Datasets:

DebasishDhal99

/

IAST-corpus

like 0

ପଞ୍ଜାବ ଭାରତର ଉତ୍ତର-ପଶ୍ଚିମରେ ଥିବା ଏକ ରାଜ୍ୟ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଖେଳ କବାଡି (ବୃତ୍ତ ଶୈଳୀ), ପଞ୍ଜାବର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ଏକ ଖେଳ, ଯାହା ପରେ ରାଜ୍ୟ ଖେଳର ସମ୍ମାନ ପାଇଥିଲା । ହକି ମଧ୍ୟ ରାଜ୍ଯର ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ ଖେଳ । କିଲ୍ଲା ରାୟପୁର ଖେଳ ଉତ୍ସବ,ଯାହା ଗ୍ରାମ ଅଲିମ୍ପିକ୍‌ସ ଭାବେ ଜଣାଶୁଣା, ବର୍ଷକେ ଥରେ ଲୁଧିଆନା ନିକଟରେ କିଲ୍ଲା ରାୟପୁରଠାରେ ଅନିଷ୍ଠିତ ହୁଏ । ଏଠାରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ପଞ୍ଜାବୀ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ଖେଳ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ, ଯଥା; ବଳଦ ଟଣା, ଦୁଡି ଭିଦା, ପ୍ରଭୃତି । ପଞ୍ଜାବ ସରକାର ବିଶ୍ୱ କବାଡି ଲିଗର ଆୟୋଜନ କର୍ତ୍ତା । ଏଥିରେ ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନା, କାନାଡା, ଡେନମାର୍କ]], ଇଂଲଣ୍ଡ, ଭାରତ, କେନିଆ, ପାକିସ୍ତାନ, ସ୍କଟଲ୍ୟାଣ୍ଡ, ସିଏରା ଲିଓନ୍, ସ୍ପେନ ଓ ଆମେରିକା, ପ୍ରଭୃତି ଦେଶ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ପଞ୍ଜାବରେ ମଧ୍ୟ ଗୁରୁ ଗୋବିନ୍ଦ ସିଂହ ଷ୍ଟାଡ଼ିୟମ, ଗୁରୁ ନାନ‌କ ଷ୍ତାଡ଼ିୟମ, ପଞ୍ଜାବ କ୍ରିକେଟ ଆସୋସିଏସନ ଆଇ ଏସ୍ ବିନ୍ଦ୍ରା ଷ୍ଟାଡ଼ିୟମ, ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ହକି ଷ୍ଟାଡ଼ିୟମ, ଗାନ୍ଧି ସ୍ପୋର୍ଟ୍‌ସ କମ୍ପ୍ଲେକ୍ସ ଷ୍ଟାଡ଼ିୟମ ଓ ସୁରଜିତ ହକି ଷ୍ଟାଡ଼ିୟମ, ପ୍ରଭୃତି ରହିଛି । ପର୍ଯ୍ୟଟନ ପଞ୍ଜାବରେ ପର୍ଯ୍ୟଟନ କ‌ହିଲେ, ଐତିହାସିକ ପ୍ରାସାଦ, ଯୁଦ୍ଧ କ୍ଷେତ୍ର, ଶିଖ ନିର୍ମାଣ ପ୍ରଭୃତିକୁ ବୁଝାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ସିନ୍ଧୁ ଉପତ୍ୟାକା ସଭ୍ୟତାର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନ, ବାଥିଣ୍ଡର ଦୁର୍ଗ, କାପୁରଥାଲା, ପଟିଆଲା ଓ ଚଣ୍ରଡିଗଡର କୀର୍ତ୍ତି, ଓ ଆଧୁନିକ ରାଜଧାନୀ ଲି କୋର୍ବୁସିଅର । ଅମୃତସରର ହରମନ୍ଦିର ସାହିବ ମନ୍ଦିର ବା ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ମନ୍ଦିର ପର୍ଯ୍ୟଟନର ମୁଖ୍ୟ ଆକର୍ଷଣ ।୨୦୦୮ର ଲୋନ୍ଲି ପ୍ଲାନେଟର ବ୍ଲୁ ଲିଷ୍ଟ ହରମନ୍ଦିର ସାହିବ ମନ୍ଦିରକୁ ମୁଖ୍ୟ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସ୍ଥଳୀର ମାନ୍ୟତା ଦେଇଥିଲା । ଅଧିକନ୍ତୁ ଏଠାରେ ବିଦେଶୀ ହୋଟେଲମାନ ବ‌ହୁତ ଶିଘ୍ର ସେମାନଙ୍କ ହୋଟେଲ ରାତି ରହଣି ପାଇଁ ଖୋଲୁଛନ୍ତି । ଅନ୍ୟ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସ୍ଥଳୀ ହେଉଛି ଧାର୍ମିକ ଓ ଐତିହାସିକ ସ‌ହର ଶ୍ରୀ ଆନନ୍ଦପୁର ସାହିବ, ଯେଉଁଠିକୁ ବ‌ହୁ ପର୍ଯ୍ୟଟକ ବୀରାସତ-ଇ-ଖାଲ୍‌ସା ଓ ହୋଲା ମୋହଲା ଉତ୍ସବରେ ଯୋଗ ଦେବା ପାଇଁ ଆସନ୍ତି । ଲୁଧିଆନା ନିକଟରେ କିଲ୍ଲା ରାୟପୁରଠାରେ କିଲ୍ଲା ଋୟପୁର ଖେଳ ଉତ୍ସବ ପାଇଁ ଆସନ୍ତି । ପଠାଙ୍କୋଟର ଶାହପୁର କାଣ୍ଡି ଦୁର୍ଗ, ରଣଜିତ ସାଗର ହ୍ରଦ ଓ ମୁକ୍ତସାର ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟ ଲୋକପ୍ରିୟ ସ୍ଥାନ । ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ପଞ୍ଜାବ ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

pañjāba bhāratara uttara-paścimare thibā eka rājẏa | bhūgoḻa itihāsa bhāṣā o sāhitẏa kheḻa kabāḍi (bṛtta śaiḻī), pañjābara grāmāñcaḻaru ārambha hoithibā eka kheḻa, yāhā pare rājẏa kheḻara sammāna pāithilā | haki madhẏa rājyara eka lokapriẏa kheḻa | killā rāẏapura kheḻa utsaba,yāhā grāma alimpik‌sa bhābe jaṇāśuṇā, barṣake thare ludhiānā nikaṭare killā rāẏapuraṭhāre aniṣṭhita hue | eṭhāre mukhẏataḥ pañjābī grāmāñcaḻa kheḻa anuṣṭhita hue, yathā; baḻada ṭaṇā, duḍi bhidā, prabhṛti | pañjāba sarakāra biśୱ kabāḍi ligara āẏojana karttā | ethire ārjeṇṭinā, kānāḍā, ḍenamārka]], iṃlaṇḍa, bhārata, keniā, pākistāna, skaṭalẏāṇḍa, sierā lion, spena o āmerikā, prabhṛti deśa aṃśagrahaṇa karithile | pañjābare madhẏa guru gobinda siṃha ṣṭāḍa଼iẏama, guru nāna‌ka ṣtāḍa଼iẏama, pañjāba krikeṭa āsosiesana āi es bindrā ṣṭāḍa଼iẏama, āntarjātīẏa haki ṣṭāḍa଼iẏama, gāndhi sporṭ‌sa kampleksa ṣṭāḍa଼iẏama o surajita haki ṣṭāḍa଼iẏama, prabhṛti rahichi | paryẏaṭana pañjābare paryẏaṭana ka‌hile, aitihāsika prāsāda, yuddha kṣetra, śikha nirmāṇa prabhṛtiku bujhāe | udāharaṇa sୱrūpa sindhu upatẏākā sabhẏatāra bibhinna sthāna, bāthiṇḍara durga, kāpurathālā, paṭiālā o caṇraḍigaḍara kīrtti, o ādhunika rājadhānī li korbusiara | amṛtasarara haramandira sāhiba mandira bā sୱrṇṇa mandira paryẏaṭanara mukhẏa ākarṣaṇa |2008ra lonli plāneṭara blu liṣṭa haramandira sāhiba mandiraku mukhẏa paryẏaṭana sthaḻīra mānẏatā deithilā | adhikantu eṭhāre bideśī hoṭelamāna ba‌huta śighra semānaṅka hoṭela rāti rahaṇi pāi~ kholuchanti | anẏa eka mukhẏa paryẏaṭana sthaḻī heuchi dhārmika o aitihāsika sa‌hara śrī ānandapura sāhiba, yeu~ṭhiku ba‌hu paryẏaṭaka bīrāsata-i-khāl‌sā o holā mohalā utsabare yoga debā pāi~ āsanti | ludhiānā nikaṭare killā rāẏapuraṭhāre killā ṛẏapura kheḻa utsaba pāi~ āsanti | paṭhāṅkoṭara śāhapura kāṇḍi durga, raṇajita sāgara hrada o muktasāra mandira madhẏa lokapriẏa sthāna | ādhāra adhika tathẏa pañjāba bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AC%9E%E0%AD%8D%E0%AC%9C%E0%AC%BE%E0%AC%AC%2C%20%E0%AC%AD%E0%AC%BE%E0%AC%B0%E0%AC%A4

ପଞ୍ଜାବ, ଭାରତ

ବିହାର ଭାରତର ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ଭାଗରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ରାଜ୍ୟ | ପଟନା ସହର ଏହାର ରାଜଧାନୀ | ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Government Bihar Government Website Department of Tourism, Government of Bihar Official Portal of the Government Other Bihar Social Network ବିହାର ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

bihāra bhāratara uttara-pūrba bhāgare abasthita eka rājẏa | paṭanā sahara ehāra rājadhānī | bhūgoḻa itihāsa bhāṣā o sāhitẏa ādhāra adhika tathẏa Government Bihar Government Website Department of Tourism, Government of Bihar Official Portal of the Government Other Bihar Social Network bihāra bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%B9%E0%AC%BE%E0%AC%B0

ବିହାର

ମିଜୋରାମଭାରତର ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବାଞ୍ଚଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ରାଜ୍ୟ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Mizoram Government Portal Directorate of Information & Public Relations, Govt. of Mizoram Tourism of Mizoram Latest Mizoram News in English Mizoram Latest News ମିଜୋରାମ ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

mijorāmabhāratara uttara-pūrbāñcaḻare abasthita eka rājẏa | bhūgoḻa itihāsa bhāṣā o sāhitẏa ādhāra adhika tathẏa Mizoram Government Portal Directorate of Information & Public Relations, Govt. of Mizoram Tourism of Mizoram Latest Mizoram News in English Mizoram Latest News mijorāma bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AC%BF%E0%AC%9C%E0%AD%8B%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%AE

ମିଜୋରାମ

ମଣିପୁର ଭାରତର ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବାଞ୍ଚଳର ଏକ ରାଜ୍ୟ । ଇମ୍ଫାଲ ସହର ଏହାର ରାଜଧାନୀ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Manipur Government Official Website ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ମଣିପୁର

maṇipura bhāratara uttara-pūrbāñcaḻara eka rājẏa | imphāla sahara ehāra rājadhānī | bhūgoḻa itihāsa bhāṣā o sāhitẏa ādhāra adhika tathẏa Manipur Government Official Website bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa maṇipura

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AC%A3%E0%AC%BF%E0%AC%AA%E0%AD%81%E0%AC%B0

ମଣିପୁର

ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦେଶ ଭାରତର ମଧ୍ୟଭାଗରେ ଥିବା ଏକ ରାଜ୍ୟ ।ଏହାର ରାଜଧାନୀ ଭୋପାଳ । ଏହାର ବଡ଼ ସହର ଇନ୍ଦୋର । ଏହାର ଭୌଗୋଳିକ ଅବସ୍ଥିତି ଯୋଗୁଁ ଏହାକୁ "ଭାରତର ହୃଦୟ" କୁହାଯାଏ । କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହା ଦେଶର ଦ୍ୱିତୀୟ ବୃହତମ ରାଜ୍ୟ ଏଟେ । ଜନସଂଖ୍ୟା ଦୃଶ୍ଟିରୁ ଏହା ଦେଶର ପଞ୍ଚମ ବୃହତମ ରାଜ୍ୟ । ଏହାର ଉତ୍ତର-ପଶ୍ଚିମରେ ରାଜସ୍ଥାନ , ପଶ୍ଚମରେ ଗୁଜରାଟ , ଦକ୍ଷିଣରେ ମହାରାଷ୍ଟ୍ର , ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବରେ ଛତିଶଗଡ଼ , ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବରେ ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶ ଅଛି । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଆଧାର ବୋଲ୍‌ଡ (Bold) ଲେଖା ଅଧିକ ତଥ୍ୟ MP Government Portal Madhya Pradesh State Tourism Development Corporation Provisional Population Totals - 2011 Census of India: Madhya Pradesh ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦେଶ ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

madhẏa pradeśa bhāratara madhẏabhāgare thibā eka rājẏa |ehāra rājadhānī bhopāḻa | ehāra baḍa଼ sahara indora | ehāra bhaugoḻika abasthiti yogu~ ehāku "bhāratara hṛdaẏa" kuhāyāe | kṣetraphaḻa dṛṣṭiru ehā deśara dୱitīẏa bṛhatama rājẏa eṭe | janasaṃkhẏā dṛśṭiru ehā deśara pañcama bṛhatama rājẏa | ehāra uttara-paścimare rājasthāna , paścamare gujarāṭa , dakṣiṇare mahārāṣṭra , dakṣiṇa-pūrbare chatiśagaḍa଼ , uttara-pūrbare uttarapradeśa achi | bhūgoḻa itihāsa bhāṣā o sāhitẏa ādhāra bol‌ḍa (Bold) lekhā adhika tathẏa MP Government Portal Madhya Pradesh State Tourism Development Corporation Provisional Population Totals - 2011 Census of India: Madhya Pradesh madhẏa pradeśa bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AC%A7%E0%AD%8D%E0%AD%9F%20%E0%AC%AA%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%A6%E0%AD%87%E0%AC%B6

ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦେଶ

ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ଭାରତର ପଶ୍ଚିମରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ରାଜ୍ୟ | ମୁମ୍ବାଇ ମହାନଗର ଏହାର ରାଜଧାନୀ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Maharashtra Government Website Department of Tourism, Government of Maharashtra ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

mahārāṣṭra bhāratara paścimare abasthita eka rājẏa | mumbāi mahānagara ehāra rājadhānī | bhūgoḻa itihāsa bhāṣā o sāhitẏa ādhāra adhika tathẏa Maharashtra Government Website Department of Tourism, Government of Maharashtra mahārāṣṭra bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AC%B9%E0%AC%BE%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%B7%E0%AD%8D%E0%AC%9F%E0%AD%8D%E0%AC%B0

ମହାରାଷ୍ଟ୍ର

ରାଜସ୍ଥାନ ଭାରତର ଉତ୍ତର-ପଶ୍ଚିମ ଭାଗରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ରାଜ୍ୟ | ଜୟପୁର ସହର ଏହାର ରାଜଧାନୀ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Portal of Rajasthan ରାଜସ୍ଥାନ ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

rājasthāna bhāratara uttara-paścima bhāgare abasthita eka rājẏa | jaẏapura sahara ehāra rājadhānī | bhūgoḻa itihāsa bhāṣā o sāhitẏa ādhāra adhika tathẏa Portal of Rajasthan rājasthāna bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%9C%E0%AC%B8%E0%AD%8D%E0%AC%A5%E0%AC%BE%E0%AC%A8

ରାଜସ୍ଥାନ

ସିକ୍କିମ ,ଭାରତର ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବାଞ୍ଚଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ରାଜ୍ୟ | ଗାଙ୍ଗଟକ ସହର ଏହାର ରାଜଧାନୀ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ . Sinlung News. Buddhist Monasteries of Sikkim. China backs India's bid for U.N. Council seat ; Amit Baruah; The Hindu 12 April 2005. Sikkim Railway Link Project. Historic India-China link opens, BBC News. . . ସିକିମ ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

sikkima ,bhāratara uttara-pūrbāñcaḻare abasthita eka rājẏa | gāṅgaṭaka sahara ehāra rājadhānī | bhūgoḻa itihāsa bhāṣā o sāhitẏa ādhāra adhika tathẏa . Sinlung News. Buddhist Monasteries of Sikkim. China backs India's bid for U.N. Council seat ; Amit Baruah; The Hindu 12 April 2005. Sikkim Railway Link Project. Historic India-China link opens, BBC News. . . sikima bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AC%BF%E0%AC%95%E0%AC%BF%E0%AC%AE

ସିକିମ

ହିମାଚଳ ପ୍ରଦେଶ ଭାରତର ଉତ୍ତରଭାଗରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ରାଜ୍ୟ । ସିମଳା ସହର ଏହାର ରାଜଧାନୀ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଆଧାର ବାହାର ତଥ୍ୟ Himachal Pradesh Tour Packages Himachal Pradesh Culture - Being Himachali Official website of Himachal Pradesh Government Himachal Pradesh Census 2001 Himachal tourism department Co. Himachal Tourism Website Himachal News Himachal NGO Himachal Tourist Guide Wooden Temples in Himachal Pradesh Himachal Month/Day in USA Explore Himachal Birds of Himachal Pradesh Butterflies of Himachal Pradesh Landscapes of Himachal Pradesh ହିମାଚଳ ପ୍ରଦେଶ ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

himācaḻa pradeśa bhāratara uttarabhāgare abasthita eka rājẏa | simaḻā sahara ehāra rājadhānī | bhūgoḻa itihāsa bhāṣā o sāhitẏa ādhāra bāhāra tathẏa Himachal Pradesh Tour Packages Himachal Pradesh Culture - Being Himachali Official website of Himachal Pradesh Government Himachal Pradesh Census 2001 Himachal tourism department Co. Himachal Tourism Website Himachal News Himachal NGO Himachal Tourist Guide Wooden Temples in Himachal Pradesh Himachal Month/Day in USA Explore Himachal Birds of Himachal Pradesh Butterflies of Himachal Pradesh Landscapes of Himachal Pradesh himācaḻa pradeśa bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B9%E0%AC%BF%E0%AC%AE%E0%AC%BE%E0%AC%9A%E0%AC%B3%20%E0%AC%AA%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%A6%E0%AD%87%E0%AC%B6

ହିମାଚଳ ପ୍ରଦେଶ

ହରିୟାଣା ଭାରତର ଉତ୍ତର ଭାଗରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ରାଜ୍ୟ | ଚଣ୍ଡୀଗଡ଼ ସହର ଏହାର ରାଜଧାନୀ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ସାଧାରଣ Haryana travel guide from Wikivoyage Encyclopædia Britannica entry about Haryana ସରକାରୀ Official website of Government of Haryana List of websites of all departments, boards, corporations, institutes, officials, universities and districts of Haryana Haryana related information on official portal of Government of India ହରିୟାଣା ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

hariẏāṇā bhāratara uttara bhāgare abasthita eka rājẏa | caṇḍīgaḍa଼ sahara ehāra rājadhānī | bhūgoḻa itihāsa bhāṣā o sāhitẏa ādhāra adhika tathẏa sādhāraṇa Haryana travel guide from Wikivoyage Encyclopædia Britannica entry about Haryana sarakārī Official website of Government of Haryana List of websites of all departments, boards, corporations, institutes, officials, universities and districts of Haryana Haryana related information on official portal of Government of India hariẏāṇā bhāratara rājẏa o kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B9%E0%AC%B0%E0%AC%BF%E0%AD%9F%E0%AC%BE%E0%AC%A3%E0%AC%BE

ହରିୟାଣା

ଆଣ୍ଡାମାନ ଓ ନିକୋବର ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜ ଭାରତର ଏକ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ଅଟେ । ଏହା ଅଧୀନରେ ୮୩୬ଟି ଦ୍ୱୀପ ରହିଛି, ଯାହାର ୩୮ ଦ୍ୱୀପରେ ଜନବସତି ସ୍ଥାପନ ହୋଇଛି । ଏହି ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜ ଆଣ୍ଡାମାନ ସାଗର ଓ ବଙ୍ଗୋପସାଗରର ମିଳନ ସ୍ଥଳରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହି ରାଜ୍ଯକ୍ଷେତ୍ରଟି ଇଣ୍ଡୋନେସିଆର ଆକେଃଠାରୁ ପ୍ରାୟ ୧୫୦ କି.ମି. ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହା ଶ୍ୟାମଦେଶ ଓ ବ୍ରହ୍ମଦେଶଠାରୁ ଆଣ୍ଡାମାନ ସାଗର ଦ୍ୱାରା ପୃଥକ୍ ହୋଇଛି । ଏଥିରେ ଦୁଇଟି ଦ୍ୱୀପଗୋଷ୍ଠୀ ରହିଛି; (ଆଂଶିକ) ଆଣ୍ଡାମାନ ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜ ଓ ନିକୋବର ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜ, ଯାହା ପରସ୍ପରଠାରୁ ୧୫୦ କି.ମି. ଚଉଡାର ଦଶ ଡିଗ୍ରୀ ପ୍ରଣାଳୀଦ୍ୱାରା ପୃଥକ୍ ହୋଇଛନ୍ତି (ଏହି ପ୍ରଣାଳୀଟି ୧୦°ଉ. ଅକ୍ଷାଂଶରେ ରହିଛି ଏବଂ ଏହାର ଉତ୍ତରକୁ ଆଣ୍ଡାମାନ ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜ ଓ ଦକ୍ଷିଣକୁ ନିକୋବର ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜ ରହିଛି) । ଏହାର ପୂର୍ବରେ ଆଣ୍ଡାମାନ ସାଗର ଓ ପଶ୍ଚିମରେ ବଙ୍ଗୋପସାଗର ଅବସ୍ଥିତ । ଏହାର ରାଜଧାନୀ ଓ ବୃହତ୍ତମ ସହର ହେଉଛି ପୋର୍ଟ ବ୍ଲେୟାର । ଏହି ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜର ସର୍ବମୋଟ କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ହେଉଛି, ପ୍ରାୟ ୮୨୪୯ ବର୍ଗ କି.ମି. । ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜକୁ ତିନୋଟି ଜିଲ୍ଲାରେ ବଣ୍ଟନ କରାଯାଇଛି: ନିକୋବର ଜିଲ୍ଲା, ଦକ୍ଷିଣ ଆଣ୍ଡାମାନ ଜିଲ୍ଲା ଏବଂ ଉତ୍ତର ଓ ମଧ୍ଯ ଆଣ୍ଡାମାନ ଜିଲ୍ଲା । ଭାରତୀୟ ସୈନ୍ଯବାହିନୀର ଏକମାତ୍ର ତ୍ରିସୈବିକ ଭୌଗଳିକ ଶାଖା, ଆଣ୍ଡାମାନ ଓ ନିକୋବର କମାଣ୍ଡ ଏଠାରେ ରଖାଯାଇଛି । ଇତିହାସ ଆଦିମ ଅଧିବାସୀ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ପୁରାତତ୍ନ ବିଭାଗର ଅନୁସନ୍ଧାନରୁ ଯାହା ଜଣାପଡେ ଏଠାରେ ୨୨୦୦ ବର୍ଷ ପୁର୍ବରୁ ଲୋକମାନେ ରହୁଛନ୍ତି । ସେଲୁଲାର ଜେଲ ଆଧାର କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

āṇḍāmāna o nikobara dୱīpapuñja bhāratara eka kendraśāsita añcaḻa aṭe | ehā adhīnare 836ṭi dୱīpa rahichi, yāhāra 38 dୱīpare janabasati sthāpana hoichi | ehi dୱīpapuñja āṇḍāmāna sāgara o baṅgopasāgarara miḻana sthaḻare abasthita | ehi rājyakṣetraṭi iṇḍonesiāra ākeḥṭhāru prāẏa 150 ki.mi. dūrare abasthita | ehā śẏāmadeśa o brahmadeśaṭhāru āṇḍāmāna sāgara dୱārā pṛthak hoichi | ethire duiṭi dୱīpagoṣṭhī rahichi; (āṃśika) āṇḍāmāna dୱīpapuñja o nikobara dୱīpapuñja, yāhā parasparaṭhāru 150 ki.mi. cauḍāra daśa ḍigrī praṇāḻīdୱārā pṛthak hoichanti (ehi praṇāḻīṭi 10°u. akṣāṃśare rahichi ebaṃ ehāra uttaraku āṇḍāmāna dୱīpapuñja o dakṣiṇaku nikobara dୱīpapuñja rahichi) | ehāra pūrbare āṇḍāmāna sāgara o paścimare baṅgopasāgara abasthita | ehāra rājadhānī o bṛhattama sahara heuchi porṭa bleẏāra | ehi dୱīpapuñjara sarbamoṭa kṣetraphaḻa heuchi, prāẏa 8249 barga ki.mi. | dୱīpapuñjaku tinoṭi jillāre baṇṭana karāyāichi: nikobara jillā, dakṣiṇa āṇḍāmāna jillā ebaṃ uttara o madhya āṇḍāmāna jillā | bhāratīẏa sainyabāhinīra ekamātra trisaibika bhaugaḻika śākhā, āṇḍāmāna o nikobara kamāṇḍa eṭhāre rakhāyāichi | itihāsa ādima adhibāsī prārambhika purātatna bibhāgara anusandhānaru yāhā jaṇāpaḍe eṭhāre 2200 barṣa purbaru lokamāne rahuchanti | selulāra jela ādhāra kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%86%E0%AC%A3%E0%AD%8D%E0%AC%A1%E0%AC%BE%E0%AC%AE%E0%AC%BE%E0%AC%A8%20%E0%AC%93%20%E0%AC%A8%E0%AC%BF%E0%AC%95%E0%AD%8B%E0%AC%AC%E0%AC%B0%20%E0%AC%A6%E0%AD%8D%E0%AD%B1%E0%AD%80%E0%AC%AA%E0%AC%AA%E0%AD%81%E0%AC%9E%E0%AD%8D%E0%AC%9C

ଆଣ୍ଡାମାନ ଓ ନିକୋବର ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜ

ଚଣ୍ଡୀଗଡ଼, ଭାରତର ଦୁଇଟି ରାଜ୍ୟ ପଞ୍ଜାବ ଓ ହରିଆଣାର ରାଜଧାନୀ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Chandigarh Administration Official Site ସହର କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

caṇḍīgaḍa଼, bhāratara duiṭi rājẏa pañjāba o hariāṇāra rājadhānī | bhūgoḻa itihāsa paryẏaṭana ādhāra adhika tathẏa Chandigarh Administration Official Site sahara kendraśāsita añcaḻa bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9A%E0%AC%A3%E0%AD%8D%E0%AC%A1%E0%AD%80%E0%AC%97%E0%AC%A1%E0%AC%BC

ଚଣ୍ଡୀଗଡ଼

ଦାଦରା ନଗରହବେଲୀ ଆଧାର କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

dādarā nagarahabelī ādhāra kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%A6%E0%AC%BE%E0%AC%A6%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%BE%20%E0%AC%93%20%E0%AC%A8%E0%AC%97%E0%AC%B0%20%E0%AC%B9%E0%AC%AC%E0%AD%87%E0%AC%B3%E0%AD%80

ଦାଦ୍ରା ଓ ନଗର ହବେଳୀ

ଦିଲ୍ଲୀ ଆୟତନ ଅନୁସାରେ ଭାରତର ସବୁଠୁ ବଡ଼ ମହାନଗର ଓ ଜନସଂଖ୍ୟା ହିସାବରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ବୃହତ ମହାନଗର ଏହା ପୃଥିବୀର ଅଷ୍ଟମ ବୃହତ ମହାନଗର । ୨୦୧୧ ଲୋକଗଣନା ଏଠାରେ ୧୬,୭୫୩,୨୩୫ ଜଣ ବାସିନ୍ଦା ଅଛନ୍ତି । ଏଠାକାର ଗ୍ରେଟର ନ୍ୟାସନାଲ କ୍ୟାପିଟାଲ ରିଜିଅନ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ପାଖାପାଖି ୨୨.୨ ମିଲିଅନ ଲୋକ ବାସ କରନ୍ତି । ଦିଲ୍ଲୀ ନାମ ନ୍ୟାସନାଲ କ୍ୟାପିଟାଲ ରିଜିଅନ ପାଖାପାଖି ସହରାଞ୍ଚଳକୁ ଓ ଭାରତର ରାଜଧାନୀକୁ ମଧ୍ୟ ବୁଝାଇଥାଏ । ଯଦିଓ ଏହା ଏକ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ଭଳି କାମ କରେ, ରାଜନୈତିକ ପ୍ରଶାସନ ଅନୁସାରେ ଏହା ଏକ ରାଜ୍ୟ ଭାବେ କାମ କରେ । ଏଠାରେ ବାକି ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ପରି ନ୍ୟାୟପାଳିକା, ହାଇକୋର୍ଟ, ଜଣେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଅଧିନରେ ଏକ ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳ କାମ କରିଥାଏ । ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ, ମିଳିତ ଭାବରେ ଉଭୟ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ଦେଇ ଶାସିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ନ୍ୟାସନାଲ କ୍ୟାପିଟାଲ ରିଜିଅନର ମଧ୍ୟ ରାଜଧାନୀ । ଇତିହାସ ଭାରତର ରାଜଧାନୀ ଦିଲ୍ଲୀ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ଷଷ୍ଠ ଶତାବ୍ଦୀରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିବାର ଐତିହାସିକମାନେ ମତ ଦିଅନ୍ତି । ଖ୍ରୀ.ପୂ. ଦ୍ୱିତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀ ବା ତାହା ଆଗରୁ ଏଠାରେ ଜନବସତି ଥିଲା ବୋଲି ମନେକରାଯାଏ । ଓ ଖ୍ରୀ.ପୂ. ଷଷ୍ଠ ଶତାବ୍ଦୀ ପରଠାରୁ ଏଠାରେ ନିରନ୍ତର ଜନବସତି ତିଆରି ହୋଇଚାଲିଥିଲା । ଏହା ମହାଭାରତର ପାଣ୍ଡବମାନଙ୍କ ରାଜଧାନୀ ଇନ୍ଦ୍ରପ୍ରସ୍ଥ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ।ମୌର୍ଯ୍ୟ ଶାସନ ପରେ ଏଠାରେ ବିଭିନ୍ନ କାମ ବ୍ୟବସ୍ଥିତ ହୋଇଥିଲା ବୋଲି ଅନୁମାନ କରାଯାଏ ( ଖ୍ରୀ.ପୂ. ୩୦୦)। ନାମକରଣ ରାଜଧାନୀ ଦିଲ୍ଲୀର ନାମକରଣ କିପରି ହୋଇଥିଲା, ତାହାର ରହସ୍ୟ ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଉନ୍ମୋଚନ ହୋଇନାହିଁ । ଗବେଷକମାନେ ଏ ନେଇ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ମତ ଦିଅନ୍ତି । ସ‌ହସ୍ରବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଏହି ସ‌ହରର ପୂରାନାମ ଇନ୍ଦ୍ରପ୍ରସ୍ଥ ଥିଲା । ଏହା ପଞ୍ଚୁପାଣ୍ଡବ (ଯୁଧିଷ୍ଠିର, ଭୀମ, ଅର୍ଜୁନ, ନ‌କୁଳ ଓ ସ‌ହଦେବ)ଙ୍କ ରାଜଧାନୀ ଥିଲା । ତେବେ ଗବେଷକଙ୍କ ମତରେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୫୦ ବେଳକୁ ଜନୈକ ରାଜା ଧିଲୁ ଏଠାରେ ଶାସନ କରୁଥିଲେ । ତାଙ୍କ ନାମକୁ ଅପଭ୍ରଂଶ କରାଯାଇ ଏହି ସ୍ଥାନର ନାମ ଦିଲ୍ଲୀ ରଖାଯାଇଛି । ଅନ୍ୟ କେତେକ ଐତିହାସିକଙ୍କ ମତରେ, ତୋମର ବଂଶର ରାଜା ଧବ ତାଙ୍କ କିଲ୍ଲା ଭିତରର ଢିଲା ଲୁହା ଖମ୍ବ କାରଣରୁ ଏହି ସ୍ଥାନର ନାମ ଢିଲୀ ରଖିଦେଇଥିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ତାହା ଅପଭ୍ରଂଶ ହୋଇ ଦିଲ୍ଲୀ ନାମକରଣ ହୋଇଛି । ମହାରାଜା ପୃଥ୍ୱୀରାଜ ଚୌହାନଙ୍କ ଶାସନ ସମୟରେ ଏହି ସ୍ଥାନର ନାମ ଦିଲ୍ଲୀ ରଖାଯାଇଥିଲା ବୋଲି ଉଜ୍ଜୟିନୀର ଜନୈକ ଗବେଷକ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ କ‌ହିବା ଅନୁସାରେ, ପୃଥ୍ୱୀରାଜ ଚୌହାନ ଦିଲ୍ଲୀର ଶେଷ ହିନ୍ଦୁ ଶାସକ ଥିଲେ । ତାଙ୍କ ରାଜପରିଷଦର ଜଣେ ମୁଖ୍ୟ କର୍ମକର୍ତ୍ତା ଦିଲ୍ଲୀ ନାମ ରଖିଥିବା ଅନୁମେୟ । ଆଧାର ଆଗକୁ ପଢ଼ିବେ Economic Survey of Delhi 2005–2006. Planning Department. Government of National Capital Territory of Delhi. Retrieved on 12 February 2007 Delhi: Adventures in a Megacity by Sam Miller (writer and journalist) ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ସରକାରୀ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ୱେବସାଇଟ-ଦିଲ୍ଲୀ ଦିଲ୍ଲୀ ମୁନିସିପାଲିଟି ୱେବସାଇଟ ନୂଆଦିଲୀ ମୁନିସିପାଲିଟି ବାକିସବୁ ଦିଲ୍ଲୀ ସାଧାରଣ ଗମନାଗମନ ଦିଲ୍ଲୀ ସାଧାରଣ ଗମନାଗମନ ପାଇଁ ଆଣ୍ଡ୍ରଏଡ଼ ୨.୧+ ଆପ ଦିଲ୍ଲୀ ବାବଦରେ କିଛି ଜାଣିବା କଥା ସହର କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

dillī āẏatana anusāre bhāratara sabuṭhu baḍa଼ mahānagara o janasaṃkhẏā hisābare dୱitīẏa bṛhata mahānagara ehā pṛthibīra aṣṭama bṛhata mahānagara | 2011 lokagaṇanā eṭhāre 16,753,235 jaṇa bāsindā achanti | eṭhākāra greṭara nẏāsanāla kẏāpiṭāla rijiana saharāñcaḻare pākhāpākhi 22.2 miliana loka bāsa karanti | dillī nāma nẏāsanāla kẏāpiṭāla rijiana pākhāpākhi saharāñcaḻaku o bhāratara rājadhānīku madhẏa bujhāithāe | yadio ehā eka kendraśāsita añcaḻa bhaḻi kāma kare, rājanaitika praśāsana anusāre ehā eka rājẏa bhābe kāma kare | eṭhāre bāki rājẏamānaṅka pari nẏāẏapāḻikā, hāikorṭa, jaṇe mukhẏamantrīṅka adhinare eka mantrimaṇḍaḻa kāma karithāe | nūādillī, miḻita bhābare ubhaẏa kendra o rājẏa sarakāraṅka dei śāsita hoithāe | ehā nẏāsanāla kẏāpiṭāla rijianara madhẏa rājadhānī | itihāsa bhāratara rājadhānī dillī khrīṣṭapūrba ṣaṣṭha śatābdīre pratiṣṭhita hoithibāra aitihāsikamāne mata dianti | khrī.pū. dୱitīẏa śatābdī bā tāhā āgaru eṭhāre janabasati thilā boli manekarāyāe | o khrī.pū. ṣaṣṭha śatābdī paraṭhāru eṭhāre nirantara janabasati tiāri hoicālithilā | ehā mahābhāratara pāṇḍabamānaṅka rājadhānī indraprastha boli biśୱāsa karāyāe |mauryẏa śāsana pare eṭhāre bibhinna kāma bẏabasthita hoithilā boli anumāna karāyāe ( khrī.pū. 300)| nāmakaraṇa rājadhānī dillīra nāmakaraṇa kipari hoithilā, tāhāra rahasẏa barttamāna paryẏanta unmocana hoināhi~ | gabeṣakamāne e nei bhinna bhinna mata dianti | sa‌hasrabarṣa pūrbe pratiṣṭhita ehi sa‌harara pūrānāma indraprastha thilā | ehā pañcupāṇḍaba (yudhiṣṭhira, bhīma, arjuna, na‌kuḻa o sa‌hadeba)ṅka rājadhānī thilā | tebe gabeṣakaṅka matare khrīṣṭapūrba 50 beḻaku janaika rājā dhilu eṭhāre śāsana karuthile | tāṅka nāmaku apabhraṃśa karāyāi ehi sthānara nāma dillī rakhāyāichi | anẏa keteka aitihāsikaṅka matare, tomara baṃśara rājā dhaba tāṅka killā bhitarara ḍhilā luhā khamba kāraṇaru ehi sthānara nāma ḍhilī rakhideithile | parabarttī samaẏare tāhā apabhraṃśa hoi dillī nāmakaraṇa hoichi | mahārājā pṛthୱīrāja cauhānaṅka śāsana samaẏare ehi sthānara nāma dillī rakhāyāithilā boli ujjaẏinīra janaika gabeṣaka prakāśa karichanti | tāṅka ka‌hibā anusāre, pṛthୱīrāja cauhāna dillīra śeṣa hindu śāsaka thile | tāṅka rājapariṣadara jaṇe mukhẏa karmakarttā dillī nāma rakhithibā anumeẏa | ādhāra āgaku paḍha଼ibe Economic Survey of Delhi 2005–2006. Planning Department. Government of National Capital Territory of Delhi. Retrieved on 12 February 2007 Delhi: Adventures in a Megacity by Sam Miller (writer and journalist) adhika tathẏa sarakārī bhārata sarakāraṅka ୱebasāiṭa-dillī dillī munisipāliṭi ୱebasāiṭa nūādilī munisipāliṭi bākisabu dillī sādhāraṇa gamanāgamana dillī sādhāraṇa gamanāgamana pāi~ āṇḍraeḍa଼ 2.1+ āpa dillī bābadare kichi jāṇibā kathā sahara kendraśāsita añcaḻa bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B2%E0%AD%8D%E0%AC%B2%E0%AD%80

ଦିଲ୍ଲୀ

ପଣ୍ଡିଚେରୀ ଭାରତର ପୁଡୁଚେରୀ କେନ୍ଦ୍ର ଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳର ରାଜଧାନୀ। ଜନସଂଖ୍ୟା ଓ ସାକ୍ଷରତା ୨୦୦୧ ମସିହାର ଭାରତୀୟ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ, ପଣ୍ଡିଚେରୀ ସହରର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟା ୭୪୧୨ ଅଟେ । ସେଥି ମଧ୍ୟରୁ ୫୦.୫୪% ଜଣ ପରୁଷ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ୪୯.୪୬% ଜଣ ନାରୀ ଅଟନ୍ତି । ପଣ୍ଡିଚେରୀର ସାକ୍ଷରତା ହାର ୭୧.୭୬% ଅଟେ । ଏହା ଜାତୀୟ ହାରଠାରୁ -୬.୯୨% ପ୍ରତିଶତ କମ ଅଟେ । ସେଥିରୁ ୩୯.୯୧% ପ୍ରତିଶତ ପୁରୁଷ ଓ ୩୧.୮୫% ନାରୀ ଅଟନ୍ତି । ୧୧.୯୩% ଲୋକ ସେଠାରେ ୬ ବର୍ଷ ବୟସରୁ କମ ବୟସ୍କ ଅଟନ୍ତି । ଭାଷା ତାମିଲ, ମଳୟାଲାମ, ତେଲୁଗୁ ପଣ୍ଡିଚେରୀର ସରକାରୀ ଭାଷା ଅଟେ । ପାଣିପାଗ ପ୍ରାୟତଃ ଭାରତୀୟ ସହର ଗୁଡ଼ିକ ଗ୍ରୀଷ୍ମ ମଣ୍ଡଳୀୟ ହୋଇଥାନ୍ତି । ପଣ୍ଡିଚେରୀରେ ବାର୍ଷିକ ସର୍ବାଧିକ ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରା ୩୨.୧ ଡିଗ୍ରୀ ସେଣ୍ଟିଗ୍ରେଡ ଅନୁଭୂତ ହେଉଥିବା ବେଳେ ସର୍ବନିମ୍ନ ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରା ୨୪.୫ ଡିଗ୍ରୀ ସେଣ୍ଟିଗ୍ରେଡ ଅଟେ । ଏଠାରେ ବାର୍ଷିକ ହାରାହାରି ବୃଷ୍ଟିପାତ ୧୩୫୪.୦ mm/inches ହୋଇଥାଏ । ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆହୁରି ପଢନ୍ତୁ ଆଧାର ବାହାର ତଥ୍ୟ Official website of the Government of the Union Territory of Puducherry Official website of Department of Tourism, Pondicherry Official website for Tourism Development, Pondicherry Pondicherry ସହର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର ପଣ୍ଡିଚେରୀର ସହର

paṇḍicerī bhāratara puḍucerī kendra śāsita añcaḻara rājadhānī| janasaṃkhẏā o sākṣaratā 2001 masihāra bhāratīẏa janagaṇanā anusāre, paṇḍicerī saharara moṭa janasaṃkhẏā 7412 aṭe | sethi madhẏaru 50.54% jaṇa paruṣa hoithibā beḻe 49.46% jaṇa nārī aṭanti | paṇḍicerīra sākṣaratā hāra 71.76% aṭe | ehā jātīẏa hāraṭhāru -6.92% pratiśata kama aṭe | sethiru 39.91% pratiśata puruṣa o 31.85% nārī aṭanti | 11.93% loka seṭhāre 6 barṣa baẏasaru kama baẏaska aṭanti | bhāṣā tāmila, maḻaẏālāma, telugu paṇḍicerīra sarakārī bhāṣā aṭe | pāṇipāga prāẏataḥ bhāratīẏa sahara guḍa଼ika grīṣma maṇḍaḻīẏa hoithānti | paṇḍicerīre bārṣika sarbādhika hārāhāri tāpamātrā 32.1 ḍigrī seṇṭigreḍa anubhūta heuthibā beḻe sarbanimna hārāhāri tāpamātrā 24.5 ḍigrī seṇṭigreḍa aṭe | eṭhāre bārṣika hārāhāri bṛṣṭipāta 1354.0 mm/inches hoithāe | itihāsa paryẏaṭana āhuri paḍhantu ādhāra bāhāra tathẏa Official website of the Government of the Union Territory of Puducherry Official website of Department of Tourism, Pondicherry Official website for Tourism Development, Pondicherry Pondicherry sahara bhāratīẏa rājadhānī sahara paṇḍicerīra sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AC%A3%E0%AD%8D%E0%AC%A1%E0%AC%BF%E0%AC%9A%E0%AD%87%E0%AC%B0%E0%AD%80%20%28%E0%AC%B8%E0%AC%B9%E0%AC%B0%29

ପଣ୍ଡିଚେରୀ (ସହର)

ଲକ୍ଷଦ୍ୱୀପ ଆଧାର କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

lakṣadୱīpa ādhāra kendraśāsita añcaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B2%E0%AC%BE%E0%AC%95%E0%AD%8D%E0%AC%B7%E0%AC%BE%E0%AC%A6%E0%AD%8D%E0%AD%B1%E0%AD%80%E0%AC%AA

ଲାକ୍ଷାଦ୍ୱୀପ

ଇଟାନଗର, ଭାରତର ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ଭାଗରେ ଅବସ୍ଥିତ ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶ ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ । ଭୂଗୋଳ ଇଟାନଗର ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶର ରାଜଧାନୀ ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Official website ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶ

iṭānagara, bhāratara uttara-pūrba bhāgare abasthita aruṇācaḻa pradeśa rājẏara rājadhānī | bhūgoḻa iṭānagara aruṇācaḻa pradeśara rājadhānī itihāsa paryẏaṭana ādhāra adhika tathẏa Official website bhāratīẏa rājadhānī sahara aruṇācaḻa pradeśa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%87%E0%AC%9F%E0%AC%BE%E0%AC%A8%E0%AC%97%E0%AC%B0

ଇଟାନଗର

ଦିସପୁର, ଆସାମର ରାଜଧାନୀର ନାମ ଅଟେ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Dispur News Headlines ସହର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

disapura, āsāmara rājadhānīra nāma aṭe | bhūgoḻa itihāsa paryẏaṭana ādhāra adhika tathẏa Dispur News Headlines sahara bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B8%E0%AC%AA%E0%AD%81%E0%AC%B0

ଦିସପୁର

ହାଇଦ୍ରାବାଦ ତେଲେଙ୍ଗାନା ଓ ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶର ରାଜଧାନୀ ଓ ଭାରତର ବଡ଼ ସହରମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ଗୋଟିଏ । ଏହି ସହର ସୂଚନା ପ୍ରଯୁକ୍ତି/ ଆଇଟିରେ ବିଶେଷ ବିକାଶ କରିଛି । ଅନେକ ବହୁଦେଶୀୟ କମ୍ପାନି ଏଠାରେ ନିଜର ଶାଖା ଖୋଲିଛନ୍ତି । ଏହି ସହରରେ ସୁନ୍ଦର ଗୋଲକଣ୍ଡା ଦୁର୍ଗ, ଚାରମିନାର, ରାମୋଜି ଫିଲମ ସିଟି ଓ ଆହୁରି ଅନେକ ଦେଖିଲା ଭଳିଆ ଜାଗାସବୁ ଅଛି । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ A guide to Hyderabad, India Map ତେଲେଙ୍ଗାନାର ସହର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

hāidrābāda teleṅgānā o āndhra pradeśara rājadhānī o bhāratara baḍa଼ saharamānaṅka bhitaru goṭie | ehi sahara sūcanā prayukti/ āiṭire biśeṣa bikāśa karichi | aneka bahudeśīẏa kampāni eṭhāre nijara śākhā kholichanti | ehi saharare sundara golakaṇḍā durga, cāramināra, rāmoji philama siṭi o āhuri aneka dekhilā bhaḻiā jāgāsabu achi | bhūgoḻa itihāsa paryẏaṭana ādhāra adhika tathẏa A guide to Hyderabad, India Map teleṅgānāra sahara bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B9%E0%AC%BE%E0%AC%87%E0%AC%A6%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%AC%E0%AC%BE%E0%AC%A6

ହାଇଦ୍ରାବାଦ

ଡେରାଡୁନ, ଉତ୍ତରାଖଣ୍ଡ ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ ଅଟେ। ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ସହର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

ḍerāḍuna, uttarākhaṇḍa rājẏara rājadhānī aṭe| bhūgoḻa itihāsa paryẏaṭana ādhāra sahara bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%A1%E0%AD%87%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%A1%E0%AD%81%E0%AC%A8

ଡେରାଡୁନ

ଲକ୍ଷ୍ନୌ ସହର ଭାରତର ଉତ୍ତର ଦିଗରେ ଅବସ୍ଥିତ ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶ ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ | ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ୧୩୫୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାଦ ପୁର୍ବରୁ ଲକ୍ଷ୍ନୌ ସହର ଅବଧ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯାଉ ଥିଲା ଯାହାକି ଦିଲ୍ଲୀ ସୁଲତାନ୍ ମାନଂକଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ହେଉଥିଲା | ପ୍ରାୟ ୮୪ ବର୍ଷ (୧୩୯୪ଠାରୁ ୧୪୭୮ ) ଧରି ଅବଧ କ୍ଷେତ୍ର ଜଉନପୁର୍ର ସୁଲତାନକଂର୍ ଅଧିନରେ ରହିଥିଲା | ପ୍ରାୟ ୧୫୫୫ରେ ସମ୍ରାଟ୍ ହୁମାୟନୁ ଏହାକୁ ମୋଗଲ୍ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ସହିତ ମିସାଇ ଦେଇଥିଲେ, ସମ୍ରାଟ୍ ଯାହାନଗିଂର୍ (୧୫୬୯ରୁ ୧୬୨୭) ଓ ତାପରେ ସେ ଏହାକୁ ଶେଖ୍ ଅବଦୁଲ୍ ରହିମ୍ ନାମକ ବ୍ୟକ୍ତିକୁଂ ପରିଚାଳନା ଦାୟିତ୍ୱ ହସ୍ତାନ୍ତର କରି ଥିଲେ ଯେ କି ପରେ ଏହାକୁ ଶୈଖୀଯାଦସ୍ ନାମକ ବ୍ୟକ୍ତିକଂ ଅଧିନକୁ ଆସି ଯାଇଥିଲା ନବାବୋଂକି ସହର୍ ଲକ୍ଷ୍ନୌ, ଲକ୍ଷ୍ନୌ ସହର ଉତ୍ତର ଭାରତର କଳା ଓ ସଂସ୍କୃତିରେ ସମୃଦ୍ଧ, ଏହା ବହୁତ ସୃତିଚିଂହ, କିର୍ତୀରାଜୀରେ ପରିପୁର୍ଣ ଯେ ପରି ବଡ଼ ଇମାମ୍ ବାଡା Bara Imambara, ଚୋଟ ଇମାମ୍ ବାଡା Chota Imambara ଏବଂ ରୁମୀ ଦରବାଜା Rumi Darwaza ଇତ୍ୟାଦି. ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲିମ୍ ମଧ୍ୟରେ ଏକତା, କଳା ଓ ସାହିତ୍ୟ ପାଇଁ ଏହା ମଧ ବେଶ ଜଣା ଶୁଣା, ଯାହା ଗଂଗା- ଜମୁନା ତେହଜିବ୍ Ganga-Jamuni tehzeeb ଭାବେ ବେଶ୍ ପରିଚିତ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Official Site of Lucknow The India of the Nawabs, The New York Times, Published: 25 February 1990 Local News of Lucknow ସହର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

lakṣnau sahara bhāratara uttara digare abasthita uttara pradeśa rājẏara rājadhānī | bhūgoḻa itihāsa 1350 khrīṣṭāda purbaru lakṣnau sahara abadha kṣetrare yāu thilā yāhāki dillī sulatān mānaṃkadୱārā paricāḻita heuthilā | prāẏa 84 barṣa (1394ṭhāru 1478 ) dhari abadha kṣetra jaunapurra sulatānakaṃr adhinare rahithilā | prāẏa 1555re samrāṭ humāẏanu ehāku mogal sāmrājẏa sahita misāi deithile, samrāṭ yāhānagiṃr (1569ru 1627) o tāpare se ehāku śekh abadul rahim nāmaka bẏaktikuṃ paricāḻanā dāẏitୱ hastāntara kari thile ye ki pare ehāku śaikhīyādas nāmaka bẏaktikaṃ adhinaku āsi yāithilā nabāboṃki sahar lakṣnau, lakṣnau sahara uttara bhāratara kaḻā o saṃskṛtire samṛddha, ehā bahuta sṛticiṃha, kirtīrājīre paripurṇa ye pari baḍa଼ imām bāḍā Bara Imambara, coṭa imām bāḍā Chota Imambara ebaṃ rumī darabājā Rumi Darwaza itẏādi. hindu o musalim madhẏare ekatā, kaḻā o sāhitẏa pāi~ ehā madha beśa jaṇā śuṇā, yāhā gaṃgā- jamunā tehajib Ganga-Jamuni tehzeeb bhābe beś paricita paryẏaṭana ādhāra adhika tathẏa Official Site of Lucknow The India of the Nawabs, The New York Times, Published: 25 February 1990 Local News of Lucknow sahara bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B2%E0%AC%95%E0%AD%8D%E0%AC%B7%E0%AD%8D%E0%AC%A8%E0%AD%8C

ଲକ୍ଷ୍ନୌ

ବେଙ୍ଗାଳୁରୁ (ବାଙ୍ଗାଲୋର) ଭାରତର କର୍ଣ୍ଣାଟକ ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ ଓ ପ୍ରଶାସନିକ ମୁଖ୍ୟ ନଗର । ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର, ବେଙ୍ଗାଳୁରୁ ଆଧାର ଆହୁରି ପଢ଼ିବେ Hasan, Fazlul. Bangalore Through The Centuries. Bangalore: Historical Publications, 1970. Plunkett, Richard. South India. Lonely Planet, 2001. Vagale, Uday Kumar. . Digital Libraries and Archives. 2006. Virginia Tech. 27 April 2004. . Bangalore Metropolitan Rapid Transport Corporation Limited. 2006. Government of Karnataka. 2005. Hunter, Cotton, Burn, Meyer. "The Imperial Gazetteer of India", 2006. Oxford, Clarendon Press. 1909. "Bangalore." Encyclopedia Britannica. 1911 ed. Hayavadana Rao, The Mysore State Gazetteer, 1929 ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Bruhat Bengaluru Mahanagara Palike – (Municipal government) Official Website of Bangalore Development Authority ସହର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

beṅgāḻuru (bāṅgālora) bhāratara karṇṇāṭaka rājẏara rājadhānī o praśāsanika mukhẏa nagara | āhuri dekhantu jagannātha mandira, beṅgāḻuru ādhāra āhuri paḍha଼ibe Hasan, Fazlul. Bangalore Through The Centuries. Bangalore: Historical Publications, 1970. Plunkett, Richard. South India. Lonely Planet, 2001. Vagale, Uday Kumar. . Digital Libraries and Archives. 2006. Virginia Tech. 27 April 2004. . Bangalore Metropolitan Rapid Transport Corporation Limited. 2006. Government of Karnataka. 2005. Hunter, Cotton, Burn, Meyer. "The Imperial Gazetteer of India", 2006. Oxford, Clarendon Press. 1909. "Bangalore." Encyclopedia Britannica. 1911 ed. Hayavadana Rao, The Mysore State Gazetteer, 1929 adhika tathẏa Bruhat Bengaluru Mahanagara Palike – (Municipal government) Official Website of Bangalore Development Authority sahara bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AC%E0%AD%87%E0%AC%99%E0%AD%8D%E0%AC%97%E0%AC%BE%E0%AC%B3%E0%AD%81%E0%AC%B0%E0%AD%81

ବେଙ୍ଗାଳୁରୁ

ଗାନ୍ଧୀନଗର ) ଗୁଜରାଟର ରାଜଧାନୀ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସ୍ଥାନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Gandhinagar Urban Development Authority Gandhinagar District Megistrate Gandhinagar Municipal Corporation ଗୁଜରାଟର ସହର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

gāndhīnagara ) gujarāṭara rājadhānī | bhūgoḻa itihāsa paryẏaṭana sthāna ādhāra adhika tathẏa Gandhinagar Urban Development Authority Gandhinagar District Megistrate Gandhinagar Municipal Corporation gujarāṭara sahara bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%97%E0%AC%BE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A7%E0%AD%80%E0%AC%A8%E0%AC%97%E0%AC%B0

ଗାନ୍ଧୀନଗର

ପଣାଜୀ, ଗୋଆର ରାଜଧାନୀ ଅଟେ। ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Government of Goa A Travel Guide on Panaji from IndiaTravelCompanion ସହର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

paṇājī, goāra rājadhānī aṭe| bhūgoḻa itihāsa paryẏaṭana ādhāra adhika tathẏa Government of Goa A Travel Guide on Panaji from IndiaTravelCompanion sahara bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AC%BE%E0%AC%A3%E0%AC%BE%E0%AC%9C%E0%AD%80

ପାଣାଜୀ

ରାୟପୁର, ଛତିଶଗଡ଼ ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ ଓ ମୂଖ୍ୟ ସହର। ଭୌଗଳିକ ଅବସ୍ଥିତି ୨୧.୨୩୩୩ ଉତ୍ତର ଅକ୍ଷାଂଶ ଓ ୮୧.୬୩୩୩ ପୂର୍ବ ଦ୍ରାଘିମାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ସମୁଦ୍ର ପତନଠାରୁ ଏହା ୯୫୮ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତାରେ ରହିଛି । ଜନସଂଖ୍ୟା ଓ ସାକ୍ଷରତା ୨୦୦୧ ମସିହାର ଭାରତୀୟ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ, ସହରର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟା ୧୬୫୯୩ । ସେଥି ମଧ୍ୟରୁ ୫୦.୬୧% ଜଣ ପରୁଷ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ୪୯.୩୯% ଜଣ ନାରୀ ଅଟନ୍ତି । ର ସାକ୍ଷରତା ହାର ୬୩.୬୯% । ଏହା ଜାତୀୟ ହାରଠାରୁ ୧.୧୫% ପ୍ରତିଶତ କମ । ସେଥିରୁ ୩୮.୩୩% ପ୍ରତିଶତ ପୁରୁଷ ଓ ୨୫.୩୬% ନାରୀ ଅଟନ୍ତି । ୧୫.୯୪% ଲୋକ ସେଠାରେ ୬ ବର୍ଷ ବୟସରୁ କମ ବୟସ୍କ ଅଟନ୍ତି । ଭାଷା ହିନ୍ଦୀ ର ସରକାରୀ ଭାଷା । ପାଣିପାଗ ପ୍ରାୟତଃ ଭାରତୀୟ ସହର ଗୁଡ଼ିକ ଗ୍ରୀଷ୍ମ ମଣ୍ଡଳୀୟ ହୋଇଥାନ୍ତି । ରେ ବାର୍ଷିକ ସର୍ବାଧିକ ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରା ୩୩.୨ ଡିଗ୍ରୀ ସେଣ୍ଟିଗ୍ରେଡ ଅନୁଭୂତ ହେଉଥିବା ବେଳେ ସର୍ବନିମ୍ନ ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରା ୨୦.୮ ଡିଗ୍ରୀ ସେଣ୍ଟିଗ୍ରେଡ । ଏଠାରେ ବାର୍ଷିକ ହାରାହାରି ବୃଷ୍ଟିପାତ ୧୨୫୮.୧ mm/inches ହୋଇଥାଏ । ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Raipur District Administration DPR Raipur District ଛତିଶଗଡ଼ର ସହର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

rāẏapura, chatiśagaḍa଼ rājẏara rājadhānī o mūkhẏa sahara| bhaugaḻika abasthiti 21.2333 uttara akṣāṃśa o 81.6333 pūrba drāghimāre abasthita | samudra patanaṭhāru ehā 958 phuṭa uccatāre rahichi | janasaṃkhẏā o sākṣaratā 2001 masihāra bhāratīẏa janagaṇanā anusāre, saharara moṭa janasaṃkhẏā 16593 | sethi madhẏaru 50.61% jaṇa paruṣa hoithibā beḻe 49.39% jaṇa nārī aṭanti | ra sākṣaratā hāra 63.69% | ehā jātīẏa hāraṭhāru 1.15% pratiśata kama | sethiru 38.33% pratiśata puruṣa o 25.36% nārī aṭanti | 15.94% loka seṭhāre 6 barṣa baẏasaru kama baẏaska aṭanti | bhāṣā hindī ra sarakārī bhāṣā | pāṇipāga prāẏataḥ bhāratīẏa sahara guḍa଼ika grīṣma maṇḍaḻīẏa hoithānti | re bārṣika sarbādhika hārāhāri tāpamātrā 33.2 ḍigrī seṇṭigreḍa anubhūta heuthibā beḻe sarbanimna hārāhāri tāpamātrā 20.8 ḍigrī seṇṭigreḍa | eṭhāre bārṣika hārāhāri bṛṣṭipāta 1258.1 mm/inches hoithāe | itihāsa paryẏaṭana ādhāra adhika tathẏa Raipur District Administration DPR Raipur District chatiśagaḍa଼ra sahara bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AD%9F%E0%AC%AA%E0%AD%81%E0%AC%B0%2C%20%E0%AC%9B%E0%AC%A4%E0%AC%BF%E0%AC%B6%E0%AC%97%E0%AC%A1%E0%AC%BC

ରାୟପୁର, ଛତିଶଗଡ଼

ଶ୍ରୀନଗର, ଜମ୍ମୁ ଓ କଶ୍ମୀରର ରାଜଧାନୀ ଅଟେ। ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Srinagar district administration Official website of Jammu and Kashmir ସହର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

śrīnagara, jammu o kaśmīrara rājadhānī aṭe| bhūgoḻa itihāsa paryẏaṭana ādhāra adhika tathẏa Srinagar district administration Official website of Jammu and Kashmir sahara bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B6%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AD%80%E0%AC%A8%E0%AC%97%E0%AC%B0

ଶ୍ରୀନଗର

ଜମ୍ମୁ, ଜମ୍ମୁ ଓ କଶ୍ମୀରର ରାଜଧାନୀ ଅଟେ। ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ The Official Website of Jammu and Kashmir Government, India Official Website of District Jammu, India Shri Mata Vaishno Devi Shrine Board – Shrines in Jammu Bhaderwah – Website about Bhaderwah Brief history of Jammu Rulers with their Coinage details Mata Pingla ସହର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

jammu, jammu o kaśmīrara rājadhānī aṭe| bhūgoḻa itihāsa paryẏaṭana ādhāra adhika tathẏa The Official Website of Jammu and Kashmir Government, India Official Website of District Jammu, India Shri Mata Vaishno Devi Shrine Board – Shrines in Jammu Bhaderwah – Website about Bhaderwah Brief history of Jammu Rulers with their Coinage details Mata Pingla sahara bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9C%E0%AC%BE%E0%AC%AE%E0%AD%8D%E0%AC%AE%E0%AD%81

ଜାମ୍ମୁ

ରାଞ୍ଚି 'ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ' ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ସହର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

rāñci 'jhāḍa଼khaṇḍa' rājẏara rājadhānī | bhūgoḻa itihāsa paryẏaṭana ādhāra sahara bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%9E%E0%AD%8D%E0%AC%9A%E0%AC%BF

ରାଞ୍ଚି

ଚେନ୍ନାଇ଼ 'ତାମିଲନାଡୁ' ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ଚେନ୍ନାଇର ପୂର୍ବ ନାମ ମାଡ୍ରାସ ଥିଲା। ୧୬୩୯ ଅଗଷ୍ଟ ୨୨ରେ ବ୍ରିଟିଶ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀଦ୍ୱାରା ମାଡ୍ରାସ ସହର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା। କରମଣ୍ଡଳ ଉପକୂଳରେ ୩ ମାଇଲ୍ସର ଆୟତନ ପରିମିତ ଏକ ଅଞ୍ଚଳକୁ ତତ୍କାଳୀନ ନାୟକ ଶାସକଙ୍କଠାରୁ କିଣି ଏହାର ନାମକରଣ କରିଥିଲେ । ଏହି ଦିବସକୁ ମାଡ୍ରାସ ଦିବସ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା। ଭାରତ ସ୍ୱାଧୀନତା କରିବା ପରେ ମାଡ୍ରାସ ଷ୍ଟେଟର ରାଜଧାନୀ ଭାବେ ଏହି ସହରକୁ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା । ପରେ ୧୯୬୯ରେ ମାଡ୍ରାସ ଷ୍ଟେଟ ତାମିଲନାଡୁ ରାଜ୍ୟରେ ସାମିଲ ହୋଇଥିଲା। ବଙ୍ଗୋପସାଗରର କରମଣ୍ଡଳ ଉପକୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏହି ସହର ବାଣିଜ୍ୟିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଏବଂ ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ବେଶ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ବହନ କରୁଛି । ଅପର ପକ୍ଷରେ ଏଠାରେ ଥିବା ମାଡ୍ରାସ ବନ୍ଦର ଭାରତର ଦ୍ୱିତୀୟ ସର୍ବବୃହତ ବନ୍ଦର । ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Official government website of Chennai District Official website of the Corporation of Chennai ଭାରତର ମହାନଗର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର ତାମିଲନାଡୁ

cennāi଼ 'tāmilanāḍu' rājẏara rājadhānī | bhūgoḻa itihāsa cennāira pūrba nāma māḍrāsa thilā| 1639 agaṣṭa 22re briṭiśa iṣṭa iṇḍiā kampānīdୱārā māḍrāsa sahara pratiṣṭhā hoithilā| karamaṇḍaḻa upakūḻare 3 māilsara āẏatana parimita eka añcaḻaku tatkāḻīna nāẏaka śāsakaṅkaṭhāru kiṇi ehāra nāmakaraṇa karithile | ehi dibasaku māḍrāsa dibasa ghoṣaṇā karāyāithilā| bhārata sୱādhīnatā karibā pare māḍrāsa ṣṭeṭara rājadhānī bhābe ehi saharaku ghoṣaṇā karāyāithilā | pare 1969re māḍrāsa ṣṭeṭa tāmilanāḍu rājẏare sāmila hoithilā| baṅgopasāgarara karamaṇḍaḻa upakūḻare abasthita ehi sahara bāṇijẏika, sāṃskṛtika, arthanaitika ebaṃ śikṣā kṣetrare beśa gurutୱpūrṇṇa bhūmikā bahana karuchi | apara pakṣare eṭhāre thibā māḍrāsa bandara bhāratara dୱitīẏa sarbabṛhata bandara | paryẏaṭana ādhāra adhika tathẏa Official government website of Chennai District Official website of the Corporation of Chennai bhāratara mahānagara bhāratīẏa rājadhānī sahara tāmilanāḍu

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9A%E0%AD%87%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A8%E0%AC%BE%E0%AC%87

ଚେନ୍ନାଇ

ଅଗରତାଲା, ତ୍ରିପୁରା ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ ଅଟେ। ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Bengali newspaper of Tripura About AMC Tripura tourism website, Government of Tripura Tripura University website Tripura Police website TSECL Agartala Horti Agriculture Government Offices Weather statistics at Weather.co.uk Agartala on GlobalGuide.Org Tripura tribal information and community portal Durga Puja from Agartala MSN Map ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର ସହର

agaratālā, tripurā rājẏara rājadhānī aṭe| bhūgoḻa itihāsa paryẏaṭana ādhāra adhika tathẏa Bengali newspaper of Tripura About AMC Tripura tourism website, Government of Tripura Tripura University website Tripura Police website TSECL Agartala Horti Agriculture Government Offices Weather statistics at Weather.co.uk Agartala on GlobalGuide.Org Tripura tribal information and community portal Durga Puja from Agartala MSN Map bhāratīẏa rājadhānī sahara sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%85%E0%AC%97%E0%AC%B0%E0%AC%A4%E0%AC%BE%E0%AC%B2%E0%AC%BE

ଅଗରତାଲା

କୋହିମା, ନାଗାଲାଣ୍ଡ ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ ଅଟେ। ଉତତ୍ପତି ସ୍ଥଳ ଇତିହାସ ଭୌଗଳିକ କୋହିମାରେ ଶୀତଋତୁରେ ପ୍ରବଳ ଶୀତ ଓ ଗ୍ରୀଷ୍ମଋତୁରେ ପ୍ରବଳ ଗରମ।ଡିସେମ୍ବରଠାରୁ ଫେବୃୟାରୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରବଳ ଥଣ୍ଡା। ପ୍ରାୟତଃ ବହୁମାତ୍ରାରେ ତୁଷାର ପାତ ହୁଏ। ଜୁନଠାରୁ ଅଗଷ୍ଟ ଗରମ ପ୍ରବଳ ହୁଏ। ଗ୍ରୀଷ୍ମଋତୁରେ ପ୍ରବଳ ବର୍ଷା ହୁଏ। ଖରାଦିନର ତାପମାତ୍ରା ରୁହେ। ପାଣିପାଗ ପ୍ରଶାସନ ଜନସଂଖ୍ୟା ପର୍ବପର୍ବାଣି ନାଗଲାଣ୍ଡ ସରକାରଦ୍ୱାରା ୨୦୦୨ ଡିସେମ୍ବରରୁ ମହୋତ୍ସବ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା।ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲାକି ଲୋକକଳା ଓ ଲୋକସଂସ୍କୃତି ବିକାଶ ଓ ପ୍ରୋସ୍ରହନ କରିବା। ହର୍ନବିଲ ମହୋତ୍ସବ ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ନାଗଲାଣ୍ଡ ସଂସ୍କୃତିକୁ ଗୋଟେ ଜାଗାରେ ଏକାଠି କରି ଲୋକଲୋଚନକୁ ଆଣିବା।ପ୍ରତି ବର୍ଷ ୧ ଡିସେମ୍ବରଠାରୁ ୧୦ ଡିସେମ୍ବର ମଧ୍ୟରେ ପାଳିତ ହୁଏ। ବହୁଦିନ ଧରି ଚାଲୁଥିବା ପର୍ବ ହ୍ରନବିଲ କିସାମା ଗ୍ରାମରେ ପାଳିତ ହୁଏ, କିସାମ କୋହିମା ରାଜଧାନୀ ନାଗଲାଣ୍ଡଠାରୁ ୧୨ କିମି ଦୂରତାରେ ଅବସ୍ଥିତ।ନାଗଲାଣ୍ଡର ସବୁ ଅଧିବାସୀ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଲୋକମାନେ ସେ ପର୍ବରେ ସାମିଲ ହୁଅନ୍ତି। ପର୍ବର ମୂଳ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହଉଛି ଭାବର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ ଏବଂ ନିଜ ସଂସ୍କୃତିକୁ ବଞ୍ଚାଇ ରଖି ସମସ୍ତଙ୍କ ଲୋକଲୋଚନକୁ ଆଣିବା। ପରିବହନ କୋହିମାକୁ ଯିବା ପାଇଁଦୀମାପୁର ବିମାନବନ୍ଦର ଦୀମାପୁର ସବୁଠାରୁ ପାଖ ରାସ୍ତା ତା ଦୂରତା ପାଖାପାଖି କୋହିମା ୨ ନମ୍ବର ନ୍ୟାସନାଲ ହାଇୱେବ ସହ ଜଡ଼ିତ ଏବଂ ୨୯ ନମ୍ବର ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ମଧ୍ୟ କୋହିମା ସହ ସଂଯୋଗ। କୋହିମା ସହ ରେଳପଥର ସଂଯୋଗ ନାହିଁ।ନିକଟତମ ରେଳପଥର ଷ୍ଟେସନ ହଉଛି ଦୀମାପୁର।୨୦୦୯ ମସିହାଠାରୁ ଦୀମାପୁରଠୁ କୋହିମାକୁ ରେଳପଥରେ ସଂଯୋଗ ପାଇଁ କାମ ଚାଲୁଅଛି। ବାଦବିବାଦ ପାଇଁ କାମ ବନ୍ଦ ରହିଥିଲା ତା ପରେ ଅନୁମାନ କରାଯାଉଥିଲା କି ୨୦୦୧୩ ଭିତରେ କାମ ସାରିଯିବ ବୋଲି କିନ୍ତୁ କାମ ୨୦୨୦ରେ ଶେଷ ହେବ। ଶିକ୍ଷା ବିଦ୍ୟାଳୟ ମିନିଷ୍ଟ୍ରସ ହିଲ ବାପଟିଷ୍ଟି ହାଇ ସ୍କୁଲ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଏବଂ କଲେଜ ଜାପୁଫୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ କଲେଜ,କିଂବେମା, କୋହିମା କୋହିମା ସାଇନ୍ସ କଲେଜ,ଜୋସ୍ତସୋମା ମୋଡେଲ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ କଲେଜ,କୋହିମା ସେଣ୍ଟ ଜୋସେଫ୍ କଲେଜ,ଜାଖମା, କୋହିମା ନାଗାଲାଣ୍ଡ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ, ମେରୀମା କ୍ୟାମ୍ପସ, କୋହିମା ଖେଳ ଫୁଟବଲ କୋହିମାରରେ ଏକ ଫୁଟବଲ କ୍ଲବ ଅଛି ତା ନାମ କୋହିମା କମେଟ୍ସ,ସେହି କ୍ଲବରୁ ଭଲ ଭଲ ଖେଳାଳି ନାଗାଲାଣ୍ଡ ପ୍ରିମିୟମ ଲିଗରେ ଖେଳିଥାନ୍ତି। ଯୋଗାଯୋଗ ଓ ମିଡ଼ିଆ ସହରରେ ଅଲ ଇଣ୍ଡିଆ ରେଡ଼ିଓର ଲୋକାଲ ଷ୍ଟେସନ ଅଛି। ସେ ମଧ୍ୟ ଲୋକମାନଙ୍କ ମନରଞ୍ଜନ ପାଇଁ ଅଲଗା କିଛି ପୋଗ୍ରାମ ପ୍ରସାରଣ କରନ୍ତି। ଗ୍ୟାଲେରି ଆଧାର ସହର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

kohimā, nāgālāṇḍa rājẏara rājadhānī aṭe| utatpati sthaḻa itihāsa bhaugaḻika kohimāre śītaṛture prabaḻa śīta o grīṣmaṛture prabaḻa garama|ḍisembaraṭhāru phebṛẏārī paryẏanta prabaḻa thaṇḍā| prāẏataḥ bahumātrāre tuṣāra pāta hue| junaṭhāru agaṣṭa garama prabaḻa hue| grīṣmaṛture prabaḻa barṣā hue| kharādinara tāpamātrā ruhe| pāṇipāga praśāsana janasaṃkhẏā parbaparbāṇi nāgalāṇḍa sarakāradୱārā 2002 ḍisembararu mahotsaba ārambha hoithilā|lakṣẏa thilāki lokakaḻā o lokasaṃskṛti bikāśa o prosrahana karibā| harnabila mahotsaba mukhẏa lakṣẏa nāgalāṇḍa saṃskṛtiku goṭe jāgāre ekāṭhi kari lokalocanaku āṇibā|prati barṣa 1 ḍisembaraṭhāru 10 ḍisembara madhẏare pāḻita hue| bahudina dhari cāluthibā parba hranabila kisāmā grāmare pāḻita hue, kisāma kohimā rājadhānī nāgalāṇḍaṭhāru 12 kimi dūratāre abasthita|nāgalāṇḍara sabu adhibāsī sampradāẏara lokamāne se parbare sāmila huanti| parbara mūḻa lakṣẏa hauchi bhābara ādāna pradāna ebaṃ nija saṃskṛtiku bañcāi rakhi samastaṅka lokalocanaku āṇibā| paribahana kohimāku yibā pāi~dīmāpura bimānabandara dīmāpura sabuṭhāru pākha rāstā tā dūratā pākhāpākhi kohimā 2 nambara nẏāsanāla hāiୱeba saha jaḍa଼ita ebaṃ 29 nambara jātīẏa rājapatha madhẏa kohimā saha saṃyoga| kohimā saha reḻapathara saṃyoga nāhi~|nikaṭatama reḻapathara ṣṭesana hauchi dīmāpura|2009 masihāṭhāru dīmāpuraṭhu kohimāku reḻapathare saṃyoga pāi~ kāma cāluachi| bādabibāda pāi~ kāma banda rahithilā tā pare anumāna karāyāuthilā ki 20013 bhitare kāma sāriyiba boli kintu kāma 2020re śeṣa heba| śikṣā bidẏāḻaẏa miniṣṭrasa hila bāpaṭiṣṭi hāi skula biśୱbidẏāḻaẏa ebaṃ kaleja jāpuphu khrīṣṭiẏāna kaleja,kiṃbemā, kohimā kohimā sāinsa kaleja,jostasomā moḍela khrīṣṭiẏāna kaleja,kohimā seṇṭa joseph kaleja,jākhamā, kohimā nāgālāṇḍa biśୱbidẏāḻaẏa, merīmā kẏāmpasa, kohimā kheḻa phuṭabala kohimārare eka phuṭabala klaba achi tā nāma kohimā kameṭsa,sehi klabaru bhala bhala kheḻāḻi nāgālāṇḍa primiẏama ligare kheḻithānti| yogāyoga o miḍa଼iā saharare ala iṇḍiā reḍa଼iora lokāla ṣṭesana achi| se madhẏa lokamānaṅka manarañjana pāi~ alagā kichi pogrāma prasāraṇa karanti| gẏāleri ādhāra sahara bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AD%8B%E0%AC%B9%E0%AC%BF%E0%AC%AE%E0%AC%BE

କୋହିମା

କଲିକତା (ବଙ୍ଗଳା: কলকাতা) ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ରାଜଧାନୀ । ଏହାର ନୂଆ ନାମ କୋଲକତା । ଏହା ହୁଗୁଳି ନଦୀର ପୂର୍ବ ତଟରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହା ପୂର୍ବ ଭାରତର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ବାଣିଜ୍ୟିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଶିକ୍ଷା କେନ୍ଦ୍ର । ଇତିହାସ ଚନ୍ଦ୍ରକେତୁଗଡ଼ଠାରେ ଆବିଷ୍କୃତ ଶିଳାଲେଖରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ କଲିକତା ଯେଊଁ ଅଞ୍ଚଳରେ ଅଛି ସେଠାଋେ ୨୦୦୦ ବର୍ଷ ଧଋି ଢନବସତି ରହିଆସିଛି। ୧୭ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଏଠାରେ ଇଂରେଜମାନେ ବ୍ୟବସାୟ ଆରମ୍ଭ କଲେ। ୨୦ଶ ଶତକରେ ଏହା ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦର କେନ୍ଦ୍ର ପାଲଟିଲା। ସେବେଠାରୁ ଏହା ଆକାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ସମ୍ପ୍ରତି ଭାରତର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ବାଣିଜ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ରୂପେ ପରିଗଣିତ ହେଉଛି। ଭୌଗଳିକ ଅବସ୍ଥାନ ଏହା ଭାରତର ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗରେ ଅଛି। ଏହା ହୁଗୁଳି ନଈ କୂଳେ ଅବସ୍ଥିତ। ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଶିକ୍ଷା ଓ ସଂସ୍କୃତି ଅଧିକ ଦେଖନ୍ତୁ ଆଧାର ଭାରତର ମହାନଗର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

kalikatā (baṅgaḻā: কলকাতা) paścimabaṅgara rājadhānī | ehāra nūā nāma kolakatā | ehā huguḻi nadīra pūrba taṭare abasthita | ehā pūrba bhāratara eka pramukha bāṇijẏika, sāṃskṛtika o śikṣā kendra | itihāsa candraketugaḍa଼ṭhāre ābiṣkṛta śiḻālekharu jaṇāyāe ye kalikatā yeū~ añcaḻare achi seṭhāṛe 2000 barṣa dhaṛi ḍhanabasati rahiāsichi| 17śa śatābdīre eṭhāre iṃrejamāne bẏabasāẏa ārambha kale| 20śa śatakare ehā bhāratīẏa jātīẏatābādara kendra pālaṭilā| sebeṭhāru ehā ākārare bṛddhi pāi samprati bhāratara eka pramukha bāṇijẏa kendra rūpe parigaṇita heuchi| bhaugaḻika abasthāna ehā bhāratara paścimabaṅgare achi| ehā huguḻi naī kūḻe abasthita| arthanaitika bẏabasthā śikṣā o saṃskṛti adhika dekhantu ādhāra bhāratara mahānagara bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AC%B2%E0%AC%BF%E0%AC%95%E0%AC%A4%E0%AC%BE

କଲିକତା

ପଟନା ସହର ଭାରତର ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ଦିଗରେ ଅବସ୍ଥିତ 'ବିହାର' ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ ଓ । ଏହା ପାଟଣା ଜିଲ୍ଲାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଭୌଗଳିକ ଅବସ୍ଥିତି ୨୫.୬୦୨୨ ଉତ୍ତର ଅକ୍ଷାଂଶ ଓ ୮୫.୧୧୯୪ ପୂର୍ବ ଦ୍ରାଘିମାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ସମୁଦ୍ର ପତନଠାରୁ ଏହା ୧୬୪ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତାରେ ରହିଛି । ଜନସଂଖ୍ୟା ଓ ସାକ୍ଷରତା ୨୦୦୧ ମସିହାର ଭାରତୀୟ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ, ସହରର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟା ୩୨୨୮୮ । ସେଥି ମଧ୍ୟରୁ ୫୩.୩୭% ଜଣ ପରୁଷ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ୪୬.୬୩% ଜଣ ନାରୀ ଅଟନ୍ତି । ର ସାକ୍ଷରତା ହାର ୫୨.୬୭% । ଏହା ଜାତୀୟ ହାରଠାରୁ ୧୨.୧୭% ପ୍ରତିଶତ ଅଧିକ । ସେଥିରୁ ୩୩.୧୫% ପ୍ରତିଶତ ପୁରୁଷ ଓ ୧୯.୫୧% ନାରୀ ଅଟନ୍ତି । ୧୮.୧୧% ଲୋକ ସେଠାରେ ୬ ବର୍ଷ ବୟସରୁ କମ ବୟସ୍କ ଅଟନ୍ତି । ଭାଷା ହିନ୍ଦୀ ର ସରକାରୀ ଭାଷା । ପାଣିପାଗ ପ୍ରାୟତଃ ଭାରତୀୟ ସହର ଗୁଡ଼ିକ ଗ୍ରୀଷ୍ମ ମଣ୍ଡଳୀୟ ହୋଇଥାନ୍ତି । ରେ ବାର୍ଷିକ ସର୍ବାଧିକ ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରା ୩୧.୩ ଡିଗ୍ରୀ ସେଣ୍ଟିଗ୍ରେଡ ଅନୁଭୂତ ହେଉଥିବା ବେଳେ ସର୍ବନିମ୍ନ ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରା ୧୯.୬ ଡିଗ୍ରୀ ସେଣ୍ଟିଗ୍ରେଡ । ଏଠାରେ ବାର୍ଷିକ ହାରାହାରି ବୃଷ୍ଟିପାତ ୧୨୧୩.୩ mm/inches ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରଶାସନ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Official website of Patna Official website of the Municipal Corporation of Patna ବିହାରର ସହର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

paṭanā sahara bhāratara uttara-pūrba digare abasthita 'bihāra' rājẏara rājadhānī o | ehā pāṭaṇā jillāre abasthita | bhaugaḻika abasthiti 25.6022 uttara akṣāṃśa o 85.1194 pūrba drāghimāre abasthita | samudra patanaṭhāru ehā 164 phuṭa uccatāre rahichi | janasaṃkhẏā o sākṣaratā 2001 masihāra bhāratīẏa janagaṇanā anusāre, saharara moṭa janasaṃkhẏā 32288 | sethi madhẏaru 53.37% jaṇa paruṣa hoithibā beḻe 46.63% jaṇa nārī aṭanti | ra sākṣaratā hāra 52.67% | ehā jātīẏa hāraṭhāru 12.17% pratiśata adhika | sethiru 33.15% pratiśata puruṣa o 19.51% nārī aṭanti | 18.11% loka seṭhāre 6 barṣa baẏasaru kama baẏaska aṭanti | bhāṣā hindī ra sarakārī bhāṣā | pāṇipāga prāẏataḥ bhāratīẏa sahara guḍa଼ika grīṣma maṇḍaḻīẏa hoithānti | re bārṣika sarbādhika hārāhāri tāpamātrā 31.3 ḍigrī seṇṭigreḍa anubhūta heuthibā beḻe sarbanimna hārāhāri tāpamātrā 19.6 ḍigrī seṇṭigreḍa | eṭhāre bārṣika hārāhāri bṛṣṭipāta 1213.3 mm/inches hoithāe | praśāsana paryẏaṭana ādhāra adhika tathẏa Official website of Patna Official website of the Municipal Corporation of Patna bihārara sahara bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AC%BE%E0%AC%9F%E0%AC%A3%E0%AC%BE%2C%20%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%B9%E0%AC%BE%E0%AC%B0

ପାଟଣା, ବିହାର

ଆଇଜୋଲ , ମିଜୋରାମର ରାଜଧାନୀ ଅଟେ। ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Aizawl Official Website ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର ସହର

āijola , mijorāmara rājadhānī aṭe| bhūgoḻa itihāsa paryẏaṭana ādhāra adhika tathẏa Aizawl Official Website bhāratīẏa rājadhānī sahara sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%86%E0%AC%87%E0%AC%9C%E0%AD%8B%E0%AC%B2

ଆଇଜୋଲ

ଶିଲଂ, ମେଘାଳୟ ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ ଅଟେ। ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Muslims in Shillong struggling to make their presence felt – TCN News Eastern Panorama – Oldest Magazine of North East India Meghalaya State Government Portal Shillong.com Shillong Online Resubelpara The Shillong Times – North East India Second Oldest English Daily Online news in Khasi ସହର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

śilaṃ, meghāḻaẏa rājẏara rājadhānī aṭe| bhūgoḻa itihāsa paryẏaṭana ādhāra adhika tathẏa Muslims in Shillong struggling to make their presence felt – TCN News Eastern Panorama – Oldest Magazine of North East India Meghalaya State Government Portal Shillong.com Shillong Online Resubelpara The Shillong Times – North East India Second Oldest English Daily Online news in Khasi sahara bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B6%E0%AC%BF%E0%AC%B2%E0%AC%82

ଶିଲଂ

ଇମ୍ଫାଲ, ମଣିପୁର ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ ଅଟେ। ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Imphal West Imphal East ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର ସହର

imphāla, maṇipura rājẏara rājadhānī aṭe| bhūgoḻa itihāsa paryẏaṭana ādhāra adhika tathẏa Imphal West Imphal East bhāratīẏa rājadhānī sahara sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%87%E0%AC%AE%E0%AD%8D%E0%AC%AB%E0%AC%BE%E0%AC%B2

ଇମ୍ଫାଲ

ଭୋପାଲ, ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦେଶର ରାଜଧାନୀ । ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ The Bhopal Story Official Website of Bhopal City Bhopal City website Bhopal City Information Bhopal Municipal Corporation Website Bhopal Airport Bhopal Weather bhopalonline directory Birds of Bhopal Bopal online business Directory(Bhopalhelp) ସହର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

bhopāla, madhẏa pradeśara rājadhānī | bhūgoḻa itihāsa paryẏaṭana ādhāra adhika tathẏa The Bhopal Story Official Website of Bhopal City Bhopal City website Bhopal City Information Bhopal Municipal Corporation Website Bhopal Airport Bhopal Weather bhopalonline directory Birds of Bhopal Bopal online business Directory(Bhopalhelp) sahara bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AD%E0%AD%8B%E0%AC%AA%E0%AC%BE%E0%AC%B3

ଭୋପାଳ

ଭାରତର ପଶ୍ଚିମ କୂଳରେସ୍ଥିତ ମୁମ୍ବାଇ (ପୂର୍ବ ନାମ ବମ୍ବେ), ଭାରତୀୟ ରାଜ୍ୟ ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର ରାଜଧାନୀ । ଏହାର ଆନୁମାନିକ ଜନସଂଖ୍ୟା ୩ କୋଟି ୨୧ ଲକ୍ଷ, ଯାହାକି ଦେଶର ସର୍ବାଧିକ ଜନସଂଖ୍ୟା ଥିବା ସହର । ଏହାର ଉତ୍ପତ୍ତି ଲାଭାରୁ ନିର୍ଗତ ୭ଟି ଛୋଟ ଛୋଟ ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜକୁ ମିଶାଇ ହୋଇଛି, ଯାହା ମୂଳ ଭାରତୀୟ ଭୂଖଣ୍ଡକୁ ଏକ ପୋଲଦ୍ୱାରା ଯୋଡି ହୋଇଛି। ମୁମ୍ବାଇ ବନ୍ଦର ଭାରତର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସାମୁଦ୍ରିକ ବନ୍ଦର । ମୁମ୍ବାଇର ଉପକୂଳରେ ଫାଟ ଥିବାରୁ ଏହାର ପୋତାଶ୍ରୟ ପ୍ରକୃତିକ ଓ ସୁରକ୍ଷିତ । ଇଉରୋପ, ଆଫ୍ରିକା, ଆମେରିକା ଆଦି ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶରୁ ଜଳମାର୍ଗ କିମ୍ବା ଆକାଶମାର୍ଗରୁ ଆସୁଥିବା ଯାତ୍ରୀ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ମୁମ୍ବାଇ ଆସୁଥିବାରୁ, ମୁମ୍ବାଇକୁ ଭାରତର ପ୍ରବେଶଦ୍ୱାର ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ମୁମ୍ବାଇ ଭାରତର ସର୍ବବୃହତ ବାଣିଜ୍ୟିକ କେନ୍ଦ୍ର , ଯାହାର ଭାରତର ସକଳ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦରେ ୫% ଭାଗୀଦାରୀ ରହିଛି। ଏହା ସମୁର୍ଣ୍ଣ ଭାରତର ଶିଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦର ୨୫%, ଜଳଜାହାଜ ବ୍ୟାପାରର ୪୦% ଓ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପୁଞ୍ଜି ନେଣଦେଣରେ ୭୦% ଭାଗୀଦାରୀ ରହିଛି। ମୁମ୍ବାଇ ବିଶ୍ୱର ପ୍ରମୁଖ ୧୦ ବାଣିଜ୍ୟିକ କେନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । ଭାରତର ଅଧିକାଂଶ ବ୍ୟାଙ୍କ, ବ୍ୟବସାୟିକ କାର୍ଯାଳୟ ଓ ଅନେକ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍ଥା ଯେମିତିକି ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ, ବମ୍ବେ ଷ୍ଟକ ଏକ୍ସଚେଞ୍ଜ, ଜାତୀୟ ଷ୍ଟକ ଏକ୍ସଚେଞ୍ଜ ଓ ଅନେକ ଭାରତୀୟ ସମବାୟ ସଂଗଠନ ଗୁଡିକର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯାଳୟ ଓ ଅନେକ ବହୁରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସମବାୟ ସଂସ୍ଥାସବୁ ମୁମ୍ବାଇରେ ଅବସ୍ଥିତ। ଏଥିପାଇଁ ମୁମ୍ବାଇକୁ ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ରାଜଧାନୀ ମଧ୍ୟ କହନ୍ତି। ସହରରେ ଭାରତୀୟ ହିନ୍ଦୀ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଓ ଦୂରଦର୍ଶନ ଉଦ୍ୟୋଗ ମଧ୍ୟ ରହିଛି, ଯାହାକି ବଲିଉଡ ନାମରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ। ମୁମ୍ବାଇର ବ୍ଯବସାୟିକ ସୁଯୋଗ ଓ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଜୀବନ ଧାରଣ ମାନକ ଭାରତବର୍ଷର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଆକର୍ଷିତ କରେ, ଯାହାଫଳରେ ଏହି ସହରରେ ବିଭିନ୍ନ ସମାଜ ଓ ସଂସ୍କୃତିର ମିଶ୍ରଣ ଘଟିଛି। ମୁମ୍ବାଇ ବନ୍ଦର ଭାରତର ପ୍ରାୟ ଅଧେ ସାମୁଦ୍ରିକ ପଦାର୍ଥ ଆମଦାନୀ କରେ। ଭୂଗୋଳ ମୁମ୍ବାଇ ସହର ଭାରତର ପଶ୍ଚିମ ଉପକୂଳର କୋଙ୍କଣ ଉପକୂଳୀୟ କ୍ଷେତ୍ରର ଉଲ୍ଲାସ ନଦୀ ମୁହାଣରେ ଅବସ୍ଥିତ। ଏଥିରେ ସେଲସେଟ ଦ୍ୱୀପର ଆଂଶିକ ଭାଗ ଅଛି ବାକି ଭାଗ ଠାଣେ ଜିଲ୍ଲାରେ ରହିଛି। ଅଧିକାଂଶ ନଗର ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନରୁ ଅଳ୍ପକିଛି ଉଚ୍ଚତାରେ ଅବସ୍ଥିତ, ଯାହାର ହାରାହାରି ଉଚ୍ଚତା ୧୦ମି. (୩୩ ଫୁଟ)ରୁ ୧୫ମି. (୪୯ ଫୁଟ) ମଧ୍ୟରେ । ମୁମ୍ବାଇର ଉତ୍ତର ଭାଗ ପାହାଡ଼ିଆ ଯାହାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଉଚ୍ଚତା ୪୫୦ମି. (୧,୪୭୬ ଫୁଟ) । ସହର ସମଗ୍ର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ୬୦୩ ବର୍ଗକି.ମି. (୨୩୩ ବର୍ଗମାଇଲ) । ସଞ୍ଜୟ ଗାନ୍ଧୀ ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ ସହର ପାଖରେ ଅବସ୍ଥିତ। ଏହା ପୁରା ସହରର ସମୁଦାୟ ୬ ଭାଗରେ ବିସ୍ତ୍ରୁତ। ଏହି ଉଦ୍ୟାନରେ ଚିତାବାଘ ଭଳି ପଶୁ ମଧ୍ୟ ମିଳିଯା'ନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ସହରରେ ଲୋକମାନଙ୍କ ରହିବାସମସ୍ୟା ପାଇଁ ଏହି ଉଦ୍ୟାନର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ହ୍ରାସ ଆଉ ଏହି ଜାତୀୟ ପଶୁମାନେ ଲଗାତାର ହ୍ରାସ ପାଇଯାଉଛନ୍ତି। ଭାଟସା ବନ୍ଧ ଛଡା ଅନ୍ୟ ୬ ମୁଖ୍ୟ ହ୍ରଦ ସହରର ପାଣି ସମସ୍ୟା ଦୂର କରେ। ବିହାର ହ୍ରଦ, ବଇତରଣା, ଉପର ବଇତରଣା, ତୁଳସୀ, ତଂସ ଓ ପଉଅଇ। ତୁଳସୀ ଓ ବିହାର ହ୍ରଦ ବୋରିବଲି ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନରେ ସହର ନଗର ପାଳିକାର ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ। ପଉଅଇ ହ୍ରଦଦ୍ୱାରା କେବଳ ଶିଳ୍ପ ସଂସ୍ଥା ଗୁଡିକର ପାଣି ଆବଶ୍ୟକତା ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଇଥାଏ। ତିନୋଟି ଛୋଟ ନଦୀ ଦହିସର, ପୋଇସର ଓ ଓହିଉଆଡା (ବା ଆଶୀଉଆଡା) ଉଦ୍ୟାନ ଭିତରୁ ବାହାରିଛି, ଯେବେକି ମିଠା ନଦୀ (ମିଠି ନଦୀ) ତୁଳସୀ ହ୍ରଦରୁ ବାହାରିଅଛି ଓ ପଉଅଇ ଏବଂ ବିହାର ହ୍ରଦର ବନ୍ୟାଜଳ ନିଜ ଭିତରକୁ ନେଇଥାଏ। ସହରର ବହୁତ କୁଳ ସନ୍ତସନ୍ତିଆ । ସେଲସେଟ ଦ୍ୱୀପର ପୂର୍ବଭାଗ ଅତି ସନ୍ତସନ୍ତିଆ ଯାହାକି ଜୈବବିଭିନ୍ନତାରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ। ପଶ୍ଚିମ ଭାଗ ଅତ୍ୟନ୍ତ ବାଲିଆ ଓ ପଥୁରିଆ । ଇତିହାସ ଉତ୍ତର ମୁମ୍ବାଇର କାନ୍ଦିବଲିରୁ ମିଳିଥିବା କିଛି ଧ୍ୱଂସାବଶେଷରୁ ଜଣାପଡେକି ଏହି ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜ ସବୁ ପ୍ରାଚୀନ ପ୍ରସ୍ତର ଯୁଗରୁ ବସତି ସ୍ଥାପନ ହେଇଛି। ଜନବସତିର ଲିଖିତ ପ୍ରମାଣ ଖ୍ରୀ.ପୂ. ୨୫୦ ମିଳୁଛ, ଯେତେବେଳେ ଏହାକୁ ହେପ୍ଟାନୋସିଆ କୁହାଯାଉଥିଲା। ଖ୍ରୀ.ପୂ. ତୃତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଏହା ମୌର୍ଯ୍ୟ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ଅଂଶ ଥିଲା ଯେତେବେଳେ ଏହାର ଶାସକ ସମ୍ରାଟ ଅଶୋକ ଥିଲେ। ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ପ୍ରାରମ୍ଭର ପ୍ରାଥମିକ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଏହା ସାତବାହାନ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ଓ ଇଣ୍ଡୋ-ସାଇଥିୟ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସେଟ୍ରେପ ମଝିରେ ବିବାଦିତ ଥିଲା। ପରେ ହିନ୍ଦୁ ସିଲହରା ବଂଶର ରାଜାମାନେ ଏହାକୁ ୧୩୪୩ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାଜୁତି କରିଥିଲେ ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗୁଜରାଟର ରାଜାମାନେ ଏହାକୁ ଅଧିକାର ନକରିଥିଲେ। କିଛି ପୁରାତନ କାରୂକାର୍ଯ୍ୟ ଯେପରିକି ଏଲିଫାଣ୍ଟା ଗୁମ୍ଫା ଓ ବାଳକେଶର ମନ୍ଦିର ଏହି କାଳଖଣ୍ଡର । ୧୫୩୪ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ପର୍ତ୍ତୁଗୀଜମାନେ ଗୁଜରାଟର ଶାସକମାନଙ୍କଠୁ ଏହି ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜ ଛଡେଇନେଇଥିଲେ। ଯାହାକି ପରେ ଇଂଲଣ୍ଡର ସମ୍ରାଟ ଦ୍ୱିତୀୟ ଚାର୍ଲ୍ସଙ୍କୁ ଯୌତୁକ ରୂପେ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ଚାର୍ଲ୍ସଙ୍କର ବାହାଘର କ୍ୟାଥରିନ ଡେ ଭର୍ଗିଞ୍ଜାଙ୍କ ସହ ହେଇଥିଲା। ଏହି ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜର ଜମିର ପଟ୍ଟା ୧୬୬୮ରେ ଇଂରେଜ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀକୁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ୧୦ ପାଉଣ୍ଡ ହିସାବରେ ଦିଆଯାଇଥିଲା। କମ୍ପାନୀକୁ ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜର ପୂର୍ବପଟେ ଗଭୀର ପୋତାଶ୍ରୟ ମିଳିଲା ଯାହାକି ଉପମହାଦ୍ୱୀପରେ ପ୍ରଥମ ବନ୍ଦର ସ୍ଥାପନ ପାଇଁ ସର୍ବୋତ୍ତମ ଥିଲା। ୧୬୬୧ରେ ଏହାର ଜନସଂଖ୍ୟା ମାତ୍ର ୧୦୦୦୦ ଥିଲା, ଯାହାକି ୧୬୭୫ରେ ୬୦୦୦୦ ହେଇଗଲା। ୧୬୮୭ରେ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ନିଜ ମୁଖ୍ୟାଳୟ ସୁରାଟରୁ ମୁମ୍ବାଇ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରିଲାପରେ ନଗର ବମ୍ବେ ପ୍ରେସିଡେନ୍ସିର ମୁଖ୍ୟାଳୟ ହେଇଗଲା। ୧୮୧୭ ପରେ ନଗରକୁ ବହୁତ ସିଭିଲ କାର୍ଯ୍ୟଦ୍ୱାରା ପୁନରୁଦ୍ଧାର କରାଯାଇଥିଲା। ଏଥିରେ ସବୁ ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜକୁ ପରସ୍ପରସହ ଯୋଡିବା ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା। ଏହି ପରିଯୋଜନାକୁ ହର୍ନବୟ ବେଲାର୍ଡ ପରିଯୋଜନା କୁହାଯାଏ ଓ ଏହା ୧୮୪୫ରେ ସପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଇଥିଲା ଓ ମୁମ୍ବାଇର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ୪୩୮ ବର୍ଗକି.ମି. ହେଇଥିଲା। ୧୮୫୩ ମସିହାରେ ଭାରତରେ ପ୍ରଥମ ରେଳ ଲାଇନ ଏଠାରେ ସ୍ଥାପିତ ହେଇଥିଲା ଯାହାକି ମୁମ୍ବାଇକୁ ଠାଣେ ସହ ଯୋଡିଥିଲା। ଆମେରିକୀୟ ନଗର ଯୁଦ୍ଧ କାଳରେ ଏହା ବିଶ୍ୱର ସବୁଠୁ ବଡ଼ ସୂତା ବ୍ୟବସାୟର ବଜାର ହେଲା ଯାହାଫଳରେ ଏହାର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଆହୁରି ସୁଦୃଢ ହେଲା ଓ ସହରର ସ୍ତର ବହୁଗୁଣ ବଢିଗଲା। ୧୯୫୫ ପରେ ବମ୍ବେ ରାଜ୍ୟକୁ ପୁନଃବ୍ୟବସ୍ଥିତ କରାଗଲା ଓ ଭାଷା ଆଧାରରେ ରାଜ୍ୟକୁ ଗୁଜରାଟ ଓ ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ଭାବରେ ଦୁଇଭାଗ କରାଗଲା। ଏକ ଦାବି ଅନୁସାରେ ନଗରକୁ ସ୍ୱୟଂଶାସିତ ନଗରର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଦବାକୁ କୁହାଗଲା। କିନ୍ତୁ ସଂଯୁକ୍ତ ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ସମିତିର ଆନ୍ଦୋଳନଦ୍ୱାରା ଏହାର ବିରୋଧ କରାଗଲା ଓ ମୁମ୍ବାଇକୁ ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର ରାଜଧାନୀ କରିବାକୁ ଦାବି କରାଗଲା। ଏହି ବିରୋଧ ଫଳରେ ୧୦୫ ଲୋକ ପୋଲିସ ଗୁଳିରେ ନିହତ ହେଇଥିଲେ ଓ ଶେଷରେ ୧ ମେ ୧୯୬୦ରେ ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ରାଜ୍ୟ ସ୍ଥାପନ ହେଲା ଓ ମୁମ୍ବାଇ ଏହାର ରାଜଧାନୀ ହେଲା। ୧୯୭୦ ଦଶକ ଅନ୍ତେ ଏଠାରେ ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବହୁତ ବୃଦ୍ଧି ହେଇଥିଲା। ଯାହାଫଳରେ କି ଏଠାରେ ପ୍ରବାସୀମାନଙ୍କ ଆଗମନରେ ବହୁତ ବୃଦ୍ଧି ହେଲା। ସମୟ ଆସିଲା ଏହା ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ଭାରତରେ ସବୁଠୁ ବଡ଼ ଜନବହୁଳ ସହର କଲିକତାକୁ ପଛରେ ପକେଇଦେଲା ଓ ପ୍ରଥମ ସ୍ଥାନ ନେଲା। ଏହି ପ୍ରବାସୀଙ୍କ ଆଗମନ ସ୍ଥାନୀୟ ମରାଠୀମାନଙ୍କ ମନକୁ ଆଶଙ୍କିତ କରିଲା, ଯେଉଁମାନେ ନିଜର ଭାଷା, ସଂସ୍କୃତି ଓ ବ୍ୟବସାୟକୁ ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ଚିନ୍ତିତ ଥିଲେ। ବାଲା ସାହେବ ଠାକରେଙ୍କଦ୍ୱାରା ଶିବସେନା ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଗଠନ କରାଗଲା ଯାହାକି ସ୍ଥାନୀୟ ମରାଠୀମାନଙ୍କ ସ୍ୱାର୍ଥ ରକ୍ଷା ପାଇଁ ଥିଲା। ସହରର ଧର୍ମ ନିରପେକ୍ଷତା ୧୯୯୨-୯୩ର ଦଙ୍ଗା କାରଣରୁ ଛିନ୍ନଭିନ୍ନ ହେଇଥିଲା ଯେଉଁଥିରେ ବଡ଼ ପରିମାଣର ଜୀବନ ଓ ସମ୍ପତ୍ତି ହାନି ହେଇଥିଲା। ଏହାର କିଛିମାସ ମରେ ୧୨ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୯୩ରେ ପୂର୍ବ ନିଯୋଜିତ ବମ ବିସ୍ଫୋଟ ସହରକୁ ଦୋହଲେଇଦେଇଥିଲା। ଯେଉଁଥିରେ ଶତାଧିକ ଲୋକ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲେ। ୧୯୯୫ରେ ବମ୍ବେ ନାମକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇ ମୁମ୍ବାଇ କରାଯାଇଥିଲା। ଏହା ଶିବସେନା ସରକାରରେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଦିଆଯାଇଥିବା ନାମଗୁଡିକୁ ଐତିହାସିକ ଓ ସ୍ଥାନୀୟ ଆଧାରରେ ପୁନଃ-ନାମକରଣ ହେଇଥିଲା। ଏଠାରେ ଏବେ ମଧ୍ୟ ଆତଙ୍କବଦୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଆକ୍ରମଣ ସମୟ ସମୟରେ କରାଯାଉଛି। ୨୦୦୬ରେଠାରେ ସ୍ଥାନୀୟ ରେଳରେ ବିସ୍ଫୋଟ କରାଯାଇଥିଲା ଯେଉଁଥିରେ ୨୦୦ରୁ ଅଧିକ ଲୋକ ପ୍ରାଣ ହରାଇଥିଲେ। ନଭେମ୍ବର ୨୬ ୨୦୦୮ରେ ଜଳପଥରୁ ଆସିଥିବା ପାକିସ୍ତାନୀ ଆତଙ୍କବଦୀମାନେ ମୁମ୍ବାଇରେ ଛତ୍ରପତି ଶିବାଜି ଟର୍ମିନାଲ, କାମା ଚିକିତ୍ସାଳୟ, ତାଜ ହୋଟେଲ, ନାରିମାନ ପଏଣ୍ଟଠାରେ ଆକ୍ରମଣ କରି ୩୦୦ରୁ ଅଧିକ ନିରୀହ ଲୋକଙ୍କ ପ୍ରାଣ ନେଇଥିଲେ ଯେଉଁଥିରେ ୧୦ଜଣରୁ ୯ ଜଣ ଆତଙ୍କବାଦୀ ସେନାର ଗୁଳିରେ ପ୍ରାଣ ହରାଇଥିଲେ ଓ ବଞ୍ଚିଯାଇଥିବା ଆତଙ୍କବଦୀ ଆଜମଲ ଅମିର କସବକୁ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ଫାଶୀଦଣ୍ଡ ଦେଇଥିଲା। ଏହି ଆକ୍ରମଣରେ ସେନାର ମେଜର ସନ୍ଦିପ ଉନ୍ନିକୃଷ୍ଣନ, ଏଟିଏସର ମୁଖ୍ୟ ହେମନ୍ତ କରକରେ, ହାବିଲଦାର ତୁକାରମ ଓମ୍ବଲେ ଇତ୍ୟାଦି ସହିଦ ହେଇଥିଲେ। ଏହି ଆକ୍ରମଣ ପରେ ଭାରତ ତାର ଜଳପଥର ସୁରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା କଡାକଡି କରିଥିଲା। ଜଳବାୟୁ ଗ୍ରୀଷ୍ମମଣ୍ଡଳୀୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ଆରବ ସାଗର ନିକଟରେ ଥିବାରୁ ମୁମ୍ବାଇର ଜଳବାୟୁରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାର ଋତୁ ଦେଖାଯାଏ : ଶୁଷ୍କ ଋତୁ ଓ ଆର୍ଦ୍ର ଋତୁ। ଆର୍ଦ୍ର ଋତୁ ମାର୍ଚରୁ ଅକ୍ଟୋବର ମଧ୍ୟରେ ଆସେ। ଏହାର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ଅଧିକ ଆର୍ଦ୍ରତା ସହ ତାପମାତ୍ରା ୩୦୦ସେ. (୮୬୦ଫା.)ରୁ ମଧ୍ୟ ଅଧିକ। ଜୁନରୁ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଯାଏଁ ମୌସୁମୀ ଜନିତ ବର୍ଷା ସହରକୁ ଭିଜାଏ, ଯାହା ଫଳରେ କି ମୁମ୍ବାଇର ବାର୍ଷିକ ବର୍ଷା ସ୍ତର ୨,୨୦୦ ମିଲିମିଟର (୮୬.୬ ଇଞ୍ଚ) ହେଇଥାଏ। ଏଯାଏଁ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ବର୍ଷା ୧୯୯୫ରେ ହେଇଥିଲା ଯାହାର ବର୍ଷା ସ୍ତର ୩,୪୫୨ ମିଲିମିଟର (୧୩୫.୯ ଇଞ୍ଚ) ଥିଲା। ଦିନର ସବୁଠୁ ଅଧିକ ବର୍ଷା ୨୬ ଜୁଲାଇ ୨୦୦୫ରେ ୯୪୪ ମିଲିମିଟର (୩୭.୧୭ ଇଞ୍ଚ)ର ହେଇଥିଲା। ନଭେମ୍ବରରୁ ଫେବୃଆରୀଯାଏଁ ଶୁଖିଲା ଜଳବାୟୁ ରହିଥାଏ ଯେଉଁ ସମୟରେ କି ମଧ୍ୟମ ଧରଣର ଆର୍ଦ୍ରତା ଦେଖାଯାଏ ଓ କିଛି ଗରମ ଓ କିଛି ଶୀତ ଅନୁଭୂତ ହେଇଥାଏ। ଜାନୁଆରୀ ଓ ଫେବୃଆରୀରେ ଅଳ୍ପ ଥଣ୍ଡା ପଡିଥାଏ, ଏଠାରେ ହଉଥିବା ଶୀତ ଉତ୍ତରରୁ ଆସୁଥିବା ଥଣ୍ଡା ପବନ ଯୋଗୁଁ ହେଇଥାଏ। ମୁମ୍ବାଇର ସର୍ବାଧିକ ତାପମାତ୍ରା ୩୮୦ସେ. (୧୦୦୦ଫା.)ରୁ ସର୍ବନିମ୍ନ ୧୧୦ସେ. (୫୨୦ଫା.) ମଧ୍ୟରେ ରହେ। ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତର ସର୍ବାଧିକ ତାପମାତ୍ରା ୪୩.୩୦ସେ. (୧୦୯.୯୦ଫା.) ଥିଲାବେଳେ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତର ସର୍ବନିମ୍ନ ତାପମାତ୍ରା ୨୨ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୬୨ରେ ୭.୪୦ସେ. (୪୫.୩୦ଫା.) ଥିଲା।। କିନ୍ତୁ ଏଠାରେ ଥିବା ଦୁଇଟି ପାଣିପାଗ ବିଭାଗ ତରଫରୁ କହ୍ନେରୀ ଗୁମ୍ଫା ପାଖରେ ଥିବା ପାଣିପାଗ ବିଭାଗ ୮ ଫେବୃଆରୀ ୨୦୦୮ରେ ସର୍ବନିମ୍ନ ୬.୫୦ସେ. (୪୩.୭୦ଫା.) ମାପିଥିଲା। ଉପଯୋଗୀ ସେବାଗୁଡିକ ବି ଏମ ସି ସହରର ପାନୀୟ ଜଳର ଆବଶ୍ୟକତା ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିଥାଏ। ଏହି ଜଳର ଅଧିକାଂଶ ଭାଗ ତୁଳସୀ ଓ ବିହାର ତଥା ଅନ୍ୟ ଉତ୍ତରରେ ଥିବା ହ୍ରଦରୁ ଆସିଥାଏ। ଏହି ଜଳ ଭାଣ୍ଡୁପରେ ଥିବା ଏସିଆର ସବୁଠୁ ବଡ଼ ବିଶୋଧନାଗାରରେ ବିଶୁଦ୍ଧ ହେଇ ଅନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳକୁ ପଠାଯାଇଥାଏ। ଭାରତର ପ୍ରଥମ ଭୂତଳ ଜଳ ସୁଡଙ୍ଗ ମୁମ୍ବାଇରେ ହିଁ ତିଆରି ହବାର ଅଛି। ବି ଏମ ସି ହିଁ ସହରର ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ଓ ବର୍ଯ୍ୟବସ୍ତୁ ପରିଚାଳନା କରିଥାଏ। ପ୍ରତିଦିନ ସହରର ପ୍ରାୟ ୭୮୦୦ ମେଟ୍ରିକ ଟନ ଅଳିଆ ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୁଲୁଣ୍ଡ, ଉତ୍ତର-ପଶ୍ଚିମ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୋରାଇ ଓ ପୁର୍ବରେ ଦେଓନାର ପକାଯାଇଥାଏ। ନର୍ଦ୍ଦମା ଜଳକୁ ବର୍ଲି ଓ ବାନ୍ଦ୍ରାରେ ଉପଚାର କରାଯାଇ ସମୁଦ୍ରରେ ଛଡାଯାଇଥାଏ। ମୁମ୍ବାଇ ସହରରେ ବିଦ୍ୟୁତ ସରବରାହ ବେଷ୍ଟ, ରିଲାଏନ୍ସ ଏନର୍ଜି, ଟାଟା ପାଉଆର ଓ ମହାବିତରଣ (ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ରାଜ୍ୟ ବିଦ୍ୟୁତ ବିତରଣ କମ୍ପାନୀ ଲି.) କରିଥାନ୍ତି। ଏହାର ଅଧିକାଂଶ ଆବଶ୍ୟକତା ଜଳ-ବିଦ୍ୟୁତ ଓ ଆଣବିକ ଶକ୍ତିରୁ ମେଣ୍ଟିଥାଏ। ସହରର ବିଦ୍ୟୁତ ବ୍ୟବହାର ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତାକୁ ବଳିଯାଉଛି। ସହରର ସବୁଠୁ ବଡ଼ ଦୂରଭାଷ ସେବା ଏମଟି ଏନ ଏଲ। ୨୦୦୦ ମସିହା ଯାଏଁ ଏହାର ଲ୍ୟାଣ୍ଡଲାଇନ ଓ ମୋବାଇଲ ସେବା ଉପରେ ଏକାଧିକାର ଥିଲା। ଏଠାରେ ଏବେ ମୋବାଇଲ ସେବା ପ୍ରଦାନ କରିବାପାଇଁ ଏୟାରଟେଲ, ଭୋଡାଫୋନ, ଏମଟି ଏନ ଏଲ, ବି ପି ଏଲ, ରିଲାଏନ୍ସ କମ୍ୟୁନିକେସନ୍ସ ଓ ଟାଟା ଟେଲି ସର୍ଭିସେସ ଇତ୍ୟାତି ରହିଛନ୍ତି। ସହରରେ ଜି ଏସ ଏମ ଓ ସି ଡି ଏମ ଏ ଉଭୟ ସୁବିଧା ଉପଲବ୍ଧ ଅଛି। ଏମଟି ଏନ ଏଲ ଓ ଟାଟା ଏଠାରେ ବ୍ରଡବ୍ୟାଣ୍ଡ ସେବା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରୁଛି। ଗ୍ୟାଲେରି ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Official website of the Municipal Corporation of Greater Mumbai Official City Report ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର ଭାରତର ମହାନଗର

bhāratara paścima kūḻaresthita mumbāi (pūrba nāma bambe), bhāratīẏa rājẏa mahārāṣṭrara rājadhānī | ehāra ānumānika janasaṃkhẏā 3 koṭi 21 lakṣa, yāhāki deśara sarbādhika janasaṃkhẏā thibā sahara | ehāra utpatti lābhāru nirgata 7ṭi choṭa choṭa dୱīpapuñjaku miśāi hoichi, yāhā mūḻa bhāratīẏa bhūkhaṇḍaku eka poladୱārā yoḍi hoichi| mumbāi bandara bhāratara sarbaśreṣṭha sāmudrika bandara | mumbāira upakūḻare phāṭa thibāru ehāra potāśraẏa prakṛtika o surakṣita | iuropa, āphrikā, āmerikā ādi pāścātẏa deśaru jaḻamārga kimbā ākāśamārgaru āsuthibā yātrī sarbaprathame mumbāi āsuthibāru, mumbāiku bhāratara prabeśadୱāra madhẏa kuhāyāe| mumbāi bhāratara sarbabṛhata bāṇijẏika kendra , yāhāra bhāratara sakaḻa gharoi utpādare 5% bhāgīdārī rahichi| ehā samurṇṇa bhāratara śiḻpa utpādara 25%, jaḻajāhāja bẏāpārara 40% o bhāratīẏa arthabẏabasthāre puñji neṇadeṇare 70% bhāgīdārī rahichi| mumbāi biśୱra pramukha 10 bāṇijẏika kendra madhẏaru anẏatama | bhāratara adhikāṃśa bẏāṅka, bẏabasāẏika kāryāḻaẏa o aneka mahattୱpūrṇṇa ārthika saṃsthā yemitiki bhāratīẏa rijarbha bẏāṅka, bambe ṣṭaka eksaceñja, jātīẏa ṣṭaka eksaceñja o aneka bhāratīẏa samabāẏa saṃgaṭhana guḍikara mukhẏa kāryāḻaẏa o aneka bahurāṣṭrīẏa samabāẏa saṃsthāsabu mumbāire abasthita| ethipāi~ mumbāiku deśara ārthika rājadhānī madhẏa kahanti| saharare bhāratīẏa hindī caḻaccitra o dūradarśana udẏoga madhẏa rahichi, yāhāki baliuḍa nāmare prasiddha| mumbāira byabasāẏika suyoga o utkṛṣṭa jībana dhāraṇa mānaka bhāratabarṣara lokamānaṅku ākarṣita kare, yāhāphaḻare ehi saharare bibhinna samāja o saṃskṛtira miśraṇa ghaṭichi| mumbāi bandara bhāratara prāẏa adhe sāmudrika padārtha āmadānī kare| bhūgoḻa mumbāi sahara bhāratara paścima upakūḻara koṅkaṇa upakūḻīẏa kṣetrara ullāsa nadī muhāṇare abasthita| ethire selaseṭa dୱīpara āṃśika bhāga achi bāki bhāga ṭhāṇe jillāre rahichi| adhikāṃśa nagara samudra pattanaru aḻpakichi uccatāre abasthita, yāhāra hārāhāri uccatā 10mi. (33 phuṭa)ru 15mi. (49 phuṭa) madhẏare | mumbāira uttara bhāga pāhāḍa଼iā yāhāra sarbocca uccatā 450mi. (1,476 phuṭa) | sahara samagra kṣetraphaḻa 603 bargaki.mi. (233 bargamāila) | sañjaẏa gāndhī jātīẏa udẏāna sahara pākhare abasthita| ehā purā saharara samudāẏa 6 bhāgare bistruta| ehi udẏānare citābāgha bhaḻi paśu madhẏa miḻiyā'nti| kintu saharare lokamānaṅka rahibāsamasẏā pāi~ ehi udẏānara kṣetraphaḻa hrāsa āu ehi jātīẏa paśumāne lagātāra hrāsa pāiyāuchanti| bhāṭasā bandha chaḍā anẏa 6 mukhẏa hrada saharara pāṇi samasẏā dūra kare| bihāra hrada, baitaraṇā, upara baitaraṇā, tuḻasī, taṃsa o pauai| tuḻasī o bihāra hrada boribali jātīẏa udẏānare sahara nagara pāḻikāra sīmā madhẏare abasthita| pauai hradadୱārā kebaḻa śiḻpa saṃsthā guḍikara pāṇi ābaśẏakatā pūrṇṇa heithāe| tinoṭi choṭa nadī dahisara, poisara o ohiuāḍā (bā āśīuāḍā) udẏāna bhitaru bāhārichi, yebeki miṭhā nadī (miṭhi nadī) tuḻasī hradaru bāhāriachi o pauai ebaṃ bihāra hradara banẏājaḻa nija bhitaraku neithāe| saharara bahuta kuḻa santasantiā | selaseṭa dୱīpara pūrbabhāga ati santasantiā yāhāki jaibabibhinnatāre paripūrṇṇa| paścima bhāga atẏanta bāliā o pathuriā | itihāsa uttara mumbāira kāndibaliru miḻithibā kichi dhୱṃsābaśeṣaru jaṇāpaḍeki ehi dୱīpapuñja sabu prācīna prastara yugaru basati sthāpana heichi| janabasatira likhita pramāṇa khrī.pū. 250 miḻucha, yetebeḻe ehāku hepṭānosiā kuhāyāuthilā| khrī.pū. tṛtīẏa śatābdīre ehā mauryẏa sāmrājẏara aṃśa thilā yetebeḻe ehāra śāsaka samrāṭa aśoka thile| khrīṣṭābda prārambhara prāthamika śatābdīre ehā sātabāhāna sāmrājẏa o iṇḍo-sāithiẏa pāścātẏa seṭrepa majhire bibādita thilā| pare hindu silaharā baṃśara rājāmāne ehāku 1343 paryẏanta rājuti karithile yeparyẏanta gujarāṭara rājāmāne ehāku adhikāra nakarithile| kichi purātana kārūkāryẏa yepariki eliphāṇṭā gumphā o bāḻakeśara mandira ehi kāḻakhaṇḍara | 1534 khrīṣṭābdare parttugījamāne gujarāṭara śāsakamānaṅkaṭhu ehi dୱīpapuñja chaḍeineithile| yāhāki pare iṃlaṇḍara samrāṭa dୱitīẏa cārlsaṅku yautuka rūpe diāyāithilā| cārlsaṅkara bāhāghara kẏātharina ḍe bhargiñjāṅka saha heithilā| ehi dୱīpapuñjara jamira paṭṭā 1668re iṃreja iṣṭa iṇḍiā kampānīku pratibarṣa 10 pāuṇḍa hisābare diāyāithilā| kampānīku dୱīpapuñjara pūrbapaṭe gabhīra potāśraẏa miḻilā yāhāki upamahādୱīpare prathama bandara sthāpana pāi~ sarbottama thilā| 1661re ehāra janasaṃkhẏā mātra 10000 thilā, yāhāki 1675re 60000 heigalā| 1687re iṣṭa iṇḍiā kampānī nija mukhẏāḻaẏa surāṭaru mumbāi sthānāntarita karilāpare nagara bambe presiḍensira mukhẏāḻaẏa heigalā| 1817 pare nagaraku bahuta sibhila kāryẏadୱārā punaruddhāra karāyāithilā| ethire sabu dୱīpapuñjaku parasparasaha yoḍibā mukhẏa lakṣẏa thilā| ehi pariyojanāku harnabaẏa belārḍa pariyojanā kuhāyāe o ehā 1845re sapūrṇṇa heithilā o mumbāira kṣetraphaḻa 438 bargaki.mi. heithilā| 1853 masihāre bhāratare prathama reḻa lāina eṭhāre sthāpita heithilā yāhāki mumbāiku ṭhāṇe saha yoḍithilā| āmerikīẏa nagara yuddha kāḻare ehā biśୱra sabuṭhu baḍa଼ sūtā bẏabasāẏara bajāra helā yāhāphaḻare ehāra arthabẏabasthā āhuri sudṛḍha helā o saharara stara bahuguṇa baḍhigalā| 1955 pare bambe rājẏaku punaḥbẏabasthita karāgalā o bhāṣā ādhārare rājẏaku gujarāṭa o mahārāṣṭra bhābare duibhāga karāgalā| eka dābi anusāre nagaraku sୱẏaṃśāsita nagarara maryẏādā dabāku kuhāgalā| kintu saṃyukta mahārāṣṭra samitira āndoḻanadୱārā ehāra birodha karāgalā o mumbāiku mahārāṣṭrara rājadhānī karibāku dābi karāgalā| ehi birodha phaḻare 105 loka polisa guḻire nihata heithile o śeṣare 1 me 1960re mahārāṣṭra rājẏa sthāpana helā o mumbāi ehāra rājadhānī helā| 1970 daśaka ante eṭhāre nirmāṇa kāryẏare bahuta bṛddhi heithilā| yāhāphaḻare ki eṭhāre prabāsīmānaṅka āgamanare bahuta bṛddhi helā| samaẏa āsilā ehā janasaṃkhẏāre bhāratare sabuṭhu baḍa଼ janabahuḻa sahara kalikatāku pachare pakeidelā o prathama sthāna nelā| ehi prabāsīṅka āgamana sthānīẏa marāṭhīmānaṅka manaku āśaṅkita karilā, yeu~māne nijara bhāṣā, saṃskṛti o bẏabasāẏaku rakṣā karibāpāi~ cintita thile| bālā sāheba ṭhākareṅkadୱārā śibasenā rājanaitika daḻa gaṭhana karāgalā yāhāki sthānīẏa marāṭhīmānaṅka sୱārtha rakṣā pāi~ thilā| saharara dharma nirapekṣatā 1992-93ra daṅgā kāraṇaru chinnabhinna heithilā yeu~thire baḍa଼ parimāṇara jībana o sampatti hāni heithilā| ehāra kichimāsa mare 12 mārcca 1993re pūrba niyojita bama bisphoṭa saharaku dohaleideithilā| yeu~thire śatādhika loka mṛtẏubaraṇa karithile| 1995re bambe nāmaku paribarttana karāyāi mumbāi karāyāithilā| ehā śibasenā sarakārare iṃrejamānaṅkadୱārā diāyāithibā nāmaguḍiku aitihāsika o sthānīẏa ādhārare punaḥ-nāmakaraṇa heithilā| eṭhāre ebe madhẏa ātaṅkabadīmānaṅkadୱārā ākramaṇa samaẏa samaẏare karāyāuchi| 2006reṭhāre sthānīẏa reḻare bisphoṭa karāyāithilā yeu~thire 200ru adhika loka prāṇa harāithile| nabhembara 26 2008re jaḻapatharu āsithibā pākistānī ātaṅkabadīmāne mumbāire chatrapati śibāji ṭarmināla, kāmā cikitsāḻaẏa, tāja hoṭela, nārimāna paeṇṭaṭhāre ākramaṇa kari 300ru adhika nirīha lokaṅka prāṇa neithile yeu~thire 10jaṇaru 9 jaṇa ātaṅkabādī senāra guḻire prāṇa harāithile o bañciyāithibā ātaṅkabadī ājamala amira kasabaku suprimakorṭa phāśīdaṇḍa deithilā| ehi ākramaṇare senāra mejara sandipa unnikṛṣṇana, eṭiesara mukhẏa hemanta karakare, hābiladāra tukārama ombale itẏādi sahida heithile| ehi ākramaṇa pare bhārata tāra jaḻapathara surakṣā bẏabasthā kaḍākaḍi karithilā| jaḻabāẏu grīṣmamaṇḍaḻīẏa añcaḻare āraba sāgara nikaṭare thibāru mumbāira jaḻabāẏure mukhẏataḥ dui prakāra ṛtu dekhāyāe : śuṣka ṛtu o ārdra ṛtu| ārdra ṛtu mārcaru akṭobara madhẏare āse| ehāra mukhẏa kāraṇa adhika ārdratā saha tāpamātrā 300se. (860phā.)ru madhẏa adhika| junaru sepṭembara yāe~ mausumī janita barṣā saharaku bhijāe, yāhā phaḻare ki mumbāira bārṣika barṣā stara 2,200 milimiṭara (86.6 iñca) heithāe| eyāe~ sabuṭhāru adhika barṣā 1995re heithilā yāhāra barṣā stara 3,452 milimiṭara (135.9 iñca) thilā| dinara sabuṭhu adhika barṣā 26 julāi 2005re 944 milimiṭara (37.17 iñca)ra heithilā| nabhembararu phebṛārīyāe~ śukhilā jaḻabāẏu rahithāe yeu~ samaẏare ki madhẏama dharaṇara ārdratā dekhāyāe o kichi garama o kichi śīta anubhūta heithāe| jānuārī o phebṛārīre aḻpa thaṇḍā paḍithāe, eṭhāre hauthibā śīta uttararu āsuthibā thaṇḍā pabana yogu~ heithāe| mumbāira sarbādhika tāpamātrā 380se. (1000phā.)ru sarbanimna 110se. (520phā.) madhẏare rahe| eparyẏantara sarbādhika tāpamātrā 43.30se. (109.90phā.) thilābeḻe eparyẏantara sarbanimna tāpamātrā 22 jānuārī 1962re 7.40se. (45.30phā.) thilā|| kintu eṭhāre thibā duiṭi pāṇipāga bibhāga tarapharu kahnerī gumphā pākhare thibā pāṇipāga bibhāga 8 phebṛārī 2008re sarbanimna 6.50se. (43.70phā.) māpithilā| upayogī sebāguḍika bi ema si saharara pānīẏa jaḻara ābaśẏakatā pūrṇṇa karithāe| ehi jaḻara adhikāṃśa bhāga tuḻasī o bihāra tathā anẏa uttarare thibā hradaru āsithāe| ehi jaḻa bhāṇḍupare thibā esiāra sabuṭhu baḍa଼ biśodhanāgārare biśuddha hei anẏa añcaḻaku paṭhāyāithāe| bhāratara prathama bhūtaḻa jaḻa suḍaṅga mumbāire hi~ tiāri habāra achi| bi ema si hi~ saharara rakṣaṇābekṣaṇa o baryẏabastu paricāḻanā karithāe| pratidina saharara prāẏa 7800 meṭrika ṭana aḻiā uttara-pūrba kṣetrare muluṇḍa, uttara-paścima kṣetrare gorāi o purbare deonāra pakāyāithāe| narddamā jaḻaku barli o bāndrāre upacāra karāyāi samudrare chaḍāyāithāe| mumbāi saharare bidẏuta sarabarāha beṣṭa, rilāensa enarji, ṭāṭā pāuāra o mahābitaraṇa (mahārāṣṭra rājẏa bidẏuta bitaraṇa kampānī li.) karithānti| ehāra adhikāṃśa ābaśẏakatā jaḻa-bidẏuta o āṇabika śaktiru meṇṭithāe| saharara bidẏuta bẏabahāra utpādana kṣamatāku baḻiyāuchi| saharara sabuṭhu baḍa଼ dūrabhāṣa sebā emaṭi ena ela| 2000 masihā yāe~ ehāra lẏāṇḍalāina o mobāila sebā upare ekādhikāra thilā| eṭhāre ebe mobāila sebā pradāna karibāpāi~ eẏāraṭela, bhoḍāphona, emaṭi ena ela, bi pi ela, rilāensa kamẏunikesansa o ṭāṭā ṭeli sarbhisesa itẏāti rahichanti| saharare ji esa ema o si ḍi ema e ubhaẏa subidhā upalabdha achi| emaṭi ena ela o ṭāṭā eṭhāre braḍabẏāṇḍa sebā madhẏa pradāna karuchi| gẏāleri ādhāra adhika tathẏa Official website of the Municipal Corporation of Greater Mumbai Official City Report bhāratīẏa rājadhānī sahara bhāratara mahānagara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AD%81%E0%AC%AE%E0%AD%8D%E0%AC%AC%E0%AC%BE%E0%AC%87

ମୁମ୍ବାଇ

ଜୟପୁର ସହର ଭାରତର ଉତ୍ତର-ପଶ୍ଚିମ ଭାଗରେ ଅବସ୍ଥିତ ରାଜସ୍ଥାନ'ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ | ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ରାଜଧାନୀ ନୂଆଦିଲ୍ଲୀଠାରୁ 260କିମି ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଜୟପୁର ଓ ଆଗ୍ରା(240)କିମିକୁ ନେଇ ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ତ୍ରିଭୁଜ ଗଠନ କରାଯାଇଛି।ହିନ୍ଦୁ ବାସ୍ତୁଶାସ୍ତ୍ର ଅନୁଯାୟୀ ଏହି ନଗର ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଛି।ଜୟପୁର ସ୍ଥାପନାରେ 100ରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ବର୍ଷ ପରେ ଏହି ସହରକୁ ଗୋଲାପୀ ସହରର ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯାଇଥିଲା।ଏହା ପୂର୍ବରୁ ଜୟପୁର ନାଁରେ ପରିଚିତ ଥିଲା।ଏହି ସମୟରେ ଏହି ସହର ଅ ରଙ୍ଗ ହଳଦିଆ ଓ ଧଳା ଥିଲା।ସୱାଇ ରାମ ସିଂହଙ୍କ ଶାସନ କାଳରେ ସପ୍ତମ ପ୍ରିନ୍ସ ଏଡ଼ୱାର୍ଡ ଏବଂ ରାଣୀ ଭିକ୍ଟୋରିଆଙ୍କ ସ୍ୱାଗତ ପାଇଁ ରଙ୍ଗାୟିତ କରାଯାଇଥିଲା।ଏହି ସହରକୁ 1727 ମସିହାରେ ମହାରାଜା ଦ୍ୱିତୀୟ ସୱାଇ ଜୟସିଂହ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିବାରୁ ତାଙ୍କ ନାମ ଅନୁସାରେ ସହରର ନାମକରଣ କରାଯାଇଥିଲା।ପ୍ରତିବର୍ଷ ନଭେମ୍ବର 18ରେ ଜୟପୁର ସହରର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିବସ ବଡ଼ ଧୁମ୍ ଧାମରେ ପାଳିତ ହୁଏ। ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଜନ୍ତର ମନ୍ତର ଭାରତର ପାଞ୍ଚଟି ଆସଟ୍ରୋନୋମିକାଲ ଅବ୍ ଜେଭେଟରିଜ(ନକ୍ଷତ୍ର ଓ ଗ୍ରହାଣୁପୁଞ୍ଜର ନିରକ୍ଷଣ କେନ୍ଦ୍ର) ମଧ୍ୟରୁ ଜୟପୁରରେ ଥିବା ଜନ୍ତର ମନ୍ତର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼।ଏହା ୟୁନେସ୍କୋର ଅନ୍ୟତମ ଐତିହ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ପରିଗଣିତ ହୋଇଥାଏ। ସିଟି ପ୍ୟାଲେସ୍ ସିଟି ପ୍ୟାଲେସ୍ ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ ଐତିହ୍ୟ,ଯାହା ସହରର ମଧ୍ୟ ଭାଗରେ ଅବସ୍ଥିତ। ଏହା ସହରର ଭବ୍ୟ କୀର୍ତ୍ତିରାଜି ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ।ମହଲରେ ରାଜପୁତ ଏବଂ ମୋଗଲ ଶୈଳୀ ବସ୍ତୁକଳାର ଏକ ସୁନ୍ଦର ସମାବେଶ ରହିଛି।ସିଟି ପ୍ୟାଲେସ୍ ପରିସରରେ ମହାରାଣୀ ପ୍ୟାଲେସ୍ ମଧ୍ୟ ଅବସ୍ଥିତ।ଯେଉଁଠି ରାଜପୁତ ଙ୍କର ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଗୁଡିକୁ ସ୍ଥାନିତ ଯାଇଛି। ହାୱା ମହଲ ଏହା ଏକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ସ୍ମାରକୀ,ଯାହାକୁ ଜୟପୁରର ରାଜା ସୱାଇ ପ୍ରତାପ ସିଂହ 1799 ମସିହାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ।ଏହି ସ୍ମାରକୀ ପାଞ୍ଚ ମହଲା ବିଶିଷ୍ଟ ଯାହା ଜୟପୁରର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଜୋହରୀ ବଜାର ନିକଟରେ ଅବସ୍ଥିତ।ଏହି ମହଲ ସମ୍ପୁର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ଲାଲ ଏବଂ ଗୋଲାପୀ ରଙ୍ଗର ବାଲୁକାପ୍ରସ୍ତର (ସ୍ୟାଣ୍ଡଷ୍ଟୋନ)ରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଛି।ଏଥିରେ 950ରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ଝରକା ଅଛି।ମହଲରେ ଏକ ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱ ସଂଗ୍ରହାଳୟ ରହିଛି।ଗୋବିନ୍ଦ ଦେବ ଜୀ ମନ୍ଦିରଏହି ମନ୍ଦିରଟି ଭଗବାନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ।ଏହି ମନ୍ଦିର ଜୟପୁରରେ ଜୟନିବାସ ଉଦ୍ୟାନରେ ଅବସ୍ଥିତ।ଏହା ଜୟପୁରର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ।ଜଲ୍ ମହଲ''' ଜଲ୍ ମହଲ ରାଜସ୍ଥାନ ରାଜଧାନୀ ଜୟପୁରର ମାନସାଗର ହ୍ରଦ ମଝିରେ ଥିବା ଏକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଐତିହାସିକ ମହଲ।ଆରବଳି ପାହାଡର ପାଦଦେଶରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏହି ମହଲର ହ୍ରଦର ମଧ୍ୟଭାଗରେ ଥିବା କାରଣରୁ ଏହାକୁ "ଆଇ ବଲ୍"ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ।ଏହା "ରୋମାଣ୍ଟିକ ମହଲ" ଭାବେ ମଧ୍ୟ ବେଶ୍ ପରିଚିତ। ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଜୟପୁରର ନାହାରଗଡ଼ ଦୁର୍ଗ,ଜୟଗଡ ଦୁର୍ଗ,ବିରଲା ମନ୍ଦିର,ରାମବାଗ ପ୍ୟାଲେସ୍,ରାଜମନ୍ଦିର ସିନେମା,ଜୟପୁର ଚିଡିଆଖାନା,ସେଣ୍ଟ୍ରାଲ ପାର୍କ,ଜବହର କଳା କେନ୍ଦ୍ର ରହିଛି। ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Jaipur District Administration site Jaipur Master Plan 2025 Map Facebook Page ସହର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର ରାଜସ୍ଥାନର ସହର

jaẏapura sahara bhāratara uttara-paścima bhāgare abasthita rājasthāna'rājẏara rājadhānī | bhūgoḻa itihāsa rājadhānī nūādillīṭhāru 260kimi dūrare abasthita jaẏapura o āgrā(240)kimiku nei paryẏaṭakaṅka nimante subarṇṇa tribhuja gaṭhana karāyāichi|hindu bāstuśāstra anuyāẏī ehi nagara nirmāṇa karāyāichi|jaẏapura sthāpanāre 100ru urddhୱ barṣa pare ehi saharaku golāpī saharara ākhẏā diāyāithilā|ehā pūrbaru jaẏapura nā~re paricita thilā|ehi samaẏare ehi sahara a raṅga haḻadiā o dhaḻā thilā|saୱāi rāma siṃhaṅka śāsana kāḻare saptama prinsa eḍa଼ୱārḍa ebaṃ rāṇī bhikṭoriāṅka sୱāgata pāi~ raṅgāẏita karāyāithilā|ehi saharaku 1727 masihāre mahārājā dୱitīẏa saୱāi jaẏasiṃha pratiṣṭhā karithibāru tāṅka nāma anusāre saharara nāmakaraṇa karāyāithilā|pratibarṣa nabhembara 18re jaẏapura saharara pratiṣṭhā dibasa baḍa଼ dhum dhāmare pāḻita hue| paryẏaṭana jantara mantara bhāratara pāñcaṭi āsaṭronomikāla ab jebheṭarija(nakṣatra o grahāṇupuñjara nirakṣaṇa kendra) madhẏaru jaẏapurare thibā jantara mantara sabuṭhāru baḍa଼|ehā ẏuneskora anẏatama aitihẏa madhẏare parigaṇita hoithāe| siṭi pẏāles siṭi pẏāles eka lokapriẏa aitihẏa,yāhā saharara madhẏa bhāgare abasthita| ehā saharara bhabẏa kīrttirāji madhẏaru anẏatama|mahalare rājaputa ebaṃ mogala śaiḻī bastukaḻāra eka sundara samābeśa rahichi|siṭi pẏāles parisarare mahārāṇī pẏāles madhẏa abasthita|yeu~ṭhi rājaputa ṅkara bahu prācīna astraśastra guḍiku sthānita yāichi| hāୱā mahala ehā eka prasiddha smārakī,yāhāku jaẏapurara rājā saୱāi pratāpa siṃha 1799 masihāre pratiṣṭhā karithile|ehi smārakī pāñca mahalā biśiṣṭa yāhā jaẏapurara prasiddha joharī bajāra nikaṭare abasthita|ehi mahala sampurṇṇa bhābe lāla ebaṃ golāpī raṅgara bālukāprastara (sẏāṇḍaṣṭona)re nirmita hoichi|ethire 950ru urddhୱ jharakā achi|mahalare eka pratnatattୱ saṃgrahāḻaẏa rahichi|gobinda deba jī mandiraehi mandiraṭi bhagabāna śrīkṛṣṇaṅku samarpita|ehi mandira jaẏapurare jaẏanibāsa udẏānare abasthita|ehā jaẏapurara prasiddha mandira madhẏaru anẏatama|jal mahala''' jal mahala rājasthāna rājadhānī jaẏapurara mānasāgara hrada majhire thibā eka prasiddha aitihāsika mahala|ārabaḻi pāhāḍara pādadeśare abasthita ehi mahalara hradara madhẏabhāgare thibā kāraṇaru ehāku "āi bal"madhẏa kuhāyāe|ehā "romāṇṭika mahala" bhābe madhẏa beś paricita| ehā bẏatīta jaẏapurara nāhāragaḍa଼ durga,jaẏagaḍa durga,biralā mandira,rāmabāga pẏāles,rājamandira sinemā,jaẏapura ciḍiākhānā,seṇṭrāla pārka,jabahara kaḻā kendra rahichi| ādhāra adhika tathẏa Jaipur District Administration site Jaipur Master Plan 2025 Map Facebook Page sahara bhāratīẏa rājadhānī sahara rājasthānara sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9C%E0%AD%9F%E0%AC%AA%E0%AD%81%E0%AC%B0%2C%20%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%9C%E0%AC%B8%E0%AD%8D%E0%AC%A5%E0%AC%BE%E0%AC%A8

ଜୟପୁର, ରାଜସ୍ଥାନ

ଶିମଲା , ହିମାଚଳ ପ୍ରଦେଶର ରାଜଧାନୀ ଅଟେ। ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Official website of Shimla district Municipal Corporation Shimla Latest Weather in Shimla ସହର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର ହିମାଚଳ ପ୍ରଦେଶର ସହର

śimalā , himācaḻa pradeśara rājadhānī aṭe| bhūgoḻa itihāsa paryẏaṭana ādhāra adhika tathẏa Official website of Shimla district Municipal Corporation Shimla Latest Weather in Shimla sahara bhāratīẏa rājadhānī sahara himācaḻa pradeśara sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B6%E0%AC%BF%E0%AC%AE%E0%AC%B2%E0%AC%BE

ଶିମଲା

ପୋର୍ଟ ବ୍ଲେୟର, କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଆଣ୍ଡମାନ ଓ ନିକୋବର ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜର ରାଜଧାନୀ ଅଟେ। ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Port Blair Andaman & Nicobar Islands - Places of Interest ସହର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

porṭa bleẏara, kendraśāsita āṇḍamāna o nikobara dୱīpapuñjara rājadhānī aṭe| bhūgoḻa itihāsa paryẏaṭana ādhāra adhika tathẏa Port Blair Andaman & Nicobar Islands - Places of Interest sahara bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AD%8B%E0%AC%B0%E0%AD%8D%E0%AC%9F%20%E0%AC%AC%E0%AD%8D%E0%AC%B2%E0%AD%87%E0%AD%9F%E0%AC%B0

ପୋର୍ଟ ବ୍ଲେୟର

କବରତ୍ତୀ, ଲାକ୍ଷାଦ୍ୱୀପର ରାଜଧାନୀ ଅଟେ। ଭୂଗୋଳ ଇତିହାସ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଆଧାର ସହର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

kabarattī, lākṣādୱīpara rājadhānī aṭe| bhūgoḻa itihāsa paryẏaṭana ādhāra sahara bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AC%AC%E0%AC%B0%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%A4%E0%AD%80

କବରତ୍ତୀ

ଓଡ଼ିଶାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହେଉଥିବା କେତୋଟି ଓଡ଼ିଆ ଖବର ହେଲା: ଅନୁପମ ଭାରତ‎ ଆରମ୍ଭ ଉତ୍କଳ ଦୀପିକା ଓଡ଼ିଶା ଭାସ୍କର‎ ଖବର ଧରିତ୍ରୀ ଧ୍ୱନି ପ୍ରତିଧ୍ୱନି ପ୍ରଗତିବାଦୀ ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ସର୍ବସାଧାରଣ ସମୟ ସମାଜ ସମ୍ବାଦ ସୂର୍ଯ୍ୟପ୍ରଭା ପ୍ରମେୟ ସମ୍ବାଦ କଳିକା ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ ଦିଲ୍ଲୀରୁ ପ୍ରକାଶିତ ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ଖବର କାଗଜ ଓଡ଼ିଆ ପୁଅ ଓଡ଼ିଆ ପତ୍ରିକା ଗୁଡ଼ିକର ତାଲିକା ପୁରୁଣା ଓଡ଼ିଆ ଖବରକାଗଜ ଓ ପତ୍ରପତ୍ରିକା ତାଲିକା ଆଧାର ତାଲିକା ପ୍ରଥମ ମୋବାଇଲ୍ କବର କାଗଜ ଓଡ଼ିଆ ପୁଅ - ଏହା ୨୦୧୦ରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି

oḍa଼iśāre prakāśita heuthibā ketoṭi oḍa଼iā khabara helā: anupama bhārata‎ ārambha utkaḻa dīpikā oḍa଼iśā bhāskara‎ khabara dharitrī dhୱni pratidhୱni pragatibādī prajātantra sarbasādhāraṇa samaẏa samāja sambāda sūryẏaprabhā prameẏa sambāda kaḻikā āhuri dekhantu dillīru prakāśita prathama oḍa଼iā khabara kāgaja oḍa଼iā pua oḍa଼iā patrikā guḍa଼ikara tālikā puruṇā oḍa଼iā khabarakāgaja o patrapatrikā tālikā ādhāra tālikā prathama mobāil kabara kāgaja oḍa଼iā pua - ehā 2010ru ārambha hoichi

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%93%E0%AC%A1%E0%AC%BC%E0%AC%BF%E0%AC%86%20%E0%AC%96%E0%AC%AC%E0%AC%B0%E0%AC%95%E0%AC%BE%E0%AC%97%E0%AC%9C%20%E0%AC%A4%E0%AC%BE%E0%AC%B2%E0%AC%BF%E0%AC%95%E0%AC%BE

ଓଡ଼ିଆ ଖବରକାଗଜ ତାଲିକା

ସମାଜ ବୋଧେ: ସମାଜ (ଖବରକାଗଜ) ସମାଜ (ଜନଜୀବନ)]କୁ ବୁଝାଇପାରେ

samāja bodhe: samāja (khabarakāgaja) samāja (janajībana)]ku bujhāipāre

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AC%AE%E0%AC%BE%E0%AC%9C

ସମାଜ

ସମ୍ବାଦ ବା ଖବର ବଛାଯାଇଥିବା ତଥ୍ୟ ବା ନଗଦ ଘଟଣାର ଆଦାନପ୍ରଦାନକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ଯାହା ଛପା, ପ୍ରସାରଣ, ଇଣ୍ଟରନେଟ କିମ୍ବା ମୁହଁର ଶବ୍ଦ ଭାବରେ ତୃତୀୟ ପକ୍ଷ ବା ଏକାଧିକ ଲୋକଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ । ଶବ୍ଦର ନାମକରଣ ଇତିହାସ ଖବରକାଗଜ ଖବରର ଉପଯୋଗିତା ଖବରକାଗଜକୁ ସମ୍ବାଦ ପତ୍ର ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଏହାକୁ ଇଂରାଜୀରେ ନିଯୁଜ୍ ପେପର ( News paper ) କୁହାଯାଏ । ନିଜ ଜଗତ ତଥା ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନର‌ ବିଷୟରେ ଜାଣିବା ପାଇଁ ଆମେ ଆଗ୍ରହୀ ହେବାକୁ ଲାଗିଥାଉଁ , ଫଳରେ ଜନ୍ମ ନେଇଛି ଆଜିର ସମ୍ବାଦ ପତ୍ର। ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀ କହିଥିଲେ, "ସତ୍ୟ ଘଟଣା ବର୍ଣ୍ଣନା ହିଁ ସମ୍ବାଦ" । ଟର୍ଣ୍ଣର୍ କାଟ୍ ଲେଜ୍ଙ୍କ ମତରେ"ଯାହା ତୁମେ ଗତକାଲି ଜାଣି ନ ଥିଲ ଆଜି ହଠାତ୍ ଜାଣିଲ ତାହା ହେଉଛି ସମ୍ବାଦ"। ସମ୍ବାଦ ପତ୍ରର ଇତିହାସ ଅଧ୍ୟୟନ କଲେ ଆମେ ଜାଣିବାକୁ ପାଇବା ଯେ ସର୍ବ ପ୍ରଥମେ ଷୋଡ଼ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଇଟାଲୀର "ଭେନିସ୍ " ସହରରେ ଏହାର ପ୍ରଚଳନ ଦେଖାଯାଇଥିଲା। ଆଉ ମଧ୍ୟ ଅନ୍ୟ କେହି କେହି ମତ ଦିଅନ୍ତି ଯେ "ଚୀନ" ଏହାର ଜନ୍ମଦାତା। ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ "ୟୁରୋପ ଓ ଆମେରିକା "ମୁଦ୍ରଣ ଯନ୍ତ୍ରର ଉନ୍ନତି ଘଟିବା ଫଳରେ ଦୈନିକ ଖବରକାଗଜର ପ୍ରକାଶ ସମ୍ଭବ ହେଲା। ଇଂରାଜୀ ଶାସନ କାଳରେ ଭାରତରେ ପ୍ରଥମେ ୧୭୮୦ ମସିହାରେ "ବେଙ୍ଗଲ ଗେଜେଟ" ନାମକ ଖବରକାଗଜର ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା। ଓଡ଼ିଶାରେ ୧୮୬୬ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ସର୍ବ ପ୍ରଥମେ କର୍ମବୀର ଗୌରୀଶଙ୍କର ରାୟଙ୍କ ରଚିତ "ଉତ୍କଳ ଦୀପିକା"ପ୍ରଥମ ସମ୍ବାଦ ପତ୍ର ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା। ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ସମାଜ, ମାତୃଭୂମି, ଧରିତ୍ରୀ, ସମ୍ବାଦ,News of world ,sun times, ପ୍ରଗତିବାଦୀ ଓ ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଭୃତି ଖବରକାଗଜ ପାଠକ ମାନଙ୍କୁ ଖବର ପରିବେଷଣର ସେବା ଯୋଗାଇ ଦେଉଛି। ଏହାର ଉପଯୋଗିତା - ସ୍କୁଲ, କଲେଜ, ଦୋକାନ, ବସଷ୍ଟାଣ୍ଡ, ଅଫିସ୍ ୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍୍ଆଦି ସ୍ଥାନରେ ଏହା ୍ର୍୍ର୍ର୍୍୍ର୍୍ର୍ର୍୍ର୍୍ର୍୍୍ର୍ର୍୍୍ର୍୍ର୍ର୍୍ର୍୍ର୍ର୍୍୍ର୍୍ର ନିଜର ଉପସ୍ଥିତି ଜାହିର କରିଥାଏ। ଏହା ସବୁ ବର୍ଗର ମନୁଷ୍ୟ ମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସୁଖ ଦୁଃଖର ସାଥୀ ପାଲଟିଛି। ଖବରକାଗଜରୁ ପାଣିପାଗ, ବଜାର ଦର, ସରକାରଙ୍କ ଯୋଜନା, ଖେଳ, ସିନେମା, ସାହିତ୍ୟ, ଟ୍ରେନ ଓ ବସ୍ର ସମୟ, ରାଶିଫଳ, ସମ୍ଭାବ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ଇତ୍ୟାଦି ବିଷୟରେ ଜାଣିହୁଏ। ବନ୍ୟା, ବାତ୍ୟା, ମରୁଡି, ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ଓ ଭୂମିକମ୍ପ ପରି ପ୍ରାକୃତିକ ବିପତ୍ତି ଓ ବିପନ୍ନରେ ଲୋକଙ୍କ ଅବସ୍ଥା ଖବରକାଗଜରୁ ଜାଣିବାକୁ ପାଇଥାଉ। ବ୍ୟବସାୟକୁ ଦ୍ରୁତତର ଓ ସମୃଦ୍ଧତର କରିବା ପାଇଁ ଖବରକାଗଜର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ। ଜନସାଧାରଣ ଶାସନର ଭଲମନ୍ଦ ସମ୍ପର୍କରେ ଖବରକାଗଜ ମାଧ୍ୟମରେ ନିଜ ନିଜର ସ୍ୱାଧୀନତା ମତ ପ୍ରକାଶ କରିଥାନ୍ତି। ଲେଖକ ଓ ପାଠକ ଉଭୟ ସମ୍ବାଦ ପତ୍ରଦ୍ୱାରା ଉପକୃତ ହୋଇଥାନ୍ତି। ଏତଦ୍ ବ୍ୟତୀତ କୃଷି ଓ ପାଣିପାଗ, ଶିଳ୍ପ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ବ୍ୟକ୍ତି ନିରୁଧିଷଟତା, ବକୃତା , ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସମସ୍ୟା ଓ ଅଦାଲତରାୟ ଆଦି ସମ୍ବାଦ ପତ୍ରର ଅଙ୍ଗ ମଣ୍ଡନ କରିଥାଏ। ଆଧୁନିକ ଯୁଗରେ ସମ୍ବାଦ ପତ୍ରର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ। ଏହା ଜୀବନକୁ ବିଶେଷ ଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିପାରୁଥିବାରୁ ଏଥିରେ ପ୍ରକାଶିତ ଖବର ବା ସମ୍ବାଦ ସତ୍ୟମୂଳକ, ନିରପେକ୍ଷ ଓ କୁସାହିତ ହେବା ଦରକାର। ପ୍ରତ୍ୟେକ ସାକ୍ଷର ବ୍ୟକ୍ତି ଖବରକାଗଜ ପଢିବା ଉଚିତ୍। ଯେଉଁ ଦେଶରେ ଯେତେ ଅଧିକ ଖବରକାଗଜ ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ, ସେ ଦେଶ ସେତେ ବେଶି ସଭ୍ୟ, ଶିକ୍ଷିତ ଓ ଉନ୍ନତ । ଏଣୁ କୁହାଯାଏ, "ସମ୍ବାଦ ପତ୍ର। ବା ଖବରକାଗଜ ହେଉଛି ସଭ୍ୟତାର ଦର୍ପଣ "। _::::_ ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ ଆଧାର ସମ୍ବାଦ ଖବର କାଗଜ pt:Jornalismo#Notícia

sambāda bā khabara bachāyāithibā tathẏa bā nagada ghaṭaṇāra ādānapradānaku bujhāithāe yāhā chapā, prasāraṇa, iṇṭaraneṭa kimbā muha~ra śabda bhābare tṛtīẏa pakṣa bā ekādhika lokaṅka pākhare pahañcithāe | śabdara nāmakaraṇa itihāsa khabarakāgaja khabarara upayogitā khabarakāgajaku sambāda patra madhẏa kuhāyāe| ehāku iṃrājīre niyuj pepara ( News paper ) kuhāyāe | nija jagata tathā bibhinna sthānara‌ biṣaẏare jāṇibā pāi~ āme āgrahī hebāku lāgithāu~ , phaḻare janma neichi ājira sambāda patra| mahātmāgāndhī kahithile, "satẏa ghaṭaṇā barṇṇanā hi~ sambāda" | ṭarṇṇar kāṭ lejṅka matare"yāhā tume gatakāli jāṇi na thila āji haṭhāt jāṇila tāhā heuchi sambāda"| sambāda patrara itihāsa adhẏaẏana kale āme jāṇibāku pāibā ye sarba prathame ṣoḍa଼śa śatābdīre iṭālīra "bhenis " saharare ehāra pracaḻana dekhāyāithilā| āu madhẏa anẏa kehi kehi mata dianti ye "cīna" ehāra janmadātā| parabarttī kāḻare "ẏuropa o āmerikā "mudraṇa yantrara unnati ghaṭibā phaḻare dainika khabarakāgajara prakāśa sambhaba helā| iṃrājī śāsana kāḻare bhāratare prathame 1780 masihāre "beṅgala gejeṭa" nāmaka khabarakāgajara prakāśita hoithilā| oḍa଼iśāre 1866 khrīṣṭābdare sarba prathame karmabīra gaurīśaṅkara rāẏaṅka racita "utkaḻa dīpikā"prathama sambāda patra prakāśa pāithilā| parabarttī samaẏare oḍa଼iśāre samāja, mātṛbhūmi, dharitrī, sambāda,News of world ,sun times, pragatibādī o prajātantra prabhṛti khabarakāgaja pāṭhaka mānaṅku khabara paribeṣaṇara sebā yogāi deuchi| ehāra upayogitā - skula, kaleja, dokāna, basaṣṭāṇḍa, aphis ādi sthānare ehā rrrrrrrrrrrrrrrrrra nijara upasthiti jāhira karithāe| ehā sabu bargara manuṣẏa mānaṅka pāi~ sukha duḥkhara sāthī pālaṭichi| khabarakāgajaru pāṇipāga, bajāra dara, sarakāraṅka yojanā, kheḻa, sinemā, sāhitẏa, ṭrena o basra samaẏa, rāśiphaḻa, sambhābẏa prākṛtika biparyẏaẏa itẏādi biṣaẏare jāṇihue| banẏā, bātẏā, maruḍi, durbhikṣa o bhūmikampa pari prākṛtika bipatti o bipannare lokaṅka abasthā khabarakāgajaru jāṇibāku pāithāu| bẏabasāẏaku drutatara o samṛddhatara karibā pāi~ khabarakāgajara bhūmikā gurutୱpūrṇṇa| janasādhāraṇa śāsanara bhalamanda samparkare khabarakāgaja mādhẏamare nija nijara sୱādhīnatā mata prakāśa karithānti| lekhaka o pāṭhaka ubhaẏa sambāda patradୱārā upakṛta hoithānti| etad bẏatīta kṛṣi o pāṇipāga, śiḻpa sୱāsthẏa, bẏakti nirudhiṣaṭatā, bakṛtā , āntarjātika samasẏā o adālatarāẏa ādi sambāda patrara aṅga maṇḍana karithāe| ādhunika yugare sambāda patrara bhūmikā gurutୱpūrṇṇa| ehā jībanaku biśeṣa bhābare prabhābita karipāruthibāru ethire prakāśita khabara bā sambāda satẏamūḻaka, nirapekṣa o kusāhita hebā darakāra| pratẏeka sākṣara bẏakti khabarakāgaja paḍhibā ucit| yeu~ deśare yete adhika khabarakāgaja prakāśita hue, se deśa sete beśi sabhẏa, śikṣita o unnata | eṇu kuhāyāe, "sambāda patra| bā khabarakāgaja heuchi sabhẏatāra darpaṇa "| _::::_ āhuri dekhantu ādhāra sambāda khabara kāgaja pt:Jornalismo#Notícia

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AC%AE%E0%AD%8D%E0%AC%AC%E0%AC%BE%E0%AC%A6

ସମ୍ବାଦ

ଆପଣ ଖୋଜୁଥିବା ପ୍ରସଙ୍ଗଟି ତଳଲିଖିତ ପ୍ରସଙ୍ଗମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ଗୋଟିଏ ହୋଇଥାଇ ପାରେ: ସମୟ (କାଳ) ସମୟ (ଖବରକାଗଜ) ସମୟ (୧୯୭୫ର ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର) ସମୟ ମଣ୍ଡଳ

āpaṇa khojuthibā prasaṅgaṭi taḻalikhita prasaṅgamānaṅka bhitaru goṭie hoithāi pāre: samaẏa (kāḻa) samaẏa (khabarakāgaja) samaẏa (1975ra caḻaccitra) samaẏa maṇḍaḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AC%AE%E0%AD%9F

ସମୟ

ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଦୈନିକ ଓଡ଼ିଆ ଖବରକାଗଜ ଅଟେ । ଡକ୍ଟର ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଥିଲା । ଭର୍ତ୍ତୃହରି ମହତାବ ଏହାର ପ୍ରକାଶକ ତଥା ମୁଖ୍ୟ ସମ୍ପାଦକ ରୁପେ ବର୍ତ୍ତମାନ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି । ଇତିହାସ ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ୨ ଅକ୍ଟୋବର ୧୯୨୩ରୁ ଏକ ସାପ୍ତାହିକ ଖବରକାଗଜ ରୁପେ ପ୍ରଥମେ ବାଲେଶ୍ୱରରୁ ଏହାର ପ୍ରକାଶନ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା । ଇଁରେଜ ସରକାରଙ୍କ 'ପ୍ରେସ ଅର୍ଡିନାନ୍ସ'କୁ ବିରୋଧ କରି ୨୮ ଡିସେମ୍ବର ୧୯୩୦ ଏହାର ପ୍ରକାଶନ ବନ୍ଦ କରାଯାଇଥିଲା । ୮ ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୪୭ରୁ ଏହା ପୁଣି ଏକ ଦୈନିକ ଖବରକାଗଜ ରୁପେ ପ୍ରକାଶ ପାଇବାକୁ ଲାଗିଲା । ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର, ଡକ୍ଟର ମହତାବଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ୟ ପୁନ୍ନଗଠନରେ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା । ସେ ସମୟରେ ସାମ୍ବାଦିକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ସଂସ୍ଥା ରୁପେ ମଧ୍ଯ ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲା, ଯେଉଁଠାରୁ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ଲାଭ କରିଥିବା ବହୁ ସାମ୍ବାଦିକମାନେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ବହୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୁର୍ଣ୍ଣ ରାଜନୈତିକ ଓ ସାମାଜିକ ଦାୟିତ୍ୱ ବହନ କରିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଶାର ପୂର୍ବତନ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ଆସାମର ଏବେକାର ରାଜ୍ୟପାଳ ଜାନକୀ ବଲ୍ଲଭ ପଟ୍ଟନାୟକ ୧୯୫୨ରୁ ୧୯୬୭ ଯାଏଁ ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ରର ସମ୍ପାଦକ ରୁପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଛନ୍ତି । ସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶାର ସାହିତ୍ୟିକ ଓ ସାମାଜିକ ପରିବେଶକୁ ବହୁଳ ଭାବେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଆସିଛି। ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଚାର ସମିତି ସ୍ୱାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଉନ୍ନତି ତଥା ପ୍ରଚାର କ୍ଷେତ୍ରରେ ବଳିଷ୍ଠ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରି ଆସିଛି । ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଅବଦାନ ପାଇଁ ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଚାର ସମିତି ତରଫରୁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ବିଷୁବ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ । ଆଧାର ଓଡ଼ିଆ ସମ୍ବାଦପତ୍ର

prajātantra oḍa଼iśāra eka pratiṣṭhita dainika oḍa଼iā khabarakāgaja aṭe | ḍakṭara harekṛṣṇa mahatābaṅkadୱārā pratiṣṭhā karāyāithilā | bharttṛhari mahatāba ehāra prakāśaka tathā mukhẏa sampādaka rupe barttamāna kāryẏa karuchanti | itihāsa prajātantra 2 akṭobara 1923ru eka sāptāhika khabarakāgaja rupe prathame bāleśୱraru ehāra prakāśana ārambha karāyāithilā | i~reja sarakāraṅka 'presa arḍinānsa'ku birodha kari 28 ḍisembara 1930 ehāra prakāśana banda karāyāithilā | 8 agaṣṭa 1947ru ehā puṇi eka dainika khabarakāgaja rupe prakāśa pāibāku lāgilā | prajātantra, ḍakṭara mahatābaṅka netṛtୱre oḍa଼iśā rājẏa punnagaṭhanare eka mukhẏa bhūmikā grahaṇa karithilā | se samaẏare sāmbādikamānaṅka pāi~ eka praśikṣaṇa saṃsthā rupe madhya prajātantra kāryẏa karuthilā, yeu~ṭhāru praśikṣaṇa lābha karithibā bahu sāmbādikamāne parabarttī samaẏare bahu gurutୱpurṇṇa rājanaitika o sāmājika dāẏitୱ bahana karithile | oḍa଼iśāra pūrbatana mukhẏamantrī o āsāmara ebekāra rājẏapāḻa jānakī ballabha paṭṭanāẏaka 1952ru 1967 yāe~ prajātantrara sampādaka rupe kāryẏa karichanti | sāmājika kāryẏa prajātantra oḍa଼iśāra sāhitẏika o sāmājika paribeśaku bahuḻa bhābe prabhābita kariāsichi| prajātantra pracāra samiti sୱādhīnatā parabarttī samaẏare oḍa଼iā sāhitẏara unnati tathā pracāra kṣetrare baḻiṣṭha bhūmikā grahaṇa kari āsichi | oḍa଼iā sāhitẏa kṣetrare utkṛṣṭa abadāna pāi~ prajātantra pracāra samiti tarapharu pratibarṣa biṣuba puraskāra pradāna karāyāithāe | ādhāra oḍa଼iā sambādapatra

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%9C%E0%AC%BE%E0%AC%A4%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%B0

ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର

ପ୍ରଗତିବାଦୀ ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଦୈନିକ ଓଡ଼ିଆ ଖବରକାଗଜ ଅଟେ । ଏହା ପ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ କିଶୋର ବଳଙ୍କଦ୍ୱାରା ୧୯୭୧ମସିହାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଥିଲା । ପ୍ରଥମେ ଏହା ଏକ ସାପ୍ତାହିକ ଭାବରେ କଟକରୁ ପ୍ରକାଶ ପାଉଥିଲା, ପରବର୍ତି ସମୟରେ ଏହା ଭୁବନେଶ୍ୱରରୁ ଏକ ଦୈନିକ ଖବରକାଗଜ ଭାବେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଲା । ସମାହିତ ବଳ, ବର୍ତ୍ତମାନ ପ୍ରଗତିବାଦୀର ସମ୍ପାଦକ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି । ଆଧାର ବାହାର ଆଧାର Growth and Developement of Press in Orissa ଓଡ଼ିଆ ସମ୍ବାଦପତ୍ର

pragatibādī oḍa଼iśāra eka pratiṣṭhita dainika oḍa଼iā khabarakāgaja aṭe | ehā pradẏumna kiśora baḻaṅkadୱārā 1971masihāre pratiṣṭhā karāyāithilā | prathame ehā eka sāptāhika bhābare kaṭakaru prakāśa pāuthilā, parabarti samaẏare ehā bhubaneśୱraru eka dainika khabarakāgaja bhābe prakāśa pāilā | samāhita baḻa, barttamāna pragatibādīra sampādaka rūpe kāryẏa karuchanti | ādhāra bāhāra ādhāra Growth and Developement of Press in Orissa oḍa଼iā sambādapatra

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%97%E0%AC%A4%E0%AC%BF%E0%AC%AC%E0%AC%BE%E0%AC%A6%E0%AD%80

ପ୍ରଗତିବାଦୀ

ଧରିତ୍ରୀ ଢେଙ୍କାନାଳ, ବାଲେଶ୍ୱର, ବ୍ରହ୍ମପୁର, ରାୟଗଡ଼ା, ଭୁବନେଶ୍ୱର ଓ ସମ୍ବଲପୁରରୁ ଏକ ସଙ୍ଗେ ପ୍ରକାଶିତ ହେଉଥିବା ଏକ ଦୈନିକ ଓଡ଼ିଆ ଖବରକାଗଜ । ୨୪ ନଭେମ୍ବର ୧୯୭୪ ତାରିଖରୁ 'ସମାଜବାଦି ସୋସାଇଟି' ତରଫରୁ ଧରିତ୍ରୀର ପ୍ରକାଶନ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା । ୦୧ ଜାନୁଆରୀ ୨୦୦୯ଠାରୁ ଧରିତ୍ରୀର ଇ-ପେପର ପ୍ରକାଶନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଏହା ଏକ ୨୦ ପୃଷ୍ଠା ସମ୍ବଳିତ ଖବରକାଗଜ । ଏହାର କେତୋଟି ଖବର ସାପ୍ତାହିକୀ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ, ଯଥା ରବିବାର ଦିନ 'ଆଗାମୀ ଆଶା' ଓ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର 'ଛୁଟିଦିନ', ସୋମବାର ଦିନ 'ଆଇଟି' ଓ 'ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ବିଜ୍ଞାନ', ମଙ୍ଗଳବାର ଦିନ 'ବିଜିନେଶ୍' ଓ 'ନାରୀ' , ବୁଧବାର ଦିନ 'ଅଟୋମୋବାଇଲ୍' ଓ 'କୃଷି ଜୀବନ' , ଗୁରୁବାର ଦିନ 'ବିଜିନେଶ୍' ଓ 'ବିଚିତ୍ରା', ଶୁକ୍ରବାର ଦିନ 'ବିଜିନେଶ୍' ଓ 'କ୍ରୀଡ଼ା ଜଗତ' ଏବଂ ଶନିବାର ଦିନ 'ପିଲାଙ୍କ ଧରିତ୍ରୀ' ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ । ଏତଦ ବ୍ୟତୀତ ନିୟମିତ ଭାବେ ସମ୍ପାଦକୀୟ ପୃଷ୍ଠା, ଆଜିର ରାଶିଫଳ, କାର୍ଟୁନ୍ କର୍ଣ୍ଣର, ଢଗଢମାଳି, ପ୍ରଭୃତି ପ୍ରକାଶ ପାଏ । ଏଥି ସହିତ ଶନିବାର ଦିନ ଏକ ପାକ୍ଷିକ କ୍ରୋଡ଼ ପତ୍ରିକା 'ସାହିତ୍ୟାୟନ' ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ । ଆଧାର ବାହାର ଆଧାର ଇ-ପେପର ଓଡ଼ିଆ ସମ୍ବାଦପତ୍ର

dharitrī ḍheṅkānāḻa, bāleśୱra, brahmapura, rāẏagaḍa଼ā, bhubaneśୱra o sambalapuraru eka saṅge prakāśita heuthibā eka dainika oḍa଼iā khabarakāgaja | 24 nabhembara 1974 tārikharu 'samājabādi sosāiṭi' tarapharu dharitrīra prakāśana ārambha karāyāithilā | 01 jānuārī 2009ṭhāru dharitrīra i-pepara prakāśana ārambha hoithilā | ehā eka 20 pṛṣṭhā sambaḻita khabarakāgaja | ehāra ketoṭi khabara sāptāhikī bhābare prakāśita hue, yathā rabibāra dina 'āgāmī āśā' o sୱtantra 'chuṭidina', somabāra dina 'āiṭi' o 'sୱāsthẏa bijñāna', maṅgaḻabāra dina 'bijineś' o 'nārī' , budhabāra dina 'aṭomobāil' o 'kṛṣi jībana' , gurubāra dina 'bijineś' o 'bicitrā', śukrabāra dina 'bijineś' o 'krīḍa଼ā jagata' ebaṃ śanibāra dina 'pilāṅka dharitrī' prakāśita hue | etada bẏatīta niẏamita bhābe sampādakīẏa pṛṣṭhā, ājira rāśiphaḻa, kārṭun karṇṇara, ḍhagaḍhamāḻi, prabhṛti prakāśa pāe | ethi sahita śanibāra dina eka pākṣika kroḍa଼ patrikā 'sāhitẏāẏana' prakāśita hue | ādhāra bāhāra ādhāra i-pepara oḍa଼iā sambādapatra

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%A7%E0%AC%B0%E0%AC%BF%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AD%80%20%28%E0%AC%96%E0%AC%AC%E0%AC%B0%E0%AC%95%E0%AC%BE%E0%AC%97%E0%AC%9C%29

ଧରିତ୍ରୀ (ଖବରକାଗଜ)

ଅମୃତାୟନ ଏକ ମାସିକ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ତଥା ପାରିବାରିକ ପତ୍ରିକା । ଏହା ଗୀତା ହୋତାଙ୍କ ସମ୍ପାଦନାରେ ଭୁବନେଶ୍ୱରରୁ ପ୍ରକାଶିତ । ସାହିତିକ୍ୟ ଶ୍ରୀ ସାତକଡ଼ି ହୋତା ଏହାର ଉପଦେଷ୍ଟା ଅଟନ୍ତି । ଆଧାର ଓଡ଼ିଆ ପତ୍ରିକା

amṛtāẏana eka māsika oḍa଼iā sāhitẏa tathā pāribārika patrikā | ehā gītā hotāṅka sampādanāre bhubaneśୱraru prakāśita | sāhitikẏa śrī sātakaḍa଼i hotā ehāra upadeṣṭā aṭanti | ādhāra oḍa଼iā patrikā

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%85%E0%AC%AE%E0%AD%83%E0%AC%A4%E0%AC%BE%E0%AD%9F%E0%AC%A8

ଅମୃତାୟନ

ଝଙ୍କାର ଏକ ମାସିକ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ପତ୍ରିକା । ଦେଶ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ, ଓଡ଼ିଆ ଲେଖକମାନଙ୍କୁ ପ୍ରୟୋଗାତ୍ମକ ସାହିତ୍ୟ ଲେଖିବାର ଏକ ମାଧ୍ୟମ ପ୍ରଦାନ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା । ଏହା ୧୯୪୯ ମସିହା ପଣା ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ ପ୍ରଥମେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହା ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ପ୍ରେସ କଟକରୁ ପ୍ରକାଶ ପାଉଥିଲା । ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବ ଏହି ପତ୍ରିକାର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ସମ୍ପାଦକ ଥିଲେ । ଆଧାର ଓଡ଼ିଆ ପତ୍ରିକା

jhaṅkāra eka māsika oḍa଼iā sāhitẏa patrikā | deśa sୱādhīnatā parabarttī samaẏare, oḍa଼iā lekhakamānaṅku praẏogātmaka sāhitẏa lekhibāra eka mādhẏama pradāna karibāku ceṣṭā karithilā | ehā 1949 masihā paṇā saṃkrānti dina prathame prakāśita hoithilā | ehā prajātantra presa kaṭakaru prakāśa pāuthilā | harekṛṣṇa mahatāba ehi patrikāra pratiṣṭhātā sampādaka thile | ādhāra oḍa଼iā patrikā

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9D%E0%AC%99%E0%AD%8D%E0%AC%95%E0%AC%BE%E0%AC%B0%20%28%E0%AC%AA%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%BF%E0%AC%95%E0%AC%BE%29

ଝଙ୍କାର (ପତ୍ରିକା)

ମୀନାବଜାର ଏକ ମାସିକ ଓଡ଼ିଆ ଶିଶୁ ପତ୍ରିକା । ଏହା ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଚାର ସମିତି ଆନୁକୁଲ୍ୟରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ । ମହେଶ୍ୱତା ମିଶ୍ର ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହି ପତ୍ରିକାଟିର ସମ୍ପାଦକ ଅଛନ୍ତି । ଏଥିରେ ପିଲାଙ୍କ ପାଇଁ ପୂରଣ, ପଶୁ ପକ୍ଷୀ ଆଦି ଛୋଟ ଛୋଟ ଗପ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥାଏ । "ଜହୁରି ଭାଇଙ୍କ ଚିଠି", "ରଙ୍ଗ ଦିଅ", "ବିନ୍ଦୁ ଯୋଡ" ଇତ୍ୟାଦି ବିଭାଗ ନିୟମିତ ଭାବେ ବାହାରିଥାଏ । ରାମ ପ୍ରସାଦ ମହାନ୍ତି ଏହି ପତ୍ରିକାର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ସମ୍ପାଦକ ଥିଲେ । ଆଧାର ଓଡ଼ିଆ ପତ୍ରିକା

mīnābajāra eka māsika oḍa଼iā śiśu patrikā | ehā prajātantra pracāra samiti ānukulẏare prakāśita hue | maheśୱtā miśra barttamāna ehi patrikāṭira sampādaka achanti | ethire pilāṅka pāi~ pūraṇa, paśu pakṣī ādi choṭa choṭa gapa prakāśa pāithāe | "jahuri bhāiṅka ciṭhi", "raṅga dia", "bindu yoḍa" itẏādi bibhāga niẏamita bhābe bāhārithāe | rāma prasāda mahānti ehi patrikāra pratiṣṭhātā sampādaka thile | ādhāra oḍa଼iā patrikā

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AD%80%E0%AC%A8%E0%AC%BE%E0%AC%AC%E0%AC%9C%E0%AC%BE%E0%AC%B0%20%28%E0%AC%AA%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%BF%E0%AC%95%E0%AC%BE%29

ମୀନାବଜାର (ପତ୍ରିକା)

ଅନନ୍ତ ବାସୁଦେବ ମନ୍ଦିର ଏକ ହିନ୍ଦୁ ବିଷ୍ଣୁ ମନ୍ଦିର ଯାହା ଭୁବନେଶ୍ୱରର ବିନ୍ଦୁସାଗର ତୀରରେ ଅବସ୍ଥିତ । । ଗଙ୍ଗ ବଂଶର ରାଜା ତୃତୀୟ ଅନଙ୍ଗ ଭୀମଦେବଙ୍କ କନ୍ୟା ଚନ୍ଦ୍ରାବତୀ ଏହି ମନ୍ଦିରଟିକୁ ୧୨୭୮ମସିହାରେ ତୋଳାଇଥିବାର ଜଣାଯାଏ । ଏଠାରେ କୃଷ୍ଣ, ବଳରାମ ଏବଂ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ପୂର୍ଣ୍ଣାବୟବ ପ୍ରତିମା ପୂଜା କରାଯାଉଅଛି । ଅନନ୍ତ ବା ବଳରାମଙ୍କର ଦଣ୍ଡାୟମାନ ସପ୍ତଫେଣାକୃତି ମୂର୍ତ୍ତି ଡାହାଣ ହାତରେ ହଳ ଓ ବାମ ହାତରେ ମୂଷଳ ଧରି ପୂଜା ପାଆନ୍ତି । ବାସୁଦେବ ବା କୃଷ୍ଣଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତିଙ୍କ ହାତରେ ଶଙ୍ଖ, ଚକ୍ର, ଗଦା ଓ ପଦ୍ମ ଶୋଭାପାଉଛି । ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ବିକସିତ ପଦ୍ମ ଉପରେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ । ପଶ୍ଚିମମୂଖି ଏହି ତିନି ମୂର୍ତ୍ତି ଏକ ବେଦି ଉପରେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ ଭାବରେ ପୂଜିତ । ମନ୍ଦିରର ଦକ୍ଷିଣ ପଶ୍ଚିମ କୋଣରେ ମାତଙ୍ଗୀ ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ପ୍ରତିମା ଓ ପାଷାଣ ସ୍ତମ୍ଭ ଭାବରେ ସୁଦର୍ଶନ ସ୍ଥାପିତ ଅଛନ୍ତି । ସିଂହଦ୍ୱାରରେ ସିଂହମୂର୍ତ୍ତି ରହିଛି । ପାର୍ଶ୍ୱଦେବତା ଭାବରେ ଦକ୍ଷିଣରେ ବରାହ ଓ ଉତ୍ତରରେ ବାମନ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି । ଦ୍ୱାରପାଳ ଅଛନ୍ତି ଜୟ-ବିଜୟ । ମନ୍ଦିର ବେଢାରେ ପିଢ଼ଦେଉଳ, ଜଗମୋହନ, ନାଟମନ୍ଦିର ଓ ଭୋଗମଣ୍ଡପ ରହିଛି । ଏକାମ୍ର ପୂରାଣ, ଏକାମ୍ର ଚନ୍ଦ୍ରିକା, ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣାଦି ମହୋଦୟ ଓ କପିଳ ସଂହିତାରେ ଏହି ମନ୍ଦିରର ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ଗ୍ୟାଲେରି ଆଧାର ଓଡ଼ିଶାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ବିଷ୍ଣୁ ମନ୍ଦିର ଭୁବନେଶ୍ୱରର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର

ananta bāsudeba mandira eka hindu biṣṇu mandira yāhā bhubaneśୱrara bindusāgara tīrare abasthita | | gaṅga baṃśara rājā tṛtīẏa anaṅga bhīmadebaṅka kanẏā candrābatī ehi mandiraṭiku 1278masihāre toḻāithibāra jaṇāyāe | eṭhāre kṛṣṇa, baḻarāma ebaṃ subhadrāṅka pūrṇṇābaẏaba pratimā pūjā karāyāuachi | ananta bā baḻarāmaṅkara daṇḍāẏamāna saptapheṇākṛti mūrtti ḍāhāṇa hātare haḻa o bāma hātare mūṣaḻa dhari pūjā pāānti | bāsudeba bā kṛṣṇaṅka mūrttiṅka hātare śaṅkha, cakra, gadā o padma śobhāpāuchi | subhadrāṅka mūrtti bikasita padma upare daṇḍāẏamāna | paścimamūkhi ehi tini mūrtti eka bedi upare daṇḍāẏamāna bhābare pūjita | mandirara dakṣiṇa paścima koṇare mātaṅgī mahālakṣmīṅka pratimā o pāṣāṇa stambha bhābare sudarśana sthāpita achanti | siṃhadୱārare siṃhamūrtti rahichi | pārśୱdebatā bhābare dakṣiṇare barāha o uttarare bāmana pūjā pāuchanti | dୱārapāḻa achanti jaẏa-bijaẏa | mandira beḍhāre piḍha଼deuḻa, jagamohana, nāṭamandira o bhogamaṇḍapa rahichi | ekāmra pūrāṇa, ekāmra candrikā, sୱrṇṇādi mahodaẏa o kapiḻa saṃhitāre ehi mandirara ullekha rahichi | gẏāleri ādhāra oḍa଼iśāra hindu mandira biṣṇu mandira bhubaneśୱrara hindu mandira

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%85%E0%AC%A8%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A4%20%E0%AC%AC%E0%AC%BE%E0%AC%B8%E0%AD%81%E0%AC%A6%E0%AD%87%E0%AC%AC%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0

