözlərin axırını yeyə-yeyə, tələsik bir "xoşgəldin" dedi, sonra üzünə zillənən gözlərdən tezcə qurtulmaqdan ötrü, araq dolu qədəhini heç kimlə toqquşdurmadan, birnəfəsə başına çəkib yerinə oturdu. Sonra Salman müəllim ayağa qalxdı, geniş, rahat qarnını qabağa verib, qayışını, qundağından qılınc sivirəcək təki, koroğlusayağı ədayla sahmanlayıb, özünü məclisin tamadası elan elədi və xırıltılı səsiylə bir xeyli Mehman Qulamdarovdan - onun hədsiz kövrək və incə təbiətindən, qayğıkeş ailə başçılığından, əvəzsiz yol yoldaşlığından, nazirlikdə qazandığı hörmət-izzətindən, kənd təsərrüfatı sahəsində gördüyü misilsiz işlərindən danışdı... O danışdıqca, Zərifə xanım məmnun təbəssümlə qonaqların nimçələrini qəlyanaltılarla doldurdu, sonra həyəcan və çaşqınlıq dolu ala gözlərini mənə süzdürə-süzdürə, növrəstə qız səsiylə: - Hamısı fransız reseptləriylə hazırlanıb. ... Mən onun bu sözünə nə cavab verəcəyimi bilmədən, əlimi meyvə dağının üstünə şabalıdı örtük kimi salınan üzüm salxımına uzatdım və həmin dəqiqə də əlimin, bu hündürayaqlı, çini meyvəqabının böyründən asılan kiçik ölçülü karton qırığına toxunduğunu hiss edib bunun, qabın satış etiketi olduğunu gördüm. Sonra içinə müxtəlif qəlyanaltılar, şoraba və salatlar yığılan digər büllur və çini qabların da, süfrənin üstünə, həmin qızılı bağlı satış etiketləri ilə qoyulduğunu görüb təəccübümü gizləmək üçün qablara işarə ilə: - Gözəl qablardır... - dedim. Mənim bu sözümdən cuşa gələn Zərifə xanım otağın yuxarı küncünə söykədilmiş şüşəli bufetə baxa-baxa, gizli qürur dolu qəribə bir utancaqlıqla: - Bunların hamısını çin kataloquyla gətizdirmişəm. - dedi və mən, adamboylu bufetin rəflərində böyür-böyürə yığılan güldanların, meyvə və krüşon qablarının da burda, mağaza piştaxtasına qoyulan şəkildə - həmin qızılı bağlı satış etiketləri ilə düzüldüyünü gördüm. İstəyirəm, sizə oxusun. Zərifə xanımın bu sözündən, əmr almış kimi ayağa qalxan qız ovurdlarındakını üsulluca udub, əllərini arxasında çarpazlayıb, ucadan şeir oxumağa başladı. Məclisə kövrək bir sakitlik çökdü, hamı uşağın oxuduğu şeirə diqqət kəsildi. Şeir Zərifə xanıma ithaf edilmişdi. Məzmunu təxminən, uşağa analıq qayğısı göstərən sevimli nənə haqqında idi və hamının nə vaxtsa, hansısa dərsliklərdən məcburi qaydada əzbərlədiyi ənənəvi ana şeirlərinin təkrarı, ya bəlkə də elə əsli idi. ...Uşaq şeiri bitirib yerinə əyləşdi, hamı əl çalıb nəyə görəsə, mənə baxdı. - mən pərtliyimi birtəhər gizlədib dedimsə də, şeirdən bir o qədər də feyziyab almadığımı deyəsən, hamı başa düşdü və ortaya düşən gərgin pərtliyi aradan qaldırmaq üçün yenə Salman müəllim işə qarışdı, ayağa qalxıb böyük ədəbiyyatın və mənim sağlığıma uzun-uzadı, təntənəli bir sağlıq dedi, hamını da bu sağlığa ayaq üstə içməyə məcbur elədi. ...İkinci sağlıqdan sonra evin sahibi Mehman Qulamdarovun rəngi bir qədər özünə gəlmişdi, elə bil bir az iştahı da açılmışdı, eynəyini gözünə yaxınlaşdırıb çəngəl-bıçağını ehmal-ehmal işlədə-işlədə, nimçəsinə yığılan yeməklərin içində, nə isə hədsiz xırda bir şey axtaran tək, eşələnirdi. Bir qədərdən sonra məclis "arəstə" həddinə çatdı. Salman müəllim sağlıq deməkdən ötrü daha ayağa qalxmır, ürəyindən keçənləri elə oturduğu yerdə, ağzındakıları çeynəyə-çeynəyə, ya da elə dolu ovurdlarla deyir, Züleyxa xanım süfrənin o biri tayından məhəbbət və maraq dolu gözlərlə mənə baxır, ağzına qoyduğu xırda tikələri nəzakətlə çeynəyə-çeynəyə, nə vaxtsa oxuduğu Robindranad Taqorun, adını heç cür xatırlaya bilmədiyi hansısa əsərindən misallar gətirir, "ana və qızlar dəstəsi" onun söhbətini binəva heyranlıqla dinləyir, kişilər öz aralarında sağlıq deyib anekdot danışır, mövzu qurtaranda da süfrəyə düzülən yeməkləri tərifləyirdilər. Bircə Mehman Qulamdarov dinib-danışmırdı. Eynəyinin arxasından görünməyən gözlərini harasa zilləyib, çəngəlinə keçirdiyi tikələrdən ağzına qoyur, həvəssiz-həvəssiz çeynəyə-çeynəyə, üzünü ona tutub danışanlara baxsa da, heç kimi eşitmədiyi, bütün vücuduyla, yaxınlığındakı musiqi mərkəzindən asta avazla, elə bir birbaşa qulağına süzülən həzin musiqiyə diqqət kəsildiyi hiss olunurdu. Mən, otağı başına götürən hay-küyün içindən, süfrənin yalnız aşağı başında eşidilən musiqiyə diqqət kəsildim və bunun, ölkənin məşhur pop-ulduzu - yarıçılpaq geyimləri və duzlu ədalarıyla kişi pərəstişkarlarının xüsusi rəğbətini qazanmış Aysunun, dillər əzbərinə çevrilmiş mahnılarından biri olduğunu anladım. ...Məclisin kuliminasiya məqamı yetişəndə - süfrəyə aş veriləndə, Salman müəllim qəfildən ayağa qalxıb əllərini, kimisə qucaqlamağa hazırlaşan tək, yanlara açaraq: - Çalın, oynuyajam! - deyə bağırdı və əl atıb musiqi mərkəzinin səsini artıraraq, ortaya düşüb, sirk ayılarının gülməli rəqsini andıran köntöy hərəkətlərlə oynamağa başladı. Qonaqlardan biri də - Mehman Qulamdarovun iş yoldaşı - balaca, tosqun kişi də ayağa qalxıb, onunla bir oynamağa başladı və hər ikisi, yeyib-içməkdən ağırlaşmış ayaqlarını cəld-cəld tərpədə-tərpədə, musiqinin ritminə uyğun olmayan hansısa ayrı havanı oynadılar. Bir qədər sonra rəqsə qadınlar da qoşuldu. Bayaqdan bəri danışa-danışa, üst-üstə yediklərini həzmə vermək eşqiylə, onlar da musiqinin ritminə uyğun olmayan hərkətlərlə bir xeyli rəqs etdilər... ...Mənimsə gözüm, bir əlini başına dirəyib oynayanları eynəyinin arxasından, anlaşılmaz kədərlə müşahidə edən Mehman Qulamdarovda idi. Rəqs bitdikdə və hamı tövşüyüb ləhləyə-ləhləyə öz yerlərinə qayıtdıqdan sonra o, qəfildən ayağa qalxdı, araq dolu qədəhi əlində titrəyə-titrəyə, avazımış üzüylə: - Səhərdən oynayırsız... amma bu, oyun havası deyil... - deyib susdu, sonra dayandığı yerdə elə bil ləngər vurdu. Ortaya yenə pərt sükut çökdü. Salman müəllim stuluna yayxanıb, əllərini qoçusayağı ədayla şalvarının ciblərinə dürtdü: - Mən urusca da oynuyuram! - kimsə süfrənin aşağı başından söz atdı və məclisin kişi cinahı bir-birinə mənalı-mənalı baxıb hırıldadı. Zərifə xanım da pərt bir gülüşlə gülüb yarızarafatla: - Siz gülürsüz, amma vəziyyət doğrudan qəlizdi ha! - dedi və geriyə qanrılıb, Aysunun müxtəlif pozalı, yarıçılpaq şəkilləri vurulmuş divar rəflərini göstərdi. Hamı da onun səsinin alt qatında közərən gizli, yandırıcı ağrısını hiss etdi. - Salman müəllim deyib süni gülüşlə bərkdən-bərkdən güldü və hamı ona qoşulub yalandan güldüsə də, Mehman Qulamdarovun əhvalı dəyişmədi. O, əlindəki arağı yarıyacan içib yerinə əyləşdi, hamının zilləndiyi üzünü gizləməyə yer tapmadı və qəfildən: - Siz bilirsiniz ki, o, burdan köçüb getmək istəyir?.. - dedi və yenə çilçırağın işığından alışıb-yanan eynəyinin arxasından qonaqlara baxdı. - dedi və ayağa qalxıb tələsik hərəkətlərlə nimçələrə aş çəkdi. - Bu düyünü Mehmana İrandan pay göndəriblər. İran şahı Pəhləvinin şəxsən özünün yediyi düyüdü. Bunu orda xüsusi plantasiyalarda yetişdirillər. Onun, yenə hansısa gözəgörünməz, tük nazikliyində səs yoluyla qulağına pıçıldayan mahnıya diqqət kəsildiyi, bütün vücuduyla musiqidə və səsdə əridiyi göz qabağında idi... Qonaqların diqqətini ərindən yayındırmağa çalışan Zərifə xanım: - Düyünün ətrini hiss edirsiz? - deyə cavab verdilərsə də, hamının, ortaya düşən ölümcül sakitliyin içində getdikcə aydın eşidildilməyə başlayan Aysunun səsinə diqqət kəsildiyi məlum oldu. ...Mehman Qulamdarov məclisin sonunadək dinib-danışmadı, bizimlə yanaşı otura- otura, həm də hardasa, buralardan çox-çox uzaqların yandırıcı iztirablarından üzülə-üzülə, sağlıq deyib lətifə danışanları heç nə qəbul eləməyən üzüylə "dinləyə-dinləyə", yenə həmin məchulluğunda bata-bata qaldı... ...Çay süfrəsi bitib-başa çatanda və biz, o biri qonaqlarla bir ayağa qalxıb, evə getmək üçün binanın artırmasına çıxanda, Mehman Qulamdarov ədəbli ev sahibinin borcuyla, simvolik şəkildə də olsa, qonaqlarla vidalaşma mərasimində iştirak etdisə də, onun özündə olmadığı, qəfildən ölümcül zədə almış yaralı heyvan hərəkətləri heç kimin gözündən yayınmadı. Həm də çox içir... - məclisin yöndəmsiz sonluğundan tutulmuş Zərifə xanım bizi çöl qapısına ötürə-ötürə dedi - ona isə qəti içmək olmaz... Həkimi də deyir... ...Bir neçə gündən sonra biz, Mehman Qulamdarovun, adətən hər səhər saat 10 radələrində yollandığı nazirliyə, niyəsə sübhün ala-toranlığında gedərkən, qəfildən ürəyinin dayandığını və yüksək sürətlə sürdüyü maşınını yoğun yol sütununa çırparaq, həlak olduğunu eşitdik... Özünü qəza yerinə çatdıranların təsvirlərini - sütuna çırpılıb qabaq hissəsi darmadağın olmuş maşının mühərriki sıradan çıxsa da, maqnitafonundan süzülən qadın müğənnisinin səsinin qəribə, qorxunc bir əks-sədayla yuxulu şəhərin ala-toranlığına dağıldığını eşidəndə, mən bunun, bir neçə gün əvvəl Mehman Qulamdarovgildə dinlədiyim Aysun olduğunu anladım. ...Mehman Qulamdarovun bağ evində qurulan dəfn mərasiminə yığışanlar, ata-anasının yeganə oğlu olan bu utancaq adamın, bütün həyatını ağır zəhmət və əzab içində keçirdiyindən, hələ məktəb illərindən gözaltı elədiyi istəklisi olsa da, cavan ikən dünyasını dəyişmiş əmisinin başsız qalan ailəsinə dayaq olmaq məqsədi ilə öz əmisi qızına evlənməsindən, gənc yaşlarından min əziyyətə qatlaşıb ailəsini və yaxın qohum-əqrəbasını dişiylə-dırnağıyla saxlamasından, dövlət işinə keçəndən sonra kənd camaatı üçün gördüyü xeyirxahlıqlarından və bütün bu işlərlə yanaşı hədsiz təvazökar və kövrək təbiətindən danışdıqca, qadınlar ağlaşır, mənsə, bu dünyada hər şeyi əldə edib yorulan bu adamı, necəsə uzaqdan-uzağa bu yeknəsəq həyat marşrutundan çıxaran və bununla da onun, anlaqsız, sevgisiz, qurama həyatına son qoyan Aysun haqqında - kişiləri əlcək kimi dəyişən, bu dağınıq təbiətli, məsuliyyətsiz estrada ulduzu barədə düşünürdüm... Məsud.

Dünyada qalan İnsan. Dünyadan gör necə insanlar keçib! Deyəsən, bu ifadənin müəllifi şəxsiyyətinə və yaradıcılığına böyük hörmət bəslədiyim xalq yazıçımız, indi özü də həyatda olmayan Hüseyn Abbaszadədir. Həqiqətən də, yaşadığın illərin arxasından keçmişə boylananda, ömür yolunda rastına çıxan dürlü-dürlü insanları, onların nəcib və xeyirxah əməllərini xatırlayanda istər-istəməz bu sözlər yada düşür. Ömrün uzun-qısalığından, içərisində yaşadığın mühitin özəlliklərindən asılı olaraq, hər bir fərdin həyatından minlərlə, yüz minlərlə insanlar keçə bilər. Onların arasında yadda qalanlar, daim xatırlananlar isə az, lap az olur. Yadda qalmaq üçün gərək minlərdən və milyonlardan seçiləsən, gərək həmişə, hər yerdə öz səsin və öz sözün olsun, gərək həyatda və insanların ürəyində silinməz izlər qoya biləsən. Gərək elə ömür yaşayasan ki, sən bu dünyada olmayanda da yerin görünsün, yoxluğun hiss edilsin və səni tanıyanlar ürəklərinin dərinliklərindən gələn bir nisgillə "Dünyadan gör necə insanlar keçib!" Gözəl alim, saf və səmimi insan, ədəbiyyatımızın cəfakeşi, XX əsr Azərbaycan filologiya elminin inkişafına mühüm töhfələr vermiş akademik Məmməd Cəfər Cəfərovu xatırlayanda hər dəfə onu tanıyanların, onunla ünsiyyətdə olanların hamısı kimi mənim də ürəyimdən bu sözlər keçir. İnanmaq istərdim ki, həmkarları və çoxsaylı tələbələri həmin ərəfədə müasir Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının təşəküllündə mühüm xidmətləri olan görkəmli alimin xatirəsini layiqincə yad edəcəklər. Məmməd Cəfər müəllimin özünü yaxından tanımamışdan əvvəl ötən əsrin 70-ci illərində yeganə universitetimiz olan Bakı Dövlət Universitetində onun haqqında dolaşan mifləri eşitmişdim. Cəfər müəllim elmi-tədqiqat işlərinə daha çox vaxt ayırmaq üçün universitetdəki işindən imtina etmək qərarına gəlmişdi. Bizdən yuxarı kursların tələbələri onun qəribəliklərindən, xasiyyətinin həlimliyindən və yumşaqlığından çox danışırdılar. Əslində isə, aradan illər keçəndən sonra bizim qəribəlik kimi başa düşdüyümüz bütün bu hərəkətlərin arxasında nəciblik və insaniyyət dayandığı hamımıza aydın oldu. Cəfər müəllim adına, şöhrətinə, titullarına baxmayaraq, tələbələrlə sadə və səmimi davranırdı, onların ürəyinə yol tapmağa çalışırdı, bir sıra həmkarlarından fərqli olaraq, ifrat sərtlik və yersiz tələbkarlıq göstərmirdi, heç kəsi imtahan və yoxlamalarla hədələmirdi. Bütün bunlar isə hələ yeniyetməlik və ilk gənclik çağında olmalarına baxmayaraq, artıq içərisində yaşadıqları cəmiyyətin qayda-qanunlarına alışmış tələbələrə qəribə görünür, hətta qeyri-adi təsir bağışlayırdı. Arabir universitetin filologiya fakültəsinin indiki İstiqlaliyyət küçəsindəki binasının dəhlizlərində gördüyüm Cəfər müəllim özünün bütün hərəkətləri, davranışı, düşüncəsi ilə tam bir ziyalılıq nümunəsi idi. İş elə gətirdi ki, universitetdə akademikin tələbəsi ola bilmədim. Amma aradan bir neçə il keçəndən sonra elmi sahədə onun aspirantı, yetirməsi olmaq imkanını qazandım. Ali təhsili başa vurub orta məktəbdə iki il müəllimlik etdikdən sonra 1977-ci ilin sentyabrında sənədlərimi Azərbaycan EA-nın əyani aspiranturasına vermişdim. Özümü aspirantı kimi görmək istədiyim Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda cəmisi bir yer vardı. Bir az bəlağətli səslənsə də, həqiqi bilik, intellekt mübarizəsi gedirdi. Heç kim heç kimə güzəştə getmək fikrində deyildi. İmtahanlar başa çatandan sonra qəribə vəziyyət yaranmışdı. Əyani təhsil üzrə elan olunmuş bir yerə iki namizəd qalmışdı. Ən qəribəsi isə bu idi ki, iddiaçılar arasında iki nəfər bütün imtahanlardan əla qiymət almışdı. İnstitut rəhbərliyi çətin məsələ ilə üzləşmişdi. Həmin dövr bürokratiyasının əngəllərinə baxmayaraq, bəlkə də vəziyyətin qeyri-adiliyini nəzərə alıb (üç "əla"dan daha yuxarı qiymət almaq qeyri-mümkün idi və belə parlaq imtahan vermiş gənclərdən hər hansı birinin, necə deyərlər, qapı dalında qalması açıq-aşkar ədalətsizlik olardı) bəlkə də əlavə yer əldə etmək mümkün idi. Amma bunun üçün kiminsə qabağa düşməsi, qapıları döyməsi lazım idi. İnstitut rəhbərliyi daha asan yolla getdi. İddiaçılardan birinin - universitetdəki tələbə dostum və indiyə qədər də səmimi münasibətlərimizi qoruyub saxladığımız Teymur Kərimlinin fars dilini bilməsi və klassik ədəbiyyatla maraqlanması əsas götürülərək, ona üstünlük verildi. Doğrudur, mənə də, arzuladığım təqdirdə, İnstitutda işə girmək təklif edildi. Amma şəhərə "propiskanın" qeyri-mümkünlüyü bu cəlbedici təklifi elə həmin anda da irreallığa, düzəlməsi mümkün olmayan bir işə çevirdi. Əslində, aspirantura rayonlardan gəlmiş istedadlı gənclər üçün təkcə elmlə məşğul olmağın deyil, həm də paytaxtda qalmağın yolu idi. Təbii ki, İnstitutun o zamankı direktoru Mirzəağa Quluzadə başda olmaqla, bizdən qəbul imtahanı götürən alimlər bu vəziyyətdən təəssüflənir, mənim aspirantlar sırasına düşməməyimin ədalətsizlik olduğunu deyir, EA rəhbərliyinə, hamının nədənsə QB (Qasan Baqiroviç) adlandırdığı prezident Həsən Abdullayevə müraciət etməyi məsləhət görürdülər. Özləri isə yaxalarını kənara çəkirdilər. Bilmirəm, bəlkə də öz qeyri-adilikləri və gözlənilməzlikləri ilə seçilən QB-nin yanına gedib çıxa bilsəydim, hər şey yaxşılığa doğru dəyişərdi. Amma mən cəsarətsizlikdənmi, ya nədənsə bunu etmədim. Bəxtimi altı aydan sonra yenidən, yaz imtahanları zamanı sınamağı qərara aldım. Üstəlik də vəziyyətdən xəbərdar olanların hamısı növbəti dəfə mənə ən azı ixtisas fənnindən sorğu-sualsız "əla" qiymət yazılacağına, qəbul məsələmin əslində, indidən həll edildiyinə təminat verirdi. Altı aydan sonra yenidən aspiranturaya qəbul üçün sənədlərimi hazırlayıb Bakıya gəldim. Abbas Səhhətin məşhur şeirində deyildiyi kimi, "imtahan məclisi qurulmuşdu". İddiaçıların sayı keçən dəfəkindən az deyildi. Doğrudur, vakant yerlərin də miqdarı artırılmışdı və bu dəfə mütləq uğur qazanacağıma inanırdım. Lakin qəribəsi bu idi ki, Ədəbiyyat İnstitutunda, deyəsən, heç kəs mənim həmin "o oğlan" olduğumu xatırlamırdı. Verilən vədlər tamam-kamal yaddan çıxmışdı. Sual-sual dalınca yağırdı (indi EA-dakı bu ciddiliyi və tələbkarlığı yalnız minnətdarlıq və xoş bir heyrət hissi ilə xatırlamaq mümkündür). Suallardan qorxmurdum, amma düşünürdüm ki, altı ay əvvəl mənə qarşı ədalətsizliyə yol verilməsindən gileylənən adamlar nədən hər şeyi belə tez unutmuşdular? Birdən imtahan komissiyasının üzvü olan akademik M.C.Cəfərov üzünü həmkarlarına tutaraq soruşdu: - Məgər bu cavan oğlan payızda imtahan verib əla qiymət almamışdı? Hamı elə bil kim olduğumu və mənə hansı vədlər verdiklərini yalnız bu sözlərdən sonra xatırladı. Onlardan fərqli olaraq Məmməd Cəfər müəllim altı ay qabaq heç bir vəd-filan da verməmişdi. Aspiranturaya girmək haqqını hələ keçən dəfədən qazanıb. İndi onun günahı deyil ki, biz istedadlı cavanlara vaxtında kömək edə bilmirik... Təbii ki, Cəfər müəllimin bu sözlərindən sonra suallara ara verildi. İmtahan başa çatanda o, məni Ədəbiyyat İnstitutundakı kiçik otağına dəvət etdi, hansı mövzularla maraqlandığımı soruşdu və elmi rəhbərim olmaq istədiyini bildirdi. Doğrudur, əvvəlcə digər imtahanları da vermək və aspirant adını qazanmaq lazım idi. Lakin istənilən halda nüfuzlu akademikin təklifi mənim üçün həm gözlənilməz, həm də çox sevindirici hadisə idi. Adətən, aspirant və dissertantlar özləri tanınmış, nüfuzlu elm adamlarına yol tapmağa çalışırdılar. Bəzən hətta ortalığa tanışlar, minnətçilər salaraq belə bir alimin rəhbərliyi altında işləmək istədiklərini deyirdilər. Məmməd Cəfər müəllim isə özü məni seçmişdi. Aspiranturaya hazırlaşarkən qarşıma məqsəd qoymuşdum ki, mübadilə yolu ilə müttəfiq respublikalardan birinə göndərilməyimə nail olum, orada yerli xalqın dilini öyrənim və ədəbi əlaqələr mövzusunda dissertasiya yazım. Lakin Cəfər müəllimin təklifi məni bu fikrimdən daşındırdı. Ədəbiyyat nəzəriyyəsi ixtisasını seçdim, bədii üslublarla məşğul olmağa başladım və aspirantura təhsilini başa vurandan bir neçə ay sonra "60-70-ci illər Azərbaycan nəsrində üslub müxtəlifliyi" mövzusunda dissertasiya müdafiə edib filologiya elmləri namizədi adını aldım. Aspirantlıq müddətində Cəfər müəllimi hər boş şeyə görə narahat etməməyə çalışırdım. Mövzu aydın idi. Qarşıma qoyduğum məqsəd isə təkcə namizədlik dissertasiyası yazıb elmi ad almaq deyildi. Tədricən ədəbi mühitdə tanınmaq, xarici dil öyrənmək, universitet biliklərimi daha da təkmilləşdirmək istəyirdim. Ona görə də, İnstituta nisbətən az-az gəlirdim. Vaxtımın çoxunu M.F.Axundov adına kitabxanada keçirirdim. Bir dəfə təsadüfən EA-nın indiki İstiqlaliyyət küçəsində yerləşən Rəyasət Heyətində elmi rəhbərimlə rastlaşdım. Cəfər müəllim salamımı aldıqdan sonra məni diqqətlə süzüb bu günlərdə mütləq ona baş çəkməyimi tapşırdı. Fikirləşdim ki, bu yəqin aspirantlıq fəaliyyətimlə bağlıdır, məni imtahan etmək, indiyə qədər gördüyüm işlərlə tanış olmaq istəyir. Odur ki, iki-üç gün oturub əməlli-başlı hazırlaşdım, qeydlərimi sahmana saldım, bir sözlə, özümü elmi rəhbər qarşısında ciddi imtahana hazırladım. Amma sonra məlum oldu ki, görüşün səbəbi tamamilə başqa imiş. Mənim o zamanlar həddindən artıq uzun və səliqəsiz saç saxlamağım Cəfər müəllimi narahat edibmiş və o günkü söhbətimiz də əsasən bu məsələ ətrafında oldu. Bəlkə də hər işdə gözəllik və nizam axtaran Cəfər müəllim aspirantının laubali görkəmindən narahat olmuşdu. Bədii üslubdan yazan, amma hələlik zahiri görünüş, geyim, saç üslubunu tapa bilməyən gənc bir tədqiqatçıya imicinin qayğısına qalmağı da xatırlatmağı zəruri saymışdı. O vaxt aspirantların bəziləri elmi rəhbərlərinin ad-sanından, nüfuzundan yararlanıb müxtəlif problemlərini həll etməyə çalışırdılar. Təbii ki, mən Cəfər müəllimə belə məsələlərlə bağlı heç vaxt əziyyət vermirdim. Çünki əvvəla, həqiqi ziyalıların əksəriyyəti kimi onun da ifrat diribaşlıq tələb edən bu işlərdə səriştəsiz, hətta köməksiz olduğunu başa düşürdüm. O biri tərəfdən isə bir alim kimi Cəfər müəllimə hörmətim, ehtiramım o qədər böyük idi ki, onu özümün hansısa problemlərimə qoşmağı, hansısa məmura minnətçi salmağı ağlıma belə gətirmirdim. Amma insafən, Cəfər müəllim aspirantı olduğum dövrdə dəfələrlə ailə vəziyyətimlə, mənzil şəraitimlə, maddi durumumla maraqlanmışdı. Hətta deyərdim ki, o, sırf insan həyatı ilə bağlı belə məsələlərə elmi axtarışlardan daha artıq əhəmiyyət verirdi. Bu da yəqin ki, təbiətindəki insanpərvərlikdən, saflıq və səmimilikdən irəli gəlirdi. Amma Cəfər müəllimin himayədarlığından heç istifadə etmədiyimi söyləsəm, həqiqət olmazdı. əvvəllərində mətbuatda çap olunmaq qeyri-adi dərəcədə çətin idi. Bəzən elə olurdu ki, aspirant, yaxud dissertant elmi işini yazıb başa çatdırırdı, lakin müdafiə üçün tələb olunan üç-dörd məqaləni çap etdirə bilmədiyindən aylarla gözləməli olurdu. Mən sadəcə 3-4 məqalə ilə kifayətlənmək istəmirdim, tənqidçi və ədəbiyyatşünas kimi mətbuat səhifələrində daha tez-tez görünmək haqqında fikirləşirdim. XIX əsr ingilis şərqşünası R.Ouslinin "Fars şairləri" adlı kitabı haqqında iri bir məqalə yazmışdım. 1846-cı ildə Londonda çap olunan bu nadir kitab EA-nın Əsaslı kitabxanasında, Bertels fondunda saxlanırdı. Bəlkə də ingilis dilində olduğundan bizim tədqiqatçıların diqqətindən kənarda qalmışdı. Və təbii ki, burada "fars şairləri" kimi qələmə verilən klassik sənətkarların əksəriyyəti Azərbaycan ədəbiyyatının nümayəndələri idilər. Məqaləni "Azərbaycan" (Əkrəm Əylisli baş redaktor təyin ediləndən sonra bu "qalın" jurnalın populyarlığı xeyli artmışdı) və "Ulduz" jurnallarına aparsam da, əhəmiyyət verən olmamışdı. EA-nın "Xəbərlər"ində çap olunmaq üçün isə uzun-uzadı növbə gözləmək lazım idi. Həm də bu jurnal sırf akademik dairələrdə yayıldığından oradakı yazılardan çox az adam xəbər tuturdu. Cəfər müəllimin yanına getdim. Məqaləni baxmaq üçün götürdü. Həcmi yetərincə böyük olmasına baxmayaraq, sabah ona baş çəkməyimi tapşırdı. Ertəsi gün yanına gələndə yeniliyinə və axtarış ruhuna görə yazını təriflədi və harada çap etdirmək istədiyimi soruşdu. Aspirantların "Azərbaycan" jurnalına yol tapması nadir hadisə sayılsa da, bu dərginin adını çəkdim. Yanımda Əkrəm Əylislini bir neçə dəfə telefonla aradı. Məzmunu təxminən, bundan ibarət idi ki, məqalənin müəllifi mənim aspirantımdır, istedadlı və zəhmətkeş oğlandır, ona kömək etmək lazımdır və s. Əkrəm Əylisli, görünür, Məmməd Cəfər müəllimə çox böyük ehtiram bəsləyirmiş ki, bu "zapiskanı" görən kimi "Nizamidən Saib Təbriziyə qədər" adlı yazımı "Azərbaycan"ın növbəti sayına daxil etdi. Hətta tanınmış şair, yazıçı və tənqidçilərin də çap olunmaq üçün növbə gözlədikləri bir şəraitdə bu, görünməmiş hadisə idi. Və şübhəsiz, bu hadisənin baş verməsində elmi rəhbərimin həmin o "zapiskası" müstəsna rol oynamışdı. Beləcə, Cəfər müəllimin xeyirxah himayəsi sayəsində hələ aspirantlığımın ikinci ilində respublikanın ən nüfuzlu ədəbi jurnalının səhifələrinə yol tapa bilmişdim. Bir dəfə İnstitutun elmi katibliyindən yenə də Cəfər müəllimin məni axtardığını dedilər. Onun zahiri səliqə-sahmanla bağlı iradından sonra darağa yatmayan, pırtlaşıq və qıvrım saçlarımı nisbətən səliqəli saxlamağa çalışırdım. Odur ki, saç məsələsindən arxayın idim. Amma ürəyimə dammışdı ki, bu yeni dəvətin arxasında da ədəbiyyat söhbəti yox, nə isə elmi rəhbərimin nöqteyi-nəzərindən problematik görünən başqa bir məsələ var. - deyə Cəfər müəllim salamımı alıb oturmaq üçün yer göstərəndən sonra masasının siyirməsindən çıxardığı bir vərəq kağızı qarşıma qoydu. Kağıza baxdım və hər şey mənə aydın oldu. Bir neçə gün əvvəl metronun "Bakı Soveti" stansiyasının yaxınlığında küçəni yeraltı keçiddən yox, məhəccərin üstündən tullanaraq yolun ortasından keçmişdim. Polis nəfəri bunu görmüş, protokol yazıb məni bir rubl cərimə etmişdi. Sən demə, sonra da həmin protokolun surətini iş yerimə - instituta göndərmişdi. Bir qədər xırdaçılığı və nədənsə cavan aspirantlara çox sərt münasibəti ilə seçilən, əlindəki açarları çaqqıldada-çaqqıldada koridorda gəzib iş otaqlarına həbsxana kameralarına baxırmış kimi baxan elmi katibimiz Mirabbas Aslanov da ərinməyib həmin kağızı akademik Məmməd Cəfərə təqdim eləmişdi. Çox güman ki, sovet rejimi şəraitində insanın taleyini bu cür əhəmiyyətsiz kağızların həll etdiyini mənsub olduğu nəslin acı və faciəli taleyindən yaxşı bilən Cəfər müəllim müəyyən narahatlıq keçirmişdi. Odur ki, məsələdən birlikdə çıxış yolu tapmaq üçün məni yanına çağırmışdı. Elmi rəhbərimin bu qayğıkeşliyi, həssaslığı məni riqqətə gətirmişdi. Aradan illər keçəndən sonra indinin özündə də həmin hadisəni komik situasiya kimi yox, yüksək qayğı və əsl insani münasibətin təzahürü kimi xatırlayıram. Mənə elə gəlir ki, öz övladı olmayan Cəfər müəllim aspirantlarının hamısına övladları kimi yanaşırdı. Onların haqqında hər şeyi bilməyə, hər bir işlərində imkanı çatdığı qədər yardımçı olmağa çalışırdı. Yadımdadır, mərhum alimimiz, Cəfər müəllimin xətrini çox istədiyi tələbələrindən olan Yaşar Qarayevin doktorluq dissertasiyasının müdafiəsi idi. Müdafiə Şurasının elmi katibi doktorantın tərcümeyi-halını oxudu. Burada Yaşar Qarayevin bir sıra digər bioqrafiya faktları ilə birlikdə ehtiyatda olan baş leytenant olduğu da bildirilirdi. Dissertasiyanın müzakirəsi zamanı söz alan Cəfər müəllim çıxışına belə başladı: - Mən Yaşar haqqında hər şeyi bilirdim. Amma onun ehtiyatda olan baş leytenant olduğundan xəbərsiz idim... Bu sözləri hamı Cəfər müəllimə xas xəfif yumor kimi qarşıladı. Və əslində də, elə belə idi. Amma o zaman da, indi düşünürəm ki, Cəfər müəllim bu faktı bilməməsindən bir qədər narahat olub və təəssüflənib... Yaxud o zaman Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsindəki çəkişmələrdən bezib Ədəbiyyat İnstitutuna pənah gətirmiş mərhum professor Arif Hacıyevin Məmməd Cəfər tərəfindən necə böyük qayğı ilə əhatə olunduğunu indi də xatırlayıram. O, bir az qəribəlikləri olan və Akademiya mühitində heç də hamının dərhal qəbul etmədiyi Arif Hacıyevi hər vasitə ilə qorumağa çalışırdı. Onun nəzəri biliklərinin və elmi potensialının tam açılmasına, ən başlıcası isə Azərbaycan Ədəbiyyatına istiqamətlənməsinə yardım göstərirdi. İnsanlara münasibətdə bu diqqət və həssaslıq böyük alimin təbiətinin, daxili dünyasının, əxlaq və düşüncə tərzinin ayrılmaz hissəsi idi. 1990-cı ildə doktorluq dissertasiyası müdafiə edərkən birinci rəsmi opponentim akademik Məmməd Cəfər Cəfərov idi. O, 1985-ci ildə Azərbaycan EA humanitar elmlər bölməsinin akademik-katibi təyin olunduqdan sonra Ədəbiyyat İnstitutundan qismən uzaqlaşmışdı. Amma bizim aspirant-elmi rəhbər münasibətlərimiz heç zaman qırılmamışdı. Akademik-katib olduğu dövrdə tez-tez onun EA-nın Rəyasət heyətinin binasındakı iş otağına gedirdim. Xüsusilə, 1988-ci ilin həyəcanlı hadisələri başlanandan sonra bu gedişlərin sayı daha da çoxalmışdı. O zaman mərhum Aydın Məmmədov humanitar elmlər bölməsinin elmi katibi idi və hər dəfə ona baş çəkməyə gedəndə söhbətlərimiz mütləq Məmməd Cəfər müəllimin iş otağında yekunlaşırdı. İşinin çoxluğuna və artıq səhhətində müəyyən problemlər yaranmasına, habelə həyat yoldaşının ağır xəstə olmasına baxmayaraq, Cəfər müəllim mənim opponentliklə bağlı xahişimi tərəddüdsüz qəbul etdi. Həmin günlər bir qədər nasaz olduğu üçün işə çıxmırdı. Ona görə də, Ədəbiyyat İnstitutunda elmi işlər üzrə müavini kimi çalışdığım Yaşar Qarayevlə birlikdə dissertasiyanı Cəfər müəllimin mənzilinə aparmalı olduq. Bacısı qızı Ulduz xanımın açdığı nəfis çay süfrəsi arxasında xeyli söhbət etdik. Mənim müasir ədəbiyyatın problemləri ilə yanaşı ədəbiyyat tarixçiliyi ilə ciddi maraqlanmağım, doktorluq işi üçün məhz arxivlə, ilkin mənbə və qaynaqlarla bağlı mövzu seçməyim keçmiş elmi rəhbərimin və gələcək opponentimin çox xoşuna gəlmişdi. O biri tərəfdən mərhum Yaşar müəllimlə mən (direktor-elmi işlər üzrə müavin) Ədəbiyyat İnstitutunun rəhbərliyini təmsil etdiyimizdən, həmin gün Cəfər müəllim daha çox yeni şəraitdə ədəbiyyatşünaslıq elmi qarşısında dayanan vəzifələrdən danışır, bu sahənin lüzumsuz nəzəriyyəbazlıqdan uzaqlaşaraq yeni şəraitdə xalqın işinə daha çox yaraması üçün dəyişməsinin, yeniləşməsinin zəruriliyini vurğulayırdı. Fikirləşirdim ki, onsuz da kifayət qədər qayğıları olan Cəfər müəllimi opponentliklə çox da əziyyətə salmayım. Ona görə də, ehtiyatla işarə vurdum ki, opponent rəyinin ümumi hissəsini özüm hazırlaya bilərəm, Cəfər müəllim isə tənqidi qeyd və iradlarını əlavə edə bilər. Dissertasiya müdafiələrində rəsmi opponentlərin bəzilərinin bu üsuldan yararlandıqlarını yaxşı bilirdim. Lakin Cəfər müəllim qəti etiraz etdi. Oxumadığı əsərə rəy vermək, başqasının qələmindən çıxmış bircə sətrə belə müəlliflik fikrinə düşmək onun alim təbiətinə, alim əxlaqına zidd idi. Beləcə, bir neçə gün ərzində o, təxminən 400 makina vərəqi həcmində dissertasiya işini oxuyub başa çatdırdı və öz xətti ilə yazdığı geniş, əhatəli rəyi mənə göndərdi. Rəyi makinada çap etdirdikdən sonra əlyazmasını özümdə saxladım. Namizədlik dissertasiyamın elmi rəhbəri, doktorluq dissertasiyamın isə birinci rəsmi opponenti olmuş akademik M.C.Cəfərovun bu əlyazması indi də qiymətli bir yadigar kimi şəxsi kağızlarımın arasında saxlanmaqdadır. Cəfər müəllimin çoxsaylı yetirmələri arasında Azərbaycanın müxtəlif bölgələrindən olan gənclər vardı. Alim onların hamısına eyni məhəbbət və diqqətlə yanaşırdı. Təbii ki, əslən kiçik vətənindən - Naxçıvandan olan aspirant və dissertantları da yox deyildi. Amma bir dəfə hansı münasibətləsə yerlipərəstlik haqqında öz həyatı ilə bağlı danışdığı bir epizod indiyə qədər yaddaşımdan silinməyib. 40-cı illərin sonlarında Qubada iki illik müəllimlər institutunda işlədiyi dövrdə onu bir qrup ziyalı ilə birlikdə hansısa məsələyə görə Mərkəzi Komitənin katibi Mir Cəfər Bağırovun yanına çağırırlar. "Respublikanın xozeyini" son dövrlər ictimai elmlər sahəsində yaranmış vəziyyətdən narazılığını ifadə edərək çağırdığı adamları ağ yuyub qara sərir. Növbə Cəfər müəllimə çatanda, nədənsə onu diqqətlə süzüb etinasız bir tərzdə: - Sən hardan gəlmisən? Cəfər müəllim bu sözlərin arxasında "Sən haralısan?" sualından tutmuş "Sən niyə indiyə qədər azadlıqdasan?" təəccübünə qədər ən müxtəlif mənaların gizləndiyini dərk edir. Bu sözlərdən sonra qarşısında "eloğlusunun" dayandığını fərz edən Mir Cəfərin sərt baxışları sanki bir qədər yumşalır, o, daha "Qubadan gəlmiş" cavan müəllimə çox da diqqət yetirməyərək növbəti hədəfinin üstünə düşür. Cəfər müəllim belə çətin bir vəziyyətdə hazırcavablıq göstərib qəzəbli M.C.Bağırovun zəif damarını tapmasını ironiya ilə xatırlayırdı. Və yaxşı ki, bir çox həqiqi ziyalılar kimi, həmin "zəif damar" Məmməd Cəfər müəllimin özündə yox idi. Onun meyarı kimin haradan gəlməsi deyil, kimin nə qədər istedadlı və zəhmətsevər olması, kimin öz işinə nə qədər ürəkdən bağlanması və can yandırması idi. Çoxsaylı yetirmələri və davamçıları bir çox digər cəhətləri ilə bərabər, bir də bu xüsusiyyətinə görə müəllimlərinə böyük ehtiram göstərir və ondan öyrənirdilər. Akademik M.C.Cəfərov XX əsrdə Azərbaycan filoloji fikrinin, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının yetirdiyi çox geniş tədqiqat diapazonuna və maraq dairəsinə malik görkəmli elm xadimi idi. O, klassik və müasir Azərbaycan ədəbiyyatının qüdrətli şəxsiyyətləri və köklü problemləri barəsində eyni şövq və mövzuya dərin bələdliklə yazmağı bacarırdı. Aradan onilliklər keçməsinə baxmayaraq, Cəfər müəllimin Nizami və Cəlil Məmmədquluzadə, Füzuli və Cavid, Vaqif və Səməd Vurğun haqqında, eləcə də ədəbi-bədii fikrimizin onlarla digər görkəmli nümayəndəsi barəsində yazdığı əsərlər bu gün də öz tədqiqatçılıq təravətini və elmi aktuallığını qoruyub saxlayır. Onun yaratdığı üç cildlik "Rus ədəbiyyatı tarixi" həmin dövrdə keçmiş Sovet İttifaqına daxil olan respublikaların ədəbi-mədəni həyatında diqqətəlayiq hadisə və qiymətli dərs vəsaiti idi. Nəhayət, Cəfər müəllim nədənsə istedadının bu tərəfinin çox da faş olmasını istəməyən özünəməxsus bir nasir idi. Onun, səhv etmirəmsə, Molla Nəsrəddin təxəllüsü ilə yazdığı zəngin yumor hissinə malik hekayələrinin bir çoxunun əlyazmasını İnstitutun Müasir ədəbi proses şöbəsində makinaçı-laborant işləyən Xanımdan alıb elə oradaca oxuyurduq... Namizədlik dissertasiyası müdafiə edəndən, hətta Ədəbiyyat İnstitutunun direktor müavini təyin olunandan çox sonra mənim EA-nın Fiziologiya İnstitutunun direktor müavini, akademik Şamxal Tağıyevin bacısı oğlu olduğumu və indiyə qədər bu barədə ona heç nə demədiyimi eşidib xeyli təəccüblənmişdi. Məmməd Cəfər müəllimlə Şamxal müəllim fərqli elm sahələrində çalışsalar da, bir-birləri ilə yaxın idilər. Sözləri-söhbətləri tuturdu. İkisi də heç kimlə alı-qalı olmayan sakit, müdrik təbiətli, iddiasız adamlar idilər. Cəfər müəllim bu qohumluq məsələsindən dissertasiya müdafiəsindən sonra dövrün ənənəsinə uyğun olaraq opponentlərin, bəzi elmi şura üzvlərinin və yaxın adamların iştirakı ilə balaca məclis quranda xəbər tutmuşdu. İndiyə qədər bu barədə ona heç nə demədiyimə görə üzdə yüngülcə gileylənsə də, hiss edirdim ki, "Mən Həsən ağanın qohumuyam!" - prinsipi ilə hərəkət etməməyim onun xoşuna gəlib. Bəşəriyyətin mövcud olduğu min illər boyu dünyadan yüz milyonlarla, milyardlarla insan keçib gedib. Lakin həmişə yeri görünən, arxasınca "Dünyadan gör necə insanlar keçib!" - deyilən şəxsiyyətlər bu milyon və milyardlar müqabilində o qədər də çox olmayıb. Hər xalq elm, ədəbiyyat və mədəniyyət tarixindəki belə şəxsiyyətləri ilə haqlı olaraq qürur duyur. Və aradan illər, onilliklər ötsə də "Dünyadan gör necə insanlar keçib!" - deyə minnətdarlıqla xatirələrini andığımız, sıralarımızda həmişə yerini gördüyümüz, yoxluqlarından təəssüfləndiyimiz belə şəxsiyyətlərdən biri kimi gözəl insan və həqiqi elm adamı akademik Məmməd Cəfər Cəfərov öz dəyişməz mövqeyi ilə qalmaqda davam edir. Əslində, belə insanlar sadəcə dünyadan keçib getmirlər. Onlar həmişə dünyada qalırlar. Xeyirxah əməlləri ilə, xalq üçün gördükləri böyük işlərlə, sağlıqlarında özlərinə qoyduqları gözəgörünməz abidə ilə... Vilayət QULİYEV.

