Datasets:

DebasishDhal99
/

IAST-corpus

Dataset card Viewer Files Files and versions Community

Split (1)

train · ~738k rows (showing the first 582k)

source stringlengths 1 267k	target stringlengths 1 291k	data_source stringclasses 1 value	source_lang stringclasses 6 values	target_lang stringclasses 1 value	id int64 1 1.49M	url stringlengths 31 795	title stringlengths 1 94
ଇଣ୍ଟରନେଟ (Internet) ହେଉଛି ଏକ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ମେଳଣ ଯେଉଁଠି ନିଜନିଜ ଭିତରେ ଅନେକ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଯୋଡି ହୋଇ ରହିଥାନ୍ତି, ଯାହାକି କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ଓ ଅଲଗା ଅଲଗା ଜାଗାରେ ଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଜ୍ଞାନ, ଭାବ ଆଦିର ଦେବା ନେବା କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ପ୍ରଥମେ ଇଣ୍ଟରନେଟର ବ୍ୟବହାର ଏକ ବୈଜ୍ଞାନିକ କର୍ମଶାଳାରେ ପରସ୍ପର ସହ ସଂପର୍କ ରଖିବା ପାଇଁ କରାଯାଇଥିଲା । ହେଲେ ପରେ ପରେ ଏହାକୁ ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ଇଣ୍ଟରନେଟରେ ପରିଣତ କରି ଦିଆଗଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ଇଣ୍ଟରନେଟ ମାଧ୍ୟମରେ ଇମେଲ ପାଇବା/ପଠାଇବା, ଚାଟିଙ୍ଗ କରିବା, ଆଦି କାମ ସହଜରେ ହୋଇ ପାରୁଥିବା ବେଳେ ସୂଚନା ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ ମଧ୍ୟ ହୋଇ ପାରୁଛି । ଇଣ୍ଟରନେଟ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ, ତେଣୁ ଦିନକୁ ଦିନ ଏଥିରେ ନୂଆ ନୁଆ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳର ବ୍ୟବହାର ହେଉଛି । ଏବେ ଆମେ ନିଜ ଘରେ ବସି ଇଣ୍ଟରନେଟ ମାଧ୍ୟମରେ ବିଶ୍ୱରେ ଘଟୁଥିବା ଅଗଣିତ ଘଟଣା ବିଷୟରେ ଜାଣିପାରୁଛେ ଏବଂ ଦେଖିପାରୁଛେ । ଜ୍ଞାନକୌଶଳ ଇଣ୍ଟରନେଟରେ କିଛି ମୁଖ୍ୟ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ରହିଥାଏ, ଯାହାକୁ ସର୍ଭର କୁହାଯାଏ । ସର୍ଭରଗୁଡ଼ିକ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ସର୍ଭର ବା ମୁଖ୍ୟ କମ୍ପ୍ୟୁଟରରେ ଡାଟା ସବୁ ସାଇତି ରଖା ଯାଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ସର୍ଭରର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ନାମ ଏବଂ ଆଡ୍ରେସ ରହିଥାଏ । ଆମେ ଯେତେବେଳେ ଆମ କମ୍ପ୍ୟୁଟରରେ ୱେବସାଇଟ ଖୋଳୁଛୁ, ସେ ପ୍ରଥମେ ନିଜର ସର୍ଭର ସହିତ ସମ୍ପର୍କ କରେ ଏବଂ ସର୍ଭରରୁ ସମ୍ପୃକ୍ତ ପ୍ରୁଷ୍ଠାକୁ ଆମ କମ୍ପ୍ୟୁଟରରେ ଦେଖେଇ ଥାଏ ଏବଂ ଆମେ ଆମ କାମ କରିଥାଉ । ଆଧାର ଇଣ୍ଟରନେଟ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବିଜ୍ଞାନ	iṇṭaraneṭa (Internet) heuchi eka āntarjātika meḻaṇa yeu~ṭhi nijanija bhitare aneka kampẏuṭara yoḍi hoi rahithānti, yāhāki kampẏuṭara bẏabahāra karuthibā o alagā alagā jāgāre thibā lokamānaṅku jñāna, bhāba ādira debā nebā karibāre sāhāyẏa kare \| prathame iṇṭaraneṭara bẏabahāra eka baijñānika karmaśāḻāre paraspara saha saṃparka rakhibā pāi~ karāyāithilā \| hele pare pare ehāku biśୱbẏāpī iṇṭaraneṭare pariṇata kari diāgalā \| barttamāna iṇṭaraneṭa mādhẏamare imela pāibā/paṭhāibā, cāṭiṅga karibā, ādi kāma sahajare hoi pāruthibā beḻe sūcanā ādāna pradāna madhẏa hoi pāruchi \| iṇṭaraneṭa paribarttanaśīḻa, teṇu dinaku dina ethire nūā nuā jñāna kauśaḻara bẏabahāra heuchi \| ebe āme nija ghare basi iṇṭaraneṭa mādhẏamare biśୱre ghaṭuthibā agaṇita ghaṭaṇā biṣaẏare jāṇipāruche ebaṃ dekhipāruche \| jñānakauśaḻa iṇṭaraneṭare kichi mukhẏa kampẏuṭara rahithāe, yāhāku sarbhara kuhāyāe \| sarbharaguḍa଼ika paraspara madhẏare saṃyukta hoithānti \| sarbhara bā mukhẏa kampẏuṭarare ḍāṭā sabu sāiti rakhā yāithāe \| pratẏeka sarbharara sୱtantra nāma ebaṃ āḍresa rahithāe \| āme yetebeḻe āma kampẏuṭarare ୱebasāiṭa khoḻuchu, se prathame nijara sarbhara sahita samparka kare ebaṃ sarbhararu sampṛkta pruṣṭhāku āma kampẏuṭarare dekhei thāe ebaṃ āme āma kāma karithāu \| ādhāra iṇṭaraneṭa kampẏuṭara bijñāna	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	5,843	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%87%E0%AC%A3%E0%AD%8D%E0%AC%9F%E0%AC%B0%E0%AC%A8%E0%AD%87%E0%AC%9F	ଇଣ୍ଟରନେଟ
ଜୈବ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ବା ବାୟୋଟେକ୍ନୋଲୋଜି ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦର ସମିଶ୍ରଣରୁ ସୃଷ୍ଟ: biology (ଅର୍ଥାତ୍ ଜୀବବିଜ୍ଞାନ) ଓ technology (ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା)। ଜୀବ ଓ ସେମାନଙ୍କ ଜୈବିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯଥା ଜୈବରସାୟନ, ଅଣୁଜୀବ ବିଜ୍ଞାନ, ଜିନୀୟ ଯାନ୍ତ୍ରିକବିଦ୍ୟା ଇତ୍ୟାଦିର ଶିଳ୍ପଭିତ୍ତିକ ପ୍ରୟୋଗଦ୍ୱାରା ମନୁଷ୍ୟ ସମାଜର ହିତ ପାଇଁ ଅଣୁଜୀବର ସର୍ବୋତ୍ତମ ବ୍ୟବହାରକୁ ଜୈବପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାର ସଂଜ୍ଞା କୁହାଯାଏ । ବ୍ୟାବସାୟ ଭିତ୍ତିରେ ଖାଦ୍ୟ ତଥା ପାନୀୟ ପ୍ରସ୍ତୁତି, କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି, ଜଟିଳ ରୋଗର ନିଦାନ ଓ ଚିକିତ୍ସା, ଅପରାଧ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ଇତ୍ୟାଦିରେ ଜୈବପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାର ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ରହିଛି। ଯଦିଓ ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ଜୈବପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାକୁ ପାରମ୍ପରିକ କୃଷି, ଖାଦ୍ୟ ତଥା ପାନୀୟ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ବ୍ୟବହାର ହୋଇଆସିଛି, ୧୯୭୦ ଦଶକରେ ଜିନୀୟ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ବିଦ୍ୟାର ଅଭ୍ୟୁଥାନ ପରେ ଆଧୁନିକ ଜୈବପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାକୁ ଜନ୍ମ ଦେଲା। କାର୍ଲ୍ ଇରେକ୍ୟ (Károly Ereky)ଙ୍କୁ ଜୈବପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାର ଜନକ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ଇତିହାସ ଜୈବ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟାର ଇତିହାସକୁ ଚାରୋତଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇପାରେ। ପ୍ରାକ୍-ପାଶ୍ଚର ଯୁଗ: ବିଭ୍ଭିନ୍ନ ଦେଶରେ ଏବଂ ବିଭ୍ଭିନ୍ନ ସଭ୍ୟତାରେ ଅଣୁଜୀବମାନଙ୍କୁ ଖାଦ୍ୟ ତଥା ପାନୀୟ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଛି। ଘରେ ମା'ମାନେ ଦୁଧରୁ ଦହି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାନ୍ତି। ଦୋସା, ଇଡିଲି ତଥା ବିରି ତିଆରି ପିଠା ପାଇँ ରାତିରୁ ବିରିକୁ ବାଟି ଖଟା ହେବାପାଇँ ରଖିଦିଅନ୍ତି। ବିଭ୍ଭିନ୍ନ ଫଳକୁ ସଶୁଖାଇ ବା ଆଚାର ମାଧ୍ୟମରେ ଅନେକ ଦିନ ରଖାଯାଇପାରେ। ସେହିପରି କେକ୍, ପାଉँରୁଟି, ବିୟ୍ର୍ ଇତ୍ୟାଦିର ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ଇଷ୍ଟ୍ ପାଉଡର୍ ବ୍ୟବହାର କରଯାଏ। ଏହିସବୁ ପଦ୍ଧତିର ବିକାଶ ସମୟରେ ସେମାନଙ୍କ ପଛରେ ଥିବା ବିଜ୍ଞାନ ଜଣାନାଥିଲା। ପିଢି ପରେ ପିଢି ଏହି ପଦ୍ଧତିସବୁ ପରମ୍ପରା ହିସାବରେ ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇଆସୁଥିଲା ଏବଂ ଜୈବ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟାର ମୂଳ ଦୂଆ ସ୍ଥାପନ କରିବାରେ ସହାୟକ ହେଲା। ପାଶ୍ଚର ଯୁଗ: ବିଂଶ ଶତବ୍ଦିର ପ୍ରଥମାର୍ଦ୍ଧରେ ଅଣୁଜୀବ ବିଜ୍ଞାନର ବିକାଶ ହେଲା। ଲୁଇ ପାଶ୍ଚର ଆବିଷ୍କାର କଲେ ଯେ ଅଣୁଜୀବମାନେ କିଣ୍ୱନ (fermentation) ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ମୂଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି। ପରେ ପରେ ବଚ୍ନର୍ ଇଷ୍ଟ୍ରୁ ଏକ ଏନଜାଇମ୍ ବାହର କଲେ ଯାହା କି ଶର୍କରାକୁ ସୁରାରେ ପରିଣତ କରେ। ଏହି ସ୍ୱୁ ଆବିଷ୍କାରମାନ ଅଣୁଜୀବକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ବିଭ୍ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ରସାୟନ ଯଥା: ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଏସିଡ୍, ଲାକ୍ଟିକ୍ ଏସିଡ୍, ଆସେଟୋନ୍, ବ୍ୟୁଟାନୋଲ୍ ଓ ଗ୍ଲିସେରୋଲ୍ର ବହୁଳ ଉତ୍ପାଦନରେ ସାହଯ୍ୟ କଲା। ଶିଳ୍ପଭିତ୍ତିକ ବିକାଶର ଯୁଗ: ୧୯୨୮ ମସିହରେ ଆଲେକଜାଣ୍ଡେର୍ ଫ୍ଲେମିଂ ଏକ ଫିମ୍ପି ପ୍ରଜାତିରୁ ପେନିସିଲିନ୍ ନାମକ ରସାୟନ ଆବିଷ୍କାର କଲେ ଯାହା କି ବହୁଳ ମାତ୍ରାରେ ଜିବଘ୍ନ ବା ଆଣ୍ଟିବାୟୋଟିକ୍ (antibiotic) ପ୍ରସ୍ତୁତ୍ କରିବାରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଲା। ଆଧୁନିକ ଯୁଗ: ୧୯୫୩ ମସିହରେ ଡି.ଏନ୍.ଏର ଆବିଷ୍କାର ସହିତ ଆଧୁନିକ ଜୀବବିଜ୍ଞାନର ଆରମ୍ଭହେଲା। ଜୈବ-ଆଣବିକ କ୍ରୀୟା ଯଥା: ଡି.ଏନ୍.ଏ ସ୍ୱ-ପ୍ରତିଫଳନ, ଆର୍.ଏନ୍.ଏ ସଂଶ୍ଲେଷଣ, ପୃଷ୍ଟିସର ବା ପ୍ରୋଟିନ୍ ସଂଶ୍ଲେଷଣ ଇତ୍ୟାଦିର ବିଶଦ ଧରଣା, ପି.ସି,ଆର୍ (PCR) ପଦ୍ଧତିର ବିକାଶ ଫଳରେ ଜିନୀୟ ଯାନ୍ତ୍ରିକବିଦ୍ୟାର ଜନ୍ମନେଲା। ଜିନୀୟ ଯାନ୍ତ୍ରିକବିଦ୍ୟାଦ୍ୱାରା ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ପରି ଅଣୁଜୀବ ମାନଙ୍କ ଡି.ଏନ୍.ଏକୁ ଅତିସହଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି କମ୍ ଖର୍ଚରେ ବିଭ୍ଭିନ୍ନ ବହୁ ଉପଯୋଗି ରସାୟନ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରାଗଲା। ପରେ ପରେ ପ୍ରାଣୀ ଏବଂ ଉଦ୍ଭିଦ ମାନଙ୍କ ଡି.ଏନ୍.ଏକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇପାରିଲା। ଏମାନଙ୍କୁ ଜେନେଟିକାଲି ମୋଡିଫାଇଡ୍ ଅରଗାନିଜ୍ମ୍ (GMO) କୁହାଗଲା। ଜୈବ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟାର ପ୍ରୟୋଗ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ଔଷଧ ଜୈବ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ଚିରଚରିତ ଚିକିସ୍ଛା ପଦ୍ଧତିରେ ଅନେକ ପରିରର୍ତ୍ତନ ଆଣିଛି। ବହୁଳ ଉତ୍ପାଦନ ଯୋଗୁँ ଶସ୍ତା ଔଷଧ ଉପଲ୍ବଧ ହୋଇପରୁଛି। ଜିନୀୟ ଯାନ୍ତ୍ରିକବିଦ୍ୟାଦ୍ୱାରା ଇନ୍ସୁଲିନ୍, ପେନିସିଲିନ୍ ଭଳି ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଔଷଧର ବହୁଳ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଯୋଗୁँ ସୁଲ୍ଭ୍ ମୂଲ୍ୟରେ ଉପଲବ୍ଧ ହେଇପରୁଛି। ଜେନଟେକ୍ ନାମକ ଏକ କମ୍ପାନୀ ୧୯୭୮ ମସିହାରେ ପ୍ରଥମେ ଇସଚେରଚିଆ କୋଲାଇ (Escherichia coli) ବୀଜଣୁରେ ମାନବ ଇନ୍ସୁଲିନ୍ ଜିନ୍ ପ୍ରତ୍ୟରୋପଣ କରି ଇନ୍ସୁଲିନ୍ର ବହୁଳ ଉତ୍ପାଦନ କରିଥିଲା । ପୁର୍ବରୁ ଗାଇ, ଘୁଷୁରି, ଘୋଡ଼ା ପରି ଜୀବମାନଙ୍କଠାରୁ ଇନ୍ସୁଲିନ୍ ବାହର କରାଯାଉଥିଲା, ତେଣୁ ଏହି ଔଷଧର ମୂଲ୍ୟ ବହୁତ ପଡୁଥିଲା ଏବଂ ନିରପଦ ମଧ୍ୟ ନଥିଲା । ପରେ ପରେ ଆହୁରି ବହୁତ ପ୍ରକାରର ଔଷଧ ଏହି ଉପାୟରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଗଲା। ରୋଗର ନିରାକରଣ ପରି ରୋଗ ଚିହ୍ନଟ କରିବା ବହୁତ ଗୁରୁତ୍ତ୍ୱପୁର୍ଣ୍ଣ। ଜୈବ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ଦ୍ୱରା ସଠିକ୍ ଏବଂ ସରଳ ରୋଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ (ଡାଇଗ୍ନୋଷ୍ଟିକ୍) ପଦ୍ଧତି ବିକଶିତ ହୋଇପରିଛି। ଏହ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଛି ଆଣବିକ ଜୀବବିଜ୍ଞାନରେ ଉନ୍ନତି ଯୋଗୁँ। ମ୍ୟାଲେରିଆ, ଗର୍ଭଧାରଣ ଇତ୍ୟାଦିରେ ବ୍ୟବହୃତ କିଟ୍ (sandwich ELISA) ଆଜି ଘରେ ଘରେ ପରିଚିତ। ଆଧୁନିକ ଚିକିତ୍ସା ବ୍ୟବସ୍ଥରେ ଟୀକା ଏବଂ ଜିବଘ୍ନର ବିଶେଷ ଭୂମିକା ରହିଛି। ଯେକୈଣସି ରୋଗକାରକ ଅଣୁଜୀବ ଆମ ଶରୀରରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ ସେଗୁଡିକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବାପାଇँ ଶରୀର ଭିତରେ ପ୍ରତିପିଣ୍ଡ (antibody) ତିଆରି ହୋଇଥାଏ। ପୁର୍ବରୁ ଟୀକାକରଣ ପାଇँ ମୃତ କିମ୍ବା ଦୁର୍ବଳ ଅଣୁଜୀବକୁ ଶରୀରରେ ପ୍ରବେଶ କରିବାକୁ ଦିଆଯାଉଥିଲା, ଯହାକି ସଂପୁର୍ଣ୍ଣ ନିରାପଦ ନଥିଲା। ଜିନୀୟ ଯାନ୍ତ୍ରିକବିଦ୍ୟା ଦ୍ୱରା କେବଳ ପ୍ରତିପିଣ୍ଡ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ପଦର୍ଥ ଯେପରିକି ପ୍ରୋଟିନ୍, ଶର୍କରା ଇତ୍ୟଦି ଉତ୍ପନ୍ନ କରଯାଇପାରିବ। ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଣୁଜୀବ ପରିବର୍ତ୍ତେ ପ୍ରତିପିଣ୍ଡ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ପଦର୍ଥକୁ ନିରାପଦରେ ଟୀକାକରଣ ପାଇँ ବ୍ୟବହର କରାଯାଉଛି। ଚିକିତ୍ସା ବିଜ୍ଞାନର ନୂତନ ଦିଗନ୍ତ ହେଉଛି ଜେନେଟିକ୍ ଥେରାପି। ଜିନ୍ ଉପରେ ପ୍ରାଣୀର ସମସ୍ତ ଲକ୍ଷଣର ପରିପ୍ରକାଶ ନିର୍ଭର କରେ। ଜିନୀୟ ସ୍ତରରେ କୈଣସି ପ୍ରକାରର ଅସ୍ୱଭାବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲେ କ୍ୟାନସର୍ ବା କର୍କଟ ପରି ଦୁଃସାଧ୍ୟ ରୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଜିନ୍ ଥେରାପି ଚିକିତ୍ସାରେ ରୋଗିର ଜୀବକୋଷରୁ ରୋଗଗ୍ରସ୍ତ ଜିନ୍କୁ ସାଧରଣ ଜିନ୍ ଦ୍ୱରା ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଦିଆଯାଏ। ତେଣୁ କ୍ୟାନସର୍ ଏବଂ ବ୍ରେନ୍ ଟ୍ୟୁମର୍ ଭଳି ଦୁଃସାଧ୍ୟ ରୋଗର ମଧ୍ୟ ଚିକିତ୍ସା ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ। ଭବିଷ୍ୟତରେ ଜିନ୍ ଥେରାପିଦ୍ୱାରା ହିଁ ଚିକିତ୍ସା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉନ୍ନତି ହୋଇପାରିବ ବୋଲି ଅନେକ ଡାକ୍ତର ମତବ୍ୟକ୍ତ କଲେଣି । ଅନେକ ଦୁଃସାଧ୍ୟ ତଥା ଅନୁବଂଶିୟ ରୋଗରେ ଜିନ୍ର ଗୁରୁତ୍ୱ ଜଣାପଡିବା ପରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମାନବ ଜିନୋମ୍ ସିକ୍ୟେନ୍ସିଙ୍ଗ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହେଲା। ୧୯୯୦ ମସିହରେ ଆରମ୍ଭହୋଇ ୨୦୦୩ ମସିହାରେ ଏହି ପ୍ରୋଜେକ୍ଟ ଶେଷ ହୋଇଥିଲା। ଏହି ଜଟିଳ ତଥ୍ୟକୁ ଅନୁଶୀଳନ କରିବାପାଇ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବ୍ୟବହର କରାଯାଇଥିଲା ତଥା ବିଭ୍ଭିନ୍ନ ସଫ୍ଟୱେୟାର ଓ ଆଲଗୋରିଦମ୍ ବିକାଶ କରାଗଲା। ଫଳରେ ଜୈବ ସୂଚନାପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ବା ବାୟୋଇନଫର୍ମାଟିକ୍ସ (bioinformatics)ର ଗୁରୁତ୍ୱ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା। ମାନବ ଜିନୋମ୍ ସିକ୍ୟେନ୍ସିଙ୍ଗ୍ର ସମସ୍ତ ତଥ୍ୟ ଇଣ୍ଟରନେଟ୍ରେ ଉପଲବ୍ଧ । ବର୍ତ୍ତମାନ ୧୮୦୦ରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ରୋଗ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ଜିନ୍ ଖୋଜାଜାଇସରିଲାଣି । କୃଷି ଜନସଂଖ୍ୟାବିସ୍ଫୋରଣ ତଥ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁ ଦିନକୁ ଦିନ ଖଦ୍ୟାଭାବ ବଢିବାରେ ଲାଗିଛ୍ହି। ପାରମ୍ପରିକ ପଦ୍ଧତିରେ ବଢିଛଲିଥିବା ଖଦ୍ୟାଭାବକୁ ଦୁରେଇବା କଷ୍ଟକର କାମ। ଜିନୀୟ ଯାନ୍ତ୍ରିକବିଦ୍ୟା ଦ୍ୱରା ଜିନୀୟ ସ୍ତରରେ ଅଦଳ ବଦଳ କରି ଅନେକ ଉନ୍ନତ କିସମ୍ର ଉଦ୍ଭିଦ ତିଆରି କରାଯାଇପରୁଛି। ଫଳରେ "ଜିନ୍ ବିପ୍ଲବ"ର ଗୁରୁତ୍ୱ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବରେ ଲଗିଛ୍ହି। ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଅଧିକ ଅମଳକ୍ଷମ ଫସଲର କିସମ ଯେପରିକି: ତୃଣକମାରୀ ଗୁଣବିଶିଷ୍ଟ କୀଟ ପ୍ରତିରୋଧ ଗୁଣବିଶିଷ୍ଟ ରୋଗ ସୃଷ୍ଟକାରୀ ଅଣୁଜୀବ (ଭୁତଣୁ, ବୀଜାଣୁ) ଏବଂ କବକ (ଫିମ୍ପି) ପ୍ରତିରୋଧୀ ଅଧିକା ଖାଦ୍ୟସାର ପ୍ରଦନକରୀ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବ୍ୟବସାୟିକ ଗୁଣବିଶିଷ୍ଟ ଉଦ୍ଭିଦ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଉଛି। ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ସୃଷ୍ଟ ଉଦ୍ଭିଦ/ଶସ୍ୟକୁ "ଟ୍ରାନ୍ସଜେନିକ୍" ବା ଜିନ୍ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଉଦ୍ଭିଦ ବା ଜେନେଟିକାଲି ମୋଡିଫାଇଡ୍ ଅରଗାନିଜ୍ମ୍ (GMO) କୁହାଯାଏ । କେତେକ ବିଶେଷ ଟ୍ରାନ୍ସଜେନିକ୍ ଉଦ୍ଭିଦଗୁଡ଼ିକ ହେଲା: ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଧାନ ଧାନର ଏକ ଟ୍ରାନ୍ସଜେନିକ୍ କିସମ ଯେଉଥିରେ ଖଦ୍ୟସାର-କ (vitamin-A) ଥଏ। ଦେଖିବକୁ ଏହା ସଧରଣ ଚାଉଳ ପାରି ହୋଇଥିଲେ ହେ, ଏହାର ରଙ୍ଗ ଇଷତ୍ ହଳଦିଆ ଦେଖାଯଏ। କାରଣ ଏହି ଧନର ଭୃଣପୋଷ (endosperm)ରେ ଥିବା ବିଟା-କାରୋଟିନ। ବିଟା-କାରୋଟିନ ଆମ ଶରୀରକୁ ଯାଇ ଖଦ୍ୟସାର-କରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ରସୟନ ଉଦ୍ଭିଦରେ ପତ୍ରରେ ତିଆରି ହେଉଥିଲେ ହେ ଭୃଣପୋଷରେ ତିଆରି ହୋଇପରେନି। ଦୁଇଟି ଜିନ୍ ଫାଇଟିନ୍ ସିନ୍ଥେଜ୍ (phytoene synthase, psy) ଓ ଫାଇଟିନ୍ ଡିସାଚୁରେଜ୍ (phytoene desaturase, crt I)କୁ ଭୃଣପୋଷରେ ପରିପ୍ରକାଶ କରିବା ଦ୍ୱରା ଶସ୍ୟରେ ବିଟା-କାରୋଟିନ ସାଇତା ଯାଇପାରିବ। ପ୍ରଥମ ଜିନ୍ଟି ଡାଫେଡିଲ୍ ଫୁଲ ଗଛରୁ ଏବଂ ଦ୍ୱିତିୟ ଜିନ୍ଟି ବୀଜଣୁ Pantoea ananatis (ପୁରୁଣା ନାମ Erwinia uredovora)ରୁ ଆଣି ଧାନ ଭୃଣପୋଷରେ ପରିପ୍ରକାଶ କରଗଲା। ଫଳରେ ୧୯୯୯ ମସିହାରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଧାନ-୧କୁ ବିକଶିତ କରାଗଲା। ୨୦୦୫ ମସିହାରେ ମକା ଗଛର ଫାଇଟିନ୍ ସିନ୍ଥେଜ୍ ଜିନ୍କୁ ନେଇ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଧାନ-୨ ବିକଶିତ ହେଲା। ବିଟି କଟନ୍ ଏବଂ ବିଟି ବାଇଗଣ ରୋଗପ୍ରତିରୋଧି ଟ୍ରାନ୍ସଜେନିକ୍ କିସମ। ସାଧରଣତ୍ କୀଟପତଙ୍ଗ, ବୀଜଣୁ, କବକ ଦ୍ୱରା ପ୍ରଚୁର ଫସଲ କ୍ଷୟ ହୁଏ। କିଛି କ୍ଷେତ୍ରରେ କୀଟନଶକ ମଧ୍ୟ ଫଳପ୍ରଦ ହୁଏନହି। ଏହିପରି ପରିସ୍ଥିତିରେ ବାସିଲସ୍ ଥୁରିନଜିଏନସିସ୍ (Bacillus thuringiensis) ନାମକ ମୃତ୍ତିକାସ୍ଥ ମୃତୋପଜୀବୀ ବୀଜଣୁର ଏକ ଜିନ୍ (Cry) ନେଇ କପା ତଥା ବାଇଗଣରେ ରୋପଣ କରି ବିଟି-କଟନ୍ ଓ ବିଟି ବାଇଗଣ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇଛି। ଏହି କିସମ ରସାୟନିକ କୀଟନଶକ ଉପରେ କମ୍ ନିର୍ଭରଶୀଳ ହେବା ସହ ଅଧିକ ଉତ୍ପାଦନକ୍ଷମ। ଫ୍ଲାଭର୍ ସେଭର୍ (Flavr Savr) ଟ୍ରାନ୍ସଜେନିକ୍ ଟମାଟୋ କିସମରେ ଆଣ୍ଟି-ସେନ୍ସ ଜିନ୍ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଏଥିଲିନ୍ ନାମକ ହର୍ମୋନ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତିକୁ ବିଳମ୍ବ କରାଯାଇପାରୁଛି। ଫଳରେ ଟମାଟୋ ଶୀଘ୍ର ପାଚିନଯାଇ ଅଧିକ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରଖାଯାଇପାରୁଛି। ଏହା ୧୯୯୨ ମସିହାରେ କାର୍ଲିଫୋର୍ନିଆସ୍ଥିତ କାଲଜେନ୍ ନାମକ କମ୍ପାନୀ ବିକାଶ କରିଥିଲା। ଶିଳ୍ପ ଜୈବ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ପ୍ରୟୋଗ କରି ଔଦ୍ୟୋଗିକ ପ୍ରତିଷ୍ଟାନରେ ବିଭ୍ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରାର ପଦର୍ଥ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଉଛି। ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ ଦୁଗ୍ଧ ଜାତ ଦ୍ର‍୍ୟବ୍ୟ ଯେପରିକି ଦହି, ଛେନା ଉତ୍ପଦନ କରଯାଉଛି। ବିୟର୍ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ଜୈବ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ବିଶେଷ ଅବଦାନ ରହିଛି। ଜାଟ୍ରୋଫା ଏବଂ ବାୟୋଡିଜେଲ୍ ପରିବେଶ ଅଣୁଜୀବ ମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରଦ୍ୟୁଷିତ ଜଳର ବିଶୋଧନ। ବିଭ୍ଭିନ୍ନ ଶୈବଳକୁ ବ୍ୟବହାର କରି କୃତ୍ରିମ ଉପାୟରେ ବୟୁମଣ୍ଡଳରୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଲର ମାତ୍ରା କମ କରାଯାଉଛି। ଭାରତରେ ଜୈବ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟାର ସ୍ଥିତି ୧୯୮୨ ମସିହରେ ଭାରତୀୟ ସାଇନ୍ସ କଂଗ୍ରେସର ୬୯ତମ ଅଧିବେଶନରେ ଜୈବ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ତ୍ୱ ଦିଆଗଲା ଏବଂ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ବିଭାଗ (Department of Science and Technology)ଦ୍ୱାରା ଜାତୀୟ ଜୈବ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ବୋର୍ଡ (NBTB)ର ଗଠନ କରଗଲା। ତତକାଳିନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରି ରାଜୀବ ଗାନ୍ଧୀ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ବିଭାଗର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଭବକଲେ, ଫଳରେ ଜୈବ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ନାମରେ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ବିଭାଗର ସ୍ଥାପନା ହେଲା। ବର୍ତ୍ତମାନ ଭାରତରେ ଜୈବ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟାର ବିକାଶ ଏହି ବିଭାଗର ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ ହଉଛି । ICGEB, ନୂଆ ଦିଲ୍ଲୀ ବିଜ୍ଞାନ ଜୀବ ବିଜ୍ଞାନ ବାହାର ଲିଙ୍କ	jaiba prayuktibidẏā bā bāẏoṭeknoloji duiṭi śabdara samiśraṇaru sṛṣṭa: biology (arthāt jībabijñāna) o technology (arthāt prayuktibidẏā)\| jība o semānaṅka jaibika prakriẏā yathā jaibarasāẏana, aṇujība bijñāna, jinīẏa yāntrikabidẏā itẏādira śiḻpabhittika praẏogadୱārā manuṣẏa samājara hita pāi~ aṇujībara sarbottama bẏabahāraku jaibaprayukti bidẏāra saṃjñā kuhāyāe \| bẏābasāẏa bhittire khādẏa tathā pānīẏa prastuti, kṛṣi utpādana bṛddhi, jaṭiḻa rogara nidāna o cikitsā, aparādha nirṇṇaẏa itẏādire jaibaprayukti bidẏāra gurutୱpūrṇṇa bhūmikā rahichi\| yadio prācīna kāḻaru jaibaprayukti bidẏāku pāramparika kṛṣi, khādẏa tathā pānīẏa prastutire bẏabahāra hoiāsichi, 1970 daśakare jinīẏa yāntrika bidẏāra abhẏuthāna pare ādhunika jaibaprayukti bidẏāku janma delā\| kārl irekẏa (Károly Ereky)ṅku jaibaprayukti bidẏāra janaka bhābe grahaṇa karāyāe \| itihāsa jaiba prayuktibidẏāra itihāsaku cārotaṭi paryẏāẏare barṇṇanā karāyāipāre\| prāk-pāścara yuga: bibhbhinna deśare ebaṃ bibhbhinna sabhẏatāre aṇujībamānaṅku khādẏa tathā pānīẏa prastutire bẏabahāra karāyāichi\| ghare mā'māne dudharu dahi prastuta karithānti\| dosā, iḍili tathā biri tiāri piṭhā pāiँ rātiru biriku bāṭi khaṭā hebāpāiँ rakhidianti\| bibhbhinna phaḻaku saśukhāi bā ācāra mādhẏamare aneka dina rakhāyāipāre\| sehipari kek, pāuँruṭi, biẏr itẏādira prastutire iṣṭ pāuḍar bẏabahāra karayāe\| ehisabu paddhatira bikāśa samaẏare semānaṅka pachare thibā bijñāna jaṇānāthilā\| piḍhi pare piḍhi ehi paddhatisabu paramparā hisābare pracaḻita hoiāsuthilā ebaṃ jaiba prayuktibidẏāra mūḻa dūā sthāpana karibāre sahāẏaka helā\| pāścara yuga: biṃśa śatabdira prathamārddhare aṇujība bijñānara bikāśa helā\| lui pāścara ābiṣkāra kale ye aṇujībamāne kiṇୱna (fermentation) prakriẏāre mūkhẏa bhūmikā grahaṇa karithānti\| pare pare bacnar iṣṭru eka enajāim bāhara kale yāhā ki śarkarāku surāre pariṇata kare\| ehi sୱu ābiṣkāramāna aṇujībaku bẏabahāra kari bibhbhinna prakārara rasāẏana yathā: sāiṭrik esiḍ, lākṭik esiḍ, āseṭon, bẏuṭānol o gliserolra bahuḻa utpādanare sāhayẏa kalā\| śiḻpabhittika bikāśara yuga: 1928 masihare ālekajāṇḍer phlemiṃ eka phimpi prajātiru penisilin nāmaka rasāẏana ābiṣkāra kale yāhā ki bahuḻa mātrāre jibaghna bā āṇṭibāẏoṭik (antibiotic) prastut karibāre bẏabahṛta helā\| ādhunika yuga: 1953 masihare ḍi.en.era ābiṣkāra sahita ādhunika jībabijñānara ārambhahelā\| jaiba-āṇabika krīẏā yathā: ḍi.en.e sୱ-pratiphaḻana, ār.en.e saṃśleṣaṇa, pṛṣṭisara bā proṭin saṃśleṣaṇa itẏādira biśada dharaṇā, pi.si,ār (PCR) paddhatira bikāśa phaḻare jinīẏa yāntrikabidẏāra janmanelā\| jinīẏa yāntrikabidẏādୱārā bẏākṭeriā pari aṇujība mānaṅka ḍi.en.eku atisahajare paribarttana kari kam kharcare bibhbhinna bahu upayogi rasāẏana prastuta karipārāgalā\| pare pare prāṇī ebaṃ udbhida mānaṅka ḍi.en.eku paribarttana karāyāipārilā\| emānaṅku jeneṭikāli moḍiphāiḍ aragānijm (GMO) kuhāgalā\| jaiba prayuktibidẏāra praẏoga sୱāsthẏa o auṣadha jaiba prayuktibidẏā ciracarita cikischā paddhatire aneka parirarttana āṇichi\| bahuḻa utpādana yoguँ śastā auṣadha upalbadha hoiparuchi\| jinīẏa yāntrikabidẏādୱārā insulin, penisilin bhaḻi atẏābaśẏakīẏa auṣadhara bahuḻa prastuti yoguँ sulbh mūlẏare upalabdha heiparuchi\| jenaṭek nāmaka eka kampānī 1978 masihāre prathame isaceraciā kolāi (Escherichia coli) bījaṇure mānaba insulin jin pratẏaropaṇa kari insulinra bahuḻa utpādana karithilā \| purbaru gāi, ghuṣuri, ghoḍa଼ā pari jībamānaṅkaṭhāru insulin bāhara karāyāuthilā, teṇu ehi auṣadhara mūlẏa bahuta paḍuthilā ebaṃ nirapada madhẏa nathilā \| pare pare āhuri bahuta prakārara auṣadha ehi upāẏare prastuta karāgalā\| rogara nirākaraṇa pari roga cihnaṭa karibā bahuta guruttୱpurṇṇa\| jaiba prayuktibidẏā dୱrā saṭhik ebaṃ saraḻa roga nirṇṇaẏa (ḍāignoṣṭik) paddhati bikaśita hoiparichi\| eha sambhaba hoipārichi āṇabika jībabijñānare unnati yoguँ\| mẏāleriā, garbhadhāraṇa itẏādire bẏabahṛta kiṭ (sandwich ELISA) āji ghare ghare paricita\| ādhunika cikitsā bẏabasthare ṭīkā ebaṃ jibaghnara biśeṣa bhūmikā rahichi\| yekaiṇasi rogakāraka aṇujība āma śarīrare prabeśa kale seguḍiku pratirodha karibāpāiँ śarīra bhitare pratipiṇḍa (antibody) tiāri hoithāe\| purbaru ṭīkākaraṇa pāiँ mṛta kimbā durbaḻa aṇujībaku śarīrare prabeśa karibāku diāyāuthilā, yahāki saṃpurṇṇa nirāpada nathilā\| jinīẏa yāntrikabidẏā dୱrā kebaḻa pratipiṇḍa sṛṣṭikārī padartha yepariki proṭin, śarkarā itẏadi utpanna karayāipāriba\| saṃpūrṇṇa aṇujība paribartte pratipiṇḍa sṛṣṭikārī padarthaku nirāpadare ṭīkākaraṇa pāiँ bẏabahara karāyāuchi\| cikitsā bijñānara nūtana diganta heuchi jeneṭik therāpi\| jin upare prāṇīra samasta lakṣaṇara pariprakāśa nirbhara kare\| jinīẏa starare kaiṇasi prakārara asୱbhābika paribarttana hele kẏānasar bā karkaṭa pari duḥsādhẏa roga hoithāe\| jin therāpi cikitsāre rogira jībakoṣaru rogagrasta jinku sādharaṇa jin dୱrā paribarttana karidiāyāe\| teṇu kẏānasar ebaṃ bren ṭẏumar bhaḻi duḥsādhẏa rogara madhẏa cikitsā sambhaba hoipāriba\| bhabiṣẏatare jin therāpidୱārā hi~ cikitsā kṣetrare unnati hoipāriba boli aneka ḍāktara matabẏakta kaleṇi \| aneka duḥsādhẏa tathā anubaṃśiẏa rogare jinra gurutୱ jaṇāpaḍibā pare pratẏeka mānaba jinom sikẏensiṅgra kāryẏa ārambha helā\| 1990 masihare ārambhahoi 2003 masihāre ehi projekṭa śeṣa hoithilā\| ehi jaṭiḻa tathẏaku anuśīḻana karibāpāi kampẏuṭara bẏabahara karāyāithilā tathā bibhbhinna saphṭaୱeẏāra o ālagoridam bikāśa karāgalā\| phaḻare jaiba sūcanāprayuktibidẏā bā bāẏoinapharmāṭiksa (bioinformatics)ra gurutୱ bṛddhi pāilā\| mānaba jinom sikẏensiṅgra samasta tathẏa iṇṭaraneṭre upalabdha \| barttamāna 1800ru urddhୱ roga sṛṣṭikārī jin khojājāisarilāṇi \| kṛṣi janasaṃkhẏābisphoraṇa tatha jaḻabāẏu paribarttana yogu dinaku dina khadẏābhāba baḍhibāre lāgichhi\| pāramparika paddhatire baḍhichalithibā khadẏābhābaku dureibā kaṣṭakara kāma\| jinīẏa yāntrikabidẏā dୱrā jinīẏa starare adaḻa badaḻa kari aneka unnata kisamra udbhida tiāri karāyāiparuchi\| phaḻare "jin biplaba"ra gurutୱ bṛddhi pāibare lagichhi\| ehi paddhatire adhika amaḻakṣama phasalara kisama yepariki: tṛṇakamārī guṇabiśiṣṭa kīṭa pratirodha guṇabiśiṣṭa roga sṛṣṭakārī aṇujība (bhutaṇu, bījāṇu) ebaṃ kabaka (phimpi) pratirodhī adhikā khādẏasāra pradanakarī anẏānẏa bẏabasāẏika guṇabiśiṣṭa udbhida sṛṣṭi karāyāuchi\| ehi paddhatire sṛṣṭa udbhida/śasẏaku "ṭrānsajenik" bā jin paribarttita udbhida bā jeneṭikāli moḍiphāiḍ aragānijm (GMO) kuhāyāe \| keteka biśeṣa ṭrānsajenik udbhidaguḍa଼ika helā: subarṇṇa dhāna dhānara eka ṭrānsajenik kisama yeuthire khadẏasāra-ka (vitamin-A) thae\| dekhibaku ehā sadharaṇa cāuḻa pāri hoithile he, ehāra raṅga iṣat haḻadiā dekhāyae\| kāraṇa ehi dhanara bhṛṇapoṣa (endosperm)re thibā biṭā-kāroṭina\| biṭā-kāroṭina āma śarīraku yāi khadẏasāra-kare paribarttita hoithāe\| ehi rasaẏana udbhidare patrare tiāri heuthile he bhṛṇapoṣare tiāri hoipareni\| duiṭi jin phāiṭin sinthej (phytoene synthase, psy) o phāiṭin ḍisācurej (phytoene desaturase, crt I)ku bhṛṇapoṣare pariprakāśa karibā dୱrā śasẏare biṭā-kāroṭina sāitā yāipāriba\| prathama jinṭi ḍāpheḍil phula gacharu ebaṃ dୱitiẏa jinṭi bījaṇu Pantoea ananatis (puruṇā nāma Erwinia uredovora)ru āṇi dhāna bhṛṇapoṣare pariprakāśa karagalā\| phaḻare 1999 masihāre subarṇṇa dhāna-1ku bikaśita karāgalā\| 2005 masihāre makā gachara phāiṭin sinthej jinku nei subarṇṇa dhāna-2 bikaśita helā\| biṭi kaṭan ebaṃ biṭi bāigaṇa rogapratirodhi ṭrānsajenik kisama\| sādharaṇat kīṭapataṅga, bījaṇu, kabaka dୱrā pracura phasala kṣaẏa hue\| kichi kṣetrare kīṭanaśaka madhẏa phaḻaprada huenahi\| ehipari paristhitire bāsilas thurinajienasis (Bacillus thuringiensis) nāmaka mṛttikāstha mṛtopajībī bījaṇura eka jin (Cry) nei kapā tathā bāigaṇare ropaṇa kari biṭi-kaṭan o biṭi bāigaṇa sṛṣṭi karāyāichi\| ehi kisama rasāẏanika kīṭanaśaka upare kam nirbharaśīḻa hebā saha adhika utpādanakṣama\| phlābhar sebhar (Flavr Savr) ṭrānsajenik ṭamāṭo kisamare āṇṭi-sensa jin prakriẏāre ethilin nāmaka harmonra prastutiku biḻamba karāyāipāruchi\| phaḻare ṭamāṭo śīghra pācinayāi adhika dina paryẏanta rakhāyāipāruchi\| ehā 1992 masihāre kārliphorniāsthita kālajen nāmaka kampānī bikāśa karithilā\| śiḻpa jaiba prayuktibidẏā praẏoga kari audẏogika pratiṣṭānare bibhbhinna prakārāra padartha prastuta karāyāuchi\| pracura parimāṇare dugdha jāta dra‍ẏabẏa yepariki dahi, chenā utpadana karayāuchi\| biẏar prastutire jaiba prayuktibidẏā biśeṣa abadāna rahichi\| jāṭrophā ebaṃ bāẏoḍijel paribeśa aṇujība mānaṅkadୱārā pradẏuṣita jaḻara biśodhana\| bibhbhinna śaibaḻaku bẏabahāra kari kṛtrima upāẏare baẏumaṇḍaḻaru aṅgārakāmlara mātrā kama karāyāuchi\| bhāratare jaiba prayuktibidẏāra sthiti 1982 masihare bhāratīẏa sāinsa kaṃgresara 69tama adhibeśanare jaiba prayuktibidẏā upare guruttୱ diāgalā ebaṃ bijñāna o prayuktibidẏā bibhāga (Department of Science and Technology)dୱārā jātīẏa jaiba prayuktibidẏā borḍa (NBTB)ra gaṭhana karagalā\| tatakāḻina pradhānamantri rājība gāndhī eka sୱtantra bibhāgara ābaśẏakatā anubhabakale, phaḻare jaiba prayuktibidẏā nāmare eka sୱtantra bibhāgara sthāpanā helā\| barttamāna bhāratare jaiba prayuktibidẏāra bikāśa ehi bibhāgara tattୱābadhānare hauchi \| ICGEB, nūā dillī bijñāna jība bijñāna bāhāra liṅka	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	5,844	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9C%E0%AD%88%E0%AC%AC%E0%AC%AA%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%AF%E0%AD%81%E0%AC%95%E0%AD%8D%E0%AC%A4%E0%AC%BF	ଜୈବପ୍ରଯୁକ୍ତି
ଯୁବରାଜ ସିଂହ (୧୨ ଡିସେମ୍ବର ୧୯୮୧ ଚଣ୍ଡୀଗଡ଼ର ଏକ ପଞ୍ଜାବୀ ଜାଠ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମ । ସେ ଭାରତୀୟ କ୍ରିକେଟର ଏବଂ ପୂର୍ବତନ ଭାରତୀୟ ଦ୍ରୁତ ବୋଲର ଓ ପଞ୍ଜାବୀ ଅଭିନେତା ଯୋଗରାଜ ସିଂହଙ୍କ ପୁଅ ଅଟନ୍ତି । ସେ ଭାରତୀୟ କ୍ରିକେଟ (ଦିନକିଆ)ଦଳରେ ୨୦୦୦ ମସିହାରେ ସାମିଲ ହେଲେ ଓ ପ୍ରଥମ ଟେଷ୍ଟଦଳରେ ୨୦୦୩ରେ ଖେଳିଥିଲେ । ସେ ୨୦୦୭-୨୦୦୮ରେ ଭାରତୀୟ ଏକଦିବସୀୟ କ୍ରିକେଟ ଦଳର ଉପଅଧିନାୟକ ଥିଲେ । ସେ ନିଜର ଅଲରାଉଣ୍ଡ ପ୍ରଦର୍ଶନ (୩୬୨ ରନ୍ ଓ ୧୫ଟି ୱିକେଟ) ପାଇଁ ୨୦୧୧ ଏକଦିବସୀୟ କ୍ରିକେଟ ବିଶ୍ୱକପରେ ମ୍ୟାନ୍ ଅଫ୍ ଦ ଟୁର୍ଣ୍ଣାମେଣ୍ଟ ବିବେଚିତ ହୋଇଥିଲେ । ସେ ମଧ୍ୟ ଏହି ଟୁର୍ଣ୍ଣାମେଣ୍ଟରେ ୪ ଥର ମ୍ୟାନ୍ ଅଫ୍ ଦ ମ୍ୟାଚ୍ ହୋଇଥିଲେ । ତାଙ୍କର ୨୦୦୭ ମସିହା ୨୦–୨୦ ବିଶ୍ୱକପରେ ଇଂଲଣ୍ଡ ଦ୍ରୁତ ବୋଲର ଷ୍ଟୁଆର୍ଟ ବ୍ରଡଙ୍କ ଏକ ଓଭରର ୬ଟିଯାକ ବଲରେ ୬ଟି ଛକା ମାରିବାର ରେକର୍ଡ ବି ରହିଛି । ଯୁବରାଜ ୧୯ ବର୍ଷରୁ କମ୍ କୁଚ୍-ବିହାର ଟ୍ରଫିର ଫାଇନାଲ(ବିହାର ବିପକ୍ଷରେ)ରେ ୩୫୮ ରନ୍ କରି ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରିଥିଲେ, ସେ ମଧ୍ୟ ଏଥିରେ ପଞ୍ଜାବ ଦଳର ଅଧିନାୟକ ଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ ୨୦୦୦ ମସିହାରେ ଶ୍ରୀଲଙ୍କାରେ ହେବାକୁ ଥିବା ୧୯ ବର୍ଷରୁ କମ୍ ବିଶ୍ୱକପରେ ସାମିଲ କରାଗଲା । ତାଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ୨୦୦୦ ମସିହାରେ ବେଙ୍ଗାଳୁରୁସ୍ଥିତ ଜାତୀୟ କ୍ରିକେଟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନରେ ଭର୍ତ୍ତି ପାଇଁ ବଛା ଯାଇଥିଲେ । ୨୦୧୧ ମସିହାରେ ସେ ଫୁସଫୁସ କର୍କଟ ରୋଗରେ ପୀଡ଼ିତ ହୋଇଥିଲେ, ସଫଳତାର ସହ କର୍କଟ ରୋଗରୁ ବାହାରି ସେ ପୁଣିଥରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ କ୍ରିକେଟରେ ୨୦୧୨ ମସିହାରେ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କରିଥିଲେ । ୧୦ ମଇ ୨୦୧୯ ମସିହାରେ ସେ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ କ୍ରିକେଟରୁ ନିଜର ଅବସର ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ । ୨୦୧୨ ମସିହାରେ ସେ ଶେଷ ଥର ପାଇଁ ଟେଷ୍ଟ କ୍ରିକେଟ, ୨୦୧୭ ମସିହାରେ ଶେଷଥର ପାଇଁ ଭାରତ ପକ୍ଷରୁ ପ୍ରତିଧ୍ୱନିତ୍ବ କରିଥିଲେ । ଯୁବରାଜ ଏବଂ ଓଡ଼ିଶା ୧୯୯୭ ମସିହା ଫେବୃୟାରୀ ମାସ ୮ ତାରିଖରେ ଯୁବରାଜ ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀ ପଦାର୍ପଣ ଓଡ଼ିଶା ବିପକ୍ଷରେ ମୋହାଲିଠାରେ ଖେଳି ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । କଟକର ବାରବାଟୀ ଷ୍ଟାଡିୟମରେ ସେ ମୋଟ ୫ଟି ମ୍ୟାଚ ଖେଳିଥିଲେ । ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ୨୦୧୭ ମସିହାରେ ଇଂଲଣ୍ଡ ବିପକ୍ଷରେ ଖେଳିଥିବା ୧୫୦ ରନ ତାଙ୍କର ଅନେକ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ପ୍ରଦର୍ଶନ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ । ଏହି ପାଞ୍ଚଟି ମ୍ୟାଚ ମଧ୍ୟରୁ ଭାରତ ୪ଟି ମ୍ୟାଚରେ ଜିତିଥିଲା । କୃତିତ୍ୱ ସେ ୧୪ ବର୍ଷ କମ ରୋଲର ସ୍କାଟିଙ୍ଗ ଚମ୍ପିୟନସିପ ଜିତିଥିଲେ । ସେ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଠାରୁ porsche 911 ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିଲେ । ଆଇସିସି Twenty20ବିଶ୍ୱକପ । ସେ ବିଶ୍ୱରେ ପ୍ରଥମ ଖେଳାଳି ଭାବେ ୨୦୧୧ ବିଶ୍ୱକପରେ ୩୦୦ ରନରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ କରିବା ସହ ୧୫ଟି ୱିକେଟ ନେଇଥିଲେ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଠାରୁ ସେ ୨୦୧୨ରେ ଅର୍ଜୁନ ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିଲେ । ୨୦୧୪ରେ ସେ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିଲେ । ଆଧାର ବାହାର ତଥ୍ୟ Yuvraj Singh Tendulkar's inspiration behind Yuvraj's success in Word Cup 2011. 362 runs (Include 1 Century & 4 Half Centuries). He was one of the 2nd Indian player who took 10 Wickets and made 362 runs. I would return to field in few months: Yuvraj Singh Gurgaon, April 11 ଭାରତୀୟ କ୍ରିକେଟ ଖେଳାଳି	yubarāja siṃha (12 ḍisembara 1981 caṇḍīgaḍa଼ra eka pañjābī jāṭha paribārare janma \| se bhāratīẏa krikeṭara ebaṃ pūrbatana bhāratīẏa druta bolara o pañjābī abhinetā yogarāja siṃhaṅka pua aṭanti \| se bhāratīẏa krikeṭa (dinakiā)daḻare 2000 masihāre sāmila hele o prathama ṭeṣṭadaḻare 2003re kheḻithile \| se 2007-2008re bhāratīẏa ekadibasīẏa krikeṭa daḻara upaadhināẏaka thile \| se nijara alarāuṇḍa pradarśana (362 ran o 15ṭi ୱikeṭa) pāi~ 2011 ekadibasīẏa krikeṭa biśୱkapare mẏān aph da ṭurṇṇāmeṇṭa bibecita hoithile \| se madhẏa ehi ṭurṇṇāmeṇṭare 4 thara mẏān aph da mẏāc hoithile \| tāṅkara 2007 masihā 20–20 biśୱkapare iṃlaṇḍa druta bolara ṣṭuārṭa braḍaṅka eka obharara 6ṭiyāka balare 6ṭi chakā māribāra rekarḍa bi rahichi \| yubarāja 19 barṣaru kam kuc-bihāra ṭraphira phāināla(bihāra bipakṣare)re 358 ran kari dṛṣṭi ākarṣaṇa karithile, se madhẏa ethire pañjāba daḻara adhināẏaka thile \| tāṅku 2000 masihāre śrīlaṅkāre hebāku thibā 19 barṣaru kam biśୱkapare sāmila karāgalā \| tāṅku madhẏa 2000 masihāre beṅgāḻurusthita jātīẏa krikeṭa pratiṣṭhānare bhartti pāi~ bachā yāithile \| 2011 masihāre se phusaphusa karkaṭa rogare pīḍa଼ita hoithile, saphaḻatāra saha karkaṭa rogaru bāhāri se puṇithare āntarjātika krikeṭare 2012 masihāre pratẏābarttana karithile \| 10 mai 2019 masihāre se āntarjātika krikeṭaru nijara abasara ghoṣaṇā karithile \| 2012 masihāre se śeṣa thara pāi~ ṭeṣṭa krikeṭa, 2017 masihāre śeṣathara pāi~ bhārata pakṣaru pratidhୱnitba karithile \| yubarāja ebaṃ oḍa଼iśā 1997 masihā phebṛẏārī māsa 8 tārikhare yubarāja tāṅkara prathama śreṇī padārpaṇa oḍa଼iśā bipakṣare mohāliṭhāre kheḻi ārambha karithile \| kaṭakara bārabāṭī ṣṭāḍiẏamare se moṭa 5ṭi mẏāca kheḻithile \| ethimadhẏaru 2017 masihāre iṃlaṇḍa bipakṣare kheḻithibā 150 rana tāṅkara aneka śreṣṭha pradarśana madhẏaru goṭie \| ehi pāñcaṭi mẏāca madhẏaru bhārata 4ṭi mẏācare jitithilā \| kṛtitୱ se 14 barṣa kama rolara skāṭiṅga campiẏanasipa jitithile \| se uparāṣṭrapatiṅkaṭhāru porsche 911 puraskāra pāithile \| āisisi Twenty20biśୱkapa \| se biśୱre prathama kheḻāḻi bhābe 2011 biśୱkapare 300 ranaru urddha karibā saha 15ṭi ୱikeṭa neithile \| rāṣṭrapatiṅkaṭhāru se 2012re arjuna puraskāra pāithile \| 2014re se padmaśrī puraskāra pāithile \| ādhāra bāhāra tathẏa Yuvraj Singh Tendulkar's inspiration behind Yuvraj's success in Word Cup 2011. 362 runs (Include 1 Century & 4 Half Centuries). He was one of the 2nd Indian player who took 10 Wickets and made 362 runs. I would return to field in few months: Yuvraj Singh Gurgaon, April 11 bhāratīẏa krikeṭa kheḻāḻi	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	5,857	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AF%E0%AD%81%E0%AC%AC%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%9C%20%E0%AC%B8%E0%AC%BF%E0%AC%82%E0%AC%B9	ଯୁବରାଜ ସିଂହ
ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶର ଆଲ୍ହାବାଦ ସହରରେ ଏକ କଶ୍ମିରୀ ପଣ୍ଡିତ ପରିବାରରେ ୧୮୮୯ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୧୪ ତାରିଖ ଦିନ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନାମ ମୋତିଲାଲ ନେହେରୁ ଓ ମାତାଙ୍କ ନାମ ସ୍ୱରୂପରାଣୀ ଥିଲା । ସେ ସ୍ୱାଧୀନ ଭାରତର ପ୍ରଥମ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ପଦ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।ସେ ପଣ୍ଡିତ ନେହେରୁ ନାମରେ ଜଣାଥିଲେ । ଛୋଟ ପିଲାମାନେ ତାଙ୍କୁ ଖୁସିରେ ଚାଚା ନେହେରୁ ବୋଲି ଡାକନ୍ତି । ସେ ତାଙ୍କର ସ୍ନାତକ ତ୍ରିନିତୀ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ,କେମ୍ବ୍ରିଜରେ ସାରିଥିଲେ । ଭାରତରେ ତାଙ୍କ ଜନ୍ମଦିନକୁ ଶିଶୁ ଦିବସ ରୂପେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ୧୯୬୪ ମସିହା ମଇ ମାସ ୨୭ତାରିଖରେ ହୃଦ୍‌ଘାତ ଯୋଗୁଁ ତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥିଲା । ପିଲାଦିନ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶର ଆଲ୍ହାବାଦ ସହରରେ ଏକ କଶ୍ମିରୀ ପଣ୍ଡିତ ପରିବାରରେ ୧୮୮୯ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୧୪ ତାରିଖ ଦିନ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନାମ ମୋତିଲାଲ ନେହେରୁ(୧୮୬୧-1931) ସେ ଜଣେ ଧନଶାଳୀ ବାରିଷ୍ଟର ଥିଲେ, ସେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ସଭାପତି ଥିଲେ । ଓ ମାତାଙ୍କ ନାମ ସ୍ୱରୂପରାଣୀ(୧୮୬୮-୧୯୩୮) ଥିଲା ।ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କର ଦୁଇ ଭଉଣୀ ଥିଲେ । ବିଜୟ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ତାଙ୍କର ବଡ଼ ଭଉଣୀ ଥିଲେ,ସେ United Nations General Assemblyର ପ୍ରଥମ ମହିଳା ସଭାପତି ଥିଲେ । କ୍ରୀଷ୍ଣା ହୂଥୀସିଙ୍ଗ ତାଙ୍କର ଆଉଜଣେ ଭଉଣୀ ଥିଲେ । ସେ ଜଣେ ପୁସ୍ତକ ଲେଖିକା ଥିଲେ । ସେ ଅକ୍ଟୋବର ୧୯୦୭ ମସିହାରେ ସ୍ନାତକ କରିବା ପାଇଁ ତ୍ରିନିତୀ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, କେମ୍ବ୍ରିଜ ଯାଇଥିଲେ । ସେ ୧୯୧୦ ମସିହାରେ ପ୍ରାକୃତିକ ବିଜ୍ଞାନରେ ସ୍ନାତକ ସାରିଥିଲେ ।୧୯୧୦ ମସିହାରେ ସେ ଓକିଲାତି କରିବା ପାଇଁ ଲଣ୍ଡନ ଯାଇଥିଲେ । ସେ ସେଠି Inns of Court School of Law (Inner Temple)ରେ ୨ ବର୍ଷ ଓକିଲାତି କରିଥିଲେ । ୧୯୧୨ ମସିହାରେ ସେ ଭାରତ ଫେରିଥିଲେ ଏବଂ ସେ ଆଲ୍ହାବାଦ ଉଚ୍ଚ ଅଦାଲତରେ ଓକିଲାତି କରିଥିଲେ । ଭାରତ ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ସଂଘର୍ଷ (୧୯୧୨-୧୯୪୭) ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନ ସେ ୧୯୨୦ରେ ପ୍ରଥମେ ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଜଡ଼ିତ ହୋଇଥିଲେ। ବିରୋଧୀ ଶାସନିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ପାଇଁ ସେ ୧୯୨୧ରେ ଗିରଫ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ କିଛି ମାସ ପରେ ଖଲାସ ହୋଇଥିଲେ । ଚୌରୀ ଚୌରା ଘଟଣା ପରେ ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନର ସମାପ୍ତି ଘଟିଥିଲା । ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟତା ପାଇଁ ସଂଘର୍ଷ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Lord Mountbatten's daughter recalls Nehru Jawahar Lal Nehru's Biography Jawaharlal Nehru University Nehru biography at Harappa.com India Today's profile of Nehru Nehru's legacy to India Nehru on Communalism 12 Indians who are famous in Russia Jawaharlal Nehru Quotations Booknotes interview with Stanley Wolpert on Nehru: A Tryst with Destiny, 29 December 1996. ୧୮୮୯ ଜନ୍ମ ୧୯୬୪ ମୃତ୍ୟୁ ଭାରତର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଭାରତ ରତ୍ନ ସମ୍ମାନିତ ରାଜନୀତି ନେହେରୁ-ଗାନ୍ଧୀ ପରିବାର ୧ମ ଲୋକ ସଭା ସଭ୍ୟ ୨ୟ ଲୋକ ସଭା ସଭ୍ୟ ୩ୟ ଲୋକ ସଭା ସଭ୍ୟ	jabāharalāla neheru uttara pradeśara ālhābāda saharare eka kaśmirī paṇḍita paribārare 1889 masihā nabhembara 14 tārikha dina janmagrahaṇa karithile \| tāṅka pitāṅka nāma motilāla neheru o mātāṅka nāma sୱrūparāṇī thilā \| se sୱādhīna bhāratara prathama pradhānamantrī pada grahaṇa karithile \|se paṇḍita neheru nāmare jaṇāthile \| choṭa pilāmāne tāṅku khusire cācā neheru boli ḍākanti \| se tāṅkara snātaka trinitī mahābidẏāḻaẏa ,kembrijare sārithile \| bhāratare tāṅka janmadinaku śiśu dibasa rūpe pāḻana karāyāe \| 1964 masihā mai māsa 27tārikhare hṛd‌ghāta yogu~ tāṅkara mṛtẏu hoithilā \| pilādina jabāharalāla neheru uttara pradeśara ālhābāda saharare eka kaśmirī paṇḍita paribārare 1889 masihā nabhembara 14 tārikha dina janmagrahaṇa karithile \| tāṅka pitāṅka nāma motilāla neheru(1861-1931) se jaṇe dhanaśāḻī bāriṣṭara thile, se bhāratīẏa jātīẏa kaṃgresara sabhāpati thile \| o mātāṅka nāma sୱrūparāṇī(1868-1938) thilā \|jabāharalāla neheruṅkara dui bhauṇī thile \| bijaẏa lakṣmī tāṅkara baḍa଼ bhauṇī thile,se United Nations General Assemblyra prathama mahiḻā sabhāpati thile \| krīṣṇā hūthīsiṅga tāṅkara āujaṇe bhauṇī thile \| se jaṇe pustaka lekhikā thile \| se akṭobara 1907 masihāre snātaka karibā pāi~ trinitī mahābidẏāḻaẏa, kembrija yāithile \| se 1910 masihāre prākṛtika bijñānare snātaka sārithile \|1910 masihāre se okilāti karibā pāi~ laṇḍana yāithile \| se seṭhi Inns of Court School of Law (Inner Temple)re 2 barṣa okilāti karithile \| 1912 masihāre se bhārata pherithile ebaṃ se ālhābāda ucca adālatare okilāti karithile \| bhārata sୱādhīnatā pāi~ saṃgharṣa (1912-1947) asahayoga āndoḻana se 1920re prathame asahayoga āndoḻanare jaḍa଼ita hoithile\| birodhī śāsanika kāryẏakaḻāpa pāi~ se 1921re girapha hoithile ebaṃ kichi māsa pare khalāsa hoithile \| caurī caurā ghaṭaṇā pare asahayoga āndoḻanara samāpti ghaṭithilā \| āntarjātīẏatā pāi~ saṃgharṣa ādhāra adhika tathẏa Lord Mountbatten's daughter recalls Nehru Jawahar Lal Nehru's Biography Jawaharlal Nehru University Nehru biography at Harappa.com India Today's profile of Nehru Nehru's legacy to India Nehru on Communalism 12 Indians who are famous in Russia Jawaharlal Nehru Quotations Booknotes interview with Stanley Wolpert on Nehru: A Tryst with Destiny, 29 December 1996. 1889 janma 1964 mṛtẏu bhāratara pradhānamantrī bhārata ratna sammānita rājanīti neheru-gāndhī paribāra 1ma loka sabhā sabhẏa 2ẏa loka sabhā sabhẏa 3ẏa loka sabhā sabhẏa	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	6,792	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9C%E0%AC%AC%E0%AC%BE%E0%AC%B9%E0%AC%B0%E0%AC%B2%E0%AC%BE%E0%AC%B2%20%E0%AC%A8%E0%AD%87%E0%AC%B9%E0%AD%87%E0%AC%B0%E0%AD%81	ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ
ଉତ୍କଳମଣି ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ (୯ ଅକ୍ଟୋବର ୧୮୭୭ - ୧୭ ଜୁନ ୧୯୨୮) ଓଡ଼ିଶାର ଜଣେ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ, ସମାଜସେବୀ, କବି ଓ ଲେଖକ ଥିଲେ । ସେ ଦୈନିକ ଓଡ଼ିଆ ଖବର କାଗଜ ସମାଜ ଓ ସତ୍ୟବାଦୀ ପତ୍ରିକାର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ଥିଲେ । ଜୀବନୀ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଜୀବନ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ ୧୮୭୭ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ମାସ ୯ ତାରିଖରେ ପିତା ଦୈତାରି ଦାସ ଓ ମାତା ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣମୟୀ ଦେବୀଙ୍କ ସନ୍ତାନ ଭାବେ ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର ସୁଆଣ୍ଡୋ ଗ୍ରାମରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ ଖୁବ ଅଳ୍ପ ବୟସ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ତାଙ୍କ ମାତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଯାଇଥିଲା । ସ୍କୁଲ ମାତାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ସେ ୧୮୯୩ ମସିହାରେ ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲା ସ୍କୁଲରେ ନାମ ଲେଖାଇଲେ । ସେଠାରେ ତାଙ୍କର ଗୁରୁ ମୁକ୍ତିଆର ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଦାସଙ୍କ ସହିତ ପରିଚୟ ହୋଇଥିଲା ଓ ତାଙ୍କଠାରୁ ପରେ ସେ ଦେଶସେବା ବାବଦରେ ଶିକ୍ଷା ପାଇଥିଲେ । ୧୨ ବର୍ଷ ବୟସରେ ବିବାହ କରି ତାହା ପରେ ମଧ୍ୟ ସେ ପାଠପଢ଼ା ଜାରିରଖିଥିଲେ । ପୁରୀରୁ ମାଟ୍ରିକ ପାସ କରି, ସେ କଟକର ରେଭେନ୍ସା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଅଧ୍ୟୟନ କଲେ । ସମାଜସେବା ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ ପୁରୀରେ ହଇଜା ରୋଗରେ ପୀଡ଼ିତ ଲୋକମାନଙ୍କର ସେବା ପାଇଁ ପୁରୀ ସେବା ସମିତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ଏହି ସଂଗଠନର ସାଥୀମାନଙ୍କ ସହ ସେ ରୋଗୀସେବା, ପରିବେଶ ପରିଚ୍ଛନ୍ନ ଓ ଶବସଂସ୍କାର ଇତ୍ୟାଦି କାମ କରୁଥିଲେ । ସତ୍ୟବାଦୀ ବନ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ ଆଧୁନିକ ଯୁଗର ପଞ୍ଚସଖାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । ମଧୁସୂଦନ ରାଓଙ୍କ ନିଷ୍ପତି କ୍ରମେ ତାଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ପଞ୍ଚସଖାମାନେ ମିଶି ସାକ୍ଷୀଗୋପାଳର ବକୁଳ ଓ ଛୁରିଆନା କୁଞ୍ଜ ତଳେ 1909 ମସିହା କୁମାରପୂର୍ଣ୍ଣିମା ତିଥିରେ ସତ୍ୟବାଦୀ ବନ ବିଦ୍ୟାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ ।ଏହା ପ୍ରଥମେ 19ଟି ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀଙ୍କୁ ନେଇ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ଏହି ବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ସେତେବେଳେ ଜାତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ ପରିଚାଳିତ ହେଉଥିଲା । ୧୯୧୮ରୁ ୧୯୨୦ ମଧ୍ୟରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ସଂଘଟିତ ବନ୍ୟା, ମରୁଡ଼ି, ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ଓ ଅନାବୃଷ୍ଟି ତାଙ୍କୁ ମର୍ମାହତ କରିଥିଲା । ସେ ଚୁଡ଼ା, ଚାଉଳ ଧରି ପ୍ରପୀଡ଼ିତ ଅଞ୍ଚଳରେ ବାଣ୍ଟିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଆନ୍ଦୋଳନ କଟକରେ ଅଧ୍ୟୟନ ସମୟରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ବିଲୋପ ଚକ୍ରାନ୍ତ ବିରୋଧରେ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ସମେତ ଅନେକ ଓଡ଼ିଆ ନେତା ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ସେ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ବୋଧିନୀ ସମିତି ଗଠନ କରି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ବିଲୋପର ତୀବ୍ର ପ୍ରତିବାଦ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଆହ୍ୱାନ ଥିଲା "ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ଜାତିର ପରିଚୟ ହେଉଛି ତାହାର ଭାଷା । ଭାଷାହିଁ ଜାତିର ପ୍ରାଣସ୍ପନ୍ଦନ" । ସେ ଓ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଦାଶ ରମ୍ଭାଠାରେ ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀର ପ୍ରଥମ ଅଧିବେଶନ ପରିଚାଳନା କରିଥିଲେ । ସେ ୧୯୦୩ରେ ମଧୁସୂଦନ ଦାସଙ୍କଦ୍ୱାରା ଆହୂତ ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀରେ ସକ୍ରିୟ ଭାବେ ଭାଗନେଇଥିଲେ । ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ କ୍ରମେ ତୀବ୍ର ହୋଇ ୧୯୩୬ରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ ଗଠନ ଦିଗକୁ ମୁହାଁଇଥିଲା । କଲେଜ ସେ ୧୯୦୪ ମସିହାରେ ରେଭେନ୍ସା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ବିଏ ପାସ କଲେ ଓ ତାହାପରେ କଲିକତାରେ ବିଏଲ ପଢ଼ିଲେ । କଲିକତାରୁ ଫେରି ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାର ନୀଳଗିରିଠାରେ ଶିକ୍ଷକ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। କଲିକତାରେ ଶ୍ରମିକ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କଲିକତାରେ ବିଏଲ ପଢ଼ିବା ସମୟରେ ପ୍ରବାସୀ ଓଡ଼ିଆ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କ ସହାୟତା ନିମନ୍ତେ ସେ "ଓଡ଼ିଆ ଶ୍ରମିକ ସଂଘ" ଓ "ସାନ୍ଧ୍ୟ ବିଦ୍ୟାଳୟ" ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ପରିବାର ମାତ୍ର ୧୨ ବର୍ଷ ବୟସରେ ସେ ଅପତୀ ଦେବୀଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ରେଭେନ୍ସା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପଢ଼ୁଥିବା ସମୟରେ ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ଦେହାନ୍ତ ହୋଇଥିଲା । ୧୯୦୩ରେ ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀରେ ସକ୍ରିୟ ଭାବେ ଭାଗ ନେଇ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଯୋଗଦାନ ସମୟରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ପୁତ୍ରଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥିଲା । କଲିକତାରେ ବିଏଲ ପଢ଼ୁଥିବା ବେଳେ ତାଙ୍କର ଦ୍ୱିତୀୟ ପୁତ୍ରଟିର ମଧ୍ୟ ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥିଲା । ଏହା ପରେପରେ ସେ ବିଏଲ ପାସ କରିବା ଖବର ପାଇବା ଦିନ ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀଙ୍କର ମଧ୍ୟ ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥିଲା । ସମାଜ ସମ୍ବାଦପତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ଲୋକଙ୍କର ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା, ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ ଗଠନ, ଅହିଂସା ଆନ୍ଦୋଳନ, ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ବାର୍ତ୍ତା ଓ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ପ୍ରଚାର ତଥା ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ଅବଗତ କରାଇବା ନିମନ୍ତେ ସେ ୧୯୧୯ ଅକ୍ଟୋବର ମାସ ୪ ତାରିଖ ଦଶହରା ତିଥିରେ ସାପ୍ତାହିକ "ସମାଜ" ଖବରକାଗଜ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । ପ୍ରଥମେ ଏହା ୧୯୧୯ ମସିହାରେ ସତ୍ୟବାଦୀରୁ, ୧୯୨୪ ମସିହାରେ ପୁରୀରୁ ଓ ଶେଷରେ ୧୯୨୭ ମସିହାରେ କଟକରୁ ପ୍ରକାଶିତ ହେଉଥିଲା । ସମାଜର ପ୍ରଥମ ସମ୍ପାଦକୀୟରେ ସେ ସମାଜର ସକଳ ଶ୍ରେଣୀ ମାନବଙ୍କର ସ୍ନେହ, ପ୍ରୀତି ଓ ସଦିଚ୍ଛା କାମନାକରିଥିଲେ । ୧୯୩୦ରେ "ସମାଜ" 'ସାପ୍ତାହିକରୁ ଦୈନିକ ଖବରକାଗଜରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା । ଲୋକମାନଙ୍କ ଉପରେ ପୁଲିସର ମାତ୍ରାଧିକ ବଳପ୍ରୟୋଗ ଓ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ଅବିଚାର ସମ୍ପର୍କରେ ସମାଜରେ ସମ୍ବାଦ ପ୍ରକାଶ କରିବା ପରେ ଇଂରେଜ ସରକାର ତାଙ୍କୁ ୧୯୨୨ ମସିହାରେ କାରାବଦ୍ଧ କରିଥିଲେ । ସାହିତ୍ୟ ରଚନା କାରାଗାରରେ ଥିବା ବେଳେ ସେ "କାରାକବିତା" ଓ "ବନ୍ଦୀର ଆତ୍ମକଥା" ନାମରେ ଦୁଇଟି କାବ୍ୟଗ୍ରନ୍ଥ ରଚନା କରିଥିଲା । ୧୯୨୪ରେ ଜେଲରୁ ଖଲାସ ହେବାପରେ କଟକଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ଏକ ବିଶାଳ ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧନା ସଭାରେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ଚନ୍ଦ୍ର ରାୟ ତାଙ୍କୁ "ଉତ୍କଳମଣି" ବୋଲି ସମ୍ବୋଧନ କରିଥିଲେ । ସେଠାରେ ଉପସ୍ଥିତ ଜନତା କରତାଳି ମାଧ୍ୟମରେ ଏହି ଉପାଧୀକୁ ସ୍ୱୀକୃତି ଦେଇଥିଲେ । ଲୋକସେବକ ମଣ୍ଡଳରେ ସଦସ୍ୟତା ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସଙ୍କ ଦେଶସେବାରେ ଅବଦାନ ପାଇଁ ଲାଲା ଲାଜପତ ରାୟ ତାଙ୍କୁ ଲୋକସେବକ ମଣ୍ଡଳର ଆଜୀବନ ସଦସ୍ୟ ରୂପେ ଗ୍ରହଣକରିଥିଲେ । ପରେ ସେ ଏହି ଅନୁଷ୍ଠାନର ଉପାଧ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ମନୋନୀତ ହୋଇଥିଲେ । ରାଜନୀତିରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ମଧୁସୂଦନ ଦାସଙ୍କ ପ୍ରେରଣାରୁ ସେ ୧୯୧୭ରୁ ୧୯୨୧ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିହାର-ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସଦସ୍ୟ ରୂପେ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିଲେ । ୧୯୨୧ ମସିହାରେ ସେ ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ କଂଗ୍ରେସ କମିଟିର ପ୍ରଥମ ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ହୋଇଥିଲେ। ମୃତ୍ୟୁ ୧୯୨୮ ମସିହାରେ ଲୋକସେବକ ମଣ୍ଡଳର ବୈଠକରେ ଯୋଗଦାନ କରିବା ପାଇଁ ଲାହୋର ଯିବା ବାଟରେ ସେ କଲିକତାଠାରେ ଆନ୍ତ୍ରିକ ଜ୍ୱରରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇ ସତ୍ୟବାଦୀ ଫେରିଆସିଥିଲେ । ଏହାପରେ ଧୀରେଧୀରେ ତାଙ୍କର ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟବସ୍ଥା ଗୁରୁତର ହୋଇପଡ଼ିଥିଲା । ୧୯୨୮ ମସିହା ଜୁନ ୧୭ ତାରିଖ ରବିବାର ସନ୍ଧ୍ୟା ୭ଟା ୨୫ମିନିଟରେ ତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥିଲା । ମୃତ୍ୟୁର ଦୁଇ ଘଣ୍ଟା ଆଗରୁ ସେ ନିଜ ଇଚ୍ଛାପତ୍ରରେ ସମାଜ ଓ ସତ୍ୟବାଦୀ ପ୍ରେସର ପରିଚାଳନା ଭାର ଲୋକସେବକ ମଣ୍ଡଳକୁ ଅର୍ପଣ କରିଥିଲେ । ରଚନାବଳୀ ଅବକାଶ ଚିନ୍ତା (୧୮୯୯) କାରାକବିତା ବନ୍ଦୀର ଆତ୍ମକଥା ଧର୍ମପଦ ବ୍ରହ୍ମତତ୍ତ୍ବ ବା ନଚିକେତା ଉପାଖ୍ୟାନ ଗୋମାହାତ୍ମ୍ୟ ଓଡ଼ିଆର ଜାତୀୟତା (ପ୍ରବନ୍ଧ) ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Gopabandhu in Orissa Review * September - October - 2006 e-magazine published by Govt. of Orissa Online version of 'The Samaja' Originally Founded by Utkalamani Gopabandhu Das in the year 1919 Utkalamani Pundit Gopabandhu Das- a life history ୧୮୭୭ ଜନ୍ମ ୧୯୨୮ ମୃତ୍ୟୁ ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର ଲୋକ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଓଡ଼ିଶାର ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ବଛା ଲେଖା ସମାଜ ଖବରକାଗଜର ସମ୍ପାଦକ	utkaḻamaṇi gopabandhu dāsa (9 akṭobara 1877 - 17 juna 1928) oḍa଼iśāra jaṇe sୱādhīnatā saṃgrāmī, samājasebī, kabi o lekhaka thile \| se dainika oḍa଼iā khabara kāgaja samāja o satẏabādī patrikāra pratiṣṭhātā thile \| jībanī prārambhika jībana gopabandhu dāsa 1877 masihā akṭobara māsa 9 tārikhare pitā daitāri dāsa o mātā sୱrṇṇamaẏī debīṅka santāna bhābe purī jillāra suāṇḍo grāmare janmagrahaṇa karithile \| tāṅku khuba aḻpa baẏasa hoithibā beḻe tāṅka mātāṅkara mṛtẏu hoiyāithilā \| skula mātāṅka mṛtẏu pare se 1893 masihāre purī jillā skulare nāma lekhāile \| seṭhāre tāṅkara guru muktiāra rāmacandra dāsaṅka sahita paricaẏa hoithilā o tāṅkaṭhāru pare se deśasebā bābadare śikṣā pāithile \| 12 barṣa baẏasare bibāha kari tāhā pare madhẏa se pāṭhapaḍha଼ā jārirakhithile \| purīru māṭrika pāsa kari, se kaṭakara rebhensā mahābidẏāḻaẏare adhẏaẏana kale \| samājasebā gopabandhu dāsa purīre haijā rogare pīḍa଼ita lokamānaṅkara sebā pāi~ purī sebā samiti pratiṣṭhā karithile \| ehi saṃgaṭhanara sāthīmānaṅka saha se rogīsebā, paribeśa paricchanna o śabasaṃskāra itẏādi kāma karuthile \| satẏabādī bana bidẏāḻaẏa gopabandhu dāsa ādhunika yugara pañcasakhāmānaṅka madhẏaru anẏatama \| madhusūdana rāoṅka niṣpati krame tāṅka netṛtୱre pañcasakhāmāne miśi sākṣīgopāḻara bakuḻa o churiānā kuñja taḻe 1909 masihā kumārapūrṇṇimā tithire satẏabādī bana bidẏāḻaẏa pratiṣṭhā karithile \|ehā prathame 19ṭi chātrachātrīṅku nei ārambha hoithilā\| ehi bidẏāḻaẏaru setebeḻe jātīẏa sୱādhīnatā āndoḻana paricāḻita heuthilā \| 1918ru 1920 madhẏare oḍa଼iśāre saṃghaṭita banẏā, maruḍa଼i, durbhikṣa o anābṛṣṭi tāṅku marmāhata karithilā \| se cuḍa଼ā, cāuḻa dhari prapīḍa଼ita añcaḻare bāṇṭithile \| oḍa଼iā bhāṣā āndoḻana kaṭakare adhẏaẏana samaẏare oḍa଼iā bhāṣāra bilopa cakrānta birodhare gopabandhuṅka sameta aneka oḍa଼iā netā āndoḻana ārambha karithile \| se karttabẏa bodhinī samiti gaṭhana kari oḍa଼iā bhāṣā bilopara tībra pratibāda karithile \| tāṅkara āhୱāna thilā "pratẏeka bẏakti o jātira paricaẏa heuchi tāhāra bhāṣā \| bhāṣāhi~ jātira prāṇaspandana" \| se o rāmacandra dāśa rambhāṭhāre utkaḻa sammiḻanīra prathama adhibeśana paricāḻanā karithile \| se 1903re madhusūdana dāsaṅkadୱārā āhūta utkaḻa sammiḻanīre sakriẏa bhābe bhāganeithile \| ehi āndoḻana krame tībra hoi 1936re sୱtantra oḍa଼iśā pradeśa gaṭhana digaku muhā~ithilā \| kaleja se 1904 masihāre rebhensā mahābidẏāḻaẏaru bie pāsa kale o tāhāpare kalikatāre biela paḍha଼ile \| kalikatāru pheri gopabandhu dāsa bāleśୱra jillāra nīḻagiriṭhāre śikṣaka bhābare kāryẏa ārambha karithile\| kalikatāre śramika pāi~ kāryẏa kalikatāre biela paḍha଼ibā samaẏare prabāsī oḍa଼iā śramikamānaṅka sahāẏatā nimante se "oḍa଼iā śramika saṃgha" o "sāndhẏa bidẏāḻaẏa" pratiṣṭhā karithile \| paribāra mātra 12 barṣa baẏasare se apatī debīṅku bibāha karithile \| rebhensā mahābidẏāḻaẏare paḍha଼uthibā samaẏare tāṅka pitāṅka dehānta hoithilā \| 1903re utkaḻa sammiḻanīre sakriẏa bhābe bhāga nei oḍa଼iā bhāṣā āndoḻanare yogadāna samaẏare tāṅkara prathama putraṅkara mṛtẏu ghaṭithilā \| kalikatāre biela paḍha଼uthibā beḻe tāṅkara dୱitīẏa putraṭira madhẏa mṛtẏu ghaṭithilā \| ehā parepare se biela pāsa karibā khabara pāibā dina tāṅka patnīṅkara madhẏa mṛtẏu hoithilā \| samāja sambādapatra oḍa଼iśā lokaṅkara durddaśā, sୱtantra oḍa଼iśā pradeśa gaṭhana, ahiṃsā āndoḻana, mahātmā gāndhīṅka bārttā o bhāratīẏa jātīẏa kaṃgresara ābhimukhẏa pracāra tathā janasādhāraṇaṅku abagata karāibā nimante se 1919 akṭobara māsa 4 tārikha daśaharā tithire sāptāhika "samāja" khabarakāgaja prakāśa karithile \| prathame ehā 1919 masihāre satẏabādīru, 1924 masihāre purīru o śeṣare 1927 masihāre kaṭakaru prakāśita heuthilā \| samājara prathama sampādakīẏare se samājara sakaḻa śreṇī mānabaṅkara sneha, prīti o sadicchā kāmanākarithile \| 1930re "samāja" 'sāptāhikaru dainika khabarakāgajare pariṇata hoithilā \| lokamānaṅka upare pulisara mātrādhika baḻapraẏoga o iṃreja sarakāraṅka abicāra samparkare samājare sambāda prakāśa karibā pare iṃreja sarakāra tāṅku 1922 masihāre kārābaddha karithile \| sāhitẏa racanā kārāgārare thibā beḻe se "kārākabitā" o "bandīra ātmakathā" nāmare duiṭi kābẏagrantha racanā karithilā \| 1924re jelaru khalāsa hebāpare kaṭakaṭhāre anuṣṭhita eka biśāḻa sambarddhanā sabhāre baijñānika ācāryẏa praphulla candra rāẏa tāṅku "utkaḻamaṇi" boli sambodhana karithile \| seṭhāre upasthita janatā karatāḻi mādhẏamare ehi upādhīku sୱīkṛti deithile \| lokasebaka maṇḍaḻare sadasẏatā gopabandhu dāsaṅka deśasebāre abadāna pāi~ lālā lājapata rāẏa tāṅku lokasebaka maṇḍaḻara ājībana sadasẏa rūpe grahaṇakarithile \| pare se ehi anuṣṭhānara upādhẏakṣa bhābare manonīta hoithile \| rājanītire aṃśagrahaṇa madhusūdana dāsaṅka preraṇāru se 1917ru 1921 paryẏanta bihāra-oḍa଼iśā bidhāna sabhāra sadasẏa rūpe nirbācita hoithile \| 1921 masihāre se oḍa଼iśā pradeśa kaṃgresa kamiṭira prathama adhẏakṣa hoithile\| mṛtẏu 1928 masihāre lokasebaka maṇḍaḻara baiṭhakare yogadāna karibā pāi~ lāhora yibā bāṭare se kalikatāṭhāre āntrika jୱrare ākrānta hoi satẏabādī pheriāsithile \| ehāpare dhīredhīre tāṅkara sୱāsthẏabasthā gurutara hoipaḍa଼ithilā \| 1928 masihā juna 17 tārikha rabibāra sandhẏā 7ṭā 25miniṭare tāṅkara mṛtẏu hoithilā \| mṛtẏura dui ghaṇṭā āgaru se nija icchāpatrare samāja o satẏabādī presara paricāḻanā bhāra lokasebaka maṇḍaḻaku arpaṇa karithile \| racanābaḻī abakāśa cintā (1899) kārākabitā bandīra ātmakathā dharmapada brahmatattba bā naciketā upākhẏāna gomāhātmẏa oḍa଼iāra jātīẏatā (prabandha) ādhāra adhika tathẏa Gopabandhu in Orissa Review * September - October - 2006 e-magazine published by Govt. of Orissa Online version of 'The Samaja' Originally Founded by Utkalamani Gopabandhu Das in the year 1919 Utkalamani Pundit Gopabandhu Das- a life history 1877 janma 1928 mṛtẏu purī jillāra loka oḍa଼iā bhāṣā oḍa଼iśāra sୱādhīnatā saṃgrāmī bachā lekhā samāja khabarakāgajara sampādaka	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	6,794	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%97%E0%AD%8B%E0%AC%AA%E0%AC%AC%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A7%E0%AD%81%20%E0%AC%A6%E0%AC%BE%E0%AC%B8	ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ
ମନୋଜ ଦାସ ( ୨୭ ଫେବୃଆରୀ ୧୯୩୪ - ୨୭ ଅପ୍ରେଲ ୨୦୨୧) ଓଡ଼ିଆ ଓ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାର ଜଣେ ଗାଳ୍ପିକ ଓ ଔପନ୍ୟାସିକ ଥିଲେ । ଏତଦ ଭିନ୍ନ ସେ ଶିଶୁ ସାହିତ୍ୟ, ଭ୍ରମଣ କାହାଣୀ, କବିତା, ପ୍ରବନ୍ଧ ଆଦି ସାହିତ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗରେ ନିଜ ଲେଖନୀ ଚାଳନା କରିଥିଲେ । ସେ ପାଞ୍ଚଟି ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ସମ୍ମାନଜନକ ଡକ୍ଟରେଟ୍ ଉପାଧି ଲାଭ ସହିତ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଅତିବଡ଼ୀ ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ସମ୍ମାନ, ସରସ୍ୱତୀ ସମ୍ମାନ ଓ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କଠାରୁ ୨୦୦୧ ମସିହାରେ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ଓ ୨୦୨୦ ମସିହାରେ ପଦ୍ମ ଭୂଷଣ ସହ ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ଫେଲୋସିପ ପାଇଥିଲେ । ସେ ଟାଇମସ ଅଫ ଇଣ୍ଡିଆ, ହିନ୍ଦୁସ୍ଥାନ ଟାଇମସ, ଦି ହିନ୍ଦୁ, ଷ୍ଟେଟ୍ସମ୍ୟାନ ଆଦି ଅନେକ ଦୈନିକ ଖବରକାଗଜରେ ଲେଖାମାନ ଲେଖିଥିଲେ । ଜୀବନୀ ମନୋଜ ଦାସ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାର ଶଙ୍ଖାରି ଗ୍ରାମଠାରେ ୧୯୩୪ ମସିହା ଫେବୃଆରୀ ୨୭ ତାରିଖଦିନ ଗୋଟିଏ ସଂଭ୍ରାନ୍ତ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ପରିବାରରେ ପ୍ରଥମ ଦୁଇ ସନ୍ତାନ ପୁଅ, ତାପର ଦୁଇ ସନ୍ତାନ ଝିଅ ସେ ପଞ୍ଚମ ତଥା କନିଷ୍ଠ ସନ୍ତାନ ଅଟନ୍ତି । ମାତା କାଦମ୍ବିନୀ ଦେବୀଙ୍କ ପ୍ରଭାବରେ ବାଲ୍ୟକାଳରୁ ମନୋଜ ଦାସ ରାମାୟଣ ଓ ମହାଭାରତ ପ୍ରତି ଶ୍ରଦ୍ଧା ଜାତ ହୋଇଥିଲା । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ସେ ଏହି ଦୁଇଟି ଗ୍ରନ୍ଥକୁ 'ଅଲୌକିକ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ' ଭାବେ ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି । ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲା ସ୍କୁଲରେ ପଢ଼ିବା ସମୟରେ ତାଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱର ବିଭିନ୍ନ ଦିଗ ବିକଶିତ ହୋଇଥିଲା । ସେତେବେଳେ ବଡ଼ଭାଇ ମନ୍ମଥ ନାଥ ଦାସ ଫକୀର ମୋହନ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟର ଇତିହାସ ଅଧ୍ୟାପକ । ସେମାନେ ଯେଉଁ ଘରେ ରହୁଥିଲେ, ତାହା ଥିଲା ବ୍ୟାସକବି ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତିଙ୍କ ବାସଗୃହ । ଏହା ଜାଣିବା ପରେ ମନୋଜ ଦାସଙ୍କ ହୃଦୟ, ସୃଜନ ସମ୍ଭାରର ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ହୋଇଯାଇଥିଲା । ବାଲେଶ୍ୱରରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିବା ସମୟରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ଗଳ୍ପ ସଂକଳନ 'ସମୁଦ୍ରର କ୍ଷୁଧା' ପ୍ରକାଶ ପାଇଲା ଏବଂ ସେହି ସମୟରେ 'ଦିଗନ୍ତ' ପତ୍ରିକା ସମ୍ପାଦନା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ପରେ ସେ ବାମପନ୍ଥୀ ଆନ୍ଦୋଳନ ସହିତ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ୧୯୫୨ ମସିହାରେ ଫକୀର ମୋହନ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପ୍ରଥମ ବର୍ଷର ଛାତ୍ର ସମୟରେ ସେ ଛାତ୍ର ୟୁନିୟନର ସଭାପତି ଏବଂ ରାଜ୍ୟ ଛାତ୍ର ଫେଡେରେସନର ଉପସଭାପତି ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିଲେ । ୧୯୫୫ ମସିହାରେ ପୁରୀର ସାମନ୍ତ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ସ୍ନାତକ ଡିଗ୍ରୀ ହାସଲ କରି କଟକର ମଧୁସୂଦନ ଆଇନ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଆଇନ ଅଧ୍ୟୟନ କଲେ । ସେତେବେଳକୁ 'ଜୀବନର ସ୍ୱାଦ' ଗଳ୍ପ ସଂକଳନ ସହିତ ବିଭିନ୍ନ ଇଂରାଜୀ ପତ୍ରିକାରେ ତାଙ୍କ ଲେଖା ପ୍ରକାଶିତ ହେଉଥାଏ । ୧୯୫୬ ମସିହାରେ ଉତ୍କଳ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଆଇନ କଲେଜର ଛାତ୍ର ସଂଘର ସଭପତି ରୂପେ ଇଣ୍ଡୋନେସିଆରେ ଆୟୋଜିତ ଛାତ୍ର ସମ୍ମିଳନୀରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ \| ରେଭେନ୍ସା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ଇଂରାଜୀ ସ୍ନାତକୋତ୍ତର ଅଧ୍ୟୟନ ପରେ ୧୯୫୯ ମସିହାରେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଅଧ୍ୟାପନା କଲେ । ସେହି ବର୍ଷ ତାଙ୍କ ଜୀବନର ଦୁଇଟି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଘଟଣାର ସୂତ୍ରପାତ ହୋଇଥିଲା । ଦିଗନ୍ତ ମାସିକ ପତ୍ରିକାର ପୁନଃ ପ୍ରକାଶ ଏବଂ କୁଜଙ୍ଗ ରାଜପରିବାରର କନ୍ୟା ପ୍ରତିଜ୍ଞା ଦେବୀଙ୍କ ସହିତ ବିବାହ । ସମଗ୍ର ଭାରତବର୍ଷରେ ରାଜାରାଜୁଡାଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କୁଜଙ୍ଗ ରାଜପରିବାର ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ସାମିଲ ହୋଇଥିଲେ । ୧୯୬୧ ମସିହାରେ 'ଆରଣ୍ୟକ' ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା । ୧୯୬୩ ମସିହାରେ ମନୋଜ ଦାସ ପଣ୍ଡିଚେରୀ ଶ୍ରୀ ଅରବିନ୍ଦ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଇଂରାଜୀ ସାହିତ୍ୟର ଅଧ୍ୟାପକ ଏବଂ ପ୍ରତିଜ୍ଞା ଦେବୀ ମନସ୍ତତ୍ତ୍ୱ ବିଭାଗରେ ଅଧ୍ୟାପିକା ଭାବେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ୧୯୬୫/୬୬ ମସିହାରେ ଶେଷ ବସନ୍ତର ଚିଠି ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା । ୧୯୬୩ ମସିହାଠାରୁ ସେ ପଣ୍ଡିଚେରୀର ଶ୍ରୀ ଅରବିନ୍ଦ ଆଶ୍ରମଠାରେ ଅବସ୍ଥାନ କରି ଆସୁଥିଲେ । ସେ ସେଠାକାର ଶ୍ରୀ ଅରବିନ୍ଦ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଶିକ୍ଷା କେନ୍ଦ୍ରରେ ଇଂରାଜୀ ଭାଷା ପ୍ରାଧ୍ୟାପକ ଭାବେ ଶିକ୍ଷାଦାନ କରୁଥିଲେ । ମନୋଜ ଦାସଙ୍କୁ ତାଙ୍କର ନିଆରା ଲେଖା ଶୈଳୀ ପାଇଁ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ବିଷ୍ଣୁ ଶର୍ମା ବୋଲି କୁହାଯାଏ ଆଉ ସେଥି ନିମନ୍ତେ ସେ ଭାରତର ଜଣେ ସୁଗାଳ୍ପିକ ଭାବରେ ପରିଚିତ । ୨୦୨୧ ମସିହା ଅପ୍ରେଲ ୨୭ ତାରିଖରେ ପଣ୍ଡିଚେରୀଠାରେ ତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥିଲା । ରଚନାବଳୀ ଗଳ୍ପ ସଙ୍କଳନ ସମୁଦ୍ରର କ୍ଷୁଧା (୧୯୫୨) ଜୀବନର ସ୍ବାଦ (୧୯୫୩) ବିଷକନ୍ୟାର କାହାଣୀ (୧୯୫୪) ଆରଣ୍ୟକ (୧୯୬୧) ଶେଷ ବସନ୍ତର ଚିଠି (୧୯୬୫) ମନୋଜ ଦାସଙ୍କ କଥା ଓ କାହାଣୀ, (୧୯୭୧) ଲକ୍ଷ୍ମୀର ଅଭିସାର (୧୯୭୪) ଆବୁପୁରୁଷ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କାହାଣୀ (୧୯୭୫) ଧୂମ୍ରାଭ ଦିଗନ୍ତ ଓ ଅନ୍ୟ କାହାଣୀ (୧୯୭୭) ମନୋଜ ଦାସଙ୍କ ଗଳ୍ପ ଭିନ୍ନ ମଣିଷ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କାହାଣୀ (୧୯୮୭) ଚତୁର୍ଥ ବନ୍ଧୁ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କାହାଣୀ (୧୯୯୦) ଅବୋଲକରା କାହାଣୀ (୧୯୯୧) ମନୋଜ ପଞ୍ଚବିଂଶତି (୧୯୮୩) କବିତା ସଙ୍କଳନ କବିତା ଉତ୍କଳ (୨୦୦୩) ତୁମଗାଁ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କବିତା (୧୯୯୨) ଉପନିବେଶ (୧୯୬୬) ନନ୍ଦାବତୀର ମାଝି (୧୯୫୭) ପଦଧ୍ୱନୀ (୧୯୫୦) ବିପ୍ଳବୀ ଫକୀରମୋହନ (୧୯୫୦) ଶତାବ୍ଦୀର ଆର୍ତ୍ତନାଦ (୧୯୪୯) ଉପନ୍ୟାସ ଶେଷ ତାନ୍ତ୍ରିକର ସନ୍ଧାନରେ - ୨୦୧୮ ତନ୍ଦ୍ରାଲୋକର ପ୍ରହରୀ - ୨୦୦୦ ଆକାଶର ଇସାରା - ୧୯୯୭ ଅମୃତ ଫଳ - ୧୯୯୬ (ସରସ୍ୱତୀ ସମ୍ମାନ) ଗୋଧୁଳିର ବାଘ -୧୯୯୫ ପ୍ରଭଞ୍ଜନ -୧୯୯୨ ବୁଲଡୋଜର୍ସ -୧୯୮୯ ପ୍ରବନ୍ଧ, ରମ୍ୟରଚନା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଞା - ପ୍ରଦୀପିକା (୨୦୧୨) ଉପକଥା ଶତକ (୨୦୦୨) ସତ୍ୟ-ଅସତ୍ୟ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରସଙ୍ଗ (୨୦୦୨) ସ୍ମୃତି ଓ ବିସ୍ମୃତିର ସାରନାଥ ଅରଣ୍ୟ ଉଲ୍ଲାସ (୧୯୯୯) ଭାରତର ଐତିହ୍ୟ: ଶତେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର (୧୯୯୮) ମହାଯୋଗୀ ଶ୍ରୀ ଅରବିନ୍ଦ (୧୯୯୭) ସମୁଦ୍ର କୂଳର ଏକ ଗ୍ରାମ (୧୯୯୬) ସନ୍ଧାନ ଓ ସଙ୍କେତ (୧୯୯୯) ବିପୁଳାଚ ପୃଥ୍ୱୀ (୧୯୯୪) କେତେ ଦିଗନ୍ତ (୧୯୮୬) ଶିଶୁ ସାହିତ୍ୟ ରାକ୍ଷସର ସନ୍ଧାନରେ (୨୦୧୦) କନକ ଉପତ୍ୟକାର କାହାଣୀ (୧୯୯୪) ଅମର ସାହିତ୍ୟ (୧୯୭୩) ଆଲୋକ ଓ ଆନନ୍ଦର କାହାଣୀ (୧୯୭୦) ଇଂରାଜୀ ରଚନାବଳୀ ଚେଜିଙ୍ଗ ଦି ରେନବୋ: ଗ୍ରୋଇଙ୍ଗ ଅପ ଇନ ଆନ ଇଣ୍ଡିଆନ ଭିଲେଜ, ୨୦୦୪ ଲେଜେଣ୍ଡ ଅଫ ଦି ଗୋଲ୍ଡେନ ଭ୍ୟାଲି, ୧୯୯୬ ଦି ସବମର୍ଜଡ ଭ୍ୟାଲି ଆଣ୍ଡ ଅଦର ଷ୍ଟୋରିଜ, ୧୯୮୬ ଫେଆରବେଲ ଟୁ ଅ ଘୋଷ୍ଟ: ସର୍ଟ ଷ୍ଟୋରିଜ ଆଣ୍ଡ ଅ ନଭେଲେଟେ, ୧୯୯୪ ଦି କ୍ରୋକୋଡାଇଲ ଲେଡି: ଏ କଲେକସନ ଅଫ ଷ୍ଟୋରିଜ, ୧୯୭୫ ଏ ଟାଇଗର ଆଟ ଟୁଇଲାଇଟ ସମ୍ମାନ ଓ ପୁରସ୍କାର ପଦ୍ମ ଭୂଷଣ, ୨୦୨୦ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ, ୨୦୦୧ ସରସ୍ୱତୀ ସମ୍ମାନ - (ଅମୃତ ଫଳ, ୨୦୦୦) କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର - (ମନୋଜ ଦାସଙ୍କ କଥା ଓ କାହାଣୀ, ୧୯୭୨) ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର (ଦୁଇ ଥର), ୧୯୬୨ ('ଆରଣ୍ୟକ' ଗଳ୍ପ ସଙ୍କଳନ ନିମନ୍ତେ) ୧୯୮୭ ('କେତେ ଦିଗନ୍ତ' ପ୍ରବନ୍ଧ ଓ ସମାଲୋଚନା ନିମନ୍ତେ) ଅତିବଡ଼ୀ ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ସମ୍ମାନ, ୨୦୦୭ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ଫେଲୋସିପ, ୨୦୦୬ ଝଙ୍କାର ପୁରସ୍କାର (କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ), ୧୯୭୧ (ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଚାର ସମିତି ପ୍ରଦତ୍ତ) ଶାରଳା ପୁରସ୍କାର, ୧୯୮୧ ସାରଳା ସମ୍ମାନ, ୨୦୦୬ (ସାରଳା ସାହିତ୍ୟ ସଂସଦ, କଟକ) ଉତ୍କଳ ରତ୍ନ ସମ୍ମାନ, ୨୦୦୧ ବିଷୁବ ପୁରସ୍କାର - ୧୯୮୭ ସାହିତ୍ୟ ଭାରତୀ ସମ୍ମାନ, ୧୯୯୫ ମନୋଜ ଦାସଙ୍କ ନାମରେ ପୁରସ୍କାର ମନୋଜ ଦାସଙ୍କ ପରଲୋକ ପରେ, ଓଡ଼ିଶା ସରକାର ଏକ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସାହିତ୍ୟ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରଦାନ କରିବା ପାଇଁ ନିଷ୍ପତି ନେଇଥିଲେ । ମନୋଜ ଦାସ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସାହିତ୍ୟ ପୁରସ୍କାର ନାମରେ ନାମିତ ଏହି ପୁରସ୍କାର ପ୍ରତିବର୍ଷ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ ଲେଖୁଥିବା ଓଡ଼ିଶାର ଜଣେ ସାହିତ୍ୟିକଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରାଯିବ । ପୁରସ୍କାର ରାଶି ସ୍ୱରୂପ ୧୦ ଲକ୍ଷ ଟଙ୍କା ପ୍ରଦାନ କରାଯିବ । ହାଇସ୍କୁଲ ସ୍ତରରେ ପିଲାଙ୍କୁ ମୌଳିକ ସାହିତ୍ୟ ରଚନା ପାଇଁ ମନୋଜ-କିଶୋର ସାହିତ୍ୟ ପ୍ରତିଭା ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦାନ କରାଯିବ । ଉଭୟ ଇଂରାଜୀ ଓ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ପୃଥକ ଭାବେ ୧ ଲକ୍ଷ ଟଙ୍କା ପୁରସ୍କାରର ରାଶି ସ୍ୱରୂପ ୨ଟି ପୁରସ୍କାର ପ୍ରଦାନ କରାଯିବ । ଶଂଖାରୀ ଗ୍ରାମରେ ତାଙ୍କର ପୈତୃକ ବାସ ଭବନକୁ ଦୁଇ ଭାଇ ମନ୍ମଥ ଓ ମନୋଜଙ୍କ ସ୍ମୃତିରେ ମନ୍ମଥ-ମନୋଜ ସ୍ମାରକୀ ଭାବରେ ନାମିତ କରାଯିବ । ସେଠାରେ ଦୁଇଭାଇଙ୍କ ରଚିତ ସମସ୍ତ ପୁସ୍ତକ ରଖାଯାଇ ଏକ ପାଠାଗାର ନିର୍ମାଣ କରାଯିବ । ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Official Website:worldofmanojdas.in ୧୯୩୪ ଜନ୍ମ ୨୦୨୧ ମୃତ୍ୟୁ ପଦ୍ମ ଭୂଷଣ ସମ୍ମାନିତ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ସମ୍ମାନିତ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ଫେଲୋସିପ ସମ୍ମାନିତ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟିକ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ଶାରଳା ପୁରସ୍କାର ବିଜେତା ଉତ୍କଳ ରତ୍ନ ସମ୍ମାନିତ ବିଷୁବ ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ଝଙ୍କାର ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାର ଲୋକ ଓଡ଼ିଆ ଲେଖକ ଓଡ଼ିଆ ଔପନ୍ୟାସିକ‎	manoja dāsa ( 27 phebṛārī 1934 - 27 aprela 2021) oḍa଼iā o iṃrājī bhāṣāra jaṇe gāḻpika o aupanẏāsika thile \| etada bhinna se śiśu sāhitẏa, bhramaṇa kāhāṇī, kabitā, prabandha ādi sāhitẏara bibhinna bibhāgare nija lekhanī cāḻanā karithile \| se pāñcaṭi biśୱbidẏāḻaẏaru sammānajanaka ḍakṭareṭ upādhi lābha sahita oḍa଼iśā sāhitẏa ekāḍemīra sarbocca atibaḍa଼ī jagannātha dāsa sammāna, sarasୱtī sammāna o bhārata sarakāraṅkaṭhāru 2001 masihāre padmaśrī o 2020 masihāre padma bhūṣaṇa saha sāhitẏa ekāḍemī phelosipa pāithile \| se ṭāimasa apha iṇḍiā, hindusthāna ṭāimasa, di hindu, ṣṭeṭsamẏāna ādi aneka dainika khabarakāgajare lekhāmāna lekhithile \| jībanī manoja dāsa bāleśୱra jillāra śaṅkhāri grāmaṭhāre 1934 masihā phebṛārī 27 tārikhadina goṭie saṃbhrānta paribārare janmagrahaṇa karithile \| paribārare prathama dui santāna pua, tāpara dui santāna jhia se pañcama tathā kaniṣṭha santāna aṭanti \| mātā kādambinī debīṅka prabhābare bālẏakāḻaru manoja dāsa rāmāẏaṇa o mahābhārata prati śraddhā jāta hoithilā \| parabarttī samaẏare se ehi duiṭi granthaku 'alaukika śaktira utsa' bhābe abhihita karichanti \| bāleśୱra jillā skulare paḍha଼ibā samaẏare tāṅka bẏaktitୱra bibhinna diga bikaśita hoithilā \| setebeḻe baḍa଼bhāi manmatha nātha dāsa phakīra mohana mahābidẏāḻaẏara itihāsa adhẏāpaka \| semāne yeu~ ghare rahuthile, tāhā thilā bẏāsakabi phakīra mohana senāpatiṅka bāsagṛha \| ehā jāṇibā pare manoja dāsaṅka hṛdaẏa, sṛjana sambhārara paribẏāpta hoiyāithilā \| bāleśୱrare adhẏaẏana karuthibā samaẏare tāṅkara prathama gaḻpa saṃkaḻana 'samudrara kṣudhā' prakāśa pāilā ebaṃ sehi samaẏare 'diganta' patrikā sampādanā ārambha karithile \| pare se bāmapanthī āndoḻana sahita yoga deithile \| 1952 masihāre phakīra mohana mahābidẏāḻaẏare prathama barṣara chātra samaẏare se chātra ẏuniẏanara sabhāpati ebaṃ rājẏa chātra pheḍeresanara upasabhāpati nirbācita hoithile \| 1955 masihāre purīra sāmanta candraśekhara mahābidẏāḻaẏaru snātaka ḍigrī hāsala kari kaṭakara madhusūdana āina mahābidẏāḻaẏare āina adhẏaẏana kale \| setebeḻaku 'jībanara sୱāda' gaḻpa saṃkaḻana sahita bibhinna iṃrājī patrikāre tāṅka lekhā prakāśita heuthāe \| 1956 masihāre utkaḻa biśୱbidẏāḻaẏa āina kalejara chātra saṃghara sabhapati rūpe iṇḍonesiāre āẏojita chātra sammiḻanīre yoga deithile \| rebhensā mahābidẏāḻaẏaru iṃrājī snātakottara adhẏaẏana pare 1959 masihāre khrīṣṭa mahābidẏāḻaẏare adhẏāpanā kale \| sehi barṣa tāṅka jībanara duiṭi gurutୱpūrṇṇa ghaṭaṇāra sūtrapāta hoithilā \| diganta māsika patrikāra punaḥ prakāśa ebaṃ kujaṅga rājaparibārara kanẏā pratijñā debīṅka sahita bibāha \| samagra bhāratabarṣare rājārājuḍāṅka madhẏaru kujaṅga rājaparibāra sୱādhīnatā āndoḻanare sampūrṇṇa bhābe sāmila hoithile \| 1961 masihāre 'āraṇẏaka' prakāśa pāithilā \| 1963 masihāre manoja dāsa paṇḍicerī śrī arabinda biśୱbidẏāḻaẏare iṃrājī sāhitẏara adhẏāpaka ebaṃ pratijñā debī manastattୱ bibhāgare adhẏāpikā bhābe yoga deithile \| 1965/66 masihāre śeṣa basantara ciṭhi prakāśa pāithilā \| 1963 masihāṭhāru se paṇḍicerīra śrī arabinda āśramaṭhāre abasthāna kari āsuthile \| se seṭhākāra śrī arabinda āntarjātika śikṣā kendrare iṃrājī bhāṣā prādhẏāpaka bhābe śikṣādāna karuthile \| manoja dāsaṅku tāṅkara niārā lekhā śaiḻī pāi~ oḍa଼iā sāhitẏara biṣṇu śarmā boli kuhāyāe āu sethi nimante se bhāratara jaṇe sugāḻpika bhābare paricita \| 2021 masihā aprela 27 tārikhare paṇḍicerīṭhāre tāṅkara mṛtẏu ghaṭithilā \| racanābaḻī gaḻpa saṅkaḻana samudrara kṣudhā (1952) jībanara sbāda (1953) biṣakanẏāra kāhāṇī (1954) āraṇẏaka (1961) śeṣa basantara ciṭhi (1965) manoja dāsaṅka kathā o kāhāṇī, (1971) lakṣmīra abhisāra (1974) ābupuruṣa o anẏānẏa kāhāṇī (1975) dhūmrābha diganta o anẏa kāhāṇī (1977) manoja dāsaṅka gaḻpa bhinna maṇiṣa o anẏānẏa kāhāṇī (1987) caturtha bandhu o anẏānẏa kāhāṇī (1990) abolakarā kāhāṇī (1991) manoja pañcabiṃśati (1983) kabitā saṅkaḻana kabitā utkaḻa (2003) tumagā~ o anẏānẏa kabitā (1992) upanibeśa (1966) nandābatīra mājhi (1957) padadhୱnī (1950) bipḻabī phakīramohana (1950) śatābdīra ārttanāda (1949) upanẏāsa śeṣa tāntrikara sandhānare - 2018 tandrālokara praharī - 2000 ākāśara isārā - 1997 amṛta phaḻa - 1996 (sarasୱtī sammāna) godhuḻira bāgha -1995 prabhañjana -1992 bulaḍojarsa -1989 prabandha, ramẏaracanā o anẏānẏa prajñā - pradīpikā (2012) upakathā śataka (2002) satẏa-asatẏa o anẏānẏa prasaṅga (2002) smṛti o bismṛtira sāranātha araṇẏa ullāsa (1999) bhāratara aitihẏa: śateka praśnara uttara (1998) mahāyogī śrī arabinda (1997) samudra kūḻara eka grāma (1996) sandhāna o saṅketa (1999) bipuḻāca pṛthୱī (1994) kete diganta (1986) śiśu sāhitẏa rākṣasara sandhānare (2010) kanaka upatẏakāra kāhāṇī (1994) amara sāhitẏa (1973) āloka o ānandara kāhāṇī (1970) iṃrājī racanābaḻī cejiṅga di renabo: groiṅga apa ina āna iṇḍiāna bhileja, 2004 lejeṇḍa apha di golḍena bhẏāli, 1996 di sabamarjaḍa bhẏāli āṇḍa adara ṣṭorija, 1986 pheārabela ṭu a ghoṣṭa: sarṭa ṣṭorija āṇḍa a nabheleṭe, 1994 di krokoḍāila leḍi: e kalekasana apha ṣṭorija, 1975 e ṭāigara āṭa ṭuilāiṭa sammāna o puraskāra padma bhūṣaṇa, 2020 padmaśrī, 2001 sarasୱtī sammāna - (amṛta phaḻa, 2000) kendra sāhitẏa ekāḍemī puraskāra - (manoja dāsaṅka kathā o kāhāṇī, 1972) oḍa଼iśā sāhitẏa ekāḍemī puraskāra (dui thara), 1962 ('āraṇẏaka' gaḻpa saṅkaḻana nimante) 1987 ('kete diganta' prabandha o samālocanā nimante) atibaḍa଼ī jagannātha dāsa sammāna, 2007 kendra sāhitẏa ekāḍemī phelosipa, 2006 jhaṅkāra puraskāra (kṣudragaḻpa), 1971 (prajātantra pracāra samiti pradatta) śāraḻā puraskāra, 1981 sāraḻā sammāna, 2006 (sāraḻā sāhitẏa saṃsada, kaṭaka) utkaḻa ratna sammāna, 2001 biṣuba puraskāra - 1987 sāhitẏa bhāratī sammāna, 1995 manoja dāsaṅka nāmare puraskāra manoja dāsaṅka paraloka pare, oḍa଼iśā sarakāra eka āntarjātīẏa sāhitẏa puraskāra pradāna karibā pāi~ niṣpati neithile \| manoja dāsa āntarjātīẏa sāhitẏa puraskāra nāmare nāmita ehi puraskāra pratibarṣa iṃrājī bhāṣāre lekhuthibā oḍa଼iśāra jaṇe sāhitẏikaṅku pradāna karāyiba \| puraskāra rāśi sୱrūpa 10 lakṣa ṭaṅkā pradāna karāyiba \| hāiskula starare pilāṅku mauḻika sāhitẏa racanā pāi~ manoja-kiśora sāhitẏa pratibhā sammāna pradāna karāyiba \| ubhaẏa iṃrājī o oḍa଼iā bhāṣāre pṛthaka bhābe 1 lakṣa ṭaṅkā puraskārara rāśi sୱrūpa 2ṭi puraskāra pradāna karāyiba \| śaṃkhārī grāmare tāṅkara paitṛka bāsa bhabanaku dui bhāi manmatha o manojaṅka smṛtire manmatha-manoja smārakī bhābare nāmita karāyiba \| seṭhāre duibhāiṅka racita samasta pustaka rakhāyāi eka pāṭhāgāra nirmāṇa karāyiba \| ādhāra adhika tathẏa Official Website:worldofmanojdas.in 1934 janma 2021 mṛtẏu padma bhūṣaṇa sammānita padmaśrī sammānita kendra sāhitẏa ekāḍemī phelosipa sammānita kendra sāhitẏa ekāḍemī puraskāra sammānita oḍa଼iā sāhitẏika oḍa଼iśā sāhitẏa ekāḍemī puraskāra sammānita śāraḻā puraskāra bijetā utkaḻa ratna sammānita biṣuba puraskāra sammānita jhaṅkāra puraskāra sammānita bāleśୱra jillāra loka oḍa଼iā lekhaka oḍa଼iā aupanẏāsika‎	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	6,795	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8B%E0%AC%9C%20%E0%AC%A6%E0%AC%BE%E0%AC%B8	ମନୋଜ ଦାସ
ରସଗୋଲା ଛେନା ଓ ଚିନିରୁ ତିଆରି ଏକ ସିରାଯୁକ୍ତ ମିଠା ଓ ଏହା ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ଏସୀୟ ବଂଶୋଦ୍ଭବମାନେ ବାସ କରୁଥିବା ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକରେ ଜଣାଶୁଣା । ଏହା ପେଣ୍ଡୁ ଆକାରରେ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଛେନା ଓ ସୁଜିରୁ ତିଆରି ହୋଇ ଚିନି ସିରାରେ ଛଣାଯାଇଥାଏ । ସିରାରେ ରସଗୋଲା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭରିଯିବାଯାଏ ଏହାକୁ ଛଣାଯାଇଥାଏ । ଏହା ପୂର୍ବ ଭାରତରେ ଜନ୍ମଲାଭ କରିଥିଲା ଓ ଏବେର ଓଡ଼ିଶା ଓ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ଏହାର ଜନ୍ମସ୍ଥାନ ବୋଲି ଅନେକ ଦାବୀ କରିଛନ୍ତି । ୨୦୧୬ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶା ସରକାରଙ୍କଦ୍ୱାରା ସ୍ଥାପିତ ଏକ କମିଟି ରସଗୋଲାର ମୂଳ ଓଡ଼ିଶା ବୋଲି ପ୍ରମାଣ କରିଥିଲା । ରଥଯାତ୍ରାର ଶେଷକୁ ବାହୁଡ଼ା ପରେ ନୀଳାଦ୍ରୀ ବିଜେ ବେଳେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ନିକଟରେ ରସଗୋଲା ଲାଗି କରାଯାଇଥାଏ । । ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର କର୍ମକର୍ତ୍ତାମାନେ ଜଣାଇଥିଲେ ଯେ ସେମାନେ କେବଳ "ବଙ୍ଗଳାର ରସଗୋଲା" (ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗରେ ଜଣାଶୁଣା ଏକପ୍ରକାର ରସଗୋଲା) ଜିଓଗ୍ରାଫିକାଲ ଇଣ୍ଡିକେସନ ପାଇଁ ଆବେଦନ କରିଥିଲେ । ସେମାନେ ଜଣାଇଥିଲେ ଯେ ଏହା କେବଳ ସେମାନଙ୍କ ଆଞ୍ଚଳିକ ରସଗୋଲାକୁ ରକ୍ଷାକରିବା ପାଇଁ ଓ ଓଡ଼ିଶା ସହ ସେମାନଙ୍କ କୌଣସି ଦ୍ୱନ୍ଦ ନାହିଁ । ୨୦୧୯ ମସିହା ଜୁଲାଇ ମାସ ୨୯ ତାରିଖରେ ଓଡ଼ିଶାର ରସଗୋଲା (Odisha Rasagola)କୁ ଓଡ଼ିଶାର ବୋଲି ଭୌଗଳିକ ଉପଦର୍ଶନ (ଜିଆଇ) ପ୍ରମାଣପତ୍ର ମିଳିଥିଲା । ଖାଦ୍ୟସାର ୧୦୦ ଗ୍ରାମର ରସଗୋଲାରେ ୧୮୬ କାଲୋରି ଥାଏ, ଯେଉଁଥିରୁ ପଖାପାଖି ୧୫୩ କାଲୋରିର କାର୍ବୋହାଇଡ୍ରେଟ, ୧.୮୫ ଗ୍ରାମର ଫ୍ୟାଟ ଓ ୪ ଗ୍ରାମର ପ୍ରୋଟିନ ଥାଏ । ପ୍ରସ୍ତୁତ ପ୍ରଣାଳୀ ରସଗୋଲା ତିଆାରି ପାଇଁ ସବୁଠାରୁ ମୁଖ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ ହେଉଛି ଛେନା । ଆଉ ଛେନା ସବୁବେଳେ ତାଜା ରହିଥିବ ଏହା ଉପରେ ଧ୍ୟାନ ଦିଆଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଛେନାକୁ ପ୍ରଥମେ ମେସିନଦ୍ୱାରା କିମ୍ବା ହାତରେ ସାମାନ୍ୟ ଘିଅ ବାହରିଲା ଯାଏଁ ଚକଟା ଯାଇଥାଏ । ପୁଣି କିଛି ସମୟ ପରେ ଏଥିରେ ସାମାନ୍ୟ ଅଳେଇଚ ଗୁଣ୍ଡ ମିଶାଇ ଆଉ କିଛି ସମୟ ଚକଟା ଯାଇଥାଏ । ବେଳେ ବେଳେ ଏହି ସମୟରେ ଛେନା ସହ ମଇଦା, ଆରାରୋଟ୍, ସୁଜି ମିଶାଇବାର ନଜିର୍ ରହିଛି । ଏହାକୁ ସେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚକଟାଯାଇଥାଏ ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହା ଅଟା ଭଳି ହୋଇଯିବ । ଏହା ପରେ ଆବଶ୍ୟକ ଅନୁଯାୟୀ ଏହାର ଛୋଟ ଛୋଟ ଗୋଲା ତିଆାରି କରାଯାଏ । ଏହାପରେ ସିରା ତିଆରି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ଚିନିରେ ପାଣି ମିଶାଯାଇ ଏହାକୁ ଗରମ କରାଯାଇଥାଏ । ସିରା ଗରମ ହୋଇଗଲା ପରେ ଏଥିରେ ଛେନାରେ ତିଆରି ହୋଇଥିବା ଗୋଲାକୁ ପକାଯାଇଥାଏ । ଏହାପରେ ପ୍ରାୟ ୨୦ ମିନିଟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହାକୁ ସିରାପାଣିରେ ରନ୍ଧାଯାଇଥାଏ । ମଝିରେ ମଝିରେ ଅଳ୍ପ ଅଳ୍ପ ପାଣି ମିଶାଯାଇଥାଏ । ଓଡ଼ିଶାରେ ସାଧାରଣତଃ ଅମିଶା ଛେନାରୁ ରସଗୋଲା ତିଆରି କରଯାଏ ଏବଂ ଇଷତ ନାଲି ରଙ୍ଗ ସିଝିବାକୁ ଦିଆଯାଏ । ଯେତେବେଳେ ରସଗୋଲା ପ୍ରାୟ ନିଜ ଆକାରର ଦୁଇ ଗୁଣ ହୋଇଯାଏ, ବୁଝନ୍ତୁ ରସଗୋଲା ତିଆରି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ପହଞ୍ଚିଛି । ରସଗୋଲାକୁ ସେହି ସିରା ଥଣ୍ଡା ହେବାକୁ ଦିଅନ୍ତୁ । ଇତିହାସ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପରମ୍ପରାରେ ରସଗୋଲାର ବ୍ୟବହାର ଅନେକ ଶତାବ୍ଦୀ ତଳୁ ହୋଇ ଆସୁଛି । ରଥଯାତ୍ରା ସମୟରେ, ଭାଇ ଭଉଣୀଙ୍କୁ ଜଗନ୍ନାଥ ସାଥିରେ ଧରି ଫେରିବା ବେଳକୁ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ଅତିଶୟ କ୍ରୋଧିତ ଥାଆନ୍ତି । ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କର କ୍ରୋଧକୁ ଶାନ୍ତକରିବା ପାଇଁ, ଜଗନ୍ନାଥ ନିଜ ହାତରେ ରସଗୋଲା ତିଆରି କରି, ତାଙ୍କୁ ଖୁଆଇ ମାନଭଞ୍ଜନ କରନ୍ତି । ଜଗନ୍ନାଥ ସଂସ୍କୃତି ସହ ରସଗୋଲା ଜଡ଼ିତ ରହିଥିବାରୁ, ରସଗୋଲାର ଜନ୍ମ ଓଡ଼ିଶାରେ ବୋଲି ଦାବି କରାଯାଏ । ବଳରାମ ଦାସଙ୍କ ଜଗମୋହନ ରାମାୟଣ ବା ଦାଣ୍ଡି ରାମାୟଣରେ ରସଗୋଲାର ଉଲ୍ଲେଖ ଦେଖାଯାଏ । ବିକଳାନନ୍ଦ କରଙ୍କ ସାଲେପୁର ରସଗୋଲା ଓ ପାହାଳରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ରସଗୋଲା ଭାରତ ତଥା ଭାରତ ବାହାରେ ମଧ୍ୟ ପରିଚିତ । ଉନ୍ନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷାର୍ଦ୍ଧ ବେଳକୁ "କେଳୁ ଚରଣ ବେହେରା", ପାହାଳଠାରେ ରସଗୋଲା ପ୍ରସ୍ତୁତକରି, ବ୍ୟବସାୟ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଶାର ସମ୍ବଲପୁର ଜିଲ୍ଲା ଅନ୍ତର୍ଗତ ଗୋଶାଲା ଛକ ଭଗବାନ ପାଣିଙ୍କ ରସଗୋଲା ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଏହି ରସଗୋଲା ସ୍ଥାନୀୟ ଅଂଚଳରେ ଗୋଶାଲା ମିଠା ନାମରେ ପରିଚିତ । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ପାହାଳ ରସଗୋଲା ପାହାଳ ରସଗୋଲାକୁ ନେଇ କେତେକ ଲୋକକଥା ରହିଛି । ପାହାଳରେ ଅଧିକାଂଶ ଲୋକ ଗାଈ ପାଳୁଥିଲେ । ପ୍ରଚୁର କ୍ଷୀର ଉତ୍ପାଦନ ହେଉଥିଲା । ଖାଇବା ପରେ ଯାହା ବଳୁଥିଲା ତାକୁ ସ୍ଥାନୀୟ ବାସିନ୍ଦା ବାହାରେ ଫୋପାଡି ଦେଉଥିଲେ । ପୁରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ଜଣେ ସେବାୟତଙ୍କ ନଜରରେ ଏହା ପଡିଥିଲା । ପ୍ରଚୁର କ୍ଷୀର ନଷ୍ଟ ହେଉଥିବାରୁ ଦେଖି ସେବାୟତ ଜଣକ ଲୋକଙ୍କୁ ସେଥିରୁ ଛେନା ଓ ଛେନାରୁ ତିଆରି ବିଭିନ୍ନ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଶିଖାଇଥିଲେ । ସେବେଠୁ ପାହାଳରେ ଛେନାରୁ ରସଗୋଲା ତିଆରି ହୋଇ ଆସୁଛି । ଭୌଗଳିକ ଉପଦର୍ଶନ ମାନ୍ୟତା (ଜିଆଇ) ୨୦୧୮ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶା ସରକାର ଓଡ଼ିଶାର ରସଗୋଲାକୁ ଜିଆଇ ମାନ୍ୟତା ଦେବାକୁ ଆବେଦନ କରିଥିଲେ । ୨୦୧୯ ମସିହା ଜୁଲାଇ ମାସ ୨୯ ତାରିଖରେ ଏହାକୁ ସ୍ୱୀକୃତି ମିଳିଥିଲା । ଓଡ଼ିଶାର କ୍ଷୁଦ୍ର ଶିଳ୍ପ କର୍ପୋରେସନ ଲିମିଟେଡ (ଏକ ଓଡ଼ିଶା ସରକାରଙ୍କ ସଂସ୍ଥା) ଏବଂ ଉତ୍କଳ ମିଷ୍ଟାନ୍ନ ବ୍ୟବସାୟୀ ସମିତିଙ୍କ ନାମରେ ମିଳିତ ଭାବରେ ଭୌଗଳିକ ଉପଦର୍ଶନ ପ୍ରମାଣପତ୍ର ମିଳିଥିଲା । ସବିଶେଷ ତଥ୍ୟ ଆଧାର ବାହାର ଲିଙ୍କ ଓଡ଼ିଶା: ଭୁବନେଶ୍ୱର, ପୁରୀ ଆଣ୍ଡ କୋଣାର୍କ - ଲାଣ୍ଡ ଅଫ ଗଡ଼ ଆଣ୍ଡ ଗ୍ରେଟ ଫୁଡ଼: ଅପର କ୍ରଷ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ଚାଇନା ଡ୍ରାଇଭ, ଇଣ୍ଡିଆନ ସୁଇଟ୍ସ ଓଡ଼ିଆ ଖାଦ୍ୟ ମିଠା	rasagolā chenā o ciniru tiāri eka sirāyukta miṭhā o ehā bhāratīẏa upamahādeśa o dakṣiṇa esīẏa baṃśodbhabamāne bāsa karuthibā sthānaguḍa଼ikare jaṇāśuṇā \| ehā peṇḍu ākārare hoithāe ebaṃ chenā o sujiru tiāri hoi cini sirāre chaṇāyāithāe \| sirāre rasagolā sampūrṇṇa bhariyibāyāe ehāku chaṇāyāithāe \| ehā pūrba bhāratare janmalābha karithilā o ebera oḍa଼iśā o paścimabaṅga ehāra janmasthāna boli aneka dābī karichanti \| 2016 masihāre oḍa଼iśā sarakāraṅkadୱārā sthāpita eka kamiṭi rasagolāra mūḻa oḍa଼iśā boli pramāṇa karithilā \| rathayātrāra śeṣaku bāhuḍa଼ā pare nīḻādrī bije beḻe jagannāthaṅka nikaṭare rasagolā lāgi karāyāithāe \| \| paścimabaṅgara karmakarttāmāne jaṇāithile ye semāne kebaḻa "baṅgaḻāra rasagolā" (paścimabaṅgare jaṇāśuṇā ekaprakāra rasagolā) jiogrāphikāla iṇḍikesana pāi~ ābedana karithile \| semāne jaṇāithile ye ehā kebaḻa semānaṅka āñcaḻika rasagolāku rakṣākaribā pāi~ o oḍa଼iśā saha semānaṅka kauṇasi dୱnda nāhi~ \| 2019 masihā julāi māsa 29 tārikhare oḍa଼iśāra rasagolā (Odisha Rasagola)ku oḍa଼iśāra boli bhaugaḻika upadarśana (jiāi) pramāṇapatra miḻithilā \| khādẏasāra 100 grāmara rasagolāre 186 kālori thāe, yeu~thiru pakhāpākhi 153 kālorira kārbohāiḍreṭa, 1.85 grāmara phẏāṭa o 4 grāmara proṭina thāe \| prastuta praṇāḻī rasagolā tiāāri pāi~ sabuṭhāru mukhẏa sāmagrī heuchi chenā \| āu chenā sabubeḻe tājā rahithiba ehā upare dhẏāna diāyibā ābaśẏaka \| chenāku prathame mesinadୱārā kimbā hātare sāmānẏa ghia bāharilā yāe~ cakaṭā yāithāe \| puṇi kichi samaẏa pare ethire sāmānẏa aḻeica guṇḍa miśāi āu kichi samaẏa cakaṭā yāithāe \| beḻe beḻe ehi samaẏare chenā saha maidā, ārāroṭ, suji miśāibāra najir rahichi \| ehāku separyẏanta cakaṭāyāithāe yeparyẏanta ehā aṭā bhaḻi hoiyiba \| ehā pare ābaśẏaka anuyāẏī ehāra choṭa choṭa golā tiāāri karāyāe \| ehāpare sirā tiāri prakriẏā ārambha hoithāe \| cinire pāṇi miśāyāi ehāku garama karāyāithāe \| sirā garama hoigalā pare ethire chenāre tiāri hoithibā golāku pakāyāithāe \| ehāpare prāẏa 20 miniṭa paryẏanta ehāku sirāpāṇire randhāyāithāe \| majhire majhire aḻpa aḻpa pāṇi miśāyāithāe \| oḍa଼iśāre sādhāraṇataḥ amiśā chenāru rasagolā tiāri karayāe ebaṃ iṣata nāli raṅga sijhibāku diāyāe \| yetebeḻe rasagolā prāẏa nija ākārara dui guṇa hoiyāe, bujhantu rasagolā tiāri prakriẏā śeṣa paryẏāẏare pahañcichi \| rasagolāku sehi sirā thaṇḍā hebāku diantu \| itihāsa śrīmandira paramparāre rasagolāra bẏabahāra aneka śatābdī taḻu hoi āsuchi \| rathayātrā samaẏare, bhāi bhauṇīṅku jagannātha sāthire dhari pheribā beḻaku lakṣmīṅka atiśaẏa krodhita thāānti \| lakṣmīṅkara krodhaku śāntakaribā pāi~, jagannātha nija hātare rasagolā tiāri kari, tāṅku khuāi mānabhañjana karanti \| jagannātha saṃskṛti saha rasagolā jaḍa଼ita rahithibāru, rasagolāra janma oḍa଼iśāre boli dābi karāyāe \| baḻarāma dāsaṅka jagamohana rāmāẏaṇa bā dāṇḍi rāmāẏaṇare rasagolāra ullekha dekhāyāe \| bikaḻānanda karaṅka sālepura rasagolā o pāhāḻare prastuta rasagolā bhārata tathā bhārata bāhāre madhẏa paricita \| unnabiṃśa śatābdīra śeṣārddha beḻaku "keḻu caraṇa beherā", pāhāḻaṭhāre rasagolā prastutakari, bẏabasāẏa ārambha karithile \| oḍa଼iśāra sambalapura jillā antargata gośālā chaka bhagabāna pāṇiṅka rasagolā pāi~ prasiddha \| ehi rasagolā sthānīẏa aṃcaḻare gośālā miṭhā nāmare paricita \| kimbadantī pāhāḻa rasagolā pāhāḻa rasagolāku nei keteka lokakathā rahichi \| pāhāḻare adhikāṃśa loka gāī pāḻuthile \| pracura kṣīra utpādana heuthilā \| khāibā pare yāhā baḻuthilā tāku sthānīẏa bāsindā bāhāre phopāḍi deuthile \| purī jagannātha mandirara jaṇe sebāẏataṅka najarare ehā paḍithilā \| pracura kṣīra naṣṭa heuthibāru dekhi sebāẏata jaṇaka lokaṅku sethiru chenā o chenāru tiāri bibhinna khādẏa prastuti śikhāithile \| sebeṭhu pāhāḻare chenāru rasagolā tiāri hoi āsuchi \| bhaugaḻika upadarśana mānẏatā (jiāi) 2018 masihāre oḍa଼iśā sarakāra oḍa଼iśāra rasagolāku jiāi mānẏatā debāku ābedana karithile \| 2019 masihā julāi māsa 29 tārikhare ehāku sୱīkṛti miḻithilā \| oḍa଼iśāra kṣudra śiḻpa karporesana limiṭeḍa (eka oḍa଼iśā sarakāraṅka saṃsthā) ebaṃ utkaḻa miṣṭānna bẏabasāẏī samitiṅka nāmare miḻita bhābare bhaugaḻika upadarśana pramāṇapatra miḻithilā \| sabiśeṣa tathẏa ādhāra bāhāra liṅka oḍa଼iśā: bhubaneśୱra, purī āṇḍa koṇārka - lāṇḍa apha gaḍa଼ āṇḍa greṭa phuḍa଼: apara kraṣ iṇḍiā cāinā ḍrāibha, iṇḍiāna suiṭsa oḍa଼iā khādẏa miṭhā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	6,798	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B0%E0%AC%B8%E0%AC%97%E0%AD%8B%E0%AC%B2%E0%AC%BE	ରସଗୋଲା
ଛେନାପୋଡ଼ ଗୋଟିଏ ଓଡ଼ିଆ ମିଠା । ଏହା ଛେନା, ଚିନି, ସୁଜି, କାଜୁ ଓ କିସମିସରେ ତିଆରି କରାଯାଏ । ଛେନାପୋଡ଼ର ଆକ୍ଷରିକମାନେ ପୋଡ଼ା ଜାଇଥିବା ଛେନା ବା ପୋଡ଼ିକରି ତିଆରି କରାଯାଇଥିବା ଛେନାରେ ତିଆରି ଏକ ମିଠା । ଏହା ବାଦାମି ହେବାଯାଏଁ ଏହାକୁ ପୋଡ଼ାଯାଇ ତିଆରି କରାଯାଇଥାଏ । ଏହା ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ଛପନ ଭୋଗ ଭିତରୁ ଗୋଟିଏ । ଇତିହାସ ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ନୟାଗଡ଼ ଜିଲାରେ ବାରଶହ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଜନ୍ମ ନେଇଅଛି । ସେଠାକାର ସୁଦର୍ଶନ ସାହୁ ନାମକ ଜଣେ ଗୁଡ଼ିଆ ଦିନେ ରାତିରେ ବଳକା ଛେନାରେ ଗୁଡ଼ ମିଶାଇ ତାହାକୁ ସାରାରାତି ଚୁଲି ଉପରେ ରଖିଦେଇଥିଲେ ଯାହା ତାହା ପର ଦିନ ସକାଳେ ଛେନାପୋଡ଼ର ରୂପ ନେଇଥିଲା । ଓମଫେଡ଼ ଏହାର ବିକାଶ ଓ ବାହାରେ ବିକ୍ରି ପାଇଁ ନୂଆ ନୂଆ ଯୋଜନାମାନ ଆରମ୍ଭ କରିଛି । ଛେନାପୋଡ଼ ଦିବସ ୨୦୨୨ ମସିହାରୁ ସୁଦର୍ଶନ ସାହୁଙ୍କ ଜନ୍ମଦିନ ଅପ୍ରେଲ ମାସ ୧୧ ତାରିଖକୁ ଛେନାପୋଡ଼ ଦିବସ ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଉଛି । ପ୍ରସ୍ତୁତି ପ୍ରଣାଳୀ ଉପାଦାନ ୨ ଛୋଟ ଚାମଚ ଚିପୁଡ଼ା ଛେନା ୩ ଛୋଟ ଚାମଚ ସୁଜି ୧୫ ଛୋଟ ଚାମଚ ଚିନି ୧ କପ କିସମିସ ୧ କପ କାଜୁ ଗୁଜୁରାତି ଅଳେଇଚ ୧ କପ ପାଣି ଛେନା, ସୁଜି ଓ ଚିନିକୁ ମିଶାଇ ଏକ ବହଳିଆ ମଣ୍ଡ ତିଆରି କରାଯାଇଥାଏ । ଏହାକୁ ଏକ ସରୁ ଫନ୍ଦ ଥିବା ଥାଳିରେ ରଖି ପତ୍ରରେ ଘୋଡ଼ାଇ ନିଆଁରେ ପୋଡ଼ାଯାଇଥାଏ । ଏହା ପରେ ଏହା ଉପରେ ଅଙ୍ଗାର ଆଦି ରଖି ପୋଡ଼ାଯାଇ ଏହି ମିଠାକୁ ତିଆରି କରାଯାଇଥାଏ । ଆଧାର ଓଡ଼ିଆ ଖାଦ୍ୟ ମିଠା	chenāpoḍa଼ goṭie oḍa଼iā miṭhā \| ehā chenā, cini, suji, kāju o kisamisare tiāri karāyāe \| chenāpoḍa଼ra ākṣarikamāne poḍa଼ā jāithibā chenā bā poḍa଼ikari tiāri karāyāithibā chenāre tiāri eka miṭhā \| ehā bādāmi hebāyāe~ ehāku poḍa଼āyāi tiāri karāyāithāe \| ehā jagannāthaṅkara chapana bhoga bhitaru goṭie \| itihāsa ehā oḍa଼iśāra naẏāgaḍa଼ jilāre bāraśaha śatābdīre janma neiachi \| seṭhākāra sudarśana sāhu nāmaka jaṇe guḍa଼iā dine rātire baḻakā chenāre guḍa଼ miśāi tāhāku sārārāti culi upare rakhideithile yāhā tāhā para dina sakāḻe chenāpoḍa଼ra rūpa neithilā \| omapheḍa଼ ehāra bikāśa o bāhāre bikri pāi~ nūā nūā yojanāmāna ārambha karichi \| chenāpoḍa଼ dibasa 2022 masihāru sudarśana sāhuṅka janmadina aprela māsa 11 tārikhaku chenāpoḍa଼ dibasa bhābare pāḻana karāyāuchi \| prastuti praṇāḻī upādāna 2 choṭa cāmaca cipuḍa଼ā chenā 3 choṭa cāmaca suji 15 choṭa cāmaca cini 1 kapa kisamisa 1 kapa kāju gujurāti aḻeica 1 kapa pāṇi chenā, suji o ciniku miśāi eka bahaḻiā maṇḍa tiāri karāyāithāe \| ehāku eka saru phanda thibā thāḻire rakhi patrare ghoḍa଼āi niā~re poḍa଼āyāithāe \| ehā pare ehā upare aṅgāra ādi rakhi poḍa଼āyāi ehi miṭhāku tiāri karāyāithāe \| ādhāra oḍa଼iā khādẏa miṭhā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	6,812	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9B%E0%AD%87%E0%AC%A8%E0%AC%BE%E0%AC%AA%E0%AD%8B%E0%AC%A1%E0%AC%BC	ଛେନାପୋଡ଼
ଓଡ଼ିଶୀ ଭାରତରେ ପ୍ରଚଳିତ ଓ ଓଡ଼ିଶାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ଏକ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନୃତ୍ୟ ଓ ସଙ୍ଗୀତ ପରମ୍ପରା । ଏଥିରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟକୁ ଭାରତ ସରକାର ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନୃତ୍ୟ ଓ ଓଡ଼ିଶୀ ସଙ୍ଗୀତକୁ ଓଡ଼ିଶା ସରକାର ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଙ୍ଗୀତ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ କରିଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶା ତତ୍କାଳୀନ କଳିଙ୍ଗର ଅଂଶ ଥିଲା ଓ ଖାରବେଳଙ୍କ ସମୟରେ ଖୋଦିତ ରାଣୀଗୁମ୍ଫା, ସ୍ୱର୍ଗପୁରୀ ଓ ମଞ୍ଚପୁରୀ ଗୁମ୍ଫାର ଗାତ୍ରରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଥିବା ନର୍ତ୍ତକୀମାନଙ୍କର ପ୍ରତିମା ତଥା ହାତୀଗୁମ୍ଫା ଅଭିଲେଖରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ନୃତ୍ୟ ବର୍ତ୍ତମାନର ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟର ସହ ସମ୍ବନ୍ଧ ଦର୍ଶାଇଥାଏ । ପ୍ରଥମ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ କାଳରେ ଆଧୁନିକ ଭୁବନେଶ୍ୱରସ୍ଥିତ ଖଣ୍ଡଗିରି ଓ ଉଦୟଗିରିଠାରେ ଓଡ଼ିଶୀ ଏକ ଉନ୍ନତ ନୃତ୍ୟକଳାରେ ପରିଣତ ହୋଇସାରିଥିଲା । ଭରତ ତାଙ୍କ ରଚିତ ନାଟ୍ୟ ଶାସ୍ତ୍ରରେ କଳିଙ୍ଗ ନୃତ୍ୟ ଶୈଳୀରେ ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟ ବାବଦରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ଏହାର ନାମ ଓଡ୍ର-ମାଗଧି ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲେ । ଭୁବନେଶ୍ୱରର ପର୍ଶୁରାମେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର, ବୈତାଳ ମନ୍ଦିର, ଶିଶିରେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର, ମାର୍କଣ୍ଡେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର, ମୁକ୍ତେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର, ରାଜରାଣୀ ମନ୍ଦିର, ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିର, ମେଘେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର, ପୁରୀର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଏବଂ କୋଣାର୍କର ସୂର୍ଯ୍ୟମନ୍ଦିରର ବର୍ହିଭାଗରେ ଖୋଦିତ ନର୍ତ୍ତକୀ ଓ ନାୟିକାମାନଙ୍କର ଅଙ୍ଗଭଙ୍ଗୀ ଓ ମୁଦ୍ରାରୁ ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟର ପରମ୍ପରା ସମୃଦ୍ଧ ହୋଇଥିବା ଜଣାଯାଏ । ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଏହି ନୃତ୍ୟ ଦେବଦାସୀ ନୃତ୍ୟ (ମାହାରୀ) ଓ ଗୋଟିପୁଅ ଆଦି ନୃତ୍ୟ ପରମ୍ପରାଦ୍ୱାରା ପରିବେଷିତ ହୋଇଆସୁଛି । ଭାରତ ସ୍ୱାଧୀନ ହେବା ପରେ ଏହି ନୃତ୍ୟ ପରମ୍ପରାର ପୁନରୁଦ୍ଧାର କରାଯାଇ ଓଡ଼ିଶୀ ନାମରେ ନାମକରଣ କରାଗଲା ଓ ୧୯୬୪ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶୀ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନୃତ୍ୟ ମାନ୍ୟତା ପାଇଲା । ଏହି ପଦଃକ୍ଷେପ ପଛରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ନୃତ୍ୟଗୁରୁ କାଳୀଚରଣ ପଟ୍ଟନାୟକ, ପଙ୍କଜ ଚରଣ ଦାସ, ଦେବ ପ୍ରସାଦ ଦାସ ଓ କେଳୁଚରଣ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ଭୂମିକା ଅନ୍ୟତମ । ଏହି ନୃତ୍ୟରେ ପଖଉଜ, ବେହେଲା, ଗିନି, ଝାଞ୍ଜ ଓ ବଂଶୀ ଆଦି ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଓଡ଼ିଶୀ ଭାରତର ଆଠଟି ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନୃତ୍ୟ ଭିତରୁ ଏକ । ପୁରାତନ ତତ୍ତ୍ୱ ଅନୁସାରେ ଏହା ଭାରତର ଜୀବନ୍ତ ନୃତ୍ୟକଳା ଭିତରୁ ଗୋଟିଏ । ଏହାର ତ୍ରିଭଙ୍ଗୀ ଠାଣି ବା ଦେହର ତିନୋଟି ଅଙ୍ଗ ମୁଣ୍ଡ, ଛାତି ଓ ଅଣ୍ଟାର ସ୍ୱାଧୀନ ଗତି ହେତୁ ଏହାକୁ ବାକି ଭାରତୀୟ ନୃତ୍ୟ ପରମ୍ପରାରୁ ଭିନ୍ନ । ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଅଙ୍ଗଭଙ୍ଗୀ ଓ ଲାଳିତ୍ୟ ତଥା ଏହାର ପାଞ୍ଚଗୋଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଯଥା: ମଙ୍ଗଳାଚରଣ, ବଟୁ, ପଲ୍ଲବୀ, ଅଭିନୟ ଓ ମୋକ୍ଷ ଅନ୍ୟତମ । ନୃତ୍ୟ ଆରମ୍ଭରେ ନର୍ତ୍ତକୀ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ପୁଷ୍ପାଞ୍ଜଳୀଦ୍ୱାରା ପ୍ରଣାମ ନିବେଦନ କରି ଶେଷରେ ମୋକ୍ଷ ଲାଭ କାମନା କରି ପ୍ରଣତି ଜଣାଇଥାନ୍ତି । ଏହି ନୃତ୍ୟରେ ପଖଉଜ, ବେହେଲା, ଗିନି, ଝାଞ୍ଜ ଓ ବଂଶୀ ଆଦି ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଓଡ଼ିଶୀର ମୌଳିକ ଚଉକୋଣ ନାଚକୁ ଚଉକା କୁହାଯାଏ । ଆରମ୍ଭ ଓ ଇତିହାସ ଖାରବେଳଙ୍କ ସମୟରେ ଅଙ୍କାଯାଇଥିବା ଉଦୟଗିରିର ମଞ୍ଚପୁରୀ ଗୁମ୍ଫାରେ ସବୁଠୁ ପୁରୁଣା ଓଡ଼ିଶୀ ନାଚର ଖୋଦିତ ହୋଇଥିବା ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ନାରୀମାନଙ୍କ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର ବାଜଣା ସହ ଓଡ଼ିଶୀ ନର୍ତ୍ତକୀମାନଙ୍କର ନାଚକୁ ଖାରବେଳ ଉପଭୋଗ କରୁଥିଲେ । ପରେ ଏହା ମନ୍ଦିର ଚଳଣିରେ ଯୋଡ଼ା ହେଲା । ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରରୁ ପ୍ରଥମେ ଆରମ୍ଭ କରି ତା'ପରେ ବାକି ଶିବ ଓ ବିଷ୍ଣୁ ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କରେ ଏହା ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇଥିଲା । ମାହାରୀମାନେ ନିଜ ଜୀବନ ଭଗବାନଙ୍କ ପାଖରେ ଅର୍ପଣ କରି ମନ୍ଦିର ଭିତରେ ନୃତ୍ୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିବାର ଓଡ଼ିଶାର ମନ୍ଦିର ଗାତ୍ରରେ ଥିବା ମୂର୍ତ୍ତିରୁ ଜଣାପଡ଼େ । ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଓଡ଼ିଶୀର ଇତିହାସ ଉଦୟଗିରିର ରାଣୀଗୁମ୍ଫାରୁ ମିଳିଥିବା ପୋଥିରୁ ଜଣାଯାଏ । ଐତିହାସିକ ପରମ୍ପରା ଓ ରୀତିନୀତିକୁ ଆଖିରେ ରଖି ଓଡ଼ିଶୀକୁ ସର୍ବପୁରାତନ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନୃତ୍ୟର ମାନ୍ୟତା ଦିଆଯାଇଥାଏ । ମନ୍ଦିର ଇତିହାସ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୨ୟ ଶତାବ୍ଦୀରେ ତିଆରି ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ଥିବା ଖଣ୍ଡଗିରି ଓ ଉଦୟଗିରି ସେତେବେଳର ସମ୍ରାଟ ଖାରବେଳଙ୍କଦ୍ୱାରା ତିଆରି କରାଯାଇଥିଲା । ଏହାର ଗୁମ୍ଫାରେ ଖୋଦିତ ମୂର୍ତ୍ତିରୁ ମିଳୁଥିବା ପ୍ରମାଣ ଭିତ୍ତିରେ ଓଡ଼ିଶୀକୁ ଏକ ପୁରାତନ ନୃତ୍ୟକଳା ବୋଲି ଗଣାଯାଇଥାଏ । କୋଣାର୍କ ଓ ବ୍ରହ୍ମେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର କାନ୍ଥରେ ଖୋଦିତ ଚିତ୍ରରେ ବି ନାଚୁଥିବା ନର୍ତ୍ତକ ଓ ନର୍ତ୍ତକୀଙ୍କ ଅଙ୍ଗଭଙ୍ଗୀ ଓଡ଼ିଶୀ ସହ ସମ୍ବନ୍ଧିତ । ଷଷ୍ଠ-ନବମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ତିଆରି ହୋଇଥିବା ବୌଦ୍ଧ କୀର୍ତ୍ତି, ଯାଜପୁରର ରତ୍ନଗିରିରେ ଥିବା ପାହାଡ଼ରେ ଏବେକାର ଓଡ଼ିଶୀ ସହ ସମାନତା ଥିବା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ସେହିପରି ହୀରାପୁରର ଚଉଷଠି ଯୋଗିନୀ ମନ୍ଦିର ଭଳି ତନ୍ତ୍ର ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କରେ ଥିବା ଯୋଗିନୀମାନଙ୍କ ମୁଦ୍ରାରେ ଓଡ଼ିଶୀ ସହ ସମାନତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଓଡ଼ିଶୀ, ଓଡ଼ିଶାର ଶିବ, ବିଷ୍ଣୁ ଓ ବାକି ମନ୍ଦିର (କୋଣାର୍କର ସୁର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର)ରେ ଥିବା ମୂର୍ତ୍ତିରେ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଶିକ୍ଷାରେ ୨୦୧୫ଠାରୁ ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଭାରତୀୟ ବୈଷୟିକ ଅନୁଷ୍ଠାନର ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂରେ ସ୍ନାତକ ପାଠ୍ୟକ୍ରମରେ ଓଡ଼ିଶୀ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଛି । ଏହା କୌଣସି ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନୃତ୍ୟକୁ ପାଠ୍ୟକ୍ରମରେ ଯୋଡ଼ିବାରେ ପ୍ରଥମ ବୈଷୟିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ । ଆଧାର ବାହାର ଆଧାର ଓଡ଼ିଶୀର ଇତିହାସ ଓଡ଼ିଶାର ନୃତ୍ୟ ଓ ସଙ୍ଗୀତ ନୃତ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକକଳା	oḍa଼iśī bhāratare pracaḻita o oḍa଼iśāru ārambha hoithibā eka śāstrīẏa nṛtẏa o saṅgīta paramparā \| ethire antarbhukta oḍa଼iśī nṛtẏaku bhārata sarakāra śāstrīẏa nṛtẏa o oḍa଼iśī saṅgītaku oḍa଼iśā sarakāra śāstrīẏa saṅgīta tālikābhukta karichanti \| oḍa଼iśā tatkāḻīna kaḻiṅgara aṃśa thilā o khārabeḻaṅka samaẏare khodita rāṇīgumphā, sୱrgapurī o mañcapurī gumphāra gātrare dekhibāku miḻuthibā narttakīmānaṅkara pratimā tathā hātīgumphā abhilekhare barṇṇita nṛtẏa barttamānara oḍa଼iśī nṛtẏara saha sambandha darśāithāe \| prathama khrīṣṭapūrba kāḻare ādhunika bhubaneśୱrasthita khaṇḍagiri o udaẏagiriṭhāre oḍa଼iśī eka unnata nṛtẏakaḻāre pariṇata hoisārithilā \| bharata tāṅka racita nāṭẏa śāstrare kaḻiṅga nṛtẏa śaiḻīre oḍa଼iśī nṛtẏa bābadare barṇṇanā kari ehāra nāma oḍra-māgadhi boli ullekha karithile \| bhubaneśୱrara parśurāmeśୱra mandira, baitāḻa mandira, śiśireśୱra mandira, mārkaṇḍeśୱra mandira, mukteśୱra mandira, rājarāṇī mandira, liṅgarāja mandira, megheśୱra mandira, purīra jagannātha mandira ebaṃ koṇārkara sūryẏamandirara barhibhāgare khodita narttakī o nāẏikāmānaṅkara aṅgabhaṅgī o mudrāru oḍa଼iśī nṛtẏara paramparā samṛddha hoithibā jaṇāyāe \| parabarttī kāḻare ehi nṛtẏa debadāsī nṛtẏa (māhārī) o goṭipua ādi nṛtẏa paramparādୱārā paribeṣita hoiāsuchi \| bhārata sୱādhīna hebā pare ehi nṛtẏa paramparāra punaruddhāra karāyāi oḍa଼iśī nāmare nāmakaraṇa karāgalā o 1964 masihāre oḍa଼iśī śāstrīẏa nṛtẏa mānẏatā pāilā \| ehi padaḥkṣepa pachare mukhẏataḥ nṛtẏaguru kāḻīcaraṇa paṭṭanāẏaka, paṅkaja caraṇa dāsa, deba prasāda dāsa o keḻucaraṇa mahāpātraṅka bhūmikā anẏatama \| ehi nṛtẏare pakhauja, behelā, gini, jhāñja o baṃśī ādi bādẏayantra bẏabahāra karāyāe \| oḍa଼iśī bhāratara āṭhaṭi śāstrīẏa nṛtẏa bhitaru eka \| purātana tattୱ anusāre ehā bhāratara jībanta nṛtẏakaḻā bhitaru goṭie \| ehāra tribhaṅgī ṭhāṇi bā dehara tinoṭi aṅga muṇḍa, chāti o aṇṭāra sୱādhīna gati hetu ehāku bāki bhāratīẏa nṛtẏa paramparāru bhinna \| baiśiṣṭẏa oḍa଼iśī nṛtẏara baiśiṣṭẏa madhẏare aṅgabhaṅgī o lāḻitẏa tathā ehāra pāñcagoṭi paryẏāẏa yathā: maṅgaḻācaraṇa, baṭu, pallabī, abhinaẏa o mokṣa anẏatama \| nṛtẏa ārambhare narttakī śrījagannāthaṅku puṣpāñjaḻīdୱārā praṇāma nibedana kari śeṣare mokṣa lābha kāmanā kari praṇati jaṇāithānti \| ehi nṛtẏare pakhauja, behelā, gini, jhāñja o baṃśī ādi bādẏayantra bẏabahāra karāyāe \| oḍa଼iśīra mauḻika caukoṇa nācaku caukā kuhāyāe \| ārambha o itihāsa khārabeḻaṅka samaẏare aṅkāyāithibā udaẏagirira mañcapurī gumphāre sabuṭhu puruṇā oḍa଼iśī nācara khodita hoithibā dekhibāku miḻithāe \| nārīmānaṅka bādẏayantra bājaṇā saha oḍa଼iśī narttakīmānaṅkara nācaku khārabeḻa upabhoga karuthile \| pare ehā mandira caḻaṇire yoḍa଼ā helā \| jagannātha mandiraru prathame ārambha kari tā'pare bāki śiba o biṣṇu mandiramānaṅkare ehā pracaḻita hoithilā \| māhārīmāne nija jībana bhagabānaṅka pākhare arpaṇa kari mandira bhitare nṛtẏa pradarśana karibā ārambha karithibāra oḍa଼iśāra mandira gātrare thibā mūrttiru jaṇāpaḍa଼e \| khrīṣṭapūrba dୱitīẏa śatābdīre oḍa଼iśīra itihāsa udaẏagirira rāṇīgumphāru miḻithibā pothiru jaṇāyāe \| aitihāsika paramparā o rītinītiku ākhire rakhi oḍa଼iśīku sarbapurātana śāstrīẏa nṛtẏara mānẏatā diāyāithāe \| mandira itihāsa khrīṣṭapūrba 2ẏa śatābdīre tiāri bhubaneśୱrare thibā khaṇḍagiri o udaẏagiri setebeḻara samrāṭa khārabeḻaṅkadୱārā tiāri karāyāithilā \| ehāra gumphāre khodita mūrttiru miḻuthibā pramāṇa bhittire oḍa଼iśīku eka purātana nṛtẏakaḻā boli gaṇāyāithāe \| koṇārka o brahmeśୱra mandira kānthare khodita citrare bi nācuthibā narttaka o narttakīṅka aṅgabhaṅgī oḍa଼iśī saha sambandhita \| ṣaṣṭha-nabama śatābdīre tiāri hoithibā bauddha kīrtti, yājapurara ratnagirire thibā pāhāḍa଼re ebekāra oḍa଼iśī saha samānatā thibā dekhibāku miḻe \| sehipari hīrāpurara cauṣaṭhi yoginī mandira bhaḻi tantra mandiramānaṅkare thibā yoginīmānaṅka mudrāre oḍa଼iśī saha samānatā parilakṣita hoithāe \| oḍa଼iśī, oḍa଼iśāra śiba, biṣṇu o bāki mandira (koṇārkara suryẏa mandira)re thibā mūrttire madhẏa dekhibāku miḻe \| śikṣāre 2015ṭhāru bhubaneśୱrara bhāratīẏa baiṣaẏika anuṣṭhānara iñjiniẏariṃre snātaka pāṭhẏakramare oḍa଼iśī antarbhukta hoichi \| ehā kauṇasi śāstrīẏa nṛtẏaku pāṭhẏakramare yoḍa଼ibāre prathama baiṣaẏika anuṣṭhāna \| ādhāra bāhāra ādhāra oḍa଼iśīra itihāsa oḍa଼iśāra nṛtẏa o saṅgīta nṛtẏa oḍa଼iśāra lokakaḻā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	6,814	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%93%E0%AC%A1%E0%AC%BC%E0%AC%BF%E0%AC%B6%E0%AD%80	ଓଡ଼ିଶୀ