ଅନନ୍ତ ବାସୁଦେବ ମନ୍ଦିର

ବିରଜା ମନ୍ଦିର (ଓଡ୍ଡ୍ୟାଣ ପୀଠ ବା ଉଡ୍ଡୀୟାନ ତନ୍ତ୍ରପୀଠ) ଯାଜପୁର ଜିଲ୍ଲାର ଏକ ଦେବୀ ମନ୍ଦିର । ଏହା ଭାରତର ବିରଜା କ୍ଷେତ୍ର ନାମରେ ଜଣା । ଏଠାରେ ଦେବୀ ଦ୍ୱିଭୁଜା ଦୁର୍ଗା ରୂପରେ ପୂଜା ପାନ୍ତି । ଏହି ଦେବୀଙ୍କ ଗୋଟିଏ ହାତରେ ତ୍ରିଶୂଳ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ହାତରେ ମହିଷାସୁରର ଲାଙ୍ଗୁଳ ଶୋଭା ପାଏ । ଏଠାରେ ମହିଷାସୁର ମଇଁଷି ରୂପରେ ଖୋଦିତ ଯାହା ଭାରତରେ ବାକି ଜାଗାମାନଙ୍କରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିନଥାଏ । ଦେବୀ ନିଜ ମୁକୁଟରେ ଗଣପତି, ଶିବଲିଙ୍ଗ, ଯୋନି, ନାଗରାଜ ଏବଂ ଅର୍ଦ୍ଧଚନ୍ଦ୍ର ଧାରଣ କରି ଅଛନ୍ତି । ସ୍କନ୍ଧ ପୁରାଣ (ଉତ୍କଳ ଖଣ୍ଡ) ଅନୁସାରେ ଏହି ବିରଜା କ୍ଷେତ୍ର ସମସ୍ତ ରଜୋଗୁଣକୁ ଧୋଇ ପକାଉଥିବାରୁ ଏହାର ନାମ ବିରଜା କ୍ଷେତ୍ର ହୋଇଛି । କେତେକ ତନ୍ତ୍ର ଗ୍ରନ୍ଥ ଅନୁସାରେ ଦକ୍ଷ ଯଜ୍ଞ ସମୟରେ ମାତା ସତୀଙ୍କ ନାଭି ଏହି ଉତ୍କଳସ୍ଥ ବିରଜା କ୍ଷେତ୍ରରେ ପଡ଼ିଥିଲା ଏବଂ ନାଭି ଦେଶରେ ନାରୀମାନେ ପିନ୍ଧୁଥିବା ଓଡ଼ିଆଣୀ ବା କଟିସୂତ୍ର ଅନୁସାରେ ଏହି ପୀଠର ନାମ ଓଡ୍ଡିୟାଣ ପୀଠ ହୋଇଛି, ଏବଂ ଏହି ପ୍ରଦେଶର ନାମ ଓଡ୍ର ଦେଶ ହୋଇଛି। ତାନ୍ତ୍ରିକ ଏବଂ ପୌରାଣିକ ପୃଷ୍ଠଭୂମି ବ୍ରହ୍ମଯାମଳ ତନ୍ତ୍ର ଅନ୍ତର୍ଗତ ଆଦ୍ୟା ସ୍ତୋତ୍ର ଅନୁସାରେ: "ରାମେଶ୍ୱରୀ ସେତୁବନ୍ଧେ ବିମଳା ପୁରୁଷୋତ୍ତମେ ବିରଜା ଓଡ୍ର ଦେଶେ ଚ କାମାଖ୍ୟା ନୀଳ ପର୍ବତେ" ଅର୍ଥାତ୍ ସେତୁବନ୍ଧରେ ଦେବୀ ରାମେଶ୍ୱରୀ, ପୁରୁଷୋତ୍ତମ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିମଳା, ଓଡ୍ର ଦେଶରେ ସେ ବିରଜା, ପୁନଶ୍ଚ ନୀଳପର୍ବତରେ କାମାଖ୍ୟା ରୂପରେ ବିଦିତା। ପୁନଶ୍ଚ ତନ୍ତ୍ର ଚୂଡାମଣି ଅନୁସାରେ ଉତ୍କଳ ଦେଶରେ ହିଁ ସତୀଙ୍କ ନାଭି ପତିତ ହୋଇଥିଲା । "ଉତ୍କଳେ ନାଭିଦେଶଶ୍ଚ ବିରଜା କ୍ଷେତ୍ରମୁଚ୍ୟତେ ବିରଜା ଭୈରବୀ ୟତ୍ର ଯଜ୍ଞକୋଳସ୍ତୁ ଭୈରବ" ଆଦି ଶଙ୍କର କୃତ ଶକ୍ତିପୀଠ ସ୍ତବରେ ଭାଗବତ୍ପାଦ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି: "ଉଜ୍ଜୟିନ୍ୟା ମହାକାଳୀ ପୀଠିକାୟମ୍ ପୁରୁହୁତିକା ଓଡ୍ଡ୍ୟାଣେ ଗିରିଜା ଦେବୀ ମାଣିକ୍ୟ ଦକ୍ଷବାଟିକେ" ଏଠାରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଗିରିଜା ଦେବୀ ଆଜିକାର ବିରଜା ଦେବୀ ଏହା ନିଃସନ୍ଦେହ । ବର୍ତ୍ତମାନର ମନ୍ଦିର ତ୍ରୟୋଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ହେଲେ ହେଁ ଏହି ପୀଠଟି ଗୁପ୍ତ ଯୁଗର ବୋଲି ଅନେକ ଗବେଷକ ମତ ଦେଇଥାନ୍ତି । ଭାରତର ମୁଖ୍ୟ ଚାରୋଟି ତନ୍ତ୍ରପୀଠ ମଧ୍ୟରେ ବିରଜା ମନ୍ଦିର ଆସିଥାଏ,ସେଗୁଡିକ ହେଲା-କାମଗିରି(କାମାଖ୍ୟା),ଜାଳନ୍ଧର,ଓଡ୍ଡୀୟାନ,ପୂର୍ଣ୍ଣଗିରି । ମା ବିମଳା ଓ ମା ବିରଜା ଏକ ଶକ୍ତି ବୋଲି କଥିତ ହୁଅନ୍ତି,ବିରଜାମନ୍ଦିରଠାରୁ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଜଗନ୍ନାଥ କ୍ଷେତ୍ର ଯାଏଁ ସ୍ଥାନ ବିରଜମଣ୍ଡଳ ବୋଲି କଥିତ । ନୀତି ନିର୍ଘଣ୍ଟ ମନ୍ଦିରରେ ସୁଚାରୁ ରୂପରେ ଦୈନିକ ପୁଜା ଉପଚାର ଆଦି ପ୍ରାତଃ କାଳରୁ ରାତ୍ର ୧୦ ଘଟିକା ଯାଏ ପାଳନ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟହ ଦେବୀ ଷୋଡଶଉପଚାରରେ ସକାଳ, ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଏବଂ ସାୟଂ କାଳରେ ପୂଜିତା ହୁଅନ୍ତି । ଦେବୀଙ୍କ ସମସ୍ତ ଉତ୍ସବ ମଧ୍ୟରେ ଶାରଦୀୟ ଷୋଡଶ ଦିନାତ୍ମକ ରହସ୍ୟ ଦୁର୍ଗା ପୂଜା ଏବଂ ଶାକ୍ତ ରଥଯାତ୍ରା ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଏହା ଆଶ୍ୱିନ କୃଷ୍ଣପକ୍ଷ ଅଷ୍ଟମୀରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଶୁକ୍ଲପକ୍ଷ ଦଶମୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚାଲେ । ଏହି ସମୟରେ ଅର୍ଦ୍ଧରାତ୍ରୀ ସମୟରେ ମହାନିଶା ପୂଜା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଦିବସ ସମୟରେ ମା' ସିଂହଧ୍ୱଜ ରଥରେ ବସି ରଥଯାତ୍ରା କରନ୍ତି । ମା' ବିରଜା ଉତ୍କଳ ଶ୍ରୌତ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ମହିଷାମର୍ଦିନୀ ଏବଂ ବନଦୁର୍ଗା ରୂପରେ ପୂଜା ପାନ୍ତି । ଏତଦ୍ ବ୍ୟତୀତ ପ୍ରଥାମାଷ୍ଟମୀ, ରଜ ସଂକ୍ରାନ୍ତି, କୁମାର ପୁନେଇ , ମାଘ ଅମାବାସ୍ୟା(ଯାହା ବିରଜା ଜନ୍ମୋତ୍ସବ ରୂପେ ପାଳିତ ହୁଏ) ,ସାବିତ୍ରୀ ଅମାବାସ୍ୟା ଆଦି ପର୍ବ ମଧ୍ୟ ବହୁ ଆନନ୍ଦ ଉଲ୍ଲାସ ସହକାରେ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ମା' ବିରଜାଙ୍କ ରଥଯାତ୍ରା ଆଶ୍ୱିନ ଶୁକ୍ଳ ପ୍ରତିପଦ ଦିନ ରଥ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପର୍ବ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ । ମହାପାର୍ବଣରେ ମାଙ୍କୁ ସୁସଜ୍ଜିତ ରଥରେ ପରିକ୍ରମଣ କରାଯାଏ । ତା ପୂର୍ବରୁ ଦେବୀଙ୍କ ରୌପ୍ୟ ଆଶାଦଣ୍ଡ ରଥ ମଣ୍ଡପକୁ ବିଜେ କରନ୍ତି । ସେଠାରେ ଗଣପତି ଓ ଦଶଦିଗପାଳଙ୍କ କଳସ ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇ ପୂଜା କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ରଥର ନାମ ସିଂହଧ୍ୱଜ । ନବଦିବସ ବ୍ୟାପି ପ୍ରତିଦିନ ଅପରାହ୍ନରେ ଏହା ମନ୍ଦିର ପରିକ୍ରମଣ କରେ । ଏହାକୁ କୃଷ୍ଣ, ଲୋହିତ ଓ ଶ୍ୱେତବସ୍ତ୍ର ଆବରଣରେ ସୁସଜ୍ଜିତ କରାଯାଏ । ରଥର ଉଚ୍ଚତା ୪୫ ହାତ ୧୨ ଆଙ୍ଗୁଳି । ରଥର ସାରଥି ଚତୁର୍ମୁଖ ବ୍ରହ୍ମା, ରଥର ରଜୁର ନାମ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ଚୂଡ଼ ଓ ଶଙ୍ଖ ଚୁଡ଼ । ଏଥିରେ ଦୁଇଟି ଅଶ୍ୱ ଧାବମାନ ମୁଦ୍ରାରେ ସୁସଜ୍ଜିତ । ଏହି ଦିବ୍ୟ ରଥରେ ରଥାରୁଢ଼ା ହୋଇ ମା ନଅ ଥର ବେଢ଼ା ପରିକ୍ରମଣ କରନ୍ତି । ନାଭି ଗୟା ବାମନ ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ ବ୍ରହ୍ମା ପାଞ୍ଚଗୋଟି ସ୍ଥାନରେ ଅଶ୍ୱମେଧ ଯଜ୍ଞ କରିଥିଲେ । ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଉତ୍ତର ବେଦୀ କୁରୁକ୍ଷେତ୍ର(ହରିୟାଣା), ପଶ୍ଚିମ ବେଦୀ ପୁଷ୍କର(ରାଜସ୍ଥାନ), ଦକ୍ଷିଣ ବେଦୀ ବିରଜା ମଣ୍ଡଳ(ଉତ୍କଳସ୍ଥ), ପୁର୍ବ ବେଦୀ ଗୟା(ବିହାର), ମଧ୍ୟ ବା ଅନ୍ତରବେଦୀ ପ୍ରୟାଗ (ଆଲ୍ଲାବାଦ)ଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ବାୟୁ ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ ବିଷ୍ଣୁ ଭଗବାନ ଗୟାସୁରକୁ ପାଦତଳେ ସ୍ଥାପିବା ବେଳେ ତାହାର ନାଭି ବିରଜା ମଣ୍ଡଳରେ ପଡ଼ିଥିଲା ଏବଂ ପାଦ ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶର ପିଠାପୁରମ୍ ସ୍ଥାନରେ ପଡ଼ିଥିଲା । ଏବେ ବିରଜା ମନ୍ଦିର ପରିସର ମଧ୍ୟରେ ନାଭି ଗୟା କୂପ ଅଛି, ଯେଉଁଠାରେ ପୁତ୍ରମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଦିବଙ୍ଗତ ପିତୃ ପୁରୁଷଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ପିଣ୍ଡ ଦାନ କରିଥାନ୍ତି । ବିବାଦ ୨୦୦୪ ମସିହାରେ ମା'ବିରଜାଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ବଦଳାଇ ଦିଆଯାଇଥିଲା । ୨୮ ନଭେମ୍ବର ୨୦୦୪ରେ ପୁଣିଥରେ ମୂଳ ବିଗ୍ରହକୁ ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥିଲା । ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ pictures of biraja temple report on Viraja Temple yoga guru's visit to Oddiyana Viraja Temple and Nabhi Gaya Photos Oddyane Girija Devi ଯାଜପୁର ଜିଲ୍ଲାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର

birajā mandira (oḍḍẏāṇa pīṭha bā uḍḍīẏāna tantrapīṭha) yājapura jillāra eka debī mandira | ehā bhāratara birajā kṣetra nāmare jaṇā | eṭhāre debī dୱibhujā durgā rūpare pūjā pānti | ehi debīṅka goṭie hātare triśūḻa ebaṃ anẏa hātare mahiṣāsurara lāṅguḻa śobhā pāe | eṭhāre mahiṣāsura mai~ṣi rūpare khodita yāhā bhāratare bāki jāgāmānaṅkare dekhibāku miḻinathāe | debī nija mukuṭare gaṇapati, śibaliṅga, yoni, nāgarāja ebaṃ arddhacandra dhāraṇa kari achanti | skandha purāṇa (utkaḻa khaṇḍa) anusāre ehi birajā kṣetra samasta rajoguṇaku dhoi pakāuthibāru ehāra nāma birajā kṣetra hoichi | keteka tantra grantha anusāre dakṣa yajña samaẏare mātā satīṅka nābhi ehi utkaḻastha birajā kṣetrare paḍa଼ithilā ebaṃ nābhi deśare nārīmāne pindhuthibā oḍa଼iāṇī bā kaṭisūtra anusāre ehi pīṭhara nāma oḍḍiẏāṇa pīṭha hoichi, ebaṃ ehi pradeśara nāma oḍra deśa hoichi| tāntrika ebaṃ paurāṇika pṛṣṭhabhūmi brahmayāmaḻa tantra antargata ādẏā stotra anusāre: "rāmeśୱrī setubandhe bimaḻā puruṣottame birajā oḍra deśe ca kāmākhẏā nīḻa parbate" arthāt setubandhare debī rāmeśୱrī, puruṣottama kṣetrare bimaḻā, oḍra deśare se birajā, punaśca nīḻaparbatare kāmākhẏā rūpare biditā| punaśca tantra cūḍāmaṇi anusāre utkaḻa deśare hi~ satīṅka nābhi patita hoithilā | "utkaḻe nābhideśaśca birajā kṣetramucẏate birajā bhairabī ẏatra yajñakoḻastu bhairaba" ādi śaṅkara kṛta śaktipīṭha stabare bhāgabatpāda barṇṇanā karichanti: "ujjaẏinẏā mahākāḻī pīṭhikāẏam puruhutikā oḍḍẏāṇe girijā debī māṇikẏa dakṣabāṭike" eṭhāre barṇṇita girijā debī ājikāra birajā debī ehā niḥsandeha | barttamānara mandira traẏodaśa śatābdīra hele he~ ehi pīṭhaṭi gupta yugara boli aneka gabeṣaka mata deithānti | bhāratara mukhẏa cāroṭi tantrapīṭha madhẏare birajā mandira āsithāe,seguḍika helā-kāmagiri(kāmākhẏā),jāḻandhara,oḍḍīẏāna,pūrṇṇagiri | mā bimaḻā o mā birajā eka śakti boli kathita huanti,birajāmandiraṭhāru puruṣottama jagannātha kṣetra yāe~ sthāna birajamaṇḍaḻa boli kathita | nīti nirghaṇṭa mandirare sucāru rūpare dainika pujā upacāra ādi prātaḥ kāḻaru rātra 10 ghaṭikā yāe pāḻana hoithāe | pratẏaha debī ṣoḍaśaupacārare sakāḻa, madhẏāhna ebaṃ sāẏaṃ kāḻare pūjitā huanti | debīṅka samasta utsaba madhẏare śāradīẏa ṣoḍaśa dinātmaka rahasẏa durgā pūjā ebaṃ śākta rathayātrā prasiddha | ehā āśୱina kṛṣṇapakṣa aṣṭamīru ārambha hoi śuklapakṣa daśamī paryẏanta cāle | ehi samaẏare arddharātrī samaẏare mahāniśā pūjā anuṣṭhita hoithāe ebaṃ dibasa samaẏare mā' siṃhadhୱja rathare basi rathayātrā karanti | mā' birajā utkaḻa śrauta brāhmaṇamānaṅkadୱārā mahiṣāmardinī ebaṃ banadurgā rūpare pūjā pānti | etad bẏatīta prathāmāṣṭamī, raja saṃkrānti, kumāra punei , māgha amābāsẏā(yāhā birajā janmotsaba rūpe pāḻita hue) ,sābitrī amābāsẏā ādi parba madhẏa bahu ānanda ullāsa sahakāre pāḻita hoithāe | mā' birajāṅka rathayātrā āśୱina śukḻa pratipada dina ratha pratiṣṭhā parba anuṣṭhita hue | mahāpārbaṇare māṅku susajjita rathare parikramaṇa karāyāe | tā pūrbaru debīṅka raupẏa āśādaṇḍa ratha maṇḍapaku bije karanti | seṭhāre gaṇapati o daśadigapāḻaṅka kaḻasa sthāpana karāyāi pūjā karāyāithāe | ehi rathara nāma siṃhadhୱja | nabadibasa bẏāpi pratidina aparāhnare ehā mandira parikramaṇa kare | ehāku kṛṣṇa, lohita o śୱetabastra ābaraṇare susajjita karāyāe | rathara uccatā 45 hāta 12 āṅguḻi | rathara sārathi caturmukha brahmā, rathara rajura nāma sୱrṇṇa cūḍa଼ o śaṅkha cuḍa଼ | ethire duiṭi aśୱ dhābamāna mudrāre susajjita | ehi dibẏa rathare rathāruḍha଼ā hoi mā naa thara beḍha଼ā parikramaṇa karanti | nābhi gaẏā bāmana purāṇa anusāre brahmā pāñcagoṭi sthānare aśୱmedha yajña karithile | sethimadhẏaru uttara bedī kurukṣetra(hariẏāṇā), paścima bedī puṣkara(rājasthāna), dakṣiṇa bedī birajā maṇḍaḻa(utkaḻastha), purba bedī gaẏā(bihāra), madhẏa bā antarabedī praẏāga (āllābāda)ṭhāre abasthita | āhuri madhẏa bāẏu purāṇa anusāre biṣṇu bhagabāna gaẏāsuraku pādataḻe sthāpibā beḻe tāhāra nābhi birajā maṇḍaḻare paḍa଼ithilā ebaṃ pāda āndhra pradeśara piṭhāpuram sthānare paḍa଼ithilā | ebe birajā mandira parisara madhẏare nābhi gaẏā kūpa achi, yeu~ṭhāre putramāne semānaṅka dibaṅgata pitṛ puruṣaṅka uddeśẏare śrāddha piṇḍa dāna karithānti | bibāda 2004 masihāre mā'birajāṅka bigraha badaḻāi diāyāithilā | 28 nabhembara 2004re puṇithare mūḻa bigrahaku sthāpana karāyāithilā | ādhāra adhika tathẏa pictures of biraja temple report on Viraja Temple yoga guru's visit to Oddiyana Viraja Temple and Nabhi Gaya Photos Oddyane Girija Devi yājapura jillāra hindu mandira

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%B0%E0%AC%9C%E0%AC%BE%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0

ବିରଜା ମନ୍ଦିର

ଆପଣ ଖୋଜୁଥିବା ପ୍ରସଙ୍ଗଟି ତଳଲିଖିତ ପ୍ରସଙ୍ଗମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ଗୋଟିଏ ହୋଇଥାଇ ପାରେ: ଚଉଷଠି ଯୋଗିନୀ, ଚଉଷଠି ଯୋଗିନୀଙ୍କ ନାମ ଚଉଷଠି ଯୋଗିନୀ ମନ୍ଦିର, ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ଥିବା ଚଉଷଠି ଯୋଗିନୀ ମନ୍ଦିର ଚଉଷଠି ଯୋଗିନୀ ମନ୍ଦିର (ରାଣୀପୁର-ଝରିଆଲ), ବଲାଙ୍ଗୀର ଜିଲ୍ଲାରେ ଥିବା ଯୋଗିନୀ ମନ୍ଦିର

āpaṇa khojuthibā prasaṅgaṭi taḻalikhita prasaṅgamānaṅka bhitaru goṭie hoithāi pāre: cauṣaṭhi yoginī, cauṣaṭhi yoginīṅka nāma cauṣaṭhi yoginī mandira, bhubaneśୱrare thibā cauṣaṭhi yoginī mandira cauṣaṭhi yoginī mandira (rāṇīpura-jhariāla), balāṅgīra jillāre thibā yoginī mandira

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9A%E0%AC%89%E0%AC%B7%E0%AC%A0%E0%AC%BF%20%E0%AC%AF%E0%AD%8B%E0%AC%97%E0%AC%BF%E0%AC%A8%E0%AD%80%20%28%E0%AC%AC%E0%AC%B9%E0%AD%81%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%95%E0%AC%B3%E0%AD%8D%E0%AC%AA%29

ଚଉଷଠି ଯୋଗିନୀ (ବହୁବିକଳ୍ପ)

ଧରାକୋଟ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାର ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାର ଧରାକୋଟଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର । ଗ୍ୟାଲେରି ଆଧାର ବାହାର ଆଧାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲା ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର

dharākoṭa jagannātha mandira oḍa଼iśāra gañjāma jillāra dharākoṭaṭhāre abasthita eka jagannātha mandira | gẏāleri ādhāra bāhāra ādhāra hindu mandira oḍa଼iśāra hindu mandira gañjāma jillāra hindu mandira gañjāma jillā jagannātha mandira

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9C%E0%AC%97%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A8%E0%AC%BE%E0%AC%A5%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0%2C%20%E0%AC%A7%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%95%E0%AD%8B%E0%AC%9F

ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର, ଧରାକୋଟ

ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର (ବଡ଼ଦେଉଳ, ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣା) ଓଡ଼ିଶାର ପୁରୀ ସହରର ମଧ୍ୟଭାଗରେ ଅବସ୍ଥିତ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ, ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ର, ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରା ଓ ଶ୍ରୀସୁଦର୍ଶନ ପୂଜିତ ହେଉଥିବା ଏକ ପୁରାତନ ଦେଉଳ । ଓଡ଼ିଶାର ସଂସ୍କୃତି ଏବଂ ଜୀବନ ଶୈଳୀ ଉପରେ ଏହି ମନ୍ଦିରର ସବିଶେଷ ସ୍ଥାନ ରହିଛି । କଳିଙ୍ଗ ସ୍ଥାପତ୍ୟ କଳାରେ ନିର୍ମିତ ଏହି ଦେଉଳ ବିଶ୍ୱର ପୂର୍ବ-ଦକ୍ଷିଣ (ଅଗ୍ନିକୋଣ)ରେ ଭାରତ, ଭାରତର ଅଗ୍ନିକୋଣରେ ଓଡ଼ିଶା, ଓଡ଼ିଶାର ଅଗ୍ନିକୋଣରେ ଅବସ୍ଥିତ ପୁରୀ, ପୁରୀର ଅଗ୍ନିକୋଣରେ ଶ୍ରୀବତ୍ସଖଣ୍ଡଶାଳ ରୀତିରେ ନିର୍ମିତ ବଡ଼ଦେଉଳ ଏବଂ ବଡ଼ଦେଉଳର ଅଗ୍ନିକୋଣରେ ରୋଷଶାଳା, ଯେଉଁଠାରେ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କାଳରୁ ଅଗ୍ନି ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ମହୋଦଧିତୀରେ ଥିଲେ ହେଁ ଏଠାରେ କୂଅ ଖୋଳିଲେ ଲୁଣପାଣି ନ ଝରି ମଧୁରଜଳ ଝରିଥାଏ। ୧୯୭୫ ମସିହାରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ଜାତୀୟ କୀର୍ତ୍ତି ରୂପେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି । ଇତିହାସ ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଗଙ୍ଗ ବଂଶର ରାଜା ଅନଙ୍ଗବର୍ମା ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବ ବର୍ତ୍ତମାନ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡ ପତନଠାରୁ ୨୧୪ ଫୁଟ ୮ ଇଞ୍ଚ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ଓ ଅନଙ୍ଗ ଭୀମଦେବ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କରି ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କୁ ଅଧିଷ୍ଠିତ କରାଇଥିଲେ। ଏହା ଦଶ ଏକର ଆୟତନ ବିଶିଷ୍ଟ ଜମି ଉପରେ ଅବସ୍ଥିତ । ୧୪୫୨ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଗଜପତି କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ୱରେ ମେଘନାଦ ପାଚେରୀର ନିର୍ମାଣ କରାଇଥିଲେ । ଏହାର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ୬୬୫ ଫୁଟ ଓ ପ୍ରସ୍ଥ ୬୪୦ ଫୁଟ, ଉଚ୍ଚତା ୨୨ ଫୁଟ ଓ ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ୨୦ରୁ ୨୪ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତା ମଧ୍ୟ ରହିଥିବା ଦେଖାଯାଇଛି। ମେଘନାଦ ପାଚେରି ପରେ କୂର୍ମ ବେଢାର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ୪୨୦ ଫୁଟ,୩୫୦ ଫୁଟ ପ୍ରସ୍ଥ ଓ ୨୦ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତାରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଛି। ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ଶୋଭା ନୀଳଚକ୍ର ବୃଦ୍ଧି କରୁଛି ଓ ଏହା ଉପରେ ପତିତପାବନ ବାନା ଫର ଫର ହୋଇ ଉଡି ଅଗଣିତ ଭକ୍ତ, ପାପୀ ତପୀଙ୍କୁ ନିଜ ପାଖକୁ ଟାଣି ଆଣି ଅଭୟ ଦେଉଛି ଓ ଶରଣ ପଞ୍ଜର ନାମକୁ ସାର୍ଥକ କରୁଛି। ବର୍ତ୍ତମାନର ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଗଙ୍ଗବଂଶୀୟ ରାଜା ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ଓ ଏହା ଏକାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ବିଷୟ । ଏଥିପୂର୍ବରୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ନାଭିକଟା ମଣ୍ଡପ ଓ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପାଦୁକାନଳା ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ସ୍ଥାନରେ ଦକ୍ଷିଣାଭିମୂଖୀ ଭାବେ ଅବସ୍ଥିତ ଥିବା ଜଣାଯାଏ । ଉକ୍ତ ମନ୍ଦିରର କଳା ଓ ଭାସ୍କର୍ଯ୍ୟ ଖ୍ରୀଷ୍ଟୀୟ ଦ୍ୱିତୀୟ କିମ୍ବା ତୃତୀୟ ଶତକର ବୋଲି କେହି କେହି ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ୱିକ ପରିଦୃଶ୍ୟମାନ ଭଗ୍ନ ମନ୍ଦିରର ମୂଳଭିତ୍ତିରୁ ଅନୁମାନ କରନ୍ତି । ଏହି ମନ୍ଦିରର ମୂଳଭିତ୍ତି ଉପରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ଅମୁହିଁ ଦେଉଳ ବା ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରତ୍ନଭଣ୍ଡାର ଅବସ୍ଥିତ । ବର୍ତ୍ତମାନ ମଧ୍ୟ ଏହି ମନ୍ଦିରର ମୁଖ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବାହାର ଗମ୍ଭୀରା ବା ଜଗମୋହନ ଦିଗକୁ ରହିଛି । ପୂର୍ବ ଦିଗସ୍ଥ ଜୟବିଜୟ ଦ୍ୱାର ବ୍ୟତୀତ ଭକ୍ତ ଗମ୍ଭୀରାକୁ ଗମନାଗମନର ଅପର ଏକ ଦ୍ୱାର ଦକ୍ଷିଣାଭିମୁଖରେ ଅବସ୍ଥିତ । ବେଢ଼ା ମଧ୍ୟରୁ ଭକ୍ତ ଦ୍ୱାର ଦେଇ ପ୍ରବେଶ କରିବାକୁ ହେଲେ ଦ୍ୱାରଦେଶରେ ପହଞ୍ଚିବାନିମନ୍ତେ କେତୋଟି ପାହାଚ ଚଢ଼ିବାକୁ ପଡେ । ଉକ୍ତ ପାବଚ୍ଛ ଶ୍ରେଣୀର ଉଭୟ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଦୁଇଟି ସିଂହମୂର୍ତ୍ତି ବିଦ୍ୟମାନ । ତେଣୁ ଏହାକୁ ଏକ ସିଂହଦ୍ୱାର କୁହାଯାଇପାରେ । ଦ୍ୱାର ପ୍ରବେଶ ପଥର ପୂର୍ବରେ ମାଜଣା ମଣ୍ଡପ ଓ ପଶ୍ଚିମରେ ଦକ୍ଷିଣି ଘର ଅବସ୍ଥିତ । ଭକ୍ତ ପ୍ରବେଶ ପଥର ଅନତି ଦୂରର ଦକ୍ଷିଣରେ ମୁକ୍ତିମଣ୍ଡପ, ଯେଉଁ ସ୍ଥାନରେ କି ଝୁଲଣଯାତ୍ରା ଅନୁ ଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ମୁକ୍ତି ମଣ୍ଡପର ପଶ୍ଚିମ ଦିଗରେ ଶ୍ରୀନୃସିଂହ ମନ୍ଦିର ବା ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ମନ୍ଦିର ଏବଂ ପୂର୍ବ ଦିଗରେ କ୍ଷେତ୍ରପାଳ ମନ୍ଦିର ରହିଛି । କ୍ଷେତ୍ରପାଳ ମନ୍ଦିରର ମୁଖ ଦକ୍ଷିଣ ଦିଗକୁ ଏବଂ ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ଶକ୍ତି ଯୁକ୍ତ ଶିବଲିଙ୍ଗ ପୂଜା ପାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବିଗ୍ରହର ପଶ୍ଚାତ ଭାଗର ଭିତ୍ତିଚିତ୍ର ଶିବଙ୍କର ନହୋଇ ଭୈରବ ନାମରେ ଅଭିହତି । ମନ୍ଦିରର ତିନି ପାର୍ଶ୍ୱରେ କାର୍ତ୍ତିକ, ପାର୍ବତୀ ଓ ଗଣେଶଙ୍କ ପରିବର୍ତ୍ତେ ନୃମୁଣ୍ଡମାଳିନୀ ଖଡ୍ଗଧାରିଣୀ ଭୈରବୀ ମୂର୍ତ୍ତିମାନ ରହିଛନ୍ତି । ଏଥି ମଧ୍ୟରୁ ପୂର୍ବ ପାର୍ଶ୍ୱଗଢା ଭୈରବୀ କୁତାମଚଣ୍ଡୀ ରୂପେ ସର୍ବଜନ ପରିଚିତା ଓ ଆରାଧିତା ଅଟନ୍ତି । ମନ୍ଦିରର ପୂର୍ବଦିଗରେ ଅନନ୍ତଶୟନ ବାସୁଦେବ, ଦକ୍ଷିଣ ପଶ୍ଚିମ କୋଣରେ ମୁକ୍ତେଶ୍ୱର ମହାଦେବ, ପଶ୍ଚିମରେ ମୁକ୍ତିମଣ୍ଡପ ଏବଂ ଉତ୍ତର ଦିଗରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ପୂଜା ମଣ୍ଡପାଦିଦ୍ୱାରା ପରିବେଷ୍ଟିତ ରହି ଏକ ପ୍ରକାର ଅବହେଳିତ ତଥା ଲୋକଲୋଚନର ଅଗୋଚରରେ ରହିଛି । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ବାଇଶି ପାହାଚ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ମତେ ଭାନୁଦେବ ନାମରେ ଜଣେ ନିଃସନ୍ତାନ ରାଜା ଜମ୍ବେଶ୍ୱରଙ୍କୁ ଆରାଧନା କରି ସୁନ୍ଦର ପୁତ୍ର ସନ୍ତାନଟିଏ ଲାଭକଲେ । ଜାତକ ତିଆରି କଲାବେଳେ ରାଜା ଜାଣିଲେ ତାଙ୍କ ପୁତ୍ରର ଆୟୁଷ କେବଳ ୨୨ବର୍ଷ । ପୁତ୍ରର ଅଳ୍ପାୟୁ ବାବଦରେ ଅବଗତ ହୋଇ ରାଜା ଭାନୁଦେବ ପୁନଶ୍ଚ ଜମ୍ବେଶ୍ୱରଙ୍କୁ ଆରାଧନା କଲେ। ଜମ୍ବେଶ୍ୱର ରାଜାଙ୍କ ଭକ୍ତିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଭିତରେ ବାଇଶି ପାହାଚ ନିର୍ମାଣ କରିବାକୁ ଆଜ୍ଞା ଦେଲେ । ରାଜା ବାଇଶି ପାହାଚ ନିର୍ମାଣ କରି ତାଙ୍କ ସନ୍ତାନର ଆୟୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ସେହି ବାଇଶି ପାହାଚରେ ଗଡ଼ାଇ ଦେଇଥିଲେ । ଶ୍ରଦ୍ଧାଳୁମାନେ ସେଥିପାଇଁ ନିଜ ନିଜ ପିଲାମାନଙ୍କର ଆୟୁଷ ବୃଦ୍ଧି ନିମନ୍ତେ ବାଇଶି ପାହାଚରେ ଗଡ଼ାଇ ଦେଇଥାନ୍ତି । ଦେଉଳ ସ୍ଥାପତ୍ୟ ମୁଖ୍ୟଦେଉଳ ମୁଖ୍ୟ ଦେଉଳଟି ପଞ୍ଚରଥ ଶୈଳୀରେ ନିର୍ମିତ । ଦେଉଳ ଚାରିପଟେ "ମେଘନାଦ ପାଚେରୀ" (୬୬୫ଫୁଟ ଦୈର୍ଘ୍ୟ, ୬୪୦ଫୁଟ ପ୍ରସ୍ଥ ଓ ୨୦ରୁ ୨୪ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତା) ରହିଛି । ମେଘନାଦ ପାଚେରୀ ଭିତର ପଟେ "କୂର୍ମ ପାଚେରୀ" (୪୨୦ଫୁଟ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଓ ୩୧୫ଫୁଟ ପ୍ରସ୍ଥ) ନାମକ ଆଉ ଏକ ପାଚେରୀ ରହିଛି । କୂର୍ମପାଚେରୀ ମଝିରେ ଥିବା "କୂର୍ମବେଢ଼ା" ମଝି ଭାଗରେ ବଡ଼ଦେଉଳ । ଦେଉଳଟି ଚାରି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ: ବିମାନ (ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିର ବା ଗର୍ଭଗୃହ) ଜଗମୋହନ ବା ମୁଖଶାଳା ନାଟମଣ୍ଡପ ଓ ଭୋଗମଣ୍ଡପ । ଭୋଇବଂଶ ପ୍ରଥମ ରାଜା ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଦେବଙ୍କ ସମୟରେ ମନସିଂହଙ୍କ ପତ୍ନୀ ଗୌରୀ ମହାଦେବୀ ମୁକ୍ତିମଣ୍ଡପର ନିର୍ମାଣ କରାଇଥିଲେ । ୩୮ ଫୁଟ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଓ ୩୮ ଓସାରର ଓ ୧୬ଟି ସ୍ତମ୍ବ ବିଶିଷ୍ଟ ମୁକ୍ତି ମଣ୍ଡପ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥିଲା। ନୀଳଚକ୍ର ରତ୍ନସିଂହାସନ ରତ୍ନସିଂହାସନ (ଜଗତି ଓ ରତ୍ନବେଦୀ ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣା) ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂର୍ତ୍ତିଙ୍କ ଅଧିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିବା ଜଗତି/ବେଦୀ । ଏଥିରେ ମୋଟ ୭ ଜଣ ଠାକୁର ବିଜେ କରିଛନ୍ତି: ଜଗନ୍ନାଥ ବଳଭଦ୍ର ସୁଭଦ୍ରା ସୁଦର୍ଶନ ମାଧବ ଦାରୁମୂର୍ତ୍ତି (ଦାରୁମୂର୍ତ୍ତି) ମଦନମୋହନ (ଅଷ୍ଟଧାତୁ ପ୍ରତିମା) ଶ୍ରୀଦେବୀ (ସୁନା ମୂର୍ତ୍ତି) ଭୂଦେବୀ (ରୂପା ମୂର୍ତ୍ତି) ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଗର୍ଭଗୃହର ଆକାର ଉଭୟ ଲମ୍ବ ଓ ପ୍ରସ୍ଥରେ ୩୦ ଫୁଟ ଲେଖାଁଏ ଓ ଉଚ୍ଚତା ୪୮ ଫୁଟ । ଗର୍ଭଗୃହରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ରତ୍ନସିଂହାସନ (୧୬ଫୁଟ ଦୈର୍ଘ୍ୟ, ୧୩ଫୁଟ ପ୍ରସ୍ଥ ଓ ୪ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତା ) ଉପରେ କାଷ୍ଠ ନିର୍ମିତ କନକ ମୁଣ୍ଡି ରହିଛି । ଜଗମୋହନର ଉଚ୍ଚତା ୧୦୦ ଫୁଟ। କନକ ମୁଣ୍ଡିର ତଳେ ଏକ ବିରାଟ ଚାନ୍ଦୁଆ ଆବରଣ ହୋଇଛି । ଏହି ରତ୍ନବେଦୀ ଉପରେ ତିନୋଟି କଳା ମୁଗୁନି ପ୍ରସ୍ତରର ଚକା ରହିଛି, ଯାହା ଉପରେ ଚତୁର୍ଦ୍ଧା ଦାରୁମୁର୍ତ୍ତି ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର, ସୁଭଦ୍ରା ଓ ସୁଦର୍ଶନ ଅଧିଷ୍ଠିତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଚତୁର୍ଦ୍ଧା ଦାରୁମୁର୍ତ୍ତିଙ୍କ ସହ ନୀଳମାଧବ ଏବଂ ଶ୍ରୀଦେବୀ (ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ମୁର୍ତ୍ତୀ) ଓ ଭୂଦେବୀ (ସରସ୍ୱତୀଙ୍କ ରୂପା ମୁର୍ତ୍ତି) ମଧ୍ୟ ରତ୍ନସିଂହାସନାସୀନ । ରତ୍ନସିଂହାସନ ଚାରିପଟେ ପରିକ୍ରମା କରିବା ପାଇଁ ବାଟ ଅଛି । ଦ୍ୱାର ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଭିତରକୁ ଯିବା ପାଇଁ ମେଘନାଦ ପାଚେରୀରେ ଚାରିଦିଗରେ ଚାରିଗୋଟି ଦ୍ୱାର ଅଛି ଓ ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ପୂର୍ବ ଦିଗର ଦ୍ୱାରଟି ମୁଖ୍ୟ, ଏହାକୁ ସିଂହଦ୍ୱାର କୁହାଯାଏ । ଏହାକୁ ଧର୍ମ ବା ମୋକ୍ଷ ଦ୍ୱାର ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ହନୁମାନ ଏହାର ଦ୍ୱାରପାଳ ଅଟନ୍ତି । ମାଦଳା ପାଞ୍ଜି ଅନୁଯାୟୀ ରାଜା ମତଭାନୁ କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବଙ୍କ ୧୫ଅଙ୍କରେ ଏହି ସିଂହଦ୍ୱାର, ମେଘନାଦ ପାଚେରୀ, ବାହାର ବେଢ଼ା, ଦୁଇ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଦୁଇଟି ବୃହତ ସିଂହ ମୂର୍ତ୍ତି ସ୍ଥାପନା କରାଇଛନ୍ତି । ଗୋଲାକାର ସ୍ଥମ୍ଭ ସଂଲଗ୍ନିତ ଜୟ ବିଜୟ ମୂର୍ତ୍ତି ଓ ମୂର୍ତ୍ତି ଦୁଇଟି ପଛରେ ମୁଗୁନି ପ୍ରସ୍ତରର ଅନ୍ୟ ଦୁଇଟି ଜୟ ବିଜୟ ବିଗ୍ରହ ସିଂହଦ୍ୱାର (ମୂଖ୍ୟଦ୍ୱାର)ରେ ଲାଗି ରହିଛି, ଯାହାର ଉଚ୍ଚତା ଅଢେଇ ଫୁଟ ଓ ଚତୁର୍ଭୁଜ ବିଶିଷ୍ଟ ଅଟନ୍ତି । ଅନ୍ୟ ଦ୍ୱାର ଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ବ୍ୟାଘ୍ର ଦ୍ୱାର (ପଶ୍ଚିମ ଦିଗର ଦ୍ୱାର), ହାତୀ ଦ୍ୱାର (ଉତ୍ତର ଦିଗର ଦ୍ୱାର) ଓ ଅଶ୍ୱଦ୍ୱାର (ଦକ୍ଷିଣ ଦିଗର ଦ୍ୱାର) । ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିର ସାମନାରେ ଜଗମୋହନ ଓ ମଝିରେ ପବିତ୍ର କଳାଘାଟ ଦ୍ୱାର । ନାଟମନ୍ଦିରରୁ ଜଗମୋହନକୁ ଯିବା ବାଟରେ ଥିବା ଦ୍ୱାର ହେଲା ‘ଜୟ-ବିଜୟ’ ଦ୍ୱାର । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ବେହରଣ ଦ୍ୱାର, ସାତପାହାଚ ଦ୍ୱାର, ଧୁକୁଡି ଦ୍ୱାର, ପଣ୍ଡା ଦ୍ୱାର, ମୁଦୁଲି ଦ୍ୱାର ଓ ଘଣ୍ଟାଦ୍ୱାର ଆଦି ଅଛି । ବେହରଣ ଦ୍ୱାର ବଡ଼ ଦେଉଳ ବେହରଣ ଦ୍ୱାରର ବାମପଟେ ରହିଛି ଦକ୍ଷିଣୀଘର । ଏହି ଦକ୍ଷିଣୀ ଘରକୁ ପୂର୍ବରୁ ବେହରଣ ବୋଲି କୁହାଯାଉଥଲା । ଏହା ଗଜପତି ମହାରାଜାଙ୍କ ଦେଉଳ କଚେରି ଥିଲା। ରାଜା ଦେଉଳ ଚଳାଉଥବା ବେଳେ ଏଠାରେ ଆସି କଚେରି କରୁଥଲେ । ଠାକୁରଙ୍କ ସକାଳ ପହଡ଼ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନୀତି କରଣ ଓ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ଦେଖୁଥିଲେ । ଏହି ବ୍ରାହ୍ମଣ ଓ କରଣମାନେ ଆସି ସେହି ଶ୍ରେବହରଣକୋର ଦେଉଳକରଣଙ୍କୁ ଜଣାଉଥଲେ । ଦେଉଳକରଣ ସମସ୍ତ ତଥ୍ୟ ରାଜାଙ୍କ ପାଖେ ରଖୁଥିଲେ । ରାଜା ବଡ଼ଦେଉଳକୁ ଦକ୍ଷିଣ ଦ୍ୱାର ଦେଇ ପ୍ରବେଶ କରୁଥିଲେ । ଦକ୍ଷିଣ ଦ୍ୱାରରେ ପ୍ରବେଶ କରିବା ପରେ ମୁକ୍ତିମଣ୍ଡପ ଦେଇ ଠାକୁରଙ୍କ ଦର୍ଶନ କରିବା ପରେ ବେହରଣରେ ଆସି ବସୁଥିଲେ । ସେଠାରେ ଦେଉଳର ସବୁ ହିସାବନିକାଶ କରାଯାଉଥିଲା । କେଉଁ ସେବକଙ୍କର କି କି ସମସ୍ୟା ରହିଛି, କିଏ କି ଅସୁବିଧାରେ ପଡ଼ିଛି, ଠାକୁରଙ୍କ ରୀତିନୀତିର କିଛି ଅସୁବିଧା ରହିଛି କି, କିଏ କିଛି ଭୁଲ କରିଛି କି, କିଏ ଭଣ୍ଡ କାମ କରିଛି କି ନାଁ ନାହିଁ, ଏସବୁ ଅସୁବିଧାର ସମାଧାନ ସେଠାରେ ହେଉଥିଲା । କେହି କିଛି ଭୁଲ କରିଥିଲେ ଡାକୁଆଦ୍ୱାରା ତାଙ୍କୁ ଗଜପତି ଏହି ବେହରଣକୁ ଡକାଉଥିଲେ । ସେଠାରେ ଦଣ୍ଡବିଧାନ ମଧ୍ୟ ହେଉଥିଲା । ଅଧୁନା ଏହି ବେହରଣରେ କଚେରି ବସୁନାହିଁ । ରାଜାଙ୍କ ହାତରୁ ଦେଉଳ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ହାତକୁ ଯିବାପରେ ସେଠାରେ ବସି ସେବକମାନଙ୍କ ସମସ୍ୟା ଓ ଦେଉଳ ନୀତି ସମସ୍ୟା ସମ୍ପର୍କରେ ଆଉ ଆଲୋଚନା ହେଉନାହିଁ । ଏହା ଏବେ ବିଜେପ୍ରତିମାଙ୍କ ଆସ୍ଥାନ ଘର ହୋଇ ରହିଛି । ଗରୁଡ଼ ଓ ଅରୁଣ ସ୍ତମ୍ଭ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଜଗମୋହନରେ ୧୦ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ଗରୁଡ଼ ସ୍ତମ୍ବ ଅଛି । ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସିଂହଦ୍ୱାର ସମ୍ମୁଖରେ ୩୩ଫୁଟ ୮ଇଞ୍ଚ ଉଚ୍ଚତା (ବେଦୀ: ୬ଫୁଟ, ସ୍ତମ୍ବ: ୨୫ଫୁଟ ୨ଇଞ୍ଚ, ଅରୁଣାସନ: ୨ଫୁଟ ୬ଇଞ୍ଚ) ବିଶିଷ୍ଟ ଅରୁଣସ୍ତମ୍ବ ଅଛି । ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଦିବ୍ୟସିଂହଙ୍କ ରାଜତ୍ୱ କାଳରେ ଅରୁଣସ୍ତମ୍ବକୁ କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିରରୁ ଅଣାଯାଇ ଏଠାରେ ସ୍ଥାପିତ କରାଯାଇଥିଲା । ବାଇଶି ପାହାଚ ସିଂହଦ୍ୱାର ଗୁମୁଟରୁ ମନ୍ଦିର ଭିତରକୁ ପ୍ରବେଶ କରିବାକୁ ଅର୍ଥାତ କୁର୍ମବେଢ଼ା, ରୋଷଶାଳ, ଆନନ୍ଦ ବଜାର ଯିବା ପାଇଁ ଥିବା ବାଇଶି ଗୋଟି ପାହାଚ ବାଇଶି ପାହାଚ ନାମରେ ଜଣା । ବାଇଶି ପାହାଚ ବଉଳମାଳା ମାଙ୍କଡ଼ା ପଥରରେ ତିଆରି । ପାହାଚଗୁଡ଼ିକର ଓସାର ୬ଫୁଟ, ଲମ୍ବ ୭୦ଫୁଟ ଓ ଉଚ୍ଚତା ୬ଇଞ୍ଚରୁ ୭ଇଞ୍ଚ ମଧ୍ୟରେ ହେବ । ବାଇଶି ପାହାଚରେ ପିତୃପୁରୁଷଙ୍କୁ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ଦିଆଯାଏ । ଭକ୍ତମାନେ ବର୍ଷସାରା ବାଇଶି ପାହାଚ ବାଟଦେଇ ଶ୍ରୀଜୀଉମାନଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରିବାକୁ ଯାଉଥିବା ବେଳେ ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଦ୍ୱିତୀୟା ଦିନ ଶ୍ରୀଜୀଉମାନେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ରତ୍ନସିଂହାସନ ଛାଡ଼ି ବାଇଶି ପାହାଚ ବାଟ ଦେଇ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡରେ ଥିବା ରଥକୁ ଆସିଥାନ୍ତି । ବାଇଶି ପାହାଚର ଅଧିଷ୍ଠାତ୍ରୀ ଦେବୀଗଣ ହେଲେ ମାୟା, ଚେତନା, ବୁଦ୍ଧି, ନିଦ୍ରା, କ୍ଷୁଧା, ଛାୟା, ତୃଷ୍ଣା, କ୍ଷାନ୍ତି, ଜାତି, ଲଜ୍ଜା, ଶାନ୍ତି, କାନ୍ତି, ବୃତ୍ତି, ସ୍ମୃତି, ଦୟା, ତୁଷ୍ଟି, ବିକ୍ରୀ, ମାତୃ, ଭ୍ରାନ୍ତି ଓ ପ୍ରଜ୍ଞା । ବିଶ୍ୱାସ ଅଛି ଯେ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଣିଷ ୨୨ ପ୍ରକାର ପାପରୁ ମୋକ୍ଷ ନିମନ୍ତେ ୨୨ ପାହାଚ ଅତିକ୍ରମ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ୨୨ ପାହାଚ ଯୋଗ ବିଦ୍ୟା ବର୍ଣ୍ଣିତ ୨୨ଟି ସ୍ତରର ପ୍ରତୀକ । ବାଇଶି ପାହାଚରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ସୋପାନରେ ରହିଛି ଜମଶିଳା । ଶ୍ରଦ୍ଧାଳୁମାନେ ଏହି ଶିଳାକୁ ସ୍ପର୍ଶ କରି ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କଲେ ଅକାଳ ମୃତ୍ୟୁ ହୁଏ ନାହିଁ ଓ ସମସ୍ତ ପାପ ନାଶ ହୋଇ ଜୀବ ବୈକୁଣ୍ଠଗାମୀ ହୁଏ ବୋଲି ଲୋକ ବିଶ୍ୱାସ ରହିଛି । ରୋଷ ଘର ଓ ଭୋଗ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ରୋଷ ଘରେ ସ୍ୱତ୍ତ୍ୱଲିପି ମୁତାବକ ୨୪୦ଟି ଚୂଲି ଅଛି ଓ ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଚୂଲି କୋଠ ଭୋଗ ଚୂଲି ରୂପେ ପରିଚିତ। ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ବିରାଜିତ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ନାନାଦି ନୈବେଦ୍ୟ ଭୋଗ ଲାଗି କରାଯାଇଥାଏ । ସେଥି ମଧ୍ୟରୁ ଦୁଇଟି ପ୍ରମୁଖ ନୈବେଦ୍ୟ ହେଉଛି ବଲ୍ଲଭ ଭୋଗ ଓ ସକାଳ ଧୂପ। ବଲ୍ଲଭ ଭୋଗ : ଏଇ ଭୋଗରେ ପାଗ ଖଇ, ପାଚିଲା କଦଳୀ, ଦହି, ସର, ଖୁଆ, ମଣ୍ଡା, ସେଓ, ଚାଉଳିଆ, ନଡ଼ିଆ ପାତି, କମଳା, ସେପାଟା, କାକୁଡ଼ି ଆଦି ନୈବେଦ୍ୟ ହୋଇଥାଏ। ସକାଳ ଧୂପ : ସକାଳ ଧୂପରେ ସାଦା ଅନ୍ନ, ମୁଗ ଖେଚୁଡ଼ି, ଘିଅ ଅନ୍ନ, ଡାଲି, ଡାଲମା, ଶାଗ, ବେସର, ଭଜା, ମହୁର, ଖଟା, ବିଭିନ୍ନ ବିରି ଓ ଅଟା ଜାତୀୟ ପିଠା ଇତ୍ୟାଦି ଲାଗିଥାଏ।ସ୍ଥଳ ବିଶେଷରେ ମାଟି କୁଡୁଆ, ପିତଳ ହାଣ୍ଡିରେ ରନ୍ଧନ କରାଯାଇ ଭୋଗ ବଢାଯାଏ।ପଞ୍ଚୋପଚାର/ଷୋଡ଼ଶପଚାର ମନ୍ତ୍ରରେ ପୂଜା କରାଯାଏ।ଏହି ପୂଜା ଅଷ୍ଟାଦଶାକ୍ଷର ଗୋପାଳ ମନ୍ତ୍ର / ଏକାକ୍ଷରୀ ଭୁବନେଶ୍ୱରୀ ମନ୍ତ୍ର ଏବଂ ଓଁ ନମୋ ଭଗବତେ ବାସୁଦେବାୟ (ଦ୍ୱାଦଶାକ୍ଷର) ମନ୍ତ୍ରରେ ପୂଜା କରାଯାଏ। ବ୍ୟବହୃତ ପରିବା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ଭୋଗରେ ଦେଶୀଆଳୁ, କଖାରୁ, କଞ୍ଚା କଦଳୀ, ପଣସ, ମୂଳା, ପୋଟଳ, ଶିମ୍ବ, କାଙ୍କଡ଼, ଜହ୍ନି, ବାଇଗଣ, ସାରୁ, କନ୍ଦମୂଳ, ଅଦା, ଧନିଆପତ୍ର, ନଡ଼ିଆ ପ୍ରଭୃତି ଡାଲମା ଓ ତରକାରୀ ଇତ୍ୟାଦିରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ । କୋଶଳା, ଲେଉଟିଆ ଓ ଅଗସ୍ତି ଶାଗ ବ୍ୟତିତ ଅନ୍ୟ କୈଣସି ଶାଗ ଭୋଗରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏନାହିଁ । ତେଲ ଓ ମସଲା ଭୋଗ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ତେଲ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ନାହିଁ, କେବଳ ଘିଅ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଜିରା, ଗୋଲମରିଚ, ଡାଲଚିନି, ବଡ଼ ଅଳେଇଚ, ହେଙ୍ଗୁ, ପାନମଧୁରୀ, ସୋରିଷ ଇତ୍ୟାଦି ବିଭିନ୍ନ ଭୋଗ ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥାଏ । ମନ୍ଦିରରେ ନିଷିଦ୍ଧ ପରିବା : ବିଲାତି ଆଳୁ, ଟମାଟୋ,ସଜନା ଛୁଇଁ, ଅମୃତଭଣ୍ଡା, ଲାଉ, ଭେଣ୍ଡି, ପିଆଜ ଷଣ୍ଢା, ଝୁଡ଼ଙ୍ଗ, କ୍ୟାପସିକମ, କଞ୍ଚାଲଙ୍କା, ଫୁଲ କୋବି, ପତ୍ର କୋବି, ବିମ୍, କଲରା, ବିଟ୍, ଗାଜର, ମଟର ଛୁଇଁ, ଇତ୍ୟାଦି ନିଷିଦ୍ଧ । ମସଲା : ପିଆଜ, ରସୁଣ, ଲଙ୍କାଗୁଣ୍ଡ, ଗରମ ମସଲା, କଳାଜିରା, କାଜୁ, ଗୁଜୁରାତି ନିଷିଦ୍ଧ । ଆନନ୍ଦବଜାରଠାରେ ଜାତି-ଧର୍ମ-ବର୍ଣ୍ଣ ନିର୍ବିଶେଷରେ ଭକ୍ତମାନେ ଏକାଠି ବସି ମହାପ୍ରସାଦ ସେବନ କରି ଥାଆନ୍ତି । ରତ୍ନଭଣ୍ଡାର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରରେ ଠାକୁରମାନଙ୍କୁ ପିନ୍ଧାଯିବା ସକାଶେ ବିଭିନ୍ନ ଅଳଙ୍କାର ରଖିବା ପାଇଁ ଦେଉଳ ତୋଳା ହେବା ବେଳେ ଏକ ରତ୍ନଭଣ୍ଡାରର ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥିଲା । ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟ ଜୟ କରିବା ସମୟରେ ସେଠାରୁ ମିଳିଥିବା ସୁନା, ରୂପା, ହୀରା, ଲୀଳା ଆଦି ରତ୍ନ ରାଜା-ମହାରାଜାମାନେ ଦେଉଳକୁ ଦାନ ଦେଉଥିଲେ । ଶହଶହ ବର୍ଷଧରି ରତ୍ନଭଣ୍ଡାରରେ ତାହା ସବୁ ତାଲାପଡ଼ି ରହିଆସିଛି । ୧୯୫୨ ଏବଂ ୧୯୭୮ ମସିହାରେ ରତ୍ନଭଣ୍ଡାରର ତିନିଟି ସିନ୍ଦୁକ ଖୋଲାଯାଇ ତାଲିକା ତିଆରି ନିମନ୍ତେ ସେଥିରୁ ଅଳଙ୍କାର ବାହାର କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ତାଲିକା ତିଆରି କରାଯାଇ ପାରିନାହିଁ । କିଛି ଅଳଙ୍କାର ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ଗଚ୍ଛିତ କରାଯାଇଥିଲା । ଆଉ କିଛି ଅଳଙ୍କାର ଠାକୁରଙ୍କ ଦୈନନ୍ଦିନ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବେଶରେ ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ଭଣ୍ଡାରଘରେ ରଖାଯାଇଛି । ଅନେକ ଅଳଙ୍କାର ସମୟକ୍ରମେ ରକ୍ଷନାବେକ୍ଷଣା ବିନା ଭାଙ୍ଗିରୁଜି ଯାଇଛି । ରତ୍ନଭଣ୍ଡାରରେ ତିନିଟି ଚାବି ପଡ଼ିଛି ଯହିଁରୁ ଗୋଟେ ପୁରୀ ଗଜପତିଙ୍କ ପାଖରେ ଥିବା ବେଳେ ଅନ୍ୟ ୨ଟି ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ ଏବଂ ଭଣ୍ଡାର ମେକାପଙ୍କ ପାଖରେ ରହିଛି । ତିନୋଟି ଚାବି ଏକାଠି ହେଲେ ରତ୍ନଭଣ୍ଡାର ଖୋଲାଯାଇ ପାରିବ । ପ୍ରାୟ ୫୦ଟି ବଡ଼ ସିନ୍ଦୁକରେ ରହିଛି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ମୂଲ୍ୟବାନ ଅଳଙ୍କାର ଭପୂର ହୋଇ ରହିଛି ବୋଲି ଜଣାଯାଏ । ପ୍ରତି ବର୍ଷ ହରିଶୟନ ଏକାଦଶୀ ତିଥିରେ ରଥ ଉପରେ ସୁନାବେଶ ବେଲେ, ଦୋଳପୂର୍ଣ୍ଣିମା, ବିଜୟାଦଶମୀ, ପୌଷ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଏବଂ କାର୍ତ୍ତିକ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଭଳି ତିଥିମାନଙ୍କରେ ରତ୍ନସିଂହାସନ ଉପରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ସୁନାବେଶ ବା ରାଜରାଜେଶ୍ୱର ବେଶ କରାଯାଏ । ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ସୁନାଗହଣା ହରିଶୟନ ଏକାଦଶୀ ତିଥିରେ ବ୍ୟବହାର ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥାଏ । ଗଜଉଦ୍ଧାରଣ ବେଶ, ରଘୁନାଥ ବେଶ, ବଣଭୋଜି ବେଶ, କୃଷ୍ଣବଳରାମ ବେଶ, ରାଧା ଦାମୋଦର ବେଶ, ଲକ୍ଷ୍ମୀନାରାୟଣ ବେଶ, ବାଙ୍କଚୂଡା ବେଶ, ଆଡ଼କିଆ ବେଶ, ଲକ୍ଷ୍ମୀନୃସିଂହ ବେଶ, ବାମନ ବେଶ, ଚାଚେରୀ ବେଶ ଏବଂ ଚନ୍ଦନ ବେଶରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଅଳଙ୍କାର ଆଭୂଷଣ କରାଯାଇଥାଏ । ପାର୍ଶ୍ୱଦେବତା ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିର ତିନି ଦିଗରେ ରାହା ପାଗରେ ତିନି ମୁଖ୍ୟ ପାର୍ଶ୍ୱଦେବତାଙ୍କୁ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କରାଯାଇଛି । ତନ୍ମଧ୍ୟରେ ବିମାନର ଉତ୍ତରରେ କଳା ମୁଗୁନି ପ୍ରସ୍ତର ନିର୍ମିତ ବାମନ ବା ତ୍ରିବିକ୍ରମ, ଦକ୍ଷିଣରେ ବରାହ ଓ ପଶ୍ଚିମରେ ନୃସିଂହ ରହିଛନ୍ତି । ଏହି ତିନି ବିଗ୍ରହଙ୍କ ନିମିତ୍ତ ତିନିଗୋଟି ଉଚ୍ଚ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟ ନିର୍ମିତ ହୋଇଛି । ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱବିତ୍‌ମାନେ ପୁରୀ ବଡ଼ଦେଉଳ ସଂଲଗ୍ନ ହୋଇ ତିନି ଦିଗରେ ଥିବା ଏହି ପାର୍ଶ୍ୱ ମନ୍ଦିରଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିରର ଭାରସାମ୍ୟ ରକ୍ଷା କରିବାରେ ସହାୟକ ହେଉଥିବା ପ୍ରକାଶ କରିଥାନ୍ତି । ଏଥିସହ ମନ୍ଦିରରେ ଅଷ୍ଟ ଦିଗପାଳ, ଦଶ ଅବତାର ଓ ଅନ୍ୟ ବହୁ ଦେବ-ଦେବୀଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିର ଭିତର ଓ ବାହାର ବେଢ଼ା ମଧ୍ୟରେ ଛୋଟ ବଡ଼ ପ୍ରାୟ ଶତାଧିକ ମନ୍ଦିର ଅଛି । ବେଢ଼ା ଦେବଦେବୀ ପତିତପାବନ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ପତିତମାନଙ୍କୁ ଉଦ୍ଧାର କରୁଥିବାରୁ ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ନାମ ପତିତପାବନ । ବିଶେଷ କରି ସିଂହଦ୍ୱାର ଗୁମୁଟ ଭିତରେ ଡାହାଣ ପଟରେ ଥିବା ପୂର୍ବାଭିମୁଖୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମୂର୍ତ୍ତିଙ୍କୁ ପତିତପାବନ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଯେଉଁମାନେ ଧର୍ମାନ୍ତର ହେଉଥିଲେ ସେମାନେ ମନ୍ଦିର ନ ଯାଇପାରି ଅରୁଣ ସ୍ତମ୍ଭରୁ ପତିତପାବନଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରି ପାରୁଥିଲେ। ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ପତିତପାବନଙ୍କର ଅଣସର ବିଧି, ଦୁଆର ଫିଟା, ମଙ୍ଗଳ ଆଳତୀ, ବିଭିନ୍ନ ବେଶ ପ୍ରମୁଖ କରାଯାଏ । ଫତେ ହନୁମାନ ଗୁମୁଟର ପ୍ରବେଶ ମାର୍ଗରେ ବାମ ଭାଗରେ ଫତେ ହନୁମାନ, ରାଧାକୃଷ୍ଣ, ଗଣେଶ ଓ ଦୁର୍ଗାଙ୍କ ଚିତ୍ର ପ୍ରତିମା । ଫତେ ହନୁମାନ ସିଂହଦ୍ୱାର ଗୁମୁଟର କାନ୍ଥରେ ଏକ ଠଣା ସଦୃଶ କ୍ଷୁଦ୍ର ମନ୍ଦିରରେ ବିରାଜିତ । ପୂର୍ବ ଦିଗରୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସୁରକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟରେ ଫତେ ହନୁମାନ ରହିଛନ୍ତି । ସେ ପୂର୍ବ ଦ୍ୱାରର ରକ୍ଷକ ଓ ପଞ୍ଚ ରାମାନନ୍ଦୀ ଖାଲସାଙ୍କ ଆରାଧ୍ୟ ଦେବତା। କାଶୀ ବିଶ୍ୱନାଥ ଆସି ବାଇଶି ପାହାଚରେ ଚଢ଼ି ଯିବା ମାତ୍ରେ ବାମ ପାର୍ଶ୍ୱରେ (ଦକ୍ଷିଣ ଦିଗରେ) କାଶୀ ବିଶ୍ୱନାଥ ପ୍ରାୟ ୧୫ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତାର ମନ୍ଦିର ଯାହା ୧୬୧୧ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ବିଧିବଦ୍ଧ ଭାବେ ପ୍ରତିଷ୍ଟିତ ହୋଇଥିବା ଗବେଷକ ପଣ୍ଡିତ ସଦାଶିବ ରଥଶର୍ମା ମତ ପୋଷଣ କରିଛନ୍ତି । ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ର ମତେ ବିଷ୍ଣୁ ଦର୍ଶନ ପୂର୍ବରୁ ଯୋଗେଶ୍ୱରଙ୍କୁ ଦର୍ଶନଙ୍କୁ କରିବାକୁ ପଡ଼ି଼ଥାଏ। ଆଉ ଯୋଗେଶ୍ୱରଙ୍କ ପ୍ରତୀକ ହେଲେ ଶିବ ଓ ବିଷ୍ଣୁ ସ୍ୱୟଂ ଜଗନ୍ନାଥ। କାଶୀ ବିଶ୍ୱନାଥ ଲିଙ୍ଗର ଉଚ୍ଚତା ପ୍ରାୟ ୧୦ଇଞ୍ଚ ଓ ଶକ୍ତି ଉତ୍ତର ଦିଗାଭିମୁଖୀ । ପ୍ରସ୍ତର ନିର୍ମିତ ହର ପାର୍ବତୀ ମୂର୍ତ୍ତି ୧୦ଇଞ୍ଚ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ପୂଜିତ। ପ୍ରବେଶ ଦ୍ୱାରର ଓସାର ମାତ୍ର ଅଢେ଼ଇ ଫୁଟ ଓ ଉଚ୍ଚତାରେ ୪ଫୁଟ । ଶୀତଳ ଷଷ୍ଠୀ, ଶିବ ବିବାହ ଉତ୍ସବ ଠାକୁରଙ୍କ ଜଳାଶାୟୀ ନୀତି ହୋଇଥାଏ। ପଶ୍ଚିମାଭିମୁଖୀ ଅନନ୍ତ କ୍ଷୁଦ୍ର ମନ୍ଦିରଟି ଭାରତ ବର୍ଷରେ ଖ୍ୟାତି ଓ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ରହିଛି। ରାମାଭିଷେକ ବାଇଶି ପାହାଚ କାଶୀ ବିଶ୍ୱନାଥଙ୍କ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ରାମାଭିଷେକରେ ରାମସୀତାଙ୍କ ସିଂହାସନ ଆରୋହଣ ସହ ୪ ଭ୍ରାତା, ସଙ୍କଟ ମୋଚନ ହନୁମାନ, ସୁଗ୍ରୀବ, ଜାମ୍ବବାନ ଓ ସମସ୍ତ ବାନର ଭକ୍ତ ପ୍ରମୁଖ ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ପ୍ରଣିପାତ କରୁଥିବାର ଦେଖାଯାଏ । ନୃସିଂହନାଥ ପରବର୍ତ୍ତୀ କ୍ଷୁଦ୍ର ମନ୍ଦିରରେ ନୃସିଂହ ନାଥଙ୍କ ଶିଳା ମୂର୍ତ୍ତି ଓ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଗଣନାଥଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ଦେଖାଯାଏ । ଅଗ୍ନୀଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର କୁର୍ମବେଢ଼ା ବା ଭିତର ବେଢ଼ା ପହଞ୍ଚିବା ଓ ବାମ ପଟେ ଚାଲିଲେ ଅଗ୍ନୀଶ୍ୱରଙ୍କ ମନ୍ଦିର ପଡେ । ଏହା କୁର୍ମବେଢ଼ା ଓ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପାକଶାଳକୁ ଯାଇଥିବା ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ରାସ୍ତାରେ ଆଗ୍ନେୟ କୋଣକୁ ଲାଗି ଅଗ୍ନୀଶ୍ୱରଙ୍କର କ୍ଷୁଦ୍ର ମନ୍ଦିର ରହିଛି। ସେ ହେଉଛନ୍ତି କୁର୍ମବେଢ଼ାର ପ୍ରତିପାଳକ, ରକ୍ଷକ ଓ ରୋଷର ବିଶୋଧକ । ଅନନ୍ତ ଶୟନରେ ନାରାୟଣ ଭୋଗ ମନ୍ଦିରକୁ ଯେଉଁ ରାସ୍ତା ଦେଇ ନିଆଯାଉଛି ଠିକ୍ ଅଗ୍ନୀଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ପାର ହୋଇ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟସ୍ଥ ପାହାଚକୁ ଉଠିବା ପୂର୍ବରୁ ଡାହାଣ କାନ୍ଥରେ ବିଶାଳ ଅନନ୍ତ ଶୟନରେ ନାରାୟଣଙ୍କ ପ୍ରତିମା, ଲକ୍ଷ୍ମୀ-ସରସ୍ୱତୀ, ବ୍ରହ୍ମା, ବିଷ୍ଣୁ ଓ ଦେବଲୋକଙ୍କ ସହ ଅନନ୍ତ ସର୍ପ ଉପରେ ଶୟନ କରିଥିବା ଭକ୍ତମାନେ ଦର୍ଶନ କରିଥାନ୍ତି । ସତ୍ୟ ନାରାୟଣ ମନ୍ଦିର ଶ୍ରୀଅଗ୍ନୀଶ୍ୱର ମହାଦେବ ଓ ଭୋଗ ରାସ୍ତା ପାର ହୋଇ କୂର୍ମବେଢା଼ରେ ଦକ୍ଷିଣକୁ ଆଗେଇ ଆସିଲେ ୫ଫୁଟ ୧୦ଇଞ୍ଚ କଳା ମୁଗୁନି ପ୍ରସ୍ତରରେ ନିର୍ମିତି ସତ୍ୟ ନାରାୟଣଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ଦେଖାଯାନ୍ତି। ବେଢ଼ାର ପତନଠାରୁ ୨୫ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତା ଓ ପଞ୍ଚ ରଥ ବିଶିଷ୍ଟ ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଦୁଇ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଶ୍ରୀଦେବୀ ଓ ଭୂଦେବୀ ବିଦ୍ୟାମାନ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଓ ସଂକ୍ରାନ୍ତିରେ ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ଭିଡ଼ ହୋଇଥାଏ । ବେଢ଼ା ପରିକ୍ରମା ସମୟରେ ଅଗ୍ନୀଶ୍ୱର, ଅନନ୍ତ ବାସୁଦେବ ଓ ସତ୍ୟ ନାରାୟଣଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ ନ କରି ଏହି ମନ୍ଦିର ଆଗରେ ଠିଆହୋଇ ଦୁଇ ହାତ ଉପରକୁ ଉଠେଇ ଚକ୍ର ନାରାୟଣ, ନୀଳଚକ୍ର, ଧ୍ୱଜାବୀର, ପତିତପାବନ, କପିଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ଚାହିଁ ନିଜକୁ ସମର୍ପିତ ଭାବେ ଅର୍ପଣ କରିଦେଲେ ସେହି କାଳିଆ ଠାକୁର ପ୍ରାପ୍ତି ହୋଇଥାନ୍ତିର ବିଶ୍ୱାସ ରହିଛି । ଶ୍ରୀ ବାଳମୁକୁନ୍ଦ ମନ୍ଦିର ବଟ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ବଟ ମଙ୍ଗଳାଙ୍କ ଦକ୍ଷିଣ କୋଣରେ ବାଳମୁକୁନ୍ଦ ମନ୍ଦିର ଯେଉଁଥିରେ ଏକ ଫୁଟ ଲମ୍ବ ବିଶିଷ୍ଟ କଳା ଚିକ୍କଣ ମୁଗୁନି ପ୍ରସ୍ତରରେ ନିର୍ମିତ ବାଳମୁକୁନ୍ଦ ବିଗ୍ରହ ଦକ୍ଷିଣା ଆଡ଼କୁ ମସ୍ତକ ରଖି ଚିତି ହୋଇ ପ୍ରସ୍ତରରେ ନିର୍ମିତ ବଟ ପତ୍ରରେ ଶୋଇ ରହିଛନ୍ତି। ପଦର ଅଙ୍ଗୁଠିକୁ ହସ୍ତରେ ଧରି ମୁଖ ପଦ୍ମରେ ପ୍ରବେଶ କରାଇଛନ୍ତି । ଗଜପତି ମହାରାଜ ବୀରକିଶୋର ଦେବଙ୍କ ଜଣେ ପାତ୍ର ଶ୍ରୀଧର ପଟ୍ଟନାୟକ ବଟ ମୂଳରେ ମନ୍ଦିରଟି ଠିଆ କରି ବାଳମୁକୁନ୍ଦଙ୍କୁ ସ୍ଥାପିତ କରାଇଥିଲେ । ବଟକୃଷ୍ଣ ବାଳମୁକୁନ୍ଦ ମନ୍ଦିରର ଏକ କାନ୍ଥ ସଂଲଗ୍ନ ଠଣା ମଧ୍ୟରେ ଦେଢ଼ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରସ୍ତର ନିର୍ମିତ ବଟକୃଷ୍ଣ ବିଗ୍ରହ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛନ୍ତି । ପୂର୍ବେ ଏଠାରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ମନ୍ଦିର ରହିଥିଲା । ମନ୍ଦିରଟି ଭାଙ୍ଗି ଯିବାରୁ ଅନେକ ବର୍ଷ ଧରି ବାଳମୁକୁନ୍ଦ ଓ ବଟକୃଷ୍ଣ ଗୋଟିଏ ମନ୍ଦିରରେ ପୂଜିତ ହେଉଛନ୍ତି । 'ଶଙ୍ଖଚକ୍ର ଗଦାପଦ୍ମ ଧାରିଣଂ ବନମାଳୀନଂ । ବଟ ନାରାୟଣଂ ବନ୍ଦେ ମମ ପାପକ୍ଷୟଂ କୁରୁ ॥ ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ପାଦୁକା ବାଳମୁକୁନ୍ଦ ମନ୍ଦିର ଓ ବଟ ମଙ୍ଗଳାଙ୍କ ଦକ୍ଷିଣ କୋଣର ବାମ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ପାଦୁକା ରହିଛନ୍ତି । ବଟ ଗଣେଶ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଭିତର ବେଢା଼ରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ଗଣେଶଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବଟ ଗଣେଶ ପ୍ରଥମ ଓ ମୂଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି । ସେ କଳ୍ପ ଗଣେଶ, ଚିନ୍ତାମଣି ଗଣେଶ, ବଟ ଗଣେଶ ଓ ସିଦ୍ଧ ଗଣେଶ ନାମରେ ପୂଜା କରାଯାଏ। ଶ୍ରୀ ଗଣେଶଙ୍କ ଏହି ବଟ ଗଣେଶ ମନ୍ଦିର ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମନ୍ଦିରଠାରୁ ପ୍ରାଚୀନ । ୭୦୦ ବର୍ଷର ପୁରାତନ ବୋଲି ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । ହରି ସହଦେବ ବାଳମୁକୁନ୍ଦ ଓ କଳ୍ପବଟ ସମ୍ମୁଖରେ ହରି ସହଦେବ ମହାଦେବଙ୍କ କ୍ଷୁଦ୍ର ମନ୍ଦିରଟି ରହିଛି । ବେଢା଼ ପରିକ୍ରମା ସମୟରେ ଭକ୍ତମାନଙ୍କର ଅଭିଳାଷକୁ ସାକାର କରି ରିଷ୍ଟ ଖଣ୍ଡନ କରିବାକୁ ଓ ଭବିଷ୍ୟତ ପଥକୁ କୁସୁମିତ କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ପାଣି ଲାଗି କରିଥାନ୍ତି । ବଟ ଅବକାଶ ପୂର୍ବ-ପଶ୍ଚିମ ମୁଖା ବଟ ଗଣପତି ସମୁଖରେ ହରି ସହଦେବ ମନ୍ଦିର ପାର୍ଶ୍ୱରେ ବଟ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର । ଏଠାରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ପୂଜିତ । ସଦା ସର୍ବଦା ସୁନା ବେଶର ମୁକୁଟ, କିରୀଟ କଳା ବଦନର ଶୋଭାକୁ ଦୁଇ ଗୁଣିତ କରୁଅଛି। ମୂର୍ତ୍ତିର ଉଚ୍ଚତା ୫ ଫୁଟ। ବାମ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି । ଏହା ସମ୍ମୁଖରେ ପୁରାଣ ପଢ଼ିବା ବେଳେ ଅତିବଡ଼ି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସଙ୍କ ସହିତ ଚୈତନ୍ୟ ଭେଟ ହୋଇଥିଲେ । ଯବନ/ବିଧର୍ମୀମାନେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଯେତେବେଳେ ଆକ୍ରମଣ କରନ୍ତି ସେହି ସମୟରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ସୁରକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ବଟ ବିହାରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ କଳାହାଟ ଦ୍ୱାରରେ ରଖି ଶତ୍ରୁଙ୍କୁ ଠକା ଯାଇଛି। ମହାସ୍ନାନ ସ୍ନାନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇ ଅଣସର ନୀତି ପାଳିତ ହୁଏ । ନବକଳେବରରେ ଏଠାକୁ ଦାରୁ ଆସେ । ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ବଟ ବିହାରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ କଳ୍ପବଟ ତଳେ ତାଙ୍କର ଭାଗବତ ରଚନା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗ୍ରନ୍ଥ ଲେଖିଥିଲେ । ଏଣୁ ବଟ ବିହାରୀ ଜଗନ୍ନାଥ 'ଭାଗବତ କାଳିଆ ବୋଲି ନାମିତ ହୋଇଛନ୍ତି । କଳ୍ପବଟ/ବାଞ୍ଛା ବଟ କଳ୍ପବଟ ଓ ବାଞ୍ଛା ବଟ ଦୁଇଟି ପ୍ରାଚୀନ ସର୍ବ ପାବନ ସ୍ଥଳ।ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟରେ ଯାହା ଆଜି ଅବସ୍ଥିତ ତାହା କଳ୍ପ ଆରମ୍ଭ, ପ୍ରଳୟ ଶେଷ ସବୁ ସମୟରେ ଏହା ବିଦ୍ୟମାନ । ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ସ୍ୱୟଂ ଶିଶୁ ରୂପରେ ବଟ ପତ୍ରରେ ଶୟନ କରି ଭାସୁଥିବା ଓ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଦାରୁ ବିଗ୍ରହ ପୂର୍ବରୁ ନୀଳମାଧବ ରୂପେ ବିଶ୍ୱାବସୁ ଶବର ପୂଜା କରୁଥିବାର କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ରହିଛି । କଳ୍ପବଟର ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ୱରେ ବଟେଶ୍ୱର, ବଟକୃଷ୍ଣ, ବାଳମୁକୁନ୍ଦ, ବଟ ମଙ୍ଗଳା, ବଟ ନାରାୟଣ, ବଟ ଗଣେଶ, ରାଧାକୃଷ୍ଣ, ପତିତପାବନ/ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ(ବଟ ଅବକାଶ),ପଞ୍ଚୁ ପାଣ୍ଡବ, ମହାଦେବ ପ୍ରମୁଖ ରହିଛନ୍ତି।କଳ୍ପବଟ ଚତୁଃବର୍ଣ୍ଣ ଫଳପ୍ରଦ ମୁଖ୍ୟ ପାବନକାରୀ ତୀର୍ଥ ।ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ଆଦି ସନାତନ ଧର୍ମ ପୁରାଣରେ ଏହି କଳ୍ପବଟର ମହାତ୍ମ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନା ହୋଇଛି।ଯଥା ସ୍କନ୍ଧ ପୁରାଣ, ବ୍ରହ୍ମ ପୁରାଣ, ତୀର୍ଥ ଚିନ୍ତାମଣି, ଭାଗବତ ମହାପୁରାଣ, ହରିବଂଶ, ଭବିଷ୍ୟ ପର୍ବ, ପ୍ରେମ ଭକ୍ତି, ବ୍ରହ୍ମ ଗୀତା, ଚନ୍ଦ୍ରକଳା, ରସିକ ହାରାବଳୀ, ସାରଗୁପ୍ତ ଗୀତା, ତୁଳାଭିଣା, ଅଷ୍ଟ ଗୁଜ୍ଜରୀ ପ୍ରଭୃତି ପୁରାଣ, ଶାସ୍ତ୍ର/କାବ୍ୟ ଗ୍ରନ୍ଥ । କାର୍ତ୍ତିକ ମାସ ଶୁକ୍ଳ ତ୍ରୟୋଦଶୀ ତିଥିରେ ବଟ ଦେବତାଙ୍କର ଜୟନ୍ତୀ ଉତ୍ସବ ପାଳିତ ହୁଏ।କାର୍ତ୍ତିକର ପଞ୍ଚକ ଅବସରରେ କଳ୍ପବଟର ପୂଜା ଆରଧନା ନିଶ୍ଚିତ ରୂପେ ପରମ ପବିତ୍ର ଓ ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ।କଳ୍ପବଟ ଦର୍ଶନ କରିବା ମାତ୍ରେ ଏହାର ଛାୟାରେ ବାରମ୍ବାର ପାଦ ପକାଇବ।ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ବେଢ଼ା ପରିକ୍ରମା ସମୟରେ କଳ୍ପବଟ ତଳେ ବସି ନୀଳଚକ୍ର ପତିତପାବନ, ଧ୍ୱଜାବୀର-କପିଚକ୍ରକୁ ଚାହିଁ ପ୍ରଣିପାତ କରିବା ସହ ରିଷ୍ଟ ଖଣ୍ଡନ ସହ ସିଦ୍ଧି, ମୁକ୍ତି ମିଳିଥାଏ।କଳ୍ପବଟ ଚିନ୍ତନ ସର୍ବ ପାପକୁ ଅନନ୍ତ ଗର୍ଭରେ କ୍ଷୟ କରି ପୁଣ୍ୟକୁ ଅକ୍ଷୟ କରି ତୋଳିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇ ଆସିଛି । ଶ୍ରୀ ବଟ ସର୍ବମଙ୍ଗଳା ଦେବୀ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରର ଅନ୍ତର୍ବେଦୀ ରତ୍ନ ସିଂହାସନର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଥିବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦେବୀ ବିଗ୍ରହ ମଧ୍ୟରୁ ସର୍ବମଙ୍ଗଳା ଅନ୍ୟତମ।ମନ୍ଦିରଟି ପଶ୍ଚିମ ମୁଖା।ପଞ୍ଚଦଶ ଶତାଦ୍ଦୀରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଛି । ଦେବୀ ସର୍ବମଙ୍ଗଳା ଚତୁର୍ଭୁଜା ଓ ତ୍ରିନେତ୍ରୀ ଅଟନ୍ତି । ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରବେଶ ଦ୍ୱାରର ଦୁଇ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଛାୟା ଓ ମାୟା ଦେବୀ ରହିଥିବା ଓ ଏମାନଙ୍କ ଉପରେ ଦୁଇଟି କ୍ଷୁଦ୍ର ହନୁମାନ ମୂର୍ତ୍ତି ରହିଛନ୍ତି । ଦ୍ୱାର ସମ୍ମୁଖରେ ଏକ ସ୍ତମ୍ଭରେ ସିଂହ । ସଙ୍କଟ ତାରିଣୀ ସର୍ବ ମଙ୍ଗଳା ମନ୍ଦିର ବାହାର ପଟ ଉତ୍ତର ପାର୍ଶ୍ୱସ୍ଥ କାନ୍ଥରେ ସଙ୍କଟ ତାରିଣୀଙ୍କ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ମୂର୍ତ୍ତି ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି । ମା' ସର୍ବମଙ୍ଗଳାଙ୍କ ମନ୍ଦିରରେ ଷୋଳ ପୂଜା,କାଳୀ ପୂଜା,ଓଢ଼ଣ ଷଷ୍ଠୀ, କୁମାର ପୂର୍ଣ୍ଣିମା, ଶିବରାତ୍ରି ଓ ଦୋଳ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ ଏଠାରେ ବିଶେଷ ନୀତି ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ମହା ବଜ୍ରେଶ୍ୱରୀ/ଇନ୍ଦ୍ରାଣୀ କଳ୍ପବଟ ସମ୍ମୁଖରେ ମନ୍ଦିରଟି ରହିଛି । କ୍ଷେତ୍ରପାଳ ଶିବଙ୍କ ଶକ୍ତି ରୂପେ ମହା ବ୍ରଜେଶ୍ୱରୀଙ୍କୁ ଉପାସନା କରାଯାଏ । ଇନ୍ଦ୍ରାଣୀ ଦେବୀ ରୂପେ ପୂଜିତା।କାମଦେବ ରାଜାଙ୍କ କୀର୍ତ୍ତି ରୂପେ ଏହା ଖ୍ୟାତ।ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ନାଟ ମଣ୍ଡପରେ ଦକ୍ଷିଣ ପଟକୁ ଲାଗି ମାଜଣା ମଣ୍ଡପ ଆଡ଼କୁ ଯିବାବେଳେ ଡାହାଣ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଇନ୍ଦ୍ରାଣୀ ଦେବୀଙ୍କ ମନ୍ଦିର । ଇନ୍ଦ୍ରାଣୀଙ୍କ ସିଂହାସନରେ ନିମ୍ନ ଭାଗରେ ଶିବଲିଙ୍ଗ ଶ୍ରୀବଟେଶ୍ୱର ରହିଛନ୍ତି। ସମ୍ମୁଖରେ ବୃଷଭ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ସିଦ୍ଧି ଗଣେଶ ମୂର୍ତ୍ତି କଳା ଗଣେଶ ପ୍ରସ୍ତରରେ ନିର୍ମିତ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି।ଇନ୍ଦ୍ରାଣୀଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ଦ୍ୱିଭୁଜା ଓ ଉପବେଶନ ଭଙ୍ଗୀରେ ବିଦ୍ୟମାନ।ସିଂହାସନ ନିମ୍ନରେ ହସ୍ତୀ ଅଛି । ଶ୍ରୀଜୀଉମାନଙ୍କ ପ୍ରତ୍ୟକ ଧୂପ ପରେ ଥାଳି ମହାପ୍ରସାଦ ବିମଳାଙ୍କୁ ସମର୍ପଣ କରାଯିବ ପରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ସୂପକାର ସେବକ ସେହି ରାସ୍ତାରେ ଆନନ୍ଦ ବଜାରକୁ ନେବାବେଳେ "ମା" ଇନ୍ଦ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ସମର୍ପଣ କରିଥାନ୍ତି । ପଞ୍ଚ ମହାଦେବ ମନ୍ଦିର କଳ୍ପବଟ ତଳେ ସର୍ବମଙ୍ଗଳାଙ୍କ ସମ୍ମୁଖଭାଗରେ ଶ୍ରୀ ଲୋକନାଥ, ଶ୍ରୀ ଯମେଶ୍ୱର, ଶ୍ରୀ ନୀଳକଣ୍ଠଶ୍ୱର, ମହାମୃତ୍ୟୁଞ୍ଜୟ, ଶ୍ରୀ ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ଓ ଶ୍ରୀକପାଳ ମୋଚମ ପଞ୍ଚୁ ପାଣ୍ଡବ ମହାଦେବ ମନ୍ଦିର ଅବସ୍ଥିତ । ଏହି ପଞ୍ଚୁ ପାଣ୍ଡବ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟରେ ଅଧିମାସ ଠାକୁର (ନାରାୟଣ)ଙ୍କର କ୍ଷୁଦ୍ର ମନ୍ଦିରଟିଏ ରହିଛି । ମାର୍କଣ୍ଡେଶ୍ୱର ପଞ୍ଚ ମହାଦେବଙ୍କର ମନ୍ଦିରର ଉଚ୍ଚତା ସର୍ବାଧିକ ଓ ପଶ୍ଚିମାଭିମୁଖୀ ହୋଇ ଶକ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଛନ୍ତି । ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ଭିତର ବେଢ଼ା ଚଟାଣଠାରୁ ୭/୮ ଫୁଟ୍ ତଳେ ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ମନ୍ଦିରର ଗର୍ଭ ଗୃହସ୍ଥ ମଧ୍ୟ ଭାଗରେ ମାର୍କଣ୍ଡେଶ୍ୱର ଶିବଲିଙ୍ଗ ବିଦ୍ୟମାନ।ମୃତ୍ୟୁଞ୍ଜୟ ଦେବ ରାଜଗୁରୁ କେଶରୀ ବଂଶର ରାଜା ଉଦ୍ୟୋତ କେଶରୀଙ୍କ ସମୟରେ ସ୍ଥାପନ ହୋଇଥିବା ଜଣାଯାଏ।ଉତ୍ତରାଭିମୁଖୀ ମାଧବ (ବଟ ନାରାୟଣ) ବିଗ୍ରହ ମାର୍କଣ୍ଡେଶ୍ୱରଙ୍କ ଲିଙ୍ଗ ସମ୍ମୁଖରେ ରହିଛନ୍ତି।ଏଣୁ ଯଥାର୍ଥରେ ଧ୍ୟାନ କରାଯାଏ- "ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ! ନମସ୍ତୁଭ୍ୟମଘୋର ପାପହାରକ । ପାପମ୍ ମେହର ଭୋ ଶମ୍ଭୋ ନାରାୟଣ ପ୍ରିୟଂ ଭଜେ ॥" ବଟ ନାରାୟଣଙ୍କୁ ଧ୍ୟାନରେ କୁହାଯାଏ- "ଶଙ୍ଖ ଚକ୍ର ଗଦା ପଦ୍ମ ଧାରିଣଂ ବନମାଳୀନମ୍ । ବଟ ନାରାୟଣଂ ବନ୍ଦେ ମମ ପାପ କ୍ଷୟଂ କୁରୁ ॥" ସୂର୍ଯ୍ୟ ନାରାୟଣ ମୁକ୍ତି ମଣ୍ଡପର ଐଶାନ୍ୟ କୋଣରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ନାରାୟଣଙ୍କ ଯେଉଁ କ୍ଷୁଦ୍ର ମନ୍ଦିରଟିଏ ଅଛି ତାହା ବାସ୍ତବରେ "ସୂର୍ଯ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ର" ମନ୍ଦିର ବୋଲି କୁହାଯାଏ।ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ଦୈନନ୍ଦିନ ନୀତି ସହିତ ଏହି ମନ୍ଦିରର ସମ୍ପର୍କ।ଗ୍ରହଣ ନୀତିରେ ଏଠାରେ ଅଧିକ ପୂଜା ହୁଏ । ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ।କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ ଏହାକୁ ପୁନଃ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ । ସୂର୍ଯ୍ୟ ନାରାୟଣଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ ନ କରି ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ପ୍ରବେଶ କରି ପ୍ରଭୁ ଚକନୟନଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କଲେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଦର୍ଶନ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋଇନଥିବା ବିଶ୍ୱାସ ରହିଛି । ଆଦି ବ୍ରହ୍ମ ପୁରାଣ ମତରେ ଏଇଠି ସୂର୍ଯ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟ ପୂଜା ପାଇଁ ଏହା ହିଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ । କୁତ୍ତାମ ଚଣ୍ଡୀ ମୁକ୍ତି ମଣ୍ଡପର ପୂର୍ବ ଦିଗରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କ୍ଷେତ୍ରପାଳ ମନ୍ଦିରର ପୂର୍ବ ପଟ କାନ୍ଥ ସଂଲଗ୍ନ ଏକ କୁକୁର (କୁତ୍ତା) ଉପରେ ବିରାଜିତ ପ୍ରସ୍ତର ନିର୍ମିତ ଦେବୀ ବିଗ୍ରହ "କୁତ୍ତାମ ଚଣ୍ଡୀ" ରୂପରେ ପୂଜିତା।ଅନନ୍ତ ବାସୁଦେବ ମନ୍ଦିରର ଉତ୍ତର ପାର୍ଶ୍ୱ କାନ୍ଥରେ (ଜଗମୋହନ ଆଡ଼କୁ ମୁହଁ କରି) ଏକ କୁକୁର ମୂର୍ତ୍ତି ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି । ଏହା ଦେବୀଙ୍କର ବାହାନ କୁକୁର ହୋଇ କୁତ୍ତାମ ଚଣ୍ଡୀଙ୍କୁ ପ୍ରଣିପାତ କରି ରହିଛି । ୧୪୯୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଦେବୀ ପୂଜା ପାଇବା ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ଶ୍ରୀଜୀଉଙ୍କ ଭୋଗ, ସେବା ପୂଜାରେ ବ୍ୟାଘାତ ହେବାରୁ ଉଜ୍ଜୟିନୀରୁ ଆସିଥିବା ତାନ୍ତ୍ରିକ ଦିଗନା ପ୍ରତିକାର ସ୍ୱରୂପ କୁତ୍ତାମ ଚଣ୍ଡୀ ସ୍ଥାପନା ହେବା ପରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ କୁକୁର ଆଉ ପ୍ରବେଶ କଲେ ନାହିଁ । ଦିନେ କୁତ୍ତାମ ଚଣ୍ଡୀ ରତ୍ନ ସିଂହାସନ ଗର୍ଭ ଗୃହରେ ପୂଜା ପାଉଥିଲେ।କିନ୍ତୁ ବାଦ ବିବାଦ ମଧ୍ୟରେ ମରହଟ୍ଟା ଶାସନ,ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ପ୍ରଭାବ ଓ ଇଂରାଜୀ ଶାସନ ମଧ୍ୟରେ ଏଠାକୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ରୂପାନ୍ତରରେ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇଥିବା ଜଣାଯାଇଛି । ଅନନ୍ତ ବାସୁଦେବ ମୁକ୍ତି ମଣ୍ଡପର ବାମ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଅନନ୍ତ ବାସୁଦେବଙ୍କ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଧରଣର ମନ୍ଦିର ଯାହାର ମୁଖଶାଳାଟି ବଡ଼ ଥିବା ବେଳେ ଗର୍ଭ ଗୃହଟି ଛୋଟ । ଅନନ୍ତ କେଶରୀଙ୍କ ପାଟ୍ଟଜେମା ଚନ୍ଦ୍ରିକା ପାଟ୍ଟ ମହାଦେଇଙ୍କଦ୍ୱାରା କ୍ଷୁଦ୍ର ବିଷ୍ଣୁ ମୂର୍ତ୍ତି ଅନନ୍ତ ନାଗ ଉପରେ ଶୟନ କରିଥିବା ବିଗ୍ରହକୁ ସ୍ଥାପନା କରିଥିଲେ । ଅନନ୍ତ ବାସୁଦେବଙ୍କ ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ଆଦିଶେଷଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ଭାଦ୍ରବ ଶୁକ୍ଳ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ ଦିନ(ଅନନ୍ତ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ) ସନ୍ଧ୍ୟା ଧୂପ ସରିବା ପରେ ଅନନ୍ତଙ୍କ ବ୍ରତ କଥା ପାଠ କଲା ଉତ୍ତାରେ ବନ୍ଦାପନା କରିଥାନ୍ତି।ବାମନ ଜନ୍ମଦିନ ଏଠାରେ ଦେଉଳ ପୁରୋହିତ ହୋମ କରିଥାନ୍ତି । ଅନନ୍ତ ବାସୁଦେଙ୍କ ମନ୍ଦିରର ପଶ୍ଚିମକୁ ଦିଗପାଳ ମନ୍ଦିର, ଯାହା ଦକ୍ଷିଣ ମୁଖୀ । ଏଥିରେ ଦିଗପାଳମାନେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି । ଶ୍ରୀ କ୍ଷେତ୍ରପାଳ(ମହାଦେବ) ମନ୍ଦିର ମୁକ୍ତି ମଣ୍ଡପର ପଛଭାଗରେ ଦକ୍ଷିଣାଭିମୁଖୀ ମହାଦେବ ମନ୍ଦିରଟିକୁ କ୍ଷେତ୍ରପାଳ ମହାଦେବ କୁହାଯାଏ।ଏହା ଅନନ୍ତ ବାସୁଦେବ ମନ୍ଦିରର ନିକଟରେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି।ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ଓ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ରକ୍ଷକ ରୂପେ କ୍ଷେତ୍ରପାଳ ମହାଦେବ ସମସ୍ତଙ୍କର ନମସ୍ୟ।ଗଙ୍ଗ ବଂଶୀୟ ନରପତି ଅନଙ୍ଗ ଭୀମଦେବ ଏହାକୁ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ । ଅଣଚାଶ ଦେବତାଙ୍କ ଏକ ଗାଁ ବିଶେଷ ଭୈରବ ମହାଦେବ ହିଁ କ୍ଷେତ୍ରପାଳ ଓ ଏହାକୁ ଉପାସନା କଲେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଦର୍ଶନ ନିମନ୍ତେ ଅନୁମତିପ୍ରାପ୍ତ କରିଥାଆନ୍ତି । ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରପାଳ ମହାଦେବଙ୍କ ମନ୍ଦିରରେ ନନ୍ଦୀ, ଭ୍ରୁକୁଟି, ବୃଷଭ, କୀର୍ତ୍ତି ମୁଖ କେହି ନ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଶ୍ରୀମହାଲକ୍ଷ୍ମୀ ଓ ଜୟ ବିଜୟ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି । ଶଙ୍ଖ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନାଭି ମଣ୍ଡଳରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଓ କ୍ଷେତ୍ରର ଅଧିପତି କ୍ଷେତ୍ରପାଳ । ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରପାଳଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରି ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଦର୍ଶନ କଲେ ହିଁ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ଦର୍ଶନ ଓ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପ୍ରାପ୍ତି ଫଳ ମିଳେ । ମୁକ୍ତି ମଣ୍ଡପ: ଯଜ୍ଞ ଶ୍ରୀନୃସିଂହ ମନ୍ଦିର ମନ୍ଦିରର ଅଧିଷ୍ଠାତା ହେଲେ ଯଜ୍ଞ ନୃସିଂହ ବା ମୁକ୍ତ ନୃସିଂହ।ଜଣାଯାଏ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରି ତା'ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାର ପୂର୍ବରୁ ଯଜ୍ଞ ନୃସିଂହ ସ୍ଥାପନା କରିଥିଲେ।ଏ ସମ୍ପର୍କରେ ମନ୍ଦିର ଗାତ୍ରରେ ଶିଳାଲିପି ଖୋଦିତ ହୋଇଥିବା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ, ଯାହାକୁ ଡକ୍ଟର ସତ୍ୟନାରାୟଣ ରାଜଗୁରୁ ପାଠୋଦ୍ଧାର କରି ଲେଖିଛନ୍ତି।୧୧୪୨ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ବେଳକୁ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବ ଓ ତାଙ୍କର ପୁଅ କାମାର୍ଣ୍ଣବଙ୍କର ସମୟରେ ବଳଭଦ୍ର, ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଓ ସୁଭଦ୍ରା ଏହି ନୃସିଂହ ମନ୍ଦିରରେ ପୂଜା ପାଉଥିଲେ।୫୮ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତା ଓ ଏହା ପୂର୍ବାଭିମୁଖୀ। ରୋହିଣୀ କୁଣ୍ଡ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରର ପଞ୍ଚ ତୀର୍ଥ ମଧ୍ୟରେ ରୋହିଣୀ ତୀର୍ଥ ଅନ୍ୟତମ।ପ୍ରଳୟ ସମୟରେ କୁଣ୍ଡରେ ଥିବା ଜଳ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ହୋଇ ପୁଣି ଏହି କୁଣ୍ଡରେ ହିଁ ଲୀନ ହୋଇଯାଏ।ଦାରୁବ୍ରହ୍ମଙ୍କର ଏହି କୁଣ୍ଡରେ ଆବିର୍ଭାବ ହୋଇଥିଲା।ନୀଳମାଧବ ହିଁ ଦାରୁବ୍ରହ୍ମ ଶ୍ରୀପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଓ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ "ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ " ନାମରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଛନ୍ତି।କଳ୍ପବଟ ଓ ରୋହିଣୀ କୁଣ୍ଡ ମଧ୍ୟସ୍ଥ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଏହି ଦାରୁବ୍ରହ୍ମ ନୀଳମାଧବ ପୂଜା ପାଉଥିଲେ।ଏହି କୁଣ୍ଡରେ ଏକ ତୃଷାର୍ତ୍ତ କାକ ପାଣିରେ ବୁଡି ପ୍ରାଣ ହାରି ମୋକ୍ଷ ଲାଭ କରିଥିଲା। ରୋହିଣୀ କୁଣ୍ଡରେ ଚତୁର୍ଭୁଜ କାକ ଓ ପାଦ ପଦ୍ମ ରହିଛନ୍ତି।ମା' ବିମଳାଙ୍କ ମନ୍ଦିର ସମ୍ମୁଖରେ ଓ ଭିତର ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରାର ଜଳକ୍ରୀଡ଼ା ମଣ୍ଡପ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଏହା ଅବସ୍ଥିତ। ବର୍ତ୍ତମାନ ୪ଫୁଟ ପ୍ରସ୍ଥ, ୧୦ ଫୁଟ୍ ଲମ୍ବ ଓ ୧ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚରେ କୁଣ୍ଡଟିର ଚଟାଣରେ ଦୁଇଟି ଚତୁଷ୍କୋଣ କଳା ମୁଗୁନି ପଥର ଉପରେ ଭୂଷଣ୍ଡ କାକ (ନାରାୟଣ) ଓ ନାଭିଚକ୍ର ରହିଛନ୍ତି, ଯାହା ନୀଳଚକ୍ର ଆକୃତି ସଦୃଶ୍ୟ। ଜଳକ୍ରୀଡା଼ ମଣ୍ଡପ ବାହାର ଚନ୍ଦନ ୨୧ଦିନ ନରେନ୍ଦ୍ରରେ ଚାପ, ଭଉଁରୀ ଓ ହଳଦିପାଣିରେ ଶେଷ ହେଲା ପରେ ୨୧ ଦିନ ଭିତର ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା ଜଳକ୍ରୀଡ଼ା ମଣ୍ଡପରେ ଜୀଉଙ୍କର ହୋଇଥାଏ।ଏହା ବିମଳା ମନ୍ଦିର ସମ୍ମୁଖ, ରୋହିଣୀ କୁଣ୍ଡ ଦକ୍ଷିଣ ପାର୍ଶ୍ୱ ଓ ଯଜ୍ଞ ଶ୍ରୀନୃସିଂହ ମନ୍ଦିରର ପଶ୍ଚିମ ଭାଗରେ ଅବସ୍ଥିତ।ମଦନମୋହନ,ଭୂଦେବୀ ଓ ଶ୍ରୀଦେବୀ ସୁବାସିତ ଚନ୍ଦନ କୁଣ୍ଡରେ ବୁଡି ଜଳକ୍ରୀଡ଼ା କରିଥାନ୍ତି। ନାଟ ଗଣେଶ/ନୃତ୍ୟ ଗଣେଶ କଳା ଚିକ୍କଣ ମୁଗୁନି ପଥରରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କମନୀୟ, ମନୋଲୋଭା ଢ଼ଙ୍ଗରେ ୧ଫୁଟ ଉଚ୍ଚ ବିଶିଷ୍ଟ ସିଂହାସନ ଉପରେ ନୃତ୍ୟରତ ଭଙ୍ଗୀ, ଠାଣୀରେ "ନାଟୁଆ ଗଣେଶ" ୬ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତା ଓ ୩ ଫୁଟ ଓସାରରେ ଅଷ୍ଟଭୁଜ ବିଶିଷ୍ଟ ବିଦ୍ୟମାନ।ବିମଳାଙ୍କ ମନ୍ଦିରର ସମ୍ମୁଖ ଭାଗରେ ଦକ୍ଷିଣାଭିମୁଖୀ ୩୫ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟରେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି।କାଞ୍ଚି ଅଭିଯାନ ସମୟରେ ଗଜପତି ଶ୍ରୀପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବ ଏହି ନୃତ୍ୟ ଗଣପତିଙ୍କୁ ଆଣି ସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି।ଗଣେଶ ପୂଜା ଅବସରରେ ସନ୍ଧ୍ୟା ଧୂପ ପରେ ଏହି ବିଗ୍ରହଙ୍କୁ ପ୍ରସାଦ ଲାଗି ଭୋଗ ଓ ବନ୍ଦାପନା କରାଯାଏ। ୠକ୍ମିଣୀ ହରଣ ଏକାଦଶୀ ଦିନ ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀ ବିମଳା ମନ୍ଦିରକୁ ବିଜେ କଲା ପରେ ୠକ୍ମିଣୀ ହରଣ ନିମିତ୍ତ ମଦନମୋହନ ବିଜେ ହୋଇ ନାଟ ଗଣେଶଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ଲୁଚି ରହିଥାନ୍ତି। କଥିତ ଅଛି ବେଢ଼ା ପରିକ୍ରମା ସମୟରେ ନାଟୁଆ ଗଣେଶଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରିବା ନିତାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ।କାରଣ ସମସ୍ତ ଭକ୍ତଙ୍କ ତାଲିକା ସେ ରଖନ୍ତି ଓ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ରାତ୍ର ଦରବାରରେ ଉପସ୍ଥାପନା କରିଥାନ୍ତି। ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରାଧିଶ୍ୱରୀ ରାଜରାଜେଶ୍ୱରୀ ଶ୍ରୀ ବିମଳା ଦେବୀ ଏକାନ୍ତ ଗୋପନୀୟ ସିଦ୍ଧ ତନ୍ତ୍ର ପୀଠ ଓ ଦେବୀ ନିଜେ ବିମଳା ମହାଭୈରବୀ ଆଦିଶକ୍ତି ଅଟନ୍ତି।ମା' ବିମଳା ପାଦ ପୀଠେଶ୍ୱରୀ ଓ କେହି କେହି ଏହାକୁ ଜିହ୍ୱା ପୀଠ, ଶ୍ରୀପୀଠ, ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପୀଠ, ନାଭି ପୀଠ, ମସ୍ତକ ପୀଠ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରେଶ୍ୱରୀ ରାଜରାଜେଶ୍ୱରୀ ବିମଳା ମା' ତାନ୍ତ୍ରିକ ପୀଠ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଟନ୍ତି । ଯଥାର୍ଥରେ- "ଉତ୍କଳେ ନାଭିଦେଶଶ୍ଚ ବିରଜା କ୍ଷେତ୍ର ମୁଚ୍ୟତେ। ବିମଳା ସା ମହାଦେବୀ ଜଗନ୍ନାଥସ୍ତୁ ଭୈରବ।" "ଗଙ୍ଗାୟାଂ ମଙ୍ଗଳାନାମ ବିମଳା ପୁରୁଷୋତ୍ତମ।" ଶାକ୍ତମାନେ ବିଶ୍ୱାସ କରନ୍ତି ଯେ ବିମଳା ଭୈରବୀ ହିଁ ଆଦିଶକ୍ତି ଅଟନ୍ତି ଓ ନିଜେ ଜଗନ୍ନାଥ ତାଙ୍କର ଭୈରବ ଅଟନ୍ତି। ଅଷ୍ଟମ/ନବମ ଶତାବ୍ଦୀ ବେଳକୁ କଳା ମୁଗୁନି ପଥରରେ ମା' ବିମଳାଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା । ବିମଳା ମା' ପୂଜା ପାଉଥିବା ମନ୍ଦିରର ଉଚ୍ଚତା ୬୦ ଫୁଟ୍ ଓ ଏହା ୩ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ । ମୁଖଶାଳା ବା ବିମାନ, ଜଗମୋହନ ବା ନାଟ ମଣ୍ଡପ।୪ହସ୍ତ ଓ ତ୍ରିଚକ୍ଷୁ ୫ ଫୁଟ୍ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ବିଗ୍ରହ ( ପ୍ରଭା ବା ସିଂହାସନ ସହ ୬ ଫୁଟ୍)ଙ୍କ ଦକ୍ଷିଣ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ମାୟା ଓ ବାମ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଛାୟା ଦେବୀ ଅବସ୍ଥିତା।ଆଦି ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କଦ୍ୱାରା ଷଷ୍ଠ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଦେବୀ ବିଗ୍ରହ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିବା କୁହାଯାଇଛି।ଷୋଡ଼ଶ ମାତୃକା ଓ ଯୋଗିନୀଙ୍କର ୪୪ଟି ଚିତ୍ର ନାଟ ମଣ୍ଡପ କାନ୍ଥରେ ଚିତ୍ରିତ ହୋଇଛି । ଗଞ୍ଜାମର ତରଳାର ରାଜା ଦିବ୍ୟସିଂହ ଦେବ(୧୬୯୩-୧୭୨୦)ଙ୍କ ସମୟରେ ମା ବିମଳାଙ୍କ ଭୋଗ ମଣ୍ଡପ ବା ନାଟ ମଣ୍ଡପ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ।ଶାରଦୀୟ ପାର୍ବଣ ନୀତି ଷୋଳ ପୂଜାରେ ବିମଳା ମା'ଙ୍କର ୧୧ ବେଶ ହୋଇଥାଏ । ଶ୍ରୀ ଗୋପେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ଗୋପୀ ଓ ଗୋପର ରକ୍ଷକ ରୂପେ ଗୋପେଶ୍ୱର ଉଭା ହୋଇଥିଲେ । ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ଶିବ ଓ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଉଭୟଙ୍କ ପରିବାର ପୂଜିତ ହେଉଛନ୍ତି । ଏହି ସୁଉଚ୍ଚ ପୀଠ ମନ୍ଦିରଟି ଶୈବ ଓ ବୈଷ୍ଣବ ଉଭୟ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ମିଳନ ପୀଠ ରୂପେ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଲାଭ କରିଛି । ଗୋପେଶ୍ୱର ମହାଶିବ ଓ ମହାବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ସମାହାର ଅଟନ୍ତି । ରାଜା ଗୋପେଶ୍ୱର ଦେବଙ୍କଦ୍ୱାରା ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ ସହ ସବୁ ଠାକୁରଙ୍କୁ ଏଠାରେ ସମାନ ଭାବେ ପୂଜା କରାଯାଉଛି।ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ପଶ୍ଚିମ ପାର୍ଶ୍ୱ ଭିତର ବେଢାରେ ପୂର୍ବାଭିମୁଖୀ ମନ୍ଦିରଟିରେ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ଅବତାର ସ୍ଥାନିତ ହୋଇଛି । ବେଣୁ ମାଧବ ମନ୍ଦିର ରାଧା ଓ କୃଷ୍ଣଙ୍କର ତ୍ରିଭଙ୍ଗୀ ଠାଣି, ବଂଶୀବାଦନଯୁକ୍ତ ଛୋଟ ଛୋଟ ବିଗ୍ରହଟି ମନ୍ଦିରଟିରେ ବିଦ୍ୟମାନ କିନ୍ତୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ, ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ର ଓ ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ଦାରୁବ୍ରହ୍ମ ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ଶୋଭା ପାଉଛି।ପୂର୍ବାଭିମୁଖୀ ମନ୍ଦିରଟି ମା' ବିମଳା ଓ ଗୋପେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିରର ମଧ୍ୟଭାଗରେ ଅବସ୍ଥିତ।ଏହାକୁ ପଟିଦିଅଁ ମନ୍ଦିର କୁହାଯାଇଥାଏ । ଠାକୁରଙ୍କ ଅଣସର/ଅନବସର ସମୟରେ ପଟିଦିଅଁମାନେ ଏଠାରୁ ଯାଆନ୍ତି ଓ ପରେ ଆସି ରଖାଯାଆନ୍ତି । ଶ୍ରୀ ସାକ୍ଷୀଗୋପାଳ ସାକ୍ଷୀଗୋପାଳ ମନ୍ଦିରରେ ସାକ୍ଷୀଗୋପାଳ ଓ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କର ବିଗ୍ରହ ସୁନ୍ଦର ରୂପେ ସ୍ଥାପନା କରାଯାଇ ପୂଜା କରାଯାଉଛି । ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ପଶ୍ଚିମ ପାର୍ଶ୍ୱ ଭିତର ବେଢାରେ ପୂର୍ବ ମୁହାଁ ହୋଇ ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଛି । ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବ ଗଜପତିଙ୍କର କାଞ୍ଚି ଅଭିଯାନରୁ ଅଣାଯାଇଥିବା ସାକ୍ଷୀ ଗୋପୀନାଥଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ପ୍ରଥମେ ଏଠାରେ ପୂଜା ପାଇଥିଲେ । ଏଠାରୁ ସାକ୍ଷୀଗୋପାଳ ସତ୍ୟବାଦୀକୁ ସୁଉଚ୍ଚ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରାଯାଇ ଏହି ବିଗ୍ରହକୁ ସ୍ମାରକୀ ଉପାସନା ନିମନ୍ତେ ସ୍ଥାପନା କରାଯାଇଛି । କାର୍ତ୍ତିକ ମାସ ଅଁଳା ନବମୀରେ ଗୋପାଳ ଓ ଶ୍ରୀରାଧା ପାଦ ଦର୍ଶନ କରିବାକୁ ଏଠାରେ ପ୍ରବଳ ଭିଡ଼ ଲାଗି ରହେ।ଗୋଟିଏ କୋଠରୀ ମଧ୍ୟରେ ୪ ଫୁଟର ବିଗ୍ରହ ସାକ୍ଷୀଗୋପାଳ ଓ ରାଧା କଳା ମୁଗୁନି ପଥରରେ ନିର୍ମିତ। ଶ୍ରୀକାଞ୍ଚି ଗଣେଶ/ଭଣ୍ଡ ଗଣେଶ କାଞ୍ଚି ଗଣେଶଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର କୁର୍ମ ବେଢାର ପଶ୍ଚିମ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ସାକ୍ଷୀଗୋପାଳଙ୍କ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ପୂର୍ବାମୁଖୀରେ ଅବସ୍ଥିତ।କାଞ୍ଚି ରାଜା ଶାଲ୍ୱ ନରସିଂହ ଦେବଙ୍କୁ ୧୪୭୪ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଗଜପତି ମହାରାଜା ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବ ଯୁଦ୍ଧରେ ପରାସ୍ତ କରି କାଞ୍ଚିର ଇଷ୍ଟଦେବ ଗଣେଶଙ୍କୁ ସାକ୍ଷୀଗୋପାଳଙ୍କ ସହ ନେଇ ଆସିଥିଲେ।ଜଗନ୍ନାଥ-ବଳଭଦ୍ର କଳା-ଧଳା ଘୋଡାରେ କାଞ୍ଚି ଅଭିଯାନରେ ଯାଇ ଜଗନ୍ନାଥ ପ୍ରଥମେ ଏହି ଗଣେଶଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରିବାରୁ କାଞ୍ଚି ରାଜା ପରାସ୍ତ ହେଲେ।ଏହାକୁ ଭଣ୍ଡ ଗଣେଶ,ଗୌର ଗଣେଶ, କାମଦ ଗଣେଶ, କାଞ୍ଚି ବିଜୟ ଗଣେଶ, ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଗଣେଶ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ।ଗଣେଶଙ୍କ ଜାନୁ ଦେଶରେ ଦେବୀ ଦ୍ୱିହସ୍ତା ନାନା ଅଳଙ୍କାର ଭୂଷିତା ସିଦ୍ଧିଦେବୀ/ବିଘ୍ନେଶ୍ୱରୀ ଅଟନ୍ତି। ଏହି ବିଗ୍ରହ ଚତୁର୍ଭୁଜ ବିଶିଷ୍ଟ ଓ ୫ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ।ଏହାର ଗଠନ ଅତ୍ୟନ୍ତ କମନୀୟ ଓ ଆକର୍ଷଣୀୟ ।ଡାହାଣ ପଟ ଉପର ହସ୍ତରେ ଅର୍ଦ୍ଧ ଭଗ୍ନ ଦାନ୍ତ, ତଳ ହସ୍ତରେ ରୁଦ୍ରାକ୍ଷ ମାଳା, ବାମ ପଟ ଉପର ହସ୍ତରେ ଫାର୍ଶା ଓ ତଳ ହସ୍ତଟି ତଳ ଦେଶରେ।ଗଳାରେ ପରତା ଓ ସର୍ପ ରହିଛି।ମନ୍ଦିରଟି ବେଢ଼ା ପତ୍ତନଠାରୁ ୨୨ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ । କ୍ଷୀରଚୋରା ଗୋପୀନାଥ ଶ୍ରୀକାଞ୍ଚି ଗଣେଶ ମନ୍ଦିର ପାର୍ଶ୍ୱରେ କ୍ଷୀରଚୋରା ଗୋପୀନାଥ ମନ୍ଦିର ଅବସ୍ଥିତ।ଏହି ମନ୍ଦିରରେ କମନୀୟ ରାଧା କୃଷ୍ଣଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି।ଜୟ ଶ୍ରୀ ରାଧେ ରାଧେ କୃଷ୍ଣ ଗୋପାଳଙ୍କର ଛୋଟ ବିଗ୍ରହ ଏହି ମନ୍ଦିର ନିକଟରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ଛୋଟ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥାପିତ ଓ ପୂଜିତ। ଶ୍ରୀ ଭୁବନେଶ୍ୱରୀ ମନ୍ଦିର ଶକ୍ତି ପୂଜା ମତରେ ପାଞ୍ଚଟି ଆଦି ମାତୃକାଙ୍କର ଆରଧନା କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ଆଦି ମାତୃକାମାନେ ହେଲେ:-୧) ଦେବୀ ସରସ୍ୱତୀ,୨) ଦେବୀ ଗାୟତ୍ରୀ, ୩) ଦେବୀ ସାବିତ୍ରୀ, ୪) ଷଷ୍ଠୀ ଓ ୫) ଭୁବନେଶ୍ୱରୀଦେବୀ।ଏହି ପଞ୍ଚ ମାତୃକା ଆଦି ଲୋକ ମାତୃକା ରୂପେ ବେଶ୍ ପରିଚିତ ଓ ପୂଜିତା। ଭିତର ବଖରାରେ ମା' ଭୁବନେଶ୍ୱରୀ ବିଦ୍ୟମାନ ଓ ତାଙ୍କୁ କମଳା ସତ୍ୟଭାମା ରୂପେ ସମ୍ବୋଧିତ କରାଯାଇଥାଏ।ବାହାର ବଖରାର ବାମ ପଟେ ମା'ସରସ୍ୱତୀ, ନୃସିଂହ ଓ ଡାହାଣ ପଟେ ଷଷ୍ଠୀ, ସାବିତ୍ରୀ, ଗାୟତ୍ରୀ ଓ ମନଷୀ ପୂଜିତ ହେଉଛନ୍ତି। ୧୭୦୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଏହି ଭୁବନେଶ୍ୱରୀ ମା'ଙ୍କ ମନ୍ଦିର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା।ଏହି ୩୫ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ମନ୍ଦିରରେ ମା' ଭୁବନେଶ୍ୱରୀଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ୫ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ।ମା'ଭୁବନେଶ୍ୱରୀ ୧୦ ମହାବିଦ୍ୟାରୁ ଅନ୍ୟତମା।ଚତୁର୍ଭୁଜ ବିଶିଷ୍ଟ ପାଶ ଅଙ୍କୁଶ, ଅଭୟ ଓ ବରଦା ମୁଦ୍ରାରେ ସୁଶୋଭିତା। ଶ୍ରୀ ସରସ୍ୱତୀ ମା' ଭୁବନେଶ୍ୱରୀ ଦେବୀଙ୍କ ମନ୍ଦିରର ନାଟ ମଣ୍ଡପରେ ମା ସରସ୍ୱତୀ ଏକ ଛୋଟ ମନ୍ଦିରରେ ହଂସ ବାହନ ଉପରେ ବିରାଜମାନ ହୋଇଛନ୍ତି।ସରସ୍ୱତୀ ଦେବୀଙ୍କ ଉଚ୍ଚତା ୧ ଫୁଟ୍ ଓ ଦେବୀଙ୍କ ଡାହାଣ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ୧ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚତାରେ ନୃସିଂହଙ୍କ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ମୂର୍ତ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଛି।ଶ୍ରୀ ବସନ୍ତ ପଞ୍ଚମୀ ଦିନ କାକରା ପିଠା ଭୋଗ କରାଯାଏ।ସନ୍ଧ୍ୟା ଧୂପ ପରେ ମା' ସରସ୍ୱତୀଙ୍କ ନିକଟରେ ୨୨ଟି ନଡ଼ିଆ ଭୋଗ କରାଯାଇ ମାଦଳା ପାଞ୍ଜି ପୂଜା କରାଯାଇଥାଏ। ମା ଷଷ୍ଠୀ, ସାବିତ୍ରୀ, ଗାୟତ୍ରୀ ଓ ମନସା ଦେବୀ ମା' ଭୁବନେଶ୍ୱରୀଙ୍କ ମନ୍ଦିରର ନାଟ ମଣ୍ଡପରେ ଦକ୍ଷିଣ ପଟେ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ମନ୍ଦିର ପରି ପ୍ରକୋଷ୍ଠରେ ମା' ଷଷ୍ଠୀ, ସାବିତ୍ରୀ, ଓ ଗାୟତ୍ରୀଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ପୂଜା କରାଯାଏ।ଷଷ୍ଠୀ ଦେବୀଙ୍କ ପରିବାର ଏଠି ପୂଜିତ ଓ କେତେକ ମନସା ଦେବୀ ଭାବରେ ପୂଜା କରିଥାନ୍ତି। ଜନ୍ମଦିନମାନଙ୍କରେ ମା' ଷଷ୍ଠୀ ଦେବୀଙ୍କଠାରେ ପିଲାମାନଙ୍କର ଦୀର୍ଘାୟୁ ଏବଂ ସର୍ବ କୁଶଳ ପାଇଁ କାମନା କରି ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରାଯାଇଥାଏ।ମା' ଷଷ୍ଠୀ ଦେବୀ ତ୍ରିଭୂଜା ଅଟନ୍ତି।ତାଙ୍କ ବାମ କୋଳରେ ଦିବ୍ୟ ଶିଶୁ ଆତ୍ମ ସୁଖ ଲାଭ କରୁଛନ୍ତି। ଶ୍ରୀସାବିତ୍ରୀ ସଧବା ସ୍ତ୍ରୀମାନେ ନିଜ ନିଜ ସ୍ୱାମୀଙ୍କ ଦୀର୍ଘାୟୁ ପାଇଁ ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ଅମାବାସ୍ୟା ଦିନ ଏହି ମା'ଙ୍କ ପାଖରେ ସାବିତ୍ରୀ ବ୍ରତ କରିଥାନ୍ତି। ଶ୍ରୀଗାୟତ୍ରୀ ଏଠାରେ ମା'ଗାୟତ୍ରୀ ଦେବୀ ମଧ୍ୟ ପୂଜିତା ଓ ସର୍ବ ବିଗ୍ରହ ପୂର୍ବାଭିମୁଖୀ ଅଟନ୍ତି। ଶ୍ରୀନୀଳମାଧବ ଶ୍ରୀନୀଳମାଧବ ମନ୍ଦିର ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ଉତ୍ତର-ପଶ୍ଚିମ କୋଣରେ ଅବସ୍ଥିତ।ପ୍ରଥମେ ନୀଳମାଧବ ଶବର ରାଜା ବିଶ୍ୱାବସୁଙ୍କଦ୍ୱାରା ପୂଜିତ ହେଉଥିଲେ।ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଆବିର୍ଭାବ ଆଗରୁ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ଅପ୍ରାକୃତିକ ନୀଳମାଧବ ମୂର୍ତ୍ତି ଗାଲ ମାଧବ ସିଂହାସନ ଉପରେ ପୂଜା କରୁଥିଲେ।ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ତାହାକୁ ଏଠାକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରିଛନ୍ତି।ନୀଳମାଧବ ମନ୍ଦିରର ଉଚ୍ଚତା ୩୪ ଫୁଟ୍।ଗର୍ଭଗୃହ ଓ ଜଗମୋହନ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି।ମନ୍ଦିରର ଉତ୍ତର ପାର୍ଶ୍ୱରେ ୨ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ତ୍ରିବିକ୍ରମ ପୃଥ୍ୱୀ ଦେବୀଙ୍କୁ ଏକ ପାଦରେ ଟେକି ଧରିଛନ୍ତି।ନୀଳମାଧବ ଚତୁର୍ଭୁଜ ବିଶିଷ୍ଟ ଅଟନ୍ତି।ଡାହାଣ ହସ୍ତରେ ଚକ୍ର, ତଳ ହସ୍ତରେ ପଦ୍ମ ଥିବା ବେଳେ ବାମ ଉପର ହସ୍ତରେ ଶଙ୍ଖ ଓ ନିମ୍ନ ହସ୍ତରେ ଗଦା ଧାରଣ କରିଛନ୍ତି।ନୀଳମାଧବ ବିଗ୍ରହଙ୍କର ଉଚ୍ଚତା ୨ ଫୁଟ୍ ବିଶିଷ୍ଟ ।ଅତୀବ ଭାସ୍କର୍ଯ୍ୟ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ପ୍ରାଣବନ୍ତ ଶବର ରାଜା ବିଶ୍ୱାବସୁ ଦୁଇ ହସ୍ତରେ ପାଚିଲା ଫଳ ଓ ନୈବେଦ୍ୟ ମାଧବଙ୍କୁ ଦେଉଥିବା ଓ ନିଜ ପଛେ ଶର ତୁଣି ଧରିଥିବା ଦେଖାଯାନ୍ତି।।ବିଶ୍ୱାବସୁଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ୬ଇଞ୍ଚ ବିଶିଷ୍ଟ । ନୀଳମାଧବଙ୍କ ଡାହାଣରେ କଳା ମୁଗୁନି ପ୍ରସ୍ତରରେ ନିର୍ମିତ ୧ଫୁଟର ବଂଶୀଧାରୀ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ରହିଛନ୍ତି।ବାମ ପଟେ ୨ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚତାର ଦାରୁ ବିଗ୍ରହ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି।ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ,ନୀଳମାଧବ ଓ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ତ୍ରିଦେବ ହିଁ ନୀଳମାଧବ ନାମରେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି। ଶ୍ରୀବେଢାକାଳୀ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ପଶ୍ଚିମ କୋଣରେ ଶ୍ରୀନୀଳମାଧବ ଓ ଶ୍ରୀଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟରେ ଏହି ମା'ଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଅବସ୍ଥିତ।ଏହି ମା'ଙ୍କୁ ଭଦ୍ରକାଳୀ ବା ଗୁହ୍ୟ କାଳୀ କୁହାଯାଇଥାଏ।ପୂର୍ବରୁ ଚାରିପାର୍ଶ୍ୱ ଘଞ୍ଚ ବୃକ୍ଷ ରାଶି ଛାୟା ବେଢ଼ି ରହିଥିଲା।ଏଣୁ ବହୁ ଲୋକ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡିଛନ୍ତି।ମରହଟ୍ଟା ରାଜତ୍ୱରେ ବାବା ବ୍ରହ୍ମଚାରୀଙ୍କ ଉଦ୍ୟମରେ କାଳୀଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ବର୍ତ୍ତମାନର ବିଗ୍ରହ ସ୍ଥାପନା କରାଯାଇଥିଲା ଓ ଯନ୍ତ୍ର କାଳୀ ଓ ବେଢ଼ାକାଳୀଙ୍କ ପ୍ରକୋପକୁ ଶାନ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା।କୁର୍ମ ବେଢ଼ା, ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ରକ୍ଷକ ରୂପେ ବେଢ଼ାକାଳୀ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ପହୁଡ଼ ପରେ ଜାଗ୍ରତ ହୋଇ ରହିଥାନ୍ତି।ମା'ଭଦ୍ରକାଳୀ ତଥା ବେଢ଼ା କାଳୀ ଗର୍ଭ ଗୃହରେ ପୂଜା ପାଆନ୍ତି।ଭଦ୍ରକାଳୀ ପରମ ବୈଷ୍ଣବୀ ଅଟନ୍ତି।ଏହି କାଳୀ ମା'ଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ଝୁଣା ଓ ତୈଳ ମିଶ୍ରିତ ଉପାଦାନ "ଓଷୁଅ"ରେ ନିର୍ମିତ କିନ୍ତୁ ମୂଳ ପଥର ମୂର୍ତ୍ତି ଏହାଙ୍କ ପଶ୍ଚାତ ଭାଗରେ ଅଧିଷ୍ଠିତା।ବର୍ତ୍ତମାନର ମୂର୍ତ୍ତିର ଡାହାଣ ପାର୍ଶ୍ୱକୁ ଏକ କଣା ରହିଛି ଯେଉଁ ବାଟେ ହିଁ ପ୍ରତିଦିନ ଫୁଲ ଚନ୍ଦନ ମୂଳ ଦେବୀଙ୍କୁ ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ। ଶ୍ରୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀନାରାୟଣ ମା' ବେଢ଼ାକାଳୀଙ୍କ ଉତ୍ତର ଦିଗରେ ଶ୍ୱେତ ମାର୍ବଲର ଅତୀବ କମନୀୟ ଲକ୍ଷ୍ମୀ-ନାରାୟଣଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି।ବିଶ୍ୱାସ ଅଛି ଯେ, ଏଠାରେ ମାନସିକ ରଖି ବିବାହ ପ୍ରସ୍ତାବ ନିମନ୍ତେ ନଡ଼ିଆ, ଦୀପ, ପୁଷ୍ପ, ବସ୍ତ୍ର ଲାଗି କରିଦେଲେ ତୁରନ୍ତ ପୁଅ ଝିଅଙ୍କ ବିବାହ ହୋଇଯାଏ।ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କର ମନ୍ଦିରର ପଶ୍ଚାତ ଭାଗରେ ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ବିଦ୍ୟମାନ। ଶ୍ରୀମହାଲକ୍ଷ୍ମୀ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ବାୟୁ କୋଣରେ ୬୦ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ଶ୍ରୀମହାଲକ୍ଷ୍ମୀ ମନ୍ଦିରଟି ଅବସ୍ଥିତ।ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ୪ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ।ଯଥା:-୧) ଗର୍ଭ ଗୃହ ବା ବିମାନ, ୨) ଜଗମୋହନ, ୩) ନାଟ ମଣ୍ଡପ, ୪) ଅଚିନ୍ତା ମଣ୍ଡପ।ଦକ୍ଷିଣ ଦ୍ୱାରରୁ ପ୍ରବେଶ କରି ଗର୍ଭ ଗୃହକୁ ଆସିବା ପରେ କାନ୍ଥରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ-ନୃସିଂହଙ୍କର ମଣିମୟ ବିଗ୍ରହ ଓ ଉତ୍ତରରେ ବିଦ୍ୟମାନ ହୋଇଛନ୍ତି।ଆଦି ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ପୂଜା କରୁଥିବା ଲକ୍ଷ୍ମୀ-ନୃସିଂହ ମୂର୍ତ୍ତି ଏଠାରେ ବିଦ୍ୟମାନ ଅଟନ୍ତି।ଲକ୍ଷ୍ମୀ-ନୃସିଂହଙ୍କର ପାଦ ତଳେ ଆଦି ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଚିତ୍ରପଟ ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ଐତିହାସିକମାନେ/ଗବେଷକମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ମତ ରଖନ୍ତି ଯେ, ଏହି ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଅନଙ୍ଗ ଭୀମଦେବ କିମ୍ବା ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବ କରାଇଛନ୍ତି।ମାଦଳା ପାଞ୍ଜି ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରଥମେ ଏହି ମନ୍ଦିର କାର୍ଯ୍ୟ ଯଯାତି କେଶରୀ ଓ ପରେ ଅନଙ୍ଗ ଭୀମଦେବ କରାଇଛନ୍ତି।ମନ୍ଦିରର ପୂର୍ବ ଦିଗକୁ ଛାଡ଼ି ତିନି ପଟେ ଗଜଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ବିଦ୍ୟମାନ ହୋଇଛନ୍ତି।ଗର୍ଭ ଗୃହର ଦୁଇ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ମା' ଗଙ୍ଗା ଓ ଯମୁନାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ବିରାଜିତା। ଲକ୍ଷ୍ମୀ ମନ୍ଦିରର ବିମାନ ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଗଜପତି ବଳଭଦ୍ର ଦେବଙ୍କ ପୁତ୍ର ମୁକୁନ୍ଦ ଦେବଙ୍କ ପୁତ୍ର ପିତାମ୍ବର ବିଦ୍ୟାଧର ମହାପାତ୍ର କରାଇଥିଲେ।କଳା ମୁଗୁନି ପଥରରେ ନିର୍ମିତ ଦେବୀଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ସିଂହାସନ ଉପରେ ବିରାଜିତା ହୋଇଛନ୍ତି।ଏହି ମୂର୍ତ୍ତି ପ୍ରଭାସହ ୪ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ।ଦେବୀ ପଦ୍ମାସନା ଓ ଚତୁର୍ଭୁଜା ହୋଇ ବିରାଜମାନ ହୋଇଛନ୍ତି।ଦୁଇ ପଟେ ଦୁଇ ଯୁଗଳ ହସ୍ତୀ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ କୁମ୍ଭରୁ ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ଜଳ ଢାଳୁଛନ୍ତି।ଏହି ରୂପ ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କର "ଗଜଲକ୍ଷ୍ମୀ" ରୂପେ ପ୍ରଖ୍ୟାତ।ଜଗମୋହନ, ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀ ମନ୍ଦିରରେ "ତ୍ରିପଦ ଭକ୍ତି ବୈକୁଣ୍ଠ ମଣି ମଣ୍ଡପ" ନାମରେ ଖ୍ୟାତି ଲାଭ କରିଛନ୍ତି। ନବଗ୍ରହ ମନ୍ଦିର ଲକ୍ଷ୍ମୀ ମନ୍ଦିରର ନାଟ ମଣ୍ଡପର ଉତ୍ତର ପାର୍ଶ୍ୱରେ ନବ ଗ୍ରହ ମନ୍ଦିରରେ ୪ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚ କାନ୍ଥକୁ ଲାଗି ରବି, ଚନ୍ଦ୍ର, ମଙ୍ଗଳ, ବୁଧ, ବୃହସ୍ପତି, ଶୁକ୍ର, ଶନି, ରାହୁ ଓ କେତୁ ବିଗ୍ରହ ବିପରୀତ କ୍ରମାନୁଯାୟୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇ ଦକ୍ଷିଣରୁ ବାମକୁ ପୂଜା ହେଉଛନ୍ତି।ଏଥିପାଇଁ ଗ୍ରହମାନଙ୍କ ଅବସ୍ଥିତିରେ ବୈଷମ୍ୟ ଉପଲବ୍ଧ କରାଯାଇଥାଏ।ପଥର ପୂର୍ବାଭିମୁଖୀ ନବଗ୍ରହ ବିଗ୍ରହମାନଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ସମଲେଶ୍ୱରୀ, ରାମ, ଲକ୍ଷ୍ମଣ, ସୀତା ଓ ହନୁମାନଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ମଧ୍ୟ ପୂଜିତ ହୋଇଥାଏ। ଶ୍ରୀବଦ୍ରିନାରାୟଣ-ଦ୍ୱାରିକାନାଥ ନବଗ୍ରହ ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟନାରାୟଣ ମଧ୍ୟସ୍ଥ ଏବଂ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ମନ୍ଦିରର ପୂର୍ବ ଦ୍ୱାରର ପ୍ରାରମ୍ଭ ଉତ୍ତର ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଶ୍ରୀବଦ୍ରିନାରାୟଣ ମନ୍ଦିର ଓ ଦ୍ୱାରିକାନାଥ ମନ୍ଦିରରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ନାରାୟଣ ପୂଜା ହେଉଛନ୍ତି। ସୂର୍ଯ୍ୟ-ଚନ୍ଦ୍ର ମନ୍ଦିର ଧର୍ମ ଦେବତାଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ଏହି ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ ହୋଇଥିଲା।ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ବୈବାହିକ ନିର୍ବନ୍ଧ କାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଇଥାଏ।ଏହି ମନ୍ଦିର ଇନ୍ଦ୍ର ମନ୍ଦିର ନାମରେ ମଧ୍ୟ ସୁପରିଚିତ ଥିଲା।ମାଦଳା ପାଞ୍ଜିରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ, ଭୋଇ ବଂଶର ରାଜା ନରସିଂହ ଦେବ ୧୬୨୨-୧୬୪୪ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ କୋଣାର୍କରୁ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ଆଣି ଏଠାରେ ସ୍ଥାପନା କରିଥିଲେ।୧୬୨୮ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୭ ତାରିଖରେ ଗଜପତି ନରସିଂହ ଦେବ କୋଣାର୍କ ମନ୍ଦିରରୁ ଆଣି ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ମନ୍ଦିରରେ ସ୍ଥାପନା କରିଥିଲେ ବୋଲି ଜଣା ପଡିଛି।ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ୩ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ଯଥା:- ୧) ବିମାନ, ୨) ଜଗମୋହନ, ୩) ନାଟ ମନ୍ଦିର।ଏହି ମନ୍ଦିର ୬୩ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ।ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପରେ ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ଅନ୍ୟ ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କ ଅପେକ୍ଷାରେ ବଡ଼।ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ଅର୍ଦ୍ଧ ଭଗ୍ନ ବିଗ୍ରହ ସୂର୍ଯ୍ୟ ନାରାୟଣଙ୍କ ମଣି ବିଗ୍ରହର ଠିକ୍ ପଛ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଥିବା ଜଣାଯାଏ।ଜଗମୋହନର ମଧ୍ୟ ଭାଗରେ ଏକ ରଥାକୃତି କାଷ୍ଠ ସିଂହାସନରେ ଧାତୁ ନିର୍ମିତ ସୂର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରତିମାଙ୍କ ଚଳନ୍ତି ବିଗ୍ରହ ଓ ବାମ ଭାଗରେ ଛାୟା ବିଗ୍ରହ ବା ଉତ୍ତରାୟଣ ବା ଚନ୍ଦ୍ର ବିଗ୍ରହ ବୋଲି କୁହାଯାଏ।ଏଠାରେ ଥିବା "ଜ୍ୱର ଦେବତା"ଙ୍କ ମଣି ବିଗ୍ରହ ତିନି ମୁଣ୍ଡ, ପାଞ୍ଚ ହାତ ବିଶିଷ୍ଟ ।ରଥ ଉପରେ "ପଦ୍ମ ମାଧବ" ବିଗ୍ରହ ରଥାସୀନ ହୋଇଛନ୍ତି। ଶ୍ରୀଦଧୀବାମନ ଜୀଉ ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର ଗର୍ଭଗୃହ ପାଖରେ ୩୦ ହାତ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ରଥାକୃତି ମନ୍ଦିର ଓ ଜଗମୋହନ ରହିଛି।ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିର ଚୂଡ଼ାରେ ଚକ୍ର ଶୋଭା ପାଉଛନ୍ତି।ମନ୍ଦିରର ଉତ୍ତରରେ ଶ୍ରୀବଳି ବାମନ, ଦକ୍ଷିଣରେ ଶ୍ରୀବରାହ ଓ ପଶ୍ଚିମ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଶ୍ରୀନୃସିଂହ ବିରାଜମାନ ହୋଇଛନ୍ତି।ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରବେଶ ଦ୍ୱାର ଦକ୍ଷିଣ ଦିଗକୁ ରହିଛି।ମୁଖ୍ୟ ବିଗ୍ରହ ପୂର୍ବାଭିମୁଖୀ ଅଟନ୍ତି।ଏକ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରସ୍ତର ସିଂହାସନ ଉପରେ ଶାଳଗ୍ରାମ ଶିଳାରେ୪ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ମୁରଲୀଧାରୀ ହସ୍ତ ଓ ଛନ୍ଦା ପୟରରେ ନୃତ୍ୟରତ ହୋଇଥିବା ଦଧିବାମନ ଠାକୁର ବିରାଜିତ ହୋଇଛନ୍ତି। ଶ୍ରୀଗୋପୀନାଥ ଓ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମନ୍ଦିର ଶ୍ରୀ ଗୋପୀନାଥ ଓ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମନ୍ଦିରରେ ରାମାୟଣ ଓ ମହାଭାରତ ଯୁଗର ସହାବସ୍ଥାନ ଦେଖାଯାଇଥାଏ।ଏଠାରେ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଓ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପୁରୁଷ ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ପୂଜା କରାଯାଇଥାଏ। ବଳୀ ପାତାଳ ମନ୍ଦିର କୁର୍ମ ବେଢାର ଉତ୍ତର ପାର୍ଶ୍ୱ ଦ୍ୱାର ନିକଟରେ ପଶ୍ଚିମ ଦିଗକୁ ପୂର୍ବାଭିମୁଖୀ ହୋଇ ବଳୀ ପାତାଳ ମନ୍ଦିର ରହିଛି।ଏହି ମନ୍ଦିରକୁ ଶ୍ରୀପାତାଳେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଇଥାଏ।ଏହା ବେଢାର ପତନଠାରୁ ଅଧେ ଅଂଶ ପୋତି ହୋଇ ରହିଲା ପରି ଲାଗୁଛି।ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ରାଜା ଅନଙ୍ଗ ଭୀମ ଦେବ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ।ଏହି ମନ୍ଦିରଟି କେବଳ ଗର୍ଭ ଗୃହ ବା ବିମାନ ସମ୍ବଳିତ ମନ୍ଦିର ।ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ବାମନ ଅବତାର ଧାରଣ କରି ନିଜ ପାଦରେ ଚାପି ଦେଇଥିବା ବଳୀ ଏଠାରେ ପାତାଳେଶ୍ୱର ନାମରେ ରହିଛନ୍ତି ଓ ନୀଳଚକ୍ର ପତିତପାବନକୁ ଚାହିଁ ଶ୍ରୀବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ସାନିଧ୍ୟ ପାଇଛନ୍ତି ବୋଲି ଲୋକେ ବିଶ୍ୱାସ କରୁଛନ୍ତି। ୨୨ ପାହାଚ ତଳକୁ ଗଲେ ୨୦ ଫୁଟ ତଳେ ପାତାଳେଶ୍ୱର ମହାଦେବ ବିଦ୍ୟମାନ ଅଟନ୍ତି।ପୋଖରିଆର ମଧ୍ୟରେ ଅଢ଼େଇ ଫୁଟ୍ ବ୍ୟାସ ବିଶିଷ୍ଟ ଶିବଲିଙ୍ଗ, ଶକ୍ତି ଓ ଶକ୍ତିଙ୍କ ଉପରେ ପାଞ୍ଚଟି ତମ୍ବା ନିର୍ମିତ ସର୍ପ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି।ଗମ୍ଭୀରାର ପଶ୍ଚିମ କାନ୍ଥକୁ ଲାଗି ୩ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତାର ବଳୀ ମହାରାଜ, ଦେଢ଼ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚତାର ଏକ ଭଗ୍ନ ଗଣେଶ ଓ ୨ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚତାର କାଳୀୟ ଦଳନ ମୂର୍ତ୍ତି , ଖିଲାଣ ଉପରେ ନବଗ୍ରହ, ରାହୁ ଓ ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ଆଦିଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ଓ ରାମନନ୍ଦୀ ଚିତା ରହିଛି।ଏହାର ବାମରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ବୃଷଭ ରହିଛି।ଏହାର ଦୁଇ ପାର୍ଶ୍ୱର କାନ୍ଥରେ ଗଙ୍ଗବଂଶୀ ରାଜା ଅନଙ୍ଗଭୀମ ଦେବଙ୍କ ସାତଟି ଶିଳାଲେଖ ଉଦ୍ଧାର ହୋଇଛି। ପାତାଳେଶ୍ୱର ମହାଦେବଙ୍କ ଦର୍ଶନ ସାରି ଉତ୍ତର ଦ୍ୱାର ମାର୍ଗରେ ଭକ୍ତିପୂର୍ବକ ଐଶାନେଶ୍ୱର, ଶୀତଳା, ଉତ୍ତରାୟଣୀ ଲୋକେଶ୍ୱର, ବୈକୁଣ୍ଠେଶ୍ୱର ଓ ତପସ୍ୱୀ ହନୁମାନ ୬ ଜଣ ଦେବତାଙ୍କ ଦର୍ଶନର ବିଧି ରହିଛି। ପାଦପଦ୍ମ କୁର୍ମ ବେଢାର ଉତ୍ତର ପାର୍ଶ୍ୱର ଦ୍ୱାରର ପୂର୍ବ ଦିଗକୁ, ଭକ୍ତ ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟଙ୍କ ପଦ ଚିହ୍ନ ଯାହା ଗରୁଡ଼ ପଛରେ, ଜଗମୋହନରେ ଥିଲା ତାକୁ ଦର୍ଶନ କରିବାର ସୌଭାଗ୍ୟ ମିଳିବ।କୀର୍ତ୍ତନ ଚକଡାରେ ଏହା ଥିବାରୁ ସଂକୀର୍ତ୍ତନ କରାଯାଏ । ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂର୍ତ୍ତି ନାରାୟଣଙ୍କ ବିଗ୍ରହ କ୍ଷୁଦ୍ର ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟରେ ରହିଛନ୍ତି।କଳା ମୁଗୁନି ପ୍ରସ୍ତରରେ ଶଙ୍ଖ, ଚକ୍ର, ଗଦା ଓ ପଦ୍ମ ଧାରଣ କରିଥିବା ମନୋମୁଗ୍ଧକର ବିଗ୍ରହମାନେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି ଓ ଏହି ମନ୍ଦିରର ଆଗରେ ଥିବା ମଣ୍ଡପରେ ଫୁଲହାର ପ୍ରଭୁଙ୍କର ଗୁନ୍ଥାଯାଏ। ଶୁଆ-ସାରୀ ମନ୍ଦିର ରାମଚନ୍ଦ୍ର ତଥା ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ପାଦପଦ୍ମ ନିକଟରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ମନ୍ଦିରର ପୂଜା ପାଆନ୍ତି। ଶ୍ରୀ ଐଶାନେଶ୍ୱର ମହାଦେବ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ଐଶାନ୍ୟ କୋଣରେ ବେଢାର ପତନଠାରୁ ୨୫ ଫୁଟ୍ ତଳେ ଈଶାନେଶ୍ୱର ପ୍ରଭୁଙ୍କ ମନ୍ଦିର ରହିଛି । ଭିତର ବେଢାରୁ ଉତ୍ତର ଦ୍ୱାରକୁ ଯିବା ସମୟରେ ପୂର୍ବ ପଟ ସଂଲଗ୍ନ ହୋଇ ଈଶାନେଶ୍ୱର ମହାଦେବ ବିଦ୍ୟମାନ ହୋଇଛନ୍ତି ଓ ଏହାର ପ୍ରବେଶ ଦ୍ୱାରଟି ଉତ୍ତରାଭିମୁଖୀ ହୋଇ ରହିଛି।ମାଦଳା ପାଞ୍ଜିରୁ ଜଣାପଡେ ଯେ ଏହାକୁ ଧ୍ରୁବ କେଶରୀ ନିର୍ମାଣ କରିଛନ୍ତି । ଈଶାନେଶ୍ୱରଙ୍କୁ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଗୁରୁ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ ଓ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ବହୁ ପୂର୍ବରୁ ସେ ଏଠାରେ ରହିଛନ୍ତି।ଗର୍ଭଗୃହରେ ୨ ଫୁଟରେ ୨ ଫୁଟ୍ ଆୟତନର ଉତ୍ତରାଭିମୁଖୀ ଶକ୍ତି ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି । ଏହାର ଲିଙ୍ଗ ୧ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ । ପର୍ବ ପର୍ବାଣି ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମନ୍ଦିରରେ ବର୍ଷସାରା ପର୍ବପର୍ବାଣି ଲାଗି ରହିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ବାରଗୋଟି ବିଶିଷ୍ଟ ଉତ୍ସବ ଭାବେ ପାଳିତ ହୁଏ ସେଗୁଡ଼ିକ ଦ୍ୱାଦଶ ଯାତ୍ରା ନାମରେ ଅଭିହିତ । ସ୍ନାନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା: ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ଶୁକ୍ଳ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା: ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଜନ୍ମଦିନ, ଗଜ ବେଶ ରଥଯାତ୍ରା: ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଦ୍ୱିତୀୟା: ରଥରେ ଆଡ଼ପ ମଣ୍ଡପ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରକୁ ବିଜେ କରନ୍ତି । ହରିଶୟନ ଏକାଦଶୀ: ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଏକାଦଶୀ: ବାହୁଡ଼ା ଏକାଦଶୀ । କର୍କଟ ସଂକ୍ରାନ୍ତି: ଶ୍ରାବଣ କୃଷ୍ଣ ଦ୍ୱିତୀୟା: ଦକ୍ଷିଣାୟନ ଯାତ୍ରା ପାର୍ଶ୍ୱପରିବର୍ତ୍ତନ ଏକାଦଶୀ: ଭାଦ୍ରବ ଶୁକ୍ଳ ଏକାଦଶୀ: ହରି ଉତ୍ଥାପନ ଏକାଦଶୀ: କାର୍ତ୍ତିକ ଶୁକ୍ଳ ଏକାଦଶୀ: ଦେବୋତ୍ଥାନ ଏକାଦଶୀ ବା ପ୍ରବୋଧନ ଯାତ୍ରା । ପ୍ରାବରଣ ଷଷ୍ଠୀ: ମାର୍ଗଶିର ଶୁକ୍ଳ ଷଷ୍ଠୀ: ଓଢ଼ଣ ଷଷ୍ଠୀ: ଏହିଦିନଠାରୁ ଶୀତ ବସ୍ତ୍ର ପରିଧାନ କରନ୍ତି । ଘୋଡ଼ଲାଗି ବେଶ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ପୁଷ୍ୟାଭିଷେକ: ଫାଲ୍‌ଗୁନ ଶୁକ୍ଳ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା: ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି: ମାଘ କୃଷ୍ଣ ସପ୍ତମୀ: ଉତ୍ତରାୟଣ ଯାତ୍ରା ଦୋଳୋତ୍ସବ (ବସନ୍ତୋତ୍ସବ): ଫାଲ୍‌ଗୁନ ଶୁକ୍ଳ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦମନକ ଲାଗି ବା ଦମନକ ଚୋରି: ଚୈତ୍ର ଶୁକ୍ଳ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶୀ ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା: ବୈଶାଖ ଶୁକ୍ଳ ତୃତୀୟା (ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟା): ଗନ୍ଧଲେପନ ଯାତ୍ରା ମନ୍ଦିର ଉପରେ ଅତୀତରେ ହୋଇଥିବା ଆକ୍ରମଣ ଏବଂ ବିଗ୍ରହ ସ୍ଥାନାନ୍ତର ଇତିହାସରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଉପରେ ସମୁଦାୟ ଅଠରଥର ଆକ୍ରମଣ ହୋଇଥିଲା । ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ପାଞ୍ଚଥର ଆକ୍ରମଣର ସବିଶେଷ ବିବରଣୀ ଗବେଷଣା ହୋଇ ଆଲୋଚନା ପରିସରକୁ ଆସିନାହିଁ । ତେରଥର ଆକ୍ରମଣ କାଳରେ ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ରତ୍ନବେଦିରୁ ଯାଇ ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନକୁ ୨୧ ଥର ସ୍ଥାନାନ୍ତର ହୋଇଛି । ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଦୁଇଥର ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ଭିତରେ ଲୀଳା ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ବାହାରେ ଉଣେଇଶ ଥର ସ୍ଥାନାନ୍ତର ହୋଇ ଲୀଳା କରିଛନ୍ତି । ଚିଲିକାର ଗୁରୁବାଈଗଡ଼ ଓ ବାଣପୁର ତହସିଲର ନଈରୀଗ୍ରାମର ହରେଶ୍ୱର ମଣ୍ଡପକୁ ଦୁଇ ଦୁଇ ଥର ବିଜେ କରି ଲୀଳା କରିଥିଲେ । ମହାପ୍ରଭୁ ସମୁଦାୟ ଦୁଇଥର ପାତାଳୀ ଲୀଳା କରିଛନ୍ତି । ଥରେ ସୋନପୁରଠାରେ ଓ ୧୫୬୮ ମସିହାରେ କଳାପାହାଡ଼ ଆକ୍ରମଣରେ ଚିଲିକାର ହାତୀପଡ଼ାଠାରେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କର ପାତାଳୀଲୀଳା ହୋଇଥିଲା । ଦୁଇଥର ମହାପ୍ରଭୁ ବ୍ରହ୍ମଲୀଳା କରିଛନ୍ତି । ଏହାଥିଲା ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କର ଅଭିନବ ବ୍ରହ୍ମଲୀଳା । ନଷ୍ଟ ହେଇଯାଉ ଦାରୁ ବିଗ୍ରହ, କିନ୍ତୁ ବ୍ରହ୍ମ ସୁରକ୍ଷିତ ଥାଆନ୍ତୁ । ଏ ଜାତିର 'ବିଶ୍ୱାସ' ଟିକକ ହସ୍ତାନ୍ତର ହୋଇ ନଯାଉ କି ମନୋବଳ ଭାଙ୍ଗି ଚୁରମାର ହୋଇ ନଯାଉ । ସେହି ବିଶ୍ୱାସରେ ବ୍ରହ୍ମଲୀଳା ସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିଲା । ପ୍ରଥମ ବ୍ରହ୍ମଲୀଳା ବିଶର ମହାନ୍ତିଙ୍କଦ୍ୱାରା ହୋଇଥିଲା । ଦ୍ୱିତୀୟ ବାର ବ୍ରହ୍ମଲୀଳା ୧୬୨୨ ମସିହାରେ ମିର୍ଜା ଅହମ୍ମଦ ବେଗ ସମୟରେ ହୋଇଥିଲା । ଖୁବ ଗୋପନରେ ଗଜପତିଙ୍କ ପରାମର୍ଶରେ ସେବକମାନେ ଖୋର୍ଦ୍ଧାଜିଲାର ଗଡ଼ମାଣତ୍ରୀରେ ବ୍ରହ୍ମଲୀଳା କରେଇଥିଲେ । ୧୭୩୧ ମସିହାରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଉପରେ ତକି ଖାଁ ଦ୍ୱିତୀୟବାର ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲେ । ସେତିକିବେଳେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ଭାର୍ଗବୀ ନଦୀର ଦୋବନ୍ଧା ପେଣ୍ଠରୁ ବଡ଼ ପରୀକ୍ଷା ପରମାନନ୍ଦ କୁଅଁର ମହାପାତ୍ର ଓ ସାନ ପରୀକ୍ଷା ବିଷ୍ଣୁ ପଶ୍ଚିମ କବାଟ ଚିଲିକା ବାଟଦେଇ ନଈରୀ ଗ୍ରାମର ମଣ୍ଡପରେ ଗୋପନରେ ବିଜେ କରାଇଥିଲେ । ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଉପରେ ପ୍ରଥମେ ୬୭୦ ମସିହାରେ ଆକ୍ରମଣ ହୋଇଥିଲା । ଏହା ୧୭୩୩ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚାଲିଥିଲା । ଏହି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ହାରାହାରି ୨୫୦ ବର୍ଷରୁ ଅଧିକ ସମୟ ମହାପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ବାହାରେ ଲୀଳା କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଲୀଳାରେ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ବାହାରେ ନଈରୀଠାରେ ଗୋଟିଏ ଥର ରଥଯାତ୍ରା ହୋଇଥିଲା । ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ଦେବଦାସୀ ( ମାହାରୀ)ପ୍ରଥା ଚୋଡଗଙ୍ଗ ଦେବ ପୁରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ସ୍ଥାପନ କଲା ପରେ ସେବା କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ୩୬ ପ୍ରକାରର ସେବକ ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିଲେ । ତାହା ମଧ୍ୟରୁ ଦେବଦାସୀ ବା ମାହାରୀ ଅନ୍ୟତମ ।ସେ ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଜମି ପ୍ରଦାନ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରି "କୌଡଙ୍ଗସାହି " ନାମକ ସ୍ଥାନରେ ସେମାନଙ୍କୁ ସ୍ଥାପିତ କରି ତାଙ୍କର ନିୟମିତ ଚଲିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ସେ ନୀତି ନିୟମ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଣଯନ କରିଥିଲେ । ସେହି ସବୁ ନୀତି ନିୟମ ବିଷୟରେ " ମାଦଳା ପାଞ୍ଜି "ରେ ବିଷଦ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି । ଦେବଦାସୀମାନେ ନିଜକୁ ଭଗବାନଙ୍କ ପତ୍ନୀ ହିସାବରେ ଆଜୀବନ ସମର୍ପଣ କରିଥାନ୍ତି ଓ ଭଗବାନଙ୍କ ସେବା ନିଷ୍ଠାର ସହ ପାଳନ କରିଥାନ୍ତି ।ପର୍ବ ପର୍ବାଣି ସମୟରେ ଏହି ଦେବଦାସୀମାନେ ଭଗବାନଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ନୃତ୍ୟ କରିଥାଆନ୍ତି ।ଯଦିଓ ବାହାର ନାର୍ତକୀମାନେ ମଧ୍ୟ ଏହି ମାହାରୀ ନୃତ୍ୟ ମଣ୍ଡପ ମାନଙ୍କରେ ପରିବେଷଣ କରିଥାନ୍ତି ଏହି ନୃତ୍ୟ ପ୍ରଥମରୁ ଦେବଦାସୀ ବ ମାହାରୀ ମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ମନ୍ଦିରରେ କରାଯାଉଥିଲା । କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେବଦାସୀମାନେ ସାବିତ୍ରୀ ବ୍ରତ ଦିନ ଭଗବାନ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ନାମରେ ସାବିତ୍ରୀ ବ୍ରତ ମଧ୍ୟ ପାଳନ କରୁଥିଲେ । ମାହାରୀମାନଙ୍କୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଖୁବ ସମ୍ମାନ ଦିଆଯାଇଥାଏ ଓ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପତ୍ନୀ ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ତଳକୁ ତାଙ୍କର ସ୍ଥାନ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏକଦା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ୨୫ ଜଣ ଦେବଦାସୀ ବା ମାହାରୀ ରହିଥିଲେ । ସେ ମଧ୍ୟରୁ ଶଶିମଣି ଦେବୀ ୧୨ ବର୍ଷ ବୟଶରୁ ଦେବଦାସୀ ଭାବରେ ସେବା କରି ୯୨ ବର୍ଷ ବୟଶରେ ଶେଷ ଜୀବିତ ଦେବଦାସୀ ଭାବରେ ୨୦୧୫ , ମାର୍ଚ ୧୯ ତାରିଖରେ ପୁରୀଠାରେ ସ୍ୱର୍ଗାରୋହଣ କରିଥିଲେ ।ତାଙ୍କ ପରେ ବହୁ କାଳରୁ ଚାଲି ଆସିଥିବା ଏହି ପ୍ରଥା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ବନ୍ଧ ହେଇଯାଇଛି । ଗ୍ୟାଲେରି ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Jagannath Dham Puri (Official Website of the temple) ଓଡ଼ିଆରେ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ବିଷୟରେ ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶା ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଚାରି ଧାମ ମନ୍ଦିର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର କୃଷ୍ଣ ୨୦୧୫ ନବକଳେବର ଗଣସମ୍ପାଦନାରେ ଗଢ଼ା ବା ଉନ୍ନତ କରାଯାଇଥିବା ପ୍ରସଙ୍ଗମାନ ୨୦୧୬ ରଥଯାତ୍ରା ଗଣସମ୍ପାଦନାରେ ଗଢ଼ା ବା ଉନ୍ନତ କରାଯାଇଥିବା ପ୍ରସଙ୍ଗମାନ