Natiq Rəsulzadə: "Mən ədəbiyyata öz mövzumla gəlmişəm". Azərbaycan Yazıçılar Birliyində tanınmış yazıçı-dramaturq Natiq Rəsulzadənin yubileyilə bağlı tədbir və mədəniyyətşünaslığa dair seminar keçirildi. Seminarın təşkilatçısı kulturoloq, filologiya elmləri namizədi Samirə Mirbağırzadə idi. Tədbirdə N.Rəsulzadəni təbrik etmək üçün ilk söz Yazıçılar Birliyinin sədri Anara verildi. Yubilyarın şəxsiyyəti və yaradıcılığı haqqında fikirlərini dilə gətirən Anar ona yeni yaradıcılıq uğurları arzuladı. Birliyin katibi Çingiz Abdullayev N.Rəsulzadənin əsərlərini maraqla oxuduğunu, onunla qələm yoldaşı olmasından qürur hissi duyduğunu vurğuladı. Sonra seminar çərçivəsində yubilyar yazıçıya suallar ünvanlandı. Rus dilində yazmasının səbəbindən danışan N.Rəsulzadə dedi: "Necə düşünürsənsə, elə də yazırsan. Əgər yazıçı öz yazısını bəyənirsə, əsərləri müəyyən bir auditoriya tərəfindən qəbul edilir, oxunulursa, bu çox yaxşıdır. Əlbəttə, yazıçı istəyər ki, onun əsərlərini daha geniş kütlə oxusun. Mən başqa dillərdə yazmağın tərəfdarıyam. Təki o dildə yazıb-yaradan başqa yazıçıların əsərlərindən aşağı səviyyədə olmasın". N.Rəsulzadə ədəbi yaradıcılığın mahiyyəti və bu mövzuda digər məsələlər barədə də fikirlərini bölüşdü: "Yazıçının əsas vəzifəsi işığı qaranlıqdan ayırmaqdır. Mən ədəbiyyata öz mövzumla - "cəmiyyətdə balaca yaradıcı insanın yeri" ilə gəlmişəm. Ədəbiyyata ruhən bağlıyam. Ən çətin zamanlarda da ədəbi yaradıcılıqdan əl çəkmədim. Çalışıram ki, qəhrəmanlarım da özümə oxşasın".

Kinorejissor Tofiq İsmayılovun yubileyi qeyd olunub. Aprelin 8-də Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrında xalq artisti, görkəmli kino xadimi Tofiq İsmayılovun anadan olmasının 70, yaradıcılığının 50 illiyinə həsr edilmiş yaradıcılıq gecəsi keçirilib. Tədbirin aparıcısı professor Rafael Hüseynov əvvəlcə görkəmli rejissorun keçdiyi həyat yoluna nəzər salıb. R.Hüseynov bildirib ki, Sovet repressiyaları dövründə "xalq düşməni"nin oğlu kimi dünyaya gələn Tofiq İsmayılov öz istedadı və fəaliyyəti sayəsində xalq artisti adını qazanıb. Uzun illər kino sahəsində çalışan T.İsmayılov 30-dan artıq bədii və sənədli filmin rejissorudur. Azərbaycan milli kinosunda ilk çoxseriyalı və uşaq filmləri məhz onun adı ilə bağlıdır. T.İsmayılovun Azərbaycan kinosunun inkişafındakı xidmətləri təkcə bundan ibarət deyil. O həm də 20 ildən artıq Azərbaycan İnsəcənət Universitetində pedaqoq kimi çalışıb. Mədəniyyət və Turizm nazirinin müavini Ədalət Vəliyev nazir Əbülfəs Qarayevin yubilyara ünvanladığı təbrik məktubunu oxuyub. Xalq artistləri Amaliya Pənahova, Əminə Yusifqızı və başqaları da çıxış edərək, T.İsmayılova xoş arzularını çatdırıblar. Tədbirdə T.İsmayılovun yaradıcılığını əks etdirən sənədli film və fotoqalereya, eləcə də müəllifi olduğu filmlərdən kadrlar nümayiş etdirilib.

"Parisli azərbaycanlı"nın çəkilişləri başa çatıb. Azərbaycanın görkəmli diplomatı, ictimai xadim Ramiz Abutalıbovun həyat yoluna həsr olunmuş 23 dəqiqəlik "Parisli azərbaycanlı" sənədli filmi hazırdır. 2008-ci ilin noyabrından etibarən "Salnamə" sənədli filmlər studiyasında çəkilişlərinə başlanılan filimin rejissorları Tahir Əliyev və İqbal Məmmədəliyevdir. T.Əliyevin APA-ya verdiyi məlumata görə, filmin çəkilişləri Bakı, Naxçıvan və Moskvada aparılıb. "Parisli azərbaycanlı" filmində Ramiz Abıtalobov öz həyat yolundan danışıb. Filmin ssenari müəllifi İlham Tumas, operatoru Elşən Həsənoğlu, prodüseri Tofiq Məmmədovdur. Artıq tam hazır olan filmin yay aylarında ilk nümayişinin keçirilməsi nəzərdə tutulur. Filmin həm Bakıda, həm də Moskvada premyerası keçiriləcək. Qeyd edək ki, Ramiz Abutalıbov Fransa arxivlərində Azərbaycan mədəniyyətinə aid çoxlu sayda sənədlər aşkarlayıb və onların ölkəmizə verilməsinə nail olub.

"Qadının tar çalması çoxuna qəribə gəlsə də, MƏNƏ ADİ HAL KİMİ GÖRÜNÜR, ÇÜNKİ HƏYATIMI TARDAN AYRI TƏSƏVVÜR ETMİRƏM". İstedadlı gənc tarzən Humay Qədimova 1986-cı ildə Bakının Balaxanı qəsəbəsində dünyaya gəlib. Orta təhsilini və musiqi məktəbini Əhmədlidə bitirən H.Qədimova hazırda Konservatoriyanın 4-cü kursunda təhsil alır. "Azəri qızlar" üçlüyündə təmsil olunan tar ifaçısı artıq bir sıra əhəmiyyətli uğurlara imza atıb. Musiqimizdə tək-tük tar ifaçılarından biri olan H.Qədimovayla söhbətimizdə tar sənəti ilə bağlı gələcək planları, həyata keçirmək istədiyi layihələrlə maraqlandıq. - Qədim musiqi alətimiz tar adətən kişi ifaçı ilə assosiasiya olunur. Bir ailə ənənəsi vardımı, yoxsa bu elə öz həvəsinlə bağlı oldu? - Ailəmizdə musiqiçi yoxdur. Lakin valideynlərim hələ kiçik yaşlarımızdan mənim və qardaşımın musiqi məktəbində təhsil almağını arzulayıblar. Buna görə də məni musiqi məktəbinin fortepiano sinfinə qoymuşdular. Paralel olaraq qardaşım da tar sinfində təhsil alırdı. Lakin elə əvvəldən fortepianoya həvəsim yox idi. Tara marağım birdən-birə yarandı. Qardaşım evdə tar çalıb məşq edəndə çox qısqanırdım, mən də tar çalmaq istəyirdim. Beləcə gah simini, gah pərdəsini qıra-qıra tar çalmağı öyrəndim. Sərbəst şəkildə özüm bəzi müğam parçaları, təsnifləri ifa edirdim. Valideynlərim, xüsusən də anam tarı seçməyimin əleyhinə idilər. Nə qədər xahiş eləsəm də, məni tar sinfinə qoymadılar. Lakin sonralar mən tar sinfinə qəbul olundum və müəlliməm Xuraman Babayevadan dərs aldım. Məndə tara olan sevgini daha da artırdığına və tar çalmaq sənətini dərindən öyrənməyim üçün çəkdiyi zəhmətlərə görə ilk növbədə ona minnətdaram. Sonralar tara olan məhəbbətim mənim təhsil yolumu əvvəlcə Asəf Zeynallı adına musiqi kollecindən, daha sonra Konservatoriyadan saldı. Çox xoşbəxtəm ki, bu musiqi məbədində Malik Mansurov, Elxan Müzəffərov kimi ustadlardan dərs alıram. Tarı öyrənməyimə yaxından yardımçı olduqlarına görə onlara təşəkkür edirəm. stereotipini qırmaqda sənə kim kömək edib? - Bəllidir ki, indiyədək bizdə peşəkar qadın tar ifaçısı "Lalə" qızlar ansamblının rəhbəri Ceyran Haşımova olub. Hələ uşaq ikən televiziyadan Ceyran xanımın ifalarını heyranlıqla dinləyirdim. Evdəkilər mənə "tar qız üçün deyil" deyəndə cavab verirdim ki, Ceyran Haşımova xanım-xatın bir qadındır, amma gözəl tar çalır. Mən ona baxıb çox həvəslənirdim. Bəlkə də o olmasaydı, mən tarın ardınca getməzdim. O mənim idealımdır. Bu sənətdə yeni-yeni addım atmağa başlayanda əvvəlcə valideynlərimdən dəstək görmədim. Hətta ilk tarımı da müəlliməm Xuraman xanım alıb. Sonralar da musiqi kollecinə gələndə şöbə müdiri Rasim müəllim öz tarını mənə hədiyyə etdi. Adətən qonşumuzun keçmişdən yadigar qalan və mənə bağışladığı sədəfli tarıyla efirə çıxıram. Çox qiymətli alətdir. Özümü bu sənətdə doğrultmağa çalışandan sonra valideynlərim yumşaldılar və bu gün uğurlarıma çox sevinirlər. Qadının tar çalması çoxuna qəribə gəlsə də, mənə adi hal kimi görünür, çünki həyatımı tardan ayrı təsəvvür etmirəm. - Konservatoriyada tar ifaçısı olan başqa qız varmı, yoxsa sən təksən? - Artıq bir neçə ildir fəaliyyət göstərən "Azəri qızlar" üçlüyü haqqında daha ətraflı məlumat verməyini istərdim. Üçlük haralara dəvət olunub, hansı işləri görüb? - "Azəri qızlar"ını hələ musiqi kollecində oxuyarkən yaratmışıq. Doğrusunu desəm, bunu əvvəlcə planlı şəkildə eləməmişdik. Sadəcə qızlarla bir yerdə məşq edirdik, bir də baxdıq ki, artıq bu üçlük hazırdır. Kollecin direktoru Nazim Kazımov bizim üçlüyün yaranmasına çox böyük mənəvi dəstək verib. Bizim dövlət konsertlərində, televiziya efirlərində çıxışlarımız üçün yardımçı olub. Üçlük öz üzərində daha çox işlədikcə bizi dövlət tədbirlərində tanınmış muğam ifaçılarını müşayiət üçün dəvət etdilər. İndiyədək müxtəlif mərasimlərdə, dövlət tədbirlərində tanınmış muğam ifaçıları Səkinə İsmayılova, Nəzakət Teymurova, Sevinc Sarıyeva, Almaz Orucova, Aygün Bəyləri müşayiət etmişik. "Azəri qızlar" Aygün Bəylərlə birgə Rusiyanın ORT kanalındakı bir verilişdə də uğurla çıxış edib. Bu yaxınlarda xalq artisti Mənsum İbrahimovla birgə Ərəbistanda keçirilən Azərbaycan günlərinə qatıldıq. İfamızı o qədər bəyəndilər ki, Ərəbistan hökuməti bizi Kəbə ziyarətilə mükafatlandırdı. Ötən ilin sonlarında məşhur türk pop ulduzu Tarkan Bakıda konsert verməzdən öncə tədbirin təşkilatçısı Nahid Emiloğlu bizə müğənninin "Yakalarsam" və "Oynama şıkıdım" mahnısını tar-kamanla səsləndirməyi təklif etdi. Biz konsertdən əvvəl ifaları lentə yazdırıb Tarkana göndərdik. Müğənni ifamızı bəyəndikdən sonra konsertdə birgə çıxışımız alındı. Hiss etdik ki, bu duet tamaşaçıların da ürəyindən oldu. Onu da qeyd edim ki, bu ifalar Tarkanın yeni çıxacaq diskində də yer alacaq. Bugünlərdə ölkəmizdə konsert verən Sərdar Ortac da bizim müşayiətimizlə Baloğlan Əşrəfovun "Nədəndir" mahnısını və muğam ifa etdi. İndiyədək Türkiyə, Rusiya, İranda qastrol səfərlərində olmuşuq və çalışmışıq ki, Azərbaycan musiqisini, mədəniyyətini layiqincə təmsil edək. Hazırda "Azəri qızlar" üçlüyündə iki qız qalmışıq: mən və kaman ifa edən Sevinc Bağıyeva. Zərb çalan qızımız isə ailə qurub və üçlükdən ayrılıb. Abbas çox peşəkar ifaçıdır. Ancaq, əlbəttə ki, üçlüyün tərkibində hamının qız olmasını istərdik.