ଇନ୍ଦିରା ପ୍ରିୟଦର୍ଶିନୀ ଗାନ୍ଧୀ, ଭାରତର ପ୍ରଥମ ମହିଳା ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ । ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବେ ୧୯୬୬ରୁ ୧୯୭୭ ଯାଏଁ ଏବଂ ପରେ ୧୯୮୦ରୁ ୧୯୮୪ (ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ହତ୍ୟା) ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସର୍ବାଧିକ ଦିନ ଦେଶର ସେବା କରିବାରେ ସେ ହେଉଛନ୍ତି ଦ୍ୱିତୀୟ ଭାରତୀୟ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ । ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ଭାରତର ପ୍ରଥମ ପ୍ରଧାନ ମନ୍ତ୍ରୀ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କ ଏକମାତ୍ର ସନ୍ତାନ । ୧୯୫୯ ମସିହାରେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ସଭାପତି ଭାବେ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇ ସେ ତାଙ୍କର ରାଜନୈତିକ ଜୀବନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ୧୯୬୪ରେ ପିତାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ପ୍ରଧାନ ମନ୍ତ୍ରୀ ପଦପାଇଁ ଦୌଡରେ ସାମିଲ ହେବାକୁ ମନାକରି ଲାଲ ବାହାଦୁର ଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳରେ ଜଣେ କ୍ୟାବିନେଟ ମନ୍ତ୍ରୀଭାବେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁପରେ, ୧୯୬୬ରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନରେ ସେ ତାଙ୍କ ବିରୋଧୀ ପ୍ରାର୍ଥୀ ମୋରାରଜୀ ଦେଶାଇଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରି ଭାରତର ପ୍ରଧାନ ମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବେ ନିର୍ବାଚିତ ହେଲେ । ପ୍ରାଥମିକ ଜୀବନ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ (ଜନ୍ମ ନାମ- ଇନ୍ଦିରା ନେହେରୁ) ଆଲାହାବାଦର ଏକ କାଶ୍ମୀରୀ ପଣ୍ଡିତ ପରିବାରରେ ୧୯ ନଭେମ୍ବର, ୧୯୧୭ ଦିନ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପିତା ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ ଏକ ଆଗଧାଡିର ନେତା ଥିଲେ ଯିଏ କି ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଭାରତର ପ୍ରଥମ ପ୍ରଧାନ ମନ୍ତ୍ରୀ ହୋଇଥିଲେ । ପିତା ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ ଏବଂ ମାତା କମଳା ନେହେରୁଙ୍କ ସେ ଏକମାତ୍ର ସନ୍ତାନ ଥିଲେ । ମାତାଙ୍କ ସହ ଆନନ୍ଦ ଭବନରେ ତାଙ୍କ ପିଲାଦିନ କଟିଥିଲା । ମାଆ କମଳା ଅଧିକାଂଶ ସମୟରେ ଅସୁସ୍ଥ ରହୁଥିଲେ ଏବଂ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟସ୍ତତା ମଧ୍ୟରେ ଜବାହର ଅଧିକାଂଶ ସମୟ ବାହାରେ ରହୁଥିବାରୁ ଇନ୍ଦିରାଙ୍କ ବାଲ୍ୟଜୀବନ ନିଃସଙ୍ଗ ତଥା ଦୁଃଖପୂର୍ଣ୍ନ ଥିଲା । ମାଆ କମଳା ନେହରୁ ଯକ୍ଷ୍ମାରେ ପୀଡ଼ିତ ହୋଇ କମ୍ ବୟସରେ ପ୍ରାଣ ହରାଇଥିଲେ । ବାଲ୍ୟ ଜୀବନରେ ଇନ୍ଦିରାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ସହ ସୀମିତ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସଂପର୍ହ ରହିଥିଲେ ବି ପତ୍ରାଳାପ ମାଧ୍ୟମରେ ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପରୋକ୍ଷ ସମ୍ପର୍କର ପରିସର ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା । ଅନିୟମିତ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା ମଧ୍ୟରେ ଇନ୍ଦିରା ମାଟ୍ରିକ ଶିକ୍ଷା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ (୧୯୩୪) ମୁଖ୍ୟତଃ ଘରୋଇ ଶିକ୍ଷକଙ୍କଦ୍ୱାରା ଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରିଥିଲେ । ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରେ ସେ ଦିଲ୍ଲୀର ମୋଡେର୍ଣ୍ଣ ବିଦ୍ୟାଳୟ (Modern School), ଆଲାହାବାଦର ସେଇଣ୍ଟ ସେସିଲା ଏବଂ ସେଇଣ୍ଟ ମେରୀ ଖ୍ରୀଷ୍ଟୀୟାନ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଜେନେଭାର ଇକୋଲେ ଇଣ୍ଟନ୍ୟାସନାଲେ ବିଦ୍ୟାଳୟ, ବେକ୍ସର ଇକୋଲେ ନୌଭେଲା ତଥା ପୁନା ଓ ମୁମ୍ବାଇର ପ୍ୟୂପିଲସ୍ ଓନ୍ ସ୍କୁଲରେ ବିଦ୍ୟାଲାଭ କରିଥିଲେ । ପରେ ସେ ଶାନ୍ତିନିକେତନର ବିଶ୍ୱ ଭାରତୀରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ଶାନ୍ତିନିକେତନରେ ରବିନ୍ଦ୍ରନାଥ ଟାଗୋରଙ୍କଦ୍ୱାରା ସେ ଇନ୍ଦିରା ପ୍ରିୟଦର୍ଶିନୀ ନାମରେ ପରିଚିତ ହେଲେ । ଏହାର ବର୍ଷକ ପରେ ଅସୁସ୍ଥ ମାଁଙ୍କର ସେବା କରିବାକୁ ସେ ଶାନ୍ତିନିକେତନ ଛାଡି ଇଉରୋପ ଚାଲିଗଲେ । ତେବେ ଇଉରୋପ ରହଣିକାଳରେ ତାଙ୍କର ଅକ୍‌ସଫୋର୍ଡ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପଢ଼ିବା ସ୍ଥିର ହେଲା । ତେବେ ମାଁ କମଳା ନେହେରୁଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ୧୯୩୭ରେ ସେ ଅକ୍‌ସଫୋର୍ଡର ସୋମରଭିଲ୍ଲା ମହାବିଦ୍ୟାଳରେ ଯୋଗଦେବା ପୂର୍ବରୁ ସାମୟିକ ଭାବେ ବ୍ୟାଡମିଣ୍ଟନ୍ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ବିଦ୍ୟାଲାଭ କରିଥିଲେ । ଏଠାରେ ବିଦ୍ୟାଳୟର ପ୍ରବେଶ ପରୀକ୍ଷାରେ ଲାଟିନ ବିଷୟରେ ଭଲ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି ନ ପାରି ପ୍ରଥମ ଥର ଅକୃତକାର୍ଯ୍ୟ ହେବାପରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଥର ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରବେଶ ପରୀକ୍ଷା ଦେବାକୁ ପଡିଥିଲା । ଅକ୍‌ସଫୋର୍ଡ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଇତିହାସ, ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଓ ଅର୍ଥନୀତିରେ ତାଙ୍କରି ପ୍ରଦର୍ଶନ ଭଲ ଥିଲେ ବି ଲାଟିନରେ ସେ ଦୁର୍ବଳ ଥିଲେ । ଇଉରୋପ ରହଣୀ କାଳରେ ଇନ୍ଦିରାଙ୍କ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଠିକ୍ ରହୁ ନ ଥିଲା । ଫଳରେ ସେ ବାରମ୍ବାର ଡାକ୍ତରଙ୍କଦ୍ୱାରା ଚିକିତ୍ସିତ ହେଉଥିଲେ । ଏପରିକି ସୁସ୍ଥ ହେବା ନିମିତ୍ତ ତାଙ୍କୁ ବହୁବାର ସୁଇଜରଲାଣ୍ଡ ଯିବାକୁ ପଡିଥିଲା । ୧୯୪୦ରେ ସେ ଯେତେବେଳେ ଚିକିତ୍ସାଧୀନ ଅବସ୍ଥାରେ ସେଠାରେ ଥିଲେ, ନାଜିସେନାଙ୍କଦ୍ୱାରା ଇଉରୋପ ଅଧିକୃତ ହୋଇଥିଲା । ଇନ୍ଦିରା ପର୍ତ୍ତୁଗାଲ ଦେଇ ଇଂଲାଣ୍ଡ ଫେରିଯିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲେ, କିନ୍ତୁ ପାଖାପାଖି ଦୁଇମାସ ପାଇଁ ସେ ପଥମଧ୍ୟରେ ଫସି ରହିଲେ । ୧୯୪୧ରେ ସେ ଇଂଲାଣ୍ଡ ଫେରିବାକୁ ସକ୍ଷମ ହେଲେ ଏବଂ ସେଠାରୁ ଦିଲ୍ଲୀ ଫେରିଆସିଲେ । ଫଳରେ ଅକ୍‌ସଫୋର୍ଡର ଶିକ୍ଷା ସମାପ୍ତ କରିପାରିଲେ ନାହିଁ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ସେହି ଉନିଭରସିଟି ଇନ୍ଦିରାଙ୍କୁ ଡକ୍ଟରେଟ ଉପାଧିରେ ସମ୍ମାନିତ କରିଥିଲା । ପୁଣି ୨୦୧୦ରେ ଅକ୍‌ସଫୋର୍ଡ ଇନ୍ଦିରାଙ୍କୁ ଏସିଆ ମହାଦେଶର ଦଶଜଣଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ୟତମ ଅକ୍ସ୍‌ଫୋର୍ଡ ସ୍ନାତକ ଭାବେ ମନୋନୀତ କରି ସମ୍ମାନୀତ କରିଥିଲା । ଗ୍ରେଟବ୍ରିଟେନ୍‌ରେ ରହଣୀକାଳରେ ଇନ୍ଦିରା ବହୁବାର ତାଙ୍କ ଭାବୀ ସ୍ୱାମୀ ଫିରୋଜଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସହ ଦେଖା କରୁଥିଲେ । ଇନ୍ଦିରା ଫିରୋଜଙ୍କୁ ଅଲାହାବାଦରୁ ହିଁ ଜାଣିଥିଲେ । ଯୁବକ ଫିରୋଜ ସେତେବେଳେ ଲଣ୍ଡନ ସ୍କୁଲ ଅଫ୍ ଇକୋନୋମିକସ୍‌ରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିଲେ । ପରନର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଇନ୍ଦିରା ଏବଂ ଫିରୋଜଙ୍କ ( ଯିଏକି ଗୁଜରାଟର ଏକ ପାର୍ଶୀ ସଂପ୍ରଦାୟର) ବିବାହ ଆଲାହାବାଦରେ ଆଦି ଧର୍ମ ରୀତି ଅନୁସାରେ ସପନ୍ନ ହୋଇଥିଲା । ୧୯୫୦ ଦଶକରେ ବିବାହ ପରେ ଶ୍ରୀମତି ଗାନ୍ଧୀ ପିତାଙ୍କ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀତ୍ୱ କାଳରେ ତାଙ୍କରି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସହାୟକ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କଲେ । ଏହି ଦଶକର ଶେଷ ଆଡକୁ ସେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ସଭାପତି ହଲେ । ତାଙ୍କରି ସଭାପତିତ୍ୱ କାଳରେ, ୧୯୫୯ରେ କେରଳରେ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ଶାସିତ ସରକାରର ପତନ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରାଇବାରେ ତାଙ୍କରି ଭୂମିକା ମୁଖ୍ୟ ଥିଲା । ୧୯୬୪ରେ ପିତା ଜବାହରଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ସେ ରାଜ୍ୟ ସଭାର ସଭ୍ୟ ମନୋନୀତ ହେଲେ ଏବଂ ଲାଲବାହାଦୁର ଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳରେ ଜଣେ କ୍ୟାବିନେଟ ପାହ୍ୟାର ମନ୍ତ୍ରୀ (ସୂଚନା ଏବଂ ପ୍ରସାରଣ ବିଭାଗ) ଭାବେ ସ୍ଥାନ ପାଇଲେ । ୧୯୬୬ରେ ଶାସ୍ତୀଙ୍କ ପରଲୋକ ପରେ, ମୋରାରଜୀ ଦେଶାଇଙ୍କୁ ପରାଜିତ କରି ସେ କଂଗ୍ରେସର ବିଧାୟକ ଦଳର ଦଳୀୟ ନେତା ଭାବେ ମନୋନୀତ ହେଲେ । କଂଗ୍ରେସର ତତ୍କାଳୀନ ଜଣାଶୁଣା ନେତା କେ. କାମରାଜ ଇନ୍ଦିରାଙ୍କୁ ଜିତାଇବାରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ନେଇଥିଲେ । ନେହେରୁଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ଲାଲ ବହାଦୁର ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଭାରତର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହୋଇଥିଲେ।ସେ ସମୟରେ ଇନ୍ଦିରା ସୂଚନା ଓ ପ୍ରସାରଣ ବିଭାଗ ମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବେ ଦାୟିତ୍ୱ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Rare pictures of Indira Gandhi ୧୯୧୭ ଜନ୍ମ ୧୯୮୪ ମୃତ୍ୟୁ ଭାରତର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଭାରତ ରତ୍ନ ସମ୍ମାନିତ ରାଜନୀତି ନେହେରୁ-ଗାନ୍ଧୀ ପରିବାର	indirā priẏadarśinī gāndhī, bhāratara prathama mahiḻā pradhānamantrī thile \| pradhānamantrī bhābe 1966ru 1977 yāe~ ebaṃ pare 1980ru 1984 (indirā gāndhīṅka hatẏā) paryẏanta sarbādhika dina deśara sebā karibāre se heuchanti dୱitīẏa bhāratīẏa pradhānamantrī \| indirā gāndhī bhāratara prathama pradhāna mantrī jabāharalāla neheruṅka ekamātra santāna \| 1959 masihāre bhāratīẏa jātīẏa kaṃgresara sabhāpati bhābe nirbācita hoi se tāṅkara rājanaitika jībana ārambha karithile \| 1964re pitāṅka mṛtẏu pare pradhāna mantrī padapāi~ dauḍare sāmila hebāku manākari lāla bāhādura śāstrīṅka mantrīmaṇḍaḻare jaṇe kẏābineṭa mantrībhābe yoga deithile \| śāstrīṅka mṛtẏupare, 1966re anuṣṭhita sādhāraṇa nirbācanare se tāṅka birodhī prārthī morārajī deśāiṅku parāsta kari bhāratara pradhāna mantrī bhābe nirbācita hele \| prāthamika jībana indirā gāndhī (janma nāma- indirā neheru) ālāhābādara eka kāśmīrī paṇḍita paribārare 19 nabhembara, 1917 dina janma grahaṇa karithile \| tāṅka pitā jabāharalāla neheru bhāratīẏa sୱādhīnatā saṃgrāmare eka āgadhāḍira netā thile yie ki parabarttī samaẏare bhāratara prathama pradhāna mantrī hoithile \| pitā jabāharalāla neheru ebaṃ mātā kamaḻā neheruṅka se ekamātra santāna thile \| mātāṅka saha ānanda bhabanare tāṅka pilādina kaṭithilā \| māā kamaḻā adhikāṃśa samaẏare asustha rahuthile ebaṃ rājanaitika bẏastatā madhẏare jabāhara adhikāṃśa samaẏa bāhāre rahuthibāru indirāṅka bālẏajībana niḥsaṅga tathā duḥkhapūrṇna thilā \| māā kamaḻā neharu yakṣmāre pīḍa଼ita hoi kam baẏasare prāṇa harāithile \| bālẏa jībanare indirāṅka pitāṅka saha sīmita pratẏakṣa saṃparha rahithile bi patrāḻāpa mādhẏamare ubhaẏaṅka madhẏare parokṣa samparkara parisara bṛddhi pāithilā \| aniẏamita bidẏāḻaẏa śikṣā madhẏare indirā māṭrika śikṣā paryẏanta (1934) mukhẏataḥ gharoi śikṣakaṅkadୱārā śikṣā lābha karithile \| prāthamika starare se dillīra moḍerṇṇa bidẏāḻaẏa (Modern School), ālāhābādara seiṇṭa sesilā ebaṃ seiṇṭa merī khrīṣṭīẏāna bidẏāḻaẏa jenebhāra ikole iṇṭanẏāsanāle bidẏāḻaẏa, beksara ikole naubhelā tathā punā o mumbāira pẏūpilas on skulare bidẏālābha karithile \| pare se śāntiniketanara biśୱ bhāratīre yoga deithile \| śāntiniketanare rabindranātha ṭāgoraṅkadୱārā se indirā priẏadarśinī nāmare paricita hele \| ehāra barṣaka pare asustha mā~ṅkara sebā karibāku se śāntiniketana chāḍi iuropa cāligale \| tebe iuropa rahaṇikāḻare tāṅkara ak‌saphorḍa biśୱbidẏāḻaẏare paḍha଼ibā sthira helā \| tebe mā~ kamaḻā neheruṅka mṛtẏu pare 1937re se ak‌saphorḍara somarabhillā mahābidẏāḻare yogadebā pūrbaru sāmaẏika bhābe bẏāḍamiṇṭan bidẏāḻaẏare bidẏālābha karithile \| eṭhāre bidẏāḻaẏara prabeśa parīkṣāre lāṭina biṣaẏare bhala pradarśana kari na pāri prathama thara akṛtakāryẏa hebāpare dୱitīẏa thara pāi~ tāṅku prabeśa parīkṣā debāku paḍithilā \| ak‌saphorḍa biśୱbidẏāḻaẏare itihāsa, rājanīti bijñāna o arthanītire tāṅkari pradarśana bhala thile bi lāṭinare se durbaḻa thile \| iuropa rahaṇī kāḻare indirāṅka sୱāsthẏa ṭhik rahu na thilā \| phaḻare se bārambāra ḍāktaraṅkadୱārā cikitsita heuthile \| epariki sustha hebā nimitta tāṅku bahubāra suijaralāṇḍa yibāku paḍithilā \| 1940re se yetebeḻe cikitsādhīna abasthāre seṭhāre thile, nājisenāṅkadୱārā iuropa adhikṛta hoithilā \| indirā parttugāla dei iṃlāṇḍa pheriyibāku ceṣṭā kale, kintu pākhāpākhi duimāsa pāi~ se pathamadhẏare phasi rahile \| 1941re se iṃlāṇḍa pheribāku sakṣama hele ebaṃ seṭhāru dillī pheriāsile \| phaḻare ak‌saphorḍara śikṣā samāpta karipārile nāhi~ \| parabarttī samaẏare sehi unibharasiṭi indirāṅku ḍakṭareṭa upādhire sammānita karithilā \| puṇi 2010re ak‌saphorḍa indirāṅku esiā mahādeśara daśajaṇaṅka madhẏare anẏatama aks‌phorḍa snātaka bhābe manonīta kari sammānīta karithilā \| greṭabriṭen‌re rahaṇīkāḻare indirā bahubāra tāṅka bhābī sୱāmī phirojagāndhīṅka saha dekhā karuthile \| indirā phirojaṅku alāhābādaru hi~ jāṇithile \| yubaka phiroja setebeḻe laṇḍana skula aph ikonomikas‌re adhẏaẏana karuthile \| paranarttī samaẏare indirā ebaṃ phirojaṅka ( yieki gujarāṭara eka pārśī saṃpradāẏara) bibāha ālāhābādare ādi dharma rīti anusāre sapanna hoithilā \| 1950 daśakare bibāha pare śrīmati gāndhī pitāṅka pradhānamantrītୱ kāḻare tāṅkari bẏaktigata sahāẏaka bhābe kāryẏa kale \| ehi daśakara śeṣa āḍaku se bhāratīẏa jātīẏa kaṃgresara sabhāpati hale \| tāṅkari sabhāpatitୱ kāḻare, 1959re keraḻare kamẏuniṣṭa śāsita sarakārara patana suniścita karāibāre tāṅkari bhūmikā mukhẏa thilā \| 1964re pitā jabāharaṅka mṛtẏu pare se rājẏa sabhāra sabhẏa manonīta hele ebaṃ lālabāhādura śāstrīṅka mantrīmaṇḍaḻare jaṇe kẏābineṭa pāhẏāra mantrī (sūcanā ebaṃ prasāraṇa bibhāga) bhābe sthāna pāile \| 1966re śāstīṅka paraloka pare, morārajī deśāiṅku parājita kari se kaṃgresara bidhāẏaka daḻara daḻīẏa netā bhābe manonīta hele \| kaṃgresara tatkāḻīna jaṇāśuṇā netā ke. kāmarāja indirāṅku jitāibāre mukhẏa bhūmikā neithile \| neheruṅka mṛtẏu pare lāla bahādura śāstrī bhāratara pradhānamantrī hoithile\|se samaẏare indirā sūcanā o prasāraṇa bibhāga mantrī bhābe dāẏitୱ grahaṇa karithile\| ādhāra adhika tathẏa Rare pictures of Indira Gandhi 1917 janma 1984 mṛtẏu bhāratara pradhānamantrī bhārata ratna sammānita rājanīti neheru-gāndhī paribāra	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	6,830	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%87%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0%E0%AC%BE%20%E0%AC%97%E0%AC%BE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A7%E0%AD%80	ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ
ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୧୯୮୧	ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 1981	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	6,832	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A7%E0%AD%AF%E0%AD%AE%E0%AD%A7	୧୯୮୧
୧୮୭୭ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ \| ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ୯ ଅକ୍ଟୋବର - ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ, ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ, କବି, ଲେଖକ ଓ ଦୈନିକ ଖବରକାଗଜ ସମାଜର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା (ମୃତ୍ୟୁ. ୧୯୨୮) ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୧୮୭୭	1877 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe \| ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara 9 akṭobara - gopabandhu dāsa, sୱādhīnatā saṃgrāmī, kabi, lekhaka o dainika khabarakāgaja samājara pratiṣṭhātā (mṛtẏu. 1928) mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 1877	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	6,834	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A7%E0%AD%AE%E0%AD%AD%E0%AD%AD	୧୮୭୭
୧୯୧୭ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ \| ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ୧୯ ନଭେମ୍ବର – ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ, ଭାରତର ପ୍ରଥମ ମହିଳା ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ (ମୃତ୍ୟୁ. ୧୯୮୪) ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୧୯୧୭	1917 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe \| ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara 19 nabhembara – indirā gāndhī, bhāratara prathama mahiḻā pradhānamantrī (mṛtẏu. 1984) mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 1917	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	6,835	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A7%E0%AD%AF%E0%AD%A7%E0%AD%AD	୧୯୧୭
୧୮୬୯ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ \| ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ୨ ଅକ୍ଟୋବର – ମୋହନଦାସ କରମଚାନ୍ଦ ଗାନ୍ଧି, ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ, ଭାରତର ଜାତୀୟ ପିତା (ମୃତ୍ୟୁ. ୧୯୪୮) ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୧୮୬୯	1869 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe \| ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara 2 akṭobara – mohanadāsa karamacānda gāndhi, bhāratīẏa sୱādhīnatā saṃgrāmī, bhāratara jātīẏa pitā (mṛtẏu. 1948) mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 1869	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	6,847	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A7%E0%AD%AE%E0%AD%AC%E0%AD%AF	୧୮୬୯
୧୯୩୬ ଅପ୍ରେଲ ୧ ତାରିଖ ଦିନ ଏକ ରାଜ୍ୟ ଭାବେ ନବଗଠିତ ହେବା ସ୍ମୃତିରେ ଅପ୍ରେଲ ମାସ ୧ ତାରିଖ ଦିନ ଉତ୍କଳ ଦିବସ (ଓଡ଼ିଶା ଦିବସ) ପାଳନ କରାଯାଇଥାଏ । ଭାଷା ଭିତ୍ତିରେ ରାଜ୍ୟଗଠନ ହେବାରେ ଓଡ଼ିଶା ଭାରତର ପ୍ରଥମ ରାଜ୍ୟ । ୧୫୬୮ରେ ଶେଷ ରାଜା ମୁକୁନ୍ଦ ଦେବଙ୍କ ଦେହାନ୍ତ ପରେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନରୁ ଅଲଗା ହୋଇ ଏକ "ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଉତ୍କଳ ପ୍ରଦେଶ" ଗଠନ କରିବା ପାଇଁ ମଧୁସୂଦନ ଦାସ, ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତି, ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ, ନୀଳକଣ୍ଠ ଦାସ, ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେର, ରାଧାନାଥ ରାୟ, ବାସୁଦେବ ସୁଢ଼ଳ ଦେବ ଓ କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଗଜପତିଙ୍କ ଚେଷ୍ଟାରେ ଆନ୍ଦୋଳନ ତେଜିଥିଲା । ପ୍ରଥମେ ଛଅଟି ଜିଲ୍ଲା କଟକ, ପୁରୀ, ବାଲେଶ୍ୱର, ସମ୍ବଲପୁର, କୋରାପୁଟ ଓ ଗଞ୍ଜାମକୁ ନେଇ ଓଡ଼ିଶା ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା । ଇତିହାସ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ରାଜ୍ୟ ଗଠନ ପାଇଁ ମୁଖ୍ୟ ବିପ୍ଳବ ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀ ଗଠନ ଦିନଠାରୁ ତିନି ଦଶନ୍ଧି ଧରି ଲାଗିରହିଥିଲା ଓ ଏହା ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶର ମୂଳଦୁଆ ସ୍ଥାପନକରିଥିଲା । ମଧୁସୂଦନ ଦାସ, ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ, ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତି, ନୀଳକଣ୍ଠ ଦାସ, ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେର, ରାଧାନାଥ ରାୟ, ବାସୁଦେବ ସୁଢ଼ଳ ଦେବ ଓ କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଗଜପତି ନାରାୟଣ ଦେବ ଆଦିଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ଅଧିକ ତୀବ୍ର ହୋଇଥିଲା । ସାର ଅଷ୍ଟିନ ହବାକ ଓଡ଼ିଶାର ପହିଲା ରାଜ୍ୟପାଳ ଭାବରେ ଶପଥ ନେଇଥିଲେ । ୧୯୩୬ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ ପହିଲା ଦିନ ଓଡ଼ିଶାକୁ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ରାଜ୍ୟର ମାନ୍ୟତା ମିଳିଥିଲା । ୧୯୯୨ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶାର ୧୩ଟି ଜିଲ୍ଲାକୁ ପୁନର୍ବିଭାଜନ କରି ୩୦ଟି ଜିଲ୍ଲାରେ ଭାଗ କରାଗଲା । ପ୍ରତି ବର୍ଷ ଏପ୍ରିଲ ପହିଲା ଦିନଟିକୁ ଉତ୍କଳ ଦିବସ ନାମରେ ପାଳନ କରାଯାଇ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଦେଶ ଗଠନର କର୍ଣ୍ଣଧାରମାନଙ୍କୁ ସମ୍ମାନ ଅର୍ପଣକରାଯାଏ । , ଏବେ ଓଡ଼ିଶାରେ ୩୦ଟି ଜିଲ୍ଲା ରହିଛି । ଅଧିକ ପଠନ ଓଡ଼ିଶାର ଜିଲ୍ଲାମାନଙ୍କର ତାଲିକା ଆଧାର ଓଡ଼ିଶାର ଇତିହାସ ଅପ୍ରେଲ ମାସର ପାଳିତ ଦିବସ ଭାରତୀୟ ରାଜ୍ୟ ଗଠନ ଦିବସ	1936 aprela 1 tārikha dina eka rājẏa bhābe nabagaṭhita hebā smṛtire aprela māsa 1 tārikha dina utkaḻa dibasa (oḍa଼iśā dibasa) pāḻana karāyāithāe \| bhāṣā bhittire rājẏagaṭhana hebāre oḍa଼iśā bhāratara prathama rājẏa \| 1568re śeṣa rājā mukunda debaṅka dehānta pare briṭiśa śāsanaru alagā hoi eka "sୱtantra utkaḻa pradeśa" gaṭhana karibā pāi~ madhusūdana dāsa, phakīra mohana senāpati, gopabandhu dāsa, nīḻakaṇṭha dāsa, gaṅgādhara mehera, rādhānātha rāẏa, bāsudeba suḍha଼ḻa deba o kṛṣṇacandra gajapatiṅka ceṣṭāre āndoḻana tejithilā \| prathame chaaṭi jillā kaṭaka, purī, bāleśୱra, sambalapura, korāpuṭa o gañjāmaku nei oḍa଼iśā gaṭhana karāyāithilā \| itihāsa eka sୱtantra rājẏa gaṭhana pāi~ mukhẏa bipḻaba utkaḻa sammiḻanī gaṭhana dinaṭhāru tini daśandhi dhari lāgirahithilā o ehā eka sୱtantra oḍa଼iśā pradeśara mūḻaduā sthāpanakarithilā \| madhusūdana dāsa, gopabandhu dāsa, phakīra mohana senāpati, nīḻakaṇṭha dāsa, gaṅgādhara mehera, rādhānātha rāẏa, bāsudeba suḍha଼ḻa deba o kṛṣṇacandra gajapati nārāẏaṇa deba ādiṅka netṛtୱre ehi āndoḻana adhika tībra hoithilā \| sāra aṣṭina habāka oḍa଼iśāra pahilā rājẏapāḻa bhābare śapatha neithile \| 1936 masihā eprila pahilā dina oḍa଼iśāku eka sୱtantra rājẏara mānẏatā miḻithilā \| 1992 masihāre oḍa଼iśāra 13ṭi jillāku punarbibhājana kari 30ṭi jillāre bhāga karāgalā \| prati barṣa eprila pahilā dinaṭiku utkaḻa dibasa nāmare pāḻana karāyāi sୱtantra pradeśa gaṭhanara karṇṇadhāramānaṅku sammāna arpaṇakarāyāe \| , ebe oḍa଼iśāre 30ṭi jillā rahichi \| adhika paṭhana oḍa଼iśāra jillāmānaṅkara tālikā ādhāra oḍa଼iśāra itihāsa aprela māsara pāḻita dibasa bhāratīẏa rājẏa gaṭhana dibasa	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	6,855	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%89%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%95%E0%AC%B3%20%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%AC%E0%AC%B8	ଉତ୍କଳ ଦିବସ
ମନମୋହନ ସିଂହ (; ଜନ୍ମ : ୨୩ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୯୩୨), ଜଣେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ଓ ୨୦୦୪-୨୦୧୪ ଯାଏଁ ଭାରତର ୧୪ତମ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ। ସିଂହ ଭାରତରର ପ୍ରଥମ ସିଖ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ ନେହେରୁଙ୍କ ପରେ ନିଜର ୫ବର୍ଷ କାର୍ଯକାଳ ଶେଷ କରି ପୁନରବାର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହୋଇଥିଲେ। ଗାହ (ବର୍ତ୍ତମାନର ପାକିସ୍ତାନ ରେ)ରେ ଜନ୍ମିତ ସିଂହ ଓ ତାଙ୍କ ପରିବାର ୧୯୪୭ ମସିହାରେ ଦେଶ ବିଭାଜନ ସମୟରେ ଭାରତ ଆସିଥିଲେ। ଅକ୍ସଫୋର୍ଡ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ଡକ୍ଟରେଟ (PhD) ପ୍ରାପ୍ତ କରି , ୧୯୬୬-୬୯ ଯାଏଁ ଜାତିସଂଘରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ। ଲଲିତ ନାରାୟଣ ମିଶ୍ରଙ୍କ ବିଦେଶ ବ୍ୟାପାର ମନ୍ତ୍ରାଳୟରେ ମୁଖ୍ୟ ପରାମର୍ଶଦାତା ହୋଇ ସେ ନିଜର ବ୍ୟୁରୋକ୍ରାଟିକ କ୍ୟାରିୟର ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ୨୯୭୦ ଓ ୮୦ ଦଶକରେ ସିଂହ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ବହୁତ ମୁଖ୍ୟ ପଦରେ ଥିଲେ, ଯେମିତି ମୁଖ୍ୟ ଅର୍ଥ ପରାମର୍ଶଦାତା (୧୯୭୨-୭୬) , ରିଜର୍ବ ବ୍ୟାଙ୍କ ଗଭର୍ଣ୍ଣର (୧୯୮୨-୮୫) ଓ ଯୋଜନା ଆୟୋଗ ମୁଖ୍ୟ (୧୯୮୫-୮୭)। ୧୯୯୧ ମସିହାରେ ଭାରତ ଆର୍ଥିକ ସଂକଟରେ ଥିବା ସମୟରେ ଦେଶ ନବନିର୍ବାଚିତ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ନରସିଂହ ରାଓ ଆଶ୍ଚର୍ଯରୁପେ ମନମୋହନ ସିଂହଙ୍କୁ ନିଜ କ୍ୟାବିନେଟରେ ଅର୍ଥ ମନ୍ତ୍ରୀ ବନାଇଥିଲେ। କିଛି ବର୍ଷ ଯାଏ , ଏକ କଡା ବିରୋଧ କ୍ରମେ ସେ ଅର୍ଥ ମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବେ ଭାରତର ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଢାଞ୍ଛାଗତ ସୁଧାର ପାଇଁ କଡା ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିଲେ। ଏହି ଉପାୟ କାରଣରୁ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ ଥିବା ସଂକଟକୁ ଟାଳିବାରେ ସେ ସଫଳ ହୋଇଥିଲେ, ଏବଂ ନିଜକୁ ବିଶ୍ୱ ଦରବାରରେ ଏକ ମହାନ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ଭାବେ ପ୍ରୟୋଜିତ କରିଥିଲେ। ଅବିଲଂବି କଂଗ୍ରେସ ପାର୍ଟି ୧୯୯୬ ମସିହା ନିର୍ବାଚନ ଖରାବ ପ୍ରଦର୍ଶନ ଦେଖାଇଥିଲା , ଏହା ପରେ ସିଂହକୁ ୧୯୯୮-୨୦୦୪ ଯାଏଁ କଂଗ୍ରେସ ପାର୍ଟିରୁ ରାଜ୍ୟ ସଭାରେ ବିପକ୍ଷ ଦଳର ମୁଖ୍ୟ ହିସାବରେ ଦାୟିତ୍ୟ ପାଳନ କରିଥିଲେ। ୨୦୦୦୪ ମସିହାରେ କଂଗ୍ରେସ ଅଧିନତ୍ୱ ଉପା ସରକାରରେ ସୋନିଆ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅନୈଚ୍ଛୁକ ହେବା ହେତୁ , ସିଂହଙ୍କୁ ଭାରତର ତ୍ରୟୋଦଶ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହୋଇଥିଲେ। ସତ୍ତାରେ ଆସିଲା ପରେ, ସିଂହ ନେତୃତ୍ୟ ଉପା ୧ ଗ୍ରାମିଣ ସ୍ୱାସ୍ଥ ମିଶନ, ସୂଚନା ଅଧିକାର ଆଇନ, ବିଶିଷ୍ଟ ପରିଚୟ ପତ୍ର (ଆଧାର କାର୍ଡ), ରୋଜଗାର ଗ୍ୟାରେଣ୍ଟି ଆକ୍ଟ ସହ ବହୁତ ଉନ୍ନତି ମୁଳକ ପରିଯୋଜନା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ଭାରତର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପା ୧ ସମୟରେ ବହୁତ ଅଗ୍ରଗତି କରିଥିଲା। ୨୦୦୯ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନରେ ଏକ ବିଶାଳ ଜନାଦେଶ ସହିତ ଉପା ୨ ସରକାର ଗଠନ ହେଇଥିଲା, ଏବଂ ସିଂହ ପୁନର୍ବାର ଭାରତର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହୋଇଥିଲେ। ସିଂହ ୨୦୧୪ର ନିର୍ବାଚନ ଲଢିନଥିଲେ। ଅତି ଛୋଟ ବୟସରେ ସିଂହ ନିଜ ମାଙ୍କୁ ହରାଇଥିଲେ ଏବଂ ନିଜ ଜେଜେମାଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିପାଳିତ ହୋଇଥିଲେ। ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଜୀବନ ଓ ଶିକ୍ଷା ସିଂହ ୨୬ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୯୩୨ ମସିହାରେ ପିତା ଗୁରମୁଖ ସିଂହ ଓ ମାତା ଅମ୍ରିତ କୋରଙ୍କଠାରୁ ଗାହ, ପଞ୍ଜାବରେ ଏକ ସିଖ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲେ। ଭାରତର ବିଭାଜନ ପରେ ସିଂହ ତାଙ୍କ ପରିବାର ସହ ଅମ୍ରିତସର ପଳାଇଯାଇଥିଲେ । ସେଠାରେ ସେ ହିନ୍ଦୁ କଲେଜରେ ନିଜର ଶିକ୍ଷା ସମାପ୍ତ କରିଥିଲେ । ପରେ ସେ ଚଣ୍ଡୀଗଡ଼ସ୍ଥିତ ପଞ୍ଜାବ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଯୋଗଦେଇ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ସ୍ନାତକ ଓ ସ୍ନାତକୋତ୍ତର ଡିଗ୍ରି ୧୯୫୨ ଓ ୧୯୫୪ରେ ପାଇଥିଲେ । ସେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ଟ୍ରିପୋସ କେମ୍ବ୍ରିଜ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପ୍ରାପ୍ତ କରିଥିଲେ ସେହି ସମରେ ସିଂହ ସେଣ୍ଟ ଜର୍ଜ କଲେଜର ସଦସ୍ୟ ଥିଲେ । କେମ୍ବ୍ରିଜରେ କାର୍ୟକାଳ ଶେଷ କରି ସେ ପଞ୍ଜାବ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଶିକ୍ଷକ ଭାବେ ଯୋଗ ଦେଲେ । ୧୯୬୦ ମସିହାରେ ସିଂହ ଅକ୍ସଫୋର୍ଡ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ D.Phil କରିବାକୁ ଯାଇଥିଲେ ଏବଂ ନୁଫିଲ୍ଡ କଲେଜର ସଦସ୍ୟ ଥିଲେ । ରାଜନୀତିକ ଜୀବନୀ ୧୯୯୧ ମସିହାରେ ସେତେବେଳର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନରସିଂହ ରାଓ ସିଂହଙ୍କୁ ନିଜ କ୍ୟାବିନେଟରେ ଅର୍ଥ ମନ୍ତ୍ରୀ କରିଥିଲେ । ବ୍ରିଟିଶ ସାମ୍ବାଦିକ ମାର୍କ ଟୁଲିଙ୍କ ସହିତ ୨୦୦୫ର ଏକ ସାକ୍ଷାତକାରରେ ସିଂହ ତାଙ୍କ ରାଜନୀତି ଜୀବନୀ ବିଷୟରେ କହିଥିଲେ:"ଯେଉଁ ଦିନ ରାଓ ନିଜ କ୍ୟାବିନେଟ ଗଠନ କରୁଥିଲେ, ସେ ନିଜ ପ୍ରମୁଖ ସଚିବଙ୍କୁ ମୋ ନିକଟକୁ ପଠାଇଥିଲେ କହିବା ପାଇଁ କି , 'ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଚାହୁଁଛନ୍ତି ତୁମକୁ ନିଜର କ୍ୟାବିନେଟରେ ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ କରିବା ପାଇଁ'.ମୁଁ ଏହାକୁ ଗମ୍ଭିର ରୂପେ ନେଇନଥିଲି। ପରଦିନ ସକାଲେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ରାଗିକି ମତେ ଖୋଜିଲେ ,ମୁଁ ସଜ ହୋଇ ସପଥ ନେବା ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଭବନରେ ପହଞ୍ଛି ଗଲି। ଏଠୁ ମୋର ରାଜନୀତି ଜୀବନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।" ଭାରତର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ୨୦୦୪ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ପରେ ବିଜେପି ନେତୃତ୍ୱ ଏନ.ଡି.ଏ ସରକାର ଭଙ୍ଗ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ କଂଗ୍ରେସ ନେତୃତ୍ୱ ଉପା ସରକାର ଗଠନ କରିଥିଲା । ଡିଗ୍ରୀ ଓ ପଦବୀ BA (Hons) in Economics 1952; MA First Class in Economics, 1954 Panjab University, Chandigarh (then in Hoshiarpur, Punjab), India Honours degree in Economics, University of Cambridge – St John's College (1957) Senior Lecturer, Economics (1957–1959) Reader (1959–1963) Professor (1963–1965) Professor of International Trade (1969–1971) DPhil in Economics, University of Oxford – Nuffield College (1962) Delhi School of Economics, University of Delhi Honorary Professor (1966) Chief, Financing for Trade Section, UNCTAD, United Nations Secretariat, Manhattan, New York 1966 : Economic Affairs Officer 1966 Economic Advisor, Ministry of Foreign Trade, India (1971–1972) Chief Economic Advisor, Ministry of Finance, India, (1972–1976) Honorary Professor, Jawaharlal Nehru University, New Delhi (1976) Director, Reserve Bank of India (1976–1980) Director, Industrial Development Bank of India (1976–1980) Secretary, Ministry of Finance (Department of Economic Affairs), Government of India, (1977–1980) Governor, Reserve Bank of India (1982–1985) Deputy chairman, Planning Commission of India, (1985–1987) Secretary General, South Commission, Geneva (1987–1990) Advisor to Prime Minister of India on Economic Affairs (1990–1991) Chairman, University Grants Commission (15 March 1991 – 20 June 1991) Finance Minister of India, (21 June 1991 – 15 May 1996) Leader of the Opposition in the Rajya Sabha (1998–2004) Prime Minister of India (22 May 2004 – 26 May 2014) ପୁରସ୍କାର, ସମ୍ମାନ ଓ ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସ୍ୱୀକୃତି ଆଧାର ୧୯୩୨ ଜନ୍ମ ଜୀବିତ ବ୍ୟକ୍ତି ଭାରତର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ	manamohana siṃha (; janma : 23 sepṭembara 1932), jaṇe bhāratīẏa arthaśāstrī o 2004-2014 yāe~ bhāratara 14tama pradhānamantrī thile\| siṃha bhāratarara prathama sikha pradhānamantrī ebaṃ neheruṅka pare nijara 5barṣa kāryakāḻa śeṣa kari punarabāra pradhānamantrī hoithile\| gāha (barttamānara pākistāna re)re janmita siṃha o tāṅka paribāra 1947 masihāre deśa bibhājana samaẏare bhārata āsithile\| aksaphorḍa biśୱbidẏāḻaẏaru arthaśāstrare ḍakṭareṭa (PhD) prāpta kari , 1966-69 yāe~ jātisaṃghare yoga deithile\| lalita nārāẏaṇa miśraṅka bideśa bẏāpāra mantrāḻaẏare mukhẏa parāmarśadātā hoi se nijara bẏurokrāṭika kẏāriẏara ārambha karithile\| 2970 o 80 daśakare siṃha bhārata sarakāraṅka bahuta mukhẏa padare thile, yemiti mukhẏa artha parāmarśadātā (1972-76) , rijarba bẏāṅka gabharṇṇara (1982-85) o yojanā āẏoga mukhẏa (1985-87)\| 1991 masihāre bhārata ārthika saṃkaṭare thibā samaẏare deśa nabanirbācita pradhānamantrī śrī narasiṃha rāo āścaryarupe manamohana siṃhaṅku nija kẏābineṭare artha mantrī banāithile\| kichi barṣa yāe , eka kaḍā birodha krame se artha mantrī bhābe bhāratara artha bẏabasthāra ḍhāñchāgata sudhāra pāi~ kaḍā bẏabasthā karithile\| ehi upāẏa kāraṇaru bhāratīẏa arthabẏabasthā upare thibā saṃkaṭaku ṭāḻibāre se saphaḻa hoithile, ebaṃ nijaku biśୱ darabārare eka mahāna arthaśāstrī bhābe praẏojita karithile\| abilaṃbi kaṃgresa pārṭi 1996 masihā nirbācana kharāba pradarśana dekhāithilā , ehā pare siṃhaku 1998-2004 yāe~ kaṃgresa pārṭiru rājẏa sabhāre bipakṣa daḻara mukhẏa hisābare dāẏitẏa pāḻana karithile\| 20004 masihāre kaṃgresa adhinatୱ upā sarakārare soniā gāndhīṅka anaicchuka hebā hetu , siṃhaṅku bhāratara traẏodaśa pradhānamantrī hoithile\| sattāre āsilā pare, siṃha netṛtẏa upā 1 grāmiṇa sୱāstha miśana, sūcanā adhikāra āina, biśiṣṭa paricaẏa patra (ādhāra kārḍa), rojagāra gẏāreṇṭi ākṭa saha bahuta unnati muḻaka pariyojanā ārambha karithile\| bhāratara arthabẏabasthā upā 1 samaẏare bahuta agragati karithilā\| 2009 sādhāraṇa nirbācanare eka biśāḻa janādeśa sahita upā 2 sarakāra gaṭhana heithilā, ebaṃ siṃha punarbāra bhāratara pradhānamantrī hoithile\| siṃha 2014ra nirbācana laḍhinathile\| ati choṭa baẏasare siṃha nija māṅku harāithile ebaṃ nija jejemādୱārā pratipāḻita hoithile\| prārambhika jībana o śikṣā siṃha 26 sepṭembara 1932 masihāre pitā guramukha siṃha o mātā amrita koraṅkaṭhāru gāha, pañjābare eka sikha paribārare janma hoithile\| bhāratara bibhājana pare siṃha tāṅka paribāra saha amritasara paḻāiyāithile \| seṭhāre se hindu kalejare nijara śikṣā samāpta karithile \| pare se caṇḍīgaḍa଼sthita pañjāba biśୱbidẏāḻaẏare yogadei arthaśāstrare snātaka o snātakottara ḍigri 1952 o 1954re pāithile \| se arthaśāstrare ṭriposa kembrija biśୱbidẏāḻaẏare prāpta karithile sehi samare siṃha seṇṭa jarja kalejara sadasẏa thile \| kembrijare kārẏakāḻa śeṣa kari se pañjāba biśୱbidẏāḻaẏare śikṣaka bhābe yoga dele \| 1960 masihāre siṃha aksaphorḍa biśୱbidẏāḻaẏare D.Phil karibāku yāithile ebaṃ nuphilḍa kalejara sadasẏa thile \| rājanītika jībanī 1991 masihāre setebeḻara pradhānamantrī narasiṃha rāo siṃhaṅku nija kẏābineṭare artha mantrī karithile \| briṭiśa sāmbādika mārka ṭuliṅka sahita 2005ra eka sākṣātakārare siṃha tāṅka rājanīti jībanī biṣaẏare kahithile:"yeu~ dina rāo nija kẏābineṭa gaṭhana karuthile, se nija pramukha sacibaṅku mo nikaṭaku paṭhāithile kahibā pāi~ ki , 'pradhānamantrī cāhu~chanti tumaku nijara kẏābineṭare arthamantrī karibā pāi~'.mu~ ehāku gambhira rūpe neinathili\| paradina sakāle pradhānamantrī rāgiki mate khojile ,mu~ saja hoi sapatha nebā pāi~ rāṣṭrapati bhabanare pahañchi gali\| eṭhu mora rājanīti jībana ārambha hoithilā \|" bhāratara pradhānamantrī 2004 sādhāraṇa nirbācana pare bijepi netṛtୱ ena.ḍi.e sarakāra bhaṅga hoithilā ebaṃ kaṃgresa netṛtୱ upā sarakāra gaṭhana karithilā \| ḍigrī o padabī BA (Hons) in Economics 1952; MA First Class in Economics, 1954 Panjab University, Chandigarh (then in Hoshiarpur, Punjab), India Honours degree in Economics, University of Cambridge – St John's College (1957) Senior Lecturer, Economics (1957–1959) Reader (1959–1963) Professor (1963–1965) Professor of International Trade (1969–1971) DPhil in Economics, University of Oxford – Nuffield College (1962) Delhi School of Economics, University of Delhi Honorary Professor (1966) Chief, Financing for Trade Section, UNCTAD, United Nations Secretariat, Manhattan, New York 1966 : Economic Affairs Officer 1966 Economic Advisor, Ministry of Foreign Trade, India (1971–1972) Chief Economic Advisor, Ministry of Finance, India, (1972–1976) Honorary Professor, Jawaharlal Nehru University, New Delhi (1976) Director, Reserve Bank of India (1976–1980) Director, Industrial Development Bank of India (1976–1980) Secretary, Ministry of Finance (Department of Economic Affairs), Government of India, (1977–1980) Governor, Reserve Bank of India (1982–1985) Deputy chairman, Planning Commission of India, (1985–1987) Secretary General, South Commission, Geneva (1987–1990) Advisor to Prime Minister of India on Economic Affairs (1990–1991) Chairman, University Grants Commission (15 March 1991 – 20 June 1991) Finance Minister of India, (21 June 1991 – 15 May 1996) Leader of the Opposition in the Rajya Sabha (1998–2004) Prime Minister of India (22 May 2004 – 26 May 2014) puraskāra, sammāna o antarāṣṭrīẏa sୱīkṛti ādhāra 1932 janma jībita bẏakti bhāratara pradhānamantrī	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	6,868	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AC%AE%E0%AD%8B%E0%AC%B9%E0%AC%A8%20%E0%AC%B8%E0%AC%BF%E0%AC%82%E0%AC%B9	ମନମୋହନ ସିଂହ
ଧଉଳି ଓଡ଼ିଶାରେ ଥିବା ଏକ ବୌଦ୍ଧ ବିହାର ଓ ସ୍ତୁପ । ଏହା ଦୟା ନଦୀ କୂଳରେ ଧଉଳି ପାହାଡ଼ ଉପରେ ରହିଛି । ଏହି ପାହାଡର ପଥର ଉପରେ ବ୍ରାହ୍ମୀରେ ଅଶୋକଙ୍କ ଶିଳାଲେଖ ଅଛି । ଏଠାରେ କଳିଙ୍ଗ ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲା ବୋଲି ଐତିହାସିକମାନେ ମତ ଦେଇଥାନ୍ତି । ଅବସ୍ଥିତି ଧଉଳି ଭୁବନେଶ୍ୱରଠାରୁ ୮ କିମି ଦୁରରେ ରହିଛି । ଇତିହାସ ଏଠାରେ ଥିବା ୬କ ଶିଳାଲେଖରେ ଅଶୋକ ପୁରା ପୃଥିବୀର ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ହାତକୁ ନେଇଥିବା ସବୁ କାମ ଉପରେ ଲେଖାଯାଇଛି । ପଥରରେ ତିଆରି କରାଯାଇଥିବା ହାତୀ ଯାହା ଏହି ଶିଳାଲେଖ ଉପରେ ଅଛି ତାହା ଅନେକ ଦିନ ଆଗରୁ ତିଆରି କରାଯାଇଥିବା ଓଡ଼ିଶାର ବୌଦ୍ଧ କୀର୍ତ୍ତି । ଏହାର ବିଶେଷତା ହେଉଛି, ଏହି ହାତୀ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଖୋଦ ବୁଦ୍ଧଙ୍କୁ ହିଁ ସୂଚାଏ । ଅଶୋକ ଏହି ଜାଗାରେ କଳିଙ୍ଗ ଯୁଦ୍ଧ ଲଢ଼ିବା ପରେ ହଜାର ହଜାର ଲୋକଙ୍କ ମରଣ ତାଙ୍କୁ ଶାନ୍ତି ଆଡ଼କୁ ବାଟଦେଖାଇଥିଲା ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ । ତେବେ ଏହା ଏବେ ବି ସବୁ ଗବେଷକମାନଙ୍କ ଦେଇ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇନାହିଁ, କିଛି ଗବେଷକ ଅଶୋକଙ୍କ ସମୟରେ ହୋଇଥିବା କଳିଙ୍ଗ ଯୁଦ୍ଧ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିନଥିଲା ବୋଲି ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ନ୍ତି । । ସେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମରେ ନିଜକୁ ବଦଳାଇବା ପରେ ଅନେକ ବୌଦ୍ଧ ସ୍ତୁପ, ସ୍ତମ୍ଭ ଗଢ଼ାଇଥିଲେ । ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ସେ 'ଦଣ୍ଡନୀତି' ଲାଗୁକରାଇଥିଲେ । ୧୯୭୦ରେ ଜାପାନ ବୁଦ୍ଧ ସଙ୍ଘ ଓ କଳିଙ୍ଗ ବୁଦ୍ଧ ସଙ୍ଘର ମିଳିତ ଚେଷ୍ଟାରେ ଧଉଳି ପାହାଡ଼ ଉପରେ ଏକ ଶାନ୍ତି ସ୍ତୁପ ତୋଳାଯାଇଥିଲା, ଯାହା ଗବେଷକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ବିଶେଷ ଜାଗା । ଏକଦା ଧଉଳି ପାହାଡ଼ ସୁରଭିଗିରି ନାମରେ ଐତିହାସିକ ସ୍ୱାକ୍ଷର ବହନ କରିଥିଲା । ଏହାର ଶିଖର ଦେଶରେ ଏକ ଭେଷଜ ଉପବନ ଓ ପ୍ରମୋଦ ଉଦ୍ୟାନ ମଧ୍ୟ ଥିଲା । ଅଶୋକଙ୍କ ଧର୍ମାନୁଶାସନ ବହନ କରିଥିବା ଦକ୍ଷିଣ ସୀମାନ୍ତବର୍ତ୍ତୀ ପାହାଡରେ ପ୍ରିୟଦର୍ଶୀ ରାଜତ୍ୱର ମୂକସାକ୍ଷୀ ରୂପେ ବିଦ୍ୟମାନ ଶିଳାହସ୍ତୀକୁ ମହାଭାରତ ସମୟର ଅଶ୍ୱତ୍ଥାମା ହସ୍ତୀ ନାମରେ ଓ ପାହାଡ଼ଟିକୁ ଅଶ୍ୱତ୍ଥାମା ପାହାଡ଼ ନାମରେ ନାମିତ କରାଯାଇଛି । ଜତୁଗୃହରୁ ଆତ୍ମରକ୍ଷା ପାଇଁ ମାତା କୁନ୍ତୀଙ୍କ ସହ ପଞ୍ଚୁପାଣ୍ଡବ ଏଠାରେ ରହିଥିବାରୁ ଏହାର ଗୁମ୍ଫା ସମୂହକୁ ପଞ୍ଚୁପାଣ୍ଡବ ଗୁମ୍ଫା ନାମରେ ନାମିତ କରାଯାଇଛି । ଓଡ଼ିଶାରେ ଥିବା ଅନ୍ୟ ବୌଦ୍ଧ କୀର୍ତ୍ତି ବୌଦ୍ଧ ଜିଲ୍ଲାରେ ଅନେକ ଜାଗାରେ ବୌଦ୍ଧ କୀର୍ତ୍ତିମାନ ଅଛି, ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ନାମରୁ ବୌଦ୍ଧ/ବଉଦ ଏହି ଜିଲ୍ଲାର ନାମ ଦିଆଯାଇଛି । ଖଣ୍ଡଗିରି, ଭୁବନେଶ୍ୱର ଉଦୟଗିରି, ଭୁବନେଶ୍ୱର ରତ୍ନଗିରି, ଯାଜପୁର ଲଳିତଗିରି, ଯାଜପୁର ଜଉଗଡ଼, ଗଞ୍ଜାମରେ ଥିବା ଅଶୋକଙ୍କ ଶିଳାଲେଖ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ ଥେରବାଦ ମହାଯାନ ବଜ୍ରଯାନ ସହଜଯାନ ଟୀକା ବାହାର ଲିଙ୍କ ଧଉଳି, ଓଡ଼ିଶା ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଓଡ଼ିଶାର ବୌଦ୍ଧ ବିହାର ଓଡ଼ିଶାର ଇତିହାସ ବୌଦ୍ଧ ତୀର୍ଥସ୍ଥଳୀ ଓଡ଼ିଶାର ଐତିହ୍ୟସ୍ଥଳ ଦ୍ୱିତୀୟ; ଅପ୍ରେଲ ୨୦୧୧	dhauḻi oḍa଼iśāre thibā eka bauddha bihāra o stupa \| ehā daẏā nadī kūḻare dhauḻi pāhāḍa଼ upare rahichi \| ehi pāhāḍara pathara upare brāhmīre aśokaṅka śiḻālekha achi \| eṭhāre kaḻiṅga yuddha hoithilā boli aitihāsikamāne mata deithānti \| abasthiti dhauḻi bhubaneśୱraṭhāru 8 kimi durare rahichi \| itihāsa eṭhāre thibā 6ka śiḻālekhare aśoka purā pṛthibīra maṅgaḻa pāi~ hātaku neithibā sabu kāma upare lekhāyāichi \| patharare tiāri karāyāithibā hātī yāhā ehi śiḻālekha upare achi tāhā aneka dina āgaru tiāri karāyāithibā oḍa଼iśāra bauddha kīrtti \| ehāra biśeṣatā heuchi, ehi hātī buddhaṅka śiṣẏamānaṅka pāi~ khoda buddhaṅku hi~ sūcāe \| aśoka ehi jāgāre kaḻiṅga yuddha laḍha଼ibā pare hajāra hajāra lokaṅka maraṇa tāṅku śānti āḍa଼ku bāṭadekhāithilā boli biśୱāsa karāyāe \| tebe ehā ebe bi sabu gabeṣakamānaṅka dei grahaṇa karāyāināhi~, kichi gabeṣaka aśokaṅka samaẏare hoithibā kaḻiṅga yuddha tāṅku prabhābita karinathilā boli yukti bāḍha଼nti \| \| se bauddha dharmare nijaku badaḻāibā pare aneka bauddha stupa, stambha gaḍha଼āithile \| sādhāraṇa lokaṅka pāi~ se 'daṇḍanīti' lāgukarāithile \| 1970re jāpāna buddha saṅgha o kaḻiṅga buddha saṅghara miḻita ceṣṭāre dhauḻi pāhāḍa଼ upare eka śānti stupa toḻāyāithilā, yāhā gabeṣakamānaṅka pāi~ eka biśeṣa jāgā \| ekadā dhauḻi pāhāḍa଼ surabhigiri nāmare aitihāsika sୱākṣara bahana karithilā \| ehāra śikhara deśare eka bheṣaja upabana o pramoda udẏāna madhẏa thilā \| aśokaṅka dharmānuśāsana bahana karithibā dakṣiṇa sīmāntabarttī pāhāḍare priẏadarśī rājatୱra mūkasākṣī rūpe bidẏamāna śiḻāhastīku mahābhārata samaẏara aśୱtthāmā hastī nāmare o pāhāḍa଼ṭiku aśୱtthāmā pāhāḍa଼ nāmare nāmita karāyāichi \| jatugṛharu ātmarakṣā pāi~ mātā kuntīṅka saha pañcupāṇḍaba eṭhāre rahithibāru ehāra gumphā samūhaku pañcupāṇḍaba gumphā nāmare nāmita karāyāichi \| oḍa଼iśāre thibā anẏa bauddha kīrtti bauddha jillāre aneka jāgāre bauddha kīrttimāna achi, biśୱāsa karāyāe ye buddhaṅka nāmaru bauddha/bauda ehi jillāra nāma diāyāichi \| khaṇḍagiri, bhubaneśୱra udaẏagiri, bhubaneśୱra ratnagiri, yājapura laḻitagiri, yājapura jaugaḍa଼, gañjāmare thibā aśokaṅka śiḻālekha bauddha dharma śreṇībibhāga therabāda mahāyāna bajrayāna sahajayāna ṭīkā bāhāra liṅka dhauḻi, oḍa଼iśā bauddha dharma oḍa଼iśāra bauddha bihāra oḍa଼iśāra itihāsa bauddha tīrthasthaḻī oḍa଼iśāra aitihẏasthaḻa dୱitīẏa; aprela 2011	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	6,875	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%A7%E0%AC%89%E0%AC%B3%E0%AC%BF	ଧଉଳି
ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ୧୬ ଅକ୍ଟୋବର – ନବୀନ ପଟ୍ଟନାୟକ, ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ, ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ କନିଷ୍ଠ ପୁତ୍ର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୧୯୪୬	ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara 16 akṭobara – nabīna paṭṭanāẏaka, oḍa଼iśāra mukhẏamantrī, biju paṭṭanāẏakaṅka kaniṣṭha putra mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 1946	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	6,910	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A7%E0%AD%AF%E0%AD%AA%E0%AD%AC	୧୯୪୬
ଅମିତାଭ ବଚ୍ଚନ (ହିନ୍ଦୀ: अमिताभ बच्चन, ଉଚ୍ଚାରଣ [əmɪtaːbʱ bəttʃən]) ଜଣେ ଭାରତୀୟ ହିନ୍ଦୀ କଥାଚିତ୍ର ଅଭିନେତା ଓ ପ୍ରଯୋଜକ । ତାଙ୍କର ପୂରାନାମ ଅମିତାଭ ହରିବଂଶ ରାୟ ଶ୍ରୀବାସ୍ତବ ବଚ୍ଚନ । ସେ ୧୯୪୨ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ମାସ ୧୧ ତାରିଖରେ ଭାରତର ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶଠାରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ୧୯୬୯ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ମାସ ୭ ତାରିଖରେ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିବା ସାତ୍ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନୀ ହେଉଛି ତାଙ୍କ ଅଭିନୀତ ପ୍ରଥମ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର । ୧୯୭୦ ଦଶକର ପ୍ରଥମାର୍ଦ୍ଧରେ ଜଞ୍ଜିର୍ ଓ ଦିୱାର୍ ଭଳି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ତାଙ୍କର ଅଭିନୟ ତାଙ୍କୁ ଲୋକପ୍ରିୟ କରାଇଥିଲା । ବଲିଉଡ୍‌ରେ ସେ ଅଭିନୟ କରିଥିବା ଚରିତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ଭାରତର ପ୍ରଥମ ୟାଙ୍ଗ୍ରି ୟଙ୍ଗ୍ ମ୍ୟାନ୍ ଆଖ୍ୟା ମଧ୍ୟ ଦିଆଯାଇଛି । ହିନ୍ଦୀ ସିନେ ଜଗତରେ ସେ ବଲିଉଡ୍‌ର ଶେହେନ୍‌ଶାହ, ସୁପର୍‌ଷ୍ଟାର୍ ଅଫ୍ ଦ ମିଲେନିୟମ୍ ଓ ବିଗ୍ ବି ନାମରେ ବେଶ୍ ଜଣାଶୁଣା । ସେ ୪ ଦଶନ୍ଧୀରୁ ଅଧିକ ସମୟ ଧରି ପ୍ରାୟ ୧୮୦ଟି ଭାରତୀୟ ହିନ୍ଦୀ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରିସାରିଛନ୍ତି । ସେ କଭି କଭି ମେରେ ଦିଲ୍ ମେ (ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର : କଭି କଭି), ଏକ୍‌ଲା ଚଲୋ ରେ (ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର : କାହାନୀ), ବାତେଁ ହ‌ୱା ହେ ସାରି (ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର : ଚିନି କମ୍), ନୂର୍ (ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର : ଦିଲ୍ଲୀ ୬), ଚଲି ଚଲି (ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର : ବାଗ୍‌ବାନ୍) ଓ ହୋରି ଖେଲେ (ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର : ବାଗ୍‌ବାନ୍) ଭଳି ଅନେକ ଗୀତରେ ସେ କଣ୍ଠଦାନ ମଧ୍ୟ କରିଛନ୍ତି । ଭାରତୀୟ ସିନେ ଇତିହାସରେ ବଚ୍ଚନଙ୍କୁ ଜଣେ ମହାନ ଓ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଅଭିନେତା ଭାବେ ଜଣାଯାଏ । ୧୯୭୦-୮୦ ଦଶକରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଅଭିନୟ ପାଇଁ ଫ୍ରେଞ୍ଚ୍ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଫ୍ରାନ୍‌କୋଇସ୍ ଟ୍ରୁଫାଉଟ୍ ତାଙ୍କୁ ୱାନ୍-ମ୍ୟାନ୍-ଇଣ୍ଡଷ୍ଟ୍ରି ଆଖ୍ୟା ଦେଇଥିଲେ । ୧୯୮୦ ମସିହାରେ ବଚ୍ଚନଙ୍କୁ ଲୋକ ସଭାର ଜଣେ ସଦସ୍ୟ ରୂପେ ମନୋନୀତ କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୯୦ ମସିହାରେ ସେ ତାଙ୍କର ନିଜର ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ପ୍ରଯୋଜନାକାରୀ କମ୍ପାନୀ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ୧୯୯୭ ମସିହାରେ ପୁନର୍ବାର ମୃତ୍ୟୁଦାତା ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଜରିଆରେ ସେ ଅଭିନୟ ଦୁନିଆକୁ ଫେରିଥିଲେ । ୨୦୦୦ ମସିହାରେ ସେ Who Wants to Be a Millionaire?ର ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କରଣ କୌନ୍ ବନେଗା କରୋଡ଼୍‌ପତି?ର ସଞ୍ଚାଳକ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ୨୦୧୩ ମସିହାରେ ଦ ଗ୍ରେଟ୍ ଗ୍ୟାଟ୍‌ସ୍‌ବାୟ୍ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ମେୟର୍ ୱଲ୍‌ଫ୍‌ଶିମ୍ ନାମକ ଏକ ଅଣଭାରତୀୟ ଚରିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରି ସେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ହଲିଉଡ୍‌ରେ ନିଜ ପାଦ ଥାପିଥିଲେ । ବାଲ୍ୟକାଳ ଏବଂ ଶିକ୍ଷା ଅମିତାଭ ବଚ୍ଚନ ୧୯୪୨ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ମାସ ୧୧ ତାରିଖରେ ଭାରତର ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶ ରାଜ୍ୟରେ ଥିବା ଆଲ୍ହାବାଦଠାରେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସେତେବେଳେ ଭାରତ ବ୍ରିଟିଶ୍ ଶାସନାଧୀନ ଥିଲା । ତାଙ୍କ ପୂର୍ବପୂରୁଷମାନେ ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶର ପ୍ରତାପଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାରେ ଥିବା ରାଣୀଗଞ୍ଜ ତାଲୁକାର ବାବୁପତି ଗ୍ରାମରେ ବସବାସ କରୁଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପିତା ହରିବଂଶ ରାୟ ଶ୍ରୀବାସ୍ତବ (ବଚ୍ଚନ) ଜଣେ ଜଣାଶୁଣା ହିନ୍ଦୀ କବି ଓ ମାତା ତେଜୀ ବଚ୍ଚନ ପଞ୍ଜାବଠାରେ ଥିବା ଲିଆଲ୍‌ପୁର (ବର୍ତ୍ତମାନର ଫୈସଲାବାଦ)ର ଜଣେ ପଞ୍ଜାବୀ ଶିଖ୍ ଥିଲେ । ଅମିତାଭ ତାଙ୍କ ମାତାପିତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ସନ୍ତାନ । ତାଙ୍କ ସାନ ଭାଇଙ୍କ ନାମ ଅଜିତାଭ ବଚ୍ଚନ । ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ସମୟରେ ବ‌ହୁଳ ଭାବରେ ବ୍ୟବ‌ହୃତ ହୋଇଥିବା ସ୍ଲୋଗାନ୍ ଇନ୍‌କିଲାବ୍ ଜିନ୍ଦାବାଦ୍ଦ୍ୱାରା ପ୍ରେରିତ ହୋଇ ଅମିତାଭଙ୍କ ମାତାପିତା ତାଙ୍କ ନାମ ଇନ୍‌କିଲାବ୍ ରଖିଥିଲେ । ଇନ୍‌କିଲାବ୍‌ର ଅର୍ଥ ବିପ୍ଳବ ବଞ୍ଚିରହୁ । କିନ୍ତୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ହରିବଂଶ ରାୟ ତାଙ୍କର ଜଣେ ସାଥି କବି ସୁମିତ୍ରାନ‌ନ୍ଦନ ପନ୍ତଙ୍କ ପରାମର୍ଶକ୍ରମେ ଅମିତାଭଙ୍କ ନାମ ଇନ୍‌କଲାବ୍‌ରୁ ବଦଳାଇ ଅମିତାଭ ରଖିଥିଲେ । ଅମିତାଭ ଅର୍ଥ କେବେ ବି ଲିଭୁ ନ ଥିବା ଆଲୋକ । ଯଦିଓ ହରିବଂଶ ରାୟଙ୍କ ପ୍ରକୃତ ସାଙ୍ଗିଆ ଶ୍ରୀବାସ୍ତବ, ସେ ନିଜର ଛଦ୍ମନାମ ହରିବଂଶ ରାୟ ବଚ୍ଚନ ରଖିଥିଲେ ଏବଂ ଏହି ନାମରେ ତାଙ୍କର ସମସ୍ତ ରଚନା ମୁକ୍ତଲାଭ କରିଛି । ଏହି ବଚ୍ଚନ ସାଙ୍ଗିଆ ସ‌ହିତ ଅମିତାଭ ନିଜ ପ୍ରଥମ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ କାମ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ଏବଂ ନିଜ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବତ୍ର ସେ ଏହି ସାଙ୍ଗିଆ ହିଁ ବ୍ୟବ‌ହାର କରିଥିଲେ । ଫଳରେ ଧିରେ ଧିରେ ତାଙ୍କ ପରିବାରର ସାଙ୍ଗିଆ ବଚ୍ଚନ ହୋଇଗଲା । ଅମିତାଭ ବଚ୍ଚନଙ୍କ ପିତା ୨୦୦୩ ମସିହାରେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲେ ଓ ତାଙ୍କ ମାତା ୨୦୦୭ ମସିହାରେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲେ । ଅମିତାଭ ବଚ୍ଚନ ନୈନିତାଲ୍‌ର ଶେର୍‌‌‌‌ଉଡ୍ କଲେଜରେ ନିଜର କଲେଜ ଶିକ୍ଷା ଶେଷ କରିଥିଲେ । ଏହାପରେ ସେ ଦିଲ୍ଲୀ ୟୁନିଭର୍ସିଟି ଅଧିନରେ ଥିବା କିରୋରି ମଲ୍ କଲେଜରୁ କଳାରେ ସ୍ନାତକ ଡିଗ୍ରୀ ହାସଲ କରିଥିଲେ । ସ୍ନାତକ ଡିଗ୍ରୀ ଲାଭ କରିସାରିଲା ପରେ ସେ କୋଲକାତାରେ ବିଭିନ୍ନ କମ୍ପାନୀରୁ ଜିନିଷ ନେବାଆଣିବା କାମ କରୁଥିଲେ । ଅମିତାଭଙ୍କ ମାତାଙ୍କର ଅଭିନୟ ପ୍ରତି ଆଗ୍ରହ ଥିଲା ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ଏକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରିବା ପାଇଁ ସୁଯୋଗ ମଧ୍ୟ ମିଳିଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଘର ତ‌ଥା ପରିବାରର ଦାୟିତ୍ୱ ଯୋଗୁଁ ସେ ଅଭିନୟ ଆଡ଼କୁ ମନ ବଳାଇ ନ ଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ସେ ଚାହୁଁଥିଲେ ଯେ ଅମିତାଭ ଅଭିନୟ କରନ୍ତୁ । ତେଣୁ ଅମିତାଭ ବମ୍ବେ (ବର୍ତ୍ତମାନର ମୁମ୍ବାଇ) ଯାଇ ଅଭିନୟ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଅମିତାଭ ଜୟା ଭାଦୁରିଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ଏହି ଦମ୍ପତିଙ୍କର ଦୁଇ ଜଣ ସନ୍ତାନ ଅଛନ୍ତି । ସେମାନେ ହେଉଛନ୍ତି ଶ୍ୱେତା ନ‌ନ୍ଦ (ବାଣିଜ୍ୟପତି ନିଖିଲ୍ ନନ୍ଦଙ୍କ ପତ୍ନୀ) ଓ ଅଭିଷେକ ବଚ୍ଚନ (ଅଭିନେତା ଓ ଅଭିନେତ୍ରୀ ଐଶ୍ୱର୍ଯ୍ୟା ରାୟଙ୍କ ପତି) । କର୍ମ ଜୀବନ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଅଭିନୟ (୧୯୬୯-୧୯୭୨) : ଅମିତାଭ ବଚ୍ଚନଙ୍କ ସର୍ବପ୍ରଥମ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ହେଉଛି ୧୯୬୯ ମସିହାରେ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିବା ମୃଣାଳ ସେନ୍‌ଙ୍କ ଜାତୀୟ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରାପ୍ତ ଭୁବନ ଶୋମ୍ । ଏଥିରେ ଅମିତାଭ କାହାଣୀ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବା ପାଇଁ କଣ୍ଠଦାନ (Voice Narration) କରିଥିଲେ । ୧୯୬୯ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୭ ତାରିଖରେ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିବା ଖ୍ୱାଜା ଅହମ୍ମଦ୍ ଅବ୍ୱାସ୍‌ଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ ଏବଂ ଉତ୍ପଳ ଦତ୍ତ, ଅନ୍‌ୱର୍ ଅଲୀ (ହାସ୍ୟଅଭିନେତା ମେହ୍‌ମୁଦ୍ ଅଲୀଙ୍କ ଭାଇ), ମଧୁ, ତ‌ଥା ଜଲାଲ୍ ଆଘାଙ୍କ ଅଭିନୀତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ସାତ୍ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନୀ ହେଉଛି ଅମିତାଭଙ୍କ ଅଭିନୀତ ପ୍ରଥମ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଥିବା ସାତ ଜଣ ମୁଖ୍ୟ ଚରିତ୍ରଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣଙ୍କ ଚରିତ୍ରରେ ଅମିତାଭ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ୧୯୭୧ ମସିହାରେ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିବା ଆନନ୍ଦ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ବଚ୍ଚନ ରାଜେଶ ଖନ୍ନାଙ୍କ ସ‌ହ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ଏଥିରେ ଜଣେ ଡାକ୍ତର ଚରିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରି ସେ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ‌ହ ଅଭିନେତା ଭାବେ ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ଫିଲ୍ମ୍‌ଫେୟାର୍ ପୁରସ୍କାର ଜିତିଥିଲେ । ଏହାପରେ ୧୯୭୧ ମସିହାରେ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିବା ପର୍‌ୱାନା ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ହତ୍ୟାକାରୀ ସାଜିଥିବା ଜଣେ ହତାଶ ପ୍ରେମିକ ଚରିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରି ସେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ବିରୋଧୀ ଭାବରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିଲେ । ଏହା ପରେ ସେ ରେଶମ୍ ଔର୍ ଶେରା (୧୯୭୧) ଭଳି ଅନେକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଅଭିନ୍ୟ କରିଥିଲେ । ଏହି ସମୟରେ ସେ ତାଙ୍କ ଭବିଷ୍ୟତ ପତ୍ନୀ ଜୟା ଭାଦୁରି ଙ୍କଦ୍ୱାରା ଅଭିନୀତ ଚଲଚିତ୍ର ଗୁଡ୍ଡିରେ ଅତିଥି କଳାକାର ଭାବେ କାମ କରିଥିଲେ । ବାୱର୍ଚି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର କାହାଣୀର କିଛି ଅଂଶ ବଚ୍ଚନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଲେଖାଯାଇଥିଲା । ୧୯୭୨ ମସିହାରେ ସେ ଏସ୍. ରାମନାଥନ୍‌ଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ବମ୍ବେ ଟୁ ଗୋଆରେ ଜଣେ ହାସ୍ୟକଳାକାର ଭାବେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ଏହି ସମୟରେ ଅମିତାଭଙ୍କ ଅଭିନୀତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଦର୍ଶକଙ୍କ ଉପରେ ସେପରି କିଛି ଖାସ୍ ପ୍ରଭାବ ପକାଇ ପାରି ନ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଅମିତାଭ ବଲିଉଡ୍‌ର ଜଣେ ଆଗ ଧାଡ଼ିର ଅଭିନେତା ଭାବେ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଲାଭ କରିଥିଲେ । ନାୟକରୁ ମହାନାୟକ (୧୯୭୩-୧୯୮୩) : ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ପ୍ରକାଶ ମେହରା ତାଙ୍କ ଜଞ୍ଜିର୍ (୧୯୭୩) ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ମୁଖ୍ୟନାୟକର ଚରିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରିବା ପାଇଁ ଅମିତାଭ ବଚ୍ଚନଙ୍କୁ ସୁଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଅମିତାଭ ଇନ୍‌ସ୍ପେକ୍ଟର୍ ବିଜୟ ଖନ୍ନା ଚରିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଟି ଏହା ପୂର୍ବରୁ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିବା ରୋମାଣ୍ଟିକ୍‌ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିପରୀତ ଥିଲା । ଏଥିରେ ଅଭିନୟ ପରେ ଅମିତାଭ ଏକ ନୂତନ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ — ବଲିଉଡ୍‌ର ୟାଙ୍ଗ୍ରି ୟଙ୍ଗ୍ ମ୍ୟାନ୍ ଭାବେ ପରିଚିତି ଲାଭ କରିଥିଲେ । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଅମିତାଭଙ୍କ ଅଭିନୟ ଫିଲ୍ମ୍‌ଫେୟାର୍‌ରେ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଭିନୟ ଭାବେ ମନୋନୀତ ହୋଇଥିଲା । ସେ ସମୟରେ ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଟି ଖୁବ୍ ସଫଳତା ଲାଭ କରିଥିଲା ଏବଂ ସେ ବର୍ଷ ଏହାର ଆୟ ସର୍ବାଧିକ (₹୬୦ ନିୟୁତ) ଥିଲା । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ପରେ ବଚ୍ଚନ ବଲିଉଡ୍ ଇଣ୍ଡଷ୍ଟ୍ରିରେ ଷ୍ଟାର୍ ହୋଇଯାଇଥିଲେ । ସେହିଦିନଠାରୁ ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବଚ୍ଚନ ବଲିଉଡ୍‌ର ଜଣେ ଆଗଧାଡ଼ିର କଳାକାର ହୋଇ ରହିଛନ୍ତି । ଜଞ୍ଜିର୍ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଭିନେତା ଭାବେ ସେ ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ଫିଲ୍ମ୍‌ଫେୟାର୍ ଆୱାର୍ଡ଼୍ ଜିତିଥିଲେ । ୧୯୭୩ ମସିହାରେ ସେ ଜୟା ଭାଦୁରିଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଏହାପରେ ସେ ଦୁହେଁ ଅନେକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଏକାଠି ଅଭିନୟ କରିଛନ୍ତି । ଜଞ୍ଜିର୍ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଅମିତାଭ ଓ ଜୟା ଏକାଠି ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ବିବାହର ମାତ୍ର ଏକ ମାସ ପରେ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିବା ଅଭିମାନ୍ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଦୁହେଁ ଏକାଠି ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଟି ମଧ୍ୟ ସେ ସମୟରେ ବକ୍ସ୍ ଅଫିସ୍‌ରେ ଖୁବ୍ ସଫଳତା ଲାଭ କରିଥିଲା । ଏହାପରେ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ତ‌ଥା ବନ୍ଧୁତ୍ୱ ଉପରେ ଆଧାରିତ, ହୃଷିକେଶ ମୁଖାର୍ଜୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ ଓ ବିରେଶ ଚାଟାର୍ଜୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ରଚିତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନମକ୍ ହରାମ୍‌ରେ ଅମିତାଭ ରାଜେଶ ଖନ୍ନାଙ୍କ ସ‌ହ ବିକ୍ରମ ଚରିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରି ସେ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ‌ହଅଭିନେତା ଭାବେ ତାଙ୍କର ଦ୍ୱିତୀୟ ଫିଲ୍ମ୍‌ଫେୟାର୍ ଆୱାର୍ଡ଼୍ ଜିତିଥିଲେ । ୧୯୪୭ ମସିହାରେ ବଚ୍ଚନ କୁଆଁରା ବାପ୍ ଓ ଦୋସ୍ତ୍ ଭଳି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଅତିଥି କଳାକାର ଭାବେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ଏହାପରେ ସେ ରୋଟି କପ୍‌ଡ଼ା ଔର୍ ମକାନ୍ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ସ‌ହାଭିନେତା ଭାବେ କାମ କରିଥିଲେ । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଟି ମନୋଜ କୁମାରଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ ହୋଇଥିଲା ଓ ଏହା ୧୯୪୭ ମସିହାରେ ସର୍ବାଧିକ ଆୟ କରିଥିଲା । ଆର୍ଥିକ ଓ ମାନସିକ ଅସୁବିଧା ସତ୍ତ୍ୱେ କିପରି ସାଧୁତା ଓ ସଚ୍ଚୋଟତା ପ୍ରତି ସମର୍ପିତ ରହିହୁଏ, ଏହା ହିଁ ଥିଲା ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଟିର ବିଷୟବସ୍ତୁ । ଏହାପରେ ୧୯୪୭ ମସିହା ଡେସେମ୍ବର ମାସ ୬ ତାରିଖରେ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିବା ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ମଜ୍‌ବୁର୍‌ରେ ଅମିତାଭ ନାୟକ ଭୂମିକାରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ଏହା ହଲିଉଡ୍ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଜିଗ୍ ଜାଗ୍‌ର ରିମେକ୍ ଥିଲା । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଟି ବକ୍ସ୍ ଅଫିସ୍‌ରେ ଖୁବ୍ ସଫଳତା ଲାଭ କରିଥିଲା । ଏହାପରେ ୧୯୭୫ ମସିହାରେ ସେ ହାସ୍ୟରସାତ୍ମକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଚୁପ୍‌କେ ଚୁପ୍‌କେ, ଅପରାଧ କାହାଣୀ ଉପରେ ଆଧାରିତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଫରାର୍ ଓ ପ୍ରେମ କାହାଣୀ ଉପରେ ଆଧାରିତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ମିଲିରେ ନାୟକ ଭୂମିକାରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ଏହି ବର୍ଷ ସେ ୟଶ୍ ଚୋପ୍ରାଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ ଦିୱାର୍ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଶଶି କପୁର, ନିରୁପା ରାୟ ଓ ନିତୁ ସିଂଙ୍କ ସ‌ହ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ପାଇଁ ସେ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଭିନେତା ଭାବେ ଫିଲ୍ମ୍ ଫେୟାର୍ ଆୱାର୍ଡ଼୍ ମଧ୍ୟ ପାଇଥିଲେ । ୧୯୭୫ ମସିହାରେ ବକ୍ସ୍ ଅଫିସ୍‌ରେ ସୁପର୍‌ହିଟ୍ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ମାନ୍ୟତା ଲାଭ କରିଥିବା ସବୁ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରମାନ‌ଙ୍କ ଭିତରେ ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଟି ୪ର୍ଥ ସ୍ଥାନରେ ରହିଥିଲା । ଇଣ୍ଡିଆଟାଇମ୍‌ସ୍ ମୁଭିଜ୍‌ର ସର୍ବେକ୍ଷଣ ଅନୁଯାୟୀ ୨୫ଟି ନିଶ୍ଚିତ ଦର୍ଶନୀୟ ବଲିଉଡ୍ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର (Must See Bollywood Films)ମାନ‌ଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦିୱାର୍ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଅନ୍ୟତମ । ୧୯୭୫ ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ ୧୫ ତାରିଖରେ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିବା ଶୋଲେ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାରତରେ ସର୍ବାଧିକ ଆୟ କରିଥିବା ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ହୋଇ ରହିଛି । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଟି ସେ ସମୟରେ ₹ ୨,୩୬୪,୫୦୦,୦୦୦ ବା US$ ୬୦ ନିୟୁତ ଆୟ କରିଥିଲା । ଏଥିରେ ବଚ୍ଚନ ଜୟଦେବ ଚରିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ଦିୱାର୍ ଓ ଶୋଲେ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରକୁ ୧୯୭୫ ମସିହାର ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଭାବେ ଜଣାଯାଏ । ୧୯୯୯ ମସିହାରେ ବିବିସି ଇଣ୍ଡିଆ ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଟିକୁ ଫିଲ୍ମ୍ ଅଫ୍ ଦ ମିଲେନିୟମ୍ (Film of the Millennium) ଭାବେ ଘୋଷଣା କରିଥିଲା ଏବଂ ଇଣ୍ଡିଆଟାଇମ୍‌ସ୍ ମୁଭିଜ୍‌ଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ ଏହାକୁ ୨୫ଟି ନିଶ୍ଚିତ ଦର୍ଶନୀୟ ବଲିଉଡ୍ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର (Must See Bollywood Films)ମାନ‌ଙ୍କ ତାଲିକାରେ ସାମିଲ କରାଯାଇଥିଲା । ସେହି ବର୍ଷ ୫୦ତମ ବାର୍ଷିକ ଫିଲ୍ମ୍ ଫେୟାର୍ ଆୱାର୍ଡ଼୍‌ସ୍‌ର ବିଚାରପତିମାନେ ଏହାକୁ ୫୦ ବର୍ଷର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଫିଲ୍ମ୍ ଫେୟାର୍ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର (Filmfare Best Film of 50 Years) ଭାବେ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପରିଚୟ ଦେଇଥିଲେ । ୧୯୭୬ ମସିହାରେ ସେ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ୟଶ୍ ଚୋପ୍ରାଙ୍କ ରୋମାଣ୍ଟିକ୍ ତ‌ଥା ପାରିବାରିକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର କଭି କଭିରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ବଚ୍ଚନ ଏଥିରେ ଅମିତ୍ ମାଲ୍‌ହୋତ୍ରା ନାମକ ଯୁବକ ଚରିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ଅମିତ୍ ମାଲ୍‌ହୋତ୍ରା ଜଣେ କବି ଥିଲା ଏବଂ ସେ ପୂଜା (ରାକ୍ଷୀ ଗୁଲ୍‌ଜାର୍) ନାମକ ଜଣେ ସୁନ୍ଦରୀ ଯୁବତୀକୁ ଗଭୀର ଭାବେ ପ୍ରେମ କରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଦେଇଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଶେଷରେ ପୂଜା ଆଉ ଜଣକୁ (ଶଶୀ କପୁର) ବିବାହ କରିଥିଲା । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ବଚ୍ଚନ ଜଣେ ରୋମାଣ୍ଟିକ୍ ହିରୋର ଚରିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ, ଯାହାକି ସେ ଜଞ୍ଜିର୍ ଓ ଦିୱାର୍ ଆଦି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ କରିଥିବା "ୟାଙ୍ଗ୍ରି ୟଙ୍ଗ୍ ମ୍ୟାନ୍" ଚରିତ୍ରଠାରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭିନ୍ନ ଥିଲା । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଟି ଦର୍ଶକଙ୍କଦ୍ୱାରା ଖୁବ୍ ଆଦୃତ ହୋଇଥିଲା । ଏଥିରେ ନିଜର ଅଭିନୟ ପାଇଁ ବଚ୍ଚନ ପୁନର୍ବାର ଫିଲ୍ମଫେୟାର୍‌ରେ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଭିନେତା ପୁରସ୍କାର ପାଇଁ ମନୋନୀତ ହୋଇଥିଲେ । ସେହି ବର୍ଷ ସେ ଅଦାଲତ୍ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ପିତା ଓ ପୁତ୍ର ଉଭୟଙ୍କ ଚରିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ୧୯୭୭ ମସିହାରେ ଅମର୍ ଅକବର୍ ଆନ୍ଥୋନି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ନିଜର ଅଭିନୟ ପାଇଁ ସେ ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ଫିଲ୍ମଫେୟାର୍ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଭିନେତା ପୁରସ୍କାର ଜିଣିଥିଲେ । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ସେ ବିନୋଦ ଖନ୍ନା ଓ ଋଷି କପୁରଙ୍କ ବିପକ୍ଷରେ ତୃତୀୟ ମୁଖ୍ୟ ଚରିତ୍ରରେ ଆନ୍ଥୋନି ଗୋନ୍‌ଜାଲ୍‌ଭେସ୍ ଭାବେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଟି ସେ ବର୍ଷର ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଆୟକାରୀ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଥିଲା । ପର୍‌ବରିଶ୍ ଓ ଖୁନ୍ ପସିନା ମଧ୍ୟ ବଚ୍ଚନଙ୍କ ଅଭିନୀତ ସେହି ବର୍ଷର ସଫଳ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରମାନ‌ଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । କସ୍‌ମେ ବାଦେ (୧୯୭୮) ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ସେ ଅମିତ୍ ଓ ଶଙ୍କର୍ ଚରିତ୍ରରେ ତ‌ଥା ଡନ୍ (୧୯୭୮) ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ସେ ମୁଖ୍ୟ ଚରିତ୍ର ଡନ୍ ଓ ଡନ୍ ଭଳି ଦେଖାଯାଉଥିବା ବିଜୟ ଚରିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ତାଙ୍କର ଅଭିନୟ ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ଦ୍ୱିତୀୟ ଥର ପାଇଁ ଫିଲ୍ମଫେୟାର୍ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଭିନେତା ପୁରସ୍କାର ମିଳିଥିଲା । ୟଶ୍ ଚୋପ୍ରାଙ୍କ ତ୍ରିଶୂଲ୍ ଓ ପ୍ରକାଶ ମେହ୍‌ରାଙ୍କ ମୁକଦ୍ଦର୍ କା ସିକନ୍ଦର୍ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ସେ ଅଭିନୟ କରିଛନ୍ତି । ୧୯୭୯ ମସିହାରେ ବଚ୍ଚନ ସୁହାଗ୍ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଟି ସେହି ବର୍ଷ ସର୍ବାଧିକ ଆୟ କରିଥିଲା । ସେହି ବର୍ଷ ସେ ମିଃ ନଟ୍‌ୱର୍‌ଲାଲ୍, କାଲା ପତ୍ଥର୍ ଓ ଦ ଗ୍ରେଟ୍ ଗାମ୍ବ୍‌ଲର୍ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ମିଃ ନଟ୍‌ୱର୍‌ଲାଲ୍ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ସେ ରେଖାଙ୍କ ସ‌ହ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ଗୋଟିଏ ଗୀତ ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ କଣ୍ଠଦାନ ମଧ୍ୟ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ନିଜର ଅଭିନୟ ଓ ସଙ୍ଗୀତ ପାଇଁ ସେ ଉଭୟ ଫିଲ୍ମ‌ଫେୟାର୍ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଭିନେତା ପୁରସ୍କାର ଓ ଫିଲ୍ମ‌ଫେୟାର୍ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ କଣ୍ଠଶିଳ୍ପୀ ପୁରସ୍କାର ପାଇଁ ମନୋନୀତ ହୋଇଥିଲେ । କାଲା ପତ୍ଥର୍ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ନିଜର ଅଭିନୟ ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ସେ ଫିଲ୍ମ‌ଫେୟାର୍ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଭିନେତା ପୁରସ୍କାର ପାଇଁ ମନୋନୀତ ହୋଇଥିଲେ । ୧୯୮୦ ମସିହାରେ ରାଜ୍ ଖୋସ୍‌ଲାଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଦୋସ୍ତାନାରେ ନିଜର ଅଭିନୟ ପାଇଁ ସେ ପୁନର୍ବାର ଫିଲ୍ମ‌ଫେୟାର୍ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଭିନେତା ପୁରସ୍କାର ପାଇଁ ମନୋନୀତ ହୋଇଥିଲେ । ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ସେ ଶତ୍ରୁଘ୍ନ ସିହ୍ନା ଓ ଜିନତ୍ ଅମନ୍‌ଙ୍କ ବିପକ୍ଷରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ଦୋସ୍ତାନା ୧୯୮୦ ମସିହାର ସର୍ବାଧିକ ଆୟକାରୀ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଥିଲା । ୧୯୮୧ ମସିହାରେ ସେ ୟଶ୍ ଚୋପ୍ରାଙ୍କ ଆବେଗପୂର୍ଣ୍ଣ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ସିଲ୍‌ସିଲାରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ଏଥିରେ ସେ ନିଜ ପତ୍ନୀ ଜୟା ଓ ରେଖାଙ୍କ ସ‌ହ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ଅଭିନୀତ ଶାନ୍ (୧୯୮୦) ଓ ଶକ୍ତି (୧୯୮୨) ବକ୍ସ୍ ଅଫିସ୍‌ରେ ଏତେଟା ସଫଳତା ଲାଭ କରିପାରି ନ ଥିଲା । ତେବେ ତାଙ୍କ ଅଭିନୀତ ରାମ୍ ବଲ୍‌ରାମ୍ (୧୯୮୦), ନସିବ୍ (୧୯୮୧) ଓ ଲାୱାରିସ୍ (୧୯୮୧) ଖୁବ୍ ସଫଳତା ଅର୍ଜନ କରିଥିଲା । ୧୯୮୨ ମସିହାରେ ସେ ସଟ୍ଟେ ପେ ସଟ୍ଟା ଓ ଦେଶ୍ ପ୍ରେମୀ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଦ୍ୱୈତ ଭୂମିକାରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ଏହି ଦୁଇଟି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ବକ୍ସ୍ ଅଫିସ୍‌ରେ ଖୁବ୍ ସଫଳତା ଲାଭ କରିଥିଲା । ୧୯୮୩ ମସିହାରେ ସେ ମହାନ୍ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ତିନିଟି ଚରିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ଅଭିନୀତ କୁଲି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ସେ ବର୍ଷର ସର୍ବାଧିକ ଆୟକାରୀ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଥିଲା । କୁଲିର ସୁଟିଙ୍ଗ୍ ସମୟରେ ହୋଇଥିବା ଦୁର୍ଘଟଣା (୧୯୮୨) : ୧୯୮୨ ମସିହା ଜୁଲାଇ ମାସ ୨୬ ତାରିଖରେ ବେଙ୍ଗାଲୁରୁର ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ପରିସରରେ କୁଲି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ସୁଟିଙ୍ଗ୍ ଚାଲିଥିବା ସମୟରେ ସ‌ହ କଳାକାର ପୁନିତ୍ ଇସାର୍‌ଙ୍କ ସ‌ହ ଏକ ଲଢ଼ିବା ଦୃଶ୍ୟର ସୁଟିଙ୍ଗ୍ ବେଳେ ବଚ୍ଚନ ଏକ ପ୍ରାଣ‌ଘାତକ ଦୁର୍ଘଟଣାର ଶିକାର ହୋଇଥିଲେ । ଏଥିରେ ସେ ଆନ୍ତ୍ରିକ ଆଘାତ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । ଗୋଟିଏ ଦୃଶ୍ୟରେ ତାଙ୍କୁ ଉପରୁ ଗୋଟିଏ ଟେବୁଲ୍ ଉପରକୁ ଡେଇଁବାର ଥିଲା ଏବଂ ତା' ପରେ ସେହି ଟେବୁଲ୍‌ରୁ ତଳକୁ ଡେଇଁବାର ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଯେତେବେଳେ ସେ ଟେବୁଲ୍ ଉପରକୁ ଡେଇଁଲେ, ଟେବୁଲ୍‌ର ଗୋଟିଏ କୋଣ ତାଙ୍କ ତଳିପେଟରେ ବାଜିଯାଇଥିଲା । ଏହାଦ୍ୱାରା ତାଙ୍କ ପ୍ଲୀହା ଆଘାତପ୍ରାପ୍ତ (Splenic rupture) ହୋଇଥିଲା । ଫଳରେ ତାଙ୍କ ଶରୀରରୁ ବ‌ହୁତ ପରିମାଣର ରକ୍ତ ବ‌ହିଯାଇଥିଲା । ତାଙ୍କୁ ଯଥା ଶୀଘ୍ର ଡାକ୍ତରଖାନାକୁ ନିଆଯାଇ ତାଙ୍କର ସ୍ପ୍ଲେନେକ୍ଟୋମି (Splenectomy : ପ୍ଲୀହା ପ୍ରତିରୋପଣ) କରାଯାଇଥିଲା । ଏହା ପରେ ସେ ଅନେକ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମୁମୁର୍ଷୁ ଅବସ୍ଥାରେ ଡାକ୍ତରଖାନାରେ ରହିଥିଲେ । ଏହି ସମୟରେ ତାଙ୍କ ଆରୋଗ୍ୟ କାମନା କରି ତାଙ୍କ ପ୍ରଶଂସକମାନେ ବ‌ହୁମାତ୍ରାରେ ମନ୍ଦିରରେ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରିବା ସ‌ହ ନିଜ ଅଙ୍ଗପ୍ରତ୍ୟଙ୍ଗର ବଳି ମଧ୍ୟ ଦେଇଥିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ବଚ୍ଚନଙ୍କ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟାବସ୍ଥାରେ ଉନ୍ନତ୍ତି ହେବାପରେ ତାଙ୍କ ପ୍ରଶଂସକମାନେ ଡାକ୍ତରଖାନା ବାହାରେ ତାଙ୍କ ଶୁଭକାମନା କରିବା ପାଇଁ ଲମ୍ବା ଧାଡ଼ିରେ ଠିଆହୋଇ ରହୁଥିଲେ । ଦୀର୍ଘ ସମୟର ଅସୁସ୍ଥତା ପରେ ସେହି ବର୍ଷ ହିଁ ସେ ଆରୋଗ୍ୟ ଲାଭ କରି ପୁନର୍ବାର ଅଭିନୟ କରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଦେଇଥିଲେ । ୧୯୮୩ ମସିହାରେ କୁଲି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିଲା ଏବଂ ବକ୍ସ୍ ଅଫିସ୍‌ରେ ଅପୂର୍ବ ସଫଳତା ଲାଭ କରି ସେ ବର୍ଷର ସର୍ବାଧିକ ଆୟକାରୀ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଥିଲା । ତେବେ ଏହି ସଫଳତାର କିଛି ଶ୍ରେୟ ବଚ୍ଚନଙ୍କ ଦୁର୍ଘଟଣା ଯୋଗୁଁ ହୋଇଥିବା ପ୍ରଚାରକୁ ମଧ୍ୟ ଯାଏ । ବଚ୍ଚନଙ୍କ ଦୁର୍ଘଟଣା ପରେ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ମନମୋହନ ଦେଶାଇ କୁଲିର ଶେଷଭାଗକୁ ବଦଳାଇ ଦେଇଥିଲେ । ପୂର୍ବରୁ ଲେଖାଯାଇଥିବା କାହାଣୀ ଅନୁଯାୟୀ ବଚ୍ଚନ ଅଭିନୟ କରୁଥିବା ଚରିତ୍ରଟି ଶେଷରେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରୁଥିଲା । କିନ୍ତୁ କାହାଣୀରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରେ ଚରିତ୍ରଟି ଶେଷରେ ବଞ୍ଚିଥିଲା । ଦେଶାଇ କ‌ହିଥିଲେ ଯେ, ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ପ୍ରକୃତ ଜୀବନରେ ମୃତ୍ୟୁକୁ ହରାଇ ଫେରିଆସିଛି, ସେ ପର୍ଦ୍ଦା ଉପରେ ମରିଯିବାଟା ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ଅନୁଚିତ୍ । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିବା ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଉପରୋକ୍ତ ଲଢ଼େଇ ଦୃଶ୍ୟକୁ ଟେବୁଲ୍ ଉପରକୁ ଡେଇଁବା ସମୟରେ ସ୍ଥଗିତ ରଖାଯାଇ ପର୍ଦ୍ଦା ଉପରେ ଅଭିନେତାର ଦୁର୍ଘଟଣାକୁ ସଙ୍କେତ କରି ଏକ ଶିରୋନାମା ଦେଖାଯାଇଥିଲା । ଏହି ଶିରୋନାମାଦ୍ୱାରା ଦୁର୍ଘଟଣାଟିର ପ୍ରଚାର ସୁନିଶ୍ଚିତ କରାଯାଇଥିଲା । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ବଚ୍ଚନ ମିଆସ୍ଥେନିଆ ଗ୍ରେଭିସ୍ (Myasthenia gravis) ରୋଗରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଅସୁସ୍ଥତା ଯୋଗୁଁ ସେ ଉଭୟ ଶାରୀରିକ ଓ ମାନସିକ ଭାବେ ଦୁର୍ବଳ ହୋଇପଡ଼ିଥିଲେ ଏବଂ ଅଭିନୟରୁ ଅବସର ନେଇ ରାଜନୀତିରେ ପ୍ରବେଶ କରିବା କଥା ଚିନ୍ତା କରିବାକୁ ଲାଗିଥିଲେ । ଏହି ସମୟରେ ସେ ନିରାଶାବାଦୀ ହୋଇଯାଇଥିଲେ ଏବଂ ନିଜର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିବା ପୂର୍ବରୁ, "ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଟିକୁ ଦର୍ଶକ କିପରି ଗ୍ରହଣ କରିବେ", ଏହି ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ସେ "ୟେ ଫିଲ୍ମ୍ ତୋ ଫ୍ଲପ୍ ହୋଗି !" ("ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଟି ଅସଫଳ ହେବ") କ‌ହି ଦେଉଥିଲେ । ରାଜନୀତି (୧୯୮୪-୧୯୮୭) : ୧୯୮୪ ମସିହାରେ ନିଜ ଦୀର୍ଘ ଦିନର ବନ୍ଧୁ ରାଜୀବ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ସମର୍ଥନ କରିବା ପାଇଁ ବଚ୍ଚନ ଅଭିନୟରୁ ଅବସର ନେଇ ରାଜନୀତିରେ ପାଦ ଥାପିଥିଲେ । ସେ ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶର ପୂର୍ବତନ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଏହ୍. ଏନ୍. ବ‌ହୁଗୁଣାଙ୍କ ବିପକ୍ଷରେ ଆଲାହାବାଦରୁ ଅଷ୍ଟମ ଲୋକ ସଭା ଆସନ ପାଇଁ ନିର୍ବାଚନ ଲଢ଼ିଥିଲେ ଏବଂ ୬୮.୨% ଭୋଟ୍ ପାଇ ଜୟଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କ ରାଜନୈତିକ ଜୀବନର ସମୟସୀମା ଖୁବ୍ କମ ଥିଲା । ମାତ୍ର ୩ ବର୍ଷ ପରେ ସେ ରାଜନୀତିକୁ ଭ୍ରଷ୍ଟାଚାରରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଦର୍ଶାଇ ସେଥିରୁ ଅବସର ନେଇଥିଲେ । ରାଜନୀତିରୁ ଅବସର ଗ୍ରହଣ କରିବା ପରେ ପରେ ବୋଫର୍ସ୍ ଦୁର୍ନୀତିରେ ବଚ୍ଚନ ଓ ତାଙ୍କ ଭାଇ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଥିବାର ଏକ ଖବରକାଗଜ ଦର୍ଶାଇଥିଲା । ବଚ୍ଚନ ଏହି ଆରୋପକୁ ଅମାନ୍ୟ କରି ଅଦାଲତରେ ଏହା ବିରୁଦ୍ଧରେ ଲଢ଼ିଥିଲେ ଏବଂ ନିର୍ଦ୍ଦୋଷ ପ୍ରମାଣିତ ହୋଇଥିଲେ । ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Amitabh Bachchan's official blog Amitabh Bachchan Documentary, Classic BBC Archive video and exclusive interview conducted in Amitabh's own house for BBC Asian Network British Academy of Film and Television Arts brochure ୧୯୪୨ ଜନ୍ମ ଜୀବିତ ବ୍ୟକ୍ତି ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ସମ୍ମାନିତ ଅଭିନେତା	amitābha baccana (hindī: अमिताभ बच्चन, uccāraṇa [əmɪtaːbʱ bəttʃən]) jaṇe bhāratīẏa hindī kathācitra abhinetā o prayojaka \| tāṅkara pūrānāma amitābha haribaṃśa rāẏa śrībāstaba baccana \| se 1942 masihā akṭobara māsa 11 tārikhare bhāratara uttara pradeśaṭhāre janmagrahaṇa karithile \| 1969 masihā nabhembara māsa 7 tārikhare muktilābha karithibā sāt hindustānī heuchi tāṅka abhinīta prathama caḻaccitra \| 1970 daśakara prathamārddhare jañjir o diୱār bhaḻi caḻaccitrare tāṅkara abhinaẏa tāṅku lokapriẏa karāithilā \| baliuḍ‌re se abhinaẏa karithibā caritraguḍa଼ika pāi~ tāṅku bhāratara prathama ẏāṅgri ẏaṅg mẏān ākhẏā madhẏa diāyāichi \| hindī sine jagatare se baliuḍ‌ra śehen‌śāha, supar‌ṣṭār aph da mileniẏam o big bi nāmare beś jaṇāśuṇā \| se 4 daśandhīru adhika samaẏa dhari prāẏa 180ṭi bhāratīẏa hindī caḻaccitrare abhinaẏa karisārichanti \| se kabhi kabhi mere dil me (caḻaccitra : kabhi kabhi), ek‌lā calo re (caḻaccitra : kāhānī), bāte~ ha‌ୱā he sāri (caḻaccitra : cini kam), nūr (caḻaccitra : dillī 6), cali cali (caḻaccitra : bāg‌bān) o hori khele (caḻaccitra : bāg‌bān) bhaḻi aneka gītare se kaṇṭhadāna madhẏa karichanti \| bhāratīẏa sine itihāsare baccanaṅku jaṇe mahāna o prabhābaśāḻī abhinetā bhābe jaṇāyāe \| 1970-80 daśakare tāṅkara prabhābaśāḻī abhinaẏa pāi~ phreñc nirddeśaka phrān‌kois ṭruphāuṭ tāṅku ୱān-mẏān-iṇḍaṣṭri ākhẏā deithile \| 1980 masihāre baccanaṅku loka sabhāra jaṇe sadasẏa rūpe manonīta karāyāithilā \| 1990 masihāre se tāṅkara nijara caḻaccitra prayojanākārī kampānī ārambha karithile \| 1997 masihāre punarbāra mṛtẏudātā caḻaccitra jariāre se abhinaẏa duniāku pherithile \| 2000 masihāre se Who Wants to Be a Millionaire?ra bhāratīẏa saṃskaraṇa kaun banegā karoḍa଼‌pati?ra sañcāḻaka bhābe kāryẏa karibā ārambha karithile \| 2013 masihāre da greṭ gẏāṭ‌s‌bāẏ caḻaccitrare meẏar ୱl‌ph‌śim nāmaka eka aṇabhāratīẏa caritrare abhinaẏa kari se prathama thara pāi~ haliuḍ‌re nija pāda thāpithile \| bālẏakāḻa ebaṃ śikṣā amitābha baccana 1942 masihā akṭobara māsa 11 tārikhare bhāratara uttara pradeśa rājẏare thibā ālhābādaṭhāre janma grahaṇa karithile \| setebeḻe bhārata briṭiś śāsanādhīna thilā \| tāṅka pūrbapūruṣamāne uttara pradeśara pratāpagaḍa଼ jillāre thibā rāṇīgañja tālukāra bābupati grāmare basabāsa karuthile \| tāṅka pitā haribaṃśa rāẏa śrībāstaba (baccana) jaṇe jaṇāśuṇā hindī kabi o mātā tejī baccana pañjābaṭhāre thibā liāl‌pura (barttamānara phaisalābāda)ra jaṇe pañjābī śikh thile \| amitābha tāṅka mātāpitāṅkara prathama santāna \| tāṅka sāna bhāiṅka nāma ajitābha baccana \| bhāratīẏa sୱādhīnatā saṃgrāma samaẏare ba‌huḻa bhābare bẏaba‌hṛta hoithibā slogān in‌kilāb jindābāddୱārā prerita hoi amitābhaṅka mātāpitā tāṅka nāma in‌kilāb rakhithile \| in‌kilāb‌ra artha bipḻaba bañcirahu \| kintu parabarttī samaẏare haribaṃśa rāẏa tāṅkara jaṇe sāthi kabi sumitrāna‌ndana pantaṅka parāmarśakrame amitābhaṅka nāma in‌kalāb‌ru badaḻāi amitābha rakhithile \| amitābha artha kebe bi libhu na thibā āloka \| yadio haribaṃśa rāẏaṅka prakṛta sāṅgiā śrībāstaba, se nijara chadmanāma haribaṃśa rāẏa baccana rakhithile ebaṃ ehi nāmare tāṅkara samasta racanā muktalābha karichi \| ehi baccana sāṅgiā sa‌hita amitābha nija prathama caḻaccitrare kāma ārambha karithile ebaṃ nija kāryẏakṣetrare sarbatra se ehi sāṅgiā hi~ bẏaba‌hāra karithile \| phaḻare dhire dhire tāṅka paribārara sāṅgiā baccana hoigalā \| amitābha baccanaṅka pitā 2003 masihāre mṛtẏubaraṇa karithile o tāṅka mātā 2007 masihāre mṛtẏubaraṇa karithile \| amitābha baccana nainitāl‌ra śer‌‌‌‌uḍ kalejare nijara kaleja śikṣā śeṣa karithile \| ehāpare se dillī ẏunibharsiṭi adhinare thibā kirori mal kalejaru kaḻāre snātaka ḍigrī hāsala karithile \| snātaka ḍigrī lābha karisārilā pare se kolakātāre bibhinna kampānīru jiniṣa nebāāṇibā kāma karuthile \| amitābhaṅka mātāṅkara abhinaẏa prati āgraha thilā ebaṃ tāṅku eka caḻaccitrare abhinaẏa karibā pāi~ suyoga madhẏa miḻithilā \| kintu ghara ta‌thā paribārara dāẏitୱ yogu~ se abhinaẏa āḍa଼ku mana baḻāi na thile \| kintu se cāhu~thile ye amitābha abhinaẏa karantu \| teṇu amitābha bambe (barttamānara mumbāi) yāi abhinaẏa karibāku niṣpatti neithile \| parabarttī samaẏare amitābha jaẏā bhāduriṅku bibāha karithile \| ehi dampatiṅkara dui jaṇa santāna achanti \| semāne heuchanti śୱetā na‌nda (bāṇijẏapati nikhil nandaṅka patnī) o abhiṣeka baccana (abhinetā o abhinetrī aiśୱryẏā rāẏaṅka pati) \| karma jībana prārambhika abhinaẏa (1969-1972) : amitābha baccanaṅka sarbaprathama caḻaccitra heuchi 1969 masihāre muktilābha karithibā mṛṇāḻa sen‌ṅka jātīẏa puraskāra prāpta bhubana śom \| ethire amitābha kāhāṇī barṇṇanā karibā pāi~ kaṇṭhadāna (Voice Narration) karithile \| 1969 masihā nabhembara 7 tārikhare muktilābha karithibā khୱājā ahammad abୱās‌ṅkadୱārā nirddeśita ebaṃ utpaḻa datta, an‌ୱr alī (hāsẏaabhinetā meh‌mud alīṅka bhāi), madhu, ta‌thā jalāl āghāṅka abhinīta caḻaccitra sāt hindustānī heuchi amitābhaṅka abhinīta prathama caḻaccitra \| ehi caḻaccitrare thibā sāta jaṇa mukhẏa caritraṅka madhẏaru jaṇaṅka caritrare amitābha abhinaẏa karithile \| 1971 masihāre muktilābha karithibā ānanda caḻaccitrare baccana rājeśa khannāṅka sa‌ha abhinaẏa karithile \| ethire jaṇe ḍāktara caritrare abhinaẏa kari se sarbaśreṣṭha sa‌ha abhinetā bhābe tāṅkara prathama philm‌pheẏār puraskāra jitithile \| ehāpare 1971 masihāre muktilābha karithibā par‌ୱānā caḻaccitrare hatẏākārī sājithibā jaṇe hatāśa premika caritrare abhinaẏa kari se prathama thara pāi~ birodhī bhābare abatīrṇṇa hoithile \| ehā pare se reśam aur śerā (1971) bhaḻi aneka caḻaccitrare abhinẏa karithile \| ehi samaẏare se tāṅka bhabiṣẏata patnī jaẏā bhāduri ṅkadୱārā abhinīta calacitra guḍḍire atithi kaḻākāra bhābe kāma karithile \| bāୱrci caḻaccitrara kāhāṇīra kichi aṃśa baccanaṅkadୱārā lekhāyāithilā \| 1972 masihāre se es. rāmanāthan‌ṅkadୱārā nirddeśita caḻaccitra bambe ṭu goāre jaṇe hāsẏakaḻākāra bhābe abhinaẏa karithile \| ehi samaẏare amitābhaṅka abhinīta caḻaccitraguḍa଼ika darśakaṅka upare separi kichi khās prabhāba pakāi pāri na thilā \| kintu parabarttī samaẏare amitābha baliuḍ‌ra jaṇe āga dhāḍa଼ira abhinetā bhābe prasiddhi lābha karithile \| nāẏakaru mahānāẏaka (1973-1983) : nirddeśaka prakāśa meharā tāṅka jañjir (1973) caḻaccitrara mukhẏanāẏakara caritrare abhinaẏa karibā pāi~ amitābha baccanaṅku suyoga deithile \| ehi caḻaccitrare amitābha in‌spekṭar bijaẏa khannā caritrare abhinaẏa karithile \| ehi caḻaccitraṭi ehā pūrbaru muktilābha karithibā romāṇṭik‌ caḻaccitraguḍa଼ikara sampūrṇṇa biparīta thilā \| ethire abhinaẏa pare amitābha eka nūtana bẏaktitୱ — baliuḍ‌ra ẏāṅgri ẏaṅg mẏān bhābe pariciti lābha karithile \| ehi caḻaccitrare amitābhaṅka abhinaẏa philm‌pheẏār‌re sarbaśreṣṭha abhinaẏa bhābe manonīta hoithilā \| se samaẏare ehi caḻaccitraṭi khub saphaḻatā lābha karithilā ebaṃ se barṣa ehāra āẏa sarbādhika (₹60 niẏuta) thilā \| ehi caḻaccitra pare baccana baliuḍ iṇḍaṣṭrire ṣṭār hoiyāithile \| sehidinaṭhāru āji paryẏanta baccana baliuḍ‌ra jaṇe āgadhāḍa଼ira kaḻākāra hoi rahichanti \| jañjir caḻaccitrare sarbaśreṣṭha abhinetā bhābe se tāṅkara prathama philm‌pheẏār āୱārḍa଼ jitithile \| 1973 masihāre se jaẏā bhāduriṅku bibāha karithile ebaṃ ehāpare se duhe~ aneka caḻaccitrare ekāṭhi abhinaẏa karichanti \| jañjir caḻaccitrare madhẏa amitābha o jaẏā ekāṭhi abhinaẏa karithile \| bibāhara mātra eka māsa pare muktilābha karithibā abhimān caḻaccitrare madhẏa duhe~ ekāṭhi abhinaẏa karithile \| ehi caḻaccitraṭi madhẏa se samaẏare baks aphis‌re khub saphaḻatā lābha karithilā \| ehāpare sāmājika bẏabasthā ta‌thā bandhutୱ upare ādhārita, hṛṣikeśa mukhārjīṅkadୱārā nirddeśita o bireśa cāṭārjīṅkadୱārā racita caḻaccitra namak harām‌re amitābha rājeśa khannāṅka sa‌ha bikrama caritrare abhinaẏa karithile \| ehi caḻaccitrare abhinaẏa kari se sarbaśreṣṭha sa‌haabhinetā bhābe tāṅkara dୱitīẏa philm‌pheẏār āୱārḍa଼ jitithile \| 1947 masihāre baccana kuā~rā bāp o dost bhaḻi caḻaccitrare atithi kaḻākāra bhābe abhinaẏa karithile \| ehāpare se roṭi kap‌ḍa଼ā aur makān caḻaccitrare sa‌hābhinetā bhābe kāma karithile \| ehi caḻaccitraṭi manoja kumāraṅkadୱārā nirddeśita hoithilā o ehā 1947 masihāre sarbādhika āẏa karithilā \| ārthika o mānasika asubidhā sattୱe kipari sādhutā o saccoṭatā prati samarpita rahihue, ehā hi~ thilā ehi caḻaccitraṭira biṣaẏabastu \| ehāpare 1947 masihā ḍesembara māsa 6 tārikhare muktilābha karithibā caḻaccitra maj‌bur‌re amitābha nāẏaka bhūmikāre abhinaẏa karithile \| ehā haliuḍ caḻaccitra jig jāg‌ra rimek thilā \| ehi caḻaccitraṭi baks aphis‌re khub saphaḻatā lābha karithilā \| ehāpare 1975 masihāre se hāsẏarasātmaka caḻaccitra cup‌ke cup‌ke, aparādha kāhāṇī upare ādhārita caḻaccitra pharār o prema kāhāṇī upare ādhārita caḻaccitra milire nāẏaka bhūmikāre abhinaẏa karithile \| ehi barṣa se ẏaś coprāṅkadୱārā nirddeśita diୱār caḻaccitrare śaśi kapura, nirupā rāẏa o nitu siṃṅka sa‌ha abhinaẏa karithile \| ehi caḻaccitra pāi~ se sarbaśreṣṭha abhinetā bhābe philm pheẏār āୱārḍa଼ madhẏa pāithile \| 1975 masihāre baks aphis‌re supar‌hiṭ caḻaccitrara mānẏatā lābha karithibā sabu caḻaccitramāna‌ṅka bhitare ehi caḻaccitraṭi 4rtha sthānare rahithilā \| iṇḍiāṭāim‌s mubhij‌ra sarbekṣaṇa anuyāẏī 25ṭi niścita darśanīẏa baliuḍ caḻaccitra (Must See Bollywood Films)māna‌ṅka madhẏare diୱār caḻaccitra anẏatama \| 1975 masihā agaṣṭa 15 tārikhare muktilābha karithibā śole caḻaccitra āji paryẏanta bhāratare sarbādhika āẏa karithibā caḻaccitra hoi rahichi \| ehi caḻaccitraṭi se samaẏare ₹ 2,364,500,000 bā US$ 60 niẏuta āẏa karithilā \| ethire baccana jaẏadeba caritrare abhinaẏa karithile \| diୱār o śole caḻaccitraku 1975 masihāra duiṭi mukhẏa caḻaccitra bhābe jaṇāyāe \| 1999 masihāre bibisi iṇḍiā ehi caḻaccitraṭiku philm aph da mileniẏam (Film of the Millennium) bhābe ghoṣaṇā karithilā ebaṃ iṇḍiāṭāim‌s mubhij‌dୱārā madhẏa ehāku 25ṭi niścita darśanīẏa baliuḍ caḻaccitra (Must See Bollywood Films)māna‌ṅka tālikāre sāmila karāyāithilā \| sehi barṣa 50tama bārṣika philm pheẏār āୱārḍa଼‌s‌ra bicārapatimāne ehāku 50 barṣara sarbaśreṣṭha philm pheẏār caḻaccitra (Filmfare Best Film of 50 Years) bhābe eka sୱtantra paricaẏa deithile \| 1976 masihāre se nirddeśaka ẏaś coprāṅka romāṇṭik ta‌thā pāribārika caḻaccitra kabhi kabhire abhinaẏa karithile \| baccana ethire amit māl‌hotrā nāmaka yubaka caritrare abhinaẏa karithile \| amit māl‌hotrā jaṇe kabi thilā ebaṃ se pūjā (rākṣī gul‌jār) nāmaka jaṇe sundarī yubatīku gabhīra bhābe prema karibā ārambha karideithilā \| kintu śeṣare pūjā āu jaṇaku (śaśī kapura) bibāha karithilā \| ehi caḻaccitrare baccana jaṇe romāṇṭik hirora caritrare abhinaẏa karithile, yāhāki se jañjir o diୱār ādi caḻaccitrare karithibā "ẏāṅgri ẏaṅg mẏān" caritraṭhāru sampūrṇṇa bhinna thilā \| ehi caḻaccitraṭi darśakaṅkadୱārā khub ādṛta hoithilā \| ethire nijara abhinaẏa pāi~ baccana punarbāra philmapheẏār‌re sarbaśreṣṭha abhinetā puraskāra pāi~ manonīta hoithile \| sehi barṣa se adālat caḻaccitrare pitā o putra ubhaẏaṅka caritrare abhinaẏa karithile \| 1977 masihāre amar akabar ānthoni caḻaccitrare nijara abhinaẏa pāi~ se tāṅkara prathama philmapheẏār sarbaśreṣṭha abhinetā puraskāra jiṇithile \| ehi caḻaccitrare se binoda khannā o ṛṣi kapuraṅka bipakṣare tṛtīẏa mukhẏa caritrare ānthoni gon‌jāl‌bhes bhābe abhinaẏa karithile \| ehi caḻaccitraṭi se barṣara sabuṭhāru adhika āẏakārī caḻaccitra thilā \| par‌bariś o khun pasinā madhẏa baccanaṅka abhinīta sehi barṣara saphaḻa caḻaccitramāna‌ṅka madhẏaru anẏatama \| kas‌me bāde (1978) caḻaccitrare se amit o śaṅkar caritrare ta‌thā ḍan (1978) caḻaccitrare se mukhẏa caritra ḍan o ḍan bhaḻi dekhāyāuthibā bijaẏa caritrare abhinaẏa karithile \| ehi caḻaccitrare tāṅkara abhinaẏa pāi~ tāṅku dୱitīẏa thara pāi~ philmapheẏār sarbaśreṣṭha abhinetā puraskāra miḻithilā \| ẏaś coprāṅka triśūl o prakāśa meh‌rāṅka mukaddar kā sikandar caḻaccitrare madhẏa se abhinaẏa karichanti \| 1979 masihāre baccana suhāg caḻaccitrare abhinaẏa karithile \| ehi caḻaccitraṭi sehi barṣa sarbādhika āẏa karithilā \| sehi barṣa se miḥ naṭ‌ୱr‌lāl, kālā patthar o da greṭ gāmb‌lar caḻaccitrare madhẏa abhinaẏa karithile \| miḥ naṭ‌ୱr‌lāl caḻaccitrare se rekhāṅka sa‌ha abhinaẏa karithile \| ehi caḻaccitrara goṭie gīta pāi~ tāṅku kaṇṭhadāna madhẏa karibāku paḍa଼ithilā \| ehi caḻaccitrare nijara abhinaẏa o saṅgīta pāi~ se ubhaẏa philma‌pheẏār sarbaśreṣṭha abhinetā puraskāra o philma‌pheẏār sarbaśreṣṭha kaṇṭhaśiḻpī puraskāra pāi~ manonīta hoithile \| kālā patthar caḻaccitrare nijara abhinaẏa pāi~ madhẏa se philma‌pheẏār sarbaśreṣṭha abhinetā puraskāra pāi~ manonīta hoithile \| 1980 masihāre rāj khos‌lāṅkadୱārā nirddeśita caḻaccitra dostānāre nijara abhinaẏa pāi~ se punarbāra philma‌pheẏār sarbaśreṣṭha abhinetā puraskāra pāi~ manonīta hoithile \| ehi caḻaccitrare se śatrughna sihnā o jinat aman‌ṅka bipakṣare abhinaẏa karithile \| dostānā 1980 masihāra sarbādhika āẏakārī caḻaccitra thilā \| 1981 masihāre se ẏaś coprāṅka ābegapūrṇṇa caḻaccitra sil‌silāre abhinaẏa karithile \| ethire se nija patnī jaẏā o rekhāṅka sa‌ha abhinaẏa karithile \| tāṅka abhinīta śān (1980) o śakti (1982) baks aphis‌re eteṭā saphaḻatā lābha karipāri na thilā \| tebe tāṅka abhinīta rām bal‌rām (1980), nasib (1981) o lāୱāris (1981) khub saphaḻatā arjana karithilā \| 1982 masihāre se saṭṭe pe saṭṭā o deś premī caḻaccitrare dୱaita bhūmikāre abhinaẏa karithile \| ehi duiṭi caḻaccitra baks aphis‌re khub saphaḻatā lābha karithilā \| 1983 masihāre se mahān caḻaccitrare tiniṭi caritrare abhinaẏa karithile \| tāṅka abhinīta kuli caḻaccitra se barṣara sarbādhika āẏakārī caḻaccitra thilā \| kulira suṭiṅg samaẏare hoithibā durghaṭaṇā (1982) : 1982 masihā julāi māsa 26 tārikhare beṅgālurura biśୱbidẏāḻaẏa parisarare kuli caḻaccitrara suṭiṅg cālithibā samaẏare sa‌ha kaḻākāra punit isār‌ṅka sa‌ha eka laḍha଼ibā dṛśẏara suṭiṅg beḻe baccana eka prāṇa‌ghātaka durghaṭaṇāra śikāra hoithile \| ethire se āntrika āghāta prāpta hoithile \| goṭie dṛśẏare tāṅku uparu goṭie ṭebul uparaku ḍei~bāra thilā ebaṃ tā' pare sehi ṭebul‌ru taḻaku ḍei~bāra thilā \| kintu yetebeḻe se ṭebul uparaku ḍei~le, ṭebul‌ra goṭie koṇa tāṅka taḻipeṭare bājiyāithilā \| ehādୱārā tāṅka plīhā āghātaprāpta (Splenic rupture) hoithilā \| phaḻare tāṅka śarīraru ba‌huta parimāṇara rakta ba‌hiyāithilā \| tāṅku yathā śīghra ḍāktarakhānāku niāyāi tāṅkara splenekṭomi (Splenectomy : plīhā pratiropaṇa) karāyāithilā \| ehā pare se aneka māsa paryẏanta mumurṣu abasthāre ḍāktarakhānāre rahithile \| ehi samaẏare tāṅka ārogẏa kāmanā kari tāṅka praśaṃsakamāne ba‌humātrāre mandirare pūjārccanā karibā sa‌ha nija aṅgapratẏaṅgara baḻi madhẏa deithile \| parabarttī samaẏare baccanaṅka sୱāsthẏābasthāre unnatti hebāpare tāṅka praśaṃsakamāne ḍāktarakhānā bāhāre tāṅka śubhakāmanā karibā pāi~ lambā dhāḍa଼ire ṭhiāhoi rahuthile \| dīrgha samaẏara asusthatā pare sehi barṣa hi~ se ārogẏa lābha kari punarbāra abhinaẏa karibā ārambha karideithile \| 1983 masihāre kuli caḻaccitra muktilābha karithilā ebaṃ baks aphis‌re apūrba saphaḻatā lābha kari se barṣara sarbādhika āẏakārī caḻaccitra sābẏasta hoithilā \| tebe ehi saphaḻatāra kichi śreẏa baccanaṅka durghaṭaṇā yogu~ hoithibā pracāraku madhẏa yāe \| baccanaṅka durghaṭaṇā pare nirddeśaka manamohana deśāi kulira śeṣabhāgaku badaḻāi deithile \| pūrbaru lekhāyāithibā kāhāṇī anuyāẏī baccana abhinaẏa karuthibā caritraṭi śeṣare mṛtẏubaraṇa karuthilā \| kintu kāhāṇīre paribarttana pare caritraṭi śeṣare bañcithilā \| deśāi ka‌hithile ye, yeu~ bẏakti nija prakṛta jībanare mṛtẏuku harāi pheriāsichi, se parddā upare mariyibāṭā niścita bhābare anucit \| āhuri madhẏa muktilābha karithibā caḻaccitrare uparokta laḍha଼ei dṛśẏaku ṭebul uparaku ḍei~bā samaẏare sthagita rakhāyāi parddā upare abhinetāra durghaṭaṇāku saṅketa kari eka śironāmā dekhāyāithilā \| ehi śironāmādୱārā durghaṭaṇāṭira pracāra suniścita karāyāithilā \| parabarttī samaẏare baccana miāstheniā grebhis (Myasthenia gravis) rogare ākrānta hoithile \| tāṅkara asusthatā yogu~ se ubhaẏa śārīrika o mānasika bhābe durbaḻa hoipaḍa଼ithile ebaṃ abhinaẏaru abasara nei rājanītire prabeśa karibā kathā cintā karibāku lāgithile \| ehi samaẏare se nirāśābādī hoiyāithile ebaṃ nijara pratẏeka caḻaccitra muktilābha karibā pūrbaru, "caḻaccitraṭiku darśaka kipari grahaṇa karibe", ehi praśnara uttara se "ẏe philm to phlap hogi !" ("ehi caḻaccitraṭi asaphaḻa heba") ka‌hi deuthile \| rājanīti (1984-1987) : 1984 masihāre nija dīrgha dinara bandhu rājība gāndhīṅku samarthana karibā pāi~ baccana abhinaẏaru abasara nei rājanītire pāda thāpithile \| se uttara pradeśara pūrbatana mukhẏamantrī eh. en. ba‌huguṇāṅka bipakṣare ālāhābādaru aṣṭama loka sabhā āsana pāi~ nirbācana laḍha଼ithile ebaṃ 68.2% bhoṭ pāi jaẏayukta hoithile \| kintu tāṅka rājanaitika jībanara samaẏasīmā khub kama thilā \| mātra 3 barṣa pare se rājanītiku bhraṣṭācārare paripūrṇṇa darśāi sethiru abasara neithile \| rājanītiru abasara grahaṇa karibā pare pare bophars durnītire baccana o tāṅka bhāi sampṛkta thibāra eka khabarakāgaja darśāithilā \| baccana ehi āropaku amānẏa kari adālatare ehā biruddhare laḍha଼ithile ebaṃ nirddoṣa pramāṇita hoithile \| ādhāra adhika tathẏa Amitabh Bachchan's official blog Amitabh Bachchan Documentary, Classic BBC Archive video and exclusive interview conducted in Amitabh's own house for BBC Asian Network British Academy of Film and Television Arts brochure 1942 janma jībita bẏakti padmaśrī sammānita abhinetā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	6,998	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%85%E0%AC%AE%E0%AC%BF%E0%AC%A4%E0%AC%BE%E0%AC%AD%20%E0%AC%AC%E0%AC%9A%E0%AD%8D%E0%AC%9A%E0%AC%A8	ଅମିତାଭ ବଚ୍ଚନ
ଜଗବନ୍ଧୁ ବିଦ୍ୟାଧର ମହାପାତ୍ର ଭ୍ରମରବର ରାଏ (ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ଓ ପାଇକ ବକ୍ସି ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣା) ଖୋର୍ଦ୍ଧା ମହାରାଜାଙ୍କର ସେନାପତି ଓ ବକ୍ସି ଥିଲେ । ଭାରତୀୟ ମୁକ୍ତି ସଂଗ୍ରାମର ଆଦ୍ୟକାଳରେ ସେ ଥିଲେ ଜଣେ ଯୋଦ୍ଧା । ପାଇକ ବିପ୍ଳବୀମାନେ ତାଙ୍କର ନେତୃତ୍ୱରେ ୧୮୧୭ ମସିହାରେ ଫିରିଙ୍ଗି ଶାସନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ଜୀବନୀ ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କର ୧୮୦୪ ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ଜୀବନୀ ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅଜଣା ରହିଛି । କେତେକ ଐତିହାସିକ ମତ ଦିଅନ୍ତି ତାଙ୍କ ଜୀବନ କାଳ ୧୭୮୦ ମସିହାରୁ ୧୮୨୯ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ସୀମାବଦ୍ଧ ଥିଲା । ଜଗବନ୍ଧୁ ବିଦ୍ୟାଧର ତାଙ୍କର ପୁର୍ବପୁରୁଷଙ୍କଠାରୁ ବଂଶାନୁକ୍ରମେ "ବକ୍ସି" ଉପାଧି ଲାଭ କରି ଖୋର୍ଦ୍ଧା ରାଜାଙ୍କର ସେନାପତି ଭାବେ ଦାୟିତ୍ୱ ବହନ କଲେ, ରାଜାଙ୍କ ପରେ ସେ ଥିଲେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଗଣ୍ୟମାନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତି । ତାଙ୍କ ପରିବାର ପାଇଁ ରାଜାଙ୍କଦ୍ୱାରା ଜମି, ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଜିନିଷ ପତ୍ର ସହ "ରରଙ୍ଗ କିଲ୍ଲା"ର ଜମିଦାରୀ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇ ଥିଲା । ତାଙ୍କର ସେରଗଡ଼ ଓ ବଡ଼ମ୍ବା ରାଜାଙ୍କ ସହିତ ବୈବାହିକ ସମ୍ବନ୍ଧ ଥିଲା । ସୁତରାଂ ସେ ଉଚ୍ଚ ବଂଶଜ ବୋଲି ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । ଜଗବନ୍ଧୁ ବିଦ୍ୟାଧର ଭୋଇବଂଶର ପ୍ରଥମ ରାଜା ଗୋବିନ୍ଦ ବିଦ୍ୟାଧରଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୀ ଦନେଇ ବିଦ୍ୟାଧରଙ୍କ ଅଷ୍ଟମ ବଂଶଧର । ଷ୍ଟାର୍ଲିଂ ସାହେବ ତାଙ୍କର ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାସରେ ଗୋଟିଏ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଉପରେ ଭତ୍ତିି କରି ଲେଖଛିନ୍ତି ଯେ, ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କ ଶାରୀରିକ ଗଠନ ସୁନ୍ଦର ଓ ବଳିଷ୍ଠ ଥିଲା ଏବଂ ସେ ଶକ୍ତିମାନ ପୁରୁଷ ଥିଲେ । ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ ଇଂରେଜମାନେ ୧୮୦୪ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଖୋର୍ଦ୍ଧାର ରାଜା ମୁକୁନ୍ଦ ଦେବଙ୍କୁ ଗାଦିଚ୍ୟୁତ କରି ତାଙ୍କର ରାଜ୍ୟକୁ "ଖାସ୍' କଲେ ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଇଂରେଜ ଶାସନାଧୀନ ଅଞ୍ଚଳ ସହିତ ତାକୁ ମିଶାଇ ଦିଆଗଲା । ପାଇକଙ୍କ ନିଷ୍କର ଜମି ଉପରେ ଉଚ୍ଚ ହାରରେ କର ଧାର୍ଯ୍ୟ ହେଲା । ଫଳରେ ପାଇକମାନେ ତାଙ୍କର ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ନିଷ୍କର ବୃତ୍ତିରୁ ବଞ୍ଚିତ ହେଲେ । ଖୋର୍ଦ୍ଧା ଖାସ୍ ହେବା ପରେ ସେହି ଜମିଦାରୀର ରାଜସ୍ୱ ଅନେକ ପରିମାଣରେ ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇ ଜଣେ ବିଦେଶୀ ଜମିଦାରଙ୍କୁ ପଟ୍ଟା ଦିଆଗଲା । ଅନେକ ସର୍ବସ୍ୱାନ୍ତ ହୋଇ ନିଜର ଘରଦ୍ୱାର ଛାଡ଼ି ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ କରଦ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କରେ ଆଶ୍ରୟ ନେଲେ । ଯେଉଁମାନେ ରହିଲେ ସେମାନଙ୍କ ଆର୍ଥିକ ଅବସ୍ଥା ଅତି ଶୋଚନୀୟ ହୋଇପଡ଼ିଲା । ୧୮୧୭ ମସିହାରେ ଇଂରେଜମାନେ ଘୁମୁସର ରାଜା ଧନଞ୍ଜୟ ଭଞ୍ଜଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ହତ୍ୟା ମାମଲା ସମ୍ପର୍କରେ ଗିରଫ କଲେ । ସେହି ଘଟଣାର ପ୍ରତିବାଦରେ ଘୁମୁସରର ୩୦୦/୪୦୦ କନ୍ଧ ବାଣପୁରରେ ପଶି ସରକାରୀ ଖଜଣାଖାନା ଲୁଟ୍ କଲେ ଓ ସରକାରୀ ଦପ୍ତର ସବୁ ଆକ୍ରମଣ କଲେ । କୁହୁଳୁଥିବା ବିଦ୍ରୋହାଗ୍ନି ଜଳି ଉଠିଲା । ଖୋର୍ଦ୍ଧାର ପାଇକମାନେ ଏହି ସୁଯୋଗ ନେଇ ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କର ନେତୃତ୍ୱରେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କର ଅନ୍ୟାୟ ନୀତି ଓ ନିର୍ଯାତନା ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିଦ୍ରୋହ କଲେ । ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କର ପରମ ଶତ୍ରୁ ଚରଣ ପଟ୍ଟନାୟକ ତାଙ୍କର କ୍ରୋଧାଗ୍ନିର ପ୍ରଥମ ଶିକାର ହେଲେ । ବିଦ୍ରୋହ ଦମନ ହଠାତ୍ ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ ହେବାରୁ ଇଂରେଜ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ବିବ୍ରତ ହୋଇ ପଡ଼ିଲେ । ପାଇକମାନେ ବାଣପୁର ଓ ଖୋର୍ଦ୍ଧାରେ ଥିବା ସବୁ ସରକାରୀ ଅଫିସ୍ ଭାଙ୍ଗି ଦେଲେ, ଖଜଣାଖାନା ଲୁଟ୍ କଲେ । ପାଇକମାନଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ ଇଂରେଜ ସୈନ୍ୟଙ୍କର ଗଙ୍ଗପଡ଼ା, ବାଳକାଟି, ପିପିଲି ଇତ୍ୟାଦି ସ୍ଥାନମାନଙ୍କରେ ସଂଘର୍ଷ ହୋଇଥିଲା । ତଦ୍ଦ୍ୱାରା ପାଇକମାନଙ୍କର ଗତିରୋଧ ହୋଇ ପାରିଲା ନାହଁ । ପାଇକମାନେ ପୁରୀ ଆଡ଼କୁ ଅଗ୍ରସର ହେଲେ । ପୁରୀରେ ପାଇକମାନେ ଇଂରେଜ ସୈନ୍ୟଙ୍କ ପ୍ରତିରୋଧ କରି ପାରିଲେ ନାହଁ । ଇଂରେଜମାନେ ରାଜା ମୁକୁନ୍ଦ ଦେବଙ୍କୁ ବନ୍ଦୀ କରି କଟକ ଆଣିଲେ । ୧୮୧୭ ମସିହା ଏପି୍ରଲ ମାସ ୧୨ ତାରିଖରେ ସାମରିକ ଆଇନ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଗଲା । କ୍ରମେ ସେ ଆଇନ ପୁରୀ ଓ ପିପିଲିରେ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଗଲା । ମେଜର୍ ସାର୍ ଜି. ମାଟିନ୍ଡ଼େଲ୍‌ଙ୍କୁ ସାମରିକ କମିଶନର ରୂପେ ନିଯୁକ୍ତି କରାଗଲା । ସେହିବର୍ଷ ଅକ୍ଟୋବର ମାସ ଶେଷ ବେଳକୁ ଇଂରେଜମାନେ ବିଦ୍ରୋହକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଦମନ କରି ଦେଇଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଇଂରେଜ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ଶାନ୍ତିରେ ନିଃଶ୍ୱାସ ମାରି ପାରିଲେ ନାହଁ । କାରଣ ଜଗବନ୍ଧୁ ବିଦ୍ୟାଧର, କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭ୍ରମରବର ଓ ସେମାନଙ୍କ ଅନୁଚରମାନେ ଜଙ୍ଗଲରେ ଆତ୍ମଗୋପନ କରି ରହିଲେ । ପୁଣି କେତେବେଳେ ବିଦ୍ରୋହର ନିଆଁ ଜଳି ଉଠିବ ଏହି ଭୟରେ କତ୍ତର୍ପୃକ୍ଷ ସବୁବେଳେ ସତର୍କ ହୋଇ ରହିଥିଲେ । ଆତ୍ମସମର୍ପଣ ୧୮୧୮ ମସିହାରୁ ଇଂରେଜ ସୈନ୍ୟ ଓ ଆତ୍ମଗୋପନକାରୀ ପାଇକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଲୁଚକାଳି ଖେଳ ଚାଲିଲା । ଶତଚେଷ୍ଟା ସତ୍ତ୍ୱେ ଏପରିକି ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କ ପରିବାରକୁ ବନ୍ଦୀ କରି ରଖିବା ସତ୍ତ୍ୱେ ମଧ୍ୟ ଇଂରେଜମାନେ ବିଦ୍ରୋହୀ ନେତା ଜଗବନ୍ଧୁ, କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭ୍ରମରବର ଓ ତାଙ୍କର ଅନୁଚରବର୍ଗଙ୍କୁ ଧରି ପାରିଲେ ନାହଁ । ଶେଷରେ ବଡ଼ଲାଟ୍ ନିମ୍ନଲିଖିତ ସର୍ତ୍ତରେ ୧୮୨୨ରେ ଜଗବନ୍ଧୁ ଓ କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭ୍ରମରବରଙ୍କୁ କ୍ଷମା ଦେବା ବିଷୟ ଘୋଷଣା କଲେ : ଜଗବନ୍ଧୁ ଓ କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ସେମାନଙ୍କର ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ପଦବୀ "ବକ୍ସି' ଓ "ଦେଓ୍ୱାନ୍' ବ୍ୟବହାର କରିବେ ନାହଁ । ସେମାନେ କଟକରେ ରହିବେ ଓ ବିନା ଅନୁମତିରେ କଟକ ଛାଡ଼ିବେ ନାହଁ । ସେମାନଙ୍କୁ ଯଥାକ୍ରମେ ୧୦୦ ଟଙ୍କା ଓ ୫୦ ଟଙ୍କା ମାସିକ ଭତ୍ତା ଦିଆଯିବ । ଏହି ଘୋଷଣା ସତ୍ତ୍ୱେ ଜଗବନ୍ଧୁ, କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଓ ତାଙ୍କର ଅନୁଚରମାନେ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ କଲେ ନାହଁ, କିନ୍ତୁ ବିଦ୍ରୋହୀମାନଙ୍କ ଅବସ୍ଥା କ୍ରମେ ଶୋଚନୀୟ ହୋଇ ଉଠିଲା । ଇଂରେଜ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କ ସତର୍କତା ଯୋଗୁଁ ସେମାନେ କୌଣସି ସୂତ୍ରରୁ ସାହାଯ୍ୟ ପାଇ ପାରିଲେ ନାହଁ । ନୟାଗଡ଼ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଜାମାନଙ୍କୁ ସତର୍କ କରାଇ ଦିଆଗଲା ଯେ, ସେମାନେ ଯଦି କୌଣସି ପ୍ରକାରର ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି, ତେବେ ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରତି କଠୋର କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବ । ସୁତରାଂ ରାଜାମାନେ ମଧ୍ୟ ଭୟରେ ବିଦ୍ରୋହୀମାନଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କଲେ ନାହଁ । ଏପରି ପରିସ୍ଥିତିରେ ବିଦ୍ରୋହୀମାନଙ୍କର ଆତ୍ମସମପର୍ଣ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କଛିି ଉପାୟ ରହିଲା ନାହିଁ । ଶେଷରେ ନୟାଗଡ଼ ରାଜା ଓ ତାଙ୍କର ଦେଓ୍ୱାନ୍ ବରଜୁ ପାଇକରାୟ ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କୁ ସରକାରଙ୍କର ସର୍ତ୍ତ ଗ୍ରହଣ କରି ଆତ୍ମସମର୍ପଣ କରିବାକୁ ପ୍ରବର୍ତ୍ତାଇଲେ । ଜଗବନ୍ଧୁ ଅନ୍ୟ ଉପାୟ ନପାଇ ସେହି ସର୍ତ୍ତକୁ ଗ୍ରହଣ କରି ମଇ ମାସ ୨୭ ତାରିଖ ୧୮୨୫ ମସିହାରେ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ କଲେ । ତାଙ୍କ ସହ ତାଙ୍କର ୮ ଜଣ ବିଶ୍ୱସ୍ଥ ପାର୍ଶ୍ୱଚର ମଧ୍ୟ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ କଲେ । ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କୁ ଇଂରେଜ ସରକାର କଟକସ୍ଥିତ ବକ୍ସି ବଜାରଠାରେ ଗୃହବନ୍ଦୀ କରି ରଖିଲେ । ସେହିଠାରେ ୧୮୨୯ ମସିହା ଜାନୁଆରୀ ୨୪ ତାରିଖରେ ବକ୍ସିଙ୍କର ଜୀବନଦୀପ ନିର୍ବାପିତ ହେଲା । ଜଣାଶୁଣା ସଂସ୍କୃତିରେ ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କ ଜୀବନୀ ଉପରେ ଆଧାର କରି ୨୦୧୬ ମସିହାରେ ଏକ ଓଡ଼ିଆ ସିନେମା ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ଦ ଫର ଗଟନ୍ ଲିଜେଣ୍ଡ ତିଆରି ହେବାର ଯୋଜନା ହୋଇଥିଲା । ଏଥିରେ ଅନୁଭବ ମହାନ୍ତି ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକାରେ ଅଭିନୟ କରିବେ । ଟୀକା ଆଧାର ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଶାର ଇତିହାସ ଜୟୀ ରାଜଗୁରୁ ବାହାର ଲିଙ୍କ http://www.orissa.gov.in/e-magazine/Orissareview/2008/feb-march-2008/engpdf/51-52.pdf ୧୭୭୩ ଜନ୍ମ ୧୮୨୯ ମୃତ୍ୟୁ ଓଡ଼ିଶାର ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ଜିଲ୍ଲାର ଲୋକ	jagabandhu bidẏādhara mahāpātra bhramarabara rāe (baksi jagabandhu o pāika baksi nāmare madhẏa jaṇā) khorddhā mahārājāṅkara senāpati o baksi thile \| bhāratīẏa mukti saṃgrāmara ādẏakāḻare se thile jaṇe yoddhā \| pāika bipḻabīmāne tāṅkara netṛtୱre 1817 masihāre phiriṅgi śāsana biruddhare pāika bidroha ārambha karithile \| jībanī baksi jagabandhuṅkara 1804 pūrbabarttī jībanī e paryẏanta ajaṇā rahichi \| keteka aitihāsika mata dianti tāṅka jībana kāḻa 1780 masihāru 1829 masihā madhẏare sīmābaddha thilā \| jagabandhu bidẏādhara tāṅkara purbapuruṣaṅkaṭhāru baṃśānukrame "baksi" upādhi lābha kari khorddhā rājāṅkara senāpati bhābe dāẏitୱ bahana kale, rājāṅka pare se thile dୱitīẏa gaṇẏamānẏa bẏakti \| tāṅka paribāra pāi~ rājāṅkadୱārā jami, anẏānẏa ābaśẏakīẏa jiniṣa patra saha "raraṅga killā"ra jamidārī pradāna karāyāi thilā \| tāṅkara seragaḍa଼ o baḍa଼mbā rājāṅka sahita baibāhika sambandha thilā \| sutarāṃ se ucca baṃśaja boli anumāna karāyāe \| jagabandhu bidẏādhara bhoibaṃśara prathama rājā gobinda bidẏādharaṅka mantrī danei bidẏādharaṅka aṣṭama baṃśadhara \| ṣṭārliṃ sāheba tāṅkara oḍa଼iśā itihāsare goṭie kimbadantī upare bhattii kari lekhachinti ye, jagabandhuṅka śārīrika gaṭhana sundara o baḻiṣṭha thilā ebaṃ se śaktimāna puruṣa thile \| pāika bidroha iṃrejamāne 1804 khrīṣṭābdare khorddhāra rājā mukunda debaṅku gādicẏuta kari tāṅkara rājẏaku "khās' kale arthāt pratẏakṣa iṃreja śāsanādhīna añcaḻa sahita tāku miśāi diāgalā \| pāikaṅka niṣkara jami upare ucca hārare kara dhāryẏa helā \| phaḻare pāikamāne tāṅkara baṃśānukramika niṣkara bṛttiru bañcita hele \| khorddhā khās hebā pare sehi jamidārīra rājasୱ aneka parimāṇare bṛddhi karāyāi jaṇe bideśī jamidāraṅku paṭṭā diāgalā \| aneka sarbasୱānta hoi nijara gharadୱāra chāḍa଼i nikaṭabarttī karada rājẏamānaṅkare āśraẏa nele \| yeu~māne rahile semānaṅka ārthika abasthā ati śocanīẏa hoipaḍa଼ilā \| 1817 masihāre iṃrejamāne ghumusara rājā dhanañjaẏa bhañjaṅku goṭie hatẏā māmalā samparkare girapha kale \| sehi ghaṭaṇāra pratibādare ghumusarara 300/400 kandha bāṇapurare paśi sarakārī khajaṇākhānā luṭ kale o sarakārī daptara sabu ākramaṇa kale \| kuhuḻuthibā bidrohāgni jaḻi uṭhilā \| khorddhāra pāikamāne ehi suyoga nei baksi jagabandhuṅkara netṛtୱre iṃrejamānaṅkara anẏāẏa nīti o niryātanā biruddhare bidroha kale \| jagabandhuṅkara parama śatru caraṇa paṭṭanāẏaka tāṅkara krodhāgnira prathama śikāra hele \| bidroha damana haṭhāt pāika bidroha hebāru iṃreja karttṛpakṣa bibrata hoi paḍa଼ile \| pāikamāne bāṇapura o khorddhāre thibā sabu sarakārī aphis bhāṅgi dele, khajaṇākhānā luṭ kale \| pāikamānaṅka sāṅgare iṃreja sainẏaṅkara gaṅgapaḍa଼ā, bāḻakāṭi, pipili itẏādi sthānamānaṅkare saṃgharṣa hoithilā \| taddୱārā pāikamānaṅkara gatirodha hoi pārilā nāha~ \| pāikamāne purī āḍa଼ku agrasara hele \| purīre pāikamāne iṃreja sainẏaṅka pratirodha kari pārile nāha~ \| iṃrejamāne rājā mukunda debaṅku bandī kari kaṭaka āṇile \| 1817 masihā epirala māsa 12 tārikhare sāmarika āina prabarttana karāgalā \| krame se āina purī o pipilire prabarttana karāgalā \| mejar sār ji. māṭinḍa଼el‌ṅku sāmarika kamiśanara rūpe niyukti karāgalā \| sehibarṣa akṭobara māsa śeṣa beḻaku iṃrejamāne bidrohaku sampūrṇṇa bhābare damana kari deithile \| kintu iṃreja karttṛpakṣa śāntire niḥśୱāsa māri pārile nāha~ \| kāraṇa jagabandhu bidẏādhara, kṛṣṇacandra bhramarabara o semānaṅka anucaramāne jaṅgalare ātmagopana kari rahile \| puṇi ketebeḻe bidrohara niā~ jaḻi uṭhiba ehi bhaẏare kattarpṛkṣa sabubeḻe satarka hoi rahithile \| ātmasamarpaṇa 1818 masihāru iṃreja sainẏa o ātmagopanakārī pāikamānaṅka madhẏare lucakāḻi kheḻa cālilā \| śataceṣṭā sattୱe epariki jagabandhuṅka paribāraku bandī kari rakhibā sattୱe madhẏa iṃrejamāne bidrohī netā jagabandhu, kṛṣṇacandra bhramarabara o tāṅkara anucarabargaṅku dhari pārile nāha~ \| śeṣare baḍa଼lāṭ nimnalikhita sarttare 1822re jagabandhu o kṛṣṇacandra bhramarabaraṅku kṣamā debā biṣaẏa ghoṣaṇā kale : jagabandhu o kṛṣṇacandra semānaṅkara baṃśānukramika padabī "baksi' o "deoୱān' bẏabahāra karibe nāha~ \| semāne kaṭakare rahibe o binā anumatire kaṭaka chāḍa଼ibe nāha~ \| semānaṅku yathākrame 100 ṭaṅkā o 50 ṭaṅkā māsika bhattā diāyiba \| ehi ghoṣaṇā sattୱe jagabandhu, kṛṣṇacandra o tāṅkara anucaramāne ātmasamarpaṇa kale nāha~, kintu bidrohīmānaṅka abasthā krame śocanīẏa hoi uṭhilā \| iṃreja karttṛpakṣaṅka satarkatā yogu~ semāne kauṇasi sūtraru sāhāyẏa pāi pārile nāha~ \| naẏāgaḍa଼ o anẏānẏa rājāmānaṅku satarka karāi diāgalā ye, semāne yadi kauṇasi prakārara sāhāyẏa karanti, tebe semānaṅka prati kaṭhora kāryẏānuṣṭhāna grahaṇa karāyiba \| sutarāṃ rājāmāne madhẏa bhaẏare bidrohīmānaṅku sāhāyẏa kale nāha~ \| epari paristhitire bidrohīmānaṅkara ātmasamaparṇa bẏatīta anẏa kachii upāẏa rahilā nāhi~ \| śeṣare naẏāgaḍa଼ rājā o tāṅkara deoୱān baraju pāikarāẏa jagabandhuṅku sarakāraṅkara sartta grahaṇa kari ātmasamarpaṇa karibāku prabarttāile \| jagabandhu anẏa upāẏa napāi sehi sarttaku grahaṇa kari mai māsa 27 tārikha 1825 masihāre ātmasamarpaṇa kale \| tāṅka saha tāṅkara 8 jaṇa biśୱstha pārśୱcara madhẏa ātmasamarpaṇa kale \| baksi jagabandhuṅku iṃreja sarakāra kaṭakasthita baksi bajāraṭhāre gṛhabandī kari rakhile \| sehiṭhāre 1829 masihā jānuārī 24 tārikhare baksiṅkara jībanadīpa nirbāpita helā \| jaṇāśuṇā saṃskṛtire baksi jagabandhuṅka jībanī upare ādhāra kari 2016 masihāre eka oḍa଼iā sinemā baksi jagabandhu da phara gaṭan lijeṇḍa tiāri hebāra yojanā hoithilā \| ethire anubhaba mahānti mukhẏa bhūmikāre abhinaẏa karibe \| ṭīkā ādhāra āhuri dekhantu oḍa଼iśāra itihāsa jaẏī rājaguru bāhāra liṅka http://www.orissa.gov.in/e-magazine/Orissareview/2008/feb-march-2008/engpdf/51-52.pdf 1773 janma 1829 mṛtẏu oḍa଼iśāra sୱādhīnatā saṃgrāmī khorddhā jillāra loka	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,009	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AC%E0%AC%95%E0%AD%8D%E0%AC%B8%E0%AC%BF%20%E0%AC%9C%E0%AC%97%E0%AC%AC%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A7%E0%AD%81	ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ
ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ୧୧ ଅକ୍ଟୋବର – ଅମିତାଭ ବଚନ, ହିନ୍ଦୀ ସିନେ ଅଭିନେତା ଓ ପ୍ରଯୋଜକ ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୧୯୪୨	ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara 11 akṭobara – amitābha bacana, hindī sine abhinetā o prayojaka mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 1942	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,019	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A7%E0%AD%AF%E0%AD%AA%E0%AD%A8	୧୯୪୨
ମାଇକ୍ରୋସଫ୍ଟ କର୍ପୋରେସନ ହେଉଛି ଏକ ଆମେରିକୀୟ ବହୁରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କମ୍ପାନୀ ଓ ଏହାର ମୁଖ୍ୟାଳୟ ୱାସିଂଟନର ରେଡମୋଣ୍ଡ (redmond)ଠାରେସ୍ଥିତ । ଏହା କମ୍ପ୍ୟୁଟର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଉତ୍ପାଦମାନ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାଏ । ଏହାକୁ ପ୍ରଥମେ ବିଲ୍ ଗେଟ୍ସ୍ ଓ ପଲ ଆଲେନ ଏପ୍ରିଲ ୪,୧୯୭୫ରେ ଗଢିଥିଲେ । ମାଇକ୍ରୋସଫ୍ଟ ହେଉଛି ରେଭିନ୍ୟୁ ଅନୁସାରେ ପୃଥିବୀର ସର୍ବବୃହତ ସଫ୍ଟୱେର କମ୍ପାନୀ । ଇତିହାସ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଇତିହାସ ବିଲ୍ ଗେଟ୍ସ୍ ଓ ପଲ ଆଲେନ, କମ୍ପ୍ୟୁଟର ପ୍ରଗ୍ରାମିଂରେ ଆଗ୍ରହ ରଖିଥିବା ଦୁଇ ବାଲ୍ୟ ବନ୍ଧୁ ଏକ ନିଜ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳ ବ୍ୟବହାର କରି ଏକ ନୂଆ ବ୍ୟବସାୟ ଆରମ୍ଭ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ । ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବିଜ୍ଞାନ	māikrosaphṭa karporesana heuchi eka āmerikīẏa bahurāṣṭrīẏa kampānī o ehāra mukhẏāḻaẏa ୱāsiṃṭanara reḍamoṇḍa (redmond)ṭhāresthita \| ehā kampẏuṭara sambandhīẏa utpādamāna prastuta karithāe \| ehāku prathame bil geṭs o pala ālena eprila 4,1975re gaḍhithile \| māikrosaphṭa heuchi rebhinẏu anusāre pṛthibīra sarbabṛhata saphṭaୱera kampānī \| itihāsa prārambhika itihāsa bil geṭs o pala ālena, kampẏuṭara pragrāmiṃre āgraha rakhithibā dui bālẏa bandhu eka nija jñāna kauśaḻa bẏabahāra kari eka nūā bẏabasāẏa ārambha karibāku cāhu~thile \| ādhāra adhika tathẏa kampẏuṭara bijñāna	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,030	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AC%BE%E0%AC%87%E0%AC%95%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AD%8B%E0%AC%B8%E0%AC%AB%E0%AD%8D%E0%AC%9F	ମାଇକ୍ରୋସଫ୍ଟ
ଓରାକଲ୍ କର୍ପୋରେସନ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାର ରେଡଉଡ, କଲିଫର୍ଣିଆସ୍ଥିତ ଏକ ବହୁରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସଫ୍ଟୱେର କମ୍ପାନୀ ଅଟେ । ଏହା ପୃଥିବୀର ସବୁଠୁ ବଡ଼ ଡେଟାବେସ କମ୍ପାନିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । ଆଧାର ବାହାର ଲିଙ୍କ The Oracle Corporation website Oracle Technology Network କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବିଜ୍ଞାନ	orākal karporesana yuktarāṣṭra āmerikāra reḍauḍa, kalipharṇiāsthita eka bahurāṣṭrīẏa saphṭaୱera kampānī aṭe \| ehā pṛthibīra sabuṭhu baḍa଼ ḍeṭābesa kampānimānaṅka madhẏaru anẏatama \| ādhāra bāhāra liṅka The Oracle Corporation website Oracle Technology Network kampẏuṭara bijñāna	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,031	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%93%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%95%E0%AC%B2%E0%AD%8D%E2%80%8C%20%E0%AC%95%E0%AC%B0%E0%AD%8D%E0%AC%AA%E0%AD%8B%E0%AC%B0%E0%AD%87%E0%AC%B8%E0%AC%A8	ଓରାକଲ୍‌ କର୍ପୋରେସନ
{{Infobox company \| name = ଆପଲ ଆଇ ଏନ ସି. \| logo = \| type = ପବ୍ଲିକ \| traded_as = \| foundation = \| founder = ଷ୍ଟିଭ ଜବସଷ୍ଟିଭ ଓଜନିଆକରୋନାଲଡ଼ ଉଏନେ \| location_city = ଆପଲ କାମ୍ପସକାଲିଫର୍ନିଆ \| location_country = ଆମେରିକା \| locations = ୩୧୭ (ଅକ୍ଟୋବର ୨୦୧୦) \| area_served = ପୃଥିବୀସାରା \| key_people = ଟିମ କୁକ(ସି.ଇ.ଓ) \| industry = କମ୍ପ୍ୟୁଟର ହାର୍ଡବେରକମ୍ପ୍ୟୁଟର ସଫ୍ଟୱେରଇଲେକ୍ଟ୍ରୋନିକ୍ସ ଡିଜିଟାଲ ବଣ୍ଟନ \| products = {{Collapsible list \|framestyle=border:none; padding:0; \|title=Products List \|1=ମାକ \|2=ଆଇ ପଡ \|3=ଆଇ ଫୋନ \|4=ଆଇ ପ୍ୟାଡ \|5=ଆପଲ ଟିଭି \|6=ମାକ ଓଏସ X \|7=ଆଇ ଲାଇଫ \|8=ଆଇ ଉଅର୍କ \|9=ଆଇ ଓଏସ ଆପଲ }} \| services = {{Collapsible list \|framestyle=border:none; padding:0; \|title=Services List \|1=Apple Store \|2=Apple Store Online \|3=App Store \|4=iTunes Store \|5=iBooks \|6=MobileMe }} \| revenue = \| operating_income = US$ 18.39 billion (FY 2010) \| net_income = US$ 14.01 billion (FY 2010) \| assets = US$ 75.18 billion (FY 2010) \| equity = US$ 47.79 billion (FY 2010) \| num_employees = ୪୯,୪୦୦ (୨୦୧୦) \| divisions = \| subsid = Braeburn CapitalFileMaker Inc. \| homepage = Apple.com \| intl = yes }} ଆପଲ ଇନକର୍ପୋରେଟେଡ ଏକ ଆମେରିକୀୟ ବହୁରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଟେକ୍ନୋଲୋଜି କମ୍ପାନୀ ଓ ଏହାର ମୁଖ୍ୟାଳୟ କାଲିଫର୍ଣ୍ଣିଆର କୁପରଟିନୋରେ ରହିଛି । ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୦୨୩ ସୁଦ୍ଧା, ଆପଲ ବଜାର ପୁଞ୍ଜି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିଶ୍ୱର ସର୍ବବୃହତ କମ୍ପାନୀ,[୬] ଏବଂ ୨୦୨୨ ରାଜସ୍ୱ ସୁଦ୍ଧା ୩୯୪.୩ ବିଲିୟନ ଆମେରିକୀୟ ଡଲାର ଥିବା ସର୍ବବୃହତ ଟେକ୍ନୋଲୋଜି କମ୍ପାନୀ । ଜୁନ୍ ୨୦୨୨ ସୁଦ୍ଧା, ଆପଲ ୟୁନିଟ୍ ବିକ୍ରି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଚତୁର୍ଥ ବୃହତ୍ତମ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବିକ୍ରେତା; ରାଜସ୍ୱ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଉତ୍ପାଦନକାରୀ କମ୍ପାନୀ; ଏବଂ ବିଶ୍ୱର ଦ୍ୱିତୀୟ ବୃହତ୍ତମ ମୋବାଇଲ ଫୋନ ନିର୍ମାତା । ଆଲଫାବେଟ୍ (ଗୁଗଲର ମୂଳ କମ୍ପାନୀ), ଆମାଜନ, ମେଟା ପ୍ଲାଟଫର୍ମଏବଂ ମାଇକ୍ରୋସଫ୍ଟ ସହିତ ଏହାକୁ ବିଗ୍ ଫାଇଭ୍ ଆମେରିକୀୟ ସୂଚନା ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା କମ୍ପାନୀ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ । ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Finance information about Apple Inc. ମୋବାଇଲ ଫୋନ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବିଜ୍ଞାନ	{{Infobox company \| name = āpala āi ena si. \| logo = \| type = pablika \| traded_as = \| foundation = \| founder = ṣṭibha jabasaṣṭibha ojaniākaronālaḍa଼ uene \| location_city = āpala kāmpasakālipharniā \| location_country = āmerikā \| locations = 317 (akṭobara 2010) \| area_served = pṛthibīsārā \| key_people = ṭima kuka(si.i.o) \| industry = kampẏuṭara hārḍaberakampẏuṭara saphṭaୱerailekṭroniksa ḍijiṭāla baṇṭana \| products = {{Collapsible list \|framestyle=border:none; padding:0; \|title=Products List \|1=māka \|2=āi paḍa \|3=āi phona \|4=āi pẏāḍa \|5=āpala ṭibhi \|6=māka oesa X \|7=āi lāipha \|8=āi uarka \|9=āi oesa āpala }} \| services = {{Collapsible list \|framestyle=border:none; padding:0; \|title=Services List \|1=Apple Store \|2=Apple Store Online \|3=App Store \|4=iTunes Store \|5=iBooks \|6=MobileMe }} \| revenue = \| operating_income = US$ 18.39 billion (FY 2010) \| net_income = US$ 14.01 billion (FY 2010) \| assets = US$ 75.18 billion (FY 2010) \| equity = US$ 47.79 billion (FY 2010) \| num_employees = 49,400 (2010) \| divisions = \| subsid = Braeburn CapitalFileMaker Inc. \| homepage = Apple.com \| intl = yes }} āpala inakarporeṭeḍa eka āmerikīẏa bahurāṣṭrīẏa ṭeknoloji kampānī o ehāra mukhẏāḻaẏa kālipharṇṇiāra kuparaṭinore rahichi \| mārcca 2023 suddhā, āpala bajāra puñji dṛṣṭiru biśୱra sarbabṛhata kampānī,[6] ebaṃ 2022 rājasୱ suddhā 394.3 biliẏana āmerikīẏa ḍalāra thibā sarbabṛhata ṭeknoloji kampānī \| jun 2022 suddhā, āpala ẏuniṭ bikri dṛṣṭiru caturtha bṛhattama bẏaktigata kampẏuṭara bikretā; rājasୱ dṛṣṭiru sabuṭhāru baḍa଼ utpādanakārī kampānī; ebaṃ biśୱra dୱitīẏa bṛhattama mobāila phona nirmātā \| ālaphābeṭ (gugalara mūḻa kampānī), āmājana, meṭā plāṭapharmaebaṃ māikrosaphṭa sahita ehāku big phāibh āmerikīẏa sūcanā prayukti bidẏā kampānī madhẏaru anẏatama boli bibecanā karāyāe \| ādhāra adhika tathẏa Finance information about Apple Inc. mobāila phona kampẏuṭara bijñāna	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,032	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%86%E0%AC%AA%E0%AC%B2%20%E0%AC%87%E0%AC%A8%E0%AC%95%E0%AC%B0%E0%AD%8D%E0%AC%AA%E0%AD%8B%E0%AC%B0%E0%AD%87%E0%AC%9F%E0%AD%87%E0%AC%A1	ଆପଲ ଇନକର୍ପୋରେଟେଡ
ଆଇବିଏମ ଏକ ସୂଚନା ଓ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ଆଧାରିତ କମ୍ପାନି ଅଟେ । ଏହା ମଧ୍ୟ ସବୁଠାରୁ ପୁରୁଣା କମ୍ପାନି । ସାଧାରଣତଃ ଏହା ଏକ ସୁପର କମ୍ପିଉଟିଂ, ମେନଫ୍ରେମ କମ୍ପିଉଟିଂ ହାର୍ଡୱେର ଓ ସଫ୍ଟୱେର କମ୍ପାନି ଅଟେ, ଯାହାରକି ବହୁ ଅନ୍ତଃରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସରକାର ଓ କମ୍ପାନିମାନେ ଗ୍ରାହକ ଅଟନ୍ତି । ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବିଜ୍ଞାନ	āibiema eka sūcanā o prayukti ādhārita kampāni aṭe \| ehā madhẏa sabuṭhāru puruṇā kampāni \| sādhāraṇataḥ ehā eka supara kampiuṭiṃ, menaphrema kampiuṭiṃ hārḍaୱera o saphṭaୱera kampāni aṭe, yāhāraki bahu antaḥrāṣṭrīẏa sarakāra o kampānimāne grāhaka aṭanti \| ādhāra adhika tathẏa kampẏuṭara bijñāna	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,033	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%86%E0%AC%87.%E0%AC%AC%E0%AC%BF.%E0%AC%8F%E0%AC%AE.	ଆଇ.ବି.ଏମ.