jagannātha mandira (baḍa଼deuḻa, śrīmandira nāmare madhẏa jaṇā) oḍa଼iśāra purī saharara madhẏabhāgare abasthita śrījagannātha, śrībaḻabhadra, debī subhadrā o śrīsudarśana pūjita heuthibā eka purātana deuḻa | oḍa଼iśāra saṃskṛti ebaṃ jībana śaiḻī upare ehi mandirara sabiśeṣa sthāna rahichi | kaḻiṅga sthāpatẏa kaḻāre nirmita ehi deuḻa biśୱra pūrba-dakṣiṇa (agnikoṇa)re bhārata, bhāratara agnikoṇare oḍa଼iśā, oḍa଼iśāra agnikoṇare abasthita purī, purīra agnikoṇare śrībatsakhaṇḍaśāḻa rītire nirmita baḍa଼deuḻa ebaṃ baḍa଼deuḻara agnikoṇare roṣaśāḻā, yeu~ṭhāre mandira nirmāṇa kāḻaru agni prajjୱḻita hoithāe | ehā mahodadhitīre thile he~ eṭhāre kūa khoḻile luṇapāṇi na jhari madhurajaḻa jharithāe| 1975 masihāre śrīmandiraku jātīẏa kīrtti rūpe ghoṣaṇā karāyāichi | itihāsa dୱādaśa śatābdīre gaṅga baṃśara rājā anaṅgabarmā coḍa଼gaṅga deba barttamāna baḍa଼dāṇḍa patanaṭhāru 214 phuṭa 8 iñca uccatā biśiṣṭa śrīmandira kāryẏa ārambha karithile o anaṅga bhīmadeba ehi kāryẏaku sampūrṇṇa kari śrībigrahamānaṅku adhiṣṭhita karāithile| ehā daśa ekara āẏatana biśiṣṭa jami upare abasthita | 1452 khrīṣṭābdare gajapati kapiḻendra deba śrīmandira catuḥpārśୱre meghanāda pācerīra nirmāṇa karāithile | ehāra dairghẏa 665 phuṭa o prastha 640 phuṭa, uccatā 22 phuṭa o sthāne sthāne 20ru 24 phuṭa uccatā madhẏa rahithibā dekhāyāichi| meghanāda pāceri pare kūrma beḍhāra dairghẏa 420 phuṭa,350 phuṭa prastha o 20 phuṭa uccatāre nirmita hoichi| śrīmandirara śobhā nīḻacakra bṛddhi karuchi o ehā upare patitapābana bānā phara phara hoi uḍi agaṇita bhakta, pāpī tapīṅku nija pākhaku ṭāṇi āṇi abhaẏa deuchi o śaraṇa pañjara nāmaku sārthaka karuchi| barttamānara śrīmandira gaṅgabaṃśīẏa rājā coḍa଼gaṅgaṅkadୱārā nirmita o ehā ekādaśa śatābdīra biṣaẏa | ethipūrbaru śrīmandirara nābhikaṭā maṇḍapa o śrījagannāthaṅka pādukānaḻā madhẏabarttī sthānare dakṣiṇābhimūkhī bhābe abasthita thibā jaṇāyāe | ukta mandirara kaḻā o bhāskaryẏa khrīṣṭīẏa dୱitīẏa kimbā tṛtīẏa śatakara boli kehi kehi pratnatāttୱika paridṛśẏamāna bhagna mandirara mūḻabhittiru anumāna karanti | ehi mandirara mūḻabhitti upare barttamāna amuhi~ deuḻa bā śrījagannāthaṅka ratnabhaṇḍāra abasthita | barttamāna madhẏa ehi mandirara mukha śrījagannāthaṅka bāhāra gambhīrā bā jagamohana digaku rahichi | pūrba digastha jaẏabijaẏa dୱāra bẏatīta bhakta gambhīrāku gamanāgamanara apara eka dୱāra dakṣiṇābhimukhare abasthita | beḍha଼ā madhẏaru bhakta dୱāra dei prabeśa karibāku hele dୱāradeśare pahañcibānimante ketoṭi pāhāca caḍha଼ibāku paḍe | ukta pābaccha śreṇīra ubhaẏa pārśୱre duiṭi siṃhamūrtti bidẏamāna | teṇu ehāku eka siṃhadୱāra kuhāyāipāre | dୱāra prabeśa pathara pūrbare mājaṇā maṇḍapa o paścimare dakṣiṇi ghara abasthita | bhakta prabeśa pathara anati dūrara dakṣiṇare muktimaṇḍapa, yeu~ sthānare ki jhulaṇayātrā anu ṣṭhita hoithāe | mukti maṇḍapara paścima digare śrīnṛsiṃha mandira bā puruṣottama mandira ebaṃ pūrba digare kṣetrapāḻa mandira rahichi | kṣetrapāḻa mandirara mukha dakṣiṇa digaku ebaṃ ehi mandirare śakti yukta śibaliṅga pūjā pāuthile madhẏa bigrahara paścāta bhāgara bhitticitra śibaṅkara nahoi bhairaba nāmare abhihati | mandirara tini pārśୱre kārttika, pārbatī o gaṇeśaṅka paribartte nṛmuṇḍamāḻinī khaḍgadhāriṇī bhairabī mūrttimāna rahichanti | ethi madhẏaru pūrba pārśୱgaḍhā bhairabī kutāmacaṇḍī rūpe sarbajana paricitā o ārādhitā aṭanti | mandirara pūrbadigare anantaśaẏana bāsudeba, dakṣiṇa paścima koṇare mukteśୱra mahādeba, paścimare muktimaṇḍapa ebaṃ uttara digare sūryẏa pūjā maṇḍapādidୱārā paribeṣṭita rahi eka prakāra abaheḻita tathā lokalocanara agocarare rahichi | kimbadantī bāiśi pāhāca kimbadantī mate bhānudeba nāmare jaṇe niḥsantāna rājā jambeśୱraṅku ārādhanā kari sundara putra santānaṭie lābhakale | jātaka tiāri kalābeḻe rājā jāṇile tāṅka putrara āẏuṣa kebaḻa 22barṣa | putrara aḻpāẏu bābadare abagata hoi rājā bhānudeba punaśca jambeśୱraṅku ārādhanā kale| jambeśୱra rājāṅka bhaktire santuṣṭa hoi śrīmandira bhitare bāiśi pāhāca nirmāṇa karibāku ājñā dele | rājā bāiśi pāhāca nirmāṇa kari tāṅka santānara āẏu bṛddhi pāi~ sehi bāiśi pāhācare gaḍa଼āi deithile | śraddhāḻumāne sethipāi~ nija nija pilāmānaṅkara āẏuṣa bṛddhi nimante bāiśi pāhācare gaḍa଼āi deithānti | deuḻa sthāpatẏa mukhẏadeuḻa mukhẏa deuḻaṭi pañcaratha śaiḻīre nirmita | deuḻa cāripaṭe "meghanāda pācerī" (665phuṭa dairghẏa, 640phuṭa prastha o 20ru 24phuṭa uccatā) rahichi | meghanāda pācerī bhitara paṭe "kūrma pācerī" (420phuṭa dairghẏa o 315phuṭa prastha) nāmaka āu eka pācerī rahichi | kūrmapācerī majhire thibā "kūrmabeḍha଼ā" majhi bhāgare baḍa଼deuḻa | deuḻaṭi cāri bhāgare bibhakta: bimāna (mukhẏa mandira bā garbhagṛha) jagamohana bā mukhaśāḻā nāṭamaṇḍapa o bhogamaṇḍapa | bhoibaṃśa prathama rājā rāmacandra debaṅka samaẏare manasiṃhaṅka patnī gaurī mahādebī muktimaṇḍapara nirmāṇa karāithile | 38 phuṭa dairghẏa o 38 osārara o 16ṭi stamba biśiṣṭa mukti maṇḍapa nirmāṇa karāyāithilā| nīḻacakra ratnasiṃhāsana ratnasiṃhāsana (jagati o ratnabedī nāmare madhẏa jaṇā) caturddhāmūrttiṅka adhiṣṭhita hoithibā jagati/bedī | ethire moṭa 7 jaṇa ṭhākura bije karichanti: jagannātha baḻabhadra subhadrā sudarśana mādhaba dārumūrtti (dārumūrtti) madanamohana (aṣṭadhātu pratimā) śrīdebī (sunā mūrtti) bhūdebī (rūpā mūrtti) śrīmandira garbhagṛhara ākāra ubhaẏa lamba o prasthare 30 phuṭa lekhā~e o uccatā 48 phuṭa | garbhagṛhare pratiṣṭhita ratnasiṃhāsana (16phuṭa dairghẏa, 13phuṭa prastha o 4phuṭa uccatā ) upare kāṣṭha nirmita kanaka muṇḍi rahichi | jagamohanara uccatā 100 phuṭa| kanaka muṇḍira taḻe eka birāṭa cānduā ābaraṇa hoichi | ehi ratnabedī upare tinoṭi kaḻā muguni prastarara cakā rahichi, yāhā upare caturddhā dārumurtti jagannātha, baḻabhadra, subhadrā o sudarśana adhiṣṭhita hoichanti | caturddhā dārumurttiṅka saha nīḻamādhaba ebaṃ śrīdebī (lakṣmīṅka subarṇṇa murttī) o bhūdebī (sarasୱtīṅka rūpā murtti) madhẏa ratnasiṃhāsanāsīna | ratnasiṃhāsana cāripaṭe parikramā karibā pāi~ bāṭa achi | dୱāra śrīmandira bhitaraku yibā pāi~ meghanāda pācerīre cāridigare cārigoṭi dୱāra achi o tanmadhẏaru pūrba digara dୱāraṭi mukhẏa, ehāku siṃhadୱāra kuhāyāe | ehāku dharma bā mokṣa dୱāra boli kuhāyāe | hanumāna ehāra dୱārapāḻa aṭanti | mādaḻā pāñji anuyāẏī rājā matabhānu kapiḻendra debaṅka 15aṅkare ehi siṃhadୱāra, meghanāda pācerī, bāhāra beḍha଼ā, dui pārśୱre duiṭi bṛhata siṃha mūrtti sthāpanā karāichanti | golākāra sthambha saṃlagnita jaẏa bijaẏa mūrtti o mūrtti duiṭi pachare muguni prastarara anẏa duiṭi jaẏa bijaẏa bigraha siṃhadୱāra (mūkhẏadୱāra)re lāgi rahichi, yāhāra uccatā aḍhei phuṭa o caturbhuja biśiṣṭa aṭanti | anẏa dୱāra guḍa଼ika helā bẏāghra dୱāra (paścima digara dୱāra), hātī dୱāra (uttara digara dୱāra) o aśୱdୱāra (dakṣiṇa digara dୱāra) | mukhẏa mandira sāmanāre jagamohana o majhire pabitra kaḻāghāṭa dୱāra | nāṭamandiraru jagamohanaku yibā bāṭare thibā dୱāra helā ‘jaẏa-bijaẏa’ dୱāra | ehā bẏatīta beharaṇa dୱāra, sātapāhāca dୱāra, dhukuḍi dୱāra, paṇḍā dୱāra, muduli dୱāra o ghaṇṭādୱāra ādi achi | beharaṇa dୱāra baḍa଼ deuḻa beharaṇa dୱārara bāmapaṭe rahichi dakṣiṇīghara | ehi dakṣiṇī gharaku pūrbaru beharaṇa boli kuhāyāuthalā | ehā gajapati mahārājāṅka deuḻa kaceri thilā| rājā deuḻa caḻāuthabā beḻe eṭhāre āsi kaceri karuthale | ṭhākuraṅka sakāḻa pahaḍa଼ paryẏanta nīti karaṇa o brāhmaṇamāne dekhuthile | ehi brāhmaṇa o karaṇamāne āsi sehi śrebaharaṇakora deuḻakaraṇaṅku jaṇāuthale | deuḻakaraṇa samasta tathẏa rājāṅka pākhe rakhuthile | rājā baḍa଼deuḻaku dakṣiṇa dୱāra dei prabeśa karuthile | dakṣiṇa dୱārare prabeśa karibā pare muktimaṇḍapa dei ṭhākuraṅka darśana karibā pare beharaṇare āsi basuthile | seṭhāre deuḻara sabu hisābanikāśa karāyāuthilā | keu~ sebakaṅkara ki ki samasẏā rahichi, kie ki asubidhāre paḍa଼ichi, ṭhākuraṅka rītinītira kichi asubidhā rahichi ki, kie kichi bhula karichi ki, kie bhaṇḍa kāma karichi ki nā~ nāhi~, esabu asubidhāra samādhāna seṭhāre heuthilā | kehi kichi bhula karithile ḍākuādୱārā tāṅku gajapati ehi beharaṇaku ḍakāuthile | seṭhāre daṇḍabidhāna madhẏa heuthilā | adhunā ehi beharaṇare kaceri basunāhi~ | rājāṅka hātaru deuḻa śrīmandira praśāsana hātaku yibāpare seṭhāre basi sebakamānaṅka samasẏā o deuḻa nīti samasẏā samparkare āu ālocanā heunāhi~ | ehā ebe bijepratimāṅka āsthāna ghara hoi rahichi | garuḍa଼ o aruṇa stambha śrīmandira jagamohanare 10phuṭa uccatā biśiṣṭa garuḍa଼ stamba achi | śrīmandira siṃhadୱāra sammukhare 33phuṭa 8iñca uccatā (bedī: 6phuṭa, stamba: 25phuṭa 2iñca, aruṇāsana: 2phuṭa 6iñca) biśiṣṭa aruṇastamba achi | aṣṭādaśa śatābdīre dୱitīẏa dibẏasiṃhaṅka rājatୱ kāḻare aruṇastambaku koṇārka sūryẏa mandiraru aṇāyāi eṭhāre sthāpita karāyāithilā | bāiśi pāhāca siṃhadୱāra gumuṭaru mandira bhitaraku prabeśa karibāku arthāta kurmabeḍha଼ā, roṣaśāḻa, ānanda bajāra yibā pāi~ thibā bāiśi goṭi pāhāca bāiśi pāhāca nāmare jaṇā | bāiśi pāhāca bauḻamāḻā māṅkaḍa଼ā patharare tiāri | pāhācaguḍa଼ikara osāra 6phuṭa, lamba 70phuṭa o uccatā 6iñcaru 7iñca madhẏare heba | bāiśi pāhācare pitṛpuruṣaṅku śrāddha diāyāe | bhaktamāne barṣasārā bāiśi pāhāca bāṭadei śrījīumānaṅku darśana karibāku yāuthibā beḻe āṣāḍha଼ śukḻa dୱitīẏā dina śrījīumāne śrīmandirara ratnasiṃhāsana chāḍa଼i bāiśi pāhāca bāṭa dei baḍa଼dāṇḍare thibā rathaku āsithānti | bāiśi pāhācara adhiṣṭhātrī debīgaṇa hele māẏā, cetanā, buddhi, nidrā, kṣudhā, chāẏā, tṛṣṇā, kṣānti, jāti, lajjā, śānti, kānti, bṛtti, smṛti, daẏā, tuṣṭi, bikrī, mātṛ, bhrānti o prajñā | biśୱāsa achi ye, pratẏeka maṇiṣa 22 prakāra pāparu mokṣa nimante 22 pāhāca atikrama karibā ābaśẏaka | 22 pāhāca yoga bidẏā barṇṇita 22ṭi starara pratīka | bāiśi pāhācare dୱitīẏa sopānare rahichi jamaśiḻā | śraddhāḻumāne ehi śiḻāku sparśa kari jagannāthaṅku darśana kale akāḻa mṛtẏu hue nāhi~ o samasta pāpa nāśa hoi jība baikuṇṭhagāmī hue boli loka biśୱāsa rahichi | roṣa ghara o bhoga śrīmandira roṣa ghare sୱttୱlipi mutābaka 240ṭi cūli achi o sethimadhẏaru cūli koṭha bhoga cūli rūpe paricita| śrīmandirare birājita śrībigrahamānaṅka uddeśẏare nānādi naibedẏa bhoga lāgi karāyāithāe | sethi madhẏaru duiṭi pramukha naibedẏa heuchi ballabha bhoga o sakāḻa dhūpa| ballabha bhoga : ei bhogare pāga khai, pācilā kadaḻī, dahi, sara, khuā, maṇḍā, seo, cāuḻiā, naḍa଼iā pāti, kamaḻā, sepāṭā, kākuḍa଼i ādi naibedẏa hoithāe| sakāḻa dhūpa : sakāḻa dhūpare sādā anna, muga khecuḍa଼i, ghia anna, ḍāli, ḍālamā, śāga, besara, bhajā, mahura, khaṭā, bibhinna biri o aṭā jātīẏa piṭhā itẏādi lāgithāe|sthaḻa biśeṣare māṭi kuḍuā, pitaḻa hāṇḍire randhana karāyāi bhoga baḍhāyāe|pañcopacāra/ṣoḍa଼śapacāra mantrare pūjā karāyāe|ehi pūjā aṣṭādaśākṣara gopāḻa mantra / ekākṣarī bhubaneśୱrī mantra ebaṃ oṃ namo bhagabate bāsudebāẏa (dୱādaśākṣara) mantrare pūjā karāyāe| bẏabahṛta paribā śrīmandirara paramparā anuyāẏī bhogare deśīāḻu, kakhāru, kañcā kadaḻī, paṇasa, mūḻā, poṭaḻa, śimba, kāṅkaḍa଼, jahni, bāigaṇa, sāru, kandamūḻa, adā, dhaniāpatra, naḍa଼iā prabhṛti ḍālamā o tarakārī itẏādire bẏabahṛta hoithāe | kośaḻā, leuṭiā o agasti śāga bẏatita anẏa kaiṇasi śāga bhogare bẏabahāra karāyāenāhi~ | tela o masalā bhoga prastutire tela bẏabahāra karāyāe nāhi~, kebaḻa ghia bẏabahṛta hue | jirā, golamarica, ḍālacini, baḍa଼ aḻeica, heṅgu, pānamadhurī, soriṣa itẏādi bibhinna bhoga drabẏa prastutire bẏabahāra hoithāe | mandirare niṣiddha paribā : bilāti āḻu, ṭamāṭo,sajanā chui~, amṛtabhaṇḍā, lāu, bheṇḍi, piāja ṣaṇḍhā, jhuḍa଼ṅga, kẏāpasikama, kañcālaṅkā, phula kobi, patra kobi, bim, kalarā, biṭ, gājara, maṭara chui~, itẏādi niṣiddha | masalā : piāja, rasuṇa, laṅkāguṇḍa, garama masalā, kaḻājirā, kāju, gujurāti niṣiddha | ānandabajāraṭhāre jāti-dharma-barṇṇa nirbiśeṣare bhaktamāne ekāṭhi basi mahāprasāda sebana kari thāānti | ratnabhaṇḍāra jagannātha mandirare ṭhākuramānaṅku pindhāyibā sakāśe bibhinna aḻaṅkāra rakhibā pāi~ deuḻa toḻā hebā beḻe eka ratnabhaṇḍārara nirmāṇa karāyāithilā | bibhinna rājẏa jaẏa karibā samaẏare seṭhāru miḻithibā sunā, rūpā, hīrā, līḻā ādi ratna rājā-mahārājāmāne deuḻaku dāna deuthile | śahaśaha barṣadhari ratnabhaṇḍārare tāhā sabu tālāpaḍa଼i rahiāsichi | 1952 ebaṃ 1978 masihāre ratnabhaṇḍārara tiniṭi sinduka kholāyāi tālikā tiāri nimante sethiru aḻaṅkāra bāhāra karāyāithilā | ehi sampūrṇṇa tālikā tiāri karāyāi pārināhi~ | kichi aḻaṅkāra bhāratīẏa rijarbha bẏāṅkare gacchita karāyāithilā | āu kichi aḻaṅkāra ṭhākuraṅka dainandina jagannāthaṅka beśare bẏabahāra pāi~ bhaṇḍāraghare rakhāyāichi | aneka aḻaṅkāra samaẏakrame rakṣanābekṣaṇā binā bhāṅgiruji yāichi | ratnabhaṇḍārare tiniṭi cābi paḍa଼ichi yahi~ru goṭe purī gajapatiṅka pākhare thibā beḻe anẏa 2ṭi śrīmandira praśāsana ebaṃ bhaṇḍāra mekāpaṅka pākhare rahichi | tinoṭi cābi ekāṭhi hele ratnabhaṇḍāra kholāyāi pāriba | prāẏa 50ṭi baḍa଼ sindukare rahichi bibhinna prakārara mūlẏabāna aḻaṅkāra bhapūra hoi rahichi boli jaṇāyāe | prati barṣa hariśaẏana ekādaśī tithire ratha upare sunābeśa bele, doḻapūrṇṇimā, bijaẏādaśamī, pauṣa pūrṇṇimā ebaṃ kārttika pūrṇṇimā bhaḻi tithimānaṅkare ratnasiṃhāsana upare jagannāthaṅku sunābeśa bā rājarājeśୱra beśa karāyāe | sabuṭhāru adhika sunāgahaṇā hariśaẏana ekādaśī tithire bẏabahāra bẏabahāra hoithāe | gajauddhāraṇa beśa, raghunātha beśa, baṇabhoji beśa, kṛṣṇabaḻarāma beśa, rādhā dāmodara beśa, lakṣmīnārāẏaṇa beśa, bāṅkacūḍā beśa, āḍa଼kiā beśa, lakṣmīnṛsiṃha beśa, bāmana beśa, cācerī beśa ebaṃ candana beśare jagannāthaṅku aḻaṅkāra ābhūṣaṇa karāyāithāe | pārśୱdebatā mukhẏa mandira tini digare rāhā pāgare tini mukhẏa pārśୱdebatāṅku pratiṣṭhita karāyāichi | tanmadhẏare bimānara uttarare kaḻā muguni prastara nirmita bāmana bā tribikrama, dakṣiṇare barāha o paścimare nṛsiṃha rahichanti | ehi tini bigrahaṅka nimitta tinigoṭi ucca mandira madhẏa nirmita hoichi | pratnatattୱbit‌māne purī baḍa଼deuḻa saṃlagna hoi tini digare thibā ehi pārśୱ mandiraguḍa଼ika mukhẏa mandirara bhārasāmẏa rakṣā karibāre sahāẏaka heuthibā prakāśa karithānti | ethisaha mandirare aṣṭa digapāḻa, daśa abatāra o anẏa bahu deba-debīṅka mūrtti dekhibāku miḻe | mukhẏa mandira bhitara o bāhāra beḍha଼ā madhẏare choṭa baḍa଼ prāẏa śatādhika mandira achi | beḍha଼ā debadebī patitapābana śrījagannātha patitamānaṅku uddhāra karuthibāru tāṅkara anẏa nāma patitapābana | biśeṣa kari siṃhadୱāra gumuṭa bhitare ḍāhāṇa paṭare thibā pūrbābhimukhī jagannātha mūrttiṅku patitapābana boli kuhāyāe | yeu~māne dharmāntara heuthile semāne mandira na yāipāri aruṇa stambharu patitapābanaṅku darśana kari pāruthile| paramparā anuyāẏī patitapābanaṅkara aṇasara bidhi, duāra phiṭā, maṅgaḻa āḻatī, bibhinna beśa pramukha karāyāe | phate hanumāna gumuṭara prabeśa mārgare bāma bhāgare phate hanumāna, rādhākṛṣṇa, gaṇeśa o durgāṅka citra pratimā | phate hanumāna siṃhadୱāra gumuṭara kānthare eka ṭhaṇā sadṛśa kṣudra mandirare birājita | pūrba digaru śrīmandira surakṣā kāryẏare phate hanumāna rahichanti | se pūrba dୱārara rakṣaka o pañca rāmānandī khālasāṅka ārādhẏa debatā| kāśī biśୱnātha āsi bāiśi pāhācare caḍha଼i yibā mātre bāma pārśୱre (dakṣiṇa digare) kāśī biśୱnātha prāẏa 15phuṭa uccatāra mandira yāhā 1611 khrīṣṭābdare bidhibaddha bhābe pratiṣṭita hoithibā gabeṣaka paṇḍita sadāśiba rathaśarmā mata poṣaṇa karichanti | yogaśāstra mate biṣṇu darśana pūrbaru yogeśୱraṅku darśanaṅku karibāku paḍa଼i଼thāe| āu yogeśୱraṅka pratīka hele śiba o biṣṇu sୱẏaṃ jagannātha| kāśī biśୱnātha liṅgara uccatā prāẏa 10iñca o śakti uttara digābhimukhī | prastara nirmita hara pārbatī mūrtti 10iñca uccatā biśiṣṭa pūjita| prabeśa dୱārara osāra mātra aḍhe଼i phuṭa o uccatāre 4phuṭa | śītaḻa ṣaṣṭhī, śiba bibāha utsaba ṭhākuraṅka jaḻāśāẏī nīti hoithāe| paścimābhimukhī ananta kṣudra mandiraṭi bhārata barṣare khẏāti o prasiddhi rahichi| rāmābhiṣeka bāiśi pāhāca kāśī biśୱnāthaṅka pārśୱre rāmābhiṣekare rāmasītāṅka siṃhāsana ārohaṇa saha 4 bhrātā, saṅkaṭa mocana hanumāna, sugrība, jāmbabāna o samasta bānara bhakta pramukha prabhuṅku praṇipāta karuthibāra dekhāyāe | nṛsiṃhanātha parabarttī kṣudra mandirare nṛsiṃha nāthaṅka śiḻā mūrtti o pārśୱre gaṇanāthaṅka mūrtti dekhāyāe | agnīśୱra mandira kurmabeḍha଼ā bā bhitara beḍha଼ā pahañcibā o bāma paṭe cālile agnīśୱraṅka mandira paḍe | ehā kurmabeḍha଼ā o śrījagannāthaṅka pākaśāḻaku yāithibā uddiṣṭa rāstāre āgneẏa koṇaku lāgi agnīśୱraṅkara kṣudra mandira rahichi| se heuchanti kurmabeḍha଼āra pratipāḻaka, rakṣaka o roṣara biśodhaka | ananta śaẏanare nārāẏaṇa bhoga mandiraku yeu~ rāstā dei niāyāuchi ṭhik agnīśୱra mandira pāra hoi mandira madhẏastha pāhācaku uṭhibā pūrbaru ḍāhāṇa kānthare biśāḻa ananta śaẏanare nārāẏaṇaṅka pratimā, lakṣmī-sarasୱtī, brahmā, biṣṇu o debalokaṅka saha ananta sarpa upare śaẏana karithibā bhaktamāne darśana karithānti | satẏa nārāẏaṇa mandira śrīagnīśୱra mahādeba o bhoga rāstā pāra hoi kūrmabeḍhā଼re dakṣiṇaku āgei āsile 5phuṭa 10iñca kaḻā muguni prastarare nirmiti satẏa nārāẏaṇaṅka bigraha dekhāyānti| beḍha଼āra patanaṭhāru 25 phuṭa uccatā o pañca ratha biśiṣṭa ehi mandiraṭi dekhibāku miḻe | dui pārśୱre śrīdebī o bhūdebī bidẏāmāna | pratẏeka pūrṇṇimā o saṃkrāntire ehi mandirare bhaktamānaṅka bhiḍa଼ hoithāe | beḍha଼ā parikramā samaẏare agnīśୱra, ananta bāsudeba o satẏa nārāẏaṇaṅku darśana na kari ehi mandira āgare ṭhiāhoi dui hāta uparaku uṭhei cakra nārāẏaṇa, nīḻacakra, dhୱjābīra, patitapābana, kapicandraṅku cāhi~ nijaku samarpita bhābe arpaṇa karidele sehi kāḻiā ṭhākura prāpti hoithāntira biśୱāsa rahichi | śrī bāḻamukunda mandira baṭa jagannāthaṅka sammukhare baṭa maṅgaḻāṅka dakṣiṇa koṇare bāḻamukunda mandira yeu~thire eka phuṭa lamba biśiṣṭa kaḻā cikkaṇa muguni prastarare nirmita bāḻamukunda bigraha dakṣiṇā āḍa଼ku mastaka rakhi citi hoi prastarare nirmita baṭa patrare śoi rahichanti| padara aṅguṭhiku hastare dhari mukha padmare prabeśa karāichanti | gajapati mahārāja bīrakiśora debaṅka jaṇe pātra śrīdhara paṭṭanāẏaka baṭa mūḻare mandiraṭi ṭhiā kari bāḻamukundaṅku sthāpita karāithile | baṭakṛṣṇa bāḻamukunda mandirara eka kāntha saṃlagna ṭhaṇā madhẏare deḍha଼ phuṭa uccatā biśiṣṭa prastara nirmita baṭakṛṣṇa bigraha sthāpita hoichanti | pūrbe eṭhāre sୱtantra mandira rahithilā | mandiraṭi bhāṅgi yibāru aneka barṣa dhari bāḻamukunda o baṭakṛṣṇa goṭie mandirare pūjita heuchanti | 'śaṅkhacakra gadāpadma dhāriṇaṃ banamāḻīnaṃ | baṭa nārāẏaṇaṃ bande mama pāpakṣaẏaṃ kuru || mārkaṇḍeẏa pādukā bāḻamukunda mandira o baṭa maṅgaḻāṅka dakṣiṇa koṇara bāma pārśୱre mārkaṇḍeẏa pādukā rahichanti | baṭa gaṇeśa śrīmandira bhitara beḍhā଼re thibā samasta gaṇeśaṅka madhẏare baṭa gaṇeśa prathama o mūkhẏa aṭanti | se kaḻpa gaṇeśa, cintāmaṇi gaṇeśa, baṭa gaṇeśa o siddha gaṇeśa nāmare pūjā karāyāe| śrī gaṇeśaṅka ehi baṭa gaṇeśa mandira śrījagannāthaṅka mandiraṭhāru prācīna | 700 barṣara purātana boli anumāna karāyāe | hari sahadeba bāḻamukunda o kaḻpabaṭa sammukhare hari sahadeba mahādebaṅka kṣudra mandiraṭi rahichi | beḍhā଼ parikramā samaẏare bhaktamānaṅkara abhiḻāṣaku sākāra kari riṣṭa khaṇḍana karibāku o bhabiṣẏata pathaku kusumita karibā lakṣẏare pāṇi lāgi karithānti | baṭa abakāśa pūrba-paścima mukhā baṭa gaṇapati samukhare hari sahadeba mandira pārśୱre baṭa jagannātha mandira | eṭhāre jagannāthaṅka bigraha pūjita | sadā sarbadā sunā beśara mukuṭa, kirīṭa kaḻā badanara śobhāku dui guṇita karuachi| mūrttira uccatā 5 phuṭa| bāma pārśୱre lakṣmīṅka mūrtti | ehā sammukhare purāṇa paḍha଼ibā beḻe atibaḍa଼i jagannātha dāsaṅka sahita caitanẏa bheṭa hoithile | yabana/bidharmīmāne śrījagannāthaṅku yetebeḻe ākramaṇa karanti sehi samaẏare mahāprabhuṅka surakṣā nimante baṭa bihārī jagannāthaṅku kaḻāhāṭa dୱārare rakhi śatruṅku ṭhakā yāichi| mahāsnāna snāna pūrṇṇimā dina sampādita hoi aṇasara nīti pāḻita hue | nabakaḻebarare eṭhāku dāru āse | jagannātha dāsa baṭa bihārī jagannāthaṅka sammukhare kaḻpabaṭa taḻe tāṅkara bhāgabata racanā o anẏānẏa grantha lekhithile | eṇu baṭa bihārī jagannātha 'bhāgabata kāḻiā boli nāmita hoichanti | kaḻpabaṭa/bāñchā baṭa kaḻpabaṭa o bāñchā baṭa duiṭi prācīna sarba pābana sthaḻa|śrīmandira madhẏare yāhā āji abasthita tāhā kaḻpa ārambha, praḻaẏa śeṣa sabu samaẏare ehā bidẏamāna | bhagabāna biṣṇu sୱẏaṃ śiśu rūpare baṭa patrare śaẏana kari bhāsuthibā o jagannāthaṅka dāru bigraha pūrbaru nīḻamādhaba rūpe biśୱābasu śabara pūjā karuthibāra kimbadantī rahichi | kaḻpabaṭara catuḥpārśୱre baṭeśୱra, baṭakṛṣṇa, bāḻamukunda, baṭa maṅgaḻā, baṭa nārāẏaṇa, baṭa gaṇeśa, rādhākṛṣṇa, patitapābana/śrījagannāthaṅka(baṭa abakāśa),pañcu pāṇḍaba, mahādeba pramukha rahichanti|kaḻpabaṭa catuḥbarṇṇa phaḻaprada mukhẏa pābanakārī tīrtha |prāẏa samasta ādi sanātana dharma purāṇare ehi kaḻpabaṭara mahātmẏa barṇṇanā hoichi|yathā skandha purāṇa, brahma purāṇa, tīrtha cintāmaṇi, bhāgabata mahāpurāṇa, haribaṃśa, bhabiṣẏa parba, prema bhakti, brahma gītā, candrakaḻā, rasika hārābaḻī, sāragupta gītā, tuḻābhiṇā, aṣṭa gujjarī prabhṛti purāṇa, śāstra/kābẏa grantha | kārttika māsa śukḻa traẏodaśī tithire baṭa debatāṅkara jaẏantī utsaba pāḻita hue|kārttikara pañcaka abasarare kaḻpabaṭara pūjā āradhanā niścita rūpe parama pabitra o tātparyẏapūrṇṇa|kaḻpabaṭa darśana karibā mātre ehāra chāẏāre bārambāra pāda pakāiba|śrīmandira beḍha଼ā parikramā samaẏare kaḻpabaṭa taḻe basi nīḻacakra patitapābana, dhୱjābīra-kapicakraku cāhi~ praṇipāta karibā saha riṣṭa khaṇḍana saha siddhi, mukti miḻithāe|kaḻpabaṭa cintana sarba pāpaku ananta garbhare kṣaẏa kari puṇẏaku akṣaẏa kari toḻibāre sahāẏaka hoi āsichi | śrī baṭa sarbamaṅgaḻā debī śrīkṣetrara antarbedī ratna siṃhāsanara surakṣā pāi~ pratiṣṭhita thibā anẏānẏa debī bigraha madhẏaru sarbamaṅgaḻā anẏatama|mandiraṭi paścima mukhā|pañcadaśa śatāddīre nirmita hoichi | debī sarbamaṅgaḻā caturbhujā o trinetrī aṭanti | mukhẏa prabeśa dୱārara dui pārśୱre chāẏā o māẏā debī rahithibā o emānaṅka upare duiṭi kṣudra hanumāna mūrtti rahichanti | dୱāra sammukhare eka stambhare siṃha | saṅkaṭa tāriṇī sarba maṅgaḻā mandira bāhāra paṭa uttara pārśୱstha kānthare saṅkaṭa tāriṇīṅka eka kṣudra mūrtti pūjā pāuchanti | mā' sarbamaṅgaḻāṅka mandirare ṣoḻa pūjā,kāḻī pūjā,oḍha଼ṇa ṣaṣṭhī, kumāra pūrṇṇimā, śibarātri o doḻa pūrṇṇimāre eṭhāre biśeṣa nīti pāḻita hoithāe | mahā bajreśୱrī/indrāṇī kaḻpabaṭa sammukhare mandiraṭi rahichi | kṣetrapāḻa śibaṅka śakti rūpe mahā brajeśୱrīṅku upāsanā karāyāe | indrāṇī debī rūpe pūjitā|kāmadeba rājāṅka kīrtti rūpe ehā khẏāta|śrīmandirara nāṭa maṇḍapare dakṣiṇa paṭaku lāgi mājaṇā maṇḍapa āḍa଼ku yibābeḻe ḍāhāṇa pārśୱre indrāṇī debīṅka mandira | indrāṇīṅka siṃhāsanare nimna bhāgare śibaliṅga śrībaṭeśୱra rahichanti| sammukhare bṛṣabha pārśୱre siddhi gaṇeśa mūrtti kaḻā gaṇeśa prastarare nirmitta hoichanti|indrāṇīṅka bigraha dୱibhujā o upabeśana bhaṅgīre bidẏamāna|siṃhāsana nimnare hastī achi | śrījīumānaṅka pratẏaka dhūpa pare thāḻi mahāprasāda bimaḻāṅku samarpaṇa karāyiba pare sampṛkta sūpakāra sebaka sehi rāstāre ānanda bajāraku nebābeḻe "mā" indrāṇīṅku madhẏa samarpaṇa karithānti | pañca mahādeba mandira kaḻpabaṭa taḻe sarbamaṅgaḻāṅka sammukhabhāgare śrī lokanātha, śrī yameśୱra, śrī nīḻakaṇṭhaśୱra, mahāmṛtẏuñjaẏa, śrī mārkaṇḍeẏa o śrīkapāḻa mocama pañcu pāṇḍaba mahādeba mandira abasthita | ehi pañcu pāṇḍaba mandira madhẏare adhimāsa ṭhākura (nārāẏaṇa)ṅkara kṣudra mandiraṭie rahichi | mārkaṇḍeśୱra pañca mahādebaṅkara mandirara uccatā sarbādhika o paścimābhimukhī hoi śakti pratiṣṭhā hoichanti | śrīmandirara bhitara beḍha଼ā caṭāṇaṭhāru 7/8 phuṭ taḻe mārkaṇḍeẏa mandirara garbha gṛhastha madhẏa bhāgare mārkaṇḍeśୱra śibaliṅga bidẏamāna|mṛtẏuñjaẏa deba rājaguru keśarī baṃśara rājā udẏota keśarīṅka samaẏare sthāpana hoithibā jaṇāyāe|uttarābhimukhī mādhaba (baṭa nārāẏaṇa) bigraha mārkaṇḍeśୱraṅka liṅga sammukhare rahichanti|eṇu yathārthare dhẏāna karāyāe- "mārkaṇḍeẏa ! namastubhẏamaghora pāpahāraka | pāpam mehara bho śambho nārāẏaṇa priẏaṃ bhaje ||" baṭa nārāẏaṇaṅku dhẏānare kuhāyāe- "śaṅkha cakra gadā padma dhāriṇaṃ banamāḻīnam | baṭa nārāẏaṇaṃ bande mama pāpa kṣaẏaṃ kuru ||" sūryẏa nārāẏaṇa mukti maṇḍapara aiśānẏa koṇare sūryẏa nārāẏaṇaṅka yeu~ kṣudra mandiraṭie achi tāhā bāstabare "sūryẏa yantra" mandira boli kuhāyāe|śrīmandirara dainandina nīti sahita ehi mandirara samparka|grahaṇa nītire eṭhāre adhika pūjā hue | ehi mandiraṭi coḍa଼gaṅga debaṅkadୱārā pratiṣṭhita|kapiḻendra deba ehāku punaḥ nirmāṇa karithile | sūryẏa nārāẏaṇaṅku darśana na kari śrīmandirare prabeśa kari prabhu cakanaẏanaṅku darśana kale śrījagannātha darśana prāpti hoinathibā biśୱāsa rahichi | ādi brahma purāṇa matare eiṭhi sūryẏa yantra sthāpita hoichi o sūryẏa pūjā pāi~ ehā hi~ uddiṣṭa | kuttāma caṇḍī mukti maṇḍapara pūrba digare pratiṣṭhita kṣetrapāḻa mandirara pūrba paṭa kāntha saṃlagna eka kukura (kuttā) upare birājita prastara nirmita debī bigraha "kuttāma caṇḍī" rūpare pūjitā|ananta bāsudeba mandirara uttara pārśୱ kānthare (jagamohana āḍa଼ku muha~ kari) eka kukura mūrtti pūjā pāuchanti | ehā debīṅkara bāhāna kukura hoi kuttāma caṇḍīṅku praṇipāta kari rahichi | 1498 khrīṣṭābdare debī pūjā pāibā ullekha rahichi | śrījīuṅka bhoga, sebā pūjāre bẏāghāta hebāru ujjaẏinīru āsithibā tāntrika diganā pratikāra sୱrūpa kuttāma caṇḍī sthāpanā hebā pare śrīmandiraku kukura āu prabeśa kale nāhi~ | dine kuttāma caṇḍī ratna siṃhāsana garbha gṛhare pūjā pāuthile|kintu bāda bibāda madhẏare marahaṭṭā śāsana,bauddha dharma prabhāba o iṃrājī śāsana madhẏare eṭhāku anẏa eka rūpāntarare sthānāntarita hoithibā jaṇāyāichi | ananta bāsudeba mukti maṇḍapara bāma pārśୱre ananta bāsudebaṅka sୱtantra dharaṇara mandira yāhāra mukhaśāḻāṭi baḍa଼ thibā beḻe garbha gṛhaṭi choṭa | ananta keśarīṅka pāṭṭajemā candrikā pāṭṭa mahādeiṅkadୱārā kṣudra biṣṇu mūrtti ananta nāga upare śaẏana karithibā bigrahaku sthāpanā karithile | ananta bāsudebaṅka ehi mandirare ādiśeṣaṅka bigraha bhādraba śukḻa caturddaśī dina(ananta caturddaśī) sandhẏā dhūpa saribā pare anantaṅka brata kathā pāṭha kalā uttāre bandāpanā karithānti|bāmana janmadina eṭhāre deuḻa purohita homa karithānti | ananta bāsudeṅka mandirara paścimaku digapāḻa mandira, yāhā dakṣiṇa mukhī | ethire digapāḻamāne pūjā pāuchanti | śrī kṣetrapāḻa(mahādeba) mandira mukti maṇḍapara pachabhāgare dakṣiṇābhimukhī mahādeba mandiraṭiku kṣetrapāḻa mahādeba kuhāyāe|ehā ananta bāsudeba mandirara nikaṭare pūjā pāuchanti|śrīkṣetra o śrīmandirara rakṣaka rūpe kṣetrapāḻa mahādeba samastaṅkara namasẏa|gaṅga baṃśīẏa narapati anaṅga bhīmadeba ehāku nirmāṇa karithile | aṇacāśa debatāṅka eka gā~ biśeṣa bhairaba mahādeba hi~ kṣetrapāḻa o ehāku upāsanā kale śrījagannāthaṅka darśana nimante anumatiprāpta karithāānti | śrīkṣetrapāḻa mahādebaṅka mandirare nandī, bhrukuṭi, bṛṣabha, kīrtti mukha kehi na thile madhẏa śrīmahālakṣmī o jaẏa bijaẏa sthāpita hoi pūjā pāuchanti | śaṅkha kṣetrare nābhi maṇḍaḻare śrīmandira o kṣetrara adhipati kṣetrapāḻa | śrīkṣetrapāḻaṅku darśana kari mahāprabhu śrījagannāthaṅka darśana kale hi~ śrīkṣetra darśana o śrījagannāthaṅka prāpti phaḻa miḻe | mukti maṇḍapa: yajña śrīnṛsiṃha mandira mandirara adhiṣṭhātā hele yajña nṛsiṃha bā mukta nṛsiṃha|jaṇāyāe coḍa଼gaṅga deba śrījagannātha mandira nirmāṇa kari tā'ra pratiṣṭhā karibāra pūrbaru yajña nṛsiṃha sthāpanā karithile|e samparkare mandira gātrare śiḻālipi khodita hoithibā dekhibāku miḻe, yāhāku ḍakṭara satẏanārāẏaṇa rājaguru pāṭhoddhāra kari lekhichanti|1142 khrīṣṭābda beḻaku coḍa଼gaṅga deba o tāṅkara pua kāmārṇṇabaṅkara samaẏare baḻabhadra, puruṣottama o subhadrā ehi nṛsiṃha mandirare pūjā pāuthile|58 phuṭa uccatā o ehā pūrbābhimukhī| rohiṇī kuṇḍa śrīkṣetrara pañca tīrtha madhẏare rohiṇī tīrtha anẏatama|praḻaẏa samaẏare kuṇḍare thibā jaḻa paribẏāpta hoi puṇi ehi kuṇḍare hi~ līna hoiyāe|dārubrahmaṅkara ehi kuṇḍare ābirbhāba hoithilā|nīḻamādhaba hi~ dārubrahma śrīpuruṣottama o parabarttī samaẏare "śrī jagannātha " nāmare pratiṣṭhita hoichanti|kaḻpabaṭa o rohiṇī kuṇḍa madhẏastha pārśୱre ehi dārubrahma nīḻamādhaba pūjā pāuthile|ehi kuṇḍare eka tṛṣārtta kāka pāṇire buḍi prāṇa hāri mokṣa lābha karithilā| rohiṇī kuṇḍare caturbhuja kāka o pāda padma rahichanti|mā' bimaḻāṅka mandira sammukhare o bhitara candana yātrāra jaḻakrīḍa଼ā maṇḍapa pārśୱre ehā abasthita| barttamāna 4phuṭa prastha, 10 phuṭ lamba o 1 phuṭa uccare kuṇḍaṭira caṭāṇare duiṭi catuṣkoṇa kaḻā muguni pathara upare bhūṣaṇḍa kāka (nārāẏaṇa) o nābhicakra rahichanti, yāhā nīḻacakra ākṛti sadṛśẏa| jaḻakrīḍā଼ maṇḍapa bāhāra candana 21dina narendrare cāpa, bhau~rī o haḻadipāṇire śeṣa helā pare 21 dina bhitara candana yātrā jaḻakrīḍa଼ā maṇḍapare jīuṅkara hoithāe|ehā bimaḻā mandira sammukha, rohiṇī kuṇḍa dakṣiṇa pārśୱ o yajña śrīnṛsiṃha mandirara paścima bhāgare abasthita|madanamohana,bhūdebī o śrīdebī subāsita candana kuṇḍare buḍi jaḻakrīḍa଼ā karithānti| nāṭa gaṇeśa/nṛtẏa gaṇeśa kaḻā cikkaṇa muguni patharare atẏanta kamanīẏa, manolobhā ḍha଼ṅgare 1phuṭa ucca biśiṣṭa siṃhāsana upare nṛtẏarata bhaṅgī, ṭhāṇīre "nāṭuā gaṇeśa" 6 phuṭa uccatā o 3 phuṭa osārare aṣṭabhuja biśiṣṭa bidẏamāna|bimaḻāṅka mandirara sammukha bhāgare dakṣiṇābhimukhī 35 phuṭ uccatā biśiṣṭa mandira madhẏare pūjā pāuchanti|kāñci abhiyāna samaẏare gajapati śrīpuruṣottama deba ehi nṛtẏa gaṇapatiṅku āṇi sthāpana karichanti|gaṇeśa pūjā abasarare sandhẏā dhūpa pare ehi bigrahaṅku prasāda lāgi bhoga o bandāpanā karāyāe| ṝkmiṇī haraṇa ekādaśī dina mahālakṣmī bimaḻā mandiraku bije kalā pare ṝkmiṇī haraṇa nimitta madanamohana bije hoi nāṭa gaṇeśaṅka sammukhare luci rahithānti| kathita achi beḍha଼ā parikramā samaẏare nāṭuā gaṇeśaṅku darśana karibā nitānta ābaśẏaka|kāraṇa samasta bhaktaṅka tālikā se rakhanti o prabhu śrī puruṣottama śrījagannāthaṅku rātra darabārare upasthāpanā karithānti| śrīkṣetrādhiśୱrī rājarājeśୱrī śrī bimaḻā debī ekānta gopanīẏa siddha tantra pīṭha o debī nije bimaḻā mahābhairabī ādiśakti aṭanti|mā' bimaḻā pāda pīṭheśୱrī o kehi kehi ehāku jihୱā pīṭha, śrīpīṭha, uddiṣṭa pīṭha, nābhi pīṭha, mastaka pīṭha boli barṇṇanā karichanti | śrīkṣetreśୱrī rājarājeśୱrī bimaḻā mā' tāntrika pīṭha madhẏare śreṣṭha aṭanti | yathārthare- "utkaḻe nābhideśaśca birajā kṣetra mucẏate| bimaḻā sā mahādebī jagannāthastu bhairaba|" "gaṅgāẏāṃ maṅgaḻānāma bimaḻā puruṣottama|" śāktamāne biśୱāsa karanti ye bimaḻā bhairabī hi~ ādiśakti aṭanti o nije jagannātha tāṅkara bhairaba aṭanti| aṣṭama/nabama śatābdī beḻaku kaḻā muguni patharare mā' bimaḻāṅka bigraha nirmita hoithilā | bimaḻā mā' pūjā pāuthibā mandirara uccatā 60 phuṭ o ehā 3 bhāgare bibhakta | mukhaśāḻā bā bimāna, jagamohana bā nāṭa maṇḍapa|4hasta o tricakṣu 5 phuṭuccatā biśiṣṭa bigraha ( prabhā bā siṃhāsana saha 6 phuṭ)ṅka dakṣiṇa pārśୱre māẏā o bāma pārśୱre chāẏā debī abasthitā|ādi śaṅkarācāryẏaṅkadୱārā ṣaṣṭha śatābdīre debī bigraha pratiṣṭhā hoithibā kuhāyāichi|ṣoḍa଼śa mātṛkā o yoginīṅkara 44ṭi citra nāṭa maṇḍapa kānthare citrita hoichi | gañjāmara taraḻāra rājā dibẏasiṃha deba(1693-1720)ṅka samaẏare mā bimaḻāṅka bhoga maṇḍapa bā nāṭa maṇḍapa nirmāṇa karithile|śāradīẏa pārbaṇa nīti ṣoḻa pūjāre bimaḻā mā'ṅkara 11 beśa hoithāe | śrī gopeśୱra mandira gopī o gopara rakṣaka rūpe gopeśୱra ubhā hoithile | ehi mandirare śiba o śrīkṛṣṇa ubhaẏaṅka paribāra pūjita heuchanti | ehi suucca pīṭha mandiraṭi śaiba o baiṣṇaba ubhaẏa sampradāẏara miḻana pīṭha rūpe prasiddhi lābha karichi | gopeśୱra mahāśiba o mahābiṣṇuṅka samāhāra aṭanti | rājā gopeśୱra debaṅkadୱārā mandira nirmāṇa saha sabu ṭhākuraṅku eṭhāre samāna bhābe pūjā karāyāuchi|śrīmandirara paścima pārśୱ bhitara beḍhāre pūrbābhimukhī mandiraṭire biṣṇuṅkara bibhinna abatāra sthānita hoichi | beṇu mādhaba mandira rādhā o kṛṣṇaṅkara tribhaṅgī ṭhāṇi, baṃśībādanayukta choṭa choṭa bigrahaṭi mandiraṭire bidẏamāna kintu śrījagannātha, śrībaḻabhadra o debī subhadrāṅka dārubrahma ehi mandirare śobhā pāuchi|pūrbābhimukhī mandiraṭi mā' bimaḻā o gopeśୱra mandirara madhẏabhāgare abasthita|ehāku paṭidia~ mandira kuhāyāithāe | ṭhākuraṅka aṇasara/anabasara samaẏare paṭidia~māne eṭhāru yāānti o pare āsi rakhāyāānti | śrī sākṣīgopāḻa sākṣīgopāḻa mandirare sākṣīgopāḻa o śrīrādhāṅkara bigraha sundara rūpe sthāpanā karāyāi pūjā karāyāuchi | ehi mandiraṭi paścima pārśୱ bhitara beḍhāre pūrba muhā~ hoi sthāpana karāyāichi | puruṣottama deba gajapatiṅkara kāñci abhiyānaru aṇāyāithibā sākṣī gopīnāthaṅka bigraha prathame eṭhāre pūjā pāithile | eṭhāru sākṣīgopāḻa satẏabādīku suucca mandira nirmāṇa karāyāi sthānāntarita karāyāi ehi bigrahaku smārakī upāsanā nimante sthāpanā karāyāichi | kārttika māsa a~ḻā nabamīre gopāḻa o śrīrādhā pāda darśana karibāku eṭhāre prabaḻa bhiḍa଼ lāgi rahe|goṭie koṭharī madhẏare 4 phuṭara bigraha sākṣīgopāḻa o rādhā kaḻā muguni patharare nirmita| śrīkāñci gaṇeśa/bhaṇḍa gaṇeśa kāñci gaṇeśaṅka mandira śrīmandira kurma beḍhāra paścima pārśୱre sākṣīgopāḻaṅka pārśୱre pūrbāmukhīre abasthita|kāñci rājā śālୱ narasiṃha debaṅku 1474 khrīṣṭābdare gajapati mahārājā puruṣottama deba yuddhare parāsta kari kāñcira iṣṭadeba gaṇeśaṅku sākṣīgopāḻaṅka saha nei āsithile|jagannātha-baḻabhadra kaḻā-dhaḻā ghoḍāre kāñci abhiyānare yāi jagannātha prathame ehi gaṇeśaṅku parāsta karibāru kāñci rājā parāsta hele|ehāku bhaṇḍa gaṇeśa,gaura gaṇeśa, kāmada gaṇeśa, kāñci bijaẏa gaṇeśa, uddiṣṭa gaṇeśa boli kuhāyāithāe|gaṇeśaṅka jānu deśare debī dୱihastā nānā aḻaṅkāra bhūṣitā siddhidebī/bighneśୱrī aṭanti| ehi bigraha caturbhuja biśiṣṭa o 5 phuṭ uccatā biśiṣṭa |ehāra gaṭhana atẏanta kamanīẏa o ākarṣaṇīẏa |ḍāhāṇa paṭa upara hastare arddha bhagna dānta, taḻa hastare rudrākṣa māḻā, bāma paṭa upara hastare phārśā o taḻa hastaṭi taḻa deśare|gaḻāre paratā o sarpa rahichi|mandiraṭi beḍha଼ā pattanaṭhāru 22phuṭ uccatā biśiṣṭa | kṣīracorā gopīnātha śrīkāñci gaṇeśa mandira pārśୱre kṣīracorā gopīnātha mandira abasthita|ehi mandirare kamanīẏa rādhā kṛṣṇaṅka mūrtti pūjā pāuchanti|jaẏa śrī rādhe rādhe kṛṣṇa gopāḻaṅkara choṭa bigraha ehi mandira nikaṭare anẏa eka choṭa mandira madhẏare abasthāpita o pūjita| śrī bhubaneśୱrī mandira śakti pūjā matare pāñcaṭi ādi mātṛkāṅkara āradhanā karāyāithāe | ehi ādi mātṛkāmāne hele:-1) debī sarasୱtī,2) debī gāẏatrī, 3) debī sābitrī, 4) ṣaṣṭhī o 5) bhubaneśୱrīdebī|ehi pañca mātṛkā ādi loka mātṛkā rūpe beś paricita o pūjitā| bhitara bakharāre mā' bhubaneśୱrī bidẏamāna o tāṅku kamaḻā satẏabhāmā rūpe sambodhita karāyāithāe|bāhāra bakharāra bāma paṭe mā'sarasୱtī, nṛsiṃha o ḍāhāṇa paṭe ṣaṣṭhī, sābitrī, gāẏatrī o manaṣī pūjita heuchanti| 1700 khrīṣṭābdare ehi bhubaneśୱrī mā'ṅka mandira pratiṣṭhā hoithilā|ehi 35 phuṭ uccatā biśiṣṭa mandirare mā' bhubaneśୱrīṅka bigraha 5 phuṭ uccatā biśiṣṭa |mā'bhubaneśୱrī 10 mahābidẏāru anẏatamā|caturbhuja biśiṣṭa pāśa aṅkuśa, abhaẏa o baradā mudrāre suśobhitā| śrī sarasୱtī mā' bhubaneśୱrī debīṅka mandirara nāṭa maṇḍapare mā sarasୱtī eka choṭa mandirare haṃsa bāhana upare birājamāna hoichanti|sarasୱtī debīṅka uccatā 1 phuṭ o debīṅka ḍāhāṇa pārśୱre 1 phuṭ uccatāre nṛsiṃhaṅka eka kṣudra mūrtti pratiṣṭhita hoichi|śrī basanta pañcamī dina kākarā piṭhā bhoga karāyāe|sandhẏā dhūpa pare mā' sarasୱtīṅka nikaṭare 22ṭi naḍa଼iā bhoga karāyāi mādaḻā pāñji pūjā karāyāithāe| mā ṣaṣṭhī, sābitrī, gāẏatrī o manasā debī mā' bhubaneśୱrīṅka mandirara nāṭa maṇḍapare dakṣiṇa paṭe eka kṣudra mandira pari prakoṣṭhare mā' ṣaṣṭhī, sābitrī, o gāẏatrīṅka bigraha pūjā karāyāe|ṣaṣṭhī debīṅka paribāra eṭhi pūjita o keteka manasā debī bhābare pūjā karithānti| janmadinamānaṅkare mā' ṣaṣṭhī debīṅkaṭhāre pilāmānaṅkara dīrghāẏu ebaṃ sarba kuśaḻa pāi~ kāmanā kari pūjārccanā karāyāithāe|mā' ṣaṣṭhī debī tribhūjā aṭanti|tāṅka bāma koḻare dibẏa śiśu ātma sukha lābha karuchanti| śrīsābitrī sadhabā strīmāne nija nija sୱāmīṅka dīrghāẏu pāi~ jẏeṣṭha amābāsẏā dina ehi mā'ṅka pākhare sābitrī brata karithānti| śrīgāẏatrī eṭhāre mā'gāẏatrī debī madhẏa pūjitā o sarba bigraha pūrbābhimukhī aṭanti| śrīnīḻamādhaba śrīnīḻamādhaba mandira śrīmandirara uttara-paścima koṇare abasthita|prathame nīḻamādhaba śabara rājā biśୱābasuṅkadୱārā pūjita heuthile|śrījagannāthaṅka ābirbhāba āgaru śrīkṣetrare aprākṛtika nīḻamādhaba mūrtti gāla mādhaba siṃhāsana upare pūjā karuthile|indradẏumna tāhāku eṭhāku sthānāntarita karichanti|nīḻamādhaba mandirara uccatā 34 phuṭ|garbhagṛha o jagamohana dui bhāgare bibhakta hoichanti|mandirara uttara pārśୱre 2 phuṭ uccatā biśiṣṭa tribikrama pṛthୱī debīṅku eka pādare ṭeki dharichanti|nīḻamādhaba caturbhuja biśiṣṭa aṭanti|ḍāhāṇa hastare cakra, taḻa hastare padma thibā beḻe bāma upara hastare śaṅkha o nimna hastare gadā dhāraṇa karichanti|nīḻamādhaba bigrahaṅkara uccatā 2 phuṭ biśiṣṭa |atība bhāskaryẏa pūrṇṇa o prāṇabanta śabara rājā biśୱābasu dui hastare pācilā phaḻa o naibedẏa mādhabaṅku deuthibā o nija pache śara tuṇi dharithibā dekhāyānti||biśୱābasuṅka bigraha 6iñca biśiṣṭa | nīḻamādhabaṅka ḍāhāṇare kaḻā muguni prastarare nirmita 1phuṭara baṃśīdhārī śrīkṛṣṇa rahichanti|bāma paṭe 2 phuṭ uccatāra dāru bigraha śrījagannāthaṅkara pūjā pāuchanti|śrīkṛṣṇa,nīḻamādhaba o śrījagannātha trideba hi~ nīḻamādhaba nāmare pūjā pāuchanti| śrībeḍhākāḻī śrīmandirara paścima koṇare śrīnīḻamādhaba o śrīlakṣmīṅka mandira madhẏare ehi mā'ṅka mandira abasthita|ehi mā'ṅku bhadrakāḻī bā guhẏa kāḻī kuhāyāithāe|pūrbaru cāripārśୱ ghañca bṛkṣa rāśi chāẏā beḍha଼i rahithilā|eṇu bahu loka mṛtẏumukhare paḍichanti|marahaṭṭā rājatୱre bābā brahmacārīṅka udẏamare kāḻīṅka sammukhare barttamānara bigraha sthāpanā karāyāithilā o yantra kāḻī o beḍha଼ākāḻīṅka prakopaku śānta karāyāithilā|kurma beḍha଼ā, śrīmandirara rakṣaka rūpe beḍha଼ākāḻī prabhuṅka pahuḍa଼ pare jāgrata hoi rahithānti|mā'bhadrakāḻī tathā beḍha଼ā kāḻī garbha gṛhare pūjā pāānti|bhadrakāḻī parama baiṣṇabī aṭanti|ehi kāḻī mā'ṅka mūrtti jhuṇā o taiḻa miśrita upādāna "oṣua"re nirmita kintu mūḻa pathara mūrtti ehāṅka paścāta bhāgare adhiṣṭhitā|barttamānara mūrttira ḍāhāṇa pārśୱku eka kaṇā rahichi yeu~ bāṭe hi~ pratidina phula candana mūḻa debīṅku arpaṇa karāyāe| śrī lakṣmīnārāẏaṇa mā' beḍha଼ākāḻīṅka uttara digare śୱeta mārbalara atība kamanīẏa lakṣmī-nārāẏaṇaṅka bigraha pūjā pāuchanti|biśୱāsa achi ye, eṭhāre mānasika rakhi bibāha prastāba nimante naḍa଼iā, dīpa, puṣpa, bastra lāgi karidele turanta pua jhiaṅka bibāha hoiyāe|mahālakṣmīṅkara mandirara paścāta bhāgare ehi mandiraṭi bidẏamāna| śrīmahālakṣmī śrīmandirara bāẏu koṇare 60 phuṭ uccatā biśiṣṭa śrīmahālakṣmī mandiraṭi abasthita|ehi mandiraṭi 4 bhāgare bibhakta|yathā:-1) garbha gṛha bā bimāna, 2) jagamohana, 3) nāṭa maṇḍapa, 4) acintā maṇḍapa|dakṣiṇa dୱāraru prabeśa kari garbha gṛhaku āsibā pare kānthare lakṣmī-nṛsiṃhaṅkara maṇimaẏa bigraha o uttarare bidẏamāna hoichanti|ādi śaṅkarācāryẏa pūjā karuthibā lakṣmī-nṛsiṃha mūrtti eṭhāre bidẏamāna aṭanti|lakṣmī-nṛsiṃhaṅkara pāda taḻe ādi śaṅkarācāryẏaṅka citrapaṭa madhẏa rahichi | aitihāsikamāne/gabeṣakamāne bhinna bhinna mata rakhanti ye, ehi mandira nirmāṇa kāryẏa anaṅga bhīmadeba kimbā coḍa଼gaṅga deba karāichanti|mādaḻā pāñji anuyāẏī prathame ehi mandira kāryẏa yayāti keśarī o pare anaṅga bhīmadeba karāichanti|mandirara pūrba digaku chāḍa଼i tini paṭe gajalakṣmīṅka bigraha bidẏamāna hoichanti|garbha gṛhara dui pārśୱre mā' gaṅgā o yamunāṅka mūrtti birājitā| lakṣmī mandirara bimāna nirmāṇa kāryẏa gajapati baḻabhadra debaṅka putra mukunda debaṅka putra pitāmbara bidẏādhara mahāpātra karāithile|kaḻā muguni patharare nirmita debīṅka bigraha siṃhāsana upare birājitā hoichanti|ehi mūrtti prabhāsaha 4 phuṭ uccatā biśiṣṭa|debī padmāsanā o caturbhujā hoi birājamāna hoichanti|dui paṭe dui yugaḻa hastī sୱrṇṇa kumbharu mahālakṣmīṅku jaḻa ḍhāḻuchanti|ehi rūpa mahālakṣmīṅkara "gajalakṣmī" rūpe prakhẏāta|jagamohana, mahālakṣmī mandirare "tripada bhakti baikuṇṭha maṇi maṇḍapa" nāmare khẏāti lābha karichanti| nabagraha mandira lakṣmī mandirara nāṭa maṇḍapara uttara pārśୱre naba graha mandirare 4 phuṭ ucca kānthaku lāgi rabi, candra, maṅgaḻa, budha, bṛhaspati, śukra, śani, rāhu o ketu bigraha biparīta kramānuyāẏī pratiṣṭhita hoi dakṣiṇaru bāmaku pūjā heuchanti|ethipāi~ grahamānaṅka abasthitire baiṣamẏa upalabdha karāyāithāe|pathara pūrbābhimukhī nabagraha bigrahamānaṅka bẏatīta samaleśୱrī, rāma, lakṣmaṇa, sītā o hanumānaṅka bigraha madhẏa pūjita hoithāe| śrībadrinārāẏaṇa-dୱārikānātha nabagraha o sūryẏanārāẏaṇa madhẏastha ebaṃ lakṣmī mandirara pūrba dୱārara prārambha uttara pārśୱre śrībadrinārāẏaṇa mandira o dୱārikānātha mandirare lakṣmī nārāẏaṇa pūjā heuchanti| sūryẏa-candra mandira dharma debatāṅka nimante prārambhare ehi mandira nirmāṇa hoithilā|ehi mandirare baibāhika nirbandha kāryẏa karāyāithāe|ehi mandira indra mandira nāmare madhẏa suparicita thilā|mādaḻā pāñjiru jaṇāyāe ye, bhoi baṃśara rājā narasiṃha deba 1622-1644 khrīṣṭābda madhẏare koṇārkaru sūryẏa candraṅku āṇi eṭhāre sthāpanā karithile|1628 masihā mārcca 17 tārikhare gajapati narasiṃha deba koṇārka mandiraru āṇi indraṅka mandirare sthāpanā karithile boli jaṇā paḍichi|ehi mandiraṭi 3 bhāgare bibhakta yathā:- 1) bimāna, 2) jagamohana, 3) nāṭa mandira|ehi mandira 63 phuṭ uccatā biśiṣṭa |śrīmandira pare ehi mandiraṭi anẏa mandiramānaṅka apekṣāre baḍa଼|indraṅka arddha bhagna bigraha sūryẏa nārāẏaṇaṅka maṇi bigrahara ṭhik pacha pārśୱre thibā jaṇāyāe|jagamohanara madhẏa bhāgare eka rathākṛti kāṣṭha siṃhāsanare dhātu nirmita sūryẏa pratimāṅka caḻanti bigraha o bāma bhāgare chāẏā bigraha bā uttarāẏaṇa bā candra bigraha boli kuhāyāe|eṭhāre thibā "jୱra debatā"ṅka maṇi bigraha tini muṇḍa, pāñca hāta biśiṣṭa |ratha upare "padma mādhaba" bigraha rathāsīna hoichanti| śrīdadhībāmana jīu sūryẏa mandira garbhagṛha pākhare 30 hāta uccatā biśiṣṭa rathākṛti mandira o jagamohana rahichi|mukhẏa mandira cūḍa଼āre cakra śobhā pāuchanti|mandirara uttarare śrībaḻi bāmana, dakṣiṇare śrībarāha o paścima pārśୱre śrīnṛsiṃha birājamāna hoichanti|mukhẏa prabeśa dୱāra dakṣiṇa digaku rahichi|mukhẏa bigraha pūrbābhimukhī aṭanti|eka phuṭ uccatā biśiṣṭa prastara siṃhāsana upare śāḻagrāma śiḻāre4 phuṭ uccatā biśiṣṭa muralīdhārī hasta o chandā paẏarare nṛtẏarata hoithibā dadhibāmana ṭhākura birājita hoichanti| śrīgopīnātha o rāmacandra mandira śrī gopīnātha o rāmacandra mandirare rāmāẏaṇa o mahābhārata yugara sahābasthāna dekhāyāithāe|eṭhāre prabhu śrīkṛṣṇa o maryẏādā puruṣa śrīrāmacandraṅka pūjā karāyāithāe| baḻī pātāḻa mandira kurma beḍhāra uttara pārśୱ dୱāra nikaṭare paścima digaku pūrbābhimukhī hoi baḻī pātāḻa mandira rahichi|ehi mandiraku śrīpātāḻeśୱra mandira boli madhẏa kuhāyāithāe|ehā beḍhāra patanaṭhāru adhe aṃśa poti hoi rahilā pari lāguchi|ehi mandiraṭi rājā anaṅga bhīma deba nirmāṇa karithile|ehi mandiraṭi kebaḻa garbha gṛha bā bimāna sambaḻita mandira |bhagabāna biṣṇu bāmana abatāra dhāraṇa kari nija pādare cāpi deithibā baḻī eṭhāre pātāḻeśୱra nāmare rahichanti o nīḻacakra patitapābanaku cāhi~ śrībiṣṇuṅka sānidhẏa pāichanti boli loke biśୱāsa karuchanti| 22 pāhāca taḻaku gale 20 phuṭa taḻe pātāḻeśୱra mahādeba bidẏamāna aṭanti|pokhariāra madhẏare aḍha଼ei phuṭ bẏāsa biśiṣṭa śibaliṅga, śakti o śaktiṅka upare pāñcaṭi tambā nirmita sarpa pūjā pāuchanti|gambhīrāra paścima kānthaku lāgi 3 phuṭa uccatāra baḻī mahārāja, deḍha଼ phuṭ uccatāra eka bhagna gaṇeśa o 2 phuṭ uccatāra kāḻīẏa daḻana mūrtti , khilāṇa upare nabagraha, rāhu o śaṅkarācāryẏa ādiṅka mūrtti o rāmanandī citā rahichi|ehāra bāmare kṣudra bṛṣabha rahichi|ehāra dui pārśୱra kānthare gaṅgabaṃśī rājā anaṅgabhīma debaṅka sātaṭi śiḻālekha uddhāra hoichi| pātāḻeśୱra mahādebaṅka darśana sāri uttara dୱāra mārgare bhaktipūrbaka aiśāneśୱra, śītaḻā, uttarāẏaṇī lokeśୱra, baikuṇṭheśୱra o tapasୱī hanumāna 6 jaṇa debatāṅka darśanara bidhi rahichi| pādapadma kurma beḍhāra uttara pārśୱra dୱārara pūrba digaku, bhakta śrīcaitanẏaṅka pada cihna yāhā garuḍa଼ pachare, jagamohanare thilā tāku darśana karibāra saubhāgẏa miḻiba|kīrttana cakaḍāre ehā thibāru saṃkīrttana karāyāe | caturddhāmūrtti nārāẏaṇaṅka bigraha kṣudra mandira madhẏare rahichanti|kaḻā muguni prastarare śaṅkha, cakra, gadā o padma dhāraṇa karithibā manomugdhakara bigrahamāne pūjā pāuchanti o ehi mandirara āgare thibā maṇḍapare phulahāra prabhuṅkara gunthāyāe| śuā-sārī mandira rāmacandra tathā rādhākṛṣṇaṅka bigraha pādapadma nikaṭare kṣudra mandirara pūjā pāānti| śrī aiśāneśୱra mahādeba śrīmandirara aiśānẏa koṇare beḍhāra patanaṭhāru 25 phuṭ taḻe īśāneśୱra prabhuṅka mandira rahichi | bhitara beḍhāru uttara dୱāraku yibā samaẏare pūrba paṭa saṃlagna hoi īśāneśୱra mahādeba bidẏamāna hoichanti o ehāra prabeśa dୱāraṭi uttarābhimukhī hoi rahichi|mādaḻā pāñjiru jaṇāpaḍe ye ehāku dhruba keśarī nirmāṇa karichanti | īśāneśୱraṅku śrījagannāthaṅka guru boli bibecanā karāyāe o śrījagannātha mandira bahu pūrbaru se eṭhāre rahichanti|garbhagṛhare 2 phuṭare 2 phuṭ āẏatanara uttarābhimukhī śakti pūjā pāuchanti | ehāra liṅga 1 phuṭ uccatā biśiṣṭa | parba parbāṇi śrī jagannāthaṅka mandirare barṣasārā parbaparbāṇi lāgi rahithile madhẏa sethimadhẏaru bāragoṭi biśiṣṭa utsaba bhābe pāḻita hue seguḍa଼ika dୱādaśa yātrā nāmare abhihita | snāna pūrṇṇimā: jẏeṣṭha śukḻa pūrṇṇimā: śrījagannāthaṅka janmadina, gaja beśa rathayātrā: āṣāḍha଼ śukḻa dୱitīẏā: rathare āḍa଼pa maṇḍapa guṇḍicā mandiraku bije karanti | hariśaẏana ekādaśī: āṣāḍha଼ śukḻa ekādaśī: bāhuḍa଼ā ekādaśī | karkaṭa saṃkrānti: śrābaṇa kṛṣṇa dୱitīẏā: dakṣiṇāẏana yātrā pārśୱparibarttana ekādaśī: bhādraba śukḻa ekādaśī: hari utthāpana ekādaśī: kārttika śukḻa ekādaśī: debotthāna ekādaśī bā prabodhana yātrā | prābaraṇa ṣaṣṭhī: mārgaśira śukḻa ṣaṣṭhī: oḍha଼ṇa ṣaṣṭhī: ehidinaṭhāru śīta bastra paridhāna karanti | ghoḍa଼lāgi beśa ārambha hue | puṣẏābhiṣeka: phāl‌guna śukḻa pūrṇṇimā: makara saṃkrānti: māgha kṛṣṇa saptamī: uttarāẏaṇa yātrā doḻotsaba (basantotsaba): phāl‌guna śukḻa pūrṇṇimā damanaka lāgi bā damanaka cori: caitra śukḻa caturddaśī candana yātrā: baiśākha śukḻa tṛtīẏā (akṣaẏa tṛtīẏā): gandhalepana yātrā mandira upare atītare hoithibā ākramaṇa ebaṃ bigraha sthānāntara itihāsaru jaṇāyāe ye śrīmandira upare samudāẏa aṭharathara ākramaṇa hoithilā | ethimadhẏaru pāñcathara ākramaṇara sabiśeṣa bibaraṇī gabeṣaṇā hoi ālocanā parisaraku āsināhi~ | terathara ākramaṇa kāḻare mahāprabhu śrīmandira ratnabediru yāi oḍa଼iśāra bibhinna sthānaku 21 thara sthānāntara hoichi | sethimadhẏaru duithara śrīkṣetra bhitare līḻā hoithibā beḻe śrīkṣetra bāhāre uṇeiśa thara sthānāntara hoi līḻā karichanti | cilikāra gurubāīgaḍa଼ o bāṇapura tahasilara naīrīgrāmara hareśୱra maṇḍapaku dui dui thara bije kari līḻā karithile | mahāprabhu samudāẏa duithara pātāḻī līḻā karichanti | thare sonapuraṭhāre o 1568 masihāre kaḻāpāhāḍa଼ ākramaṇare cilikāra hātīpaḍa଼āṭhāre mahāprabhuṅkara pātāḻīlīḻā hoithilā | duithara mahāprabhu brahmalīḻā karichanti | ehāthilā mahāprabhuṅkara abhinaba brahmalīḻā | naṣṭa heiyāu dāru bigraha, kintu brahma surakṣita thāāntu | e jātira 'biśୱāsa' ṭikaka hastāntara hoi nayāu ki manobaḻa bhāṅgi curamāra hoi nayāu | sehi biśୱāsare brahmalīḻā sampanna hoithilā | prathama brahmalīḻā biśara mahāntiṅkadୱārā hoithilā | dୱitīẏa bāra brahmalīḻā 1622 masihāre mirjā ahammada bega samaẏare hoithilā | khuba gopanare gajapatiṅka parāmarśare sebakamāne khorddhājilāra gaḍa଼māṇatrīre brahmalīḻā kareithile | 1731 masihāre śrīmandira upare taki khā~ dୱitīẏabāra ākramaṇa karithile | setikibeḻe mahāprabhuṅku bhārgabī nadīra dobandhā peṇṭharu baḍa଼ parīkṣā paramānanda kua~ra mahāpātra o sāna parīkṣā biṣṇu paścima kabāṭa cilikā bāṭadei naīrī grāmara maṇḍapare gopanare bije karāithile | śrīmandira upare prathame 670 masihāre ākramaṇa hoithilā | ehā 1733 masihā paryẏanta cālithilā | ehi samaẏa madhẏare hārāhāri 250 barṣaru adhika samaẏa mahāprabhu śrīkṣetra bāhāre līḻā karithile | tāṅkara līḻāre śrīkṣetra bāhāre naīrīṭhāre goṭie thara rathayātrā hoithilā | śrīmandirara debadāsī ( māhārī)prathā coḍagaṅga deba purī jagannātha mandira sthāpana kalā pare sebā kāryẏa pāi~ 36 prakārara sebaka pāi~ bẏabasthā karithile | tāhā madhẏaru debadāsī bā māhārī anẏatama |se semānaṅka pāi~ jami pradāna karibāra bẏabasthā kari "kauḍaṅgasāhi " nāmaka sthānare semānaṅku sthāpita kari tāṅkara niẏamita calibā pāi~ bẏabasthā karithile | semānaṅka śṛṅkhaḻita bẏabahāra pāi~ se nīti niẏama madhẏa praṇayana karithile | sehi sabu nīti niẏama biṣaẏare " mādaḻā pāñji "re biṣada bhābare barṇṇanā rahichi | debadāsīmāne nijaku bhagabānaṅka patnī hisābare ājībana samarpaṇa karithānti o bhagabānaṅka sebā niṣṭhāra saha pāḻana karithānti |parba parbāṇi samaẏare ehi debadāsīmāne bhagabānaṅka sammukhare nṛtẏa karithāānti |yadio bāhāra nārtakīmāne madhẏa ehi māhārī nṛtẏa maṇḍapa mānaṅkare paribeṣaṇa karithānti ehi nṛtẏa prathamaru debadāsī ba māhārī mānaṅkadୱārā mandirare karāyāuthilā | keteka kṣetrare debadāsīmāne sābitrī brata dina bhagabāna jagannāthaṅka nāmare sābitrī brata madhẏa pāḻana karuthile | māhārīmānaṅku śrīmandirare khuba sammāna diāyāithāe o jagannāthaṅka patnī mahālakṣmīṅka taḻaku tāṅkara sthāna boli kuhāyāithāe | ekadā śrīmandirare 25 jaṇa debadāsī bā māhārī rahithile | se madhẏaru śaśimaṇi debī 12 barṣa baẏaśaru debadāsī bhābare sebā kari 92 barṣa baẏaśare śeṣa jībita debadāsī bhābare 2015 , mārca 19 tārikhare purīṭhāre sୱrgārohaṇa karithile |tāṅka pare bahu kāḻaru cāli āsithibā ehi prathā śrīmandirare bandha heiyāichi | gẏāleri ādhāra adhika tathẏa Jagannath Dham Puri (Official Website of the temple) oḍa଼iāre jagannātha mandira biṣaẏare purī jillāra hindu mandira oḍa଼iśā paryẏaṭana cāri dhāma mandira jagannātha mandira kṛṣṇa 2015 nabakaḻebara gaṇasampādanāre gaḍha଼ā bā unnata karāyāithibā prasaṅgamāna 2016 rathayātrā gaṇasampādanāre gaḍha଼ā bā unnata karāyāithibā prasaṅgamāna

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9C%E0%AC%97%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A8%E0%AC%BE%E0%AC%A5%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0

ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର

ଓଡ଼ିଶାର ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର କାକଟପୁରଠାରେ ପ୍ରାଚୀ ନଦୀ କୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପୁରାତନ ଓ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଶକ୍ତିପୀଠ ଅଟେ। ବର୍ଷ ତମାମ ଏଠାକୁ ଭକ୍ତମାନେ ମନ୍ଦିରର ଅଧିଷ୍ଠାତ୍ରୀ ଦେବୀ ମା' ମଙ୍ଗଳାଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରିବାକୁ ଆସିଥାନ୍ତି । ଇତିହାସ କାକଟପୁର ମା'ମଙ୍ଗଳାଙ୍କ ମନ୍ଦିରକୁ ବିଗତ ୫୦୦ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ସ୍ଥାନୀୟ ଜମିଦାର "ରାୟଚୁଡାମଣି"ଙ୍କ ପରିବାର, ବିଶିଷ୍ଠ ଜ୍ଞାନୀ ସେବକମାନଙ୍କୁ ନେଇ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ। ଏହି ମନ୍ଦିର ପଞ୍ଚାନନ ମିତ୍ର ରାୟଚୁଡାମଣିଙ୍କଦ୍ୱାରା (୧୫୪୮ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ)ରେ ନିର୍ମିତ। କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ପ୍ରଚଳିତ ଲୋକକଥା ଅନୁଯାୟୀ, ମା' ମଙ୍ଗଳାଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ବହୁକାଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରାଚୀ ନଦୀର ଗର୍ଭରେ ଲୁଚିରହିଥିଲେ । ଦିନେ ନଦୀରେ ନିଜର ନାବ ବାହୁଥିବା ବେଳେ ବନ୍ୟା ଆସିବାରୁ, ନାଉରିଆ ଥଳକୂଳ ନପାଇ ଭାସି ଯାଉଥିବା ବେଳେ ମଝି ନଈରେ ତାର ନାବ ସ୍ଥିରହୋଇ ରହିଲା ଓ ନାବ ସହିତ ରକ୍ଷା ପାଇଲା। କିନ୍ତୁ ସେ ଜାଣିପାରିଲା ନାହିଁ ଯେ ସେ କିପରି ରକ୍ଷା ପାଇଲା ଏହିପରି ଚିନ୍ତାରେ ଥିବାବେଳେ ଥରେ ପ୍ରାତଃକାଳରେ ମା’ଙ୍କର ସ୍ୱପ୍ନାଦେଶ ପାଇ ତାଙ୍କ ବିଗ୍ରହକୁ ନଦୀ ଗର୍ଭରୁ ଉଦ୍ଧାର କରି ନିକଟସ୍ଥ ମଙ୍ଗଳପୁର ଗ୍ରାମରେ ପୂଜାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କଲା। କିଛି ସମୟ ଅତିକ୍ରାନ୍ତେ ଏକ କଳା ବର୍ଣ୍ଣର 'କାକ'ଟିଏ ପ୍ରାଚୀ ନଦୀକୁ ଲମ୍ଫ ଦେଲା। ବହୁ ସମୟ, ବହୁଦିନ ଅତିକ୍ରମ କରିଗଲା କିନ୍ତୁ ସେହି କାକଟି ଆଉ ଫେରିଲା ନାଇଁ, କାରଣ ସେ ନଦୀର ଭିତର ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଅଟକି ଯାଇଥିଲା, ଯେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ନାଉରିଆଟି ମା'ମଙ୍ଗଳାଙ୍କ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତିକୁ ପାଇଥିଲା। ଆମର ସ୍ଥାନୀୟ ଭାଷାରେ ଇଂରାଜୀ ଶବ୍ଦ 'କ୍ରୋ'ମାନେ କାକ ଏବଂ 'ଡିଟେଣ୍ଡ'ମାନେ'ଅଟକ'। ତେଣୁ ଏହି ଶବ୍ଦ ଦ୍ୱୟକୁ ଏକତ୍ର କରି 'କାକଟକ'ରଖାଯାଇଥିଲା। କିଛି ସମୟ ଅତିକ୍ରମ କଲା ପରେ ମଙ୍ଗଳପୁର ଗ୍ରାମଟି କାକଟପୁର ନାମରେ ନାମିତ ହେଲା। ମା'ଙ୍କୁ କାକଟପୁର ମଙ୍ଗଳା ନାମେ ପରିଚାଳିତ କରାଗଲା। ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ ଶୈଳୀ ଏହି ମନ୍ଦିର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର କଳିଙ୍ଗ ଶୈଳୀରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କରାଯାଇଛି। ଏଠାରେ ଶକ୍ତ ପଥରରେ ନିର୍ମିତ ଏକ ଶଯ୍ୟା ଅଛି, ଯେଉଁଠାରେ ମା'ମଙ୍ଗଳା ପ୍ରତିଦିନ ବିମ୍ବ ପରିକ୍ରମା କରି ବିଶ୍ରାମ ନିଅନ୍ତି। ଏହି ଶଯ୍ୟାଟି ଏପରି ଭାବେ ଖୋଦିତ ହୋଇଛି, ଯେପରି ଏହା ଶହ ଶହ ବର୍ଷ ଧରି ବ୍ୟବହାର ହୋଇଛି। ଏହି ମନ୍ଦିରର ଚାରି ପାର୍ଶ୍ୱରେ ବହୁ ଦେବାଦେବୀଙ୍କ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରାଯାଉଛି। ଏହା ଶକ୍ତି ଉପାସକ ଭକ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ତୀର୍ଥସ୍ଥଳୀ। ପର୍ବ ପର୍ବାଣି ଚନ୍ଦନ ବେଶ ପାରମ୍ପରିକ ପ୍ରଥା ଅନୁସାରେ ଚୈତ୍ର ମାସ ପ୍ରଥମ ମଙ୍ଗଳବାର ଦିନ ମା' ମଙ୍ଗଳାଙ୍କ ଚନ୍ଦନ ବେଶ ହୋଇଥାଏ । ଏହିଦିନ ପ୍ରତ୍ୟୁଷରୁ ମଙ୍ଗଳ ଆଳତି, ସ୍ନାନ ମାର୍ଜନା ସରିବା ପରେ ମା'ଙ୍କ ମୁଖାରବିନ୍ଦକୁ ଚନ୍ଦନରେ ସଜ୍ଜିତ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହାକୁ ଦର୍ଶନ ନିମନ୍ତେ ମା'ମଙ୍ଗଳାଙ୍କ ଭକ୍ତମାନେ ବହୁ ଦୂରରୁ ପାଛୋଟି ହୋଇ ଆସନ୍ତି। ପ୍ରମୁଖ ଚୈତ୍ର ପର୍ବ ବୈଶାଖ ମାସର ପ୍ରଥମ ମଙ୍ଗଳବାର କାକଟପୁରର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ମା’ ମଙ୍ଗଳାଙ୍କର ମନ୍ଦିରରେ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ ଅନନ୍ୟ ଝାମୁଯାତ୍ରା । ରାଜ୍ୟର ଦେବଦେବୀ ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କରେ ପଣା ସଂକ୍ରାନ୍ତି ତିଥିରେ ଝାମୁଯାତ୍ରା ପାଳିତ ହେଉଥିବା ବେଳେ ଏକମାତ୍ର ଶକ୍ତିପୀଠ ମା’ ମଙ୍ଗଳାଙ୍କ ମନ୍ଦିରରେ ଚୈତ୍ର ମାସର ପଞ୍ଚମ ଅଥବା ବୈଶାଖ ମାସର ପ୍ରଥମ ମଙ୍ଗଳବାରରେ ଝାମୁଯାତ୍ରା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ମା' ମଙ୍ଗଳାଙ୍କ ଝାମୁଯାତ୍ରା ପାଇଁ ସମଗ୍ର କାକଟପୁର ଲୋକାରଣ୍ୟ ହୋଇଥଏ । ଭୋର ୨ଟାରୁ ମା'ଙ୍କର ମଙ୍ଗଳ ଆଳତି ସ୍ନାନ ମାର୍ଜନା ପରେ ଚନ୍ଦନବେଶରେ ସଜ୍ଜିତକରି ପରେ ସୂର୍ଯ୍ୟପୂଜା, ବଲ୍ଲଭ, ସକାଳ ଧୂପନୀତି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେବାପରେ ସକାଳ ୫ଟା ବେଳକୁ ସର୍ବସାଧାରଣ ଦର୍ଶନ ନିମନ୍ତେ ସାହାଣମେଲା କରାଯାଇଥାଏ । ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଭକ୍ତମାନେ ମନ୍ଦିର ଭିତରକୁ ପ୍ରବେଶକରି ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରିଥାନ୍ତି । ଗ୍ରାମର ମାନସିକ କରିଥିବା ପାଟୁଆମାନେ ମା'ଙ୍କଠାରୁ ଆଜ୍ଞାମାଳ ପାଇ ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ପ୍ରାଚୀ ନଦୀର ଘଣ୍ଟତୋଳାତୁଠକୁ ଯାଇ ପାଣି ତୋଳି ମନ୍ଦିରକୁ ଆସିଥାନ୍ତି । ପାଟୁଆମାନେ ମା'ଙ୍କ ସ୍ତୁତି କରିବା ସହିତ ପୂଜାପଣ୍ଡାଙ୍କଠାରୁ ଆଜ୍ଞାମାଳ ପାଇବାପରେ ମନ୍ଦିର ସମ୍ମୁଖକୁ ଯାଇ ଝାମୁ(ରଡ଼ ନିଆଁ ଗର୍ତ୍ତରେ ଖାଲିପାଦରେ) ଚାଲିଥାନ୍ତି । ପାଟୁଆଙ୍କ ପରେ ଅଗ୍ନିପୁର୍ଣ୍ଣ ଗର୍ତ୍ତରେ ମାନସିକ ଭକ୍ତମାନେ ମଧ୍ୟ ଖାଲିପାଦରେ ଚାଲିଥାନ୍ତି । ପରେ ପାରମ୍ପରିକ ପ୍ରଥା ଅନୁସାରେ ପାଟୁଆ ନୃତ୍ୟ ଓ କାଲିକା ନୃତ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରାଯାଇଥାଏ । ନବକଳେବର ପ୍ରତି ୧୨ବର୍ଷରେ ଥରେ ପୁରୀ ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ, ପ୍ରଭୁ ବଳଭଦ୍ର, ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କର ନବକଳେବରରେ ବ୍ରହ୍ମ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଶୈଳୀ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ସମୟରେ ପୁରୀର ସମସ୍ତ ଧର୍ମ ପୂଜକ ଭଗବାନଙ୍କ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ପଥପ୍ରଦର୍ଶକ ରୂପେ ମା'ମଙ୍ଗଳାଙ୍କ ଆରାଧନା କରିଥାନ୍ତି। ପରେ ମା'ମଙ୍ଗଳ ସେମାନଙ୍କ ସ୍ୱପ୍ନରେ ଆବିର୍ଭୁତ ହୋଇ ତିନି ଦିବ୍ୟ'ଦାରୁବ୍ରହ୍ମ'ବୃକ୍ଷ ଗୁଡ଼ିକୁ ସଠିକ ସ୍ଥାନରେ ଦୃଶ୍ୟମାନ କରାଇଥାନ୍ତି। ଆଧାର ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର

oḍa଼iśāra purī jillāra kākaṭapuraṭhāre prācī nadī kūḻare abasthita | ehā oḍa଼iśāra eka purātana o prasiddha śaktipīṭha aṭe| barṣa tamāma eṭhāku bhaktamāne mandirara adhiṣṭhātrī debī mā' maṅgaḻāṅku darśana karibāku āsithānti | itihāsa kākaṭapura mā'maṅgaḻāṅka mandiraku bigata 500barṣa pūrbe sthānīẏa jamidāra "rāẏacuḍāmaṇi"ṅka paribāra, biśiṣṭha jñānī sebakamānaṅku nei nirmāṇa karithile| ehi mandira pañcānana mitra rāẏacuḍāmaṇiṅkadୱārā (1548khrīṣṭābda)re nirmita| kimbadantī pracaḻita lokakathā anuyāẏī, mā' maṅgaḻāṅka bigraha bahukāḻa paryẏanta prācī nadīra garbhare lucirahithile | dine nadīre nijara nāba bāhuthibā beḻe banẏā āsibāru, nāuriā thaḻakūḻa napāi bhāsi yāuthibā beḻe majhi naīre tāra nāba sthirahoi rahilā o nāba sahita rakṣā pāilā| kintu se jāṇipārilā nāhi~ ye se kipari rakṣā pāilā ehipari cintāre thibābeḻe thare prātaḥkāḻare mā’ṅkara sୱpnādeśa pāi tāṅka bigrahaku nadī garbharu uddhāra kari nikaṭastha maṅgaḻapura grāmare pūjāra bẏabasthā kalā| kichi samaẏa atikrānte eka kaḻā barṇṇara 'kāka'ṭie prācī nadīku lampha delā| bahu samaẏa, bahudina atikrama karigalā kintu sehi kākaṭi āu pherilā nāi~, kāraṇa se nadīra bhitara pārśୱre aṭaki yāithilā, yeu~ sthānare nāuriāṭi mā'maṅgaḻāṅka pratimūrttiku pāithilā| āmara sthānīẏa bhāṣāre iṃrājī śabda 'kro'māne kāka ebaṃ 'ḍiṭeṇḍa'māne'aṭaka'| teṇu ehi śabda dୱẏaku ekatra kari 'kākaṭaka'rakhāyāithilā| kichi samaẏa atikrama kalā pare maṅgaḻapura grāmaṭi kākaṭapura nāmare nāmita helā| mā'ṅku kākaṭapura maṅgaḻā nāme paricāḻita karāgalā| mandira nirmāṇa śaiḻī ehi mandira sୱtantra kaḻiṅga śaiḻīre pratiṣṭhita karāyāichi| eṭhāre śakta patharare nirmita eka śayẏā achi, yeu~ṭhāre mā'maṅgaḻā pratidina bimba parikramā kari biśrāma nianti| ehi śayẏāṭi epari bhābe khodita hoichi, yepari ehā śaha śaha barṣa dhari bẏabahāra hoichi| ehi mandirara cāri pārśୱre bahu debādebīṅka pūjārccanā karāyāuchi| ehā śakti upāsaka bhaktaṅka pāi~ eka pramukha tīrthasthaḻī| parba parbāṇi candana beśa pāramparika prathā anusāre caitra māsa prathama maṅgaḻabāra dina mā' maṅgaḻāṅka candana beśa hoithāe | ehidina pratẏuṣaru maṅgaḻa āḻati, snāna mārjanā saribā pare mā'ṅka mukhārabindaku candanare sajjita karāyāithāe| ehāku darśana nimante mā'maṅgaḻāṅka bhaktamāne bahu dūraru pāchoṭi hoi āsanti| pramukha caitra parba baiśākha māsara prathama maṅgaḻabāra kākaṭapurara prasiddha mā’ maṅgaḻāṅkara mandirare pāḻita hoithāe ananẏa jhāmuyātrā | rājẏara debadebī mandiramānaṅkare paṇā saṃkrānti tithire jhāmuyātrā pāḻita heuthibā beḻe ekamātra śaktipīṭha mā’ maṅgaḻāṅka mandirare caitra māsara pañcama athabā baiśākha māsara prathama maṅgaḻabārare jhāmuyātrā anuṣṭhita hoithāe | mā' maṅgaḻāṅka jhāmuyātrā pāi~ samagra kākaṭapura lokāraṇẏa hoithae | bhora 2ṭāru mā'ṅkara maṅgaḻa āḻati snāna mārjanā pare candanabeśare sajjitakari pare sūryẏapūjā, ballabha, sakāḻa dhūpanīti anuṣṭhita hebāpare sakāḻa 5ṭā beḻaku sarbasādhāraṇa darśana nimante sāhāṇamelā karāyāithāe | lakṣa lakṣa bhaktamāne mandira bhitaraku prabeśakari pūjārccanā karithānti | grāmara mānasika karithibā pāṭuāmāne mā'ṅkaṭhāru ājñāmāḻa pāi śobhāyātrāre prācī nadīra ghaṇṭatoḻātuṭhaku yāi pāṇi toḻi mandiraku āsithānti | pāṭuāmāne mā'ṅka stuti karibā sahita pūjāpaṇḍāṅkaṭhāru ājñāmāḻa pāibāpare mandira sammukhaku yāi jhāmu(raḍa଼ niā~ garttare khālipādare) cālithānti | pāṭuāṅka pare agnipurṇṇa garttare mānasika bhaktamāne madhẏa khālipādare cālithānti | pare pāramparika prathā anusāre pāṭuā nṛtẏa o kālikā nṛtẏa paribeṣaṇa karāyāithāe | nabakaḻebara prati 12barṣare thare purī prakhẏāta śrījagannātha, prabhu baḻabhadra, debī subhadrāṅkara nabakaḻebarare brahma paribarttana śaiḻī ārambha hoithāe| ehi samaẏare purīra samasta dharma pūjaka bhagabānaṅka sambandhare pathapradarśaka rūpe mā'maṅgaḻāṅka ārādhanā karithānti| pare mā'maṅgaḻa semānaṅka sୱpnare ābirbhuta hoi tini dibẏa'dārubrahma'bṛkṣa guḍa଼iku saṭhika sthānare dṛśẏamāna karāithānti| ādhāra purī jillāra hindu mandira

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AC%99%E0%AD%8D%E0%AC%97%E0%AC%B3%E0%AC%BE%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0

ମଙ୍ଗଳା ମନ୍ଦିର

କଟକ ଚଣ୍ଡୀ ଓଡ଼ିଶାର କଟକଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ ଦେବୀ ଚଣ୍ଡୀଙ୍କର ଏକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ମନ୍ଦିର । ଇତିହାସ ମରହଟ୍ଟା ଶାସନ କାଳରେ କଟକ ଚଣ୍ଡୀଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ବାରବାଟି ଦୁର୍ଗ ପରିସରରେ ପୂଜା ପାଉଥିଲା। କଳାପାହାଡ଼ ଆକ୍ରମଣ କାଳରେ ୧୫୬୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ସେଠାରୁ ଦେବୀ ଅପସାରିତ ହୋଇ ଦୁର୍ଗର ଦକ୍ଷିଣ ପାର୍ଶ୍ୱରେ କିଛି ଦୂରରେ ପୂଜା ପାଇଲେ । ଏହି ଅଞ୍ଚଳ ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ କନିକା ରାଜାଙ୍କ କର୍ତ୍ତୃତ୍ୱରେ ରହିଥିଲା ।୤ ବର୍ତ୍ତମାନର ଚଣ୍ଡୀ ମନ୍ଦିର ବାବଦରେ ଥିବା କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁଯାୟୀ ଶେଖବଜାର ଅଞ୍ଚଳର ବାସିନ୍ଦା ଗୋପାଳ ଚନ୍ଦ୍ର ବେହେରା ବାରବାଟୀ ଦୁର୍ଗର ଏକ ପଥର ଗଦା ଉପରେ ବସିବା ମାତ୍ରେ ତାହା ଥରିବାକୁ ଲାଗିଲା। ସେହି ରାତିରେ ସ୍ୱୟଂ ଚଣ୍ଡୀ ସେଠାରେ ଥିବାର ତାଙ୍କୁ ସ୍ୱପ୍ନାଦେଶ ହେବାରୁ, ପରଦିନ ସେହି ସ୍ଥାନର ପଥର ଗଦା ଖୋଳି ଦେବୀଙ୍କୁ ଉଦ୍ଧାର କରିଥିଲେ । ଦେବୀଙ୍କୁ ମସ୍ତକରେ ଧରି ଆସୁଥିବା ବେଳେ ବର୍ତ୍ତମାନର ପୀଠ ପାଖରେ ଏହା ଭାରି ହୋଇଯାଇଥିଲା, ତେଣୁ ସେହିଠାରେ ସେ ତାଙ୍କୁ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ । ପୌରାଣିକ ହଜାର ବର୍ଷର ପୁରୁଣା ସହର କଟକ | ଓଡ଼ିଶାର ପୁରୁଣା ରାଜଧାନୀ | କଳା ସଂସ୍କୃତିର ପ୍ରାଣକେନ୍ଦ୍ର ଐତିହାସିକ କଟକ ମହାନଗରୀର ଅଧିଷ୍ଠାତ୍ରୀ ଦେବୀ ରୂପେ ଖ୍ୟାତ ମା' କଟକ ଚନ୍ଡୀ | ଚନ୍ଡୀଛକ ନାମରେ ସୁଖ୍ୟାତ ସ୍ଥାନର ଅନତୀ ଦୂରରେ ପ୍ରାୟ ତିରିଶ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ଏକ ମାର୍ବଲ ଆଚ୍ଛାଦିତ ମନ୍ଦିର ବିରାଜିତା ମା' କଟକ ଚନ୍ଡୀ | ପର୍ବ ପର୍ବାଣି ଦଶହରା ଏବଂ କାଳିପୂଜାରେ ଷୋଡଶ ଉପଚାରରେ ମା' ଙ୍କର ନୀତି ପାଳନ କରାଯାଏ | ପଣା ସଂକ୍ରାନ୍ତିରେ ମା' ଙ୍କର ସୁନାବେଶ ପାଳନ କରାଯାଏ | ଆଧାର ଚଣ୍ଡୀ ଶ୍ଳୋକ:- "प्रसन्नवदने चण्ड़ि चण्डासुर विमर्दिनि , संग्रामे विजयं देहि शतृन् जहि नमोऽस्तुते ।। ଓଡ଼ିଶାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର କଟକ ଜିଲ୍ଲା ଓଡ଼ିଶାର ଦେବୀ ମନ୍ଦିର

kaṭaka caṇḍī oḍa଼iśāra kaṭakaṭhāre abasthita debī caṇḍīṅkara eka prasiddha mandira | itihāsa marahaṭṭā śāsana kāḻare kaṭaka caṇḍīṅka bigraha bārabāṭi durga parisarare pūjā pāuthilā| kaḻāpāhāḍa଼ ākramaṇa kāḻare 1568 khrīṣṭābdare seṭhāru debī apasārita hoi durgara dakṣiṇa pārśୱre kichi dūrare pūjā pāile | ehi añcaḻa parabarttī kāḻare kanikā rājāṅka karttṛtୱre rahithilā |୤ barttamānara caṇḍī mandira bābadare thibā kimbadantī anuyāẏī śekhabajāra añcaḻara bāsindā gopāḻa candra beherā bārabāṭī durgara eka pathara gadā upare basibā mātre tāhā tharibāku lāgilā| sehi rātire sୱẏaṃ caṇḍī seṭhāre thibāra tāṅku sୱpnādeśa hebāru, paradina sehi sthānara pathara gadā khoḻi debīṅku uddhāra karithile | debīṅku mastakare dhari āsuthibā beḻe barttamānara pīṭha pākhare ehā bhāri hoiyāithilā, teṇu sehiṭhāre se tāṅku sthāpana karithile | paurāṇika hajāra barṣara puruṇā sahara kaṭaka | oḍa଼iśāra puruṇā rājadhānī | kaḻā saṃskṛtira prāṇakendra aitihāsika kaṭaka mahānagarīra adhiṣṭhātrī debī rūpe khẏāta mā' kaṭaka canḍī | canḍīchaka nāmare sukhẏāta sthānara anatī dūrare prāẏa tiriśa phuṭa uccatā biśiṣṭa eka mārbala ācchādita mandira birājitā mā' kaṭaka canḍī | parba parbāṇi daśaharā ebaṃ kāḻipūjāre ṣoḍaśa upacārare mā' ṅkara nīti pāḻana karāyāe | paṇā saṃkrāntire mā' ṅkara sunābeśa pāḻana karāyāe | ādhāra caṇḍī śḻoka:- "प्रसन्नवदने चण्ड़ि चण्डासुर विमर्दिनि , संग्रामे विजयं देहि शतृन् जहि नमोऽस्तुते || oḍa଼iśāra hindu mandira kaṭaka jillā oḍa଼iśāra debī mandira

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AC%9F%E0%AC%95%20%E0%AC%9A%E0%AC%A3%E0%AD%8D%E0%AC%A1%E0%AD%80%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0

କଟକ ଚଣ୍ଡୀ ମନ୍ଦିର

ଲଡୁବାବା ମନ୍ଦିର ଭାରତରେ ଥିବା ଏକ ହିନ୍ଦୁ ହରିହର ମନ୍ଦିର ଓ ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ନୟାଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାର ଶରଣକୁଳର ଭଣ୍ଡାର ପାହାଡ଼ ପାଦଦେଶରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହି ମନ୍ଦିର ଉଭୟ କଳିଙ୍ଗ ଓ ଦ୍ରାବିଡ଼ ଶୈଳୀରେ ନିର୍ମିତ ଓ ନୟାଗଡ଼ ରାଜ୍ୟର ତତ୍କାଳୀନ ରାଜା ଲଡୁକେଶ୍ୱର ସିଂହ ମାନ୍ଧାତା ଏହାର ନିର୍ମାଣ କରାଇଥିଲେ । ଅବସ୍ଥିତି ଓଡ଼ିଶାର ନୟାଗଡ଼ ସଦର ମହକୁମାଠାରୁ ୧୨ କିମି ଦୂର ଶରଣକୁଳର ଭଣ୍ଡାର ପାହାଡ଼ ପାଦଦେଶରେ ଲଡୁବାବାଙ୍କ ପୀଠ ଅବସ୍ଥିତ ୤ ଭୁବନେଶ୍ୱରଠାରୁ ବଲାଙ୍ଗୀର-ଖୋର୍ଦ୍ଧା ୫୭ ନଂ ଜାତୀୟ ରାଜପଥରେ ୧୦୦ କିମି ଆସିଲେ ଏହି ପୀଠ ପଡ଼େ । ଇତିହାସ ନୟାଗଡ଼ ରାଜ୍ୟର ରାଜା ଲଡୁକେଶ୍ୱର ସିଂହ ମାନ୍ଧାତା ଏହି ପୀଠର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ । ଏହି ମନ୍ଦିର ଉଭୟ କଳିଙ୍ଗ ଓ ଦ୍ରାବିଡ଼ ଶୈଳୀରେ ନିର୍ମିତ । ଆରମ୍ଭରେ ଏଠାର ଅଧୀଷ୍ଠ ଠାକୁର "ନକୁଳେଶ୍ବର" ନାମରେ ପରିଚିତ ଥିଲେ ଓ କାଳକ୍ରମେ ସେହି ନାମ "ଲଡୁବାବା" ହୋଇଥିବା ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ । ମୂର୍ତ୍ତି ଖୋଦନ ଶିଳ୍ପରୁ ମନ୍ଦିରଟି ପଞ୍ଚଦଶ ଶତାଦ୍ଦୀରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିବାର ବିଶ୍ବାସ କରାଯାଏ । ଏଠାରେ ଥିବା ଶିବ ଲିଙ୍ଗର ଗୋଟିଏ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଚକ୍ର ଚିହ୍ନ ରହିଥିବା ବେଳେ ଅପର ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଅର୍ଦ୍ଧଚନ୍ଦ୍ର ଚିହ୍ନ ରହିଛି ୤ ମନ୍ଦିରର ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ବରେ ଗଣେଶ, ବାସୁଦେବ, କାର୍ତ୍ତିକେୟ, ଗଙ୍ଗାଦେବୀ ଅଦି ପାର୍ଶ୍ବ ଦେବାଦେବୀଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ପୁଜାପାଇଥାନ୍ତି । ମନ୍ଦିରର ଦ୍ବାରପାଳ ନନ୍ଦୀ ଓ ଭୁକୁଟି । ମନ୍ଦିରର ବେଢ଼ାରେ ନବଗ୍ରହ, ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ, ପାର୍ବତୀ, ସୂର୍ଯ୍ୟ, ବାବା ବୈଦ୍ୟନାଥ, ପଞ୍ଚମୁଖୀ ହନୁମାନଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ପୂଜା ପାଆନ୍ତି । ପୂଜା ଓ ନୀତି ଲଡୁବାବା ମନ୍ଦିର ଏକ ହରିହର ମନ୍ଦିର ଓ ଏଠାରେ ବିଭିନ୍ନ ପାର୍ଶ୍ୱଦେବଦେବୀ ପୂଜା ପାଇଥାନ୍ତି । ଲିଙ୍ଗର ଗୋଟିଏ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ତୁଳସୀ ଓ ଅପରପାର୍ଶ୍ୱରେ ବେଲପତ୍ର ଲାଗି ହୁଏ ୤ ଏଠାରେ ପ୍ରତିଦିନ ତିନି ଧୂପ ଓ ପାଞ୍ଚ ଅବକାଶ ନୀତି ପାଳନ ହୋଇଥାଏ । ଚନ୍ଦନଯାତ୍ରା, ଶୀତଳଷଷ୍ଠି, ଶିବରାତ୍ରି, ଝୁଲଣଯାତ୍ରା, ବଡ଼ଓଷା ଅଦି ଲଡ଼ୁବାବାଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ ପର୍ବ । ଦୈନିକ ନୀତି ଲଡୁବାବା ମନ୍ଦିର ହେଉଥିବା ଦୈନିକ ନୀତି ମଙ୍ଗଳ ଆରତୀରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ ଓ ମୋଟ ୨୩ ଗୋଟି ନୀତି ପାଳନ କରାଯାଏ । ଏହା ବାଦ ସୋମବାରରେ ଲଡୁବାବାଙ୍କଠାରେ, ମଙ୍ଗଳବାରରେ ପାର୍ବତୀଙ୍କ ପାଖରେ ଓ ଗୁରୁବାରରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କଠାରେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା ହୁଏ । ଦୈନିକ ନୀତିଗୁଡ଼ିକ ହେଲା: ମଙ୍ଗଳ ଆରତୀ: ଏହା ସକାଳ ୪.୩୦ ରୁ ୫ଟା ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମେ କର୍ପୂର ଆଳତି କରାଯାଏ ତା'ପରେ ଦୁଇଗୋଟା ଆଳତି କାଠି ଆଳତି ହୁଏ । ଉଲାଗୀ: ଲାଗି ହୋଇଥିବା ବାସି ବେଲପତ୍ର, ଫୁଲ ଓ ଚନ୍ଦନ ଇତ୍ୟାଦି କାଢ଼ି ମୂର୍ତ୍ତିଙ୍କୁ ଅନାବରଣ କରାଯାଏ । ଜଳ ଲାଗି: ମାଳୀ ସେବକମାନେ ମୂର୍ତ୍ତିରେ ଜଳ ଲାଗି କରନ୍ତି । ଦନ୍ତ ଧାବନ: ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକମାନେ ମୂର୍ତ୍ତିଙ୍କୁ କୁମ୍ଭାଟୁଆ ବା ମୃତୁରୀ ଦାନ୍ତକାଠିରେ ଦନ୍ତ ଧାବନ କରନ୍ତି । ସ୍ନାନ: ଦନ୍ତ ଧାବନ ପରେ ମାଳୀ ସେବକମାନେ ସ୍ନାନକରାନ୍ତି । ପ୍ରଥମ ଅବକାଶ: ଏହାକୁ ଅଁଳାଲାଗି କୁହାଯାଏ । ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ ଏହି ସମୟରେ ଅଁଳା ଲାଗି କରନ୍ତି । ଏହା ପରେ ସ୍ନାନ ଓ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ପୋଛାହୋଇ ଦ୍ଵିତୀୟ ଅବକାଶ ହୁଏ । ଦ୍ଵିତୀୟ ଅବକାଶ: ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ ଠାକୁରଙ୍କ ଉପରେ ପଞ୍ଚାମୃତ ସ୍ନାନ ବା ଅବକାଶ ଘର୍ଷଣ କରାଯାଏ । ଏହା ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ହୁଏ । ଜଳଶାୟୀ: ଦ୍ଵିତୀୟ ଅବକାଶ ପରେ ମାଳୀ ସେବକ ମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ତରଫରୁ ଜଳଶାୟୀ କରାଯାଏ । ଏହାପରେ ଚନ୍ଦନ ପୁଷ୍ପ ଓ ବେଲ ପତ୍ର ଏବଂ ବସ୍ତ୍ର ଲାଗି ହୁଏ । ତା' ପରେ ସର୍ବସାଧାରଣ ଦର୍ଶନ ପାଇଁ ମନ୍ଦିର ମୁକ୍ତ କରାଯାଏ । ଏହି ସମୟରେ ପୁରୋଧା ପାକଶାଳା ହୋମ କରନ୍ତି ଓ ଠାକୁରଙ୍କ ଆସ୍ଥାନରେ ବେଦପାଠ କରାଯାଏ । ବଲ୍ଲଭ: ସକାଳ ପ୍ରାୟ ସାଢ଼େ ସାତଟା ସମୟରେ ବଲ୍ଲଭ ହୁଏ । ଏଥିରେ ଖଇ, ପୁର ଖୁରୁମା, ଛୋଟ ଖୁରୁମା, ଗୋପାଳ, କୋରା, ଗୋଟି ମୁଆଁ ଓ ଚକାମୁଆଁ ଭୋଗ ହୁଏ । ଠାକୁରଙ୍କ ସାମନାରେ ବୃଷଭ ପାଖରେ ଜ୍ୟୋତିଷ ପାଞ୍ଜି ପଢ଼ନ୍ତି । ପରେ ଦୁଇ ଘଣ୍ଟା ପାଇଁ ଦର୍ଶନ ନିମିତ୍ତ ମନ୍ଦିର ଖୋଲା ରହେ । ସକାଳ ଧୂପ: ସକାଳ ୧୦ଘଣ୍ଟା ବେଳକୁ ସକାଳ ଧୂପ ହୁଏ । ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ ଏହି ଧୂପ କରନ୍ତି । ଏଥିରେ ଖେଚେଡ଼ି, କାନିକା, ଡାଲି, ତର୍କାରୀ, ଖଟା, କ୍ଷୀରି ଓ ଭଜା ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ । ପୁଡ଼ା ଭୋଗ: ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ପ୍ରଥମେ ପୁଡ଼ାଭୋଗ ଓ ଏଣ୍ଡୁରୀ ଅର୍ପଣ କରନ୍ତି ତା ପରେ ମାଳି ସେବକମାନେ ପୂଡ଼ାରୋଗ ଅର୍ପଣ କରନ୍ତି । ଏହା ୧୦.୩୦ରୁ ୧୧ଟା ମଧ୍ୟରେ ହୁଏ। କ୍ଷୀରାଭିଷେକ: ପୁଡ଼ାଭୋଗ ପରେ ଉଲାଗି, ପରେ ପୁରୋଧା କ୍ଷୀରାଭିଷେକ କରନ୍ତି । ଏହା ଦିବା ୧୧ଟା ସମୟରେ ହୁଏ। ତୃତୀୟ ଅବକାଶ: କ୍ଷୀରାଭିଷେକ ପରେ ଟଭାରସ ମର୍ଦ୍ଦନ ପରେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଜଳଶାୟୀ କରାଯାଇ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ପୋଛା ଓ ତୁଳସୀ ମଞ୍ଜରୀ ତଥା ଫୁଲ ଚନ୍ଦନ ଓଲାଗି କରାଯାଏ । ତା' ପରେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେବକ ଝିଲ୍ଲୀ ଭୋଗ କରନ୍ତି । ଏହି ନୀତି ଦିନ୧୧.୩୦ରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ । ଦ୍ଵିପ୍ରହର ଧୂପ: ଦିବା ୧୨ଘଣ୍ଟା ସମୟରେ ଏହା ହୁଏ । ଏଥିରେ ଅରୁଆ ଅନ୍ନ, ଡାଲମା, ଖିରି, କାକରା, ବିରିକାନ୍ତି, ଦଧିଅନ୍ନ ଓ ତର୍କାରୀ ଭୋଗ ହୁଏ। ପହଡ଼: ଦ୍ଵିପ୍ରହର ଧୂପ ପରେ ମନ୍ଦିର ସଂନ୍ଧ୍ୟା ଯାଏଁ ବନ୍ଦ ରୁହେ । ପ୍ରଭୁ ବିଶ୍ରାମ ନିଅନ୍ତି । ଟେରା: ସଂନ୍ଧ୍ୟା ଆଳତି ସହ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ସମୟରେ ମନ୍ଦିର ପୁଣି ଖୋଲେ । ଏହି ସମୟରେ ଅମ୍ବିକା ବିଳାସ, ଗୋପାଳ, ମାଣ୍ଡୁଅପଣା, ସାଧା ପଣା, ଭାବିଡି ଇତ୍ୟାଦି ଭୋଗ ହୁଏ। ଚତୁର୍ଥ ଅବକାଶ: ଟେରା ପରେ ଉଲାଗି ହୋଇ ରାଶିତେଲ ମର୍ଦ୍ଦନ ହୁଏ, ଏହାକୁ ଫୁଲୁରୀ ମର୍ଦ୍ଦନ କହନ୍ତି । ତା ପରେ ଗଙ୍ଗୋଦକରେ ସ୍ନାନ କରାଯାଏ। ଜଳଶାୟୀ: ଚତୁର୍ଥ ଅବକାଶ ପରେ ମାଳୀ ସେବକମାନେ ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ତରଫରୁ ଜଳଶାୟୀ କରାନ୍ତି । ସରପଣା ଭୋଗ: ଫୁଲ ଚନ୍ଦନ ଲାଗି ପରେ ସଂନ୍ଧ୍ୟା ପ୍ରାୟ ୬.୩୦ ବେଳକୁ ସରପଣା ଭୋଗ ହୁଏ। ସଂନ୍ଧ୍ୟା ଧୂପ: ରାତି ୭ଟାରୁ ୭.୩୦ ମଧ୍ୟରେ ସନ୍ଧ୍ୟା ଧୂପ ହୁଏ । ଏଥିରେ ଅରୁଆ ଅନ୍ନ ଓ ଡାଲମା ଅର୍ପଣ କରା ଯାଏ । ଏହାପରେ ଯାତ୍ରୀ ଦର୍ଶନ ପାଇଁ ମନ୍ଦିର ଖୋଲା ରୁହେ। ପଞ୍ଚମ ଅବକାଶ: ସନ୍ଧ୍ୟା ଧୂପ ପରେ ଉଲାଗି ହୋଇ ୭.୩୦ରୁ ୮ଟା ମଧ୍ୟରେ ଏହି ନୀତି ହୁଏ । ଏହାକୁ ଚତୁସମ ନୀତି କହନ୍ତି । ଏହି ସମୟରେ କାକରା ପୂଜା ହୁଏ । ପୂର୍ବରୁ ଏହି ସମୟରେ ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ ପାଠ କରାଯାଉଥିଲା । ଏହି ନୀତି ସମୟରେ ଗଂଗାଜଳରେ ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ଗାଧୁଆଯାଏ । ବଡ ସିଂହାର: ରାତି ୯ଘଣ୍ଟା ସମୟରେ ବଡ଼ ସିଂହାର ହୁଏ । ଏହି ସମୟରେ କଦମ୍ବା, ଗଜା, ତାଡିଆ, ପୁର ଖୁରୁମା, ସର, ବୁନ୍ଦିଆ ଓ ଛୋଟ ଖୁରୁମା ଭୋଗ ହୁଏ। ଏହା ପରେ ଶିବ-ପାର୍ବତୀଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ଆଣି ବୃଷଭ ପଛପଟେ ଏକ ଡମ୍ବରୁ ଉପରେ ବସାଇ ଖଟ ସଜ ପଣା ଭୋଗ ଓ ଆଳତି ହୁଏ । ଡମ୍ବରୁ ଉପରେ ବସିଥିବା ଉମା ମହେଶ୍ଵରଙ୍କ ପାଖରେ ପାରିଜାତକ ଭୋଗ ହୋଇ ପୁଣି ଅଳତି ହୁଏ । ତା'ପରେ ଠାକୁରମାନେ ଖଟ ଉପରେ ପହଡ଼ ଯାଆନ୍ତି । ଏହା ପରେ ସେବାସୀ ବା ଭକ୍ତ କାହାକୁ ମନ୍ଦିର ଭିତରକୁ ଛଡାଯାଏ ନାହିଁ । ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର

laḍubābā mandira bhāratare thibā eka hindu harihara mandira o ehā oḍa଼iśāra naẏāgaḍa଼ jillāra śaraṇakuḻara bhaṇḍāra pāhāḍa଼ pādadeśare abasthita | ehi mandira ubhaẏa kaḻiṅga o drābiḍa଼ śaiḻīre nirmita o naẏāgaḍa଼ rājẏara tatkāḻīna rājā laḍukeśୱra siṃha māndhātā ehāra nirmāṇa karāithile | abasthiti oḍa଼iśāra naẏāgaḍa଼ sadara mahakumāṭhāru 12 kimi dūra śaraṇakuḻara bhaṇḍāra pāhāḍa଼ pādadeśare laḍubābāṅka pīṭha abasthita ୤ bhubaneśୱraṭhāru balāṅgīra-khorddhā 57 naṃ jātīẏa rājapathare 100 kimi āsile ehi pīṭha paḍa଼e | itihāsa naẏāgaḍa଼ rājẏara rājā laḍukeśୱra siṃha māndhātā ehi pīṭhara nirmāṇa karithile | ehi mandira ubhaẏa kaḻiṅga o drābiḍa଼ śaiḻīre nirmita | ārambhare eṭhāra adhīṣṭha ṭhākura "nakuḻeśbara" nāmare paricita thile o kāḻakrame sehi nāma "laḍubābā" hoithibā biśୱāsa karāyāe | mūrtti khodana śiḻparu mandiraṭi pañcadaśa śatāddīre nirmita hoithibāra biśbāsa karāyāe | eṭhāre thibā śiba liṅgara goṭie pārśୱre cakra cihna rahithibā beḻe apara pārśୱre arddhacandra cihna rahichi ୤ mandirara catuḥpārśbare gaṇeśa, bāsudeba, kārttikeẏa, gaṅgādebī adi pārśba debādebīṅka mūrtti pujāpāithānti | mandirara dbārapāḻa nandī o bhukuṭi | mandirara beḍha଼āre nabagraha, śrījagannātha, pārbatī, sūryẏa, bābā baidẏanātha, pañcamukhī hanumānaṅka bigraha pūjā pāānti | pūjā o nīti laḍubābā mandira eka harihara mandira o eṭhāre bibhinna pārśୱdebadebī pūjā pāithānti | liṅgara goṭie pārśୱre tuḻasī o aparapārśୱre belapatra lāgi hue ୤ eṭhāre pratidina tini dhūpa o pāñca abakāśa nīti pāḻana hoithāe | candanayātrā, śītaḻaṣaṣṭhi, śibarātri, jhulaṇayātrā, baḍa଼oṣā adi laḍa଼ubābāṅka mukhẏa parba | dainika nīti laḍubābā mandira heuthibā dainika nīti maṅgaḻa āratīru ārambha hoithāe o moṭa 23 goṭi nīti pāḻana karāyāe | ehā bāda somabārare laḍubābāṅkaṭhāre, maṅgaḻabārare pārbatīṅka pākhare o gurubārare lakṣmīṅkaṭhāre sbatantra pūjārccanā hue | dainika nītiguḍa଼ika helā: maṅgaḻa āratī: ehā sakāḻa 4.30 ru 5ṭā madhẏare prathame karpūra āḻati karāyāe tā'pare duigoṭā āḻati kāṭhi āḻati hue | ulāgī: lāgi hoithibā bāsi belapatra, phula o candana itẏādi kāḍha଼i mūrttiṅku anābaraṇa karāyāe | jaḻa lāgi: māḻī sebakamāne mūrttire jaḻa lāgi karanti | danta dhābana: brāhmaṇa sebakamāne mūrttiṅku kumbhāṭuā bā mṛturī dāntakāṭhire danta dhābana karanti | snāna: danta dhābana pare māḻī sebakamāne snānakarānti | prathama abakāśa: ehāku a~ḻālāgi kuhāyāe | brāhmaṇa sebaka ehi samaẏare a~ḻā lāgi karanti | ehā pare snāna o śrīaṅga pochāhoi dvitīẏa abakāśa hue | dvitīẏa abakāśa: brāhmaṇa sebaka ṭhākuraṅka upare pañcāmṛta snāna bā abakāśa gharṣaṇa karāyāe | ehā brāhmaṇa sebakaṅka dvārā hue | jaḻaśāẏī: dvitīẏa abakāśa pare māḻī sebaka mānaṅka dvārā bhaktamānaṅka tarapharu jaḻaśāẏī karāyāe | ehāpare candana puṣpa o bela patra ebaṃ bastra lāgi hue | tā' pare sarbasādhāraṇa darśana pāi~ mandira mukta karāyāe | ehi samaẏare purodhā pākaśāḻā homa karanti o ṭhākuraṅka āsthānare bedapāṭha karāyāe | ballabha: sakāḻa prāẏa sāḍha଼e sātaṭā samaẏare ballabha hue | ethire khai, pura khurumā, choṭa khurumā, gopāḻa, korā, goṭi muā~ o cakāmuā~ bhoga hue | ṭhākuraṅka sāmanāre bṛṣabha pākhare jẏotiṣa pāñji paḍha଼nti | pare dui ghaṇṭā pāi~ darśana nimitta mandira kholā rahe | sakāḻa dhūpa: sakāḻa 10ghaṇṭā beḻaku sakāḻa dhūpa hue | brāhmaṇa sebaka ehi dhūpa karanti | ethire kheceḍa଼i, kānikā, ḍāli, tarkārī, khaṭā, kṣīri o bhajā prabhuṅku arpaṇa karāyāe | puḍa଼ā bhoga: brāhmaṇamāne prathame puḍa଼ābhoga o eṇḍurī arpaṇa karanti tā pare māḻi sebakamāne pūḍa଼āroga arpaṇa karanti | ehā 10.30ru 11ṭā madhẏare hue| kṣīrābhiṣeka: puḍa଼ābhoga pare ulāgi, pare purodhā kṣīrābhiṣeka karanti | ehā dibā 11ṭā samaẏare hue| tṛtīẏa abakāśa: kṣīrābhiṣeka pare ṭabhārasa marddana pare saṃpūrṇṇa jaḻaśāẏī karāyāi śrīaṅga pochā o tuḻasī mañjarī tathā phula candana olāgi karāyāe | tā' pare brāhmaṇa sebaka jhillī bhoga karanti | ehi nīti dina11.30re anuṣṭhita hue | dviprahara dhūpa: dibā 12ghaṇṭā samaẏare ehā hue | ethire aruā anna, ḍālamā, khiri, kākarā, birikānti, dadhianna o tarkārī bhoga hue| pahaḍa଼: dviprahara dhūpa pare mandira saṃndhẏā yāe~ banda ruhe | prabhu biśrāma nianti | ṭerā: saṃndhẏā āḻati saha sūryẏāsta samaẏare mandira puṇi khole | ehi samaẏare ambikā biḻāsa, gopāḻa, māṇḍuapaṇā, sādhā paṇā, bhābiḍi itẏādi bhoga hue| caturtha abakāśa: ṭerā pare ulāgi hoi rāśitela marddana hue, ehāku phulurī marddana kahanti | tā pare gaṅgodakare snāna karāyāe| jaḻaśāẏī: caturtha abakāśa pare māḻī sebakamāne bhaktamānaṅka tarapharu jaḻaśāẏī karānti | sarapaṇā bhoga: phula candana lāgi pare saṃndhẏā prāẏa 6.30 beḻaku sarapaṇā bhoga hue| saṃndhẏā dhūpa: rāti 7ṭāru 7.30 madhẏare sandhẏā dhūpa hue | ethire aruā anna o ḍālamā arpaṇa karā yāe | ehāpare yātrī darśana pāi~ mandira kholā ruhe| pañcama abakāśa: sandhẏā dhūpa pare ulāgi hoi 7.30ru 8ṭā madhẏare ehi nīti hue | ehāku catusama nīti kahanti | ehi samaẏare kākarā pūjā hue | pūrbaru ehi samaẏare gītagobinda pāṭha karāyāuthilā | ehi nīti samaẏare gaṃgājaḻare prabhuṅku gādhuāyāe | baḍa siṃhāra: rāti 9ghaṇṭā samaẏare baḍa଼ siṃhāra hue | ehi samaẏare kadambā, gajā, tāḍiā, pura khurumā, sara, bundiā o choṭa khurumā bhoga hue| ehā pare śiba-pārbatīṅka mūrtti āṇi bṛṣabha pachapaṭe eka ḍambaru upare basāi khaṭa saja paṇā bhoga o āḻati hue | ḍambaru upare basithibā umā maheśvaraṅka pākhare pārijātaka bhoga hoi puṇi aḻati hue | tā'pare ṭhākuramāne khaṭa upare pahaḍa଼ yāānti | ehā pare sebāsī bā bhakta kāhāku mandira bhitaraku chaḍāyāe nāhi~ | ādhāra adhika tathẏa hindu mandira oḍa଼iśāra hindu mandira

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B2%E0%AC%A1%E0%AD%81%E0%AC%AC%E0%AC%BE%E0%AC%AC%E0%AC%BE%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0

ଲଡୁବାବା ମନ୍ଦିର

ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାର ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ଥିବା ଏକ ପୁରାତନ ଶିବ ମନ୍ଦିର । ଏହା ୧୧ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ରାଜା ଯଯାତି କେଶରୀଙ୍କ ଦେଇ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା । ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିର କଳିଙ୍ଗ ପଞ୍ଚରଥ ଶୈଳୀରେ ତିଆରି ଭୁବନେଶ୍ୱରର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ମନ୍ଦିର । ଏହା ଆୟତନ ୫୨୦ ଫୁଟରେ ୪୬୫ ଫୁଟ । ଏହି ମନ୍ଦିରର କାନ୍ଥ ୭ ଫୁଟ ୬ ଇଞ୍ଚ । ବାହାରର ଆଘାତରୁ ବଞ୍ଚାଇବା ପାଇଁ ଏହାର ଭିତର ପାଖ କାନ୍ଥରେ ଏକ ଛାତ ଅଛି । ଇତିହାସ ଲିଙ୍ଗରାଜ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହେଉଛି 'ଲିଙ୍ଗମାନଙ୍କର ରାଜା', 'ଲିଙ୍ଗ ପୂଜା' ଶିବ ପୂଜାର ପ୍ରତୀକ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ଏକ ଶୈବ କ୍ଷେତ୍ର ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା । ଶିବ ଏଠାରେ ତ୍ରିଭୁବନେଶ୍ୱର (ସ୍ୱର୍ଗ, ମର୍ତ୍ତ୍ୟ ଓ ପାତାଳର ଦେବ) ଭାବରେ ପୂଜା ପାଇଥାନ୍ତି । ଏଠାରେ ଦେବୀ ଭୁବନେଶ୍ୱରୀ ମଧ୍ୟ ମା ରୂପରେ ଲିଙ୍ଗରାଜଙ୍କ ସହିତ ପୂଜା ପାଇଥାନ୍ତି । ଏହି ମନ୍ଦିର ୧୦୦୦ ବର୍ଷରୁ ଅଧିକ ପୁରୁଣା । ଏହା ଷଷ୍ଠ ଶତାବ୍ଦୀରେ ତିଆରି ହୋଇଥିବାର ଅନେକ ପୁରାଣରେ ପ୍ରମାଣ ମିଳୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ୧୧ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ପୁନର୍ନିମିତ ହୋଇଥିଲା । ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିରର ନିର୍ମାଣ ସରିବା ବେଳକୁ ବିଷ୍ଣୁ ପୂଜାର ଆରମ୍ଭ ହୋଇସାରିଥିଲା ଯାହା ଏଠାରେ ହର (ଶିବ) ଓ ହରି (ବିଷ୍ଣୁ)ଙ୍କ ମିଳନର ପ୍ରମାଣ ଦେଇଥାଏ । ଲୋକ ବିଶ୍ୱାସ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁସାରେ ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିରର ସମ୍ମୁଖରେ ଥିବା ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ଦେଉଳରେ ଥିବା କପାଳେଶ୍ୱର ମହାଦେବ ଲିଙ୍ଗରାଜଙ୍କ ପିତା । ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ଥିବା ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରାଚୀନ ମନ୍ଦିର ବଇତାଳ ଦେଉଳରେ କାପାଳିନୀ ଦେବୀ ପୂଜିତ । ଶୀତଳ ଷଷ୍ଠୀ ସମୟରେ କାପାଳିନୀଙ୍କ ପାଖକୁ ଲିଙ୍ଗରାଜଙ୍କ ଭେଟି ଯାଏ । ଏହି ହେତୁରୁ କାପାଳିନୀଙ୍କୁ ଲିଙ୍ଗରାଜଙ୍କ ଭଉଣୀ ବୋଲାଯାଏ । ଭୋଗ ମହାପ୍ରଭୁ ଲିଙ୍ଗରାଜଙ୍କୁ ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ଦେଇ କଦଳୀ, ନଡ଼ିଆ ଓ କୋରାଖଇ ଅର୍ପଣ କରାଯାଇଥାଏ । ଗମନାଗମନ ଏଠାରେ ଲିଙ୍ଗରାଜ ଟେମ୍ପୁଲ ରୋଡ୍ ନାମରେ ଗୋଟିଏ ପାସେଞ୍ଜର୍ ହଲ୍ଟ୍ ଷ୍ଟେସନ ଅଛି । ଅଧିକ ପଠନ ରୁକୁଣା ରଥ ଯାତ୍ରା ଆଧାର ଖୋର୍ଦ୍ଧା ଜିଲ୍ଲା ବିଷ୍ଣୁ ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାର ଶିବ ମନ୍ଦିର ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ଥିବା ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମସ୍ଥଳ ଭୁବନେଶ୍ୱରର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ୧୧ଶ ଶତକର ଦେଉଳ

liṅgarāja mandira oḍa଼iśāra bhubaneśୱrare thibā eka purātana śiba mandira | ehā 11śa śatābdīre rājā yayāti keśarīṅka dei nirmita hoithilā | liṅgarāja mandira kaḻiṅga pañcaratha śaiḻīre tiāri bhubaneśୱrara sabuṭhāru baḍa଼ mandira | ehā āẏatana 520 phuṭare 465 phuṭa | ehi mandirara kāntha 7 phuṭa 6 iñca | bāhārara āghātaru bañcāibā pāi~ ehāra bhitara pākha kānthare eka chāta achi | itihāsa liṅgarāja śabdara artha heuchi 'liṅgamānaṅkara rājā', 'liṅga pūjā' śiba pūjāra pratīka hoithibāru ehā eka śaiba kṣetra bhābare jaṇāśuṇā | śiba eṭhāre tribhubaneśୱra (sୱrga, marttẏa o pātāḻara deba) bhābare pūjā pāithānti | eṭhāre debī bhubaneśୱrī madhẏa mā rūpare liṅgarājaṅka sahita pūjā pāithānti | ehi mandira 1000 barṣaru adhika puruṇā | ehā ṣaṣṭha śatābdīre tiāri hoithibāra aneka purāṇare pramāṇa miḻuthile madhẏa 11śa śatābdīre punarnimita hoithilā | liṅgarāja mandirara nirmāṇa saribā beḻaku biṣṇu pūjāra ārambha hoisārithilā yāhā eṭhāre hara (śiba) o hari (biṣṇu)ṅka miḻanara pramāṇa deithāe | loka biśୱāsa kimbadantī anusāre liṅgarāja mandirara sammukhare thibā eka kṣudra deuḻare thibā kapāḻeśୱra mahādeba liṅgarājaṅka pitā | bhubaneśୱrare thibā anẏatama prācīna mandira baitāḻa deuḻare kāpāḻinī debī pūjita | śītaḻa ṣaṣṭhī samaẏare kāpāḻinīṅka pākhaku liṅgarājaṅka bheṭi yāe | ehi heturu kāpāḻinīṅku liṅgarājaṅka bhauṇī bolāyāe | bhoga mahāprabhu liṅgarājaṅku bhaktamānaṅka dei kadaḻī, naḍa଼iā o korākhai arpaṇa karāyāithāe | gamanāgamana eṭhāre liṅgarāja ṭempula roḍ nāmare goṭie pāseñjar halṭ ṣṭesana achi | adhika paṭhana rukuṇā ratha yātrā ādhāra khorddhā jillā biṣṇu mandira oḍa଼iśāra śiba mandira bhubaneśୱrare thibā hindu dharmasthaḻa bhubaneśୱrara hindu mandira 11śa śatakara deuḻa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B2%E0%AC%BF%E0%AC%99%E0%AD%8D%E0%AC%97%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%9C%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0

ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିର

ତାରିଣୀ ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାର କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲାର ଘଟଗାଁରେ ଥିବା ଏକ ଠାକୁରାଣୀ ମନ୍ଦିର । ଏଠାକାର ଅଧିଷ୍ଠାତ୍ରୀ ଦେବୀ ତାରିଣୀ । ପ୍ରବାଦରେ ଅଛି ଘଟଗାଁଠାରେ ଥିବା ମା ତାରିଣୀ ମନ୍ଦିରକୁ ୧୪୮୦ ମସିହାରେ କେନ୍ଦୁଝରର ତତ୍କାଳୀନ ରାଜା ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜଦେଓ ନିର୍ମାଣ କରେଇଥିଲେ । ପୁରୀର ତତ୍କାଳୀନ ଗଜପତି ମହାରାଜାଙ୍କ ଆଦେଶକ୍ରମେ ମା ତାରିଣୀ ନୂଆ ମନ୍ଦିର ଘଟଗାଁଠାରେ ଶକ୍ତିପୀଠ ଭାବରେ ସ୍ଥାପିତ ହେଇପାରିଥିଲା । ମା ତାରିଣୀଙ୍କଠାରେ ମନାସିକ କାଲେ ତାହା ନିଶ୍ଚୟ ପୂରଣ ହୁଏ ବୋଲି ଭକ୍ତଙ୍କ ବିଶ୍ୱାସ ଥାଏ । କୁହାଯାଏ ସେ ପ୍ରଥମେ ବନବାଈ କନ୍ଧଙ୍କଦ୍ୱାରା ପୂଜା ପାଇ ଆସୁଥିଲେ। ପ୍ରକୃତରେ ମାଆ ଦୁର୍ଗା ଦଶଭୁଜା ଏବଂ ମାଆ ତାରିଣୀ ଚତୁର୍ଭୁଜା। ମାଆ ତାରିଣୀଙ୍କର ଚାରି ହାତରୁ ବାମପାଖ ଉପର ହସ୍ତରେ ସେ ଚକ୍ର ଧାରଣ କରିଛନ୍ତି। ବାମ ପାଖ ତଳ ହସ୍ତରେ ତ୍ରିଶୁଳ ରହିଥାଏ। ସେହିପରି ଦକ୍ଷିଣ ପାଖ ଉପର ହସ୍ତରେ ସେ ଖଡ୍‌ଗ ଧାରଣ କରିଥିବା ବେଳେ ତଳ ହସ୍ତଟି ତାଙ୍କର ଶୂନ୍ୟ ଥାଏ। ଏହି ହାତରେ ମାଆ ତାରିଣୀ ଭକ୍ତଙ୍କୁ ଆଶୀର୍ବାଦ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟେକ ମୂର୍ତ୍ତି ବା ଚିତ୍ରରେ ଏହିସବୁ ଅସ୍ତ୍ର ନଥାଏ। ଚିତ୍ରକରମାନେ ନିଜନିଜର ପସନ୍ଦ ଅନୁଯାୟୀ ମାଆଙ୍କୁ ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ ଅସ୍ତ୍ରରେ ସଜ୍ଜିତ କରାଇଥାନ୍ତି । ପୌରାଣିକ ମା’ତାରିଣୀଙ୍କର ମୂର୍ତ୍ତିରେ ଆବିର୍ଭାବ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ରହିଛି। ତ୍ରେତୟା ଯୁଗରେ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ର ଓ ମାତା ସୀତାଙ୍କର ବନବାସ ସମୟରେ ଦୁଷ୍ଟ ରାକ୍ଷସ ରାବଣଦ୍ୱାରା ସୀତାଙ୍କୁ ହରଣ କରି ନେଇଯିବା ପରେ ରାମ, ଲକ୍ଷ୍ମଣ ଶୋକାତୁର ହୋଇ ସର୍ବଶକ୍ତିମୟୀ ମାଆ ଦୁର୍ଗାଙ୍କୁ ଆରାଧନା କରିଥିଲେ। ପୂଜାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ଦେବୀ ଶୂନ୍ୟବାଣୀ କରିଥିଲେ- ‘ବତ୍ସ’ । ମୁଁ ତୁମ ସମ୍ମୁଖରେ ସଙ୍କଟ ହାରିଣୀ ତାରିଣୀ ରୂପେ ଆବିର୍ଭୂତ ହେବି। ମାତ୍ର ତୁମେ ଯଦି ମୋତେ ଦେଖିବାକୁ ପ୍ରୟାସ କରିବ ତେବେ ମୁଁ ପାଷାଣରେ ପରିଣତ ହେବି। ଦେବୀଙ୍କ ଅଭୟ ବାଣୀ ପାଇ ଶ୍ରୀରାମ ଓ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ପୂଜାରେ ଧ୍ୟାନମଗ୍ନ ହେଲେ। ଦେବୀଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତିକୁ ଅନୁଭବ କରି ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ର ଚରଣ ସ୍ପର୍ଶ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ମାତାଙ୍କ ପାଦ ସ୍ପର୍ଶ କରିବା ସମୟରେ ଅଜ୍ଞାତରେ ତାଙ୍କର ଚକ୍ଷୁ ଖୋଲି ଯାଇଥିଲା। ଦେବୀଙ୍କୁ ସ୍ୱଚକ୍ଷୁରେ ଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ ରାମଚନ୍ଦ୍ର । ଦେବୀ ସ୍ମିତହାସ୍ୟ ପୂର୍ବକ ସମସ୍ତ ସଙ୍କଟ ହରଣ କରିବାର ଅଭୟ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇ ପୂର୍ବ ସର୍ତ୍ତ ଅନୁସାରେ ପାଷାଣରେ ପରିଣତ ହୋଇଯାଇଥିଲେ । ସେହିଦିନରୁ ମାଆ ଦୁର୍ଗା, ମାଆ ତାରିଣୀ ନାମରେ ସାର୍ବଜନ ବିଦିତା। କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଘଟଗାଁରେ ମାଆଙ୍କର ଆବିର୍ଭାବ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି। କେନ୍ଦୁଝର, ପୁରୀ ଗଜପତି ମହାରାଜାଙ୍କ ଅଧୀନସ୍ଥ ଏକ ବଡ଼ ଗଡ଼ଜାତ ରାଜ୍ୟ ଥିଲା । ଏହାର ଆଦିମ ଅଧିବାସୀ ଥିଲେ କନ୍ଧ, ଭୂୟାଁ, ଜୁଆଙ୍ଗ ଓ ଶବର। କେନ୍ଦୁଝର ଥିଲା ପାହାଡ଼, ପର୍ବତ ଓ ଘଞ୍ଚ ଜଙ୍ଗଲ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ, ହିଂସ୍ରଜନ୍ତୁଙ୍କ ବିଚରଣ ସ୍ଥଳୀ। ଯାତାୟତ ପାଇଁ ରାସ୍ତାଘାଟ ମଧ୍ୟ ନଥିଲା। ରାଜା ଓ ରାଜକର୍ମଚାରୀମାନେ ଘୋଡ଼ା ବା ହାତୀରେ ଯାତାୟତ କରୁଥିଲେ। ହିଂସ୍ରଜନ୍ତୁଙ୍କ ଭୟରେ ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କୁ ଦଳବାନ୍ଧି ପାହାଡ଼ ଜଙ୍ଗଲ ରାସ୍ତାରେ ଯିବାକୁ ପଡ଼ୁଥିଲା।ପାଞ୍ଚଶହ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ କେନ୍ଦୁଝରରେ ରାଜା ଥିଲେ ତ୍ରିଲୋଚନ ଭଞ୍ଜ। ତାଙ୍କର ପୁତ୍ରଙ୍କ ନାମ ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜ। ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜ ଯୌବନାବସ୍ଥାରେ ଉପନୀତ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ଶରୀର ଚର୍ଚ୍ଚା, ଯୁଦ୍ଧବିଦ୍ୟା ଓ ଅଶ୍ୱଚାଳନାରେ ବିଶେଷ ପାରଦର୍ଶିତା ହାସଲ କରିପାରିଥିଲେ। ପୁରୀରେ ସେତେବେଳେ ଗଜପତି ମହାରାଜା ଥିଲେ ଶ୍ରୀ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବ। କାଞ୍ଚି ଯୁଦ୍ଧରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପରାଜିତ ହେବାପରେ ପରାଜୟର ଗ୍ଳାନିରେ ମର୍ମାହତ ମହାରାଜ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବ ସବୁଆଡୁ ନିରୁପାୟ ହୋଇ ଜଗତର ନାଥ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଶରଣାପନ୍ନ ହୋଇଥିଲେ ।ଜଗନ୍ନାଥ ସେବକର ଦୁଃଖ ସହିପାରିଲେ ନାହିଁ , ସ୍ୱପ୍ନାଦେଶ ହେଲା: ‘ତୁ ଆଉଥରେ କାଞ୍ଚି ଅଭିଯାନର ଆୟୋଜନ କର ।ଏଇ ଯୁଦ୍ଧରେ ଆମେ ଦୁଇଭାଇ ତୋର ସହାୟତା କରିବୁ । କିନ୍ତୁ ମନେରଖ, ଆସନ୍ତାକାଲି ପ୍ରତ୍ୟୁଷରୁ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡରେ ଯାହା ଘରର ଚାଳ ଉପରେ ଅମର ଧଣ୍ଡାମାଳ ପଡ଼ିଥିବା ଦେଖିବୁ, ତାକୁ ହିଁ ଏହି ଯୁଦ୍ଧର ସେନାପତି କରିବୁ ।ଏ ଯୁଦ୍ଧରେ ତୋର ବିଜୟ ହେବ, ତୁ ତୋର ମାନସମ୍ମାନ ଫେରିପାଇବୁ ’ । ପ୍ରତ୍ୟୁଷରୁ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ନିଜେ ବାହାରକୁ ଯାଇ ଦେଖିଲେ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡରେ ରାଜନଅରର ଅନତି ଦୂରରେ ଜଣଙ୍କର ଚାଳ ଉପରେ ଫୁଲଧଣ୍ଡା ମାଳ ପଡ଼ିଥିଲା। ଏହା ଦେଖି ମହାରାଜ ପ୍ରହରୀକୁ ଡାକି କହିଲେ ଘରର ମାଲିକଙ୍କୁ ସାଙ୍ଗରେ ନେଇ ଆସିବା ପାଇଁ। ପ୍ରହରୀ ଧଣ୍ଡାମାଳ ପଡ଼ିଥିବାର ଘରର କବାଟରେ ଶବ୍ଦ କରିବା ପରେ ଘରୁ ବାହାରି ଆସିଥିଲେ କେନ୍ଦୁଝରର ସୁଯୋଗ୍ୟ ଦାୟଦ ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜ, ଯିଏ ପିତାଙ୍କ ସହ ମତାନ୍ତର ହେବାରୁ କେନ୍ଦୁଝର ଛାଡ଼ି ପୁରୀରେ ରହୁଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ନିଜକୁ କେବେ ପରିଚିତ କରାଇନଥିଲେ ରାଜପୁତ୍ର ଭାବେ ।ହଠାତ ଦୁଆର ଆଗରେ ରାଜ ପ୍ରହରୀଙ୍କୁ ଦେଖି ସାମାନ୍ୟ ଶଙ୍କିତ ହେଲେ ଯୁବରାଜ ଗୋବିନ୍ଦ। ମହାରାଜ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବ ସେମାନଙ୍କ ଆସିବାକୁ ଅପେକ୍ଷା କରି ରହିଥିଲେ। ଯୁବରାଜ ଗୋବିନ୍ଦ ମହାରାଜଙ୍କୁ ଅଭିବାଦନ ଜଣାଇଲେ। ସୁନ୍ଦର ଓ ବଳିଷ୍ଠ ଯୁବକ ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜଙ୍କ ନିକଟରୁ ତାଙ୍କର ପରିଚୟ ପାଇବା ପରେ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବଙ୍କର ଆନନ୍ଦର ସୀମା ରହିଲା ନାହିଁ। ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜଙ୍କୁ ଜଗନ୍ନାଥ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଇଛା କଥା ଜଣାଇ ସେ ତାଙ୍କ ମସ୍ତକରେ, ସ୍ୱହସ୍ତରେ ସେନାପତିର ପାଗ ବାନ୍ଧିଥିଲେ। ସୈନ୍ୟସାମନ୍ତଙ୍କ ଗହଣରେ କାଞ୍ଚି ରାଜ୍ୟର ସୀମାରେ ସେନାପତି ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜ ପ୍ରବେଶ କଲେ। ଯାଉଯାଉ ଘୋଡ଼ାଟି ହଠାତ୍ ଠିଆ ହୋଇଗଲା,ଆଗକୁ ଆଦୌ ଗଲାନାହିଁ। ଏଥିରେ ବିଚଳିତ ହୋଇ ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜ ଘୋଡ଼ାରୁ ଓହ୍ଲାଇ ପଡ଼ିଲେ। ଘୋଡ଼ା କାହିଁକି ଅଟକିଗଲା ତାହାର କାରଣ ଚିନ୍ତା କରୁକରୁ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହେଲା ମାଆ ତାରିଣୀଙ୍କର ପୀଠ। ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକଙ୍କଠାରୁ ମାଆଙ୍କ ମହିମା ଶୁଣି ପୀଠ ମଧ୍ୟରେ ଦେବୀଭକ୍ତ ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜ ପ୍ରବେଶ କଲେ । ବୋଧ ହୁଏ ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭକ୍ତବତ୍ସଳ ମାଆ ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜଙ୍କୁ ଅପେକ୍ଷା କରିଥିଲେ କେନ୍ଦୁଝର ଆସିବା ପାଇଁ। ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନାରେ ଲାଗି ପଡ଼ିଥିଲେ ଗୋବିନ୍ଦ । ମାଆ ଯୁଦ୍ଧରେ ବିଜୟୀ ହେବାର ଅଭୟ ବର ପ୍ରଦାନ କଲେ। ଯୁଦ୍ଧରେ ବିଜୟୀ ହୋଇ ସେନାପତି ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜ କାଞ୍ଚିର ଇଷ୍ଟଦେବ ଗଣପତିଙ୍କୁ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରିବା ପରେ ମଦନମୋହନ, ରଘୁନାଥ ଜୀଉ ଓ ମାଆ ତାରିଣୀଙ୍କ ସହିତ ପୁରୀକୁ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କଲେ। ୧୪୮୦ରେ କେନ୍ଦୁଝର ରାଜା ତ୍ରିଲୋଚନ ଭଞ୍ଜଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜ କେନ୍ଦୁଝରର ରାଜା ହେଲେ। ରାଜକାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟସ୍ତ ରହି ମାଆ ତାରିଣୀଙ୍କୁ କେନ୍ଦୁଝର ଆଣିପାରିଲେ ନାହିଁ ବୋଲି ଦୁଃଖ ଅନୁଭବ କରୁଥିଲେ। କରୁଣାମୟୀ ସନ୍ତାନବତ୍ସଳ ମାଆ ଭକ୍ତ ଗୋବିନ୍ଦଙ୍କ ମନକଥା ବୁଝିଲେ। ଅଳ୍ପଦିନ ମଧ୍ୟରେ ଗଜପତି ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବ ଡକାଇ ପଠାଇଲେ ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜଙ୍କୁ। ପୁରୀ ଯାଇ ଗଜପତିଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କଲେ । ଗଜପତି ତାଙ୍କୁ ‘ଜୟ ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜ ମହାରାଜ’ ଉପାଧିରେ ଭୂଷିତ କରି ପୁରୀ ଅଧିନରେ ଥିବା ଆଠଗଡ଼ ଅଞ୍ଚଳ (ଅଧୁନା ଆନନ୍ଦପୁର ସବ୍‌ଡିଭିଜନ) ଉପହାର ସ୍ୱରୂପ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ। ଏହାକୁ କରଶୂନ୍ୟ ରାଜ୍ୟ ରୂପେ ଭୋଗ ଦଖଲ କରିବାର ଅନୁମତି ଦେଇଥିଲେ। ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜ କିନ୍ତୁ ଇଚ୍ଛା ପୋଷଣ କରିଥିଲେ କାଞ୍ଚିରୁ ଆଣିଥିବା ଦେବଦେବୀ ମଦନମୋହନ, ରଘୁନାଥଜୀଉ ଓ ମାଆ ତାରିଣୀଙ୍କୁ ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ରଓ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ତାଙ୍କ ସହିତ କେନ୍ଦୁଝର ନେବାକୁ । ଏହା ଶୁଣି ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବ କହିଲେ: ‘ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ତୁମେ ନେଇଯାଇପାର,ମାଆ ତାରିଣୀ ଯେ ପାତାଳୀ ,ତାଙ୍କୁ ତୁମେ ନେବ କିପରି ? ଏଥିରେ ନିରାଶ ନହୋଇ ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜ ମାଆଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରିଥିଲେ। ସେହିଦିନ ରାତିରେ, ଗଜପତି ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଦେବଙ୍କୁ ମାଆ ସ୍ୱପ୍ନରେ କହିଲେ, ‘ଗୋବିନ୍ଦ ମୋର ପରମ ଭକ୍ତ । ତା’ସହିତ ମୁଁ କେନ୍ଦୁଝର ଯିବି ,ତାକୁ ଅନୁମତି ଦେ । ’। ପରଦିନ ଗଜପତି ସମସ୍ତ ବୃତ୍ତାନ୍ତ ଶୁଣାଇବା ପରେ ଗୋବିନ୍ଦଙ୍କୁ କହିଲେ, ତୁମେ ଧନ୍ୟ ଗୋବିନ୍ଦ ! ମାଆଙ୍କୁ ନେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କର। ମାଆଙ୍କୁ କେମିତି ନେବେ ସେହି ଚିନ୍ତାରେ ଗୋବିନ୍ଦ ଧ୍ୟାନମଗ୍ନ ହେଲେ । ମାଆ ସ୍ୱପ୍ନାଦେଶ ଦେଲେ ମୁଁ ଯେପରି ଘୋଡ଼ାରେ ଚଢ଼ି କାଞ୍ଚିରୁ ପୁରୀ ଆସିଥିଲି, ଠିକ୍ ସେମିତି ଘୋଡ଼ାରେ ଚଢ଼ି ତୋ’ ପଛେ ପଛେ ଯିବି। ଘୋଡ଼ା ଚାଲିଲେ ମୋ ପାଦର ନୁପୁର ରୁଣୁଝୁଣୁ ଶବ୍ଦରୁ ତୁ ଜାଣିବୁ ମୁଁ ତୋ ପଛରେ ଯାଉଛି। କିନ୍ତୁ ତୁ ଯଦି ପଛକୁ ଚାହିଁ ମୋତେ ଦେଖିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିବୁ, ମୁଁ ପାଷାଣ ହୋଇ ସେହିଠାରେ ରହିବି। ପରଦିନ ଅନ୍ୟ ଦେବଦେବୀଙ୍କ ବିଗ୍ରହ ସହ ଗୋବିନ୍ଦ ଚାଲିଲେ କେନ୍ଦୁଝର ଅଭିମୁଖେ। ପଛେ ପଛେ ଭକ୍ତବତ୍ସଳ ମାଆ ତାରିଣୀ ଘୋଡ଼ାରେ ଚଢ଼ି ଯାଉଥାଆନ୍ତି । ନୁପୁର ରୁଣୁଝୁଣୁ ଶବ୍ଦ ଗୋବିନ୍ଦଙ୍କ କାନରେ ବାଜୁଥାଏ। କିନ୍ତୁ ଲୀଳାମୟୀ ମାଆ ତାରିଣୀଙ୍କ ଲୀଳା ବିଚିତ୍ର । ଆନନ୍ଦପୁର ସୀମା ପାର ହୋଇ ସେ କେନ୍ଦୁଝର ସୀମାରେ ଘଞ୍ଚ ଜଙ୍ଗଲ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ। ଠିକ୍ କେନ୍ଦୁଝରର ମଧ୍ୟସ୍ଥଳରେ ମାୟା ବିସ୍ତାର କଲେ ମାଆ ।ଗୋବିନ୍ଦଙ୍କ ଘୋଡ଼ା ଆଗକୁ ଗଲା ନାହିଁ। ପଛରେ ଆସୁଥିବା ମାଆ ତାରିଣୀଙ୍କ ନୁପୁରର ରୁଣୁଝୁଣୁ ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟ ଶୁଣାଗଲା ନାହିଁ। ଗୋବିନ୍ଦ ବିଚଳିତ ହୋଇ ପଛକୁ ଚାହିଁଦେଲେ, ଦେଖିଲେ, ତ୍ରିଜଗଧାତ୍ରୀ, ଜ୍ୟୋତିର୍ମୟୀ ମାଆ ଘୋଡ଼ା ଉପରେ ବସିଛନ୍ତି। ସର୍ତ୍ତ ଭଗ୍ନ ହୋଇଥିବାରୁ ମାଆ ହେଲେ ପାଷାଣ। ଶୂନ୍ୟବାଣୀ ହେଲା, ମୁଁ ଏହିଠାରେ ରହିବି । ଏହା ଶୁଣି ଗୋବିନ୍ଦ ମର୍ମାହତ ହେଲେ । ମାଆଙ୍କୁ ବିନମ୍ର ପ୍ରଣତି ଜଣାଇ ସେଠାରେ ଦେହୁରୀମାନଙ୍କୁ ରହିବା ବ୍ୟବସ୍ଥା କଲେ ।ସେହିଦିନଠାରୁ ମାଆ ଭଗବତୀ ତାରିଣୀ ଶାଳବଣ ଘେରା ପୀଠରେ ପୂଜା ପାଇ ଆସୁଛନ୍ତି। କେନ୍ଦୁଝରରେ ରହି ମଧ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟହ ରାଜା ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜ ଘୋଡ଼ା ଚଢ଼ି ମାଆ ତାରିଣୀଙ୍କ ଦର୍ଶନ କରିବାକୁ ଆସୁଥିଲେ। । ଘଟଗାଁ ନାମକରଣ ପ୍ରାକୃତିକ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟଭରା ଘୋର ଜଙ୍ଗଲ ମଧ୍ୟରେ ରହି ମାଆଙ୍କର ଯଥାବିଧି ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରୁଥିଲେ ଦେହୁରୀମାନେ। ମାତ୍ର ସମୟ ସମୟରେ ପୂଜକ ପରିବାରରେ କେହି ଜନ୍ମ ହେଲେ ବା ମୃତ୍ୟୁ ମୁଖରେ ପଡ଼ିଲେ ମାଆଙ୍କର ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହେଉଥିଲା। ଦୁର୍ଗମ ଜଙ୍ଗଲରେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ନମିଳିବାରୁ ରାଜା ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜ ଚିନ୍ତିତ ରହୁଥିଲେ। ଭକ୍ତର କଷ୍ଟ ମାଆ ବୁଝିପାରି ସ୍ୱପ୍ନାଦେଶରେ କହିଲେ, ଗୋଟେ ମାଟିଘଟରେ ଗୋ-ଘୃତ ପୂର୍ଣ୍ଣ କରି ମୋର ଆସ୍ଥାନ ନିକଟରେ ଥିବା କୁସୁମ ବୃକ୍ଷ ଡାଳରେ ବାନ୍ଧିଦେବୁ। ଦେହୁରୀ ପୂଜା ଶେଷରେ ସେହି ପୂଜା ପାଣିକୁ ପ୍ରତିଦିନ ସେହି ଘଟରେ ସିଞ୍ଚିବ । ସେ ଅଶୌଚ ସମୟରେ ସେହି ଘଟରୁ ଟିକିଏ ଘିଅ ପାତ୍ରରେ ନେଇ ପାନ କରିବ ଓ ଆଉ ଟିକେ ଘିଅରେ ଦୁବଘାସ ବୁଡାଇ ମୁଣ୍ଡରେ ସିଞ୍ଚିବ। ଏହାଦ୍ୱାରା ସେ ଅଶୌଚରୁ ମୁକ୍ତି ହୋଇ ମୋର ପୂଜା କରିପାରିବ। ସେହିଦିନଠାରୁ ଘିଅ ଘଟ ବନ୍ଧା ହେବା କାରଣରୁ ମାଆଙ୍କ ପୀଠର ନାମ ହେଲା ଘଟଗାଁ। । ଦୀର୍ଘକାଳ ରାଜ୍ୟ ଶାସନ କରି ମାଆ ତାରିଣୀଙ୍କ କୃପାରୁ ବହୁ ଯଶ ଖ୍ୟାତି ଲାଭ କରି ଭକ୍ତ ଗୋବିନ୍ଦ ଭଞ୍ଜ ୮୪ବର୍ଷ ବୟସରେ ୧୫୩୪ ମସିହାରେ ଇହଧାମ ତ୍ୟାଗ କଲେ । ହେଲେ ଯୁଗଯୁଗକୁ କଥା ରହିଗଲା ଯେ, ଭକ୍ତବତ୍ସଳା ମାଆ ତାରିଣୀ ଭକ୍ତର ମନବାଞ୍ଛା ପୂର୍ଣ୍ଣ କରି ଘଟଗାଁ ବାସିନୀ ହେଲେ। ପୂର୍ବଭଳି ଆଜି ମଧ୍ୟ ଫଳ ଓ ଅନ୍ନ ପ୍ରସାଦ ମାଆଙ୍କ ନିକଟରେ ଭୋଗ ଲାଗୁଛି। ମାଆଙ୍କର ପ୍ରିୟ ଫଳ ଭାବେ ନଡ଼ିଆ ଦିନକୁ ହଜାର ହଜାର ସଂଖ୍ୟାରେ ଆସି ପହଞ୍ଚୁଛି ରାଜ୍ୟ ତଥା ରାଜ୍ୟ ବାହାରୁ। ସେ ପାଞ୍ଚଶହ ବର୍ଷ ତଳର ଦୁର୍ଗମ ଜଙ୍ଗଲ ନାହିଁ। କିନ୍ତୁ ମାଆଙ୍କ ପୀଠ ସେହି ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି। ଆନନ୍ଦପୁର-କେନ୍ଦୁଝର ମୁଖ୍ୟ ରାସ୍ତା ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଘଟଗାଁ ପୀଠର ମାଆ ତାରିଣୀଙ୍କର ନୂଆ ମନୋରମ ମନ୍ଦିର ଦୃଶ୍ୟମାନ ହେଉଛି। ମାଆ ତାରିଣୀଙ୍କର ଆଷାଢ଼ୀ ପର୍ବ ମଧ୍ୟ ଏକ ବଡ଼ ପର୍ବ ଭାବେ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ। ଆଷାଢ଼ ମାସର ଶେଷ ଗୁରୁବାର ଦିନ ଏହି ପର୍ବ ପଡ଼େ। ୨୮ଟି ଗ୍ରାମରେ ମୁଖିଆଙ୍କୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଏ ଓ ସେମାନେ ଆସି ରାତିରେ ମାଆଙ୍କ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରିବା ପରେ ଚାଷ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଏ । । ଚଇତି ପର୍ବ ଚଇତି ପର୍ବ ଘଟଗାଁ ତାରିଣୀ ବେଢ଼ାରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ସମୟରେ ମାଜଣା, ଷୋଡ଼ଷ ଉପଚାର, ମଙ୍ଗଳ ଆଳତି ଓ ବଡ଼ସଂହାର ପରେ ତାରିଣୀଙ୍କ ସୁନାବେଶ ହୋଇଥାଏ । ଭୋର ୫ରୁ ୬ ଘଟିକା ଯାଏ ଚଇତି ପହଡ଼ ଖୋଲିଥାଏ । ପହଡ଼ ଖୋଲିଲେ ଭକ୍ତମାନେ ଧାଡ଼ି କରି ଦର୍ଶନ ପାଇଁ ଯାଇଥାନ୍ତି । ୨୦୧୬ ମସିହାରେ ଏପ୍ରିଲ ୯ ତାରିଖରେ ଏହି ପର୍ବ ପାଳନ ବେଳେ ୩୦ ହଜାରରୁ ଅଧିକ ଭକ୍ତଙ୍କ ସମାଗମ ହୋଇଥିଲା । ଏଥି ପୂର୍ବରୁ ଚଇତିପର୍ବ ପଣା ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ କେବଳ ଗୋଟିଏ ଦିନ ପାଇଁ ପାଳିତ ହୋଇ ଆସୁଥିବା ବେଳେ ୧୯୩୭ ମସିହାରୁ ଏହା ୭ଦିନ ଧରି ପାଳନ କରାଯାଉଛି । ଚଇତିପର୍ବରେ ପ୍ରତିଦିନ ମା'ଙ୍କ ସୁନାବେଶ ହେବା ସହ ସକାଳ ଓ ସନ୍ଧ୍ୟା ସମୟରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଭାବେ ମଙ୍ଗଳଆଳତୀ, ଭାଗବତ ପାଠ, ଚଣ୍ଡିପାଠ, ହୋମଯଜ୍ଞ ଓ ସତ୍ୟନାରାୟଣଙ୍କ ଆସ୍ଥାନ ପୂଜା ବିଧି ମତେ କରାଯାଇଥାଏ । ଆଷାଢି ପର୍ବ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବର୍ଷ ଏହି ଗୋଟିଏ ଦିନ ମା ତାରିଣି ଭକ୍ତଙ୍କ ମଙ୍ଗଳ କାମନା କରି ଉପବାସ ରହିଥାନ୍ତି । ଦିନ ସାରା ମନ୍ଦିର ବନ୍ଦ ରହୁଥିବା ବେଳେ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ମାଙ୍କର ସୁନାବେଶ କରାଯାଇଥାଏ । ଗ୍ୟାଲେରି ଆଧାର ଓଡ଼ିଶାର ଦେବୀ ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲା

tāriṇī mandira oḍa଼iśāra kendujhara jillāra ghaṭagā~re thibā eka ṭhākurāṇī mandira | eṭhākāra adhiṣṭhātrī debī tāriṇī | prabādare achi ghaṭagā~ṭhāre thibā mā tāriṇī mandiraku 1480 masihāre kendujharara tatkāḻīna rājā gobinda bhañjadeo nirmāṇa kareithile | purīra tatkāḻīna gajapati mahārājāṅka ādeśakrame mā tāriṇī nūā mandira ghaṭagā~ṭhāre śaktipīṭha bhābare sthāpita heipārithilā | mā tāriṇīṅkaṭhāre manāsika kāle tāhā niścaẏa pūraṇa hue boli bhaktaṅka biśୱāsa thāe | kuhāyāe se prathame banabāī kandhaṅkadୱārā pūjā pāi āsuthile| prakṛtare māā durgā daśabhujā ebaṃ māā tāriṇī caturbhujā| māā tāriṇīṅkara cāri hātaru bāmapākha upara hastare se cakra dhāraṇa karichanti| bāma pākha taḻa hastare triśuḻa rahithāe| sehipari dakṣiṇa pākha upara hastare se khaḍ‌ga dhāraṇa karithibā beḻe taḻa hastaṭi tāṅkara śūnẏa thāe| ehi hātare māā tāriṇī bhaktaṅku āśīrbāda pradāna karanti | kintu tāṅkara pratẏeka mūrtti bā citrare ehisabu astra nathāe| citrakaramāne nijanijara pasanda anuyāẏī māāṅku bhinnabhinna astrare sajjita karāithānti | paurāṇika mā’tāriṇīṅkara mūrttire ābirbhāba sambandhare eka kimbadantī rahichi| tretaẏā yugare prabhu śrīrāmacandra o mātā sītāṅkara banabāsa samaẏare duṣṭa rākṣasa rābaṇadୱārā sītāṅku haraṇa kari neiyibā pare rāma, lakṣmaṇa śokātura hoi sarbaśaktimaẏī māā durgāṅku ārādhanā karithile| pūjāre santuṣṭa hoi debī śūnẏabāṇī karithile- ‘batsa’ | mu~ tuma sammukhare saṅkaṭa hāriṇī tāriṇī rūpe ābirbhūta hebi| mātra tume yadi mote dekhibāku praẏāsa kariba tebe mu~ pāṣāṇare pariṇata hebi| debīṅka abhaẏa bāṇī pāi śrīrāma o lakṣmaṇa pūjāre dhẏānamagna hele| debīṅka upasthitiku anubhaba kari prabhu śrīrāmacandra caraṇa sparśa karibā uddeśẏare mātāṅka pāda sparśa karibā samaẏare ajñātare tāṅkara cakṣu kholi yāithilā| debīṅku sୱcakṣure darśana karithile rāmacandra | debī smitahāsẏa pūrbaka samasta saṅkaṭa haraṇa karibāra abhaẏa pratiśruti dei pūrba sartta anusāre pāṣāṇare pariṇata hoiyāithile | sehidinaru māā durgā, māā tāriṇī nāmare sārbajana biditā| kimbadantī ghaṭagā~re māāṅkara ābirbhāba samparkare eka barṇṇanā rahichi| kendujhara, purī gajapati mahārājāṅka adhīnastha eka baḍa଼ gaḍa଼jāta rājẏa thilā | ehāra ādima adhibāsī thile kandha, bhūẏā~, juāṅga o śabara| kendujhara thilā pāhāḍa଼, parbata o ghañca jaṅgala paripūrṇṇa, hiṃsrajantuṅka bicaraṇa sthaḻī| yātāẏata pāi~ rāstāghāṭa madhẏa nathilā| rājā o rājakarmacārīmāne ghoḍa଼ā bā hātīre yātāẏata karuthile| hiṃsrajantuṅka bhaẏare sādhāraṇa lokaṅku daḻabāndhi pāhāḍa଼ jaṅgala rāstāre yibāku paḍa଼uthilā|pāñcaśaha barṣa pūrbe kendujharare rājā thile trilocana bhañja| tāṅkara putraṅka nāma gobinda bhañja| gobinda bhañja yaubanābasthāre upanīta hebā pūrbaru śarīra carccā, yuddhabidẏā o aśୱcāḻanāre biśeṣa pāradarśitā hāsala karipārithile| purīre setebeḻe gajapati mahārājā thile śrī puruṣottama deba| kāñci yuddhare prathama thara parājita hebāpare parājaẏara gḻānire marmāhata mahārāja puruṣottama deba sabuāḍu nirupāẏa hoi jagatara nātha jagannāthaṅka śaraṇāpanna hoithile |jagannātha sebakara duḥkha sahipārile nāhi~ , sୱpnādeśa helā: ‘tu āuthare kāñci abhiyānara āẏojana kara |ei yuddhare āme duibhāi tora sahāẏatā karibu | kintu manerakha, āsantākāli pratẏuṣaru baḍa଼dāṇḍare yāhā gharara cāḻa upare amara dhaṇḍāmāḻa paḍa଼ithibā dekhibu, tāku hi~ ehi yuddhara senāpati karibu |e yuddhare tora bijaẏa heba, tu tora mānasammāna pheripāibu ’ | pratẏuṣaru puruṣottama nije bāhāraku yāi dekhile baḍa଼dāṇḍare rājanaarara anati dūrare jaṇaṅkara cāḻa upare phuladhaṇḍā māḻa paḍa଼ithilā| ehā dekhi mahārāja praharīku ḍāki kahile gharara mālikaṅku sāṅgare nei āsibā pāi~| praharī dhaṇḍāmāḻa paḍa଼ithibāra gharara kabāṭare śabda karibā pare gharu bāhāri āsithile kendujharara suyogẏa dāẏada gobinda bhañja, yie pitāṅka saha matāntara hebāru kendujhara chāḍa଼i purīre rahuthile, kintu nijaku kebe paricita karāinathile rājaputra bhābe |haṭhāta duāra āgare rāja praharīṅku dekhi sāmānẏa śaṅkita hele yubarāja gobinda| mahārāja puruṣottama deba semānaṅka āsibāku apekṣā kari rahithile| yubarāja gobinda mahārājaṅku abhibādana jaṇāile| sundara o baḻiṣṭha yubaka gobinda bhañjaṅka nikaṭaru tāṅkara paricaẏa pāibā pare puruṣottama debaṅkara ānandara sīmā rahilā nāhi~| gobinda bhañjaṅku jagannātha mahāprabhuṅka ichā kathā jaṇāi se tāṅka mastakare, sୱhastare senāpatira pāga bāndhithile| sainẏasāmantaṅka gahaṇare kāñci rājẏara sīmāre senāpati gobinda bhañja prabeśa kale| yāuyāu ghoḍa଼āṭi haṭhāt ṭhiā hoigalā,āgaku ādau galānāhi~| ethire bicaḻita hoi gobinda bhañja ghoḍa଼āru ohlāi paḍa଼ile| ghoḍa଼ā kāhi~ki aṭakigalā tāhāra kāraṇa cintā karukaru dṛṣṭigocara helā māā tāriṇīṅkara pīṭha| sthānīẏa lokaṅkaṭhāru māāṅka mahimā śuṇi pīṭha madhẏare debībhakta gobinda bhañja prabeśa kale | bodha hue se paryẏanta bhaktabatsaḻa māā gobinda bhañjaṅku apekṣā karithile kendujhara āsibā pāi~| pūjārccanāre lāgi paḍa଼ithile gobinda | māā yuddhare bijaẏī hebāra abhaẏa bara pradāna kale| yuddhare bijaẏī hoi senāpati gobinda bhañja kāñcira iṣṭadeba gaṇapatiṅku pūjārccanā karibā pare madanamohana, raghunātha jīu o māā tāriṇīṅka sahita purīku pratẏābarttana kale| 1480re kendujhara rājā trilocana bhañjaṅka mṛtẏu pare gobinda bhañja kendujharara rājā hele| rājakāryẏare bẏasta rahi māā tāriṇīṅku kendujhara āṇipārile nāhi~ boli duḥkha anubhaba karuthile| karuṇāmaẏī santānabatsaḻa māā bhakta gobindaṅka manakathā bujhile| aḻpadina madhẏare gajapati puruṣottama deba ḍakāi paṭhāile gobinda bhañjaṅku| purī yāi gajapatiṅku sākṣāta kale | gajapati tāṅku ‘jaẏa gobinda bhañja mahārāja’ upādhire bhūṣita kari purī adhinare thibā āṭhagaḍa଼ añcaḻa (adhunā ānandapura sab‌ḍibhijana) upahāra sୱrūpa pradāna karithile| ehāku karaśūnẏa rājẏa rūpe bhoga dakhala karibāra anumati deithile| gobinda bhañja kintu icchā poṣaṇa karithile kāñciru āṇithibā debadebī madanamohana, raghunāthajīu o māā tāriṇīṅku jagannātha, baḻabhadrao subhadrāṅka bigraha tāṅka sahita kendujhara nebāku | ehā śuṇi puruṣottama deba kahile: ‘ samastaṅku tume neiyāipāra,māā tāriṇī ye pātāḻī ,tāṅku tume neba kipari ? ethire nirāśa nahoi gobinda bhañja māāṅka nikaṭaku yāi pūjārccanā karithile| sehidina rātire, gajapati puruṣottama debaṅku māā sୱpnare kahile, ‘gobinda mora parama bhakta | tā’sahita mu~ kendujhara yibi ,tāku anumati de | ’| paradina gajapati samasta bṛttānta śuṇāibā pare gobindaṅku kahile, tume dhanẏa gobinda ! māāṅku nebāra bẏabasthā kara| māāṅku kemiti nebe sehi cintāre gobinda dhẏānamagna hele | māā sୱpnādeśa dele mu~ yepari ghoḍa଼āre caḍha଼i kāñciru purī āsithili, ṭhik semiti ghoḍa଼āre caḍha଼i to’ pache pache yibi| ghoḍa଼ā cālile mo pādara nupura ruṇujhuṇu śabdaru tu jāṇibu mu~ to pachare yāuchi| kintu tu yadi pachaku cāhi~ mote dekhibāku ceṣṭā karibu, mu~ pāṣāṇa hoi sehiṭhāre rahibi| paradina anẏa debadebīṅka bigraha saha gobinda cālile kendujhara abhimukhe| pache pache bhaktabatsaḻa māā tāriṇī ghoḍa଼āre caḍha଼i yāuthāānti | nupura ruṇujhuṇu śabda gobindaṅka kānare bājuthāe| kintu līḻāmaẏī māā tāriṇīṅka līḻā bicitra | ānandapura sīmā pāra hoi se kendujhara sīmāre ghañca jaṅgala madhẏare prabeśa kale| ṭhik kendujharara madhẏasthaḻare māẏā bistāra kale māā |gobindaṅka ghoḍa଼ā āgaku galā nāhi~| pachare āsuthibā māā tāriṇīṅka nupurara ruṇujhuṇu śabda madhẏa śuṇāgalā nāhi~| gobinda bicaḻita hoi pachaku cāhi~dele, dekhile, trijagadhātrī, jẏotirmaẏī māā ghoḍa଼ā upare basichanti| sartta bhagna hoithibāru māā hele pāṣāṇa| śūnẏabāṇī helā, mu~ ehiṭhāre rahibi | ehā śuṇi gobinda marmāhata hele | māāṅku binamra praṇati jaṇāi seṭhāre dehurīmānaṅku rahibā bẏabasthā kale |sehidinaṭhāru māā bhagabatī tāriṇī śāḻabaṇa gherā pīṭhare pūjā pāi āsuchanti| kendujharare rahi madhẏa pratẏaha rājā gobinda bhañja ghoḍa଼ā caḍha଼i māā tāriṇīṅka darśana karibāku āsuthile| | ghaṭagā~ nāmakaraṇa prākṛtika saundaryẏabharā ghora jaṅgala madhẏare rahi māāṅkara yathābidhi pūjārccanā karuthile dehurīmāne| mātra samaẏa samaẏare pūjaka paribārare kehi janma hele bā mṛtẏu mukhare paḍa଼ile māāṅkara pūjārccanā bādhāprāpta heuthilā| durgama jaṅgalare brāhmaṇa namiḻibāru rājā gobinda bhañja cintita rahuthile| bhaktara kaṣṭa māā bujhipāri sୱpnādeśare kahile, goṭe māṭighaṭare go-ghṛta pūrṇṇa kari mora āsthāna nikaṭare thibā kusuma bṛkṣa ḍāḻare bāndhidebu| dehurī pūjā śeṣare sehi pūjā pāṇiku pratidina sehi ghaṭare siñciba | se aśauca samaẏare sehi ghaṭaru ṭikie ghia pātrare nei pāna kariba o āu ṭike ghiare dubaghāsa buḍāi muṇḍare siñciba| ehādୱārā se aśaucaru mukti hoi mora pūjā karipāriba| sehidinaṭhāru ghia ghaṭa bandhā hebā kāraṇaru māāṅka pīṭhara nāma helā ghaṭagā~| | dīrghakāḻa rājẏa śāsana kari māā tāriṇīṅka kṛpāru bahu yaśa khẏāti lābha kari bhakta gobinda bhañja 84barṣa baẏasare 1534 masihāre ihadhāma tẏāga kale | hele yugayugaku kathā rahigalā ye, bhaktabatsaḻā māā tāriṇī bhaktara manabāñchā pūrṇṇa kari ghaṭagā~ bāsinī hele| pūrbabhaḻi āji madhẏa phaḻa o anna prasāda māāṅka nikaṭare bhoga lāguchi| māāṅkara priẏa phaḻa bhābe naḍa଼iā dinaku hajāra hajāra saṃkhẏāre āsi pahañcuchi rājẏa tathā rājẏa bāhāru| se pāñcaśaha barṣa taḻara durgama jaṅgala nāhi~| kintu māāṅka pīṭha sehi sthānare rahichi| ānandapura-kendujhara mukhẏa rāstā pārśୱre ghaṭagā~ pīṭhara māā tāriṇīṅkara nūā manorama mandira dṛśẏamāna heuchi| māā tāriṇīṅkara āṣāḍha଼ī parba madhẏa eka baḍa଼ parba bhābe pāḻita hoithāe| āṣāḍha଼ māsara śeṣa gurubāra dina ehi parba paḍa଼e| 28ṭi grāmare mukhiāṅku nimantraṇa karāyāe o semāne āsi rātire māāṅka pūjārccanā karibā pare cāṣa kāryẏa ārambha karāyāe | | caiti parba caiti parba ghaṭagā~ tāriṇī beḍha଼āre pratibarṣa pāḻita hoithāe | ehi samaẏare mājaṇā, ṣoḍa଼ṣa upacāra, maṅgaḻa āḻati o baḍa଼saṃhāra pare tāriṇīṅka sunābeśa hoithāe | bhora 5ru 6 ghaṭikā yāe caiti pahaḍa଼ kholithāe | pahaḍa଼ kholile bhaktamāne dhāḍa଼i kari darśana pāi~ yāithānti | 2016 masihāre eprila 9 tārikhare ehi parba pāḻana beḻe 30 hajāraru adhika bhaktaṅka samāgama hoithilā | ethi pūrbaru caitiparba paṇā saṃkrānti dina kebaḻa goṭie dina pāi~ pāḻita hoi āsuthibā beḻe 1937 masihāru ehā 7dina dhari pāḻana karāyāuchi | caitiparbare pratidina mā'ṅka sunābeśa hebā saha sakāḻa o sandhẏā samaẏare sୱtantra bhābe maṅgaḻaāḻatī, bhāgabata pāṭha, caṇḍipāṭha, homayajña o satẏanārāẏaṇaṅka āsthāna pūjā bidhi mate karāyāithāe | āṣāḍhi parba pratẏeka barṣa ehi goṭie dina mā tāriṇi bhaktaṅka maṅgaḻa kāmanā kari upabāsa rahithānti | dina sārā mandira banda rahuthibā beḻe sandhẏāre māṅkara sunābeśa karāyāithāe | gẏāleri ādhāra oḍa଼iśāra debī mandira oḍa଼iśāra hindu mandira kendujhara jillā

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%A4%E0%AC%BE%E0%AC%B0%E0%AC%BF%E0%AC%A3%E0%AD%80%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0%2C%20%E0%AC%98%E0%AC%9F%E0%AC%97%E0%AC%BE%E0%AC%81

ତାରିଣୀ ମନ୍ଦିର, ଘଟଗାଁ

ମହାବିନାୟକ ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାର ଯାଜପୁର ଜିଲ୍ଲାରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ମନ୍ଦିର । ଏଠାରେ ଶିବ, ଗଣେଶ,ବିଷ୍ଣୁ, ସୂର୍ଯ୍ୟ ଓ ମା' ଶକ୍ତିଙ୍କୁ ପୂଜା କରାଯାଏ । ଏହା ଯାଜପୁର ରୋଡ଼ ସହରଠାରୁ ପ୍ରାୟ ୩୦ କି.ମି ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଗ୍ୟାଲେରି ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ orissa-tourism.com: Destinations :: Jajpur 123orissa.com: Jajpur District_Important Places ଯାଜପୁର ଜିଲ୍ଲାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର

mahābināẏaka mandira oḍa଼iśāra yājapura jillāre abasthita eka mandira | eṭhāre śiba, gaṇeśa,biṣṇu, sūryẏa o mā' śaktiṅku pūjā karāyāe | ehā yājapura roḍa଼ saharaṭhāru prāẏa 30 ki.mi dūrare abasthita | kimbadantī gẏāleri ādhāra adhika tathẏa orissa-tourism.com: Destinations :: Jajpur 123orissa.com: Jajpur District_Important Places yājapura jillāra hindu mandira

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AC%B9%E0%AC%BE%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%A8%E0%AC%BE%E0%AD%9F%E0%AC%95%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0

ମହାବିନାୟକ ମନ୍ଦିର

ମାଉସୀ ମା' ମନ୍ଦିର (ମାଉସୀମା ଦେଉଳ ଓ ଅର୍ଦ୍ଧାଶନୀ ମନ୍ଦିର ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣା) ପୁରୀଠାରେ ଥିବା ଏକ ମନ୍ଦିର । ଏହା ପୁରୀ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡରେ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଆଡ଼କୁ ଗଲାବେଳେ ବଳଗଣ୍ଡି ପାଖରେ ବାମପଟେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏଠାର ଅଧିଷ୍ଠାତ୍ରୀ ଦେବୁ ମାଉସୀ ମା (ଅର୍ଦ୍ଧାଶନୀ) ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମାଉସୀ ଭାବରେ ଜଣା । ପୂର୍ବରୁ ଏଠି ହାତୀ ଗାଧୁଆ ନଦୀ ବହି ଯାଉଥିଲା । ଲୋକେ ତାକୁ ବଳବତ୍ତର ଗଣ୍ଡି କହୁଥିଲେ ଏବେ ଏହା ବଳଗଣ୍ଡି ଭାବେ ପରିଚିତ । ଆଗେ ମହାପ୍ରଭୁମାମାନଙ୍କର ରଥ ଆସି ଏଇଠି ଅଟକି କିଛି ସମୟ ବିଶ୍ରାମ ନେବାପରେ ନଈ ପାର ହୋଇ ବିଗ୍ରହମାନେ ଆରପଟରେ ଥିବା ରଥରେ ବିଜେ ହୋଇ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରକୁ ଯାଉଥିଲେ । ପୁଣି ଫେରିଲାବେଳକୁ ଅର୍ଥାତ ବାହୁଡ଼ାବେଳେ ଏଇଠି ମାଉସୀ ମା ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ପୋଡ଼ପିଠା ଖାଇବାକୁ ଦେବାର ପରମ୍ପରା ଚଳି ଆସିଛି । ମାଉସୀ ମା ମା ଦେଖିବାକୁ ଅବିକଳ ସୁଭଦ୍ରା ଦେବୀଙ୍କ ପରି । ମାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି କୃଷ୍ଣପଥରରେ ତିଆରି । ସେ ଦ୍ୱିଭୂଜା, ଦୁଇ ପାଖରେ ଅଛନ୍ତି ଦୁଇ ପାର୍ଶ୍ୱଦେବୀ ଛାୟା ଓ ମାୟା । ମୂର୍ତ୍ତିର କଟିଦେଶ ଉପରକୁ ଆଚ୍ଛାଦିତ କରି ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ମୁଖାଟିଏ ଚାପି ଦିଆଯାଇଛି । ଆଧାର ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାର ଦେବୀ ମନ୍ଦିର ୨୦୧୫ ନବକଳେବର ଗଣସମ୍ପାଦନାରେ ଗଢ଼ା ବା ଉନ୍ନତ କରାଯାଇଥିବା ପ୍ରସଙ୍ଗମାନ

māusī mā' mandira (māusīmā deuḻa o arddhāśanī mandira nāmare madhẏa jaṇā) purīṭhāre thibā eka mandira | ehā purī baḍa଼dāṇḍare jagannātha mandira āḍa଼ku galābeḻe baḻagaṇḍi pākhare bāmapaṭe abasthita | eṭhāra adhiṣṭhātrī debu māusī mā (arddhāśanī) jagannāthaṅka māusī bhābare jaṇā | pūrbaru eṭhi hātī gādhuā nadī bahi yāuthilā | loke tāku baḻabattara gaṇḍi kahuthile ebe ehā baḻagaṇḍi bhābe paricita | āge mahāprabhumāmānaṅkara ratha āsi eiṭhi aṭaki kichi samaẏa biśrāma nebāpare naī pāra hoi bigrahamāne ārapaṭare thibā rathare bije hoi guṇḍicā mandiraku yāuthile | puṇi pherilābeḻaku arthāta bāhuḍa଼ābeḻe eiṭhi māusī mā jagannāthaṅku poḍa଼piṭhā khāibāku debāra paramparā caḻi āsichi | māusī mā mā dekhibāku abikaḻa subhadrā debīṅka pari | māṅka mūrtti kṛṣṇapatharare tiāri | se dୱibhūjā, dui pākhare achanti dui pārśୱdebī chāẏā o māẏā | mūrttira kaṭideśa uparaku ācchādita kari subhadrāṅka mukhāṭie cāpi diāyāichi | ādhāra purī jillāra hindu mandira oḍa଼iśāra debī mandira 2015 nabakaḻebara gaṇasampādanāre gaḍha଼ā bā unnata karāyāithibā prasaṅgamāna

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AC%BE%E0%AC%89%E0%AC%B8%E0%AD%80%20%E0%AC%AE%E0%AC%BE%E2%80%99%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0

ମାଉସୀ ମା’ ମନ୍ଦିର

ମୁକ୍ତେଶ୍ୱର ଦେଉଳ ଓଡ଼ିଶାର ରାଜଧାନୀ ଭୁବନେଶ୍ୱରଠାରେ ପର୍ଶୁରାମ ମନ୍ଦିରର ଅନତିଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ୯୫୦-୯୭୫ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥିବା ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । ଓଡ଼ିଶାରେ ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ଅନୁସନ୍ଧାନ ଏବଂ ଗବେଷଣାରେ ଏହାର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ଏହି ମନ୍ଦିରର କାରୁକାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରାଚୀନ ବିକାଶର ନିଦର୍ଶନ ଦେଇଥାଏ, ଏଥିରୁ ଏକ ଶତ ବର୍ଷ ଧରି ବିଭିନ୍ନ ପରୀକ୍ଷାନିରୀକ୍ଷାର ପ୍ରାରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ଅନୁମାନ କରାଯାଏ; ଯାହା ଭୁବନେଶ୍ୱରରେସ୍ଥିତ ରାଜାରାଣୀ ମନ୍ଦିର ଏବଂ ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିରରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଏହା ମଧ୍ୟ ସହରର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଦର୍ଶନୀୟ ସ୍ଥାନ ଅଟେ । ଇତିହାସ ଏହାର ନିର୍ମାଣ ୧୦ମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ସୋମବଂଶୀ ଶାସନ ସମୟରେ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ପର୍ଶୁରାମେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ଏବଂ ବ୍ରହ୍ମେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ ମଧ୍ୟରେ ତିଆରି ହୋଇଥିଲା ବୋଲି ଅନେକ ଗବେଷଣାକାରୀ ଅନୁମାନ କରନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶାର ବାକି ଦେଉଳମାନଙ୍କ ତୁଳନାରେ ଏହାର ଆକାର କମ (୩୫ ଫୁଟ), ମାତ୍ର ଏହାର ବାହାରଭାଗରେ ଥିବା ତୋରଣ ଓ ଭିତରର ପଥରରେ ଖୋଦା କାରୁକାର୍ଯ୍ୟ ରହିଛି । ଏହି ମନ୍ଦିରର ସମ୍ମୁଖ ଭାଗରେ ଥିବା ତୋରଣ ପାଖାପାଖି ସ୍ଥାନରେ ଥିବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ମନ୍ଦିରରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେନାହିଁ । ଏକ ଶୈବ ଧାର୍ମିକ ସ୍ଥଳ ସହ ଏହା ଓଡ଼ିଶା ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ ଶୈଳୀର ଏକ ଉପାସନା ସ୍ଥଳ । ନିର୍ମାଣ ଶୈଳୀ ୧୦ମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ନିର୍ମିତ ଏହି ମନ୍ଦିର ଏକ ଛୋଟ, କାରୁକାର୍ଯ୍ୟ ଓ ସୂକ୍ଷ୍ମ କଳାରେ ଭରା ଏକ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ମହାରଣା କାରୁକାର୍ଯ୍ୟର ନିଦର୍ଶନ । ଏହା ପାଖରେ ଏକ ପୋଖରୀ ଭକ୍ତମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ । ନାରୀମାନେ ଏହି ପୋଖରୀରେ ସନ୍ତାନ ଆଶାରେ ପଇସା ପକାଇଥାନ୍ତି । ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଓଡ଼ିଶା ସରକାରଙ୍କର ପର୍ଯ୍ୟଟନ ବିଭାଗ ପ୍ରତି ବର୍ଷ ମନ୍ଦିର ପରିସରରେ ତିନି ଦିନ ପାଇଁ ଏକ ନୃତ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ, ମୁକ୍ତେଶ୍ୱର ନୃତ୍ୟ ପର୍ବ ଆୟୋଜନ କରନ୍ତି । ଏହି ପର୍ବରେ ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟ ଏବଂ ସଂଗୀତର ବୈଶିଷ୍ଟତାକୁ ପାଳନ କରାଯାଇଥାଏ । ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କର ୱେବ ପୋର୍ଟାଲରେ ଏହି ଉତ୍ସବଟିର ୱେବକାଷ୍ଟ କରାଯାଇଥାଏ । ଗ୍ୟାଲେରି ଆଧାର ଓଡ଼ିଶାର ଶିବ ମନ୍ଦିର ୧୦ମ ଶତକର ଦେଉଳ ଭୁବନେଶ୍ୱରର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର

mukteśୱra deuḻa oḍa଼iśāra rājadhānī bhubaneśୱraṭhāre parśurāma mandirara anatidūrare abasthita | ehi mandiraṭi 950-975 masihā madhẏare nirmāṇa karāyāithibā anumāna karāyāe | oḍa଼iśāre hindu mandira anusandhāna ebaṃ gabeṣaṇāre ehāra bhūmikā gurutୱpūrṇṇa aṭe | ehi mandirara kārukāryẏa prācīna bikāśara nidarśana deithāe, ethiru eka śata barṣa dhari bibhinna parīkṣānirīkṣāra prārambha hoithibā anumāna karāyāe; yāhā bhubaneśୱraresthita rājārāṇī mandira ebaṃ liṅgarāja mandirare dekhibāku miḻe | ehā madhẏa saharara eka pramukha darśanīẏa sthāna aṭe | itihāsa ehāra nirmāṇa 10ma śatābdīre somabaṃśī śāsana samaẏare karāyāithilā | ehi mandiraṭi parśurāmeśୱra mandira ebaṃ brahmeśୱra mandira nirmāṇa madhẏare tiāri hoithilā boli aneka gabeṣaṇākārī anumāna karanti | oḍa଼iśāra bāki deuḻamānaṅka tuḻanāre ehāra ākāra kama (35 phuṭa), mātra ehāra bāhārabhāgare thibā toraṇa o bhitarara patharare khodā kārukāryẏa rahichi | ehi mandirara sammukha bhāgare thibā toraṇa pākhāpākhi sthānare thibā anẏa kauṇasi mandirare dekhibāku miḻenāhi~ | eka śaiba dhārmika sthaḻa saha ehā oḍa଼iśā mandira nirmāṇa śaiḻīra eka upāsanā sthaḻa | nirmāṇa śaiḻī 10ma śatābdīre nirmita ehi mandira eka choṭa, kārukāryẏa o sūkṣma kaḻāre bharā eka biśୱkarmā mahāraṇā kārukāryẏara nidarśana | ehā pākhare eka pokharī bhaktamānaṅkadୱārā bẏabahāra karāyāithāe | nārīmāne ehi pokharīre santāna āśāre paisā pakāithānti | sāṃskṛtika kāryẏakrama oḍa଼iśā sarakāraṅkara paryẏaṭana bibhāga prati barṣa mandira parisarare tini dina pāi~ eka nṛtẏa kāryẏakrama, mukteśୱra nṛtẏa parba āẏojana karanti | ehi parbare oḍa଼iśī nṛtẏa ebaṃ saṃgītara baiśiṣṭatāku pāḻana karāyāithāe | rājẏa sarakāraṅkara ୱeba porṭālare ehi utsabaṭira ୱebakāṣṭa karāyāithāe | gẏāleri ādhāra oḍa଼iśāra śiba mandira 10ma śatakara deuḻa bhubaneśୱrara hindu mandira

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AD%81%E0%AC%95%E0%AD%8D%E0%AC%A4%E0%AD%87%E0%AC%B6%E0%AD%8D%E0%AD%B1%E0%AC%B0%20%E0%AC%A6%E0%AD%87%E0%AC%89%E0%AC%B3

ମୁକ୍ତେଶ୍ୱର ଦେଉଳ

ରାମଚଣ୍ଡୀ କୋଣାର୍କ ମନ୍ଦିରଠାରୁ ପ୍ରାୟ ଛଅ-ସାତ କି.ମି. ଦୂରରେ ସମୁଦ୍ରକୂଳରେ ରାମଚଣ୍ଡୀଙ୍କ ପୀଠ ଅବସ୍ଥିତ । ରାମଚଣ୍ଡୀଙ୍କ ମନ୍ଦିରର ମାତ୍ର ଅଳ୍ପଦୂରରେ କୁଶଭଦ୍ରା ନଦୀ ବଙ୍ଗୋପ ସାଗରରେ ମିଶିଛି । ପୂର୍ବେ ଏଠାରେ ଏକ ସୁଦୃଶ୍ୟ ମନ୍ଦିର ଥିବାର ମନେହୁଏ, ସମୁଦ୍ର ନିକଟରେ ଥିବାରୁ ଲହରୀର ପ୍ରଭାବରେ ଭାଙ୍ଗିଯିବା ପରେ ଏହି କ୍ଷୁଦ୍ର ମନ୍ଦିରଟି ନିର୍ମିତ ହୋଇଛି । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଲାଙ୍ଗୁଡା ନରସିଂହ ଦେବ ସୂର୍ଯ୍ୟମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ମନ୍ଦିର ବେଢାରେ ପ୍ରଥମେ ରାମଚଣ୍ଡୀଙ୍କୁ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ଅନ୍ୟ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ । କଳାପାହାଡ ଏହି ମନ୍ଦିରକୁ ଧ୍ୱଂସ କଲାବେଳେ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ରହିଛି ରାମଚଣ୍ଡୀ ଦେବୀ ଏକ ଲାଲ ପାଟଶାଢୀ ପିନ୍ଧିଥିବା ବେଶରେ କାଖରେ କଳସୀଟିଏ ଧରି କଳାପାହାଡକୁ ଭୁଲାଇ ତାର ତୃଷା ମେଣ୍ଟାଇବା ପାଇଁ ପାଣି ଆଣିବା ପାଇଁ କୋଣାର୍କ ମନ୍ଦିରରୁ ବାହାରି ଯାଇଥିଲେ ଓ ବହୁଦିନପରେ ସ୍ଥାନୀୟ ସେବାୟତଙ୍କୁ ସ୍ୱପ୍ନରେ ଦେଖାଦେଲେ । ଫଳରେ କୁଶଭଦ୍ରା ନଦୀର ମୁହାଣରେ ଗଭୀର ଜଳରୁ ଦେବୀ ମୂର୍ତ୍ତିଟିକୁ ଉଦ୍ଧାର କରାଯାଇ ନୂତନ ମନ୍ଦିରଟି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଛି । ଅନ୍ୟ ଏକ ଜଣଶୃତିରୁ ଜଣାଯାଏ, ସୀତା ହରଣ ପରେ ଶୋକାକୁଳ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ସମୁଦ୍ର କୂଳରେ ବୁଲୁଥିବା ଅବସ୍ଥାରେ କୋଣାର୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ ଓ ରାମଚଣ୍ଡୀଙ୍କୁ ଉପାସନା କରି ଲଙ୍କା ବିଜୟ ପାଇଁ ସମର୍ଥ ହୋଇଥିଲେ । ରାମଚନ୍ଦ୍ର ପୂଜା କରିଥିବାରୁ ସେହି ଦେବୀଙ୍କୁ ରାମଚଣ୍ଡୀ କୁହାଯାଏ । ଦେବୀଙ୍କ ସ୍ୱରୂପ ଦେବୀଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତିଟି ପ୍ରାୟ ଅଢେଇଫୁଟ ଉଚ୍ଚ । ଦେବୀ ଦଶଭୂଜା ଓ ସିଂହାସନାରୁଢା । ସେ ମହିଷାସୁରକୁ ଶୂଳବିଦ୍ଧ କରିଥିବା ଦେଖାଯାଏ । ଏହି ମନ୍ଦିର ବେଢାରେ ଏକ ଶିବଲିଙ୍ଗ ମଧ୍ୟ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି । ଆଶ୍ୱିନ ମାସରେ ଏଠାରେ ଷୋହଳ ପୂଜା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ । ବ୍ରାହ୍ମଣ ଚଣ୍ଡୀପାଠ ଓ ହୋମ କରିଥାନ୍ତି । ଏଠାରେ ମହାଷ୍ଟମୀ ଦିନ ଯଜ୍ଞ ପରେ ଗୋଟିଏ ମେଷ ବଳି ଦିଆଯାଏ । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଷୋଳପୂଜା ସମୟରେ ବିଭିନ୍ନ ପାରମ୍ପରିବ ଭୋଗ ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ । ଆଧାର ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାର ଦେବୀ ମନ୍ଦିର

rāmacaṇḍī koṇārka mandiraṭhāru prāẏa chaa-sāta ki.mi. dūrare samudrakūḻare rāmacaṇḍīṅka pīṭha abasthita | rāmacaṇḍīṅka mandirara mātra aḻpadūrare kuśabhadrā nadī baṅgopa sāgarare miśichi | pūrbe eṭhāre eka sudṛśẏa mandira thibāra manehue, samudra nikaṭare thibāru laharīra prabhābare bhāṅgiyibā pare ehi kṣudra mandiraṭi nirmita hoichi | kimbadantī lāṅguḍā narasiṃha deba sūryẏamandira nirmāṇa karibā pūrbaru mandira beḍhāre prathame rāmacaṇḍīṅku pratiṣṭhā kari anẏa mandira nirmāṇa karithile | kaḻāpāhāḍa ehi mandiraku dhୱṃsa kalābeḻe kimbadantī rahichi rāmacaṇḍī debī eka lāla pāṭaśāḍhī pindhithibā beśare kākhare kaḻasīṭie dhari kaḻāpāhāḍaku bhulāi tāra tṛṣā meṇṭāibā pāi~ pāṇi āṇibā pāi~ koṇārka mandiraru bāhāri yāithile o bahudinapare sthānīẏa sebāẏataṅku sୱpnare dekhādele | phaḻare kuśabhadrā nadīra muhāṇare gabhīra jaḻaru debī mūrttiṭiku uddhāra karāyāi nūtana mandiraṭi pratiṣṭhā karāyāichi | anẏa eka jaṇaśṛtiru jaṇāyāe, sītā haraṇa pare śokākuḻa rāmacandra samudra kūḻare buluthibā abasthāre koṇārka kṣetrare pahañcithile o rāmacaṇḍīṅku upāsanā kari laṅkā bijaẏa pāi~ samartha hoithile | rāmacandra pūjā karithibāru sehi debīṅku rāmacaṇḍī kuhāyāe | debīṅka sୱrūpa debīṅka mūrttiṭi prāẏa aḍheiphuṭa ucca | debī daśabhūjā o siṃhāsanāruḍhā | se mahiṣāsuraku śūḻabiddha karithibā dekhāyāe | ehi mandira beḍhāre eka śibaliṅga madhẏa pūjā pāuchanti | āśୱina māsare eṭhāre ṣohaḻa pūjā anuṣṭhita hue | brāhmaṇa caṇḍīpāṭha o homa karithānti | eṭhāre mahāṣṭamī dina yajña pare goṭie meṣa baḻi diāyāe | ehā bẏatīta ṣoḻapūjā samaẏare bibhinna pārampariba bhoga arpaṇa karāyāe | ādhāra purī jillāra hindu mandira oḍa଼iśāra debī mandira

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%AE%E0%AC%9A%E0%AC%A3%E0%AD%8D%E0%AC%A1%E0%AD%80%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0

ରାମଚଣ୍ଡୀ ମନ୍ଦିର

ସମଲେଇ ବା ସମଲେଶ୍ୱରୀ ଜଣେ ହିନ୍ଦୁ ଠାକୁରାଣୀ ଦୁର୍ଗାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ରୂପ । ଓଡ଼ିଶାର ସମ୍ବଲପୁରର ସମଲେଶ୍ୱରୀ ମନ୍ଦିର, ସୋନପୁରର ସମଲେଶ୍ୱରୀ ମନ୍ଦିର ସେ ପୂଜା ପାଇଥାନ୍ତି । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ବେଶ ସମଲେଶ୍ୱରୀଙ୍କ ଧବଳମୁଖୀ ବେଶ ସମଲେଇ ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାରେ ଆରାଧ୍ୟ ଦେବୀ ରୂପେ ପୂଜା ପାଇଥାନ୍ତି । ସେ ସିନ୍ଦୂର ମଣ୍ଡିତା ହୋଇଥାନ୍ତି ଓ ଗେରୁଆ ଲୁଗାରେ ଭୂଷିତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ଆଶ୍ୱିନ ମାସ ଅମାବାସ୍ୟା (ମହାଳୟା) ଦିନ ଦେବୀ ସମଲେଇଙ୍କୁ ଶ୍ୱେତ ରୂପରେ ସଜ୍ଜିତ କରାଯାଇଥାଏ । ସମଲେଇଙ୍କର ଏହି ନିଆରା ବାର୍ଷିକ ରୂପକୁ "ଧବଳମୁଖୀ ବେଶ" ବା "ଗଙ୍ଗା ଦର୍ଶନ ବେଶ" କୁହାଯାଏ । ପୁଅଜିଉଁତିଆ ପାର୍ବଣଠାରୁ ସମଲେଇଙ୍କର ଷୋହଳ ପୂଜା ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ମହାଳୟା ପୂର୍ବ ଦିନ ସମଲେଇ ସତୀ ବେଶରେ ଭକ୍ତଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ ଦିଅନ୍ତି । ସେହି ଦିନ ମଧ୍ୟରାତ୍ରରେ ପୂଜକମାନେ ମନ୍ଦିର ଦ୍ୱାର ବନ୍ଦ କରି ଦେବୀଙ୍କୁ କର୍ପୁର ମିଶ୍ରିତ ଗଙ୍ଗାଜଳରେ ସ୍ନାନ କରାଇ ଚନ୍ଦନ, ଅଗୁର ପ୍ରଲେପ ଦେଇ ସମଲେଇଙ୍କୁ ଧବଳମୁଖୀ ବେଶରେ ସଜାଇଥାନ୍ତି । ସମଲେଇଙ୍କୁ ଦୁଇଦିନ ଧରି ଧବଳମୁଖୀ ବେଶରେ ରଖାଯାଏ । ମନ୍ଦିର ସମଲେଶ୍ୱରୀ ମନ୍ଦିର, ସମ୍ବଲପୁର ସମଲେଶ୍ୱରୀ ମନ୍ଦିର, ସୋନପୁର ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ ସମଲେଇ ଆଧାର ବାହାର ଲିଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ ୱେବସାଇଟ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମ ହିନ୍ଦୁ ଦେବଦେବୀ

samalei bā samaleśୱrī jaṇe hindu ṭhākurāṇī durgāṅkara anẏa rūpa | oḍa଼iśāra sambalapurara samaleśୱrī mandira, sonapurara samaleśୱrī mandira se pūjā pāithānti | kimbadantī beśa samaleśୱrīṅka dhabaḻamukhī beśa samalei paścima oḍa଼iśāre ārādhẏa debī rūpe pūjā pāithānti | se sindūra maṇḍitā hoithānti o geruā lugāre bhūṣita hoithānti | āśୱina māsa amābāsẏā (mahāḻaẏā) dina debī samaleiṅku śୱeta rūpare sajjita karāyāithāe | samaleiṅkara ehi niārā bārṣika rūpaku "dhabaḻamukhī beśa" bā "gaṅgā darśana beśa" kuhāyāe | puajiu~tiā pārbaṇaṭhāru samaleiṅkara ṣohaḻa pūjā ārambha hue | mahāḻaẏā pūrba dina samalei satī beśare bhaktaṅku darśana dianti | sehi dina madhẏarātrare pūjakamāne mandira dୱāra banda kari debīṅku karpura miśrita gaṅgājaḻare snāna karāi candana, agura pralepa dei samaleiṅku dhabaḻamukhī beśare sajāithānti | samaleiṅku duidina dhari dhabaḻamukhī beśare rakhāyāe | mandira samaleśୱrī mandira, sambalapura samaleśୱrī mandira, sonapura āhuri dekhantu samalei ādhāra bāhāra liṅka mukhẏa ୱebasāiṭa hindu dharma hindu debadebī

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AC%AE%E0%AC%B2%E0%AD%87%E0%AC%B6%E0%AD%8D%E0%AD%B1%E0%AC%B0%E0%AD%80

ସମଲେଶ୍ୱରୀ

ଭାରତ ଏକ ସଂଗଠିତ ଗଣରାଜ୍ୟ ଏହା ଅଠେଇସିଟି ରାଜ୍ୟ ଓ ଆଠଟି କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳରେ ବିଭାଜିତ ହୋଇଛି । ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ପୁନର୍ବାର ଜିଲ୍ଲା ଆଦିରେ ଉପବିଭାଜିତ ହୋଇଛନ୍ତି । . ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳମାନ ରାଜ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ତୁଳନାରେ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ମୁଖ୍ୟବିଭାଗ ଓ ସେମାନଙ୍କ ଦାୟୀତ୍ୱମାନ ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ଦେଖନ୍ତୁ ଭାରତର ଉପବିଭାଗ ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳଗୁଡିକର ଜନସଂଖ୍ୟା ଅନୁସାରେ ସଂଗ୍ରହ ଆଧାର ବାହାର ସ୍ରୋତ Official Government of India website: States and Union Territories Clickable map of India and History of States Article on sub-national governance in India Interactive Map of India ଭାରତ

bhārata eka saṃgaṭhita gaṇarājẏa ehā aṭheisiṭi rājẏa o āṭhaṭi kendraśāsita añcaḻare bibhājita hoichi | rājẏa o kendraśāsita añcaḻa punarbāra jillā ādire upabibhājita hoichanti | . rājẏa o kendraśāsita añcaḻamāna rājẏa kendra śāsita añcaḻa kendra sarakāra tuḻanāre rājẏamānaṅkara mukhẏabibhāga o semānaṅka dāẏītୱmāna ehāku madhẏa dekhantu bhāratara upabibhāga rājẏa o kendraśāsita añcaḻaguḍikara janasaṃkhẏā anusāre saṃgraha ādhāra bāhāra srota Official Government of India website: States and Union Territories Clickable map of India and History of States Article on sub-national governance in India Interactive Map of India bhārata

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AD%E0%AC%BE%E0%AC%B0%E0%AC%A4%E0%AC%B0%20%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%9C%E0%AD%8D%E0%AD%9F%20%E0%AC%93%20%E0%AC%95%E0%AD%87%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%B6%E0%AC%BE%E0%AC%B8%E0%AC%BF%E0%AC%A4%20%E0%AC%85%E0%AC%9E%E0%AD%8D%E0%AC%9A%E0%AC%B3

ଭାରତର ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ

ନନ୍ଦନକାନନ ବୋଧହୁଏ: ନନ୍ଦନକାନନ ଜୀବ ଉଦ୍ୟାନ, ଭୁବନେଶ୍ୱର ନନ୍ଦନକାନନ (ପତ୍ରିକା) କୁ ବୁଝାଇପାରେ ।

nandanakānana bodhahue: nandanakānana jība udẏāna, bhubaneśୱra nandanakānana (patrikā) ku bujhāipāre |

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%A8%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%A8%E0%AC%95%E0%AC%BE%E0%AC%A8%E0%AC%A8

ନନ୍ଦନକାନନ

ଭୁବନେଶ୍ୱର ଓଡ଼ିଶାର ରାଜଧାନୀ । ଭୁବନେଶ୍ୱରକୁ ୧୯୪୮ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶାର ରାଜଧାନୀ କରିବା ପାଇଁ ଗଠିତ କରାଯାଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ କିଛି ଅସୁବିଧା ପାଇଁ ତାହା ୨୪ବର୍ଷ ପରେ ୧୯୭୨ମସିହାରେ ରାଜଧାନୀ ହେଲା । ଏହି ନଗର, ଯାହାକି ଏକ ଗାଁ ଥିଲା, ପାଖାପାଖି ତିନିହଜାର ବର୍ଷ ପୁରୁଣା । ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ବିଭିନ୍ନ କାଳର ପ୍ରାୟ ୬୦୦ ମନ୍ଦିର ଅଛି| ସେଥିପାଇଁ ଏହାକୁ ମନ୍ଦିର ମାଳିନୀ ନଗର ବି କୁହାଯାଏ । ଏହି ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିର, ରାଜାରାଣୀ ମନ୍ଦିର, ମୁକ୍ତେଶ୍ୱର ଦେଉଳ ଆଦି ଦେଶ ବିଦେଶରେ ପରିଚିତ ।ମନ୍ଦିରଗୁଡିକ କଳିଙ୍ଗ ଗଠନଶୈଳୀରେ ତିଆରି ହୋଇଛି । ପୂର୍ବ ଭାରତରେ ପୁରୀ, କୋଣାର୍କ ଓ ଭୁବନେଶ୍ୱରକୁ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ତ୍ରିଭୁଜ ବୋଲି କୁହାଯାଏ, ଯାହା ପର୍ଯ୍ୟଟକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ବିଶେଷ ଆଦୃତ ହୋଇଛି । ଭୁବନେଶ୍ୱର ନାମଟି ଶିବଙ୍କ ଅନ୍ୟନାମ ତ୍ରିଭୁବନେଶ୍ୱର ନାମରୁ ଆସିଅଛି । ଭୁବନେଶ୍ୱର ୩୦୦୦ ବର୍ଷ ଆଗରୁ ମହାମେଘ ବାହନ ଚେଦି ବଂଶଦ୍ୱାରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ଯେଉଁମାନଙ୍କ ରାଜଧାନୀ ବର୍ତ୍ତମାନର ଭୁବନେଶ୍ୱର ପାଖ ଶିଶୁପାଳଗଡ଼ରେ ଥିଲା । ଭୁବନେଶ୍ୱର ତୋଷାଳୀ, ଏକାମ୍ର କାନନ, ଏକାମ୍ର କ୍ଷେତ୍ର ଏବଂ ମନ୍ଦିର ମାଳିନୀ ନଗରୀ ନାମରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଦେଶ ସ୍ୱାଧୀନ ହେବାର ୨୫ବର୍ଷ ପରେ, ୧୯୭୨ରେ ଓଡ଼ିଶାର ରାଜଧାନୀ କଟକରୁ ଭୁବନେଶ୍ୱରକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇଥିଲା । ୯୦' ଦଶକରେ ତାହା ରାଜ୍ଯବାସୀଙ୍କ ଆକର୍ଷଣର କେନ୍ଦ୍ର ପାଲଟିଥିଲା, କାହିଁକିନା ତା' ପୂର୍ବରୁ ବନ୍ୟଜନ୍ତୁଙ୍କ ଭୟରୁ କଟକସହର ମୁଖ୍ଯ ଥିଲା । ଆଧୁନିକ ସହରର ଶୈଳୀ ଜର୍ମାନୀର ଓଟୋ କୋନିସବର୍ଗରଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ । ସେ ଜାମସେଦପୁର ଓ ଚଣ୍ଡୀଗଡ଼ ସହରର ନିର୍ମାଣ ଶୈଳୀ ମଧ୍ୟ କରିଥିଲେ । ଭୁବନେଶ୍ୱର ଏବଂ କଟକ ଏକାସାଙ୍ଗେ ଓଡ଼ିଶାର ଯମଜ ନଗର(Twin City) ବା ଦୈତ ସ‌ହ‌ର ଭାବେ ଜଣାଶୁଣା । ଏହି ସହର ୨୦୧୧ ଅନୁସାରେ ମୋଟ ୧୦.୪୦ ଲକ୍ଷ ଲୋକଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଭୁବନେଶ୍ୱରକୁ Tier-2 ସହର ଭାବେ ଶ୍ରେଣୀବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ପ୍ରତିଷ୍ଠା ୧୯୪୬ ମସିହାରେ, ଭୁବନେଶ୍ୱରକୁ ଏକ ମନୋହର ନଗରୀରେ ଗଢ଼ି ତୋଳିବାର ନକ୍ସା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥିଲେ ଜର୍ମାନୀର ସ୍ଥପତି ଓ ପ୍ଲାନର "ଅଟୋ କଏନ୍ସବର୍ଗର" (Otto Konigsberger)। ୧୯୪୮ ମସିହା ଅପ୍ରେଲ ୧୩ତାରିଖ ଦିନ ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ନୂଆ ରାଜଧାନୀର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଫଳକ ତତ୍କାଳିନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କ କରକମଳରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା । ସେହି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଫଳକଟି ବର୍ତ୍ତମାନ ବିଧାନ ସଭା ସନ୍ନିକଟ ପାଚେରୀ ନିକଟରେ ଲାଗିଛି । ୧୯୪୮ରୁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଅପ୍ରେଲ ୧୩ତାରିଖ ଦିନ, "ଭୁବନେଶ୍ୱର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିବସ" ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ସେତେବେଳେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥିବା ନକ୍ସା ଅନୁଯାୟୀ, ପ୍ରଥମ ଦଶ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଭୁବନେଶ୍ୱର ଜନସଂଖ୍ୟା ପନ୍ଦର ହଜାରରୁ ବଢ଼ି ଚାଳିଶ ହଜାର ଓ ସହରର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ଶହେ ବତିଶ ବର୍ଗ କିଲୋମିଟର ହେବ ବୋଲି ଆକଳନ କରାଯାଇଥିଲା । ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ଛଅଟି ୟୁନିଟ ଓ ପୁରୁଣା ଭୁବନେଶ୍ୱର ଅଞ୍ଚଳରେ ଏକ ବିଜ୍ଞାପିତ ଅଞ୍ଚଳ ହେବା ମଧ୍ୟ ସେହି ନକ୍ସାରେ ଥିଲା । ଏହି ଯୋଜନାକୁ "ଓଡ଼ିଶା ସହର ଯୋଜନା ଆଇନ" ୧୯୫୬ ଅନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରି କରାଗଲା । ଭୁବନେଶ୍ୱର ପାଇଁ ଜଣେ "ବିଶେଷ ଯୋଜନା ଅଧିକାରୀ"ଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ କରାଗଲା । ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ସହ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ, ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ମୁନିସିପାଲିଟି ଗଠନ କରାଗଲା । ପରେ ଭୁବନେଶ୍ୱର ମୁନିସିପାଲିଟି ସହ ଖୋର୍ଦ୍ଦା, ଜଟଣୀ ବିଜ୍ଞାପିତ ଅଞ୍ଚଳକୁ ନେଇ "ଭୁବନେଶ୍ୱର ଆଞ୍ଚଳିକ ଉନ୍ନୟନ ସଂସ୍ଥା(ବ୍ରିଟ)" ଗଠନ କରାଗଲା । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ, ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ମୁନିସିପାଲ କର୍ପୋରେସନ ଓ ସନ୍ନିକଟ ଗାଁଗୁଡିକୁ ନେଇ ଭୁବନେଶ୍ୱର ଉନ୍ନୟନ ସଂସ୍ଥା (ବିଡିଏ) ଗଠନ କରାଗଲା । ତା ପରେ ୧୯୭୨ରେ କଟକରୁ ରାଜଧାନୀ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରାଗଲା । ଇତିହାସ ଭୁବନେଶ୍ୱର ସହରର ଉଭୟ ପୁରାତନ ଏବଂ ଆଧୁନିକ ଇତିହାସ ରହିଛି । ପୁରାତନ ଇତିହାସ ୩ ହଜାର ବର୍ଷ ତଳର ଏବଂ ଆଧୁନିକ ସହର ୧୯୪୮ରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଅଛି । ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୩୦୦ରେ କଳିଙ୍ଗ ଯୁଦ୍ଧରେ ଭୁବନେଶ୍ୱରର ନାମ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଥିଲା ଯାହାକି ପରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିବା ଧଉଳି ଶାନ୍ତିସ୍ତୁପ ନିକଟରେ ହୋଇଥିଲା । ଖାରବେଳଙ୍କଦ୍ୱାରା ଉଦୟଗିରି ଏବଂ ଖଣ୍ଡଗିରିରେ ହୋଇଥିବା କାରୁକାର୍ଯ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଜୈନ ଏବଂ ବୁଦ୍ଧଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ଐତିହାସିକ ଚିହ୍ନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । କଳିଙ୍ଗ ରାଜୁତି କାଳରେ ଏହା ରାଜଧାନୀ ଥିଲା । ହଜାର ବର୍ଷର ଐତିହାସକ ନଗର କଟକର କଳ୍ପିତ କଳେବର ବୃଦ୍ଧି ସମ୍ଭବ ନ ହେବାରୁ ତତ୍ ସନ୍ନିକଟ ଏକାମ୍ର କ୍ଷେତ୍ର ଭୁବନେଶ୍ୱରକୁ ନୂତନ ରାଜଧାନୀ କରିବାର ପ୍ରସ୍ତାବ ରଖାଯାଇ ୧୯୪୮ ଏପ୍ରିଲ ୧୩ ତାରିଖ ଦିନ ଶିଳାନ୍ୟାସ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପନ୍ନ କରାଗଲା । ସେହିଦିନଠାରୁ ବୟସ ବଢ଼ିବା ସହ ନୂଆ ରାଜଧାନୀର କଳେବର ଆଶାତୀତ ଭାବେ ବଢ଼ି ବଢ଼ି ଚାଲିଛି । ପୁରାଣ ଯୁଗରୁ ଏକାମ୍ର କ୍ଷେତ୍ର ଶିକ୍ଷା, ସଂସ୍କୃତି, ଐତିହ୍ୟ, ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତିକ, ଐତିହାସିକ ଅନୁଭବ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନିଜର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରତା ବଜାୟ ରଖି ଆସିଛି । ପଦ୍ମ ପୁରାଣ, ଏକାମ୍ର ପୁରାଣ, ଶିବ ପୁରାଣ, କପିଳ ସଂହିତା, ଶିବ ସଂହିତା, ପ୍ରାଚୀ ମାହାତ୍ମ୍ୟ ଆଦି ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଏକାମ୍ର କ୍ଷେତ୍ରର ମାହାତ୍ମ୍ୟ ବିସ୍ତୃତ ଭାବେ ବର୍ଣ୍ଣିତ । ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୫୦୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ଏକାମ୍ର କ୍ଷେତ୍ର ଭୁବନେଶ୍ୱର କଳିଙ୍ଗ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ଶାସନ, ପ୍ରଶାସନ, ଶିକ୍ଷା, ସଂସ୍କୃତି ଓ ସଭ୍ୟତାର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ଥିଲା । କପିଳେଶ୍ୱର ଶିଳାଲିପିରୁ ଏହା ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ ଶାକ୍ୟ ମୁନି ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଜନ୍ମସ୍ଥଳୀ, କର୍ମସ୍ଥଳୀ, ବୌଦ୍ଧ ସଂସ୍କୃତିର ଅଭିବୃଦ୍ଧି, ପ୍ରମୁଖ ପ୍ରଚାର, ପ୍ରସାରର ସ୍ଥଳୀ କଳିଙ୍ଗ ହିଁ ଥିଲା । କଳିଙ୍ଗର ସାଧବ ଭଲ୍ଲିକ ଓ ତପଷୁ, ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱରେ ପ୍ରବୁଦ୍ଧ ବୁଦ୍ଧଙ୍କର ସର୍ବପ୍ରଥମ ଶିଷ୍ୟର ସୌଭାଗ୍ୟ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲ । କଳିଙ୍ଗର ବୀରତ୍ୱ, ବୈଭବ, ପାଟଳୀପୁତ୍ର (ବର୍ତ୍ତମାନର ବିହାର ) ନରେଶ ଅଶୋକଙ୍କୁ ବିଶ୍ୱବିଦିତ କଳିଙ୍ଗ ଯୁଦ୍ଧର ବିଭୀଷିକା ରଚନା କରିବାକୁ ପ୍ରବର୍ତ୍ତାଇ ଥିଲା । ଏକାମ୍ର କ୍ଷେତ୍ର, କପିଳେଶ୍ୱର ଆଦି ମୁଖ୍ୟସ୍ଥାନ ସମୂହ ଲୁମ୍ବାଇ ପ୍ରଗଣା ରୂପେ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଲାଭ କରିଥିଲା । ଅଶୋକ ଏହା ଜ୍ଞାତ ହୋଇ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଜନ୍ମୋତ୍ସବ ଏଠାରେ ପାଳନ ପୂର୍ବକ ଏକ ଶିଳାଲେଖ ସ୍ଥାପନ କରି ଲୁମ୍ବାଇ ପ୍ରଗଣାର ସମସ୍ତ ଅଧିବାସୀଙ୍କ ରାଜସ୍ୱ ଛାଡ଼ କରିଥିଲେ । ପରେ ପରେ ଐରଖାରବେଳ ଭୁବନେଶ୍ୱରକୁ ନିଜ ରାଜଧାନୀ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରି ନେଇଥିଲେ । ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏକାମ୍ର କ୍ଷେତ୍ରର ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରତା ଥିଲା । ଆମ୍ବ, ପଣସ, ଜାମୁ, ନିମ୍ବ, କରଞ୍ଜ, ବର, ବେଲ, ଅଶ୍ୱତ୍ଥ, କୋଚିଲା, ବଉଳ, ତମାଳ, ଚମ୍ପା, ଅଶୋକ, ନାଗେଶ୍ୱର, ଅନନ୍ତ ନାଗେଶ୍ୱର, ଉଦୁମ୍ବର ଆଦି ଦେବ ବୃକ୍ଷରେ ଭୁବନେଶ୍ୱର ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଥିଲା । ଦୁର୍ଲଭ ପଶୁ ପକ୍ଷୀ ସମ୍ପଦଭରା ଏକାମ୍ର ବନାନୀର ବର୍ଣ୍ଣନା ଗଦାଧର ରାୟଙ୍କ ଗଳ୍ପମାଳାରେ ପ୍ରଚାରିତ ହୋଇ ଉତ୍କଳୀୟ ପାଠକମାନଙ୍କୁ ଅନେକ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରିସାରିଛି । ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଏହି ପୂର୍ବ ଐତିହ୍ୟ ସ୍ମରଣ କରି ନୂଆ ରାଜଧାନୀ ସ୍ଥାପନ ନିମନ୍ତେ ସମସ୍ତ ସାଧନର ସହଜ ଉପଲବ୍ଧକୁ ବିଚାରକୁ ନିଆଯାଇ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସମସ୍ତ ସଭ୍ୟ ଭୁବନେଶ୍ୱରକୁ ରାଜଧାନୀ ମାନ୍ୟତା ଦେବା ପାଇଁ ୧୯୪୮ ଏପ୍ରିଲ ୧୩ ଅଧିବେଶନରେ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ କରାଇ ନେଲେ । ୧୯୪୮ ଏପ୍ରିଲ ୧୩ ତାରିଖ ଶିଳାନ୍ୟାସ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇ ଚଣ୍ଡୀଗଡ଼ ସହର ପରି ଏକ ଭବ୍ୟ ସହର ପରିକଳ୍ପନା କରାଗଲା ଓ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କଠାରୁ ୧ କେଟି ୮୫ ଲକ୍ଷ ଟଙ୍କାର ଅନୁଦାନ କାମନା କରାଗଲା । ଶିଶୁ ବୃକ୍ଷଟି ଆଜି ବିଶାଳ ବୃକ୍ଷରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇ ଆଶାତୀତ ଭାବେ କଳେବର ବୃଦ୍ଧି କରିଚାଲଛିି । ସହରର ଶିକ୍ଷା ବିଷୟକୁ ବିଚାରକୁ ନେଲେ ବିଶ୍ୱ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିରକୁ ଲାଗି ୧୯୪୦ ମସିହାରୁ "ଭକ୍ତ କବି ମଧୁସୂଦନ ବିଦ୍ୟାପୀଠ' ନାମରେ ଏକ ଉଚ୍ଚ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଏଠାରେ ସ୍ଥାପିତା ପରେ ପରେ ୧୯୫୦ ମସିହାରେ ରାଜଧାନୀରେ ସର୍ବପ୍ରଥମ ଉଚ୍ଚ ବିଦ୍ୟାଳୟ ୟୁନିଟ-୨ ସର୍ଦ୍ଦାର ପଟେଲ ହଲ ସନ୍ନିକଟରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା । ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ଉପଲବ୍ଧ କରି ବକ୍ସିଜଗବନ୍ଧୁ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ଓଡ଼ିଶା କୃଷି ଓ ବୈଷୟିକ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଗୋଟିକ ପରେ ଗୋଟିଏ ଗଢ଼ି ଉଠିଲା । କଟକର ରେଭେନସା କ୍ଯାମ୍ପସରେ ଥିବା ଉତ୍କଳ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ଭୁବନେଶ୍ୱର ବାଣୀବିହାରଠାରେ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର କ୍ଯାମ୍ପସ କରି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଗଲା । ୧୯୭୨ରେ ନୂଆ ରାଜଧାନୀ ହେବା ପରେ ଶୈଶବରେ ବିଧାନ ସଭା, ସର୍ଦ୍ଦାର ପଟେଲ ହଲରେ ଓ ପ୍ରଶାସନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବର୍ତ୍ତମାନର ମାର୍କେଟ ବିଲ୍ଡିଂ ଗୃହରେ ପରିଚାଳିତ ହେଉଥିଲା । ଆଦ୍ୟ ଅବସ୍ଥାରେ ଲିଙ୍ଗରାଜ ଥାନା, ଲିଙ୍ଗରାଜ ହାଟ ସହଯୋଗର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ଥିଲା । ଧୀରେ ଧୀରେ ନୂଆ ସଚିବାଳୟ ଭବନ, ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସୌଧ, ଡାକସେବା ଭବନ, ରାଜ୍ୟ ସଂଗ୍ରହାଳୟ ଭବନ, ରାଜଭବନ ଆଦି ଭବ୍ୟ ରୂପରେ ଆବର୍ଭିାବ ହେଲା । ଭୁବନେଶ୍ୱର ଯଥାକ୍ରମେ ଏନଏସି ୧୯୪୮ରୁ, ମୁନିସିପଲିଟି ୧୯୭୯ରୁ, ଭୁବନେଶ୍ୱର ମହାନଗର ନିଗମ (ବିଏମସି) ଅଧିନରେ ୧୯୯୪ରୁ ପରିଚାଳିତ ହେଉଛି । ଭୌଗୋଳିକ ଅବସ୍ଥିତି ଭୁବନେଶ୍ୱର ଖୋର୍ଦ୍ଧା ଜିଲ୍ଲାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ସହର ମୁଖ୍ୟତଃ ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ଯାଇଥାଏ । ଏହା ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନଠାରୁ ୪୫ ମିଟର(୧୪୮ ଫୁଟ) ଉଚ୍ଚତାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହି ସହର ଦୟାନଦୀ ଏବଂ କୁଆଖାଇ ନଦୀ ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ । ପାଣିପାଗ ରାଜନୀତି ଅର୍ଥନୀତି ଭୁବନେଶ୍ୱର ଏକ ପ୍ରଶାସନିକ, ସୂଚନା ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା, ଶିକ୍ଷା ଏବଂ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସହର । ଭୁବନେଶ୍ୱର ରାଜ୍ୟ ତଥା ପୂର୍ବ ଭାରତର ଦ୍ରୁତ ଅଭିବୃଦ୍ଧିଶୀଳ, ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବାଣିଜ୍ୟ ଏବଂ ବାଣିଜ୍ୟିକ କେନ୍ଦ୍ର ଭାବରେ ଉଭା ହୋଇଛି। ୨୦୧୧ରେ ପ୍ରାୟ ୧୨‌ ଲକ୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କୁ ଆକର୍ଷିତ କରି ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଶିଳ୍ପ । ଭୁବନେଶ୍ୱର ଏକ ବାହ୍ୟ ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ର ସହିତ ଏକ ଆବାସିକ ସହର ଭାବରେ ପରିକଳ୍ପନା କରାଯାଇଥିଲା | ୧୯୯୦ ଦଶକ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅର୍ଥନୀତିରେ କିଛି ପ୍ରମୁଖ ଖେଳାଳି ରହିଥିଲେ ଏବଂ ଖୁଚୁରା ଏବଂ କ୍ଷୁଦ୍ର ଉତ୍ପାଦନଦ୍ୱାରା ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବିସ୍ତାର କରିଥିଲେ | ୧୯୯୦ ଦଶକରେ ଭାରତ ସରକାର ଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ଆର୍ଥିକ ଉଦାରିକରଣ ନୀତି ସହିତ ଭୁବନେଶ୍ୱର ଟେଲି ଯୋଗାଯୋଗ, ସୂଚନା ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା (ଆଇଟି) ଏବଂ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାରେ ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ କରିଥିଲା। ୨୦୦୧ ସୁଦ୍ଧା, ସହରର ପ୍ରାୟ ୨.୧୫% ଶ୍ରମିକ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ (କୃଷି, ଜଙ୍ଗଲ, ଖଣି ଇତ୍ୟାଦି) ନିୟୋଜିତ ହୋଇଥିଲେ;  ୨.୧୮% ଦଳୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ (ଶିଳ୍ପ ଏବଂ ଉତ୍ପାଦନ) କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ;  ଏବଂ ୯୫.୬୭% ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର (ସେବା ଶିଳ୍ପ)ରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ | ୨୦୧୧ ରେ, ଆସୋସିଏଟେଡ୍ ଚାମ୍ବରସ୍ ଅଫ୍ କମର୍ସ ଆଣ୍ଡ ଇଣ୍ଡଷ୍ଟ୍ରି ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆର ଏକ ଅଧ୍ୟୟନ ଅନୁଯାୟୀ, ଭାରତର ୧୭ ଟି-୨ ସହର ମଧ୍ୟରେ ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ନିଯୁକ୍ତି ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ସର୍ବାଧିକ ଥିଲା।  ଜନସଂଖ୍ୟା, ଶାରୀରିକ, ସାମାଜିକ ତଥା ରିଅଲ୍ ଇଷ୍ଟେଟ୍ ଭିତ୍ତିଭୂମି, ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ସାମ୍ପ୍ରତିକ ସ୍ତର ଏବଂ ପରିସର ତଥା ସରକାରୀ ସହାୟତା ପରି କୁଶମାନ ଏବଂ Walkfield India ଦ୍ବାରା ଏହା ଭାରତର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଦଶଟି ଉଦୀୟମାନ ସହର ମଧ୍ୟରେ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ହୋଇଛି।  ୨୦୧୨ ରେ, ବ୍ୟାଙ୍କ ଦ୍ବାରା ବ୍ୟବସାୟ ଆରମ୍ଭ ତଥା ପରିଚାଳନା କରିବାରେ ଭୁବନେଶ୍ୱର ଭାରତୀୟ ସହର ମଧ୍ୟରେ ତୃତୀୟ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଥିଲା।  ଭୁବନେଶ୍ୱର ପାରମ୍ପାରିକ ଭାବରେ ହସ୍ତତନ୍ତ ଶିଳ୍ପରେ ରହିଆସିଛି, ଯେଉଁଥିରେ ରୂପା ତାରକସି କାମ, ଚାନ୍ଦୁଆ କାମ, ପଥର ଏବଂ କାଠ ଖୋଦନ ଏବଂ ପଟ୍ଟଚିତ୍ର, ଯାହା ସହରର ଅର୍ଥନୀତିରେ ବିଶେଷ ଅବଦାନ ଦେଇଥାଏ |  ୨୦୦୦ ଦଶକର ଶେଷ ଭାଗରେ ରିଅଲ୍ ଇଷ୍ଟେଟ୍, ଭିତ୍ତିଭୂମି, ଖୁଚୁରା ଏବଂ ଆତିଥ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗର ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଥିଲା;  ଅନେକ ସପିଂ ମଲ୍ ଏବଂ ସଂଗଠିତ ଖୁଚୁରା ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ଆଉଟଲେଟ୍ ଖୋଲିଥିଲା। [39] [40] [41] [42] ଜନସଂଖ୍ୟା ୨୦୧୧ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଭୁବନେଶ୍ୱର ସହରର ଲୋକସଂଖ୍ୟା ୮,୩୭,୭୩୭ ଓ ଭୁବନେଶ୍ୱର ନଗରାଞ୍ଚଳର ଲୋକସଂଖ୍ୟା ୮,୮୧,୯୮୮ । ଯାତାୟତ ସଡ଼କ ପଥ ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ୟ ସଡ଼କ ପରିବହନ ନିଗମର ପ୍ରଶାସନିକ କେନ୍ଦ୍ର ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଭୁବନେଶ୍ୱର ବସଷ୍ଟାଣ୍ଡଟି ଭୁବନେଶ୍ୱରର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳିଠାରୁ ୮ କି.ମି ଦୁର ବରମୁଣ୍ଡାଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଭୁବନେଶ୍ୱର ଦେଶର ଅନ୍ୟ ସହର ସହିତ ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ୫ ଓ ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ୨୦୩ଦ୍ୱାରା ଯୋଡ଼ି ହୋଇଛି । ଭୁବନେଶ୍ୱରର ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳକୁ ଯାତାୟତ କରିବା ନିମନ୍ତେ ସିଟି ବସ ଏବଂ ଅଟୋରିକ୍ସାର ସୁବିଧା ରହିଛି । ସିଟି ବସ ସେବା ଭୁବନେଶ୍ୱରର ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳକୁ ଯୋଗାଯୋଗ କରିବା ସହ ଭୁବନେଶ୍ୱରକୁ କଟକ ଏବଂ ପୁରୀ ସହିତ ଯୋଡୁଛି । ଟ୍ରାଫିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ଭୁବନେଶ୍ୱରର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କେନ୍ଦ୍ର ରହିଛି । ରେଳ ପଥ ପୂର୍ବତଟ ରେଳର ପ୍ରଶାସନିକ କେନ୍ଦ୍ର ଭୁବନେଶ୍ୱରଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଭୁବନେଶ୍ୱର ରେଳ ଷ୍ଟେସନ ଭାରତର ଉନ୍ନତ ରେଳଷ୍ଟେସନ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । ଭୁବନେଶ୍ୱରର ମୁଖ୍ୟ ରେଳଷ୍ଟେସନଟି ଭୁବନେଶ୍ୱରର କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥଳରେ ଅବସ୍ଥିତ, ଏହା ଭୁବନେଶ୍ୱରକୁ ଭାରତର ଅନ୍ୟ ସହର ସହିତ ଯୋଗା ଯୋଗ କରାଏ । ଭୁବନେଶ୍ୱର ସହର ମଧ୍ୟରେ ୫ ଗୋଟି ରେଳଷ୍ଟେସନ ଅବସ୍ଥିତ । ନିମ୍ନ ପ୍ରଦତ୍ତ ରେଳଷ୍ଟେସନଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ବାଣୀବିହାର ରେଳଷ୍ଟେସନ( ମାଷ୍ଟର କ୍ୟାନ୍ଟିନ ରେଳଷ୍ଟେସନ )ଟି ପ୍ରଧାନ. ଯାହା ବାଣୀବିହାର ଛକ ଥାରୁ ପ୍ରାୟ ୩ କିମି ଦୁରରେ ଅବସ୍ଥିତ. ସେଗୁଡିକ ହେଉଛି : ପଟିଆ ରେଳଷ୍ଟେସନ ମଞ୍ଚେଶ୍ୱର ରେଳଷ୍ଟେସନ ବାଣୀବିହାର ରେଳଷ୍ଟେସନ ଭୁବନେଶ୍ୱର ରେଳଷ୍ଟେସନ ନିଉ ଭୁବନେଶ୍ୱର ରେଳଷ୍ଟେସନ ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିର ରୋଡ଼ ରେଳଷ୍ଟେସନ ଆକାଶ ପଥ ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିମାନ ବନ୍ଦରଟି ଓଡ଼ିଶାର ସର୍ବବୃହତ ବିମାନ ବନ୍ଦର । ଏହି ବିମାନ ବନ୍ଦରଟି ଭୁବନେଶ୍ୱରର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳଠାରୁ ମାତ୍ର ୩ କି.ମି ଦୁରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଭୁବନେଶ୍ୱର, ସମଗ୍ର ପୂର୍ବ ଭାରତରେ ଏକ ବଡ଼ ଶିକ୍ଷା କେନ୍ଦ୍ର ଭାବରେ ଉଭା ହୋଇଛି । ପାରମ୍ପାରିକ ଶିକ୍ଷା ସହ ବହୁ ବୈଷୟିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଉଭୟ ସରକାରୀ ଓ ଘରୋଇ ସ୍ଥରରେ ଗଢ଼ିଉଠିଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଆଇ.ଆଇ.ଟି, ଆଇ.ଆଇ.ଆଇ.ଟି, ଆଇ.ଆଇ.ଏମ, ନାଇଜର, ଏମ୍ସ,ଏନ.ଆଇ.ଏଫ.ଟି ଆଦି ଅନ୍ୟତମ । ସଂସ୍କୃତି ଓ ପରମ୍ପରା ଗ୍ୟାଲେରି ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Bhubaneswar Development Authority Official Web Site of Bhubaneswar Municipal Corporation ଖୋର୍ଦ୍ଧା ଜିଲ୍ଲାର ଗାଆଁ ଓ ସହର ଭୁବନେଶ୍ୱର ଭାରତୀୟ ରାଜଧାନୀ ସହର

bhubaneśୱra oḍa଼iśāra rājadhānī | bhubaneśୱraku 1948 masihāre oḍa଼iśāra rājadhānī karibā pāi~ gaṭhita karāyāithilā, kintu kichi asubidhā pāi~ tāhā 24barṣa pare 1972masihāre rājadhānī helā | ehi nagara, yāhāki eka gā~ thilā, pākhāpākhi tinihajāra barṣa puruṇā | bhubaneśୱrare bibhinna kāḻara prāẏa 600 mandira achi| sethipāi~ ehāku mandira māḻinī nagara bi kuhāyāe | ehi mandiramānaṅka madhẏare liṅgarāja mandira, rājārāṇī mandira, mukteśୱra deuḻa ādi deśa bideśare paricita |mandiraguḍika kaḻiṅga gaṭhanaśaiḻīre tiāri hoichi | pūrba bhāratare purī, koṇārka o bhubaneśୱraku sୱrṇṇa tribhuja boli kuhāyāe, yāhā paryẏaṭakamānaṅkadୱārā biśeṣa ādṛta hoichi | bhubaneśୱra nāmaṭi śibaṅka anẏanāma tribhubaneśୱra nāmaru āsiachi | bhubaneśୱra 3000 barṣa āgaru mahāmegha bāhana cedi baṃśadୱārā ārambha hoithilā yeu~mānaṅka rājadhānī barttamānara bhubaneśୱra pākha śiśupāḻagaḍa଼re thilā | bhubaneśୱra toṣāḻī, ekāmra kānana, ekāmra kṣetra ebaṃ mandira māḻinī nagarī nāmare prasiddha | deśa sୱādhīna hebāra 25barṣa pare, 1972re oḍa଼iśāra rājadhānī kaṭakaru bhubaneśୱraku sthānāntarita hoithilā | 90' daśakare tāhā rājyabāsīṅka ākarṣaṇara kendra pālaṭithilā, kāhi~kinā tā' pūrbaru banẏajantuṅka bhaẏaru kaṭakasahara mukhya thilā | ādhunika saharara śaiḻī jarmānīra oṭo konisabargaraṅkadୱārā nirmita | se jāmasedapura o caṇḍīgaḍa଼ saharara nirmāṇa śaiḻī madhẏa karithile | bhubaneśୱra ebaṃ kaṭaka ekāsāṅge oḍa଼iśāra yamaja nagara(Twin City) bā daita sa‌ha‌ra bhābe jaṇāśuṇā | ehi sahara 2011 anusāre moṭa 10.40 lakṣa lokaṅku nei gaṭhita | bhubaneśୱraku Tier-2 sahara bhābe śreṇībibhakta karāyāichi | pratiṣṭhā 1946 masihāre, bhubaneśୱraku eka manohara nagarīre gaḍha଼i toḻibāra naksā prastuta karithile jarmānīra sthapati o plānara "aṭo kaensabargara" (Otto Konigsberger)| 1948 masihā aprela 13tārikha dina bhubaneśୱrare nūā rājadhānīra pratiṣṭhā phaḻaka tatkāḻina pradhānamantrī jabāharalāla neheruṅka karakamaḻare sthāpita hoithilā | sehi pratiṣṭhā phaḻakaṭi barttamāna bidhāna sabhā sannikaṭa pācerī nikaṭare lāgichi | 1948ru pratibarṣa aprela 13tārikha dina, "bhubaneśୱra pratiṣṭhā dibasa" bhābare pāḻana karāyāe | setebeḻe prastuta karāyāithibā naksā anuyāẏī, prathama daśa barṣa madhẏare bhubaneśୱra janasaṃkhẏā pandara hajāraru baḍha଼i cāḻiśa hajāra o saharara kṣetraphaḻa śahe batiśa barga kilomiṭara heba boli ākaḻana karāyāithilā | bhubaneśୱrare chaaṭi ẏuniṭa o puruṇā bhubaneśୱra añcaḻare eka bijñāpita añcaḻa hebā madhẏa sehi naksāre thilā | ehi yojanāku "oḍa଼iśā sahara yojanā āina" 1956 anusāre kāryẏakāri karāgalā | bhubaneśୱra pāi~ jaṇe "biśeṣa yojanā adhikārī"ṅku niyukta karāgalā | janasaṃkhẏā bṛddhi saha parabarttī samaẏare, bhubaneśୱrare munisipāliṭi gaṭhana karāgalā | pare bhubaneśୱra munisipāliṭi saha khorddā, jaṭaṇī bijñāpita añcaḻaku nei "bhubaneśୱra āñcaḻika unnaẏana saṃsthā(briṭa)" gaṭhana karāgalā | parabarttī samaẏare, bhubaneśୱrare munisipāla karporesana o sannikaṭa gā~guḍiku nei bhubaneśୱra unnaẏana saṃsthā (biḍie) gaṭhana karāgalā | tā pare 1972re kaṭakaru rājadhānī sthānāntarita karāgalā | itihāsa bhubaneśୱra saharara ubhaẏa purātana ebaṃ ādhunika itihāsa rahichi | purātana itihāsa 3 hajāra barṣa taḻara ebaṃ ādhunika sahara 1948ru ārambha hoi achi | khrīṣṭapūrba 300re kaḻiṅga yuddhare bhubaneśୱrara nāma ullekha karāyāithilā yāhāki pare sthāpita hoithibā dhauḻi śāntistupa nikaṭare hoithilā | khārabeḻaṅkadୱārā udaẏagiri ebaṃ khaṇḍagirire hoithibā kārukāryẏa dekhibāku miḻe | jaina ebaṃ buddhaṅkara bibhinna aitihāsika cihna dekhibāku miḻe | kaḻiṅga rājuti kāḻare ehā rājadhānī thilā | hajāra barṣara aitihāsaka nagara kaṭakara kaḻpita kaḻebara bṛddhi sambhaba na hebāru tat sannikaṭa ekāmra kṣetra bhubaneśୱraku nūtana rājadhānī karibāra prastāba rakhāyāi 1948 eprila 13 tārikha dina śiḻānẏāsa kāryẏa sampanna karāgalā | sehidinaṭhāru baẏasa baḍha଼ibā saha nūā rājadhānīra kaḻebara āśātīta bhābe baḍha଼i baḍha଼i cālichi | purāṇa yugaru ekāmra kṣetra śikṣā, saṃskṛti, aitihẏa, pratnatāttika, aitihāsika anubhaba dṛṣṭiru nijara sୱtantratā bajāẏa rakhi āsichi | padma purāṇa, ekāmra purāṇa, śiba purāṇa, kapiḻa saṃhitā, śiba saṃhitā, prācī māhātmẏa ādi granthare ekāmra kṣetrara māhātmẏa bistṛta bhābe barṇṇita | khrīṣṭapūrba 500 barṣa pūrbaru ekāmra kṣetra bhubaneśୱra kaḻiṅga sāmrājẏara śāsana, praśāsana, śikṣā, saṃskṛti o sabhẏatāra kendrabindu thilā | kapiḻeśୱra śiḻālipiru ehā suspaṣṭa ye śākẏa muni buddhaṅka janmasthaḻī, karmasthaḻī, bauddha saṃskṛtira abhibṛddhi, pramukha pracāra, prasārara sthaḻī kaḻiṅga hi~ thilā | kaḻiṅgara sādhaba bhallika o tapaṣu, samagra biśୱre prabuddha buddhaṅkara sarbaprathama śiṣẏara saubhāgẏa prāpta hoithila | kaḻiṅgara bīratୱ, baibhaba, pāṭaḻīputra (barttamānara bihāra ) nareśa aśokaṅku biśୱbidita kaḻiṅga yuddhara bibhīṣikā racanā karibāku prabarttāi thilā | ekāmra kṣetra, kapiḻeśୱra ādi mukhẏasthāna samūha lumbāi pragaṇā rūpe prasiddhi lābha karithilā | aśoka ehā jñāta hoi buddhaṅka janmotsaba eṭhāre pāḻana pūrbaka eka śiḻālekha sthāpana kari lumbāi pragaṇāra samasta adhibāsīṅka rājasୱ chāḍa଼ karithile | pare pare airakhārabeḻa bhubaneśୱraku nija rājadhānī rūpe grahaṇa kari neithile | prākṛtika paribeśa dṛṣṭiru ekāmra kṣetrara eka sୱtantratā thilā | āmba, paṇasa, jāmu, nimba, karañja, bara, bela, aśୱttha, kocilā, bauḻa, tamāḻa, campā, aśoka, nāgeśୱra, ananta nāgeśୱra, udumbara ādi deba bṛkṣare bhubaneśୱra paripūrṇṇa thilā | durlabha paśu pakṣī sampadabharā ekāmra banānīra barṇṇanā gadādhara rāẏaṅka gaḻpamāḻāre pracārita hoi utkaḻīẏa pāṭhakamānaṅku aneka sūcanā pradāna karisārichi | bhubaneśୱrara ehi pūrba aitihẏa smaraṇa kari nūā rājadhānī sthāpana nimante samasta sādhanara sahaja upalabdhaku bicāraku niāyāi oḍa଼iśā bidhāna sabhāra samasta sabhẏa bhubaneśୱraku rājadhānī mānẏatā debā pāi~ 1948 eprila 13 adhibeśanare eka prastāba gṛhīta karāi nele | 1948 eprila 13 tārikha śiḻānẏāsa kāryẏa sampanna hoi caṇḍīgaḍa଼ sahara pari eka bhabẏa sahara parikaḻpanā karāgalā o kendra sarakāraṅkaṭhāru 1 keṭi 85 lakṣa ṭaṅkāra anudāna kāmanā karāgalā | śiśu bṛkṣaṭi āji biśāḻa bṛkṣare paribarttita hoi āśātīta bhābe kaḻebara bṛddhi karicālachii | saharara śikṣā biṣaẏaku bicāraku nele biśୱ prasiddha liṅgarāja mandiraku lāgi 1940 masihāru "bhakta kabi madhusūdana bidẏāpīṭha' nāmare eka ucca bidẏāḻaẏa eṭhāre sthāpitā pare pare 1950 masihāre rājadhānīre sarbaprathama ucca bidẏāḻaẏa ẏuniṭa-2 sarddāra paṭela hala sannikaṭare sthāpita hoithilā | ābaśẏakatāku upalabdha kari baksijagabandhu mahābidẏāḻaẏa, oḍa଼iśā kṛṣi o baiṣaẏika biśୱbidẏāḻaẏa goṭika pare goṭie gaḍha଼i uṭhilā | kaṭakara rebhenasā kyāmpasare thibā utkaḻa biśୱbidẏāḻaẏaku bhubaneśୱra bāṇībihāraṭhāre eka sୱtantra kyāmpasa kari pratiṣṭhā karāgalā | 1972re nūā rājadhānī hebā pare śaiśabare bidhāna sabhā, sarddāra paṭela halare o praśāsanika bẏabasthā barttamānara mārkeṭa bilḍiṃ gṛhare paricāḻita heuthilā | ādẏa abasthāre liṅgarāja thānā, liṅgarāja hāṭa sahayogara kendrabindu thilā | dhīre dhīre nūā sacibāḻaẏa bhabana, oḍa଼iśā bidhāna saudha, ḍākasebā bhabana, rājẏa saṃgrahāḻaẏa bhabana, rājabhabana ādi bhabẏa rūpare ābarbhiāba helā | bhubaneśୱra yathākrame enaesi 1948ru, munisipaliṭi 1979ru, bhubaneśୱra mahānagara nigama (biemasi) adhinare 1994ru paricāḻita heuchi | bhaugoḻika abasthiti bhubaneśୱra khorddhā jillāre abasthita | sahara mukhẏataḥ upakūḻabarttī añcaḻare yāithāe | ehā samudra pattanaṭhāru 45 miṭara(148 phuṭa) uccatāre abasthita | ehi sahara daẏānadī ebaṃ kuākhāi nadī madhẏare abasthita | pāṇipāga rājanīti arthanīti bhubaneśୱra eka praśāsanika, sūcanā prayuktibidẏā, śikṣā ebaṃ paryẏaṭana sahara | bhubaneśୱra rājẏa tathā pūrba bhāratara druta abhibṛddhiśīḻa, gurutୱpūrṇṇa bāṇijẏa ebaṃ bāṇijẏika kendra bhābare ubhā hoichi| 2011re prāẏa 12‌ lakṣa paryẏaṭakaṅku ākarṣita kari paryẏaṭana eka pramukha śiḻpa | bhubaneśୱra eka bāhẏa śiḻpa kṣetra sahita eka ābāsika sahara bhābare parikaḻpanā karāyāithilā | 1990 daśaka paryẏanta arthanītire kichi pramukha kheḻāḻi rahithile ebaṃ khucurā ebaṃ kṣudra utpādanadୱārā prādhānẏa bistāra karithile | 1990 daśakare bhārata sarakāra grahaṇa karithibā ārthika udārikaraṇa nīti sahita bhubaneśୱra ṭeli yogāyoga, sūcanā prayuktibidẏā (āiṭi) ebaṃ uccaśikṣāre puñji biniyoga karithilā| 2001 suddhā, saharara prāẏa 2.15% śramika prāthamika kṣetrare (kṛṣi, jaṅgala, khaṇi itẏādi) niẏojita hoithile;  2.18% daḻīẏa kṣetrare (śiḻpa ebaṃ utpādana) kāryẏa karithile;  ebaṃ 95.67% tṛtīẏa kṣetra (sebā śiḻpa)re kāryẏa karithile | 2011 re, āsosieṭeḍ cāmbaras aph kamarsa āṇḍa iṇḍaṣṭri aph iṇḍiāra eka adhẏaẏana anuyāẏī, bhāratara 17 ṭi-2 sahara madhẏare bhubaneśୱrare niyukti abhibṛddhi hāra sarbādhika thilā|  janasaṃkhẏā, śārīrika, sāmājika tathā rial iṣṭeṭ bhittibhūmi, arthanaitika kāryẏakaḻāpara sāmpratika stara ebaṃ parisara tathā sarakārī sahāẏatā pari kuśamāna ebaṃ Walkfield India dbārā ehā bhāratara śreṣṭha daśaṭi udīẏamāna sahara madhẏare tālikābhukta hoichi|  2012 re, bẏāṅka dbārā bẏabasāẏa ārambha tathā paricāḻanā karibāre bhubaneśୱra bhāratīẏa sahara madhẏare tṛtīẏa sthāna adhikāra karithilā|  bhubaneśୱra pārampārika bhābare hastatanta śiḻpare rahiāsichi, yeu~thire rūpā tārakasi kāma, cānduā kāma, pathara ebaṃ kāṭha khodana ebaṃ paṭṭacitra, yāhā saharara arthanītire biśeṣa abadāna deithāe |  2000 daśakara śeṣa bhāgare rial iṣṭeṭ, bhittibhūmi, khucurā ebaṃ ātithẏa kṣetrare puñji biniyogara bṛddhi ghaṭithilā;  aneka sapiṃ mal ebaṃ saṃgaṭhita khucurā bhubaneśୱrare āuṭaleṭ kholithilā| [39] [40] [41] [42] janasaṃkhẏā 2011 janagaṇanā anusāre bhubaneśୱra saharara lokasaṃkhẏā 8,37,737 o bhubaneśୱra nagarāñcaḻara lokasaṃkhẏā 8,81,988 | yātāẏata saḍa଼ka patha oḍa଼iśā rājẏa saḍa଼ka paribahana nigamara praśāsanika kendra bhubaneśୱrare abasthita | bhubaneśୱra basaṣṭāṇḍaṭi bhubaneśୱrara kendrasthaḻiṭhāru 8 ki.mi dura baramuṇḍāṭhāre abasthita | bhubaneśୱra deśara anẏa sahara sahita jātīẏa rājapatha 5 o jātīẏa rājapatha 203dୱārā yoḍa଼i hoichi | bhubaneśୱrara bibhinna añcaḻaku yātāẏata karibā nimante siṭi basa ebaṃ aṭoriksāra subidhā rahichi | siṭi basa sebā bhubaneśୱrara bibhinna añcaḻaku yogāyoga karibā saha bhubaneśୱraku kaṭaka ebaṃ purī sahita yoḍuchi | ṭrāphika niẏantraṇa rakṣā karibā pāi~ bhubaneśୱrara bibhinna sthānare niẏantraṇa kendra rahichi | reḻa patha pūrbataṭa reḻara praśāsanika kendra bhubaneśୱraṭhāre abasthita | bhubaneśୱra reḻa ṣṭesana bhāratara unnata reḻaṣṭesana madhẏaru anẏatama | bhubaneśୱrara mukhẏa reḻaṣṭesanaṭi bhubaneśୱrara kendra sthaḻare abasthita, ehā bhubaneśୱraku bhāratara anẏa sahara sahita yogā yoga karāe | bhubaneśୱra sahara madhẏare 5 goṭi reḻaṣṭesana abasthita | nimna pradatta reḻaṣṭesanaguḍa଼ika madhẏaru bāṇībihāra reḻaṣṭesana( māṣṭara kẏānṭina reḻaṣṭesana )ṭi pradhāna. yāhā bāṇībihāra chaka thāru prāẏa 3 kimi durare abasthita. seguḍika heuchi : paṭiā reḻaṣṭesana mañceśୱra reḻaṣṭesana bāṇībihāra reḻaṣṭesana bhubaneśୱra reḻaṣṭesana niu bhubaneśୱra reḻaṣṭesana liṅgarāja mandira roḍa଼ reḻaṣṭesana ākāśa patha biju paṭṭanāẏaka antarjātīẏa bimāna bandaraṭi oḍa଼iśāra sarbabṛhata bimāna bandara | ehi bimāna bandaraṭi bhubaneśୱrara kendrasthaḻaṭhāru mātra 3 ki.mi durare abasthita | śikṣā bẏabasthā bhubaneśୱra, samagra pūrba bhāratare eka baḍa଼ śikṣā kendra bhābare ubhā hoichi | pārampārika śikṣā saha bahu baiṣaẏika anuṣṭhāna ubhaẏa sarakārī o gharoi stharare gaḍha଼iuṭhichi | seguḍa଼ika madhẏare āi.āi.ṭi, āi.āi.āi.ṭi, āi.āi.ema, nāijara, emsa,ena.āi.epha.ṭi ādi anẏatama | saṃskṛti o paramparā gẏāleri ādhāra adhika tathẏa Bhubaneswar Development Authority Official Web Site of Bhubaneswar Municipal Corporation khorddhā jillāra gāā~ o sahara bhubaneśୱra bhāratīẏa rājadhānī sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AD%E0%AD%81%E0%AC%AC%E0%AC%A8%E0%AD%87%E0%AC%B6%E0%AD%8D%E0%AD%B1%E0%AC%B0

ଭୁବନେଶ୍ୱର

ପୁରୀ ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ସହର ଓ ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର ସଦର ମହକୁମା । ଏହା ବଙ୍ଗୋପ ସାଗର କୂଳରେ ଓ ରାଜ୍ୟ ରାଜଧାନୀ ଭୂବନେଶ୍ୱରଠାରୁ ୬୦ କି.ମି. (୩୭ ମାଇଲ) ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ପାଇଁ ପୃଥିବୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଭାରତର ଚାରି ଧାମ ମଧ୍ୟରୁ ପୁରୀ ଅନ୍ୟତମ । ଏହା ଜଗନ୍ନାଥ ପୁରୀ ନାମରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ପୁରୀର ଅନ୍ୟନାମ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ଓ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ଅନ୍ୟ ନାମ ବଡ଼ଦେଉଳ ।  ମନ୍ଦିରରୁ ମୂଲ୍ୟବାନ ସଂପତି ଲୁଣ୍ଠନ ଆଶାରେ ଚତୃର୍ଥ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରୁ ଉନବିଂଶ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲମାନ ଶାସକ ପୁରୀ ଓ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ୧୮ ଥର ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲେ । ୧୮୦୩ ମସିହା ପରଠାରୁ ଭାରତର ସ୍ୱାଧୀନତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପୁରୀ ମନ୍ଦିର ଇଂରେଜ ଶାସନାଧିନ ଥିଲା । ମନ୍ଦିରର ବିଧିବିଧାନ ଗଜପତି ବଂଶର ରାଜା ମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଏବେ ମଧ୍ୟ ପାଳିତ ହେଉଅଛି । ଏହି ମନ୍ଦିର ନଗରୀରେ ଅନେକ ହିନ୍ଦୁ ମଠ ଅଛି । ଭାରତ ସରକାରଙ୍କାର ହ୍ରିଦୟ (HRIDAY) ଯୋଜନାରେ ଚିହ୍ନିତ ହୋଇଥିବା ବାରଗୋଟି ସହର ମଧ୍ୟରେ ପୁରୀ ଅନ୍ୟତମ . ଭୂଗୋଳ ପୁରୀ ଭାରତର ପୁର୍ବ ଦିଗରେ ବଙ୍ଗୋପସାଗର କୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହା ବଙ୍ଗୋପସାଗର ଉପକୂଳରେ, ଓଡ଼ିଶାର ରାଜଧାନୀ ଭୁବନେଶ୍ୱରଠାରୁ ୬୦ କିଲୋମିଟର ଦୂରତାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହାର ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବରେ ବଙ୍ଗୋପସାଗର, ପଶ୍ଚିମରେ ସିପସରୁବାଲି ମୌଜା, ପୂର୍ବରେ ବାଲୁଖଣ୍ଡ ମୌଜା, ଉତ୍ତରରେ ଗୋପୀନାଥପୁର ମୌଜା ଅଛି । ଇତିହାସ ପ୍ରାୟ ଦୁଇଶହ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ବଡ଼ଦେଉଳ ଓ ଗୁଣ୍ଡିଚା ବାଡ଼ି ମଧ୍ୟରେ ବାଙ୍କୀ ମୁହାଣ ନଦୀ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ଯାହାକୁ ଶରଧା ବାଲି କୁହାଯାଉଛି ତାହା ପୂର୍ବେ ନଦୀର ଗର୍ଭ ଥିଲା । ରଥଯାତ୍ରାରେ ଦୁଇସାରି ରଥ ତିଆରି ହେଉଥିଲା ଏବଂ ନଦୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ତୀରରେ ସାରିଏ ରଥ ରହୁଥିଲା । ଏହି ବାଙ୍କୀ ମୁହାଣ ନଦୀ ବର୍ତ୍ତମାନ ଚକ୍ରନାରାୟଣ ମନ୍ଦିର ପାଖରେ ସମୁଦ୍ରରେ ମିଶୁଛି । ବାଙ୍କୀ ମୁହାଣ ନଦୀ, ମିଟିଆଣି ନଦୀ ଓ ମଙ୍ଗଳା ନଦୀ, ଏହି ତିନୋଟି ନଦୀ ପୁରୀ ସ‌ହରକୁ ପୂର୍ବେ ତିନି ଆଡୁ ବେଢ଼ି ରହିଥିଲା ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଦିଗରୁ ସାଗର ବେଢ଼ି ରହିଥିଲା। ତେଣୁ କ୍ଷେତ୍ରଟି ଦ୍ୱୀପ ପରି ଦେଖାଯାଉଥିଲା। ପୌରାଣିକ ପରମ ତୀର୍ଥକ୍ଷେତ୍ର ପୁରୀ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ କ୍ଷେତ୍ର ନାମରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଏହାର ଅନ୍ୟନାମ ଶଙ୍ଖକ୍ଷେତ୍ର । ସ୍କନ୍ଧ ପୁରାଣ ଅନ୍ତର୍ଗତ ଉତ୍କଳ ଖଣ୍ଡ ଅନୁଯାୟୀ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରର ଆକାର ଶଙ୍ଖ ସଦୃଶ ଥିବାରୁ ଏହାକୁ ଶଙ୍ଖକ୍ଷେତ୍ର କୁହାଯାଏ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରର ଆୟତନ ପଞ୍ଚକୋଶ ଏବଂ ଆକାର ତ୍ରିକୋଣ । ପାଞ୍ଚକୋଶ ଆୟତନରୁ ପ୍ରାୟ ଅର୍ଦ୍ଧଭାଗ ସମୁଦ୍ର ଜଳରେ ନିମଗ୍ନ ଏବଂ ଉପରିଭାଗର ଆକୃତି ଶଙ୍ଖ ସଦୃଶ । ଏହି ଶଙ୍ଖାକାର କ୍ଷେତ୍ରର ମୂର୍ଦ୍ଧନୀ ହେଉଛି ପଶ୍ଚିମ ସୀମା । ନୀଳକଣ୍ଠ (ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ସରୋବର କୂଳରେ) ଏହି ଶଙ୍ଖର ଅଗ୍ରଭାଗରେ ଅବସ୍ଥାନ କରୁଛନ୍ତି । ଶଙ୍ଖର ନାଭିଦେଶରେ ରୋହିଣୀ କୁଣ୍ଡ, ଅକ୍ଷୟ ବଟ ଓ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଆସ୍ଥାନ । ଅର୍ଦ୍ଧାଶିନୀ ଶଙ୍ଖର ମଧ୍ୟଭାଗରେ ଅବସ୍ଥାନ କରୁଛନ୍ତି । ନୀଳଗିରି ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶୋଭାପାଉଛି । ଏହି ନୀଳଗିରି ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ନିବାସ ସ୍ଥଳ । ପୁରୀ ଧାମ ତପସ୍ୟା, ଯଜ୍ଞ, ସେବାପୂଜା ଓ ନାମ ଆର୍ଯ୍ୟସାଧନ ମାର୍ଗର ମୁଖ୍ୟ ଚାରିଗୋଟି ଉପାୟ । ଚତୁମାର୍ଗଂ ହି ସାଧନମ୍ ହି ସାଧନମ୍ ଏହି ଚାରିଗୋଟି ମାର୍ଗକୁ କେନ୍ଦ୍ରକରି ଚାରିଧାମର ସ୍ଥାପନା ହୋଇଛି । ଭଗବାନ ନରନାରାୟଣ ସତ୍ୟଯୁଗରେ ବଦ୍ରିକାଶ୍ରମରେ ତପସ୍ୟା କରି ତାକୁ ତପୋଭୂମି ରୂପରେ ସତ୍ୟଯୁଗର ଧାମ ରୂପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଲେ । ତ୍ରେତାଯୁଗରେ ସ୍ୱୟଂ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମହାଯଜ୍ଞରୁ ବାହାରି ରାମେଶ୍ୱରରେ ଶିବ ଓ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ମିଶ୍ର ଯଜ୍ଞ କରି ସମନ୍ୱୟ ମତର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ଯଜ୍ଞ ସ୍ୱରୂପ ଯୁଗଧାମ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଲେ । ଦ୍ୱାପର ଯୁଗରେ ଦ୍ୱାରକାରେ ସ୍ୱୟଂ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ରାଜତ୍ୱ କରି ସେବା ଭାବରେ ପରାକାଷ୍ଠା (ଗୁରୁତ୍ୱ) ବଢ଼ାଇ ମୂଳ ଦ୍ୱାରକାକୁ ସେବାପୂଜାରେ ପ୍ରତୀକ ତୃତୀୟ ଯୁଗଧାମ ରୂପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କଲେ । କଳିରେ ସ୍ୱୟଂ ବ୍ରହ୍ମ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଓଁକାର ବା ବ୍ରହ୍ମ ନାମରେ ପ୍ରତୀକ ରୂପରେ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ୱୟଂ ପ୍ରକଟ ହୋଇ ହରିକୀର୍ତ୍ତନ ସୂତ୍ରରେ ନାମମୟ ଧାମର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଲେ । ଧାମ ବ୍ରହ୍ମେଣ ସ୍ଥାପିତମ୍ ଅର୍ଥାତ୍ ଚାରିଗୋଟି ମୁଖ୍ୟ ଧାମ ସାଧନ ମାର୍ଗ ଉପରେ ଆଧାରିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଜଗଦଗୁରୁ ଶଙ୍କର ଜ୍ୟୋତି, ଦ୍ୱାରକା, ସେତୁଶଙ୍କର ଓ ପୁରୀ ଏହି ୪ ଧାମ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ଆପ୍ତ ପ୍ରମାଣରୁ ଏହାହିଁ ଜଣାଯାଏ । ପୁରୀର ପ୍ରାଚୀନ ନାମ ପୁରୀର ନାମ ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ପୁରାଣରେ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ସର୍ବପ୍ରାଚୀନ ନାମ "ଅନ୍ତର୍ବେଦୀ' ମହାଭାରତ ବନ ପର୍ବରେ ଅନ୍ତର୍ବେଦୀ ମିତିଖ୍ୟାତମ ଆସିଅଛି। ଗୀତର ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଯୋଗରେ (୧୫ଦଶ ଅଧ୍ୟାୟ) ଏହା ଲୋକରେ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ବା ପୁରୁଷୋତ୍ତମ କ୍ଷେତ୍ର ରୂପରେ ହିଁ ନେଇଛନ୍ତି । ସ୍କନ୍ଧ ପୁରାଣ ୧୨ ଅଧ୍ୟାୟରେ ପୁରୀ ଶଙ୍ଖାକାର ହୋଇଥିବାରୁ ଶଙ୍ଖକ୍ଷେତ୍ର ନାମରେ ମାନିଛନ୍ତି ଓ ସେହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଷ୍ଟଶକ୍ତି, ଅଷ୍ଟଶମ୍ଭୁ ଓ ପଞ୍ଚତୀର୍ଥ ଥିବାର ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଦେବୀଭାଗବତ, କାଳୀକାପୁରାଣ ନୀଳତନ୍ତ୍ର ଏହିଠାରେ ସତୀଙ୍କର ପାଦ ପଡ଼ିଥିବାରୁ ଏହାକୁ ପାଦାପୀଠ ବା ଉଡ଼ୀୟାନ ପୀଠ ନାମଦେଇ ବିମଳାଙ୍କୁ ଭୈରବୀ ଓ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଭୈରବ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । ସ୍କନ୍ଧପୁରାଣ, ବାମଦେବ ସଂହିତା, କପିଳ ସଂହିତା, ଏଠାରେ ନୀଳପର୍ବତ ନାମକ ପବିତ୍ର ପର୍ବତର ଗୁହାରେ ପ୍ରଭୁ ପ୍ରଥମେ ବିରାଜିତ ଥିବାରୁ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରକୁ 'ନୀଳାଦ୍ରି' ନାମ ଦେଇଛନ୍ତି। ନୀଳଶିଖର ଶୃଙ୍ଗସ୍ଥ ବିଭ୍ରତିବପୁ ସ୍କନ୍ଧ ପୁରାଣ ୭ ।୭୧ ତଥା ଜନ୍ତ୍ର ବିଶେଷତଃ ନୀଳତନ୍ତ୍ର, ଉଡ଼ାନ ତନ୍ତ୍ର, M.S.S କହନ୍ତି । ଏଠାରେ ନୀଳ ନାମକ ତନ୍ତ୍ର ମାର୍ଗର କେନ୍ଦ୍ର ଥିଲା । ତେଣୁ ଏହା ନୀଳକ୍ଷେତ୍ର । ବାସ୍ତବରେ ତାରାତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଥମ ପ୍ରକାରଣ ୮ମ ଶ୍ଳୋକ (ବାରଣାସୀ ପ୍ରକାଶନ)ରେ ମହାନୀଳ ଏକ ସାଧନା ମାର୍ଗଥିଲା । ନୀଳ ସରସ୍ୱତୀ ସାଧକମାନେ ଏହାକୁ ନୀଳକ୍ଷେତ୍ର କହନ୍ତି । ତେଣୁ ପୁରାଣ ଯୁଗ ପୂର୍ବରୁ ଏହାର ନାମ ଥିଲା ଅନ୍ତର୍ବେଦୀ, ପୁରାଣଯୁଗରେ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ କ୍ଷେତ୍ର, ଶଙ୍ଖକ୍ଷେତ୍ର, ନୀଳାଦ୍ରି ନାମ ଖ୍ୟାତ ଥିଲା । ତନ୍ତ୍ର ମତରେ ଏହାର ନାମ ଉଡ଼ୀୟାନ ପୀଠ । ଏହି ପାଞ୍ଚଗୋଟି ପ୍ରାଚୀନ ନାମ ବ୍ୟତୀତ ଏହାକୁ „ପତିତ ପାବନ କ୍ଷେତ୍ର, ମର୍ତ୍ତ୍ୟବୈକୁଣ୍ଠ, ଯମନିକ କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରଭୃତି କେତେଗୁଡିଏ ନାମକୁ ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟ ସ୍ୱୀକାର କରିଅଛନ୍ତି । ପ୍ରାଚୀନ ଐତିହାସିକ ଶିଳାଲିପିରେ ମଧ୍ୟ ପୁରୀ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ କ୍ଷେତ୍ର ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ତାହା ମଧ୍ୟରୁ ଚନ୍ଦ୍ରିକା ଦେବୀଙ୍କର ୧୨୭୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଅନନ୍ତ ବାସୁଦେବଙ୍କ ଅବସ୍ଥିତ ବିଷୟ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଉଛି । ଦାଶଗୋଦା ତାମ୍ରଶାସନରେ ରାଘବ ଦେବ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ନାମକୁ ପ୍ରଖ୍ୟାତ କରାଇ ଅଛନ୍ତି । ଦର୍ଶନୀୟ ସ୍ଥାନ ଅଠରନଳା : ଅଠରନଳା ହେଉଛି ଅଷ୍ଟାଦଶ ପୁରାଣର ପ୍ରତୀକ । ଅଷ୍ଟାଦଶ ପୁରାଣ ପାଠ ଓ ନାନାଦି ବ୍ରତ ଉପବାସ କରିଲା ପରେ ଯେମିତି ଧର୍ମ ଦିଗକୁ ମନବଳେ, ସେମିତି ଅଠରନଳା ଅତିକ୍ରମ କଲା ପରେ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ବା ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଦେଖାଯାଏ । ବସ୍ ଯୋଗେ ପୁରୀକୁ ଯିବାବେଳେ ବାଟରେ ଅଠରନଳା ପଡ଼ିଥାଏ ।ଏହି ଅଠରନଳା ବନ୍ଧର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ୨୯୦ ଫୁଟ।ଏଥିରେ ଥିବା ଖିଲାଣଗୁଡ଼ିକ ୧୬ ଫୁଟରୁ ୨୭ ଫୁଟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଏହାର ମଝି ଖିଲାଣଟି ବଡ଼ ଓ ଅନ୍ୟ ଖିଲାଣଗୁଡ଼ିକ ଦୁଇପାଖକୁ କ୍ରମାନ୍ୱୟରେ ଛୋଟ ହୋଇଯାଇଛି । କନ୍ଦା ଓ ବାଲିଆ ପଥର ବ୍ୟବହାର କରି ଅଠର ନଳା ତିଆରି କରାଯାଇଛି । ପୁରୀ ବେଳାଭୂମି ବଙ୍ଗୋପସାଗର ଉପକୂଳରେ ଥିବା ଏହି ବେଳାଭୂମି ଭାରତର ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ କିମ୍ବା ଓଡ଼ିଶା ପରିଦର୍ଶନ କରୁଥିବା ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ୟତମ ଲୋକପ୍ରିୟ ବେଳାଭୂମି । ପୁରୀ ନିଜେ ହିପ୍ପି ଏବଂ ବ୍ୟାକପ୍ୟାକର୍ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ ସହର ଏବଂ ସମୁଦ୍ର କୂଳ ସେହି ଭିଡ଼କୁ ମଧ୍ୟ ଆକର୍ଷିତ କରିଥାଏ | ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର: ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର (ବଡ଼ଦେଉଳ ବା ବଡ଼ମନ୍ଦିର ଓ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା) ଓଡ଼ିଶାର ପୁରୀ ସହରର ମଧ୍ୟଭାଗରେ ଅବସ୍ଥିତ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ, ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ର, ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରା ଓ ଶ୍ରୀସୁଦର୍ଶନ ପୂଜିତ ହେଉଥିବା ଏକ ଦେଉଳ । କଳିଙ୍ଗ ସ୍ଥାପତ୍ୟ କଳାରେ ନିର୍ମିତ ଏହି ଦେଉଳ ବିଶ୍ୱର ପୂର୍ବ-ଦକ୍ଷିଣ (ଅଗ୍ନିକୋଣ)ରେ ଭାରତ, ଭାରତର ଅଗ୍ନିକୋଣରେ ଓଡ଼ିଶା, ଓଡ଼ିଶାର ଅଗ୍ନିକୋଣରେ ଅବସ୍ଥିତ ପୁରୀ, ପୁରୀର ଅଗ୍ନିକୋଣରେ ଶ୍ରୀବତ୍ସଖଣ୍ଡଶାଳ ରୀତିରେ ନିର୍ମିତ ବଡ଼ଦେଉଳ ଏବଂ ବଡ଼ଦେଉଳର ଅଗ୍ନିକୋଣରେ ରୋଷଶାଳା, ଯେଉଁଠାରେ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କାଳରୁ ଅଗ୍ନି ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳିତ ହୋଇଥାଏ । ଏଠାରେ ମହୋଦଧିର ନିକଟରେ ଅବସ୍ଥିତ ଥିଲେ ହେଁ ଏଠାରେ କୂଅ ଖୋଳିଲେ ଲୁଣପାଣି ନ ଝରି ମଧୁରଜଳ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ।[ଆଧାର ଲୋଡ଼ା] ୧୯୭୫ ମସିହାରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ଜାତୀୟ କୀର୍ତ୍ତି ରୂପେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି । ପଞ୍ଚତୀର୍ଥ: ବ୍ରହ୍ମ ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ସ୍ନାନ, ଜଗନ୍ନାଥ ଓ ବଳରାମଙ୍କୁ ରତ୍ନବେଦୀରେ ଦର୍ଶନ, ସମୁଦ୍ରରେ ସ୍ନାନ ଓ ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନରେ ସ୍ନାନ । ଏହାକୁ ପଞ୍ଚତୀର୍ଥ କୁହାଯାଏ । ହଳଧରକୃତ ସ୍ମୃତି ଦର୍ପଣ ଅନୁସାରେ ମାର୍କଣ୍ଡେୟ, ଶ୍ୱେତଗଙ୍ଗା, ରୋହିଣୀକୁଣ୍ଡ, ସମୁଦ୍ର ଓ ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ହେଉଛି ପଞ୍ଚତୀର୍ଥ । କେହି କେହି ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ସ୍ନାନ, ମାର୍କଣ୍ଡେଶ୍ୱର ଶିବଙ୍କର ଦର୍ଶନ, ଅକ୍ଷୟବଟ ଓ ବଟମୂଳରେ ଥିବା ବଟେଶ୍ୱରଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ, ମନ୍ଦିର ଭିତରେ ଗରୁଡ଼ ଓ ଠାକୁରଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ, ଉଗ୍ରସେନଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରି ସାଗର ଓ ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନରେ ସ୍ନାନ ଓ ତଦୁପରାନ୍ତ ନୃସିଂହଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରିବାକୁ ପଞ୍ଚତୀର୍ଥ କହିଥାନ୍ତି । ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ମାସର ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷ ଦଶମୀଠାରୁ ପଞ୍ଚତୀର୍ଥ ବ୍ରତର ସଂକଳ୍ପ କରି ଏହାକୁ ସ୍ନାନ ପୂର୍ଣ୍ଣମୀଦିନ ଉଦ୍​ଯାପନ କରାଯାଏ । କେହି କେହି କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷ ଦଶମୀଠାରୁ ଏହି ବ୍ରତର ସଂକଳ୍ପ କରି ପୂର୍ଣ୍ଣମୀ ଦିନ ଉଦ୍​ଯାପନ କରିଥାନ୍ତି । ପଞ୍ଚତୀର୍ଥରେ ପିଣ୍ଡଦାନ ବିଧି ଶାସ୍ତ୍ର ସମ୍ମତ । ପଞ୍ଚତୀର୍ଥର ଘାଟ ନିଲାମ ହୋଇ ମିଳୁଥିବା ଆୟ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ଯାଏ । ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ପୁଷ୍କରଣୀ : ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀର ଉତ୍ତର ୩୫୦ ଫୁଟ, ପୂର୍ବ ୫୦୫ ଫୁଟ, ଦକ୍ଷିଣ ୩୮୫ ଫୁଟ ଓ ପଶ୍ଚିମ ୫୪୨ ଫୁଟ ଲମ୍ବ । ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ମୁନି ତପସ୍ୟାକରି ଶିବଙ୍କୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରି ମୃତ୍ୟୁଞ୍ଜୟ ହୋଇଥିବାରୁ ତାଙ୍କରି ନାମାନୁସାରେ ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀଟି ନାମିତ ବୋଲି କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ରହିଛି। ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀ ତୀରରେ ମାର୍କଣ୍ଡେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର, ମୃତ୍ୟୁଞ୍ଜୟ ଲିଙ୍ଗ, ପଞ୍ଚପାଣ୍ଡବ ଓ କାଳୀୟଦଳନ ମୂର୍ତ୍ତୀ ରହିଛି। ମାଦଳା ପାଞ୍ଜି ଅନୁସାରେ କୋଶଳକେଶରୀ ରାଜା ମାର୍କଣ୍ଡେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ଓ ପୁଷ୍କରିଣୀର ପଶ୍ଚିମ ପାର୍ଶ୍ୱସ୍ଥ ପଥର ପାଚେରୀ ନିର୍ମାଣ କରାଇଥିଲେ। ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ପୁଷ୍କରଣୀ: ଏହା ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିର ପାଖରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଇତିହାସରୁ ଜଣାଯାଏ ରାଜା ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ଅଶ୍ୱମେଧ ଯଜ୍ଞ ଏବଂ ଜଗନ୍ନାଥସଂସ୍କୃତିର ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ସମେତ ଚାରି ବିଗ୍ରହ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ । [୪] ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀ କିପରି ପବିତ୍ର ତାହା ଏହାର ସ୍ଥାପନାରୁ ଜଣାଯାଏ । ରାଜା ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ହଜାରେ ଗାଈ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କୁ ଦାନ ଦେଇ ଏହି ଜମିକୁ କିଣିଥିଲେ । ସେହି ଦିନଠୁ ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ପୁଷ୍କରିଣୀ ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ପବିତ୍ର ତୀର୍ଥ ନାମରେ ପରିଗଣିତ ହେଲା । ନରେନ୍ଦ୍ର ପୁଷ୍କରିଣୀ ସୁନାର ଗୌରାଙ୍ଗ ଗୁଣ୍ଡିଚାଘର ବା ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିର ଶ୍ରୀ ନୃସିଂହ ମନ୍ଦିର ସିଦ୍ଧ ମହାବୀର ଶରଧାବାଲି ମାଉସୀ ମା’ ମନ୍ଦିର ଲୋକନାଥ ମନ୍ଦିର ଶ୍ରୀ କପାଳ ମୋଚନ ଶ୍ରୀ ବେଡ଼ି ହନୁମାନ ଶ୍ରୀ ଯମେଶ୍ୱର ଦକ୍ଷିଣକାଳୀ ସିଦ୍ଧ ବକୁଳ ଶ୍ରୀ ଶ୍ୟାମାକାଳୀ ଶ୍ରୀ ଅଷ୍ଟଶମ୍ଭୁ ଶ୍ରୀ ତୋଟା ଗୋପୀନାଥ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରର ସୁପ୍ରସିଦ୍ଧ ଆଶ୍ରମ ଆଙ୍ଗିରା ଆଶ୍ରମ ଆଙ୍ଗିରା ଆଶ୍ରମ ବଡ଼ଦେଉଳର ପୂର୍ବଦିଗରେ ଥିବା ଦୋଳମଣ୍ଡପ ସାହିର ଜହ୍ନିମୁଣ୍ଡିଆ ଛକରେ ଅବସ୍ଥିତ।ସେହି ପୁରାତନ ମଣ୍ଡପଟି ପୋତି ହୋଇ କାଳକ୍ରମେ ଗୋଟିଏ ଛୋଟିଆ ଚାନ୍ଦିନୀ ଆକାରର ହୋଇଯାଇଛି।ଜାଗାଘର କର୍ମକର୍ତ୍ତାମାନେ ବେଳେବେଳେ ଏଠାରେ ବୈଠକ ବସାନ୍ତି।ଏହି ମଣ୍ଡପଟି ବୃକ୍ଷଲତା ପରିବେଷ୍ଟିତ ।ଦୋଳମଣ୍ଡପ ସାହିର ନାମ ଏହି ମଣ୍ଡପର ନାମ ଅନୁଯାୟୀ ହୋଇଛି।ବର୍ତ୍ତମାନ ଦୋଳମଣ୍ଡପ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ଅତି ନିକଟରେ ଉତ୍ତର ଦିଗରେ ସୁନ୍ଦର ଭାବେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଛି ଓ ସେଠାରେ ଦୋଳ ଉତ୍ସବ ଏବଂ ଅବିର ଉତ୍ସବ ଖେଳ ହେଉଛି।ଆଙ୍ଗିରା ଆଶ୍ରମ ଜହ୍ନିମୁଣ୍ଡିଆ ଛକର ଦୋଳମଣ୍ଡପର ଦକ୍ଷିଣଦିଗରେ ରହିଛି।ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ ବର ଅଶ୍ୱତ୍ଥ ବୃକ୍ଷର ଯୁଗଳବନ୍ଦୀରେ କେତୋଟି ଧ୍ୟାନ କକ୍ଷ ଥିଲା।ଏହି ଧ୍ୟାନ କକ୍ଷରେ ବିନା ବାଧା ବିଘ୍ନରେ ବସି ଋଷି ଆଙ୍ଗିରା ଓ ତାଙ୍କ ଶିଷ୍ୟମାନେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ଧ୍ୟାନ କରୁଥିଲେ।ବର୍ତ୍ତମାନ ସେହି ବୃକ୍ଷ ମୂଳରେ ନୁଆଁଣିଆ ବଖୁରିଏ ଘର ଏବଂ ଗୋଟିଏ ଛୋଟିଆ ରୋଷେଇଘର ବଡ଼ଛତା ମଠ ତରଫରୁ ତିଆରି କରାଯାଇଛି ଓ ସେଠାରେ ପ୍ରତିଦିନ ଖେଚୁଡ଼ି ଭୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି।ନୁଆଁଣିଆ ଟିଣଛପର ଘରର ଭିତରକୁ ନିରିଖିକି ଦେଖିଲେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ, ଶ୍ରୀବଳଭଦ୍ର, ମା' ସୁଭଦ୍ରା ଓ ଶ୍ରୀସୁଦର୍ଶନଙ୍କ ଚତୁର୍ଦ୍ଧା ମୂର୍ତ୍ତି ଦୃଷ୍ଟି ପଥାରୁଢ଼ ହୁଅନ୍ତି।ଏହି ଚତୁର୍ଦ୍ଧା ମୂର୍ତ୍ତି ଅଧିକାଂଶ ସମୟ ଅନ୍ଧକାର ଗମ୍ଭୀରା ଭିତରେ ରହିଥାନ୍ତି ଓ ତାଙ୍କ ପାଖାପାଖି ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ମୂର୍ତ୍ତି ରହିଛି । ସେ ବଡ଼ଛତା ମଠର ଇଷ୍ଟଦେବତା ଅଟନ୍ତି।ଏହି ମୂର୍ତ୍ତି ପାଷାଣରେ ନିର୍ମିତ।ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଦାରୁ କେବେ କେମିତି ନବକଳେବର ହୁଅନ୍ତି।ସ୍ନାନ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଓ ଅଣସର ସମୟରେ ଦୋଳମଣ୍ଡପ ସାହିର ଚିତ୍ରକରମାନେ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ବନକଲାଗି କରିଥାନ୍ତି।ଆଶ୍ରମର ପ୍ରବେଶ ପୂର୍ବରୁ ସପ୍ତର୍ଷିମଣ୍ଡଳସ୍ଥ ଋଷିଗଣ ଯଥା:- ଅତ୍ରି, ଆଙ୍ଗିରା, ବଶିଷ୍ଠ, ମରୀଚି, କ୍ରତୁ, ପୁଲହ, ପୁଲସ୍ତ୍ୟ ଆଦିଙ୍କ ଚିତ୍ର ଦୃଷ୍ଟି ପଥରେ ପଡ଼େ।ବଡ଼ଛତା ମଠ ଏହି ଆଶ୍ରମକୁ "ବଡ଼ଛତା" ଶାଖା "ଆଙ୍ଗିରାମଠ" ନାମକରଣ କରିଛନ୍ତି।ଆଶ୍ରମର ଅଗଣାରେ ଏକ କୂପ ରହିଛି ଯାହାକି ବ୍ୟବହାର ସୁଅନୁପଯୋଗୀ ।ବର ଅଶ୍ୱତ୍ଥ ବୃକ୍ଷର ସନ୍ଧି ସ୍ଥଳରେ ଭକ୍ତମାନେ କେତୋଟି ଶିବଲିଙ୍ଗ ସ୍ଥାପନା କରିଛନ୍ତି।ଏହି ଆଶ୍ରମର ଗମ୍ଭୀରାରେ ଗରୁଡ଼ କରଯୋଡ ମୁଦ୍ରାରେ ବିଦ୍ୟମାନ ହୋଇଛନ୍ତି।ପ୍ରତିବର୍ଷ ଶ୍ରାବଣ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ବା ରାକ୍ଷୀ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ତିଥିରେ ଶ୍ରୀସୁଦର୍ଶନ ବିମାନରେ ବସି ବିମାନବଡୁ ସେବକମାନଙ୍କ କାନ୍ଧରେ ଏଠାକୁ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ରକ୍ଷାବନ୍ଧନର ସାକ୍ଷୀ ରହିବା ପାଇଁ ଆସିଥାନ୍ତି।ଏଠାରେ ତାଙ୍କ ଭବ୍ୟ ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧନା, ଉପାସନା ହେବା ସହିତ ସାହିର ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ତରଫରୁ ପନ୍ତି ଭୋଗ ସମର୍ପଣ କରାଯାଇଥାଏ।ପୂର୍ବେ ଚକ୍ରରାଜ ସୁଦର୍ଶନ ଆଶ୍ରମକୁ ପରିକ୍ରମା କରିବାର ପରମ୍ପରା ଥିଲା କିନ୍ତୁ ଏବେ ଆଶ୍ରମର ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ୱ ଆବର୍ଜନାରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହି ପରମ୍ପରା ଆଉ ପାଳନ ହେଉନାହିଁ।ଶ୍ରୀସୁଦର୍ଶନ କୁମାର ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ରାତ୍ରିକାଳରେ ଏଠାରେ ବିଜେ ହୋଇ ପନ୍ତି ଭୋଗ ମଣୋହି କରନ୍ତି।ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଶ୍ରୀଭୂଜରେ ଶୋଭା ପାଉଥିବା ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ସୁଦର୍ଶନ ଚକ୍ର ମଧ୍ୟ ଏହି ଆଶ୍ରମକୁ ଶ୍ରାବଣ କୃଷ୍ଣ ଏକାଦଶୀ ବା ଚକ୍ର ବୁଲା ଏକାଦଶୀ ତିଥିରେ ବିଜେ ହୋଇଥାନ୍ତି ଓ ମୁନିଋଷିଙ୍କୁ ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧିତ କରିଥାନ୍ତି।ଭକ୍ତମାନେ ଚକ୍ରରାଜଙ୍କୁ ପନ୍ତି ଭୋଗ ସମର୍ପଣ କରିଥାନ୍ତି।ମାର୍ଗଶୀର ମାସ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ବା ବା ପଣ୍ଡୁ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ ପଣ୍ଡୁ ନୃସିଂହ ଏବଂ ଶ୍ରାବଣ କୃଷ୍ଣ ଅଷ୍ଟମୀ ତିଥିରେ ବାଡ଼ି ନୃସିଂହ ଏହି ଆଶ୍ରମରେ ବିଜେ ହୋଇଥାନ୍ତି ଓ ଋଷି ଏବଂ ଭକ୍ତମାନଙ୍କୁ ସଂଖୋଳି ଅଭୟ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି।ସେତେବେଳେ ଦିଅଁଙ୍କ ପାଇଁ ପନ୍ତି ଭୋଗର ଆୟୋଜନ କରାଯାଇଥାଏ। ଭୃଗୁ ଆଶ୍ରମ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ଦକ୍ଷିଣ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ବାଲିସାହି।ଏହି ସାହିର ଦାଣ୍ଡରେ ପ୍ରତି ଅମାବାସ୍ୟାରେ ଅମାବାସ୍ୟା ନାରାୟଣ ସାଗର ବିଜେ କରନ୍ତି।ମହାପ୍ରଭୁ ବଡ଼ଦାଣ୍ଡରେ ଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା କରୁଥିବାରୁ ତାହା ଯାତ୍ରା ଦାଣ୍ଡ ଏବଂ ବାଲିସାହି ଦାଣ୍ଡରେ ଉଆଁସ ଦାଣ୍ଡ ନାମରେ ଅଭିହିତ କରିଥାନ୍ତି।ଏହି ଦାଣ୍ଡ ବଡ଼ଦେଉଳଠାରୁ ଅଳ୍ପ ଦୂରରେ ଗଲେ ଭୃଗୁ ଆଶ୍ରମ ପଡ଼େ।ଏହି ଆଶ୍ରମ ଶ୍ୱେତଗଙ୍ଗା ସାମ୍ନାରେ ଅବସ୍ଥିତ।ଏହି ଆଶ୍ରମର ନାଁ ଭୃଗୁ ଆଶ୍ରମ ହେଲେ ଏଠାରେ ଉଗ୍ରସେନ ମହାରାଜ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି।ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକମୁଖରୁ ଏହାକୁ ଉଗ୍ରସେନ ମୁଣ୍ଡି କୁହାଯିବାର ଶୁଣାଯାଏ। ଅନ୍ତକାଳରେ ପ୍ରାଣବାୟୁ ନଯାଇ କଷ୍ଟ ପାଉଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ନିକଟସ୍ଥ ମୁକ୍ତିଶିଳା ପାଖରେ ହୋମକରି ଉଗ୍ରସେନଙ୍କୁ ପଣା ଭୋଗ ଦେଇ ପ୍ରାଣ ଛାଡୁ ନ ଥିବା ଲୋକଙ୍କୁ ପିଆଇ ଦିଆଯାଏ।"ଉଗ୍ରସେନ ମହାବାହୁ, ସମୁଦ୍ରକୂଳେ ଯିବା ହେଉ"ସ୍ୱର୍ଗଦ୍ୱାରକୁ ଲୋକମାନେ ଶବ ନେଲା ବେଳେ ଉଗ୍ରସେନଙ୍କ ସାମ୍ନା ଦାଣ୍ଡରେ କିଛି ସମୟ କୋକେଇ ରଖି ଏହି ପ୍ରାର୍ଥନା କରିଥାନ୍ତି।ଚତୁର୍ଭୁଜ ଉଗ୍ରସେନ ଉପର ଦୁଇ ହସ୍ତରେ ଶଙ୍ଖ ଚକ୍ର ଧରି ଉଭା ହୋଇଛନ୍ତି।ଉଗ୍ରସେନ କଂସର ଚୌକିଦାର ହୋଇଥିବା ବେଳେ ରାତି ଅଧରେ ବସୁଦେବଙ୍କ ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଦେଖି ପଚାରିଥିଲେ, ତୁ ଯେବେ ଦେବ ଭଗବାନ ଦେଖାଅ ଶଙ୍ଖ ଚକ୍ର ଚିହ୍ନ। ପରେ କଂସର ନିଧନ ପରେ ଉଗ୍ରସେନ ମଥୁରାର ନୃପତି ହେଲେ।ବୋଧ ହୁଏ ସେ ଶିଶୁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କଠାରେ ରାତ୍ରି କାଳରେ ପହରା ଦେଲାବେଳେ ଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ ଏବେ ମଧ୍ୟ ସେ ସେହି ଚିହ୍ନକୁ ଧାରଣ କରିଛନ୍ତି। କଣ୍ଡୁ ଆଶ୍ରମ ହରଚଣ୍ଡୀ ସାହି ଓ ଗୌଡ଼ବାଡ଼ ସାହିର ମଧ୍ୟ ଭାଗରେ ଶ୍ରୀଯମ୍ବେଶ୍ୱର ମହାଦେବଙ୍କ ଦକ୍ଷିଣ ପଶ୍ଚିମ କୋଣରେ ଯେଉଁ ନବନିର୍ମିତ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଶ୍ରମଟି ରହିଛି ତାହା କଣ୍ଡୁ ଆଶ୍ରମ ନାମରେ ନାମିତ।କଣ୍ଡୁ ଋଷିଙ୍କ ଇଷ୍ଟଦେବତା ପଣ୍ଡୁ ନୃସିଂହ ଏଠାରେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି।୧୯୭୦ ମସିହାରେ ଏହି ଆଶ୍ରମ ପରିସରରେ ଗୌଡ଼ବାଡ଼ ସାହି ସତ୍ସଙ୍ଗ ଏକ ଭବ୍ୟ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିଛନ୍ତି।ସ୍ଥାନୀୟ ନୃସିଂହଯାଗା ତରଫରୁ ନିୟମିତ ଭାବେ ଏଠାରେ ପୂଜା ଅର୍ଚ୍ଚନା ଚାଲିଛି।ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଜଣେ ଭକ୍ତ ନିଜ ନାମକୁ ଗୁପ୍ତ ରଖି ପଣ୍ଡୁନୃସିଂହଙ୍କ ପୂଜା ଉପାସନା ଯଥା ରୀତିନୀତି ଅନୁଯାୟୀ କରିବାକୁ ସଂକଳ୍ପ ନେଇଛନ୍ତି।ଏହି ଆଶ୍ରମକୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରୁ ଶ୍ରୀସୁଦର୍ଶନ, ଚକ୍ରନାରାୟଣ, ବାଡ଼ି ନୃସିଂହ, ପଣ୍ଡୁ ନୃସିଂହ ବିମାନରେ ବସି ବିମାନବଡୁଙ୍କ କାନ୍ଧରେ ଆସିଥାନ୍ତି।ଏଠାରେ ପନ୍ତିର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଏ।ଶ୍ରୀସୁଦର୍ଶନ ରାଧାଷ୍ଟାମୀ ତିଥିରେ ଯମ୍ବେଶ୍ୱର ମହାଦେବଙ୍କ ପାଖକୁ ଆସି ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଜମାଖର୍ଚ୍ଚ ଖାତାକୁ ତନଖି କରିଥାନ୍ତି।ସେତେବେଳେ ତାଙ୍କ ପାଇଁ ଏଠାରେ ପନ୍ତି ଭୋଗ ହୋଇଥାଏ।ଶ୍ରୀମଦନମୋହନ ଓ ଶ୍ରୀଦେବୀ ଗୁଆଲିରେ ଆସି ଶ୍ରୀଯମ୍ବେଶ୍ୱରଙ୍କ ବୃଷଭ ପୃଷ୍ଠରେ ବସି ଅଭ୍ୟର୍ଥିତ ହୋଇଥାନ୍ତି।ସେତେବେଳେ ମଧ୍ୟ କଣ୍ଡୁ ଆଶ୍ରମ ତରଫରୁ ପନ୍ତି ଭୋଗ କରାଯାଇଥାଏ।ଶ୍ରୀଯମ୍ବେଶ୍ୱର ମାମୁଁ ହୋଇ ବଡ଼ ଠାକୁରଙ୍କୁ ପୋଢୁଆଁ କରିଥାନ୍ତି।ସେତେବେଳେ କଣ୍ଡୁ ଆଶ୍ରମରେ ପନ୍ତି ଭୋଗର ବ୍ୟବସ୍ଥା ହୋଇଥାଏ। ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ଆଶ୍ରମ ବଡ଼ ଦେଉଳର ଉତ୍ତର ପଶ୍ଚିମ ଦିଗରେ ମାର୍କଣ୍ଡେଶ୍ୱର ସାହି ରହିଛି।ଏହା ପୁରୀର ଏକ ସର୍ବ ପୁରାତନ ସାହିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ।ଏହି ସାହିର ଶେଷରେ ମାର୍କଣ୍ଡେଶ୍ୱର ସରୋବର ଏବଂ ସରୋବର କୂଳରେ ମାର୍କଣ୍ଡେଶ୍ୱର ମହାଦେବ ମନ୍ଦିର ବିଦ୍ୟମାନ।ଏଠାରେ ଆଗରୁ ସପ୍ତ ମାତୃକା ମୂର୍ତ୍ତି ପୂଜା ପାଉଥିଲେ।କାଳକ୍ରମେ ଶାକ୍ତମାନଙ୍କ ପୂଜା ଉପାସନା ସହ ଶିବ ଉପସକମାନଙ୍କ ପୂଜା ଉପାସନା ଯୋଡ଼ି ହୋଇ ବର୍ତ୍ତମାନ ଶିବ ଶାକ୍ତ ଉପାସନା ସ୍ଥଳୀ ରୂପେ ଏହା ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଲାଭ କରିଛି।ମାର୍କଣ୍ଡେଶ୍ୱର ଜଳାଶୟ ବହୁ ପୁରାତନ ଓ ଏକ ତୀର୍ଥକ୍ଷେତ୍ର ମଧ୍ୟ ।ଐତିହାସିକମାନେ ମତ ଦିଅନ୍ତି ଯେ, ଏହି ଜଳାଶୟ ଏକାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ମଧ୍ୟ ଭାଗରେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବ ଖନନ କରାଇଥିଲେ।ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରାଗତ ଶ୍ରଦ୍ଧାଳୁମାନେ ଏହି ପବିତ୍ର ଜଳାଶୟରେ ବୁଡ଼ ପକାଇ ମାର୍କଣ୍ଡେଶ୍ୱର ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରି ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଯାଉଥିଲେ।ଏହିଠାରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର କାଳୀୟଦଳନ ନୀତି ଓ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ଜନ୍ମନୀତି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଉଅଛି। ସ୍କନ୍ଧ ପୁରାଣରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଯେ, ମହାପ୍ରଳୟ କାଳରେ ଶ୍ରୀନାରାୟଣ ପ୍ରଳୟ ଜଳର ଉପରି ଭାଗରେ ଦୃଶ୍ୟମାନ କଳ୍ପବଟର ପତ୍ରପୁଟରେ ବାଳମୁକୁନ୍ଦ ରୂପେ ଶୟନ କରିଥିଲେ।କଳ୍ପଜୀବି ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ତାଙ୍କୁ ଦେଖି ତାଙ୍କ ଗର୍ଭରେ ପ୍ରବେଶ କରି ତାଙ୍କ ଉଦର ମଧ୍ୟରେ ସାରା ବିଶ୍ୱବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ।ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କଠାରୁ ବର ଲାଭ କରି ଏବଂ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଆଜ୍ଞାରେ ନୀଳଗିରିର ବାୟୁକୋଣରେ ଏକ ଖାତ ଭିତରେ ରହି ତପସ୍ୟା କରିଥିଲେ।କାଳକ୍ରମେ ଏହି ଖାତ ବିରାଟ ଜଳାଶୟ ମାର୍କଣ୍ଡ ପୁଷ୍କରିଣୀ ନାମରେ ନାମିତ ହେଲା ଓ ତୀର୍ଥସ୍ଥଳୀ ମଧ୍ୟ ହେଲା।ମାର୍କଣ୍ଡ ଋଷିଙ୍କ ଇଷ୍ଟଦେବତା ପ୍ରଭୁ ମାର୍କଣ୍ଡେଶ୍ୱର ମହାଦେବ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରର କ୍ଷେତ୍ରେଶ୍ୱର ଅଟନ୍ତି।ମହାଦେବଙ୍କ କୃପାରୁ ବାଳକ ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ଚିରାୟୁରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲେ।ମୃତ୍ୟୁ ଦେବତା ଯମ ତାଙ୍କ ପାଖ ମାଡିବାକୁ ସାହସ କରିପାରିଲେ ନାହିଁ। ବର୍ତ୍ତମାନ ମାର୍କଣ୍ଡ ଋଷିଙ୍କ ଅବଟ ବିରାଟ ତୀର୍ଥକ୍ଷେତ୍ରରେ ସୁନ୍ଦର ଶିବ ମନ୍ଦିର, ସପ୍ତମାତୃକା ମନ୍ଦିର ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଦେବାଦେବୀଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଏବଂ ମଣ୍ଡପମାନ ନିର୍ମିତ ହୋଇଛି।ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ନୀତିକାନ୍ତି ପାଇଁ ସମସ୍ତ ଦେବାଦେବୀ ଏଠାକୁ ଆସି ପନ୍ତି ଭୋଜନରେ ଯୋଗ ଦିଅନ୍ତି।ସ୍ୱୟଂ ମାର୍କଣ୍ଡେଶ୍ୱର ପଞ୍ଚୁ ପାଣ୍ଡବଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜଣେ ହୋଇ ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରାରେ ଯୋଗ ଦେଇ ଚାପ ଖେଳନ୍ତି।ଶିବ ବିବାହ ପରଦିନ ଶୀତଳ ଷଷ୍ଠୀ ତିଥିରେ ପାର୍ବତୀଙ୍କୁ ସଙ୍ଗରେ ଧରି ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ନିମନ୍ତ୍ରଣ ରକ୍ଷା କରି ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ବୃଷଭ ବାହନରେ ବସି ଯାତ୍ରା କରନ୍ତି।ସେଠାରେ ପଞ୍ଚୁଗ୍ରାସୀ ପରେ ବିଶ୍ରାମ ନେଇ ପରଦିନ ଆପଣା ମନ୍ଦିରକୁ ବାହୁଡା ବିଜେ କରନ୍ତି।ଏସବୁ ମହାନ୍ ତପସ୍ୱୀ ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ମୁନିଙ୍କର ସାଧନାର ଫଳ ବୋଲି କୁହାଯାଇପାରେ। ବିଶେଷତ୍ୱ ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲା ଚିକିତ୍ସାଳୟ, ପୁରୀ: ଓଡ଼ିଶାର ଏକମାଲ୍ର ଡାକ୍ତରଖାନା ଯାହା କି ଆଇ ଏସ୍ ଓ (ISO) ସ୍ୱୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ । ଏଠାରେ ପରିବାର ନିୟୋଜନ, ଜନ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ଅର ସି ଏଚ୍, ବର୍ଣ୍ଣାନ୍ଧତା, ମ୍ୟାଲେରିଆ, ଫାଇଲେରିଆ, ଯକ୍ଷ୍ମା ଆଦିରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଚିକିତ୍ସା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ । ରାମକୃଷ୍ଣ ମିଶନ: ଏହା ୧୯୨୫ ମସିହାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା । ଏଠାରେ ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀର ୭୦ ଜଣ ଆଦିବାସୀ ଛାତ୍ରଙ୍କ ପାଇଁ ମାଗଣା ଖାଇବା ଓ ରହିବା ସ ହ ପାଠ ପଢ଼ିବାର ବନ୍ଦୋବସ୍ତ ରହିଛି । ଏଠାରେ ଥିବା ପାଠାଗାର ଏହାର ସବୁଠାରୁ ପୁରୁଣା ଓ ପ୍ରଥମ ଲୋକା ସେବା । ଏଠାରେ ପ୍ରାୟ ୨୨,୦୦୦ଟି ପୁସ୍ତକ ରହିଛି ଏବଂ ଏହା ୫ଟି ଖବାରକାଗଜ ଓ ୪୦ଟି ପତ୍ରିକା ଯୋଗାଏ । ଏଠାରେ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ୧୯୮୪ ମସିହାରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହା ମୟୁରଭଞ୍ଜ, ସମ୍ବଲପୁର ଓ ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାରେ ସେବା ପ୍ରଦାନ କରୁଛି । ପୁରୀ ରଥଯାତ୍ରାରେ ଏହା ଏକ ଅଗ୍ରଣୀ ସେବା ପ୍ରଦାଙ୍କାରି ସଂସ୍ଥା । ରାଜ ଭବନ: ଏହା ବ୍ରିଟିଶ ଅମଲରେ ଗଭର୍ଣ୍ଣର ହାଉସ ଭାବେ ଜଣାଶୁଣା ଥିଲା । ବିହାର ଓ ଓଡ଼ିଶାର ଲ୍ୟୁଟନାଣ୍ଟ ଗଭର୍ଣ୍ଣରଙ୍କ ଗ୍ରୀଷ୍ମ ଛୁଟି କଟାଇବା ପାଇଁ ଏହା ୧୯୧୩-୧୪ରେ ତିଆରି କରାଯାଇଥିଲା । ଶ୍ରୀ ସଦାଶିବ ସଂସ୍କୃତ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ: ଏହାକୁ ୧୯୭୧ ମସିହାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହା ଶ୍ରୀ ସଦାଶିବ ସଂସ୍କୃତ ସଂସ୍ଥାନ, ଶ୍ରୀ ସଦାଶିବ କ୍ୟାମ୍ପସ, ପୁରୀ ଭାବେ ପରିଚିତ । ଏଠାରେ ସାହିତ୍ୟ, ନବ୍ୟ ବ୍ୟାକରଣ, ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ର, ପୁରାଣ ଇତିହାସ, ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଜ୍ୟୋତିଷ, ଫଳିତ ଜ୍ୟୋତିଷ, ଅଦ୍ୱୈତ୍ୟ ବେଦାନ୍ତ, ସାଂଖ୍ୟ ଯୋଗ, ନବ୍ୟ ନ୍ୟାୟ, ସର୍ବଦର୍ଶନ ଓ ଶିକ୍ଷା ଶାସ୍ତ୍ର ପ୍ରଭୃତି ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯାଏ । ଗ୍ୟାଲେରି ଓ ତଥ୍ୟ ମନ୍ଦିର ମନ୍ଦିର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ମଠ/ ଆଶ୍ରମ ସମାଧୀ ଅନୁଷ୍ଠାନ/ ସରକାରୀ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ପୁଷ୍କରିଣୀ/ ନଈ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର ଗାଆଁ ଓ ସହର ୨୦୧୬ ରଥଯାତ୍ରା ଗଣସମ୍ପାଦନାରେ ଗଢ଼ା ବା ଉନ୍ନତ କରାଯାଇଥିବା ପ୍ରସଙ୍ଗମାନ

purī oḍa଼iśāra eka sahara o purī jillāra sadara mahakumā | ehā baṅgopa sāgara kūḻare o rājẏa rājadhānī bhūbaneśୱraṭhāru 60 ki.mi. (37 māila) dūrare abasthita | ehā mukhẏataḥ jagannātha mandira pāi~ pṛthibī prasiddha | bhāratara cāri dhāma madhẏaru purī anẏatama | ehā jagannātha purī nāmare madhẏa prasiddha | purīra anẏanāma śrīkṣetra o jagannātha mandirara anẏa nāma baḍa଼deuḻa |  mandiraru mūlẏabāna saṃpati luṇṭhana āśāre catṛrtha khrīṣṭābdaru unabiṃśa khrīṣṭābda madhẏare aneka hindu o musalamāna śāsaka purī o jagannātha mandira 18 thara ākramaṇa karithile | 1803 masihā paraṭhāru bhāratara sୱādhīnatā paryẏanta purī mandira iṃreja śāsanādhina thilā | mandirara bidhibidhāna gajapati baṃśara rājā mānaṅkadୱārā ebe madhẏa pāḻita heuachi | ehi mandira nagarīre aneka hindu maṭha achi | bhārata sarakāraṅkāra hridaẏa (HRIDAY) yojanāre cihnita hoithibā bāragoṭi sahara madhẏare purī anẏatama . bhūgoḻa purī bhāratara purba digare baṅgopasāgara kūḻare abasthita | ehā baṅgopasāgara upakūḻare, oḍa଼iśāra rājadhānī bhubaneśୱraṭhāru 60 kilomiṭara dūratāre abasthita | ehāra dakṣiṇa-pūrbare baṅgopasāgara, paścimare sipasarubāli maujā, pūrbare bālukhaṇḍa maujā, uttarare gopīnāthapura maujā achi | itihāsa prāẏa duiśaha barṣa pūrbe baḍa଼deuḻa o guṇḍicā bāḍa଼i madhẏare bāṅkī muhāṇa nadī prabāhita heuthilā | barttamāna yāhāku śaradhā bāli kuhāyāuchi tāhā pūrbe nadīra garbha thilā | rathayātrāre duisāri ratha tiāri heuthilā ebaṃ nadīra pratẏeka tīrare sārie ratha rahuthilā | ehi bāṅkī muhāṇa nadī barttamāna cakranārāẏaṇa mandira pākhare samudrare miśuchi | bāṅkī muhāṇa nadī, miṭiāṇi nadī o maṅgaḻā nadī, ehi tinoṭi nadī purī sa‌haraku pūrbe tini āḍu beḍha଼i rahithilā ebaṃ anẏa digaru sāgara beḍha଼i rahithilā| teṇu kṣetraṭi dୱīpa pari dekhāyāuthilā| paurāṇika parama tīrthakṣetra purī puruṣottama kṣetra nāmare prasiddha | ehāra anẏanāma śaṅkhakṣetra | skandha purāṇa antargata utkaḻa khaṇḍa anuyāẏī ehi kṣetrara ākāra śaṅkha sadṛśa thibāru ehāku śaṅkhakṣetra kuhāyāe | ehi kṣetrara āẏatana pañcakośa ebaṃ ākāra trikoṇa | pāñcakośa āẏatanaru prāẏa arddhabhāga samudra jaḻare nimagna ebaṃ uparibhāgara ākṛti śaṅkha sadṛśa | ehi śaṅkhākāra kṣetrara mūrddhanī heuchi paścima sīmā | nīḻakaṇṭha (indradẏumna sarobara kūḻare) ehi śaṅkhara agrabhāgare abasthāna karuchanti | śaṅkhara nābhideśare rohiṇī kuṇḍa, akṣaẏa baṭa o jagannāthaṅka āsthāna | arddhāśinī śaṅkhara madhẏabhāgare abasthāna karuchanti | nīḻagiri ehi kṣetrare śobhāpāuchi | ehi nīḻagiri puruṣottama jagannāthaṅka nibāsa sthaḻa | purī dhāma tapasẏā, yajña, sebāpūjā o nāma āryẏasādhana mārgara mukhẏa cārigoṭi upāẏa | catumārgaṃ hi sādhanam hi sādhanam ehi cārigoṭi mārgaku kendrakari cāridhāmara sthāpanā hoichi | bhagabāna naranārāẏaṇa satẏayugare badrikāśramare tapasẏā kari tāku tapobhūmi rūpare satẏayugara dhāma rūpare pratiṣṭhā karile | tretāyugare sୱẏaṃ rāmacandra mahāyajñaru bāhāri rāmeśୱrare śiba o biṣṇuṅkara miśra yajña kari samanୱẏa matara pratiṣṭhā kari yajña sୱrūpa yugadhāma pratiṣṭhā karile | dୱāpara yugare dୱārakāre sୱẏaṃ śrīkṛṣṇa rājatୱ kari sebā bhābare parākāṣṭhā (gurutୱ) baḍha଼āi mūḻa dୱārakāku sebāpūjāre pratīka tṛtīẏa yugadhāma rūpare pratiṣṭhā kale | kaḻire sୱẏaṃ brahma puruṣottama oṃkāra bā brahma nāmare pratīka rūpare puruṣottama kṣetrare sୱẏaṃ prakaṭa hoi harikīrttana sūtrare nāmamaẏa dhāmara pratiṣṭhā karile | dhāma brahmeṇa sthāpitam arthāt cārigoṭi mukhẏa dhāma sādhana mārga upare ādhārita hoithibāru jagadaguru śaṅkara jẏoti, dୱārakā, setuśaṅkara o purī ehi 4 dhāma pratiṣṭhā karithile | āpta pramāṇaru ehāhi~ jaṇāyāe | purīra prācīna nāma purīra nāma mārkaṇḍeẏa purāṇare thile madhẏa ehāra sarbaprācīna nāma "antarbedī' mahābhārata bana parbare antarbedī mitikhẏātama āsiachi| gītara puruṣottama yogare (15daśa adhẏāẏa) ehā lokare puruṣottama bā puruṣottama kṣetra rūpare hi~ neichanti | skandha purāṇa 12 adhẏāẏare purī śaṅkhākāra hoithibāru śaṅkhakṣetra nāmare mānichanti o sehi kṣetrare aṣṭaśakti, aṣṭaśambhu o pañcatīrtha thibāra barṇṇanā karichanti | debībhāgabata, kāḻīkāpurāṇa nīḻatantra ehiṭhāre satīṅkara pāda paḍa଼ithibāru ehāku pādāpīṭha bā uḍa଼īẏāna pīṭha nāmadei bimaḻāṅku bhairabī o jagannāthaṅku bhairaba boli kahichanti | skandhapurāṇa, bāmadeba saṃhitā, kapiḻa saṃhitā, eṭhāre nīḻaparbata nāmaka pabitra parbatara guhāre prabhu prathame birājita thibāru ehi kṣetraku 'nīḻādri' nāma deichanti| nīḻaśikhara śṛṅgastha bibhratibapu skandha purāṇa 7 |71 tathā jantra biśeṣataḥ nīḻatantra, uḍa଼āna tantra, M.S.S kahanti | eṭhāre nīḻa nāmaka tantra mārgara kendra thilā | teṇu ehā nīḻakṣetra | bāstabare tārātantra prathama prakāraṇa 8ma śḻoka (bāraṇāsī prakāśana)re mahānīḻa eka sādhanā mārgathilā | nīḻa sarasୱtī sādhakamāne ehāku nīḻakṣetra kahanti | teṇu purāṇa yuga pūrbaru ehāra nāma thilā antarbedī, purāṇayugare puruṣottama kṣetra, śaṅkhakṣetra, nīḻādri nāma khẏāta thilā | tantra matare ehāra nāma uḍa଼īẏāna pīṭha | ehi pāñcagoṭi prācīna nāma bẏatīta ehāku „patita pābana kṣetra, marttẏabaikuṇṭha, yamanika kṣetra prabhṛti keteguḍie nāmaku saṃskṛta sāhitẏa sୱīkāra kariachanti | prācīna aitihāsika śiḻālipire madhẏa purī puruṣottama kṣetra boli barṇṇita hoichi | tāhā madhẏaru candrikā debīṅkara 1278 khrīṣṭābdare ananta bāsudebaṅka abasthita biṣaẏa ullekha karāyāuchi | dāśagodā tāmraśāsanare rāghaba deba puruṣottama nāmaku prakhẏāta karāi achanti | darśanīẏa sthāna aṭharanaḻā : aṭharanaḻā heuchi aṣṭādaśa purāṇara pratīka | aṣṭādaśa purāṇa pāṭha o nānādi brata upabāsa karilā pare yemiti dharma digaku manabaḻe, semiti aṭharanaḻā atikrama kalā pare jagannātha mandira bā śrīmandira dekhāyāe | bas yoge purīku yibābeḻe bāṭare aṭharanaḻā paḍa଼ithāe |ehi aṭharanaḻā bandhara dairghẏa 290 phuṭa|ethire thibā khilāṇaguḍa଼ika 16 phuṭaru 27 phuṭa paryẏanta | ehāra majhi khilāṇaṭi baḍa଼ o anẏa khilāṇaguḍa଼ika duipākhaku kramānୱẏare choṭa hoiyāichi | kandā o bāliā pathara bẏabahāra kari aṭhara naḻā tiāri karāyāichi | purī beḻābhūmi baṅgopasāgara upakūḻare thibā ehi beḻābhūmi bhāratara paścimabaṅga kimbā oḍa଼iśā paridarśana karuthibā paryẏaṭakaṅka madhẏare anẏatama lokapriẏa beḻābhūmi | purī nije hippi ebaṃ bẏākapẏākar madhẏare eka lokapriẏa sahara ebaṃ samudra kūḻa sehi bhiḍa଼ku madhẏa ākarṣita karithāe | jagannātha mandira: jagannātha mandira (baḍa଼deuḻa bā baḍa଼mandira o śrīmandira nāmare madhẏa jaṇāśuṇā) oḍa଼iśāra purī saharara madhẏabhāgare abasthita śrījagannātha, śrībaḻabhadra, debī subhadrā o śrīsudarśana pūjita heuthibā eka deuḻa | kaḻiṅga sthāpatẏa kaḻāre nirmita ehi deuḻa biśୱra pūrba-dakṣiṇa (agnikoṇa)re bhārata, bhāratara agnikoṇare oḍa଼iśā, oḍa଼iśāra agnikoṇare abasthita purī, purīra agnikoṇare śrībatsakhaṇḍaśāḻa rītire nirmita baḍa଼deuḻa ebaṃ baḍa଼deuḻara agnikoṇare roṣaśāḻā, yeu~ṭhāre mandira nirmāṇa kāḻaru agni prajjୱḻita hoithāe | eṭhāre mahodadhira nikaṭare abasthita thile he~ eṭhāre kūa khoḻile luṇapāṇi na jhari madhurajaḻa nirgata hoithāe |[ādhāra loḍa଼ā] 1975 masihāre śrīmandiraku jātīẏa kīrtti rūpe ghoṣaṇā karāyāichi | pañcatīrtha: brahma purāṇa anusāre mārkaṇḍeẏa puṣkariṇīre snāna, jagannātha o baḻarāmaṅku ratnabedīre darśana, samudrare snāna o indradẏumnare snāna | ehāku pañcatīrtha kuhāyāe | haḻadharakṛta smṛti darpaṇa anusāre mārkaṇḍeẏa, śୱetagaṅgā, rohiṇīkuṇḍa, samudra o indradẏumna heuchi pañcatīrtha | kehi kehi mārkaṇḍeẏa puṣkariṇīre snāna, mārkaṇḍeśୱra śibaṅkara darśana, akṣaẏabaṭa o baṭamūḻare thibā baṭeśୱraṅku darśana, mandira bhitare garuḍa଼ o ṭhākuraṅku darśana, ugrasenaṅku darśana kari sāgara o indradẏumnare snāna o taduparānta nṛsiṃhaṅku darśana karibāku pañcatīrtha kahithānti | jẏeṣṭha māsara śukḻapakṣa daśamīṭhāru pañcatīrtha bratara saṃkaḻpa kari ehāku snāna pūrṇṇamīdina ud​yāpana karāyāe | kehi kehi kārttika māsara śukḻapakṣa daśamīṭhāru ehi bratara saṃkaḻpa kari pūrṇṇamī dina ud​yāpana karithānti | pañcatīrthare piṇḍadāna bidhi śāstra sammata | pañcatīrthara ghāṭa nilāma hoi miḻuthibā āẏa śrīmandiraku yāe | mārkaṇḍeẏa puṣkaraṇī : ehi puṣkariṇīra uttara 350 phuṭa, pūrba 505 phuṭa, dakṣiṇa 385 phuṭa o paścima 542 phuṭa lamba | mārkaṇḍeẏa muni tapasẏākari śibaṅku santuṣṭa kari mṛtẏuñjaẏa hoithibāru tāṅkari nāmānusāre ehi puṣkariṇīṭi nāmita boli kimbadantī rahichi| ehi puṣkariṇī tīrare mārkaṇḍeśୱra mandira, mṛtẏuñjaẏa liṅga, pañcapāṇḍaba o kāḻīẏadaḻana mūrttī rahichi| mādaḻā pāñji anusāre kośaḻakeśarī rājā mārkaṇḍeśୱra mandira o puṣkariṇīra paścima pārśୱstha pathara pācerī nirmāṇa karāithile| indradẏumna puṣkaraṇī: ehā guṇḍicā mandira pākhare abasthita | itihāsaru jaṇāyāe rājā indradẏumna aśୱmedha yajña ebaṃ jagannāthasaṃskṛtira jagannāthaṅka sameta cāri bigraha sthāpana karithile | [4] ehi puṣkariṇī kipari pabitra tāhā ehāra sthāpanāru jaṇāyāe | rājā indradẏumna hajāre gāī brāhmaṇaṅku dāna dei ehi jamiku kiṇithile | sehi dinaṭhu indradẏumna puṣkariṇī tīrthayātrīṅka pāi~ eka pabitra tīrtha nāmare parigaṇita helā | narendra puṣkariṇī sunāra gaurāṅga guṇḍicāghara bā guṇḍicā mandira śrī nṛsiṃha mandira siddha mahābīra śaradhābāli māusī mā’ mandira lokanātha mandira śrī kapāḻa mocana śrī beḍa଼i hanumāna śrī yameśୱra dakṣiṇakāḻī siddha bakuḻa śrī śẏāmākāḻī śrī aṣṭaśambhu śrī toṭā gopīnātha śrīkṣetrara suprasiddha āśrama āṅgirā āśrama āṅgirā āśrama baḍa଼deuḻara pūrbadigare thibā doḻamaṇḍapa sāhira jahnimuṇḍiā chakare abasthita|sehi purātana maṇḍapaṭi poti hoi kāḻakrame goṭie choṭiā cāndinī ākārara hoiyāichi|jāgāghara karmakarttāmāne beḻebeḻe eṭhāre baiṭhaka basānti|ehi maṇḍapaṭi bṛkṣalatā paribeṣṭita |doḻamaṇḍapa sāhira nāma ehi maṇḍapara nāma anuyāẏī hoichi|barttamāna doḻamaṇḍapa śrīmandirara ati nikaṭare uttara digare sundara bhābe nirmita hoichi o seṭhāre doḻa utsaba ebaṃ abira utsaba kheḻa heuchi|āṅgirā āśrama jahnimuṇḍiā chakara doḻamaṇḍapara dakṣiṇadigare rahichi|bahu prācīna bara aśୱttha bṛkṣara yugaḻabandīre ketoṭi dhẏāna kakṣa thilā|ehi dhẏāna kakṣare binā bādhā bighnare basi ṛṣi āṅgirā o tāṅka śiṣẏamāne mahāprabhuṅku dhẏāna karuthile|barttamāna sehi bṛkṣa mūḻare nuā~ṇiā bakhurie ghara ebaṃ goṭie choṭiā roṣeighara baḍa଼chatā maṭha tarapharu tiāri karāyāichi o seṭhāre pratidina khecuḍa଼i bhoga bẏabasthā karāyāichi|nuā~ṇiā ṭiṇachapara gharara bhitaraku nirikhiki dekhile śrījagannātha, śrībaḻabhadra, mā' subhadrā o śrīsudarśanaṅka caturddhā mūrtti dṛṣṭi pathāruḍha଼ huanti|ehi caturddhā mūrtti adhikāṃśa samaẏa andhakāra gambhīrā bhitare rahithānti o tāṅka pākhāpākhi śrīrāmacandraṅkara mūrtti rahichi | se baḍa଼chatā maṭhara iṣṭadebatā aṭanti|ehi mūrtti pāṣāṇare nirmita|mahāprabhuṅka dāru kebe kemiti nabakaḻebara huanti|snāna pūrṇṇimā o aṇasara samaẏare doḻamaṇḍapa sāhira citrakaramāne mahāprabhuṅku banakalāgi karithānti|āśramara prabeśa pūrbaru saptarṣimaṇḍaḻastha ṛṣigaṇa yathā:- atri, āṅgirā, baśiṣṭha, marīci, kratu, pulaha, pulastẏa ādiṅka citra dṛṣṭi pathare paḍa଼e|baḍa଼chatā maṭha ehi āśramaku "baḍa଼chatā" śākhā "āṅgirāmaṭha" nāmakaraṇa karichanti|āśramara agaṇāre eka kūpa rahichi yāhāki bẏabahāra suanupayogī |bara aśୱttha bṛkṣara sandhi sthaḻare bhaktamāne ketoṭi śibaliṅga sthāpanā karichanti|ehi āśramara gambhīrāre garuḍa଼ karayoḍa mudrāre bidẏamāna hoichanti|pratibarṣa śrābaṇa pūrṇṇimā bā rākṣī pūrṇṇimā tithire śrīsudarśana bimānare basi bimānabaḍu sebakamānaṅka kāndhare eṭhāku mahāprabhuṅku rakṣābandhanara sākṣī rahibā pāi~ āsithānti|eṭhāre tāṅka bhabẏa sambarddhanā, upāsanā hebā sahita sāhira bhaktamānaṅka tarapharu panti bhoga samarpaṇa karāyāithāe|pūrbe cakrarāja sudarśana āśramaku parikramā karibāra paramparā thilā kintu ebe āśramara catuḥpārśୱ ābarjanāre pūrṇṇa hoithibāru ehi paramparā āu pāḻana heunāhi~|śrīsudarśana kumāra pūrṇṇimā rātrikāḻare eṭhāre bije hoi panti bhoga maṇohi karanti|śrījagannāthaṅka śrībhūjare śobhā pāuthibā sୱrṇṇa sudarśana cakra madhẏa ehi āśramaku śrābaṇa kṛṣṇa ekādaśī bā cakra bulā ekādaśī tithire bije hoithānti o muniṛṣiṅku sambarddhita karithānti|bhaktamāne cakrarājaṅku panti bhoga samarpaṇa karithānti|mārgaśīra māsa pūrṇṇimā bā bā paṇḍu pūrṇṇimāre paṇḍu nṛsiṃha ebaṃ śrābaṇa kṛṣṇa aṣṭamī tithire bāḍa଼i nṛsiṃha ehi āśramare bije hoithānti o ṛṣi ebaṃ bhaktamānaṅku saṃkhoḻi abhaẏa pradāna karanti|setebeḻe dia~ṅka pāi~ panti bhogara āẏojana karāyāithāe| bhṛgu āśrama śrīmandirara dakṣiṇa pārśୱre bālisāhi|ehi sāhira dāṇḍare prati amābāsẏāre amābāsẏā nārāẏaṇa sāgara bije karanti|mahāprabhu baḍa଼dāṇḍare guṇḍicā yātrā karuthibāru tāhā yātrā dāṇḍa ebaṃ bālisāhi dāṇḍare uā~sa dāṇḍa nāmare abhihita karithānti|ehi dāṇḍa baḍa଼deuḻaṭhāru aḻpa dūrare gale bhṛgu āśrama paḍa଼e|ehi āśrama śୱetagaṅgā sāmnāre abasthita|ehi āśramara nā~ bhṛgu āśrama hele eṭhāre ugrasena mahārāja pūjā pāuchanti|sthānīẏa lokamukharu ehāku ugrasena muṇḍi kuhāyibāra śuṇāyāe| antakāḻare prāṇabāẏu nayāi kaṣṭa pāuthibā lokamānaṅka pāi~ nikaṭastha muktiśiḻā pākhare homakari ugrasenaṅku paṇā bhoga dei prāṇa chāḍu na thibā lokaṅku piāi diāyāe|"ugrasena mahābāhu, samudrakūḻe yibā heu"sୱrgadୱāraku lokamāne śaba nelā beḻe ugrasenaṅka sāmnā dāṇḍare kichi samaẏa kokei rakhi ehi prārthanā karithānti|caturbhuja ugrasena upara dui hastare śaṅkha cakra dhari ubhā hoichanti|ugrasena kaṃsara caukidāra hoithibā beḻe rāti adhare basudebaṅka muṇḍa upare śrīkṛṣṇaṅku dekhi pacārithile, tu yebe deba bhagabāna dekhāa śaṅkha cakra cihna| pare kaṃsara nidhana pare ugrasena mathurāra nṛpati hele|bodha hue se śiśu śrīkṛṣṇaṅkaṭhāre rātri kāḻare paharā delābeḻe darśana karithile ebe madhẏa se sehi cihnaku dhāraṇa karichanti| kaṇḍu āśrama haracaṇḍī sāhi o gauḍa଼bāḍa଼ sāhira madhẏa bhāgare śrīyambeśୱra mahādebaṅka dakṣiṇa paścima koṇare yeu~ nabanirmita saundaryẏapūrṇṇa āśramaṭi rahichi tāhā kaṇḍu āśrama nāmare nāmita|kaṇḍu ṛṣiṅka iṣṭadebatā paṇḍu nṛsiṃha eṭhāre pūjā pāuchanti|1970 masihāre ehi āśrama parisarare gauḍa଼bāḍa଼ sāhi satsaṅga eka bhabẏa mandira nirmāṇa karichanti|sthānīẏa nṛsiṃhayāgā tarapharu niẏamita bhābe eṭhāre pūjā arccanā cālichi|mahāprabhuṅka jaṇe bhakta nija nāmaku gupta rakhi paṇḍunṛsiṃhaṅka pūjā upāsanā yathā rītinīti anuyāẏī karibāku saṃkaḻpa neichanti|ehi āśramaku śrīmandiru śrīsudarśana, cakranārāẏaṇa, bāḍa଼i nṛsiṃha, paṇḍu nṛsiṃha bimānare basi bimānabaḍuṅka kāndhare āsithānti|eṭhāre pantira bẏabasthā karāyāe|śrīsudarśana rādhāṣṭāmī tithire yambeśୱra mahādebaṅka pākhaku āsi śrīmandira jamākharcca khātāku tanakhi karithānti|setebeḻe tāṅka pāi~ eṭhāre panti bhoga hoithāe|śrīmadanamohana o śrīdebī guālire āsi śrīyambeśୱraṅka bṛṣabha pṛṣṭhare basi abhẏarthita hoithānti|setebeḻe madhẏa kaṇḍu āśrama tarapharu panti bhoga karāyāithāe|śrīyambeśୱra māmu~ hoi baḍa଼ ṭhākuraṅku poḍhuā~ karithānti|setebeḻe kaṇḍu āśramare panti bhogara bẏabasthā hoithāe| mārkaṇḍeẏa āśrama baḍa଼ deuḻara uttara paścima digare mārkaṇḍeśୱra sāhi rahichi|ehā purīra eka sarba purātana sāhimānaṅka madhẏaru goṭie|ehi sāhira śeṣare mārkaṇḍeśୱra sarobara ebaṃ sarobara kūḻare mārkaṇḍeśୱra mahādeba mandira bidẏamāna|eṭhāre āgaru sapta mātṛkā mūrtti pūjā pāuthile|kāḻakrame śāktamānaṅka pūjā upāsanā saha śiba upasakamānaṅka pūjā upāsanā yoḍa଼i hoi barttamāna śiba śākta upāsanā sthaḻī rūpe ehā prasiddhi lābha karichi|mārkaṇḍeśୱra jaḻāśaẏa bahu purātana o eka tīrthakṣetra madhẏa |aitihāsikamāne mata dianti ye, ehi jaḻāśaẏa ekādaśa śatābdīra madhẏa bhāgare coḍa଼gaṅga deba khanana karāithile|śrīkṣetrāgata śraddhāḻumāne ehi pabitra jaḻāśaẏare buḍa଼ pakāi mārkaṇḍeśୱra prabhuṅku darśana kari śrīmandira yāuthile|ehiṭhāre śrīmandirara kāḻīẏadaḻana nīti o baḻabhadraṅka janmanīti anuṣṭhita heuachi| skandha purāṇare barṇṇita ye, mahāpraḻaẏa kāḻare śrīnārāẏaṇa praḻaẏa jaḻara upari bhāgare dṛśẏamāna kaḻpabaṭara patrapuṭare bāḻamukunda rūpe śaẏana karithile|kaḻpajībi mārkaṇḍeẏa tāṅku dekhi tāṅka garbhare prabeśa kari tāṅka udara madhẏare sārā biśୱbrahmāṇḍa darśana karithile|mahāprabhuṅkaṭhāru bara lābha kari ebaṃ mahāprabhuṅka ājñāre nīḻagirira bāẏukoṇare eka khāta bhitare rahi tapasẏā karithile|kāḻakrame ehi khāta birāṭa jaḻāśaẏa mārkaṇḍa puṣkariṇī nāmare nāmita helā o tīrthasthaḻī madhẏa helā|mārkaṇḍa ṛṣiṅka iṣṭadebatā prabhu mārkaṇḍeśୱra mahādeba ehi kṣetrara kṣetreśୱra aṭanti|mahādebaṅka kṛpāru bāḻaka mārkaṇḍeẏa cirāẏure pariṇata hoithile|mṛtẏu debatā yama tāṅka pākha māḍibāku sāhasa karipārile nāhi~| barttamāna mārkaṇḍa ṛṣiṅka abaṭa birāṭa tīrthakṣetrare sundara śiba mandira, saptamātṛkā mandira ebaṃ anẏa debādebīṅka mandira ebaṃ maṇḍapamāna nirmita hoichi|śrīmandirara nītikānti pāi~ samasta debādebī eṭhāku āsi panti bhojanare yoga dianti|sୱẏaṃ mārkaṇḍeśୱra pañcu pāṇḍabaṅka madhẏare jaṇe hoi candana yātrāre yoga dei cāpa kheḻanti|śiba bibāha paradina śītaḻa ṣaṣṭhī tithire pārbatīṅku saṅgare dhari śrījagannāthaṅka nimantraṇa rakṣā kari śrīmandiraku bṛṣabha bāhanare basi yātrā karanti|seṭhāre pañcugrāsī pare biśrāma nei paradina āpaṇā mandiraku bāhuḍā bije karanti|esabu mahān tapasୱī mārkaṇḍeẏa muniṅkara sādhanāra phaḻa boli kuhāyāipāre| biśeṣatୱ purī jillā cikitsāḻaẏa, purī: oḍa଼iśāra ekamālra ḍāktarakhānā yāhā ki āi es o (ISO) sୱīkṛtiprāpta | eṭhāre paribāra niẏojana, jana sୱāsthẏa, ara si ec, barṇṇāndhatā, mẏāleriā, phāileriā, yakṣmā ādire sୱtantra cikitsā pradāna karāyāe | rāmakṛṣṇa miśana: ehā 1925 masihāre pratiṣṭhā hoithilā | eṭhāre bibhinna śreṇīra 70 jaṇa ādibāsī chātraṅka pāi~ māgaṇā khāibā o rahibā sa ha pāṭha paḍha଼ibāra bandobasta rahichi | eṭhāre thibā pāṭhāgāra ehāra sabuṭhāru puruṇā o prathama lokā sebā | eṭhāre prāẏa 22,000ṭi pustaka rahichi ebaṃ ehā 5ṭi khabārakāgaja o 40ṭi patrikā yogāe | eṭhāre sୱāsthẏa sebā 1984 masihāre ārambha hoithilā | barttamāna ehā maẏurabhañja, sambalapura o gañjāma jillāre sebā pradāna karuchi | purī rathayātrāre ehā eka agraṇī sebā pradāṅkāri saṃsthā | rāja bhabana: ehā briṭiśa amalare gabharṇṇara hāusa bhābe jaṇāśuṇā thilā | bihāra o oḍa଼iśāra lẏuṭanāṇṭa gabharṇṇaraṅka grīṣma chuṭi kaṭāibā pāi~ ehā 1913-14re tiāri karāyāithilā | śrī sadāśiba saṃskṛta mahābidẏāḻaẏa: ehāku 1971 masihāre pratiṣṭhā karāyāithilā | barttamāna ehā śrī sadāśiba saṃskṛta saṃsthāna, śrī sadāśiba kẏāmpasa, purī bhābe paricita | eṭhāre sāhitẏa, nabẏa bẏākaraṇa, dharmaśāstra, purāṇa itihāsa, siddhānta jẏotiṣa, phaḻita jẏotiṣa, adୱaitẏa bedānta, sāṃkhẏa yoga, nabẏa nẏāẏa, sarbadarśana o śikṣā śāstra prabhṛti śikṣā diāyāe | gẏāleri o tathẏa mandira mandira sambandhīẏa maṭha/ āśrama samādhī anuṣṭhāna/ sarakārī kāryẏāḻaẏa puṣkariṇī/ naī anẏānẏa ādhāra adhika tathẏa purī jillāra gāā~ o sahara 2016 rathayātrā gaṇasampādanāre gaḍha଼ā bā unnata karāyāithibā prasaṅgamāna

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AD%81%E0%AC%B0%E0%AD%80

ପୁରୀ

ଆପଣ ଖୋଜୁଥିବା ପ୍ରସଙ୍ଗଟି ତଳଲିଖିତ ପ୍ରସଙ୍ଗମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ଗୋଟିଏ ହୋଇଥାଇ ପାରେ: ରାମ ମନ୍ଦିର, ଜୁଣିଆ ଶ୍ରୀରାମ ମନ୍ଦିର, ଡୁମୁରିପୁଟ ରାମ ମନ୍ଦିର (ଭୁବନେଶ୍ୱର)

āpaṇa khojuthibā prasaṅgaṭi taḻalikhita prasaṅgamānaṅka bhitaru goṭie hoithāi pāre: rāma mandira, juṇiā śrīrāma mandira, ḍumuripuṭa rāma mandira (bhubaneśୱra)

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%AE%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0

ରାମ ମନ୍ଦିର

ଗୁଗଲ ହେଉଛି ଇଣ୍ଟରନେଟରେ ସର୍ବବୃହତ ଖୋଜାଯନ୍ତ୍ର । ଏହା ଖୋଜାଯନ୍ତ୍ର ଛଡ଼ା ଅନ୍ୟ କାମ ମଧ୍ୟ କରେ । ଏଓଏଲ୍‌ ପରି ଖୋଜାଯନ୍ତ୍ର ଏହାର ସଫ୍ଟୱେର୍‌ ଓ ତଥ୍ୟାଧାର ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ତେଣୁ ଏହା ୱେବ୍‌ର ସର୍ବାଧିକ ବ୍ୟବହୃତ ଖୋଜାଯନ୍ତ୍ର । ପ୍ରତିଦିନ ପ୍ରାୟ ୨୨ କୋଟି ଲୋକ ଏହାକୁ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ଆମେରିକାର କାଲିଫର୍ନିଆ ରାଜ୍ୟରେ ଗୁଗଲର ମୁଖ୍ୟ ଦପ୍ତର ଅଛି । ଗୁଗଲରେ ଲୋକେ ଛବି, ସମ୍ବାଦ ସନ୍ଧାନ କରିବା ସହିତ କିଣାକିଣି ମଧ୍ୟ କରିପାରିବେ । ଜୁନ ୨୦୦୪ ସୁଦ୍ଧା, ଗୁଗଲରେ ୪.୨୮ ଅର୍ବୁଦ ୱେବ୍‌ ପୃଷ୍ଠା, ୮୮ କୋଟି ଛବି, ୮୪.୫ କୋଟି ସନ୍ଦେଶ, ଅର୍ଥାତ ମୋଟ ୬ ଅର୍ବୁଦ ବସ୍ତୁ ଥିଲା । ଗୁଗଲ କରିବା ଏକ କ୍ରିୟାକୁ ବୁଝାଏ ଯାହାର ଅର୍ଥ ଗୁଗଲରେ ସନ୍ଧାନ କରିବା । ଗୁଗଲର ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଯୋଗୁ, ଗୁଗଲ କରିବା ଅର୍ଥ ୱେବ୍‌ ଖୋଜାକୁ ମଧ୍ୟ ବୁଝାଇଥାଏ । କମ୍ପାନୀର ବାଣିଜ୍ୟସଂକେତ ହୋଇଥିବାରୁ ଗୁଗଲ ଏହା ପସନ୍ଦ କରେ ନାହିଁ । ଲୋକେ ଅତ୍ୟଧିକ ବ୍ୟବହାର କଲେ ଗୁଗଲ ବାଣିଜ୍ୟସଂକେତ ହରେଇପାରେ । ଇତିହାସ ୧୯୯୬ରେ ଷ୍ଟାନ୍‌ଫୋର୍ଡ଼୍‌ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ଦୁଇ ଛାତ୍ର ଲାରୀ ପେଜ୍‌ ଓ ସର୍ଜି ବ୍ରିନ୍‌ଙ୍କଦ୍ୱାରା ଗୁଗଲ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । କାଲିଫର୍ନିଆର ମେନ୍‌ଲୋ ପାର୍କରେ ଥିବା ଜଣେ ବନ୍ଧୁଙ୍କ ଗ୍ୟାରେଜ୍‌ରେ ୭ ସେପ୍ଟେମ୍ବର, ୧୯୯୮ରେ ଗୁଗଲ କମ୍ପାନୀରେ ପରିଣତ ହେଲା । ୧୯୯୯ ଫେବ୍ରୁୟାରୀରେ କାଲିଫର୍ନିଆର ପାଲୋ ଆଲ୍‌ଟୋକୁ କମ୍ପାନୀ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହେଲା । ଏହାର ବର୍ଷେ ପରେ 'ଗୁଗଲ୍‌ପ୍ଲେକ୍ସ' ନାମକ ସ୍ଥାନକୁ ଏହା ଅଣାଗଲା । ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୦୦୧ରେ ଗୁଗଲର ପୃଷ୍ଟା ତଉଲ (PageRank) ପଦ୍ଧତିକୁ ଆମେରିକୀୟ ପେଟେଣ୍ଟ ମିଳିଲା । ଏହାର ଉଦ୍ଭାବକ ଥିଲେ ଲାରୀ ପେଜ୍‌ । ଅଗଷ୍ଟ ୧୦, ୨୦୧୫ରେ ସୁନ୍ଦର ପିଚାଇ ଗୁଗଲର ସିଇଓ ଭାବେ ସ୍ଥାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ବସ୍ତୁ ଓ ସେବା ବିଜ୍ଞାପନ ବିଜ୍ଞାପନ ଜଗତରେ ଗୁଗଲ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି । ୨୦୧୧ରେ ଗୁଗଲର ସମୁଦାୟ ଅମଦନିର ୯୬% କେବଳ ବିଜ୍ଞାପନରୁ ଆସିଥିଲା । ସନ୍ଧାନ ସେବା ସହିତ ଗୁଗଲ ନିଜର ବିଜ୍ଞାପନ ସେବା ମଧ୍ୟ ଆରମ୍ଭ କରିଛି । ଯେଉଁଥିରେକି କ୍ଲିକ୍ ହିସାବରେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ପଇସା ଦେବାକୁ ପଡିଥାଏ । ଗୁଗୁଲର ଏହି ବିଜ୍ଞାପନ ସେବାଟି ସମୟ, କାଳ, ବୟଷ ଅନୁସାରେ ଲୋକମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ପହନ୍ଚି ଥାଏ । ଗୁଗୁଲ ଅନଲିଟିକସ୍, ୱେବସାଇଟ ମାଲିକମାନଙ୍କୁ ୱେବସାଇଟ ଟ୍ରାଫିକ୍ ଜନିବରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ସେହିପରି ଗୁଗୁଲ AdWords ବିଭନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ବିଜ୍ଞାପନ ଦେଖେଇବରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଗୁଗଲ ସନ୍ଧାନ ଆଜି ସମୟରେ ଗୁଗୁଲର ସନ୍ଧାନୀ ଇଞ୍ଜିନ୍ କୋଟି କୋଟି ଲୋକଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରି ଚାଲିଛି । ୨୦୦୯ ମସିହାରେ CamScoreଦ୍ୱାରା ହୋଇଥିବା ଏକ ଅନୁଧ୍ୟାନରୁ ଜଣାପଡିଛି ଯେ ଗୁଗୁଲର ଏହି ସନ୍ଧାନୀ ଇଂଜିନ ବିଶ୍ୱର ସର୍ବ ବୃହତ ସନ୍ଧାନୀ ଇଂଜିନ । ଗୁଗୁଲ ଆଜି କଲି ବହିପତ୍ର ବିକିବାରେ ମଧ୍ୟ ଅଗ୍ର ଧାଡିରେ ରହି ଅଛି । ଗୁଗୁଲ ବୁକ ନାମକ ଏକ ସେବାଦ୍ୱାରା ଗୁଗୁଲ ବହି ବ୍ୟବସାୟରେ ଆମାଜନ ଭଳି କମ୍ପାନୀ ମାନଙ୍କ ସହିତ ତଳ ଦେଇ, ନିଜ ବହି ବ୍ୟବସାୟରେ ଅଗ୍ରଗତି କରି ଚାଲିଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ଗୁଗୁଲ ସର୍ଚ୍ଚରେ ଭୟେସ୍ ଟାଇପିଂ ଭଳି ବିଚକ୍ଷଣ ସେବା ରହିଛି । ମେସିନ ଲରନିଙ୍ଗ ଏବଂ ଗୁଗଲ ପୂର୍ବରୁ ଏକ ସନ୍ଧାନୀ ସେବା ଭାବେ କାମ କରୁଥିବା ଗୁଗଲ, ବର୍ତ୍ତମାନ ମେସିନ ଲରନିଙ୍ଗ ଏବଂ ଆର୍ଟିଫିସିଆଲ ଇଣ୍ଟେଲିଯେନ୍ସ ଆଡକୁ ଆଗେଇ ଚାଲିଛି । ୨୦୧୬ ଗୁଗଲ ଆଇ/ଓରେ ଉନ୍ମୋଚିତ ଗୁଗଲ ଆସିଷ୍ଟାଣ୍ଟ ସହାୟତାରେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସହାୟତା କରିବା ସହିତ, ନିଜର ଚିତ୍ର ସନ୍ଧାନୀ ସେବା, ସ୍ୱର ସନ୍ଧାନୀ ସେବା, ଇମେଜ ପ୍ରୋସେସିଙ୍ଗ ଏବଂ ଅନୁବାଦ ସେବାକୁ ଦିନକୁ ଦିନ ଉନ୍ନତ କରିଚାଲିଛି । ଏପରିକି ଗୁଗଲ ଆଇ/ଓ ୨୦୧୭ରେ ଗୁଗଲର ସି.ଇ.ଓ ସୁନ୍ଦର ପିଚାଇ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଆର୍ଟିଫିସିଆଲ ଇଣ୍ଟେଲିଯେନ୍ସ ଆଡକୁ ଆଗେଇବା ପାଇଁ କହିଛନ୍ତି । କାର୍ଯକାରୀ ସଫ୍ଟୱେର ଗୁଗୁଲ ଆଜି ଦଶରୁ ଅଧିକ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ସଫ୍ଟୱେର ସେବା ଦେଉଛି, ଯାହାକି ବର୍ତ୍ତମାନ ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନର ଅଂଶ ହୋଇଗଲାଣି । ଗୁଗୁଲର ଏହି ସବୁ ସେବାଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଜିମେଲ୍ ସେବା ଅନ୍ୟତମ । ଏପ୍ରିଲ ୧, ୨୦୦୪ରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ଏହି ସେବା ବର୍ତ୍ତମାନ ପ୍ରତେକ ମଣିଷର ଏକ ଆବଶ୍ୟକତାରେ ପରିବର୍ତିତ ହୋଇଗଲାଣି. । ସେହିପରି ଗୁଗୁଲ ୨୦୦୪ରେ ଗୁଗୁଲ କୋଡ଼ ନାମକ ଏକ ସେବା ଆରମ୍ଭ କର ଥିଲା ଯେଉଁଥିରେ ପ୍ରୋଜେକ୍ଟ ମ୍ୟାନେଜମେଣ୍ଟର କାମ ବହୁତ ସୁବିଧାରେ ହୋଇ ପାରୁଥିଲା । ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଏହି ସେବାଟି ଗୁଗୁଲ ଡେଭଲପର ନାମରେ ପରିଚିତ ହୋଇଥିଲା । ଠିକ ସେହି ପରି Google for Work ସେବାଦ୍ୱାରା ଗୁଗୁଲ ନୂଆ ଗଢ଼ି ଉଠିଥିବା କମ୍ପାନୀ ମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପରିବର୍ତନସିଲ ଗୁଗୁଲ ସେବାର ନିର୍ମାଣ କରି ଚାଲିଛି । ବ୍ୟବସାୟିକ ସଫ୍ଟୱେର ବ୍ୟବସିୟିକ ସଫ୍ଟୱେରଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ Google apps ଅନ୍ୟତମ । ଯେଉଁଠିକି କମ୍ପାନୀମାନେ ନିଜସ୍ୱ ନାମରେ ମେଲ୍, Google Doc ଏବଂ ବାଣିଜ୍ୟ ଜନିତ ସଫ୍ଟୱେର ପୋଷ୍ଟିନି ବ୍ୟବହାର କରି ପାରିବେ । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସଫ୍ଟୱେର ଗୁଗଲର ଅନ୍ୟ ସଫ୍ଟୱେର ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଗୁଗଲ ଟ୍ରାନ୍ସଲେଟ ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱ ପୂର୍ଣ । ଏହା ଏକ ସର୍ବର ସାଇଡ ସେବା ସାହାଯ୍ୟରେ ମଣିଷ, ନିଜେ ନ ଜାଣିଥିବା ଭାଷା ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରି ପାରୁଛି ଏବଂ ସହଜରେ ବୁଝିପାରୁଛି । ଏହି ସେବା ବର୍ତ୍ତମାନ ୮୦ଟି ଭାଷାରେ ଉପଲବ୍ଧ । ହସ୍ତଲିପିଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ଲର ସ୍ୱର ଅନୁଷରଣ ମଧ୍ୟ ଗୁଗୁଲ ଟ୍ରାନ୍ସଲେଟ ସେବା କରି ପାରୁଛି । ୨୦୦୨ରେ ଗୁଗୁଲ, ଗୁଗୁଲ ନିଉସ୍ ନାମକ ଏକ ସେବା ଆରମ୍ବ କରିଥିଲା ଯାହାକି ବର୍ତ୍ତମାନ ମଧ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟରତ ଅଛି । ଗୁଗୁଲ ନିଜ ଜନ୍ମ ସ୍ଥାନରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ମାଗଣା Wi-Fiର ସେବା ପ୍ରଦାନ କରି ଆସୁଛି । ୨୦୧୦ ମସିହାରେ ଗୁଗୁଲ, ଗୁଗୁଲ ଫାଇବର୍ ନାମକ ଏକ ନୂଆ ସେବା ଆରମ୍ଭ କରିବାର ଘୋଷଣା କରିଥିଲା । ଯେଉଁଥିରେ ୫୦୦୦୦ରୁ ୫୦୦୦୦୦ ଗ୍ରାହକଙ୍କୁ ତୀବ୍ର ବେଗ ବିଶିଷ୍ଟ ଇଣ୍ଟରନେଟ ସେବା ଦେବାର ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଗୁଗୁଲ କରିଥିଲା । ୨୦୦୭ ମସିହାରେ ଗୁଗୁଲ ନିଜର ମୋବାଇଲ ଫୋନ୍ ତିଆରି କରିବା କଥା ଚିନ୍ତା କରି ଥିଲା, ଯାହାକି ଅପିଲ ମୋବାଇଲ ସହ ତାଳ ଦେଇ ଚାଲି ପାରିବ । ଏଥପାଇଁ ଗୁଗୁଲ Androidକୁ ଅଧିକାର କରି ଥିଲା ଏବଂ ଏହାକୁ Open Source ପ୍ରୋଜେକ୍ଟ ଭାବେ ବିତରଣ କରିଥିଲା । ଯାହାକି ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଏକ ଅପରେଟିଂ ସିଷ୍ଟମରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା । ସେହି ପରି ଗୁଗୁଲର ଆଉରି ଅନେକ ସଫ୍ଟୱେର ଯଥା, ଗୁଗୁଲ ୱାଲେଟ, ଗୁଗୁଲ କାମେରା, ପ୍ରୋଜେକ୍ଟ ଫାଇ ଅନ୍ୟତମ । ଏପିଆଇ ଗୁଗୁଲର ଏହି ଏପିଆଇ ସାହାଯ୍ୟରେ ଡେଭେଲପରମାନେ ନିଜର ଆପ୍ଲିକେସନ ଗୁଡିକରେ ଗୁଗୁଲ ସେବାଗୁଡ଼ିକ ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ଯୋଡି ପାରୁଛନ୍ତି । ବ୍ୟବସାୟିକ ଘଟଣା ଓ ପରମ୍ପରା ଫରଚୂନ୍ ମାଗାଜିନ୍ ଅନୁଶାରେ ଗୁଗୁଲ ୨୦୦୭, ୨୦୦୮ ଏବଂ ୨୦୧୨ରେ ବିଶ୍ୱର ସର୍ବ ପ୍ରଥମ କମ୍ପାନୀର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପାଇଁ ଥିଲା। ୨୦୦୯ ଏବଂ ୨୦୧୦ରେ ଚତୁର୍ଥ ସ୍ଥାନରେ ରହିଥିଲା । କର୍ମଚାରୀ ୨୦୧୩ ମସିହାର ଗଣନା ଅନୁସାରେ ଗୁଗଲରେ ୪୭,୭୫୬ ଜଣ କର୍ମଚାରୀ ଥିଲେ । ଯେଉଁଥିରୁ ୧୦,୦୦୦ ଜଣ ସଫ୍ଟୱେର ଇଞ୍ଜିନିୟର ଅଟନ୍ତି । ୨୦୦୭ ଏବଂ ୨୦୦୮ରେ ବହୁତ ଉପରାଧିକାରୀମାନେ ଗୁଗୁଲ ଛାଡ଼ି ପଳାଇ ଥିଲେ । ୨୦୧୧ରେ ଲାରୀ ପେଜ୍ ଗୁଗୁଲର ସିଇଓ ହୋଇଥିଲେ । ଗୁଗୁଲର କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଗୁଗୁଲ ସେମାନଙ୍କୁ ୨୦% ସମୟ ନିଜ ପସନ୍ଦର କାମ କରିବା ପାଇଁ ଛାଡ଼ି ଥାଏ । ଗୁଗଲ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ମାଉଣ୍ଟନ ଭିଉ ଗୁଗଲର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ୟଳୟ ମାଉଣ୍ଟନ ଭିଉଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହାକୁ ଗୁଗଲପ୍ଲେକ୍ସ ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏହା ଏକ ବିରାଟ କାୟ କାର୍ୟଳୟ । ଏହାର କାରୁକାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଆକର୍ଷଣୀୟ । ମାଗଣା ଖାଇବା ପିଇବା ସୁବିଧା ଏଠାରେ କାମ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସବୁ ବେଳେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ । ନିଉୟର୍କ ସିଟି ଗୁଗଲର ଏହି କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ୨୦୦୬ରେ ହୋଇଥିଲା । ଏଠାରେ ଗୁଗଲର advertise ଏବଂ salesର କର୍ମୀ ମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ସମସ୍ତଙ୍କଠୁଁ ଅଧିକ । ଦେଖିବାରେ ଏବଂ କମାକାର୍ୟରେ ଏହା ଦେଖିବାକୁ ମାଉଣ୍ଟନ ଭିଉ ସହିତ ପ୍ରାୟ ସମାନ । ଏଠାରେ ରୋଷେଇ ଘର, ଖେଳ ଘରଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ସୁବିଧା ରହିଛି । ଅଣ ଆମେରିକୀୟ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ବର୍ତ୍ତମାନ ଗୁଗଲର କାର୍ୟଳୟ ଦେଶ ବିଦେଶରେ ବ୍ୟାପି ରହିଛି । ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ ବାହାର ଲିଙ୍କ ଇଣ୍ଟରନେଟ କମ୍ପାନୀ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବିଜ୍ଞାନ

gugala heuchi iṇṭaraneṭare sarbabṛhata khojāyantra | ehā khojāyantra chaḍa଼ā anẏa kāma madhẏa kare | eoel‌ pari khojāyantra ehāra saphṭaୱer‌ o tathẏādhāra bẏabahāra karanti | teṇu ehā ୱeb‌ra sarbādhika bẏabahṛta khojāyantra | pratidina prāẏa 22 koṭi loka ehāku bẏabahāra karanti | āmerikāra kālipharniā rājẏare gugalara mukhẏa daptara achi | gugalare loke chabi, sambāda sandhāna karibā sahita kiṇākiṇi madhẏa karipāribe | juna 2004 suddhā, gugalare 4.28 arbuda ୱeb‌ pṛṣṭhā, 88 koṭi chabi, 84.5 koṭi sandeśa, arthāta moṭa 6 arbuda bastu thilā | gugala karibā eka kriẏāku bujhāe yāhāra artha gugalare sandhāna karibā | gugalara prasiddhi yogu, gugala karibā artha ୱeb‌ khojāku madhẏa bujhāithāe | kampānīra bāṇijẏasaṃketa hoithibāru gugala ehā pasanda kare nāhi~ | loke atẏadhika bẏabahāra kale gugala bāṇijẏasaṃketa hareipāre | itihāsa 1996re ṣṭān‌phorḍa଼‌ biśୱbidẏāḻaẏara dui chātra lārī pej‌ o sarji brin‌ṅkadୱārā gugala ārambha hoithilā | kālipharniāra men‌lo pārkare thibā jaṇe bandhuṅka gẏārej‌re 7 sepṭembara, 1998re gugala kampānīre pariṇata helā | 1999 phebruẏārīre kālipharniāra pālo āl‌ṭoku kampānī sthānāntarita helā | ehāra barṣe pare 'gugal‌pleksa' nāmaka sthānaku ehā aṇāgalā | sepṭembara 2001re gugalara pṛṣṭā taula (PageRank) paddhatiku āmerikīẏa peṭeṇṭa miḻilā | ehāra udbhābaka thile lārī pej‌ | agaṣṭa 10, 2015re sundara picāi gugalara siio bhābe sthāna grahaṇa karithile | bastu o sebā bijñāpana bijñāpana jagatare gugala eka pramukha bhūmikā grahaṇa karichi | 2011re gugalara samudāẏa amadanira 96% kebaḻa bijñāpanaru āsithilā | sandhāna sebā sahita gugala nijara bijñāpana sebā madhẏa ārambha karichi | yeu~thireki klik hisābare bẏaktiku paisā debāku paḍithāe | gugulara ehi bijñāpana sebāṭi samaẏa, kāḻa, baẏaṣa anusāre lokamānaṅka nikaṭare pahanci thāe | gugula analiṭikas, ୱebasāiṭa mālikamānaṅku ୱebasāiṭa ṭrāphik janibare sāhāyẏa karithāe | sehipari gugula AdWords bibhanna sthānare bijñāpana dekheibare sāhāyẏa karithāe | gugala sandhāna āji samaẏare gugulara sandhānī iñjin koṭi koṭi lokaṅku sāhāyẏa kari cālichi | 2009 masihāre CamScoredୱārā hoithibā eka anudhẏānaru jaṇāpaḍichi ye gugulara ehi sandhānī iṃjina biśୱra sarba bṛhata sandhānī iṃjina | gugula āji kali bahipatra bikibāre madhẏa agra dhāḍire rahi achi | gugula buka nāmaka eka sebādୱārā gugula bahi bẏabasāẏare āmājana bhaḻi kampānī mānaṅka sahita taḻa dei, nija bahi bẏabasāẏare agragati kari cālichi | barttamāna gugula sarccare bhaẏes ṭāipiṃ bhaḻi bicakṣaṇa sebā rahichi | mesina laraniṅga ebaṃ gugala pūrbaru eka sandhānī sebā bhābe kāma karuthibā gugala, barttamāna mesina laraniṅga ebaṃ ārṭiphisiāla iṇṭeliyensa āḍaku āgei cālichi | 2016 gugala āi/ore unmocita gugala āsiṣṭāṇṭa sahāẏatāre lokamānaṅku sahāẏatā karibā sahita, nijara citra sandhānī sebā, sୱra sandhānī sebā, imeja prosesiṅga ebaṃ anubāda sebāku dinaku dina unnata karicālichi | epariki gugala āi/o 2017re gugalara si.i.o sundara picāi lokamānaṅku ārṭiphisiāla iṇṭeliyensa āḍaku āgeibā pāi~ kahichanti | kāryakārī saphṭaୱera gugula āji daśaru adhika kāryẏakārī saphṭaୱera sebā deuchi, yāhāki barttamāna dainandina jībanara aṃśa hoigalāṇi | gugulara ehi sabu sebāguḍa଼ika madhẏaru jimel sebā anẏatama | eprila 1, 2004re ārambha hoithibā ehi sebā barttamāna prateka maṇiṣara eka ābaśẏakatāre paribartita hoigalāṇi. | sehipari gugula 2004re gugula koḍa଼ nāmaka eka sebā ārambha kara thilā yeu~thire projekṭa mẏānejameṇṭara kāma bahuta subidhāre hoi pāruthilā | parabarttī kāḻare ehi sebāṭi gugula ḍebhalapara nāmare paricita hoithilā | ṭhika sehi pari Google for Work sebādୱārā gugula nūā gaḍha଼i uṭhithibā kampānī mānaṅka pāi~ paribartanasila gugula sebāra nirmāṇa kari cālichi | bẏabasāẏika saphṭaୱera bẏabasiẏika saphṭaୱeraguḍa଼ika madhẏaru Google apps anẏatama | yeu~ṭhiki kampānīmāne nijasୱ nāmare mel, Google Doc ebaṃ bāṇijẏa janita saphṭaୱera poṣṭini bẏabahāra kari pāribe | anẏānẏa saphṭaୱera gugalara anẏa saphṭaୱera mānaṅka madhẏare gugala ṭrānsaleṭa sabuṭhāru gurutୱ pūrṇa | ehā eka sarbara sāiḍa sebā sāhāyẏare maṇiṣa, nije na jāṇithibā bhāṣā madhẏa bẏabahāra kari pāruchi ebaṃ sahajare bujhipāruchi | ehi sebā barttamāna 80ṭi bhāṣāre upalabdha | hastalipiṭhāru ārambha lara sୱra anuṣaraṇa madhẏa gugula ṭrānsaleṭa sebā kari pāruchi | 2002re gugula, gugula nius nāmaka eka sebā āramba karithilā yāhāki barttamāna madhẏa kāryẏarata achi | gugula nija janma sthānare barttamāna māgaṇā Wi-Fira sebā pradāna kari āsuchi | 2010 masihāre gugula, gugula phāibar nāmaka eka nūā sebā ārambha karibāra ghoṣaṇā karithilā | yeu~thire 50000ru 500000 grāhakaṅku tībra bega biśiṣṭa iṇṭaraneṭa sebā debāra pratiśruti gugula karithilā | 2007 masihāre gugula nijara mobāila phon tiāri karibā kathā cintā kari thilā, yāhāki apila mobāila saha tāḻa dei cāli pāriba | ethapāi~ gugula Androidku adhikāra kari thilā ebaṃ ehāku Open Source projekṭa bhābe bitaraṇa karithilā | yāhāki parabarttī kāḻare eka apareṭiṃ siṣṭamare pariṇata hoithilā | sehi pari gugulara āuri aneka saphṭaୱera yathā, gugula ୱāleṭa, gugula kāmerā, projekṭa phāi anẏatama | epiāi gugulara ehi epiāi sāhāyẏare ḍebhelaparamāne nijara āplikesana guḍikare gugula sebāguḍa଼ika sahita samparka yoḍi pāruchanti | bẏabasāẏika ghaṭaṇā o paramparā pharacūn māgājin anuśāre gugula 2007, 2008 ebaṃ 2012re biśୱra sarba prathama kampānīra maryẏādā pāi~ thilā| 2009 ebaṃ 2010re caturtha sthānare rahithilā | karmacārī 2013 masihāra gaṇanā anusāre gugalare 47,756 jaṇa karmacārī thile | yeu~thiru 10,000 jaṇa saphṭaୱera iñjiniẏara aṭanti | 2007 ebaṃ 2008re bahuta uparādhikārīmāne gugula chāḍa଼i paḻāi thile | 2011re lārī pej gugulara siio hoithile | gugulara karmacārīmānaṅku utsāhita karibā nimante gugula semānaṅku 20% samaẏa nija pasandara kāma karibā pāi~ chāḍa଼i thāe | gugala kāryẏāḻaẏa māuṇṭana bhiu gugalara mukhẏa kārẏaḻaẏa māuṇṭana bhiuṭhāre abasthita | ehāku gugalapleksa boli madhẏa kuhāyāe | ehā eka birāṭa kāẏa kārẏaḻaẏa | ehāra kārukāryẏa madhẏa ākarṣaṇīẏa | māgaṇā khāibā piibā subidhā eṭhāre kāma karuthibā bẏakti mānaṅka pāi~ sabu beḻe prastuta hoithāe | niuẏarka siṭi gugalara ehi kāryẏāḻaẏa pratiṣṭhā 2006re hoithilā | eṭhāre gugalara advertise ebaṃ salesra karmī mānaṅka saṃkhẏā samastaṅkaṭhu~ adhika | dekhibāre ebaṃ kamākārẏare ehā dekhibāku māuṇṭana bhiu sahita prāẏa samāna | eṭhāre roṣei ghara, kheḻa gharaṭhāru ārambha kari samasta prakārara subidhā rahichi | aṇa āmerikīẏa kāryẏāḻaẏa barttamāna gugalara kārẏaḻaẏa deśa bideśare bẏāpi rahichi | draṣṭabẏa bāhāra liṅka iṇṭaraneṭa kampānī kampẏuṭara bijñāna

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%97%E0%AD%81%E0%AC%97%E0%AC%B2

ଗୁଗଲ

ଓଡ଼ିଆ ଲିପି (ଉତ୍କଳ ଲିପି/ ଉତ୍କଳାକ୍ଷର) ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଲେଖିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଏହା ପୁରାତନ କଳିଙ୍ଗ ଲିପିରୁ ତିଆରି । ଅତୀତର କଳିଙ୍ଗ ଲିପିର ଅବଶେଷ ଉଦୟଗିରି ଓ ଖଣ୍ଡଗିରି ଗୁମ୍ଫାର ମଞ୍ଚପୁରୀ ଗୁମ୍ଫା ତଥା ଓଡ଼ିଶାର ବାକି ଅନେକ ସ୍ଥାନରୁ ମିଳିଥିବା ପଥର ଅଭିଲେଖରୁ ମିଳିଥାଏ । ଇତିହାସ ଓଡ଼ିଆ ଲିପି ପୁରାତନ ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପିରୁ ତିଆରି କଳିଙ୍ଗ ଲିପିରୁ ତିଆରି ହୋଇଛି ।, ୧୦୫୧ ପରର ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଏଯାବତ ମିଳିଥିବା ଲେଖସବୁରୁ ଏହା ଜଣାପଡ଼େ । ଧଉଳିଠାରୁ ମିଳିଥିବା ଅଶୋକଙ୍କ ଅନୁଶାସନ, ଜଉଗଡ଼ର ଶିଳାଲେଖ ଓ ଖାରବେଳଙ୍କ ଦେଇ ଖୋଦାଯାଇଥିବା ଖଣ୍ଡଗିରିର ହାତିଗୁମ୍ଫାର ଖାରବେଳଙ୍କ ଅନୁଶାସନରୁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ମୂଳ ରୂପ ଓ ଆରମ୍ଭ ଉପରେ ଅନେକ କଥା ଜାଣିହୁଏ । ତେବେ ଖାରବେଳଙ୍କ ଅନୁଶାସନ ଓ ଅଶୋକଙ୍କ ଅନୁଶାସନ ଭାଷାର ଗଢଣ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପୁରାପୁରି ଅଲଗା । ଖାରବେଳଙ୍କ ଅନୁଶାସନ ଓଡ଼ିଆ ଲିପିରେ ଓ ପାଳି ଭାଷାରେ ଲେଖାଯାଇଥିଲା ବେଳେ ଅଶୋକଙ୍କ ଅନୁଶାସନ ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପିରେ ଲେଖାଯାଇଥିଲା । ଭାଷାବିଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କ ମତରେ ପାଳି ଭାଷାରୁ ହିଁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ଜନ୍ମ । ହାତୀ ଗୁମ୍ଫାର ଶିଳାଲେଖ, ଯାହା ପାଳି ଭାଷାରେ ଲେଖାଯାଇଅଛି ତାହା ଏ ବିଷୟରେ ଅଧିକ ସୂଚନା ଦେଇଥାଏ । ଜର୍ମାନ ଭାଷାବିଜ୍ଞାନୀ ପ୍ରଫେସର ଅଲଡେନବର୍ଗଙ୍କ ଗବେଷଣା ଅନୁସାରେ ପାଳି ଓଡ଼ିଶାର ମୂଳ ଭାଷା । ଓଡ଼ିଆ ଲିପିର ଗୋଲାକାର ରୂପ ବହୁକାଳ ତାଳ ପତ୍ର ଉପରେ ଲେଖାଯିବା ଯୋଗୁଁ ହୋଇଛି, କାରଣ ତାଳପତ୍ରରେ ଲେଖିଲାବେଳେ ସିଧା ରେଖାସବୁ ଏହାକୁ ଚିରିପକାଇବାର ଭୟ ଥାଏ । ଗବେଷକମାନେ ଓଡ଼ିଆ ଓ ଥାଇ ଲିପି ଭିତରେ ଅନେକ ସମାନତା ପାଇଛନ୍ତି । ଏହା ଅତୀତତେ ସାଧବମାନଙ୍କ ଦକ୍ଷିଣ ଏସୀୟ ଦେଶରେ ବେପାର ବଣିଜ କାଳରେ ସେମାନେ କଳିଙ୍ଗର ଭାଷା ଓ ଲିପିର ବ୍ୟବହାର କରିବା ଥାଇ ଲିପି କଳିଙ୍ଗ ଲିପିଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହେବର ପ୍ରମାଣ ଦେଇଥାନ୍ତି । ଓଡ଼ିଆ ଏକ ଉଚ୍ଚାରଣକୁ ନେଇ ତିଆରି ଓ ଜଟିଳ (Abugida) ଭାଷା ଯେଉଁଥିରେ ସବୁ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣର ଉଚ୍ଚାରଣ ଏକ ସ୍ୱର ବର୍ଣ୍ଣରେ ଶେଷ ହୋଇଥାଏ । କେତେକ ବିଶେଷ ବର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ ଆଗରୁ ବା ପଛରେ ରହିଥାଏ ଓ ଏଥିରେ ଥିବା ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣର ରୂପକୁ ବଦଳାଇଥାଏ । ଯେତେବେଳେ ଏହି ବିଶେଷ ବର୍ଣ୍ଣ ଏକ ସ୍ୱରର ଆରମ୍ଭରେ ଆସିଥାଏ ସେତେବେଳେ ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣଟି ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଅକ୍ଷର ଭାବରେ ଲେଖାଯାଏ । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ, ଯେତେବେଳେ କିଛି କିଛି ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ ଏକାଠି ମିଶି ବ୍ୟବହାର କରାଯାନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ବିଶେଷ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ ଯାହା ସେଇ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣର ନିହାତି ଦରକାରୀ ଭାଗକୁ ନେଇ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ । ପୁରୁଣା ସଂଖ୍ୟା ଚିହ୍ନ ଇଉନିକୋଡ଼ରେ ଓଡ଼ିଆ ଓଡ଼ିଆର ଇଉନିକୋଡ଼ ଲିପି U+0B00–U+0B7F ଭିତରେ ଥାଏ । ଧୁସର ଜାଗାସବୁ ବ୍ୟବହାର ହୋଇ ନଥିବା କୋଡ଼ ବିନ୍ଦୁକୁ ଦେଖାଉଅଛି । ବର୍ଣ୍ଣ ଆଧାର ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପି କଳିଙ୍ଗ ଲିପି ପାଳି ଭାଷା ବାହାର ଆଧାର The Unicode Book: Chapter 9 - South and Southeast Asian Scripts (PDF) Oriya alphabet - From Omniglot Oriya Unicode Fonts WAZU JAPAN's Unicode font pages ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପି ପାଳି ଭାଷା ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ତୃତୀୟ ବଛା ଲେଖା; ମଇ ୨୦୧୧

oḍa଼iā lipi (utkaḻa lipi/ utkaḻākṣara) oḍa଼iā bhāṣā lekhibā pāi~ bẏabahāra karāyāe | ehā purātana kaḻiṅga lipiru tiāri | atītara kaḻiṅga lipira abaśeṣa udaẏagiri o khaṇḍagiri gumphāra mañcapurī gumphā tathā oḍa଼iśāra bāki aneka sthānaru miḻithibā pathara abhilekharu miḻithāe | itihāsa oḍa଼iā lipi purātana brāhmī lipiru tiāri kaḻiṅga lipiru tiāri hoichi |, 1051 parara oḍa଼iā bhāṣāre eyābata miḻithibā lekhasaburu ehā jaṇāpaḍa଼e | dhauḻiṭhāru miḻithibā aśokaṅka anuśāsana, jaugaḍa଼ra śiḻālekha o khārabeḻaṅka dei khodāyāithibā khaṇḍagirira hātigumphāra khārabeḻaṅka anuśāsanaru oḍa଼iā bhāṣāra mūḻa rūpa o ārambha upare aneka kathā jāṇihue | tebe khārabeḻaṅka anuśāsana o aśokaṅka anuśāsana bhāṣāra gaḍhaṇa dṛṣṭiru purāpuri alagā | khārabeḻaṅka anuśāsana oḍa଼iā lipire o pāḻi bhāṣāre lekhāyāithilā beḻe aśokaṅka anuśāsana brāhmī lipire lekhāyāithilā | bhāṣābijñānīmānaṅka matare pāḻi bhāṣāru hi~ oḍa଼iā bhāṣāra janma | hātī gumphāra śiḻālekha, yāhā pāḻi bhāṣāre lekhāyāiachi tāhā e biṣaẏare adhika sūcanā deithāe | jarmāna bhāṣābijñānī praphesara alaḍenabargaṅka gabeṣaṇā anusāre pāḻi oḍa଼iśāra mūḻa bhāṣā | oḍa଼iā lipira golākāra rūpa bahukāḻa tāḻa patra upare lekhāyibā yogu~ hoichi, kāraṇa tāḻapatrare lekhilābeḻe sidhā rekhāsabu ehāku ciripakāibāra bhaẏa thāe | gabeṣakamāne oḍa଼iā o thāi lipi bhitare aneka samānatā pāichanti | ehā atītate sādhabamānaṅka dakṣiṇa esīẏa deśare bepāra baṇija kāḻare semāne kaḻiṅgara bhāṣā o lipira bẏabahāra karibā thāi lipi kaḻiṅga lipidୱārā prabhābita hebara pramāṇa deithānti | oḍa଼iā eka uccāraṇaku nei tiāri o jaṭiḻa (Abugida) bhāṣā yeu~thire sabu bẏañjana barṇṇara uccāraṇa eka sୱra barṇṇare śeṣa hoithāe | keteka biśeṣa barṇṇa bẏañjana barṇṇa āgaru bā pachare rahithāe o ethire thibā sୱrabarṇṇara rūpaku badaḻāithāe | yetebeḻe ehi biśeṣa barṇṇa eka sୱrara ārambhare āsithāe setebeḻe sୱrabarṇṇaṭi eka sୱtantra akṣara bhābare lekhāyāe | āhuri madhẏa, yetebeḻe kichi kichi bẏañjana barṇṇa ekāṭhi miśi bẏabahāra karāyānti, setebeḻe biśeṣa bẏañjana barṇṇara bẏabahāra karāyāithāe yāhā sei bẏañjana barṇṇara nihāti darakārī bhāgaku nei tiāri hoithāe | puruṇā saṃkhẏā cihna iunikoḍa଼re oḍa଼iā oḍa଼iāra iunikoḍa଼ lipi U+0B00–U+0B7F bhitare thāe | dhusara jāgāsabu bẏabahāra hoi nathibā koḍa଼ binduku dekhāuachi | barṇṇa ādhāra āhuri dekhantu oḍa଼iā bhāṣā brāhmī lipi kaḻiṅga lipi pāḻi bhāṣā bāhāra ādhāra The Unicode Book: Chapter 9 - South and Southeast Asian Scripts (PDF) Oriya alphabet - From Omniglot Oriya Unicode Fonts WAZU JAPAN's Unicode font pages brāhmī lipi pāḻi bhāṣā oḍa଼iā bhāṣā tṛtīẏa bachā lekhā; mai 2011

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%93%E0%AC%A1%E0%AC%BC%E0%AC%BF%E0%AC%86%20%E0%AC%B2%E0%AC%BF%E0%AC%AA%E0%AC%BF

ଓଡ଼ିଆ ଲିପି

ଢେଙ୍କାନାଳ ସହର ଓଡ଼ିଶାର ଢେଙ୍କାନାଳ ଜିଲ୍ଲାର ସଦର ମହକୁମା ଓ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ସହର । ଏହା ଜିଲ୍ଲାର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ବ୍ୟବସାୟିକ ପେଣ୍ଠସ୍ତଳ । ଢେଙ୍କାନାଳ ଏକ ପୁରାତନ ଗଡ଼ଜାତ ରାଜ୍ୟ, ତଥା ରାଜ୍ୟର ଏକ ପୁରାତନ ସହର, ଏଠାରେ ଗୋଟିଏ ଭବ୍ୟ ରାଜ ପ୍ରାସାଦ ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ଅବସ୍ଥାନ ଏହି ସହର ସମ୍ବଲପୁର-କଟକ ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ । କଟକଠାରୁ ସହରର ଦୂରତା ହେଉଛି ୬୦ କି. ମି. । ପୁରାତନ ଅଭିଭକ୍ତ ୧୩ଟି ଜିଲ୍ଲା ଭିତରୁ ଢେଙ୍କାନାଳ ଅନ୍ୟତମ । ପରେ ଏଥିରୁ ଢେଙ୍କାନାଳ ଜିଲା ଓ ଅନୁଗୁଳ ଜିଲା ତିଆରି ହୋଇଛନ୍ତି । ୧. ହିନ୍ଦୋଳ ୨. କାମାଖ୍ୟାନଗର ୩. ଗନ୍ଦିଆ ଜିଲ୍ଲାଟି ଓଡ଼ିଶାର ଠିକ୍ ମଧ୍ୟ ଭାଗରେ ଅବସ୍ତିତ । ଏହାର ଗମନା ଗମନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉନ୍ନତ ଧରଣର.ଜିଲ୍ଲା ମଧ୍ୟରେ ଦୁଇଟି ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ତଥା ଏକ ମୁଖ୍ୟ ରେଳ ଲାଇନ୍ ଯାଇଛି । ସେଥିଯୋଗୁ ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ଭାଗକୁ ଜାତାୟତ କରିବାରେ କିଛି ଅସୁବିଧା ହୁଏ ନାହି. ଏହା ଭୁବନେଶ୍ୱରଠାରୁ ‌‌‌୯୫ କି.ମି. ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଜନଗଣନା ଏଠାକାର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟା ୧,୧୯୨,୯୪୮ । ପୁରୁଷ ସଂଖ୍ୟା ୬୧୨,୫୯୭ ଓ ମହିଳା ୫୮୦,୩୫୧ । ୨୦୦୧ ଜନଗଣନାଠାରୁ ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ୧୧.୮୨ ଶତକଡ଼ା ବଢ଼ିଥିବା ଜଣାଯାଏ । ୧୯୯୧ର ଜନଗଣନାଠାରୁ ୨୦୦୧ର ଜନଗଣନା ଯାଏଁ ଏହି ବୃଦ୍ଧି ୧୨.୫୬ ଥିଲା । ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଢେଙ୍କାନାଳ ସ‌ହରରେ ଥିବା ପର୍ଯ୍ୟଟନସ୍ଥଳମାନ ହେଲେ: ଗଜଲକ୍ଷ୍ମୀ ରାଜବାରି ଗଜ ଲକ୍ଷ୍ମୀପୂଜା ହେଉଛି ଢେଙ୍କାନାଳର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଉତ୍ସବଏହା ପ୍ରାୟ ୧୫ ଦିନ ଧରି ଚାଲିଥାଏ,ଓଡ଼ିଶାର କୋଣ ଅନୁକୋଣରୁ ଲୋକ ଆସିଥାନ୍ତି ଏହାକୁ ଦେଖିବା ଲାଗି । ଏହି ସମୟରେ ଢେଙ୍କାନାଳ ମହୋତ୍ସବ ପାଳନ ହୋଇଥାଏ ତେଣୁ ସହରରେ ଏକ ଉତ୍ସବର ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଠି ହୋଇଥାଏ । ସେତେବେଳେ ସହରଟି ନୂଆ ବୋହୁ ଭଳି ସଜେଇ ହେଇଥିବା ପରି ଲାଗେ । କପିଳାସ ଢେଙ୍କାନାଳ ସହରଠାରୁ ମାତ୍ର ୨୫ କି.ମି. ଦୁରରେ କପିଳାସ ଅବସ୍ଥିତ, ଯାହାକି ଭଗବାନ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖରଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଏକ ସୁଉଚ ପାହାଡର ସିଖରରେ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ମନ୍ଦିର କାଇ କେତେ କାଳରୁ ଶୋଭା ପାଉଅଛି.ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରିବ ଲାଗି ଦିନକୁ ହଜାର୍ ହଜାର୍ ଭକ୍ତଙ୍କର ଭିଡ ସେଇଠି ଲାଗିଥାଏ. ସେଇଥି ପାଇ ସେ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଓଡ଼ିଶାର କୈଳାଶ କୁହାଯାଏ। ସପ୍ତସଜ୍ୟା ଢେଙ୍କାନାଳର ଏକ ଗା ଯାହା ଢେଙ୍କାନାଳ ସାହରଠାରୁ ୧୧ କି-ମି ଦୁରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏହାକୁ ଉତ୍ତମ ସଡକ ପଥଦ୍ୱାରା ସଞ୍ଜୋଗ କରା ଯାଇଛି କିମ୍ବଦନ୍ତି ଅନୁଷାରେ ଏଠାରେ ସପ୍ତରୃଷି ଙ୍କର ଅଶ୍ରମ ଥିଲା । ପୌରାଣିକ କଥା ଅନୁଷାରେ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ବନବାସ ସମୟରେ ଏହି ସୁନ୍ଦର ସ୍ଥାନରେ ଅବସ୍ଥାନ କରିଥିଲେ। ଏହା ଏକ ଉତ୍ତମ ପାର୍ଯଟନ ସ୍ଥଳୀ ରୂପେ ଖ୍ୟାତିଲାଭ କରିଛି। ନିଜ ବ୍ୟାସ୍ତ ଜୀବନଠାରୁ ଦୁରରେ କିଛି ସମୟ କାଟିବା ପାଇ ଏହା ଏକ ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ସ୍ଥାନ ଯୋରନ୍ଦା - ଢେଙ୍କାନାଳ ସହରଠାରୁ 25 km ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ଗ୍ରାମ ଯାହା ବିଶ୍ୱ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ମହିମା ଧର୍ମର ପିଠସ୍ଥଳୀ। ଏଠାକାର ମାଘ ମେଳା ପୃଥିବୀର କୋଣ ଅନୁକୋଣରେ ପରିଚିତ।। ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଓଡ଼ିଆ କବି ଭୀମ ଭୋଇ ଏହି ଧର୍ମର ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର ପାଇଁ ଏଠାରେ ସାହିତ୍ୟ ସାଧନା କରିଥିଲେ। ଭାଷା ଓଡ଼ିଆ, ଢେଙ୍କାନାଳର ସରକାରୀ ଭାଷା ଅଟେ । ଆଧାର ଢେଙ୍କାନାଳ ଜିଲ୍ଲା ଢେଙ୍କାନାଳ ଜିଲ୍ଲାର ଗାଆଁ ଓ ସହର

ḍheṅkānāḻa sahara oḍa଼iśāra ḍheṅkānāḻa jillāra sadara mahakumā o eka pramukha sahara | ehā jillāra eka mukhẏa bẏabasāẏika peṇṭhastaḻa | ḍheṅkānāḻa eka purātana gaḍa଼jāta rājẏa, tathā rājẏara eka purātana sahara, eṭhāre goṭie bhabẏa rāja prāsāda madhẏa rahichi | abasthāna ehi sahara sambalapura-kaṭaka jātīẏa rājapatha madhẏare abasthita | kaṭakaṭhāru saharara dūratā heuchi 60 ki. mi. | purātana abhibhakta 13ṭi jillā bhitaru ḍheṅkānāḻa anẏatama | pare ethiru ḍheṅkānāḻa jilā o anuguḻa jilā tiāri hoichanti | 1. hindoḻa 2. kāmākhẏānagara 3. gandiā jillāṭi oḍa଼iśāra ṭhik madhẏa bhāgare abastita | ehāra gamanā gamana bẏabasthā atẏanta unnata dharaṇara.jillā madhẏare duiṭi jātīẏa rājapatha tathā eka mukhẏa reḻa lāin yāichi | sethiyogu oḍa଼iśāra bibhinna bhāgaku jātāẏata karibāre kichi asubidhā hue nāhi. ehā bhubaneśୱraṭhāru ‌‌‌95 ki.mi. dūrare abasthita | janagaṇanā eṭhākāra moṭa janasaṃkhẏā 1,192,948 | puruṣa saṃkhẏā 612,597 o mahiḻā 580,351 | 2001 janagaṇanāṭhāru moṭa janasaṃkhẏāre 11.82 śatakaḍa଼ā baḍha଼ithibā jaṇāyāe | 1991ra janagaṇanāṭhāru 2001ra janagaṇanā yāe~ ehi bṛddhi 12.56 thilā | paryẏaṭana ḍheṅkānāḻa sa‌harare thibā paryẏaṭanasthaḻamāna hele: gajalakṣmī rājabāri gaja lakṣmīpūjā heuchi ḍheṅkānāḻara eka pramukha utsabaehā prāẏa 15 dina dhari cālithāe,oḍa଼iśāra koṇa anukoṇaru loka āsithānti ehāku dekhibā lāgi | ehi samaẏare ḍheṅkānāḻa mahotsaba pāḻana hoithāe teṇu saharare eka utsabara bātābaraṇa sṛṣṭhi hoithāe | setebeḻe saharaṭi nūā bohu bhaḻi sajei heithibā pari lāge | kapiḻāsa ḍheṅkānāḻa saharaṭhāru mātra 25 ki.mi. durare kapiḻāsa abasthita, yāhāki bhagabāna candraśekharaṅka pāi~ prasiddha | eka suuca pāhāḍara sikharare prabhuṅka mandira kāi kete kāḻaru śobhā pāuachi.bhagabāna śibaṅku darśana kariba lāgi dinaku hajār hajār bhaktaṅkara bhiḍa seiṭhi lāgithāe. seithi pāi se kṣetraku oḍa଼iśāra kaiḻāśa kuhāyāe| saptasajẏā ḍheṅkānāḻara eka gā yāhā ḍheṅkānāḻa sāharaṭhāru 11 ki-mi durare abasthita ehāku uttama saḍaka pathadୱārā sañjoga karā yāichi kimbadanti anuṣāre eṭhāre saptarṛṣi ṅkara aśrama thilā | paurāṇika kathā anuṣāre rāmacandra banabāsa samaẏare ehi sundara sthānare abasthāna karithile| ehā eka uttama pāryaṭana sthaḻī rūpe khẏātilābha karichi| nija bẏāsta jībanaṭhāru durare kichi samaẏa kāṭibā pāi ehā eka prakṛṣṭa sthāna yorandā - ḍheṅkānāḻa saharaṭhāru 25 km dūrare abasthita eka grāma yāhā biśୱ prasiddha mahimā dharmara piṭhasthaḻī| eṭhākāra māgha meḻā pṛthibīra koṇa anukoṇare paricita|| prasiddha oḍa଼iā kabi bhīma bhoi ehi dharmara pracāra prasāra pāi~ eṭhāre sāhitẏa sādhanā karithile| bhāṣā oḍa଼iā, ḍheṅkānāḻara sarakārī bhāṣā aṭe | ādhāra ḍheṅkānāḻa jillā ḍheṅkānāḻa jillāra gāā~ o sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%A2%E0%AD%87%E0%AC%99%E0%AD%8D%E0%AC%95%E0%AC%BE%E0%AC%A8%E0%AC%BE%E0%AC%B3

ଢେଙ୍କାନାଳ

ବାଲେଶ୍ୱର ଓଡ଼ିଶାର ଉତ୍ତରରେ ଥିବା ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାର ମୁଖ୍ୟ ସହର ଓ ସଦର ମହକୁମା । ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ରାଜଧାନୀ ଭୁବନେଶ୍ୱରଠାରୁ ୧୯୪ କିମି ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ବାଲେଶ୍ୱର ସହରରେ ଜିଲ୍ଲାର ପ୍ରଶାସନିକ ମୁଖ୍ୟସ୍ଥଳ, ସରକାରୀ ଅଫିସ ଆଉ ବେସରକାରୀ କମ୍ପାନିର ପ୍ରଧାନ ଅଫିସସବୁ ଅଛି । ବାଲେଶ୍ୱରର ଚାନ୍ଦିପୁର ବେଳାଭୁମି, କ୍ଷୀରଚୋରା ଗୋପୀନାଥ ମନ୍ଦିର, ଚନ୍ଦନେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର, ଭୂଷଣ୍ଡେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର, ତାଳସାରି ବେଳାଭୂମି, ପଞ୍ଚଲିଙ୍ଗେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ଓ ଆହୁରି ଅନେକ ଦର୍ଶନୀୟ ସ୍ଥାନସବୁ ଅଛି । ବାଲେଶ୍ୱର ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଓ କଳାର ଏକ ମିଳନଭୁମି । ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଅନେକ ପ୍ରମୁଖ ସ୍ରଷ୍ଟା, ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତି, ରାଧାନାଥ ରାୟ, ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ, ମନୋଜ ଦାସ, ବ୍ରଜନାଥ ରଥ, କମଳାକାନ୍ତ ଲେଙ୍କାଙ୍କର ଏହା ଜନ୍ମଭୂମି । ଇତିହାସ ଅତୀତରେ ବାଲେଶ୍ୱର ଥିଲା ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ନୌବାଣିଜ୍ୟ ବନ୍ଦର । ଫିରିଙ୍ଗି, ଫ୍ରେଞ୍ଚ ଓ ଓଲନ୍ଦାଜମାନଙ୍କ ଜାହାଜସବୁ ଏଠାକୁ ଆସୁଥିଲା । ତେବେ ପରେ ବାଲେଶ୍ୱର ଫିରିଙ୍ଗିମାନଙ୍କ ହାତକୁ ଗଲା । ୧୭୬୩ରେ ବାଲେଶ୍ୱର ଡାନିସମାନଙ୍କ ଅଧିକାରରେ ଥିଲା, ତା ପରେ କମ ଗହୀର ବନ୍ଦର ପାଇଁ ଡାନିସମାନେ ଏହାକୁ ଆଉ ବ୍ୟବହାର ନ କରିବାକୁ ଭାବିଲେ । ଆଉ ତାପରେ ଫିରିଙ୍ଗିମାନେ ଏଠାରେ ନିଜର ପତିଆରା ବଢେଇବାକୁ ଲାଗିଲେ । ବାଲେଶ୍ୱର ଦୁଇହଜାର ବର୍ଷର ନଗରୀ । ବହୁ ପୁରାତନ କାଳରୁ ବାଲେଶ୍ୱର ଏକ ଉନ୍ନତ ବନ୍ଦର ଥିଲା ଓ ଉତ୍କଳୀୟ ନୌବାଣିଜ୍ୟର ପେଣ୍ଠସ୍ଥଳ ଥିଲା । ପୌରାଣିକ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁସାରେ ଅସୁର ରାଜା ବାଣାସୁରର ନାମ ଅନୁସାରେ ଏହାର ନାମକରଣ ହୋଇଛି ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଇଥାଏ । ପୁରାତନ ଓଡ଼ିଆ କବି ଶିଶୁ ଶଙ୍କର ଦାସଙ୍କ ‘ଉଷାଭିଳାଷ’ କାବ୍ୟରେ ବାଣାସୁରର ଝିଅ ଓ କାବ୍ୟନାୟିକା ‘ଉଷା’ର ଜନ୍ମସ୍ଥଳୀ ଥିଲା ବାଲେଶ୍ୱର । ବାଣାସୁରର ରାଜ୍ୟ ସୁବର୍ଣ୍ଣରେଖାଠାରୁ ବୈତରଣୀ ଯାଏଁ ବ୍ୟାପୀଥିଲା ଓ ଏହି ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ ଥିଲା ‘ଶୋଣିତପୁର’ ଯାହା ଆଜିର ସୁନହଟ । ଭଗବାନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଓ ବାଣାସୁର ମଧ୍ୟରେ ହୋଇଥିବା ଯୁଦ୍ଧ ଏହିଠାରେ ସଙ୍ଘଟିତ ହୋଇଥିଲା । ଏଠାରେ କଳା ଓ ବାଣିଜ୍ୟର ସମାଗମ ଘଟିଥିଲା। ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ବହୁ ସମକାଳୀନ କବି ଓ ଲେଖକଙ୍କର ଜନ୍ମ ଏହିଠାରେ ହୋଇଛି । ଏହାର ପୁରାତନ ନାମ “କୋଶମ୍ବ” ଥିଲା ବୋଲି ଗ୍ରୀକ ଭୌଗଳିକ ଟଲେମି ତାଙ୍କ ବହିରେ ଲେଖିଛନ୍ତି । ଏହାଛଡ଼ା ‘ପିପିଲି ବନ୍ଦର’ ଓଡ଼ିଆ ସାଧବ ପୁଅମାନଙ୍କ ବିଦେଶ ବେପାର ବଣିଜ କାଳରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ବନ୍ଦର ଥିଲା । ଖରିଦପିପ୍ପଳ, ଝାଡ଼ପିପ୍ପଳ ଭଳି ଗାଆଁସବୁ ଏହି ନାମରୁ ଆସିଅଛି । ନବମରୁ ୧୨ସ ଶତାବ୍ଦୀମଧ୍ୟରେ ଯେଉଁ ନାଥସିଦ୍ଧ ଚାରଣ କବିମାନେ ଚର୍ଯାଗୀତିକା ରଚନା କରି ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ମୂଳଦୁଆ ପକାଇଥିଲେ ଯାହା କ୍ରମେ ବଙ୍ଗଳା, ଅସିମିୟା ଭାଷା ସାହିତ୍ୟକୁ ପୁଷ୍ଟ କରିଥିଲା ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେତେକଙ୍କ ଜନ୍ମ ବାଲେଶ୍ୱରରେ ହୋଇଥିଲା । ଏହାଛଡ଼ା ପୁରୀ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ମଠର ଦଶମ ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ତଥା ଭାଗବତର ଟୀକାକାର ଶ୍ରୀଧର ସ୍ୱାମୀ ଓ ବିକ୍ଷାତ ଦାର୍ଶନିକ ବଳଦେବ ବିଦ୍ୟାଭୂଷଣ ଏଠାରେ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲେ ।। ରୀତିଯୁଗର ପ୍ରଥିତଯଶା କବି ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ ବାଲେଶ୍ୱରର ରାଇବଣିଆରେ ଥିବା ମୁଣତୁଣିଆ ଗାଆଁରେ ଜନ୍ମଲଭ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ‘ରସକଲ୍ଲୋଳ’, ‘ରସବିନୋଦ’ ଓଡ଼ିଆ କାବ୍ୟଧାରାର ଏକ ମହାନ କୃତି । ସେହି ସମୟରେ ଖୁଲୁଡ଼ାଠାରେ କବି କେଶବ ଚନ୍ଦ୍ର ଚଣ୍ଡ ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟକୁ ନିଜ ରଚନାରେ ପୁଷ୍ଟ କରିଅଛନ୍ତି । କବିବର ରାଧାନାଥ ରାୟ, ବ୍ୟାସକବି ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତି ଓ ଅବିଭକ୍ତ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲା ଓ ଏବେକାର ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲାର କବି କାନ୍ତକବି ଲକ୍ଷ୍ମୀକାନ୍ତ ମହାପାତ୍ର, ଚାରଣ କବି ବାଞ୍ଛାନିଧି, ଚିନ୍ତାମଣି, କୃଷ୍ଣକାନ୍ତ, ପଦ୍ମଚରଣ ପ୍ରମୁଖଙ୍କ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ପ୍ରତି ଅବଦାନ ଅନେକ । ଭୂଗୋଳ ଓଡ଼ିଶାର ପୂର୍ବରେ ଥିବା ଜିଲ୍ଲା ବାଲେଶ୍ୱର । ଭାରତର ଦକ୍ଷିଣ ପୂର୍ବ ଉପକୂଳରେ ବଙ୍ଗୋପସାଗର କଡ଼ରେ ଏହା ଅଛି । ଏହା ୨୧°୩୦`ଉତ୍ତର, ୮୬°୫୬` ପୂର୍ବରେ ଅଛି । ବାଲେଶ୍ୱର ୩୦୭୬ କିମିର ଜାଗାରେ ବ୍ୟାପିଛି । ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ପର୍ବତ ମାଳାର ତିନୋଟି ଅଞ୍ଚଳ ବାଲେଶ୍ୱର ଭିତରେ ଅଛି । ବାରିପଦା ଠରୁ ୨୫ କି.ମି. ଦୁରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ବାଲେଶ୍ୱରରେ ଅନେକ ଜଙ୍ଗଲ ଓ ଖଣିମାନ ରହିଛି । ଏଠାରେ ବୁଢ଼ା ବଳଙ୍ଗ ଓ ସୁବର୍ଣ୍ଣରେଖା ନଦୀ ବହୁଅଛି ଆଉ ୩୮୨୪ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚର ମହାଗୀରି ପର୍ବତ ଅଛି । ବାଲେଶ୍ୱରରେ ସମୁଦ୍ର ମୁହାଣକୁ ଛୁଇଁଥିବା ଅନେକ ନଇ ଓ ଶାଖାନଇ ରହିଛି । ବାଲେଶ୍ୱରର ଜଳସେଚନ ଚାରିଆଡ଼େ ବ୍ୟାପିଛି । ବାଲେଶ୍ୱରକୁ ବାଲିର ସହର ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଲୋକସଂଖ୍ୟା ୨୦୧୧ ଜଣଗଣନା ଅନୁସାରେ, ବାଲେଶ୍ୱରର ଲୋକସଂଖ୍ୟା ୧,୫୬,୪୩୦ । ପୁରୁଷ ସଂଖ୍ୟା ୮୨,୧୦୬ ଓ ମହିଳା ସଂଖ୍ୟା ୭୪,୩୨୪ । ବାଲେଶ୍ୱରର ସାକ୍ଷରତା ହାର ୮୬%, ଯାହାକି ଜାତୀୟ ସାକ୍ଷରତା ହାର ୫୯.୫%ରୁ ବେଶି | ଲୋକସଖ୍ୟାର ୧୧% ଛ ବର୍ଷରୁ କମ । ସହର ନଜର ବାଲେଶ୍ୱରର ଗଜା ସାରା ଓଡ଼ିଶାରେ ଜଣାଶୁଣା । ବାଲେଶ୍ୱର ସହରରେ ଅନେକ ପୁରୁଣା ଓ ଖାଣ୍ଟି ଓଡ଼ିଆ ମିଠାସବୁ ମିଳିଥାଏ । ୧୯୮୯ଠାରୁ ବାଲେଶ୍ୱରର ଚାନ୍ଦିପୁରଠାରେ ଗୋଲାବାରୁଦ ଓ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପରିକ୍ଷଣ ଘାଟି ରହିଛି. ଅଗ୍ନି, ପୃଥିବି, ନାଗ, ତ୍ରିଶୁଳ, ବହ୍ମୋସ ଆଦି ଅନେକ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପର ପରିକ୍ଷଣ ଏଠାରେ କରାଯାଇଛି . ବେପାର ବଣିଜ ବାଲେଶ୍ୱର ସହର ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାର ସବୁଠୁ ବଡ଼ ସହର । ଚାଷବାସ, କଳକାରଖାନା, ମାଛଧରା ଆଦି ଏଠାକାର ମୁଳବେଉସା। ନୂଆ ବଜାର, ମୋତିଗଞ୍ଜ, ବିବେକାନନ୍ଦ ମାର୍ଗ, ଫକିରମୋହନ ଗୋଲେଇ, ଷ୍ଟେସନ ଛକ, ଆଇଟିଆଇ ଛକ, କଚେରି ବଜାର, ନୁଆସାହି ଆଦି ଏଠାକାର ବେପାର ବଣିଜର ମୁଳ । ବାଲେଶ୍ୱରର ଜଉ କଣ୍ଢେଇ ବିରଳ, କୋଟିକମ କରା ଓ ନାମକରା । ଓଡ଼ିଶାର କଳା, ସାହିତ୍ୟ, ଚଳଣି, ଖାଇବା ପିଇବା, ଚାଷବାସ ଓ କଳକାରଖାନାର ବିକାଶରେ ବାଲେଶ୍ୱର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ସ୍ଥାନ ଗ୍ରହଣ କରିଅଛି । ଏଠାରେ ବିରଳା ଟାୟାର୍ସ, ଇମାମି କାଗଜ କଳ, ଅରିପ୍ଳାସ ପ୍ଳାସଟିକ କାରଖାନା ଓ ଆହୁରି ଅନେକ କଳ କାରଖାନା ଅଛି । ଏଠାରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବିଭାଗ(NESCO)ର ବାଲେଶ୍ୱର, ମୟୁରଭଞ୍ଜ,ଭଦ୍ରକ,କେନ୍ଦୁଝର,ଯାଜପୁର ୫ଟି ଜିଲ୍ଲାର ମୂକ୍ଷ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ରେମୁଣା ଗୋଲେଇସ୍ଥିତ ଗ୍ରିଡ୍ ନିକଟରେ ଅବସ୍ଥିତ ୥| ଗମନାଗମନ ବାଲେଶ୍ୱର ରେଳ ଷ୍ଟେସନ ଚେନ୍ନାଇରୁ କଲିକତା ଯାଏଁ ଲମ୍ବିଥିବା ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ରେଳପଥରେ ପଡେ . ଜାତୀୟ ରାଜପଥ-୫/ଜଗନ୍ନାଥ ସଡ଼କ କଲିକତାରୁ ଚେନ୍ନାଇ ଯାଇଛି ଓ ଚାରି ଲେନବାଲା ଜାତୀୟ ରାଜପଥ-୬୦ ବାଲେଶ୍ୱରରୁ କଲିକତା ଯାଇଛି. ପାଖରେ ଥିବା ବିମାନଘାଟି ହେଲା ଭୁବନେଶ୍ୱର (୧୯୮ କି.ମି.) ଓ କଲିକତା (୨୪୭ କି.ମି.) । ଭଦ୍ରକ, ଯାଜପୁର, କଟକ, ଭୁବନେଶ୍ୱର, କୋରାପୁଟ, ରାଉରକେଲା, ସମ୍ବଲପୁର, ବରଗଡ଼ ଓ ଓଡ଼ିଶାର ବାକି ସହରମାନଙ୍କ ସହ ବାଲେଶ୍ୱର ବସ ଓ କାର ଆଦିରେ ଭଲ ଭାବେ ଜୋଡ଼ା । ବାଲେଶ୍ୱରଠୁ ୬୦କିମି ଦୁରରେ ବାରିପଦା | ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଚାନ୍ଦିପୁର ବେଳାଭୂମି: ଏହା ବାଲେଶ୍ୱରର ଏକ ସୁନ୍ଦର ବେଳାଭୁଇଁ । ଏହା ବାକି ବେଳାଭୁଇଁଠାରୁ ଅଲଗା, ଏଠାରେ ଲହଡ଼ି କେବଳ ଭୋର ଓ ରାତିରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଦିନସାରା ସମୁଦ୍ରର ୩-୪ ମାଇଲ ଜାଏଁ କେବେ ଲହଡି଼ ଆସେ ନାହିଁ । ପିକନିକ ଓ ବୁଲାବୁଲି ପାଇଁ ଏକ ସୁନ୍ଦର ଜାଗା । ବାଲିଘାଟ ବନ୍ଦର: ଏହା ସହରର ଏକ ମୁଣ୍ଡରେ ଥିବା ଏକ ପୁରାତନ ବନ୍ଦର । ଭୁଜାଖିଆ ପିର: ସୁନହଟରେ ଥିବା ଭୁଜାଖିଆ ପିର ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲିମମାନଙ୍କ ଏକତାର ପ୍ରତିରୂପ । ଆସ୍ଥାନା ସରିଫ ହଜରତ ପିରବାବା ଏଠାରେ ହଇଜା ରୋଗିଙ୍କର ସେବା ପାଇଁ ଆସିଥିଲେ, ତାଙ୍କ ପରେ ଏହା ଏକ ତିରିଥଭୂଇଁ ପାଲଟି ଯାଇଛି, ବାଲେଶ୍ୱରି ଲୋକ ଭାଷାରେ ଭୁଜାର ଅର୍ଥ ମୁଢ଼ି଼, ବାବାଙ୍କର ମୁଢ଼ି଼ରେ ଥିଲା ଭାରି ସରଗ, ଆଉ ସେଇଠି ପାଇଁ ଏ ଜାଗାର ନାମ ଭୁଜାଖିଆ ପିର । ଗାନ୍ଧି ସ୍ମୃତି ଭବନ: ଏହା ସହର ଉପକଣ୍ଠରେ ଥିବା ଏକ ପୁରୁଣା ସଭା ଭବନ ଯେଉଁଠାରେ ଅନେକ ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମମାନ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ତାଳସାରି ବେଳାଭୂମି: ବାଲେଶ୍ୱରର ଆଉ ଏକ ସୁନ୍ଦର ବେଳାଭୂଇଁ ଅଛି । ପୁରୀ, ବାରିପଦା ଓ କୋରାପୁଟ ପରେ ନୀଳଗିରିର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ରଥଯାତ୍ରା ଭାରି ନାମକରା । ଧାମରା ବାଲେଶ୍ୱର ଭୂଇଁର ଆଉ ଏକ ସୁନ୍ଦର ବନ୍ଦର ଓ ଗୋଳାବାରୁଦ ପରଖ ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା । ଭୁଷଣ୍ଡେଶ୍ୱରଠାରେ ରହିଛି ଏସିଆର ସବୁଠୁ ବଡ଼ ଶିବଲିଙ୍ଗ । ଚନ୍ଦନେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର: ଜଣାଶୁଣା ଶିବପିଠ | ଏଠାକାର ଜାଗର ମେଳା ପାଇଁ ଚାରିଆଡୁ ଭକତଙ୍କ ସୁଅ ଛୁଟେ । ବାଲେଶ୍ୱରଠାରେ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ବ୍ୟାସକବି, ପ୍ରଥମ କ୍ଷୁଦ୍ର ଗଳପର ଲେଖାଳି ଓ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଆନ୍ଦୋଳନର ପୁରୋଧା ଫକିର ମୋହନ ସେନାପତି, କବିବର ରାଧାନାଥ ରାଏ, ଭକ୍ତ କବି ଦିନକୃଷ୍ଣ ଦାସ ଓ ଔପନ୍ୟାସିକ ତଥା ଗାଳ୍ପିକ ମନୋଜ ଦାସ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲେ । ଶିକ୍ଷା କଲେଜ ଓ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଫକୀର ମୋହନ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ, ବ୍ୟାସବିହାର, ବାଲେଶ୍ୱର ଆର. ଜେ ସ୍କୁଲ ଅଫମାନେଜମେଣ୍ଟ ବାଲେଶ୍ୱର କଲେଜ ଅଫ ଇଞ୍ଜିନିଅରିଙ୍ଗ ଆଣ୍ଡ ଟେକନୋଲୋଜି ଏକାଡେମି ଅଫ ବିଜନେସମାନେଜମେଣ୍ଟ ଫକୀର ମୋହନ ସ୍ୱୟଂଶାସିତ କଲେଜ, ବାଲେଶ୍ୱର କୁନ୍ତଳାକୁମାରୀ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଆର.ଆଇ.ଟି ସତ୍ୟସାଇ ଇଞ୍ଜିନିଅରିଙ୍ଗ କଲେଜ ବାଲେଶ୍ୱର ସ୍କୁଲ ଅଫ ଇଞ୍ଜିନିଅରିଙ୍ଗ ସ୍କୁଲ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲା ସ୍କୁଲ ପବ୍ଲିକ ହାଇସ୍କୁଲ ବାଲେଶ୍ୱର ପୋଲିସ ହାଇସ୍କୁଲ ଟାଉନ ହାଇସ୍କୁଲ ବାଲେଶ୍ୱର କେନ୍ଦ୍ରିୟ ବିଦ୍ୟାଳୟ ସେଣ୍ଟ ଭିନସେଣ୍ଟ କନଭେଣ୍ଟ ସ୍କୁଲ ମହର୍ଷି ବିଦ୍ୟା ମନ୍ଦିର କୈଳାସଚନ୍ଦ୍ର ଉଚ୍ଚ ବିଦ୍ୟାଳୟ, ନୀଳଗିରି ଶୋଭାରାମପୁର ହାଇସ୍କୁଲ ମଡର୍ଣ ପବ୍ଲିକ ସ୍କୁଲ ଶମ୍ଭୁନାଥ ହାଇସ୍କୁଲ, ବସ୍ତା ଏସ.ଏନ. ହାଇସ୍କୁଲ, ସୋର ଖ୍ରିଷ୍ଟିଆନ ହାଇସ୍କୁଲ ଆର.ଆଇ.ଏଚ.ଏସ, ଭୋଗରାଇ ରତ୍ନାକର ତାଉନ ହାଇସ୍କୁଲ, ବାଲିଗୋହିରି ରେମୁଣା ହାଇସ୍କୁଲ, ରେମୁଣା ବଜାର୍ ମହାପାତ୍ର ହାଇ ସ୍କୁଲ, ରୂପସା ଆଧାର ବାହାର ଆଧାର ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲା ସରକାରୀ ପୋର୍ଟାଲ ଏନସାଇକ୍ଲୋପିଡ଼ିଆ ଆଷ୍ଟ୍ରୋନଟିକାରେ ବାଲେଶ୍ୱର ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାର ଗାଆଁ ଓ ସହର

bāleśୱra oḍa଼iśāra uttarare thibā bāleśୱra jillāra mukhẏa sahara o sadara mahakumā | ehā oḍa଼iśāra rājadhānī bhubaneśୱraṭhāru 194 kimi dūrare abasthita | bāleśୱra saharare jillāra praśāsanika mukhẏasthaḻa, sarakārī aphisa āu besarakārī kampānira pradhāna aphisasabu achi | bāleśୱrara cāndipura beḻābhumi, kṣīracorā gopīnātha mandira, candaneśୱra mandira, bhūṣaṇḍeśୱra mandira, tāḻasāri beḻābhūmi, pañcaliṅgeśୱra mandira o āhuri aneka darśanīẏa sthānasabu achi | bāleśୱra oḍa଼iā sāhitẏa o kaḻāra eka miḻanabhumi | oḍa଼iā sāhitẏara aneka pramukha sraṣṭā, phakīra mohana senāpati, rādhānātha rāẏa, dīnakṛṣṇa dāsa, manoja dāsa, brajanātha ratha, kamaḻākānta leṅkāṅkara ehā janmabhūmi | itihāsa atītare bāleśୱra thilā oḍa଼iśāra eka naubāṇijẏa bandara | phiriṅgi, phreñca o olandājamānaṅka jāhājasabu eṭhāku āsuthilā | tebe pare bāleśୱra phiriṅgimānaṅka hātaku galā | 1763re bāleśୱra ḍānisamānaṅka adhikārare thilā, tā pare kama gahīra bandara pāi~ ḍānisamāne ehāku āu bẏabahāra na karibāku bhābile | āu tāpare phiriṅgimāne eṭhāre nijara patiārā baḍheibāku lāgile | bāleśୱra duihajāra barṣara nagarī | bahu purātana kāḻaru bāleśୱra eka unnata bandara thilā o utkaḻīẏa naubāṇijẏara peṇṭhasthaḻa thilā | paurāṇika kimbadantī anusāre asura rājā bāṇāsurara nāma anusāre ehāra nāmakaraṇa hoichi boli biśୱāsa karāyāithāe | purātana oḍa଼iā kabi śiśu śaṅkara dāsaṅka ‘uṣābhiḻāṣa’ kābẏare bāṇāsurara jhia o kābẏanāẏikā ‘uṣā’ra janmasthaḻī thilā bāleśୱra | bāṇāsurara rājẏa subarṇṇarekhāṭhāru baitaraṇī yāe~ bẏāpīthilā o ehi rājẏara rājadhānī thilā ‘śoṇitapura’ yāhā ājira sunahaṭa | bhagabāna śrīkṛṣṇa o bāṇāsura madhẏare hoithibā yuddha ehiṭhāre saṅghaṭita hoithilā | eṭhāre kaḻā o bāṇijẏara samāgama ghaṭithilā| oḍa଼iā sāhitẏara bahu samakāḻīna kabi o lekhakaṅkara janma ehiṭhāre hoichi | ehāra purātana nāma “kośamba” thilā boli grīka bhaugaḻika ṭalemi tāṅka bahire lekhichanti | ehāchaḍa଼ā ‘pipili bandara’ oḍa଼iā sādhaba puamānaṅka bideśa bepāra baṇija kāḻare eka pramukha bandara thilā | kharidapippaḻa, jhāḍa଼pippaḻa bhaḻi gāā~sabu ehi nāmaru āsiachi | nabamaru 12sa śatābdīmadhẏare yeu~ nāthasiddha cāraṇa kabimāne caryāgītikā racanā kari oḍa଼iā sāhitẏara mūḻaduā pakāithile yāhā krame baṅgaḻā, asimiẏā bhāṣā sāhitẏaku puṣṭa karithilā semānaṅka madhẏaru ketekaṅka janma bāleśୱrare hoithilā | ehāchaḍa଼ā purī gobarddhana maṭhara daśama śaṅkarācāryẏa tathā bhāgabatara ṭīkākāra śrīdhara sୱāmī o bikṣāta dārśanika baḻadeba bidẏābhūṣaṇa eṭhāre janma neithile || rītiyugara prathitayaśā kabi dīnakṛṣṇa dāsa bāleśୱrara rāibaṇiāre thibā muṇatuṇiā gāā~re janmalabha karithile | tāṅkara ‘rasakalloḻa’, ‘rasabinoda’ oḍa଼iā kābẏadhārāra eka mahāna kṛti | sehi samaẏare khuluḍa଼āṭhāre kabi keśaba candra caṇḍa madhẏa oḍa଼iā sāhitẏaku nija racanāre puṣṭa kariachanti | kabibara rādhānātha rāẏa, bẏāsakabi phakīra mohana senāpati o abibhakta bāleśୱra jillā o ebekāra bhadraka jillāra kabi kāntakabi lakṣmīkānta mahāpātra, cāraṇa kabi bāñchānidhi, cintāmaṇi, kṛṣṇakānta, padmacaraṇa pramukhaṅka oḍa଼iā sāhitẏa prati abadāna aneka | bhūgoḻa oḍa଼iśāra pūrbare thibā jillā bāleśୱra | bhāratara dakṣiṇa pūrba upakūḻare baṅgopasāgara kaḍa଼re ehā achi | ehā 21°30`uttara, 86°56` pūrbare achi | bāleśୱra 3076 kimira jāgāre bẏāpichi | dakṣiṇa-pūrba parbata māḻāra tinoṭi añcaḻa bāleśୱra bhitare achi | bāripadā ṭharu 25 ki.mi. durare abasthita | bāleśୱrare aneka jaṅgala o khaṇimāna rahichi | eṭhāre buḍha଼ā baḻaṅga o subarṇṇarekhā nadī bahuachi āu 3824 phuṭa uccara mahāgīri parbata achi | bāleśୱrare samudra muhāṇaku chui~thibā aneka nai o śākhānai rahichi | bāleśୱrara jaḻasecana cāriāḍa଼e bẏāpichi | bāleśୱraku bālira sahara madhẏa kuhāyāe | lokasaṃkhẏā 2011 jaṇagaṇanā anusāre, bāleśୱrara lokasaṃkhẏā 1,56,430 | puruṣa saṃkhẏā 82,106 o mahiḻā saṃkhẏā 74,324 | bāleśୱrara sākṣaratā hāra 86%, yāhāki jātīẏa sākṣaratā hāra 59.5%ru beśi | lokasakhẏāra 11% cha barṣaru kama | sahara najara bāleśୱrara gajā sārā oḍa଼iśāre jaṇāśuṇā | bāleśୱra saharare aneka puruṇā o khāṇṭi oḍa଼iā miṭhāsabu miḻithāe | 1989ṭhāru bāleśୱrara cāndipuraṭhāre golābāruda o kṣepaṇāstra parikṣaṇa ghāṭi rahichi. agni, pṛthibi, nāga, triśuḻa, bahmosa ādi aneka kṣepaṇāstra para parikṣaṇa eṭhāre karāyāichi . bepāra baṇija bāleśୱra sahara bāleśୱra jillāra sabuṭhu baḍa଼ sahara | cāṣabāsa, kaḻakārakhānā, māchadharā ādi eṭhākāra muḻabeusā| nūā bajāra, motigañja, bibekānanda mārga, phakiramohana golei, ṣṭesana chaka, āiṭiāi chaka, kaceri bajāra, nuāsāhi ādi eṭhākāra bepāra baṇijara muḻa | bāleśୱrara jau kaṇḍhei biraḻa, koṭikama karā o nāmakarā | oḍa଼iśāra kaḻā, sāhitẏa, caḻaṇi, khāibā piibā, cāṣabāsa o kaḻakārakhānāra bikāśare bāleśୱra eka mukhẏa sthāna grahaṇa kariachi | eṭhāre biraḻā ṭāẏārsa, imāmi kāgaja kaḻa, aripḻāsa pḻāsaṭika kārakhānā o āhuri aneka kaḻa kārakhānā achi | eṭhāre bidẏut bibhāga(NESCO)ra bāleśୱra, maẏurabhañja,bhadraka,kendujhara,yājapura 5ṭi jillāra mūkṣẏa kāryẏāḻaẏa remuṇā goleisthita griḍ nikaṭare abasthita ୥| gamanāgamana bāleśୱra reḻa ṣṭesana cennāiru kalikatā yāe~ lambithibā dakṣiṇa-pūrba reḻapathare paḍe . jātīẏa rājapatha-5/jagannātha saḍa଼ka kalikatāru cennāi yāichi o cāri lenabālā jātīẏa rājapatha-60 bāleśୱraru kalikatā yāichi. pākhare thibā bimānaghāṭi helā bhubaneśୱra (198 ki.mi.) o kalikatā (247 ki.mi.) | bhadraka, yājapura, kaṭaka, bhubaneśୱra, korāpuṭa, rāurakelā, sambalapura, baragaḍa଼ o oḍa଼iśāra bāki saharamānaṅka saha bāleśୱra basa o kāra ādire bhala bhābe joḍa଼ā | bāleśୱraṭhu 60kimi durare bāripadā | paryẏaṭana cāndipura beḻābhūmi: ehā bāleśୱrara eka sundara beḻābhui~ | ehā bāki beḻābhui~ṭhāru alagā, eṭhāre lahaḍa଼i kebaḻa bhora o rātire dekhibāku miḻe | dinasārā samudrara 3-4 māila jāe~ kebe lahaḍi଼ āse nāhi~ | pikanika o bulābuli pāi~ eka sundara jāgā | bālighāṭa bandara: ehā saharara eka muṇḍare thibā eka purātana bandara | bhujākhiā pira: sunahaṭare thibā bhujākhiā pira hindu o musalimamānaṅka ekatāra pratirūpa | āsthānā saripha hajarata pirabābā eṭhāre haijā rogiṅkara sebā pāi~ āsithile, tāṅka pare ehā eka tirithabhūi~ pālaṭi yāichi, bāleśୱri loka bhāṣāre bhujāra artha muḍha଼i଼, bābāṅkara muḍha଼i଼re thilā bhāri saraga, āu seiṭhi pāi~ e jāgāra nāma bhujākhiā pira | gāndhi smṛti bhabana: ehā sahara upakaṇṭhare thibā eka puruṇā sabhā bhabana yeu~ṭhāre aneka sāṃskṛtika kāryẏakramamāna anuṣṭhita hoithāe | tāḻasāri beḻābhūmi: bāleśୱrara āu eka sundara beḻābhūi~ achi | purī, bāripadā o korāpuṭa pare nīḻagirira jagannātha mandira rathayātrā bhāri nāmakarā | dhāmarā bāleśୱra bhūi~ra āu eka sundara bandara o goḻābāruda parakha pāi~ jaṇāśuṇā | bhuṣaṇḍeśୱraṭhāre rahichi esiāra sabuṭhu baḍa଼ śibaliṅga | candaneśୱra mandira: jaṇāśuṇā śibapiṭha | eṭhākāra jāgara meḻā pāi~ cāriāḍu bhakataṅka sua chuṭe | bāleśୱraṭhāre oḍa଼iā sāhitẏara bẏāsakabi, prathama kṣudra gaḻapara lekhāḻi o oḍa଼iā bhāṣā āndoḻanara purodhā phakira mohana senāpati, kabibara rādhānātha rāe, bhakta kabi dinakṛṣṇa dāsa o aupanẏāsika tathā gāḻpika manoja dāsa janma neithile | śikṣā kaleja o biśୱbidẏāḻaẏa phakīra mohana biśୱbidẏāḻaẏa, bẏāsabihāra, bāleśୱra āra. je skula aphamānejameṇṭa bāleśୱra kaleja apha iñjiniariṅga āṇḍa ṭekanoloji ekāḍemi apha bijanesamānejameṇṭa phakīra mohana sୱẏaṃśāsita kaleja, bāleśୱra kuntaḻākumārī mahābidẏāḻaẏa āra.āi.ṭi satẏasāi iñjiniariṅga kaleja bāleśୱra skula apha iñjiniariṅga skula bāleśୱra jilā skula pablika hāiskula bāleśୱra polisa hāiskula ṭāuna hāiskula bāleśୱra kendriẏa bidẏāḻaẏa seṇṭa bhinaseṇṭa kanabheṇṭa skula maharṣi bidẏā mandira kaiḻāsacandra ucca bidẏāḻaẏa, nīḻagiri śobhārāmapura hāiskula maḍarṇa pablika skula śambhunātha hāiskula, bastā esa.ena. hāiskula, sora khriṣṭiāna hāiskula āra.āi.eca.esa, bhogarāi ratnākara tāuna hāiskula, bāligohiri remuṇā hāiskula, remuṇā bajār mahāpātra hāi skula, rūpasā ādhāra bāhāra ādhāra bāleśୱra jillā sarakārī porṭāla enasāiklopiḍa଼iā āṣṭronaṭikāre bāleśୱra bāleśୱra jillāra gāā~ o sahara

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AC%E0%AC%BE%E0%AC%B2%E0%AD%87%E0%AC%B6%E0%AD%8D%E0%AD%B1%E0%AC%B0

ବାଲେଶ୍ୱର

କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଏମିତି ଏକ ବୈଦ୍ୟୁତିକ ଯନ୍ତ୍ର ଯାହାକି ମଣିଷଠାରୁ ତଥ୍ୟ (Data) ନିଏ, ସେସବୁକୁ ସାଇତି ରଖେ ଆଉ ପୂର୍ବରୁ ସଂରକ୍ଷିତ ଆଦେଶ ମୁତାବକ ଆପେ ସେ ସବୁ ତଥ୍ୟକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ଉତ୍ତର ଦିଏ ।ସଂରକ୍ଷିତ ଉତ୍ତର କମ୍ପ୍ୟୁଟର (memory)ରେ ରହିଥାଏ। ଏକ ସମୟରେ ଗାଣିତିକ ଏବଂ ଲଜିକ୍ ଯୁକ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରେ । ଏକାଧିକ କାମ କରିପାରୁଥିବାରୁ କମ୍ପ୍ୟୁଟରକୁ ଏକ ମଲଟିଟାସ୍କିଂ ଯନ୍ତ୍ର ବୋଲି କୁହାଯାଏ । କେତେଗୁଡିଏ ବିଶେଷ ଅଂଶକୁ ନେଇ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ତିଆରି ହୋଇଥାଏ । ସେଥିମଧ୍ୟରୁ CPU (Central Processing Unit) ଅନ୍ୟତମ । ଏହା ସହିତ କମ୍ପ୍ୟୁଟରରେ ମେମୋରୀ ଇଉନିଟ୍, ALU (Arithmetic and Logic Unit), କଣ୍ଟ୍ରୋଲ୍ ଇଉନିଟ୍ ଇତ୍ୟାଦି ମଧ୍ୟ ରହିଥାଏ । କମ୍ପ୍ୟୁଟର ପ୍ରଥମେ ଇନପୁଟ୍ ଗ୍ରହଣ କରେ, ଏହାକୁ ଦିଆଯାଇଥିବା ସୂଚନା ଅନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରେ, ଏହା ପରେ ଉତ୍ତରଟିକୁ ଅଉଟ୍‌ପୁଟ୍ ହିସାବରେ ବ୍ୟବହାରକାରୀକୁ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ପ୍ରଥମ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ହିଁ କମ୍ପ୍ୟୁଟରର ବ୍ୟବହାର ହୋଇ ଆସୁଛି । କିନ୍ତୁ ସେତେବେଳର କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଏବଂ ଆଜିର କମ୍ପ୍ୟୁଟର ମଧ୍ୟରେ ଆକାଶ ପାତାଳ ତପାଥ ରହିଛି । ସେତେବେଳେ କମ୍ପ୍ୟୁଟର କେବଳ ଗଣନା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିଲା । ଆଜି କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଏକ ଶହରୁ ଅଧିକ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କାମ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର ହେଉଅଛି । ଆଧୁନିକ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ସବୁ ଖୁବ କମ ଜାଗାରେ ରହି ପାରେ, ଅଳ୍ପ ସମୟରେ ଖୁବ ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ଖୋଜିପାରେ ଆଉ କଠିନ ଗଣିତସବୁ ସହଜରେ ସମାଧାନ କରିପାରେ । ଆଜିକାଲି ମୋବାଇଲଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ବହୁତ ବଡ଼ ଧରଣର କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଛି । ଯେମିତି କୁହାଯାଏ ଯେ ମଣିଷ ହେଉଛି ପ୍ରକୃତିର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସୃଷ୍ଟି, ସେମିତି କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ମଣିଷର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସୃଷ୍ଟି । ଗଠନ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ପ୍ରଣାଳୀ ମୁଖ୍ୟତଃ 2ଟି ଉପାଦାନକୁ ନେଇ ଗଠିତ, ଏଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି: ହାର୍ଡୱେର ଓ ସଫ୍ଟୱେର । ହାର୍ଡ୍ୱେର୍ ହେଉଛି କମ୍ପ୍ୟୁଟର ପ୍ରଣାଳୀର ସେହି ସବୁ ଉପାଦାନ ଯାହା ସ୍ଥାବର, ଅର୍ଥାତ ଯାହାକୁ ସ୍ପର୍ଶ କରିହୁଏ ଯେପରି କିବୋର୍ଡ, ମାଉସ ଇତ୍ୟାଦି । ସଫ୍ଟୱେର ସେହିପରି ସ୍ପର୍ଶ କରି ହେଉ ନଥିବା ଉପାଦାନ ସବୁକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ନାମକରଣର ଯଥାର୍ଥତା କମ୍ପ୍ୟୁଟର ନାମଟି କମ୍ପ୍ୟୁଟ ନାମକ ଏକ ଶବ୍ଦରୁ ଆସିଛି ଯାହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଗଣନା କରିବା । ଏଣୁ ସଂକ୍ଷିପ୍ତରେ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଏକ ଗଣନା କରିବା ଯନ୍ତ୍ର । କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଶବ୍ଦଟି ପ୍ରଥମ କରି ୧୬୧୩ ମସିହାରେ Richard Braithwaitଙ୍କଦ୍ୱାରା ଲିଖିତ ଏକ ପୁସ୍ତକ The Yong Mans Gleaningsରେ ହୋଇଥିଲା । ଏଥିରେ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଦର୍ଶାଉଥିଲା ଯେ କି ଗଣନା କରୁଥିଲେ । ଇତିହାସ ପ୍ରାକ୍ ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ସହସ୍ର ବର୍ଷ ଧରି ମାନବ ବିଭିନ୍ନ ଯନ୍ତ୍ର ଗଣନରେ ସାହାଯ୍ୟ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରି ଆସିଛି, ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ଅଧିକାଂଶ ଆଙ୍ଗୁଳି ସହିତ ଏକୈକ ତୁଳନା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ।ଟ୍ଯାଲି ଷ୍ଟିକ୍ ସର୍ବପୁରାତନ ଗଣନ ଯନ୍ତ୍ର ରୂପେ ବିବେଚିତ ହୁଏ । ଐତିହାସିକ କାଳରୁ ମାନବ ଶସ୍ୟ, ଗୃହପାଳିତ ପଶୁ ଇତ୍ଯଦି ଗଣିବା ପାଇଁ ମାଟିରେ ତିଆରି କୋନ୍, ଗୋଲକ, ଗଣନ ରଡ୍ ଆଦି ବ୍ୟବହାର କରି ଆସିଛି । ଆବାକସ୍ ପ୍ରଥମେ ଗାଣିତିକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିଲା । ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୁର୍ବ ୨୪୦୦ରେ ରୋମାନ୍ ଆବାକସ୍ ବାବିଲୋନିଆରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବାର ପ୍ରମାଣ ରହିଛି । ଆବାକସ୍‌ର ଉଦ୍ଭାବନ ପରଠାରୁ ବିଭିନ୍ନ ଗଣନ ବୋର୍ଡ୍ ଏବଂ ଗଣନ ଟେବଲ୍‌ର ଉଦ୍ଭାବନ ହୋଇଛି । ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ଇଉରୋପରେ ଆର୍ଥିକ ଗଣନା ପାଇଁ ଚେକ୍ ଲୁଗାର ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିଲା । ନକ୍ଷତ୍ର ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ଗଣନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନେକ ଗଣନା ଯନ୍ତ୍ରର ଉଦ୍ଭାବନା ହୋଇଥିଲା । ପ୍ଲାନିସ୍ପେର ଏକ ନକ୍ଷତ୍ର ସୂଚୀ ଯାହା କି ଅବୁ ରେହାନ୍ ଅଲ ବିରୁନିଙ୍କଦ୍ୱାରା ଏକାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ତିଆରି ହୋଇଥିଲା । ଆଷ୍ତ୍ରୋଲେବ ନାମକ ଏକ ଗଣନା ଯନ୍ତ୍ର ଖ୍ରୀଷ୍ଟ ପୂର୍ବ ପ୍ରଥମ କିମ୍ବା ଦ୍ୱିତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀରେ ତିଆରି ହୋଇଥିବାର ମଧ୍ୟ ସୂଚନା ମିଳିଅଛି । ପ୍ରଥମ ପୀଢି(୧୯୫୬-୧୯୫୯) ପ୍ରଥମ ପୀଢିର କମ୍ପ୍ୟୁଟରରେ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ସିପିଉ ଓ ମେମୋରି ବଦଳରେ, ଭାକ୍ୟୁମ୍ ଟ୍ୟୁବ୍ର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଊଥିଲା । ଇଲେକ୍ଟ୍ରିକ୍ ବଲ୍ବ ପରି ହୋଇଥିବା ଏହି ଭାକ୍ୟୁମ୍ ଟ୍ୟୁବ୍ ଗୁଡିକର ଆକାର ବହୁତ ବଡ଼ ଥିଲା ଏବଂ ସେମାନେ ପ୍ରବଳ ମାତ୍ରାରେ ଉତ୍ତାପ ମଧ୍ୟ ଉତ୍ପନ୍ନ କରୁଥିଲେ । ଏହି କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବହୁତ ସ୍ଥାନ ନେ ଉ ଥିଲା ଏବଂ ଏହାର ଓଜନ ମଧ୍ୟ ବହୁତ ଅଧିକ ଥିଲା । ଏଥିରେ ମିଳୁଥିବା ତଥ୍ୟକୁ ସଙ୍ଗୃହିତ କରି ରାଖିବାର କୌଣସି ବ୍ୟବସ୍ଥା ନାଥିଲା । ଦ୍ୱିତୀୟ ପୀଢି ଦ୍ୱିତୀୟ ପିଢ଼ିର କମ୍ପ୍ୟୁଟରରେ ଭାକ୍ୟୁମ ଟିଉବ ବଦଳରେ ଟ୍ରାଞ୍ଜିଷ୍ଟରର ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥିଲା । ଏହି କମ୍ପ୍ୟୁଟରମାନଙ୍କରେ Input Device ଭାବରେ IBM Card ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥିଲା । ତୃତୀୟ ପୀଢି ପ୍ରଥମ ପିଢ଼ିର କମ୍ପ୍ୟୁଟରର ସିପିଉ ଓ ମେମୋରି ବଦଳରେ ଭ୍ୟାକ୍ୟୁମ୍ ଟ୍ୟିୁବ୍ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି କମ୍ପ୍ୟୁଟରର ବହୁତ ସ୍ଥାନ ନେଉଥିଲା ଏବଂ ଏହାର ଓଜନ ମଧ୍ୟ ବହୁତ ଅଧିକ ଥିଲା । ଚତୁର୍ଥ ପୀଢି ପଞ୍ଚମ ପୀଢି କମ୍ପ୍ୟୁଟରର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ବର୍ତ୍ତମାନ ମନୁଷ୍ୟର ପ୍ରତିଟି କ୍ଷେତ୍ରରେ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ସାଥି ହୋଇ ଛିଡ଼ା ହେଉଥିବାବେଳେ ମନୁଷ୍ୟ ମଧ୍ୟ ତା'ର ପ୍ରତି ମୁହୁର୍ତ୍ତରେ କମ୍ପ୍ୟୁଟରର ସାହାଯ୍ୟ ନେଉଛି। କାରଣ ଏହି ଯନ୍ତ୍ରଟିର ବହୁବିଧ ବିଶେଷତ୍ୱ ମନୁଷ୍ୟକୁ ବହୁମାତ୍ରାରେ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଅଛି।ତେବେ ଏହି ଯନ୍ତ୍ରଟିର ବିଶେଷ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ କ'ଣ,ଯାହା ଫଳରେ ମନୁଷ୍ୟ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଉପରେ ଏତେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ହୋଇପଡ଼ିଛି।କମ୍ପ୍ୟୁଟରର ଯେଉଁ ସବୁ ବିଶେଷ ଗୁଣ ରହିଛି ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା:- ୧ ତିବ୍ରବେଗ(speed) ୨ ସଠିକତା(accuracy) ୩ ମନେରଖିବାର କ୍ଷମତା ବା ବୃହତ୍ ସ୍ମୃତିକୋଷ(storage) ୪ ବହୁକାର୍ଯ୍ୟ ନିପୁଣତା(versatility) ୫ ଅଭିନିବେଶ(diligence) ତୀବ୍ରବେଗ କମ୍ପ୍ୟୁଟରର ପ୍ରଥମ ବିଶେଷତ୍ୱ ହେଉଛି ତାହାର ତୀବ୍ରବେଗ। ଏହି ବିଶେଷ ଗୁଣ ଯୋଗୁଁ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଯେକୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟକୁ ବା ହିସାବପତ୍ରକୁ ତୀବ୍ରତାର ସହ ସମ୍ପାଦିତ କରିଥାଏ। କାରଣ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଗୋଟିଏ ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋନିକ ଯନ୍ତ୍ର ହୋଇଥିବାରୁ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସିଗନାଲ ଜରିଆରେ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇଥାଏ। ଆଉ ଏହି ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସିଗନାଲର ବେଗ ବହୁତ ଅଧିକ, ଯଦି ସଠିକ୍ ତଥ୍ୟ ଦିଆଯାଇଥାଏ ତେବେ ଗୋଟିଏ ସୁପର କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଏକ ସେକେଣ୍ଡରେ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ହିସାବପତ୍ର କରିପାରିବ। ଏହାର ଗତି ପିକୋ ସେକେଣ୍ଡରେ (୧ ସେକେଣ୍ଡ ଲକ୍ଷ କୋଟି) ମପା ହୋଇଥାଏ। ଏହା ଛଡ଼ା କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଇଣ୍ଟରନେଟ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ଯେକୌଣସି ତଥ୍ୟକୁ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରି ଆମ ଆଖିଆଗରେ ଆଣି ରଖିଦିଏ,ଯେଉଁ ତଥ୍ୟକୁ ଖୋଜିବା ପାଇଁ ଆମକୁ ବହିର ପୃଷ୍ଟା ପରେ ପୃଷ୍ଟା ଓଲଟାଇବାକୁ ପଡ଼ୁଥିଲା। କହିବାକୁ ଗଲେ କମ୍ପ୍ୟୁଟରକୁ ମନୁଷ୍ୟ ତିଆରି କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଆଜି କମ୍ପ୍ୟୁଟର ମନୁଷ୍ୟ ତୁଳନାରେ ବହୁତ ଶୀଘ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପନ୍ନ କରିଥାଏ। ସଠିକତା କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବହୁତ ପରିମାଣର କାମ ଖୁବ କମ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଏବଂ ସଠିକ ଭାବେ କରି ପରେ । ଏହା ଜଟିଳରୁ ଜଟିଳ ଅଙ୍କ ମଧ୍ୟ ଗୋଟେ ସେକେଣ୍ଡ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ସମାଧାନ କରିବାରେ ସମର୍ଥ । ଏବଂ କମ୍ପ୍ୟୁଟରରେ ତ୍ରୁଟିର ପରିମାଣ ବହୁତ କମ । ହେଉଥିବା ତ୍ରୁଟିଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟତଃ ମଣିଷର ଭୁଲ ଯୋଗୁଁ ହିଁ ଘଟି ଥାଏ । ବୃହତ୍ ସ୍ମୃତିକୋଷ କମ୍ପ୍ୟୁଟରର ଆଉ ଗୋଟିଏ ମୁଖ୍ୟ ଗୁଣ ହେଲା ଏହାର ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କ ପରି ସ୍ମୃତିକୋଷ ବା ମେମୋରୀ ସେଲ୍ ରହିଛି,ଯେଉଁ ଥିରେ ଅସଂଖ୍ୟ ତଥ୍ୟ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦେଶାବଳୀ ଗଚ୍ଛିତ କରି ରଖିପାରେ। ମନୁଷ୍ୟର ସ୍ମୃତିଶକ୍ତି ସୀମିତ ହୋଇଥିବା ବେଳେ କମ୍ପ୍ୟୁଟରର ସ୍ମୃତିଶକ୍ତି ମନୁଷ୍ୟ ତୁଳନାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ। ଏଥିରେ ବହୁତ ତଥ୍ୟ ଗଚ୍ଛିତ ହୋଇପାରେ ଏବଂ ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ଯେକୌଣସି ତଥ୍ୟକୁ ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର ମନେପକାଇ ପାରେ। ବହୁକାର୍ଯ୍ୟ ନିପୁଣତା କମ୍ପ୍ୟୁଟେ ସାହାଯ୍ୟରେ ଆମେ କେବଳ ହିସାବ କରିପାରୁ ତାହା ନୁହେଁ,ଏଥିରେ ଆମେ ଚିତ୍ର ଆଙ୍କିପାରୁ,ଖେଳିପାରୁ,ଭିଡ଼ିଓ ଦେଖିପାରୁ,ଗୀତ ଶୁଣିପାରୁ,ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଗର ଲୋକଙ୍କ ସହିତ ଇଣ୍ଟରନେଟରେ ଭାବର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ କରିପାରୁ। ଆଜିକାଲି ଏହି କମ୍ପ୍ୟୁଟର ସହାୟତାରେ ପାଣିପାଗ,ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ବିଷୟରେ ଆମେ ଜାଣିବାକୁ ପାଇଥାଉ।ଘରେ ବସି ଦୂରଦୂରାନ୍ତରୁ ଜିନିଷପତ୍ର କିଣାବିକା କରିପାରୁ। ଏହିପରି ଶିକ୍ଷା,ବିଜ୍ଞାନ,ଅଫିସ୍,ବ୍ୟାଙ୍କ,ବ୍ୟବସାୟ ଇତ୍ୟାଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କାମ କରିଥାଏ। ଅଭିନିବେଶ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ପୂରାପୂରି ସ୍ୱୟଂକ୍ରିୟ ଅଟେ। କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଚାଳକ ଇନପୁଟ୍ ଡ଼ିଭାଇସ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ତଥ୍ୟ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦେଶବଳୀକୁ ଇନପୁଟ୍ କରିସାରିବା ପରେ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ପ୍ରଦତ୍ତ ନିର୍ଦ୍ଦେଶବଳୀ ଅନୁସାରେ ତଥ୍ୟକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରି ଉତ୍ତର ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ। ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଯେତେଥର ବା ଯେତେ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କଲେ ମଧ୍ୟ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଥକେ ନାହିଁ। କାରଣ ତାହାର ଧୈର୍ଯ୍ୟ ବା ଅଭିନିବେଶ ମନୁଷ୍ୟଠାରୁ ଅଧିକ। ଯଦି କୌଣସି ଯାନ୍ତ୍ରିକ ତ୍ରୁଟି ଥାଏ ତେବେ ବେଳେ ବେଳେ କମ୍ପ୍ୟୁଟର କାମକରେ ନାହିଁ। କମ୍ପ୍ୟୁଟରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶ ସଫ୍ଟୱେର କମ୍ପ୍ୟୁଟର ସଫ୍ଟ‌ୱେର କିମ୍ବା ସଫ୍ଟ‌ୱେର, କମ୍ପ୍ୟୁଟର ପ୍ରୋଗ୍ରାମ, ଲାଇବ୍ରେରି ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ନଥିକରଣକୁ ନେଇ ଗଠିତ । "ସଫ୍ଟୱେର" ଶବ୍ଦଟି କେବେ କେବେ ସଙ୍କୁଚିତ ଅର୍ଥରେ ଆପ୍ଲିକେସନ ସଫ୍ଟୱେରକୁ ମଧ୍ୟ ବୁଝାଇଥାଏ । ସଫ୍ଟୱେର କମ୍ପ୍ୟୁଟର ମେମୋରିରେ ସାଇତା ହୋଇ ରହିଥାଏ ଏବଂ ଏହାକୁ କେହି ଛୁଇଁପାରିବେ ନାହିଁ । ନିମ୍ନତମ ସୋପାନରେ, ଏକ୍ସକ୍ୟୁଟ କରାହୋଇପାରିବା କୋଡ଼ସମୂହ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରସେସର– ସାଧାରଣତଃ ଏକ ସେଣ୍ଟ୍ରାଲ ପ୍ରୋସେସିଙ୍ଗ ୟୁନିଟ (ସିପିୟୁ) ସହ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ମେସିନ ଲାଙ୍ଗୁଏଜକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଏକ ମେସିନ ଲାଙ୍ଗୁଏଜ ପ୍ରୋସେସର ସୂଚନାକୁ ସୂଚାଉଥିବା ବାଇନାରି ମୂଲ୍ୟକୁ ନେଇ ଗଠିତ ଦଳମାନଙ୍କୁ ନେଇ ତିଆରି । ଏହି ମୂଲ୍ୟସବୁ କମ୍ପ୍ୟୁଟରର ପୂର୍ବ ଅବସ୍ଥାକୁ ବଦଳାଇଥାଏ । ସଫ୍ଟୱେର ମୁଖ୍ୟାତଃ ୨ ପ୍ରକାରର । ପ୍ରଥମଟି ହେଉଛି ସିଷ୍ଟମ୍ ସଫ୍ଟୱେର ଓ ଅନ୍ୟଟି ହେଉଛି ଆପ୍ପଲିକେସନ୍ ସଫ୍ଟୱେର । କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଅରାମ୍ଭ ହେବା ପାଇଁ ପ୍ରଥମେ ଯେଉଁ ସାବୁ ସଫ୍ଟୱେରର ଅବସ୍ୟକତା ରହିଥାଏ ତାହାକୁ ସିଷ୍ଟମ୍ ସଫ୍ଟୱେର କୁହାଯାଏ । ଅପାରେଟିଙ୍ଗ୍ ସିଷ୍ଟମ ଏହାର ଏକ ଉଦାହରଣ । ଅପାରେଟିଙ୍ଗ୍ ସିଷ୍ଟମ ଅପରେଙ୍ଗ ସିଷ୍ଟମ କମ୍ପ୍ୟୁଟରର ବିଭିନ୍ନ ରିସୋର୍ସ ଯେପରିକି ମେମୋରୀ, ସି.ପି.ଇଉ., ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ହାର୍ଡୱେର ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କୁ ସଠିକ ଭାବେ ପରିଚାଳନା କରି ଏକ କମ୍ପ୍ୟୁଟରକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟକରେ । ଏହା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରୋଗ୍ରାମ, ହାର୍ଡୱେର ମଧ୍ୟରେ ତାଳ ମେଳ ରକ୍ଷା କରି ସେମାନଙ୍କୁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ରିସୋର୍ସ ପ୍ରଦାନ କରେ, ଯାହାଦ୍ୱାରା କମ୍ପ୍ୟୁଟରଟି ସୁରୁଖୁରରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରେ । ବିଭିନ୍ନ ଅପରେଟିଂ ସିଷ୍ଟମ ଶ୍ରେଣୀର ଉଦାହରଣ ହେଲେ ୱିନଡୋଜ, ଲିନକ୍ସ, ଇଉନିକ୍ସ ଇତ୍ୟାଦି ଇତ୍ୟାଦି । ଏହି ଶ୍ରେଣୀଗୁଡିକରେ ବିଭିନ୍ନ ଅପରେଟିଂ ସିଷ୍ଟମ ଅଛନ୍ତି । ଆପ୍ଲିକେସନ୍ ସଫ୍ଟୱେର କମ୍ପ୍ୟୁଟରରେ ବିଭିନ୍ନ କାମ କରିବା ପାଇଁ ଯେଉଁ ସବୁ ସଫ୍ଟୱେର ମାନଙ୍କ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ସେଗୁଡିକୁ ଆପ୍ଲିକେସନ୍ ସଫ୍ଟୱେର ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଆଜି କାଲି ଲକ୍ଷାଧିକ ଆପ୍ଲିକେସନ୍ ସଫ୍ଟୱେର ବଜାରରେ ଉପଲବ୍ଧ ହେଲାଣି । ମଣିଷ ଜୀବନର ଅଧିକାଂଶ କାମ ସୁରୁଖୁରୁରେ କରିବାରେ ଆପ୍ଲିକେସନ୍ ସଫ୍ଟୱେର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି । ଏହି ଆପ୍ଲିକେସନ୍ ସଫ୍ଟୱେରକୁ କେତେ ଯାଗାରେ ଆପ୍ଲିକେସନ୍ ପ୍ରୋଗ୍ରାମ ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏହାର କେତେକ ଉଦାହରଣ ହେଉଛି କମ୍ପ୍ୟୁଟରଗେମ୍, ଏମ୍ ଏସ୍ ୱାର୍ଡ, ପାୱାର୍ ପୋଏନ୍ଟ ଇତ୍ୟାଦି । ଆଜିକାଲି ଏହି ଆପ୍ଲିକେସନ ସଫ୍ଟୱେରଗୁଡ଼ିକ କମ୍ପ୍ୟୁଟରସାଙ୍ଗରେ ଆସୁଛି । ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଚାହିଁଲେ ଆବଶ୍ୟକତା ମୁତାବକ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆପ୍ଲିକେସନ ସଫ୍ଟୱେର ମଧ୍ୟ କମ୍ପ୍ୟୁଟରରେ ଯୋଡି ପାରିବ । କମ୍ପ୍ୟୁଟରରେ ଆପ୍ଲିକେସନ ସଫ୍ଟୱେର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନା କରିବା ପାଇଁ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ସଂକ୍ଷିପ୍ତରେ ଆପ୍ଲିକେସନ ସଫ୍ଟୱେର ଏକ ପ୍ରୋଗ୍ରାମ ଯାହାକି କମ୍ପ୍ୟୁଟରରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ କାମ କରିଥାଏ । ହାର୍ଡୱେର ହାର୍ଡୱେର ହେଉଛି କମ୍ପ୍ୟୁଟର ପ୍ରଣାଳୀର ସେହି ସବୁ ଉପାଦାନ ଯାହା ସ୍ଥାବର, ଅର୍ଥାତ ଯାହାକୁ ସ୍ପର୍ଶ କରିହୁଏ, ଯେମିତିକି କମ୍ପ୍ୟୁଟର ମନିଟର, କି-ବୋର୍ଡ଼, ମାଉସ, ପ୍ରିଣ୍ଟର ଆଦି । ଗୋଟିଏ ସାଧାରଣ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ହାର୍ଡ୍ୱେର୍ ସାଧାରଣତଃ ଚାରି ପ୍ରକାର ପଦାର୍ଥରେ ଗଢ଼ା, ଯେମିତିକି : ଅର୍କଗଣିତ ତର୍କ ସଂସ୍ଥା ( Arithimetic Logic Unit) ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସଂସ୍ଥା (Control Unit) ସ୍ମ୍ରୁତି (Memory) ନିବେଶ ଓ ନିଗମ ଉପକରଣ (Input and Ouput devices) ଏ ସବୁ ଉପର ହାର୍ଡ୍ୱେର୍ "ତାର"(busses)ଦ୍ୱାରା ନିଜ ନିଜ ଭିତରେ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ଏଇ ସବୁ ଉପକରଣରେ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋନିକ୍ସ ଟ୍ରାଞ୍ଜିଷ୍ଟର ଅଛି ଯାହାକୁ କି ଅନ ବା ଅଫ ଅବସ୍ଥାରେ ରଖି ହୁଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଟ୍ରାଞ୍ଜିଷ୍ଟର ଗୋଟିଏ ଦ୍ୱିଆଧାରି (Binary) ସଂଖ୍ୟାକୁ ଦର୍ଶାଏ ଜେମିତିକି '୧' ବା '୦'। ଅର୍କଗଣିତ ତର୍କ ସଂସ୍ଥା କମ୍ପ୍ୟୁଟରର ଏହି ବିଭାଗଟି କମ୍ପ୍ୟୁଟରରେ ହେଉଥିବା ସମସ୍ଥ ଗାଣିତିକ ଏବୋ ତର୍କ ଯୁକ୍ତ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରିଥାଏ । ଏହା ଏକ ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋନିକ୍ ସରକିଟ୍ ଯାହାକି ୧୍ ଏବଂ ୦କୁ ବ୍ୟବହାର କରି ସମସ୍ଥ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରିଥାଏ । ୧। ଅର୍କଗଣିତ ସମାଧାନ: ଯୋଗ କ + ଖ = ଗ ବିୟୋଗ କ - ଖ = ଗ ଇନ୍କ୍ରିମେଣ୍ଟ ଡିକ୍ରିମେଣ୍ଟ ଗୁଣନ କ * ଖ = ଗ ହରଣ କ / ଖ = ଗ ଭାଗଶେଷ ନିରୁପଣ କ % ଖ = ଗ ୨। ତର୍କ ଯୁକ୍ତ ସମାଧାନ: Logical AND Logical OR Logical Not ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସଂସ୍ଥା କାମ୍ପୁଟରରେ ହେଉଥିବା ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସଂସ୍ଥା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାରିଥାଏ । ଏହା ସେଣ୍ଟ୍ରାଲ ପ୍ରୋସେସିଙ୍ଗ ସଂସ୍ଥାର ଏକ ଅଂଶ । ଯାହାକି ପ୍ରୋସେସର୍ରେ ହେଉଥିବା ସମସ୍ଥ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାରିଥାଏ । ଏହା ନିବେଶ ଯନ୍ତ୍ରାଂଶକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାରେ ମଧ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟ କାରିଥାଏ । ସ୍ମ୍ରୁତି ସଂସ୍ଥା କମ୍ପ୍ୟୁଟରକେବଳ ଗଣନା କାରେ ଏହା କହିଲେ ଭୁଲ ହୋଇଯିବ । ଅଜିକାଲି କମ୍ପ୍ୟୁଟରନିଜକୁ ଦିଆଯାଇଥିବା ତଥ୍ୟ ଏବଂ ଇନଫୋରମେସନ୍ ଗୁଡିକୁ ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ସାଇତିକରି ରଖିପରୁଛି । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟଟି ସମ୍ପାଦନା କରିବା ସ୍ମତି ସଂସ୍ଥାର କାମ । ଏଠାରେ ରଖାଯାଇଥିବା ତଥ୍ୟ ଗୁଡିକୁ ବର୍ଷ ବର୍ଷ ପରେ ମଧ୍ୟ ଦେଖି ହୁଏ । ମଣିଷର କର୍ମକୁ ଲାଘବ କରିବାରେ ଏହି ସ୍ମତି ସଂସ୍ଥା ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଭୁମିକ ଗ୍ରହଣ କରିଛି । ଏହି ସଂସ୍ଥାଟି ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ, ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ମ୍ରୁତି: ଏହା ଏକ ଭୁଲା ସ୍ମ୍ରୁତି । କମ୍ପ୍ୟୁଟରରି ନିଜ ଶକ୍ତି ହରାଇବା ପରେ ଏହା ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଥିବା ସମସ୍ଥ ବିସୟ ବସ୍ଠୁକୁ ଏହି ସ୍ମ୍ରୁତି ସମ୍ପୁର୍ଣ ଭାବରେ ଭୁଲିଯାଏ । କମ୍ପ୍ୟୁଟରଚାଲିଥିବା ଅବସ୍ଥାରେ ସମସ୍ଥ ତଥ୍ୟ ଏହି ସ୍ମ୍ରୁତିରେ ହିଁ ରହିଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ RAM(Random Access Memory)କୁ ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ମ୍ରୁତି ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଦ୍ୱିତୀୟକ ସ୍ମ୍ରୁତି: କମ୍ପ୍ୟୁଟରରେ ସାଇତା ଗଲାପରେ ତଥ୍ୟ ସବୁ ଯେଉଁଠାରେ ଯାଇ ରହିଥାଏ ତାହାକୁ ଦ୍ୱିତୀୟକ ସ୍ମ୍ରୁତି ବୋଲି କୁହାଯାଏ । କମ୍ପ୍ୟୁଟର କିବୋର୍ଡ଼ କମ୍ପ୍ୟୁଟରରେ ଯେଉଁ କି-ବୋର୍ଡ଼ ବ୍ୟବହାର ହୁଏ ତାହା ଦେଖିବାକୁ ପୁରା ଟାଇପ ରାଇଟରର କି-ବୋର୍ଡ଼ ଭଳି । କି-ବୋର୍ଡ଼କୁ ଓଡ଼ିଆରେ କୁଞ୍ଚିପଟା କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏହାକୁ ସାଧାରଣତଃ "କ୍ୱେରଟି"(QWERTY) କି-ବୋର୍ଡ଼ କୁହାଯାଏ କାରଣ ଏହାର ଅକ୍ଷର କୁଞ୍ଚି ଗୁଡ଼ିକ ଇଂରାଜୀ ଅକ୍ଷର Q,W,E,R,T,Yରୁ ଆରମ୍ଭ ହଉଛି । କି-ବୋର୍ଡ଼ ଅନେକ ଗୁଡ଼ିଏ "କି"(Key) ବା କୁଞ୍ଚିର ସମାହାର । ଏହା କମ୍ପ୍ୟୁଟରକୁ ଯାନ୍ତ୍ରୀକ ଯକୃତ(Mechanical Lever) ଭାବେ ବୈଦ୍ୟୁତିକ ସୁଇଚ (Electronic Switch)ଦ୍ୱାରା ପରିକଳିତ କରେ । ଏହା ମୋଟ ଉପରେ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ପାଇଁ ଏକ ନିବେଶକାରୀ (Input) ଉପକରଣ ଅଟେ । ଅନେକ ବିକଳ୍ପ ନିବେଶକାରୀ(Input) ଉପକରଣ ଯଥା କମ୍ପ୍ୟୁଟର ମାଉସ, ଟାବଲେଟ ଉପକରଣ, ଅକ୍ଷର ଚିହ୍ନକ ଯନ୍ତ୍ର , ଶବ୍ଦ ଚିହ୍ନକ ଯନ୍ତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ବାହାରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ କି-ବୋର୍ଡ଼ ଆଜି ମଧ୍ୟ ମଣିଷଦ୍ୱାରା ସର୍ବାଧିକ ବ୍ୟବହୃତ ନିବେଶକାରୀ(Input) ଉପକରଣ ଭାବେ ପରିଚିତ । ପ୍ରତ୍ୟେକ "କି" ବା "କୁଞ୍ଚି" ଏକ ଏକ ଅକ୍ଷରକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ। "କି"କୁ ଥରେ ଚିପିଲେ ସେହି "କି"ରେ ଥିବା ଅକ୍ଷରକୁ ଥରେ ମାତ୍ର ଦେଖାଏ । କିନ୍ତୁ ଏକାଧିକ ପ୍ରତୀକକୁ ଦେଖେଇବା ପାଇଁ ଆମକୁ ଅନେକ ଗୁଡ଼ିଏ "କି" ଏକା ସଙ୍ଗେ ଅଥବା ଗୋଟେ ପରେ ଗୋଟେ ଏକ କ୍ରମାନୁସାରେ ଟିପିବାକୁ ପଡ଼େ । ଏକ କମ୍ପ୍ୟୁଟର କି-ବୋର୍ଡ଼ ଅକ୍ଷର (a-z),ସଂଖ୍ୟା (0-9), ଚିହ୍ନାକ୍ଷର(!,@,# ,+ ଇତ୍ୟାଦି) ଏବଂ ଅନ୍ୟ "କି"ର ସମାହାର, ଯାହାକୁ ଦବେଇଲେ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ମଧ୍ୟକୁ ସୂଚନା (Information) ତଥା ଆଦେଶ (Command) ଯାଇଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ କି-ବୋର୍ଡ଼କୁ "ଶବ୍ଦ କାର୍ଯ୍ୟବାହକ" (Word Processor) ବା "ଲେଖା ସମ୍ପାଦକ" (Text Editor)ରେ ଲେଖିବା ନିମନ୍ତେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ଆଧୁନିକ କମ୍ପ୍ୟୁଟରରେ "କି"ର ବ୍ୟବହାର ସଫ୍ଟୱେର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ। କମ୍ପ୍ୟୁଟର ନିଜେ "କି"ର ଅଲଗା ଅଲଗା ବ୍ୟବହାରକୁ ଜାଣିରଖେ ଏବଂ ସେହି ବାଟରେରେ ସଫ୍ଟୱେର ପରିଚାଳିତ ହୁଏ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଆମେ କି-ବୋର୍ଡ଼ରେ ଟାଇପ କରିବା ଛଡ଼ା କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେଷିତ ଖେଳ (Computer Game) ବି ଖେଳିପାରୁଛେ । ଆଜିକାଲି ଖେଳିବା ପାଇଁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର "କି-ବୋର୍ଡ଼" ମଧ୍ୟ ମିଳୁଛି । କି-ବୋର୍ଡ଼କୁ କମ୍ପ୍ୟୁଟରର ସଂଚାଳକ ପ୍ରଣାଳୀ (Operating System)କୁ ଆଦେଶ ଦେବାପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ଯଥା ମାଇକ୍ରୋସଫ୍ଟ ଉଇଣ୍ଡୋଜର କଣ୍ଟ୍ରୋଲ-ଅଲ୍ଟ-ଡିଲିଟ କି ଗୁଡ଼ିକର ସମଷ୍ଟି ବ୍ୟବହାର କମ୍ପ୍ୟୁଟରରେ ଚାଲିଥିବା କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ (Computer Programs) ବନ୍ଦ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । କି-ବୋର୍ଡ଼ କେବଳ ଗୋଟିଏ ହିଁ ବାଟ ଯାହା କମାଣ୍ଡ-ଲାଇନ-ଇଣ୍ଟରଫେସଦ୍ୱାରା ଆଦେଶ(Command) ପଠାଇ ଥାଏ । ଅବିକଳ "କି"ର ସଂଖ୍ୟା କିବୋର୍ଡ଼ର ଆକାର ନିରୂପଣ କରିବାର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଯଥା ସଂଖ୍ୟା ଲେଖିବା ପାଇଁ ଅଲଗା କିବୋର୍ଡ଼ । କିବୋର୍ଡ଼ର ଆକାର ମଧ୍ୟ ତାହା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ଯାହା ଦୁଇ ପ୍ରକାରର ଟାଇପକୁ ପ୍ରଶ୍ରୟ ଦିଏ ଯଥା ବହୁତ ଗୁଡ଼ିଏ "କି"କୁ ଏକାଧାରରେ ଟାଇପ କରିବା ଅଥବା ଗୋଟିଏ "କି"କୁ ଏକାଧିକ ଥର ଟାଇପ କରିବା । କିବୋର୍ଡ ଯାହାର କିଛି "କି" ଥାଏ ତାକୁ ଆମେ "କିପ୍ୟାଡ" ବୋଲି କହିଥାଉ । କିବୋର୍ଡ଼ର ଆକାର ଆଉ ଏକ କାରଣ ଉପରେ ମଧ୍ୟ ନିର୍ଭର କରେ ତାହା ହେଉଛି "କି" ଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଦୂରତା । "କି"ର ଆକାର ସେତିକି ହବା ଦରକାର ଯାହାଫଳରେ ତାହା ଅଙ୍ଗୁଳି ସହ ଖାପ ଖୁଆଇବାରେ ସହଜ ହବ । ଛୋଟ ଛୋଟ "କି " ପାଇଁ ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ । କିବୋର୍ଡ଼ରେ ବ୍ୟବହୃତ ସୁଇଚ୍ ଗୁଡ଼ିକର ବିକାଶ ବିଷୟରେ ମଧ୍ୟ ଏକ ନିଆରା ଇତିହାସ ଅଛି। ୧୯୭୦ମସିହାର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ କାଳରେ ଧାତବ ଫ୍ରେମ ଉପରେ ଅଲଗା ଅଲଗା ଛୋଟ ଗାତ କରି ସେଥିରେ କି ସୁଇଚ୍ ଗୁଡ଼ିକୁ ଖଞ୍ଜା ଯାଉଥିଲା। ଏ ଗୁଡ଼ିକର ଦାମ୍ ୮୦ରୁ ୧୨୦ ଆମେରିକୀୟ ଡ଼ଲାର ରହିଥିଲା। ଏ ଗୁଡ଼ିକ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଟର୍ମିନାଲ ବା ଡାଟା ଟର୍ମିନାଲ ଆଦି ଜାଗାରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥିଲା। ତେବେ ଏହାର ପରବର୍ତ୍ତୀକାଳରେ ବିକଶିତ ରିଡ ସୁଇଚ (ବାୟୁଶୂନ୍ୟ ଏକ ଆବଦ୍ଧ କାଚ କେପସୁଲ ଭିତରେ ଖଞ୍ଜା ଯାଇଥିବା ଚୁମ୍ବକୀୟ କି)ଗୁଡ଼ିକ ଲୋକ ପ୍ରିୟ ହୋଇ ପାରିଥିଲା। ଏହି କୌଶଳକୁ ଆଧାର କରି ସି.ପି. କ୍ଲାୟର କମ୍ପାନୀ ସାଧାରଣ ଉପକରଣପାଇଁ ମଧ୍ୟ ରିଡ୍ ସୁଇଚ୍ ବନେଇବା ଆରମ୍ଭ କରିଦେଲା। ଇଲିନୋଇସ୍, ସ୍ପୋକାନେ ୱାସିଂଟନର କି-ଟ୍ରୋନିକ କର୍ପୋରେସନ ଏକ ଅର୍ଧପରିବାହୀ ଭିତରେ ଚୁମ୍ବକୀୟ ଶକ୍ତି ପ୍ରବାହିତ କରି ବୈଦ୍ୟୁତିକ ଊର୍ଜ୍ଜା ସୃଷ୍ଟି କରି ପାରିଲେ ଓ ଏଇ କୌଶଳର ଆଧାରରେ ମାଇକ୍ରୋସୁଇଚରୁ ହଲ-ଇଫେକ୍ଟ ସୁଇଚ୍ ତିଆରି କଲେ। ଏହଛଡ଼ା ଏକ ଇଣ୍ଡକ୍ଟିଭ କୋର ସୁଇଚର ମଧ୍ୟ ନିର୍ମାଣ ହେଲା। ଯାହା ଇଲିନୋଇସ ଟୁଲ ୱାର୍କସ ଅନ୍ତର୍ଗତ ଥିଲା। ୧୦୦ ନିୟୁତ ଥର ଚାପ ସମ୍ଭାଳିବାର କ୍ଷମତା ଏଇ ସୁଇଚ ଗୁଡ଼ିକର ଅଛି ବୋଲି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇଥିଲା। ଏହି କି ଗୁଡ଼ିକର ଗତି ୦.୧୮୭ ଇଞ୍ଚ(୪.୭୫ ମି.ମି.) ଗଭୀରତା ଯାଏଁ ଥିଲା। ଏହା ସହିତ ତୁଳନା କଲେ ଜଣାପଡ଼େ ଆଜିର କିବୋର୍ଡ଼ରେ ବ୍ୟବହୃତ କିର ଗତି ୦.୧୧୦ ଇଞ୍ଚ(୨.୭୯ ମି.ମି.) ଗଭୀରତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହୋଇଥାଏ। ୧୯୭୦ର ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ କମ୍ ଦାମର ସିଧା-ସମ୍ପର୍କିତ କି ସୁଇଚ୍ ନିର୍ମାଣ କରାଗଲା। ତେବେ ଏହାର ଆୟୁ ତୁଳନାତ୍ମକ ଭାବେ କମ୍ ଥିଲା(ପାଖାପାଖି ୧୦ ନିୟୁତ ଥର)। ତଥାପି ବି ଏହା ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇ ପାରିଥିଲା। ୧୯୭୮ରେ କି-ଟ୍ରୋନିକ କର୍ପୋରେସନ ପ୍ରତିଟି କି ପାଇଁ ଅଲଗା ଅଲଗା ସୁଇଚ ବଦଳରେ କ୍ୟାପାସିଟାନ୍ସ ଭିତ୍ତିରେ ଏକ ଅଭିନବ କି-ବୋର୍ଡ଼ ନିର୍ମାଣ କଲେ, ଯେଉଁଥିରେ ସବୁଯାକ କି ଏକ ସ୍ପଞ୍ଜପ୍ୟାଡ ଉପରେ ରଖାଯାଉଥିଲା । ଏହି ସ୍ପଞ୍ଜ ପ୍ୟାଡର ଗୋଟିଏ ପାଖରେ ବିଦ୍ୟୁତ ସୁପରିବାହି ଧାତୁ ଝଳା ହୋଇଥିବା ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ଲଗାଯାଇଥିଲା। ଏହା ତଳେ, ପ୍ରତିଟି ‘କି’ର ଠିକ୍ ସାମନାରେ ଅର୍ଦ୍ଧଚନ୍ଦ୍ରାକାର ଆକୃତି ମୁଦ୍ରିତ ସର୍କିଟ ବୋର୍ଡ଼ ରହିଥିଲା । କୌଣସି ବି କି ବା କୁଞ୍ଚିକୁ ଦବାଇଲେ ତାହାର ପ୍ରଭାବ ତଳେ ରହିଥିବା ସର୍କିଟ୍ ବୋର୍ଡ଼ ଉପରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଜାଗାରେ ପଡୁଥିଲା ଓ କ୍ୟାପାସିଟାନ୍ସ ସେଇ ଅନୁସାରେ ବଦଳୁଥିଲା, ଯାହାକୁ ଆଇ. ସି. (integrated circuits – IC) ମାଧ୍ୟମରେ ଚିହ୍ନିତ କରା ଯାଇ ପାରୁଥିଲା। ଏଇ କିବୋର୍ଡ଼ ଗୁଡ଼ିକର ମୂଲ୍ୟ ୬୦ ଡଲାର ରହିଥିଲା ଓ କାଳକ୍ରମେ କି-ଟ୍ରୋନିକ ସର୍ବାଧିକ କିବୋର୍ଡ଼ ନିର୍ମାତା ରୂପେ ଖ୍ୟାତି ଲାଭ କଲା। ଇତି ମଧ୍ୟରେ ଆଇ.ବି.ଏମ୍.(IBM)ନିଜର ପ୍ୟାଟେଣ୍ଟ କୌଶଳ ଭିତ୍ତିରେ ନିଜସ୍ୱ କି-ବୋର୍ଡ଼ ନିର୍ମାଣ ଆରମ୍ଭ କରିଦେଲା। ପୁରୁଣା ଆଇ.ବି.ଏମ୍. କି-ବୋର୍ଡ଼ର ସୁଇଚ ଗୁଡ଼ିକ ସ୍ପ୍ରିଂ ସାହାଯ୍ୟରେ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥିଲା । ବ୍ୟବହାରକାରୀର ଆଙ୍ଗୁଠି ଚାପରେ ସ୍ପ୍ରିଂ ଉପରେଥିବା କୁଞ୍ଚିଟି ଦବିଗଲେ କୁଞ୍ଚିତଳେ ଓ ମୂଖ୍ୟ ବୋର୍ଡ଼ ଉପରେ ଥିବା ସୁପରିବାହୀ ପରଦାଦୁଇଟି ମିଳିତ ହେଉଥିଲେ ଓ ବୈଦ୍ୟୁତିକ ସର୍କିଟ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଉଥିଲା। ଏହା ଏକ ପ୍ରକାର କ୍ଲିକ୍ ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିଲା, ଯାହାକୁ ଶୁଣି କୁଞ୍ଚିଟି ଠିକ୍ ଭାବରେ ଚାପି ହୋଇଛି କି ନା, ଟାଇପିଷ୍ଟ ସହଜରେ ଜାଣି ପାରୁଥିଲା। ପ୍ରଥମ ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋନିକ କି-ବୋର୍ଡ଼ର କୁଞ୍ଚିର ଚାପ ୦.୧୮୭ ଇଞ୍ଚ(୪.୭୫ ମି.ମି.) ଗଭୀରତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଥିଲା। କୁଞ୍ଚିର ଉଚ୍ଚତା ୧୨.୭ ମି.ମି. ଥିଲା ଓ କି-ବୋର୍ଡ଼ଟି ୫ ସେ.ମି. ମୋଟାଥିଲା। ସମୟକ୍ରମେ କୁଞ୍ଚିଚାପର ଗଭୀରତା ଆହୁରି କମ୍ ହେଲା (୦.୧୧୦ ଇଞ୍ଚ(୨.୭୯ ମି.ମି.) ଓ ବଜାରରେ ଏହାର ଚାହିଦା ବଢିଲା। ଯୋଗକୁ କି-ଟ୍ରୋନିକ୍ ଏମିତି ଏକ କି-ବୋର୍ଡ଼ ତିଆରି କରିଥିଲା ଯାହା କେବଳ ଏକ ଇଞ୍ଚ ମୋଟା ଥିଲା। ଆଜିକାଲିତ ଅଧଇଞ୍ଚ ମୋଟାର କି-ବୋର୍ଡ଼ ମାର୍କେଟରେ ମିଳୁଛି । କି-ବୋର୍ଡ଼ର ଉପଯୋଗୀତାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକଲେ କୁଞ୍ଚିର ଅଗ୍ରଭାଗର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ। ପ୍ରଥମେ କୁଞ୍ଚିଗୁଡ଼ିକର ଉପରିଭାଗ ସେ କାଳର ଟାଇପରାଇଟରର କି ପରି, ଥାଳିଭଳି ଚେପଟା ଥିଲା। ଆଉ ଏହି କୁଞ୍ଚି ଉପରେ ଲେଖାଯାଇଥିବା ଅକ୍ଷରଟିର ଆୟୁ ମଧ୍ୟ ସେହି ଅନୁପାତରେ ଅଧିକ ହେବା (ପାଖାପାଖି ଦଶ ନିୟୁତ ଥର)ର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଥିଲା। କାରଣ ଏହା ଉପରେ ହାତ ଆଙ୍ଗୁଳି, ନଖ, ତେଲ, କ୍ରିମ୍ ଲାଗି ଏହାର ସ୍ପଷ୍ଟତାକୁ କ୍ରମେ କ୍ରମେ ଅସ୍ପଷ୍ଟ କରିଦିଏ। ତେଣୁ କୁଞ୍ଚିର ଉପରିଭାଗକୁ ଖୋଦେଇକରି ସେଥିଲେ ରଙ୍ଗ ଭରି ପ୍ରଥମେ ଯେଉଁ କୁଞ୍ଚି ଗୁଡ଼ିକ ତିଆରି ହେଉଥିଲା, ତାକୁ ଲୋକେ ପସନ୍ଦ କଲେ ନାହିଁ, ଫଳରେ ମୋଲ୍ଡେଡ କି ସବୁ ତିଆରି ହେଲା। ଇଞ୍ଜେକ୍ସନ ମୋଲ୍ଂ ନାମକ ପ୍ରଣାଳୀରେ କୁଞ୍ଚି ଓ ସେଥିଲେ ଲେଖାଥିବା ସଙ୍କେତ ବା ଅକ୍ଷରକୁ କ୍ରମାନ୍ୱୟରେ ମୋଲ୍ଡ କରାଯାଉଥିଲା। ଏହା ବ୍ୟୟବହୁଳ ହୋଇଥିବାରୁ ରଙ୍ଗ-ସବ୍ଲିମେସନ ପ୍ରିଣ୍ଟିଂ, ଲେଜର ଖୋଦେଇ ପରି ପ୍ରଣାଳୀ ବିକଶିତ ହେଲା। ଏହାଦ୍ୱାରା ପୁରା କି-ବୋର୍ଡ଼କୁ ଏକା ସାଙ୍ଗରେ ମୁଦ୍ରିତ କରିବା ସମ୍ଭବପର ହୋଇ ପାରିଲା। ପ୍ରଥମେ ପ୍ରଥମେ ସବ୍ଲିମେସନ ପ୍ରିଣ୍ଟିଂ ପାଇଁ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପ୍ରକାରର କାଳିକୁ କୁଞ୍ଚିର ଉପରିଭାଗରେ ଉତ୍ତାପଦେଇ ଏମିତି ଭାବେ ମୁଦ୍ରିତ କରା ଯାଉଥିଲା ଯେ କାଳିର ଅଣୁ କୁଞ୍ଚିର ଅଣୁକୁ ଭେଦ କରି ଅଙ୍କିତ ହୋଇ ଯାଉଥିଲା। କିନ୍ତୁ ଏହା ଏତେଟା ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇ ପାରିଲା ନାହିଁ କାରଣ ତେଲ ଲାଗିବାଦ୍ୱାରା ଏହି କାଳି ଚରି ଯାଉଥିଲା। ସେଥିପାଇଁ ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଏହାକୁ ରୋକିବାପାଇଁ ମୁଦ୍ରଣ କରିସାରିଲା ପରେ କୁଞ୍ଚିର ଉପରିଭାଗରେ ଏକ ପ୍ରକାର ଆସ୍ତରଣ (କୋଟିଂ) ଦିଆଯାଉଥିଲା। ଏହି କୌଶଳ ଆଧାରରେ ଆଇ.ବି.ଏମ୍. ନିଜର କି-ବୋର୍ଡ଼ ନିର୍ମାଣ ଆରମ୍ଭ କରିଦେଲା ଓ କୁଞ୍ଚିର ଅଗ୍ରଭାଗକୁ ଚେପଟା ନ କରି ସାମାନ୍ୟ ବକ୍ରାକାର (ଗହୀରିଆ) କରିଦେଲା। ଏହି ମୁଦ୍ରଣ ପ୍ରଣାଳୀର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଦୁର୍ଗୁଣ ଥିଲା ଯେ ଏହା କେବଳ ଗାଢ଼ରଙ୍ଗର କାଳିକୁ ହାଲକା ରଙ୍ଗର କି-ବୋର୍ଡ଼ ଉପରେ ମୁଦ୍ରଣ କରି ପାରୁଥିଲା ଓ ଏଥିପାଇଁ ବହୁତ ସମୟ ଲାଗୁଥିଲା। ଏହାପରେ ଆଇ.ବି.ଏମ୍. ପ୍ରତ୍ୟେକ କୁଞ୍ଚିର ଅଗ୍ରଭାଗପାଇଁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର କୁଞ୍ଚି-ଟୋପି (keycap) ତିଆରି କଲା। ଏଥିପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ସାଧାରଣ ଏ.ବି.ଏସ. କି-ବୋର୍ଡ଼ଠାରୁ ଭିନ୍ନ ଥିଲା। ଅନ୍ତତଃ ଅଳ୍ପ ଦାମର (୧୦ ଡଲାରରୁ କମ୍) ଆଧୁନିକ କି-ବୋର୍ଡ଼ ନିର୍ମାଣ ହେଲା। ଏହା ପଛରେ ତିନୋଟି ଯାନ୍ତ୍ରୀକ କୌଶଳର ପ୍ରମୁଖ ଅବଦାନ ରହିଛି: "ଏକକ ଢାଞ୍ଚା - ମୋନୋବ୍ଲକ" କି-ବୋର୍ଡ଼ର ପ୍ରାରୂପ, ଯେଉଁଠି ପ୍ରତିଟି କୁଞ୍ଚିପାଇଁ ଅଲଗା ଅଲଗା ଢାଞ୍ଚା ବଦଳରେ ଗୋଟିଏ "ମୋନୋବ୍ଲକ" ଢାଞ୍ଚାର ବ୍ୟବହାର କରାଗଲା । ମୋଲ୍ଡ଼ିଂ କୌଶଳଦ୍ୱାରା ଏହା ସମ୍ଭବ ହୋଇ ପାରିଲା। ମୋନୋବ୍ଲକ ତଳେ ସମ୍ପର୍କ ସୁଇଚ୍ ପରଦା (contact-switch membrane)ର ପ୍ରଚଳନ। ସୁଇଚର ତଳେ ଓ ମୋନୋବ୍ଲକର ଉପରେ ଥିବା ପରିବାହୀ ପରଦା ଭିତରେ ଏକ ଖାଲି ସ୍ଥାନ ରହିଲା, ଯେପରିକି କୁଞ୍ଚିଟିକୁ ଚାପିଲେ ହିଁ ଏକ ପ୍ରକାର ବୈଦ୍ୟୁତିକ ସମ୍ପର୍କ ସୃଷ୍ଟି ହେବ। ଏଇ ପରଦା ଗୁଡ଼ିକ ବହୁ ପରିମାଣରେ ‘ରିଲ୍ରୁ ରିଲ୍’ ମୁଦ୍ରଣ କଳଦ୍ୱାରା ମୁଦ୍ରିତ କରାଗଲା ଓ ପରବର୍ତ୍ତୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ପ୍ରତିଟି କି-ବୋର୍ଡ଼ରେ ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ କରି କାଟି ଲଗାଇ ଦିଆଗଲା। କୁଞ୍ଚିର ଅଗ୍ରଭାଗର ପ୍ୟାଡ ପ୍ରିଣ୍ଟିଂ ଯାହାକୁ ଟେମ୍ପୋ ବୋଲି କୁହାଯାଏ, ତାହା ସବୁଠାରୁ ଲୋକପ୍ରିୟ ଉପକରଣ ତିଆରି ସଂସ୍ଥାଥିଲା। ପ୍ରଥମେ ସବ୍ଲିମେସନ କାଳି ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥିଲା (ଉପରେ ଦେଖନ୍ତୁ) କିନ୍ତୁ ଏହାକୁ ସୁରକ୍ଷା ଦେବାପାଇଁ ଅଧିକ ଦିନ ସ୍ଥାୟୀ ସ୍ୱଚ୍ଛ ଆବରଣ ଏବେ ଏହା ଉପରେ ମୁଦ୍ରିତ କରାଯାଉଛି। ଏହି ଆବରଣର ଆଉ ଏକ କାମ ହେଲା ଏହା ଉଜ୍ଜ୍ୱଳତାକୁ କମ କରିଦିଏ ଓ ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ଏହା ଏକ ଜୀବାଣୁ ନାଶକ ତତ୍ତ୍ୱଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ଯାହା ବ୍ୟବହାରକାରୀପାଇଁ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟଗତ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଉପଯୋଗୀ। ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋନିକ କି-ବୋର୍ଡ଼ ନିର୍ମାଣରେ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ଜିନିଷର ଉପଯୋଗୀତା ବହୁତ ବେଶି । ମୋନୋବ୍ଲକ ଆସିବା ଆଗରୁ ଡର୍ଲିନ ନାମକ ବସ୍ତୁ (Polyoxymethylene plastic) କିବୋର୍ଡ଼ ତିଆରି ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିଲା, ଯାହା ଏହା ଉପରେ ବାରମ୍ବାର ପଡୁଥିବା ଚାପକୁ ସହ୍ୟ କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ ଥିଲା। କି ସୁଇଚରେ ସ୍ପ୍ରିଂ ପ୍ରଭାବ ଉତ୍ପନ୍ନ କରିବାପାଇଁ ଗ୍ରୀଜ ପରି କୌଣସି ଜିନିଷ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଉପଯୁକ୍ତ ନୁହେଁ । କାରଣ ଏହାଦ୍ୱାରା କିବୋର୍ଡ଼ ସହଜରେ ମଇଳା ହୋଇଯାଏ ଓ ଉପରର ଲେଖା ଦିଶେନାହିଁ । ତେବେ ଏହି ସ୍ପ୍ରିଂ ପ୍ରଭାବକୁ ସୁଚାରୁରୂପେ ଚଲାଇବାପାଇଁ ଉପଲବ୍ଧ ଏକମାତ୍ର ଜିନିଷ ଥିଲା ଡର୍ଲିନ । କିନ୍ତୁ ଏହା ଏତେ ନରମ ଯେ ଏହା କୁଞ୍ଚିର ଅଗ୍ରଭାଗରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇ ନ ପାରେ। ତେଣୁ ଅଗ୍ରଭାଗପାଇଁ ଏ.ବି.ଏସ୍. (Acrylonitrile butadiene styrene-ABS) ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ବ୍ୟବହାର କରା ଯାଉଥିଲା । କାଳକ୍ରମେ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ମୋଲ୍ଂ ବିକଶିତ ହେଲା ପରେ କୁଞ୍ଚି ଚାପର ଗଭୀରତା ୦.୧୮୭ ଇଞ୍ଚରୁ ୦.୧୧୦ ଇଞ୍ଚ କମ କରି ବି ସ୍ପ୍ରିଂ ପ୍ରଭାବକୁ ଆଗଭଳି ରଖିହେଲା ଓ ମୋନୋବ୍ଲକ କିବୋର୍ଡ଼ ତଥା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଏକକ-କୁଞ୍ଚ୍ୟାଗ୍ର ( single-part keytop/plungers)ର ପ୍ରଚଳନ ଏ.ବି.ଏସ୍. ପ୍ଲାଷ୍ଟିକଦ୍ୱାରା ସମ୍ଭବ ହୋଇ ପାରିଲା। ମାଉସ୍ ମାଉସ୍ ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ଦେଖାଉଥିବା ଯନ୍ତ୍ର ଯାହା ଏକ ସମତଳରେ ଦୁଇ ଦିଗରେ ଗତିକରି କାମ କରିଥାଏ । ମାଉସ ଏକ ବସ୍ତୁ ଯାହାକୁ ହାତରେ ଧରାଯାଏ ଯେଉଁଥିରେ ଏକାଧିକ ବଟନ ଅଛି । ବେଳେ ବେଳେ ଏଥିରେ ଚକ ଭଳିଆ କିଛି ଜିନିଷ ଥାଏ ଯାହା ବ୍ୟବହାରକାରୀକୁ ଯନ୍ତ୍ର କରାଉଥିବା କାମଗୁଡ଼ିକ କରେଇଥାଏ, ଆଉ କିଛି ଅତିରିକ୍ତ ବଟନ ମଧ୍ୟ ଥାଏ ଯାହା ମାଉସକୁ କିଛି ଅଧିକ କ୍ଷମତା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ମାଉସର ଗତି ସାଧାରତଃ ଏକ ତୀର ଚିହ୍ନଦ୍ୱାରା କମ୍ପ୍ୟୁଟରପରଦାରେ ଦେଖାଇ ଥାଏ ଯାହା ଆରେଖୀୟ ପ୍ରୟୋଗୀ ଅନ୍ତରପୃଷ୍ଠ(Graphical User Interface)ର ଉତ୍ତମ ବ୍ୟବହାର ଦର୍ଶାଇଥାଏ । ମାଉସକୁ ଏକ ପୋଏନ୍ଟିଙ୍ଗ ଡିଭାଇସ ଭାବେ ବିଲ ଇଙ୍ଗ୍ଲିସର ୧୯୬୫ତମ ସଂସ୍କରଣରେ "କମ୍ପ୍ୟୁଟର-ଏଡେଡ ଡିସ୍ପ୍ଲେ କଣ୍ଟ୍ରୋଲ "ରେ ବାହାରିଥିଲା। ଅନଲାଇନ ଅକ୍ସଫର୍ଡ ଅଭିଧାନରେ ମାଉସର ବହୁବଚନ ଭାବେ ମାଇସ ଲେଖା ଯାଇଛି କିନ୍ତୁ ଏଠାରେ ମାଉସମାନେ ଚୁଟିଆ ମୂଷାକୁ ବୁଝାଏ କିନ୍ତୁ କମ୍ପ୍ୟୁଟରର ମାଉସର ବହୁବଚନରେ ଇଂରାଜୀରେ ମାଉସେସ ଲେଖାଯାଏ। ୧୯୬୮ରେ ଜେ.ସି.ଆର ଲିକଲିଡର "ଦି କମ୍ପ୍ୟୁଟରଏଜ ଏ କମ୍ୟୁନିକେଶନ ଡିଭାଇସ"ରେ ମାଇସ ବୋଲି ଲେଖାଯାଇଛି। ଦି ଆମେରିକାନ ହେରିଟେଜ ଅଭିଧାନର ଚତୁର୍ଥ ସଂସ୍କରଣରେ କମ୍ପ୍ୟୁଟରମାଉସର ବହୁବଚନ ଭାବେ ଉଭୟ ମାଉସେସ ଓ ମାଇସକୁ ଠିକ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି।କେତେକ ଲେଖକ ବୈଷୟିକ ଲେଖାରେ ବୈଷୟିକ ଶବ୍ଦ ଭାବେ ମାଉସ ଡିଭାଇସେସ କିମ୍ବା ପୋଏଣ୍ଟିଙ୍ଗ ଡିଭାଇସେସ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି।ଇଂରାଜୀରେ ମାଉସେସ କମ୍ପ୍ୟୁଟରମାଉସକୁ "ହେଡଲେସ ନାଉନ" ଭାବେ । ଟ୍ରାକବଲ ଏକ ପଏଣ୍ଟିଙ୍ଗ ଡିଭାଇସ ଯାହା ୧୯୫୨ରେ ଟମ କ୍ରାନ୍ସଟନ,ଫ୍ରେଡ ଲଙ୍ଗଷ୍ଟାଫ ଓ କେନୟୋନ ଟେଲରଙ୍କଦ୍ୱାରା ରୟାଲ କାନାଡିୟ ନୌ ବାହିନୀର ଡ଼ି.ଏ.ଟି.ଏ.ଆର ପ୍ରକଳ୍ପରେ ଉଦ୍ଭାବିତ ହେଇଥିଲା ।ଏହା କାନାଡିୟ ମାନକ ୫ ପିନ ବିଶିଷ୍ଟ ବୋଲିଂ ବଲ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିଲା।ଏହାକୁ ବଜାରକୁ ଛଡ଼ାଯାଇନଥିଲା କାରଣ ଏହା ଏକ ଗୁପ୍ତ ସାମରିକ ପ୍ରକଳ୍ପ ଥିଲା। ଅପଟିକାଲ ମାଉସଗୁଡ଼ିକ ଏଲ.ଇ.ଡି ବା ଲାଇଟ ଏମିଟିଂ ଡାଇଓଡ ଓ ଏକ ଫଟୋ ଡାଇଓଡର ଇମେଜିଙ୍ଗ ଆରେ ବ୍ୟବହାର କରେ ,ତଳେ ଥିବା ସମତଳର ଅବସ୍ଥା ଜାଣିବା ପାଇଁ।ମେକନିକାଲ ମାଉସ ଏକ ଗତିଶୀଳ ଅଂଶ ବ୍ୟବହାର କରିଲା ବେଳେ ଲେଜର ମାଉସ ଜଉଟା ମଧ୍ୟ ଅପଟିକାଲ ମାଉସ ଲେଜର ଆଲୋକକୁ ବ୍ୟବହାର କରେ। ୨୦୦୦ରେ ଲଗିଟେକ "ଟାକଟାଇଲ ମାଉସ" ବାହାର କରିଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ ଏକ ଛୋଟ ଆକଟୁଏଟୋର ଲାଗିଥିଲା ଯାହା ମାଉସକୁ ଥରାଉଥିଲା।ଏହା ବାରମ୍ବାର ଇଉଜରକୁ ଜଣାଉଥିଲେ ଯତେବେଳେ ମାଉସ ପରଦାର ସୀମାରେଖାକୁ ଛୁଇଁ ଯାଉଥିଲା। ମାଉସକୁ ଛୁଇଁ କରି ବ୍ୟବହାର କରିବା ପାଇଁ ଏକ ଇଲେକଟ୍ରହିଓଲଜିକାଲ ଟାକଟାଇଲ ମାଉସ ବାହାରିଥିଲା କିନ୍ତୁ ଏକ ବଜାରକୁ ଆସିପାରିନଥିଲା। ମାନକ ପି.ସି ମାଉସଗୁଡ଼ିକ ଆର.ଏସ-୨୩୨ସି ସିରିଏଲ ପୋର୍ଟ , ଡି-ସବମିନୀଏଚର କାନେକ୍ଟର ଭୟାରେ ବ୍ୟବହୃତ ହଉଥିଲେ ,ଯାହା ମାଉସର ସର୍କିଟକୁ ଚାଲୁ ରଖିବାରେ ଓ ମାଉସକୁ ଗତି କରେଇବାଦ୍ୱାରା ତଥ୍ୟ ବଦଳରେ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଥିଲା। ମାଉସ ଶିଷ୍ଟମ୍ସ କର୍ପୋରେସନ ଭର୍ଶନ ଏକ ୫ ବାଇଟ ନିୟମ ଓ ୩ ଟା ବଟନକୁ ସାହା ଦେଉଥିଲା ବେଳେ ମାଇକ୍ରୋସଫ୍ଟ ଭର୍ଶନ ୩ ବାଇଟ ନିୟମ ଓ ୨ ଟା ବଟନ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିଲା।ଏହି ଦୁଇଟି ନିୟମ ମଧ୍ୟରେ ଅମେଳ ଯୋଗୁଁ ମାଉସ ତିଆରି କରୁଥିବା କମ୍ପାନୀ ୨ ପ୍ରକାର ସୁଇଚ ମାଉସ ବିକିଲେ: "ପି.ସି" ଏମ.ଏସ.ସି ପାଇଁ ଓ "ଏମ.ଏସ" ମାଇକ୍ରୋସଫ୍ଟ ପାଇଁ। ୧୯୮୬ରେ ଆପଲ କମ୍ପାନୀ ୧୬ଟି ଯନ୍ତ୍ରକୁ ଡେଜି ଚେନିଙ୍ଗରେ ଲଗେଇ ପ୍ରଥମେ ଆପଲ ଡେସ୍କଟପ ବସକୁ କାମରେ ଲଗେଇଥିଲା।ସେହି ଗୋଟିଏ ବସରେ ଅନେକ ଗୁଡିଏ ମାଉସକୁ ଲଗାଯାଇଥିଲା ଯାହାର କୌଣସି କାରିଗରୀ ନଥିଲା।ଏକ ମାତ୍ର ଡେଟା ପିନକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ଏଥିରେ ଅନେକ ମାଉସ ବ୍ୟବହାର କରିହଉଥିଲା ଯାହା କି ମାଉସର ମଡେଲମାନଙ୍କ ମୁଖ୍ୟସ୍ରୋତରେ ନିଜକୁ ମିଶେଇବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କଲା, ଏପରିକି ଏହା ଅଣ-ଆପଲ କମ୍ପାନୀରେ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହୃତ ହେଲା ଏହା ୧୯୯୮ ଯାଏଁ ଚାଲୁ ରହିଲା।ଯେତେବେଳେ ଆଇ-ମାକ ଶିଳ୍ପର ଆରମ୍ଭ ହେଲା ୟୁ.ଏସ.ବିର ସମୟ ଆରମ୍ଭ ହେଲା।୧୯୯୯ ମେରେ "କାଂସ୍ୟ କିବୋର୍ଡ"ର ଆରମ୍ଭରୁ ପାୱାର ବୁକ ଜି୩ ଯାହା ଆପଲର ଏକ ସୃଷ୍ଟି ଡେସ୍କଟପ ବସର ବ୍ୟବହାରକୁ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କଲା ୟୁ.ଏସ.ବିର ପ୍ରଚାଳନ ପାଇଁ।କିନ୍ତୁ ଏହାର ସ୍ଥାନ୨୦୦୫ରେ ପାୱାରବୁକ ଜି୪ ଯାଏଁ ରହିଲା ।ଶିଳ୍ପ-ମାନକ ୟୁ.ଏସ.ବି (ୟୁନିଭର୍ସାଲ ସିରିଆଲ ବସ ) ନିୟମ ଓ ଏହାର ସଂଯୋଗ ଏବେ ବହୁଳ ଭାବରେ ମାଉସ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର ହଉଛି।ଏହା ଏବେ ବିଖ୍ୟାତ ମାଉସମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ୟତମ।ନୋଟବୁକ୍ କମ୍ପ୍ୟୁଟରପାଇଁ ବେତାର ମାଉସର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ହେଉଛି । ବେତାର ମାଉସଗୁଡ଼ିକ ଲୋହିତ ରଶ୍ମୀ ବା ରେଡିଓ ରଶ୍ମୀଦ୍ୱାରା ସଂଯୁକ୍ତ ହୁଅନ୍ତି।ଏହାର ଏକ ରିସିଭର ଥାଏ ଯାହା କମ୍ପ୍ୟୁଟରରେ ସିରିଏଲ ବା ୟୁ.ଏସ.ବି ପୋର୍ଟରେ ଲାଗିଥାଏ ଯାହା ରଶ୍ମୀକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ।ଏବେ ନୂଆ ନୂଆ ଅତି ଛୋଟ ନାନୋ ରିସିଭର ବାହାରିଛି ଯାହା ଲାପଟପ ନୋଟବୁକରେ ବ୍ୟବହାର କରିବା ପାଇଁ ସହଜସାଧ୍ୟ। ଏମିଗା ଓ ଅଟାରି , ଅଟାରି ଏସ.ଟି ମାନକ ଡି.ଇ ସଂଯୋଗ ମାଉସଗୁଡ଼ିକ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ସେହି ସଂଯୋଗ ସମାନ କମ୍ପ୍ୟୁଟରଓ ହାତ ଗଣତି ୮ ବିଟ ସିଷ୍ଟମରେ ଯଏଷ୍ଟିକରେ ସଂଯୋଗ ହେଇଥାଏ ଯଥା କମୋଡୋର ୬୪ ଓ ଅଟାରି ୨୬୦୦।ମାଉସ ପାଇଁ ଯାଉ ସଂକେତ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ଯଏଷ୍ଟିକ ପାଇଁ ଅଲଗା ସଂକେତ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ତେଣୁ ଯଏଷ୍ଟିକର ସଂଯୋଗ କରିବା ଜାଗାରେ ଯଦି ମାଉସ ଲଗା ଯାଏ ତାହା କରସର ଗତିକୁ ଗୋଟିଏ ଦିଗକୁ ବଢ଼ାଇ ଥାଏ ,ଯଦିଓ ମାଉସ ସ୍ଥିର ଥାଏ।କିନ୍ତୁ ଯଏଷ୍ଟିକକୁ ମାଉସ ଜାଗାରେ ଲଗେଇଲେ ଏହା କରସରକୁ କିଛି ବାଟ ଗତି କରାଇଥାଏ । ୧୯୮୮ରେ ଭି.ଟେକ ସକ୍ରେଟିସ ,ଏକ ଶିକ୍ଷଣୀୟ ଭିଡିଓ ଗେମ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯାହା ବେତର ମାଉସକୁ ପ୍ରଥମେ ବଜାରକୁ ଆଣିଥିଲା ଓ ତା ସହିତ ଏକ ମାଉସପ୍ୟାଡ ମଧ୍ୟ ଆସିଥିଲା ,ଏହି ମାଉସ ଗେମ ଗୁଡିକର ଅତିରିକ୍ତ ପରିଚାଳକ ଥିଲା।୧୯୯୦ର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ସୁପର ନିଣ୍ଟେଣ୍ଡୋ ଏଣ୍ଟରଟେନମେଣ୍ଟ ସିଷ୍ଟମ ,ଏକ ଭିଡିଓ ଗେମ କମ୍ପାନୀ ମାଉସକୁ ଗେମର ଅନ୍ୟତମ ମୁଖ୍ୟ ପରିଚାଳକ ଭାବେ ଆଣିଲା।ନିଣ୍ଟେଣ୍ଡୋ ୬୪ ପରେ ମାରିଓ ପେଣ୍ଟ ଗେମ ମାଉସର କ୍ଷମତାକୁ ଭଲଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲା।ସେଗା କମ୍ପାନୀ ତାର ନିଜର ମାଉସ ବଜାରକୁ ଛାଡିଥିଲା ଜେନେସିସ/ମେଗା ଡ୍ରାଇଭ ,ସାଟର୍ଣ୍ଣ ଓ ଡ୍ରିମକଷ୍ଟ କନସୋଲ ପାଇଁ।ଏନ.ଇ.ସି ତାର ନିଜର ପି.ସି ଇଞ୍ଜିନ ଓ ପି.ସି - ଏଫ.ଏକ୍ସ କନସୋଲ ପାଇଁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ମାଉସ ଛାଡିଥିଲା।ପ୍ଲେ-ଷ୍ଟେସନ ପାଇଁ ସୋନି କମ୍ପ୍ୟୁଟରଏଣ୍ଟରଟେନମେଣ୍ଟ ଏକ ମାଉସ ବାହାର କରିଥିଲା ଏବଂ ସେଥିରେ ଲିନକ୍ସ ଓ ପ୍ଲେ-ଷ୍ଟେସନ ୨ର ସରଞ୍ଜାମ ରହିଥିଲା।ବ୍ୟବହାରକାରୀ ଯେକୌଣସି ଭାବେ ୟୁ.ଏସ.ବି ମାଉସକୁ ପ୍ଲେ-ଷ୍ଟେସନ ୨ରେ ସଂଯୋଗ କରିପାରୁଥିଲେ।ପ୍ଲେ -ଷ୍ଟେସନ ୩ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ୟୁ.ଏସ.ବି ମାଉସର ଅଧିନକୁ ଆସିଗଲା । ମନିଟର ଟେଲିଭିଜନ ଭଳି ଦେଖାଯାଉଥିବା ବସ୍ତୁଟିକୁ କମ୍ପ୍ୟୁଟରର ମନିଟର କୁହାଯାଏ । କମ୍ପ୍ୟୁଟରରେ କରାଯାଉଥିବା କାମର ଫଳାଫଳ ବା ଆଉଟପୁଟ୍ ଏହି ମନିଟରରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ ଏବଂ କମ୍ପ୍ୟୁଟରକୁ ଦିଆଯାଉଥିବା ନିର୍ଦ୍ଦେଶର ଫଳାଫଳ ମଧ୍ୟ ଏଥିରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଟେଲିଭିଜନ ଭଳି କମ୍ପ୍ୟୁଟରର ମନିଟର ବି କଳା-ଧଳା ଏବଂ ରଙ୍ଗିନ ହୁଏ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ସାଇଜର ବି ହୁଏ। ଆଧାର ବାହାର ଲିଙ୍କ A Brief History of Computing  – slideshow by Life magazine ଇଣ୍ଟରନେଟ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ବିଜ୍ଞାନ

kampẏuṭara emiti eka baidẏutika yantra yāhāki maṇiṣaṭhāru tathẏa (Data) nie, sesabuku sāiti rakhe āu pūrbaru saṃrakṣita ādeśa mutābaka āpe se sabu tathẏaku bẏabahāra kari uttara die |saṃrakṣita uttara kampẏuṭara (memory)re rahithāe| eka samaẏare gāṇitika ebaṃ lajik yukta kāryẏa karipāre | ekādhika kāma karipāruthibāru kampẏuṭaraku eka malaṭiṭāskiṃ yantra boli kuhāyāe | keteguḍie biśeṣa aṃśaku nei kampẏuṭara tiāri hoithāe | sethimadhẏaru CPU (Central Processing Unit) anẏatama | ehā sahita kampẏuṭarare memorī iuniṭ, ALU (Arithmetic and Logic Unit), kaṇṭrol iuniṭ itẏādi madhẏa rahithāe | kampẏuṭara prathame inapuṭ grahaṇa kare, ehāku diāyāithibā sūcanā anusāre kāryẏa sampādana kare, ehā pare uttaraṭiku auṭ‌puṭ hisābare bẏabahārakārīku pradāna karithāe | prathama śatābdīru hi~ kampẏuṭarara bẏabahāra hoi āsuchi | kintu setebeḻara kampẏuṭara ebaṃ ājira kampẏuṭara madhẏare ākāśa pātāḻa tapātha rahichi | setebeḻe kampẏuṭara kebaḻa gaṇanā pāi~ bẏabahāra heuthilā | āji kampẏuṭara eka śaharu adhika bhinna bhinna kāma pāi~ bẏabahāra heuachi | ādhunika kampẏuṭara sabu khuba kama jāgāre rahi pāre, aḻpa samaẏare khuba adhika tathẏa khojipāre āu kaṭhina gaṇitasabu sahajare samādhāna karipāre | ājikāli mobāilaṭhāru ārambha kari bahuta baḍa଼ dharaṇara kampẏuṭara dekhibāku miḻuchi | yemiti kuhāyāe ye maṇiṣa heuchi prakṛtira śreṣṭha sṛṣṭi, semiti kuhāyāipāre ye kampẏuṭara maṇiṣara śreṣṭha sṛṣṭi | gaṭhana kampẏuṭara praṇāḻī mukhẏataḥ 2ṭi upādānaku nei gaṭhita, eguḍa଼ika heuchi: hārḍaୱera o saphṭaୱera | hārḍୱer heuchi kampẏuṭara praṇāḻīra sehi sabu upādāna yāhā sthābara, arthāta yāhāku sparśa karihue yepari kiborḍa, māusa itẏādi | saphṭaୱera sehipari sparśa kari heu nathibā upādāna sabuku bujhāithāe | nāmakaraṇara yathārthatā kampẏuṭara nāmaṭi kampẏuṭa nāmaka eka śabdaru āsichi yāhāra artha heuchi gaṇanā karibā | eṇu saṃkṣiptare kampẏuṭara eka gaṇanā karibā yantra | kampẏuṭara śabdaṭi prathama kari 1613 masihāre Richard Braithwaitṅkadୱārā likhita eka pustaka The Yong Mans Gleaningsre hoithilā | ethire kampẏuṭara eka bẏaktiku darśāuthilā ye ki gaṇanā karuthile | itihāsa prāk biṃśa śatābdī sahasra barṣa dhari mānaba bibhinna yantra gaṇanare sāhāyẏa pāi~ bẏabahāra kari āsichi, tanmadhẏaru adhikāṃśa āṅguḻi sahita ekaika tuḻanā upare paryẏabasita |ṭyāli ṣṭik sarbapurātana gaṇana yantra rūpe bibecita hue | aitihāsika kāḻaru mānaba śasẏa, gṛhapāḻita paśu ityadi gaṇibā pāi~ māṭire tiāri kon, golaka, gaṇana raḍ ādi bẏabahāra kari āsichi | ābākas prathame gāṇitika kāryẏare bẏabahṛta heuthilā | khrīṣṭapurba 2400re romān ābākas bābiloniāre bẏabahṛta heuthibāra pramāṇa rahichi | ābākas‌ra udbhābana paraṭhāru bibhinna gaṇana borḍ ebaṃ gaṇana ṭebal‌ra udbhābana hoichi | madhẏayugīẏa iuropare ārthika gaṇanā pāi~ cek lugāra bẏabahāra heuthilā | nakṣatra bijñāna ebaṃ gaṇanā kṣetrare aneka gaṇanā yantrara udbhābanā hoithilā | plānispera eka nakṣatra sūcī yāhā ki abu rehān ala biruniṅkadୱārā ekādaśa śatābdīre tiāri hoithilā | āṣtroleba nāmaka eka gaṇanā yantra khrīṣṭa pūrba prathama kimbā dୱitīẏa śatābdīre tiāri hoithibāra madhẏa sūcanā miḻiachi | prathama pīḍhi(1956-1959) prathama pīḍhira kampẏuṭarare kampẏuṭara sipiu o memori badaḻare, bhākẏum ṭẏubra bẏabahāra karāyāūthilā | ilekṭrik balba pari hoithibā ehi bhākẏum ṭẏub guḍikara ākāra bahuta baḍa଼ thilā ebaṃ semāne prabaḻa mātrāre uttāpa madhẏa utpanna karuthile | ehi kampẏuṭara bahuta sthāna ne u thilā ebaṃ ehāra ojana madhẏa bahuta adhika thilā | ethire miḻuthibā tathẏaku saṅgṛhita kari rākhibāra kauṇasi bẏabasthā nāthilā | dୱitīẏa pīḍhi dୱitīẏa piḍha଼ira kampẏuṭarare bhākẏuma ṭiuba badaḻare ṭrāñjiṣṭarara bẏabahāra hoithilā | ehi kampẏuṭaramānaṅkare Input Device bhābare IBM Card bẏabahāra karāyāuthilā | tṛtīẏa pīḍhi prathama piḍha଼ira kampẏuṭarara sipiu o memori badaḻare bhẏākẏum ṭẏiub bẏabahāra karāyāithilā | ehi kampẏuṭarara bahuta sthāna neuthilā ebaṃ ehāra ojana madhẏa bahuta adhika thilā | caturtha pīḍhi pañcama pīḍhi kampẏuṭarara baiśiṣṭẏa barttamāna manuṣẏara pratiṭi kṣetrare kampẏuṭara sāthi hoi chiḍa଼ā heuthibābeḻe manuṣẏa madhẏa tā'ra prati muhurttare kampẏuṭarara sāhāyẏa neuchi| kāraṇa ehi yantraṭira bahubidha biśeṣatୱ manuṣẏaku bahumātrāre prabhābita karuachi|tebe ehi yantraṭira biśeṣa guṇaguḍa଼ika ka'ṇa,yāhā phaḻare manuṣẏa kampẏuṭara upare ete nirbharaśīḻa hoipaḍa଼ichi|kampẏuṭarara yeu~ sabu biśeṣa guṇa rahichi seguḍa଼ika helā:- 1 tibrabega(speed) 2 saṭhikatā(accuracy) 3 manerakhibāra kṣamatā bā bṛhat smṛtikoṣa(storage) 4 bahukāryẏa nipuṇatā(versatility) 5 abhinibeśa(diligence) tībrabega kampẏuṭarara prathama biśeṣatୱ heuchi tāhāra tībrabega| ehi biśeṣa guṇa yogu~ kampẏuṭara yekauṇasi kāryẏaku bā hisābapatraku tībratāra saha sampādita karithāe| kāraṇa kampẏuṭara goṭie ilekṭronika yantra hoithibāru tathẏaguḍa଼ika bidẏut siganāla jariāre prabāhita hoithāe| āu ehi bidẏut siganālara bega bahuta adhika, yadi saṭhik tathẏa diāyāithāe tebe goṭie supara kampẏuṭara eka sekeṇḍare lakṣa lakṣa hisābapatra karipāriba| ehāra gati piko sekeṇḍare (1 sekeṇḍa lakṣa koṭi) mapā hoithāe| ehā chaḍa଼ā kampẏuṭara iṇṭaraneṭ sāhāyẏare yekauṇasi tathẏaku anusandhāna kari āma ākhiāgare āṇi rakhidie,yeu~ tathẏaku khojibā pāi~ āmaku bahira pṛṣṭā pare pṛṣṭā olaṭāibāku paḍa଼uthilā| kahibāku gale kampẏuṭaraku manuṣẏa tiāri karithile madhẏa āji kampẏuṭara manuṣẏa tuḻanāre bahuta śīghra kāryẏa sampanna karithāe| saṭhikatā kampẏuṭara bahuta parimāṇara kāma khuba kama samaẏa madhẏare ebaṃ saṭhika bhābe kari pare | ehā jaṭiḻaru jaṭiḻa aṅka madhẏa goṭe sekeṇḍa samaẏa madhẏare samādhāna karibāre samartha | ebaṃ kampẏuṭarare truṭira parimāṇa bahuta kama | heuthibā truṭiguḍa଼ika mukhẏataḥ maṇiṣara bhula yogu~ hi~ ghaṭi thāe | bṛhat smṛtikoṣa kampẏuṭarara āu goṭie mukhẏa guṇa helā ehāra manuṣẏamānaṅka pari smṛtikoṣa bā memorī sel rahichi,yeu~ thire asaṃkhẏa tathẏa o nirddeśābaḻī gacchita kari rakhipāre| manuṣẏara smṛtiśakti sīmita hoithibā beḻe kampẏuṭarara smṛtiśakti manuṣẏa tuḻanāre yatheṣṭa adhika| ethire bahuta tathẏa gacchita hoipāre ebaṃ ābaśẏaka sthaḻe yekauṇasi tathẏaku khub śīghra manepakāi pāre| bahukāryẏa nipuṇatā kampẏuṭe sāhāyẏare āme kebaḻa hisāba karipāru tāhā nuhe~,ethire āme citra āṅkipāru,kheḻipāru,bhiḍa଼io dekhipāru,gīta śuṇipāru,bibhinna bargara lokaṅka sahita iṇṭaraneṭare bhābara ādāna pradāna karipāru| ājikāli ehi kampẏuṭara sahāẏatāre pāṇipāga,prākṛtika biparyẏaẏa biṣaẏare āme jāṇibāku pāithāu|ghare basi dūradūrāntaru jiniṣapatra kiṇābikā karipāru| ehipari śikṣā,bijñāna,aphis,bẏāṅka,bẏabasāẏa itẏādi kṣetrare bhinna bhinna kāma karithāe| abhinibeśa kampẏuṭara pūrāpūri sୱẏaṃkriẏa aṭe| kampẏuṭara cāḻaka inapuṭ ḍa଼ibhāis sāhāyẏare tathẏa o nirddeśabaḻīku inapuṭ karisāribā pare kampẏuṭara pradatta nirddeśabaḻī anusāre tathẏaku kāryẏakārī kari uttara pradāna karithāe| ehi kāryẏaku yetethara bā yete samaẏa paryẏanta kale madhẏa kampẏuṭara thake nāhi~| kāraṇa tāhāra dhairyẏa bā abhinibeśa manuṣẏaṭhāru adhika| yadi kauṇasi yāntrika truṭi thāe tebe beḻe beḻe kampẏuṭara kāmakare nāhi~| kampẏuṭarara bibhinna aṃśa saphṭaୱera kampẏuṭara saphṭa‌ୱera kimbā saphṭa‌ୱera, kampẏuṭara progrāma, lāibreri ebaṃ semānaṅka sambandhita nathikaraṇaku nei gaṭhita | "saphṭaୱera" śabdaṭi kebe kebe saṅkucita arthare āplikesana saphṭaୱeraku madhẏa bujhāithāe | saphṭaୱera kampẏuṭara memorire sāitā hoi rahithāe ebaṃ ehāku kehi chui~pāribe nāhi~ | nimnatama sopānare, eksakẏuṭa karāhoipāribā koḍa଼samūha eka nirddiṣṭa prasesara– sādhāraṇataḥ eka seṇṭrāla prosesiṅga ẏuniṭa (sipiẏu) saha sambandhita mesina lāṅguejaku nei gaṭhita | eka mesina lāṅgueja prosesara sūcanāku sūcāuthibā bāināri mūlẏaku nei gaṭhita daḻamānaṅku nei tiāri | ehi mūlẏasabu kampẏuṭarara pūrba abasthāku badaḻāithāe | saphṭaୱera mukhẏātaḥ 2 prakārara | prathamaṭi heuchi siṣṭam saphṭaୱera o anẏaṭi heuchi āppalikesan saphṭaୱera | kampẏuṭara arāmbha hebā pāi~ prathame yeu~ sābu saphṭaୱerara abasẏakatā rahithāe tāhāku siṣṭam saphṭaୱera kuhāyāe | apāreṭiṅg siṣṭama ehāra eka udāharaṇa | apāreṭiṅg siṣṭama apareṅga siṣṭama kampẏuṭarara bibhinna risorsa yepariki memorī, si.pi.iu., anẏānẏa hārḍaୱera itẏādiṅku saṭhika bhābe paricāḻanā kari eka kampẏuṭaraku sampūrṇabhābe kāryẏakārī karibāre sāhāyẏakare | ehā bibhinna progrāma, hārḍaୱera madhẏare tāḻa meḻa rakṣā kari semānaṅku ābaśẏakīẏa risorsa pradāna kare, yāhādୱārā kampẏuṭaraṭi surukhurare kāryẏa karipāre | bibhinna apareṭiṃ siṣṭama śreṇīra udāharaṇa hele ୱinaḍoja, linaksa, iuniksa itẏādi itẏādi | ehi śreṇīguḍikare bibhinna apareṭiṃ siṣṭama achanti | āplikesan saphṭaୱera kampẏuṭarare bibhinna kāma karibā pāi~ yeu~ sabu saphṭaୱera mānaṅka bẏabahāra karāyāe seguḍiku āplikesan saphṭaୱera boli kuhāyāe | āji kāli lakṣādhika āplikesan saphṭaୱera bajārare upalabdha helāṇi | maṇiṣa jībanara adhikāṃśa kāma surukhurure karibāre āplikesan saphṭaୱera eka pramukha bhūmikā grahaṇa karichi | ehi āplikesan saphṭaୱeraku kete yāgāre āplikesan progrāma boli madhẏa kuhāyāe | ehāra keteka udāharaṇa heuchi kampẏuṭaragem, em es ୱārḍa, pāୱār poenṭa itẏādi | ājikāli ehi āplikesana saphṭaୱeraguḍa଼ika kampẏuṭarasāṅgare āsuchi | jaṇe bẏakti cāhi~le ābaśẏakatā mutābaka anẏānẏa āplikesana saphṭaୱera madhẏa kampẏuṭarare yoḍi pāriba | kampẏuṭarare āplikesana saphṭaୱera eka nirddhiṣṭa kāryẏa sampādanā karibā pāi~ tiāri hoithāe | teṇu saṃkṣiptare āplikesana saphṭaୱera eka progrāma yāhāki kampẏuṭarare eka nirddhiṣṭa kāma karithāe | hārḍaୱera hārḍaୱera heuchi kampẏuṭara praṇāḻīra sehi sabu upādāna yāhā sthābara, arthāta yāhāku sparśa karihue, yemitiki kampẏuṭara maniṭara, ki-borḍa଼, māusa, priṇṭara ādi | goṭie sādhāraṇa kampẏuṭara hārḍୱer sādhāraṇataḥ cāri prakāra padārthare gaḍha଼ā, yemitiki : arkagaṇita tarka saṃsthā ( Arithimetic Logic Unit) niẏantraṇa saṃsthā (Control Unit) smruti (Memory) nibeśa o nigama upakaraṇa (Input and Ouput devices) e sabu upara hārḍୱer "tāra"(busses)dୱārā nija nija bhitare saṃyukta hoithānti | ei sabu upakaraṇare lakṣa lakṣa ilekṭroniksa ṭrāñjiṣṭara achi yāhāku ki ana bā apha abasthāre rakhi hue | pratẏeka ṭrāñjiṣṭara goṭie dୱiādhāri (Binary) saṃkhẏāku darśāe jemitiki '1' bā '0'| arkagaṇita tarka saṃsthā kampẏuṭarara ehi bibhāgaṭi kampẏuṭarare heuthibā samastha gāṇitika ebo tarka yukta samasẏāra samādhāna karithāe | ehā eka ilekṭronik sarakiṭ yāhāki 1 ebaṃ 0ku bẏabahāra kari samastha samasẏāra samādhāna karithāe | 1| arkagaṇita samādhāna: yoga ka + kha = ga biẏoga ka - kha = ga inkrimeṇṭa ḍikrimeṇṭa guṇana ka * kha = ga haraṇa ka / kha = ga bhāgaśeṣa nirupaṇa ka % kha = ga 2| tarka yukta samādhāna: Logical AND Logical OR Logical Not niẏantraṇa saṃsthā kāmpuṭarare heuthibā samasta kāryẏaku niẏantraṇa saṃsthā niẏantraṇa kārithāe | ehā seṇṭrāla prosesiṅga saṃsthāra eka aṃśa | yāhāki prosesarre heuthibā samastha kāryẏaku niẏantraṇa kārithāe | ehā nibeśa yantrāṃśaku niẏantraṇa karibāre madhẏa sāhāyẏa kārithāe | smruti saṃsthā kampẏuṭarakebaḻa gaṇanā kāre ehā kahile bhula hoiyiba | ajikāli kampẏuṭaranijaku diāyāithibā tathẏa ebaṃ inaphoramesan guḍiku nija madhẏare sāitikari rakhiparuchi | ehi kāryẏaṭi sampādanā karibā smati saṃsthāra kāma | eṭhāre rakhāyāithibā tathẏa guḍiku barṣa barṣa pare madhẏa dekhi hue | maṇiṣara karmaku lāghaba karibāre ehi smati saṃsthā eka pramukha bhumika grahaṇa karichi | ehi saṃsthāṭi dui bhāgare bibhakta, prāthamika smruti: ehā eka bhulā smruti | kampẏuṭarari nija śakti harāibā pare ehā madhẏare sthāna pāithibā samastha bisaẏa basṭhuku ehi smruti sampurṇa bhābare bhuliyāe | kampẏuṭaracālithibā abasthāre samastha tathẏa ehi smrutire hi~ rahithāe | sādhāraṇataḥ RAM(Random Access Memory)ku prāthamika smruti boli kuhāyāe | dୱitīẏaka smruti: kampẏuṭarare sāitā galāpare tathẏa sabu yeu~ṭhāre yāi rahithāe tāhāku dୱitīẏaka smruti boli kuhāyāe | kampẏuṭara kiborḍa଼ kampẏuṭarare yeu~ ki-borḍa଼ bẏabahāra hue tāhā dekhibāku purā ṭāipa rāiṭarara ki-borḍa଼ bhaḻi | ki-borḍa଼ku oḍa଼iāre kuñcipaṭā kuhāyāithāe | ehāku sādhāraṇataḥ "kୱeraṭi"(QWERTY) ki-borḍa଼ kuhāyāe kāraṇa ehāra akṣara kuñci guḍa଼ika iṃrājī akṣara Q,W,E,R,T,Yru ārambha hauchi | ki-borḍa଼ aneka guḍa଼ie "ki"(Key) bā kuñcira samāhāra | ehā kampẏuṭaraku yāntrīka yakṛta(Mechanical Lever) bhābe baidẏutika suica (Electronic Switch)dୱārā parikaḻita kare | ehā moṭa upare kampẏuṭara pāi~ eka nibeśakārī (Input) upakaraṇa aṭe | aneka bikaḻpa nibeśakārī(Input) upakaraṇa yathā kampẏuṭara māusa, ṭābaleṭa upakaraṇa, akṣara cihnaka yantra , śabda cihnaka yantra itẏādi bāhārithile madhẏa ki-borḍa଼ āji madhẏa maṇiṣadୱārā sarbādhika bẏabahṛta nibeśakārī(Input) upakaraṇa bhābe paricita | pratẏeka "ki" bā "kuñci" eka eka akṣaraku pratiphaḻita kare| "ki"ku thare cipile sehi "ki"re thibā akṣaraku thare mātra dekhāe | kintu ekādhika pratīkaku dekheibā pāi~ āmaku aneka guḍa଼ie "ki" ekā saṅge athabā goṭe pare goṭe eka kramānusāre ṭipibāku paḍa଼e | eka kampẏuṭara ki-borḍa଼ akṣara (a-z),saṃkhẏā (0-9), cihnākṣara(!,@,# ,+ itẏādi) ebaṃ anẏa "ki"ra samāhāra, yāhāku dabeile kampẏuṭara madhẏaku sūcanā (Information) tathā ādeśa (Command) yāithāe | sādhāraṇataḥ ki-borḍa଼ku "śabda kāryẏabāhaka" (Word Processor) bā "lekhā sampādaka" (Text Editor)re lekhibā nimante bẏabahāra karāyāe | kintu ādhunika kampẏuṭarare "ki"ra bẏabahāra saphṭaୱera upare nirbhara kare| kampẏuṭara nije "ki"ra alagā alagā bẏabahāraku jāṇirakhe ebaṃ sehi bāṭarere saphṭaୱera paricāḻita hue | barttamāna āme ki-borḍa଼re ṭāipa karibā chaḍa଼ā kampẏuṭara upare paryẏabeṣita kheḻa (Computer Game) bi kheḻipāruche | ājikāli kheḻibā pāi~ sୱtantra "ki-borḍa଼" madhẏa miḻuchi | ki-borḍa଼ku kampẏuṭarara saṃcāḻaka praṇāḻī (Operating System)ku ādeśa debāpāi~ bẏabahāra karāyāe yathā māikrosaphṭa uiṇḍojara kaṇṭrola-alṭa-ḍiliṭa ki guḍa଼ikara samaṣṭi bẏabahāra kampẏuṭarare cālithibā kāryẏaguḍa଼iku (Computer Programs) banda karibāre sāhāyẏa kare | ki-borḍa଼ kebaḻa goṭie hi~ bāṭa yāhā kamāṇḍa-lāina-iṇṭaraphesadୱārā ādeśa(Command) paṭhāi thāe | abikaḻa "ki"ra saṃkhẏā kiborḍa଼ra ākāra nirūpaṇa karibāra eka pramukha bhūmikā yathā saṃkhẏā lekhibā pāi~ alagā kiborḍa଼ | kiborḍa଼ra ākāra madhẏa tāhā upare nirbhara kare yāhā dui prakārara ṭāipaku praśraẏa die yathā bahuta guḍa଼ie "ki"ku ekādhārare ṭāipa karibā athabā goṭie "ki"ku ekādhika thara ṭāipa karibā | kiborḍa yāhāra kichi "ki" thāe tāku āme "kipẏāḍa" boli kahithāu | kiborḍa଼ra ākāra āu eka kāraṇa upare madhẏa nirbhara kare tāhā heuchi "ki" guḍa଼ika madhẏare thibā dūratā | "ki"ra ākāra setiki habā darakāra yāhāphaḻare tāhā aṅguḻi saha khāpa khuāibāre sahaja haba | choṭa choṭa "ki " pāi~ bikaḻpa bẏabasthā grahaṇa karāyāithāe | kiborḍa଼re bẏabahṛta suic guḍa଼ikara bikāśa biṣaẏare madhẏa eka niārā itihāsa achi| 1970masihāra prārambhika kāḻare dhātaba phrema upare alagā alagā choṭa gāta kari sethire ki suic guḍa଼iku khañjā yāuthilā| e guḍa଼ikara dām 80ru 120 āmerikīẏa ḍa଼lāra rahithilā| e guḍa଼ika kampẏuṭara ṭarmināla bā ḍāṭā ṭarmināla ādi jāgāre bẏabahāra karāyāuthilā| tebe ehāra parabarttīkāḻare bikaśita riḍa suica (bāẏuśūnẏa eka ābaddha kāca kepasula bhitare khañjā yāithibā cumbakīẏa ki)guḍa଼ika loka priẏa hoi pārithilā| ehi kauśaḻaku ādhāra kari si.pi. klāẏara kampānī sādhāraṇa upakaraṇapāi~ madhẏa riḍ suic baneibā ārambha karidelā| ilinois, spokāne ୱāsiṃṭanara ki-ṭronika karporesana eka ardhaparibāhī bhitare cumbakīẏa śakti prabāhita kari baidẏutika ūrjjā sṛṣṭi kari pārile o ei kauśaḻara ādhārare māikrosuicaru hala-iphekṭa suic tiāri kale| ehachaḍa଼ā eka iṇḍakṭibha kora suicara madhẏa nirmāṇa helā| yāhā ilinoisa ṭula ୱārkasa antargata thilā| 100 niẏuta thara cāpa sambhāḻibāra kṣamatā ei suica guḍa଼ikara achi boli nirddhāraṇa karāyāithilā| ehi ki guḍa଼ikara gati 0.187 iñca(4.75 mi.mi.) gabhīratā yāe~ thilā| ehā sahita tuḻanā kale jaṇāpaḍa଼e ājira kiborḍa଼re bẏabahṛta kira gati 0.110 iñca(2.79 mi.mi.) gabhīratā paryẏanta hoithāe| 1970ra madhẏabarttī kāḻare kam dāmara sidhā-samparkita ki suic nirmāṇa karāgalā| tebe ehāra āẏu tuḻanātmaka bhābe kam thilā(pākhāpākhi 10 niẏuta thara)| tathāpi bi ehā lokapriẏa hoi pārithilā| 1978re ki-ṭronika karporesana pratiṭi ki pāi~ alagā alagā suica badaḻare kẏāpāsiṭānsa bhittire eka abhinaba ki-borḍa଼ nirmāṇa kale, yeu~thire sabuyāka ki eka spañjapẏāḍa upare rakhāyāuthilā | ehi spañja pẏāḍara goṭie pākhare bidẏuta suparibāhi dhātu jhaḻā hoithibā plāṣṭika lagāyāithilā| ehā taḻe, pratiṭi ‘ki’ra ṭhik sāmanāre arddhacandrākāra ākṛti mudrita sarkiṭa borḍa଼ rahithilā | kauṇasi bi ki bā kuñciku dabāile tāhāra prabhāba taḻe rahithibā sarkiṭ borḍa଼ upare nirddiṣṭa jāgāre paḍuthilā o kẏāpāsiṭānsa sei anusāre badaḻuthilā, yāhāku āi. si. (integrated circuits – IC) mādhẏamare cihnita karā yāi pāruthilā| ei kiborḍa଼ guḍa଼ikara mūlẏa 60 ḍalāra rahithilā o kāḻakrame ki-ṭronika sarbādhika kiborḍa଼ nirmātā rūpe khẏāti lābha kalā| iti madhẏare āi.bi.em.(IBM)nijara pẏāṭeṇṭa kauśaḻa bhittire nijasୱ ki-borḍa଼ nirmāṇa ārambha karidelā| puruṇā āi.bi.em. ki-borḍa଼ra suica guḍa଼ika spriṃ sāhāyẏare nirmāṇa karāyāithilā | bẏabahārakārīra āṅguṭhi cāpare spriṃ uparethibā kuñciṭi dabigale kuñcitaḻe o mūkhẏa borḍa଼ upare thibā suparibāhī paradāduiṭi miḻita heuthile o baidẏutika sarkiṭa paripūrṇṇa heuthilā| ehā eka prakāra klik śabda sṛṣṭi karuthilā, yāhāku śuṇi kuñciṭi ṭhik bhābare cāpi hoichi ki nā, ṭāipiṣṭa sahajare jāṇi pāruthilā| prathama ilekṭronika ki-borḍa଼ra kuñcira cāpa 0.187 iñca(4.75 mi.mi.) gabhīratā paryẏanta thilā| kuñcira uccatā 12.7 mi.mi. thilā o ki-borḍa଼ṭi 5 se.mi. moṭāthilā| samaẏakrame kuñcicāpara gabhīratā āhuri kam helā (0.110 iñca(2.79 mi.mi.) o bajārare ehāra cāhidā baḍhilā| yogaku ki-ṭronik emiti eka ki-borḍa଼ tiāri karithilā yāhā kebaḻa eka iñca moṭā thilā| ājikālita adhaiñca moṭāra ki-borḍa଼ mārkeṭare miḻuchi | ki-borḍa଼ra upayogītāku lakṣẏakale kuñcira agrabhāgara bhūmikā gurutୱpūrṇṇa| prathame kuñciguḍa଼ikara uparibhāga se kāḻara ṭāiparāiṭarara ki pari, thāḻibhaḻi cepaṭā thilā| āu ehi kuñci upare lekhāyāithibā akṣaraṭira āẏu madhẏa sehi anupātare adhika hebā (pākhāpākhi daśa niẏuta thara)ra ābaśẏakatā rahithilā| kāraṇa ehā upare hāta āṅguḻi, nakha, tela, krim lāgi ehāra spaṣṭatāku krame krame aspaṣṭa karidie| teṇu kuñcira uparibhāgaku khodeikari sethile raṅga bhari prathame yeu~ kuñci guḍa଼ika tiāri heuthilā, tāku loke pasanda kale nāhi~, phaḻare molḍeḍa ki sabu tiāri helā| iñjeksana molṃ nāmaka praṇāḻīre kuñci o sethile lekhāthibā saṅketa bā akṣaraku kramānୱẏare molḍa karāyāuthilā| ehā bẏaẏabahuḻa hoithibāru raṅga-sablimesana priṇṭiṃ, lejara khodei pari praṇāḻī bikaśita helā| ehādୱārā purā ki-borḍa଼ku ekā sāṅgare mudrita karibā sambhabapara hoi pārilā| prathame prathame sablimesana priṇṭiṃ pāi~ eka sୱtantra prakārara kāḻiku kuñcira uparibhāgare uttāpadei emiti bhābe mudrita karā yāuthilā ye kāḻira aṇu kuñcira aṇuku bheda kari aṅkita hoi yāuthilā| kintu ehā eteṭā lokapriẏa hoi pārilā nāhi~ kāraṇa tela lāgibādୱārā ehi kāḻi cari yāuthilā| sethipāi~ parabarttī kāḻare ehāku rokibāpāi~ mudraṇa karisārilā pare kuñcira uparibhāgare eka prakāra āstaraṇa (koṭiṃ) diāyāuthilā| ehi kauśaḻa ādhārare āi.bi.em. nijara ki-borḍa଼ nirmāṇa ārambha karidelā o kuñcira agrabhāgaku cepaṭā na kari sāmānẏa bakrākāra (gahīriā) karidelā| ehi mudraṇa praṇāḻīra sabuṭhāru baḍa଼ durguṇa thilā ye ehā kebaḻa gāḍha଼raṅgara kāḻiku hālakā raṅgara ki-borḍa଼ upare mudraṇa kari pāruthilā o ethipāi~ bahuta samaẏa lāguthilā| ehāpare āi.bi.em. pratẏeka kuñcira agrabhāgapāi~ sୱtantra kuñci-ṭopi (keycap) tiāri kalā| ethipāi~ bẏabahṛta plāṣṭika sādhāraṇa e.bi.esa. ki-borḍa଼ṭhāru bhinna thilā| antataḥ aḻpa dāmara (10 ḍalāraru kam) ādhunika ki-borḍa଼ nirmāṇa helā| ehā pachare tinoṭi yāntrīka kauśaḻara pramukha abadāna rahichi: "ekaka ḍhāñcā - monoblaka" ki-borḍa଼ra prārūpa, yeu~ṭhi pratiṭi kuñcipāi~ alagā alagā ḍhāñcā badaḻare goṭie "monoblaka" ḍhāñcāra bẏabahāra karāgalā | molḍa଼iṃ kauśaḻadୱārā ehā sambhaba hoi pārilā| monoblaka taḻe samparka suic paradā (contact-switch membrane)ra pracaḻana| suicara taḻe o monoblakara upare thibā paribāhī paradā bhitare eka khāli sthāna rahilā, yepariki kuñciṭiku cāpile hi~ eka prakāra baidẏutika samparka sṛṣṭi heba| ei paradā guḍa଼ika bahu parimāṇare ‘rilru ril’ mudraṇa kaḻadୱārā mudrita karāgalā o parabarttī paryẏāẏare pratiṭi ki-borḍa଼re khaṇḍa khaṇḍa kari kāṭi lagāi diāgalā| kuñcira agrabhāgara pẏāḍa priṇṭiṃ yāhāku ṭempo boli kuhāyāe, tāhā sabuṭhāru lokapriẏa upakaraṇa tiāri saṃsthāthilā| prathame sablimesana kāḻi bẏabahāra karāyāuthilā (upare dekhantu) kintu ehāku surakṣā debāpāi~ adhika dina sthāẏī sୱccha ābaraṇa ebe ehā upare mudrita karāyāuchi| ehi ābaraṇara āu eka kāma helā ehā ujjୱḻatāku kama karidie o aneka sthānare ehā eka jībāṇu nāśaka tattୱyukta hoithāe yāhā bẏabahārakārīpāi~ sୱāsthẏagata dṛṣṭiru upayogī| ilekṭronika ki-borḍa଼ nirmāṇare plāṣṭika jiniṣara upayogītā bahuta beśi | monoblaka āsibā āgaru ḍarlina nāmaka bastu (Polyoxymethylene plastic) kiborḍa଼ tiāri pāi~ bẏabahṛta heuthilā, yāhā ehā upare bārambāra paḍuthibā cāpaku sahẏa karibāku sakṣama thilā| ki suicare spriṃ prabhāba utpanna karibāpāi~ grīja pari kauṇasi jiniṣa bẏabahāra karibā upayukta nuhe~ | kāraṇa ehādୱārā kiborḍa଼ sahajare maiḻā hoiyāe o uparara lekhā diśenāhi~ | tebe ehi spriṃ prabhābaku sucārurūpe calāibāpāi~ upalabdha ekamātra jiniṣa thilā ḍarlina | kintu ehā ete narama ye ehā kuñcira agrabhāgare bẏabahāra karāyāi na pāre| teṇu agrabhāgapāi~ e.bi.es. (Acrylonitrile butadiene styrene-ABS) plāṣṭika bẏabahāra karā yāuthilā | kāḻakrame plāṣṭika molṃ bikaśita helā pare kuñci cāpara gabhīratā 0.187 iñcaru 0.110 iñca kama kari bi spriṃ prabhābaku āgabhaḻi rakhihelā o monoblaka kiborḍa଼ tathā bhinna bhinna ekaka-kuñcẏāgra ( single-part keytop/plungers)ra pracaḻana e.bi.es. plāṣṭikadୱārā sambhaba hoi pārilā| māus māus eka lakṣẏa kari dekhāuthibā yantra yāhā eka samataḻare dui digare gatikari kāma karithāe | māusa eka bastu yāhāku hātare dharāyāe yeu~thire ekādhika baṭana achi | beḻe beḻe ethire caka bhaḻiā kichi jiniṣa thāe yāhā bẏabahārakārīku yantra karāuthibā kāmaguḍa଼ika kareithāe, āu kichi atirikta baṭana madhẏa thāe yāhā māusaku kichi adhika kṣamatā pradāna karithāe | māusara gati sādhārataḥ eka tīra cihnadୱārā kampẏuṭaraparadāre dekhāi thāe yāhā ārekhīẏa praẏogī antarapṛṣṭha(Graphical User Interface)ra uttama bẏabahāra darśāithāe | māusaku eka poenṭiṅga ḍibhāisa bhābe bila iṅglisara 1965tama saṃskaraṇare "kampẏuṭara-eḍeḍa ḍisple kaṇṭrola "re bāhārithilā| analāina aksapharḍa abhidhānare māusara bahubacana bhābe māisa lekhā yāichi kintu eṭhāre māusamāne cuṭiā mūṣāku bujhāe kintu kampẏuṭarara māusara bahubacanare iṃrājīre māusesa lekhāyāe| 1968re je.si.āra likaliḍara "di kampẏuṭaraeja e kamẏunikeśana ḍibhāisa"re māisa boli lekhāyāichi| di āmerikāna heriṭeja abhidhānara caturtha saṃskaraṇare kampẏuṭaramāusara bahubacana bhābe ubhaẏa māusesa o māisaku ṭhika boli kuhāyāichi|keteka lekhaka baiṣaẏika lekhāre baiṣaẏika śabda bhābe māusa ḍibhāisesa kimbā poeṇṭiṅga ḍibhāisesa bhābare bẏabahāra karanti|iṃrājīre māusesa kampẏuṭaramāusaku "heḍalesa nāuna" bhābe | ṭrākabala eka paeṇṭiṅga ḍibhāisa yāhā 1952re ṭama krānsaṭana,phreḍa laṅgaṣṭāpha o kenaẏona ṭelaraṅkadୱārā raẏāla kānāḍiẏa nau bāhinīra ḍa଼i.e.ṭi.e.āra prakaḻpare udbhābita heithilā |ehā kānāḍiẏa mānaka 5 pina biśiṣṭa boliṃ bala bẏabahāra karuthilā|ehāku bajāraku chaḍa଼āyāinathilā kāraṇa ehā eka gupta sāmarika prakaḻpa thilā| apaṭikāla māusaguḍa଼ika ela.i.ḍi bā lāiṭa emiṭiṃ ḍāioḍa o eka phaṭo ḍāioḍara imejiṅga āre bẏabahāra kare ,taḻe thibā samataḻara abasthā jāṇibā pāi~|mekanikāla māusa eka gatiśīḻa aṃśa bẏabahāra karilā beḻe lejara māusa jauṭā madhẏa apaṭikāla māusa lejara ālokaku bẏabahāra kare| 2000re lagiṭeka "ṭākaṭāila māusa" bāhāra karithilā, yeu~thire eka choṭa ākaṭueṭora lāgithilā yāhā māusaku tharāuthilā|ehā bārambāra iujaraku jaṇāuthile yatebeḻe māusa paradāra sīmārekhāku chui~ yāuthilā| māusaku chui~ kari bẏabahāra karibā pāi~ eka ilekaṭrahiolajikāla ṭākaṭāila māusa bāhārithilā kintu eka bajāraku āsipārinathilā| mānaka pi.si māusaguḍa଼ika āra.esa-232si siriela porṭa , ḍi-sabaminīecara kānekṭara bhaẏāre bẏabahṛta hauthile ,yāhā māusara sarkiṭaku cālu rakhibāre o māusaku gati kareibādୱārā tathẏa badaḻare sāhāyẏa karuthilā| māusa śiṣṭamsa karporesana bharśana eka 5 bāiṭa niẏama o 3 ṭā baṭanaku sāhā deuthilā beḻe māikrosaphṭa bharśana 3 bāiṭa niẏama o 2 ṭā baṭana bẏabahāra karuthilā|ehi duiṭi niẏama madhẏare ameḻa yogu~ māusa tiāri karuthibā kampānī 2 prakāra suica māusa bikile: "pi.si" ema.esa.si pāi~ o "ema.esa" māikrosaphṭa pāi~| 1986re āpala kampānī 16ṭi yantraku ḍeji ceniṅgare lagei prathame āpala ḍeskaṭapa basaku kāmare lageithilā|sehi goṭie basare aneka guḍie māusaku lagāyāithilā yāhāra kauṇasi kārigarī nathilā|eka mātra ḍeṭā pinaku bẏabahāra kari ethire aneka māusa bẏabahāra karihauthilā yāhā ki māusara maḍelamānaṅka mukhẏasrotare nijaku miśeibāre sāhāyẏa kalā, epariki ehā aṇa-āpala kampānīre madhẏa bẏabahṛta helā ehā 1998 yāe~ cālu rahilā|yetebeḻe āi-māka śiḻpara ārambha helā ẏu.esa.bira samaẏa ārambha helā|1999 mere "kāṃsẏa kiborḍa"ra ārambharu pāୱāra buka ji3 yāhā āpalara eka sṛṣṭi ḍeskaṭapa basara bẏabahāraku pratẏāhāra kalā ẏu.esa.bira pracāḻana pāi~|kintu ehāra sthāna2005re pāୱārabuka ji4 yāe~ rahilā |śiḻpa-mānaka ẏu.esa.bi (ẏunibharsāla siriāla basa ) niẏama o ehāra saṃyoga ebe bahuḻa bhābare māusa pāi~ bẏabahāra hauchi|ehā ebe bikhẏāta māusamānaṅka madhẏare anẏatama|noṭabuk kampẏuṭarapāi~ betāra māusara bahuḻa bẏabahāra heuchi | betāra māusaguḍa଼ika lohita raśmī bā reḍio raśmīdୱārā saṃyukta huanti|ehāra eka risibhara thāe yāhā kampẏuṭarare siriela bā ẏu.esa.bi porṭare lāgithāe yāhā raśmīku grahaṇa karithāe|ebe nūā nūā ati choṭa nāno risibhara bāhārichi yāhā lāpaṭapa noṭabukare bẏabahāra karibā pāi~ sahajasādhẏa| emigā o aṭāri , aṭāri esa.ṭi mānaka ḍi.i saṃyoga māusaguḍa଼ika pāi~ bẏabahāra karanti | sehi saṃyoga samāna kampẏuṭarao hāta gaṇati 8 biṭa siṣṭamare yaeṣṭikare saṃyoga heithāe yathā kamoḍora 64 o aṭāri 2600|māusa pāi~ yāu saṃketa bẏabahāra karāyāe yaeṣṭika pāi~ alagā saṃketa bẏabahāra karāyāe | teṇu yaeṣṭikara saṃyoga karibā jāgāre yadi māusa lagā yāe tāhā karasara gatiku goṭie digaku baḍha଼āi thāe ,yadio māusa sthira thāe|kintu yaeṣṭikaku māusa jāgāre lageile ehā karasaraku kichi bāṭa gati karāithāe | 1988re bhi.ṭeka sakreṭisa ,eka śikṣaṇīẏa bhiḍio gema bẏabasthā yāhā betara māusaku prathame bajāraku āṇithilā o tā sahita eka māusapẏāḍa madhẏa āsithilā ,ehi māusa gema guḍikara atirikta paricāḻaka thilā|1990ra prārambhare supara niṇṭeṇḍo eṇṭaraṭenameṇṭa siṣṭama ,eka bhiḍio gema kampānī māusaku gemara anẏatama mukhẏa paricāḻaka bhābe āṇilā|niṇṭeṇḍo 64 pare mārio peṇṭa gema māusara kṣamatāku bhalabhābe bẏabahāra karithilā|segā kampānī tāra nijara māusa bajāraku chāḍithilā jenesisa/megā ḍrāibha ,sāṭarṇṇa o ḍrimakaṣṭa kanasola pāi~|ena.i.si tāra nijara pi.si iñjina o pi.si - epha.eksa kanasola pāi~ sୱtantra māusa chāḍithilā|ple-ṣṭesana pāi~ soni kampẏuṭaraeṇṭaraṭenameṇṭa eka māusa bāhāra karithilā ebaṃ sethire linaksa o ple-ṣṭesana 2ra sarañjāma rahithilā|bẏabahārakārī yekauṇasi bhābe ẏu.esa.bi māusaku ple-ṣṭesana 2re saṃyoga karipāruthile|ple -ṣṭesana 3 saṃpūrṇṇa bhābe ẏu.esa.bi māusara adhinaku āsigalā | maniṭara ṭelibhijana bhaḻi dekhāyāuthibā bastuṭiku kampẏuṭarara maniṭara kuhāyāe | kampẏuṭarare karāyāuthibā kāmara phaḻāphaḻa bā āuṭapuṭ ehi maniṭarare dekhāyāithāe ebaṃ kampẏuṭaraku diāyāuthibā nirddeśara phaḻāphaḻa madhẏa ethire dekhāyāithāe | ṭelibhijana bhaḻi kampẏuṭarara maniṭara bi kaḻā-dhaḻā ebaṃ raṅgina hue ebaṃ bibhinna sāijara bi hue| ādhāra bāhāra liṅka A Brief History of Computing  – slideshow by Life magazine iṇṭaraneṭa kampẏuṭara bijñāna

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AC%AE%E0%AD%8D%E0%AC%AA%E0%AD%8D%E0%AD%9F%E0%AD%81%E0%AC%9F%E0%AC%B0

କମ୍ପ୍ୟୁଟର

ପୁରି ଏକ ଭାରତୀୟ ଖାଦ୍ୟ । ଏହା ଭାରତ ସମେତ ନେପାଳ, ବଙ୍ଗଳାଦେଶ, ପାକିସ୍ଥାନ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆର ଅନେକ ଦେଶରେ ମିଳିଥାଏ । ଏହାକୁ ସକାଳ ଜଳଖିଆ ବା ସଞ୍ଜ ଜଳଖିଆ ଭାବରେ ଖିଆଯାଇଥାଏ । ପ୍ରକାରଭେଦ ପୁରି ଭଳି ତିଆରି କରାଯାଇ ଗୁପଚୁପ ଆଳୁ ଚକଟା ଓ ଖଟାପାଣି ସହ ଖିଆଯାଇଥାଏ । ଓଡ଼ିଶାର କଟକରେ ବାଲିଯାତ୍ରା ସମୟରେ ଠୁଙ୍କାପୁରି ଓ ଛେନା ତରକାରି ମିଳିଥାଏ । ଉପାଦାନ ପୁରି ଅଟା ବା ମଇଦାରୁ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ । ଅଟା ବା ମଇଦାରେ ଅଳ୍ପ ଲୁଣ ମିଶାଇ, ପାଣି ମିଶାଇ ଚକଟିବା ପରେ ତାହାକୁ ଗୋଲଗୋଲ କରି ବେଲାଯାଇଥାଏ । ଏହି ବେଲାଯାଇଥିବା ଗୋଲାକାର ପୁରିକୁ ଘିଅ ବା ଗରମ ତେଲରେ ଛଣାଯାଇଥାଏ । ଏହା ଭିତରେ ଥିବା ଜଳ ବାଷ୍ପିକରଣ ହେବା ହେତୁ ଏଥିରୁ ଯେଉଁ ବାମ୍ଫ ବାହାରେ ତାହା ପୁରିକୁ ଫୁଲାଇବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଏହା ସୁନେଲି-ବାଦାମି ରଙ୍ଗ ଧାରଣ କଲେ ଏହାକୁ ତେଲରୁ ବାହାର କରାଯାଇ ଗରମ ବା ଘର ତାପମାତ୍ରାରେ ପରାସଯାଇଥାଏ । ଛୋଟ ଛୋଟ ପୁରି ତିଆରି କରାଯାଇ ତାହାକୁ ଗୁପଚୁପ ଭାବରେ ସାଇତି ରଖି ମଧ୍ୟ ଖିଆଯାଇଥାଏ । ଆଧାର ବାହାର ଲିଙ୍କ ଦକ୍ଷିଣ ଏସୀୟ ଖାଦ୍ୟ ଛପନ ଭୋଗ

puri eka bhāratīẏa khādẏa | ehā bhārata sameta nepāḻa, baṅgaḻādeśa, pākisthāna o dakṣiṇa esiāra aneka deśare miḻithāe | ehāku sakāḻa jaḻakhiā bā sañja jaḻakhiā bhābare khiāyāithāe | prakārabheda puri bhaḻi tiāri karāyāi gupacupa āḻu cakaṭā o khaṭāpāṇi saha khiāyāithāe | oḍa଼iśāra kaṭakare bāliyātrā samaẏare ṭhuṅkāpuri o chenā tarakāri miḻithāe | upādāna puri aṭā bā maidāru tiāri hoithāe | aṭā bā maidāre aḻpa luṇa miśāi, pāṇi miśāi cakaṭibā pare tāhāku golagola kari belāyāithāe | ehi belāyāithibā golākāra puriku ghia bā garama telare chaṇāyāithāe | ehā bhitare thibā jaḻa bāṣpikaraṇa hebā hetu ethiru yeu~ bāmpha bāhāre tāhā puriku phulāibāre sāhāyẏa karithāe | ehā suneli-bādāmi raṅga dhāraṇa kale ehāku telaru bāhāra karāyāi garama bā ghara tāpamātrāre parāsayāithāe | choṭa choṭa puri tiāri karāyāi tāhāku gupacupa bhābare sāiti rakhi madhẏa khiāyāithāe | ādhāra bāhāra liṅka dakṣiṇa esīẏa khādẏa chapana bhoga

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AD%81%E0%AC%B0%E0%AC%BF

ପୁରି

ଶାହାରୁଖ ଖାଁ (ଜନ୍ମ ୨ ନଭେମ୍ବର ୧୯୬୫) ଭାରତର ସିନେ ଜଗତର ଜଣେ ଅଭିନେତା ଓ ପ୍ରଯୋଜକ । ସାଧାରଣତଃ "କିଙ୍ଗ୍ ଖାନ", "ଏସ.ଆର.କେ", "କିଙ୍ଗ ଅଫ୍ ବଲିଉଡ଼" ତଥା "ବଲିଉଡ଼ ବାଦଶାହ" ଭାବରେ ସେ ଜଣାଶୁଣା । ୧୯୯୨ ମସିହାରେ "ଦିୱାନା" ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଜରିଆରେ ପଦାର୍ପଣ କରିଥିବା ଶାହାରୁଖ ତା' ଆଗରୁ ଟେଲିଭିଜନରେ ଜଣେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଧାରାବାହିକ ଅଭିନେତା ଭାବରେ ନାଁ କରିଥିଲେ । ଶାହାରୁଖ ୧୪ଟି ଫିଲ୍ମଫେୟାର୍ ପୁରସ୍କାର ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ଜିତିଛନ୍ତି, ଯହିଁରୁ ୮ ଗୋଟି ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଭିନେତା ବିଭାଗରେ ଅଛି, ତଥା ଏହା ଏକ ରେକର୍ଡ଼ ଦିଲ୍ଲିପ କୁମାରଙ୍କ ସହିତ । ଶାହାରୁଖ ଖାଁ ୧୯୮୯ ମସିହାରେ ଟେଲିଭିଜନ୍ ସିରିୟଲ ଫୈାଜୀରେ ନିଜର କ୍ୟାରିୟର୍ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ୧୯୯୨ ମସିହାରେ ଦିୱାନା ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଜରିଆରେ ବଲିଉଡରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ । ଖାଁ ଅଭିନୀତ କେତେଗୋଟି ପ୍ରମୁଖ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଭିତରୁ "ଡର୍" (୧୯୯୩), "ବାଜିଗର୍" (୧୯୯୩), "ଅଞ୍ଜାମ୍" (୧୯୯୪), "ରାଜୁ ବନଗୟା ଜେନ୍ଟଲ୍-ମ୍ୟାନ୍" , କରନ-ଅର୍ଜୁନ, କୋଇଲା, ପରଦେଶ୍, ଦିଲ ତୋ ପାଲ ହୈ, ବାଦଶାହ, ହେ ରାମ, ଦିଲବାଲେ ଦୁଲହନିଆଁ ଲେ ଜାଏଙ୍ଗେ, କୁଛ୍ କୁଛ୍ ହୋତା ହୈ, ଦେବଦାସ, ମହୋବ୍ୱତେ, ଅଶୋକା, କଲ୍ ହୋ ନା ହୋ, ମେ ହୁଁ ନା, ବୀର୍-ଜାରା, ସ୍ୱଦେଶ୍, ପହେଲି, କଭି ଅଲବିଦା ନା କହ ନା, ଡନ, ଚକ ଦେ ଇଣ୍ଡିଆ, ଓଁ ଶାନ୍ତି ଓଁ, ରବ୍ ନେ ବନା ଦି ଜୋଡି, ବିଲ୍ଲୁ, ମାଇ ନେମ ଇଜ୍ ଖାଁ, ରା.୧ ଓ ଡନ-୨ ଆଦି ବହୁତ ଜନାଦୃତି ଲାଭ କରିଛନ୍ତି । ଶାହରୁଖ ୟଶ ଚୋପ୍ରାଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାରେ ତାଙ୍କର ଶେଷ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର 'ଜବ୍ ତକ୍ ହେ ଜାନ୍'ରେ ଆସିଥିଲେ । ଖାଁଙ୍କର ୨୦୧୩ -ମୁକ୍ତିପ୍ରାପ୍ତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର 'ଚେନ୍ନାଇ ଏକ୍ସପ୍ରେସ୍' , ଯାହାକୁ ରୋହିତ୍ ସେଟ୍ଟୀ ନିର୍ଦ୍ଦେଶନା ଦେଇଛନ୍ତି, ତାହା ଏ ଯାବତ୍ ହିନ୍ଦୀ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର-ଜଗତର ସର୍ବାଧିକ ବ୍ୟାପାର କରିଥିବା ଚିତ୍ର । ଖାଁଙ୍କର ଆଗାମୀ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର କିଛି ହେଲା ଫାରା ଖାନ ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ 'ହାପି ନ୍ୟୁ ଇୟର୍' ଓ ରାହୁଲ ଢୋଲକିଆ ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ 'ରଈସ' । ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ଖାଁ ଭାରତର ତଥା ବିଶ୍ୱର ଜଣେ ଅପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦୀ ଅଭିନେତା ଭାବରେ ଅନେକ ସମାଲୋଚକ ତଥା ଜନସାଧାରଣ ସାଦରେ ସ୍ୱୀକାର କରିଛନ୍ତି । ସେ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କଦ୍ୱାରା ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ଉପାଧିରେ ଭୁଷିତ ହୋଇଛନ୍ତି । ତାଙ୍କୁ ଫ୍ରାନ୍ସ, ମାଲେସିଆ, ଦକ୍ଷିଣ କୋରିଆ ତଥା ବିଶ୍ୱର ବିଭିନ୍ନ ଦେଶ ସମ୍ମାନ ଦେଇ ତାଙ୍କର ତଥା ଭାରତର ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଜଗତର ନାମ ସମୁଜ୍ଜ୍ୱଳ କରିଛନ୍ତି । ଲଣ୍ଡନର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ମାଡାମ ଟୁଷଡ୍ ସଂଗ୍ରହାଳୟ ତଥା ବିଶ୍ୱର ବିଭିନ ସ୍ଥାନରେ ତାଙ୍କ ମହମ ପ୍ରତିମୁର୍ତ୍ତି ସ୍ଥାପନା କରାଯାଇଛି । ବିଶ୍ୱ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଜଗତରେ ତାଙ୍କ ଅଭୁତପୂର୍ବ ପ୍ରଭାବ ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ନିକଟରେ ଆମେରିକାର ପ୍ରସିଦ୍ଧ "ନିଉଜ-ଉଇକ" ପତ୍ରିକା ପୃଥିବୀର ପ୍ରଥମ ୫୦ଜଣ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଲୋକଙ୍କ ଭିତରେ ସ୍ଥାନ ଦେଇଛି । ସେହିପରି ଆମେରିକାର ଜର୍ଜ୍-ଟାଉନ୍ ଇଉନିଭର୍ସିଟି ତାଙ୍କୁ ବିଶ୍ୱର ୫୦୦ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ମୁସଲମାନଙ୍କ ତାଲିକାରେ ସାମିଲ କରିଥିଲା । ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀଙ୍କ ନାଁ ଗୌରୀ ଖାଁ । ତାଙ୍କର ଆର୍ଯନ୍ ଓ ସୁହାନା ନାମରେ ଗୋଟିଏ ପୁଅ ଆଉ ଗୋଟିଏ ଝିଅ ଅଛନ୍ତି । ଶାହାରୁଖ ଖାଁ ଏକାଧାରରେ ଜଣେ ଅଭିନେତା, ଜଣେ ପ୍ରଯୋଜକ, ଜଣେ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ତଥା ଜଣେ କ୍ରିକେଟ୍ ମାଲିକ (ତାଙ୍କ ଦଳର ନାମ ହେଲା କୋଲକାତା ନାଇଟ ରାଇଡର୍ସ୍) ଭାବରେ ଜନମାନସରେ ଆନ୍ଦୋଳନ ସୃଷ୍ଟି କରିଛନ୍ତି । ଭାରତ ତଥା ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱର ଅନେକ ନୂତନ ଓ ଅଧୁନାତନ କଳାକାରମାନେ ଶାହାରୁଖ ଖାଁଙ୍କୁ ନିଜର ଦକ୍ଷତାର ମାପକାଠି ହିସାବରେ ଗ୍ରହଣ କରି ତାଙ୍କ ପ୍ରବାଦତ୍ୱରେ ସାମିଲ ହୋଇଛନ୍ତି । ବର୍ତ୍ତମାନ ସେ କେବଳ ଜଣେ ଅଭିନେତା ହିସାବରେ ନୁହେଁ, ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱରେ ଭାରତର ଜଣେ ପ୍ରତିମୁଖ ଭାବରେ ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ଗୃହିତ ହେଉଛନ୍ତି ଆଧାର ୧୯୬୫ ଜନ୍ମ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ସମ୍ମାନିତ ଅଭିନେତା ହିନ୍ଦୀ କଥାଚିତ୍ର ଅଭିନେତା

śāhārukha khā~ (janma 2 nabhembara 1965) bhāratara sine jagatara jaṇe abhinetā o prayojaka | sādhāraṇataḥ "kiṅg khāna", "esa.āra.ke", "kiṅga aph baliuḍa଼" tathā "baliuḍa଼ bādaśāha" bhābare se jaṇāśuṇā | 1992 masihāre "diୱānā" caḻaccitra jariāre padārpaṇa karithibā śāhārukha tā' āgaru ṭelibhijanare jaṇe śreṣṭha dhārābāhika abhinetā bhābare nā~ karithile | śāhārukha 14ṭi philmapheẏār puraskāra barttamāna suddhā jitichanti, yahi~ru 8 goṭi śreṣṭha abhinetā bibhāgare achi, tathā ehā eka rekarḍa଼ dillipa kumāraṅka sahita | śāhārukha khā~ 1989 masihāre ṭelibhijan siriẏala phaiājīre nijara kẏāriẏar ārambha karithile | 1992 masihāre diୱānā caḻaccitra jariāre baliuḍare prabeśa kale | khā~ abhinīta ketegoṭi pramukha caḻaccitra bhitaru "ḍar" (1993), "bājigar" (1993), "añjām" (1994), "rāju banagaẏā jenṭal-mẏān" , karana-arjuna, koilā, paradeś, dila to pāla hai, bādaśāha, he rāma, dilabāle dulahaniā~ le jāeṅge, kuch kuch hotā hai, debadāsa, mahobୱte, aśokā, kal ho nā ho, me hu~ nā, bīr-jārā, sୱdeś, paheli, kabhi alabidā nā kaha nā, ḍana, caka de iṇḍiā, oṃ śānti oṃ, rab ne banā di joḍi, billu, māi nema ij khā~, rā.1 o ḍana-2 ādi bahuta janādṛti lābha karichanti | śāharukha ẏaśa coprāṅka nirddeśanāre tāṅkara śeṣa caḻaccitra 'jab tak he jān're āsithile | khā~ṅkara 2013 -muktiprāpta caḻaccitra 'cennāi eksapres' , yāhāku rohit seṭṭī nirddeśanā deichanti, tāhā e yābat hindī caḻaccitra-jagatara sarbādhika bẏāpāra karithibā citra | khā~ṅkara āgāmī caḻaccitra kichi helā phārā khāna nirddeśita 'hāpi nẏu iẏar' o rāhula ḍholakiā nirddeśita 'raīsa' | barttamāna suddhā khā~ bhāratara tathā biśୱra jaṇe apratidୱndī abhinetā bhābare aneka samālocaka tathā janasādhāraṇa sādare sୱīkāra karichanti | se bhārata sarakāraṅkadୱārā padmaśrī upādhire bhuṣita hoichanti | tāṅku phrānsa, mālesiā, dakṣiṇa koriā tathā biśୱra bibhinna deśa sammāna dei tāṅkara tathā bhāratara caḻaccitra jagatara nāma samujjୱḻa karichanti | laṇḍanara prasiddha māḍāma ṭuṣaḍ saṃgrahāḻaẏa tathā biśୱra bibhina sthānare tāṅka mahama pratimurtti sthāpanā karāyāichi | biśୱ caḻaccitra jagatare tāṅka abhutapūrba prabhāba pāi~ tāṅku nikaṭare āmerikāra prasiddha "niuja-uika" patrikā pṛthibīra prathama 50jaṇa śaktiśāḻī lokaṅka bhitare sthāna deichi | sehipari āmerikāra jarj-ṭāun iunibharsiṭi tāṅku biśୱra 500 prabhābaśāḻī musalamānaṅka tālikāre sāmila karithilā | tāṅka patnīṅka nā~ gaurī khā~ | tāṅkara āryan o suhānā nāmare goṭie pua āu goṭie jhia achanti | śāhārukha khā~ ekādhārare jaṇe abhinetā, jaṇe prayojaka, jaṇe nirddeśaka tathā jaṇe krikeṭ mālika (tāṅka daḻara nāma helā kolakātā nāiṭa rāiḍars) bhābare janamānasare āndoḻana sṛṣṭi karichanti | bhārata tathā samagra biśୱra aneka nūtana o adhunātana kaḻākāramāne śāhārukha khā~ṅku nijara dakṣatāra māpakāṭhi hisābare grahaṇa kari tāṅka prabādatୱre sāmila hoichanti | barttamāna se kebaḻa jaṇe abhinetā hisābare nuhe~, samagra biśୱre bhāratara jaṇe pratimukha bhābare aneka sthānare gṛhita heuchanti ādhāra 1965 janma padmaśrī sammānita abhinetā hindī kathācitra abhinetā

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AC%BE%E0%AC%B9%E0%AC%BE%E0%AC%B0%E0%AD%81%E0%AC%96%20%E0%AC%96%E0%AC%BE%E0%AC%81

ସାହାରୁଖ ଖାଁ

ଘଟଣା ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଅଜ୍ଞାତ ତିଥି ଘଟଣା ଜନ୍ମ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ମୃତ୍ୟୁ ଜାନୁଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ଅପ୍ରେଲ-ଜୁନ ଜୁଲାଇ-ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଅକ୍ଟୋବର-ଡିସେମ୍ବର ଆଧାର ୨୦୧୧

ghaṭaṇā jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ajñāta tithi ghaṭaṇā janma jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara mṛtẏu jānuārī-mārcca aprela-juna julāi-sepṭembara akṭobara-ḍisembara ādhāra 2011

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AD%A8%E0%AD%A6%E0%AD%A7%E0%AD%A7

୨୦୧୧

ଅକ୍ଷୟ ମହାନ୍ତି (୧୨ ଅକ୍ଟୋବର ୧୯୩୬ – ୧୭ ନଭେମ୍ବର ୨୦୦୨) (ଅନ୍ୟନାମ: ଖୋକା ଭାଇ) କଟକଠାରେ ଜନ୍ମିତ ଜଣେ ଓଡ଼ିଆ ଗାୟକ, ସଙ୍ଗୀତଜ୍ଞ,, ଗାଳ୍ପିକ, ଔପନ୍ୟାସିକ ଓ ଭ୍ରମଣ କାହାଣୀ ଲେଖକ । ସେ ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର, ପଲ୍ଲୀଗୀତ, ଭଜନମାନଙ୍କରେ କଣ୍ଠଦାନ କରିଛନ୍ତି, ତାଙ୍କୁ ଓଡ଼ିଆ ଆଧୁନିକ ଓ ସୁଗମ ସଙ୍ଗୀତର ଜନ୍ମଦାତା ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ଓଡ଼ିଶାର ଅନେକ ଲୋକକଥା ଓ ଗୀତକୁ ନେଇ ସେ ସଙ୍ଗୀତ ସଂଯୋଜନା କରିଛନ୍ତି । ଜୀବନ କାଳ ଅକ୍ଷୟ ଆଗର କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଓ ଏବର କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ବାଙ୍କିମୁଣ୍ଡେଇ ଗାଁରେ ବାପା ବିଚିତ୍ରାନନ୍ଦ ମହାନ୍ତି ଓ ମାଆ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ମଞ୍ଜରି ଦେବୀଙ୍କଠାରୁ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସେ ଷ୍ଟୁଆର୍ଟ ବିଜ୍ଞାନ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ଆଇ.ଏସ.ସି ଓ ରେଭେନ୍ସା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ବି.ଏ ପାସ କରିଥିଲେ । ମଧୁସୂଦନ ଆଇନ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରୁ, ସେ ଆଇନ ଶିକ୍ଷା ମଧ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି । କୌଣସି ପ୍ରକାରର ମାନକ ସଙ୍ଗୀତ ଶିକ୍ଷା ନେଇ ନଥିବା ଅକ୍ଷୟ, ମାତ୍ର ୨୨ ବର୍ଷ ବୟସରେ କଟକ ଆକାଶବାଣୀଠାରେ ସରକାରୀ ଚାକିରିରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ, ହେଲେ ସାତ ବର୍ଷ ପରେ ଚାକିରି ଛାଡ଼ି ପୁରା ସମୟ ସଙ୍ଗୀତପାଇଁ ହିଁ ଦେଇଥିଲେ । ସେତେବେଳକୁ ସେ ଆକାଶବାଣୀ, କଟକର ଜଣେ ଗାୟକ ଭାବରେ କଳଗାଉଣା (ଗ୍ରାମୋଫୋନ) ଜରିଆରେ କଣ୍ଠଦାନ କରୁଥିଲେ ।ଅକ୍ଷୟ,୧୯୬୭ରେ ପ୍ରବିଣା ମହାନ୍ତିଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଦୁଇ ଜଣ ପୁଅ ଓ ଦୁଇ ଝିଅ ଅଛନ୍ତି । ତିନୋଟି କଥାଚିତ୍ରରେ ସେ ଅଭିନୟ କରିଛନ୍ତି ଓ ଯାଯାବର କଥାଚିତ୍ରରେ ସହନିର୍ଦ୍ଦେଶନା ଦେଇଛନ୍ତି । ସେ ୧୮ରୁ ଅଧିକ ବହି ଲେଖିଛନ୍ତି । ସଙ୍ଗୀତ ବଡ଼ ଭଉଣୀ ସୁଲକ୍ଷଣା ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କଠାରୁ ପ୍ରଭାବିତ ଅକ୍ଷୟ, ୧୯୪୮ ମସିହାରେ ଅକ୍ଷୟ ଆକାଶବାଣୀର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିବସରେ ଜଣେ ଶିଶୁଶିଳ୍ପୀ ଭାବରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଏହା ତାଙ୍କର ସଂଗୀତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଥମ ପ୍ରବେଶ । ୧୯୫୫ ମସିହାରୁ ସେ ଜଣେ ସ୍ୱୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ ବେତାର ଶିଳ୍ପୀ । ୧୯୫୭ ମସିହାରେ ଦିଲ୍ଲୀରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ଯୁବଉତ୍ସବ ତାଙ୍କ ପରିଚାଳିତ ସମବେତ ସଙ୍ଗୀତ ପ୍ରଥମ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଥିଲା । ଅକ୍ଷୟଙ୍କର ପ୍ରଥମ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଗୀତ ଥିଲା ପଚାଶ ଦଶକରେ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିବା ଗାଇଆଳ ଭାଇ ଧରିଛି ଶୁଣ । ୧୯୫୯ର ମା କଥାଚିତ୍ରର ଗୋରି ଗୋରି ଗୋରି ଥିଲା ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ପ୍ରଚ୍ଛଦ ଗୀତ । ସେ ମୋଟ ୧୨୯ ଗୋଟି କଥାଚିତ୍ରରେ କଣ୍ଠଦାନ କରିଛନ୍ତି । ୧୯୬୫ରେ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ନିତାଇ ପାଲିତଙ୍କ ମଲାଜହ୍ନ କଥାଚିତ୍ର ପାଇଁ ସେ ସଙ୍ଗୀତ ତିଆରି କରିଥିଲେ । "ରକତ ଟଳମଳ" ଗୀତଟି ସେହି କଥାଚିତ୍ରର ଏକ ଜଣାଶୁଣା ଗୀତ । ସେ ୭୫ଟି ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ରରେ ସେ ତିଆରି କରିଛନ୍ତି ସଙ୍ଗୀତ ଓ ୯୨ଟି କଥାଚିତ୍ରରେ ଗୀତିକାର ସାଜିଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଆ ସଙ୍ଗୀତରେ ସେ ଆଣିଛନ୍ତି ଅନେକ ପରଖ, ନୂଆ ନୂଆ ଶବଦ ଭେଳିକି (Sound Effect) ଯାହା ସେ କାଳରେ ଆଧୁନିକ ଯନ୍ତ୍ରର ଅଭାବରେ ହୋଇପାରୁନଥିଲା । ତାଙ୍କ ପରଖର ଲମ୍ବା ଧାଡ଼ି ଲମ୍ବିଥିଲା ଓଡ଼ିଆ ପୁରାଣ ଆଉ ପୁରୁଣା ସାହିତ୍ୟ ଯାଏଁ, "କାଞ୍ଚି ଅଭିଯାନ", "ରାଣ୍ଡୀପୁଅ ଅନନ୍ତା" ଆଉ "କୋଣାର୍କ ଗାଥା" ସେ ଭିତରୁ କିଛି । ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତିଙ୍କ "ପେଟେଣ୍ଟ ମେଡିସିନ"କୁ ନେଇ ସେ ତିଆରି କରିଥିବା ନାଟକ ଆକାଶବାଣୀର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ନାଟକ ପୁରସ୍କାର ଜିଣିଥିଲା । ସାଲବେଗଙ୍କ ରଚନା 'କେଣେ ଘେନି ଯାଉଛ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ' ଭିତରେ ସେ ଓଡ଼ିଆ ଭଜନରେ ନୂଆ ଧାରାଟିଏ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । 'ସାତ ଦରିଆପାରେ'ର ଦେଶ ପାଇଁ କଥା, "ହେ ଫଗୁଣ ତୁମେ'ର ଉଦାସୀ ମନ ଆଉ 'ରାଜାଝିଅ ସାଙ୍ଗେ"ର ହାଲକା ଫୁଲକା ଭାବ; ଦୁଃଖଭରା 'ରକତ ଟଳମଳ' ଆଉ ଭାବୁକ 'ଚକୋରି ଝରାନା ଲୁହ' - ଏଇ ସବୁ ଗୀତ ଭିତରେ ଅକ୍ଷୟ ନିଜ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ନିଆରା ପରିଚୟ ତିଆରିକରି ଯାଇଛନ୍ତି ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରାଣରେ । କଥାଚିତ୍ର ୭୫ଟି କଥାଚିତ୍ରରେ ସେ ତିଆରି କରିଛନ୍ତି ଗୀତ । ମଲାଜହ୍ନ କିଏ କାହାର ସଂସାର ଯାଯାବର ନାଗଫାଶ ତଅପୋଇ ଝିଲିମିଲି ନିଝୁମ ରାତିର ସାଥି ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ କିଏ ଜିତେ କିଏ ହାରେ ଅଶାନ୍ତ ଗ୍ରହ ମହାସତୀ ସାବିତ୍ରି ସ୍ୱପ୍ନ ସାଗର ଦଣ୍ଡା ବାଳୁଙ୍ଗା ଜାଇଫୁଲ ଜଗା ହାତରେ ପଘା ଶଂଖା ସିନ୍ଦୂର ମମତା ମାଗେ ମୂଲ ନଳ ଦମୟନ୍ତୀ ବାଜେ ବଇଁଶୀ ନାଚେ ଘୁଙ୍ଗୁର ଚକାଭଉଁରି ସବୁ ମାୟାରେ ବାୟା ଏଇ ଆମ ସଂସାର କରୁଣାମୟ ବଧୂ ନିରୁପମା ଏଇ ତ ଦୁନିଆଁ ତୁଣ୍ଡ ବାଇଦ ଯୋର ଯା'ର ମୂଲକ ତାର ଥିଲି ଝିଅ ହେଲି ବୋହୁ ସୁନା ଚଢ଼େଇ କୁରୁକ୍ଷେତ୍ର ପାପପୁଣ୍ୟ ପୁଅ ମୋର କଳା ଠାକୁର ମମତାର ଡୋରି ଚକା ଆଖି ସବୁ ଦେଖୁଛି ବିଧିର ବିଧାନ ଆସୁଛି ମୋ କାଳିଆ ସୁନା ଦଇବ ଦଉଡ଼ି ମଣିଷ ଗାଈ ଚକା ଡୋଳା କରୁଛି ଲୀଳା ଠାକୁର ଅଛନ୍ତି ଚଉବାହାକୁ ପରଦେଶୀ ଚଢ଼େଇ କାଳିଆ ଭରସା ଆମ ଘର ଆମ ସଂସାର ହସ ଲୁହ ଭରା ଦୁନିଆ ତୋ ବିନୁ ଅନ୍ୟ ଗତି ନାହିଁ କୋଟିଏ ମଣିଷ ଗୋଟିଏ ଜଗା କପାଳ ଲିଖନ କେ କରିବ ଆନ ଭୀଷ୍ମ ପ୍ରତିଜ୍ଞା ସୁନା ଭାଉଜ ରଖିଲେ ଶିବ ମାରିବ କିଏ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ରେଖା ଜୟ ଜଗନ୍ନାଥ ଜଣାଶୁଣା ଗୀତ ସବୁ ସୁଗମ/ରୋମାଣ୍ଟିକ ରଜାଝିଅ ସାଙ୍ଗେ ଯାଯାବର ଯା'ରେ ଭାସି ଭାସି ଯା ଗାଇଆଳ ଭାଇ ଗାଉଛି ଗୀତ ସ୍ମୃତି ତୁମେ ବଯସର କୃଷ୍ଣଚୁଡ଼ା ତହୁଁ କାଞ୍ଜି ଗଲା ଉଡ଼ି ଉଡ଼ି ଉଡ଼ି ଯା'ରେ ଉଡ଼ି ବାହା ବାହାରେ କାପିଟାଲ ପୁଣ୍ୟର ନଦୀତିରେ ଅବୁଝା ପ୍ରିୟତମା ନଦୀର ନାମ ଅଳସକନ୍ୟା ସାବି ସାବି ଆଲୋ ରତନି ହେ ଫଗୁଣ ତୁମେ ଗଲା ପରେ ନଣ୍ଡା ମୁଣ୍ଡିଆ ଡାଇଭର ସକାଳର ଗାଡ଼ି ବେବି ଏକ ଗେହ୍ଲା ଝିଅ ଗୋରି ଗୋରି ଗୋରି ରକତ ଟଳମଳ ଟିକ ଟିକ ଟିକ ଘଣ୍ଟା ଚାଲେ ଏଇ ଚୁମକି ଅବୁଝା ପ୍ରିୟତମା ଛପି ଛପି ବାସନ୍ତୀ ରାତି ରେଳଗାଡ଼ି ଯାଉଛି ଗଡ଼ି ସାତ ଦରିଆ ପାରେ ଚନ୍ଦ୍ରମା ଏକ ଚନ୍ଦନ ବିନ୍ଦୁ ଚଦ୍ରମଲ୍ଲି ହସେ ଏ ଏ ଏ ଆଲୋ ଆଲୋ ମଣି ରାତି ଯେ ଖୋଜେ କଳଙ୍କିତ ଏଇ ନାୟକ ହସ ତୋ ଲକ୍ଷେ ଟଙ୍କା ଉଡ଼ିଗଲେ ଗେଣ୍ଡାଳିଆ ଝାଡ଼ିଦେଲେ ପର ତୁ କି ବୁଲି ବାହାରିବୁ ସହର ମାଠିଆରେ ଗୋଟେ କଣା କାଲୀ ଗୋରି ଦିହେଁ ଗାଧେଇ ଗଲେ ଠିକ ତୋରି ପରି ଝିଅଟିଏ ଜାତକ ପଡ଼ିଛି ରାଜଜୋଟକ ଭଜନ ଏକା ତୋ ଭକତ ଜୀବନ କେଣେ ଘେନି ଯାଉଛ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଓଲଟ ବୃକ୍ଷେ ଖେଳୁଛି ଅଧାଗଢ଼ା ଦିଅଁକର ଦଶାବତାର (ଗୀତ ଗୋବିନ୍ଦ) ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ବଂଶୀ ଧ୍ୱନି ଜୟ ଜୟ ଜଗନ୍ନାଥ ପୁରାଣ ଗାଉଣା କାଞ୍ଚି ଅଭିଯାନ ରାଣ୍ଡିପୁଅ ଅନନ୍ତା କୋଣାର୍କ ଗାଥା ସାହିତ୍ୟ କୃତି ଅନେଶ୍ୱତ ରାଣୀ (ଗଳ୍ପଗୁଚ୍ଛ) ବିଚରା (ଗଳ୍ପଗୁଚ୍ଛ) ନଗ୍ନ ମୋନାଲିସା (ଗଳପଗୁଛ) ବାହା ବାହାରେ ଆମେରିକା (ଭ୍ରମଣ କାହାଣୀ) ଆର୍ଯଦାସର ଆତ୍ମଲିପି (ଅଧା ନିଜ ଜୀବନ କାହାଣୀ) ଆର୍ଯଦାସର ଆତ୍ମଲିପି ୧ ଓ ୨ (ଆତ୍ମଜୀବନୀ ମୂଳକ ଉପନ୍ୟାସ) ଆର୍ଯଦାସର ଶେଷଲିପି(ଅଧା ନିଜ ଜୀବନ କାହାଣୀ) ଅଫେରା ନଦୀ (ଉପନ୍ୟାସ) ଗାୟକ (ଉପନ୍ୟାସ) ଜୟା ନୁହେଁ ଜାୟା (ଉପନ୍ୟାସ) ଗୋଟିଏ କୁହୁ, ଅନେକ ଉହୁ (ଉପନ୍ୟାସ) ପୁରସ୍କାର ଓ ସମ୍ମାନ ଜୟଦେବ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରଚ୍ଛଦ ସଙ୍ଗୀତ ପାଇଁ ୭ ଗୋଟି ରାଜ୍ୟ ପୁରସ୍କାର ରାଜ୍ୟ ସଙ୍ଗୀତକାର ପୁରସ୍କାର ଅନେକଥର ଓଡ଼ିଶା ସିନେ କ୍ରିଟିକ ପୁରସ୍କାର ମରଣୋତ୍ତର ଉତ୍କଳ ଗୌରବ ସମ୍ମାନ (କେଇସିଟି ଗ୍ରୁପଦ୍ୱାରା ଆୟୋଜିତ କଳିଙ୍ଗ ସିନେ ଆୱାର୍ଡ଼ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ - ୨୦୧୬ ଜାନୁଆରୀ ୬ରେ) ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ୧୯୩୭ ଜନ୍ମ ୨୦୦୨ ମୃତ୍ୟୁ ବଛା ଲେଖା କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ଲୋକ ଓଡ଼ିଆ କଥାଚିତ୍ର ସଙ୍ଗୀତକାର ଲେଖକ ଜୀବନୀ ଓଡ଼ିଆ ସଙ୍ଗୀତଜ୍ଞ

akṣaẏa mahānti (12 akṭobara 1936 – 17 nabhembara 2002) (anẏanāma: khokā bhāi) kaṭakaṭhāre janmita jaṇe oḍa଼iā gāẏaka, saṅgītajña,, gāḻpika, aupanẏāsika o bhramaṇa kāhāṇī lekhaka | se oḍa଼iā kathācitra, pallīgīta, bhajanamānaṅkare kaṇṭhadāna karichanti, tāṅku oḍa଼iā ādhunika o sugama saṅgītara janmadātā boli kuhāyāithāe | oḍa଼iśāra aneka lokakathā o gītaku nei se saṅgīta saṃyojanā karichanti | jībana kāḻa akṣaẏa āgara kendrāpaḍa଼ā o ebara kaṭaka jillāra bāṅkimuṇḍei gā~re bāpā bicitrānanda mahānti o māā subarṇṇa mañjari debīṅkaṭhāru janmagrahaṇa karithile | se ṣṭuārṭa bijñāna mahābidẏāḻaẏaru āi.esa.si o rebhensā mahābidẏāḻaẏaru bi.e pāsa karithile | madhusūdana āina mahābidẏāḻaẏaru, se āina śikṣā madhẏa grahaṇa karichanti | kauṇasi prakārara mānaka saṅgīta śikṣā nei nathibā akṣaẏa, mātra 22 barṣa baẏasare kaṭaka ākāśabāṇīṭhāre sarakārī cākirire yoga deithile, hele sāta barṣa pare cākiri chāḍa଼i purā samaẏa saṅgītapāi~ hi~ deithile | setebeḻaku se ākāśabāṇī, kaṭakara jaṇe gāẏaka bhābare kaḻagāuṇā (grāmophona) jariāre kaṇṭhadāna karuthile |akṣaẏa,1967re prabiṇā mahāntiṅku bibāha karithile | tāṅkara dui jaṇa pua o dui jhia achanti | tinoṭi kathācitrare se abhinaẏa karichanti o yāyābara kathācitrare sahanirddeśanā deichanti | se 18ru adhika bahi lekhichanti | saṅgīta baḍa଼ bhauṇī sulakṣaṇā paṭṭanāẏakaṅkaṭhāru prabhābita akṣaẏa, 1948 masihāre akṣaẏa ākāśabāṇīra pratiṣṭhā dibasare jaṇe śiśuśiḻpī bhābare aṃśagrahaṇa karithile | ehā tāṅkara saṃgīta kṣetrare prathama prabeśa | 1955 masihāru se jaṇe sୱīkṛtiprāpta betāra śiḻpī | 1957 masihāre dillīre anuṣṭhita yubautsaba tāṅka paricāḻita samabeta saṅgīta prathama sthāna adhikāra karithilā | akṣaẏaṅkara prathama caḻaccitra gīta thilā pacāśa daśakare muktilābha karithibā gāiāḻa bhāi dharichi śuṇa | 1959ra mā kathācitrara gori gori gori thilā tāṅkara prathama pracchada gīta | se moṭa 129 goṭi kathācitrare kaṇṭhadāna karichanti | 1965re nirddeśaka nitāi pālitaṅka malājahna kathācitra pāi~ se saṅgīta tiāri karithile | "rakata ṭaḻamaḻa" gītaṭi sehi kathācitrara eka jaṇāśuṇā gīta | se 75ṭi oḍa଼iā kathācitrare se tiāri karichanti saṅgīta o 92ṭi kathācitrare gītikāra sājichanti | oḍa଼iā saṅgītare se āṇichanti aneka parakha, nūā nūā śabada bheḻiki (Sound Effect) yāhā se kāḻare ādhunika yantrara abhābare hoipārunathilā | tāṅka parakhara lambā dhāḍa଼i lambithilā oḍa଼iā purāṇa āu puruṇā sāhitẏa yāe~, "kāñci abhiyāna", "rāṇḍīpua anantā" āu "koṇārka gāthā" se bhitaru kichi | phakīra mohana senāpatiṅka "peṭeṇṭa meḍisina"ku nei se tiāri karithibā nāṭaka ākāśabāṇīra śreṣṭha nāṭaka puraskāra jiṇithilā | sālabegaṅka racanā 'keṇe gheni yāucha jagannāthaṅku' bhitare se oḍa଼iā bhajanare nūā dhārāṭie ārambha karithile | 'sāta dariāpāre'ra deśa pāi~ kathā, "he phaguṇa tume'ra udāsī mana āu 'rājājhia sāṅge"ra hālakā phulakā bhāba; duḥkhabharā 'rakata ṭaḻamaḻa' āu bhābuka 'cakori jharānā luha' - ei sabu gīta bhitare akṣaẏa nija pāi~ goṭie niārā paricaẏa tiārikari yāichanti oḍa଼iā prāṇare | kathācitra 75ṭi kathācitrare se tiāri karichanti gīta | malājahna kie kāhāra saṃsāra yāyābara nāgaphāśa taapoi jhilimili nijhuma rātira sāthi śrī jagannātha kie jite kie hāre aśānta graha mahāsatī sābitri sୱpna sāgara daṇḍā bāḻuṅgā jāiphula jagā hātare paghā śaṃkhā sindūra mamatā māge mūla naḻa damaẏantī bāje bai~śī nāce ghuṅgura cakābhau~ri sabu māẏāre bāẏā ei āma saṃsāra karuṇāmaẏa badhū nirupamā ei ta duniā~ tuṇḍa bāida yora yā'ra mūlaka tāra thili jhia heli bohu sunā caḍha଼ei kurukṣetra pāpapuṇẏa pua mora kaḻā ṭhākura mamatāra ḍori cakā ākhi sabu dekhuchi bidhira bidhāna āsuchi mo kāḻiā sunā daiba dauḍa଼i maṇiṣa gāī cakā ḍoḻā karuchi līḻā ṭhākura achanti caubāhāku paradeśī caḍha଼ei kāḻiā bharasā āma ghara āma saṃsāra hasa luha bharā duniā to binu anẏa gati nāhi~ koṭie maṇiṣa goṭie jagā kapāḻa likhana ke kariba āna bhīṣma pratijñā sunā bhāuja rakhile śiba māriba kie lakṣmaṇa rekhā jaẏa jagannātha jaṇāśuṇā gīta sabu sugama/romāṇṭika rajājhia sāṅge yāyābara yā're bhāsi bhāsi yā gāiāḻa bhāi gāuchi gīta smṛti tume bayasara kṛṣṇacuḍa଼ā tahu~ kāñji galā uḍa଼i uḍa଼i uḍa଼i yā're uḍa଼i bāhā bāhāre kāpiṭāla puṇẏara nadītire abujhā priẏatamā nadīra nāma aḻasakanẏā sābi sābi ālo ratani he phaguṇa tume galā pare naṇḍā muṇḍiā ḍāibhara sakāḻara gāḍa଼i bebi eka gehlā jhia gori gori gori rakata ṭaḻamaḻa ṭika ṭika ṭika ghaṇṭā cāle ei cumaki abujhā priẏatamā chapi chapi bāsantī rāti reḻagāḍa଼i yāuchi gaḍa଼i sāta dariā pāre candramā eka candana bindu cadramalli hase e e e ālo ālo maṇi rāti ye khoje kaḻaṅkita ei nāẏaka hasa to lakṣe ṭaṅkā uḍa଼igale geṇḍāḻiā jhāḍa଼idele para tu ki buli bāhāribu sahara māṭhiāre goṭe kaṇā kālī gori dihe~ gādhei gale ṭhika tori pari jhiaṭie jātaka paḍa଼ichi rājajoṭaka bhajana ekā to bhakata jībana keṇe gheni yāucha jagannāthaṅku olaṭa bṛkṣe kheḻuchi adhāgaḍha଼ā dia~kara daśābatāra (gīta gobinda) śrīkṛṣṇa baṃśī dhୱni jaẏa jaẏa jagannātha purāṇa gāuṇā kāñci abhiyāna rāṇḍipua anantā koṇārka gāthā sāhitẏa kṛti aneśୱta rāṇī (gaḻpaguccha) bicarā (gaḻpaguccha) nagna monālisā (gaḻapagucha) bāhā bāhāre āmerikā (bhramaṇa kāhāṇī) āryadāsara ātmalipi (adhā nija jībana kāhāṇī) āryadāsara ātmalipi 1 o 2 (ātmajībanī mūḻaka upanẏāsa) āryadāsara śeṣalipi(adhā nija jībana kāhāṇī) apherā nadī (upanẏāsa) gāẏaka (upanẏāsa) jaẏā nuhe~ jāẏā (upanẏāsa) goṭie kuhu, aneka uhu (upanẏāsa) puraskāra o sammāna jaẏadeba puraskāra pracchada saṅgīta pāi~ 7 goṭi rājẏa puraskāra rājẏa saṅgītakāra puraskāra anekathara oḍa଼iśā sine kriṭika puraskāra maraṇottara utkaḻa gauraba sammāna (keisiṭi grupadୱārā āẏojita kaḻiṅga sine āୱārḍa଼ kāryẏakrama - 2016 jānuārī 6re) ādhāra adhika tathẏa 1937 janma 2002 mṛtẏu bachā lekhā kaṭaka jillāra loka oḍa଼iā kathācitra saṅgītakāra lekhaka jībanī oḍa଼iā saṅgītajña

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%85%E0%AC%95%E0%AD%8D%E0%AC%B7%E0%AD%9F%20%E0%AC%AE%E0%AC%B9%E0%AC%BE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A4%E0%AC%BF

ଅକ୍ଷୟ ମହାନ୍ତି

ଓଡ଼ିଆ ଲୋକ (ଇଂରାଜୀ: Odia, Oriya) ଭାରତୀୟ ରାଜ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ଇଣ୍ଡୋ-ଆର୍ଯ୍ୟ ଜାତିଗତ ଗୋଷ୍ଠୀ । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ସେମାନଙ୍କର ମାତୃଭାଷା । ଓଡ଼ିଆ ଲୋକେ ଓଡ଼ିଶାରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ଭାବେ ବସବାସ କରିବା ଛଡ଼ା ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶ, ଛତିଶଗଡ଼, ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ ଏବଂ ପଶ୍ଚିମ ବଙ୍ଗରେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ଭାବେ ରହନ୍ତି । ବ୍ୟପ୍ତୁତ୍ତି ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆମାନଙ୍କୁ ଓଡ୍ର କିମ୍ବା କଳିଙ୍ଗ (ପରେ ଉତ୍କଳ ନାମରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲା) କୁହାଯାଉଥିଲା । ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦର ବ୍ୟବହାର ମହାଭାରତ ଭଳି ମହାକାବ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ ହୋଇଛି । ମହାଭାରତରେ ଲଢ଼ିଥିବା ଜାତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ବୋଲି ଓଡ୍ରମାନଙ୍କ ନାମ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି । ପାଲି ସାହିତ୍ୟ ସେମାନଙ୍କୁ ଓଡକ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି । ଟଲେମି ଏବଂ ପ୍ଲିନି ଦି ଏଲଡର ଭାରତର ପୂର୍ବ ଉପକୂଳରେ ବାସ କରୁଥିବା ଓରେଟାମାନଙ୍କ ବାବଦରେ ମଧ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଆଧୁନିକ ଶବ୍ଦ ଓଡ଼ିଆ ୧୫ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ମୁସଲିମ ଇତିହାସକାରମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥିଲା ପରେ ଓଡ଼ିଶାର ଗଜପତି ରାଜାମାନେ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଶାର ଜଣାଶୁଣା ଲୋକଙ୍କ ତାଲିକା ଆଧାର ଓଡ଼ିଆ ଲୋକ

oḍa଼iā loka (iṃrājī: Odia, Oriya) bhāratīẏa rājẏa oḍa଼iśāra eka iṇḍo-āryẏa jātigata goṣṭhī | oḍa଼iā bhāṣā semānaṅkara mātṛbhāṣā | oḍa଼iā loke oḍa଼iśāre mukhẏataḥ saṃkhẏāgariṣṭha bhābe basabāsa karibā chaḍa଼ā āndhra pradeśa, chatiśagaḍa଼, jhāḍa଼khaṇḍa ebaṃ paścima baṅgare gurutୱpūrṇṇa saṃkhẏālaghu bhābe rahanti | bẏaptutti prathama oḍa଼iāmānaṅku oḍra kimbā kaḻiṅga (pare utkaḻa nāmare paribarttana helā) kuhāyāuthilā | oḍa଼iā śabdara bẏabahāra mahābhārata bhaḻi mahākābẏare madhẏa ullekha hoichi | mahābhāratare laḍha଼ithibā jātimānaṅka madhẏaru eka boli oḍramānaṅka nāma ullekha karāyāichi | pāli sāhitẏa semānaṅku oḍaka boli ullekha karāyāichi | ṭalemi ebaṃ plini di elaḍara bhāratara pūrba upakūḻare bāsa karuthibā oreṭāmānaṅka bābadare madhẏa barṇṇanā karichanti | ādhunika śabda oḍa଼iā 15śa śatābdīre madhẏayugīẏa musalima itihāsakāramānaṅkadୱārā bẏabahṛta hoithilā pare oḍa଼iśāra gajapati rājāmāne grahaṇa karithile | āhuri dekhantu oḍa଼iśāra jaṇāśuṇā lokaṅka tālikā ādhāra oḍa଼iā loka

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%93%E0%AC%A1%E0%AC%BC%E0%AC%BF%E0%AC%86%20%E0%AC%B2%E0%AD%8B%E0%AC%95

ଓଡ଼ିଆ ଲୋକ

କ୍ଷୀରଚୋରା ଗୋପୀନାଥ ମନ୍ଦିର ରେମୁଣାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହା ବାଲେଶ୍ୱରଠାରୁ ୯ କିମି ପୂର୍ବରେ ହାଉଡ଼ା ଓ ଭୁବନେଶ୍ୱର ମଝିରେ ପଡ଼େ । ରେମୁଣା ନାମଟି ରମଣୀୟ ଶବ୍ଦରୁ ଆସିଛି ଯାହାର ଅର୍ଥ ସୁନ୍ଦର । କ୍ଷୀରଚୋରା ଗୋପୀନାଥ ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କ ଭିତରେ ଏକ ଜଣାଶୁଣା ଏବଂ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ମନ୍ଦିର । ଏହା ଗଙ୍ଗବଂଶର ରାଜା ଲାଙ୍ଗୁଳା ନରସିଂହଦେବଙ୍କଦ୍ୱାରା ତିଆରି କରାଯାଇଥିଲା ଯେକି ପ୍ରସିଦ୍ଧ କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ । ବୃନ୍ଦାବନର ତିନି ଠାକୁର ଶ୍ରୀ ମଦନମୋହନ(ସମ୍ବନ୍ଧ ତତ୍ତ୍ୱ), ଶ୍ରୀ ଗୋବିନ୍ଦ(ଅବିଧେୟ ତତ୍ତ୍ୱ), ଶ୍ରୀ ଗୋପୀନାଥ(ପ୍ରୟୋଜନ ତତ୍ତ୍ୱ)ଭଳି ଏଠାରେ ଏହି ତିନି ଠାକୁର ବିରାଜିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାକୁ ପୂର୍ବ ଭାରତର ଗୁପ୍ତ ବୃନ୍ଦାବନ ଧାମ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ରେମୁଣାର ଗଛଲତା ଭରା ଏକ ଶୀତଳ ପରିବେଶ ଭିତରେ ଗୋପୀନାଥ ପୂଜା ପାଇଥାନ୍ତି । ବର୍ଷ ସାରା ଏହି ମନ୍ଦିରକୁ ଅନେକ ଭକ୍ତଙ୍କ ସୁଅ ଛୁଟିଥାଏ । ଇତିହାସ ଏହା ୧୩ଶ ଶତକରେ ଉତ୍କଳର ଗଙ୍ଗ ବଂଶର ନରପତି ଲାଙ୍ଗୁଳା ନରସିଂହ ଦେବଙ୍କ ଦେଇ ତିଆରି ହୋଇଥିଲା । ଶ୍ରୀପାଦ ମାଧବେନ୍ଦ୍ର ପୁରୀ ଗୋସାଇଁ, ଶ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ରସିକାନନ୍ଦ ଦେବ ଗୋସାଇଁ ପ୍ରମୁଖ ସନ୍ଥ ଏଠାରେ ଅନେକ କାଳ କାଟିଛନ୍ତି । ମନ୍ଦିରଠୁ ୧ କି.ମି. ଦୂରରେ ରାଜା ଲାଙ୍ଗୁଳା ନରସିଂହ ଦେବ ଓ ରାଣୀଙ୍କ ଅବସ୍ଥାନର ପ୍ରତୀକ ସ୍ୱରୂପ ଦୁଇଟି ପୋଖରୀ, କୂଟପୋଖରୀ ଓ ବଜ୍ର ପୋଖରୀ ରହିଛି । ଏହା କୂଳରେ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଓ ଭାରତର ଦ୍ୱିତୀୟ ଅଷ୍ଟଭୁଜା ମନ୍ଦିର ଅବସ୍ଥିତ । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁସାରେ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ସୀତାଙ୍କୁ ଗଙ୍ଗାରେ ସ୍ନାନ କରାଇବା ଉଦ୍ଦ୍ୟେଶ୍ୟରେ ଏଠାରେ ଗଙ୍ଗାଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରି ସାତଟି ଶର ମୁନରେ ସପ୍ତରେଖା ନଦୀ ଖନନ କରିଥିଲେ , ଅଧୁନା ଏହା ନାଳରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି । କୁହାଯାଏ ଥରେ ଜଣେ ଭକ୍ତ ମାଧବେନ୍ଦ୍ର ପୁରୀ, ବୃନ୍ଦାବନର ତାଙ୍କର ସେବିତ ଠାକୁର ଶ୍ରୀ ଗୋପାଳଙ୍କ ପାଇଁ ଜଗନ୍ନାଥ ପୁରୀରୁ ମଲୟ ଚନ୍ଦନ ନେବା ଉଦେଶ୍ୟରେ ବୃନ୍ଦାବନରୁ ଚାଲି ଚାଲି ଆସି ରେମୁଣା ଗୋପୀନାଥ ମନ୍ଦିରରେ ବିଶ୍ରାମ କରିଥିଲେ । ଗୋପୀନାଥଙ୍କଠାରେ ଲାଗିଥିବା କ୍ଷୀରଭୋଗ(ଅମୃତକେଳି)କୁ ଦେଖି ଭୋଗ ପାଇବାର ଇଚ୍ଛା ହୋଇଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସେ ଅଯାଚିତ ହୋଇଥିବାରୁ ମନର ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କଲେ ନହିଁ । ଶ୍ରୀ ଗୋପୀନାଥ ଭକ୍ତର ମନକଥା ଜାଣିପାରି ବାରଟି କ୍ଷୀରଭୋଗ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ କ୍ଷୀରଭୋଗ ତାଙ୍କ ପିନ୍ଧିଥିବା ଧୋତିତଳେ ଲୁଚାଇ ରଖି ପୂଜକକୁ ଅର୍ଦ୍ଧରାତ୍ରିରେ ଉଠାଇ ଭକ୍ତ ମାଧବେନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ କ୍ଷୀରଭୋଗ ଦେଇଆସିବା ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଲେ । ପୂଜକ ଉଠି ସ୍ନାନକରି ସତକୁ ସତ ଦେଖିଲେ ଗୋପୀନାଥଙ୍କ ଧୋତିତଳେ କ୍ଷୀରଭୋଗଟିଏ ଅଛି । ସେ ତୁରନ୍ତ କ୍ଷୀରଭୋଗଟି ନେଇ ଅନତି ଦୂରରେ ବସି କୀର୍ତନ କରୁଥିବା ମାଧବେନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ଦେଇଥିଲେ । ମାଧବେନ୍ଦ୍ର ପୁରୀ ସେଇ କ୍ଷୀରଭୋଗ ପାଇ ଆନନ୍ଦରେ ନୃତ୍ୟ କରି ମୁର୍ଚ୍ଛିତ ହୋଇପଡ଼ିଲେ, ପୁଣି ଉଠି ନିଜକୁ ଧିକାର କଲେକି ପ୍ରଭୁ ଗୋପୀନାଥ ତାଙ୍କ ପାଇଁ ରାତ୍ରି ଅନିଦ୍ରା ରହି ଏତେ କଷ୍ଟ କଲେ । ତତ୍ପରେ ସେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଭୟରେ ସକାଳ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ରେମୁଣା ଛାଡି ପୁରୀ ଅଭିମୁଖେ ପଳାୟନ କଲେ। ସେହିଦିନଠାରୁ ଶ୍ରୀ ଗୋପୀନାଥ କ୍ଷୀରଚୋରା ଗୋପୀନାଥ ନାମରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ହେଲେ । ଭକ୍ତ ମାଧବେନ୍ଦ୍ର ପୁରୀରୁ ମଲୟ ଚନ୍ଦନ ଆଣି ରେମୁଣା ଦେଇ ଫେରିବା ବାଟରେ ଏଠାକାର ଭକ୍ତମାନେ ଏଠାରେ ରହିବା ପାଇଁ ଅନୁରୋଧ କଲେ । ସେ ଏଠାରେ ରହଣି ସମୟରେ ତାଙ୍କ ବୃନ୍ଦାବନର ଠାକୁର ଶ୍ରୀ ଗୋପାଳ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଲେ ଯେ ମୁଁ ଯିଏ ରେମୁଣାର ଗୋପୀନାଥ ସିଏ । ତୁମେ ଗୋପୀନାଥଙ୍କ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗରେ ମଲୟ ଚନ୍ଦନ ଲେପନ କରିଦେଲେ ମୁଁ ପାଇଯିବି । ସେହିଦିନଠାରୁ ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟା ଓ ଚନ୍ଦନ ପୂର୍ଣ୍ଣମୀରେ ଗୋପୀନାଥଙ୍କ ସର୍ବାଙ୍ଗ ଚନ୍ଦନ ବେଶ ହୁଏ । ଏବଂ ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟାଠାରୁ ୪୫ ଦିନଧରି ଭକ୍ତଶ୍ରେଷ୍ଠ ମାଧବେନ୍ଦ୍ର ପୁରୀ ଗୋସ୍ୱାମୀଙ୍କ ସ୍ମୃତି ଉଦେଶ୍ୟରେ ଚନ୍ଦନ ଲାଗି ହୁଏ । ତାଙ୍କୁ ଏହିଠାରେ ସ୍ଥୂଳ ସମାଧି ଦିଆଯାଇଛି ଓ ଏବେ ସେଠାରେ ତାଙ୍କର ସମାଧି ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟ ଅଛି । ବିଗ୍ରହ ଭଗବାନ ଗୋପୀନାଥଙ୍କ ଡାହାଣରେ ମଦନମୋହନ ଓ ବାମରେ ଗୋବିନ୍ଦ ଅଛନ୍ତି । ମଦନମୋହନ ଓ ଗୋବିନ୍ଦଙ୍କୁ ଶ୍ରୀ ରସିକାନନ୍ଦ ପ୍ରଭୁ ୩୫୦ ବର୍ଷ ତଳେ ତାଙ୍କର ଶିଷ୍ୟ ତିହିଡି ସାମନ୍ତ ରାଜାଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଇଥିଲେ । ତା ପୂର୍ବରୁ କେବଳ ଶ୍ରୀ ଗୋପୀନାଥ ଥିଲେ । ଶ୍ରୀ ଗୋପୀନାଥ ସ୍ୱୟଂଭୂ ବିଗ୍ରହ ଅଟନ୍ତି, ଯାହାଙ୍କୁ ଲାଙ୍ଗୁଳା ନରସିଂହଦେବ ତୀର୍ଥଯାତ୍ରା ଯାଇଥିବା ସମୟରେ ସ୍ୱପ୍ନାଦେଶ ପାଇ ଚିତ୍ରକୁଟ ପର୍ବତରୁ ପୁରୀ ନେଇଯାଉଥିବା ବେଳେ ପୁଣି ସ୍ୱପ୍ନାଦେଶ ପାଇ ରେମୁଣାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କଲେ । କୁହାଜାଏ ଯେ ଏହି ଗୋପୀନାଥଙ୍କ ମୂର୍ତିଙ୍କୁ ତ୍ରେତୟା ଯୁଗରେ ଭଗବାନ ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ର ସିତା ଦେବୀଙ୍କ ଅନୁରୋଧରେ ନିଜ ଧନୁତୀରରେ ଚିତ୍ରକୁଟରେ ଗଢ଼ିଥିଲେ । ସିତା ଦେବୀଙ୍କ ସ୍ପର୍ଶରେ ଏହି ମୂର୍ତି ଜୀବନ୍ତ ହୋଇଯାଇଥିଲେ, ସେହିଦିନଠାରୁ ବ୍ରହ୍ମା ପୂଜା କରୁଥିଲେ । ଏହି ବିରାଟ ସ୍ୱୟଂଭୂ ମୂର୍ତିଙ୍କ ପାଦତଳେ ଚାରି ଶଖାଙ୍କ ସହିତ ଗୋଚାରଣ ଦୃଶ୍ୟ, ତାହାତଳେ ଅଷ୍ଟସଖୀ ସେବାରତ ଥିବାର ଦୃଶ୍ୟ ଅଛି । ତାଙ୍କ ମସ୍ତକରେ ଶେଷଦେବ ଅଛନ୍ତି, ତିନୋଟି ଜମ୍ବୂ ଫଳ ଅଛି, ମସ୍ତକର ଉପରି ଭାଗରେ ବାମ ଓ ଡାହାଣପାର୍ଶ୍ୱରେ ଚାଣୁର ଏବଂ ମୁଷ୍ଟିକ ସହିତ ଯୁଧ୍ୟ କରୁଥିବାର ଦୃଶ୍ୟ ଅଛି । ତାଙ୍କର ନଟବର ବେଶରେ ଛନ୍ଦା ଚରଣରେ ମୁରଲୀ ବଜାଉଥିବାର ମୂର୍ତିଙ୍କୁ ଯେକେହି ଦେଖିବ ସେ ତାର ନୟନ ସହଜରେ ଫେରାଇ ପାରିବ ନହିଁ । ଭୋଗ ଏଠାରେ କ୍ଷୀର ଭୋଗ "ଅମୃତ କେଳି" ନମରେ ଦିଅଁଙ୍କ ପାଖରେ ଅର୍ପଣ କରାଯାଇଥାଏ । କ୍ଷୀର, ଚିନି, ଖୁଆ ଓ ଗୁଜୁରାତି ଅଳେଇଚରେ ଏହା ତିଆରି କରାଯାଏ । ଏଠାରେ ନିତି ଅନ୍ନ ପ୍ରସାଦ ମଧ୍ୟ ମିଳେ । କିଣାକିଣି ରେମୁଣା ସହର କଂସା ଓ ପିତଳ ବାସନ ପାଇଁ ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ସୁନ୍ଦର କୋଟିକମକରା ଭଳିକି ଭଳି ବାସନ ଓ ଘର ସଜେଇବା ଜିନିଷ ଏଠାରେ ମିଳିପାରେ । ଆଧାର କ୍ଷୀରଚୋରା ଗୋପୀନାଥ ମନ୍ଦିର କ୍ଷୀରଚୋରା ଗୋପୀନାଥ ମନ୍ଦିର ଉଇକିମାପିଆ ଓଡ଼ିଶାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର କୃଷ୍ଣ ୧୩ଶ ଶତକର ଦେଉଳ ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲା

kṣīracorā gopīnātha mandira remuṇāre abasthita | ehā bāleśୱraṭhāru 9 kimi pūrbare hāuḍa଼ā o bhubaneśୱra majhire paḍa଼e | remuṇā nāmaṭi ramaṇīẏa śabdaru āsichi yāhāra artha sundara | kṣīracorā gopīnātha mandira oḍa଼iśāra hindu mandiramānaṅka bhitare eka jaṇāśuṇā ebaṃ prasiddha āntarjātīẏa mandira | ehā gaṅgabaṃśara rājā lāṅguḻā narasiṃhadebaṅkadୱārā tiāri karāyāithilā yeki prasiddha koṇārka sūryẏa mandira nirmāṇa karithile | bṛndābanara tini ṭhākura śrī madanamohana(sambandha tattୱ), śrī gobinda(abidheẏa tattୱ), śrī gopīnātha(praẏojana tattୱ)bhaḻi eṭhāre ehi tini ṭhākura birājita hoithibāru ehāku pūrba bhāratara gupta bṛndābana dhāma madhẏa kuhāyāe remuṇāra gachalatā bharā eka śītaḻa paribeśa bhitare gopīnātha pūjā pāithānti | barṣa sārā ehi mandiraku aneka bhaktaṅka sua chuṭithāe | itihāsa ehā 13śa śatakare utkaḻara gaṅga baṃśara narapati lāṅguḻā narasiṃha debaṅka dei tiāri hoithilā | śrīpāda mādhabendra purī gosāi~, śrī śrī rasikānanda deba gosāi~ pramukha santha eṭhāre aneka kāḻa kāṭichanti | mandiraṭhu 1 ki.mi. dūrare rājā lāṅguḻā narasiṃha deba o rāṇīṅka abasthānara pratīka sୱrūpa duiṭi pokharī, kūṭapokharī o bajra pokharī rahichi | ehā kūḻare jagannātha mandira o bhāratara dୱitīẏa aṣṭabhujā mandira abasthita | kimbadantī kimbadantī anusāre rāmacandra sītāṅku gaṅgāre snāna karāibā uddẏeśẏare eṭhāre gaṅgāṅku smaraṇa kari sātaṭi śara munare saptarekhā nadī khanana karithile , adhunā ehā nāḻare pariṇata hoichi | kuhāyāe thare jaṇe bhakta mādhabendra purī, bṛndābanara tāṅkara sebita ṭhākura śrī gopāḻaṅka pāi~ jagannātha purīru malaẏa candana nebā udeśẏare bṛndābanaru cāli cāli āsi remuṇā gopīnātha mandirare biśrāma karithile | gopīnāthaṅkaṭhāre lāgithibā kṣīrabhoga(amṛtakeḻi)ku dekhi bhoga pāibāra icchā hoithilā | kintu se ayācita hoithibāru manara icchā prakāśa kale nahi~ | śrī gopīnātha bhaktara manakathā jāṇipāri bāraṭi kṣīrabhoga madhẏaru goṭie kṣīrabhoga tāṅka pindhithibā dhotitaḻe lucāi rakhi pūjakaku arddharātrire uṭhāi bhakta mādhabendraṅku kṣīrabhoga deiāsibā pāi~ nirddeśa dele | pūjaka uṭhi snānakari sataku sata dekhile gopīnāthaṅka dhotitaḻe kṣīrabhogaṭie achi | se turanta kṣīrabhogaṭi nei anati dūrare basi kīrtana karuthibā mādhabendraṅku deithile | mādhabendra purī sei kṣīrabhoga pāi ānandare nṛtẏa kari murcchita hoipaḍa଼ile, puṇi uṭhi nijaku dhikāra kaleki prabhu gopīnātha tāṅka pāi~ rātri anidrā rahi ete kaṣṭa kale | tatpare se pratiṣṭhā bhaẏare sakāḻa hebā pūrbaru remuṇā chāḍi purī abhimukhe paḻāẏana kale| sehidinaṭhāru śrī gopīnātha kṣīracorā gopīnātha nāmare prasiddha hele | bhakta mādhabendra purīru malaẏa candana āṇi remuṇā dei pheribā bāṭare eṭhākāra bhaktamāne eṭhāre rahibā pāi~ anurodha kale | se eṭhāre rahaṇi samaẏare tāṅka bṛndābanara ṭhākura śrī gopāḻa nirddeśa dele ye mu~ yie remuṇāra gopīnātha sie | tume gopīnāthaṅka śrīaṅgare malaẏa candana lepana karidele mu~ pāiyibi | sehidinaṭhāru akṣaẏa tṛtīẏā o candana pūrṇṇamīre gopīnāthaṅka sarbāṅga candana beśa hue | ebaṃ akṣaẏa tṛtīẏāṭhāru 45 dinadhari bhaktaśreṣṭha mādhabendra purī gosୱāmīṅka smṛti udeśẏare candana lāgi hue | tāṅku ehiṭhāre sthūḻa samādhi diāyāichi o ebe seṭhāre tāṅkara samādhi mandira madhẏa achi | bigraha bhagabāna gopīnāthaṅka ḍāhāṇare madanamohana o bāmare gobinda achanti | madanamohana o gobindaṅku śrī rasikānanda prabhu 350 barṣa taḻe tāṅkara śiṣẏa tihiḍi sāmanta rājāṅkadୱārā pratiṣṭhā karāithile | tā pūrbaru kebaḻa śrī gopīnātha thile | śrī gopīnātha sୱẏaṃbhū bigraha aṭanti, yāhāṅku lāṅguḻā narasiṃhadeba tīrthayātrā yāithibā samaẏare sୱpnādeśa pāi citrakuṭa parbataru purī neiyāuthibā beḻe puṇi sୱpnādeśa pāi remuṇāre pratiṣṭhā kale | kuhājāe ye ehi gopīnāthaṅka mūrtiṅku tretaẏā yugare bhagabāna śrīrāmacandra sitā debīṅka anurodhare nija dhanutīrare citrakuṭare gaḍha଼ithile | sitā debīṅka sparśare ehi mūrti jībanta hoiyāithile, sehidinaṭhāru brahmā pūjā karuthile | ehi birāṭa sୱẏaṃbhū mūrtiṅka pādataḻe cāri śakhāṅka sahita gocāraṇa dṛśẏa, tāhātaḻe aṣṭasakhī sebārata thibāra dṛśẏa achi | tāṅka mastakare śeṣadeba achanti, tinoṭi jambū phaḻa achi, mastakara upari bhāgare bāma o ḍāhāṇapārśୱre cāṇura ebaṃ muṣṭika sahita yudhẏa karuthibāra dṛśẏa achi | tāṅkara naṭabara beśare chandā caraṇare muralī bajāuthibāra mūrtiṅku yekehi dekhiba se tāra naẏana sahajare pherāi pāriba nahi~ | bhoga eṭhāre kṣīra bhoga "amṛta keḻi" namare dia~ṅka pākhare arpaṇa karāyāithāe | kṣīra, cini, khuā o gujurāti aḻeicare ehā tiāri karāyāe | eṭhāre niti anna prasāda madhẏa miḻe | kiṇākiṇi remuṇā sahara kaṃsā o pitaḻa bāsana pāi~ oḍa଼iśā prasiddha | sundara koṭikamakarā bhaḻiki bhaḻi bāsana o ghara sajeibā jiniṣa eṭhāre miḻipāre | ādhāra kṣīracorā gopīnātha mandira kṣīracorā gopīnātha mandira uikimāpiā oḍa଼iśāra hindu mandira kṛṣṇa 13śa śatakara deuḻa bāleśୱra jillā

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AD%8D%E0%AC%B7%E0%AD%80%E0%AC%B0%E0%AC%9A%E0%AD%8B%E0%AC%B0%E0%AC%BE%20%E0%AC%97%E0%AD%8B%E0%AC%AA%E0%AD%80%E0%AC%A8%E0%AC%BE%E0%AC%A5%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0

କ୍ଷୀରଚୋରା ଗୋପୀନାଥ ମନ୍ଦିର

ରବିବାର ହେଲା ସପ୍ତାହର ଏମିତି ଏକ ଦିନ ଯାହା ଶନିବାର ଆଉ ସୋମବାର ମଝିରେ ଆସେ । ରବିବାର ହେଉଛି ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବଙ୍କ ବାର । ଏହିଦିନ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ଧ୍ୟାନ କରି ବ୍ରତ ରଖିବା ସହିତ ସାତ୍ତ୍ୱିକ ଲୁଣବିହୀନ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଉଚିତ । ପୃଥିବୀସାରା ଏହା ଏକ ସାଧାରଣ ଛୁଟିଦିନ । ତେବେ ଗଲ୍ଫ/ଆରବି ଦେଶଗୁଡ଼ିକରେ ଏହି ଦିନରେ ଅଫିସସବୁ ଖୋଲା ରହେ । ଆଧାର ବାହାର ତଥ୍ୟ ସପ୍ତାହ

rabibāra helā saptāhara emiti eka dina yāhā śanibāra āu somabāra majhire āse | rabibāra heuchi sūryẏadebaṅka bāra | ehidina sūryẏaṅku dhẏāna kari brata rakhibā sahita sāttୱika luṇabihīna khādẏa grahaṇa karibā ucita | pṛthibīsārā ehā eka sādhāraṇa chuṭidina | tebe galpha/ārabi deśaguḍa଼ikare ehi dinare aphisasabu kholā rahe | ādhāra bāhāra tathẏa saptāha

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B0%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%AC%E0%AC%BE%E0%AC%B0

ରବିବାର

ସୋମବାର ହେଲା ସପ୍ତାହର ଏକ ଦିନ ଯାହା ରବିବାର ପରେ ଓ ମଙ୍ଗଳବାର ପୂର୍ବରୁ ଆସେ । ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ନାମରେ ଏହାଙ୍କ ନାମ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ । ଏହାକୁ ସପ୍ତାହର ପ୍ରଥମ ଦିନ ଭାବେ ଗଣାଯାଏ ଓ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଗୁଡିକରେ ଏହି ଦିନ କାମ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ଆଧାର ସପ୍ତାହ

somabāra helā saptāhara eka dina yāhā rabibāra pare o maṅgaḻabāra pūrbaru āse | candraṅka nāmare ehāṅka nāma boli biśୱāsa karāyāe | ehāku saptāhara prathama dina bhābe gaṇāyāe o kāryẏāḻaẏa guḍikare ehi dina kāma ārambha hue | ādhāra saptāha

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AD%8B%E0%AC%AE%E0%AC%AC%E0%AC%BE%E0%AC%B0

ସୋମବାର

ବୁଧବାର ମଙ୍ଗଳବାର ଆଉ ଗୁରୁବାର ମଝିରେ ଆସୁଥିବା ଏକ ଦିନ । ବୁଧବାର ସପ୍ତାହର ଚତୁର୍ଥ ଦିନ । ଏହା ମଙ୍ଗଳବାର ପରେ ଏବଂ ଗୁରୁବାର ପୂର୍ବରୁ ଆସିଥାଏ । ଏହି ବୁଧବାର ଦିନଟି ଭଗବାନ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇଛି ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ । ଜ୍ୟୋତିଷ ଶାସ୍ତ୍ର ଅନୁସାରେ ବୁଧ ନାମକ ଏକ ଗ୍ରହର ନାମ ସହ ଏହାର ନାମ ମଧ୍ୟ ଜଡ଼ିତ ଅଛି । ଆଧାର ବାହାର ତଥ୍ୟ ସପ୍ତାହ

budhabāra maṅgaḻabāra āu gurubāra majhire āsuthibā eka dina | budhabāra saptāhara caturtha dina | ehā maṅgaḻabāra pare ebaṃ gurubāra pūrbaru āsithāe | ehi budhabāra dinaṭi bhagabāna buddhaṅka nāmare nāmita hoichi boli biśୱāsa karāyāe | jẏotiṣa śāstra anusāre budha nāmaka eka grahara nāma saha ehāra nāma madhẏa jaḍa଼ita achi | ādhāra bāhāra tathẏa saptāha

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AC%E0%AD%81%E0%AC%A7%E0%AC%AC%E0%AC%BE%E0%AC%B0

ବୁଧବାର

ଗୁରୁବାର ହେଲା ସପ୍ତାହର ଏକ ଦିନ ଯାହା ବୁଧବାର ପରେ ଓ ଶୁକ୍ରବାର ପୂର୍ବରୁ ଆସେ । ଗୁରୁ ଅର୍ଥାତ ଦେବଗୁରୁ ବୃହଷ୍ପତିଙ୍କ ନାମରେ ଏହା ନାମିତ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଆଧାର ସପ୍ତାହ

gurubāra helā saptāhara eka dina yāhā budhabāra pare o śukrabāra pūrbaru āse | guru arthāta debaguru bṛhaṣpatiṅka nāmare ehā nāmita boli biśୱāsa karāyāe ādhāra saptāha

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%97%E0%AD%81%E0%AC%B0%E0%AD%81%E0%AC%AC%E0%AC%BE%E0%AC%B0

ଗୁରୁବାର

ଶୁକ୍ରବାର ହେଲା ସପ୍ତାହର ଏକ ଦିନ ଯାହା ଗୁରୁବାର ପରେ ଓ ଶନିବାର ପୂର୍ବରୁ ଆସେ । ହିନ୍ଦୁ ଧାର୍ମିକ ପରମ୍ପରାରେ ଶୁକ୍ରବାର ଶକ୍ତିମାତା ଏବଂ ଗ୍ରହଦେବତା ଶୁକ୍ରଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ । ଶକ୍ତିଙ୍କ ସ୍ୱରୂପ ହେଲେ ଦେବୀ ମାତା ଦୁର୍ଗା ଏବଂ ତାଙ୍କର ଅବତାର କାଳୀ, ଅନ୍ନପୂର୍ଣ୍ଣେଶ୍ୱରୀ ଏବଂ ସନ୍ତୋଷୀ I ଏହି ଦିନ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦେବୀ ସନ୍ତୋଷୀ ମାତାଙ୍କ ସମ୍ମାନର୍ଥେ ବ୍ରତଧାରଣ କରାଯାଇଥାଏ I ଏହି ବ୍ରତ-ଉପବାସ ‘ଷୋହଳ ଶୁକ୍ରବାର ବ୍ରତ’ ଭାବେ ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ I କାରଣ ବ୍ରତଧାରୀମାନେ କ୍ରମାଗତ ଭାବେ ୧୬ଟି ଶୁକ୍ରବାରରେ ଉପବାସ ପାଳନ କରିଥା‘ନ୍ତି I ମା'ସନ୍ତୋଷୀଙ୍କୁ ପୂଜା କଲେ ସୁଖ, ଶାନ୍ତି ପ୍ରାପ୍ତି ସହ ମନସ୍କାମନା ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ ରହିଛି । ଯେକୌଣସି ମାସର ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷରୁ ଏହି ବ୍ରତ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହିଦିନରେ ଶୁଭ୍ର-ଶ୍ୱେତ ବର୍ଣ୍ଣକୁ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଆଯାଏ I ଏହିଦିନରେ ଶକ୍ତିଙ୍କର ଉପାସନା ଅତ୍ୟନ୍ତ ପବିତ୍ର କର୍ମବିଶେଷ I ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରେ ଥିବା ଶକ୍ତି ଉପାସନା ଧର୍ମପୀଠ ଗୁଡ଼ିକରେ ଏହିଦିନ ପ୍ରବଳ ଜନସମାଗମ ହୋଇଥାଏ I ଭକ୍ତ-ଶ୍ରଦ୍ଧାଳୁମାନେ ଶ୍ୱେତବସ୍ତ୍ର ପରିଧାନପୂର୍ବକ ପୂଜାପାଠ କରିଥା’ନ୍ତି I ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ପୂର୍ବରୁ ଉପବାସ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଭଙ୍ଗ କରାଯାଏ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ପରେ I ବ୍ରତଧାରୀମାନେ କେବଳ ରାତ୍ରିଭୋଜନ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି I ଦୁଗ୍ଧ ଏବଂ ଖିରି ଭଳି ଶ୍ୱେତବର୍ଣ୍ଣା ଖାଦ୍ୟ-ଦ୍ରବ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିବା ବିଧି ସର୍ବତ୍ର ପ୍ରଚଳିତ । ମା'ସନ୍ତୋଷୀଙ୍କ ବ୍ରତଧାରୀଙ୍କୁ ଶୁକ୍ରବାର ଦିନ ଖଟା ଓ ଆମିଷ ଖାଦ୍ୟ ବାରଣ କରାଯାଇଥାଏ । ବ୍ରତ ଶେଷରେ ହଳଦି, ଗୁଡ଼ ଓ ଚଣାର ଭୋଗ ଲଗାଯାଏ । ସୁଖପ୍ରଦ ପାରିବାରିକ ଜୀବନ, ସନ୍ତାନଲାଭ ତଥା ପ୍ରତିବନ୍ଧ ଦୂର କରିବା ନିମନ୍ତେ ବ୍ରତ ରଖାଯାଏ I ଏହି ଦିନ ଶୁକ୍ର ଦେବତାଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ପୂଜା-ଆରାଧନା କରାଯାଇଥାଏ I ଶୁକ୍ରଦେବ ହେଲେ ସୁଖ-ଶାନ୍ତି ଏବଂ ପାର୍ଥିବ-ସଂପଦ ପ୍ରଦାନକାରୀ I ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ସପ୍ତାହ

śukrabāra helā saptāhara eka dina yāhā gurubāra pare o śanibāra pūrbaru āse | hindu dhārmika paramparāre śukrabāra śaktimātā ebaṃ grahadebatā śukraṅku samarpita | śaktiṅka sୱrūpa hele debī mātā durgā ebaṃ tāṅkara abatāra kāḻī, annapūrṇṇeśୱrī ebaṃ santoṣī I ehi dina mukhẏataḥ debī santoṣī mātāṅka sammānarthe bratadhāraṇa karāyāithāe I ehi brata-upabāsa ‘ṣohaḻa śukrabāra brata’ bhābe samagra bhāratare prasiddha I kāraṇa bratadhārīmāne kramāgata bhābe 16ṭi śukrabārare upabāsa pāḻana karithā‘nti I mā'santoṣīṅku pūjā kale sukha, śānti prāpti saha manaskāmanā pūrṇṇa hue boli biśୱāsa rahichi | yekauṇasi māsara śukḻapakṣaru ehi brata ārambha karāyāithāe | ehidinare śubhra-śୱeta barṇṇaku gurutୱ diāyāe I ehidinare śaktiṅkara upāsanā atẏanta pabitra karmabiśeṣa I bhāratara bibhinna añcaḻare thibā śakti upāsanā dharmapīṭha guḍa଼ikare ehidina prabaḻa janasamāgama hoithāe I bhakta-śraddhāḻumāne śୱetabastra paridhānapūrbaka pūjāpāṭha karithā’nti I sūryẏodaẏa pūrbaru upabāsa ārambha hoi bhaṅga karāyāe sūryẏāsta pare I bratadhārīmāne kebaḻa rātribhojana grahaṇa karithā’nti I dugdha ebaṃ khiri bhaḻi śୱetabarṇṇā khādẏa-drabẏa grahaṇa karibā bidhi sarbatra pracaḻita | mā'santoṣīṅka bratadhārīṅku śukrabāra dina khaṭā o āmiṣa khādẏa bāraṇa karāyāithāe | brata śeṣare haḻadi, guḍa଼ o caṇāra bhoga lagāyāe | sukhaprada pāribārika jībana, santānalābha tathā pratibandha dūra karibā nimante brata rakhāyāe I ehi dina śukra debatāṅku madhẏa pūjā-ārādhanā karāyāithāe I śukradeba hele sukha-śānti ebaṃ pārthiba-saṃpada pradānakārī I ādhāra adhika tathẏa saptāha

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B6%E0%AD%81%E0%AC%95%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%AC%E0%AC%BE%E0%AC%B0

ଶୁକ୍ରବାର

ସପ୍ତାହ ବା ସପ୍ତା ସାତୋଟି ଦିନକୁ ନେଇ ତିଆରି । ସେଗୁଡିକ ହେଲେ ରବିବାର, ସୋମବାର। ମଙ୍ଗଳବାର, ବୁଧବାର, ଗୁରୁବାର, ଶୁକ୍ରବାର ଓ ଶନିବାର ଗୋଟିଏ ମାସରେ ପାଖାପାଖି ଚାରୋଟି ସପ୍ତାହ ଆସେ । ସପ୍ତାହର ଶେଷଦିନ ରବିବାର ଏକ ସାଧାରଣ ଛୁଟିଦିନ ଭାବରେ ଗଣାଯାଏ । ସପ୍ତାହର ସାତଦିନ ଗ୍ରହ ଓ ନକ୍ଷତ୍ରମାନଙ୍କ ଆକାଶରେ ରହିବା ଜାଗା ଓ ପୃଥିବୀ ଉପରେ ସେମାନଙ୍କର ଅବୁଠୁ ଅଧିକ ପ୍ରଭାବକୁ ନେଇ ଜ୍ୟୋତିବିଜ୍ଞାନିମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ତିଆରି କରାଯାଇଛି ଯାହାକି ସାରା ପୃଥିବୀରେ ସବୁ ଧର୍ମର ଲୋକେ ମାନିଥାନ୍ତି । ଆଧାର ବାହାର ତଥ୍ୟ Englisc Rímbóc: The Anglo-Saxon Calendar The power of seven, The Economist, 20 December 2001. ସପ୍ତାହ

saptāha bā saptā sātoṭi dinaku nei tiāri | seguḍika hele rabibāra, somabāra| maṅgaḻabāra, budhabāra, gurubāra, śukrabāra o śanibāra goṭie māsare pākhāpākhi cāroṭi saptāha āse | saptāhara śeṣadina rabibāra eka sādhāraṇa chuṭidina bhābare gaṇāyāe | saptāhara sātadina graha o nakṣatramānaṅka ākāśare rahibā jāgā o pṛthibī upare semānaṅkara abuṭhu adhika prabhābaku nei jẏotibijñānimānaṅkadୱārā tiāri karāyāichi yāhāki sārā pṛthibīre sabu dharmara loke mānithānti | ādhāra bāhāra tathẏa Englisc Rímbóc: The Anglo-Saxon Calendar The power of seven, The Economist, 20 December 2001. saptāha

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AC%AA%E0%AD%8D%E0%AC%A4%E0%AC%BE%E0%AC%B9

ସପ୍ତାହ

ନବୀନ ପଟ୍ଟନାୟକ (୧୬ ଅକ୍ଟୋବର ୧୯୪୬) ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ବିଜୁ ଜନତା ଦଳର ମୁଖ୍ୟ । ସେ କ୍ରମାଗତ ଭାବେ ପଞ୍ଚମ ଥର ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇ ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟଭାର ତୁଲାଉଛନ୍ତି । ଜୀବନ ନବୀନ ପଟ୍ଟନାୟକ ପିତା ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ଓ ମାତା ଜ୍ଞାନ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ସାନ ପୁଅ ଭାବରେ କଟକଠାରେ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲେ । ସେ ଡେରାଡୁନର ଉଏଲହାମ ସ୍କୁଲ ଓ ଡୁନ ସ୍କୁଲରେ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରିଥିଲେ । ତାହା ପରେ ଦିଲ୍ଲୀ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଅନ୍ତର୍ଗତ କୀ ରୋକି ମଲ୍ଲ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରୁ କଳାରେ ସ୍ନାତକ ଡିଗ୍ରି ହାସଲ କରିଥିଲେ । ସେ ଜଣେ ଅବିବାହିତ ପୁରୁଷ । ସେ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପଢୁଥିବାବେଳେ ଗୋଲରକ୍ଷକଭାବେ ହକି ଖେଳୁଥିଲେ । ନବୀନ ପଟ୍ଟନାୟକ ଯୁବକ ବେଳରେ ଥିଲେ ଜଣେ ଲେଖକ ଏବଂ ଯୁବା ଅବସ୍ଥା ସେ ଓଡ଼ିଶା ଓ ରାଜନୀତିଠାରୁ ଦୂରରେ ଥାଇ କଟାଇଥିଲେ କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କ ପିତା ସ୍ୱର୍ଗତ ବିଜୁ ବାବୁଙ୍କ ଦେହାନ୍ତ ପରେ ସେ ୧୯୯୭ରେ ରାଜନୀତି ଭିତରକୁ ପ୍ରବେଶ କରିଥିଲେ । ଏହାର ୧ ବର୍ଷ ପରେ ସେ ବିଜୁ ଜନତା ଦଳର ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ । ରାଜନୀତିକ ଜୀବନ କଲେଜ ଜୀବନରେ ନବୀନ ରାଜନୀତିଠୁ ଦୂରରେ ଥିଲେ । ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ତିରୋଧାନ ପରେ ସେ ଓଡ଼ିଶା ରାଜନୀତିରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ଏହାର ବର୍ଷକ ଭିତରେ ସେ ଜନତା ଦଳକୁ ବିଜୁବାବୁଙ୍କ ନାମରେ ବିଜୁ ଜନତା ଦଳ ଭାବରେ ତିଆରି କରିଥିଲେ । ଲେଖକ ଜୀବନ ନବୀନଙ୍କ ଲିଖିତ ତିନୋଟି ବହି ହେଲା: ଏ ସେକେଣ୍ଡ ପାରାଡାଇଜ: ଇଣ୍ଡିଆନ କଣ୍ଟ୍ରି ଲାଇଫ ୧୫୯୦-୧୯୪୭ ଏ ଡେଜର୍ଟ କିଙ୍ଗଡମ: ଦି ପିପୁଲ ଅଫ ବିକାନେର ଗାର୍ଡେନ ଅଫ ଲାଇଫ: ଆନ ଇଣ୍ଟ୍ରୋଡ଼କସନ ଟୁ ଦି ହିଲିଙ୍ଗ ପ୍ଲାଣ୍ଟସ ଅଫ ଇଣ୍ଡିଆ ପୁରସ୍କାର ଏବଂ ସମ୍ମାନ ପୁରସ୍କାର ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ହକି ମହାସଂଘ ପକ୍ଷରୁ ନବୀନଙ୍କୁ ହକି ଖେଳର ପ୍ରଚାର ଓ ପ୍ରସାର ନିମନ୍ତେ ଅବଦାନ ପାଇଁ "ଏଫ.ଆଇ.ଏଚ. ସଭାପତି ପୁରସ୍କାର" ପ୍ରଦାନ କରାଯଇଛି । ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ନବୀନ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ନିଜ ସାଇଟ ଓଡ଼ିଶାରେ ଅଚାନକ ରାଜନୀତି ଭିତରକୁ ଆସିଥିବା ନବୀନ, ବିବିସି ୧୯୪୬ ଜନ୍ମ ଜୀବିତ ବ୍ୟକ୍ତି ଭାରତୀୟ ନେତା ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ୧୨ଶ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସଭ୍ୟ ୧୩ଶ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସଭ୍ୟ ୧୪ଶ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସଭ୍ୟ ୧୫ଶ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସଭ୍ୟ ୧୬ଶ ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭାର ସଭ୍ୟ

nabīna paṭṭanāẏaka (16 akṭobara 1946) oḍa଼iśāra mukhẏamantrī o biju janatā daḻara mukhẏa | se kramāgata bhābe pañcama thara nirbācita hoi oḍa଼iśāra mukhẏamantrī bhābe kāryẏabhāra tulāuchanti | jībana nabīna paṭṭanāẏaka pitā biju paṭṭanāẏaka o mātā jñāna paṭṭanāẏakaṅka sāna pua bhābare kaṭakaṭhāre janma neithile | se ḍerāḍunara uelahāma skula o ḍuna skulare śikṣālābha karithile | tāhā pare dillī biśୱbidẏāḻaẏa antargata kī roki malla mahābidẏāḻaẏaru kaḻāre snātaka ḍigri hāsala karithile | se jaṇe abibāhita puruṣa | se bidẏāḻaẏare paḍhuthibābeḻe golarakṣakabhābe haki kheḻuthile | nabīna paṭṭanāẏaka yubaka beḻare thile jaṇe lekhaka ebaṃ yubā abasthā se oḍa଼iśā o rājanītiṭhāru dūrare thāi kaṭāithile kintu tāṅka pitā sୱrgata biju bābuṅka dehānta pare se 1997re rājanīti bhitaraku prabeśa karithile | ehāra 1 barṣa pare se biju janatā daḻara sthāpana karithile | rājanītika jībana kaleja jībanare nabīna rājanītiṭhu dūrare thile | biju paṭṭanāẏakaṅka tirodhāna pare se oḍa଼iśā rājanītire yoga deithile | ehāra barṣaka bhitare se janatā daḻaku bijubābuṅka nāmare biju janatā daḻa bhābare tiāri karithile | lekhaka jībana nabīnaṅka likhita tinoṭi bahi helā: e sekeṇḍa pārāḍāija: iṇḍiāna kaṇṭri lāipha 1590-1947 e ḍejarṭa kiṅgaḍama: di pipula apha bikānera gārḍena apha lāipha: āna iṇṭroḍa଼kasana ṭu di hiliṅga plāṇṭasa apha iṇḍiā puraskāra ebaṃ sammāna puraskāra antarjātīẏa haki mahāsaṃgha pakṣaru nabīnaṅku haki kheḻara pracāra o prasāra nimante abadāna pāi~ "epha.āi.eca. sabhāpati puraskāra" pradāna karāyaichi | ādhāra adhika tathẏa nabīna paṭṭanāẏakaṅka nija sāiṭa oḍa଼iśāre acānaka rājanīti bhitaraku āsithibā nabīna, bibisi 1946 janma jībita bẏakti bhāratīẏa netā oḍa଼iśāra mukhẏamantrī 12śa oḍa଼iśā bidhāna sabhāra sabhẏa 13śa oḍa଼iśā bidhāna sabhāra sabhẏa 14śa oḍa଼iśā bidhāna sabhāra sabhẏa 15śa oḍa଼iśā bidhāna sabhāra sabhẏa 16śa oḍa଼iśā bidhāna sabhāra sabhẏa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%A8%E0%AC%AC%E0%AD%80%E0%AC%A8%20%E0%AC%AA%E0%AC%9F%E0%AD%8D%E0%AC%9F%E0%AC%A8%E0%AC%BE%E0%AD%9F%E0%AC%95

ନବୀନ ପଟ୍ଟନାୟକ

ଭୁଷଣ୍ଡେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାର ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାର ଚନ୍ଦନେଶ୍ୱର ଠାରେରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହା ଏସିଆ ମହାଦେଶର ସବୁଠୁ ବଡ଼ ଶିବଲିଙ୍ଗ (୧୩*୧୪ ଫୁଟ) । ଅବସ୍ଥିତି ଏହା ବାଲେଶ୍ୱର ସହରଠାରୁ ପାଖାପାଖି ୧୦୦ କିମି ଦୂର ଚନ୍ଦନେଶ୍ୱରରୁ ୨୦ କି.ମି. ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ପାଖ ରେଳଷ୍ଟେସନ ଜଳେଶ୍ୱର (୪୦ କିମି) ଓ ବିମାନଘାଟି ଭୁବନେଶ୍ୱର (୩୦୦ କିମି) । ନିର୍ମାଣ ଶୈଳୀ ଏହା ଉତ୍କଳୀୟ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ ଶୈଳୀରେ ନିର୍ମିତ । ଭୂଷଣ୍ଡେଶ୍ୱର ମହାଦେବ ଲିଙ୍ଗର ଉଚ୍ଚତା ୧୨ ଫୁଟ ଓ ମୋଟ ଗୋଲେଇ ୧୭ ଫୁଟ । ଲିଙ୍ଗର ଉପରି ଭାଗର ଗୋଳେଇ ୧୨ ଫୁଟ ୧୭ ଇଞ୍ଚ । ତଳ ଅଞ୍ଚଳରେ ଥିବା ବେଦିର ଗୋଳେଇ ୨୯ ଫୁଟ । ଏହି ଲିଙ୍ଗା କଳା ମୁଗୁନି ପଥରରେ ତିଆରି । ଏହାର ମୋଟ ଓଜନ ୧୬୮୦ କୁଇଣ୍ଟାଲ । ଏହାକୁ ଏସିଆର ବୃହତ୍ତମ ଶିବଲିଙ୍ଗ ରୂପରେ ପରିଗଣନା କରାଯାଇଥାଏ । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଓ ଇତିହାସ କଳା ମୁଗୁନି ପଥରରେ ତିଆରି ବାବା ଭୂଷଣ୍ଡେଶ୍ୱରଙ୍କ ଲିଙ୍ଗ ଏଠାରେ ବହୁକାଳରୁ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି । ଏହା ପାଖାପାଖି ୩.୮ ମି. ଉଚ୍ଚ ଓ ୩.୫ ମି. ବ୍ୟାସବିଶିଷ୍ଠ । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁସାରେ ରାବଣକୁ ବରଦାନ କରି ଶିବ ତାଙ୍କୁ ଟେକି ଟେକି ନେବା ବେଳେ ତଳେ ନ ରଖିବାକୁ ଆଦେଶ ଦେଇଥିଲେ, ତେବେ ଲଙ୍କାକୁ ନେବା ବାଟରେ ରାବଣକୁ ଶୋଷ ଲାଗିବାରୁ ଜଣେ ତୋକ ଗାଇଆଳକୁ ଏହା ଟେକି ଧରିବାକୁ ଦେଇଥିଲେ, ଭାର ସମ୍ଭାଳି ନପାରି ସେ ଏହାକୁ ତଳେ ଥୋଇଦେବାପରେ ରାବଣ ପାଣି ପିଇ ଫେରିବା ପରେ ଏହାକୁ ଆଉ ଟେକି ପାରିନଥିଲେ । ତାହା ପରଠାରୁ ଏହି ଲିଙ୍ଗ ଏଠାରେ ଭୂଷଣ୍ଡେଶ୍ୱର ଭାବରେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି । ସୁବର୍ଣ୍ଣରେଖା ମୁହାଣରେ ଥିବା ଏହି ମନ୍ଦିରକୁ ଏଠାରେ ଥିବା ଶିବ ଲିଙ୍ଗ ଆଗ କାଳରେ ଜାହାଜରେ ଅଣାଯାଇଥିଲା ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ । ଆଧାର ବାହାର ଲିଙ୍କ Orissa Review ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲା ବାଲେଶ୍ୱର ଓଡ଼ିଶାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲା

bhuṣaṇḍeśୱra mandira oḍa଼iśāra bāleśୱra jillāra candaneśୱra ṭhārere abasthita | ehā esiā mahādeśara sabuṭhu baḍa଼ śibaliṅga (13*14 phuṭa) | abasthiti ehā bāleśୱra saharaṭhāru pākhāpākhi 100 kimi dūra candaneśୱraru 20 ki.mi. dūrare abasthita | pākha reḻaṣṭesana jaḻeśୱra (40 kimi) o bimānaghāṭi bhubaneśୱra (300 kimi) | nirmāṇa śaiḻī ehā utkaḻīẏa mandira nirmāṇa śaiḻīre nirmita | bhūṣaṇḍeśୱra mahādeba liṅgara uccatā 12 phuṭa o moṭa golei 17 phuṭa | liṅgara upari bhāgara goḻei 12 phuṭa 17 iñca | taḻa añcaḻare thibā bedira goḻei 29 phuṭa | ehi liṅgā kaḻā muguni patharare tiāri | ehāra moṭa ojana 1680 kuiṇṭāla | ehāku esiāra bṛhattama śibaliṅga rūpare parigaṇanā karāyāithāe | kimbadantī o itihāsa kaḻā muguni patharare tiāri bābā bhūṣaṇḍeśୱraṅka liṅga eṭhāre bahukāḻaru pūjā pāuchanti | ehā pākhāpākhi 3.8 mi. ucca o 3.5 mi. bẏāsabiśiṣṭha | kimbadantī anusāre rābaṇaku baradāna kari śiba tāṅku ṭeki ṭeki nebā beḻe taḻe na rakhibāku ādeśa deithile, tebe laṅkāku nebā bāṭare rābaṇaku śoṣa lāgibāru jaṇe toka gāiāḻaku ehā ṭeki dharibāku deithile, bhāra sambhāḻi napāri se ehāku taḻe thoidebāpare rābaṇa pāṇi pii pheribā pare ehāku āu ṭeki pārinathile | tāhā paraṭhāru ehi liṅga eṭhāre bhūṣaṇḍeśୱra bhābare pūjā pāuchanti | subarṇṇarekhā muhāṇare thibā ehi mandiraku eṭhāre thibā śiba liṅga āga kāḻare jāhājare aṇāyāithilā boli biśୱāsa karāyāe | ādhāra bāhāra liṅka Orissa Review bāleśୱra jilā bāleśୱra oḍa଼iśāra hindu mandira bāleśୱra jillā

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AD%E0%AD%82%E0%AC%B7%E0%AC%A3%E0%AD%8D%E0%AC%A1%E0%AD%87%E0%AC%B6%E0%AD%8D%E0%AD%B1%E0%AC%B0%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0

ଭୂଷଣ୍ଡେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର

ବଙ୍ଗଳାଦେଶ ଏସିଆର ଗୋଟିଏ ଦେଶ । ବଙ୍ଗଳାଦେଶର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ୧୪,୮୫୬୦ ବର୍ଗ କିଲୋମିଟର (୫୭,୩୬୦ ବର୍ଗ ମାଇଲ) । ଏହାର ଜନସଂଖ୍ୟା ୧୬୩ ନିୟୁତରୁ ଅଧିକ ଓ ଏହା ବିଶ୍ୱର ଅଷ୍ଟମ ସର୍ବାଧିକ ଜନବହୁଳ ଦେଶ । ବାଂଲାଦେଶ ପଶ୍ଚିମ, ଉତ୍ତର ଏବଂ ପୂର୍ବରେ ଭାରତ, ଦକ୍ଷିଣ ପୂର୍ବରେ ମ୍ୟାଁମାର ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣରେ ବଙ୍ଗୋପସାଗରରେ ଭାରତ ସୀମା ବାଣ୍ଟିଛି । ଏହା ନେପାଳ ଏବଂ ଭୁଟାନରୁ ସିଲିଗୁରି କରିଡରଦ୍ୱାରା ଏବଂ ଚୀନ୍ଠାରୁ ଉତ୍ତରରେ ଥିବା ଭାରତୀୟ ସିକ୍କିମ୍ଦ୍ୱାରା ପୃଥକ ହୋଇଛି । ବାଂଲାଦେଶର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟାର ୯୮% ବଙ୍ଗାଳୀ ଭାଷାଭାଷୀ । ବାଂଲାଦେଶର ବିଶ୍ୱର ତୃତୀୟ ବୃହତ୍ତମ ମୁସଲମାନ ଦେଶ ଭାବରେ ପରିଗଣିତ । ଢାକା ବଙ୍ଗଳାଦେଶର ରାଜଧାନୀ , ବୃହତ୍ତମ ସହର ଏବଂ ଦେଶର ଅର୍ଥନୈତିକ, ରାଜନୈତିକ ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ କେନ୍ଦ୍ର । ଚିଟାଗଙ୍ଗ ଦେଶର ବୃହତ୍ତମ ସାମୁଦ୍ରିକ ବନ୍ଦର ଓ ଦ୍ୱିତୀୟ ବୃହତ୍ତମ ସହର। ଆଧାର ଏସିଆର ଦେଶ ଦେଶ

baṅgaḻādeśa esiāra goṭie deśa | baṅgaḻādeśara kṣetraphaḻa 14,8560 barga kilomiṭara (57,360 barga māila) | ehāra janasaṃkhẏā 163 niẏutaru adhika o ehā biśୱra aṣṭama sarbādhika janabahuḻa deśa | bāṃlādeśa paścima, uttara ebaṃ pūrbare bhārata, dakṣiṇa pūrbare mẏā~māra ebaṃ dakṣiṇare baṅgopasāgarare bhārata sīmā bāṇṭichi | ehā nepāḻa ebaṃ bhuṭānaru siliguri kariḍaradୱārā ebaṃ cīnṭhāru uttarare thibā bhāratīẏa sikkimdୱārā pṛthaka hoichi | bāṃlādeśara moṭa janasaṃkhẏāra 98% baṅgāḻī bhāṣābhāṣī | bāṃlādeśara biśୱra tṛtīẏa bṛhattama musalamāna deśa bhābare parigaṇita | ḍhākā baṅgaḻādeśara rājadhānī , bṛhattama sahara ebaṃ deśara arthanaitika, rājanaitika ebaṃ sāṃskṛtika kendra | ciṭāgaṅga deśara bṛhattama sāmudrika bandara o dୱitīẏa bṛhattama sahara| ādhāra esiāra deśa deśa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AC%E0%AC%99%E0%AD%8D%E0%AC%97%E0%AC%B3%E0%AC%BE%E0%AC%A6%E0%AD%87%E0%AC%B6

ବଙ୍ଗଳାଦେଶ

ଏସିଆ ପୃଥିବୀର ସବୁଠୁ ବଡ଼ ଓ ଅଧିକ ଲୋକଥିବା ମହାଦେଶ, ବେଶିଭାଗ ପୂର୍ବ ଓ ଉତ୍ତରରେ ବ୍ୟାପିଛି । ଏହା ପୃଥିବୀର ୮.୬ % ଭାଗ ଅଧିକାର କରିଛି । ଏସିଆର ଲୋକସଂଖ୍ୟା ୪୧୦ କୋଟି, ପୃଥିବୀର ୬୦ ପ୍ରତିଶତ ଲୋକ ଏଠାରେ ବାସ କରନ୍ତି । ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଏସିଆର ଜନସଂଖ୍ୟା ଚାରିଗୁଣ ହେଇଗଲା । ଆଧାର ସହାୟକ ଗ୍ରନ୍ଥସୂଚୀ ଅଧିକ ପଢନ୍ତୁ Higham, Charles. Encyclopedia of Ancient Asian Civilizations. Facts on File library of world history. New York: Facts On File, 2004. Kamal, Niraj. "Arise Asia: Respond to White Peril". New Delhi:Wordsmith,2002, Kapadia, Feroz, and Mandira Mukherjee. Encyclopaedia of Asian Culture and Society. New Delhi: Anmol Publications, 1999. Levinson, David, and Karen Christensen. Encyclopedia of Modern Asia. New York: Charles Scribner's Sons, 2002. ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ମହାଦେଶ

esiā pṛthibīra sabuṭhu baḍa଼ o adhika lokathibā mahādeśa, beśibhāga pūrba o uttarare bẏāpichi | ehā pṛthibīra 8.6 % bhāga adhikāra karichi | esiāra lokasaṃkhẏā 410 koṭi, pṛthibīra 60 pratiśata loka eṭhāre bāsa karanti | biṃśa śatābdīre esiāra janasaṃkhẏā cāriguṇa heigalā | ādhāra sahāẏaka granthasūcī adhika paḍhantu Higham, Charles. Encyclopedia of Ancient Asian Civilizations. Facts on File library of world history. New York: Facts On File, 2004. Kamal, Niraj. "Arise Asia: Respond to White Peril". New Delhi:Wordsmith,2002, Kapadia, Feroz, and Mandira Mukherjee. Encyclopaedia of Asian Culture and Society. New Delhi: Anmol Publications, 1999. Levinson, David, and Karen Christensen. Encyclopedia of Modern Asia. New York: Charles Scribner's Sons, 2002. adhika tathẏa mahādeśa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%8F%E0%AC%B8%E0%AC%BF%E0%AC%86

ଏସିଆ

ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର ଓ ଦେବୀ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ଦିଅଁ ଗଢ଼ା ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାକୁ ଜୀଉମାନଙ୍କ ଜନ୍ମସ୍ଥାନ ବୋଲି କହାଯାଇଥାଏ । ରଥଯାତ୍ରା ସମୟରେ ଶ୍ରୀଜୀଉମାନେ ଏଠାରେ ସାତଦିନ ଅବସ୍ଥାନ କରନ୍ତି । ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରର ଯେଉଁ ସିଂହାସନରେ ତିନି ଠାକୁର ବିଜେ କରନ୍ତି ତାକୁ ଆଡ଼ପମଣ୍ଡପ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏହାର ଅର୍ଥ ଆଡ଼ମ୍ବରପୂର୍ଣ୍ଣ ମଣ୍ଡପ, ଏହାକୁ ମହାବେଦୀ ବା ଯଜ୍ଞବେଦୀ ବୋଲି ମଧ୍ୟ କହାଯାଏ। ତିନି ରଥ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିର ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ଆଡ଼ପ ମଣ୍ଡପକୁ ଠାକୁରମାନଙ୍କର ପହଣ୍ଡି ବିଜେ ହୁଏ । ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିର ପ୍ରବେଶଠାରୁ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମନ୍ଦିରରେ ଯେଉଁ ପ୍ରସାଦ ହୁଏ, ତାକୁ ଆଡ଼ପ ଅବଢ଼ା କୁହାଯାଏ । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରକୁ ମନ୍ଦିର ବୋଲି କେତକ ଗ୍ରହଣ ନ କରି ଗୁଣ୍ଡିଚାଘର ହିସାବରେ ମାନନ୍ତି । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ତଥା ପୌରାଣିକ ଆଖ୍ୟାୟିକା ଅନୁଯାୟୀ, ଜାରା ଶବର ଶରରେ ପ୍ରାଣ ଛାଡ଼ିଲେ ଦ୍ୱାରକାଧିପତି ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ । ଶେଷତମ ଆତ୍ମୀୟ ଭାବରେ ପାଣ୍ଡବଗଣ ସଖା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଶରୀରକୁ ଦାହ କରିବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟାକରି ବିଫଳ ହେଲେ, କାରଣ ଅଗ୍ନିର ଦାହିକା ଶକ୍ତି ନିକଟରେ ପୂର୍ଣ୍ଣବ୍ରହ୍ମ ସ୍ୱରୂପ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଶରୀରକୁ ପଞ୍ଚଭୂତରେ ବିଲୀନ କରିବାର ସାମର୍ଥ୍ୟ ନ ଥିଲା । ଶୂନ୍ୟବାଣୀ ହେଲା- କୃଷ୍ଣଙ୍କର ନାଭିକମଳ ଅଗ୍ନିରେ ଭସ୍ମ ହେବନାହିଁ, ତୁମେମାନେ ତାହାକୁ ମହୋଦଧିରେ ବିସର୍ଜନ କରିଦିଅ । ପାଣ୍ଡବମାନେ ତାହାହିଁ କଲେ । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କର ଅର୍ଦ୍ଧଦଗ୍ଧ ପିଣ୍ଡ ଦାରୁରୂପରେ ବାଙ୍କୀ ମୁହାଣରେ ଆବିର୍ଭାବ ହେଲା । ସମୁଦ୍ରରେ ଭାସୁଥିବା ସେହି ଦାରୁକୁ ଆଣି ରାଜା ଇନ୍ଦ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିରରେ ରଖିଥିଲେ । ସ୍ୱୟଂ ମହାପ୍ରଭୁ ଜଣେ ବୃଦ୍ଧ ବେଶରେ ଆସି ସେହି ଦାରୁରେ ମୂର୍ତ୍ତି ପ୍ରସ୍ତୁତ କଲେ। ସର୍ତ୍ତ ଥିଲା ମୂର୍ତ୍ତି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନହେବା ଯାଏ ଦ୍ୱାର ଖୋଲାଯିବ ନାହିଁ । ମାତ୍ର ପନ୍ଦର ଦିନ ପରେ ଦ୍ୱାର ଖୋଲାଗଲା । ମୂର୍ତ୍ତିନିର୍ମାଣ କରୁଥିବା ବୃଦ୍ଧ ଉଭାନ ହୋଇଗଲେ । କେବଳ ଅଧାଗଢା ମୂର୍ତ୍ତି ରହିଗଲା । ଅଧାଗଢ଼ା ମୂର୍ତ୍ତିକୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଗଲା । ସେହି ସମୟରେ ମହାପ୍ରଭୁ କହିଥିଲେ ‘ହେ ରାଜା, ବର୍ଷକୁ ଥରେ ଜନ୍ମଭୂମିକୁ ଆଣିବ’ । ସେଥିପାଇଁ ଶ୍ରୀଜୀଉମାନେ ଗୁଣ୍ଡିଚାଘରକୁ ବୁଲି ଯାଆନ୍ତି ଓ ବାହୁଡ଼ନ୍ତି । ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାର ଦେବୀ ମନ୍ଦିର

guṇḍicā mandirare śrī jagannātha, baḻabhadra o debī subhadrāṅka dia~ gaḍha଼ā hoithibāru ehāku jīumānaṅka janmasthāna boli kahāyāithāe | rathayātrā samaẏare śrījīumāne eṭhāre sātadina abasthāna karanti | śrīguṇḍicā mandirara yeu~ siṃhāsanare tini ṭhākura bije karanti tāku āḍa଼pamaṇḍapa boli kuhāyāe | ehāra artha āḍa଼mbarapūrṇṇa maṇḍapa, ehāku mahābedī bā yajñabedī boli madhẏa kahāyāe| tini ratha guṇḍicā mandira nikaṭare pahañcibā pare āḍa଼pa maṇḍapaku ṭhākuramānaṅkara pahaṇḍi bije hue | guṇḍicā mandira prabeśaṭhāru pratẏābarttana paryẏanta mandirare yeu~ prasāda hue, tāku āḍa଼pa abaḍha଼ā kuhāyāe | kimbadantī śrīguṇḍicā mandiraku mandira boli ketaka grahaṇa na kari guṇḍicāghara hisābare mānanti | kimbadantī tathā paurāṇika ākhẏāẏikā anuyāẏī, jārā śabara śarare prāṇa chāḍa଼ile dୱārakādhipati śrīkṛṣṇa | śeṣatama ātmīẏa bhābare pāṇḍabagaṇa sakhā śrīkṛṣṇaṅka śarīraku dāha karibā pāi~ ceṣṭākari biphaḻa hele, kāraṇa agnira dāhikā śakti nikaṭare pūrṇṇabrahma sୱrūpa śrīkṛṣṇaṅka śarīraku pañcabhūtare bilīna karibāra sāmarthẏa na thilā | śūnẏabāṇī helā- kṛṣṇaṅkara nābhikamaḻa agnire bhasma hebanāhi~, tumemāne tāhāku mahodadhire bisarjana karidia | pāṇḍabamāne tāhāhi~ kale | śrīkṛṣṇaṅkara arddhadagdha piṇḍa dārurūpare bāṅkī muhāṇare ābirbhāba helā | samudrare bhāsuthibā sehi dāruku āṇi rājā indradẏumna śrīguṇḍicā mandirare rakhithile | sୱẏaṃ mahāprabhu jaṇe bṛddha beśare āsi sehi dārure mūrtti prastuta kale| sartta thilā mūrtti sampūrṇṇa nahebā yāe dୱāra kholāyiba nāhi~ | mātra pandara dina pare dୱāra kholāgalā | mūrttinirmāṇa karuthibā bṛddha ubhāna hoigale | kebaḻa adhāgaḍhā mūrtti rahigalā | adhāgaḍha଼ā mūrttiku śrīmandirare pratiṣṭhā karāgalā | sehi samaẏare mahāprabhu kahithile ‘he rājā, barṣaku thare janmabhūmiku āṇiba’ | sethipāi~ śrījīumāne guṇḍicāgharaku buli yāānti o bāhuḍa଼nti | ādhāra adhika tathẏa purī jillāra hindu mandira oḍa଼iśāra debī mandira

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%97%E0%AD%81%E0%AC%A3%E0%AD%8D%E0%AC%A1%E0%AC%BF%E0%AC%9A%E0%AC%BE%20%E0%AC%AE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A6%E0%AC%BF%E0%AC%B0

ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିର

ଭଦ୍ରକ ଭାରତର ଓଡ଼ିଶାରେ ଥିବା ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲାର ସଦର ମହକୁମା ଓ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ସହର (ପୌର ପରିଷଦ) । ଭଦ୍ରକ ଭଦ୍ରକାଳୀ ମନ୍ଦିର ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା, ଭଦ୍ରକାଳୀ ମନ୍ଦିରରେ ସବୁବର୍ଷ କାଳୀପୂଜା ଧୁମଧାମରେ ପାଳନ କରାଯାଏ ଯାହା ଦେଖିବାକୁ ଓଡ଼ିଶା ଓ ବାହାର ଅନେକ ରାଜ୍ୟରୁ ବହୁ ଲୋକ ଆସିଥାନ୍ତି । ଏଠାକାର ବସନ୍ତିଆ ପୋଖରୀଠାରେ ସବୁବର୍ଷ ଓଡ଼ିଆ ସାଧବମାନଙ୍କ ସ୍ମୃତିରେ କାର୍ତ୍ତିକ ପୁର୍ଣ୍ଣିମାଦିନ ବୋଇତ ବନ୍ଦାଣ କରାଯାଏ ଯାହା ଦେଖିବାକୁ ଅନେକ ଜନସମାଗମ ଗହୋଇଥାଏ । ନାମକରଣ ଭଦ୍ରକ ଶବ୍ଦ ଭଦ୍ରୌକଃ ଶବ୍ଦର ଅପଭ୍ରଂଶ। ‘ଭଦ୍ର’ (ମଙ୍ଗଳ ବା ଉତ୍ତମ) ଓ ‘ଓକଃ’ (ବାସସ୍ଥାନ) ଏଇ ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦକୁ ମିଶାଇ ତିଆରି ହୋଇଥିବା ଶବ୍ଦ ହେଲା ଭଦ୍ରୌକଃ। ଏହାର ଉଚ୍ଚାରଣ ସୁଗମ ନ ହୋଇଥିବାରୁ କାଳକ୍ରମେ ଏହା ଭଦ୍ରକ ଶବ୍ଦରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି। ଆକବରଙ୍କ ଶାସନ କାଳରେ ଓଡ଼ିଶା ଯେଉଁ ତିନିଟି ଡିଭିଜନରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଥିଲା ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ‘ବୃଦରକ’ ହେଉଛି ଗୋଟିଏ। ସେହି ବୃଦରକ ଆଧୁନିକ ଭଦ୍ରକ ବୋଲି କେହି କେହି ମତ ଦେଇଥାନ୍ତି। ଭଦ୍ରକର ଅଧିଷ୍ଠାତ୍ରୀ ଦେବୀ ଭଦ୍ରକାଳୀଙ୍କ ନାମାନୁସାରେ ଏହାର ନାମକରଣ ହୋଇଛି ବୋଲି ବିଶିଷ୍ଟ ସାହିତ୍ୟିକ ନିତ୍ୟାନନ୍ଦ ମହାପାତ୍ର ତାଙ୍କ ସନ୍ଦର୍ଭ ‘ଜନ୍ମ ଓ ଜନ୍ମଭୂମି’ରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି। ଭଦ୍ରକସ୍ଥ ଚରମ୍ପା ଖ୍ରୀ.ପୂ.୪୪୦ରେ ଚମ୍ପାନଗର ନାମକ ସମୃଦ୍ଧିଶାଳୀ ରାଜ୍ୟରୂପେ ପରିଚିତ ଥିଲା। ସେଠାକର ଶାସକ ଥିଲେ ଜୈନ ଧର୍ମ ଅବଲମ୍ବୀ ରାଜା ଦଧିବାମନ। ମଗଧ ରାଜାଙ୍କର ସେନାପତି ଭଦ୍ରିକ ତାଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରିଥିଲେ। ଭଦ୍ରିକଙ୍କ ନାମାନୁସାରେ ଏହି ଜାଗାର ନାମକରଣ ହୋଇଛି ବୋଲି ମଧ୍ୟ ଜଣାଯାଏ। ଇତିହାସ ଭଦ୍ରକ ପୌରାଣିକ ଯୁଗର ପୋଥିପତ୍ରରେ ଉଲ୍ଲିଖିତ ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ସହର। ଓଡ଼ିଶାର ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଓ କୃଷିମୂଳକ ପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟ, ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ପରମ୍ପରାକୁ ଭଦ୍ରକର ଦାନ ଆବୁଲ ଫାଜଲଙ୍କ ଆଇନ୍-ଇ-ଆକବରୀର ରଚନାଠାରୁ ଇତିହାସ ପୃଷ୍ଠାରେ ଲିପିବଦ୍ଧ। ଏହାର ପ୍ରାଚୀନତା ଧାମନଗରର ସପ୍ତମ ଓ ଅଷ୍ଟମ ଶତାବ୍ଦୀର ବୌଦ୍ଧ ଅବଶେଷରୁ ଜଣାପଡ଼େ। କୁପାରି ପାଖର ଶାରୀ-ଶୁଆ ବୌଦ୍ଧ ଗୁମ୍ଫା, ପାଳିଆର ରହସ୍ୟମୟ ବିରଞ୍ଚି ନାରାୟଣ ମନ୍ଦିର କୋଣାର୍କର ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର ପରି ଅନ୍ୟ ଏକ ସୂର୍ଯ୍ୟପୂଜା ପୀଠ। ଧାମନଗର ନିକଟସ୍ଥ ଗେଙ୍ଗୁଟି ନଦୀ କୂଳର ଗୋହୀରାଟିକିରି ଆଜି ବି ସ୍ୱାଧୀନତାପାଇଁ ଓଡ଼ିଆମାନଙ୍କର ଶେଷ ସଂଗ୍ରାମର ଚିହ୍ନ ବହନ କରେ, ଯେଉଁଠି ପରାସ୍ତ ରାଜା ମୁକୁନ୍ଦଦେବ ସନ ୧୫୬୮ ମସିହାରେ ଇହଲୀଳା ସମ୍ବରଣ କରିଥିଲେ। ୧୫୭୫ରେ ରାଜା ମାନସିଂହଙ୍କଦ୍ୱାରା ଆଫଗାନମାନେ ପରାସ୍ତ ହେଲାପରେ ମୁସଲିମ୍ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଲୋକେ ଭଦ୍ରକରେ ଅବସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲେ। ମୋଗଲ ଶାସନ କାଳରେ ଭଦ୍ରକ ବଙ୍ଗର ନବାବଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଥିଲା। ମୋଗଲ ସତ୍ତାର ଅବସାନ ପରେ ଏ ଅଞ୍ଚଳ ହିନ୍ଦୁ କ୍ଷତ୍ରିୟମାନଙ୍କର ଶାସନାଧୀନ ହୋଇଥିଲା। ଇଂରେଜମାନେ ଓଡ଼ିଶା ଅଧିକାର କରିବା ପରେ ୧୮୦୪ରେ କଟକ ଓ ବାଲେଶ୍ୱରକୁ ଦୁଇଟି ପ୍ରଶାସନିକ ଖଣ୍ଡରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା। ୧୮୨୮ରେ ବାଲେଶ୍ୱରକୁ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଜିଲ୍ଲାର ମାନ୍ୟତା ଦିଆଯାଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଭଦ୍ରକକୁ ଏକ ସବ୍-ଡିଭିଜନ୍ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଗଲା। ଭଦ୍ରକରେ ସହାୟକ ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟ୍ ବସୁଥିଲେ ବି ମୁନସିଫ କୋର୍ଟ ୧୯୦୧ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଜପୁରଠାରେ ଥିଲା। ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ସମୟରେ ଭଦ୍ରକ ଏକ ଅଗ୍ରଣୀ ଭୂମିକା ନିଭାଇଥିଲା। ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଆହ୍ୱାନରେ ୧୯୨୦ ମସିହାର ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନ ସମୟରେ ଏଠାରେ ଲଗାତାର ବର୍ଷେକାଳ କଚେରୀ ବର୍ଜନ କରାଯାଇଥିଲା। ୧୯୨୧ ମସିହା ମାର୍ଚ ମାସର ଶେଷ ସପ୍ତାହ ବେଳକୁ ଲୋକମାନଙ୍କ ଦେଶପ୍ରେମ ଓ ସଂଗ୍ରାମ ପ୍ରତି ସ୍ପୃହାରେ ଅଭିଭୂତ ହୋଇ ଗାନ୍ଧିଜୀ ଭଦ୍ରକ ଆସିଥିଲେ। ୧୯୨୨ରେ କନିକାର ଐତିହାସିକ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା, ଯାହା ଅଳ୍ପସମୟପାଇଁ ଭଦ୍ରକରେ ଅବସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିବା ଇଂରେଜ ସେନା ବାହିନୀଙ୍କ ଚାପରେ ଧିମା ପଡ଼ିଯାଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଚକ୍ରଧର ବେହେରାଙ୍କ ସଫଳ ନେତୃତ୍ୱରେ କନିକାର ଏଇ ବିଦ୍ରୋହ ବିଜୟଲାଭ କଲା। ୧୯୩୦ର ଆଇନ ଅମାନ୍ୟ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଭଦ୍ରକ ନିଜର ଦେଶପ୍ରେମ ଓ ବଳିଦାନର ପରିଚୟ ଦେଇଥିଲା। ଡଃ ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଏଇ ଆନ୍ଦୋଳନ ସରକାରଙ୍କ ଲୁଣ ଆଇନ୍ ଭଙ୍ଗ କରିଥିଲା ଓ ସରକାରଙ୍କ ସ୍ଥିତିକୁ ଦୋହଲାଇ ଦେଇଥିଲା। ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀ ଏହାଦ୍ୱାର ମୁଗ୍ଧ ହୋଇ ୧୯୩୪ରେ ପୁଣିଥରେ ଭଦ୍ରକ ଗସ୍ତ କରିଥିଲେ ଓ ମହତାବଙ୍କ ବାସ ଭବନରେ ରହିଥିଲେ। ସେତେବେଳେ ସେ ଜୀବରାମ ଆଶ୍ରମ (ନୂଆସାହି, ଆଶ୍ରମ, ଗାରଦପୁର)ର ହରିଜନମାନଙ୍କୁ ଭେଟିଥିଲେ। ଏ ସମୟରେ ଇରମ୍ର ବାଞ୍ଛାନିଧି ମହାନ୍ତି ନିଜର ଅଗ୍ନିବର୍ଷୀ, ଦେଶପ୍ରେମ ମୂଳକ ରଚନାଦ୍ୱାରା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଜାତୀୟତାର ଭାବନାରେ ଉଦ୍ୱୁଦ୍ଧ କରୁଥିଲେ। ୧୯୪୨ର ଐତିହାସିକ ଭାରତଛାଡ଼ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଭଦ୍ରକ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ନିଭାଇଥିଲା। ମୂରଲୀଧର ପଣ୍ଡାଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ, ରାଧୁ ମହାଳିକ,ନିଧି ମହାଳିକ ଓ ଅନ୍ୟ ଆଠଜଣ ଦେଶପ୍ରେମୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ୨୨ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୯୪୨ରେ ଲୁଣିଆ, କାଟସାହିରେ ଏହି ସଂଗ୍ରାମ ଭୟଂକର ରୂପନେଲା, ଯେଉଁଠି ଏମାନେ ଭାରତମାତାର ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ଆତ୍ମବଳି ଦେଇଥିଲେ। ସେଥିପାଇଁ ଏହି ଜାଗାକୁ ଯଥାର୍ଥରେ ଶହୀଦ ନଗର କୁହାଯାଏ। ୨୮ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୯୪୨ରେ ଇରମ୍ଠାରେ ଜାଲିଆନାୱାଲାବାଗ ପରି ଏକ ନିବୁଜ ସ୍ଥାନରେ ଦେଶର ସ୍ୱାଧୀନତାପାଇଁ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାରଙ୍କ ଗୁଳି ବିଦ୍ଧ କରିଥିଲା ପାଖାପାଖି ୪୦ଜଣ ସଂଗ୍ରାମୀଙ୍କର ବକ୍ଷକୁ। ଭାରତଛାଡ଼ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଏ ଅଞ୍ଚଳର ଡଃ ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବ, ମହମ୍ମଦ ହନିଫ୍, ମୂରଲୀଧର ଜେନା, ଗୋକୁଳାନନ୍ଦ ମହାନ୍ତି, ନୀଳମଣି ରାଉତରାୟ ଓ ଅନ୍ୟ ଅନେକ ସଂଗ୍ରାମୀମାନଙ୍କର ଭୂମିକା ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ। ସ୍ୱାଧୀନତାର ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଭଦ୍ରକ ବହୁମୁଖୀ ଉନ୍ନତି ପଥରେ ଉତ୍ତରୋତ୍ତର ଅଗ୍ରଗତି କରିଚାଲିଛି। ଶିକ୍ଷା, ଶିଳ୍ପ, କୃଷି, ବାଣିଜ୍ୟ ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭଦ୍ରକ ଏକବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଏକ ଉଚ୍ଚତର ସ୍ଥାନରେ ପହଞ୍ଚି ପାରିଛି। ଜଳବାୟୁ ସଂସ୍କୃତି ଦୀର୍ଘ ସାତଦିନବ୍ୟାପୀ ଚରମ୍ପାରେ ହେଉଥିବା କାଳୀପୂଜାପାଇଁ ଭଦ୍ରକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ। ଭଦ୍ରକର ଅଧିଷ୍ଠାତ୍ରୀ ଦେବୀ ଭଦ୍ରକାଳୀଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଭଦ୍ରକ ରେଳଷ୍ଟେସନଠାରୁ ପ୍ରାୟ ୧୦ କି.ମି.ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ। ଆରଡ଼ିର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଆଖଣ୍ଡଳମଣୀ ମନ୍ଦିର ଭଦ୍ରକଠାରୁ ୪୦ କି.ମି. ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ। ମୁସଲିମ୍ ସୁଫି ସନ୍ଥ ମୁଜାହିଦ୍-ଇ-ମିଲ୍ଲାତଙ୍କର ସମାଧୀ (ମଜ୍ଜାର) ଉଭୟ ଭଦ୍ରକ ରେଳ ଷ୍ଟେସନ ଓ ବସ୍ଷ୍ଟାଣ୍ଡଠାରୁ ୨୨କି.ମି.ଦୂର ଧାମନଗରଠାରେ ରହିଛି। ଆଉଜଣେ ସୁଫିସନ୍ଥ, ସୟଦ ନାସିମ ଅଖତାର କ୍ୱାଦ୍ରି ଓରଫ ସରକାର ବାବାଙ୍କ ମସଜିଦ୍ ଭଦ୍ରକ ପୌରପରିଷଦ ଇଲାକାରେ ଅବସ୍ଥିତ ଯାହା ଉଭୟ ଭଦ୍ରକ ରେଳ ଷ୍ଟେସନ ଓ ବସ୍ଷ୍ଟାଣ୍ଡଠାରୁ ୩କି.ମି.ଦୂରରେ ରହିଛି । ସେ ଜଣେ ଜୀବନ୍ତ ମହାପୁରୁଷ ଓ ପ୍ରତିଦିନ ହଜାର ହଜାର ଭକ୍ତ ତାଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦ ପାଇବାପାଇଁ ଏଠାକୁ ଆସିଥାନ୍ତି। ଶିଖ୍ ଗୁରୁଦ୍ୱାରା ପୁରୁଣା ବଜାରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଯାହା ଭଦ୍ରକ ମୁଖ୍ୟ ବଜାରଠାରୁ ୫ କି.ମ. ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ। ଧାମରାର ମା ଧାମରେଇ ମନ୍ଦିର ଭଦ୍ରକଠାରୁ ୮୦ କି.ମି. ଦୂର। ଏଠାରେ ଭାରତୀୟ ରକ୍ଷା ଅନୁସନ୍ଧାନ ଓ ବିକାଶ ଅନୁଷ୍ଠାନ ରହିଛି ତଥା ଏଠାରୁ ଭିତର କନିକାର କୁମ୍ଭୀର ଚାଷ ପ୍ରକଳ୍ପକୁ ଯାଇହୁଏ। ଭଦ୍ରକର କଦମ ରସୁଲ ମୁସଲମାନମାନଙ୍କପାଇଁ ପ୍ରମୁଖ ଆକର୍ଷଣର କେନ୍ଦ୍ର। ସନ୍ଥ ହଜରତ ମୁଜାହିଦ-ଇ-ମିଲାତଙ୍କ ଦରଗାଠାରୁ ୨ କି.ମି. ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏଇ ସ୍ଥାନ ଜଗତିରେ ଅବସ୍ଥିତ। ଏଠାରେ ମସିହା ମହମ୍ମଦଙ୍କର କଦମ ରସୁଲ, ମୁ-ଇ-ମୁବାରକ ମସିହା ମହମ୍ମଦ, ପାଞ୍ଜା ମୁବାରକ ହଜରତ ମୌଲା ଅଲି, ଦୁପଟ୍ଟା ମୁବାରକ ଖତୁମ-ଇ-ଜନ୍ନତ, କଦମ ପାକ ହଜରତ ଗୌସ ଉଲ-ଆଜମ ଦସ୍ତେଗିରଙ୍କର ସ୍ମୃତି ଚିହ୍ନ ରହିଛି। ପ୍ରତିବର୍ଷ ଇଦ୍-ମିଲାଦୁନ-ନବିରେ ଭଦ୍ରକର ମୁସଲିମମାନେ ମହିହା ମହମ୍ମଦଙ୍କର ଜୟନ୍ତୀକୁ ବଡ଼ ଧୁମଧାମରେ ପାଳନ କରିଥାନ୍ତି। ସେମାନେ ଶଙ୍କରପୁରର ଏକ ପଡ଼ିଆରେ ଏକତ୍ର ହୁଅନ୍ତି ଯାହାକୁ ମଦିନା ମୈଦାନ କୁହାଯାଏ। JIMNC (ଜସନ ଇ ଇଦ୍-ମିଲାଦୁନ-ନବି କମିଟି) ଏଇ ପବିତ୍ର ପର୍ବର ଆୟୋଜନର ଦାୟିତ୍ୱ ନେଇଥାଏ। ଆରଡିରେ ସମସ୍ତ ପର୍ବ ପର୍ବାଣି ପାଳନ ଏବ୍ଂ ମହା ଶିବରାତ୍ରୀ ଧୁମ୍ ଧାମରେ ପାଳନ କରା ଯାଏ । ଦୋଳପୂର୍ଣ୍ଣିମାରେ ଗୁଆଁମାଳ, ଲୁଣିଆ, କାଳିମେଘା, ତିହିଡ଼ି, ବ୍ରାହ୍ମଣୀଗାଁ, ପାଟରାଜପୁରରେ ମେଲଣ ବଡ଼ ଆନନ୍ଦ ଉଲ୍ଲାସର ସହିତ ପାଳନ କରାଯାଏ। ଭଦ୍ରକ, ତିହିଡ଼ି ଗୁଆଁମାଳରେ ରଥଯାତ୍ରା ମଧ୍ୟ ପାଳନ କରାଯାଏ। ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଭଦ୍ରକର ଅଧିଷ୍ଠାତ୍ରୀ ଦେବୀ ଭଦ୍ରକାଳୀଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଭଦ୍ରକ ରେଳଷ୍ଟେସନଠାରୁ ପ୍ରାୟ ୧୦ କି.ମି.ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ। ଆରଡ଼ିର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଆଖଣ୍ଡଳମଣୀ ମନ୍ଦିର ଭଦ୍ରକଠାରୁ ୪୦ କି.ମି. ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ। ମୁସଲିମ୍ ସୁଫି ସନ୍ଥ ମୁଜାହିଦ୍-ଇ-ମିଲ୍ଲାତଙ୍କର ସମାଧୀ (ମଜ୍ଜାର) ଉଭୟ ଭଦ୍ରକ ରେଳ ଷ୍ଟେସନ ଓ ବସଷ୍ଟାଣ୍ଡଠାରୁ ୨୨କି.ମି.ଦୂର ଧାମନଗରଠାରେ ରହିଛି। ଆଉଜଣେ ସୁଫିସନ୍ଥ, ସୟଦ ନାସିମ ଅଖତାର କ୍ୱାଦ୍ରି ଓରଫ ସରକାର ବାବାଙ୍କ ମସଜିଦ୍ ଭଦ୍ରକ ପୌରପରିଷଦ ଇଲାକାରେ ଅବସ୍ଥିତ ଯାହା ଉଭୟ ଭଦ୍ରକ ରେଳ ଷ୍ଟେସନ ଓ ବସ୍ଷ୍ଟାଣ୍ଡଠାରୁ ୩କି.ମି.ଦୂରରେ ରହିଛି । ସେ ଜଣେ ଜୀବନ୍ତ ମହାପୁରୁଷ ଓ ପ୍ରତିଦିନ ହଜାର ହଜାର ଭକ୍ତ ତାଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦ ପାଇବାପାଇଁ ଏଠାକୁ ଆସିଥାନ୍ତି। ଶିଖ୍ ଗୁରୁଦ୍ୱାରା ପୁରୁଣା ବଜାରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଯାହା ଭଦ୍ରକ ମୁଖ୍ୟ ବଜାରଠାରୁ ୫ କି.ମ. ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ। ଧାମରାର ମା ଧାମରେଇ ମନ୍ଦିର ଭଦ୍ରକଠାରୁ ୮୦ କି.ମି. ଦୂର। ଏଠାରେ ଭାରତୀୟ ରକ୍ଷା ଅନୁସନ୍ଧାନ ଓ ବିକାଶ ଅନୁଷ୍ଠାନ ରହିଛି ତଥା ଏଠାରୁ ଭିତର କନିକାର କୁମ୍ଭୀର ଚାଷ ପ୍ରକଳ୍ପକୁ ଯାଇହୁଏ। ଶିକ୍ଷା ଭଦ୍ରକର ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନ ଗୁଡ଼ିକ ହେଲେ ଭଦ୍ରକ ଇନଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟ୍ ଅଫ ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ଏଣ୍ଡ ଟେକ୍ନୋଲୋଜି (BIET), ଭଦ୍ରକ ସ୍ୱୟଂଶାସିତ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ଭଦ୍ରକ ମହିଳା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ଜିଲ୍ଲାସ୍କୁଲ (ସ୍ଥାପିତ ୧୮୮୨), ଆର୍.ସି.ବି ହାଇସ୍କୁଲ, ଏନ୍.ସି. ହାଇସ୍କୁଲ, ମଞ୍ଜୁଳା ମଞ୍ଜରୀ ସରସ୍ୱତୀ ଶିଶୁ ମନ୍ଦିର, ନୂଆ ବଜାର, ଭଦ୍ରକ ବାଳିକା ବିଦ୍ୟାଳୟ, ବୀଣାପାଣି ହାଇସ୍କୁଲ ଗୁଆଁମାଳ, ଏସ୍.ବି.ଏମ୍. ହାଇସ୍କୁଲ ଗାରଦପୁର ଇତ୍ୟାଦି ଅନେକ ପୁରାତନ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନ ଏଠାରେ ରହିଛି। ଭଦ୍ରକ ହାଇସ୍କୁଲ, ଯାହା ୧୮୮୨ରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା, ତାହା ଥିଲା ପୂର୍ବତନ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଡଃ ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବଙ୍କ ପରି ନେତାମାନଙ୍କର ବିଦ୍ୟାୟତନ। ଦୁର୍ଗାପ୍ରସାଦ ସରାଫ ବିଦ୍ୟାପୀଠ, ହାପି ହୋମ ସ୍କୁଲ, ସନ ସାଇନ ମିସନ ସ୍କୁଲ, କାରମେଲ ସ୍କୁଲ, ସେଣ୍ଟ ଜାଭିଅର ସ୍କୁଲ ଆଦି ଇଂରାଜୀ ମାଧ୍ୟମ ବିଦ୍ୟାଳୟ ମଧ୍ୟ ଏହି ସହରରେ ରହିଛି। ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷାରେ ଜିଲ୍ଲାର ଅଗ୍ରଗତିର ନିଦର୍ଶନ ସ୍ୱରୂପ ଏଠାରେ ଗୋଟିଏ ଡିପ୍ଲୋମା କଲେଜ ସାଙ୍ଗକୁ ୬ଟି ଆଇ.ଟି.ଆଇ (ITI) (ଇଣ୍ଡଷ୍ଟ୍ରିୟାଲ ଟ୍ରେନିଂ ସେଣ୍ଟର) ମଧ୍ୟ ରହିଛି। ବି.ଏସ୍.ଇ.ଟି.ନାମକ ଏକ ନୂଆ ଡ଼ିପ୍ଲୋମା ସ୍କୁଲ ଅସୁରାଳିଠାରେ ଖୋଲାଯାଇଅଛି। ରାଜନୀତି ଭଦ୍ରକ ହେଉଛି ଲୋକ ସଭା ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀ (ନଂ.୭)। ବିଜୁ ଜନତା ଦଳର ଶ୍ରୀ ଅର୍ଜ୍ଜୁନ ସେଠୀ ହେଉଛନ୍ତି ଆଜିର ସାଂସଦ। ବିଜୁ ଜନତା ଦଳର ଶ୍ରୀ ଯୁଗଳ କିଶୋର ପଟ୍ଟନାୟକ, ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ସାମଲ ଆଦି ହେଉଛନ୍ତି ରାଜ୍ୟ ବିଧାନ ସଭାରେ ଆଜିର ବିଧାୟକ, ଯିଏ ୨୦୦୯ର ନିର୍ବାଚନ ଜିତିଛନ୍ତି। ପୂର୍ବତନ ବିଧାୟକ (MLA)ମାନେ ହେଲେ ନରେନ ପଲେଇ, ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ (୨୦୦୪), ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ସାମଲ, ବିଜୁ ଜନତା ଦଳ(୧୯୯୫ ଓ ୧୯୯୦), ଯୁଗଳ କିଶୋର ପଟ୍ଟନାୟକ (୧୯୮୫ ଓ ୧୯୮୦ରେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ) ଓ ରତ୍ନାକର ମହାନ୍ତି (୧୯୯୭ ଜନତା ପାର୍ଟି). ଭଦ୍ରକ ସହର ଭଦ୍ରକ ଲୋକ ସଭା ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ଆଧାର ବାହାର ଆଧାର ଉତ୍କଳ ପ୍ରସଙ୍ଗ ମଇ ୨୦୧୧ - ଓଡ଼ିଶାର ସଂସ୍କୃତି ଓ ଭଦ୍ରକ-ଡଃ ନରହରି ବେହେରା ଭଦ୍ରକ ଜିଲ୍ଲା

bhadraka bhāratara oḍa଼iśāre thibā bhadraka jillāra sadara mahakumā o eka mukhẏa sahara (paura pariṣada) | bhadraka bhadrakāḻī mandira pāi~ jaṇāśuṇā, bhadrakāḻī mandirare sabubarṣa kāḻīpūjā dhumadhāmare pāḻana karāyāe yāhā dekhibāku oḍa଼iśā o bāhāra aneka rājẏaru bahu loka āsithānti | eṭhākāra basantiā pokharīṭhāre sabubarṣa oḍa଼iā sādhabamānaṅka smṛtire kārttika purṇṇimādina boita bandāṇa karāyāe yāhā dekhibāku aneka janasamāgama gahoithāe | nāmakaraṇa bhadraka śabda bhadraukaḥ śabdara apabhraṃśa| ‘bhadra’ (maṅgaḻa bā uttama) o ‘okaḥ’ (bāsasthāna) ei duiṭi śabdaku miśāi tiāri hoithibā śabda helā bhadraukaḥ| ehāra uccāraṇa sugama na hoithibāru kāḻakrame ehā bhadraka śabdare pariṇata hoichi| ākabaraṅka śāsana kāḻare oḍa଼iśā yeu~ tiniṭi ḍibhijanare bibhakta hoithilā tanmadhẏaru ‘bṛdaraka’ heuchi goṭie| sehi bṛdaraka ādhunika bhadraka boli kehi kehi mata deithānti| bhadrakara adhiṣṭhātrī debī bhadrakāḻīṅka nāmānusāre ehāra nāmakaraṇa hoichi boli biśiṣṭa sāhitẏika nitẏānanda mahāpātra tāṅka sandarbha ‘janma o janmabhūmi’re ullekha karichanti| bhadrakastha carampā khrī.pū.440re campānagara nāmaka samṛddhiśāḻī rājẏarūpe paricita thilā| seṭhākara śāsaka thile jaina dharma abalambī rājā dadhibāmana| magadha rājāṅkara senāpati bhadrika tāṅku parāsta karithile| bhadrikaṅka nāmānusāre ehi jāgāra nāmakaraṇa hoichi boli madhẏa jaṇāyāe| itihāsa bhadraka paurāṇika yugara pothipatrare ullikhita eka prācīna sahara| oḍa଼iśāra upakūḻabarttī o kṛṣimūḻaka prācuryẏa, bāṇijẏa o paramparāku bhadrakara dāna ābula phājalaṅka āin-i-ākabarīra racanāṭhāru itihāsa pṛṣṭhāre lipibaddha| ehāra prācīnatā dhāmanagarara saptama o aṣṭama śatābdīra bauddha abaśeṣaru jaṇāpaḍa଼e| kupāri pākhara śārī-śuā bauddha gumphā, pāḻiāra rahasẏamaẏa birañci nārāẏaṇa mandira koṇārkara sūryẏa mandira pari anẏa eka sūryẏapūjā pīṭha| dhāmanagara nikaṭastha geṅguṭi nadī kūḻara gohīrāṭikiri āji bi sୱādhīnatāpāi~ oḍa଼iāmānaṅkara śeṣa saṃgrāmara cihna bahana kare, yeu~ṭhi parāsta rājā mukundadeba sana 1568 masihāre ihalīḻā sambaraṇa karithile| 1575re rājā mānasiṃhaṅkadୱārā āphagānamāne parāsta helāpare musalim sampradāẏara loke bhadrakare abasthāpita hoithile| mogala śāsana kāḻare bhadraka baṅgara nabābaṅka adhīnare thilā| mogala sattāra abasāna pare e añcaḻa hindu kṣatriẏamānaṅkara śāsanādhīna hoithilā| iṃrejamāne oḍa଼iśā adhikāra karibā pare 1804re kaṭaka o bāleśୱraku duiṭi praśāsanika khaṇḍare bibhakta karāyāithilā| 1828re bāleśୱraku eka sୱtantra jillāra mānẏatā diāyāithilā, kintu bhadrakaku eka sab-ḍibhijan boli ghoṣaṇā karāgalā| bhadrakare sahāẏaka mājiṣṭreṭ basuthile bi munasipha korṭa 1901 paryẏanta yājapuraṭhāre thilā| bhāratīẏa sୱādhīnatā saṃgrāma samaẏare bhadraka eka agraṇī bhūmikā nibhāithilā| gāndhijīṅka āhୱānare 1920 masihāra asahayoga āndoḻana samaẏare eṭhāre lagātāra barṣekāḻa kacerī barjana karāyāithilā| 1921 masihā mārca māsara śeṣa saptāha beḻaku lokamānaṅka deśaprema o saṃgrāma prati spṛhāre abhibhūta hoi gāndhijī bhadraka āsithile| 1922re kanikāra aitihāsika satẏāgraha ārambha hoithilā, yāhā aḻpasamaẏapāi~ bhadrakare abasthāpita hoithibā iṃreja senā bāhinīṅka cāpare dhimā paḍa଼iyāithilā, kintu cakradhara beherāṅka saphaḻa netṛtୱre kanikāra ei bidroha bijaẏalābha kalā| 1930ra āina amānẏa āndoḻanare bhadraka nijara deśaprema o baḻidānara paricaẏa deithilā| ḍaḥ harekṛṣṇa mahatābaṅka netṛtୱre ei āndoḻana sarakāraṅka luṇa āin bhaṅga karithilā o sarakāraṅka sthitiku dohalāi deithilā| mahātmāgāndhī ehādୱāra mugdha hoi 1934re puṇithare bhadraka gasta karithile o mahatābaṅka bāsa bhabanare rahithile| setebeḻe se jībarāma āśrama (nūāsāhi, āśrama, gāradapura)ra harijanamānaṅku bheṭithile| e samaẏare iramra bāñchānidhi mahānti nijara agnibarṣī, deśaprema mūḻaka racanādୱārā lokamānaṅku jātīẏatāra bhābanāre udୱuddha karuthile| 1942ra aitihāsika bhāratachāḍa଼ āndoḻanare bhadraka eka gurutୱpūrṇṇa bhūmikā nibhāithilā| mūralīdhara paṇḍāṅka netṛtୱre, rādhu mahāḻika,nidhi mahāḻika o anẏa āṭhajaṇa deśapremīṅkadୱārā 22 sepṭembara 1942re luṇiā, kāṭasāhire ehi saṃgrāma bhaẏaṃkara rūpanelā, yeu~ṭhi emāne bhāratamātāra sୱādhīnatā pāi~ ātmabaḻi deithile| sethipāi~ ehi jāgāku yathārthare śahīda nagara kuhāyāe| 28 sepṭembara 1942re iramṭhāre jāliānāୱālābāga pari eka nibuja sthānare deśara sୱādhīnatāpāi~ briṭiśa sarakāraṅka guḻi biddha karithilā pākhāpākhi 40jaṇa saṃgrāmīṅkara bakṣaku| bhāratachāḍa଼ āndoḻanare e añcaḻara ḍaḥ harekṛṣṇa mahatāba, mahammada haniph, mūralīdhara jenā, gokuḻānanda mahānti, nīḻamaṇi rāutarāẏa o anẏa aneka saṃgrāmīmānaṅkara bhūmikā ullekhanīẏa| sୱādhīnatāra parabarttī kāḻare bhadraka bahumukhī unnati pathare uttarottara agragati karicālichi| śikṣā, śiḻpa, kṛṣi, bāṇijẏa ādi kṣetrare bhadraka ekabiṃśa śatābdīre eka uccatara sthānare pahañci pārichi| jaḻabāẏu saṃskṛti dīrgha sātadinabẏāpī carampāre heuthibā kāḻīpūjāpāi~ bhadraka prasiddha| bhadrakara adhiṣṭhātrī debī bhadrakāḻīṅka mandira bhadraka reḻaṣṭesanaṭhāru prāẏa 10 ki.mi.dūrare abasthita| āraḍa଼ira prasiddha ākhaṇḍaḻamaṇī mandira bhadrakaṭhāru 40 ki.mi. dūrare abasthita| musalim suphi santha mujāhid-i-millātaṅkara samādhī (majjāra) ubhaẏa bhadraka reḻa ṣṭesana o basṣṭāṇḍaṭhāru 22ki.mi.dūra dhāmanagaraṭhāre rahichi| āujaṇe suphisantha, saẏada nāsima akhatāra kୱādri orapha sarakāra bābāṅka masajid bhadraka paurapariṣada ilākāre abasthita yāhā ubhaẏa bhadraka reḻa ṣṭesana o basṣṭāṇḍaṭhāru 3ki.mi.dūrare rahichi | se jaṇe jībanta mahāpuruṣa o pratidina hajāra hajāra bhakta tāṅka āśīrbāda pāibāpāi~ eṭhāku āsithānti| śikh gurudୱārā puruṇā bajārare abasthita yāhā bhadraka mukhẏa bajāraṭhāru 5 ki.ma. dūrare abasthita| dhāmarāra mā dhāmarei mandira bhadrakaṭhāru 80 ki.mi. dūra| eṭhāre bhāratīẏa rakṣā anusandhāna o bikāśa anuṣṭhāna rahichi tathā eṭhāru bhitara kanikāra kumbhīra cāṣa prakaḻpaku yāihue| bhadrakara kadama rasula musalamānamānaṅkapāi~ pramukha ākarṣaṇara kendra| santha hajarata mujāhida-i-milātaṅka daragāṭhāru 2 ki.mi. dūrare abasthita ei sthāna jagatire abasthita| eṭhāre masihā mahammadaṅkara kadama rasula, mu-i-mubāraka masihā mahammada, pāñjā mubāraka hajarata maulā ali, dupaṭṭā mubāraka khatuma-i-jannata, kadama pāka hajarata gausa ula-ājama dastegiraṅkara smṛti cihna rahichi| pratibarṣa id-milāduna-nabire bhadrakara musalimamāne mahihā mahammadaṅkara jaẏantīku baḍa଼ dhumadhāmare pāḻana karithānti| semāne śaṅkarapurara eka paḍa଼iāre ekatra huanti yāhāku madinā maidāna kuhāyāe| JIMNC (jasana i id-milāduna-nabi kamiṭi) ei pabitra parbara āẏojanara dāẏitୱ neithāe| āraḍire samasta parba parbāṇi pāḻana ebṃ mahā śibarātrī dhum dhāmare pāḻana karā yāe | doḻapūrṇṇimāre guā~māḻa, luṇiā, kāḻimeghā, tihiḍa଼i, brāhmaṇīgā~, pāṭarājapurare melaṇa baḍa଼ ānanda ullāsara sahita pāḻana karāyāe| bhadraka, tihiḍa଼i guā~māḻare rathayātrā madhẏa pāḻana karāyāe| paryẏaṭana bhadrakara adhiṣṭhātrī debī bhadrakāḻīṅka mandira bhadraka reḻaṣṭesanaṭhāru prāẏa 10 ki.mi.dūrare abasthita| āraḍa଼ira prasiddha ākhaṇḍaḻamaṇī mandira bhadrakaṭhāru 40 ki.mi. dūrare abasthita| musalim suphi santha mujāhid-i-millātaṅkara samādhī (majjāra) ubhaẏa bhadraka reḻa ṣṭesana o basaṣṭāṇḍaṭhāru 22ki.mi.dūra dhāmanagaraṭhāre rahichi| āujaṇe suphisantha, saẏada nāsima akhatāra kୱādri orapha sarakāra bābāṅka masajid bhadraka paurapariṣada ilākāre abasthita yāhā ubhaẏa bhadraka reḻa ṣṭesana o basṣṭāṇḍaṭhāru 3ki.mi.dūrare rahichi | se jaṇe jībanta mahāpuruṣa o pratidina hajāra hajāra bhakta tāṅka āśīrbāda pāibāpāi~ eṭhāku āsithānti| śikh gurudୱārā puruṇā bajārare abasthita yāhā bhadraka mukhẏa bajāraṭhāru 5 ki.ma. dūrare abasthita| dhāmarāra mā dhāmarei mandira bhadrakaṭhāru 80 ki.mi. dūra| eṭhāre bhāratīẏa rakṣā anusandhāna o bikāśa anuṣṭhāna rahichi tathā eṭhāru bhitara kanikāra kumbhīra cāṣa prakaḻpaku yāihue| śikṣā bhadrakara śikṣānuṣṭhāna guḍa଼ika hele bhadraka inaṣṭicẏuṭ apha iñjiniẏariṃ eṇḍa ṭeknoloji (BIET), bhadraka sୱẏaṃśāsita mahābidẏāḻaẏa, bhadraka mahiḻā mahābidẏāḻaẏa, jillāskula (sthāpita 1882), ār.si.bi hāiskula, en.si. hāiskula, mañjuḻā mañjarī sarasୱtī śiśu mandira, nūā bajāra, bhadraka bāḻikā bidẏāḻaẏa, bīṇāpāṇi hāiskula guā~māḻa, es.bi.em. hāiskula gāradapura itẏādi aneka purātana śikṣānuṣṭhāna eṭhāre rahichi| bhadraka hāiskula, yāhā 1882re sthāpita hoithilā, tāhā thilā pūrbatana mukhẏamantrī ḍaḥ harekṛṣṇa mahatābaṅka pari netāmānaṅkara bidẏāẏatana| durgāprasāda sarāpha bidẏāpīṭha, hāpi homa skula, sana sāina misana skula, kāramela skula, seṇṭa jābhiara skula ādi iṃrājī mādhẏama bidẏāḻaẏa madhẏa ehi saharare rahichi| baiṣaẏika śikṣāre jillāra agragatira nidarśana sୱrūpa eṭhāre goṭie ḍiplomā kaleja sāṅgaku 6ṭi āi.ṭi.āi (ITI) (iṇḍaṣṭriẏāla ṭreniṃ seṇṭara) madhẏa rahichi| bi.es.i.ṭi.nāmaka eka nūā ḍa଼iplomā skula asurāḻiṭhāre kholāyāiachi| rājanīti bhadraka heuchi loka sabhā nirbācana maṇḍaḻī (naṃ.7)| biju janatā daḻara śrī arjjuna seṭhī heuchanti ājira sāṃsada| biju janatā daḻara śrī yugaḻa kiśora paṭṭanāẏaka, praphulla sāmala ādi heuchanti rājẏa bidhāna sabhāre ājira bidhāẏaka, yie 2009ra nirbācana jitichanti| pūrbatana bidhāẏaka (MLA)māne hele narena palei, bhāratīẏa jātīẏa kaṃgresa (2004), praphulla sāmala, biju janatā daḻa(1995 o 1990), yugaḻa kiśora paṭṭanāẏaka (1985 o 1980re bhāratīẏa jātīẏa kaṃgresa ) o ratnākara mahānti (1997 janatā pārṭi). bhadraka sahara bhadraka loka sabhā nirbācana maṇḍaḻī antarbhukta| ādhāra bāhāra ādhāra utkaḻa prasaṅga mai 2011 - oḍa଼iśāra saṃskṛti o bhadraka-ḍaḥ narahari beherā bhadraka jillā

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AD%E0%AC%A6%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%95

ଭଦ୍ରକ

ମହାଦେଶ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଦେଶକୁ ନେଇ ତିଆରି । ପୃଥିବୀରେ ୭ଟି ମହାଦେଶ ଅଛି । ଆୟତନ ଅନୁସାରେ ମହାଦେଶଗୁଡ଼ିକ ହେଲେ: ଏସିଆ, ଆଫ୍ରିକା, ଉତ୍ତର ଆମେରିକା, ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକା, ଇଉରୋପ, ଆଣ୍ଟର୍କଟିକା ଓ ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ । ମହାଦେଶର ବିଭକ୍ତି କରଣ ମହାଦେଶର ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ କରିବାର ଅନେକ ଉପାୟ ରହିଛି: <center> {| class="wikitable" style="margin:auto;" |- ! colspan="9" | ମଡ଼େଲ |- | style="background:#fff;" colspan="9"|<center>ବିଭିନ୍ନ ମହାଦେଶ ଦେଖାଉଥିବା ରଙ୍ଗ-ଚିହ୍ନିତ ମାନଚିତ୍ର । ଏକତ୍ରିତ କିମ୍ବା ବିଭାଜିତ ହୋଇପାରିବା ଭଳି କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ସମାନ ରଙ୍ଗଦ୍ୱାରା ପ୍ରଦର୍ଶିତ । |- |୪ଟି ମହାଦେଶ |colspan="3" |<center><small>   <span style="background: #c10000;">   </span>   </small> ଆଫ୍ରୋ-ଇଉରେସିଆ |colspan="2" |<center>       ଆମେରିକା ||<center>    ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକା ||<center>    ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ |- |୫ଟି ମହାଦେଶ ||<center>    ଆଫ୍ରିକା |colspan="2" |<center>       ଇଉରେସିଆ |colspan="2" |<center>       ଆମେରିକା ||<center>    ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକା ||<center>    ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ |- |୬ଟି ମହାଦେଶ ||<center>    ଆଫ୍ରିକା ||<center>    ଇଉରୋପ ||<center>    ଏସିଆ |colspan="2" |<center>       ଆମେରିକା ||<center>    ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକା ||<center>    ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ |- |୬ଟି ମହାଦେଶ ||<center>    ଆଫ୍ରିକା |colspan="2" |<center>       ଇଉରେସିଆ ||<center>    ଉତ୍ତର ଆମେରିକା ||<center>    ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକା ||<center>    ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକା ||<center>    ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ |- |୭ଟି ମହାଦେଶ ||<center>    ଆଫ୍ରିକା ||<center>    ଇଉରୋପ ||<center>    ଏସିଆ ||<center>    ଉତ୍ତର ଆମେରିକା ||<center>    ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକା ||<center>    ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକା ||    ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ |} ସାତ-ମହାଦେଶ ମଡେଲକୁ ସାଧାରଣତଃ ଚୀନ, ଭାରତ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ଇଉରୋପର କିଛି ଅଂଶ ଏବଂ ପ୍ରାୟ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାଭାଷୀ ଜନସଂଖ୍ୟା ଅନୁଯାୟୀ ଦେଶଗୁଡ଼ିକରେ ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯାଏ. ଛଅଟି ମହାଦେଶ ମିଶାଇ-ଆମେରିକା ମଡେଲ ସ୍ପାନିସ ଭାଷାଭାଷୀ ଦେଶଗୁଡିକରେ ଏବଂ ଇଉରୋପର କିଛି ଅଂଶ ଯଥା ଗ୍ରୀସ (୫ଟି ଲୋକ ବସବାସ କରୁଥିବା ମହାଦେଶ ମଡେଲ ସହ ସମାନ (ଅର୍ଥାତ ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକାକୁ ବାଦ ଦେଇ) ଏବେ ବି ଲେଖାରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ) । ଏହି ଶେଷ ମଡେଲକୁ ଏକ ଆରମ୍ଭ ଭାବେ ବ୍ୟବହାର କଲେ ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଅଲମ୍ପିକ ସମିତି କେବଳ ଲୋକ ବାସ କରୁଥିବା ମହାଦେଶ ଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରିଥାଏ (ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକାକୁ ଛାଡ଼ି) ଏବଂ ତେଣୁ ଅଲମ୍ପିକ ଲୋଗୋରେ ଦର୍ଶାଯାଇଥିବା ଭଳି ଏକ ପାଞ୍ଚ-ମହାଦେଶ ମଡେଲ । ଆଧାର ଭୂଗୋଳ ମହାଦେଶ

mahādeśa keteguḍa଼ie deśaku nei tiāri | pṛthibīre 7ṭi mahādeśa achi | āẏatana anusāre mahādeśaguḍa଼ika hele: esiā, āphrikā, uttara āmerikā, dakṣiṇa āmerikā, iuropa, āṇṭarkaṭikā o aṣṭreliā | mahādeśara bibhakti karaṇa mahādeśara śreṇībhukta karibāra aneka upāẏa rahichi: <center> {| class="wikitable" style="margin:auto;" |- ! colspan="9" | maḍa଼ela |- | style="background:#fff;" colspan="9"|<center>bibhinna mahādeśa dekhāuthibā raṅga-cihnita mānacitra | ekatrita kimbā bibhājita hoipāribā bhaḻi kṣetraguḍa଼ika samāna raṅgadୱārā pradarśita | |- |4ṭi mahādeśa |colspan="3" |<center><small>   <span style="background: #c10000;">   </span>   </small> āphro-iuresiā |colspan="2" |<center>       āmerikā ||<center>    āṇṭārkaṭikā ||<center>    aṣṭreliā |- |5ṭi mahādeśa ||<center>    āphrikā |colspan="2" |<center>       iuresiā |colspan="2" |<center>       āmerikā ||<center>    āṇṭārkaṭikā ||<center>    aṣṭreliā |- |6ṭi mahādeśa ||<center>    āphrikā ||<center>    iuropa ||<center>    esiā |colspan="2" |<center>       āmerikā ||<center>    āṇṭārkaṭikā ||<center>    aṣṭreliā |- |6ṭi mahādeśa ||<center>    āphrikā |colspan="2" |<center>       iuresiā ||<center>    uttara āmerikā ||<center>    dakṣiṇa āmerikā ||<center>    āṇṭārkaṭikā ||<center>    aṣṭreliā |- |7ṭi mahādeśa ||<center>    āphrikā ||<center>    iuropa ||<center>    esiā ||<center>    uttara āmerikā ||<center>    dakṣiṇa āmerikā ||<center>    āṇṭārkaṭikā ||    aṣṭreliā |} sāta-mahādeśa maḍelaku sādhāraṇataḥ cīna, bhārata o dakṣiṇa iuropara kichi aṃśa ebaṃ prāẏa iṃrājī bhāṣābhāṣī janasaṃkhẏā anuyāẏī deśaguḍa଼ikare śikṣā diāyāe. chaaṭi mahādeśa miśāi-āmerikā maḍela spānisa bhāṣābhāṣī deśaguḍikare ebaṃ iuropara kichi aṃśa yathā grīsa (5ṭi loka basabāsa karuthibā mahādeśa maḍela saha samāna (arthāta āṇṭārkaṭikāku bāda dei) ebe bi lekhāre dekhibāku miḻe) | ehi śeṣa maḍelaku eka ārambha bhābe bẏabahāra kale antarāṣṭrīẏa alampika samiti kebaḻa loka bāsa karuthibā mahādeśa bhābe bẏabahāra karithāe (āṇṭārkaṭikāku chāḍa଼i) ebaṃ teṇu alampika logore darśāyāithibā bhaḻi eka pāñca-mahādeśa maḍela | ādhāra bhūgoḻa mahādeśa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AC%B9%E0%AC%BE%E0%AC%A6%E0%AD%87%E0%AC%B6

ମହାଦେଶ

ନେପାଳଏକ ଏସିଅ ଦେଶ । ପୃଥିବୀର ସବୁଠୁ ଉଚ୍ଚ ଶିଖର ଏଭରେଷ୍ଟ ନେପାଳରେ ଅଛି | ଇତିହାସ ଭୂଗୋଳ ନେପାଳର ଭୌଗୋଳିକ ସ୍ୱରୁପ- ହିମାଳୟ ପାହାଡ଼ ତରାଇ ପ୍ରଶାସନିକ ବିଭାଗ ୧୪ ଅଞ୍ଚଳ, ୭୫ଟି ଜିଲା ଭାଷା ପ୍ରଧାନ ଭାଷା: ନେପାଳି ମୈଥିଳି ଭୋଜପୁରି ତାମାଁ ଲିମ୍ବୁ ଧର୍ମ ନେପାଳର ପ୍ରମୁଖ ଧର୍ମ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମ| ପର୍ଯ୍ୟଟନ ନେପାଳର କାଠମାଣ୍ଡୁରେ ଥିବା ପଶୁପତିନାଥ ମନ୍ଦିର ଏକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର । ଅଧାର ଏସିଆର ଦେଶ

nepāḻaeka esia deśa | pṛthibīra sabuṭhu ucca śikhara ebhareṣṭa nepāḻare achi | itihāsa bhūgoḻa nepāḻara bhaugoḻika sୱrupa- himāḻaẏa pāhāḍa଼ tarāi praśāsanika bibhāga 14 añcaḻa, 75ṭi jilā bhāṣā pradhāna bhāṣā: nepāḻi maithiḻi bhojapuri tāmā~ limbu dharma nepāḻara pramukha dharma hindu dharma| paryẏaṭana nepāḻara kāṭhamāṇḍure thibā paśupatinātha mandira eka prasiddha hindu mandira | adhāra esiāra deśa

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%A8%E0%AD%87%E0%AC%AA%E0%AC%BE%E0%AC%B3

ନେପାଳ

ନେପାଳି ଭାଷା ନେପାଳରେ କୁହାହେଉଥିବା ଏକ ଭାଷା । ନେପାଳି ଭାଷା ସିକ୍କିମ ରାଜ୍ୟର ସରକାରୀ ଭାଷା ଅଟେ | ଇତିହାସ ସାହିତ୍ୟ ଆଧାର ବାହାର ତଥ୍ୟ Romanized Nepali Unicode Keyboard developed by OOPSLite Technologies Jokes in Nepali Type In Nepali Unicode Nepali Unicode Romanized Nepali Unicode Traditional A set of free tools for typing, web search and email in Unicode Nepali A List of Nepali Unicode Converting Sites A set of free materials for learning Nepali How to write Nepali Download Nepali Fonts Nepali alphabets, pronunciation and script Lipikaar Online Nepali Editor ଭାଷା

nepāḻi bhāṣā nepāḻare kuhāheuthibā eka bhāṣā | nepāḻi bhāṣā sikkima rājẏara sarakārī bhāṣā aṭe | itihāsa sāhitẏa ādhāra bāhāra tathẏa Romanized Nepali Unicode Keyboard developed by OOPSLite Technologies Jokes in Nepali Type In Nepali Unicode Nepali Unicode Romanized Nepali Unicode Traditional A set of free tools for typing, web search and email in Unicode Nepali A List of Nepali Unicode Converting Sites A set of free materials for learning Nepali How to write Nepali Download Nepali Fonts Nepali alphabets, pronunciation and script Lipikaar Online Nepali Editor bhāṣā

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%A8%E0%AD%87%E0%AC%AA%E0%AC%BE%E0%AC%B3%E0%AD%80%20%E0%AC%AD%E0%AC%BE%E0%AC%B7%E0%AC%BE

ନେପାଳୀ ଭାଷା

ମୋହନଦାସ କରମଚାନ୍ଦ ଗାନ୍ଧୀ (୨ ଅକ୍ଟୋବର ୧୮୬୯ - ୩୦ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୪୮) ଜଣେ ଭାରତୀୟ ଆଇନଜୀବୀ, ଉପନିବେଶ ବିରୋଧୀ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ଏବଂ ରାଜନୈତିକ ନୈତିକତାବାଦୀ ଥିଲେ ଯିଏ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନରୁ ଭାରତର ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ସଫଳ ଅଭିଯାନର ନେତୃତ୍ୱ ନେବା ପାଇଁ ଅହିଂସାତ୍ମକ ପ୍ରତିରୋଧ ପ୍ରୟୋଗ କରିଥିଲେ । ସେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱରେ ନାଗରିକ ଅଧିକାର ଏବଂ ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥିଲେ । ୧୯୧୪ ମସିହାରେ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ପ୍ରଥମେ ତାଙ୍କୁ ସମ୍ମାନଜନକଭାବେ ଡକା ଯାଇଥିବା ମହତ୍ମା (ସଂସ୍କୃତ 'ମହାନ, ସମ୍ମାନଜନକ') ଏବେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଛି। ଉପକୂଳ ଗୁଜରାଟର ଏକ ହିନ୍ଦୁ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ଗାନ୍ଧିଜୀ ଲଣ୍ଡନର ଇନର ଟେମ୍ପଲରେ ଆଇନରେ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ନେଇଥିଲେ ଏବଂ ୧୮୯୧ ମସିହା ଜୁନ୍ ୨୨ ତାରିଖରେ ତାଙ୍କୁ ବାରକୁ ଡକାଯାଇଥିଲା । ଭାରତରେ ଦୁଇ ବର୍ଷ ରହିବା ପରେ, ଯେଉଁଠାରେ ସେ ଏକ ସଫଳ ଆଇନ ଅଭ୍ୟାସ ଆରମ୍ଭ କରିବାରେ ଅସମର୍ଥ ହୋଇଥିଲେ, ସେ ୧୮୯୩ ମସିହାରେ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାକୁ ଯାଇ ଏକ ମାମଲାରେ ଜଣେ ଭାରତୀୟ ବ୍ୟବସାୟୀଙ୍କ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରିଥିଲେ । ସେ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ୨୧ ବର୍ଷ ରହିଥିଲେ। ଏଠାରେ ଗାନ୍ଧୀ ଏକ ପରିବାର ପ୍ରତିପୋଷଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ପ୍ରଥମେ ନାଗରିକ ଅଧିକାର ପାଇଁ ଏକ ଅଭିଯାନରେ ଅହିଂସାପ୍ରତିରୋଧକୁ ନିୟୋଜିତ କରିଥିଲେ । ୧୯୧୫ ମସିହାରେ, ୪୫ ବର୍ଷ ବୟସରେ, ସେ ଭାରତ ଫେରି ଆସିଥିଲେ ଏବଂ ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର ଅତ୍ୟଧିକ ଜମି-ଟିକସ ଏବଂ ଭେଦଭାବ ବିରୋଧରେ ପ୍ରତିବାଦ କରିବା ପାଇଁ କୃଷକ, କୃଷକ ଏବଂ ସହରୀ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କୁ ସଂଗଠିତ କରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ୧୯୨୧ ମସିହାରେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ନେତୃତ୍ୱ ଗ୍ରହଣ କରି ଗାନ୍ଧୀ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ, ମହିଳା ଅଧିକାରସମ୍ପ୍ରସାରଣ, ଧାର୍ମିକ ଓ ଜାତିଗତ ସୌହାର୍ଦ୍ଦ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି, ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ଦୂର କରିବା ଏବଂ ସର୍ବୋପରି ସ୍ୱରାଜ ବା ଆତ୍ମଶାସନ ହାସଲ ପାଇଁ ଦେଶବ୍ୟାପୀ ଅଭିଯାନର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ । ଭାରତର ଗ୍ରାମୀଣ ଗରିବଙ୍କ ସହ ପରିଚୟ ସ୍ୱରୂପ ଗାନ୍ଧୀ ହାତରେ ସୁତାରେ ବୁଣା ଯାଇଥିବା କ୍ଷୁଦ୍ର ଧୋତିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସେ ଏକ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ଆବାସିକ ସମୁଦାୟରେ ରହିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ, ସରଳ ଖାଦ୍ୟ ଖାଇବା ପାଇଁ ଏବଂ ଉଭୟ ଆତ୍ମସମୀକ୍ଷା ଏବଂ ରାଜନୈତିକ ପ୍ରତିବାଦର ମାଧ୍ୟମ ଭାବରେ ଲମ୍ବା ଉପବାସ କରିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ । ସାଧାରଣ ଭାରତୀୟଙ୍କ ନିକଟରେ ଉପନିବେଶ ବିରୋଧୀ ଜାତୀୟତାବାଦ ଆଣି ଗାନ୍ଧିଜୀ ୧୯୩୦ ମସିହାରେ ୪୦୦ କିଲୋମିଟର (୨୫୦ ମାଇଲ) ଦାଣ୍ଡି ଲବଣ ଶୋଭାଯାତ୍ରା ସହିତ ବ୍ରିଟିଶଙ୍କଦ୍ୱାରା ଲାଗୁ ଲୁଣ ଟିକସକୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରିବା ଏବଂ ୧୯୪୨ରେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ ଭାରତ ଛାଡିବା ପାଇଁ ଆହ୍ୱାନ ଦେଇଥିଲେ । ସେ ଉଭୟ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା ଓ ଭାରତରେ ଅନେକ ଥର ଏବଂ ଅନେକ ବର୍ଷ ଜେଲରେ ରହିଥିଲେ । ୧୯୪୦ ଦଶକର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ଏକ ମୁସଲମାନ ରାଷ୍ଟ୍ରବାଦଦ୍ୱାରା ଧାର୍ମିକ ବହୁଳତା ଆଧାରିତ ଏକ ସ୍ୱାଧୀନ ଭାରତର ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ସ୍ୱପ୍ନକୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରାଯାଇଥିଲା ଯାହା ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତରେ ମୁସଲମାନମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ଅଲଗା ମାତୃଭୂମି ଦାବି କରିଥିଲା । ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୪୭ରେ ବ୍ରିଟେନ ସ୍ୱାଧୀନତା ପ୍ରଦାନ କଲା, କିନ୍ତୁ ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତୀୟ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ଦୁଇଟି ରାଜ୍ୟରେ ବିଭକ୍ତ ହେଲା: ଏକ ହିନ୍ଦୁ ବହୁଳ ଭାରତ ଏବଂ ଏକ ମୁସଲମାନ ବହୁଳ ପାକିସ୍ତାନ । ବହୁ ବିସ୍ଥାପିତ ହିନ୍ଦୁ, ମୁସଲମାନ ଓ ଶିଖ୍ ନିଜ ନୂଆ ଦେଶକୁ ଯିବା ପରେ ବିଶେଷ କରି ପଞ୍ଜାବ ଓ ବଙ୍ଗଳାରେ ଧାର୍ମିକ ହିଂସା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ସ୍ୱାଧୀନତାର ସରକାରୀ ଉତ୍ସବରୁ ଦୂରେଇ ରହି ଗାନ୍ଧୀ ପ୍ରଭାବିତ ଅଞ୍ଚଳ ପରିଦର୍ଶନ କରି ଦୁଃଖ ଦୂର କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ।ପରବର୍ତ୍ତୀ ମାସଗୁଡ଼ିକରେ ସେ ଧାର୍ମିକ ହିଂସାକୁ ରୋକିବା ପାଇଁ ଅନେକ ଅନଶନ କରିଥିଲେ। ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଶେଷ ଥର ୧୨ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୪୮ରେ ଦିଲ୍ଲୀରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ଯେତେବେଳେ ତାଙ୍କୁ ୭୮ ବର୍ଷ ହୋଇଥିଲା । ଗାନ୍ଧୀ ଉଭୟ ପାକିସ୍ତାନ ଓ ଭାରତୀୟ ମୁସଲମାନମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ନିଜର ପ୍ରତିରକ୍ଷା ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୃଢ଼ ଥିଲେ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ ଭାରତର କିଛି ହିନ୍ଦୁଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟାପିଯାଇଥିଲା । ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିଲେ ପଶ୍ଚିମ ଭାରତର ପୁଣେର ଜଣେ ଆତଙ୍କବାଦୀ ହିନ୍ଦୁ ରାଷ୍ଟ୍ରବାଦୀ ନାଥୁରାମ ଗଡସେ, ଯିଏ କି ୩୦ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୪୮ରେ ଦିଲ୍ଲୀରେ ଏକ ଆନ୍ତଃଧର୍ମ ପ୍ରାର୍ଥନା ସଭାରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଛାତିରେ ତିନୋଟି ଗୁଳି ଫୁଟାଇ ହତ୍ୟା କରିଥିଲେ । ଅକ୍ଟୋବର ୨ରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଜନ୍ମଦିନକୁ ଭାରତରେ ଗାନ୍ଧୀ ଜୟନ୍ତୀ, ଏକ ଜାତୀୟ ଛୁଟି ଦିନ ଏବଂ ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଅହିଂସା ଦିବସ ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଉପନିବେଶ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଭାରତରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କୁ ଜାତିର ପିତା ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ । ଭାରତର ଜାତୀୟତାବାଦୀ ଆନ୍ଦୋଳନ ସମୟରେ ଏବଂ ଏହାର ତୁରନ୍ତ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅନେକ ଦଶନ୍ଧି ମଧ୍ୟରେ, ତାଙ୍କୁ ସାଧାରଣତଃ ବାପୁ ("ପିତା", ମୋଟାମୋଟି "ବାପା"ଙ୍କ ପାଇଁ ଗୁଜରାଟୀ ସମ୍ମାନ") ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଜୀବନ ମୋହନଦାସ କରମଚାନ୍ଦ ଗାନ୍ଧୀ ୧୮୬୯ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ୨ ତାରିଖରେ କାଠିଆୱାର ଉପଦ୍ୱୀପର ଏକ ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ସହର ପୋରବନ୍ଦର (ସୁଦାମପୁରୀ ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା)ର ଏକ ଗୁଜରାଟୀ ହିନ୍ଦୁ ମୋଧ ବଣିଆ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପିତା କରମଚାନ୍ଦ ଉତ୍ତମଚାନ୍ଦ ଗାନ୍ଧୀ (୧୮୨୨-୧୮୮୫) ପୋରବନ୍ଦର ରାଜ୍ୟର ଦିୱାନ (ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ) ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ପରିବାର ତତ୍କାଳୀନ ଜୁନାଗଡ଼ ରାଜ୍ୟର କୁଟିଆନା ଗ୍ରାମରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିଲେ । ଯଦିଓ ସେ କେବଳ ରାଜ୍ୟ ପ୍ରଶାସନରେ କିରାଣୀ ଥିଲେ ଏବଂ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରିଥିଲେ, କରମଚାନ୍ଦ ଜଣେ ଦକ୍ଷ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଥିଲେ। ତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ମଧ୍ୟରେ ସେ ୪ ଥର ବିବାହ କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ଦୁଇ ପତ୍ନୀ ଗୋଟିଏ କନ୍ୟା ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମ କରିବା ପରେ ଅଳ୍ପ ବୟସରେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କର ତୃତୀୟ ବିବାହ ସନ୍ତାନହୀନ ଥିଲା । ୧୮୫୭ ମସିହାରେ ସେ ପୁନର୍ବିବାହ ପାଇଁ ତୃତୀୟ ପତ୍ନୀଙ୍କ ଅନୁମତି ଲୋଡ଼ିଥିଲେ। ସେହି ବର୍ଷ ସେ ପୁଟ୍ଲିବାଇ (୧୮୪୪-୧୮୯୧)ଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ, ଯିଏ କି ଜୁନାଗଡ଼ରୁ ଆସିଥିଲେ ଏବଂ ଏକ ପ୍ରଣାମୀ ବୈଷ୍ଣବ ପରିବାରରୁ ଆସିଥିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ଦଶନ୍ଧି ମଧ୍ୟରେ କରମଚାନ୍ଦ ଏବଂ ପୁତ୍ଲିବାଈଙ୍କର ତିନୋଟି ସନ୍ତାନ ଥିଲେ: ଗୋଟିଏ ପୁଅ, ଲକ୍ଷ୍ମୀଦାସ (ଖ୍ରୀ. ୧୮୬୦-୧୯୧୪); ଜଣେ କନ୍ୟା, ରାଲିଆତ୍ ବେହନ (୧୮୬୨-୧୯୬୦); ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଜଣେ ପୁତ୍ର, କରସଦାସ (ଖ୍ରୀ. ୧୮୬୬-୧୯୧୩) । ୧୮୬୯ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ୨ ତାରିଖରେ ପୁଟଲିବାଇ ପୋରବନ୍ଦର ସହରରେ ଥିବା ଗାନ୍ଧୀ ପରିବାର ବାସଭବନର ଏକ ଅନ୍ଧାର, ଝରକାବିହୀନ ତଳ ମହଲା କୋଠରୀରେ ତାଙ୍କର ଶେଷ ସନ୍ତାନ ମୋହନଦାସଙ୍କୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥିଲେ । ପିଲାଦିନେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ଭଉଣୀ ରଲିଆତ "ପାରଦ ପରି ଅଶାନ୍ତ, ଖେଳିବା କିମ୍ବା ବୁଲିବା" ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ । କୁକୁରଙ୍କ କାନ ବୁଲାଇବା ତାଙ୍କର ଏକ ପ୍ରିୟ ପସନ୍ଦ ଥିଲା। ଭାରତୀୟ କ୍ଲାସିକ୍, ବିଶେଷକରି ଶ୍ରାବଣ ଏବଂ ରାଜା ହରିଶ୍ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ କାହାଣୀ, ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପିଲାଦିନରେ ତାଙ୍କ ଉପରେ ବହୁତ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥିଲା । ନିଜ ଆତ୍ମଜୀବନୀରେ ସେ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ ସେମାନେ ତାଙ୍କ ମନରେ ଏକ ଅବିସ୍ମରଣୀୟ ଛାପ ଛାଡିଥିଲେ । ସେ ଲେଖିଛନ୍ତି: "ଏହା ମୋତେ ବ୍ୟଥିତ କରିଥିଲା ଏବଂ ମୁଁ ନିଶ୍ଚୟ ବିନା ସଂଖ୍ୟାରେ ହରିଶ୍ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ନିଜ ସହିତ ଅଭିନୟ କରିଥିଲି। ସତ୍ୟ ଏବଂ ପ୍ରେମକୁ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିବା ସହିତ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଆତ୍ମପରିଚୟ ଏହି ମହାକାବ୍ୟ ଚରିତ୍ରମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଚିହ୍ନିତ । ଏହି ପରିବାରର ଧାର୍ମିକ ପୃଷ୍ଠଭୂମି ବେଶ୍ ଆକର୍ଷଣୀୟ ଥିଲା। ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ପିତା କରମଚାନ୍ଦ ହିନ୍ଦୁ ଥିଲେ ଏବଂ ମାତା ପୁତ୍ଲିବାଇ ଏକ ପ୍ରଣାମୀ ବୈଷ୍ଣବ ହିନ୍ଦୁ ପରିବାରରୁ ଆସିଥିଲେ । ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ପିତା ବୈଶ୍ୟର ବର୍ଣ୍ଣରେ ଥିବା ମୋଧ ବଣିଆ ଜାତିର ଥିଲେ । ତାଙ୍କର ମା' ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ କୃଷ୍ଣ ଭକ୍ତି ଭିତ୍ତିକ ପ୍ରଣାମୀ ପରମ୍ପରାରୁ ଆସିଥିଲେ, ଯାହାର ଧାର୍ମିକ ଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଭଗବତ ଗୀତା, ଭାଗବତ ପୁରାଣ ଏବଂ ୧୪ଟି ଗ୍ରନ୍ଥର ଏକ ସଂକଳନ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଯାହାକୁ ପରମ୍ପରା ବେଦ, କୁରାନ ଏବଂ ବାଇବେଲର ସାରକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରେ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରେ । ଗାନ୍ଧିଜୀ ତାଙ୍କ ମା'ଙ୍କଦ୍ୱାରା ଗଭୀର ଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲେ, ଜଣେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପବିତ୍ର ମହିଳା ଯିଏ "ତାଙ୍କ ଦୈନନ୍ଦିନ ପ୍ରାର୍ଥନା ବିନା ତାଙ୍କ ଭୋଜନ ନେବା ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତା କରିବେ ନାହିଁ ... ସେ ସବୁଠାରୁ କଠିନ ଶପଥ ନେଉଥିଲେ ଏବଂ ଏହାକୁ ବିନା ପଛଘୁଞ୍ଚାରେ ପାଳନ କରୁଥିଲେ । କ୍ରମାଗତ ଦୁଇ ତିନି ଥର ଉପବାସ ରଖିବା ତାଙ୍କ ପାଇଁ କିଛି ନଥିଲା । ୧୮୭୪ମସିହାରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ପିତା କରମଚାନ୍ଦ ପୋରବନ୍ଦର ଛାଡ଼ି ରାଜକୋଟ ନାମକ ଏକ ଛୋଟ ରାଜ୍ୟକୁ ଯାଇଥିଲେ, ଯେଉଁଠାରେ ସେ ଏହାର ଶାସକ ଠାକୁର ସାହେବଙ୍କ ପରାମର୍ଶଦାତା ହୋଇଥିଲେ। ଯଦିଓ ରାଜକୋଟ ପୋରବନ୍ଦରଠାରୁ କମ୍ ସମ୍ମାନଜନକ ରାଜ୍ୟ ଥିଲା, ବ୍ରିଟିଶ ଆଞ୍ଚଳିକ ରାଜନୈତିକ ଏଜେନ୍ସି ସେଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ ଥିଲା, ଯାହା ରାଜ୍ୟର ଦିୱାନକୁ ଏକ ସୁରକ୍ଷା ଦେଇଥିଲା । ୧୮୭୬ ମସିହାରେ କରମଚାନ୍ଦ ରାଜକୋଟର ଦିୱାନ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଭାଇ ତୁଳସୀଦାସ ତାଙ୍କୁ ପୋରବନ୍ଦରର ଦିୱାନ ଭାବରେ ଦାୟିତ୍ୱ ଦେଇଥିଲେ । ଏହାପରେ ତାଙ୍କ ପରିବାର ରାଜକୋଟରେ ତାଙ୍କ ସହ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ। ୯ ବର୍ଷ ବୟସରେ ଗାନ୍ଧୀ ତାଙ୍କ ଘର ନିକଟରେ ଥିବା ରାଜକୋଟର ସ୍ଥାନୀୟ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପ୍ରବେଶ କରିଥିଲେ। ସେଠାରେ ସେ ଗଣିତ, ଇତିହାସ, ଗୁଜରାଟୀ ଭାଷା ଓ ଭୂଗୋଳର ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥିଲେ । ମାତ୍ର ୧୧ ବର୍ଷ ବୟସରେ ସେ ରାଜକୋଟର ଆଲଫ୍ରେଡ୍ ହାଇସ୍କୁଲରେ ନାମ ଲେଖାଇଥିଲେ । ସେ ଜଣେ ହାରାହାରି ଛାତ୍ର ଥିଲେ, କିଛି ପୁରସ୍କାର ଜିତିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଜଣେ ଲାଜୁଆ ଏବଂ ଜିଭ ବାନ୍ଧିଥିବା ଛାତ୍ର ଥିଲେ, ତାଙ୍କର ଖେଳ ପ୍ରତି ଆଗ୍ରହ ନଥିଲା; ତାଙ୍କର ଏକମାତ୍ର ସାଥୀ ଥିଲେ ବହି ଓ ସ୍କୁଲ ପାଠ । ୧୮୮୩ ମସିହା ମେ ମାସରେ ୧୩ ବର୍ଷୀୟ ମୋହନଦାସ ସେହି ସମୟରେ ଏହି ଅଞ୍ଚଳର ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ୧୪ ବର୍ଷୀୟା କସ୍ତୁରବାଇ ଗୋକୁଳଦାସ କପାଡିଆ (ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ନାମ ସାଧାରଣତଃ "କସ୍ତୁରବା" ଏବଂ ସ୍ନେହରେ "ବା")ଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସେ ସ୍କୁଲରେ ଗୋଟିଏ ବର୍ଷ ହରାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ପାଠପଢ଼ାକୁ ତ୍ୱରାନ୍ୱିତ କରି ଭରଣା କରିବାକୁ ଅନୁମତି ମିଳିଥିଲା। ତାଙ୍କ ବିବାହ ଏକ ମିଳିତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଥିଲା, ଯେଉଁଠାରେ ତାଙ୍କ ଭାଇ ଏବଂ ସମ୍ପର୍କୀୟ ମଧ୍ୟ ବିବାହ କରିଥିଲେ। ବିବାହର ଦିନକୁ ମନେ ପକାଇ ସେ ଥରେ କହିଥିଲେ, "ଯେହେତୁ ଆମେ ବିବାହ ବିଷୟରେ ଅଧିକ କିଛି ଜାଣିନଥିଲୁ, ଆମ ପାଇଁ ଏହାର ଅର୍ଥ କେବଳ ନୂଆ ପୋଷାକ ପିନ୍ଧିବା, ମିଠା ଖାଇବା ଏବଂ ସମ୍ପର୍କୀୟଙ୍କ ସହ ଖେଳିବା। ପ୍ରଚଳିତ ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ, ନାବାଳିକା କନ୍ୟା ନିଜ ବାପଘରେ ଅଧିକ ସମୟ ବିତାଉଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ସ୍ୱାମୀଙ୍କଠାରୁ ଦୂରରେ ଥିଲେ । ଅନେକ ବର୍ଷ ପରେ ଲେଖିଥିବା ମୋହନଦାସ ତାଙ୍କ ହେବାକୁଥିବା ସ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରତି ଅନୁଭବ କରୁଥିବା ଲୋଭନୀୟ ଭାବନାକୁ ଦୁଃଖର ସହ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ: "ସ୍କୁଲରେ ମଧ୍ୟ ମୁଁ ତାଙ୍କ ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତା କରୁଥିଲି, ଏବଂ ରାତି ହେବା ଏବଂ ଆମର ପରବର୍ତ୍ତୀ ସାକ୍ଷାତର ଚିନ୍ତା ମୋତେ ସବୁବେଳେ ହଇରାଣ କରୁଥିଲା। ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ସେ ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଈର୍ଷା ଏବଂ ପଜେସିଭ୍ ଅନୁଭବ କରୁଥିଲେ, ଯେପରିକି ଯେତେବେଳେ ସେ ତାଙ୍କ ଗର୍ଲଫ୍ରେଣ୍ଡମାନଙ୍କ ସହିତ ଏକ ମନ୍ଦିରକୁ ଯାଉଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ତାଙ୍କ ଭାବନାରେ ଯୌନ ଲୋଭ ଅନୁଭବ କରୁଥିଲେ । ୧୮୮୫ ମସିହାର ଶେଷ ଭାଗରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ପିତା କରମଚାନ୍ଦଙ୍କ ଦେହାନ୍ତ ହୋଇଥିଲା । ସେତେବେଳେ ୧୬ ବର୍ଷବୟସ୍କ ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ ତାଙ୍କ ୧୭ ବର୍ଷୀୟ ପତ୍ନୀଙ୍କର ପ୍ରଥମ ସନ୍ତାନ ହୋଇଥିଲା, ଯିଏ କି ମାତ୍ର କିଛି ଦିନ ବଞ୍ଚିଥିଲେ। ଏହି ଦୁଇଟି ମୃତ୍ୟୁ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ବ୍ୟଥିତ କରିଥିଲା। ଗାନ୍ଧୀ ଦମ୍ପତିଙ୍କର ଆଉ ଚାରିଟି ସନ୍ତାନ ଥିଲେ, ସମସ୍ତେ ପୁଅ ଥିଲେ: ହରିଲାଲ, ୧୮ ମସିହାରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ; ମଣିଲାଲ, ୧୮୯୨ ମସିହାରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ରାମଦାସ, ୧୮୯୭ ମସିହାରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ଏବଂ ଦେବଦାସ, ୧୯୦୦ ମସିହାରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ନଭେମ୍ବର ୧୮୮୭ରେ ୧୮ ବର୍ଷୀୟ ଗାନ୍ଧୀ ଅହମ୍ମଦାବାଦର ହାଇସ୍କୁଲରୁ ସ୍ନାତକ ହାସଲ କରିଥିଲେ। ଜାନୁଆରୀ ୧୮୮୮ରେ ସେ ଭାବନଗର ରାଜ୍ୟର ସାମଲଦାସ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରେ ନାମ ଲେଖାଇଥିଲେ, ଯାହା ସେତେବେଳେ ଏହି ଅଞ୍ଚଳର ଏକମାତ୍ର ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନକାରୀ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସେ ପାଠ ଛାଡି ପୋରବନ୍ଦରରେ ଥିବା ନିଜ ପରିବାର ପାଖକୁ ଫେରିଆସିଥିଲେ । ଲଣ୍ଡନରେ ତିନି ବର୍ଷ ଆଇନର ଛାତ୍ର ଗାନ୍ଧୀ ବମ୍ବେରେ ସବୁଠାରୁ ଶସ୍ତା କଲେଜ ଛାଡ଼ି ଦେଇଥିଲେ। ବ୍ରାହ୍ମଣ ପୁରୋହିତ ତଥା ପାରିବାରିକ ବନ୍ଧୁ ମାଭଜୀ ଦବେ ଯୋଶୀଜୀ ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ ତାଙ୍କ ପରିବାରକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲେ ଯେ ସେ ଲଣ୍ଡନରେ ଆଇନ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ଉଚିତ୍ । ୧୮ ମସିହା ଜୁଲାଇ ମାସରେ ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀ କସ୍ତୁରବା ପ୍ରଥମ ବଞ୍ଚିଥିବା ପୁତ୍ର ହରିଲାଲଙ୍କୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥିଲେ । ଗାନ୍ଧି ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀ ଓ ପରିବାରକୁ ଛାଡି ଘରଠାରୁ ଏତେ ଦୂରକୁ ଯିବାକୁ ତାଙ୍କ ମା ଆଦୌ ସହଜ ନଥିଲେ। ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ କାକା ତୁଳସୀଦାସ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ପୁତୁରାଙ୍କୁ ଅଟକାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ। ଗାନ୍ଧି ଯିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ। ପତ୍ନୀ ଓ ମା'ଙ୍କୁ ବୁଝାଇବା ପାଇଁ ଗାନ୍ଧି ଜୀ ମା'ଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ଶପଥ ନେଇଥିଲେ ଯେ ସେ ମାଂସ, ମଦ ଓ ମହିଳାଙ୍କଠାରୁ ଦୂରେଇ ରହିବେ। ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଭାଇ ଲକ୍ଷ୍ମୀଦାସ, ଯିଏ କି ପୂର୍ବରୁ ଜଣେ ଓକିଲ ଥିଲେ, ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଲଣ୍ଡନ ଅଧ୍ୟୟନ ଯୋଜନାକୁ ପ୍ରଶଂସା କରିଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ସମର୍ଥନ କରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲେ। ପୁତ୍ଲିବାଇ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ଅନୁମତି ଓ ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେଇଥିଲେ। ୧୮୮୮ ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ ୧୦ ତାରିଖରେ ଗାନ୍ଧୀ ପୋରବନ୍ଦରରୁ ମୁମ୍ବାଇ ଅଭିମୁଖେ ଯାତ୍ରା କରିଥିଲେ। ସେଠାରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ, ସେ ସ୍ଥାନୀୟ ମୋଧ ବଣିଆ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ସହିତ ରହିଲେ, ଯେଉଁମାନଙ୍କର ବୟସ୍କମାନେ ତାଙ୍କୁ ଚେତାବନୀ ଦେଇଥିଲେ ଯେ ଇଂଲଣ୍ଡରେ ତାଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ଧର୍ମ ସହ ବୁଝାମଣା କରିବାକୁ ଏବଂ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଉପାୟରେ ଖାଇବା ପିଇବାକୁ ପ୍ରଲୋଭିତ କରିବ। ଗାନ୍ଧୀ ତାଙ୍କ ମା'ଙ୍କୁ ଦେଇଥିବା ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଏବଂ ତାଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦ ବିଷୟରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଜଣାଇବା ସତ୍ତ୍ୱେ, ତାଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ଜାତିରୁ ବହିଷ୍କାର କରାଯାଇଥିଲା। ଗାନ୍ଧୀ ଏହାକୁ ଅଣଦେଖା କଲେ ଏବଂ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୪ ରେ, ସେ ତାଙ୍କ ଭାଇଙ୍କୁ ଦେଖି ବମ୍ବେରୁ ଲଣ୍ଡନ ଅଭିମୁଖେ ଯାତ୍ରା କଲେ । ଗାନ୍ଧିଜୀ ଲଣ୍ଡନର ୟୁନିଭର୍ସିଟି କଲେଜରେ ପଢ଼ିଥିଲେ, ଯେଉଁଠାରେ ସେ ୧୮-୧୮୮୯ ମସିହାରେ ହେନରୀ ମୋର୍ଲିଙ୍କ ସହ ଇଂରାଜୀ ସାହିତ୍ୟରେ କ୍ଲାସ କରିଥିଲେ । ବାରିଷ୍ଟର ହେବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସେ ଇନର ଟେମ୍ପଲ କୋର୍ଟ ସ୍କୁଲ ଅଫ୍ ଲ'ର ଇନସରେ ନାମ ଲେଖାଇଥିଲେ। କିଶୋର ଅବସ୍ଥାରେ ତାଙ୍କ ପିଲାଦିନର ଲଜ୍ଜା ଓ ଆତ୍ମତ୍ୟାଗ ଜାରି ରହିଥିଲା। ଲଣ୍ଡନରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ସେ ଏହି ଗୁଣକୁ ବଜାୟ ରଖିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ସ୍ପିକିଂ ଅଭ୍ୟାସ ଗୋଷ୍ଠୀରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ଆଇନ ଅଭ୍ୟାସ କରିବା ପାଇଁ ତାଙ୍କ ଲଜ୍ଜାକୁ ଯଥେଷ୍ଟ ଦୂର କରିଥିଲେ । ସେ ଲଣ୍ଡନର ଗରିବ ଡକ୍ଲାଣ୍ଡ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ଗଭୀର ଆଗ୍ରହ ଦେଖାଇଥିଲେ । ୧୮୮୯ ମସିହାରେ ଲଣ୍ଡନରେ ଏକ ତୀବ୍ର ବାଣିଜ୍ୟ ବିବାଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ ଡକରମାନେ ଉତ୍ତମ ଦରମା ଏବଂ ପରିସ୍ଥିତି ପାଇଁ ଆନ୍ଦୋଳନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ନାଗରିକ, ଜାହାଜ ନିର୍ମାଣକାରୀ, କାରଖାନାର ଝିଅ ଏବଂ ଅନ୍ୟମାନେ ଏକଜୁଟ ହୋଇ ଧର୍ମଘଟରେ ସାମିଲ ହୋଇଥିଲେ । କାର୍ଡିନାଲ ମ୍ୟାନିଂଙ୍କ ମଧ୍ୟସ୍ଥତା ଯୋଗୁଁ ଏହି ଷ୍ଟ୍ରାଇକରମାନେ ସଫଳ ହୋଇଥିଲେ, ଯେଉଁଥିରେ ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ ଜଣେ ଭାରତୀୟ ବନ୍ଧୁ କାର୍ଡିନାଲଙ୍କୁ ଭେଟି ତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ଧନ୍ୟବାଦ ଜଣାଇଥିଲେ। ନିରାମିଷ ଓ କମିଟି କାର୍ଯ୍ୟ ଲଣ୍ଡନରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ସମୟ ତାଙ୍କ ମା'ଙ୍କୁ ଦେଇଥିବା ପ୍ରତିଶ୍ରୁତିଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲା । ସେ ନୃତ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ନେବା ସହ "ଇଂରାଜୀ" ରୀତିନୀତି ଆପଣାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ । ତେବେ ସେ ତାଙ୍କ ଘରମାଲିକଙ୍କଦ୍ୱାରା ଦିଆଯାଉଥିବା ନିରାମିଷ ଖାଦ୍ୟକୁ ପ୍ରଶଂସା କରିନଥିଲେ ଏବଂ ଲଣ୍ଡନର କିଛି ନିରାମିଷ ରେଷ୍ଟୁରାଣ୍ଟ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ନ ମିଳିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ ବାରମ୍ବାର ଭୋକିଲା ରହୁଥିଲେ । ହେନରୀ ସଲ୍ଟଙ୍କ ଲେଖାରେ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ସେ ଲଣ୍ଡନ ନିରାମିଷ ସମାଜରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ଏହାର ସଭାପତି ତଥା ଉପକାରୀ ଆର୍ନୋଲ୍ଡ ହିଲ୍ସଙ୍କ ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହୀ କମିଟିକୁ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିଲେ । କମିଟିରେ ଥିବା ବେଳେ ଏକ ସଫଳତା ଥିଲା ବେସ୍ ୱାଟର ଅଧ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା। ସେ ଭେଟିଥିବା ନିରାମିଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେତେକ ଥିଓସୋଫିକାଲ ସୋସାଇଟିର ସଦସ୍ୟ ଥିଲେ, ଯାହା ୧୮୭୫ ମସିହାରେ ବିଶ୍ୱ ଭାଇଚାରାକୁ ଆଗକୁ ବଢ଼ାଇବା ପାଇଁ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଯାହା ବୌଦ୍ଧ ଏବଂ ହିନ୍ଦୁ ସାହିତ୍ୟର ଅଧ୍ୟୟନ ପାଇଁ ସମର୍ପିତ ଥିଲା । ଉଭୟ ଅନୁବାଦ ଏବଂ ମୂଳରେ ଭଗବତ ଗୀତା ପଢ଼ିବାରେ ସାମିଲ ହେବା ପାଇଁ ସେମାନେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥିଲେ । ହିଲ୍ସଙ୍କ ସହ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ବନ୍ଧୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଏବଂ ଫଳପ୍ରଦ ସମ୍ପର୍କ ଥିଲା, କିନ୍ତୁ ସାଥୀ କମିଟି ସଦସ୍ୟ ଥୋମାସ ଆଲିନସନଙ୍କ କ୍ରମାଗତ ଏଲଭିଏସ ସଦସ୍ୟତା ଉପରେ ଦୁଇ ଜଣ ଭିନ୍ନ ମତ ପୋଷଣ କରିଥିଲେ । ସଂଘର୍ଷ ପ୍ରତି ତାଙ୍କର ଲଜ୍ଜା ଏବଂ ସ୍ୱଭାବଗତ ଅସନ୍ତୋଷ ସତ୍ତ୍ୱେ ଗାନ୍ଧୀ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରିବାର ପ୍ରଥମ ଜଣାଶୁଣା ଉଦାହରଣ ହେଉଛି ସେମାନଙ୍କ ମତଭେଦ । ଆଲିନସନ ନୂତନ ଭାବେ ଉପଲବ୍ଧ ଜନ୍ମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତିକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେଉଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ହିଲ୍ସ ଏହାକୁ ନାପସନ୍ଦ କରିଥିଲେ ଏବଂ ବିଶ୍ୱାସ କରିଥିଲେ ଯେ ଏହା ସାର୍ବଜନୀନ ନୈତିକତାକୁ କ୍ଷୁଣ୍ଣ କରୁଛି । ସେ ନିରାମିଷକୁ ଏକ ନୈତିକ ଆନ୍ଦୋଳନ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରୁଥିଲେ ଏବଂ ତେଣୁ ଆଲିନସନ ଆଉ ଏଲଭିଏସର ସଦସ୍ୟ ରହିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ଜନ୍ମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ବିପଦ ବିଷୟରେ ଗାନ୍ଧୀ ହିଲ୍ସଙ୍କ ମତ ବାଣ୍ଟିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଆଲିନସନଙ୍କ ଭିନ୍ନ ହେବାର ଅଧିକାରକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ। ପାହାଡ଼କୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରିବା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପାଇଁ କଷ୍ଟକର ହୋଇଥାନ୍ତା; ହିଲ୍ସ ତାଙ୍କଠାରୁ ୧୨ ବର୍ଷ ବଡ଼ ଥିଲେ ଏବଂ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପରି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦକ୍ଷ ଥିଲେ। ସେ ଏଲଭିଏସକୁ ବ୍ୟାଙ୍କରୋଲ୍ କରିଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଟେମ୍ସ ଆଇରନୱାର୍କସ କମ୍ପାନୀରେ ଶିଳ୍ପର କ୍ୟାପଟେନ୍ ଥିଲେ ଏବଂ ଲଣ୍ଡନର ଇଷ୍ଟ ଏଣ୍ଡରେ ୬,୦୦୦ରୁ ଅଧିକ ଲୋକଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦେଇଥିଲେ । ସେ ଜଣେ ଦକ୍ଷ କ୍ରୀଡ଼ାବିତ୍ ଥିଲେ ଯିଏ କି ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଫୁଟବଲ କ୍ଲବ ୱେଷ୍ଟହାମ୍ ୟୁନାଇଟେଡ୍ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କର ୧୯୨୭ ମସିହାର ଏକ ଆତ୍ମଜୀବନୀ, ଭାଗ ୧ରେ, ଗାନ୍ଧୀ ଲେଖିଛନ୍ତି: ଆଲିନସନଙ୍କୁ ହଟାଇବା ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ କମିଟିଦ୍ୱାରା ବିତର୍କ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଭୋଟ୍ ଦିଆଯାଇଥିଲା । କମିଟି ବୈଠକରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଲଜ୍ଜା ଆଲିନସନଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କରିବାରେ ବାଧକ ସାଜିଥିଲା। ସେ କାଗଜରେ ନିଜର ମତାମତ ଲେଖିଥିଲେ କିନ୍ତୁ ଲଜ୍ଜା ତାଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ଯୁକ୍ତି ପଢ଼ିବାରେ ବାଧା ଦେଇଥିଲା, ତେଣୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ହିଲ୍ସ କମିଟିର ଅନ୍ୟ ଜଣେ ସଦସ୍ୟଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ପାଇଁ ପଢ଼ିବାକୁ କହିଥିଲେ। କମିଟିର ଅନ୍ୟ କିଛି ସଦସ୍ୟ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସହ ସହମତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଭୋଟ୍ ହାରିଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଆଲିନସନ ବାଦ୍ ପଡ଼ିଥିଲେ। ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଭାରତ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନକୁ ସମ୍ମାନ ଜଣାଇ ଏଲଭିଏସ୍ ବିଦାୟୀ ରାତ୍ରୀ ଭୋଜନରେ ହିଲ୍ସ ଟୋଷ୍ଟ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିବାରୁ କୌଣସି କଠୋର ଭାବନା ନଥିଲା। ବାର‌କୁ ଡକାଯାଇଛି ୨୨ ବର୍ଷ ବୟସରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଜୁନ୍ ୧୮୯୧ରେ ବାର‌କୁ ଡକାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ପରେ ଲଣ୍ଡନ ଛାଡ଼ି ଭାରତ ଚାଲି ଯାଇଥିଲେ, ଯେଉଁଠାରେ ସେ ଜାଣିବାକୁ ପାଇଲେ ଯେ ସେ ଲଣ୍ଡନରେ ଥିବା ବେଳେ ତାଙ୍କ ମା'ଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଛି ଏବଂ ତାଙ୍କ ପରିବାର ତାଙ୍କଠାରୁ ଖବର ଲୁଚେଇ ରଖିଛନ୍ତି। ବମ୍ବେରେ ଆଇନ ଅଭ୍ୟାସ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ତାଙ୍କର ପ୍ରୟାସ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲା କାରଣ ସେ ମାନସିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସାକ୍ଷୀମାନଙ୍କୁ ଜେରା କରିବାରେ ଅସମର୍ଥ ଥିଲେ । ସେ ରାଜକୋଟଫେରି ଆବେଦନକାରୀଙ୍କ ପାଇଁ ସାମାନ୍ୟ ଜୀବନଯାପନ କରିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଯେତେବେଳେ ସେ ଜଣେ ବ୍ରିଟିଶ ଅଫିସର ସାମ୍ ସନ୍ନିଙ୍କ ପାଖକୁ ଦୌଡ଼ିଥିଲେ ସେତେବେଳେ ସେ ଅଟକିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ। ୧୮୯୩ମସିହାରେ ଦାଦା ଅବଦୁଲ୍ଲା ନାମକ କାଠିଆୱାରର ଜଣେ ମୁସଲମାନ ବ୍ୟବସାୟୀ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସହ ଯୋଗାଯୋଗ କରିଥିଲେ। ଅବଦୁଲ୍ଲା ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ଏକ ବଡ଼ ସଫଳ ଜାହାଜ ବ୍ୟବସାୟର ମାଲିକ ଥିଲେ। ଜୋହାନ୍ସବର୍ଗରେ ଥିବା ତାଙ୍କ ଦୂର ସମ୍ପର୍କୀୟଭାଇଙ୍କୁ ଜଣେ ଓକିଲଦରକାର ଥିଲା, ଏବଂ ସେମାନେ କାଠିଆୱାରୀ ଐତିହ୍ୟ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ପସନ୍ଦ କରୁଥିଲେ। ଗାନ୍ଧି ଏହି କାମ ପାଇଁ ତାଙ୍କ ଦରମା ବିଷୟରେ ପଚାରି ବୁଝିଥିଲେ। ସେମାନେ ସମୁଦାୟ ଦରମା ୧୦୫ ପାଉଣ୍ଡ (୨୦୧୯ ଟଙ୍କାରେ ୧୭,୨୦୦ ଡଲାର) ଏବଂ ଯାତ୍ରା ଖର୍ଚ୍ଚ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ। ବ୍ରିଟିଶ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ଏକ ଅଂଶ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାର ନାଟାଲ କଲୋନୀରେ ଏହା ଅତି କମରେ ଏକ ବର୍ଷର ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ହେବ ବୋଲି ଜାଣି ସେ ଏହାକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ନାଗରିକ ଅଧିକାର କର୍ମୀ (୧୮୯୩-୧୯୧୪) ୧୮୯୩ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ ମାସରେ ୨୩ ବର୍ଷ ବୟସରେ ଗାନ୍ଧୀ ଅବଦୁଲ୍ଲାଙ୍କ ସମ୍ପର୍କୀୟଭାଇଙ୍କ ଓକିଲ ହେବା ପାଇଁ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା ଅଭିମୁଖେ ଯାତ୍ରା କରିଥିଲେ। ସେ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ୨୧ ବର୍ଷ ବିତାଇଥିଲେ, ଯେଉଁଠାରେ ସେ ତାଙ୍କର ରାଜନୈତିକ ଚିନ୍ତାଧାରା, ନୈତିକତା ଏବଂ ରାଜନୀତି ବିକଶିତ କରିଥିଲେ । ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ପହଞ୍ଚିବା ମାତ୍ରେ ଗାନ୍ଧୀ ତାଙ୍କ ଚର୍ମର ରଙ୍ଗ ଏବଂ ଐତିହ୍ୟ କାରଣରୁ ଭେଦଭାବର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥିଲେ। ତାଙ୍କୁ ଷ୍ଟେଜ୍ କୋଚ‌ରେ ୟୁରୋପୀୟ ଯାତ୍ରୀଙ୍କ ସହ ବସିବାକୁ ଦିଆଯାଇନଥିଲା ଏବଂ ଡ୍ରାଇଭରଙ୍କ ନିକଟରେ ତଳେ ବସିବାକୁ କୁହାଯାଇଥିଲା, ପରେ ସେ ମନା କରିବାରୁ ମାଡ଼ ଖାଇଥିଲେ; ଅନ୍ୟଏକ ଘଟଣାରେ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀ ଛାଡିବାକୁ ମନା କରିବାରୁ ତାଙ୍କୁ ଘର ନିକଟରେ ଚାଲିବାକୁ ସାହସ କରିବାରୁ ଏକ ନାଳରେ ଫିଙ୍ଗି ଦିଆଯାଇଥିଲା, ଅନ୍ୟ ଏକ ଘଟଣାରେ ପିଟରମାରିଟ୍ଜବର୍ଗରେ ଟ୍ରେନ‌ରୁ ଫିଙ୍ଗି ଦିଆଯାଇଥିଲା। ସେ ରେଳ ଷ୍ଟେସନରେ ବସି ସାରା ରାତି କାନ୍ଦୁଥିଲେ ଏବଂ ଚିନ୍ତା କରୁଥିଲେ ଯେ ସେ ଭାରତ ଫେରିବେ ନା ନିଜ ଅଧିକାର ପାଇଁ ପ୍ରତିବାଦ କରିବେ । ସେ ପ୍ରତିବାଦ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲେ ଏବଂ ପରଦିନ ତାଙ୍କୁ ଟ୍ରେନ‌ରେ ଚଢ଼ିବାକୁ ଅନୁମତି ଦିଆଯାଇଥିଲା। ଅନ୍ୟ ଏକ ଘଟଣାରେ ଡର୍ବାନ୍ କୋର୍ଟର ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟ୍ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ପାଗଡ଼ି ହଟାଇବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥିଲେ, ଯାହାକୁ ସେ କରିବାକୁ ମନା କରିଦେଇଥିଲେ। ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ସର୍ବସାଧାରଣ ଫୁଟପାଥରେ ଚାଲିବାକୁ ଅନୁମତି ଦିଆଯାଇନଥିଲା। ବିନା ଚେତାବନୀରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କୁ ଜଣେ ପୁଲିସ ଅଧିକାରୀ ଫୁଟପାଥ‌ରୁ ରାସ୍ତାରେ ଫିଙ୍ଗି ଦେଇଥିଲେ। ହର୍ମାନ୍ଙ୍କ କହିବା ନୁସାରେ, ଯେତେବେଳେ ଗାନ୍ଧୀ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ପହଞ୍ଚିଲେ, ସେତେବେଳେ ସେ ନିଜକୁ "ପ୍ରଥମେ ଜଣେ ବ୍ରିଟିଶ ଏବଂ ଜଣେ ଭାରତୀୟ ଦ୍ୱିତୀୟ" ଭାବରେ ଭାବିଥିଲେ । ତଥାପି, ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ଲୋକମାନଙ୍କର ତାଙ୍କ ସାଥୀ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଯେଉଁ ପକ୍ଷପାତିତା ଗାନ୍ଧିଜୀ ଅନୁଭବ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଦେଖିଥିଲେ ତାହା ତାଙ୍କୁ ଗଭୀର ଭାବରେ ବ୍ୟଥିତ କରିଥିଲା । ଏପରି ଅମାନବୀୟ ଅଭ୍ୟାସରେ କିଛି ଲୋକ କିପରି ସମ୍ମାନ କିମ୍ବା ଶ୍ରେଷ୍ଠତା କିମ୍ବା ଆନନ୍ଦ ଅନୁଭବ କରିପାରନ୍ତି ତାହା ବୁଝିବା ପାଇଁ ସଂଘର୍ଷ କରିବା ତାଙ୍କୁ ଅପମାନଜନକ ଲାଗିଲା । ଗାନ୍ଧୀ ବ୍ରିଟିଶ ସାମ୍ରାଜ୍ୟରେ ତାଙ୍କର ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ସ୍ଥିତି ଉପରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠାଇବା ଆରମ୍ଭ କଲେ । ୧୮୯୪ ମସିହା ମେ ମାସରେ ତାଙ୍କୁ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାକୁ ଆଣିଥିବା ଅବଦୁଲ୍ଲା ମାମଲା ଶେଷ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଭାରତୀୟ ସମୁଦାୟ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ବିଦାୟୀ ପାର୍ଟିର ଆୟୋଜନ କରିଥିଲେ। ତେବେ ନୂଆ ନାଟାଲ ସରକାରଙ୍କ ଭେଦଭାବପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରସ୍ତାବ ଯୋଗୁଁ ଗାନ୍ଧୀ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ତାଙ୍କର ମୂଳ ଅବଧି ବୃଦ୍ଧି କରିଥିଲେ। ସେ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ଭୋଟ୍ ଦେବାର ଅଧିକାରରୁ ବଞ୍ଚିତ କରିବା ପାଇଁ ଏକ ବିଲ‌କୁ ବିରୋଧ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଯୋଜନା କରିଥିଲେ, ଯାହା ସେତେବେଳେ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ୟୁରୋପୀୟ ଅଧିକାର ବୋଲି ପ୍ରସ୍ତାବ ଦିଆଯାଇଥିଲା । ବ୍ରିଟିଶ ଉପନିବେଶ ସଚିବ ଜୋସେଫ୍ ଚେମ୍ବରଲେନଙ୍କୁ ସେ ଏହି ବିଲ୍ ଉପରେ ତାଙ୍କ ଆଭିମୁଖ୍ୟର ପୁନର୍ବିଚାର କରିବାକୁ କହିଥିଲେ। ବିଲ୍ ପାରିତ ହେବାରେ ଅସମର୍ଥ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ଥିବା ଭାରତୀୟଙ୍କ ଅଭିଯୋଗ ପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରିବାରେ ତାଙ୍କ ଅଭିଯାନ ସଫଳ ହୋଇଥିଲା। ସେ ୧୮୯୪ ମସିହାରେ ନାଟାଲ ଇଣ୍ଡିଆନ କଂଗ୍ରେସ ଗଠନ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଏହି ସଂଗଠନ ମାଧ୍ୟମରେ ସେ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାର ଭାରତୀୟ ସମୁଦାୟକୁ ଏକ ମିଳିତ ରାଜନୈତିକ ଶକ୍ତିରେ ପରିଣତ କରିଥିଲେ । ଜାନୁଆରୀ ୧୮୯୭ରେ ଗାନ୍ଧୀ ଡର୍ବାନରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ଗୋରା ବସ୍ତିବାସିନ୍ଦାଙ୍କ ଭିଡ଼ ତାଙ୍କ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲା ଏବଂ ପୁଲିସ ଅଧୀକ୍ଷକଙ୍କ ପତ୍ନୀଙ୍କ ଉଦ୍ୟମରେ ସେ ଫେରାର ହୋଇଯାଇଥିଲେ। ତେବେ ସେ ଭିଡ଼ର କୌଣସି ସଦସ୍ୟଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଅଭିଯୋଗ ଆଣିବାକୁ ମନା କରିଦେଇଥିଲେ। ବୋୟର ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଗାନ୍ଧିଜୀ ୧୯୦୦ ମସିହାରେ ସ୍ୱେଚ୍ଛାକୃତ ଭାବରେ ନାଟାଲ ଇଣ୍ଡିଆନ ଆମ୍ବୁଲାନ୍ସ କର୍ପସ ଭାବରେ ଷ୍ଟ୍ରେଚର ବାହକମାନଙ୍କର ଏକ ଗୋଷ୍ଠୀ ଗଠନ କରିଥିଲେ । ଆର୍ଥର ହର୍ମାନ୍ଙ୍କ ଅନୁଯାୟୀ, ଗାନ୍ଧୀ ବ୍ରିଟିଶ ଔପନିବେଶିକ ଧାରଣାକୁ ଖଣ୍ଡନ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ ଯେ ମୁସଲମାନ "ମାର୍ଶାଲ ରେସ୍" ପରି ହିନ୍ଦୁମାନେ ବିପଦ ଏବଂ ପରିଶ୍ରମ ସହିତ ଜଡିତ "ମନୁଷ୍ୟ" କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟ ନୁହଁନ୍ତି । ବ୍ରିଟିଶ ଲଢୁଆ ସୈନିକମାନଙ୍କୁ ବୋୟର୍ସ ବିରୋଧରେ ସମର୍ଥନ କରିବା ପାଇଁ ଗାନ୍ଧୀ ୧୧୦୦ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱେଚ୍ଛାସେବୀଙ୍କୁ ଏକାଠି କରିଥିଲେ । ଆଗଧାଡ଼ିରେ ସେବା କରିବା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ଦିଆଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଡାକ୍ତରୀ ସାର୍ଟିଫିକେଟ୍ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ସେମାନେ କୋଲେନ୍ସ ଯୁଦ୍ଧରେ ଏକ ହ୍ୱାଇଟ୍ ସ୍ୱେଚ୍ଛାସେବୀ ଆମ୍ବୁଲାନ୍ସ କର୍ପସକୁ ସହଯୋଗୀ ଥିଲେ। ସ୍ପିଅନଙ୍କ ଯୁଦ୍ଧରେ କୋପ ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ ତାଙ୍କର କର୍ମକର୍ତ୍ତାମାନେ ଆଗ ଧାଡ଼ିକୁ ଚାଲିଗଲେ ଏବଂ ଆମ୍ବୁଲାନ୍ସ ପାଇଁ ଅଞ୍ଚଳ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଖରାପ ଥିବାରୁ ଆହତ ସୈନିକମାନଙ୍କୁ ମାଇଲ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏକ ଫିଲ୍ଡ ହସ୍ପିଟାଲକୁ ନେବାକୁ ପଡିଥିଲା । ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ୩୭ ଜଣ ଭାରତୀୟଙ୍କୁ ରାଣୀ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା ପଦକ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା। ୧୯୦୬ ମସିହାରେ ଟ୍ରାନ୍ସୱାଲ ସରକାର ଏକ ନୂତନ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିଥିଲେ ଯେଉଁଥିରେ କଲୋନିର ଭାରତୀୟ ଏବଂ ଚୀନ୍ ଜନସଂଖ୍ୟାର ପଞ୍ଜୀକରଣ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କରାଯାଇଥିଲା । ସେହି ବର୍ଷ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୧ରେ ଜୋହାନ୍ସବର୍ଗରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ଏକ ଜନ ପ୍ରତିବାଦ ସଭାରେ ଗାନ୍ଧୀ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ (ସତ୍ୟ ପ୍ରତି ଭକ୍ତି) ବା ଅହିଂସାତ୍ମକ ପ୍ରତିବାଦର ବିକଶିତ ପଦ୍ଧତି ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଆନ୍ଥୋନି ପାରେଲଙ୍କ କହିବା ଅନୁଯାୟୀ, ଲିଓ ଟୋଲଷ୍ଟୟ "ହିନ୍ଦୁଙ୍କୁ ଚିଠି"ରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ଚିଠିରେ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିବା ପରେ ଗାନ୍ଧିଜୀ ତାମିଲ ନୈତିକ ଗ୍ରନ୍ଥ ତିରୁକୁନାସଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲେ । ନୂତନ ଆଇନକୁ ଅବମାନନା କରିବା ଏବଂ ଏପରି କରିବା ପାଇଁ ଦଣ୍ଡ ଭୋଗିବାକୁ ଗାନ୍ଧୀ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ। ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ପ୍ରତିବାଦ, ପ୍ରୋତ୍ସାହନ କୌଶଳ ଏବଂ ଜନସମ୍ପର୍କର ଚିନ୍ତାଧାରା ଉଭା ହୋଇଥିଲା । ୧୯୧୫ମସିହାରେ ସେ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଭାରତକୁ ଫେରାଇ ଆଣିଥିଲେ। ୟୁରୋପୀୟ, ଭାରତୀୟ ଏବଂ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଗାନ୍ଧିଜୀ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ଥିବା ବେଳେ ଭାରତୀୟ ଏବଂ ଆଫ୍ରିକୀୟଙ୍କ ଉପରେ ନିଜର ଧ୍ୟାନ କେନ୍ଦ୍ରିତ କରିଥିଲେ । ପ୍ରଥମେ ତାଙ୍କର ରାଜନୀତି ପ୍ରତି ଆଗ୍ରହ ନଥିଲା। ତେବେ ଜଣେ ଧଳା ଟ୍ରେନ୍ ଅଧିକାରୀ ତାଙ୍କ ଚର୍ମରଙ୍ଗ କାରଣରୁ ତାଙ୍କୁ ଟ୍ରେନ୍ କୋଚ‌ରୁ ବାହାର କରି ଦେବା ଭଳି ଭେଦଭାବ ଓ ନିର୍ଯାତନାର ଶିକାର ହେବା ପରେ ଏହା ବଦଳିଯାଇଥିଲା। ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ଗୋରାମାନଙ୍କ ସହ ଏଭଳି ଅନେକ ଘଟଣା ଘଟିବା ପରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଚିନ୍ତାଧାରା ଓ ଧ୍ୟାନ ବଦଳିଗଲା ଏବଂ ସେ ଅନୁଭବ କଲେ ଯେ ତାଙ୍କୁ ଏହାର ପ୍ରତିବାଦ କରିବାକୁ ହେବ ଏବଂ ଅଧିକାର ପାଇଁ ଲଢ଼ିବାକୁ ପଡ଼ିବ। ନାଟାଲ ଇଣ୍ଡିଆନ କଂଗ୍ରେସ ଗଠନ କରି ସେ ରାଜନୀତିରେ ପ୍ରବେଶ କରିଥିଲେ । ଅଶ୍ୱିନ ଦେଶାଇ ଏବଂ ଗୋଲମ ୱାହେଦଙ୍କ କହିବା ଅନୁଯାୟୀ, ବର୍ଣ୍ଣବାଦ ଉପରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ମତ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିବାଦୀୟ, କିନ୍ତୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଏହା ବଦଳିଯାଇଥିଲା। [ଅଧିକ ସ୍ପଷ୍ଟୀକରଣ ଆବଶ୍ୟକ] ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ଗାନ୍ଧିଜୀ ଆରମ୍ଭରୁ ନିର୍ଯାତନାର ଶିକାର ହୋଇଥିଲେ। ଅନ୍ୟ ରଙ୍ଗୀନ ଲୋକଙ୍କ ଭଳି ଗୋରା ଅଧିକାରୀମାନେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ଅଧିକାରରୁ ବଞ୍ଚିତ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଗଣମାଧ୍ୟମ ଏବଂ ରାସ୍ତାରେ ଥିବା ଲୋକମାନେ ତାଙ୍କୁ "ପରଜୀବୀ", "ଅର୍ଦ୍ଧ-ବର୍ବର", "କଙ୍କର", "ସ୍କ୍ୱାଲିଡ କୁଲି", "ହଳଦିଆ ମଣିଷ" ଏବଂ ଅନ୍ୟ ାନ୍ୟ ଉପମା ବୋଲି କହୁଥିଲେ । ଲୋକମାନେ ଜାତିଗତ ଘୃଣାର ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି ଭାବରେ ତାଙ୍କ ଉପରେ ଥୂଙ୍କି ଦେଉଥିଲେ। ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ଥିବା ବେଳେ ଗାନ୍ଧୀ ଆଫ୍ରିକୀୟମାନଙ୍କ ବିରୋଧରେ ବର୍ଣ୍ଣବାଦ ଉପରେ ଧ୍ୟାନ ଦେବା ଆରମ୍ଭ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଭାରତୀୟଙ୍କ ଉପରେ ଜାତିଗତ ନିର୍ଯାତନା ଉପରେ ଧ୍ୟାନ ଦେଇଥିଲେ। କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଶାଇ ଓ ୱାହେଦ କହିଛନ୍ତି ଯେ, ତାଙ୍କର ଆଚରଣ ଜାତିଗତ ଷ୍ଟିରିଓଟାଇପିଂ ଏବଂ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଶୋଷଣର ଏକ ଇଚ୍ଛୁକ ଅଂଶ ଥିଲା । ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୮୯୬ରେ ଏକ ଭାଷଣରେ ଗାନ୍ଧୀ ଅଭିଯୋଗ କରିଥିଲେ ଯେ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାର ବ୍ରିଟିଶ ଉପନିବେଶରେ ଗୋରାମାନେ "ଭାରତୀୟଙ୍କୁ ସାଧା କାଫିର ସ୍ତରକୁ ଅପମାନିତ କରୁଛନ୍ତି"। ପଣ୍ଡିତମାନେ ଏହାକୁ ପ୍ରମାଣର ଏକ ଉଦାହରଣ ଭାବରେ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି ଯେ ଗାନ୍ଧୀ ସେତେବେଳେ ଭାରତୀୟ ଏବଂ କଳା ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକୀୟମାନଙ୍କୁ ଭିନ୍ନ ଭାବରେ ଭାବୁଥିଲେ । ହର୍ମାନ୍ ଦେଇଥିବା ଅନ୍ୟ ଏକ ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ୨୪ ବର୍ଷ ବୟସରେ ଗାନ୍ଧୀ ୧୮୯୫ ମସିହାରେ ନାଟାଲ ବିଧାନ ସଭା ପାଇଁ ଏକ ଆଇନଗତ ବ୍ରିଫ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥିଲେ, ଯେଉଁଥିରେ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ମତଦାନ ଅଧିକାର ଦାବି କରାଯାଇଥିଲା। ଗାନ୍ଧିଜୀ ଜାତିଇତିହାସ ଏବଂ ୟୁରୋପୀୟ ପ୍ରାଚ୍ୟବାଦୀଙ୍କ ମତକୁ ଉଦାହରଣ ଦେଇ କହିଥିଲେ ଯେ "ଆଙ୍ଗ୍ଲୋ-ସାକ୍ସନ୍ ଏବଂ ଭାରତୀୟମାନେ ସମାନ ଆର୍ଯ୍ୟ ଭଣ୍ଡାର କିମ୍ବା ବରଂ ଭାରତ-ୟୁରୋପୀୟ ଲୋକମାନଙ୍କଠାରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଛନ୍ତି", ଏବଂ ଯୁକ୍ତି କରିଥିଲେ ଯେ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ଆଫ୍ରିକୀୟମାନଙ୍କ ସହିତ ଗୋଷ୍ଠୀଭୁକ୍ତ କରାଯିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ଅନେକ ବର୍ଷ ପରେ ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ ତାଙ୍କ ସହଯୋଗୀମାନେ ଆଫ୍ରିକୀୟମାନଙ୍କୁ ନର୍ସ ଭାବରେ ଏବଂ ଜାତିବାଦକୁ ବିରୋଧ କରି ସେବା କରିଥିଲେ ଏବଂ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲେ । ନୋବେଲ ଶାନ୍ତି ପୁରସ୍କାର ବିଜେତା ନେଲସନ ମଣ୍ଡେଲା ଆଫ୍ରିକାରେ ଜାତିବାଦ ବିରୋଧରେ ଲଢ଼ିବା ପାଇଁ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପ୍ରୟାସର ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରଶଂସକ। ହତ୍ୟା ପରଠାରୁ ଗାନ୍ଧୀ, ରାଜ୍ୟ ଦେଶାଇ ଏବଂ ୱାହେଦଙ୍କ ସାଧାରଣ ଭାବମୂର୍ତ୍ତିକୁ ଏପରି ଭାବରେ ପୁନର୍ବିନ୍ୟାସ କରାଯାଇଛି ଯେମିତି ସେ ସର୍ବଦା ଜଣେ ସନ୍ଥ ଥିଲେ ଯେତେବେଳେ ବାସ୍ତବରେ ତାଙ୍କ ଜୀବନ ଅଧିକ ଜଟିଳ ଥିଲା, ଅସୁବିଧାଜନକ ସତ୍ୟ ଥିଲା ଏବଂ ସମୟ କ୍ରମେ ଏହା ବଦଳି ଯାଇଥିଲା । ଆଫ୍ରିକୀୟ ଏବଂ ରଙ୍ଗଭେଦଙ୍କ ଉପରେ ଅତ୍ୟାଚାର ବିରୋଧରେ ଅଣଶ୍ୱେତ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକୀୟମାନଙ୍କ ସହ ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ ଭାରତୀୟ ଲୋକଙ୍କ ସହଯୋଗ ଏବଂ ପ୍ରୟାସର ସମୃଦ୍ଧ ଇତିହାସକୁ ମଧ୍ୟ ପଣ୍ଡିତମାନେ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି । I୧୯୦୬ ମସିହାରେ, ଯେତେବେଳେ ନାଟାଲର କଲୋନୀରେ ବମ୍ବାଥା ବିଦ୍ରୋହ ଆରମ୍ଭ ହେଲା, ସେତେବେଳେ ୩୬ ବର୍ଷୀୟ ଗାନ୍ଧୀ, ଜୁଲୁ ବିଦ୍ରୋହୀଙ୍କ ପ୍ରତି ସହାନୁଭୂତି ପ୍ରକାଶ କରିବା ସତ୍ତ୍ୱେ ଭାରତୀୟ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକୀୟମାନଙ୍କୁ ଏକ ସ୍ୱେଚ୍ଛାସେବୀ ଷ୍ଟ୍ରେଚର-ବାହକ ୟୁନିଟ୍ ଗଠନ କରିବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥିଲେ । ଇଣ୍ଡିଆନ ଓପିନିଅନ‌ରେ ଲେଖି ଗାନ୍ଧୀ ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ିଥିଲେ ଯେ ସାମରିକ ସେବା ଭାରତୀୟ ସମୁଦାୟ ପାଇଁ ଲାଭଦାୟକ ହେବ ଏବଂ ଏହା ସେମାନଙ୍କୁ "ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଏବଂ ଖୁସି" ଦେବ । ବିଦ୍ରୋହ ଦମନ ସମୟରେ ଆହତ ଲଢୁଆଙ୍କ ଚିକିତ୍ସା ପାଇଁ ଗାନ୍ଧୀ ଶେଷରେ ଭାରତୀୟ ଏବଂ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଷ୍ଟ୍ରେଚର ବାହକମାନଙ୍କର ଏକ ସ୍ୱେଚ୍ଛାସେବୀ ମିଶ୍ରିତ ୟୁନିଟର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ । ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଥିବା ଏହି ମେଡିକାଲ ୟୁନିଟ୍ ଦୁଇ ମାସରୁ କମ୍ ସମୟ ଧରି କାମ କରିଥିଲା। ବିଦ୍ରୋହଦମନ ପରେ ଔପନିବେଶିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ଗୋରା ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକୀୟମାନଙ୍କୁ ଦିଆଯାଇଥିବା ନାଗରିକ ଅଧିକାରକୁ ଭାରତୀୟ ସମ୍ପ୍ରଦାୟକୁ ପ୍ରଦାନ କରିବାକୁ ଆଗ୍ରହ ଦେଖାଇନଥିଲା । ଏହାଦ୍ୱାରା ଗାନ୍ଧିଜୀ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ପ୍ରତି ମୋହଗ୍ରସ୍ତ ହେଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ସହିତ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଜାଗରଣ ଜାଗ୍ରତ କଲେ; ଐତିହାସିକ ଆର୍ଥର ଏଲ୍ ହର୍ମାନ୍ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ ତାଙ୍କ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଅଭିଜ୍ଞତା ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ପ୍ରତି ତାଙ୍କର ମହାନ ମୋହର ଏକ ଅଂଶ ଥିଲା, ଯାହା ତାଙ୍କୁ "ଆପୋଷ ଅଣ-ସହଯୋଗୀ"ରେ ପରିଣତ କରିଥିଲା । ୧୯୧୦ ବେଳକୁ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଖବରକାଗଜ ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ଓପିନିଅନ୍ ଉପନିବେଶିକ ଶାସନଦ୍ୱାରା ଆଫ୍ରିକୀୟମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଭେଦଭାବ ସମ୍ପର୍କିତ ଖବର ପ୍ରକାଶ କରୁଥିଲା। ଗାନ୍ଧିଜୀ ମନ୍ତବ୍ୟ ଦେଇଥିଲେ ଯେ ଆଫ୍ରିକୀୟମାନେ "କେବଳ ଏହି ଭୂମିର ମୂଳ ବାସିନ୍ଦା ଅଟନ୍ତି । ... ଅପରପକ୍ଷରେ ଗୋରାମାନେ ଜୋରଜବରଦସ୍ତ ଜମି ଦଖଲ କରି ନିଜ ପାଖକୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିଛନ୍ତି। ୧୯୧୦ ମସିହାରେ ଗାନ୍ଧୀ ତାଙ୍କ ବନ୍ଧୁ ହର୍ମାନ କାଲେନବାକ୍ଙ୍କ ସହାୟତାରେ ଜୋହାନ୍ସବର୍ଗ ନିକଟସ୍ଥ ଟଲଷ୍ଟୟ ଫାର୍ମ ନାମକ ଏକ ଆଦର୍ଶବାଦୀ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ସେଠାରେ ସେ ନିଜର ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିରୋଧ ନୀତିକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥିଲେ। ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା (୧୯୯୪)ରେ କୃଷ୍ଣକାୟ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକୀୟମାନେ ମତଦାନ ଅଧିକାର ହାସଲ କରିବା ପରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଅନେକ ସ୍ମାରକୀ ସହିତ ଜାତୀୟ ନାୟକ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା । ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ (୧୯୧୫-୧୯୪୭) ଗୋପାଳ କୃଷ୍ଣ ଗୋଖଲେଙ୍କ ଅନୁରୋଧକ୍ରମେ ସିଏଫ୍ ଆଣ୍ଡ୍ରିୟୁଜ୍ ତାଙ୍କୁ ଜଣାଇଥିଲେ, ଗାନ୍ଧୀ ୧୯୧୫ମସିହାରେ ଭାରତ ଫେରିଆସିଥିଲେ। ସେ ଜଣେ ଅଗ୍ରଣୀ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦୀ, ତତ୍ତ୍ୱବାଦୀ ଏବଂ ସମୁଦାୟ ସଂଗଠକ ଭାବରେ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଖ୍ୟାତି ଆଣିଥିଲେ । ଗାନ୍ଧିଜୀ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ମୁଖ୍ୟତଃ ଗୋଖଲେଙ୍କଦ୍ୱାରା ଭାରତୀୟ ପ୍ରସଙ୍ଗ, ରାଜନୀତି ଏବଂ ଭାରତୀୟ ଲୋକଙ୍କ ସହିତ ପରିଚିତ ହୋଇଥିଲେ । ଗୋଖଲେ କଂଗ୍ରେସ ପାର୍ଟିର ଜଣେ ପ୍ରମୁଖ ନେତା ଥିଲେ, ଯିଏ କି ତାଙ୍କ ସଂଯମତା ଏବଂ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଭିତରେ କାମ କରିବାକୁ ଜିଦ୍ କରିଥିଲେ । ଗାନ୍ଧୀ ବ୍ରିଟିଶ୍ ୱିଗିସ୍ ପରମ୍ପରା ଉପରେ ଆଧାରିତ ଗୋଖଲେଙ୍କ ଉଦାରବାଦୀ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଏହାକୁ ଭାରତୀୟ କରିବା ପାଇଁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଥିଲେ । ଗାନ୍ଧିଜୀ ୧୯୨୦ ମସିହାରେ କଂଗ୍ରେସର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ ଏବଂ ୨୬ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୩୦ରେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ଭାରତର ସ୍ୱାଧୀନତା ଘୋଷଣା କରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦାବିକୁ ଜୋରଦାର କରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ଇଂରେଜମାନେ ଏହି ଘୋଷଣାକୁ ସ୍ୱୀକୃତି ଦେଇନଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଆଲୋଚନା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା, ୧୯୩୦ ଦଶକର ଶେଷ ଭାଗରେ କଂଗ୍ରେସ ପ୍ରାଦେଶିକ ସରକାରରେ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା । ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୯୩୯ରେ ଭାଇସରୟ ବିନା ପରାମର୍ଶରେ ଜର୍ମାନୀ ବିରୋଧରେ ଯୁଦ୍ଧ ଘୋଷଣା କରିବା ପରେ ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ କଂଗ୍ରେସ ରାଜରୁ ସମର୍ଥନ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିନେଇଥିଲେ । ୧୯୪୨ମସିହାରେ ଗାନ୍ଧୀ ତୁରନ୍ତ ସ୍ୱାଧୀନତା ଦାବି କରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଉତ୍ତେଜନା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶମାନେ ଏହାର ଜବାବ ଦେଇ ତାଙ୍କୁ ଏବଂ ହଜାର ହଜାର କଂଗ୍ରେସ ନେତାଙ୍କୁ ବନ୍ଦୀ କରିଥିଲେ । ଇତିମଧ୍ୟରେ ମୁସଲିମ୍ ଲିଗ୍ ବ୍ରିଟେନକୁ ସହଯୋଗ କରିଥିଲା ଏବଂ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଦୃଢ଼ ବିରୋଧ ବିରୋଧରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଲଗା ମୁସଲମାନ ରାଷ୍ଟ୍ର ପାକିସ୍ତାନ ଦାବିରେ ଆନ୍ଦୋଳନ କରିଥିଲା। ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୪୭ରେ ଇଂରେଜମାନେ ଭାରତ ଓ ପାକିସ୍ତାନ ସହିତ ଜମି ବିଭାଜନ କରିଥିଲେ ଯାହାକୁ ଗାନ୍ଧୀ ନାପସନ୍ଦ କରିଥିଲେ । ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧରେ ଭୂମିକା ଏପ୍ରିଲ ୧୯୧୮ରେ, ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧର ଶେଷ ଭାଗରେ ଭାଇସରୟ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଦିଲ୍ଲୀରେ ଏକ ଯୁଦ୍ଧ ସମ୍ମିଳନୀକୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିଥିଲେ । ଯୁଦ୍ଧ ପ୍ରୟାସ ପାଇଁ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ସକ୍ରିୟ ଭାବରେ ନିଯୁକ୍ତି ଦେବାକୁ ଗାନ୍ଧୀ ରାଜି ହୋଇଥିଲେ । ୧୯୦୬ର ଜୁଲୁ ଯୁଦ୍ଧ ଏବଂ ୧୯୧୪ରେ ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ଆରମ୍ଭ ହେବାର ବିପରୀତ, ଯେତେବେଳେ ସେ ଆମ୍ବୁଲାନ୍ସ କର୍ପସ ପାଇଁ ସ୍ୱେଚ୍ଛାସେବୀ ନିଯୁକ୍ତ କରିଥିଲେ, ଏଥର ଗାନ୍ଧୀ ଲଢୁଆଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ । ଜୁନ୍ ୧୯୧୮ରେ "ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ହେବା ପାଇଁ ଆପିଲ" ଶୀର୍ଷକ ଏକ ଲିଫଲେଟରେ ଗାନ୍ଧୀ ଲେଖିଥିଲେ "ଏଭଳି ସ୍ଥିତି ଆଣିବା ପାଇଁ ଆମର ନିଜକୁ ରକ୍ଷା କରିବାର କ୍ଷମତା, ଅର୍ଥାତ୍ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ବହନ କରିବା ଏବଂ ବ୍ୟବହାର କରିବାର ଦକ୍ଷତା ରହିବା ଉଚିତ୍ ... ଯଦି ଆମେ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର ଶିଖିବାକୁ ଚାହୁଁଛୁ, ତେବେ ସେନାରେ ନିଜକୁ ନିୟୋଜିତ କରିବା ଆମର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ। ତେବେ ସେ ଭାଇସରୟଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସଚିବଙ୍କୁ ଲେଖିଥିବା ଚିଠିରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ଯେ ସେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ ବନ୍ଧୁ କିମ୍ବା ଶତ୍ରୁ କାହାକୁ ହତ୍ୟା କରିବେ ନାହିଁ କିମ୍ବା ଆହତ କରିବେ ନାହିଁ। ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଯୁଦ୍ଧ ନିଯୁକ୍ତି ଅଭିଯାନ ଅହିଂସା ଉପରେ ତାଙ୍କର ନିରନ୍ତରତା ଉପରେ ପ୍ରଶ୍ନବାଚୀ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା। ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସଚିବ କହିଛନ୍ତି ଯେ ତାଙ୍କର 'ଅହିଂସା' ଧର୍ମ ଏବଂ ତାଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତି ଅଭିଯାନ ମଧ୍ୟରେ ସମାନତାର ପ୍ରଶ୍ନ କେବଳ ସେତେବେଳେ ନୁହେଁ ବରଂ ସେବେଠାରୁ ଆଲୋଚନା ହୋଇଛି। ଚମ୍ପାରଣ ଆନ୍ଦୋଳନ ୧୯୧୭ରେ ବିହାରର ଚମ୍ପାରଣ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ପ୍ରଥମ ବଡ଼ ସଫଳତା ମିଳିଥିଲା । ଚମ୍ପାରଣ ଆନ୍ଦୋଳନ ସ୍ଥାନୀୟ କୃଷକମାନଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଆଙ୍ଗ୍ଲୋ-ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ବଗିଚା ମାଲିକଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଛିଡ଼ା କରିଥିଲା, ଯେଉଁମାନଙ୍କୁ ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରଶାସନ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲା। ଦୁଇ ଦଶନ୍ଧି ଧରି ଚାହିଦା ହ୍ରାସ ପାଉଥିବା ଇଣ୍ଡିଗୋ ଡାଇ ପାଇଁ ଏକ ଅର୍ଥକାରୀ ଫସଲ ଇଣ୍ଡିଗୋ (ଇଣ୍ଡିଗୋଫେରା ଏସପି) ଚାଷ କରିବାକୁ କୃଷକମାନେ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ଫସଲକୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ମୂଲ୍ୟରେ ରୋପଣକାରୀଙ୍କୁ ବିକ୍ରି କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ । ଏଥିରେ ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ କୃଷକମାନେ ଅହମ୍ମଦାବାଦସ୍ଥିତ ତାଙ୍କ ଆଶ୍ରମରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ନିବେଦନ କରିଥିଲେ। ଅହିଂସାତ୍ମକ ପ୍ରତିବାଦର ରଣନୀତି ଆପଣାଇ ଗାନ୍ଧୀ ପ୍ରଶାସନକୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କରିବା ସହ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କଠାରୁ ରିହାତି ପାଇଥିଲେ। ଖେଡା ଆନ୍ଦୋଳନ ୧୯୧୮ ମସିହାରେ ଖେଡା ବନ୍ୟା ଓ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷର ଶିକାର ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ କୃଷକମାନେ ଟିକସରୁ ମୁକ୍ତି ଦାବି କରୁଥିଲେ । ଗାନ୍ଧୀ ତାଙ୍କ ମୁଖ୍ୟାଳୟକୁ ନଡ଼ିଆଦକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତର କରିଥିଲେ ଏବଂ ଏହି ଅଞ୍ଚଳରୁ ବହୁ ସମର୍ଥକ ଏବଂ ନୂତନ ସ୍ୱେଚ୍ଛାସେବୀଙ୍କୁ ସଂଗଠିତ କରିଥିଲେ, ଯେଉଁଥିରେ ସବୁଠାରୁ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଥିଲେ ବଲ୍ଲଭଭାଇ ପଟେଲ । ଅଣସହଯୋଗକୁ ଏକ କୌଶଳ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରି ଗାନ୍ଧୀ ଏକ ଦସ୍ତଖତ ଅଭିଯାନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ଯେଉଁଥିରେ କୃଷକମାନେ ଜମି ଜବରଦଖଲ ଧମକରେ ମଧ୍ୟ ରାଜସ୍ୱ ପ୍ରଦାନ ନକରିବାକୁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇଥିଲେ । ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନରେ ମାମଲତଦାର ଓ ତାଲାତଦାର (ଜିଲ୍ଲାର ରାଜସ୍ୱ ଅଧିକାରୀ)ଙ୍କ ସାମାଜିକ ବହିଷ୍କାର ସାମିଲ ହୋଇଥିଲା। ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ଆନ୍ଦୋଳନ ପାଇଁ ଜନସମର୍ଥନ ହାସଲ କରିବା ପାଇଁ ଗାନ୍ଧୀ କଠିନ ପରିଶ୍ରମ କରିଥିଲେ। ପାଞ୍ଚ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରଶାସନ ମନା କରିଦେଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ ୧୯୧୮ ମେ ମାସ ଶେଷ ବେଳକୁ ସରକାର ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ ବାଟ ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ଶେଷ ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାଜସ୍ୱ ଟିକସ ପୈଠ ସର୍ତ୍ତକୁ କୋହଳ କରିଥିଲେ । ଖେଡାରେ ବଲ୍ଲଭ ଭାଇ ପଟେଲ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ସହ ଆଲୋଚନାରେ କୃଷକମାନଙ୍କ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରିଥିଲେ, ଯେଉଁମାନେ ରାଜସ୍ୱ ଆଦାୟକୁ ସ୍ଥଗିତ ରଖିଥିଲେ ଏବଂ ସମସ୍ତ କଏଦୀଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରିଥିଲେ । ଖିଲାଫତ ଆନ୍ଦୋଳନ ୧୯୧୯ ମସିହାରେ, ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଗାନ୍ଧୀ (ବୟସ ୪୯ ବର୍ଷ) ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧରେ ପରାଜିତ ହୋଇଥିବା ଅଟୋମାନ ସାମ୍ରାଜ୍ୟକୁ ସମର୍ଥନ କରି ବ୍ରିଟିଶ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦ ବିରୋଧରେ ଲଢ଼େଇରେ ମୁସଲମାନମାନଙ୍କଠାରୁ ରାଜନୈତିକ ସହଯୋଗ ଲୋଡ଼ିଥିଲେ । ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଏହି ପଦକ୍ଷେପ ପୂର୍ବରୁ ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତରେ ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ବିବାଦ ଏବଂ ଧାର୍ମିକ ଦଙ୍ଗା ସାଧାରଣ ଥିଲା, ଯେପରିକି ୧୯୧୭-୧୮ର ଦଙ୍ଗା । ଗାନ୍ଧୀ ପୂର୍ବରୁ ବ୍ରିଟିଶ ମୁକୁଟକୁ ସମ୍ବଳ ସହିତ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ପକ୍ଷରେ ୟୁରୋପରେ ଯୁଦ୍ଧ ଲଢ଼ିବା ପାଇଁ ଭାରତୀୟ ସୈନିକମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ କରିଥିଲେ । ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଏହି ପ୍ରୟାସ ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ଶେଷ ହେବା ପରେ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ସ୍ୱରାଜ (ସ୍ୱୟଂ ଶାସନ) ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରିବାକୁ ବ୍ରିଟିଶ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତିଦ୍ୱାରା ପ୍ରେରିତ ହୋଇଥିଲା । ଇଂରେଜ ସରକାର ସ୍ୱୟଂ ଶାସନ ପରିବର୍ତ୍ତେ ସାମାନ୍ୟ ସଂସ୍କାର ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲେ, ଯାହା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ନିରାଶ କରିଥିଲା। ଗାନ୍ଧିଜୀ ତାଙ୍କ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ (ନାଗରିକ ଅବମାନନା) ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ। ବ୍ରିଟିଶ ଉପନିବେଶବାଦୀ ଅଧିକାରୀମାନେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ରୋକିବା ପାଇଁ ରୋଲାଟ୍ ଆକ୍ଟ ପାରିତ କରି ନିଜର ପ୍ରତିବାଦୀ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଥିଲେ। ଏହି ଆଇନ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାରଙ୍କୁ ନାଗରିକ ଅବମାନନା ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀଙ୍କୁ ଅପରାଧୀ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଅନୁମତି ଦେଇଥିଲା ଏବଂ "ପ୍ରତିଷେଧକ ଅନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାଳ ପାଇଁ ଅଟକ ରଖିବା, ନ୍ୟାୟିକ ସମୀକ୍ଷା ବିନା ଜେଲରେ ରଖିବା କିମ୍ବା ବିଚାରର କୌଣସି ଆବଶ୍ୟକତା" ପାଇଁ କାହାକୁ ଗିରଫ କରିବା ପାଇଁ ଆଇନଗତ ଆଧାର ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲା । ଇଂରେଜଙ୍କ ବିରୋଧରେ ରାଜନୈତିକ ପ୍ରଗତି ପାଇଁ ହିନ୍ଦୁ-ମୁସଲମାନ ସହଯୋଗ ଜରୁରୀ ବୋଲି ଗାନ୍ଧୀ ଅନୁଭବ କରିଥିଲେ । ସେ ଖିଲାଫତ ଆନ୍ଦୋଳନର ଲାଭ ଉଠାଇଥିଲେ, ଯେଉଁଥିରେ ଭାରତରେ ସୁନ୍ନି ମୁସଲମାନ, ଭାରତର ଦେଶୀୟ ରାଜ୍ୟର ସୁଲତାନ ଏବଂ ଅଲ୍ଲୀ ଭାଇମାନେ ତୁର୍କୀ ଖଲିଫାକୁ ସୁନ୍ନି ଇସଲାମିକ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଏକତା ପ୍ରତୀକ ଭାବରେ ସମର୍ଥନ କରୁଥିଲେ । ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧରେ ଅଟୋମାନ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ପରାଜୟ ପରେ ସେମାନେ ଖଲିଫାକୁ ଇସଲାମ ଏବଂ ଇସଲାମିକ ଆଇନକୁ ସମର୍ଥନ କରିବାର ମାଧ୍ୟମ ଭାବରେ ଦେଖିଥିଲେ | ଖିଲାଫତ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସମର୍ଥନ ମିଶ୍ରିତ ପରିଣାମ ଆଣିଥିଲା | ଏହା ପ୍ରଥମେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପ୍ରତି ଏକ ଦୃଢ଼ ମୁସଲମାନ ସମର୍ଥନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା। ତେବେ ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥ ଟାଗୋରଙ୍କ ସମେତ ହିନ୍ଦୁ ନେତାମାନେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱ ଉପରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠାଇଥିଲେ କାରଣ ସେମାନେ ମୁଖ୍ୟତଃ ତୁର୍କୀରେ ସୁନ୍ନି ଇସଲାମିକ ଖଲିଫାକୁ ସ୍ୱୀକୃତି ଦେବା କିମ୍ବା ସମର୍ଥନ କରିବା ବିରୋଧରେ ଥିଲେ । ଖଲିଫାଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟକୁ ସମର୍ଥନ କରିବା ପରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପ୍ରତି ବଢ଼ୁଥିବା ମୁସଲମାନ ସମର୍ଥନ, ହିନ୍ଦୁ-ମୁସଲମାନ ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ହିଂସାକୁ ସାମୟିକ ଭାବେ ବନ୍ଦ କରିଦେଇଥିଲା। ଏହା ମିଳିତ ରାଉଲାଟ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ପ୍ରଦର୍ଶନ ରାଲିରେ ଆନ୍ତଃ-ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ସଦ୍ଭାବନାର ପ୍ରମାଣ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲା, ଯାହା ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କ ପାଇଁ ରାଜନୈତିକ ନେତା ଭାବରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ବୃଦ୍ଧି କରିଥିଲା । ଖିଲାଫତ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ତାଙ୍କର ସମର୍ଥନ ତାଙ୍କୁ ମହମ୍ମଦ ଅଲ୍ଲୀ ଜିନ୍ନାଙ୍କୁ ଦୂରେଇ ରଖିବାରେ ମଧ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲା, ଯିଏ କି ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନ ଆଭିମୁଖ୍ୟକୁ ବିରୋଧ କରିବାକୁ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ । ଜିନ୍ନା ତାଙ୍କର ସ୍ୱାଧୀନ ସମର୍ଥନ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ପଶ୍ଚିମ ଏବଂ ପୂର୍ବ ପାକିସ୍ତାନର ଦାବିର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ । ଯଦିଓ ସେମାନେ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ଉପରେ ସାଧାରଣ ଭାଷାରେ ସହମତ ହୋଇଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଏହା ହାସଲ କରିବାର ଉପାୟ ଉପରେ ସେମାନେ ଅସହମତ ଥିଲେ । ଜିନ୍ନା ମୁଖ୍ୟତଃ ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ଉତ୍ତେଜିତ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ସାମ୍ବିଧାନିକ ବୁଝାମଣା ମାଧ୍ୟମରେ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କ ସହ ମୁକାବିଲା କରିବାକୁ ଆଗ୍ରହୀ ଥିଲେ । ୧୯୨୨ ମସିହାରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଗିରଫ କରିବା ସହ ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନ ଶେଷ ହେବା ପରେ ଖିଲାଫତ ଆନ୍ଦୋଳନ ଧୀରେ ଧୀରେ ଭୁଶୁଡ଼ି ପଡ଼ିଥିଲା। ଅନେକ ମୁସଲମାନ ନେତା ଓ ପ୍ରତିନିଧି ଗାନ୍ଧୀ ଓ କଂଗ୍ରେସକୁ ତ୍ୟାଗ କରିଥିଲେ। ହିନ୍ଦୁ-ମୁସଲମାନ ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ସଂଘର୍ଷ ଜୋର ଧରିଥିଲା। ଅନେକ ସହରରେ ମାରାତ୍ମକ ଧାର୍ମିକ ଦଙ୍ଗା ପୁନର୍ବାର ଦେଖାଦେଇଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ କେବଳ ଆଗ୍ରା ଏବଂ ଅଉଧର ମିଳିତ ପ୍ରଦେଶରେ ୯୧ଟି ଘଟିଥିଲା । ଅସହଯୋଗ ୪୦ ବର୍ଷ ବୟସ୍କ ଗାନ୍ଧୀ ତାଙ୍କ ପୁସ୍ତକ ହିନ୍ଦ ସ୍ୱରାଜ (୧୯୦୯) ଜରିଆରେ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ ଯେ ଭାରତୀୟଙ୍କ ସହଯୋଗରେ ଭାରତରେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା ଏବଂ କେବଳ ଏହି ସହଯୋଗ ଯୋଗୁଁ ବଞ୍ଚିଯାଇଥିଲା । ଯଦି ଭାରତୀୟମାନେ ସହଯୋଗ କରିବାକୁ ମନା କରନ୍ତି, ତେବେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ଭାଙ୍ଗିଯିବ ଏବଂ ସ୍ୱରାଜ (ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା) ଆସିବ । ଫେବୃଆରୀ ୧୯୧୯ରେ ଗାନ୍ଧୀ ଏକ କେବୁଲ୍ ଯୋଗାଯୋଗ ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତର ଭାଇସରୟଙ୍କୁ ଚେତାବନୀ ଦେଇଥିଲେ ଯେ ଯଦି ବ୍ରିଟିଶମାନେ ରୋଲାଟ୍ ଆକ୍ଟ ପାରିତ କରନ୍ତି, ତେବେ ସେ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ନାଗରିକ ଅବମାନନା ଆରମ୍ଭ କରିବାକୁ ନିବେଦନ କରିବେ। ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ତାଙ୍କୁ ଅଣଦେଖା କରି ଧମକ ଆଗରେ ମୁଣ୍ଡ ନୁଆଁଇବେ ନାହିଁ ବୋଲି କହି ଆଇନ ପାରିତ କରିଥିଲେ। ଏହାପରେ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ନାଗରିକ ଅବମାନନା ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଲୋକମାନେ ରାଉଲଟ ଆକ୍ଟକୁ ବିରୋଧ କରିବା ପାଇଁ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇଥିଲେ । ୩୦ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୧୯ରେ ବ୍ରିଟିଶ ଆଇନ ଅଧିକାରୀମାନେ ଦିଲ୍ଲୀରେ ସତ୍ୟାଗ୍ରହରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରି ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇଥିବା ନିରସ୍ତ୍ର ଲୋକଙ୍କ ସମାବେଶ ଉପରେ ଗୁଳି ଚଳାଇଥିଲେ । ଏହାର ଜବାବରେ ଲୋକେ ଦଙ୍ଗା କରିଥିଲେ। ୬ ଏପ୍ରିଲ ୧୯୧୯, ଏକ ହିନ୍ଦୁ ପର୍ବ ଦିବସରେ, ସେ ଏକ ଜନତାଙ୍କୁ ବ୍ରିଟିଶ ଲୋକଙ୍କୁ ଆହତ କିମ୍ବା ହତ୍ୟା କରିବାକୁ ମନେ ରଖିବାକୁ କହିଥିଲେ, ବରଂ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତି ସେମାନଙ୍କର ନିରାଶା ପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ, ବ୍ରିଟିଶ ସାମଗ୍ରୀବର୍ଜନ କରିବାକୁ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ପାଖରେ ଥିବା କୌଣସି ବ୍ରିଟିଶ ପୋଷାକ ଜାଳିବାକୁ କହିଥିଲେ। ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷ ହିଂସା ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ମଧ୍ୟ ଇଂରେଜ ଓ ପରସ୍ପର ପ୍ରତି ଅହିଂସାର ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ସେ ଗୁରୁତ୍ୱାରୋପ କରିଥିଲେ । ପ୍ରତିବାଦ କରିବା ପାଇଁ ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ସମୁଦାୟମାନେ ଅଧିକ ସଂଖ୍ୟକ ସଂଖ୍ୟାରେ ଏକାଠି ହେବାକୁ ଯୋଜନା ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି। ସରକାର ତାଙ୍କୁ ଦିଲ୍ଲୀରେ ପ୍ରବେଶ ନ କରିବାକୁ ଚେତାବନୀ ଦେଇଛନ୍ତି। ଗାନ୍ଧି ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦେଶକୁ ଅମାନ୍ୟ କରିଥିଲେ। ଏପ୍ରିଲ ୯ତାରିଖରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଗିରଫ କରାଯାଇଥିଲା। ଲୋକେ ଦଙ୍ଗା କରିଥିଲେ। ୧୯୧୯ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ ୧୩ ତାରିଖରେ ଅମୃତସର ପାର୍କରେ ଶିଶୁମାନଙ୍କ ସହ ମହିଳାଙ୍କ ସମେତ ଲୋକମାନେ ଏକାଠି ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତୀୟ ସେନା ଅଧିକାରୀ ରେଜିନାଲ୍ଡ ଡାୟାର ସେମାନଙ୍କୁ ଘେରି ଯାଇଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଥିବା ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ଉପରକୁ ଗୁଳି ଚଳାଇବାକୁ ଆଦେଶ ଦେଇଥିଲେ । ଫଳସ୍ୱରୂପ ଶହ ଶହ ଶିଖ୍ ଏବଂ ହିନ୍ଦୁ ନାଗରିକଙ୍କ ଜାଲିଆନାୱାଲା ବାଗ ହତ୍ୟାକାଣ୍ଡ (ବା ଅମୃତସର ଗଣହତ୍ୟା) ଉପମହାଦେଶକୁ କ୍ରୋଧିତ କରିଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଆବଶ୍ୟକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଭାବରେ କିଛି ବ୍ରିଟିଶ ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ଗଣମାଧ୍ୟମର କିଛି ଅଂଶ ଏହାକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ । ଅମୃତସରରେ ଗଣହତ୍ୟାର ପରଦିନ ଅହମ୍ମଦାବାଦରେ ଗାନ୍ଧୀ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କୁ ସମାଲୋଚନା କରିନଥିଲେ ଏବଂ ବରଂ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାରଙ୍କ 'ଘୃଣା'ର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ କେବଳ 'ପ୍ରେମ'କୁ ବ୍ୟବହାର କରୁନଥିବାରୁ ତାଙ୍କ ସାଥୀ ଦେଶବାସୀଙ୍କୁ ସମାଲୋଚନା କରିଥିଲେ। ଗାନ୍ଧୀ ଦାବି କରିଥିଲେ ଯେ ଭାରତୀୟ ଲୋକମାନେ ସମସ୍ତ ହିଂସା ବନ୍ଦ କରନ୍ତୁ, ସମସ୍ତ ସମ୍ପତ୍ତି ନଷ୍ଟ ବନ୍ଦ କରନ୍ତୁ ଏବଂ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ଦଙ୍ଗା ବନ୍ଦ କରିବାକୁ ଚାପ ପକାଇବା ପାଇଁ ଅନଶନ କରନ୍ତୁ । ଏହି ହତ୍ୟାକାଣ୍ଡ ଏବଂ ଏହା ଉପରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅହିଂସାତ୍ମକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଅନେକଙ୍କୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲା, କିନ୍ତୁ କିଛି ଶିଖ ଏବଂ ହିନ୍ଦୁ ମଧ୍ୟ ଦୁଃଖିତ କରିଥିଲେ ଯେ ଡାୟାର ହତ୍ୟାରୁ ଦୂରେଇ ଯାଉଛନ୍ତି। ଇଂରେଜମାନେ ତଦନ୍ତ କମିଟି ଗଠନ କରିଥିଲେ, ଯାହାକୁ ଗାନ୍ଧୀ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର କରିବାକୁ କହିଥିଲେ। ଏହି ଘଟଣା, ଗଣହତ୍ୟା ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କୁ ବିଶ୍ୱାସ କରାଇଥିଲା ଯେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସକଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ କେବେ ବି ଉଚିତ ସମାନ ବ୍ୟବହାର ମିଳିବ ନାହିଁ ଏବଂ ସେ ସ୍ୱରାଜ ଏବଂ ଭାରତ ପାଇଁ ରାଜନୈତିକ ସ୍ୱାଧୀନତା ଉପରେ ଧ୍ୟାନ ଦେଇଥିଲେ । ୧୯୨୧ ମସିହାରେ ଗାନ୍ଧୀ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ନେତା ଥିଲେ । ସେ କଂଗ୍ରେସକୁ ପୁନର୍ଗଠନ କରିଥିଲେ। ଏବେ ତାଙ୍କ ପଛରେ କଂଗ୍ରେସ ଏବଂ ତୁର୍କୀରେ ଖଲିଫାର ପୁନରୁଦ୍ଧାର ପାଇଁ ଖିଲାଫତ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ସମର୍ଥନ କରିବାରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ମୁସଲମାନ ସମର୍ଥନ ଯୋଗୁଁ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ରାଜନୈତିକ ସମର୍ଥନ ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ରାଜର ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ ମିଳିଥିଲା । <i id="mwAqU">ସ୍ୱଦେଶୀ</i> ନୀତିକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ଗାନ୍ଧୀ ତାଙ୍କ ଅହିଂସାତ୍ମକ ଅସହଯୋଗ ପ୍ଲାଟଫର୍ମକୁ ବିସ୍ତାର କରିଥିଲେ - ବିଦେଶୀ ନିର୍ମିତ ସାମଗ୍ରୀ, ବିଶେଷ କରି ବ୍ରିଟିଶ ସାମଗ୍ରୀର ବହିଷ୍କାର । ବ୍ରିଟିଶ ନିର୍ମିତ ବସ୍ତ୍ର ପରିବର୍ତ୍ତେ ଖଦି (ହୋମସ୍ପନ୍ କପଡ଼ା) ସମସ୍ତ ଭାରତୀୟ ପିନ୍ଧନ୍ତୁ ବୋଲି ତାଙ୍କର ସମର୍ଥନ ଥିଲା। ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ସମର୍ଥନ କରି ଧନୀ ହେଉ କି ଗରିବ, ଭାରତୀୟ ପୁରୁଷ ଓ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିଦିନ ଖଦି ବୁଣିବାରେ ସମୟ ବିତାଇବାକୁ ଗାନ୍ଧୀ ଆହ୍ୱାନ ଦେଇଥିଲେ। ବ୍ରିଟିଶ ଉତ୍ପାଦକୁ ବହିଷ୍କାର କରିବା ସହିତ ବ୍ରିଟିଶ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଏବଂ ଆଇନ ଅଦାଲତକୁ ବହିଷ୍କାର କରିବା, ସରକାରୀ ଚାକିରିରୁ ଇସ୍ତଫା ଦେବା ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ପଦବୀ ଓ ସମ୍ମାନ ତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ଗାନ୍ଧୀ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ । ଅର୍ଥନୈତିକ, ରାଜନୈତିକ ଓ ପ୍ରଶାସନିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କୁ ଦୁର୍ବଳ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଗାନ୍ଧୀ ତାଙ୍କ ଯାତ୍ରା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। "ଅସହଯୋଗ"ର ଆକର୍ଷଣ ବଢିଲା, ଏହାର ସାମାଜିକ ଲୋକପ୍ରିୟତା ଭାରତୀୟ ସମାଜର ସବୁ ସ୍ତରରୁ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କଲା । ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କୁ ୧୦ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୨୨ରେ ଗିରଫ କରାଯାଇଥିଲା, ଦେଶଦ୍ରୋହ ମାମଲାରେ ବିଚାର କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ୬ ବର୍ଷ ଜେଲ ଦଣ୍ଡାଦେଶ ଦିଆଯାଇଥିଲା । ୧୯୨୨ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୮ ତାରିଖରେ ସେ ଦଣ୍ଡାଦେଶ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ଗାନ୍ଧିଜୀ ଜେଲରେ ଅଲଗା ହେବା ପରେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ଦୁଇଟି ଗୋଷ୍ଠୀରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଥିଲା, ଗୋଟିଏ ଚିତ୍ତ ରଞ୍ଜନ ଦାସ ଏବଂ ମୋତିଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ବିଧାନ ସଭାରେ ଦଳର ଅଂଶଗ୍ରହଣ ସପକ୍ଷରେ ଏବଂ ଅନ୍ୟଟି ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ରାଜଗୋପାଳଚାରୀ ଏବଂ ସର୍ଦ୍ଦାର ବଲ୍ଲଭଭାଇ ପଟେଲଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଏହି ପଦକ୍ଷେପକୁ ବିରୋଧ କରିଥିଲା । ଏହାବ୍ୟତୀତ ତୁର୍କୀରେ ଅତାତୁର୍କର ଉତ୍ଥାନ ସହିତ ଖିଲାଫତ ଆନ୍ଦୋଳନ ଭୁଶୁଡ଼ି ପଡ଼ିବାରୁ ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲମାନମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସହଯୋଗ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଇଥିଲା। ମୁସଲିମ ନେତାମାନେ କଂଗ୍ରେସ ଛାଡି ମୁସଲମାନ ସଂଗଠନ ଗଠନ କରିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ । ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପଛରେ ଥିବା ରାଜନୈତିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି ଗୋଷ୍ଠୀରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା। ମାତ୍ର ଦୁଇ ବର୍ଷ ସେବା କରିବା ପରେ ୧୯୨୪ ମସିହା ଫେବୃଆରୀମାସରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଆପେଣ୍ଡିସାଇଟିସ୍ ଅସ୍ତ୍ରୋପଚାର ପାଇଁ ମୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା । ଲବଣ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ (ଲୁଣ ପଦଯାତ୍ରା) ୧୯୨୪ ମସିହାରେ ରାଜନୈତିକ ଅପରାଧ ପାଇଁ ଜେଲରୁ ମୁକୁଳିବା ପରେ ୧୯୨୦ ଦଶକର ଦ୍ୱିତୀୟାର୍ଦ୍ଧରେ ଗାନ୍ଧୀ ସ୍ୱରାଜକୁ ଅନୁସରଣ ଜାରି ରଖିଥିଲେ । ୧୯୨୮ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ମାସରେ କଲିକତା କଂଗ୍ରେସରେ ଏକ ସଂକଳ୍ପ ପାରିତ କରି ଭାରତକୁ ଆଧିପତ୍ୟ ମାନ୍ୟତା ଦେବା କିମ୍ବା ଦେଶକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ୱାଧୀନତା ସହ ଅସହଯୋଗର ଏକ ନୂତନ ଅଭିଯାନର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ସେ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାରଙ୍କୁ ଆହ୍ୱାନ ଦେଇଥିଲେ । ଭାରତୀୟ ଯୁଦ୍ଧ ସୈନ୍ୟଙ୍କ ସହ ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ପାଇଁ ତାଙ୍କର ସମର୍ଥନ ଏବଂ ତୁର୍କୀରେ ଖଲିଫାର ଶାସନକୁ ବଜାୟ ରଖିବାରେ ଖିଲାଫତ ଆନ୍ଦୋଳନର ବିଫଳତା ପରେ ତାଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱ ପ୍ରତି ମୁସଲମାନ ସମର୍ଥନ ହ୍ରାସ ପାଇବା ପରେ ସୁଭାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷ ଏବଂ ଭଗତ ସିଂହଙ୍କ ଭଳି କିଛି ଲୋକ ତାଙ୍କ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଏବଂ ଅହିଂସାତ୍ମକ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଉପରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠାଇଥିଲେ । ଅନେକ ହିନ୍ଦୁ ନେତା ତୁରନ୍ତ ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ଦାବି କରୁଥିବା ବେଳେ ଗାନ୍ଧୀ ନିଜ ଆହ୍ୱାନକୁ ସଂଶୋଧନ କରି ଦୁଇଟି ପରିବର୍ତ୍ତେ ଏକ ବର୍ଷର ଅପେକ୍ଷା କରିଥିଲେ। ଇଂରେଜମାନେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପ୍ରସ୍ତାବଉପରେ ସକାରାତ୍ମକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଦେଇନଥିଲେ। ଲର୍ଡ ବିରକେନହେଡ୍ ଏବଂ ୱିନଷ୍ଟନ ଚର୍ଚ୍ଚିଲଙ୍କ ଭଳି ବ୍ରିଟିଶ ରାଜନୈତିକ ନେତାମାନେ ଭାରତୀୟ ଦାବି ପ୍ରତି ସହାନୁଭୂତି ପ୍ରକାଶ କରିଥିବା ୟୁରୋପୀୟ କୂଟନୀତିଜ୍ଞମାନଙ୍କ ସହ ଆଲୋଚନାରେ "ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ତୁଷ୍ଟବାଦୀ"କୁ ବିରୋଧ କରିବାକୁ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ। ୩୧ ଡିସେମ୍ବର ୧୯୨୯ରେ ଲାହୋରରେ ଭାରତୀୟ ପତାକା ଉତ୍ତୋଳନ କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୩୦ ମସିହା ଜାନୁଆରୀ ୨୬ ତାରିଖରେ ଲାହୋରରେ ଭାରତର ସ୍ୱାଧୀନତା ଦିବସ ପାଳନରେ ଗାନ୍ଧୀ କଂଗ୍ରେସର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ । ଏହି ଦିବସକୁ ପ୍ରାୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାରତୀୟ ସଂଗଠନ ପାଳନ କରିଥିଲେ । ଏହାପରେ ଗାନ୍ଧିଜୀ ୧୯୩୦ ମାର୍ଚ୍ଚରେ ବ୍ରିଟିଶ ଲୁଣ ଟିକସ ବିରୋଧରେ ଏକ ନୂତନ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ମାର୍ଚ୍ଚ ୨ ତାରିଖରେ ଗାନ୍ଧୀ ଭାରତର ଭାଇସରୟ ଲର୍ଡ ଇରୱିନଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ ଏକ ଚିଠି ଆକାରରେ ଏକ ଅଲଟିମେଟମ ପଠାଇଥିଲେ। ଗାନ୍ଧିଜୀ ଚିଠିରେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନକୁ ନିନ୍ଦା କରିଥିଲେ ଏବଂ ଏହାକୁ "ଏକ ଅଭିଶାପ" ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ ଯାହା "ପ୍ରଗତିଶୀଳ ଶୋଷଣ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ଏବଂ ଏକ ଅତ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟୟବହୁଳ ସାମରିକ ଏବଂ ବେସାମରିକ ପ୍ରଶାସନଦ୍ୱାରା ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଲୋକଙ୍କୁ ଦରିଦ୍ର କରିଛି । ଏହା ଆମକୁ ରାଜନୈତିକ ଭାବରେ ସାର୍ଫଡମରେ ସୀମିତ କରିଦେଇଛି। ଗାନ୍ଧୀ ଚିଠିରେ ଏହା ମଧ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ଯେ ଭାଇସରୟଙ୍କୁ ଭାରତର ହାରାହାରି ଆୟର ପାଞ୍ଚ ହଜାର ଗୁଣରୁ ଅଧିକ ଦରମା ମିଳିଥିଲା। ଚିଠିରେ ଗାନ୍ଧୀ ଅହିଂସାତ୍ମକ ପ୍ରତିବାଦକୁ ନିରନ୍ତର ପାଳନ କରିବା ଉପରେ ମଧ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ୱାରୋପ କରିଛନ୍ତି। ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୨ରୁ ଏପ୍ରିଲ ୬ ତାରିଖ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦାଣ୍ଡିକୁ ଲବଣ ପଦଯାତ୍ରାଦ୍ୱାରା ଏହା ଆଲୋକପାତ କରାଯାଇଥିଲା, ଯେଉଁଠାରେ ସେ ୭୮ ଜଣ ସ୍ୱେଚ୍ଛାସେବୀଙ୍କ ସହ ମିଶି ଅହମ୍ମଦାବାଦରୁ ଗୁଜରାଟର ଦାଣ୍ଡି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ୩୮୮ କିଲୋମିଟର (୨୪୧ ମାଇଲ) ପଦଯାତ୍ରା କରି ଲୁଣ ଆଇନକୁ ଭାଙ୍ଗିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ନିଜେ ଲୁଣ ତିଆରି କରିଥିଲେ । ଏହି ଶୋଭାଯାତ୍ରାକୁ ୨୪୦ ମାଇଲ ଅତିକ୍ରମ କରିବାକୁ ୨୫ ଦିନ ସମୟ ଲାଗିଥିଲା ଏବଂ ଗାନ୍ଧୀ ବାଟରେ ପ୍ରାୟତଃ ପ୍ରବଳ ଜନସମାଗମ ସହ କଥା ହେଉଥିଲେ। ଦାଣ୍ଡିରେ ହଜାର ହଜାର ଭାରତୀୟ ତାଙ୍କ ସହ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ। ମେ' ୫ ତାରିଖରେ ତାଙ୍କୁ ୧୮୨୭ ମସିହାର ଏକ ନିୟମ ଅନୁଯାୟୀ ବନ୍ଦୀ କରାଯାଇଥିଲା। ମେ' ୨୧ ତାରିଖରେ ଧରାସନା ଲୁଣ କାରଖାନାରେ ତାଙ୍କୁ ନ ଦେଖି ଆନ୍ଦୋଳନ ଚାଲିଥିଲା। ଭୟଭୀତ ଆମେରିକୀୟ ସାମ୍ବାଦିକ ୱେବ୍ ମିଲର ବ୍ରିଟିଶ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ ଏପରି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି: ପ୍ରାୟ ୩୦୦ରୁ ଅଧିକ ବିକ୍ଷୋଭକାରୀଙ୍କୁ ମାଡ଼ ମାରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହା ଘଣ୍ଟା ଘଣ୍ଟା ଧରି ଚାଲିଥିଲା, ଅନେକ ଗୁରୁତର ଆହତ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ଦୁଇ ଜଣ ପ୍ରାଣ ହରାଇଥିଲେ। କୌଣସି ସମୟରେ ସେମାନେ କୌଣସି ପ୍ରତିରୋଧ କରିନଥିଲେ। ଏହି ଅଭିଯାନ ଭାରତ ଉପରେ ବ୍ରିଟିଶ ଦଖଲକୁ ହଟାଇବାରେ ତାଙ୍କର ସବୁଠାରୁ ସଫଳ ଅଭିଯାନ ଥିଲା; ଏହାର ଜବାବରେ ବ୍ରିଟେନ ୬୦ ହଜାରରୁ ଅଧିକ ଲୋକଙ୍କୁ ଅଟକ ରଖିଥିଲା। ତେବେ କଂଗ୍ରେସର ଆକଳନ ଅନୁଯାୟୀ ଏହି ସଂଖ୍ୟା ୯୦ ହଜାର। ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଗାନ୍ଧୀଜୀଙ୍କ ଅନ୍ୟତମ ସହଯୋଗୀ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ ମଧ୍ୟ ଥିଲେ। ଶର୍ମାଙ୍କ କହିବା ଅନୁଯାୟୀ, ଗାନ୍ଧୀ ଲୁଣ ଟିକସ ଅଭିଯାନ ଏବଂ ବିଦେଶୀ ଉତ୍ପାଦବହିଷ୍କାରରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିବା ପାଇଁ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦେଇଥିଲେ, ଯାହା ଅନେକ ମହିଳାଙ୍କୁ ଭାରତୀୟ ଜନଜୀବନର ମୁଖ୍ୟ ସ୍ରୋତରେ ଏକ ନୂତନ ଆତ୍ମବିଶ୍ୱାସ ଏବଂ ସମ୍ମାନ ଦେଇଥିଲା । ତେବେ ମେରିଲିନ୍ ଫ୍ରାନ୍ସ ଭଳି ଅନ୍ୟ ପଣ୍ଡିତମାନେ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଗାନ୍ଧୀ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ନାଗରିକ ଅବମାନନା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଯୋଗ ଦେବାକୁ ବାରଣ କରିଥିଲେ କାରଣ ସେ ଭୟ କରୁଥିଲେ ଯେ ସେ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ଏକ ରାଜନୈତିକ ଢାଲ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ଅଭିଯୋଗ ହେବ। ଯେତେବେଳେ ମହିଳାମାନେ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଯୋଗ ଦେବା ଏବଂ ସର୍ବସାଧାରଣ ବିକ୍ଷୋଭରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଜିଦ୍ ଧରିଥିଲେ, ଗାନ୍ଧୀ ସ୍ୱେଚ୍ଛାସେବୀମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ଅଭିଭାବକଙ୍କ ଅନୁମତି ନେବାକୁ କହିଥିଲେ ଏବଂ କେବଳ ସେହି ମହିଳାମାନେ ଯେଉଁମାନେ ଶିଶୁ ଯତ୍ନ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିପାରିବେ ସେମାନେ ତାଙ୍କ ସହ ଯୋଗ ଦେବା ଉଚିତ୍ । ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଆଶଙ୍କା ଓ ମତ ନିର୍ବିଶେଷରେ, ଭାରତୀୟ ମହିଳାମାନେ ବ୍ରିଟିଶ ଲୁଣ ଟିକସ ଏବଂ ଲୁଣ ଖନନ ଉପରେ ଏକଛତ୍ରବାଦକୁ ବିରୋଧ କରିବା ପାଇଁ ହଜାର ହଜାର ଲୋକଙ୍କଦ୍ୱାରା ଲୁଣ ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ଗାନ୍ଧୀଗିରଫ ହେବା ପରେ ମହିଳାମାନେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପ୍ରେରଣାରେ ବ୍ରିଟିଶ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କ ହିଂସା ଓ ମୌଖିକ ନିର୍ଯାତନାକୁ ସ୍ୱୀକାର କରି ନିଜେ ଶୋଭାଯାତ୍ରା କରି ଦୋକାନଗୁଡ଼ିକୁ ପିକେଟିଂ କରିଥିଲେ। ଲୋକନାୟକ ଭୂମିକାରେ ଗାନ୍ଧୀ ୧୯୨୦ ଦଶକରେ ଭାରତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶର କୃଷକମାନଙ୍କୁ ତେଲୁଗୁ ଭାଷାର ନାଟକ ତିଆରି କରି ଆକୃଷ୍ଟ କରିଥିଲା ଯାହା ଭାରତୀୟ ପୁରାଣ ଏବଂ କିମ୍ବଦନ୍ତୀକୁ ମିଶାଇଥିଲା, ସେମାନଙ୍କୁ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଚିନ୍ତାଧାରା ସହିତ ଯୋଡ଼ିଥିଲା ଏବଂ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଜଣେ ମସିହା ଭାବରେ ଚିତ୍ରିତ କରିଥିଲା, ପ୍ରାଚୀନ ଏବଂ ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ନେତା ଏବଂ ସନ୍ଥମାନଙ୍କର ପୁନର୍ଜନ୍ମ । ମୁରଲୀଙ୍କ କହିବା ଅନୁଯାୟୀ, ଏହି ନାଟକଗୁଡ଼ିକ ପାରମ୍ପରିକ ହିନ୍ଦୁ ସଂସ୍କୃତିରେ ଲିପ୍ତ କୃଷକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମର୍ଥନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା ଏବଂ ଏହି ପ୍ରୟାସ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ତେଲୁଗୁ ଭାଷୀ ଗ୍ରାମରେ ଜଣେ ଲୋକନାୟକରେ ପରିଣତ କରିଥିଲା, ଯାହା କି ଜଣେ ପବିତ୍ର ମସିହା ପରି ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ ଥିଲା । ଡେନିସ୍ ଡାଲଟନଙ୍କ ମତରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଚିନ୍ତାଧାରା ହିଁ ତାଙ୍କର ବ୍ୟାପକ ଅନୁସରଣ ପାଇଁ ଦାୟୀ ଥିଲା। ଗାନ୍ଧୀ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସଭ୍ୟତାକୁ "ନିଷ୍ଠୁର ଶକ୍ତି ଏବଂ ଅନୈତିକତା"ଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ବୋଲି ସମାଲୋଚନା କରିଥିଲେ ଏବଂ ଏହାକୁ ଭାରତୀୟ ସଭ୍ୟତାକୁ "ଆତ୍ମା ଶକ୍ତି ଏବଂ ନୈତିକତା"ଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ବୋଲି ବର୍ଗୀକରଣ କରିବା ସହିତ ତୁଳନା କରିଥିଲେ । ଗାନ୍ଧୀ ତାଙ୍କ ଐତିହ୍ୟର ଲୋକଙ୍କ କଳ୍ପନାକୁ "ପ୍ରେମ ସହିତ ଘୃଣା" ଜିତିବା ବିଷୟରେ ତାଙ୍କର ଧାରଣାଦ୍ୱାରା ଆକର୍ଷିତ କରିଥିଲେ । ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ୧୮୯୦ ଦଶକର ତାଙ୍କର ପମ୍ଫଲେଟରେ ଏହି ଧାରଣା ପ୍ରମାଣିତ ହୋଇଛି, ଯେଉଁଠାରେ ମଧ୍ୟ ସେ ଭାରତୀୟ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଲୋକପ୍ରିୟ ଥିଲେ । ସେ ଭାରତ ଫେରିବା ପରେ ଲୋକମାନେ ତାଙ୍କ ପାଖକୁ ଭିଡ଼ ଜମାଇଥିଲେ କାରଣ ସେ ସେମାନଙ୍କ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରିଥିଲେ। ଗାନ୍ଧୀ ମଧ୍ୟ ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶର ଗୋଟିଏ ଗ୍ରାମୀଣ କୋଣରୁ ଅନ୍ୟ କୋଣକୁ ଯାଇ ଜୋରଦାର ପ୍ରଚାର କରିଥିଲେ। ରାମାୟଣର ରାମ-ରାଜ୍ୟ, ପ୍ରହ୍ଲାଦ ଏବଂ ସ୍ୱରାଜ ଓ ସତ୍ୟାଗ୍ରହର ଅନ୍ୟ ଏକ ଦିଗ ଭାବରେ ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରତୀକ ଭଳି ପରିଭାଷା ଓ ବାକ୍ୟକୁ ସେ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ଜୀବନକାଳ ମଧ୍ୟରେ ଏହି ଧାରଣାଗୁଡ଼ିକ ଭାରତ ବାହାରେ ଅଜବ ଲାଗୁଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଏହା ତାଙ୍କ ଲୋକଙ୍କ ସଂସ୍କୃତି ଏବଂ ଐତିହାସିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସହିତ ସହଜରେ ଏବଂ ଗଭୀର ଭାବରେ ଅନୁଭୂତ ହୋଇଥିଲା । ବୁଝାମଣା ଲର୍ଡ ଇରୱିନଙ୍କ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରୁଥିବା ସରକାର ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସହ ଆଲୋଚନା କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲେ। ଗାନ୍ଧୀ-ଇର୍ୱିନ୍ ଚୁକ୍ତି ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୩୧ରେ ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା । ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ନାଗରିକ ଅବମାନନା ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ସ୍ଥଗିତ ରଖିବା ବଦଳରେ ସମସ୍ତ ରାଜନୈତିକ ବନ୍ଦୀଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରିବାକୁ ରାଜି ହୋଇଥିଲେ । ଚୁକ୍ତି ଅନୁଯାୟୀ, ଆଲୋଚନା ପାଇଁ ଏବଂ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ଏକମାତ୍ର ପ୍ରତିନିଧି ଭାବରେ ଆଲୋଚନା ପାଇଁ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଲଣ୍ଡନରେ ହେବାକୁ ଥିବା ରାଉଣ୍ଡଟେବୁଲ ସମ୍ମିଳନୀରେ ଯୋଗ ଦେବା ପାଇଁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ସମ୍ମିଳନୀ ଗାନ୍ଧୀ ଓ ଜାତୀୟତାବାଦୀଙ୍କ ପାଇଁ ନିରାଶାଜନକ ଥିଲା। ଗାନ୍ଧୀ ଭାରତର ସ୍ୱାଧୀନତା ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିବେ ବୋଲି ଆଶା ରଖିଥିବା ବେଳେ ବ୍ରିଟିଶ ପକ୍ଷ କ୍ଷମତା ହସ୍ତାନ୍ତର ପରିବର୍ତ୍ତେ ଭାରତୀୟ ରାଜକୁମାର ଏବଂ ଭାରତୀୟ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁଙ୍କ ଉପରେ ଧ୍ୟାନ ଦେବେ । ଲର୍ଡ ଇରୱିନଙ୍କ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ଲର୍ଡ ୱିଲିଙ୍ଗଡନ୍ ଏକ ସ୍ୱାଧୀନ ରାଷ୍ଟ୍ର ଭାବରେ ଭାରତ ବିରୋଧରେ କଠୋର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରି ଜାତୀୟତାବାଦୀ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଏବଂ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାର ଏକ ନୂତନ ଅଭିଯାନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ପୁଣି ଥରେ ଗିରଫ କରାଗଲା ଏବଂ ସରକାର ତାଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ଅନୁଗାମୀମାନଙ୍କଠାରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଲଗା କରି ତାଙ୍କ ପ୍ରଭାବକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲେ ଏବଂ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲେ । ବ୍ରିଟେନରେ ୱିନଷ୍ଟନ ଚର୍ଚିଲ ନାମକ ଜଣେ ବିଶିଷ୍ଟ କଞ୍ଜରଭେଟିଭ୍ ରାଜନେତା, ଯିଏ କି ସେତେବେଳେ ପଦରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇଥିଲେ କିନ୍ତୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଏହାର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହୋଇଥିଲେ, ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ଜଣେ ଦୃଢ଼ ଏବଂ ସ୍ପଷ୍ଟ ସମାଲୋଚକ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଦୀର୍ଘମିଆଦୀ ଯୋଜନାର ବିରୋଧୀ ହୋଇଥିଲେ । ଚର୍ଚିଲ ପ୍ରାୟତଃ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଉପହାସ କରୁଥିଲେ ଏବଂ ୧୯୩୧ ମସିହାରେ ଏକ ବହୁଳ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶିତ ଭାଷଣରେ କହିଥିଲେ: ୧୯୩୦ ଦଶକରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଚର୍ଚ୍ଚିଲଙ୍କ ତିକ୍ତତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା। ସେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କୁ "ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଦେଶଦ୍ରୋହୀ" ବୋଲି କହିଥିଲେ, ଯାହାର ଖରାପ ପ୍ରତିଭା ଏବଂ ବହୁମୁଖୀ ବିପଦ ବ୍ରିଟିଶ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରୁଥିଲା । ଚର୍ଚିଲ ତାଙ୍କୁ ଏକଛତ୍ରବାଦୀ, ହିନ୍ଦୁ ମୁସୋଲିନୀ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଥିଲେ, ଜାତିଯୁଦ୍ଧ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ, ରାଜବଦଳରେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ସହଯୋଗୀମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଥିଲେ, ଭାରତୀୟ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ଅଜ୍ଞତା ଉପରେ ଖେଳୁଥିଲେ, ସମସ୍ତେ ସ୍ୱାର୍ଥପର ଫାଇଦା ପାଇଁ। ଚର୍ଚ୍ଚିଲ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଅଲଗା କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ ଏବଂ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଉପରେ ତାଙ୍କର ସମାଲୋଚନା ୟୁରୋପୀୟ ଏବଂ ଆମେରିକୀୟ ଗଣମାଧ୍ୟମଦ୍ୱାରା ବ୍ୟାପକ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶପାଇଥିଲା । ଏହା ଚର୍ଚ୍ଚିଲଙ୍କୁ ସହାନୁଭୂତିପୂର୍ଣ୍ଣ ସମର୍ଥନ ହାସଲ କରିଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଏହା ୟୁରୋପୀୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପ୍ରତି ସମର୍ଥନ ମଧ୍ୟ ବଢ଼ାଇଥିଲା । ଏହି ଘଟଣା ଚର୍ଚିଲଙ୍କ ଚିନ୍ତାକୁ ବଢ଼ାଇ ଦେଇଥିଲା ଯେ "ଇଂରେଜମାନେ ନିଜେ ଶାନ୍ତିବାଦ ଏବଂ ଭୁଲ ବିବେକରୁ ହାର ମାନିବେ"। ଗୋଲଟେବୁଲ ସମ୍ମିଳନୀ ୧୯୩୧-୩୨ରେ ଗୋଲଟେବୁଲ ସମ୍ମିଳନୀରେ ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆଲୋଚନା ସମୟରେ, ବର୍ତ୍ତମାନ ପ୍ରାୟ ୬୨ ବର୍ଷ ବୟସ୍କ ଗାନ୍ଧୀ ଉପନିବେଶବାଦୀ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନର ଅନ୍ତ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଭାବରେ ସାମ୍ବିଧାନିକ ସଂସ୍କାର ଚାହୁଁଥିଲେ ଏବଂ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସ୍ୱୟଂଶାସନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ବ୍ରିଟିଶ ପକ୍ଷ ସଂସ୍କାର ଚାହୁଁଥିଲେ ଯାହା ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶକୁ ଏକ ଉପନିବେଶ ଭାବରେ ରଖିବ । ବ୍ରିଟିଶ ଆଲୋଚନାକାରୀମାନେ ବ୍ରିଟିଶ ଡୋମିନିୟନ ମଡେଲରେ ସାମ୍ବିଧାନିକ ସଂସ୍କାର ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲେ ଯାହା ଧାର୍ମିକ ଏବଂ ସାମାଜିକ ବିଭାଜନ ଉପରେ ଆଧାରିତ ପୃଥକ ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲା । ବ୍ରିଟିଶମାନେ କଂଗ୍ରେସ ଦଳ ଏବଂ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସମଗ୍ର ଭାରତ ପାଇଁ କହିବାର ଅଧିକାର ଉପରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠାଇଥିଲେ। ସେମାନେ ମୁସଲମାନ ଏବଂ ଶିଖ‌ଙ୍କ ଭଳି ଭାରତୀୟ ଧାର୍ମିକ ନେତାଙ୍କୁ ଧାର୍ମିକ ଭିତ୍ତିରେ ସେମାନଙ୍କ ଦାବି ଉପସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ବିଆର ଆମ୍ବେଦକରଙ୍କୁ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟଙ୍କ ପ୍ରତିନିଧି ନେତା ଭାବରେ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିଥିଲେ । ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ବିଭାଜନ ଉପରେ ଆଧାରିତ ଅଧିକାର ବା ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱକୁ ସ୍ଥାନିତ କରୁଥିବା ଏକ ସମ୍ବିଧାନକୁ ଗାନ୍ଧୀ ତୀବ୍ର ବିରୋଧ କରିଥିଲେ, କାରଣ ସେ ଭୟ କରୁଥିଲେ ଯେ ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଏକାଠି କରିବ ନାହିଁ ବରଂ ସେମାନଙ୍କୁ ବିଭାଜିତ କରିବ ନାହିଁ, ସେମାନଙ୍କର ମାନ୍ୟତା ବଜାୟ ରଖିବ ଏବଂ ଉପନିବେଶବାଦୀ ଶାସନର ଅନ୍ତ ପାଇଁ ଭାରତର ସଂଘର୍ଷରୁ ଧ୍ୟାନ ହଟାଇବ । ୧୯୧୪ରୁ ୧୯୪୮ମସିହାରେ ତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ମଧ୍ୟରେ ସେ ଏକମାତ୍ର ଥର ପାଇଁ ଭାରତ ଛାଡିଥିଲେ । ଭାରତ ଭଳି ଶ୍ରମିକ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରହିବା ପାଇଁ ଇଷ୍ଟ ଏଣ୍ଡରେ ରହିବାକୁ ପସନ୍ଦ କରୁଥିବା ଏକ ଦାମୀ ୱେଷ୍ଟଏଣ୍ଡ ହୋଟେଲରେ ରହିବାକୁ ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ସେ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିଥିଲେ। ସେ ତାଙ୍କର ତିନି ମାସର ରହଣି କାଳ ପାଇଁ କିଙ୍ଗସଲେ ହଲ‌ରେ ଏକ ଛୋଟ କୋଠରୀ-ବେଡ୍ରୁମ୍ରେ ରହୁଥିଲେ ଏବଂ ଇଷ୍ଟଏଣ୍ଡର୍ସ ତାଙ୍କୁ ଉତ୍ସାହର ସହ ସ୍ୱାଗତ କରିଥିଲେ। ଏହି ସମୟରେ ସେ ବ୍ରିଟିଶ ନିରାମିଷ ଆନ୍ଦୋଳନ ସହିତ ନିଜର ସମ୍ପର୍କକୁ ପୁନର୍ବାର ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ଗାନ୍ଧୀ ଦ୍ୱିତୀୟ ରାଉଣ୍ଡଟେବୁଲ ସମ୍ମିଳନୀରୁ ଫେରିବା ପରେ ସେ ଏକ ନୂଆ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କୁ ଗିରଫ କରାଯାଇ ପୁଣେର ୟେରଓ୍ୱାଡା ଜେଲରେ ରଖାଯାଇଥିଲା। ସେ ଜେଲରେ ଥିବା ବେଳେ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ଏକ ନୂଆ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିଥିଲେ ଯେଉଁଥିରେ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଏକ ଅଲଗା ଭୋଟର ଦିଆଯାଇଥିଲା । ଏହା ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ପୁରସ୍କାର ନାମରେ ପରିଚିତ ହେଲା । ଏହାର ପ୍ରତିବାଦରେ ଗାନ୍ଧୀ ଜେଲରେ ଥିବା ବେଳେ ଆମରଣ ଅନଶନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ଫଳରେ ଜନ ଅସନ୍ତୋଷ ଯୋଗୁଁ ଆମ୍ବେଦକରଙ୍କ ସହ ଆଲୋଚନା କରି ସରକାର ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ପୁରସ୍କାର ବଦଳରେ ଆପୋସ ପୁନା ଚୁକ୍ତି କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ। କଂଗ୍ରେସ ରାଜନୀତି ୧୯୩୪ରେ ଗାନ୍ଧୀ କଂଗ୍ରେସ ଦଳର ସଦସ୍ୟପଦରୁ ଇସ୍ତଫା ଦେଇଥିଲେ । ସେ ଦଳର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ସହ ସହମତ ନୁହଁନ୍ତି କିନ୍ତୁ ଅନୁଭବ କରିଥିଲେ ଯେ ଯଦି ସେ ଇସ୍ତଫା ଦିଅନ୍ତି, ତେବେ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ସହିତ ତାଙ୍କର ଲୋକପ୍ରିୟତା ଦଳର ସଦସ୍ୟତାକୁ ଦମନ କରିବା ବନ୍ଦ କରିଦେବ, ଯାହା ବାସ୍ତବରେ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ, ସମାଜବାଦୀ, ଟ୍ରେଡ୍ ୟୁନିୟନବାଦୀ, ଛାତ୍ର, ଧାର୍ମିକ ରକ୍ଷଣଶୀଳ ଏବଂ ବ୍ୟବସାୟ ସମର୍ଥକ ବିଶ୍ୱାସ ଥିବା ଲୋକଙ୍କ ସମେତ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଥିଲା ଏବଂ ଏହି ବିଭିନ୍ନ ସ୍ୱରଗୁଡ଼ିକ ନିଜକୁ ଶୁଣିବାର ସୁଯୋଗ ପାଇବ । ରାଜସହ ସାମୟିକ ଭାବରେ ରାଜନୈତିକ ସମ୍ପର୍କ ଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ଦଳର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇ ରାହୁଲ ମଧ୍ୟ ରାଜ ପ୍ରଚାରର ଟାର୍ଗେଟ ହେବାରୁ ବର୍ତ୍ତିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ। ୧୯୩୬ମସିହାରେ ନେହେରୁଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା ଏବଂ କଂଗ୍ରେସର ଲକ୍ଷ୍ନୌ ଅଧିବେଶନ ସହିତ ଗାନ୍ଧୀ ପୁଣି ଥରେ ସକ୍ରିୟ ରାଜନୀତିକୁ ଫେରିଥିଲେ । ଯଦିଓ ଗାନ୍ଧୀ ଭାରତର ଭବିଷ୍ୟତକୁ ନେଇ କଳ୍ପନା ଜଳ୍ପନା ନୁହେଁ, ସ୍ୱାଧୀନତା ଜିତିବା କାର୍ଯ୍ୟ ଉପରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଧ୍ୟାନ ଦେବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ, ତଥାପି ସେ କଂଗ୍ରେସକୁ ସମାଜବାଦକୁ ନିଜର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିବାରୁ ରୋକି ପାରିନଥିଲେ । ୧୯୩୮ରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିବା ସୁଭାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷଙ୍କ ସହ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ସଂଘର୍ଷ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଯିଏ କି ପୂର୍ବରୁ ଅହିଂସାକୁ ପ୍ରତିବାଦର ମାଧ୍ୟମ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ବିରୋଧ ସତ୍ତ୍ୱେ ବୋଷ କଂଗ୍ରେସ ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପ୍ରାର୍ଥୀ ଭୋଗରାଜୁ ପଟ୍ଟାଭି ସୀତାରାମୟାଙ୍କ ବିପକ୍ଷରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଥର ପାଇଁ ଜିତିଥିଲେ । ସୀତାରାମୟାଙ୍କ ପରାଜୟ ତାଙ୍କ ପରାଜୟ ବୋଲି ଗାନ୍ଧୀ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ। ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଥିବା ନୀତିକୁ ତ୍ୟାଗ କରିବା ପ୍ରତିବାଦରେ ସର୍ବଭାରତୀୟ ନେତାମାନେ ସାମୂହିକ ଭାବେ ଇସ୍ତଫା ଦେବା ପରେ ବୋଷ କଂଗ୍ରେସ ଛାଡିଥିଲେ। ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ଓ ଭାରତ ଛାଡ଼ ଆନ୍ଦୋଳନ ଗାନ୍ଧୀ ବ୍ରିଟିଶ ଯୁଦ୍ଧ ପ୍ରୟାସକୁ କୌଣସି ସହାୟତା ପ୍ରଦାନକୁ ବିରୋଧ କରିଥିଲେ ଏବଂ ସେ ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧରେ କୌଣସି ଭାରତୀୟ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ବିରୋଧରେ ଅଭିଯାନ ଚଳାଇଥିଲେ । ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ଏହାର ଜବାବ ଦେଇ ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଅନେକ କଂଗ୍ରେସ ନେତାଙ୍କୁ ଗିରଫ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ୧୦୦୦ରୁ ଅଧିକ ଭାରତୀୟଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିଥିଲେ । ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଜାତୀୟତାବାଦୀମାନେ ଅନେକ ହିଂସାତ୍ମକ ଆକ୍ରମଣ ମଧ୍ୟ କରିଥିଲେ । ଯଦିଓ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅଭିଯାନକୁ ଅନେକ ଭାରତୀୟ ନେତାଙ୍କ ସମର୍ଥନ ମିଳିନଥିଲା ଏବଂ ୨୦.୫ ଲକ୍ଷରୁ ଅଧିକ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱେଚ୍ଛାକୃତ ଭାବରେ ବ୍ରିଟିଶ ସେନାରେ ମିଶି ମିତ୍ର ସେନାର ବିଭିନ୍ନ ମୋର୍ଚ୍ଚାରେ ଲଢ଼ିବା ପାଇଁ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ, ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନଦ୍ୱାରା ଦକ୍ଷିଣ ଏସୀୟ ଅଞ୍ଚଳ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣକୁ ଦୁର୍ବଳ କରିବାରେ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା ଏବଂ ଏହା ଶେଷରେ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ପଥ ପ୍ରଶସ୍ତ କରିଥିଲା । ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧରେ ଭାରତର ଅଂଶଗ୍ରହଣକୁ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ବିରୋଧ ତାଙ୍କ ବିଶ୍ୱାସରୁ ପ୍ରେରିତ ଥିଲା ଯେ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ଲଢ଼ୁଥିବା ଯୁଦ୍ଧରେ ଭାରତ ଅଂଶୀଦାର ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ଏବଂ ସେହି ସ୍ୱାଧୀନତା ଭାରତକୁ ହିଁ ବଞ୍ଚିତ କରାଯାଇଥିଲା । ସେ ନାଜିବାଦ ଏବଂ ଫାସିବାଦକୁ ମଧ୍ୟ ନିନ୍ଦା କରିଥିଲେ, ଯାହା ଅନ୍ୟ ଭାରତୀୟ ନେତାଙ୍କ ସମର୍ଥନ ହାସଲ କରିଥିଲା । ଯୁଦ୍ଧ ଆଗକୁ ବଢ଼ୁଥିବା ବେଳେ ଗାନ୍ଧୀ ୧୯୪୨ ମସିହାରେ ମୁମ୍ବାଇରେ ଏକ ଭାଷଣରେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ ଭାରତ ଛାଡିବାକୁ ଆହ୍ୱାନ ଦେଇ ସ୍ୱାଧୀନତା ଦାବିକୁ ତୀବ୍ର କରିଥିଲେ । ଭାରତରୁ ବ୍ରିଟିଶଙ୍କ ବିଦାୟକୁ ସୁରକ୍ଷିତ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଏହା ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ କଂଗ୍ରେସ ପାର୍ଟିର ସବୁଠାରୁ ନିଶ୍ଚିତ ବିଦ୍ରୋହ ଥିଲା । ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ଭାରତ ଛାଡ଼ ଭାଷଣର ତୁରନ୍ତ ଜବାବ ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଭାଷଣର କିଛି ଘଣ୍ଟା ମଧ୍ୟରେ ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ କଂଗ୍ରେସ କାର୍ଯ୍ୟକାରିଣୀ କମିଟିର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟଙ୍କୁ ଗିରଫ କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କ ଦେଶବାସୀ ଏହି ଗିରଫଦାରୀର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେବା ସହ ଶହ ଶହ ସରକାରୀ ରେଳ ଷ୍ଟେସନ, ଥାନାଗୁଡ଼ିକୁ ନଷ୍ଟ କିମ୍ବା ପୋଡ଼ି ଦେବା ସହ ଟେଲିଗ୍ରାଫ୍ ତାର କାଟି ଦେଇଥିଲେ। ୧୯୪୨ ମସିହାରେ ଗାନ୍ଧୀ ଏବେ ୭୩ ବର୍ଷରେ ପହଂଚିଥିଲେ ଏବଂ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦୀ ସରକାରଙ୍କ ସହ ସହଯୋଗକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବନ୍ଦ କରିବା ପାଇଁ ତାଙ୍କ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ । ଏହି ପ୍ରୟାସରେ ସେ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ ଯେ ସେମାନେ ବ୍ରିଟିଶ ଲୋକଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରନ୍ତି ନାହିଁ କିମ୍ବା ଆହତ କରନ୍ତି ନାହିଁ, ବରଂ ଯଦି ବ୍ରିଟିଶ ଅଧିକାରୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ହିଂସା ଆରମ୍ଭ କରାଯାଏ ତେବେ ସେମାନେ ଦୁଃଖ ଭୋଗିବାକୁ ଏବଂ ମରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଅନ୍ତୁ । କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ହିଂସାକାଣ୍ଡ ଯୋଗୁଁ ଆନ୍ଦୋଳନ ବନ୍ଦ ହେବ ନାହିଁ ବୋଲି ସ୍ପଷ୍ଟ କରି ସେ କହିଛନ୍ତି ଯେ ବର୍ତ୍ତମାନର ପ୍ରଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଆଦେଶପ୍ରାପ୍ତ ଅରାଜକତା ବାସ୍ତବ ଅରାଜକତାଠାରୁ ମଧ୍ୟ ଖରାପ। ସେ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ଅଧିକାର ଏବଂ ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ କାରୋ ୟା ମାରୋ ("କର କିମ୍ବା ମର") କରିବାକୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ। ପୁଣେର ଆଗା ଖାନ୍ ପ୍ୟାଲେସ‌ରେ ଗିରଫ ହୋଇଥିବା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଗିରଫଦାରୀ ଦୁଇ ବର୍ଷ ଧରି ଚାଲିଥିଲା। ଏହି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ତାଙ୍କର ଦୀର୍ଘସମୟ ସଚିବ ମହାଦେବ ଦେଶାଇଙ୍କର ହୃଦଘାତରେ ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥିଲା, ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀ କସ୍ତୁରବା ୧୮ ମାସ ଜେଲରେ ରହିବା ପରେ ୨୨ ଫେବୃଆରୀ ୧୯୪୪ରେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲେ। ଏବଂ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କୁ ଗମ୍ଭୀର ମ୍ୟାଲେରିଆ ଆକ୍ରମଣ ହୋଇଥିଲା । ଜେଲରେ ଥିବା ବେଳେ ସେ ବ୍ରିଟିଶ ସାମ୍ବାଦିକ ଷ୍ଟୁଆର୍ଟ ଗେଲଡରଙ୍କ ସହ ସାକ୍ଷାତକାର ପାଇଁ ରାଜି ହୋଇଥିଲେ। ଏହାପରେ ଗେଲ୍ଡର ଏକ ସାକ୍ଷାତକାର ସାରଣୀ ରଚନା କରିଥିଲେ ଏବଂ ମୁଖ୍ୟ ସ୍ରୋତର ଗଣମାଧ୍ୟମକୁ ଜଣାଇଥିଲେ, ଯେଉଁଥିରେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା ଯେ ଗାନ୍ଧୀ ହଠାତ୍ ରିହାତି ଦେବାକୁ ଇଚ୍ଛୁକ ଥିଲେ, ଯାହା ତାଙ୍କ ଦେଶବାସୀ, କଂଗ୍ରେସ କର୍ମୀ ଏବଂ ଏପରିକି ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲା। ପରବର୍ତ୍ତୀ ଦୁଇ ଜଣ ଦାବି କରିଥିଲେ ଯେ ଏହା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଗାନ୍ଧୀ ପ୍ରକୃତରେ ଯାହା କହିଥିଲେ ତାହାକୁ ବିକୃତ କରିଛି ଏବଂ ଭାରତ ଛାଡ଼ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ମିଥ୍ୟା ଭାବେ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିଛି। ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଖରାପ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଏବଂ ଆବଶ୍ୟକ ଅସ୍ତ୍ରୋପଚାର କାରଣରୁ ୬ ମଇ ୧୯୪୪ରେ ଯୁଦ୍ଧ ଶେଷ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ତାଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା; ରାଜ ଚାହୁଁନଥିଲେ ଯେ ସେ ଜେଲରେ ମରିଯାଆନ୍ତୁ ଏବଂ ଦେଶକୁ ଉସକାଇ ଦିଅନ୍ତୁ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ସେ ଏକ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ରାଜନୈତିକ ଦୃଶ୍ୟପଟକୁ ଆସିଥିଲେ - ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ମୁସଲିମ ଲିଗ୍, ଯାହା କିଛି ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ସାମାନ୍ୟ ଦେଖାଯାଉଥିଲା, "ବର୍ତ୍ତମାନ ରାଜନୈତିକ ମଞ୍ଚର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ପାଲଟିଛି" ଏବଂ ପାକିସ୍ତାନ ପାଇଁ ଜିନ୍ନାଙ୍କ ଅଭିଯାନର ପ୍ରସଙ୍ଗ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଆଲୋଚନାର ବିଷୟ ଥିଲା । ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ ଜିନ୍ନାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟାପକ ଯୋଗାଯୋଗ ଥିଲା ଏବଂ ୧୯୪୪ ମସିହା ସେପ୍ଟେମ୍ବର ମାସରେ ବମ୍ବେସ୍ଥିତ ଜିନ୍ନାଙ୍କ ବାସଭବନରେ ଦୁଇ ସପ୍ତାହ ମଧ୍ୟରେ ଦୁଇ ଜଣ ଅନେକ ଥର ସାକ୍ଷାତ କରିଥିଲେ, ଯେଉଁଠାରେ ଗାନ୍ଧୀ ଏକ ମିଳିତ ଧାର୍ମିକ ବହୁବଚନ ଏବଂ ସ୍ୱାଧୀନ ଭାରତ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ାରୋପ କରିଥିଲେ ଯେଉଁଥିରେ ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶର ମୁସଲମାନ ଏବଂ ଅଣ-ମୁସଲମାନମାନେ ଏକାଠି ଥିଲେ । ଜିନ୍ନା ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଏହା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଏକ ଅଲଗା ମୁସଲମାନ ଦେଶ (ପରବର୍ତ୍ତୀ ପାକିସ୍ତାନ) ଗଠନ ପାଇଁ ଧାର୍ମିକ ଆଧାରରେ ଉପମହାଦେଶକୁ ବିଭାଜନ କରିବାକୁ ଜୋର ଦେଇଥିଲେ। ଏହି ଆଲୋଚନା ୧୯୪୭ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜାରି ରହିଥିଲା। କଂଗ୍ରେସର ନେତାମାନେ ଜେଲରେ ଥିବା ବେଳେ ଅନ୍ୟ ଦଳମାନେ ଯୁଦ୍ଧକୁ ସମର୍ଥନ କରିବା ସହ ସାଂଗଠନିକ ଶକ୍ତି ହାସଲ କରିଥିଲେ। ଅଣ୍ଡରଗ୍ରାଉଣ୍ଡ ପ୍ରକାଶନଗୁଡ଼ିକ କଂଗ୍ରେସର ନିଷ୍ଠୁର ଦମନକୁ ପ୍ରଶଂସା କରିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଘଟଣା ଉପରେ ଏହାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନଥିଲା। ଯୁଦ୍ଧ ଶେଷରେ ଇଂରେଜମାନେ ସ୍ପଷ୍ଟ ସଙ୍କେତ ଦେଇଥିଲେ ଯେ କ୍ଷମତା ଭାରତୀୟ ହାତକୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରାଯିବ । ଏହି ସମୟରେ ଗାନ୍ଧୀ ସଂଗ୍ରାମ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିଥିଲେ ଏବଂ କଂଗ୍ରେସ ନେତୃତ୍ୱ ସମେତ ପାଖାପାଖି ୧୦୦,୦ ରାଜନୈତିକ ବନ୍ଦୀଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା। ବିଭାଜନ ଏବଂ ସ୍ୱାଧୀନତା ଗାନ୍ଧିଜୀ ଧାର୍ମିକ ଭିତ୍ତିରେ ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶର ବିଭାଜନକୁ ବିରୋଧ କରିଥିଲେ । ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ଏବଂ ଗାନ୍ଧୀ ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ ଭାରତ ଛାଡିବା ପାଇଁ ଆହ୍ୱାନ ଦେଇଥିଲେ । ତେବେ ଅଲ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ମୁସଲିମ୍ ଲିଗ୍ ପକ୍ଷରୁ 'ବିଭାଜନ ଓ ଭାରତ ଛାଡ଼' ଦାବି କରାଯାଇଛି। କଂଗ୍ରେସ ଓ ମୁସଲିମ୍ ଲିଗ‌କୁ ଅସ୍ଥାୟୀ ସରକାର ଅଧୀନରେ ସହଯୋଗ କରିବା ଏବଂ ସ୍ୱାଧୀନତା ହାସଲ କରିବା ପାଇଁ ଏକ ଚୁକ୍ତି ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲେ, ଏହାପରେ ମୁସଲମାନ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ଥିବା ଜିଲ୍ଲାଗୁଡ଼ିକରେ ଗଣମତଦ୍ୱାରା ବିଭାଜନର ପ୍ରଶ୍ନସମାଧାନ ହୋଇପାରିବ ବୋଲି ରାହୁଲ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲେ। ଜିନ୍ନା ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ୧୯୪୬ ଅଗଷ୍ଟ ୧୬ରେ ମୁସଲମାନମାନଙ୍କୁ ସହରରେ ସର୍ବସାଧାରଣରେ ଏକାଠି ହେବାକୁ ଚାପ ପକାଇବା ଏବଂ ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶକୁ ଏକ ମୁସଲମାନ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏବଂ ଅଣ-ମୁସଲମାନ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ବିଭକ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ତାଙ୍କ ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ସମର୍ଥନ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କାର୍ଯ୍ୟ ଦିବସ ଆହ୍ୱାନ କରିଥିଲେ । ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ମୁସଲିମ୍ ଲିଗ୍ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ହୁସେନ୍ ସହିଦ ସୁହରାୱାର୍ଦି- ବର୍ତ୍ତମାନ ବାଂଲାଦେଶ ଏବଂ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ, ସିଧାସଳଖ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଦିବସ ପାଳନ କରିବା ପାଇଁ କଲିକତାର ପୋଲିସକୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଛୁଟି ଦେଇଥିଲେ। ସିଧାସଳଖ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଦିବସ କଲିକତା ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କୁ ଗଣହତ୍ୟା କରିବା ସହ ସେମାନଙ୍କ ସମ୍ପତ୍ତିରେ ନିଆଁ ଲଗାଇ ଦେଇଥିଲା ଏବଂ ସଂଘର୍ଷକୁ ରୋକିବା କିମ୍ବା ରୋକିବା ପାଇଁ ଛୁଟି କାଟିବା ପୋଲିସ ନିଖୋଜ ଥିଲା । ହିଂସାକୁ ରୋକିବା ପାଇଁ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ନିଜ ସେନାକୁ ଭିତରକୁ ଯିବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇନଥିଲେ। ଡାଇରେକ୍ଟ ଆକ୍ସନ ଡେ'ରେ ହୋଇଥିବା ହିଂସା ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ମୁସଲମାନମାନଙ୍କ ବିରୋଧରେ ପ୍ରତିଶୋଧମୂଳକ ହିଂସା ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା। ପରବର୍ତ୍ତୀ ଦିନରେ ହୋଇଥିବା ହିଂସାକାଣ୍ଡରେ ହଜାର ହଜାର ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲମାନଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ହଜାର ହଜାର ଲୋକ ଆହତ ହୋଇଥିଲେ। ହତ୍ୟାକାଣ୍ଡ ବନ୍ଦ କରିବା ପାଇଁ ଗାନ୍ଧୀ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଦଙ୍ଗା ପ୍ରବଣ ଅଞ୍ଚଳ ପରିଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ। ୧୯୪୭ ମସିହା ଫେବୃଆରୀ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତିନି ବର୍ଷ ଧରି ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତର ଭାଇସରୟ ତଥା ଗଭର୍ଣ୍ଣର ଜେନେରାଲ ଆର୍ଚିବାଲ୍ଡ ୱାଭେଲ୍ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତାକୁ ନୀତିଗତ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଏବଂ ପରେ ଏକ ସାଧାରଣ ଭୂମି ଖୋଜିବା ପାଇଁ ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ ଜିନ୍ନାଙ୍କ ସହ କାମ କରିଥିଲେ। ଗାନ୍ଧିଙ୍କ ଚରିତ୍ର ଓ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ତଥା ତାଙ୍କ ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ନିନ୍ଦା କରିଥିଲେ। ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ଓ ପ୍ରଭାବକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରିବା ଏବଂ ହିନ୍ଦୁ ରାଜ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ପାଇଁ ଗାନ୍ଧୀ ଏକକ ଚିନ୍ତାଧାରା ପୋଷଣ କରିଛନ୍ତି ବୋଲି ୱାଭେଲ ଅଭିଯୋଗ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଜଣେ "ମାରାତ୍ମକ, ଦୁଷ୍କର୍ମକାରୀ, ଅତ୍ୟନ୍ତ ଚତୁର" ରାଜନେତା ବୋଲି କହିଥିଲେ। ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶରେ ଗୃହଯୁଦ୍ଧ ହେବ ବୋଲି ୱାଭେଲ୍ ଆଶଙ୍କା କରିଥିଲେ ଏବଂ ଗାନ୍ଧୀ ଏହାକୁ ରୋକିବାରେ ସକ୍ଷମ ହେବେ ବୋଲି ସନ୍ଦେହ କରିଥିଲେ। ବ୍ରିଟିଶମାନେ ଅନିଚ୍ଛାରେ ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶର ଲୋକଙ୍କୁ ସ୍ୱାଧୀନତା ଦେବା ପାଇଁ ରାଜି ହୋଇଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଏହି ଜମିକୁ ପାକିସ୍ତାନ ଏବଂ ଭାରତକୁ ବିଭାଜନ କରିବା ପାଇଁ ଜିନ୍ନାଙ୍କ ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଗାନ୍ଧୀ ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ଆଲୋଚନାରେ ସାମିଲ ହୋଇଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଷ୍ଟାନଲି ଓଲପର୍ଟ କହିଛନ୍ତି ଯେ "ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତ ଗଠନ ଯୋଜନାକୁ ଗାନ୍ଧୀ କେବେ ବି ଅନୁମୋଦନ କରିନଥିଲେ କିମ୍ବା ଗ୍ରହଣ କରିନଥିଲେ"। ବିଭାଜନ ବିବାଦୀୟ ଓ ହିଂସାତ୍ମକ ବିବାଦୀୟ ଥିଲା। ଧାର୍ମିକ ଦଙ୍ଗାରେ ୫୦ ନିୟୁତରୁ ଅଧିକ ଲୋକ ପ୍ରାଣ ହରାଇଥିଲେ କାରଣ ୧୦ ନିୟୁତରୁ ୧୨ ନିୟୁତ ଅଣ-ମୁସଲମାନ (ହିନ୍ଦୁ ଏବଂ ଶିଖ ମୁଖ୍ୟତଃ) ପାକିସ୍ତାନରୁ ଭାରତକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ମୁସଲମାନମାନେ ଭାରତ, ପଶ୍ଚିମ ପାକିସ୍ତାନ ଏବଂ ପୂର୍ବ ପାକିସ୍ତାନର ନବଗଠିତ ସୀମା ଅତିକ୍ରମ କରି ଭାରତରୁ ପାକିସ୍ତାନକୁ ଚାଲି ଆସିଥିଲେ । ଗାନ୍ଧିଜୀ ୧୯୪୭ ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ ୧୫ ତାରିଖରେ କଲିକତାରେ ଉପବାସ ଓ ବୁଲି ଦେଶବାସୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶାନ୍ତି ପାଇଁ ନିବେଦନ କରି ସ୍ୱାଧୀନତା ଦିବସ ବିତାଇଥିଲେ । ବିଭାଜନ ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶକୁ ଧାର୍ମିକ ହିଂସାରେ ଘେରି ଯାଇଥିଲା ଏବଂ ରାସ୍ତାଗୁଡିକ ମୃତଦେହରେ ଭର୍ତ୍ତି ହୋଇଯାଇଥିଲା । ଧାର୍ମିକ ଦଙ୍ଗା ଏବଂ ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ହିଂସାକୁ ରୋକିବା ପାଇଁ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅନଶନ ଏବଂ ବିକ୍ଷୋଭକୁ ଶ୍ରେୟ ଦିଆଯାଏ । ଓଡ଼ିଶାରେ ଗାନ୍ଧୀ ୧୯୨୧ରୁ ୧୯୪୬ ମଧ୍ୟରେ ଗାନ୍ଧୀଜୀ ମୋଟ ୮ଥର ଓଡ଼ିଶା ଆସିଥିଲେ । ପ୍ରଥମ ଗସ୍ତ: ୧୯୨୧ ଉତ୍କଳମଣି ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ନିମନ୍ତ୍ରଣକୁ ସାଦରେ ଗ୍ରହଣ କରି ଗାନ୍ଧୀଜୀ ୨୩ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୨୩ ପ୍ରତ୍ୟୁଷରୁ ପତ୍ନୀ କସ୍ତୁରବା, କନିଷ୍ଠପୁତ୍ର ଦେବଦାସ ଓ ଅନ୍ୟ କେତେଜଣ ଅନୁଚରଙ୍କ ସହ କଟକ ରେଳ ଷ୍ଟେସନରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ । ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ସମେତ କଟକର ବହୁ ବିଶିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ କର୍ମୀମାନେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କୁ ଏକ ପୁରୁଣା ଫୋର୍ଡ଼ ମୋଟର କାରରେ କଟକର ସ୍ୱରାଜ ଆଶ୍ରମକୁ ଘେନି ଯାଇଥିଲେ । ସେହିଦିନ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ କଟକ କାଠଯୋଡ଼ି ନଦୀର ଗଣେଶଘାଟ ନିକଟସ୍ଥ ବାଲିଶଯ୍ୟା ଉପରେ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ଉଦ୍ୟମରେ କଟକବାସୀଙ୍କ ତରଫରୁ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଅଭ୍ୟର୍ଥନା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଏକ ବିରାଟ ସାଧାରଣ ସଭା ଆୟୋଜିତ ହୋଇଥିଲା । ସେହି ସାଧାରଣ ସଭାରେ ଗାନ୍ଧୀଜୀଙ୍କ ବାଣୀକୁ ଗ୍ରହଣ କରି ବହୁଛାତ୍ର ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ସହଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ଏହି କ୍ରମରେ ଗାନ୍ଧୀଜୀ ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୬ତାରିଖରେ ପୁରୀରେ ପହଞ୍ଚି, ସମୁଦ୍ର ବାଲିରେ ଏକ ବିରାଟ ସାଧାରଣ ସଭାରେ ଉଦ୍‌ବୋଧନ ଦେବାପରେ, ୨୭ ତାରିଖ ଦିନ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ଗହଣରେ ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର କେତେକ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ପ୍ରପୀଡ଼ିତ ଅଞ୍ଚଳ ଗସ୍ତ କରିଥିଲେ । ଦ୍ୱିତୀୟ ଗସ୍ତ: ୧୯୨୫ ମଧୁସୂଦନ ଦାସଙ୍କ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କ୍ରମେ ୧୯୨୫ ଅଗଷ୍ଟ ୧୯ତାରିଖରେ ଗାନ୍ଧୀଜୀ ପୁନର୍ବାର କଟକରେ ପଦାର୍ପଣ କରିଥିଲେ । ଏହି ଅବସରରେ ମଧୁବାବୁଙ୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଉତ୍କଳ ଟାନେରୀ ନାମକ ଜୋତା କାରଖାନାଟି ପରିଦର୍ଶନ କରି ମୁଗ୍ଧ ହୋଇଥିଲେ ଓ ଅହମଦାବାଦସ୍ଥିତ ସାବରମତୀ ଆଶ୍ରମରେ ଏଭଳି ଏକ କାରଖାନା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ମନସ୍ଥ କରିଥିଲେ । ଏହି ଅବସରରେ କଟକ ଉପକଣ୍ଠରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ କୁଷ୍ଠାଶ୍ରମ ପରିଦର୍ଶନ ପାଇଁ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । ତୃତୀୟ ଗସ୍ତ: ୧୯୨୭ ତୃତୀୟ ଥର ନିମନ୍ତେ ଓଡ଼ିଶା ପରିଦର୍ଶନରେ ଆସି କଟକଠାରେ ଭାଷାକୋଶବିତ ଗୋପାଳ ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରହରାଜଙ୍କ ଆମନ୍ତ୍ରଣ କ୍ରମେ ତାଙ୍କ ଘରେ କିଛି ସମୟ କଟାଇଥିଲେ । ପ୍ରହରାଜ ମହୋଦୟଙ୍କ ଅଧ୍ୟବସାୟ ତଥା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ପ୍ରଚେଷ୍ଟାରେ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୋଷ ଭଳି ଏକ ବିରାଟ ଗ୍ରନ୍ଥ-ପ୍ରକଳ୍ପ ସଂକଳନକୁ ଗାନ୍ଧୀଜୀ ଭୂୟସୀ ପ୍ରଶଂସା କରିଥିଲେ । ଏହି ଅବସରରେ ପୂର୍ବୋକ୍ତ କୁଷ୍ଠାଶ୍ରମଟି ଦେଖି ଆଶ୍ରମବାସୀଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ସେବତୀଫୁଲ ତୋଡ଼ା ଓ ଏକ ଟୋକେଇପୂର୍ଣ୍ଣ କମଳାଲେମ୍ବୁ ଉପହାର ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ଚତୁର୍ଥ ଗସ୍ତ: ୧୯୨୮ ୧୯୨୮ର ଦାରୁଣ ବନ୍ୟା ସମୟରେ ଗାନ୍ଧୀଜୀ ଚତୁର୍ଥ ଥର ନିମନ୍ତେ ଓଡ଼ିଶା ଆସିବା ବେଳକୁ ତାଙ୍କର ସହକର୍ମୀ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କର ଦେହାନ୍ତ ହୋଇସାରିଥିଲା । ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କର ନିଃସ୍ୱାର୍ଥ ଜନସେବା, ଦରିଦ୍ର-ନାରାୟଣଙ୍କ ପ୍ରତି ଗଭୀର ସମବେଦନାକୁ ସ୍ମରଣ କରି ସେହି ମହାନ ଆତ୍ମା ପ୍ରତି ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳୀ ଅର୍ପଣ ପୂର୍ବକ ଗାନ୍ଧୀଜୀ ତାଙ୍କର ୟଙ୍ଗ ଇଣ୍ଡିଆ ପତ୍ରିକାରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ । ବାଲେଶ୍ୱର ଗସ୍ତକାଳରେ ଗାନ୍ଧୀଜୀ ବହୁ ବନ୍ୟାଞ୍ଚଳ ଗସ୍ତ କରିଥିଲେ । ଏହି ଗସ୍ତକାଳରେ ଗାନ୍ଧୀଜୀଙ୍କ ଇଂରେଜ ବନ୍ଧୁ ଏସ. ଏଫ. ଆଣ୍ଡୃଜ ତାଙ୍କ ଅନୁରୋଧ କ୍ରମେ ଓଡ଼ିଶାର ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ବନ୍ୟା ପ୍ରପୀଡ଼ିତ ଅଞ୍ଚଳ ପରିଦର୍ଶନ କରି ତାଙ୍କ ଲିଖିତ ‘ଇଣ୍ଡିଆ ଆଣ୍ଡ ସାଇମନ କମିଶନ ରିପୋର୍ଟ’ରେ ଏହି ବନ୍ୟାର କରୁଣ ଚିତ୍ର ମର୍ମସ୍ପର୍ଶୀ ଭାଷାରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ, ଯାହା ଫଳରେ ସେ କାଳର ବିହାର-ଓଡ଼ିଶା ସରକାର ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ଓଡ଼ିଶାକୁ ତୁରନ୍ତ ରିଲିଫ ସାମଗ୍ରୀ ପଠାଇଥିଲେ । ପଞ୍ଚମ ଗସ୍ତ: ୧୯୩୪ ୧୯୩୪ ମସିହା ମଇ ମାସ ୫ ତାରିଖରେ ସେ ଝାରସୁଗୁଡାରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ଅନୁଗୋଳ ଦେଇ ପୁରୀରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ । ୮ ତାରିଖରେ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ଉନ୍ମୋଚନ କରି ୯ ତାରିଖରେ ହରିଜନ ପଦଯାତ୍ରା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ମୃତ୍ୟୁ ୧୯୪୮ ମସିହା ଜାନୁଆରୀ ୩୦ ତାରିଖ ସନ୍ଧ୍ୟା ୫ଟା ୧୭ ମିନିଟରେ ଗାନ୍ଧୀ ତାଙ୍କ ନାତୁଣୀମାନଙ୍କ ସହ ବିର୍ଲା ହାଉସ୍ (ବର୍ତ୍ତମାନ ଗାନ୍ଧୀ ସ୍ମୃତି)ର ବଗିଚାରେ ଏକ ପ୍ରାର୍ଥନା ସଭାକୁ ସମ୍ବୋଧିତ କରିବାକୁ ଯାଉଥିବା ବେଳେ ହିନ୍ଦୁ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ନାଥୁରାମ ଗଡସେ ନିକଟରେ ଥିବା ପିସ୍ତଲରୁ ତାଙ୍କ ଛାତିରେ ତିନୋଟି ଗୁଳି ମାଡ଼ କରିଥିଲେ। କେତେକ ହିସାବ ଅନୁଯାୟୀ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ତୁରନ୍ତ ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥିଲା। ଅନ୍ୟ ାନ୍ୟ ବିବରଣୀରେ, ଯେପରିକି ଜଣେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଦର୍ଶୀ ସାମ୍ବାଦିକଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ, ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ବିର୍ଲା ହାଉସକୁ ଏକ ଶୋଇବା ଘରେ ନିଆଯାଇଥିଲା । ସେଠାରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପରିବାରର ଜଣେ ସଦସ୍ୟ ହିନ୍ଦୁ ଶାସ୍ତ୍ରର ଶବ୍ଦ ପଢ଼ିବାରୁ ପ୍ରାୟ ୩୦ ମିନିଟ୍ ପରେ ତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥିଲା। ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ ଅଲ ଇଣ୍ଡିଆ ରେଡିଓମାଧ୍ୟମରେ ଦେଶବାସୀଙ୍କୁ ସମ୍ବୋଧିତ କରି କହିଛନ୍ତି:ବନ୍ଧୁଗଣ, ଆମ ଜୀବନରୁ ଆଲୋକ ବାହାରିଯାଇଛି, ଏବଂ ଚାରିଆଡେ ଅନ୍ଧାର ଅଛି, ଏବଂ ତୁମକୁ କ'ଣ କହିବି କିମ୍ବା କିପରି କହିବି ମୁଁ ଠିକ୍ ଭାବରେ ଜାଣେ ନାହିଁ । ଆମର ପ୍ରିୟ ନେତା ବାପୁ, ଯାହାଙ୍କୁ ଆମେ ଜାତିର ପିତା ବୋଲି କହୁଥିଲୁ, ସେ ଆଉ ନାହାନ୍ତି। ବୋଧହୁଏ ମୁଁ ଏହା କହିବା ଭୁଲ୍; ତଥାପି, ଆମେ ତାଙ୍କୁ ଆଉ ଦେଖିବୁ ନାହିଁ, ଯେପରି କି ଆମେ ତାଙ୍କୁ ଏତେ ବର୍ଷ ଧରି ଦେଖିଛୁ, ଆମେ ତାଙ୍କ ପାଖକୁ ପରାମର୍ଶ ପାଇଁ ଦୌଡ଼ିବୁ ନାହିଁ କିମ୍ବା ତାଙ୍କଠାରୁ ସାନ୍ତ୍ୱନା ନେବୁ ନାହିଁ, ଏବଂ ଏହା କେବଳ ମୋ ପାଇଁ ନୁହେଁ, ବରଂ ଏହି ଦେଶର ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ଭୟଙ୍କର ଝଟକା । ହିନ୍ଦୁ ମହାସଭା ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସ୍ୱୟଂସେବକ ସଂଘ ସହ ସମ୍ପର୍କ ରଖିଥିବା ଜଣେ ହିନ୍ଦୁ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ଗୋଡସେ ଖସିଯିବାକୁ କୌଣସି ପ୍ରୟାସ କରିନଥିଲେ; ଅନ୍ୟ କେତେକ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ରକାରୀଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର ଗିରଫ କରାଯାଇଥିଲା। ଅଭିଯୁକ୍ତମାନେ ହେଲେ ନାଥୁରାମ ବିନାୟକ ଗଡସେ, ନାରାୟଣ ଆପ୍ଟେ, ବିନାୟକ ଦାମୋଦର ସାବରକର, ଶଙ୍କର କିସ୍ତାୟା, ଦତ୍ତାତ୍ରେୟ ପରଚୁରେ, ବିଷ୍ଣୁ କରକରେ, ମଦନଲାଲ ପାହୱା ଓ ଗୋପାଳ ଗଡସେ। ୧୯୪୮ ମସିହା ମେ ୨୭ ତାରିଖରେ ଏହି ମାମଲାର ଶୁଣାଣି ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଜଷ୍ଟିସ ଆତ୍ମା ଚରଣ ୧୦ ଫେବୃଆରୀ ୧୯୪୯ରେ ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ଆଦେଶ ଦେବା ପୂର୍ବରୁ ଏହା ୮ ମାସ ଧରି ଚାଲିଥିଲା। ପ୍ରସିକ୍ୟୁସନ ୧୪୯ ଜଣ ସାକ୍ଷୀଙ୍କୁ ଡାକିଥିଲେ, ପ୍ରତିପକ୍ଷ କେହି ନଥିଲେ। କୋର୍ଟ ଜଣେ ଅଭିଯୁକ୍ତଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଅଭିଯୁକ୍ତଙ୍କୁ ଦୋଷୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ କରିଛନ୍ତି। ଏହି ହତ୍ୟା ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ପାଇଁ ୮ ଜଣଙ୍କୁ ଦୋଷୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ କରାଯାଇଥିବା ବେଳେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ବିସ୍ଫୋରକ ପଦାର୍ଥ ଆଇନ ଉଲ୍ଲଂଘନ ଅଭିଯୋଗରେ ଦୋଷୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ କରାଯାଇଛି। ସାବରକରଙ୍କୁ ଦୋଷମୁକ୍ତ କରାଯାଇ ମୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା। ନାଥୁରାମ ଗଡସେ ଏବଂ ନାରାୟଣ ଆପ୍ଟେଙ୍କୁ ଫାଶୀ ଦଣ୍ଡାଦେଶ ଏବଂ ଅବଶିଷ୍ଟ ୬ ଜଣଙ୍କୁ (ଗୋଡସେଙ୍କ ଭାଇ ଗୋପାଳଙ୍କ ସମେତ) ଆଜୀବନ କାରାଦଣ୍ଡରେ ଦଣ୍ଡିତ କରାଯାଇଥିଲା। ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ବିୟୋଗରେ ଦେଶବ୍ୟାପୀ ଶୋକର ଛାୟା ଖେଳିଯାଇଥିଲା। ପାଞ୍ଚ ମାଇଲ ଲମ୍ବା ଏହି ଅନ୍ତିମ ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ୧୦ ଲକ୍ଷରୁ ଅଧିକ ଲୋକ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ, ଯେଉଁଠାରେ ତାଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରାଯାଇଥିଲା, ବିର୍ଲା ବାସଭବନରୁ ରାଜ ଘାଟରେ ପହଞ୍ଚିବାକୁ ପାଞ୍ଚ ଘଣ୍ଟାରୁ ଅଧିକ ସମୟ ଲାଗିଥିଲା ଏବଂ ଆଉ ଏକ ନିୟୁତ ଲୋକ ଶୋଭାଯାତ୍ରାକୁ ଅତିକ୍ରମ କରୁଥିବା ଦେଖିଥିଲେ। ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ମୃତଦେହକୁ ଏକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରବାହୀ ଜାହାଜରେ ପରିବହନ କରାଯାଇଥିଲା, ଯାହାର ଚେସିସକୁ ରାତାରାତି ଭାଙ୍ଗି ଦିଆଯାଇଥିଲା, ଯାହାଦ୍ୱାରା ଲୋକମାନେ ତାଙ୍କ ମୃତଦେହର ଏକ ଝଲକ ପାଇପାରିବେ । ଗାଡିର ଇଞ୍ଜିନ ବ୍ୟବହାର ହୋଇନଥିଲା; ଏହା ବଦଳରେ ୫୦ ଜଣ ଲେଖାଏଁ ଲୋକଙ୍କ ହାତରେ ଥିବା ୪ଟି ଡ୍ରାଗ୍ ଦଉଡ଼ି ଗାଡ଼ିକୁ ଟାଣି ନେଇଥିଲା। ଲଣ୍ଡନର ଇଣ୍ଡିଆ ହାଉସରେ ସମସ୍ତ ଧର୍ମ ଓ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ହଜାର ହଜାର ଲୋକ ଏବଂ ସମଗ୍ର ବ୍ରିଟେନରୁ ଆସିଥିବା ଭାରତୀୟମାନେ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଲଣ୍ଡନରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ଭାରତୀୟ ମାଲିକାନାରେ ଥିବା ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ଶୋକରେ ବନ୍ଦ ରହିଥିଲା । ଅନ୍ତିମ ସଂସ୍କାର ଏବଂ ସ୍ମାରକୀ ହିନ୍ଦୁ ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଅନ୍ତିମ ସଂସ୍କାର କରାଯାଇଥିଲା। ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଅସ୍ଥିକୁ ଅଳଙ୍କାରରେ ଢାଳି ଦିଆଯାଇଥିଲା, ଯାହାକୁ ସ୍ମାରକୀ ସେବା ପାଇଁ ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ପଠାଯାଇଥିଲା। ୧୨ ଫେବୃଆରୀ ୧୯୪୮ରେ ଆହ୍ଲାବାଦସ୍ଥିତ ସଙ୍ଗମରେ ଅଧିକାଂଶ ଅସ୍ଥି ବିସର୍ଜନ କରାଯାଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ କିଛି ଗୁପ୍ତଭାବରେ ନିଆଯାଇଥିଲା । ୧୯୯୭ ମସିହାରେ ତୁଷାର ଗାନ୍ଧୀ ଆହ୍ଲାବାଦର ସଙ୍ଗମଠାରେ ବ୍ୟାଙ୍କ ଭଲ୍ଟରେ ଥିବା ଏକ କଳସର ସାମଗ୍ରୀକୁ ବିସର୍ଜନ କରି କୋର୍ଟ ମାଧ୍ୟମରେ ପୁନରୁଦ୍ଧାର କରିଥିଲେ। ଉଗାଣ୍ଡାର ଜିଞ୍ଜା ନିକଟରେ ଥିବା ନାଇଲ ନଦୀର ଉତ୍ସରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ କିଛି ଅସ୍ଥି ବିଛିନ୍ନ ହୋଇ ରହିଥିଲା ଏବଂ ଏହି ଘଟଣାକୁ ଚିହ୍ନିତ କରୁଥିବା ଏକ ସ୍ମାରକୀ ଫଳକ। ୩୦ ଜାନୁଆରୀ ୨୦୦୮ରେ ଗିରଗାଓଁ ଚୌପାଟିରେ ଆଉ ଏକ କଳଶର ସାମଗ୍ରୀ ବିସର୍ଜନ କରାଯାଇଥିଲା । ଅନ୍ୟ ଏକ କଳସ ପୁଣେର ଆଗା ଖାଁଙ୍କ ମହଲରେ (ଯେଉଁଠାରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ୧୯୪୨ରୁ ୧୯୪୪ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାଜନୈତିକ ବନ୍ଦୀ ଭାବରେ ରଖାଯାଇଥିଲା) ଏବଂ ଅନ୍ୟଟି ଲସ୍ ଆଞ୍ଜେଲସର ସେଲ୍ଫ-ରିଜୁଲେସନ୍ ଫେଲୋସିପ୍ ଲେକ୍ ଶ୍ରାଇନ୍ରେ ରହିଛି। ଯେଉଁ ବିର୍ଲା ହାଉସ ସାଇଟରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରାଯାଇଥିଲା ତାହା ଏବେ ଗାନ୍ଧୀ ସ୍ମୃତି ନାମକ ଏକ ସ୍ମାରକୀ । ଯମୁନା ନଦୀ ନିକଟରେ ଯେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ତାଙ୍କର ଅନ୍ତିମ ସଂସ୍କାର କରାଯାଇଥିଲା ତାହା ହେଉଛି ନୂଆଦିଲ୍ଲୀର ରଜ ଘଟ ସ୍ମାରକୀ । ଏକ କଳା ମାର୍ବଲ ପ୍ଲାଟଫର୍ମ, ଏଥିରେ ଏପିଗ୍ରାଫ୍ "ହେମା" (ଦେବନାଗରୀ: ୧୨ ! ୧୨ ବା, ହେ ରାମ) ରହିଛି । ଗୁଳି ମାଡ଼ ପରେ ଏହା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଶେଷ ଶବ୍ଦ ବୋଲି କୁହାଯାଉଛି। ନୀତି, ଅଭ୍ୟାସ ଏବଂ ବିଶ୍ୱାସ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ବକ୍ତବ୍ୟ, ଚିଠି ଏବଂ ଜୀବନ ତାଙ୍କ ନୀତି, ଅଭ୍ୟାସ ଏବଂ ବିଶ୍ୱାସ ବିଷୟରେ ଅନେକ ରାଜନୈତିକ ଏବଂ ପଣ୍ଡିତ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଆକର୍ଷିତ କରିଛି, ଯେଉଁଥିରେ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଛି । କେତେକ ଲେଖକ ତାଙ୍କୁ ନୈତିକ ଜୀବନ ଶୈଳୀ ଓ ଶାନ୍ତିବାଦର ଏକ ପାରାଗନ ଭାବରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରୁଥିବା ବେଳେ ଅନ୍ୟମାନେ ତାଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ସଂସ୍କୃତି ଏବଂ ପରିସ୍ଥିତିଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ଏକ ଅଧିକ ଜଟିଳ, ବିରୋଧୀ ଏବଂ ବିକଶିତ ଚରିତ୍ର ଭାବରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରନ୍ତି । ସତ୍ୟ ଓ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଗାନ୍ଧୀ ସତ୍ୟ ବା ସତ୍ୟକୁ ଆବିଷ୍କାର ଓ ଅନୁସରଣ କରିବା ପାଇଁ ନିଜ ଜୀବନକୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ବୋଲି କହିଥିଲେ, ଯାହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି "ସତ୍ୟକୁ ଅନୁରୋଧ କରିବା, ଜିଦ୍ କରିବା କିମ୍ବା ନିର୍ଭରଶୀଳତା"। ସତ୍ୟାଗ୍ରହକୁ ଏକ ରାଜନୈତିକ ଆନ୍ଦୋଳନ ଏବଂ ନୀତି ଭାବରେ ପ୍ରଥମ ପ୍ରଣୟନ ୧୯୨୦ ମସିହାରେ ହୋଇଥିଲା, ଯାହାକୁ ସେ ସେହି ବର୍ଷ ସେପ୍ଟେମ୍ବରରେ ଭାରତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ଏକ ଅଧିବେଶନ ପୂର୍ବରୁ "ଅସହଯୋଗ ସଂକଳ୍ପ" ଭାବରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ । ଡେନିସ୍ ଡାଲ୍ଟନ୍ କହନ୍ତି, ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ରଚନା ଓ ପଦକ୍ଷେପ ହିଁ ତାଙ୍କ ଲୋକମାନଙ୍କର ବିଶ୍ୱାସ ଓ ସଂସ୍କୃତିରେ ଗଭୀର ଭାବରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଥିଲା, ଯାହା ତାଙ୍କୁ ଜନଚେତନାରେ ବାନ୍ଧି ଦେଇଥିଲା ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ଶୀଘ୍ର ମହାତ୍ମାରେ ପରିଣତ କରିଥିଲା। ଗାନ୍ଧିଜୀ ସତ୍ୟାଗ୍ରହକୁ ଆତ୍ମଅନୁଭବ, ଅହିଂସା (ଅହିଂସା), ନିରାମିଷ ଏବଂ ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରେମର ବେଦାନ୍ତିକ ଆଦର୍ଶ ଉପରେ ଆଧାରିତ କରିଥିଲେ । ୱିଲିୟମ୍ ବୋର୍ମାନ୍ କହିଛନ୍ତି ଯେ ତାଙ୍କ ସତ୍ୟାଗ୍ରହର ଚାବି ହିନ୍ଦୁ ଉପନିଷଦୀୟ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ରହିଛି। ଇନ୍ଦିରା କାର୍ଙ୍କ ମତରେ ଅହିଂସା ଓ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଉପରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଧାରଣା ଅଦ୍ବୈତ ବେଦାନ୍ତର ଦାର୍ଶନିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି ଉପରେ ଆଧାରିତ ଥିଲା। ବ୍ରୁସ୍ ୱାଟସନ୍ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଏହି ଧାରଣାଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ କିଛି କେବଳ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ପରମ୍ପରାରେ ନୁହେଁ, ବରଂ ଜୈନ ଧର୍ମ କିମ୍ବା ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମରେ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ, ବିଶେଷକରି ଅହିଂସା, ନିରାମିଷ ଏବଂ ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରେମ ବିଷୟରେ, କିନ୍ତୁ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସଂଶ୍ଳେଷଣ ଏହି ଧାରଣାଗୁଡ଼ିକୁ ରାଜନୀତିକରଣ କରିବା ପାଇଁ ଥିଲା । ଗ୍ଲିନ୍ ରିଚାର୍ଡସଙ୍କ ମତରେ ସତ୍ୟକୁ ଏକ ନାଗରିକ ଆନ୍ଦୋଳନ ଭାବରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଧାରଣା ଧର୍ମ ଓ ସୀତାର ହିନ୍ଦୁ ପରିଭାଷା ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଭଲ ଭାବରେ ବୁଝାଯାଏ । ଗାନ୍ଧୀ କହିଥିଲେ ଯେ ଲଢ଼ିବା ପାଇଁ ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଲଢ଼େଇ ହେଉଛି ନିଜ ରାକ୍ଷସ, ଭୟ ଏବଂ ଅସୁରକ୍ଷିତତାକୁ ଅତିକ୍ରମ କରିବା । ଗାନ୍ଧିଜୀ ପ୍ରଥମେ "ଭଗବାନ ହିଁ ସତ୍ୟ" କହି ନିଜର ବିଶ୍ୱାସକୁ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ କରିଥିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ସେ ଏହି ବୟାନକୁ ବଦଳାଇ 'ସତ୍ୟ ହିଁ ଭଗବାନ' ରଖିଥିଲେ। ତେଣୁ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଦର୍ଶନରେ ସତ୍ୟ (ସତ୍ୟ) ହେଉଛି "ଭଗବାନ"। ରିଚାର୍ଡସ କହନ୍ତି, ଗାନ୍ଧୀ "ଭଗବାନ" ଶବ୍ଦକୁ ଏକ ଅଲଗା ଶକ୍ତି ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ, ବରଂ ଅଦ୍ବୈତ ବେଦାନ୍ତ ପରମ୍ପରାର ଅସ୍ତିତ୍ୱ (ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଆତ୍ମା) ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ, ଯାହା ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ ସମସ୍ତ ଜୀବନରେ ସମସ୍ତ ଜିନିଷରେ, ଏକ ଅଣଦୁଃସାମୟିକ ସାର୍ବଜନୀନ ଭାବରେ ବ୍ୟାପିଥାଏ । ନିକୋଲାସ ଗିୟରଙ୍କ ମତରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ପାଇଁ ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଭଗବାନ ଏବଂ ମନୁଷ୍ୟର ଏକତା, ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ଗୋଟିଏ ଆତ୍ମା ସମାନ ଏବଂ ସେଥିପାଇଁ ସମାନତା ଅଛି, ଆତ୍ମା ଅଛି ଏବଂ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ସମସ୍ତ ଜିନିଷ ସହିତ ସମାନ, ଅହିଂସା (ଅହିଂସା) ହେଉଛି ଏହି ଆତ୍ମାର ପ୍ରକୃତି । ସତ୍ୟାଗ୍ରହର ସାର ହେଉଛି ଏକ ରାଜନୈତିକ ମାଧ୍ୟମ ଭାବରେ "ଆତ୍ମା ଶକ୍ତି", ଅତ୍ୟାଚାରକାରୀଙ୍କ ବିରୋଧରେ ନିଷ୍ଠୁର ବଳ ପ୍ରୟୋଗ କରିବାକୁ ମନା କରିବା, ଅତ୍ୟାଚାରକାରୀ ଏବଂ ଶୋଷିତଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଶତ୍ରୁତାକୁ ଦୂର କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିବା, ଅତ୍ୟାଚାରକାରୀଙ୍କୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କିମ୍ବା "ଶୁଦ୍ଧ" କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ । ଏହା ନିଷ୍କ୍ରିୟତା ନୁହେଁ ବରଂ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ପ୍ରତିରୋଧ ଏବଂ ଅସହଯୋଗ ଯେଉଁଠାରେ ଆର୍ଥର ହର୍ମାନ୍ କୁହନ୍ତି, "ପ୍ରେମ ଘୃଣାକୁ ଜିତିଥାଏ"। ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ପାଇଁ ବେଳେବେଳେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ଏକ ଉଦାହରଣ ହେଉଛି ଏହା ଏକ "ନୀରବ ଶକ୍ତି" ବା "ଆତ୍ମା ଶକ୍ତି" (ଏକ ଶବ୍ଦ ଯାହା ମାର୍ଟିନ ଲୁଥର କିଙ୍ଗ ଜୁନିୟର ତାଙ୍କ "ଆଇ ହେଭ୍ ଆ ଡ୍ରିମ୍ " ଭାଷଣ ସମୟରେ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହୃତ କରିଥିଲେ)। ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଶାରୀରିକ ଶକ୍ତି ପରିବର୍ତ୍ତେ ନୈତିକ ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ସତ୍ୟାଗ୍ରହକୁ "ସାର୍ବଜନୀନ ଶକ୍ତି" ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ, କାରଣ ଏହା ମୂଳତଃ "ସମ୍ପର୍କୀୟ ଏବଂ ଅପରିଚିତ, ଯୁବକ ଏବଂ ବୃଦ୍ଧ, ପୁରୁଷ ଏବଂ ମହିଳା, ବନ୍ଧୁ ଏବଂ ଶତ୍ରୁଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କୌଣସି ପାର୍ଥକ୍ୟ କରେ ନାହିଁ। ଗାନ୍ଧିଜୀ ଲେଖିଛନ୍ତି, "ଏଥିରେ କୌଣସି ଅଧୀରତା ରହିବା ଉଚିତ୍ ନୁହେଁ, କୌଣସି ବର୍ବରତା ନାହିଁ, କୌଣସି ଅସଦାଚରଣ ନାହିଁ, କୌଣସି ଅଯଥା ଚାପ ନାହିଁ। ଯଦି ଆମେ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ପ୍ରକୃତ ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛୁ, ତେବେ ଆମେ ଅସହିଷ୍ଣୁ ହୋଇପାରିବା ନାହିଁ । ଅସହିଷ୍ଣୁତା କାହାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଉପରେ ବିଶ୍ୱାସ ରଖିବାକୁ ଧୋକା ଦେଇଥାଏ। ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଅଧୀନରେ ପ୍ରଚଳିତ ନାଗରିକ ଅବମାନନା ଏବଂ ଅସହଯୋଗ "ଦୁଃଖର ନିୟମ" ଉପରେ ଆଧାରିତ, ଏକ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଯେ ଦୁଃଖର ସହନଶୀଳତା ହେଉଛି ଶେଷ ହେବାର ଏକ ମାଧ୍ୟମ । ଏହି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ସାଧାରଣତଃ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି କିମ୍ବା ସମାଜର ନୈତିକ ଉନ୍ନତି କିମ୍ବା ପ୍ରଗତିକୁ ସୂଚିତ କରେ । ତେଣୁ ସତ୍ୟାଗ୍ରହରେ ଅସହଯୋଗ ବାସ୍ତବରେ ସତ୍ୟ ଓ ନ୍ୟାୟ ସହିତ ବିରୋଧୀଙ୍କ ସହଯୋଗକୁ ସୁରକ୍ଷିତ ରଖିବାର ଏକ ମାଧ୍ୟମ । ସତ୍ୟାଗ୍ରହକୁ ଏକ ରାଜନୈତିକ ମାଧ୍ୟମ ଭାବରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଧାରଣା ଭାରତୀୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟାପକ ଅନୁସରଣ ଆକର୍ଷିତ କରିଥିଲା, କିନ୍ତୁ ସମର୍ଥନ ସାର୍ବଜନୀନ ନଥିଲା । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ଜିନ୍ନାଙ୍କ ପରି ମୁସଲମାନ ନେତାମାନେ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ବିଚାରକୁ ବିରୋଧ କରିଥିଲେ, ରାଜନୈତିକ ସକ୍ରିୟତା ମାଧ୍ୟମରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ହିନ୍ଦୁଧର୍ମକୁ ପୁନର୍ଜୀବିତ କରୁଥିବା ଅଭିଯୋଗ କରିଥିଲେ ଏବଂ ମୁସଲମାନ ଜାତୀୟତାବାଦ ଏବଂ ମୁସଲମାନ ମାତୃଭୂମି ଦାବି ମାଧ୍ୟମରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ମୁକାବିଲା କରିବାକୁ ପ୍ରୟାସ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ୧୯୪୫ ମସିହା ଜୁନ୍ ମାସରେ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ନେତା ଆମ୍ବେଦକର ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିବାର ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବା ପରେ ଏବଂ ଆଧୁନିକ ଭାରତର ପ୍ରଥମ ଆଇନ ଓ ନ୍ୟାୟ ମନ୍ତ୍ରୀ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ "ଅନ୍ଧ ହିନ୍ଦୁ ଭକ୍ତ", ଆଦିମ, ଟଲଷ୍ଟୟ ଏବଂ ରସ୍କିନ୍ଙ୍କ ନକଲି ମଦଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ଏବଂ "ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଚାର କରିବା ପାଇଁ ସର୍ବଦା କିଛି ସରଳତା ଅଛି" ବୋଲି ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିଥିଲେ । ୱିନଷ୍ଟନ ଚର୍ଚିଲ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ସ୍ୱାର୍ଥପର ଫାଇଦା ଚାହୁଁଥିବା ଜଣେ ଚତୁର ହକଷ୍ଟର, ଜଣେ "ଆକାଂକ୍ଷୀ ଏକଛତ୍ରବାଦୀ" ଏବଂ "ପାଗନ୍ ହିନ୍ଦୁଧର୍ମର ଆତାବାଦୀ ମୁଖପାତ୍ର" ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ । ଚର୍ଚ୍ଚିଲ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ନାଗରିକ ଅବମାନନା ଆନ୍ଦୋଳନର ଦୃଶ୍ୟ କେବଳ "ସେଠାରେ (ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତରେ) ଗୋରା ଲୋକମାନେ ଯେଉଁ ବିପଦର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଛନ୍ତି ତାହାକୁ ବଢ଼ାଇଦେଇଛି"। ଅହିଂସା ଯଦିଓ ଗାନ୍ଧୀ ଅହିଂସାନୀତିର ପ୍ରବର୍ତ୍ତକ ନଥିଲେ, ତଥାପି ସେ ପ୍ରଥମେ ଏହାକୁ ରାଜନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟାପକ ସ୍ତରରେ ପ୍ରୟୋଗ କରିଥିଲେ। ଅହିଂସା (ଅହିଂସା)ର ଧାରଣାର ଭାରତୀୟ ଧାର୍ମିକ ଚିନ୍ତାଧାରାରେ ଏକ ଦୀର୍ଘ ଇତିହାସ ରହିଛି ଏବଂ ଏହାକୁ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଧର୍ମ (ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟ ଗୁଣ) ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ, ଯାହା ସମସ୍ତ ଜୀବଜନ୍ତୁ (ସର୍ବଭୂତ), ସର୍ବଦା (ସର୍ବଦ), ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ (ସର୍ବତା), କାର୍ଯ୍ୟ, ଶବ୍ଦ ଏବଂ ଚିନ୍ତାଧାରାରେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଗାନ୍ଧିଜୀ ତାଙ୍କ ଆତ୍ମଜୀବନୀ 'ଦ ଷ୍ଟୋରୀ ଅଫ୍ ମାଇଁ ଏକ୍ସପେରିମେଣ୍ଟସ୍ ୱିଥ୍ ଟ୍ରୁଥ୍'ରେ ଅହିଂସା ବିଷୟରେ ତାଙ୍କ ଦର୍ଶନ ଓ ଧାରଣାକୁ ରାଜନୈତିକ ମାଧ୍ୟମ ଭାବେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି। ଯଦିଓ ଗାନ୍ଧୀ ଅହିଂସାକୁ ହିଂସାଠାରୁ ଅସୀମ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବୋଲି ଭାବୁଥିଲେ, ତଥାପି ସେ ହିଂସାକୁ କାତରତା ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ପସନ୍ଦ କରୁଥିଲେ । ସେ ଆହୁରି ମଧ୍ୟ କହିଛନ୍ତି ଯେ ସେ ତାଙ୍କ ସମ୍ମାନ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ଭାରତକୁ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ପସନ୍ଦ କରିବେ, ବରଂ ସେ କାତରତାପୂର୍ଣ୍ଣ ଢଙ୍ଗରେ ନିଜ ଅପମାନର ଅସହାୟ ସାକ୍ଷୀ ହେବା ଉଚିତ୍ । ସାହିତ୍ୟକୃତି ଗାନ୍ଧୀ ଜଣେ ବିଶିଷ୍ଟ ଲେଖକ ଥିଲେ। ତାଙ୍କ ଦସ୍ତଖତ ଶୈଳୀ ସରଳ, ସଠିକ, ସ୍ପଷ୍ଟ ଏବଂ କୃତ୍ରିମତା ବିହୀନ ଥିଲା । ୧୯୦୯ ମସିହାରେ ଗୁଜରାଟୀ ଭାଷାରେ ପ୍ରକାଶିତ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ପ୍ରକାଶନ 'ହିନ୍ଦ ସ୍ୱରାଜ' ଭାରତର ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନର "ବୌଦ୍ଧିକ ବ୍ଲୁପ୍ରିଣ୍ଟ" ପାଲଟିଥିଲା । ପରବର୍ତ୍ତୀ ବର୍ଷ ଏହି ପୁସ୍ତକଟି ଇଂରାଜୀରେ ଅନୁବାଦ ିତ ହୋଇଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ ଏକ କପିରାଇଟ୍ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଥିଲା ଯେଉଁଥିରେ "ନୋ ରାଇଟ୍ସ ସଂରକ୍ଷିତ" ଲେଖାଥିଲା । ଦଶନ୍ଧି ଧରି ସେ ଗୁଜରାଟୀ, ହିନ୍ଦୀ ଏବଂ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ ହରିଜନଙ୍କ ସମେତ ଅନେକ ଖବରକାଗଜ ସମ୍ପାଦନା କରିଥିଲେ; ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ଥିବା ବେଳେ ଇଂରାଜୀରେ ୟଙ୍ଗ ଇଣ୍ଡିଆ ଏବଂ ଗୁଜରାଟୀ ମାସିକ ନବଜୀବନ ଭାରତ ଫେରିବା ପରେ ଇଣ୍ଡିଆନ ଓପିନିଅନ୍ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ନବଜୀବନ ହିନ୍ଦୀରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହାବ୍ୟତୀତ ସେ ପ୍ରାୟ ପ୍ରତିଦିନ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷ ଓ ଖବରକାଗଜକୁ ଚିଠି ଲେଖୁଥିଲେ। ଗାନ୍ଧିଜୀ ତାଙ୍କ ଆତ୍ମଜୀବନୀ, ସତ୍ୟର କାହାଣୀ (ଗୁଜରାତି") ସମେତ ଅନେକ ପୁସ୍ତକ ମଧ୍ୟ ଲେଖିଥିଲେ, ଯାହାର ପୁନଃମୁଦ୍ରିତ ହେବା ନିଶ୍ଚିତ କରିବା ପାଇଁ ସେ ସମଗ୍ର ପ୍ରଥମ ସଂସ୍କରଣକୁ କିଣିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଆତ୍ମଜୀବନୀ ଗୁଡ଼ିକ ହେଲା: ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ତାଙ୍କ ସଂଘର୍ଷ ବିଷୟରେ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ, ହିନ୍ଦ ସ୍ୱରାଜ ବା ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ହୋମ୍ ରୁଲ୍, ଏକ ରାଜନୈତିକ ପୁସ୍ତକ ଏବଂ ଜନ୍ ରସ୍କିନ୍ଙ୍କ 'ଟୁ ଦିସ୍ ଲାଷ୍ଟ'ର ଗୁଜରାଟୀ ଭାଷାରେ ଏକ ବର୍ଣ୍ଣନା ଯାହା ରାଜନୈତିକ ଅର୍ଥନୀତିର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ସମାଲୋଚନା ଥିଲା। ଏହି ଶେଷ ପ୍ରବନ୍ଧକୁ ଅର୍ଥନୀତି ଉପରେ ତାଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଇପାରେ । ନିରାମିଷ, ଖାଦ୍ୟପେୟ ଓ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ଧର୍ମ, ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାର ଇତ୍ୟାଦି ଉପରେ ମଧ୍ୟ ସେ ବିସ୍ତୃତ ଭାବରେ ଲେଖିଥିଲେ । ଗାନ୍ଧୀ ସାଧାରଣତଃ ଗୁଜରାଟୀ ଭାଷାରେ ଲେଖୁଥିଲେ, ଯଦିଓ ସେ ତାଙ୍କ ପୁସ୍ତକର ହିନ୍ଦୀ ଏବଂ ଇଂରାଜୀ ଅନୁବାଦକୁ ମଧ୍ୟ ସଂଶୋଧନ କରିଥିଲେ । ୧୯୩୪ ମସିହାରେ ସେ ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର ୟେରଓ୍ୱାଡା ଜେଲରେ ଥିବା ବେଳେ ଜେଲରୁ ଗୀତ ଲେଖିଥିଲେ । ୧୯୬୦ ଦଶକରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସଂଗୃହୀତ କୃତି ନାମରେ ଭାରତ ସରକାର ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କୃତି ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । ପାଖାପାଖି ଶହେ ଖଣ୍ଡରେ ପ୍ରକାଶିତ ପ୍ରାୟ ୫୦,୦ ପୃଷ୍ଠାର ଏହି ଲେଖାଗୁଡ଼ିକ ରହିଛି। ୨୦୦୦ ମସିହାରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କୃତିର ଏକ ସଂଶୋଧିତ ସଂସ୍କରଣରେ ଅନେକ ତ୍ରୁଟି ଓ ତ୍ରୁଟି ରହିଥିବାରୁ ବିବାଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା। ପରେ ଭାରତ ସରକାର ସଂଶୋଧିତ ସଂସ୍କରଣକୁ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରି ନେଇଥିଲେ। ଇତିହାସରେ ଇଂରେଜ ଶାସନ ବିରୋଧରେ ସଫଳ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ ଭାବରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଜଣାଶୁଣା । ତାଙ୍କୁ ଆଧୁନିକ ଭାରତର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ ଭାବରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଶଂସା କରାଯାଏ । ଆମେରିକୀୟ ଐତିହାସିକ ଷ୍ଟାନଲି ଓଲପର୍ଟ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ "ଭାରତର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ବିପ୍ଳବୀ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ନେତା" ଏବଂ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ପରେ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଭାରତୀୟ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ । ୧୯୯୯ମସିହାରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଏସିଆ ସପ୍ତାହ ପକ୍ଷରୁ 'ଶତାବ୍ଦୀର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଏସୀୟ' ପୁରସ୍କାର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା। ୨୦୦୦ ମସିହାରେ ବିବିସି ସର୍ଭେରେ ତାଙ୍କୁ ସହସ୍ରାବ୍ଦୀର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ବ୍ୟକ୍ତି ଭାବେ ବିବେଚନା କରାଯାଇଥିଲା। ମହାତ୍ମା ଶବ୍ଦକୁ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ନାମ ବୋଲି ଭୁଲ କରାଯାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦ ମହା (ଅର୍ଥାତ୍ ମହାନ) ଓ ଆତ୍ମା (ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମା)ରୁ ନିଆଯାଇଛି। ଜୁଲାଇ ୧୯୧୪ରେ ଡର୍ବାନର ଟାଉନ ହଲରେ ବିଦାୟୀ ସଭାରେ ତାଙ୍କୁ ସାର୍ବଜନୀନ ଭାବରେ "ମହାତ୍ମା" ଉପାଧିରେ ସମ୍ମାନିତ କରାଯାଇଥିଲା । ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥ ଟାଗୋର ୧୯୧୫ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଏହି ଉପାଧି ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ତଥାପି ଗାନ୍ଧୀ ତାଙ୍କ ଆତ୍ମଜୀବନୀରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ଯେ ସେ ଏହି ଟାଇଟଲକୁ କେବେ ବି ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଇନଥିଲେ ଏବଂ ଏଥିପାଇଁ ଅନେକ ସମୟରେ ଦୁଃଖିତ ହେଉଥିଲେ । ଭାରତର ଅସଂଖ୍ୟ ରାସ୍ତା, ସଡ଼କ ଓ ଅଞ୍ଚଳଗାନ୍ଧିଙ୍କ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇଛି। ଏଥିରେ ଏମ୍ ଜି ରୋଡ୍ (ମୁମ୍ବାଇ, ବାଙ୍ଗାଲୋର, କୋଲକାତା, ଲକ୍ଷ୍ନୌ, କାନପୁର, ଗ୍ୟାଙ୍ଗଟକ୍ ଏବଂ ଇନ୍ଦୋର ସମେତ ଅନେକ ଭାରତୀୟ ସହରର ମୁଖ୍ୟ ରାସ୍ତା), ଗାନ୍ଧୀ ମାର୍କେଟ୍ (ସିଓନ୍, ମୁମ୍ବାଇ ନିକଟରେ) ଏବଂ ଗାନ୍ଧୀନଗର (ଗୁଜରାଟ ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ, ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଜନ୍ମସ୍ଥାନ) ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ୨୦୦୮ ସୁଦ୍ଧା ୧୫୦ରୁ ଅଧିକ ଦେଶ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଉପରେ ଟିକଟ ଜାରି କରିଥିଲେ। ଅକ୍ଟୋବର ୨୦୧୯ରେ ରୁଷିଆ, ଇରାନ, ତୁର୍କୀ, ଉଜ୍ବେକିସ୍ତାନ, ପାଲେଷ୍ଟାଇନ ସମେତ ପ୍ରାୟ ୮୭ଟି ଦେଶ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ୧୫୦ତମ ଜୟନ୍ତୀ ଅବସରରେ ସ୍ମାରକୀ ଗାନ୍ଧୀ ଟିକଟ ଉନ୍ମୋଚନ କରିଥିଲେ। ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୦୨୦ରେ ଫ୍ଲୋରିଆନ୍ 120461 ଗାନ୍ଧିଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ସମ୍ମାନରେ ମନୋନୀତ କରାଯାଇଥିଲା। ଅକ୍ଟୋବର ୨୦୨୨ରେ ଆସ୍ତାନାରେ କାଜାଖସ୍ତାନର ରକ୍ଷକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସଂପ୍ରଦାୟ ସ୍ମାରକୀ ସମ୍ମୁଖରେ ରୋଇଂ କେନାଲର ବନ୍ଧରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଏକ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥିଲା । On 15 December 2022, the United Nations headquarters in New York unveiled the statue of Gandhi. UN Secretary-General António Guterres called Gandhi an "uncompromising advocate for peaceful co-existence". ଅନୁଗାମୀ ଏବଂ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ପ୍ରଭାବ ଗାନ୍ଧୀ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ନେତା ଓ ରାଜନୈତିକ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିଲେ। ମାର୍ଟିନ ଲୁଥର କିଙ୍ଗ ଜୁନିୟର, ଜେମ୍ସ ଲସନ ଏବଂ ଜେମ୍ସ ବେଭେଲଙ୍କ ସମେତ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାରେ ନାଗରିକ ଅଧିକାର ଆନ୍ଦୋଳନର ନେତୃବୃନ୍ଦ ଅହିଂସା ବିଷୟରେ ସେମାନଙ୍କର ନିଜସ୍ୱ ସିଦ୍ଧାନ୍ତର ବିକାଶରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଲେଖାରୁ ଆକର୍ଷିତ ହୋଇଥିଲେ । ରାଜା କହିଲେ "ଖ୍ରୀଷ୍ଟ ଆମକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ରଣନୀତି ଦେଇଥିଲେ। ରାଜା ବେଳେବେଳେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ "ଛୋଟ ବାଦାମୀ ସନ୍ଥ" ବୋଲି ସମ୍ବୋଧନ କରୁଥିଲେ । ରଙ୍ଗଭେଦ ବିରୋଧୀ କର୍ମୀ ତଥା ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାର ପୂର୍ବତନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନେଲସନ ମଣ୍ଡେଲା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କଠାରୁ ପ୍ରେରଣା ପାଇଥିଲେ। ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅଛନ୍ତି ଷ୍ଟିଭ୍ ବିକୋ, ଭାକ୍ଲାଭ୍ ହାଭେଲ୍ ଏବଂ ଅଙ୍ଗ ସାନ୍ ସୁ କି। ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାର ପୂର୍ବତନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନେଲସନ ମଣ୍ଡେଲା ତାଙ୍କ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ସମୟରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଅହିଂସା ପ୍ରତିରୋଧ ଦର୍ଶନର ଅନୁଗାମୀ ଥିଲେ । ଭାନା ଏବଂ ୱାହେଦ ଏହି ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ମନ୍ତବ୍ୟ ଦେଇ କହିଥିଲେ ଯେ "ଗାନ୍ଧୀ ଶ୍ୱେତ ଶାସନର ଅନ୍ତ ଘଟାଇବାକୁ ଚାହୁଁଥିବା ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାର ପରବର୍ତ୍ତୀ ପିଢ଼ିର କାର୍ଯ୍ୟକର୍ତ୍ତାମାନଙ୍କୁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥିଲେ। ଏହି ପରମ୍ପରା ତାଙ୍କୁ ନେଲସନ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କ ସହ ଯୋଡ଼ିଛି... ଏକ ଅର୍ଥରେ ମଣ୍ଡେଲା ଗାନ୍ଧୀ ଯାହା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ତାହା ପୂରଣ କରିଥିଲେ। ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଜୀବନ ଏବଂ ଶିକ୍ଷା ଅନେକଙ୍କୁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥିଲା ଯେଉଁମାନେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ପରାମର୍ଶଦାତା ଭାବରେ ବିଶେଷ ଭାବରେ ସମ୍ବୋଧିତ କରିଥିଲେ କିମ୍ବା ଯେଉଁମାନେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଚିନ୍ତାଧାରାର ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର ପାଇଁ ନିଜ ଜୀବନକୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିଥିଲେ । ୟୁରୋପରେ ରୋମେନ୍ ରୋଲାଣ୍ଡ ପ୍ରଥମେ ୧୯୨୪ ମସିହାରେ ତାଙ୍କ ପୁସ୍ତକ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିଥିଲେ ଏବଂ ବ୍ରାଜିଲର ଅରାଜକତାବାଦୀ ତଥା ନାରୀବାଦୀ ମାରିଆ ଲେସର୍ଡା ଡି ମୌରା ଶାନ୍ତିବାଦ ଉପରେ ତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ବିଷୟରେ ଲେଖିଥିଲେ । ୧୯୩୧ ମସିହାରେ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନୀ ଆଲବର୍ଟ ଆଇନଷ୍ଟାଇନ୍ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ବିଷୟରେ ଲେଖିଥିବା ଏକ ଚିଠିରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସହ ଚିଠି ବିନିମୟ କରିଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ "ଆଗାମୀ ପିଢ଼ି ପାଇଁ ଏକ ଆଦର୍ଶ" ବୋଲି କହିଥିଲେ । ଆଇନଷ୍ଟାଇନ୍ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ବିଷୟରେ କହିଥିଲେ:ରାଜନୈତିକ ଇତିହାସରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସଫଳତା ଅନନ୍ୟ। ସେ ଏକ ନିର୍ଯ୍ୟାତିତ ଦେଶର ମୁକ୍ତି ସଂଗ୍ରାମ ପାଇଁ ଏକ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନୂତନ ଏବଂ ମାନବିକ ଉପାୟ ଆବିଷ୍କାର କରିଛନ୍ତି ଏବଂ ଏହାକୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଶକ୍ତି ଏବଂ ନିଷ୍ଠାର ସହ ପାଳନ କରିଛନ୍ତି । ସମଗ୍ର ସଭ୍ୟ ଜଗତର ସଚେତନ ଭାବରେ ଚିନ୍ତା କରୁଥିବା ମଣିଷ ଉପରେ ତାଙ୍କର ନୈତିକ ପ୍ରଭାବ ବୋଧହୁଏ ନିଷ୍ଠୁର ହିଂସାତ୍ମକ ଶକ୍ତିମାନଙ୍କର ଅତ୍ୟଧିକତା ସହିତ ଆମ ସମୟରେ ଲାଗୁଥିବା ତୁଳନାରେ ଅଧିକ ସ୍ଥାୟୀ ହେବ । କାରଣ ସ୍ଥାୟୀ କେବଳ ସେହି ରାଜନେତାଙ୍କ କାମ ହେବ, ଯେଉଁମାନେ ନିଜ ଉଦାହରଣ ଓ ଶିକ୍ଷାଗତ କାର୍ଯ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ନିଜ ଲୋକଙ୍କ ନୈତିକ ଶକ୍ତିକୁ ଜାଗ୍ରତ କରି ସୁଦୃଢ଼ କରିଥାନ୍ତି । ଆମେ ସମସ୍ତେ ଖୁସି ଏବଂ କୃତଜ୍ଞ ହୋଇପାରିବା ଯେ ଭାଗ୍ୟ ଆମକୁ ଆଗାମୀ ପିଢ଼ି ପାଇଁ ଏପରି ଏକ ଆଲୋକିତ ସମସାମୟିକ, ଏକ ଆଦର୍ଶ ଉପହାର ଦେଇଛି । ଆଗାମୀ ପିଢ଼ି ବିଶ୍ୱାସ କରିବେ ନାହିଁ ଯେ ଏଭଳି ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ମାଂସ ଓ ରକ୍ତରେ ପୃଥିବୀକୁ ଚାଲିଥିଲେ।ସୋମାଲିଲ୍ୟାଣ୍ଡର ଜଣେ ରାଜନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକର୍ତ୍ତା ଫରାହ ଓମାର ୧୯୩୦ ମସିହାରେ ଭାରତ ଗସ୍ତରେ ଆସିଥିଲେ, ଯେଉଁଠାରେ ସେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଭେଟିଥିଲେ ଏବଂ ବ୍ରିଟିଶ ସୋମାଲିଲ୍ୟାଣ୍ଡରେ ତାଙ୍କ ଅଭିଯାନରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଅହିଂସାତ୍ମକ ଦର୍ଶନଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲେ । ୧୯୩୬ ମସିହାରେ ଗାନ୍ଧିଙ୍କ ସହ ରହିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଲାଞ୍ଜା ଡେଲ୍ ବାଷ୍ଟୋ ଭାରତ ଆସିଥିଲେ। ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ସେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଦର୍ଶନର ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର ପାଇଁ ୟୁରୋପକୁ ଫେରିଆସିଥିଲେ ଏବଂ ୧୯୪୮ ମସିହାରେ (ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଆଶ୍ରମର ଆଦର୍ଶରେ ଆଦର୍ଶିତ) ସଂପ୍ରଦାୟ ଅଫ୍ ଦ ଆର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ମାଡେଲିନ୍ ସ୍ଲେଡ୍ ("ମୀରାବେହନ" ନାମରେ ଜଣାଶୁଣା) ଜଣେ ବ୍ରିଟିଶ ଆଡମିରାଲଙ୍କ କନ୍ୟା ଥିଲେ ଯିଏ କି ତାଙ୍କ ବୟସ୍କ ଜୀବନର ଅଧିକାଂଶ ସମୟ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଭକ୍ତ ଭାବରେ ଭାରତରେ ବିତାଇଥିଲେ । ଏହାବ୍ୟତୀତ ବ୍ରିଟିଶ ସଙ୍ଗୀତଜ୍ଞ ଜନ୍ ଲେନନ୍ ଅହିଂସା ଉପରେ ତାଙ୍କର ମତ ଉପରେ ଆଲୋଚନା କରିବା ସମୟରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ବିଷୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲେ। ୨୦୦୭ମସିହାରେ ଆମେରିକାର ପୂର୍ବତନ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ତଥା ପରିବେଶବିତ୍ ଅଲ୍ ଗୋର ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଉପରେ ଏକ ଭାଷଣରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ଆକର୍ଷଣ କରିଥିଲେ। ଆମେରିକାର ୪୪ତମ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ବାରାକ୍ ଓବାମା ୨୦୦୯ ସେପ୍ଟେମ୍ବରରେ କହିଥିଲେ ଯେ ତାଙ୍କର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ପ୍ରେରଣା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କଠାରୁ ଆସିଥିଲା। ତାଙ୍କର ଉତ୍ତର ଥିଲା "ମୃତ କିମ୍ବା ବଞ୍ଚିଥିବା ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି କିଏ, ଯାହା ସହିତ ଆପଣ ଖାଇବାକୁ ପସନ୍ଦ କରିବେ?"। ସେ ଆହୁରି ମଧ୍ୟ କହିଛନ୍ତି ଯେ "ସେ ଏମିତି ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଯେଉଁଥିରେ ମୁଁ ବହୁତ ପ୍ରେରଣା ପାଉଛି । ସେ ଡକ୍ଟର କିଙ୍ଗଙ୍କୁ ଅହିଂସାର ବାର୍ତ୍ତା ଦେଇ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥିଲେ । ସେ ବହୁତ କିଛି କରିଥିଲେ ଏବଂ କେବଳ ତାଙ୍କ ନୈତିକତା ବଳରେ ଦୁନିଆକୁ ବଦଳାଇ ଦେଇଥିଲେ। ଟାଇମ୍ ପତ୍ରିକାରେ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ ଦଲାଇ ଲାମା, ଲେକ୍ ୱାସା, ମାର୍ଟିନ୍ ଲୁଥର କିଙ୍ଗ୍ ଜୁନିୟର, ସିଜର ଚାଭେଜ୍, ଅଙ୍ଗ ସାନ୍ ସୁ କି, ବେନିଗ୍ନୋ ଆକ୍ୱିନୋ ଜୁନିୟର, ଡେସମଣ୍ଡ ଟୁଟୁ ଏବଂ ନେଲସନ ମଣ୍ଡେଲାଙ୍କୁ ଗାନ୍ଧୀ ଓ ଅହିଂସାର ସନ୍ତାନ ଭାବେ ନାମିତ କରାଯାଇଥିଲା। ଆମେରିକାର ଟେକ୍ସାସର ହ୍ୟୁଷ୍ଟନରେ ଥିବା ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ଜିଲ୍ଲା, ଏକ ଜାତିଗତ ଭାରତୀୟ ଅଞ୍ଚଳ, ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଭାବରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇଛି । ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଦର୍ଶନ ଉପରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଚିନ୍ତାଧାରାର ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରଭାବ ରହିଥିଲା । ରୋମେନ୍ ରୋଲାଣ୍ଡ ଏବଂ ମାର୍ଟିନ୍ ବୁବରଙ୍କ ସହ ତାଙ୍କର ନିର୍ବନ୍ଧରୁ ଏହା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଜିନ୍-ଲୁକ୍ ନାନ୍ସି କହିଛନ୍ତି ଯେ ଫ୍ରାନ୍ସର ଦାର୍ଶନିକ ମରିସ୍ ବ୍ଲାଞ୍ଚୋଟ୍ "ୟୁରୋପୀୟ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକତା" ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସହ ସମାଲୋଚନାତ୍ମକ ଭାବରେ ଜଡ଼ିତ ଥିଲେ। ସେବେଠାରୁ ହାନ୍ନା ଆରେଣ୍ଡ୍ଟ, ଏଟିନେ ବାଲିବର ଏବଂ ସ୍ଲାଭୋଜ ଜିଜେକ‌ଙ୍କ ସମେତ ଦାର୍ଶନିକମାନେ ଜାଣିବାକୁ ପାଇଲେ ଯେ ରାଜନୀତିରେ ନୈତିକତା ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିବା ପାଇଁ ଗାନ୍ଧୀ ଏକ ଜରୁରୀ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଥିଲେ । ନିକଟରେ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତନ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ପରିବେଶ ଦର୍ଶନ ଏବଂ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟାର ଦର୍ଶନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା ଉପରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ମତ ଗୁରୁତ୍ୱ ବହନ କରୁଛି । ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କୁ ପାଳନ କରୁଥିବା ବିଶ୍ୱସ୍ତରୀୟ ଦିବସ ୨୦୦୭ମସିହାରେ ଜାତିସଂଘ ସାଧାରଣ ସଭା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଜନ୍ମ ଦିନ ୨ ଅକ୍ଟୋବରକୁ "ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଅହିଂସା ଦିବସ" ଭାବେ ଘୋଷଣା କରିଥିଲା । ୧୯୪୮ ମସିହାରେ ୟୁନେସ୍କୋଦ୍ୱାରା ପ୍ରସ୍ତାବିତ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ସ୍କୁଲ ୍ ଡେ ଅଫ୍ ଅହିଂସା ଏବଂ ଶାନ୍ତି (ସ୍ପେନିସ‌ରେ ଡିଇଏନ୍ଆଇପି) ଭାବରେ ୩୦ ଜାନୁଆରୀକୁ ଅନେକ ଦେଶର ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଅହିଂସା ଏବଂ ଶାନ୍ତିର ବିଦ୍ୟାଳୟ ଦିବସ ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଏ ଦକ୍ଷିଣ ଗୋଲାର୍ଦ୍ଧ ବିଦ୍ୟାଳୟ କ୍ୟାଲେଣ୍ଡର ଥିବା ଦେଶରେ ଏହା ମାର୍ଚ୍ଚ ୩୦ରେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ପୁରସ୍କାର ଟାଇମ୍ ପତ୍ରିକା ୧୯୩୦ମସିହାରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ମ୍ୟାନ୍ ଅଫ୍ ଦି ଇୟର ନାମ ଦେଇଥିଲା। ସେହି ପତ୍ରିକାର ୧୯୯୯ ମସିହାର ଶତାବ୍ଦୀର ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟକ୍ତି ତାଲିକାରେ ଆଲବର୍ଟ ଆଇନଷ୍ଟାଇନ୍ଙ୍କ ପରେ ଗାନ୍ଧୀ ଦ୍ୱିତୀୟ ସ୍ଥାନରେ ଥିଲେ, ଯିଏ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ "ଆମ ଯୁଗର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ବ୍ୟକ୍ତି" ବୋଲି କହିଥିଲେ । ନାଗପୁର ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ତାଙ୍କୁ ଏଲଏଲ ପୁରସ୍କାର ଦେଇଥିଲା ।୧୯୩୭ ମସିହାରେ । ଭାରତ ସରକାର ବିଶିଷ୍ଟ ସମାଜସେବୀ, ବିଶ୍ୱନେତା ଓ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ବାର୍ଷିକ ଗାନ୍ଧୀ ଶାନ୍ତି ପୁରସ୍କାର ପ୍ରଦାନ କରିଥାନ୍ତି । ଜାତିଗତ ଭେଦଭାବ ଏବଂ ବିଭେଦ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାର ସଂଘର୍ଷର ନେତା ନେଲସନ ମଣ୍ଡେଲା ଜଣେ ପ୍ରମୁଖ ଅଣ-ଭାରତୀୟ ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିଲେ । ୨୦୧୧ମସିହାରେ ସର୍ବକାଳୀନ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ୨୫ ଜଣ ରାଜନୈତିକ ଆଇକନ୍ ତାଲିକାରେ ଗାନ୍ଧୀ ଶୀର୍ଷରେ ରହିଥିଲେ। ୧୯୩୭ରୁ ୧୯୪୮ ମଧ୍ୟରେ ପାଞ୍ଚ ଥର ମନୋନୀତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ନୋବେଲ ଶାନ୍ତି ପୁରସ୍କାର ମିଳିନଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ ଆମେରିକୀୟ ଫ୍ରେଣ୍ଡସ ସର୍ଭିସ କମିଟିଦ୍ୱାରା ପ୍ରଥମ ଥର ମନୋନୀତ ହୋଇଥିଲେ, ଯଦିଓ ସେ ୧୯୩୭ ଏବଂ ୧୯୪୭ରେ ମାତ୍ର ଦୁଇଥର ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ତାଲିକାରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଥିଲେ । ଦଶନ୍ଧି ପରେ ନୋବେଲ କମିଟି ସର୍ବସାଧାରଣରେ ଏହି ଅବହେଳା ପାଇଁ ଦୁଃଖ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲା ଏବଂ ଏହି ପୁରସ୍କାରକୁ ଅସ୍ୱୀକାର କରିବା ପାଇଁ ଗଭୀର ବିଭାଜିତ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ମତକୁ ସ୍ୱୀକାର କରିଥିଲା । ୧୯୪୮ରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ମନୋନୀତ କରାଯାଇଥିଲା କିନ୍ତୁ ନାମାଙ୍କନ ପତ୍ର ବନ୍ଦ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ତାଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରାଯାଇଥିଲା। ସେହି ବର୍ଷ କମିଟି ଶାନ୍ତି ପୁରସ୍କାର ପ୍ରଦାନ ନ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲା ଯେ "କୌଣସି ଉପଯୁକ୍ତ ଜୀବିତ ପ୍ରାର୍ଥୀ ନାହାନ୍ତି" ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଗବେଷଣାରୁ ଜଣାପଡିଛି ଯେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ମରଣୋତ୍ତର ଭାବେ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରଦାନ କରିବାର ସମ୍ଭାବନା ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ କୌଣସି ଉପଯୁକ୍ତ ଜୀବିତ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ବିଷୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଦିଆଯାଇନଥିଲା । ୨୦୦୬ମସିହାରେ ନର୍ୱେର ନୋବେଲ କମିଟିର ସଚିବ ଗିର ଲୁଣ୍ଡେଷ୍ଟାଡ୍ କହିଥିଲେ, ଆମ ୧୦୬ ବର୍ଷର ଇତିହାସରେ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ତ୍ରୁଟି ହେଉଛି ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ କେବେ ନୋବେଲ ଶାନ୍ତି ପୁରସ୍କାର ମିଳିନଥିଲା। ନୋବେଲ ଶାନ୍ତି ପୁରସ୍କାର ବିନା ଗାନ୍ଧୀ ଏହା କରିପାରିବେ, ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ବିନା ନୋବେଲ କମିଟି କରିପାରିବ କି ନାହିଁ ତାହା ପ୍ରଶ୍ନ। ୧୯୮୯ମସିହାରେ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ ଦଲାଇ ଲାମାଙ୍କୁ ଏହି ପୁରସ୍କାର ପ୍ରଦାନ କରାଯିବା ପରେ କମିଟିର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ କହିଥିଲେ ଯେ ଏହା ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସ୍ମୃତିପ୍ରତି ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି। ୧୯୯୫ ଗ୍ରୀଷ୍ମ ଋତୁରେ ଉତ୍ତର ଆମେରିକୀୟ ନିରାମିଷ ସମାଜ ତାଙ୍କୁ ମରଣୋତ୍ତର ଭାବେ ନିରାମିଷ ହଲ୍ ଅଫ୍ ଫେମ‌ରେ ସାମିଲ କରିଥିଲା। ଜାତିର ପିତା ଭାରତୀୟମାନେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କୁ ଜାତିର ପିତା ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରନ୍ତି । ଏହି ଶୀର୍ଷକର ଉତ୍ପତ୍ତି ୬ ଜୁଲାଇ ୧୯୪୪ରେ ସୁଭାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷଙ୍କ ଏକ ରେଡିଓ ଅଭିଭାଷଣ (ସିଙ୍ଗାପୁର ରେଡିଓରେ)ରୁ ମିଳିଥାଏ ଯେଉଁଠାରେ ବୋଷ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ "ଜାତିର ପିତା" ଭାବରେ ସମ୍ବୋଧିତ କରିଥିଲେ । ୧୯୪୭ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ ୨୮ ତାରିଖରେ ସରୋଜିନୀ ନାଇଡୁ ଏକ ସମ୍ମିଳନୀରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କୁ "ଜାତିର ପିତା" ବୋଲି ସମ୍ବୋଧିତ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ "ବାପୁ" (ଗୁଜରାଟୀ: ପିତା, ବାପାଙ୍କ ପାଇଁ ସ୍ନେହ) ଉପାଧି ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ । ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର, ନାଟ୍ୟ ଓ ସାହିତ୍ୟ ୧୯୬୮ମସିହାରେ ବିଠଲଭାଇ ଜାଭେରୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ୫ ଘଣ୍ଟାର ୯ ମିନିଟ୍ର ଏକ ବାୟୋଗ୍ରାଫିକାଲ୍ ଡକ୍ୟୁମେଣ୍ଟାରୀ ଫିଲ୍ମ ମହାତ୍ମା: ଲାଇଫ୍ ଅଫ୍ ଗାନ୍ଧୀ, ୧୮୬୯-୧୯୪୮ରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ କଥାକୁ ଉଦାହରଣ ଦେଇ କଳା ଓ ଧଳା ଆର୍କାଇଭେଲ୍ ଫୁଟେଜ୍ ଏବଂ ଫଟୋଗ୍ରାଫ୍ ବ୍ୟବହାର କରି ସେହି ସମୟର ଇତିହାସକୁ ଚିତ୍ରଣ କରିଛି। ବେନ୍ କିଙ୍ଗସ୍ଲେ ୧୯୮୨ମସିହାରେ ରିଚାର୍ଡ ଆଟେନବରୋଙ୍କ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଗାନ୍ଧୀରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ, ଯାହାଶ୍ରେଷ୍ଠ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ପାଇଁ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିଲା । ଏହା ଲୁଇ ଫିଶରଙ୍କ ଜୀବନୀ ଉପରେ ଆଧାରିତ ଥିଲା । ୧୯୯୬ ମସିହାରେ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିବା ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର 'ଦ ମେକିଂ ଅଫ୍ ଦି ମହାତ୍ମା'ରେ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ସମୟ ଏବଂ ଜଣେ ଅନଭିଜ୍ଞ ବ୍ୟାରିଷ୍ଟରରୁ ସ୍ୱୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ ରାଜନୈତିକ ନେତାରେ ପରିଣତ ହେବାର କାହାଣୀ ରହିଛି। ୨୦୦୬ରେ ରିଲିଜ୍ ହୋଇଥିବା ବଲିଉଡ୍ କମେଡି ଫିଲ୍ମ 'ଲାଗେ ରହୋ ମୁନ୍ନା ଭାଇ'ରେ ଗାନ୍ଧୀ ଜଣେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ ଥିଲେ। ବିନୟ ଲାଲ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ ଜାହ୍ନୁ ବରୁଆଙ୍କ 'ମୈନେ ଗାନ୍ଧୀ କୋ ନାହି ମାରା' (ମୁଁ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିନଥିଲି) ସମସାମୟିକ ସମାଜକୁ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଲୋପ ପାଉଥିବା ସ୍ମୃତିକୁ ତାଙ୍କ ୨୦୦୫ ମସିହାର ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ନାୟକଙ୍କ କାମନାତ୍ମକ ଭୁଲିଯିବାର ରୂପକ ଭାବରେ ସ୍ଥାନିତ କରିଛି। ପିଏରେ କର୍ମନଙ୍କ ସଂକଳନ 'ଲେସ୍ ମେମୋୟର୍ସ ଡି ଶୈତାନ ଏଟ୍ ଅଟ୍ରେସ୍ କଣ୍ଟେସ୍ କଣ୍ଟ୍ସ୍' କାହାଣୀ 'ଲେ ଜୋର୍ ଡୁ ଜୁଗେମେଣ୍ଟ ୍ ଡେର୍ନିଅର୍'ରେ ଭଗବାନ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଶେଷ ରାୟରେ ବିଚାର କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଅନୁଭବ କରନ୍ତି ଯେ ଚରିତ୍ରଟି ତାଙ୍କଠାରୁ ଅଧିକ ଜଟିଳ। ୧୯୬୭ ମସିହାରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କୁ ଦ ବିଟଲ୍ସ, ସାର୍ଜେଣ୍ଟ ପେପର୍ସ ଲୋନଲି ହାର୍ଟସ କ୍ଲବ ବ୍ୟାଣ୍ଡର ଅନ୍ୟତମ ବେଷ୍ଟ ସେଲର ଆଲବମ୍ କଭରରେ ସ୍ଥାନ ିତ କରାଯିବାର ଥିଲା, କିନ୍ତୁ ପରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପ୍ରତି ସମ୍ମାନ କାରଣରୁ ଏହି ଧାରଣାକୁ ବାତିଲ କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୭୯ ମସିହାରେ ଆମେରିକୀୟ ସଙ୍ଗୀତକାର ଫିଲିପ୍ ଗ୍ଲାସଙ୍କ ଅପେରା ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଜୀବନ ଉପରେ ଆଧାରିତ । ଭଗବତ ଗୀତାରୁ ନିଆଯାଇଥିବା ଅପେରାର ଲିବ୍ରେଟୋ ମୂଳ ସଂସ୍କୃତରେ ଗାନ କରାଯାଏ । ୧୯୯୫ ମସିହାରେ ମରାଠୀ ନାଟକ ଗାନ୍ଧୀ ବିରୁଦ୍ଧ ଗାନ୍ଧୀ ଗାନ୍ଧୀ ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ ତାଙ୍କ ପୁଅ ହରିଲାଲଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କକୁ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିଥିଲା । ୨୦୦୭ମସିହାରେ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିବା ଫିଲ୍ମ ଗାନ୍ଧୀ, ମୋ ବାପା ମଧ୍ୟ ସେହି ବିଷୟବସ୍ତୁ ଉପରେ ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇଥିଲା। ୧୯୮୯ ମସିହାର ମରାଠୀ ନାଟକ 'ମେ ନାଥୁରାମ ଗଡସେ ବୋଲଟୋୟ' ଏବଂ ୧୯୯୭ ମସିହାର ହିନ୍ଦୀ ନାଟକ ଗାନ୍ଧୀ ଆମ୍ବେଦକର ଗାନ୍ଧୀ ଓ ତାଙ୍କ ନୀତିକୁ ସମାଲୋଚନା କରିଥିଲେ। ଅନେକ ଜୀବନୀକାର ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଜୀବନକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବାର ଦାୟିତ୍ୱ ନେଇଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅଛନ୍ତି ତାଙ୍କ ମହାତ୍ମାଙ୍କ ସହ ଡିଜି ତେନ୍ଦୁଲକର। ମୋହନଦାସ କରମଚାନ୍ଦ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଜୀବନୀ ୮ ଖଣ୍ଡ, ଚମନ ନାହଲଙ୍କ ଗାନ୍ଧୀ କ୍ୱାର୍ଟେଟ୍ ଏବଂ ପ୍ୟାରେଲାଲ ଓ ସୁଶୀଳା ନୈୟାରଙ୍କ ଜୀବନୀ ୧୦ ଖଣ୍ଡରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସହ। ଜୋସେଫ ଲେଲିଭେଲ୍ଡଙ୍କ ୨୦୧୦ ମସିହାର ଜୀବନୀ, ଗ୍ରେଟ୍ ସୋଲ୍: ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ଏବଂ ତାଙ୍କ ସଂଘର୍ଷ ଭାରତ ସହିତ ସଂଘର୍ଷରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଯୌନ ଜୀବନ ବିଷୟରେ ବିବାଦୀୟ ବିଷୟବସ୍ତୁ ରହିଥିଲା। ତେବେ ଏହି ପ୍ରେସ୍ କଭରେଜ୍ ପୁସ୍ତକର ସାମଗ୍ରିକ ବାର୍ତ୍ତାକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିକୃତ କରିଛି ବୋଲି ଲେଲିଭେଲ୍ଡ କହିଛନ୍ତି। ୨୦୧୪ ମସିହାର ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ୱେଲକମ୍ ବ୍ୟାକ୍ ଗାନ୍ଧୀ ଆଧୁନିକ ଭାରତ ପ୍ରତି ଗାନ୍ଧୀ କିପରି ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପ୍ରକାଶ କରିପାରନ୍ତି ତାହା ଉପରେ ଏକ କାଳ୍ପନିକ ନଜର ପକାଇଛି । ପୂଜ୍ୟ ଗୁରୁଦେବଶ୍ରୀ ରାକେଶଭାଇଙ୍କ ପ୍ରେରଣାରେ ଏବଂ ସଙ୍ଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ ଏବଂ ଶ୍ରୀମଦ ରାଜଚନ୍ଦ୍ର ମିଶନ ଧର୍ମପୁରଦ୍ୱାରା ପ୍ରଯୋଜିତ ୨୦୧୯ ମସିହାର ନାଟକ ଭାରତ ଭାଗ୍ୟ ବିଧାତା ଗାନ୍ଧୀ କିପରି ସତ୍ୟ ଓ ଅହିଂସାର ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ ତାହା ଉପରେ ନଜର ପକାଇଛି । ୧୯୩୪ ମସିହାର ମ୍ୟୁଜିକାଲ ଏନିଥିଂ ଗୋଜ‌ରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥିବା 'ୟୁ ଆର୍ ଦ ଟପ୍' ଗୀତର ଲିରିକ୍ସରେ କୋଲ୍ ପୋର୍ଟର୍ 'ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ'କୁ ବ୍ୟବହାର କରିଛନ୍ତି। ଏହି ଗୀତରେ ପୋର୍ଟର 'ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ'କୁ 'ନେପୋଲିୟନ ବ୍ରାଣ୍ଡି' ସହ ଗାଇଛନ୍ତି। ଭାରତ ଭିତରେ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ପ୍ରଭାବ ଦ୍ରୁତ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧୁନିକୀକରଣ ଏବଂ ସହରୀକରଣ ସହିତ ଭାରତ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିଛି କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କ ରାଜନୀତିର ଅଧିକାଂଶ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣ କରିଛି ଏବଂ ତାଙ୍କ ସ୍ମୃତିକୁ ସମ୍ମାନ ଦେଉଛି । ରିପୋର୍ଟର ଜିମ୍ ୟାର୍ଡଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ଯେ, "ଆଧୁନିକ ଭାରତ ଏକ ଗାନ୍ଧିବାଦୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ନୁହେଁ, ଯଦି ଏହା କେବେ ହୋଇଥାନ୍ତା। ଗ୍ରାମୀଣ ରୋମାଣ୍ଟିସିଜମ ଭାବରେ ତାଙ୍କ ଜୀବନକାଳ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଗ୍ରାମ-ଅଧ୍ୟୁଷିତ ଅର୍ଥନୀତି ବିଷୟରେ ତାଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟିକୋଣକୁ ଦୂରେଇ ଦିଆଯାଇଥିଲା ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ତପସ୍ୟା ଏବଂ ଅହିଂସାର ଏକ ଜାତୀୟ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ପାଇଁ ତାଙ୍କର ଆହ୍ୱାନ ଏକ ଆଶାୟୀ ଅର୍ଥନୈତିକ ଏବଂ ସାମରିକ ଶକ୍ତିର ଲକ୍ଷ୍ୟର ବିରୋଧୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଛି । ଅପରପକ୍ଷରେ ଏକ ସହିଷ୍ଣୁ, ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଭାବେ ଭାରତର ରାଜନୈତିକ ପରିଚୟ ପାଇଁ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଶ୍ରେୟ ଦିଆଯାଉଛି। ଅକ୍ଟୋବର ୨, ଭାରତରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଜନ୍ମଦିନ, ଗାନ୍ଧୀ ଜୟନ୍ତୀ ଏକ ଜାତୀୟ ଛୁଟି ଦିନ ଅଟେ । ଗୋଟିଏ ଟଙ୍କିଆ ନୋଟ୍ ବ୍ୟତୀତ ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କଦ୍ୱାରା ଜାରି କରାଯାଇଥିବା ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟର କାଗଜ ମୁଦ୍ରାରେ ମଧ୍ୟ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଫଟୋ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଛି। ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ତାରିଖ ୩୦ ଜାନୁଆରୀକୁ ଭାରତରେ ସହିଦ ଦିବସ ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ ଭାରତରେ ତିନୋଟି ମନ୍ଦିର ରହିଛି । ଗୋଟିଏ ଓଡ଼ିଶାର ସମ୍ବଲପୁରରେ, ଦ୍ୱିତୀୟଟି କର୍ଣ୍ଣାଟକର ଚିକମାଗାଲୁର ଜିଲ୍ଲାର କାଦୁର ନିକଟସ୍ଥ ନିଦାଘଟ୍ଟା ଗ୍ରାମରେ ଏବଂ ତୃତୀୟଟି ତେଲେଙ୍ଗାନାର ନାଲଗୋଣ୍ଡା ଜିଲ୍ଲାର ଚିତିଆଲଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ । କନ୍ୟାକୁମାରୀରେ ଥିବା ଗାନ୍ଧୀ ସ୍ମାରକୀ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଭାରତୀୟ ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ପରି ଦେଖାଯାଏ ଏବଂ ମଦୁରାଇର ତାମୁକ୍କମ ବା ଗ୍ରୀଷ୍ମକାଳୀନ ପ୍ୟାଲେସରେ ଏବେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ସଂଗ୍ରହାଳୟ ରହିଛି । ବଂଶଧର ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ସନ୍ତାନ ଓ ନାତିନାତୁଣୀମାନେ ଭାରତ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଦେଶରେ ରୁହନ୍ତି । ନାତି ରାଜମୋହନ ଗାନ୍ଧୀ ଇଲିନୋଇସରେ ଜଣେ ପ୍ରଫେସର ଏବଂ ମୋହନଦାସ ନାମକ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଜୀବନୀର ଲେଖକ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଅନ୍ୟ ଜଣେ ତରୁଣ ଗାନ୍ଧୀ ତାଙ୍କ ଜେଜେବାପାଙ୍କ ଉପରେ ଅନେକ ପ୍ରାମାଣିକ ପୁସ୍ତକ ରଚନା କରିଛନ୍ତି । ଆଉ ଜଣେ ନାତି କାନୁ ରାମଦାସ ଗାନ୍ଧୀ (ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ତୃତୀୟ ପୁତ୍ର ରାମଦାସଙ୍କ ପୁଅ) ପୂର୍ବରୁ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାରେ ଅଧ୍ୟାପନା କରିବା ସତ୍ତ୍ୱେ ଦିଲ୍ଲୀର ଏକ ବୃଦ୍ଧାଶ୍ରମରେ ରହୁଥିବା ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥିଲା। ଗାନ୍ଧୀ:ଜଣା-ଅଜଣା ନୋବେଲ ଶାନ୍ତି ପୁରସ୍କାର ପାଇଁ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ପାଞ୍ଚଥର ଚୟନ କରାଯାଇଥିଲା । ଚାରି ଦେଶ ଓ ୪ ମହାଦେଶରେ ନାଗରିକ ଅଧିକାର ପାଇଁ ସେ ଲଢ଼ିଥିଲେ । ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ମରଶରୀରର ଶୋଭାଯାତ୍ରା ଦୀର୍ଘ ୮ କିଲୋମିଟର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପିଥିଲା । ସ‌ହିଦ ହେବାର ୨୧ ବର୍ଷ ପରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସମ୍ମାନାର୍ଥେ ଗ୍ରେଟ ବ୍ରିଟେନ ପକ୍ଷରୁ ଡାକ ଟିକେଟ ପ୍ରଚଳନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଜୀବନ‌କାଳରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ହାରାହାରି ଦୈନିକ ପଦ‌ଯାତ୍ରା ଥିଲା ୧୮ କିଲୋମିଟର: ଦୁଇ ଥର ବିଶ୍ୱ ଭ୍ରମଣ ପାଇଁ ଏହା ଯଥେଷ୍ଟ । ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ନାମରେ ଭାରତରେ ୫୩ଟି ଏବଂ ବିଦେଶରେ ୪୮ଟି ମୂଖ୍ୟ ରାସ୍ତା ଲୋକାର୍ପିତ । ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅସଂଖ୍ୟ ପତ୍ରବନ୍ଧୁଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିଲେ ଟଲଷ୍ଟୟ, ଆଇନଷ୍ଟାଇନ ! ଡର୍ବାନ, ପ୍ରିଟୋରିଆ ଓ ଜୋହାନ୍ସବର୍ଗରେ ତିନୋଟି ଫୁଟ୍‌ବଲ୍ କ୍ଲବ ଗଠନରେ ଗାନ୍ଧୀ ଥିଲେ ମୂଖ୍ୟ ପୁରୋଧା । ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ ଗାନ୍ଧି ଟୋପି ଗାନ୍ଧୀ ତୀର୍ଥ - ଗାନ୍ଧୀ ଇଣ୍ଟରନ୍ୟାସନାଲ ରିସର୍ଚ୍ଚ ଇନଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟ୍ ଏବଂ ମ୍ୟୁଜିୟମ ଫର ଗାନ୍ଧିଅଧ୍ୟୟନ, ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଉପରେ ଗବେଷଣା ଏବଂ ଆଲୋଚନା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ ଧର୍ମ ନାଗରିକ ଅଧିକାର ନେତାଙ୍କ ତାଲିକା ଶାନ୍ତି କର୍ମୀଙ୍କ ତାଲିକା ସାତଟି ସାମାଜିକ ପାପ (ଅର୍ଥାତ୍ ପୃଥିବୀର ସାତଟି ଭୁଲ) Trikaranasuddhi ମିଳିତ ଜାତୀୟତାବାଦ ନୋଟ୍ସ ଆଧାର ପୁସ୍ତକ   (100 volumes). Free online access from Gandhiserve. ପ୍ରାଥମିକ ଉତ୍ସ   (100 volumes). Free online access from Gandhiserve. ଅଧିକ ତଥ୍ୟ Gandhi Smriti — Government of India website Mani Bhavan Gandhi Sangrahalaya Gandhi Museum & Library Gandhi Research Foundation - One-Stop info on Gandhi Mohandas K. Ghadhi materials in the South Asian American Digital Archive (SAADA) ବାହାର ଲିଙ୍କ ୧୯୪୨-୧୯୪୪ ମସିହାରେ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ସହ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଚିଠିପତ୍ର ୧୮୬୯ ଜନ୍ମ ୧୯୪୮ ମୃତ୍ୟୁ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପରିବାର ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ

mohanadāsa karamacānda gāndhī (2 akṭobara 1869 - 30 jānuārī 1948) jaṇe bhāratīẏa āinajībī, upanibeśa birodhī jātīẏatābādī ebaṃ rājanaitika naitikatābādī thile yie briṭiśa śāsanaru bhāratara sୱādhīnatā pāi~ saphaḻa abhiyānara netṛtୱ nebā pāi~ ahiṃsātmaka pratirodha praẏoga karithile | se samagra biśୱre nāgarika adhikāra ebaṃ sୱādhīnatā pāi~ āndoḻanaku preraṇā deithile | 1914 masihāre dakṣiṇa āphrikāre prathame tāṅku sammānajanakabhābe ḍakā yāithibā mahatmā (saṃskṛta 'mahāna, sammānajanaka') ebe samagra biśୱre bẏabahṛta heuchi| upakūḻa gujarāṭara eka hindu paribārare janmagrahaṇa karithibā gāndhijī laṇḍanara inara ṭempalare āinare praśikṣaṇa neithile ebaṃ 1891 masihā jun 22 tārikhare tāṅku bāraku ḍakāyāithilā | bhāratare dui barṣa rahibā pare, yeu~ṭhāre se eka saphaḻa āina abhẏāsa ārambha karibāre asamartha hoithile, se 1893 masihāre dakṣiṇa āphrikāku yāi eka māmalāre jaṇe bhāratīẏa bẏabasāẏīṅka pratinidhitୱ karithile | se dakṣiṇa āphrikāre 21 barṣa rahithile| eṭhāre gāndhī eka paribāra pratipoṣaṇa karithile ebaṃ prathame nāgarika adhikāra pāi~ eka abhiyānare ahiṃsāpratirodhaku niẏojita karithile | 1915 masihāre, 45 barṣa baẏasare, se bhārata pheri āsithile ebaṃ khub śīghra atẏadhika jami-ṭikasa ebaṃ bhedabhāba birodhare pratibāda karibā pāi~ kṛṣaka, kṛṣaka ebaṃ saharī śramikamānaṅku saṃgaṭhita karibā ārambha karithile | 1921 masihāre bhāratīẏa jātīẏa kaṃgresara netṛtୱ grahaṇa kari gāndhī dāridrẏa dūrīkaraṇa, mahiḻā adhikārasamprasāraṇa, dhārmika o jātigata sauhārddẏa sṛṣṭi, aspṛśẏatā dūra karibā ebaṃ sarbopari sୱrāja bā ātmaśāsana hāsala pāi~ deśabẏāpī abhiyānara netṛtୱ neithile | bhāratara grāmīṇa garibaṅka saha paricaẏa sୱrūpa gāndhī hātare sutāre buṇā yāithibā kṣudra dhotiku grahaṇa karithile | se eka ātmanirbharaśīḻa ābāsika samudāẏare rahibā ārambha kale, saraḻa khādẏa khāibā pāi~ ebaṃ ubhaẏa ātmasamīkṣā ebaṃ rājanaitika pratibādara mādhẏama bhābare lambā upabāsa karibā ārambha kale | sādhāraṇa bhāratīẏaṅka nikaṭare upanibeśa birodhī jātīẏatābāda āṇi gāndhijī 1930 masihāre 400 kilomiṭara (250 māila) dāṇḍi labaṇa śobhāyātrā sahita briṭiśaṅkadୱārā lāgu luṇa ṭikasaku cẏāleñja karibā ebaṃ 1942re iṃrejamānaṅku bhārata chāḍibā pāi~ āhୱāna deithile | se ubhaẏa dakṣiṇa āphrikā o bhāratare aneka thara ebaṃ aneka barṣa jelare rahithile | 1940 daśakara prārambhare eka musalamāna rāṣṭrabādadୱārā dhārmika bahuḻatā ādhārita eka sୱādhīna bhāratara gāndhijīṅka sୱpnaku cẏāleñja karāyāithilā yāhā briṭiśa bhāratare musalamānamānaṅka pāi~ eka alagā mātṛbhūmi dābi karithilā | agaṣṭa 1947re briṭena sୱādhīnatā pradāna kalā, kintu briṭiśa bhāratīẏa sāmrājẏa duiṭi rājẏare bibhakta helā: eka hindu bahuḻa bhārata ebaṃ eka musalamāna bahuḻa pākistāna | bahu bisthāpita hindu, musalamāna o śikh nija nūā deśaku yibā pare biśeṣa kari pañjāba o baṅgaḻāre dhārmika hiṃsā ārambha hoithilā| sୱādhīnatāra sarakārī utsabaru dūrei rahi gāndhī prabhābita añcaḻa paridarśana kari duḥkha dūra karibāku ceṣṭā karithile|parabarttī māsaguḍa଼ikare se dhārmika hiṃsāku rokibā pāi~ aneka anaśana karithile| emānaṅka madhẏaru śeṣa thara 12 jānuārī 1948re dillīre ārambha hoithilā yetebeḻe tāṅku 78 barṣa hoithilā | gāndhī ubhaẏa pākistāna o bhāratīẏa musalamānamānaṅka prati nijara pratirakṣā pāi~ atẏanta dṛḍha଼ thile boli biśୱāsa bhāratara kichi hinduṅka madhẏare bẏāpiyāithilā | emānaṅka madhẏare thile paścima bhāratara puṇera jaṇe ātaṅkabādī hindu rāṣṭrabādī nāthurāma gaḍase, yie ki 30 jānuārī 1948re dillīre eka āntaḥdharma prārthanā sabhāre gāndhijīṅka chātire tinoṭi guḻi phuṭāi hatẏā karithile | akṭobara 2re gāndhīṅka janmadinaku bhāratare gāndhī jaẏantī, eka jātīẏa chuṭi dina ebaṃ biśୱbẏāpī āntarjātika ahiṃsā dibasa bhābare pāḻana karāyāe | upanibeśa parabarttī bhāratare gāndhijīṅku jātira pitā bhābare bibecanā karāyāe | bhāratara jātīẏatābādī āndoḻana samaẏare ebaṃ ehāra turanta parabarttī aneka daśandhi madhẏare, tāṅku sādhāraṇataḥ bāpu ("pitā", moṭāmoṭi "bāpā"ṅka pāi~ gujarāṭī sammāna") madhẏa kuhāyāe | prārambhika jībana mohanadāsa karamacānda gāndhī 1869 masihā akṭobara 2 tārikhare kāṭhiāୱāra upadୱīpara eka upakūḻabarttī sahara porabandara (sudāmapurī nāmare madhẏa jaṇāśuṇā)ra eka gujarāṭī hindu modha baṇiā paribārare janmagrahaṇa karithile | tāṅka pitā karamacānda uttamacānda gāndhī (1822-1885) porabandara rājẏara diୱāna (mukhẏamantrī) bhābare kāryẏa karithile | tāṅkara paribāra tatkāḻīna junāgaḍa଼ rājẏara kuṭiānā grāmaru utpanna hoithile | yadio se kebaḻa rājẏa praśāsanare kirāṇī thile ebaṃ prāthamika śikṣā lābha karithile, karamacānda jaṇe dakṣa mukhẏamantrī sābẏasta hoithile| tāṅka kāryẏakāḻa madhẏare se 4 thara bibāha karithile| tāṅkara prathama dui patnī goṭie kanẏā santāna janma karibā pare aḻpa baẏasare mṛtẏubaraṇa karithile ebaṃ tāṅkara tṛtīẏa bibāha santānahīna thilā | 1857 masihāre se punarbibāha pāi~ tṛtīẏa patnīṅka anumati loḍa଼ithile| sehi barṣa se puṭlibāi (1844-1891)ṅku bibāha karithile, yie ki junāgaḍa଼ru āsithile ebaṃ eka praṇāmī baiṣṇaba paribāraru āsithile | parabarttī daśandhi madhẏare karamacānda ebaṃ putlibāīṅkara tinoṭi santāna thile: goṭie pua, lakṣmīdāsa (khrī. 1860-1914); jaṇe kanẏā, rāliāt behana (1862-1960); ebaṃ anẏa jaṇe putra, karasadāsa (khrī. 1866-1913) | 1869 masihā akṭobara 2 tārikhare puṭalibāi porabandara saharare thibā gāndhī paribāra bāsabhabanara eka andhāra, jharakābihīna taḻa mahalā koṭharīre tāṅkara śeṣa santāna mohanadāsaṅku janma deithile | pilādine gāndhijīṅku tāṅka bhauṇī raliāta "pārada pari aśānta, kheḻibā kimbā bulibā" boli barṇṇanā karithile | kukuraṅka kāna bulāibā tāṅkara eka priẏa pasanda thilā| bhāratīẏa klāsik, biśeṣakari śrābaṇa ebaṃ rājā hariścandraṅka kāhāṇī, gāndhīṅka pilādinare tāṅka upare bahuta prabhāba pakāithilā | nija ātmajībanīre se lekhichanti ye semāne tāṅka manare eka abismaraṇīẏa chāpa chāḍithile | se lekhichanti: "ehā mote bẏathita karithilā ebaṃ mu~ niścaẏa binā saṃkhẏāre hariścandraṅku nija sahita abhinaẏa karithili| satẏa ebaṃ premaku sarbocca mūlẏabodha bhābare grahaṇa karibā sahita gāndhīṅka prārambhika ātmaparicaẏa ehi mahākābẏa caritramānaṅka pāi~ cihnita | ehi paribārara dhārmika pṛṣṭhabhūmi beś ākarṣaṇīẏa thilā| gāndhijīṅka pitā karamacānda hindu thile ebaṃ mātā putlibāi eka praṇāmī baiṣṇaba hindu paribāraru āsithile | gāndhijīṅka pitā baiśẏara barṇṇare thibā modha baṇiā jātira thile | tāṅkara mā' madhẏayugīẏa kṛṣṇa bhakti bhittika praṇāmī paramparāru āsithile, yāhāra dhārmika granthaguḍa଼ika madhẏare bhagabata gītā, bhāgabata purāṇa ebaṃ 14ṭi granthara eka saṃkaḻana antarbhukta yāhāku paramparā beda, kurāna ebaṃ bāibelara sāraku antarbhukta kare boli biśୱāsa kare | gāndhijī tāṅka mā'ṅkadୱārā gabhīra bhābare prabhābita hoithile, jaṇe atẏanta pabitra mahiḻā yie "tāṅka dainandina prārthanā binā tāṅka bhojana nebā biṣaẏare cintā karibe nāhi~ ... se sabuṭhāru kaṭhina śapatha neuthile ebaṃ ehāku binā pachaghuñcāre pāḻana karuthile | kramāgata dui tini thara upabāsa rakhibā tāṅka pāi~ kichi nathilā | 1874masihāre gāndhijīṅka pitā karamacānda porabandara chāḍa଼i rājakoṭa nāmaka eka choṭa rājẏaku yāithile, yeu~ṭhāre se ehāra śāsaka ṭhākura sāhebaṅka parāmarśadātā hoithile| yadio rājakoṭa porabandaraṭhāru kam sammānajanaka rājẏa thilā, briṭiśa āñcaḻika rājanaitika ejensi seṭhāre abasthita thilā, yāhā rājẏara diୱānaku eka surakṣā deithilā | 1876 masihāre karamacānda rājakoṭara diୱāna hoithile ebaṃ tāṅka bhāi tuḻasīdāsa tāṅku porabandarara diୱāna bhābare dāẏitୱ deithile | ehāpare tāṅka paribāra rājakoṭare tāṅka saha yoga deithile| 9 barṣa baẏasare gāndhī tāṅka ghara nikaṭare thibā rājakoṭara sthānīẏa bidẏāḻaẏare prabeśa karithile| seṭhāre se gaṇita, itihāsa, gujarāṭī bhāṣā o bhūgoḻara adhẏaẏana karithile | mātra 11 barṣa baẏasare se rājakoṭara ālaphreḍ hāiskulare nāma lekhāithile | se jaṇe hārāhāri chātra thile, kichi puraskāra jitithile, kintu jaṇe lājuā ebaṃ jibha bāndhithibā chātra thile, tāṅkara kheḻa prati āgraha nathilā; tāṅkara ekamātra sāthī thile bahi o skula pāṭha | 1883 masihā me māsare 13 barṣīẏa mohanadāsa sehi samaẏare ehi añcaḻara paramparā anuyāẏī 14 barṣīẏā kasturabāi gokuḻadāsa kapāḍiā (tāṅkara prathama nāma sādhāraṇataḥ "kasturabā" ebaṃ snehare "bā")ṅku bibāha karithile | ehi prakriẏāre se skulare goṭie barṣa harāithile madhẏa parabarttī samaẏare pāṭhapaḍha଼āku tୱrānୱita kari bharaṇā karibāku anumati miḻithilā| tāṅka bibāha eka miḻita kāryẏakrama thilā, yeu~ṭhāre tāṅka bhāi ebaṃ samparkīẏa madhẏa bibāha karithile| bibāhara dinaku mane pakāi se thare kahithile, "yehetu āme bibāha biṣaẏare adhika kichi jāṇinathilu, āma pāi~ ehāra artha kebaḻa nūā poṣāka pindhibā, miṭhā khāibā ebaṃ samparkīẏaṅka saha kheḻibā| pracaḻita paramparā anuyāẏī, nābāḻikā kanẏā nija bāpaghare adhika samaẏa bitāuthile ebaṃ tāṅka sୱāmīṅkaṭhāru dūrare thile | aneka barṣa pare lekhithibā mohanadāsa tāṅka hebākuthibā strī prati anubhaba karuthibā lobhanīẏa bhābanāku duḥkhara saha barṇṇanā karithile: "skulare madhẏa mu~ tāṅka biṣaẏare cintā karuthili, ebaṃ rāti hebā ebaṃ āmara parabarttī sākṣātara cintā mote sabubeḻe hairāṇa karuthilā| parabarttī samaẏare se tāṅka prati īrṣā ebaṃ pajesibh anubhaba karuthile, yepariki yetebeḻe se tāṅka garlaphreṇḍamānaṅka sahita eka mandiraku yāuthile ebaṃ tāṅka prati tāṅka bhābanāre yauna lobha anubhaba karuthile | 1885 masihāra śeṣa bhāgare gāndhijīṅka pitā karamacāndaṅka dehānta hoithilā | setebeḻe 16 barṣabaẏaska gāndhī ebaṃ tāṅka 17 barṣīẏa patnīṅkara prathama santāna hoithilā, yie ki mātra kichi dina bañcithile| ehi duiṭi mṛtẏu gāndhīṅku bẏathita karithilā| gāndhī dampatiṅkara āu cāriṭi santāna thile, samaste pua thile: harilāla, 18 masihāre janmagrahaṇa karithile; maṇilāla, 1892 masihāre janmagrahaṇa karithile | rāmadāsa, 1897 masihāre janmagrahaṇa karithile| ebaṃ debadāsa, 1900 masihāre janmagrahaṇa karithile | nabhembara 1887re 18 barṣīẏa gāndhī ahammadābādara hāiskularu snātaka hāsala karithile| jānuārī 1888re se bhābanagara rājẏara sāmaladāsa mahābidẏāḻaẏare nāma lekhāithile, yāhā setebeḻe ehi añcaḻara ekamātra uccaśikṣā pradānakārī anuṣṭhāna thilā | kintu se pāṭha chāḍi porabandarare thibā nija paribāra pākhaku pheriāsithile | laṇḍanare tini barṣa āinara chātra gāndhī bambere sabuṭhāru śastā kaleja chāḍa଼i deithile| brāhmaṇa purohita tathā pāribārika bandhu mābhajī dabe yośījī gāndhī ebaṃ tāṅka paribāraku parāmarśa deithile ye se laṇḍanare āina adhẏaẏana karibā ucit | 18 masihā julāi māsare tāṅka patnī kasturabā prathama bañcithibā putra harilālaṅku janma deithile | gāndhi tāṅka patnī o paribāraku chāḍi gharaṭhāru ete dūraku yibāku tāṅka mā ādau sahaja nathile| gāndhijīṅka kākā tuḻasīdāsa madhẏa tāṅka puturāṅku aṭakāibāku ceṣṭā karithile| gāndhi yibāku cāhu~thile| patnī o mā'ṅku bujhāibā pāi~ gāndhi jī mā'ṅka sammukhare śapatha neithile ye se māṃsa, mada o mahiḻāṅkaṭhāru dūrei rahibe| gāndhijīṅka bhāi lakṣmīdāsa, yie ki pūrbaru jaṇe okila thile, gāndhīṅka laṇḍana adhẏaẏana yojanāku praśaṃsā karithile ebaṃ tāṅku samarthana karibāku prastāba deithile| putlibāi gāndhīṅku tāṅka anumati o āśīrbāda deithile| 1888 masihā agaṣṭa 10 tārikhare gāndhī porabandararu mumbāi abhimukhe yātrā karithile| seṭhāre pahañcibā pare, se sthānīẏa modha baṇiā sampradāẏa sahita rahile, yeu~mānaṅkara baẏaskamāne tāṅku cetābanī deithile ye iṃlaṇḍare tāṅku tāṅka dharma saha bujhāmaṇā karibāku ebaṃ pāścātẏa upāẏare khāibā piibāku pralobhita kariba| gāndhī tāṅka mā'ṅku deithibā pratiśruti ebaṃ tāṅka āśīrbāda biṣaẏare semānaṅku jaṇāibā sattୱe, tāṅku tāṅka jātiru bahiṣkāra karāyāithilā| gāndhī ehāku aṇadekhā kale ebaṃ sepṭembara 4 re, se tāṅka bhāiṅku dekhi bamberu laṇḍana abhimukhe yātrā kale | gāndhijī laṇḍanara ẏunibharsiṭi kalejare paḍha଼ithile, yeu~ṭhāre se 18-1889 masihāre henarī morliṅka saha iṃrājī sāhitẏare klāsa karithile | bāriṣṭara hebā uddeśẏare se inara ṭempala korṭa skula aph la'ra inasare nāma lekhāithile| kiśora abasthāre tāṅka pilādinara lajjā o ātmatẏāga jāri rahithilā| laṇḍanare pahañcibā pare se ehi guṇaku bajāẏa rakhithile, kintu eka sārbajanīna spikiṃ abhẏāsa goṣṭhīre yoga deithile ebaṃ āina abhẏāsa karibā pāi~ tāṅka lajjāku yatheṣṭa dūra karithile | se laṇḍanara gariba ḍaklāṇḍa sampradāẏara kalẏāṇa pāi~ gabhīra āgraha dekhāithile | 1889 masihāre laṇḍanare eka tībra bāṇijẏa bibāda sṛṣṭi hoithilā, yeu~thire ḍakaramāne uttama daramā ebaṃ paristhiti pāi~ āndoḻana karithile ebaṃ nāgarika, jāhāja nirmāṇakārī, kārakhānāra jhia ebaṃ anẏamāne ekajuṭa hoi dharmaghaṭare sāmila hoithile | kārḍināla mẏāniṃṅka madhẏasthatā yogu~ ehi ṣṭrāikaramāne saphaḻa hoithile, yeu~thire gāndhī ebaṃ jaṇe bhāratīẏa bandhu kārḍinālaṅku bheṭi tāṅka kāryẏa pāi~ dhanẏabāda jaṇāithile| nirāmiṣa o kamiṭi kāryẏa laṇḍanare gāndhijīṅka samaẏa tāṅka mā'ṅku deithibā pratiśrutidୱārā prabhābita hoithilā | se nṛtẏa śikṣā nebā saha "iṃrājī" rītinīti āpaṇāibāku ceṣṭā karithile | tebe se tāṅka gharamālikaṅkadୱārā diāyāuthibā nirāmiṣa khādẏaku praśaṃsā karinathile ebaṃ laṇḍanara kichi nirāmiṣa reṣṭurāṇṭa madhẏaru goṭie na miḻibā paryẏanta se bārambāra bhokilā rahuthile | henarī salṭaṅka lekhāre prabhābita hoi se laṇḍana nirāmiṣa samājare yoga deithile ebaṃ ehāra sabhāpati tathā upakārī ārnolḍa hilsaṅka tattୱābadhānare ehāra kāryẏanirbāhī kamiṭiku nirbācita hoithile | kamiṭire thibā beḻe eka saphaḻatā thilā bes ୱāṭara adhẏāẏa pratiṣṭhā| se bheṭithibā nirāmiṣamānaṅka madhẏaru keteka thiosophikāla sosāiṭira sadasẏa thile, yāhā 1875 masihāre biśୱ bhāicārāku āgaku baḍha଼āibā pāi~ sthāpita hoithilā ebaṃ yāhā bauddha ebaṃ hindu sāhitẏara adhẏaẏana pāi~ samarpita thilā | ubhaẏa anubāda ebaṃ mūḻare bhagabata gītā paḍha଼ibāre sāmila hebā pāi~ semāne gāndhīṅku utsāhita karithile | hilsaṅka saha gāndhīṅkara bandhutୱpūrṇṇa ebaṃ phaḻaprada samparka thilā, kintu sāthī kamiṭi sadasẏa thomāsa ālinasanaṅka kramāgata elabhiesa sadasẏatā upare dui jaṇa bhinna mata poṣaṇa karithile | saṃgharṣa prati tāṅkara lajjā ebaṃ sୱbhābagata asantoṣa sattୱe gāndhī karttṛpakṣaṅku cẏāleñja karibāra prathama jaṇāśuṇā udāharaṇa heuchi semānaṅka matabheda | ālinasana nūtana bhābe upalabdha janma niẏantraṇa paddhatiku protsāhana deuthile, kintu hilsa ehāku nāpasanda karithile ebaṃ biśୱāsa karithile ye ehā sārbajanīna naitikatāku kṣuṇṇa karuchi | se nirāmiṣaku eka naitika āndoḻana boli biśୱāsa karuthile ebaṃ teṇu ālinasana āu elabhiesara sadasẏa rahibā ucita nuhe~ | janma niẏantraṇara bipada biṣaẏare gāndhī hilsaṅka mata bāṇṭithile, kintu ālinasanaṅka bhinna hebāra adhikāraku samarthana karithile| pāhāḍa଼ku cẏāleñja karibā gāndhīṅka pāi~ kaṣṭakara hoithāntā; hilsa tāṅkaṭhāru 12 barṣa baḍa଼ thile ebaṃ gāndhīṅka pari atẏanta dakṣa thile| se elabhiesaku bẏāṅkarol karithile ebaṃ tāṅka ṭemsa āiranaୱārkasa kampānīre śiḻpara kẏāpaṭen thile ebaṃ laṇḍanara iṣṭa eṇḍare 6,000ru adhika lokaṅku niyukti deithile | se jaṇe dakṣa krīḍa଼ābit thile yie ki parabarttī samaẏare phuṭabala klaba ୱeṣṭahām ẏunāiṭeḍ pratiṣṭhā karithile| tāṅkara 1927 masihāra eka ātmajībanī, bhāga 1re, gāndhī lekhichanti: ālinasanaṅku haṭāibā pāi~ eka prastāba āgata hoithilā ebaṃ kamiṭidୱārā bitarka karāyāithilā ebaṃ bhoṭ diāyāithilā | kamiṭi baiṭhakare gāndhīṅka lajjā ālinasanaṅku rakṣā karibāre bādhaka sājithilā| se kāgajare nijara matāmata lekhithile kintu lajjā tāṅku tāṅka yukti paḍha଼ibāre bādhā deithilā, teṇu rāṣṭrapati hilsa kamiṭira anẏa jaṇe sadasẏaṅku tāṅka pāi~ paḍha଼ibāku kahithile| kamiṭira anẏa kichi sadasẏa gāndhīṅka saha sahamata hoithile madhẏa bhoṭ hāriyāithilā ebaṃ ālinasana bād paḍa଼ithile| gāndhijīṅka bhārata pratẏābarttanaku sammāna jaṇāi elabhies bidāẏī rātrī bhojanare hilsa ṭoṣṭa prastāba deithibāru kauṇasi kaṭhora bhābanā nathilā| bāra‌ku ḍakāyāichi 22 barṣa baẏasare gāndhīṅku jun 1891re bāra‌ku ḍakāyāithilā ebaṃ pare laṇḍana chāḍa଼i bhārata cāli yāithile, yeu~ṭhāre se jāṇibāku pāile ye se laṇḍanare thibā beḻe tāṅka mā'ṅkara mṛtẏu ghaṭichi ebaṃ tāṅka paribāra tāṅkaṭhāru khabara lucei rakhichanti| bambere āina abhẏāsa pratiṣṭhā pāi~ tāṅkara praẏāsa biphaḻa hoithilā kāraṇa se mānasika dṛṣṭiru sākṣīmānaṅku jerā karibāre asamartha thile | se rājakoṭapheri ābedanakārīṅka pāi~ sāmānẏa jībanayāpana karithile, kintu yetebeḻe se jaṇe briṭiśa aphisara sām sanniṅka pākhaku dauḍa଼ithile setebeḻe se aṭakibāku bādhẏa hoithile| 1893masihāre dādā abadullā nāmaka kāṭhiāୱārara jaṇe musalamāna bẏabasāẏī gāndhīṅka saha yogāyoga karithile| abadullā dakṣiṇa āphrikāre eka baḍa଼ saphaḻa jāhāja bẏabasāẏara mālika thile| johānsabargare thibā tāṅka dūra samparkīẏabhāiṅku jaṇe okiladarakāra thilā, ebaṃ semāne kāṭhiāୱārī aitihẏa thibā bẏaktiṅku pasanda karuthile| gāndhi ehi kāma pāi~ tāṅka daramā biṣaẏare pacāri bujhithile| semāne samudāẏa daramā 105 pāuṇḍa (2019 ṭaṅkāre 17,200 ḍalāra) ebaṃ yātrā kharcca pradāna karithile| briṭiśa sāmrājẏara eka aṃśa dakṣiṇa āphrikāra nāṭāla kalonīre ehā ati kamare eka barṣara pratiśruti heba boli jāṇi se ehāku grahaṇa karithile | dakṣiṇa āphrikāre nāgarika adhikāra karmī (1893-1914) 1893 masihā eprila māsare 23 barṣa baẏasare gāndhī abadullāṅka samparkīẏabhāiṅka okila hebā pāi~ dakṣiṇa āphrikā abhimukhe yātrā karithile| se dakṣiṇa āphrikāre 21 barṣa bitāithile, yeu~ṭhāre se tāṅkara rājanaitika cintādhārā, naitikatā ebaṃ rājanīti bikaśita karithile | dakṣiṇa āphrikāre pahañcibā mātre gāndhī tāṅka carmara raṅga ebaṃ aitihẏa kāraṇaru bhedabhābara sammukhīna hoithile| tāṅku ṣṭej koca‌re ẏuropīẏa yātrīṅka saha basibāku diāyāinathilā ebaṃ ḍrāibharaṅka nikaṭare taḻe basibāku kuhāyāithilā, pare se manā karibāru māḍa଼ khāithile; anẏaeka ghaṭaṇāre prathama śreṇī chāḍibāku manā karibāru tāṅku ghara nikaṭare cālibāku sāhasa karibāru eka nāḻare phiṅgi diāyāithilā, anẏa eka ghaṭaṇāre piṭaramāriṭjabargare ṭrena‌ru phiṅgi diāyāithilā| se reḻa ṣṭesanare basi sārā rāti kānduthile ebaṃ cintā karuthile ye se bhārata pheribe nā nija adhikāra pāi~ pratibāda karibe | se pratibāda karibāku niṣpatti neithile ebaṃ paradina tāṅku ṭrena‌re caḍha଼ibāku anumati diāyāithilā| anẏa eka ghaṭaṇāre ḍarbān korṭara mājiṣṭreṭ gāndhīṅku tāṅka pāgaḍa଼i haṭāibāku nirddeśa deithile, yāhāku se karibāku manā karideithile| dakṣiṇa āphrikāre bhāratīẏamānaṅku sarbasādhāraṇa phuṭapāthare cālibāku anumati diāyāinathilā| binā cetābanīre gāndhijīṅku jaṇe pulisa adhikārī phuṭapātha‌ru rāstāre phiṅgi deithile| harmānṅka kahibā nusāre, yetebeḻe gāndhī dakṣiṇa āphrikāre pahañcile, setebeḻe se nijaku "prathame jaṇe briṭiśa ebaṃ jaṇe bhāratīẏa dୱitīẏa" bhābare bhābithile | tathāpi, tāṅka prati ebaṃ briṭiśa lokamānaṅkara tāṅka sāthī bhāratīẏamānaṅka prati yeu~ pakṣapātitā gāndhijī anubhaba karithile ebaṃ dekhithile tāhā tāṅku gabhīra bhābare bẏathita karithilā | epari amānabīẏa abhẏāsare kichi loka kipari sammāna kimbā śreṣṭhatā kimbā ānanda anubhaba karipāranti tāhā bujhibā pāi~ saṃgharṣa karibā tāṅku apamānajanaka lāgilā | gāndhī briṭiśa sāmrājẏare tāṅkara janasādhāraṇaṅka sthiti upare praśna uṭhāibā ārambha kale | 1894 masihā me māsare tāṅku dakṣiṇa āphrikāku āṇithibā abadullā māmalā śeṣa hoithilā ebaṃ bhāratīẏa samudāẏa gāndhīṅka pāi~ eka bidāẏī pārṭira āẏojana karithile| tebe nūā nāṭāla sarakāraṅka bhedabhābapūrṇṇa prastāba yogu~ gāndhī dakṣiṇa āphrikāre tāṅkara mūḻa abadhi bṛddhi karithile| se bhāratīẏamānaṅku bhoṭ debāra adhikāraru bañcita karibā pāi~ eka bila‌ku birodha karibāre sāhāyẏa karibāku yojanā karithile, yāhā setebeḻe eka sୱtantra ẏuropīẏa adhikāra boli prastāba diāyāithilā | briṭiśa upanibeśa saciba joseph cembaralenaṅku se ehi bil upare tāṅka ābhimukhẏara punarbicāra karibāku kahithile| bil pārita hebāre asamartha hoithile madhẏa dakṣiṇa āphrikāre thibā bhāratīẏaṅka abhiyoga prati dṛṣṭi ākarṣaṇa karibāre tāṅka abhiyāna saphaḻa hoithilā| se 1894 masihāre nāṭāla iṇḍiāna kaṃgresa gaṭhana karibāre sāhāyẏa karithile ebaṃ ehi saṃgaṭhana mādhẏamare se dakṣiṇa āphrikāra bhāratīẏa samudāẏaku eka miḻita rājanaitika śaktire pariṇata karithile | jānuārī 1897re gāndhī ḍarbānare pahañcibā pare gorā bastibāsindāṅka bhiḍa଼ tāṅka upare ākramaṇa karithilā ebaṃ pulisa adhīkṣakaṅka patnīṅka udẏamare se pherāra hoiyāithile| tebe se bhiḍa଼ra kauṇasi sadasẏaṅka birodhare abhiyoga āṇibāku manā karideithile| boẏara yuddha samaẏare gāndhijī 1900 masihāre sୱecchākṛta bhābare nāṭāla iṇḍiāna āmbulānsa karpasa bhābare ṣṭrecara bāhakamānaṅkara eka goṣṭhī gaṭhana karithile | ārthara harmānṅka anuyāẏī, gāndhī briṭiśa aupanibeśika dhāraṇāku khaṇḍana karibāku cāhu~thile ye musalamāna "mārśāla res" pari hindumāne bipada ebaṃ pariśrama sahita jaḍita "manuṣẏa" kāryẏakaḻāpa pāi~ yogẏa nuha~nti | briṭiśa laḍhuā sainikamānaṅku boẏarsa birodhare samarthana karibā pāi~ gāndhī 1100 bhāratīẏa sୱecchāsebīṅku ekāṭhi karithile | āgadhāḍa଼ire sebā karibā pāi~ semānaṅku praśikṣaṇa diāyāithilā ebaṃ ḍāktarī sārṭiphikeṭ diāyāithilā| semāne kolensa yuddhare eka hୱāiṭ sୱecchāsebī āmbulānsa karpasaku sahayogī thile| spianaṅka yuddhare kopa gāndhī ebaṃ tāṅkara karmakarttāmāne āga dhāḍa଼iku cāligale ebaṃ āmbulānsa pāi~ añcaḻa atẏanta kharāpa thibāru āhata sainikamānaṅku māila paryẏanta eka philḍa haspiṭālaku nebāku paḍithilā | gāndhī ebaṃ anẏa 37 jaṇa bhāratīẏaṅku rāṇī dakṣiṇa āphrikā padaka pradāna karāyāithilā| 1906 masihāre ṭrānsaୱāla sarakāra eka nūtana āina praṇaẏana karithile yeu~thire kalonira bhāratīẏa ebaṃ cīn janasaṃkhẏāra pañjīkaraṇa bādhẏatāmūḻaka karāyāithilā | sehi barṣa sepṭembara 11re johānsabargare anuṣṭhita eka jana pratibāda sabhāre gāndhī prathama thara pāi~ satẏāgraha (satẏa prati bhakti) bā ahiṃsātmaka pratibādara bikaśita paddhati grahaṇa karithile | ānthoni pārelaṅka kahibā anuyāẏī, lio ṭolaṣṭaẏa "hinduṅku ciṭhi"ru ārambha hoithibā ciṭhire ehā ullekha karibā pare gāndhijī tāmila naitika grantha tirukunāsadୱārā madhẏa prabhābita hoithile | nūtana āinaku abamānanā karibā ebaṃ epari karibā pāi~ daṇḍa bhogibāku gāndhī bhāratīẏamānaṅku anurodha karithile| gāndhijīṅka pratibāda, protsāhana kauśaḻa ebaṃ janasamparkara cintādhārā ubhā hoithilā | 1915masihāre se eguḍa଼iku bhārataku pherāi āṇithile| ẏuropīẏa, bhāratīẏa ebaṃ āphrikīẏa gāndhijī dakṣiṇa āphrikāre thibā beḻe bhāratīẏa ebaṃ āphrikīẏaṅka upare nijara dhẏāna kendrita karithile | prathame tāṅkara rājanīti prati āgraha nathilā| tebe jaṇe dhaḻā ṭren adhikārī tāṅka carmaraṅga kāraṇaru tāṅku ṭren koca‌ru bāhāra kari debā bhaḻi bhedabhāba o niryātanāra śikāra hebā pare ehā badaḻiyāithilā| dakṣiṇa āphrikāre gorāmānaṅka saha ebhaḻi aneka ghaṭaṇā ghaṭibā pare gāndhijīṅka cintādhārā o dhẏāna badaḻigalā ebaṃ se anubhaba kale ye tāṅku ehāra pratibāda karibāku heba ebaṃ adhikāra pāi~ laḍha଼ibāku paḍa଼iba| nāṭāla iṇḍiāna kaṃgresa gaṭhana kari se rājanītire prabeśa karithile | aśୱina deśāi ebaṃ golama ୱāhedaṅka kahibā anuyāẏī, barṇṇabāda upare gāndhīṅka mata keteka kṣetrare bibādīẏa, kintu parabarttī samaẏare ehā badaḻiyāithilā| [adhika spaṣṭīkaraṇa ābaśẏaka] dakṣiṇa āphrikāre gāndhijī ārambharu niryātanāra śikāra hoithile| anẏa raṅgīna lokaṅka bhaḻi gorā adhikārīmāne madhẏa tāṅku tāṅka adhikāraru bañcita karithile ebaṃ gaṇamādhẏama ebaṃ rāstāre thibā lokamāne tāṅku "parajībī", "arddha-barbara", "kaṅkara", "skୱāliḍa kuli", "haḻadiā maṇiṣa" ebaṃ anẏa ānẏa upamā boli kahuthile | lokamāne jātigata ghṛṇāra abhibẏakti bhābare tāṅka upare thūṅki deuthile| dakṣiṇa āphrikāre thibā beḻe gāndhī āphrikīẏamānaṅka birodhare barṇṇabāda upare dhẏāna debā ārambha karibā pūrbaru bhāratīẏaṅka upare jātigata niryātanā upare dhẏāna deithile| keteka kṣetrare deśāi o ୱāheda kahichanti ye, tāṅkara ācaraṇa jātigata ṣṭirioṭāipiṃ ebaṃ āphrikīẏa śoṣaṇara eka icchuka aṃśa thilā | sepṭembara 1896re eka bhāṣaṇare gāndhī abhiyoga karithile ye dakṣiṇa āphrikāra briṭiśa upanibeśare gorāmāne "bhāratīẏaṅku sādhā kāphira staraku apamānita karuchanti"| paṇḍitamāne ehāku pramāṇara eka udāharaṇa bhābare darśāichanti ye gāndhī setebeḻe bhāratīẏa ebaṃ kaḻā dakṣiṇa āphrikīẏamānaṅku bhinna bhābare bhābuthile | harmān deithibā anẏa eka udāharaṇa sୱrūpa, 24 barṣa baẏasare gāndhī 1895 masihāre nāṭāla bidhāna sabhā pāi~ eka āinagata briph prastuta karithile, yeu~thire bhāratīẏamānaṅka pāi~ matadāna adhikāra dābi karāyāithilā| gāndhijī jātiitihāsa ebaṃ ẏuropīẏa prācẏabādīṅka mataku udāharaṇa dei kahithile ye "āṅglo-sāksan ebaṃ bhāratīẏamāne samāna āryẏa bhaṇḍāra kimbā baraṃ bhārata-ẏuropīẏa lokamānaṅkaṭhāru utpanna hoichanti", ebaṃ yukti karithile ye bhāratīẏamānaṅku āphrikīẏamānaṅka sahita goṣṭhībhukta karāyibā ucita nuhe~ | aneka barṣa pare gāndhī ebaṃ tāṅka sahayogīmāne āphrikīẏamānaṅku narsa bhābare ebaṃ jātibādaku birodha kari sebā karithile ebaṃ sāhāyẏa karithile | nobela śānti puraskāra bijetā nelasana maṇḍelā āphrikāre jātibāda birodhare laḍha଼ibā pāi~ gāndhīṅka praẏāsara anẏatama praśaṃsaka| hatẏā paraṭhāru gāndhī, rājẏa deśāi ebaṃ ୱāhedaṅka sādhāraṇa bhābamūrttiku epari bhābare punarbinẏāsa karāyāichi yemiti se sarbadā jaṇe santha thile yetebeḻe bāstabare tāṅka jībana adhika jaṭiḻa thilā, asubidhājanaka satẏa thilā ebaṃ samaẏa krame ehā badaḻi yāithilā | āphrikīẏa ebaṃ raṅgabhedaṅka upare atẏācāra birodhare aṇaśୱeta dakṣiṇa āphrikīẏamānaṅka saha gāndhī ebaṃ bhāratīẏa lokaṅka sahayoga ebaṃ praẏāsara samṛddha itihāsaku madhẏa paṇḍitamāne darśāichanti | I1906 masihāre, yetebeḻe nāṭālara kalonīre bambāthā bidroha ārambha helā, setebeḻe 36 barṣīẏa gāndhī, julu bidrohīṅka prati sahānubhūti prakāśa karibā sattୱe bhāratīẏa dakṣiṇa āphrikīẏamānaṅku eka sୱecchāsebī ṣṭrecara-bāhaka ẏuniṭ gaṭhana karibāku utsāhita karithile | iṇḍiāna opiniana‌re lekhi gāndhī yukti bāḍha଼ithile ye sāmarika sebā bhāratīẏa samudāẏa pāi~ lābhadāẏaka heba ebaṃ ehā semānaṅku "sୱāsthẏa ebaṃ khusi" deba | bidroha damana samaẏare āhata laḍhuāṅka cikitsā pāi~ gāndhī śeṣare bhāratīẏa ebaṃ āphrikīẏa ṣṭrecara bāhakamānaṅkara eka sୱecchāsebī miśrita ẏuniṭara netṛtୱ neithile | gāndhijīṅka netṛtୱre thibā ehi meḍikāla ẏuniṭ dui māsaru kam samaẏa dhari kāma karithilā| bidrohadamana pare aupanibeśika pratiṣṭhāna gorā dakṣiṇa āphrikīẏamānaṅku diāyāithibā nāgarika adhikāraku bhāratīẏa sampradāẏaku pradāna karibāku āgraha dekhāinathilā | ehādୱārā gāndhijī sāmrājẏa prati mohagrasta hele ebaṃ tāṅka sahita ādhẏātmika jāgaraṇa jāgrata kale; aitihāsika ārthara el harmān lekhichanti ye tāṅka āphrikīẏa abhijñatā pāścātẏa prati tāṅkara mahāna mohara eka aṃśa thilā, yāhā tāṅku "āpoṣa aṇa-sahayogī"re pariṇata karithilā | 1910 beḻaku gāndhijīṅka khabarakāgaja iṇḍiān opinian upanibeśika śāsanadୱārā āphrikīẏamānaṅka prati bhedabhāba samparkita khabara prakāśa karuthilā| gāndhijī mantabẏa deithile ye āphrikīẏamāne "kebaḻa ehi bhūmira mūḻa bāsindā aṭanti | ... aparapakṣare gorāmāne jorajabaradasta jami dakhala kari nija pākhaku hastāntara karichanti| 1910 masihāre gāndhī tāṅka bandhu harmāna kālenabākṅka sahāẏatāre johānsabarga nikaṭastha ṭalaṣṭaẏa phārma nāmaka eka ādarśabādī sampradāẏa pratiṣṭhā karithile | seṭhāre se nijara śāntipūrṇṇa pratirodha nītiku protsāhita karithile| dakṣiṇa āphrikā (1994)re kṛṣṇakāẏa dakṣiṇa āphrikīẏamāne matadāna adhikāra hāsala karibā pare gāndhīṅku aneka smārakī sahita jātīẏa nāẏaka ghoṣaṇā karāyāithilā | bhāratīẏa sୱādhīnatā saṃgrāma (1915-1947) gopāḻa kṛṣṇa gokhaleṅka anurodhakrame sieph āṇḍriẏuj tāṅku jaṇāithile, gāndhī 1915masihāre bhārata pheriāsithile| se jaṇe agraṇī bhāratīẏa jātīẏatābādī, tattୱbādī ebaṃ samudāẏa saṃgaṭhaka bhābare antarjātīẏa khẏāti āṇithile | gāndhijī bhāratīẏa jātīẏa kaṃgresare yoga deithile ebaṃ mukhẏataḥ gokhaleṅkadୱārā bhāratīẏa prasaṅga, rājanīti ebaṃ bhāratīẏa lokaṅka sahita paricita hoithile | gokhale kaṃgresa pārṭira jaṇe pramukha netā thile, yie ki tāṅka saṃyamatā ebaṃ bẏabasthā bhitare kāma karibāku jid karithile | gāndhī briṭiś ୱigis paramparā upare ādhārita gokhaleṅka udārabādī ābhimukhẏa grahaṇa karithile ebaṃ ehāku bhāratīẏa karibā pāi~ paribarttana karithile | gāndhijī 1920 masihāre kaṃgresara netṛtୱ neithile ebaṃ 26 jānuārī 1930re bhāratīẏa jātīẏa kaṃgresa bhāratara sୱādhīnatā ghoṣaṇā karibā paryẏanta dābiku joradāra karibā ārambha karithile | iṃrejamāne ehi ghoṣaṇāku sୱīkṛti deinathile, kintu ālocanā ārambha hoithilā, 1930 daśakara śeṣa bhāgare kaṃgresa prādeśika sarakārare bhūmikā grahaṇa karithilā | sepṭembara 1939re bhāisaraẏa binā parāmarśare jarmānī birodhare yuddha ghoṣaṇā karibā pare gāndhī ebaṃ kaṃgresa rājaru samarthana pratẏāhāra karineithile | 1942masihāre gāndhī turanta sୱādhīnatā dābi karibā paryẏanta uttejanā bṛddhi pāithilā ebaṃ briṭiśamāne ehāra jabāba dei tāṅku ebaṃ hajāra hajāra kaṃgresa netāṅku bandī karithile | itimadhẏare musalim lig briṭenaku sahayoga karithilā ebaṃ gāndhīṅka dṛḍha଼ birodha birodhare sampūrṇṇa alagā musalamāna rāṣṭra pākistāna dābire āndoḻana karithilā| agaṣṭa 1947re iṃrejamāne bhārata o pākistāna sahita jami bibhājana karithile yāhāku gāndhī nāpasanda karithile | prathama biśୱyuddhare bhūmikā eprila 1918re, prathama biśୱyuddhara śeṣa bhāgare bhāisaraẏa gāndhīṅku dillīre eka yuddha sammiḻanīku nimantraṇa karithile | yuddha praẏāsa pāi~ bhāratīẏamānaṅku sakriẏa bhābare niyukti debāku gāndhī rāji hoithile | 1906ra julu yuddha ebaṃ 1914re prathama biśୱyuddha ārambha hebāra biparīta, yetebeḻe se āmbulānsa karpasa pāi~ sୱecchāsebī niyukta karithile, ethara gāndhī laḍhuāṅku niyukti debāku ceṣṭā karithile | jun 1918re "tālikābhukta hebā pāi~ āpila" śīrṣaka eka liphaleṭare gāndhī lekhithile "ebhaḻi sthiti āṇibā pāi~ āmara nijaku rakṣā karibāra kṣamatā, arthāt astraśastra bahana karibā ebaṃ bẏabahāra karibāra dakṣatā rahibā ucit ... yadi āme sabuṭhāru adhika astraśastra bẏabahāra śikhibāku cāhu~chu, tebe senāre nijaku niẏojita karibā āmara karttabẏa| tebe se bhāisaraẏaṅka bẏaktigata sacibaṅku lekhithibā ciṭhire ullekha karichanti ye se bẏaktigata bhābe bandhu kimbā śatru kāhāku hatẏā karibe nāhi~ kimbā āhata karibe nāhi~| gāndhijīṅka yuddha niyukti abhiyāna ahiṃsā upare tāṅkara nirantaratā upare praśnabācī sṛṣṭi karithilā| gāndhijīṅka bẏaktigata saciba kahichanti ye tāṅkara 'ahiṃsā' dharma ebaṃ tāṅka niyukti abhiyāna madhẏare samānatāra praśna kebaḻa setebeḻe nuhe~ baraṃ sebeṭhāru ālocanā hoichi| campāraṇa āndoḻana 1917re bihārara campāraṇa āndoḻanare gāndhīṅkara prathama baḍa଼ saphaḻatā miḻithilā | campāraṇa āndoḻana sthānīẏa kṛṣakamānaṅku mukhẏataḥ āṅglo-iṇḍiān bagicā mālikaṅka birodhare chiḍa଼ā karithilā, yeu~mānaṅku sthānīẏa praśāsana samarthana karithilā| dui daśandhi dhari cāhidā hrāsa pāuthibā iṇḍigo ḍāi pāi~ eka arthakārī phasala iṇḍigo (iṇḍigopherā esapi) cāṣa karibāku kṛṣakamāne bādhẏa hoithile ebaṃ semānaṅka phasalaku nirddhārita mūlẏare ropaṇakārīṅku bikri karibāku bādhẏa hoithile | ethire asantuṣṭa hoi kṛṣakamāne ahammadābādasthita tāṅka āśramare gāndhīṅku nibedana karithile| ahiṃsātmaka pratibādara raṇanīti āpaṇāi gāndhī praśāsanaku āścaryẏa karibā saha karttṛpakṣaṅkaṭhāru rihāti pāithile| kheḍā āndoḻana 1918 masihāre kheḍā banẏā o durbhikṣara śikāra hoithile ebaṃ kṛṣakamāne ṭikasaru mukti dābi karuthile | gāndhī tāṅka mukhẏāḻaẏaku naḍa଼iādaku sthānāntara karithile ebaṃ ehi añcaḻaru bahu samarthaka ebaṃ nūtana sୱecchāsebīṅku saṃgaṭhita karithile, yeu~thire sabuṭhāru ullekhanīẏa thile ballabhabhāi paṭela | aṇasahayogaku eka kauśaḻa bhābare bẏabahāra kari gāndhī eka dastakhata abhiyāna ārambha karithile yeu~thire kṛṣakamāne jami jabaradakhala dhamakare madhẏa rājasୱ pradāna nakaribāku pratiśruti deithile | ehi āndoḻanare māmalatadāra o tālātadāra (jillāra rājasୱ adhikārī)ṅka sāmājika bahiṣkāra sāmila hoithilā| samagra deśare āndoḻana pāi~ janasamarthana hāsala karibā pāi~ gāndhī kaṭhina pariśrama karithile| pāñca māsa paryẏanta praśāsana manā karideithilā, kintu 1918 me māsa śeṣa beḻaku sarakāra gurutୱpūrṇṇa bẏabasthā upare bāṭa deithile ebaṃ durbhikṣa śeṣa hebā paryẏanta rājasୱ ṭikasa paiṭha sarttaku kohaḻa karithile | kheḍāre ballabha bhāi paṭela iṃrejamānaṅka saha ālocanāre kṛṣakamānaṅka pratinidhitୱ karithile, yeu~māne rājasୱ ādāẏaku sthagita rakhithile ebaṃ samasta kaedīṅku mukta karithile | khilāphata āndoḻana 1919 masihāre, prathama biśୱyuddha pare gāndhī (baẏasa 49 barṣa) biśୱyuddhare parājita hoithibā aṭomāna sāmrājẏaku samarthana kari briṭiśa sāmrājẏabāda birodhare laḍha଼eire musalamānamānaṅkaṭhāru rājanaitika sahayoga loḍa଼ithile | gāndhijīṅka ehi padakṣepa pūrbaru briṭiśa bhāratare hindu o musalamānaṅka madhẏare sāmpradāẏika bibāda ebaṃ dhārmika daṅgā sādhāraṇa thilā, yepariki 1917-18ra daṅgā | gāndhī pūrbaru briṭiśa mukuṭaku sambaḻa sahita samarthana karithile ebaṃ briṭiśa pakṣare ẏuropare yuddha laḍha଼ibā pāi~ bhāratīẏa sainikamānaṅku niyukta karithile | gāndhīṅka ehi praẏāsa prathama biśୱyuddha śeṣa hebā pare bhāratīẏamānaṅku sୱrāja (sୱẏaṃ śāsana) sahāẏatā pradāna karibāku briṭiśa pratiśrutidୱārā prerita hoithilā | iṃreja sarakāra sୱẏaṃ śāsana paribartte sāmānẏa saṃskāra prastāba deithile, yāhā gāndhīṅku nirāśa karithilā| gāndhijī tāṅka satẏāgraha (nāgarika abamānanā) uddeśẏa ghoṣaṇā karithile| briṭiśa upanibeśabādī adhikārīmāne gāndhīṅka āndoḻanaku rokibā pāi~ rolāṭ ākṭa pārita kari nijara pratibādī padakṣepa neithile| ehi āina briṭiśa sarakāraṅku nāgarika abamānanā aṃśagrahaṇakārīṅku aparādhī bhābare grahaṇa karibāku anumati deithilā ebaṃ "pratiṣedhaka anirddiṣṭa kāḻa pāi~ aṭaka rakhibā, nẏāẏika samīkṣā binā jelare rakhibā kimbā bicārara kauṇasi ābaśẏakatā" pāi~ kāhāku girapha karibā pāi~ āinagata ādhāra pradāna karithilā | iṃrejaṅka birodhare rājanaitika pragati pāi~ hindu-musalamāna sahayoga jarurī boli gāndhī anubhaba karithile | se khilāphata āndoḻanara lābha uṭhāithile, yeu~thire bhāratare sunni musalamāna, bhāratara deśīẏa rājẏara sulatāna ebaṃ allī bhāimāne turkī khaliphāku sunni isalāmika sampradāẏara ekatā pratīka bhābare samarthana karuthile | prathama biśୱyuddhare aṭomāna sāmrājẏara parājaẏa pare semāne khaliphāku isalāma ebaṃ isalāmika āinaku samarthana karibāra mādhẏama bhābare dekhithile | khilāphata āndoḻanaku gāndhīṅka samarthana miśrita pariṇāma āṇithilā | ehā prathame gāndhīṅka prati eka dṛḍha଼ musalamāna samarthana sṛṣṭi karithilā| tebe rabīndranātha ṭāgoraṅka sameta hindu netāmāne gāndhīṅka netṛtୱ upare praśna uṭhāithile kāraṇa semāne mukhẏataḥ turkīre sunni isalāmika khaliphāku sୱīkṛti debā kimbā samarthana karibā birodhare thile | khaliphāṅka uddeśẏaku samarthana karibā pare gāndhīṅka prati baḍha଼uthibā musalamāna samarthana, hindu-musalamāna sāmpradāẏika hiṃsāku sāmaẏika bhābe banda karideithilā| ehā miḻita rāulāṭa satẏāgraha pradarśana rālire āntaḥ-sāmpradāẏika sadbhābanāra pramāṇa pradāna karithilā, yāhā briṭiśamānaṅka pāi~ rājanaitika netā bhābare gāndhīṅka maryẏādā bṛddhi karithilā | khilāphata āndoḻanaku tāṅkara samarthana tāṅku mahammada allī jinnāṅku dūrei rakhibāre madhẏa sāhāyẏa karithilā, yie ki gāndhīṅka satẏāgraha asahayoga āndoḻana ābhimukhẏaku birodha karibāku ghoṣaṇā karithile | jinnā tāṅkara sୱādhīna samarthana sṛṣṭi karibā ārambha karithile ebaṃ parabarttī samaẏare paścima ebaṃ pūrba pākistānara dābira netṛtୱ neithile | yadio semāne bhāratīẏa sୱādhīnatā upare sādhāraṇa bhāṣāre sahamata hoithile, kintu ehā hāsala karibāra upāẏa upare semāne asahamata thile | jinnā mukhẏataḥ janasādhāraṇaṅku uttejita karibāku ceṣṭā karibā paribartte sāmbidhānika bujhāmaṇā mādhẏamare briṭiśamānaṅka saha mukābilā karibāku āgrahī thile | 1922 masihāre gāndhīṅku girapha karibā saha asahayoga āndoḻana śeṣa hebā pare khilāphata āndoḻana dhīre dhīre bhuśuḍa଼i paḍa଼ithilā| aneka musalamāna netā o pratinidhi gāndhī o kaṃgresaku tẏāga karithile| hindu-musalamāna sāmpradāẏika saṃgharṣa jora dharithilā| aneka saharare mārātmaka dhārmika daṅgā punarbāra dekhādeithilā, yeu~thire kebaḻa āgrā ebaṃ audhara miḻita pradeśare 91ṭi ghaṭithilā | asahayoga 40 barṣa baẏaska gāndhī tāṅka pustaka hinda sୱrāja (1909) jariāre ghoṣaṇā karithile ye bhāratīẏaṅka sahayogare bhāratare briṭiśa śāsana pratiṣṭhā hoithilā ebaṃ kebaḻa ehi sahayoga yogu~ bañciyāithilā | yadi bhāratīẏamāne sahayoga karibāku manā karanti, tebe briṭiśa śāsana bhāṅgiyiba ebaṃ sୱrāja (bhāratīẏa sୱādhīnatā) āsiba | phebṛārī 1919re gāndhī eka kebul yogāyoga mādhẏamare bhāratara bhāisaraẏaṅku cetābanī deithile ye yadi briṭiśamāne rolāṭ ākṭa pārita karanti, tebe se bhāratīẏamānaṅku nāgarika abamānanā ārambha karibāku nibedana karibe| briṭiśa sarakāra tāṅku aṇadekhā kari dhamaka āgare muṇḍa nuā~ibe nāhi~ boli kahi āina pārita karithile| ehāpare satẏāgraha nāgarika abamānanā hoithilā ebaṃ lokamāne rāulaṭa ākṭaku birodha karibā pāi~ ekatrita hoithile | 30 mārcca 1919re briṭiśa āina adhikārīmāne dillīre satẏāgrahare aṃśagrahaṇa kari śāntipūrṇṇa bhābare ekatrita hoithibā nirastra lokaṅka samābeśa upare guḻi caḻāithile | ehāra jabābare loke daṅgā karithile| 6 eprila 1919, eka hindu parba dibasare, se eka janatāṅku briṭiśa lokaṅku āhata kimbā hatẏā karibāku mane rakhibāku kahithile, baraṃ śānti prati semānaṅkara nirāśā prakāśa karibāku, briṭiśa sāmagrībarjana karibāku ebaṃ semānaṅka pākhare thibā kauṇasi briṭiśa poṣāka jāḻibāku kahithile| anẏa pakṣa hiṃsā praẏoga kale madhẏa iṃreja o paraspara prati ahiṃsāra bẏabahāra upare se gurutୱāropa karithile | pratibāda karibā pāi~ samagra bhāratare samudāẏamāne adhika saṃkhẏaka saṃkhẏāre ekāṭhi hebāku yojanā ghoṣaṇā karichanti| sarakāra tāṅku dillīre prabeśa na karibāku cetābanī deichanti| gāndhi ehi nirddeśaku amānẏa karithile| eprila 9tārikhare gāndhīṅku girapha karāyāithilā| loke daṅgā karithile| 1919 masihā eprila 13 tārikhare amṛtasara pārkare śiśumānaṅka saha mahiḻāṅka sameta lokamāne ekāṭhi hoithile ebaṃ briṭiśa bhāratīẏa senā adhikārī rejinālḍa ḍāẏāra semānaṅku gheri yāithile ebaṃ tāṅka adhīnare thibā sainẏamānaṅku semānaṅka uparaku guḻi caḻāibāku ādeśa deithile | phaḻasୱrūpa śaha śaha śikh ebaṃ hindu nāgarikaṅka jāliānāୱālā bāga hatẏākāṇḍa (bā amṛtasara gaṇahatẏā) upamahādeśaku krodhita karithilā, kintu ābaśẏaka pratikriẏā bhābare kichi briṭiśa ebaṃ briṭiśa gaṇamādhẏamara kichi aṃśa ehāku samarthana karithile | amṛtasarare gaṇahatẏāra paradina ahammadābādare gāndhī briṭiśamānaṅku samālocanā karinathile ebaṃ baraṃ briṭiśa sarakāraṅka 'ghṛṇā'ra mukābilā pāi~ kebaḻa 'prema'ku bẏabahāra karunathibāru tāṅka sāthī deśabāsīṅku samālocanā karithile| gāndhī dābi karithile ye bhāratīẏa lokamāne samasta hiṃsā banda karantu, samasta sampatti naṣṭa banda karantu ebaṃ bhāratīẏamānaṅku semānaṅka daṅgā banda karibāku cāpa pakāibā pāi~ anaśana karantu | ehi hatẏākāṇḍa ebaṃ ehā upare gāndhīṅka ahiṃsātmaka pratikriẏā anekaṅku āścaryẏa karithilā, kintu kichi śikha ebaṃ hindu madhẏa duḥkhita karithile ye ḍāẏāra hatẏāru dūrei yāuchanti| iṃrejamāne tadanta kamiṭi gaṭhana karithile, yāhāku gāndhī bhāratīẏamānaṅku bahiṣkāra karibāku kahithile| ehi ghaṭaṇā, gaṇahatẏā ebaṃ briṭiśa pratikriẏā gāndhijīṅku biśୱāsa karāithilā ye briṭiśa śāsakaṅka adhīnare bhāratīẏamānaṅku kebe bi ucita samāna bẏabahāra miḻiba nāhi~ ebaṃ se sୱrāja ebaṃ bhārata pāi~ rājanaitika sୱādhīnatā upare dhẏāna deithile | 1921 masihāre gāndhī bhāratīẏa jātīẏa kaṃgresara netā thile | se kaṃgresaku punargaṭhana karithile| ebe tāṅka pachare kaṃgresa ebaṃ turkīre khaliphāra punaruddhāra pāi~ khilāphata āndoḻanaku samarthana karibāru sṛṣṭi hoithibā musalamāna samarthana yogu~ gāndhīṅku rājanaitika samarthana ebaṃ briṭiśa rājara dṛṣṭi ākarṣaṇa miḻithilā | <i id="mwAqU">sୱdeśī</i> nītiku antarbhukta karibā pāi~ gāndhī tāṅka ahiṃsātmaka asahayoga plāṭapharmaku bistāra karithile - bideśī nirmita sāmagrī, biśeṣa kari briṭiśa sāmagrīra bahiṣkāra | briṭiśa nirmita bastra paribartte khadi (homaspan kapaḍa଼ā) samasta bhāratīẏa pindhantu boli tāṅkara samarthana thilā| sୱādhīnatā āndoḻanaku samarthana kari dhanī heu ki gariba, bhāratīẏa puruṣa o mahiḻāmānaṅku pratidina khadi buṇibāre samaẏa bitāibāku gāndhī āhୱāna deithile| briṭiśa utpādaku bahiṣkāra karibā sahita briṭiśa anuṣṭhāna ebaṃ āina adālataku bahiṣkāra karibā, sarakārī cākiriru istaphā debā ebaṃ briṭiśa padabī o sammāna tẏāga karibāku gāndhī lokamānaṅku anurodha karithile | arthanaitika, rājanaitika o praśāsanika dṛṣṭiru briṭiśa bhārata sarakāraṅku durbaḻa karibā uddeśẏare gāndhī tāṅka yātrā ārambha karithile| "asahayoga"ra ākarṣaṇa baḍhilā, ehāra sāmājika lokapriẏatā bhāratīẏa samājara sabu stararu aṃśagrahaṇa kalā | gāndhijīṅku 10 mārcca 1922re girapha karāyāithilā, deśadroha māmalāre bicāra karāyāithilā ebaṃ 6 barṣa jela daṇḍādeśa diāyāithilā | 1922 masihā mārcca 18 tārikhare se daṇḍādeśa ārambha karithile | gāndhijī jelare alagā hebā pare bhāratīẏa jātīẏa kaṃgresa duiṭi goṣṭhīre bibhakta hoithilā, goṭie citta rañjana dāsa ebaṃ motilāla neheruṅka netṛtୱre bidhāna sabhāre daḻara aṃśagrahaṇa sapakṣare ebaṃ anẏaṭi cakrabarttī rājagopāḻacārī ebaṃ sarddāra ballabhabhāi paṭelaṅka netṛtୱre ehi padakṣepaku birodha karithilā | ehābẏatīta turkīre atāturkara utthāna sahita khilāphata āndoḻana bhuśuḍa଼i paḍa଼ibāru hindu o musalamānamānaṅka madhẏare sahayoga banda hoiyāithilā| musalima netāmāne kaṃgresa chāḍi musalamāna saṃgaṭhana gaṭhana karibā ārambha kale | gāndhīṅka pachare thibā rājanaitika bhittibhūmi goṣṭhīre pariṇata hoithilā| mātra dui barṣa sebā karibā pare 1924 masihā phebṛārīmāsare gāndhīṅku āpeṇḍisāiṭis astropacāra pāi~ mukta karāyāithilā | labaṇa satẏāgraha (luṇa padayātrā) 1924 masihāre rājanaitika aparādha pāi~ jelaru mukuḻibā pare 1920 daśakara dୱitīẏārddhare gāndhī sୱrājaku anusaraṇa jāri rakhithile | 1928 masihā ḍisembara māsare kalikatā kaṃgresare eka saṃkaḻpa pārita kari bhārataku ādhipatẏa mānẏatā debā kimbā deśaku sampūrṇṇa sୱādhīnatā saha asahayogara eka nūtana abhiyānara sammukhīna hebāku se briṭiśa sarakāraṅku āhୱāna deithile | bhāratīẏa yuddha sainẏaṅka saha prathama biśୱyuddha pāi~ tāṅkara samarthana ebaṃ turkīre khaliphāra śāsanaku bajāẏa rakhibāre khilāphata āndoḻanara biphaḻatā pare tāṅka netṛtୱ prati musalamāna samarthana hrāsa pāibā pare subhāṣa candra boṣa ebaṃ bhagata siṃhaṅka bhaḻi kichi loka tāṅka mūlẏabodha ebaṃ ahiṃsātmaka ābhimukhẏa upare praśna uṭhāithile | aneka hindu netā turanta sୱādhīnatā pāi~ dābi karuthibā beḻe gāndhī nija āhୱānaku saṃśodhana kari duiṭi paribartte eka barṣara apekṣā karithile| iṃrejamāne gāndhīṅka prastābaupare sakārātmaka pratikriẏā deinathile| larḍa birakenaheḍ ebaṃ ୱinaṣṭana carccilaṅka bhaḻi briṭiśa rājanaitika netāmāne bhāratīẏa dābi prati sahānubhūti prakāśa karithibā ẏuropīẏa kūṭanītijñamānaṅka saha ālocanāre "gāndhīṅka tuṣṭabādī"ku birodha karibāku ghoṣaṇā karithile| 31 ḍisembara 1929re lāhorare bhāratīẏa patākā uttoḻana karāyāithilā | 1930 masihā jānuārī 26 tārikhare lāhorare bhāratara sୱādhīnatā dibasa pāḻanare gāndhī kaṃgresara netṛtୱ neithile | ehi dibasaku prāẏa pratẏeka bhāratīẏa saṃgaṭhana pāḻana karithile | ehāpare gāndhijī 1930 mārccare briṭiśa luṇa ṭikasa birodhare eka nūtana satẏāgraha ārambha karithile | mārcca 2 tārikhare gāndhī bhāratara bhāisaraẏa larḍa iraୱinaṅka uddeśẏare bẏaktigata bhābe eka ciṭhi ākārare eka alaṭimeṭama paṭhāithile| gāndhijī ciṭhire briṭiśa śāsanaku nindā karithile ebaṃ ehāku "eka abhiśāpa" boli barṇṇanā karithile yāhā "pragatiśīḻa śoṣaṇa bẏabasthādୱārā ebaṃ eka atẏanta bẏaẏabahuḻa sāmarika ebaṃ besāmarika praśāsanadୱārā lakṣa lakṣa lokaṅku daridra karichi | ehā āmaku rājanaitika bhābare sārphaḍamare sīmita karideichi| gāndhī ciṭhire ehā madhẏa ullekha karichanti ye bhāisaraẏaṅku bhāratara hārāhāri āẏara pāñca hajāra guṇaru adhika daramā miḻithilā| ciṭhire gāndhī ahiṃsātmaka pratibādaku nirantara pāḻana karibā upare madhẏa gurutୱāropa karichanti| mārcca 12ru eprila 6 tārikha paryẏanta dāṇḍiku labaṇa padayātrādୱārā ehā ālokapāta karāyāithilā, yeu~ṭhāre se 78 jaṇa sୱecchāsebīṅka saha miśi ahammadābādaru gujarāṭara dāṇḍi paryẏanta 388 kilomiṭara (241 māila) padayātrā kari luṇa āinaku bhāṅgibā uddeśẏare nije luṇa tiāri karithile | ehi śobhāyātrāku 240 māila atikrama karibāku 25 dina samaẏa lāgithilā ebaṃ gāndhī bāṭare prāẏataḥ prabaḻa janasamāgama saha kathā heuthile| dāṇḍire hajāra hajāra bhāratīẏa tāṅka saha yoga deithile| me' 5 tārikhare tāṅku 1827 masihāra eka niẏama anuyāẏī bandī karāyāithilā| me' 21 tārikhare dharāsanā luṇa kārakhānāre tāṅku na dekhi āndoḻana cālithilā| bhaẏabhīta āmerikīẏa sāmbādika ୱeb milara briṭiśa pratikriẏāku epari barṇṇanā karichanti: prāẏa 300ru adhika bikṣobhakārīṅku māḍa଼ māribā paryẏanta ehā ghaṇṭā ghaṇṭā dhari cālithilā, aneka gurutara āhata hoithile ebaṃ dui jaṇa prāṇa harāithile| kauṇasi samaẏare semāne kauṇasi pratirodha karinathile| ehi abhiyāna bhārata upare briṭiśa dakhalaku haṭāibāre tāṅkara sabuṭhāru saphaḻa abhiyāna thilā; ehāra jabābare briṭena 60 hajāraru adhika lokaṅku aṭaka rakhithilā| tebe kaṃgresara ākaḻana anuyāẏī ehi saṃkhẏā 90 hajāra| semānaṅka madhẏare gāndhījīṅka anẏatama sahayogī jabāharalāla neheru madhẏa thile| śarmāṅka kahibā anuyāẏī, gāndhī luṇa ṭikasa abhiyāna ebaṃ bideśī utpādabahiṣkārare aṃśagrahaṇa karibā pāi~ mahiḻāmānaṅku niyukti deithile, yāhā aneka mahiḻāṅku bhāratīẏa janajībanara mukhẏa srotare eka nūtana ātmabiśୱāsa ebaṃ sammāna deithilā | tebe merilin phrānsa bhaḻi anẏa paṇḍitamāne kahichanti ye gāndhī mahiḻāmānaṅku tāṅka nāgarika abamānanā āndoḻanare yoga debāku bāraṇa karithile kāraṇa se bhaẏa karuthile ye se mahiḻāmānaṅku eka rājanaitika ḍhāla bhābare bẏabahāra karuthibā abhiyoga heba| yetebeḻe mahiḻāmāne āndoḻanare yoga debā ebaṃ sarbasādhāraṇa bikṣobhare aṃśagrahaṇa karibāku jid dharithile, gāndhī sୱecchāsebīmānaṅku semānaṅka abhibhābakaṅka anumati nebāku kahithile ebaṃ kebaḻa sehi mahiḻāmāne yeu~māne śiśu yatna bẏabasthā karipāribe semāne tāṅka saha yoga debā ucit | gāndhijīṅka āśaṅkā o mata nirbiśeṣare, bhāratīẏa mahiḻāmāne briṭiśa luṇa ṭikasa ebaṃ luṇa khanana upare ekachatrabādaku birodha karibā pāi~ hajāra hajāra lokaṅkadୱārā luṇa śobhāyātrāre yoga deithile | gāndhīgirapha hebā pare mahiḻāmāne gāndhīṅka preraṇāre briṭiśa karttṛpakṣaṅka hiṃsā o maukhika niryātanāku sୱīkāra kari nije śobhāyātrā kari dokānaguḍa଼iku pikeṭiṃ karithile| lokanāẏaka bhūmikāre gāndhī 1920 daśakare bhāratīẏa kaṃgresa āndhrapradeśara kṛṣakamānaṅku telugu bhāṣāra nāṭaka tiāri kari ākṛṣṭa karithilā yāhā bhāratīẏa purāṇa ebaṃ kimbadantīku miśāithilā, semānaṅku gāndhīṅka cintādhārā sahita yoḍa଼ithilā ebaṃ gāndhīṅku jaṇe masihā bhābare citrita karithilā, prācīna ebaṃ madhẏayugīẏa bhāratīẏa jātīẏatābādī netā ebaṃ santhamānaṅkara punarjanma | muralīṅka kahibā anuyāẏī, ehi nāṭakaguḍa଼ika pāramparika hindu saṃskṛtire lipta kṛṣakamānaṅka madhẏare samarthana sṛṣṭi karithilā ebaṃ ehi praẏāsa gāndhīṅku telugu bhāṣī grāmare jaṇe lokanāẏakare pariṇata karithilā, yāhā ki jaṇe pabitra masihā pari bẏaktitୱ thilā | ḍenis ḍālaṭanaṅka matare gāndhijīṅka cintādhārā hi~ tāṅkara bẏāpaka anusaraṇa pāi~ dāẏī thilā| gāndhī pāścātẏa sabhẏatāku "niṣṭhura śakti ebaṃ anaitikatā"dୱārā paricāḻita boli samālocanā karithile ebaṃ ehāku bhāratīẏa sabhẏatāku "ātmā śakti ebaṃ naitikatā"dୱārā paricāḻita boli bargīkaraṇa karibā sahita tuḻanā karithile | gāndhī tāṅka aitihẏara lokaṅka kaḻpanāku "prema sahita ghṛṇā" jitibā biṣaẏare tāṅkara dhāraṇādୱārā ākarṣita karithile | dakṣiṇa āphrikāre 1890 daśakara tāṅkara pamphaleṭare ehi dhāraṇā pramāṇita hoichi, yeu~ṭhāre madhẏa se bhāratīẏa śramikaṅka madhẏare lokapriẏa thile | se bhārata pheribā pare lokamāne tāṅka pākhaku bhiḍa଼ jamāithile kāraṇa se semānaṅka mūlẏabodhaku pratiphaḻita karithile| gāndhī madhẏa bhāratīẏa upamahādeśara goṭie grāmīṇa koṇaru anẏa koṇaku yāi joradāra pracāra karithile| rāmāẏaṇara rāma-rājẏa, prahlāda ebaṃ sୱrāja o satẏāgrahara anẏa eka diga bhābare sāṃskṛtika pratīka bhaḻi paribhāṣā o bākẏaku se bẏabahāra karithile | tāṅka jībanakāḻa madhẏare ehi dhāraṇāguḍa଼ika bhārata bāhāre ajaba lāguthilā, kintu ehā tāṅka lokaṅka saṃskṛti ebaṃ aitihāsika mūlẏabodha sahita sahajare ebaṃ gabhīra bhābare anubhūta hoithilā | bujhāmaṇā larḍa iraୱinaṅka pratinidhitୱ karuthibā sarakāra gāndhīṅka saha ālocanā karibāku niṣpatti neithile| gāndhī-irୱin cukti mārcca 1931re sୱākṣarita hoithilā | briṭiśa sarakāra nāgarika abamānanā āndoḻanaku sthagita rakhibā badaḻare samasta rājanaitika bandīṅku mukta karibāku rāji hoithile | cukti anuyāẏī, ālocanā pāi~ ebaṃ bhāratīẏa jātīẏa kaṃgresara ekamātra pratinidhi bhābare ālocanā pāi~ gāndhīṅku laṇḍanare hebāku thibā rāuṇḍaṭebula sammiḻanīre yoga debā pāi~ nimantraṇa karāyāithilā | ehi sammiḻanī gāndhī o jātīẏatābādīṅka pāi~ nirāśājanaka thilā| gāndhī bhāratara sୱādhīnatā biṣaẏare ālocanā karibe boli āśā rakhithibā beḻe briṭiśa pakṣa kṣamatā hastāntara paribartte bhāratīẏa rājakumāra ebaṃ bhāratīẏa saṃkhẏālaghuṅka upare dhẏāna debe | larḍa iraୱinaṅka uttarādhikārī larḍa ୱiliṅgaḍan eka sୱādhīna rāṣṭra bhābare bhārata birodhare kaṭhora ābhimukhẏa grahaṇa kari jātīẏatābādī āndoḻanaku niẏantraṇa ebaṃ niẏantraṇa karibāra eka nūtana abhiyāna ārambha karithile | gāndhīṅku puṇi thare girapha karāgalā ebaṃ sarakāra tāṅku tāṅka anugāmīmānaṅkaṭhāru sampūrṇṇa alagā kari tāṅka prabhābaku pratẏākhẏāna karibāku ceṣṭā kale ebaṃ biphaḻa hoithile | briṭenare ୱinaṣṭana carcila nāmaka jaṇe biśiṣṭa kañjarabheṭibh rājanetā, yie ki setebeḻe padaru dūrei yāithile kintu parabarttī samaẏare ehāra pradhānamantrī hoithile, gāndhīṅkara jaṇe dṛḍha଼ ebaṃ spaṣṭa samālocaka hoithile ebaṃ tāṅka dīrghamiādī yojanāra birodhī hoithile | carcila prāẏataḥ gāndhīṅku upahāsa karuthile ebaṃ 1931 masihāre eka bahuḻa bhābare prakāśita bhāṣaṇare kahithile: 1930 daśakare gāndhīṅka birodhare carccilaṅka tiktatā bṛddhi pāithilā| se gāndhijīṅku "uddeśẏare deśadrohī" boli kahithile, yāhāra kharāpa pratibhā ebaṃ bahumukhī bipada briṭiśa sāmrājẏa upare ākramaṇa karuthilā | carcila tāṅku ekachatrabādī, hindu musolinī boli abhihita karithile, jātiyuddha sṛṣṭi karithile, rājabadaḻare brāhmaṇa sahayogīmānaṅku niyukti debāku ceṣṭā karuthile, bhāratīẏa janasādhāraṇaṅka ajñatā upare kheḻuthile, samaste sୱārthapara phāidā pāi~| carccila gāndhīṅku alagā karibāku ceṣṭā karithile ebaṃ gāndhīṅka upare tāṅkara samālocanā ẏuropīẏa ebaṃ āmerikīẏa gaṇamādhẏamadୱārā bẏāpaka bhābare prakāśapāithilā | ehā carccilaṅku sahānubhūtipūrṇṇa samarthana hāsala karithilā, kintu ehā ẏuropīẏamānaṅka madhẏare gāndhīṅka prati samarthana madhẏa baḍha଼āithilā | ehi ghaṭaṇā carcilaṅka cintāku baḍha଼āi deithilā ye "iṃrejamāne nije śāntibāda ebaṃ bhula bibekaru hāra mānibe"| golaṭebula sammiḻanī 1931-32re golaṭebula sammiḻanīre gāndhī ebaṃ briṭiśa sarakāraṅka madhẏare ālocanā samaẏare, barttamāna prāẏa 62 barṣa baẏaska gāndhī upanibeśabādī briṭiśa śāsanara anta pāi~ prastuti bhābare sāmbidhānika saṃskāra cāhu~thile ebaṃ bhāratīẏamānaṅkadୱārā sୱẏaṃśāsana ārambha karithile | briṭiśa pakṣa saṃskāra cāhu~thile yāhā bhāratīẏa upamahādeśaku eka upanibeśa bhābare rakhiba | briṭiśa ālocanākārīmāne briṭiśa ḍominiẏana maḍelare sāmbidhānika saṃskāra prastāba deithile yāhā dhārmika ebaṃ sāmājika bibhājana upare ādhārita pṛthaka nirbācana maṇḍaḻī pratiṣṭhā karithilā | briṭiśamāne kaṃgresa daḻa ebaṃ gāndhīṅka samagra bhārata pāi~ kahibāra adhikāra upare praśna uṭhāithile| semāne musalamāna ebaṃ śikha‌ṅka bhaḻi bhāratīẏa dhārmika netāṅku dhārmika bhittire semānaṅka dābi upasthāpana karibāku nimantraṇa karithile ebaṃ biāra āmbedakaraṅku aspṛśẏaṅka pratinidhi netā bhābare nimantraṇa karithile | sāmpradāẏika bibhājana upare ādhārita adhikāra bā pratinidhitୱku sthānita karuthibā eka sambidhānaku gāndhī tībra birodha karithile, kāraṇa se bhaẏa karuthile ye ehā lokamānaṅku ekāṭhi kariba nāhi~ baraṃ semānaṅku bibhājita kariba nāhi~, semānaṅkara mānẏatā bajāẏa rakhiba ebaṃ upanibeśabādī śāsanara anta pāi~ bhāratara saṃgharṣaru dhẏāna haṭāiba | 1914ru 1948masihāre tāṅkara mṛtẏu madhẏare se ekamātra thara pāi~ bhārata chāḍithile | bhārata bhaḻi śramika śreṇīra lokaṅka madhẏare rahibā pāi~ iṣṭa eṇḍare rahibāku pasanda karuthibā eka dāmī ୱeṣṭaeṇḍa hoṭelare rahibāku sarakāraṅka prastābaku se pratẏākhẏāna karithile| se tāṅkara tini māsara rahaṇi kāḻa pāi~ kiṅgasale hala‌re eka choṭa koṭharī-beḍrumre rahuthile ebaṃ iṣṭaeṇḍarsa tāṅku utsāhara saha sୱāgata karithile| ehi samaẏare se briṭiśa nirāmiṣa āndoḻana sahita nijara samparkaku punarbāra ārambha karithile | gāndhī dୱitīẏa rāuṇḍaṭebula sammiḻanīru pheribā pare se eka nūā satẏāgraha ārambha karithile| tāṅku girapha karāyāi puṇera ẏeraoୱāḍā jelare rakhāyāithilā| se jelare thibā beḻe briṭiśa sarakāra eka nūā āina praṇaẏana karithile yeu~thire aspṛśẏamānaṅku eka alagā bhoṭara diāyāithilā | ehā sāmpradāẏika puraskāra nāmare paricita helā | ehāra pratibādare gāndhī jelare thibā beḻe āmaraṇa anaśana ārambha karithile| phaḻare jana asantoṣa yogu~ āmbedakaraṅka saha ālocanā kari sarakāra sāmpradāẏika puraskāra badaḻare āposa punā cukti karibāku bādhẏa hoithile| kaṃgresa rājanīti 1934re gāndhī kaṃgresa daḻara sadasẏapadaru istaphā deithile | se daḻara ābhimukhẏa saha sahamata nuha~nti kintu anubhaba karithile ye yadi se istaphā dianti, tebe bhāratīẏamānaṅka sahita tāṅkara lokapriẏatā daḻara sadasẏatāku damana karibā banda karideba, yāhā bāstabare kamẏuniṣṭa, samājabādī, ṭreḍ ẏuniẏanabādī, chātra, dhārmika rakṣaṇaśīḻa ebaṃ bẏabasāẏa samarthaka biśୱāsa thibā lokaṅka sameta bhinna bhinna thilā ebaṃ ehi bibhinna sୱraguḍa଼ika nijaku śuṇibāra suyoga pāiba | rājasaha sāmaẏika bhābare rājanaitika samparka grahaṇa karithibā daḻara netṛtୱ nei rāhula madhẏa rāja pracārara ṭārgeṭa hebāru barttibāku cāhu~thile| 1936masihāre neheruṅka adhẏakṣatā ebaṃ kaṃgresara lakṣnau adhibeśana sahita gāndhī puṇi thare sakriẏa rājanītiku pherithile | yadio gāndhī bhāratara bhabiṣẏataku nei kaḻpanā jaḻpanā nuhe~, sୱādhīnatā jitibā kāryẏa upare sampūrṇṇa dhẏāna debāku cāhu~thile, tathāpi se kaṃgresaku samājabādaku nijara lakṣẏa bhābare grahaṇa karibāru roki pārinathile | 1938re rāṣṭrapati nirbācita hoithibā subhāṣa candra boṣaṅka saha gāndhīṅkara saṃgharṣa hoithilā ebaṃ yie ki pūrbaru ahiṃsāku pratibādara mādhẏama bhābare prakāśa karithile | gāndhijīṅka birodha sattୱe boṣa kaṃgresa adhẏakṣa bhābare gāndhīṅka prārthī bhogarāju paṭṭābhi sītārāmaẏāṅka bipakṣare dୱitīẏa thara pāi~ jitithile | sītārāmaẏāṅka parājaẏa tāṅka parājaẏa boli gāndhī ghoṣaṇā karithile| parabarttī samaẏare gāndhīṅkadୱārā praṇaẏana karāyāithibā nītiku tẏāga karibā pratibādare sarbabhāratīẏa netāmāne sāmūhika bhābe istaphā debā pare boṣa kaṃgresa chāḍithile| dୱitīẏa biśୱyuddha o bhārata chāḍa଼ āndoḻana gāndhī briṭiśa yuddha praẏāsaku kauṇasi sahāẏatā pradānaku birodha karithile ebaṃ se dୱitīẏa biśୱyuddhare kauṇasi bhāratīẏa aṃśagrahaṇa birodhare abhiyāna caḻāithile | briṭiśa sarakāra ehāra jabāba dei gāndhī ebaṃ anẏa aneka kaṃgresa netāṅku girapha karithile ebaṃ ehi āndoḻanare aṃśagrahaṇa karithibā 1000ru adhika bhāratīẏaṅku hatẏā karithile | iṃreja sarakāraṅka birodhare jātīẏatābādīmāne aneka hiṃsātmaka ākramaṇa madhẏa karithile | yadio gāndhīṅka abhiyānaku aneka bhāratīẏa netāṅka samarthana miḻinathilā ebaṃ 20.5 lakṣaru adhika bhāratīẏa sୱecchākṛta bhābare briṭiśa senāre miśi mitra senāra bibhinna morccāre laḍha଼ibā pāi~ yoga deithile, ehi āndoḻana briṭiśa śāsanadୱārā dakṣiṇa esīẏa añcaḻa upare niẏantraṇaku durbaḻa karibāre bhūmikā grahaṇa karithilā ebaṃ ehā śeṣare bhāratīẏa sୱādhīnatā pāi~ patha praśasta karithilā | dୱitīẏa biśୱyuddhare bhāratara aṃśagrahaṇaku gāndhīṅka birodha tāṅka biśୱāsaru prerita thilā ye gaṇatāntrika sୱādhīnatā pāi~ laḍha଼uthibā yuddhare bhārata aṃśīdāra hoipāriba nāhi~ ebaṃ sehi sୱādhīnatā bhārataku hi~ bañcita karāyāithilā | se nājibāda ebaṃ phāsibādaku madhẏa nindā karithile, yāhā anẏa bhāratīẏa netāṅka samarthana hāsala karithilā | yuddha āgaku baḍha଼uthibā beḻe gāndhī 1942 masihāre mumbāire eka bhāṣaṇare iṃrejamānaṅku bhārata chāḍibāku āhୱāna dei sୱādhīnatā dābiku tībra karithile | bhārataru briṭiśaṅka bidāẏaku surakṣita karibā uddeśẏare ehā gāndhī ebaṃ kaṃgresa pārṭira sabuṭhāru niścita bidroha thilā | briṭiśa sarakāra bhārata chāḍa଼ bhāṣaṇara turanta jabāba deithile ebaṃ gāndhīṅka bhāṣaṇara kichi ghaṇṭā madhẏare gāndhī ebaṃ kaṃgresa kāryẏakāriṇī kamiṭira samasta sadasẏaṅku girapha karithile| tāṅka deśabāsī ehi giraphadārīra pratiśodha nebā saha śaha śaha sarakārī reḻa ṣṭesana, thānāguḍa଼iku naṣṭa kimbā poḍa଼i debā saha ṭeligrāph tāra kāṭi deithile| 1942 masihāre gāndhī ebe 73 barṣare pahaṃcithile ebaṃ sāmrājẏabādī sarakāraṅka saha sahayogaku sampūrṇṇa banda karibā pāi~ tāṅka lokamānaṅku anurodha karithile | ehi praẏāsare se anurodha karithile ye semāne briṭiśa lokaṅku hatẏā karanti nāhi~ kimbā āhata karanti nāhi~, baraṃ yadi briṭiśa adhikārīṅkadୱārā hiṃsā ārambha karāyāe tebe semāne duḥkha bhogibāku ebaṃ maribāku prastuta huantu | kauṇasi bẏaktigata hiṃsākāṇḍa yogu~ āndoḻana banda heba nāhi~ boli spaṣṭa kari se kahichanti ye barttamānara praśāsana bẏabasthāra ādeśaprāpta arājakatā bāstaba arājakatāṭhāru madhẏa kharāpa| se bhāratīẏamānaṅku semānaṅka adhikāra ebaṃ sୱādhīnatā pāi~ kāro ẏā māro ("kara kimbā mara") karibāku anurodha karithile| puṇera āgā khān pẏālesa‌re girapha hoithibā gāndhīṅka giraphadārī dui barṣa dhari cālithilā| ehi samaẏa madhẏare tāṅkara dīrghasamaẏa saciba mahādeba deśāiṅkara hṛdaghātare mṛtẏu ghaṭithilā, tāṅka patnī kasturabā 18 māsa jelare rahibā pare 22 phebṛārī 1944re mṛtẏubaraṇa karithile| ebaṃ gāndhijīṅku gambhīra mẏāleriā ākramaṇa hoithilā | jelare thibā beḻe se briṭiśa sāmbādika ṣṭuārṭa gelaḍaraṅka saha sākṣātakāra pāi~ rāji hoithile| ehāpare gelḍara eka sākṣātakāra sāraṇī racanā karithile ebaṃ mukhẏa srotara gaṇamādhẏamaku jaṇāithile, yeu~thire ghoṣaṇā karāyāithilā ye gāndhī haṭhāt rihāti debāku icchuka thile, yāhā tāṅka deśabāsī, kaṃgresa karmī ebaṃ epariki gāndhīṅku madhẏa āścaryẏa karithilā| parabarttī dui jaṇa dābi karithile ye ehā bibhinna prasaṅgare gāndhī prakṛtare yāhā kahithile tāhāku bikṛta karichi ebaṃ bhārata chāḍa଼ āndoḻanaku mithẏā bhābe pratẏākhẏāna karichi| gāndhijīṅka kharāpa sୱāsthẏa ebaṃ ābaśẏaka astropacāra kāraṇaru 6 mai 1944re yuddha śeṣa hebā pūrbaru tāṅku mukta karāyāithilā; rāja cāhu~nathile ye se jelare mariyāāntu ebaṃ deśaku usakāi diantu | udāharaṇa sୱrūpa se eka paribarttita rājanaitika dṛśẏapaṭaku āsithile - udāharaṇa sୱrūpa musalima lig, yāhā kichi barṣa pūrbe sāmānẏa dekhāyāuthilā, "barttamāna rājanaitika mañcara kendrabindu pālaṭichi" ebaṃ pākistāna pāi~ jinnāṅka abhiyānara prasaṅga eka pramukha ālocanāra biṣaẏa thilā | gāndhī ebaṃ jinnāṅka madhẏare bẏāpaka yogāyoga thilā ebaṃ 1944 masihā sepṭembara māsare bambesthita jinnāṅka bāsabhabanare dui saptāha madhẏare dui jaṇa aneka thara sākṣāta karithile, yeu~ṭhāre gāndhī eka miḻita dhārmika bahubacana ebaṃ sୱādhīna bhārata upare gurutୱ āropa karithile yeu~thire bhāratīẏa upamahādeśara musalamāna ebaṃ aṇa-musalamānamāne ekāṭhi thile | jinnā ehi prastābaku pratẏākhẏāna karithile ebaṃ ehā paribartte eka alagā musalamāna deśa (parabarttī pākistāna) gaṭhana pāi~ dhārmika ādhārare upamahādeśaku bibhājana karibāku jora deithile| ehi ālocanā 1947 paryẏanta jāri rahithilā| kaṃgresara netāmāne jelare thibā beḻe anẏa daḻamāne yuddhaku samarthana karibā saha sāṃgaṭhanika śakti hāsala karithile| aṇḍaragrāuṇḍa prakāśanaguḍa଼ika kaṃgresara niṣṭhura damanaku praśaṃsā karithile, kintu ghaṭaṇā upare ehāra niẏantraṇa nathilā| yuddha śeṣare iṃrejamāne spaṣṭa saṅketa deithile ye kṣamatā bhāratīẏa hātaku hastāntara karāyiba | ehi samaẏare gāndhī saṃgrāma pratẏāhāra karithile ebaṃ kaṃgresa netṛtୱ sameta pākhāpākhi 100,0 rājanaitika bandīṅku mukta karāyāithilā| bibhājana ebaṃ sୱādhīnatā gāndhijī dhārmika bhittire bhāratīẏa upamahādeśara bibhājanaku birodha karithile | bhāratīẏa jātīẏa kaṃgresa ebaṃ gāndhī iṃrejamānaṅku bhārata chāḍibā pāi~ āhୱāna deithile | tebe al iṇḍiā musalim lig pakṣaru 'bibhājana o bhārata chāḍa଼' dābi karāyāichi| kaṃgresa o musalim liga‌ku asthāẏī sarakāra adhīnare sahayoga karibā ebaṃ sୱādhīnatā hāsala karibā pāi~ eka cukti prastāba deithile, ehāpare musalamāna saṃkhẏāgariṣṭhatā thibā jillāguḍa଼ikare gaṇamatadୱārā bibhājanara praśnasamādhāna hoipāriba boli rāhula parāmarśa deithile| jinnā gāndhijīṅka prastābaku pratẏākhẏāna karithile ebaṃ 1946 agaṣṭa 16re musalamānamānaṅku saharare sarbasādhāraṇare ekāṭhi hebāku cāpa pakāibā ebaṃ bhāratīẏa upamahādeśaku eka musalamāna rāṣṭra ebaṃ aṇa-musalamāna rāṣṭrare bibhakta karibā pāi~ tāṅka prastābaku samarthana karibā pāi~ pratẏakṣa kāryẏa dibasa āhୱāna karithile | paścimabaṅgara musalim lig mukhẏamantrī husen sahida suharāୱārdi- barttamāna bāṃlādeśa ebaṃ paścimabaṅga, sidhāsaḻakha kāryẏānuṣṭhāna dibasa pāḻana karibā pāi~ kalikatāra polisaku sୱtantra chuṭi deithile| sidhāsaḻakha kāryẏānuṣṭhāna dibasa kalikatā hindumānaṅku gaṇahatẏā karibā saha semānaṅka sampattire niā~ lagāi deithilā ebaṃ saṃgharṣaku rokibā kimbā rokibā pāi~ chuṭi kāṭibā polisa nikhoja thilā | hiṃsāku rokibā pāi~ briṭiśa sarakāra nija senāku bhitaraku yibāku nirddeśa deinathile| ḍāirekṭa āksana ḍe're hoithibā hiṃsā samagra bhāratare musalamānamānaṅka birodhare pratiśodhamūḻaka hiṃsā sṛṣṭi karithilā| parabarttī dinare hoithibā hiṃsākāṇḍare hajāra hajāra hindu o musalamānaṅku hatẏā karāyāithilā ebaṃ hajāra hajāra loka āhata hoithile| hatẏākāṇḍa banda karibā pāi~ gāndhī sabuṭhāru adhika daṅgā prabaṇa añcaḻa paridarśana karithile| 1947 masihā phebṛārī māsa paryẏanta tini barṣa dhari briṭiśa bhāratara bhāisaraẏa tathā gabharṇṇara jenerāla ārcibālḍa ୱābhel bhāratīẏa sୱādhīnatāku nītigata bhābe grahaṇa karibā pūrbaru ebaṃ pare eka sādhāraṇa bhūmi khojibā pāi~ gāndhī ebaṃ jinnāṅka saha kāma karithile| gāndhiṅka caritra o uddeśẏa tathā tāṅka cintādhārāku nindā karithile| briṭiśa śāsana o prabhābaku uccheda karibā ebaṃ hindu rāja pratiṣṭhā karibā pāi~ gāndhī ekaka cintādhārā poṣaṇa karichanti boli ୱābhela abhiyoga karithile ebaṃ gāndhīṅku jaṇe "mārātmaka, duṣkarmakārī, atẏanta catura" rājanetā boli kahithile| bhāratīẏa upamahādeśare gṛhayuddha heba boli ୱābhel āśaṅkā karithile ebaṃ gāndhī ehāku rokibāre sakṣama hebe boli sandeha karithile| briṭiśamāne anicchāre bhāratīẏa upamahādeśara lokaṅku sୱādhīnatā debā pāi~ rāji hoithile, kintu ehi jamiku pākistāna ebaṃ bhārataku bibhājana karibā pāi~ jinnāṅka prastābaku grahaṇa karithile | gāndhī cūḍa଼ānta ālocanāre sāmila hoithile, kintu ṣṭānali olaparṭa kahichanti ye "briṭiśa bhārata gaṭhana yojanāku gāndhī kebe bi anumodana karinathile kimbā grahaṇa karinathile"| bibhājana bibādīẏa o hiṃsātmaka bibādīẏa thilā| dhārmika daṅgāre 50 niẏutaru adhika loka prāṇa harāithile kāraṇa 10 niẏutaru 12 niẏuta aṇa-musalamāna (hindu ebaṃ śikha mukhẏataḥ) pākistānaru bhārataku sthānāntarita hoithile ebaṃ musalamānamāne bhārata, paścima pākistāna ebaṃ pūrba pākistānara nabagaṭhita sīmā atikrama kari bhārataru pākistānaku cāli āsithile | gāndhijī 1947 masihā agaṣṭa 15 tārikhare kalikatāre upabāsa o buli deśabāsīṅka madhẏare śānti pāi~ nibedana kari sୱādhīnatā dibasa bitāithile | bibhājana bhāratīẏa upamahādeśaku dhārmika hiṃsāre gheri yāithilā ebaṃ rāstāguḍika mṛtadehare bhartti hoiyāithilā | dhārmika daṅgā ebaṃ sāmpradāẏika hiṃsāku rokibā pāi~ gāndhīṅka anaśana ebaṃ bikṣobhaku śreẏa diāyāe | oḍa଼iśāre gāndhī 1921ru 1946 madhẏare gāndhījī moṭa 8thara oḍa଼iśā āsithile | prathama gasta: 1921 utkaḻamaṇi gopabandhuṅka nimantraṇaku sādare grahaṇa kari gāndhījī 23 mārcca 1923 pratẏuṣaru patnī kasturabā, kaniṣṭhaputra debadāsa o anẏa ketejaṇa anucaraṅka saha kaṭaka reḻa ṣṭesanare pahañcithile | gopabandhuṅka sameta kaṭakara bahu biśiṣṭa bẏakti o karmīmāne gāndhijīṅku eka puruṇā phorḍa଼ moṭara kārare kaṭakara sୱrāja āśramaku gheni yāithile | sehidina sandhẏāre kaṭaka kāṭhayoḍa଼i nadīra gaṇeśaghāṭa nikaṭastha bāliśayẏā upare gopabandhuṅka udẏamare kaṭakabāsīṅka tarapharu gāndhijīṅka abhẏarthanā uddeśẏare eka birāṭa sādhāraṇa sabhā āẏojita hoithilā | sehi sādhāraṇa sabhāre gāndhījīṅka bāṇīku grahaṇa kari bahuchātra asahayoga āndoḻanare sahayoga deithile | ehi kramare gāndhījī mārcca 26tārikhare purīre pahañci, samudra bālire eka birāṭa sādhāraṇa sabhāre ud‌bodhana debāpare, 27 tārikha dina gopabandhuṅka gahaṇare purī jillāra keteka durbhikṣa prapīḍa଼ita añcaḻa gasta karithile | dୱitīẏa gasta: 1925 madhusūdana dāsaṅka nimantraṇa krame 1925 agaṣṭa 19tārikhare gāndhījī punarbāra kaṭakare padārpaṇa karithile | ehi abasarare madhubābuṅka pratiṣṭhita utkaḻa ṭānerī nāmaka jotā kārakhānāṭi paridarśana kari mugdha hoithile o ahamadābādasthita sābaramatī āśramare ebhaḻi eka kārakhānā pratiṣṭhā pāi~ manastha karithile | ehi abasarare kaṭaka upakaṇṭhare abasthita eka kuṣṭhāśrama paridarśana pāi~ āgraha prakāśa karithile | tṛtīẏa gasta: 1927 tṛtīẏa thara nimante oḍa଼iśā paridarśanare āsi kaṭakaṭhāre bhāṣākośabita gopāḻa candra praharājaṅka āmantraṇa krame tāṅka ghare kichi samaẏa kaṭāithile | praharāja mahodaẏaṅka adhẏabasāẏa tathā bẏaktigata praceṣṭāre pūrṇṇacandra oḍa଼iā bhāṣākoṣa bhaḻi eka birāṭa grantha-prakaḻpa saṃkaḻanaku gāndhījī bhūẏasī praśaṃsā karithile | ehi abasarare pūrbokta kuṣṭhāśramaṭi dekhi āśramabāsīṅku goṭie sebatīphula toḍa଼ā o eka ṭokeipūrṇṇa kamaḻālembu upahāra pradāna karithile | caturtha gasta: 1928 1928ra dāruṇa banẏā samaẏare gāndhījī caturtha thara nimante oḍa଼iśā āsibā beḻaku tāṅkara sahakarmī gopabandhuṅkara dehānta hoisārithilā | gopabandhuṅkara niḥsୱārtha janasebā, daridra-nārāẏaṇaṅka prati gabhīra samabedanāku smaraṇa kari sehi mahāna ātmā prati śraddhāñjaḻī arpaṇa pūrbaka gāndhījī tāṅkara ẏaṅga iṇḍiā patrikāre barṇṇanā karithile | bāleśୱra gastakāḻare gāndhījī bahu banẏāñcaḻa gasta karithile | ehi gastakāḻare gāndhījīṅka iṃreja bandhu esa. epha. āṇḍṛja tāṅka anurodha krame oḍa଼iśāra bistīrṇṇa banẏā prapīḍa଼ita añcaḻa paridarśana kari tāṅka likhita ‘iṇḍiā āṇḍa sāimana kamiśana riporṭa’re ehi banẏāra karuṇa citra marmasparśī bhāṣāre barṇṇanā karithile, yāhā phaḻare se kāḻara bihāra-oḍa଼iśā sarakāra bādhẏa hoi oḍa଼iśāku turanta rilipha sāmagrī paṭhāithile | pañcama gasta: 1934 1934 masihā mai māsa 5 tārikhare se jhārasuguḍāre pahañcibā pare anugoḻa dei purīre pahañcithile | 8 tārikhare gopabandhuṅka pratimūrtti unmocana kari 9 tārikhare harijana padayātrā ārambha karithile | mṛtẏu 1948 masihā jānuārī 30 tārikha sandhẏā 5ṭā 17 miniṭare gāndhī tāṅka nātuṇīmānaṅka saha birlā hāus (barttamāna gāndhī smṛti)ra bagicāre eka prārthanā sabhāku sambodhita karibāku yāuthibā beḻe hindu jātīẏatābādī nāthurāma gaḍase nikaṭare thibā pistalaru tāṅka chātire tinoṭi guḻi māḍa଼ karithile| keteka hisāba anuyāẏī gāndhijīṅka turanta mṛtẏu ghaṭithilā| anẏa ānẏa bibaraṇīre, yepariki jaṇe pratẏakṣadarśī sāmbādikaṅkadୱārā prastuta, gāndhīṅku birlā hāusaku eka śoibā ghare niāyāithilā | seṭhāre gāndhīṅka paribārara jaṇe sadasẏa hindu śāstrara śabda paḍha଼ibāru prāẏa 30 miniṭ pare tāṅkara mṛtẏu ghaṭithilā| pradhānamantrī jabāharalāla neheru ala iṇḍiā reḍiomādhẏamare deśabāsīṅku sambodhita kari kahichanti:bandhugaṇa, āma jībanaru āloka bāhāriyāichi, ebaṃ cāriāḍe andhāra achi, ebaṃ tumaku ka'ṇa kahibi kimbā kipari kahibi mu~ ṭhik bhābare jāṇe nāhi~ | āmara priẏa netā bāpu, yāhāṅku āme jātira pitā boli kahuthilu, se āu nāhānti| bodhahue mu~ ehā kahibā bhul; tathāpi, āme tāṅku āu dekhibu nāhi~, yepari ki āme tāṅku ete barṣa dhari dekhichu, āme tāṅka pākhaku parāmarśa pāi~ dauḍa଼ibu nāhi~ kimbā tāṅkaṭhāru sāntୱnā nebu nāhi~, ebaṃ ehā kebaḻa mo pāi~ nuhe~, baraṃ ehi deśara lakṣa lakṣa lokaṅka pāi~ eka bhaẏaṅkara jhaṭakā | hindu mahāsabhā ebaṃ rāṣṭrīẏa sୱẏaṃsebaka saṃgha saha samparka rakhithibā jaṇe hindu jātīẏatābādī goḍase khasiyibāku kauṇasi praẏāsa karinathile; anẏa keteka ṣaḍa଼yantrakārīṅku madhẏa khub śīghra girapha karāyāithilā| abhiyuktamāne hele nāthurāma bināẏaka gaḍase, nārāẏaṇa āpṭe, bināẏaka dāmodara sābarakara, śaṅkara kistāẏā, dattātreẏa paracure, biṣṇu karakare, madanalāla pāhaୱā o gopāḻa gaḍase| 1948 masihā me 27 tārikhare ehi māmalāra śuṇāṇi ārambha hoithilā ebaṃ jaṣṭisa ātmā caraṇa 10 phebṛārī 1949re cūḍa଼ānta ādeśa debā pūrbaru ehā 8 māsa dhari cālithilā| prasikẏusana 149 jaṇa sākṣīṅku ḍākithile, pratipakṣa kehi nathile| korṭa jaṇe abhiyuktaṅka bẏatīta anẏa samasta abhiyuktaṅku doṣī sābẏasta karichanti| ehi hatẏā ṣaḍa଼yantra pāi~ 8 jaṇaṅku doṣī sābẏasta karāyāithibā beḻe anẏamānaṅku bisphoraka padārtha āina ullaṃghana abhiyogare doṣī sābẏasta karāyāichi| sābarakaraṅku doṣamukta karāyāi mukta karāyāithilā| nāthurāma gaḍase ebaṃ nārāẏaṇa āpṭeṅku phāśī daṇḍādeśa ebaṃ abaśiṣṭa 6 jaṇaṅku (goḍaseṅka bhāi gopāḻaṅka sameta) ājībana kārādaṇḍare daṇḍita karāyāithilā| gāndhijīṅka biẏogare deśabẏāpī śokara chāẏā kheḻiyāithilā| pāñca māila lambā ehi antima śobhāyātrāre 10 lakṣaru adhika loka yoga deithile, yeu~ṭhāre tāṅku hatẏā karāyāithilā, birlā bāsabhabanaru rāja ghāṭare pahañcibāku pāñca ghaṇṭāru adhika samaẏa lāgithilā ebaṃ āu eka niẏuta loka śobhāyātrāku atikrama karuthibā dekhithile| gāndhijīṅka mṛtadehaku eka astraśastrabāhī jāhājare paribahana karāyāithilā, yāhāra cesisaku rātārāti bhāṅgi diāyāithilā, yāhādୱārā lokamāne tāṅka mṛtadehara eka jhalaka pāipāribe | gāḍira iñjina bẏabahāra hoinathilā; ehā badaḻare 50 jaṇa lekhāe~ lokaṅka hātare thibā 4ṭi ḍrāg dauḍa଼i gāḍa଼iku ṭāṇi neithilā| laṇḍanara iṇḍiā hāusare samasta dharma o sampradāẏara hajāra hajāra loka ebaṃ samagra briṭenaru āsithibā bhāratīẏamāne ekatrita hoithibāru laṇḍanare thibā samasta bhāratīẏa mālikānāre thibā pratiṣṭhāna śokare banda rahithilā | antima saṃskāra ebaṃ smārakī hindu paramparā anuyāẏī gāndhijīṅka antima saṃskāra karāyāithilā| gāndhijīṅka asthiku aḻaṅkārare ḍhāḻi diāyāithilā, yāhāku smārakī sebā pāi~ samagra bhāratare paṭhāyāithilā| 12 phebṛārī 1948re āhlābādasthita saṅgamare adhikāṃśa asthi bisarjana karāyāithilā, kintu kichi guptabhābare niāyāithilā | 1997 masihāre tuṣāra gāndhī āhlābādara saṅgamaṭhāre bẏāṅka bhalṭare thibā eka kaḻasara sāmagrīku bisarjana kari korṭa mādhẏamare punaruddhāra karithile| ugāṇḍāra jiñjā nikaṭare thibā nāila nadīra utsare gāndhijīṅka kichi asthi bichinna hoi rahithilā ebaṃ ehi ghaṭaṇāku cihnita karuthibā eka smārakī phaḻaka| 30 jānuārī 2008re giragāoṃ caupāṭire āu eka kaḻaśara sāmagrī bisarjana karāyāithilā | anẏa eka kaḻasa puṇera āgā khā~ṅka mahalare (yeu~ṭhāre gāndhīṅku 1942ru 1944 paryẏanta rājanaitika bandī bhābare rakhāyāithilā) ebaṃ anẏaṭi las āñjelasara selpha-rijulesan phelosip lek śrāinre rahichi| yeu~ birlā hāusa sāiṭare gāndhīṅku hatẏā karāyāithilā tāhā ebe gāndhī smṛti nāmaka eka smārakī | yamunā nadī nikaṭare yeu~ sthānare tāṅkara antima saṃskāra karāyāithilā tāhā heuchi nūādillīra raja ghaṭa smārakī | eka kaḻā mārbala plāṭapharma, ethire epigrāph "hemā" (debanāgarī: 12 ! 12 bā, he rāma) rahichi | guḻi māḍa଼ pare ehā gāndhīṅka śeṣa śabda boli kuhāyāuchi| nīti, abhẏāsa ebaṃ biśୱāsa gāndhijīṅka baktabẏa, ciṭhi ebaṃ jībana tāṅka nīti, abhẏāsa ebaṃ biśୱāsa biṣaẏare aneka rājanaitika ebaṃ paṇḍita biśḻeṣaṇa ākarṣita karichi, yeu~thire tāṅku prabhābita karichi | keteka lekhaka tāṅku naitika jībana śaiḻī o śāntibādara eka pārāgana bhābare upasthāpita karuthibā beḻe anẏamāne tāṅku tāṅka saṃskṛti ebaṃ paristhitidୱārā prabhābita eka adhika jaṭiḻa, birodhī ebaṃ bikaśita caritra bhābare upasthāpita karanti | satẏa o satẏāgraha gāndhī satẏa bā satẏaku ābiṣkāra o anusaraṇa karibā pāi~ nija jībanaku utsarga karithile ebaṃ tāṅka āndoḻanaku satẏāgraha boli kahithile, yāhāra artha heuchi "satẏaku anurodha karibā, jid karibā kimbā nirbharaśīḻatā"| satẏāgrahaku eka rājanaitika āndoḻana ebaṃ nīti bhābare prathama praṇaẏana 1920 masihāre hoithilā, yāhāku se sehi barṣa sepṭembarare bhāratīẏa kaṃgresara eka adhibeśana pūrbaru "asahayoga saṃkaḻpa" bhābare upasthāpana karithile | ḍenis ḍālṭan kahanti, satẏāgraha racanā o padakṣepa hi~ tāṅka lokamānaṅkara biśୱāsa o saṃskṛtire gabhīra bhābare pratiphaḻita hoithilā, yāhā tāṅku janacetanāre bāndhi deithilā ebaṃ tāṅku śīghra mahātmāre pariṇata karithilā| gāndhijī satẏāgrahaku ātmaanubhaba, ahiṃsā (ahiṃsā), nirāmiṣa ebaṃ sārbajanīna premara bedāntika ādarśa upare ādhārita karithile | ୱiliẏam bormān kahichanti ye tāṅka satẏāgrahara cābi hindu upaniṣadīẏa granthare rahichi| indirā kārṅka matare ahiṃsā o satẏāgraha upare gāndhīṅka dhāraṇā adbaita bedāntara dārśanika bhittibhūmi upare ādhārita thilā| brus ୱāṭasan kahichanti ye ehi dhāraṇāguḍa଼ika madhẏaru kichi kebaḻa hindu dharmara paramparāre nuhe~, baraṃ jaina dharma kimbā bauddha dharmare madhẏa dekhibāku miḻe, biśeṣakari ahiṃsā, nirāmiṣa ebaṃ sārbajanīna prema biṣaẏare, kintu gāndhīṅka saṃśḻeṣaṇa ehi dhāraṇāguḍa଼iku rājanītikaraṇa karibā pāi~ thilā | glin ricārḍasaṅka matare satẏaku eka nāgarika āndoḻana bhābare gāndhīṅka dhāraṇā dharma o sītāra hindu paribhāṣā pariprekṣīre bhala bhābare bujhāyāe | gāndhī kahithile ye laḍha଼ibā pāi~ sabuṭhāru gurutୱpūrṇṇa laḍha଼ei heuchi nija rākṣasa, bhaẏa ebaṃ asurakṣitatāku atikrama karibā | gāndhijī prathame "bhagabāna hi~ satẏa" kahi nijara biśୱāsaku saṃkṣipta karithile | parabarttī samaẏare se ehi baẏānaku badaḻāi 'satẏa hi~ bhagabāna' rakhithile| teṇu gāndhijīṅka darśanare satẏa (satẏa) heuchi "bhagabāna"| ricārḍasa kahanti, gāndhī "bhagabāna" śabdaku eka alagā śakti bhābare barṇṇanā karithile, baraṃ adbaita bedānta paramparāra astitୱ (brāhmaṇa, ātmā) bhābare barṇṇanā karithile, yāhā pratẏeka bẏakti ebaṃ samasta jībanare samasta jiniṣare, eka aṇaduḥsāmaẏika sārbajanīna bhābare bẏāpithāe | nikolāsa giẏaraṅka matare gāndhijīṅka pāi~ ehāra artha heuchi bhagabāna ebaṃ manuṣẏara ekatā, samasta prāṇīṅkara goṭie ātmā samāna ebaṃ sethipāi~ samānatā achi, ātmā achi ebaṃ brahmāṇḍara samasta jiniṣa sahita samāna, ahiṃsā (ahiṃsā) heuchi ehi ātmāra prakṛti | satẏāgrahara sāra heuchi eka rājanaitika mādhẏama bhābare "ātmā śakti", atẏācārakārīṅka birodhare niṣṭhura baḻa praẏoga karibāku manā karibā, atẏācārakārī ebaṃ śoṣitaṅka madhẏare thibā śatrutāku dūra karibāku ceṣṭā karibā, atẏācārakārīṅku paribarttana kimbā "śuddha" karibā uddeśẏare | ehā niṣkriẏatā nuhe~ baraṃ niṣkriẏa pratirodha ebaṃ asahayoga yeu~ṭhāre ārthara harmān kuhanti, "prema ghṛṇāku jitithāe"| satẏāgraha pāi~ beḻebeḻe bẏabahṛta heuthibā eka udāharaṇa heuchi ehā eka "nīraba śakti" bā "ātmā śakti" (eka śabda yāhā mārṭina luthara kiṅga juniẏara tāṅka "āi hebh ā ḍrim " bhāṣaṇa samaẏare madhẏa bẏabahṛta karithile)| ehā bẏaktiku śārīrika śakti paribartte naitika śakti pradāna karithāe | satẏāgrahaku "sārbajanīna śakti" madhẏa kuhāyāe, kāraṇa ehā mūḻataḥ "samparkīẏa ebaṃ aparicita, yubaka ebaṃ bṛddha, puruṣa ebaṃ mahiḻā, bandhu ebaṃ śatruṅka madhẏare kauṇasi pārthakẏa kare nāhi~| gāndhijī lekhichanti, "ethire kauṇasi adhīratā rahibā ucit nuhe~, kauṇasi barbaratā nāhi~, kauṇasi asadācaraṇa nāhi~, kauṇasi ayathā cāpa nāhi~| yadi āme gaṇatantrara prakṛta bhābanā sṛṣṭi karibāku cāhu~chu, tebe āme asahiṣṇu hoipāribā nāhi~ | asahiṣṇutā kāhāra uddeśẏa upare biśୱāsa rakhibāku dhokā deithāe| satẏāgraha adhīnare pracaḻita nāgarika abamānanā ebaṃ asahayoga "duḥkhara niẏama" upare ādhārita, eka siddhānta ye duḥkhara sahanaśīḻatā heuchi śeṣa hebāra eka mādhẏama | ehi uddeśẏa sādhāraṇataḥ jaṇe bẏakti kimbā samājara naitika unnati kimbā pragatiku sūcita kare | teṇu satẏāgrahare asahayoga bāstabare satẏa o nẏāẏa sahita birodhīṅka sahayogaku surakṣita rakhibāra eka mādhẏama | satẏāgrahaku eka rājanaitika mādhẏama bhābare gāndhīṅka dhāraṇā bhāratīẏaṅka madhẏare bẏāpaka anusaraṇa ākarṣita karithilā, kintu samarthana sārbajanīna nathilā | udāharaṇa sୱrūpa, jinnāṅka pari musalamāna netāmāne satẏāgraha bicāraku birodha karithile, rājanaitika sakriẏatā mādhẏamare gāndhīṅku hindudharmaku punarjībita karuthibā abhiyoga karithile ebaṃ musalamāna jātīẏatābāda ebaṃ musalamāna mātṛbhūmi dābi mādhẏamare gāndhīṅku mukābilā karibāku praẏāsa ārambha karithile | 1945 masihā jun māsare aspṛśẏatā netā āmbedakara bauddha dharma grahaṇa karibāra niṣpatti nebā pare ebaṃ ādhunika bhāratara prathama āina o nẏāẏa mantrī gāndhijīṅka cintādhārāku "andha hindu bhakta", ādima, ṭalaṣṭaẏa ebaṃ raskinṅka nakali madadୱārā prabhābita ebaṃ "semānaṅku pracāra karibā pāi~ sarbadā kichi saraḻatā achi" boli pratẏākhẏāna karithile | ୱinaṣṭana carcila gāndhīṅku sୱārthapara phāidā cāhu~thibā jaṇe catura hakaṣṭara, jaṇe "ākāṃkṣī ekachatrabādī" ebaṃ "pāgan hindudharmara ātābādī mukhapātra" bhābare barṇṇanā karithile | carccila kahichanti ye gāndhijīṅka nāgarika abamānanā āndoḻanara dṛśẏa kebaḻa "seṭhāre (briṭiśa bhāratare) gorā lokamāne yeu~ bipadara sammukhīna heuchanti tāhāku baḍha଼āideichi"| ahiṃsā yadio gāndhī ahiṃsānītira prabarttaka nathile, tathāpi se prathame ehāku rājanaitika kṣetrare bẏāpaka starare praẏoga karithile| ahiṃsā (ahiṃsā)ra dhāraṇāra bhāratīẏa dhārmika cintādhārāre eka dīrgha itihāsa rahichi ebaṃ ehāku sarbocca dharma (naitika mūlẏa guṇa) bhābare bibecanā karāyāe, yāhā samasta jībajantu (sarbabhūta), sarbadā (sarbada), samasta kṣetrare (sarbatā), kāryẏa, śabda ebaṃ cintādhārāre pāḻana karāyāe | gāndhijī tāṅka ātmajībanī 'da ṣṭorī aph māi~ eksaperimeṇṭas ୱith ṭruth're ahiṃsā biṣaẏare tāṅka darśana o dhāraṇāku rājanaitika mādhẏama bhābe barṇṇanā karichanti| yadio gāndhī ahiṃsāku hiṃsāṭhāru asīma śreṣṭha boli bhābuthile, tathāpi se hiṃsāku kātaratā apekṣā adhika pasanda karuthile | se āhuri madhẏa kahichanti ye se tāṅka sammāna rakṣā karibā pāi~ bhārataku astraśastra bẏabahāra karibāku pasanda karibe, baraṃ se kātaratāpūrṇṇa ḍhaṅgare nija apamānara asahāẏa sākṣī hebā ucit | sāhitẏakṛti gāndhī jaṇe biśiṣṭa lekhaka thile| tāṅka dastakhata śaiḻī saraḻa, saṭhika, spaṣṭa ebaṃ kṛtrimatā bihīna thilā | 1909 masihāre gujarāṭī bhāṣāre prakāśita gāndhīṅka prārambhika prakāśana 'hinda sୱrāja' bhāratara sୱādhīnatā āndoḻanara "bauddhika blupriṇṭa" pālaṭithilā | parabarttī barṣa ehi pustakaṭi iṃrājīre anubāda ita hoithilā, yeu~thire eka kapirāiṭ kimbadantī thilā yeu~thire "no rāiṭsa saṃrakṣita" lekhāthilā | daśandhi dhari se gujarāṭī, hindī ebaṃ iṃrājī bhāṣāre harijanaṅka sameta aneka khabarakāgaja sampādanā karithile; dakṣiṇa āphrikāre thibā beḻe iṃrājīre ẏaṅga iṇḍiā ebaṃ gujarāṭī māsika nabajībana bhārata pheribā pare iṇḍiāna opinian | parabarttī samaẏare nabajībana hindīre madhẏa prakāśita hoithilā | ehābẏatīta se prāẏa pratidina bẏakti biśeṣa o khabarakāgajaku ciṭhi lekhuthile| gāndhijī tāṅka ātmajībanī, satẏara kāhāṇī (gujarāti") sameta aneka pustaka madhẏa lekhithile, yāhāra punaḥmudrita hebā niścita karibā pāi~ se samagra prathama saṃskaraṇaku kiṇithile | tāṅkara anẏa ātmajībanī guḍa଼ika helā: dakṣiṇa āphrikāre tāṅka saṃgharṣa biṣaẏare satẏāgraha, hinda sୱrāja bā iṇḍiān hom rul, eka rājanaitika pustaka ebaṃ jan raskinṅka 'ṭu dis lāṣṭa'ra gujarāṭī bhāṣāre eka barṇṇanā yāhā rājanaitika arthanītira prārambhika samālocanā thilā| ehi śeṣa prabandhaku arthanīti upare tāṅkara kāryẏakrama bhābare bibecanā karāyāipāre | nirāmiṣa, khādẏapeẏa o sୱāsthẏa, dharma, sāmājika saṃskāra itẏādi upare madhẏa se bistṛta bhābare lekhithile | gāndhī sādhāraṇataḥ gujarāṭī bhāṣāre lekhuthile, yadio se tāṅka pustakara hindī ebaṃ iṃrājī anubādaku madhẏa saṃśodhana karithile | 1934 masihāre se mahārāṣṭrara ẏeraoୱāḍā jelare thibā beḻe jelaru gīta lekhithile | 1960 daśakare mahātmā gāndhīṅka saṃgṛhīta kṛti nāmare bhārata sarakāra gāndhijīṅka sampūrṇṇa kṛti prakāśa karithile | pākhāpākhi śahe khaṇḍare prakāśita prāẏa 50,0 pṛṣṭhāra ehi lekhāguḍa଼ika rahichi| 2000 masihāre sampūrṇṇa kṛtira eka saṃśodhita saṃskaraṇare aneka truṭi o truṭi rahithibāru bibāda sṛṣṭi hoithilā| pare bhārata sarakāra saṃśodhita saṃskaraṇaku pratẏāhāra kari neithile| itihāsare iṃreja śāsana birodhare saphaḻa bhāratīẏa sୱādhīnatā āndoḻanara sarbaśreṣṭha bẏaktitୱ bhābare gāndhīṅku jaṇāśuṇā | tāṅku ādhunika bhāratara sarbaśreṣṭha bẏaktitୱ bhābare madhẏa praśaṃsā karāyāe | āmerikīẏa aitihāsika ṣṭānali olaparṭa gāndhīṅku "bhāratara sarbaśreṣṭha bipḻabī jātīẏatābādī netā" ebaṃ buddhaṅka pare sarbaśreṣṭha bhāratīẏa boli barṇṇanā karithile | 1999masihāre gāndhīṅku esiā saptāha pakṣaru 'śatābdīra śreṣṭha esīẏa' puraskāra pradāna karāyāithilā| 2000 masihāre bibisi sarbhere tāṅku sahasrābdīra sarbaśreṣṭha bẏakti bhābe bibecanā karāyāithilā| mahātmā śabdaku pāścātẏare gāndhīṅka nāma boli bhula karāyāuthile madhẏa saṃskṛta śabda mahā (arthāt mahāna) o ātmā (arthāt ātmā)ru niāyāichi| julāi 1914re ḍarbānara ṭāuna halare bidāẏī sabhāre tāṅku sārbajanīna bhābare "mahātmā" upādhire sammānita karāyāithilā | rabīndranātha ṭāgora 1915 masihā suddhā gāndhīṅku ehi upādhi pradāna karithile boli kuhāyāe | tathāpi gāndhī tāṅka ātmajībanīre barṇṇanā karichanti ye se ehi ṭāiṭalaku kebe bi gurutୱ deinathile ebaṃ ethipāi~ aneka samaẏare duḥkhita heuthile | bhāratara asaṃkhẏa rāstā, saḍa଼ka o añcaḻagāndhiṅka nāmare nāmita hoichi| ethire em ji roḍ (mumbāi, bāṅgālora, kolakātā, lakṣnau, kānapura, gẏāṅgaṭak ebaṃ indora sameta aneka bhāratīẏa saharara mukhẏa rāstā), gāndhī mārkeṭ (sion, mumbāi nikaṭare) ebaṃ gāndhīnagara (gujarāṭa rājẏara rājadhānī, gāndhīṅka janmasthāna) antarbhukta| 2008 suddhā 150ru adhika deśa gāndhīṅka upare ṭikaṭa jāri karithile| akṭobara 2019re ruṣiā, irāna, turkī, ujbekistāna, pāleṣṭāina sameta prāẏa 87ṭi deśa gāndhīṅka 150tama jaẏantī abasarare smārakī gāndhī ṭikaṭa unmocana karithile| sepṭembara 2020re phloriān 120461 gāndhiṅku tāṅka sammānare manonīta karāyāithilā| akṭobara 2022re āstānāre kājākhastānara rakṣakamānaṅka pāi~ saṃpradāẏa smārakī sammukhare roiṃ kenālara bandhare gāndhīṅka eka pratimūrtti sthāpana karāyāithilā | On 15 December 2022, the United Nations headquarters in New York unveiled the statue of Gandhi. UN Secretary-General António Guterres called Gandhi an "uncompromising advocate for peaceful co-existence". anugāmī ebaṃ antarjātīẏa prabhāba gāndhī gurutୱpūrṇṇa netā o rājanaitika āndoḻanaku prabhābita karithile| mārṭina luthara kiṅga juniẏara, jemsa lasana ebaṃ jemsa bebhelaṅka sameta yuktarāṣṭra āmerikāre nāgarika adhikāra āndoḻanara netṛbṛnda ahiṃsā biṣaẏare semānaṅkara nijasୱ siddhāntara bikāśare gāndhijīṅka lekhāru ākarṣita hoithile | rājā kahile "khrīṣṭa āmaku lakṣẏa deithile ebaṃ mahātmā gāndhī raṇanīti deithile| rājā beḻebeḻe gāndhīṅku "choṭa bādāmī santha" boli sambodhana karuthile | raṅgabheda birodhī karmī tathā dakṣiṇa āphrikāra pūrbatana rāṣṭrapati nelasana maṇḍelā gāndhīṅkaṭhāru preraṇā pāithile| anẏamānaṅka madhẏare achanti ṣṭibh biko, bhāklābh hābhel ebaṃ aṅga sān su ki| dakṣiṇa āphrikāra pūrbatana rāṣṭrapati nelasana maṇḍelā tāṅka prārambhika samaẏare gāndhijīṅka ahiṃsā pratirodha darśanara anugāmī thile | bhānā ebaṃ ୱāheda ehi ghaṭaṇāguḍa଼ika upare mantabẏa dei kahithile ye "gāndhī śୱeta śāsanara anta ghaṭāibāku cāhu~thibā dakṣiṇa āphrikāra parabarttī piḍha଼ira kāryẏakarttāmānaṅku preraṇā deithile| ehi paramparā tāṅku nelasana maṇḍelāṅka saha yoḍa଼ichi... eka arthare maṇḍelā gāndhī yāhā ārambha karithile tāhā pūraṇa karithile| gāndhijīṅka jībana ebaṃ śikṣā anekaṅku preraṇā deithilā yeu~māne gāndhīṅku semānaṅkara parāmarśadātā bhābare biśeṣa bhābare sambodhita karithile kimbā yeu~māne gāndhīṅka cintādhārāra pracāra prasāra pāi~ nija jībanaku utsarga karithile | ẏuropare romen rolāṇḍa prathame 1924 masihāre tāṅka pustaka mahātmā gāndhīre gāndhīṅka biṣaẏare ālocanā karithile ebaṃ brājilara arājakatābādī tathā nārībādī māriā lesarḍā ḍi maurā śāntibāda upare tāṅka kāryẏare gāndhīṅka biṣaẏare lekhithile | 1931 masihāre padārtha bijñānī ālabarṭa āinaṣṭāin gāndhīṅka biṣaẏare lekhithibā eka ciṭhire gāndhīṅka saha ciṭhi binimaẏa karithile ebaṃ tāṅku "āgāmī piḍha଼i pāi~ eka ādarśa" boli kahithile | āinaṣṭāin gāndhīṅka biṣaẏare kahithile:rājanaitika itihāsare mahātmā gāndhīṅka saphaḻatā ananẏa| se eka niryẏātita deśara mukti saṃgrāma pāi~ eka sampūrṇṇa nūtana ebaṃ mānabika upāẏa ābiṣkāra karichanti ebaṃ ehāku atẏanta śakti ebaṃ niṣṭhāra saha pāḻana karichanti | samagra sabhẏa jagatara sacetana bhābare cintā karuthibā maṇiṣa upare tāṅkara naitika prabhāba bodhahue niṣṭhura hiṃsātmaka śaktimānaṅkara atẏadhikatā sahita āma samaẏare lāguthibā tuḻanāre adhika sthāẏī heba | kāraṇa sthāẏī kebaḻa sehi rājanetāṅka kāma heba, yeu~māne nija udāharaṇa o śikṣāgata kāryẏa mādhẏamare nija lokaṅka naitika śaktiku jāgrata kari sudṛḍha଼ karithānti | āme samaste khusi ebaṃ kṛtajña hoipāribā ye bhāgẏa āmaku āgāmī piḍha଼i pāi~ epari eka ālokita samasāmaẏika, eka ādarśa upahāra deichi | āgāmī piḍha଼i biśୱāsa karibe nāhi~ ye ebhaḻi jaṇe bẏakti māṃsa o raktare pṛthibīku cālithile|somālilẏāṇḍara jaṇe rājanaitika kāryẏakarttā pharāha omāra 1930 masihāre bhārata gastare āsithile, yeu~ṭhāre se gāndhīṅku bheṭithile ebaṃ briṭiśa somālilẏāṇḍare tāṅka abhiyānare gāndhijīṅka ahiṃsātmaka darśanadୱārā prabhābita hoithile | 1936 masihāre gāndhiṅka saha rahibā uddeśẏare lāñjā ḍel bāṣṭo bhārata āsithile| parabarttī samaẏare se gāndhīṅka darśanara pracāra prasāra pāi~ ẏuropaku pheriāsithile ebaṃ 1948 masihāre (gāndhīṅka āśramara ādarśare ādarśita) saṃpradāẏa aph da ārka pratiṣṭhā karithile | māḍelin sleḍ ("mīrābehana" nāmare jaṇāśuṇā) jaṇe briṭiśa āḍamirālaṅka kanẏā thile yie ki tāṅka baẏaska jībanara adhikāṃśa samaẏa gāndhīṅka bhakta bhābare bhāratare bitāithile | ehābẏatīta briṭiśa saṅgītajña jan lenan ahiṃsā upare tāṅkara mata upare ālocanā karibā samaẏare gāndhīṅka biṣaẏare ullekha karithile| 2007masihāre āmerikāra pūrbatana uparāṣṭrapati tathā paribeśabit al gora jaḻabāẏu paribarttana upare eka bhāṣaṇare gāndhīṅka satẏāgraha cintādhārāku ākarṣaṇa karithile| āmerikāra 44tama rāṣṭrapati bārāk obāmā 2009 sepṭembarare kahithile ye tāṅkara sabuṭhāru baḍa଼ preraṇā gāndhīṅkaṭhāru āsithilā| tāṅkara uttara thilā "mṛta kimbā bañcithibā jaṇe bẏakti kie, yāhā sahita āpaṇa khāibāku pasanda karibe?"| se āhuri madhẏa kahichanti ye "se emiti jaṇe bẏakti yeu~thire mu~ bahuta preraṇā pāuchi | se ḍakṭara kiṅgaṅku ahiṃsāra bārttā dei preraṇā deithile | se bahuta kichi karithile ebaṃ kebaḻa tāṅka naitikatā baḻare duniāku badaḻāi deithile| ṭāim patrikāre caturddaśa dalāi lāmā, lek ୱāsā, mārṭin luthara kiṅg juniẏara, sijara cābhej, aṅga sān su ki, benigno ākୱino juniẏara, ḍesamaṇḍa ṭuṭu ebaṃ nelasana maṇḍelāṅku gāndhī o ahiṃsāra santāna bhābe nāmita karāyāithilā| āmerikāra ṭeksāsara hẏuṣṭanare thibā mahātmā gāndhī jillā, eka jātigata bhāratīẏa añcaḻa, ānuṣṭhānika bhābare gāndhīṅka nāmare nāmita hoichi | biṃśa śatābdīra darśana upare gāndhīṅka cintādhārāra gurutୱpūrṇṇa prabhāba rahithilā | romen rolāṇḍa ebaṃ mārṭin bubaraṅka saha tāṅkara nirbandharu ehā ārambha hoithilā | jin-luk nānsi kahichanti ye phrānsara dārśanika maris blāñcoṭ "ẏuropīẏa ādhẏātmikatā" dṛṣṭikoṇaru gāndhīṅka saha samālocanātmaka bhābare jaḍa଼ita thile| sebeṭhāru hānnā āreṇḍṭa, eṭine bālibara ebaṃ slābhoja jijeka‌ṅka sameta dārśanikamāne jāṇibāku pāile ye rājanītire naitikatā biṣaẏare ālocanā karibā pāi~ gāndhī eka jarurī prasaṅga thile | nikaṭare jaḻabāẏu paribartana pariprekṣīre paribeśa darśana ebaṃ prayuktibidẏāra darśana kṣetrare prayukti bidẏā upare gāndhīṅka mata gurutୱ bahana karuchi | gāndhijīṅku pāḻana karuthibā biśୱstarīẏa dibasa 2007masihāre jātisaṃgha sādhāraṇa sabhā gāndhīṅka janma dina 2 akṭobaraku "antarjātīẏa ahiṃsā dibasa" bhābe ghoṣaṇā karithilā | 1948 masihāre ẏuneskodୱārā prastābita prathama thara pāi~ skula ḍe aph ahiṃsā ebaṃ śānti (spenisa‌re ḍiienāipi) bhābare 30 jānuārīku aneka deśara bidẏāḻaẏare ahiṃsā ebaṃ śāntira bidẏāḻaẏa dibasa bhābare pāḻana karāyāe dakṣiṇa golārddha bidẏāḻaẏa kẏāleṇḍara thibā deśare ehā mārcca 30re pāḻana karāyāe | puraskāra ṭāim patrikā 1930masihāre gāndhīṅku mẏān aph di iẏara nāma deithilā| sehi patrikāra 1999 masihāra śatābdīra sabuṭhāru gurutୱpūrṇṇa bẏakti tālikāre ālabarṭa āinaṣṭāinṅka pare gāndhī dୱitīẏa sthānare thile, yie gāndhīṅku "āma yugara sarbaśreṣṭha bẏakti" boli kahithile | nāgapura biśୱbidẏāḻaẏa tāṅku elaela puraskāra deithilā |1937 masihāre | bhārata sarakāra biśiṣṭa samājasebī, biśୱnetā o nāgarikamānaṅku bārṣika gāndhī śānti puraskāra pradāna karithānti | jātigata bhedabhāba ebaṃ bibheda dūra karibā pāi~ dakṣiṇa āphrikāra saṃgharṣara netā nelasana maṇḍelā jaṇe pramukha aṇa-bhāratīẏa puraskāra pāithile | 2011masihāre sarbakāḻīna śreṣṭha 25 jaṇa rājanaitika āikan tālikāre gāndhī śīrṣare rahithile| 1937ru 1948 madhẏare pāñca thara manonīta hoithile madhẏa gāndhīṅku nobela śānti puraskāra miḻinathilā, yeu~thire āmerikīẏa phreṇḍasa sarbhisa kamiṭidୱārā prathama thara manonīta hoithile, yadio se 1937 ebaṃ 1947re mātra duithara saṃkṣipta tālikāre sthāna pāithile | daśandhi pare nobela kamiṭi sarbasādhāraṇare ehi abaheḻā pāi~ duḥkha prakāśa karithilā ebaṃ ehi puraskāraku asୱīkāra karibā pāi~ gabhīra bibhājita jātīẏatābādī mataku sୱīkāra karithilā | 1948re gāndhīṅku manonīta karāyāithilā kintu nāmāṅkana patra banda hebā pūrbaru tāṅku hatẏā karāyāithilā| sehi barṣa kamiṭi śānti puraskāra pradāna na karibāku niṣpatti neithilā ye "kauṇasi upayukta jībita prārthī nāhānti" ebaṃ parabarttī gabeṣaṇāru jaṇāpaḍichi ye gāndhīṅku maraṇottara bhābe puraskāra pradāna karibāra sambhābanā biṣaẏare ālocanā karāyāithilā ebaṃ kauṇasi upayukta jībita prārthīṅka biṣaẏare ullekha gāndhīṅku diāyāinathilā | 2006masihāre narୱera nobela kamiṭira saciba gira luṇḍeṣṭāḍ kahithile, āma 106 barṣara itihāsare sabuṭhāru baḍa଼ truṭi heuchi mahātmā gāndhīṅku kebe nobela śānti puraskāra miḻinathilā| nobela śānti puraskāra binā gāndhī ehā karipāribe, gāndhīṅka binā nobela kamiṭi karipāriba ki nāhi~ tāhā praśna| 1989masihāre caturddaśa dalāi lāmāṅku ehi puraskāra pradāna karāyibā pare kamiṭira adhẏakṣa kahithile ye ehā mahātmā gāndhīṅka smṛtiprati śraddhāñjaḻi| 1995 grīṣma ṛture uttara āmerikīẏa nirāmiṣa samāja tāṅku maraṇottara bhābe nirāmiṣa hal aph phema‌re sāmila karithilā| jātira pitā bhāratīẏamāne gāndhijīṅku jātira pitā boli barṇṇanā karanti | ehi śīrṣakara utpatti 6 julāi 1944re subhāṣa candra boṣaṅka eka reḍio abhibhāṣaṇa (siṅgāpura reḍiore)ru miḻithāe yeu~ṭhāre boṣa gāndhīṅku "jātira pitā" bhābare sambodhita karithile | 1947 masihā eprila 28 tārikhare sarojinī nāiḍu eka sammiḻanīre gāndhijīṅku "jātira pitā" boli sambodhita karithile | tāṅku "bāpu" (gujarāṭī: pitā, bāpāṅka pāi~ sneha) upādhi madhẏa pradāna karāyāe | caḻaccitra, nāṭẏa o sāhitẏa 1968masihāre biṭhalabhāi jābherīṅkadୱārā nirmita 5 ghaṇṭāra 9 miniṭra eka bāẏogrāphikāl ḍakẏumeṇṭārī philma mahātmā: lāiph aph gāndhī, 1869-1948re gāndhijīṅka kathāku udāharaṇa dei kaḻā o dhaḻā ārkāibhel phuṭej ebaṃ phaṭogrāph bẏabahāra kari sehi samaẏara itihāsaku citraṇa karichi| ben kiṅgasle 1982masihāre ricārḍa āṭenabaroṅka caḻaccitra gāndhīre abhinaẏa karithile, yāhāśreṣṭha caḻaccitra pāi~ ekāḍemī puraskāra pāithilā | ehā lui phiśaraṅka jībanī upare ādhārita thilā | 1996 masihāre muktilābha karithibā caḻaccitra 'da mekiṃ aph di mahātmā're dakṣiṇa āphrikāre gāndhijīṅka samaẏa ebaṃ jaṇe anabhijña bẏāriṣṭararu sୱīkṛtiprāpta rājanaitika netāre pariṇata hebāra kāhāṇī rahichi| 2006re rilij hoithibā baliuḍ kameḍi philma 'lāge raho munnā bhāi're gāndhī jaṇe kendrīẏa bẏaktitୱ thile| binaẏa lāla lekhichanti ye jāhnu baruāṅka 'maine gāndhī ko nāhi mārā' (mu~ gāndhīṅku hatẏā karinathili) samasāmaẏika samājaku gāndhīṅka mūlẏabodhara lopa pāuthibā smṛtiku tāṅka 2005 masihāra caḻaccitrara nāẏakaṅka kāmanātmaka bhuliyibāra rūpaka bhābare sthānita karichi| piere karmanaṅka saṃkaḻana 'les memoẏarsa ḍi śaitāna eṭ aṭres kaṇṭes kaṇṭs' kāhāṇī 'le jor ḍu jugemeṇṭa ḍerniar're bhagabāna gāndhīṅku śeṣa rāẏare bicāra karibāku ceṣṭā karithile, kintu anubhaba karanti ye caritraṭi tāṅkaṭhāru adhika jaṭiḻa| 1967 masihāre gāndhijīṅku da biṭalsa, sārjeṇṭa peparsa lonali hārṭasa klaba bẏāṇḍara anẏatama beṣṭa selara ālabam kabharare sthāna ita karāyibāra thilā, kintu pare gāndhīṅka prati sammāna kāraṇaru ehi dhāraṇāku bātila karāyāithilā | 1979 masihāre āmerikīẏa saṅgītakāra philip glāsaṅka aperā satẏāgraha gāndhijīṅka jībana upare ādhārita | bhagabata gītāru niāyāithibā aperāra libreṭo mūḻa saṃskṛtare gāna karāyāe | 1995 masihāre marāṭhī nāṭaka gāndhī biruddha gāndhī gāndhī gāndhī ebaṃ tāṅka pua harilālaṅka madhẏare thibā samparkaku anusandhāna karithilā | 2007masihāre muktilābha karithibā philma gāndhī, mo bāpā madhẏa sehi biṣaẏabastu upare anuprāṇita hoithilā| 1989 masihāra marāṭhī nāṭaka 'me nāthurāma gaḍase bolaṭoẏa' ebaṃ 1997 masihāra hindī nāṭaka gāndhī āmbedakara gāndhī o tāṅka nītiku samālocanā karithile| aneka jībanīkāra gāndhijīṅka jībanaku barṇṇanā karibāra dāẏitୱ neichanti | semānaṅka madhẏare achanti tāṅka mahātmāṅka saha ḍiji tendulakara| mohanadāsa karamacānda gāndhīṅka jībanī 8 khaṇḍa, camana nāhalaṅka gāndhī kୱārṭeṭ ebaṃ pẏārelāla o suśīḻā naiẏāraṅka jībanī 10 khaṇḍare mahātmā gāndhīṅka saha| josepha lelibhelḍaṅka 2010 masihāra jībanī, greṭ sol: mahātmā gāndhī ebaṃ tāṅka saṃgharṣa bhārata sahita saṃgharṣare gāndhīṅka yauna jībana biṣaẏare bibādīẏa biṣaẏabastu rahithilā| tebe ehi pres kabharej pustakara sāmagrika bārttāku sampūrṇṇa bikṛta karichi boli lelibhelḍa kahichanti| 2014 masihāra caḻaccitra ୱelakam bẏāk gāndhī ādhunika bhārata prati gāndhī kipari pratikriẏā prakāśa karipāranti tāhā upare eka kāḻpanika najara pakāichi | pūjẏa gurudebaśrī rākeśabhāiṅka preraṇāre ebaṃ saṅgīta nāṭaka ekāḍemī ebaṃ śrīmada rājacandra miśana dharmapuradୱārā prayojita 2019 masihāra nāṭaka bhārata bhāgẏa bidhātā gāndhī kipari satẏa o ahiṃsāra mūlẏabodha sṛṣṭi karithile tāhā upare najara pakāichi | 1934 masihāra mẏujikāla enithiṃ goja‌re antarbhukta hoithibā 'ẏu ār da ṭap' gītara liriksare kol porṭar 'mahātmā gāndhī'ku bẏabahāra karichanti| ehi gītare porṭara 'mahātmā gāndhī'ku 'nepoliẏana brāṇḍi' saha gāichanti| bhārata bhitare sāmpratika prabhāba druta arthanaitika ādhunikīkaraṇa ebaṃ saharīkaraṇa sahita bhārata gāndhīṅka arthanītiku pratẏākhẏāna karichi kintu tāṅka rājanītira adhikāṃśa aṃśa grahaṇa karichi ebaṃ tāṅka smṛtiku sammāna deuchi | riporṭara jim ẏārḍali ullekha karichanti ye, "ādhunika bhārata eka gāndhibādī rāṣṭra nuhe~, yadi ehā kebe hoithāntā| grāmīṇa romāṇṭisijama bhābare tāṅka jībanakāḻa madhẏare eka grāma-adhẏuṣita arthanīti biṣaẏare tāṅkara dṛṣṭikoṇaku dūrei diāyāithilā ebaṃ bẏaktigata tapasẏā ebaṃ ahiṃsāra eka jātīẏa mūlẏabodha pāi~ tāṅkara āhୱāna eka āśāẏī arthanaitika ebaṃ sāmarika śaktira lakṣẏara birodhī sābẏasta hoichi | aparapakṣare eka sahiṣṇu, dharmanirapekṣa gaṇatantra bhābe bhāratara rājanaitika paricaẏa pāi~ gāndhīṅku sampūrṇṇa śreẏa diāyāuchi| akṭobara 2, bhāratare gāndhijīṅka janmadina, gāndhī jaẏantī eka jātīẏa chuṭi dina aṭe | goṭie ṭaṅkiā noṭ bẏatīta bhāratīẏa rijarbha bẏāṅkadୱārā jāri karāyāithibā samasta mūlẏara kāgaja mudrāre madhẏa gāndhīṅka phaṭo dekhibāku miḻuchi| gāndhijīṅka mṛtẏu tārikha 30 jānuārīku bhāratare sahida dibasa bhābare pāḻana karāyāe | gāndhīṅku samarpita bhāratare tinoṭi mandira rahichi | goṭie oḍa଼iśāra sambalapurare, dୱitīẏaṭi karṇṇāṭakara cikamāgālura jillāra kādura nikaṭastha nidāghaṭṭā grāmare ebaṃ tṛtīẏaṭi teleṅgānāra nālagoṇḍā jillāra citiālaṭhāre abasthita | kanẏākumārīre thibā gāndhī smārakī kendrīẏa bhāratīẏa hindu mandira pari dekhāyāe ebaṃ madurāira tāmukkama bā grīṣmakāḻīna pẏālesare ebe mahātmā gāndhī saṃgrahāḻaẏa rahichi | baṃśadhara gāndhijīṅka santāna o nātinātuṇīmāne bhārata ebaṃ anẏa deśare ruhanti | nāti rājamohana gāndhī ilinoisare jaṇe praphesara ebaṃ mohanadāsa nāmaka gāndhīṅka jībanīra lekhaka hoithibā beḻe anẏa jaṇe taruṇa gāndhī tāṅka jejebāpāṅka upare aneka prāmāṇika pustaka racanā karichanti | āu jaṇe nāti kānu rāmadāsa gāndhī (gāndhīṅka tṛtīẏa putra rāmadāsaṅka pua) pūrbaru yuktarāṣṭra āmerikāre adhẏāpanā karibā sattୱe dillīra eka bṛddhāśramare rahuthibā dekhibāku miḻithilā| gāndhī:jaṇā-ajaṇā nobela śānti puraskāra pāi~ mahātmā gāndhīṅku pāñcathara caẏana karāyāithilā | cāri deśa o 4 mahādeśare nāgarika adhikāra pāi~ se laḍha଼ithile | gāndhīṅka maraśarīrara śobhāyātrā dīrgha 8 kilomiṭara paryẏanta bẏāpithilā | sa‌hida hebāra 21 barṣa pare gāndhīṅka sammānārthe greṭa briṭena pakṣaru ḍāka ṭikeṭa pracaḻana ārambha hoithilā | jībana‌kāḻare gāndhīṅka hārāhāri dainika pada‌yātrā thilā 18 kilomiṭara: dui thara biśୱ bhramaṇa pāi~ ehā yatheṣṭa | gāndhīṅka nāmare bhāratare 53ṭi ebaṃ bideśare 48ṭi mūkhẏa rāstā lokārpita | gāndhīṅka asaṃkhẏa patrabandhuṅka madhẏare thile ṭalaṣṭaẏa, āinaṣṭāina ! ḍarbāna, priṭoriā o johānsabargare tinoṭi phuṭ‌bal klaba gaṭhanare gāndhī thile mūkhẏa purodhā | āhuri dekhantu gāndhi ṭopi gāndhī tīrtha - gāndhī iṇṭaranẏāsanāla risarcca inaṣṭicẏuṭ ebaṃ mẏujiẏama phara gāndhiadhẏaẏana, mahātmā gāndhīṅka upare gabeṣaṇā ebaṃ ālocanā antarbhukta khrīṣṭiāna dharma nāgarika adhikāra netāṅka tālikā śānti karmīṅka tālikā sātaṭi sāmājika pāpa (arthāt pṛthibīra sātaṭi bhula) Trikaranasuddhi miḻita jātīẏatābāda noṭsa ādhāra pustaka   (100 volumes). Free online access from Gandhiserve. prāthamika utsa   (100 volumes). Free online access from Gandhiserve. adhika tathẏa Gandhi Smriti — Government of India website Mani Bhavan Gandhi Sangrahalaya Gandhi Museum & Library Gandhi Research Foundation - One-Stop info on Gandhi Mohandas K. Ghadhi materials in the South Asian American Digital Archive (SAADA) bāhāra liṅka 1942-1944 masihāre bhārata sarakāraṅka saha gāndhīṅka ciṭhipatra 1869 janma 1948 mṛtẏu mahātmā gāndhīṅka paribāra mahātmā gāndhī

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AC%B9%E0%AC%BE%E0%AC%A4%E0%AD%8D%E0%AC%AE%E0%AC%BE%20%E0%AC%97%E0%AC%BE%E0%AC%A8%E0%AD%8D%E0%AC%A7%E0%AD%80

ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ

ଜୀବବିଜ୍ଞାନ ହେଉଛି ଜୀବନ ତଥା ଜୀବମାନଙ୍କ ଉପରେ ଗବେଷଣା କରୁଥିବା ପ୍ରାକୃତିକ ବିଜ୍ଞାନର ଏକ ଶାଖା । ଏଥିରେ ଜୀବମାନଙ୍କର ବାହ୍ଯ ଗଠନ, ଅନ୍ତର୍ଗଠନ, ଆଣବିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଇତ୍ୟାଦି ମଧ୍ଯ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଜୀବବିଜ୍ଞାନ ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦକୁ ନେଇ ଗଠିତ, ଜୀବ ଓ ବିଜ୍ଞାନ । ଜୀବ କହିଲେ ପୃଥିବୀରେ ବାସକରୁଥିବା ଯେ କୌଣସି ଜୀବନ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ବା ଉଦ୍ଭିଦକୁ ବୁଝାଏ ଏବଂ ଜୀବ ବିଜ୍ଞାନ ସେମାନଙ୍କ ବିଷୟରେ ବିଜ୍ଞାନ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଦାନ କରେ । ବିଜ୍ଞାନର ଯେଉଁ ବିଭାଗରେ ଜୀବଜନ୍ତୁ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ଗୁଣ, ଧର୍ମ ଓ ବିଶେଷତ୍ୱ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଏ ତାହାକୁ ଜୀବବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯାଏ । ଏହା ଏକ ବିସ୍ତୃତ ବିଷୟ ଯାହାକି ପାଞ୍ଚୋଟି ମୂଖ୍ୟ ମତ ଉପରେ ଆଧାରିତ । କୋଷ ହେଉଛି ଜୀବନ ଧାରଣାର ଏକକ ନୂଆ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ସୃଷ୍ଟି ଓ ବିଭେଦାୟନ ହେଉଛି ସୃଷ୍ଟିର ତିଆରି ଜିନ ହେଉଛି ବିଭେଦାୟନର ଏକକ କୌଣସି ଏକ ଜୀବ ଏହାର ଅବସ୍ଥାଟିକୁ ସଚଳ ରଖିବା ଲାଗି ତାହାର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ପରିବେଶକୁ ସେଇ ଅନୁସାରେ ରଖିଥାଏ ବଞ୍ଚିଥିବା ଜୀବ ଶକ୍ତି ଗ୍ରହଣ ଓ ପ୍ରବାହ କରିଥାନ୍ତି ଆଧାର ଅଧିକ ତଥ୍ୟ OSU's Phylocode Biology Online – Wiki Dictionary MIT video lecture series on biology Biology and Bioethics . Biological Systems – Idaho National Laboratory The Tree of Life: A multi-authored, distributed Internet project containing information about phylogeny and biodiversity. Using the Biological Literature Web Resources Journal links PLos Biology A peer-reviewed, open-access journal published by the Public Library of Science Current Biology General journal publishing original research from all areas of biology Biology Letters A high-impact Royal Society journal publishing peer-reviewed Biology papers of general interest Science Magazine Internationally Renowned AAAS Science Publication – See Sections of the Life Sciences International Journal of Biological Sciences A biological journal publishing significant peer-reviewed scientific papers [http://www.press.jhu.edu/journals/perspectives_in_biology_and_medicine/index.html Perspectives in Biology and Medicine An interdisciplinary scholarly journal publishing essays of broad relevance Life Science Log ଜୀବ ବିଜ୍ଞାନ 10101001111000000010101010101010101010101010101100101010101001110010100010101010101010100101010101010101010101001010101010001010111001010010101010010101010010100101010101001010101010101010101100101000101010101001010101010010101010101010010101010010101010010101010001010111101010101010100101001011010101010101010101010101001010101010101001011110010101010101001010101001010101010101010101010101

jībabijñāna heuchi jībana tathā jībamānaṅka upare gabeṣaṇā karuthibā prākṛtika bijñānara eka śākhā | ethire jībamānaṅkara bāhya gaṭhana, antargaṭhana, āṇabika prakriẏā, rāsāẏanika prakriẏā itẏādi madhya antarbhukta | jībabijñāna duiṭi śabdaku nei gaṭhita, jība o bijñāna | jība kahile pṛthibīre bāsakaruthibā ye kauṇasi jībanta prāṇī bā udbhidaku bujhāe ebaṃ jība bijñāna semānaṅka biṣaẏare bijñāna jñāna pradāna kare | bijñānara yeu~ bibhāgare jībajantu ebaṃ semānaṅka guṇa, dharma o biśeṣatୱ biṣaẏare ālocanā karāyāe tāhāku jībabijñāna kuhāyāe | ehā eka bistṛta biṣaẏa yāhāki pāñcoṭi mūkhẏa mata upare ādhārita | koṣa heuchi jībana dhāraṇāra ekaka nūā prāṇīmānaṅka sṛṣṭi o bibhedāẏana heuchi sṛṣṭira tiāri jina heuchi bibhedāẏanara ekaka kauṇasi eka jība ehāra abasthāṭiku sacaḻa rakhibā lāgi tāhāra ābhẏantarīṇa paribeśaku sei anusāre rakhithāe bañcithibā jība śakti grahaṇa o prabāha karithānti ādhāra adhika tathẏa OSU's Phylocode Biology Online – Wiki Dictionary MIT video lecture series on biology Biology and Bioethics . Biological Systems – Idaho National Laboratory The Tree of Life: A multi-authored, distributed Internet project containing information about phylogeny and biodiversity. Using the Biological Literature Web Resources Journal links PLos Biology A peer-reviewed, open-access journal published by the Public Library of Science Current Biology General journal publishing original research from all areas of biology Biology Letters A high-impact Royal Society journal publishing peer-reviewed Biology papers of general interest Science Magazine Internationally Renowned AAAS Science Publication – See Sections of the Life Sciences International Journal of Biological Sciences A biological journal publishing significant peer-reviewed scientific papers [http://www.press.jhu.edu/journals/perspectives_in_biology_and_medicine/index.html Perspectives in Biology and Medicine An interdisciplinary scholarly journal publishing essays of broad relevance Life Science Log jība bijñāna 10101001111000000010101010101010101010101010101100101010101001110010100010101010101010100101010101010101010101001010101010001010111001010010101010010101010010100101010101001010101010101010101100101000101010101001010101010010101010101010010101010010101010010101010001010111101010101010100101001011010101010101010101010101001010101010101001011110010101010101001010101001010101010101010101010101

wikimedia/wikipedia

oriya

iast

https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9C%E0%AD%80%E0%AC%AC%20%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%9C%E0%AD%8D%E0%AC%9E%E0%AC%BE%E0%AC%A8

ଜୀବ ବିଜ୍ଞାନ