Söz kamandan əyri çıxanda... Məşhur fransız yazıçı Marqaret Düras Amerikanın mükafatına layiq görüldüyü zaman öz həmyerliləri tərəfindən üzləşdiyi haqsızlıq haqda müsahibələrin birində belə demişdi: "...Mən nüfuzlu Amerika mükafatına layiq görüldüm... Altı amerikalı mənim lehimə səs verdi. Müsabiqənin müxtəlif mərhələlərində əvvəl yeddi yüz, sonra beş yüz, üç yüz, nəhayət, daha az insan səs verirdi. Axırıncı mərhələdə doqquz nəfər səs verməli idi. Altı amerikalı mənim lehimə, üç fransız isə əleyhimə səs verdi. Halbuki o vaxtadək heç bir fransız Amerika mükafatına layiq görülməmişdi". Marqaret Dürasın həmin hadisə zamanı keçirdiyi hissləri təsəvvür etmək elə də çətin deyil. Bəli, yaradıcı, istedadlı adam üçün öz xalqının nümayəndələrindən, həmyerlilərindən zərbə almaqdan ağır heç nə yoxdur. Özümüzə qayıdaq... Novruz bayramı, baharın gəlişi xalqımıza bu dəfə daha bir bayram ovqatı yaşatdı. Söhbət Bakıda keçirilən Beynəlxalq Muğam Festivalından gedir. İllər sonrası ölkənin birinci xanımı Mehriban xanım Əliyevanın sayəsində ikinci nəfəsini alan Azərbaycan muğamının inkişaf tempi göz qabağındadır. Amma təəssüf ki, bu yazıda xoş deyil, naxoş məqamlara işıq tutmaq zorundayıq. Nədənsə milli musiqimizin bu sahəsi nə zaman müzakirə predmetinə çevrilirsə - müxtəlif muğam müsabiqələri, konsert proqramları və s mütləq kaman ustası Habil Əliyev "şok" açıqlamalarla gündəmdə görünür. Bakıda keçirilən Beynəlxalq Muğam Festivalı da istisna olmadı. Bu möhtəşəm musiqi bayramı başa çatar -çatmaz Habil müəllim yenə danışdı. Maraqlı burasıdır ki, Habil müəllimin bəzən qara eynək arxasından baxmağı xoşladığını bilən bəzi qələm adamları bu dəfə onun dəyirmanına su tökməklə və qondarma "Qarabağ-Şirvan xanəndələri" qarşıdurmasını ortaya atmaqla çox böyük yanlışlığa yol verdilər. Adətən, belə həssas məqamlarda mətbuat və cəmiyyət həmişə iki qütbə ayrılır. Kimin haqlı, kimin haqsız olduğunu isə əlinə qələm alan, yaxud "sənətşünas" adı ilə manipulyasiya edib bu adın kölgəsində yerlibazlıqla məşğul olanlar yox, diqqətli, musiqini duyan və bilən, ən əsası isə ədalət hissindən məhrum olmayan tamaşaçı deyə bilər. Gələk, Habil müəllimin budəfəki "narazılığının" mahiyyətinə. O, festival başa çatan kimi bir qəzetdə muğamımızı yaşadan qarabağlı sənətçiləri asıb-kəsməyə başladı. Habil Əliyev fikirlərində qeyri-obyektiv olmasını yenə də eyni adamları hədəfə almaqla sübuta yetirdi... O yerdə ki, xalq artistləri Arif Babayevin, Mənsum İbrahimovun, onların tələbələrinin adları yaxşıya çəkilir Habil Əliyev mütləq "danışmalıdır!". Mötəbər tədbirlərdə münsiflər kürsüsü etibar edilməyən Habil Əliyev bu dəfə söhbətə festivalın etibar edildiyi münsiflərdən başlayıb: "Açığı, bunun böyük günahı münsiflər heyətinin üzvlərindədir. Bu böyüklükdə festival onlara tapşırıldı. Özü də kimlər tərəfindən? Bildiyiniz nəsə vardısa, niyə oxu atıb, yayı gizlədirdiniz? "Bir dəstə adam" dediyiniz Arif Babayev, Əlibaba Məmmədov, Ağaxan Abdullayev, Səkinə İsmayılova, Mənsum İbrahimov Azərbaycan mədəniyyətini yaşadan, dünyaya tanıdan və bu gün münsiflər heyəti kürsüsündə əyləşmək haqqı qazanan görkəmli şəxsiyyətlərdir. Siz onları o kürsüyə layiq görənlərdən çoxmu bilirsiniz?! Bəli bu cür məsuliyyət yalnız elə sənətkarlara həvalə oluna bilər. O insanların hər biri özündən sonra məktəb, davamçı qoyub və həmin gənclər artıq mədəniyyətimizə öz töhfələrini verməkdədirlər. Bəs siz neyləmisiniz? Habil Əliyev söhbəti yenə yerliçilik amilinə gətirib çıxarır. Guya birinci yerin sahibi Təyyar Bayramov qarabağlı olduğu üçün münsiflər onu qalib elan ediblər. Habil Əliyevin nəzərində "yerlibazlıq" anlayışı yalnız qarabağlı olmağı özündə ehtiva edir. Səbəbini hər halda, özü yaxşı bilər. Eyni zamanda özbək, iranlı, misirli məgər qarabağlıdır ki, Arif müəllim başqa ölkənin təmsilçilərinin deyil, onların qalib olmasına çalışdı. Deməli, istedad, xüsusən ifaçılıq məharəti yerlibazlıq, regionçuluq sərhədlərini aşıb keçmək qüdrətinə malikdir. Seçimin guya səhv olduğunu və Təyyarın birinci yerə layiq olmadığını iddia edən Habil Əliyevin gözündə birinci yer Babəkin idi. Söz yox, Babək də çox istedadlı ifaçıdır. Amma bu dəfə istər daxili müsabiqədə, istərsə də festivalda Babəkin yol verdiyi ciddi qüsurlar nəzərdən qaçmadı. Və Babək öz hazırlıqsızlığı ilə ona bəslənən ümidləri doğrultmadı. Babəkin "Osmani" muğamını çox zəif ifa etməsi münsiflərin nəzərindən qaça bilməzdi. Əgər bu qədər qüsurlardan sonra o, birinciliyə layiq görülsəydi bu zaman məhz münsiflər ədalətsizlik etmiş olardılar. Bəlkə gələcəkdə elə bir müsabiqə oldu ki, Babək daha ciddi hazırlaşıb Təyyardan önə çıxdı. Bəlkə Babəkin gələcəyi digər gənc xanəndələrdən daha parlaq olacaq... Amma indilikdə söhbət bu festivaldan gedir. Və söhbət ondan gedir ki, Təyyar məsələn, Canəli Əkbərovun tələbəsi olsaydı Habil Əliyev onu birinci "görəcəkdimi"? Qəti cavab vermək çətin olsa da tərəddüdlər heç də Habil müəllimin xeyrinə deyil. Bes onda məqsəd Təyyarın müəllimi olan Mənsum İbrahimova qənim kəsilməkdimi? Bunu növbəti açıqlamasında Habil Əliyev özü də təsdiqləyir: "Mənsum İbrahimovun münsiflər heyətində oturub, kiməsə qiymət verməsi Azərbaycan xalqı üçün təhqirdir. Bu, Azərbaycan musiqisi üçün gülüncdür. O, münsiflər heyətində oturmalı deyil. Heyətdə ancaq muğam oxuyanlar təmsil olunmalıdır. Necə yəni, heyətdə muğam oxuyanlar təmsil olunmalıdır? Mənsum İbrahimov məgər kaman ifaçısıdır, yoxsa Habil müəllim, siz muğam ifaçısısınız ki, işiniz-peşəniz xanəndələrə yersiz irad tutmaqdır... İllər uzunu xanəndələr müşayiət etmisiniz. Necə olur ki illər boyu müşayiətçisi olduğunuz Arif Babayev kimi bir sənətkarda indi qüsurlar tutursunuz? Əgər Arif Babayev kimi sənətkarların ifaçılıq sənətinə şübhəniz vardısa, niyə onları kamanda müşayiət edirdiniz? "Məcnun" rolunu oynamaq hər sənətkara nəsib olmur və hər xanəndənin də bacardığı iş deyil. Mənsum İbrahimov istehza etdiyiniz həmin "Məcnun"la neçə-neçə yad ölkədə Azərbaycan musiqisini tanıdıb, sevdirib. Habil müəllim, siz bu sözlərlə tək Mənsum İbrahimovu yox, indiyə qədər "Məcnun"u oynayan bütün sənətkarları təhqir etmiş oldunuz. Ümid edirik ki, siz ömrünüzün bu ahıl və təbii ki, bu yaşda olanların hamısı üçün həm də etibarsız çağında sənətdən kənar məsələlərə daha az vaxt ayıracaqsız. İstərdik ki, siz yaddaşlarda və təsəvvürlərdə məhz sənətkar kimi qalasınız. Xuraman HÜSEYNZADƏ.

Birinci olmaq səadəti. Valideynlərimin dediyinə görə, danışmağa başlayanda ilk sözüm "Qaqarin" olub. O vaxtlar Moskvada oxuyan atamın qucağında ölkə paytaxtının küçələrini gəzərkən coşqu, sevinc içində bir-birini salamlayan insanlardan eşitdiyim sözlərin içindən məhz "Qaqarin"i seçmişəm. Bəlkə də uşaq dilinə yatımlı söz olduğu üçün. (Bir dəfə mənə danışmışdılar ki, Qaqarin uçanda bütün radiolar Levitanın səsi ilə bu xəbəri verdiklərindən ilkin olaraq "Vnimanie! sözünü eşidəndən sonra çox adam qorxub ki, yəqin müharibə başlayıb). Amma düşünürəm ki, Qaqarin seçim məsələsində hər zaman şanslı olub. Əslində o, həm taleyin, həm tarixin, həm də planetin seçilmişi idi. İndi kimsənin tükünü də tərpətməyən Kosmonavtika günü ərəfəsində mən həmin təqvim tarixinin təntənə ilə qeyd olunduğu vaxtları da yada salıram. Bir vaxtlar uşaqların kosmonavt olmaq arzularını yada salıram. Hamının əzbər bildiyi familiyaları yada salıram. Kosmosu ilkin fəth eləmiş böyük Sovet xalqının sülhə inamını yada salıram. Təbliğat vasitələri o qədər effektli işləyirdi ki, müharibədən ən böyük itkilərlə, dağıntı ilə çıxmış vətəndaşları inandırmışdılar ki, Kosmosun kimin nəzarətində olması həm də sülhə təminatdır. Və o vaxtlar birinci kosmonavtı alqışlayan insanlar əslində gələcəkdə hər raketin uçuşu ilə azadlıqlarının nə qədər qısıtlandığının fərqinə varmırdılar. Heç kosmonavtlar özləri də fərqinə varmırdılar. Birinci kosmos fatehləri guya nəyə görə uçduqlarını bilirdilərmi? Bildikləri bir həqiqət vardı - bu sahədə amerikalıları keçmək. Hətta 12 aprel tarixinin seçilməsi də Amerika ilə bağlı idi. Gizli məlumatlar okeanın o tayında uçuş hazırlıqlarından xəbər verirdi. Baş konstruktor Sergey Korolyova "Vostok" gəmisini fəzaya amerikalılardan daha tez buraxmaq əmri verilmişdi. Aprelin 11-17-si arası uçuş gerçəkləşdirilməli idi. İlkin olaraq müxtəlif aviasiya polklarından 20 cavan pilot seçilmişdi. Ümumi cəhətləri qısaboylu olmaqları imiş. Bu parametr Korolyovun istəyi idi. Kosmik raketin içində kosmonavtın oturacağı yer çox da böyük deyildi. Raket insan uçuşu üçün yox, nüvə başlığını daşımaq üçün nəzərdə tutulmuşdu. 20 nəfərin içindən 6-sı ilk kosmonavt dəstəsinin siyahısına düşür. Kosmodromda dövlət komissiyasının iclasında iki familiya səslənir: Qaqarin və Titov. Bu iki nəfər isə son ana qədər kimin adının ilk kosmonavt kimi tarixə keçəcəyindən xəbərsiz olub. Mənə elə gəlir ki, ruslar tarixə keçəcək soyadın həm də tarixi olması faktorunu nəzər alıblar. Qaqarinlər Rusiyada məşhur knyaz nəslidi. Amma kosmonavtın bu nəslə aid olub-olmadığını bilmirəm. 8 Mart Qadınlar bayramında doğulsaydı bəlkə də şöhrətinə kölgə düşərdi). Uşaqlığı alman işğalı dövrünə təsadüf etdiyindən orta məktəbi doğru-düzgün oxuya bilməyib. Bu səbəbdən peşə məktəbinə getməli olub. Aviasiya məktəbinə daxil olanda isə boyunun balaca olması tibb komissiyasını tərəddüddə qoyub. Sonralar məşq uçuşlarında təyyarəni yerə endirən zaman zolağı daha yaxşı görmək üçün oturacağını döşəkçə ilə hündürləşdirirmiş. Həmin döşəkçəni də hər zaman özü ilə gəzdirirmiş. Qəribədir ki, uçuşa mane olan bu keyfiyyət sonra onun seçilməsində məziyyət olur. Qaqarin bəxti gətirən adam idi. Bu gün milyonlar ödəyib turist kimi Kosmosa çıxmaq şansı olan insan övladı üçün hər şey adiləşib. Amma o vaxt 1961-ci ilin aprel günlərində insanın Kosmosda özünü necə aparacağını kimsə bilmirdi. Psixoloqlar və həkimlər Korolyovu inandırmışdılar ki, Yerdən uzaqlaşan və öz doğma planetinə kənardan baxacaq insan ağlını itirə bilər, gəmidəki idarəetmə sistemini qarışdıra bilər. Məhz bu səbəbdən sistemi blok edirlər və şifr yazılmış paketi kabinəyə qoyurlar. Əgər pilotun ağlı yerində olsa paketi aça biləcək və əlahiddə vəziyyətdə sistemi idarə edəcək. Əvvəlcədən ilk uçuş haqqında SİTA-nın üç məlumatı hazırlanır. Birinci variantda təntənəli, uğurlu uçuş məlumatı. İkinci halda raket orbitə çıxa bilməsə, tayqa və ya okeanda harasa düşsə kosmonavtın axtarışı üçün müxtəlif ölkələrə müraciət və üçüncü variant kosmonavtın faciəli şəkildə həlak olması haqqında məlumat. Xoşbəxtlikdən ikinci və üçüncü variant lazım olmur. 108 dəqiqə çəkən uçuş və ondan sonra sadə kəndli balasının başına yağan şöhrət yağışı. XX əsrdə kimsənin şöhrətini onunla müqayisə etmək olmur. Onu tanıyanların dediyinə görə, Qaqarin şöhrət imtahanından üzüağ çıxa bilmişdi. Dünyanın çox məşhur adamları onunla görüşüb əlini sıxmağı şərəf bilirdilər. Dünyanı idarə edən Tanrı başçılar da dünyaya kənardan baxmış insana Tanrı kimi baxırdılar. Bu şöhrətin ağırlığını daşımaq böyük igidlikdi. Ətrafında hər kəs sənə heyranlıqla, müqəddəs bir kimsə kimi baxırsa, ağlın çaşa bilər. Sənin təbəssümün dünyanı məftun edirsə, sən özün də bu cazibəyə qapıla bilərsən. Məşhur təbəssümü ilə bərabər alnındakı çapıq da onun sifət cizgilərini bənzərsiz edirdi. Bu çapıq haqqında da o dövrün qəzetçiləri müxtəlif cür yazırlar. Deyirlər ki, Krımda dincələn kosmonavt dənizdə batan uşağı xilas edəndə alnı qayaya dəyib parçalanır və həkimlər onun həyatını xilas eləməli olurlar. Bir başqaları da yazırlar ki, sanatoriyada bir tibb bacısı ilə özəl münasibətləri olur. Görüşdükləri otağa qəfildən kimsə girəndə qadını pis vəziyyətdə qoymamaq üçün ikinci mərtəbənin pəncərəsindən tullanmalı olur. Eniş bu dəfə uğursuz alınır. Gül ləklərini çevrələyən kərpiclər alnını dağıdır. Birinci kosmonavt dəstəsinin kuratoru Kamanin xatirələrində yazır ki, "Qaqarini qan içində görəndə qorxumdan intihar haqqında da düşündüm. Az sonra partiya qurultayının qonağı olan Qaqarin və Titovun şəkillərini çəkmək qəzetçilərə qadağan olur və KQB əməkdaşları buna xüsusi diqqət edirlər. Yenə deyilənlərə görə, öz "Volqa"sı ilə qırmızı işıqda keçib bir təqaüdçünün köhnə "Pobeda"sını vurur. Hadisə yerinə gələn milis işçisi təbii ki, Qaqarini tanıyıb farağat durur və "günahkarı" cəzalandıracağını söyləyir. Qaqarini başqa maşınla hadisə yerindən uzaqlaşdırırlar. Amma özünün yox, günahsızın cəzalanacağından ehtiyat edən Qaqarin yenidən ora qayıdır və günahlarını yumağa çalışır. Maşını dağılan təqaüdçünün pulunu verir, onu cəzalandırmağa qoymur. Bu olaydan sonra xarakterində çox şeylər dəyişməyə başlayır. Şöhrətin məstedici havasından ayılmağa çalışır. Kosmonavt Vladimir Komarovun həlak olması isə bütün kosmonavtları, ilk növbədə Qaqarini silkələyir. Komarovun uçuşunda dublyor o olmalı idi. Yəni həmin vaxt Komarovun yerinə Qaqarin də uça bilərdi. Kosmosdan ölüm qoxusu gəlməyə başlayır. Bəşəriyyətin ilk kosmonavtını belə hadisələrdən sığortalamaq qərarı alınır və ona uçuş yasağı qoyulur. Kosmonavtların hazırlıq mərkəzinə rəis vəzifəsini Qaqarinə tapşırırlar. Bu Qaqarin isə artıq uşaq təbəssümü ilə hamıya baxan leytenant deyildi. Hamıya cavabdeh olan, məsuliyyət daşıyan polkovnik Qaqarin idi. Yeni eksperimental stansiyanın proyekti üzərində qızğın iş gedir. Və onu sakitləşdirmək üçün adını ekipajlardan birinin siyahısına salırlar. Yeni uçuşa hazırlıq həyatının mənasına çevrilir. Dünyanın bütün ölkələrində gül-çiçək, sevgi heyranlıqla qarşılanan dünya oğlunun həyatında adi günlər başlayır. Hər dəfə Kosmosa çıxan yoldaşlarına uğurlu uçuş arzulayan Qaqarin özünün də yenidən uçacağına inanır. Amma yuxarıların qərarı qəti idi. Ölkənin simvollarından birinə çevrilmiş bu cavan oğlanı hər vəchlə qorumaq lazım idi. Yenə deyilənlərə görə, həmin dövr onun həyatında depressiya başlayır və içkiyə meyllənir. Sağlığında müqəvvaya çevrilmək qorxusu onu təqib edir... Bəzən mənə elə gəlir ki, hər şey yadımdadı. Atamın boynuna sarılıb ətrafdakı adamların coşqusunu seyr edirəm. Təbii ki, yaşyarımlıq uşağın bunları xatırlaması mümkün deyil. Mənə danışılmış söhbətlərin təəssüratıdı. Bir də kinoxronikanın. Sovet hakimiyyətinin tarixində görünməmiş bir hadisə - gənc bir leytenantın şərəfinə Moskvada nümayiş keçirilir. Ölkənin başçısı onunla bir maşında xalqı salamlayır. Mənim uşaqlığımda dövlət başçısını Qaqarinin yanında göstərməzdilər. Brejnevin zamanı idi və Xruşşovun adına yasaq qoyulmuşdu. Bütün görüntülərdə Xruşşov kəsilib atılırdı. Böyüklər danışırdılar ki, bax, təyyarənin trapından düşən Qaqarini Xruşşov qarşılayıb, maşında da yanında odu. Amma uzun müddət Nikita Sergeyeviçin görüntüləri rəfə qoyulur. Brejnev bu şöhrəti onunla bölüşə bilmir. Bunları söhbətlərdən xatırlasam da Qaqarinin həlak olma xəbərinin televizordan oxunmasını unuda bilmirəm. Bu, bir şok idi. Və o zaman onun ölümünə kədərlənməyən, təəssüflənməyən Sovet insanının olduğuna inanmıram. Yadımdadır ki, məktəbdə də söhbət ancaq bu barədə idi. Qaqarin martda doğulub, martda həlak olub. Bu il Rusiyada Qaqarinin 75 illiyini qeyd elədilər. Mən düşünürəm ki, hər halda Kosmonavtika günü bizim, o zamankı Sovet insanlarının hər birinin günüdü. Ən azından neçə illər Kosmodromda bütün kosmonavtların hərbi salam verib qarşısından keçdikləri insan azərbaycanlı olub. Qaqarinin ölümü ilə bağlı çox müxtəlif versiyalar səsləndirilir. Hətta həmin qəzada ölməyib guya sağ qaldığını iddia edənlər də olub. Sınaq uçuşunda qırıcı təyyarəni içkili vəziyyətdə idarə etdiyini də deyiblər. Ancaq bütün bunlar o qədər əhəmiyyətsiz məsələlərdi ki... Görünür, tale onu adiləşib hamıya tay olmaqdan bu şəkildə qorumuşdu. Şəkillərdən bizə baxan xoş təbəssümünü bu şəkildə qorumuşdu. Tale onu Birinci eləmişdi. İndi Kosmosda stansiyalar da var, kosmonavtlar uzun illər orda yaşaya da bilirlər, Yerin ətrafında minlərlə süni peyk fırlanır. Həmin peyklərin vasitəsilə biz dünyanın hər bir ucqar nöqtəsində nələr baş verdiyindən xəbər tuturuq, internetə qoşuluruq, mobil telefonla danışırıq. Xüsusi xidmət orqanları hər hərəkətimizə nəzarət edə bilir, azadlığımız bu şəkildə qısıtlanır. Deyə bilmərəm ilk kosmonavtların bunların olacağından xəbəri vardı, ya yox, onlar öz işlərini yerinə yetirirdilər, dövlətin mənafeyini qoruyurdular. Bəzən canları bahasına. Hər uçuş zamanı kosmik fəza zibillənir, çirklənir. Yer kürəsinin anasını ağlatdı Yer övladı, indi də göylərə əl uzadır. Amma xoş təbəssümlü o cavan oğlanın bütün bunlara dəxli yoxdu. Birinci olmaq səadətini tale ona vermişdi, onu seçmişdi.

"Məktub" janrında minnətdarlıq. Sizin 10 cildlik "Seçilmiş əsərləri"nizə ön sözdə çox sərrast deyilmiş bir fikriniz var ki, "mətbuat həvəskarın yox, professionalın əsərini çap etməlidir və mətbuat yazıçı olmaq istəyən adamın yazıçı olmasına qədər keçdiyi yolu öz səhifələrində əks etdirməyə borclu deyil!" İndi mətbuat azadlığı, söz və fikir müstəqilliyindən sui-istifadənin coşub-daşdığı bir zamanda, "sənətkar ordusunun" meydan suladığı dövrdə yalnız nəzəri fikirlə deyil, yüksək bədii-estetik səviyyəsi ilə seçilən, örnək olan əsərlə qarşıya çıxmaq əslində Siz və sizin kimi mütəffəkir yazıçılarımızın, ədiblərimizin taleyinə yazılan əzablı, iztirablı bir Tanrı payıdır... Əlbəttə, bunu Siz, zəmanəmizin canlı klassiki (bu mənim birmənalı inandığım qənaətdir) olaraq, çox gözəl bilirsiniz. 1959-cu ildə dərc olunan "O inanırdı" adlı ilk hekayənizdən düz əlli il sonra yazılan bu əsər sizin Azərbaycan dilinə canü dildən xidmətinizin parlaq nümunəsidir. "Canavarlar"la tanışlıq "Külli-məxluqatın ən zəifi insandır..." (İlyas Əfəndiyev) fikrini təsdiqləməklə bitmir, həm də böyük ümid yaradır ki, Azərbaycan ədəbiyyatının 1960-cı illər mərhələsini yaradanlardan biri kimi məşhurlaşan xalq yazıçısı Elçin mütəfəkkir-filosof təbiəti ilə hələ bundan sonra da oxucularının maraq dairəsində olacaq... Əsər bir sıra məziyyətləri ilə yaddaşıma hakim kəsildi, lakin hər şeydən çox Allahın yaratdığı hər bir məxluqun yaşamaq haqqına tərəfdarlıq ideyası rəğbət doğurdu. Bu mənada "Canavarlar" müasir Azərbaycan ədəbiyyatının güzidə (şedevr) nümunəsi sayıla bilər və nədənsə E.Heminqueyin "Qoca və dəniz"ni və T.Drayzerin "Dahi", "Kerri bacı", "Cenni Herhard" romanlarını xatırlatdı. Yaranmışların yaşamaq haqqını qorumaq yaradanın da istəyincədir və onu bilməyənlərə anlatmaq, sahabkı nəsillərə çatdırmaq yenə də Sizin kimi görkəmli yazıçımızın nəsibidir. Lakin nədənsə vaxt uzandı. Şükür Allaha ki, varsınız və daha böyük əzmlə yenə də yazıb-yaradır, ədəbiyyat təşnələrinin ruhuna təsəlli olursunuz. Və bir də onu deyim ki, 50 illik yaradıcılığınız müddətində sübut etmisiniz ki, yalnız Azərbaycanın, Qafqazın, MDB məkanının deyil, dünyanın yazıçısısınız. İnanmayanlar "Canavarlar"ı oxusunlar və mənim fikrimi tərəddüdlə qarşılayanlar 10 cildliyə baş vursunlar. Hörmətli Elçin müəllim! "Canavarlar"ın süjet xətti, kompozisiyası, böyük sənətkarlıq özəllikləri və orijinallığı kimi nəzəri-estetik məsələlərdən, onun ideya yönündən, əlbəttə, geniş bəhs açmaq olar. Xüsusən Sizin dərin qatlarda, geniş, əhatəli təsvir anlarında konkret-bədii məntiq məqamlarını təqdim etməyiniz, lirik-psixoloji təhkiyədə satirik-sarkastik fikir söyləmək məharətiniz yeni düşüncə üfüqləri açır, çağdaş ədəbiyyat və cəmiyyət qarşıdurmasında ədəbiyyatın ictimai faydalılığına bir daha haqq qazandırır. Bədii şərtilik, dramatik gərginliklə müşayiət olunan hadisələrin axarında çağdaş dünyanın yaşantılarına aydınlıq gətirilir, indiki qloballaşma dövrünün Şərq və Şimal tərəf-müqabilliyində yaşam haqqının Tanrı payı olduğuna işarə edilir. Zənnimcə rəmz, simvol və bədii eyhamlar, alleqorizm əsərin obraz möhtəşəmliyinə və mürəkkəbliyinə vasitə olur. Belə ki, Boz və Ana canavarın Şərqə doğru "qurtarmaq bilməyən ac yolçuluğu" ilə "Şimala doğru gedən o insanlardan barıt iyi gəlmirdi" mülahizələri əsərin rəngarəng və təfərrüatlı təsvir məqamları içərisində intellektual oxucunun yaddaş arxetipini qorumağa kömək edir, onda müasir dünya və ictimai hadisələr barədə əlvan duyğular oyadır... Hörmətli Elçin müəllim! Sizin həm də tanınmış ədəbiyyatşünas-alim, tənqidçi və nəzəri fikir adamı olduğunuzu bildiyimə, daimi oxucunuz kimi prinsiplərinizi qiymətləndirdiyimə görə "Canavarlar" haqqında geniş danışmağı indi uyğun görmürəm. Sizə Tanrıdan cansağlığı arzulayır, yeni-yeni əsərlərinizin yolunu gözləyir, "525-ci qəzet"in yaradıcı kollektivinə, gözəl bir yaz gecəsində böyük məmnunluqla oxuduğum "Canavarlar"ı işığa çıxardıqlarına görə, minnətdarlığımı bildirirəm... Şamil VƏLİYEV, filologiya elmləri doktoru.

Gənc Ədiblər Məktəbinin budəfəki toplantısı haqqında yazı yazmaq niyyətim var idi, amma fəxri qonaq qismində dəvət olunan millət vəkili Aqil Abbasın özü ilə gətirdiyi , az qala "bismillah"ı və "ilahi, şükür"ü olan Qarabağ dərdi, vətən həsrəti işimi bir az çətinə saldı. Daha doğrusu, qonağın danışdığı əhvalatlar, sözü gedən hadisələrə subyektiv yanaşma tərzi və bəzən bir-birinin təkzibi olan fikirləri nədən başlayıb, harada bitirməyimi əngəllədi. Bəlkə belə daha yaxşıdı. Bakı Dövlət Universitetinin yaranmasının 90 illiyi ilə əlaqədar fakültədə keçiriləcək elmi konfransda çıxış etmək üçün mənə verilən mövzu materiallarını M.F.Axundov adına Milli Kitabxanada saf-çürük edəndən sonra onları "kserokopiya"dan keçirmək üçün qaranlıq zirzəmiyə yollandım. Limonlu çay içə-içə alnını ovuşduran adam tərs-tərs üzümə baxıb dodağının altında deyindi: - Bu boyda adamdır məndən soruşur, işıq yanır, ya yox... Ona minnətdarlıq edib, əlim ətəyimdən uzun zirzəmidən İŞIĞA çıxdım... Kataloqların ətrafında yazı-pozu ilə məşğul olan tələbə qızların ucuz ətirlərinin şirin qoxusunu içimə çəkə-çəkə Anarın "Əlaqə" povestini sifariş vərəqinə yazıb kitabxanaçı xanıma verdim. Sonra fikirləşdim ki, Aqil Abbasla görüşə gedirəm, nə isə oxumaq lazımdır. Elə bu niyyətlə də Aqil müəllimin "Dolu" romanını sifariş vermək istəyirdim ki, kitabxanaçı xanım gülümsəyib təəssüfünü bildirdi: - İşıq yanmır, fonddan kitab götürmək mümkün deyil... Bu da XXI əsrdə Azərbaycan kitabxanasının problemi... Aqil Abbasla mənim üzümə sönən işıqda hansısa mistik ƏLAQƏ axtarmaq niyyətində olmasam da, adamın ağlına min cür şey gəlir axı... "Yalançı" redaktor. İnsafən, Aqil müəllimi istəyənlərin sayı az deyilmiş. Onun emosionallığı, natiqlik məharəti, hətta öz içindəki bəyənmədiyi xüsusiyyətləri rəngsiz, boyasız səmimi etiraf etməsi tədbirin əvvəlindəki rəsmiyyətçilik buzunu büsbütün qırdı. Sən demə, Rəşad Məcidlə Aqil Abbasın dostluğu "qədim dövrlərə" təsadüf edirmiş. Rəşad müəllimin təqdimatı bunu deməyə əsas verirdi: "Aqil Abbas mənim qədim dostumdur..." Elə bu vaxt yazıçı Seyran Səxavətin gəlməsi, deyəsən, qonağımızın keyfinə soğan doğradı: "Seyran müəllim, hardan gəlib çıxdın, mən gop eləmək istəyirdim, sənin yanında eləyə bilməyəcəm axı...". Auditoriyanı ələ almağın incəliklərinə dərindən bələd olan hörmətli millət vəkili həm də yaxşı statistik yaddaş sahibiymiş. Böyük Vətən müharibəsində Azərbaycan əhalisinin sayı, müharibədə iştirak edən və həlak olanlar haqqında dəqiq məlumata malik olmaq redaktor üçün qeyri-adi göstərici deyilsə də, yalançı patriotizm içində boğulan Azərbaycan cəmiyyətinin bir hissəsi olan auditoriyanı real müharibə həqiqətləri üstündə kökləmək, mübaliğəsiz-filansız, sözün əsl mənasında BÖYÜK məharət idi. Birinci Qarabağ savaşında ermənilərlə yox, bütün dünya ilə savaşan Azərbaycan əsgərinin qəhrəmanlığından danışanda Aqil Abbasın iftixarı açıq-aşkar sezilsə də, zaman-zaman halına acıdığımız fələstinlilərin muzdlu hərbçilərinin erməni silahdaşları olması haqqında söz düşəndə onun əllərinin əsməsini bəlkə də az adam görə bildi. Aqil müəllimin dediyinə görə, müharibənin qızğın vaxtında ermənilərin cəbhədəki itkilərini şişirdib "Ədalət" qəzetində yalan məlumatlar yazmaqda da "ad çıxarıbmış". Hətta adlarını çəkmək istəmədiyi bir neçə həmkarı bu "yalan"ları oxuyub ona etirazlarını bildirəndə cavablarını verməkdən qalmırmış. Dediklərini olduğu kimi yazıram: "Zəng vurub deyirdilər ki, Aqil müəllim, filan döyüşdə filan qədər erməni ölüb axı. Siz ölənlərin sayını yalandan şişirdibsiniz. Qohumun ölməyib, qardaşın ölməyib. Cəhənnəmə ölsün". Aqil müəllim bununla təsəlli tapırmış. Hələ dediyinə görə, bu şirin yalanları oxuyub başqa cəbhələrdə ruhlanan əsgərlərimizin yeni igidliklərinin səs-sorağı da gəlirmiş. Kitab dükanındakı qızlar... Günlərin bir günü Aqil Abbas şəhərin kitab dükanlarının birindən kitab alırmış. Onunla bir yerdə kitab almaq istəyən, hansısa universitetin filologiya fakültəsinin tələbəsi olan iki qız axtardıqlarını tapa bilməyəndə Aqil müəllim onların köməyinə gəlir. Qızlara istədikləri kitabın yerini deyəndə satıcı dilini dinc qoymayıb, deyir ki, tanımadınız, Aqil Abbasdır, yazıçı, millət vəkili... Qızlar başlarını yellədib, gözlərini döyürlər. Bu əhvalat qonağımızın yaddaşında silinməz izlər qoyub, yadında saxlayıb ki, Gənc Ədiblər Məktəbində söhbət açaram. Deyir,belələrini qoyun adlandırmaqdan başqa yol yoxdur. "Filologiya fakültəsinin dördüncü kurs tələbəsi məni tanımırsa..." Aqil Abbas bu məsələni belə qoymayıb. Filologiya fakültələrinin dərs proqramları ilə tanış olanda gördüklərinə inanmayıb, otuz il bundan əvvəl tələbə olarkən nə keçirmişlərsə, indiki tələbələrə də həmin proqram tədris olunurmuş. Millət vəkili olmaq Aqil Abbasın üzərinə yeni vəzifələr qoyub. Dediyinə görə, qohum-əqrəbasının, dost-tanışının və seçicilərinin problemlərini həll etməyi az qala həyat kredosu kimi görür. Amma gileyləndi ki, üç dəfə kömək edib dördüncü dəfə edə bilməyəndə qınaq yiyəsi olur... Xalq şairi Məmməd Araz haqqında sualları cavablandıran qonağımız böyük şairlə bağlı maraqlı əhvalatlar da danışdı. Deyir, Məmməd Arazı inandıra bilmirdim ki, dünyada rüşvət adlı bir şey var, əlinə fürsət düşən rüşvət alır. Kişinin beyninə girmirmiş belə sözlər, inanmırmış... Qaşqabaqlı notlar üstündə köklənməmək üçün axırayaxın eyninizi açacaq bir məqamı yazım: Aqil Abbasın "Qapqara uzun saçlar" adlı povesti iki sevən gəncin saf məhəbbətindən bəhs edir. Gənc qız biləndə ki, sevgilisi "rak" - xərçəng xəstəliyinə yoluxub, gedir xəstəxanaya, sonuncu dəfə onun üzünü görsün. Gecəni oğlanla keçirən sevgilisi bir gecədə ondan hamilə qalır. Ölümündən sonra onun yadigar oğlunu böyüdür. Aqil müəllimin dediyinə görə, bu povesti yazanda universitetdə 10-dan çox qız arasında sorğu keçirib ki, hansı qız bu addımı atardı? Eyni sualla auditoriyaya müraciət edəndə dostumuz Əli Əlioğludan maraqlı replika gəldi. "Ədalət" qəzetinin qapısını Gənc Ədiblər Məktəbinin üzünə açıq elan etdi. Ayda iki dəfə qəzetin qoşa səhifəsini bizlərin ixtiyarına verib, Rəşad müəllimin təklifindən sonra, qonarar verməyi də boynuna götürdü. Bilmirəm hansı mənada dedi bu sözləri : "Özünüzü yaxşı aparsanız, həftədə bir dəfə qəzetin "Ədəbiyyat" səhifəsini sizin ixtiyarınıza verərəm". İndiyə qədər "Çadırda Üzeyir Hacıbəyov doğula bilməz" deyirsiniz. Bəlkə doğulub, xəbərimiz yoxdu.

Bu günlərdə "Vektor" Nəşrlər Evində şair-publisist Tofiq Abdinin "Poeziya" kitabı işıq üzü görüb. Ənənəvi girişlə başlasam da, bu kitab sıradan bir nəşr deyil. Əvvəla ona görə ki, kitab ilk baxışdanca maraqlı tərtibatı ilə diqqəti çəkir. Vərəqlədikcə şeirlər sanki öz-özünə oxunur. Kitabı şairin 68 illik ömrünün poetik hesabatı da saymaq olar. Çünki nəşrdə yer alan şeirlər şairin indiyədək çap olunmuş, Məhərrəmoğlu imzasıyla poeziyaya gəlişini isbatlayan "Nəğməli gecələr" də daxil olmaqla, "Ata sevgisi", "Sahilsiz dünya", "Şəhərimiz ayaq açır" və digər kitablarından seçilib. Özü kimi fikirləri, düşüncələri, hissləri və duyğuları da qıvraq, saf, bəzən əsəbilik həddinə qədər cəsarətli, bəzən ironik səviyyənin maksimum xəttini də keçən yumoru, sərhəd tanımayan türkçülüyü, doyulmaz İstanbul sevdası ilə ürəyi dolu bu şairə hərə sadaladığım səmtlərdən birində rastlayıb. O isə yeni çap olunmuş kitabında özünü belə nişan verir: Şairlik sevdası vardı başımda. Bilmirdim dünyanın Nazimi varmış. İnsan öz-özünə bədbəxt olarmış. Artıq illərdir ki, ədəbi mühitdə onun imzası oxuculara yaxşı tanışdır. Şairin kitabda yer alan şeirləri kəskin olduğu kimi həssas və bəzən də kövrəldəcək qədər sentimental publisist qələmindən doğulan yazılarının poetik davamıdır. Yeni "Poeziya"da şair Tofiq Abdini kəşf etmək oxucular üçün bir qədər də asanlaşır. Onun küçədəki kimsəsiz itlərin və ağacların halına acıyacaq qədər həssas şairliyi var: Nə bir baxanı var, nə yoxlayanı, Kimsəsiz ağaclar yazıqdı, Allah, yaxud. indi ŞAİRLƏRİ öldürmürlər, indi itləri vururlar səhərin sübh çağı. zingildəyib ağlaya-ağlaya ölür itlər... Tofiq Abdin şeirlərində əsl Allah adamıdır. Təbii ki, Allah adamı olmaq təkcə oruc tutub namaz qılmaq, imkanı olanda da həccə getməklə yekunlaşmır. Bunların hamısını edən, amma nə yazıq ki, Allahın varlığına inamı qəlbində səmimiyyətlə daşımadan həyata sürənlər çoxdur. Bu ayinlərin icrasının Tanrı dərgahında necə qarşılanacağını isə yalnız Cənabi HAQQa bəllli olan O MƏLUM GÜNdə biləcəyik. Amma Tofiq Abdin kimi şair doğulanların əksəriyyəti bəlkə də o ayinləri vaxtlı-vaxtında icra etmirlər, ancaq əvəzində ürəklərində Allaha sevgi, insanlara, təbiətə, yaradılmışlara mərhəmət, şəfqət hissi yaşadırlar və yeri gəldikcə, yaşadıqları ömürdə də, yaratdıqları poeziyada da sadalanan munis hissələrə söykənirlər. Allaha müraciət, Tanrıya xitab Tofiq Abdin poeziyasından aydın bir xətt kimi keçir. Bəzən şeirlərindəki Allaha yönələn, bəndə ərkyanalığı ilə qarışan giley Tanrının yaratdığı vəhşi "insan"ların əməllərindən bezəndə meydana çıxır: Sən varkən, Allahım, Günahsız uşaqlar ölür, Məzarlar qazılmır, yasinlər oxunmur. İsinməməyimin səbəbi... Tofiq Abdinin şeirlərini oxuduqca adama elə gəlir ki, onların bəzisi birnəfəsə yazılıb, bəzisi isə çox tələskənliklə, həddən artıq çevik dillə qələmə alınıb. Bu tələskənlik bəzən həqiqətləri tez, birbaşa demək istəyindən, bəzən də cəmiyyətin və onun fonunda özünün yaşadığı mənəvi ağrıları dilə gətirib yüngülləşmək arzusundan doğur: Axşamın düşməsini gözləyirəm. Divarda görünən saata baxıb. Səhərin ağappaq havasına bulaşmaq istəyirəm. Gecənin qaranlığından çıxıb. Və zamanın beləcə təkrarlanmasını. Bu bölümdə türk olduğundan qürur duyan, amma bu qürurun acısına da qatlanmalı olan, hər bir türkün ürəyində saxladığı, yaşatdığı biri kimi dəlicəsinə İstanbul sevdasına tutulan Tofiq Abdinin orada yaşarkən yazdığı şeirlərindən bir qürbət havası vurur adamı. Bizə İstanbul qədər doğma, həm də İstanbul qədər yad olan həmin şeirlərdə şair o şəhəri bir addımlığımıza gətirsə də, bir yandan da onun xeyli uzaqlığının acısını yaşayır, bu acını oxuculara da yaşadır: Pəncərədən baxıram. Pəncərədən o yana İstanbul, Amma neyçün havadan şor torpaq. qoxusu gəlir, Amma neyçün qara mazut. Bu şəhərin axşamı düşmək bilmir. Nə var ki axşamlarda, Açılacaq bir səhər. Gecəsiylə gündüzüylə. məni qəhr etdi bu şəhər... Şeirlərinin birində Tanrıdan dəli bir sevda diləyir şair. Tanrı sevdaların ən gözəl hədəfi olaraq QADINı seçib və kişilər üçün anlaşılmaz olan xasiyyətləri ona verib. QADINdan baş açmamaq Tofiq Abdinin suçu deyil ki... Ya bu qadınların haqqında. Oxuduqlarım yalandır. Bu qadınları... Hər şairin şeirlərində vətən anlayışına münasibət müxtəlif şəkildə təzahür tapır. Vətəni sevmək, onun uğrunda hər cür fədakarlığa hazır olmaq əksər şairlərin yaradıcılığında çeşidli formalarda yer alır. Tofiq Abdinin vətən və millət təəssübkeşliyi bəzən sevginin sərhədindən çıxaraq qınaq dolu ironiyaya çevrilir: Bu xalq müdrikliyi sevdi, bir də müdrikcəsinə qırıldadanları. Bu xalq sevə bilmədi. ağıllı, canlı adamları... Vətəninə hədsiz bağlı Tofiq Abdinin şeirləri vətənsizdir. O mənada ki, şeirlərindəki qəriblik ruhu, qürbət acısı vətənində yaşasa da, açıq-aydın üzə çıxıb. Yəqin ki, bu qürbət şeirlərini şair vətəndən uzaqda olduğu üçün yazmayıb. Çünki İstanbul sevdalısının öz vətəni bildiyi Türkiyədə yaşayan zaman qələmə aldığı şeirlər içindəki qəribliyindən yaranıb. Sadəcə Tofiq Abdinin qürbət ağrısı bir qədər artıqdır. O, qürbəti içində yaşadanlardandır. Ona görə də silsilə qürbət şeirləri içindən çay kimi gurlasa da, o coşğun dəryadan heç nə azaltmır: Sən qəribliyin rəngini bilirsənmi, Bilirsənmi qərib üçün günəş doğmur, səhər açılmır qəriblikdə, axşam düşmür qəriblikdə.. sən qəriblikdə heç bilmirsən kimsən... Tofiq Abdinin bəzi şeirlərini oxuduqca indiyədək onlarla tanış ola bilmədiyinə də, bu şeirlərdən ibrət almağı bacarmayanların hələ də aramızda olmağına təəssüflənməli olursan. Oxucu kimi qənaətim bundan ibarətdir ki, Tofiq Abdinin indiyədək yaxşı tanış olmadığım poeziyasının əsas məziyyəti hədsiz səmimiliyidir. Bu səmimilik, zənnimcə, bəzən şairin əleyhinə işləyəcək həddə çatır: Yeri gəldi-gəlmədi, deyirsən, Adam olmadın sən... Nə zaman mənə imkan verdilər ki, Adam olub-olmadığımı görsünlər. Bu adamlar sanki ona görə yaşayır ki, Mənim kimi adamların içindəki. adamı öldürsünlər... Tofiq Abdinin "Poeziya"sında müxtəlif zamanlarda yazdığı heca vəznli şeirlər olsa da, kitab əsasən sərbəst şeirlərin toplusudur. Amma bu sərbəstliyin özünün də ritmi var və bu ritm məzmunun daha da oxunaqlı olmasına şərait yaradır: Məni bu türkülər bədbəxt etdi. Bəzən sözlərini belə tam anlamadığım. Anadolu türküləri. Nə zaman keçdi qanıma bu türkülər. Bir daha sevmək vətəni. röyalarımın məmləkəti. qəhr etdi məni... "Poeziya" kitabındakı şeirlərin yazılma tarixi müxtəlifdir. Amma misraları bir-bir ötürdükcə onların əslində vahid bir poeziyanın kəsikləri - Tofiq Abdin şeirinin misraları olduğu qənaətinə əmin olursan. O misralarda şair adi həyat həqiqətlərini qeyri-adi dillə, metafizik dərinliklə, qəliz metaforaların vasitəsi ilə yox, sadəcə hamının başa düşəcəyi bir şəkildə çatdırır. Kitabda xalq şairi Fikrət Qocanın "Tanıdığım şairlərdən biri" adlı yazısı da verilib. O, Tofiq Abdinin heç vaxt irihəcmli kitablar müəllifi kimi tanınmadığını önə çəkib və şairin əsas gücünün seçdiyi mövzularda olmasını qeyd edib: "Şairin ömrü yazılarında qaldırdığı və həll elədiyi problemlərin ömrü qədər olur. Əgər o, insan ağrıları ifadə eləyən mövzuları yaşayırsa, onun şeirləri bu günlə gələcək arasındakı uçurum üstündən körpü olacaq. Bu körpünün möhkəmliyi də şairin sözləri bir-birinə bağlamaq, hörmək məharətindən asılı olur. İnanıram ki, Tofiq haqqında əsl fikri bu kitabı oxuyub axıra çıxandan sonra siz deyəcəksiniz. Ona görə də bu kitabdakı yazılar barəsində söz deməkdən özümü güclə saxlayıram. Tofiq Abdini xalqımızın istedadlı və ən əsası, namuslu, iradəli bir şairi kimi tanıdığımı sizə deməyi özümə borc bilirəm". Kitabın forması məzmununu tamamlayır. Məzmun və forma vəhdətindən yaranan uğurlu nəşrin əsas özəlliklərindən biri də dizaynıdır. Üz qabığında Tofiq Abdinin gənclik fotosu - DÜNƏNi yer alıb: qaynar, gələcəyə ümidlə baxan baxışlar, qara saçlar və dəqiq cizgili sima. Kitabın arxa üzündə isə Tofiq Abdinin BUGÜNü təsvir olunub: yerə dikilmiş, özündə hansı ifadəni gizlətdiyi bəlli olmayan gözlər, nisbətən ağarmış saçlar və fikirlərin, qayğıların, ağrıların cığırlar açdığı sifət. Tofiq Abdinin "Poeziya"sı sadəcə şeirlər toplusu deyil, onun əsl şairliyini və şeirlərinin mahiyyətində mürgüləyən insanlığını nişan verən kimliyidir. Elə bu kimlik də Tofiq Abdinin bir şair kimi uzaq GƏLƏCƏYini müəyyən edəcək. Tofiq Abdinin yeni "Poeziya"sını oxuyan hər kəs yəqin mənimlə razılaşar ki, bu kimlik gələcəkdə dəfələrlə vərəqlənəcək və onu yazan şəxsin fikirləri, poetik düşüncələri - bir sözlə, ömrü hər kəsi maraqlandıracaq. Baxmayaraq ki, şair özü bu qənaətdədir ki: Qorxu gəzir bu dünyanın özündə. Kimə nə dəxli var mənim ömrümün? Bu kədər başa düşüləndir. Tofiq Abdinin isə qüssələnməməsi üçün səbəb artıq var - "Poeziya" kimi.

Azərbaycan təhsili: yaxın keçmişə, bu günə və gələcəyə bir baxış. Məlumdur ki, müvəffəqiyyətli inkişafın əsasını bilik təşkil edir, onun yaradıcısı, daşıyıcısı və tətbiq edəni isə insandır. Bu səbəbdən biliklərin əldə edilməsi və fəaliyyətdə tətbiqi üçün ən vacib amil yalnız təhsil, o cümlədən ali təhsil hesab edilir. Məhz ali təhsil intellektual potensialın formalaşdırılmasında, maddi sərvətlərin insan kapitalına çevrilməsində müstəsna əhəmiyyət daşıyır. Digər tərəfdən "biliklər cəmiyyəti"nin formalaşmasında da ən başlıca amil ali təhsildir. "Biliklər cəmiyyəti" elə bir cəmiyyətdir ki, onun əksər üzvləri yeni biliklər əldə edir, daha çox sayda insanlar isə bu biliklərdən faydalanır, istifadə edirlər. Faktiki olaraq, biliklər insanın yaşadığı və inkişaf etdiyi cəmiyyətdə əlverişli və inkişafetdirici mühit formalaşdırır. Təhlil göstərir ki, inkişafda və yüksək nailiyyətlərin əldə edilməsində insan potensialı həlledici rol oynayır. Biliyə əsaslanan inkişafı qiymətləndirmək üçün BMT XXI əsrin əvvəllərində yeni göstərici olan Texniki Nailiyyətlər Əmsalını (TNƏ) təklif etmişdir. Bu əmsalın hesablanmasında bir sıra göstəricilər, o cümlədən yeni ixtiralar və onların xaricdə istifadəsinə görə ölkəyə daxil olan gəlirlər, yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin sayı, təbiət və texniki ixtisaslar üzrə təhsil alan tələbələrin ictimai elmləri öyrənən tələbələrə nisbəti və sair amillər nəzərə alınır. Hazırkı dövrdə yeni biliklərin yaradılması, bu biliklərin bacarıqlara çevrilməsi və onların əsasında yaradılmış yeni texnologiya və məhsulların müxtəlif ölkələrə ixrac edilməsi iqtisadiyyatın çox gəlirli bir istiqamətinə çevrilmişdir. Artıq bir sıra ölkələr öz iqtisadiyyatını bu yolla inkişaf etdirməklə əhəmiyyətli nailiyyətlər əldə etmişlər. BMT hesablamalarına əsasən TNƏ göstəricilərinə görə dünya ölkələri dörd qrupa bölünürlər: bu sahənin liderləri, potensial liderlər, yeni texnologiyalardan və biliklərdən geniş istifadə edən ölkələr və bu sahədə geridə qalan ölkələr. Beynəlxalq təşkilatların qiymətləndirmələrinə görə dünyanın 18 ölkəsi bu sahədə lider hesab edilə bilər ki, onların arasında ABŞ, Yaponiya, Böyük Britaniya, Norveç, İsveç ən qabaqcıl yerləri tuturlar. BMT-nin təsnifatına görə Azərbaycan ikinci qrupa, potensial liderlər qrupuna aiddir. Şübhəsiz, ölkəmizin potensial liderlər siyahısında olması ali təhsilin inkişafı ilə bilavasitə bağlıdır. Bunun üçün, ilk növbədə, təbiət və texniki elmlərə diqqət artırılmalı, bu istiqamətdə yüksək ixtisaslı mütəxəssislər hazırlayaraq insan potensialı yüksəldilməli, eyni zamanda ölkədə yüksək texnoloji məhsulların istehsalı və ixracdakı payının artırılması istiqamətində daha ciddi addımlar atılmalıdır. Ali təhsil sadəcə yüksək səviyyəli mütəxəssis yetişdirmir, o həm də ölkənin insan kapitalını artırır. İnsan kapitalı dedikdə isə, insanın malik olduğu qabiliyyət, qazandığı bilik, bacarıq, vərdiş və motivasiya ehtiyatı başa düşülür. Bu kapitalın xüsusiyyətləri kifayət qədər özünəməxsusdur, o, bir insana məxsus olsa da, eyni zamanda cəmiyyətin mülkiyyətidir. Dövlət, cəmiyyət öz üzvlərini təhsillə təmin etmək üçün sərmayə qoyur, lakin bu xərclər sayəsində onun kapitalı da artır. Beləliklə, təhsil xərcləri nəinki humanist yanaşmanı əks etdirir, həm də istənilən digər xərclərdən daha effektivdir. Ötən məqalələrdən birində qeyd etdiyim kimi, sübut olunmuşdur ki, müasir dövrdə hər hansı bir dövlətin inkişafını şərtləndirən əsas amil onun təbii sərvətləri deyil, bu sərvətlərin yüksək səviyyədə insan kapitalına çevrilməsidir. Bu da bir həqiqətdir ki, öz maddi resurslarını ən səmərəli üsulla və qısa müddətdə insan kapitalına çevirməyə nail olan ölkələr daha çox uğurlar qazanmışlar. Təsadüfi deyil ki, ABŞ, Yaponiya, Cənubi Koreya, Finlandiya və digər ölkələr məhz insan kapitalından böyük gəlirlər əldə etməklə bugünkü inkişaf səviyyəsinə çatmışlar. Azərbaycan Respublikasının prezidenti cənab İlham Əliyevin uzaqgörənliklə söylədiyi "Biz maddi dəyərlərimizi, iqtisadi potensialımızı insan kapitalına çevirməliyik. Çünki insanın savadı, biliyi onun gələcək həyatını müəyyən edir, ölkənin hərtərəfli inkişafına xidmət edir", "Neft, qaz Tanrıdan verilən böyük nemətdir, biz bundan uğurla və məharətlə istifadə edirik. Amma gec-tez bu təbii sərvətlər tükənəcək və bilik, zəka, səviyyə isə ölkəmizin dayanıqlı inkişafını uzun illər bundan sonra təmin edəcəkdir. Ən inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsinə baxsaq görərik ki, o ölkənin inkişafında ən aparıcı rol oynayan neft, qaz deyil, bilikdir, elmi-texniki tərəqqidir, yeni texnologiyalardır" kimi konseptual müddəaların əsasında da məhz həmin yanaşma dayanır. Təhsil elə bir sahədir ki, ona nə qədər büdcə vəsaiti sərf edilməsini hesablamaq çox asandır. Bu səbəbdən də bəziləri təhsilə qoyulan investisiyaları faydasız, təhsil prosesinin iştirakçılarını, tələbələri və müəllimləri isə az qala "havayıyeyən" hesab edirlər. Əfsuslar olsun ki, bir çox hallarda bu sahəyə yatırılan sərmayələrin iqtisadi effektini əvvəlcədən hesablaya bilmirik, bəzən isə sadəcə istəmirik və nəticədə təhsil qalıq prinsipi əsasında maliyyələşir. Dünyada isə bu yanaşmadan çoxdan imtina edilmişdir. Tədqiqatlar onu da göstərir ki, insanın inkişafına erkən yaşlardan qoyulan investisiyalar sonradan daha çox gəlir gətirir. Bu mənada biz də öz iqtisadi təfəkkürümüzü dəyişməliyik. Dərk etməliyik ki, təhsilə vəsait qoyuluşundan keyfiyyət əldə olunmaqla yanaşı, həm də iqtisadi səmərə əldə olunur, gələcək inkişaf təmin edilir. Eyni zamanda həmin iqtisadi səmərəni qiymətləndirməyi də bacarmalıyıq. Bu gün tez-tez ölkəmizdə ali təhsilli insanların çox olması fikri səslənir. Ötən məqalələrdə qeyd etdiyim kimi, bu sahədə Azərbaycan həm region, həm də digər postsovet ölkələrindən geridə qalır. İnkişaf etmiş ölkələrlə müqayisədə isə bu gerilik daha kəskin müşahidə olunur. Qeyd etmək vacibdir ki, ölkədə ali təhsillilərin sayı insan inkişafının əsas indekslərindən biridir və dünya ölkələri daim bu indeksi yüksəltməyə can atırlar. Digər tərəfdən ali təhsilli olmağın nəyi pisdir ki? Nə üçün bu məziyyət üstünlük deyil, zəiflik hesab olunmalıdır? Bir şərtlə ki, ali təhsilli dedikdə, cəmiyyətimizdə yanlış yanaşma olan diplomluları nəzərdə tutmamalıyıq. Təəssüf ki, bir çox hallarda həqiqətən ali təhsil almaq, mütəxəssis olmaq əvəzinə, diploma sahib olmaq, "qonşudan geri qalmamaq" stereotipləri daha çox üstünlük təşkil edir. Əfsuslar olsun ki, bəzən hətta yüksək vəzifəli şəxslər ali təhsil müəssisələrini bitirən məzunların iş tapa bilməməsini problem kimi ortaya atır, bu səbəbdən ali məktəblərə qəbul planının azaldılmasını təklif edirlər. Lakin qəbul etmək lazımdır ki, əmək bazarı qloballaşdığından artıq bu arqumentlər də öz əhəmiyyətini itirmişdir. Belə ki, hər hansı bir sahə üzrə bacarıqlı və səriştəli mütəxəssis üçün beynəlxalq əmək bazarı açıqdır və o, istədiyi yer uğrunda rəqabət apara bilər. Əlbəttə, ali təhsilli olmaq ideyası özü - özlüyündə mütərəqqi və anlaşılandır. Birdən-birə ölkədə ali təhsillilərin sayının artırılması da mümkün deyildir. Bunun üçün imkanlar və zaman lazımdır. Biz bu gün insanın tələb edəcəyi hər bir şeyi vermək üçün kifayət qədər varlı da deyilik. Lakin ali təhsilli insanların iş yerlərinin sayından çox olması nəinki insaflı və ədalətli haldır, həmçinin özünün mədəni nəticələrinə görə də perspektivlidir. Düşünürəm ki, yüksək təhsilli insan artıq böyük sərvətdir! Öz qarşısına məqsəd qoyub ən təhsilli əhalisi olan ölkəyə çevrilmək milli ideya olmağa layiqdir! Çünki biliklər kultu dirçəldikcə xalqın özünəhörməti də artır. Mənə belə gəlir ki, ölkəmizdə vətəndaşların daha keyfiyyətli ali təhsil almasının əhəmiyyəti getdikcə artacaq. Bəs nə üçün hamı rəqabət qabiliyyətli ali təhsil sistemi qurmaq istəyir? Nə üçün Hindistan və Çin kimi yoxsul ölkələr tədqiqat universitetləri və dünya səviyyəli elmi mərkəzlərin yaradılmasına böyük vəsaitlər yatırır, öz həmyerlilərini ABŞ-dan qaytarmaq üçün çox yüksək məvaciblər ödəyir? Səbəb çox sadədir, ali təhsil xüsusi sahədir. Müasir iqtisadiyyatda ölkənin dinamik rəqabət qabiliyyəti üçün istedadlar kütləsini məhz universitetlər yaradır. Dünya sürətlə dəyişir və biz də sadəcə öz iqtisadiyyatımızı yenidən qurmaq üçün deyil, həm də dəyişikliklərin ön sırasında olmaq üçün kifayət qədər mobil olmalıyıq. Beləliklə, müasir iqtisadiyyatda ali təhsil sistemi ölkənin başlıca inkişaf amili kimi çıxış edir. İqtisadi inkişaf üçün təbii və istehsalat ehtiyatlarının mühüm olduğu ötən onilliklərdən fərqli olaraq, hazırda ən əsas amil insan kapitalıdır. İstedadlı və ixtisaslı kadrlar varsa, qalan hər şey özü düzələcək. Bu fikir böyük bir alimin məşhur əsərində dəqiq ifadə olunub: "İstənilən cəmiyyətin taleyi, ilk növbədə, onun üzvlərinin xüsusiyyətlərindən asılıdır. Bacarıqsız insanlardan ibarət cəmiyyət heç zaman inkişaf edən cəmiyyətə çevrilməyəcək. Savadsızlar qrupuna isə əla konstitusiya verin, yenə də ondan gözəl cəmiyyət yarada bilməyəcəksiniz. Əksinə, istedadlı və yüksək təhsilli, iradəli şəxslərdən ibarət cəmiyyət mütləq daha mükəmməl ümumi yaşayış formaları yaradacaq və inkişaf edəcək". Hazırda belə bir tendensiya yaranıb ki, qlobal bazar mütəhərrik olduğundan kapital daha çox gəlir gətirə biləcəyi ölkələri axtarır. Buna görə də, daha yüksək keyfiyyətli işçi qüvvəsinə malik ölkələr resursları cəlb edir və daha sürətlə inkişaf edir. Bu səbəbdən təhsil və elmdə kritik kütlə effekti vacibdir: bir yerdə nə qədər çox istedad toplanarsa, onlardan hər birinin məhsuldarlığı və bunun sayəsində ölkənin rəqabət qabiliyyəti bir o qədər yüksək olar. Ali təhsil sahəsində qloballaşmanın ən nəzərəçarpan təzahürlərindən biri vahid Avropa təhsil məkanının formalaşdırılması olmuşdur ki, onun da təməlində Avropada ali təhsilin inkişafının magistral xəttini təşkil edən və bir sıra vacib prinsiplər əsasında qurulan Boloniya prosesi durur. Təbii ki, həmin prosesdən özünütəcridetmə mümkün deyil, ona görə ki, bu, ali təhsil sahəsində ciddi geriliyə səbəb ola bilər. Azərbaycan tədricən ümumavropa təhsil məkanına qovuşmaq kursunu götürdüyündən, biz ali təhsil sistemimizdə ciddi keyfiyyət və struktur dəyişiklikləri ərəfəsindəyik. Bununla əlaqədar ali təhsil sahəsində mövcud olan başlıca problemlər artıq müəyyənləşdirilib, onlardan bəziləri barədə ötən məqalələrimizdə məlumat vermişik, digər problemlərə isə burada və gələcək yazılarımızda toxunulacaqdır. Hazırda qarşımızda bir sıra vacib suallar dayanır ki, ali təhsilin inkişafı həmin sualları nə dərəcədə cavablandıracağımızdan və atacağımız konkret addımlardan asılı olacaq. Onları aşağıdakı kimi xarakterizə etmək olar: -qloballaşmanın Azərbaycanın təhsilinə, o cümlədən ali təhsilinə təsiri;. -Avropa təhsil məkanının formalaşması və onun Azərbaycanla qarşılıqlı əlaqələrinin perspektivləri;. -qloballaşma və Avropaya inteqrasiya kontekstində Azərbaycanda ali təhsil sahəsində həyata keçirilən islahatlar. Bu sualları cavablandırmazdan əvvəl ölkəmizdə ali təhsilin inkişaf mərhələləri və mövcud vəziyyət barədə fikirlərimi oxucularla bölüşmək istərdim. Şübhəsiz, Azərbaycanda ali təhsil sovet hakimiyyəti illərində müəyyən inkişaf yolu keçib. Həmin dövrdə ali məktəb şəbəkəsinin inkişafı, mütəxəssis hazırlığının genişləndirilməsi, problem laboratoriyalarının, hesablama mərkəzlərinin, elmi-tədqiqat institutlarının təşkili sahəsində bir sıra addımlar atılmışdı. Lakin dünya ali təhsil sistemindən təcrid olunma, sərt mərkəzləşdirmə və ideoloji müdaxilələr ümumilikdə sovet təhsil sisteminə xas olduğu kimi, Azərbaycanda da ali təhsilin inkişafına mənfi təsir göstərirdi. Müstəqillik illərində, 1993-cü ildən başlayaraq ali təhsildə əsaslı dəyişikliklərin həyata keçirilməsinə, ikipilləli kadr hazırlığına, ali təhsilin strukturu, məzmunu, idarə olunması və bir çox digər sahələrdə islahatlarla başlandı. 1997-ci ildə bakalavrların ilk buraxılışı baş tutdu, eyni zamanda həmin il respublikanın 26 ali məktəbində magistr hazırlığına başlanması ilə əlamətdar oldu. Ali təhsildə struktur dəyişiklikləri aparıldı, müəssisələrin şəbəkəsi optimallaşdırıldı, mütəxəssis hazırlığının strukturuna yeni ixtisaslar əlavə olundu. Təhsil müəssisələrinin müstəqilliyi, səlahiyyətləri genişləndirildi, bir sıra ali məktəblərə özünüidarəetmə hüququ verildi. 2001-ci ildən etibarən həmin ali məktəblər dövlət büdcəsindən ayrıca sətirlə maliyyələşdirilməyə başladı. Müasir tələblərə cavab verən, dərin təfəkkürə, pedaqoji və metodik ustalığa malik müəllim kadrlarının hazırlığı istiqamətində 2003-2008-ci illərdə Dünya Bankının maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirilən Təhsil Sektorunun İnkişafı Layihəsi çərçivəsində "Fasiləsiz pedaqoji təhsil və müəllim hazırlığının konsepsiya və strategiyası" hazırlandı, 2007-ci ildə hökumət tərəfindən təsdiq edildikdən sonra pedaqoji kadr hazırlığının məzmununda islahatların aparılması işinə başlanıldı. Azərbaycan Bolonya prosesinə qoşulduqdan sonra ali təhsildə aparılacaq islahatların konturları müəyyənləşdirildi. Buna müvafiq olaraq Bolonya Bəyannaməsinin müddəalarını həyata keçirmək üçün 2006-2010-cu illəri əhatə edən Tədbirlər Planı hazırlanıb təsdiq edildi. Tədbirlər planına əsasən, "Bakalavr hazırlığının məzmununa və səviyyəsinə qoyulan minimum dövlət tələblərinin strukturu" təsdiq edildi və buna müvafiq istiqamətlər üzrə beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq yeni nəsil dövlət təhsil standartları hazırlandı. Ali təhsil müəssisələrində tələbələrin biliyinin çoxballı qiymətləndirmə sisteminin tətbiqi kredit sisteminə keçilməsi üçün baza rolunu oynadı. Kredit sisteminin tətbiqi ilə bağlı müvafiq normativ-hüquqi bazanın yaradılması üçün bir sıra xarici ölkələrin təcrübəsi öyrənildi, "Ali təhsil müəssisələrində kredit sistemi ilə tədrisin təşkili barədə nümunəvi Əsasnamə" hazırlanıb təsdiq edildi, ilkin mərhələdə 10 ali məktəbdə eksperiment şəklində kredit sisteminin tətbiqinə başlandı, 2008-2009-cu tədris ilində artıq 21 dövlət ali məktəbini əhatə etdir. Bundan əlavə xarici ölkələrdə təhsil alanların diplomlarının Azərbaycanda tanınması üzrə müvafiq tədbirlər həyata keçirildi, "Xarici dövlətlərin ali təhsil sahəsində ixtisaslarının tanınması və ekvivalentliyinin müəyyən edilməsi (nostrifikasiyası) qaydaları"na uyğun olaraq Təhsil Nazirliyində Daimi Komissiya yaradıldı. Burada əsas məqsəd, bir tərəfdən, ölkəyə keyfiyyətsiz ali təhsilli mütəxəssis axınının qarşısını almaq idisə, digər tərəfdən, ölkənin əmək bazarının qorunmasından ibarət idi. Avropa Komissiyası, Avropa Şurası və UNESCO-nun ekspertlərindən ibarət işçi qrupu tərəfindən hazırlanmış diploma əlavənin modeli əsasında ali təhsil haqqında diploma əlavənin nümunəsi hazırlandı və respublikanın ali təhsil müəssisələrində tətbiq edilməkdədir. Bu əlavənin tətbiqində məqsəd Avropa ölkələrində diplomların qarşılıqlı tanınması ilə bağlı yaranmış problemləri aradan qaldırmaq, ixtisas dərəcələrinin beynəlxalq tanınmasında şəffaflığı təmin etmək, məzunların akademik və əmək bazarında mobilliyinin səviyyəsini artırmaq, diplomların xaricdə tanınmasına şərait yaratmaqdan ibarət olmuşdur. Eyni zamanda "Azərbaycan Respublikasının ali təhsil müəssisələrinin Avropa ali təhsil məkanına inteqrasiyası ilə bağlı bəzi tədbirlər haqqında" ölkə prezidentinin 2008-ci il 31 yanvar tarixli Sərəncamının icrası istiqamətində Təhsil Nazirliyi yeni klassifikatorun hazırlanması üzərində iş aparırdı. Bu sənədin hazırlanması üçün Nazirlikdə xüsusi işçi qrupu yaradılmış, beynəlxalq təcrübə öyrənilmiş, UNESCO və digər beynəlxalq qurumların qəbul etdiyi sənədlərə uyğun yeni siyahı hazırlanmış, bütün ali məktəblərdə və Nazirlikdə geniş müzakirələrdən sonra hökumətə təqdim edilmişdi. Yeni ixtisas siyahısının hazırlanması zərurəti bir sıra səbəblərlə bağlı idi. İlk növbədə, qeyd edilməlidir ki, əvvəlki klassifikatorda 515 ixtisas var idi ki, onların da təxminən 386-sı üzrə kadr hazırlığı həyata keçirilirdi. Bu sayda ixtisasların mövcudluğu şəraitində, Nazirlik tərəfindən görülən tədbirlərə baxmayaraq, bakalavr pilləsində geniş profilli mütəxəssis hazırlığına nail olmaq mümkün olmurdu, bir çox hallarda tətbiq sahələri üzrə dar çərçivəli mütəxəssis hazırlığı həyata keçirilirdi. Bu da həm bakalavr hazırlığı qarşısına qoyulan geniş profilli mütəxəssis hazırlığı vəzifəsinin reallaşdırılmasına imkan vermirdi, həm də məzunların əmək bazarının sürətlə dəyişən tələbatına uyğun gəlməməsinə səbəb olurdu. Daha bir səbəb onunla bağlı idi ki, ali məktəblərimizdə verilən bir sıra ixtisaslar beynəlxalq aləmdə tanınmırdı. Universitetlərimizdə kadr hazırlığı aparılan "beynəlxalq hüquq", "beynəlxalq iqtisadi münasibətlər", "qiymətin əmələ gəlməsi", "gömrük ekspertizası", "beynəlxalq jurnalistika" və sair bu kimi ixtisaslar dünyada qəbul olunmur. Hökumət tərəfindən təsdiq edilmiş yeni siyahı Azərbaycan ali təhsilinin Avropa təhsil məkanına inteqrasiyası istiqamətində atılmış mühüm addımlardan biridir. Eyni zamanda bu sənədin qəbul olunması Boloniya Bəyannaməsinin tələblərinə də uyğundur. Avropa məkanına inteqrasiyanı və məzunlarımızın rəqabətqabiliyyətliliyini təmin etmək məqsədilə Beynəlxalq Təsnifat Strukturuna müvafiq olaraq təsdiq olunmuş yeni siyahıda ixtisas qrupları üzrə 149 ixtisas saxlanılmışdır. Lakin ixtisasların belə azaldılması heç də ixtisaslar üzrə bakalavr hazırlığının ixtisarı kimi qəbul olunmamalıdır, çünki yeni klassifikatorda ixtisasların mexaniki ixtisarı deyil, onların kifayət qədər qruplaşdırılması aparılmışdır. Beləliklə, bu klassifikatora uyğun olaraq, ali təhsilin bakalavr pilləsinin tələb etdiyi kimi, daha geniş profilli mütəxəssis hazırlığı həyata keçiriləcək. Eyni zamanda əvvəlki illərlə mıüqayisədə bakalavr pilləsinə tələbə qəbulu planının azaldılması da planlaşdırılmır. Bununla yanaşı, yeni ixtisas siyahısının təsdiq olunması ali məktəblər qarşısında bir sıra ciddi vəzifələr də qoymuşdur. Belə ki, kadr hazırlığı sistemində müvafiq dəyişikliklərin aparılması, yeni standartların hazırlanması, kafedraların sayının optimallaşdırılması, bəzi fakültələrin birləşdirilməsi, bağlanması, ali məktəblərin strukturunun və idarəetmənin təkmilləşdirilməsi istiqamətində sistemli iş aparılmalıdır. İxtisas siyahısının təsdiqi ilə bağlı ayrı-ayrı ixtisaslar üzrə yeni dövlət təhsil standartlarının hazırlanması zərurəti meydana çıxdı. Bununla bağlı ilk addım olaraq Nazirlikdə mütəxəssislərin iştirakı ilə "İxtisas (proqram) üzrə bakalavr hazırlığının məzmununa və səviyyəsinə qoyulan məcburi minimum tələbləri müəyyənləşdirən dövlət təhsil standartının strukturunun layihəsi hazırlanaraq müzakirə üçün ali məktəblərə göndərildi. Ali məktəblərin təklifi əsasında həmin struktur Nazirliyin müvafiq əmri ilə təsdiq edildi. Yeni struktur əvvəlkindən fərqli olaraq üç blokdan (humanitar, peşə hazırlığı və xüsusi fənlər) ibarətdir. Həmin strukturda seçmə fənlərin çəkisi xeyli artırılmışdır. Bununla yanaşı, ali təhsilin bakalavr pilləsi ixtisaslarının (proqramlarının) siyahısına müvafiq olaraq ayrı-ayrı ixtisas qrupları üzrə Nazirliyin müvafiq əmrilə işçi qrupları yaradıldı. İşçi qrupları qarşısında vəzifə qoyuldu ki, növbəti tədris ilinin əvvəlinədək yeni struktura uyğun standartlar hazırlasınlar. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, yeni standartlar kredit sisteminə uyğunlaşdırılmış formada hazırlanacaq. Beləliklə, son illərdə ölkəmizdə ali məktəblərin maddi-texniki və tədris bazasının möhkəmləndirilməsi və genişləndirilməsi, müasir avadanlıqlarla təminatı sahəsində ciddi addımlar atılmış, təhsildə müasir texnologiyaların təitbiqi üçün şərait yaxşılaşmış, Avropa ali təhsil məkanına inteqrpasiya məqsədilə Boloniya prosesinə qoşulmaq istiqamətində müəyyən tədbirlər həyata keçirilmiş, təhsilin keyfiyyətinə nəzarətin yeni mexanizmlərin tətbiqinə başlanılmış, müasir tələblər baxımından hüquqi-normativ baza formalaşmışdır, dövlət başçısının qərarı ilə ali məktəb işçilərinin əmək haqqı hissolunacaq dərəcədə artırılmışdır. İndi hər şey, necə deyərlər, özümüzdən, ali məktəb rəhbərlərindən, fakültə dekanlarından, kafedra müdirlərindən və ali məktəblərdə çalışan müəllimlərdən asılıdır. Bütün bunlarla yanaşı, ölkənin ali təhsil sistemində mövcud olan problemlər nəzərdə tutulan tədbirlərin sistemli şəkildə həyata keçirilməsinə, kadr hazırlığı keyfiyyətinin yüksəldilməsinə mane olur. Hesab edirik ki, bu problem aradan qaldırılmadan ali təhsildə əsaslı keyfiyyət dəyişikliklərinə nail olmaq qeyri-mümkündür. İndi isə həmin problemlər barədə. Dövlət ali təhsil müəssisələrində (xüsusi təyinatlı ali məktəblər istisna olmaqla) 11566 nəfər professor-müəllim heyəti çalışır. Universitetlərdə kadr tərkibinin təhlili göstərir ki, bir sıra hallarda ştatda olan və əvəzçiliklə cəlb olunan müəllimlərin nisbətində uyğunsuzluqlar mövcuddur. Belə ki, hazırda ümumilikdə ali məktəblərə əvəzçiliklə cəlb edilənlər 20 faiz təşkil edir. Bəzi ali məktəblərdə isə bu göstərici daha yüksəkdir. Məsələn, Azərbaycan Dəniz Akademiyasında əvəzçi müəllimlər 63,2, Bakı Slavyan Universitetində 50,9, Azərbaycan Dövlət İdarəçilik Akademiyasında 50, Azərbaycan Milli Konservatoriyasında 48,9, Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Akademiyasında 32,6 faiz təşkil edir. Cədvəldən göründüyü kimi, bəzi ali məktəblərdə əvəzçiliklə işləyən müəllimlərlə yanaşı, saathesabı işləyən müəllimlərin sayı da çoxdur. Bu da, şübhəsiz ki, təhsilin keyfiyyətinə mənfi təsir edən amillərdəndir. Məsələn, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində tam ştatda olan müəllimlərin sayı 552 olduğu halda, saathesabı ilə işləyən müəllimlərin sayı 382, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetində isə bu rəqəmlər müvafiq olaraq 864 və 308-dir. Bir neçə il bundan əvvəl yaranmış Azərbaycan Turizm İnstitutunda ştatda 46 nəfər olduğu halda, saathesabı ilə işləyənlərin sayı 96-dır. Əlbəttə, acınacaqlı vəziyyətdir. Bu sahədə aparılan təhlillər göstərir ki, ali məktəblərin idarəetmə strukturu müasir tələblərə tam cavab vermir, mövcud əsasnamənin tələbləri gözlənilmədən bir çox hallarda əsassız olaraq kiçik fakültələr və kafedralar yaradılıb ki, bu da maliyyə resurslarının qeyri-səmərəli istifadəsinə və əlbəttə, təhsilin keyfiyyətinin aşağı düşməsinə gətirib çıxarır. Buna misal olaraq Bakı Dövlət Universitetinin "jurnalistika", "kitabxanaçılıq-informasiya", Azərbaycan Dillər Universitetinin "alman dili", "fransız dili", Bakı Musiqi Akademiyasının "tarix-nəzəriyyə", Gəncə Dövlət Universitetinin "filologiya", Azərbaycan Milli Konservatoriyasının "tarix nəzəriyyəsi-ifaçılıq", Azərbaycan Dövlət İdarəçilik Akademiyasının "inzibati idarəetmə", Azərbaycan Rəssamlıq Akademiyasının "təsviri sənət", "sənətşünaslıq" və sair fakültələrini göstərmək olar. Yeri gəlmişkən onu da qeyd edim ki, yaxın günlərdə Almaniyada Axen Universiteti ilə tanış olarkən məlumat verdilər ki, 40 minə yaxın tələbəsi olan bu Universitetin cəmi 10 fakültəsi vardır. Daha bir problem dərs yükü ilə bağlıdır. Əgər ayrı-ayrı universitetlər üzrə passiv (auditoriyadan kənar) dərslərə ayrılan saatların miqdarı ümumi dərs yükünün 28-30%-ini təşkil edirsə, universitetlərin bəzi kafedraları üzrə bu göstəricilər 40-50 faizdir. Əgər müəllim universitetdəki vaxtının qalan hissəsini elmi-tədqiqat işlərinə, tədris vəsaitlərin hazırlanmasına, tələbələrlə sərbəst ünsiyyətə sərf etsəydi, bu hal normal sayıla bilərdi. Əslində isə vəziyyət tam fərqlidir. Təhlil göstərir ki, əksər hallarda müəllimlər auditoriyada dərsini deməklə öz vəzifəsini yerinə yetirmiş hesab edirlər. Qeyd olunanlar onu göstərir ki, bir çox hallarda müəllimlərin fəaliyyətinin əsas hissəsi auditoriyadan kənardır, bu da onlara eyni zamanda bir neçə təhsil müəssisələrində işləməyə şərait yaradır. Təbii ki, belə bir vəziyyətdə heç bir keyfiyyətdən söhbət gedə bilməz. Böyük həcmdə passiv (auditoriyadan kənar) dərs yükünün yaranmasının səbəblərindən biri də müəllimlərin müvafiq normadan artıq bakalavr buraxılış işlərinə, magistrant, aspirant və dissertantlara rəhbərlik etməsidir.

Hər səhər "Azərbaycan"a tələsən insane. O, SÖZÜNÜN KƏSƏRİNİ VƏ MÜVAZİNƏTİNİ QORUYUB SAXLAYAN JURNALİSTLƏRDƏNDİR. İnsan öz doğulduğu torpağa, o yerin-yurdun dağına, çayına, qayasına bənzəyir desəm, yanılmaram. Çünki sirrinə, möcüzəsinə bələd olmağa çalışdığımız təbiətin özü doğulan körpənin taleyinə ata-ana qədər yaxındır, əzizdir. Kür çayı başlanğıcını Türkiyədən alıb Azərbaycana axırsa, bu çayın sağında və solunda doğulan insanlarda kürəbənzərlik nişanələri olmalıdır və var da. Kür qırağının meşələrində, seyrangahlarında şairlər, yazıçılar, ustad aşıqlar daha çox olur. Vaxtilə Qarsı, Ərzurumu da öz coğrafi sərhədlərində əhatələyən İrəvan mahalı, Qazaxa söykənən Göyçə, Şərur-Dərələyəz də öz təbiətlərinin özəlliklərini qoynuna aldığı, qucduğu insanlarında bu və ya digər formada əks etdiriblər. Elə həmkarım Səyyad Ağbabalı kimi. Mən Səyyad müəllimdən əvvəl Ağbabanı tanımışam. Onun təbiətindən, böyüdüb boya-başa çatdırdığı şəxsiyyətlərindən məlumatım olub. Mahalın şeir, sənət xiridarları barəsində oxumuşam. Bir də oxumuşam ki, erməni dəhşətlərini Ağbaba mahalı öz tarixinin faciəsi kimi əbədi olaraq sinəsinə həkk edib. Bəlkə də Səyyad Ağbabalını jurnalistikaya gətirən həmin ağrı-acı, yurd sevgisi, vətən həsrəti olub. Onun radio və televiziya verilişlərində, qəzet səhifələrində dilə gətirdikləri də Azərbaycanın tarixi torpaqlarına sevgi üstə köklənib. Tanınmış jurnalistin analitik üslubda qələmə aldığı publisistikasının kökündə də bütövlükdə Azərbaycanın, o cümlədən də indi işğal altında olan Qərbi Azərbaycan torpaqlarının taleyi, tarixi, yaşadığı faciələr durur. Onun AzTV-də 20 yanvar və Xocalı faciəsinə, Şuşanın işğalına həsr etdiyi və bir çox məqamları ilə indi də yaddaşlarda qalan silsilə verilişləri də deyilənlərə sübut, örnəkdir. Səyyad Ağbabalı yaşadığı günü yazmır, yaşadıqlarımızın sabah nələrə gətirib çıxaracağını qələmə alır, sistemləşdirir, analiz edir və məntiqlə proseslərin nə ilə nəticələnə biləcəyini göstərir. Jurnalistikamızın indiki durumunda peşəkarların qarşısında duran "öncə vətəndaş, yoxsa jurnalist?" sualına Səyyad Ağbabalının yəqin ki, bir cavabı var: öncə vətəndaş! Çünki hər bir proses, fakt, ilk olaraq vətəndaş mövqeyi süzgəcindən keçirilməli, onun dövlətə, dövlətçiliyə necə xidmət etməsi nəzərə alınmalıdır. Mənim tanıdığım Səyyad Ağbabalı öncə vətəndaş, sonra isə peşəkar jurnalist olaraq ölkədə baş verən ictimai-siyasi proseslərə yanaşıb. O, jurnalist olaraq Azərbaycanın milli maraqlarının qorunması üçün heç vaxt imkanlarını əsirgəməyib. Səyyad Ağbabalı ən çətin durumlarda, vətəndaş müharibəsinin başlayacağı anlarda da bu prinsiplərə sədaqətli olduğunu göstərib. Səyyad Ağbabalı ölkədə vaxtilə alternativi olmayan, rəqabətsiz mühitdə fəaliyyət göstərən AzTV-nin informasiya siyasətinin formalaşdırılmasında əməyi olan insanlardandır. Bu insanlardan həmin dövrdə peşəkarlıq, informasiya siyasətində balanslılıq, bəzi hallarda hətta etikanı gözləmək də az qala doğru sayılmırdı. Çünki Azərbaycan müstəqilliyini yenicə bərpa etmişdi, Qarabağda müharibə gedirdi, ölkədə möhkəm ictimai-siyasi sabitlikdən danışmaq doğru deyildi. Elə ağır zamanlarda da Səyyad Ağbabalı peşəkarlığına söykərənək ölkənin durumuna hesablanan bir çox məqamları nəzərə alır və ondan çıxış edərək informasiyaları və verilişləri tamaşaçıya çatdırırdı. Peşəkarlıq həm də baş verənlərin alt qatındakı gizlinləri, təhlükəni nəzərə almaq, ustalıqla yazıya köçürmək, efirdə səsləndirməkdir. Bu baxımdan Səyyad Ağbabalı sovet jurnalistika ənənəsindən çağdaş jurnalistikamıza keçiddə öz müvazinətini, sözünün kəsərini qoruyub saxlayan çox az sayda jurnalistlərdən biridir. Azərbaycanın siyasətinin patriarxı, türk dünyasının nadir şəxsiyyətlərindən, Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevlə bir jurnalist kimi işləmək nə qədər sevindirici, öyünüləsi hal idisə, bir o qədər də iradə, peşəkarlıq, ciddilik və böyük məsuliyyət tələb edirdi. Səyyad Ağbabalı öz fəaliyyətində, ömürlüyündə bunları da yaşadı. Həmkarım Səyyad Ağbabalı öz "Arena"sı ilə yanaşı, bu gün ölkəmizin aparıcı qəzetlərində köşə yazıları, analitik məqalələri ilə çıxış edir, oxucu auditoriyasını qoruyub saxlayır. Bu fakt həm də onun göstəricisidir ki, onun çörəyi həmişə qələmindən çıxıb və o bu sənətə cani-dildən bağlıdır. Bəzən jurnalistlərimiz telekanallarda öz karyeralarını qurduqdan sonra başqa sahələrə üz tutur, xüsusilə də biznes və sahibkarlıqla məşğul olurlar. Məncə, bu insanlar qələmin imkanlarını başqa səmtə yönəltməklə jurnalistikamıza bir növ arxa çevirmiş olurlar. Elələrindən fərqli olaraq Səyyad Ağbabalı hər səhər "Azərbaycan" nəşriyyatına tələsir. Biz onunla indi də nəşriyyatın 7-ci mərtəbəsində qarşılaşanda dövrün gərdişini yox, Azərbaycanın dərdini paylaşırıq. Şəxsi zəmində dərddən-qəmdən uzaq olasan, Səyyad müəllim. Bu gün Səyyad müəllimin doğum günüdür. Ən xoş arzularla təbriklərə qoşuluram. "525"in kollektivi tanınmış jurnalist, səmimi insan və gözəl dost olan Səyyad müəllimi doğum günü münasibətilə təbrik edir, ona cansağlığı, yaradıcılıq uğurları arzulayır. Ad gününüz mübarək, Səyyad müəllim!

Xalq artisti Kamal Xudaverdiyev yad edilib. Dünən Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqında xalq artisti Kamal Xudaverdiyevin vəfatının ildönümü ilə əlaqədar anım mərasimi keçirilib. APA-nın məlumatına görə, mərasimdə çıxış edən Teatr Xadimləri İttifaqının sədri Azər Paşa Nemətov mərhum aktyorun həyat və yaradıcılığından söz açıb, aktyorun unudulmaz obrazlar yaratdığını bildirib: "Kamal Xudaverdiyev sözü vaxtında deməyi xoşlayırdı. Onun Azərbaycan filmlərində, Akademik Dövlət Milli Teatrda hazırlanan tamaşalarda yaratdığı obrazları unutmaq mümkün deyil. Sənətşünas Məryəm Əlizadə isə K.Xudaverdiyevin yaradıcılıq yoluna, səhnə fəaliyyətinə nəzər salıb, onun Azərbaycan incəsənətində özünəməxsus xidmətləri olduğunu vurğulayıb. Anım mərasimində K.Xudaverdiyevin oynadığı tamaşalardan fraqmentlər də nümayiş olunub.

Budapeştdə Azərbaycan Kinosu Həftəsi olacaq. Macarıstanın paytaxtı Budapeştdə mayın 6-dan 16-dək Azərbaycan Kinosu Həftəsi keçiriləcək. Macarıstana gedəcək Azərbaycan nümayəndə heyətində aktyorlardan Fuad Poladov, Ayan Mirqasım, Mehriban Zəki və başqaları təmsil olunurlar. Azərbaycanlı aktyorların macarıstanlı tamaşaçılarla, oradakı həmkarları ilə görüşmək, bu ölkənin kino sənayesi ilə tanışlıq imkanının olacağı gözlənilir.

Postmodernizm Dillər Universitetində müzakirə olunub. Dillər Universitetinin İnformasiya Resurs Kompleksində "Postmodernizm: fəlsəfə, ədəbiyyat, yoxsa?.." mövzulu dəyirmi masa keçirilib. Tədbirdə Dillər Universitetinin Xarici ölkələr kafedrasının müdiri professor Svetlana Cəbrayılova, şair-tənqidçi Əsəd Cahangir, yazıçı Həmid Herisçi, tənqidçi Aydın Talıbzadə, telejurnalist İlhamiyyə Rzayeva, universitetin müəllim və tələbə kollektivinin üzvləri iştirak ediblər. Svetlana Cəbrayılova bildirib ki, daha çox ədəbiyyatda və mədəniyyətdə rast gəlinən postmodernizm və modernizm cərəyanları son zamanlar ən çox müzakirə olunan mövzulardandır. Onun sözlərinə görə, postmodernizm anlayışı ədəbiyyatda yeni deyil, klassik alman romantik ədəbiyyatının başqa bir formasıdır. H.Herisçi isə vurğulayıb ki, modernizmdə rast gəlinən "insanın Allahdan yüksəkdə durması" iddiası artıq postmodernizmdə səhv yoldur, insan yeni bir yol axtarmalıdır. A.Talıbzadə postmodernizmi keçmişdən indiyə qayıdış və keçmişə ironiya ilə baxmaq kimi dəyərləndirib. Sonra milli sənətşünaslıqda postmodernizmin vəziyyəti, modernizm və postmodernizm haqqında diskussiya aparılıb.

"Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin açılması Azərbaycanın maraqlarına ziddir". AZƏRBAYCAN HƏMKARLAR İTTİFAQLARI KONFEDERASİYASI TÜRKİYƏ HƏMKARLAR İTTİFAQLARI MƏRKƏZLƏRİNƏ MÜRACİƏT EDİB. Dünən Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası (AHİK) Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin açılması ilə bağlı xəbərlərə münasibət bildirib. AHİK-in yığıncağında Türkiyə həmkarlar ittifaqları mərkəzlərinə müraciət qəbul olunub. AHİK sədri, millət vəkili Səttar Mehbalıyev bildirib ki, Türkiyə hökumətinin sərhədləri açacağı barədə məlumatlar, bu istiqamətdə atılan bir sıra addımlar Azərbaycan ictimaiyyətini haqlı olaraq narahat etməkdədir. S.Mehbalıyev əlavə edib ki, Ermənistan bütün beynəlxalq prinsipləri kobud surətdə pozaraq öz qonşularına, o cümlədən Türkiyəyə qarşı ərazi iddiaları ilə çıxış edir, Azərbaycan torpaqlarının 20 faizini işğal altında saxlayır. S.Mehbalıyev deyib ki, bu məsələ yarım milyondan çox həmkarlar ittifaqı üzvünü öz ətrafında birləşdirən AHİK-i də ciddi şəkildə narahat edir. "Hələ 1915-ci ildə Antanta dövlətləri Türkiyəni məhv etməyə çalışarkən Çanaqqala döyüşlərində türklərlə yanaşı azərbaycanlılar da vuruşub. Üç min nəfər əsgərimiz Çanaqqalada şəhid olub. Eləcə də 1918-ci ildə daşnak ordusu bütün Azərbaycanda geniş miqyaslı vəhşilik törədərkən azərbaycanlıların köməyinə türklərin gəlməsi bu iki millətin bir-birinə dərin köklərlə bağlı olduğunu sübut edən faktlardır". S.Mehbalıyev deyib ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi nizamlanmadan Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin açılması Azərbaycanın maraqlarına ziddir: "Bu, eyni zamanda Türkiyənin də ziyanınadır. Ermənilər bundan istifadə edib Türkiyədə yenə də terror hadisələri törədəcəklər. Necə ki, vaxtilə ermənilər Avropadakı 20-dən çox türk diplomatına qarşı terror həyata keçirmişdilər". Millət vəkili Türkiyənin bu addımı atmazdan əvvəl dərindən düşünməsini vacib sayır: "Ümid edirik ki, türk həmkarlarımız türk dünyasının mənafeyini hər şeydən üstün tutaraq əsrlər boyu dəyər verdiyimiz mənəviyyatımızın tapdanmasına yol verilməməsi üçün müvafiq addımlar atacaq". Mədəniyyət İşçiləri Müstəqil Həmkarlar İttifaqları Konfedersiyasının sədri Cəmilə Səttarova çıxışında Ermənistanın Türkiyəyə qarşı torpaq, soyqırım iddialarının olduğunu xatırladıb. Deyib ki, Ermənistan bu iddialarını geri götürməmiş Türkiyənin işğalçı dövlətə güzəştə getməsi, diplomatik münasibətlər qurmaq cəhdləri təəssüf doğurur. O, baş verənlərin mədəniyyət işçilərini də narahat etdiyini vurğulayıb. C.Səttarova əmin olduğunu bildirib ki, Türkiyə Azərbaycanın maraqların zidd hərəkət etməyəcək. Digər çıxışlardan sonra isə AHİK-in türkiyəli həmkarlarına ünvanladığı müraciət səsləndirilib. Müraciətdə deyilir ki, Türkiyə rəhbərliyinin məsələ ilə bağlı birmənalı və qəti fikir bildirməməsi narahatlıq üçün ciddi əsaslar olduğunu göstərir: "Türkiyənin Ermənistanla sərhədləri bağlamasına, bu ölkə ilə diplomatik münasibətlər qurmaqdan imtina etməsinə ermənilərin "soyqırım" ittihamları, təzminat və ərazi iddiaları, habelə Azərbaycan torpaqlarının işğalı olub. Ermənistan antitürk fəaliyyətini dövlət siyasəti səviyyəsinə qaldırıb və Türkiyəni parçalamaq istəyən qüvvələrə hər cür yardım göstərir". Müraciətdə o da bildirilir ki, Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin bağlı saxlanılması bu ölkəyə qarşı yeganə məqbul təsir vasitəsidir: "Sərhədin bağlı saxlanılmasına səbəb olan amillərin heç birinin aradan qalxmadığı vaxtda Türkiyənin birtərəfli qaydada etibarlı təminat olmadan güzəştə getməsi haqlı olaraq Azərbaycanda etirazlar və narahatlıq yaradıb. Əgər sərhədlər açılarsa, bu, şübhəsiz ki, Ermənistanın ağır iqtisadi durumunu düzəltmək üçün yeni imkanlar yaradacaq". Müraciət müəllifləri ümid edirlər ki, Türkiyənin çoxmilyonlu həmkarlar ittifaqları üzvləri azərbaycanlı həmkarlarının narahatlığını anlayaraq, öz hökumətlərini ağır nəticələrə səbəb ola biləcək addımlardan çəkindirmək üçün əllərindən gələni edəcəklər.

Çingiz Abdullayevin 50 yaşı Yazıçılar Birliyində qeyd olunub. Ötən gün Azərbaycan Yazıçılar Birliyində (AYB) dünya şöhrətli detektiv ustası, xalq yazıçısı Çingiz Abdullayevin 50 illik yubileyilə bağlı mərasim keçirilib. Hazırda nəinki Azərbaycan söz sənətinin, həm də dünya ədəbiyyatının nüfuzlu nümayəndələrindən sayılan Ç.Abdullayev ölkəmizdə xalq yazıçısı fəxri adına daha tez layiq görülməsilə də seçilir. 1976-1981-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinin hüquq fakültəsində təhsilini davam etdirən gələcək yazıçı əmək fəaliyyətinə hüquq məsləhətçisi kimi başlayıb, şöbə rəisi vəzifəsində də çalışıb. Ç.Abdullayev 1988-ci ildə beynəlxalq təcavüz problemi barədə dissertasiya müdafiə edərək, hüquq elmləri namizədi alimlik dərəcəsi alıb. 1989-cu ilin fevralından Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibidir. Ədəbi fəaliyyətə tələbəlik dövründə başlayan yazıçı 1983-cü ildən dövri mətbuatda oçerk, məqalə və detektiv janrda yazdığı hekayələrlə müntəzəm çıxış edib. Əsərlərini rus dilində yazan Ç.Abdullayev ingilis və italyan dillərində sərbəst danışır. 139 adda kitabın müəllifinin əsərlərini bu gün dünyanın əksər ölkələrində oxuyur və sevirlər. İndiyədək vətənində, eləcə də bir sıra digər ölkələrdə mükafat, orden və medallarla təltif olunan Ç.Abdullayev bu il aprelin 7-də Azərbaycanın "Şöhrət" ordeninə layiq görülməsinə xüsusi önəm verir. AYB-də keçirilən dünənki tədbiri giriş sözü ilə açan Birliyin sədri Anar həmkarını yubiley münasibətilə təbrik edib, ona xoş arzularını çatdırıb. Ç.Abdullayevin artıq 20 ildən bəri Yazıçılar Birliyinin katibi vəzifəsində çalışdığını vurğulayan Anar onun əsərlərinin kəmiyyət etibarilə çox olduğunu diqqətə çatdıraraq, məzmun və keyfiyyət baxımından da yüksək qiymətə layiqliyini qeyd edib. Anar Ç.Abdullayevin bütün dünyada Azərbaycanı tanıdan imzalardan olduğunu, eyni zamanda detektiv janrının milli nümunələrinin mövcudluğunu beynəlxalq miqyasda təsdiqlədiyini dilə gətirib. Bakı Musiqi Akademiyasının rektoru Fərhad Bədəlbəyli Ç.Abdullayevin beynəlmiləl yazıçı olduğunu önə çəkib: "Çingiz Abdullayevin nəsil şəcərəsinin bir tərəfi Qarabağa söykənir. O, Qarabağ dərdini içərisində yaşadan insanlardandır. Milli problemlərimizi dərindən bilən Çingiz Abdullayev bütün bunlarla yanaşı dünyada geniş oxucu kütləsi qazanan beynəlmiləl yazıçıdır". Xalq artisti Rafiq Hüseynov Ç.Abdullayevin gələcəkdə daha böyük uğurlara imza atacağına əminliyini ifadə edib. Millət vəkili Elmira Axundova detektiv həvəskarı olmasa da, Ç.Abdullayevin əsərləri ilə yaxından maraqlandığını, indiyədək yazıçının bir neçə kitabını oxuduğunu bildirib: "Detektiv əsərləri çox xoşlamasam da, Çingiz Abdullayevin kitablarından böyük mənəvi zövq alıram. Çünki o, təkcə detektiv yazıçısı deyil, həm də insan psixologiyasının bilicisidir". Şairə Zəminə Xınalı Ç.Abdullayevə Heydər Əliyev adına Ali Hərbi Məktəb adından imzalanan fəxri diplom təqdim edib. Yubiley mərasimində iştirak edən Özbəkistan, Qazaxıstan, Rusiya və Belarusun ölkəmizdəki səfirləri, digər əcnəbi diplomatlar və Azərbaycanın dövlət qurumlarının nümayəndələri Ç.Abdullayev yaradıcılığı haqqında fikirlərini bölüşüblər. Onlar təmsil etdikləri ölkə və qurumlar tərəfindən verilən diplom, fəxri fərman və yubiley hədiyyələrini Ç.Abdullayevə təqdim ediblər. Tədbirin sonunda çıxış edən Ç.Abdullayev bu yaxınlarda 50 illik yubileyinin Rusiya, Türkiyə, Rumıniya, Avstriya, Almaniya, Gürcüstan və digər ölkələrdə qeyd olunduğunu vurğulayaraq, Yazıçılar Birliyində də belə bir mərasimin keçirilməsindən məmnunluğunu bildirib. Yubilyar şəxsiyyəti və yaradıcılığı haqqında söylənilən xoş sözlərə görə minnətdarlığını bildirib.

Elçin yaradıcılığı: görünən və görünməyən tərəflər. Ədəbiyyatımızda erkən yaşlardan "altmışıncılar" möhürünü vurmuş sənətkarlar arasında ön sırada yer tutan Elçin bu gün XXI əsr bədii sözünün inkişafında yaxından iştirak etdiyindən ədəbi tənqid onun əsərlərini daha tez-tez müzakirə predmetinə çevirir. Bəs, bu halda Elçin yaradıcılığına sönməz münasibət nə ilə izah olunur?! Fikrimizcə, bunların: birinci, Elçin yaradıcılığının milliliyi, ənənəyə bağlılığı; ikinci, onun real və bədii gerçəkliyə orijinal münasibəti; üçüncü, İlyas Əfəndiyev fenomenindən yaradıcılıqla istifadə etməsi; dördüncü, yaradıcılığında müasir Şərq və Qərb kontekstini üzvi surətdə birləşdirməsi və digər məqamlarla bağlı olduğu daha inandırıcı görünür. Kiçik hekayə və povestlərlə ədəbiyyata gəlmiş Elçin aradan az keçmiş, əsərlərində yaşadığı dövrün paradokslarını ustalıqla incələməklə, daha epoxal, sosial-ictimai, siyasi-iqtisadi, mədəni-kulturoloji, mənəvi-əxlaqi mahiyyət kəsb edən mövzu və motivləri əsərlərinin mahiyyətinə hopdurdu, oxucu rəğbəti qazandı. Yaşıdlarından fərqli olaraq, Elçin ədəbi tənqiddə daha çox "sınağa çəkilən" yazıçılardan oldu. Onun yaradıcılığı Məmməd Cəfər, Məmməd Arif, Mirzə İbrahimov, Mir Cəlal, Mehdi Məmmədov, Həmid Araslı, Kamal Talıbzadə,Yaşar Qarayev, Bəkir Nəbiyev, Anar, İsa Hüseynov, Əkrəm Əylisli və başqa tənqidçi və sənətkarların diqqət mərkəzinə düşdü. Onların hər biri Elçin yaradıcılığının özəlliyindən, özünəməxsus təzahüründən, çevik bədii priyomlarından bəhs etdilər. Rus mədəniyyət xadimləri və ədəbiyyatşünaslığı da obyektivi Elçin əsərləri üzərinə daha tez-tez tuşladı. Məsələn, L.Anninski onun haqqında "Elçin möcüzələri sevir, o zərif və mehriban nağılçıdır, o kədərli bir sehrkardır, bərq vuran, qızılı, gümüşü rənglərə üstünlük verən impressionistdir..." söyləyirsə, Y.Şklovski "Yazıçı çox böyük həssaslıqla və incəliklə qəhrəmanlarının ən adi hərəkətini, əhval-ruhiyyəsini, hiss və fikirlərini duyub təsvir edən rəssam kimidir" deyir. Tanınmış ədəbiyyatşünas professor Y.Qarayev Elçin yaradıcılığının daha alt qatlarda yatan xüsusiyyətlərinə nəzər salaraq, onu "rəmzdən, bədii-fəlsəfi şərtilikdən, kəskin məcazdan istifadə edən, psixoloji əhval-ruhiyyəni detalla əyaniləşdirən mizanlar və cizgilər axtaran, onları görümlü, baxımlı obrazlara çevirən, epitetlər tapan" yazıçı kimi səciyyələndirir. Akademik M.Arif "Hazırla keçmişi, ayıqlıqla yuxunu, həqiqətlə xəyalı, real hadisələrlə nağılı... daxili dialoqlardan... dramaturji səhnələrdən, mozaik parçalardan, mübaliğə... üsulundan istifadə etmək təsvirlərinin emosional qüvvəsi" ilə seçilən sənətkar kimi dəyərləndirir. Professor M.Cəfər yazıçıda xeyli başqa xüsusiyyətlər ortaya çıxarır: "Elçində bədii dərk duyğusu güclü və cəlbedicidir... Elçin varlığı, hadisə və insan səciyyəsini canlandırmaqda bir-birini tamamlayan bədii nüfuz üsullarından istifadə edən tərəfləri göstərir". Görkəmli rejissor, dramaturji materialı və dram əsərlərinin "dilini yaxşı bilən" professor M.Məmmədov isə Elçini "...saxtanı həqiqətdən, elmi-nəzəri mülahizəni doqmatizmdən, ehkamçı və subyektiv fikirlərdən seçməyi bacar"an yazıçı kimi nəzərdən keçirir. Bu tipli çoxsaylı tərifləri yazıçı haqqında davam etdirdikdə Elçinə ədəbi fenomen kimi baxmaq üçün şərait yaranır. Bu isə, heç şübhəsiz ki, bu günə qədər və bu günün özündə Elçin barədə, onun yaradıcılığının oxucu üçün görünən və görünməyən tərəfləri haqqında mülahizələr irəli sürülməsi ilə bağlı münbit şərait yaradır. Fikrimizcə, bu aşağıdakı spektrləri çevrələyir: Birinci, Elçinin əsərləri ədəbiyyatşünaslığımızda geniş nəzərdən keçirilsə də, bu yaradıcılığın bəzi tərəflərinə, o cümlədən ondakı epik ənənə və tarixiliyə müraciət hələ də kifayət qədər qabardılmayıb;. İkinci, Elçin yaradıcılığının mühüm hissəsini təşkil edən dramaturgiyası yetərincə öyrənilməyib;. Üçüncü, yaradıcılığında uşaq dünyasının xeyli məqamlarını işıqlandıran Elçinin uşaq hekayələri, onun uşaq aləminə "ekskursu" ədəbi-təndiqi fikrimizdə yerli-yataqlı çözələnməyib və s. 2004-cü ildə ədəbin 60 illik yubileyi ilə əlaqədar nəşr olunmuş "Elçin-zaman səddini aşmış sənətkar" kitabında onun yaradıcılığına N.Paşayeva, V.Yusifli, Ş.Qurbanov, T.Hacıyev, F.Mustafa, İ.Qasımzadə, R.Tağı, A.Tahirli, A.İsmayıloğlu, İ.Həbibbəyli, Ə.Cahangir, A.Mirseyid, A.Məsud, T.Abdin və başqaları müxtəlif rakurslardan toxunublar. Bu kitabda toplanmış fikirlərdən bizi özünə daha çox cəlb edən N.Paşayeva, Ə.Cahangir və A.Mirseyidin mülahizələridir. Professor N.Paşayeva Elçin yaradıcılığındakı mənəvi-əxlaqi axtarışları, onun ədəbi qəhrəmanlarını və ədəbi düşüncələrini nəzərdən keçirdiyi halda, A.Mirseyid Elçin yaradıcılığı haqqında bir qədər fərqli, modern üslubda danışır, Ə.Cahangir isə Elçinin yaradıcılığına müqayisəli-fraqmentar təqdimat üsulundan istifadə etməklə münasibət bildirir. Hər üç müəllif Elçindən danışarkən onu ümumilər fonunda nəzərdən keçirib təqdim etmək yox, bu sənətkardakı fərdi və fərqli xüsusiyyətləri göstərməyə üstünlük verir. Lakin, fikrimizcə, bu fərdiliyi də sona qədər açmağa ehtiyac var. Elə buna görə də Elçin yaradıcılığının bəzi məqamlarının qabardılmasına ehtiyac duyulur. Elçinin dramaturji yaradıcılığı heç də onun nəsr yaradıcılığından az əhəmiyyətli deyil. Elçin orijinal konflikt qurmaq ustasıdır. Elçin bəzi pyeslərinin başlıqlarında nəsr əsərlərinin adını səsləndirsə də, o dramın qanunauyğunluqlarına əməl etməklə, burada yeni effekt yaratmağa, tamaşaçını məşğul etməyə çalışır. Elə buradan da Elçinin dramaturji sisteminin qeyri-adiliyi, orijinallığı görünür. Elçin nəsrdə olduğu kimi dram yaradıcılığında da folklor nümunələrindən, folklor şüurundan, etnik-milli təfəkkür tərzindən istifadə edib, onları ədəbiyyata gətirməklə gələcək nəslə ötürür. Elçin yaradıcılığında zaman distansiyası mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Onun görüntüsü keçmiş və gələcək üzərində qurulmuşdur. O, keçmişlə gələcək arasında ötürücü, körpü rolunu oynayır. Yaradıcılığında Elçin nəinki nağılvari sxem-süjetlərdən yararlanır, həm də onları əsərin ümumi arxitektonikasına elə cəlb edir ki, oxucunun (tamaşaçının) gözü qarşısında bütöv bir dövrün mənzərəsi əks olunur ("Mahmud və Məryəm", "Ağ dəvə"). Adları çəkilən əsərlərdə olan ayrı-ayrı motiv və situasiyaların təhlili göstərir ki, folklor elementləri tarixi fakt və hadisələrlə birlikdə bədii elementlərə çevrildikdə onlar yeni ideya-estetik yük daşıyır, əlavə mahiyyət kəsb edir. Yəni müəllif işləyib hazırladığı folklor materialına müraciət etməklə, tarixi faktları göstərməklə, onlara yeni ruh verir. Bu materialı kanonik janr axarından kənarlaşdırıb ona yeni həyat bəxş edir. Bunun nəticəsində janr nöqteyi-nəzərdən qeyri-adi, maraqlı əsər yaranır ki, o ənənəvi qaydaları yeni təqdimat axarına tabe edir. Beləliklə, təsvirin mərkəzində xüsusi, ayrıca insanlar arasında olan münasibətlər dayanır. "Mahmud və Məryəm", "Ağ dəvə" əsərlərində folklorizm və tarixilik bütün konkret janr və üslub kanonlarının formal tərəflərinə hopur. Elçinin realist üslubunda müəyyən yer tutmuş fantastika, nağılçılıq yazıçının obyektiv real həyatın məna və xarakterini, mahiyyətini əsərində əks etdirməyə canatmanı sübut edir. Ümumiyyətlə, Elçinin əsərlərində istifadə etdiyi özünəməxsus folklor konstruksiyaları, tarixi fakt və hadisələr məzmun və forma cəhətdən də son dərəcə maraqla izlənilir. O, Gəncə hakimi Qara Bəşirin oğlu Qara Bəkirin toyunu çalmaqdan imtina edən Sazlı Abdullanı oxucuya (tamaşaçıya) tanıdır. El aşığı Qara Bəşirə onun sarayının qan çanağı olduğundan, sazının simlərinin orada çalmayacağını bildirdiyindən və Qara Bəşirə hörmətsizlik etdiyindən dramaturq Sazlı Abdullanın şəhər bazarı yanında edam etdirildiyini söyləyir. Cəllad Toppuzqulunun ülgücdən iti dəhrəsi Sazlı Abdullanın başını bədənindən bir göz qırpımında ayırır. Müəllif dramaturji effekti daha da gərginləşdirmək üçün "... el aşığının qanı fəvvarə vurub edam kötüyünün ətrafındakı keçən günlərin edamlarından qalıb qurumuş qanı təzələdi", - deyir. Beləliklə, dramaturq sanki bu kiçicik fraqmentlə dövrün təlatümləri, ədalətsizlikləri haqda dolğun təsəvvür yaradır. Elçin dastan janrından o qədər virtuozluqla istifadə edir ki, oxucu (tamaşaçı) onun yazdığını dastan, rəvayət yox, həqiqət kimi qəbul etməyə hazır olur. Dramaturq Mahmudla Məryəm obrazını özünəməxsus yapa bilir. Mahmud varlı-hallı, kübar Ziyad xanın oğludur. O insanlar haqqında daha çox düşünür, onların halına yanır: "Necə olur ki, bu torpaqda doğulan, eyni ayın, günəşin, ulduzların altında, bu torpaqda yaşayan adamlar bir-birinə pislik edə bilir, qan axıda bilir, bir-birini döyə bilir? Şeytan Adəm ilə Həvvanı aldatdı və onlar cənnətdən qovuldu. "Mahmud və Məryəm"də Ziyad xan, Qəmərbanu, Keşiş, Məryəm, Danışan obrazları dramaturq tərəfindən özəl şəkildə təqdim olunur. Mahmudla Məryəmin özünəməxsus görüş səhnəsinə diqqət yetirək: Mahmud. Məryəm. Məryəm. Aman, Mahmud, məni rüsvay eləmə... Danışan Sofi Ziyad xanın oğlunun Məryəmə aşıq olmasını hamıya bəyan edir. Mahmudun anası Qəmərbanu etiraz edərək: "O keşiş qızı necə ifritədir ki, cavan yaşında belə bir məharət yiyəsidi. Qızı, keşişi itirmək asandır, amma elə etmək lazımdır ki, Mahmud bundan zərbə almasın. Mirzə Salman isə daha ağıllı hərəkət etməyə üstünlük verir. Qəmərbanuya pak, təmiz Mahmudun keçi saxlayan keşiş qızı ilə izdivac tapmasını qəbul etməyi xahiş edir. Qəmərbanu razı olmur. Məryəmlə Mahmud düzənlikdə görüşərkən sanki göylərdə üçür, səmalara qovuşur, bir-birinə könül verirlər. Məryəm: Uşağı olacağını, o uşağa döşündən süd verəcəyini, xoşbəxt olacaqlarını dilə gətirir". Məryəmlə Mahmudun bu macərasını anasının əmcəyini kəsən İbrahim izləməklə, yağışdan islanmış Məryəmin bədəninə baxa-baxa dabaq dəymiş öküz kimi ağzının suyunu axıdır. Elçin dramatik obrazları xarakterik xüsusiyyətləri ilə üzvü şəkildə bağlayır. Davam etdikcə xarakterlərin daxili aləmi açılır. Məryəm Mahmud barədə atasına bildirdikdə keşiş qızının Mahmuda olan bu sevgisindən heyfslənir və təəssüflə "...mənim qızcığazım Məhəmməd ümmətinə könül bağlayıb...Bu bir qəzadır (xaç çevirir). Bu sözlərin arxasındakı uçurumdan xəbəri yoxdur... Deməli, bu boyda Gəncədə xanın oğlu tamahını Məryəmə salıb... Minlərlə xaçpərəst qızların dinsiz-əxlaqsız sultanların, şahların, xanların saraylarında pozulmuş şəhvətlərə qulluq etmələri bəs deyil? Mahmudu heç nə saxlaya bilmir. O keşişin və Məryəmin dalınca qoşunsuz, atsız, silah-sursatsız yola düşür. Sən təkcə Mahmudun lələsi deyilsən, sən bizim ən etibarlı adamımızsan, Sofi! Görürsən bu daş-qaşı? Bu daş-qaşları götür köynəyinin altından belinə bağla. Bütün haqsızlıqlardan xəbərsiz Mahmud Sofi ilə birgə Ziyad və Qəmərbanu ilə əbədi ayrılaraq yola üz qoyurlar". "Mahmud və Məryəm" pyesinə müəllif maraqlı bir məqam da daxil edir. Mahmud yolda gördüyü çobana yağışlı, çiskinli gecədə ocaq başında Şeyx Nizaminin "Leyli və Məcnun"unu danışır. Beləliklə, dastan içində dastan, rəvayət içində rəvayət priyomundan uğurla istifadə olunur. Sofi Mahmudu bu səfərdən qaytarmaq istəsə də, Mahmud Məryəm sevgisi ilə yaşayır. Mahmud Məryəmi hətta durnalardan sormaq istəyir. Əsərin infrastrukturuna müəllif digər hadisələri - Çaldıran düzündə gedən döyüşləri, Osmanlı hökmdarı I Sultan Səlimin Səfəviləri müsəlman dininin düşməni elan etməsini və İslam müdafiəsi naminə iki yüz minlik türk ordusu ilə Azərbaycana girməsini, 1514-cü ilin avqust ayında Səfəvilər dövləti məmləkətinin - Azərbaycanın yaradıcısı və hökmdarı Şah İsmayılın türk ordusundan bir neçə dəfə az qoşunla Sultan Səlimlə Maku yaxınlığındakı bu Çaldıran düzündə qarşılaşmasını, döyüşə girməsi ilə bağlı informasiyaları da verir. Əsərdə keşişlə Məryəm qarşıdurması da maraqlı təqdim edilir. Keşiş Məryəmdə Mahmuda qarşı şübhə yaratmağa səy göstərir. "Mahmud və Məryəm"də müəllifin türkçülük mövqeyi əsərin sonunda daha qabarıq verilir. Onu Müqəddəs Evin lap yaxınlığında ələ keçirdi. Keşiş Müqəddəs Evə gedə bilmədi... Süleyman paşa bütün Ərzurum əyalətində türk qızlarının başqa millətə ərə getməsini qəti qadağan etmişdi, amma kişilərin başqa millətlə ailə qurmağına icazə verirdi, çünki türklərin sayını artırmaq lazım idi". Süleyman paşanın bütün kəniz qulluqçuları, rəqqasələri erməni, ərəb, yəhudi qızları idi, çünki o belə hesab edirdi ki, özününkülər, yəni türk qızları oğul tərbiyə edib böyütməlidi, döşlərinin südü ilə balalarına qədim və şərəfli tarixinə hörmət və sədaqət aşılamalıdır. Əsər sonluğa yetişdikcə münasibətlər daha da gərginləşir. Süleyman paşa keşişi içəri çağırtdırır. Zərb çalğısı altında ərəb rəqqasəsi əvvəl Süleyman paşanın qarşısında, sonra Mahmudun, daha sonra Məryəmin qarşısında oynayır. Məryəmlə Mahmud yanıb kül olurlar. Elçin əsəri maraqlı sonluqla başa vurur. Yaxınlıqda əhənglə günbəzi ağardılmış köhnə Mahmudla Məryəm məqbərəsi olduğunu göstərir. Bu tərəflərin adamları danışırdı ki, guya hərdən bu qərib məqbərənin qabağında havadan bir saz peyda olur, öz-özünə çalır və guya haçansa Sazlı Abdulla adlı bir el aşığı varmış və bu saz da həmin Sazlı Abdullanın sazıymış. Elçinin əsərlərində hər hansı hadisənin təsviri öz məna və mahiyyətinə görə fərdi hədlərdən çıxıb, həyatın fəlsəfi cəhətdən dərki xarakterini alır. Onun əsərlərinin personajları psixoloji cəhətdən həm özü-özlüyündə, həm də bir-birilə müqayisə ediləndir. Bütün bunları nəzərdən keçirdikdə görürük ki, bir tərəfdən, folklorizm, dastançılıq, nağılçılıq, digər tərəfdən, tarixilik Elçin dramaturgiyasında daha aktual problemə çevrilməklə, nəinki ədəbi-tarixi, həm də nəzəri-estetik mahiyyət kəsb edir. Elçin tərəfindən dastan materialı, yaxud tarixi hadisə bədii obrazlığın və konfliktin mənbəyi kimi istifadə olunmaqla, mühüm janr-üslub və formayaradıcı faktor rolunu oynayır. Folklor, dastan elementləri və tarixi mənbələrə, hadisələrə müraciət Elçin yaradıcılığında müxtəlif bədii vəzifələri yerinə yetirir - xalq qəhrəmanlarının tipikləşdirilməsi, psixoloji detal, peyzaj və portretin əsası, kompozisiya və süjetin təşkilinə kömək, əsərin fəlsəfi-rəmzi mətnini müəyyənləşdirməyə xidmət edir. Bundan başqa "Mahmud və Məryəm" və "Ağ dəvə" kimi dram əsərlərində folklor və tarixi material müəllifin fərdi estetik qavrayışı olmaqla, digər bədii strukturda dramatik kontekstin daxili qanunlarına tabe edilmiş material kimi verilir. Elçin yaradıcılığını məhz bu tərəflərdən də təhlilə cəlb etməyə ehtiyac yaranır. Elçin dram əsərlərinin süjetqurma üsullarında haradasa digər dramaturqların (lap elə İlyas Əfəndiyevin) priyomlarından istifadə etsə də, bunu sırf fərdi baxış və yozumunda reallaşdırır. Bu əsərlər gərgin, iti, sərt situasiya, dramatik hadisələrlə zəngindir. Müasir realist sənət süjetqurmanın çoxsaylı formalarından istifadə edir. Əgər burada qütblü hadisələrdən, bir-birinə zidd gedişlərdən danışsaq (Bu "Mahmud və Məryəm", "Ağ dəvə" pyeslərində yetərincədir), bu zaman əsərlərdəki real hadisələrin gedişi, obrazlar, insanlar arasında münasibətlərdə simvolik, şərti cəhətlərin süjetin inkişafına təsirini müşahidə edərik. Əlbəttə, Elçin dramaturgiyasında həyat gərçəkliklərinin təcəssümü süjetin təhkiyə marağı ilə birgə bədii ustalıq kriteriyalarından mühümü olaraq qalır. Elçinin dramaturji yaradıcılığından danışarkən onun pyeslərinin bədii dilinin özünəməxsusluğundan söhbət açmamaq düzgün olmazdı. Bu baxımdan "Ağ dəvə" tədqiqatçılar üçün daha zəngin material verir. Bu əsərdə Həsənağa əmi, Əzizağa əmi, Səfurə xala, Firuzə xala, Məşədi xanım, Ələkbər, Balakərim, Şövkət, İbadulla və başqalarının dilindəki yerli koloritin özünü əks etdirməsinə daha tez-tez rast gəlirik. Elçinin dram əsərlərində bədii dilin bu cəhəti xalq-məişət dilinin özəlliyini oxucuya (tamaşaçıya) dürüst çatdırmağa istiqamətlənmə ilə bağlıdır. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Elçinin nəinki dramaturgiyasında, həm də nəsr əsərlərində xalq-məişət dilinin zənginliyindən istifadə onun yaradıcılığının danılmaz tərəfidir. Elçin bir sənətkar kimi yaxşı bilir ki, hər hansı əsərin obrazlarının xarakterik xüsusiyyətlərini nümayiş etdirən bu detal milli koloritin daha qabarıq təzahür etdirilməsinə xidmət edir. Elçin dram əsərlərində personajların dilini bilərəkdən ədəbi çərçivəyə salmır. Onun obrazlarının hər biri özünə xas olduğu şəkildə düşünməyi, danışmağı bacarır. Əgər Elçin personajların dilində formalaşmış ifadələrə "ütü vurmaq" istəsəydi, bu zaman onlar milli koloritdən çıxıb amorf bir görkəm qəbul edərdi və beləliklə də özünəməxsusluq itərdi. Bu dram əsərlərində biz nəinki Elçinin, həm də onun hər bir personajının öz davranışını görür, öz səsini eşidirik. Məlumdur ki, əsil bədii əsər hər hansı xalqın xarakterik xüsusiyyətlərini, onun dil-özünəməxsusluğunu, adət-ənənələrini, mədəniyyətini, yaşam təzini əks etdirməlidir. Məhz buna görə də yüksək milli kolorit nümayiş etdirən əsər bədii cəhətdən də son dərəcə mükəmməl olur. Bu mənada Elçin yaradıcılığı xüsusi "çəkiyə" malikdir. Milli formanın, milli məzmunun, milli xüsusiyyətin əks olunması heç də əsərdə personajların dilinin təhrif olunması ilə verilə bilməz. Milli xüsusiyyəti xalqın milli və sosial həyatına dərindən bələd olmaqla vermək olar. Bu baxımdan Elçin "Ağ dəvə" pyesində Bakı koloritini, bakılıların spesifik düşüncə tərzini dil vasitəsi ilə çatdırmağa son dərəcə yaxşı müvəffəq olub. Personajların dilinə belə münasibət həm də xalqın psixoloji və eyni zamanda fərdi xüsusiyyətlərini oxucu (tamaşaçı) qarşısında nümayiş etdirmək, onu yaddaşa həkk etmək imkanı verir. Elçinin dram əsərlərinin xeyli cəhətləri nəinki ədəbiyyatşünaslar, teatrşünaslar, həm də dilçilər, kultoroloqlar tərəfindən müxtəlif bucaqlardan təhlil edilməyə layiqdir. Bu yazıda yaradıcılığının bəzi cəhətlərinə nəzər saldığımız Elçinin sənətkarlığı tənqidçiləri bunu gerçəkləşdirməyə sövq edir. Elçin yaradıcılığı ilə bağlı fikir və mülahizələrimizi yenicə yekunlaşdırıb yazını kompüterə vermişdik ki, "525-ci qəzet"in 4 aprel 2009-cu il sayında yazıçının "Canavarlar" hekayəsi diqqətimizi çəkdi. Fərqli üslub və mövzuda qələmə alınmış bu əsər bizi lap ilk sətirlərdən özünə cəlb etdi. Düşünürük ki, bu hekayə Elçin yaradıcılığının tənqidçilər tərəfindən yeni çalarların ortaya çıxarılması üçün zəruri impuls verəcək.

Gəncədə II Uşaq Kitab Festivalı keçirilib. Gəncə şəhərində "Övlad işıqdır" II Uşaq Kitab Festivalı təşkil olunub. Festival "Bakı - İslam Mədəniyyətinin Paytaxtı-2009" tədbirlər silsiləsi çərçivəsində baş tutub. Tədbirin bədii hissəsində Gəncə Dövlət Kukla Teatrının aktyorları, musiqi məktəbləri kollektivlərinin çıxışları festival iştirakçılarına təqdim olunub. Şəhər ümumtəhsil məktəbləri şagirdlərinin ifasında "Mənim dilim - kimliyim" ədəbi kompozisiyası, Özəl Türk Liseyi şagirdlərinin ifasında Nizami Gəncəvinin "Xeyir və Şər" əsərinin motivləri əsasında tamaşa göstərilib, balacaların təqdimatında rəqslər və mahnılar ifa olunub. Festival "Qalx ayağa, Azərbaycan" şeiri və "Azərbaycan" mahnısının sədaları altında yekunlaşıb.

Aclıqla müalicə. Artıq çəki və onunla müşahidə olunan xroniki xəstəliklər müasir təbabətin aktual tibbi-sosial problemlərindən biridir. Son illərdə dünyada artıq çəkili insanların sayı artıb. Piylənməsi və ya artıq çəkisi olan şəxslərdə bir sıra ciddi xəstəliklərin əmələ gəlməsi müşahidə olunub. Arıqlamaq istəyən insanlara isə geniş sayda dərman preparatları təklif olunur. Həmin dərmanlar ya çəkinin azalmasına az təsir edir, ya da onların qəbulunu dayandırdıqda çəkinin artması davam edir. Piylənmə ilə mübarizə üçün ilk növbədə qidalanmada tam dəyişiklik etmək, artıq çəki və ya piylənmə törədən müxtəlif amillərə diqqət yetirmək lazımdır. Qida qəbulunun çoxluğu, oturaq həyat tərzi, iş prosesində müxtəlif müasir texniki vasitələrdən istifadə olunması, yerdəyişmə hərəkətlərinin və fiziki fəallığın azalması, eləcə də daim psixi-emosional streslərin mövcudluğu piylənmə yaradan amillərdir. Bütün bunlar iştahanın artması, qida qəbulunun çoxalması ilə müşahidə olunur. İlk baxışda hamıya elə gəlir ki, fiziki iş görməyən şəxslərdə qidaya tələbat çox olmamalıdır. Lakin ərzaqların çoxçeşidli olması, iştahanı süni surətdə artıran qidaların qəbulu, şəxsi gəlirlərin çox olması, qida ərzaqlarına qarşı tələbatın son dərəcə artmasına, bu da öz növbəsində bədən kütləsinin çoxalmasına səbəb olur. Bununla necə mübarizə etmək olar? Artıq çəki və piylənmə ilə mübarizədə ən yaxşı üsullardan biri aclıqdır. Aclıqla müalicə bütün xalqların həyat təcrübəsində hələ lap qədim zamanlardan müvəffəqiyyətlə istifadə olunur. Bizə gəlib çatan qədim tibbi və fəlsəfi əlyazmalardan məlum olur ki, aclıqla müalicə eramızdan 2000 il əvvəl təbiət filosofu Asklepiad tərəfindən təsvir olunub. Bir çox tarixi qaynaqlarda, xüsusilə, qədim Hind və Çin əlyazmalarında qidalanma zamanı məhdudiyyət yaradılmasına dair analoji tövsiyələrə rast gəlmək mümkündür. Bibliyada İsa peyğəmbərin, eləcə də, Moisey və İlyanın 40 gün müddətində ac qalmaları barəsində yazılıb. Qurani-Kərimin Əl-Bəqərə surəsinin 185-ci ayəsində deyilir: "İnsanlara doğru yol göstərən, bu yolu açıq dəlilləri ilə aydınlaşdıran və haqqı batildən ayıran Quran Ramazan ayında nazil olmuşdur. Ramazan ayına yetişən şəxslər bu ayı oruc tutmalıdırlar". X-XI əsrlərdə yaşamış Qədim Şərqin böyük təbibi Abu Əli İbn Sina öz xəstələrinə çox vaxt ac qalmalarını məsləhət görüb. Acqalma nəinki çəkini azaldır, eyni zamanda həyatı vacib funksiyaların bərpa olunmasına və möhkəmlənməsinə kömək edir. Sağlam həyat tərzinin ciddiliyi üzrə çempionat keçirilmiş olsaydı Pol Breq adlı həkim alim "dünya çempionu" olardı. O, qocalıqdan (aterosklerozdan) yox, bədbəxt hadisədən həlak olub. Maraqlı cəhət odur ki, onun meyitinin müayinəsində ürək və damar sistemində ateroskleroz aşkar olunmayıb. Aterosklerozun profilaktikası və qocalıq prosesinin sürətinin azaldılması üçün Pol Breqin keçdiyi həyat yolu hər bir şəxsə örnək ola bilər. Acqalma zamanı orqanizmdə nə baş verir? Qida qəbulunun dayandırılmasının 2-3-cü sutkasında mədə-bağırsaq sisteminin sekresiyasında keyfiyyətcə dəyişiklik yaranmağa başlayır. Mədənin boşluğunda kəsmik kütləsini xatırladan doymamış yağ turşuları və zülallardan ibarət xüsusi qidalı qarışıq əmələ gəlir. Doymamış yağ turşuları hormonları fəallaşdırır ki, onlar da aclıq hissiyyatını zəiflədir, nəticədə aclığın 3-4-cü günündə insanda qida qəbuluna qarşı həvəs azalır və ya yox olur. Bu dövrdə alkoqoliklərdə spirtli içkiyə qarşı, narkomanlarda narkotikə qarşı, siqaret çəkənlərdə isə nikotinə qarşı həvəs sönür. Aclıqla müalicənin üstün cəhətlərindən biri odur ki, "dərmanın kəsilməsi sindromu"-yəni bu və ya digər dərman preparatının qəbulunun dayandırılmasına qarşı cavab reaksiyası müşahidə edilmir. Acqalmanın 7-9-cu sutkasında mədənin həzm sekresiyası tam dayanır. Onun əvəzinə spontan mədə sekresiyası əmələ gəlir. Əmələ gələn sekretdə (şirələrdə) çoxlu miqdarda zülallar olur ki, onlar yenidən mədənin selikli qişasından qana sorulurlar. Bu hal orqanizmin müdafiə uyğunlaşma reaksiyasına aid olub, zülalların itirilməsini azaldır, ən mühüm üzvlərdə zülalların bərpası və qurulması üçün istifadə olunan plastik materialların-amin turşularının daimi axınını təmin edir. Aclıq dövründə bağırsaqların mikroflorası dəyişilir, çürümə törədən mikroblar məhv olur, süd turşusunu qıcqırdan mikroflora isə saxlanılır, həm də canlanır. Nəticədə bağırsaqlardakı bakteriyalar vitaminlərin, amin turşularının və digər bioloji fəal maddələrin sintezini yaxşılaşdırır. Elmi cəhətdən sübut olunub ki, membranları deformasiyaya uğrayan, bölünən və bölünməyən "qoca hüceyrələr" endogen qidalanma zamanı (daxili ehtiyatlar hesabına) cavan hüceyrələrə mənsub olan formalar alırlar. Bu bir daha hüceyrələrin aclıq zamanı təbii baryerlərinin bərpa olunmasını göstərir. Orqanizmdə eyni zamanda yağlar və maddələr mübadiləsinin digər növlərinin normallaşması baş verir. Aclıq zamanı mədə-bağırsaq sistemində olan bütün vəzlərdə həzm şirələrinin əmələ gəlməsi azalır. Tənəffüs yavaşıyır, sinir sisteminin yükü azalır. Aclıqla əlaqədar yaranan qida çatışmazlıqları orqanizmdə bütün lazımsız toxumaları məhv edir (autolizis prosesi nəticəsində), ehtiyat qida maddələri bədəndəki həyati zəruri üzvlərin funksiyasının saxlanması üçün istifadə olunur. Orqanizmdə yığılan toksinlər (zəhərlər) aclıq prosesində qan dövranı sisteminə daxil olur, oradan ifrazat üzvlərinə çatdırılır və onların vasitəsilə orqanizmdən xaric edilir. Orqanizmdən köhnə fekalın (nəcisin) və maddələr mübadiləsinin zəhərli aralıq maddələrinin kənar olunması, eləcə də, ifrazat üzvlərinin funksiyasını tənzimləmək üçün M.Birxer Bennerin hazırladığı təmizləyici dietadan istifadə edilir. Bu dieta aşağıdakı qaydada aparılır: 4 gün ərzində ət, balıq, yumurta, kolbasa, ağ çörək, suxari, mayadan hazırlanan un məmulatları, sup və bulyonlar, şokolad, konfetlər və digər şirniyyatlar, spirtli içki və tütün qəbulu tam dayandırılır. Bu günlərdə ancaq tərəvəz və meyvələr çiy halda və ya onların qurudulmuş formaları əvvəlcədən suda saxlamaqla yumşaldılaraq istifadə olunur. Bişmiş xörəklər qida rasionundan istisna edilir. qurudulmuş çovdar çörəyi yemək mümkündür. Aclıq prosesində həyat fəaliyyəti dayanmır, belə ki, maddələr mübadiləsinin fəallığında kifayət qədər azalma qeyd edilsə də, digərlərində sürətlənmə müşahidə olunur. Adətən orqanizmin qidaya, havaya, suya, istiliyə, günəş işığına, həyat fəaliyyətinə, istirahətə, yuxuya, təmizliyin saxlanılmasına, zehni fəaliyyətə olan ehtiyacı aclıq zamanı kifayət qədər ödənilməlidir. Aclıq zamanı zehni, fiziki gərginlik azaldılmalıdır ki, aclıqda qalan orqanizmin enerjisi tükənməsin və ehtiyatda olan enerji oksidləşmə və bərpa proseslərinin güclənməsinə yönəlsin. Fiziki istirahət dedikdə fiziki fəallığın tamamilə dayandırılması, sərbəst dayanmaq və ya yataqda uzanmaq, zehni istirahət dedikdə isə emosional gərginlik və düşünmə fəallığının saxlanılması nəzərdə tutulur. Emosional sabitlik kifayət qədər istirahət nəticəsində yaranır. Dinc, sakit, az hərəkətli həyat tərzi enerjinin saxlanmasını təmin edir. Qısa müddətli aclıq zamanı bir sıra idman hərəkətlərinə icazə verilsə də, enerjinin az itirilməsi üçün istirahətə ehtiyac var. Aclıq vəziyyətində olan orqanizmin soyuğa davamlılığı azalır, ona görə də onun bədən temperaturunun normal saxlanması üçün isti şərait tələb olunur. İçmək üçün ancaq təmiz su lazımdır. Mineral, xoş tamı və dadı olmayan suyun içilməsi tövsiyə edilmir. Distillə, yaz yağışı, filtrasiyadan keçən, heç bir qarışığı olmayan şəffaf sudan istifadə edilməlidir. Soyuq su maddələr mübadiləsini zəiflətdiyi üçün məsləhət deyil. Yaxşı olardı ki, qaynanmış (dağ) isti sudan istifadə edilsin. Aclıq zamanı hər gün vanna və ya duş qəbul edilməsi tövsiyə edilsə də, bu əməliyyat qısa müddətli olmalıdır ki, orqanizm çox enerji itirməsin. Suyun temperaturu bədən temperaturuna yaxın olmalıdır. Aclıq zamanı günəş vannasının qəbulu çox xeyirlidir, belə ki, günəş şüası kalsium mübadiləsinə müsbət təsir edir, fosforun mənimsənilməsində mühüm rol oynayır. Qızmar günəş altında bu prosedurun qəbul edilməsi məsləhət deyil. Aclıqla müalicə zamanı işlətmə dərmanlarından və imalələrdən istifadə edilməməlidir. Çünki, bu halda orqanizm bu məsələni öz-özünə tənzimləyir. Əgər aclıq keçirən şəxs bu dövrdə çox əziyyət çəkərsə və sağlamlığında ümumi narahatçılıq meydana çıxarsa, onda aclıq prosesi dayandırılmalıdır. Aclıqla müalicədən adi qidalanmaya tədricən keçmək tələb olunur. Birinci 3 gün yarı hissəsi su ilə qarışdırılmış şirələrin (yerkökü və ya alma) içilməsi tövsiyə olunur. 4-cü gündən başlayaraq qida rasionuna tərəvəz və meyvələr əlavə olunur. Aclıqla müalicədən sonrakı 10-cu gündə qidalanma adi qaydada aparılır. Aclıqla müalicə aşağıdakı hallarda əks-göstəriş hesab edilir: dəmir defisitli anemiya, sidik və ya öd daşı xəstəlikləri, venaların varikoz genişlənməsi, ürək ritminin və keçiriciliyinin pozulması, böhran halında olan arterial hipertenziya, onkoloji xəstəliklər, kəskin və xroniki hepatit, qara ciyər və böyrək çatışmazlığı, qara ciyərin sirrozu, podaqra, tənəffüs yolları və qarın boşluğunun irinli iltihabı xəstəlikləri, yoluxucu və parazit xəstəlikləri, mədə və on iki barmaq bağırsağın xora xəstəliyi, bir çox endokrin xəstəliklər, o cümlədən şəkərli diabet və s. Nəzərə almaq lazımdır ki, bir-iki gün yüngül aclıq rejimi hər bir insana xeyir gətirir. Lakin uzun müddətli acqalma üçün müstəqil qərar çıxartmaq tövsiyə olunmur. Aclıqla müalicə üçün həkimə müraciət etmək, tam kompleks müayinələrdən keçmək və aclıq müddətində həkimin nəzarəti altında olmaq tövsiyə olunur. Ancaq mütəxəssislərin müşahidəsi altında ac qalmaq mümkündür. Qədim Şərqin hikmətli kəlamı bu gün də öz aktuallığını itirməyib: "Əgər qidanı dərman kimi qəbul etməsən, dərmanı qida kimi qəbul edərsən". Ədiblər demişkən kim ki, yüz il yaşamasa, günah onun özündədir. Tofiq Mehdiyev, Şəki rayonlararası. baş həkimi, tibb elmləri namizədi.

"Sovetlər dönəmində miqrasiya problemi təhlükəli, yasaq məsələ sayılıb". HÜQUQİ İSLAHATLARA YARDIM MƏRKƏZİNİN RƏHBƏRİ FƏTƏLİ ABDULLAYEV: "BƏŞƏR TARİXİ "BÖYÜK İNSAN KÖÇÜ" KİMİ TANINAN HADİSƏLƏRLƏ ZƏNGİNDİR". Məlum olduğu kimi, bu ilin 4 mart tarixində dövlət başçısı İlham Əliyev tərəfindən "Miqrasiya proseslərinin idarəolunmasında "bir pəncərə" prinsipinin tətbiqi haqqında" fərman imzalanıb. Bu fərman adından da göründüyü kimi, ölkədə miqrasiya proseslərinin daha çevik və işlək mexanizmlər əsasında idarə edilməsi, bu sahədə operativliyin təmini və həllini gözləyən problemlərin aradan qaldırılmasını özündə ehtiva edir. Məlum fərmana əsasən bu ilin iyulun 1-dən miqrasiya proseslərinin idarə olunmasında "bir pəncərə" prinsipinin tətbiqi nəzərdə tutulur və bu prinsip üzrə vahid dövlət orqanının səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikasının Dövlət Miqrasiya Xidmətinə həvalə edilir. Həmin fərmanda həmçinin "bir pəncərə" prinsipinin tətbiqi ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikasının Dövlət Miqrasiya Xidmətinin üzərinə bir sıra vəzifələrin yerinə yetirilməsi tapşırığı da verilir. Miqrasiya prosesi, onun tarixi kökləri, bu sahənin xarakterik problemləri və digər məsələlərlə bağlı suallarımızı miqrasiya məsələləri üzrə ekspert, Hüquqi İslahatlara Yardım Mərkəzinin rəhbəri Fətəli Abdullayevə ünvanladıq. - Miqrasiya siyasətinin müəyyənləşdirilməsi, bu problemin elmi-nəzəri aspektlərinin təhlili ilk növbədə bu fenomenin mahiyyəti, forma və növləri, struktur və tipologiyası, miqrasiyanın formalaşma qanunauyğunluqları haqqında kompleks araşdırmalar aparılmasını zəruri edir. Bu da ilk növbədə sadalanan məsələlərə dair elmdə mövcud olan mövqe və konseptual şərhlərə bələd olmağı, onlara münasibət bildirməyi şərtləndirir. Müasir miqrasiya proseslərinin milli və qlobal təhlükəsizlik faktorlarından birinə çevrilməsi, son dərəcə intensiv sürətlə dinamikaya uğraması yeni xüsusiyyətlərin üzə çıxarılmasına səbəb olub. Miqrasiyaya dair elmdə mövcud olan anlayış, təsnifat və tipologiyanı müqayisə etmədən, yeni təzahürlərin real vəziyyəti və perspektivləri haqda mühakimə yürütmək qeyri-mümkündür. Bəşər tarixinin inkişafında çox mühüm rol oynayan miqrasiya prosesləri hər bir ölkənin üzləşdiyi çoxşaxəli, mürəkkəb hadisə kimi olduqca müxtəlif elmi aspektlərə malikdir. Məhz buna görə problemin nəzəri-metodoloji təhlili, anlayış-kateqorial aparatının dəqiqləşdirilməsi tələb olunan ilk məsələlərdəndir. Müasir inkişaf üçün bütün səviyyələrdə reallığın dinamik dəyişməsi səciyyəvidir. Bu baxımdan cəmiyyətin inkişafı ilə paralel miqrasion situasiya da çevik transformasiyaya uğrayan sahə olduğu üçün onun tədqiqində istifadə olunan anlayışların məzmunu yeniləşir, adekvat ifadəsini tələb edir. "Miqrasiya" termininin mahiyyəti və təkamülünü müəyyənləşdirməsi, tipoloji-təsnifat məsələlərinə yaxından bələd olmağı gündəmə gətirir. Bəzi tədqiqatlara görə miqrasiyanın elmi izahı ilk dəfə XIX əsrdə E.Ravenşteyn tərəfindən verilib və onu "insanın öz yaşayış yerini daimi və ya müvəqqəti dəyişməsi" kimi şərh edib. "Miqrasiya" sözün ilkin mənasında ingilis dilindəki "miqrateo"- piyada gəzmək, səyahət etmək" feli ilə də bağlıdır. Anlayışın geniş və dar mənalarda tətbiqi məlumdur. Dar mənada daimi yaşayış yerinin tərk edilməsi "köçüb getmək", geniş mənada isə müddət, mənbə, məqsəd və davamlığından asılı olmayaraq ərazi-məkanlar, ölkələrdaxili və dövlətlərarası əhali hərəkətini ifadə edir... - Bəzi bilgilərə görə, miqrasiya bəşər cəmiyyətinin tarixi inkişafını müşayiət edən davamlı hadisə kimi hələ qədim dövrlərdən mövcud olub... - Tamamilə doğrudur. İlk əvvəl insanların yaşayış yerlərinin dəyişməsinin səbəbi təsərrüfat - istehsal, əmək bölgüsü faktorları ilə bağlı olub. Digər səciyyəvi cəhət isə erkən tarixdə əhalinin bir yerdən digərinə köç etməsini şərtləndirən amil-müharibə, işğal, zor tətbiqi, istismar, irqi-dini, etnik və sair təzyiqlərin nəticəsi olub. Bəşər tarixi "böyük insan köçü" kimi tanınan hadisələrlə zəngindir. Zaman keçdikcə, ictimai inkişafın təkamülü miqrasiyanın əsas motivi kimi sosial-iqtisadi, siyasi səbəbləri önə çəkib. Bu xüsusilə sənaye - kapitalist istehsal üsulunun intensiv inkişaf etdiyi XIX əsrdə baş verib. Təbii ki, bu dövrdən etibarən miqrasiya proseslərinin hərbi, siyasi, sosial, milli-dini faktorları öz təsirini saxlayıb. Təkcə V və II dünya müharibələrini, bolşevik inqilabını və digər çoxsaylı inqilabları, vətəndaş müharibələrini, totalitar rejimlərin zorla köçürmə siyasətini xatırlatmaq kifayətdir. Milyonlarla insanın məcburi miqrant həyatı yaşamasının çoxşaxəli mənbələrinin həllilə əlaqəli mövcudluğu faktı qəbul edilib. Bununla belə, industrial inkişaf mərhələsi insan axınlarının yüksək intensivliyinin başlanğıc götürdüyü zaman hesab edilir. Miqrasiyanın elmi təhlilinə cəhdlər də XIX əsrdən müşahidə olunur. Bu fenomen terminologiya və təsnifat xüsusiyyətlərinin müəyyənləşməsində dünyanın bir çox alimləri iştirak edib. - O da faktdır ki, Sovet dönəmində bu problemə müxtəlif münasibət olub. Hətta XX əsrin 30-cu illərində onun iqtisadi aspekti sahəsində tədqiqatlara ara verilib... - Bilirsiniz, bunun səbəbi o olub ki, 1937-ci ilin əhalinin siyahıyaalınma tədbiri "ziyankar kampaniya" elan edilib, bu sahənin tədqiqatçıları repressiyaya məruz qalıb. Demoqrafik-miqrasiya problemi uzun illər təhlükəli, yasaq mövzu sayılıb. 1954-cü ilin "Böyük Sovet Ensiklopediyasında" miqrasiya anlayışının mahiyyəti kölgədə qalıb. Ötən yüzilliyin sonlarında miqrasiya qlobal demoqrafik problemlər və beynəlxalq həyatın ən mühüm reallığı kimi geniş qədəm qoyub. Onun neqativ təzahürləri beynəlxalq münasibətlərin və siyasi tənzimlənmənin predmetinə çevrilməyə başlayıb. Bununla da "miqrasiya" termininin politoloji-hüquqi statusu və mahiyyəti beynəlxalq siyasətdə və qanunvericilikdə rəsmi məzmununun müəyyənləşməsini gündəmə gətirib. BMT tərəfindən 1958-ci ildə nəşr edilmiş lüğətdə miqrasiya "əhalinin demoqrafik planda hərəkəti və yerdəyişməsinin ən mühüm istiqaməti kimi" izah edilib. 1989-cu ildə Miqrasiya üzrə Beynəlxalq Təşkilatın 59-cu sessiyasında "miqrasiya" və "miqrant" anlayışlarına belə şərh verilib: "Miqrasiya hər bir dövlətin inkişafının ayrılmaz hissəsidir. İstər insanların tərk etdiyi, istərsə də yaşamaq üçün seçdikləri dövlətlər, yerdəyişmənin səbəbindən asılı olmayaraq bu proseslərlə üzləşirlər. Miqrant - bir dövlətdən digərin hərəkət edən, beynəlxalq təşkilatların həyata keçirdiyi, beynəlxalq miqrasiya xidmətinə ehtiyacı olan şəxsdir". "Miqrasiya, miqrant, beynəlxalq miqrasiya" anlayışlarının ümumən qəbul edilmiş, unifikasiya olunmuş məzmununun müəyyənləşməsi prosesi siyasi-hüquq tənzimlənməsi sahəsində mühüm əhəmiyyətə malikdir. Dünyada miqrant axınlarının əvvəllər görünməmiş hədlərə çatması və onun tənzimlənməsi sahəsində beynəlxalq siyasi əməkdaşlıq bu problemin geniş təhlili, yeni anlayış aparatının təkmilləşdirilməsi kimi tələblər nəzəri araşdırmaları zəruri edib. - Məlum olduğu kimi, miqrasiya müxtəlif elmlər tərəfindən təqdim edilməyə başlanıb. Onun yalnız iqtisadi səbəblərlə deyil, həm də insanlara xas olan tələbat, maraq və səylərlə də sıx bağlı olduğu aşkarlanıb... - Bəli, bu günə qədər miqrasiyanın əlliyə yaxın tərifi mövcuddur. Bu sahədə aparılan nəzəri-metodoloji ümumiləşdirmələrə əsasən miqrasiyanın növləri, strukturu, faktorları, funksiyaları, tipologiyası, motiv və mənbələri, regional xüsusiyyətləri, dinamikası və miqyası kimi aspektlərin müxtəlif təsnifat sistemləri müəyyənləşdirilib. Əminliklə demək olar ki, onların heç biri bitkin, mükəmməl nəzəri sistem kimi formalaşa bilməyib, inkişafın hər bir yeni mərhələsində yeni xüsusiyyətlər, yeni miqrasiya reallığı ortaya çıxıb və çıxmaqdadır. Miqrasiyanın növləri aşağıdakı kimi sistemləşdirilib: daxili; xarici; bir istiqamətli (geri dönməyi nəzərdə tutmayan); daimi yaşayış yerinə emiqrasiya; müvəqqəti (qayıdışı nəzərdə tutan); uzunmüddətli (6 aydan çox müddətdə davam edən); mövsümi; köçərilik və ziyarət məqsədli; mütərəddid (daimi gediş və qayıdış, "rəqqas formalı" adlandırılan miqrasiya növü); epizodik; tranzit (sərhədyanı); məcburi (obyektdən asılı olmayan səbəblərdən baş verən miqrasiya) və əks istiqamətli, dönüş məqsədli miqrasiya (özünün və ya dövlətin təşəbbüsü ilə dönüşü nəzərdə tutan miqrasiya növü). Məsələn, İsrail dövlətinin repatriasiya proqramı buna əyani misaldır. Miqrasiyanın təsnifat sistemlərinə gəldikdə, onun forma, səbəb, mənbə, mərhələ və sair üzrə uyğunlaşdırılması, miqrasiya hərəkətinin təsnifi sahəsindəki mövqelər də müxtəlifdir. Formasına görə miqrasiyanın ictimai baxımdan təşkil olunmuş və mütəşəkkil olmayan (təşkil olunmamış, kortəbii), səbəblərinə görə - iqtisadi, sosial, mədəni, siyasi hərbi, mərhələlərinə görə isə qərarın qəbul edilməsi (getmək və gəlmək barədə), məkanda yerdəyişmə, hərəkət prosesi və sakinləşmə, yeni yerə adaptasiya və inteqrasiya kimi növlərə qruplaşdırılıb. Təsnifat (klassifikasiya) üçün hansı meyarların seçilməsindən asılı olaraq miqrasiyanın təsnif sistemləri çoxşaxəlidir. Məsələn, müxtəlif ərazi (region, məkanlar) arasında miqrasiya prosesi "üfüqi" və "şauqi" proseslər kimi də qruplaşdırılıb. Yaşayış yerləri müxtəlif statusa, miqyas və nüfuza malikdir. İri, mərkəz hesab olunan paytaxtlar, azsaylı əhali yaşayan şəhərlər mövcuddur. Bu baxımdan "eyni statuslu ərazilər arası miqrasiya" "üfüqi", "insanların maddi həyat səviyyəsinin daha yüksək olduğu ən məşhur məkanlara, şəhərlərə axını" isə "şaquli" miqrasiya kimi səciyyələndirilib. Azərbaycan alimlərinə gəlincə, onlar miqrasiyanın növləri üzrə bölgüsünü belə fərqləndiriblər: beynəlxalq (xarici), ölkədən getmək və ya ölkəyə gəlmək, dövlətdaxili, daimi, dövri və ya vaxtaşırı, bir yaşayış yerindən digərinə işə və təhsilə (gündəlik) yerdəyişmə, epizodik (müxtəlif istiqamətlərə müntəzəm işgüzar və ya digər səfərlər və nigah mühacirəti (ailə qurmaqla əlaqədar yaşayış yerinin dəyişməsi). Onun status baxımından təkamülü necə baş verir? - Bütün bu suallar öz cavabını konkret dövlətin, beynəlxalq birliyin miqrasiya siyasətində tapa bilir. Hər bir miqrant kateqoriyasının problemin özünəməxsus həll üsullarını tələb edir. Könüllü və məcburi, müvəqqəti yaxud daimi, leqal və qeyri-qanuni, kriminal miqrantlara münasibətdə dövlət siyasəti diferensial yanaşmaya əsaslanır. Bu prosesə miqrantların status vəziyyəti, peşəsi, ixtisas və gender fərqləri, demoqrafik, ailə və nikah münasibətləri, etnik mənsubiyyəti və sair və ilaxır, öz dərin təsiri göstərir. Dövlətin miqrasiya siyasətində stimullaşdırıcı-liberal, yoxsa konservtiv-məhdudlaşdırıcı, sərt qadağa tədbirlərinə üstünlük verilməsi məhz miqrantların kateqorial təsnifat və meyarlarının dəqiq ümumiləşdirilməsi, kompleks -inteqral miqrasiya tipologiyasının işlənilməsi ilə bağlıdır.

Sovet dövrünün heykəlləri Ayna Mahmud qızı Sultanova. Sovet hakimiyyəti illərində Bakıda ucaldılan heykəllərdən biri də Ayna Sultanovanın "Dərnəgül şosesi"nin kənarında, metronun "Gənclik" stansiyasından bir qədər aralı qoyulmuş heykəlidir. Xalq arasında A.Sultanova haqqında məlumatın həddindən artıq az olması onun haqqında vətəndaşlara obyektiv məlumat verilməsini zəruri edir. Sonrakı illərdə isə onun fəaliyyətilə bağlı demək olar ki, heç bir tədqiqat aparılmayıb. Ayna Mahmud qızı Sultanova 1895-ci ildə indiki Dəvəçi rayonunun Pirəbədil kəndində anadan olub. Son vaxtlara qədər Bakının Yasamal rayonu ərazisində heykəli olan Qəzənfər Mahmud oğlu Musabəyovun bacısı, Həmid Həsən oğlu Sultanovun həyat yoldaşı idi. 1912-ci ildə Bakıda "Müqəddəs Nina" gimnaziyasını bitirib və həmin məktəbdə dərs deyib. Onun həyat yoldaşı H.Sultanov mart qırğını haqqında xatirələrində belə yazırdı: "Qızıl qvardiya yaratmaq üçün P.Aqasanov, A.Baqdasarov (sədr), Həmid Sultanov ( məsul katib), Qabışev, F.Paruşin, Vatsek və Milyutindən ibarət mərkəzi ştab yaradıldı. Ştabdan əlavə Hərbi - İnqilabi Komitə təşkil olundu. Bunların hər ikisi ancaq bolşeviklərdən ibarət idi... Qan tökülməsinin qarşısını almaq üçün 16 marda N.Nərimanovun mənzilində M. Rəsulzadə və S.Şaumyanın iştirakı ilə müşavirə oldu. Şəxsən iştirak etdiyim müşavirədə alınmış silahı "Hümmət" təşkilatı vasitəsilə müsəlmanlara qaytarmaq qərara alındı. M.Rəsulzadə də buna razılıq verdi. Həmin iclasdan heç iki saat keçməmiş ki, azğınlaşmış burjuaziya tərəfindən Sovetin və qızıl qvardiyanın mərkəzi ştabı istiqamətində fitnəkar atışma başladı". H.Sultanovun bu fikirlərindəki məntiqsizlik, ziddiyyətlər açıq-aydın özünü büruzə verir. Əgər bolşeviklər Lənkərana getmək istəyən Azərbaycan əsgərlərindən müsadirə olunmuş silahları qaytarmağa razılıq vermişdilərsə, onda onun "azğınlaşmış burjuaziya" adlandırdığı müsəlman əhali nəyə görə bolşeviklərə atəş açmalıydı? Burada hadisəni bilərəkdən bolşeviklərin xeyrinə saxtalaşdırılması özünü göstərir. Əsil həqiqətdə isə Şaumyan silahı təhvil verməyə sözdə razı olsa da, işdə təxribat vasitəsilə bunun qarşısını almış və bəzi üzəniraq müsəlman bolşeviklərinin köməkliyi ilə məqsədli şəkildə 1918-ci ilin mart qırğınının törədilməsinə rəhbərlik etmişdi. Onun 1918-ci ilin iyunundan Kommunist Partiyasına daxil olması bir daha sübut edir ki, A.Sultanova Azərbaycanın müstəqilliyinə düşmən münasibət bəsləyib. Nəzərə almaq lazımdır ki, bu tarixdə artıq Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti mövcud idi və Bakı S.Şaumyanın rəhbərlik etdiyi kommunanın əlində olduğuna görə paytaxt hələ Gəncədə yerləşirdi. A.Sultanovanın Kommunist Partiyasına daxil olduğu vaxt Azərbaycan milli ordusu qardaş türk ordusu ilə birlikdə Göyçay istiqamətində erməni daşnak və bolşevik qoşunlarına qarşı ölüm-dirim mübarizəsi aparırdı. Belə bir dövrdə A.Sultanovanın S.Şaumyanın rəhbərlik etdiyi bolşevik partiyasına daxil olması onun Azərbaycanın milli dövlətçiliyinin əleyhinə olduğunu, erməni daşnaklarının və rus bolşeviklərinin rəhbərliyilə öz xalqına qarşı yeridilən düşmən siyasətin icraçılarda fəal iştirak etdiyini sübut edir. O, Bakı kommunasının süqutundan, yəni 31 iyun 1918-il tarixdən sonra da Xalq Cümhuriyyəti əleyhinə fəaliyyətini davam etdirmiş və Həştərxana gedərək şərqdə ilk Demokratik Respublikanın devrilməsi üçün ciddi hazırlıqlar görən rus bolşeviklərinə yaxından köməklik göstərmişdi. Bu dövrdə A.Sultanova RK(b)P Həştərxan quberniya komitəsi müsəlman bölməsi rəyasət heyətinin üzvü və Zaqafqaziya müsəlmanlarının işləri üzrə komissarlıqda maarif şöbəsinin müdiri olmuşdu. 1919-cu ilin avqustunda Moskvaya Y.Sverdlov adına kommunist universitetində oxumağa göndərilmiş, eyni zamanda RSFSR Xalq Xarici İşlər Komissarlığında Yaxın Şərq şöbəsinin katibi işləmişdi. Moskvadakı fəaliyyəti haqqında o, öz xatirələrində belə yazır: "Xalq Xarici İşlər Komissarlığının partiya özəyi məni, qadın qulluqçular tərəfindən rayon partiya komitəsinə təhkim olunmuş nümayəndə təyin etdi. Mən qadınların qızıl ordu üçün alt paltarı tikmək və yamamaq, xəstəxanaların, uşaq bağçalarının və yeməkxanaların sanitariya vəziyyətini yoxlamaq işlərində çalışmasını təşkil edirdim". Fikrimizcə, şərhə ehtiyac yoxdur. A.Sultanova XI ordu Azərbaycanı işğal etdikdən sonra Bakıya qayıtmış və AK(b)P MK aparatında qadınlar şöbəsinin təlimatçısı, fəhlə və kəndli qadınlar şöbəsi müdirinin müavini, sonra müdiri vəzifələrində çalışmış, "Şərq qadını" jurnalının redaktoru olmuşdu. 1930-1937-ci illərdə Azərbaycan SSR xalq maarif komissarının müavini, maarif komissarı və bir qədər sonra ədliyyə komissarı və digər vəzifələrdə çalışmışdı. Bu dövrdə o, Moskvada Qırmızı Professura İnstitutunda oxumuşdu. Bəs necə olmuşdu ki, A.Sultanova qardaşı Q.Musabəyov və həyat yoldaşı H.Sultanovla birlikdə repressiyaya məruz qalmış və 1938-ci ildə onlarla birlikdə xalq düşməni kimi güllələnmişdi. Fikrimizcə, bu günə qədər 30-cu illər repressiyaları haqqında çoxlu kitab və məqalələr yazılmasına baxmayaraq demək olar ki, bunların hamısında bu prosesə birtərəfli yanaşma mövcuddur və bu cür yanaşmanın hazırda da qalması təəssüf doğurur. Faktlar sübut edir ki, 30-cu illər repressiyalarının baş verməsinin əsas səbəbləri sovet rejiminin mahiyyətindən doğduğu halda sovet tarixşünaslığında bunu ayrı-ayrı şəxslərin, konkret desək İ.Stalinin, L.Beriyanın, M.C.Bağırov və başqalarının səhvi kimi, Lenin normalarının pozulması kimi qələmə verilməsi kökündən yanlışdır. Birincisi respressiyalar, qəddarlıq və digər antihumanist hallar cəmiyyəti antoqonist siniflərə bölərək insanı insana düşmənçilik ruhunda tərbiyə edən kommunist ideologiyasının özündən doğurdu. İkincisi, başqaları ilə müqayisədə rejimin yaradıcısı V.Lenin daha qəddar olmuşdu və İ.Stalini yalnız onun davamçısı kimi tənqid etmək mümkündür. Üçüncüsü sovet tarixşünaslığında Leninin humanist kimi qələmə verilməsi, İ.Stalin və başqalarını qaniçən kimi təqdim edilməsi rejimin mahiyyətini ört-basdır etmək məqsədi daşıyırdı. Burada həmçinin rus şovinizminin təsirini də sezməmək mümkün deyil. Azərbaycan tarix elmində də 30-cu illər repressiyalarına münasibətdə sovet tarixşünaslığının buraxdığı səhvlər özünü açıq-aydın göstərir. Bu səhvlərdən ən başlıcası repressiyalara məruz qalmış şəxslərin hamısına eyni prizmadan baxılmasıdır. Fikrimizcə, repressiyalara məruz qalmış şairlər, yazıçılar, elm adamları, sadə kəndli və fəhlə ilə kommunist rejimində rəhbər vəzifə tutmuş şəxsləri eyniləşdirmək düzgün deyil. Çünki birincilər bilavasitə rejimi qəbul etmədiklərinə və onun səhvlərini tənqid etdiklərinə görə repressiyalara məruz qalmışdılarsa, sovet rejimində rəhbər vəzifələr tutmuş şəxslər hakimiyyət daxili ziddiyyətlərin, qruplaşmaların, vəzifə hərisliyinin qurbanı olmuşlar. Bir anlığa təsəvvür edək ki, repressiyalara məruz qalmış rəhbər işçilərlə repressiyalara rəhbərlik etmiş şəxslərin yerini dəyişmək mümkün olsaydı nə baş verərdi. Fikrimizcə yenə də bu faciələr təkrar olunacaq, sadəcə olaraq şəxslərin yeri dəyişəcəkdi. Çünki Moskvanın göstərişlərini can-başla həyata keçirməyə hazır olan yerli bolşeviklər mərkəzləşmiş rejimin hakimiyyət maşınının yalnız kiçik vintləri idilər. Bu vintlər lazımi funksiyanı yerinə yetirə bilmədikdə onları baqşqaları ilə əvəz edirdilər. Konkret olaraq Ayna Sultanova və repressiyalara məruz qalmış digər sovet rəhbərlərini tamamilə səhvsiz və günahsız da hesab etmək düzgün deyil. Məsələn A.Sultanovanın 30-cu illərdə yəni repressiyaların tüğyan etdiyi vaxtda ədliyyə komissarı işləməsi və bununla da onun repressiyaların bilavasitə iştirakçısı olması deyilənləri sübut edir. Onun ədliyyə komissarı kimi fəaliyyəti obyektiv öyrənilmədən, nə qədər günahsız insanın onun imzası ilə həbsxanalara atılması, güllələnməsi aşkara çıxarılmadan onun fəaliyyətinə qiymət vermək düzgün deyil. Bundan başqa onun kimi partiya və sovet rəhbərlərinə yalnız hakimiyyətdaxili intriqalara görə repressiyaya uğradığına görə haqq qazandırılması da fikrimizcə yanlışdır. Bütün bunlar Azərbaycan tarixinin XX əsrin 30-cu illər tarixinin öyrənilməmiş ağ və qara ləkələridir. Məhz tariximizi bu ləkələrdən təmizləməklə sovet dövründə heykəlləri qoyulmuş şəxslərin fəaliyyətinə obyektiv qiymət vermək mümkündür. Biz hər hansı heykəlin götürülməsinin, uçurdulmasının əleyhinə olsaq da, əhali arasında məlumatsızlığın aradan qaldırılmasını zəruri hesab edirik. Buna görə də hələlik heç olmasa A.Sultanovanın heykəli qarşısında onun fəaliyyəti haqqında obyektiv məlumatı özündə əks etdirən lövhənin asılması vacibdir. Məhərrəm ZÜLFÜQARLI. tarix elmləri namizədi.

Təhsildə beynəlxalq əlaqələrin yeni üfüqləri açılır. Çağdaş dünyamızda hər bir ölkənin uğuru həmin ölkədə təhsilin səviyyəsi ilə ölçülür. Avropa ölkələrinin təhsil sistemlərinin inteqrasiyası və ümumavropa təhsil məkanının formalaşdırılması xüsusi aktuallıq kəsb edir. Bu baxımdan təhsillə bağlı keçirilən tədbirlər sırasında Boloniya təhsil sistemi günümüzün aktual mövzusudur. Respublikamız artıq 2005-ci ildə bu prosesə qoşulub, faktiki olaraq ali təhsildə aparılan islahatların konturlarını müəyyənləşdirib. Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti də ölkə prezidenti İlham Əliyevin müvafiq sərəncamını əldə rəhbər tutaraq özünün təhsil istiqamətləri üzərində ciddi düşünür, konkret işlər görür, mühüm addımlar atır. Universitetdə Beynəlxalq əlaqələr üzrə şöbə bir neçə il əvvəl yaradılıb və bu qurum öz fəaliyyəti boyu istər Avropa, istərsə də Şərq ölkələrinin təhsil qurumları ilə məqsədyönlü əlaqələr yaradıb. Ümumiyyətlə, Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti respublikamızda incəsənət təmayüllülər sırasında ilk təhsil ocağıdır ki, hələ 2002-ci ildə Avropa İncəsənət Universitetlər Liqasının üzvü olub. Bu qərar 26 oktyabr 2002-ci il tarixdə LİQA-nın Baş Assambleyasında qəbul edilib və elə həmin il Universitetimiz Beynəlxalq Universitetlər Birliyinə qoşulub. Bu illər ərzində universitetimiz 20-dən çox xarici ali məktəblə sıx əlaqə yaradıb, müştərək təhsil, elm, mədəniyyət sahəsində əməkdaşlıq mübadiləsi həyata keçirib. Bu gün ADMİU Türkiyənin Memar Sinan Universiteti, Süleyman Dəmirəl adına Sparta Universiteti, Ərzurum Universiteti, Sakarya Universiteti, Trakiya Universiteti, Bilkənt Universiteti, İran İslam Respubikasının Tehran İncəsənət Universiteti, Azadi İslam Universiteti, Ukraynanın Kiyev Milli Mədəniyyət və İncsənət Akademiyası, Luqansk Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət İnstitutu, Almaniyanın Bonn İncəsənət Universiteti, Düsseldorf İncəsənət Akademiyası, Drezden İncəsənət Akademiyası, Banqladeşin Şilpaka Akademiyası, Belqrad Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti, ABŞ-ın Viskonson Medisson Universiteti, Çikaqo Universiteti, Nyu-York Universiteti, Gürcüstanın Sota Rustaveli adına Kino və Teatr Universiteti, Misir Ərəb Respublikasının Hilvan, Qahirə və İsgəndəriyə Universitetləri, Sankt-Peterburq Kino və Teatr Akademiyası və Kazan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetləri ilə mütəmadi əlaqə saxlayır, onlarla birlikdə layihələr hazırlayır. Beynəlxalq əlaqələr şöbəsinin gördüyü işlərin miqyasını nəzərə alaraq universitetin rektoru, professor Timuçin Əfəndiyevin təşəbbüsü və sərəncamı ilə bu yaxınlarda Universitetdə Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektorluq yaradılıb. Bu isə, təbii ki, müvafiq qurumun üzərinə əlavə vəzifələr və məsuliyyət qoyur. Prorektorluq Beynəlxalq əlaqələrin yeni yollarını, istiqamətlərini müəyyənləşdirmək üçün axtarışlar aparır, yeniliklər sorağındadır. Bu mənada Boloniya sisteminin ADMİU-da tətbiqi üzərində gərgin iş gedir; tədris proqramları yeniləşir, yeni fənnlər tətbiq edilir, pedaqoji heyətin hazırlığı məsələsi günün aktual mövzusu kimi anlaşılır. 2008-2009 tədris ilində Avropanın 4, Avstraliyanın 1 ali məktəbi arasında əməkdaşlıq, təcrübə mübadiləsi barədə razılıq əldə edilib və universitetimizin rektoru T.Əfəndiyev artıq Fransada, İngiltərədə olub, oranın ali məktəblərində son dərəcə maraqlı görüşlər keçirib, Boloniya prosesinin incəliklərini öyrənib. Rektorun bu görüşləri, heç şübhəsiz ADMİU-nun bu istiqamətdə aparacağı işlərə öz müsbət təsirini göstərəcək. Demək olar ki, ADMİU-nun bəzi nəzəri fakültələri artıq Boloniya sistemi üzrə ilk addımlarını atmaqdadır. ADMİU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektorluğu öz fəaliyyətini əsasən bir neçə prioritet istiqamətdə qurur: xarici ölkə ali məktəbləri, həmçinin Azərbaycanda fəaliyyət göstərən diplomatik korpuslarla ünsiyyət yaradır, respublikamızdakı xarici şirkətlərlə sıx əməkdaşlıq edir və s. Nümunə olaraq bir neçə səfirliklə birgə işimiz haqqında faktları təqdim edə bilirəm. ABŞ səfirliyi ilə universitetimiz 3 layihə hazırlayıb. Bundan başqa Almaniya səfirliyinin "DAAD" proqramı layihəsində ADMİU-nun 18 tələbəsi iştirak edib, onlar Almaniyanın 14 şəhərində bu ölkənin dünyaca məşhur muzeyləri, tarixi abidələrlə tanış olub, Bonn, Düsseldorf, Drezden incəsənət ali məktəblərində maraqlı görüşlər keçiriblər. Bir neçə il öncə Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi tərəfindən İslam Təhsil, Elm və Mədəniyyət (İSESCO) təşkilatına mədəniyyət və kommunikasiya sahəsində ekspertin təyin olunması barədə təşəbbüs və zərurət nəzərə alınaraq İSESCO təşkilatına ADMİU-nun rektoru, professor T.Əfəndiyevin namizədliyi irəli sürüldü və bu təklif yekdilliklə qəbul edildi. Artıq neçənci ildir ki, Avropa İncəsənət Universitetlər Liqasının üzvü olaraq ADMİU-nun nümayəndələri bu nüfuzlu təşkilatla mütəmadi əməkdaşlıq edir, onların əksər tədbirlərinə qatılırlar. Dublində, Barselonada, Astanada, Parisdə, Tbilisidə keçirilən elmi konfranslar bura daxildir. ADMİU-nun xarici şirkətlərlə əlaqələri də uğurla davam etməkdədir. Universitet Yaponiyanın "Mitsubişi korporeyş" şirkətinin irəli sürdüyü layihədə iştirak edib. Bu layihə Azərbaycan və Yaponiya hökumətləri tərəfindən dəstəklənib və prioritet layihə kimi qəbul olunub. Bundan başqa, Azərbaycan-Koreya Mədəniyyət Cəmiyyətinin Seulda keçirdiyi Azərbaycan mədəniyyət günləri çərçivəsində nümayiş olunan sərgidə tələbə-rəssamlar iştirak edərək yüksək yerlər tutub, mükafatlara layiq görülüblər. Davamlı beynəlxalq əlaqələr sayəsində ADMİU Almaniyanın "Let İnternet" şəbəkəsinə daxil olub, həmçinin YUNESKO-nun "AUŞBERQ", "TEMPUS-TASİS" mədəniyyət proqramlarında və beynəlxalq festivallarda iştirak edib, 2007-2013-cü illər üzrə Erasmus Avropa magistr proqramına qoşulub. Bu ilin əvvəlindən etibarən 6 layihədə iştirak etmək üçün dəvət almışıq. Parisdə, Kanadada, İspaniyada, Hollandiyada, Norveçdə, İngiltərədə keçiriləcək müsabiqə, festival və konfranslarda istedadlı gənclərimiz ölkəmizin adını ləyaqətlə təmsil edəcəklər. Bu gün Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində 40-a yaxın ixtisas üzrə tələbələr təhsil alır. Və bu ixtisaslara yiyələnmək üçün təkcə ölkəmizin gəncləri deyil, xarici məmləkətlərin vətəndaşları da can atırlar. Təsadüfi deyil ki, ADMİU-da təhsil alan əcnəbi tələbələrin sayı digər ali məktəblərdəkindən çoxdur. Xarici ölkələrin təhsil mərkəzləriylə ADMİU-nun davamlı surətdə həyata keçirdiyi əlaqələr yaxın illərdə bu sayın dəfələrlə artacağına inam yaradır. Çingiz BAĞIROV, ADMİU-nun Beynəlxalq. əlaqələr üzrə prorektoru, kulturologiya elmləri namizədi.

Mədəniyyətlə bağlı ən yaxşı jurnalist işləri mükafatlandırıldı. Ötən gün M.F.Axundov adına Milli Kitabxanada Mədəniyyət və Turizm Nazirliyilə "Mədəniyyət" qəzetinin təşkil etdiyi müsabiqənin qaliblərinin mükafatlandırılmasına həsr olunan mərasim keçirilib. Müsabiqədən əsas məqsəd mədəniyyət mövzusunda ən yaxşı jurnalist işlərini müəyyənləşdirmək və qiymətləndirmək olub. Tədbiri giriş sözü ilə açan "Mədəniyyət" qəzetinin baş redaktoru Nigar Mənsimli müsabiqənin məramları barədə ətraflı danışıb: "Məqsədimiz respublikanın kütləvi informasiya vasitələrində mədəniyyət mövzusunun geniş və yüksək peşəkarlıqla işıqlandırılmasına, mədəni sərvətlərin, yaradıcı insanların həyatının və yaradıcılıq prosesinin yeni forma və üslublarla əks etdirilməsinə nail olmaq, ölkə jurnalistlərini bu işə daha məqsədyönlü cəlb etməkdir". N.Mənsimli ötən ilin ikinci yarısından start götürmüş müsabiqəyə respublikanın müxtəlif televiziya və radio, qəzet və jurnallarından 120-ə yaxın iş təqdim olunduğunu qeyd edib. Baş redaktor bildirib ki, tanınmış yazıçı və jurnalistlərdən ibarət münsiflər heyəti yazılara son dərəcə həssas və obyektiv yanaşma nümayiş etdirərək, müsabiqənin tələblərinə tam uyğun gələn jurnalist işlərini müvafiq nominasiyalar üzrə fərqləndiriblər. N.Mənsimli seçim zamanı mədəniyyət mövzularının işıqlandırılmasında davamlı və dinamik fəaliyyət nümayiş etdirən müəlliflərə üstünlük verildiyini vurğulayıb. Mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayev müsabiqənin ənənə halını almasından məmnun olduğunu nəzərə çatdırıb və "Mədəniyyət" qəzetinin, ümumiyyətlə KİV-in ölkənin mədəni həyatındakı rolundan danışıb. Mətbuat Şurasının sədri Əflatun Amaşov belə müsabiqələrin təşkilinin jurnalistlərin daha da peşəkarlaşmasına və ixtisaslaşmasına əhəmiyyətli təsir göstərdiyini diqqətə çatdırıb. Sədr gələcəkdə belə müsabiqələrin təşkilində Mətbuat Şurasının da yaxından iştirakını təklif kimi irəli sürüb. Müsabiqədə birinci mükafata mətbuat sahəsi üzrə "525-ci qəzet"in əməkdaşı Sevinc Mürvətqızı və "Qafqaz plyus" jurnalının yazarı Rəhim Hüseynzadə, televiziya və radio üzrə İctimai Televiziyanın "Almanax" verilişinin müəllifi Dürdanə Hacıyeva layiq görülüb. Mətbuatdan "Mədəniyyət" qəzetinin əməkdaşı Həmidə Nizamiqızı, "Füyuzat" jurnalından Elmira Qasımova ikinci, "Mərkəz" qəzetinin müxbiri Cəvahir Səlimqızı, "Kaspi" qəzetindən Təranə Məhərrəmova üçüncü yeri bölüşüblər. Televiziya və radio sahəsindən isə müvafiq yerləri "Xəzər" televiziyasından Ramil Ələkbərovun "Kinozal" proqramı, Gəncənin "Kəpəz" televiziyasından Vüsal Məmmədov "Mən aktyor olmaq üçün doğulmuşam" sənədli filmi və Azərbaycan radiosundan Əli Əlioğlu "Sözdən səsə" verilişinə görə layiq görülüb. Qaliblərə fəxri diplom və pul mükafatları təqdim olunub.