ଆଡ଼ୋବି ସିଷ୍ଟମ ( ) ଆମେରିକାର ସାନ ଜୋସ, କାଲିଫର୍ଣିଆଠାରେ ଥିବା ଏକ ବହୁରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସଫ୍ଟୱେର କମ୍ପାନି ଅଟେ । ଏହା ମଲ୍ଟିମିଡ଼ିଆ ଓ ସୃଜନାତ୍ମକ ସଫ୍ଟବେର ତିଆରି କରିଥାଏ । ଏହା ଡିସେମ୍ବର ୧୯୮୨ରେ ତିଆରି କରାଯାଇଥିଲା । ପ୍ରଡକ୍ଟ ସବୁ ଡେସ୍କଟପ ସଫ୍ଟୱେୟାର ଆଡ଼ୋବ ଫଟସପ, ଆଡ଼ୋବି ଇନଡିଜାଇନ, ଆଡ଼ୋବି ଇଲାସ୍ଟ୍ରେଟର, ସର୍ଭର ସଫ୍ଟୱେୟାର ଆଡ଼ୋବି କୋଲ୍ଡଫୁଜନ, ଆଡ଼ୋବି ଲାଇଭ ସାଇକଲ ଫର୍ମାଟସବୁ ପୋର୍ଟେବଲ ଡକୁମେଣ୍ଟ ଫର୍ମାଟ (PDF), ସକବେଭ ଫ୍ଲାସ (SWF) ଓ ଫ୍ଲାସ ଭିଡିଓ (FLV) ବେବ-ଦେ ହୋସ୍ଟକରାଯାଇଥିବା ସେବା ଆଡ଼ୋବ କୁଲର, ଫଟସପ ଏକ୍ସପର୍ଟ ଓ ଆକ୍ରୋବାଟ.କମ ବେବ ଡିଜାଇନ ସଫ୍ଟୱେୟାର ଆଡ଼ୋବ ଡ୍ରିମବେଭର, ଆଡ଼ୋବି କଣ୍ଟ୍ରିବୁଟ ଓ ଆଡ଼ୋବି ଫ୍ଲାସ ଭିଡ଼ିଓ ଏଦିଟ ଓ ଭିଜୁଆଲ ଏଫେକ୍ଟ ଆଡ଼ୋବ ପ୍ରିମିଏର ଓ ଆଡ଼ୋବି ଆଫ୍ଟର ଏଫେକ୍ଟସ ଇ-ଶିକ୍ଷଣ ସଫ୍ଟବେର ଆଡ଼ୋବ କାପଟିଭ ଅର୍ଥନୈତିକ ତଥ୍ୟ 2010s 2000s 1990s ଆଧାର ବାହାର ଲିଙ୍କ ମାର୍କେଟ ବାଚରେ ଆଡୋବି ସିସ୍ଟମର ଭିଡିଓ ଓ ଅଡିଓ Tech's greatest arguments: Apple vs. Adobe Flash The Real Lesson in the Adobe Announcement - Lenswork Daily: Podcast San Jose Semaphore on Adobe's building Adobe Systems Video and Audio on MarketWatch Tech's greatest arguments: Apple vs. Adobe Flash ସଫ୍ଟୱେୟାର କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବିଜ୍ଞାନ	āḍa଼obi siṣṭama ( ) āmerikāra sāna josa, kālipharṇiāṭhāre thibā eka bahurāṣṭrīẏa saphṭaୱera kampāni aṭe \| ehā malṭimiḍa଼iā o sṛjanātmaka saphṭabera tiāri karithāe \| ehā ḍisembara 1982re tiāri karāyāithilā \| praḍakṭa sabu ḍeskaṭapa saphṭaୱeẏāra āḍa଼oba phaṭasapa, āḍa଼obi inaḍijāina, āḍa଼obi ilāsṭreṭara, sarbhara saphṭaୱeẏāra āḍa଼obi kolḍaphujana, āḍa଼obi lāibha sāikala pharmāṭasabu porṭebala ḍakumeṇṭa pharmāṭa (PDF), sakabebha phlāsa (SWF) o phlāsa bhiḍio (FLV) beba-de hosṭakarāyāithibā sebā āḍa଼oba kulara, phaṭasapa eksaparṭa o ākrobāṭa.kama beba ḍijāina saphṭaୱeẏāra āḍa଼oba ḍrimabebhara, āḍa଼obi kaṇṭribuṭa o āḍa଼obi phlāsa bhiḍa଼io ediṭa o bhijuāla ephekṭa āḍa଼oba primiera o āḍa଼obi āphṭara ephekṭasa i-śikṣaṇa saphṭabera āḍa଼oba kāpaṭibha arthanaitika tathẏa 2010s 2000s 1990s ādhāra bāhāra liṅka mārkeṭa bācare āḍobi sisṭamara bhiḍio o aḍio Tech's greatest arguments: Apple vs. Adobe Flash The Real Lesson in the Adobe Announcement - Lenswork Daily: Podcast San Jose Semaphore on Adobe's building Adobe Systems Video and Audio on MarketWatch Tech's greatest arguments: Apple vs. Adobe Flash saphṭaୱeẏāra kampẏuṭara bijñāna	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,034	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%86%E0%AC%A1%E0%AC%BC%E0%AD%8B%E0%AC%AC%E0%AC%BF	ଆଡ଼ୋବି
ପଣା ସଂକ୍ରାନ୍ତି (ମହାବିଷୁବ ସଂକ୍ରାନ୍ତି) ଓଡ଼ିଆ ନୂଆ ବର୍ଷ ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଏହା ସାଧାରଣତଃ ଅପ୍ରେଲ ୧୪ (ବୈଶାଖ ୧) ତାରିଖରେ ପଡ଼େ । ଏହି ଦିନଠାରୁ ବସନ୍ତ ଋତୁର ଶେଷ ଓ ଗ୍ରୀଷ୍ମର ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ପାଳନ ଏହି ଦିନ ଏକ ଛୋଟ ମାଠିଆରେ ପଣା ରଖି ତୁଳସୀ ଚଉରା ମୂଳରେ ବାନ୍ଧିଦିଆଯାଏ । ମାଠିଆରେ ଥିବା ଛୋଟ କଣାରୁ ଧିରେ ଧିରେ ପାଣି ଝରେ ଯାହା ବର୍ଷାକୁ ସୂଚାଇଥାଏ ଏହି ଠେକିକୁ ବସୁନ୍ଧରା ଠେକି କହାଯାଏ । ଛତୁଆ, ଦହି, ଗୁଡ଼, କଦଳୀ ଓ ନଡିଆକୁ ମିଶାଇ ତୁଳସୀ ଚଉରା ପାଖରେ ଭୋଗ ଲଗାଯାଏ । ବେଲ ପଣାରେ ବଟା ଭାଙ୍ଗ ମିଶାଇ ଭାଙ୍ଗ ପଣା ସେବନ ମଧ୍ୟ କରାଯାଇଥାଏ । ଚଣ୍ଡୀ, ସାରଳା, ବିରଜା ଆଦି ଠାକୁରାଣୀ ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କରେ ଏହି ଦିନ ଝାମୁ ଯାତ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଘଣ୍ଟ ପାଟୁଆମାନେ ଘଣ୍ଟ ମୁଣ୍ଡେଇ, କାଠ ଗୋଡ଼ ପିନ୍ଧି ଠାକୁରାଣୀ ମନ୍ଦିର ଆଗରେ ନିଆଁ ଉପରେ ଚାଲିବାର ପ୍ରଥା ରହିଛି । ଦକ୍ଷିଣ ଓଡ଼ିଶାରେ ମାସାଧିକ କାଳ ଧରି ଚାଲିଥିବା ଦଣ୍ଡ ନାଟର ଅନ୍ତ ଭାବେ ଏହି ଦିନ ମେରୁ ଯାତ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଲୋକେ ବେଲ ପଣା ଓ ଛତୁଆ ସହ ଏହାକୁ ପାଳନ କରନ୍ତି । ଉତ୍ତର ଓଡ଼ିଶାରେ ଏହି ଦିନକୁ ଚଡ଼କପର୍ବ ନାମରେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ବିଶେଷତ୍ୱ ଓଡ଼ିଆ ପଞ୍ଜିକାର ଗଣନା ଅନୁସାରେ ମହାବିଷୁବ ସଂକ୍ରାନ୍ତି ହିଁ ବର୍ଷର ପ୍ରଥମ ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ଏହି ଦିନଟିକୁ ଓଡ଼ିଆ ନବବର୍ଷ ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ବର୍ଷାରମ୍ଭ ହେଉଥିବାରୁ ଓଡ଼ିଆ ପରିବାରରେ ଦେବଦେବୀଙ୍କଠାରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପୂଜା, ଭୋଗ, ହୋମ ଆଦି କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ସମୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ କିରଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବା ସହ ହଜମ ଶକ୍ତି ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । ଗରିଷ୍ଠ ଖାଦ୍ୟ ହଜମ ହେଉଥିବାରୁ ବୁଟଛତୁ ପରି ଗରିଷ୍ଠ ଖାଦ୍ୟପଦାର୍ଥ ଗ୍ରହଣ ପାଇଁ ଆୟୋଜନ ଥାଏ । ଦେହର ଅତ୍ୟଧିକ ତାପ ଶକ୍ତି ସମ ଅବସ୍ଥାକୁ ଆଣିବା ପାଇଁ ପଣାପାନର ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ଅଛି । ତେଣୁ ମହାବିଷୁବ ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନରେ ବିଭିନ୍ନ ଦେବଦେବୀ ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କରେ ଛତୁ ଓ ପଣା ଭୋଗର ବିଧି ରହିଛି । ଏହି ଦିନ ସାଇପଡ଼ିଶା, ବନ୍ଧୁବାନ୍ଧବ ଓ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ପଣା ଦିଆଯାଏ । ତେଣୁ ଏହି ଦିନକୁ ପଣାସଂକ୍ରାନ୍ତି ବୋଲି ମଧ୍ୟ କହାଯାଏ । ପଣାସଂକ୍ରାନ୍ତିଠାରୁ ରାସ୍ତାକଡ଼ରେ ପଥିକମାନଙ୍କର ତୃଷ୍ଣା ନିବାରଣ ପାଇଁ ଜଳଛତ୍ରମାନ ଖୋଲାଯାଏ । ଏହା ସହିତ ବୃକ୍ଷମୁଳରେ ଜଳଦାନର ପ୍ରଥା ଆମ ସମାଜରେ ପ୍ରଚଳିତ । ସେଥିପାଇଁ ହିନ୍ଦୁ ପରିବାରରେ ଚଉଁରାରେ ପୁଜା ପାଉଥିବା ତୁଳସୀ ବୃକ୍ଷ ଉପରେ ଛାମୁଡ଼ିଆ କରି ଘଡ଼ିରେ ଜଳ ରଖି ତାର ନିମ୍ନ ଅଂଶରେ ସରୁ କଣାକରି ସୂକ୍ଷ୍ମ ଧାରରେ ଜଳଦାନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ସଂକ୍ରାନ୍ତି ପରଠାରୁ ବୃକ୍ଷଜଗତ ଏବଂ ଜୀବଜଗତକୁ ଜଳ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଉଥିବାରୁ ଏହି ସଂକ୍ରାନ୍ତିର ଅନ୍ୟ ନାମ ଜଳସଂକ୍ରାନ୍ତି ବୋଲି କହିଥାନ୍ତି । ଏହି ସଂକ୍ରାନ୍ତି ପରଠାରୁ ବାୟୁର ଗତି ମଧ୍ୟ ପ୍ରଖର ହୁଏ । ଉଭୟ ଅଗ୍ନି ଓ ବାୟୁଙ୍କ ପ୍ରକୋପରୁ ରକ୍ଷାପାଇବା ପାଇଁ ଏହି ସମୟରେ ହନୁମାନ ଜୟନ୍ତି ପାଳନ କରାଯାଏ । ଏହିଦିନ ପବିତ୍ର ଝାମୁ ବ୍ରତର ଉଦ୍‌ଯାପନ କରାଯାଏ । ଯେଉଁମାନେ ଏହି ବ୍ରତ ପାଳନ କରନ୍ତି ତାଙ୍କୁ ପାଟୁଆ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ବ୍ରତ ଉଦ୍‌ଯାପନ ଦିନ ବ୍ରତଧାରୀ କଣ୍ଟା ବା ଜଳନ୍ତା ଅଗ୍ନିରେ ଚାଲନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶାର ଅନେକ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏହି ବ୍ରତ ଉପଲକ୍ଷେ ଯାତ୍ରା ହୁଏ ଏହାକୁ ଝାମୁ ବା ପାଟୁଆ ଯାତ୍ରା କହନ୍ତି । ବ୍ରତଧାରୀମାନେ ସମାଜକୁ କଠୋର ତାପ ସହ୍ୟ କରିବାର ଶକ୍ତି ସମ୍ପର୍କରେ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିଥାନ୍ତି । ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ ବେଲ ପଣା ଛତୁଆ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ http://www.hindu-blog.com/2009/04/maha-vishuba-sankranti-orissa-new-year.html oriya new year http://www.aryabhatt.com/fast_fair_festival/Festivals/Visuva%20Sankranti.htm New year in Utkal http://homeoriyafood.blogspot.com/2009/04/pana-sankranti.html making of pana,the cooling drink on new year ଓଡ଼ିଶାର ପର୍ବ ପର୍ବାଣି ଚଳଣି	paṇā saṃkrānti (mahābiṣuba saṃkrānti) oḍa଼iā nūā barṣa bhābare pāḻana karāyāe \| ehā sādhāraṇataḥ aprela 14 (baiśākha 1) tārikhare paḍa଼e \| ehi dinaṭhāru basanta ṛtura śeṣa o grīṣmara ārambha hoithāe \| pāḻana ehi dina eka choṭa māṭhiāre paṇā rakhi tuḻasī caurā mūḻare bāndhidiāyāe \| māṭhiāre thibā choṭa kaṇāru dhire dhire pāṇi jhare yāhā barṣāku sūcāithāe ehi ṭhekiku basundharā ṭheki kahāyāe \| chatuā, dahi, guḍa଼, kadaḻī o naḍiāku miśāi tuḻasī caurā pākhare bhoga lagāyāe \| bela paṇāre baṭā bhāṅga miśāi bhāṅga paṇā sebana madhẏa karāyāithāe \| caṇḍī, sāraḻā, birajā ādi ṭhākurāṇī mandiramānaṅkare ehi dina jhāmu yāta pāḻana karāyāe \| ghaṇṭa pāṭuāmāne ghaṇṭa muṇḍei, kāṭha goḍa଼ pindhi ṭhākurāṇī mandira āgare niā~ upare cālibāra prathā rahichi \| dakṣiṇa oḍa଼iśāre māsādhika kāḻa dhari cālithibā daṇḍa nāṭara anta bhābe ehi dina meru yāta pāḻana karāyāe \| loke bela paṇā o chatuā saha ehāku pāḻana karanti \| uttara oḍa଼iśāre ehi dinaku caḍa଼kaparba nāmare pāḻana karāyāe \| biśeṣatୱ oḍa଼iā pañjikāra gaṇanā anusāre mahābiṣuba saṃkrānti hi~ barṣara prathama saṃkrānti bhābare grahaṇa karāyāe \| ehi dinaṭiku oḍa଼iā nababarṣa bhābare pāḻana karāyāe \| barṣārambha heuthibāru oḍa଼iā paribārare debadebīṅkaṭhāre sୱtantra pūjā, bhoga, homa ādi karāyāithāe \| ehi samaẏare sūryẏa kiraṇa bṛddhi pāibā saha hajama śakti madhẏa bṛddhi pāithāe \| gariṣṭha khādẏa hajama heuthibāru buṭachatu pari gariṣṭha khādẏapadārtha grahaṇa pāi~ āẏojana thāe \| dehara atẏadhika tāpa śakti sama abasthāku āṇibā pāi~ paṇāpānara bẏabasthā madhẏa achi \| teṇu mahābiṣuba saṃkrānti dinare bibhinna debadebī mandiramānaṅkare chatu o paṇā bhogara bidhi rahichi \| ehi dina sāipaḍa଼iśā, bandhubāndhaba o brāhmaṇamānaṅku paṇā diāyāe \| teṇu ehi dinaku paṇāsaṃkrānti boli madhẏa kahāyāe \| paṇāsaṃkrāntiṭhāru rāstākaḍa଼re pathikamānaṅkara tṛṣṇā nibāraṇa pāi~ jaḻachatramāna kholāyāe \| ehā sahita bṛkṣamuḻare jaḻadānara prathā āma samājare pracaḻita \| sethipāi~ hindu paribārare cau~rāre pujā pāuthibā tuḻasī bṛkṣa upare chāmuḍa଼iā kari ghaḍa଼ire jaḻa rakhi tāra nimna aṃśare saru kaṇākari sūkṣma dhārare jaḻadāna karāyāithāe \| ehi saṃkrānti paraṭhāru bṛkṣajagata ebaṃ jībajagataku jaḻa pradāna karāyāuthibāru ehi saṃkrāntira anẏa nāma jaḻasaṃkrānti boli kahithānti \| ehi saṃkrānti paraṭhāru bāẏura gati madhẏa prakhara hue \| ubhaẏa agni o bāẏuṅka prakoparu rakṣāpāibā pāi~ ehi samaẏare hanumāna jaẏanti pāḻana karāyāe \| ehidina pabitra jhāmu bratara ud‌yāpana karāyāe \| yeu~māne ehi brata pāḻana karanti tāṅku pāṭuā boli kuhāyāe \| brata ud‌yāpana dina bratadhārī kaṇṭā bā jaḻantā agnire cālanti \| oḍa଼iśāra aneka añcaḻare ehi brata upalakṣe yātrā hue ehāku jhāmu bā pāṭuā yātrā kahanti \| bratadhārīmāne samājaku kaṭhora tāpa sahẏa karibāra śakti samparkare śikṣā pradāna karithānti \| āhuri dekhantu bela paṇā chatuā ādhāra adhika tathẏa http://www.hindu-blog.com/2009/04/maha-vishuba-sankranti-orissa-new-year.html oriya new year http://www.aryabhatt.com/fast_fair_festival/Festivals/Visuva%20Sankranti.htm New year in Utkal http://homeoriyafood.blogspot.com/2009/04/pana-sankranti.html making of pana,the cooling drink on new year oḍa଼iśāra parba parbāṇi caḻaṇi	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,053	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AC%A3%E0%AC%BE%20%E0%AC%B8%E0%AC%82%E0%AC%95%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A4%E0%AC%BF	ପଣା ସଂକ୍ରାନ୍ତି
ନୀଳଗିରି ଓଡ଼ିଶାର ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲାର ଏକ ସଦର ମହକୁମା ଓ ସହର । ଇତିହାସ ଓଡ଼ିଶାର ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ବନମାଳି ଦାସ, ବୈଷ୍ଣବ ପଟ୍ଟନାୟକ ଓ ନନ୍ଦ କିଶୋର ପଟ୍ଟନାୟକ ପ୍ରଜାମଣ୍ଡଳ ଗଢ଼ି ସ୍ଥାନୀୟ ଯୁବରାଜଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଲଢ଼ାଇ କରିଥିଲେ ଓ ନୂଆ କରି ଗଢ଼ାଯାଇଥିବା ଭାରତୀୟ ସରକାରଙ୍କ ଅଧିନରେ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରିଥିଲେ । ଏହା ୫୭୬ଟି ରାଜା ରାଜୁଡ଼ା ଅଧିନରେ ଥିବା ରାଜ୍ୟକୁ ଭାରତୀୟ ସରକାରଙ୍କ ସହ ମିଶାଇବାର ମୂଳଦୁଆ ପକାଇଥିଲା । ନୀଲଗିରିର ଲୋକେ ଏହାକୁ 'ଜିତିବାର ଆରମ୍ଭ ଭାବରେ ପାଳନ କରନ୍ତି । "ସନ୍ତରାଗଡ଼ିଆ" ନୀଳଗିରି ଅଧିନରେ ଥିବା ଏକ ଛୋଟ ସହର ଯାହା ନୀଳଗିରିଠାରୁ ୧୧ କିମି ଦୂରରେ ଅଛି । ଏଠାରେ ଭଗବାନ ପଧାନ, ବୈଦ୍ୟନାଥ ପାଣିଗ୍ରାହୀଙ୍କ ପରି ସ୍ୱାଧିନତା ସଂଗ୍ରାମୀମାନେ ଜନ୍ମିଥିଲେ । ପଞ୍ଚଲିଙ୍ଗେଶ୍ୱର ନୀଳଗିରିଠାରୁ ୮ କିମି ଦୂରରେ ଅଛି । ଏଠାରେ ଏକ ଜଣାଶୁଣା "ଶିବ ମନ୍ଦିର" ଅଛି ଓ ପାଖାପାଖି ପାହାଡ଼, ଜଙ୍ଗଲ, ଝରଣା ଓ ଗଛ ଘେରା ଜାଗାରେ ସୁନ୍ଦର ବଣଭୋଜି ଜାଗାଟିଏ ଅଛି । ଅବସ୍ଥିତି ନୀଳଗିରିରେ ରହିଛି । ଏହା ସମୁଦ୍ର ପତନଠାରୁ ଉଚ୍ଚରେ ରହିଛି । ଜନଗଣନା ୨୦୦୧ ଭାରତୀୟ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ, ନୀଳଗିରିର ଲୋକସଂଖ୍ୟା ପାଖାପାଖି ୧୪,୭୪୫ । ପୁରୁଷ: ୫୧ %, ମହିଳା: ୪୯ % । ସାକ୍ଷରତା ହାର ୬୦%, ଯାହାକି ଭାରତର ସାକ୍ଷରତା ହାର ୫୯.୫%ରୁ ବେଶି: ପୁରୁଷ ସାକ୍ଷରତା ୬୬%, ମହିଳା ସାକ୍ଷରତା ୫୪%. ନୀଳଗିରିରେ, ଲୋକସଙ୍ଖ୍ୟାର ୧୩% ୬ ବର୍ଷ ବୟସର । ନୀଳଗିରି ସହର ଭିତରେ ଗୋଟିଏ ସୁନ୍ଦର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଅଛି । ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରମୁଖ ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ଗୋଟିଏ । ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର ଓ ସୁଭଦ୍ରା ଏଠାରେ ପୂଜା ପାଉ ଅଛନ୍ତି । ସବୁବର୍ଷ ଏଠାରେ ରଥଯାତ୍ରା ପାଳନ କରାଯାଏ । ନୀଳଗିରି ବାଲେଶ୍ୱର ଲୋକ ସଭା ମଣ୍ଡଳି ଭିତରେ ରହିଛି ଆଧାର ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲା ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାର ଗାଆଁ ଓ ସହର	nīḻagiri oḍa଼iśāra bāleśୱra jilāra eka sadara mahakumā o sahara \| itihāsa oḍa଼iśāra sୱādhīnatā āndoḻanare banamāḻi dāsa, baiṣṇaba paṭṭanāẏaka o nanda kiśora paṭṭanāẏaka prajāmaṇḍaḻa gaḍha଼i sthānīẏa yubarājaṅka birodhare laḍha଼āi karithile o nūā kari gaḍha଼āyāithibā bhāratīẏa sarakāraṅka adhinare ātmasamarpaṇa karibāku bādhẏa karithile \| ehā 576ṭi rājā rājuḍa଼ā adhinare thibā rājẏaku bhāratīẏa sarakāraṅka saha miśāibāra mūḻaduā pakāithilā \| nīlagirira loke ehāku 'jitibāra ārambha bhābare pāḻana karanti \| "santarāgaḍa଼iā" nīḻagiri adhinare thibā eka choṭa sahara yāhā nīḻagiriṭhāru 11 kimi dūrare achi \| eṭhāre bhagabāna padhāna, baidẏanātha pāṇigrāhīṅka pari sୱādhinatā saṃgrāmīmāne janmithile \| pañcaliṅgeśୱra nīḻagiriṭhāru 8 kimi dūrare achi \| eṭhāre eka jaṇāśuṇā "śiba mandira" achi o pākhāpākhi pāhāḍa଼, jaṅgala, jharaṇā o gacha gherā jāgāre sundara baṇabhoji jāgāṭie achi \| abasthiti nīḻagirire rahichi \| ehā samudra patanaṭhāru uccare rahichi \| janagaṇanā 2001 bhāratīẏa janagaṇanā anusāre, nīḻagirira lokasaṃkhẏā pākhāpākhi 14,745 \| puruṣa: 51 %, mahiḻā: 49 % \| sākṣaratā hāra 60%, yāhāki bhāratara sākṣaratā hāra 59.5%ru beśi: puruṣa sākṣaratā 66%, mahiḻā sākṣaratā 54%. nīḻagirire, lokasaṅkhẏāra 13% 6 barṣa baẏasara \| nīḻagiri sahara bhitare goṭie sundara jagannātha mandira achi \| ehā oḍa଼iśāra pramukha mandiramānaṅka bhitaru goṭie \| jagannātha, baḻabhadra o subhadrā eṭhāre pūjā pāu achanti \| sabubarṣa eṭhāre rathayātrā pāḻana karāyāe \| nīḻagiri bāleśୱra loka sabhā maṇḍaḻi bhitare rahichi ādhāra bāleśୱra jillā bāleśୱra jillāra gāā~ o sahara	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,077	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%A8%E0%AD%80%E0%AC%B3%E0%AC%97%E0%AC%BF%E0%AC%B0%E0%AC%BF	ନୀଳଗିରି
ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲା ଓଡ଼ିଶାର ଉତ୍ତରରେ ଥିବା ଏକ ପ୍ରଶାସନିକ ଜିଲ୍ଲା । ଏହା ରାଜଧାନୀ ଭୁବନେଶ୍ୱରରୁ ୧୯୪ କିମି ଦୁରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ବାଲେଶ୍ୱର ସହର ଏହି ଜିଲ୍ଲାର ପ୍ରଶାସନିକ ମୁଖ୍ୟସ୍ଥଳ । ଜନଗଣନା ୨୦୧୧ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାର ମୋଟ ଲୋକସଂଖ୍ୟା ୨,୩୧୭,୪୧୯ \| ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ୨୦,୬୪,୩୫୭ ଓ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ୨,୫୩,୦୬୨ ଲୋକ ବାସ କରନ୍ତି । ପୁରୁଷ: ୧୧,୮୪,୩୭୧ ମହିଳା: ୧୧,୩୩,୦୪୮ ଛ ବର୍ଷରୁ କମ: ୨,୭୪,୪୩୨ ପଢୁଆ ହାର ୮୦.୬୬% ପୁରୁଷ: ୮୮.୦୬% ମହିଳା: ୭୨.୯୫% ବିଭାଗ ବାଲେଶ୍ୱର ପ୍ରଶାସନିକ ମୁଖ୍ୟ ସହର । ଏହି ଜିଲ୍ଲାର ୨ଟି ସଦର ମହକୁମା , ବାଲେଶ୍ୱର ଓ ନୀଳଗିରି ଓ ୧୨ଟି ବ୍ଲକ ଅଛି ଯାହାସବୁ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ଉନ୍ନତି ସକାଶେ କାମ କରିଥାନ୍ତି, ଖଜଣା ଓ ପ୍ରଶାସନିକ କାରବାର ପାଇଁ ୭ଟି ତହସିଲ ଓ ୨୮୯ ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତ ଅଛି । ତାହା ଛଡା ୪ଟି ସହର (ଗୋଟିଏ ମୁନିସିପାଲିଟି ଓ ୩ଟି ଏନ.ଏ.ସି) ଅଛି । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ୨,୯୭୧ଟି ଗାଆଁ ଅଛି ଯାହା ଭିତରୁ ୨,୬୦୨ଟିରେ ଲୋକେ ବସବାସ କରନ୍ତି । ଏହି ଜିଲ୍ଲାରେ ଗୋଟିଏ ଲୋକ ସଭା ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀ ଓ ୭ଟି ବିଧାନ ସଭା ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀ ଅଛି । ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ଓ ବ ତହସିଲ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିସବୁର ନାମ: ବାଲେଶ୍ୱର ଶାଖା - ବାହାନଗା, ବାଲେଶ୍ୱର, ବାଲିଆପାଳ, ବସ୍ତା, ଭୋଗରାଇ, ଜଳେଶ୍ୱର, ଖଇରା, ରେମୁଣା, ସିମୁଳିଆ, ସୋର ନୀଳଗିରି ସଦରମହକୁମା - ନୀଳଗିରି, ଔପଦା ତହସିଲସବୁ - ବାଲେଶ୍ୱର, ବାଲିଆପାଳ, ବସ୍ତା, ଜଳେଶ୍ୱର, ନୀଳଗିରି, ସିମୁଳିଆ, ସୋର ଭୂଗୋଳ ଓଡ଼ିଶାର ପୂର୍ବରେ ବାଲେଶ୍ୱର ଅବସ୍ଥିତ । ଭାରତର ଦକ୍ଷିଣ ପୂର୍ବ ଉପକୂଳରେ ବଙ୍ଗୋପସାଗର କଡ଼ରେ ଏହା ଅଛି । ଏହା ୨୧°୩୦` ଉତ୍ତର, ୮୬°୫୬` ପୂର୍ବରେ ଅଛି । ବାଲେଶ୍ୱର ୩,୦୭୬୨ କି.ମି.ର ଜାଗାରେ ବ୍ୟାପିଛି \| ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ପର୍ବତ ମାଳାର ତିନୋଟି ଅଞ୍ଚଳ ବାଲେଶ୍ୱର ଭିତରେ ଅଛି । ଏହା ବାରିପଦାଠାରୁ ୨୫ କି.ମି. ଦୁରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ବାଲେଶ୍ୱରକୁ ଓଡ଼ିଶାର ଭାତହାଣ୍ଡି ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ବାଲେଶ୍ୱରରେ ଅନେକ ଜଙ୍ଗଲ ଓ ଖଣିମାନ ରହିଛି । ଏଠାରେ ବୁଢ଼ା ବଳଙ୍ଗ ଓ ସୁବର୍ଣ୍ଣରେଖା ନଦୀ ବହୁଅଛି ଆଉ ୩,୮୨୪ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚର ମହାଗିରି ପର୍ବତ ଅଛି । ବାଲେଶ୍ୱରରେ ସମୁଦ୍ର ମୁହାଣକୁ ଛୁଇଁଥିବା ଅନେକ ନଇ ଓ ଶାଖାନଇ ଅଛି । ବାଲେଶ୍ୱରରେ ଜଳସେଚନ ଭଲ ଭାବରେ ବ୍ୟାପିଛି । ଇତିହାସ ବୌଦ୍ଧ ଯୁଗ ବୌଦ୍ଧ ଯୁଗରେ ବାଲେଶ୍ୱରକୁ “କୋଶାମ୍ବ” ବା “କୋସାମ୍ବ” କୁହାଯାଉଥିଲା । ତପସୁ ଓ ବହ୍ଲିକ ନାମକ ଦୁଇ ଭାଇ ୫୦୦ ଶଗଡ଼ରେ ବଣିଜ କରବା ନିମନ୍ତେ ପଣ୍ୟ ନେଇ ଯିବା ସମୟରେ ଉରୁବେଳା ନିକଟରେ ଭଗବାନ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ସହ ତାଙ୍କର ସାକ୍ଷାତ ହୋଇଥିଲା । ବୁଦ୍ଧଦେବ ସେମାନଙ୍କୁ ଶିଷ୍ୟ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଖ୍ରୀ.ଅ. ୩ ଯ ଶତାବ୍ଦୀରେ କଳିଙ୍ଗର ରାଜା ବାଲୁକେଶ୍ୱରଙ୍କ ସମୟରେ ସଧବପୁଅମାନେ ବାଲି ଦ୍ୱୀପ ସହିତ ଯେତେବେଳେ ବେପାର ବଣିଜ କରୁଥିଲେ ସେତେବେଳେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ନାମ ବାଲେଶ୍ୱର ଥିଲା । ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲା ପ୍ରାଚୀନ କଳିଙ୍ଗର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଭାଗ ଥିଲା । ମୁକୁନ୍ଦ ଦେବଙ୍କ ପରଲୋକ ପରେ ଏହା ତୋଷାଳି ବା ଉତ୍କଳର ଏକ ଭାଗରେ ପରିଣତ ହେଲା । ଟଲେମିଙ୍କ ଭୌଗଳିକ ପୋଥି ଓ ଐତିହାସିକ ଲେସୋମିଙ୍କ ବାଲେଶ୍ୱର ଉପରେ ଥିବା ନିବନ୍ଧରୁ ଜଣାପଡ଼େ ଯେ ବାଲେଶ୍ୱର ପୁରାତନ ଯୁଗରେ ବାଣିଜ୍ୟରେ ଅନେକ ଅଗ୍ରଗତି କରିଥିଲା । ପ୍ରାଚୀନ କଳିଙ୍ଗର ନରପତିଙ୍କ ସମୟରେ ଯେତେବେଳେ ଜବା ଦ୍ୱୀପ (ଜାଭା), ସୁମାତ୍ରା, ବାଲି ଦ୍ୱୀପକୁ କଳିଙ୍ଗର ବଣିକମାନେ ନୌବାଣିଜ୍ୟ କରିବାକୁ ଯାଉଥିଲେ, ସେତେବେଳେ ମଧ୍ୟ କୋଶାମ୍ବ ବାଲେଶ୍ୱର ପରମିଟ ଘାଟ ବନ୍ଦରରୁ ପଣ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ବିକାହେବା ପାଇଁ ଯାଉଥିଲା । ଆଜିର ବାଲିଘାଟ ବନ୍ଦର ଓ ପରମିଟ ଘାଟରୁ ୧୬୯୦ ବେଳକୁ ଆଉରଙ୍ଗଜେବ ବାଲେଶ୍ୱରରେ ବେପାର ବଣିଜ କରିବା ପାଇଁ ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ ସନନ୍ଦ ଦେଇଥିଲେ । ମୋଗଲ ଶାସନ ଏଠାକୁ ମୋଗଲମାନେ ୧୫୬୮ରେ ଆସିଥିଲେ ଓ ସେମାନଙ୍କ ଅଧିନରେ ଏହା ୧୭୫୦-୫୧ ଯାଏଁ ଥିଲା । ଆଫଗାନ ଶାସନ କାଳରେ ଆଫଗାନୀମାନେ ବାଲେଶ୍ୱର ଦାଖଲ କରି ଶାସନ କରୁଥିଲେ । ୧୫୯୨ରେ ମୋଗଲ ସମ୍ରାଟ ଆକବର ବାଲେଶ୍ୱର ଦଖଲ କରି ବହୁକାଳ ଶାସନ କରିଥିଲେ । ୧୪୭୦ରେ ବାଙ୍ଗର ନବାବ ଆଲିବର୍ଦ୍ଦିନ ଖାଁଙ୍କଠାରୁ ବାଲେଶ୍ୱରର ସୁବାଦାର ମୁରସିଦ ଖାଁ ଲୁଣିଆଯୋଡ଼ି ପୋଲ ନିକଟରେ ଥିବା ହାଜିପୁର (ଏବେକାର ହରିପୁର)ଠାରେ ଯୁଦ୍ଧରେ ପରାସ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ଓ ଓଡ଼ିଶା ଛାଡ଼ି ପଳାଇଲେ । ମରାଠା ଶାସନ ୧୭୫୧ରେ ମରାଠାମାନେ ମୋଗଲମାନଙ୍କୁ ହଟାଇ ବାଲେଶ୍ୱର ଦାଖଲ କରିଥିଲେ । ମରାଠା ସେନାପତି ଭାସ୍କର ପଣ୍ଡିତ ଏହାର ଦାୟିତ୍ୱରେ ଥିଲେ । କେତେକ ମରାଠା କର୍ମଚାରି ବାଲେଶ୍ୱରରେ ବାଣ୍ଠୁଆ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର, ଲକ୍ଷ୍ମୀନାରାୟଣ ମନ୍ଦିର ଆଦି ତୋଳାଇଥିଲେ । ସେ ସମୟରେ ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ଓ ତନ୍ତରେ ଉନ୍ନତ ବାଲେଶ୍ୱରୀ ବାନ୍ଧ ବୁଣାଯାଉଥିଲା । ମାକଲପୁର ଏଥିପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା ଥିଲା । ମରାଠାମାନେ ଜଳେଶ୍ୱରରେ ଥିବା ରାଇବଣିଆ ଦୁର୍ଗଠାରେ ଥିଲେ । ବାଲେଶ୍ୱରକୁ ୫ଟି ପରଗଣାରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା । ଜାଗାର ନାମକରଣ ମରାଠା ସର୍ଦାର ଭାସ୍କର ପଣ୍ଡିତଙ୍କ ନାମ ଅନୁସାରେ ଭାସ୍କରଗଞ୍ଜ, ମୋତିରମ ଫଉଜଦାରଙ୍କ ନାମ ଅନୁସାରେ ମୋତିଗଞ୍ଜ, ନୀଳଖୋଲୁ ସର୍ଦାରଙ୍କ ନାମ ଅନୁସାରେ ନୀଳଗିରି ନାମ ହୋଇଥିବାର ଜଣାଯାଏ । ସେହିପରି ମାନସିଂହ ନାମାନୁସାରେ ମାନସିଂହ ବଜାର ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ମୋଗଲ ସର୍ଦାରଙ୍କ ନାମରୁ ବାଇରମ ନଗର, ମିର୍ଜା ପୋଖରୀ, ଦର୍ଜି ପୋଖରୀ, ଆଜିମାବାଦ, ପଠାଣ ମହଲା ନାମକରଣ ହୋଇଥିଲା । ଲାଲା କିଶୋର ରାଜଙ୍କ ନାମ ଅନୁସାରେ ବାରବାଟି ଓ ଲାଲା ବଜାର ହୋଇଥିଲା । ଅଝାଲ ସିଲାଇ ନିମକ ମାହାଲ ନାମରେ ଏକ ଦପ୍ତର ବାଲେଶ୍ୱରଠାରେ ଥିଲା । ଏହି ଦପ୍ତରରେ ଜାହାଜ ଗୁଡ଼ିକର ପାଲ ସିଲାଇ ଓ ଲୁଣ ମହଜୁଦ ହୋଇ ରପ୍ତାନି ପାଇଁ ପଠାଯାଉଥିଲା । କାର୍ତ୍ତିକ ପୂର୍ଣ୍ଣମୀ ଦିନ ବେପାରୀ ଓ ବୋଇତମାନଙ୍କୁ ବିଦାୟ ଦିଆଯାଉଥିଲା । ଆଜି ମଧ୍ୟ ବାଲିଘାଟ ବନ୍ଦରରେ ତାର ସ୍ମୃତି କାର୍ତ୍ତିକ ପୂର୍ଣ୍ଣମୀ ଦିନ ପାଳନ କରାଯାଇଥାଏ । ପର୍ତୁଗୀଜ, ଫରାସି ଓ ଓଲନ୍ଦାଜ ଶାସନ ୧୫୧୪ରେ ପର୍ତୁଗୀଜମାନେ ଓ ତା ପରେ ଫରାସୀ, ଦିନାମାର ଓ ଓଳନ୍ଦାଜମାନେ ବାଲେଶ୍ୱରରେ ବାଣିଜ୍ୟ କୋଠି ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ । ୧୯୯୬ ନଭେମ୍ବର ୨୩ରେ ବାଲେଶ୍ୱରର ବାରବାଟି ଉଚ୍ଚ ବିଦ୍ୟାଳୟର ଏହି ସମୟର ସ୍ମୃତିରେ ମାଇକେଲ ସେଇନସ ଓ ଏନାବେଲା ନାମ୍ନୀ ଜଣେ ଓଳନ୍ଦାଜ ଯୁବତୀଙ୍କ ନାମରେ ୨ଟି ସମାଧି ତିଆରି କରାଯାଇଥିଲା । ୧୭୧୯ରେ ଫରାସି ବଣିକମାନେ ଫରାସି ଡିଙ୍ଗାରେ ବାଣିଜ୍ୟ କୋଠିମାନ ସ୍ଥାପନା କରିଥିଲେ । ୧୭୪୨ରେ ଏବେକାର ବାଲେଶ୍ୱର କଚେରିଠାରେ ମରାଠା ସେନାପତି ଭାସ୍କର ପଣ୍ଡିତ ଓ ଆଲିବର୍ଧନଙ୍କ ଭିତରେ ହୋଇଥିବା ଯୁଦ୍ଧରେ ମରାଠାମାନେ ପରାଜିତ ହୋଇଥିଲେ । ୧୭ଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଆରମ୍ଭରେ ବାଲେଶ୍ୱର ପୂର୍ବ ଉପକୂଳର ବେପାର ବଣିଜର ପେଣ୍ଠସ୍ଥଳ ପାଲଟିଥିଲା । ଏଠାକାର ବାସିନ୍ଦାମାନେ ସମୁଦ୍ରପଥରେ ଦକ୍ଷିଣପୂର୍ବ ଏସିଆର ଲାକ୍ଷାଦ୍ୱୀପ ଓ ମାଳଦ୍ୱୀପକୁ ବେପାର ବଣିଜ ପାଇଁ ଯାଉଥିଲେ । ଭୋଗରାଇରୁ ମିଳିଥିବା ତମ୍ବା ମୁଦ୍ରା ଓ ଅଭଣା, କୁପାରି, ବସ୍ତା ଓ ଅଯୋଦ୍ଧାରୁ ମିଳିଥିବା ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ଏଠାରେ ବୁଦ୍ଧ ଧର୍ମର ଅବସ୍ଥିତି ଉପରେ ପ୍ରମାଣ ଦିଏ ଯାହା ଭୌମକର ରାଜଶାସନ କାଳରେ ବିକାଶ କରିଥିଲା । ଜଳେଶ୍ୱର, ବାଲେଶ୍ୱର ଓ ଅଭଣାରୁ ମିଳିଥିବା ମହାବୀର ଜୈନଙ୍କ ୧୦ମ-୧୧ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ତିଆରି ମୂର୍ତ୍ତି ଏଠାରେ ଜୈନ ଧର୍ମ ଥିବାର ମଧ୍ୟ ପ୍ରମାଣ ଦେଇଥାଏ । ୧୮୬୫ରେ ଓଳନ୍ଦାଜମାନଙ୍କ ବାଣିଜ୍ୟ କୋଠିକୁ ଇଂରେଜମାନେ ଦଖଲ କରିଥିଲେ ଓ ୧୮୬୪ରେ ଓଳନ୍ଦାଜମାନଙ୍କ କୋଠିକୁ ଦଖଲ କରିଥିଲେ । ଫିରିଙ୍ଗି ଶାସନ ୧୮୦୩ରେ ଏହା ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ଅଧିନକୁ ଯାଇଥିଲା ଓ ୧୯୧୨ ଯାଏଁ ସେମାନଙ୍କ ଅଧିନରେ ରହିଥିଲା । ଏହା ବ୍ରିଟିଶ, ଡଚ ଓ ଓଲନ୍ଦାଜମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବେପାର ବଣିଜର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ବନ୍ଦର ଥିଲା । ଏଠାରେ ୧୬୪୦ରେ ପ୍ରଥମ ବ୍ରିଟିଶ କାରଖାନା ବସାଯାଇଥିଲା । ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଜିଲ୍ଲା ଗଠନ ଅକ୍ଟୋବର ୧୮୨୮ରେ ବାଲେଶ୍ୱର ଏକ ଅଲଗା ଜିଲ୍ଲାରେ ପରିଣତ ହେଲା । ୧ ଏପ୍ରିଲ ୧୯୩୬ରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଉତ୍କଳ ପ୍ରଦେଶ ଗଠନ ପରେ ବାଲେଶ୍ୱର ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଜିଲ୍ଲାରେ ପରିଣତ ହେଲା । ୧୯୨୧ରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଆସିବା କାଳରେ ଏଠାରେ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଇଞ୍ଚୁଡ଼ି ଲବଣ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଓ ଟିକସ ନଦେବା ପାଇଁ ଶ୍ରୀଜଙ୍ଗ ବାଲେଶ୍ୱରରେ ହୋଇଥିବା ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ସ୍ୱାଧିନତା ଆନ୍ଦୋଳନର କେତେକ ଜଣାଶୁଣା ଭାଗ । ନୀଳଗିରିଗଡ଼ଜାତର ରାଜାଙ୍କ ବିରୋଧରେ ନୀଳଗିରିରେ ପ୍ରଜାମେଳି ହୋଇଥିଲା । ଜାନୁଆରୀ ୧୯୪୮ରେ ନୀଳଗିରି ଗଡ଼ଜାତ ଓଡ଼ିଶା ସହ ମିଶିଥିଲା ଓ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲା ଭିତରକୁ ସରକାରୀ ଭାବେ ଆସିଥିଲା । ସ୍ୱାଧୀନତା ପର ୩ ଏପ୍ରିଲ ୧୯୯୩ରେ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାରର ସଦର ମହକୁମା ଭଦ୍ରକ, ବାଲେଶ୍ୱରରୁ ଅଲଗା ହୋଇ ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲାରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା । ବେପାର ବଣିଜ ବାଲେଶ୍ୱର ସହର ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲାର ବାଣିଜ୍ୟର ପେଣ୍ଠସ୍ଥଳ । ବାଲିଆପାଳ ଅନ୍ୟ ଏକ ସହର, ଏହାକୁ ପାନ, ଧାନ ଓ ମୀନର ସହର କୁହାଯାଏ । ଚାଷବାସ, କଳକାରଖାନା, ମାଛଧରା ଆଦି ଏଠାକାର ମୂଳବେଉସା । ନୁଆ ବଜାର, ମୋତିଗଞ୍ଜ, ବିବେକାନନ୍ଦ ମାର୍ଗ, ଫକିରମୋହନ ଗୋଲେଇ, ଷ୍ଟେସନ ଛକ, ଆଇଟିଆଇ ଛକ, କଚେରୀ ବଜାର, ନୁଆସାହି ଆଦି ଏଠାକାର ବେପାର ବାଣିଜ୍ୟର ମୁଳ । ବାଲେଶ୍ୱରର ଜଉ କଣ୍ଢେଇ ବିରଳ, କୋଟିକମ କରା ଓ ସାରା ଓଡ଼ିଶାରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଓଡ଼ିଶାର କଳା, ସାହିତ୍ୟ, ଚଳଣି, ଖାଇବା ପିଇବା, ଚାଷବାସ ଓ କଳକାରଖାନାର ବିକାଶରେ ବାଲେଶ୍ୱର ଭୂମିକା ଅଶେଷ । ଏଠାରେ ବିରଳା ଟାୟାର, ଇମାମି କାଗଜ କଳ, ଓରିପ୍ଲାଷ୍ଟ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ କାରଖାନା ସହ ଆହୁରି ଅନେକ କାରଖାନା ଅଛି । ଗମନାଗମନ ବାଲେଶ୍ୱର ରେଳ ଷ୍ଟେସନ ଚେନାଇରୁ କଲିକତା ଯାଏଁ ଲମ୍ବିଥିବା ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ରେଳପଥରେ ପଡେ । ଜାତୀୟ ରାଜପଥ-୫/ଜଗନ୍ନାଥ ସଡ଼କ କଲିକତାରୁ ଚେନ୍ନାଇ ଯାଇଛି ଓ ଚାରି ଲେନବାଲା ଜାତୀୟ ରାଜପଥ-୬୦ ବାଲେଶ୍ୱରରୁ କଲିକତା ଯାଇଛି । ନିକଟତମ ବିମାନଘାଟି: ଭୁବନେଶ୍ୱର (୧୯୧ କି.ମି.) ଓ କଲିକତା ଯାହାକି ଏଠାରୁ ପ୍ରାୟ ସାଢେ ୩ ଘଣ୍ଟାର ବାଟ । ଭଦ୍ରକ, ଜାଜପୁର, କଟକ, ଭୁବନେଶ୍ୱର, କୋରାପୁଟ, ରାଉରକେଲା, ସମ୍ବଲପୁର, ବରଗଡ଼ ଓ ଓଡ଼ିଶାର ବାକି ସହରମାନଙ୍କ ସହ ବାଲେଶ୍ୱର ବସ ଓ କାର ଆଦିରେ ଭଲ ଭାବେ ଜୋଡ଼ା । ବାଲେଶ୍ୱରଠୁ ୬୦କିମି ଦୁରରେ ବାରିପଦା ସହର ଅବସ୍ଥିତ \|. ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସ୍ଥଳ ବନ୍ଦର ଓ ବେଳାଭୂମି ଚାନ୍ଦିପୁର ଓ ବଳରାମଗଡ଼ି ଏହା ବାଲେଶ୍ୱର ସହରଠାରୁ ୧୨ କି.ମି. ଦୂରରେ ଥିବା ଏକ ବେଳାଭୁଇଁ । ଏହା ବାକି ବେଳାଭୁଇଁଠାରୁ ଅଲଗା, ଏଠାରେ ଲହଡ଼ି କେବଳ ଭୋର ଓ ରାତିରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଦିନସାରା ସମୁଦ୍ରର ୩-୪ ମାଇଲ ଯାଏଁ କେବେ ଲହଡି଼ ଆସେ ନାହିଁ । ଏହାର ଅନତି ଦୂରରେ ବଳରାମଗଡ଼ି ମାଛଧରା ବନ୍ଦର ରହିଛି । ତାଳସାରି ବେଳାଭୂମି ଏହା ବାଲିଆପାଳ ନିକଟରେ ଅବସ୍ଥିତ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲାର ଏକ ବେଳାଭୂମି । ଧାମରା ଏହା ଏକ ସୁନ୍ଦର ବନ୍ଦର ଓ ଏଠାକାର "ହୁଇଲର୍ସ ଦ୍ୱୀପ"ରେ ଗୋଳାବାରୁଦ ପରୀକ୍ଷଣ କରାଯାଇଥାଏ । ବାଲିଘାଟ ବନ୍ଦର ବାଲେଶ୍ୱର ସହରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏହି ପୁରାତନ ବନ୍ଦର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ମାଛଧରା ବନ୍ଦର । ଏସବୁ ଛଡ଼ା ଡଗରା ଓ ଚଉମୁଖଠାରେ ଦୁଇଟି ବେଳାଭୂମି ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ଉପାସନା ସ୍ଥଳ ପଞ୍ଚଲିଙ୍ଗେଶ୍ୱର ଶିବ ମନ୍ଦିର ଏହା ନୀଳଗିରି ପାଖରେ ଥିବା ପଞ୍ଚଲିଙ୍ଗେଶ୍ୱର ପାହାଡ଼ ଉପରେ ଅଛି । ପାହାଡ଼ି ଝରଣା ଭିତରେ ଥିବା ପାଞ୍ଚଟି ଶିବଲିଙ୍ଗକୁ ବାବା ପଞ୍ଚଲିଙ୍ଗେଶ୍ୱର କୁହାଯାଏ । ଖୋଲା ପାହାଡ଼ ଆଉ ଗଛଲତାରେ ବେଢ଼ା ଏହା ଖାଲି ଗୋଟିଏ ଶିବ ମନ୍ଦିର ନୁହେଁ, ଗୋଟିଏ ସୁନ୍ଦର ବଣଭୋଜି ଜାଗା । ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାର ଏହା ଏକ ଜଣାଶୁଣା ବୁଲାବୁଲି ଜାଗା । ଓଡ଼ିଶା ଓ ପାଖାପାଖି ରାଜ୍ୟର ଅନେକ ଜାଗାରୁ ଲୋକେ ଏଠାକୁ ବୁଲିବା ପାଇଁ ଆସନ୍ତି । ବିରଞ୍ଚିନାରାୟଣ ମନ୍ଦିର, ପାଳିଆ ଭୁଜାଖିଆ ପିର ସୁନହଟରେ ଥିବା ଭୁଜାଖିଆ ପିର ଉଭୟ ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲିମ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀମାନଙ୍କ ଦେଇ ପୂଜିତ ହୋଇଥାନ୍ତି \| ଆସ୍ଥାନା ସରିଫ ହଜରତ ପିରବାବା ଏଠାରେ ହଇଜା ରୋଗିଙ୍କର ସେବା ପାଇଁ ଆସିଥିବାରୁ ତାଙ୍କ ନାମ ଅନୁସାରେ ଏହି ପୀଠର ନାମ ଭୁଜାଖିଆ ପିର ରଖାଯାଇଛି । ଜୁଣିଆ ରାମ ମନ୍ଦିର ଐତିହ୍ୟସ୍ଥଳୀ କ୍ଷୀରଚୋରା ଗୋପୀନାଥ ମନ୍ଦିର ରେମୁଣାରେ ଅବସ୍ଥିତକ୍ଷୀରଚୋରା ଗୋପୀନାଥ ମନ୍ଦିର ବାଲେଶ୍ୱରଠାରୁ ୯ କିମି ପୂର୍ବରେ ଅବସ୍ଥିତ ଓ ହାଓଡ଼ା ଓ ଭୁବନେଶ୍ୱର ମଝିରେ ପଡ଼େ । ଏହା ଉତ୍କଳର ନରପତି ଲାଙ୍ଗୁଳା ନରସିଂହ ଦେବଙ୍କ ଦେଇ ନିର୍ମିତ । ଭୂଷଣ୍ଡେଶ୍ୱର ଶିବ ମନ୍ଦିର ଏଠାରେ ରହିଛି ଏସିଆର ସବୁଠୁ ବଡ଼ ଶିବଲିଙ୍ଗ । ଏହା ଏକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଶିବ କ୍ଷେତ୍ର ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା । ଚନ୍ଦନେଶ୍ୱର ଶିବ ମନ୍ଦିର ଏହା ଏକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଶୈବପିଠ । ଏଠାକାର "ଜାଗର ମେଳା" ଏକ ଜଣାଶୁଣା ପର୍ବ । ଭୂଧାର ଚଣ୍ଡୀ ମନ୍ଦିର ଏହା ଏକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଚଣ୍ଡୀ ମନ୍ଦିର ଓ ଉତ୍ତର ଓଡି଼ଶାର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଶାକ୍ତ ପୀଠ । ବାଲେଶ୍ୱରଠାରୁ ଉଦଳା ଯିବା ବାଟରେ ସଜନାଗଡ଼ଠାରେ ଏହି ମନ୍ଦିର ଅବସ୍ଥିତ । ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର, ନୀଳଗିରି ଅମ୍ବିକା ମନ୍ଦିର, ବାଲେଶ୍ୱର ବକ୍ରେଶ୍ୱର ମହାଦେବ ମନ୍ଦିର, ବକ୍ରେଶ୍ୱର ବାଣେଶ୍ୱର ଶିବ ମନ୍ଦିର, ପୁରୁଣା ବାଲେଶ୍ୱର ବିଶ୍ୱନାଥ, ଦୁର୍ଗା, ଗଡ଼ଚଣ୍ଡୀ ଓ ଖଜୁରେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର, ସେରଗଡ଼ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ମନ୍ଦିର, ଅଭଣା ବୁଢ଼ୀମଙ୍ଗଳା ପୀଠ, ରଣଧା ଦକ୍ଷିଣେଶ୍ୱର, ଉତ୍ତରେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ଓ ମାରିଚି ମନ୍ଦିର, ଅଯୋଧ୍ୟା ମଣିନାଗେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର, ବର୍ଦ୍ଧନପୁର ଶ୍ୟାମସୁନ୍ଦର ମନ୍ଦିର, ବାଲେଶ୍ୱର ଲୋକକଳା ଲୋକଗୀତ ଓ ଲୋକନାଟ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାର ଚଢ଼େଇଆ ନାଚ ଓ ସଙ୍ଗୀତ ସମଗ୍ର ଓଡ଼ିଶାରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଲାଭ କରିଅଛି । ନୀଳଗିରିର ଛଉ ନାଟ, ପାଟୁଆ ନାଟ, ଯାତ୍ରା, ଗୀତିନାଟ୍ୟ, ସଜନାଗଡ଼, ବାହାନଗା ଓ ଚନ୍ଦନେଶ୍ୱର ମେଳାର ଚଇତି ଘୋଡ଼ା ନାଚ ଆଦି ଖୁବ ଜଣାଶୁଣା । ଏହା ଛଡ଼ା ଶ୍ରୀଜଙ୍ଗ, ଚଣ୍ଡୀପୁର, ବର୍ଦ୍ଧନପୁର, ବାଙ୍କେଶ୍ୱର ଅଞ୍ଚଳର ବଣକୋଇଲା ନାଟ, ମଙ୍ଗଳପୁର ଓ ଅଭଣାର ଦଧି ନାଟ, ବାଲେଶ୍ୱରର ପଡ଼ିଅଁ, ଶ୍ରୀଜଙ୍ଗର ବହୁରୂପା ନାଟ, ଅନନ୍ତପୁର ଓ ଗୁଡ଼ସିଆଁର ଦାସକାଠିଆ, ଉତ୍ତର ବାଲେଶ୍ୱରର ଲଳିତା ପାଲା ଆଦି ଜନପ୍ରିୟ । ହାତକାମ ଭୋଗରାଇର ସପ ମସିଣା, ନୀଳଗିରିର ପଥର ବାସନ ଓ ମୂର୍ତ୍ତି, ରେମୁଣାର କଂସା ଓ ପିତ୍ତଳ କାମ, ସୋରର ପଥର ମୂର୍ତ୍ତି ଆଦି ବାଲେଶ୍ୱରର ବହୁ ପୁରାତନ ଲୋକକଳା । ଚିତ୍ରକଳା ବାଲେଶ୍ୱରଠାରେ ଅନେକ ଜଣାଶୁଣା ଚିତ୍ରକର ଓ ଶିଳ୍ପୀ ଜନ୍ମ ନେଇଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶାର ସୁପରିଚିତ ଶିଳ୍ପୀ ବସନ୍ତ ପଣ୍ଡା, ଧର୍ମପଦ ପୁରସ୍କାରପ୍ରାପ୍ତ ଜଳେଶ୍ୱରର ଶିଳ୍ପୀ ଅନନ୍ତ ପଣ୍ଡା ଓ ଉଦୟ ଜେନା ପ୍ରମୁଖ କେତେଜଣ ଶିଳ୍ପୀ ଅନେକ ସୁନ୍ଦର କଳାକୃତି ସବୁ ତିଅରି କରିଛନ୍ତି । ଏହି ଜିଲ୍ଲାର ବାଲେଶ୍ୱର ସହର ଉପକଣ୍ଠରେ ଏକ କଳା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ କଳାକ୍ଷେତ୍ର କଳା ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନ । ଜଣାଶୁଣା ଲୋକ ଶ୍ରୀଧର ସ୍ୱାମୀ, ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ, ବାଘା ଯତୀନ, ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତି, ରାଧାନାଥ ରାୟ, ମନୋଜ ଦାସ, ମନ୍ମଥ ଦାସ, ବ୍ରଜନାଥ ରଥ, ବଙ୍କିମ ଚନ୍ଦ୍ର ଚାଟାର୍ଜୀ, ପ୍ରିତମ ପଣ୍ଡା ହରେକୃଷ୍ଣ ବେହେରା ଶିକ୍ଷା କଲେଜ ଓ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଫକିର ମୋହନ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ, ବ୍ୟାସବିହାର, ବାଲେଶ୍ୱର ଆର.ଜେ ସ୍କୁଲ ଅଫ ମାନେଜମେଣ୍ଟ ବାଲେଶ୍ୱର କଲେଜ ଅଫ ଇଞ୍ଜିନିଅରିଙ୍ଗ ଆଣ୍ଡ ଟେକନୋଲୋଜି ଏକାଡେମି ଅଫ ବିଜନେସ ମାନେଜମେଣ୍ଟ ଫକିର ମୋହନ ସ୍ୱୟଂଶାସିତ କଲେଜ, ବାଲେଶ୍ୱର କୁନ୍ତଳାକୁମାରୀ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଆର.ଆଇ.ଟି ସତ୍ୟସାଇ ଇଞ୍ଜିନିଅରିଙ୍ଗ କଲେଜ ବାଲେଶ୍ୱର ସ୍କୁଲ ଅଫ ଇଞ୍ଜିନିଅରିଙ୍ଗ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣଚୁଡ଼ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ମିତ୍ରପୁର ରେମୁଣା କଲେଜ୍, ରେମୁଣା ଦୀନକୃଷ୍ଣ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ,ଜଳେଶ୍ୱର ଆଧାର ବାହାର ଲିଙ୍କ ବାଲେଶ୍ୱରର ଅନଲାଇନ ପୋର୍ଟାଲ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲା ସରକାରୀ ପୋର୍ଟାଲ ଏନସାଇକ୍ଲୋପିଡ଼ିଆରେ ବାଲେଶ୍ୱର ଆର୍କିଟେକଚରାଲ ପ୍ଲାନିଙ୍ଗ, କ୍ୱାଲିଟି, କ୍ୱାଲିଟି କଣ୍ଟ୍ରୋଲ, ସର୍ଭେ ବର୍କ ଆଣ୍ଡ ସିଭିଲ କନସଲଟାନ୍ସି ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲା	bāleśୱra jillā oḍa଼iśāra uttarare thibā eka praśāsanika jillā \| ehā rājadhānī bhubaneśୱraru 194 kimi durare abasthita \| bāleśୱra sahara ehi jillāra praśāsanika mukhẏasthaḻa \| janagaṇanā 2011 janagaṇanā anusāre bāleśୱra jillāra moṭa lokasaṃkhẏā 2,317,419 \| ethimadhẏaru grāmāñcaḻare 20,64,357 o saharāñcaḻare 2,53,062 loka bāsa karanti \| puruṣa: 11,84,371 mahiḻā: 11,33,048 cha barṣaru kama: 2,74,432 paḍhuā hāra 80.66% puruṣa: 88.06% mahiḻā: 72.95% bibhāga bāleśୱra praśāsanika mukhẏa sahara \| ehi jillāra 2ṭi sadara mahakumā , bāleśୱra o nīḻagiri o 12ṭi blaka achi yāhāsabu grāmāñcaḻara unnati sakāśe kāma karithānti, khajaṇā o praśāsanika kārabāra pāi~ 7ṭi tahasila o 289 grāma pañcāẏata achi \| tāhā chaḍā 4ṭi sahara (goṭie munisipāliṭi o 3ṭi ena.e.si) achi \| āhuri madhẏa 2,971ṭi gāā~ achi yāhā bhitaru 2,602ṭire loke basabāsa karanti \| ehi jillāre goṭie loka sabhā nirbācana maṇḍaḻī o 7ṭi bidhāna sabhā nirbācana maṇḍaḻī achi \| pañcāẏata samiti o ba tahasila pañcāẏata samitisabura nāma: bāleśୱra śākhā - bāhānagā, bāleśୱra, bāliāpāḻa, bastā, bhogarāi, jaḻeśୱra, khairā, remuṇā, simuḻiā, sora nīḻagiri sadaramahakumā - nīḻagiri, aupadā tahasilasabu - bāleśୱra, bāliāpāḻa, bastā, jaḻeśୱra, nīḻagiri, simuḻiā, sora bhūgoḻa oḍa଼iśāra pūrbare bāleśୱra abasthita \| bhāratara dakṣiṇa pūrba upakūḻare baṅgopasāgara kaḍa଼re ehā achi \| ehā 21°30` uttara, 86°56` pūrbare achi \| bāleśୱra 3,0762 ki.mi.ra jāgāre bẏāpichi \| dakṣiṇa-pūrba parbata māḻāra tinoṭi añcaḻa bāleśୱra bhitare achi \| ehā bāripadāṭhāru 25 ki.mi. durare abasthita \| bāleśୱraku oḍa଼iśāra bhātahāṇḍi boli kuhāyāithāe \| bāleśୱrare aneka jaṅgala o khaṇimāna rahichi \| eṭhāre buḍha଼ā baḻaṅga o subarṇṇarekhā nadī bahuachi āu 3,824 phuṭa uccara mahāgiri parbata achi \| bāleśୱrare samudra muhāṇaku chui~thibā aneka nai o śākhānai achi \| bāleśୱrare jaḻasecana bhala bhābare bẏāpichi \| itihāsa bauddha yuga bauddha yugare bāleśୱraku “kośāmba” bā “kosāmba” kuhāyāuthilā \| tapasu o bahlika nāmaka dui bhāi 500 śagaḍa଼re baṇija karabā nimante paṇẏa nei yibā samaẏare urubeḻā nikaṭare bhagabāna buddhaṅka saha tāṅkara sākṣāta hoithilā \| buddhadeba semānaṅku śiṣẏa bhābare grahaṇa karithile \| khrī.a. 3 ya śatābdīre kaḻiṅgara rājā bālukeśୱraṅka samaẏare sadhabapuamāne bāli dୱīpa sahita yetebeḻe bepāra baṇija karuthile setebeḻe madhẏa ehāra nāma bāleśୱra thilā \| bāleśୱra jilā prācīna kaḻiṅgara eka mukhẏa bhāga thilā \| mukunda debaṅka paraloka pare ehā toṣāḻi bā utkaḻara eka bhāgare pariṇata helā \| ṭalemiṅka bhaugaḻika pothi o aitihāsika lesomiṅka bāleśୱra upare thibā nibandharu jaṇāpaḍa଼e ye bāleśୱra purātana yugare bāṇijẏare aneka agragati karithilā \| prācīna kaḻiṅgara narapatiṅka samaẏare yetebeḻe jabā dୱīpa (jābhā), sumātrā, bāli dୱīpaku kaḻiṅgara baṇikamāne naubāṇijẏa karibāku yāuthile, setebeḻe madhẏa kośāmba bāleśୱra paramiṭa ghāṭa bandararu paṇẏa drabẏa bikāhebā pāi~ yāuthilā \| ājira bālighāṭa bandara o paramiṭa ghāṭaru 1690 beḻaku āuraṅgajeba bāleśୱrare bepāra baṇija karibā pāi~ iṃrejamānaṅku sananda deithile \| mogala śāsana eṭhāku mogalamāne 1568re āsithile o semānaṅka adhinare ehā 1750-51 yāe~ thilā \| āphagāna śāsana kāḻare āphagānīmāne bāleśୱra dākhala kari śāsana karuthile \| 1592re mogala samrāṭa ākabara bāleśୱra dakhala kari bahukāḻa śāsana karithile \| 1470re bāṅgara nabāba ālibarddina khā~ṅkaṭhāru bāleśୱrara subādāra murasida khā~ luṇiāyoḍa଼i pola nikaṭare thibā hājipura (ebekāra haripura)ṭhāre yuddhare parāsta hoithile o oḍa଼iśā chāḍa଼i paḻāile \| marāṭhā śāsana 1751re marāṭhāmāne mogalamānaṅku haṭāi bāleśୱra dākhala karithile \| marāṭhā senāpati bhāskara paṇḍita ehāra dāẏitୱre thile \| keteka marāṭhā karmacāri bāleśୱrare bāṇṭhuā jagannātha mandira, lakṣmīnārāẏaṇa mandira ādi toḻāithile \| se samaẏare hastaśiḻpa o tantare unnata bāleśୱrī bāndha buṇāyāuthilā \| mākalapura ethipāi~ jaṇāśuṇā thilā \| marāṭhāmāne jaḻeśୱrare thibā rāibaṇiā durgaṭhāre thile \| bāleśୱraku 5ṭi paragaṇāre bibhakta karāyāithilā \| jāgāra nāmakaraṇa marāṭhā sardāra bhāskara paṇḍitaṅka nāma anusāre bhāskaragañja, motirama phaujadāraṅka nāma anusāre motigañja, nīḻakholu sardāraṅka nāma anusāre nīḻagiri nāma hoithibāra jaṇāyāe \| sehipari mānasiṃha nāmānusāre mānasiṃha bajāra o anẏānẏa mogala sardāraṅka nāmaru bāirama nagara, mirjā pokharī, darji pokharī, ājimābāda, paṭhāṇa mahalā nāmakaraṇa hoithilā \| lālā kiśora rājaṅka nāma anusāre bārabāṭi o lālā bajāra hoithilā \| ajhāla silāi nimaka māhāla nāmare eka daptara bāleśୱraṭhāre thilā \| ehi daptarare jāhāja guḍa଼ikara pāla silāi o luṇa mahajuda hoi raptāni pāi~ paṭhāyāuthilā \| kārttika pūrṇṇamī dina bepārī o boitamānaṅku bidāẏa diāyāuthilā \| āji madhẏa bālighāṭa bandarare tāra smṛti kārttika pūrṇṇamī dina pāḻana karāyāithāe \| partugīja, pharāsi o olandāja śāsana 1514re partugījamāne o tā pare pharāsī, dināmāra o oḻandājamāne bāleśୱrare bāṇijẏa koṭhi sthāpana karithile \| 1996 nabhembara 23re bāleśୱrara bārabāṭi ucca bidẏāḻaẏara ehi samaẏara smṛtire māikela seinasa o enābelā nāmnī jaṇe oḻandāja yubatīṅka nāmare 2ṭi samādhi tiāri karāyāithilā \| 1719re pharāsi baṇikamāne pharāsi ḍiṅgāre bāṇijẏa koṭhimāna sthāpanā karithile \| 1742re ebekāra bāleśୱra kaceriṭhāre marāṭhā senāpati bhāskara paṇḍita o ālibardhanaṅka bhitare hoithibā yuddhare marāṭhāmāne parājita hoithile \| 17śa śatābdīra ārambhare bāleśୱra pūrba upakūḻara bepāra baṇijara peṇṭhasthaḻa pālaṭithilā \| eṭhākāra bāsindāmāne samudrapathare dakṣiṇapūrba esiāra lākṣādୱīpa o māḻadୱīpaku bepāra baṇija pāi~ yāuthile \| bhogarāiru miḻithibā tambā mudrā o abhaṇā, kupāri, bastā o ayoddhāru miḻithibā buddhaṅka mūrtti eṭhāre buddha dharmara abasthiti upare pramāṇa die yāhā bhaumakara rājaśāsana kāḻare bikāśa karithilā \| jaḻeśୱra, bāleśୱra o abhaṇāru miḻithibā mahābīra jainaṅka 10ma-11śa śatābdīre tiāri mūrtti eṭhāre jaina dharma thibāra madhẏa pramāṇa deithāe \| 1865re oḻandājamānaṅka bāṇijẏa koṭhiku iṃrejamāne dakhala karithile o 1864re oḻandājamānaṅka koṭhiku dakhala karithile \| phiriṅgi śāsana 1803re ehā iṣṭa iṇḍiā kampānī adhinaku yāithilā o 1912 yāe~ semānaṅka adhinare rahithilā \| ehā briṭiśa, ḍaca o olandājamānaṅka pāi~ bepāra baṇijara eka pramukha bandara thilā \| eṭhāre 1640re prathama briṭiśa kārakhānā basāyāithilā \| sୱtantra jillā gaṭhana akṭobara 1828re bāleśୱra eka alagā jillāre pariṇata helā \| 1 eprila 1936re sୱtantra utkaḻa pradeśa gaṭhana pare bāleśୱra oḍa଼iśāra eka pramukha jillāre pariṇata helā \| 1921re mahātmā gāndhīṅka āsibā kāḻare eṭhāre sୱādhīnatā āndoḻana ārambha hoithilā \| iñcuḍa଼i labaṇa satẏāgraha o ṭikasa nadebā pāi~ śrījaṅga bāleśୱrare hoithibā satẏāgraha sୱādhinatā āndoḻanara keteka jaṇāśuṇā bhāga \| nīḻagirigaḍa଼jātara rājāṅka birodhare nīḻagirire prajāmeḻi hoithilā \| jānuārī 1948re nīḻagiri gaḍa଼jāta oḍa଼iśā saha miśithilā o bāleśୱra jillā bhitaraku sarakārī bhābe āsithilā \| sୱādhīnatā para 3 eprila 1993re bāleśୱra jillārara sadara mahakumā bhadraka, bāleśୱraru alagā hoi bhadraka jillāre pariṇata hoithilā \| bepāra baṇija bāleśୱra sahara bāleśୱra jilāra bāṇijẏara peṇṭhasthaḻa \| bāliāpāḻa anẏa eka sahara, ehāku pāna, dhāna o mīnara sahara kuhāyāe \| cāṣabāsa, kaḻakārakhānā, māchadharā ādi eṭhākāra mūḻabeusā \| nuā bajāra, motigañja, bibekānanda mārga, phakiramohana golei, ṣṭesana chaka, āiṭiāi chaka, kacerī bajāra, nuāsāhi ādi eṭhākāra bepāra bāṇijẏara muḻa \| bāleśୱrara jau kaṇḍhei biraḻa, koṭikama karā o sārā oḍa଼iśāre prasiddha \| oḍa଼iśāra kaḻā, sāhitẏa, caḻaṇi, khāibā piibā, cāṣabāsa o kaḻakārakhānāra bikāśare bāleśୱra bhūmikā aśeṣa \| eṭhāre biraḻā ṭāẏāra, imāmi kāgaja kaḻa, oriplāṣṭa plāṣṭika kārakhānā saha āhuri aneka kārakhānā achi \| gamanāgamana bāleśୱra reḻa ṣṭesana cenāiru kalikatā yāe~ lambithibā dakṣiṇa-pūrba reḻapathare paḍe \| jātīẏa rājapatha-5/jagannātha saḍa଼ka kalikatāru cennāi yāichi o cāri lenabālā jātīẏa rājapatha-60 bāleśୱraru kalikatā yāichi \| nikaṭatama bimānaghāṭi: bhubaneśୱra (191 ki.mi.) o kalikatā yāhāki eṭhāru prāẏa sāḍhe 3 ghaṇṭāra bāṭa \| bhadraka, jājapura, kaṭaka, bhubaneśୱra, korāpuṭa, rāurakelā, sambalapura, baragaḍa଼ o oḍa଼iśāra bāki saharamānaṅka saha bāleśୱra basa o kāra ādire bhala bhābe joḍa଼ā \| bāleśୱraṭhu 60kimi durare bāripadā sahara abasthita \|. paryẏaṭana sthaḻa bandara o beḻābhūmi cāndipura o baḻarāmagaḍa଼i ehā bāleśୱra saharaṭhāru 12 ki.mi. dūrare thibā eka beḻābhui~ \| ehā bāki beḻābhui~ṭhāru alagā, eṭhāre lahaḍa଼i kebaḻa bhora o rātire dekhibāku miḻe \| dinasārā samudrara 3-4 māila yāe~ kebe lahaḍi଼ āse nāhi~ \| ehāra anati dūrare baḻarāmagaḍa଼i māchadharā bandara rahichi \| tāḻasāri beḻābhūmi ehā bāliāpāḻa nikaṭare abasthita bāleśୱra jilāra eka beḻābhūmi \| dhāmarā ehā eka sundara bandara o eṭhākāra "huilarsa dୱīpa"re goḻābāruda parīkṣaṇa karāyāithāe \| bālighāṭa bandara bāleśୱra saharare abasthita ehi purātana bandara eka pramukha māchadharā bandara \| esabu chaḍa଼ā ḍagarā o caumukhaṭhāre duiṭi beḻābhūmi madhẏa rahichi \| upāsanā sthaḻa pañcaliṅgeśୱra śiba mandira ehā nīḻagiri pākhare thibā pañcaliṅgeśୱra pāhāḍa଼ upare achi \| pāhāḍa଼i jharaṇā bhitare thibā pāñcaṭi śibaliṅgaku bābā pañcaliṅgeśୱra kuhāyāe \| kholā pāhāḍa଼ āu gachalatāre beḍha଼ā ehā khāli goṭie śiba mandira nuhe~, goṭie sundara baṇabhoji jāgā \| bāleśୱra jillāra ehā eka jaṇāśuṇā bulābuli jāgā \| oḍa଼iśā o pākhāpākhi rājẏara aneka jāgāru loke eṭhāku bulibā pāi~ āsanti \| birañcinārāẏaṇa mandira, pāḻiā bhujākhiā pira sunahaṭare thibā bhujākhiā pira ubhaẏa hindu o musalima dharmābalambīmānaṅka dei pūjita hoithānti \| āsthānā saripha hajarata pirabābā eṭhāre haijā rogiṅkara sebā pāi~ āsithibāru tāṅka nāma anusāre ehi pīṭhara nāma bhujākhiā pira rakhāyāichi \| juṇiā rāma mandira aitihẏasthaḻī kṣīracorā gopīnātha mandira remuṇāre abasthitakṣīracorā gopīnātha mandira bāleśୱraṭhāru 9 kimi pūrbare abasthita o hāoḍa଼ā o bhubaneśୱra majhire paḍa଼e \| ehā utkaḻara narapati lāṅguḻā narasiṃha debaṅka dei nirmita \| bhūṣaṇḍeśୱra śiba mandira eṭhāre rahichi esiāra sabuṭhu baḍa଼ śibaliṅga \| ehā eka prasiddha śiba kṣetra bhābare jaṇāśuṇā \| candaneśୱra śiba mandira ehā eka prasiddha śaibapiṭha \| eṭhākāra "jāgara meḻā" eka jaṇāśuṇā parba \| bhūdhāra caṇḍī mandira ehā eka prasiddha caṇḍī mandira o uttara oḍi଼śāra eka pramukha śākta pīṭha \| bāleśୱraṭhāru udaḻā yibā bāṭare sajanāgaḍa଼ṭhāre ehi mandira abasthita \| jagannātha mandira, nīḻagiri ambikā mandira, bāleśୱra bakreśୱra mahādeba mandira, bakreśୱra bāṇeśୱra śiba mandira, puruṇā bāleśୱra biśୱnātha, durgā, gaḍa଼caṇḍī o khajureśୱra mandira, seragaḍa଼ brāhmaṇī mandira, abhaṇā buḍha଼īmaṅgaḻā pīṭha, raṇadhā dakṣiṇeśୱra, uttareśୱra mandira o mārici mandira, ayodhẏā maṇināgeśୱra mandira, barddhanapura śẏāmasundara mandira, bāleśୱra lokakaḻā lokagīta o lokanāṭa bāleśୱra jillāra caḍha଼eiā nāca o saṅgīta samagra oḍa଼iśāre prasiddhi lābha kariachi \| nīḻagirira chau nāṭa, pāṭuā nāṭa, yātrā, gītināṭẏa, sajanāgaḍa଼, bāhānagā o candaneśୱra meḻāra caiti ghoḍa଼ā nāca ādi khuba jaṇāśuṇā \| ehā chaḍa଼ā śrījaṅga, caṇḍīpura, barddhanapura, bāṅkeśୱra añcaḻara baṇakoilā nāṭa, maṅgaḻapura o abhaṇāra dadhi nāṭa, bāleśୱrara paḍa଼ia~, śrījaṅgara bahurūpā nāṭa, anantapura o guḍa଼siā~ra dāsakāṭhiā, uttara bāleśୱrara laḻitā pālā ādi janapriẏa \| hātakāma bhogarāira sapa masiṇā, nīḻagirira pathara bāsana o mūrtti, remuṇāra kaṃsā o pittaḻa kāma, sorara pathara mūrtti ādi bāleśୱrara bahu purātana lokakaḻā \| citrakaḻā bāleśୱraṭhāre aneka jaṇāśuṇā citrakara o śiḻpī janma neichanti \| oḍa଼iśāra suparicita śiḻpī basanta paṇḍā, dharmapada puraskāraprāpta jaḻeśୱrara śiḻpī ananta paṇḍā o udaẏa jenā pramukha ketejaṇa śiḻpī aneka sundara kaḻākṛti sabu tiari karichanti \| ehi jillāra bāleśୱra sahara upakaṇṭhare eka kaḻā mahābidẏāḻaẏa kaḻākṣetra kaḻā śikṣā kṣetrare eka pramukha śikṣānuṣṭhāna \| jaṇāśuṇā loka śrīdhara sୱāmī, dīnakṛṣṇa dāsa, bāghā yatīna, phakīra mohana senāpati, rādhānātha rāẏa, manoja dāsa, manmatha dāsa, brajanātha ratha, baṅkima candra cāṭārjī, pritama paṇḍā harekṛṣṇa beherā śikṣā kaleja o biśୱbidẏāḻaẏa phakira mohana biśୱbidẏāḻaẏa, bẏāsabihāra, bāleśୱra āra.je skula apha mānejameṇṭa bāleśୱra kaleja apha iñjiniariṅga āṇḍa ṭekanoloji ekāḍemi apha bijanesa mānejameṇṭa phakira mohana sୱẏaṃśāsita kaleja, bāleśୱra kuntaḻākumārī mahābidẏāḻaẏa āra.āi.ṭi satẏasāi iñjiniariṅga kaleja bāleśୱra skula apha iñjiniariṅga sୱrṇṇacuḍa଼ mahābidẏāḻaẏa, mitrapura remuṇā kalej, remuṇā dīnakṛṣṇa mahābidẏāḻaẏa,jaḻeśୱra ādhāra bāhāra liṅka bāleśୱrara analāina porṭāla bāleśୱra jilā sarakārī porṭāla enasāiklopiḍa଼iāre bāleśୱra ārkiṭekacarāla plāniṅga, kୱāliṭi, kୱāliṭi kaṇṭrola, sarbhe barka āṇḍa sibhila kanasalaṭānsi bāleśୱra jillā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,083	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AC%E0%AC%BE%E0%AC%B2%E0%AD%87%E0%AC%B6%E0%AD%8D%E0%AD%B1%E0%AC%B0%20%E0%AC%9C%E0%AC%BF%E0%AC%B2%E0%AD%8D%E0%AC%B2%E0%AC%BE	ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲା
ଭୌଗଳିକ ଦିଗବାରେଣି ଏକ ଦିଗବାରିବା ପ୍ରଣାଳୀ ଯାହା ପୃଥିବୀର ଯେକୌଣସି ସ୍ଥାନର ଅବସ୍ଥାନକୁ କେତୋଟି ସଂଖ୍ୟା ଯୋଡ଼ାଦ୍ୱାରା ସ୍ଥିର କରିଥାଏ । ଦିଗବାରେଣିକୁ ଏମିତି ବଛାଯାଇଥାଏ ଯେ ତାହାର ଗୋଟିଏ ସଂଖ୍ୟା ସିଧା ଅବସ୍ଥା (ଅକ୍ଷାଂଶ) ଓ ଦୁଇଟି ବା ତିନୋଟି ସଂଖ୍ୟା ଭୂସାମାନ୍ତରାଳ(ଦ୍ରାଘିମା) ସୂଚାଇଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ଅକ୍ଷାଂଶ, ଦ୍ରାଘିମା ଓ ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନରୁ ଉଚ୍ଚତାକୁ ନେଇ ଏହାକୁ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Mathematics Topics-Coordinate Systems Geographic coordinates of countries (CIA World Factbook) FCC coordinates conversion tool (DD to DMS/DMS to DD) Coordinate converter, formats: DD, DMS, DM Latitude and Longitude Find the GPS coordinates for a location or a place in several geocoding formats, which can be entered into a GPS device Convert Address to Coordinates and vice-versa Get the decimal coordinates, sexagesimal and UTM of any location Plexscape WS Advanced free online tool for coordinate conversion, fully interactive with Google Maps - Supports more than 3,000 coordinate systems and 400 datums worldwide ଭୂଗୋଳ	bhaugaḻika digabāreṇi eka digabāribā praṇāḻī yāhā pṛthibīra yekauṇasi sthānara abasthānaku ketoṭi saṃkhẏā yoḍa଼ādୱārā sthira karithāe \| digabāreṇiku emiti bachāyāithāe ye tāhāra goṭie saṃkhẏā sidhā abasthā (akṣāṃśa) o duiṭi bā tinoṭi saṃkhẏā bhūsāmāntarāḻa(drāghimā) sūcāithāe \| sādhāraṇataḥ akṣāṃśa, drāghimā o samudra pattanaru uccatāku nei ehāku dekhāyāithāe \| draṣṭabẏa adhika tathẏa Mathematics Topics-Coordinate Systems Geographic coordinates of countries (CIA World Factbook) FCC coordinates conversion tool (DD to DMS/DMS to DD) Coordinate converter, formats: DD, DMS, DM Latitude and Longitude Find the GPS coordinates for a location or a place in several geocoding formats, which can be entered into a GPS device Convert Address to Coordinates and vice-versa Get the decimal coordinates, sexagesimal and UTM of any location Plexscape WS Advanced free online tool for coordinate conversion, fully interactive with Google Maps - Supports more than 3,000 coordinate systems and 400 datums worldwide bhūgoḻa	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,085	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AD%E0%AD%8C%E0%AC%97%E0%AC%B3%E0%AC%BF%E0%AC%95%20%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%97%E0%AC%AC%E0%AC%BE%E0%AC%B0%E0%AD%87%E0%AC%A3%E0%AC%BF	ଭୌଗଳିକ ଦିଗବାରେଣି
ପଞ୍ଚଲିଙ୍ଗେଶ୍ୱର ଓଡ଼ିଶାର ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲାର ନୀଳଗିରି ନିକଟରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏଠାରେ ପାହାଡ଼ୀ ଝରଣା ଭିତରେ ପାଞ୍ଚୋଟି ଶିବଲିଙ୍ଗ ପୂଜାପାଉଛନ୍ତି ଯାହାଙ୍କ ନାମ ଅନୁସାରେ ଏହି ଜାଗାର ନାମ ପଞ୍ଚଲିଙ୍ଗେଶ୍ୱର ହୋଇଛି । ପଞ୍ଚଲିଙ୍ଗେଶ୍ୱର ଶିବ ମନ୍ଦିର ଏଠାକାର ଏକ ଜଣାଶୁଣା ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସ୍ଥଳ । ଗମନାଗମନ ଏହା ନୀଳଗିରିଠାରୁ ୮ କିମି, ବାଲେଶ୍ୱରଠାରୁ ୩୦ କିମି ଓ ବାରିପଦାଠାରୁ ୮୫ କିମି ଦୂରତାରେ ରହିଛି। ଏହି ଦୁଇ ସହରଠାରୁ ବସଯୋଗେ ଗମନାଗମନର ସୁବିଧା ଅଛି । ଏଠାରେ ଏକ ସରକାରୀ ପାନ୍ଥଶାଳା ଅଛି । ଆଧାର ଅଧିକା ତାଥ୍ୟ Temples and monuments in Odisha ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାର ଗାଆଁ ଓ ସହର‎	pañcaliṅgeśୱra oḍa଼iśāra bāleśୱra jilāra nīḻagiri nikaṭare abasthita \| eṭhāre pāhāḍa଼ī jharaṇā bhitare pāñcoṭi śibaliṅga pūjāpāuchanti yāhāṅka nāma anusāre ehi jāgāra nāma pañcaliṅgeśୱra hoichi \| pañcaliṅgeśୱra śiba mandira eṭhākāra eka jaṇāśuṇā paryẏaṭana sthaḻa \| gamanāgamana ehā nīḻagiriṭhāru 8 kimi, bāleśୱraṭhāru 30 kimi o bāripadāṭhāru 85 kimi dūratāre rahichi\| ehi dui saharaṭhāru basayoge gamanāgamanara subidhā achi \| eṭhāre eka sarakārī pānthaśāḻā achi \| ādhāra adhikā tāthẏa Temples and monuments in Odisha bāleśୱra jillāra gāā~ o sahara‎	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,088	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AC%9E%E0%AD%8D%E0%AC%9A%E0%AC%B2%E0%AC%BF%E0%AC%99%E0%AD%8D%E0%AC%97%E0%AD%87%E0%AC%B6%E0%AD%8D%E0%AC%AC%E0%AC%B0	ପଞ୍ଚଲିଙ୍ଗେଶ୍ବର
ଏହା ଏକ ଅନଲାଇନ ସାମାଜିକ ଯୋଗାଯୋଗ ସାଇଟ । ଏଠାରେ ସାଙ୍ଗମାନଙ୍କ ସହ କଥାବାର୍ତ୍ତା (ଚାଟ), ଭାବର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ, ନୂଆ ଫଟୋଚିତ୍ର ଓ ଭିଡ଼ିଓ ବଣ୍ଟନ ଓ ନାନା ଆପ୍ଲିକେସନ ସଫ୍ଟବେର ବ୍ୟବହାର କରି ଇଣ୍ଟରନେଟରେ ନିଜର ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ବଢ଼ାଯାଇପାରେ । ଏବେ ଯାଏଁ ଫେସବୁକର ବ୍ୟବହାରକାରୀମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ୫୦ କୋଟିରୁ ଅଧିକ । ହାରଭାର୍ଡ଼ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ତଳ-ସ୍ନାତକ ଶ୍ରେଣୀର ଦ୍ୱିତୀୟ ବର୍ଷର ଛାତ୍ର ମାର୍କ ଜୁକରବର୍ଗ ଅକଟୋବର ୨୮, ୨୦୦୩ରେ ଫେସମାସ(ଫେସବୁକର ପୂର୍ବାବସ୍ଥା)ର କୋଡ଼ ଲେଖିଥିଲେ । ସେଥିରେ ଗୋଟିଏ ଫରଦରେ ଦୁଇଜଣ ଅଲଗା ଅଲଗା ଶ୍ରେଣୀର ଛାତ୍ରୀଙ୍କ ଫଟୋ ରଖି କିଏ ବେସି ସୁନ୍ଦର ବାଛିବାକୁ ବ୍ୟବହାରକରୀମାନଙ୍କୁ କୁହାଯାଉଥିଲା । ଇତିହାସ ଫିଲିପ୍ସ ଏକ୍ସଟର ଏକାଡେମୀରୁ ମାର୍କ ଜୁକରବର୍ଗ ଗ୍ରାଜୁଏଟ ଡିଗ୍ରୀ ହାସଲ କରିଥିଲେ ।ଏକାଡେମୀ ପକ୍ଷରୁ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀଙ୍କ ପାଇଁ "ଦି ଫୋଟ ଆଡ୍ରେସ ବୁକ" ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥିଲା,ଯାହାକୁ ସେମାନେ ଦ ଫେସବୁକ ଭାବେ ଅଭିହିତ କରୁଥିଲେ ।ଏଥିରୁ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନେ ସେମାନଙ୍କ ପାଠପଢ଼ା ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ତଥ୍ୟ ହାସଲ କରୁଥିଲେ ।ଏଭଳି ଫେସବୁକଦ୍ୱାରା ଅନୁପ୍ରାଣୀତ ହୋଇ ମାର୍କ ଜୁକରବର୍ଗ ହାର୍ଭାର୍ଡସ୍ଥିତ ନିଜ ଶୟନ କକ୍ଷରୁ ଫେସବୁକ ସାଇଟ ପରିଚାଳନା କରିଥିଲେ ।ସେ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ସମୟରେ କେବଳ ହାର୍ଭାର୍ଡ ବିଷୟ ଉଲ୍ଲେଖ କରୁଥିଲେ ।କିନ୍ତୁ ପରେ ରୁମମେଟ ହଷ୍ଟିନ ମୋସ୍କୋଭିଜଙ୍କ ସହିତ ମିଶି ଫେସବୁକକୁ ସେ ଅନ୍ୟ ସ୍କୁଲକୁ ମଧ୍ୟ ସମ୍ପ୍ରସାରଣ କରିଥିଲେ ।ପରେ ଜୁକରବର୍ଗ ଏବଂ ମୋସ୍କୋଭିଜ ସେମାନଙ୍କର ଅନ୍ୟ କେତେ ବନ୍ଧୁଙ୍କୁ ନେଇ କାଲିଫର୍ଣ୍ଣିଆର ପାଲୋ ଅଲ୍ଟୋ ଚାଲିଆସିଥିଲେ ।ଏକ ଘର ଭଡାରେ ନେଇ ସେଠାରେ ଫେସବୁକର କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଖୋଲିଥିଲେ ।ଜୁକରବର୍ଗଙ୍କ ଉଦ୍ୟମ କ୍ରମେ ପିଟର ଥିଏଲ ଫେସବୁକରେ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶ କରିଥିଲେ ।୨୦୦୪ର ମଧ୍ୟ ଭାଗରେ ଫେସବୁକର ପ୍ରଥମ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଉଦଘାଟନ ହେଇଥିଲା । ୨୦୧୯ ମାସିହା ଫେବ୍ରୁଆରୀ ମାସ ୭ ତାରିଖାରେ ଫେସବୁକ, ଭାରାତ ବର୍ଷର ଅଦିବାସୀ ଝିଅ ମାନାଙ୍କୁ ଡିଜିଟାଲ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳ ସିଖାଇବା କଥା ଘୋଷଣା କାରିଥିଲା । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଟିକୁ ଗୋଇଙ୍ଗ ଅନଲାଇନ ଅଜ ଲିଡର୍ସ ନାମରେ ଫେସବୁକ ନାମିତ କରିଥିଲା । କମ୍ପାନୀ ବ୍ୟବହାର ଫେସବୁକ ବ୍ୟବହାର କରିବା ପାଇଁ ସେହି ୱେବସାଇଟରେ ଆମକୁ ପ୍ରଥମେ ଆମକୁ ନାମ ଲେଖାଇବାକୁ ପଡେ । ନାମ ଲେଖାଇବା ପାଇଁ ଇମେଲ ଠିକଣା ଦରକାର ହେଇଥାଏ । ମୋବାଇଲ ବ୍ୟବହାରକାରୀମାନେ ନିଜ ମୋବାଇଲ ନମ୍ବରଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ ନାମ ଲେଖାଇ ପାରିବେ । ନାମ ଲେଖିଲ ପରେ ସେଠି କିଛି ଫଟୋ ବିଡିଓ ଦେଇ ପାରିବେ ଏବଂ ଚିହ୍ନା ଏବଂ ଅଚିହ୍ନା ଲୋକମାନଙ୍କ ସହ ବନ୍ଧୁତା କରି କଥା ଏବଂ ଚାଟ କରି ପାରିବେ । ଅପବ୍ୟବହାର ବର୍ତ୍ତମାନ ଫେସବୁକର ବ୍ୟାପକ ଅପବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି । ବ୍ୟବହାରକାରୀମାନେ ନିଜ ବିଷୟରେ ମିଥ୍ୟା ତଥ୍ୟ ଦେଉଛନ୍ତି । ଏବଂ ଅଜିକାଲି ଦେଖା ଯାଉଛି ଯେ, ବାହୁତ ଜଣ ଏହି ଫେସବୁକର ଅପବ୍ୟବହାର କରି ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଡରାଇବା ଏବଂ ଧମକେଇବା ଭଳି କାମଗୁଡ଼ିକ କରୁଛନ୍ତି । ବିବାଦ ୨୦୧୮ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସରେ ଫେସବୁକ ଏକ ବଡ଼ ଧରଣର ବିବାଦର ଶିକାର ହୋଇଥିଲା । ଏହି ବିବାଦ ଅନୁସାରେ ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଡୋନାଲ୍ଡ ଟ୍ରମ୍ପଙ୍କ ନିର୍ବାଚନ ସମୟରେ ଏକ ରାଜନୈତିକ ସଂସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ବିଜ୍ଞାପନ ଦେବା ପାଇଁ ୮୭ ନିୟୁତ ବ୍ୟବହରକରିଙ୍କ ନିଜସ୍ୱ ତଥ୍ୟର ଅପବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ଅପବ୍ୟବହାର ପରେ ଫେସବୁକରେ ଥିବା ବହୁତ ଗୁଡିଏ ତ୍ରୁଟି ସାମ୍ନାକୁ ଆସିଥିଲା । ଏବଂ ଏହାପରେ ବହୁତ ବିଶିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ନିଜ ଫେସବୁକ ଏବଂ ଇଂଷ୍ଟାଗ୍ରାମକୁ ବନ୍ଦ କରାଇ ଦେଇଥିଲେ । ଶୈଳୀ ଓ ବଦଳ ଫେସବୁକ ୱେବସାଇଟରେ ଖାଲି ନୀଳ ଏବଂ ଧଳା ରଙ୍ଗର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଏବେ ଏଥିରେ ଟାଇମଲାଇନ ନାମକ ଏକ ଡିଜାଇନ ଅଣାଯାଇଛି । ଏହା ସହିତ ଏବେ ଏଥିରେ ଭିଡିଓ ଚାଲିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ହୋଇଛି । ଆଧାର ବାହାର ଲିଙ୍କ ନିଉଅର୍କ ଟାଇମ୍ସରେ ସଂଗ୍ରହକରାଯାଇଥିବା ଖବର ଫେସବୁକ-ଟେଲିଗ୍ରାଫର ଖବର' ତୁଳନାବୁକ ଓ ଗୁଗତୁଳନାiଳନାi ତୁଳIndiman ତୁଳନା ଇଣ୍ଟରନେଟ ଉଇକିପ୍ରକଳ୍ପ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବିଜ୍ଞାନ ସୋସିଆଲ୍ ନେଟୱାର୍କିଂ ସେବା	ehā eka analāina sāmājika yogāyoga sāiṭa \| eṭhāre sāṅgamānaṅka saha kathābārttā (cāṭa), bhābara ādāna pradāna, nūā phaṭocitra o bhiḍa଼io baṇṭana o nānā āplikesana saphṭabera bẏabahāra kari iṇṭaraneṭare nijara sāmājika samparka baḍha଼āyāipāre \| ebe yāe~ phesabukara bẏabahārakārīmānaṅka saṃkhẏā 50 koṭiru adhika \| hārabhārḍa଼ biśୱbidẏāḻaẏare taḻa-snātaka śreṇīra dୱitīẏa barṣara chātra mārka jukarabarga akaṭobara 28, 2003re phesamāsa(phesabukara pūrbābasthā)ra koḍa଼ lekhithile \| sethire goṭie pharadare duijaṇa alagā alagā śreṇīra chātrīṅka phaṭo rakhi kie besi sundara bāchibāku bẏabahārakarīmānaṅku kuhāyāuthilā \| itihāsa philipsa eksaṭara ekāḍemīru mārka jukarabarga grājueṭa ḍigrī hāsala karithile \|ekāḍemī pakṣaru chātrachātrīṅka pāi~ "di phoṭa āḍresa buka" prastuta karāyāithilā,yāhāku semāne da phesabuka bhābe abhihita karuthile \|ethiru chātrachātrīmāne semānaṅka pāṭhapaḍha଼ā sambandhīẏa tathẏa hāsala karuthile \|ebhaḻi phesabukadୱārā anuprāṇīta hoi mārka jukarabarga hārbhārḍasthita nija śaẏana kakṣaru phesabuka sāiṭa paricāḻanā karithile \|se prārambhika samaẏare kebaḻa hārbhārḍa biṣaẏa ullekha karuthile \|kintu pare rumameṭa haṣṭina moskobhijaṅka sahita miśi phesabukaku se anẏa skulaku madhẏa samprasāraṇa karithile \|pare jukarabarga ebaṃ moskobhija semānaṅkara anẏa kete bandhuṅku nei kālipharṇṇiāra pālo alṭo cāliāsithile \|eka ghara bhaḍāre nei seṭhāre phesabukara kāryẏāḻaẏa kholithile \|jukarabargaṅka udẏama krame piṭara thiela phesabukare puñji nibeśa karithile \|2004ra madhẏa bhāgare phesabukara prathama kāryẏāḻaẏa udaghāṭana heithilā \| 2019 māsihā phebruārī māsa 7 tārikhāre phesabuka, bhārāta barṣara adibāsī jhia mānāṅku ḍijiṭāla jñāna kauśaḻa sikhāibā kathā ghoṣaṇā kārithilā \| ehi kāryẏakramaṭiku goiṅga analāina aja liḍarsa nāmare phesabuka nāmita karithilā \| kampānī bẏabahāra phesabuka bẏabahāra karibā pāi~ sehi ୱebasāiṭare āmaku prathame āmaku nāma lekhāibāku paḍe \| nāma lekhāibā pāi~ imela ṭhikaṇā darakāra heithāe \| mobāila bẏabahārakārīmāne nija mobāila nambaradୱārā madhẏa nāma lekhāi pāribe \| nāma lekhila pare seṭhi kichi phaṭo biḍio dei pāribe ebaṃ cihnā ebaṃ acihnā lokamānaṅka saha bandhutā kari kathā ebaṃ cāṭa kari pāribe \| apabẏabahāra barttamāna phesabukara bẏāpaka apabẏabahāra karāyāuchi \| bẏabahārakārīmāne nija biṣaẏare mithẏā tathẏa deuchanti \| ebaṃ ajikāli dekhā yāuchi ye, bāhuta jaṇa ehi phesabukara apabẏabahāra kari anẏamānaṅku ḍarāibā ebaṃ dhamakeibā bhaḻi kāmaguḍa଼ika karuchanti \| bibāda 2018 masihā mārcca māsare phesabuka eka baḍa଼ dharaṇara bibādara śikāra hoithilā \| ehi bibāda anusāre āmerikāra rāṣṭrapati ḍonālḍa ṭrampaṅka nirbācana samaẏare eka rājanaitika saṃsthādୱārā bijñāpana debā pāi~ 87 niẏuta bẏabaharakariṅka nijasୱ tathẏara apabẏabahāra karāyāithilā \| ehi apabẏabahāra pare phesabukare thibā bahuta guḍie truṭi sāmnāku āsithilā \| ebaṃ ehāpare bahuta biśiṣṭa bẏakti nija nija phesabuka ebaṃ iṃṣṭāgrāmaku banda karāi deithile \| śaiḻī o badaḻa phesabuka ୱebasāiṭare khāli nīḻa ebaṃ dhaḻā raṅgara bẏabahāra karāyāe \| ebe ethire ṭāimalāina nāmaka eka ḍijāina aṇāyāichi \| ehā sahita ebe ethire bhiḍio cālibāra bẏabasthā madhẏa hoichi \| ādhāra bāhāra liṅka niuarka ṭāimsare saṃgrahakarāyāithibā khabara phesabuka-ṭeligrāphara khabara' tuḻanābuka o gugatuḻanāiḻanāi tuḻaIndiman tuḻanā iṇṭaraneṭa uikiprakaḻpa kampẏuṭara bijñāna sosiāl neṭaୱārkiṃ sebā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,091	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AB%E0%AD%87%E0%AC%B8%E0%AC%AC%E0%AD%81%E0%AC%95	ଫେସବୁକ
ପାଲା ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ, ପୁରାତନ ଓ ବିଦଗ୍ଧ ଓଡ଼ିଆ ଗୀତି-ଲୋକନାଟ୍ୟ । ପାଲା ସାଧାରଣତଃ ଛଅ ଜଣ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ନେଇ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଜଣେ ଗାୟକ, ଜଣେ ବାୟକ/ବାଦକ, ଜଣେ ଶ୍ରୀପାଳିଆ ଓ ୩ ଜଣ ପାଳିଆଙ୍କୁ ନେଇ ପାଲା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଇତିହାସ ଓଡ଼ିଶାର ଏହି ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର କଳା ଦିନେ ଘରେ ଘରେ ପରିଚିତ ଥିଲା । ବିଶେଷ କରି ବାଦୀପାଲା ଦେଖିବାକୁ ଲୋକେ ବହୁତ ପସନ୍ଦ କରୁଥିଲେ । ଯେଉଁ ସମୟରେ ମନୋରଞ୍ଜନ କରିବା ପାଇଁ ବିଶେଷ ସୁବିଧା ନଥିଲା ସେହି ସମୟରେ ପାଲା ଲୋକଙ୍କୁ ମନୋରଞ୍ଜନ କରିବା ସହ ସାହିତ୍ୟ, ସଂସ୍କୃତି ଓ କଳା ପ୍ରତି ପରିଚିତ କରାଉଥିଲା । ଏହି ପାଲା ମାଧ୍ୟମରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଭାଷା ଆନ୍ଦୋଳନ ଘରେ ଘରେ ପହଞ୍ଚି ପାରିଥିଲା । ସେହିପରି ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ ସମୟରେ ମଧ୍ୟ ପାଲାର ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ରହିଥିଲା । ବିଶେଷତା ପାଲା ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲମାନ ଧର୍ମ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ୱୟ ରଖିଥାଏ । ଏଥିରେ ଉଭୟ ସତ୍ୟ ନାରାୟଣ ଏବଂ ପୀର ବାବାଙ୍କୁ ପୂଜା କରାଯାଇଥାଏ, ତେଣୁ ପାଲାକୁ ସତ୍ୟପୀର ପୂଜା ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଷୋଳ ପାଲା ବଙ୍ଗ ଦେଶରେ ଏ ଯୁଗରେ ରଚିତ ଏବଂ ବଙ୍ଗ ଦେଶରୁ ଓଡ଼ିଶାକୁ ଆନୀତ ଦରଖଣ୍ଡିଆ ବଙ୍ଗୋତ୍କଳ ଭାଷାରେ ବଙ୍ଗ ଭାଷାନଭିଜ୍ଞ ଓଡ଼ିଆଙ୍କଦ୍ୱରା ପୋଥି ଧରି ବୋଲାୟିବା (ପୋଥିପୂଚ୍ଛା) ଓ ନୃତ୍ୟଗୀତାଦି ସହିତ ବୋଲାୟିବା (ଠିଆପୂଜା) ପଦ୍ୟାତ୍ମକ ୧୬ଟି ଗଳ୍ପ ବା ପାଲା । ଆଧୁନିକ ବଙ୍ଗୀୟମାନେ ସତ୍ୟ ନାରାୟଣ ବ୍ରତର ୪ ଗୋଟି କଥା ସ୍ଥାନରେ ୧୬ ଗୋଟି କଥା ସୃଷ୍ଟି କରିଅଛନ୍ତି ସେହି ୧୬ଟି କଥା ମଧ୍ୟରୁ ଉକ୍ତ ୪ ଗୋଟି ପୁରାଣରେ ଅଛି, ଅନ୍ୟ ୧୨ ଗୋଟି ନାହିଁ ସେମାନଙ୍କର ନାମ ନିମ୍ନରେ ଦିଆଗଲା । ଏ ସବୁ କବିକର୍ଣ୍ଣଙ୍କ କପୋଳକଳ୍ପିତ ରଚନା; ଏବଂ ପୀର, କୋରାନ, ଦରିଆ, ବାଦସାହା ଆଦି କେତେକ ଫାରସୀ ଶବ୍ଦର ପ୍ରଯୋଗ ଏ ସବୁ କଥାରେ ଅଛି ଏହାଙ୍କ ଦେଖାଦେଖି ବଙ୍ଗଳାରେ ଭୃଗୁରାମ ନାମକ ଜଣେ କବି ଓ ଓଡ଼ିଶାର କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତି ବଙ୍ଗଳା ଛାନ୍ଦରେ ମଧ୍ୟ ପାଲା ରଚନା କରିଅଛନ୍ତି ସାଧାରଣତଃ କବକର୍ଣ୍ଣଙ୍କ ସରଚିତ ନିମ୍ନଲିଖିତ ୧୬ଟି ଗଳ୍ପାତ୍ମକ ବାକ୍ୟକୁ ଷୋଳ ପାଲା ବୋଲାଯାଏ ଯଥା: ଜନ୍ମପାଲା: ଏକ ବାଦଶାହଙ୍କ ପତ୍ନୀଙ୍କ ଗର୍ଭରେ ସତ୍ୟପୀରଙ୍କର, ଅବତାର ମୃତ ବାଳକର ପୁନର୍ଜନ୍ମ ଲାଭ ପଦ୍ନଲୋଚନ ପାଲା: ପଦ୍ମ ଲୋଚନ ନାମକ ଏକ ଅପୁତ୍ରକ ରାଜାଙ୍କର ସତ୍ୟନାରାୟଣଙ୍କ କୃପାରୁ ପୁତ୍ର ଲାଭ ମର୍ଦ୍ଦଗାନି ଜନ୍ମ ପାଲା: ଅଭି୍ୟ ସୁତ ଅପୁତ୍ରକ ପରୀକ୍ଷିତ ରାଜାଙ୍କର ଫାକୀର ବେଶଧାରୀ ସତ୍ୟପୀରଙ୍କ କୃପାରୁ ପୁତ୍ରଲାଭ ମର୍ଦ୍ଦଗାଜି ବିଭା ପାଲା: ଗଜେନ୍ଦ୍ର ନାମକ ରାଜାଙ୍କର ଏକ ମାତ୍ର ପୁତ୍ର ମର୍ଦ୍ଦଗାଜିର ବିଦେଶ ଗମନ ଓ ବିବାହ ବିଦ୍ଯା୍ୟଧର ପାଲା: ଭୈରବ ଦେଶର ନୃସିଂହ ରାଜାଙ୍କ ଗଳ୍ପ ମଦନସୁନ୍ଦର ପାଲା: ରତ୍ନାକର ନାମକ ରାଜାଙ୍କର ଓ ଦୁଇଟି ବଣିକ ସାନନ୍ଦ ଓ ବିନୋଦଙ୍କ ସାନ ଭାଇ ମଦନ ସୁନ୍ଦରତ ଗଳ୍ପ ସଦାନନ୍ଦ ସୌଦାଗର ପାଲା ବା ଧନୀ ସୌଦାଗର ପାଲା: ଉକ୍ତ ମନନ୍ଦ ସୁନ୍ଦରର ଗଳ୍ପ ଶ୍ୱେତ ବସନ୍ତ ପାଲା: ନୀଳଧ୍ୱଜ ରାଜାଙ୍କ ପୁତ୍ର ଶ୍ୱେତ ବସନ୍ତର ଗଳ୍ପ ବା ଫାସିଆରା ବା ମନୋହର ଫାସିଆରା ପାଲା: ଏକ ଡକାୟତ ହସ୍ତରୁ ରାଜପୁତ୍ରର ପ୍ରାଣରକ୍ଷା ଶବ୍ଦର ଗୁଡ଼ିଆ ପାଲା: କାଞ୍ଚିନପୁର ବାସୀ ଶଙ୍କର ନାମକ ଜଣେ ନାସ୍ତିକ ଗୁଡ଼ିଆର ଓ ତାହାର ଛଅ ପୁତ୍ରଙ୍କର ଗଳ୍ପ ଦୁର୍ଜନସିଂହ ପାଲା ବା ଚନ୍ଦ୍ରାଜିତ୍ ପାଲା: ଅମ୍ବିକା ନଗରର ଦୁର୍ଜନ ନାମକ ନାସ୍ତିକ ରାଜାଙ୍କର ଗଳ୍ପ ହାରାଚାନ୍ଦ ପାଲା: ମାଣିକ ସହରର ଅପୁତ୍ରକ ରାଜା ସନାତନର ଗଳ୍ପ ହରି ଅର୍ଜୁନ ପାଲା: ସନାତନ ନାମକ ଜଣେ ଅପୁତ୍ରିକ ରାଜା ଓ ତାଙ୍କର ଦୁଇରାଣୀଙ୍କ ଗଳ୍ପ ମୃତ କୁମାରର ପୁନ ର୍ଜୀବନ ଲାଭ ବା ଉଗ୍ରତାରା ପାଲା କାଠୁରିଆ ପାଲା: ସତ୍ୟ ନାରାୟଣ ପୂଜକ ଗୋଟିଏ ଗରିବ ବ୍ରାହ୍ମଣ କୃଷ୍ଣଦାସର ପୂଜା ଦେଖି ଜଣେ କାଠୁରିଆର ଉକ୍ତବ୍ରତ ପାଳନ ଓ ବିଭବ ଲାଭ ଲକ୍ଷ୍ମଣକୁମାର ପାଲା: ବିନାୟକ ଦେଶର ଶିଲପ ରାଜାଙ୍କ ଗଳ୍ପ ଅଭିନ୍ନମଦନ ପାଲା ବା ଚନ୍ଦ୍ରାଜିତ ପାଲା: ବୀରସିଂହ ନାମକ ଜଣେ ରାଜାଙ୍କ ଗଳ୍ପ ସ୍ୱର୍ଗାରୋହଣ ପାଲା: ବରୁଣ ସହରର ରାଜା ପଦ୍ମଲୋଚନଙ୍କ ଗଳ୍ପ (ଏଥିରେ କବିକର୍ଣ୍ଣ ବିରଚିତ ୧୬ଟି ପାଲାର ନାମ ଦିଆଯାଇ ଅଛି) ସତ୍ୟନାରାୟଣ ପାଲା ସତ୍ୟନାରାୟଣଙ୍କ ମାହାତ୍ମ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନାପୂର୍ବକ ୧୬ ଗୋଟି ପାଲା ବା ଗଳ୍ପକୁ ଗୀତଦ୍ୱାରା ବର୍ଣ୍ଣିତ । ଓଡ଼ିଶାରେ ବୋଲାଯାଉଥିବା 'ପାଲା' ମାନ 'କବିକର୍ଣ୍ଣ' ବିରଚିତ ବଙ୍ଗଳା ପାଞ୍ଚାଳ ଛନ୍ଦରେ ରଚିତ । ବଙ୍ଗଳା ଗୀତର ବିକୃତି ମାତ୍ର ସଂ. ପାଳି, ଓ ପାଳି ବଂ. ପାଲା ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ବା କ୍ରମ ପାଲା ଶବ୍ଦ ବଙ୍ଗଳା ଭାଷାରୁ ଆନୀତ ଜଣେ 'ଗାୟକ' ଗୀତ ବୋଲନ୍ତି ଓ ତାଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ଆଉ ଜଣେ ବାଜା ବଜାନ୍ତି ଓ କେତେ ଗୁଡ଼ିଏ ଲୋକ ପାଳି ଧରନ୍ତି ବୋଲି, ଏହାର ନାମ ପାଲା ହୋଇଛି । 'ଗାୟକ' ଗୀତ ବୋଲନ୍ତି, 'ବାୟକ' ମୃଦଙ୍ଗ ବଜାନ୍ତି । ଗାୟକ ଏକୁଟିଆ ଗୀତର ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଗଲେ ତାଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାକୁ କିମ୍ବା ଗୀତର ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କଥୋପକଥନ ଛଳରେ ଗାୟକଙ୍କୁ ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ଗାୟକଙ୍କ ସଙ୍ଗେ 'ଶିରୀ ପାଳିଆ' ବା 'ଡାହାଣ ପାଳିଆ' ବା 'ଶ୍ରୀ ପାଳିଆ' ଥାଆନ୍ତି ଗାୟକଙ୍କ ଡାହାଣ ହାତରେ 'ମନ୍ଦିରା' ବା ଗିନି ବନ୍ଧା ହୋଇଥାଏ ଓ କାଖରେ ଚଅଁର ମୁଠାଥାଏ । ଅନ୍ୟ ଶ୍ରୀପାଳିଆ ଝାଞ୍ଜ ଧରିଥାଆନ୍ତି କିନ୍ତୁ ଗାୟକ ଗୀତ ବୋଲିବା ବେଳେ ଶ୍ରୀପାଳିଆ ଝାଞ୍ଜ ବଜାନ୍ତି ନାହିଁ । ପାଳିଆମାନେ ପାଳି ଧରିବା ବେଳେ ଶ୍ରୀପାଳିଆ ଅନ୍ୟ ପାଳିଆମାନଙ୍କ ସହିତ ଝାଞ୍ଜ ବଜାନ୍ତି ଓ ବାୟକ ଗାୟକଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ଓ ପାଳିଆଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ମୃଦଙ୍ଗ ବଜାନ୍ତି । ଗୋଟିଏ ପାଲାଦଳ ଦୁଇଟି ପଞ୍ଝାରେ ବିଭକ୍ତ ଗାୟକଙ୍କ ବୋଲିବା ଗୀତର ପାଳି ଧରିବାକୁ ୨ ଜଣ 'ପାଳିଆ' ଆଥାନ୍ତି । ଗାୟକଙ୍କ ଗୀତର ଶେଷାଂଶ ବା ଢୁଆ ବା ଘୋଷାକୁ ଏମାନେ ବୋଲନ୍ତି ଓ ଝାଞ୍ଜ ବଜାଇଥାନ୍ତି । ପାଲାବାଲାମାନେ ନାନାପ୍ରକାର ବେଶରେ (ଅର୍ଥାତ୍ ମୁଣ୍ଡରେ ପଗଡ଼ି, ଦେହରେ ଚପ୍କନ୍ ପରି ବଡ଼ କୁର୍ତ୍ତା ଅଣ୍ଟାରେ ଘାଗରା ଓ ଗୋଡ଼ରେ ବଳା ବା ଘାଙ୍ଗୁର ପିନ୍ଧି ନାଚିଥାନ୍ତି । ପୁସ୍ତକ ସାହାର୍ଯ୍ୟରେ ଯେଉଁ ପାଲା ବୋଲାଯାଏ ଓ ପୂଜା କରାଯାଏ, ତାକୁ ପୋଥିପାଲା ବା ପୋଥିପୂଜା ବୋଲାଯାଏ । ପୁସ୍ତକର ବିନା ସାହାର୍ଯ୍ୟରେ ଗାୟକ ଓ ନର୍ତ୍ତକମାନେ ବାଜା ବଜାଇ ଯାହାକୁ ବୋଲି ଅଭିନୟ କରନ୍ତି, ତାକୁ ଠିଆପୂଜା ବା ଠିଆପାଲା ବୋଲାଯାଏ । ଏକ ଦଳ ପାଲାବାଲା ପାଲା ଅଭିନୟ କଲେ ତାକୁ 'ଗୋଟିକିଆ ପାଲା' କହନ୍ତି । ଦୁଇଦଳ ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦୀ ହୋଇ ପାଲା ଅଭିନୟ କଲେ ତାକୁ 'ଜାଉଁଳି ପାଲା' ବା ' ଜାଉଳି ପୂଜା' କହନ୍ତି । ଏକାଧିକ ଦଳ ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦୀ ହୋଇ ପାଲା କଲେ ତାକୁ 'ବାଦୀ ପାଲା' ବା 'ଲଢ଼େଇ ପାଲା' ବୋଲାଯାଏ । ପାଲା ଅଭିନୟକାରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜଣେ 'ଗାୟକ', ଜଣେ 'ଗାୟକ', ଜଣେ 'ଶିରପାଳିଆ' ଓ ଦୁଇ ବା ୩ ଜଣ 'ପାଳିଆ' ଥାଆନ୍ତି । କବିକର୍ଣ୍ଣଙ୍କ ରଚିତ 'ପାଲା'ମାନଙ୍କ ଭାଷା ବଙ୍ଗଳା ଓ ଉକ୍ତ ଭାଷାରେ ଫାରସୀ ଶବ୍ଦର ବହୁଳତା (ୟଥା: ବାଦସା, ଉବୀର, କାଲାମ, ମୋଲାକାତ, ସଲାମ, ହକିକତ, ଦିଲଖୋସ ଓ ହାସିଲ ଇତ୍ୟାଦି ଶବ୍ଦ) ଦେଖାଯାଏ ଓ ବେଳେ ବେଳେ ଫାରସୀ ଭାଷାରେ ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ । କବିକର୍ଣ୍ଣଙ୍କ ବିରଚିତ ପାଲା ବଙ୍ଗାଳା ଓ ଉର୍ଦ୍ଦୁ ଭାଷାର 'ଖେଚାଡ଼ି'; ତାହା ପୁଣି ବଙ୍ଗଳା ଅନଭିଜ୍ଞ ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ମୁହଁରେ ବଙ୍ଗଳା, ଉର୍ଦ୍ଦୁ ଓ ଓଡ଼ିଆ ମିଶା 'ପଲାଉ' ହୁଏ ତହିଁରୁ କେତେକଗୁଡ଼ିଏ ଧାଡ଼ିର ଉଦାହରଣ ନିମ୍ନରେ ଲିଖିତ: ଶୁନ ସର୍ବେ ବିରାଦରେ ପୀରେର କାଲାମ୍ ନିଯତ ହାସଲ୍ ହୁଏ, ଫତେ ହୁଏ କାମ୍ ଇଯାର୍ ପିଯାର୍ ଭାଇ ସକଲେ ଶୁନତ ୟେଉଁ ରୂପେ ଶ୍ୱେତ ବସନ୍ତ ପାଲା ହକିକତ ହରି ହରି ବୋଲ ଦିଅ ସବୁ ସଭଜନ ବିପତ୍ତି ପଡ଼ିଲେ ରଖେ ସତ୍ୟ ନାରାୟନ ଯାର ଘରେ ହୁଏ ପୂଜା ସାହେବେର ନାମ୍ ବଢ଼ାଏ ଦୌଲତ ତାର ଫତେ କରେ କାମ ଶ୍ରୀ କବି ବର୍ଣ୍ଣେତେ ଗାଏ ନାରାୟଣରେ ପାୟ ହରି ହରି ବୋଲ ସର୍ବେ ପାଲା ହଇଲ ସାୟ ସାଧାରଣତଃ 'ପାଲା ଗୀତ' ପ୍ରତ୍ୟେକ ୧୪ ଅକ୍ଷର ଯୁକ୍ତ ଦୁଇଟି ଧାଡ଼ିରେ ରଚିତ, କିନ୍ତୁ ମଝିରେ ମଝିରେ ଏକାଦାଣ୍ଡିଆ (monotony) ଭାଙ୍ଗିବା ପାଇଁ: "ରଜନୀର ଅବଶେଷେ ଗ୍ରାମର ଭିତରେ ପଶେ ଚନ୍ଦ୍ର ହାସ ରାଜାର କୁମାର" ୮ ଅକ୍ଷରିଆ ୨ ପାଦ ଓ ୧ ଅକ୍ଷରିଆ ଏକପାଦ ଯୁକ୍ତ 'ତ୍ରିପଦୀ' ଦ୍ୱୟ ସମ୍ବଳିତ ଗୀତ ମଧ୍ୟ ବୋଲାଯାଏ । ଗଳ୍ପର ପ୍ରସଙ୍ଗ ଓ ଅବସର କ୍ରମେ ପାଇଲାମାନେ ଏଥିରେ ଯମକ, ଅନୁପ୍ରାସ, ବ୍ୟାଘ୍ରଗତି, ମେଷ ଯୁଦ୍ଧ ଅବନା ଆଦି ଶବ୍ଦ ଅବରସ୍ ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରାଚୀନ ସଙ୍ଗୀତ, ଚଉପଦୀ, ଡାହିକା, ଭଜନ, ବନ୍ଦନା ଆଦି ଲଗାଇ 'ପାଲାକୁ' ଜମକ୍ କରନ୍ତି ଓ କେତେକ ଗାୟକଙ୍କର ଅଭିଧାନ, ଅଳଙ୍କାର କାବ୍ୟନାଟକ, ଚମ୍ପୁ ଆଦିରେ ଅସାଧାରଣ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ ଓ କେତେକଙ୍କଠାରେ ଆଶୁକବିତ୍ୱ ମଧ୍ୟ ଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଓଡ଼ିଶାରେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀ ଭାଇମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ ପାଲା ପରିବେଷଣ କରାଯାଉଅଛି, ଏହା ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାର ପୁରପଲ୍ଲୀରେ ଆଦ୍ରୁତ, ଓଡ଼ିଶାର କଟକ, ପୁରୀ, ଖୋର୍ଦ୍ଧା, କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଆଦି ଜିଲ୍ଲାରେ ବହୁ ନାମକାରୀ ଗାୟକମାନେ ଅଲ ଇଣ୍ଡିଆ ରେଡିଓ ଓ ଦୁରଦର୍ଶନରେ ପାଲା ପରିବେଷଣ କରି ଓଡ଼ିଶାର ସାହିତ୍ୟ, ସଂସ୍କୃତି ଓ କଳାକୁ ଘରେ ଘରେ ପରିଚିତ କରାଇଛନ୍ତି । ଆଧାର ଓଡ଼ିଶାର ନୃତ୍ୟ ଓ ସଙ୍ଗୀତ ଲୋକନାଟ ନୃତ୍ୟ	pālā oḍa଼iśāra eka pārampārika, purātana o bidagdha oḍa଼iā gīti-lokanāṭẏa \| pālā sādhāraṇataḥ chaa jaṇa bẏaktiṅku nei anuṣṭhita hoithāe \| jaṇe gāẏaka, jaṇe bāẏaka/bādaka, jaṇe śrīpāḻiā o 3 jaṇa pāḻiāṅku nei pālā anuṣṭhita hoithāe \| itihāsa oḍa଼iśāra ehi sୱtantra kaḻā dine ghare ghare paricita thilā \| biśeṣa kari bādīpālā dekhibāku loke bahuta pasanda karuthile \| yeu~ samaẏare manorañjana karibā pāi~ biśeṣa subidhā nathilā sehi samaẏare pālā lokaṅku manorañjana karibā saha sāhitẏa, saṃskṛti o kaḻā prati paricita karāuthilā \| ehi pālā mādhẏamare oḍa଼iśāre bhāṣā āndoḻana ghare ghare pahañci pārithilā \| sehipari sୱādhīnatā āndoḻana samaẏare madhẏa pālāra gurutୱpūrṇṇa bhūmikā rahithilā \| biśeṣatā pālā hindu o musalamāna dharma madhẏare samanୱẏa rakhithāe \| ethire ubhaẏa satẏa nārāẏaṇa ebaṃ pīra bābāṅku pūjā karāyāithāe, teṇu pālāku satẏapīra pūjā boli madhẏa kuhāyāe \| ṣoḻa pālā baṅga deśare e yugare racita ebaṃ baṅga deśaru oḍa଼iśāku ānīta darakhaṇḍiā baṅgotkaḻa bhāṣāre baṅga bhāṣānabhijña oḍa଼iāṅkadୱrā pothi dhari bolāẏibā (pothipūcchā) o nṛtẏagītādi sahita bolāẏibā (ṭhiāpūjā) padẏātmaka 16ṭi gaḻpa bā pālā \| ādhunika baṅgīẏamāne satẏa nārāẏaṇa bratara 4 goṭi kathā sthānare 16 goṭi kathā sṛṣṭi kariachanti sehi 16ṭi kathā madhẏaru ukta 4 goṭi purāṇare achi, anẏa 12 goṭi nāhi~ semānaṅkara nāma nimnare diāgalā \| e sabu kabikarṇṇaṅka kapoḻakaḻpita racanā; ebaṃ pīra, korāna, dariā, bādasāhā ādi keteka phārasī śabdara prayoga e sabu kathāre achi ehāṅka dekhādekhi baṅgaḻāre bhṛgurāma nāmaka jaṇe kabi o oḍa଼iśāra keteka bẏakti baṅgaḻā chāndare madhẏa pālā racanā kariachanti sādhāraṇataḥ kabakarṇṇaṅka saracita nimnalikhita 16ṭi gaḻpātmaka bākẏaku ṣoḻa pālā bolāyāe yathā: janmapālā: eka bādaśāhaṅka patnīṅka garbhare satẏapīraṅkara, abatāra mṛta bāḻakara punarjanma lābha padnalocana pālā: padma locana nāmaka eka aputraka rājāṅkara satẏanārāẏaṇaṅka kṛpāru putra lābha marddagāni janma pālā: abhiẏa suta aputraka parīkṣita rājāṅkara phākīra beśadhārī satẏapīraṅka kṛpāru putralābha marddagāji bibhā pālā: gajendra nāmaka rājāṅkara eka mātra putra marddagājira bideśa gamana o bibāha bidyāẏadhara pālā: bhairaba deśara nṛsiṃha rājāṅka gaḻpa madanasundara pālā: ratnākara nāmaka rājāṅkara o duiṭi baṇika sānanda o binodaṅka sāna bhāi madana sundarata gaḻpa sadānanda saudāgara pālā bā dhanī saudāgara pālā: ukta mananda sundarara gaḻpa śୱeta basanta pālā: nīḻadhୱja rājāṅka putra śୱeta basantara gaḻpa bā phāsiārā bā manohara phāsiārā pālā: eka ḍakāẏata hastaru rājaputrara prāṇarakṣā śabdara guḍa଼iā pālā: kāñcinapura bāsī śaṅkara nāmaka jaṇe nāstika guḍa଼iāra o tāhāra chaa putraṅkara gaḻpa durjanasiṃha pālā bā candrājit pālā: ambikā nagarara durjana nāmaka nāstika rājāṅkara gaḻpa hārācānda pālā: māṇika saharara aputraka rājā sanātanara gaḻpa hari arjuna pālā: sanātana nāmaka jaṇe aputrika rājā o tāṅkara duirāṇīṅka gaḻpa mṛta kumārara puna rjībana lābha bā ugratārā pālā kāṭhuriā pālā: satẏa nārāẏaṇa pūjaka goṭie gariba brāhmaṇa kṛṣṇadāsara pūjā dekhi jaṇe kāṭhuriāra uktabrata pāḻana o bibhaba lābha lakṣmaṇakumāra pālā: bināẏaka deśara śilapa rājāṅka gaḻpa abhinnamadana pālā bā candrājita pālā: bīrasiṃha nāmaka jaṇe rājāṅka gaḻpa sୱrgārohaṇa pālā: baruṇa saharara rājā padmalocanaṅka gaḻpa (ethire kabikarṇṇa biracita 16ṭi pālāra nāma diāyāi achi) satẏanārāẏaṇa pālā satẏanārāẏaṇaṅka māhātmẏa barṇṇanāpūrbaka 16 goṭi pālā bā gaḻpaku gītadୱārā barṇṇita \| oḍa଼iśāre bolāyāuthibā 'pālā' māna 'kabikarṇṇa' biracita baṅgaḻā pāñcāḻa chandare racita \| baṅgaḻā gītara bikṛti mātra saṃ. pāḻi, o pāḻi baṃ. pālā śabdara artha paryẏāẏa bā krama pālā śabda baṅgaḻā bhāṣāru ānīta jaṇe 'gāẏaka' gīta bolanti o tāṅka saṅge āu jaṇe bājā bajānti o kete guḍa଼ie loka pāḻi dharanti boli, ehāra nāma pālā hoichi \| 'gāẏaka' gīta bolanti, 'bāẏaka' mṛdaṅga bajānti \| gāẏaka ekuṭiā gītara prasaṅgare gale tāṅku sāhāyẏa karibāku kimbā gītara prasaṅgare kathopakathana chaḻare gāẏakaṅku uttara debāku gāẏakaṅka saṅge 'śirī pāḻiā' bā 'ḍāhāṇa pāḻiā' bā 'śrī pāḻiā' thāānti gāẏakaṅka ḍāhāṇa hātare 'mandirā' bā gini bandhā hoithāe o kākhare caa~ra muṭhāthāe \| anẏa śrīpāḻiā jhāñja dharithāānti kintu gāẏaka gīta bolibā beḻe śrīpāḻiā jhāñja bajānti nāhi~ \| pāḻiāmāne pāḻi dharibā beḻe śrīpāḻiā anẏa pāḻiāmānaṅka sahita jhāñja bajānti o bāẏaka gāẏakaṅka saṅge o pāḻiāṅka saṅge mṛdaṅga bajānti \| goṭie pālādaḻa duiṭi pañjhāre bibhakta gāẏakaṅka bolibā gītara pāḻi dharibāku 2 jaṇa 'pāḻiā' āthānti \| gāẏakaṅka gītara śeṣāṃśa bā ḍhuā bā ghoṣāku emāne bolanti o jhāñja bajāithānti \| pālābālāmāne nānāprakāra beśare (arthāt muṇḍare pagaḍa଼i, dehare capkan pari baḍa଼ kurttā aṇṭāre ghāgarā o goḍa଼re baḻā bā ghāṅgura pindhi nācithānti \| pustaka sāhāryẏare yeu~ pālā bolāyāe o pūjā karāyāe, tāku pothipālā bā pothipūjā bolāyāe \| pustakara binā sāhāryẏare gāẏaka o narttakamāne bājā bajāi yāhāku boli abhinaẏa karanti, tāku ṭhiāpūjā bā ṭhiāpālā bolāyāe \| eka daḻa pālābālā pālā abhinaẏa kale tāku 'goṭikiā pālā' kahanti \| duidaḻa pratidୱndī hoi pālā abhinaẏa kale tāku 'jāu~ḻi pālā' bā ' jāuḻi pūjā' kahanti \| ekādhika daḻa pratidୱndī hoi pālā kale tāku 'bādī pālā' bā 'laḍha଼ei pālā' bolāyāe \| pālā abhinaẏakārīmānaṅka madhẏare jaṇe 'gāẏaka', jaṇe 'gāẏaka', jaṇe 'śirapāḻiā' o dui bā 3 jaṇa 'pāḻiā' thāānti \| kabikarṇṇaṅka racita 'pālā'mānaṅka bhāṣā baṅgaḻā o ukta bhāṣāre phārasī śabdara bahuḻatā (ẏathā: bādasā, ubīra, kālāma, molākāta, salāma, hakikata, dilakhosa o hāsila itẏādi śabda) dekhāyāe o beḻe beḻe phārasī bhāṣāre bākẏa madhẏa dekhāyāe \| kabikarṇṇaṅka biracita pālā baṅgāḻā o urddu bhāṣāra 'khecāḍa଼i'; tāhā puṇi baṅgaḻā anabhijña oḍa଼iāṅka muha~re baṅgaḻā, urddu o oḍa଼iā miśā 'palāu' hue tahi~ru ketekaguḍa଼ie dhāḍa଼ira udāharaṇa nimnare likhita: śuna sarbe birādare pīrera kālām niyata hāsal hue, phate hue kām iyār piyār bhāi sakale śunata ẏeu~ rūpe śୱeta basanta pālā hakikata hari hari bola dia sabu sabhajana bipatti paḍa଼ile rakhe satẏa nārāẏana yāra ghare hue pūjā sāhebera nām baḍha଼āe daulata tāra phate kare kāma śrī kabi barṇṇete gāe nārāẏaṇare pāẏa hari hari bola sarbe pālā haila sāẏa sādhāraṇataḥ 'pālā gīta' pratẏeka 14 akṣara yukta duiṭi dhāḍa଼ire racita, kintu majhire majhire ekādāṇḍiā (monotony) bhāṅgibā pāi~: "rajanīra abaśeṣe grāmara bhitare paśe candra hāsa rājāra kumāra" 8 akṣariā 2 pāda o 1 akṣariā ekapāda yukta 'tripadī' dୱẏa sambaḻita gīta madhẏa bolāyāe \| gaḻpara prasaṅga o abasara krame pāilāmāne ethire yamaka, anuprāsa, bẏāghragati, meṣa yuddha abanā ādi śabda abaras pūrṇṇa prācīna saṅgīta, caupadī, ḍāhikā, bhajana, bandanā ādi lagāi 'pālāku' jamak karanti o keteka gāẏakaṅkara abhidhāna, aḻaṅkāra kābẏanāṭaka, campu ādire asādhāraṇa pāṇḍitẏa dekhāyāe o ketekaṅkaṭhāre āśukabitୱ madhẏa lakṣita hue \| oḍa଼iśāre khrīṣṭa dharmābalambī bhāimānaṅkadୱārā madhẏa pālā paribeṣaṇa karāyāuachi, ehā madhẏa oḍa଼iśāra purapallīre ādruta, oḍa଼iśāra kaṭaka, purī, khorddhā, kendrāpaḍa଼ā ādi jillāre bahu nāmakārī gāẏakamāne ala iṇḍiā reḍio o duradarśanare pālā paribeṣaṇa kari oḍa଼iśāra sāhitẏa, saṃskṛti o kaḻāku ghare ghare paricita karāichanti \| ādhāra oḍa଼iśāra nṛtẏa o saṅgīta lokanāṭa nṛtẏa	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,104	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AC%BE%E0%AC%B2%E0%AC%BE	ପାଲା
ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲା ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପ୍ରଶାସନିକ ଜିଲ୍ଲା । ଏହାର ନାମ ଭଦ୍ରକ ସହରକୁ ନେଇ ନାମିତ ହୋଇଛି । ୧ ଅପ୍ରେଲ ୧୯୯୩ରେ ଏହା ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାରୁ ଅଲଗା ହୋଇ ଏକ ନୂଆ ଜିଲ୍ଲାରେ ପରିଣତ ହେଲା । ଏହାର ସର୍ବମୋଟ ଆୟତନ ୨୬୭୭ ବର୍ଗ କିମି । ଏହା ରାଜଧାନୀ ଭୁବନେଶ୍ୱରଠାରୁ ୧୨୫ କିମି ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଭୂଗୋଳ ମୁଖ୍ୟ ନଦୀ ଓ ଶାଖାନଦୀ ବୈତରଣୀ, ସାଳନ୍ଦୀ, ମନ୍ତେଇ, ଖରସ୍ରୋତା(ଖର୍ସୁଆ) ଜନସଂଖ୍ୟା ୨୦୧୧ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ, ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲାର ମୋଟ ଲୋକସଂଖ୍ୟା ୧୫,୦୬,୫୨୨ । ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ୧୩,୨୦,୭୬୬ ଓ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ୧,୮୫,୭୫୬ ଲୋକ ବାସ କରନ୍ତି । ପୁରୁଷ: ୭,୬୦,୫୯୧ ମହିଳା: ୭,୪୫,୯୩୧ ଛ ବର୍ଷରୁ କମ: ୧,୭୬,୭୯୩ ସାକ୍ଷରତା ହାର ୮୩.୨୫% ପୁରୁଷ: ୮୯.୯୨% ମହିଳା: ୭୬.୪୯% ସଂସ୍କୃତି ଜୈନ ଧର୍ମ ଭଦ୍ରକର ସାଂସ୍କୃତିକ ପରମ୍ପରାର ଚିହ୍ନ ପାର୍ଶ୍ୱନାଥ(ଖ୍ରୀ.ପୂ.୮୨୦-୭୫୦)ଙ୍କ ସମୟରୁ ମିଳିଥାଏ। ପାର୍ଶ୍ୱନାଥ ଧର୍ମପ୍ରଚାର ପାଇଁ କୋପକଟକ ବା ଆଧୁନିକକୁପାରୀକୁ ଆସିଥିଲେ। ଚରମ୍ପା ଅନ୍ତର୍ଗତ ରହଣିଆର ବଡ଼ ପୋଖରୀ ଚାରି ପାଖରେ ଚବିଶ ତୀର୍ଥଙ୍କରଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା। ସେହି ମୂର୍ତ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଅଜିତନାଥ, ଶାନ୍ତିନାଥ, ଋଷଭନାଥ ଓ ବର୍ଦ୍ଧମାନ ମହାବୀରଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ବର୍ତ୍ତମାନ ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ୟ ସଂଗ୍ରହାଳୟରେ ସଂରକ୍ଷିତ। ତେବେ ଏ ପୋଖରୀ କୂଳରେ ଏବେ ମଧ୍ୟ ପାର୍ଶ୍ୱନାଥଙ୍କର ମୂର୍ତ୍ତି ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଭଦ୍ରକ ଅନ୍ତର୍ଗତ ଧାମନଗରର ମୂଳନାମ ଧମ୍ମନଗର। ଧମ୍ମ ହେଉଛି ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମରେ ଧର୍ମର ପର୍ଯ୍ୟାୟବାଚୀ। ସେ ସମୟର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବୌଦ୍ଧପୀଠର ଖଡ଼ିଆଳ ଅଞ୍ଚଳରୁ ସଂଗୃହିତ ବିଶାଳ ବୁଦ୍ଧମୂର୍ତ୍ତି ଏବେ ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ୟ ସଂଗ୍ରହାଳୟରେ ରହିଛି। ଭଦ୍ରକର ବାଉଦପୁର ନାଁ ବୌଦ୍ଧରୁ ଆସିଛି। ଧାମନଗରର ମୁସଲମାନ ବସ୍ତିସ୍ଥିତ ମନ୍ତ୍ରବାସୁଳି ବୌଦ୍ଧଧର୍ମର ଅବଲୋକିତେଶ୍ୱର ବୋଲି କେହି କେହି ମତ ଦିଅନ୍ତି। ମୋଗଲ ଓ ମରହଟ୍ଟା ପ୍ରଭାବ ସେହିପରି ଜାନୁଗଞ୍ଜ ମରହଟ୍ଟା ଶାସକ ଜାନୋଜୀଙ୍କ ନାଁରୁ ଆସିଛି ବୋଲି କେତେକ ଗବେଷକ ମତ ଦିଅନ୍ତି। ମୋଗଲ ଓ ମରହଟ୍ଟା ଶାସକମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଶାସନ କାଳରେ ଭଦ୍ରକରେ ଅନେକ ଜନ ହିତକର କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ। ଇନ୍ଦୋରର ରାଣୀ ଅହଲ୍ୟାବାଈ ପୁରୀ ଯାତ୍ରା କରିବାବେଳେ ଗୋସେଇଁ ଶାଶୁଙ୍କ ନିମିତ୍ତ ଏକ ବଡ଼ ପୋଖରୀ ଖୋଳାଇଥିଲେ। ଏହାକୁ ରାଣୀ ତଲାୱ କୁହାଯାଉଥିଲା। ଭଦ୍ରକ ନିକଟସ୍ଥ ଏବେକାର ରାଣୀତାଲ ସେହି ରାଣୀତଲାୱରୁ ଆସିଛି। ଧାମନଗରରେ ମହହଟ୍ଟା ଶାସକ ଜଗୁ ପଣ୍ଡିତଙ୍କ ନାମାନୁସାରେ ଜଗୁସାଗର ପୋଖରୀ ରହିଛି। ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମ ମିର୍ଜାପୁର ଓ ଛଡ଼ାକ ମହଲାରେ ରାଜା ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୀ ବିଦ୍ୟାଧର ଖୋଳାଇଥିବା ପୋଖରୀ ତାଙ୍କ ନାମାନୁସାରେ ବିଦ୍ୟାଧର ପୋଖରୀ ବୋଲି ପରିଚିତ। ୧୫୧୪ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟ ପୁରୀରୁ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କରି ବିଦ୍ୟାବାଚସ୍ପତି ନାମକ ଜଣେ ଧର୍ମଯାଜକଙ୍କ ଘରେ ପାଞ୍ଚଦିନ ଅବସ୍ଥାନ କରିଥିଲେ। ଏହି ସନ୍ଥଙ୍କ ମନେ ପକାଇବାପାଇଁ ଗାଁଟିର ନାମ ସନ୍ଥିଆ ହୋଇଛି। ସେ ଛାଡ଼ିଯାଇଥିବା କନ୍ଥାଟିକୁ ଶ୍ରଦ୍ଧାଳୁମାନେ ଏବେବି ସେହି ଗାଁରେ ରଖି ପୂଜା କରୁଛନ୍ତି। ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟଙ୍କ ପାଦୁକା ନିକଟସ୍ଥ କୁଆଁସ ଗ୍ରାମରେ ଏବେ ବି ପୂଜା ପାଉଛି। ଏହା ଏ ଅଞ୍ଚଳର ଲୋକମାନଙ୍କର ସାଧୁ ସନ୍ଥମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଶ୍ରଦ୍ଧା ଓ ସମ୍ମାନଭାବର ନିଦର୍ଶନ। ୧୮୬୪ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ପୁରୀ ରାମାନୁଜ ମଠର ମହନ୍ତଙ୍କ ଶିକ୍ଷାଗୁରୁ ରାମାୟଣ ଦାସ ବୃନ୍ଦାବନ ଯିବା ବାଟରେ ସାଳନ୍ଦୀ ନଦୀ କୂଳରେ ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ଭକ୍ତି ଦେଖି ବିହ୍ୱଳ ହୋଇ ଯାଇଥିଲେ। ତାଙ୍କ ପାଇଁ ମହନ୍ତେ ସେଠାରେ ସଦାବର୍ତ୍ତ ମଠ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ। ୧୮୮୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ନଭେମ୍ବର ୨୦ ତାରିଖରେ ମା ସାରଦା ଦେବୀ ଜଳପଥରେ ଚାନ୍ଦବାଲି ଆସିଥିଲେ। ପୁନର୍ବାର ୧୯୧୦ରେ ସେ ରାମେଶ୍ୱର ଯିବା ବାଟରେ ଭଦ୍ରକର କୋଠାରଠାରେ ଦୁଇମାସ ଅବସ୍ଥାନ କରିଥିଲେ। ଶିଖ ଧର୍ମ ଷୋଡ଼ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଗୁରୁ ନାନକ ପୁରୀ ଯିବା ବାଟରେ ଭଦ୍ରକରେ ଅବସ୍ଥାନ କରି ସଂଘ (ସଙ୍ଘତ)ରେ ଭାଗନେଇଥିଲେ। ତଦନୁସାରେ ସେ ଅଞ୍ଚଳକୁ ସଂଗତ କହିବା ସହିତ ନାନକ ଡ଼ିହି ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଏଠାରେ ଏକ ଗୁରୁଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ ସ୍ଥାପନା କରା ଯାଇଅଛି। ମୁସଲମାନ ଧର୍ମ ୧୫୭୫ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ଅପ୍ରେଲ ୧୨ ତାରିଖରେ ଆକବର ଭଦ୍ରକକୁ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଡିଭିଜନ (ସର୍କାର) ହିସାବରେ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ। କଟକ ଡିଭିଜନଟି ଦାଉଦଙ୍କ ଅକ୍ତିଆରରେ ଥିଲାବେଳେ ଭଦ୍ରକ ଓ ବାଲେଶ୍ୱର ଡିଭିଜନ ମୋଗଲଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଥିଲା। ତୋଦରମଲ୍ଲ ଭଦ୍ରକରେ ଛାଉଣି ପକାଇ ବନ୍ଦୋବସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ଚଳାଇଥିଲେ। ଆଉରଙ୍ଗଜେବଙ୍କ ସମୟରେ କଦମ୍ବବେଡ଼ା (କୁଆଁସ)ରେ ଇଦ୍ଗାହ ନିର୍ମାଣ ହୋଇଥିଲା। ଐତିହ୍ୟ ଭଦ୍ରକର ଭଦ୍ରକାଳୀ ମନ୍ଦିର, ଭଦ୍ରକର ମୁଖ୍ୟ ଶକ୍ତିପୀଠ। ଆରଡ଼ିସ୍ଥିତ ଆଖଣ୍ଡଳମଣୀ ମନ୍ଦିର, ଭଦ୍ରକର ମୁଖ୍ୟ ଶୈବପୀଠ। ମାଳିଅରୁଆ ଗାଁ, ବ୍ରହ୍ମପୁର ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତ, ପ୍ରସିଦ୍ଧ ମା କୁଣ୍ଡିକାଳୀ ମନ୍ଦିରॐ ମା କୁଣ୍ଡିକାଳୀ ପୀଠ । ଭଦ୍ରକ ସହରରୁ ପୂର୍ବକୁ ମାତ୍ର ସାତ କିମି ଦୂର । ରାଜ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅମାବାସ୍ୟାରେ ନିଜର ମାନସିକ ପୂରଣ ପାଇଁ ଧାଇଁ ଆସନ୍ତି। ଯୋଗାଯୋଗ - ୯୪୩୯୦୬୭୮୦୫ ( ଅଶୋକ କୁମାର ବେହେରା) ପାଳିଆ ବିନ୍ଧାସ୍ଥିତ ବିରଞ୍ଚି ନାରାୟଣ ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର ଭଦ୍ରକର ସୂର୍ଯ୍ୟୋପାସନାର ଏକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ କ୍ଷେତ୍ର। କୁହାଯାଏ ଭଗବାନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପୁତ୍ର ଶାମ୍ବ କୁଷ୍ଠ ରୋଗରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇବାପାଇଁ ଏଠାରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ଉପାସନା କରିଥିଲେ। ସେଇ ବିଶ୍ୱାସର ନିଦର୍ଶନ ସ୍ୱରୂପ ଅଗିରା ପୁନେଇଁ ପରଦିନ ଏଠାରେ ଗୁଣ୍ଡୁଣିଯାତ୍ରା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ। ଚର୍ମରୋଗରୁ ରକ୍ଷାକରିବାକୁ ଲୋକେ ଠାକୁରଙ୍କୁ ଫୁଲଛତା ଓ ଫୁଲବିଞ୍ଚଣା ଦେଇ ପ୍ରାର୍ଥନା କରିଥାନ୍ତି। ଏଠି ସୂର୍ଯ୍ୟନାରାୟଣଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ଚତୁର୍ମୂଖ ହୋଇଥିବାରୁ କେହି କେହି ଏହାଙ୍କୁ ବ୍ରହ୍ମା ବୋଲି କହିଥାନ୍ତି। ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ଏମିତି ମନ୍ଦିର ବିରଳ। ଧାମରାର ଧାମରେଈ ମନ୍ଦିର ବ୍ରାହ୍ମଣ, ବୌଦ୍ଧ ଓ ଶାବରୀ ସଂସ୍କୃତିର ସ୍ମୃତି ବହନ କରେ। ଏହାଛଡ଼ା ଦପାନାହାକାଣି ମନ୍ଦିର, କାଉପୁରର ସୀତାକୁଣ୍ଡ, ମଠସାହିର ଦକ୍ଷିଣେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର, ବାସୁଦେବପୁର ଥାନା ଅନ୍ତର୍ଗତ ପଢ଼ୁଆଁ ଗ୍ରାମରେ ଅଷ୍ଟଭୂଜା ଦୁର୍ଗାମଣ୍ଡପ, ବାସୁଦେବପୁରର ପ୍ରସନ୍ନଦେବ ଜୀଉ ମନ୍ଦିର, ରାଧାକୃଷ୍ଣ ମନ୍ଦିର ଚରମ୍ପାର ହନୁମାନ ସାହି, ଏରେଇଁ ଓ ସାହାପୁରସ୍ଥିତ ହନୁମାନ ମନ୍ଦିର, ଆଦି ଭଦ୍ରକ ଅଞ୍ଚଳର ଧର୍ମ ଭାବନାର ବାର୍ତ୍ତା ବାହକ। ଭଦ୍ରକର କୁଆଁସଗ୍ରାମସ୍ଥ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରତା ହେଉଛି ଯେ ଏହାକୁ ଲସ୍ ଏଞ୍ଜେଲସ୍ର ଜୁଲିଆନ ପାର୍କର ନାମକ ଜଣେ ଅଣହିନ୍ଦୁ ବିଦେଶୀ ଏହାକୁ ସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି। ଜୁଲିଆନ ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ୱ ଦାସ ଓ ମାଳିନୀ ଦାସଙ୍କର ପାଳିତ ପୁତ୍ର ହୋଇଥିଲେ। ଭାରତକୁ ଆସିବା ପରେ ସେ ଜାହ୍ନବୀ ନିତାଇ ଦାସ ନାମରେ ପରିଚିତ iହୋଇଥିଲେ। ପୁରୀ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଅଣହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କର ପ୍ରବେଶ ନିଷେଧ ହୋଇଥିବାରୁ ସେ ଏଠାରେ ୧୬ଫୁଟ ଉଚ୍ଚର ଜଗନ୍ନାଥ, ୧୫ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚର ବଳଭଦ୍ର ଓ ୭ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚର ସୁଭଦ୍ରା ବିଗ୍ରହ ବୈଦିକ ରୀତିରେ ୨୦୦୫ ମସିହା ମେ ୨୨ରେ ସ୍ଥାପନ କରାଇଥିଲେ। ଅଦ୍ୟାବତ୍ ସେହି ବିଗ୍ରହମାନେ ସେହି ମନ୍ଦିରରେ ଯଥାବିଧି ପୂଜିତ ହେଉ ଅଛନ୍ତି। ଓଡ଼ିଶାର ଭାଗବତ ଟୁଙ୍ଗୀ ପରମ୍ପରା ଅବଲୁପ୍ତ ହେଇଆସୁଥିଲା ବେଳେ ଏଠାକାର କିସ୍ମତ କୃଷ୍ଣପୁର ଗ୍ରାମରେ ଏ ପରମ୍ପରା ଏବେବି ଜୀବିତ ଅଛି। ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲାର ପୀରହାଟ ଅଞ୍ଚଳ ଐତିହ୍ୟପୂର୍ନ। ପୀରହାଟ କାଳୀ ପଡିଆଠାରେ ଥିବା ଗାନ୍ଧୀ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ଏହି ଅଞ୍ଚଳର ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀଙ୍କ ସାକ୍ଷୀ। ବାରବାଟିଆ ଗ୍ରାମର ଆୟୋଜିତ ହେଉଥିବା ଦୁର୍ଗାପୂଜା ୪୦୦ ବର୍ଷର ପୁରୁଣା। ଶିକ୍ଷା ଏ ଜିଲ୍ଲାରେ ଶିକ୍ଷାର ନିଅଁ ପଡ଼ିଛି ସନ୧୮୮୨ଠାରୁ। କୋଠାର ଜମିଦାର ନିମାଇଁ ଚରଣ ବୋଷ ବାଗୁରାଇଠାରେ ଦୁଇଟି ଭର୍ଣ୍ଣକୁଲାର ଓ ଅନ୍ୟ କେତେକ ଶିକ୍ଷାନୁରାଗୀ ଗୁଜିଦରଡ଼ାଠାରେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ଥାପନା କରିଥିଲେ। ମୁସଲମାନ ଜମିଦାର ମିଆଁ ମୁନ୍ସୀ ଶେଖ ଅବଦୁଲ ଗନୀ ଓରଫ ପଞ୍ଚୁମଆଙ୍କ ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ ଭଦ୍ରକ ପୁରୁଣାବଜାରସ୍ଥିତ ନିଜ ଉଆସରେ ଏକ ମାଇନର ସ୍କୁଲ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ। ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ତାହା ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲା ସ୍କୁଲରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି। ୧୯୩୪ରେ ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବଙ୍କ ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ ଆଗରପଡ଼ାରେ କୃଷ୍ଣଚରଣ ବିଦ୍ୟାମନ୍ଦିର ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା।୧୯୪୨ରେ ନାରାୟଣ ଚନ୍ଦ୍ର ହାଇସ୍କୁଲ, ବିନ୍ଦୁମାଧବ ବାଗୁରାଇ ହାଇସ୍କୁଲ, ୧୯୪୩ରେ ପୋପସିଂ ମାଇନର ସ୍କୁଲ, ଯାହା ୧୯୫୯ରେ ସରକାଲୀ ବାଳିକା ଉଚ୍ଚବିଦ୍ୟାଳୟର ମାନ୍ୟତା ଲାଭ କଲା ୧୯୪୮ ମସିହା ଜୁଲାଇ ୬ ତାରିଖରେ ଭଦ୍ରକରେ ପ୍ରଥମ ଓ ଓଡ଼ିଶାରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ବୃହତ୍ତମ ଭଦ୍ରକ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା। ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ଭଦ୍ରକରେ ୯୧୬ଟି ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟ, ୫୦୫ଟି ମଧ୍ୟଇଂରାଜୀ ବିଦ୍ୟାଳୟ, ୩୦୫ଟି ଉଚ୍ଚବିଦ୍ୟାଳୟ, ୭ଟି ମହିଳା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ସରକାରୀ ସ୍ୱୀକୃତି ଲାଭ କରିଛନ୍ତି। ଏହା ବ୍ୟତୀତ ବହୁ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଓ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଏବେ ବି ସ୍ୱୀକୃତି ପାଇନାହିଁ। ପରମ୍ପରା ଗୋପାଳଙ୍କ ଉଗାଳ ଓ ଲଉଡ଼ି ଖେଳ ଗୋପାଳ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଲୋକେ ଦୋଳ ପୂର୍ଣ୍ଣମୀର ପୂର୍ବଦିନରୁ କୁମ୍ଭ ପୂଜା କରି ରାଧାକୃଷ୍ଣ ଉପାସନା ସହିତ ଗୋପାଳଙ୍କ ଉଗାଳ ଓ ଲଉଡ଼ି ଖେଳ (ବାଡ଼ି ଖେଳ) ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥାନ୍ତି। ଏଇ ବାଡ଼ିଖେଳ ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ବିଲୁପ୍ତପ୍ରାୟ ସାମରିକ କଳା। ମହାପୁରୁଷ ଅଚ୍ୟୁତାନନ୍ଦଙ୍କ ରଚିତ ଗୋପାଳଙ୍କ ଉଗାଳରେ ଗୂଢ଼ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ପ୍ରଶ୍ନର ସରଳ ଉତ୍ତର ରସମୟ ସଙ୍ଗୀତ ଛନ୍ଦରେ ବେଶ୍ ଉପଭୋଗ୍ୟ। ଏହି ଉତ୍ସବ ସାବରଙ୍ଗ, ଚୁଡ଼ଙ୍ଗପୁରର ରଙ୍ଗଢ଼ାଉ, ବାସୁଦେବପୁର, କିସ୍ମତ କୃଷ୍ଣପୁର, ଧାମନଗର ଆଦି ଅଞ୍ଚଳରେ ଜାକଜମକରେ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ। ବାସୁଦେବପୁରର ‘ଶ୍ରୀଗୋପାଳ ଓଗାଳ ସମିତି’ ଓ ‘ରାଧାମାଧବ ଯାଦବ ସମିତି’ ଓଡ଼ିଶା ବାହାରେ ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଲଉଡ଼ିଖେଳ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି ପୁରସ୍କୃତ ହୋଇଛନ୍ତି। ଗୁଣ୍ଡିଣି ଯାତ୍ରା ବିରଞ୍ଚି ନାରାୟଣ ମନ୍ଦିର ପରିସରରେ ଅଗ୍ନିପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ଆୟୋଜିତ ଗୁଣ୍ଡୁଣିଯାତ୍ରା ଏକ ଭିନ୍ନ ମେଳା। ଭୂତକେଳି ନାଟ ଭଦ୍ରକ ସହରାଞ୍ଚଳର କୁଆଁସ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ବାଲିଅରଡ଼ା ଗ୍ରାମରେ ପାଳିତ ହେଉଥିବା ‘ଭୂତକେଳି ନାଟ’ ପୁରାଣ ବର୍ଣ୍ଣିତ କୃଷ୍ଣଲୀଳାର ଆଧାରରେ ପାଳନ କରାଯାଏ। କରେ। ରାଧା ଓ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ମିଳନରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ହେଉଥିବା ଶାଶୁ ଓ ନଣନ୍ଦଙ୍କୁ ଡ଼ରାଇବା ପାଇଁ କୃଷ୍ଣ ମାୟା ଭୂତ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାନ୍ତି। ରାଧା, କୃଷ୍ଣ ଓ ଗୋପୀମାନଙ୍କର ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତିକୁ ବିରାଟ ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ଲୋକମାନେ ନେଇଥାନ୍ତି। ଜଣେ ଲୋକ ମୁଣ୍ଡରେ ଭୂତ ଚିତ୍ରିତ ହାଣ୍ଡି ରଖି ଢ଼ୋଲ ମହୁରୀର ତାଳେ ତାଳେ ଉଦ୍ଦଣ୍ଡ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରିଥାଏ। ଏପରି ନାଟ ସମଗ୍ର ଓଡ଼ିଶାରେ ବିରଳ। ମୁନି ପୂଜା ସଂସାରତ୍ୟାଗୀ ଅଥଚ ସଂସାରର ହିତୈଷୀ ଓ ହିତାନ୍ୱେଷୀ ମୁନି ଋଷିମାନଙ୍କୁ ପୂଜା କରିବାର ନିଆରା ପରମ୍ପରା ଭଦ୍ରକର ବିଭିନ୍ନ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଅତି ପ୍ରାଚୀନ। ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଏହାର ନିଧାର୍ଯ୍ୟ ତିଥି। ଏରେଇଁ ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତର କୁନ୍ତଳାଠାରେ ଏହା ମହାସମାରୋହରେ ପାଳନ କରାଯାଏ। ବାଲିଯାତ୍ରା କାର୍ତ୍ତିକ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ ଚାନ୍ଦବାଲି, ଚୂଡ଼ାମଣି ଓ ବାଉଦପୁରରେ ସାଧବ ପୁଅର ସ୍ମୃତିକୁ ମନେ ପକାଇବାପାଇଁ ବାଲିଯାତ୍ରା ସାତଦିନବ୍ୟାପି ପାଳନ କରାଯାଏ। ରାସଯାତ୍ରା କାର୍ତ୍ତିକ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାଠାରୁ ସାହାଡ଼ାଗ୍ରାମରେ ରାସଯାତ୍ରା ପାଳନ କରାଯାଏ। ରାସଲୀଳା ଓ ନାବକେଳି ଆଦି ଏଇ ଯାତ୍ରାର ମୁଖ୍ୟ ଅଙ୍ଗ। ଚଢ଼େୟା ଚଢ଼େୟାଣୀ ନାଚ ଗ୍ରାମୀଣ ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରଣ ପୂର୍ବକ ଗଦ୍ୟ ଓ ପଦ୍ୟମୟ ସଂଳାପରେ ହାସ୍ୟରସ ପରିବେଷଣ କରାଯାଏ। ସେହିପରି ନିଜକୁ ଏକ ପୌରାଣିକ ଚରିତ୍ରରୂପେ ଚିତ୍ରିତ କରି କଳାକାରମାନେ ବହୁରୂପା ନାଚ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାନ୍ତି। କଣ୍ଢେଇ ନାଚ କଣ୍ଢେଇରେ କଳାସୂତା ଲଗାଇ ଆଙ୍ଗୁଳି ଚାଳନାଦ୍ୱାରା ଅନେକ ପ୍ରକାରର ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ଚିତ୍ରଣ କରାଯାଏ। ମୁଖ୍ୟତଃ ବୈଷ୍ଣବମାନେ ଘାଟ ପାର ହୋଇ ରାଧା ମଥୁରାକୁ ଯିବା, କୃଷ୍ଣ ଘାଟ ସଉଦା ମାଗିବା, ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କର ମିଳନ ହେବା ପ୍ରଭୃତି ଏଇ ନାଟର ମୁଖ୍ୟ ବିଷୟ। ତାମସା ତାମସା ହେଉଛି ଓଡ଼ିଶାର ସଂସ୍କୃତିକୁ ଭଦ୍ରକର ନିଜସ୍ୱ ଅବଦାନ। କବି ବଂଶୀବଲ୍ଲଭ ଗୋସ୍ୱାମୀ ଏଇ ତାମସାର ସ୍ରଷ୍ଟା। ଏହା ହେଉଛି ମୋଗଲ ଶାସନ କାଳର ସାମାଜିକ ଅବସ୍ଥାର ନିଛକ ଚିତ୍ରଣ। ମୋଗଲ ତାମସା, ଭୀଲ ତାମସା, ଫକିର ତାମସା, ଲୋଲିନ ବାଈ ତାମସା ଆଦି ସେ ରଚନା କରିଥିଲେ। ଏଥି ମଧ୍ୟରୁ ମୋଗଲ ତାମସା ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରସିଦ୍ଧ। ଚୈତ୍ର ମାସରେ ଶିବ ମନ୍ଦିରରେ ଏହି ତାମସା ଅଭିନୀତ ହେଉଥିବାରୁ ଏହାକୁ ଚଇତି ତାମସା ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ମୋଗଲ ତାମସା: ଏଥିରେ ମୋଗଲମାନଙ୍କର ଶୋଷଣ, ଅତ୍ୟାଚାର, ବିଳାସ ବ୍ୟସନର ଚିତ୍ରଣ ହୋଇଛି। ଭୀଲ ତାମସା : ଜଣେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ତୀର୍ଥାଟନରେ ଯିବା ସମୟରେ ବାଟରେ ଏକ ଭୀଲକୁ ଭେଟନ୍ତି। ସେ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କୁ ଲୁଟ କରିବାକୁ ପ୍ରଥମେ ଚେଷ୍ଟା କଲେ ମଧ୍ୟ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ତାଙ୍କ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସି ପୁଣ୍ୟାତ୍ମାରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି। ଫକିର ତାମସା : ଜଣେ ମୁସଲମାନ ଫକିରଙ୍କର କାହାଣୀ, ଯେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନ ଭ୍ରମଣ କରି ଅନେକ କଥା ଶିଖିଛନ୍ତି ଓ ପରିଶେଷରେ ନିଜ ପତ୍ନୀ ସହିତ ମିଳିତ ହୋଇଛନ୍ତି। ଯୋଗୀ ତାମସା : ଜଣେ ଯୋଗୀର ଜୀବନକୁ ପ୍ରାଞ୍ଜଳ ଭାବରେ ଚିତ୍ରିତ କରାଯାଇଛି। ରାଧାକୃଷ୍ଣ ତାମସା : ମୂରଲୀ ହରଣ ଓ ବସ୍ତ୍ର ହରଣ ଆଦି ପ୍ରସଙ୍ଗର ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି। ଚଉଡ଼ା ତାମସା : ମେହେନ୍ତରମାନଙ୍କର ନିଶାସେବନ ଓ ମେହେନ୍ତରାଣୀମାନଙ୍କ ସହିତ ମିଳିତ ହେବାର ବିଷୟ। ଲୋଲିନ ବାଈ ତାମସା ବା ଲୋଲିନ ମଜାବାଇ ତାମସା: ଦୁଇ ଜଣ ଗଣିକାଙ୍କ ସହିତ ମୋଗଲମାନଙ୍କର ସମ୍ପର୍କର ବର୍ଣ୍ଣନା। ଓଷାବ୍ରତ କୋଇଲି ଓଷା : ସୁଆଁ ଗ୍ରାମରେ ପାଳନ କରାଯାଏ। ଚୈତ୍ରମାସ ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷରେ ସାତଦିନ ବ୍ୟାପି କୋଇଲିର ଦୁଇଟି ମାଟି ମୂର୍ତ୍ତିକୁ କୁଆଁରୀମାନେ ପୂଜା କରିଥାନ୍ତି ଓ ମାର୍କଣ୍ଡ ଦାସଙ୍କ କେଶବ କୋଇଲି ଗାନ କରିଥାନ୍ତି। ସୁଆଙ୍ଗ ବୁଡ଼: କୁମାରୀମାନେ ପାଳନ କରିଥାନ୍ତି। ଦୋଳସାହି, ଝାଡ଼ପଡା, କୁଆଁରପୁର, ମୁଡସାହି, ବଢେଇବାଡ, ନୂଆଶାସନ, ଶଙ୍କରପୁର ଓ ଖଣ୍ଡପଡ଼ା ପ୍ରଭୃତି ଗାଁରେ ଏହା ପାଳନ କରାଯାଇଥାଏ। କୁମାରୀମାନେ ସାଙ୍ଗହୋଇ ବାଲୁକା ସ୍ଥାପନ କରି ଗୌରୀ ପୂଜା କରିଥାନ୍ତି। ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳ ପରି ଭଦ୍ରକରେ ଖୁଦୁରୁକୁଣୀ ଓଷା, ଜହ୍ନି ଓଷା, ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟା, ସାବିତ୍ରୀ ଅମାବସ୍ୟା, ବାଟଓଷା ଆଦି ପାଳନ କରାଯାଏ। ଦ୍ୱିତୀୟା ଓଷା ବା ଦୂତୀ ବାହନ ଓଷା ଭଦ୍ରକର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ଓଷାରେ ସନ୍ତାନମାନଙ୍କର ଦୀର୍ଘଜୀବନ କାମନା କରି ମହିଳାମାନେ ଉପବାସ କରିଥାନ୍ତି। ଭାଦ୍ରବମାସ ମୂଳାଷ୍ଟମୀରେ ପୋଖରୀ ତୁଠରେ ବାଲିଲେ କୁମ୍ଭୀର କରି ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରିଥାନ୍ତି। ନରେନ୍ଦ୍ରପୁର ଗ୍ରାମରେ ଚୈତ୍ର ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ପାଟଣ ମଙ୍ଗଳାଙ୍କ ନିକଟରେ ପାଟୁଆ ନାଚ, ଘୋଡାନାଚ ଆଦି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ। ରାମ, ସୀତା ଓ ଲକ୍ଷ୍ଣଣଙ୍କୁ ନୌକାରେ ବସାଇ ନାବପୂଜା କରାଯାଏ। ଭଦ୍ରକର ପ୍ରାୟ ସବୁ ଗାଁରେ ଘୋଡ଼ାନାଚ, ପାଟୁଆ ନାଚ ଓ ଉଡ଼ାଣ ପର୍ବ (ଯାହା ଚଡ଼କପର୍ବପରି) (ନିଜ ଦେହରେ କଣ୍ଟା ଫୋଡ଼ି ଝୁଲିବା) ଆଦି ପାଳନ କରାଯାଏ। ପାଲା ଓ ଦାସ କାଠିଆ ପାଲା ଓ ଦାସକାଠିଆ ପରି ଲୋକକଳାରେ ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲା ସମୃଦ୍ଧ। ପୌରାଣିକ ଆଖ୍ୟାନ ସହିତ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଲୋକ ଚଳଣିର ମିଶ୍ରଣ କରି ମନୋରଞ୍ଜକ ଢ଼ଙ୍ଗରେ ପରିବେଷଣ କରିବା ଏଇ ଲୋକକଳାର ବିଶେଷତ୍ତ୍ୱ। ସତ୍ୟପୀର ପାଲା ଭଦ୍ରକର ସତ୍ୟପୀର ପାଲାର ନଜିର ସାରା ଦେଶରେ ଦେଖିବାରୁ ମିଳେ ନାହିଁ। ଏହା ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲମାନ ସଂସ୍କୃତିର ସମନ୍ୱୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥାଏ। ସାଧାରଣତଃ ନବଜାତକର ଏକୋଇଶିଆ (ଜନ୍ମର ଏକୋଇଶ ଦିନ)ରେ ଅଥବା କାହାରି ଜନ୍ମଦିନରେ ଏହା ଆୟୋଜିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହାର ବିଶେଷତ୍ତ୍ୱ ହେଉଛି ଜଣେ ମୁସଲମାନ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ବ୍ୟକ୍ତି ହିନ୍ଦୁ ପରମ୍ପରା ଅନୁସାରେ କଳସ ଓ ଚାମର ସ୍ଥାପନା କରି ପଞ୍ଚଦେବତା ପୂଜା କରିଥାଏ ଓ ଅନ୍ୟ ଦେବଦେବୀଙ୍କର ବନ୍ଦନା ଗାଇଥାଏ, ନୈବେଦ୍ୟ ଅର୍ପଣ କରିଥାଏ। କଳାକାର ଉପାଧିପ୍ରାପ୍ତ ପାଲାଗାୟକ : ଅନିରୁଦ୍ଧ ପାଣିଗ୍ରାହୀ, ଭଣ୍ଡାରୀପୋଖରୀ, ଗାୟକ ଭୂଷଣ କରୁଣାସିନ୍ଧୁ ନାୟକ, ଧୁଷୁରୀ, ଯିଏ ଓଡ଼ିଶା ଓ ଓଡ଼ିଶା ବାହାରେ ପାଲା ପରିବେଷଣ କରିଛନ୍ତି। ପଦ୍ମପୁରର ଦୃଷ୍ଟିହୀନ ପାଲାଗାୟକ ଅମର ନାୟକ, ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ, ରାହାଞ୍ଜ, ଦୁଃଶାସନ ବାରିକ, ଚରମ୍ପା, ଧ୍ରୁବଚରଣ ସେନାପତି, ମଞ୍ଜୁରୀ ରୋଡ। ଦାସକାଠିଆରେ ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲାରୁ ଯେଉଁ କେତେଜଣ ପ୍ରତିଭାଶାଳୀ ନିଜ କୃତିତ୍ୱର ପରିଚୟ ଦେଇଛନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ରାଣୀତାଲର ରବୀନ୍ଦ୍ର ବାରିକ ଓ କୁରୁଆ ଗ୍ରାମରେ ଭାଗିରଥୀ ବାରିକ ଅନ୍ୟତମ। ଆଶ୍ରମ ଓ ଅନୁଷ୍ଠାନ ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବଙ୍କଦ୍ୱାରା ୧୯୩୧ ମସିହାରେ ଆଗରପଡ଼ାଠାରେ ଗାନ୍ଧୀ କର୍ମମନ୍ଦିର ଗୁଜରାଟର ବିଶିଷ୍ଟ ଗାନ୍ଧିବାଦୀ ଜୀବନରାମ କଲ୍ୟାଣଜୀ କୋଠାରୀଙ୍କ ଦାନରେ ଗରଦପୁରର ଗାନ୍ଧୀ ବାଳାଶ୍ରମ ଭଣ୍ଡାରୀପୋଖରୀର କୁମ୍ଭାରିଆ ଆଶ୍ରମ ସାହିତ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ଓ କଳାର ବିକାଶ ପାଇଁ ଗଢ଼ି ଉଠିଥିବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅନୁଷ୍ଠାନ: ଚାନ୍ଦବାଲିର ପୂଜ୍ୟପୂଜା ସଂସଦ, ଭଦ୍ରକ ପୂଜ୍ୟପୂଜା ସଂସଦ, ଭଦ୍ରକ ସାହିତ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ପରିଷଦ, ରାମେଶ୍ୱର ସାହିତ୍ୟ ସଂସଦ, ରାନ୍ଦିଆ, ଚରମ୍ପା ସାହିତ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ମଞ୍ଚ, ରାଣୀତାଲ ସାହିତ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ପରିଷଦ, ଚିନ୍ତା ଓ ଚେତନା, ଶାରଦା ବିହାର ଟ୍ରଷ୍ଟ, ଭଦ୍ରକ ଲେଖକ ସାମ୍ମୁଖ୍ୟ, ଭଦ୍ରକ ଗବେଷଣା ପରିଷଦ ଇତ୍ୟାଦି। ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସ୍ଥଳ ରକ୍ତ ତୀର୍ଥ ଇରମ, ବାସୁଦେବପୁର, ଏହାକୁ ଓଡ଼ିଶାର ଜାଲିଆନାୱାଲାବାଗ ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଏଠାରେ ପାଖାପାଖି ୩୦ ଜଣ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ବିରୋଧରେ ଲଢ଼ି ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ପ୍ରାଣ ବଳି ଦେଇଥିଲେ । ଆଖଣ୍ଡଳମଣି ମନ୍ଦିର, ଆରଡ଼ି ସିନ୍ଦୁକେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର, ଅଣିଜୋ ଚାନ୍ଦବାଲି ଧାମରେଈ ମନ୍ଦିର ଧାମରା ପ୍ରସନ୍ନ ଖେମେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର, ବାସୁଦେବପୁର ø ମକର ମେଳା - ବାହାଦୁଲ ନଗର ø ମା କାଳୀତ୍ରା ପୀଠ - ବାରିକପୁର ଧାମନଗରସ୍ଥିତ ହୋଜୁର ମୋଜାହିଦ୍-ଏ-ମିଲ୍ଲତ ବାବା (ଖାନକା ସରିଫ ପୀଠ) ଭଦ୍ରକ ଚାନ୍ଦବାଲି ରୋଡ ସରକାର ନଗରସ୍ଥିତ ଖାନକା ସରିଫ ପୀଠ (ବଡ଼ ସରକାର ବାବା ଏବଂ ସାନ ସରକାର ବାବା)ଙ୍କ ପୀଠକୁ ଦେଶର କୋଣ ଅନୁକୋଣରୁ ଅନେକ ଭକ୍ତ ଆସନ୍ତି। ଶିଳ୍ପ ଫେକର: ଏହା ଦେଶର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଫେରୋକ୍ରୋମ ଉତ୍ପାଦନ କରୁଥିବା କାରଖାନା। ଭବିଷ୍ୟତ କାର୍ଯ୍ୟ ଯୋଜନା ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲାର ଧାମରାର ଚାରିଡ଼ିହାଠାରେ ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ଜାହାଜ ତିଆରି କାରଖାନା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେବାର ଅଛି। ଏହା ପୂର୍ବଭାରତେର ପ୍ରଥମ ପ୍ରାଇଭେଟ ସଂସ୍ଥା ହେବ। ଅପିଜୟ ସୁରେନ୍ଦ୍ର ଗ୍ରୁପ ଓ ଭାରତ ସିପୟାର୍ଡ ଲିମିଟେଡ୍ ଏହି ଆଧୁନିକତମ ଜାହାଜ ତିଆରି କାରଖାନାକୁ ୨୨୦୦କୋଟି ଟଙ୍କାର ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ କରି ମିଳିତ ଭାବେ ଗଢିବେ। ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପର ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ୯୦୦ କୋଟି ଟଙ୍କା ବ୍ୟୟ କରାଯିବ ବୋଲି ଅଟକଳ ହୋଇଛି। ଭଦ୍ରକରେ ୪୮୦୦ କୋଟି ଟଙ୍କାର ୧୧୦୦ ମେଗାୱାଟ୍ ଶକ୍ତି ସମ୍ପନ୍ନ କାରଖାନା ପ୍ରସ୍ତୁତି ପାଇଁ ବିଶାଖା ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଛି। ୱେଲସ୍ପନ ପାୱାର ଏଣ୍ଡ ଷ୍ଟିଲ୍ ଲିଃ. ଧାମରାଠାରେ ଏକ ଲୌହ ପରିଶୋଧନ କେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାର ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେିଇଛନ୍ତି। ଏହି କମ୍ପାନୀ ଆଗରୁ ୬୧୦୩.୮୦ କୋଟି ଟଙ୍କାର ଏକ ଇଷ୍ପାତ କାରଖାନା ଟାଙ୍ଗୀଠାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାପାଇଁ ଆଗରୁ ମଞ୍ଜୁରି ପାଇ ସାରିଛନ୍ତି। ମହାନ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ସାଧୁସନ୍ଥ ନାମାଚାର୍ଯ୍ୟ ବୈଷ୍ଣବ ନଣ୍ଡା ବାବା, ଯାହାଙ୍କ ଜୀବନ ଅନେକ ଅଲୌକିକ କିମ୍ବଦନ୍ତୀରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ। ପଞ୍ଚୁଟିକ୍ରି ଓ ଉଗ୍ରତରାରେ ତାଙ୍କର ଦୁଇଟି ଆଶ୍ରମ ରହିଛି। ସେ ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟ ଓ ପ୍ରଭୁ ନିତ୍ୟାନନ୍ଦଙ୍କ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର। ଗୋବିନ୍ଦଦାସ ବାବାଜୀ ମହମ୍ମଦ ହବିବୁର ରହେମାନ ମୋଜାହିଦ-ଏ-ମିଲ୍ଲତ, ଧାମନଗରର ଏକ ସାମନ୍ତ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମିତ, କିନ୍ତୁ ଜଗତର ଉଦ୍ଧାର ଏବଂ ଲୋକ କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ସବୁକିଛି ତ୍ୟାଗ କରି ଜନ ସେବା ଆଉ ଶିକ୍ଷାଦାନରେ ଜୀବନକୁ ଜନହିତରେ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିଥିଲେ। ସରକାର ସୟଦ ନସିମ ଅଖତର କାଦରୀ ବଡ଼ ସରକାର ବାବା ବିହାର ପ୍ରଦେଶରୁ ଆସିଥିଲେ। ଭଦ୍ରକ ସହର ଅନ୍ତର୍ଗତ ଇସଫପୁର ମୌଜା ଅନ୍ତର୍ଗତ ସେଖସାହି ଅଞ୍ଚଳରେ ଏକ ଜିରଜିନ୍ନ ମସଜିଦକୁ ପୁନରୁଦ୍ଧାର କରି ସେଠାରେ ଅବସ୍ଥାପନ କରି ପ୍ରତେହ ନିଜର ଅଲୌକିକ ଶକ୍ତିଦ୍ୱାରା ଅନେକ ଲୋକଙ୍କ ସେବା କରୁଥିଲେ। ଜାତି, ଧର୍ମ, ବର୍ଣ୍ଣ, ଗୋତ୍ର ନିର୍ବିଶେଷରେ ସମସ୍ତେ ତାଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦ ପାଉଥିଲେ ଏବଂ ଭକ୍ତ ମନେ ତାଙ୍କୁ ଶ୍ରଦ୍ଧାରେ ବଡ଼ ସରକାର ବାବା ବୋଲି ସମ୍ବୋଧିତ କରୁଥିଲେ। ସରକାର ସୟଦ ଓସିମ୍ ଅଖତର କାଦରୀ ସାନ ସରକାର ବାବା ବଡ଼ ସରକାର ବାବାଙ୍କ ସାନ ଭାଇଙ୍କୁ ସମସ୍ତେ ସାନ ସରକାର ବାବା ବୋଲି ସମ୍ବୋଧିତ କରୁଥିଲେ। ସେ ଉର୍ଦ୍ଧୁ ସାହିତ୍ୟର ସାଧନାରେ ନିଜ ଜୀବନକୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିଥିଲେ। ସେ ସର୍ବଦା ଯୁବ ପୀଢ଼ି ମାନଙ୍କୁ ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଗକୁ ଆସିବା ପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ଦେଉଥିଲେ। ତାଙ୍କ ମତରେ ଶିକ୍ଷାର ଗ୍ରହଣ କରିବା ହେଉଛି ପ୍ରତିଟି ମଣିଷର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ। ସେ ତାଙ୍କ ଜୀବନ କାଳରେ ଅନେକ ସଂଗଠନ, ଅନୁଷ୍ଠାନ, ଇତ୍ୟାଦି ଗଠନ କରିଥିଲେ, ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ଅଖିଳ ଭାରତୀୟ ଦୁଃଖୀ ସମାଜ, ଭଦ୍ରକ ଏଡୁକେସନ ଫୋରମ୍ (BEF) ଅନ୍ୟତମ। ଅଖିଳ ଭାରତୀୟ ଦୁଃଖୀ ସମାଜ ଆନୁକୁଲ୍ୟରେ ଏକ ଆମ୍ବୁଲାନ୍ସ ସେବା, ପ୍ରତି ବର୍ଷ ସାନ ସରକାର ବାବାଙ୍କ ଜନ୍ମ ଦିନ (୨୪ ଜାନୁଆରୀ)ରେ ଭଦ୍ରକ, ବାଲେଶ୍ୱର, ସୋର, ଆଦି ଅଞ୍ଚଳରେ ରକ୍ତଦାନ ଶିବିର ଅନୁଷ୍ଠିତ କରାଯାଉଅଛି। ତାଙ୍କ ସମାଧି (ମଜାର ସରିଫ) ଭଦ୍ରକ ସରକାର ନଗରଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ। ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ପ୍ରମୁଖ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀମାନେ ହେଲେ- ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବ, ମହମ୍ମଦ ହନିଫ୍, ନୀଳମଣି ରାଉତରାୟ, ଗୋକୁଳାନ୍ଦ ମହାନ୍ତି, ଚକ୍ରଧର ବେହେରା, ଭାଗବତ ସାହୁ, ମୂରଲୀଧର ଜେନା, ରାମଚନ୍ଦ୍ର ବେହୁରା, ହୃଦାନନ୍ଦ ମଲ୍ଲିକ, କମଳାକାନ୍ତ କର, ଗୌରଚନ୍ଦ୍ର ମହାପାତ୍ର, ଗୌରାଙ୍ଗ ଚରଣ ମହାନ୍ତି, ମୁନସୀ ଅବଦୁଲ ଗନି। କଳାକାର ବିଭିନ୍ନ କଳା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭଦ୍ରକ ଅଧିବାସୀମାନଙ୍କର ଦାନ ଅତୁଳନୀୟ। ଏ ଦିଗରେ କେତେକ ବିଶେଷ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷଙ୍କ ନାମ ନିମ୍ନରେ ଦିଆଗଲା: ମୋହନ ସୁନ୍ଦର ଦେବ ଗୋସ୍ୱାମୀ: ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ କଥାଚିତ୍ର ସୀତା ବିବାହ (୧୯୩୪-୩୬)ର ପ୍ରଯୋଜକ। ଉଦୟନାଥ ସାହୁ : ଏକକ ଅଭିନୟ। ସୁବାଷ ଦାସ : ସଙ୍ଗୀତ କ୍ଷେତ୍ରେ ଜାତୀୟ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଖ୍ୟାତି ସମ୍ପନ୍ନ। ସୁବାସରାମ ସଙ୍ଗୀତକାର ଓ ପଞ୍ଚାନନ ନାୟକ : ଆଧୁନିକ ଗୀତିକାର। ମନମୋହନ ସାବତ, ଜଗବନ୍ଧୁ ସାହୁ, ମୁରଲୀଧର ଗିରି, ବନମାଳୀ ସେଠୀ, ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ନାୟକ, ରୁଦ୍ରମାଧବ ବାରିକ : ସଂଗୀତ ସାଧକ ନିରଞ୍ଜନ ନାୟକ : ନୃତ୍ୟ ରାମହରି ମହାନ୍ତି: ସିତାର ନାରାୟଣ ଚନ୍ଦ୍ର ସାହୁ : ତବଲା ହରିହର ସାହୁ : ବେହେଲା ଚିତ୍ରଶିଳ୍ପୀ ରବିନାରାୟଣ ନାୟକ – ଧର୍ମପଦ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରାପ୍ତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଚିତ୍ର ଶିଳ୍ପୀମାନେ ହେଲେ ନିଜାମ, କଳାଶିକ୍ଷକ ଅଶୋକ କୁମାର ମହାନ୍ତି, ସୁଶାନ୍ତ କୁମାର ନାୟକ ଓ ଚୁଡ଼ାମଣି। ଦିଲ୍ଲୀପ ଖୁଣ୍ଟିଆ: ବ୍ୟଙ୍ଗଚିତ୍ର ଶିଳ୍ପୀ ସାହିତ୍ୟିକ ଗୋଟିଏ ନାଟକରେ ହିନ୍ଦୀ, ଉର୍ଦ୍ଦୁ ଓ ବଙ୍ଗଳା ଭାଷା ପ୍ରୟୋଗ କରି ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ଅଦ୍ୱିତୀୟ କବି ଭାବରେ ପରିଚିତ ବଂଶୀ ବଲ୍ଲଭ ଗୋସ୍ୱାମୀ। ଆଉ କେତେଜଣ ଆଗଧାଡ଼ିର ସାହିତ୍ୟ କାରମାନେ ହେଲେ, କବିଶେଖର ଚିନ୍ତାମଣି ମହାନ୍ତି, ଚାରଣକବି ବାଞ୍ଛାନିଧି ମହାନ୍ତି, କାନ୍ତକବି ଲକ୍ଷ୍ମୀକାନ୍ତ ମହାପାତ୍ର, ନିତ୍ୟାନନ୍ଦ ମହାପାତ୍ର, ଗୌରଚନ୍ଦ୍ର ମହାପାତ୍ର, ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବ, ପୋଥି ବିଶାରଦ ନୀଳମଣି ମିଶ୍ର, କୃଷ୍ଣ ଚରଣ ବେହେରା। ଉର୍ଦ୍ଦୁ ସାହିତ୍ୟରେ ପ୍ରବୀଣ ସଂସ୍କାରବାଦୀ ଓ ଇଶ୍ୱରବିଶ୍ୱାସୀ କବି ହାଜିମୌଲା ବଖସ୍ (ଖ୍ରୀ:୧୮୫୮) ଲେଖିଛନ୍ତି, ଧର୍ମ-ବର୍ଣ୍ଣ ନିର୍ବିଶେଷରେ ଈଶ୍ୱର ସମସ୍ତଙ୍କୁ ପ୍ରେମ କରନ୍ତି ଓ ସମସ୍ତଙ୍କଠାରୁ ପ୍ରେମ ଚାହାନ୍ତି । ତାଙ୍କ ଭାଷାରେ – ‘ଖୁଦା କା ଇଶ୍ମ ହୈ ଇଶ କେ ରସୁଲିଲ୍ଲା ହାଃ କହତେ ହୈ ୟେ ୱହ ମଞ୍ଜିଲ ହୈ ସବ୍ ଜିସ୍କୁ ଫନାଫିଲ୍ଲା କହତେ ହୈ।’ ସେ ଉର୍ଦ୍ଦୁ ଅକ୍ଷରରେ ପୁସ୍ତକ ପ୍ରକାଶନ ପାଇଁ ପ୍ରଥମେ ଛାପାଖାନା ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ। ବେତାର ଗୀତିକାର ନରସିଂହ ମହାପାତ୍ର, ଭଗବାନ ନାୟକ ବର୍ମା, ଡଃ କୀର୍ତ୍ତନ ନାରାୟଣ ପାଢ଼ୀ, ଡଃ ଖଗେନ୍ଦ୍ରନାଥ ମଲ୍ଲିକ, ଅପୂର୍ବ ରଞ୍ଜନ ରାୟ, ଇଂ ଅରୁଣ କୁମାର ପାତ୍ର, ନିର୍ମଳ ରାଉତ, ପିତାମ୍ବର ମିଶ୍ର, ଇଂ ଅଭୟ ସୂତାର। ନାଟକ ଓ ଅଭିନୟ ଶ୍ୟାମସୁନ୍ଦର ମହାପାତ୍ର, ଗଣକବି ବୈଷ୍ଣବ ପାଣି, ପଲ୍ଲୀ କବି କୃଷ୍ଣପ୍ରସାଦ ବେହେରା, ନାଟ୍ୟାଚାର୍ଯ୍ୟ ରଘୁନାଥ ପଣ୍ଡା, ନାଟ୍ୟ ଭୁଷଣ ଉମାକାନ୍ତ ବେହେରା, ନବ କିଶୋର ବେହେରା, ସୁଧାଂଶୁ ଶେଖର ନାୟକ ଇତ୍ୟାଦି ଏ ଦିଗରେ ଅଗ୍ର ସ୍ମରଣୀୟ। ରାଜନୀତିଜ୍ଞ ମୌଲବି ଅବଦୁସ୍ ଶୋଭନ୍ ଖାଁ, ଭଦ୍ରକରୁ ପ୍ରଥମ ମନ୍ତ୍ରୀ ଯିଏକି ଏକ ସମୟରେ ରାଜସ୍ୱ, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ଆଇନ ଓ ବାଣିଜ୍ୟ ବିଭାଗ ପାଇଥିଲେ। ଡଃ ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବ – ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ପ୍ରଧାନ ମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ। ନୀଳମଣି ରାଉତରାୟ ଓ ନବକୃଷ୍ଣ ଚୌଧୁରୀ – ପୂର୍ବତନ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଭାଗବତ ସାହୁ – ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିବାରେ ଭଦ୍ରକରୁ ପ୍ରଥମ। ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲାର ସରକାରୀ ସାଇଟ ଉତ୍କଳ ପ୍ରସଙ୍ଗ ମଇ ୨୦୧୧ - ଓଡ଼ିଶାର ସଂସ୍କୃତି ଓ ଭଦ୍ରକ-ଡଃ ନରହରି ବେହେରା ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲା	bhadraka jillā oḍa଼iśāra eka praśāsanika jillā \| ehāra nāma bhadraka saharaku nei nāmita hoichi \| 1 aprela 1993re ehā bāleśୱra jillāru alagā hoi eka nūā jillāre pariṇata helā \| ehāra sarbamoṭa āẏatana 2677 barga kimi \| ehā rājadhānī bhubaneśୱraṭhāru 125 kimi dūrare abasthita \| bhūgoḻa mukhẏa nadī o śākhānadī baitaraṇī, sāḻandī, mantei, kharasrotā(kharsuā) janasaṃkhẏā 2011 janagaṇanā anusāre, bhadraka jillāra moṭa lokasaṃkhẏā 15,06,522 \| ethimadhẏaru grāmāñcaḻare 13,20,766 o saharāñcaḻare 1,85,756 loka bāsa karanti \| puruṣa: 7,60,591 mahiḻā: 7,45,931 cha barṣaru kama: 1,76,793 sākṣaratā hāra 83.25% puruṣa: 89.92% mahiḻā: 76.49% saṃskṛti jaina dharma bhadrakara sāṃskṛtika paramparāra cihna pārśୱnātha(khrī.pū.820-750)ṅka samaẏaru miḻithāe\| pārśୱnātha dharmapracāra pāi~ kopakaṭaka bā ādhunikakupārīku āsithile\| carampā antargata rahaṇiāra baḍa଼ pokharī cāri pākhare cabiśa tīrthaṅkaraṅka mūrtti sthāpita hoithilā\| sehi mūrttiguḍa଼ika madhẏaru ajitanātha, śāntinātha, ṛṣabhanātha o barddhamāna mahābīraṅka mūrtti barttamāna oḍa଼iśā rājẏa saṃgrahāḻaẏare saṃrakṣita\| tebe e pokharī kūḻare ebe madhẏa pārśୱnāthaṅkara mūrtti dekhibāku miḻe\| bauddha dharma bhadraka antargata dhāmanagarara mūḻanāma dhammanagara\| dhamma heuchi bauddha dharmare dharmara paryẏāẏabācī\| se samaẏara prasiddha bauddhapīṭhara khaḍa଼iāḻa añcaḻaru saṃgṛhita biśāḻa buddhamūrtti ebe oḍa଼iśā rājẏa saṃgrahāḻaẏare rahichi\| bhadrakara bāudapura nā~ bauddharu āsichi\| dhāmanagarara musalamāna bastisthita mantrabāsuḻi bauddhadharmara abalokiteśୱra boli kehi kehi mata dianti\| mogala o marahaṭṭā prabhāba sehipari jānugañja marahaṭṭā śāsaka jānojīṅka nā~ru āsichi boli keteka gabeṣaka mata dianti\| mogala o marahaṭṭā śāsakamāne semānaṅka śāsana kāḻare bhadrakare aneka jana hitakara kāryẏa karithile\| indorara rāṇī ahalẏābāī purī yātrā karibābeḻe gosei~ śāśuṅka nimitta eka baḍa଼ pokharī khoḻāithile\| ehāku rāṇī talāୱ kuhāyāuthilā\| bhadraka nikaṭastha ebekāra rāṇītāla sehi rāṇītalāୱru āsichi\| dhāmanagarare mahahaṭṭā śāsaka jagu paṇḍitaṅka nāmānusāre jagusāgara pokharī rahichi\| hindu dharma mirjāpura o chaḍa଼āka mahalāre rājā puruṣottama debaṅka mantrī bidẏādhara khoḻāithibā pokharī tāṅka nāmānusāre bidẏādhara pokharī boli paricita\| 1514 khrīṣṭābdare śrīcaitanẏa purīru pratẏābarttana kari bidẏābācaspati nāmaka jaṇe dharmayājakaṅka ghare pāñcadina abasthāna karithile\| ehi santhaṅka mane pakāibāpāi~ gā~ṭira nāma santhiā hoichi\| se chāḍa଼iyāithibā kanthāṭiku śraddhāḻumāne ebebi sehi gā~re rakhi pūjā karuchanti\| śrīcaitanẏaṅka pādukā nikaṭastha kuā~sa grāmare ebe bi pūjā pāuchi\| ehā e añcaḻara lokamānaṅkara sādhu santhamānaṅka prati śraddhā o sammānabhābara nidarśana\| 1864 khrīṣṭābdare purī rāmānuja maṭhara mahantaṅka śikṣāguru rāmāẏaṇa dāsa bṛndābana yibā bāṭare sāḻandī nadī kūḻare bhaktamānaṅka bhakti dekhi bihୱḻa hoi yāithile\| tāṅka pāi~ mahante seṭhāre sadābartta maṭha sthāpana karithile\| 1888 khrīṣṭābda nabhembara 20 tārikhare mā sāradā debī jaḻapathare cāndabāli āsithile\| punarbāra 1910re se rāmeśୱra yibā bāṭare bhadrakara koṭhāraṭhāre duimāsa abasthāna karithile\| śikha dharma ṣoḍa଼śa śatābdīre guru nānaka purī yibā bāṭare bhadrakare abasthāna kari saṃgha (saṅghata)re bhāganeithile\| tadanusāre se añcaḻaku saṃgata kahibā sahita nānaka ḍa଼ihi boli madhẏa kuhāyāe\| eṭhāre eka gurudୱārā madhẏa sthāpanā karā yāiachi\| musalamāna dharma 1575 khrīṣṭābda aprela 12 tārikhare ākabara bhadrakaku eka sୱtantra ḍibhijana (sarkāra) hisābare ghoṣaṇā karithile\| kaṭaka ḍibhijanaṭi dāudaṅka aktiārare thilābeḻe bhadraka o bāleśୱra ḍibhijana mogalaṅka adhīnare thilā\| todaramalla bhadrakare chāuṇi pakāi bandobasta kāryẏa caḻāithile\| āuraṅgajebaṅka samaẏare kadambabeḍa଼ā (kuā~sa)re idgāha nirmāṇa hoithilā\| aitihẏa bhadrakara bhadrakāḻī mandira, bhadrakara mukhẏa śaktipīṭha\| āraḍa଼isthita ākhaṇḍaḻamaṇī mandira, bhadrakara mukhẏa śaibapīṭha\| māḻiaruā gā~, brahmapura grāma pañcāẏata, prasiddha mā kuṇḍikāḻī mandiraॐ mā kuṇḍikāḻī pīṭha \| bhadraka sahararu pūrbaku mātra sāta kimi dūra \| rājẏara bibhinna sthānaru pratẏeka amābāsẏāre nijara mānasika pūraṇa pāi~ dhāi~ āsanti\| yogāyoga - 9439067805 ( aśoka kumāra beherā) pāḻiā bindhāsthita birañci nārāẏaṇa sūryẏa mandira bhadrakara sūryẏopāsanāra eka prasiddha kṣetra\| kuhāyāe bhagabāna śrīkṛṣṇaṅka putra śāmba kuṣṭha rogaru mukti pāibāpāi~ eṭhāre sūryẏaṅku upāsanā karithile\| sei biśୱāsara nidarśana sୱrūpa agirā punei~ paradina eṭhāre guṇḍuṇiyātrā anuṣṭhita hue\| carmarogaru rakṣākaribāku loke ṭhākuraṅku phulachatā o phulabiñcaṇā dei prārthanā karithānti\| eṭhi sūryẏanārāẏaṇaṅka bigraha caturmūkha hoithibāru kehi kehi ehāṅku brahmā boli kahithānti\| samagra bhāratare emiti mandira biraḻa\| dhāmarāra dhāmareī mandira brāhmaṇa, bauddha o śābarī saṃskṛtira smṛti bahana kare\| ehāchaḍa଼ā dapānāhākāṇi mandira, kāupurara sītākuṇḍa, maṭhasāhira dakṣiṇeśୱra mandira, bāsudebapura thānā antargata paḍha଼uā~ grāmare aṣṭabhūjā durgāmaṇḍapa, bāsudebapurara prasannadeba jīu mandira, rādhākṛṣṇa mandira carampāra hanumāna sāhi, erei~ o sāhāpurasthita hanumāna mandira, ādi bhadraka añcaḻara dharma bhābanāra bārttā bāhaka\| bhadrakara kuā~sagrāmastha jagannātha mandirara sୱtantratā heuchi ye ehāku las eñjelasra juliāna pārkara nāmaka jaṇe aṇahindu bideśī ehāku sthāpana karichanti\| juliāna ātmatattୱ dāsa o māḻinī dāsaṅkara pāḻita putra hoithile\| bhārataku āsibā pare se jāhnabī nitāi dāsa nāmare paricita ihoithile\| purī śrīmandirare aṇahindumānaṅkara prabeśa niṣedha hoithibāru se eṭhāre 16phuṭa uccara jagannātha, 15 phuṭa uccara baḻabhadra o 7 phuṭa uccara subhadrā bigraha baidika rītire 2005 masihā me 22re sthāpana karāithile\| adẏābat sehi bigrahamāne sehi mandirare yathābidhi pūjita heu achanti\| oḍa଼iśāra bhāgabata ṭuṅgī paramparā abalupta heiāsuthilā beḻe eṭhākāra kismata kṛṣṇapura grāmare e paramparā ebebi jībita achi\| bhadraka jillāra pīrahāṭa añcaḻa aitihẏapūrna\| pīrahāṭa kāḻī paḍiāṭhāre thibā gāndhī pratimūrtti ehi añcaḻara sୱādhīnatā saṃgrāmīṅka sākṣī\| bārabāṭiā grāmara āẏojita heuthibā durgāpūjā 400 barṣara puruṇā\| śikṣā e jillāre śikṣāra nia~ paḍa଼ichi sana1882ṭhāru\| koṭhāra jamidāra nimāi~ caraṇa boṣa bāgurāiṭhāre duiṭi bharṇṇakulāra o anẏa keteka śikṣānurāgī gujidaraḍa଼āṭhāre goṭie prāthamika bidẏāḻaẏa sthāpanā karithile\| musalamāna jamidāra miā~ munsī śekha abadula ganī orapha pañcumaāṅka tattୱābadhānare bhadraka puruṇābajārasthita nija uāsare eka māinara skula sthāpana karithile\| parabarttī samaẏare tāhā bhadraka jillā skulare pariṇata hoichi\| 1934re harekṛṣṇa mahatābaṅka tattୱābadhānare āgarapaḍa଼āre kṛṣṇacaraṇa bidẏāmandira sthāpita hoithilā\|1942re nārāẏaṇa candra hāiskula, bindumādhaba bāgurāi hāiskula, 1943re popasiṃ māinara skula, yāhā 1959re sarakālī bāḻikā uccabidẏāḻaẏara mānẏatā lābha kalā 1948 masihā julāi 6 tārikhare bhadrakare prathama o oḍa଼iśāre dୱitīẏa bṛhattama bhadraka mahābidẏāḻaẏa sthāpita hoithilā\| barttamāna suddhā bhadrakare 916ṭi prāthamika bidẏāḻaẏa, 505ṭi madhẏaiṃrājī bidẏāḻaẏa, 305ṭi uccabidẏāḻaẏa, 7ṭi mahiḻā mahābidẏāḻaẏa sarakārī sୱīkṛti lābha karichanti\| ehā bẏatīta bahu bidẏāḻaẏa o mahābidẏāḻaẏa ebe bi sୱīkṛti pāināhi~\| paramparā gopāḻaṅka ugāḻa o lauḍa଼i kheḻa gopāḻa sampradāẏara loke doḻa pūrṇṇamīra pūrbadinaru kumbha pūjā kari rādhākṛṣṇa upāsanā sahita gopāḻaṅka ugāḻa o lauḍa଼i kheḻa (bāḍa଼i kheḻa) pradarśana karithānti\| ei bāḍa଼ikheḻa oḍa଼iśāra eka biluptaprāẏa sāmarika kaḻā\| mahāpuruṣa acẏutānandaṅka racita gopāḻaṅka ugāḻare gūḍha଼ ādhẏātmika praśnara saraḻa uttara rasamaẏa saṅgīta chandare beś upabhogẏa\| ehi utsaba sābaraṅga, cuḍa଼ṅgapurara raṅgaḍha଼āu, bāsudebapura, kismata kṛṣṇapura, dhāmanagara ādi añcaḻare jākajamakare pāḻita hoithāe\| bāsudebapurara ‘śrīgopāḻa ogāḻa samiti’ o ‘rādhāmādhaba yādaba samiti’ oḍa଼iśā bāhāre bibhinna samaẏare lauḍa଼ikheḻa pradarśana kari puraskṛta hoichanti\| guṇḍiṇi yātrā birañci nārāẏaṇa mandira parisarare agnipūrṇṇimā dina āẏojita guṇḍuṇiyātrā eka bhinna meḻā\| bhūtakeḻi nāṭa bhadraka saharāñcaḻara kuā~sa nikaṭabarttī bāliaraḍa଼ā grāmare pāḻita heuthibā ‘bhūtakeḻi nāṭa’ purāṇa barṇṇita kṛṣṇalīḻāra ādhārare pāḻana karāyāe\| kare\| rādhā o kṛṣṇaṅka miḻanare pratibandhaka heuthibā śāśu o naṇandaṅku ḍa଼rāibā pāi~ kṛṣṇa māẏā bhūta sṛṣṭi karithānti\| rādhā, kṛṣṇa o gopīmānaṅkara pratimūrttiku birāṭa śobhāyātrāre lokamāne neithānti\| jaṇe loka muṇḍare bhūta citrita hāṇḍi rakhi ḍha଼ola mahurīra tāḻe tāḻe uddaṇḍa nṛtẏa paribeṣaṇa karithāe\| epari nāṭa samagra oḍa଼iśāre biraḻa\| muni pūjā saṃsāratẏāgī athaca saṃsārara hitaiṣī o hitānୱeṣī muni ṛṣimānaṅku pūjā karibāra niārā paramparā bhadrakara bibhinna grāmāñcaḻare ati prācīna\| makara saṃkrānti ehāra nidhāryẏa tithi\| erei~ grāma pañcāẏatara kuntaḻāṭhāre ehā mahāsamārohare pāḻana karāyāe\| bāliyātrā kārttika pūrṇṇimāre cāndabāli, cūḍa଼āmaṇi o bāudapurare sādhaba puara smṛtiku mane pakāibāpāi~ bāliyātrā sātadinabẏāpi pāḻana karāyāe\| rāsayātrā kārttika pūrṇṇimāṭhāru sāhāḍa଼āgrāmare rāsayātrā pāḻana karāyāe\| rāsalīḻā o nābakeḻi ādi ei yātrāra mukhẏa aṅga\| caḍha଼eẏā caḍha଼eẏāṇī nāca grāmīṇa caritra citraṇa pūrbaka gadẏa o padẏamaẏa saṃḻāpare hāsẏarasa paribeṣaṇa karāyāe\| sehipari nijaku eka paurāṇika caritrarūpe citrita kari kaḻākāramāne bahurūpā nāca prastuta karithānti\| kaṇḍhei nāca kaṇḍheire kaḻāsūtā lagāi āṅguḻi cāḻanādୱārā aneka prakārara prasaṅgaku citraṇa karāyāe\| mukhẏataḥ baiṣṇabamāne ghāṭa pāra hoi rādhā mathurāku yibā, kṛṣṇa ghāṭa saudā māgibā, rādhākṛṣṇaṅkara miḻana hebā prabhṛti ei nāṭara mukhẏa biṣaẏa\| tāmasā tāmasā heuchi oḍa଼iśāra saṃskṛtiku bhadrakara nijasୱ abadāna\| kabi baṃśīballabha gosୱāmī ei tāmasāra sraṣṭā\| ehā heuchi mogala śāsana kāḻara sāmājika abasthāra nichaka citraṇa\| mogala tāmasā, bhīla tāmasā, phakira tāmasā, lolina bāī tāmasā ādi se racanā karithile\| ethi madhẏaru mogala tāmasā oḍa଼iśā prasiddha\| caitra māsare śiba mandirare ehi tāmasā abhinīta heuthibāru ehāku caiti tāmasā madhẏa kuhāyāe\| mogala tāmasā: ethire mogalamānaṅkara śoṣaṇa, atẏācāra, biḻāsa bẏasanara citraṇa hoichi\| bhīla tāmasā : jaṇe brāhmaṇa tīrthāṭanare yibā samaẏare bāṭare eka bhīlaku bheṭanti\| se brāhmaṇaṅku luṭa karibāku prathame ceṣṭā kale madhẏa parabarttī samaẏare tāṅka saṃsparśare āsi puṇẏātmāre pariṇata hoichi\| phakira tāmasā : jaṇe musalamāna phakiraṅkara kāhāṇī, ye bibhinna sthāna bhramaṇa kari aneka kathā śikhichanti o pariśeṣare nija patnī sahita miḻita hoichanti\| yogī tāmasā : jaṇe yogīra jībanaku prāñjaḻa bhābare citrita karāyāichi\| rādhākṛṣṇa tāmasā : mūralī haraṇa o bastra haraṇa ādi prasaṅgara barṇṇanā karāyāichi\| cauḍa଼ā tāmasā : mehentaramānaṅkara niśāsebana o mehentarāṇīmānaṅka sahita miḻita hebāra biṣaẏa\| lolina bāī tāmasā bā lolina majābāi tāmasā: dui jaṇa gaṇikāṅka sahita mogalamānaṅkara samparkara barṇṇanā\| oṣābrata koili oṣā : suā~ grāmare pāḻana karāyāe\| caitramāsa śukḻapakṣare sātadina bẏāpi koilira duiṭi māṭi mūrttiku kuā~rīmāne pūjā karithānti o mārkaṇḍa dāsaṅka keśaba koili gāna karithānti\| suāṅga buḍa଼: kumārīmāne pāḻana karithānti\| doḻasāhi, jhāḍa଼paḍā, kuā~rapura, muḍasāhi, baḍheibāḍa, nūāśāsana, śaṅkarapura o khaṇḍapaḍa଼ā prabhṛti gā~re ehā pāḻana karāyāithāe\| kumārīmāne sāṅgahoi bālukā sthāpana kari gaurī pūjā karithānti\| anẏānẏa añcaḻa pari bhadrakare khudurukuṇī oṣā, jahni oṣā, akṣaẏa tṛtīẏā, sābitrī amābasẏā, bāṭaoṣā ādi pāḻana karāyāe\| dୱitīẏā oṣā bā dūtī bāhana oṣā bhadrakara bibhinna sthānare pāḻita hoithāe\| ehi oṣāre santānamānaṅkara dīrghajībana kāmanā kari mahiḻāmāne upabāsa karithānti\| bhādrabamāsa mūḻāṣṭamīre pokharī tuṭhare bālile kumbhīra kari pūjārccanā karithānti\| narendrapura grāmare caitra pūrṇṇimā dina pāṭaṇa maṅgaḻāṅka nikaṭare pāṭuā nāca, ghoḍānāca ādi anuṣṭhita hue\| rāma, sītā o lakṣṇaṇaṅku naukāre basāi nābapūjā karāyāe\| bhadrakara prāẏa sabu gā~re ghoḍa଼ānāca, pāṭuā nāca o uḍa଼āṇa parba (yāhā caḍa଼kaparbapari) (nija dehare kaṇṭā phoḍa଼i jhulibā) ādi pāḻana karāyāe\| pālā o dāsa kāṭhiā pālā o dāsakāṭhiā pari lokakaḻāre bhadraka jillā samṛddha\| paurāṇika ākhẏāna sahita sāmpratika loka caḻaṇira miśraṇa kari manorañjaka ḍha଼ṅgare paribeṣaṇa karibā ei lokakaḻāra biśeṣattୱ\| satẏapīra pālā bhadrakara satẏapīra pālāra najira sārā deśare dekhibāru miḻe nāhi~\| ehā hindu o musalamāna saṃskṛtira samanୱẏa pratiṣṭhā karithāe\| sādhāraṇataḥ nabajātakara ekoiśiā (janmara ekoiśa dina)re athabā kāhāri janmadinare ehā āẏojita hoithāe\| ehāra biśeṣattୱ heuchi jaṇe musalamāna sampradāẏara bẏakti hindu paramparā anusāre kaḻasa o cāmara sthāpanā kari pañcadebatā pūjā karithāe o anẏa debadebīṅkara bandanā gāithāe, naibedẏa arpaṇa karithāe\| kaḻākāra upādhiprāpta pālāgāẏaka : aniruddha pāṇigrāhī, bhaṇḍārīpokharī, gāẏaka bhūṣaṇa karuṇāsindhu nāẏaka, dhuṣurī, yie oḍa଼iśā o oḍa଼iśā bāhāre pālā paribeṣaṇa karichanti\| padmapurara dṛṣṭihīna pālāgāẏaka amara nāẏaka, gopabandhu dāsa, rāhāñja, duḥśāsana bārika, carampā, dhrubacaraṇa senāpati, mañjurī roḍa\| dāsakāṭhiāre bhadraka jillāru yeu~ ketejaṇa pratibhāśāḻī nija kṛtitୱra paricaẏa deichanti, semānaṅka bhitaru rāṇītālara rabīndra bārika o kuruā grāmare bhāgirathī bārika anẏatama\| āśrama o anuṣṭhāna harekṛṣṇa mahatābaṅkadୱārā 1931 masihāre āgarapaḍa଼āṭhāre gāndhī karmamandira gujarāṭara biśiṣṭa gāndhibādī jībanarāma kalẏāṇajī koṭhārīṅka dānare garadapurara gāndhī bāḻāśrama bhaṇḍārīpokharīra kumbhāriā āśrama sāhitẏa saṃskṛti o kaḻāra bikāśa pāi~ gaḍha଼i uṭhithibā anẏānẏa anuṣṭhāna: cāndabālira pūjẏapūjā saṃsada, bhadraka pūjẏapūjā saṃsada, bhadraka sāhitẏa saṃskṛti pariṣada, rāmeśୱra sāhitẏa saṃsada, rāndiā, carampā sāhitẏa saṃskṛti mañca, rāṇītāla sāhitẏa saṃskṛti pariṣada, cintā o cetanā, śāradā bihāra ṭraṣṭa, bhadraka lekhaka sāmmukhẏa, bhadraka gabeṣaṇā pariṣada itẏādi\| paryẏaṭana sthaḻa rakta tīrtha irama, bāsudebapura, ehāku oḍa଼iśāra jāliānāୱālābāga boli madhẏa kuhāyāe\| eṭhāre pākhāpākhi 30 jaṇa sୱādhīnatā saṃgrāmī briṭiśa sarakāra birodhare laḍha଼i sୱādhīnatā pāi~ prāṇa baḻi deithile \| ākhaṇḍaḻamaṇi mandira, āraḍa଼i sindukeśୱra mandira, aṇijo cāndabāli dhāmareī mandira dhāmarā prasanna khemeśୱra mandira, bāsudebapura ø makara meḻā - bāhādula nagara ø mā kāḻītrā pīṭha - bārikapura dhāmanagarasthita hojura mojāhid-e-millata bābā (khānakā saripha pīṭha) bhadraka cāndabāli roḍa sarakāra nagarasthita khānakā saripha pīṭha (baḍa଼ sarakāra bābā ebaṃ sāna sarakāra bābā)ṅka pīṭhaku deśara koṇa anukoṇaru aneka bhakta āsanti\| śiḻpa phekara: ehā deśara eka pramukha pherokroma utpādana karuthibā kārakhānā\| bhabiṣẏata kāryẏa yojanā bhadraka jillāra dhāmarāra cāriḍa଼ihāṭhāre oḍa଼iśāra prathama jāhāja tiāri kārakhānā pratiṣṭhita hebāra achi\| ehā pūrbabhāratera prathama prāibheṭa saṃsthā heba\| apijaẏa surendra grupa o bhārata sipaẏārḍa limiṭeḍ ehi ādhunikatama jāhāja tiāri kārakhānāku 2200koṭi ṭaṅkāra puñji biniyoga kari miḻita bhābe gaḍhibe\| ehi prakaḻpara prathama paryẏāẏare 900 koṭi ṭaṅkā bẏaẏa karāyiba boli aṭakaḻa hoichi\| bhadrakare 4800 koṭi ṭaṅkāra 1100 megāୱāṭ śakti sampanna kārakhānā prastuti pāi~ biśākhā prastāba deichi\| ୱelaspana pāୱāra eṇḍa ṣṭil liḥ. dhāmarāṭhāre eka lauha pariśodhana kendra pratiṣṭhā karibāra prastāba deiichanti\| ehi kampānī āgaru 6103.80 koṭi ṭaṅkāra eka iṣpāta kārakhānā ṭāṅgīṭhāre pratiṣṭhā karibāpāi~ āgaru mañjuri pāi sārichanti\| mahāna bẏaktibiśeṣa sādhusantha nāmācāryẏa baiṣṇaba naṇḍā bābā, yāhāṅka jībana aneka alaukika kimbadantīre paripūrṇṇa\| pañcuṭikri o ugratarāre tāṅkara duiṭi āśrama rahichi\| se śrīcaitanẏa o prabhu nitẏānandaṅka sampradāẏara\| gobindadāsa bābājī mahammada habibura rahemāna mojāhida-e-millata, dhāmanagarara eka sāmanta paribārare janmita, kintu jagatara uddhāra ebaṃ loka kalẏāṇa pāi~ sabukichi tẏāga kari jana sebā āu śikṣādānare jībanaku janahitare utsarga karithile\| sarakāra saẏada nasima akhatara kādarī baḍa଼ sarakāra bābā bihāra pradeśaru āsithile\| bhadraka sahara antargata isaphapura maujā antargata sekhasāhi añcaḻare eka jirajinna masajidaku punaruddhāra kari seṭhāre abasthāpana kari prateha nijara alaukika śaktidୱārā aneka lokaṅka sebā karuthile\| jāti, dharma, barṇṇa, gotra nirbiśeṣare samaste tāṅka āśīrbāda pāuthile ebaṃ bhakta mane tāṅku śraddhāre baḍa଼ sarakāra bābā boli sambodhita karuthile\| sarakāra saẏada osim akhatara kādarī sāna sarakāra bābā baḍa଼ sarakāra bābāṅka sāna bhāiṅku samaste sāna sarakāra bābā boli sambodhita karuthile\| se urddhu sāhitẏara sādhanāre nija jībanaku utsarga karithile\| se sarbadā yuba pīḍha଼i mānaṅku samasta kṣetrare āgaku āsibā pāi~ preraṇā deuthile\| tāṅka matare śikṣāra grahaṇa karibā heuchi pratiṭi maṇiṣara sarbaśreṣṭha karttabẏa\| se tāṅka jībana kāḻare aneka saṃgaṭhana, anuṣṭhāna, itẏādi gaṭhana karithile, tanmadhẏaru akhiḻa bhāratīẏa duḥkhī samāja, bhadraka eḍukesana phoram (BEF) anẏatama\| akhiḻa bhāratīẏa duḥkhī samāja ānukulẏare eka āmbulānsa sebā, prati barṣa sāna sarakāra bābāṅka janma dina (24 jānuārī)re bhadraka, bāleśୱra, sora, ādi añcaḻare raktadāna śibira anuṣṭhita karāyāuachi\| tāṅka samādhi (majāra saripha) bhadraka sarakāra nagaraṭhāre abasthita\| sୱādhīnatā saṃgrāmī pramukha sୱādhīnatā saṃgrāmīmāne hele- harekṛṣṇa mahatāba, mahammada haniph, nīḻamaṇi rāutarāẏa, gokuḻānda mahānti, cakradhara beherā, bhāgabata sāhu, mūralīdhara jenā, rāmacandra behurā, hṛdānanda mallika, kamaḻākānta kara, gauracandra mahāpātra, gaurāṅga caraṇa mahānti, munasī abadula gani\| kaḻākāra bibhinna kaḻā kṣetrare bhadraka adhibāsīmānaṅkara dāna atuḻanīẏa\| e digare keteka biśeṣa bẏakti biśeṣaṅka nāma nimnare diāgalā: mohana sundara deba gosୱāmī: oḍa଼iśāra prathama kathācitra sītā bibāha (1934-36)ra prayojaka\| udaẏanātha sāhu : ekaka abhinaẏa\| subāṣa dāsa : saṅgīta kṣetre jātīẏa o āntarjātīẏa starare khẏāti sampanna\| subāsarāma saṅgītakāra o pañcānana nāẏaka : ādhunika gītikāra\| manamohana sābata, jagabandhu sāhu, muralīdhara giri, banamāḻī seṭhī, praphulla nāẏaka, rudramādhaba bārika : saṃgīta sādhaka nirañjana nāẏaka : nṛtẏa rāmahari mahānti: sitāra nārāẏaṇa candra sāhu : tabalā harihara sāhu : behelā citraśiḻpī rabinārāẏaṇa nāẏaka – dharmapada puraskāra prāpta anẏānẏa citra śiḻpīmāne hele nijāma, kaḻāśikṣaka aśoka kumāra mahānti, suśānta kumāra nāẏaka o cuḍa଼āmaṇi\| dillīpa khuṇṭiā: bẏaṅgacitra śiḻpī sāhitẏika goṭie nāṭakare hindī, urddu o baṅgaḻā bhāṣā praẏoga kari samagra bhāratare adୱitīẏa kabi bhābare paricita baṃśī ballabha gosୱāmī\| āu ketejaṇa āgadhāḍa଼ira sāhitẏa kāramāne hele, kabiśekhara cintāmaṇi mahānti, cāraṇakabi bāñchānidhi mahānti, kāntakabi lakṣmīkānta mahāpātra, nitẏānanda mahāpātra, gauracandra mahāpātra, harekṛṣṇa mahatāba, pothi biśārada nīḻamaṇi miśra, kṛṣṇa caraṇa beherā\| urddu sāhitẏare prabīṇa saṃskārabādī o iśୱrabiśୱāsī kabi hājimaulā bakhas (khrī:1858) lekhichanti, dharma-barṇṇa nirbiśeṣare īśୱra samastaṅku prema karanti o samastaṅkaṭhāru prema cāhānti \| tāṅka bhāṣāre – ‘khudā kā iśma hai iśa ke rasulillā hāḥ kahate hai ẏe ୱha mañjila hai sab jisku phanāphillā kahate hai\|’ se urddu akṣarare pustaka prakāśana pāi~ prathame chāpākhānā sthāpana karithile\| betāra gītikāra narasiṃha mahāpātra, bhagabāna nāẏaka barmā, ḍaḥ kīrttana nārāẏaṇa pāḍha଼ī, ḍaḥ khagendranātha mallika, apūrba rañjana rāẏa, iṃ aruṇa kumāra pātra, nirmaḻa rāuta, pitāmbara miśra, iṃ abhaẏa sūtāra\| nāṭaka o abhinaẏa śẏāmasundara mahāpātra, gaṇakabi baiṣṇaba pāṇi, pallī kabi kṛṣṇaprasāda beherā, nāṭẏācāryẏa raghunātha paṇḍā, nāṭẏa bhuṣaṇa umākānta beherā, naba kiśora beherā, sudhāṃśu śekhara nāẏaka itẏādi e digare agra smaraṇīẏa\| rājanītijña maulabi abadus śobhan khā~, bhadrakaru prathama mantrī yieki eka samaẏare rājasୱ, sୱāsthẏa, āina o bāṇijẏa bibhāga pāithile\| ḍaḥ harekṛṣṇa mahatāba – oḍa଼iśāra prathama pradhāna mantrī o mukhẏamantrī\| nīḻamaṇi rāutarāẏa o nabakṛṣṇa caudhurī – pūrbatana mukhẏamantrī bhāgabata sāhu – jātīẏa rājanītire aṃśagrahaṇa karibāre bhadrakaru prathama\| ādhāra adhika tathẏa bhadraka jillāra sarakārī sāiṭa utkaḻa prasaṅga mai 2011 - oḍa଼iśāra saṃskṛti o bhadraka-ḍaḥ narahari beherā bhadraka jillā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,123	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AD%E0%AC%A6%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%95%20%E0%AC%9C%E0%AC%BF%E0%AC%B2%E0%AD%8D%E0%AC%B2%E0%AC%BE	ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲା
ବରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲା ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପ୍ରଶାସନିକ ଜିଲ୍ଲା । ବରଗଡ଼ ଏହାର ପ୍ରଶାସନିକ ମୁଖ୍ୟ ସହର । ଅବସ୍ଥାନ ବରଗଡ଼ ଓଡ଼ିଶାର ପଶ୍ଚିମରେ ଅବସ୍ଥିତ ପଶ୍ଚିମରେ: ଛତିଶଗଡ଼ ରାଜ୍ୟ ଉତ୍ତରପୂର୍ବରେ: ସମ୍ବଲପୁର ଜିଲ୍ଲା ଦକ୍ଷିଣରେ: ବଲାଙ୍ଗୀର ଜିଲ୍ଲା ଓ ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ଜିଲ୍ଲା ଦକ୍ଷିଣ ପଶ୍ଚିମରେ: ନୂଆପଡ଼ା ଜିଲ୍ଲା ବିଶେଷତା ଆୟତନ: ୫୮୩୨ ବର୍ଗ ମି. ଲୋକସଂଖ୍ୟା: ୧,୩୪୫,୬୦୧ ଲୋକସଂଖ୍ୟା ଘନତା: କି.ମି. ପ୍ରତି ୨୩୧ ଜନସଂଖ୍ୟା ୨୦୧୧ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ, ବରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାର ମୋଟ ଲୋକସଂଖ୍ୟା ୧୪,୭୮,୮୩୩ \| ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ୧୩,୨୯,୧୨୫ ଓ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ୧,୪୯,୭୦୮ ଲୋକ ବାସ କରନ୍ତି \| ପୁରୁଷ: ୭,୪୮,୩୩୨ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ: ୬,୭୨,୦୦୪ ସହରାଞ୍ଚଳ: ୭୬,୩୨୮ ମହିଳା: ୭,୩୦,୫୦୧ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ: ୬,୫୭,୧୨୧ ସହରାଞ୍ଚଳ: ୭୩,୩୮୦ ଛ ବର୍ଷରୁ କମ: ୧,୫୬,୧୮୫ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ: ୧,୪୦,୬୪୮ ସହରାଞ୍ଚଳ: ୧୫,୫୩୭ ସାକ୍ଷରତା ହାର: ୭୫.୧୬% ପୁରୁଷ: ୮୪.୨୮% ମହିଳା: ୬୫.୮୪% ଏହି ଜିଲ୍ଲାଟି ଅବିଭକ୍ତ ସମ୍ବଲପୁରରୁ ବିଭକ୍ତ ହୋଇ ତିଆରି ହୋଇଛି । ମହାନଦୀ ଉପରେ ତିଆରି ହୀରାକୁଦ ବନ୍ଧରୁ ଜଳସେଚନ ଯୋଗୁଁ ଏହି ଜିଲ୍ଲାର ଉତ୍ତର ଅଧା ଧାନ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଶସ୍ୟ ଚାଷରେ କୃଷିବହୁଳ ।ବରଗଡ଼କୁ ଓଡ଼ିଶାର ଭାତ ହାନ୍ଡି ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ବରଗଡ଼ ଜିଲାର ଦୁଇଟି ସଦର-ମହକୁମା, ବରଗଡ଼ ଓ ପଦମପୁର ଓ ୧୨ଟି ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି (ବ୍ଲକ) ଅଛି । ସେଗୁଡିକ ହେଲା ବରଗଡ଼, ବରପାଲି, ଅତାବିରା, ଭେଡେନ, ସୋହେଲା, ବିଜେପୁର, ପଦମପୁର୍, ଗାଇସିଲେଟ, ପାଈକମାଲ, ଝାରବନ୍ଧ, ଆମ୍ବାଭୋନା ଏବଂ ଭଟଲି । ଏହି ଜିଲ୍ଲାର ଦର୍ଶନୀୟ ସ୍ଥାନମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ନୃସିଂହନାଥ ଅନ୍ୟତମ । ଏଠାରେ ତୟୋଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ନିର୍ମିତ ଏକ ବୈଷ୍ଣବ ମନ୍ଦିର ରହିଛି ଯେଉଁଠାରେ ଭଗବାନ ନୃସିଂହ ବିରାଡ଼ି ବା ମାର୍ଜାର ରୂପେ ପୁଜା ପାଇଥାନ୍ତି । ଦର୍ଶନୀୟ ସ୍ଥାନ ନୃସିଂହନାଥ ଚିଖିଡି ରାଜନୀତି ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ସରକାରୀ ଗୃହ ପୃଷ୍ଠା ନବରତ୍ନନିଉଜ ବରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲା	baragaḍa଼ jillā oḍa଼iśāra eka praśāsanika jillā \| baragaḍa଼ ehāra praśāsanika mukhẏa sahara \| abasthāna baragaḍa଼ oḍa଼iśāra paścimare abasthita paścimare: chatiśagaḍa଼ rājẏa uttarapūrbare: sambalapura jillā dakṣiṇare: balāṅgīra jillā o subarṇṇapura jillā dakṣiṇa paścimare: nūāpaḍa଼ā jillā biśeṣatā āẏatana: 5832 barga mi. lokasaṃkhẏā: 1,345,601 lokasaṃkhẏā ghanatā: ki.mi. prati 231 janasaṃkhẏā 2011 janagaṇanā anusāre, baragaḍa଼ jillāra moṭa lokasaṃkhẏā 14,78,833 \| ethimadhẏaru grāmāñcaḻare 13,29,125 o saharāñcaḻare 1,49,708 loka bāsa karanti \| puruṣa: 7,48,332 grāmāñcaḻa: 6,72,004 saharāñcaḻa: 76,328 mahiḻā: 7,30,501 grāmāñcaḻa: 6,57,121 saharāñcaḻa: 73,380 cha barṣaru kama: 1,56,185 grāmāñcaḻa: 1,40,648 saharāñcaḻa: 15,537 sākṣaratā hāra: 75.16% puruṣa: 84.28% mahiḻā: 65.84% ehi jillāṭi abibhakta sambalapuraru bibhakta hoi tiāri hoichi \| mahānadī upare tiāri hīrākuda bandharu jaḻasecana yogu~ ehi jillāra uttara adhā dhāna o anẏānẏa śasẏa cāṣare kṛṣibahuḻa \|baragaḍa଼ku oḍa଼iśāra bhāta hānḍi boli kuhāyāe\| baragaḍa଼ jilāra duiṭi sadara-mahakumā, baragaḍa଼ o padamapura o 12ṭi pañcāẏata samiti (blaka) achi \| seguḍika helā baragaḍa଼, barapāli, atābirā, bheḍena, sohelā, bijepura, padamapur, gāisileṭa, pāīkamāla, jhārabandha, āmbābhonā ebaṃ bhaṭali \| ehi jillāra darśanīẏa sthānamānaṅka madhẏare nṛsiṃhanātha anẏatama \| eṭhāre taẏodaśa śatābdīre nirmita eka baiṣṇaba mandira rahichi yeu~ṭhāre bhagabāna nṛsiṃha birāḍa଼i bā mārjāra rūpe pujā pāithānti \| darśanīẏa sthāna nṛsiṃhanātha cikhiḍi rājanīti ādhāra adhika tathẏa sarakārī gṛha pṛṣṭhā nabaratnaniuja baragaḍa଼ jillā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,125	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AC%E0%AC%B0%E0%AC%97%E0%AC%A1%E0%AC%BC%20%E0%AC%9C%E0%AC%BF%E0%AC%B2%E0%AD%8D%E0%AC%B2%E0%AC%BE	ବରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲା
ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲା ଓଡ଼ିଶାର ଦକ୍ଷିଣ ଭାଗରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ଜିଲ୍ଲା । ଏହା ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶର ସୀମାକୁ ଲାଗିଛି । ବ୍ରହ୍ମପୁର ଗଞ୍ଜାମର ସବୁଠୁ ଜନବହୁଳ ନଗର । ଏହା ସୂକ୍ଷ୍ମ କାରୁକାର୍ଯ୍ୟଭରା ପାଟ ଶାଢ଼ୀ ତିଆରି ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଏହି ଜିଲାର ପ୍ରଶାସନିକ ମୁଖ୍ୟ ଜାଗା ହେଲା ଛତ୍ରପୁର । ସଦର ମହକୁମାଗୁଡ଼ିକ ହେଲା, ବ୍ରହ୍ମପୁର, ଛତ୍ରପୁର ଓ ଭଞ୍ଜନଗର । ଭୂଗୋଳ ବିଶେଷ ତଥ୍ୟ ଆୟତନ: ୮୦୭୦.୬ ବର୍ଗ କି.ମି. ଅବସ୍ଥିତି ଦିଗବାରେଣି: । ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ଦକ୍ଷିଣ-ପଶ୍ଚିମ ଭାଗରେ, କୋରାପୁଟ ଜିଲ୍ଲା ନିକଟରେ ୧୯.୧୪' ଅକ୍ଷାଂଶ ଓ ୮୨.୩୨ ଦ୍ରାଘିମାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ସମୁଦ୍ର ପତନଠାରୁ ଏହାର ଉଚ୍ଚତା । ଜନସଂଖ୍ୟା ୨୦୧୧ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ, ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାର ମୋଟ ଲୋକସଂଖ୍ୟା ୩୫,୨୦,୧୫୧ । ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ୨୭,୫୩,୫୮୮ ଓ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ୭,୬୬,୫୬୩ ଲୋକ ବାସ କରନ୍ତି । ପୁରୁଷ: ୧୭,୭୭,୩୨୪ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ: ୧୩,୮୧,୦୫୧ ସହରାଞ୍ଚଳ: ୩,୯୬,୨୭୩ ମହିଳା: ୧୭,୪୨,୮୨୭ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ: ୧୩,୭୨,୫୩୭ ସହରାଞ୍ଚଳ: ୩,୭୦,୨୯୦ ଛ ବର୍ଷରୁ କମ: ୩,୯୭,୯୨୦ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ: ୩,୨୫,୩୫୯ ସହରାଞ୍ଚଳ: ୭୨,୫୬୧ ସାକ୍ଷରତା ହାର: ୭୧.୮୮% ପୁରୁଷ: ୮୧.୫୫% ମହିଳା: ୬୧.୮୪% ଇତିହାସ ଓ ସଂସ୍କୃତି ଗଞ୍ଜାମ ପ୍ରାଚୀନ ଦକ୍ଷିଣ କଳିଙ୍ଗ ପ୍ରଦେଶର ଏକ ଅଂଶବିଶେଷ ଥିଲା । ଅଶୋକ କଳିଙ୍ଗ ବିଜୟ କରି ଋଷିକୁଲ୍ୟା ନଦୀତଟସ୍ଥ ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାର ପୁରୁଷୋତ୍ତମପୁର ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଜଉଗଡ଼ଠାରେ ଏକ ଶିଳାଲିପି ଖୋଦନ କରିଥିଲେ । ଏଥିରୁ ଅନୁମିତ ହୁଏ ଯେ, ଗଞ୍ଜାମର ଅଞ୍ଚଳ ସମ୍ରାଟ ଅଶୋକଙ୍କ ଶାସନାଧୀନ ଥିଲା । ଅନେକ କାଳ ପରେ ୧୫୭୨ରେ ଗୋଲକୁଣ୍ଡା ସୁଲତାନ ଇବ୍ରାହୀମ କୁତାବସାହୀ ଚିଲିକା ହ୍ରଦଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଏକ ବିଶାଳ ଭୂଖଣ୍ଡକୁ ଦଖଲ କରିଥିଲେ, ଯାହା ଉତ୍ତର ସରକାର ନାମରେ ପରିଚିତ ଥିଲା । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଏ ଅଞ୍ଚଳକୁ ପାରସ୍ୟ ଭାଷାରେ ଗଂଜ୍-ଇ-ଆମ୍ (ସାଧାରଣ ବଜାର ସ୍ଥଳ) ନାମରେ ନାମିତ କରାଯାଇଥିଲା । ସାଧାରଣତଃ 'ଗଂଜ'ରୁ ଏହାର ସୃଷ୍ଟି ବୋଲି କୁହାଯାଏ ; ଗଂଜ ଅର୍ଥାତ୍ କୌଣସି ସ୍ଥାନ ବା ଅଞ୍ଚଳ । ଅନ୍ୟ ମତରେ ଗଂଜା ବା ଗଂଜ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହେଲା ଗୋଦାମ, ଭଣ୍ଡାର ଇତ୍ୟାଦି । ଅନ୍ୟ କେତେକ ଗବେଷକଙ୍କ ମତରେ ସପ୍ତମ ଶତାବ୍ଦୀ ବେଳର କଂଗୋଦ ଶବ୍ଦରୁ ଗଞ୍ଜାମ ହୋଇଛି । କଳିଙ୍ଗ ସୀମାରେ ସମତଳ ସମୁଦ୍ର ଉପକୂଳ ଅଞ୍ଚଳକୁ ନେଇ କଂଗୋଦ ରାଜ୍ୟ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା । ଶବ୍ଦଟି ପରିବର୍ତ୍ତନ କ୍ରମରେ କଂଗୋଦ > ଗଂଗୋଦ > ଗଂଗୋ > ଗଂଜୋ > ଗଂଜା > ଗଂଜାମ > ଗଞ୍ଜାମ ଏଭଳି ରୂପାନ୍ତରିତ ହୋଇଛି । ଶିକ୍ଷା ମହାରାଜା କୃଷ୍ଣ ଚନ୍ଦ୍ର ଗଜପତି ଭେଷଜ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ,ବ୍ରହ୍ମପୁର ବ୍ରହ୍ମପୁର ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ,ବ୍ରହ୍ମପୁର (ସ୍ଥାପିତ ୧୯୬୭) ଖଲ୍ଲିକୋଟ ସ୍ୱୟଂଶାସିତ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ବ୍ରହ୍ମପୁର ନେସ୍‌ନାଲ୍‌ ଇନ୍‌ଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟ ଅଫ ସାଇନ୍ସ ଆଣ୍ଡ ଟେକ୍ନୋଲୋଜି (ନିଷ୍ଟ୍),ବ୍ରହ୍ମପୁର ଲିଙ୍ଗରାଜ ଆଇନ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ,ବ୍ରହ୍ମପୁର ରାମ ଚନ୍ଦ୍ର ମର୍ଦରାଜ ବିଜ୍ଞାନ ମହା ବିଦ୍ୟାଳୟ,ଖଲ୍ଲିକୋଟ ଚାରୁ ଓ କଳା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ଖଲ୍ଲିକୋଟ ବିଭାଗ ଉପଖଣ୍ଡ (ସବ୍ ଡିଭିଜନ): (୦୩): ବ୍ରହ୍ମପୁର, ଛତ୍ରପୁର ଓ ଭଞ୍ଜନଗର ତହସିଲ: (୧୨): ବ୍ଳକ: (୨୨): ସହର: ୧୮ ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତ: ୪୭୫ ଗ୍ରାମ: ୩,୨୨୯ ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀ ଲୋକ ସଭା ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀ ବ୍ରହ୍ମପୁର ଆସ୍କା କନ୍ଧମାଳ ବିଧାନ ସଭା ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀ ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲା ଅନ୍ତର୍ଗତ ୧୩ଟି ବିଧାନ ସଭା ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀ ହେଉଛି: ଭଞ୍ଜନଗର (୧୨୩) ପୋଲସରା (୧୨୪) କବିସୂର୍ଯ୍ୟନଗର (୧୨୫) ଖଲିକୋଟ (୧୨୬) ଛତ୍ରପୁର (୧୨୭) ଆସ୍କା (୧୨୮) ସୋରଡ଼ା (୧୨୯) ସାନଖେମୁଣ୍ଡି (୧୩୦) ହିଞ୍ଜିଳି (୧୩୧) ଗୋପାଳପୁର (୧୩୨) ବ୍ରହ୍ମପୁର (୧୩୩) ଦିଗପହଣ୍ଡି (୧୩୪) ଚିକିଟି (୧୩୫) ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସ୍ଥଳୀ ଗୋପାଳପୁର ବେଳାଭୂମି ତାରାତାରିଣୀ ମନ୍ଦିର, ପୁରୁଷୋତ୍ତମପୁର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର, ଧରାକୋଟ ମହୁରୀ କାଳୁଆ ପଞ୍ଚମା ଶ୍ରୀ ଗଣେଷ, ବ୍ରହ୍ମପୁର ସିଦ୍ଧ ଭୈରବୀ ମନ୍ଦିର ଓ ସୁନାପୁର ବେଳାଭୂମି (ମନ୍ଦିରରୁ ୧୫ କିମି ଦୂର) କନକଦୁର୍ଗା ଠାକୁରାଣୀ ମନ୍ଦିର ବାଲୁଙ୍କେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ମାଉସୀ ମା ମନ୍ଦିର ରାମଣ୍ଡା ମୃଗ ବିହାର, ବୁଗୁଡ଼ା (କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗ ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ) ଭଞ୍ଜନଗର ଡ୍ୟାମ ବୁଢ଼ାଖୋଲ କଳିଙ୍ଗା ଘାଟୀ ଧବଳେଶ୍ୱର ତପ୍ତପାଣି ଜଳପ୍ରପାତ ଉପେନ୍ଦ୍ରନଗର (କୁଲାଡ଼, ଦୁର୍ଗ, ବ୍ୟାଘ୍ରଦେବୀ ମନ୍ଦିର, ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର) ଚନ୍ଦ୍ରଗିରି ବୌଦ୍ଧ ବିହାର ଜଉଗଡ଼ର ବୌଦ୍ଧ କୀର୍ତ୍ତି, ପାଣ୍ଡିଆ ନିର୍ମଳଝର, ଖଲ୍ଲିକୋଟ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର, ଖଲ୍ଲିକୋଟ ଶ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ଝାଡେଶ୍ୱର, ଖଲ୍ଲିକୋଟ ନାରାୟଣୀ ଖୋଲ, ଖଲ୍ଲିକୋଟ ମା ବଡ଼ରାଉଳ, ଖଲ୍ଲିକୋଟ ବରକୁଦା, ଖଲ୍ଲିକୋଟ ଶ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ଶକଳେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର, ବିକ୍ରମ ପୁର,ଖଲ୍ଲିକୋଟ ମା ନିଜ ବାନ୍କେଶ୍ୱରୀ ମନ୍ଦିର, ବି.ତୁରୁବୁଡି,ଦିଗପହଣ୍ଡି ବଟେଶ୍ୱର ମା ବାଳକୁମାରୀ ମନ୍ଦିର, ଚିକିଟି ମା ବ୍ରାଘ୍ୟଦେବୀ ମିନ୍ଦର , ପାତ୍ରପୁର ମହାନ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ କବିସମ୍ରାଟ ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ କବିସୂର୍ଯ୍ୟବଳଦେବ ରଥ ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ, ଓଡ଼ିଶାର ପୂର୍ବତନ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ସାର ଆନେପୁ ପର୍ଶୁରାମେଶ୍ୱର ପାତ୍ର ଭି.ଭି. ଗିରି, ଭାରତର ପୂର୍ବତନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଲକ୍ଷ୍ମଣ ନାୟକ ରଙ୍ଗନାଥ ଦାଶ ଚକରା ବିଷୋୟୀ ଦୋହରା ବିଷୋୟୀ ବିଶ୍ୱନାଥ ଦାସ, ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲା	gañjāma jillā oḍa଼iśāra dakṣiṇa bhāgare abasthita eka jillā \| ehā āndhra pradeśara sīmāku lāgichi \| brahmapura gañjāmara sabuṭhu janabahuḻa nagara \| ehā sūkṣma kārukāryẏabharā pāṭa śāḍha଼ī tiāri pāi~ prasiddha \| ehi jilāra praśāsanika mukhẏa jāgā helā chatrapura \| sadara mahakumāguḍa଼ika helā, brahmapura, chatrapura o bhañjanagara \| bhūgoḻa biśeṣa tathẏa āẏatana: 8070.6 barga ki.mi. abasthiti digabāreṇi: \| ehā oḍa଼iśāra dakṣiṇa-paścima bhāgare, korāpuṭa jillā nikaṭare 19.14' akṣāṃśa o 82.32 drāghimāre abasthita \| samudra patanaṭhāru ehāra uccatā \| janasaṃkhẏā 2011 janagaṇanā anusāre, gañjāma jillāra moṭa lokasaṃkhẏā 35,20,151 \| ethimadhẏaru grāmāñcaḻare 27,53,588 o saharāñcaḻare 7,66,563 loka bāsa karanti \| puruṣa: 17,77,324 grāmāñcaḻa: 13,81,051 saharāñcaḻa: 3,96,273 mahiḻā: 17,42,827 grāmāñcaḻa: 13,72,537 saharāñcaḻa: 3,70,290 cha barṣaru kama: 3,97,920 grāmāñcaḻa: 3,25,359 saharāñcaḻa: 72,561 sākṣaratā hāra: 71.88% puruṣa: 81.55% mahiḻā: 61.84% itihāsa o saṃskṛti gañjāma prācīna dakṣiṇa kaḻiṅga pradeśara eka aṃśabiśeṣa thilā \| aśoka kaḻiṅga bijaẏa kari ṛṣikulẏā nadītaṭastha gañjāma jillāra puruṣottamapura nikaṭabarttī jaugaḍa଼ṭhāre eka śiḻālipi khodana karithile \| ethiru anumita hue ye, gañjāmara añcaḻa samrāṭa aśokaṅka śāsanādhīna thilā \| aneka kāḻa pare 1572re golakuṇḍā sulatāna ibrāhīma kutābasāhī cilikā hradaṭhāru ārambha kari eka biśāḻa bhūkhaṇḍaku dakhala karithile, yāhā uttara sarakāra nāmare paricita thilā \| parabarttī samaẏare e añcaḻaku pārasẏa bhāṣāre gaṃj-i-ām (sādhāraṇa bajāra sthaḻa) nāmare nāmita karāyāithilā \| sādhāraṇataḥ 'gaṃja'ru ehāra sṛṣṭi boli kuhāyāe ; gaṃja arthāt kauṇasi sthāna bā añcaḻa \| anẏa matare gaṃjā bā gaṃja śabdara artha helā godāma, bhaṇḍāra itẏādi \| anẏa keteka gabeṣakaṅka matare saptama śatābdī beḻara kaṃgoda śabdaru gañjāma hoichi \| kaḻiṅga sīmāre samataḻa samudra upakūḻa añcaḻaku nei kaṃgoda rājẏa gaṭhita hoithilā \| śabdaṭi paribarttana kramare kaṃgoda > gaṃgoda > gaṃgo > gaṃjo > gaṃjā > gaṃjāma > gañjāma ebhaḻi rūpāntarita hoichi \| śikṣā mahārājā kṛṣṇa candra gajapati bheṣaja mahābidẏāḻaẏa,brahmapura brahmapura biśୱbidẏāḻaẏa,brahmapura (sthāpita 1967) khallikoṭa sୱẏaṃśāsita mahābidẏāḻaẏa, brahmapura nes‌nāl‌ in‌ṣṭicẏuṭa apha sāinsa āṇḍa ṭeknoloji (niṣṭ),brahmapura liṅgarāja āina mahābidẏāḻaẏa,brahmapura rāma candra mardarāja bijñāna mahā bidẏāḻaẏa,khallikoṭa cāru o kaḻā mahābidẏāḻaẏa, khallikoṭa bibhāga upakhaṇḍa (sab ḍibhijana): (03): brahmapura, chatrapura o bhañjanagara tahasila: (12): bḻaka: (22): sahara: 18 grāma pañcāẏata: 475 grāma: 3,229 nirbācana maṇḍaḻī loka sabhā nirbācana maṇḍaḻī brahmapura āskā kandhamāḻa bidhāna sabhā nirbācana maṇḍaḻī gañjāma jillā antargata 13ṭi bidhāna sabhā nirbācana maṇḍaḻī heuchi: bhañjanagara (123) polasarā (124) kabisūryẏanagara (125) khalikoṭa (126) chatrapura (127) āskā (128) soraḍa଼ā (129) sānakhemuṇḍi (130) hiñjiḻi (131) gopāḻapura (132) brahmapura (133) digapahaṇḍi (134) cikiṭi (135) paryẏaṭana sthaḻī gopāḻapura beḻābhūmi tārātāriṇī mandira, puruṣottamapura jagannātha mandira, dharākoṭa mahurī kāḻuā pañcamā śrī gaṇeṣa, brahmapura siddha bhairabī mandira o sunāpura beḻābhūmi (mandiraru 15 kimi dūra) kanakadurgā ṭhākurāṇī mandira bāluṅkeśୱra mandira māusī mā mandira rāmaṇḍā mṛga bihāra, buguḍa଼ā (kṛṣṇasāra mṛga pāi~ prasiddha) bhañjanagara ḍẏāma buḍha଼ākhola kaḻiṅgā ghāṭī dhabaḻeśୱra taptapāṇi jaḻaprapāta upendranagara (kulāḍa଼, durga, bẏāghradebī mandira, jagannātha mandira) candragiri bauddha bihāra jaugaḍa଼ra bauddha kīrtti, pāṇḍiā nirmaḻajhara, khallikoṭa jagannātha mandira, khallikoṭa śrī śrī jhāḍeśୱra, khallikoṭa nārāẏaṇī khola, khallikoṭa mā baḍa଼rāuḻa, khallikoṭa barakudā, khallikoṭa śrī śrī śakaḻeśୱra mandira, bikrama pura,khallikoṭa mā nija bānkeśୱrī mandira, bi.turubuḍi,digapahaṇḍi baṭeśୱra mā bāḻakumārī mandira, cikiṭi mā brāghẏadebī mindara , pātrapura mahāna bẏaktibiśeṣa kabisamrāṭa upendra bhañja kabisūryẏabaḻadeba ratha biju paṭṭanāẏaka, oḍa଼iśāra pūrbatana mukhẏamantrī sāra ānepu parśurāmeśୱra pātra bhi.bhi. giri, bhāratara pūrbatana rāṣṭrapati lakṣmaṇa nāẏaka raṅganātha dāśa cakarā biṣoẏī doharā biṣoẏī biśୱnātha dāsa, oḍa଼iśāra prathama mukhẏamantrī ādhāra adhika tathẏa gañjāma jillā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,144	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%97%E0%AC%9E%E0%AD%8D%E0%AC%9C%E0%AC%BE%E0%AC%AE%20%E0%AC%9C%E0%AC%BF%E0%AC%B2%E0%AD%8D%E0%AC%B2%E0%AC%BE	ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲା
କେନ୍ଦୁଝର ଜିଳ୍ଲା, (କେଉଁଝର ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା), ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପ୍ରଶାସନିକ ଜିଳ୍ଲା । କେନ୍ଦୁଝର ବା କେନ୍ଦୁଝରଗଡ଼ ଏହାର ସଦର ମହକୁମା । ଏହି ଜିଲ୍ଲାର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ୮,୨୪୦ ବର୍ଗ କି.ମି. । ଭୌଗୋଳିକ ଅବସ୍ଥିତି ଅନୁସାରେ ଏହି ଜିଲ୍ଲା ୨୧.୧° ଉ.ରୁ ୨୨.୧୦° ଉ. ଅକ୍ଷାଂଶ ଏବଂ ୮୫.୧୧° ପୂ.ରୁ ୮୬.୨୨° ପୂ. ଦ୍ରାଘିମା ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ । କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲାର ପୂର୍ବରେ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଓ ଭଦ୍ରକ, ଦକ୍ଷିଣରେ ଯାଜପୁର, ପଶ୍ଚିମରେ ଢେଙ୍କାନାଳ ଓ ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ଏବଂ ଉତ୍ତରରେ ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡର ପୂର୍ବ ସିଂହଭୂମ ଜିଲ୍ଲାମାନ ଅବସ୍ଥିତ । ଇତିହାସ ନୃବିଜ୍ଞାନୀଙ୍କ ମତରେ ଜିଲ୍ଲାର ପ୍ରକୃତ ଆଦିମ ଅଧିବାସୀ ହେଲେ ଜୁଆଙ୍ଗ ଓ ଭୂୟାଁ ସଂପ୍ରଦାୟର ଲୋକ । ଜୁଆଙ୍ଗମାନଙ୍କ ମତରେ ସେମାନେ ପୃଥିବୀର ସର୍ବପୁରାତନ ଆଦିବାସୀ ସଂପ୍ରଦାୟ ଅଟନ୍ତି । ଆଧୁନିକ ଜୀବନଯାପନର ଶୈଳୀକୁ ଆପଣେଇ ନେଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏବେବି କିଛି କିଛି ଆଦିମ ପରମ୍ପରାକୁ ଏମାନେ ବଞ୍ଚାଇ ରଖିଛନ୍ତି । ୧ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୪୮ରେ ଓଡ଼ିଶା ସହିତ ନିଜର ଗଡ଼ଜାତ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ମିଶ୍ରଣ ପରେ କେଉଁଝର ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଜିଲ୍ଲାରୂପେ ପରିଗଣିତ ହେଲା । ପରେ ଏହାର ନାମ ବଦଳାଇ କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲା ରଖାଗଲା । ମୂଳରୁହିଁ କେନ୍ଦୁଝରଗଡ଼ ଏହାର ସଦରମହକୁମା ରହି ଆସିଛି । ଓଡ଼ିଶା ସହିତ ମିଶିବା ପୂର୍ବରୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲା ଏକ ଗଡ଼ଜାତ ରାଜ୍ୟ ଥିଲା । ଜିଲ୍ଲାର ପ୍ରଥମ ଅବସ୍ଥାର ଇତିହାସ ଏ ଯାଏଁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ପଷ୍ଟ ନୁହେଁ । ଅନୁମାନ କରାଯାଏ ଯେ ଏହା ପୂର୍ବତନ ଖିଜିଙ୍ଗା ରାଜ୍ୟର ଅଂଶ ଥିଲା, ଯାହାର ମୁଖ୍ୟାଳୟ 'ଖିଜିଙ୍ଗା କୋଟା'ଠାରେ ଥିଲା । ଖିଜିଙ୍ଗା କୋଟା, ଏବେ ଆଧୁନିକ ଖିଚିଂ ନାମରେ ଜଣାଶୁଣା । ୧୨ଶ ଶତାବ୍ଦୀର ମଧ୍ୟଭାଗରେ ଏହା ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ରାଜ୍ୟରେ ପରିଣତ ହେଲା, ଯାହାର ରାଜା ହେଲେ ଜ୍ୟୋତି ଭଞ୍ଜ। ସେ ସମୟରେ କେନ୍ଦୁଝର ରାଜ୍ୟ ଆଧୁନିକ କେନ୍ଦୁଝରର କେବଳ ଉତ୍ତର ଭାଗକୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା । ୧୫ଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷାର୍ଦ୍ଧରେ ରାଜା ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜ ଦକ୍ଷିଣ ଭାଗକୁ ରାଜ୍ୟରେ ମିଶାଇଥିଲେ । ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜଙ୍କ ସମୟରେ କେନ୍ଦୁଝର ରାଜ୍ୟ ଉତ୍ତରରେ ସିଂହଭୂମଠାରୁ ଦକ୍ଷିଣରେ ସୁକିନ୍ଦା ଯାଏଁ ଏବଂ ପୂର୍ବରେ ମୟୂରଭଞ୍ଜଠାରୁ ପଶ୍ଚିମରେ ବଣାଇ, ପାଲଲହଡା ଓ ଅନୁଗୁଳ ସୀମା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପ୍ତ ଥିଲା । ରାଜା ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜ ହିଁ ପୁରୀରୁ ମାଆ' ତାରିଣୀଙ୍କୁ ଘଟଗାଁ ଆଣିଥିଲେ। ତା ପରେ ରାଜା ପ୍ରତାପ ବଳଭଦ୍ର ଭଞ୍ଜଙ୍କ (୧୭୬୪-୧୭୯୨) ସମୟରେ ଟିଲୋ ଓ ଯୁଝପଡ଼ା ଅଞ୍ଚଳ ଦୁଇଟିକୁକଣ୍ଟାଝରି ଜମିଦାରୀରୁ କିଣାଯାଇ ରାଜ୍ୟରେ ମିଶାଗଲା । ୧୮୦୪ ମସିହାରେ ଇଂରେଜ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀଦ୍ୱାରା ରାଜା ଜନାର୍ଦନ ଭଞ୍ଜଙ୍କୁ ଦିଆଯାଇଥିବା ସନନ୍ଦରେ ଏହି ଅଞ୍ଚଳଗୁଡିକ କେନ୍ଦୁଝର ରାଜ୍ୟର ଅଧୀନରେ ଥିବାର ଦର୍ଶାଯାଇଥିଲା । ସେହି ସମୟରୁ ଓଡ଼ିଶା ସହିତ ମିଶିବାଯାଏ କେନ୍ଦୁଝର ରାଜ୍ୟର ସୀମାରେ କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇନଥିଲା । କିନ୍ତୁ, ଓଡ଼ିଶା ସହିତ ମିଶ୍ରଣ ପରେ ପ୍ରଶାସନିକ ସୁବିଧା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଟିଲୋ (୭.୫୧ ବର୍ଗ କିମି.) ଏବଂ ଯୁଝପଡା (୯.୦୬ ବର୍ଗ କିମି.) ଅଞ୍ଚଳ ଦୁଇଟିକୁ ଯଥାକ୍ରମେ ବାଲେଶ୍ୱର ଓ କଟକ ଜିଲ୍ଲାକୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରାଗଲା । ଏହା ବଦଳରେ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାର ଆମ୍ବୋ ଅଞ୍ଚଳର କିଛି ଗ୍ରାମ (୧୪.୮୪ ବର୍ଗ କିମି.) କେନ୍ଦୁଝରର ଅଧୀନ କରାଗଲା । ସମୟାନୁକ୍ରମରେ ଯେଉଁ ଯେଉଁ ରାଜାମାନେ କେନ୍ଦୁଝରର ଶାସକ ହୋଇଥିଲେ ନିମ୍ନରେ ତାଙ୍କର ତାଲିକା ଦିଆଗଲା । ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ଭଞ୍ଜ (୧୬୮୮-୧୭୦୦) ଶ୍ରୀ ରଘୁନାଥ ଭଞ୍ଜ (୧୭୦୦-୧୭୧୯) ଶ୍ରୀ ଗୋପୀନାଥ ଭଞ୍ଜ (୧୭୧୯-୧୭୩୬) ଶ୍ରୀ ନରସିଂହ ନାରାୟଣ ଭଞ୍ଜ (୧୭୩୬-୧୭୫୭) ଶ୍ରୀ ଧନେଶ୍ୱର ନାରାୟଣ ଭଞ୍ଜ (୧୭୫୭-୧୭୫୮) ଶ୍ରୀ ଜଗତେଶ୍ୱର ନାରାୟଣ ଭଞ୍ଜ (୧୭୫୮-୧୭୬୨) ଶ୍ରୀ ପ୍ରତାପ ବଳଭଦ୍ର ଭଞ୍ଜ (୧୭୬୪-୧୭୯୨ ଅଥବା ୧୭୬୨-୧୭୯୭) ଶ୍ରୀ ଜନାର୍ଦ୍ଦନ ଭଞ୍ଜ (୧୭୯୪-୧୮୨୫ ଅଥବା ୧୭୯୭-୧୮୩୨) ଶ୍ରୀ ଗଦାଧର ନାରାୟଣ ଭଞ୍ଜଦେଓ (୧୮୨୫-୧୮୬୧ ଅଥବା ୧୮୩୨-୧୮୬୧) ଶ୍ରୀ ଧନୁର୍ଯୟ ନାରାୟଣ ଭଞ୍ଜଦେଓ (୧୮୬୧-୧୯୦୫) ଶ୍ରୀ ଗୋପୀନାଥ ନାରାୟଣ ଭଞ୍ଜଦେଓ (୧୯୦୫-୧୯୨୬) ଶ୍ରୀ ବଳଭଦ୍ର ନାରାୟଣ ଭଞ୍ଜଦେଓ (୧୯୨୬-୧୯୪୮) ବିପ୍ଳବୀ ଧରଣୀଧରଙ୍କର ବିଖ୍ୟାତ ପ୍ରଜାମେଳି ୧୮୯୧ ମସିହାରେ, ରାଜା ଧନୁର୍ଯୟ ନାରାୟଣ ଭଞ୍ଜଦେଓଙ୍କ ଶାସନକାଳରେ ସଂଘଠିତ ହୋଇଥିଲା । ଭୂଗୋଳ ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗରୁ ସ୍ଥଳଭାଗଦ୍ୱାରା ପରିବେଷ୍ଟିତ ଏହି ଜିଲ୍ଲାର ପୂର୍ବରେ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଓ ଭଦ୍ରକ, ଦକ୍ଷିଣରେ ଯାଜପୁର, ପଶ୍ଚିମରେ ଢେଙ୍କାନାଳ ଓ ସୁନ୍ଦରଗଡ ଏବଂ ଉତ୍ତରରେ ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡର ପୂର୍ବ ସିଂହଭୂମ ଜିଲ୍ଲାମାନ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହାର ଭୌଗୋଳିକ କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ୮୨୪୦ ବର୍ଗ କିମି. ଏବଂ ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନଠାରୁ ହାରାହାରି ଉଚ୍ଚତା ୪୮୦ ମି. । ୨୧୫ ନଂ ଜାତୀୟ ରାଜପଥ କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲାର ଠିକ ମଝାମଝି ଦେଇ ଗତିକରୁଛି ଏବଂ ଏହା ଜିଲ୍ଲାକୁ ଦୁଇଟି ଏକାଭଳି ପ୍ରାକୃତିକ ଅଞ୍ଚଳରେ ବିଭାଜିତ କରେ । ଏହାର ପୂର୍ବପାଖଟି ଆନନ୍ଦପୁର ଅଞ୍ଚଳର ସମତଳ ଭୂମି ଓ ସଦର ସବଡ଼ିଭିଜନର କିଛି ଅଂଶ ଅଧିକାର କରିଛି । ଏହାର ପଶ୍ଚିମଭାଗଟି ଉତ୍ତୁଙ୍ଗ ପର୍ବତଶ୍ରେଣୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଆଚ୍ଛାଦିତ । ଏହି ପର୍ବତଶ୍ରେଣୀମାନଙ୍କରେ ଓଡ଼ିଶାର କିଛି ଉଚ୍ଚତମ ଶୃଙ୍ଗମାନ ରହିଛି । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଗନ୍ଧମାର୍ଦ୍ଦନ (୩୪୭୭ ଫୁଟ), ମାଙ୍କଡନଚା (୩୬୩୯ ଫୁଟ), ଗୋନାସିକା (୩୨୧୯ ଫୁଟ) ଏବଂ ଠାକୁରାଣୀ (୩୦୦୩ ଫୁଟ) ଆଦି ଅନ୍ୟତମ । ଜିଲ୍ଲାର କ୍ଷେତ୍ରଫଳର ପାଖାପାଖି ଅର୍ଦ୍ଧେକ ଅଞ୍ଚଳ (୪୦୪୩ ବର୍ଗ କିମି.) ଜଙ୍ଗଲରେ ଆଚ୍ଛାଦିତ । ଏହି ଜଙ୍ଗଲଗୁଡିକ ମୁଖ୍ୟତଃ ଉତ୍ତର ଗ୍ରୀଷ୍ମମଣ୍ଡଳୀୟ ଆର୍ଦ୍ର, ପର୍ଣ୍ଣମୋଚୀ ବୃକ୍ଷଲତାରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ; ସେସବୁ ମଧ୍ୟରେ ଶାଳ, ପିଆଶାଳ, ଅସନ ଆଦି ପ୍ରଧାନ । ବୈତରଣୀ ନଦୀ ଗୋନାସିକା ପାହାଡ଼଼ରୁ ବାହାରି ପ୍ରଥମେ ଉତ୍ତରକୁ ଗତିକରି ସିଂହଭୂମରେ କିଛିଦୂର ବହିଲାପରେ ଯଥାକ୍ରମେ ଅଳ୍ପବାଟ ପୂର୍ବକୁ ଏବଂ ଶେଷରେ ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ଦିଗରେ ଗତିକରି ଆନନ୍ଦପୁର ଓ ଭଦ୍ରକରେ ପ୍ରବେଶ କରିଛି । ଜିଲ୍ଲାର ଦକ୍ଷିଣାଞ୍ଚଳର କିଛି ଅଂଶରେ ଥିବା କୃଷ୍ଣକାର୍ପାସ ମୃତ୍ତିକାକୁ ଛାଡିଦେଲେ ବାକି ଅଞ୍ଚଳରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଲୋହିତ ମୃତ୍ତିକାହିଁ ମିଳିଥାଏ । କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲାରେ ବିପୁଳ ପରିମାଣରେ ଉତ୍ତମ ମାନର ଲୁହାପଥର, ମାଙ୍ଗାନିଜ ଓ କ୍ରୋମାଇଟ ଆଦି ଖଣିଜ ମିଳିଥାଏ । କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲାର ଅସନପାଟ ଅଞ୍ଚଳରେ ପୃଥିବୀର ଅନ୍ୟତମ ସର୍ବପୁରାତନ ଶିଳା ରହିଛି, ଯାହାର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ପାଖାପାଖି ୧୦୦ ବର୍ଗ କିମି. । ଏହି ଶିଳା ପ୍ରାୟ ୩୮୦ କୋଟି ବର୍ଷ ପୁରୁଣା । ଏହି ଜିଲ୍ଲାରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଥିବା ଶିଳାଲେଖମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସର୍ବପୁରାତନ ଶିଳାଲେଖ ମିଳିଥାଏ, ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ୱିକ ମତରେ ଏହା ଗୁପ୍ତ ଯୁଗର ଶିଳାଲେଖ ବୋଲି ପ୍ରମାଣ ମିଳେ । ଘଟଗାଁ ନିକଟସ୍ଥ ସୀତାବିଂଜିଠାରେ ରାବଣଛାୟା ଗୁମ୍ଫା କାନ୍ଥରେ ୫ମ ଶତାବ୍ଦୀର ଚିତ୍ରକଳା ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲା ବିପୁଳ ପରିମାଣରେ ଉଚ୍ଚମାନର ଖଣିଜ ସମ୍ପଦଦ୍ୱାରା ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଏବଂ ଏହାର ୩୦%ରୁ ଅଧିକ ଭୂମି ଘନ ଜଙ୍ଗଲଦ୍ୱାରା ଆଚ୍ଛାଦିତ । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଏହି ଜିଲ୍ଲା ଏଯାବତ ଆର୍ଥିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅନଗ୍ରସର ଅବସ୍ଥାରେ ଅଛି । ସ୍ଥଳରୂପ ଆକାରରେ କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲା ଉତ୍ତରରୁ ଦକ୍ଷିଣକୁ ଲମ୍ବ ଭାବରେ ବ୍ୟାପ୍ତ । ଉତ୍ତରରୁ ଦକ୍ଷିଣ ଯାଏ ଏହାର ସର୍ବାଧିକ ଲମ୍ବ ହେଉଛି ୧୪୫ କିମି. ଏବଂ ପୂର୍ବରୁ ପଶ୍ଚିମକୁ ଏହାର ହାରାହାରି ଓସାର ହେଉଛି ୬୫ କିମି. । ଭୌଗୋଳିକ ବିଷମତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏ ଜିଲ୍ଲାକୁ ମୂଳତଃ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ; ଉପର କେନ୍ଦୁଝର ଏବଂ ତଳ କେନ୍ଦୁଝର । ତଳ କେନ୍ଦୁଝର ସମତଳଭୂମି ଓ ନଦୀ ଉପତ୍ୟକାମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲାବେଳେ ଉପର କେନ୍ଦୁଝର ପାର୍ବତ୍ୟଭୂମିରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ । ଜିଲ୍ଲାର ଭୂମିରୂପ ସାଧାରଣତଃ ଉତ୍ତରରୁ ଦକ୍ଷିଣକୁ ଢାଲୁ । ନିମ୍ନଭୂମିରୁ ଖୁବ ତୀଖ ଏବଂ ଢାଲୁ ଲାଗୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏଠାରେ ଥିବା ପାହାଡ଼ମାନଙ୍କର ଶିଖରଭାଗ ଚାରଣଭୂମି ଏବଂ ଛୋଟ ଚାଷଜମି ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରିହେଲା ଭଳି ଯଥେଷ୍ଟ ସମତଳ । ଜିଲ୍ଲାର ମଧ୍ୟଭାଗର ଉଚ୍ଚତା ସମୁଦ୍ରପତ୍ତନଠାରୁ ହାରାହାରି ୫୦୦ ମିଟର । ମଝିରେ ମଝିରେ ଥିବା ଛୋଟ ଛୋଟ ପାହାଡ଼ଗୁଡିକ ଏ ଅଞ୍ଚଳରେ ଜଳବିଭାଜିକାର କାମ କରେ । ଜଳବାୟୁ ଜିଲ୍ଲାର ଜଳବାୟୁ ସାଧାରଣତଃ ଗ୍ରୀଷ୍ମକାଳରେ ଅତ୍ୟଧିକ ଗରମ ଏବଂ ଶୀତରେ ଅତ୍ୟଧିକ ଶୀତଳ ହୋଇଥାଏ । ଗ୍ରୀଷ୍ମ ସମୟରେ ଜିଲ୍ଲାର ଜଳବାୟୁ ସାଧାରଣତଃ ଅତ୍ୟଧିକ ଆର୍ଦ୍ର ଏବଂ ଉଷ୍ଣ ରହେ । ଏହି ସମୟରେ ଜିଲ୍ଲାର ସର୍ବାଧିକ ତାପମାତ୍ରା ୪୫ ଡିଗ୍ରୀ ସେ. ଟପିଯାଇଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସରୁ ଗ୍ରୀଷ୍ମ ଋତୁର ପ୍ରଭାବ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ, କିନ୍ତୁ ମଇ ମାସରେ ଏହା ସର୍ବାଧିକ ହୋଇଥାଏ । ଶୀତକାଳରେ ଜିଲ୍ଲାର ଜଳବାୟୁ ଶୀତଳ ଏବଂ ଶୁଷ୍କ ରହିଥାଏ । ଏହି ସମୟରେ ସର୍ବନିମ୍ନ ତାପମାତ୍ରା ସାଧାରଣତଃ ୧୧.୭ ଡିଗ୍ରୀ ସେ. ରହିଥାଏ, କେବେକେବେ ଏହା ୭ ଡିଗ୍ରୀ ସେ. ଯାଏ ଖସି ଆସିଥାଏ । ଜିଲ୍ଲାରେ ବାର୍ଷିକ ହାରାହାରି ୧୫୩୪.୫ ମି.ମି. ବୃଷ୍ଟିପାତ ହୋଇଥାଏ । ଲୋକବାକ ୨୦୧୧ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲାର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟା ୧୮,୦୨,୭୭୭ ।ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ୧୫,୪୯,୬୭୧ ଓ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ୨,୫୩,୧୦୬ ଲୋକ ବାସ କରନ୍ତି । ପୁରୁଷ: ୯,୦୭,୧୩୫ ମହିଳା: ୮,୯୫,୬୪୨ ଛ ବର୍ଷରୁ କମ: ୨,୫୩,୪୧୮ ସାକ୍ଷରତା ହାର ୬୯.୦୦% ପୁରୁଷ: ୭୯.୨୨% ମହିଳା: ୫୮.୭୦% ସମୁଦାୟ ଜନସଂଖ୍ୟାର ୪୪.୫% ହେଉଛନ୍ତି ଆଦିବାସୀ ଏବଂ ୧୧.୬୨% ହେଉଛନ୍ତି ହରିଜନ । ଆଦିବାସୀ ୧୯୮୧ ଜନଗଣନାରେ କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲାର ଆଦିବାସୀ ଲୋକସଂଖ୍ୟା ୪,୯୯,୬୫୭ ଥିଲା ଏବଂ ୧୯୯୧ ଜନଗଣନା ବେଳକୁ ତାହା ୧୧.୯୦% ହାରରେ ବଢ଼ି ୫,୯୫,୧୮୪ରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲା । ୧୯୯୧ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଜିଲ୍ଲାରେ ମୋଟ ୪୬ ପ୍ରକାରର ଆଦିବାସୀ ସଂପ୍ରଦାୟ ବାସକରନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରଧାନ ସଂପ୍ରଦାୟଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ବାଥୁଡି, ଭୂୟାଁ, ଭୂମିଜ, ଗଣ୍ଡ, ହୋ, ଜୁଆଙ୍ଗ, ଖରୱାର, କିସାନ, କୋଲ୍ହ,, କୋରା, ମୁଣ୍ଡା, ଓରାଓଁ, ସାନ୍ତାଳ, ସାଓରା, ଶବର ସାଉଁତି ଆଦି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏହି ୧୬ଟି ସଂପ୍ରଦାୟ ସମସ୍ତ ଆଦିବାସୀ ଜନସଂଖ୍ୟାର ୯୬.୧୨% ଅଧିକାର କରନ୍ତି । ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଜୁଆଙ୍ଗ ସଂପ୍ରଦାୟ ନିଜକୁ ସବୁଠାରୁ ଆଦିମ ଅଧିବାସୀ ବୋଲି ଦାବୀ କରନ୍ତି । ଆଦିବାସୀ ସଂପ୍ରଦାୟ ଗୁଡିକର ଘନତ୍ୱ କେନ୍ଦୁଝର ସବଡ଼ିଭିଜନରେ ସର୍ବାଧିକ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଆନନ୍ଦପୁରରେ ସର୍ବନିମ୍ନ । ଏମାନଙ୍କର ମୁଖ୍ୟ ପେଶା ହେଉଛି କୃଷି । ଆଜିକାଲି ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନେକ ଖଣି-ଖାଦାନମାନଙ୍କରେ କାମକରୁଛନ୍ତି । ୧୯୯୧ରେ କେନ୍ଦୁଝରର ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କର ସାକ୍ଷରତା ହାର ୨୪.୮୯ ଥିଲା ଯାହାକି ସେବେକାର ରାଜ୍ୟ ଆଦିବାସୀ ସାକ୍ଷରତା ହାରଠାରୁ (୨୨.୩୧%) ଅଧିକ । ଶିକ୍ଷା ଓ ଗମନାଗମନର ପ୍ରସାର ଫଳରେ ଏହି ଆଦିବାସୀ ଲୋକଙ୍କର ଚାଲିଚଳନ, ବ୍ୟବହାର, ପ୍ରଥା ଇତ୍ୟାଦିରେ ପ୍ରଭୂତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଛି । ଭାଷା କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲାର ମୁଖ୍ୟ ଭାଷା ହେଲା ଓଡ଼ିଆ । ଅନ୍ୟ ଭାଷା ମଧ୍ୟରେ ଭୁଂଜିଆ ଭାଷାରେ ପାଖାପାଖି ୭୦୦୦ ଭୁଂଜିଆ ଆଦିବାସୀ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରନ୍ତି । ତେବେ ଝାରଖଣ୍ଡ ନିକଟରେ ଥିବାରୁ ଚମ୍ପୁଆ ଉପଖଣ୍ଡରେ ହିନ୍ଦୀ ଭାଷାର ପ୍ରଭାବ ଅଧିକ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ପ୍ରଶାସନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଜିଲ୍ଲାକୁ ପ୍ରଶାସନିକ ଏବଂ ସାମାଜିକ ସୁପରିଚାଳନା ଦୃଷ୍ଟିରୁ କେତେଗୁଡିଏ ପ୍ରଶାସନିକ ବିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ତା’ ବ୍ୟତୀତ କେତେକ ସରକାରୀ ଓ ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥା ସହିତ ଜନମଙ୍ଗଳ ପ୍ରକଳ୍ପ ମାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଛି । ସେସବୁର ବିବରଣୀ ନିମ୍ନରେ ଦିଆଗଲା । ପ୍ରଶାସନିକ ବିଭାଗ ସବଡ଼ିଭିଜନ- ୩ଟି; କେନ୍ଦୁଝର, ଆନନ୍ଦପୁର, ଚମ୍ପୁଆ ନଗରପାଳିକା- ୪ଟି; କେନ୍ଦୁଝର, ଆନନ୍ଦପୁର, ଯୋଡ଼ା ଏବଂ ବଡ଼ବିଲ ତହସିଲ- ୧୩ଟି; ଆନନ୍ଦପୁର, ବାଂଶପାଳ, ବଡ଼ବିଲ, ଚମ୍ପୁଆ, ଝୁମ୍ପୁରା, କେନ୍ଦୁଝର, ଘଟଗାଁ, ଘସିପୁରା, ହାଟଡିହି, ପାଟଣା, ହରିଚନ୍ଦନପୁର, ସାହାରପଡା ଏବଂ ତେଲକୋଇ ବ୍ଲକ-୧୩ଟି; ଆନନ୍ଦପୁର, ବାଂଶପାଳ, ଯୋଡ଼ା, ଚମ୍ପୁଆ, ଝୁମ୍ପୁରା, କେନ୍ଦୁଝର, ଘଟଗାଁ, ଘସିପୁରା, ହାଟଡିହି, ପାଟଣା, ହରିଚନ୍ଦନପୁର, ସାହାରପଡା ଏବଂ ତେଲକୋଇ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ-୨୮୬ଟି ବାସୋପଯୋଗୀ ଗ୍ରାମ- ୨୧୩୨ଟି ସହର- ୬ଟି ଏନ.ଏ.ସି.- ୧ଟି କୃଷି ଜିଲ୍ଲା- ୩ଟି ସାଧାରଣ ସେବା କୋଷାଗାର/ଉପ-କୋଷାଗାର (Treasury)- ୭ଟି ରାଜସ୍ୱ ମଣ୍ଡଳ- ୫୦ଟି ଥାନା-୨୪ଟି ପୋଲିସ ଫାଣ୍ଡି- ୧୦ଟି ନିଆଁ ଲିଭା କେନ୍ଦ୍ର- ୫ଟି ଜଳସେଚନ ପ୍ରକଳ୍ପ- (ବୃହତ୍-୧ଟି, ମଧ୍ୟମ-୨ଟି, କ୍ଷୁଦ୍ର-୧୫୧ଟି ) ଜନସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ବିଭାଗ ଜିଲ୍ଲା ମୁଖ୍ୟ ଡାକ୍ତରଖାନା- ୧ଟି (କେନ୍ଦୁଝର) ଉପ-ବିଭାଗୀୟ ମୁଖ୍ୟ ଡାକ୍ତରଖାନା (SDH)- ୪ଟି ଉନ୍ନତ ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର (UGPHC)- ୧ଟି (ଘଟଗାଁ) ବ୍ଲକ ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର (PHC)-୩ଟି ସାମୁଦାୟିକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର (CHC)- ୯ଟି ନୂତନ ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର (PHC New)- ୬୪ଟି ଉପ କେନ୍ଦ୍ର (ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ)- ୩୧୬ଟି ଆଶା କେନ୍ଦ୍ର- ୧୮୯୨ଟି ଏ.ଏନ.ଏମ. କେନ୍ଦ୍ର- ୩୫୧ଟି (୨୩ଟି ଖାଲି ଅଛି) ଶିକ୍ଷା ବିଭାଗ ଅଙ୍ଗନବାଡି କେନ୍ଦ୍ର- ୨୩୪୦ଟି ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟ- ୧୬୮୮ଟି ଆଦିବାସୀ/ହରିଜନ ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟ – ୫୮ଟି ଉଚ୍ଚ/ମଧ୍ୟ ଇଂରାଜୀ ବିଦ୍ୟାଳୟ- ୮୭୬ଟି ଉଚ୍ଚ ବିଦ୍ୟାଳୟ- ୫୮ଟି ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ (ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ୱୀକୃତି ପ୍ରାପ୍ତ )- (ସାଧାରଣ-୨୭ଟି, ବୈଷୟିକ-୨ଟି ) ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ- ୧ଟି (ଓଡ଼ିଶା ସ୍କୁଲ ଅଫ ମାଇନିଂ ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ, କେନ୍ଦୁଝର) ଅର୍ଥନୀତି ପଞ୍ଚାୟତି ରାଜ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ୨୦୦୬ ମସିହାରେ କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲାକୁ ଦେଶର ୨୫୦ଟି ଅନଗ୍ରସର ଜିଲ୍ଲା ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଥାନିତ କରିଥିଲେ । ଅନଗ୍ରସର କ୍ଷେତ୍ର ଅନୁଦାନ ନିଧି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ (BRGF) ଜରିଆରେ ଓଡ଼ିଶାର ଯେଉଁ ୧୯ଟି ଜିଲ୍ଲାକୁ ଆର୍ଥିକ ଅନୁଦାନ ମିଳୁଛି ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଏହା ଗୋଟିଏ । ଜଙ୍ଗଲ ଓ ପଶୁପକ୍ଷୀ ଜଙ୍ଗଲ ୦୧.୦୪.୯୬ର ଜଙ୍ଗଲ ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ ଅନୁସାରେ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ତାରିଣୀ ମନ୍ଦିର ବଡ଼ଘାଗରା ଜଳପ୍ରପାତ ସାନଘାଗରା ଜଳପ୍ରପାତ ସୀତାବିଞ୍ଜି ଗୁଣ୍ଡିଚାଘାଇ ଜଳପ୍ରପାତ ମୁଗା' ମହାଦେବ ମନ୍ଦିର ସିଦ୍ଧମଠ ମନ୍ଦିର ହଦଗଡ଼ ଡ୍ୟାମ୍ କାନଝିରି ଡ୍ୟାମ୍ ଦେଓଗାଁ କୁଶଳେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ପାଟଣା ଶିବ ମନ୍ଦିର ଗୋନାସିକା କାଞ୍ଜିପାଣି ଘାଟି ହାଣ୍ଡିଭଙ୍ଗା ଜଳପ୍ରପାତ ଖଣ୍ଡାଧାର ଜଳପ୍ରପାତ ଭୀମ କୁଣ୍ଡ ବଲେଈପଦା ପାର୍କ (ବଲେଈପଦା) ଅର୍ଧନାରୀଶ୍ବର ମୂର୍ତ୍ତି (ନରଣପୁର କେନ୍ଦୁଝର) କିରିବୁରୁ ହିଲ୍ ଟପ୍ (ବଡ଼ବିଲ) ରାମ ତୀର୍ଥ (଼଼ (ଚମ୍ପୁଆ) ଭାଲୁ ଘର (ରିମୂଳି) ଅଶୂର ଖୋଲ୍ ଜଳପ୍ରପାତ/ ମକର ମେଳା (ରିମୂଳି) ଠାକୁରାଣୀ ପର୍ବତ (ବଡ଼ବିଲ) ଯୋଡା ପାର୍କ (ଯୋଡା) ମିର୍ଗି ସିଂଘା (କାନୁପୁର /କନ୍ଡରା) ଧୁବଲା ବେଢ଼ା ବିରି କଳା; ଗୋବିନ୍ଦପୁର;ଦଡୁଆଁ ( Big Villege on Kendujhar) ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ଓଡ଼ିଶା ସରକାର ପାନ୍ଥନିବାସ ଜି.ଆଇ.ଏସ. ସର୍ଭେ କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲା	kendujhara jiḻlā, (keu~jhara nāmare madhẏa jaṇāśuṇā), oḍa଼iśāra eka praśāsanika jiḻlā \| kendujhara bā kendujharagaḍa଼ ehāra sadara mahakumā \| ehi jillāra kṣetraphaḻa 8,240 barga ki.mi. \| bhaugoḻika abasthiti anusāre ehi jillā 21.1° u.ru 22.10° u. akṣāṃśa ebaṃ 85.11° pū.ru 86.22° pū. drāghimā madhẏare abasthita \| kendujhara jillāra pūrbare maẏūrabhañja o bhadraka, dakṣiṇare yājapura, paścimare ḍheṅkānāḻa o sundaragaḍa଼ ebaṃ uttarare jhāḍa଼khaṇḍara pūrba siṃhabhūma jillāmāna abasthita \| itihāsa nṛbijñānīṅka matare jillāra prakṛta ādima adhibāsī hele juāṅga o bhūẏā~ saṃpradāẏara loka \| juāṅgamānaṅka matare semāne pṛthibīra sarbapurātana ādibāsī saṃpradāẏa aṭanti \| ādhunika jībanayāpanara śaiḻīku āpaṇei neithile madhẏa ebebi kichi kichi ādima paramparāku emāne bañcāi rakhichanti \| 1 jānuārī 1948re oḍa଼iśā sahita nijara gaḍa଼jāta rājẏamānaṅkara miśraṇa pare keu~jhara oḍa଼iśāra eka sୱtantra jillārūpe parigaṇita helā \| pare ehāra nāma badaḻāi kendujhara jillā rakhāgalā \| mūḻaruhi~ kendujharagaḍa଼ ehāra sadaramahakumā rahi āsichi \| oḍa଼iśā sahita miśibā pūrbaru saṃpūrṇṇa kendujhara jillā eka gaḍa଼jāta rājẏa thilā \| jillāra prathama abasthāra itihāsa e yāe~ saṃpūrṇṇa spaṣṭa nuhe~ \| anumāna karāyāe ye ehā pūrbatana khijiṅgā rājẏara aṃśa thilā, yāhāra mukhẏāḻaẏa 'khijiṅgā koṭā'ṭhāre thilā \| khijiṅgā koṭā, ebe ādhunika khiciṃ nāmare jaṇāśuṇā \| 12śa śatābdīra madhẏabhāgare ehā eka sୱtantra rājẏare pariṇata helā, yāhāra rājā hele jẏoti bhañja\| se samaẏare kendujhara rājẏa ādhunika kendujharara kebaḻa uttara bhāgaku nei gaṭhita hoithilā \| 15śa śatābdīra śeṣārddhare rājā gobinda bhañja dakṣiṇa bhāgaku rājẏare miśāithile \| gobinda bhañjaṅka samaẏare kendujhara rājẏa uttarare siṃhabhūmaṭhāru dakṣiṇare sukindā yāe~ ebaṃ pūrbare maẏūrabhañjaṭhāru paścimare baṇāi, pālalahaḍā o anuguḻa sīmā paryẏanta bẏāpta thilā \| rājā gobinda bhañja hi~ purīru māā' tāriṇīṅku ghaṭagā~ āṇithile\| tā pare rājā pratāpa baḻabhadra bhañjaṅka (1764-1792) samaẏare ṭilo o yujhapaḍa଼ā añcaḻa duiṭikukaṇṭājhari jamidārīru kiṇāyāi rājẏare miśāgalā \| 1804 masihāre iṃreja iṣṭa iṇḍiā kampānīdୱārā rājā janārdana bhañjaṅku diāyāithibā sanandare ehi añcaḻaguḍika kendujhara rājẏara adhīnare thibāra darśāyāithilā \| sehi samaẏaru oḍa଼iśā sahita miśibāyāe kendujhara rājẏara sīmāre kauṇasi paribarttana hoinathilā \| kintu, oḍa଼iśā sahita miśraṇa pare praśāsanika subidhā dṛṣṭiru ṭilo (7.51 barga kimi.) ebaṃ yujhapaḍā (9.06 barga kimi.) añcaḻa duiṭiku yathākrame bāleśୱra o kaṭaka jillāku hastāntara karāgalā \| ehā badaḻare bāleśୱra jillāra āmbo añcaḻara kichi grāma (14.84 barga kimi.) kendujharara adhīna karāgalā \| samaẏānukramare yeu~ yeu~ rājāmāne kendujharara śāsaka hoithile nimnare tāṅkara tālikā diāgalā \| śrī jagannātha bhañja (1688-1700) śrī raghunātha bhañja (1700-1719) śrī gopīnātha bhañja (1719-1736) śrī narasiṃha nārāẏaṇa bhañja (1736-1757) śrī dhaneśୱra nārāẏaṇa bhañja (1757-1758) śrī jagateśୱra nārāẏaṇa bhañja (1758-1762) śrī pratāpa baḻabhadra bhañja (1764-1792 athabā 1762-1797) śrī janārddana bhañja (1794-1825 athabā 1797-1832) śrī gadādhara nārāẏaṇa bhañjadeo (1825-1861 athabā 1832-1861) śrī dhanuryaẏa nārāẏaṇa bhañjadeo (1861-1905) śrī gopīnātha nārāẏaṇa bhañjadeo (1905-1926) śrī baḻabhadra nārāẏaṇa bhañjadeo (1926-1948) bipḻabī dharaṇīdharaṅkara bikhẏāta prajāmeḻi 1891 masihāre, rājā dhanuryaẏa nārāẏaṇa bhañjadeoṅka śāsanakāḻare saṃghaṭhita hoithilā \| bhūgoḻa caturddigaru sthaḻabhāgadୱārā paribeṣṭita ehi jillāra pūrbare maẏūrabhañja o bhadraka, dakṣiṇare yājapura, paścimare ḍheṅkānāḻa o sundaragaḍa ebaṃ uttarare jhāḍa଼khaṇḍara pūrba siṃhabhūma jillāmāna abasthita \| ehāra bhaugoḻika kṣetraphaḻa 8240 barga kimi. ebaṃ samudra pattanaṭhāru hārāhāri uccatā 480 mi. \| 215 naṃ jātīẏa rājapatha kendujhara jillāra ṭhika majhāmajhi dei gatikaruchi ebaṃ ehā jillāku duiṭi ekābhaḻi prākṛtika añcaḻare bibhājita kare \| ehāra pūrbapākhaṭi ānandapura añcaḻara samataḻa bhūmi o sadara sabaḍa଼ibhijanara kichi aṃśa adhikāra karichi \| ehāra paścimabhāgaṭi uttuṅga parbataśreṇīmānaṅkadୱārā ācchādita \| ehi parbataśreṇīmānaṅkare oḍa଼iśāra kichi uccatama śṛṅgamāna rahichi \| semānaṅka madhẏare gandhamārddana (3477 phuṭa), māṅkaḍanacā (3639 phuṭa), gonāsikā (3219 phuṭa) ebaṃ ṭhākurāṇī (3003 phuṭa) ādi anẏatama \| jillāra kṣetraphaḻara pākhāpākhi arddheka añcaḻa (4043 barga kimi.) jaṅgalare ācchādita \| ehi jaṅgalaguḍika mukhẏataḥ uttara grīṣmamaṇḍaḻīẏa ārdra, parṇṇamocī bṛkṣalatāre paripūrṇṇa; sesabu madhẏare śāḻa, piāśāḻa, asana ādi pradhāna \| baitaraṇī nadī gonāsikā pāhāḍa଼଼ru bāhāri prathame uttaraku gatikari siṃhabhūmare kichidūra bahilāpare yathākrame aḻpabāṭa pūrbaku ebaṃ śeṣare dakṣiṇa-pūrba digare gatikari ānandapura o bhadrakare prabeśa karichi \| jillāra dakṣiṇāñcaḻara kichi aṃśare thibā kṛṣṇakārpāsa mṛttikāku chāḍidele bāki añcaḻare mukhẏataḥ lohita mṛttikāhi~ miḻithāe \| kendujhara jillāre bipuḻa parimāṇare uttama mānara luhāpathara, māṅgānija o kromāiṭa ādi khaṇija miḻithāe \| kendujhara jillāra asanapāṭa añcaḻare pṛthibīra anẏatama sarbapurātana śiḻā rahichi, yāhāra kṣetraphaḻa pākhāpākhi 100 barga kimi. \| ehi śiḻā prāẏa 380 koṭi barṣa puruṇā \| ehi jillāre oḍa଼iśāre thibā śiḻālekhamānaṅka madhẏare sarbapurātana śiḻālekha miḻithāe, pratnatātୱika matare ehā gupta yugara śiḻālekha boli pramāṇa miḻe \| ghaṭagā~ nikaṭastha sītābiṃjiṭhāre rābaṇachāẏā gumphā kānthare 5ma śatābdīra citrakaḻā dekhibāku miḻithāe \| kendujhara jillā bipuḻa parimāṇare uccamānara khaṇija sampadadୱārā paripūrṇṇa ebaṃ ehāra 30%ru adhika bhūmi ghana jaṅgaladୱārā ācchādita \| prākṛtika sampadare paripūrṇṇa hoi madhẏa ehi jillā eyābata ārthika dṛṣṭiru anagrasara abasthāre achi \| sthaḻarūpa ākārare kendujhara jillā uttararu dakṣiṇaku lamba bhābare bẏāpta \| uttararu dakṣiṇa yāe ehāra sarbādhika lamba heuchi 145 kimi. ebaṃ pūrbaru paścimaku ehāra hārāhāri osāra heuchi 65 kimi. \| bhaugoḻika biṣamatā dṛṣṭiru e jillāku mūḻataḥ dui bhāgare bibhakta karāyāipāre; upara kendujhara ebaṃ taḻa kendujhara \| taḻa kendujhara samataḻabhūmi o nadī upatẏakāmānaṅku nei gaṭhita hoithilābeḻe upara kendujhara pārbatẏabhūmire paripūrṇṇa \| jillāra bhūmirūpa sādhāraṇataḥ uttararu dakṣiṇaku ḍhālu \| nimnabhūmiru khuba tīkha ebaṃ ḍhālu lāguthile madhẏa eṭhāre thibā pāhāḍa଼mānaṅkara śikharabhāga cāraṇabhūmi ebaṃ choṭa cāṣajami bhābare bẏabahāra karihelā bhaḻi yatheṣṭa samataḻa \| jillāra madhẏabhāgara uccatā samudrapattanaṭhāru hārāhāri 500 miṭara \| majhire majhire thibā choṭa choṭa pāhāḍa଼guḍika e añcaḻare jaḻabibhājikāra kāma kare \| jaḻabāẏu jillāra jaḻabāẏu sādhāraṇataḥ grīṣmakāḻare atẏadhika garama ebaṃ śītare atẏadhika śītaḻa hoithāe \| grīṣma samaẏare jillāra jaḻabāẏu sādhāraṇataḥ atẏadhika ārdra ebaṃ uṣṇa rahe \| ehi samaẏare jillāra sarbādhika tāpamātrā 45 ḍigrī se. ṭapiyāithāe \| sādhāraṇataḥ mārcca māsaru grīṣma ṛtura prabhāba anubhūta hue, kintu mai māsare ehā sarbādhika hoithāe \| śītakāḻare jillāra jaḻabāẏu śītaḻa ebaṃ śuṣka rahithāe \| ehi samaẏare sarbanimna tāpamātrā sādhāraṇataḥ 11.7 ḍigrī se. rahithāe, kebekebe ehā 7 ḍigrī se. yāe khasi āsithāe \| jillāre bārṣika hārāhāri 1534.5 mi.mi. bṛṣṭipāta hoithāe \| lokabāka 2011 janagaṇanā anusāre kendujhara jillāra moṭa janasaṃkhẏā 18,02,777 \|ethimadhẏaru grāmāñcaḻare 15,49,671 o saharāñcaḻare 2,53,106 loka bāsa karanti \| puruṣa: 9,07,135 mahiḻā: 8,95,642 cha barṣaru kama: 2,53,418 sākṣaratā hāra 69.00% puruṣa: 79.22% mahiḻā: 58.70% samudāẏa janasaṃkhẏāra 44.5% heuchanti ādibāsī ebaṃ 11.62% heuchanti harijana \| ādibāsī 1981 janagaṇanāre kendujhara jillāra ādibāsī lokasaṃkhẏā 4,99,657 thilā ebaṃ 1991 janagaṇanā beḻaku tāhā 11.90% hārare baḍha଼i 5,95,184re pahañcithilā \| 1991 janagaṇanā anusāre jillāre moṭa 46 prakārara ādibāsī saṃpradāẏa bāsakaranti \| semānaṅka madhẏaru pradhāna saṃpradāẏaguḍa଼ika madhẏare bāthuḍi, bhūẏā~, bhūmija, gaṇḍa, ho, juāṅga, kharaୱāra, kisāna, kolha,, korā, muṇḍā, orāoṃ, sāntāḻa, sāorā, śabara sāu~ti ādi antarbhukta \| ehi 16ṭi saṃpradāẏa samasta ādibāsī janasaṃkhẏāra 96.12% adhikāra karanti \| emānaṅka madhẏare thibā juāṅga saṃpradāẏa nijaku sabuṭhāru ādima adhibāsī boli dābī karanti \| ādibāsī saṃpradāẏa guḍikara ghanatୱ kendujhara sabaḍa଼ibhijanare sarbādhika hoithibābeḻe ānandapurare sarbanimna \| emānaṅkara mukhẏa peśā heuchi kṛṣi \| ājikāli emānaṅka madhẏaru aneka khaṇi-khādānamānaṅkare kāmakaruchanti \| 1991re kendujharara ādibāsīmānaṅkara sākṣaratā hāra 24.89 thilā yāhāki sebekāra rājẏa ādibāsī sākṣaratā hāraṭhāru (22.31%) adhika \| śikṣā o gamanāgamanara prasāra phaḻare ehi ādibāsī lokaṅkara cālicaḻana, bẏabahāra, prathā itẏādire prabhūta paribarttana ghaṭichi \| bhāṣā kendujhara jillāra mukhẏa bhāṣā helā oḍa଼iā \| anẏa bhāṣā madhẏare bhuṃjiā bhāṣāre pākhāpākhi 7000 bhuṃjiā ādibāsī kathābārttā karanti \| tebe jhārakhaṇḍa nikaṭare thibāru campuā upakhaṇḍare hindī bhāṣāra prabhāba adhika dekhibāku miḻithāe \| praśāsanika bẏabasthā jillāku praśāsanika ebaṃ sāmājika suparicāḻanā dṛṣṭiru keteguḍie praśāsanika bibhāgare bibhakta karāyāichi \| tā’ bẏatīta keteka sarakārī o besarakārī saṃsthā sahita janamaṅgaḻa prakaḻpa māna pratiṣṭhā karāyāichi \| sesabura bibaraṇī nimnare diāgalā \| praśāsanika bibhāga sabaḍa଼ibhijana- 3ṭi; kendujhara, ānandapura, campuā nagarapāḻikā- 4ṭi; kendujhara, ānandapura, yoḍa଼ā ebaṃ baḍa଼bila tahasila- 13ṭi; ānandapura, bāṃśapāḻa, baḍa଼bila, campuā, jhumpurā, kendujhara, ghaṭagā~, ghasipurā, hāṭaḍihi, pāṭaṇā, haricandanapura, sāhārapaḍā ebaṃ telakoi blaka-13ṭi; ānandapura, bāṃśapāḻa, yoḍa଼ā, campuā, jhumpurā, kendujhara, ghaṭagā~, ghasipurā, hāṭaḍihi, pāṭaṇā, haricandanapura, sāhārapaḍā ebaṃ telakoi grāmapañcāẏata-286ṭi bāsopayogī grāma- 2132ṭi sahara- 6ṭi ena.e.si.- 1ṭi kṛṣi jillā- 3ṭi sādhāraṇa sebā koṣāgāra/upa-koṣāgāra (Treasury)- 7ṭi rājasୱ maṇḍaḻa- 50ṭi thānā-24ṭi polisa phāṇḍi- 10ṭi niā~ libhā kendra- 5ṭi jaḻasecana prakaḻpa- (bṛhat-1ṭi, madhẏama-2ṭi, kṣudra-151ṭi ) janasୱāsthẏa bibhāga jillā mukhẏa ḍāktarakhānā- 1ṭi (kendujhara) upa-bibhāgīẏa mukhẏa ḍāktarakhānā (SDH)- 4ṭi unnata prāthamika sୱāsthẏakendra (UGPHC)- 1ṭi (ghaṭagā~) blaka prāthamika sୱāsthẏa kendra (PHC)-3ṭi sāmudāẏika sୱāsthẏakendra (CHC)- 9ṭi nūtana prāthamika sୱāsthẏa kendra (PHC New)- 64ṭi upa kendra (sୱāsthẏa)- 316ṭi āśā kendra- 1892ṭi e.ena.ema. kendra- 351ṭi (23ṭi khāli achi) śikṣā bibhāga aṅganabāḍi kendra- 2340ṭi prāthamika bidẏāḻaẏa- 1688ṭi ādibāsī/harijana prāthamika bidẏāḻaẏa – 58ṭi ucca/madhẏa iṃrājī bidẏāḻaẏa- 876ṭi ucca bidẏāḻaẏa- 58ṭi mahābidẏāḻaẏa (biśୱbidẏāḻaẏa sୱīkṛti prāpta )- (sādhāraṇa-27ṭi, baiṣaẏika-2ṭi ) iñjiniẏariṃ mahābidẏāḻaẏa- 1ṭi (oḍa଼iśā skula apha māiniṃ iñjiniẏariṃ, kendujhara) arthanīti pañcāẏati rāja mantraṇāḻaẏa 2006 masihāre kendujhara jillāku deśara 250ṭi anagrasara jillā madhẏare sthānita karithile \| anagrasara kṣetra anudāna nidhi kāryẏakrama (BRGF) jariāre oḍa଼iśāra yeu~ 19ṭi jillāku ārthika anudāna miḻuchi semānaṅka madhẏaru ehā goṭie \| jaṅgala o paśupakṣī jaṅgala 01.04.96ra jaṅgala śreṇībibhāga anusāre paryẏaṭana tāriṇī mandira baḍa଼ghāgarā jaḻaprapāta sānaghāgarā jaḻaprapāta sītābiñji guṇḍicāghāi jaḻaprapāta mugā' mahādeba mandira siddhamaṭha mandira hadagaḍa଼ ḍẏām kānajhiri ḍẏām deogā~ kuśaḻeśୱra mandira pāṭaṇā śiba mandira gonāsikā kāñjipāṇi ghāṭi hāṇḍibhaṅgā jaḻaprapāta khaṇḍādhāra jaḻaprapāta bhīma kuṇḍa baleīpadā pārka (baleīpadā) ardhanārīśbara mūrtti (naraṇapura kendujhara) kiriburu hil ṭap (baḍa଼bila) rāma tīrtha (଼଼ (campuā) bhālu ghara (rimūḻi) aśūra khol jaḻaprapāta/ makara meḻā (rimūḻi) ṭhākurāṇī parbata (baḍa଼bila) yoḍā pārka (yoḍā) mirgi siṃghā (kānupura /kanḍarā) dhubalā beḍha଼ā biri kaḻā; gobindapura;daḍuā~ ( Big Villege on Kendujhar) ādhāra adhika tathẏa oḍa଼iśā sarakāra pānthanibāsa ji.āi.esa. sarbhe kendujhara jillā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,146	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AD%87%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AD%81%E0%AC%9D%E0%AC%B0%20%E0%AC%9C%E0%AC%BF%E0%AC%B2%E0%AD%8D%E0%AC%B2%E0%AC%BE	କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲା
ଭୂଗୋଳ ଓଡ଼ିଶାର ଦକ୍ଷିଣ ଭାଗରେ ଅବସ୍ଥିତ କୋରାପୁଟ ଜିଲ୍ଲାର ଆୟତନ ୮,୩୭୯ ବର୍ଗ କିମି । କୋରାପୁଟ ଜିଲ୍ଲା ୧୭°୪'ଉ.ରୁ ୨୦°୭'ଉତ୍ତର ଅକ୍ଷାଂଶ ଓ ୮୧°୨୪'ପୂରୁ ୮୪°୨'ପୂର୍ବ ଦ୍ରାଘିମାମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ \| ଅବସ୍ଥିତି କୋରାପୁଟ ଜିଲ୍ଲାର ପୂର୍ବରେ : ରାୟଗଡ଼ା ଜିଲ୍ଲା ଓ ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶ ରାଜ୍ୟ ପଶ୍ଚିମରେ: ଛତିଶଗଡ଼ ରାଜ୍ୟ ଉତ୍ତରରେ : ନବରଙ୍ଗପୁର ଜିଲ୍ଲା ଦକ୍ଷିଣରେ: ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶ ରାଜ୍ୟ ଅଛି । ଜନସଂଖ୍ୟା ୨୦୧୧ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ, କୋରାପୁଟ ଜିଲ୍ଲାର ମୋଟ ଲୋକସଂଖ୍ୟା ୧୩,୭୬,୯୩୪ । ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ୧୧,୫୧,୫୨୮ ଓ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ୨,୨୫,୪୦୬ ଲୋକ ବାସ କରନ୍ତି । ପୁରୁଷ: ୬,୭୭,୮୬୪ ମହିଳା: ୬,୯୯,୦୭୦ ଛ ବର୍ଷରୁ କମ: ୨,୧୫,୫୧୮ ସାକ୍ଷରତା ହାର ୪୯.୮୭% ପୁରୁଷ: ୬୧.୨୯% ମହିଳା: ୩୮.୯୨% ବିଭାଗ ଉପଖଣ୍ଡ (ସବ୍ ଡିଭିଜନ): (୨ଟି): କୋରାପୁଟ ଓ ଜୟପୁର ତହସିଲ: (୧୪): କୁନ୍ଦ୍ରା, କୋଟପାଡ଼, ବୈପାରିଗୁଡା, ଜୟପୁର, ବୋରିଗୁମା, କୋରାପୁଟ, ଦଶମନ୍ତପୁର, ନନ୍ଦପୁର, ନାରାୟଣପାଟଣା, ପଟ୍ଟାଙ୍ଗି, ବନ୍ଧୁଗାଁ, ସେମିଳିଗୁଡା, ଲମତାପୁଟ ଓ ଲକ୍ଷ୍ମୀପୁର ବ୍ଳକ: ୧୪ଟି: କୋରାପୁଟ ଉପଖଣ୍ଡର (୯): କୋରାପୁଟ, ଦଶମନ୍ତପୁର, ନନ୍ଦପୁର, ନାରାୟଣପାଟଣା, ପଟ୍ଟାଙ୍ଗି, ବନ୍ଧୁଗାଁ, ସେମିଳିଗୁଡା, ଲମତାପୁଟ ଓ ଲକ୍ଷ୍ମୀପୁର ଜୟପୁର ଉପଖଣ୍ଡର (୫): କୁନ୍ଦ୍ରା, କୋଟପାଡ଼, ବୈପାରିଗୁଡା, ଜୟପୁର ଓ ବୋରିଗୁମା ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତ: ୨୨୬ ଗ୍ରାମ: ୧,୯୯୭ ସହର: ୫ ପୌରପାଳିକା (୩):କୋରାପୁଟ, ଜୟପୁର ଓ ସୁନାବେଡା ବିଜ୍ଞାପିତ ଅଞ୍ଚଳ ପରିଷଦ:୧: ଦର୍ଶନୀୟ ସ୍ଥାନ କୋରାପୁଟ ଜିଲ୍ଲାରେ ଅନେକ ଦର୍ଶନୀୟ ସ୍ଥାନ ରହିଛି । ଓଡ଼ିଶାରେ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସ୍ଥଳୀ ଭାବେ ଚିହ୍ନିତ କରାଯାଇଥିବା ୩୨୦ଟି ସ୍ଥାନ ଭିତରେ ୧୩ଟି ସ୍ଥାନ କୋରାପୁଟ ଜିଲ୍ଲାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ସେ ଗୁଡ଼ିକ ହେଲା :- କୋରାପୁଟ ସୁନାବେଡ଼ା ଦେଓମାଳୀ ସୁବାଇ ନନ୍ଦପୁର ଜଲାପୁଟ ମାଛକୁଣ୍ଡ ନାଗେଶ୍ୱରୀ ମାଳୀ ପର୍ବତ ବାଲ୍ମିକୀ ଆଶ୍ରମ କେଚଲା ବାଗ୍ରା ଗୁପ୍ତେଶ୍ୱର ଶିବ ମନ୍ଦିର ଗୁଲମୀ ଉପରୋକ୍ତ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସ୍ଥଳୀ ଭିନ୍ନ ନିମ୍ନସ୍ଥ ସ୍ଥାନ ଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ଅନେକ ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କୁ ଆକର୍ଷିତ କରିଥାଏ। ଉପର କୋଲାବ ଜୈବ ଉଦ୍ୟାନ ଡୁଡୁମା ଜଳପ୍ରପାତ ବାରିଣୀପୁଟ ଜୟପୁର : କୋରାପୁଟ ଜିଲ୍ଲାର ମୁଖ୍ୟ ବାଣିଜ୍ୟସ୍ଥଳୀ, ଜୟ ପୁର ରାଜାଙ୍କର ରାଜଧାନୀ ଓ ରାଜପ୍ରାସାଦ । ଏହି ସହରରେ ରଥଯାତ୍ରା ଓ ଦଶହରା ମହା ସମାରୋହରେ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ବୀରଖମ୍ବ : ବନଦେବୀ ମନ୍ଦିର ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା । ରାମଗିରି : ଭଗବାନ ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ର ବନବାସ ସମୟରେ ଦକ୍ଷିଣକୁ ଗଲାବେଳେ ଏଠାରେ ଅବସ୍ଥାନ କରିଥିଲେ । ଅନକାଡ଼େଲି : ମାଛକୁଣ୍ଡ ଜଳପ୍ରପାତର ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଗ୍ରାମ। ଏଠାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗୁରୁବାର ଦିନ ଏକ ସାପ୍ତାହିକ ହାଟ ହୋଇଥାଏ । ସ୍ଥାନୀୟ ବଣ୍ଡା ଜନଜାତିର ଲୋକମାନେ ଏଠାକୁ ଆସୁଥିବାରୁ ଏହା ବହୁ ବିଦେଶୀ ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କୁ ଆକର୍ଷିତ କରିଥାଏ । ବାଦୁଡ଼ି ପାହାଡ଼ : ଶାବେରୀ ନଦୀକୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ଅନେକ ଗୁମ୍ଫାଯୁକ୍ତ ପାହାଡ଼ । ମାଳିଗୁଡ଼ା : ଉଦ୍ୟାନ ଓ ପନିପରିବା ଚାଷ ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ, ଏହା ଏକ ଚିରସ୍ରୋତା ଝରଣା କୁଳରେ ଅବସ୍ଥିତ । କୋଲା : କୋଲାବ ନଦୀ ଉପରେ ବହୁମୁଖୀ ନଦୀବନ୍ଧ ଯୋଜନାରେ ୪ଟି ଟର୍ବାଇନରୁ ୩୨୦ ମେଗାୱାଟ ବିଜୁଳିଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ କରୁଥିବା ପାୱାର ହାଉସ । ଏହି ନଦୀବନ୍ଧ ଯୋଜନାଦ୍ୱାରା ୨୨ ହଜାର ୨୬୬ ହେକ୍ଟର ଜମି ଜଳ ସେଚିତ ହୋଇପାରୁଛି। ଏଠାକାର ପ୍ରମୋଦ ଉଦ୍ୟାନ ପର୍ଯ୍ୟଟକମାନଙ୍କର ଧ୍ୟାନର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ । ନାରାୟଣ ପାଟନା: ଜୟପୁର ରାଜାଙ୍କର ପୁରୁଣା ଗଡ଼ ଓ ବର୍ତ୍ତମାନର ବ୍ଲକ ସଦର ମହକୁମା । ନୀଲାବାଡ଼ୀ, ଅଗ୍ନିଗଙ୍ଗାମା ଓ ପୁତ୍ୟାଲୁମା ଏ ଅଞ୍ଚଳର ଆରାଧ୍ୟଦେବୀ। ରାଇସିଲ୍ : ଏଠାକାର ମୁଖ୍ୟ ପର୍ବ ହେଉଛି ନୀଲାବାଡ଼ି ଯାତ୍ରା ଓ ଅଁଳାନବମୀ। ଏହା ଲକ୍ଷ୍ମୀପୁର ନିକଟସ୍ଥ ଏକ ପାହାଡ଼। ଏଠାରେ ଚିରସ୍ରୋତା ଝରଣାଟିଏ ରହିଛି ଓ ଏଠାକାର ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ ଅତ୍ୟନ୍ତ ମନୋରମ। ଏହା ଏକ ବଣଭୋଜି ସ୍ଥଳୀ। ଡୁମୁରିପୁଟ : ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ନିକଟସ୍ଥ ଏକ ଗାଁ । ଶ୍ରୀରାମ ମନ୍ଦିର ଓ ୭୨ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ହନୁମାନ ମୂର୍ତ୍ତୀ ପାଇଁ ଏହା ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଏଠାକାର ମୁଖ୍ୟପର୍ବ ହେଲା ରାମ ନବମୀ। ଦାମନଯୋଡ଼ି: ଏହା ଏସିଆ ମହାଦେଶର ଏକ ବୃହତ୍ତମ ବକ୍ସାଇଟ ଖଣିମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ଅନ୍ୟତମ । ଏହା ପଞ୍ଚପଟମଲ୍ଲୀ ପାହାଡ଼ ଉପରେ ଅବସ୍ଥିତ । କଣ୍ଟାବାଉଁଶାଣୀ ଓ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଏଠାରେ ରହିଛି। ପେଦାପାଡ଼ୁ : ପଟାଙ୍ଗି ନିକଟସ୍ତ ପେଦାପାଡ଼ୁ ମାଟି ମଧ୍ୟରେ ଏକ ସୁରମ୍ୟ ଗୁମ୍ଫାରେ ଅବସ୍ଥିତ। ଶିଡ଼ିଦେଇ ଏହା ଭିତରକୁ ଯିବାପାଇଁ ହୋଇଥାଏ। ୨୦୦୯ ମସିହାର ପରବର ଶୁଭ ଉଦ୍ଘାଟନ ଏଇଠାରୁ ହୋଇଥିଲା। ରାଣୀଡୁଡୁମା : ନନ୍ଦପୁର ବ୍ଲକ ଅନ୍ତର୍ଗତ କୁଟୁଣିମାଳ ପାହାଡ଼ ନିକଟସ୍ଥ ଏକ ଛୋଟ ଜଳପ୍ରପାତ। ଏହାର ସୁରମ୍ୟ ଶୋଭାପାଇଁ ଏହା ପର୍ଯ୍ୟଟକମାନଙ୍କର ଏକ ଅଭୁଲା ଆକର୍ଷଣ। ଭୈରବସିଂହପୁର : ବୋରିଗୁମାବ୍ଲକ ଅନ୍ତର୍ଗତ ଏହି ସ୍ଥାନ ଏକ ଜୈନପୀଠ ଥିଲା। ଏବେ ଋଷଭନାଥଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତୀକୁ ଭୈରବନାଥ ରୂପେ ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକେ ପୂଜା କରି ଆସୁଛନ୍ତି। ପର୍ବ ଓଡ଼ିଶାର ଅନ୍ୟ ଜିଲ୍ଲାମାନଙ୍କ ପରି ଏହି ଜିଲ୍ଲାରେ ଅନେକ ପର୍ବପର୍ବାଣି ପାଳନ କରାଯାଏ । ତା ସାଙ୍କକୁ ଏହି ଜିଲ୍ଲାର ବିଶେଷ ଓ ମୁଖ୍ୟ ଲୋକ ମହୋତ୍ସବ ହେଲା ‘ପରବ’। ଏହା ଏକ ରାଜ୍ୟସ୍ତରୀୟ ମହୋତ୍ସବ ଓ ଏହା ନଭେମ୍ବର ୧୬ ତାରିଖରୁ ୧୮ ତାରିଖ ଭିତରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ସହିତ ନଭେମ୍ବର ୧୬ରୁ ୨୦ ତାରିଖ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପଲ୍ଲିଶ୍ରୀମେଳା ଜିଲ୍ଲା ମହକୁମା କୋରାପୁଟଠାରେ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ୨୦୧୮ ମସିହାଠାରୁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଭୁବନେଶ୍ବରର ଓଡ଼ିଆ ମିଡିଆ ପକ୍ଷରୁ କୋରାପୁଟରେ ଏକ ଜାତୀୟ ସମାରୋହ କୋରାପୁଟ ସାହିତ୍ୟ ଉତ୍ସବ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ। ଲୋକନୃତ୍ୟ ରାଜ୍ୟସ୍ତରୀୟ ମହୋତ୍ସବ ‘ପରବ’ ପାଳନ ଅବସରରେ କୋରାପୁଟର ଅନେକ ଲୋକନୃତ୍ୟ ଦର୍ଶକମାନଙ୍କୁ ଆକର୍ଷିତ କରେ । ଏହି ନୃତ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଭିତରେ କେତୋଟି ମୁଖ୍ୟ ନୃତ୍ୟ ହେଲେ : ଡେମସା ରିଞ୍ଜଡ଼ି ଦଣ୍ଡାହଳିଆ ବା କାଠିନାଚ ନରପା ଦୁରୁଆ ପରଜା ଗଦବା ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ କୋରପୁଟ ଜିଲାର ସଡ଼କ ମାନଚିତ୍ର ଉତ୍କଳ ପ୍ରସଂଗ - ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୦୧୦ କୋରାପୁଟ ଜିଲ୍ଲା	bhūgoḻa oḍa଼iśāra dakṣiṇa bhāgare abasthita korāpuṭa jillāra āẏatana 8,379 barga kimi \| korāpuṭa jillā 17°4'u.ru 20°7'uttara akṣāṃśa o 81°24'pūru 84°2'pūrba drāghimāmadhẏare abasthita \| abasthiti korāpuṭa jillāra pūrbare : rāẏagaḍa଼ā jillā o āndhra pradeśa rājẏa paścimare: chatiśagaḍa଼ rājẏa uttarare : nabaraṅgapura jillā dakṣiṇare: āndhra pradeśa rājẏa achi \| janasaṃkhẏā 2011 janagaṇanā anusāre, korāpuṭa jillāra moṭa lokasaṃkhẏā 13,76,934 \| ethimadhẏaru grāmāñcaḻare 11,51,528 o saharāñcaḻare 2,25,406 loka bāsa karanti \| puruṣa: 6,77,864 mahiḻā: 6,99,070 cha barṣaru kama: 2,15,518 sākṣaratā hāra 49.87% puruṣa: 61.29% mahiḻā: 38.92% bibhāga upakhaṇḍa (sab ḍibhijana): (2ṭi): korāpuṭa o jaẏapura tahasila: (14): kundrā, koṭapāḍa଼, baipāriguḍā, jaẏapura, borigumā, korāpuṭa, daśamantapura, nandapura, nārāẏaṇapāṭaṇā, paṭṭāṅgi, bandhugā~, semiḻiguḍā, lamatāpuṭa o lakṣmīpura bḻaka: 14ṭi: korāpuṭa upakhaṇḍara (9): korāpuṭa, daśamantapura, nandapura, nārāẏaṇapāṭaṇā, paṭṭāṅgi, bandhugā~, semiḻiguḍā, lamatāpuṭa o lakṣmīpura jaẏapura upakhaṇḍara (5): kundrā, koṭapāḍa଼, baipāriguḍā, jaẏapura o borigumā grāma pañcāẏata: 226 grāma: 1,997 sahara: 5 paurapāḻikā (3):korāpuṭa, jaẏapura o sunābeḍā bijñāpita añcaḻa pariṣada:1: darśanīẏa sthāna korāpuṭa jillāre aneka darśanīẏa sthāna rahichi \| oḍa଼iśāre paryẏaṭana sthaḻī bhābe cihnita karāyāithibā 320ṭi sthāna bhitare 13ṭi sthāna korāpuṭa jillāre abasthita \| se guḍa଼ika helā :- korāpuṭa sunābeḍa଼ā deomāḻī subāi nandapura jalāpuṭa māchakuṇḍa nāgeśୱrī māḻī parbata bālmikī āśrama kecalā bāgrā gupteśୱra śiba mandira gulamī uparokta paryẏaṭana sthaḻī bhinna nimnastha sthāna guḍa଼ika madhẏa aneka paryẏaṭakaṅku ākarṣita karithāe\| upara kolāba jaiba udẏāna ḍuḍumā jaḻaprapāta bāriṇīpuṭa jaẏapura : korāpuṭa jillāra mukhẏa bāṇijẏasthaḻī, jaẏa pura rājāṅkara rājadhānī o rājaprāsāda \| ehi saharare rathayātrā o daśaharā mahā samārohare pāḻita hoithāe \| bīrakhamba : banadebī mandira pāi~ jaṇāśuṇā \| rāmagiri : bhagabāna śrīrāmacandra banabāsa samaẏare dakṣiṇaku galābeḻe eṭhāre abasthāna karithile \| anakāḍa଼eli : māchakuṇḍa jaḻaprapātara nikaṭabarttī grāma\| eṭhāre pratẏeka gurubāra dina eka sāptāhika hāṭa hoithāe \| sthānīẏa baṇḍā janajātira lokamāne eṭhāku āsuthibāru ehā bahu bideśī paryẏaṭakaṅku ākarṣita karithāe \| bāduḍa଼i pāhāḍa଼ : śāberī nadīkūḻare abasthita aneka gumphāyukta pāhāḍa଼ \| māḻiguḍa଼ā : udẏāna o paniparibā cāṣa pāi~ prasiddha, ehā eka cirasrotā jharaṇā kuḻare abasthita \| kolā : kolāba nadī upare bahumukhī nadībandha yojanāre 4ṭi ṭarbāinaru 320 megāୱāṭa bijuḻiśakti utpādana karuthibā pāୱāra hāusa \| ehi nadībandha yojanādୱārā 22 hajāra 266 hekṭara jami jaḻa secita hoipāruchi\| eṭhākāra pramoda udẏāna paryẏaṭakamānaṅkara dhẏānara kendrabindu \| nārāẏaṇa pāṭanā: jaẏapura rājāṅkara puruṇā gaḍa଼ o barttamānara blaka sadara mahakumā \| nīlābāḍa଼ī, agnigaṅgāmā o putẏālumā e añcaḻara ārādhẏadebī\| rāisil : eṭhākāra mukhẏa parba heuchi nīlābāḍa଼i yātrā o a~ḻānabamī\| ehā lakṣmīpura nikaṭastha eka pāhāḍa଼\| eṭhāre cirasrotā jharaṇāṭie rahichi o eṭhākāra prākṛtika paribeśa atẏanta manorama\| ehā eka baṇabhoji sthaḻī\| ḍumuripuṭa : jātīẏa rājapatha nikaṭastha eka gā~ \| śrīrāma mandira o 72phuṭa uccatā biśiṣṭa hanumāna mūrttī pāi~ ehā prasiddha \| eṭhākāra mukhẏaparba helā rāma nabamī\| dāmanayoḍa଼i: ehā esiā mahādeśara eka bṛhattama baksāiṭa khaṇimānaṅka bhitaru anẏatama \| ehā pañcapaṭamallī pāhāḍa଼ upare abasthita \| kaṇṭābāu~śāṇī o śrī jagannātha mandira eṭhāre rahichi\| pedāpāḍa଼u : paṭāṅgi nikaṭasta pedāpāḍa଼u māṭi madhẏare eka suramẏa gumphāre abasthita\| śiḍa଼idei ehā bhitaraku yibāpāi~ hoithāe\| 2009 masihāra parabara śubha udghāṭana eiṭhāru hoithilā\| rāṇīḍuḍumā : nandapura blaka antargata kuṭuṇimāḻa pāhāḍa଼ nikaṭastha eka choṭa jaḻaprapāta\| ehāra suramẏa śobhāpāi~ ehā paryẏaṭakamānaṅkara eka abhulā ākarṣaṇa\| bhairabasiṃhapura : borigumāblaka antargata ehi sthāna eka jainapīṭha thilā\| ebe ṛṣabhanāthaṅka mūrttīku bhairabanātha rūpe sthānīẏa loke pūjā kari āsuchanti\| parba oḍa଼iśāra anẏa jillāmānaṅka pari ehi jillāre aneka parbaparbāṇi pāḻana karāyāe \| tā sāṅkaku ehi jillāra biśeṣa o mukhẏa loka mahotsaba helā ‘paraba’\| ehā eka rājẏastarīẏa mahotsaba o ehā nabhembara 16 tārikharu 18 tārikha bhitare anuṣṭhita hoithāe \| ehā sahita nabhembara 16ru 20 tārikha paryẏanta palliśrīmeḻā jillā mahakumā korāpuṭaṭhāre pāḻita hoithāe \| āhuri madhẏa 2018 masihāṭhāru pratibarṣa bhubaneśbarara oḍa଼iā miḍiā pakṣaru korāpuṭare eka jātīẏa samāroha korāpuṭa sāhitẏa utsaba anuṣṭhita hoithāe\| lokanṛtẏa rājẏastarīẏa mahotsaba ‘paraba’ pāḻana abasarare korāpuṭara aneka lokanṛtẏa darśakamānaṅku ākarṣita kare \| ehi nṛtẏaguḍa଼ika bhitare ketoṭi mukhẏa nṛtẏa hele : ḍemasā riñjaḍa଼i daṇḍāhaḻiā bā kāṭhināca narapā duruā parajā gadabā ādhāra adhika tathẏa korapuṭa jilāra saḍa଼ka mānacitra utkaḻa prasaṃga - sepṭembara 2010 korāpuṭa jillā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,147	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AD%8B%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%AA%E0%AD%81%E0%AC%9F%20%E0%AC%9C%E0%AC%BF%E0%AC%B2%E0%AD%8D%E0%AC%B2%E0%AC%BE	କୋରାପୁଟ ଜିଲ୍ଲା
କଟକ ଭାରତର ଓଡ଼ିଶାର ପୂର୍ବପଟେ ଥିବା ଏକ ପ୍ରଶାସନିକ ଜିଲ୍ଲା । ଇତିହାସ କଟକର ମୂଳ ଇତିହାସ କେଶରୀ ବଂଶ ସହ ଜୋଡ଼ା । କେଶରୀ ବଂଶର ରାଜା ନୃପ କେଶରୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ୯୮୯ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରେ ଏକ ସେନା ଛାଉଣି ଭାବରେ କଟକର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋ‍ଇଥିଲା । ପୁରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ମାଦଳା ପାଞ୍ଜିରୁ ଏହାର ପ୍ରମାଣ ମିଳିଥାଏ । ସନ ୧୦୦୬ରେ ରାଜା ମର୍କତ କେଶରୀଙ୍କ ଶାସନ କାଳରେ ମହାନଦୀ ଉପରେ ପଥର ବନ୍ଧ ତିଆରି ହୋଇଥିଲା, ଆଉ ଲୋକଙ୍କୁ ବନ୍ୟା ଦାଉରୁ ବଞ୍ଚାଇବା ପାଇଁ ଏହି ପଥରବନ୍ଧ ତିଆରି ପଛରେ ଥିଲେ ସେକାଳର କୁଶଳୀ ବିନ୍ଧାଣି ବାଇଧର ମୁଣ୍ଡି (ଲୋକତୁଣ୍ଡରେ ବାଇମୁଣ୍ଡି ନାମରେ ଜଣାଶୁଣା) । କେଶରୀ ବଂଶ ପରେ କଟକ ୧୨୧୧ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରେ ଗଙ୍ଗ ବଂଶଜ ଅନଙ୍ଗଭୀମଦେବଙ୍କ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ ରୂପେ ରହିଥିଲା । ଗଙ୍ଗ ବଂଶ ପରେ କ୍ଷମତାରେ ଥିବା ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶଜ ଗଜପତି ରାଜା (୧୪୩୫-୧୫୪୧ ଖ୍ରୀ.ଅ.)ମାନେ ମଧ୍ୟ କଟକକୁ ନିଜ ରାଜଧାନୀର ମାନ୍ୟତା ଦେଇଥିଲେ । ଓଡ଼ିଶାର ଶେଷ ହିନ୍ଦୁ ରାଜା ମୁକୁନ୍ଦଦେବଙ୍କ ଅନ୍ତେ କଟକ ମୁସଲିମ ଓ ମୋଗଲମାନଙ୍କ ଅକ୍ତିଆରକୁ ‍ଆସିଥିଲା କଟକ । ଅଠର ଦଶକର ମଝି ଆଡ଼କୁ, ପ୍ରାୟ ୧୭୫୦ ବେଳକୁ କଟକ ମରହଟ୍ଟାମାନଙ୍କ ଅଧୀନକୁ ଆସିଲା । ନାଗପୁରର ମରହଟ୍ଟା ଏବଂ କୋଲକାତା (ତତ୍କାଳୀନ କଲିକତା)ର ଇଂରେଜ ବଣିକମାନଙ୍କ ସହ ଗମନାଗମନ ଓ ଯୋଗାଯୋଗ ଲାଗି ଉତ୍ତମ ସ୍ଥାନରେ କଟକ ଅବସ୍ଥିତ ହୋ‍ଇଥିବାରୁ ଏହି ସମୟରେ କଟକର ବାଣିଜ୍ୟିକ ପ୍ରତିପତ୍ତି ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା \| ୧୮୦୩ରେ ଇଂରେଜମାନେ କଟକକୁ ଦଖଲ କଲେ ଏବଂ ୧୮୧୬ରେ ଏହାକୁ ଓଡ଼ିଶା ଡିଭିଜନ୍‍ର ରାଜଧାନୀ ଘୋଷିତ କରାଗଲା । ଯଦିଓ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ୧୯୪୮ରେ ଭୁବନେଶ୍ୱର ଓଡ଼ିଶାର ରାଜଧାନୀରେ ପରିଣତ ହେଲା ତଥାପି ଶାସନତନ୍ତ୍ରରେ ଏଯାବତ୍ କଟକ ନିଜର ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପତିଆରା ବଜାୟ ରଖିଛି \| କଟକ ଇତିହାସର ମୂକସାକ୍ଷୀ ରୂପେ ଓଡ଼ିଶା ବିଦିତ ପୁରାତନ ବାରବାଟି ଦୁର୍ଗ ଏଯାବତ୍ ସଗର୍ବେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ । ଏହି ଦୁର୍ଗର ସମୀପରେ ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ସୁବିଧାସୁଯୋଗ ଯୁକ୍ତ ବାରବାଟି ଷ୍ଟାଡିଅମ ରହିଛି । ଅନେକ ଜାତୀୟ ଏବଂ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ମ୍ୟାଚ୍‍ମାନ ଏହି ଷ୍ଟାଡିୟମ୍‍ରେ ଖେଳାଯାଇସାରିଛି । ନିକଟ ଅତୀତରେ ଦିବାରାତ୍ରି ଖେଳମାନଙ୍କ ଲାଗି ଏଠାରେ ଫ୍ଲଡ୍ ଲାଇଟ୍ ମଧ୍ୟ ଖଞ୍ଜା ଯାଇଛି । ଲୋକମୁଖରେ କଟକ ’ବାଉନ ବଜାର ତେପନ ଗଳି’ର ସହର ରୂପେ ମଧ୍ୟ ସୁବିଖ୍ୟାତ । ସହରଠାରୁ ୧୪ କି.ମି. ଦୂରରେ ବିରିବାତିଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ ପରମହଂସନାଥ ମନ୍ଦିର କଟକର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ମନ୍ଦିର । ଏତଦ୍‍ବ୍ୟତୀତ କଟକ ଚଣ୍ଡୀ ମନ୍ଦିର ଓ ଭଟ୍ଟାରିକା ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟ କଟକର ଶୋଭା ବୃଦ୍ଧି କରୁଛନ୍ତି । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଧର୍ମପୀଠଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ମୁସ୍‍ଲିମ୍‍ମାନଙ୍କ ’କଦ୍ଦମ୍ ରସୁଲ’ ଓ ଶିଖ୍‍ଙ୍କ "ଗୁରୁଦ୍ୱାରା ଦାତନ୍ ସାହେବ" ଅନ୍ୟତମ । ଏହା ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ କଦମ୍ ରସୁଲ୍‍ରେ ମନିଷୀ ମହମ୍ମଦଙ୍କ ପଦଚିହ୍ନ ରହିଛି । ସେହିପରି ଶିଖ୍ ବିଶ୍ୱାସ ଅନୁଯାୟୀ ଶିଖ୍‍ଙ୍କ ପ୍ରଥମ ଧର୍ମଗୁରୁ, ଶ୍ରୀ ଗୁରୁ ନାନକ ଦେବ ନିଜର ପୁରୀ ଯାତ୍ରା କାଳରେ ଏଠାରେ କିଛି ସମୟ ଅବସ୍ଥାନ କରିଥିଲେ ଓ ତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ଦାନ୍ତକାଠି ରୂପେ ବ୍ୟବହୃତ ହେବା ପରେ ତାଙ୍କରିଦ୍ୱାରା ରୋପିତ ଏକ ବୃକ୍ଷ ଏଠାରେ ଏବେ ମଧ୍ୟ ଏଠାରେ ରହିଛି । ଦାନ୍ତକାଠି ଅନୁସାରେ ଏହାର ନାମ ଗୁରୁଦ୍ୱାରା ଦାତନ୍ ସାହିବ୍ । ଭୂଗୋଳ କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ଭୌଗୋଳିକ ଅବସ୍ଥିତି ହେଉଛି ୨୦.୩ରୁ ୨୦.୪୦ ଉ. ୮୪.୫୮ରୁ ୮୬.୨୦ ପୂ. ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନରୁ ଏହାର ହାରାହାରି ଉଚ୍ଚତା ୩୭ ମିଟର (୧୨୧ ଫୁଟ୍) । କଟକ ଉତ୍ତରରେ ମହାନଦୀ ଓ ଦକ୍ଷିଣରେ କାଠଯୋଡ଼ି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ତ୍ରିକୋଣଭୂମିରେ ଅବସ୍ଥିତ । କଟକର ଜଳବାୟୁ ଗ୍ରୀଷ୍ମ ଦିନେ ଉଷ୍ମ ଓ ଆର୍ଦ୍ର ଏବଂ ଶୀତ ଦିନେ ଶୀତଳ ଓ ଶୁଷ୍କ । ସହରରେ ଅନୁଭୂତ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ତାପମାତ୍ରା ୫୦ ସେ. ହୋ‍ଇଥିବା ବେଳେ ସର୍ବନିମ୍ନ ତାପମାତ୍ରା ୧୦ ସେ. । ଗ୍ରୀଷ୍ମର ପ୍ରଭାବ ମାର୍ଚ୍ଚ ଶେଷରୁ ନେଇ ଜୁନ୍ ମଧ୍ୟଭାଗ ଯାଏଁ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ. ଜୁନ୍ ମଧ୍ୟଭାଗରୁ ବର୍ଷାଋତୁର ଆରମ୍ଭ । ସେପ୍‍ଟେମ୍ବରରୁ ଅକ୍‍ଟୋବର ମଧ୍ୟଭାଗ ଯାଏଁ ସର୍ବାଧିକ ବୃଷ୍ଟିପାତ ହୋ‍ଇଥାଏ । କଟକର ବାର୍ଷିକ ହାରାହାରି ବୃଷ୍ଟିପାତ ୧୪୪.୩୯ ସେ.ମି. । ଶୀତଋତୁ ନଭେମ୍ବରରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋ‍ଇ ଜାନୁଆରୀ ଆରମ୍ଭ ଯାଏଁ ରହିଥାଏ । ଏହି ସମୟରେ ଶୀତଳ ଉତ୍ତରା ପବନ ବହିବା ସହିତ ଶୀଘ୍ର (୫.୩୦ ଘଟିକା) ସନ୍ଧ୍ୟା ହୋ‍ଇଯାଉଥିବାରୁ ଲମ୍ବା ଓ ଥଣ୍ଡା ରାତି ଅନୁଭୂତ ହୁଏ । ଜାନୁଆରୀ ମଧ୍ୟରୁ ମାର୍ଚ୍ଚ ମଧ୍ୟଭାଗ ଯାଏଁ ବସନ୍ତ ଋତୁର ପ୍ରଭାବ ଦେଖାଯାଏ ଓ ତାପମାତ୍ରା ସର୍ବୋଚ୍ଚ ୩୩.୪ ସେ.ରୁ ୨୨.୨ ସେ. ମଧ୍ୟରେ ରହେ. କଟକ ଭ୍ରମଣ ଲାଗି ଏହା ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ସମୟ । ଜନସଂଖ୍ୟା ୨୦୧୧ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ, କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ମୋଟ ଲୋକସଂଖ୍ୟା ୨୬,୧୮,୭୦୮ । ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ୧୮,୮୬,୯୨୬ ଓ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ୭,୩୧,୭୮୨ ଲୋକ ବାସ କରନ୍ତି । ପୁରୁଷ: ୧୩୩୯୧୫୩ ମହିଳା: ୧୨୭୯୫୫୫ ଛ ବର୍ଷରୁ କମ: ୨୫୧୧୫୨ ସାକ୍ଷରତା ହାର: ୮୪.୨୦% ପୁରୁଷ: ୯୦.୫୧% ମହିଳା: ୭୭.୬୪% ପ୍ରଶାସନିକ ବିଭାଗ ଉପଖଣ୍ଡ (ସବ୍ ଡିଭିଜନ): (୩)(କଟକ,ଆଠଗଡ଼, ବାଙ୍କୀ) ତହସିଲ: (୧୧): ବ୍ଳକ: (୧୪): ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତ: ୩୪୨ ଗ୍ରାମ: ୧,୯୫୦ ସହର: ୮ ମହାନଗର ନିଗମ:୧: କଟକ ପୌରପାଳିକା:୧: ଚୌଦ୍ୱାର ବିଜ୍ଞାପିତ ଅଞ୍ଚଳ ପରିଷଦ:୨: ଆଠଗଡ଼,ବାଙ୍କୀ ଉପଲବ୍ଧ ସେବା କଟକର ପ୍ରମୁଖ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ବାରବାଟି ଷ୍ଟାଡିଅମ ଅନ୍ୟତମ, ଯାହାକି ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ କ୍ରିକେଟ୍ ମ୍ୟାଚ୍‍ମାନଙ୍କ ଲାଗି ସୁପ୍ରସିଦ୍ଧ । କଟକର ବିଶ୍ୱପ୍ରସିଦ୍ଧ ରୂପା ତାରକସୀ କାମ ଲାଗି ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ରୌପ୍ୟ ସହର ନାମରେ ଆଖ୍ୟାୟିତ କରଯାଇଛି । ଏତଦ୍‍ବ୍ୟତୀତ ଏଠାର ହାତୀଦାନ୍ତର କାମ ମଧ୍ୟ ବେଶ୍ ଚମତ୍କାର. କଟକରେ ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ନାନା ଶୈ‍କ୍ଷିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଯଥା ରେଭେନ୍ସା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ରହିଛି । କଟକର ସମୀପବର୍ତ୍ତୀ ବିଦ୍ୟାଧରପୁରରେ ଅବସ୍ଥିତ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଧାନ ଗବେଷଣା କେନ୍ଦ୍ର (Central Rice Research Institute) ସମଗ୍ର ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆର ଏକ ପ୍ରଧାନ ଧାନ ଗବେଷଣା କେନ୍ଦ୍ର । ଶ୍ରୀ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ (SCB) ମେଡିକାଲ୍ କଲେଜ ଓ ହସ୍‍ପିଟାଲ ଓଡ଼ିଶାର ସର୍ବବୃହତ୍ ଓ ସର୍ବୋନ୍ନତ ଡାକ୍ତରଖାନା । ବାରବାଟି ଷ୍ଟାଡିଅମ ନିକଟରେ ପୁରାତନ ବାରବାଟି ଦୁର୍ଗର ଭଗ୍ନାବଶେଷ ରହିଛି । ଦୁର୍ଗର ପ୍ରବେଶଦ୍ୱାର ଏଯାବତ୍ ସୁରକ୍ଷିତ ରହିଛି । ବିଗତ କିଛି ସମୟ ଧରି ଭାରତୀୟ ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ୱିକ ବିଭାଗ (Archaeological Survey of India)ଦ୍ୱାରା ଉତ୍‍ଖନନ କାର୍ଯ୍ୟ ଚାଲୁ ରହିଛି\| କଟକର ଚୌଦ୍ୱାରଠାରେ ଦେଶର ସର୍ବବୃହତ୍ ଫେରୋ ଆଲୟ ଉତ୍ପାଦକ ଇମ୍ଫା (IMFA-Indian Metals & Ferro Alloys)ର କାରଖାନା ରହିଛି \| ଦେଶକୁ ଆନେକ ଉଚ୍ଚକୋଟୀର ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀ ଓ ପ୍ରଶାସକ ଦେଇଥିବା ରେଭେନ୍ସା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ (ବର୍ତ୍ତମାନ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ) କଟକର ଏକ ଅନନ୍ୟ ଅଙ୍ଗ \| ନୋବେଲ୍ ପୁରସ୍କାର ବିଜେତା ବୈଜ୍ଞାନିକ ସାର୍ ସି ଭି ରମଣ ଏଠାରେ କିଛି କାଳ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ \| ଏଦଦ୍‍ବ୍ୟତୀତ ଭାରତର ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ ଓ ବିଶିଷ୍ଟ ନେତା ସୁବାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷଙ୍କ ବାଲ୍ୟକାଳ କଟକରେ ହିଁ ଅତିବାହିତ ହୋ‍ଇଥିଲା \| ସେ ଷଷ୍ଠ ଶ୍ରେଣୀ ଯାଏଁ ଏକ ଇଂରାଜୀ ବିଦ୍ୟାଳୟ (ବର୍ତ୍ତମାନର ଷ୍ଟୁଆର୍ଟ୍ ସ୍କୁଲ)ରେ ଅଧ୍ୟୟନ କଲାପରେ ରେଭେନ୍ସା କଲିଜିଏଟ୍ ସ୍କୁଲରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥିଲେ \| ଶ୍ରୀ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜ ଛଡା ଅନେକ ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ କଲେଜ ମଧ୍ୟ ଏଠାରେ ରହିଛି \| ବାରବାଟି ଦୁର୍ଗ ପରି ଐତିହାସିକ ସ୍ଥାନ ଓ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଧାନ ଗବେଷଣା କେନ୍ଦ୍ର (ବିଦ୍ୟାଧରପୁର) ପରି ବୈଜ୍ଞାନିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଏଠାରେ ରହିଛି \| ସହର ଉତ୍ତର ଆଡକୁ ଚାରବାଟିଆଠାରେ ଉଡ୍ଡୟନ ଗବେଷଣା କେନ୍ଦ୍ର ସହିତ ସେନାବାହିନୀର ଏକ ବିମାନବନ୍ଦର ରହିଛି \| ଏହାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଦାୟିତ୍ୱ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଗୁଇନ୍ଦା ସଂସ୍ଥା RAW (Research and Analysis Wing) ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ\| ଶିକ୍ଷା ଓ ଗବେଷଣା ପରିବହନ ଓ ଯୋଗାଯୋଗ ସଡକପଥରେ କଟକ, କୋଲକାତା ଓ ଚେନ୍ନାଇକୁ ସଂଯୋଗ କରୁଥିବା ୫ ନଂ ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ସହ ଉତ୍ତମ ଭାବେ ସଂଯୁକ୍ତ । ରାଜ୍ୟର ପମୁଖ ବାଣିଜ୍ୟିକ କେନ୍ଦ୍ର ହୋ‍ଇଥିବାରୁ ଏହା ମଧ୍ୟ ରେଳପଥଦ୍ୱାରା ଉତ୍ତମ ରୂପେ ସଂଯୁକ୍ତ । ଓଡ଼ିଶାର ଅନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳ ପରି ଏହା ମଧ୍ୟ ରେଳବାଇର ପୂର୍ବତଟ ରେଳବାଇ ଅନ୍ତର୍ଗତ । ଓଡ଼ିଶାର ଏକମାତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ସିଭିଲ୍ ବିମାନବନ୍ଦର, ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ବିମାନ ବନ୍ଦର, କଟକଠାରୁ ମାତ୍ର ୨୮ କି.ମି. ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ବସ୍ ଯୋଗଯୋଗ ହିସାବରେ କଟକର ବାଦାମବାଡି ବସ୍ ଟର୍ମିନସ୍ ଓଡ଼ିଶାରେ ସର୍ବବୃହତ୍ । ପ୍ରତିଦିନ ଏଠାରୁ ଶହଶହ ବସ୍ ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳକୁ ଯାତାୟତ କରେ । ଦୂରବର୍ତ୍ତୀ ଅଗମ୍ୟ ସ୍ଥାନମାନଙ୍କ ଲାଗି ବସ୍ ପରିବହନ ହିଁ ଏକମାତ୍ର ଉପାୟ । କଟକରେ ଜଳ ପରିବହନର ବିଶେଷ ଚାହିଦା ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ମାଛ ଧରିବା ଓ ଆଞ୍ଚଳିକ ନୌପରିବହନ ଲାଗି ଛୋଟ ଛୋଟ ଡଙ୍ଗାମାନ ମହାନଦୀ ଓ କାଠଯୋଡିରେ ଚଳାଚଳ କରନ୍ତି । ଇଂରେଜ ଅମଳରେ ତାଳଦଣ୍ଡା କେନାଲ ବ୍ୟାପାରିକ ନୌପରିବହନର ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ପନ୍ଥା ବିବେଚିତ ହେଉଥିଲେ ହେଁ ଅଧୁନା ଉନ୍ନତ ଟ୍ରକ ପରିବହନର ପ୍ରଚଳନ ହେତୁ ଏହାର ଆଉ ଚାହିଦା ନାହିଁ । ଏହାଛଡା କଟକର ଚାରବାଟିଆଠାରେ ଭାରତୀୟ ବାୟୁସେନାର ଏକ ବିମାନ ବନ୍ଦର ରହିଛି । କଟକରେ ଭାରତୀୟ ଡାକବିଭାଗ ବ୍ୟତୀତ ଅନେକ ଘରୋ‍ଇ କୋରିୟର ସଂସ୍ଥାମାନ ରହିଛନ୍ତି । ଚିଠିରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଟେଲିଗ୍ରାଫ୍ ଆଦି ସୁବିଧା ସହଜରେ ଉପଲବ୍ଧ । ସରକାରଙ୍କ ପରିଚାଳିତ ଭାରତ ସଞ୍ଚାର ନିଗମ ଛଡା ଏୟାରଟେଲ, ଏୟାରସେଲ୍, ରିଲାଏନ୍ସ, ଟାଟା ଇଣ୍ଡିକମ୍ ଓ ଭୋଡାଫୋନ୍ ପରି ଜାତୀୟ ସଞ୍ଚାର ସଂସ୍ଥାଗୁଡିକଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ ଏଠାରେ ଉଭୟ ଲ୍ୟାଣ୍ଡଲାଇନ ଓ ମୋବାଇଲ୍ ସେବା ଉପଲବ୍ଧ । ଭାରତ ସଞ୍ଚାର ନିଗମ ଓ ଓରଟେଲ୍ ଆଦି ସଂସ୍ଥା ବ୍ରଡ୍‍ବ୍ୟାଣ୍ଡ ଇଣ୍ଟରନେଟ ସେବା ଯୋଗାଇ ଦେଉଛନ୍ତି । ପର୍ବପର୍ବାଣି ଓଡ଼ିଆ ସଂସ୍କୃତି ଅନୁଯାୟୀ କଟକରେ ମଧ୍ୟ ’ବାର ମାସରେ ତେର ପର୍ବ’ ପାଳିତ ହୁଏ । ତେବେ ଯେଉଁ ଦୁଇଟି ପର୍ବର ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଆଛି ସେ ହେଲା କଟକର ଦଶହରା ଓ ବାଲିଯାତ୍ରା । ଦଶହରାରେ ଶକ୍ତି ରୂପିଣୀ ଦେବୀ ଦୁର୍ଗାଙ୍କ ପୂଜା କରାଯାଏ। ଦେବୀଙ୍କ ମହିଷମର୍ଦ୍ଦିନୀ ରୂପର ମୃଣ୍ମୟ ପ୍ରତିମାକୁ ନେଇ ସହରସାରା ଅନେକ ମେଢ ତିଆରି ହୋ‍ଇଥାଏ । ଦଶହରାର ଆଡ଼ମ୍ବର ବ୍ୟତୀତ କଟକ ମଧ୍ୟ ଚାନ୍ଦି ମେଢ଼ ଲାଗି ପ୍ରସିଦ୍ଧ। ଏହି ଚାନ୍ଦି ମେଢ଼ରେ ବିପୁଳ ପରିମାଣର ସୁନା ଓ ରୂପା ବ୍ୟବହୃତ ହୋ‍ଇଥାଏ। ଏହି ମେଢ଼ଗୁଡିକ ତାରକସୀ କାମର ଅନନ୍ୟ ନମୁନା। ପୂର୍ବ କାଳରେ ଜାଭା, ବାଳି, ସୁମାତ୍ରା ଆଦି ସ୍ଥାନମାନଙ୍କୁ ବୋ‍ଇତ ନେଇ ବେପାର କରିବାକୁ ଯାଉଥିବା ସାଧବପୁଅମାନଙ୍କ ସ୍ମୃତିକୁ ଉଜ୍ଜୀବିତ ରଖିବା ଲାଗି ବାଲିଯାତ୍ରାର ଆୟୋଜନ କରାଯାଏ । ନଭେମ୍ବର ମାସରେ ଆୟୋଜିତ ହେଉଥିବା ବାଲିଯାତ୍ରା ଦେଖିବା ଲାଗି ଏବଂ ବେପାର କରିବା ଲାଗି ଏହି ସମୟରେ କଟକରେ ଓଡ଼ିଶାର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସ୍ଥାନରୁ ଆସି ଲୋକେ ଭିଡ଼ ଜମାନ୍ତି । ସେହିପରି ଜାନୁଆରୀରେ ପାଳିତ ହେଉଥିବା ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତିରେ ରଙ୍ଗବେରଙ୍ଗର ଗୁଡ଼ିରେ ଭରିଯାଇଥିବା ଆକାଶ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସୁନ୍ଦର ଦିଶେ। ଏହାଛଡା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ହିନ୍ଦୁ ପର୍ବପର୍ବାଣି ମଧ୍ୟ କଟକରେ ବେଶ୍ ଆଡମ୍ବର ସହ ପାଳିତ ହୁଏ । ହିନ୍ଦୁଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ କଟକରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ମୁସ୍‍ଲିମ୍, ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ, ଶିଖ୍ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀମାନେ ମଧ୍ୟ ନିଜ ନିଜ ଧାର୍ମିକ ପର୍ବ ପାଳନ କରନ୍ତି। ଏଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ ଇଦୁଲ ଫିତର, ଇଦୁଲ ଜୁହା, ବଡ଼ଦିନ ଆଦି ପ୍ରଧାନ । ଧାର୍ମିକ ପର୍ବ ବ୍ୟତୀତ ସମସ୍ତ ଜାତୀୟ ପର୍ବ ଯଥା ସ୍ୱାଧୀନତା ଦିବସ, ଗଣତନ୍ତ୍ର ଦିବସ ଆଦିକୁ ମଧ୍ୟ କଟକବାସୀ ବେଶ୍ ନିଷ୍ଠା ସହକାରେ ପାଳନ କରନ୍ତି । ଏହାଛଡା ବିଭିନ୍ନ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଦିବସ ଓ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ପର୍ବମାନ ମଧ୍ୟ ଆଜିର ଯୁବଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ବେଶ୍ ଲୋକପ୍ରିୟ। ଏଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ ଭାଲେଣ୍ଟାଇନ୍ସ ଡେ ବିଶେଷ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ। ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ କଟକ ଜିଲ୍ଲା ତାରକସି କାମ	kaṭaka bhāratara oḍa଼iśāra pūrbapaṭe thibā eka praśāsanika jillā \| itihāsa kaṭakara mūḻa itihāsa keśarī baṃśa saha joḍa଼ā \| keśarī baṃśara rājā nṛpa keśarīṅkadୱārā 989 khrī.a.re eka senā chāuṇi bhābare kaṭakara pratiṣṭhā ho‍ithilā \| purī jagannātha mandirara mādaḻā pāñjiru ehāra pramāṇa miḻithāe \| sana 1006re rājā markata keśarīṅka śāsana kāḻare mahānadī upare pathara bandha tiāri hoithilā, āu lokaṅku banẏā dāuru bañcāibā pāi~ ehi patharabandha tiāri pachare thile sekāḻara kuśaḻī bindhāṇi bāidhara muṇḍi (lokatuṇḍare bāimuṇḍi nāmare jaṇāśuṇā) \| keśarī baṃśa pare kaṭaka 1211 khrī.a.re gaṅga baṃśaja anaṅgabhīmadebaṅka sāmrājẏara rājadhānī rūpe rahithilā \| gaṅga baṃśa pare kṣamatāre thibā sūryẏabaṃśaja gajapati rājā (1435-1541 khrī.a.)māne madhẏa kaṭakaku nija rājadhānīra mānẏatā deithile \| oḍa଼iśāra śeṣa hindu rājā mukundadebaṅka ante kaṭaka musalima o mogalamānaṅka aktiāraku ‍āsithilā kaṭaka \| aṭhara daśakara majhi āḍa଼ku, prāẏa 1750 beḻaku kaṭaka marahaṭṭāmānaṅka adhīnaku āsilā \| nāgapurara marahaṭṭā ebaṃ kolakātā (tatkāḻīna kalikatā)ra iṃreja baṇikamānaṅka saha gamanāgamana o yogāyoga lāgi uttama sthānare kaṭaka abasthita ho‍ithibāru ehi samaẏare kaṭakara bāṇijẏika pratipatti bṛddhi pāilā \| 1803re iṃrejamāne kaṭakaku dakhala kale ebaṃ 1816re ehāku oḍa଼iśā ḍibhijan‍ra rājadhānī ghoṣita karāgalā \| yadio sୱādhīnatā parabarttī kāḻare 1948re bhubaneśୱra oḍa଼iśāra rājadhānīre pariṇata helā tathāpi śāsanatantrare eyābat kaṭaka nijara eka sୱtantra patiārā bajāẏa rakhichi \| kaṭaka itihāsara mūkasākṣī rūpe oḍa଼iśā bidita purātana bārabāṭi durga eyābat sagarbe daṇḍāẏamāna \| ehi durgara samīpare atẏādhunika subidhāsuyoga yukta bārabāṭi ṣṭāḍiama rahichi \| aneka jātīẏa ebaṃ antarjātīẏa mẏāc‍māna ehi ṣṭāḍiẏam‍re kheḻāyāisārichi \| nikaṭa atītare dibārātri kheḻamānaṅka lāgi eṭhāre phlaḍ lāiṭ madhẏa khañjā yāichi \| lokamukhare kaṭaka ’bāuna bajāra tepana gaḻi’ra sahara rūpe madhẏa subikhẏāta \| saharaṭhāru 14 ki.mi. dūrare biribātiṭhāre abasthita paramahaṃsanātha mandira kaṭakara sarbocca mandira \| etad‍bẏatīta kaṭaka caṇḍī mandira o bhaṭṭārikā mandira madhẏa kaṭakara śobhā bṛddhi karuchanti \| anẏānẏa dharmapīṭhaṅka madhẏaru mus‍lim‍mānaṅka ’kaddam rasula’ o śikh‍ṅka "gurudୱārā dātan sāheba" anẏatama \| ehā biśୱāsa karāyāe ye kadam rasul‍re maniṣī mahammadaṅka padacihna rahichi \| sehipari śikh biśୱāsa anuyāẏī śikh‍ṅka prathama dharmaguru, śrī guru nānaka deba nijara purī yātrā kāḻare eṭhāre kichi samaẏa abasthāna karithile o tāṅkadୱārā dāntakāṭhi rūpe bẏabahṛta hebā pare tāṅkaridୱārā ropita eka bṛkṣa eṭhāre ebe madhẏa eṭhāre rahichi \| dāntakāṭhi anusāre ehāra nāma gurudୱārā dātan sāhib \| bhūgoḻa kaṭaka jillāra bhaugoḻika abasthiti heuchi 20.3ru 20.40 u. 84.58ru 86.20 pū. samudra pattanaru ehāra hārāhāri uccatā 37 miṭara (121 phuṭ) \| kaṭaka uttarare mahānadī o dakṣiṇare kāṭhayoḍa଼i madhẏare thibā trikoṇabhūmire abasthita \| kaṭakara jaḻabāẏu grīṣma dine uṣma o ārdra ebaṃ śīta dine śītaḻa o śuṣka \| saharare anubhūta sarbocca tāpamātrā 50 se. ho‍ithibā beḻe sarbanimna tāpamātrā 10 se. \| grīṣmara prabhāba mārcca śeṣaru nei jun madhẏabhāga yāe~ anubhūta hue. jun madhẏabhāgaru barṣāṛtura ārambha \| sep‍ṭembararu ak‍ṭobara madhẏabhāga yāe~ sarbādhika bṛṣṭipāta ho‍ithāe \| kaṭakara bārṣika hārāhāri bṛṣṭipāta 144.39 se.mi. \| śītaṛtu nabhembararu ārambha ho‍i jānuārī ārambha yāe~ rahithāe \| ehi samaẏare śītaḻa uttarā pabana bahibā sahita śīghra (5.30 ghaṭikā) sandhẏā ho‍iyāuthibāru lambā o thaṇḍā rāti anubhūta hue \| jānuārī madhẏaru mārcca madhẏabhāga yāe~ basanta ṛtura prabhāba dekhāyāe o tāpamātrā sarbocca 33.4 se.ru 22.2 se. madhẏare rahe. kaṭaka bhramaṇa lāgi ehā sarbotkṛṣṭa samaẏa \| janasaṃkhẏā 2011 janagaṇanā anusāre, kaṭaka jillāra moṭa lokasaṃkhẏā 26,18,708 \| ethimadhẏaru grāmāñcaḻare 18,86,926 o saharāñcaḻare 7,31,782 loka bāsa karanti \| puruṣa: 1339153 mahiḻā: 1279555 cha barṣaru kama: 251152 sākṣaratā hāra: 84.20% puruṣa: 90.51% mahiḻā: 77.64% praśāsanika bibhāga upakhaṇḍa (sab ḍibhijana): (3)(kaṭaka,āṭhagaḍa଼, bāṅkī) tahasila: (11): bḻaka: (14): grāma pañcāẏata: 342 grāma: 1,950 sahara: 8 mahānagara nigama:1: kaṭaka paurapāḻikā:1: caudୱāra bijñāpita añcaḻa pariṣada:2: āṭhagaḍa଼,bāṅkī upalabdha sebā kaṭakara pramukha anuṣṭhānamānaṅka madhẏaru bārabāṭi ṣṭāḍiama anẏatama, yāhāki antarjātīẏa krikeṭ mẏāc‍mānaṅka lāgi suprasiddha \| kaṭakara biśୱprasiddha rūpā tārakasī kāma lāgi ehāku madhẏa raupẏa sahara nāmare ākhẏāẏita karayāichi \| etad‍bẏatīta eṭhāra hātīdāntara kāma madhẏa beś camatkāra. kaṭakare jātīẏa starare pratiṣṭhita nānā śai‍kṣika anuṣṭhāna yathā rebhensā biśୱbidẏāḻaẏa rahichi \| kaṭakara samīpabarttī bidẏādharapurare abasthita kendrīẏa dhāna gabeṣaṇā kendra (Central Rice Research Institute) samagra dakṣiṇa esiāra eka pradhāna dhāna gabeṣaṇā kendra \| śrī rāmacandra bhañja (SCB) meḍikāl kaleja o has‍piṭāla oḍa଼iśāra sarbabṛhat o sarbonnata ḍāktarakhānā \| bārabāṭi ṣṭāḍiama nikaṭare purātana bārabāṭi durgara bhagnābaśeṣa rahichi \| durgara prabeśadୱāra eyābat surakṣita rahichi \| bigata kichi samaẏa dhari bhāratīẏa pratnatāttୱika bibhāga (Archaeological Survey of India)dୱārā ut‍khanana kāryẏa cālu rahichi\| kaṭakara caudୱāraṭhāre deśara sarbabṛhat phero ālaẏa utpādaka imphā (IMFA-Indian Metals & Ferro Alloys)ra kārakhānā rahichi \| deśaku āneka uccakoṭīra buddhijībī o praśāsaka deithibā rebhensā mahābidẏāḻaẏa (barttamāna biśୱbidẏāḻaẏa) kaṭakara eka ananẏa aṅga \| nobel puraskāra bijetā baijñānika sār si bhi ramaṇa eṭhāre kichi kāḻa kāryẏa karithile \| edad‍bẏatīta bhāratara sୱādhīnatā saṃgrāmīmānaṅka madhẏaru anẏatama o biśiṣṭa netā subāṣa candra boṣaṅka bālẏakāḻa kaṭakare hi~ atibāhita ho‍ithilā \| se ṣaṣṭha śreṇī yāe~ eka iṃrājī bidẏāḻaẏa (barttamānara ṣṭuārṭ skula)re adhẏaẏana kalāpare rebhensā kalijieṭ skulare adhẏaẏana karithile \| śrī rāmacandra bhañja meḍa଼ikāla kaleja chaḍā aneka iñjiniẏariṃ kaleja madhẏa eṭhāre rahichi \| bārabāṭi durga pari aitihāsika sthāna o kendrīẏa dhāna gabeṣaṇā kendra (bidẏādharapura) pari baijñānika anuṣṭhāna eṭhāre rahichi \| sahara uttara āḍaku cārabāṭiāṭhāre uḍḍaẏana gabeṣaṇā kendra sahita senābāhinīra eka bimānabandara rahichi \| ehāra niẏantraṇa dāẏitୱ bhārata sarakāraṅka guindā saṃsthā RAW (Research and Analysis Wing) upare nẏasta\| śikṣā o gabeṣaṇā paribahana o yogāyoga saḍakapathare kaṭaka, kolakātā o cennāiku saṃyoga karuthibā 5 naṃ jātīẏa rājapatha saha uttama bhābe saṃyukta \| rājẏara pamukha bāṇijẏika kendra ho‍ithibāru ehā madhẏa reḻapathadୱārā uttama rūpe saṃyukta \| oḍa଼iśāra anẏa añcaḻa pari ehā madhẏa reḻabāira pūrbataṭa reḻabāi antargata \| oḍa଼iśāra ekamātra kāryẏakṣama sibhil bimānabandara, biju paṭṭanāẏaka bimāna bandara, kaṭakaṭhāru mātra 28 ki.mi. dūrare abasthita \| bas yogayoga hisābare kaṭakara bādāmabāḍi bas ṭarminas oḍa଼iśāre sarbabṛhat \| pratidina eṭhāru śahaśaha bas oḍa଼iśāra bibhinna añcaḻaku yātāẏata kare \| dūrabarttī agamẏa sthānamānaṅka lāgi bas paribahana hi~ ekamātra upāẏa \| kaṭakare jaḻa paribahanara biśeṣa cāhidā nathile madhẏa mācha dharibā o āñcaḻika nauparibahana lāgi choṭa choṭa ḍaṅgāmāna mahānadī o kāṭhayoḍire caḻācaḻa karanti \| iṃreja amaḻare tāḻadaṇḍā kenāla bẏāpārika nauparibahanara utkṛṣṭa panthā bibecita heuthile he~ adhunā unnata ṭraka paribahanara pracaḻana hetu ehāra āu cāhidā nāhi~ \| ehāchaḍā kaṭakara cārabāṭiāṭhāre bhāratīẏa bāẏusenāra eka bimāna bandara rahichi \| kaṭakare bhāratīẏa ḍākabibhāga bẏatīta aneka gharo‍i koriẏara saṃsthāmāna rahichanti \| ciṭhiru ārambha kari ṭeligrāph ādi subidhā sahajare upalabdha \| sarakāraṅka paricāḻita bhārata sañcāra nigama chaḍā eẏāraṭela, eẏārasel, rilāensa, ṭāṭā iṇḍikam o bhoḍāphon pari jātīẏa sañcāra saṃsthāguḍikaṅka pakṣaru eṭhāre ubhaẏa lẏāṇḍalāina o mobāil sebā upalabdha \| bhārata sañcāra nigama o oraṭel ādi saṃsthā braḍ‍bẏāṇḍa iṇṭaraneṭa sebā yogāi deuchanti \| parbaparbāṇi oḍa଼iā saṃskṛti anuyāẏī kaṭakare madhẏa ’bāra māsare tera parba’ pāḻita hue \| tebe yeu~ duiṭi parbara sabuṭhāru adhika prasiddhi āchi se helā kaṭakara daśaharā o bāliyātrā \| daśaharāre śakti rūpiṇī debī durgāṅka pūjā karāyāe\| debīṅka mahiṣamarddinī rūpara mṛṇmaẏa pratimāku nei saharasārā aneka meḍha tiāri ho‍ithāe \| daśaharāra āḍa଼mbara bẏatīta kaṭaka madhẏa cāndi meḍha଼ lāgi prasiddha\| ehi cāndi meḍha଼re bipuḻa parimāṇara sunā o rūpā bẏabahṛta ho‍ithāe\| ehi meḍha଼guḍika tārakasī kāmara ananẏa namunā\| pūrba kāḻare jābhā, bāḻi, sumātrā ādi sthānamānaṅku bo‍ita nei bepāra karibāku yāuthibā sādhabapuamānaṅka smṛtiku ujjībita rakhibā lāgi bāliyātrāra āẏojana karāyāe \| nabhembara māsare āẏojita heuthibā bāliyātrā dekhibā lāgi ebaṃ bepāra karibā lāgi ehi samaẏare kaṭakare oḍa଼iśāra anẏānẏa sthānaru āsi loke bhiḍa଼ jamānti \| sehipari jānuārīre pāḻita heuthibā makara saṃkrāntire raṅgaberaṅgara guḍa଼ire bhariyāithibā ākāśa atẏanta sundara diśe\| ehāchaḍā anẏānẏa hindu parbaparbāṇi madhẏa kaṭakare beś āḍambara saha pāḻita hue \| hinduṅka bẏatīta kaṭakare basabāsa karuthibā mus‍lim, khrīṣṭiāna, śikh o anẏānẏa dharmābalambīmāne madhẏa nija nija dhārmika parba pāḻana karanti\| eguḍika madhẏaru idula phitara, idula juhā, baḍa଼dina ādi pradhāna \| dhārmika parba bẏatīta samasta jātīẏa parba yathā sୱādhīnatā dibasa, gaṇatantra dibasa ādiku madhẏa kaṭakabāsī beś niṣṭhā sahakāre pāḻana karanti \| ehāchaḍā bibhinna antarjātīẏa dibasa o pāścātẏa parbamāna madhẏa ājira yubagoṣṭhī madhẏare beś lokapriẏa\| eguḍika madhẏaru bhāleṇṭāinsa ḍe biśeṣa ullekhayogẏa\| ādhāra adhika tathẏa kaṭaka jillā tārakasi kāma	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,149	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AC%9F%E0%AC%95%20%E0%AC%9C%E0%AC%BF%E0%AC%B2%E0%AD%8D%E0%AC%B2%E0%AC%BE	କଟକ ଜିଲ୍ଲା
ସୋନୁ ନିଗମ (ଜନ୍ମ ୩୦ ଜୁଲାଇ ୧୯୭୩ , ଫରିଦାବାଦ, ହରିୟାଣା) ଜଣେ ଭାରତୀୟ ଗାୟକ ଅଟନ୍ତି ଯେକି ଅନେକ ହିନ୍ଦୀ, ମରାଠୀ, ଓଡ଼ିଆ, ତେଲଗୁ, ତାମିଲ, କନ୍ନଡ ଓ ବଙ୍ଗଳା ସିନେମା ପାଇଁ କଣ୍ଠଦାନ କରିଛନ୍ତି । ସେ ମଧ୍ୟ ଅନେକ ପପ୍ ଆଲବମରେ କାମ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ କିଛି ହିନ୍ଦୀ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ ମଧ୍ୟ କରିଛନ୍ତି । କ୍ୟାରିୟର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ କ୍ୟାରିୟର ସୋନୁ ନିଗମ ୩ ବର୍ଷ ବୟସରେ ତାଙ୍କ ବାପାଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ମଞ୍ଚ ଉପରେ ମହମ୍ମଦ ରଫିଙ୍କ ଗୀତ “କ୍ୟା ହୁଆ ତେରା ୱାଦା......” ଗାଇ ଗାୟକ ଭାବେ କ୍ୟାରିୟର ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ତା’ ପରଠାରୁ ସୋନୁ ତାଙ୍କ ବାପାଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ବିବାହ ଓ ପାର୍ଟି ଆଦିରେ ଗୀତ ଗାଇବାକୁ ଲାଗିଲେ । ସେ ତାଙ୍କ ସ୍ୱଳ୍ପ ବୟସ ସମୟରେ ଅନେକ ସଙ୍ଗୀତ ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ସଫଳତାର ସହିତ ଭାଗନେଇଥିଲେ । ସେ ଗାୟକ ଭାବେ କ୍ୟାରିୟର ଗଢିବାଲାଗି ୧୯ ବର୍ଷ ବୟସରେ ତାଙ୍କ ବାପାଙ୍କ ସହିତ ମୁମ୍ବାଇ ଚାଲିଆସିଲେ । ଆରମ୍ଭରେ ମୁମ୍ବାଇରେ ତାଙ୍କୁ ବହୁତ ସଂଘର୍ଷ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା । ସେ ମହମ୍ମଦ ରଫିଙ୍କ ଗୀତ ଗାଇବାକୁ ଆରମ୍ଭକଲେ, ମୁଖ୍ୟତଃ T-Seriesର କେତେକ “ରଫି କି ୟାଦେଁ” ଆଲବମରେ । T-Series ସଂସ୍ଥାପକ ଗୁଲଶନ କୁମାର ସୋନୁଙ୍କ ଦକ୍ଷତା ଚିହ୍ନିବାରେ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ଅନେକ ଶ୍ରୋତାଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚାଇବାରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। କଣ୍ଠଶିଳ୍ପୀ ରୂପେ ସୋନୁଙ୍କ ପ୍ରଥମ ଗୀତ ଜାନମ୍ (୧୯୯୦) ଫିଲ୍ମରେ ଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଏହା ରିଲିଜ୍ ହୋଇନଥିଲା । ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଟିଭି ସୋ ସା-ରେ-ଗା-ମାରେ ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ ସେ ଅନେକ ରେଡିଓ ବିଜ୍ଞାପନରେ ସୁଯୋଗ ପାଇଥିଲେ । ସେ ଜଣେ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଙ୍ଗୀତଜ୍ଞ ଉସ୍ତାଦ ଗୁଲାମ ମୁସ୍ତଫା ଖାନ୍ ଙ୍କଠାରୁ ତାଲିମ ନେଇଥିଲେ । ସୋନୁ ସା-ରେ-ଗା-ମା (ଗାୟନ ପ୍ରତିଯୋଗିତା)ର ସଞ୍ଚାଳକ ରୂପେ କାମ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ, ଯାହାର ପ୍ରଥମ ଅଧ୍ୟାୟ ୧ ମଇ ୧୯୯୫ରେ ପ୍ରସାରିତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର ଭାରତୀୟ ଟେଲିଭିଜନ୍ର ଅନ୍ୟତମ ଲୋକପ୍ରିୟ ସୋ ହୋଇଗଲା । ଏହି ସୋ ସୋନୁଙ୍କୁ ନିଜ ଗାଇବାର ଦକ୍ଷତା ଓ ଦର୍ଶକଙ୍କୁ ମୁଗ୍ଧ କରିବାର କ୍ଷମତା ଦେଖାଇବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କଲା । ଅତି ଶୀଘ୍ର ସେ ଆଲ୍‌ବମ ବେୱଫା ସନମ (୧୯୯୫)ର ଗୀତ “ଅଚ୍ଛା ସିଲା ଦିଆ...” ଗାଇଲେ, ଯାହାକି ଖୁବ୍ ସଫଳ ଥିଲା । ଏହାପରେ ଅଧିକ ସୁଯୋଗ ମିଳିବାରେ ଲାଗିଲା । ଅନୁ ମଲିକଙ୍କ ସଂଯୋଯିତ ବର୍ଡର୍(୧୯୯୭) ଫିଲ୍ମର ଗୀତ “ସନ୍ଦେଶେ ଆତେ ହେଁ...” ତାଙ୍କ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ବଢେଇଥିଲା । ସେହି ବର୍ଷ ନଦୀମ-ଶ୍ରବଣଙ୍କ ସଂଯୋଯିତ ପରଦେଶ୍ ଫିଲ୍ମର ଗୀତ “ୟେ ଦିଲ ଦିୱାନା” ତାଙ୍କ ରଫିଙ୍କ ନକଲ ହେବାର ଛବିକୁ ବଦଳାଇଦେଲା । ତା’ପରେ ସେ ନିଜର ଭିନ୍ନ ଏକ ଶୈଳୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କଲେ ଓ ଭାରତର ନୂତନ କଣ୍ଠଶିଳ୍ପୀମାନଙ୍କ ଆଦର୍ଶ ପାଲଟିଗଲେ । ସମୟାନୁକ୍ରମେ ସୋନୁ ଭାରତୀୟ ସଙ୍ଗୀତ ଜଗତର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଶକ୍ତି ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି । ସେ ଅନେକ ହିନ୍ଦୀ ଫିଲ୍ମର ଗୀତରେ କଣ୍ଠଦାନ କରିଛନ୍ତି ଏବଂ ଅନେକ ପୁରସ୍କାର ଜିତିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କର “କଲ୍ ହୋ ନା ହୋ” ଓ “ମେଁ ହୁଁ ନା” ଆଦି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ଶୀର୍ଷକ ଗୀତ ଅନେକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ସେ ନିଜକୁ ଏକ ପ୍ରକାର ଗୀତରେ ବାନ୍ଧି ନ ରଖି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର(ରୋମାଣ୍ଟିକ୍, ରକ୍, ଦୁଃଖ, ଦେଶାତ୍ମବୋଧକ) ଗୀତରେ ନିଜର କଳା ନିପୁଣତାର ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଛନ୍ତି । ସୋନୁ ହିନ୍ଦୀ ବ୍ୟତୀତ ନିଜ ନିର୍ଭୁଲ ଉଚ୍ଚାରଣରେ ମରାଠୀ, ଓଡ଼ିଆ, ତେଲଗୁ, ତାମିଲ, କନ୍ନଡ, ବଙ୍ଗଳା, ପଞ୍ଜାବୀ, ଭୋଜପୁରୀ, ଉର୍ଦ୍ଦୁ, ନେପାଳୀ ଓ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ ଗୀତ ଗାଇଛନ୍ତି । ଆଧାର ବାହାର ଆଧାର ସୋନୁନିଗମ.ଇନ ସଙ୍ଗୀତକାର ୧୯୭୩ ଜନ୍ମ ଜୀବିତ ବ୍ୟକ୍ତି	sonu nigama (janma 30 julāi 1973 , pharidābāda, hariẏāṇā) jaṇe bhāratīẏa gāẏaka aṭanti yeki aneka hindī, marāṭhī, oḍa଼iā, telagu, tāmila, kannaḍa o baṅgaḻā sinemā pāi~ kaṇṭhadāna karichanti \| se madhẏa aneka pap ālabamare kāma karibā saṅge saṅge kichi hindī caḻaccitrare abhinaẏa madhẏa karichanti \| kẏāriẏara prārambhika kẏāriẏara sonu nigama 3 barṣa baẏasare tāṅka bāpāṅka saṅge mañca upare mahammada raphiṅka gīta “kẏā huā terā ୱādā......” gāi gāẏaka bhābe kẏāriẏara ārambha karithile \| tā’ paraṭhāru sonu tāṅka bāpāṅka saṅge bibāha o pārṭi ādire gīta gāibāku lāgile \| se tāṅka sୱḻpa baẏasa samaẏare aneka saṅgīta pratiyogitāre saphaḻatāra sahita bhāganeithile \| se gāẏaka bhābe kẏāriẏara gaḍhibālāgi 19 barṣa baẏasare tāṅka bāpāṅka sahita mumbāi cāliāsile \| ārambhare mumbāire tāṅku bahuta saṃgharṣa karibāku paḍa଼ithilā \| se mahammada raphiṅka gīta gāibāku ārambhakale, mukhẏataḥ T-Seriesra keteka “raphi ki ẏāde~” ālabamare \| T-Series saṃsthāpaka gulaśana kumāra sonuṅka dakṣatā cihnibāre ebaṃ tāṅku aneka śrotāṅka nikaṭare pahañcāibāre mukhẏa bhūmikā grahaṇa karithile\| kaṇṭhaśiḻpī rūpe sonuṅka prathama gīta jānam (1990) philmare thilā, kintu ehā rilij hoinathilā \| prasiddha ṭibhi so sā-re-gā-māre āsibā pūrbaru se aneka reḍio bijñāpanare suyoga pāithile \| se jaṇe utkṛṣṭa śāstrīẏa saṅgītajña ustāda gulāma mustaphā khān ṅkaṭhāru tālima neithile \| sonu sā-re-gā-mā (gāẏana pratiyogitā)ra sañcāḻaka rūpe kāma ārambha karithile, yāhāra prathama adhẏāẏa 1 mai 1995re prasārita hoithilā ebaṃ khub śīghra bhāratīẏa ṭelibhijanra anẏatama lokapriẏa so hoigalā \| ehi so sonuṅku nija gāibāra dakṣatā o darśakaṅku mugdha karibāra kṣamatā dekhāibāre sāhāyẏa kalā \| ati śīghra se āl‌bama beୱphā sanama (1995)ra gīta “acchā silā diā...” gāile, yāhāki khub saphaḻa thilā \| ehāpare adhika suyoga miḻibāre lāgilā \| anu malikaṅka saṃyoyita barḍar(1997) philmara gīta “sandeśe āte he~...” tāṅka prasiddhi baḍheithilā \| sehi barṣa nadīma-śrabaṇaṅka saṃyoyita paradeś philmara gīta “ẏe dila diୱānā” tāṅka raphiṅka nakala hebāra chabiku badaḻāidelā \| tā’pare se nijara bhinna eka śaiḻī prastuta kale o bhāratara nūtana kaṇṭhaśiḻpīmānaṅka ādarśa pālaṭigale \| samaẏānukrame sonu bhāratīẏa saṅgīta jagatara eka mukhẏa śakti hoiyāichanti \| se aneka hindī philmara gītare kaṇṭhadāna karichanti ebaṃ aneka puraskāra jitichanti \| tāṅkara “kal ho nā ho” o “me~ hu~ nā” ādi caḻaccitrara śīrṣaka gīta aneka prasiddha \| se nijaku eka prakāra gītare bāndhi na rakhi bibhinna prakāra(romāṇṭik, rak, duḥkha, deśātmabodhaka) gītare nijara kaḻā nipuṇatāra pradarśana karichanti \| sonu hindī bẏatīta nija nirbhula uccāraṇare marāṭhī, oḍa଼iā, telagu, tāmila, kannaḍa, baṅgaḻā, pañjābī, bhojapurī, urddu, nepāḻī o iṃrājī bhāṣāre gīta gāichanti \| ādhāra bāhāra ādhāra sonunigama.ina saṅgītakāra 1973 janma jībita bẏakti	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,154	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AD%8B%E0%AC%A8%E0%AD%81%20%E0%AC%A8%E0%AC%BF%E0%AC%97%E0%AC%AE	ସୋନୁ ନିଗମ
ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୩୦ ଜୁଲାଇ – ସୋନୁ ନିଗମ, ଭାରତୀୟ ଗାୟକ ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୧୯୭୩	ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara 30 julāi – sonu nigama, bhāratīẏa gāẏaka akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 1973	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,164	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A7%E0%AD%AF%E0%AD%AD%E0%AD%A9	୧୯୭୩
କୋଣାର୍କ ଓଡ଼ିଶାର ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ଛୋଟ ସହର । ଏଠାରେ ରାଜା ଲାଙ୍ଗୁଳା ନରସିଂହ ଦେବଙ୍କଦ୍ୱାରା ସ୍ଥାପିତ ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର ଅବସ୍ଥିତ । ପୁରୀ ସହରଠାରୁ ୩୨ କି.ମି. ଦୂରତାରେ ବଙ୍ଗୋପସାଗର କୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହା ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ତ୍ରିଭୁଜର ଗୋଟିଏ ସୀମାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହା ବ୍ଲାକ ପାଗୋଡା ନାମରେ ମଧ୍ୟ ବିଶ୍ୱ ବିଖ୍ୟାତ । କୋଣାର୍କ ଅର୍କ କ୍ଷେତ୍ର ନାମରେ ପୁରାଣ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଏହା ମିତ୍ରବନ ଭାବେ ମଧ୍ୟ ପରିଚିତ ଥିଲା\| ଏହି ସ୍ଥାନ ଭୁବନେଶ୍ୱରଠାରୁ ୬୫ କି.ମି. ଦୁରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏଠାରେ ରାଜା ଲାଙ୍ଗୁଳା ନରସିଂହ ଦେବଙ୍କଦ୍ୱାରା ସ୍ଥାପିତ ବିଶ୍ୱ ପ୍ରସିଦ୍ଧ କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର ରହିଛି । ଏହା ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା ଓ ବଙ୍ଗୋପସାଗର କୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ । କୋଣାର୍କରେ ପ୍ରତି ଡିସେମ୍ବର ମାସରେ ବାର୍ଷିକ ନାଚ ଓ ଗୀତ ଉତ୍ସବ ପାଳନ ହୁଏ । ଏଥିରେ ଅନେକ ଭାରତୀୟ ନାଚ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୁଏ । କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା ନଦୀ ଓ ବଙ୍ଗୋପସାଗରର ସଙ୍ଗମ ସ୍ଥଳରେ ଗଢିଉଠିଥିଲା । ସେ ଯୁଗରେ ଏହା ଏକ ପୋତାଶ୍ରୟୀ ବନ୍ଦର ଥିଲା । ଏହାର ନାମଥିଲା କୋଣଗର । ଏହାର ବେଢାର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଓ ପ୍ରସ୍ଥ ଯଥାକ୍ରମେ ୮୫୭ ଓ ୫୪୦ଫୁଟ୍ । ୧୩ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚ ପଥର ଚଟାଣ ଉପରେ ରଥ ରୂପରେ ବିମାନ ଓ ଜଗମୋହନ ଗଢାହେଲା । ମନ୍ଦିରଟି କଳିଙ୍ଗ ସ୍ଥାପତ୍ୟ ନିୟମ ଅନୁଯାୟୀ ତିଆରି । ୧୨୩୮ଠାରୁ ୧୨୬୪ଖ୍ରୀ.ଅ ମଧ୍ୟରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ରାଜା ଲାଙ୍ଗୁଳା ନରସିଂହଦେବ ରାଜୁତି କରୁଥିଲେ । ସେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ପୂଜାପାଇଁ ସୁନ୍ଦର ମନ୍ଦିରଟିଏ ତୋଳେଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଥିଲେ । ରାଜାଙ୍କ ଆଦେଶରେ ରାଜ୍ୟର ଅନେକ କାରିଗରଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୧୨୦୦ ଭଲ ଭଲ କାରିଗରଙ୍କୁ ବଛାହେଇ ମନ୍ଦିରର କାମ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ମନ୍ଦିର ତିଆରିରେ ମୂଖ୍ୟ କାରିଗର ଥିଲେ ବିଶୁମହାରଣା । ସମୂଦ୍ରକୂଳ ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗାନଦୀ ମୂହାଣରେ ମନ୍ଦିରର ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ମନ୍ଦିରଟି ଏକ ରଥ ଆକାରରେ ତିଆରିହେଲା । ସେଥିରେ ସାତଟି ପଥର ଘୋଡ଼ା ଯୋଖା ହେଲା । ଏହାର ଚକ ସଂଖ୍ୟା ୨୪ । ଆଧାର ଆଗକୁ ପଢ଼ିବେ G.C. Chauley, Sun Temple of Konark: History and Preservation ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Government website for Konark Konark Sun Temple India Website Konark in the travel section of the New Indian Express ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର ଗାଆଁ ଓ ସହର ଓଡ଼ିଶା ପର୍ଯ୍ୟଟନ ହିନ୍ଦୁ ତୀର୍ଥସ୍ଥଳ	koṇārka oḍa଼iśāra purī jillāre abasthita eka choṭa sahara \| eṭhāre rājā lāṅguḻā narasiṃha debaṅkadୱārā sthāpita sūryẏa mandira abasthita \| purī saharaṭhāru 32 ki.mi. dūratāre baṅgopasāgara kūḻare abasthita \| ehā sୱrṇṇa tribhujara goṭie sīmāre abasthita \| ehā blāka pāgoḍā nāmare madhẏa biśୱ bikhẏāta \| koṇārka arka kṣetra nāmare purāṇa prasiddha \| ehā mitrabana bhābe madhẏa paricita thilā\| ehi sthāna bhubaneśୱraṭhāru 65 ki.mi. durare abasthita \| eṭhāre rājā lāṅguḻā narasiṃha debaṅkadୱārā sthāpita biśୱ prasiddha koṇārka sūryẏa mandira rahichi \| ehā candrabhāgā o baṅgopasāgara kūḻare abasthita \| koṇārkare prati ḍisembara māsare bārṣika nāca o gīta utsaba pāḻana hue \| ethire aneka bhāratīẏa nāca pradarśita hue \| koṇārka sūryẏa mandira ehi mandiraṭi candrabhāgā nadī o baṅgopasāgarara saṅgama sthaḻare gaḍhiuṭhithilā \| se yugare ehā eka potāśraẏī bandara thilā \| ehāra nāmathilā koṇagara \| ehāra beḍhāra dairghẏa o prastha yathākrame 857 o 540phuṭ \| 13 phuṭ ucca pathara caṭāṇa upare ratha rūpare bimāna o jagamohana gaḍhāhelā \| mandiraṭi kaḻiṅga sthāpatẏa niẏama anuyāẏī tiāri \| 1238ṭhāru 1264khrī.a madhẏare oḍa଼iśāre rājā lāṅguḻā narasiṃhadeba rājuti karuthile \| se sūryẏaṅka pūjāpāi~ sundara mandiraṭie toḻeibāku icchā karithile \| rājāṅka ādeśare rājẏara aneka kārigaraṅka madhẏaru 1200 bhala bhala kārigaraṅku bachāhei mandirara kāma ārambha hoithilā \| mandira tiārire mūkhẏa kārigara thile biśumahāraṇā \| samūdrakūḻa candrabhāgānadī mūhāṇare mandirara ārambha hoithilā \| mandiraṭi eka ratha ākārare tiārihelā \| sethire sātaṭi pathara ghoḍa଼ā yokhā helā \| ehāra caka saṃkhẏā 24 \| ādhāra āgaku paḍha଼ibe G.C. Chauley, Sun Temple of Konark: History and Preservation adhika tathẏa Government website for Konark Konark Sun Temple India Website Konark in the travel section of the New Indian Express purī jillāra gāā~ o sahara oḍa଼iśā paryẏaṭana hindu tīrthasthaḻa	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,182	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AD%8B%E0%AC%A3%E0%AC%BE%E0%AC%B0%E0%AD%8D%E0%AC%95	କୋଣାର୍କ
