ba
stringlengths 0
3.17k
| ru
stringlengths 1
3.11k
| corpus
stringclasses 7
values |
|---|---|---|
Хеҙм.: Подготовка сельских школьников к трудовому образу жизни. | Соч.: Подготовка сельских школьников к трудовому образу жизни. | bashkir encyclopedia |
М., 1997; Трудовая подготовка сельских школьников в условиях социально‑экономических преобразований: теория, практика, перспективы. | М., 1997; Трудовая подготовка сельских школьников в условиях социально-экономических преобразований: теория, практика, перспективы. | bashkir encyclopedia |
АБДРАХМАНОВА Лена Абдулбарый ҡыҙы (10.6.1971, БАССР‑ҙың Күгәрсен р‑ны Аҙнағол а.), журналист. | АБДРАХМАНОВА Лена Абдулбариевна (р.10.6.1971, д.Азнагулово Кугарчинского района БАССР), журналистка. | bashkir encyclopedia |
БДПИ‑ны тамамлаған (1995). | Окончила БГПИ (1995). | bashkir encyclopedia |
1996 йылдан алып Мәләүез ҡ. мәктәптәрендә уҡытыусы булып эшләй. 2002 й. башлап “Көнгәк” гәз. корректоры, тәржемәсеһе, 2006 й. — бүлек мөдире. | С 1996 работала учителем в школах г.Мелеуз. С 2002 корр., переводчик, с 2006 заведующий отделом газ."Конгэк". | bashkir encyclopedia |
“Нисек йәшәйһең, башҡорт ауылы?” (2010) мәҡәләләр циклы, шулай уҡ соц. тематикаға арналған публицистик хеҙмәттәр авторы. | Автор цикла статей "Нисек йәшәйһең, башҡорт ауылы?" (2010; "Как живёшь, башкирская деревня?"), а также публицистич. работ на соц. тематику. | bashkir encyclopedia |
Ш.Хоҙайбирҙин исемендәге премия лауреаты (2010). | Лауреат премии имени Ш.Худайбердина (2010). | bashkir encyclopedia |
АБДУЛЛИН Айҙар Риват улы | АБДУЛЛИН Айдар Риватович | bashkir encyclopedia |
АБДУЛЛИН Айҙар Риват улы (26.7.1962, БАССР‑ҙың Учалы р‑ны Кесе Учалы ҡсб, хәҙерге Учалы ҡ.), философ. | АБДУЛЛИН Айдар Риватович (р.26.7.1962, рп Мало-Учалинский Учалинского р‑на БАССР, ныне г.Учалы), философ. | bashkir encyclopedia |
Филос. ф. д‑ры (2002), профессор (2009). | Д‑р филос. наук (2002), профессор (2009). | bashkir encyclopedia |
Киев граждандар авиацияһы инженерҙары ин‑тын тамамлағандан һуң (1984) Өфө аэропорты инженеры, 1986 йылдан алып ВЛКСМ‑дың Өфө район ком‑ты секретары, 1988 й. — Өфө авиация техникумы лаборатория мөдире, 1991—92 йй. ӨАИ хеҙм‑ре, 1995—99 йй. БР ФА‑ның соц. фәндәр бүлеге ғилми секретары, 2002 й. башлап ӨДАТУ‑ла, 2003 й. — Көнсығыш иҡт.-юридик гуманитар акад. уҡыта. | После окончания Киевского института инженеров гражд. авиации (1984) инж. Уфимск. аэропорта, с 1986 секр. Уфимск. районного к‑та ВЛКСМ, с 1988 заведующий лабораторией Уфимск. авиационного техникума, в 1991—92 сотр. УАИ, в 1995—99 учёный секр. отделения соц. наук АН РБ, с 2002 преподаватель УГАИ. С 2003 работал в Академии ВЭГУ (до 2009 заведующий кафедрой философии). | bashkir encyclopedia |
Фәнни хеҙмәттәре башҡорт халҡының рухи мәҙәниәте, тел философияһы, феноменологик герменевтика һәм экзистенциаль анализ проблемаларына арналған. | Научные исследования посвящены проблемам духовной культуры башкирского народа, философии языка, феноменологич. герменевтики и экзистенциального анализа. | bashkir encyclopedia |
60‑ҡа яҡын фәнни хеҙмәт һәм 2 уйлап табыу авторы. | Автор около 60 научн. трудов и 2 изобретений. | bashkir encyclopedia |
Хеҙм.: Культура и символ. | Соч.: Культура и символ. | bashkir encyclopedia |
Уфа, 1999; Онтологическое мышление. | Уфа, 1999; Онтологическое мышление. | bashkir encyclopedia |
АБДУЛЛИН Миңлеғәле Мөхәмәтғәле улы | АБДУЛЛИН Миннигалей Мухаметгалеевич | bashkir encyclopedia |
АБДУЛЛИН Миңлеғәле Мөхәмәтғәле улы (23.6.1955, БАССР‑ҙың Ҡырмыҫҡалы р‑ны Урал ҡсб), спортсы. | АБДУЛЛИН Миннигалей Мухаметгалеевич (р.23.6.1955, п.Урал Кармаскалинского р‑на БАССР), спортсмен. | bashkir encyclopedia |
Саңғы ярышы б‑са Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (2000). | Мастер спорта России междунар. класса (2000) по лыжным гонкам. | bashkir encyclopedia |
Гастелло Н.Ф. исемендәге спорт клубы тәрбиәләнеүсеһе (тренерҙары Р.Ғ.Мамалимов, В.В.Шевнин). Һаңғырауҙар араһында Бөтә донъя ҡышҡы уйындарының (1983) 2 тапҡыр чемпион (30 км ярышта һәм эстафетала) һәм бронза призёры (15 км). | Воспитанник спортивного клуба имени Н.Ф.Гастелло (тренеры Р.Г.Мамалимов, В.В.Шевнин). 2‑кратный чемпион (в гонке на 30 км и в эстафете) и бронзовый призёр (15 км) Всемирных зимних игр (1983) среди глухих. | bashkir encyclopedia |
Европа чемпионаты (2000) чемпион (эстафетала), көмөш призёры (15 км), 10, 15 һәм 30 км ярыштарҙа СССР (1980—85) һәм РСФСР (1980—85, 1988) чемпионы. | Чемп. (в эстафете), серебр. призёр (15 км) чемпионата Европы (2000), чемпион СССР (1980—85) и РСФСР (1980—85, 1988) в гонках на 10, 15 и 30 км. | bashkir encyclopedia |
СССР (1980—88), Рәсәй (1993—2000) йыйылма командаһы ағзаһы. | Член сборной команды СССР (1980—88), России (1993—2000). | bashkir encyclopedia |
Белорет р‑нында Ҡырҡтытау һырты армытында, Яңы Абҙаҡ тимер юл станц. көньяҡ-көнбайышҡа 2,5 км һәм Белорет ҡ. көньяҡ-көнсығышҡа табан 30 км алыҫлыҡта урынлашҡан. | Находится на отроге хр.Крыктытау на терр. Белорецкого р‑на, в 2,5 км к Ю.-З. от ж.-д. станц.Новоабзаково и в 30 км к Ю.-В. от г.Белорецк. | bashkir encyclopedia |
Тау саңғыһы үҙәгенән һәм ял йортонан тора. | Состоит из горнолыжного центра и дома отдыха. | bashkir encyclopedia |
Тау саңғыһы үҙәгенә яҡынса 18 км оҙонлоҡтағы, 300 м ашыу бейеклектән төшкән 13 тау саңғыһы трассаһы (слалом һәм гигант слалом өсөн 4 трассаның Халыҡ‑ара тау саңғыһы спорты федерацияһы сертификаты бар), 5 бугель һәм 1 канат-кресло күтәргесе, балалар өсөн лифт (сәғәтенә 5000 кешене үткәрә ала), саңғыла йүгереү трассалары (10 км), биатлон үҙәге, атыу-стенд комплексы, ҡунаҡхана һ.б. инә. Ял йортонда (500 урын) спорт залдары, теннис корты, аквапарк, зоопарк, күңел асыу үҙәге, 2 медпункт, спорт һәм туристик ҡорамалдар прокаты пункты, ресторан, кафе, мунса, сауналар, китапхана һ.б. бар. | В горнолыжном центре 13 горнолыжных трасс (около 18 км) с перепадом высот свыше 300 м (4 трассы для слалома и слалома-гиганта имеют сертификат Междунар. федерации горнолыжного спорта), 1 канатно-кресельный и 5 бугельных подъёмников, дет. лифт (общая пропускная способность 5000 человек в час), беговые лыжные трассы (10 км), биатлонный центр, стрелково-стендовый комплекс, гостиница и др. В доме отдыха (500 мест) имеются спорт. залы, теннисный корт, аквапарк, зоопарк, развлекат. центр, 2 медпункта, пункт проката спорт. и туристич. инвентаря, ресторан, кафе, баня, сауны, библиотека и др. | bashkir encyclopedia |
Ағиҙел, Оло һәм Кесе Инйәр, Еҙем, Кесе Ҡыҙыл, Нөгөш йй. буйлап һыу маршруттары, Шүлгәнташ, Киндерле мәмерйәһе, Ҡыҙылъяр мәмерйәһенә спелеомаршруттар, һыбай йөрөү өсөн маршруттар (ҡара: Туристик маршруттар), һыбай йөрөү мәктәбе эшләй. | Действуют водные маршруты по рр. Белая, Б. и М. Инзер, Зилим, М.Кизил, Нугуш; спелеомаршруты в Капову пещеру, Киндерлинскую пещеру, Кызылъяровскую пещеру, конно-верховые маршруты (см. Туристские маршруты), школа верховой езды. | bashkir encyclopedia |
“А.” базаһында тау саңғыһы спорты һәм биатлон б‑са бөтә Рәсәй ярыштары үткәрелә. | На базе “А." проводятся всерос. соревнования по горнолыжному спорту и биатлону. | bashkir encyclopedia |
АБҘАНОВ Шәмси Саҙрый улы | АБЗАНОВ Шамси Садриевич | bashkir encyclopedia |
АБҘАНОВ Шәмси Саҙрый улы [24.10.1894 (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 1895), Өфө губернаһының Бөрө өйәҙе Эткенә а. (БР‑ҙың Яңауыл р‑ны) — 10.7.1938, Өфө], иҡт. географ, педагог. | АБЗАНОВ Шамси Садриевич [24.10.1894 (по другим данным, 1895), д.Иткинеево Бирского уезда Уфимской губернии (Янаульский р‑н РБ) — 10.7.1938, Уфа], экономико-географ, педагог. | bashkir encyclopedia |
Г.В.Плеханов исемендәге Мәскәү халыҡ хужалығы ин‑тын тамамлаған (1927). | Окончил Московский ин‑т народного хозяйства имени Г.В.Плеханова (1927). | bashkir encyclopedia |
1912 йылдан алып Пермь губерн. Уҫы өйәҙе Солтанай а. уҡытыусы, 1913—23 йй. Ташкент һәм Бохара ҡҡ. эшләй, 1924—28 йй. Мәскәү һәм Һарытау ҡҡ. уҡыта, 1929 йылдан алып Һарытау, 1930 й. — Мәскәү кооператив техникумы директоры. 1931 й. башлап К.А.Тимирязев исемендәге Башҡорт пед. ин‑тында иҡт. география каф. дир., мөдире (1937 й. тиклем), 1935 й. — Башҡ‑н игенселек һәм малсылыҡ ҒТИ директоры. | С 1912 учитель в д.Султанаево Осинского у. Пермской губерн., в 1913—23 работал в гг. Ташкент, Бухара, в 1924—28 преподавал в гг. Москва, Саратов, с 1929 дир. Саратовского, с 1930 — Моск. кооперативных техникумов. С 1931 дир., зав. кафедрой (до 1937) экон. географии Баш. пед. ин‑та имени К.А.Тимирязева, с 1935 дир. Баш. | bashkir encyclopedia |
Фәнни тикшеренеүҙәре респ. халыҡ мәғарифын үҫтереү проблемаларына, Башҡортостан һәм сит илдәрҙең иҡт. географияһына арналған. 10‑дан ашыу фәнни хеҙмәт авторы. | НИИ земледелия и жив‑ва. Научные исследования посвящены проблемам развития народного образования в республике, экон. географии Башкортостана и заруб. стран. Автор более 10 научных работ. | bashkir encyclopedia |
Хеҙм.: К вопросу о народном образовании в Башкирии. | Соч.: К вопросу о народном образовании в Башкирии. | bashkir encyclopedia |
Уфа, 1935. | Уфа, 1934. | bashkir encyclopedia |
АБҘАН УРТА МӘКТӘБЕ, Ейәнсура р‑ны | АБЗАНОВСКАЯ СРЕДНЯЯ ШКОЛА Зианчуринского р‑на. | bashkir encyclopedia |
1917 й. башланғыс уч‑ще булараҡ нигеҙ һалына. 1920 йылдан алып беренсе баҫҡыс мәктәп, 1925 й. — крәҫтиән йәштәре мәктәбе, 1930 й. — тулы булмаған урта мәктәп, 1935 й. башлап бөгөнгө статуста. | Основана в 1917 как начальное уч‑ще. С 1920 школа 1‑й ступени, с 1925 школа крестьянской молодёжи, с 1930 неполная средних школа, с 1935 совр. статус. | bashkir encyclopedia |
Интернаты, емеш баҡсаһы, атыу тиры, тыуған яҡты өйрәнеү музейы бар. | Имеет интернат, плодовый сад, стрелк. тир, краеведч. музей. | bashkir encyclopedia |
Урта мәктәпте 2,7 меңдән ашыу кеше тамамлаған (2011), улар араһында А.Х.Абдуллин, З.Т.Бикбулатов, Б.Б.Ғафаров, У.Ғ.Ҡадиров, А.П.Майоров, Б.Д.Мәһәҙиев, Д.Д.Мәһәҙиев, М.Х.Әхтәмов бар. | Среднюю школу окончило более 2,7 тысяч выпускников (2011). Среди выпускников А.Х.Абдуллин, М.Х.Ахтямов, З.Т.Бикбулатов, Б.Б.Гафаров, У.Г.Кадыров, Б.Д.Магадеев, Д.Д.Магадеев, А.П.Майоров. | bashkir encyclopedia |
“АБЗЕЛИЛ” (“Әбйәлил”), ижтимәғи-сәйәси гәзит. | “АБЗЕЛИЛ", обществ.‑политературная газета. | bashkir encyclopedia |
Ойоштороусылары — БР-ҙың Матбуғат һәм киң мәғлүмәт саралары агентлығы, БР-ҙың «“Осҡон” редакция‑нәшриәт комплексы» ДУП‑ы. | Учредители – Агентство по печати и СМИ РБ, ГУП РБ «Редакционно-издательский комплекс “Искра"». | bashkir encyclopedia |
Әбйәлил р‑ны Асҡар а. аҙнаһына 3 тапҡыр урыҫ телендә сыға. | Выходит в с.Аскарово Абзелиловского р‑на 3 раза в неделю на русский языке. | bashkir encyclopedia |
1957 й. “Осҡон” гәз. тәржемә баҫмаһы булараҡ “Искра” исеме м‑н нәшер ителә башлай, 2006 йылдан алып хәҙерге исеме м‑н үҙ аллы гәзит булараҡ сыға. | Издавалась с 1957 под названием “Искра" как переводное издание газ.“Оскон", с 2006 выходит под совр. назв. как самостоят. газета. | bashkir encyclopedia |
АБСЕНТЕИЗМ (лат. absentia — юҡлыҡ), һайлаусыларҙың дәүләт органдарына һайлауҙа ҡатнашыуҙан баш тартыуы; ғәмәлдәге идара формаһы, сәйәсәт режимына ҡаршы халыҡтың пассив протесы һ.б. А. төп сәбәптәре: сәйәси институттарҙың һөҙөмтәле булыуына ышаныстың юғалыуы, ижт.‑сәйәси ваҡиғаларға битарафлыҡ һ.б. Кеше азатлығының айырым билдәһе булараҡ, А. һәр йәмғиәттә булыуы мөмкин; һайлауҙа ҡатнашыуҙан баш тартҡан кеше эҙәрләнмәй. | АБСЕНТЕИЗМ (от лат. аbsentia — отсутствие), уклонение (отказ) избирателей от участия в выборах в гос. органы; пассивный протест населения против существующей формы правления, полит. режима и т.д. Осн. причины А. — отсутствие веры в эффективность полит. институтов, безразличие к обществ.‑полит. событиям и др. Как особый признак свободы человека А. присутствует в любом совр. обществе; лица, уклоняющиеся от участия в выборах, не подвергаются преследованию. | bashkir encyclopedia |
Совет осоронда А. киң таралыу алмаған. | В сов. период А. не получил широкого распространения. | bashkir encyclopedia |
12‑се саҡырылыш (1990) РСФСР халыҡ депутаттарын һайлауҙа БАССР б‑са һайлаусыларҙың 81,8%; РФ‑тың 1‑се саҡырылыш (1993) Дәүләт думаһы депутаттарын һайлауҙа БР б‑са 62,7%, 2‑се (1995) — 73,7%, 3‑сө (1999) — 73,6%, 4‑се (2003) — 75,9%, 5‑се (2007) — 89,7%, 6‑сы (2011) — 79,3%; 1‑се саҡырылыш (1995) Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаттарын һайлауҙа 58,7%, 2‑се (1999) — 61,3%, 3‑сө (2003) — 57,1%, 4‑се (2008) — 90,1%; 1993 й. Башҡортостан Республикаһы Президентын һайлауҙа 62,7%; 1998 й. — 69,8%; 2003 й. 1‑се турҙа 75,9%, 2‑сеһендә һайлаусыларҙың 69,9%‑ы ҡатнаша. | В выборах народных депутатов РСФСР 12‑го созыва (1990) по БАССР приняло участие 81,8% избирателей; депутатов Гос. думы РФ 1‑го созыва (1993) по РБ — 62,7%, 2‑го (1995) — 73,7%, 3‑го (1999) — 73,6%, 4‑го (2003) — 75,9%, 5‑го (2007) — 89,7%, 6‑го (2011) — 79,3%; Государственного Собрания—Курултая Республики Башкортостан 1‑го созыва (1995) — 58,7%, 2‑го (1999) — 61,3%, 3‑го (2003) — 57,1%, 4‑го (2008) — 90,1%; Президента РБ в 1993 — 62,7%, 1998 — 69,8%; 2003 в 1‑м туре — 75,9%, во 2‑м —69,9% избирателей. | bashkir encyclopedia |
Р.Ш.Кәлимуллин | Р.Ш.Калимуллин | bashkir encyclopedia |
АБЫҘБАЕВ Ибраһим Хафиз улы | АБЫЗБАЕВ Ибрагим Хафизович | bashkir encyclopedia |
АБЫҘБАЕВ Ибраһим Хафиз улы [10.10.1901, Ырымбур губерн. Үрге Урал өйәҙе Сермән а. (БР‑ҙың Белорет р‑ны) — 8.12.1937, Өфө], совет партия‑дәүләт эшмәкәре. | АБЫЗБАЕВ Ибрагим Хафизович [10.10.1901, д.Серменево Верхнеуральского уезда Оренбургской губернии (Белорецкий р‑н РБ) — 8.12.1937, Уфа], советский партийно-государственный деятель. | bashkir encyclopedia |
Сермән 2 класлы урыҫ‑башҡорт уч‑щеһын, Көнсығыш хеҙмәтсәндәре коммунистик ун‑тын (Мәскәү, 1925) тамамлаған; Ҡыҙыл профессура тарих‑партия ин‑тында уҡый (1935—37). 1917—18 йй. Сермән улусы хакимиәте секретары ярҙамсыһы, 1918—20 йй. — Ҡыҙыл Армияла, 1925—26 йй. — Ҡазан хәрби‑сәйәси уч‑щеһы уҡытыусыһы. | Окончил Серменевское рус.-баш. 2‑классное уч‑ще, Коммунистич. ун‑т трудящихся Востока (Москва, 1925); учился в Историко-парт. ин‑те красной профессуры (1935—37). В 1917—18 помощник секр. Серменевского вол. правления, в 1918—20 в Красной Армии, с 1925 преподаватель Казанского воен.-полит. уч‑ща. | bashkir encyclopedia |
1926 йылдан алып ВКП(б)‑ның Тамъян‑Ҡатай һәм Йылайыр кантон ком‑ттарында эшләй, 1928 й. — Өфөлә В.И.Ленин исемендәге респ. башҡорт мәктәбе дир., 1930 й. — ВКП(б)‑ның Арғаяш кантон ком‑тында яуаплы секретарь, 1931—35 йй. ВКП(б)‑ның Башҡорт өлкә ком‑тында бүлек мөдире. | С 1926 работал в Тамьян-Катайском и Зилаирском кант. к‑тах ВКП(б), с 1928 дир. Респ. баш. школы имени В.И.Ленина в Уфе, с 1930 ответственный секретарь Аргаяшского кант. к‑та ВКП(б), в 1931—35 заведующий отделом Баш. обл. к‑та ВКП(б). | bashkir encyclopedia |
1937 й. июненән БАССР мәғарифы халыҡ комиссары. | С июня 1937 народный комиссар просвещения БАССР. | bashkir encyclopedia |
Ш.М.Абыҙбаева | Ш.М.Абызбаева | bashkir encyclopedia |
АБЫҘГИЛДИН Йыһангир Талха улы | АБЫЗГИЛЬДИН Джахангир Талхович | bashkir encyclopedia |
АБЫҘГИЛДИН Йыһангир Талха улы [10.2.1875, Өфө губернаһының Бәләбәй өйәҙе Яңы Йәнбәк а. (БР‑ҙың Дәүләкән р‑ны) — 17.6.1938, Өфө], дин әһеле, мәғрифәтсе. | АБЫЗГИЛЬДИН Джахангир (Джиангир) Талхович [10.2.1875, д.Новоянбеково Белебеевского уезда Уфимской губернии (Давлекановский район Республики Башкортостан) — 17.6.1938, Уфа], религиозный деятель, просветитель. | bashkir encyclopedia |
“Хөсәйениә” мәҙрәсәһен тамамлағандан һуң (1907) Беренсе йәмиғ мәсете имам‑хатибы һәм шулай уҡ ваҡытта “Ғосмания” мәҙрәсәһе директоры. 1923—28 йй., 1932—36 йй. Эске Рәсәй һәм Себер мосолмандарының Үҙәк Диниә назараты (ҡара: Рәсәй мосолмандарының Үҙәк Диниә назараты) ҡазыйы, ағзаһы. | После окончания медресе "Хусаиния" (1907) имам-хатыб Первой соборной мечети и одновременно дир. медресе "Гусмания". В 1923—28, 1932—36 казый, член ЦДУМ Внутр. России и Сибири. | bashkir encyclopedia |
1928—32 йй. Нарым крайында һөргөндә була. | В 1928—32 находился в ссылке в Нарымском округе Зап.-Сиб. края. | bashkir encyclopedia |
Исламда реформалар, белем алыуҙа һәм сәйәси тормошта ҡатнашыуҙа ҡатын‑ҡыҙҙарҙың тиң хоҡуҡлылығы яҡлы була. | Сторонник реформ в исламе, равноправия женщин в получении образования и участии в полит. жизни. | bashkir encyclopedia |
Беренселәрҙән булып Өфөлә мәҙрәсә эргәһендә ҡатын‑ҡыҙҙар курстары аса. | Одним из первых в Уфе основал жен. курсы при медресе. | bashkir encyclopedia |
Астрономия, тәбиғәт белеме, филос. б‑са уҡыу әсбаптары авторы. | Автор учебных пособий по астрономии, естествознанию, философии. | bashkir encyclopedia |
А. мосолман уҡыу йорттарында донъяуи фәндәрҙе уҡытыу программаһын эшләй. 4‑се Бөтә Рәсәй мосолман съезында ҡатнаша. | А. была разработана программа преподавания светских дисциплин в мусульм. учебных заведениях. Участник 4-го Всероссийского мусульманского съезда. | bashkir encyclopedia |
1994 й. аҡлана. | Реабилитирован в 1994. | bashkir encyclopedia |
Хеҙм.: Рух хакында фәлсәф жадидә вә исламияткә бер назыр. | Соч.: Рух хакында фәлсәф жадидә вә исламияткә бер назыр. | bashkir encyclopedia |
Уфа, 1909; Гыйльме һәйәт тарихчасы. | Уфа, 1909; Гыйльме hәйәт тарихчасы. | bashkir encyclopedia |
Уфа, 1911; Мәк орлыгы. | Уфа, 1911; Мәк орлыгы. | bashkir encyclopedia |
Әҙәб.: Рахимкулова М.Ф. Преподавание естественных наук в татарских школах дореволюционной России. | Лит.: Рахимкулова М.Ф. Преподавание естественных наук в татарских школах дореволюционной России. | bashkir encyclopedia |
Оренбург, 1998; Юнусова А.Б. Ислам в Башкортостане. | Оренбург, 1998; Юнусова А.Б. Ислам в Башкортостане. | bashkir encyclopedia |
Уфа, 1999. | Уфа, 1999. | bashkir encyclopedia |
“АВАНГАРД”, гәзит | АВАНГАРД | bashkir encyclopedia |
“АВАНГАРД”, ижт.‑сәйәси гәзит. | “АВАНГАРД", обществ.‑политературная газета. | bashkir encyclopedia |
Ойоштороусылары — БР-ҙың Матбуғат һәм киң мәғлүмәт саралары агентлығы, БР‑ҙың «“Авангард” гәзите редакцияһы» ҡаҙна пр‑тиеһы. | Учредители – Агентство по печати и СМИ РБ, казённое пр‑тие РБ «Редакция газеты “Авангард"». | bashkir encyclopedia |
Кушнаренко р‑ны Кушнаренко а. аҙнаһына 3 тапҡыр урыҫ һәм татар (“Яңа көн” — “Яңы көн”) телдәрендә сыға. | Выходит в с.Кушнаренково Кушнаренковского р‑на 3 раза в неделю на русском и татарском (“Яңа көн") языках. | bashkir encyclopedia |
1932 й. мартынан татар телендә “Яңа җиңүләргә” (“Яңы еңеүҙәргә”) исеме м‑н нәшер ителә башлай, 1955 й. | Издаётся с марта 1932 на татарском языке под названием “К новым победам", с 1955 после объединения с газ. | bashkir encyclopedia |
“Сталинец” гәз. (1936 й. апр. алып урыҫ телендә баҫыла) м‑н берләшкәндән һуң урыҫ (“Сталинец”) һәм татар (“Сталинчы”; бөтәһе лә — “Сталинсы”) телдәрендә сыға, 1961 й. — “Новая жизнь” һәм “Яңа тормыш” (икеһе лә — “Яңы тормош”). | “Сталинец" (издавалась с апреля 1936 на русский язык) выходила на русском и татарском яз. под названием “Сталинец", с 1961 – “Новая жизнь". | bashkir encyclopedia |
1965 й. ғин. башлап урыҫ һәм татар телдәрендә “Агидель” һәм “Агыйдел” (икеһе лә — “Ағиҙел”), шулай уҡ йылдың апр. ике телдә лә “А.”; 2007 й. шулай уҡ исемдә урыҫ телендә һәм бөгөнгө исемдә татар телендә нәшер ителә. | С января 1965 выходила как “Агидель" на русском и татарском яз., с апреля того же года как “А.", с 2007 под тем же назв. на рус. и совр. назв. на тат. языках. | bashkir encyclopedia |
2007 йылдан алып ай һайын башҡорт телендә “Сәрмәсән таңдары” ҡушымтаһын баҫтыра. | С 2007 издаёт ежемес. приложение на башкирский язык “Сәрмәсән таңдары" (“Чермасанские зори"). | bashkir encyclopedia |
1962—64 йй. нәшер ителмәй. | В 1962–64 не издавалась. | bashkir encyclopedia |
АВГУСТИН (донъяуи исеме Сахаров Михаил Степанович; 18.10.1768, Ярославль губерн. Зверинец а. — 1.1.1842, Ростов ҡ.), дин әһеле, Өфө һәм Ырымбур епискобы (1806—18). | АВГУСТИН (в миру Сахаров Михаил Степанович; 18.10.1768, с.Зверинец Ярославской губерн. — 1.1.1842, г.Ростов), религиозный деятель, епископ Уфимский и Оренбургский (1806—18). | bashkir encyclopedia |
Монахлыҡ ҡабул иткән (1797). | Принял монашество (1797). | bashkir encyclopedia |
С.‑Петербургта дини семинария тамамлағандан һуң (1792) С.‑Петербург һәм Ярославль ҡҡ. дини уҡыу йорттарында уҡытыусы. | После окончания духовной семинарии в С.‑Петербурге (1792) преподаватель в духовных учебных заведениях гг. С.‑Петербург и Ярославль. | bashkir encyclopedia |
1798 йылдан алып Ярославлдә семинария ректоры, Рязань һәм С.‑Петербург епархияларындағы бер нисә монастырь настоятеле. | С 1798 ректор семинарии в Ярославле, настоятель ряда монастырей в Рязанской и С.‑Петербургской епархиях. | bashkir encyclopedia |
Өфө епархияһы етәксеһе вазифаһында А. православие руханиҙарына талапты көсәйтә, улар өҫтөнән сиркәү‑хакимиәт контроле ҡуя; дини белем биреү системаһында реформа үткәрә. | На посту руководителя Уфимской Епархии А. ужесточил требования к духовенству православному, установил над ним церк.-адм. контроль; реформировал систему православных уч. заведений. | bashkir encyclopedia |
Ул эшләгән осорҙа 46 яңы православие ҡорамы төҙөлә. | При нём было сооружено 46 новых православных храмов. | bashkir encyclopedia |
Дини аскетизм, үҙенән алда эшләүсене (Амвросий I) тәнҡитләү, Успение ир-егеттәр монастыры монахлығы м‑н конфликт Изге Синодтың ризаһыҙлығын тыуҙыра, шул арҡала А. Варницкий монастырында (Ростов) яңғыҙлыҡҡа дусар була. | Аскетизм, критика деят‑сти своего предшественника (Амвросия I), конфликт с монашеством Успенского монастыря вызвали недовольство Святейшего Синода, повлёкшее за собой уединение А. в Варницком монастыре (Ростов). | bashkir encyclopedia |
6 томлыҡ әҫ. (баҫылмаған) авторы, улар араһында “Библия һүҙлеге” (“Библейский словарь”) һәм “Апостол ҡылған эштәр хаҡында әңгәмәләр” (“Беседы на деяния апостольские”). | Автор 6 томов соч. (не опубл.), среди к‑рых "Библейский словарь" и "Беседы на деяния апостольские". | bashkir encyclopedia |
Әҙәб.: Чернавский Н.М. Оренбургская епархия в прошлом её и настоящем | Лит.: Чернавский Н.М. Оренбургская епархия в прошлом её и настоящем | bashkir encyclopedia |
Труды Оренбургской учёной архивной комиссии. Оренбург, 1902. | Труды Оренбургской учёной архивной комиссии. 1902. | bashkir encyclopedia |
Вып.10; Сергеев Ю.Н. Уфимско-Оренбургские епископы первой половины XIX века: материалы к биограф. слов. | Вып.10; Сергеев Ю.Н. Уфимско-Оренбургские епископы первой половины XIX века: Материалы к биографическому словарю | bashkir encyclopedia |
Башкирский край: сб. ст. Уфа, 1994. Вып.5. | Башкирский край. Вып.5. Уфа, 1994. | bashkir encyclopedia |
АВДОНИН Александр Николаевич (27.11.1948, Чита өлк. Түбәнге Хила а.), философ. | АВДОНИН Александр Николаевич (р.27.11.1948, с.Ниж.Хила Читинской обл.), философ. | bashkir encyclopedia |
Филос. ф. д‑ры (2006). | Д‑р филос. наук (2006). | bashkir encyclopedia |
Урал дәүләт ун‑тын тамамлағандан һуң (Свердловск ҡ., 1973) СССР ФА Себер бүлексәһенең Көнсығыш Себер филиалында эшләй. 1976 йылдан алып ӨДНТУ‑ла уҡыта (2000—01 йй. филос. кафедра мөдире). | После окончания УрГУ (г.Свердловск, 1973) работал в Вост.‑Сиб. филиале Сиб. отделения АН СССР (г.Иркутск). С 1976 в УГНТУ (в 2000—01 заведующий кафедрой философии). | bashkir encyclopedia |
Фәнни тикшеренеүҙәре онтология һәм танып белеү теорияһы, фән философияһы, социаль философия проблемаларына арналған. | Научные исследования посвящены проблемам онтологии и теории познания, философии науки, социальной философии. | bashkir encyclopedia |
40‑тан ашыу фәнни хеҙмәт авторы. | Автор более 40 научных работ. | bashkir encyclopedia |
Хеҙм.: Обоснование фундаментальных теоретических объектов. | Соч.: Обоснование фундаментальных теоретических объектов. | bashkir encyclopedia |
Уфа, 2003. | Уфа, 2003. | bashkir encyclopedia |
АВИАМОДЕЛЬ СПОРТЫ, осоусы моделдәр (ирекле осоусы, кордалы, радио м‑н идара ителеүсе) төҙөү, әҙерләү, уларҙың осоу тиҙлеген, ваҡытын, алыҫлығын, юғары пилотаж фигуралары үтәүен һынау б‑са спорт ярыштары. | АВИАМОДЕЛЬНЫЙ СПОРТ, спорт. соревнования по конструированию, изготовлению летательных моделей (свободнолетающих, кордовых, радиоуправляемых), испытанию их на скорость, продолжительность, дальность полёта, выполнение фигур высшего пилотажа. | bashkir encyclopedia |
Башҡортостанда А.с. 20 б. 20‑се йй. башынан үҫешә. | В Башкортостане А.с. развивается с начала 20‑х гг. 20 в. | bashkir encyclopedia |
1926 й. Өфөлә Башавиахим аэроклубы (ҡара: Рәсәй спорт-техник оборона ойошмаһы) ҡарамағында тәүге авиамоделселәр курстары асыла. | В 1926 в Уфе открылись первые курсы авиамоделистов при аэроклубе Башавиахима (см. Добровольное общество содействия армии, авиации и флоту России). | bashkir encyclopedia |
20‑се йй. аҙ. авиамоделселәр түңәрәктәре респ. күп мәктәптәрендә булдырыла башлай. | В конце 20‑х гг. кружки авиамоделистов стали создаваться во многих школах республики. | bashkir encyclopedia |
1930 й. Башосоавиахим эргәһендә Үҙәк авиамодель лаб., 1933 й. Балалар техник станцияһы эргәһендә авиамодель лаб., 1934 й. | В 1930 была организована Центральная авиамодельная лаб. при Башосоавиахиме, в 1933 — авиамодельная лаб. при Дет. техн. станции, в 1934 — секция авиамоделистов в Уфимск. аэроклубе. | bashkir encyclopedia |
Өфө аэроклубында (ҡара: Рәсәй ДОСААФ-ының авиация спорт клубы) авиамоделселәр секцияһы ойошторола. 1940 й. ҡарата респ. 200‑ҙән ашыу А.с. түңәрәге эшләй, уларҙа 4,5 меңгә яҡын кеше шөғөлләнә. | К 1940 в республике работало свыше 200 кружков А.с., в к‑рых занималось около 4,5 тысяч человек. | bashkir encyclopedia |