ଚିଲିକା ଓଡ଼ିଶାର ଖୋର୍ଦ୍ଧା, ପୁରୀ ଓ ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାରେ ବ୍ୟାପିଥିବା ଏକ ଖାରିଆ ହ୍ରଦ । ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ସବୁଠୁ ବଡ଼ ହ୍ରଦ । ଅଂଶୁପା ଓ ସର ମଧୁରଜଳ ହ୍ରଦ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଚିଲିକା ହେଉଛି ଖାର ପାଣି ହ୍ରଦ। ପ୍ରବାସୀ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏହା ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶରେ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଶୀତକାଳୀନ ବାସସ୍ଥାନ । ଚିଲିକାରେ ଶୀତଦିନ ବିତାଇବା ପାଇଁ ଏମାନେ ସୁଦୂର ଉତ୍ତର ଗୋଲାର୍ଦ୍ଧ ଓ ସାଇବେରିଆ ଅଞ୍ଚଳରୁ ହଜାର ହଜାର ମାଇଲ ଉଡ଼ି ଆସନ୍ତି । ଏହି ହ୍ରଦରେ ଅନେକ ସଙ୍କଟାପର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରଜାତିର ଉଦ୍ଭିଦ ଏବଂ ପ୍ରାଣୀ ବାସ କରନ୍ତି । ଏଠାରେ ଥିବା ପରିକୁଦ ଓ ମାଲୁଦ ଦ୍ୱୀପରେ ଥିବା ମନ୍ଦିର ପର୍ଯ୍ୟଟକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଅନ୍ୟତମ ଆକର୍ଷଣ । ପ୍ରକୃତିର ବିବିଧତା ଏଠାରେ ଫୁଟିକରି ଦେଖାଯାଏ । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ପକ୍ଷୀ, ସାମୁଦ୍ରିକ ପ୍ରାଣୀ, ଉଦ୍ଭିଦମାନଙ୍କର ଏହା ଗନ୍ତାଘର । ଅନେକ ପୁସ୍ତକରେ ଚିଲିକା ଏକ ହ୍ରଦ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଓ ଆଲୋଚିତ । ହ୍ରଦ ଏକ ଜଳଭାଗ ଯାହାର ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ୱ ସ୍ଥଳଭାଗଦ୍ୱାରା ପରିବେଷ୍ଟିତ । ମାତ୍ର ଚିଲିକା ହେଉଛି ଏକ "ଲବଣାକ୍ତ ହ୍ରଦ" ବା ଲଗୁନ୍ (Lagoon) । ଏହା ଏପରି ଏକ ଜଳଭାଗ ଯାହାର ପ୍ରାୟଶଃ ତିନିପାର୍ଶ୍ୱ ସ୍ଥଳଭାଗଦ୍ୱାରା ପରିବେଷ୍ଟିତ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଏକ ପାର୍ଶ୍ୱ ସମୁଦ୍ର ସହ ସଂଯୁକ୍ତ। ସୁତରାଂ ଚିଲିକାକୁ ହ୍ରଦ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଲଗୁନ୍ କୁହାଯିବା ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ । ଚିଲିକାର ଅବସ୍ଥିତି ଭାରତର ପୂର୍ବ ଉପକୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ଚିଲିକା ଓଡ଼ିଶାର ବୃହତ୍ତମ ହ୍ରଦ ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା । ପୂର୍ବତଟ ରେଳପଥ (East Coast Railway)ରେ ଯାତ୍ରା କଲେ ନିକଟତମ ଷ୍ଟେସନଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ବାଲୁଗାଁ ଓ ରମ୍ଭା । ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ୫ରେ ଗଲେ ବାଲୁଗାଁ, ବରକୁଳ ଓ ରମ୍ଭାରେ ଓହ୍ଲାଇ ଚିଲିକା ଯାଇହୁଏ। ଭୁବନେଶ୍ୱରଠାରୁ ବାଲୁଗାଁ ପ୍ରାୟ ୧୦୦ କି.ମି., ବରକୁଳ ୧୧୦ କି.ମି. ଓ ରମ୍ଭା ୧୩୦ କି.ମି.। ପୁରୀବାଟଦେଇ ଗଲେ ସାତପଡ଼ାରୁ ଯିବାକୁ ହୁଏ । ପୁରୀଠାରୁ ସାତପଡ଼ା ୫୦ କି.ମି.। ବୁଲାବୁଲି ପାଇଁ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ସମୟ ହେଉଛି ଅକ୍ଟୋବର ମାସରୁ ଫେବୃୟାରୀ ମାସ, ମାତ୍ର ଉପଭୋଗର ସମୟ ଡିସେମ୍ବର ଜାନୁୟାରୀ ମାସ । ଭୌଗୋଳିକ ସ୍ଥିତି ଅନୁଯାୟୀ ଚିଲିକା ୧୯ ୦ -୨୮'ରୁ ୧୯ ୦ -୫୪' ଉତ୍ତର ଅକ୍ଷାଂଶ ଏବଂ ୮୫ ୦ -୦୫'ରୁ ୮୫ ୦ -୩୮' ପୂର୍ବ ଦ୍ରାଘିମା ରେଖା ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ । ପୁରୀ, ଖୋର୍ଦ୍ଧା ଓ ଗଞ୍ଜାମ ପରି ଓଡ଼ିଶାରେ ତିନୋଟି ଜିଲ୍ଲାକୁ ଏହା ସ୍ପର୍ଶ କରିଛି । ଚିଲିକାର ବିଶେଷତ୍ୱ ପୃଥିବୀରେ ଯେତେଗୁଡ଼ିଏ ଜଳଭାଗ, ହ୍ରଦ ବା ଲଗୁନ ରହିଛି ତନ୍ମଧ୍ୟରେ ଚିଲିକାର ସ୍ଥାନ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର। ତାହାର କାରଣ ଏହା :- ଏକ ବୃହତମ ଲବଣାକ୍ତ ହ୍ରଦ ବା ଲଗୁନ । ଚିଲିକା ଭାରତ ଉପମହାଦେଶରେ ପରିବ୍ରାଜୀ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ଏକ ବୃହତ୍ତମ ଓ ଉତ୍ତମ "ଶୀତ ଭୂମି" (wintering ground)। ଭାରତ ବର୍ଷର ଜୈବବିଭିନ୍ନତା (biodiversity)ର ଏକ ବୃହତ "ଉଷ୍ମସ୍ଥଳ" ବା ହଟ୍ ସ୍ପଟ୍ (hot spot)। ଲଗୁନଭାବେ ମତ୍ସ୍ୟମାନଙ୍କ ରଏକ ଅତି ଉତ୍ପାଦନକ୍ଷମ ପରିସଂସ୍ଥା । ଦେଶର ଜଳୀୟ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ଏକ ବୃହତ୍ତମ ଆବାସ ତଥା ପ୍ରଜନନସ୍ଥଳୀ, ଯାହାକି ଶୀତଋତୁରେ ପ୍ରତୀୟମାନ । ଲଗୁନ ମଧ୍ୟସ୍ଥ ନଳବଣ ଦ୍ୱୀପ ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ (ସଂରକ୍ଷଣ) ନିୟମାନୁଯାୟୀ ଏକ ପକ୍ଷୀ ଅଭୟାରଣ୍ୟ ଭାବରେ ଘୋଷିତ । ଜୈବ ବିଭିନ୍ନତାର ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ପରିଚାଳନା ନିମିତ୍ତ ଏହି ଲଗୁନ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଜାତୀୟ ଆର୍ଦ୍ରଭୂମି, ହେନ୍ତାଳ ବଣ ଓ ପ୍ରବାଳଶ୍ରେଣୀ ସମିତି (National Wetlands, Mangroves and Coral Reefs Committee of Ministry of Envrionment and Forests, Government of India)ଦ୍ୱାରା ଏକ ପ୍ରମୁଖ ସ୍ଥାନ ଭାବରେ ଚିହ୍ନିତ, ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଓ ବିବେଚିତ। କାସ୍ପିଆନ ସାଗର, ବୈକାଲ ହ୍ରଦ, ଆରଲ ସାଗର (Aral Sea), ରୁଷିଆ, ମଙ୍ଗୋଲିଆର କିରଗିଜ ତୃଣଭୂମି, କେନ୍ଦ୍ର ଓ ଦକ୍ଷିଣ ପୂର୍ବ ଏସିଆ, ଲଦାଖ ଏବଂହିମାଳୟ ଆଦି ଦୂରଦୂରନ୍ତରୁ ଆସି ପରିବ୍ରାଜୀ ପକ୍ଷୀଗଣଙ୍କ ରଙ୍କ ଶୀତଋତୁରେ ଠୁଳ ହେବା ଭାରତ କାହିଁକି ସମଗ୍ର ପୃଥିବୀରେ ଏକ ବିସ୍ମୟ ପରିସଂସ୍ଥା, ଖାଦ୍ୟର ପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟ ଓ ପ୍ରଜନନର ଅନୁକୂଳ ପରିସ୍ଥିତି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହା ସମ୍ଭବ ହୋଇଛି। ଚିଲିକାର ସୁସ୍ୱାଦୁ ମତ୍ସ୍ୟ, ଚିଙ୍ଗୁଡ଼ି ଓ କଙ୍କଡ଼ା ପୃଥିବୀ ବିଖ୍ୟାତ। ବିପୁଳ ଜୈବବିଭିନ୍ନତା ଓ ସାମାଜିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ହେତୁ ଭାରତ ସରକାର ୧୯୮୧ ମସିହାରେ ଆର୍ଦ୍ରଭୂମି ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ (Convention of Wetlands of International Importance) ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି। ଚିଲିକାର ଭୌଗୋଳିକ ସ୍ଥିତି ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ତରରେ ଚିଲିକା ଏକ ମୁଖ୍ୟ ସ୍ଥାନ ପାଇବାର ପ୍ରଧାନ କାରଣ ହେଉଛି ତାର ଭୌଗୋଳିକ ସ୍ଥିତି ତଥା ଅନ୍ୟ ବିଭବ (ସାରଣୀ ୧) । ସାରଣୀ (୧) ଚିଲିକାର ଜୈବବିଭିନ୍ନତା ଦେଖଣାହାରୀ ତଥା ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କ ପାଇଁ ଚିଲିକାର ମୁଖ୍ୟ ଆକର୍ଷଣ ହେଉଛି ଏହାର ଜୈବବିଭିନ୍ନତା । ଉଦ୍ଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଅପୂର୍ବ ସମାବେଶ ହେତୁ ଏହା ପୃଥିବୀର ଏକ ଅନନ୍ୟ, ଅନୁପମ ଓ ଅନବଦ୍ୟ ଜୈବବିଭିନ୍ନତା ହଟ ସ୍ପଟ ଭାବରେ ଗୃହୀତ, ଆଲୋଚିତ ଓ ପରିଗଣିତ (ସାରଣୀ ୨)। ସାରଣୀ (୨) ଉତ୍ସ : ଚିଲିକା ଉନ୍ନୟନ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କ ପ୍ରକାଶନ (ଏହି ସଂଖ୍ୟା ଅବଶ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ) ଏରାବ଼ାଡ଼ି ଡଲଫିନ୍ (ଇରାବତୀ ଡଲଫିନ୍ ବା ଶିଶୁମାର) ଓ ବିଶାଳ ପକ୍ଷୀ ଅଭୟାରଣ୍ୟ ନଳବଣ ଯୋଗୁଁ ବିଶ୍ୱ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ମାନଚିତ୍ରରେ ସ୍ଥାନ ଓ ମାନ ପାଇଥିବା ନୀଳାମ୍ବୁ ଚିଲିକା ବେଶ ବିଦିତି ଓ ବିଖ୍ୟାତ । ସାତପଡ଼ା "ଡଲଫିନ୍ ଗଡ଼" ଭାବରେ ସୁବିଦିତ। ଚିଲିକାରେ ଅବସ୍ଥିତ ମୁଖ୍ୟ ଦ୍ୱୀପ ଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ନଳବଣ, କାଳିଜାଈ, ସୋମୋଲୋ (Somolo), ହନିମୁନ୍ (Honeymoon), ବ୍ରେକ୍ ଫାଷ୍ଟ (Breakfast), ବିକନ୍ (Beacon), ଦୁମକୁଡ଼ି, ପାରିକୁଦ, ମାଲୁଦ, ବରୁଣକୁଦ ଓ ପକ୍ଷୀ ଦ୍ୱୀପ (Birds Island) । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବର୍ଷ ଡିସେମ୍ବର ଓ ଜାନୁୟାରୀ ମାସରେ ଶିପକୁଦା, ଗମ୍ଭାରୀ, ମିର୍ଜାପୁର, ବାସୁଦେବପୁର, ସାତପଡ଼ା, ବାଲୁଗାଁ ଓ କୃଷ୍ଣପ୍ରସାଦ ଗଡ଼ ଜେଟ୍ଟି ନିକଟରେ ପର୍ଯ୍ୟଟଙ୍କ ଭିଡ଼ ହିଁ ଚିଲିକାର ଗୁରୁତ୍ୱ ଓ ଗାରିମାର ସୂଚନା ଦିଏ । ବାଲୁଗାଁ ବନ୍ୟଜୀବ ଡିଭିଜନ ଅଧୀନସ୍ଥ ଟାଙ୍ଗୀ, ଚିଲିକା, ସାତପଡ଼ା, ରମ୍ଭା ଓ ବାଲୁଗାଁ ପରି ପାଞ୍ଚଟି ରେଞ୍ଜର ୧୭ଟି ଜୋନ ଜରିଆରେ କରାଯାଇଥିବା ପକ୍ଷୀଗଣନାରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ବିଗତ ୫ ବର୍ଷ (୨୦୦୬-୦୭ଠାରୁ ୨୦୧୦-୧୧) ଭିତରେ ଚିଲିକାର ପକ୍ଷୀସଂଖ୍ୟା ୮-୯ ଲକ୍ଷ ଭିତରେ ରହୁଛି । ୨୦୧୦ ମସିହାର ସର୍ବାଧିକ ୯,୨୪,୫୭୮ଟି ପକ୍ଷୀ ଗଣନା କରାଯାଇଥିବା ସ୍ଥଳେ ୨୦୧୧ ମସିହାରେ ଏହି ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ ପାଇ ୮,୦୪,୪୫୨ରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲା । ଚିଲିକାର ଜୈବବିବିଧତା ସୁରକ୍ଷା ତଥା ସଂରକ୍ଷଣ ଦିଗରେ ବନ୍ୟଜୀବ ବିଭାଗ (Wildlife Division), ଚିଲିକା ଉନ୍ନୟନ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ (Chilika Development Authority ବା CDA) ଓ ଜିଲ୍ଲା ପ୍ରଶାସନ (ଖୋର୍ଦ୍ଧା, ପୁରୀ ଓ ଗଞ୍ଜାମ) ବେଶ ତତ୍ପର ଅଛନ୍ତି । ୨୦୧୦-୨୦୧୧ ମଧ୍ୟରେ ୮୭ଟି ମୃତପକ୍ଷୀ ଶିକାରୀଙ୍କ ନିକଟରୁ ଜବତ କରାଯାଇଛି ଏବଂ ବନ୍ୟଜୀବ (ସୁରକ୍ଷା) ଆଇନ [Wildlife (Protection) Act] ୧୯୭୨ ଧାରା-୯ ଓ ଧାରା-୩୯ ଅନୁଯାୟୀ ଏଥିରେ ସଂପୃକ୍ତ ଥିବା ୩୫ ଜଣଙ୍କ ଉପରେ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ଏହି ଆଇନର ଧାରା-୫୧ ଅନୁଯାୟୀ ୩ରୁ ୭ ବର୍ଷ କାରାଦଣ୍ଡ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ରହିଛି। ସମସ୍ୟା ବଳୟରେ ଚିଲିକା ଅପୂର୍ବ ଜୈବବିଭିନ୍ନତା ଜାତୀୟ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ତରରେ ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କୁ ଚିଲିକା ପ୍ରତି ଆକର୍ଷିତ କରିଥାଏ। ଏହା ସହ ପ୍ରାଣୀଜ ପୁଷ୍ଟିସାର ଖାଦ୍ୟର ଆକର୍ଷଣ ବା ମୋହ ଚିଲିକାକୁ ବିକୃତ କରିବାରେ ଲାଗିଛି। ଚିଲିକାର ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଦିଆଗଲା। ବିଭିନ୍ନ ନଦୀନାଳରୁ ଆସୁଥିବା ପାଣି ଓ ପଟୁ ଜମା ହେବା ଯୋଗୁଁ ଚିଲିକା ଧୀରେ ଧୀରେ ପୋତି ହେବାରେ ଲାଗିଛି (siltation)। ଏହା ଏକ ପ୍ରାକୃତିକ ସମସ୍ୟା। ଲବଣ ମାତ୍ରା (salinity)ରେ କ୍ରମାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ମଧୁରଜଳ ଅନାବନା ଗଛ (weeds) ଜଳୀୟ ପ୍ରାଣୀ ସଂପଦକୁ ବେଶ ପ୍ରଭାବିତ କରିଛି ଚିଲିକା ସନ୍ନିକଟ ଅଧିବାସୀଗଣ ଚିଲିକା ଉପରେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ନିର୍ଭରଶୀଳ। ସେମାନେ ଅବିରତ ଚିଲିକା ଗର୍ଭରୁ ମାଛ, ଚିଙ୍ଗୁଡ଼ି ଓ କଙ୍କଡ଼ା ଆଦି ମୂଲ୍ୟବାନ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ ଚିରାଚରିତ କୌଶଳ ମାଧ୍ୟମରେ ଧରି ବିକ୍ରୟକରି ପେଟ ପୋଷିଥାନ୍ତି। ଫଳରେ ଏସବୁ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ ସହ ସେମାନଙ୍କ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ବେଶ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହେବାରେ ଲାଗିଛି। ଏପରି ଅତ୍ୟଧିକ ଜୈବ ସଂପଦର ସଂଗ୍ରହ ଜୈବବିଭିନ୍ନତା କ୍ଷୟର ଏକ ମୁଖ୍ୟ କାରଣ। ପର୍ଯ୍ୟଟନ କ୍ଷେତ୍ର ଭାବରେ ସୁନାମ ଅର୍ଜନ କରି ଥିବା ଚିଲିକାକୁ ନିରନ୍ତର ଭାବରେ ପର୍ଯ୍ୟ ଟକଙ୍କ ଆଗମନ , ଭ୍ରମଣ ଓ ଦର୍ଶନ ଆଦି ଡଲଫିନ ପରି ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରତି ବର୍ତ୍ତମାନ ପ୍ରଶ୍ନବାଚୀ ସୃଷ୍ଟିକରିଛି । ୨୦୧୦ ମସିହାରେ ଡଲଫିନକୁ ଦେଖିବାକୁ ନ ମିଳିବାରୁ ସମସ୍ତଙ୍କ ମନରେ ସନ୍ଦେହ ଦେଖାଦେଇଛି ଏମାନଙ୍କ ସ୍ଥିତି, ଅବସ୍ଥିତି ଓ ପରିସ୍ଥିତି ଉପରେ। ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କ ଯାତ୍ରା ପାଇଁ ଯନ୍ତ୍ରଚାଳିତ ଡଙ୍ଗ।ର ବ୍ୟବହାର, ମତ୍ସ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ତଥା ପକ୍ଷୀ ଓ ଜଳଜୀବମାନଙ୍କ ଚଳପ୍ରଚଳରେ ବେଶ ବାଧା ସୃଷ୍ଟିକରିବା ସ୍ୱାଭାବିକ । ଏହା ଉପରେ ସେପରି କୌଣସି କଟକଣା ବା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏନାହିଁ । ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କ ଅବିରତ ଯାତ୍ରା ଓ ଭ୍ରମଣ ଚିଲିକା କୂଳ ଓ ଜଳଭାଗ ପ୍ରଦୂଷଣର କାରଣ । ବିଶେଷ କରି ପଲିଥିନ, ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ଓ ସେହିପରି ପ୍ରଦୂଷଣକାରୀ ପଦାର୍ଥର ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ପ୍ରାୟତଃ କଟକଣା ନାହିଁ। ମୋଟର ଲଞ୍ଚରେ ବ୍ୟବହୃତ ଡିଜେଲ ପରି ତୈଳର ବ୍ୟବହାର ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣର ଅନ୍ୟ କାରଣ। ଫଳତଃ ଜଳୀୟ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ପରିବେଶ ଓ ଖାଦ୍ୟ ବେଶ ପ୍ରଦୂଷିତ ଓ କଳୁଷିତ ହେଉଛି। ନୌବାଣିଜ୍ୟ ଯୋଗୁଁ ସ୍ଥାନର ନାମକରଣ ଚିଲିକା କୂଳରେ ବନ୍ଦର ଜାଗାମାନଙ୍କରେ ରାଜପଥ ଓ ନଦୀ ଯୋଗେ ମାଲ୍‌ ଆସି ମହଜୁଦ୍‌ ରହୁଥିଲା ବା ସେଠୁ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନକୁ ପଠାଯାଉଥିଲା ରାଜ୍ୟ ଭିତରକୁ। ମାଲ୍‌ ରହିବା ସ୍ଥାନକୁ ମାଲୁଦ ଏହି ନାମରେ ଏବେ ପାରିକୁଦରେ ମାଲୁଦ ବୋଲି ଜଣାଶୁଣା ଜାଗାଟିଏ ଅଛି। ଚିଲିକା ବକ୍ଷ ଦେଇ ମୁହାଣକୁ ଗଲାବେଳେ ଚିଲିକା ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ କୁଦ ବା ଦୀପ ପାରିହେବାକୁ ପଡ଼େ। ଏହା ଦୀପ ସମୂହକୁ ପାରି ହେଉଥିବାରୁ ସେମାନଙ୍କର ନାମ ରଖାଯାଇଛି ପାରିକୁଦ। ରାତିରେ ବୋଇତମାନଙ୍କୁ ଦିଗ୍‌ଦର୍ଶନ ପାଇଁ ସେମାନେ ମୁଣ୍ଡିଆ ଉପରେ ପଥରରେ ଖାଲ କରି ସେଥିରେ ଘିଅ ଢ଼ାଳି ବତୀରେ ଅଗ୍ନି ସଂଯୋଗ କରି ଜାଳି ରଖୁଥିଲେ। ଏହିପରି ଏକ ମୁଣ୍ଡିଆର ନାମ ଦୀପ ମୁଣ୍ଡିଆ ଏବଂ ‘ଖଳା’ର ନାମ ଘିଅଖଳା। ସେହିପରି ବୋଇତ ପାଖକୁ ଯିବା ରାସ୍ତାକୁ ବୋଇତହୁଡ଼ା, ପାହାଡ଼ ତଳ ବନ୍ଦରକୁ ବୋଇତ ପାହାଡ଼। ଏମିତିକି ମାଣିକପାଟଣୀ ଅତୀତ ନୌବାଣିଜ୍ୟର ମୁକସାକ୍ଷୀ ସ୍ୱରୂପ ଏବେ ନାମ ବହନ କରି ବିଦ୍ୟମାନ।<ref>ବିପିନ ବିହାରୀ ମହାନ୍ତି, ସମୟ, ପୃଷ୍ଠା-୪, ୧୭.୧୧.୨୦୧୩</ref ଇତିହାସ ଭୌଗୋଳିକ ପ୍ରମାଣ ସୂଚିତ କରେ ଯେ ପ୍ଲେଷ୍ଟୋସିନ୍ ସମୟର ପରବର୍ତ୍ତୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଚିଲିକା ହ୍ରଦ ବଙ୍ଗୋପସାଗରର ଏକ ଅଂଶ ଥିଲା (1.8 ମିଲିୟନ୍ରୁ 10,000 ବର୍ଷ ବିପି)। ଗ୍ୟାଲେରି ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Irrawaddy dolphin — India Tourist information on Chilka Lake Travel Opening of new mouth and IRS 1D LISS III Image of Chilika Lagoon Figure 1 Chilika Lagoon Basin Tourist locations in the lagoon Birds of Chilika The journey from Puri to Chilika lake brings alive the rustic life of Orissa ଓଡ଼ିଶାର ହ୍ରଦ ଓଡ଼ିଶା ପର୍ଯ୍ୟଟନ	cilikā oḍa଼iśāra khorddhā, purī o gañjāma jillāre bẏāpithibā eka khāriā hrada \| ehā oḍa଼iśāra sabuṭhu baḍa଼ hrada \| aṃśupā o sara madhurajaḻa hrada hoithibā beḻe cilikā heuchi khāra pāṇi hrada\| prabāsī pakṣīmānaṅka pāi~ ehā bhāratīẏa upamahādeśare sabuṭhāru baḍa଼ śītakāḻīna bāsasthāna \| cilikāre śītadina bitāibā pāi~ emāne sudūra uttara golārddha o sāiberiā añcaḻaru hajāra hajāra māila uḍa଼i āsanti \| ehi hradare aneka saṅkaṭāparṇṇa prajātira udbhida ebaṃ prāṇī bāsa karanti \| eṭhāre thibā parikuda o māluda dୱīpare thibā mandira paryẏaṭakamānaṅka pāi~ anẏatama ākarṣaṇa \| prakṛtira bibidhatā eṭhāre phuṭikari dekhāyāe \| bibhinna prakārara pakṣī, sāmudrika prāṇī, udbhidamānaṅkara ehā gantāghara \| aneka pustakare cilikā eka hrada bhābare barṇṇita o ālocita \| hrada eka jaḻabhāga yāhāra catuḥpārśୱ sthaḻabhāgadୱārā paribeṣṭita \| mātra cilikā heuchi eka "labaṇākta hrada" bā lagun (Lagoon) \| ehā epari eka jaḻabhāga yāhāra prāẏaśaḥ tinipārśୱ sthaḻabhāgadୱārā paribeṣṭita hoithibā beḻe eka pārśୱ samudra saha saṃyukta\| sutarāṃ cilikāku hrada paribartte lagun kuhāyibā yuktiyukta \| cilikāra abasthiti bhāratara pūrba upakūḻare abasthita cilikā oḍa଼iśāra bṛhattama hrada bhābare jaṇāśuṇā \| pūrbataṭa reḻapatha (East Coast Railway)re yātrā kale nikaṭatama ṣṭesanaguḍa଼ika heuchi bālugā~ o rambhā \| jātīẏa rājapatha 5re gale bālugā~, barakuḻa o rambhāre ohlāi cilikā yāihue\| bhubaneśୱraṭhāru bālugā~ prāẏa 100 ki.mi., barakuḻa 110 ki.mi. o rambhā 130 ki.mi.\| purībāṭadei gale sātapaḍa଼āru yibāku hue \| purīṭhāru sātapaḍa଼ā 50 ki.mi.\| bulābuli pāi~ sarbotkṛṣṭa samaẏa heuchi akṭobara māsaru phebṛẏārī māsa, mātra upabhogara samaẏa ḍisembara jānuẏārī māsa \| bhaugoḻika sthiti anuyāẏī cilikā 19 0 -28'ru 19 0 -54' uttara akṣāṃśa ebaṃ 85 0 -05'ru 85 0 -38' pūrba drāghimā rekhā madhẏare abasthita \| purī, khorddhā o gañjāma pari oḍa଼iśāre tinoṭi jillāku ehā sparśa karichi \| cilikāra biśeṣatୱ pṛthibīre yeteguḍa଼ie jaḻabhāga, hrada bā laguna rahichi tanmadhẏare cilikāra sthāna sୱtantra\| tāhāra kāraṇa ehā :- eka bṛhatama labaṇākta hrada bā laguna \| cilikā bhārata upamahādeśare paribrājī pakṣīmānaṅkara eka bṛhattama o uttama "śīta bhūmi" (wintering ground)\| bhārata barṣara jaibabibhinnatā (biodiversity)ra eka bṛhata "uṣmasthaḻa" bā haṭ spaṭ (hot spot)\| lagunabhābe matsẏamānaṅka raeka ati utpādanakṣama parisaṃsthā \| deśara jaḻīẏa pakṣīmānaṅkara eka bṛhattama ābāsa tathā prajananasthaḻī, yāhāki śītaṛture pratīẏamāna \| laguna madhẏastha naḻabaṇa dୱīpa banẏajantu (saṃrakṣaṇa) niẏamānuyāẏī eka pakṣī abhaẏāraṇẏa bhābare ghoṣita \| jaiba bibhinnatāra saṃrakṣaṇa o paricāḻanā nimitta ehi laguna bhārata sarakāraṅka jātīẏa ārdrabhūmi, hentāḻa baṇa o prabāḻaśreṇī samiti (National Wetlands, Mangroves and Coral Reefs Committee of Ministry of Envrionment and Forests, Government of India)dୱārā eka pramukha sthāna bhābare cihnita, nirddhārita o bibecita\| kāspiāna sāgara, baikāla hrada, ārala sāgara (Aral Sea), ruṣiā, maṅgoliāra kiragija tṛṇabhūmi, kendra o dakṣiṇa pūrba esiā, ladākha ebaṃhimāḻaẏa ādi dūradūrantaru āsi paribrājī pakṣīgaṇaṅka raṅka śītaṛture ṭhuḻa hebā bhārata kāhi~ki samagra pṛthibīre eka bismaẏa parisaṃsthā, khādẏara prācuryẏa o prajananara anukūḻa paristhiti dṛṣṭiru ehā sambhaba hoichi\| cilikāra susୱādu matsẏa, ciṅguḍa଼i o kaṅkaḍa଼ā pṛthibī bikhẏāta\| bipuḻa jaibabibhinnatā o sāmājika arthanaitika prādhānẏa hetu bhārata sarakāra 1981 masihāre ārdrabhūmi āntarjātika prādhānẏa (Convention of Wetlands of International Importance) pradāna karichanti\| cilikāra bhaugoḻika sthiti āntarjātika starare cilikā eka mukhẏa sthāna pāibāra pradhāna kāraṇa heuchi tāra bhaugoḻika sthiti tathā anẏa bibhaba (sāraṇī 1) \| sāraṇī (1) cilikāra jaibabibhinnatā dekhaṇāhārī tathā paryẏaṭakaṅka pāi~ cilikāra mukhẏa ākarṣaṇa heuchi ehāra jaibabibhinnatā \| udbhida o prāṇīmānaṅka apūrba samābeśa hetu ehā pṛthibīra eka ananẏa, anupama o anabadẏa jaibabibhinnatā haṭa spaṭa bhābare gṛhīta, ālocita o parigaṇita (sāraṇī 2)\| sāraṇī (2) utsa : cilikā unnaẏana karttṛpakṣaṅka prakāśana (ehi saṃkhẏā abaśẏa paribarttanīẏa) erāba଼āḍa଼i ḍalaphin (irābatī ḍalaphin bā śiśumāra) o biśāḻa pakṣī abhaẏāraṇẏa naḻabaṇa yogu~ biśୱ paryẏaṭana mānacitrare sthāna o māna pāithibā nīḻāmbu cilikā beśa biditi o bikhẏāta \| sātapaḍa଼ā "ḍalaphin gaḍa଼" bhābare subidita\| cilikāre abasthita mukhẏa dୱīpa guḍa଼ika heuchi naḻabaṇa, kāḻijāī, somolo (Somolo), hanimun (Honeymoon), brek phāṣṭa (Breakfast), bikan (Beacon), dumakuḍa଼i, pārikuda, māluda, baruṇakuda o pakṣī dୱīpa (Birds Island) \| pratẏeka barṣa ḍisembara o jānuẏārī māsare śipakudā, gambhārī, mirjāpura, bāsudebapura, sātapaḍa଼ā, bālugā~ o kṛṣṇaprasāda gaḍa଼ jeṭṭi nikaṭare paryẏaṭaṅka bhiḍa଼ hi~ cilikāra gurutୱ o gārimāra sūcanā die \| bālugā~ banẏajība ḍibhijana adhīnastha ṭāṅgī, cilikā, sātapaḍa଼ā, rambhā o bālugā~ pari pāñcaṭi reñjara 17ṭi jona jariāre karāyāithibā pakṣīgaṇanāru jaṇāyāe ye bigata 5 barṣa (2006-07ṭhāru 2010-11) bhitare cilikāra pakṣīsaṃkhẏā 8-9 lakṣa bhitare rahuchi \| 2010 masihāra sarbādhika 9,24,578ṭi pakṣī gaṇanā karāyāithibā sthaḻe 2011 masihāre ehi saṃkhẏā hrāsa pāi 8,04,452re pahañcithilā \| cilikāra jaibabibidhatā surakṣā tathā saṃrakṣaṇa digare banẏajība bibhāga (Wildlife Division), cilikā unnaẏana karttṛpakṣa (Chilika Development Authority bā CDA) o jillā praśāsana (khorddhā, purī o gañjāma) beśa tatpara achanti \| 2010-2011 madhẏare 87ṭi mṛtapakṣī śikārīṅka nikaṭaru jabata karāyāichi ebaṃ banẏajība (surakṣā) āina [Wildlife (Protection) Act] 1972 dhārā-9 o dhārā-39 anuyāẏī ethire saṃpṛkta thibā 35 jaṇaṅka upare kāryẏānuṣṭhāna grahaṇa karāyāichi ehi āinara dhārā-51 anuyāẏī 3ru 7 barṣa kārādaṇḍa bẏabasthā madhẏa rahichi\| samasẏā baḻaẏare cilikā apūrba jaibabibhinnatā jātīẏa o āntarjātika starare paryẏaṭakaṅku cilikā prati ākarṣita karithāe\| ehā saha prāṇīja puṣṭisāra khādẏara ākarṣaṇa bā moha cilikāku bikṛta karibāre lāgichi\| cilikāra samasẏāguḍa଼ika nimnare diāgalā\| bibhinna nadīnāḻaru āsuthibā pāṇi o paṭu jamā hebā yogu~ cilikā dhīre dhīre poti hebāre lāgichi (siltation)\| ehā eka prākṛtika samasẏā\| labaṇa mātrā (salinity)re kramāgata paribarttana o madhurajaḻa anābanā gacha (weeds) jaḻīẏa prāṇī saṃpadaku beśa prabhābita karichi cilikā sannikaṭa adhibāsīgaṇa cilikā upare saṃpūrṇṇa nirbharaśīḻa\| semāne abirata cilikā garbharu mācha, ciṅguḍa଼i o kaṅkaḍa଼ā ādi mūlẏabāna prāṇīmānaṅku bibhinna cirācarita kauśaḻa mādhẏamare dhari bikraẏakari peṭa poṣithānti\| phaḻare esabu prāṇīṅka saṃkhẏā hrāsa saha semānaṅka abhibṛddhi beśa bādhāprāpta hebāre lāgichi\| epari atẏadhika jaiba saṃpadara saṃgraha jaibabibhinnatā kṣaẏara eka mukhẏa kāraṇa\| paryẏaṭana kṣetra bhābare sunāma arjana kari thibā cilikāku nirantara bhābare paryẏa ṭakaṅka āgamana , bhramaṇa o darśana ādi ḍalaphina pari prāṇīmānaṅka surakṣā prati barttamāna praśnabācī sṛṣṭikarichi \| 2010 masihāre ḍalaphinaku dekhibāku na miḻibāru samastaṅka manare sandeha dekhādeichi emānaṅka sthiti, abasthiti o paristhiti upare\| paryẏaṭakaṅka yātrā pāi~ yantracāḻita ḍaṅga\|ra bẏabahāra, matsẏa saṃgraha tathā pakṣī o jaḻajībamānaṅka caḻapracaḻare beśa bādhā sṛṣṭikaribā sୱābhābika \| ehā upare separi kauṇasi kaṭakaṇā bā niẏantraṇa parilakṣita huenāhi~ \| paryẏaṭakaṅka abirata yātrā o bhramaṇa cilikā kūḻa o jaḻabhāga pradūṣaṇara kāraṇa \| biśeṣa kari palithina, plāṣṭika o sehipari pradūṣaṇakārī padārthara bẏabahāra upare prāẏataḥ kaṭakaṇā nāhi~\| moṭara lañcare bẏabahṛta ḍijela pari taiḻara bẏabahāra jaḻa pradūṣaṇara anẏa kāraṇa\| phaḻataḥ jaḻīẏa prāṇīṅka paribeśa o khādẏa beśa pradūṣita o kaḻuṣita heuchi\| naubāṇijẏa yogu~ sthānara nāmakaraṇa cilikā kūḻare bandara jāgāmānaṅkare rājapatha o nadī yoge māl‌ āsi mahajud‌ rahuthilā bā seṭhu bibhinna sthānaku paṭhāyāuthilā rājẏa bhitaraku\| māl‌ rahibā sthānaku māluda ehi nāmare ebe pārikudare māluda boli jaṇāśuṇā jāgāṭie achi\| cilikā bakṣa dei muhāṇaku galābeḻe cilikā madhẏare aneka kuda bā dīpa pārihebāku paḍa଼e\| ehā dīpa samūhaku pāri heuthibāru semānaṅkara nāma rakhāyāichi pārikuda\| rātire boitamānaṅku dig‌darśana pāi~ semāne muṇḍiā upare patharare khāla kari sethire ghia ḍha଼āḻi batīre agni saṃyoga kari jāḻi rakhuthile\| ehipari eka muṇḍiāra nāma dīpa muṇḍiā ebaṃ ‘khaḻā’ra nāma ghiakhaḻā\| sehipari boita pākhaku yibā rāstāku boitahuḍa଼ā, pāhāḍa଼ taḻa bandaraku boita pāhāḍa଼\| emitiki māṇikapāṭaṇī atīta naubāṇijẏara mukasākṣī sୱrūpa ebe nāma bahana kari bidẏamāna\|<ref>bipina bihārī mahānti, samaẏa, pṛṣṭhā-4, 17.11.2013</ref itihāsa bhaugoḻika pramāṇa sūcita kare ye pleṣṭosin samaẏara parabarttī paryẏāẏare cilikā hrada baṅgopasāgarara eka aṃśa thilā (1.8 miliẏanru 10,000 barṣa bipi)\| gẏāleri ādhāra adhika tathẏa Irrawaddy dolphin — India Tourist information on Chilka Lake Travel Opening of new mouth and IRS 1D LISS III Image of Chilika Lagoon Figure 1 Chilika Lagoon Basin Tourist locations in the lagoon Birds of Chilika The journey from Puri to Chilika lake brings alive the rustic life of Orissa oḍa଼iśāra hrada oḍa଼iśā paryẏaṭana	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,183	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9A%E0%AC%BF%E0%AC%B2%E0%AC%BF%E0%AC%95%E0%AC%BE%20%E0%AC%B9%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%A6	ଚିଲିକା ହ୍ରଦ
ହୀରାକୁଦ ନଦୀବନ୍ଧ, ମହାନଦୀ ତଟରେ ଅବସ୍ଥିତଥିବା ଓଡ଼ିଶାର ସବୁଠୁ ବଡ଼ ନଦୀବନ୍ଧ ଓ ଜଳ ପରିଯୋଜନା । ଏଠାରୁ ଜଳ ବିଦ୍ୟୁତ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଇ ସାରା ଓଡ଼ିଶାକୁ ବିତରଣ କରାଯାଏ । ଏହା କୃଷି ଜଳସେଚନରେ ମଧ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ବନ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ଜଳସେଚନ ଓ ବିଦ୍ୟୁତ ଉତ୍ପାଦନକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖି ହୀରାକୁଦ ବହୁମୁଖୀ ନଦୀବନ୍ଧ ଯୋଜନା ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ ୧୯୫୭ରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ନଦୀବନ୍ଧ ଯୋଜନାରେ ସମୁଦାୟ ୮୪,୯୯୪ ବର୍ଗ କି.ମି. ଅଞ୍ଚଳରୁ ଜଳ ସଂଗୃହିତ ହେଉଥିବାବେଳେ ସେଥିରୁ ୬୭,୧୬୮ ବର୍ଗ କି.ମି. ଅର୍ଥା ୯୦% ଛତିଶଗଡ଼ ରାଜ୍ୟର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ହୀରାକୁଦ ଜଳଭଣ୍ଡାରର କ୍ଷମତା ୪,୮୨୧ ନିୟୁତ ଘନ ମିଟର ଏବଂ ସିଧାସଳଖଭାବେ ଏଥିରୁ ୨ ଲକ୍ଷ ୬୭ ହଜାର ଜମି ଜଳସେଚିତ ହେଉଛି । ଏହାଛଡା ହୀରାକୁଦର ଦୁଇଟି ପ୍ରକଳ୍ପରୁ ୩୪୭ ମେଗାୱାଟ ବିଦ୍ୟୁତ ଉତ୍ପାଦନ ହେଉଛି । ନିର୍ମାଣ ଇତିହାସ ମୂଳ ପ୍ରସ୍ତାବ ଅନୁଯାୟୀ ହୀରାକୁଦ, ଟିକରପଡା,ନରାଜଠାରେ ବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣ ହେବାର ଥିଲା । ଆନ୍ଦୋଳନ ଯୋଗୁଁ ଟିକରପଡ଼ା ବନ୍ଧ,ମଣିଭଦ୍ରା ବନ୍ଧ ଓ ସୁବଳୟା ବନ୍ଧ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଇଥିଲା । କେବଳ ହୀରାକୁଦ ବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣ ସମ୍ଭବ ହେଲା । ଚଳନ୍ତି ଜଳ ଧାରଣ କ୍ଷମତା / ରୁଲ କର୍ଭ ଚଳନ୍ତି ରୁଲ କର୍ଭ ଅନୁଯାୟୀ ସର୍ବନିମ୍ନ ଜଳସ୍ତର ଜୁଲାଇ ୧ରେ ୫୯୫ ଫୁଟ, ଅଗଷ୍ଟ ୧ରେ ୫୯୦ ଫୁଟ, ଅଗଷ୍ଟ ୧୧ରେ ୬୦୫-୬୧୧ ଫୁଟ, ଅଗଷ୍ଟ ୨୧ରେ ୬୧୦-୬୨୨ ଫୁଟ, ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧ରେ ୬୧୯-୬୨୭ ଫୁଟ, ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୧ରେ ୬୨୪-୬୨୯ ଫୁଟ, ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୧ରେ ୬୨୯.୫-୬୩୦ ଫୁଟ ଏବଂ ଅକ୍ଟୋବର ୧ରେ ୬୩୦ ଫୁଟ ରହିବ ବୋଲି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ହୋଇଛି । ଜଳମଗ୍ନ ଅଞ୍ଚଳ ଓ ବିସ୍ଥାପିତ ଲୋକ ସଂଖ୍ୟା ହୀରାକୁଦ ଜଳଭଣ୍ଡାର ନିର୍ମାଣ ପାଇଁ 168ଟି ଗ୍ରାମ ଜଳମଗ୍ନ ହେଇଥିଲା । ଏହି ଗ୍ରାମ ସମୂହରେ 1,23,00 ଏକର ଚାଷ ଜମି , ତାହା ମଧ୍ୟରୁ ଅନେକ ଉର୍ବର ଜମି ଥାଏ ଜଳମଗ୍ନ ହେଇଥିଲା । ଏହି ଗ୍ରାମ ସବୁ ଜଳମଗ୍ନ ହେବାଦ୍ୱାରା ସମୁଦାୟ 26,561ଟି ପରିବାର ବାସହରା ହେଇ 1 ଲକ୍ଷ ଲୋକ ଦୁର୍ଦିନ ଭିତରେ ରହିଲେ । ବରତମା ଯାଏ ବନ୍ଧା ନିର୍ମାଣର 60 ବର୍ଷ ପରେ ମଧ୍ୟ ଏହି ବିସ୍ଥାପିତ ପରିବାର ମଧ୍ୟରୁ 10,000 ପରିବାର କୌଣସି ପ୍ରକାର ସହାୟତା ପାଇ ନାହାନ୍ତି । ବିବାଦୀୟ ବନ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣକରିବାରେ ଅସମର୍ଥ ୧୯୬୨ର ହୀରାକୁଦ ଇଭାଲୁଏସନ କମିଟି ରିପୋର୍ଟରେ ସ୍ପଷ୍ଟଭାବେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ଯେ ହୀରାକୁଦ ମାଧ୍ୟମରେ ସାଧାରଣ ବନ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇପାରିବ । ପ୍ରବଳ ବନ୍ୟା ଆଂଶିକ ଭାବେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସମ୍ଭବ ।ଅସାଧାରଣ ବନ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ହୀରାକୁଦ ବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣର ପଚାଶ ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ଯେତିକି ଥର ବନ୍ୟା ହେଉଥିଲା । ପରବର୍ତ୍ତୀ ପଚାଶ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଅଧିକ ଥର ବନ୍ୟା ହୋଇଛି । ଅବଶ୍ୟ ହୀରାକୁଦ ଯୋଗୁଁ ଆଂଶିକ ବନ୍ୟାନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସମ୍ଭବ ହୋଇଛି । ବନ୍ୟାନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସକାଶେ ହୀରାକୁଦର ଜଳ ଧାରଣ କ୍ଷମତା ଆରମ୍ଭରୁ ଯଥେଷ୍ଟ ନ ଥିଲା । ପଟୁମାଟି ଭର୍ତ୍ତି ଯୋଗୁଁ ଏହାର ଜଳ ଧାରଣ କ୍ଷମତା ଶତକଡା ୩୧ଭାଗ ପାଖାପାଖି କମିଛି । ଭବିଷ୍ୟତରେ ଆହୁରି କମିବାର ସମ୍ଭାବନା ଅଛି । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜଳଭଣ୍ଡାର ତୁଳନାରେ ଯଦିଓ ହୀରାକୁଦ ଜଳଭଣ୍ଡାର ବହୁତ ବଡ଼, ବାସ୍ତବରେ ନିଜ ଅବବାହିକା ପାଇଁ ଏହା ଅତି ଛୋଟ । ହୀରାକୁଦ ଅବବାହିକାରେ ହାରାହାରି ୧୫ ସେଣ୍ଟିମିଟର ବୃଷ୍ଟିପାତରେ ହୀରାକୁଦ ଜଳଭଣ୍ଡାର ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଯାଏ । ବନ୍ଧ ପାଇଁ ଅନୁପଯୁକ୍ତ ସ୍ଥାନ ହୀରାକୁଦର ଗଭୀରତା ୧୩୦ ଫୁଟ ହୋଇଥିବାବେଳେ, କେବଳ ୪୦ଫୁଟ ଜଳ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ବର୍ଷ ଯାକ ୪ ଫୁଟ ବାଷ୍ପ ହୋଇ ନଷ୍ଟ ହୁଏ । ପ୍ରକୃତରେ ୩୬ ଫୁଟ ଜଳ ଉପଯୋଗୀ ହୁଏ । ଏହି କାରଣରୁ ଏହି ସ୍ଥାନ ନଦୀବନ୍ଧ ଯୋଜନା ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ସ୍ଥାନ ନୁହେଁ ବୋଲି ୧୯୪୬ ଡିସେମ୍ବରରେ ମହିଶୂରର ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ମୁଖ୍ୟ ଇଞ୍ଜିନିଅର ଏମ ଜି ରଙ୍ଗେୟା ମତ ଦେଇଥିଲେ । ବନ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ହୀରାକୁଦ ଉପଯୁକ୍ତ ସ୍ଥାନ ନୁହେଁ । ତାଙ୍କ ରିପୋର୍ଟ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଆନଯାଇ ହୀରାକୁଦ ବନ୍ଧ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା । ପୁରାତନ ରୁଲକର୍ଭ ଜଳ ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ଏକ ରୁଲକର୍ଭ ରହିଛି । କେଉଁ ତାରିଖରେ ହୀରାକୁଦ ଜଳ ସ୍ତର କେତେ ରଖାଯିବ ରୁଲକର୍ଭ ଅନୁସାରେ କରାଯାଏ ।ଶେଷଥର ପାଇଁ ୧୯୮୮ରେ ରୁଲକର୍ଭ ସଂଶୋଧିତ ହୋଇଥିଲା । ଏବେ ସୁଦ୍ଧା ଜଳ ପ୍ରବାହ ଓ ଧାରଣ କ୍ଷମତା ପାଇଁ ପୁରାତନ ପ୍ରଣାଳୀ ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଉଛି ଯାହାଦ୍ୱାରା ବନ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ଲାଭ ମିଳୁନାହିଁ । ୨୦୧୧ ବନ୍ୟା ଜଳବାୟୁରେ ବିରାଟ ପରିବର୍ତ୍ତନ, ଛତିଶଗଡ଼ରେ ଅନେକ ବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣ ଯୋଗୁଁ, ହୀରାକୁଦକୁ ଜଳପ୍ରବାହରେ ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଛି । ୨୦୧୧ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୫ ତାରିଖରୁ ୯ ତାରିଖ ମଧ୍ୟରେ ଛତିଶଗଡ଼଼ର ଅଧିକାଂଶ ଛୋଟ ବଡ଼ ବନ୍ଧ ପ୍ରବଳ ବର୍ଷା ଯୋଗୁଁ ଶତକଡା ନବେ ଭାଗ ଭର୍ତ୍ତି ଥିଲା । ଆବଶ୍ୟକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସେହି ବନ୍ଧ ସବୁରୁ ଜଳ ନିଷ୍କାସିତ ହେଉଥିଲା । ଏବଂ ଏହି ଜଳ ହୀରାକୁଦ ଜଳଭଣ୍ଡାରରେ ପ୍ରବେଶ କଲା । ସେହିପରି ଇବ ଓ ଭେଡେନ ନଦୀରୁ ପ୍ରବଳ ବର୍ଷା ଯୋଗୁଁ ଏକ ସଙ୍ଗେ ବନ୍ୟା ଜଳ ପ୍ରବେଶ କଲା । ୬୩୦ ଫୁଟ ସ୍ତର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଳ ଗଛିତ ରହିପାରିବ ଜାଣି ସୁଦ୍ଧା ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୭ ତାରିଖରେ ଜଳପତ୍ତନ ୬୨୫.୬୦ ରଖାଯାଇଥିଲା । ରୁଲକର୍ଭ ଅନୁସାରେ ଯେତିକି ଜଳପତ୍ତନ ରହିବା କଥା ତାହାର ବହୁ ଉପରେ ରହିଥିଲା । ୩୬ଟି ଗେଟ ଖୋଲା ଥିଲା । ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨ ତାରିଖରେ ଭାରତୀୟ ପାଣିପାଗ ବିଭାଗ (ଇଣ୍ଡିଆନ ମେଟ୍ରୋଲୋଜିକାଲ ଡିପାର୍ଟମେଣ୍ଟ) ତରଫରୁ ଛତିଶଗଡ଼଼ ଓ ଓଡ଼ିଶାରେ ସପ୍ତାହ କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବଳ ବର୍ଷା ହେବ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା । କର୍ତୃପକ୍ଷ ଘୋଷଣା ଉପରେ ନଜର ନଦେଇ ତାହା ପରଦିନ ୮ ତାରିଖରେ ଥରକୁଥର କରି ୫୯ଟି ଗେଟ ଖୋଲିଥିଲେ ।ପରିସ୍ଥିତି ଅସମ୍ଭାଳ ହୋଇ ପ୍ରବଳ ବନ୍ୟା ଯୋଗୁଁ ଅନେକ କ୍ଷୟକ୍ଷତି ହେଲା । ବିସ୍ଥାପିତଙ୍କ କ୍ଷତିପୂରଣ ଅର୍ଦ୍ଧଶତାବ୍ଦୀ ବିତିଯାଇଥିଲେ ବି ହୀରାକୁଦ ବିସ୍ଥାପିତମାନଙ୍କୁ କ୍ଷତିପୂରଣ ଦେବା ସରିନାହିଁ । ୨୬୫୦୦ ପରିବାର ଏହି ଯୋଜନାରେ ବିସ୍ଥାପିତ ହେଲେ । ଏବେ ସୁଦ୍ଧା ନଅ ହଜାରରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ପରିବାର କ୍ଷତିପୂରଣ ପାଇନାହାନ୍ତି । ମହାନଦୀ ଜଳ ବିବାଦ ଛତିଶଗଡ଼ ଓ ଓଡ଼ିଶା ମଧ୍ୟରେ ହୀରାକୁଦ ଜଳଭଣ୍ଡାରକୁ ଜଳପ୍ରବାହ ଉପରେ ବୁଝାମଣା ନାହିଁ ବୋଲି ଜଣାଯାଏ । ଉପର ମୁଣ୍ଡରେ ଅନେକ ବନ୍ଧ ଛତିଶଗଡ଼଼ ସରକାରଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ମାଣ ହୋଇଥିବାରୁ ମହାନଦୀ ଶୁଖିଲା ପଡ଼ିବ ଅନୁମାନ କରି ଓଡ଼ିଶା ତରଫରୁ ଥରକୁ ଥର 'ମହାନଦୀ ବଞ୍ଚାଅ' ବିକ୍ଷୋଭ ହୋଇଥିଲା । ୨୦୧୬ ମସିହା ଶେଷ ସୁଦ୍ଧା ଏହାର କୌଣସି ସମାଧାନ ହୋଇପାରିନଥିଲା । ଗ୍ୟାଲେରି ଆଧାର ଓଡ଼ିଶାରେ ଥିବା ଜଳବିଦ୍ୟୁତ କେନ୍ଦ୍ରମାନ ଜଳବିଦ୍ୟୁତ କେନ୍ଦ୍ର ସମ୍ବଲପୁର ଜିଲ୍ଲା	hīrākuda nadībandha, mahānadī taṭare abasthitathibā oḍa଼iśāra sabuṭhu baḍa଼ nadībandha o jaḻa pariyojanā \| eṭhāru jaḻa bidẏuta śakti utpādana karāyāi sārā oḍa଼iśāku bitaraṇa karāyāe \| ehā kṛṣi jaḻasecanare madhẏa sāhāyẏa kare \| banẏā niẏantraṇa, jaḻasecana o bidẏuta utpādanaku dṛṣṭire rakhi hīrākuda bahumukhī nadībandha yojanā bhārata sarakāraṅka pratẏakṣa tattୱābadhānare 1957re sampūrṇṇa hoithilā \| ehi nadībandha yojanāre samudāẏa 84,994 barga ki.mi. añcaḻaru jaḻa saṃgṛhita heuthibābeḻe sethiru 67,168 barga ki.mi. arthā 90% chatiśagaḍa଼ rājẏara antarbhukta \| hīrākuda jaḻabhaṇḍārara kṣamatā 4,821 niẏuta ghana miṭara ebaṃ sidhāsaḻakhabhābe ethiru 2 lakṣa 67 hajāra jami jaḻasecita heuchi \| ehāchaḍā hīrākudara duiṭi prakaḻparu 347 megāୱāṭa bidẏuta utpādana heuchi \| nirmāṇa itihāsa mūḻa prastāba anuyāẏī hīrākuda, ṭikarapaḍā,narājaṭhāre bandha nirmāṇa hebāra thilā \| āndoḻana yogu~ ṭikarapaḍa଼ā bandha,maṇibhadrā bandha o subaḻaẏā bandha banda hoiyāithilā \| kebaḻa hīrākuda bandha nirmāṇa sambhaba helā \| caḻanti jaḻa dhāraṇa kṣamatā / rula karbha caḻanti rula karbha anuyāẏī sarbanimna jaḻastara julāi 1re 595 phuṭa, agaṣṭa 1re 590 phuṭa, agaṣṭa 11re 605-611 phuṭa, agaṣṭa 21re 610-622 phuṭa, sepṭembara 1re 619-627 phuṭa, sepṭembara 11re 624-629 phuṭa, sepṭembara 21re 629.5-630 phuṭa ebaṃ akṭobara 1re 630 phuṭa rahiba boli nirddhāraṇa hoichi \| jaḻamagna añcaḻa o bisthāpita loka saṃkhẏā hīrākuda jaḻabhaṇḍāra nirmāṇa pāi~ 168ṭi grāma jaḻamagna heithilā \| ehi grāma samūhare 1,23,00 ekara cāṣa jami , tāhā madhẏaru aneka urbara jami thāe jaḻamagna heithilā \| ehi grāma sabu jaḻamagna hebādୱārā samudāẏa 26,561ṭi paribāra bāsaharā hei 1 lakṣa loka durdina bhitare rahile \| baratamā yāe bandhā nirmāṇara 60 barṣa pare madhẏa ehi bisthāpita paribāra madhẏaru 10,000 paribāra kauṇasi prakāra sahāẏatā pāi nāhānti \| bibādīẏa banẏā niẏantraṇakaribāre asamartha 1962ra hīrākuda ibhāluesana kamiṭi riporṭare spaṣṭabhābe ullekha achi ye hīrākuda mādhẏamare sādhāraṇa banẏā niẏantraṇa karāyāipāriba \| prabaḻa banẏā āṃśika bhābe niẏantraṇa sambhaba \|asādhāraṇa banẏā niẏantraṇa sambhaba nuhe~ \| hīrākuda bandha nirmāṇara pacāśa barṣa pūrbaru yetiki thara banẏā heuthilā \| parabarttī pacāśa barṣa madhẏare adhika thara banẏā hoichi \| abaśẏa hīrākuda yogu~ āṃśika banẏāniẏantraṇa sambhaba hoichi \| banẏāniẏantraṇa sakāśe hīrākudara jaḻa dhāraṇa kṣamatā ārambharu yatheṣṭa na thilā \| paṭumāṭi bhartti yogu~ ehāra jaḻa dhāraṇa kṣamatā śatakaḍā 31bhāga pākhāpākhi kamichi \| bhabiṣẏatare āhuri kamibāra sambhābanā achi \| anẏānẏa jaḻabhaṇḍāra tuḻanāre yadio hīrākuda jaḻabhaṇḍāra bahuta baḍa଼, bāstabare nija ababāhikā pāi~ ehā ati choṭa \| hīrākuda ababāhikāre hārāhāri 15 seṇṭimiṭara bṛṣṭipātare hīrākuda jaḻabhaṇḍāra pūrṇṇa hoiyāe \| bandha pāi~ anupayukta sthāna hīrākudara gabhīratā 130 phuṭa hoithibābeḻe, kebaḻa 40phuṭa jaḻa bẏabahṛta hue \| barṣa yāka 4 phuṭa bāṣpa hoi naṣṭa hue \| prakṛtare 36 phuṭa jaḻa upayogī hue \| ehi kāraṇaru ehi sthāna nadībandha yojanā pāi~ upayukta sthāna nuhe~ boli 1946 ḍisembarare mahiśūrara abasaraprāpta mukhẏa iñjiniara ema ji raṅgeẏā mata deithile \| banẏā niẏantraṇa pāi~ hīrākuda upayukta sthāna nuhe~ \| tāṅka riporṭa upare gurutୱ diānayāi hīrākuda bandha nirmita hoithilā \| purātana rulakarbha jaḻa paricāḻanā pāi~ eka rulakarbha rahichi \| keu~ tārikhare hīrākuda jaḻa stara kete rakhāyiba rulakarbha anusāre karāyāe \|śeṣathara pāi~ 1988re rulakarbha saṃśodhita hoithilā \| ebe suddhā jaḻa prabāha o dhāraṇa kṣamatā pāi~ purātana praṇāḻī abalambana karāyāuchi yāhādୱārā banẏā niẏantraṇare lābha miḻunāhi~ \| 2011 banẏā jaḻabāẏure birāṭa paribarttana, chatiśagaḍa଼re aneka bandha nirmāṇa yogu~, hīrākudaku jaḻaprabāhare aneka paribarttana hoichi \| 2011 sepṭembara 5 tārikharu 9 tārikha madhẏare chatiśagaḍa଼଼ra adhikāṃśa choṭa baḍa଼ bandha prabaḻa barṣā yogu~ śatakaḍā nabe bhāga bhartti thilā \| ābaśẏakatā dṛṣṭiru sehi bandha saburu jaḻa niṣkāsita heuthilā \| ebaṃ ehi jaḻa hīrākuda jaḻabhaṇḍārare prabeśa kalā \| sehipari iba o bheḍena nadīru prabaḻa barṣā yogu~ eka saṅge banẏā jaḻa prabeśa kalā \| 630 phuṭa stara paryẏanta jaḻa gachita rahipāriba jāṇi suddhā sepṭembara 7 tārikhare jaḻapattana 625.60 rakhāyāithilā \| rulakarbha anusāre yetiki jaḻapattana rahibā kathā tāhāra bahu upare rahithilā \| 36ṭi geṭa kholā thilā \| sepṭembara 2 tārikhare bhāratīẏa pāṇipāga bibhāga (iṇḍiāna meṭrolojikāla ḍipārṭameṇṭa) tarapharu chatiśagaḍa଼଼ o oḍa଼iśāre saptāha ka madhẏare prabaḻa barṣā heba boli ghoṣaṇā karāyāithilā \| kartṛpakṣa ghoṣaṇā upare najara nadei tāhā paradina 8 tārikhare tharakuthara kari 59ṭi geṭa kholithile \|paristhiti asambhāḻa hoi prabaḻa banẏā yogu~ aneka kṣaẏakṣati helā \| bisthāpitaṅka kṣatipūraṇa arddhaśatābdī bitiyāithile bi hīrākuda bisthāpitamānaṅku kṣatipūraṇa debā sarināhi~ \| 26500 paribāra ehi yojanāre bisthāpita hele \| ebe suddhā naa hajāraru urddhୱ paribāra kṣatipūraṇa pāināhānti \| mahānadī jaḻa bibāda chatiśagaḍa଼ o oḍa଼iśā madhẏare hīrākuda jaḻabhaṇḍāraku jaḻaprabāha upare bujhāmaṇā nāhi~ boli jaṇāyāe \| upara muṇḍare aneka bandha chatiśagaḍa଼଼ sarakāraṅkadୱārā nirmāṇa hoithibāru mahānadī śukhilā paḍa଼iba anumāna kari oḍa଼iśā tarapharu tharaku thara 'mahānadī bañcāa' bikṣobha hoithilā \| 2016 masihā śeṣa suddhā ehāra kauṇasi samādhāna hoipārinathilā \| gẏāleri ādhāra oḍa଼iśāre thibā jaḻabidẏuta kendramāna jaḻabidẏuta kendra sambalapura jillā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,205	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B9%E0%AD%80%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%95%E0%AD%81%E0%AC%A6%20%E0%AC%AC%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A7	ହୀରାକୁଦ ବନ୍ଧ
ହୀରାକୁଦ ସମ୍ବଲପୁର ଜିଲ୍ଲାର ଏକ ଛୋଟ ସହର ଓ ବିଜ୍ଞାପିତ ଅଞ୍ଚଳ ।ଏହା ଏବେ ସବଂଲପୁର ପୌରପାଳିକା ନିଗମ ଅନ୍ତର୍ଗତ । ଏ ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଆଧାର ବାହାର ତଥ୍ୟ ସମ୍ବଲପୁର ଜିଲ୍ଲାର ଗାଆଁ ଓ ସହର	hīrākuda sambalapura jillāra eka choṭa sahara o bijñāpita añcaḻa \|ehā ebe sabaṃlapura paurapāḻikā nigama antargata \| e bhūgoḻa itihāsa ādhāra bāhāra tathẏa sambalapura jillāra gāā~ o sahara	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,209	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B9%E0%AD%80%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%95%E0%AD%81%E0%AC%A6	ହୀରାକୁଦ
ପ୍ରତିବର୍ଷ ଅପ୍ରେଲ ମାସ ୨୨ ତାରିଖକୁ ପୃଥିବୀ ଦିବସ ବା ଆର୍ଥ-ଡ଼େ ଭାବେ ପାଳନ କରାଯାଇଥାଏ । ୧୯୭୦ ମସିହାରେ ପ୍ରଥମେ ଆର୍ଥ-ଡ଼େ ପାଳନ କରାଯାଇଥିଲା । ପରିବେଶବିତ୍ ତଥା ଆମେରିକାର ସିନେଟର ଗେଲର୍ଡ ନେଲସନ ପ୍ରଥମେ ଏହି ଦିବସ ପାଳନ କରିଥିଲେ । ପରେ ୧୯୯୦ ମସିହାରେ ପୃଥିବୀର ୧୪୧ଟି ଦେଶରେ ଏହି ଦିବସ ପାଳନ ହୋଇଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ବିଶ୍ୱର ୧୭୫ଟି ଦେଶରେ ପୃଥିବୀ ଦିବସ ପାଳିତ ହେଉଛି । ଆଧାର ବାହାର ତଥ୍ୟ Earth Day Earth Day Network – Coordinating worldwide events for Earth Day. Earth Day Event Calendar at the EnviroLink Network Celebrate Earth Day How to Celebrate Earth Day from WikiHow Earth Day 2009 Special Coverage on China Development Gateway. United States Earth Day – The U.S. government's Earth Day site. Earth Day Canada – The Canadian Official Site for Earth Day Earth Day at The Nature Conservancy Earth Day at The History Channel How the First Earth Day Came About by Senator Gaylord Nelson EPA Journal: Earth Day – an entire journal dedicated to Earth Day, written in early 1990 Keep America Beautiful holds Earth Day cleanup activities in communities nationwide. The organization launched the famous Crying Indian campaign on Earth Day, 1971. "Beyond Earth Day: Fulfilling the Promise," by Gaylord Nelson, with Susan Campbell and Paul Wozniak, The University of Wisconsin Press, 2002 Earth Week 1970 \| The First Earth Day and the Earth Week Committee of Philadelphia – The history of the First Earth Day in 1970, the founding of Earth Week, and the historic events of the first Earth Week in Philadelphia Gaylord Nelson and Earth Day: The Making of the Modern Environmental Movement narrative account of the origins of Earth Day, Nelson's political career, as well as online access to documents from the Wisconsin Historical Society's Nelson Papers collection Gaylord Nelson letter outlines the origins Earth Day April 1971 to CBS President Stanton to correct TV news reporting about Earth Day's origins Deepdale Outdoor & Wildlife Festival Annual Earth Day event on the North Norfolk Coast Earth Day Carol a free educational resource available on their website and downloadable app Earth Day event in Nicaragua 2013 Nicaragua celebrates Earth Day Equinoctial Earth Day Earth Society Foundation – Official organization arranging annual equinox Earth Day celebration at the United Nations Who Started Earth Day – The Origins of the equinox Earth Day. Earth Day by year 2010 Billion Acts of Green (Beta) – Official Earth Day Network's "Billion Acts of Green" website for students and young adults 2011 A Billion Acts of Green (®) – A "people-powered campaign to generate a billion acts of environmental service and advocacy before Rio +20" (as well as a registered trademark). 2012 Earth Day 2012 – Mobilize the Earth 2013 Earth Day 2013 – The Face of Climate Change ଅପ୍ରେଲ ମାସର ପାଳିତ ଦିବସ	pratibarṣa aprela māsa 22 tārikhaku pṛthibī dibasa bā ārtha-ḍa଼e bhābe pāḻana karāyāithāe \| 1970 masihāre prathame ārtha-ḍa଼e pāḻana karāyāithilā \| paribeśabit tathā āmerikāra sineṭara gelarḍa nelasana prathame ehi dibasa pāḻana karithile \| pare 1990 masihāre pṛthibīra 141ṭi deśare ehi dibasa pāḻana hoithilā \| barttamāna biśୱra 175ṭi deśare pṛthibī dibasa pāḻita heuchi \| ādhāra bāhāra tathẏa Earth Day Earth Day Network – Coordinating worldwide events for Earth Day. Earth Day Event Calendar at the EnviroLink Network Celebrate Earth Day How to Celebrate Earth Day from WikiHow Earth Day 2009 Special Coverage on China Development Gateway. United States Earth Day – The U.S. government's Earth Day site. Earth Day Canada – The Canadian Official Site for Earth Day Earth Day at The Nature Conservancy Earth Day at The History Channel How the First Earth Day Came About by Senator Gaylord Nelson EPA Journal: Earth Day – an entire journal dedicated to Earth Day, written in early 1990 Keep America Beautiful holds Earth Day cleanup activities in communities nationwide. The organization launched the famous Crying Indian campaign on Earth Day, 1971. "Beyond Earth Day: Fulfilling the Promise," by Gaylord Nelson, with Susan Campbell and Paul Wozniak, The University of Wisconsin Press, 2002 Earth Week 1970 \| The First Earth Day and the Earth Week Committee of Philadelphia – The history of the First Earth Day in 1970, the founding of Earth Week, and the historic events of the first Earth Week in Philadelphia Gaylord Nelson and Earth Day: The Making of the Modern Environmental Movement narrative account of the origins of Earth Day, Nelson's political career, as well as online access to documents from the Wisconsin Historical Society's Nelson Papers collection Gaylord Nelson letter outlines the origins Earth Day April 1971 to CBS President Stanton to correct TV news reporting about Earth Day's origins Deepdale Outdoor & Wildlife Festival Annual Earth Day event on the North Norfolk Coast Earth Day Carol a free educational resource available on their website and downloadable app Earth Day event in Nicaragua 2013 Nicaragua celebrates Earth Day Equinoctial Earth Day Earth Society Foundation – Official organization arranging annual equinox Earth Day celebration at the United Nations Who Started Earth Day – The Origins of the equinox Earth Day. Earth Day by year 2010 Billion Acts of Green (Beta) – Official Earth Day Network's "Billion Acts of Green" website for students and young adults 2011 A Billion Acts of Green (®) – A "people-powered campaign to generate a billion acts of environmental service and advocacy before Rio +20" (as well as a registered trademark). 2012 Earth Day 2012 – Mobilize the Earth 2013 Earth Day 2013 – The Face of Climate Change aprela māsara pāḻita dibasa	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,226	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AD%83%E0%AC%A5%E0%AC%BF%E0%AC%AC%E0%AD%80%20%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%AC%E0%AC%B8	ପୃଥିବୀ ଦିବସ
ଶିମିଳିପାଳ ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ ଓଡ଼ିଶାର ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଜିଲ୍ଲାରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ । ଏଠାରେ ମହାବଳ ବାଘ, ହରିଣ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜାତିର ଜୀବଜନ୍ତୁ ବାସ କରନ୍ତି । ଶିମିଳିପାଳ ନାମ ଶିମୁଳି (red silk)ର ଘନ ଜଙ୍ଗଲର ଅବସ୍ଥିତିରୁ ଆସିଛି । ଏହି ଅଭୟାରଣ୍ୟର ଆୟତନ ୮୪୫.୭୦ ବର୍ଗ କିଲୋମିଟର । ଏହା ମଧ୍ୟରେ ଜୋରନ୍ଦା ଓ ବରେହିପାଣି ଜଳପ୍ରପାତ ରହିଛି । ଶିମିଳିପାଳରେ ୯୯ଟି ମହାବଳ ବାଘ, ୪୩୨ଟି ବଣୁଆ ହାତୀ ଅଛନ୍ତି । ଏହାଛଡା ଶିମିଳିପାଳରେ ଗୟଳ (Indian Bison), ଚଉଶିଙ୍ଗା ହରିଣ ଆଉ ମଧ୍ୟ ଏକ ଅର୍କିଡାରିଅମ ଅଛି ମଧ୍ୟ ଅଛନ୍ତି । ପ୍ରାକୃତିକ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଶିମିଳିପାଳ ଅଭୟାରଣ୍ୟ ରାଜ୍ୟ ତଥା ଦେଶର ସର୍ବବୃହତ ବିଷୁବ ମଣ୍ଡଳୀୟ ଜଙ୍ଗଲ । ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନଠାରୁ ୧୧୬୫.୬ ମିଟର ଉଚ୍ଚରେ ଅବସ୍ଥିତ ମେଘାସନୀ ପର୍ବତ ଏହାର ଉଚ୍ଚତମ ଶୃଙ୍ଗ । ଏହି ପର୍ବତମାଳାର ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ଉପତ୍ୟକା ମଧ୍ୟ ଦେଇ ବୁଢ଼ାବଳଙ୍ଗ, ଗଙ୍ଗାହାର, ସୋନ, ଦେଓ, ସଞ୍ଜ, ଖଇରୀ ଓ ହଣ୍ଡନ ଇତ୍ୟାତି ନଦୀ ପ୍ରବାହିତ । ଏହିଠାରେ ରାସ୍ନାଜାତୀୟ ପ୍ରଭାବର ଉଦ୍ଭିଦର ପ୍ରଭାବ ଅଧିକ । ଓଡ଼ିଶାରେ ମିଳୁଥିବା ୧୨୮ ପ୍ରକାର ଅର୍କିଡ଼ ମଧ୍ୟରୁ କେବଳ ଶିମିଳିପାଳରେ ୯୮ପ୍ରକାର ମିଳିଥାଏ । ଏହି ଜାଗାରେ ଦୁଇଟି ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଧରଣର ଅର୍କିଡ଼ ମିଳିଥାଏ ଯାହା ପୃଥିବୀର ଅନ୍ୟକୌଣସିଠାରେ ମିଳେ ନାହିଁ, ଯଥା: ଏରିଆ ମେଘାସିନମ ଓ ବୁଲବୋ ଫାଇଲମ ପାଣିଗ୍ରାହୀନମ । ସେହିପରେ ଗୁଡ଼ୟେରା ଥାଇଲାଣ୍ଡ ପ୍ରଜାତି ଭାରତ ମଧ୍ୟରେ କେବଳ ଶିମିଳିପାଳରେ ମିଳିଥାଏ । ଶିମିଳିପାଳ ଅଭୟାରଣ୍ୟରେ ୧୦୧୫ ଜାତିର ଉଦ୍ଭିଦ, ୧୪୯ ଜାତିର ପ୍ରାଣୀ (୪୬ପ୍ରକାର ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ ପ୍ରାଣୀ, ୬୨ ପ୍ରକାର ପକ୍ଷୀ, ୨୯ ପ୍ରକାର ସରୀସୃପ ଓ ୧୨ ପ୍ରକାର ଉଭୟଚର) ଦେଖାଯାନ୍ତି । ଏଠାରେ ଥିବ ଜୀବମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବାଘ, କଲରାପତ୍ରିଆ ବାଘ, ଜଙ୍ଗଲ ବିରାଡ଼ି, ବଳିଆ କୁକୁର ଓ ଗଧିଆ ଇତ୍ୟାଦି ମାଂସାଶୀ ଜୀବ ହାତୀ, ଗୟଳ, ସମ୍ବର, କୁଟୁରା, ହରିଣ, ଗୁରାଣ୍ଡି ଇତ୍ୟାଦି ତୃଣଭୋଜୀ ଜୀବ ଓ ବାରହା, ବଜ୍ରକାପ୍ତା, ଝିଙ୍କ, କଇଁଛ, ଅଜଗର ଏବଂ ମଗର ଜାତୀୟ କୁମ୍ଭୀର ରହିଛନ୍ତି । ଶିମିଳିପାଳକୁ ୨୭ ମଇ ୨୦୦୯ରେ ୟୁନେସ୍କୋ ତରଫରୁ ବିଶ୍ୱ ଐତିହ୍ୟ ମାନ୍ୟତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ଅଭୟାରଣ୍ୟରେ ବଣଭୋଜି, ମଦ୍ୟପାନ ଏବଂ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ବ୍ୟବହାରକୁ ନିଷେଧ କରାଯାଇଛି । ପର୍ଯ୍ୟଟକମାନେ କେବଳ ନିରାମିଷ ରନ୍ଧା ଖାଦ୍ୟ ନେଇ ଭିତରକୁ ଯାଇପାରିବେ । ଟୀକା ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ଜୀବ ବିଜ୍ଞାନ ଜଙ୍ଗଲ ବିଜ୍ଞାନ ପ୍ରାଣୀ ବିଜ୍ଞାନ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଜିଲ୍ଲା ଓଡ଼ିଶା ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଭାରତର ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ	śimiḻipāḻa jātīẏa udẏāna oḍa଼iśāra maẏūrabhañja jillāre abasthita eka jātīẏa udẏāna \| eṭhāre mahābaḻa bāgha, hariṇa o anẏānẏa jātira jībajantu bāsa karanti \| śimiḻipāḻa nāma śimuḻi (red silk)ra ghana jaṅgalara abasthitiru āsichi \| ehi abhaẏāraṇẏara āẏatana 845.70 barga kilomiṭara \| ehā madhẏare jorandā o barehipāṇi jaḻaprapāta rahichi \| śimiḻipāḻare 99ṭi mahābaḻa bāgha, 432ṭi baṇuā hātī achanti \| ehāchaḍā śimiḻipāḻare gaẏaḻa (Indian Bison), cauśiṅgā hariṇa āu madhẏa eka arkiḍāriama achi madhẏa achanti \| prākṛtika saundaryẏa paripūrṇṇa śimiḻipāḻa abhaẏāraṇẏa rājẏa tathā deśara sarbabṛhata biṣuba maṇḍaḻīẏa jaṅgala \| samudra pattanaṭhāru 1165.6 miṭara uccare abasthita meghāsanī parbata ehāra uccatama śṛṅga \| ehi parbatamāḻāra saṃkīrṇṇa upatẏakā madhẏa dei buḍha଼ābaḻaṅga, gaṅgāhāra, sona, deo, sañja, khairī o haṇḍana itẏāti nadī prabāhita \| ehiṭhāre rāsnājātīẏa prabhābara udbhidara prabhāba adhika \| oḍa଼iśāre miḻuthibā 128 prakāra arkiḍa଼ madhẏaru kebaḻa śimiḻipāḻare 98prakāra miḻithāe \| ehi jāgāre duiṭi sୱtantra dharaṇara arkiḍa଼ miḻithāe yāhā pṛthibīra anẏakauṇasiṭhāre miḻe nāhi~, yathā: eriā meghāsinama o bulabo phāilama pāṇigrāhīnama \| sehipare guḍa଼ẏerā thāilāṇḍa prajāti bhārata madhẏare kebaḻa śimiḻipāḻare miḻithāe \| śimiḻipāḻa abhaẏāraṇẏare 1015 jātira udbhida, 149 jātira prāṇī (46prakāra stanẏapāẏī prāṇī, 62 prakāra pakṣī, 29 prakāra sarīsṛpa o 12 prakāra ubhaẏacara) dekhāyānti \| eṭhāre thiba jībamānaṅka madhẏare bāgha, kalarāpatriā bāgha, jaṅgala birāḍa଼i, baḻiā kukura o gadhiā itẏādi māṃsāśī jība hātī, gaẏaḻa, sambara, kuṭurā, hariṇa, gurāṇḍi itẏādi tṛṇabhojī jība o bārahā, bajrakāptā, jhiṅka, kai~cha, ajagara ebaṃ magara jātīẏa kumbhīra rahichanti \| śimiḻipāḻaku 27 mai 2009re ẏunesko tarapharu biśୱ aitihẏa mānẏatā pradāna karāyāichi \| abhaẏāraṇẏare baṇabhoji, madẏapāna ebaṃ plāṣṭika bẏabahāraku niṣedha karāyāichi \| paryẏaṭakamāne kebaḻa nirāmiṣa randhā khādẏa nei bhitaraku yāipāribe \| ṭīkā draṣṭabẏa adhika tathẏa jība bijñāna jaṅgala bijñāna prāṇī bijñāna maẏūrabhañja jillā oḍa଼iśā paryẏaṭana bhāratara jātīẏa udẏāna	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,230	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B6%E0%AC%BF%E0%AC%AE%E0%AC%BF%E0%AC%B3%E0%AC%BF%E0%AC%AA%E0%AC%BE%E0%AC%B3%20%E0%AC%9C%E0%AC%BE%E0%AC%A4%E0%AD%80%E0%AD%9F%20%E0%AC%89%E0%AC%A6%E0%AD%8D%E0%AD%9F%E0%AC%BE%E0%AC%A8	ଶିମିଳିପାଳ ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ
ଭିତରକନିକା ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ ଓଡ଼ିଶାର କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଜିଲ୍ଲାରେ ଥିବା ଗୋଟିଏ ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ । ୧୯୭୫ ମସିହାରେ ବନ୍ୟ ଜୀବ ଅଭୟାରଣ୍ୟ (୬୭୨ବର୍ଗ କି,ମି ) ଓ ୧୯୯୮ରେ ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ (୧୪୫ ବର୍ଗ କି.ମି) ଘୋଷିତ ହେଲା । ୨୦୦୨ ମାସିହାରେରେ ଏହାକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆଦ୍ରର୍ଭୁମି ଘୋଷଣା ହୋଇଥିଲା । ଅବସ୍ଥିତି କେନ୍ଦ୍ରପଡ଼ା ଜିଲ୍ଲାର ରାଜନଗର ବିଧାନ ସଭା ମଣ୍ଡଳୀରେ ରାଜନଗର ବନ୍ୟମଣ୍ଡଳୀ ମଧ୍ୟରେ ଭିତର କନିକା ଓ ଗହିରମଥା ଅବସ୍ଥିତ । ୬୭୨ ବର୍ଗ କି.ମି.ର ଏହି ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ ଭିତରକନିକା ହେନ୍ତାଳ ବଣ, ଯାହା ବ୍ରାହ୍ମଣୀ, ବୈତରଣୀ ଓ ଧାମରା ନଦୀମାନଙ୍କ ତ୍ରିକୋଣ ଭୂମିରେ ଅଛି । ଏହି ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନଟି ଭିତରକନିକା ପଶୁ ଅଭୟାରଣ୍ୟଦ୍ୱାରା ପରିବେଷ୍ଟିତ । ଏହାର ପୂର୍ବରେ ଗହୀରମଥା ବେଳାଭୂମି ଅଛି ଯାହା ବଙ୍ଗୋପସାଗରରୁ ହେନ୍ତାଳ ବଣକୁ ଅଲଗା କରିଥାଏ । ଜୈବ ବିବିଧତା ଜୈବ ବିବିଧତା ମଧ୍ୟରେ ୬୩ ପ୍ରକାର ଲୁଣି ହେନ୍ତାଳ ଗଛ, ୩୨୨ ପ୍ରକାର ପକ୍ଷୀ (ମାଛରଙ୍କା, ଗେନ୍ଦାଖିଆ,ବଣୀ, ବଗ, କାଠହଣା) ସରୀସୃପ ଅହିରାଜ, ଅଜଗର, ଗୋଖର, ତମ୍ପ ସାପ, ଘଡ଼ିଆଳ କୁମ୍ଭିର(୧୮୪୦ଟି), ସାମୁଦ୍ରିକ ଗୋଧି ଓ ସାପ, ଭେକଟି, ବାଳିଆ, ଚିତଳ, ଖଙ୍ଗା, ଈଲିଶି ମାଛ, କଙ୍କଡ଼ା, ଚିଙ୍ଗୁଡ଼ି ପ୍ରଚୁର ମିଳେ । ଏହା ବ୍ୟତିତ ହରିଣ, ସମ୍ବର, ବାରହା, ହେଟା, ବିଲୁଆ, ବଣମଇଁଷି, ଗାଈ, କୁକୁଡ଼ା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଏହି ଉଦ୍ୟାନ ଲୁଣିପାଣିରେ ବଞ୍ଚୁଥିବା କୁମ୍ବୀର (Crocodylus porosus), ଭାରତୀୟ ଅଜଗର Indian python, କଳା ଆଇବିସ (Black ibis) ଓ ଡାର୍ଟର (Darters)ମାନଙ୍କ ବାସସ୍ଥଳୀ । ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଅଲିଭ ରିଡ଼ଲେ ସାମୁଦ୍ରିକ କଇଁଛ (Lepidochelys olivacea) ଗହୀର ମଥା ମୁହାଣରେ ଅଣ୍ଡା ଦେଇଥାନ୍ତି । ବେଳେବେଳେ ଏଠାରେ ଇରୱାଡ଼ୀ ଡଲଫିନ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳନ୍ତି । ଗମନାଗମନ ଗାଡି ଓ ନୌକାରେ ରାଜନଗରଠାରୁ ଭିତରକନିକା ଯାଇହୁଏ । ଆଖପାଖ ଦର୍ଶନୀୟ ସ୍ଥାନ ନିକଟରେ ଧାମରା ବନ୍ଦର ଓ ତାଳଚ୍ଚୁଆ ମାଛ ଜେଟି, ହୁଇଲର ଦ୍ୱୀପ ଓ କାଳୀଭଞ୍ଜଡ଼ିଆ ଅବସ୍ଥିତ । ରିଘାଗଡା ଗ୍ରାମରେ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଅଛି । ଏହା ଆଗରୁ କନିକା ରାଜା ଜମିଦାରିରେ ଥିଲା । ଚିତ୍ରପଟ୍ଟ ଆଧାର ଭୂଗୋଳ ଗଛଲତା ଓ ଜୀବଜଗତ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଜିଲ୍ଲା ଭାରତର ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ ବିଶ୍ୱ ଐତିହ୍ୟ	bhitarakanikā jātīẏa udẏāna oḍa଼iśāra kendrāpaḍa଼ā jillāre thibā goṭie jātīẏa udẏāna \| 1975 masihāre banẏa jība abhaẏāraṇẏa (672barga ki,mi ) o 1998re jātīẏa udẏāna (145 barga ki.mi) ghoṣita helā \| 2002 māsihārere ehāku āntarjātika ādrarbhumi ghoṣaṇā hoithilā \| abasthiti kendrapaḍa଼ā jillāra rājanagara bidhāna sabhā maṇḍaḻīre rājanagara banẏamaṇḍaḻī madhẏare bhitara kanikā o gahiramathā abasthita \| 672 barga ki.mi.ra ehi jātīẏa udẏāna bhitarakanikā hentāḻa baṇa, yāhā brāhmaṇī, baitaraṇī o dhāmarā nadīmānaṅka trikoṇa bhūmire achi \| ehi jātīẏa udẏānaṭi bhitarakanikā paśu abhaẏāraṇẏadୱārā paribeṣṭita \| ehāra pūrbare gahīramathā beḻābhūmi achi yāhā baṅgopasāgararu hentāḻa baṇaku alagā karithāe \| jaiba bibidhatā jaiba bibidhatā madhẏare 63 prakāra luṇi hentāḻa gacha, 322 prakāra pakṣī (mācharaṅkā, gendākhiā,baṇī, baga, kāṭhahaṇā) sarīsṛpa ahirāja, ajagara, gokhara, tampa sāpa, ghaḍa଼iāḻa kumbhira(1840ṭi), sāmudrika godhi o sāpa, bhekaṭi, bāḻiā, citaḻa, khaṅgā, īliśi mācha, kaṅkaḍa଼ā, ciṅguḍa଼i pracura miḻe \| ehā bẏatita hariṇa, sambara, bārahā, heṭā, biluā, baṇamai~ṣi, gāī, kukuḍa଼ā dekhibāku miḻe \| ehi udẏāna luṇipāṇire bañcuthibā kumbīra (Crocodylus porosus), bhāratīẏa ajagara Indian python, kaḻā āibisa (Black ibis) o ḍārṭara (Darters)mānaṅka bāsasthaḻī \| lakṣa lakṣa alibha riḍa଼le sāmudrika kai~cha (Lepidochelys olivacea) gahīra mathā muhāṇare aṇḍā deithānti \| beḻebeḻe eṭhāre iraୱāḍa଼ī ḍalaphina madhẏa dekhibāku miḻanti \| gamanāgamana gāḍi o naukāre rājanagaraṭhāru bhitarakanikā yāihue \| ākhapākha darśanīẏa sthāna nikaṭare dhāmarā bandara o tāḻaccuā mācha jeṭi, huilara dୱīpa o kāḻībhañjaḍa଼iā abasthita \| righāgaḍā grāmare jagannātha mandira achi \| ehā āgaru kanikā rājā jamidārire thilā \| citrapaṭṭa ādhāra bhūgoḻa gachalatā o jībajagata kendrāpaḍa଼ā jillā bhāratara jātīẏa udẏāna biśୱ aitihẏa	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,231	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AD%E0%AC%BF%E0%AC%A4%E0%AC%B0%E0%AC%95%E0%AC%A8%E0%AC%BF%E0%AC%95%E0%AC%BE%20%E0%AC%9C%E0%AC%BE%E0%AC%A4%E0%AD%80%E0%AD%9F%20%E0%AC%89%E0%AC%A6%E0%AD%8D%E0%AD%9F%E0%AC%BE%E0%AC%A8	ଭିତରକନିକା ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ
ଖଣ୍ଡାଧାର ଜଳପ୍ରପାତ ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ଜିଲାରେ ଥିବା ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଜଳପ୍ରପାତ । ଉଚ୍ଚତା ଓ ଅବସ୍ଥାନ ଏହାର ଉଚ୍ଚତା ହାରାହାରି ୮୦୦ ଫୁଟ(୨୪୪ ମିଟର) ଏବଂ ଏହା ରାଉରକେଲାରୁ ୯୦ କିଲୋମିଟର ଦୂରତାରେ ଅବସ୍ଥିତ ।ଏହାକୁ ଭାରତର ନବମ ଉଚ୍ଚତମ ଜଳପ୍ରପାତ ମଧ୍ୟ କୁହା ଯାଏ । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଲୋକକଥା ଅନୁଯାୟୀ, ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ପାହାଡ଼ିଆ ଅଞ୍ଚଳରେ ଠାକୁରାଣୀ "କଙ୍କାଳ ଦେବୀ" ବାସ କରୁଥିଲେ । ବଡ଼ ବଡ଼ ଗଛ, ପଥର, ମାଟି ଯାହା ପାଉଥିଲେ, ସେ ଖାଇ ଯାଉଥିଲେ । ଏତଦ୍ୱାରା, ସେ ଅଞ୍ଚଳର ଅଧିବାସୀ "ପାହାଡି ଭୂୟାଁ" ଜନଜାତିର ଲୋକମାନେ ଅତିଷ୍ଟ ହୋଇ ପଡିଥିଲେ । ସେମାନେ, ଠାକୁରାଣୀଙ୍କୁ ନେଇ ଏକ ବଡ଼ ଶିଳା ଉପରେ ରଖିଲେ । ସେହି ଶିଳାକୁ ଠାକୁରାଣୀ ମଝିରୁ ଖାଇଦେବାରୁ ଏକ ଗାତ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ, ପାହାଡ଼ ତଳକୁ ପାଣି ବୋହିବାକୁ ଲାଗିଲା । ପ୍ରାୟ ୮୦୦ଫୁଟ ଉପରୁ ତଳକୁ ପଡୁଥିବା ପାଣି ଠିକ ଏକ ଖଣ୍ଡାର ଧାର ଭଳି ଦେଖାଯାଏ । ତେଣୁ, ଏହି ଜଳପ୍ରପାତର ନାମ "ଖଣ୍ଡାଧାର" ରହିଛି । ପାହାଡ଼ ଉପରର ଏହି ଚିରସ୍ରୋତା ଜଳ ଉତ୍ସର ନାମ "କୋରାପାଣି ନାଳ" । ଏହି ପାଣି ଧାର ଉପରେ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣ ପଡି ଏକ ଭାସମାନ ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ ଭଳି ଦେଖାଯାଏ । ଗମନାଗମନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଖଣ୍ଡାଧାର ପହଞ୍ଚିବାକୁ ହେଲେ ପ୍ରଥମେ ରାଉରକେଲା ଯାଇ ସେଠାରୁ ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ୨୩ରେ ଲହୁଣିପଦା ଯାଏ ଯିବାକୁ ହେବ । ସେଠାରୁ ଡାହାଣକୁ ଲାଳେଇ ଛକ ଯାଏ ଯାଇ ବାମ ପାର୍ଶ୍ୱ ରାସ୍ତାରେ ଗଲେ ଖଣ୍ଡାଧାର ପଡିବ । ଲହୁଣିପଦାରୁ ଯାଇଥିବା ରାସ୍ତା କେବଳ ଗ୍ରୀଷ୍ମକାଳୀନ ରାସ୍ତା । ଏହା ପକ୍କା ରାସ୍ତା ନୂହେଁ । ଅନିୟନ୍ତ୍ରୀତ ଖଣି ଖନନ, ଖଣ୍ଡାଧାର ଜଳପ୍ରପାତ ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ଆଧାର ଓଡ଼ିଶା ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଓଡ଼ିଶାରେ ଥିବା ଜଳପ୍ରପାତ ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲା	khaṇḍādhāra jaḻaprapāta sundaragaḍa଼ jilāre thibā oḍa଼iśāra eka pramukha jaḻaprapāta \| uccatā o abasthāna ehāra uccatā hārāhāri 800 phuṭa(244 miṭara) ebaṃ ehā rāurakelāru 90 kilomiṭara dūratāre abasthita \|ehāku bhāratara nabama uccatama jaḻaprapāta madhẏa kuhā yāe \| kimbadantī lokakathā anuyāẏī, sundaragaḍa଼ pāhāḍa଼iā añcaḻare ṭhākurāṇī "kaṅkāḻa debī" bāsa karuthile \| baḍa଼ baḍa଼ gacha, pathara, māṭi yāhā pāuthile, se khāi yāuthile \| etadୱārā, se añcaḻara adhibāsī "pāhāḍi bhūẏā~" janajātira lokamāne atiṣṭa hoi paḍithile \| semāne, ṭhākurāṇīṅku nei eka baḍa଼ śiḻā upare rakhile \| sehi śiḻāku ṭhākurāṇī majhiru khāidebāru eka gāta sṛṣṭi hoi, pāhāḍa଼ taḻaku pāṇi bohibāku lāgilā \| prāẏa 800phuṭa uparu taḻaku paḍuthibā pāṇi ṭhika eka khaṇḍāra dhāra bhaḻi dekhāyāe \| teṇu, ehi jaḻaprapātara nāma "khaṇḍādhāra" rahichi \| pāhāḍa଼ uparara ehi cirasrotā jaḻa utsara nāma "korāpāṇi nāḻa" \| ehi pāṇi dhāra upare sūryẏakiraṇa paḍi eka bhāsamāna indradhanu bhaḻi dekhāyāe \| gamanāgamana bẏabasthā khaṇḍādhāra pahañcibāku hele prathame rāurakelā yāi seṭhāru jātīẏa rājapatha 23re lahuṇipadā yāe yibāku heba \| seṭhāru ḍāhāṇaku lāḻei chaka yāe yāi bāma pārśୱ rāstāre gale khaṇḍādhāra paḍiba \| lahuṇipadāru yāithibā rāstā kebaḻa grīṣmakāḻīna rāstā \| ehā pakkā rāstā nūhe~ \| aniẏantrīta khaṇi khanana, khaṇḍādhāra jaḻaprapāta prati bipada sṛṣṭi karuchi \| ādhāra oḍa଼iśā paryẏaṭana oḍa଼iśāre thibā jaḻaprapāta sundaragaḍa଼ jillā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,232	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%96%E0%AC%A3%E0%AD%8D%E0%AC%A1%E0%AC%BE%E0%AC%A7%E0%AC%BE%E0%AC%B0%20%E0%AC%9C%E0%AC%B3%E0%AC%AA%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%AA%E0%AC%BE%E0%AC%A4	ଖଣ୍ଡାଧାର ଜଳପ୍ରପାତ
ଅନୁଗୋଳ ଜିଲ୍ଲା ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପ୍ରଶାସନିକ ଜିଲ୍ଲା । ଅନୁଗୋଳ ସହର ଏହି ଜିଲାର ପ୍ରଶାସନିକ ମୁଖ୍ୟ ସହର । ଇତିହାସ ଭୂଗୋଳ ଜନସଂଖ୍ୟା ୨୦୧୧ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ, ଅନୁଗୋଳ ଜିଲ୍ଲାର ମୋଟ ଲୋକସଂଖ୍ୟା ୧୨,୭୧,୭୦୩ । ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ୧୦,୬୫,୩୦୯ ଓ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ୨,୦୬,୩୯୪ ଲୋକ ବାସ କରନ୍ତି । ପୁରୁଷ: ୬,୫୪,୮୯୮ ମହିଳା: ୬,୧୬,୮୦୫ ଛ ବର୍ଷରୁ କମ: ୧,୪୫,୬୦୯ ସାକ୍ଷରତା ହାର ୭୮.୯୬% ପୁରୁଷ: ୮୭.୦୬% ମହିଳା: ୭୦.୪୪% ସହର ନଜର ଅନୁଗୋଳ ସହର ନାଲକୋ ତାଳଚେର ଆଠମଲ୍ଲିକ ଦର୍ଶନୀୟ ସ୍ଥାନ ଦେଉଳଝରି ଉଷ୍ଣପ୍ରସ୍ରବଣ ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱର ବାବା ମନ୍ଦିର ଅନନ୍ତଶୟନ, ଭୀମକୁଣ୍ଡ ବୁଢ଼ୀଠାକୁରାଣୀ ମନ୍ଦିର ବିନିକେଇ ଧାର୍ମିକ ସ୍ଥଳ ବୁଲାଝର ପଞ୍ଚଧାରା ଘାଟି ହାଣ୍ଡପତ୍ରପଡ଼ା ହିଙ୍ଗୁଳା ମନ୍ଦିର ଲୋଭୀ ଠାକୁରାଣୀ ଖୁଲୁଡି ପ୍ରପାତ ରେଙ୍ଗାଲି ତାଳଚେର ଶିଳ୍ପାଞ୍ଚଳ ଟିକରପଡ଼ା ନାଲକୋ ଓଗୀପରା ଶିବ ମନ୍ଦିର କୋଶଳା ରାମଚଣ୍ଡୀ ମନ୍ଦିର ସାତକୋଶିଆ ଗଣ୍ଡ ଝିଣ୍ଟିପାଳ ଅଷ୍ଟଶମ୍ଭୁ ମନ୍ଦିର ମାଞ୍ଜୋର୍ ଡ୍ୟାମ ସୁରେଶ୍ୱରୀ ଜଳପ୍ରପାତ ରାଜନୀତି ସୂଚନା: ବି: ବିଜ୍ଞାପିତ ଅଞ୍ଚଳ ପରିଷଦ, ପୌ: ପୌର ପରିଷଦ, ମ: ମହାନଗର ନିଗମ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Tikarapada Siddheswar Baba Temple ଅନୁଗୋଳ ଜିଲ୍ଲା	anugoḻa jillā oḍa଼iśāra eka praśāsanika jillā \| anugoḻa sahara ehi jilāra praśāsanika mukhẏa sahara \| itihāsa bhūgoḻa janasaṃkhẏā 2011 janagaṇanā anusāre, anugoḻa jillāra moṭa lokasaṃkhẏā 12,71,703 \| ethimadhẏaru grāmāñcaḻare 10,65,309 o saharāñcaḻare 2,06,394 loka bāsa karanti \| puruṣa: 6,54,898 mahiḻā: 6,16,805 cha barṣaru kama: 1,45,609 sākṣaratā hāra 78.96% puruṣa: 87.06% mahiḻā: 70.44% sahara najara anugoḻa sahara nālako tāḻacera āṭhamallika darśanīẏa sthāna deuḻajhari uṣṇaprasrabaṇa siddheśୱra bābā mandira anantaśaẏana, bhīmakuṇḍa buḍha଼īṭhākurāṇī mandira binikei dhārmika sthaḻa bulājhara pañcadhārā ghāṭi hāṇḍapatrapaḍa଼ā hiṅguḻā mandira lobhī ṭhākurāṇī khuluḍi prapāta reṅgāli tāḻacera śiḻpāñcaḻa ṭikarapaḍa଼ā nālako ogīparā śiba mandira kośaḻā rāmacaṇḍī mandira sātakośiā gaṇḍa jhiṇṭipāḻa aṣṭaśambhu mandira māñjor ḍẏāma sureśୱrī jaḻaprapāta rājanīti sūcanā: bi: bijñāpita añcaḻa pariṣada, pau: paura pariṣada, ma: mahānagara nigama ādhāra adhika tathẏa Tikarapada Siddheswar Baba Temple anugoḻa jillā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,264	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%85%E0%AC%A8%E0%AD%81%E0%AC%97%E0%AD%8B%E0%AC%B3%20%E0%AC%9C%E0%AC%BF%E0%AC%B2%E0%AD%8D%E0%AC%B2%E0%AC%BE	ଅନୁଗୋଳ ଜିଲ୍ଲା
ଅନୁଗୁଳ (କିମ୍ବା ଅନୁଗୋଳ) ଏକ ସହର ଓ ଏକ ପୌରାଞ୍ଚଳ ଏବଂ ଅନୁଗୁଳ ଜିଲ୍ଲାର ସଦରମହକୁମା । ଏହା ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ୟରେ ଓ ଭାରତ ଦେଶରେ ଅବସ୍ଥିତ। ଏହି ସହରକୁ ଶୈଳ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଜନଗଣନା ୨୦୧୧ ଜଣଗଣନା ଅନୁସାରେ, ଅନୁଗୁଳର ଲୋକସଂଖ୍ୟା ୪୪,୩୯୦ । ପୁରୁଷ ୫୫% ଆଉ ମହିଳା ୪୫% । ଅନୁଗୁଳର ସାକ୍ଷରତା ହାର ୬୮.୭୯%, ଯାହାକି ଜାତୀୟ ସାକ୍ଷରତା ହାର ୫୯.୫%ଠାରୁ ବେଶୀ । ଲୋକସଂଖ୍ୟାର ୧୧% ଛ ବର୍ଷରୁ କମ । ଭୌଗଳିକ ଅନୁଗୁଳ ଭୌଗୋଳିକ ଅବସ୍ଥିତି ହେଉଛି ୨୦.୫ ଉ. ୮୫.୮୩ ପୂ. ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନରୁ ଏହାର ହାରାହାରି ଉଚ୍ଚତା ୧୯୫ ମି(୬୪୦ଫୁଟ) । ପାଣି ପାଗ ସାଧାରଣତଃ ଅନୁଗୁଳ ଜ଼ିଲ୍ଲାରେ ୪ଟି ମୁଖ୍ୟ ଋତୁ ଦେଖାଦିଏ। ଅପ୍ରେଲରୁ ଜୁନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗ୍ରୀଷ୍ମ,ଜୁଲାଇରୁ ଅକ୍ଟୋବର ଜାଏଂ ବର୍ଷା, ନଭେମ୍ବରରୁ ଫେବୃୟାରୀ ଜାଏଂ ଶୀତ ଓ ଫେବୃୟାରୀ ଓ ମାର୍ଚ୍ଚରେ ବସନ୍ତ ଋତୁ ଥାଏ । ବାର୍ଷିକ ହାରା ହାରୀ ସର୍ବମୋଟ୍ ୧୪୨୧ ମିମି ବର୍ଷା ହୋଇଥାଏ । ତାପମାତ୍ରା ଅନଗୁଳଠାରେ ଏକ ପାଣିପାଗ ଅନୁସ୍ଠାନ ଅବସ୍ଥିତ.ସର୍ବୋଚ ତାପମାତ୍ରା ୪୪ ଡିଗୀ ହାରା ହାରୀ ଏବଂ ସର୍ବ ନିମ୍ନ ୧୧ ଡିଗୀ ସେଲସିଅସ୍ ଜଣା ପଡ଼ିଛି. ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉତ୍ତପ୍ତ ଦିନ ୫୦ ଡିଗୀ ଥିଲା ବେଳେ ସର୍ବନିମ୍ନ ୫.୨ ଡିଗୀ ଜଣା ପଡ଼ିଛି। ପବନ ବେଗ ବର୍ଷ ସାରା ମୃଦୁ ପବନ ବୋହିବା ସଂଗେ ସଂଗେ ପଶ୍ଚିମ ମୌସୁମୀ ବାୟୁ ଯୋଗୁଁ ପବନର ବେଗରେ ଆଧିକତ୍ୟା ଦେଖାଦିଏ.୨୦୧୩ରେ ମହା ବାତ୍ୟା ଫାଇଲିଂ ଯୋଗୁଁ ଅନଗୁଳରେ ୧୦୦ରୁ ଅଧିକ ବେଗରେ ପବନ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇଥିଲା. ବିରଳ ପାଣିପାଗ ୧୨ ଅପ୍ରିଲ୍ ୨୦୦୩ରେ କୁଆ ପଥର ସହ ଝଡ଼ ବାତ୍ୟା ପ୍ରଭୁଦ କ୍ଷତି ଘଟାଇଥିଲା. ଉପଲବ୍ଧ ସେବା ବିଜୁଳି ସେବା cescoଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ହେଉଥିଲା ବେଳେ ଅନ୍ୟ ବେତାର ମାର୍ଗର ଯୋଗାଯୋଗ BSNL ,RELIANCE ,IDEA ,VODAFONE ଇତ୍ୟାଦି ସେବାକାରୀସଂସ୍ଥାମାନେ ଯୋଗାଇ ଅସୁଛନ୍ତି\| ପାଣି ଯୋଗାଣ ଏବଂ ରାସ୍ତା ନିର୍ମାଣରେ TAMDA ଓ MUNICIPALITYର କାର୍ଯ୍ୟ କାରିତା ରହିଛି । ରେଲ ମାର୍ଗଦ୍ୱାରା ଅନଗୁଳରୁ ଓଡ଼ିଶାର ଅନ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ୱ ପୁର୍ଣ ଜାଗାକୁ ଯୋଗା ଯୋଗ ଓ ଭାରତର ଅନ୍ୟ ବୃହତ୍ ସହର ମାନକୁ ଗମନା ଗମନ କରି ହେଉଛି. ଜାତୀୟ ରାଜ ପଥ ୫୫ କଟକ ସହର ଠୁ ସମ୍ବଲପୁର ସହର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରସାରିତ ଏବଂ ୨୩ ନ ରାଜ ପଥ ଅନଗୁଳରୁ ରାଉରକେଲା ଜାଏଂ ପ୍ରସାରିତ. ଅନ୍ୟ ରାଜ୍ୟ ପଥ ଅନ୍ୟ ସହରକୁ ଯୋଗାଯୋଗ କରୁଛି. ପ୍ରସାରଣ ସେବା ସହରରେ ଆକାଶବାଣୀ କଟକର FM ସେବା ୧୦୦.୧ MHzରେ ପ୍ରସାରଣ କରା ଯାଉ ଅଛି.ଖବର୍ କାଗଜ଼ ସମ୍ବାଦ ଓ ଧରିତ୍ରୀର ଅନଗୁଳ ସଂସ୍କରଣ ସହରରୁ ପ୍ରକଶ୍ ପାଉଛି. ଓଡ଼ିଆରେ ସଂଭାବନା ପ୍ରକଶ୍ ପାଉଛି ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Tikarapada ଅନୁଗୋଳ ଜିଲ୍ଲା	anuguḻa (kimbā anugoḻa) eka sahara o eka paurāñcaḻa ebaṃ anuguḻa jillāra sadaramahakumā \| ehā oḍa଼iśā rājẏare o bhārata deśare abasthita\| ehi saharaku śaiḻa śrīkṣetra madhẏa kuhāyāe\| janagaṇanā 2011 jaṇagaṇanā anusāre, anuguḻara lokasaṃkhẏā 44,390 \| puruṣa 55% āu mahiḻā 45% \| anuguḻara sākṣaratā hāra 68.79%, yāhāki jātīẏa sākṣaratā hāra 59.5%ṭhāru beśī \| lokasaṃkhẏāra 11% cha barṣaru kama \| bhaugaḻika anuguḻa bhaugoḻika abasthiti heuchi 20.5 u. 85.83 pū. samudra pattanaru ehāra hārāhāri uccatā 195 mi(640phuṭa) \| pāṇi pāga sādhāraṇataḥ anuguḻa zillāre 4ṭi mukhẏa ṛtu dekhādie\| aprelaru juna paryẏanta grīṣma,julāiru akṭobara jāeṃ barṣā, nabhembararu phebṛẏārī jāeṃ śīta o phebṛẏārī o mārccare basanta ṛtu thāe \| bārṣika hārā hārī sarbamoṭ 1421 mimi barṣā hoithāe \| tāpamātrā anaguḻaṭhāre eka pāṇipāga anusṭhāna abasthita.sarboca tāpamātrā 44 ḍigī hārā hārī ebaṃ sarba nimna 11 ḍigī selasias jaṇā paḍa଼ichi. atẏanta uttapta dina 50 ḍigī thilā beḻe sarbanimna 5.2 ḍigī jaṇā paḍa଼ichi\| pabana bega barṣa sārā mṛdu pabana bohibā saṃge saṃge paścima mausumī bāẏu yogu~ pabanara begare ādhikatẏā dekhādie.2013re mahā bātẏā phāiliṃ yogu~ anaguḻare 100ru adhika begare pabana prabāhita hoithilā. biraḻa pāṇipāga 12 april 2003re kuā pathara saha jhaḍa଼ bātẏā prabhuda kṣati ghaṭāithilā. upalabdha sebā bijuḻi sebā cescodୱārā paricāḻita heuthilā beḻe anẏa betāra mārgara yogāyoga BSNL ,RELIANCE ,IDEA ,VODAFONE itẏādi sebākārīsaṃsthāmāne yogāi asuchanti\| pāṇi yogāṇa ebaṃ rāstā nirmāṇare TAMDA o MUNICIPALITYra kāryẏa kāritā rahichi \| rela mārgadୱārā anaguḻaru oḍa଼iśāra anẏa gurutୱ purṇa jāgāku yogā yoga o bhāratara anẏa bṛhat sahara mānaku gamanā gamana kari heuchi. jātīẏa rāja patha 55 kaṭaka sahara ṭhu sambalapura sahara paryẏanta prasārita ebaṃ 23 na rāja patha anaguḻaru rāurakelā jāeṃ prasārita. anẏa rājẏa patha anẏa saharaku yogāyoga karuchi. prasāraṇa sebā saharare ākāśabāṇī kaṭakara FM sebā 100.1 MHzre prasāraṇa karā yāu achi.khabar kāgaza sambāda o dharitrīra anaguḻa saṃskaraṇa sahararu prakaś pāuchi. oḍa଼iāre saṃbhābanā prakaś pāuchi ādhāra adhika tathẏa Tikarapada anugoḻa jillā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,266	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%85%E0%AC%A8%E0%AD%81%E0%AC%97%E0%AD%8B%E0%AC%B3	ଅନୁଗୋଳ
ମାନକ ହିନ୍ଦୀ ବା ଆଧୁନିକ ମାନକ ହିନ୍ଦୀ (), ନାଗେରୀ ହିନ୍ଦୀ ଓ ସାହିତ୍ୟ ହିନ୍ଦୀ ଏକ ମାନକ ଭାଷା ଓ ସଂସ୍କୃତଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ।ଏହା ଦିଲ୍ଲୀ ଓ ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶରେ କହାଯାଉଥିବା ମୂଳ ଖାରିବୋଲିରୁ ଜନ୍ମ ନେଇଅଛି । ଏହା ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନରେ ଥିବା ୨୨ଟି ସରକାରୀ ଭାଷାରୁ ଗୋଟିଏ । ସ୍ୱର ଶାସ୍ତ୍ର ବିସ୍ତ୍ରୁତ ଲେଖା - ହିନ୍ଦୀ ସ୍ୱରବିଜ୍ଞାନ ଦେବନାଗରୀ ଲିପିରେ ହିନ୍ଦୀର ଧ୍ୱନିସବୁ ଏହିପରି ଲେଖାଯାଏ : ସ୍ୱର ଏଇ ସ୍ୱର ଆଧୁନିକ ହିନ୍ଦୀ ପାଇଁ ଦିଆ ଯାଇଅଛି । ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ :hi:Web Hindi Resources ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ ବାହାର ଲିଙ୍କ ହିନ୍ଦୀଭାଷାରେ ବିଭିନ୍ନ ମହାପୁରୁଷମାନଙ୍କ ବାଣୀ ଭାଷା ଭାରତର ସାମ୍ବିଧାନିକ ଭାଷା	mānaka hindī bā ādhunika mānaka hindī (), nāgerī hindī o sāhitẏa hindī eka mānaka bhāṣā o saṃskṛtadୱārā prabhābita \|ehā dillī o uttara pradeśare kahāyāuthibā mūḻa khāriboliru janma neiachi \| ehā bhārata sambidhānare thibā 22ṭi sarakārī bhāṣāru goṭie \| sୱra śāstra bistruta lekhā - hindī sୱrabijñāna debanāgarī lipire hindīra dhୱnisabu ehipari lekhāyāe : sୱra ei sୱra ādhunika hindī pāi~ diā yāiachi \| āhuri dekhantu :hi:Web Hindi Resources draṣṭabẏa bāhāra liṅka hindībhāṣāre bibhinna mahāpuruṣamānaṅka bāṇī bhāṣā bhāratara sāmbidhānika bhāṣā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,273	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B9%E0%AC%BF%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AD%80	ହିନ୍ଦୀ
ବଲାଙ୍ଗିର ଜିଲ୍ଲା, ଓଡ଼ିଶାର ପଶ୍ଚିମରେ ଥିବା ଏକ ପ୍ରଶାସନିକ ଜିଲ୍ଲା । ଏହାର ଆୟତନ ୫,୧୬୫ ବର୍ଗ କିମି । ବଲାଙ୍ଗିର ସହର ଏହି ଜିଲ୍ଲାର ପ୍ରଶାସନିକ ମୁଖ୍ୟ ସହର । ଏହି ଜିଳ୍ଲାର ମୁଖ୍ୟ ଭାଗ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ । ମୁଖ୍ୟ ବଡ଼ ଓ ସାନ ସହରସବୁ ହେଲେ ଟିଟିଲାଗଡ଼, ପାଟଣାଗଡ଼, କଣ୍ଟାବାଞ୍ଜି, ଲୋଇସିଙ୍ଘା, ସଇଁତଳା, ବେଲପଡା, ତୁଷରା, ଆଗଲପୁର, ଦେଓଗାଁ, ମୁରିବାହାଲ , ଗୁଡଭେଳା,ସିନ୍ଧେକେଲା , ଲାଠୋର୍ ଖୋପ୍ରାଖୋଲ ପୁଇନ୍ତଳା ମୁଖ୍ୟ ନଦୀ ଓ ଶାଖାନଦୀ ମହାନଦୀ ତେଲ ଉନଦର, ଲାନ୍ଥ୍, ସୁନଗଡ଼ ଓ ସୁଖତେଲ (ତେଲ ନଦୀର ଶାଖାନଦୀ) ଅଙ୍ଗ ଜିରା ସେଲଷିଙ୍ଗ ଭୂଗୋଳ ଜନସଂଖ୍ୟା ୨୦୧୧ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ, ବଲାଙ୍ଗୀର ଜିଲ୍ଲାର ମୋଟ ଲୋକସଂଖ୍ୟା ୧୬,୪୮,୫୭୪ । ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ୧୪,୫୧,୪୧୩ ଓ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ୧,୯୭,୧୬୧ ଲୋକ ବାସ କରନ୍ତି । ପୁରୁଷ: ୮,୩୧,୩୪୯ ମହିଳା: ୮,୧୭,୨୨୫ ଛ ବର୍ଷରୁ କମ: ୨,୦୬,୯୬୪ ସାକ୍ଷରତା ହାର ୬୫.୫୦% ପୁରୁଷ: ୭୭.୦୮% ମହିଳା: ୫୩.୭୭% ପ୍ରଶାସନିକ ବିଭାଗ ଉପଖଣ୍ଡ: (୩): ବଲାଙ୍ଗୀର, ଟିଟିଲାଗଡ଼ ଓ ପାଟଣାଗଡ଼ ପୌରାଞ୍ଚଳ: (୪) ପୌର ପରିଷଦ: (୧): ବଲାଙ୍ଗୀର ବିଜ୍ଞାପିତ ଅଞ୍ଚଳ ପରିଷଦ (୩): ଟିଟିଲାଗଡ଼, ପାଟଣାଗଡ଼ ଓ କଣ୍ଟାବାଞ୍ଝି ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି (ବ୍ଲକ): (୧୪): ଆଗଲପୁର, ଖପ୍ରାଖୋଲ, ଗୁଡ଼ଭେଲା, ଦେଓଗାଁ, ପାଟଣାଗଡ଼, ପୁଇଁତଳା, ବଙ୍ଗମୁଣ୍ଡା, ବଲାଙ୍ଗୀର, ବେଲପଡ଼ା, ଲୋଇସିଂହା, ମୁରିବାହାଲ, ସଇଁତଳା, ଟିଟିଲାଗଡ଼ ଓ ତୁରେଇକେଲା, ତହସିଲ (୧୪): ଆଗଲପୁର, ଖପ୍ରାଖୋଲ, ଗୁଡ଼ଭେଲା, ଦେଓଗାଁ, ପାଟଣାଗଡ଼, ପୁଇଁତଳା, ବଙ୍ଗମୁଣ୍ଡା, ବଲାଙ୍ଗୀର, ବେଲପଡ଼ା, ଲୋଇସିଂହା, ମୁରିବାହାଲ, ସଇଁତଳା, ଟିଟିଲାଗଡ଼ ଓ ତୁସରା ରାଜନୀତି ଲୋକ ସଭା ଏହି ଜିଲ୍ଲାରୁ କଳିକେଶ ନାରାୟଣ ସିଂହ ଦେଓ ଲୋକ ସଭାକୁ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଅଛନ୍ତି । ବିଧାନ ସଭା ଏହି ଜିଲ୍ଲା ଅନ୍ତର୍ଗତ ୫ଟି ବିଧାନ ସଭା ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀ ହେଲା: ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ବଲାଙ୍ଗୀର ଜିଲା Globallinks factoids on Balangir ଓଡ଼ିଆରେ ଖବର ବଲାଙ୍ଗୀର ଜିଲ୍ଲା	balāṅgira jillā, oḍa଼iśāra paścimare thibā eka praśāsanika jillā \| ehāra āẏatana 5,165 barga kimi \| balāṅgira sahara ehi jillāra praśāsanika mukhẏa sahara \| ehi jiḻlāra mukhẏa bhāga grāmāñcaḻa \| mukhẏa baḍa଼ o sāna saharasabu hele ṭiṭilāgaḍa଼, pāṭaṇāgaḍa଼, kaṇṭābāñji, loisiṅghā, sai~taḻā, belapaḍā, tuṣarā, āgalapura, deogā~, muribāhāla , guḍabheḻā,sindhekelā , lāṭhor khoprākhola puintaḻā mukhẏa nadī o śākhānadī mahānadī tela unadara, lānth, sunagaḍa଼ o sukhatela (tela nadīra śākhānadī) aṅga jirā selaṣiṅga bhūgoḻa janasaṃkhẏā 2011 janagaṇanā anusāre, balāṅgīra jillāra moṭa lokasaṃkhẏā 16,48,574 \| ethimadhẏaru grāmāñcaḻare 14,51,413 o saharāñcaḻare 1,97,161 loka bāsa karanti \| puruṣa: 8,31,349 mahiḻā: 8,17,225 cha barṣaru kama: 2,06,964 sākṣaratā hāra 65.50% puruṣa: 77.08% mahiḻā: 53.77% praśāsanika bibhāga upakhaṇḍa: (3): balāṅgīra, ṭiṭilāgaḍa଼ o pāṭaṇāgaḍa଼ paurāñcaḻa: (4) paura pariṣada: (1): balāṅgīra bijñāpita añcaḻa pariṣada (3): ṭiṭilāgaḍa଼, pāṭaṇāgaḍa଼ o kaṇṭābāñjhi pañcāẏata samiti (blaka): (14): āgalapura, khaprākhola, guḍa଼bhelā, deogā~, pāṭaṇāgaḍa଼, pui~taḻā, baṅgamuṇḍā, balāṅgīra, belapaḍa଼ā, loisiṃhā, muribāhāla, sai~taḻā, ṭiṭilāgaḍa଼ o tureikelā, tahasila (14): āgalapura, khaprākhola, guḍa଼bhelā, deogā~, pāṭaṇāgaḍa଼, pui~taḻā, baṅgamuṇḍā, balāṅgīra, belapaḍa଼ā, loisiṃhā, muribāhāla, sai~taḻā, ṭiṭilāgaḍa଼ o tusarā rājanīti loka sabhā ehi jillāru kaḻikeśa nārāẏaṇa siṃha deo loka sabhāku nirbācita hoiachanti \| bidhāna sabhā ehi jillā antargata 5ṭi bidhāna sabhā nirbācana maṇḍaḻī helā: ādhāra adhika tathẏa balāṅgīra jilā Globallinks factoids on Balangir oḍa଼iāre khabara balāṅgīra jillā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,274	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AC%E0%AC%B2%E0%AC%BE%E0%AC%99%E0%AD%8D%E0%AC%97%E0%AD%80%E0%AC%B0%20%E0%AC%9C%E0%AC%BF%E0%AC%B2%E0%AD%8D%E0%AC%B2%E0%AC%BE	ବଲାଙ୍ଗୀର ଜିଲ୍ଲା
୧୮୪୮ ଗ୍ରେଗୋରି ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବର୍ଷ ଅଟେ \| ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ୨୮ ଅପ୍ରେଲ – ମଧୁସୂଦନ ଦାସ, ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଆନ୍ଦୋଳନର ମୁଖ୍ୟ ପୁରୋଧା, ଓଡ଼ିଆ କବି, ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ବାରିଷ୍ଟର (ମୃତ୍ୟୁ. ୧୯୩୪) ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୧୮୪୮	1848 gregori pāñji anusāre eka sādhāraṇa barṣa aṭe \| ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna 28 aprela – madhusūdana dāsa, oḍa଼iā bhāṣā āndoḻanara mukhẏa purodhā, oḍa଼iā kabi, oḍa଼iśāra prathama bāriṣṭara (mṛtẏu. 1934) julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 1848	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,290	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A7%E0%AD%AE%E0%AD%AA%E0%AD%AE	୧୮୪୮
ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ୩୦ ଜାନୁଆରୀ – ମୋହନଦାସ କରମଚାନ୍ଦ ଗାନ୍ଧି, ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ, ଭାରତର ଜାତୀୟ ପିତା (ଜନ୍ମ. ୧୮୬୯) ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୧୯୪୮	ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca 30 jānuārī – mohanadāsa karamacānda gāndhi, bhāratīẏa sୱādhīnatā saṃgrāmī, bhāratara jātīẏa pitā (janma. 1869) aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 1948	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,295	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A7%E0%AD%AF%E0%AD%AA%E0%AD%AE	୧୯୪୮
କଳିଙ୍ଗ ଲିପି ପୁରାତନ ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପିରୁ ଜନ୍ମ ନେଇଥିବା ଅନେକ ଲିପି ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ । ଏହା ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଶାରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । କଳିଙ୍ଗ ଲିପି ଆଗକାଳରେ କଳିଙ୍ଗରେ ବୋଲାଯାଉଥିବା ପୁରାତନ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଲେଖିବାରେ ବ୍ୟବହାର କରଯାଉଥିଲା । ଏହା ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପିରୁ ତିଆରି ହୋଇଛି ଓ ତାହା ପୁରାତନ ଲିପି ସହ ପାଖାପାଖି ସମାନ । ୧୧ଶ ଶତାବ୍ଦୀ ବେଳକୁ ଏହା ଆଉ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉନଥିଲା ଯେଉଁଥିରେ ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ଲିପି ତିଆରି ହୋଇ ବ୍ୟବହାରରେ ଲାଗିଲା । ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ ବାହାର ଲିଙ୍କ AncientScripts ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଓଡ଼ିଆ ଲିପି ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପି	kaḻiṅga lipi purātana brāhmī lipiru janma neithibā aneka lipi madhẏaru goṭie \| ehā ādhunika oḍa଼iśāre bẏabahāra karāyāe \| kaḻiṅga lipi āgakāḻare kaḻiṅgare bolāyāuthibā purātana oḍa଼iā bhāṣā lekhibāre bẏabahāra karayāuthilā \| ehā brāhmī lipiru tiāri hoichi o tāhā purātana lipi saha pākhāpākhi samāna \| 11śa śatābdī beḻaku ehā āu bẏabahāra karāyāunathilā yeu~thire ādhunika oḍa଼iā lipi tiāri hoi bẏabahārare lāgilā \| draṣṭabẏa bāhāra liṅka AncientScripts oḍa଼iā bhāṣā oḍa଼iā lipi brāhmī lipi	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,297	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AC%B3%E0%AC%BF%E0%AC%99%E0%AD%8D%E0%AC%97%20%E0%AC%B2%E0%AC%BF%E0%AC%AA%E0%AC%BF	କଳିଙ୍ଗ ଲିପି
ଓପନ ସୋର୍ସ ସଫ୍ଟବେର (OSS) ଗୋଟିଏ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ସଫ୍ଟୱେର ଯାହା ସୋର୍ସ-କୋଡ଼ ସହ ମିଳିଥାଏ ଓ କେତେଗୋଟି ଅଧିକାର ଏକ ସଫ୍ଟବେର ଲାଇସେନ୍ସ ଭିତରେ କପିରାଇଟ ପାଇଁ ସାଇତାହୋଇଥାଏ ଯାହା ବ୍ୟବାହାରକାରୀଙ୍କୁ ସଫ୍ଟବେରଟିରେ ଗବେଷଣା କରିବା, ବଦଳାଇବା, ଉନ୍ନତ କରିବା ଓ କେବେକେବେ ବନତିବାକୁ ଅନୁମତି ଦେଇଥାଏ । କେତେକ ଓପନ-ସୋର୍ସ ସଫ୍ଟବେର ପବ୍ଲିକ ଡୋମେନରେ ମିଳିଥାଏ । ଆଗକୁ ପଢ଼ିବା Free Open Source Software Book Author "Understanding FOSS" K.S.Sampathkumar Coimbatore India ଆଇନଗତ ଓ ଆର୍ଥିକ ବିଷୟ Benkler, Yochai (2002), “Coase's Penguin, or, Linux and The Nature of the Firm." Yale Law Journal 112.3 (Dec 2002): p367(78) (in Adobe pdf format) Lerner, J. & Tirole, J. (2002): ‘Some simple economics on open source’, Journal Of Industrial Economics 50(2), p 197–234 Rossi, M. A. (2006): Decoding the free/open source software puzzle: A survey of theoretical and empirical contributions, in J. Bitzer P. Schröder, eds, ‘The Economics of Open Source Software Development’, p 15–55. ବାହାର ଲିଙ୍କ Computerworld article: Does the open-source development model work for business users? The Open Source Initiative's definition of open source Open Sources: Voices from the Open Source Revolution — an online book containing essays from prominent members of the open source community Free / Open Source Research Community — Many online research papers about Open Source FreeOpenSourceSoftware.org - Wiki on Open Source history, organizations, licenses, people, software. KDE developer Aaron Siego's presentation "How OSS Improves Society" at the 2nd Trans-Pacific Open Source Software Conference in Honolulu, Hawaii, January 2006. Whence The Source: Untangling the Open Source/Free Software Debate, essay on the differences between Free Software and Open Source, by Thomas Scoville Berry, D M (2004). The Contestation of Code: A Preliminary Investigation into the Discourse of the Free Software and Open Software Movement, Critical Discourse Studies, Volume 1(1). EU study on adopting FLOSS Open Source Observatory and Repository Calls for open source government ମାଗଣା ସଫ୍ଟୱେର ପରମ୍ପରା ଓ ଡକୁମେଣ୍ଟ ମାଗଣା ସଫ୍ଟୱେର ସଫ୍ଟୱେର	opana sorsa saphṭabera (OSS) goṭie kampẏuṭara saphṭaୱera yāhā sorsa-koḍa଼ saha miḻithāe o ketegoṭi adhikāra eka saphṭabera lāisensa bhitare kapirāiṭa pāi~ sāitāhoithāe yāhā bẏabāhārakārīṅku saphṭaberaṭire gabeṣaṇā karibā, badaḻāibā, unnata karibā o kebekebe banatibāku anumati deithāe \| keteka opana-sorsa saphṭabera pablika ḍomenare miḻithāe \| āgaku paḍha଼ibā Free Open Source Software Book Author "Understanding FOSS" K.S.Sampathkumar Coimbatore India āinagata o ārthika biṣaẏa Benkler, Yochai (2002), “Coase's Penguin, or, Linux and The Nature of the Firm." Yale Law Journal 112.3 (Dec 2002): p367(78) (in Adobe pdf format) Lerner, J. & Tirole, J. (2002): ‘Some simple economics on open source’, Journal Of Industrial Economics 50(2), p 197–234 Rossi, M. A. (2006): Decoding the free/open source software puzzle: A survey of theoretical and empirical contributions, in J. Bitzer P. Schröder, eds, ‘The Economics of Open Source Software Development’, p 15–55. bāhāra liṅka Computerworld article: Does the open-source development model work for business users? The Open Source Initiative's definition of open source Open Sources: Voices from the Open Source Revolution — an online book containing essays from prominent members of the open source community Free / Open Source Research Community — Many online research papers about Open Source FreeOpenSourceSoftware.org - Wiki on Open Source history, organizations, licenses, people, software. KDE developer Aaron Siego's presentation "How OSS Improves Society" at the 2nd Trans-Pacific Open Source Software Conference in Honolulu, Hawaii, January 2006. Whence The Source: Untangling the Open Source/Free Software Debate, essay on the differences between Free Software and Open Source, by Thomas Scoville Berry, D M (2004). The Contestation of Code: A Preliminary Investigation into the Discourse of the Free Software and Open Software Movement, Critical Discourse Studies, Volume 1(1). EU study on adopting FLOSS Open Source Observatory and Repository Calls for open source government māgaṇā saphṭaୱera paramparā o ḍakumeṇṭa māgaṇā saphṭaୱera saphṭaୱera	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,325	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%93%E0%AC%AA%E0%AC%A8-%E0%AC%B8%E0%AD%8B%E0%AC%B0%E0%AD%8D%E0%AC%B8%20%E0%AC%B8%E0%AC%AB%E0%AD%8D%E0%AC%9F%E0%AD%B1%E0%AD%87%E0%AC%B0	ଓପନ-ସୋର୍ସ ସଫ୍ଟୱେର
ଫେଡ଼ୋରା () ଏକ ଆରପିଏମକୁ ନେଇ ତିଆରି ସାଧାରଣ ବ୍ୟବହାରରେ ଲାଗୁଥିବା ସଫ୍ଟବେରମାନଙ୍କୁ ନେଇ ତିଆରି ଯାହା ଭିତରେ ଲିନକ୍ସ କର୍ନେଲ ଅପରେଟିଙ୍ଗ ସିଷ୍ଟମ ରହିଥାଏ । ଏହା ଫେଡ଼ୋରା ପ୍ରକଳ୍ପ ଗୋଷ୍ଠୀ-ତିଆରି ଓ ରେଡ଼ ହ୍ୟାଟଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ । ଫେଡ଼ୋରା ପ୍ରକଳ୍ପ ଖୋଲା ଓ ମାଗଣା ସଫ୍ଟବେରକୁ ଉନ୍ନତ କରିବା ନିମନ୍ତେ ତିଆରି । ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ ଲିନକ୍ସ ରେଡ଼ହ୍ୟାଟ ଲିନକ୍ସ ରେଡ଼ହ୍ୟାଟ ଏଣ୍ଟରପ୍ରାଇସ ଲିନକ୍ସ ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ ବାହାର ଲିଙ୍କ Fedora Project homepage International Fedora Project sites ଅପରେଟିଙ୍ଗ ସିଷ୍ଟମ	pheḍa଼orā () eka ārapiemaku nei tiāri sādhāraṇa bẏabahārare lāguthibā saphṭaberamānaṅku nei tiāri yāhā bhitare linaksa karnela apareṭiṅga siṣṭama rahithāe \| ehā pheḍa଼orā prakaḻpa goṣṭhī-tiāri o reḍa଼ hẏāṭadୱārā paricāḻita \| pheḍa଼orā prakaḻpa kholā o māgaṇā saphṭaberaku unnata karibā nimante tiāri \| āhuri dekhantu linaksa reḍa଼hẏāṭa linaksa reḍa଼hẏāṭa eṇṭaraprāisa linaksa draṣṭabẏa bāhāra liṅka Fedora Project homepage International Fedora Project sites apareṭiṅga siṣṭama	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,332	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AB%E0%AD%87%E0%AC%A1%E0%AC%BC%E0%AD%8B%E0%AC%B0%E0%AC%BE%20%28%E0%AC%85%E0%AC%AA%E0%AC%B0%E0%AD%87%E0%AC%9F%E0%AC%BF%E0%AC%99%E0%AD%8D%E0%AC%97%20%E0%AC%B8%E0%AC%BF%E0%AC%B7%E0%AD%8D%E0%AC%9F%E0%AC%AE%29	ଫେଡ଼ୋରା (ଅପରେଟିଙ୍ଗ ସିଷ୍ଟମ)
ଉବଣ୍ଟୁ ( ) ଏକ ଅପରେଟିଙ୍ଗ ସିଷ୍ଟମ ଯାହା ଡେବିଆନ ଜି.ଏନ.ଇଉ/ଲିନକ୍ସକୁ ନେଇ ତିଆରି ଓ ଏହା ଖୋଲା ଓ ମାଗଣା ସଫ୍ଟବେର ଭାବରେ ବଣ୍ଟା ଯାଇଥାଏ ଏହାର ନାମ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାର ଉବଣ୍ଟୁ ଦର୍ଶନ ("ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ମାନବିକତା")ରୁ ଆସିଛି । See also ଅପରେଟିଂ ସିଷ୍ଟମ Linux User Group List of Linux distributions List of Ubuntu-based distributions Ubuntu Certified Professional Computer technology for developing areas ଆଧାର ଉବୁଣ୍ଟୁ	ubaṇṭu ( ) eka apareṭiṅga siṣṭama yāhā ḍebiāna ji.ena.iu/linaksaku nei tiāri o ehā kholā o māgaṇā saphṭabera bhābare baṇṭā yāithāe ehāra nāma dakṣiṇa āphrikāra ubaṇṭu darśana ("anẏamānaṅka pāi~ mānabikatā")ru āsichi \| See also apareṭiṃ siṣṭama Linux User Group List of Linux distributions List of Ubuntu-based distributions Ubuntu Certified Professional Computer technology for developing areas ādhāra ubuṇṭu	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,335	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%89%E0%AC%AC%E0%AD%81%E0%AC%A3%E0%AD%8D%E0%AC%9F%E0%AD%81%20%28%E0%AC%85%E0%AC%AA%E0%AC%B0%E0%AD%87%E0%AC%9F%E0%AC%BF%E0%AC%99%E0%AD%8D%E0%AC%97%20%E0%AC%B8%E0%AC%BF%E0%AC%B7%E0%AD%8D%E0%AC%9F%E0%AC%AE%29	ଉବୁଣ୍ଟୁ (ଅପରେଟିଙ୍ଗ ସିଷ୍ଟମ)
ବୁଦ୍ଧ () ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ଓ ଧର୍ମ ସଂସ୍ଥାପକ ଥିଲେ । ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ବିଶ୍ୱାସୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସେ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ବୁଦ୍ଧ (P. sammāsambuddha, S. samyaksaṃbuddha) ଭାବରେ ଜଣା, "ବୁଧ/ବୁଦ୍ଧ" ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ପାଳି ଭାଷାରେ "ଉଠିଥିବା" ବା "ଆଲୋକିତ" ବୁଝାଇଥାଏ ଇତିହାସ ଅନୁସାରେ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଜନ୍ମ ପୁରାତନ ଓଡ଼ିଶା ବା କଳିଙ୍ଗର ଭୁବନେଶ୍ୱର ନିକଟରେ ଥିବା କପିଳେଶ୍ୱର ଜନପଦରେ ହୋଇଥିଲା । ଅଶୋକଙ୍କ ଶିଳାଲେଖ, ଜଉଗଡ଼ର ଶିଳାଲେଖ ଓ ସେକାଳରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ପ୍ରଚଳିତ ଭାଷା ପାଳି ଭାଷାର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥିବା ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମଗ୍ରନ୍ଥ ତ୍ରିପିଟକର ଭାଷାରୁ ଏକଥା ପ୍ରମାଣ ମିଳିଥାଏ । ତେବେ କିଛି ଗବେଷକଙ୍କ ମତରେ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଜନ୍ମ ନେପାଳର କପିଳବାସ୍ତୁଠାରେ ହୋଇଥିଲା । ଜୀବନୀ ଗୌତମ ବୁଦ୍ଧ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ସେ ଖ୍ରୀ. ପୂ ୫୬୭ (ମତାନ୍ତର)ରେ ହିମାଳୟର ପାଦଦେଶରେ ଅବସ୍ଥିତ କପିଳବାସ୍ତୁ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଲୁମ୍ବିନୀ ଉପବନରେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । କପିଳାବାସ୍ତୁ ଶାକ୍ୟବଂଶୀୟ କ୍ଷତ୍ରିୟମାନଙ୍କର ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ରାଜ୍ୟ ଥିଲା । ଗୌତମଙ୍କର ପିତା ଶୁଦ୍ଧୋଦନ ଏହି ଶାକ୍ୟ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ରାଜା ଥିଲେ । ତାଙ୍କର ମାତାଙ୍କ ନାମ ଥିଲା ମାୟାଦେବୀ । ଜନ୍ମ ଲାଭ କରିବାର ଏକ ସପ୍ତାହ ପରେ ତାଙ୍କର ମାତା ମାୟାଦେବୀଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ହେବାରୁ ବିମାତା ଗୌତମୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ସେ ପରିପାଳିତ ହୋଇଥିଲେ । < ରାଜପୁତ୍ର ହେଲେ ମଧ୍ୟ ରାଜକୀୟ ଭୋଗବିଳାସ ପ୍ରତି ତାଙ୍କର ମନ ଆଦୌ ଆକୃଷ୍ଟ ନଥିଲା । ସେ ସଂସାରବିରାଗୀ ଥିଲେ । ପୁତ୍ରର ମନ ପରିବର୍ତ୍ତନ ନିମନ୍ତେ ଶୁଦ୍ଧୋଦନ ଗୌତମଙ୍କୁ ଗୋପାନାମ୍ନୀ ଏକ ସୁନ୍ଦରୀ ରାଜକନ୍ୟାଙ୍କ ସହିତ ବିବାହ କରାଇଥିଲେ । ବିବାହ ପରେ ଗୌତମଙ୍କର ଏକ ପୁତ୍ର ସନ୍ତାନ ଜାତ ହୋଇଥିଲା । ଏସବୁ ସତ୍ତ୍ୱେ ଗୌତମଙ୍କର ମନ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇନଥିଲା । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ କପିଳାବାସ୍ତୁ ନଗର ପରିଭ୍ରମଣ କଲାବେଳେ ଗୌତମ ଏକ ଜରାଗ୍ରସ୍ତ, ଏକ ରୁଗ୍ଣ ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ ଏକ ଶବ ଦେଖିବାରୁ ମନରେ ଗଭୀର ଦୁଃଖ ଅନୁଭବ କଲେ । ମନୁଷ୍ୟର ଜନ୍ମ, ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ, ରୋଗ, ଦୁଃଖ, କ୍ଳେଶ, ମୃତ୍ୟୁ ଇତ୍ୟାଦି ବିଷୟ ଚିନ୍ତାକରି ସେ ଦୁଃଖରେ ଅଭିଭୂତ ହୋଇପଡ଼ିଲେ । ସେ ଏସବୁଥିରୁ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିବାର ଉପାୟ ଚିନ୍ତା କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଏହି ସମୟରେ ଦିନେ ସେ ଏକ ପ୍ରସନ୍ନବଦନ ଜନୈକ ସନ୍ନ୍ୟାସୀଙ୍କୁ ଦେଖିଲେ । ସନ୍ନ୍ୟାସ ବରଣ କଲେ ଦୁଃଖରୁ ତ୍ରାହି ମିଳିବ ବୋଲି ସେ ୨୯ ବର୍ଷ ବୟସରେ ଦିନେ ନିଶାର୍ଦ୍ଧରେ ସାଂସାରିକ ମାୟାବନ୍ଧନ ଛିନ୍ନକରି ସମସ୍ତଙ୍କ ଅଗୋଚରରେ ରାଜପ୍ରସଦ ତ୍ୟାଗ କରିଥିଲେ । ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ (ପାଳି: ବୋଧ ଧର୍ମ) ଏକ ଧର୍ମ ଓ ଦର୍ଶନ ଯେଉଁଥିରେ ଅନେକ ଧରଣର ପରମ୍ପରା, ବିଶ୍ୱାସ ଓ ଆଚରଣ ରହିଛି । ଏହା ଗୌତମ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଶିକ୍ଷାକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ୬ଷ୍ଠ ଓ ୪ର୍ଥ ଖ୍ରୀ.ପୂ.ରେ ବୁଦ୍ଧ ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶର ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ଭାଗରେ ବାସ କରି ଶିକ୍ଷା ଦେଇଥିଲେ । ସେ ବୌଦ୍ଧବାଦୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ, ବୋଧି ବା ଜଣେ ଆଲୋକିତ ଗୁରୁ, ଯେ ତାହାଙ୍କର ଜ୍ଞାନକୁ ଚେତନା ରହିତ ଜନଙ୍କୁ ଅବିଦ୍ୟାର ବିନାଶ କରିବା ନିମିତ୍ତ ଶିକ୍ଷା ଦେଇଥିବା ଗୁରୁ ଭାବରେ ଜଣା; ଯାହା ସଂସାର କଷଣରୁ ତରିବାରେ ଜଣଙ୍କୁ ସହଯୋଗ କରିଥାଏ । ବୌଦ୍ଧଧର୍ମର ପ୍ରସାର ଗୌତମ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ପରିନିର୍ମାଣର ଅଳ୍ପ କାଳ ମଧ୍ୟରେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ସମଗ୍ର ଭାରତବର୍ଷରେ ପ୍ରସାରଲାଭ କରିଥିଲା । ବିଶେଷତଃ ଖ୍ରୀ.ପୂ. ତୃତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀରେ ମୌର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ରାଟ ଅଶୋକଙ୍କ ପୃଷ୍ଠପୋଷକତାରେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ କେବଳ ଭାରତରେ ନୁହେଁ, ଭାରତ ବାହାରେ ଯଥା, ପଶ୍ଚିମରେ ଗ୍ରୀସ ଦେଶଠାରୁ ପୂର୍ବରେ ବ୍ରହ୍ମଦେଶ (ବର୍ତ୍ତମାନର ମିଆଁମାର) ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣରେ ସିଂହଳ (ବର୍ତ୍ତମାନର ଶ୍ରୀଲଙ୍କା) ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରସାରିତ ହୋଇଥିଲା । ଖ୍ରୀଷ୍ଟୀୟ ପ୍ରଥମ ଶତାବ୍ଦୀରେ କୁଶାଣ ବଂଶର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସମ୍ରାଟ କନିଷ୍କଙ୍କ ପ୍ରେରଣାରେ ବୌଦ୍ଧଧର୍ମ ଚୀନ, ତିବ୍ୱତ, ଜାପାନ ପ୍ରଭୃତି ଦେଶରେ ପ୍ରଚାରିତ ହୋଇଥିଲା । ସପ୍ତମ ଓ ଅଷ୍ଟମ ଶତାବ୍ଦୀରେ କନୌଜର ରାଜା ହର୍ଷବର୍ଦ୍ଧନଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟରେ ବୌଦ୍ଧଧର୍ମ ବିଶେଷ ଅଗ୍ରଗତି ଲାଭ କରିଥିଲା । ଏହିପରି ପୃଷ୍ଠପୋଷକତା ଲାଭକରି ବୌଦ୍ଧଧର୍ମ ପୃଥିବୀର ଏକ ମୂଖ୍ୟ ଧର୍ମରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା ।ପ୍ରାଚୀନ ରାଜା ମହାରାଜାମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଅତି ସୁନ୍ଦର କାରୁକାର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସଂଖ୍ୟ ବୌଦ୍ଧଗୁମ୍ଫା, ସ୍ତୂପ, ଚୈତ୍ୟ, ବୌଦ୍ଧବିହାର ଓ ବୌଦ୍ଧମୂର୍ତ୍ତି ଗୁଡ଼ିକ ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା, ଯାହା ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ପ୍ରଚାର ଏବଂ ପ୍ରସାର ଦିଗରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲା । ସମ୍ରାଟ ଅଶୋକଙ୍କର ଅନୁଶାସନ ବୌଦ୍ଧଧର୍ମ ପ୍ରସାରର ଏକ ପ୍ରଧାନ କାରଣ । ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ ବୁଦ୍ଧ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଆଧାର ବାହାର ତଥ୍ୟ A sketch of the Buddha's Life Critical Resources: Buddha and Buddhism What Was The Buddha Like? by Ven S. Dhammika ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଧର୍ମ	buddha () bauddha dharmara pratiṣṭhātā o dharma saṃsthāpaka thile \| bauddha dharma biśୱāsīṅka madhẏare se sarbaśreṣṭha buddha (P. sammāsambuddha, S. samyaksaṃbuddha) bhābare jaṇā, "budha/buddha" śabdara artha pāḻi bhāṣāre "uṭhithibā" bā "ālokita" bujhāithāe itihāsa anusāre buddhaṅka janma purātana oḍa଼iśā bā kaḻiṅgara bhubaneśୱra nikaṭare thibā kapiḻeśୱra janapadare hoithilā \| aśokaṅka śiḻālekha, jaugaḍa଼ra śiḻālekha o sekāḻare oḍa଼iśāre pracaḻita bhāṣā pāḻi bhāṣāra bẏabahāra karāyāithibā bauddha dharmagrantha tripiṭakara bhāṣāru ekathā pramāṇa miḻithāe \| tebe kichi gabeṣakaṅka matare buddhaṅka janma nepāḻara kapiḻabāstuṭhāre hoithilā \| jībanī gautama buddha bauddha dharmara pratiṣṭhā karithile \| se khrī. pū 567 (matāntara)re himāḻaẏara pādadeśare abasthita kapiḻabāstu nikaṭabarttī lumbinī upabanare janma grahaṇa karithile \| kapiḻābāstu śākẏabaṃśīẏa kṣatriẏamānaṅkara eka kṣudra rājẏa thilā \| gautamaṅkara pitā śuddhodana ehi śākẏa gaṇatantrara rājā thile \| tāṅkara mātāṅka nāma thilā māẏādebī \| janma lābha karibāra eka saptāha pare tāṅkara mātā māẏādebīṅkara mṛtẏu hebāru bimātā gautamīṅkadୱārā se paripāḻita hoithile \| < rājaputra hele madhẏa rājakīẏa bhogabiḻāsa prati tāṅkara mana ādau ākṛṣṭa nathilā \| se saṃsārabirāgī thile \| putrara mana paribarttana nimante śuddhodana gautamaṅku gopānāmnī eka sundarī rājakanẏāṅka sahita bibāha karāithile \| bibāha pare gautamaṅkara eka putra santāna jāta hoithilā \| esabu sattୱe gautamaṅkara mana paribarttana hoinathilā \| kimbadantī kapiḻābāstu nagara paribhramaṇa kalābeḻe gautama eka jarāgrasta, eka rugṇa bẏakti ebaṃ eka śaba dekhibāru manare gabhīra duḥkha anubhaba kale \| manuṣẏara janma, bārddhakẏa, roga, duḥkha, kḻeśa, mṛtẏu itẏādi biṣaẏa cintākari se duḥkhare abhibhūta hoipaḍa଼ile \| se esabuthiru muktilābha karibāra upāẏa cintā karibāku lāgile \| ehi samaẏare dine se eka prasannabadana janaika sannẏāsīṅku dekhile \| sannẏāsa baraṇa kale duḥkharu trāhi miḻiba boli se 29 barṣa baẏasare dine niśārddhare sāṃsārika māẏābandhana chinnakari samastaṅka agocarare rājaprasada tẏāga karithile \| bauddha dharma bauddha dharma (pāḻi: bodha dharma) eka dharma o darśana yeu~thire aneka dharaṇara paramparā, biśୱāsa o ācaraṇa rahichi \| ehā gautama buddhaṅka śikṣāku nei gaṭhita \| 6ṣṭha o 4rtha khrī.pū.re buddha bhāratīẏa upamahādeśara uttara-pūrba bhāgare bāsa kari śikṣā deithile \| se bauddhabādīmānaṅka pāi~, bodhi bā jaṇe ālokita guru, ye tāhāṅkara jñānaku cetanā rahita janaṅku abidẏāra bināśa karibā nimitta śikṣā deithibā guru bhābare jaṇā; yāhā saṃsāra kaṣaṇaru taribāre jaṇaṅku sahayoga karithāe \| bauddhadharmara prasāra gautama buddhaṅka parinirmāṇara aḻpa kāḻa madhẏare bauddha dharma samagra bhāratabarṣare prasāralābha karithilā \| biśeṣataḥ khrī.pū. tṛtīẏa śatābdīre mauryẏa samrāṭa aśokaṅka pṛṣṭhapoṣakatāre bauddha dharma kebaḻa bhāratare nuhe~, bhārata bāhāre yathā, paścimare grīsa deśaṭhāru pūrbare brahmadeśa (barttamānara miā~māra) ebaṃ dakṣiṇare siṃhaḻa (barttamānara śrīlaṅkā) paryẏanta prasārita hoithilā \| khrīṣṭīẏa prathama śatābdīre kuśāṇa baṃśara śreṣṭha samrāṭa kaniṣkaṅka preraṇāre bauddhadharma cīna, tibୱta, jāpāna prabhṛti deśare pracārita hoithilā \| saptama o aṣṭama śatābdīre kanaujara rājā harṣabarddhanaṅka sāhāyẏare bauddhadharma biśeṣa agragati lābha karithilā \| ehipari pṛṣṭhapoṣakatā lābhakari bauddhadharma pṛthibīra eka mūkhẏa dharmare pariṇata hoithilā \|prācīna rājā mahārājāmānaṅkadୱārā ati sundara kārukāryẏapūrṇṇa asaṃkhẏa bauddhagumphā, stūpa, caitẏa, bauddhabihāra o bauddhamūrtti guḍa଼ika bhāratara bibhinna sthānare nirmita hoithilā, yāhā bauddha dharmara pracāra ebaṃ prasāra digare yatheṣṭa sāhāyẏa karithilā \| samrāṭa aśokaṅkara anuśāsana bauddhadharma prasārara eka pradhāna kāraṇa \| āhuri dekhantu buddha pūrṇṇimā bauddha dharma ādhāra bāhāra tathẏa A sketch of the Buddha's Life Critical Resources: Buddha and Buddhism What Was The Buddha Like? by Ven S. Dhammika bauddha dharma dharma	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,340	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%97%E0%AD%8C%E0%AC%A4%E0%AC%AE%20%E0%AC%AC%E0%AD%81%E0%AC%A6%E0%AD%8D%E0%AC%A7	ଗୌତମ ବୁଦ୍ଧ
ଇତିହାସ ବଲାଙ୍ଗୀର ନାମଟି ବଳରାମ ଗଡରୁ ଆସିଛି I ଏହାର ଆଉ ଏକ ବ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି ହେଲା " ବଲଂ ଅଙ୍ଗିକରୋତି ବିଶ୍ୱ ଯସ୍ୟ ତତ ବାଲାଙ୍ଗୀରମ I ଅର୍ଥାତ ଯେଉଁ ଅଞ୍ଚଳ ବଳ, ଶକ୍ତି ସାମର୍ଥ୍ୟକୁ ସାରା ବିଶ୍ୱର ଲୋକେ ଅଙ୍ଗୀକାର ବା ସ୍ୱୀକାର କରନ୍ତି ଯେ ଏମାନେ ବଳବାନ ସେହି ଅଞ୍ଚଳକୁ ବଲାଙ୍ଗୀର ବୋଲି କୁହାଯାଏ \| ଦର୍ଶନୀୟ ସ୍ଥାନ ହରିଶଙ୍କର ମନ୍ଦିର ନୃସିଂହନାଥ ମନ୍ଦିର ବଲାଙ୍ଗୀର ରାଜ ପ୍ରାସାଦ ମା ପାଟଣେଶ୍ୱରୀ ମନ୍ଦିର ସୋମେଶ୍ବର ଶୈବପୀଠ ,ରାଣୀପୁର ଝରିଆଲ ଚଉଷଠି ଯୋଗିନୀ ,ରାଣୀପୁର ଝରିଆଲ ଲୋକନାଥ ବାବା ମନ୍ଦିର ଗିରିଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ମନ୍ଦିର, ଗଏଁତଲା ବ୍ରଜଧାମ, ସିଂଖମନ ବୀଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ମହାଦେବ ମନ୍ଦିର, ସୂର୍ଡା ଶୀବ ମନ୍ଦିର, ଖୁଜେନପାଲି ଆନନ୍ଦ ନିକେତନ ଆଶ୍ରମ, ଖୁଜେନପାଲି ଯୋଗେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ,ଯୋଗୀସର୍ଡା ହରି ହର ହାଈସ୍ ସ୍କୁଲ ,ଯୋଗୀସର୍ଡା ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Official website of Balangir ସହର ବଲାଙ୍ଗୀର ଜିଲ୍ଲା [[ବଲାଙ୍ଗୀର ଗୋଟିଏ ବ୍ୟସ୍ତ ବହୁଲ ସହର।ଏହାକୁ ଚେସ୍ ବୋର୍ଡ଼ ସିଟି ମଧ୍ଯ କୁହାଯାଏ ।ଖାଇବା ପିଇବାଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜିନିଷ ମଧ୍ୟ ସୁଲଭ ମୂଲ୍ୟରେ ମିଳେ । ଏହା ମଧ୍ୟ ଏକ ଦର୍ଶନୀୟ ସ୍ଥାନ ।	itihāsa balāṅgīra nāmaṭi baḻarāma gaḍaru āsichi I ehāra āu eka bẏutpatti helā " balaṃ aṅgikaroti biśୱ yasẏa tata bālāṅgīrama I arthāta yeu~ añcaḻa baḻa, śakti sāmarthẏaku sārā biśୱra loke aṅgīkāra bā sୱīkāra karanti ye emāne baḻabāna sehi añcaḻaku balāṅgīra boli kuhāyāe \| darśanīẏa sthāna hariśaṅkara mandira nṛsiṃhanātha mandira balāṅgīra rāja prāsāda mā pāṭaṇeśୱrī mandira someśbara śaibapīṭha ,rāṇīpura jhariāla cauṣaṭhi yoginī ,rāṇīpura jhariāla lokanātha bābā mandira girigobarddhana mandira, gae~talā brajadhāma, siṃkhamana bīśୱkarmāṅkadୱārā nirmita mahādeba mandira, sūrḍā śība mandira, khujenapāli ānanda niketana āśrama, khujenapāli yogeśୱra mandira ,yogīsarḍā hari hara hāīs skula ,yogīsarḍā ādhāra adhika tathẏa Official website of Balangir sahara balāṅgīra jillā [[balāṅgīra goṭie bẏasta bahula sahara\|ehāku ces borḍa଼ siṭi madhya kuhāyāe \|khāibā piibāṭhāru ārambha kari anẏānẏa jiniṣa madhẏa sulabha mūlẏare miḻe \| ehā madhẏa eka darśanīẏa sthāna \|	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,351	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AC%E0%AC%B2%E0%AC%BE%E0%AC%99%E0%AD%8D%E0%AC%97%E0%AD%80%E0%AC%B0	ବଲାଙ୍ଗୀର
ବିଜୟାନନ୍ଦ ପଟ୍ଟନାୟକ (ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ଓ ବିଜୁ ବାବୁ ନାମରେ ମଧ୍ୟ ପରିଚିତ, ୫ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୧୬ – ୧୭ ଅପ୍ରେଲ ୧୯୯୭) ଜଣେ ଓଡ଼ିଆ ରାଜନୈତିକ ନେତା, ବୈମାନିକ ଓ ଶିଳ୍ପପତି ଥିଲେ । ୧୯୯୦ ମାର୍ଚ୍ଚ ୫ରୁ ୧୯୯୫ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୫ ଯାଏ ଓ ୧୯୬୧ ଜୁନ ୨୩ରୁ ୧୯୬୩ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ୨ ଯାଏ ସେ ଦୁଇଥର ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟକରିଥିଲେ । ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଜୀବନ ପିତା ଲକ୍ଷ୍ମୀନାରାୟଣ ପଟ୍ଟନାୟକ ଓ ମାତା ଆଶାଲତା ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କଠାରୁ ୧୯୧୬ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ୫ ତାରିଖ ଦିନ କଟକର ତୁଳସୀପୁରଠାରେ ତୃତୀୟ ସନ୍ତାନ ଭାବେ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲେ । ସେ ରେଭେନ୍ସା କଲେଜିଏଟ ସ୍କୁଲ, କଟକଠାରେ ସ୍କୁଲଶିକ୍ଷା ସାରିଲା ପରେ ରେଭେନ୍ସା କଲେଜରେ ବିଜ୍ଞାନ ପଢ଼ିଥିଲେ । ପାଠପଢ଼ା ଜୀବନରେ ସେ ଖେଳ ପ୍ରତି ଭାରି ଇଚ୍ଛୁକ ଥିଲେ ଓ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଫୁଟବଲ ଓ ଦଳର କ୍ୟାପଟେନ ରହିଆସିଥିଲେ । ତାହା ପରେ ସେ ଦିଲ୍ଲୀର ଏରୋନଟିକ୍ସ ଟ୍ରେନିଂ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନରେ ବିମାନ ଉଡାଣ ଶିକ୍ଷାରେ ଯୋଗଦେଇଥିଲେ । ବିବାହ ଓ ପରିବାର ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ଜ୍ଞାନ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କୁ ୧୯୩୮ ମସିହାରେ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପୁଅ ନବୀନ ପଟ୍ଟନାୟକ ଓଡ଼ିଶାର ବର୍ତ୍ତମାନର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ । ତାଙ୍କ ଝିଅ ଗୀତା ମେହେଟା ଜଣେ ଲେଖିକା । ତାଙ୍କର ବଡ଼ ପୁଅ ପ୍ରେମ ପଟ୍ଟନାୟକ ଦିଲ୍ଲୀରେ ଜଣେ ବ୍ୟବସାୟୀ ଭାବରେ ଅବସ୍ଥାପିତ । କର୍ମ ଜୀବନ ବିମାନ ଚାଳକ ଭାବେ ଦିଲ୍ଲୀରୁ ବିମାନ ଉଡ଼ାଣ ଶିକ୍ଷା ସମାପ୍ତ କରି ସେ ଇଣ୍ଡିଆନ ଏୟାର‌ୱେଜରେ ପାଇଲଟ ଭାବରେ ଚାକିରି କରିଥିଲେ । ଏକ ଘଡ଼ିସନ୍ଧି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ସେ ନିଜେ ବିମାନ ଚଳାଇ ଇଣ୍ଡୋନେସିଆର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଆଦିଙ୍କୁ ଡଚମାନଙ୍କଠାରୁ ଉଦ୍ଧାର କରିଥିଲେ । ଏହି ଦୁଃସାହସିକ କାର୍ଯ୍ୟପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ଇଣ୍ଡୋନେସିଆର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସମ୍ମାନ "ଭୂମିପୁତ୍ର" ସମ୍ମାନରେ ସମ୍ମାନୀତ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ସମ୍ମାନ ସହ, ପୁରସ୍କାର ସ୍ୱରୂପ ମିଳିଥିବା କୋଟି କୋଟି ଟଙ୍କା ସେ ଇଣ୍ଡୋନେସିଆର ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ପାଇଁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିଦେଇଥିଲେ । ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ଚଳାଉଥିବା ଡାକୋଟା ବିମାନ ୨୦-୨୪ ଫେବୃୟାରୀ ୨୦୧୯ ମସିହାରେ ଅନୁଷ୍ଟିତ ଏୟାର ଶୋ'ରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଥିଲା । ରାଜନୈତିକ ଜୀବନ ରାଜନୀତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ତାଙ୍କ ରାଜନୈତିକ ଜୀବନ ୧୯୪୬ରେ ଆରମ୍ଭକରି ନିର୍ବିରୋଧ ଭାବେ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାକୁ ଉତ୍ତର କଟକ ମଣ୍ଡଳୀରୁ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିଲେ । ୧୯୫୨ ଏବଂ ୧୯୫୭ରେ ସେ ଯଥାକ୍ରମେ ଜଗନ୍ନାଥ ପ୍ରସାଦ ଏବଂ ସୋରଡ଼ାରୁ ଜିତିଥିଲେ । ୧୯୬୧ରେ ସେ ରାଜ୍ୟ କଂଗ୍ରେସର ସଭାପତିତ୍ୱ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ କଂଗ୍ରେସ ଦଳ ୧୪୦ରୁ ୮୨ଟି ଆସନରେ ବିଜୟ ଲାଭକରିଥିଲା । ଚୌଦ୍ୱାରରୁ ନିର୍ବାଚିତ ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ପ୍ରଥମଥର ନିମନ୍ତେ ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଦାୟିତ୍ୱ ଗ୍ରହଣ କରି ୨ ଅକ୍ଟୋବର ୧୯୬୩ ଯାଏଁ ପଦବୀରେ ରହିଥିଲେ । କଂଗ୍ରେସ ପାର୍ଟିକୁ ପୁଣି ସତେଜ କରିବା ପାଇଁ ସେ କାମରାଜ ଯୋଜନାରେ ତାଙ୍କ ପଦବୀରୁ ଇସ୍ତଫା ଦେଇଥିଲେ । ବିଜୁ ବାବୁ ଓ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ପର୍କ ଥିଲା, ହେଲେ ୧୯୬୯ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ ବେଳେ ତାଙ୍କ ଭିତରେ ମନୋମାଳିନ୍ୟ ହୋଇଯିବାରୁ ଓ ୧୯୭୧ରେ ହୋଇଥିବା ରାଜ୍ୟ ସଭା ନିର୍ବାଚନ ନିମନ୍ତେ କଂଗ୍ରେସ ଟିକଟ ନପାଇବାରୁ ସେ କଂଗ୍ରେସ ପାର୍ଟି ଛାଡ଼ି ଉତ୍କଳ କଂଗ୍ରେସ ନାମରେ ଏକ ନୂତନ ଦଳ କରିଥିଲେ। ୧୯୭୧ ବିଧାନ ସଭା ମତଦାନରେ ତାଙ୍କ ପାର୍ଟି ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ଭାବେ ଭଲ କରିଥିଲା । ବିଜୁ ବାବୁ ତା ପରେ ତାଙ୍କ ପୁରୁଣା ସାଙ୍ଗ ଜୟପ୍ରକାଶ ନାରାୟଣଙ୍କ ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ପୁନଃସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ ଓ ୧୯୭୪ରେ ଜେ.ପି ମୁଭମେଣ୍ଟରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ୧୯୭୫ରେ ଯେତେବେଳେ ଜରୁରି କାଳୀନ ସ୍ଥିତି ଘୋଷଣା ହେଲା, ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ପ୍ରଥମ ବ୍ୟକ୍ତି ଥିଲେ ଯିଏ ଅନ୍ୟ ବିରୋଧୀ ନେତାମାନଙ୍କ ସହ ଗିରଫ ହୋଇଥିଲେ । ୧୯୭୭ରେ ସେ ମୁକୁଳିଳେ ଓ ଲୋକ ସଭା ପ୍ରାର୍ଥୀ ହିସାବରେ କେନ୍ଦ୍ରପଡ଼ାରୁ ନିର୍ବାଚିତ ହେଲେ। ୧୯୭୯ ବେଳେ ସେ ମୋରାରଜୀ ଦେଶାଇ ଓ ଚୌଧୁରୀ ଚରଣ ସିଂହଙ୍କ ସରକାର ଅଧିନରେ ଇସ୍ପାତ ଓ ଖଣି ମନ୍ତ୍ରୀ ରହିଥିଲେ । ୧୯୮୦ରେ ବିଜୁ ବାବୁ ଲୋକ ସଭାକୁ ନିର୍ବାଚିତ ହେଲେ ଏବଂ ପୁଣିଥରେ ୧୯୯୬ରେ ଲୋକ ସଭାକୁ ନିର୍ବାଚିତ ହେଇଥିଲେ । ୧୯୯୦ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନ ସଭା ନିର୍ବାଚନରେ ଜନତା ଦଳ ଜିତିଲା ଏବଂ ଆଉଥରେ ସେ ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବେ ୧୯୯୫ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହ କରିଥଲେ । ବିଜୁ ବାବୁଙ୍କ ରାଜନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ମୁଖ୍ୟତଃ ସମାଜବାଦ ଏବଂ ସଂଘିୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଶାସନ ଉପରେ ଦୃଢ଼ୀଭୁତ ଥିଲା । ସେ ଦୃଢ଼ ଭାବରେ ସବୁ ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ଓକିଲତି କରୁଥିଲେ ଏବଂ କହୁଥିଲେ ସବୁ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଦରକାର ଅନୁସାରେ ସମାନ ସାଧନ ଦିଆଯିବା ଉଚିତ । ନେହେରୁ ତାଙ୍କୁ ସ୍ନେହରେ ଭାରତର ଦୁସାହସିକ ବ୍ୟକ୍ତି ବୋଲି କହି ଥିଲେ । ସଂସଦରେ ତାଙ୍କ ସମୟରେ ନେହେରୁ ବିଜୁ ବାବୁଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ କହିଥିଲେ " ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ପାଖରେ ସାହସ, ଶକ୍ତି ଓ କାମକରିବାର ଆଗ୍ରହ ଅଛି । ତେଣୁ ଓଡ଼ିଶାକୁ ଅଧିକ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାରେ କୌଣସି ପ୍ରମାଦ ନାହିଁ ।" ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କଦ୍ୱାରା ସ୍ଥାପିତ ପୁରସ୍କାର ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ପ୍ରଦତ୍ତ ଧନରାଶିର ସୁଧରୁ ଲବ୍ଧ ଅର୍ଥକୁ ୟୁନେସ୍କୋଦ୍ୱାରା କଳିଙ୍ଗ ପୁରସ୍କାର ଭାବେ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ପୁରସ୍କାରକୁ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଗୋଷ୍ଠୀ ଏକ ସମ୍ମାନ ଜନକ ପୁରସ୍କାର ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରେ । ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଅନୁଷ୍ଠାନ ସେ କଳିଙ୍ଗ ଟାଇଲସ, କଳିଙ୍ଗ ଟ୍ୟୁବସ, କଳିଙ୍ଗ ଆଇରନ ୱାର୍କସ, କଳିଙ୍ଗ ଏୟାରଲାଇନସ ଓ କଳିଙ୍ଗ ରିଫ୍ରାକଟୋରିଜ ଆଦି ନିଜ ଉଦ୍ୟମରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ରାଜ୍ୟର ପ୍ରଗତି ପାଇଁ ତାଙ୍କରି ଉଦ୍ୟମରେ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଅନୁଷ୍ଥାନ ଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଥିଲା । ଓଡ଼ିଶା କୃଷି ଓ ବୈଷୟିକ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ (OUAT) ଆଞ୍ଚଳିକ ଶିକ୍ଷା ଅନୁଷ୍ଠାନ (ଭୁବନେଶ୍ୱର) ଆଞ୍ଚଳିକ ଗବେଷଣା କେନ୍ଦ୍ର (ଭୁବନେଶ୍ୱର) ସୈନିକ ସ୍କୁଲ, ଭୁବନେଶ୍ୱର ଏନ.ଆଇ.ଟି, ରାଉରକେଲା ମିଗ ବିମାନ କାରଖାନା, ସୁନାବେଡା ପାରାଦ୍ୱୀପ ବନ୍ଦର ଓଟିଏମ, ଚୌଦ୍ୱାର ରାଉରକେଲା ଷ୍ଟିଲ ପ୍ଲାଣ୍ଟ ତାଳଚେର ଥର୍ମାଲ ପ୍ରକଳ୍ପ ନାଲକୋ ପ୍ରକଳ୍ପ ଦୈତାରୀ ଲୌହ ଇସ୍ପାତ କାରଖାନା ବ୍ରହ୍ମପୁର ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ସମ୍ବଲପୁର ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ବୁର୍ଲା ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ଓ ମେଡିକାଲ କଲେଜ ବଡବିଲ ଲୁହା କାରଖାନା ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ସ୍ମୃତିରେ ଓଡ଼ିଶା ସରକାର ଅନେକ ଅନୁଷ୍ଠାନକୁ ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ନାମରେ ନାମିତ କରିଅଛନ୍ତି । ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ଥିବା ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ବିମାନ ବନ୍ଦର ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । ତାଙ୍କ ଜନ୍ମ ଦିବସ ମାର୍ଚ ୫କୁ ପଞ୍ଚାୟତି ରାଜ ଦିବସ ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଉଛି । ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ନାମରେ ଥିବା ଅନୁଷ୍ଠାନ ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ଜାତୀୟ ଷ୍ଟିଲ ଅନୁଷ୍ଠାନ ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ୟୁନିଭରସିଟି ଅଫ ଟେକନୋଲଜି, ରାଉରକେଲା ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ଜୀବନୀ ଓ ଜାତୀୟତାବୋଧ ଉପ‌ରେ "ବିଜୁ ବାବୁ" ନାମକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ୨୦୧୯ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସରେ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିଲା । ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ବିମାନ ବନ୍ଦର ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ପାର୍କ ଆଧାର ବହି Keesing's Contemporary Archives, 1947-48. Facts on File 1947-48. Seventh Lok Sabha Who's Who, 1980. History of Indian Air Force, Historical Section, Government of India Publication. History of the Indian Air Force by Air Marshall M.S. Chatturvedi. Indonesian Handbook, Department of Information, Djkarta. Sukerno, A Political Biography, Logge J.D. Weinstein F.B. Indonesian Foreign Policy. Ray J.K., Transfer of Power in Indonesia. Polmka P. Indonesia since Sukerno. Taylor A.H., Indonesian Independence and UN. Satyavati S. Jhaveri, The Presidency in Indonesia: Dilemma of Democracy. Charles Wolf Jr., The Indonesian Story : Birth, Growth and Structure of Indonesian Republic. Hermondsworth, Indonesia. Jamu and Kashmir Operation 1947, History Division, Government of India Publication. ବାହାର ଆଧାର New York Times article on Biju Patnaik Biju Patnaik : The Vision of a Patriot Tribute to Patnaik ୧୯୧୬ ଜନ୍ମ ୧୯୯୭ ମୃତ୍ୟୁ କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ଲୋକ ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସରୁ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ବିରୋଧୀ ଦଳ ନେତା ଓଡ଼ିଶାରୁ ରାଜ୍ୟସଭାକୁ ନିର୍ବାଚିତ ସାଂସଦ ସ୍ୱାଧୀନତା ପୂର୍ବର ୨ୟ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସଭ୍ୟ ୧ମ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସଭ୍ୟ ୨ୟ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସଭ୍ୟ ୩ୟ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସଭ୍ୟ ୫ମ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସଭ୍ୟ ୭ମ ଲୋକ ସଭା ସଭ୍ୟ ୮ମ ଲୋକ ସଭା ସଭ୍ୟ ୧୧ଶ ଲୋକ ସଭା ସଭ୍ୟ ୬ଷ୍ଠ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସଭ୍ୟ ୮ମ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସଭ୍ୟ ୯ମ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସଭ୍ୟ ୧୦ମ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସଭ୍ୟ ୧୧ଶ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସଭ୍ୟ	bijaẏānanda paṭṭanāẏaka (biju paṭṭanāẏaka o biju bābu nāmare madhẏa paricita, 5 mārcca 1916 – 17 aprela 1997) jaṇe oḍa଼iā rājanaitika netā, baimānika o śiḻpapati thile \| 1990 mārcca 5ru 1995 masihā mārcca 15 yāe o 1961 juna 23ru 1963 masihā akṭobara 2 yāe se duithara oḍa଼iśāra mukhẏamantrī bhābe kāryẏakarithile \| prārambhika jībana pitā lakṣmīnārāẏaṇa paṭṭanāẏaka o mātā āśālatā paṭṭanāẏakaṅkaṭhāru 1916 masihā mārcca 5 tārikha dina kaṭakara tuḻasīpuraṭhāre tṛtīẏa santāna bhābe janma neithile \| se rebhensā kalejieṭa skula, kaṭakaṭhāre skulaśikṣā sārilā pare rebhensā kalejare bijñāna paḍha଼ithile \| pāṭhapaḍha଼ā jībanare se kheḻa prati bhāri icchuka thile o biśୱbidẏāḻaẏa phuṭabala o daḻara kẏāpaṭena rahiāsithile \| tāhā pare se dillīra eronaṭiksa ṭreniṃ śikṣānuṣṭhānare bimāna uḍāṇa śikṣāre yogadeithile \| bibāha o paribāra biju paṭṭanāẏaka jñāna paṭṭanāẏakaṅku 1938 masihāre bibāha karithile \| tāṅka pua nabīna paṭṭanāẏaka oḍa଼iśāra barttamānara mukhẏamantrī \| tāṅka jhia gītā meheṭā jaṇe lekhikā \| tāṅkara baḍa଼ pua prema paṭṭanāẏaka dillīre jaṇe bẏabasāẏī bhābare abasthāpita \| karma jībana bimāna cāḻaka bhābe dillīru bimāna uḍa଼āṇa śikṣā samāpta kari se iṇḍiāna eẏāra‌ୱejare pāilaṭa bhābare cākiri karithile \| eka ghaḍa଼isandhi muhūrttare se nije bimāna caḻāi iṇḍonesiāra rāṣṭrapati, uparāṣṭrapati o pradhānamantrīādiṅku ḍacamānaṅkaṭhāru uddhāra karithile \| ehi duḥsāhasika kāryẏapāi~ tāṅku iṇḍonesiāra sarbocca sammāna "bhūmiputra" sammānare sammānīta karāyāithilā \| ehi sammāna saha, puraskāra sୱrūpa miḻithibā koṭi koṭi ṭaṅkā se iṇḍonesiāra janasādhāraṇaṅka pāi~ utsarga karideithile \| biju paṭṭanāẏaka caḻāuthibā ḍākoṭā bimāna 20-24 phebṛẏārī 2019 masihāre anuṣṭita eẏāra śo're pradarśita hoithilā \| rājanaitika jībana rājanīti kṣetrare biju paṭṭanāẏaka tāṅka rājanaitika jībana 1946re ārambhakari nirbirodha bhābe oḍa଼iśā bidhāna sabhāku uttara kaṭaka maṇḍaḻīru nirbācita hoithile \| 1952 ebaṃ 1957re se yathākrame jagannātha prasāda ebaṃ soraḍa଼āru jitithile \| 1961re se rājẏa kaṃgresara sabhāpatitୱ grahaṇa karithile \| tāṅka netṛtୱre kaṃgresa daḻa 140ru 82ṭi āsanare bijaẏa lābhakarithilā \| caudୱāraru nirbācita biju paṭṭanāẏaka prathamathara nimante oḍa଼iśāra mukhẏamantrī dāẏitୱ grahaṇa kari 2 akṭobara 1963 yāe~ padabīre rahithile \| kaṃgresa pārṭiku puṇi sateja karibā pāi~ se kāmarāja yojanāre tāṅka padabīru istaphā deithile \| biju bābu o indirā gāndhīṅka madhẏare ghaniṣṭha samparka thilā, hele 1969 rāṣṭrapati nirbācana beḻe tāṅka bhitare manomāḻinẏa hoiyibāru o 1971re hoithibā rājẏa sabhā nirbācana nimante kaṃgresa ṭikaṭa napāibāru se kaṃgresa pārṭi chāḍa଼i utkaḻa kaṃgresa nāmare eka nūtana daḻa karithile\| 1971 bidhāna sabhā matadānare tāṅka pārṭi yuktiyukta bhābe bhala karithilā \| biju bābu tā pare tāṅka puruṇā sāṅga jaẏaprakāśa nārāẏaṇaṅka sahita samparka punaḥsthāpana karithile o 1974re je.pi mubhameṇṭare yoga deithile \| 1975re yetebeḻe jaruri kāḻīna sthiti ghoṣaṇā helā, biju paṭṭanāẏaka prathama bẏakti thile yie anẏa birodhī netāmānaṅka saha girapha hoithile \| 1977re se mukuḻiḻe o loka sabhā prārthī hisābare kendrapaḍa଼āru nirbācita hele\| 1979 beḻe se morārajī deśāi o caudhurī caraṇa siṃhaṅka sarakāra adhinare ispāta o khaṇi mantrī rahithile \| 1980re biju bābu loka sabhāku nirbācita hele ebaṃ puṇithare 1996re loka sabhāku nirbācita heithile \| 1990 rājẏa bidhāna sabhā nirbācanare janatā daḻa jitilā ebaṃ āuthare se oḍa଼iśāra mukhẏamantrī bhābe 1995 paryẏanta kāryẏanirbāha karithale \| biju bābuṅka rājanaitika dṛṣṭikoṇa mukhẏataḥ samājabāda ebaṃ saṃghiẏa rāṣṭra śāsana upare dṛḍha଼ībhuta thilā \| se dṛḍha଼ bhābare sabu rājẏa pāi~ okilati karuthile ebaṃ kahuthile sabu rājẏamānaṅku darakāra anusāre samāna sādhana diāyibā ucita \| neheru tāṅku snehare bhāratara dusāhasika bẏakti boli kahi thile \| saṃsadare tāṅka samaẏare neheru biju bābuṅka uddeśẏare kahithile " biju paṭṭanāẏakaṅka pākhare sāhasa, śakti o kāmakaribāra āgraha achi \| teṇu oḍa଼iśāku adhika sāhāyẏa karibāre kauṇasi pramāda nāhi~ \|" biju paṭṭanāẏakaṅkadୱārā sthāpita puraskāra biju paṭṭanāẏakaṅka pradatta dhanarāśira sudharu labdha arthaku ẏuneskodୱārā kaḻiṅga puraskāra bhābe pradāna karāyāithāe \| ehi puraskāraku antarjātīẏa baijñānika goṣṭhī eka sammāna janaka puraskāra bhābe grahaṇa kare \| biju paṭṭanāẏakaṅkadୱārā pratiṣṭhita anuṣṭhāna se kaḻiṅga ṭāilasa, kaḻiṅga ṭẏubasa, kaḻiṅga āirana ୱārkasa, kaḻiṅga eẏāralāinasa o kaḻiṅga riphrākaṭorija ādi nija udẏamare pratiṣṭhā karithile \| rājẏara pragati pāi~ tāṅkari udẏamare nimnalikhita anuṣthāna guḍa଼ika madhẏa pratiṣṭhā karāyāithilā \| oḍa଼iśā kṛṣi o baiṣaẏika biśୱbidẏāḻaẏa (OUAT) āñcaḻika śikṣā anuṣṭhāna (bhubaneśୱra) āñcaḻika gabeṣaṇā kendra (bhubaneśୱra) sainika skula, bhubaneśୱra ena.āi.ṭi, rāurakelā miga bimāna kārakhānā, sunābeḍā pārādୱīpa bandara oṭiema, caudୱāra rāurakelā ṣṭila plāṇṭa tāḻacera tharmāla prakaḻpa nālako prakaḻpa daitārī lauha ispāta kārakhānā brahmapura biśୱbidẏāḻaẏa sambalapura biśୱbidẏāḻaẏa burlā iñjiniẏariṃ o meḍikāla kaleja baḍabila luhā kārakhānā biju paṭṭanāẏakaṅka smṛtire oḍa଼iśā sarakāra aneka anuṣṭhānaku biju paṭṭanāẏakaṅka nāmare nāmita kariachanti \| bhubaneśୱrare thibā biju paṭṭanāẏaka bimāna bandara sethimadhẏaru anẏatama \| tāṅka janma dibasa mārca 5ku pañcāẏati rāja dibasa bhābare pāḻana karāyāuchi \| biju paṭṭanāẏakaṅka nāmare thibā anuṣṭhāna biju paṭṭanāẏaka jātīẏa ṣṭila anuṣṭhāna biju paṭṭanāẏaka ẏunibharasiṭi apha ṭekanolaji, rāurakelā caḻaccitra biju paṭṭanāẏakaṅka jībanī o jātīẏatābodha upa‌re "biju bābu" nāmaka caḻaccitra 2019 masihā mārcca māsare muktilābha karithilā \| āhuri dekhantu biju paṭṭanāẏaka bimāna bandara biju paṭṭanāẏaka pārka ādhāra bahi Keesing's Contemporary Archives, 1947-48. Facts on File 1947-48. Seventh Lok Sabha Who's Who, 1980. History of Indian Air Force, Historical Section, Government of India Publication. History of the Indian Air Force by Air Marshall M.S. Chatturvedi. Indonesian Handbook, Department of Information, Djkarta. Sukerno, A Political Biography, Logge J.D. Weinstein F.B. Indonesian Foreign Policy. Ray J.K., Transfer of Power in Indonesia. Polmka P. Indonesia since Sukerno. Taylor A.H., Indonesian Independence and UN. Satyavati S. Jhaveri, The Presidency in Indonesia: Dilemma of Democracy. Charles Wolf Jr., The Indonesian Story : Birth, Growth and Structure of Indonesian Republic. Hermondsworth, Indonesia. Jamu and Kashmir Operation 1947, History Division, Government of India Publication. bāhāra ādhāra New York Times article on Biju Patnaik Biju Patnaik : The Vision of a Patriot Tribute to Patnaik 1916 janma 1997 mṛtẏu kaṭaka jillāra loka oḍa଼iśāra mukhẏamantrī bhāratīẏa jātīẏa kaṃgresaru mukhẏamantrī oḍa଼iśā bidhāna sabhāra birodhī daḻa netā oḍa଼iśāru rājẏasabhāku nirbācita sāṃsada sୱādhīnatā pūrbara 2ẏa oḍa଼iśā bidhāna sabhāra sabhẏa 1ma oḍa଼iśā bidhāna sabhāra sabhẏa 2ẏa oḍa଼iśā bidhāna sabhāra sabhẏa 3ẏa oḍa଼iśā bidhāna sabhāra sabhẏa 5ma oḍa଼iśā bidhāna sabhāra sabhẏa 7ma loka sabhā sabhẏa 8ma loka sabhā sabhẏa 11śa loka sabhā sabhẏa 6ṣṭha oḍa଼iśā bidhāna sabhāra sabhẏa 8ma oḍa଼iśā bidhāna sabhāra sabhẏa 9ma oḍa଼iśā bidhāna sabhāra sabhẏa 10ma oḍa଼iśā bidhāna sabhāra sabhẏa 11śa oḍa଼iśā bidhāna sabhāra sabhẏa	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,366	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%9C%E0%AD%81%20%E0%AC%AA%E0%AC%9F%E0%AD%8D%E0%AC%9F%E0%AC%A8%E0%AC%BE%E0%AD%9F%E0%AC%95	ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ
ସଂଯୁକ୍ତା ପାଣିଗ୍ରାହୀ (୨୪ ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୪୪– ୨୪ ଜୁନ ୧୯୯୭) ଜଣେ ଭାରତୀୟ ନୃତ୍ୟଶିଳ୍ପୀ, ଯିଏ ଭାରତୀୟ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନାଟ ଓଡ଼ିଶୀର ଜଣେ ପ୍ରଧାନ ପ୍ରଚାରିକା ଥିଲେ । ସଂଯୁକ୍ତା ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ନାରୀଭାବେ ପୁରାତନ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନାଟକୁ ଶିଶୁକାଳରୁ ଆଦରି ନେଇଥିଲେ ତଥା ଏହାର ପୁନରୁଦ୍ଧାର ଓ ଏହାକୁ ଦେଶବିଦେଶରେ ଆଦୃତ କରାଇବାରେ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ବହନ କରିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟକୁ ଭାରତ ସମେତ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱରେ ଆଦୃତ କରାଇବା ପାଇଁ ସେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନ ଯେପରି ଆମେରିକା, ଫିଲିପାଇନ୍ସ, ୟୁନାଇଟେଡ୍ କିଙ୍ଗଡମ୍, ଇସ୍ରାଏଲ୍, ଗ୍ରୀସ୍, ପ୍ୟାରିସ୍ ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ଭ୍ରମଣ କରି ସେଠାରେ ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟର ପ୍ରଚାର କରିଥିଲେ \| ତାଙ୍କ ନୃତ୍ୟ ପ୍ରତିଭା ଓ ନୃତ୍ୟକଳା ପ୍ରତି ଅବଦାନ ସ୍ୱରୁପ ତାଙ୍କୁ ୧୯୭୫ ମସିହାରେ ଭାରତର ଅନ୍ୟତମ ବେସାମରିକ ସମ୍ମାନ ପଦ୍ମଶ୍ରୀରେ ସମ୍ମାନିତ କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୭୬ରେ ମଧ୍ୟ ସେ ସଙ୍ଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ ସମ୍ମାନରେ ସମ୍ମାନିତ ହୋଇଥିଲେ । ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଜୀବନ ତାଙ୍କର ଜନ୍ମ ବ୍ରହ୍ମପୁରର ଏକ ବ୍ରାହ୍ମଣ ପରିବାରରେ ହୋଇଥିଲା । ତାଙ୍କ ପିତା ଅଭିରାମ ମିଶ୍ର ଓ ମାତାଙ୍କ ନାମ ଶକୁନ୍ତଳା ମିଶ୍ର ଥିଲା । ବାଲ୍ୟ ସମୟରୁ ତାଙ୍କ ଭିତରେ ନୃତ୍ୟ ପ୍ରତିଭା ବିକଶିତ ହୋଇଥିଲା । ମାତ୍ର ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ବିରୋଧ ସତ୍ତ୍ୱେ ତାଙ୍କ ମା ତାଙ୍କୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ବିରୋଧର କାରଣ ଥିଲା, ସେ ସମୟରେ ସାଧାରଣ ନାରୀମାନେ ନାଚୁ ନଥିଲେ । କେବଳ ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କରେ ମାହାରୀ ମାନଙ୍କ ନାଚିବା ପ୍ରଥା ଥିଲା । ହେଲେ ପିତାଙ୍କ ପ୍ରତିରୋଧକୁ ଖାତିର ନ କରି ମା'ଙ୍କ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ବଳରେ ସଂଯୁକ୍ତା ନୃତ୍ୟ କରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ \| ପିଲାବେଳେ ସେ ନିଜ ପରିବେଶରୁ ବିଭିନ୍ନ ଧ୍ୱନୀ ଶୁଣି ନୃତ୍ୟ କରୁଥିଲେ \| ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ମା'ଙ୍କ ପ୍ରେରଣା ବଳରେ ସଂଯୁକ୍ତା ୪ ବର୍ଷ ବୟସରେ ଗୁରୁ କେଳୁଚରଣ ମହାପାତ୍ରଙ୍କଠାରୁ ନୃତ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ \| ୧୯୫୦-୧୯୫୩ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ତାଙ୍କୁ ତିନି ତିନି ଥର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଶିଶୁ କଳାକାର ଭାବେ ଅଭିହୀତ କରାଯାଇଥିଲା \| ୬ ବର୍ଷ ବୟସରେ ସେ ଏକ ନୃତ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ଭାଗ ନେଇ ସେଠାରେ ନୃତ୍ୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି ଅନେକ ପ୍ରଶଂସା ପାଇଥିଲେ \| ୯ ବର୍ଷରେ ସେ କଲିକତାଠାରେ ଏକ ଲିଟିଲ୍ ଥିଏଟରରେ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରିଥିଲେ \| ୧୯୫୨ ମସିହାରେ ସେ ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଶିଶୁ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ସମାରୋହରେ ପ୍ରଥମ ପୁରସ୍କାର ଜିତିଥିଲେ \| ନୃତ୍ୟରେ ଭଲ ପ୍ରଶିଁକ୍ଷଣ ପାଇଁ ତାଙ୍କ ପିତା-ମାତା ତାଙ୍କୁ ଚେନ୍ନାଇରେ କଳାକ୍ଷତ୍ରକୁ ପଠାଇଥିଲେ \| ସେଠାରେ ରୁକ୍ମଣୀ ଦେବୀ ଆଡ୍ୟାରଙ୍କ ଅଧିନରେ ସେ ୬ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାରତ ନାଟ୍ୟମ୍ ଓ କଥକରେ ଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରିଥିଲେ \| ଏହାପରେ ନୃତ୍ୟ ପ୍ରବିଣ ଡିପ୍ଲୋମା ସହ ସେ ଉର୍ତ୍ତୀଣ୍ଣ ହୋଇ ସେଠାରେ କଳାକ୍ଷେତ୍ର ବ୍ୟାଲେଟ୍ ଟ୍ରୁପ୍ର ସଦସ୍ୟ ଭାବେ ଭାରତ ସମେତ ବିଦେଶର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟକୁ ଆଦୃତ କରିଥିଲେ \| ୧୪ ବର୍ଷ ବୟସରେ ସେ ଓଡ଼ିଶା ଫେରିଆସି ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟର ବିକାଶ ଦିଗରେ ଧ୍ୟାନ ଦେଇଥିଲେ \| ବୃତ୍ତି ଜୀବନୀ ସଂଯୁକ୍ତା ଓ ତାଙ୍କ ସ୍ୱାମୀ ରଘୁନାଥ ପାଣିଗ୍ରାହୀ ଏକାଠି ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟର ଉନ୍ନତି ଦିଗରେ କାର୍ଯ କରିଥିଲେ \| କ୍ୟାରିଅର୍ର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ସମୟରେ ସେ ଦୁହିଁଙ୍କୁ ଅନେକ ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ପଡିଥିଲା \| ୧୯୬୬ ମସିହାରେ ଗୁରୁ କେଳୁଚରଣ ମହାପାତ୍ରଙ୍କୁ ସଂଗୀତ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ମିଳିବା ପରେ ସେମାନଙ୍କ ସ୍ଥିତିରେ ସ୍ୱାଭାବିକ ହେବାରେ ଲାଗିଥିଲା \| ସେ ସମୟରେ ସେ ଦିଲ୍ଲୀରେ ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରି ଦର୍ଶକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଂଶସିତ ହୋଇଥିଲେ \| ଏହି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ତାଙ୍କ ସ୍ୱାମୀ ରଘୁନାଥ ଜଣେ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ଗାୟକ ଭାବେ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଲାଭ କରିଥିଲେ \| ସଂଯୁକ୍ତାଙ୍କ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ରଘୁନାଥ ସଙ୍ଗୀତ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରୁଥିଲେ \| ପରେ ସଂଯୁକ୍ତା ଓ ରଘୁନାଥଙ୍କ ଯୋଡି ପ୍ରସିଦ୍ଧ ହେବାରେ ଲାଗିଲା \| ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନୃତ୍ୟ ପ୍ରତି ସଂଯୁକ୍ତାଙ୍କ ଅବଦାନ ସ୍ୱରୂପ ୧୯୭୫ ମସିହାରେ ତାଙ୍କୁ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ନାଗରିକ ପୁରସ୍କାର, ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ସମ୍ମାନରେ ସମ୍ମାନିତ କରାଗଲା \| ଏହାପରେ ୧୯୭୬ ମସିହାରେ ତାଙ୍କୁ ଓ ରଘୁନାଥଙ୍କୁ ସଙ୍ଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ଦିଆଯାଇଥିଲା \| ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନୀ ୧୯୬୦ ମସିହାରେ ୧୬ ବର୍ଷ ବୟସରେ ସେ ସମୟର ସଙ୍ଗାତଜ୍ଞ ରଘୁନାଥ ପାଣିଗ୍ରାହୀଙ୍କ ସହ ସଂୟୁକ୍ତାଙ୍କ ବିବାହ ହୋଇଥିଲା \| ୧୯ ବର୍ଷ ବୟସରେ ସେ ଦୁଇଟି ସନ୍ତାନର ଜନନୀ ହୋଇଥିଲେ \| ପରବର୍ତ୍ତୀ ଜୀବନ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ସେ ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟ ଜାରି ରଖିବା ସହ ଏହାକୁ ଦେଶ ବିଦେଶରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ କରାଥିଲେ \| ନିଜର ଶେଷ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ନୃତ୍ୟଧାରାକୁ ଜାରି ରଖିବା ପାଇଁ ସେ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ନେଇଥିଲେ \| ନିଜର ଚେଷ୍ଟା ବଳରେ ସେ ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟକୁ ବିଶ୍ୱସ୍ତରରେ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନୃତ୍ୟର ମାନ୍ୟତା ଦେବାରେ ସଫଳ ହୋଇଥିଲେ \| ୧୯୯୭ ମସିହା ଜୁନ୍ ୨୪ ତାରିଖରେ ୫୨ ବର୍ଷ ବୟସରେ କର୍କଟ ରୋଗରେ ତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥିଲା \| ସଂଯୁକ୍ତା ପାଣିଗ୍ରାହୀ ସମ୍ମାନ ତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ତାଙ୍କ ସ୍ୱାମୀ ରଘୁନାଥ ପାଣିଗ୍ରାହୀ ୧୯୯୯ ମସିହାରେ ତାଙ୍କ ନାଁରେ ଏକ ଟ୍ରଷ୍ଟ୍ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ \| ଯାହାର ନାଁ ଥିଲା 'ସଂଯୁକ୍ତା ପାଣିଗ୍ରାହୀ ମେମୋରିଆଲ୍ ଟ୍ରଷ୍ଟ୍' \| ୨୦୦୧ଠାରୁ ଏହିି ସଂସ୍ଥା ପ୍ରତିବର୍ଷ ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମେଧା ନୃତ୍ୟାଙ୍ଗନାମାନଙ୍କୁ ବୃତ୍ତି ଦେବା ସହ ସଫଳ ନୃତ୍ୟାଙ୍ଗନାମାନଙ୍କୁ ସମ୍ମାନିତ ମଧ୍ୟ କରିଆସୁଛି \| ସଂଯୁକ୍ତା ପାଣିଗ୍ରାହୀଙ୍କ ଉପରେ ସିନେମା Encounter With the Gods: Orissi Dance With Sanjukta Panigrahi. 1999 ଆଧାର Indra Gupta, India’s 50 Most Illustrious Women New Delhi: Icon Publications, 2003. ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Jack Anderson, Dance: Sanjukta Panigrahi in The New York Times, October 14, 1984 accessed at July 31, 2006 Sanjukta Panigrahi Images ଭିଡିଓ Sanjukta Panigrahi - Odissi - Ardhanareeshwara Stuti Sanjukta Panigrahi - Odissi - Mukhari Pallavi ୧୯୪୪ ଜନ୍ମ ୧୯୯୭ ମୃତ୍ୟୁ ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାର ଲୋକ ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟଶିଳ୍ପୀ କେନ୍ଦ୍ର ସଙ୍ଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ସମ୍ମାନିତ ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ମହିଳା	saṃyuktā pāṇigrāhī (24 agaṣṭa 1944– 24 juna 1997) jaṇe bhāratīẏa nṛtẏaśiḻpī, yie bhāratīẏa śāstrīẏa nāṭa oḍa଼iśīra jaṇe pradhāna pracārikā thile \| saṃyuktā prathama oḍa଼iā nārībhābe purātana śāstrīẏa nāṭaku śiśukāḻaru ādari neithile tathā ehāra punaruddhāra o ehāku deśabideśare ādṛta karāibāre mahattୱpūrṇṇa bhūmikā bahana karithile \| oḍa଼iśī nṛtẏaku bhārata sameta samagra biśୱre ādṛta karāibā pāi~ se bhinna bhinna sthāna yepari āmerikā, philipāinsa, ẏunāiṭeḍ kiṅgaḍam, isrāel, grīs, pẏāris tathā anẏānẏa deśaguḍa଼ika bhramaṇa kari seṭhāre oḍa଼iśī nṛtẏara pracāra karithile \| tāṅka nṛtẏa pratibhā o nṛtẏakaḻā prati abadāna sୱrupa tāṅku 1975 masihāre bhāratara anẏatama besāmarika sammāna padmaśrīre sammānita karāyāithilā \| 1976re madhẏa se saṅgīta nāṭaka ekāḍemī sammānare sammānita hoithile \| prārambhika jībana tāṅkara janma brahmapurara eka brāhmaṇa paribārare hoithilā \| tāṅka pitā abhirāma miśra o mātāṅka nāma śakuntaḻā miśra thilā \| bālẏa samaẏaru tāṅka bhitare nṛtẏa pratibhā bikaśita hoithilā \| mātra tāṅka pitāṅka birodha sattୱe tāṅka mā tāṅku protsāhita karithile \| tāṅka pitāṅka birodhara kāraṇa thilā, se samaẏare sādhāraṇa nārīmāne nācu nathile \| kebaḻa mandiramānaṅkare māhārī mānaṅka nācibā prathā thilā \| hele pitāṅka pratirodhaku khātira na kari mā'ṅka protsāhana baḻare saṃyuktā nṛtẏa karibā ārambha karithile \| pilābeḻe se nija paribeśaru bibhinna dhୱnī śuṇi nṛtẏa karuthile \| praśikṣaṇa mā'ṅka preraṇā baḻare saṃyuktā 4 barṣa baẏasare guru keḻucaraṇa mahāpātraṅkaṭhāru nṛtẏa śikṣā ārambha karithile \| 1950-1953 masihā madhẏare tāṅku tini tini thara sarbaśreṣṭha śiśu kaḻākāra bhābe abhihīta karāyāithilā \| 6 barṣa baẏasare se eka nṛtẏa kāryẏakramare bhāga nei seṭhāre nṛtẏa pradarśana kari aneka praśaṃsā pāithile \| 9 barṣare se kalikatāṭhāre eka liṭil thieṭarare nṛtẏa paribeṣaṇa karithile \| 1952 masihāre se antarāṣṭrīẏa śiśu caḻaccitra samārohare prathama puraskāra jitithile \| nṛtẏare bhala praśi~kṣaṇa pāi~ tāṅka pitā-mātā tāṅku cennāire kaḻākṣatraku paṭhāithile \| seṭhāre rukmaṇī debī āḍẏāraṅka adhinare se 6 barṣa paryẏanta bhārata nāṭẏam o kathakare śikṣā lābha karithile \| ehāpare nṛtẏa prabiṇa ḍiplomā saha se urttīṇṇa hoi seṭhāre kaḻākṣetra bẏāleṭ ṭrupra sadasẏa bhābe bhārata sameta bideśara bibhinna sthānare oḍa଼iśī nṛtẏaku ādṛta karithile \| 14 barṣa baẏasare se oḍa଼iśā pheriāsi oḍa଼iśī nṛtẏara bikāśa digare dhẏāna deithile \| bṛtti jībanī saṃyuktā o tāṅka sୱāmī raghunātha pāṇigrāhī ekāṭhi oḍa଼iśī nṛtẏara unnati digare kārya karithile \| kẏāriarra prārambhika samaẏare se duhi~ṅku aneka samasẏāra sammukhīna hebāku paḍithilā \| 1966 masihāre guru keḻucaraṇa mahāpātraṅku saṃgīta ekāḍemī puraskāra miḻibā pare semānaṅka sthitire sୱābhābika hebāre lāgithilā \| se samaẏare se dillīre oḍa଼iśī nṛtẏa paribeṣaṇa kari darśakaṅka madhẏare praṃśasita hoithile \| ehi samaẏa madhẏare tāṅka sୱāmī raghunātha jaṇe śāstrīẏa gāẏaka bhābe prasiddhi lābha karithile \| saṃyuktāṅka nṛtẏa paribeṣaṇa pāi~ madhẏa raghunātha saṅgīta prastuta karuthile \| pare saṃyuktā o raghunāthaṅka yoḍi prasiddha hebāre lāgilā \| śāstrīẏa nṛtẏa prati saṃyuktāṅka abadāna sୱrūpa 1975 masihāre tāṅku sarbaśreṣṭha nāgarika puraskāra, padmaśrī sammānare sammānita karāgalā \| ehāpare 1976 masihāre tāṅku o raghunāthaṅku saṅgīta nāṭaka ekāḍemī puraskāra diāyāithilā \| bẏaktigata jībanī 1960 masihāre 16 barṣa baẏasare se samaẏara saṅgātajña raghunātha pāṇigrāhīṅka saha saṃẏuktāṅka bibāha hoithilā \| 19 barṣa baẏasare se duiṭi santānara jananī hoithile \| parabarttī jībana parabarttī samaẏare se oḍa଼iśī nṛtẏa jāri rakhibā saha ehāku deśa bideśare prasiddha karāthile \| nijara śeṣa samaẏa paryẏanta ehi nṛtẏadhārāku jāri rakhibā pāi~ se pratiśruti neithile \| nijara ceṣṭā baḻare se oḍa଼iśī nṛtẏaku biśୱstarare śāstrīẏa nṛtẏara mānẏatā debāre saphaḻa hoithile \| 1997 masihā jun 24 tārikhare 52 barṣa baẏasare karkaṭa rogare tāṅkara mṛtẏu hoithilā \| saṃyuktā pāṇigrāhī sammāna tāṅkara mṛtẏu pare tāṅka sୱāmī raghunātha pāṇigrāhī 1999 masihāre tāṅka nā~re eka ṭraṣṭ pratiṣṭhā karithile \| yāhāra nā~ thilā 'saṃyuktā pāṇigrāhī memoriāl ṭraṣṭ' \| 2001ṭhāru ehii saṃsthā pratibarṣa oḍa଼iśī nṛtẏa kṣetrare medhā nṛtẏāṅganāmānaṅku bṛtti debā saha saphaḻa nṛtẏāṅganāmānaṅku sammānita madhẏa kariāsuchi \| saṃyuktā pāṇigrāhīṅka upare sinemā Encounter With the Gods: Orissi Dance With Sanjukta Panigrahi. 1999 ādhāra Indra Gupta, India’s 50 Most Illustrious Women New Delhi: Icon Publications, 2003. adhika tathẏa Jack Anderson, Dance: Sanjukta Panigrahi in The New York Times, October 14, 1984 accessed at July 31, 2006 Sanjukta Panigrahi Images bhiḍio Sanjukta Panigrahi - Odissi - Ardhanareeshwara Stuti Sanjukta Panigrahi - Odissi - Mukhari Pallavi 1944 janma 1997 mṛtẏu gañjāma jillāra loka oḍa଼iśī nṛtẏaśiḻpī kendra saṅgīta nāṭaka ekāḍemī puraskāra sammānita padmaśrī sammānita prathama oḍa଼iā mahiḻā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,370	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AC%82%E0%AC%AF%E0%AD%81%E0%AC%95%E0%AD%8D%E0%AC%A4%E0%AC%BE%20%E0%AC%AA%E0%AC%BE%E0%AC%A3%E0%AC%BF%E0%AC%97%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%B9%E0%AD%80	ସଂଯୁକ୍ତା ପାଣିଗ୍ରାହୀ
ଉଦୟଗିରି ଓ ଖଣ୍ଡଗିରି ଗୁମ୍ଫା ଅଧା ପ୍ରକୃତିକ ଓ ଅଧା ମଣିଷଦ୍ୱାରା ତିଆରି ଯାହାର ଐତିହାସିକ, ପୁରାତନ ତତ୍ତ୍ୱ ଓ ଧାର୍ମିକ ଗୁରୁତ୍ତ୍ୱ ରହିଛି । ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ଭୁବନେଶ୍ୱରଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଗୁମ୍ଫାଗୁଡିକ ଦୁଇଟି ପାହାଡ଼ ଉଦୟଗିରି ଓ ଖଣ୍ଡଗିରିରେ ରହିଛି ଯାହା ହାତୀଗୁମ୍ଫାର ଶିଳାଲେଖରେ କୁମାରୀ ପର୍ବତ ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣା ଓ ଏହି ଦୁଇ ପାହାଡ଼ ଉଭୟଙ୍କ ଆଡକୁ ମୁଁହାଇ ରାସ୍ତାର ଦୁଇ ପାଖରେ ଅଛନ୍ତି ।ଖଣ୍ଡଗିରିରେ ୧୫ଟି ଗୁମ୍ଫା ଥିବାବେଳେ ଉଦୟଗିରିରେ ୧୮ଟି ଗୁମ୍ଫା ରହିଛି । ହାତୀ ଗୁମ୍ଫା ନିକଟରେ ବାରଭୁଜା ଦେବୀଙ୍କର ଏକ ମନ୍ଦିର ଅଛି। ଇତିହାସ ଏହି ସ୍ଥାନ ଐତିହାସିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ । ଜୈନ ବିବରଣୀରୁ ଜାଣିବାକୁ ମିଳେ, ଏହି ସ୍ଥାନରେ ମହାବୀର ଜୈନ ତାଙ୍କର ଧର୍ମପ୍ରଚାର କରିଥିଲେ । ସମ୍ରାଟ ଖାରବେଳଙ୍କ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ହାତୀଗୁମ୍ଫା ଶିଳାଲେଖ ଏହି ସ୍ଥାନରେ ଅଛି, ଯାହା ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଶା ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଐତିହାସିକ ଉପାଦାନ । ଏଠାରେ ଏବେ ମଧ୍ୟ ଜୈନ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ସାଧୁ ମାଁନଙ୍କୁ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଉଦୟଗିରିଠାରେ ଥିବା ଗୁମ୍ଫାର ତାଲିକା– ୧−ରାଣୀ ଗୁମ୍ଫା ୨−ଛୋଟ ହାତୀ ଗୁମ୍ଫା ୩-ଅଲକାପୁରି ଗୁମ୍ଫା ୪-ଜୟ-ବିଜୟ ଗୁମ୍ଫା ୫-ଠାକୁରାଣୀ ଗୁମ୍ଫା ୬-ପାତାଳପୁରି ଗୁମ୍ଫା ୭-ଗଣେଶ ଗୁମ୍ଫା ୮-ଜମ୍ବେଶ୍ୱର ଗୁମ୍ଫା ୯-ବ୍ୟାଘୃ ଗୁମ୍ଫା ୧୦-ସରପ ଗୁମ୍ଫା ୧୧-ହାତୀ ଗୁମ୍ଫା ୧୨-ଧାନଘର ଗୁମ୍ଫା ୧୩-ହରୀଦାସ ଗୁମ୍ଫା ୧୪-ଜଗମଥା ଗୁମ୍ଫା ୧୫-ରୋସେଇ ଗୁମ୍ଫା ଉଦୟଗିରିରେ ଥିବା ଗୁମ୍ଫାମାନଙ୍କର ତାଲିକା ରାଣୀଗୁମ୍ଫା ବଜାଘର ଗୁମ୍ଫା ଛୋଟ ହାତୀଗୁମ୍ଫା ଅଳକାପୁରୀ ଗୁମ୍ଫା ଜୟ-ବିଜୟ ଗୁମ୍ଫା ପଣସଗୁମ୍ଫା ଠାକୁରାଣୀ ଗୁମ୍ଫା ପାତାଳପୁରୀ ଗୁମ୍ଫା ମଞ୍ଚପୁରୀ ଗୁମ୍ଫା ଗଣେଶ ଗୁମ୍ଫା ଜାମ୍ବେଶ୍ୱର ଗୁମ୍ଫା ବ୍ୟାଘ୍ର ଗୁମ୍ଫା ସର୍ପ ଗୁମ୍ଫା ହାତୀ ଗୁମ୍ଫା ଧନଘର ଗୁମ୍ଫା ହରିଦାସ ଗୁମ୍ଫା ଜଗମଥା ଗୁମ୍ଫା ରୋଷେଇ ଗୁମ୍ଫା ଖଣ୍ଡଗିରିରେ ଥିବା ଗୁମ୍ଫା ତତ୍ତ୍ୱ ଗୁମ୍ଫା-୧ ତତ୍ତ୍ୱ ଗୁମ୍ଫା-୨ ଅନନ୍ତ ଗୁମ୍ଫା ତେନ୍ତୁଳି ଗୁମ୍ଫା ଖଣ୍ଡଗିରି ଗୁମ୍ଫା ଧ୍ୟାନ ଗୁମ୍ଫା ନବମୂନି ଗୁମ୍ଫା ବାରଭୂଜି ଗୁମ୍ଫା ତୃସୁଳ ଗୁମ୍ଫା ଅମ୍ବିକା ଗୁମ୍ଫା ଲଲାତେନ୍ଦୁ କେଶରୀ ଗୁମ୍ଫା ନାମହୀନ ନାମହୀନ ଏକାଦଶୀ ଗୁମ୍ଫା ନାମହୀନ ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ ଖାରବେଳ ଆଧାର Sachin Singhal: Orissa tourist road guide and political, Vardhman Publications, Sadananda Agrawal: Sri Kharavela, Published by Sri Digambar Jain Samaj, Cuttack, 2000. ଅଧିକ ତଥ୍ୟ http://www.indiaplaces.com/india-monuments/bhubaneshwar-udaigiri-caves.html Udayagiri Complex, extensive image gallery by Indira Gandhi National Centre of Arts Udayagiri Caves, Khandagiri Caves, Orissa - rock cut Jain temples by Wondermondo ଓଡ଼ିଶା ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ଜିଲ୍ଲା ଓଡ଼ିଶାର ଇତିହାସ ଓଡ଼ିଶାର ପୁରାତନ ସ୍ମାରକ ବୌଦ୍ଧ ତୀର୍ଥସ୍ଥଳୀ	udaẏagiri o khaṇḍagiri gumphā adhā prakṛtika o adhā maṇiṣadୱārā tiāri yāhāra aitihāsika, purātana tattୱ o dhārmika guruttୱ rahichi \| ehā oḍa଼iśāra bhubaneśୱraṭhāre abasthita \| gumphāguḍika duiṭi pāhāḍa଼ udaẏagiri o khaṇḍagirire rahichi yāhā hātīgumphāra śiḻālekhare kumārī parbata nāmare madhẏa jaṇā o ehi dui pāhāḍa଼ ubhaẏaṅka āḍaku mu~hāi rāstāra dui pākhare achanti \|khaṇḍagirire 15ṭi gumphā thibābeḻe udaẏagirire 18ṭi gumphā rahichi \| hātī gumphā nikaṭare bārabhujā debīṅkara eka mandira achi\| itihāsa ehi sthāna aitihāsika dṛṣṭiru gurutୱpūrṇṇa \| jaina bibaraṇīru jāṇibāku miḻe, ehi sthānare mahābīra jaina tāṅkara dharmapracāra karithile \| samrāṭa khārabeḻaṅka prasiddha hātīgumphā śiḻālekha ehi sthānare achi, yāhā prācīna oḍa଼iśā samparkare eka gurutୱpūrṇṇa aitihāsika upādāna \| eṭhāre ebe madhẏa jaina sampradāẏara sādhu mā~naṅku dekhibāku miḻe \| udaẏagiriṭhāre thibā gumphāra tālikā– 1−rāṇī gumphā 2−choṭa hātī gumphā 3-alakāpuri gumphā 4-jaẏa-bijaẏa gumphā 5-ṭhākurāṇī gumphā 6-pātāḻapuri gumphā 7-gaṇeśa gumphā 8-jambeśୱra gumphā 9-bẏāghṛ gumphā 10-sarapa gumphā 11-hātī gumphā 12-dhānaghara gumphā 13-harīdāsa gumphā 14-jagamathā gumphā 15-rosei gumphā udaẏagirire thibā gumphāmānaṅkara tālikā rāṇīgumphā bajāghara gumphā choṭa hātīgumphā aḻakāpurī gumphā jaẏa-bijaẏa gumphā paṇasagumphā ṭhākurāṇī gumphā pātāḻapurī gumphā mañcapurī gumphā gaṇeśa gumphā jāmbeśୱra gumphā bẏāghra gumphā sarpa gumphā hātī gumphā dhanaghara gumphā haridāsa gumphā jagamathā gumphā roṣei gumphā khaṇḍagirire thibā gumphā tattୱ gumphā-1 tattୱ gumphā-2 ananta gumphā tentuḻi gumphā khaṇḍagiri gumphā dhẏāna gumphā nabamūni gumphā bārabhūji gumphā tṛsuḻa gumphā ambikā gumphā lalātendu keśarī gumphā nāmahīna nāmahīna ekādaśī gumphā nāmahīna āhuri dekhantu khārabeḻa ādhāra Sachin Singhal: Orissa tourist road guide and political, Vardhman Publications, Sadananda Agrawal: Sri Kharavela, Published by Sri Digambar Jain Samaj, Cuttack, 2000. adhika tathẏa http://www.indiaplaces.com/india-monuments/bhubaneshwar-udaigiri-caves.html Udayagiri Complex, extensive image gallery by Indira Gandhi National Centre of Arts Udayagiri Caves, Khandagiri Caves, Orissa - rock cut Jain temples by Wondermondo oḍa଼iśā paryẏaṭana khorddhā jillā oḍa଼iśāra itihāsa oḍa଼iśāra purātana smāraka bauddha tīrthasthaḻī	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,378	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%89%E0%AC%A6%E0%AD%9F%E0%AC%97%E0%AC%BF%E0%AC%B0%E0%AC%BF%20%E0%AC%93%20%E0%AC%96%E0%AC%A3%E0%AD%8D%E0%AC%A1%E0%AC%97%E0%AC%BF%E0%AC%B0%E0%AC%BF%20%E0%AC%97%E0%AD%81%E0%AC%AE%E0%AD%8D%E0%AC%AB%E0%AC%BE	ଉଦୟଗିରି ଓ ଖଣ୍ଡଗିରି ଗୁମ୍ଫା
କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର ୧୩ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ନିର୍ମିତ ଭାରତର ଓଡ଼ିଶାର କୋଣାର୍କରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର ।) । ପ୍ରାୟ ୧୨୫୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଉତ୍କଳର ଗଙ୍ଗବଂଶୀୟ ରାଜା ଲାଙ୍ଗୁଳା ନରସିଂହ ଦେବଙ୍କଦ୍ୱାରା ଏହି ମନ୍ଦିର ତୋଳାଯାଇଥିଲା ବୋଲି ଜଣାଯାଏ । ଏକ ବିଶାଳ ରଥାକୃତିର ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ହେଉଛି ପଞ୍ଚରଥ ବିଶିଷ୍ଟ ଯହିଁରେ ପଥର ନିର୍ମିତ ଚକ, ସ୍ତମ୍ଭ ଓ କାନ୍ଥ ରହିଛି । ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ଭାଗ ଧୀରେ ଧୀରେ କ୍ଷୟ ହେବାରେ ଲାଗିଛି । ଏହା ଏକ ବିଶ୍ୱ ଐତିହ୍ୟ ସ୍ଥଳୀ । ଟାଇମସ୍ ଅଫ ଇଣ୍ଡିଆ ଓ ଏନଡିଟିଭି ସୂଚୀଭୁକ୍ତ ଭାରତର ସପ୍ତାଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଭିତରେ ଏହାର ନାମ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇଛି । ନାମକରଣ ଏହା ମନ୍ଦିରଟି ଗଢିଉଠିଥିଲା ପ୍ରାଚୀ ନଦୀ ଓ ବଙ୍ଗୋପସାଗରର ସଙ୍ଗମ ସ୍ଥଳରେ । ସେ ଯୁଗରେ ଏହା ଏକ ପୋତାଶ୍ରୟୀ ବନ୍ଦର ଥିଲା । ଏହାର ନାମଥିଲା କୋଣଗର l ‘‘କୋଣଗର’’ ନାମାନୁସାରେ ମନ୍ଦିରର ନାମ କୋଣାର୍କ ହୋଇଥିବ ବୋଲି ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । କୋଣାର୍କ ଶବ୍ଦକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କଲେ ଜଣାଯାଏ ଏହା ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦ କୋଣ ଓ ଅର୍କର ସଂଯୋଗରୁ ତିଆରି ହୋଇଛି । କୋଣରମାନେ ହେଲା ଗୋଟିଏ ପାଖ ଅଥବା ଦୁଇଟି ଦିଗ ବା ରେଖାର ମିଳନ ସ୍ଥାନ ଓ ଅର୍କର ଅର୍ଥ ହେଲା ସୂର୍ଯ୍ୟ । ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବଙ୍କ ପାଇଁ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଜାଗାର ନାମ ତଦନୁସାରେ କୋଣାର୍କ ହୋଇଛି ବୋଲି ମତ ପୋଷଣ କରାଯାଏ । ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶର ନାବିକମାନେ ଏହାର କୃଷ୍ଣ ପାଗୋଡ଼ା ଓ ପୁରୀ ଜଗନ୍ନାଥା ମନ୍ଦିରର ଶ୍ୱେତ ପାଗୋଡ଼ା ନାମକରଣ କରିଥିଲେ । ଏହି ମନ୍ଦିରଦ୍ୱୟ ନାବିକଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ପଥଚିହ୍ନ ଥିଲା । ମନ୍ଦିରର ଆକୃତି ଓ ଗଠନ ଶୈଳୀ କୋଣାର୍କ ମନ୍ଦିର କଳିଙ୍ଗ ସ୍ଥାପତ୍ୟ କଳା ଶୈଳୀରେ ତୋଳାଯାଇଥିଲା । ଗର୍ଭଗୃହଯୁକ୍ତ ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିରଟି ୨୨୯ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚ ଓ ମୁଖଶାଳା ୧୨୮ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚ। ୧୩ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚ ପଥର ଚଟାଣ ଉପରେ ବିମାନ ଓ ଜଗମୋହନ ରଥ ରୂପରେ ଗଢ଼ା ଯାଇଥିଲା । ସେ ଚଟାଣ ଚାରିପଟେ ୯ଫୁଟ ୯ ଇଞ୍ଚ ଉଚ୍ଚର ୨୪ଟି ଚକ ଓ ସମ୍ମୁଖରେ ସାତଟି ଘୋଡ଼ା ଖଞ୍ଜା ଯାଇଥିଲା । ଜଗମୋହନର ଉଚ୍ଚତା ଥିଲା ୧୨୩ ଫୁଟ ଓ ବିମାନର ଉଚ୍ଚତା ଥିଲା ୨୨୫ ଫୁଟ । ଏବେ ବିମାନଟି ପ୍ରାୟ ଧ୍ୱଂସ ହୋଇଯାଇଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ଅଛି ଗର୍ଭଗୃହ ଓ ଦେବସିଂହାସନ। ମୁଖଶାଳାଟି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସୁରକ୍ଷିତ ଥିଲେ ବି କାଳର କରାଳ ଗତିରେ ନାଟ ମନ୍ଦିରର ଓ ଭୋଗ ମଣ୍ଡପର କିଛି ଅଂଶ ମାତ୍ର ସୁରକ୍ଷିତ ରହି ପାରିଛି । ମନ୍ଦିର ବେଢାର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଓ ପ୍ରସ୍ଥ ଯଥାକ୍ରମେ ୮୫୭ ଓ ୫୪୦ଫୁଟ । ମନ୍ଦିରଟି ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ ଭିତରେ ରହଛି ଓ ଏହାର ଚାରି ପାଖରେ କାଜୁ, ଶିଶୁ ଆଦି ବାଲିଆ ମାଟିରେ ବଢୁଥିବା ଗଛ ରହିଛି । ଆଜି ଯେତିକି ଅଂଶ ବଞ୍ଚି ରହିଛି ସେତିକି ବି ଅତି ବିଶାଳ । ଏହା ହେଉଛି ପ୍ରକୃତରେ ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିରରର ମଣ୍ଡପ । ସାମନାରୁ ଠିଆ ହୋଇ ଦେଖିଲେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ଦିରର ଭଗ୍ନାବଶେଷ ହିଁ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୋଇଥାଏ । ମୁଖ୍ୟ ଦେଉଳଟି ପାଖାପାଖି ୨୦୦ ଫୁଟ (୬୦ ମିଟର ) ଉଚ୍ଚ, ଯାହା ଭାରତର ଉଚ୍ଚତମ ମନ୍ଦିର ଥିଲା ବୋଲି ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । ନିର୍ମାଣ ସାମଗ୍ରୀ କୋଣାର୍କ ମନ୍ଦିରରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନିପ୍ରକାରର ପଥର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥିଲା । ମୁଗୁନି ପଥର ବା କ୍ଲୋରାଇଟ (Ch।orite) ଶିଳା: ଏହା ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥିଲା ବିଗ୍ରହ ଗଠନରେ,ଦେବ ସିଂହାସନରେ ଓ ଦୁଆର ବନ୍ଧରେ । ଲାଟେରାଇଟ (।aterite) ଶିଳା: ଏହା ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥିଲା ବେଦୀତଳେ,ସୋପାନଶ୍ରେଣୀରେ ଓ କାନ୍ଥର କିଛି ଅଂଶରେ । କୋଣ୍ଡାଲାଇଟ (Konda।ite) ଶିଳା: ଏହା ବାକି ଜାଗାରେ ଉପଯୋଗ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହାଛଡ଼ା ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ବୈଜ୍ଞାନିକ ପ୍ରଣାଳୀରେ ସଶକ୍ତ କରାଯାଇଥିବା ଅକ୍ସିଡାଇଜଡ ଫେରୁଜିନସ ସ୍ୟାଣ୍ଡଷ୍ଟୋନ (oxidized and weathered ferruginous sandstone)ଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ। ଗଠନ କାଳ କୋଣାର୍କ ମନ୍ଦିର କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗଠନ କାଳର ସୁନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଭୂମିକା ରହିଛି । କାରଣ କୋଣାର୍କ ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ସ୍ଥାପତ୍ୟର ଶେଷ ନିର୍ଯ୍ୟାସ ଏବଂ ଉଚ୍ଚତମ ବିନ୍ଦୁ । ଷ୍ଟାର୍ଲିଂଙ୍କ ମତ ୧୨୪୧ ଖ୍ରୀ.ଅ । ଆବୁଫଜଲ, ଫର୍ଗୁସନ ଓ ରାଜେନ୍ଦ୍ରଲାଲଙ୍କ ମତ ନବମ ଶତାବ୍ଦୀ । ହଣ୍ଟରଙ୍କ ମତ ୧୨୩୬ଠାରୁ ୧୨୮୧ ଖ୍ରୀ.ଅ । ସ୍ଥାପତ୍ୟ ସାତଟି ଚପଳ ଚଞ୍ଚଳ ଘୋଡ଼ାଙ୍କଦ୍ୱାରା ଟଣା ଯାଉଥିବା ଏକ ବିଶାଳ ରଥାକୃତିରେ ମନ୍ଦିରଟି ନିର୍ମିତ । ଏହାର ସର୍ବାଙ୍ଗରେ କାରୁକାର୍ଯ୍ୟ ଖୋଦେଇ କରା ଯାଇଛି । ଏହି ମନ୍ଦିରର ମୂଳରେ ସୂକ୍ଷ୍କ କାରୁକଳାରେ ଅତି ସୁସଜ୍ଜିତ ୧୨ଟି ଚକ ରହିଛି। <ref name="Let's go: India & Nepal, 2004 By Let's Go, Inc, page 462">Let's go: India & Nepal, 2004 By Let's Go, Inc, page 462</ref> ଏହି ଚକଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ମନ୍ଦିରର କେତୋଟି ପ୍ରମୁଖ ଆକର୍ଷଣମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ଅନ୍ୟତମ । ଏହି ଚକମାନଙ୍କର ଅର ସୂର୍ଯ୍ୟଘଡ଼ିର କାମ କରିଥାଏ । ଏହି ଅରମାନଙ୍କ ଛାଇରୁ ସଠିକ ସମୟ ବାରିହୁଏ । ପିରାମିଡ୍ ଆକାରର ଏହି ମନ୍ଦିରର ଛାତ ପାଖାପାଖି ୩୦ ମିଟର ଉଚ୍ଚ। ଖଜୁରହୋ ମନ୍ଦିର ପରି ଏହି ମନ୍ଦିର ଗାତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ କାମକଳାର ବହୁଳ ପ୍ରଦର୍ଶନ ହୋଇଛି । ଦୁଆରର ଦୁଇପାଖରେ ମନ୍ଦିରକୁ ଜଗି ରହିଛନ୍ତି ଦୁଇଟି ଦନ୍ତାହାତୀଙ୍କୁ ପଦାନତ କରିଥିବା ଦୁଇଟି ଭୀମକାୟ ସିଂହ । ଏହି ହାତୀଦୁଇଟି ଦୁଇଟି ଶାୟିତ ମଣିଷକୁ ମାଡ଼ି ବସିଥିବାର ଦେଖାଯାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପୁରାତନ ମନ୍ଦିର ପରି ଏଠାରେ ମଧ୍ୟ ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିର ପୂର୍ବରୁ ନାଟ ମନ୍ଦିରଟି ରହିଛି, ଯେଉଁଠାରେ କଳାକାରମାନେ ଦେବତାଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ନୃତ୍ୟ ଗୀତ ପରିବେଷଣ କରିଥାନ୍ତି । ମନ୍ଦିରର ଅତ୍ର ତତ୍ର ସର୍ବତ୍ର ବିବିଧ ଫୁଲ ଓ ଜ୍ୟାମିତିକ ଢାଞ୍ଚାର ନମୁନା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଏହାଛଡ଼ା ଅନେକ ପ୍ରକାରର ଦେବଦେବୀ, ଯକ୍ଷ, ଗନ୍ଧର୍ବ, କିନ୍ନର, ନର ସଙ୍ଗୀତ ଶିଳ୍ପୀ, ନଟ, ନଟୀ, ପ୍ରେମୀ ଯୁଗଳ ଓ ଆନନ୍ଦ ଉତ୍ସବମୟ ଗ୍ରାମୀଣ ଜୀବନ, ଯୁଦ୍ଧ ଓ ଶିକାର ଆଦିର ଅସଂଖ୍ୟ ଚିତ୍ରଣ ଏଠାରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ତା’ ସହିତ କେତେ ଜାତିର ପଶୁ-ପକ୍ଷୀ, ପାଖାପାଖି ଦୁଇହଜାର ଆକର୍ଷକ ଓ ଜିଅଁନ୍ତା ଦିଶୁଥିବା ହାତୀ, ପୌରାଣିକ ଜୀବ, ନାନା ଜାତିର ଲତା ଓ ଜ୍ୟାମିତିକ ଢାଞ୍ଚାରେ ଭରା ଅଳଂକୃତ ଓ ସମ୍ଭ୍ରାନ୍ତ ଓଡ଼ିଆ ସ୍ଥାପତ୍ୟର ଅନେକ କମକୁଟ ଦର୍ଶକକୁ ବିମୋହିତ କରିବା ସହିତ ଏହାର ସଜୀବ ଚିତ୍ରଣ ଏହି ମନ୍ଦିରକୁ ଅନ୍ୟ ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କଠାରୁ ପୃଥକ ଓ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ପ୍ରତିପାଦିତ କରେ। ମନ୍ଦିରରେ ଖୋଦିତ କାମୋତ୍ତେଜକ ଚିତ୍ରପାଇଁ ମଧ୍ୟ କୋଣାର୍କ ପ୍ରସିଦ୍ଧ। ଜୀବନର ଏହି କୋମଳ ଗୋପନ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟକୁ ଏତେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ଚିତ୍ରିତ କରିବା ଓଡ଼ିଆ କଳାନୈପୁଣ୍ୟର ଶ୍ରେଷ୍ଠତା ପ୍ରତିପାଦନ କରେ। ମଣିଷ, ମଣିଷୋତ୍ତର, ମଣିଷେତର ସବୁପ୍ରକାର ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର କାମକ୍ରୀଡ଼ାକୁ ଅତି ସଜୀବ ଭାବରେ ମନ୍ଦିରର କାନ୍ଥରେ ଚିତ୍ରିତ କରାଯାଇଛି। ଇତିହାସ ଲାଙ୍ଗୁଳା ନରସିଂହ ଦେବ ମାତ୍ର ୧୮ ବର୍ଷ ବୟସରେ ଦକ୍ଷିଣକୁ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ଯାଇଥିଲେ ଏବଂ ବିପୁଳ ଧନରତ୍ନ ଧରି ତିନିବର୍ଷ ପରେ ଫେରିଲେ । ପିତା ଅନଙ୍ଗଭୀମ ଦେବ ସେ ଯାଏଁ ସିଂହାସନାରୂଢ଼ । ମାତା ଉପଦେଶ ଦେଲେ , ଯେଉଁ ବିପୁଳ ଅର୍ଥ ସେଥିରେ ଗୋଟିଏ ବିଶାଳ ସୂର୍ଯ୍ୟମନ୍ଦିର ଗଢ଼ । କାରଣ ଓଡ଼ିଶାର ଚାରିଟି ବିଶିଷ୍ଟ କ୍ଷେତ୍ର ମଧ୍ୟରୁ ଏକମାତ୍ର ଅର୍କକ୍ଷେତ୍ରରେ ସେ ଯାଏଁ ଉପଯୁକ୍ତ ମନ୍ଦିରଟିଏ ଗଢ଼ା ହେଇନଥିଲା । ଅନ୍ୟ ତିନିଟି କ୍ଷେତ୍ର - ପୁରୀ , ଭୁବନେଶ୍ୱର , ଯାଜପୁର । ଉଦ୍ୟୋଗ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଗଲା । ଦୂର ଦୂରାନ୍ତରୁ ପଥର ଆଣିବା ଆରମ୍ଭ ହେଲା । ମନ୍ଦିର ଗଠନ ଆରମ୍ଭ କିନ୍ତୁ ଆଉ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ଆଗକୁ । ପ୍ରଥମ ନରସିଂହଦେବ ସେହି ବର୍ଷ ସିଂହାସନ ଆରୋହଣ କଲେ । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ପୌରାଣିକ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପୁତ୍ର ସାମ୍ବଙ୍କଦ୍ୱାରା ଏହା ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିବା ବୋଲି ଜନଶ୍ରୁତି ରହିଛି। ପିତାଙ୍କ ଅଭିଶାପରୁ କୁଷ୍ଠରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇ ସାମ୍ବ ଏଠାକୁ ଆସି ୧୨ ବରଷକାଳ କଠୋର ତପସ୍ୟା କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କ ତପସ୍ୟାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବତା ତାଙ୍କୁ ଏହି ରୋଗରୁ ମୁକ୍ତି ଦେଇଥିବାରୁ ତାଙ୍କ ସମ୍ମାନାର୍ଥେ ସେ ଏହି ବିସ୍ମୟକର ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ। ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ୧୨୩୮ଠାରୁ ୧୨୬୪ଖ୍ରୀ.ଅ ମଧ୍ୟରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ରାଜା ଲାଙ୍ଗୁଳା ନରସିଂହଦେବ ରାଜତ୍ୱ କରୁଥିଲେ । ସେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ପୂଜାପାଇଁ ସୁନ୍ଦର ମନ୍ଦିରଟିଏ ତୋଳେଇବାକୁ ଇଛାକରିଥିଲେ । ରାଜାଙ୍କ ଆଦେଶରେ ରାଜ୍ୟର ଅନେକ କାରିଗରଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୧୨୦୦ ଭଲ ଭଲ କାରିଗରଙ୍କୁ ବଛାହେଇ ମନ୍ଦିରର କାମ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ମନ୍ଦିର ତିଆରିରେ ମୂଖ୍ୟ କାରିଗର ଥିଲେ ବିଶୁମହାରଣା । ସମୂଦ୍ରକୂଳ ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗାନଦୀ ମୂହାଣରେ ମନ୍ଦିରର ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ମନ୍ଦିରଟି ତିଆରିହେଲା ଏକ ରଥ ଆକାରରେ । ସେଥିରେ ସାତଟି ପଥର ଘୋଡ଼ା ଯୋଖା ହେଲା । ମନ୍ଦିରର ସିଂହାସନରେ ରହିଲା ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ପ୍ରତିମା । ଓଡ଼ିଶାର ୧୨ବର୍ଷର ରାଜସ୍ୱ ଖର୍ଚ୍ଚରେ ମନ୍ଦିରଟି ନିର୍ମାଣ ହେଲା । ମନ୍ଦିରର ମୂଳରୁ ଚୂଳ ଯାଏଁ କାରୂକାର୍ଯ୍ୟ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ତିଆରି ହେଲା । କିନ୍ତୁ କାରିଗରମାନେ ଯେତେ ଥର ମନ୍ଦିରର ଦଧିନଉତିକୁ ବସାଉଥାଆନ୍ତି ତାହା ଖସି ପଡୁଥାଏ । ମୂଖ୍ୟ କାରିଗର ବିଶୁମହାରଣା, ସେ ତାଙ୍କର ସମସ୍ତ ବୁଦ୍ଧି ବିଦ୍ୟା ଖଟାଇ ମଧ୍ୟ ପାରୁନଥାନ୍ତି । ଏଣେ ରାଜା ଅଧିର ହୋଇ ବିଶୁମହାରଣାଙ୍କୁ ଡକାଇ କହିଲେ : ମୁଁ ଆଉ ସାତ ଦିନ ସମୟ ଦେଉଛି ଏହାମଧ୍ୟରେ ଦେଉଳର ମୁଣ୍ଡି ନମାରି ପାରିଲେ ୧୨୦୦ ଶହ କାରିଗରଙ୍କ ମୁଣ୍ଡ କାଟ ହେବ। ବିଶୁ ମହାରଣା ସମସ୍ତ କାରିଗରଙ୍କୁ ରାଜାଙ୍କ ଆଦେଶ ଜଣାଏଦେଲେ । ସମସ୍ତଙ୍କ ମନରେ ଭାଲେଣି ପଡ଼ିଲା କିନ୍ତୁ କରିବେ କ'ଣ? ବିଶୁମହାରଣା ଘରୁ ଆସିବା ସମୟରେ ତାଙ୍କର ଗୋଟେ ପୁଅ ହୋଇଥିଲା । ତା ନାଁ ଥିଲା ଧରମା( ଧର୍ମପଦ)। ସେ ବାପାଙ୍କୁ ଦେଖାକରିବାକୁ ଜିଦ୍ କରିବାରୁ ତା ମା ତାକୁ ତାଙ୍କଘର ବାଡ଼ିବରକୋଳି ଦେଇ ପଠେଇଥିଲେ । ଧରମା ଖୋଜି ଖୋଜି ଯାଏ ମନ୍ଦିର ପାଖରେ ପହଞ୍ଚିଲା। ୧୨ ବର୍ଷ ବିତିଯାଏଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେ ପୁଅକୁ କେବେ ଦେଖି ନ ଥିଲେ । ଘରର ବାଡ଼ିବରକୋଳି ଦେଖି ସେ ପୁଅକୁ ଚିହ୍ନିପାରିଲେ । ବାପାଙ୍କ ମନରେ ଉଦାସ ଦେଖି ଧରମା ସମସ୍ତ କଥା ପଚାରି ବୁଝିଲା । ରାତି ପାହିଲେ ୧୨୦୦ବଢ଼େଇଙ୍କ ମୁଣ୍ଡ କଟା ହେବ । ତା ମନ ବିକଳ ହୋଇ ଉଠିଲା, ସେ କାରିଗରୀ କୂଳର ପିଲା , ମନ୍ଦିରର ଦଧିନଉତି ବସାଇ ମୁଣ୍ଡି ମାରି ପାରିବ ବୋଲି ଧରମାର ସାହସ ହେଲା । ସେ ବାପାଙ୍କଠାରୁ ଅନୁମତି ନେଇ ମନ୍ଦିରର ଚୂଳକୁ ଉଠିଲା ଓ ରାତାରାତି ମାପଚୂପ କରି ଦଧିନଉତି ବସେଇ ଦେଲା। ସକାଳହେବା ଆଗରୁ ଦେଖାଗଲା ମନ୍ଦିର କାମ ଶେଷ। ଏହା ଦେଖି ସମସ୍ତେ ଖୁସି ହୋଇଗଲେ କିନ୍ତୁ ୧୨୦୦ବଢ଼େଇ ଭାବିଲେ ଯାହା ୧୨୦୦ ବଢ଼େଇ କରିପାରିଲେନି ତାହା ଜଣେ ୧୨ ବର୍ଷର ପିଲା କରିଛି ଯଦି ରାଜା ଏହା ଜାଣିଲେ ନିଶ୍ଚୟ ସମସ୍ତଙ୍କ ମୁଣ୍ଡ କାଟ ହେବ। ସମସ୍ତ ବଢ଼େଇ ଏକଥା ବିଶୁମହାରଣାଙ୍କୁ କହିଲେ, ଏହା ଶୁଣି ଧରମା ଭାବିଲା ଜନ୍ମ ହେଲେ ମୃତ୍ୟୁ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ, ତେଣୁ ନିଜର ଜୀବନ ଅପେକ୍ଷା ୧୨୦୦ ବଢ଼େଇଙ୍କ ଜୀବନ ମୁଲ୍ୟବାନ ତେଣୁ ସେ ବାପାଙ୍କୁ ବୁଝେଇ ମନ୍ଦିର ଚୂଳକୁ ଯାଇ ସମୁଦ୍ର ମଧ୍ୟକୁ ଡେଇଁ ପଡ଼ିଲା । ଆଉ ଗୋଟିଏ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁସାରେ ଏ ଦେଉଳ ତୋଳା ଶେଷ ହୋଇନଥିଲା । ତେବେ ବାୟାଚକଡ଼ାର ଅନୁଲିପି ମତେ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟରେ ବିଗ୍ରହ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେଇଥିଲା ୧୨୫୬ ମାଘ ଶୁକ୍ଳ ସପ୍ତମୀ ରବିବାରରେ(ସେ ସମୟର ଓଡ଼ିଆ ପଞ୍ଜିକା ବିଶ୍ଲେଷଣ କରି ଐତିହାସିକମାନେ ଇଂରାଜୀ ବର୍ଷଟି ସ୍ଥିର କରିଛନ୍ତି । ବିଗ୍ରହ ସ୍ଥାପିତ ହେବା ପରେ ବହୁବର୍ଷ ଏଠାରେ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା ହୋଇଛି । ଏଠାର ଦେବ ସିଂହାସନରୁ ତାହା ଜଣାଯାଏ । ଅବକ୍ଷୟ ମାଦଳା ପାଞ୍ଜି ମତେ ମନ୍ଦିର ଧ୍ୱଂସ ହେବାର କାରଣ ସପକ୍ଷରେ ବହୁ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ପ୍ରଚଳିତ । ମାଦଳା ପାଞ୍ଜିର ଅଭିଲେଖ ମତେ କଳାପାହାଡ଼ର ଓଡ଼ିଶା ଆକ୍ରମଣ କରି ବହୁ ମନ୍ଦିର ଧ୍ୱଂସ କରିଥିଲା । କୋଣାର୍କ ମନ୍ଦିର ଭାଙ୍ଗିବା ସହଜ ନଥିଲା । କାରଣ ଦେଉଳର ବେଧ ୨୦ରୁ୨୫ ଫୁଟ ଥିଲା । କଳାପାହାଡ଼ ଏ ମନ୍ଦିରର ଗଠନ ପ୍ରଣାଳୀ ଜାଣିଥିଲା । ସେ କଳସଟି ସ୍ଥାନଚ୍ୟୁତ କରିଦେବାରୁ କାଳକ୍ରମେ ପ୍ରସ୍ତର ସ୍ତର ବିକ୍ଷିପ୍ତ ହେଲା ଏବଂ କୋଣାର୍କ ଧ୍ୱଂସ ହେଲା । କଳା ପାହାଡ଼ଦ୍ୱାରା ଆକ୍ରମଣ ଧ୍ୱଂସର ମୂଳକାରଣ କଳାପାହାଡ଼ଦ୍ୱାରା ଆକ୍ରମଣ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । କଳାପାହାଡ଼ ବଙ୍ଗୀୟ ସୁଲତାନ ସୁଲେମାନ କରାଣୀଙ୍କ ସେନାଧ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ । କଳା ପାହାଡ଼ ପ୍ରଥମେ ହିନ୍ଦୁ ଓ ପରେ ଇସଲାମ ଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଶେଖ କବୀର ବତିନିଙ୍କ ଅଫସାନା-ଈ-ଶାହାନଙ୍କ ଅନୁସାରେ ସେ ଜଣେ ବତିନି (ଆଫଗାନୀ ପଠାଣ) ଲୋକ । ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାସରେ ଉଲ୍ଲେଖ ହୋଇଛି ଯେ ୧୫୦୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ କଳା ପାହାଡ଼ ଓଡ଼ିଶା ଆକ୍ରମଣ କରି କୋଣାର୍କ ମନ୍ଦିର ସମେତ ଓଡ଼ିଶାର ଅନେକ ମନ୍ଦିରକୁ ଧ୍ୱସ୍ତ ବିଧ୍ୱସ୍ତ କରି ଦେଇଥିଲେ । ମାଦଳାପାଞ୍ଜିରେ ୧୫୬୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ କଳାପାହାଡ଼ କେମିତି ଓଡ଼ିଶା ଆକ୍ରମଣ କରିଥିବା ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । କୌଣସି ଉପାୟରେ ସେ କୋଣାର୍କ ମନ୍ଦିରର ଦଧିନଉତିକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରିବାରେ ସଫଳ ହେବାରୁ ପୂରା ଦେଉଳଟି ଭାଙ୍ଗିପଡ଼ିଲା । ମନ୍ଦିର ମୁଖଶାଳାର ଚୂଡ଼ାରେ ଅନେକ ପଥର ପଡ଼ିବାରୁ ତାହା ମଧ୍ୟ କେତେକାଂଶରେ ଭାଙ୍ଗି ଯାଇଥିଲା । କଳାପାହାଡ଼ ମନ୍ଦିରର ଅନେକ ମୂର୍ତ୍ତି ଓ ପାର୍ଶ୍ୱ ଦେଉଳକୁ ମଧ୍ୟ ଧ୍ୱଂସ କରିଦେଇଥିବା ଉଲ୍ଲେଖ ହୋଇଛି । ୧୫୬୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ମୁସଲମାନ ରାଜୁତି ସମୟରେ କୋଣାର୍କର ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବତାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ସ୍ଥାନାନ୍ତରଣ କରାଯିବା ପରେ ଏଠାରେ ସୂର୍ଯ୍ୟପୂଜା ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଇଥିଲା । ଏହା ଫଳରେ ଦେଉଳକୁ ଉଭୟ ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀ ସମାଗମ କମିଥିଲା । ଧିରେ ଧରେ ଜନ ସମାଗମ କମି ଯିବାରୁ ଏହା ଜଙ୍ଗଲାବୃତ ହୋଇ ରହି ଯାଇଥିଲା । ସମୟକ୍ରମେ ଶତ୍ରୁ ଆକ୍ରମଣରୁ କୋଣାର୍କ ବନ୍ଦର ମଧ୍ୟ ବନ୍ଦ ହୋଇଗଲା । ୧୬୨୬ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଖୋର୍ଧାର ତତ୍କାଳୀନ ରାଜା ନରସିଂହଦେବ (ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବଙ୍କର ପୁତ୍ର) ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବତାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି, ଅନ୍ୟ ଦୁଇଟି ଭ୍ରାମ୍ୟମାଣ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଓ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ସହିତ ପୁରୀକୁ ନେଇ ଯାଇଥିଲେ । ଏବେ ସେହି ମୂର୍ତ୍ତିମାନେ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ବେଢ଼ାରେ ଥିବା ଏକ ମନ୍ଦିରରେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି । କୋଣାର୍କ ମନ୍ଦିର ମୁଖଶାଳାରେ ଏକ ବିଶାଳ ଶିଳାଖଣ୍ଡରେ ନିର୍ମିତ ଏକ ନବଗ୍ରହ ମୂର୍ତ୍ତି ରହିଥିଲା । ଖୋର୍ଦ୍ଧାର ତତ୍କାଳୀନ ରାଜା ଏହାକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରିଥିଲେ । ସେ ଏହାକୁ ପୁରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରରରେ ଖଞ୍ଜିଥିଲେ । ମରାଠା ଶାସନ କାଳରେ ପୁରୀ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ବେଢ଼ାର କିଛି ଅଂଶ କୋଣାର୍କରୁ ନିଆଯାଇଥିବା ପଥରରେ ତିଆରି କରାଯାଇଥିଲା । ସବୁ ମନ୍ଦିର ଭିତରୁ କୋଣାର୍କ ମନ୍ଦିରର ନାଟ ମନ୍ଦିର ଅନେକ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯଥାବତ୍ ତିଷ୍ଠି ରହିଥିଲା । ପରେ ଏହାକୁ ମରାଠା ଶାସକମାନେ ଏକ ଅନାବଶ୍ୟକ ସଂରଚନା ବୋଲି ମନେ କରି ଭାଙ୍ଗିଦେଇଥିଲେ । ୧୭୭୯ରେ ଜଣେ ମରାଠା ସାଧୁ ଏଠାକାର ଅରୁଣ ଖମ୍ବକୁ ନେଇ ପୁରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ସିଂହଦ୍ୱାର ସାମନାରେ ସ୍ଥାପନା କରାଇଥିଲେ । ତେଣୁ ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ଆଡ଼କୁ କୋଣାର୍କ ମନ୍ଦିର ଧୀରେ ଧୀରେ ପରିତ୍ୟକ୍ତ ହୋଇ ଜଙ୍ଗଲ ଓ ବାଲିରେ ଲୁପ୍ତ ହୋଇ ହିଂସ୍ର ଜନ୍ତୁ ଓ ଦସ୍ୟୁମାନଙ୍କର ଆଡ୍ଡାସ୍ଥଳୀରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା । ଚୁମ୍ବକ ଓ ଭାସମାନ ମୂର୍ତ୍ତି ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକ ଓ ପଥପ୍ରଦର୍ଶକମାନେ କହିବା ଅନୁସାରେ କୋଣାର୍କ ମନ୍ଦିରର ପ୍ରତି ଦୁଇଟି ପଥର ଭିତରେ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ଲୁହା ପ୍ଲେଟ ଦିଆ ଯାଇଥିଲା (ଯାହା ଆଜି ବି ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ) । ଦେଉଳକୁ ଲୁହା ବିମ୍ ଦେଇ ମଜବୁତ କରା ଯାଇଥିଲା । ଦଧିନଉତି ବା ମନ୍ଦିର ଚୂଡ଼ାରେ ୫୨ ମେଟ୍ରିକ ଟନର ଏକ ବିଶାଳ ଚୁମ୍ବକ ଖଞ୍ଜା ଯାଇଥିଲା ଯାହାକୁ ବାରଶହ ବଢ଼େଇ କରି ପାରି ନଥିଲେ, ତାହା ବାରବର୍ଷର ଶିଳ୍ପୀପୁତ୍ର ଧରମା କରି ଦେଖାଇଥିଲା । ଏହି ଚୁମ୍ବକ କାରଣରୁ ଦେଉଳଟି ସମୁଦ୍ର କୂଳର ପ୍ରତିକୂଳତାରେ ପ୍ରଭାବିତ ନ ହୋଇ ମଜବୁତ ହୋଇ ଠିଆ ହୋଇ ପାରିଥିଲା । ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରତିମା କୌଣସି ସିଂହାସନରେ ବସି ନ ଥିଲେ। ଖଞ୍ଜା ଯାଇଥିବା ଅନେକ ଚୁମ୍ବକର ଶକ୍ତି ବଳରେ ଏହା ଶୂନ୍ୟରେ ଭାସମାନ ଥିଲେ । ମନ୍ଦିରକୁ ଏମିତି ଭାବରେ ନିର୍ମାଣ କରା ଯାଇଥିଲା ଯେପରିକି ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ପ୍ରଥମ କିରଣ ନାଟମନ୍ଦିର ଦେଇ ଗର୍ଭଗୃହସ୍ଥ ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରତିମାଙ୍କ ନାଭିରେ ସଂଯୁକ୍ତ ହୀରାରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହେଉଥିଲା। ଏହା ସକାଳୁ ସକାଳୁ ଅଳ୍ପ କେଇ ମିନିଟ ପାଇଁ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଥିଲା। ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ କେନ୍ଦ୍ରରେ ଖଞ୍ଜାଯାଇଥିବା ଚୁମ୍ବକକୁ ଇଂରେଜମାନେ ବାହାର କରି ନେଇ ଯାଇଥିଲେ । ଆଉ ଏକ ଜନଶ୍ରୁତି ଶୁଣିବାକୁ ମିଳେ ଯେ, ଏହି ଚୁମ୍ବର ଶକ୍ତି ଏତେ ପ୍ରବଳ ଥିଲା ଯେ, ସମୁଦ୍ରରେ ଯାଉଥିବା ଜାହାଜଗୁଡ଼ିକରେ ଥିବା କମ୍ପାସ ଏହାଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହେଉଥିଲା। ପର୍ତ୍ତୁଗୀଜମାନେ ନିଜ ଜାହାଜର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥ ଚୁମ୍ବକ ଯାହା ଦେଉଳର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଚୁମ୍ବକକୁ ସନ୍ତୁଳିତ କରି ରଖିଥିଲା ତାକୁ ବାହାର କରି ନେଇ ଯିବାଦ୍ୱାରା ଭାରସାମ୍ୟ ହରାଇ ଗର୍ଭଗୃହ ଧ୍ୱଂସପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଯାଇଥିଲା। କୋଣାର୍କ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ମନ୍ତବ୍ୟ ମନ୍ଦିରର କଳାନୈପୁଣ୍ୟକୁ ଦେଖି ଅନେକ କବି ଏହାର ପ୍ରଶଂସା କରି ସାହିତ୍ୟରେ ଏହାକୁ ସ୍ଥାନ ଦେଇଛନ୍ତି । ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥ ଠାକୁର କହିଛନ୍ତି, ‘‘ଏଠାରେ ପଥର ମଣିଷଠାରୁ ଅଧିକ କଥା କହେ।’’ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନୀ ଗାୟିକା ସୁନନ୍ଦା ପଟ୍ଟନାୟକ କୋଣାର୍କ ଉପରେ ଏକ ଇଂରାଜୀ କବିତା ଲେଖିଛନ୍ତି । ଏହାର ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ ନିମ୍ନରେ ଦିଆଗଲା। ଗ୍ୟାଲେରି ଅଧିକ ପଠନ Surya: The God and His Abode'', Parijat, 2010, "Konarak- The Heritage of Mankind (Set of 2)", by Karuna Sagar Behera, 1996, "World Heritage Series KONARAK", ଭାରତୀୟ ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱ ବିଭାଗ, ଆଧାର ବାହାର ତଥ୍ୟ shreekhetra.comରେ କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର Konark Sun Temple in Hi-Def Konark photographs, 2011 Official website of Konark Sun Temple Konark Sun Temple India Website Konarak Sun Temple on UNESCO World Heritage List - includes 360 degree panographies Konark Sun Temple - includes Video of temple & dance festival Konark Sun Temple at Sacred Destinations - photos and information 360 degree virtual tour of Sun Temple Konarak Tourist Attraction Near Konark Sun Temple Sun Temple at Konark A Case-Study by students of School of Planning and Architecture, New Delhi Architectural Description of Konark Sun-Temple ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶା ପର୍ଯ୍ୟଟନ ବିଶ୍ୱ ଐତିହ୍ୟ ବଛା ଲେଖା	koṇārka sūryẏa mandira 13śa śatābdīre nirmita bhāratara oḍa଼iśāra koṇārkare abasthita eka sūryẏa mandira \|) \| prāẏa 1250 khrīṣṭābdare utkaḻara gaṅgabaṃśīẏa rājā lāṅguḻā narasiṃha debaṅkadୱārā ehi mandira toḻāyāithilā boli jaṇāyāe \| eka biśāḻa rathākṛtira ehi mandiraṭi heuchi pañcaratha biśiṣṭa yahi~re pathara nirmita caka, stambha o kāntha rahichi \| ehāra mukhẏa bhāga dhīre dhīre kṣaẏa hebāre lāgichi \| ehā eka biśୱ aitihẏa sthaḻī \| ṭāimas apha iṇḍiā o enaḍiṭibhi sūcībhukta bhāratara saptāścaryẏa bhitare ehāra nāma lipibaddha hoichi \| nāmakaraṇa ehā mandiraṭi gaḍhiuṭhithilā prācī nadī o baṅgopasāgarara saṅgama sthaḻare \| se yugare ehā eka potāśraẏī bandara thilā \| ehāra nāmathilā koṇagara l ‘‘koṇagara’’ nāmānusāre mandirara nāma koṇārka hoithiba boli anumāna karāyāe \| koṇārka śabdaku biśḻeṣaṇa kale jaṇāyāe ehā saṃskṛta śabda koṇa o arkara saṃyogaru tiāri hoichi \| koṇaramāne helā goṭie pākha athabā duiṭi diga bā rekhāra miḻana sthāna o arkara artha helā sūryẏa \| ehi mandiraṭi sūryẏa debaṅka pāi~ nirmita hoithibāru jāgāra nāma tadanusāre koṇārka hoichi boli mata poṣaṇa karāyāe \| pāścātẏa deśara nābikamāne ehāra kṛṣṇa pāgoḍa଼ā o purī jagannāthā mandirara śୱeta pāgoḍa଼ā nāmakaraṇa karithile \| ehi mandiradୱẏa nābikaṅka nimante pathacihna thilā \| mandirara ākṛti o gaṭhana śaiḻī koṇārka mandira kaḻiṅga sthāpatẏa kaḻā śaiḻīre toḻāyāithilā \| garbhagṛhayukta mukhẏa mandiraṭi 229 phuṭa ucca o mukhaśāḻā 128 phuṭa ucca\| 13 phuṭa ucca pathara caṭāṇa upare bimāna o jagamohana ratha rūpare gaḍha଼ā yāithilā \| se caṭāṇa cāripaṭe 9phuṭa 9 iñca uccara 24ṭi caka o sammukhare sātaṭi ghoḍa଼ā khañjā yāithilā \| jagamohanara uccatā thilā 123 phuṭa o bimānara uccatā thilā 225 phuṭa \| ebe bimānaṭi prāẏa dhୱṃsa hoiyāichi \| barttamāna achi garbhagṛha o debasiṃhāsana\| mukhaśāḻāṭi sampūrṇṇa surakṣita thile bi kāḻara karāḻa gatire nāṭa mandirara o bhoga maṇḍapara kichi aṃśa mātra surakṣita rahi pārichi \| mandira beḍhāra dairghẏa o prastha yathākrame 857 o 540phuṭa \| mandiraṭi prākṛtika paribeśa bhitare rahachi o ehāra cāri pākhare kāju, śiśu ādi bāliā māṭire baḍhuthibā gacha rahichi \| āji yetiki aṃśa bañci rahichi setiki bi ati biśāḻa \| ehā heuchi prakṛtare mukhẏa mandirarara maṇḍapa \| sāmanāru ṭhiā hoi dekhile mukhẏamandirara bhagnābaśeṣa hi~ dṛṣṭigocara hoithāe \| mukhẏa deuḻaṭi pākhāpākhi 200 phuṭa (60 miṭara ) ucca, yāhā bhāratara uccatama mandira thilā boli anumāna karāyāe \| nirmāṇa sāmagrī koṇārka mandirare mukhẏataḥ tiniprakārara pathara bẏabahāra karāyāithilā \| muguni pathara bā klorāiṭa (Ch\|orite) śiḻā: ehā bẏabahṛta hoithilā bigraha gaṭhanare,deba siṃhāsanare o duāra bandhare \| lāṭerāiṭa (\|aterite) śiḻā: ehā bẏabahṛta hoithilā bedītaḻe,sopānaśreṇīre o kānthara kichi aṃśare \| koṇḍālāiṭa (Konda\|ite) śiḻā: ehā bāki jāgāre upayoga karāyāithilā \| ehāchaḍa଼ā ehi mandiraṭi baijñānika praṇāḻīre saśakta karāyāithibā aksiḍāijaḍa pherujinasa sẏāṇḍaṣṭona (oxidized and weathered ferruginous sandstone)dୱārā nirmita\| gaṭhana kāḻa koṇārka mandira kṣetrare gaṭhana kāḻara sunirddhiṣṭa bhūmikā rahichi \| kāraṇa koṇārka hindu mandira sthāpatẏara śeṣa niryẏāsa ebaṃ uccatama bindu \| ṣṭārliṃṅka mata 1241 khrī.a \| ābuphajala, phargusana o rājendralālaṅka mata nabama śatābdī \| haṇṭaraṅka mata 1236ṭhāru 1281 khrī.a \| sthāpatẏa sātaṭi capaḻa cañcaḻa ghoḍa଼āṅkadୱārā ṭaṇā yāuthibā eka biśāḻa rathākṛtire mandiraṭi nirmita \| ehāra sarbāṅgare kārukāryẏa khodei karā yāichi \| ehi mandirara mūḻare sūkṣka kārukaḻāre ati susajjita 12ṭi caka rahichi\| <ref name="Let's go: India & Nepal, 2004 By Let's Go, Inc, page 462">Let's go: India & Nepal, 2004 By Let's Go, Inc, page 462</ref> ehi cakaguḍa଼ika heuchi mandirara ketoṭi pramukha ākarṣaṇamānaṅka bhitaru anẏatama \| ehi cakamānaṅkara ara sūryẏaghaḍa଼ira kāma karithāe \| ehi aramānaṅka chāiru saṭhika samaẏa bārihue \| pirāmiḍ ākārara ehi mandirara chāta pākhāpākhi 30 miṭara ucca\| khajuraho mandira pari ehi mandira gātrare madhẏa kāmakaḻāra bahuḻa pradarśana hoichi \| duārara duipākhare mandiraku jagi rahichanti duiṭi dantāhātīṅku padānata karithibā duiṭi bhīmakāẏa siṃha \| ehi hātīduiṭi duiṭi śāẏita maṇiṣaku māḍa଼i basithibāra dekhāyāe \| pratẏeka purātana mandira pari eṭhāre madhẏa mukhẏa mandira pūrbaru nāṭa mandiraṭi rahichi, yeu~ṭhāre kaḻākāramāne debatāṅka uddeśẏare nṛtẏa gīta paribeṣaṇa karithānti \| mandirara atra tatra sarbatra bibidha phula o jẏāmitika ḍhāñcāra namunā dekhibāku miḻe \| ehāchaḍa଼ā aneka prakārara debadebī, yakṣa, gandharba, kinnara, nara saṅgīta śiḻpī, naṭa, naṭī, premī yugaḻa o ānanda utsabamaẏa grāmīṇa jībana, yuddha o śikāra ādira asaṃkhẏa citraṇa eṭhāre dekhibāku miḻe \| tā’ sahita kete jātira paśu-pakṣī, pākhāpākhi duihajāra ākarṣaka o jia~ntā diśuthibā hātī, paurāṇika jība, nānā jātira latā o jẏāmitika ḍhāñcāre bharā aḻaṃkṛta o sambhrānta oḍa଼iā sthāpatẏara aneka kamakuṭa darśakaku bimohita karibā sahita ehāra sajība citraṇa ehi mandiraku anẏa mandiramānaṅkaṭhāru pṛthaka o utkṛṣṭa pratipādita kare\| mandirare khodita kāmottejaka citrapāi~ madhẏa koṇārka prasiddha\| jībanara ehi komaḻa gopana mādhuryẏaku ete spaṣṭa bhābare citrita karibā oḍa଼iā kaḻānaipuṇẏara śreṣṭhatā pratipādana kare\| maṇiṣa, maṇiṣottara, maṇiṣetara sabuprakāra prāṇīmānaṅkara kāmakrīḍa଼āku ati sajība bhābare mandirara kānthare citrita karāyāichi\| itihāsa lāṅguḻā narasiṃha deba mātra 18 barṣa baẏasare dakṣiṇaku yuddha karibāku yāithile ebaṃ bipuḻa dhanaratna dhari tinibarṣa pare pherile \| pitā anaṅgabhīma deba se yāe~ siṃhāsanārūḍha଼ \| mātā upadeśa dele , yeu~ bipuḻa artha sethire goṭie biśāḻa sūryẏamandira gaḍha଼ \| kāraṇa oḍa଼iśāra cāriṭi biśiṣṭa kṣetra madhẏaru ekamātra arkakṣetrare se yāe~ upayukta mandiraṭie gaḍha଼ā heinathilā \| anẏa tiniṭi kṣetra - purī , bhubaneśୱra , yājapura \| udẏoga ārambha hoigalā \| dūra dūrāntaru pathara āṇibā ārambha helā \| mandira gaṭhana ārambha kintu āu pāñca barṣa āgaku \| prathama narasiṃhadeba sehi barṣa siṃhāsana ārohaṇa kale \| kimbadantī paurāṇika śrīkṛṣṇaṅka putra sāmbaṅkadୱārā ehā nirmita hoithibā boli janaśruti rahichi\| pitāṅka abhiśāparu kuṣṭharogākrānta hoi sāmba eṭhāku āsi 12 baraṣakāḻa kaṭhora tapasẏā karithile\| tāṅka tapasẏāre santuṣṭa hoi sūryẏa debatā tāṅku ehi rogaru mukti deithibāru tāṅka sammānārthe se ehi bismaẏakara mandira nirmāṇa karithile\| anẏānẏa 1238ṭhāru 1264khrī.a madhẏare oḍa଼iśāre rājā lāṅguḻā narasiṃhadeba rājatୱ karuthile \| se sūryẏaṅka pūjāpāi~ sundara mandiraṭie toḻeibāku ichākarithile \| rājāṅka ādeśare rājẏara aneka kārigaraṅka madhẏaru 1200 bhala bhala kārigaraṅku bachāhei mandirara kāma ārambha hoithilā \| mandira tiārire mūkhẏa kārigara thile biśumahāraṇā \| samūdrakūḻa candrabhāgānadī mūhāṇare mandirara ārambha hoithilā \| mandiraṭi tiārihelā eka ratha ākārare \| sethire sātaṭi pathara ghoḍa଼ā yokhā helā \| mandirara siṃhāsanare rahilā sūryẏaṅka pratimā \| oḍa଼iśāra 12barṣara rājasୱ kharccare mandiraṭi nirmāṇa helā \| mandirara mūḻaru cūḻa yāe~ kārūkāryẏa pūrṇṇa hoi tiāri helā \| kintu kārigaramāne yete thara mandirara dadhinautiku basāuthāānti tāhā khasi paḍuthāe \| mūkhẏa kārigara biśumahāraṇā, se tāṅkara samasta buddhi bidẏā khaṭāi madhẏa pārunathānti \| eṇe rājā adhira hoi biśumahāraṇāṅku ḍakāi kahile : mu~ āu sāta dina samaẏa deuchi ehāmadhẏare deuḻara muṇḍi namāri pārile 1200 śaha kārigaraṅka muṇḍa kāṭa heba\| biśu mahāraṇā samasta kārigaraṅku rājāṅka ādeśa jaṇāedele \| samastaṅka manare bhāleṇi paḍa଼ilā kintu karibe ka'ṇa? biśumahāraṇā gharu āsibā samaẏare tāṅkara goṭe pua hoithilā \| tā nā~ thilā dharamā( dharmapada)\| se bāpāṅku dekhākaribāku jid karibāru tā mā tāku tāṅkaghara bāḍa଼ibarakoḻi dei paṭheithile \| dharamā khoji khoji yāe mandira pākhare pahañcilā\| 12 barṣa bitiyāethile madhẏa se puaku kebe dekhi na thile \| gharara bāḍa଼ibarakoḻi dekhi se puaku cihnipārile \| bāpāṅka manare udāsa dekhi dharamā samasta kathā pacāri bujhilā \| rāti pāhile 1200baḍha଼eiṅka muṇḍa kaṭā heba \| tā mana bikaḻa hoi uṭhilā, se kārigarī kūḻara pilā , mandirara dadhinauti basāi muṇḍi māri pāriba boli dharamāra sāhasa helā \| se bāpāṅkaṭhāru anumati nei mandirara cūḻaku uṭhilā o rātārāti māpacūpa kari dadhinauti basei delā\| sakāḻahebā āgaru dekhāgalā mandira kāma śeṣa\| ehā dekhi samaste khusi hoigale kintu 1200baḍha଼ei bhābile yāhā 1200 baḍha଼ei karipārileni tāhā jaṇe 12 barṣara pilā karichi yadi rājā ehā jāṇile niścaẏa samastaṅka muṇḍa kāṭa heba\| samasta baḍha଼ei ekathā biśumahāraṇāṅku kahile, ehā śuṇi dharamā bhābilā janma hele mṛtẏu niścinta, teṇu nijara jībana apekṣā 1200 baḍha଼eiṅka jībana mulẏabāna teṇu se bāpāṅku bujhei mandira cūḻaku yāi samudra madhẏaku ḍei~ paḍa଼ilā \| āu goṭie kimbadantī anusāre e deuḻa toḻā śeṣa hoinathilā \| tebe bāẏācakaḍa଼āra anulipi mate mandira madhẏare bigraha pratiṣṭhā heithilā 1256 māgha śukḻa saptamī rabibārare(se samaẏara oḍa଼iā pañjikā biśleṣaṇa kari aitihāsikamāne iṃrājī barṣaṭi sthira karichanti \| bigraha sthāpita hebā pare bahubarṣa eṭhāre pūjārccanā hoichi \| eṭhāra deba siṃhāsanaru tāhā jaṇāyāe \| abakṣaẏa mādaḻā pāñji mate mandira dhୱṃsa hebāra kāraṇa sapakṣare bahu kimbadantī pracaḻita \| mādaḻā pāñjira abhilekha mate kaḻāpāhāḍa଼ra oḍa଼iśā ākramaṇa kari bahu mandira dhୱṃsa karithilā \| koṇārka mandira bhāṅgibā sahaja nathilā \| kāraṇa deuḻara bedha 20ru25 phuṭa thilā \| kaḻāpāhāḍa଼ e mandirara gaṭhana praṇāḻī jāṇithilā \| se kaḻasaṭi sthānacẏuta karidebāru kāḻakrame prastara stara bikṣipta helā ebaṃ koṇārka dhୱṃsa helā \| kaḻā pāhāḍa଼dୱārā ākramaṇa dhୱṃsara mūḻakāraṇa kaḻāpāhāḍa଼dୱārā ākramaṇa boli ullekha rahichi \| kaḻāpāhāḍa଼ baṅgīẏa sulatāna sulemāna karāṇīṅka senādhẏakṣa bhābe kāryẏa karuthile \| kaḻā pāhāḍa଼ prathame hindu o pare isalāma dharma grahaṇa karithile \| śekha kabīra batiniṅka aphasānā-ī-śāhānaṅka anusāre se jaṇe batini (āphagānī paṭhāṇa) loka \| oḍa଼iśā itihāsare ullekha hoichi ye 1508 khrīṣṭābdare kaḻā pāhāḍa଼ oḍa଼iśā ākramaṇa kari koṇārka mandira sameta oḍa଼iśāra aneka mandiraku dhୱsta bidhୱsta kari deithile \| mādaḻāpāñjire 1568 khrīṣṭābdare kaḻāpāhāḍa଼ kemiti oḍa଼iśā ākramaṇa karithibā barṇṇanā karāyāichi \| kauṇasi upāẏare se koṇārka mandirara dadhinautiku sthānāntarita karibāre saphaḻa hebāru pūrā deuḻaṭi bhāṅgipaḍa଼ilā \| mandira mukhaśāḻāra cūḍa଼āre aneka pathara paḍa଼ibāru tāhā madhẏa ketekāṃśare bhāṅgi yāithilā \| kaḻāpāhāḍa଼ mandirara aneka mūrtti o pārśୱ deuḻaku madhẏa dhୱṃsa karideithibā ullekha hoichi \| 1568 khrīṣṭābdare oḍa଼iśāre musalamāna rājuti samaẏare koṇārkara sūryẏadebatāṅka mūrtti sthānāntaraṇa karāyibā pare eṭhāre sūryẏapūjā banda hoiyāithilā \| ehā phaḻare deuḻaku ubhaẏa tīrthayātrī samāgama kamithilā \| dhire dhare jana samāgama kami yibāru ehā jaṅgalābṛta hoi rahi yāithilā \| samaẏakrame śatru ākramaṇaru koṇārka bandara madhẏa banda hoigalā \| 1626 khrīṣṭābdare khordhāra tatkāḻīna rājā narasiṃhadeba (puruṣottama debaṅkara putra) sūryẏadebatāṅka mūrtti, anẏa duiṭi bhrāmẏamāṇa sūryẏa o candraṅka mūrtti sahita purīku nei yāithile \| ebe sehi mūrttimāne jagannātha mandira beḍha଼āre thibā eka mandirare pūjā pāuchanti \| koṇārka mandira mukhaśāḻāre eka biśāḻa śiḻākhaṇḍare nirmita eka nabagraha mūrtti rahithilā \| khorddhāra tatkāḻīna rājā ehāku sthānāntarita karithile \| se ehāku purī jagannātha mandirarare khañjithile \| marāṭhā śāsana kāḻare purī śrīmandirara beḍha଼āra kichi aṃśa koṇārkaru niāyāithibā patharare tiāri karāyāithilā \| sabu mandira bhitaru koṇārka mandirara nāṭa mandira aneka dina paryẏanta yathābat tiṣṭhi rahithilā \| pare ehāku marāṭhā śāsakamāne eka anābaśẏaka saṃracanā boli mane kari bhāṅgideithile \| 1779re jaṇe marāṭhā sādhu eṭhākāra aruṇa khambaku nei purī jagannātha mandira siṃhadୱāra sāmanāre sthāpanā karāithile \| teṇu aṣṭādaśa śatābdīra śeṣa āḍa଼ku koṇārka mandira dhīre dhīre paritẏakta hoi jaṅgala o bālire lupta hoi hiṃsra jantu o dasẏumānaṅkara āḍḍāsthaḻīre pariṇata hoithilā \| cumbaka o bhāsamāna mūrtti sthānīẏa loka o pathapradarśakamāne kahibā anusāre koṇārka mandirara prati duiṭi pathara bhitare goṭie lekhāe~ luhā pleṭa diā yāithilā (yāhā āji bi dekhibāku miḻe) \| deuḻaku luhā bim dei majabuta karā yāithilā \| dadhinauti bā mandira cūḍa଼āre 52 meṭrika ṭanara eka biśāḻa cumbaka khañjā yāithilā yāhāku bāraśaha baḍha଼ei kari pāri nathile, tāhā bārabarṣara śiḻpīputra dharamā kari dekhāithilā \| ehi cumbaka kāraṇaru deuḻaṭi samudra kūḻara pratikūḻatāre prabhābita na hoi majabuta hoi ṭhiā hoi pārithilā \| mukhẏa pratimā kauṇasi siṃhāsanare basi na thile\| khañjā yāithibā aneka cumbakara śakti baḻare ehā śūnẏare bhāsamāna thile \| mandiraku emiti bhābare nirmāṇa karā yāithilā yepariki sūryẏaṅkara prathama kiraṇa nāṭamandira dei garbhagṛhastha mukhẏa pratimāṅka nābhire saṃyukta hīrāre pratiphaḻita heuthilā\| ehā sakāḻu sakāḻu aḻpa kei miniṭa pāi~ dekhibāku miḻuthilā\| parabarttī kāḻare kendrare khañjāyāithibā cumbakaku iṃrejamāne bāhāra kari nei yāithile \| āu eka janaśruti śuṇibāku miḻe ye, ehi cumbara śakti ete prabaḻa thilā ye, samudrare yāuthibā jāhājaguḍa଼ikare thibā kampāsa ehādୱārā prabhābita heuthilā\| parttugījamāne nija jāhājara surakṣā pāi~ kendrastha cumbaka yāhā deuḻara anẏānẏa cumbakaku santuḻita kari rakhithilā tāku bāhāra kari nei yibādୱārā bhārasāmẏa harāi garbhagṛha dhୱṃsaprāpta hoiyāithilā\| koṇārka sambandhare mantabẏa mandirara kaḻānaipuṇẏaku dekhi aneka kabi ehāra praśaṃsā kari sāhitẏare ehāku sthāna deichanti \| rabīndranātha ṭhākura kahichanti, ‘‘eṭhāre pathara maṇiṣaṭhāru adhika kathā kahe\|’’ hindustānī gāẏikā sunandā paṭṭanāẏaka koṇārka upare eka iṃrājī kabitā lekhichanti \| ehāra oḍa଼iā anubāda nimnare diāgalā\| gẏāleri adhika paṭhana Surya: The God and His Abode'', Parijat, 2010, "Konarak- The Heritage of Mankind (Set of 2)", by Karuna Sagar Behera, 1996, "World Heritage Series KONARAK", bhāratīẏa pratnatattୱ bibhāga, ādhāra bāhāra tathẏa shreekhetra.comre koṇārka sūryẏa mandira Konark Sun Temple in Hi-Def Konark photographs, 2011 Official website of Konark Sun Temple Konark Sun Temple India Website Konarak Sun Temple on UNESCO World Heritage List - includes 360 degree panographies Konark Sun Temple - includes Video of temple & dance festival Konark Sun Temple at Sacred Destinations - photos and information 360 degree virtual tour of Sun Temple Konarak Tourist Attraction Near Konark Sun Temple Sun Temple at Konark A Case-Study by students of School of Planning and Architecture, New Delhi Architectural Description of Konark Sun-Temple purī jillāra hindu mandira oḍa଼iśā paryẏaṭana biśୱ aitihẏa bachā lekhā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,383	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AD%8B%E0%AC%A3%E0%AC%BE%E0%AC%B0%E0%AD%8D%E0%AC%95%20%E0%AC%B8%E0%AD%82%E0%AC%B0%E0%AD%8D%E0%AC%AF%E0%AD%8D%E0%AD%9F%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0	କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର
ଚକୁଳି ପିଠା ଏକ ଓଡ଼ିଆ ଖାଦ୍ୟ ଯାହା ଚାଉଳ ଚୂନା ଓ ବିରିରୁ ତିଆରି ବହଳିଆ ମଣ୍ଡକୁ ତାବାରେ ଭାଜି ତିଆରି କରାଯାଏ । ଉପାଦାନ ଅରୁଆ ଚାଉଳ ଚୂନା, ବିରି ବଟା, ଲୁଣ ଆଦିକୁ ମିଶାଇ କିଛିଘଣ୍ଟା ରଖାଯାଏ । ଏହା ଭଲଭାବେ ଫୁଲିଗଲେ ତାହାକୁ ତାବାରେ ସୋରିଷ ତେଲ ବା ଘିଅରେ ଭାଜି ତିଆରି କରାଯାଏ ।ସାଧାରଣତଃ ବିରିର ପରିମାଣ ଅନୁସାରେ ଚକୁଳିର ଫୁଲିବା ନିର୍ଭର କରେ । ବିରି ଅଧିକ ଦେଲେ ପିଠା ଫୁଲେ ଓ ନରମ ହୋଇଥାଏ , ଓ କମ ଦେଲେ ଦେଲେ ପିଠା ଟାଣୁଆ ଓ ଖଡ ଖଡିଆ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ଦେଖିବାକୁ ରୁଟିପରି ଗୋଲାକାର ଓ ସରୁ ହୋଇଥାଏ । ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ ଚକୁଳି ସରୁ ଚକୁଳି ବୁଢ଼ା ଚକୁଳି ଚାଉଳ ଚୁନା, ବିରି ମଣ୍ଡ, ଚିନି/ଗୁଡ, ଛେନା, ନଡିଆ କୋରା ଆଦିକୁ ମିଶାଇ ଏହି ଚକୁଳି ତିଆରି କରାଯାଏ । ଅଟା ଚକୁଳି: ଅଟା ଚକୁଳି ଅଟାରୁ ତିଆରି ଚକୁଳି ପିଠାକୁ ବୁଝାଇ ଥାଏ । ଏହା ଅଟା, ଲୁଣ ଓ ପିଆଜକୁ ଗୋଳାଇ ତାବାରେ ଭାଜି ତିଆରି କରାଯାଇଥାଏ । ଅଦା ଛେଚି କରି ଏଥିରେ ପକେଇଲେ ଏହାର ସ୍ୱାଦ ଆହୁରି ବଢିଯାଏ । ada ଆଉ ଏକ ପ୍ରକାରର ଅଟା ଚକୁଳିକୁ ଅଟା ସହିତ ଗୁଡ, ନଡିଆ କୋରା ଓ ପାଚିଲା କଦଳୀ ଗୋଳାଇ ତିଆରି କରାଯାଏ । ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଆ ଖାଦ୍ୟ ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ ବାହାର ଲିଙ୍କ ଓଡ଼ିଆ ନାରୀ.କମ ଓଡ଼ିଆ ଖାଦ୍ୟ ପିଠା ଓଡ଼ିଆ ରାନ୍ଧଣା ଛପନ ଭୋଗ	cakuḻi piṭhā eka oḍa଼iā khādẏa yāhā cāuḻa cūnā o biriru tiāri bahaḻiā maṇḍaku tābāre bhāji tiāri karāyāe \| upādāna aruā cāuḻa cūnā, biri baṭā, luṇa ādiku miśāi kichighaṇṭā rakhāyāe \| ehā bhalabhābe phuligale tāhāku tābāre soriṣa tela bā ghiare bhāji tiāri karāyāe \|sādhāraṇataḥ birira parimāṇa anusāre cakuḻira phulibā nirbhara kare \| biri adhika dele piṭhā phule o narama hoithāe , o kama dele dele piṭhā ṭāṇuā o khaḍa khaḍiā hoithāe \| ehā dekhibāku ruṭipari golākāra o saru hoithāe \| śreṇībibhāga cakuḻi saru cakuḻi buḍha଼ā cakuḻi cāuḻa cunā, biri maṇḍa, cini/guḍa, chenā, naḍiā korā ādiku miśāi ehi cakuḻi tiāri karāyāe \| aṭā cakuḻi: aṭā cakuḻi aṭāru tiāri cakuḻi piṭhāku bujhāi thāe \| ehā aṭā, luṇa o piājaku goḻāi tābāre bhāji tiāri karāyāithāe \| adā checi kari ethire pakeile ehāra sୱāda āhuri baḍhiyāe \| ada āu eka prakārara aṭā cakuḻiku aṭā sahita guḍa, naḍiā korā o pācilā kadaḻī goḻāi tiāri karāyāe \| āhuri dekhantu oḍa଼iā khādẏa draṣṭabẏa bāhāra liṅka oḍa଼iā nārī.kama oḍa଼iā khādẏa piṭhā oḍa଼iā rāndhaṇā chapana bhoga	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,400	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9A%E0%AC%95%E0%AD%81%E0%AC%B3%E0%AC%BF%20%E0%AC%AA%E0%AC%BF%E0%AC%A0%E0%AC%BE	ଚକୁଳି ପିଠା
ଶାଗ ଏକ ଗୁଳ୍ମ ବା ଲତାର ପତ୍ର ଅଟେ । ଏହାକୁ ଶାକ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଶାଗକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଖାଦ୍ୟ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଏହାକୁ ଭାଜି, ଖରଡ଼ି ବା ତରକାରି କରି ସାଧାରଣତଃ ଭାତ ସହିତ ଖିଆଯାଇଥାଏ । କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ଏହାକୁ ରୁଟି ସହିତ ମଧ୍ୟ ଖାଇଥାନ୍ତି । ମୁଖ୍ୟତଃ ଏହା ଭଜାଯାଇଥାଏ, କିନ୍ତୁ କେତେକ ପ୍ରକାର ଶାଗ ଡାଲି ସହିତ ବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରନ୍ଧନ ସାମଗ୍ରୀ ସହିତ ତରଳ ବା ତରକାରୀ ଆକାରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହା ମଧ୍ୟ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମହାପ୍ରସାଦରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ । ମୁଖ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ ଶାଗ ଓଡ଼ିଶା ସମେତ ଭାରତର ବାକି ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କରେ ଓ ପାକିସ୍ଥାନରେ ଖିଆଯାଇଥାଏ । ଏହା ଓଡ଼ିଶା ଓ ପାଖାପାଖି ରାଜ୍ୟରେ ଭାତ ସହ ଖିଆଯାଉଥିବାବେଳେ ପଞ୍ଜାବ ଓ ଉତ୍ତର ଭାରତୀୟ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କରେ ରୁଟି ସହ ଖିଆଯାଇଥାଏ । ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତରେ ସମ୍ବର (ଖାଦ୍ୟ) ତିଆରି ବେଳେ ମଧ୍ୟ ଶାଗର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଓଡ଼ିଶାର ଗାଁ ଗହଳିରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ରୋଷଇଘରେ କିଛି ପନି ପରିବା ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବାଡ଼ିର ସଜନା ଶାଗ ଅଥବା ପଟାଳିରୁ ପୁଞ୍ଜାଏ ଲେଉଟିଆ ଶାଗରେ କାମ ଚଳିଯାଏ । କଥିତ ଅଛି ଭକ୍ତ ବିଦୁରର ଶାଗଭଜା ଭଗବାନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନର ରାଜସିକ ବ୍ୟଂଜନଠାରୁ ଅଧିକ ପ୍ରିୟଥିଲା । ଶାଗ ଅନେକ ଜାତିର ହେଲେ ବି ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରକାରର ଶାଗ ପୁଷ୍ଟିକର ଓ ଲୌହସାରର ଭଣ୍ଡାର ଅଟେ । ଶାଗ ଓ ପରମ୍ପରା ଶାଗ କେବଳ ଏକ ଖାଦ୍ୟ ନୁହେଁ, ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ପରମ୍ପରାର ଏକ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଂଗ । କୁହାଯାଏ ସୃଷ୍ଟିର ପ୍ରାରମ୍ଭ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଶିଉଳିରୁ ହୋଇଛି । ଶାସ୍ତ୍ରରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଅଛି, ‘‘ଶାକମ୍ବରିତ ବିଖ୍ୟାତଂ ତନ୍ମେ ନାମ ଭବିଷ୍ୟତି ।’’ ଅର୍ଥାତ୍ ଜଗଜ୍ଜନନୀ ଦେବୀ କହିଛନ୍ତି, ଯେତେବେଳେ ସୃଷ୍ଟିରେ ଜୀବମାନଙ୍କୁ କିଛି ବି ଖାଇବାକୁ ମିଳିବ ନାହିଁ, ସେତେବେଳେ ସେ ‘ଶାକ’ ବା ‘ଶାଗ’ ରୂପରେ ସେ ଜଗତକୁ ରକ୍ଷା କରିବେ । ଶାଗ ଓ ଓଡ଼ିଶାର ପର୍ବପର୍ବାଣି ଓଡ଼ିଶାର ପର୍ବପର୍ବାଣି ସହିତ ଶାଗର ପ୍ରଚଳନ ଅଂଗାଅଂଗି ଭାବେ ଜଡ଼ିତ । କାର୍ତ୍ତିକ ମାସ ସୋମବାର ଓ ମାର୍ଗଶିର ମାସ ଗୁରୁବାର ପରି ପବିତ୍ର ଦିନମାନଙ୍କରେ ଶାଗ ବ୍ୟଂଜନଟିଏ କରିବାର ପ୍ରଥା ପ୍ରଚଳିତ । ଗର୍ଭଣା ସଂକ୍ରାନ୍ତିରେ ସାତ ପ୍ରକାରର ଶାଗ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାର ବିଧି ରହିଛି । ମାର୍ଗଶିର ମାସ ଗୁରୁବାରଦିନ ମା ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ପାଖରେ କଳମ ଶାଗର ଭଜା ଭୋଗ ଦିଆଯାଇଥାଏ । ଭାଦ୍ରବ ମାସରେ ସାତ ଶାଗ ପର୍ବ ପାଳନ କରାଯାଏ। ସାତ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶାଗ ଖରଡ଼ା ଖିଆଯାଏ ନାହିଁ । ସପ୍ତମ ଦିନରେ ସାତ ପ୍ରକାର ଶାଗ ଖରଡ଼ି ଗାଁର ଛକ ସ୍ଥାନରେ ଲାଗି କରିବା ପରେ ଭୋଜନ କରାଯାଏ । ରାତିରେ କୂଳବଧୁ ଭାତ ପିଣ୍ଡ ଦେବାବେଳେ ସଜନା ଶାଗର ସମର୍ପଣର ବିଧି ରହିଛି । କେନ୍ଦୁଝର ଅଞ୍ଚଳରେ ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟା ଦିନ ଶାଗ ଭୋଜନ ନିଷେଧ । ପିତୃପୁରୁଷଙ୍କୁ ପିଣ୍ଡଦାନ କରିବାବେଳେ କଞ୍ଚା ଲେଉଟିଆ ଶାଗ ଦରକାର ହୋଇଥାଏ । ଝିଅ ବାହାଘର ପରେ ଚତୁର୍ଥୀବେଳକୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଶାଗ ଭାର ବାପଘରୁ ଆସିଥାଏ । ବୋହୁଟି ଶାଗ ରନ୍ଧନ କରି, ଶାଶୁଘରର ଇଷ୍ଟଦେବତା (ଇଶାନେଶ୍ୱର)ଙ୍କ ପାଖରେ ଶାଗ ଭୋଗ ଲଗାଇ ଆଶୀର୍ବାଦ ପାଏ । ବୋହୂର ଶାଗ ରାନ୍ଧଣାରୁ ଶାଶୁଘର ଲୋକେ ତା’ର ରାନ୍ଧଣା ଶୈଳୀ ଓ ସଣ୍ଠଣା ଠଉର କରନ୍ତି । ମାଘମାସ ସୋମବାର ଓ କାର୍ତ୍ତିକ ସୋମବାରରେ ଶାଗର ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ୱ ରହିଛି । ଶାଗର ପୌଷ୍ଟିକ ତତ୍ତ୍ୱ ଶାଗକୁ ସବୁଜ ପରିବା ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ଏଥିଲେ ଖାଦ୍ୟସାର A, C, K, B2, B12 ସହିତ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ ଲୌହ ଜାତୀୟ ଶକ୍ତିସାର ରହିଥାଏ । ଏଥିରେ ଥିବା ତନ୍ତୁ ଜାତୀୟ ପଦାର୍ଥ ଶରୀର ଗଠନ କ୍ରିୟାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ଶାଗର ଜଳଧାରଣର କ୍ଷମତା ଅଧିକ । ଏହା ଶରୀରର ପାଚନ ପ୍ରକିୟାକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବା ପରୋକ୍ଷରୂପେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକଟି ଶାଗ ଔଷଧୀୟ ଗୁଣ ସମ୍ପନ୍ନ । ଶାଗ ସେବନରେ ସତର୍କତା ଶାଗ ପତ୍ର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ହୋଇଥିବାରୁ ଏଥିରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର କୀଟ ଲାଗିଥାଆନ୍ତି । ଏଥିପାଇଁ ଏହାକୁ ଭଲଭାବେ ପରିସ୍କାର କରି ସେବନ କରିବା ବିଧେୟ । ଏହାଛଡ଼ା ରାତ୍ରିକାଳରେ ଶାକ ସେବନ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟପକ୍ଷେ ଅହିତ କର ବୋଲି କେହି କେହି ମତ ଦେଇଥାନ୍ତି । ପ୍ରକାର ଭେଦ ଓଡ଼ିଶା କଳମ ଶାଗ କୋସଳା ଶାଗ/ଖଡା ଶାଗ ଲେଉଟିଆ ଶାଗ ପାଳଙ୍ଗ ଶାଗ ପିତାଗମା ଶାଗ ପିଡଙ୍ଗ ଶାଗ ପୋଇ ଶାଗ ବାରମାସି/ ସଜନା ଶାଗ ସୁନୁସୁନିଆ ଶାଗ ଅଗସ୍ତି ଶାଗ (କାର୍ତ୍ତିକ ମାସରେ ଖିଆଯାଏ) ପୁରୁଣି ଶାଗ ହିଳମୋଚା/ହିଡ଼ିମିଚା ଶାଗ ସୋରିଷ ଶାଗ ଆମ୍ବିଳିତି ଶାଗ ମୁଟି ଶାଗ/ମୁଠି ଶାଗ ଫିରିକି ଶାଗ ବଥୁଆ ଶାଗ ମେଥି ଶାଗ ଗନ୍ଧଣା ଶାଗ ଆଟିକାପୋଡ଼ି ଶାଗ ପସାରୁଣୀ ଶାଗ ମେଥି ପତ୍ର, ବେସର ବଟା ଓ ନାନାଦି ପରିବା ସହ ରାନ୍ଧି ଏହା ତିଆରି କରାଯାଏ ପଞ୍ଜାବ ଶାଗ ପନିର ଶାଗ ଆଳୁ ଶାଗ ଗୋଷ୍ଟ ଶାଗରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ଶାଗକୁ, ମୁଖ୍ୟତଃ ପତ୍ର ଶାଗକୁ ଏକାଠି କରି କଖାରୁ ପତ୍ର ମଝିରେ ରଖି, ସେଥିରେ ଆବଶ୍ୟକ ପରିମାଣରେ ଲୁଣ, ତେଲ, ରସୁଣ, ଦେଇ ଚୁଲୀ ନିଆଁରେ ପତ୍ର ସହିତ ପୋଡ଼ି ପତ୍ରପୋଡ଼ା କରି ଖାଇଲେ ଭାରି ଭଲ ଲାଗେ । ଶାଗ ସହିତ ବଡ଼ି ପକାଇ ଭାଜିଲେ ତା’ର ସ୍ୱାଦ ନିଆରା ହୋଇଥାଏ । ଓଡ଼ିଆ ଢଗ ଢମାଳି ଓ ଲୋକ ସାହିତ୍ୟରେ ଶାଗ କୁମାର ହାସନଙ୍କଦ୍ୱାରା ରଚିତ ‘ସମ୍ବଲପୁରୀ ଲୋକ ସାହିତ୍ୟ’, ଚକ୍ରଧର ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ‘ଉତ୍କଳ ଗାଉଁଲି ଗୀତ’, ‘ଲୋକବାଣୀ ସଞ୍ଚୟନ’ ଓ ଡକ୍ଟର କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶଙ୍କଦ୍ୱାରା ଶାଗ ଉପରେ ଅନେକ ସୁନ୍ଦର କବିତା ରଚନା କରାଯାଇଅଛି । ଶାଶୁ ବୋହୂର ସମ୍ପର୍କ, ଯାନିଯାତ୍ରା, ପର୍ବ ପର୍ବାଣି ଗୀତ, ହଳିଆ ଗୀତ, କେନ୍ଦରା ଗୀତ, ଦୋଳି, କଳି, ଗାଳି, କନିଆଁ କାନ୍ଦଣା ଆଦିରେ ଶାଗର ପ୍ରତିଛବି ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଶାଗତୋଳିବା ପରି କଷ୍ଟକର କାମରେ ନୂଆ ବୋହୂକୁ ଆକ୍ଷେପ କରି : ସମ୍ବଲପୁରର ରସରକେଲି ଗୀତରେ ରଜ ସମୟରେ ଭାଉଜକୁ ଚିଡ଼ାଇ ସେହି ପରି ରଜଦୋଳି ଗୀତରେ ବାହାପରେ ଝିଅର ମର୍ମବେଦନା କାନ୍ଦଣା ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥାଏ। ବିବାହ ପରେ ପୁଅ ସ୍ତ୍ରୀ ବଶରେ ନ ରହି ମା’ ବୋଲ ମାନୁଥାଉ ଏଇ ଆଶଂକାରେ ଶ୍ୱଶୁର ଘରକୁ ବୁଲି ଯିବା ଆଗରୁ ମା’ କହେ: ଶାଶୁ ନଣନ୍ଦଙ୍କଠାରୁ ରାନ୍ଧଣାରେ ତ୍ରୁଟି ହେବା ଜନିତ ରୋଷଭରା ଗାଳିଶୁଣି ନିଜ ଭାବକୁ ନୂଆ ବୋହୂଟିଏ ପରିପ୍ରକାଶ ଶାଗ ମାଧ୍ୟମରେ: କିଶୋରୀମାନଙ୍କ ପୁଚିଖେଳ ଗୀତରେ: ଦଣ୍ଡନାଚରେ ଶାଗର ବର୍ଣ୍ଣନା: ଆଧାର ଆହୁରି ପଢ଼ନ୍ତୁ ସଚିତ୍ର ବିଜୟା - ନଭେମ୍ବର ୨୦୦୨ ବାହାର ଲିଙ୍କ http://www.odiakitchen.com http://recipe.fullorissa.com http://eodissa.com/recipe http://oriyanari.com http://suodisha.com ଓଡ଼ିଆ ଖାଦ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ	śāga eka guḻma bā latāra patra aṭe \| ehāku śāka madhẏa kuhāyāe \| śāgaku mukhẏataḥ khādẏa bhābare bẏabahāra karāyāe \| ehāku bhāji, kharaḍa଼i bā tarakāri kari sādhāraṇataḥ bhāta sahita khiāyāithāe \| keteka sthānare ehāku ruṭi sahita madhẏa khāithānti \| mukhẏataḥ ehā bhajāyāithāe, kintu keteka prakāra śāga ḍāli sahita bā anẏānẏa randhana sāmagrī sahita taraḻa bā tarakārī ākārare prastuta karāyāithāe \| ehā madhẏa jagannāthaṅka mahāprasādare bẏabahāra karāyāithāe \| mukhẏa khādẏa śāga oḍa଼iśā sameta bhāratara bāki rājẏamānaṅkare o pākisthānare khiāyāithāe \| ehā oḍa଼iśā o pākhāpākhi rājẏare bhāta saha khiāyāuthibābeḻe pañjāba o uttara bhāratīẏa rājẏamānaṅkare ruṭi saha khiāyāithāe \| dakṣiṇa bhāratare sambara (khādẏa) tiāri beḻe madhẏa śāgara bẏabahāra karāyāe \| oḍa଼iśāra gā~ gahaḻire lokamānaṅkara roṣaighare kichi pani paribā nathile madhẏa bāḍa଼ira sajanā śāga athabā paṭāḻiru puñjāe leuṭiā śāgare kāma caḻiyāe \| kathita achi bhakta bidurara śāgabhajā bhagabāna śrīkṛṣṇaṅku duryẏodhanara rājasika bẏaṃjanaṭhāru adhika priẏathilā \| śāga aneka jātira hele bi pratẏeka prakārara śāga puṣṭikara o lauhasārara bhaṇḍāra aṭe \| śāga o paramparā śāga kebaḻa eka khādẏa nuhe~, ehā oḍa଼iśāra paramparāra eka abicchedẏa aṃga \| kuhāyāe sṛṣṭira prārambha sūkṣma śiuḻiru hoichi \| śāstrare barṇṇita achi, ‘‘śākambarita bikhẏātaṃ tanme nāma bhabiṣẏati \|’’ arthāt jagajjananī debī kahichanti, yetebeḻe sṛṣṭire jībamānaṅku kichi bi khāibāku miḻiba nāhi~, setebeḻe se ‘śāka’ bā ‘śāga’ rūpare se jagataku rakṣā karibe \| śāga o oḍa଼iśāra parbaparbāṇi oḍa଼iśāra parbaparbāṇi sahita śāgara pracaḻana aṃgāaṃgi bhābe jaḍa଼ita \| kārttika māsa somabāra o mārgaśira māsa gurubāra pari pabitra dinamānaṅkare śāga bẏaṃjanaṭie karibāra prathā pracaḻita \| garbhaṇā saṃkrāntire sāta prakārara śāga prastuta karibāra bidhi rahichi \| mārgaśira māsa gurubāradina mā lakṣmīṅka pākhare kaḻama śāgara bhajā bhoga diāyāithāe \| bhādraba māsare sāta śāga parba pāḻana karāyāe\| sāta dina paryẏanta śāga kharaḍa଼ā khiāyāe nāhi~ \| saptama dinare sāta prakāra śāga kharaḍa଼i gā~ra chaka sthānare lāgi karibā pare bhojana karāyāe \| rātire kūḻabadhu bhāta piṇḍa debābeḻe sajanā śāgara samarpaṇara bidhi rahichi \| kendujhara añcaḻare akṣaẏa tṛtīẏā dina śāga bhojana niṣedha \| pitṛpuruṣaṅku piṇḍadāna karibābeḻe kañcā leuṭiā śāga darakāra hoithāe \| jhia bāhāghara pare caturthībeḻaku sୱtantra śāga bhāra bāpagharu āsithāe \| bohuṭi śāga randhana kari, śāśugharara iṣṭadebatā (iśāneśୱra)ṅka pākhare śāga bhoga lagāi āśīrbāda pāe \| bohūra śāga rāndhaṇāru śāśughara loke tā’ra rāndhaṇā śaiḻī o saṇṭhaṇā ṭhaura karanti \| māghamāsa somabāra o kārttika somabārare śāgara biśeṣa gurutୱ rahichi \| śāgara pauṣṭika tattୱ śāgaku sabuja paribā rūpe grahaṇa karāyāe \| ethile khādẏasāra A, C, K, B2, B12 sahita pracura parimāṇare lauha jātīẏa śaktisāra rahithāe \| ethire thibā tantu jātīẏa padārtha śarīra gaṭhana kriẏāre sāhāyẏa kare \| śāgara jaḻadhāraṇara kṣamatā adhika \| ehā śarīrara pācana prakiẏāku pratẏakṣa bā parokṣarūpe prabhābita karithāe \| pratẏekaṭi śāga auṣadhīẏa guṇa sampanna \| śāga sebanare satarkatā śāga patra jātīẏa khādẏa hoithibāru ethire bibhinna prakārara kīṭa lāgithāānti \| ethipāi~ ehāku bhalabhābe pariskāra kari sebana karibā bidheẏa \| ehāchaḍa଼ā rātrikāḻare śāka sebana sୱāsthẏapakṣe ahita kara boli kehi kehi mata deithānti \| prakāra bheda oḍa଼iśā kaḻama śāga kosaḻā śāga/khaḍā śāga leuṭiā śāga pāḻaṅga śāga pitāgamā śāga piḍaṅga śāga poi śāga bāramāsi/ sajanā śāga sunusuniā śāga agasti śāga (kārttika māsare khiāyāe) puruṇi śāga hiḻamocā/hiḍa଼imicā śāga soriṣa śāga āmbiḻiti śāga muṭi śāga/muṭhi śāga phiriki śāga bathuā śāga methi śāga gandhaṇā śāga āṭikāpoḍa଼i śāga pasāruṇī śāga methi patra, besara baṭā o nānādi paribā saha rāndhi ehā tiāri karāyāe pañjāba śāga panira śāga āḻu śāga goṣṭa śāgaru prastuta anẏānẏa bẏañjana śāgaku, mukhẏataḥ patra śāgaku ekāṭhi kari kakhāru patra majhire rakhi, sethire ābaśẏaka parimāṇare luṇa, tela, rasuṇa, dei culī niā~re patra sahita poḍa଼i patrapoḍa଼ā kari khāile bhāri bhala lāge \| śāga sahita baḍa଼i pakāi bhājile tā’ra sୱāda niārā hoithāe \| oḍa଼iā ḍhaga ḍhamāḻi o loka sāhitẏare śāga kumāra hāsanaṅkadୱārā racita ‘sambalapurī loka sāhitẏa’, cakradhara mahāpātraṅka ‘utkaḻa gāu~li gīta’, ‘lokabāṇī sañcaẏana’ o ḍakṭara kuñjabihārī dāśaṅkadୱārā śāga upare aneka sundara kabitā racanā karāyāiachi \| śāśu bohūra samparka, yāniyātrā, parba parbāṇi gīta, haḻiā gīta, kendarā gīta, doḻi, kaḻi, gāḻi, kaniā~ kāndaṇā ādire śāgara pratichabi dekhibāku miḻe \| śāgatoḻibā pari kaṣṭakara kāmare nūā bohūku ākṣepa kari : sambalapurara rasarakeli gītare raja samaẏare bhāujaku ciḍa଼āi sehi pari rajadoḻi gītare bāhāpare jhiara marmabedanā kāndaṇā mādhẏamare prakāśa pāithāe\| bibāha pare pua strī baśare na rahi mā’ bola mānuthāu ei āśaṃkāre śୱśura gharaku buli yibā āgaru mā’ kahe: śāśu naṇandaṅkaṭhāru rāndhaṇāre truṭi hebā janita roṣabharā gāḻiśuṇi nija bhābaku nūā bohūṭie pariprakāśa śāga mādhẏamare: kiśorīmānaṅka pucikheḻa gītare: daṇḍanācare śāgara barṇṇanā: ādhāra āhuri paḍha଼ntu sacitra bijaẏā - nabhembara 2002 bāhāra liṅka http://www.odiakitchen.com http://recipe.fullorissa.com http://eodissa.com/recipe http://oriyanari.com http://suodisha.com oḍa଼iā khādẏa khādẏa	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,424	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B6%E0%AC%BE%E0%AC%97	ଶାଗ
ଛଉ ନାଚ (ଛଉ ନାଟ) ଏକ ଯୁଦ୍ଧଭିତ୍ତିକ ଭାରତୀୟ ନାଟ ଯାହା ଓଡ଼ିଶାର ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଜିଲ୍ଲାରୁ ଜନ୍ମଲାଭ କରିଛି । ପ୍ରକାର ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନି ପ୍ରକାରର: ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଛଉ ଏହା ମୟୂରଭଞ୍ଜରୁ ଜନ୍ମଲାଭ କରିଛି । ଏଥିରେ ନାଟ ସାଙ୍ଗରେ ତୁରୀ, ମାଦଳ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବାଦ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ରର ବାଦନକରି ନାଚମାଧ୍ୟମରେ ଯୁଦ୍ଧର ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଥାଏ । ଷଢ଼େଇକଳା ଛଉ ଏହା ପୁରାତନ ଓଡ଼ିଶା ଓ ଏବେକାର ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡର ଷଢ଼େଇକଳାରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ପୁରୁଲିଆ ଛଉ ଏହା ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ପୁରୁଲିଆଠାରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଛଉ ଶବ୍ଦର ଜନ୍ମ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ସାହିତ୍ୟିକ ଓ ଗବେଷକ ସୀତାକାନ୍ତ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ଅନୁସାରେ "ଛଉ" ଶବ୍ଦ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ "ଛାଉଣି"ରୁ ଆସିଅଛି ଯାହାର ଅର୍ଥ ସେନାଛାଉଣି ଓ ଏହା ରାଜାରାଜୁଡ଼ା ସମୟର ସେନାମାନଙ୍କ ଯୁଦ୍ଧକଳାରୁ ଜନ୍ମ ନେଇଛି। ଛଉ ନୃତ୍ୟରେ ପୁରସ୍କାରପ୍ରାପ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ଗଣ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ପୁରସ୍କାର ପଣ୍ଡିତ ଗୋପାଳ ପ୍ରସାଦ ଦୁବେ (୨୦୧୧)(ଝାରଖଣ୍ଡ) ମକର ଧ୍ୱଜ ଦାରୋଗା (୨୦୧୧) (ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ) ସଂଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ସୁଧେନ୍ଦ୍ର ନାରାୟଣ ସିଂଦେଓ (୧୯୬୩) (ଷଢେଈକଳା ଛଉ) ଅନନ୍ତ ଚରଣ ସାଈ (୧୯୭୧)(ମୟୂରଭଞ ଛଉ) କୃଷ୍ଣ ଚନ୍ଦ୍ର ନାୟକ (୧୯୭୫) (ମୟୂରଭଞ ଛଉ) କେଦାରନାଥ ସାହୁ (୧୯୮୧) (ଷଢେଈକଳା ଛଉ) ଗମ୍ଭୀର ସିଂ ମୁରା (୧୯୮୨) (ପୁରୁଲିଆ ଛଉ) ମଦନ ମୋହନ ଲେଂକା (୧୯୮୭)(ମୟୂରଭଞ ଛଉ) ଶ୍ରୀ ହରି ନାୟକ (୧୯୮୮)(ମୟୂରଭଞ ଛଉ) ବିକ୍ରମ କୁମ୍ଭକାର (୧୯୯୦) (ମୟୂରଭଞ ଛଉ) ଚନ୍ଦ୍ର୍ ଶେଖର ଭଞ(୧୯୯୧)(ମୟୂରଭଞ ଛଉ) ଶଶଧର ଆଚାର୍ଯ୍ୟ (୨୦୦୪) (ଷଢେଇକଳା ଛଉ) ଆଧାର ଅଧିକ ତ‌ଥ୍ୟ Mauyrbhanj district website with information on Chhau Chau: The Rare Mask Dances ନୃତ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାର ନୃତ୍ୟ ଓ ସଙ୍ଗୀତ	chau nāca (chau nāṭa) eka yuddhabhittika bhāratīẏa nāṭa yāhā oḍa଼iśāra maẏūrabhañja jillāru janmalābha karichi \| prakāra ehā mukhẏataḥ tini prakārara: maẏūrabhañja chau ehā maẏūrabhañjaru janmalābha karichi \| ethire nāṭa sāṅgare turī, mādaḻa o anẏānẏa bādẏa yantrara bādanakari nācamādhẏamare yuddhara barṇṇanā karāyāithāe \| ṣaḍha଼eikaḻā chau ehā purātana oḍa଼iśā o ebekāra jhāḍa଼khaṇḍara ṣaḍha଼eikaḻāre dekhibāku miḻe \| puruliā chau ehā paścimabaṅgara puruliāṭhāre dekhibāku miḻe \| chau śabdara janma oḍa଼iā bhāṣāra sāhitẏika o gabeṣaka sītākānta mahāpātraṅka anusāre "chau" śabda oḍa଼iā śabda "chāuṇi"ru āsiachi yāhāra artha senāchāuṇi o ehā rājārājuḍa଼ā samaẏara senāmānaṅka yuddhakaḻāru janma neichi\| chau nṛtẏare puraskāraprāpta bẏakti gaṇa padmaśrī puraskāra paṇḍita gopāḻa prasāda dube (2011)(jhārakhaṇḍa) makara dhୱja dārogā (2011) (jhāḍa଼khaṇḍa) saṃgīta nāṭaka ekāḍemī puraskāra sudhendra nārāẏaṇa siṃdeo (1963) (ṣaḍheīkaḻā chau) ananta caraṇa sāī (1971)(maẏūrabhaña chau) kṛṣṇa candra nāẏaka (1975) (maẏūrabhaña chau) kedāranātha sāhu (1981) (ṣaḍheīkaḻā chau) gambhīra siṃ murā (1982) (puruliā chau) madana mohana leṃkā (1987)(maẏūrabhaña chau) śrī hari nāẏaka (1988)(maẏūrabhaña chau) bikrama kumbhakāra (1990) (maẏūrabhaña chau) candr śekhara bhaña(1991)(maẏūrabhaña chau) śaśadhara ācāryẏa (2004) (ṣaḍheikaḻā chau) ādhāra adhika ta‌thẏa Mauyrbhanj district website with information on Chhau Chau: The Rare Mask Dances nṛtẏa oḍa଼iśāra nṛtẏa o saṅgīta	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,444	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9B%E0%AC%89%20%E0%AC%A8%E0%AC%BE%E0%AC%9A	ଛଉ ନାଚ
ଆଖଣ୍ଡଳମଣି ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାର ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲାର ଆରଡ଼ିଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ପ୍ରଧାନ ଶୈବ ପିଠ । ଏହା ବୈତରଣୀ ନଦୀ କୂଳରେ ଆରଡ଼ିଠାରେ ଓ ଭଦ୍ରକ ସହରଠାରୁ ୪୦ କି.ମି. ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ବୈତରଣୀ ଓ ସାଳନ୍ଦୀ ନଦୀଦ୍ୱୟର ସଙ୍ଗମସ୍ଥଳରେ ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱର ବା ଆଖଣ୍ଡଳମଣି ବା ବାବାମଣିଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଅବସ୍ଥିତ । ଗମନାଗମନ ଏଠାକୁ ଚାନ୍ଦବାଲିଠାରୁ ବୈତରଣୀ ନଦୀରେ ଡଙ୍ଗା ଯୋଗେ ଯିବାଆସିବ ସମ୍ଭବ । ଚାନ୍ଦବାଲିଠାରୁ ଆରଡ଼ିକୁ ଡଙ୍ଗାରେ ୨ ଘଣ୍ଟା ଲାଗେ ।ଭୁବନେଶ୍ୱରଠାରୁ ବସ୍ରେ ମଧ୍ୟ ଯାଈ ପାରିବେ । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ତତ୍କାଳିନ ଜମିଦାର ନିଳାଦ୍ରୀ ସମରସିଂହ ଦିନେ ନିଜ ଜମିରେ ହଳ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଅନନ୍ତ ନାମକ ଜଣେ ହଳୁଆକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥିଲେ । ଅନନ୍ତ କିଛି ସମୟ ହଳ ବୁଲାଇବା ପରେ ହଠାତ ଲଙ୍ଗଳ ମୁନଟି ମାଟିତଳେ ଥିବା ଏକ ବସ୍ତୁରେ ବାଜି ଭାଙ୍ଗି ଯାଇଥିଲା । ତ‌ତ୍‌କ୍ଷଣାତ୍ ଆକାଶରେ କଳାବଦଲ ଛାଇଗଲା, ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଘଡ଼ଘଡ଼ି ସ‌ହ ବିଜୁଳି ଚକିବାରେ ଲାଗିଲା । ଲୁହାରେ ନିର୍ମିତ ଫାଳଟି ଭାଙ୍ଗିଯିବା ସ‌ହିତ ପ୍ରକୃତିର ଅବସ୍ଥାର ହଠାତ୍ ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ଆତଙ୍କିତ ହୋଇଯାଇଥିବା ଅନନ୍ତ ବସ୍ତୁଟିର ଚାରିକଡ଼ର ମାଟି ଆଡ଼େଇଲା । ଏକ କଳା ମୁଗୁନି ପଥର ଦେହରୁ ରକ୍ତର ଧାର ବୈତରଣୀ ନ‌ଦୀ ଆଡ଼କୁ ବୋହୁଯାଉଥିବାର ଦେଖିଲା । ଏହାପରେ ସେ ଯାଇ ଜମିଦାରଙ୍କୁ ସମସ୍ତ ବୃତ୍ତାନ୍ତ ଜଣାଇଲା । ଜମିଦାର ସମରସିଂହ କିଛି ଗ୍ରାମବାସୀଙ୍କୁ ନେଇ ଘଟଣାସ୍ଥଳରେ ପହଞ୍ଚିଲେ । ସେତେବେଳେ ଆଃ ଶବ୍ଦ ରଡ଼ି କରି ବାବା ଆଖଣ୍ଡଳମଣି ଶିବଲିଙ୍ଗ ରୂପରେ ବିଦ୍ୟମାନ ହେଲେ । ଆଃ ଶବ୍ଦ ରଡ଼ି କରିଥିବାରୁ ସେହି ସ୍ଥାନର ନାମ ଆରଡ଼ି ହୋଇଛି । ସେହି ଲିଙ୍ଗଟିରେ ଏକ କ୍ଷତ ହୋଇଯାଇଥିଲା ଏବଂ ସେହି ସ୍ଥାନରୁ ରକ୍ତ ଝରୁଥିବାର ସମସ୍ତେ ଦେଖିଲେ ଏବଂ ଶିବଙ୍କର ମସ୍ତକ ଉପରେ ଖିର ବର୍ଷା ହେବା ସ‌ହ ସେଠାରେ ଏକ ନାଗ ସେହି ଖିରରେ ଗାଧୋଉଥିଲା । ସେଦିନ ରାତିରେ ଜମିଦାରଙ୍କୁ ସ୍ୱପ୍ନରେ ଜଣେ ସାଧୁ ତାଙ୍କର ସମାଧିସ୍ତ କାହାଣୀ ବିଷୟରେ ଜଣାଇଲେ । ସେ ଦ୍ୱାପର ଯୁଗରୁ ଅଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱର ଭାବରେ ସମାଧିସ୍ତ ଥିଲେ । ସେହି ଲଙ୍ଗଳର ଫାଳ ବାଜିବା ଫଳରେ ସେ ଲିଙ୍ଗ ରୂପରେ ଅବିର୍ଭାବ ହେଲେ । ଏହା ପରଠାରୁ ଖଣ୍ଡମଣ୍ଡଳର ଇଶ୍ୱର ଭାବରେ ମହାପ୍ରଭୁ ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱର ବା ଆଖଣ୍ଡଳମଣି ବା ବାବାମଣି ଭାବେ ସର୍ବଜନବିଦିତ ହେଲେ । ଭଗବାଙ୍କର ଇଚ୍ଛାନୁସାରେ ସେ ଶିବଲିଙ୍ଗର ସ୍ଥାପନ କଲେ । ପୂଜା କରିବା ନିମନ୍ତେ ଯାଜପୁରର ନହରା ଗ୍ରାମରୁ ପାଞ୍ଚଜଣ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କୁ ଅଣାଗଲା । ଏକ ତାଳପତ୍ର ଛତାରେ ଶିବଲିଙ୍ଗକୁ ସୁରକ୍ଷା ଦିଆଯାଉଥିଲା । କିଛି ଦିନ ପରେ ଜମିଦାରଜଣକ ଗାଆଁଲୋକଙ୍କର ସାହାଯ୍ୟରେ କାଠରେ ଏକ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କଲେ । ଅଳ୍ପଦିନ ମଧ୍ୟରେ ଭଗବାନ ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱରଙ୍କ ଅଲୌକିକତା ସାରା ଦେଶରେ ପ୍ରଚାର ହେଲା ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରୁ ଶ୍ରାଦ୍ଧାଳୁମାନଙ୍କର ସମାଗମ ହେଲା । ଏହି ସ୍ଥାନଟିକୁ ଭଗବାନଙ୍କର ଆଶୀର୍ବାଦ ଭାବରେ ଗଣାଗଲା । ମନ୍ଦିର ସେହିସମୟରେ ରାଜକନିକାର ରାଜା ହରିହର ଭଞ୍ଜଦେଓ ଏକ ଘତକ ଚକ୍ଷୁରୋଗରେ ପିଡ଼ୀତ ହୋଇଥିଲେ । ସବୁକିଛି ଚିକିତ୍ସା ବିଫଳ ହେଲା । ଭଗବାନ ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱରଙ୍କର ଆଶୀର୍ବାଦ ତାଙ୍କର ଏହି ରୋଗକୁ ଭଲ କରିଦେଇପାରିବ ବୋଲି ସେ ଭାବିଲେ, ତେଣୁ ସେ ଆସି ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱରଙ୍କ ପାଖରେ ଅଧିଆ ପଡ଼ିଲେ । ଭଗବାନ ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱର ତାଙ୍କର ସ୍ୱପ୍ନରେ ଆସି ତାଙ୍କୁ ସେହି ରୋଗର ଉପଚାର ବିଷୟରେ ପଥ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ । ଶେଷରେ ଭଗବାନଙ୍କର ଆଶୀର୍ବାଦରେ ରାଜା ଆରୋଗ୍ୟଲାଭ କଲେ । ତାଙ୍କର ମାନସିକ ଅନୁସାରେ ସେ ଭଗବାନ ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱରଙ୍କର ଏକ ପଥର ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲେ । ଆରଡ଼ି ଭଳି ଏକ ସୁନ୍‌ଶାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏବେ ମଧ୍ୟ ଏକ ପଥର ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିବା କଷ୍ଟର କାମ । ପଥର ଖଣ୍ଡ ଏବଂ ଚୂନର ବ୍ୟବ‌ହାରରେ ହିଁ ପକ୍କା ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ ହୋଇପାରୁଥିଲା । ଆରଡ଼ିଠାରୁ ୧୦୦ କିଲୋମିଟର ଦୂର ନୀଳଗିରି ପାହାଡ଼ରେ ହିଁ ସେହି ପଥର ଉପଲବ୍ଧ ଥିଲା । ବୈତରଣୀ ନ‌ଦୀର ଜଳପଥ ମାଧ୍ୟମରେ ଏହି ପଥର ଖଣ୍ଡଗୁଡ଼ିକୁ ଆରଡ଼ି ଯାଏ ବୋହି ବୋହି ନିଆଗଲା । ରାଜା ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିବା ପାଇଁ ସମସ୍ତ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଆୟୋଜନ କରିଦେଇଥିଲେ । ଏହାପରେ ସେଠାରେ ସେ ଶିବଗଙ୍ଗା ନାମକ ଏକ ପୁଷ୍କରଣୀ ଖୋଳାଇଥିଲେ । ପୁଷ୍କରଣୀ ସ‌ହ ନ‌ଦୀକୁ ସଂଯୋଗ କରିବା ଏକ ନାଳ ମଧ୍ୟ ଖୋଳାଇଥିଲେ, ଯାହା ଏବେ ଶିବ ମହର ନାମରେ ନାମିତ । ଏହି ନାଳଟି ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ ପଥର ନେବାଆଣିବା କରିବା କାମରେ ଲାଗିଲା । ୧୮୩୯ ଶତାବ୍ଦୀରେ ରାଜା ହରିହର ଭଞ୍ଜଦେଓଙ୍କ ବିୟୋଗ ପରେ ସ୍ୱାମୀରଦ୍ୱାରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ରାଣୀ ସତ୍ୟଭାମା ପାଟମହାଦେଈଙ୍କଦ୍ୱାରା ଶେଷ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ମନ୍ଦିରଟିର ଉଚ୍ଚତା ୫୦ ଫୁଟ ଏବଂ ଶୁଭ୍ର ବର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ସରକାରୀ ନଥିପତ୍ର ଅନୁସାରେ ୧୮୩୯ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆରଡ଼ିରେ କାଠ ନିର୍ମିତ୍ତ ମନ୍ଦିର ଥିଲା ଏବଂ ଏହା ପରେ ବର୍ତ୍ତମାନର ପଥର ନିର୍ମିତ ମନ୍ଦିରଟି ତିଆରି ହୋଇଥିଲା । ପଥରରେ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ ହେବାପରେ, ସେଠାରେ ଭଗବାନଙ୍କୁ ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥିଲା । ପରନ୍ତୁ ସେହି ସ୍ଥାନରେ ମୁଖଶାଳା ନଥିଲା । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଦର୍ଶନ ଦାସ ନାମକ ଜଣେ ସନ୍ଥ ମୁଖଶାଳା ନିର୍ମାଣ କରାଇଥିଲେ । ପରେ ପରେ ସରକାରଙ୍କଦ୍ୱାରା ମନ୍ଦିରରେ ବର୍ତ୍ତମାନର ଭୋଗ ମଣ୍ଡପ ନିର୍ମାଣ ହେବା ସ‌ହ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦରକାରୀ ଗୃହମାନ ନିର୍ମାଣ ହୋଇଛି । ମୁଖ୍ୟ ଲିଙ୍ଗର ଆକାର ଲିଙ୍ଗର ଉଚ୍ଚତା: ୩୩ ଇଞ୍ଚ ଲିଙ୍ଗର ପରିଧି: ୪୫ ଇଞ୍ଚ ଶକ୍ତିର ପରିଧି: ୫୨ ଇଞ୍ଚ ମନ୍ଦିରର ଦେବାଦେବୀ ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିରର ଗର୍ଭଗୃହରେ ପୂଜା ପାଉଥିବା ଦେବାଦେବୀମାନେ ହେଲେ: ଆଖଣ୍ଡଳମଣିଙ୍କର ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ବିଜେ ପ୍ରତିମା ମାଆ ପାର୍ବତୀ ଶ୍ରୀ ଗଣେଶ ଶ୍ରୀ ମହାବୀର ହନୁମାନ ମନ୍ଦିର ପରିସରରେ ଥିବା ପାର୍ଶ୍ୱଦେବତା ଗଣ ହେଲେ: ଶ୍ରୀ ହନୁମାନ ଶ୍ରୀ ଗଣେଶ ଶ୍ରୀ କାର୍ତ୍ତିକେଶ୍ୱର ଶ୍ରୀ ଶ୍ରାବଣୀ ମହାଦେବ ମାତା ପାର୍ବତୀ ଅବସ୍ଥିତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ମନ୍ଦିର ବାବା ଆଖଣ୍ଡଳମଣିଙ୍କର ମନ୍ଦିର ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଅବସ୍ଥିତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ମନ୍ଦିରମାନ ହେଲା: ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ମାଆ ତାରିଣୀ ମନ୍ଦିର ମାଆ ବାଟମଙ୍ଗଳା ମନ୍ଦିର ମାଉସୀ ମାଆ ମନ୍ଦିର ନିତ୍ୟ ବେଶ ଏବଂ ସେବାପୂଜା ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମାନୁସାରେ ଦେବୀଦେବତାମାନଙ୍କର ମାନବ ଭଳି ସେବା କରାଯାଏ । "ଯଥା ଦେହି, ତ‌ଥା ଦେବ" । ଭଗବାନଙ୍କର ନିତ୍ୟସେବାରେ ପୋଷାକ ପରିଧାନଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଖାଦ୍ୟଗ୍ରହଣ ପରି କାର୍ଯ୍ୟମାନ ରହିଛି । ବାବା ଆଖଣ୍ଡଳମଣି ଗ୍ରୀଷ୍ମ ଋତୁରେ ସକାଳ ୪ଟାରେ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଋତୁରେ ସକାଳ ୪ଟା ୩୦ରେ ଶଯ୍ୟା ତ୍ୟାଗ କରିଥାନ୍ତି । ପୂର୍ବଦିନର ବଡ଼ ସିଂହାର ବେଶରେ ହିଁ ମଙ୍ଗଳ ଆରତି କରାଯିବା ପରେ ମଙ୍ଗଳ ଆରତି ନୈବେଦ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ । ଏହା ପରେ ପାଳିଆ ସେବକମାନେ ବଡ଼ ସିଂହାର ବେଶ ଫିଟାଇ ଘିଅ, ମହୁ, ଖିର, ଦ‌ହି ଏବଂ ଗୁଡ଼ରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ପଞ୍ଚାମୃତରେ ମହାସ୍ନାନ କରିଥାନ୍ତି । ଦିଗମ୍ବର ବେଶ ମହାସ୍ନାନ ପରେ ଭଗବାନ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଉଲଗ୍ନ ଥାନ୍ତି ଏବଂ ଭକ୍ତମାନେ ତାଙ୍କର ସେହି ଦବମ୍ବର ବେଶ ଦର୍ଶନ କରନ୍ତି । ସକାଳ ଅରତି ସରିବା ପରେ ଭକ୍ତବୃନ୍ଦ ବାଲ୍ୟଭୋଗ(ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ମିଠା) ପ୍ରଦାନ କରିଥାନ୍ତି । ଦିନ ୧ଟା ଯାଏ ଭଗବାନଙ୍କର ଉଲଗ୍ନ ବେଶ ଭକ୍ତମାନେ ଦର୍ଶନ କରିଥାନ୍ତି । ଏହି ବେଶ ସମ୍ଭବତଃ ଭଗବାନଙ୍କର ସତ୍ୟ ସ୍ୱରୂପକୁ ଦେଖାଇବା ପାଇଁ ରହିଛି । କପଡ଼ା ପରିଧାନ ପରେ ମୌଳିକତା ସ‌ହିତ ସତ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଲୁଚିଯାଏ । ଏହି ବେଶରେ ଦେବତାଙ୍କ ଉପରେ ପଞ୍ଚାମୃତ ଘର୍ଷଣ କରିବାକୁ ସୁବିଧା ହୁଏ । ପ୍ରକୃତରେ ଏହି ଅର୍ଦ୍ଧତରଳ ବସ୍ତୁଟି ହେଉଛି ଅଭିଷେକ ପଞ୍ଚାମୃତ ଯାହାକି ମର୍ତ୍ତ୍ୟର ଅମୃତ ସ‌ହ ସମାନ ଯାହା ଦୁସାଦ୍ଧ୍ୟ ରୋଗରୁ ଆରୋଗ୍ୟ ଦେବାର ଅଲୌକିକ ଶକ୍ତି ଧାରଣ କରିଥାଏ । ପ‌ହଡ଼କିଆ ଭୋଗ ଦିନ ୧୦ଟା ୩୦ରେ ଭଗବାନ ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱର ତାଙ୍କର ଆଂଶିକ ଭୋଜନ ଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି । ଅନ୍ନ, ଡାଲି ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ତୁଣ ସ‌ହ ଏହି ଭୋଗ ଲାଗିକରାଯାଏ । ଯୋଗୀ ବେଶ ଏବଂ ନିତୀ ଭୋଗ ଦିନର ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଭୋଜନ ପୂର୍ବରୁ ଭଗବାନ ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱର ଯୋଗୀ ବେଶରେ ସଜ୍ଜିତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ଏହି ବେଶରେ ସେ ଧଳା ଧୋତି ଏବଂ ମଥାରେ ଚନ୍ଦନ ତିଳକ ଧାରଣ କରିଥାନ୍ତି । ଏହି ବେଶରେ ସେ ତାଙ୍କର ସାଧାରଣ ଚଳନୀ ଶୈଳୀ ବିଷୟରେ ଦର୍ଶାଇଥାନ୍ତି । ଏହି ବେଶରରେ ଦିନ ୧ଟା ୩୦ରେ ସେ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଭୋଜନ ଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି ଏବଂ ଆରତି ପ୍ରସାଦ ସ‌ହିତ ବଡ଼ ଧୂପ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହାପରେ ମୁଖ ପଖାଳିବା ପାଇଁ ପ୍ରଭୁ ଆଂଶିକ ସ୍ନାନ କରିଥାନ୍ତି ଏବଂ ପାଖାପାଖି ୧ଘଣ୍ଟାର ବିଶ୍ରାମ ନେଇଥାନ୍ତି । ବଡ଼ସିଂହାର ବେଶ ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱର ପ୍ରଭୁ ଦ୍ୱିପ୍ରହର ୪ଟା ବେଳେ ଉଠନ୍ତି । ଏହା ପରେ ବଡ଼ସିଂହାରୀ ବଡ଼ସିଂହାର ବେଶ କରାଇଥାନ୍ତି । ଏହି ବେଶରେ ପ୍ରଭୁଙ୍କର ଦେହ ଅନେକପ୍ରକାରର ଫୁଲରେ ସୁସଜ୍ଜିତ ହୋଇଥାଏ । ବଡ଼ସିଂହାର ବେଶ ବେଳେ ମୁଣ୍ଡରେ ମୁକୁଟ ଏବଂ ଦୁଇଟି ସୁନା ଆଖି ସ‌ହ ସୁନା ନାଶା ଓ ସୁନା ଚିତା ଧାରଣ କରିବା ସ‌ହିତ ମଥାରେ ଚନ୍ଦନ ଚିଳକ ବୋଳାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରତିଦିନ ହେଉଥିବା ସମସ୍ତ ବେଶ ମଧ୍ୟରେ ବଡ଼ସିଂହାର ବେଶ ହେଉଛି ପ୍ରମୁଖ ବେଶ । ଏହିବେଶରେ ପ୍ରଭୁ ରାତିରେ ନିଦ୍ରା ଯାଇଥାନ୍ତି ଏବଂ ପରଦିନ ସକାଳ ଯାଏ ଏହି ବେଶ ରହିଥାଏ । ସନ୍ଧ୍ୟା ଧୂପ ଋତୁ ଅନୁସାରେ ସନ୍ଧ୍ୟା ଆରତୀର ସମୟ ବଦଳିଥାଏ, କାରଣ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ପରେ ଗୋଧୂଳି ଲଗ୍ନରେ ଏହି ବେଶ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ଋତୁ ଅନୁସାରେ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତର ସମୟ ବଦଳୁଥିବାରୁ, ଗ୍ରୀଷ୍ମକାଳରେ ପାଖାପାଖି ସନ୍ଧ୍ୟା ୬ଟା ୩୦ରେ ସନ୍ଧ୍ୟା ଆରତୀ ଲାଗି କରାଯାଏ ଏବଂ ଶୀତ ଋତୁରେ ପାଖାପାଖି ୫ଟା ୩୦ରେ ସନ୍ଧ୍ୟା ଆରତି ଲାଗି କରାଯାଏ । ସନ୍ଧ୍ୟା ଆରତୀ ସମୟରେ ସୂଜି, ଘିଅ ଏବଂ ଚିନିରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଲଡ଼ୁ ଭୋଗ କରାଯାଏ । ବାତୁଳ ଭୋଗ ଏବଂ ରାତ୍ର ପ‌ହଡ଼ ବିଭିନ୍ନ ଋତୁ ଅନୁସାରେ ରାତ୍ର ପ‌ହଡ଼ର ସମୟ ମଧ୍ୟ ବଦଳିଥାଏ । ଶୀତ ଋତୁରେ ରାତ୍ର ପ‌ହଡ଼ର ସମୟ ରାତି ୧୦ଟା ଥିବାବେଳେ ଗ୍ରୀଷ୍ମ ୠତୁରେ ଏହି ପ‌ହଡ଼ ରାତି ୧୧ଟାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ବାତୁଳ ଭୋଗ ପରେ ରାତ୍ର ପ‌ହଡ଼ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଭଗବାନ ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱରଙ୍କର ରାତ୍ର ଭୋଜନ ହେଉଛି ବାତୁଳ ଭୋଗ । ଏହି ଭୋଗରେ ଅନ୍ନ ସ‌ହିତ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ତରକାରୀ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ପାଖରେ ଲାଗି କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ଭୋଗ ପରେ ଶେଷ ଧୂପ ଲାଗି କରାଯାଏ । ଏହା ପରେ ପ୍ରଭୁ ବିଶ୍ରାମ ନିଅନ୍ତି । ତାଙ୍କର ଚଳନ୍ତି ପ୍ରତିମା ଶଯ୍ୟା ଯାଇଥାନ୍ତି ଏବଂ ମନ୍ଦିର ବନ୍ଦ ହୋଇଥାଏ । ପାଦୁକା ବାବାମଣିଙ୍କ ପାଦୁକା (କୁଣ୍ଡଜଳ) ବିଭିନ୍ନ ରୋଗବିନାଶକାରୀ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ବୋଲି ସାଧାରଣରେ ଦୃଢ଼ ବିଶ୍ୱାସ ରହିଆସିଛି । ଘିଅ, ମହୁ, କ୍ଷୀର, ଲହୁଣୀ, ଛେନା, ଦହି, ଅଦା, ଗୁଡ଼, ନଡ଼ିଆ ଓ କଦଳୀ ଇତ୍ୟାଦି ବହୁ ଉପାଦେୟ ଦ୍ରବ୍ୟମାନ ନୈବେଦ୍ୟ ଭାବେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କର ଅଙ୍ଗଲାଗି ବା ଘର୍ଷଣ ହୋଇ ସାରିବା ପରେ ସ୍ନାନ ସମୟରେ ସେଥିରୁ ନିର୍ଗତ ସ୍ନାନଜଳକୁ କୁଣ୍ଡଜଳ ବା ପାଦୁକା କୁଣ୍ଡରେ ରଖାଯାଇଥାଏ । ଏହି ଜଳକୁ ଚନ୍ଦୁକ କୁହାଯାଏ । ବହୁ ଲୋକ ଏଠାକାର ପାଦୁକାକୁ ମେଡିସିନ ରୂପେ ମାନିଥାନ୍ତି ବିବାହ, ବ୍ରତ, ଗୃହପ୍ରତିଷ୍ଠ ଇତ୍ୟାଦି ଶୁଭକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ଏହି ପବିତ୍ର ଜଳକୁ ଇଶ୍ୱରଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ । ପର୍ବ ପର୍ବାଣି ବର୍ଷସାରା ବାବା ଆଖଣ୍ଡଳମଣୀଙ୍କ ପାଖରେ ମଧ୍ୟ ଅନେକ ପର୍ବପର୍ବାଣି ପାଳନ କରାଯାଏ । ହିନ୍ଦୁ ପଞ୍ଜିକା ଅନୁସାରେ ବୈଶାଖ ମାସରୁ ହିଁ ବର୍ଷ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ପଣା ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଭୋର ୪ଟାରେ ବାବା ଶ୍ରୀ ଆଖଣ୍ଡଳମଣିଙ୍କର ପ‌ହଡ଼ ଫିଟାଯାଏ । ମୁଖ ପ୍ରକ୍ଷାଳନ ଏବଂ ଦନ୍ତ ମଞ୍ଜନ ପରେ ମଙ୍ଗଳ ଆଳତୀ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ମନ୍ଦିରର ପ୍ରଧାନ ପୂଜକ ପ୍ରାର୍ଥନା କରନ୍ତି ଏବଂ ଭଗବାନଙ୍କୁ ସ୍ନାନ ପାଇଁ ଆନୁରୋଧ କରିଥାନ୍ତି । ନୈବେଦ୍ୟ ପରେ ମଙ୍ଗଳ ଆଳତୀ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ । ଏହା ପରେ ବାବା ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱର ଦିଗମ୍ବର ବେଶରେ ବିଭୂଷୀତ ହୋଇଥାନ୍ତି ଏବଂ ମର୍ତ୍ତ୍ୟର ଅମୃତ ରୂପେ ଜ୍ଞାନ ପଞ୍ଜାମୃତ ଘର୍ଷଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ସମସ୍ତ ରିଷ୍ଟ ଖଣ୍ଡନ କରୁଥିବା ଏହି ଘର୍ଷଣକୁ ପଣା କୁହାଯାଏ । ଅନ୍ୟ ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କରେ କେବଳ ପଣା ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ ହିଁ ଏହି ଘର୍ଷଣ ପର୍ବ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଉଥିବା ବେଳେ, କେବଳ ବାବା ଶ୍ରୀ ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱରଙ୍କର ମନ୍ଦିରରେ ପ୍ରତିଦିନ ଏହି ପର୍ବ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଫଳଦାୟକ ଘର୍ଷଣ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବା ପାଇଁ, ଏହିଦିନ ମନ୍ଦିରକୁ ହଜାର ହଜାର ସଂଖ୍ୟାରେ ଭକ୍ତମାନେ ଆସିଥାନ୍ତି । କେବଳ ଏହିଦିନ ହିଁ ମନ୍ଦିରର ସେବକମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଖର୍ଚ୍ଚରେ ହିଁ ଘର୍ଷଣ ପ୍ରଦାନ କରିଥାନ୍ତି । ପଣା ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମମାନ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା ଗ୍ରୀଷ୍ମ ଋତୁର ଜ୍ୟୈଷ୍ଠମାସରେ ଯେତେବେଳେ ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବଙ୍କ ପ୍ରକୋପର ଅସ‌ହ୍ୟ ତାତିରେ ଜୀବନ ଜୀଇଁବା କଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ, ସେତେବେଳେ ଶିବ-ଗଙ୍ଗା ପୁଷ୍କରଣୀରେ ଚନ୍ଦନ ଚାପ(ନୈକା ବିହାର) ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ବାବା ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱରଙ୍କର ଚଳନ୍ତି ପ୍ରତିମା ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ଦେବୀ ପାର୍ବତୀଙ୍କ ସ‌ହ ବୃଷଭଙ୍କ ଉପରେ ସବାର ହୋଇ ଡଙ୍ଗାରେ ନୈବିହାର କରନ୍ତି । ଭକ୍ତିଗୀତର ତାଳେ ତାଳେ ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ମାଳମାଳ ଆଲୋକ ତ‌ଥା ସୁସଜ୍ଜିତ ଶିବ-ଗଙ୍ଗା ପୁଷ୍କରଣୀରେ ଭଗବାନ ନୈବିହାର କରିଥାନ୍ତି । ପ୍ରକୃତରେ ଏହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ମନୋମୁଗ୍ଧକର । ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ପ୍ରବଚକମାନଙ୍କର ପ୍ରବଚନ, ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ତ‌ଥା ପୁଷ୍କରଣୀରେ ଦେବତାଙ୍କର ବିରାଜମାନର ଦୃଶ୍ୟ ଏହି ଉତ୍ସବକୁ ଆକର୍ଷଣୀୟ କରାଇଥାଏ । ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟାଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଏହି ପର୍ବ ୨୧ ଦିନ ଧରି ଚାଲିଥାଏ । ୨୧ ଦିନ ଧରି ପାଳନ କରାଯାଉଥିବା ଏହି ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରାର ମୁଖ୍ୟ ଦିନ ହେଉଛି ଚନ୍ଦନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା । ଲୋକ କଥାନୁସାରେ ଏହି ପବିତ୍ର ନୈକାବିହାରରେ ଦେବଦେବ ଶ୍ରୀ ମହାଦେବ ଅଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱର ଅସ‌ହ୍ୟ ଗରମ ତାତିରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇଥାନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ବାସ୍ତବରେ ଏହି ସମୟଟି ଦେବତା ଏବଂ ମାନବମାନଙ୍କର ସଭା ପାଇଁ ଏକ ଉପଯୁକ୍ତ ସମୟ । ଭଗବାନ ସ୍ୱୟଂ ମନ୍ଦିରରୁ ବାହାରକୁ ଆସିଥାନ୍ତି ଏବଂ ଭକ୍ତମାନଙ୍କର ସମସ୍ତ ଦୁଃଖ ଅସୁବିଧା ହରଣ କରିଥାନ୍ତି । ଶିବ ବିବାହ ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ପକ୍ଷରେ ବାବା ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱରଙ୍କର ମନ୍ଦିରରେ ଶିବ ବିବାହ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ବେଦର ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ଥିବା ସୂଚନାନୁସାରେ ଭଗବାନ ଶିବ ଏବଂ ପାର୍ବତୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିବାହ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ମନ୍ଦିରର ପୂଜକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ଦେବୀ ପାର୍ବତୀଙ୍କର ପିତାଙ୍କ ଭୂମିକା ତୁଲାଇଥିବା ବେଳେ ଅନ୍ୟଜଣେ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କର ପିତାଙ୍କ ଭୂମିକା ତୁଳାଇଥାନ୍ତି । ଏହା ପରେ ବିବାହର ପବିତ୍ର ମୁହୂର୍ତ୍ତ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା ପରେ ବିବାହ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରି ବରକନ୍ୟାଙ୍କୁ ସ୍ୱାଗତ କରାଯାଏ । ଏହି ବିବାହ ଉତ୍ସବକୁ ସମସ୍ତ ଦେବାଦେବୀ, ମାନବ, ଅସୁର, ଜକ୍ଷ ସମେତ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସାଦର ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇଥାଏ । ଆକର୍ଷଣୀୟ ଏବଂ ସୁନ୍ଦର ସାଜସଜ୍ଜା ସ‌ହିତ ରୋଷଣୀରେ ବିବାହ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ମନୋମୁଗ୍ଧକର ରୋଷଣୀ ବର ଘରଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ କନ୍ୟା ଘର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଇଥାଏ । ଦେବୀ ପାର୍ବତୀଙ୍କର ଚଳନ୍ତି ପ୍ରତିମା ପାଲିଙ୍କିରେ ବସି ସୁସଜ୍ଜିତ ବେଦୀକୁ ଆସିଥାନ୍ତି । ରାତିସାରା ଶିବ ବିବାହ ଉତ୍ସବ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ବର ପିତା ଓ କନ୍ୟା ପିତାଙ୍କର ଭାବପୂର୍ଣ୍ଣମିଳନରେ ଏହି ବିବାହ ସମାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଉତ୍ସବର ରାତିରେ ବିଭିନ୍ନ ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଅତିଥୀମାନଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ସୁସ୍ୱାଦୁ ଭୋଜନ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିବାହ କାର୍ଯ୍ୟଟି ମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ତରଫରୁ ସମ୍ପାଦନ କାରଯାଇଥାଏ । ଶ୍ରାବଣୀ ମହୋତ୍ସବ ଧରାପୃଷ୍ଠରୁ ଆଷାଢ଼ମାସ ବିଦାୟ ନେବା ପରେ ଶ୍ରାବଣର ପ୍ରଥମ ସୋମ‌ବାରରୁ ଶ୍ରବଣୀ ମହୋତ୍ସବ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ସବୁ ସ୍ଥାନରେ ଗୋଟିଏ ସ୍ୱର ଶୁଣାଯାଏ, ଜଟିଆ ବାବା ପାର୍ କରେଗା । ବାବା ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱରଙ୍କୁ ଜଳାଭିଷେକ କରାଇବା ପାଇଁ ଦେଶର ବିଭିନ୍ନ କୋଣରୁ ଲୋକମାନେ ଆସିଥାନ୍ତି । କାଉଁରିଆମାନେ ବିଭିନ୍ନ ନ‌ଦୀରୁ ଜଳ ଆଣି ପାଦରେ ଚାଲିଚାଲି ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱରଙ୍କ ଉପରେ ଜଳାଭିଷେକ କରାଇବା ପାଇଁ ଆସିଥାନ୍ତି । ବମ୍ ବମ୍ ଭୋଲେ ଭଳି ସୁମଧୁର ସ୍ୱରରେ ଚତର୍ଦିଗ ପ୍ରକମ୍ପିତ ହୋଇଥାଏ । ଶ୍ରବଣୀ ମହୋତ୍ସବ ସମୟରେ ମନ୍ଦିରର ସଜ୍ଞା ଶବ୍ଦର ବର୍ଣ୍ଣନା କରିହେବ ନାହିଁ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ସୋମ‌ବାର ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ପକ୍ଷରୁ ବିଭିନ୍ନ ଆଲୋକମାଳାରେ ମନ୍ଦିରକୁ ସଜାଯିବା ସ‌ହ ଭକ୍ତି ସଙ୍ଗୀତ ସାଙ୍ଗକୁ ପ୍ରବଚନର ମଧ୍ୟ ଆୟୋଜନ କରାଯାଇଥାଏ । କାଉଁରିଆ ସଙ୍ଗଠନ ପକ୍ଷରୁ ଜଳ ନେଇ ଆସୁଥିବା କାଉଁରିଆମାନଙ୍କ ପାଇଁ ମଗଣା ଖାଦ୍ୟପେୟର ବନ୍ଦୋବସ୍ତ କରାଯାଇ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସେମାନଙ୍କର ସେବା ପାଇଁ ସମସ୍ତ ଆୟୋଜନ କରାଯାଇଥାଏ । ଶ୍ରାବଣୀ ମହୋତ୍ସବ ପ୍ରଥମ ସୋମ‌ବାରରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଶେଷ ସୋମ‌ବାରରେ ସମାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଜଗନ୍ନାଥ ପଞ୍ଜିକାନୁସାରେ ଏହି ଉତ୍ସବ ଶ୍ରାବଣ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଯାଏ ଚାଲିଥାଏ । ଶ୍ରାବଣ ମାସର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମୋବାରରେ ଜଳାଭିଷେକ କରଯାଇଥାଏ । ଝୁଲଣ ଯାତ୍ରା ଶ୍ରାବଣ ଏକାଦଶୀଠାରୁ ଝୁଲଣ ଯାତ୍ରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଶ୍ରାବଣ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ ଏହି ମେଳ ଶେଷ ହୁଏ । ଏହି ଯାତ୍ରାରେ ବାବା ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱରଙ୍କର ଚଳନ୍ତି ପ୍ରତିମା ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ଦେବୀ ପାର୍ବତୀଙ୍କ ସ‌ହ ଝୁଲଣ ମଣ୍ଡପକୁ ଆସନ୍ତି । ଶ୍ରାବଣର ସୁନ୍ଦର ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ବୃଷଭ ଉପରେ ଏକତ୍ର ବିରାଜମାନ ହୋଇ ମିଠା ମିଠା ଭକ୍ତି ସଙ୍ଗୀତ ତାଳେ ତାଳେ ସେମାନଙ୍କର ଝୁଲଣ ଯାତ୍ର ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଯାତ୍ରା ୫ ଦିନ ଧରି ରାକ୍ଷୀ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚାଲିଥାଏ । ଏହି ଯାତ୍ରାର ଆନନ୍ଦ ଦେଖିବା ଭଳି ହୋଇଥାଏ । ଗଣେଶ ପୂଜା ଭାଦ୍ରବ ଶୁକ୍ଳ ଚତୁର୍ଥୀ ତିଥିରେ ସଙ୍କଳ୍ପ ମଣ୍ଡପରେ ଦେବୀ ପାର୍ବତୀଙ୍କର ପ୍ରିୟ ପୁତ୍ର ବିଘ୍ନନାଶକ ଶ୍ରୀ ଗଣେଶ ବିଦ୍ୟମାନ ହୋଇଥାନ୍ତି । ଏହି ମଣ୍ଡପରେ ଶ୍ରୀ ଗଣେଶ ପୂଜା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଭକ୍ତମାନେ ଉପବାସ କରିବା ସ‌ହ ଶ୍ରୀ ଗଣେଶଙ୍କ ଉପସନା କରିଥାନ୍ତି । କେବଳ ମନ୍ଦିରର ପୂଜକମାନେ ନୁହେଁ ବରଂ ସମସ୍ତ ସାଧାରଣ ଜନତା ଏହି ପୂଜାରେ ଯୋଗଦେଇ ଶ୍ରୀ ଗଣେଶଙ୍କର ଆଶୀର୍ବାଦ ପ୍ରାପ୍ତ କରିଥାନ୍ତି । ଦୂର୍ଗାପୂଜା ଗଣେଶ ପୂଜାଠାରୁ ପାର୍ବଣ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିରରେ ମୂଳାଷ୍ଟମୀଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଦୁର୍ଗା ପୂଜା ଦୀର୍ଘ ୧୬ ଦିନ ଧରି ଚାଲିଥାଏ । କନ‌କ ଦୂର୍ଗାଙ୍କର ମନ୍ଦିର ମନ୍ଦିରର ଦକ୍ଷିଣ ଭାଗରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଦେବୀ ପାର୍ବତୀ ଉତ୍ତରକୁ ମୁଖ କରି ବିରାଜମାନ ହୋଇଛନ୍ତି । ବାବା ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱରଙ୍କର ମନ୍ଦିରର ଗର୍ଭଗୃହରେ ଦେବୀ ପାର୍ବତୀ ଏବଂ ଦେବୀ କନ‌କ ଦୁର୍ଗା ସିଂହାସନରେ ବିରାଜମାନ କରିଛନ୍ତି । ୧୬ଦିନ ଧରି ଏହି ପର୍ବ ବଡ଼ ଆଡ଼ମ୍ବର ସ‌ହ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଆଚାର ବିଚାର ଅନୁସାରେ, ଦେବୀ ଦୁର୍ଗା ୧୬ ଦିନ ଧରି ଯୁଦ୍ଧ କରି ମହିସାଷୁରକୁ ବଦ୍ଧ କରିଥିଲେ । ସେଥିପାଇଁ ଏହି ୧୬ଦିନର ପୂଜା ଦେବୀ ଦୁର୍ଗାଙ୍କ ପାଇଁ ପାଳନ କରାଯାଏ, ଯାହାଙ୍କର ବୟସ ୧୬ ବର୍ଷ ବୋଲି ଧରାଯାଏ । ୧୬ଦିନର ଏହି ପୂଜାରେ ପ୍ରତ‌ହ୍ୟ ଚଣ୍ଡି ଯଜ୍ଞ ଏବଂ ଷୋଡ଼ଶ ଉପଚାର ପୂଜା କରାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ସନ୍ଧ୍ୟାକୁ ଆକର୍ଷଣୀୟ କରିବା ପାଇଁ ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ପ୍ରବଚନର ଆୟୋଜନ କରାଯାଇଥାଏ । କାଳୀପୂଜା ଏବଂ ଦୀପାବଳୀ କାର୍ତ୍ତୀକ କୃଷ୍ଣ ଚତୁଦ୍ଦର୍ଶୀଠାରୁ ଦୀପାବଳୀ ଉତ୍ସବ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଅମାବାସ୍ୟାର ଘନ ଅନ୍ଧକାରର ମଧ୍ୟରାତ୍ରରେ ଦେବୀ କାଳୀଙ୍କ ପୂଜା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ମହାକାଳୀ ମନ୍ଦିରର ଦକ୍ଷିଣ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ବିରାଜମାନ କରିଥାନ୍ତି । ପୂରାଣାନୁସାରେ ଅସୁରମାନଙ୍କର ବିନାସ କରି ସାଧୁସନ୍ଥମାନଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କରିବା ନିମନ୍ତେ ଦେବୀ ପାର୍ବତୀ ହିଁ ମହାକାଳୀଙ୍କର ଅବତାର ନେଇଥିଲେ । ଦୀପାବଳୀରେ ସୁସଜ୍ଜିତ ମନ୍ଦିର ଏକ ନବ‌ବଧୂ ପରି ଦୃଶ୍ୟମାନ ହୋଇଥାଏ । କାର୍ତ୍ତୀକ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା କାର୍ତ୍ତୀକ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦିନ‌କର ଯଜ୍ଞ ପରେ ଭଗବାନ ଶିବ ଏବଂ ଦେବୀ ପାର୍ବତୀ ହର-ଗୌରୀ ରୂପରେ ଆବିର୍ଭୂତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ବଡ଼ ସିଂହାର ବେଶରେ ଦର୍ଶନ ଦେଉଥିବା ମହାଦେବ ଶିବଙ୍କର ସିଂହାସରେ ଠିକ ପଛ ପଟରେ ଏକ ରୂପା ସିଂହାସନରେ ମହାଦେବ ଶିବ ଏବଂ ଦେବୀ ପାର୍ବତୀଙ୍କର ସୋଲୋ ନିର୍ମିତ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତୀ ରଖାଯାଇଥାଏ । କେବଳ ଏହି ଦିନରେ ଭକ୍ତମାନେ ହର-ଗୌରୀଙ୍କର ଏହି ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତୀକୁ ସ୍ପର୍ଶ କରିପାରିଥାନ୍ତି । ରାସ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ପାଇଁ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଆୟୋଜନ କରାଯାଇଥିବା ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରକୃତରେ ସୁଖଦ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ସ୍ଥାୟୀ ମଣ୍ଡପରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ନାଚଗୀତର ଆସର ଜମିଥାଏ । ଗୀତା ଜୟନ୍ତୀ ଆଷାଢ଼ ମାସର ଶୁକ୍ଳ ତ୍ରୟୋଦଶୀଦିନ ଗୀତା ଜୟନ୍ତୀ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଭଗବାନ ଶିବ ଏବଂ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ହେଉଛନ୍ତି ଏକ ଏବଂ ଉଦାସୀନ । ଭଗବାନ ଶିବ ହେଉଛନ୍ତି ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ପ୍ରଧାନ ଭକ୍ତ । ପବିତ୍ର ଗୀତା ବ‌ହିର ଦିବ୍ୟ ମନ୍ତ୍ର ଉଚ୍ଚାରଣ ଏବଂ ମନ୍ତ୍ର ବିଷୟରେ ବିଚାର ବିମର୍ଶରେ ସେଦିନ ମନ୍ଦିର ସ୍ୱର୍ଗ ପରି ଲାଗିଥାଏ । କେବଳ ପୂଜମାନେ ନୁହନ୍ତି ସାଧରଣ ଭକ୍ତମାନେ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ଯୋଗ ଦେଇଥାନ୍ତି । ମହାଶିବ ରାତ୍ରୀ ଫାଲ୍ଗୁନ ମାସର କୃଷ୍ଣ ତ୍ରୟୋଦସୀ ପରେ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ ଦିନ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଜାଗର ଯାତ୍ରା ପାଳନ କାରଯାଏ । ଏହି ପର୍ବ ବର୍ଷସାରା ପାଳନ କରାଯାଉଥିବା ପର୍ବମାନଙ୍କର ସମିଶ୍ରଣ ସ‌ହ ସମାନ ଅଟେ । ଆଳତୀ ସରିବା ପରେ କନିକାର ରାଜା ଘର୍ଷଣ ଏବଂ ଖିଚୁଡ଼ି ଅର୍ପଣ କରିଥାନ୍ତି । ମହାଦେବ ଦିଗମ୍ବର ବେଶ ଧାରଣ କରିଥାନ୍ତି ଏବଂ ଅସଂଖ୍ୟ ଭକ୍ତ ଏହି ଆକର୍ଷକ ଶୋଭା ଦେଖିବା ପାଇଁ ଆସିଥାନ୍ତି । ଜାଗରର ପ୍ରଥମ ପ‌ହଡ଼ରୁ ହିଁ ପୂଜା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ସମସ୍ତ ଭକ୍ତ ଏବଂ ପୂଜକମାନେ ଷୋଡ଼ଶ ଉପଚାର ଅଭିଷେକ ଏବଂ ଯଜ୍ଞର ସମାପ୍ତିଯାଏ ଉଜାଗର ରହିଥାନ୍ତି । ପୂଜାର ଶେଷ ପ‌ହଡ଼ ଏବ ଅଭଷେକ ପରେ ମହାସ୍ନାନ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଗଙ୍ଗା ନଦୀରୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥିବା ୧୦୮କୁମ୍ଭ ଜଳ ମହାଦେବଙ୍କ ଉପରେ ପୂଜକମାନେ ଢ଼ାଳିଥାନ୍ତି । ଏହା ପରେ ମହାଦେବ ଶିବ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ସୁନାର ଅଳଙ୍କାରରେ ଅଳଙ୍କୃତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କର ଏହି ସୁନ୍ଦର ରୂପ ଦେଖିବାକୁ ଅନ୍ୟ ଦେବାଦେବୀମନଙ୍କ ଅନେକ ଇଚ୍ଛା ଥାଏ । ଏହି ଅଳଙ୍କାର ସ‌ହ ମହାଦେବ ଶିବର ଦର୍ଶନ ସମସ୍ତ ମାନବ ସମେତ ଦେବାଦେବୀଙ୍କ ପାଇଁ ଅମୂଲ୍ୟ ଅଟେ । ମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ତରଫରୁ ଆୟୋଜନ କରାଯାଇଥିବା ବିଭିନ୍ନ ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମମାନ ରାତିସାରା ଚାଲିଥାଏ । ଏହିଦିନ ମନ୍ଦିରର ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ ଅଳାଙ୍କାର ଆଭୂଷଣର ଦୃଶ୍ୟ ଦୂରଦର୍ଶନ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରାସାରଣ କରାଯାଏ ଏବଂ ମନ୍ଦିର ବାହାରେ ଥିବା ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରୋଜେକ୍ଟର ମାଧ୍ୟମରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଏହି ସବୁର ଆୟୋଜନ ସମସ୍ତ ଭକ୍ତମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ହୋଇଥାଏ । ଷୋଡ଼ଶ ଉପଚାର ପୂଜା ଶେଷ ହେବା ପରେ ପାଖାପାଖି ରାତି ୪ଟା ବେଳେ ମହାଦୀପ ପୂଜା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ମନ୍ଦିରର ପୂଜକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ମହାଦୀପ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥାଏ । ବେଦରେ ଥିବା ସୂଚନାନୁସାରେ ପୂଜକ ଏବଂ ଭକ୍ତମାନେ ମହାଦୀପକୁ ଧରି ମନ୍ଦିର ଚାରିପଟେ ପରିକ୍ରମା କରିବା ପରେ ଶେଷରେ ମନ୍ଦିରର ଅଗ୍ରଭାବରେ ଦୀପକୁ ସ୍ଥାପନ କରିଥାନ୍ତି । ଭକ୍ତମାନଙ୍କର ରିଷ୍ଟଖଣ୍ଡନ ତ‌ଥା ସେମାନଙ୍କୁ ଉପରୁ କୁଶକ୍ତିକୁ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ଏହି ପୂଜା କରାଯାଇଥାଏ । ଦୋଳ ଯାତ୍ରା ଫାଲ୍ଗୁନ ମାସର ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ବାବା ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିରରେ ଦୋଳ ଯାତ୍ରା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ବାବା ଆଖଣ୍ଡଳେଶ୍ୱର ଏବଂ ମାତା ପାର୍ବତୀଙ୍କର ଚଳନ୍ତି ପ୍ରତିମା ଏହିଦିନ ବୃଷଭ ଉପରେ ସବାର ହୋଇ ଭୋଗମଣ୍ଡପକୁ ଆସିଥାନ୍ତି । ଭୋଗମଣ୍ଡପରେ ସେଦିନ ରାତିରେ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନରୁ ଆସିଥିବା ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ସେମାନେ ଭେଟିଥାନ୍ତି । ମହଦେବ ଶିବ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ଏବଂ ଦେବୀ ପାର୍ବତୀ ମାଆ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ଭେଟିଥାନ୍ତି । ସେହି ମିଳନ ସ୍ଥାନରେ ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କର ନବ ବର୍ଷର ନୂଆ ପାଞ୍ଜି ଉନ୍ମୋଚିତ ହୋଇଥାଏ । ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Official Website ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲା ଓଡ଼ିଶାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ଶ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ଆଖଣ୍ଡଳମଣି ମୂଳ ସେବାୟତ ଯାଦବ ସମାଜ ବାବା ଆଖଣ୍ଡଳମଣି ପ୍ରକଟ ପରଠାରୁ ପ୍ରାଥମିକ ୨୦୦ ବର୍ଷରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ବ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସ୍ଥାନୀୟ ୧୦ଟି ପଞ୍ଚାୟତର (ଯାଦବ)ଗୋପାଳମାନଙ୍କର ପୂର୍ବସୁରୀମାନେ ବାବା ଆଖଣ୍ଡଳମଣି ସେବାପୂଜା କରି ଆସୁଥିଲେ 1000 ବର୍ଷରୁ ପୁର୍ବ ପୁରୁଷରୁ ରହିଆସିଥିବା ପ୍ରଥା ପରମ୍ପରା ବାବା ଆଖଣ୍ଡଳମଣିଙ୍କ ପୀଠରେ ଗୋପାଳମାନେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ବୈଶାଖ ମାସ ସୋମବାର ବାବା ଆଖଣ୍ଡଳମଣିଙ୍କ ପୀଠରେ ପାଣି ଢାଳନ୍ତି	ākhaṇḍaḻamaṇi mandira oḍa଼iśāra bhadraka jillāra āraḍa଼iṭhāre abasthita eka pradhāna śaiba piṭha \| ehā baitaraṇī nadī kūḻare āraḍa଼iṭhāre o bhadraka saharaṭhāru 40 ki.mi. dūrare abasthita \| baitaraṇī o sāḻandī nadīdୱẏara saṅgamasthaḻare ākhaṇḍaḻeśୱra bā ākhaṇḍaḻamaṇi bā bābāmaṇiṅka mandira abasthita \| gamanāgamana eṭhāku cāndabāliṭhāru baitaraṇī nadīre ḍaṅgā yoge yibāāsiba sambhaba \| cāndabāliṭhāru āraḍa଼iku ḍaṅgāre 2 ghaṇṭā lāge \|bhubaneśୱraṭhāru basre madhẏa yāī pāribe \| kimbadantī tatkāḻina jamidāra niḻādrī samarasiṃha dine nija jamire haḻa karibā nimante ananta nāmaka jaṇe haḻuāku nirddeśa deithile \| ananta kichi samaẏa haḻa bulāibā pare haṭhāta laṅgaḻa munaṭi māṭitaḻe thibā eka basture bāji bhāṅgi yāithilā \| ta‌t‌kṣaṇāt ākāśare kaḻābadala chāigalā, pracaṇḍa ghaḍa଼ghaḍa଼i sa‌ha bijuḻi cakibāre lāgilā \| luhāre nirmita phāḻaṭi bhāṅgiyibā sa‌hita prakṛtira abasthāra haṭhāt paribarttanare ātaṅkita hoiyāithibā ananta bastuṭira cārikaḍa଼ra māṭi āḍa଼eilā \| eka kaḻā muguni pathara deharu raktara dhāra baitaraṇī na‌dī āḍa଼ku bohuyāuthibāra dekhilā \| ehāpare se yāi jamidāraṅku samasta bṛttānta jaṇāilā \| jamidāra samarasiṃha kichi grāmabāsīṅku nei ghaṭaṇāsthaḻare pahañcile \| setebeḻe āḥ śabda raḍa଼i kari bābā ākhaṇḍaḻamaṇi śibaliṅga rūpare bidẏamāna hele \| āḥ śabda raḍa଼i karithibāru sehi sthānara nāma āraḍa଼i hoichi \| sehi liṅgaṭire eka kṣata hoiyāithilā ebaṃ sehi sthānaru rakta jharuthibāra samaste dekhile ebaṃ śibaṅkara mastaka upare khira barṣā hebā sa‌ha seṭhāre eka nāga sehi khirare gādhouthilā \| sedina rātire jamidāraṅku sୱpnare jaṇe sādhu tāṅkara samādhista kāhāṇī biṣaẏare jaṇāile \| se dୱāpara yugaru akhaṇḍaḻeśୱra bhābare samādhista thile \| sehi laṅgaḻara phāḻa bājibā phaḻare se liṅga rūpare abirbhāba hele \| ehā paraṭhāru khaṇḍamaṇḍaḻara iśୱra bhābare mahāprabhu ākhaṇḍaḻeśୱra bā ākhaṇḍaḻamaṇi bā bābāmaṇi bhābe sarbajanabidita hele \| bhagabāṅkara icchānusāre se śibaliṅgara sthāpana kale \| pūjā karibā nimante yājapurara naharā grāmaru pāñcajaṇa brāhmaṇaṅku aṇāgalā \| eka tāḻapatra chatāre śibaliṅgaku surakṣā diāyāuthilā \| kichi dina pare jamidārajaṇaka gāā~lokaṅkara sāhāyẏare kāṭhare eka mandira nirmāṇa kale \| aḻpadina madhẏare bhagabāna ākhaṇḍaḻeśୱraṅka alaukikatā sārā deśare pracāra helā ebaṃ bibhinna sthānaru śrāddhāḻumānaṅkara samāgama helā \| ehi sthānaṭiku bhagabānaṅkara āśīrbāda bhābare gaṇāgalā \| mandira sehisamaẏare rājakanikāra rājā harihara bhañjadeo eka ghataka cakṣurogare piḍa଼īta hoithile \| sabukichi cikitsā biphaḻa helā \| bhagabāna ākhaṇḍaḻeśୱraṅkara āśīrbāda tāṅkara ehi rogaku bhala karideipāriba boli se bhābile, teṇu se āsi ākhaṇḍaḻeśୱraṅka pākhare adhiā paḍa଼ile \| bhagabāna ākhaṇḍaḻeśୱra tāṅkara sୱpnare āsi tāṅku sehi rogara upacāra biṣaẏare patha pradarśana karithile \| śeṣare bhagabānaṅkara āśīrbādare rājā ārogẏalābha kale \| tāṅkara mānasika anusāre se bhagabāna ākhaṇḍaḻeśୱraṅkara eka pathara mandira nirmāṇa karibāku ceṣṭā kale \| āraḍa଼i bhaḻi eka sun‌śāna kṣetrare ebe madhẏa eka pathara mandira nirmāṇa karibā kaṣṭara kāma \| pathara khaṇḍa ebaṃ cūnara bẏaba‌hārare hi~ pakkā mandira nirmāṇa hoipāruthilā \| āraḍa଼iṭhāru 100 kilomiṭara dūra nīḻagiri pāhāḍa଼re hi~ sehi pathara upalabdha thilā \| baitaraṇī na‌dīra jaḻapatha mādhẏamare ehi pathara khaṇḍaguḍa଼iku āraḍa଼i yāe bohi bohi niāgalā \| rājā mandira nirmāṇa karibā pāi~ samasta prārambhika āẏojana karideithile \| ehāpare seṭhāre se śibagaṅgā nāmaka eka puṣkaraṇī khoḻāithile \| puṣkaraṇī sa‌ha na‌dīku saṃyoga karibā eka nāḻa madhẏa khoḻāithile, yāhā ebe śiba mahara nāmare nāmita \| ehi nāḻaṭi mandira nirmāṇa pathara nebāāṇibā karibā kāmare lāgilā \| 1839 śatābdīre rājā harihara bhañjadeoṅka biẏoga pare sୱāmīradୱārā ārambha hoithibā mandira nirmāṇa kāryẏa rāṇī satẏabhāmā pāṭamahādeīṅkadୱārā śeṣa hoithilā \| ehi mandiraṭira uccatā 50 phuṭa ebaṃ śubhra barṇṇa aṭe \| sarakārī nathipatra anusāre 1839 masihā paryẏanta āraḍa଼ire kāṭha nirmitta mandira thilā ebaṃ ehā pare barttamānara pathara nirmita mandiraṭi tiāri hoithilā \| patharare mandira nirmāṇa hebāpare, seṭhāre bhagabānaṅku sthāpana karāyāithilā \| parantu sehi sthānare mukhaśāḻā nathilā \| parabarttī samaẏare darśana dāsa nāmaka jaṇe santha mukhaśāḻā nirmāṇa karāithile \| pare pare sarakāraṅkadୱārā mandirare barttamānara bhoga maṇḍapa nirmāṇa hebā sa‌ha anẏānẏa darakārī gṛhamāna nirmāṇa hoichi \| mukhẏa liṅgara ākāra liṅgara uccatā: 33 iñca liṅgara paridhi: 45 iñca śaktira paridhi: 52 iñca mandirara debādebī mukhẏa mandirara garbhagṛhare pūjā pāuthibā debādebīmāne hele: ākhaṇḍaḻamaṇiṅkara candraśekhara bije pratimā māā pārbatī śrī gaṇeśa śrī mahābīra hanumāna mandira parisarare thibā pārśୱdebatā gaṇa hele: śrī hanumāna śrī gaṇeśa śrī kārttikeśୱra śrī śrābaṇī mahādeba mātā pārbatī abasthita anẏānẏa mandira bābā ākhaṇḍaḻamaṇiṅkara mandira pārśୱre abasthita anẏānẏa mandiramāna helā: śrī jagannātha mandira māā tāriṇī mandira māā bāṭamaṅgaḻā mandira māusī māā mandira nitẏa beśa ebaṃ sebāpūjā hindu dharmānusāre debīdebatāmānaṅkara mānaba bhaḻi sebā karāyāe \| "yathā dehi, ta‌thā deba" \| bhagabānaṅkara nitẏasebāre poṣāka paridhānaṭhāru ārambha kari khādẏagrahaṇa pari kāryẏamāna rahichi \| bābā ākhaṇḍaḻamaṇi grīṣma ṛture sakāḻa 4ṭāre ebaṃ anẏa samasta ṛture sakāḻa 4ṭā 30re śayẏā tẏāga karithānti \| pūrbadinara baḍa଼ siṃhāra beśare hi~ maṅgaḻa ārati karāyibā pare maṅgaḻa ārati naibedẏa pradāna karāyāe \| ehā pare pāḻiā sebakamāne baḍa଼ siṃhāra beśa phiṭāi ghia, mahu, khira, da‌hi ebaṃ guḍa଼ru prastuta pañcāmṛtare mahāsnāna karithānti \| digambara beśa mahāsnāna pare bhagabāna sampūrṇṇa ulagna thānti ebaṃ bhaktamāne tāṅkara sehi dabambara beśa darśana karanti \| sakāḻa arati saribā pare bhaktabṛnda bālẏabhoga(bibhinna prakārara miṭhā) pradāna karithānti \| dina 1ṭā yāe bhagabānaṅkara ulagna beśa bhaktamāne darśana karithānti \| ehi beśa sambhabataḥ bhagabānaṅkara satẏa sୱrūpaku dekhāibā pāi~ rahichi \| kapaḍa଼ā paridhāna pare mauḻikatā sa‌hita satẏa madhẏa luciyāe \| ehi beśare debatāṅka upare pañcāmṛta gharṣaṇa karibāku subidhā hue \| prakṛtare ehi arddhataraḻa bastuṭi heuchi abhiṣeka pañcāmṛta yāhāki marttẏara amṛta sa‌ha samāna yāhā dusāddhẏa rogaru ārogẏa debāra alaukika śakti dhāraṇa karithāe \| pa‌haḍa଼kiā bhoga dina 10ṭā 30re bhagabāna ākhaṇḍaḻeśୱra tāṅkara āṃśika bhojana grahaṇa karithānti \| anna, ḍāli ebaṃ bibhinna prakārara tuṇa sa‌ha ehi bhoga lāgikarāyāe \| yogī beśa ebaṃ nitī bhoga dinara madhẏāhna bhojana pūrbaru bhagabāna ākhaṇḍaḻeśୱra yogī beśare sajjita hoithānti \| ehi beśare se dhaḻā dhoti ebaṃ mathāre candana tiḻaka dhāraṇa karithānti \| ehi beśare se tāṅkara sādhāraṇa caḻanī śaiḻī biṣaẏare darśāithānti \| ehi beśarare dina 1ṭā 30re se madhẏāhna bhojana grahaṇa karithānti ebaṃ ārati prasāda sa‌hita baḍa଼ dhūpa madhẏa pradāna karāyāithāe \| ehāpare mukha pakhāḻibā pāi~ prabhu āṃśika snāna karithānti ebaṃ pākhāpākhi 1ghaṇṭāra biśrāma neithānti \| baḍa଼siṃhāra beśa ākhaṇḍaḻeśୱra prabhu dୱiprahara 4ṭā beḻe uṭhanti \| ehā pare baḍa଼siṃhārī baḍa଼siṃhāra beśa karāithānti \| ehi beśare prabhuṅkara deha anekaprakārara phulare susajjita hoithāe \| baḍa଼siṃhāra beśa beḻe muṇḍare mukuṭa ebaṃ duiṭi sunā ākhi sa‌ha sunā nāśā o sunā citā dhāraṇa karibā sa‌hita mathāre candana ciḻaka boḻāyāithāe \| pratidina heuthibā samasta beśa madhẏare baḍa଼siṃhāra beśa heuchi pramukha beśa \| ehibeśare prabhu rātire nidrā yāithānti ebaṃ paradina sakāḻa yāe ehi beśa rahithāe \| sandhẏā dhūpa ṛtu anusāre sandhẏā āratīra samaẏa badaḻithāe, kāraṇa sūryẏāsta pare godhūḻi lagnare ehi beśa anuṣṭhita hoithāe \| bibhinna ṛtu anusāre sūryẏāstara samaẏa badaḻuthibāru, grīṣmakāḻare pākhāpākhi sandhẏā 6ṭā 30re sandhẏā āratī lāgi karāyāe ebaṃ śīta ṛture pākhāpākhi 5ṭā 30re sandhẏā ārati lāgi karāyāe \| sandhẏā āratī samaẏare sūji, ghia ebaṃ ciniru prastuta laḍa଼u bhoga karāyāe \| bātuḻa bhoga ebaṃ rātra pa‌haḍa଼ bibhinna ṛtu anusāre rātra pa‌haḍa଼ra samaẏa madhẏa badaḻithāe \| śīta ṛture rātra pa‌haḍa଼ra samaẏa rāti 10ṭā thibābeḻe grīṣma ṝture ehi pa‌haḍa଼ rāti 11ṭāre anuṣṭhita hoithāe \| bātuḻa bhoga pare rātra pa‌haḍa଼ anuṣṭhita hoithāe \| bhagabāna ākhaṇḍaḻeśୱraṅkara rātra bhojana heuchi bātuḻa bhoga \| ehi bhogare anna sa‌hita bibhinna prakārara tarakārī prabhuṅka pākhare lāgi karāyāithāe \| ehi bhoga pare śeṣa dhūpa lāgi karāyāe \| ehā pare prabhu biśrāma nianti \| tāṅkara caḻanti pratimā śayẏā yāithānti ebaṃ mandira banda hoithāe \| pādukā bābāmaṇiṅka pādukā (kuṇḍajaḻa) bibhinna rogabināśakārī bhābare kāryẏa karithāe boli sādhāraṇare dṛḍha଼ biśୱāsa rahiāsichi \| ghia, mahu, kṣīra, lahuṇī, chenā, dahi, adā, guḍa଼, naḍa଼iā o kadaḻī itẏādi bahu upādeẏa drabẏamāna naibedẏa bhābe mahāprabhuṅkara aṅgalāgi bā gharṣaṇa hoi sāribā pare snāna samaẏare sethiru nirgata snānajaḻaku kuṇḍajaḻa bā pādukā kuṇḍare rakhāyāithāe \| ehi jaḻaku canduka kuhāyāe \| bahu loka eṭhākāra pādukāku meḍisina rūpe mānithānti bibāha, brata, gṛhapratiṣṭha itẏādi śubhakāryẏaguḍa଼ikare ehi pabitra jaḻaku iśୱraṅka āśīrbāda bhābare grahaṇa karāyāithāe \| parba parbāṇi barṣasārā bābā ākhaṇḍaḻamaṇīṅka pākhare madhẏa aneka parbaparbāṇi pāḻana karāyāe \| hindu pañjikā anusāre baiśākha māsaru hi~ barṣa ārambha hoithāe \| paṇā saṃkrānti bhora 4ṭāre bābā śrī ākhaṇḍaḻamaṇiṅkara pa‌haḍa଼ phiṭāyāe \| mukha prakṣāḻana ebaṃ danta mañjana pare maṅgaḻa āḻatī ārambha hoithāe \| mandirara pradhāna pūjaka prārthanā karanti ebaṃ bhagabānaṅku snāna pāi~ ānurodha karithānti \| naibedẏa pare maṅgaḻa āḻatī pradāna karāyāe \| ehā pare bābā ākhaṇḍaḻeśୱra digambara beśare bibhūṣīta hoithānti ebaṃ marttẏara amṛta rūpe jñāna pañjāmṛta gharṣaṇa kāryẏa ārambha hoithāe \| samasta riṣṭa khaṇḍana karuthibā ehi gharṣaṇaku paṇā kuhāyāe \| anẏa mandiramānaṅkare kebaḻa paṇā saṃkrānti dina hi~ ehi gharṣaṇa parba anuṣṭhita heuthibā beḻe, kebaḻa bābā śrī ākhaṇḍaḻeśୱraṅkara mandirare pratidina ehi parba anuṣṭhita hoithāe \| ehi sୱtantra phaḻadāẏaka gharṣaṇa prāpta karibā pāi~, ehidina mandiraku hajāra hajāra saṃkhẏāre bhaktamāne āsithānti \| kebaḻa ehidina hi~ mandirara sebakamāne semānaṅkara kharccare hi~ gharṣaṇa pradāna karithānti \| paṇā saṃkrānti dina sandhẏāre sāṃskṛtika kāryẏakramamāna anuṣṭhita hoithāe \| candana yātrā grīṣma ṛtura jẏaiṣṭhamāsare yetebeḻe sūryẏadebaṅka prakopara asa‌hẏa tātire jībana jīi~bā kaṣṭa hoiyāe, setebeḻe śiba-gaṅgā puṣkaraṇīre candana cāpa(naikā bihāra) anuṣṭhita hoithāe \| bābā ākhaṇḍaḻeśୱraṅkara caḻanti pratimā candraśekhara debī pārbatīṅka sa‌ha bṛṣabhaṅka upare sabāra hoi ḍaṅgāre naibihāra karanti \| bhaktigītara tāḻe tāḻe sୱrgīẏa bhābanā sṛṣṭi karuthibā māḻamāḻa āloka ta‌thā susajjita śiba-gaṅgā puṣkaraṇīre bhagabāna naibihāra karithānti \| prakṛtare ehā atẏanta manomugdhakara \| sandhẏāre prabacakamānaṅkara prabacana, sāṃskṛtika kāryẏakrama ta‌thā puṣkaraṇīre debatāṅkara birājamānara dṛśẏa ehi utsabaku ākarṣaṇīẏa karāithāe \| akṣaẏa tṛtīẏāṭhāru ārambha hoi ehi parba 21 dina dhari cālithāe \| 21 dina dhari pāḻana karāyāuthibā ehi candana yātrāra mukhẏa dina heuchi candana pūrṇṇimā \| loka kathānusāre ehi pabitra naikābihārare debadeba śrī mahādeba akhaṇḍaḻeśୱra asa‌hẏa garama tātiru mukti pāithānti, kintu bāstabare ehi samaẏaṭi debatā ebaṃ mānabamānaṅkara sabhā pāi~ eka upayukta samaẏa \| bhagabāna sୱẏaṃ mandiraru bāhāraku āsithānti ebaṃ bhaktamānaṅkara samasta duḥkha asubidhā haraṇa karithānti \| śiba bibāha āṣāḍha଼ śukḻa pakṣare bābā ākhaṇḍaḻeśୱraṅkara mandirare śiba bibāha anuṣṭhita hoithāe \| bedara barṇṇanāre thibā sūcanānusāre bhagabāna śiba ebaṃ pārbatīṅka madhẏare bibāha anuṣṭhita hoithāe \| mandirara pūjakamānaṅka madhẏaru jaṇe debī pārbatīṅkara pitāṅka bhūmikā tulāithibā beḻe anẏajaṇe bhagabāna śibaṅkara pitāṅka bhūmikā tuḻāithānti \| ehā pare bibāhara pabitra muhūrtta nirddhāraṇa karibā pare bibāha kāryẏa sampādana kari barakanẏāṅku sୱāgata karāyāe \| ehi bibāha utsabaku samasta debādebī, mānaba, asura, jakṣa sameta samastaṅku sādara nimantraṇa karāyāithāe \| ākarṣaṇīẏa ebaṃ sundara sājasajjā sa‌hita roṣaṇīre bibāha kāryẏa ārambha hoithāe \| manomugdhakara roṣaṇī bara gharaṭhāru ārambha hoi kanẏā ghara paryẏanta yāithāe \| debī pārbatīṅkara caḻanti pratimā pāliṅkire basi susajjita bedīku āsithānti \| rātisārā śiba bibāha utsaba anuṣṭhita hoithāe ebaṃ bara pitā o kanẏā pitāṅkara bhābapūrṇṇamiḻanare ehi bibāha samāpta hoithāe \| ehi utsabara rātire bibhinna sāṃskṛtika kāryẏakrama anuṣṭhita hoithāe \| atithīmānaṅku bibhinna prakārara susୱādu bhojana pradāna karāyāithāe \| ehi sampūrṇṇa bibāha kāryẏaṭi mandira praśāsana tarapharu sampādana kārayāithāe \| śrābaṇī mahotsaba dharāpṛṣṭharu āṣāḍha଼māsa bidāẏa nebā pare śrābaṇara prathama soma‌bāraru śrabaṇī mahotsaba ārambha hoithāe \| sabu sthānare goṭie sୱra śuṇāyāe, jaṭiā bābā pār karegā \| bābā ākhaṇḍaḻeśୱraṅku jaḻābhiṣeka karāibā pāi~ deśara bibhinna koṇaru lokamāne āsithānti \| kāu~riāmāne bibhinna na‌dīru jaḻa āṇi pādare cālicāli ākhaṇḍaḻeśୱraṅka upare jaḻābhiṣeka karāibā pāi~ āsithānti \| bam bam bhole bhaḻi sumadhura sୱrare catardiga prakampita hoithāe \| śrabaṇī mahotsaba samaẏare mandirara sajñā śabdara barṇṇanā kariheba nāhi~ \| pratẏeka soma‌bāra sandhẏāre mandira praśāsana pakṣaru bibhinna ālokamāḻāre mandiraku sajāyibā sa‌ha bhakti saṅgīta sāṅgaku prabacanara madhẏa āẏojana karāyāithāe \| kāu~riā saṅgaṭhana pakṣaru jaḻa nei āsuthibā kāu~riāmānaṅka pāi~ magaṇā khādẏapeẏara bandobasta karāyāi saṅge saṅge semānaṅkara sebā pāi~ samasta āẏojana karāyāithāe \| śrābaṇī mahotsaba prathama soma‌bāraru ārambha hoi śeṣa soma‌bārare samāpta hoithāe \| kintu jagannātha pañjikānusāre ehi utsaba śrābaṇa pūrṇṇimā yāe cālithāe \| śrābaṇa māsara pratẏeka samobārare jaḻābhiṣeka karayāithāe \| jhulaṇa yātrā śrābaṇa ekādaśīṭhāru jhulaṇa yātrā ārambha hoithāe ebaṃ śrābaṇa pūrṇṇimāre ehi meḻa śeṣa hue \| ehi yātrāre bābā ākhaṇḍaḻeśୱraṅkara caḻanti pratimā candraśekhara debī pārbatīṅka sa‌ha jhulaṇa maṇḍapaku āsanti \| śrābaṇara sundara sandhẏāre bṛṣabha upare ekatra birājamāna hoi miṭhā miṭhā bhakti saṅgīta tāḻe tāḻe semānaṅkara jhulaṇa yātra ārambha hoithāe \| ehi yātrā 5 dina dhari rākṣī pūrṇṇimā paryẏanta cālithāe \| ehi yātrāra ānanda dekhibā bhaḻi hoithāe \| gaṇeśa pūjā bhādraba śukḻa caturthī tithire saṅkaḻpa maṇḍapare debī pārbatīṅkara priẏa putra bighnanāśaka śrī gaṇeśa bidẏamāna hoithānti \| ehi maṇḍapare śrī gaṇeśa pūjā anuṣṭhita hoithāe ebaṃ bhaktamāne upabāsa karibā sa‌ha śrī gaṇeśaṅka upasanā karithānti \| kebaḻa mandirara pūjakamāne nuhe~ baraṃ samasta sādhāraṇa janatā ehi pūjāre yogadei śrī gaṇeśaṅkara āśīrbāda prāpta karithānti \| dūrgāpūjā gaṇeśa pūjāṭhāru pārbaṇa ārambha hoithāe \| ākhaṇḍaḻeśୱra mandirare mūḻāṣṭamīṭhāru ārambha hoi durgā pūjā dīrgha 16 dina dhari cālithāe \| kana‌ka dūrgāṅkara mandira mandirara dakṣiṇa bhāgare abasthita \| debī pārbatī uttaraku mukha kari birājamāna hoichanti \| bābā ākhaṇḍaḻeśୱraṅkara mandirara garbhagṛhare debī pārbatī ebaṃ debī kana‌ka durgā siṃhāsanare birājamāna karichanti \| 16dina dhari ehi parba baḍa଼ āḍa଼mbara sa‌ha pāḻana karāyāe \| ācāra bicāra anusāre, debī durgā 16 dina dhari yuddha kari mahisāṣuraku baddha karithile \| sethipāi~ ehi 16dinara pūjā debī durgāṅka pāi~ pāḻana karāyāe, yāhāṅkara baẏasa 16 barṣa boli dharāyāe \| 16dinara ehi pūjāre prata‌hẏa caṇḍi yajña ebaṃ ṣoḍa଼śa upacāra pūjā karāyāithāe \| pratẏeka sandhẏāku ākarṣaṇīẏa karibā pāi~ sāṃskṛtika kāryẏakrama saṅge saṅge prabacanara āẏojana karāyāithāe \| kāḻīpūjā ebaṃ dīpābaḻī kārttīka kṛṣṇa catuddarśīṭhāru dīpābaḻī utsaba ārambha hoithāe ebaṃ amābāsẏāra ghana andhakārara madhẏarātrare debī kāḻīṅka pūjā ārambha hoithāe \| mahākāḻī mandirara dakṣiṇa pārśୱre birājamāna karithānti \| pūrāṇānusāre asuramānaṅkara bināsa kari sādhusanthamānaṅku rakṣā karibā nimante debī pārbatī hi~ mahākāḻīṅkara abatāra neithile \| dīpābaḻīre susajjita mandira eka naba‌badhū pari dṛśẏamāna hoithāe \| kārttīka pūrṇṇimā kārttīka pūrṇṇimāre sampūrṇṇa dina‌kara yajña pare bhagabāna śiba ebaṃ debī pārbatī hara-gaurī rūpare ābirbhūta hoithānti \| baḍa଼ siṃhāra beśare darśana deuthibā mahādeba śibaṅkara siṃhāsare ṭhika pacha paṭare eka rūpā siṃhāsanare mahādeba śiba ebaṃ debī pārbatīṅkara solo nirmita pratimūrttī rakhāyāithāe \| kebaḻa ehi dinare bhaktamāne hara-gaurīṅkara ehi pratimūrttīku sparśa karipārithānti \| rāsa pūrṇṇimā pāi~ sandhẏāre āẏojana karāyāithibā sāṃskṛtika kāryẏakrama prakṛtare sukhada hoithāe \| ehi sandhẏāre sthāẏī maṇḍapare bibhinna prakārara nācagītara āsara jamithāe \| gītā jaẏantī āṣāḍha଼ māsara śukḻa traẏodaśīdina gītā jaẏantī pāḻana karāyāe \| bhagabāna śiba ebaṃ bhagabāna biṣṇu heuchanti eka ebaṃ udāsīna \| bhagabāna śiba heuchanti bhagabāna biṣṇuṅkara pradhāna bhakta \| pabitra gītā ba‌hira dibẏa mantra uccāraṇa ebaṃ mantra biṣaẏare bicāra bimarśare sedina mandira sୱrga pari lāgithāe \| kebaḻa pūjamāne nuhanti sādharaṇa bhaktamāne ehi kāryẏakramare yoga deithānti \| mahāśiba rātrī phālguna māsara kṛṣṇa traẏodasī pare caturddaśī dina prasiddha jāgara yātrā pāḻana kārayāe \| ehi parba barṣasārā pāḻana karāyāuthibā parbamānaṅkara samiśraṇa sa‌ha samāna aṭe \| āḻatī saribā pare kanikāra rājā gharṣaṇa ebaṃ khicuḍa଼i arpaṇa karithānti \| mahādeba digambara beśa dhāraṇa karithānti ebaṃ asaṃkhẏa bhakta ehi ākarṣaka śobhā dekhibā pāi~ āsithānti \| jāgarara prathama pa‌haḍa଼ru hi~ pūjā ārambha hoithāe \| samasta bhakta ebaṃ pūjakamāne ṣoḍa଼śa upacāra abhiṣeka ebaṃ yajñara samāptiyāe ujāgara rahithānti \| pūjāra śeṣa pa‌haḍa଼ eba abhaṣeka pare mahāsnāna anuṣṭhita hoithāe \| gaṅgā nadīru saṃgraha karāyāithibā 108kumbha jaḻa mahādebaṅka upare pūjakamāne ḍha଼āḻithānti \| ehā pare mahādeba śiba atẏābaśẏakīẏa sunāra aḻaṅkārare aḻaṅkṛta hoithānti \| bhagabāna śibaṅkara ehi sundara rūpa dekhibāku anẏa debādebīmanaṅka aneka icchā thāe \| ehi aḻaṅkāra sa‌ha mahādeba śibara darśana samasta mānaba sameta debādebīṅka pāi~ amūlẏa aṭe \| mandira praśāsana tarapharu āẏojana karāyāithibā bibhinna sāṃskṛtika kāryẏakramamāna rātisārā cālithāe \| ehidina mandirara samasta kāryẏa ebaṃ aḻāṅkāra ābhūṣaṇara dṛśẏa dūradarśana mādhẏamare prāsāraṇa karāyāe ebaṃ mandira bāhāre thibā bhaktamānaṅka pāi~ projekṭara mādhẏamare dekhāyāithāe \| ehi sabura āẏojana samasta bhaktamānaṅkadୱārā hoithāe \| ṣoḍa଼śa upacāra pūjā śeṣa hebā pare pākhāpākhi rāti 4ṭā beḻe mahādīpa pūjā ārambha hoithāe \| mandirara pūjakamānaṅkadୱārā mahādīpa prastuta karāyāithāe \| bedare thibā sūcanānusāre pūjaka ebaṃ bhaktamāne mahādīpaku dhari mandira cāripaṭe parikramā karibā pare śeṣare mandirara agrabhābare dīpaku sthāpana karithānti \| bhaktamānaṅkara riṣṭakhaṇḍana ta‌thā semānaṅku uparu kuśaktiku dūra karibā pāi~ ehi pūjā karāyāithāe \| doḻa yātrā phālguna māsara pūrṇṇimā dina bābā ākhaṇḍaḻeśୱra mandirare doḻa yātrā anuṣṭhita hoithāe \| bābā ākhaṇḍaḻeśୱra ebaṃ mātā pārbatīṅkara caḻanti pratimā ehidina bṛṣabha upare sabāra hoi bhogamaṇḍapaku āsithānti \| bhogamaṇḍapare sedina rātire anẏa sthānaru āsithibā debatāmānaṅku semāne bheṭithānti \| mahadeba śiba bhagabāna biṣṇuṅku ebaṃ debī pārbatī māā lakṣmīṅku bheṭithānti \| sehi miḻana sthānare hindumānaṅkara naba barṣara nūā pāñji unmocita hoithāe \| ādhāra adhika tathẏa Official Website bhadraka jillā oḍa଼iśāra hindu mandira śrī śrī ākhaṇḍaḻamaṇi mūḻa sebāẏata yādaba samāja bābā ākhaṇḍaḻamaṇi prakaṭa paraṭhāru prāthamika 200 barṣaru urddhba samaẏa paryẏanta sthānīẏa 10ṭi pañcāẏatara (yādaba)gopāḻamānaṅkara pūrbasurīmāne bābā ākhaṇḍaḻamaṇi sebāpūjā kari āsuthile 1000 barṣaru purba puruṣaru rahiāsithibā prathā paramparā bābā ākhaṇḍaḻamaṇiṅka pīṭhare gopāḻamāne pratibarṣa baiśākha māsa somabāra bābā ākhaṇḍaḻamaṇiṅka pīṭhare pāṇi ḍhāḻanti	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,461	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%86%E0%AC%96%E0%AC%A3%E0%AD%8D%E0%AC%A1%E0%AC%B3%E0%AC%AE%E0%AC%A3%E0%AC%BF%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0	ଆଖଣ୍ଡଳମଣି ମନ୍ଦିର
ଭଟ୍ଟାରିକା ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାର କଟକର ଆଠଗଡ଼ଠାରେ ବଡ଼ମ୍ବା ବ୍ଳକର ଶଶାଙ୍ଗ ଗ୍ରାମରେ ରହିଛି ହିନ୍ଦୁ ଦେବୀ 'ମା ଭଟ୍ଟାରିକା'ଙ୍କର ମନ୍ଦିର । ଏହା ମହାନଦୀ କୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହି ପୀଠରେ ମାଙ୍କୁ ଷୋଡ଼ଶୀ ଭାବେ କଳ୍ପନା କରାଯାଇଛି । ପୁରାଣ ଓ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଇତିହାସ ଅନୁଯାୟୀ ପୁରୀ ଗଜପତି ମହାରାଜାଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ୍ରମେ ହଟ୍ଟ ଓ ମଲ୍ଲ ନାମକ ଦୁଇଭାଇ ଏଠାରେ ଶଙ୍କ ଓ ମହୁରୀ ନାମକ ଦୁଇ ଗ୍ରାମ ବସାଇଥିଲେ । କାଳକ୍ରମେ ଏହି ଦୁଇଗାଁ ମିଶି ଏବେ ଶଙ୍ଖାମେରି ହୋଇଛି । ଦୁଇଭାଇ ନିଜର ଗଡ଼ ତିଆରି କରିବା ନିମନ୍ତେ ସ୍ଥାନ ସନ୍ଧାନ କଲାବେଳେ, ଗୋଟିଏ ଶବରଙ୍କ ଦଖଲରେ ଥିବା ଗୋଟିଏ ଜାଗାରେ ଅଲୌକିକ ଘଟଣା ଦେଖି ଜାଣିଲେ ଯେ ତାହା ହିଁ ବୀରମାଟି, ଗଡ଼ ନିର୍ମାଣ ନିମନ୍ତେ ଉପଯୁକ୍ତ ସ୍ଥାନ । କିନ୍ତୁ ଶବର ନିଜର ଆସ୍ଥାନ ଖାଲି କରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ନଥିଲେ । ତେଣୁ ଦୁଇଭାଇ ଯୁଦ୍ଧ କଲେ, ଯୁଦ୍ଧରେ ଶବରଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ଶବରୀଙ୍କ ସହ ମଧ୍ୟ ଯୁଦ୍ଧ କଲେ । ଶବରୀ ମଧ୍ୟ ହାରିଲେ, ମୃତ୍ୟୁ ପୂର୍ବରୁ ସେ ଦୁଇଭାଇଙ୍କୁ ଖାରୋଡ଼ର ମହାକାଳୀ ଓ ମାଭଟ୍ଟାରିକାଙ୍କୁ ପୂଜା କରିବାକୁ ଉପଦେଶ ଦେଲେ । ଏହା ପରେ ଦୁଇଭାଇ ସେଠରେ ମାଙ୍କ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ । ଭଟ୍ଟାରିକାଙ୍କ ଏକ ନାମ ବୃହଦମ୍ବା, ଅନୁସାରେ ସେମାନେ ନିଜର ରାଜ୍ୟକୁ ନାମିତ କରିଥିଲେ, ପରେ ତାହା ଅପଭ୍ରଂଶ ହୋଇ ବଡ଼ମ୍ବା ହୋଇଛି । ଏହି ଦେବୀପୀଠ ଶାକ୍ତ ଓ ଶୈବ ଧର୍ମର ସମ୍ମିଳିତ ଉପାସନା କ୍ଷେତ୍ରରୂପେ ବିଦିତ । ରାଜା ପର୍ଶୁରାମ ନିଜ ତୀରମୁନରେ ପ୍ରସ୍ତର ଖୋଦେଇ କରି ଶକ୍ତିସ୍ୱରୂପିଣୀ ମହାମାୟା ମା'ଭଟ୍ଟାରିକାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ଗଢ଼ି ପୂଜା କରିଥିଲେ, ତେଣୁ ଏହି ଶକ୍ତିପୀଠକୁ ପର୍ଶୁରାମପୀଠ କୁହାଯାଏ ଏବଂ ମା'ଙ୍କୁ ଭକ୍ତମାନେ ଅଭୟ ବରଦାୟିନୀଭାବେ ପୂଜାକରିଥା'ନ୍ତି । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁସାରେ, ପୃଥିବୀକୁ କ୍ଷତ୍ରିୟଶୂନ୍ୟ କରିବା ନିମନ୍ତେ ପର୍ଶୁରାମ ମା ଭଟ୍ଟାରିକାଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରି ତାଙ୍କଠାରୁ ବରଲାଭ କରିଥିଲେ । ବିଷ୍ଣୁକଳା ପ୍ରାପ୍ତି ପାଇଁ ମା ତାଙ୍କୁ କଣ୍ଟିଲୋର ପଦ୍ମକ୍ଷେତ୍ରରେ ନୀଳମାଧବଙ୍କୁ ପୂଜା କରିବାଲାଗି ଉପଦେଶ ଦେବା ସହ ସହସ୍ରାର୍ଜୁନ ନିଧନ ନିମନ୍ତେ ଦିବ୍ୟାସ୍ତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ ପର୍ଶୁରାମ ସହସ୍ରାର୍ଜୁନଙ୍କଠାରୁ ପରାଜିତ ହେଲାପରେ ମା ଦୁର୍ଗାଙ୍କୁ ପୂଜା କରିବା ପରେ ସେ ପର୍ଶୁରାମଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ସେଠାରେ ବିଜେ ହୋଇ ତାଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କରିଥିଲେ । ଏଠାରେ ଦେବୀଙ୍କୁ ରନ୍ଧା ମାଛଭୋଗ ଅର୍ପଣ କରାଯାଇଥାଏ । ଶାରଦୀୟ ପୂଜା ରୀତିନୀତି ଶାରଦୀୟ ପୂଜାସମୟରେ ଷୋହଳଦିନବ୍ୟାପୀ ଦେବୀଙ୍କର ଷୋଡଶୋପଚାର ପୂଜା ସହିତ ବିଶେଷ ସନ୍ଧିପୂଜା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ । ଦଶହରା ପର୍ବର ମହାଷ୍ଟମୀ ତିଥିରେ ଏଠାରେ ବାର୍ଷିକଯାତ୍ରା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ସମ୍ଭବତଃ ୧୭୦୦ମସିହାରୁ ବଡ଼ମ୍ବାଗଡ଼ର ତତ୍କାଳୀନ ରାଜା ଫକିରଚନ୍ଦ୍ର ଦେବଙ୍କ ସମୟରୁ ଭଟ୍ଟାରିକା ପୀଠରେ ମହାଷ୍ଟମୀ ଯାତ୍ରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା 'ବେଙ୍ଗଲ ଗେଜେଟ୍'ରୁ ଜଣାଯାଏ । ଦୁଇଦିନ ବ୍ୟାପୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ଏହିଯାତ୍ରାରେ ପୂର୍ବରୁ ମାନସିକଧାରୀ ଭକ୍ତମାନେ ଦେବୀଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବହୁ ଛାଗବଳି ପକାଉଥିଲେ । ୧୯୭୫ମସିହାରୁ ମଇଁଷି ବଳି ଏବଂ ୨୦୦୦ମସିହାରୁ ଛାଗବଳି ପ୍ରଶାସନ ପକ୍ଷରୁ ବନ୍ଦ କରାଯାଇଛି । ଦେବୀ ଭଟ୍ଟାରିକା ଶ୍ରୀଯନ୍ତ୍ର ଆସୀନା । ସେଥିପାଇଁ ତାଙ୍କୁ କେତେକ ଭକ୍ତ ପରମବୈଷ୍ଣବୀ ତ୍ରିପୁରାସୁନ୍ଦରୀରୂପେ ବିବେଚନା କରନ୍ତି । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ମା' ଆଦ୍ୟାଶକ୍ତି ସିଂହବାହିନୀ ହୋଇଥିବାରୁ ଶ୍ରୀଦୁର୍ଗାରୂପେ ପୂଜାକରାଯାଏ । ମା'ଙ୍କର ଦୈନିକ ରୀତିନୀତିଠାରୁ ଶାରଦୀୟ ପୂଜା ସମୟର ନୀତିକାନ୍ତି ଭିନ୍ନ । ଆଶ୍ୱିନ କୃଷ୍ଣପକ୍ଷ ଦ୍ୱିତୀୟା ଅର୍ଥାତ୍ ମୂଳାଷ୍ଟମୀ ତିଥିରୁ ମା'ଙ୍କର ଷୋଳଦିନାତ୍ମକ ପାର୍ବଣ ପର୍ବ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ । ଦେବୀଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟହ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପୂଜର୍ଚ୍ଚନା ସହିତ ସେବାସୀମାନେ ଏହି ଷୋଳଦିନ ବ୍ରତରଖି ନିଷ୍ଠାର ସହିତ ଶାରଦୀୟ ପୂଜା ପାଳିଥାନ୍ତି । ସେହିଭଳି ପରମ୍ପରାନୁଯାୟୀ ଏହି ଷୋଳଦିନ ତ୍ରିପୁରା ସୁନ୍ଦରୀ ମା'ଭଟ୍ଟାରିକାଙ୍କଠାରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ସୁନାବେଶଲାଗି କରାଯାଏ ଏବଂ ଏହି ଆକର୍ଷଣୀୟ ସୁନାବେଶ ବର୍ଷର ଅନ୍ୟ କୌଣସି ସମୟରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେନାହିଁ । ପବିତ୍ର ମହାଳୟା ଅମାବାସ୍ୟାଠାରୁ କାମ୍ପିଲ୍ୟବାସିନୀ ମା'ଭଟ୍ଟାରିକାଙ୍କର ପାର୍ବଣପୂଜାର ଦ୍ୱିତୀୟପର୍ବ ନବରାତ୍ର ପୂଜା ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ମହାସପ୍ତମୀ, ମହାଷ୍ଟମୀ, ମହାନବମୀ ଏବଂ ଦଶମୀତିଥି ଅର୍ଥାତ୍ ପବିତ୍ର ଦଶହରା ପୂଜାସହିତ ଏହି ପାର୍ବଣ ସମ୍ପନ୍ନ ହୁଏ । ଦେବୀପକ୍ଷର ମହାସପ୍ତମୀଠାରୁ ଦଶହରା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମା'ଙ୍କ ଦର୍ଶନ ପାଇଁ ରାଜ୍ୟର ବିଭିନ୍ନପ୍ରାନ୍ତରୁ ଭକ୍ତମାନେ ଆସିଥାନ୍ତି । ସ୍ଥାନୀୟ ଅଧିବାସୀମାନେ ମା'ଭଟ୍ଟାରିକାଙ୍କ ପାଇଁ ମହାଷ୍ଟମୀବ୍ରତ ରଖି ନିଷ୍ଠାର ସହିତ ଉପବାସ କରିଥାନ୍ତି ଓ ଦଶହରାରେ ଶୁଭାନୁକୂଳ ନିମନ୍ତେ ମନ୍ଦିରଯାଇ ମା'ଙ୍କର ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରିଥାନ୍ତି । ଶାରଦୀୟ ପୂଜା ସମୟରେ ରାଜ୍ୟର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପୀଠଭଳି ପ୍ରତ୍ୟହ ଚଣ୍ଡିପୁରାଣ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଦଶମହାବିଦ୍ୟାର ବିଭିନ୍ନରୂପରେ ମା'ଙ୍କୁ ଏଠି ଯଦିଓ ବନ୍ଦାପନା କରାଯାଏ କିନ୍ତୁ ବେଶ କରାଯାଏନାହିଁ । ପରମ୍ପରାନୁଯାୟୀ ଏହିସମୟରେ ଦେବୀ ଭଟ୍ଟାରିକାଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟହ କିଶୋରୀ, କୁମାରୀ ଏବଂ ପୌଢା ଏହି ତିନି ମାତୃଶକ୍ତି ରୂପେ ଯଥାକ୍ରମେ ସକାଳେ, ମଧ୍ୟାହ୍ନରେ ଏବଂ ସଞ୍ଜରେ ସଜାଯାଇ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରାଯାଏ । ପାର୍ବଣ ପୂଜା ସମୟରେ ପ୍ରତ୍ୟହ ସଂକୀର୍ତ୍ତନ, ପାଲା, ଚଣ୍ଡିପାଠ ସହିତ ମା'ଙ୍କର ବିଶେଷ ସନ୍ଧିପୂଜା କରାଯାଏ । ମହାଷ୍ଟମୀ ଯାତ୍ରାର ମଧ୍ୟରାତ୍ରରେ କାଳେସି ଉଭାଯାତ୍ରା ଦେଖିବାକୁ ଲୋକମାନଙ୍କ ପ୍ରବଳ ଭିଡ଼ ହୁଏ । ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ଭଟ୍ଟାରିକା ମନ୍ଦିରର ଫଟୋ ଓଡ଼ିଶାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର କଟକ ଜିଲ୍ଲା ଓଡ଼ିଶାର ଦେବୀ ମନ୍ଦିର	bhaṭṭārikā mandira oḍa଼iśāra kaṭakara āṭhagaḍa଼ṭhāre baḍa଼mbā bḻakara śaśāṅga grāmare rahichi hindu debī 'mā bhaṭṭārikā'ṅkara mandira \| ehā mahānadī kūḻare abasthita \| ehi pīṭhare māṅku ṣoḍa଼śī bhābe kaḻpanā karāyāichi \| purāṇa o kimbadantī itihāsa anuyāẏī purī gajapati mahārājāṅka nirddeśakrame haṭṭa o malla nāmaka duibhāi eṭhāre śaṅka o mahurī nāmaka dui grāma basāithile \| kāḻakrame ehi duigā~ miśi ebe śaṅkhāmeri hoichi \| duibhāi nijara gaḍa଼ tiāri karibā nimante sthāna sandhāna kalābeḻe, goṭie śabaraṅka dakhalare thibā goṭie jāgāre alaukika ghaṭaṇā dekhi jāṇile ye tāhā hi~ bīramāṭi, gaḍa଼ nirmāṇa nimante upayukta sthāna \| kintu śabara nijara āsthāna khāli karibāku prastuta nathile \| teṇu duibhāi yuddha kale, yuddhare śabaraṅka mṛtẏu pare śabarīṅka saha madhẏa yuddha kale \| śabarī madhẏa hārile, mṛtẏu pūrbaru se duibhāiṅku khāroḍa଼ra mahākāḻī o mābhaṭṭārikāṅku pūjā karibāku upadeśa dele \| ehā pare duibhāi seṭhare māṅka mandira nirmāṇa karithile \| bhaṭṭārikāṅka eka nāma bṛhadambā, anusāre semāne nijara rājẏaku nāmita karithile, pare tāhā apabhraṃśa hoi baḍa଼mbā hoichi \| ehi debīpīṭha śākta o śaiba dharmara sammiḻita upāsanā kṣetrarūpe bidita \| rājā parśurāma nija tīramunare prastara khodei kari śaktisୱrūpiṇī mahāmāẏā mā'bhaṭṭārikāṅka mūrtti gaḍha଼i pūjā karithile, teṇu ehi śaktipīṭhaku parśurāmapīṭha kuhāyāe ebaṃ mā'ṅku bhaktamāne abhaẏa baradāẏinībhābe pūjākarithā'nti \| kimbadantī anusāre, pṛthibīku kṣatriẏaśūnẏa karibā nimante parśurāma mā bhaṭṭārikāṅku prārthanā kari tāṅkaṭhāru baralābha karithile \| biṣṇukaḻā prāpti pāi~ mā tāṅku kaṇṭilora padmakṣetrare nīḻamādhabaṅku pūjā karibālāgi upadeśa debā saha sahasrārjuna nidhana nimante dibẏāstra pradāna karithile \| purāṇa anusāre parśurāma sahasrārjunaṅkaṭhāru parājita helāpare mā durgāṅku pūjā karibā pare se parśurāmaṅku sāhāyẏa karibā pāi~ seṭhāre bije hoi tāṅku rakṣā karithile \| eṭhāre debīṅku randhā māchabhoga arpaṇa karāyāithāe \| śāradīẏa pūjā rītinīti śāradīẏa pūjāsamaẏare ṣohaḻadinabẏāpī debīṅkara ṣoḍaśopacāra pūjā sahita biśeṣa sandhipūjā anuṣṭhita hue \| daśaharā parbara mahāṣṭamī tithire eṭhāre bārṣikayātrā anuṣṭhita hoithāe \| sambhabataḥ 1700masihāru baḍa଼mbāgaḍa଼ra tatkāḻīna rājā phakiracandra debaṅka samaẏaru bhaṭṭārikā pīṭhare mahāṣṭamī yātrā ārambha hoithibā 'beṅgala gejeṭ'ru jaṇāyāe \| duidina bẏāpī anuṣṭhita ehiyātrāre pūrbaru mānasikadhārī bhaktamāne debīṅka uddeśẏare bahu chāgabaḻi pakāuthile \| 1975masihāru mai~ṣi baḻi ebaṃ 2000masihāru chāgabaḻi praśāsana pakṣaru banda karāyāichi \| debī bhaṭṭārikā śrīyantra āsīnā \| sethipāi~ tāṅku keteka bhakta paramabaiṣṇabī tripurāsundarīrūpe bibecanā karanti \| anẏapakṣare mā' ādẏāśakti siṃhabāhinī hoithibāru śrīdurgārūpe pūjākarāyāe \| mā'ṅkara dainika rītinītiṭhāru śāradīẏa pūjā samaẏara nītikānti bhinna \| āśୱina kṛṣṇapakṣa dୱitīẏā arthāt mūḻāṣṭamī tithiru mā'ṅkara ṣoḻadinātmaka pārbaṇa parba anuṣṭhita hue \| debīṅkara pratẏaha sୱtantra pūjarccanā sahita sebāsīmāne ehi ṣoḻadina bratarakhi niṣṭhāra sahita śāradīẏa pūjā pāḻithānti \| sehibhaḻi paramparānuyāẏī ehi ṣoḻadina tripurā sundarī mā'bhaṭṭārikāṅkaṭhāre sୱtantra sunābeśalāgi karāyāe ebaṃ ehi ākarṣaṇīẏa sunābeśa barṣara anẏa kauṇasi samaẏare dekhibāku miḻenāhi~ \| pabitra mahāḻaẏā amābāsẏāṭhāru kāmpilẏabāsinī mā'bhaṭṭārikāṅkara pārbaṇapūjāra dୱitīẏaparba nabarātra pūjā ārambha hue \| mahāsaptamī, mahāṣṭamī, mahānabamī ebaṃ daśamītithi arthāt pabitra daśaharā pūjāsahita ehi pārbaṇa sampanna hue \| debīpakṣara mahāsaptamīṭhāru daśaharā paryẏanta mā'ṅka darśana pāi~ rājẏara bibhinnaprāntaru bhaktamāne āsithānti \| sthānīẏa adhibāsīmāne mā'bhaṭṭārikāṅka pāi~ mahāṣṭamībrata rakhi niṣṭhāra sahita upabāsa karithānti o daśaharāre śubhānukūḻa nimante mandirayāi mā'ṅkara pūjārccanā karithānti \| śāradīẏa pūjā samaẏare rājẏara anẏānẏa pīṭhabhaḻi pratẏaha caṇḍipurāṇa barṇṇita daśamahābidẏāra bibhinnarūpare mā'ṅku eṭhi yadio bandāpanā karāyāe kintu beśa karāyāenāhi~ \| paramparānuyāẏī ehisamaẏare debī bhaṭṭārikāṅku pratẏaha kiśorī, kumārī ebaṃ pauḍhā ehi tini mātṛśakti rūpe yathākrame sakāḻe, madhẏāhnare ebaṃ sañjare sajāyāi pūjārccanā karāyāe \| pārbaṇa pūjā samaẏare pratẏaha saṃkīrttana, pālā, caṇḍipāṭha sahita mā'ṅkara biśeṣa sandhipūjā karāyāe \| mahāṣṭamī yātrāra madhẏarātrare kāḻesi ubhāyātrā dekhibāku lokamānaṅka prabaḻa bhiḍa଼ hue \| ādhāra adhika tathẏa bhaṭṭārikā mandirara phaṭo oḍa଼iśāra hindu mandira kaṭaka jillā oḍa଼iśāra debī mandira	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,463	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AD%E0%AC%9F%E0%AD%8D%E0%AC%9F%E0%AC%BE%E0%AC%B0%E0%AC%BF%E0%AC%95%E0%AC%BE%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0	ଭଟ୍ଟାରିକା ମନ୍ଦିର
ଚନ୍ଦନେଶ୍ୱର ଶିବ ମନ୍ଦିର ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଶିବ ମନ୍ଦିର । ଓଡ଼ିଆ ନୂଆବର୍ଷ ପଣା ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ ଏଠାରେ ଏକ ବିରାଟ ମେଳାର ଆୟୋଜନ କରାଯାଏ । ଏହାକୁ "ଚଡକ ମେଳା" କୁହାଯାଏ l ଅନେକ ଭକ୍ତ ଓଡ଼ିଶା ଓ ଆଖପାଖ ରାଜ୍ୟରୁ ଏଠାକୁ ଏହିଦିନ ଆସିଥାନ୍ତି । ଅବସ୍ଥିତି ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏଠାକୁ ବାଲେଶ୍ୱର, ଜଳେଶ୍ୱର ଓ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ଦିଘାଠାରୁ ଗମନାଗମନର ସୁବିଧା ଅଛି । ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ ଚାନ୍ଦିପୁର ଭୂଷଣ୍ଡେଶ୍ୱର ଆଧାର ବାହାର ଆଧାର ଓଡ଼ିଶାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର	candaneśୱra śiba mandira bāleśୱra jillāra eka pramukha śiba mandira \| oḍa଼iā nūābarṣa paṇā saṃkrānti dina eṭhāre eka birāṭa meḻāra āẏojana karāyāe \| ehāku "caḍaka meḻā" kuhāyāe l aneka bhakta oḍa଼iśā o ākhapākha rājẏaru eṭhāku ehidina āsithānti \| abasthiti ehā oḍa଼iśāra bāleśୱra jillāre abasthita \| eṭhāku bāleśୱra, jaḻeśୱra o paścimabaṅgara dighāṭhāru gamanāgamanara subidhā achi \| āhuri dekhantu cāndipura bhūṣaṇḍeśୱra ādhāra bāhāra ādhāra oḍa଼iśāra hindu mandira	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,465	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9A%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%A8%E0%AD%87%E0%AC%B6%E0%AD%8D%E0%AD%B1%E0%AC%B0%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0	ଚନ୍ଦନେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର
ପଞ୍ଚଲିଙ୍ଗେଶ୍ୱର ଶିବ ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାର ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲାର ନୀଳଗିରି ପାଖରେ ଥିବା ପଞ୍ଚଲିଙ୍ଗେଶ୍ୱରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହି ଲିଙ୍ଗଗୁଡ଼ିକର ଦର୍ଶନ କରିବା ପାଇଁ ଜଣକୁ ପାହାଡ଼଼ି ଚଟାଣ ଭିତରେ ବହିଯାଇଥିବା ଝରଣା ପାଣି ଦେଇ ହାତରେ ଛୁଇଁ ଜାଣିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଏଠାରେ ପାହାଡ଼଼ୀ ଝରଣା ଭିତରେ ପାଞ୍ଚୋଟି ଶିବଲିଙ୍ଗ ପୂଜାପାଉଛନ୍ତି ଯାହାଙ୍କ ନାମ ଅନୁସାରେ ଏହି ଜାଗାର ନାମ ପଞ୍ଚଲିଙ୍ଗେଶ୍ୱର ହୋଇଛି ।ବାଲେଶ୍ୱର ସମୁଦ୍ର ଉପକୂଳରେ ବଙ୍ଗୋପସାଗରର ବେଳାଭୂମିକୁ ସାମନ୍ତରାଳଭାବରେ କୁପାରୀଠାରୁ ନୀଳଗିରି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପୂର୍ବଘାଟ ପର୍ବତମାଳା ଲମ୍ବିଆସିଛି । ୧୦୦୦ ଫୁଟ ଛୋଟ ଛୋଟ ପାହାଡ଼ "ଦେବଗିରି" ପର୍ବତମାଳାର ପଞ୍ଚେଲିଙ୍ଗେଶ୍ୱର ଏକ ଅଂଶ ବିଶେଷ । ଏହି ଶୈବପୀଠର ପାଦଦେଶରେ ଝରଣାଟିଏ ବହିଯାଇଛି । ଏହି ଜଳସ୍ରୋତ ମଧ୍ୟରେ ଅଦୃଶ୍ୟ ପାଞ୍ଚଗୋଟି ଲିଙ୍ଗ ହେଉଛନ୍ତି ପଞ୍ଚେଲିଙ୍ଗେଶ୍ୱର ପୀଠ । ଭକ୍ତମାନେ ଜଳସ୍ରୋତ ମଧ୍ୟରେ ପଞ୍ଚେଲିଙ୍ଗେଶ୍ୱରଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରି ପୂଜାକରନ୍ତି । ପ୍ରସ୍ତର ଉପରେ ବସି ପୁଜକ ଶିବଲିଙ୍ଗ ପୂଜା କରିଥାନ୍ତି । ରାଜ୍ୟ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ତରଫରୁ ଯାତ୍ରୀନିବାସର ଆନୁସାଙ୍ଗିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ସରସ୍ୱତୀ ପୂଜା ସମୟରେ ପାଞ୍ଚ ଦିନ ବ୍ୟାପୀ ମେଳା ହୁଏ । ବହୁ ଲୋକ ଏଠାକୁ ଆସି ଦେବଦର୍ଶନ କରିଥାନ୍ତି ଓ ମନୋହାରୀ ଜିନିଷ କିଣିଥାନ୍ତି । ଦେବଗିରି ପର୍ବତର ଶିଖର ଦେଶରେ ମଣ୍ଡଳେଶ୍ୱରୀ ଦେବୀସ୍ଥାନ ରହିନ୍ତି । ଏହାଙ୍କୁ ବର୍ଷାଦେବୀ ମଧ୍ୟ କହାଯାଏ । ବର୍ଷା ନହେଲେ ଦେବୀଙ୍କୁ ପୂଜାକଲେ ବର୍ଷା ହୋଇଥାଏ ବୋଲି ଲୋକବିଶ୍ୱାସ ରହିଛି । ଦେବଗିରି ପର୍ବତମାଳା ପରିବେଷ୍ଟିତ ପର୍ବତର ଶୀର୍ଷଦେଶରୁ ମଙ୍ଗଳପୁର ପ୍ରାଚୀନ ପଥ ଓ ଦୁର୍ଗପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏକ ସୁଡ଼ଙ୍ଗ ରହିଛି । ଜନଶୃତି ଅଛି ଯେ ପଞ୍ଚଲିଙ୍ଗେଶ୍ୱର ପାହାଡ଼ର ପାଦଦେଶରୁ ଏହି ସୁଡଙ୍ଗ ରହିଛି । ଗମନାଗମନ ଏହା ନୀଳଗିରିଠାରୁ ୧୦ କିଲୋମିଟର, ବାଲେଶ୍ୱରଠାରୁ ୩୦ କି.ମି. ଓ ବାରିପଦାଠାରୁ ୮୫ କିମି ଦୂରତାରେ ରହିଛି। ଏହି ଦୁଇ ସହରଠାରୁ ବସଯୋଗେ ଗମନାଗମନର ସୁବିଧା ଅଛି । ଏଠାରେ ଏକ ସରକାରୀ ପାନ୍ଥଶାଳା ଅଛି । ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ପଞ୍ଚଲିଙ୍ଗେଶ୍ୱରର ନିଆରା ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସ୍ଥଳୀ ଓଡ଼ିଶାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର	pañcaliṅgeśୱra śiba mandira oḍa଼iśāra bāleśୱra jilāra nīḻagiri pākhare thibā pañcaliṅgeśୱrare abasthita \| ehi liṅgaguḍa଼ikara darśana karibā pāi~ jaṇaku pāhāḍa଼଼i caṭāṇa bhitare bahiyāithibā jharaṇā pāṇi dei hātare chui~ jāṇibāku paḍa଼iba \| eṭhāre pāhāḍa଼଼ī jharaṇā bhitare pāñcoṭi śibaliṅga pūjāpāuchanti yāhāṅka nāma anusāre ehi jāgāra nāma pañcaliṅgeśୱra hoichi \|bāleśୱra samudra upakūḻare baṅgopasāgarara beḻābhūmiku sāmantarāḻabhābare kupārīṭhāru nīḻagiri paryẏanta pūrbaghāṭa parbatamāḻā lambiāsichi \| 1000 phuṭa choṭa choṭa pāhāḍa଼ "debagiri" parbatamāḻāra pañceliṅgeśୱra eka aṃśa biśeṣa \| ehi śaibapīṭhara pādadeśare jharaṇāṭie bahiyāichi \| ehi jaḻasrota madhẏare adṛśẏa pāñcagoṭi liṅga heuchanti pañceliṅgeśୱra pīṭha \| bhaktamāne jaḻasrota madhẏare pañceliṅgeśୱraṅku darśana kari pūjākaranti \| prastara upare basi pujaka śibaliṅga pūjā karithānti \| rājẏa paryẏaṭana tarapharu yātrīnibāsara ānusāṅgika bẏabasthā madhẏa rahichi \| sarasୱtī pūjā samaẏare pāñca dina bẏāpī meḻā hue \| bahu loka eṭhāku āsi debadarśana karithānti o manohārī jiniṣa kiṇithānti \| debagiri parbatara śikhara deśare maṇḍaḻeśୱrī debīsthāna rahinti \| ehāṅku barṣādebī madhẏa kahāyāe \| barṣā nahele debīṅku pūjākale barṣā hoithāe boli lokabiśୱāsa rahichi \| debagiri parbatamāḻā paribeṣṭita parbatara śīrṣadeśaru maṅgaḻapura prācīna patha o durgaparyẏanta eka suḍa଼ṅga rahichi \| janaśṛti achi ye pañcaliṅgeśୱra pāhāḍa଼ra pādadeśaru ehi suḍaṅga rahichi \| gamanāgamana ehā nīḻagiriṭhāru 10 kilomiṭara, bāleśୱraṭhāru 30 ki.mi. o bāripadāṭhāru 85 kimi dūratāre rahichi\| ehi dui saharaṭhāru basayoge gamanāgamanara subidhā achi \| eṭhāre eka sarakārī pānthaśāḻā achi \| ādhāra adhika tathẏa pañcaliṅgeśୱrara niārā paryẏaṭana sthaḻī oḍa଼iśāra hindu mandira hindu mandira	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,466	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AC%9E%E0%AD%8D%E0%AC%9A%E0%AC%B2%E0%AC%BF%E0%AC%99%E0%AD%8D%E0%AC%97%E0%AD%87%E0%AC%B6%E0%AD%8D%E0%AD%B1%E0%AC%B0	ପଞ୍ଚଲିଙ୍ଗେଶ୍ୱର
ସାରଳା (ଶାରଳା ଓ ଶାରୋଳା ଆଦି ବନାନ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଚଳିତ) ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ୟର ଜଗତସିଂହପୁର ଜିଲ୍ଲାର ଝଙ୍କଡ଼ଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ଦେବୀ ମନ୍ଦିର । ମନ୍ଦିର ଐତିହାସିକ କେଦାରନାଥ ମହାପାତ୍ର ତାଙ୍କ ଲିଖିତ ଖୋରଧାର ଇତିହାସରେ ଲେଖିଛନ୍ତି, ସେଠାରେ ଥିବା ସାରଳା ମନ୍ଦିର ୧୬୮୬ ମସିହାରେ ମୁସଲମାନମାନେ ଭାଙ୍ଗିନେଇ ସେହି ମନ୍ଦିରର ପ୍ରାୟ ମାଇଲିଏ ପଶ୍ଚିମକୁ ଏକ ମସଜିଦ ନିର୍ମାଣ କରିଛନ୍ତି । ସେହି ମସଜିଦ ନିର୍ମାଣ ୧୦୯୮ ହିଜ୍ରିରେ ହୋଇଥିବା ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ସେଠାରେ ଗଣେଶଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି । ଲୋକମାନେ ତାହାକୁ ନଣ୍ଡା ଦେଉଳ କହନ୍ତି । ସାରଳା ଦାସଙ୍କ ରଚିତ ଗ୍ରନ୍ଥମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଚଣ୍ଡୀପୁରାଣରେ ଓଡ଼ିଶାର ଆଠଟି ତନ୍ତ୍ରପୀଠର ନାମ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ୟ ସଂଗ୍ରହାଳୟରେ ଥିବା ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ତାଳପତ୍ର ପୋଥିରେ ଅଷ୍ଟଚଣ୍ଡୀଙ୍କ ନାମ ବର୍ଣ୍ଣନା ଅନୁଯାୟୀ ଝଙ୍କଡ଼ର ସାରଳା, କାକଟପୁରର ମଙ୍ଗଳା, କୋଣାର୍କର ରାମଚଣ୍ଡୀ, ପୁରୀର ବିମଳା, ବାଙ୍କୀର ଚର୍ଚ୍ଚିକା, ଯାଜପୁରର ବିରଜା, ତାଳଚେରର ହିଙ୍ଗୁଳା ଓ ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଗୌରୀ ହେଉଛନ୍ତି ଅଷ୍ଟତନ୍ତ୍ରପୀଠର ଅଷ୍ଟଦେବୀ । କିନ୍ତୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଧବଳଗିରି ନିବାସୀ ବାଳକବି ଭଗବତୀ ଜଣାଣରେ ଯେଉଁ ଅଷ୍ଟଚଣ୍ଡୀଙ୍କ ନାମ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି, ସେଥିରେ ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଗୌରୀ, ତାଳଚେରର ହିଙ୍ଗୁଳା ଓ କୋଣାର୍କର ରାମଚଣ୍ଡୀଙ୍କ ନାମ ବଦଳରେ ସମ୍ବଲପୁରର ସମଲାଇ, ବାଣପୁରର ଭଗବତୀ ଓ ଚଣ୍ଡୀ (ସମ୍ଭବତଃ ଚିତ୍ରୋତ୍ପଳା ଓ ଲୁଣାନଦୀ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ହରଚଣ୍ଡୀ)ଙ୍କୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ସାରଳା ଦାସଙ୍କ ପରବର୍ତ୍ତୀ କବିମାନେ ସାରଳା ଠାକୁରାଣୀ ଝଙ୍କଡ଼ରେ ଥିବା ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ବଳରାମ ଦାସଙ୍କ ମାଳଶ୍ରୀ ଯାହାକୁ ଭାଦ୍ରବ ମାସ ଖୁଦୁରୁକୁଣୀଙ୍କ ପାଖରେ ପଢ଼ାଯାଏ । ମାଳଶ୍ରୀକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କଲେ ଦେଖାଯାଏ, ଝଙ୍କଡ଼ ପ୍ରଗଣାର ତେନ୍ତୁଳିପଦାଠାରେ ବିଲ- ସାରଳା ନାମରେ ଆଉ ଏକ ଦେବୀଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଅଛି । ସମ୍ଭବତତଃ ୧୬୮୬ ମସିହାରେ ଯେତେବେଳେ ମୁସଲମାନମାନେ ସାରଳା ଠାକୁରାଣୀଙ୍କ ମୂଳ ମନ୍ଦିରକୁ ଭାଙ୍ଗିଦେଇ ମସଜିଦ କଲେ, ସେତେବେଳେ ଠାକୁରାଣୀଙ୍କ ସେବକମାନେ ଓ ହିନ୍ଦୁମାନେ ସାରଳା ଠାକୁରାଣୀଙ୍କୁ ସେହି ବୃଦ୍ଧନଦୀରେ ନେଇଯାଇଥିଲେ । ତେନ୍ତୁଳିପଦାଠାରେ ଯେଉଁଠାରେ ବିଲ- ସାରଳା ଅଛନ୍ତି ସେଠାରେ ରଖିଦେଇ ଆସିଲେ । ପରେ ସେଠାରୁ ସାରଳାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତିକୁ ଉନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷଭାଗରେ ବା ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଆରମ୍ଭରେ କନକପୁର ନିଆଯାଇଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ କନକପୁରଠାରେ ଯେଉଁ ମନ୍ଦିର ଅଛି ସେହି ମନ୍ଦିରରେ ସାରଳା ଠାକୁରାଣୀଙ୍କର ବିଧିବଦ୍ଧ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ୧୩୨୧ ସାଲ ଆଷାଢ଼ ଦି୧୨ନଠାରୁ ଦି୧୯ନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହୋଇଥିବା ମନ୍ଦିର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ନିମନ୍ତ୍ରଣପତ୍ରରୁ ଜଣାଯାଏ । ଏହି ୧୩୨୧ ସାଲ ଇଂରାଜୀ ୧୯୧୪ ମସିହାରେ ପଡ଼ିଥିଲା । ଇତିହାସ ସୂର୍ଯ୍ୟନାରାୟଣ ଦାଶଙ୍କ ଲିଖିତ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଓ ଜଗନ୍ନାଥ ବହିରେ ସପ୍ତମ ପରିଚ୍ଛେଦରେ ଲିଖିତ ଅଛି - ରତ୍ନଗିରି ଦକ୍ଷିଣକୁ ସିଧାସଳଖ ପ୍ରାୟ ୨୦ ମାଇଲ ଦୂରରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ତିର୍ତ୍ତୋଳ ଭୂବନ୍ଦର । ଏହାକୁ ହୁଏନସାଂ ଚେଲିତାଲେ କହିଛନ୍ତି । ତିରିତୋଳର ବର୍ତ୍ତମାନ ନାମ ତିର୍ତ୍ତୋଲ । ଏହା ନିକଟରେ ଥିବା ଝଙ୍କଡ଼ଠାରେ ଦେବୀ ସାରଳାଙ୍କ ପୀଠ । ସାରଳା ମହାଭାରତରେ ଏହି ଝଙ୍କଡ଼କୁ ଜଙ୍ଗେର ବା ଜଙ୍ଗେରପୁର କୁହାହୋଇଛି । ପୂର୍ବେ ପୂର୍ବଭାରତର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବନ୍ଦର ଚେଳିତାଳୋ ଥିବା ଯୋଗୁଁ ସେହି ଅଞ୍ଚଳରେ ଯକ୍ଷ ବା ଜଙ୍ଖମାନେ ରହିବା ସ୍ୱାଭାବିକ । ତେଣୁ ଜଙ୍ଖମାନେ ରହୁଥିବା ଅଞ୍ଚଳକୁ ଜଙ୍ଖେରପୁର କୁହାଯାଉଥିବା ସମ୍ଭବ । ସେତେବେଳେ ବୃଦ୍ଧା ଏବଂ ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା ଦୁଇଟି ନଦୀ ସାରଳା ଠାକୁରାଣୀଙ୍କ ବିଜେସ୍ଥଳୀର ଉତ୍ତର ଦକ୍ଷିଣରେ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇ ସମୁଦ୍ରରେ ମିଶିଥିଲେ । ବର୍ତ୍ତମାନ ସେହି ବୃଦ୍ଧନଦୀ ବୁଢ଼ାନଈ ନାମରେ ନାମିତ । ସାରଳା ଦାସ ବୃଦ୍ଧନଦୀକୁ ବୁଧମାତା ନାମେ ନଦୀ’ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ସାରଳା ଦାସ ତାଙ୍କ ପୁରାଣରେ ଶାରୋଳ ଗ୍ରାମରେ ସାରଳାପୀଠ ଅବସ୍ଥିତ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । ବର୍ତ୍ତମାନ ଝଙ୍କଡ଼ ପ୍ରଗଣାରେ ବଡ଼ ଶାରୋଳ ଓ ସାନ ଶାରୋଳ ନାମରେ ଦୁଇଟି ଗ୍ରାମ ଅଛି । ସେହି ଗ୍ରାମ ନିକଟରେ ପୂର୍ବେ ସାରଳା ଠାକୁରାଣୀଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଥିଲା । ପୁରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ପ୍ରେସରେ ୧୯୦୯ରେ ଛପା ହୋଇଥିବା ‘ମୋହନ’ଙ୍କ ଚନ୍ଦ୍ରାବତୀ ହରଣ ବହିର ଆରମ୍ଭରେ ସାରଳାଙ୍କ ବନ୍ଦନା ଅଛି । ଉକ୍ତବହିରେ କବି ମୋହନ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ନଣ୍ଡାଦେଉଳ ନିକଟରେ ଥିବା ଗୋପତମାଣିକା ବା ଗୁପ୍ତମାଣିକାରେ ସାରଳା ସାତଦିନ ସାତରାତି ବୁଡ଼ି ରହିଥିଲେ । ତା’ପରେ ତେନ୍ତୁଳିପଦା ଚାଲିଗଲେ । ସାରଳା ମହାଭାରତ ଦ୍ରୋଣପର୍ବର ଉକ୍ତି ସହିତ ଆଦିପର୍ବର ସାରଳାଦେବୀଙ୍କ ବନ୍ଦନାରେ ଥିବା ବିବରଣୀକୁ ମେଳ କଲେ ଜଣାଯାଏ ପୁରୀ ଓ ଯାଜପୁର ମଧ୍ୟରେ ଝଙ୍କଡ଼ ବା ଜଙ୍ଗେର ଅବସ୍ଥିତ । ସେଠାରେ ସାରଳା ଠାକୁରାଣୀ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି । ସାରଳାପୀଠ ଏକ ମହାନ ତନ୍ତ୍ରପୀଠ । ସାରଳା ଠାକୁରାଣୀଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତିକୁ ଦେଖି ଐତିହାସିକ ତଥା ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ୱିକ ଡଃ. କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ପାଣିଗ୍ରାହୀ ଦେବୀ ଅଷ୍ଟମ ଶତାବ୍ଦୀର ବୋଲି ମତପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । ଚୀନ ପରିବ୍ରାଜକ ହୁଏନସାଂ ସପ୍ତମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଓଡ଼ିଶା ଆସିଥିଲେ । ସେତେବେଳେ ସେ ଚେଳି-ତାଳୋରେ ବୌଦ୍ଧବିହାର ଓ ସ୍ତୂପ ଥିବା ଦେଖିଥିଲେ । ଏସ. ବିଲଙ୍କ ଲିଖିତ "The Life of Hiuen Tsiang"ର ୧୩୪ତମ ପୃଷ୍ଠାରେ ଚେ-ଳି-ତା-ଳୋ ବନ୍ଦରରେ ବଜ୍ରଜାନୀଙ୍କ ଦେବତା ପୂଜିତ ହେଉଥିଲେ । ବର୍ତ୍ତମାନ ପୂଜାପାଉଥିବା ସାରଳା ହିନ୍ଦୁଦେବୀ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ହାତରେ ବଜ୍ରଯାନୀଙ୍କର ପରମ ଆୟୁଧ ବଜ୍ର ଓ ଘଣ୍ଟି ରହିଛି । ବୌଦ୍ଧ ଚିତ୍ରବିଦ୍ୟାରେ ଆଦିବୁଦ୍ଧଙ୍କ ସ୍ୱରୂପ ଉଲ୍ଲେଖ ଓ ଚିତ୍ରିତ ହୋଇଛି । ସେଥିରୁ ଜଣାଯାଏ ତାଙ୍କ ଦକ୍ଷିଣହସ୍ତରେ ବଜ୍ର ଓ ବାମହସ୍ତରେ ଘଣ୍ଟି ଅଛି । ସାରଳା ଅଷ୍ଟଭୂଜା ମହିଷାସୁର ମର୍ଦ୍ଦିନୀ ଦୁର୍ଗା । ତାଙ୍କ ଦକ୍ଷହସ୍ତ ଚତୁଷ୍ଟୟରେ ଖଡ୍ଗ, ବେଦ, ଶୂଳ ଓ ବୀଣା ରହିଛି । ସେହିଭଳି ବାମହସ୍ତ ଚତୁଷ୍ଟୟରେ ଢ଼ାଲ, ଧନୁ, ମହିଷାସୁରର ମୁଖ ଓ ଘଣ୍ଟି ଥିବା ଦେଖାଯାଏ । ଦେବୀ ତାଙ୍କ ଦକ୍ଷପଦ ମହିଷାସୁରର ପୃଷ୍ଠଦେଶରେ ସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି । ଏହି ମହିଷାସୁରର ମୁଣ୍ଡଟି ହେଉଛି ମହିଷର ମୁଣ୍ଡ ଓ ଦେହ ମଣିଷ ଭଳି ତା ଦେହରେ ବର୍ମ ରହିଛି । ସେ ହାତରେ ଗଦା ଭଳି ଏକ ଅସ୍ତ୍ର ଧରିଛି । ଖୁବ୍ ସମ୍ଭବତଃ ସେ ତା’ର ମୁଖ ଦେବୀଙ୍କ ଜନନଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଆଡ଼କୁ ନେଉଥିଲା । ସେଥିପାଇଁ ଦେବୀ ତାଙ୍କ ବାମଭାଗର ଏକ ହସ୍ତରେ ତା’ର ମୁଖକୁ ଚିପିଧରି ଦୂରକୁ ଠେଲୁଛନ୍ତି । ଠିକ ସେହିଭଳି ଦୃଶ୍ୟ ଭୁବନେଶ୍ୱର ବଇତାଳ ମନ୍ଦିର ଗାତ୍ରରେ ଥିବା ଦୁର୍ଗା, ଦ୍ୱାରବାସିନୀ ଦେବୀ, ଦକ୍ଷିଣ ଚଣ୍ଡୀ ଆଦିଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତିରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । କପାଳୀ ମଠରେ ଆରାଧିତା କପାଳିନୀଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ଅନେକାଂଶରେ ସାରଳାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ସହିତ ମିଶିଯାଏ । କେବଳ ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ୱିକ ଭୂମରାର ମହିଷମର୍ଦ୍ଦିନୀ ଦୁର୍ଗାଙ୍କୁ ପୁରାତନା ବୋଲି କହିଥାନ୍ତି । ଭୂମରାର ମହିଷାମର୍ଦ୍ଦିନୀ ଦୁର୍ଗା ଷଷ୍ଠ ଶତାବ୍ଦୀର ଓ ସେ ଚତୁର୍ଭୂଜା (ପଞ୍ଚୋପାସନା) ମାତ୍ର ଓଡ଼ିଶାର ଯାଜପୁରରେ ଆରାଧିତା ବିରଜା ଠିକ ଭୂମରାର ଦୁର୍ଗାଙ୍କ ଭଳି ହେଲେ ମଧ୍ୟ ସେ ଦ୍ୱିଭୁଜା । ଐତିହାସିକ ମତବାଦ ଐତିହାସିକ କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ପାଣିଗ୍ରାହୀ ଓଡ଼ିଶାର ସଂସ୍କୃତି ଓ ଇତିହାସରେ ଯାଜପୁରରେ ରମା ପ୍ରସାଦ ଚାନ୍ଦଙ୍କ ଯୁକ୍ତି ଉଦ୍ଧାର କରି କହିଛନ୍ତି ବିରଜା ପଞ୍ଚମ ଶତାବ୍ଦୀର । ସେତେବେଳେକୁ ଦେବୀ ବଧ କରିଥିବା ପ୍ରାଣୀଟି ପଶୁରୂପରେ ମହିଷ ଆକାରରେ ରହିଯାଇଥିଲା । ଅସୁରର ନାମ ଗନ୍ଧ ନଥିଲା କହିଲେ ଚଳେ । ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ରୂପେ ପର୍ଣ୍ଣଶବରୀଙ୍କୁ ନିଆଯାଇପାରେ । ପର୍ଣ୍ଣଶବରୀଙ୍କ ଧ୍ୟାନରେ ଲେଖାଅଛି “ହୃଦ୍ୱାମ ମୁଷ୍ଟିତର୍ଜନ୍ୟାଧୋ ବିଘ୍ନଗଣାନ୍ ସଂଚର୍ଯ୍ୟ ଦକ୍ଷିଣ ବଜ୍ରମୁଷ୍ଟି ପ୍ରହାରାଭିନୟାଂ” ମୂର୍ତ୍ତିରେ ବିଘ୍ନଗଣ ସ୍ଥାନରେ ହାତୀର ରୂପ ରହିଛି ଓ ଦେବୀ ତାକୁ ଦକ୍ଷିଣ ତର୍ଜନୀ ଦେଖାଇ ମୁଷ୍ଟିପ୍ରହାର ପାଇଁ ଭୟ ଦେଖାଉଛନ୍ତି । ଧ୍ୟାନରେ ପର୍ଣ୍ଣପିଚ୍ଛିକା ବସନା ଲେଖାଅଛି । ପର୍ଣ୍ଣଶବରୀ ନାମରୁ ଜଣାଯାଉଛି ଦେବୀ ଶାବରୀ ଦେବତା । ହୁଏତ ବଣ୍ୟହସ୍ତୀ ଶବରମାନଙ୍କ ଫସଲ ଓ ଘର ନଷ୍ଟ କରୁଥିବା ହେତୁ ଏଥିରୁ ଉଦ୍ଧାର ପାଇବା ପାଇଁ ପର୍ଣ୍ଣଶବରୀ ଦେବୀଙ୍କୁ ଆରାଧନା କରୁଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ବୌଦ୍ଧ ବଜ୍ରଯାନୀମାନେ ସେହିଭାବକୁ ନେଇ ମୂର୍ତ୍ତି ଗଠନ କଲେ । ପରେ ଯେତେବେଳେ ପୁରାଣ ରଚନା କରାଗଲା, ସେତେବେଳେ ମହିଷକୁ ଅସୁର ଆଖ୍ୟା ଦେଇ କାହାଣୀମାନ ସୃଷ୍ଟି ହେଲା । ବିରଜାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତିଗଠନ ବେଳେ ମହିଷ ଥିଲା ଓ ସାରଳାଙ୍କ ବେଳକୁ ମହିଷାସୁରର ରୂପ ଆସିଯାଇଥିଲା । ସେଥିପାଇଁ ସାରଳା ଦାସ ତାଙ୍କ ଚଣ୍ଡୀ ପୁରାଣ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଲେଖିଛନ୍ତି "ମଇଁଷିର ମୁଣ୍ଡ ଗୋଟା ମନୁଷ୍ୟ ସ୍ୱରୂପ" (ପୃଷ୍ଠା ୧୭) । ସାରଳାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ଦୁର୍ଗାଙ୍କ ସ୍ୱରୂପା,ଦୁର୍ଗା ଶାବରୀୟ ଦେବତା । ହରିବଂଶରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି, “ ଶବରୈଃ ବର୍ବରୈଶ୍ଚୈବ ପୁଲିନ୍ଦୈଶ୍ଚ ସୁପୂଜିତା” । ତେଣୁ ଦୁର୍ଗା, ଶବର, ବର୍ବର, ପୁଲିନ୍ଦ ଜାତିଦ୍ୱାରା ଆରାଧିତା । ହାତର କଳ୍ପନା ଦିଗରୁ ଆସିଛି ବୋଲି ଶ୍ରୀଦୁର୍ଗାରେ ସ୍ୱାମୀ ପ୍ରଜ୍ଞାନାନନ୍ଦ ଲେଖିଛନ୍ତି । ସେ ଶ୍ରୀଦୁର୍ଗା ପୃ.୧୫୦-୧୫୧ରେ ଲେଖିଛନ୍ତି, “ ଦୁର୍ଗା ଦେବୀଙ୍କ ଦଶହାତ ଦଶଦିଗର ପରିଚାରକ । ଅତଏବ ଦିଗରୁ ହାତର କଳ୍ପନା କରାଯାଇଛି । ବ୍ରାହ୍ମଣ ସାହିତ୍ୟରେ ଦିଗର ପୁଣି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସଂଖ୍ୟା କହାହୋଇଛି” ଇତ୍ୟାଦି । ମଣିଷ ପ୍ରଥମରୁ ଦଶଦିଗ କଥା ଜାଣିନଥିଲା । ତାହାହେଲେ ଅଷ୍ଟଦିଗପାଳଙ୍କ ବିଷୟ କହାଯାଆନ୍ତା ନାହିଁ ଯେଉଁ ସମୟରେ ଜ୍ଞାନୀ ମଣିଷ ଅଷ୍ଟଦିଗ ଜାଣିଥିଲା ସେହି ସମୟରେ ଦେବତାଙ୍କ ହାତ ୮ ଥିଲା । ଅଷ୍ଟଦିଗକୁ ପ୍ରସାରି ଦେବୀଙ୍କ ହାତ ରହିଥିବା ହେତୁ ସାରଳା ଅଷ୍ଟଭୁଜା । ସାରଳା ବୌଦ୍ଧବଜ୍ରଯାନୀଙ୍କ ଦେବତା ବୋଲି କହାଯାଇପାରେ । କାରଣ ତାଙ୍କ ହାତରେ ବୌଦ୍ଧମାନଙ୍କର ଦୁଇଟି ପରମ ସଂକେତ ବଜ୍ର ଓ ଘଣ୍ଟି ଅଛି । କେତେକ ପଣ୍ଡିତ ଧାରଣା କରନ୍ତି ହିନ୍ଦୁମାନେ ବୌଦ୍ଧମାନଙ୍କଠାରୁ ଦେବାଦେବୀଙ୍କୁ ଧାର କରି ନେଇଛନ୍ତି । ତେଣୁ ଅବଲେକିତେଶ୍ୱର, ଲୋକେଶ୍ୱର, ପ୍ରଜ୍ଞାପାରମିତା, ବଜ୍ରଯୋଗିନୀ, ଆର୍ଯ୍ୟତାରା, ବାଗୀଶ୍ୱରୀ, ମଞ୍ଜୁଶ୍ରୀ, ହାରୀତ, ମାରୀଚୀ, ଅକ୍ଷୋଭ୍ୟ, ପର୍ଣ୍ଣଶବରୀ ପ୍ରଭୃତି ବ୍ରହ୍ମା, ବିଷ୍ଣୁ, ଶିବ,ଦୁର୍ଗା, କାଳୀ, ଲକ୍ଷ୍ମୀ, ସରସ୍ୱତୀ, ବାଶୁଳୀ, ମଙ୍ଗଳା, ଶୀତଳା ପ୍ରଭୃତି ନାମ ନେଇ ଛଦ୍ମବେଶରେ ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କ ଘରେ ତଥା ଗ୍ରାମ, ନଗରରେ ଆଜି ମଧ୍ୟ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି(ଶ୍ରୀଦୁର୍ଗା ପୃଷ୍ଠା ୧୨୩) । ଏହାଛଡ଼ା "Introduction to the modern Budhist and its follows in Orissa"ର ୧୧ତମ ପୃଷ୍ଠାରେ ମହାମହୋପାଧ୍ୟାୟ ହରପ୍ରସାଦ ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଲେଖିଛନ୍ତି, ଦେବୀପୂଜା ତଥା ଶକ୍ତିବାଦ ବୌଦ୍ଧଧର୍ମର ଗୋଟିଏ ପରିଣତି । ତାଙ୍କ ମତରେ ଉତ୍ତର ଦେଶୀୟ ବୌଦ୍ଧଧର୍ମର ତ୍ରିତ୍ୱବାଦରୁ ତନ୍ତ୍ରଦେବତାଙ୍କ ଉତ୍ପତ୍ତି । ତା ପୂର୍ବରୁ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କ ଭିତରେ ଏହା ପ୍ରଚାର ହୋଇନଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନର ସାରଳାଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଉତ୍ତର ଦିଗରୁ ତେନ୍ତୁଳିପଦା ଗ୍ରାମରେ ବିଲ ସାରଳା ନାମରେ ଆଉଗୋଟିଏ ଦୁର୍ଗା ମୂର୍ତ୍ତି ଆରାଧିତା । ଏହି ଦୁର୍ଗା ମଧ୍ୟ ଅଷ୍ଟଭୁଜା । ମୂର୍ତ୍ତିକୁ ଦେଖିଲେ ମନେହୁଏ, ସାରଳାଙ୍କ ପରେ ବିଲ- ସାରଳାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ଅଙ୍କିତ ହୋଇଛି । ସାରଳାଙ୍କ ଭଳି ବିଲ- ସାରଳା ଖଣ୍ଡିଏ ପଥରରେ ଅଙ୍କିତା । ତାଙ୍କ ହାତମାନଙ୍କରେ ଖଡ୍ଗ, ଶୂଳ, ଶର, ଚକ୍ର, ଢାଲ, ଧନୁ, ପାଶ ରହିଛି । ସପ୍ତଶତୀଚଣ୍ଡୀରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ମହିଷାସୁରମର୍ଦ୍ଦିନ ରୂପ ସହିତ ଏହି ମୂର୍ତ୍ତିର ରୂପ ମେଳ ଖାଇଯାଏ । ସାରଳା ଠାକୁରାଣୀଙ୍କ ମହିଷାସୁର ଭଳି ‘ମହିଷର ମୁଣ୍ଡ ଦେହ ତ ମନୁଷ୍ୟ’ ନୁହେଁ । ମୂର୍ତ୍ତିରେ ମହିଷର କର୍ତ୍ତିତ ମୁଣ୍ଡ ପଡ଼ିରହିଛି ଓ ତା’ର ମହିଷ ଦେହ ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ପୁରୁଷ ଖଡ୍ଗ ଢାଲ ଧରି ଦେବୀଙ୍କ ସହିତ ଯୁଦ୍ଧ କରୁଛି । ଦେବୀ ତା ବକ୍ଷରେ ଶୂଳ ବିଦ୍ଧ କରିଛନ୍ତି ଓ ବାମହାତରେ ଥିବା ସର୍ପରୂପୀ ପାଶଦ୍ୱାରା ସେ ବନ୍ଧନଯୁକ୍ତ । ଚଣ୍ଡୀର ତୃତୀୟ ଅଧ୍ୟାୟରେ ଯେଉଁ ମହିଷାସୁର ବଧ କାହାଣୀ ଉଲ୍ଲେଖ ହୋଇଛି ସେହି ବର୍ଣ୍ଣନା ସହିତ ବିଲ- ସାରଳାଙ୍କ ସ୍ୱରୂପର ମେଳ ଖାଇଯାଏ । ଚଣ୍ଡୀ ତୃତୀୟ ଅଧ୍ୟାୟର ୪୧-୪୨ ମନ୍ତ୍ରରେ ଲେଖାଅଛି – ଅନନ୍ତର ମହିଷାସୁର ଚଣ୍ଡିକାଙ୍କ ପଦଦ୍ୱାରା ଦୃଢଭାବେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇ ନିଜ ମୁଖରୁ ଅନ୍ୟ ମହାସୁରରୂପେ ଅର୍ଦ୍ଧମାତ୍ର ବହିର୍ଗତ ହେଲା । ସେହି ସମୟରେ ଦେବୀଙ୍କ ଉଗ୍ର ତେଜରେ ସ୍ତମ୍ଭୀଭୂତ ହେଲା । ଏହି ମହାସୁର ଅର୍ଦ୍ଦମାତ୍ର ନିର୍ଗତ ହୋଇ ଦେବୀଙ୍କ ସହିତ ଯୁଦ୍ଧ କରୁ କରୁ ଦେବୀଙ୍କ ଖଡ୍ଗଘାତରେ ଛିନ୍ନ ମସ୍ତକ ହୋଇ ଧରାଶାୟୀ ହେଲା । ଚଣ୍ଡୀଗ୍ରନ୍ଥ ହିନ୍ଦୁତନ୍ତ୍ର ପର୍ଯ୍ୟାୟର, ତେଣୁ ବିଲ- ସାରଳାଙ୍କୁ ହିନ୍ଦୁତାନ୍ତ୍ରିକମାନେ ଉପାସନା କରୁଥିବା ମନେହୁଏ । ଏହି ମୂର୍ତ୍ତି ଭଳି ଦୁଇଟି ବିରାଟ ବିରାଟ ଦୁର୍ଗାମୂର୍ତ୍ତି ଗରାମରେ ଭଗବତୀ ନାମରେ ଓ ତୀର୍ଥମଠର ସଂଗ୍ରହାଳୟରେ ସଂରକ୍ଷିତ । ବିଲ ସାରଳା ବା ସାରଳାଙ୍କଠାରୁ ଏହି ଦୁଇଟି ସ୍ଥାନ ଦୁଇକୋଶ ଦୂର ହୋଇପାରେ । ତୀର୍ଥମଠକୁ ସେ ଅଞ୍ଚଳରେ ପରଶୁରାମଙ୍କ ମଠ କୁହାଯାଏ । ସେଠାରେ ମଧ୍ୟ ପରଶୁରାମଙ୍କ ପିତା ମାତା ଜମଦଗ୍ନି ଓ ରେଣୁକାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ରହିଛି । ପରଶୁରାମ ହିନ୍ଦୁ ତନ୍ତ୍ରାଚାର୍ଯ୍ୟ । ଲୋକମାନେ କୁହନ୍ତି ପରଶୁରାମ ପ୍ରଥମେ ସାରଳାଙ୍କୁ ମାଟି ଭିତରୁ ଉଦ୍ଧାର କରି ଉପାସନା କରିଥିଲେ ଓ ବର ପାଇ ମହେନ୍ଦ୍ର ଯାଇଥିଲେ । ସେ ଯାହାହେଉ ଏହିଭଳି ମୂର୍ତ୍ତିକୁ ହିନ୍ଦୁ ପର୍ଯ୍ୟାୟର ଦୁର୍ଗାଭାବେ ନିଆଯାଇପାରେ । ଯେତେବେଳେ ବୌଦ୍ଧ ବଜ୍ରଯାନୀମାନେ ତନ୍ତ୍ରଦେବତାଙ୍କୁ ଉପାସନା କରି ଅଦ୍ଭୁତ କାର୍ଯ୍ୟମାନ ଦେଖାଇ ଲୋକମାନସକୁ ତାଙ୍କ ଆଡ଼କୁ ଟାଣି ନେଉଥିଲେ, ସେତେବେଳେ ବୈଦିକମାନେ ମଧ୍ୟ ତନ୍ତ୍ରରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ । ତନ୍ତ୍ରସାଧନା କରିବାକୁ ହେଲେ ତାନ୍ତ୍ରିକକୁ ମଶାଣିକୁ ଯିବାକୁ ହୋଇଥାଏ ଓ ଶବ, ନରକରୋଟି ଆଦି ସେ ପରମ ପାଥେୟ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ତେଣୁ ବୈଦିକମାନେ ଏମାନଙ୍କୁ ଘୃଣାଚକ୍ଷୁରେ ଦେଖିଲେ । ସେଥିପାଇଁ ବୋଧେ ତନ୍ତ୍ରଦେବତାଙ୍କ ପୂଜକ ପଣ୍ଡା, ପାଣି, ପାଣିଗ୍ରାହୀ ଆଦି ସଂଖ୍ୟାଧାରୀ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କ ସହିତ ଶାସନୀ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ବନ୍ଧୁ ବାନ୍ଧୁନଥିଲେ । ଓଡ଼ିଶାର ତନ୍ତ୍ରପୀଠଗୁଡ଼ିକୁ ଦେଖିଲେ ମନେହୁଏ, ବଜ୍ରଯାନୀମାନେ ଯେଉଁଠି ଆସନପାତି ତନ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ଲୋକସମାଜର ଉପକାର କରୁଥିଲେ, ସେଇଠି ହିନ୍ଦୁତାନ୍ତ୍ରିକମାନେ ମଧ୍ୟ ନିଜର ଆସନ ଦୃଢ଼ କରୁଥିଲେ । ଏ ବିଷୟରେ ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର ବାଣପୁର ଓ ଭଗବତୀଙ୍କୁ ନିଆଯାଇପାରେ । ସେହିଭଳି ପ୍ରାଚୀନଦୀ ଅବବାହିକାରେ ଥିବା ମୋତିଆଦି ଗ୍ରାମରେ ପୂଜା ପାଉଥିବା ଦୁର୍ଗାଙ୍କୁ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇପାରେ । ସେସବୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ବୌଦ୍ଧପୀଠର ଯେଉଁଭଳି ନିଦର୍ଶନ ରହିଛି ରହିଛି ସେହିଭଳି ଏବେ ହିନ୍ଦୁତନ୍ତ୍ର ଦେବତାଙ୍କ ମନ୍ଦିର ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ । ଝଙ୍କଡ଼ ପ୍ରଗଣାକୁ ଲାଗି ରହିଥିବା ତିରଣ ପ୍ରଗନାର ଗରାମ ଗ୍ରାମରେ ଯେଉଁ ଭଗବତୀଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଅଛି ସେହି ମନ୍ଦିର ସମ୍ମୁଖରେ ପଦ୍ମପାଣି ବୁଦ୍ଧଙ୍କର ଏକ ମୂର୍ତ୍ତି ଅଛି । ତାଙ୍କ ହାତରେ ବୁଦ୍ଧମୁଦ୍ରା,ପଦ୍ମ, ବରମୁଦ୍ରା ଆଦି ରହିଛି । କେବଳ ଏତିକି ନୁହେଁ ଭଗବତୀଙ୍କ ମନ୍ଦିରର ଦକ୍ଷିଣ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଏକ ଷଡ଼ଭୁଜ ତାରାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ଥିବା ଦେଖାଯାଏ । ତାଙ୍କ ହସ୍ତରେ ଖଡ୍ଗ, ତ୍ରିଶୂଳ, ପଦ୍ମ ଫୁଲ, ଢାଲ, ଧନୁ ଓ ଭୂମିସ୍ପର୍ଶମୁଦ୍ରା ଥିବା ଦେଖାଯାଏ । ତାହା ଯେ ଏକ ବୌଦ୍ଧପୀଠ ଥିଲା ବୋଲି ଏହା ଧାରଣା କରିବା ସ୍ୱାଭାବିକ । ତେନ୍ତୁଳିପଦାର ବିଲ- ସାରଳାଙ୍କ ମନ୍ଦିରରେ ଗୋଟିଏ ମନସାଦେବୀଙ୍କର ମୂର୍ତ୍ତି ରହିଛି । ବିବାହ ବ୍ରତରେ ଏହି ଅଞ୍ଚଳର କେତେକ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ତାଙ୍କୁ ସ୍ନାନ ମାର୍ଜନା କରିଥାଆନ୍ତି । ମନସା ସର୍ପଙ୍କ ଦେବୀ ତାଙ୍କ ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ସାପ ଫଣାଟେକି ରହିଛି । ଦେବୀଙ୍କ ହାତରେ ଅମୃତ କଳସ । ଏହିଭଳି ମନସା ମୂର୍ତ୍ତି ନିମାପଡାର କୁଶଭଦ୍ରା ନଦୀକୂଳରେ ନାରାୟଣୀ ନାମରେ ଉପାସିତା । ବୈତରଣୀର ଉତ୍ତରକୁ ଆଖୁଆପଦାରେ ମଧ୍ୟ ମନସାଦେବୀଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ପୂଜାପାଉଥିବା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ସାଧାରଣତଃ ନଦୀକୂଳ ଅଞ୍ଚଳ ବା ସର୍ପ ଉପଦ୍ରବ ଅଞ୍ଚଳରେ ମନସାଦେବୀଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ଉପାସିତା । ତନ୍ତ୍ରଗ୍ରନ୍ଥମାନଙ୍କରେ ମନସାଙ୍କ ମନ୍ତ୍ର ତଥା ଉପାସନା ପ୍ରଣାଳୀ ଲେଖା ଅଛି । ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ମନସାଙ୍କର ଦ୍ୱିଭୁଜା, ଚତୁର୍ଭୁଜା ଆଦି ମୂର୍ତ୍ତି ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ସାରଳାଙ୍କ ମନ୍ଦିର ବର୍ତ୍ତମାନ ଯେଉଁ ଗ୍ରାମରେ ଅଛି ସେ ଗ୍ରାମକୁ କନକପୁର କୁହାଯାଏ । ତାହାର ଅନତି ଦୂରରେ ଅରଡଙ୍ଗ ଗ୍ରାମରେ ଗୋଟିଏ ଅଷ୍ଟଭୁଜା ଚାମୁଣ୍ଡା ମୂର୍ତ୍ତି ଗ୍ରାମଦେବତୀ ରୂପେ ପୂଜାପାଉଛନ୍ତି । ଡଃ. କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ପାଣିଗ୍ରାହୀ ବିରଜା ବକ୍ତୃତାମାଳା-୧ରେ ଓ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ କହିଛନ୍ତି ଚାମୁଣ୍ଡା ବୌଦ୍ଧଦେବୀ । Budhist Iconographyରେ ଚର୍ଚ୍ଚିକା ଠିକ ଚାମୁଣ୍ଡାଙ୍କ ଭଳି । ଓଡ଼ିଶାର ବହୁ ତନ୍ତ୍ରପୀଠରେ ଚାମୁଣ୍ଡା ପୀଠଦେବୀ ରୂପେ ଆରାଧିତା । ଅସ୍ଥି କଙ୍କାଳସାର ଉପବାସୀ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ ରୂପ ଚାମୁଣ୍ଡା । ସାଧାରଣତଃ ଚାମୁଣ୍ଡାଙ୍କ ହସ୍ତରେ ଖଡ୍ଗ, ନରମୁଣ୍ଡ, ଜପମାଳା, ବରମୁଦ୍ରା, ତ୍ରିଶୂଳ, ପାନପାତ୍ର, ଢାଲ, ଅଭୟମୁଦ୍ରା ରହିଥାଏ । ଅରଡଙ୍ଗରେ ଥିବା ଚାମୁଣ୍ଡା ମୂର୍ତ୍ତି ଠିକ୍ ସେହିଭଳି, ସେ ଶବ ଉପରେ ବସିଛନ୍ତି ଓ ଦକ୍ଷିଣ ହସ୍ତରୁ ଝରୁଥିବା ରକ୍ତକୁ ଶିବା ପାନ କରୁଛି । ତାଙ୍କ ଗଳଦେଶରେ ନରମୁଣ୍ଡ ମାଳ । ସାରଳାଙ୍କଠାରୁ ୪/୫ ମାଇଲ ଦୂରରେ କୋଷ୍ଠି ମଲ୍ଲିକାପୁର ଗ୍ରାମ । ଏହି ଗ୍ରାମରେ ଇଶାଣେଶ୍ୱର ମହାଦେବଙ୍କ ମନ୍ଦିର । ଐତିହାସିକ କେଦାରନାଥ ମହାପାତ୍ର ଏହି ମନ୍ଦିରର ମୁଖଶାଳାରେ ଲେଖାହୋଇଥିବା ଶିଳାଲେଖଟିକୁ ପାଠକରି କହନ୍ତି । ଏହା କପିଳେଶ୍ୱର ଦେବଙ୍କ ଶିଳାଲେଖ । ବର୍ତ୍ତମାନ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟରେ ଶିବଲିଙ୍ଗଟି ନାହିଁ । ଶକ୍ତିପୀଠର ମଧ୍ୟଦେଶରେ ଲିଙ୍ଗ ଥିବାର ପ୍ରମାଣ ରହିଛି । ଖୁବ ସମ୍ଭବତଃ ସପ୍ତଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଧର୍ମାନ୍ଧମାନେ ଲିଙ୍ଗଟିକୁ ଶକ୍ତିଠାରୁ ଭିନ୍ନ କରି ଦେଇଛନ୍ତି । ଏହିଭଳି ଅବସ୍ଥା ବହୁ ଶୈବପୀଠରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଫୁଲନଖରା ଛକ ନିକଟରେ ଲକ୍ଷେଶ୍ୱର ମହାଦେବ ଏ ଅବସ୍ଥାରୁ ରକ୍ଷା ପାଇନାହାନ୍ତି । ଏହି ଇଶାଣେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ନିକଟରେ ଚାମୁଣ୍ଡାଙ୍କର ଏକ ମୂର୍ତ୍ତି ସହିତ ଶବ ଉପରେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ ଖଡ୍ଗ, ପଦ୍ମ, ପାନପାତ୍ର ଓ ଛିନ୍ନଶିର ଧାରଣ କରିଥିବା ଗୋଟିଏ ଭୈରବମୂର୍ତ୍ତି ରହିଛି । ତାଛଡା ଶିବ ପାର୍ବତୀଙ୍କର ଗୋଟିଏ ମୂର୍ତ୍ତି ଏଠାରେ ଉପାସିତା । ସମଗ୍ର ଓଡ଼ିଶାରେ ଅଷ୍ଟକାଳୀ ବା ଅଷ୍ଟଚଣ୍ଡୀଙ୍କ ଆରାଧନା କଥା କୁହାଯାଇଥାଏ । ସେହିଭଳି ପ୍ରତି ତନ୍ତ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଷ୍ଟଦେବୀ ବିରାଜମାନା କରିଥାନ୍ତି । ସାରଳାଙ୍କ ପୀଠର ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗରେ ଆଉ ସାତ ବା ଆଠଟି ଦେବୀପୀଠର ସନ୍ଧାନ ମିଳେ । ଯେତେବେଳେ ପୀଠଗୁଡ଼ିକ ଗଢିଉଠିଥିଲା, ସେତେବେଳେ ତନ୍ତ୍ରର ଯେଉଁ ରାଜତ୍ୱ ଚାଲିଥିଲା ତାପରେ ଦେଶର ରାଜା ବିମୁଖ ହେବା ଫଳରେ ବହୁ ତନ୍ତ୍ରପୀଠ ବିଲୟ ଲଭିଲାଣି । କେତେକ ମଧ୍ୟ ଅର୍ଦ୍ଦମୃତ ଅବସ୍ଥାରେ ପଡ଼ିରହିଛି । ସେହିଭଳି ସାରଳାପୀଠର ଅବସ୍ଥା ସପ୍ତମ ଅଷ୍ଟମ ଶତାବ୍ଦୀ ତନ୍ତ୍ରର ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣଯୁଗ ଥିଲା । ସେହି ସମୟରେ ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ତନ୍ତ୍ରପୀଠ ଗଢ଼ିଉଠିଥିବା ଜଣାଯାଏ । ତାପରେ ପ୍ରାୟ ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ବେଳକୁ ଆସିଥିଲା ବୈଷ୍ଣବମାନଙ୍କ ଯୁଗ । ସେ ସମୟରେ ମଦ୍ୟ-ମାଂସ-ମତ୍ସ୍ଯ-ମୁଦ୍ରା-ମୈଥୁନରେ ଉପାସିତା ଦେବୀମାନେ ବୈଷ୍ଣବ ମତରେ ଆରାଧିତା ହେଲେ । ସେଥିପାଇଁ ସାରଳାଦାସ ତାଙ୍କ ଗ୍ରନ୍ଥର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ସାରଳାଙ୍କୁ ପରମ ବୈଷ୍ଣବୀ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । ତାହା ସତ୍ତ୍ୱେ ତାଙ୍କ ଲିଖିତ ମହାଭାରତର ବହୁ ସ୍ଥାନରେ ସେ ସାରଳାଙ୍କୁ ମଦ ମାଂସରେ ତୃପ୍ତି ବା ଶୋଣିତ ଦର୍ଶନେ ତୃପ୍ତି ବୋଲି ଲେଖିଛନ୍ତି । ସାରଳାଦାସଙ୍କ ସମୟକୁ ଓଡ଼ିଶାର ରାଜା କପିଳେଶ୍ୱର ବା କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଶକ୍ତିଙ୍କ ମହାତ୍ମ୍ୟ ଉପଲବ୍ଧି କରିଥିବା ଇତିହାସରୁ ଦେଖାଯାଏ । ସେଥିପାଇଁ କବି ସାରଳା ଦେବୀ ସାରଳାଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହରୁ ଶକ୍ତିକୁ ମୂଳ କରି ଗ୍ରନ୍ଥ ରଚନା କରିଗଲେ । ମାତ୍ର ତାଙ୍କର କିଛି ବର୍ଷ ପରେ ଚୈତନ୍ୟଙ୍କ ଆଗମନ ଫଳରେ ଶକ୍ତିକୁ ମୂଳ କରି ତନ୍ତ୍ରୋପାସନା ପୁଣି ପଛେଇଗଲା । ଭାରତର ମୂଳ ତନ୍ତ୍ରଭୂମି ଓଡ଼ିଶା ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଲୋକେ ତାହା ଭୁଲିଗଲେ । ଶେଷ ତନ୍ତ୍ରଭୂମି କାମରୂପ ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ପାଖରେ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ବୋଲି ଧାରଣା ହେଲା । ତନ୍ତ୍ରପୀଠମାନଙ୍କରେ ତନ୍ତ୍ରାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ବଂଶଧର ଯେଉଁ ରାଉଳ, ଭୋପା, ମାଳିମାନେ ତନ୍ତ୍ରଦେବୀଙ୍କୁ ପୂଜା କରୁଥିଲେ, ସେମାନେ ବିପଥଗାମୀ ହୋଇ ସାଧନାକୁ ଭୁଲିଗଲେ । ତନ୍ତ୍ରପୋଥିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ କୀଟଦଂଷ୍ଟ୍ର ହୋଇ ନଷ୍ଟ ହୋଇଗଲା । କେବଳ ରହିଲା କେତେକଙ୍କ ପାଖରେ କିଛି ଟୁଣୁକାଟୁଣୁକ ମନ୍ତ୍ର । ତାହା ମଧ୍ୟ ସାଙ୍କର୍ଯ୍ୟ ଦୋଷରେ ନିଷ୍ଫଳ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା । ଶିକ୍ଷାୟତନ, ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ନ ରହିଲେ ବିଦ୍ୟାର ଅବସ୍ଥା ଯାହାହୁଏ ଆଜି ଓଡ଼ିଶାରେ ତନ୍ତ୍ରର ଅବସ୍ଥା ସେହିଭଳି ହୋଇଛି । କେବଳ ବୈଷ୍ଣବ ପରମ୍ପରା ଛଡ଼ା ଶୈବ, ଶାକ୍ତାଦି ପରମ୍ପରା ଆଉ ନାହିଁ । କେବଳ ଅସୁବିଧାରେ ପଡ଼ି ବିଶ୍ୱାସ ନେଇ ଲୋକେ ଶକ୍ତି ମନ୍ଦିରକୁ ଯାଉଛନ୍ତି ତାହାହିଁ ସାରଳାପୀଠର ଅବସ୍ଥା ତନ୍ତ୍ରରେ ଦେବୀ ସାରଳାଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନା ସମ୍ମୋହିନୀ ତନ୍ତ୍ର ଓ ରୁଦ୍ର ଯାମଳ ତନ୍ତ୍ରରେ ଦେବୀ ସାରଳାଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନା ମିଳେ ।ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହି ଦୁଇ ତନ୍ତ୍ର ପୁସ୍ତକ ବିରଳ । ତେବେ ରୁଦ୍ର ଯାମଳ ଅନୁଯାୟୀ ଦେବୀଙ୍କ ଧ୍ୟାନ ବୀଣାସି ବେଦ ଢାଲ ଘଣ୍ଟିକା ଶର ଶାର୍ଙ୍ଗଶ୍ଚ ଶୂଳଂ ବୈରୀ କେଶ ହସ୍ତାଂ ତ୍ରିଲୋଚନାଂ । ସିଂହସ୍ଥା ମହିଷ ନିଶୁଦିନୀ ଶୁଭ୍ରାଙ୍ଗୀ ଶଶୀ ଶେଖରାଂ ଶାରଦାଂ ନମତେ ସର୍ବ ସିଦ୍ଧିଦାମ୍ । । ପୁନଃ ସମ୍ମୋହିନୀ ତନ୍ତ୍ର ଅନୁଯାୟୀ ଶ୍ରୀ ଶୈଳେସ୍ଥିତା ଯା ପ୍ରହସିତ ବଦନା ତାରିଣୀ ଶୂଳ ହସ୍ତା । ବହ୍ନ୍ୟର୍କେନ୍ଦୁ ତ୍ରିନେତ୍ରା ତ୍ରିଭୁବନ ଜନନୀ ଅଷ୍ଟଭୁଜା ସର୍ବଶକ୍ତିଃ । । ରକ୍ତାମ୍ବରାଂ ବେଦାସି ବୀଣାଢାଲ ଘଣ୍ଟୈଧନୁଶ୍ଚ ବାଣହସ୍ତାଂ । ସାନଃ ସିଂହାସନସ୍ଥା ମହିଷମର୍ଦ୍ଦିନୀଂ ଦୁର୍ଗା ଶାରଦାଶଂ କରୋତୁ । । ଅର୍ଥ - ଶ୍ରୀ ପର୍ବତ ଉପରେ ସ୍ମିତହାସ୍ୟ ମୁଖେ ଯେଉଁ ତାରିଣୀ ଶୂଳ ଧାରିଣୀ ଯାହାଙ୍କ ତିନି ଚକ୍ଷୁ ସୂର୍ଯ୍ୟ,ଚନ୍ଦ୍ର,ଅଗ୍ନି ସମ ।ତ୍ରିଭୁବନ ଜନନୀ ଓ ସମସ୍ତ ଶକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନା ଅଷ୍ଟଭୁଜା । ଯିଏ ରକ୍ତ ବସ୍ତ୍ର ପରିଧାନ କରି ବେଦ,ଖଡ୍ଗ, ବୀଣା,ଢାଲ,ଘଣ୍ଟା,ଧନୁ,ବାଣ ଧରି ସିଂହାସନରେ ବସି ମହିଷାକୁ ବଧ କରୁଛନ୍ତି ସେହି ଶାରଦା ଦେବୀ ଦୁର୍ଗା ରୂପେ ବିଖ୍ୟାତ । ଭଗବତୀଙ୍କୁ ସମ୍ମୋହିନୀ ତନ୍ତ୍ରେ ସରସ୍ୱତୀ ଓ ଶୂଳିନୀ ଦୁର୍ଗାଙ୍କ ମିଳିତ ରୂପ କୁହାଯାଇଛି । ରୁଦ୍ରଯାମଳ ଓ ଶକ୍ତିସଙ୍ଗମ ତନ୍ତ୍ରରେ ଦେବୀ ନୀଳ ସରସ୍ୱତୀ ଅଟନ୍ତି । ଦ୍ୱିତୀୟ ମହାବିଦ୍ୟା ତାରାଙ୍କ ପ୍ରଧାନ ତିନିରୂପ ଏକଜଟା,ଉଗ୍ରତାରା,ନୀଳ ସରସ୍ୱତୀ ଅଟନ୍ତି । ଏହି ନୀଳ ସରସ୍ୱତୀ ସାତ ପ୍ରକାରର- ମହାନୀଳ ସରସ୍ୱତୀ, ବାଗୀଶ୍ୱରୀ ସରସ୍ୱତୀ, ନୀଳବାଣୀ ସରସ୍ୱତୀ, ଅଞ୍ଜନ ବାଣୀ ସରସ୍ୱତୀ, ଶ୍ମଶାନ ଶାରଦା ସରସ୍ୱତୀ, କୁଲ୍ଲୁକା ସରସ୍ୱତୀ ଓ ମହାସନ୍ଧ୍ୟା ସରସ୍ୱତୀ ଏହି ନୀଳ ସରସ୍ୱତୀ ମଧ୍ୟରୁ ଅଞ୍ଜନ ବାଣୀ ହେଲେ ସିଦ୍ଧ ଶାରଦା । ଯିଏ ଚାରି ପ୍ରକାର ବାଣୀରୁ ପଶ୍ୟନ୍ତି ବାଣୀର ବିଗ୍ରହ ।ମହା ସିଦ୍ଧ ବାଗ୍ମିତା ଦେବାରେ ସମର୍ଥ ଯେହେତୁ ଦେବୀ ଏକାଧାରରେ ଶୂଳିନୀ ଦୁର୍ଗା, ନୀଳ ସରସ୍ୱତୀ, ସରସ୍ୱତୀଙ୍କ ମିଳିତ ଶକ୍ତି । ସେଥିପାଇଁ ଉପରୋକ୍ତ ସମ୍ମୋହିନୀ ତନ୍ତ୍ରୋକ୍ତ ଧ୍ୟାନରେ ଦେବୀଙ୍କୁ ତାରିଣୀ,ଶାରଦା ଓ ଦୁର୍ଗା କୁହାଯାଇଛି । ଉତ୍କଳରେ ତାରା ଉପାସନା ସର୍ବ ପ୍ରାଚୀନ । ଭୂଷଣ୍ଡପୁର ତାରା, ଝଙ୍କଡର ତାରା, ବ୍ରହ୍ମପୁର ତାରାତାରିଣୀ, ଘଟଗାଁ ତାରିଣୀ,ଭଦ୍ରକ ତାରା ଇତ୍ୟାଦି । ସେଥିପାଇଁ ବୃହଦ୍ ବାଡବାନଳ ତନ୍ତ୍ରେ- ବଙ୍ଗେ କାଳୀକା ୟା ସା କାମରୂପେ ଚ ସୁନ୍ଦରୀ । ସା ଦେବୀ ପରମାବିଦ୍ୟା ଉତ୍କଳେ ତାରିଣୀ ସ୍ମୃତା । । ସମ୍ମୋହିନୀ ତନ୍ତ୍ରୋକ୍ତ ଦେବୀଙ୍କ ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ- ସଦାଶିବ ଉବାଚ: ଜ୍ଞାନ ଅଧିଷ୍ଠାତ୍ରୀ ଦେବୀଙ୍କ ପ୍ରମୁଖ ନାମରେ ବୃହଦ୍ଭାନୁ କନ୍ୟା ଶାରଦା ଅନ୍ୟତମ । ପ୍ରଥମ କଳ୍ପ ରମ୍ଭ କଳ୍ପରେ ଜଣେ ମହର୍ଷି ଥିଲେ ବୃହଦଭାନୁ । ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀ ସୁବ୍ରତୀ ଦେବୀ ।ଉଭୟଙ୍କ ତିନୋଟି ପୁତ୍ର ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏକ କନ୍ୟା ସନ୍ତାନ ଆଶାରେ ବିନ୍ଧ୍ୟଗିରୀରେ ତପସ୍ୟା କଲେ । ବୃହଦ୍ଭାନୁ ଦୁର୍ଗା ଭକ୍ତ କିନ୍ତୁ ସୁବ୍ରତୀ ଦେବୀ ସରସ୍ୱତୀଙ୍କ ସାଧିକା ଥିଲେ । ଦୁହିଁଙ୍କ ଇଷ୍ଟଠାରୁ କନ୍ୟା ଚାହୁଥିଲେ । ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ଅମାବାସ୍ୟାରେ ଉଭୟ ସରସ୍ୱତୀ ଓ ଶୂଳିନୀଙ୍କ ମିଳିତ ଶକ୍ତିରୁ ଜାତ ହେଲେ ଏକ କନ୍ୟା । ଏହି କନ୍ୟା ଷୋହଳ ବର୍ଷ ବେଳେ ରମ୍ଭ କଳ୍ପେ ଦେବୀ ଉଗ୍ରଚଣ୍ଡାଙ୍କ ହସ୍ତେ ବଧ ହେଲା ମହିଷାସୁର । ଅସୁରକୁଳ ଧ୍ୱଂସ ହେବା ଦେଖି ଶୁକ୍ରାଚାର୍ଯ୍ୟ ମେଘାସୁରକୁ ଡକାଇଲେ । ଦେବୀଙ୍କ କୃପାରୁ ମହର୍ଷିଙ୍କ ପାଖେ ଅନନ୍ତ ସଂଜୀବନୀ ବିଦ୍ୟା ଥିଲା । ମେଘାସୁରକୁ ମହିଷ ରୂପେ ରୂପାନ୍ତରିତ କରି ଋଷିଙ୍କୁ ବଧ କରି ଉକ୍ତ ବିଦ୍ୟା ଆଣିବାକୁ ଆଦେଶ ଦେଲେ । ଋଷିଙ୍କ ଆଶ୍ରମରେ ଅସୁର ଦେଖିଲା ଋଷି ଦେବୀଙ୍କ ପୂଜା କରୁଛନ୍ତି । ଏହାର ସୁଯୋଗରେ ସେ ମାରିବାକୁ ଆସିବା ବେଳେ ହଠାତ୍ ସେହି ଷୋଳ ବର୍ଷୀୟା କନ୍ୟା ଅଷ୍ଟଭୁଜା ହୋଇ ଉକ୍ତ ଅସୁରର କେଶ ଭିଡ଼ି ତାକୁ ଶୁଳି ବଦ୍ଧ କଲା । ନିଜ ପୁତ୍ରୀର ଏପରି ରୁପଦେଖି ମହର୍ଷି ସ୍ତବ୍ଧ ହୋଇଗଲେ । ସର୍ବପ୍ରଥମେ ବୃହଦ୍ଭାନୁଙ୍କଦ୍ୱାରା ଆରାଧନା ହେବାରୁ ଦେବୀ ବୃହଦେଶ୍ୱରୀ ରୂପେ ବିଖ୍ୟାତ ।ପରେ ସିଦ୍ଧ ଶାରଦା , ସିଂହାରୁଢ଼ା ବାଗବାଦ଼ିନୀ ଆଦି ନାମେ ଭୂଷିତ ହେଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ପର୍ଶୁରାମଙ୍କ ଶରଦ୍ୱାରା ନିଜ ରୂପ ପାଇ ସାରଳା ରୂପେ ବିଖ୍ୟାତ ହେଲେ । ଅନେକ କଳ୍ପରେ ମହିଷାସୁର ଅନେକ ଥର ଅନେକ ବଂଶରୁ ଜାତ ହୋଇଛି । ଦେବୀ ସାରଳାଙ୍କଦ୍ୱାରା ମେଘାସୁର ନାମକ ମହିଷାସୁର ବଧ ହୋଇଛି । ସମ୍ମୋହିନୀ ତନ୍ତ୍ରରେ ଦେବୀଙ୍କ ନିଜସ୍ୱ ଧ୍ୟାନ, ଋଷ୍ୟାଦିବିନ୍ୟାସ ଅଛି । ମନ୍ତ୍ରଦଷ୍ଟ୍ରା ଋଷି ବୃହଦ୍ଭାନୁ,ଭୈରବ ସଦାଶିବ ନାରଦ । ଦେବୀ ଚିରକୁମାରୀ ତେଣୁ ସ୍ୱାମୀ ନାହାନ୍ତି । ମା ସାରଳାଙ୍କ ପୀଠର ବିଶେଷତ୍ୱ ଝଙ୍କଡ଼ର ଅଧିଷ୍ଠାତ୍ରୀ ଦେବୀ ମା’ ସାରଳାଙ୍କଠାରେ ବୈଷ୍ଣବ ଓ ଶାକ୍ତ ସଂସ୍କୃତିର ସମନ୍ୱୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ମା’ଙ୍କ ପୂଜାରେ ବେଲପତ୍ର ଓ ତୁଳସୀ ପତ୍ର ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ, ଯାହା କି ଅନ୍ୟ କୌଣସି ମନ୍ଦିରରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେନାହିଁ , କାରଣ ବେଲପତ୍ର ଓ ତୁଳସୀ ପତ୍ର ହିନ୍ଦୁଧର୍ମରେ ଦୁଇଟି ଭିନ୍ନ ସଂସ୍କୃତିର ପ୍ରତୀକ ଅଟନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଏହି ତୁଳସୀ ତନ୍ତ୍ର ଶାସ୍ତ୍ରରେ ଦୁର୍ଲ୍ଲଭା ରୂପେ ପରିଚିତ।ଯାହା ବୈଷ୍ଣବ ମାନଙ୍କ ପ୍ରଭାବରେ ବଦଳାଇ ଦିଆ ଯାଇଛି। ଦେବୀଙ୍କ ପ୍ରତିମା ଗଠନକୁ ଦେଖିଲେ, ମନେହୁଏ ବୌଦ୍ଧ ତାନ୍ତ୍ରିକ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ହୋଇଥାଇ ପାରେ । କାରଣ ଦେବୀ ହାତରେ ବୀଣା ଓ ଘଣ୍ଟି ଧରିଛନ୍ତି; ଯାହାକି ମହାଯାନର ପ୍ରତୀକ ରୂପେ ବିଦିତ । ଚୀନ ପରିବ୍ରାଜକ ହୁଏନ୍‌ସାଂ ଓଡ଼ିଶା ଆସିଥିଲେ, ଚେଲିତାଲେ ବନ୍ଦରରୁ ଏକ ଜାହାଜ ନେଇ ଶ୍ରୀଲଙ୍କା ଯାଇଥିଲେ ଯାହାକୁ ଐତିହାସିକମାନେ ବର୍ତ୍ତମାନର ତିର୍ତ୍ତୋଲ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରନ୍ତି । ସମ୍ଭବତଃ ଏହା ହୋଇପାରେ, ଭୌଗଳିକ ଅବସ୍ଥିତି ଅନୁସାରେ ପାରାଦ୍ୱୀପ ଏକ ଦ୍ୱୀପ ଥିଲା ଏବଂ ଅଞ୍ଚଳଟି ଭିତର ଓ କୁଜଙ୍ଗ ଚାରିପାଖ ସମୁଦ୍ର/ନଦୀ ଜଳରେ ବୁଡି ରହିଥିଲା । ଭୌଗଳିକ ତଥ୍ୟ ଏହାକୁ ସମର୍ଥନ କରେ । ନିଶ୍ଚିତ ରୂପେ କୁହାଯାଇ ପାରେ, ମା’ ସାରଳା ଶିବ-ଶକ୍ତି ଉପାସନାକୁ ପ୍ରତିପାଦିତ କରନ୍ତି ଯାହା ଶୈବ ଓ ଶାକ୍ତ ଧର୍ମର ସମ୍ମିଶ୍ରଣରୁ ଆନୀତ କିମ୍ବା ଆଉ ତନ୍ତ୍ର ରୂପରେ । ମା’ ସାରଳାଙ୍କୁ ବାକ୍ ଦେବୀ କୁହାଯାଏ, ଯିଏ ବିଦ୍ୟା ଓ ବୁଦ୍ଧିର ଦେବୀ । ବର୍ଣ୍ଣିତ ଅଛି ଯେ, ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱର ପରିଡା ଜଣେ ସାମାନ୍ୟ କୃଷକ ଓ ସାମୟିକ ଭାବେ ଓଡ଼ିଆ ପାଇକ ମା’ଙ୍କର ପରମ ଭକ୍ତ ଥିଲେ; ତାଙ୍କରି ଆର୍ଶିବାଦ ଯୋଗୁଁ ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱର ପରିଡା ସାରଳା ଦାସ ହେଲେ, ଯିଏ ଓଡ଼ିଆ ମହାଭାରତର ରଚୟିତା । ଲୋକକଥା ଅନୁସାରେ, ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ପର୍ଶୁରାମଙ୍କ ସମୟର କଥା । କୁହାଯାଏ, ଭଗବାନ୍ ପର୍ଶୁରାମ ତୀରମୁନରେ ଦେବୀଙ୍କୁ ଆଙ୍କିଥିଲେ । ଏପରିକି ମନ୍ଦିରଟି କଳାଚାନ୍ଦ(କଳାପାହାଡ)ର ଧ୍ୱଂସ ସାଧନରୁ ବର୍ତ୍ତିଯାଇ ଥିଲା । ନୂଆ ମନ୍ଦିରଟି ୫୦୦ବର୍ଷ ତଳର, ଯାହାକୁ ମଣିଜଙ୍ଗାର ରାଜାଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ କରାଯାଇଛି । ପୁରୁଣା ମନ୍ଦିରର ଅବଶେଷ ଆଉ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେନାହିଁ; ଲୋକକଥା ଅନୁସାରେ ତାହା ବଡ଼ ସାରୋଳଠାରେ ଥିଲା, ଯେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ଗଣେଶ ମନ୍ଦିର ସାକ୍ଷୀ ରୂପେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ, ସେଠାରେ ଏକଦା ପୁରୁଣା ମନ୍ଦିରଟି ଥିଲା । ଲୋକମାନେ ତାହାକୁ ନଣ୍ଡା ଦେଉଳ କହନ୍ତି, ତାହାକୁ ଏବେ ନବୀକରଣ କରାଯାଇଛି । ମନ୍ଦିରରେ ଅନେକଗୁଡିଏ ଉତ୍ସବ ପାଳନ କରାଯାଏ, ମୁଖ୍ୟପର୍ବଗୁଡ଼ିକ ହେଲା: ପାର୍ବଣ, ଶାରଦୀୟ ଉତ୍ସବ, ପଣା ସଂକ୍ରାନ୍ତି, ଦୋଳ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଆଉ ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା । କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା, ଜଗତସିଂହପୁର ଓ କଟକର ଲୋକମାନଙ୍କର ମା’ ସାରଳା ଏତେ ଆଦରଣୀୟ ଯେ ଅନ୍ତତଃ ବର୍ଷକୁ ଥରେ ମନ୍ଦିର ଦର୍ଶନ କରିବାକୁ ମନ ବଳାଇଥାନ୍ତି । ଐତିହାସିକ ତଥ୍ୟ ଅନୁଯାୟୀ, ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ ଏହି ପ୍ରସିଦ୍ଧ ସାରୋଳା ଚଣ୍ଡିବାସ ମନ୍ଦିର ଅଷ୍ଟମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଭୌମବଂଶର ରାଜତ୍ୱ କାଳରେ ସାରୋଳ ଗ୍ରାମରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା । ୧୫୬୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦର ଶେଷ ହିନ୍ଦୁ ଶାସନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମା’ ସାରଳା ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ପୂଜା ପାଉଥିଲେ । ଇତିହାସ, ସଂସ୍କୃତି, କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଓ ସାହିତ୍ୟ ସାରୋଳା ଗ୍ରାମରେ ସାରୋଳା ଚଣ୍ଡୀ ରହିଥିବାର ମୁକସାକ୍ଷୀ ଥିଲେ । ଭାଙ୍ଗିଯାଇ ଥିବା ମନ୍ଦିର ପାଖରେ ଏକ ବୃହତ ପୁଷ୍କରଣୀ ଥିଲା ଓ ଏହାର ଚାରିପାଖରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ପୂଜକ(ପୂଜାପଣ୍ଡା, ନିୟୋଗୀ, ରାଉଳ, ସେବକ ଓ ମାଳି ଇତ୍ୟାଦି) ବାସ କରୁଥିଲେ । ଆଉମଧ୍ୟ ସେଠାରେ ଗୋଟିଏ ବୃହତ ବରଗଛ ଥିଲା, ଓଡ଼ିଆ ମହାଭାରତରେ ‘ନୀଳକଳ୍ପବଟ’ ରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି, ତାହା ୧୯୯୯ ମସିହା ମହାବାତ୍ୟାରେ ଉପୁଡି ପଡ଼ିଲା । ଅଷ୍ଟମ ଶତାବ୍ଦୀର ଭୌମବଂଶର ଶାସନ ସମୟରେ ମନ୍ଦିରଟି ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା; ୧୫୬୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦୀର ଶେଷ ହିନ୍ଦୁଶାସନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମୃଦ୍ଧିଲାଭ କରିଥିଲା । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ରୂପେ ଯାହାକୁ ଐତିହାସିକ ତଥ୍ୟ ସମର୍ଥନ କରେ, ୧୫୬୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ, ବଙ୍ଗଦେଶ ସୁଲତାନ ସୁଲେମାଙ୍କରନିଙ୍କର ସେନାପତି କଳାପାହାଡ ମୁସଲମାନ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହିତ ସାରୋଳା ଗ୍ରାମରେ ଥିବା ସାରୋଳା ଚଣ୍ଡୀଙ୍କ ଆଦିପୀଠକୁ ଆକ୍ରମଣ କଲେ, ଏହାର ଅତି ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଶକ୍ତିପୀଠକୁ ଆଂଶିକଭାବେ ନଷ୍ଟ କରିଦେଲେ । ଠିକ୍ ଶହେବର୍ଷ ପରେ, ମୋଗଲ ଶାସକ ଔରାଙ୍ଗଜେବଙ୍କ ଶାସନ ସମୟରେ ସାରୋଳା ଗ୍ରାମରେ ଥିବା ପୁରୁଣା ମନ୍ଦିରକୁ ନଷ୍ଟକରି ଦିଆଯାଇଥିଲା ଏବଂ ମନ୍ଦିରର ପଶ୍ଚିମ ପଟକୁ କିଛି ମିଟର ଦୂରରେ ଏକ ମସଜିଦ ନିର୍ମିତ କରାଯାଇ ଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ନଷ୍ଟହୋଇ ଯାଇଥିବା ମନ୍ଦିରରେ ସାରଳା ମନ୍ଦିର ଟ୍ରଷ୍ଟର ପୃଷ୍ଟପୋଷକତାରେ ଗଣେଶଙ୍କୁ ଦେବୀଙ୍କ ମୂଖ୍ୟପୂଜକଙ୍କ ପୂଜା କରାଯାଉଛି । ଉକ୍ତ ମନ୍ଦିରକୁ ୧୯୮୨ ମସିହାରେ ନୂତନଭାବେ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଛି । ବିଧି ସମ୍ବଳିତ କିଛି ପ୍ରମୁଖ ଉତ୍ସବଗୁଡିକ ମଧ୍ୟ ପୁରୁଣା ପୀଠରେ ବର୍ଷକୁ ତିନିଥର ପାଳନ କରାଯାଏ । ପ୍ରାଚୀନ ବିଧିକୁ ଉଜ୍ଜିବିତ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସାରଳାଙ୍କ ଚଳନ୍ତିବିଗ୍ରହକୁ ସୁସଜ୍ଜିତ ପାଲିଙ୍କିରେ ବର୍ତ୍ତମାନର ମନ୍ଦିରରୁ ସାରୋଳା ଗ୍ରାମକୁ ବର୍ଷକୁ ସାତଥର ଅଣାଯାଏ । ଦେବୀପ୍ରତିମାଙ୍କୁ ବିଧିପୂର୍ବକ ଭାବେ ପୁରୁଣା ବେଦୀ ଉପରେ ସ୍ଥାପିତ କରାଯାଏ, ଯେଉଁଠାରେ ସେ ଶତାବ୍ଦୀ ଶତାବ୍ଦୀ ଧରି ପୂଜା ପାଇ ଆସୁଥିଲେ । ଦଶହରା ଉତ୍ସବର ଅନ୍ତିମ ବିଧି ହୋଇଥିବା ଯୋଗୁଁ ସେଠାରେ ଏକ ବୋଦାକୁ ପଞ୍ଚଉପଚାର ପୂଜା ମାଧ୍ୟମରେ ପାରମ୍ପରିକଭାବେ ବଳିଦିଆଯାଏ । ମହାବିଷୁବ ପଣା ସଂକ୍ରାନ୍ତି ମଧ୍ୟାହ୍ନରେ ମହାନ ଉତ୍ସବ ଝାମୁଯାତ୍ରା ହୁଏ; ରାଉଳମାନେ ନିଆଁ ଉପରେ ଚାଲନ୍ତି ଆଉ ପଣ୍ଡା ପୂଜକଙ୍କଦ୍ୱାରା ଦେବୀଙ୍କୁ ପଇଡ ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ । ଦୋଳପୂର୍ଣ୍ଣିମାର ଭୋର ସମୟରେ ସୁସଜ୍ଜିତ ବିମାନଗୁଡିକରେ ବିଗ୍ରହଗୁଡିକ ଆଖପାଖ ଅଞ୍ଚଳରୁ ଆସି ଦେବୀଙ୍କ ସହ ସମ୍ମିଳିତ ହୁଅନ୍ତି । ଏହି ଚିତାକର୍ଷକ ଉତ୍ସବ ବଡ଼ ଧୁମଧାମରେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉତ୍ସବରେ, ଯେତେବେଳେ ଦେବୀ ସାରଳାଙ୍କୁ ଅନ୍ୟ ବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ସହିତ ପୂଜା କରାଯାଏ, ମା ସାରଳାଙ୍କୁ ସୂଚିତ ହୁଅନ୍ତି ଯେ ସେ ବୈଦିକ,ତାନ୍ତ୍ରିକ ବିଧିର ସମ୍ମିଶ୍ରଣ ଓ ପରମ ବୈଷ୍ଣବୀ । ବର୍ତ୍ତମାନର ମନ୍ଦିରଟି ମରହଟ୍ଟା ଶାସନ କାଳରେ ୧୭୫୩ ଓ ୧୮୦୩ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା । ମରହଟ୍ଟା ସୁବେଦାରମାନେ ବର୍ତ୍ତମାନର ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ/ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ ଏବଂ କୁଜଙ୍ଗ, କନିକା, ବେନପୁର ଓ ହରିଶପୁରମାନଙ୍କର ସ୍ଥାନୀୟ ରାଜାମାନଙ୍କୁ ଏଥିପାଇଁ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲେ । ବର୍ତ୍ତମାନର ମନ୍ଦିରଟି କନକପୁର ଗ୍ରାମର ଝଙ୍କଡ ପ୍ରଗଣା (କନକବାଟି ପାଟଣା)ରେ ଅବସ୍ଥିତ । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ତ୍ରେତୟା ଯୁଗରେ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଷଷ୍ଠ ଅବତାର ପର୍ଶୁରାମ ତୀର୍ଥ ପର୍ଯ୍ୟଟନରେ ବାହାରିଲେ, ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା ଯିବାବାଟରେ ମାତୃତୀର୍ଥ ସ୍ଥାପନ କରିବା । ସ୍ଥାନରୁ ସ୍ଥାନ ଭ୍ରମଣ କରୁଥିବା ସମୟରେ ସେ ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା ନଦୀ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଲେ, ନଦୀରେ ବୁଡ ପକାଇ ଏକ ବରଗଛ ମୂଳରେ ବିଶ୍ରାମ ନେଲେ । ଯେତେବେଳେ ଧ୍ୟାନରେ ବସିଲେ, ଏକ ଶକ୍ତି ଲୁକ୍ କାୟିତ ଥିବାର ସେ ଜାଣିବାକୁ ପାଇଲେ ଏବଂ ଆତ୍ମପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛି । ଏହାପରେ ପର୍ଶୁରାମ ଏକ ପରଶମଣି ଶିଳା ଯାହା ଅଦ୍ ଭୁତ ଚକ୍ ମକ୍ ଉଜ୍ଜଳ ମୁଗୁନିପଥର, ମାଟିତଳୁ ଉଦ୍ଧାର କଲେ । ଦେବୀଙ୍କ ଦିବ୍ୟ ପ୍ରତିକୃତି ତୀରଦ୍ୱାରା ଆଙ୍କିଲେ । ସେଇସ୍ଥାନରେ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଭେଟିଥିବା ବରଗଛ ‘ଭେଟବର’ ଅଛି । ଝଙ୍କାର ବା ଝଙ୍କଡ଼ ନାମ ଭାଷା ଜନିତ ଶବ୍ଦ ଯାହା ଦିବ୍ୟ ପଥରକୁ ପର୍ଶୁରାମଙ୍କ ତୀର ସ୍ପର୍ଶଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିବା ସମ୍ମୋହନଜନକ ଝଙ୍କାର ବା ପ୍ରତିଧ୍ୱନି ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିଲା । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁଯାୟୀ, ପର୍ଶୁରାମ ଶରରେ ଦେବୀଙ୍କ ପ୍ରତିକୃତି ଖୋଦିତ କରିଥିବାରୁ ଦେବୀଙ୍କ ଅନ୍ୟନାମ ସାରଦା । ଅନ୍ୟଏକ ଜନଶ୍ରୁତି ଅନୁସାରେ ପର୍ଶୁରାମ ବହୁ ତୀର୍ଥକୁ ପର୍ଯ୍ୟଟନ କରି ପବିତ୍ର ନଦୀମାନଙ୍କରେ ସ୍ନାନ କରିଥିଲେ । ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା ନଦୀରେ ସ୍ନାନ କରିବାକୁ ଯିବା ସମୟରେ ନିଜର ଧନୁଟିକୁ ଏକ ବଟବୃକ୍ଷ ମୂଳରେ ଡେରି ଦେଇଥିଲେ । ସ୍ନାନରୁ ଫେରିଆସି ସେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେଲେ । କାରଣ ତାଙ୍କ ଧନୁର ଗୁରୁତା ଯୋଗୁଁ ସର୍ବତ୍ର ସେ ମାଟି ସ୍ଖଳନ ହେବାର ଦେଖିଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ସେଠାରେ କିଛି ସେମିତି ଘଟିଲା ନାହିଁ । ସେହିସ୍ଥାନର କିଛି ମହାତ୍ମ୍ୟ ଥିବାର ମନେକରି ମାଟି ଖନନ କଲେ ଓ ଏକ ପଥର ଖଣ୍ଡରେ ଏକ ଶକ୍ତିମୟୀଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ଅଙ୍କନ ହୋଇଥିଲା । ସେହି ଦେବୀ ମୂର୍ତ୍ତିଙ୍କୁ ସେଠାରେ ସ୍ଥାପନା କଲେ । ଅନ୍ୟ ଏକ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁସାରେ ଉକ୍ତସ୍ଥାନ ଓ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି, ଦେବୀପୁରାଣ ଆଉ ଅନ୍ୟ ପୌରାଣିକ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଦକ୍ଷଯଜ୍ଞ ସମ୍ପର୍କୀତ ଅଟେ, ଦକ୍ଷକନ୍ୟା ଆଦିଶକ୍ତି ସତୀ, ପ୍ରଭୁଶିବଙ୍କ ପତ୍ନୀ ଯଜ୍ଞରେ ପିତା ଦକ୍ଷଙ୍କର ଶିବଙ୍କ ପ୍ରତି ନିନ୍ଦା ସହିନପାରି ଆତ୍ମବିସର୍ଜନ କଲେ । ଗଭୀର ଦୁଃଖ ଓ ଅନୁତାପରେ , ଶିବ ସତୀଙ୍କ ଶରୀରକୁ କାନ୍ଧରେ ପକାଇ ଅବିଶ୍ରାନ୍ତ ଭାବେ ଇତସ୍ତିତ ଘୁରି ବୁଲିଲେ । ଶିବଙ୍କ କ୍ରୋଧକୁ ଯାହା ଜନସମାଜ ପାଇଁ କ୍ଷତିକାରକ ହୃଦୟଙ୍ଗମ କରି ବିଷ୍ଣୁ ଚକ୍ରଦ୍ୱାରା ସତୀଙ୍କ ଶରୀରକୁ ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ କରିଦେଲେ । ତାଙ୍କର ଶରୀରର ଅଂଶଗୁଡ଼ିକ ୫୧ସ୍ଥାନରେ ପଡ଼ିଲା, ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ଥାନ ହେଲା ପବିତ୍ରସ୍ଥାନ ଆଉ ଶକ୍ତିପୀଠ । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁସାରେ ନାଭି ପଡ଼ିଥିଲା ଯାଜପୁରରେ, ଯେଉଁଠି ବିରଜା ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି ତାହା ନାଭିକ୍ଷେତ୍ର ରୂପେ ବିଦିତ । ପାଦ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ପଡ଼ିଥିଲା, ଯେଉଁଠାରେ ବିମଳା ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି ତାହା ପାଦପୀଠ ରୂପେ ଖ୍ୟାତ ଏବଂ ଜିଭ ଝଙ୍କଡ଼ରେ ପଡ଼ିଥିଲା ଯାହା ଜିହ୍ନା ବା ବାଣୀପୀଠ ରୂପେ ଖ୍ୟାତ । ତେଣୁ ଦେବୀ ସାରଳାଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ‘ଉତ୍କଳ ଭାରତୀ’ କହାଯାଏ । ଦେବୀପୀଠରେ ତନ୍ତ୍ର ସଂସ୍କୃତି ଓଡ଼ିଆ ମହାଭାରତରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ଯେ ଦେବୀ ସାରଳା ସାରୋଳ ଚଣ୍ଡୀ ରୂପରେ ୧୫୦୦ ଶତାବ୍ଦୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଥିଲେ । ଚଣ୍ଡୀ ବା ସପ୍ତସତୀ ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ପୁରାଣରେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ସମ୍ପ୍ରଦାୟଙ୍କ ଶାକ୍ତ ତନ୍ତ୍ରବିଦ୍ୟା ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣିତ ଅଛି । ବିଦ୍ୟମାନତା ଓ ଦେବୀ ସାରଳାଙ୍କର ସଂସ୍କୃତି ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ଋଷିଙ୍କ ରଚିତ ସପ୍ତସତୀ ଚଣ୍ଡୀରୁ ଆସିଛି । ଗ୍ରନ୍ଥର ବର୍ଣ୍ଣନା ଅନୁସାରେ ଦେବୀ ଲାଭ କରିଛନ୍ତି ଶିବଙ୍କ ତ୍ରିଶୂଳ, ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଚକ୍ର, ବାୟୁଙ୍କ ଧନୁ, ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ତୀର, ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ କୁରାଢ଼ୀ, ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ବଜ୍ର, ଐରାବରର ଘଣ୍ଟି ଓ ହିମବାନଙ୍କ ସିଂହ । ଦେବୀ ସାରଳାଙ୍କ ପ୍ରତିମାଙ୍କର ଏହାକୁ ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ମନ୍ଦିର ଭିତରେ ଶ୍ରୀଚଣ୍ଡୀଙ୍କର ପବିତ୍ର ଶ୍ଳୋକ ପାଠ କରିବା ଏକ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପବିତ୍ର କର୍ମ ଅଟେ । ମା’ଙ୍କ ପାଖରେ ସବୁଦିନ ପବିତ୍ର ଶ୍ଳୋକ ପାଠ କରିବା କେବଳ ଏକ ମୁଖ୍ୟକର୍ମ ନୁହେଁ, ବରଂ ଏହା ଭକ୍ତମାନଙ୍କୁ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରେ । କେଉଁ ଆବାହମାନ କାଳରୁ ରୀତିନୀତିରେ ତନ୍ତ୍ରପାଠ ଚାଲିଆସୁଛି, ଯାହାକି ନିଃସନ୍ଦେହରେ ପ୍ରମାଣ କରେ ଏହା ଏକ ମହାନ ଶାକ୍ତ ତନ୍ତ୍ରପୀଠ । ପଣ୍ଡା ପୂଜକଙ୍କଦ୍ୱାରା ପଞ୍ଚ ‘ମ’କାର ପୂଜା କର୍ମ ପ୍ରାତ୍ୟହିକ ପୂଜାକର୍ମରେ ଦେଖାଯାଏ, ଯେଉଁଥିରେ ନୈବେଦ୍ୟରେ ନଡ଼ିଆ ପାଣି, ବିରି ତିଆରି ପିଠା ଓ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଅନ୍ନ ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ । ଏହି ପୂଜାକର୍ମଗୁଡ଼ିକ ତନ୍ତ୍ରର ପଞ୍ଚ ‘ମ’କାର ପ୍ରତିରୂପ । ରାଉଳ (ମାଙ୍କର ଶୁଦ୍ରସେବକ )ଙ୍କଦ୍ୱାରା ପରିବେଷଣ କରାଯାଉ ଥିବା ଘଟନୃତ୍ୟ ଆଉଏକ ତନ୍ତ୍ରପୂଜା କର୍ମ ଅଟେ । ରାଉଳକୁ ଓଡ଼ିଆ ମହାଭାରତରେ ‘ମହାଗୁଣିଆ’ ରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ଏକ କାଠଦଣ୍ଡ ଉପରେ ଜଳପୂର୍ଣ୍ଣ ଘଟ ଫୁଲରେ ସଜ୍ଜିତ ହୋଇଥାଏ, ରାଉଳ ଶାଢ଼ୀ, ଖଡ଼ୁ, ପାହୁଡ, ସିନ୍ଦୂର, କଜ୍ଜଳ ଓ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଅଳଙ୍କାରରେ ସଜେଇ ହୋଇଥାଏ । ପୌରାଣିକ ବର୍ଣ୍ଣନା ଅନୁସାରେ , ନିଜକୁ ମନୋରମଭାବେ ସଜେଇ ହୋଇ ଘଟକୁ ମୁଣ୍ଡାଇ କୌଣସି ସହାୟତା ବିନା ସେ ଢଳି ଢଳି ନାଚ କରେ । ରାଉଳର ନୃତ୍ୟଭଙ୍ଗୀ ଦେବୀଙ୍କର ଇଛାରେ ହୁଏ ବୋଲି ମନେକରାଯାଏ ।ଏହି ରୀତି ଶାକ୍ତତନ୍ତ୍ରର ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ପ୍ରଥା ବୋଲି ଜଣାଯାଏ ଯାହାକୁ ବିଭିନ୍ନ ଶକ୍ତିପୀଠରେ ଆଦରି ନିଆଯାଇଛି । ଦଶହରାର ମହାଷ୍ଟମୀ ସନ୍ଧି ପୂଜା ଉପଲକ୍ଷେ ପଶୁବଳି ଦିଆଯାଏ(ଯାହା ବହୁଦିନରୁ ବନ୍ଦ କରାଯାଇଛି), ଏହା ଏକ ଶାକ୍ତ ତନ୍ତ୍ରପୀଠ ବୋଲି ପ୍ରମାଣ ଦିଏ ଯଦିଓ ଏବେ ଆଉ ଏହା ପ୍ରଚଳିତ ରୀତିନିତିରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏନାହିଁ । ମୁଖ୍ୟ ବା ଧ୍ରୁବବିଗ୍ରହରୁ ସ୍ପଷ୍ଟଭାବେ ଜଣାପଡ଼େ ପ୍ରତିମା ମାତଙ୍ଗୀ ଓ ମହିଷାମର୍ଦ୍ଦିନୀର ସମ୍ମିଶ୍ରଣ । ଆଧାର ବାହାର ତଥ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ଜଗତସିଂହପୁର ଜିଲ୍ଲା	sāraḻā (śāraḻā o śāroḻā ādi banāna madhẏa pracaḻita) mandira oḍa଼iśā rājẏara jagatasiṃhapura jillāra jhaṅkaḍa଼ṭhāre abasthita eka debī mandira \| mandira aitihāsika kedāranātha mahāpātra tāṅka likhita khoradhāra itihāsare lekhichanti, seṭhāre thibā sāraḻā mandira 1686 masihāre musalamānamāne bhāṅginei sehi mandirara prāẏa māilie paścimaku eka masajida nirmāṇa karichanti \| sehi masajida nirmāṇa 1098 hijrire hoithibā ullekha achi \| barttamāna seṭhāre gaṇeśaṅka mūrtti pūjā pāuchanti \| lokamāne tāhāku naṇḍā deuḻa kahanti \| sāraḻā dāsaṅka racita granthamānaṅka madhẏare caṇḍīpurāṇare oḍa଼iśāra āṭhaṭi tantrapīṭhara nāma ullekha karichanti \| oḍa଼iśā rājẏa saṃgrahāḻaẏare thibā eka prācīna tāḻapatra pothire aṣṭacaṇḍīṅka nāma barṇṇanā anuyāẏī jhaṅkaḍa଼ra sāraḻā, kākaṭapurara maṅgaḻā, koṇārkara rāmacaṇḍī, purīra bimaḻā, bāṅkīra carccikā, yājapurara birajā, tāḻacerara hiṅguḻā o bhubaneśୱrara gaurī heuchanti aṣṭatantrapīṭhara aṣṭadebī \| kintu parabarttī kāḻare dhabaḻagiri nibāsī bāḻakabi bhagabatī jaṇāṇare yeu~ aṣṭacaṇḍīṅka nāma ullekha karichanti, sethire bhubaneśୱrara gaurī, tāḻacerara hiṅguḻā o koṇārkara rāmacaṇḍīṅka nāma badaḻare sambalapurara samalāi, bāṇapurara bhagabatī o caṇḍī (sambhabataḥ citrotpaḻā o luṇānadī madhẏare thibā haracaṇḍī)ṅku barṇṇanā karichanti \| sāraḻā dāsaṅka parabarttī kabimāne sāraḻā ṭhākurāṇī jhaṅkaḍa଼re thibā barṇṇanā karichanti \| baḻarāma dāsaṅka māḻaśrī yāhāku bhādraba māsa khudurukuṇīṅka pākhare paḍha଼āyāe \| māḻaśrīku anudhẏāna kale dekhāyāe, jhaṅkaḍa଼ pragaṇāra tentuḻipadāṭhāre bila- sāraḻā nāmare āu eka debīṅka mandira achi \| sambhabatataḥ 1686 masihāre yetebeḻe musalamānamāne sāraḻā ṭhākurāṇīṅka mūḻa mandiraku bhāṅgidei masajida kale, setebeḻe ṭhākurāṇīṅka sebakamāne o hindumāne sāraḻā ṭhākurāṇīṅku sehi bṛddhanadīre neiyāithile \| tentuḻipadāṭhāre yeu~ṭhāre bila- sāraḻā achanti seṭhāre rakhidei āsile \| pare seṭhāru sāraḻāṅka mūrttiku unabiṃśa śatābdīra śeṣabhāgare bā biṃśa śatābdīra ārambhare kanakapura niāyāithilā \| barttamāna kanakapuraṭhāre yeu~ mandira achi sehi mandirare sāraḻā ṭhākurāṇīṅkara bidhibaddha pratiṣṭhā 1321 sāla āṣāḍha଼ di12naṭhāru di19na paryẏanta hoithibā mandira pratiṣṭhā nimantraṇapatraru jaṇāyāe \| ehi 1321 sāla iṃrājī 1914 masihāre paḍa଼ithilā \| itihāsa sūryẏanārāẏaṇa dāśaṅka likhita jagannātha mandira o jagannātha bahire saptama paricchedare likhita achi - ratnagiri dakṣiṇaku sidhāsaḻakha prāẏa 20 māila dūrare prasiddha tirttoḻa bhūbandara \| ehāku huenasāṃ celitāle kahichanti \| tiritoḻara barttamāna nāma tirttola \| ehā nikaṭare thibā jhaṅkaḍa଼ṭhāre debī sāraḻāṅka pīṭha \| sāraḻā mahābhāratare ehi jhaṅkaḍa଼ku jaṅgera bā jaṅgerapura kuhāhoichi \| pūrbe pūrbabhāratara prasiddha bandara ceḻitāḻo thibā yogu~ sehi añcaḻare yakṣa bā jaṅkhamāne rahibā sୱābhābika \| teṇu jaṅkhamāne rahuthibā añcaḻaku jaṅkherapura kuhāyāuthibā sambhaba \| setebeḻe bṛddhā ebaṃ candrabhāgā duiṭi nadī sāraḻā ṭhākurāṇīṅka bijesthaḻīra uttara dakṣiṇare prabāhita hoi samudrare miśithile \| barttamāna sehi bṛddhanadī buḍha଼ānaī nāmare nāmita \| sāraḻā dāsa bṛddhanadīku budhamātā nāme nadī’barṇṇanā karichanti \| sāraḻā dāsa tāṅka purāṇare śāroḻa grāmare sāraḻāpīṭha abasthita boli kahichanti \| barttamāna jhaṅkaḍa଼ pragaṇāre baḍa଼ śāroḻa o sāna śāroḻa nāmare duiṭi grāma achi \| sehi grāma nikaṭare pūrbe sāraḻā ṭhākurāṇīṅka mandira thilā \| purī jagannātha presare 1909re chapā hoithibā ‘mohana’ṅka candrābatī haraṇa bahira ārambhare sāraḻāṅka bandanā achi \| uktabahire kabi mohana barṇṇanā karichanti naṇḍādeuḻa nikaṭare thibā gopatamāṇikā bā guptamāṇikāre sāraḻā sātadina sātarāti buḍa଼i rahithile \| tā’pare tentuḻipadā cāligale \| sāraḻā mahābhārata droṇaparbara ukti sahita ādiparbara sāraḻādebīṅka bandanāre thibā bibaraṇīku meḻa kale jaṇāyāe purī o yājapura madhẏare jhaṅkaḍa଼ bā jaṅgera abasthita \| seṭhāre sāraḻā ṭhākurāṇī pūjā pāuchanti \| sāraḻāpīṭha eka mahāna tantrapīṭha \| sāraḻā ṭhākurāṇīṅka mūrttiku dekhi aitihāsika tathā pratnatāttୱika ḍaḥ. kṛṣṇacandra pāṇigrāhī debī aṣṭama śatābdīra boli mataprakāśa karithile \| cīna paribrājaka huenasāṃ saptama śatābdīre oḍa଼iśā āsithile \| setebeḻe se ceḻi-tāḻore bauddhabihāra o stūpa thibā dekhithile \| esa. bilaṅka likhita "The Life of Hiuen Tsiang"ra 134tama pṛṣṭhāre ce-ḻi-tā-ḻo bandarare bajrajānīṅka debatā pūjita heuthile \| barttamāna pūjāpāuthibā sāraḻā hindudebī hele madhẏa tāṅka hātare bajrayānīṅkara parama āẏudha bajra o ghaṇṭi rahichi \| bauddha citrabidẏāre ādibuddhaṅka sୱrūpa ullekha o citrita hoichi \| sethiru jaṇāyāe tāṅka dakṣiṇahastare bajra o bāmahastare ghaṇṭi achi \| sāraḻā aṣṭabhūjā mahiṣāsura marddinī durgā \| tāṅka dakṣahasta catuṣṭaẏare khaḍga, beda, śūḻa o bīṇā rahichi \| sehibhaḻi bāmahasta catuṣṭaẏare ḍha଼āla, dhanu, mahiṣāsurara mukha o ghaṇṭi thibā dekhāyāe \| debī tāṅka dakṣapada mahiṣāsurara pṛṣṭhadeśare sthāpana karichanti \| ehi mahiṣāsurara muṇḍaṭi heuchi mahiṣara muṇḍa o deha maṇiṣa bhaḻi tā dehare barma rahichi \| se hātare gadā bhaḻi eka astra dharichi \| khub sambhabataḥ se tā’ra mukha debīṅka jananaindriẏa āḍa଼ku neuthilā \| sethipāi~ debī tāṅka bāmabhāgara eka hastare tā’ra mukhaku cipidhari dūraku ṭheluchanti \| ṭhika sehibhaḻi dṛśẏa bhubaneśୱra baitāḻa mandira gātrare thibā durgā, dୱārabāsinī debī, dakṣiṇa caṇḍī ādiṅka mūrttire dekhibāku miḻe \| kapāḻī maṭhare ārādhitā kapāḻinīṅka mūrtti anekāṃśare sāraḻāṅka mūrtti sahita miśiyāe \| kebaḻa pratnatāttୱika bhūmarāra mahiṣamarddinī durgāṅku purātanā boli kahithānti \| bhūmarāra mahiṣāmarddinī durgā ṣaṣṭha śatābdīra o se caturbhūjā (pañcopāsanā) mātra oḍa଼iśāra yājapurare ārādhitā birajā ṭhika bhūmarāra durgāṅka bhaḻi hele madhẏa se dୱibhujā \| aitihāsika matabāda aitihāsika kṛṣṇacandra pāṇigrāhī oḍa଼iśāra saṃskṛti o itihāsare yājapurare ramā prasāda cāndaṅka yukti uddhāra kari kahichanti birajā pañcama śatābdīra \| setebeḻeku debī badha karithibā prāṇīṭi paśurūpare mahiṣa ākārare rahiyāithilā \| asurara nāma gandha nathilā kahile caḻe \| dṛṣṭānta rūpe parṇṇaśabarīṅku niāyāipāre \| parṇṇaśabarīṅka dhẏānare lekhāachi “hṛdୱāma muṣṭitarjanẏādho bighnagaṇān saṃcaryẏa dakṣiṇa bajramuṣṭi prahārābhinaẏāṃ” mūrttire bighnagaṇa sthānare hātīra rūpa rahichi o debī tāku dakṣiṇa tarjanī dekhāi muṣṭiprahāra pāi~ bhaẏa dekhāuchanti \| dhẏānare parṇṇapicchikā basanā lekhāachi \| parṇṇaśabarī nāmaru jaṇāyāuchi debī śābarī debatā \| hueta baṇẏahastī śabaramānaṅka phasala o ghara naṣṭa karuthibā hetu ethiru uddhāra pāibā pāi~ parṇṇaśabarī debīṅku ārādhanā karuthile \| semānaṅkaṭhāru bauddha bajrayānīmāne sehibhābaku nei mūrtti gaṭhana kale \| pare yetebeḻe purāṇa racanā karāgalā, setebeḻe mahiṣaku asura ākhẏā dei kāhāṇīmāna sṛṣṭi helā \| birajāṅka mūrttigaṭhana beḻe mahiṣa thilā o sāraḻāṅka beḻaku mahiṣāsurara rūpa āsiyāithilā \| sethipāi~ sāraḻā dāsa tāṅka caṇḍī purāṇa granthare lekhichanti "mai~ṣira muṇḍa goṭā manuṣẏa sୱrūpa" (pṛṣṭhā 17) \| sāraḻāṅka mūrtti durgāṅka sୱrūpā,durgā śābarīẏa debatā \| haribaṃśare spaṣṭa ullekha achi, “ śabaraiḥ barbaraiścaiba pulindaiśca supūjitā” \| teṇu durgā, śabara, barbara, pulinda jātidୱārā ārādhitā \| hātara kaḻpanā digaru āsichi boli śrīdurgāre sୱāmī prajñānānanda lekhichanti \| se śrīdurgā pṛ.150-151re lekhichanti, “ durgā debīṅka daśahāta daśadigara paricāraka \| ataeba digaru hātara kaḻpanā karāyāichi \| brāhmaṇa sāhitẏare digara puṇi bhinna bhinna saṃkhẏā kahāhoichi” itẏādi \| maṇiṣa prathamaru daśadiga kathā jāṇinathilā \| tāhāhele aṣṭadigapāḻaṅka biṣaẏa kahāyāāntā nāhi~ yeu~ samaẏare jñānī maṇiṣa aṣṭadiga jāṇithilā sehi samaẏare debatāṅka hāta 8 thilā \| aṣṭadigaku prasāri debīṅka hāta rahithibā hetu sāraḻā aṣṭabhujā \| sāraḻā bauddhabajrayānīṅka debatā boli kahāyāipāre \| kāraṇa tāṅka hātare bauddhamānaṅkara duiṭi parama saṃketa bajra o ghaṇṭi achi \| keteka paṇḍita dhāraṇā karanti hindumāne bauddhamānaṅkaṭhāru debādebīṅku dhāra kari neichanti \| teṇu abalekiteśୱra, lokeśୱra, prajñāpāramitā, bajrayoginī, āryẏatārā, bāgīśୱrī, mañjuśrī, hārīta, mārīcī, akṣobhẏa, parṇṇaśabarī prabhṛti brahmā, biṣṇu, śiba,durgā, kāḻī, lakṣmī, sarasୱtī, bāśuḻī, maṅgaḻā, śītaḻā prabhṛti nāma nei chadmabeśare hindumānaṅka ghare tathā grāma, nagarare āji madhẏa pūjā pāuchanti(śrīdurgā pṛṣṭhā 123) \| ehāchaḍa଼ā "Introduction to the modern Budhist and its follows in Orissa"ra 11tama pṛṣṭhāre mahāmahopādhẏāẏa haraprasāda śāstrī lekhichanti, debīpūjā tathā śaktibāda bauddhadharmara goṭie pariṇati \| tāṅka matare uttara deśīẏa bauddhadharmara tritୱbādaru tantradebatāṅka utpatti \| tā pūrbaru brāhmaṇamānaṅka bhitare ehā pracāra hoinathilā \| barttamānara sāraḻāṅka mandira uttara digaru tentuḻipadā grāmare bila sāraḻā nāmare āugoṭie durgā mūrtti ārādhitā \| ehi durgā madhẏa aṣṭabhujā \| mūrttiku dekhile manehue, sāraḻāṅka pare bila- sāraḻāṅka mūrtti aṅkita hoichi \| sāraḻāṅka bhaḻi bila- sāraḻā khaṇḍie patharare aṅkitā \| tāṅka hātamānaṅkare khaḍga, śūḻa, śara, cakra, ḍhāla, dhanu, pāśa rahichi \| saptaśatīcaṇḍīre barṇṇita mahiṣāsuramarddina rūpa sahita ehi mūrttira rūpa meḻa khāiyāe \| sāraḻā ṭhākurāṇīṅka mahiṣāsura bhaḻi ‘mahiṣara muṇḍa deha ta manuṣẏa’ nuhe~ \| mūrttire mahiṣara karttita muṇḍa paḍa଼irahichi o tā’ra mahiṣa deha madhẏaru eka puruṣa khaḍga ḍhāla dhari debīṅka sahita yuddha karuchi \| debī tā bakṣare śūḻa biddha karichanti o bāmahātare thibā sarparūpī pāśadୱārā se bandhanayukta \| caṇḍīra tṛtīẏa adhẏāẏare yeu~ mahiṣāsura badha kāhāṇī ullekha hoichi sehi barṇṇanā sahita bila- sāraḻāṅka sୱrūpara meḻa khāiyāe \| caṇḍī tṛtīẏa adhẏāẏara 41-42 mantrare lekhāachi – anantara mahiṣāsura caṇḍikāṅka padadୱārā dṛḍhabhābe ākrānta hoi nija mukharu anẏa mahāsurarūpe arddhamātra bahirgata helā \| sehi samaẏare debīṅka ugra tejare stambhībhūta helā \| ehi mahāsura arddamātra nirgata hoi debīṅka sahita yuddha karu karu debīṅka khaḍgaghātare chinna mastaka hoi dharāśāẏī helā \| caṇḍīgrantha hindutantra paryẏāẏara, teṇu bila- sāraḻāṅku hindutāntrikamāne upāsanā karuthibā manehue \| ehi mūrtti bhaḻi duiṭi birāṭa birāṭa durgāmūrtti garāmare bhagabatī nāmare o tīrthamaṭhara saṃgrahāḻaẏare saṃrakṣita \| bila sāraḻā bā sāraḻāṅkaṭhāru ehi duiṭi sthāna duikośa dūra hoipāre \| tīrthamaṭhaku se añcaḻare paraśurāmaṅka maṭha kuhāyāe \| seṭhāre madhẏa paraśurāmaṅka pitā mātā jamadagni o reṇukāṅka mūrtti rahichi \| paraśurāma hindu tantrācāryẏa \| lokamāne kuhanti paraśurāma prathame sāraḻāṅku māṭi bhitaru uddhāra kari upāsanā karithile o bara pāi mahendra yāithile \| se yāhāheu ehibhaḻi mūrttiku hindu paryẏāẏara durgābhābe niāyāipāre \| yetebeḻe bauddha bajrayānīmāne tantradebatāṅku upāsanā kari adbhuta kāryẏamāna dekhāi lokamānasaku tāṅka āḍa଼ku ṭāṇi neuthile, setebeḻe baidikamāne madhẏa tantrare prabeśa kale \| tantrasādhanā karibāku hele tāntrikaku maśāṇiku yibāku hoithāe o śaba, narakaroṭi ādi se parama pātheẏa rūpe grahaṇa karithāe \| teṇu baidikamāne emānaṅku ghṛṇācakṣure dekhile \| sethipāi~ bodhe tantradebatāṅka pūjaka paṇḍā, pāṇi, pāṇigrāhī ādi saṃkhẏādhārī brāhmaṇamānaṅka sahita śāsanī brāhmaṇamāne bandhu bāndhunathile \| oḍa଼iśāra tantrapīṭhaguḍa଼iku dekhile manehue, bajrayānīmāne yeu~ṭhi āsanapāti tantradୱārā lokasamājara upakāra karuthile, seiṭhi hindutāntrikamāne madhẏa nijara āsana dṛḍha଼ karuthile \| e biṣaẏare purī jillāra bāṇapura o bhagabatīṅku niāyāipāre \| sehibhaḻi prācīnadī ababāhikāre thibā motiādi grāmare pūjā pāuthibā durgāṅku grahaṇa karāyāipāre \| sesabu añcaḻare bauddhapīṭhara yeu~bhaḻi nidarśana rahichi rahichi sehibhaḻi ebe hindutantra debatāṅka mandira paridṛṣṭa hue \| jhaṅkaḍa଼ pragaṇāku lāgi rahithibā tiraṇa praganāra garāma grāmare yeu~ bhagabatīṅka mandira achi sehi mandira sammukhare padmapāṇi buddhaṅkara eka mūrtti achi \| tāṅka hātare buddhamudrā,padma, baramudrā ādi rahichi \| kebaḻa etiki nuhe~ bhagabatīṅka mandirara dakṣiṇa pārśୱre eka ṣaḍa଼bhuja tārāṅka mūrtti thibā dekhāyāe \| tāṅka hastare khaḍga, triśūḻa, padma phula, ḍhāla, dhanu o bhūmisparśamudrā thibā dekhāyāe \| tāhā ye eka bauddhapīṭha thilā boli ehā dhāraṇā karibā sୱābhābika \| tentuḻipadāra bila- sāraḻāṅka mandirare goṭie manasādebīṅkara mūrtti rahichi \| bibāha bratare ehi añcaḻara keteka sampradāẏa tāṅku snāna mārjanā karithāānti \| manasā sarpaṅka debī tāṅka muṇḍa upare sāpa phaṇāṭeki rahichi \| debīṅka hātare amṛta kaḻasa \| ehibhaḻi manasā mūrtti nimāpaḍāra kuśabhadrā nadīkūḻare nārāẏaṇī nāmare upāsitā \| baitaraṇīra uttaraku ākhuāpadāre madhẏa manasādebīṅka mūrtti pūjāpāuthibā dekhibāku miḻe \| sādhāraṇataḥ nadīkūḻa añcaḻa bā sarpa upadraba añcaḻare manasādebīṅka mūrtti upāsitā \| tantragranthamānaṅkare manasāṅka mantra tathā upāsanā praṇāḻī lekhā achi \| oḍa଼iśāra bibhinna sthānare manasāṅkara dୱibhujā, caturbhujā ādi mūrtti dekhibāku miḻe \| sāraḻāṅka mandira barttamāna yeu~ grāmare achi se grāmaku kanakapura kuhāyāe \| tāhāra anati dūrare araḍaṅga grāmare goṭie aṣṭabhujā cāmuṇḍā mūrtti grāmadebatī rūpe pūjāpāuchanti \| ḍaḥ. kṛṣṇacandra pāṇigrāhī birajā baktṛtāmāḻā-1re o bibhinna sthānare kahichanti cāmuṇḍā bauddhadebī \| Budhist Iconographyre carccikā ṭhika cāmuṇḍāṅka bhaḻi \| oḍa଼iśāra bahu tantrapīṭhare cāmuṇḍā pīṭhadebī rūpe ārādhitā \| asthi kaṅkāḻasāra upabāsī buddhaṅka strī rūpa cāmuṇḍā \| sādhāraṇataḥ cāmuṇḍāṅka hastare khaḍga, naramuṇḍa, japamāḻā, baramudrā, triśūḻa, pānapātra, ḍhāla, abhaẏamudrā rahithāe \| araḍaṅgare thibā cāmuṇḍā mūrtti ṭhik sehibhaḻi, se śaba upare basichanti o dakṣiṇa hastaru jharuthibā raktaku śibā pāna karuchi \| tāṅka gaḻadeśare naramuṇḍa māḻa \| sāraḻāṅkaṭhāru 4/5 māila dūrare koṣṭhi mallikāpura grāma \| ehi grāmare iśāṇeśୱra mahādebaṅka mandira \| aitihāsika kedāranātha mahāpātra ehi mandirara mukhaśāḻāre lekhāhoithibā śiḻālekhaṭiku pāṭhakari kahanti \| ehā kapiḻeśୱra debaṅka śiḻālekha \| barttamāna mandira madhẏare śibaliṅgaṭi nāhi~ \| śaktipīṭhara madhẏadeśare liṅga thibāra pramāṇa rahichi \| khuba sambhabataḥ saptadaśa śatābdīre dharmāndhamāne liṅgaṭiku śaktiṭhāru bhinna kari deichanti \| ehibhaḻi abasthā bahu śaibapīṭhare dekhibāku miḻe \| phulanakharā chaka nikaṭare lakṣeśୱra mahādeba e abasthāru rakṣā pāināhānti \| ehi iśāṇeśୱra mandira nikaṭare cāmuṇḍāṅkara eka mūrtti sahita śaba upare daṇḍāẏamāna khaḍga, padma, pānapātra o chinnaśira dhāraṇa karithibā goṭie bhairabamūrtti rahichi \| tāchaḍā śiba pārbatīṅkara goṭie mūrtti eṭhāre upāsitā \| samagra oḍa଼iśāre aṣṭakāḻī bā aṣṭacaṇḍīṅka ārādhanā kathā kuhāyāithāe \| sehibhaḻi prati tantra kṣetrare aṣṭadebī birājamānā karithānti \| sāraḻāṅka pīṭhara caturddigare āu sāta bā āṭhaṭi debīpīṭhara sandhāna miḻe \| yetebeḻe pīṭhaguḍa଼ika gaḍhiuṭhithilā, setebeḻe tantrara yeu~ rājatୱ cālithilā tāpare deśara rājā bimukha hebā phaḻare bahu tantrapīṭha bilaẏa labhilāṇi \| keteka madhẏa arddamṛta abasthāre paḍa଼irahichi \| sehibhaḻi sāraḻāpīṭhara abasthā saptama aṣṭama śatābdī tantrara sୱrṇṇayuga thilā \| sehi samaẏare oḍa଼iśāra bibhinna sthānare tantrapīṭha gaḍha଼iuṭhithibā jaṇāyāe \| tāpare prāẏa dୱādaśa śatābdī beḻaku āsithilā baiṣṇabamānaṅka yuga \| se samaẏare madẏa-māṃsa-matsya-mudrā-maithunare upāsitā debīmāne baiṣṇaba matare ārādhitā hele \| sethipāi~ sāraḻādāsa tāṅka granthara bibhinna sthānare sāraḻāṅku parama baiṣṇabī boli kahichanti \| tāhā sattୱe tāṅka likhita mahābhāratara bahu sthānare se sāraḻāṅku mada māṃsare tṛpti bā śoṇita darśane tṛpti boli lekhichanti \| sāraḻādāsaṅka samaẏaku oḍa଼iśāra rājā kapiḻeśୱra bā kapiḻendra śaktiṅka mahātmẏa upalabdhi karithibā itihāsaru dekhāyāe \| sethipāi~ kabi sāraḻā debī sāraḻāṅka anugraharu śaktiku mūḻa kari grantha racanā karigale \| mātra tāṅkara kichi barṣa pare caitanẏaṅka āgamana phaḻare śaktiku mūḻa kari tantropāsanā puṇi pacheigalā \| bhāratara mūḻa tantrabhūmi oḍa଼iśā hoithile madhẏa loke tāhā bhuligale \| śeṣa tantrabhūmi kāmarūpa oḍa଼iāṅka pākhare sarbaśreṣṭha boli dhāraṇā helā \| tantrapīṭhamānaṅkare tantrācāryẏaṅka baṃśadhara yeu~ rāuḻa, bhopā, māḻimāne tantradebīṅku pūjā karuthile, semāne bipathagāmī hoi sādhanāku bhuligale \| tantrapothiguḍa଼ika madhẏa kīṭadaṃṣṭra hoi naṣṭa hoigalā \| kebaḻa rahilā ketekaṅka pākhare kichi ṭuṇukāṭuṇuka mantra \| tāhā madhẏa sāṅkaryẏa doṣare niṣphaḻa hebāku lāgilā \| śikṣāẏatana, ācāryẏa na rahile bidẏāra abasthā yāhāhue āji oḍa଼iśāre tantrara abasthā sehibhaḻi hoichi \| kebaḻa baiṣṇaba paramparā chaḍa଼ā śaiba, śāktādi paramparā āu nāhi~ \| kebaḻa asubidhāre paḍa଼i biśୱāsa nei loke śakti mandiraku yāuchanti tāhāhi~ sāraḻāpīṭhara abasthā tantrare debī sāraḻāṅka barṇṇanā sammohinī tantra o rudra yāmaḻa tantrare debī sāraḻāṅka barṇṇanā miḻe \|barttamāna ehi dui tantra pustaka biraḻa \| tebe rudra yāmaḻa anuyāẏī debīṅka dhẏāna bīṇāsi beda ḍhāla ghaṇṭikā śara śārṅgaśca śūḻaṃ bairī keśa hastāṃ trilocanāṃ \| siṃhasthā mahiṣa niśudinī śubhrāṅgī śaśī śekharāṃ śāradāṃ namate sarba siddhidām \| \| punaḥ sammohinī tantra anuyāẏī śrī śaiḻesthitā yā prahasita badanā tāriṇī śūḻa hastā \| bahnẏarkendu trinetrā tribhubana jananī aṣṭabhujā sarbaśaktiḥ \| \| raktāmbarāṃ bedāsi bīṇāḍhāla ghaṇṭaidhanuśca bāṇahastāṃ \| sānaḥ siṃhāsanasthā mahiṣamarddinīṃ durgā śāradāśaṃ karotu \| \| artha - śrī parbata upare smitahāsẏa mukhe yeu~ tāriṇī śūḻa dhāriṇī yāhāṅka tini cakṣu sūryẏa,candra,agni sama \|tribhubana jananī o samasta śaktisampannā aṣṭabhujā \| yie rakta bastra paridhāna kari beda,khaḍga, bīṇā,ḍhāla,ghaṇṭā,dhanu,bāṇa dhari siṃhāsanare basi mahiṣāku badha karuchanti sehi śāradā debī durgā rūpe bikhẏāta \| bhagabatīṅku sammohinī tantre sarasୱtī o śūḻinī durgāṅka miḻita rūpa kuhāyāichi \| rudrayāmaḻa o śaktisaṅgama tantrare debī nīḻa sarasୱtī aṭanti \| dୱitīẏa mahābidẏā tārāṅka pradhāna tinirūpa ekajaṭā,ugratārā,nīḻa sarasୱtī aṭanti \| ehi nīḻa sarasୱtī sāta prakārara- mahānīḻa sarasୱtī, bāgīśୱrī sarasୱtī, nīḻabāṇī sarasୱtī, añjana bāṇī sarasୱtī, śmaśāna śāradā sarasୱtī, kullukā sarasୱtī o mahāsandhẏā sarasୱtī ehi nīḻa sarasୱtī madhẏaru añjana bāṇī hele siddha śāradā \| yie cāri prakāra bāṇīru paśẏanti bāṇīra bigraha \|mahā siddha bāgmitā debāre samartha yehetu debī ekādhārare śūḻinī durgā, nīḻa sarasୱtī, sarasୱtīṅka miḻita śakti \| sethipāi~ uparokta sammohinī tantrokta dhẏānare debīṅku tāriṇī,śāradā o durgā kuhāyāichi \| utkaḻare tārā upāsanā sarba prācīna \| bhūṣaṇḍapura tārā, jhaṅkaḍara tārā, brahmapura tārātāriṇī, ghaṭagā~ tāriṇī,bhadraka tārā itẏādi \| sethipāi~ bṛhad bāḍabānaḻa tantre- baṅge kāḻīkā ẏā sā kāmarūpe ca sundarī \| sā debī paramābidẏā utkaḻe tāriṇī smṛtā \| \| sammohinī tantrokta debīṅka prādurbhāba- sadāśiba ubāca: jñāna adhiṣṭhātrī debīṅka pramukha nāmare bṛhadbhānu kanẏā śāradā anẏatama \| prathama kaḻpa rambha kaḻpare jaṇe maharṣi thile bṛhadabhānu \| tāṅka patnī subratī debī \|ubhaẏaṅka tinoṭi putra thile madhẏa eka kanẏā santāna āśāre bindhẏagirīre tapasẏā kale \| bṛhadbhānu durgā bhakta kintu subratī debī sarasୱtīṅka sādhikā thile \| duhi~ṅka iṣṭaṭhāru kanẏā cāhuthile \| jẏeṣṭha amābāsẏāre ubhaẏa sarasୱtī o śūḻinīṅka miḻita śaktiru jāta hele eka kanẏā \| ehi kanẏā ṣohaḻa barṣa beḻe rambha kaḻpe debī ugracaṇḍāṅka haste badha helā mahiṣāsura \| asurakuḻa dhୱṃsa hebā dekhi śukrācāryẏa meghāsuraku ḍakāile \| debīṅka kṛpāru maharṣiṅka pākhe ananta saṃjībanī bidẏā thilā \| meghāsuraku mahiṣa rūpe rūpāntarita kari ṛṣiṅku badha kari ukta bidẏā āṇibāku ādeśa dele \| ṛṣiṅka āśramare asura dekhilā ṛṣi debīṅka pūjā karuchanti \| ehāra suyogare se māribāku āsibā beḻe haṭhāt sehi ṣoḻa barṣīẏā kanẏā aṣṭabhujā hoi ukta asurara keśa bhiḍa଼i tāku śuḻi baddha kalā \| nija putrīra epari rupadekhi maharṣi stabdha hoigale \| sarbaprathame bṛhadbhānuṅkadୱārā ārādhanā hebāru debī bṛhadeśୱrī rūpe bikhẏāta \|pare siddha śāradā , siṃhāruḍha଼ā bāgabāda଼inī ādi nāme bhūṣita hele \| parabarttī kāḻare parśurāmaṅka śaradୱārā nija rūpa pāi sāraḻā rūpe bikhẏāta hele \| aneka kaḻpare mahiṣāsura aneka thara aneka baṃśaru jāta hoichi \| debī sāraḻāṅkadୱārā meghāsura nāmaka mahiṣāsura badha hoichi \| sammohinī tantrare debīṅka nijasୱ dhẏāna, ṛṣẏādibinẏāsa achi \| mantradaṣṭrā ṛṣi bṛhadbhānu,bhairaba sadāśiba nārada \| debī cirakumārī teṇu sୱāmī nāhānti \| mā sāraḻāṅka pīṭhara biśeṣatୱ jhaṅkaḍa଼ra adhiṣṭhātrī debī mā’ sāraḻāṅkaṭhāre baiṣṇaba o śākta saṃskṛtira samanୱẏa dekhibāku miḻe \| ehi mandirare mā’ṅka pūjāre belapatra o tuḻasī patra bẏabahṛta hue, yāhā ki anẏa kauṇasi mandirare dekhibāku miḻenāhi~ , kāraṇa belapatra o tuḻasī patra hindudharmare duiṭi bhinna saṃskṛtira pratīka aṭanti \| kintu ehi tuḻasī tantra śāstrare durllabhā rūpe paricita\|yāhā baiṣṇaba mānaṅka prabhābare badaḻāi diā yāichi\| debīṅka pratimā gaṭhanaku dekhile, manehue bauddha tāntrika pratimūrtti hoithāi pāre \| kāraṇa debī hātare bīṇā o ghaṇṭi dharichanti; yāhāki mahāyānara pratīka rūpe bidita \| cīna paribrājaka huen‌sāṃ oḍa଼iśā āsithile, celitāle bandararu eka jāhāja nei śrīlaṅkā yāithile yāhāku aitihāsikamāne barttamānara tirttola boli abhihita karanti \| sambhabataḥ ehā hoipāre, bhaugaḻika abasthiti anusāre pārādୱīpa eka dୱīpa thilā ebaṃ añcaḻaṭi bhitara o kujaṅga cāripākha samudra/nadī jaḻare buḍi rahithilā \| bhaugaḻika tathẏa ehāku samarthana kare \| niścita rūpe kuhāyāi pāre, mā’ sāraḻā śiba-śakti upāsanāku pratipādita karanti yāhā śaiba o śākta dharmara sammiśraṇaru ānīta kimbā āu tantra rūpare \| mā’ sāraḻāṅku bāk debī kuhāyāe, yie bidẏā o buddhira debī \| barṇṇita achi ye, siddheśୱra pariḍā jaṇe sāmānẏa kṛṣaka o sāmaẏika bhābe oḍa଼iā pāika mā’ṅkara parama bhakta thile; tāṅkari ārśibāda yogu~ siddheśୱra pariḍā sāraḻā dāsa hele, yie oḍa଼iā mahābhāratara racaẏitā \| lokakathā anusāre, hajāra hajāra barṣa pūrbe parśurāmaṅka samaẏara kathā \| kuhāyāe, bhagabān parśurāma tīramunare debīṅku āṅkithile \| epariki mandiraṭi kaḻācānda(kaḻāpāhāḍa)ra dhୱṃsa sādhanaru barttiyāi thilā \| nūā mandiraṭi 500barṣa taḻara, yāhāku maṇijaṅgāra rājāṅkadୱārā nirmita karāyāichi \| puruṇā mandirara abaśeṣa āu dekhibāku miḻenāhi~; lokakathā anusāre tāhā baḍa଼ sāroḻaṭhāre thilā, yeu~ sthānare gaṇeśa mandira sākṣī rūpe daṇḍāẏamāna, seṭhāre ekadā puruṇā mandiraṭi thilā \| lokamāne tāhāku naṇḍā deuḻa kahanti, tāhāku ebe nabīkaraṇa karāyāichi \| mandirare anekaguḍie utsaba pāḻana karāyāe, mukhẏaparbaguḍa଼ika helā: pārbaṇa, śāradīẏa utsaba, paṇā saṃkrānti, doḻa pūrṇṇimā āu candana yātrā \| kendrāpaḍa଼ā, jagatasiṃhapura o kaṭakara lokamānaṅkara mā’ sāraḻā ete ādaraṇīẏa ye antataḥ barṣaku thare mandira darśana karibāku mana baḻāithānti \| aitihāsika tathẏa anuyāẏī, biśୱāsa karāyāe ye ehi prasiddha sāroḻā caṇḍibāsa mandira aṣṭama śatābdīre bhaumabaṃśara rājatୱ kāḻare sāroḻa grāmare nirmita hoithilā \| 1568 khrīṣṭābdara śeṣa hindu śāsana paryẏanta mā’ sāraḻā ehi mandirare pūjā pāuthile \| itihāsa, saṃskṛti, kimbadantī o sāhitẏa sāroḻā grāmare sāroḻā caṇḍī rahithibāra mukasākṣī thile \| bhāṅgiyāi thibā mandira pākhare eka bṛhata puṣkaraṇī thilā o ehāra cāripākhare samasta prakāra pūjaka(pūjāpaṇḍā, niẏogī, rāuḻa, sebaka o māḻi itẏādi) bāsa karuthile \| āumadhẏa seṭhāre goṭie bṛhata baragacha thilā, oḍa଼iā mahābhāratare ‘nīḻakaḻpabaṭa’ rūpe barṇṇita hoichi, tāhā 1999 masihā mahābātẏāre upuḍi paḍa଼ilā \| aṣṭama śatābdīra bhaumabaṃśara śāsana samaẏare mandiraṭi sthāpita hoithilā; 1568 khrīṣṭābdīra śeṣa hinduśāsana paryẏanta samṛddhilābha karithilā \| kimbadantī rūpe yāhāku aitihāsika tathẏa samarthana kare, 1568 khrīṣṭābdare, baṅgadeśa sulatāna sulemāṅkaraniṅkara senāpati kaḻāpāhāḍa musalamāna sainẏamānaṅka sahita sāroḻā grāmare thibā sāroḻā caṇḍīṅka ādipīṭhaku ākramaṇa kale, ehāra ati prasiddha śaktipīṭhaku āṃśikabhābe naṣṭa karidele \| ṭhik śahebarṣa pare, mogala śāsaka aurāṅgajebaṅka śāsana samaẏare sāroḻā grāmare thibā puruṇā mandiraku naṣṭakari diāyāithilā ebaṃ mandirara paścima paṭaku kichi miṭara dūrare eka masajida nirmita karāyāi thilā \| barttamāna naṣṭahoi yāithibā mandirare sāraḻā mandira ṭraṣṭara pṛṣṭapoṣakatāre gaṇeśaṅku debīṅka mūkhẏapūjakaṅka pūjā karāyāuchi \| ukta mandiraku 1982 masihāre nūtanabhābe nirmāṇa karāyāichi \| bidhi sambaḻita kichi pramukha utsabaguḍika madhẏa puruṇā pīṭhare barṣaku tinithara pāḻana karāyāe \| prācīna bidhiku ujjibita karibā uddeśẏare sāraḻāṅka caḻantibigrahaku susajjita pāliṅkire barttamānara mandiraru sāroḻā grāmaku barṣaku sātathara aṇāyāe \| debīpratimāṅku bidhipūrbaka bhābe puruṇā bedī upare sthāpita karāyāe, yeu~ṭhāre se śatābdī śatābdī dhari pūjā pāi āsuthile \| daśaharā utsabara antima bidhi hoithibā yogu~ seṭhāre eka bodāku pañcaupacāra pūjā mādhẏamare pāramparikabhābe baḻidiāyāe \| mahābiṣuba paṇā saṃkrānti madhẏāhnare mahāna utsaba jhāmuyātrā hue; rāuḻamāne niā~ upare cālanti āu paṇḍā pūjakaṅkadୱārā debīṅku paiḍa arpaṇa karāyāe \| doḻapūrṇṇimāra bhora samaẏare susajjita bimānaguḍikare bigrahaguḍika ākhapākha añcaḻaru āsi debīṅka saha sammiḻita huanti \| ehi citākarṣaka utsaba baḍa଼ dhumadhāmare pāḻana karāyāe \| ehi nirddiṣṭa utsabare, yetebeḻe debī sāraḻāṅku anẏa bigrahamānaṅka sahita pūjā karāyāe, mā sāraḻāṅku sūcita huanti ye se baidika,tāntrika bidhira sammiśraṇa o parama baiṣṇabī \| barttamānara mandiraṭi marahaṭṭā śāsana kāḻare 1753 o 1803 masihā madhẏare nirmita hoithilā \| marahaṭṭā subedāramāne barttamānara mandira nirmāṇa pāi~ padakṣepa/netṛtୱ neithile ebaṃ kujaṅga, kanikā, benapura o hariśapuramānaṅkara sthānīẏa rājāmānaṅku ethipāi~ sāhāyẏa karithile \| barttamānara mandiraṭi kanakapura grāmara jhaṅkaḍa pragaṇā (kanakabāṭi pāṭaṇā)re abasthita \| kimbadantī tretaẏā yugare biṣṇuṅka ṣaṣṭha abatāra parśurāma tīrtha paryẏaṭanare bāhārile, uddeśẏa thilā yibābāṭare mātṛtīrtha sthāpana karibā \| sthānaru sthāna bhramaṇa karuthibā samaẏare se candrabhāgā nadī nikaṭare pahañcile, nadīre buḍa pakāi eka baragacha mūḻare biśrāma nele \| yetebeḻe dhẏānare basile, eka śakti luk kāẏita thibāra se jāṇibāku pāile ebaṃ ātmaprakāśa karibāku cāhu~chi \| ehāpare parśurāma eka paraśamaṇi śiḻā yāhā ad bhuta cak mak ujjaḻa mugunipathara, māṭitaḻu uddhāra kale \| debīṅka dibẏa pratikṛti tīradୱārā āṅkile \| seisthānare kimbadantī barṇṇita bheṭithibā baragacha ‘bheṭabara’ achi \| jhaṅkāra bā jhaṅkaḍa଼ nāma bhāṣā janita śabda yāhā dibẏa patharaku parśurāmaṅka tīra sparśadୱārā sṛṣṭi heuthibā sammohanajanaka jhaṅkāra bā pratidhୱni sṛṣṭi heuthilā \| kimbadantī anuyāẏī, parśurāma śarare debīṅka pratikṛti khodita karithibāru debīṅka anẏanāma sāradā \| anẏaeka janaśruti anusāre parśurāma bahu tīrthaku paryẏaṭana kari pabitra nadīmānaṅkare snāna karithile \| candrabhāgā nadīre snāna karibāku yibā samaẏare nijara dhanuṭiku eka baṭabṛkṣa mūḻare ḍeri deithile \| snānaru pheriāsi se āścaryẏa hele \| kāraṇa tāṅka dhanura gurutā yogu~ sarbatra se māṭi skhaḻana hebāra dekhithile \| kintu seṭhāre kichi semiti ghaṭilā nāhi~ \| sehisthānara kichi mahātmẏa thibāra manekari māṭi khanana kale o eka pathara khaṇḍare eka śaktimaẏīṅka mūrtti aṅkana hoithilā \| sehi debī mūrttiṅku seṭhāre sthāpanā kale \| anẏa eka kimbadantī anusāre uktasthāna o pratimūrtti, debīpurāṇa āu anẏa paurāṇika granthare barṇṇita dakṣayajña samparkīta aṭe, dakṣakanẏā ādiśakti satī, prabhuśibaṅka patnī yajñare pitā dakṣaṅkara śibaṅka prati nindā sahinapāri ātmabisarjana kale \| gabhīra duḥkha o anutāpare , śiba satīṅka śarīraku kāndhare pakāi abiśrānta bhābe itastita ghuri bulile \| śibaṅka krodhaku yāhā janasamāja pāi~ kṣatikāraka hṛdaẏaṅgama kari biṣṇu cakradୱārā satīṅka śarīraku khaṇḍa khaṇḍa karidele \| tāṅkara śarīrara aṃśaguḍa଼ika 51sthānare paḍa଼ilā, pratẏeka sthāna helā pabitrasthāna āu śaktipīṭha \| kimbadantī anusāre nābhi paḍa଼ithilā yājapurare, yeu~ṭhi birajā pūjā pāuchanti tāhā nābhikṣetra rūpe bidita \| pāda śrīkṣetrare paḍa଼ithilā, yeu~ṭhāre bimaḻā pūjā pāuchanti tāhā pādapīṭha rūpe khẏāta ebaṃ jibha jhaṅkaḍa଼re paḍa଼ithilā yāhā jihnā bā bāṇīpīṭha rūpe khẏāta \| teṇu debī sāraḻāṅku madhẏa ‘utkaḻa bhāratī’ kahāyāe \| debīpīṭhare tantra saṃskṛti oḍa଼iā mahābhāratare barṇṇanā karāyāichi ye debī sāraḻā sāroḻa caṇḍī rūpare 1500 śatābdī paryẏanta prasiddha thile \| caṇḍī bā saptasatī mārkaṇḍeẏa purāṇare brāhmaṇa sampradāẏaṅka śākta tantrabidẏā boli barṇṇita achi \| bidẏamānatā o debī sāraḻāṅkara saṃskṛti mārkaṇḍeẏa ṛṣiṅka racita saptasatī caṇḍīru āsichi \| granthara barṇṇanā anusāre debī lābha karichanti śibaṅka triśūḻa, biṣṇuṅka cakra, bāẏuṅka dhanu, sūryẏaṅka tīra, biśୱkarmāṅka kurāḍha଼ī, indraṅka bajra, airābarara ghaṇṭi o himabānaṅka siṃha \| debī sāraḻāṅka pratimāṅkara ehāku mukhẏa utsa rūpe grahaṇa karāyāe \| mandira bhitare śrīcaṇḍīṅkara pabitra śḻoka pāṭha karibā eka atẏanta pabitra karma aṭe \| mā’ṅka pākhare sabudina pabitra śḻoka pāṭha karibā kebaḻa eka mukhẏakarma nuhe~, baraṃ ehā bhaktamānaṅku surakṣā pradāna kare \| keu~ ābāhamāna kāḻaru rītinītire tantrapāṭha cāliāsuchi, yāhāki niḥsandehare pramāṇa kare ehā eka mahāna śākta tantrapīṭha \| paṇḍā pūjakaṅkadୱārā pañca ‘ma’kāra pūjā karma prātẏahika pūjākarmare dekhāyāe, yeu~thire naibedẏare naḍa଼iā pāṇi, biri tiāri piṭhā o bibhinna prakāra anna arpaṇa karāyāe \| ehi pūjākarmaguḍa଼ika tantrara pañca ‘ma’kāra pratirūpa \| rāuḻa (māṅkara śudrasebaka )ṅkadୱārā paribeṣaṇa karāyāu thibā ghaṭanṛtẏa āueka tantrapūjā karma aṭe \| rāuḻaku oḍa଼iā mahābhāratare ‘mahāguṇiā’ rūpe barṇṇanā karāyāichi \| eka kāṭhadaṇḍa upare jaḻapūrṇṇa ghaṭa phulare sajjita hoithāe, rāuḻa śāḍha଼ī, khaḍa଼u, pāhuḍa, sindūra, kajjaḻa o bibhinna prakāra aḻaṅkārare sajei hoithāe \| paurāṇika barṇṇanā anusāre , nijaku manoramabhābe sajei hoi ghaṭaku muṇḍāi kauṇasi sahāẏatā binā se ḍhaḻi ḍhaḻi nāca kare \| rāuḻara nṛtẏabhaṅgī debīṅkara ichāre hue boli manekarāyāe \|ehi rīti śāktatantrara eka prācīna prathā boli jaṇāyāe yāhāku bibhinna śaktipīṭhare ādari niāyāichi \| daśaharāra mahāṣṭamī sandhi pūjā upalakṣe paśubaḻi diāyāe(yāhā bahudinaru banda karāyāichi), ehā eka śākta tantrapīṭha boli pramāṇa die yadio ebe āu ehā pracaḻita rītinitire paridṛṣṭa huenāhi~ \| mukhẏa bā dhrubabigraharu spaṣṭabhābe jaṇāpaḍa଼e pratimā mātaṅgī o mahiṣāmarddinīra sammiśraṇa \| ādhāra bāhāra tathẏa oḍa଼iśāra hindu mandira hindu mandira jagatasiṃhapura jillā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,483	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AC%BE%E0%AC%B0%E0%AC%B3%E0%AC%BE%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0	ସାରଳା ମନ୍ଦିର
କୀଚକେଶ୍ୱରୀ ମନ୍ଦିର ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଜିଲ୍ଲାର ଖିଚିଂଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ ।ଏଠାରେ ମା କୀଚକେଶ୍ୱରୀଙ୍କୁ ପୂଜା କରାଯାଏ । ଅବସ୍ଥାନ ଏହା ବାରିପଦାରୁ ୧୫୦ କି.ମି. ଓ ବାଲେଶ୍ୱରରୁ ୨୦୫ କି.ମି. ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ନିର୍ମାଣ ଶୈଳୀ ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ମୁଗୁନି ପଥରରେ ଗଠନ କରାଯାଇଛି । ନିର୍ମାଣ ଇତିହାସ କୀଚକେଶ୍ୱରୀ ମନ୍ଦିର ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ୯୨୦ରୁ ୯୨୬ ମଧ୍ୟରେ ମୟୂରଭଞ୍ଜର ତତ୍କାଳୀନ ଭଞ୍ଜବଂଶୀୟ ମହାରାଜାଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥିଲା । ମନ୍ଦିରଟି ବିଭିନ୍ନ କାରଣରୁ ଭାଙ୍ଗିରୁଜି ଯାଇଥିବାରୁ, ମହାରାଜା ପ୍ରତାପ ଚନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜଦେଓ ୧୯୩୪ ମସିହାରେ ଏହାର ପୁନରୁଦ୍ଧାର କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ୧୯୪୨ ମସିହାରେ ପୁନରୁଦ୍ଧାର କାର୍ଯ୍ୟ ଶେଷ ହୋଇଥିଲା । ମନ୍ଦିରରେ ଲାଗିଥିଲା ୬୦ଭାଗ ପଥର ପୁରୁଣା ମନ୍ଦିରର ଅବଶେଷ ଥିଲା ବେଳେ, ୪୦ଭାଗ ପଥର ନୂଆ ପଥର ଲାଗିଥିଲା । ଏହି ନୂଆ ପଥର ମନ୍ଦିର ପାଖରେ ଥିବା କେଶନା ଓ ଆଦିପୁର ଗାଁ ନିକଟସ୍ଥ ଖଣିରୁ ଅଣା ଯାଇଥିଲା । ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣରେ ରାଜ୍ୟ ବାହାର ଶିଳ୍ପୀଙ୍କ ବ୍ୟତିତ ଶହ ଶହ ଆଞ୍ଚଳିକ କାରିଗର ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । ଛୋବି ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ maa kichakeshwari,the chamuda temple bahalada,a place near to khiching sarvam shakti mayam sculptures of Kalinga style ଓଡ଼ିଶାର ଦେବୀ ମନ୍ଦିର ଶକ୍ତି ପୀଠ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଜିଲ୍ଲା	kīcakeśୱrī mandira maẏūrabhañja jillāra khiciṃṭhāre abasthita \|eṭhāre mā kīcakeśୱrīṅku pūjā karāyāe \| abasthāna ehā bāripadāru 150 ki.mi. o bāleśୱraru 205 ki.mi. dūrare abasthita \| nirmāṇa śaiḻī ehi mandiraṭi sampūrṇṇa muguni patharare gaṭhana karāyāichi \| nirmāṇa itihāsa kīcakeśୱrī mandira khrīṣṭābda 920ru 926 madhẏare maẏūrabhañjara tatkāḻīna bhañjabaṃśīẏa mahārājāṅkadୱārā nirmāṇa karāyāithilā \| mandiraṭi bibhinna kāraṇaru bhāṅgiruji yāithibāru, mahārājā pratāpa candra bhañjadeo 1934 masihāre ehāra punaruddhāra kāryẏa ārambha karithile \| 1942 masihāre punaruddhāra kāryẏa śeṣa hoithilā \| mandirare lāgithilā 60bhāga pathara puruṇā mandirara abaśeṣa thilā beḻe, 40bhāga pathara nūā pathara lāgithilā \| ehi nūā pathara mandira pākhare thibā keśanā o ādipura gā~ nikaṭastha khaṇiru aṇā yāithilā \| mandira nirmāṇare rājẏa bāhāra śiḻpīṅka bẏatita śaha śaha āñcaḻika kārigara niyukta hoithile \| chobi ādhāra adhika tathẏa maa kichakeshwari,the chamuda temple bahalada,a place near to khiching sarvam shakti mayam sculptures of Kalinga style oḍa଼iśāra debī mandira śakti pīṭha maẏūrabhañja jillā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,485	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AD%80%E0%AC%9A%E0%AC%95%E0%AD%87%E0%AC%B6%E0%AD%8D%E0%AD%B1%E0%AC%B0%E0%AD%80%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0	କୀଚକେଶ୍ୱରୀ ମନ୍ଦିର
ବିଭୂତି ପଟ୍ଟନାୟକ (ଜନ୍ମ: ୨୫ ଅକ୍ଟୋବର ୧୯୩୭) କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରାପ୍ତ ଜଣେ ଓଡ଼ିଆ ଗାଳ୍ପିକ ଓ ଔପନ୍ୟାସିକ । ସେ ଜଗତସିଂହପୁର ଜିଲ୍ଲାରେ ୨୫ ଅକ୍ଟୋବର ୧୯୩୭ ମସିହାରେ ଜନ୍ମ ଲାଭ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ୧୫୦ଟି ଗଳ୍ପ, ଉପନ୍ୟାସ, ଭ୍ରମଣ କାହାଣୀ ଓ ସମାଲୋଚନା ବହି ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇସାରିଛି । ୧୯୭୦-୧୯୯୫ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ ଜଣେ ଅଧ୍ୟାପକ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରି, ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଶିକ୍ଷାଦାନ କରିଛନ୍ତି । ସାହିତ୍ୟ ସର୍ଜନା ଉପନ୍ୟାସ ଶେଷ ବସନ୍ତ ଅଭିମାନ ପରପୁରୁଷ ଓଦା ମାଟିର ସ୍ୱର୍ଗ ରଙ୍ଗନଟି ଚପଳ ଛନ୍ଦା ଉଜାଣି ଯମୁନା ଅଶ୍ୱମେଧର ଘୋଡ଼ା (ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରାପ୍ତ) ପ୍ରେମିକା ବଧୂ ନିରୂପମା ନଷ୍ଟ ଚରିତ୍ର ନାୟିକାର ନାମ ଶ୍ରାବଣୀ ପାପପୁଣ୍ୟ ନଗରୀର ନିଳପରୀ ବନ୍ଦୀ ଯାଯାବର ମାୟାବୀ ହୃଦୟ ରାଣୀ ମହୁମାଛି ଶେଷ ଅଭିନୟ ଶେଷ ରାତ୍ରିର ସୂର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରେମ ଓ ପୃଥିବୀ ଧୂଳିଘର ଗଳ୍ପ ମହିଷାସୁରର ମୁହଁ (କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରାପ୍ତ) ମନ ଭଲ ନାହିଁ ରାଜକନ୍ୟାର ଦୁଃଖ କେତେ ଯେ ବସନ୍ତ ସତେ ଜୀବନର ଜଟିଳତା ନିର୍ବାଚିତ ଗଳ୍ପ କଳିକାଳ ଛବିର ମଣିଷ ଭ୍ରମଣ କାହାଣୀ ଦ୍ୱାରକା ଦର୍ଶନ ତୀରେ ତୀରେ ତୀର୍ଥ ବାଇଓଗ୍ରାଫି ମହାତ୍ମା ଜନ ନାୟକ ସମାଲୋଚନା ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସମାଜ ତାତ୍ତ୍ୱିକ ରୂପରେଖ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ସାହିତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର ସୂଚୀପତ୍ର ପତ୍ରିକା ସମ୍ପାଦନା ନବରବି ଆସନ୍ତାକାଲି ଗଳ୍ପ କୃଷକ ଗ୍ରନ୍ଥ ସାହିତ୍ୟର ସୂଚୀପତ୍ର ପୁରସ୍କାର ଓ ସମ୍ମାନ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର, ୨୦୧୫ (ମହିଷାସୁରର ମୁହଁ ଗଳ୍ପ ପୁସ୍ତକ ପାଇଁ) ଅତିବଡ଼ୀ ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ସମ୍ମାନ, ୨୦୧୬ (ସାମଗ୍ରୀକ କୃତି ପାଇଁ) ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର, ୧୯୮୫ (ଅଶ୍ୱମେଧର ଘୋଡ଼ା ପାଇଁ) ଝଙ୍କାର ପୁରସ୍କାର (କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ), ୧୯୮୮ (ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଚାର ସମିତି ପ୍ରଦତ୍ତ) ଶାରଳା ପୁରସ୍କାର, ୧୯୯୯(ସାମଗ୍ରୀକ କୃତି ପାଇଁ) ସାହିତ୍ୟ ଭାରତୀ ସମ୍ମାନ, ୨୦୦୭ ବିଷୁବ ପୁରସ୍କାର (ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଚାର ସମିତି), ୧୯୯୪ ଶୁକଦେବ ସାହୁ ଉପନ୍ୟାସ ସମ୍ମାନ, ୧୯୯୩ (ଉତ୍କଳ ସାହିତ୍ୟ ସମାଜ ପ୍ରଦତ୍ତ) ଗୋବର୍ଦ୍ଧନରାମ ସାହିତ୍ୟ ପୁରସ୍କାର - ୨୦୨୧ (ଗୋବର୍ଦ୍ଧନରାମ ସ୍ମୃତି କମିଟି, ଗୁଜରାଟ ପ୍ରଦତ୍ତ) ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ୧୯୩୭ ଜନ୍ମ ଜୀବିତ ବ୍ୟକ୍ତି କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟିକ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ଝଙ୍କାର ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ବିଷୁବ ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ଶାରଳା ପୁରସ୍କାର ବିଜେତା ଓଡ଼ିଆ ଔପନ୍ୟାସିକ ଓଡ଼ିଆ ଗାଳ୍ପିକ ଜଗତସିଂହପୁର ଜିଲ୍ଲାର ଲୋକ	bibhūti paṭṭanāẏaka (janma: 25 akṭobara 1937) kendra sāhitẏa ekāḍemī puraskāra prāpta jaṇe oḍa଼iā gāḻpika o aupanẏāsika \| se jagatasiṃhapura jillāre 25 akṭobara 1937 masihāre janma lābha karithile \| tāṅkara 150ṭi gaḻpa, upanẏāsa, bhramaṇa kāhāṇī o samālocanā bahi prakāśita hoisārichi \| 1970-1995 masihā paryẏanta se jaṇe adhẏāpaka bhābare kāryẏa kari, oḍa଼iā bhāṣā o sāhitẏa śikṣādāna karichanti \| sāhitẏa sarjanā upanẏāsa śeṣa basanta abhimāna parapuruṣa odā māṭira sୱrga raṅganaṭi capaḻa chandā ujāṇi yamunā aśୱmedhara ghoḍa଼ā (oḍa଼iśā sāhitẏa ekāḍemī puraskāra prāpta) premikā badhū nirūpamā naṣṭa caritra nāẏikāra nāma śrābaṇī pāpapuṇẏa nagarīra niḻaparī bandī yāyābara māẏābī hṛdaẏa rāṇī mahumāchi śeṣa abhinaẏa śeṣa rātrira sūryẏa prema o pṛthibī dhūḻighara gaḻpa mahiṣāsurara muha~ (kendra sāhitẏa ekāḍemī puraskāra prāpta) mana bhala nāhi~ rājakanẏāra duḥkha kete ye basanta sate jībanara jaṭiḻatā nirbācita gaḻpa kaḻikāḻa chabira maṇiṣa bhramaṇa kāhāṇī dୱārakā darśana tīre tīre tīrtha bāiogrāphi mahātmā jana nāẏaka samālocanā oḍa଼iā upanẏāsa samāja tāttୱika rūparekha sāmpratika sāhitẏa sāhitẏara sūcīpatra patrikā sampādanā nabarabi āsantākāli gaḻpa kṛṣaka grantha sāhitẏara sūcīpatra puraskāra o sammāna kendra sāhitẏa ekāḍemī puraskāra, 2015 (mahiṣāsurara muha~ gaḻpa pustaka pāi~) atibaḍa଼ī jagannātha dāsa sammāna, 2016 (sāmagrīka kṛti pāi~) oḍa଼iśā sāhitẏa ekāḍemī puraskāra, 1985 (aśୱmedhara ghoḍa଼ā pāi~) jhaṅkāra puraskāra (kṣudragaḻpa), 1988 (prajātantra pracāra samiti pradatta) śāraḻā puraskāra, 1999(sāmagrīka kṛti pāi~) sāhitẏa bhāratī sammāna, 2007 biṣuba puraskāra (prajātantra pracāra samiti), 1994 śukadeba sāhu upanẏāsa sammāna, 1993 (utkaḻa sāhitẏa samāja pradatta) gobarddhanarāma sāhitẏa puraskāra - 2021 (gobarddhanarāma smṛti kamiṭi, gujarāṭa pradatta) ādhāra adhika tathẏa 1937 janma jībita bẏakti kendra sāhitẏa ekāḍemī puraskāra sammānita oḍa଼iā sāhitẏika oḍa଼iśā sāhitẏa ekāḍemī puraskāra sammānita jhaṅkāra puraskāra sammānita biṣuba puraskāra sammānita śāraḻā puraskāra bijetā oḍa଼iā aupanẏāsika oḍa଼iā gāḻpika jagatasiṃhapura jillāra loka	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,492	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%AD%E0%AD%82%E0%AC%A4%E0%AC%BF%20%E0%AC%AA%E0%AC%9F%E0%AD%8D%E0%AC%9F%E0%AC%A8%E0%AC%BE%E0%AD%9F%E0%AC%95	ବିଭୂତି ପଟ୍ଟନାୟକ
ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର ଜଗତ ବା ଓଲିଉଡ଼ ଭୁବନେଶ୍ୱର ଓ କଟକରେ ଥିବା ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର ଜଗତକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ୨୦୨୨ ମସିହା ନଭେମ୍ବରରେ ଓଡ଼ିଶାରେ କେବଳ ୬୦ଟି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ପ୍ରେକ୍ଷାଳୟ ଥିଲା । ଇତିହାସ ୧୯୩୬ରେ ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ସୀତା ବିବାହ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା। ରାମାୟଣ ଉପରେ ଆଧାରିତ ଏହି କଥାକୁହା କଥାଚିତ୍ରର ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଥିଲେ ମୋହନ ସୁନ୍ଦର ଦେବ ଗୋସ୍ୱାମୀ। ଏହା କାମପାଳ ମିଶ୍ରଙ୍କ ରଚିତ ଏକ ନାଟକ ଉପରେ ଆଧାରିତ ଥିଲା । ମାତ୍ର ୩୦,୦୦୦ ଟଙ୍କାରେ ତିଆରି ଏହି କଥାଚିତ୍ରରେ ୧୪ଟି ଗୀତ ଥିଲା । ଏଥିରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକାରେ ମାଖନଲାଲ୍‌ ବାନାର୍ଜୀ, ଆଦିତ୍ୟ ବଲ୍ଲଭ ମହାନ୍ତି, ପ୍ରଭାବତୀ ଦେବୀ ପ୍ରମୁଖ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ। ଏହା ୧୯୩୬ ଏପ୍ରିଲ୍‌ ୨୮ ତାରିଖରେ ମୁକ୍ତି ଲାଭ କରିଥିଲା। ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର ହୋଇଥିବାରୁ ଅନେକ ଭୁଲ ଭଟକା ଥିବା ସତ୍ତ୍ୱେବି ଏକ ବହୁଳ ଭାବରେ ଆଦୃତ ହୋଇଥିଲା । ଏହା ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଟକିଜଦ୍ୱାରା ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହା ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ରକୁ ଆଗକୁ ଦିଗ ଦେଖାଇଥିଲା । ୧୯୪୯ରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଲଳିତା ମୁକ୍ତି ଲାଭ କରିଥିଲା। ଏହାର ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଥିଲେ କଲ୍ୟାଣ ଗୁପ୍ତା। ଏଥିରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକାରେ ଲୋକନାଥ, ଉମା ପ୍ରମୁଖ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ। ୧୯୫୦ରେ ତୃତୀୟ ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ସପ୍ତଶଯ୍ୟା ମୁକ୍ତି ଲାଭ କରିଥିଲା। ଏହାର ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଥିଲେ କଲ୍ୟାଣ ଗୁପ୍ତା। ଏଥିରେ ବ୍ୟୋମକେଶ ତ୍ରିପାଠି, ଅନିମା ପ୍ରମୁଖ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ। ୧୯୫୦ରେ ଚତୁର୍ଥ ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମୁକ୍ତି ଲାଭ କରିଥିଲା। ଚିତ୍ତ ରଞ୍ଜନ ମିତ୍ର ଏହାର ନିର୍ଦ୍ଦେଶନା ଦେଇଥିଲେ। ଏଥିରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକାରେ ଗୋପାଳ, ଗ୍ଲୋରିୟା ମହାନ୍ତି ପ୍ରମୁଖ ସୁନ୍ଦର ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ। ୧୯୫୧ରେ ପଞ୍ଚମ ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ରୋଲେସ୍‌ ଟୁ ଏଇଟ୍‌ ବା ଆକା ରୋଲସ୍‌-୨୮ ମୁକ୍ତି ଲାଭ କରିଥିଲା। ଇଂଲିଶ୍‌ ନାମ ଥିବା ଏହା ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର। ଏହାର ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଥିଲେ କଲ୍ୟାଣ ଗୁପ୍ତା। ଏଥିରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକାରେ ରତିକାନ୍ତ, କମଳା ପ୍ରମୁଖ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ। ପ୍ରଫୁଲ ସେନଗୁପ୍ତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ ୧୧ତମ ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଶ୍ରୀଲୋକନାଥକୁ ଜାତୀୟ ଫିଲ୍ମ ପୁରସ୍କାର ହାସଲ କରିଥିଲା। ପରେ ପରେ ୧୯୬୦-୭୦ରେ ପ୍ରଶାନ୍ତ ନନ୍ଦଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ ନୂଆ ବୋଉ, ମାଟିର ମଣିଷ, ଅଦିନ ମେଘ ପରି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ସବୁ ଜାତୀୟ ଫିଲ୍ମ ପୁରସ୍କାର ଲାଭ କରିଥିଲା। ୧୯୭୬ ମସିହାରେ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିଲା ପ୍ରଥମ ରଙ୍ଗୀନ ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଗପ ହେଲେ ବି ସତ। ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ସଙ୍ଗୀତଜ୍ଞ ଅକ୍ଷୟ ମହନ୍ତିଙ୍କ ସଙ୍ଗୀତ ନିର୍ଦ୍ଦେଶନା ଓଡ଼ିଆ ସିନେ ଜଗତରେ ନୂତନତ୍ୱ ଭରିଦେଇଥିଲା। ମହମ୍ମଦ୍ ମହସିନ୍ ଓଡ଼ିଶାର ତତକାଳୀନ ସମାଜରେ ଘଟଣାକୁ ନେଇ ଫୁଲ ଚନ୍ଦନ ପରି ଲୋକପ୍ରିୟ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନିର୍ମାଣ କଲେ। ଏହି ସମୟରେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଓଡ଼ିଆ କଥାବସ୍ତୁ ସହ ନିଜସ୍ୱ କହାଣୀକୁ ନେଇ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଉଥିଲା। ୧୯୯୦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମୟକୁ ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର "ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଯୁଗ" ବୋଲି କୁହଯାଏ। ଅମୀୟ ରଂଜନ ପଟ୍ଟନାୟକ ପ୍ରଥମ ଅନେକ କଳାକାର ତଥା ମୁମ୍ବାଇରୁ ଟେକ୍ନିସିଆନ୍, କଣ୍ଠଶିଳ୍ପୀ, ମ୍ଯୁଜିସିଆନ୍ଙ୍କୁ ନେଇ ଅଧିକ ବଜେଟ ଯୁକ୍ତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନିର୍ମାଣ କରି ନୂଆ ଅଧ୍ୟ୍ୟାୟର ଆରମ୍ଭ କଲେ। ତଙ୍କଦ୍ୱାରା ୧୯୮୫ରେ ନିର୍ମିତ ହାକିମ୍ ବାବୁକୁ ଜାତୀୟ ଫିଲ୍ମ ପୁରସ୍କାର ମିଳିଥିଲା। ତାଙ୍କ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରକୁ ସେ ତିନଟି ଭଷା ଯଥା: ଓଡ଼ିଆ, ବାଙ୍ଗ୍ଲା ଓ ବାଙ୍ଗ୍ଳାଦେଶୀରେ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରକୁ ମୁକ୍ତି ଲାଭକରିଥିଲେ। ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ଅନେକ ପ୍ରତିଭାସଂପର୍ଣ୍ଣ କଳାକରଙ୍କ ଅବଦାନ ରହିଛି। ଉପନ୍ୟାସରୁ କଥାଚିତ୍ର ଅନେକ ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର ଉପନ୍ୟାସର ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ଆଧାର କରି ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଛି, ସେଥିମଧ୍ୟରୁ କେତୋଟି ହେଲା: ଅମଡ଼ା ବାଟ, ୧୯୬୪ - ବସନ୍ତ କୁମାରୀ ପଟ୍ଟନାୟକ ଅଭିନେତ୍ରୀ, ୧୯୬୫ - କାହ୍ନୁ ଚରଣ ମହାନ୍ତି ମଲା ଜହ୍ନ, ୧୯୬୫ - ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ କା, ୧୯୬୬ - କାହ୍ନୁ ଚରଣ ମହାନ୍ତି ମାଟିର ମଣିଷ, ୧୯୬୬ - କାଳିନ୍ଦୀ ଚରଣ ପାଣିଗ୍ରାହୀ ଅଦିନ ମେଘ, ୧୯୭୦ - କୁନ୍ତଳା କୁମାରୀ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ କନକଲତା, ୧୯୭୩– ନନ୍ଦ କିଶୋର ବଳ ଧରିତ୍ରୀ, ୧୯୭୩ - ଅମୂଲ୍ୟ କୁମାରୀ ପଟ୍ଟନାୟକ ସିନ୍ଦୁର ବିନ୍ଦୁ, ୧୯୭୬ - ଚିନ୍ତାମଣି ଜେନା ଅପରଚିତା, ୧୯୮୦ - ପ୍ରତିଭା ରାୟ ଟିକେ ହସ ଟିକେ ଲୁହ, ୧୯୮୧- ବିଜୟିନୀ ଦାସ କାବେରୀ, ୧୯୮୪- ଗାୟତ୍ରୀ ବସୁ ମଲ୍ଲିକ ମାୟା ମିରିଗ, ୧୯୮୪- ବିଭୂତି ପଟ୍ଟନାୟକ ଛ ମାଣ ଆଠ ଗୁଣ୍ଠ, ୧୯୮୬- ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତି ବଧୂ ନିରୁପମା, ୧୯୮୭- ବିଭୂତି ପଟ୍ଟନାୟକ ଶାସ୍ତି- କାହ୍ନୁ ଚରଣ ମହାନ୍ତି ତୁଣ୍ଡ ବାଇଦ, ୧୯୮୭- କାହ୍ନୁ ଚରଣ ମହାନ୍ତି ମୋକ୍ଷ, ୨୦୦୧ - ପ୍ରତିଭା ରାୟ ଗାରେ ସିନ୍ଦୂର ଧାରେ ଲୁହ, ୨୦୦୨ - ବିଭୂତି ପଟ୍ଟନାୟକ ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା , ୨୦୧୬ - ପ୍ରତିଭା ରାୟ ଶିଳ୍ପ ଭାବରେ ସ୍ୱୀକୃତି ୧୯୭୪ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶା ସରକାର ଫିଲ୍ମ ନିର୍ମାଣ ଓ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ପ୍ରଦର୍ଶନ ଭବନ ନିର୍ମାଣକୁ ଏକ ଶିଳ୍ପ ଭାବରେ ସ୍ୱୀକୃତି ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଶା ସରକାର ଓଡ଼ିଶାରେ ଚିତ୍ର ନିର୍ମାଣ ଶିଳ୍ପର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ କଟକଠାରେ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଥାଇ " ଓଡ଼ିଶା ଫିଲ୍ମ ଡେଭଲପମେଣ୍ଟ ଇଣ୍ଡଷ୍ଟ୍ରି " ସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି । ଟୀକା ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ 'ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ଇତିହାସ', ଓଡ଼ିଶା ବୁକ ଷ୍ଟୋର, ୧୯୮୪ (୧୯୩୪-୧୯୮୪ ମଧ୍ୟରେ ତିଆରି କଥାଚିତ୍ର), ଲେଖକ: କାର୍ତ୍ତିକ କୁମାର ଘୋଷକ 'ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ଅଜ୍ଞାତ ଅଧ୍ୟାୟ', ୨୦୦୮, ସଂକଳକ: ଭୀମ ସିଂ, ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Oriya Cinema Data ସୁରଭି ଡିଡି ଧାରାବାହିକ ଏପିସୋଡ୍ ନଂ ୨୦୦ ଓଡ଼ିଶାରେ ତିଆରି ସିନେମା ରାଜ୍ୟ ଅନୁସାରେ ଭାରତୀୟ ସିନେମା	oḍa଼iā kathācitra jagata bā oliuḍa଼ bhubaneśୱra o kaṭakare thibā oḍa଼iā kathācitra jagataku bujhāithāe \| 2022 masihā nabhembarare oḍa଼iśāre kebaḻa 60ṭi caḻaccitra prekṣāḻaẏa thilā \| itihāsa 1936re prathama oḍa଼iā caḻaccitra sītā bibāha nirmita hoithilā\| rāmāẏaṇa upare ādhārita ehi kathākuhā kathācitrara nirddeśaka thile mohana sundara deba gosୱāmī\| ehā kāmapāḻa miśraṅka racita eka nāṭaka upare ādhārita thilā \| mātra 30,000 ṭaṅkāre tiāri ehi kathācitrare 14ṭi gīta thilā \| ethire mukhẏa bhūmikāre mākhanalāl‌ bānārjī, āditẏa ballabha mahānti, prabhābatī debī pramukha abhinaẏa karithile\| ehā 1936 epril‌ 28 tārikhare mukti lābha karithilā\| prathama oḍa଼iā kathācitra hoithibāru aneka bhula bhaṭakā thibā sattୱebi eka bahuḻa bhābare ādṛta hoithilā \| ehā lakṣmī ṭakijadୱārā pradarśita hoithilā \| ehā oḍa଼iā kathācitraku āgaku diga dekhāithilā \| 1949re dୱitīẏa oḍa଼iā caḻaccitra laḻitā mukti lābha karithilā\| ehāra nirddeśaka thile kalẏāṇa guptā\| ethire mukhẏa bhūmikāre lokanātha, umā pramukha abhinaẏa karithile\| 1950re tṛtīẏa oḍa଼iā caḻaccitra saptaśayẏā mukti lābha karithilā\| ehāra nirddeśaka thile kalẏāṇa guptā\| ethire bẏomakeśa tripāṭhi, animā pramukha abhinaẏa karithile\| 1950re caturtha oḍa଼iā caḻaccitra śrī jagannātha mukti lābha karithilā\| citta rañjana mitra ehāra nirddeśanā deithile\| ethire mukhẏa bhūmikāre gopāḻa, gloriẏā mahānti pramukha sundara abhinaẏa karithile\| 1951re pañcama oḍa଼iā caḻaccitra roles‌ ṭu eiṭ‌ bā ākā rolas‌-28 mukti lābha karithilā\| iṃliś‌ nāma thibā ehā prathama oḍa଼iā caḻaccitra\| ehāra nirddeśaka thile kalẏāṇa guptā\| ethire mukhẏa bhūmikāre ratikānta, kamaḻā pramukha abhinaẏa karithile\| praphula senaguptāṅkadୱārā nirddeśita 11tama oḍa଼iā caḻaccitra śrīlokanāthaku jātīẏa philma puraskāra hāsala karithilā\| pare pare 1960-70re praśānta nandaṅka nirddeśita nūā bou, māṭira maṇiṣa, adina megha pari caḻaccitra sabu jātīẏa philma puraskāra lābha karithilā\| 1976 masihāre muktilābha karithilā prathama raṅgīna oḍa଼iā caḻaccitra gapa hele bi sata\| ehi caḻaccitrare saṅgītajña akṣaẏa mahantiṅka saṅgīta nirddeśanā oḍa଼iā sine jagatare nūtanatୱ bharideithilā\| mahammad mahasin oḍa଼iśāra tatakāḻīna samājare ghaṭaṇāku nei phula candana pari lokapriẏa caḻaccitra nirmāṇa kale\| ehi samaẏare saṃpūrṇṇa oḍa଼iā kathābastu saha nijasୱ kahāṇīku nei caḻaccitra prastuta karāyāuthilā\| 1990 paryẏanta samaẏaku oḍa଼iā caḻaccitrara "subarṇṇa yuga" boli kuhayāe\| amīẏa raṃjana paṭṭanāẏaka prathama aneka kaḻākāra tathā mumbāiru ṭeknisiān, kaṇṭhaśiḻpī, myujisiānṅku nei adhika bajeṭa yukta caḻaccitra nirmāṇa kari nūā adhẏẏāẏara ārambha kale\| taṅkadୱārā 1985re nirmita hākim bābuku jātīẏa philma puraskāra miḻithilā\| tāṅka caḻaccitraku se tinaṭi bhaṣā yathā: oḍa଼iā, bāṅglā o bāṅgḻādeśīre caḻaccitraku mukti lābhakarithile\| oḍa଼iā caḻaccitrare aneka pratibhāsaṃparṇṇa kaḻākaraṅka abadāna rahichi\| upanẏāsaru kathācitra aneka oḍa଼iā kathācitra upanẏāsara biṣaẏabastuku ādhāra kari nirmāṇa karāyāichi, sethimadhẏaru ketoṭi helā: amaḍa଼ā bāṭa, 1964 - basanta kumārī paṭṭanāẏaka abhinetrī, 1965 - kāhnu caraṇa mahānti malā jahna, 1965 - upendra kiśora dāsa kā, 1966 - kāhnu caraṇa mahānti māṭira maṇiṣa, 1966 - kāḻindī caraṇa pāṇigrāhī adina megha, 1970 - kuntaḻā kumārī ācāryẏa kanakalatā, 1973– nanda kiśora baḻa dharitrī, 1973 - amūlẏa kumārī paṭṭanāẏaka sindura bindu, 1976 - cintāmaṇi jenā aparacitā, 1980 - pratibhā rāẏa ṭike hasa ṭike luha, 1981- bijaẏinī dāsa kāberī, 1984- gāẏatrī basu mallika māẏā miriga, 1984- bibhūti paṭṭanāẏaka cha māṇa āṭha guṇṭha, 1986- phakīra mohana senāpati badhū nirupamā, 1987- bibhūti paṭṭanāẏaka śāsti- kāhnu caraṇa mahānti tuṇḍa bāida, 1987- kāhnu caraṇa mahānti mokṣa, 2001 - pratibhā rāẏa gāre sindūra dhāre luha, 2002 - bibhūti paṭṭanāẏaka candrabhāgā , 2016 - pratibhā rāẏa śiḻpa bhābare sୱīkṛti 1974 masihāre oḍa଼iśā sarakāra philma nirmāṇa o caḻaccitra pradarśana bhabana nirmāṇaku eka śiḻpa bhābare sୱīkṛti pradāna karithile \| oḍa଼iśā sarakāra oḍa଼iśāre citra nirmāṇa śiḻpara unnati pāi~ kaṭakaṭhāre kāryẏāḻaẏa thāi " oḍa଼iśā philma ḍebhalapameṇṭa iṇḍaṣṭri " sthāpana karichanti \| ṭīkā draṣṭabẏa 'oḍa଼iā caḻaccitrara itihāsa', oḍa଼iśā buka ṣṭora, 1984 (1934-1984 madhẏare tiāri kathācitra), lekhaka: kārttika kumāra ghoṣaka 'oḍa଼iā caḻaccitrara ajñāta adhẏāẏa', 2008, saṃkaḻaka: bhīma siṃ, adhika tathẏa Oriya Cinema Data surabhi ḍiḍi dhārābāhika episoḍ naṃ 200 oḍa଼iśāre tiāri sinemā rājẏa anusāre bhāratīẏa sinemā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,511	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%93%E0%AC%A1%E0%AC%BC%E0%AC%BF%E0%AC%86%20%E0%AC%95%E0%AC%A5%E0%AC%BE%E0%AC%9A%E0%AC%BF%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%B0%20%E0%AC%9C%E0%AC%97%E0%AC%A4	ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର ଜଗତ
ପ୍ରାଚୀନ ବିଶ୍ୱର କଳା ନାନା ପ୍ରକାରର କଳାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ଯାହା ବିଭିନ୍ନ ଚଳଣି, ପୁରାତନ ସମାଜ, ଯଥା- ଚୀନ, ଭାରତ, ମେସୋପଟାମିଆଁ, ମିଶର, ଗ୍ରୀସ, ରୋମ ଆଦିର ସମାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଭାରତୀୟ ଚିତ୍ରକଳା ପୁରାତନ ଭାରତୀୟ ଚିତ୍ରକଳା ସବୁ ଥିଲା ପ୍ରାଗୈତିହାସିକ କାଳର ପଥର ଉପରେ ଅଙ୍କା କଳା, ଯାହା ଭିମ୍ବେତ୍କା ସମେତ ନାନାଦି ପେଟ୍ରୋଗ୍ଲିଫଥିବା ଜାଗରୁ ମିଳିଛି, ତାହା ଭିତରୁ କେତେକ ୫୫୦୦ ଖ୍ରୀ.ପୂ.ରୁ ପୁରୁଣା । ଏହିପରି କଳାସବୁ ଶହଶହ ଦଶନ୍ଧି ଧରି ଚାଲିଥିଲା, ୭ମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ତିଆରି ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର ଅଜନ୍ତା, ୧୨ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ତିଆରି ଓଡ଼ିଶାର କୋଣାର୍କର କଳା ସବୁ ଏହି ପଥରରେ ଖୋଦାହୋଇଥିବା କଳାକୃତିର ଉଦାହରଣ । ପୁରାତନ ଭାରତରେ ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷ ତଳେ ଅନେକ ବୌଦ୍ଧ ସ୍ତୂପ ଓ ଏହି ପଥର ଖୋଦା କଳାକୃତି ମିଳିଥାଏ । ଗ୍ୟାଲେରି ଆଧାର Bailey, Douglass. (2005). Prehistoric Figurines: Representation and Corporeality in the Neolithic. Routledge Publishers. ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Phoenix Ancient Art Seattle's Art Museum Oriental Institute Virtual Egyptian Museum କଳା ଇତିହାସ	prācīna biśୱra kaḻā nānā prakārara kaḻāku bujhāithāe yāhā bibhinna caḻaṇi, purātana samāja, yathā- cīna, bhārata, mesopaṭāmiā~, miśara, grīsa, roma ādira samāja bẏabasthāku bujhāithāe \| bhāratīẏa citrakaḻā purātana bhāratīẏa citrakaḻā sabu thilā prāgaitihāsika kāḻara pathara upare aṅkā kaḻā, yāhā bhimbetkā sameta nānādi peṭrogliphathibā jāgaru miḻichi, tāhā bhitaru keteka 5500 khrī.pū.ru puruṇā \| ehipari kaḻāsabu śahaśaha daśandhi dhari cālithilā, 7ma śatābdīre tiāri mahārāṣṭrara ajantā, 12śa śatābdīre tiāri oḍa଼iśāra koṇārkara kaḻā sabu ehi patharare khodāhoithibā kaḻākṛtira udāharaṇa \| purātana bhāratare hajāra hajāra barṣa taḻe aneka bauddha stūpa o ehi pathara khodā kaḻākṛti miḻithāe \| gẏāleri ādhāra Bailey, Douglass. (2005). Prehistoric Figurines: Representation and Corporeality in the Neolithic. Routledge Publishers. adhika tathẏa Phoenix Ancient Art Seattle's Art Museum Oriental Institute Virtual Egyptian Museum kaḻā itihāsa	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,527	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AD%81%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%A4%E0%AC%A8%20%E0%AC%95%E0%AC%B3%E0%AC%BE	ପୁରାତନ କଳା
ରେଭେନ୍ସା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ (୨୦୦୬ ପୂର୍ବରୁ ରେଭେନ୍ସା କଲେଜ ନାମରେ ଜଣା) ଓଡ଼ିଶାର କଟକରେ ଥିବା ଏକ ରାଜ୍ୟ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ । ୨୦୦୬ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୧୫ ତାରିଖରେ ରେଭେନ୍ସା କଲେଜକୁ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ମାନ୍ୟତା ମିଳିଥିଲା । ଥୋମାସ ଏଡୱାଡ ରେଭେନ୍ସା ଏହି ମହାବିଦ୍ୟାଳୟର ୧୮୬୮ ମସିହାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ଇତିହାସ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ସମୟ ୧୮୬୬ର ନଅଙ୍କ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକମାନେ ବହୁ ଅସୁବିଧାରେ ପଡ଼ିଥିଲେ। ସେ ଯୁଗରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଉଚ୍ଚତର ଶିକ୍ଷାର କିଛି ସାଧନ ନଥିଲା। ଏହି ସମୟରେ କିଛି ଦୂରଦର୍ଶୀ ଓଡ଼ିଆ ତଥା ଶାସନ କରୁଥିବା କିଛି ଇଂରେଜ ସୁଶାସକମାନେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଏକ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଖୋଲିବା ପାଇଁ ଇଛା କରିଥିଲେ। ଏହିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିଲେ ଓଡ଼ିଶାର ତତ୍କାଳୀନ କମିସନରଟି ଇ ରେଭେନ୍ସା ଯେ କି ସେ କାଳର ଓଡ଼ିଆ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କ ଏହି ଦୁଖ ବୁଝି ବଙ୍ଗ ସରକାରଙ୍କଠାରୁ ଏକ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଖୋଲିବା ପାଇଁ ଅନୁମତି ଆଣିଥିଲେ। ଏହି ପରି ୧୮୬୮ ମସିହାରେ ଜାନୁୟାରୀରେ କଟକ ଜିଲ୍ଲା ସ୍କୁଲରେ ଉଚ୍ଚ ମାଧ୍ୟମିକ ଶ୍ରେଣୀ ସ୍ଥାପନ ହେଇଥିଲା। ପ୍ରଥମ ବର୍ଷ କେବଳେ ୬ ଜଣ ଛାତ୍ର ଏଥିରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ। ଆଧାର ବାହାର ଲିଙ୍କ ରେଭେନ୍ସା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ବେବପୃଷ୍ଠା କଟକରେ ଶିକ୍ଷା ଓଡ଼ିଶାରେ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଓ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ	rebhensā biśୱbidẏāḻaẏa (2006 pūrbaru rebhensā kaleja nāmare jaṇā) oḍa଼iśāra kaṭakare thibā eka rājẏa biśୱbidẏāḻaẏa \| 2006 masihā nabhembara 15 tārikhare rebhensā kalejaku biśୱbidẏāḻaẏara mānẏatā miḻithilā \| thomāsa eḍaୱāḍa rebhensā ehi mahābidẏāḻaẏara 1868 masihāre pratiṣṭhā karithile \| itihāsa prārambhika samaẏa 1866ra naaṅka durbhikṣa oḍa଼iśāra lokamāne bahu asubidhāre paḍa଼ithile\| se yugare oḍa଼iśāre uccatara śikṣāra kichi sādhana nathilā\| ehi samaẏare kichi dūradarśī oḍa଼iā tathā śāsana karuthibā kichi iṃreja suśāsakamāne oḍa଼iśāre eka mahābidẏāḻaẏa kholibā pāi~ ichā karithile\| ehimānaṅka madhẏare thile oḍa଼iśāra tatkāḻīna kamisanaraṭi i rebhensā ye ki se kāḻara oḍa଼iā chātramānaṅka ehi dukha bujhi baṅga sarakāraṅkaṭhāru eka mahābidẏāḻaẏa kholibā pāi~ anumati āṇithile\| ehi pari 1868 masihāre jānuẏārīre kaṭaka jillā skulare ucca mādhẏamika śreṇī sthāpana heithilā\| prathama barṣa kebaḻe 6 jaṇa chātra ethire yoga deithile\| ādhāra bāhāra liṅka rebhensā biśୱbidẏāḻaẏa bebapṛṣṭhā kaṭakare śikṣā oḍa଼iśāre mahābidẏāḻaẏa o biśୱbidẏāḻaẏa	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,532	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B0%E0%AD%87%E0%AC%AD%E0%AD%87%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%B8%E0%AC%BE%20%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%B6%E0%AD%8D%E0%AD%B1%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%A6%E0%AD%8D%E0%AD%9F%E0%AC%BE%E0%AC%B3%E0%AD%9F	ରେଭେନ୍ସା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ
ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ବୈଷୟିକ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ (ବି.ପି.ଇଉ.ଟି.), ରାଉରକେଲା ସହରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ । ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାରେ ଗୃହିତ ବି.ପି.ୟୁ.ଟି ଅଧିନିୟମ-୨୦୦୨ (ନଭେମ୍ବର ୨୦୦୨)ଦ୍ୱାରା ଏହି ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା । ଏହା ପୂର୍ବରୁ ଓଡ଼ିଶାରେ ଥିବା ବିଭିନ୍ନ ବୈଷୟିକ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଅଧୀନରେ ରହିଥିଲା, ତେଣୁ ପରୀକ୍ଷା ପରିଚାଳନା ତଥା ସାଧାରଣ ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ କିଛି ବୈଷମ୍ୟତା ଅନୁଭବ କରାଯାଉଥିଲା। ଏହି ଅସୁବିଧାକୁ ଦୂର କରିବାକୁ ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ବୈଷୟିକ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଅଧୀନକୁ ସାରା ଓଡ଼ିଶାର ଯାନ୍ତ୍ରିକ (ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ), ସ୍ଥାପତ୍ୟ (ଆର୍କିଟେକ୍ଚର), ପ୍ରବନ୍ଧ (ମାନେଜମେଣ୍ଟ), ଫାର୍ମସି ଓ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ପ୍ରୟୋଗ (ଏମ.ସି.ଏ.) ମହାବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକ ଅଣାଯାଇଥିଲା । ଆଜି ଏହି ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ୧୫୬ଟି ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ଉଭୟ ଅଧିନସ୍ଥ/ଘଟକ ଓ ଅନୁବନ୍ଧିତ, ଅଛନ୍ତି ଏବଂ ଏଠାରେ ପାଖାପାଖି ୧,୨୦,୦୦୦ ଛାତ୍ର ଅଧ୍ୟୟନ କରନ୍ତି । ବି.ପି.ୟୁ.ଟି ଅଧୀନରେ ଥିବା ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ସରକାରୀ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଗୁଡ଼ିକ ଏହାର ଘଟକ (constituent) ବିଦ୍ୟାଳୟ ଓ ବାକି ସମସ୍ତ ଘରୋଇ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଗୁଡ଼ିକ ଅନୁବନ୍ଧିତ (affiliated) ବିଦ୍ୟାଳୟ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ପରିଚାଳନା ବିଭାଗ ଅବସ୍ଥିତି ଅନୁବନ୍ଧିତ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଗୁଡ଼ିକ ପାଠ୍ୟକ୍ରମ ଅଧିକ ଦେଖନ୍ତୁ ଅନୁବନ୍ଧିତ କଲେଜ ତାଲିକା ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ସ୍ମୃତି ଓଡ଼ିଶାରେ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଓ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ	biju paṭṭanāẏaka baiṣaẏika biśୱbidẏāḻaẏa (bi.pi.iu.ṭi.), rāurakelā saharare abasthita eka baiṣaẏika śikṣā biśୱbidẏāḻaẏa \| oḍa଼iśā bidhāna sabhāre gṛhita bi.pi.ẏu.ṭi adhiniẏama-2002 (nabhembara 2002)dୱārā ehi biśୱbidẏāḻaẏa pratiṣṭhā hoithilā \| ehā pūrbaru oḍa଼iśāre thibā bibhinna baiṣaẏika mahābidẏāḻaẏaguḍa଼ika bhinna bhinna biśୱbidẏāḻaẏa adhīnare rahithilā, teṇu parīkṣā paricāḻanā tathā sādhāraṇa śikṣā kṣetrare kichi baiṣamẏatā anubhaba karāyāuthilā\| ehi asubidhāku dūra karibāku biju paṭṭanāẏaka baiṣaẏika biśୱbidẏāḻaẏa pratiṣṭhā karāyāithilā \| ehi biśୱbidẏāḻaẏa adhīnaku sārā oḍa଼iśāra yāntrika (iñjiniẏariṃ), sthāpatẏa (ārkiṭekcara), prabandha (mānejameṇṭa), phārmasi o kampẏuṭara praẏoga (ema.si.e.) mahābidẏāḻaẏaguḍa଼ika aṇāyāithilā \| āji ehi biśୱbidẏāḻaẏare 156ṭi mahābidẏāḻaẏa, ubhaẏa adhinastha/ghaṭaka o anubandhita, achanti ebaṃ eṭhāre pākhāpākhi 1,20,000 chātra adhẏaẏana karanti \| bi.pi.ẏu.ṭi adhīnare thibā rājẏa sarakāraṅka sarakārī mahābidẏāḻaẏa guḍa଼ika ehāra ghaṭaka (constituent) bidẏāḻaẏa o bāki samasta gharoi mahābidẏāḻaẏa guḍa଼ika anubandhita (affiliated) bidẏāḻaẏa bhābe kāryẏa karithānti \| paricāḻanā bibhāga abasthiti anubandhita mahābidẏāḻaẏa guḍa଼ika pāṭhẏakrama adhika dekhantu anubandhita kaleja tālikā ādhāra adhika tathẏa biju paṭṭanāẏakaṅka smṛti oḍa଼iśāre mahābidẏāḻaẏa o biśୱbidẏāḻaẏa	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,547	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%9C%E0%AD%81%20%E0%AC%AA%E0%AC%9F%E0%AD%8D%E0%AC%9F%E0%AC%A8%E0%AC%BE%E0%AD%9F%E0%AC%95%20%E0%AC%AC%E0%AD%88%E0%AC%B7%E0%AD%9F%E0%AC%BF%E0%AC%95%20%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%B6%E0%AD%8D%E0%AD%B1%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%A6%E0%AD%8D%E0%AD%9F%E0%AC%BE%E0%AC%B3%E0%AD%9F	ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ବୈଷୟିକ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ
ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ଜିଲ୍ଲା ବା ସୋନପୁର ଜିଲ୍ଲା ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପ୍ରଶାସନିକ ଜିଲ୍ଲା । ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ସହର ଏହି ଜିଲ୍ଲାର ପ୍ରଶାସନିକ ମୁଖ୍ୟାଳୟ । ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ଜିଲ୍ଲା ୧୯୯୩ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ ୧ ତାରିଖରେ ଗଠନ ହେଇଥିଲା । ତା ପୂର୍ବରୁ ବଲାଙ୍ଗିର ଜିଲ୍ଲାରେ ମିଶିକି ଥିଲା । ଏହି ଜିଲ୍ଲାକୁ ସୋନପୁର ଜିଲ୍ଲା ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଜିଲ୍ଲାର ଉତ୍ତରରେ ସମ୍ବଲପୁର ଜିଲ୍ଲା ଅବସ୍ଥିତ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ଓ ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବରେ ବୌଦ୍ଧ ଜିଲ୍ଲା ଅବସ୍ଥିତ ଏବଂ ପଂଶ୍ଚିମରେ ବଲାଙ୍ଗିର ଜିଲ୍ଲା ଅବସ୍ଥିତ । ସୋମବଂଶୀ ରାଜାମାନଙ୍କ ଶାସନ କାଳରୁ "ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର" ନାମଟି ଆସିଥିବା ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ । ସୋନପୁର ଏହାର ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଭବ, କଳା, ସୋନପୁରର ତନ୍ତବୁଣା ଲୁଗା, କାରିଗରୀ, ହାତତିଆରି କଳାକୃତି, ପିତଳ ଓ ଟେରାକୋଟା କାମ ଓ ତରଭାର ଫିଲିଗିରି କାମ, ଉଲୁଣ୍ଡାର ପଥର ଖୋଦେଇ ଓ ଡୁଙ୍ଗୁରିପାଲିର ଧାନରେ ତିଆରି ହାତକାମ ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଭୂଗୋଳ ଓଡ଼ିଶାର ପଶ୍ଚିମ ଭାଗରେ ଅବସ୍ଥିତ ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ଜିଲ୍ଲାର ଆୟତନ ୨,୨୮୪.୪ ବର୍ଗ କିମି ମୁଖ୍ୟ ନଦୀ ମହାନଦୀ ଅଙ୍ଗ ତେଲ ଶୁକତେଲ ଜନସଂଖ୍ୟା ୨୦୧୧ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ, ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ଜିଲ୍ଲାର ମୋଟ ଲୋକସଂଖ୍ୟା ୬,୫୨,୧୦୭ । ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ୬,୦୨,୧୭୫ ଓ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ୪୯,୯୩୨ ଲୋକ ବାସ କରନ୍ତି । ପୁରୁଷ: ୩,୩୨,୮୯୭ ମହିଳା: ୩,୧୯,୨୧୦ ଛ ବର୍ଷରୁ କମ: ୭୬,୫୩୬ ପଢୁଆ ହାର: ୭୪.୪୨% ପୁରୁଷ: ୭୮.୪୧% ମହିଳା: ୮୪.୭୮% ପ୍ରଶାସନିକ ବିଭାଗ ଉପଖଣ୍ଡ (ସବ୍ ଡିଭିଜନ): (୨) ୧. ସୋନପୁର ଓ ୨. ବୀରମହରାଜପୁର । ତହସିଲ: (୬): ଉଲୁଣ୍ଡା, ରାମପୁର, ବିନିକା, ବୀରମହାରାଜାପୁର, ତରଭା ଓ ସୋନପୁର ବ୍ଳକ: (୬): ଉଲୁଣ୍ଡା, ଡୁଙ୍ଗୁରିପାଲ୍ଲି, ତରଭା, ବିନିକା, ବୀରମହାରାଜାପୁର, ସୋନପୁର ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତ: ୯୬ ଗ୍ରାମ: ୯୫୯ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସ୍ଥଳ ଲଙ୍କେଶ୍ୱରୀ ମନ୍ଦିର: ଲଙ୍କେଶ୍ୱରୀ ଠାକୁରାଣୀ ମନ୍ଦିର ସୋନପୁରର ଏକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଠାକୁରାଣୀ ମନ୍ଦିର । ସୁବର୍ଣ୍ଣମେରୁ ମନ୍ଦିର: ଏହି ମନ୍ଦିରର ନାମ ଅନୁସାରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ହେବା କଥା କେତେକ ମତ ଦେଇଥାନ୍ତି । ଏହା ଏକ ଶିବ ମନ୍ଦିର । ପାତାଳୀ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର, କୋଟସମଲାଏ: କୋଟ ସମଲାଏ: କୋଟସମଲାଏ ପାହାଡ଼ ଉପରେ ଥିବା ଏକ ସୁନ୍ଦର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର । ମହିମା ପୀଠ, ଖଲିଆପାଲି: ମହିମା ଧର୍ମର ଏକ ମୁଖ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ମେଟାକାନୀ, ଉଲୁଣ୍ଡା କପିଳେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର, ଚରଦାଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ସୁରେଶ୍ୱରୀ ମନ୍ଦିର – ଏହି ମନ୍ଦିର ସୋନପୁରଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ରାମେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର – ଏହି ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟ ସୋନପୁରଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଚମ୍ପେଶ୍ୱର ଶିବ ମନ୍ଦିର – ଏହି ମନ୍ଦିର ବୀରମହାରାଜପୁର ବ୍ଲକ ଅନ୍ତର୍ଗତ ଚମ୍ପାମାଳ ଗ୍ରାମରେ ଅବସ୍ଥିତ । ପାପକ୍ଷୟ ଏକ ଦର୍ଶନୀୟ ପୀଠ । ଏହା ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ଜିଲ୍ଲା ବିନିକା ସହରଠାରୁ ୩ କି.ମି ଦୂରରେ ମହାନଦୀ କୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏଠାକାର ପ୍ରାକୃତିକ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଅତି ମନୋହର । ପର୍ବପର୍ବାଣି ଲଙ୍କା ପୋଡ଼ି: ଭାଦ୍ରବ ମାସର ସପ୍ତପୁରୀ ଅମାବାସ୍ୟା ଅବସରରେ ଲଙ୍କା ପୋଡ଼ି ଉତ୍ସବ ପାଳନ କରାଯାଇଥାଏ । ହନୁମାନଙ୍କ ଲାଙ୍ଗୁଡ଼ରେ ନିଆଁ ଲଗାଇ ଲଙ୍କା ନାଶ କରିବା ଏଥିରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ । ପିଲାମାନେ ମାଟି ତିଆଅରି ହନୁମାନ ମୁର୍ତ୍ତି ତିଆରି କରି ସେଥିରେ କାଳ୍ପନିକ ଲଙ୍କା ଦହନ କରନ୍ତି । ଗ୍ୟାଲେରି ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Iconography of the Buddhist Sculpture of Orissa Cultural Profile of South Kosal Pasayat, C. (1994), "Myth and Reality in Little Tradition: A Study of Dandanata in Orissa" in Man in India, Vol.74, No.4, December 1994, pp. 413–427. Pasayat, C. (1998), Tribe, Caste and Folkculture, Jaipur/New Delhi: Rawat Publications. Pasayat, C. (2003), Glimpses of Tribal and Folkculture, New Delhi: Anmol Pub. Pvt. Ltd. ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ଜିଲ୍ଲା	subarṇṇapura jillā bā sonapura jillā oḍa଼iśāra eka praśāsanika jillā \| subarṇṇapura sahara ehi jillāra praśāsanika mukhẏāḻaẏa \| subarṇṇapura jillā 1993 masihā eprila 1 tārikhare gaṭhana heithilā \| tā pūrbaru balāṅgira jillāre miśiki thilā \| ehi jillāku sonapura jillā madhẏa kuhāyāe \| ehi jillāra uttarare sambalapura jillā abasthita ebaṃ dakṣiṇa o dakṣiṇa-pūrbare bauddha jillā abasthita ebaṃ paṃścimare balāṅgira jillā abasthita \| somabaṃśī rājāmānaṅka śāsana kāḻaru "subarṇṇapura" nāmaṭi āsithibā biśୱāsa karāyāe \| sonapura ehāra sāṃskṛtika bibhaba, kaḻā, sonapurara tantabuṇā lugā, kārigarī, hātatiāri kaḻākṛti, pitaḻa o ṭerākoṭā kāma o tarabhāra philigiri kāma, uluṇḍāra pathara khodei o ḍuṅguripālira dhānare tiāri hātakāma pāi~ prasiddha \| bhūgoḻa oḍa଼iśāra paścima bhāgare abasthita subarṇṇapura jillāra āẏatana 2,284.4 barga kimi mukhẏa nadī mahānadī aṅga tela śukatela janasaṃkhẏā 2011 janagaṇanā anusāre, subarṇṇapura jillāra moṭa lokasaṃkhẏā 6,52,107 \| ethimadhẏaru grāmāñcaḻare 6,02,175 o saharāñcaḻare 49,932 loka bāsa karanti \| puruṣa: 3,32,897 mahiḻā: 3,19,210 cha barṣaru kama: 76,536 paḍhuā hāra: 74.42% puruṣa: 78.41% mahiḻā: 84.78% praśāsanika bibhāga upakhaṇḍa (sab ḍibhijana): (2) 1. sonapura o 2. bīramaharājapura \| tahasila: (6): uluṇḍā, rāmapura, binikā, bīramahārājāpura, tarabhā o sonapura bḻaka: (6): uluṇḍā, ḍuṅguripālli, tarabhā, binikā, bīramahārājāpura, sonapura grāma pañcāẏata: 96 grāma: 959 paryẏaṭana sthaḻa laṅkeśୱrī mandira: laṅkeśୱrī ṭhākurāṇī mandira sonapurara eka prasiddha ṭhākurāṇī mandira \| subarṇṇameru mandira: ehi mandirara nāma anusāre subarṇṇapura hebā kathā keteka mata deithānti \| ehā eka śiba mandira \| pātāḻī śrīkṣetra, koṭasamalāe: koṭa samalāe: koṭasamalāe pāhāḍa଼ upare thibā eka sundara jagannātha mandira \| mahimā pīṭha, khaliāpāli: mahimā dharmara eka mukhẏa kendra meṭākānī, uluṇḍā kapiḻeśୱra mandira, caradāṭhāre abasthita \| sureśୱrī mandira – ehi mandira sonapuraṭhāre abasthita \| rāmeśୱra mandira – ehi mandira madhẏa sonapuraṭhāre abasthita \| campeśୱra śiba mandira – ehi mandira bīramahārājapura blaka antargata campāmāḻa grāmare abasthita \| pāpakṣaẏa eka darśanīẏa pīṭha \| ehā subarṇṇapura jillā binikā saharaṭhāru 3 ki.mi dūrare mahānadī kūḻare abasthita \| eṭhākāra prākṛtika saundaryẏa ati manohara \| parbaparbāṇi laṅkā poḍa଼i: bhādraba māsara saptapurī amābāsẏā abasarare laṅkā poḍa଼i utsaba pāḻana karāyāithāe \| hanumānaṅka lāṅguḍa଼re niā~ lagāi laṅkā nāśa karibā ethire barṇṇita \| pilāmāne māṭi tiāari hanumāna murtti tiāri kari sethire kāḻpanika laṅkā dahana karanti \| gẏāleri ādhāra adhika tathẏa Iconography of the Buddhist Sculpture of Orissa Cultural Profile of South Kosal Pasayat, C. (1994), "Myth and Reality in Little Tradition: A Study of Dandanata in Orissa" in Man in India, Vol.74, No.4, December 1994, pp. 413–427. Pasayat, C. (1998), Tribe, Caste and Folkculture, Jaipur/New Delhi: Rawat Publications. Pasayat, C. (2003), Glimpses of Tribal and Folkculture, New Delhi: Anmol Pub. Pvt. Ltd. subarṇṇapura jillā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,551	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AD%81%E0%AC%AC%E0%AC%B0%E0%AD%8D%E0%AC%A3%E0%AD%8D%E0%AC%A3%E0%AC%AA%E0%AD%81%E0%AC%B0%20%E0%AC%9C%E0%AC%BF%E0%AC%B2%E0%AD%8D%E0%AC%B2%E0%AC%BE	ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ଜିଲ୍ଲା
ତାଳସାରି ବେଳାଭୂମି ଓଡ଼ିଶାର ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲାର ଏକ ବେଳାଭୂମି ଯାହା ଭାରତର ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ଭାଗରେ ଅବସ୍ଥିତ । ତାଳସାରି ନାମ "ତାଳ" ଓ "ସାରି/ସାରଣୀ" ଶବ୍ଦରୁ ଆସିଅଛି ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ । ଏହି ଜାଗାକୁ ଘେରି ରହିଥିବା ତାଳଗଛକୁ ନେଇ ଏମିତି ନାମ ଦିଆଯାଇଥିବା ଜଣାଯାଏ । ତାଳ ଶବ୍ଦଟି ସଙ୍ଗୀତର ତାଳକୁ ବି ବୁଝାଇଥାଏ ଯାହା ସମୁଦ୍ରର ଲହଡ଼ିକୁ ସୂଚାଏ । ବିଶେଷତା ଏହି ଜାଗା ଘନ ଧାନ କ୍ଷେତରେ ଭରା, ଅନେକ ନଦୀ, ପାହାଡ଼ ଆଦି ଏହାକୁ ଲାଗି ରହିଛି । ଏଠାରେ ତାଳ, ନଡ଼ିଆ ଓ ଗୁଆ ଗଛ ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ଉଦୟପୁର ଏହି ଭାଗର ଶେଷ ବେଳାଭୂମି । ଏଠାକାର ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଦ୍ୱୀପରେ ଝାଉଁ ବଣରୁ ମନୋହରୀ ସାଇଁ ସାଇଁ ଶବ୍ଦ ଶୁଣିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଗ୍ୟାଲେରି ଆଧାର ବାହାର ଲିଙ୍କ Official Website of baleswar district Talasari beach, baleswar Talasari map Takearh ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲା ବେଳାଭୂମି ଓଡ଼ିଶାର ବେଳାଭୂମି	tāḻasāri beḻābhūmi oḍa଼iśāra bāleśୱra jilāra eka beḻābhūmi yāhā bhāratara uttara-pūrba bhāgare abasthita \| tāḻasāri nāma "tāḻa" o "sāri/sāraṇī" śabdaru āsiachi boli biśୱāsa karāyāe \| ehi jāgāku gheri rahithibā tāḻagachaku nei emiti nāma diāyāithibā jaṇāyāe \| tāḻa śabdaṭi saṅgītara tāḻaku bi bujhāithāe yāhā samudrara lahaḍa଼iku sūcāe \| biśeṣatā ehi jāgā ghana dhāna kṣetare bharā, aneka nadī, pāhāḍa଼ ādi ehāku lāgi rahichi \| eṭhāre tāḻa, naḍa଼iā o guā gacha madhẏa rahichi \| udaẏapura ehi bhāgara śeṣa beḻābhūmi \| eṭhākāra subarṇṇa dୱīpare jhāu~ baṇaru manoharī sāi~ sāi~ śabda śuṇibāku miḻithāe \| gẏāleri ādhāra bāhāra liṅka Official Website of baleswar district Talasari beach, baleswar Talasari map Takearh bāleśୱra jillā beḻābhūmi oḍa଼iśāra beḻābhūmi	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,555	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%A4%E0%AC%BE%E0%AC%B3%E0%AC%B8%E0%AC%BE%E0%AC%B0%E0%AC%BF%20%E0%AC%AC%E0%AD%87%E0%AC%B3%E0%AC%BE%E0%AC%AD%E0%AD%82%E0%AC%AE%E0%AC%BF	ତାଳସାରି ବେଳାଭୂମି
ସମ୍ବଲପୁରୀ ଶାଢ଼ୀ ଏକ ପାରମ୍ପରିକ ହାତବୁଣା ଇକତ ଶାଢ଼ୀ ହେଉଁଥିରେ ସୂତା ସବୁକୁ ପ୍ରାକୃତିକ ରଙ୍ଗରେ ରଙ୍ଗାଯାଏ ଓ ସେଥିରେ ଶାଢ଼ୀ ବୁଣାଯାଇଥାଏ, ଯାହାକି ଓଡ଼ିଶାର ସୋନପୁର, ସମ୍ବଲପୁର ଆଦି ଅଞ୍ଚଳରେ ବୁଣାଯାଇଥାଏ । ଶାଢ଼ୀ ଏକ ପାରମ୍ପରିକ ଭାରତୀୟ ନାରୀମାନଙ୍କ ଲୁଗା ଯାହା ସିଲାଇ ନକରାଯାଇ ପିନ୍ଧା ହୋଇଥାଏ ଓ ଏହାର ଆକାର ୪-୯ ମିଟର ହୋଇଥାଏ । ସମ୍ବଲପୁରୀ ବସ୍ତ୍ରାଳୟ ୧୯୩୦ରେ ବରଗଡ଼ଠାରେ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ କୃତାର୍ଥ ଆଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କଦ୍ୱାରା ସ୍ଥାପିତ ଏହା ଗରିବ ଆଦିବାସୀ ଓ ହରିଜନମାନଙ୍କୁ ହାତବୁଣା ସମ୍ବଲପୁରୀ ଶାଢ଼ୀ ତିଆରି କରି ସେମାନଙ୍କ ଜୀବନ ଧାରଣର ମାନ ବଢ଼ାଇବାରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି । କନା ଓ ଡିଜାଇନ ସମ୍ବଲପୁରୀ କନା ଏକ ନିଆରା ପଦ୍ଧତିରେ ତିଆରି ବାନ୍ଧ କଳାରେ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ । ପାରମ୍ପରିକ ଭାବରେ, ବୁଣାକାରମାନେ ଗଛ, ଲତା ଓ ନାନାଦି ଛବି ଆଙ୍କିଥାନ୍ତି କଣା ଉପରେ । ତେବେ ଆଜିକାଲି ଅନେକ ନୂଆ ନୂଆ ଢଙ୍ଗର ବାନ୍ଧରେ ପୋଟ୍ରେଟ, ଲ୍ୟାଣ୍ଡସ୍କେପ ଓ ଫୁଲ ପାଖୁଡ଼ା ଆଦି ଅଙ୍କାଥିବା ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଛି । ରଙ୍ଗ ସମ୍ବଲପୁରୀ ବସ୍ତ୍ରରେ ଦିଅ ଯାଉଥିବା ରଙ୍ଗର ମନ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର । ତାହା ଏପରି ଭାବେ ତିଆରି ହେଇଥାଏ ଯେ ତାହା ବହୁଦିନ ବ୍ୟବହାର ପରେ ମଧ୍ୟ ମଳିନ ପଡେ ନାହି । ଏହି ରଙ୍ଗର ପ୍ରସ୍ତୁତି ବିଧି ଗୋପନୀୟ ରକ୍ଷା ଯାଇଥାଏ । ଓଡ଼ିଶାର ହାତବୁଣା ଲୁଗାର ପ୍ରକାର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସମ୍ବଲପୁରୀ ହାତବୁଣା ଲୁଗା ଶାଢ଼ୀକୁ ବାଦଦେଇ ସମ୍ବଲପୁରୀ ଲୁଗାରେ ତିଆରି ଝରକା ପରଦା, ବିଛଣା ଚାଦର, ପଲଙ୍କ ଚାଦର, ସୋଫା ଖୋଳ, ତଉଲିଆ, ପିନ୍ଧା ଲୁଗା ଥାନ, ସମ୍ବଲପୁରୀ ସାଲୁଆର କାମିଜ, କୁରୁତା ଆଦି ତିଆରି କରାଯାଇଥାଏ । ଆଗକୁ ପଢ଼ିବେ The Orissan art of weaving, କେଶବ ଚନ୍ଦ୍ର ମେହେର, ପ୍ରକାଶକ: କେଶବ ଚନ୍ଦ୍ର ମେହେର (୧୯୯୫) Indian ikat textiles, V & A Museum Indian Art Series. ରୋଜମାରି ଗିଲ, ଭିକ୍ଟୋରିଆ ଆଣ୍ଡ ଆଲବର୍ଟ ମିଉଜିଅମ. ଭି ଆଣ୍ଡ ଏ ପବ୍ଲିକେସନ, ୧୯୯୮ . ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ ବାହାର ଲିଙ୍କ Sambalpuri sarees ଶାଢ଼ୀ ଓଡ଼ିଶାର ଶାଢ଼ୀ ଓଡ଼ିଶାରେ ଥିବା ଭୌଗଳିକ ସଙ୍କେତ	sambalapurī śāḍha଼ī eka pāramparika hātabuṇā ikata śāḍha଼ī heu~thire sūtā sabuku prākṛtika raṅgare raṅgāyāe o sethire śāḍha଼ī buṇāyāithāe, yāhāki oḍa଼iśāra sonapura, sambalapura ādi añcaḻare buṇāyāithāe \| śāḍha଼ī eka pāramparika bhāratīẏa nārīmānaṅka lugā yāhā silāi nakarāyāi pindhā hoithāe o ehāra ākāra 4-9 miṭara hoithāe \| sambalapurī bastrāḻaẏa 1930re baragaḍa଼ṭhāre padmaśrī kṛtārtha ācāryẏaṅkadୱārā sthāpita ehā gariba ādibāsī o harijanamānaṅku hātabuṇā sambalapurī śāḍha଼ī tiāri kari semānaṅka jībana dhāraṇara māna baḍha଼āibāre eka pramukha bhūmikā grahaṇa karichi \| kanā o ḍijāina sambalapurī kanā eka niārā paddhatire tiāri bāndha kaḻāre tiāri hoithāe \| pāramparika bhābare, buṇākāramāne gacha, latā o nānādi chabi āṅkithānti kaṇā upare \| tebe ājikāli aneka nūā nūā ḍhaṅgara bāndhare poṭreṭa, lẏāṇḍaskepa o phula pākhuḍa଼ā ādi aṅkāthibā dekhibāku miḻuchi \| raṅga sambalapurī bastrare dia yāuthibā raṅgara mana sୱtantra \| tāhā epari bhābe tiāri heithāe ye tāhā bahudina bẏabahāra pare madhẏa maḻina paḍe nāhi \| ehi raṅgara prastuti bidhi gopanīẏa rakṣā yāithāe \| oḍa଼iśāra hātabuṇā lugāra prakāra anẏānẏa sambalapurī hātabuṇā lugā śāḍha଼īku bādadei sambalapurī lugāre tiāri jharakā paradā, bichaṇā cādara, palaṅka cādara, sophā khoḻa, tauliā, pindhā lugā thāna, sambalapurī sāluāra kāmija, kurutā ādi tiāri karāyāithāe \| āgaku paḍha଼ibe The Orissan art of weaving, keśaba candra mehera, prakāśaka: keśaba candra mehera (1995) Indian ikat textiles, V & A Museum Indian Art Series. rojamāri gila, bhikṭoriā āṇḍa ālabarṭa miujiama. bhi āṇḍa e pablikesana, 1998 . draṣṭabẏa bāhāra liṅka Sambalpuri sarees śāḍha଼ī oḍa଼iśāra śāḍha଼ī oḍa଼iśāre thibā bhaugaḻika saṅketa	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,557	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AC%AE%E0%AD%8D%E0%AC%AC%E0%AC%B2%E0%AC%AA%E0%AD%81%E0%AC%B0%E0%AD%80%20%E0%AC%B6%E0%AC%BE%E0%AC%A2%E0%AC%BC%E0%AD%80	ସମ୍ବଲପୁରୀ ଶାଢ଼ୀ
କଳିଙ୍ଗ ପୂର୍ବ ଭାରତର ଏକ ଐତିହାସିକ ଭୌଗଳିକ ଓ ରାଜନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ର। ଏହା ଉତ୍ତରେ ଗଙ୍ଗାଠାରୁ ଦକ୍ଷିଣରେ ଗୋଦାବରୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏବଂ ପୂର୍ବରେ ମହୋଦଧିଠାରୁ ପଶ୍ଚିମରେ ଅମରକଣ୍ଟକ ପର୍ବତମାଳା ଓ ଦାକ୍ଷିଣାତ୍ୟ ମାଳଭୂମି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିସ୍ତୃତ। ଏଠାରେ ପରିଶ୍ରମୀ କଳିଙ୍ଗୀୟ (ସାହସିକ) କୋଶଳୀୟ (କୁଶଳୀ) ଓ ଉତ୍କଳୀୟ (ଉତ୍କୃଷ୍ଟ କଳାକାର) ଓଡ୍ର (ଅରୁଆ ଉତ୍ପନ୍ନ କରୁଥିବା) ଲୋକମାନେ ମହାନଦୀ-ବ୍ରାହ୍ମଣୀ-ବୈତରଣୀ ଅବବାହିକାରେ ବୈଦିକ ସଭ୍ୟତାଠାରୁ ଭିନ୍ନ ଏକ ସଭ୍ୟତା କଳିଙ୍ଗ ସଭ୍ୟତାର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ। ଏହା ବର୍ତ୍ତମାନ ପଶ୍ଚିମ ବଙ୍ଗର ନୈରୁତ ଅଞ୍ଚଳ, ମହାକାନ୍ତର (ଝାଡଖଣ୍ଡ), ଛେଦିଗଡ (ଛତିଶଗଡ଼), ଆନ୍ଧ୍ର କଳିଙ୍ଗ ଓ ଓଡ଼ିଶାରେ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ। ଯବନର ଲେଖକମାନେ ଓଡ୍ରୀୟମାନଙ୍କୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ତୃତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଓରେଟସ୍ ବୋଲି ନାମଦେଇଥିଲେ। ଇତିହାସରେ ଏଥିରେ ଅନେକ ଛୋଟ ବଡ଼ କିନ୍ତୁ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ସ୍ୱାଧୀନତା ପ୍ରିୟ ସାମ୍ରାଜ୍ୟମାନ ଗଢିଉଠିଥିଲା। ଶେଷରେ 1568ରେ ଏହି ଅଞ୍ଚଳ ସମ୍ପୁର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ନିଜର ସ୍ୱାଧିନତା ହରାଇଲା। ଖାରବେଳଙ୍କ ଉତଥାନ ଖାରବେଳ କଳିଙ୍ଗର ଜଣେ ବୀର ଯୋଦ୍ଧା-ରାଜା ଥିଲେ । ସେ ମଧ୍ୟ ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶରେ ଜୈନ ଧର୍ମର ଅଭ୍ୟୁତ୍ଥାନରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ତାହାଙ୍କୁ ଭାରତ ଇତିହାସରେ ସେତେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଆଯାଇନାହିଁ । ଭୁବନେଶ୍ୱରର ହାତୀଗୁମ୍ଫା ଶିଳାଲେଖ ଅନୁସାରେ ସେ ମଗଧର ରାଜଗୃହ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲେ ଯାହା ଇଣ୍ଡୋ-ଗ୍ରୀକ ରାଜା ଦେମେଟ୍ରିଅସଙ୍କୁ ମଥୁରା ଫେରିଯିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରିଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଶିଳାଲେଖ ସେ ମଗଧକୁ କଳିଙ୍ଗ ସହ ମିଶାଇ ଦେଇଥିଲେ ବୋଲି ବୁଝାଇ ନଥାଏ , ବରଂ ଏହା ତାଙ୍କର ଶୁଙ୍ଗ ଶାସକ ପୁଷ୍ୟମିତ୍ର ଓ ଅଗ୍ନିମିତ୍ରଙ୍କ ସହ ଭଲ ବୁଝାମଣାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ଯାହା ମୌର୍ଯ୍ୟ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ମୂଳ ନାସ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲା । ଟୀକା ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ କଳିଙ୍ଗ ଯୁଦ୍ଧ ଭାରତର ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ଓ ସମ୍ରାଟ ଓଡ଼ିଶାର ଇତିହାସ ଆନ୍ଧ୍ରର ଇତିହାସ ଶ୍ରୀଲଙ୍କାର ଇତିହାସ	kaḻiṅga pūrba bhāratara eka aitihāsika bhaugaḻika o rājanaitika kṣetra\| ehā uttare gaṅgāṭhāru dakṣiṇare godābarī paryẏanta ebaṃ pūrbare mahodadhiṭhāru paścimare amarakaṇṭaka parbatamāḻā o dākṣiṇātẏa māḻabhūmi paryẏanta bistṛta\| eṭhāre pariśramī kaḻiṅgīẏa (sāhasika) kośaḻīẏa (kuśaḻī) o utkaḻīẏa (utkṛṣṭa kaḻākāra) oḍra (aruā utpanna karuthibā) lokamāne mahānadī-brāhmaṇī-baitaraṇī ababāhikāre baidika sabhẏatāṭhāru bhinna eka sabhẏatā kaḻiṅga sabhẏatāra nirmāṇa karithile\| ehā barttamāna paścima baṅgara nairuta añcaḻa, mahākāntara (jhāḍakhaṇḍa), chedigaḍa (chatiśagaḍa଼), āndhra kaḻiṅga o oḍa଼iśāre paribẏāpta\| yabanara lekhakamāne oḍrīẏamānaṅku khrīṣṭapūrba tṛtīẏa śatābdīre oreṭas boli nāmadeithile\| itihāsare ethire aneka choṭa baḍa଼ kintu śaktiśāḻī sୱādhīnatā priẏa sāmrājẏamāna gaḍhiuṭhithilā\| śeṣare 1568re ehi añcaḻa sampurṇṇa bhābe nijara sୱādhinatā harāilā\| khārabeḻaṅka utathāna khārabeḻa kaḻiṅgara jaṇe bīra yoddhā-rājā thile \| se madhẏa bhāratīẏa upamahādeśare jaina dharmara abhẏutthānare mukhẏa bhūmikā grahaṇa karithile, kintu tāhāṅku bhārata itihāsare sete gurutୱ diāyāināhi~ \| bhubaneśୱrara hātīgumphā śiḻālekha anusāre se magadhara rājagṛha ākramaṇa karithile yāhā iṇḍo-grīka rājā demeṭriasaṅku mathurā pheriyibāku bādhẏa karithilā \| kintu śiḻālekha se magadhaku kaḻiṅga saha miśāi deithile boli bujhāi nathāe , baraṃ ehā tāṅkara śuṅga śāsaka puṣẏamitra o agnimitraṅka saha bhala bujhāmaṇāku bujhāithāe yāhā mauryẏa sāmrājẏara mūḻa nāsa karibāre sāhāyẏa karithilā \| ṭīkā āhuri dekhantu kaḻiṅga yuddha bhāratara sāmrājẏa o samrāṭa oḍa଼iśāra itihāsa āndhrara itihāsa śrīlaṅkāra itihāsa	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,564	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AC%B3%E0%AC%BF%E0%AC%99%E0%AD%8D%E0%AC%97%2C%20%E0%AC%AD%E0%AC%BE%E0%AC%B0%E0%AC%A4	କଳିଙ୍ଗ, ଭାରତ
ଉତ୍କଳ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଓଡ଼ିଶାର ସର୍ବ ପୁରାତନ ତଥା ଭାରତର ସତରତମ ପୁରାତନ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଅଟେ। ବାଣୀ ବିହାର ଭାବେ ପରିଚିତ ଏହାର ୩୯୯.୯ ଏକର ପରିମିତ ଏହାର ପରିସରଟି ଭୁବନେଶ୍ୱରର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳରେ ଅବସ୍ଥିତ। ଏହି ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ନିଜସ୍ୱ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିବା ସାଙ୍ଗରେ ଅନ୍ୟ ବହୁ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଅନୁବନ୍ଧିତ ଭାବେ ରହିଛନ୍ତି। ଏବେ ଏହି ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ୨୭ଟି ସ୍ନାତକୋତ୍ତର ବିଭାଗ ବିଜ୍ଞାନ, କଳା ଓ ବାଣିଜ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶିକ୍ଷାଦାନ କରୁଛନ୍ତି । ଏହାଛଡା ଉତ୍କଳ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଅଧୀନରେ ଦୂରଶିକ୍ଷା ନିର୍ଦ୍ଦେଶାଳୟ, ଆଇନଶିକ୍ଷା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଓ ବହୁ ସେଲ୍ଫ ଫାଇନାନ୍ସ ବିଭାଗ ମଧ୍ୟ ଅଛି । ସମ୍ପ୍ରତି ବିଭିନ୍ନ ସ୍ନାତକୋତ୍ତର ବିଭାଗରେ ପ୍ରାୟ ୩୦୦୦ରୁ ଅଧିକ ଛାତ୍ର ପଢୁଛନ୍ତି। ଗତ ଅଡ଼ଷଠି ବର୍ଷଧରି ବାଣୀବିହାର ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯୋଗଦାନ କରିଆସୁଛି । ଇତିହାସ ୧୯୩୬ ମସିହାରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ ଗଠନ ହେବା ସମୟରେ, ଓଡ଼ିଶାରେ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ନଥିଲା । ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଜ୍ୟବାସୀଙ୍କ ଆଶା ଓ ଆକାଙ୍କ୍ଷାକୁ ପୁରଣ କରିବା ନିମନ୍ତେ ୧୯୩୮ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚମାସ ୨ତାରିଖରେ ଓଡ଼ିଶାର ତତ୍କାଳିନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ବିଶ୍ୱନାଥ ଦାସ ଓଡ଼ିଶାରେ ଏକ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ଫଳସ୍ୱରୂପ ପଣ୍ଡିତ ନୀଳକଣ୍ଠ ଦାସଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଏକ କମିଟି ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା । ଶିକ୍ଷାବିତ ଶ୍ୟାମାଚନ୍ଦ୍ର ତ୍ରିପାଠୀଙ୍କୁ ବିଲ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାର ଦାୟିତ୍ୱ ଦିଆଗଲା । ଏହି କମିଟିର ସୁପାରିସକୁ ତତ୍କାଳିନ ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମହାରାଜା କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଗଜପତି ନାରାୟଣ ଦେବ ଓ ଶିକ୍ଷାମନ୍ତ୍ରୀ ପଣ୍ଡିତ ଗୋଦାବରୀଶ ମିଶ୍ରଙ୍କ ଉଦ୍ୟମରେ ଚୁଡ଼ାନ୍ତ ରୂପଦେଇ ୩୦ଜୁନ ୧୯୪୩ ମସିହାରେ ବିଧାନ ସଭାରେ ସର୍ବସମ୍ମତି କ୍ରମେ ଗୃହିତ କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୪୩ ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ ୨ ତାରିଖରେ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ଶୁଭଉଦଘାଟନ କରାଯାଇ ‘ଉତ୍କଳ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ’ ଭାବେ ନାମିତ କରାଯାଇଥିଲା । ପ୍ରଥମେ ଏହି ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ରେଭେନ୍ସା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ସହିତ ପାଞ୍ଚଟି ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଏବଂ କଳା, ବିଜ୍ଞାନ, ଆଇନ ଓ ଶିକ୍ଷା ଆଦି ଚାରିଟି ବିଭାଗକୁ ନେଇ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ରେଭେନ୍ସା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟର ପ୍ରାଣୀବିଜ୍ଞାନ ବିଭାଗରେ ୧୯୪୩ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୨୭ତାରିଖ ଦିନ ‘ଉତ୍କଳ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ’ର କାର୍ଯ୍ୟରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ବୈଜ୍ଞାନିକ ଡକ୍ଟର ପ୍ରାଣକୃଷ୍ଣ ପରିଜା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ପ୍ରଥମ କୁଳପତି ଆସନ, ୱାଇ. ଏନ. ସୁକନ୍ଥକର କୁଳାଧିପତି ଓ ଭି.ଭି. ଜନ କୁଳସଚିବ ଆସନ ଅଳଙ୍କୃତ କରିଥିଲେ । ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ଉତ୍ତମ ପରିଚାଳନା ନିମନ୍ତେ ସିନେଟ (ସର୍ବୋଚ୍ଚ ପରିଚାଳନା କମିଟି), ସିଣ୍ଡିକେଟ ଓ ଏକାଡେମିକ କାଉନ୍ସିଲ ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୪୮ ମସିହାରେ ଏହି ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ମୁଖ୍ୟକାର୍ଯ୍ୟାଳୟ କଟକଠାରେ ସ୍ଥାପିତ ହେବାପାଇଁ ସିନେଟ ନିଷ୍ପତି ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା । ୧୯୫୭ ମସିହାରେ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ନିମନ୍ତେ ସ୍ଥନାଭାବ ଓ ଭବିଷ୍ୟତ କାର୍ଯ୍ୟପନ୍ଥାକୁ ଆଖିଆଗରେ ରଖି ସିନେଟ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ସ୍ଥାୟୀ ଭାବେ ଅବସ୍ଥାପିତ କରିବାପାଇଁ ନିଷ୍ପତି ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତଦନୁଯାୟୀ ଭୁବନେଶ୍ୱରଠାରେ ଉତ୍କଳ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ପରିସର ନିର୍ମାଣ ନିମନ୍ତେ ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥିଲା । ତତ୍କାଳିନ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବଙ୍କ ଉଦ୍ୟମରେ ଭୁବନେଶ୍ୱରଠାରେ ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ନିକଟରେ ୩୯୯.୪୯୨ ଏକର ପରିମିତ ଜମିରେ ୧୯୫୮ ମସିହା ଜାନୁଆରୀ ପହିଲାରେ ତତ୍କାଳିନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଜେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରସାଦ ଶିଳାନ୍ୟାସ କରିଥିଲେ । ଏହି ସ୍ଥାନର ନାମ ପ୍ରଥମେ ‘ବିଦ୍ୟାନଗର’ ଥିଲା ଓ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ‘ବାଣୀବିହାର’ ନାମରେ ପରିଚିତ ଲାଭ କରିଥିଲା । ୧୯୬୩ ମସିହରେ ତତ୍କାଳିନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସର୍ବପଲ୍ଲୀ ରାଧାକ୍ରିଷ୍ଣନ ଉତ୍କଳ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ନୂତନ ପରିସର ଉଦଘାଟନ କରିଥିଲେ । ପରିଜା ପାଠାଗାର ୧୯୪୬ରେ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଏହି ପାଠାଗାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା । ଏହାର ନାମ ସ୍ୱର୍ଗତ ପ୍ରାଣକୃଷ୍ଣ ପରିଜାଙ୍କ (ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ପ୍ରଥମ କୁଳାଧିପତି ଓ ଜଣେ ବିଶ୍ୱସ୍ତରୀୟ ବୈଜ୍ଞାନିକ) ସ୍ମୃତି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ରଖାଗଲା ପରିଜା ପାଠାଗାର । ଏଠାରେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ନାତକୋତ୍ତର ବିଭାଗ ଅଧୀନରେ ୨୪ଟି ବିଭାଗୀୟ ପାଠାଗାର ରହିଛି । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ୨୪ଟି ବରିଷ୍ଠ ପଢାଘର, ୧୪ ଗବେଷଣା ମଣ୍ଡଳ (resarch cubicle) ଓ ୧୨୦ଟି ସାଧାରଣ ପଢାଘର ରହିଛି । ବିଭାଗ ଏହି ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ୨୭ଟି ବିଭାଗ ରହିଛି । ଆଧାର ବାହାର ଆଧାର ଓଡ଼ିଶାରେ ଶିକ୍ଷା ଓଡ଼ିଶାରେ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଓ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ	utkaḻa biśୱbidẏāḻaẏa oḍa଼iśāra sarba purātana tathā bhāratara sataratama purātana biśୱbidẏāḻaẏa aṭe\| bāṇī bihāra bhābe paricita ehāra 399.9 ekara parimita ehāra parisaraṭi bhubaneśୱrara kendrasthaḻare abasthita\| ehi biśୱbidẏāḻaẏare nijasୱ śikṣā bẏabasthā thibā sāṅgare anẏa bahu mahābidẏāḻaẏa anubandhita bhābe rahichanti\| ebe ehi biśୱbidẏāḻaẏare 27ṭi snātakottara bibhāga bijñāna, kaḻā o bāṇijẏa kṣetrare śikṣādāna karuchanti \| ehāchaḍā utkaḻa biśୱbidẏāḻaẏa adhīnare dūraśikṣā nirddeśāḻaẏa, āinaśikṣā mahābidẏāḻaẏa o bahu selpha phāinānsa bibhāga madhẏa achi \| samprati bibhinna snātakottara bibhāgare prāẏa 3000ru adhika chātra paḍhuchanti\| gata aḍa଼ṣaṭhi barṣadhari bāṇībihāra śikṣā kṣetrare yogadāna kariāsuchi \| itihāsa 1936 masihāre sୱtantra oḍa଼iśā pradeśa gaṭhana hebā samaẏare, oḍa଼iśāre biśୱbidẏāḻaẏa nathilā \| uccaśikṣā kṣetrare rājẏabāsīṅka āśā o ākāṅkṣāku puraṇa karibā nimante 1938masihā mārccamāsa 2tārikhare oḍa଼iśāra tatkāḻina pradhānamantrī biśୱnātha dāsa oḍa଼iśāre eka biśୱbidẏāḻaẏa pratiṣṭhā karibā pāi~ udẏama ārambha karithile \| phaḻasୱrūpa paṇḍita nīḻakaṇṭha dāsaṅka adhẏakṣatāre eka kamiṭi gaṭhita hoithilā \| śikṣābita śẏāmācandra tripāṭhīṅku bila prastuta karibāra dāẏitୱ diāgalā \| ehi kamiṭira supārisaku tatkāḻina oḍa଼iśāra pradhānamantrī mahārājā kṛṣṇacandra gajapati nārāẏaṇa deba o śikṣāmantrī paṇḍita godābarīśa miśraṅka udẏamare cuḍa଼ānta rūpadei 30juna 1943 masihāre bidhāna sabhāre sarbasammati krame gṛhita karāyāithilā \| 1943 masihā agaṣṭa 2 tārikhare biśୱbidẏāḻaẏara śubhaudaghāṭana karāyāi ‘utkaḻa biśୱbidẏāḻaẏa’ bhābe nāmita karāyāithilā \| prathame ehi biśୱbidẏāḻaẏa rebhensā mahābidẏāḻaẏa sahita pāñcaṭi mahābidẏāḻaẏa ebaṃ kaḻā, bijñāna, āina o śikṣā ādi cāriṭi bibhāgaku nei ārambha hoithilā \| rebhensā mahābidẏāḻaẏara prāṇībijñāna bibhāgare 1943 masihā nabhembara 27tārikha dina ‘utkaḻa biśୱbidẏāḻaẏa’ra kāryẏarambha hoithilā \| baijñānika ḍakṭara prāṇakṛṣṇa parijā biśୱbidẏāḻaẏara prathama kuḻapati āsana, ୱāi. ena. sukanthakara kuḻādhipati o bhi.bhi. jana kuḻasaciba āsana aḻaṅkṛta karithile \| biśୱbidẏāḻaẏara uttama paricāḻanā nimante sineṭa (sarbocca paricāḻanā kamiṭi), siṇḍikeṭa o ekāḍemika kāunsila gaṭhana karāyāithilā \| 1948 masihāre ehi biśୱbidẏāḻaẏara mukhẏakāryẏāḻaẏa kaṭakaṭhāre sthāpita hebāpāi~ sineṭa niṣpati grahaṇa karithilā \| 1957 masihāre biśୱbidẏāḻaẏa nimante sthanābhāba o bhabiṣẏata kāryẏapanthāku ākhiāgare rakhi sineṭa biśୱbidẏāḻaẏaku bhubaneśୱrare sthāẏī bhābe abasthāpita karibāpāi~ niṣpati grahaṇa karithile \| tadanuyāẏī bhubaneśୱraṭhāre utkaḻa biśୱbidẏāḻaẏara parisara nirmāṇa nimante yojanā prastuta karāyāithilā \| tatkāḻina mukhẏamantrī harekṛṣṇa mahatābaṅka udẏamare bhubaneśୱraṭhāre jātīẏa rājapatha nikaṭare 399.492 ekara parimita jamire 1958 masihā jānuārī pahilāre tatkāḻina rāṣṭrapati rājendra prasāda śiḻānẏāsa karithile \| ehi sthānara nāma prathame ‘bidẏānagara’ thilā o parabarttī samaẏare ‘bāṇībihāra’ nāmare paricita lābha karithilā \| 1963 masihare tatkāḻina rāṣṭrapati sarbapallī rādhākriṣṇana utkaḻa biśୱbidẏāḻaẏara nūtana parisara udaghāṭana karithile \| parijā pāṭhāgāra 1946re biśୱbidẏāḻaẏare ehi pāṭhāgāra pratiṣṭhā hoithilā \| ehāra nāma sୱrgata prāṇakṛṣṇa parijāṅka (biśୱbidẏāḻaẏara prathama kuḻādhipati o jaṇe biśୱstarīẏa baijñānika) smṛti uddeśẏare rakhāgalā parijā pāṭhāgāra \| eṭhāre bibhinna snātakottara bibhāga adhīnare 24ṭi bibhāgīẏa pāṭhāgāra rahichi \| ehā bẏatīta 24ṭi bariṣṭha paḍhāghara, 14 gabeṣaṇā maṇḍaḻa (resarch cubicle) o 120ṭi sādhāraṇa paḍhāghara rahichi \| bibhāga ehi biśୱbidẏāḻaẏare 27ṭi bibhāga rahichi \| ādhāra bāhāra ādhāra oḍa଼iśāre śikṣā oḍa଼iśāre mahābidẏāḻaẏa o biśୱbidẏāḻaẏa	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,574	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%89%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%95%E0%AC%B3%20%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%B6%E0%AD%8D%E0%AD%B1%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%A6%E0%AD%8D%E0%AD%9F%E0%AC%BE%E0%AC%B3%E0%AD%9F	ଉତ୍କଳ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ
ଗୋପାଳପୁର ବେଳାଭୂମି ଗୋପାଳପୁରଠାରେ ଥିବା ଏକ ବେଳାଭୂମି ଓ ଏକ ପୁରାତନ ବନ୍ଦର ତଥା ଏବେକାର ଏକ ମାଛଧରା ବନ୍ଦର । ଭୂଗୋଳ ଗୋପାଳପୁର ବେଳାଭୂମି ବ୍ରହ୍ମପୁର ନିକଟସ୍ଥ ଏକ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସ୍ଥଳୀ । ଏହା ବ୍ରହ୍ମପୁରରୁ ପନ୍ଦର କି.ମି. ଦୂର ଓ ବଙ୍ଗୋପସାଗର କୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ ବାହାର ଲିଙ୍କ ବନ୍ଦର ଓଡ଼ିଶା ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଓଡ଼ିଶାର ବେଳାଭୂମି ବେଳାଭୂମି ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲା	gopāḻapura beḻābhūmi gopāḻapuraṭhāre thibā eka beḻābhūmi o eka purātana bandara tathā ebekāra eka māchadharā bandara \| bhūgoḻa gopāḻapura beḻābhūmi brahmapura nikaṭastha eka paryẏaṭana sthaḻī \| ehā brahmapuraru pandara ki.mi. dūra o baṅgopasāgara kūḻare abasthita \| draṣṭabẏa bāhāra liṅka bandara oḍa଼iśā paryẏaṭana oḍa଼iśāra beḻābhūmi beḻābhūmi gañjāma jillā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,577	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%97%E0%AD%8B%E0%AC%AA%E0%AC%BE%E0%AC%B3%E0%AC%AA%E0%AD%81%E0%AC%B0%20%E0%AC%AC%E0%AD%87%E0%AC%B3%E0%AC%BE%E0%AC%AD%E0%AD%82%E0%AC%AE%E0%AC%BF	ଗୋପାଳପୁର ବେଳାଭୂମି
ଚନ୍ଦ୍ରଗିରି ଓଡ଼ିଶାର ଗଜପତି ଜିଲ୍ଲାରେ ଥିବା ଏକ ବୌଦ୍ଧ ବିହାର ଓ ଉପାସନା ସ୍ଥଳ । ୧୯୫୯ରେ ଚୀନରେ ତିବ୍ୱତ ଅଧିଗ୍ରହଣ ସମୟରେ ଅନେକ ତିବ୍ୱତୀୟ ଏଠାରେ ଆସି ଆଶ୍ରୟ ନେଇଥିଲେ । ଏହା ଯଦିଓ ଓଡ଼ିଶାର ବାକି ସବୁ ଯାଗାଠାରୁ ଅଲଗା ନୁହେଁ ତେବେ ଏଠାକାର ପରିବେଶ ପୁରା ଅଲଗା । ଠାଏ ଠାଏ ସାନ ସାନ ବୌଦ୍ଧ କୁଡ଼ିଆ ଘର ଓ ବୌଦ୍ଧ ବିହାର ଅଛି । ଅବସ୍ଥାନ ଏଠାକାର ବସ ରହିବା ଯାଗାର ନାମ ହେଲା ଲୋବେରସିଙ୍ଗ । ଏହା ତପ୍ତପାଣିରୁ ୩୫ କି.ମି. ଦୂର । ଏଠାରେ ତିବ୍ୱତୀୟ ଲୁଗା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ ମିଳିଥାଏ । ପାଖ ସହର: ବ୍ରହ୍ମପୁର (୧୫ କି.ମି.) ପାଖ ବିମାନ ବନ୍ଦର: ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ବିମାନ ବନ୍ଦର, ଭୁବନେଶ୍ୱର ଆଧାର ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଓଡ଼ିଶାର ଐତିହ୍ୟସ୍ଥଳ ଓଡ଼ିଶାର ବୌଦ୍ଧ ବିହାର ବୌଦ୍ଧ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସ୍ଥଳ ଓଡ଼ିଶାର ଇତିହାସ ଗଜପତୋ ଜିଲ୍ଲା	candragiri oḍa଼iśāra gajapati jillāre thibā eka bauddha bihāra o upāsanā sthaḻa \| 1959re cīnare tibୱta adhigrahaṇa samaẏare aneka tibୱtīẏa eṭhāre āsi āśraẏa neithile \| ehā yadio oḍa଼iśāra bāki sabu yāgāṭhāru alagā nuhe~ tebe eṭhākāra paribeśa purā alagā \| ṭhāe ṭhāe sāna sāna bauddha kuḍa଼iā ghara o bauddha bihāra achi \| abasthāna eṭhākāra basa rahibā yāgāra nāma helā loberasiṅga \| ehā taptapāṇiru 35 ki.mi. dūra \| eṭhāre tibୱtīẏa lugā o anẏānẏa sāmagrī miḻithāe \| pākha sahara: brahmapura (15 ki.mi.) pākha bimāna bandara: biju paṭṭanāẏaka bimāna bandara, bhubaneśୱra ādhāra bauddha dharma oḍa଼iśāra aitihẏasthaḻa oḍa଼iśāra bauddha bihāra bauddha paryẏaṭana sthaḻa oḍa଼iśāra itihāsa gajapato jillā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,579	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9A%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%97%E0%AC%BF%E0%AC%B0%E0%AC%BF%20%E0%AC%AC%E0%AD%8C%E0%AC%A6%E0%AD%8D%E0%AC%A7%20%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%B9%E0%AC%BE%E0%AC%B0	ଚନ୍ଦ୍ରଗିରି ବୌଦ୍ଧ ବିହାର
ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ବିମାନ ବନ୍ଦର , (ଭୁବନେଶ୍ୱର ବିମାନ ବନ୍ଦର ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା), ଭାରତର ଓଡ଼ିଶାରେ ଭୁବନେଶ୍ୱର ନଗରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରମୁଖ ଓ ଏକମାତ୍ର ବିମାନ ବନ୍ଦର । ପ୍ରଖ୍ୟାତ ନେତା, ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ଓ ବିମାନ ଚାଳକ ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ନାମ ଅନୁସାରେ ଏହାର ନାମ ରଖାଯାଇଛି । ଟର୍ମିନାଲସ ଟର୍ମିନାଲସ ୧ (ଘରୋଇ) ଟର୍ମିନାଲସ ୨ (ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ) ଦ୍ରବ୍ୟ ବିମାନ ସେବା ଓ ଗନ୍ତବ୍ୟ ସ୍ଥଳ ଏବେ ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିମାନ ବନ୍ଦରରୁ ଚାଲୁଥିବା ସିଧା ଉଡାଣ/ଗନ୍ତବ୍ୟସ୍ଥଳ ସବୁ । , ନିଦ୍ଧାରିତ ଅଧିକାର ପତ୍ର ବିମାନ ସେବା ଚାଳକ ଖାଦ୍ୟ ଯୋଗାଣକାରୀ ବ୍ୟବସାୟ Dakota Food Court & Lounge by Hotel Crown Canara Airport Cafeteria ମେଫେୟାର ହୋଟେଲ ଏବଂ ରେସର୍ଟ National Aviation Company of India Ltd. (NACIL) Pal Heights ଇନ୍ଧନ ଭାରତ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ ଇଣ୍ଡିଆନ ଅଏଲ ରିଲିୟନ୍ସ Aviation ପ୍ରଶଂସା ସଂଯୋଜକ ଘଟଣା ଓ ଦୁର୍ଘଟଣା ଆଧାର ବାହାର ଆଧାର ଭୁବନେଶ୍ୱର ଓଡ଼ିଶାରେ ଥିବା ବିମାନ ବନ୍ଦର ଓଡ଼ିଶା ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଭାରତର ବିମାନ ବନ୍ଦର ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ସ୍ମୃତି	biju paṭṭanāẏaka bimāna bandara , (bhubaneśୱra bimāna bandara nāmare madhẏa jaṇāśuṇā), bhāratara oḍa଼iśāre bhubaneśୱra nagarare abasthita \| ehā oḍa଼iśāra pramukha o ekamātra bimāna bandara \| prakhẏāta netā, sୱādhīnatā saṃgrāmī o bimāna cāḻaka biju paṭṭanāẏakaṅka nāma anusāre ehāra nāma rakhāyāichi \| ṭarminālasa ṭarminālasa 1 (gharoi) ṭarminālasa 2 (āntarjātika) drabẏa bimāna sebā o gantabẏa sthaḻa ebe biju paṭṭanāẏaka āntarjātīẏa bimāna bandararu cāluthibā sidhā uḍāṇa/gantabẏasthaḻa sabu \| , niddhārita adhikāra patra bimāna sebā cāḻaka khādẏa yogāṇakārī bẏabasāẏa Dakota Food Court & Lounge by Hotel Crown Canara Airport Cafeteria mepheẏāra hoṭela ebaṃ resarṭa National Aviation Company of India Ltd. (NACIL) Pal Heights indhana bhārata peṭroliẏama hindustāna peṭroliẏama iṇḍiāna aela riliẏansa Aviation praśaṃsā saṃyojaka ghaṭaṇā o durghaṭaṇā ādhāra bāhāra ādhāra bhubaneśୱra oḍa଼iśāre thibā bimāna bandara oḍa଼iśā paryẏaṭana bhāratara bimāna bandara biju paṭṭanāẏakaṅka smṛti	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,582	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%9C%E0%AD%81%20%E0%AC%AA%E0%AC%9F%E0%AD%8D%E0%AC%9F%E0%AC%A8%E0%AC%BE%E0%AD%9F%E0%AC%95%20%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%AE%E0%AC%BE%E0%AC%A8%20%E0%AC%AC%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%B0	ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ବିମାନ ବନ୍ଦର
ଓଡ଼ିଆ ସିନେମା ଜଗତରେ ୧୯୩୬ରେ ତିଆରି ହୋଇଥିବା ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର '୧୯୩୬'ମସିହାର ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର ତାଲିକା ଆଧାର 1940 ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ୧୯୩୬ରେ ୧୯୩୬ରେ ଭାରତ ୧୯୩୬ରେ ଓଡ଼ିଶା	oḍa଼iā sinemā jagatare 1936re tiāri hoithibā oḍa଼iā kathācitra '1936'masihāra oḍa଼iā kathācitra tālikā ādhāra 1940 caḻaccitra 1936re 1936re bhārata 1936re oḍa଼iśā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,603	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A7%E0%AD%AF%E0%AD%A9%E0%AD%AC%E0%AC%B0%20%E0%AC%93%E0%AC%A1%E0%AC%BC%E0%AC%BF%E0%AC%86%20%E0%AC%95%E0%AC%A5%E0%AC%BE%E0%AC%9A%E0%AC%BF%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%B0	୧୯୩୬ର ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର
ସୀତା ବିବାହ ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର । ୧୯୩୬ ମସିହା ଅପ୍ରେଲ ୨୮ତାରିଖରେ ପୁରୀର ଲକ୍ଷ୍ମୀ ସିନେମା ହଲରେ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଟି ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିଲା । ଧ୍ୱନି ଥାଇ ଏହା ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର । କଳାଧଳା ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଟି ଥିଲା ସବାକ । ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ, ଆମରାଜ୍ୟରେ ନିର୍ବାକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଆଦୌ ନିର୍ମାଣ ହୋଇନଥିଲା । ମୋହନ ସୁନ୍ଦର ଦେବ ଗୋସ୍ୱାମୀଙ୍କ ପ୍ରଯୋଜନା ଓ ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାରେ ଓଡ଼ିଶାବାସୀ ସୀତା ବିବାହ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରଥମ ସିନେମାର ସ୍ୱାଦ ଚାଖିଥିଲେ । କଥାଚିତ୍ରରେ ଚଉଦଟି ଗୀତ ଥିଲା ଓ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଅଭିନୟ କରିଥିବା କଳାକାର ମାନେହିଁ ଗାୟନ କରିଥିଲେ । ଏଥିରେ ଥିବା ୧୨ଟି ଗୀତକୁ ମୋହନ ସୁନ୍ଦର ରଚନା କରିଥିଲେ ।ରାମ ଓ ସୀତାଙ୍କ ବିବାହ ଉପରେ ଆଧାରିତ ଏହି ୧୨ରିଲ ବିଶିଷ୍ଟ । କଲିକତାରେ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବାକୁ ନେବା ଅବସରରେ ଅଗ୍ନିକାଣ୍ଡ ଯୋଗୁଁ ଏହାର ସମସ୍ତ ରିଲ ପୋଡ଼ି ନଷ୍ଟ ହେଇଯାଇଥିଲା । ଅଭିନୟରେ ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର ‘ସୀତା ବିବାହ’ରେ ଅଭିନୟ କରିଥିବା ପ୍ରମୁଖ କଳାକାର ହେଲେ: ମାଖନଲାଲ ବାନାର୍ଜୀ- ରାମ ପ୍ରଭାବତୀ ଦେବୀ- ସୀତା ଅଦ୍ୱୈତ ଚରଣ ମହାନ୍ତି- ଲକ୍ଷ୍ମଣ ମୋହନ ସୁନ୍ଦର ଦେବ ଗୋସ୍ୱାମୀ- ବିଶ୍ୱାମିତ୍ର ନରସିଂହ ନନ୍ଦ ଶର୍ମା- ନାଉରୀ କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ସିଂହ ବୁଦ୍ଧିମତୀ ରାଧାରାଣୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀପ୍ରିୟା ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଲାଲ ନିର୍ମାଣ ୧୯୩୫ ମସିହା ପ୍ରଥମ ଭାଗରେ ପୁରୀଠାରେ କଳାକାରମାନେ ଅଭ୍ୟାସ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ସେହିବର୍ଷ ଜୁଲାଇ ୨୯ରେ ମୋହନ ସୁନ୍ଦର ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଧରି କଲିକତା ଯାତ୍ରା କରିଥିଲେ । ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୯ରେ କଲିକତାଠାରେ ଚିତ୍ର ଗ୍ରହଣ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ୨୩ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୩୬ରେ ନିର୍ମାଣ ଶେଷ ହୋଇଥିଲା । ମାସକ ପରେ ଦର୍ଶକ ଏହାକୁ ଦେଖିବାକୁ ପାଇଥିଲେ । ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଟିରେ ସମୁଦାୟ ଖର୍ଚ୍ଚ ହୋଇଥିଲା ୨୯ ହଜାର ୭୮୧ ଟଙ୍କା ୧୦ ଅଣା । ମୋହନ ସୁନ୍ଦର ଦେବ ଗୋସ୍ୱାମୀ ନିଜ ଘର ବନ୍ଧକ ରଖି ଏହି ଅର୍ଥ ଯୋଗାଡ କରିଥିଲେ । ମାଖନଲାଲ ବାନାର୍ଜୀ, ରାମ ଚରିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରିବା ପାଇଁ ୧୨୦ ଟଙ୍କା, ଲକ୍ଷ୍ମଣ ଚରିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରିଥିବା ଆଦିତ୍ୟ ବଲ୍ଲଭ ମହାନ୍ତି ଯିବା ଆସିବା ଖର୍ଚ୍ଚ ପାଇଁ ୩୫ଟଙ୍କା ଓ ପ୍ରଭାବତୀ ଦେବୀ ସୀତା ଚରିତ୍ରରେ ଅଭିନୟ କରିବା ପାଇଁ ୧୫୦ଟଙ୍କା ପାରିଶ୍ରମିକ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ସଙ୍ଗୀତ ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ସ୍ଥାନିତ ଗୀତଗୁଡ଼ିକ: ଏହି ଯେ ଆଶ୍ରମ ଦେଖୁଛୁ ଶ୍ରୀରାମ କାହିଁକି ଗୋ ପ୍ରିୟ ସଖୀ ଦେବଙ୍କ ତାରଣେ ଦନୁଜ ମରଣେ ଅପୂର୍ବ କୁମାରୀ ତ୍ରିପୁରାସୁନ୍ଦରୀ କାଲି ଦେଖିଥିଲି ମଧୁର ଚାଲିକି ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ୧୯୩୬ର ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର	sītā bibāha prathama oḍa଼iā kathācitra \| 1936 masihā aprela 28tārikhare purīra lakṣmī sinemā halare caḻaccitraṭi muktilābha karithilā \| dhୱni thāi ehā prathama oḍa଼iā caḻaccitra \| kaḻādhaḻā caḻaccitraṭi thilā sabāka \| ullekhayogẏa ye, āmarājẏare nirbāka caḻaccitra ādau nirmāṇa hoinathilā \| mohana sundara deba gosୱāmīṅka prayojanā o nirddeśanāre oḍa଼iśābāsī sītā bibāha mādhẏamare prathama sinemāra sୱāda cākhithile \| kathācitrare caudaṭi gīta thilā o seguḍa଼iku abhinaẏa karithibā kaḻākāra mānehi~ gāẏana karithile \| ethire thibā 12ṭi gītaku mohana sundara racanā karithile \|rāma o sītāṅka bibāha upare ādhārita ehi 12rila biśiṣṭa \| kalikatāre pradarśana karibāku nebā abasarare agnikāṇḍa yogu~ ehāra samasta rila poḍa଼i naṣṭa heiyāithilā \| abhinaẏare oḍa଼iā kathācitra ‘sītā bibāha’re abhinaẏa karithibā pramukha kaḻākāra hele: mākhanalāla bānārjī- rāma prabhābatī debī- sītā adୱaita caraṇa mahānti- lakṣmaṇa mohana sundara deba gosୱāmī- biśୱāmitra narasiṃha nanda śarmā- nāurī kṛṣṇacandra siṃha buddhimatī rādhārāṇī lakṣmīpriẏā rāmacandra lāla nirmāṇa 1935 masihā prathama bhāgare purīṭhāre kaḻākāramāne abhẏāsa ārambha karithile \| sehibarṣa julāi 29re mohana sundara samastaṅku dhari kalikatā yātrā karithile \| sepṭembara 19re kalikatāṭhāre citra grahaṇa ārambha hoithilā \| 23 mārcca 1936re nirmāṇa śeṣa hoithilā \| māsaka pare darśaka ehāku dekhibāku pāithile \| caḻaccitraṭire samudāẏa kharcca hoithilā 29 hajāra 781 ṭaṅkā 10 aṇā \| mohana sundara deba gosୱāmī nija ghara bandhaka rakhi ehi artha yogāḍa karithile \| mākhanalāla bānārjī, rāma caritrare abhinaẏa karibā pāi~ 120 ṭaṅkā, lakṣmaṇa caritrare abhinaẏa karithibā āditẏa ballabha mahānti yibā āsibā kharcca pāi~ 35ṭaṅkā o prabhābatī debī sītā caritrare abhinaẏa karibā pāi~ 150ṭaṅkā pāriśramika grahaṇa karithile \| caḻaccitra saṅgīta ehi caḻaccitrare sthānita gītaguḍa଼ika: ehi ye āśrama dekhuchu śrīrāma kāhi~ki go priẏa sakhī debaṅka tāraṇe danuja maraṇe apūrba kumārī tripurāsundarī kāli dekhithili madhura cāliki ādhāra adhika tathẏa 1936ra oḍa଼iā kathācitra	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,609	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AD%80%E0%AC%A4%E0%AC%BE%20%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%AC%E0%AC%BE%E0%AC%B9	ସୀତା ବିବାହ
ଖିରି ବା 'କ୍ଷୀରି ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ ଦକ୍ଷିଣ ଏସୀୟ ଖାଦ୍ୟ । ଏହାକୁ ଚାଉଳ ବା ଭଙ୍ଗା ଗହମକୁ କ୍ଷୀରରେ ଫୁଟାଇ ସେଥିରେ କେସର, ଗୁଜୁରାତି, କିସମିସ, କାଜୁ, ପିସ୍ତା ବାଦାମ ବା ଆଲମଣ୍ଡ ଆଦି ପକାଇ ତିଆରି କରାଯାଇଥାଏ । ଇତିହାସ କ୍ଷୀରି ୨,୦୦୦ ବର୍ଷ ତଳେ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର, ପୁରୀ, ଓଡ଼ିଶାରେ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲା । ଏହା ମନ୍ଦିରରେ ପୂଜା ଓ ପର୍ବ ପର୍ବାଣିରେ ତିଆରି କରାଯାଇଥାଏ । ଆଞ୍ଚଳିକ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଭାରତର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଜାଗାରେ ଏହା ଅଲଗା ଅଲଗା ଭାବରେ ଖିଆଯାଇଥାଏ । ଉପାଦାନ ୧ ଲିଟର କ୍ଷୀର ୧/୨ କପ ବସୁମତୀ ଚାଉଳ ୩/୪ କପ ଖୁଆ ୧ କପ ଚିନି କିଛି କାଜୁ କିଛି କିସମିସ ଗୁଜୁରାତି ଗୁଣ୍ଡ ଗୁଆ ଘିଅ ୨ ଚାମଚ ମିଲ୍କ ମେଡ ପାଣି ପ୍ରଣାଳୀ ପ୍ରଥମେ ହାଣ୍ଡିରେ ଗୁଆ ଘିଅ ପକାଇ ଗରମ କରି ଦିଅନ୍ତୁ,ସେଥିରେ ଗୁଜୁରାତି ଗୁଣ୍ଡ ଓ ଭେଦା ଚାଉଳ ପକାଇ ୧୦ରୁ ୧୨ ମିନିଟ ଭଲ ଭାବେ ଘାଣ୍ଟି ଦିଅନ୍ତୁ ।କିଛି ଚିନି,କାଜୁ,କିସମିସ ପକାଇ ନିୟମିତ ବ୍ୟବଧାନରେ ଗୋଳାନ୍ତୁ । ମାଟିଆ ରଙ୍ଗ ଆସିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅପେକ୍ଷା କରନ୍ତୁ । ଅଳ୍ପ ପାଣି,କ୍ଷୀର (୫୦୦ ମିଲିଲିଟର) ପକାଇ ଘୋଡେଇ ଦିଅନ୍ତୁ । ମଝିରେ ମଝିରେ ଢାଙ୍କୁଣୀ ଖୋଲି ଗୋଳେଇ ଦିଅନ୍ତୁ । ଚାଉଳ ପ୍ରାୟ ଅଧାରୁ ଅଧିକ ଫୁଟିଲା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରଣାଳୀ ଜାରି ରଖନ୍ତୁ । ଚାଉଳ ଫୁଟି ସାରିଲା ପରେ ଖୁଆ ଓ ମିଲ୍କ ମେଡ ପକାଇ ଗୋଳାନ୍ତୁ ଯେଉଁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଖିରୀ ବହଳିଆ ନ ହୋଇଛି । ଥଣ୍ଡା କରି ଗିନାରେ ପରସି ଦିଅନ୍ତୁ । ପ୍ରକାର ଚାଉଳରେ ତିଆରି କ୍ଷିରୀ: ଚାଉଳ, ଚିନି, କ୍ଷୀର ଆଦିକୁ ମିଶାଇ ଏହା ତିଆରି କରାଯାଇଥାଏ । ମୁଗ କ୍ଷିରି: ଏହା ମୁଗ ଡାଲିକୁ ସିଝାଇ ସେଥିରେ ଚିନି, ଭଜା କାଜୁ, କିସମିସ ଆଦି ପକାଇ ତିଆରି କରାଯାଇଥାଏ । ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ପାୟାସାମ୍ ରେସିପି ପୁରୁଣା ଚାଉଲ ପୁଡିଙ୍ଗ ଖିରି ରେସିପି ଓଡ଼ିଆ ଖାଦ୍ୟ ମିଠା	khiri bā 'kṣīri eka pārampārika dakṣiṇa esīẏa khādẏa \| ehāku cāuḻa bā bhaṅgā gahamaku kṣīrare phuṭāi sethire kesara, gujurāti, kisamisa, kāju, pistā bādāma bā ālamaṇḍa ādi pakāi tiāri karāyāithāe \| itihāsa kṣīri 2,000 barṣa taḻe jagannātha mandira, purī, oḍa଼iśāre janma neithilā \| ehā mandirare pūjā o parba parbāṇire tiāri karāyāithāe \| āñcaḻika prastuti bhāratara bhinna bhinna jāgāre ehā alagā alagā bhābare khiāyāithāe \| upādāna 1 liṭara kṣīra 1/2 kapa basumatī cāuḻa 3/4 kapa khuā 1 kapa cini kichi kāju kichi kisamisa gujurāti guṇḍa guā ghia 2 cāmaca milka meḍa pāṇi praṇāḻī prathame hāṇḍire guā ghia pakāi garama kari diantu,sethire gujurāti guṇḍa o bhedā cāuḻa pakāi 10ru 12 miniṭa bhala bhābe ghāṇṭi diantu \|kichi cini,kāju,kisamisa pakāi niẏamita bẏabadhānare goḻāntu \| māṭiā raṅga āsibā paryẏanta apekṣā karantu \| aḻpa pāṇi,kṣīra (500 mililiṭara) pakāi ghoḍei diantu \| majhire majhire ḍhāṅkuṇī kholi goḻei diantu \| cāuḻa prāẏa adhāru adhika phuṭilā paryẏanta praṇāḻī jāri rakhantu \| cāuḻa phuṭi sārilā pare khuā o milka meḍa pakāi goḻāntu yeu~ paryẏanta khirī bahaḻiā na hoichi \| thaṇḍā kari gināre parasi diantu \| prakāra cāuḻare tiāri kṣirī: cāuḻa, cini, kṣīra ādiku miśāi ehā tiāri karāyāithāe \| muga kṣiri: ehā muga ḍāliku sijhāi sethire cini, bhajā kāju, kisamisa ādi pakāi tiāri karāyāithāe \| ādhāra adhika tathẏa pāẏāsām resipi puruṇā cāula puḍiṅga khiri resipi oḍa଼iā khādẏa miṭhā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,618	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%96%E0%AC%BF%E0%AC%B0%E0%AC%BF	ଖିରି
ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବ (୨୧ ନଭେମ୍ବର ୧୮୯୯ -୨ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୮୭) ଜଣେ ଲେଖକ ଓ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ନେତା ଥିଲେ । ସେ ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବରେ ୧୯୪୬-୫୦ ଯାଏଁ କାମ କରିଥିଲେ । ସେ ଉତ୍କଳ କେଶରୀ ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା । ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଜୀବନ ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବ ଓଡ଼ିଶାର ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲାର ଆଗରପଡାଠାରେ ୨୧ ନଭେମ୍ବର, ୧୮୯୯ରେ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନାମ କୃଷ୍ଣ ଚରଣ ମହତାବ ଓ ମାତାଙ୍କ ନାମ ତୋହଫା ଦେବୀ ଥିଲା । ଭଦ୍ରକ ହାଇସ୍କୁଲରୁ ମାଟ୍ରିକ ପଢ଼ା ପରେ ସେ କଟକର ରେଭେନ୍ସା କଲେଜରେ ନାମ ଲେଖାଇଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ସେଠାରୁ ସେ ୧୯୨୧ରେ ପାଠପଢ଼ା ଛାଡ଼ି ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଭାଗନେଇଥିଲେ । ସାମାଜିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ଜୀବନ ୧୯୨୩-୨୪ରେ ହରେକୃଷ୍ଣ ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଜା ଆନ୍ଦୋଳନର ନେତୃତ୍ୱ ଗ୍ରହଣ କରି କାରାବରଣ କରିଥିଲେ । ୧୯୨୪-୧୯୨୮ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ସେ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲା ବୋର୍ଡର ଚେୟାରମ୍ୟାନ ଭାବରେ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିଲେ । ୧୯୨୪ ମସିହାରେ ସେ ତତ୍କାଳୀନ ବିହାର-ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶର ସଭ୍ୟ ରୂପେ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିଲେ । ୧୯୩୦-୩୧ରେ ବାଲେଶ୍ୱରର ଇଞ୍ଚୁଡ଼ିଠାରେ ଲବଣ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଓ ଆଇନ ଅମାନ୍ୟ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ପରିଚାଳନା କରି ଦୁଇ ଥର କାରାବରଣ କରିିଥିଲେ । ୧୯୩୬ ମସିହାରେ ନିଖିଳ ଭାରତ କଂଗ୍ରେସ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କମିଟିର ସଭ୍ୟ ମନୋନୀତ ହୋଇ ୧୯୪୬ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅବସ୍ଥାପିତ ଥିଲେ । ୧୯୩୭ରେ ସେ ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ୟ କଂଗ୍ରେସରେ ସଭାପତି ଭାବେ ଯୋଗଦାନ କରିଥିଲେ । ୧୯୩୮ରେ ସେ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ସମିତିର ସଭ୍ୟରୂପେ ମନୋନୀତ ହୋଇଥିଲେ । ୧୯୪୬ରୁ ୧୯୫୦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଓ ପୂନର୍ବାର ୧୯୫୬ରୁ ୧୯୬୧ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ । ୧୯୫୦ରୁ ୧୯୫୨ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ କେନ୍ଦ୍ର ଶିଳ୍ପ, ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ଯୋଗାଣ ମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ । ୧୯୫୫-୫୬ରେ ସେ ବମ୍ବେ ରାଜ୍ୟର ରାଜ୍ୟପାଳ ହେବାର ସୌଭାଗ୍ୟ ଲାଭ କରିଥିଲେ । ୧୯୬୨ରେ ସେ ଅପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦୀ ଭାବେ ଲୋକ ସଭାକୁ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିଲେ । ୧୯୬୬ରେ ସେ କଂଗ୍ରେସ ଦଳ ଛାଡ଼ିଥିଲେ । ୧୯୬୭, ୧୯୭୧ ଓ ୧୯୭୪ ମସିହାରେ ସେ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାକୁ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିଲେ । ଗଡ଼ଜାତ ମିଶ୍ରଣ, ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ନୂଆ ରାଜଧାନୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା, ଓଡ଼ିଶା ଟେକ୍ସଟାଇଲ ମିଲ ପ୍ରତିଷ୍ଠା, କଟକ ଆକାଶବାଣୀ କେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା, ବାରବାଟୀ ଷ୍ଟାଡିୟମ ନିର୍ମାଣ ଓ ହୀରାକୁଦ ବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ରହିଥିଲା । ଓଡ଼ିଶା ଅଲମ୍ପିକ ଆସୋସିଏସନର ସେ ଥିଲେ ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ସଭାପତି । ୧୯୨୩ ମସିହାରେ ସେ ସାପ୍ତହିକ ଖବରକାଗଜ ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ, ଯାହା ଏବେ ଦୈନିକ ପ୍ରକାଶ ପାଉଛି । ତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ସାହିତ୍ୟ ପତ୍ରିକା ଝଙ୍କାରର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ "ବିଷୁବ ମିଳନ" ଆୟୋଜନ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟକୁ ପ୍ରଗତି ପଥରେ ନେଇଛି । ରଚନାବଳୀ ଉପନ୍ୟାସ ନୂତନ ଧର୍ମ ଟାଉଟର ଅବ୍ୟାପାର ପ୍ରତିଭା-୧୯୪୬ ତୃତୀୟ ପର୍ବ ଗଳ୍ପ ସଂକଳନ ସ୍ୱର୍ଗରେ ଏମର୍ଜେନ୍ସୀ ଆତ୍ମଜୀବନୀ ସାଧନାର ପଥେ କବିତା ସଂକଳନ ଚାରି ଚକ୍ଷୁ ପଲାସୀ ଅବସାନେ ଶେଷ ଅଶୃ ନନ୍ଦିକା ଲଳିତା ରାଜାରାଣୀ ଛାୟାପତର ଯାତ୍ରୀ ଶିଶୁ ସାହିତ୍ୟ ବିଷ୍ଣୁପୁରର ଭିତିରିକଥା ଗଣେଶଙ୍କ ପାଠପଢ଼ା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆତ୍ମଦାନ ରୂପାନ୍ତର ଇତିହାସର ପରିହାସ ପ୍ରବଚନ ଗୁପ୍ତ ପ୍ରଣୟ ଉତ୍ତରୋତର ଶମ୍ଭୁଙ୍କର ତପସ୍ୟା ଅନ୍ଧଯୁଗ ଯୁଗସଂକେତ ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାସ (୩ ଖଣ୍ଡ) ସାହିତ୍ୟ ଆଲୋଚନା ଗାନ୍ଧୀ ଧର୍ମ ଅହିଂସାର ଉପଯୋଗ ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ନେତା ଓ ଜନତା ଦଶ ବର୍ଷର ଓଡ଼ିଶା ଗାନ୍ଧୀଜୀ ଓ ଓଡ଼ିଶା ଆରବ ସାଗରରୁ ଚିଲିକା ଗାଁ ମଜଲିସ (4 ଖଣ୍ଡ) ଆଧୁନିକତା ପୁରସ୍କାର ଓ ସମ୍ମାନ ସେ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ଓ ସଂଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀର ସଭାପତି ଭାବେ ଅନେକ ଥର ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ ଆନ୍ଧ୍ର ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ସମ୍ମାନଜନକ ଡକ୍ଟରେଟ ଉପାଧି ଦିଆଯାଇଥିଲା, ତାହା ସହିତ ଉତ୍କଳ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ଡି.ଲିଟ. ଓ ଆଇନରେ ସାଗର ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ଡକ୍ଟଟେରେଟ ଉପାଧି ମିଳିଥିଲା । କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର, ୧୯୮୩ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Orissa Chief Ministers List Orissa Chief Ministers ୧୮୯୯ ଜନ୍ମ ୧୯୮୭ ମୃତ୍ୟୁ ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ସମ୍ମାନିତ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟିକ ୨ୟ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସଭ୍ୟ ୪ର୍ଥ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସଭ୍ୟ ୫ମ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସଭ୍ୟ ୬ଷ୍ଠ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସଭ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାର ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲାର ଲୋକ ବମ୍ବେର ରାଜ୍ୟପାଳ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟିକ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସରୁ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ	harekṛṣṇa mahatāba (21 nabhembara 1899 -2 jānuārī 1987) jaṇe lekhaka o bhāratīẏa jātīẏa kaṃgresa netā thile \| se oḍa଼iśāra mukhẏamantrī bhābare 1946-50 yāe~ kāma karithile \| se utkaḻa keśarī nāmare madhẏa jaṇāśuṇā \| prārambhika jībana harekṛṣṇa mahatāba oḍa଼iśāra bhadraka jillāra āgarapaḍāṭhāre 21 nabhembara, 1899re janma neithile \| tāṅka pitāṅka nāma kṛṣṇa caraṇa mahatāba o mātāṅka nāma tohaphā debī thilā \| bhadraka hāiskularu māṭrika paḍha଼ā pare se kaṭakara rebhensā kalejare nāma lekhāithile, kintu seṭhāru se 1921re pāṭhapaḍha଼ā chāḍa଼i sୱādhīnatā āndoḻanare bhāganeithile \| sāmājika o rājanaitika jībana 1923-24re harekṛṣṇa oḍa଼iśā prajā āndoḻanara netṛtୱ grahaṇa kari kārābaraṇa karithile \| 1924-1928 masihā madhẏare se bāleśୱra jillā borḍara ceẏāramẏāna bhābare nirbācita hoithile \| 1924 masihāre se tatkāḻīna bihāra-oḍa଼iśā pradeśara sabhẏa rūpe nirbācita hoithile \| 1930-31re bāleśୱrara iñcuḍa଼iṭhāre labaṇa satẏāgraha o āina amānẏa āndoḻanaku paricāḻanā kari dui thara kārābaraṇa kariithile \| 1936 masihāre nikhiḻa bhārata kaṃgresa kāryẏakārī kamiṭira sabhẏa manonīta hoi 1946 paryẏanta abasthāpita thile \| 1937re se oḍa଼iśā rājẏa kaṃgresare sabhāpati bhābe yogadāna karithile \| 1938re se jātīẏa kaṃgresara kāryẏakārī samitira sabhẏarūpe manonīta hoithile \| 1946ru 1950 paryẏanta o pūnarbāra 1956ru 1961 paryẏanta oḍa଼iśāra mukhẏamantrī bhābare kāryẏa karithile \| 1950ru 1952 paryẏanta se kendra śiḻpa, bāṇijẏa o yogāṇa mantrī bhābare kāryẏa karithile \| 1955-56re se bambe rājẏara rājẏapāḻa hebāra saubhāgẏa lābha karithile \| 1962re se apratidୱndī bhābe loka sabhāku nirbācita hoithile \| 1966re se kaṃgresa daḻa chāḍa଼ithile \| 1967, 1971 o 1974 masihāre se oḍa଼iśā bidhāna sabhāku nirbācita hoithile \| gaḍa଼jāta miśraṇa, bhubaneśୱrare nūā rājadhānī pratiṣṭhā, oḍa଼iśā ṭeksaṭāila mila pratiṣṭhā, kaṭaka ākāśabāṇī kendra pratiṣṭhā, bārabāṭī ṣṭāḍiẏama nirmāṇa o hīrākuda bandha nirmāṇare tāṅkara pramukha bhūmikā rahithilā \| oḍa଼iśā alampika āsosiesanara se thile pratiṣṭhātā sabhāpati \| 1923 masihāre se sāptahika khabarakāgaja prajātantra pratiṣṭhā karithile, yāhā ebe dainika prakāśa pāuchi \| tāṅkadୱārā sāhitẏa patrikā jhaṅkārara pratiṣṭhā o "biṣuba miḻana" āẏojana oḍa଼iā sāhitẏaku pragati pathare neichi \| racanābaḻī upanẏāsa nūtana dharma ṭāuṭara abẏāpāra pratibhā-1946 tṛtīẏa parba gaḻpa saṃkaḻana sୱrgare emarjensī ātmajībanī sādhanāra pathe kabitā saṃkaḻana cāri cakṣu palāsī abasāne śeṣa aśṛ nandikā laḻitā rājārāṇī chāẏāpatara yātrī śiśu sāhitẏa biṣṇupurara bhitirikathā gaṇeśaṅka pāṭhapaḍha଼ā anẏānẏa ātmadāna rūpāntara itihāsara parihāsa prabacana gupta praṇaẏa uttarotara śambhuṅkara tapasẏā andhayuga yugasaṃketa oḍa଼iśā itihāsa (3 khaṇḍa) sāhitẏa ālocanā gāndhī dharma ahiṃsāra upayoga bhāratīẏa saṃskṛti netā o janatā daśa barṣara oḍa଼iśā gāndhījī o oḍa଼iśā āraba sāgararu cilikā gā~ majalisa (4 khaṇḍa) ādhunikatā puraskāra o sammāna se oḍa଼iśā sāhitẏa ekāḍemī o saṃgīta nāṭaka ekāḍemīra sabhāpati bhābe aneka thara nirbācita hoithile \| tāṅku āndhra biśୱbidẏāḻaẏaru sammānajanaka ḍakṭareṭa upādhi diāyāithilā, tāhā sahita utkaḻa biśୱbidẏāḻaẏaru ḍi.liṭa. o āinare sāgara biśୱbidẏāḻaẏaru ḍakṭaṭereṭa upādhi miḻithilā \| kendra sāhitẏa ekāḍemī puraskāra, 1983 ādhāra adhika tathẏa Orissa Chief Ministers List Orissa Chief Ministers 1899 janma 1987 mṛtẏu oḍa଼iśāra mukhẏamantrī kendra sāhitẏa ekāḍemī puraskāra sammānita oḍa଼iā sāhitẏika 2ẏa oḍa଼iśā bidhāna sabhāra sabhẏa 4rtha oḍa଼iśā bidhāna sabhāra sabhẏa 5ma oḍa଼iśā bidhāna sabhāra sabhẏa 6ṣṭha oḍa଼iśā bidhāna sabhāra sabhẏa oḍa଼iśāra sୱādhīnatā saṃgrāmī bhadraka jillāra loka bambera rājẏapāḻa oḍa଼iā sāhitẏika bhāratīẏa jātīẏa kaṃgresaru mukhẏamantrī	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,627	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B9%E0%AC%B0%E0%AD%87%E0%AC%95%E0%AD%83%E0%AC%B7%E0%AD%8D%E0%AC%A3%20%E0%AC%AE%E0%AC%B9%E0%AC%A4%E0%AC%BE%E0%AC%AC	ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବ
ପୁରାତନ ବୌଦ୍ଧ ବିହାର ନିମନ୍ତେ ରତ୍ନଗିରି ଦେଖନ୍ତୁ ଓ କାମ୍ବୋଡିଆର ଏକ ଅଞ୍ଚଳ ନିମନ୍ତେ ରତ୍ନକିରି ଦେଖନ୍ତୁ ।' ରତ୍ନଗିରି' ଭାରତର ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର ଦକ୍ଷିଣ-ପଶ୍ଚିମରେ ରତ୍ନଗିରି ଜିଲ୍ଲାରେ ଥିବା ଏକ ବନ୍ଦର-ସହର । ଏହା ଆରବ ସାଗର ନିକଟରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହା କୋଙ୍କଣର ମଧ୍ୟ ଏକ ଅଂଶ ଅଟେ । ଆଧାର ଭାରତର ବନ୍ଦର ସହର କୋଙ୍କଣ ରେଳବାଇର ରେଳଷ୍ଟେସନ କୋଙ୍କଣ ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର ତାଲୁକ ରତ୍ନଗିରି ଜିଲ୍ଲାର ଗାଁ ଓ ସହର	purātana bauddha bihāra nimante ratnagiri dekhantu o kāmboḍiāra eka añcaḻa nimante ratnakiri dekhantu \|' ratnagiri' bhāratara mahārāṣṭrara dakṣiṇa-paścimare ratnagiri jillāre thibā eka bandara-sahara \| ehā āraba sāgara nikaṭare abasthita \| ehā koṅkaṇara madhẏa eka aṃśa aṭe \| ādhāra bhāratara bandara sahara koṅkaṇa reḻabāira reḻaṣṭesana koṅkaṇa mahārāṣṭrara tāluka ratnagiri jillāra gā~ o sahara	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,634	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B0%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%A8%E0%AC%97%E0%AC%BF%E0%AC%B0%E0%AC%BF%20%28%E0%AC%AE%E0%AC%B9%E0%AC%BE%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%B7%E0%AD%8D%E0%AC%9F%E0%AD%8D%E0%AC%B0%29	ରତ୍ନଗିରି (ମହାରାଷ୍ଟ୍ର)
ସ୍ୱପ୍ନ ସାଗର () ଏକ ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର । ଏହା ପ୍ରଶାନ୍ତ ନନ୍ଦଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାରେ ନିର୍ମିତ ଓ ୧୯୮୩ ମସିହାରେ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିଲା । ପ୍ରଶାନ୍ତ ନନ୍ଦ ଏହାର ପ୍ରଯୋଜନା, ନିର୍ଦ୍ଦେଶନା, କାହାଣୀ ରଚନା କରିଥିବା ବେଳେ ଓ ଚିତ୍ରନାଟ୍ୟ ଓ ସଂଗୀତ ସଂଯୋଜନା ଅକ୍ଷୟ ମହାନ୍ତି କରିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଆ ସିନେମା ଇତିହାସରେ ଏହା ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ୭୦ ଏମ.ଏମ. ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର । ଅଭିନୟରେ ଓଡ଼ିଆଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ‘ସ୍ୱପ୍ନ ସାଗର’ରେ ଅଭିନୟ କରିଥିବା ପ୍ରମୁଖ କଳାକାର ହେଲେ: ପ୍ରଶାନ୍ତ ନନ୍ଦ ଶ୍ରୀରାମ ପଣ୍ଡା ଅନିତା ଦାସ ଧୀର ବିଶ୍ୱାଳ ହେମନ୍ତ ଦାସ ବିଜୟ ମହାନ୍ତି ପ୍ରଶାନ୍ତ ନନ୍ଦ ମହାଶ୍ୱେତା ରାୟ ଜୟୀରାମ ସାମଲ ଦୁଃଖୀରାମ ସ୍ୱାଇଁ ପୀର ମିଶ୍ର ଶ୍ୟାମଳେନ୍ଦୁ ସଙ୍ଗୀତ ଏହି କଥାଚିତ୍ରଟିର ସଙ୍ଗୀତ ନିର୍ଦ୍ଦେଶନା ଦେଇଥିଲେ ଅକ୍ଷୟ ମହାନ୍ତି । ଗୀତ ଚିଠି ମୋର ଟିକି ଚଢ଼େଇ ସେଇ ଦୀପ ଅଛି, ସେଇ ଫୁଲ ଅଛି ଏଇ ପାଣିରେ ପାଣିରେ ବାଟୋଇ ଭାଇ ଶୀକାରି ଶିକାରି ଆଧାର ବାହାର ଆଧାର ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ ୧୯୮୩ର ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର ପ୍ରଶାନ୍ତ ନନ୍ଦ ଅକ୍ଷୟ ମହାନ୍ତି ୧୯୮୩ର ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର	sୱpna sāgara () eka oḍa଼iā caḻaccitra \| ehā praśānta nandaṅka nirddeśanāre nirmita o 1983 masihāre muktilābha karithilā \| praśānta nanda ehāra prayojanā, nirddeśanā, kāhāṇī racanā karithibā beḻe o citranāṭẏa o saṃgīta saṃyojanā akṣaẏa mahānti karithile \| oḍa଼iā sinemā itihāsare ehā prathama oḍa଼iā 70 ema.ema. caḻaccitra \| abhinaẏare oḍa଼iācaḻaccitra ‘sୱpna sāgara’re abhinaẏa karithibā pramukha kaḻākāra hele: praśānta nanda śrīrāma paṇḍā anitā dāsa dhīra biśୱāḻa hemanta dāsa bijaẏa mahānti praśānta nanda mahāśୱetā rāẏa jaẏīrāma sāmala duḥkhīrāma sୱāi~ pīra miśra śẏāmaḻendu saṅgīta ehi kathācitraṭira saṅgīta nirddeśanā deithile akṣaẏa mahānti \| gīta ciṭhi mora ṭiki caḍha଼ei sei dīpa achi, sei phula achi ei pāṇire pāṇire bāṭoi bhāi śīkāri śikāri ādhāra bāhāra ādhāra āhuri dekhantu 1983ra oḍa଼iā kathācitra praśānta nanda akṣaẏa mahānti 1983ra oḍa଼iā kathācitra	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,643	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AD%8D%E0%AD%B1%E0%AC%AA%E0%AD%8D%E0%AC%A8%20%E0%AC%B8%E0%AC%BE%E0%AC%97%E0%AC%B0	ସ୍ୱପ୍ନ ସାଗର
ଓଡ଼ିଆ ସିନେମା ଜଗତରେ ୧୯୪୯ରେ ତିଆରି ହୋଇଥିବା ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର । A-Z ଆଧାର ୧୯୪୯ର ସିନେମା ୧୯୪୯ରେ ଭାରତ ୧୯୪୯ରେ ଓଡ଼ିଶା ୧୯୪୯ର ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର	oḍa଼iā sinemā jagatare 1949re tiāri hoithibā oḍa଼iā kathācitra \| A-Z ādhāra 1949ra sinemā 1949re bhārata 1949re oḍa଼iśā 1949ra oḍa଼iā kathācitra	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,650	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A7%E0%AD%AF%E0%AD%AA%E0%AD%AF%E0%AC%B0%20%E0%AC%93%E0%AC%A1%E0%AC%BC%E0%AC%BF%E0%AC%86%20%E0%AC%95%E0%AC%A5%E0%AC%BE%E0%AC%9A%E0%AC%BF%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%B0	୧୯୪୯ର ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର
ଲଲିତା, ୧୯୪୯ ମସିହାରେ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିବା ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର ଜଗତର ୨ୟ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର । ଗୌରେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରତାପ ସିଂଦେଓଙ୍କ ପ୍ରଯୋଜିତ ଓ କଲ୍ୟାଣ ଗୁପ୍ତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ ଏହି କଥାଚିତ୍ରର କାହାଣୀ, ସଂଳାପ ସହ ଗୀତ ରଚନା କରିଥିଲେ କାଳୀଚରଣ ପଟ୍ଟନାୟକ । ଅଭିନୟରେ ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର ‘ଲଳିତା’ରେ ଅଭିନୟ କରିଥିବା ପ୍ରମୁଖ କଳାକାର ହେଲେ: ଲୋକନାଥ ମିଶ୍ର (ବିଦ୍ୟାପତି ଭୂମିକାରେ) ଉମା ବାନାର୍ଜୀ (ଲଳିତା) ସୁମତୀ ଦେବୀ ପଙ୍କଜ ନନ୍ଦ ଦାମୋଦର ଦାସ ଗିରିଧାରୀ ପଣ୍ଡା ନଳିନୀ ତ୍ରିପାଠୀ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ସିଂହ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ୧୯୪୯ର ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର	lalitā, 1949 masihāre muktilābha karithibā oḍa଼iā kathācitra jagatara 2ẏa caḻaccitra \| gaurendra pratāpa siṃdeoṅka prayojita o kalẏāṇa guptāṅkadୱārā nirddeśita ehi kathācitrara kāhāṇī, saṃḻāpa saha gīta racanā karithile kāḻīcaraṇa paṭṭanāẏaka \| abhinaẏare oḍa଼iā kathācitra ‘laḻitā’re abhinaẏa karithibā pramukha kaḻākāra hele: lokanātha miśra (bidẏāpati bhūmikāre) umā bānārjī (laḻitā) sumatī debī paṅkaja nanda dāmodara dāsa giridhārī paṇḍā naḻinī tripāṭhī praphulla siṃha ādhāra adhika tathẏa 1949ra oḍa଼iā kathācitra	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,658	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B2%E0%AC%B3%E0%AC%BF%E0%AC%A4%E0%AC%BE%20%28%E0%AD%A7%E0%AD%AF%E0%AD%AA%E0%AD%AF%E0%AC%B0%20%E0%AC%B8%E0%AC%BF%E0%AC%A8%E0%AD%87%E0%AC%AE%E0%AC%BE%29	ଲଳିତା (୧୯୪୯ର ସିନେମା)
ସପ୍ତଶଯ୍ୟା - ୧୯୫୦ରେ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିବା ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର । ଢେଙ୍କାନାଳ ରାଜପରିବାରର ସଦସ୍ୟ ଶେଷ ପ୍ରତାପ ସିଂହଦେଓ (ନିନି ସାହେବ ଭାବେ ପରିଚିତ) ଏହାର ପ୍ରଯୋଜନା କରିଥିଲେ । କବି ଅନନ୍ତ ପଟ୍ଟନାୟକ ଏହାର କାହାଣୀ, ଚିତ୍ରନାଟ୍ୟ, ଗୀତ ଓ ସଂଳାପ ରଚନା କରିଥିଲେ । ଅଭିନୟରେ ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର ‘ସପ୍ତଶଯ୍ୟା’ରେ ଅଭିନୟ କରିଥିବା ପ୍ରମୁଖ କଳାକାର ହେଲେ: ବ୍ୟୋମକେଶ ତ୍ରିପାଠୀ ଅନିମା ପେଦିନି ଗିରିଧାରି ପଙ୍କଜ ନନ୍ଦ ରତିକାନ୍ତ ନାୟକ କିଶୋରି ରାଜେନ୍ଦ୍ର ଟୁନିଆ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ୧୯୫୦ର ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର	saptaśayẏā - 1950re muktilābha karithibā oḍa଼iā kathācitra \| ḍheṅkānāḻa rājaparibārara sadasẏa śeṣa pratāpa siṃhadeo (nini sāheba bhābe paricita) ehāra prayojanā karithile \| kabi ananta paṭṭanāẏaka ehāra kāhāṇī, citranāṭẏa, gīta o saṃḻāpa racanā karithile \| abhinaẏare oḍa଼iā kathācitra ‘saptaśayẏā’re abhinaẏa karithibā pramukha kaḻākāra hele: bẏomakeśa tripāṭhī animā pedini giridhāri paṅkaja nanda ratikānta nāẏaka kiśori rājendra ṭuniā ādhāra adhika tathẏa 1950ra oḍa଼iā kathācitra	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,662	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AC%AA%E0%AD%8D%E0%AC%A4%E0%AC%B6%E0%AC%AF%E0%AD%8D%E0%AD%9F%E0%AC%BE%20%28%E0%AC%93%E0%AC%A1%E0%AC%BC%E0%AC%BF%E0%AC%86%20%E0%AC%9A%E0%AC%B3%E0%AC%9A%E0%AD%8D%E0%AC%9A%E0%AC%BF%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%B0%29	ସପ୍ତଶଯ୍ୟା (ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର)
ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ - ୧୯୫୦ରେ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିବା ଏକ ପୌରାଣିକ ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଏହା ହେଉଛି ତୃତୀୟ କଥାଚିତ୍ର (ମୁକ୍ତିଲାଭ ଅନୁସାରେ) । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ସଂସ୍କୃତି ଓ ଐତିହ୍ୟ ଉପରେ ଏହି କଥାଚିତ୍ରଟି ଆଧାରିତ ହୋଇଥିଲା । ଅଭିନୟରେ ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର ‘ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ’ରେ ଅଭିନୟ କରିଥିବା କଳାକାର ହେଲେ: ଗୋପାଳ ଚନ୍ଦ୍ର ଘୋଷ ଗ୍ଳୋରିଆ ମହାନ୍ତି ଚପଳା ନାୟକ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମାଣିଆ ଖଗେନ୍ଦ୍ର ନାଥ ମିତ୍ର ସାମୁଏଲ ସାହୁ(ବାବି) ଭୀମ ସିଂହ ଏଥିରେ ଚପଳା ନାୟକ (ପାର୍ବତୀ ଘୋଷ) ଶିଶୁ କଳାକାର ଭାବେ ପ୍ରଥମେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ । ଆଧାର ବାହାର ଆଧାର odiamoviedatabase ୧୯୫୦ର ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର	śrī jagannātha - 1950re muktilābha karithibā eka paurāṇika oḍa଼iā kathācitra \| oḍa଼iā bhāṣāre ehā heuchi tṛtīẏa kathācitra (muktilābha anusāre) \| śrījagannātha saṃskṛti o aitihẏa upare ehi kathācitraṭi ādhārita hoithilā \| abhinaẏare oḍa଼iā kathācitra ‘śrī jagannātha’re abhinaẏa karithibā kaḻākāra hele: gopāḻa candra ghoṣa gḻoriā mahānti capaḻā nāẏaka rāmacandra māṇiā khagendra nātha mitra sāmuela sāhu(bābi) bhīma siṃha ethire capaḻā nāẏaka (pārbatī ghoṣa) śiśu kaḻākāra bhābe prathame abhinaẏa karithile \| ādhāra bāhāra ādhāra odiamoviedatabase 1950ra oḍa଼iā kathācitra	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,663	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B6%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AD%80%20%E0%AC%9C%E0%AC%97%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A8%E0%AC%BE%E0%AC%A5%20%28%E0%AC%93%E0%AC%A1%E0%AC%BC%E0%AC%BF%E0%AC%86%20%E0%AC%95%E0%AC%A5%E0%AC%BE%E0%AC%9A%E0%AC%BF%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%B0%29	ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ (ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର)
ଓଡ଼ିଆ ସିନେମା ଜଗତରେ ୧୯୫୦ରେ ତିଆରି ହୋଇଥିବା ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର । ଅ-କ୍ଷ ଆଧାର ୧୯୫୦ ୧୯୫୦ର ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ୧୯୫୦ରେ ଭାରତ ୧୯୫୦ରେ ଓଡ଼ିଶା	oḍa଼iā sinemā jagatare 1950re tiāri hoithibā oḍa଼iā kathācitra \| a-kṣa ādhāra 1950 1950ra caḻaccitra 1950re bhārata 1950re oḍa଼iśā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,664	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A7%E0%AD%AF%E0%AD%AB%E0%AD%A6%E0%AC%B0%20%E0%AC%93%E0%AC%A1%E0%AC%BC%E0%AC%BF%E0%AC%86%20%E0%AC%95%E0%AC%A5%E0%AC%BE%E0%AC%9A%E0%AC%BF%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%B0	୧୯୫୦ର ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର
ଓଡ଼ିଆ ସିନେମା ଜଗତରେ ୧୯୫୧ରେ ତିଆରି ହୋଇଥିବା ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର \| '୧୯୫୧'ମସିହାର ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର ତାଲିକା ଆଧାର 1951 ୧୯୫୧ର ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ୧୯୫୧ରେ ଭାରତ ୧୯୫୧ରେ ଓଡ଼ିଶା	oḍa଼iā sinemā jagatare 1951re tiāri hoithibā oḍa଼iā kathācitra \| '1951'masihāra oḍa଼iā kathācitra tālikā ādhāra 1951 1951ra caḻaccitra 1951re bhārata 1951re oḍa଼iśā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,665	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A7%E0%AD%AF%E0%AD%AB%E0%AD%A7%E0%AC%B0%20%E0%AC%93%E0%AC%A1%E0%AC%BC%E0%AC%BF%E0%AC%86%20%E0%AC%95%E0%AC%A5%E0%AC%BE%E0%AC%9A%E0%AC%BF%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%B0	୧୯୫୧ର ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର
ଓଡ଼ିଆ ସିନେମା ଜଗତରେ ୧୯୫୩ରେ ତିଆରି ହୋଇଥିବା ଓଡ଼ିଆ ସିନେମା A-Z ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ ୧୯୫୩ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ୧୯୫୩ରେ ୧୯୫୩ରେ ଭାରତ ୧୯୫୩ରେ ଓଡ଼ିଶା	oḍa଼iā sinemā jagatare 1953re tiāri hoithibā oḍa଼iā sinemā A-Z draṣṭabẏa 1953 caḻaccitra 1953re 1953re bhārata 1953re oḍa଼iśā	wikimedia/wikipedia	oriya	iast	7,666	https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A7%E0%AD%AF%E0%AD%AB%E0%AD%A9%E0%AC%B0%20%E0%AC%93%E0%AC%A1%E0%AC%BC%E0%AC%BF%E0%AC%86%20%E0%AC%95%E0%AC%A5%E0%AC%BE%E0%AC%9A%E0%AC%BF%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%B0	୧୯୫୩ର ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର