ba
stringlengths 0
3.17k
| ru
stringlengths 1
3.11k
| corpus
stringclasses 7
values |
|---|---|---|
1939—55 йй. БАХИ-ла эшләй: үҫемлектәрҙе һаҡлау һәм зоология кафедра мөдире, бер үк ваҡытта 1941 й. тиклем һәм 1943—45 йй. агрономия, 1947 йылдан алып урман факультеттары деканы, 1948—51 йй. уҡыу-уҡытыу һәм фәнни эштәр буйынса директор урынбаҫары. | В 1939—55 работал в БСХИ: заведующий кафедрой защиты районий и зоологии, одновременно до 1941 и в 1943—45 декан агрономич., с 194 — лесного факультетов, в 1948—51 заместитель директора по уч. и научных работе. | bashkir encyclopedia |
Фәнни эшмәкәрлеге үҫемлектәр иммунитеты, үҫемлектәрҙең бәшмәкле һәм бактериялы паразиттары биологияһы һәм экологияһы мәсьәләләренә, улар менән көрәш сараларын уйлап табыуға арналған. | Научная деятельность посвящена вопросам иммунитета районий, биологии и экологии грибных и бактер. паразитов районий и разработке мер борьбы с ними. | bashkir encyclopedia |
Башҡортостан территорияһында Р. тарафынан бәшмәктәрҙең яңы 15 төрө, шулай уҡ люцерна антракнозын тыуҙырыусының конидиаль спора йөрөтөүсәнлеге асыҡланған һәм тасуирланған. | На территории Башкортоста нар. выявлены и описаны 15 новых видов грибов, а также конидиальное спороношение возбудителя антракноза люцерны. | bashkir encyclopedia |
ҠУШАЛЫҠЫУАҠ I | КУШАЛЫКУАК I | bashkir encyclopedia |
ҠУШАЛЫҠЫУАҠ I, тимер быуат археологик ҡомартҡыһы. | КУШАЛЫКУАК I, археологический памятник железного века. | bashkir encyclopedia |
Б.э.т. 5 б. ҡарай. | Датируется 5 в. до н.э. | bashkir encyclopedia |
Сибай ҡ. көньяҡ-көнбайышҡа табан 12 км алыҫлыҡта, Ҡушалыҡыуаҡ шишмәһе (Төйәләҫ й. басс.) сығанағынан төньяҡ-көнбайышҡа табан 0,5 км алыҫлыҡта Ирәндек һыртының көнсығыш итәгендә урынлашҡан. | Находится в 12 км к Ю.-З. от г.Сибай, в 0,5 км к С.-З. от истока ручья Кушалыкуак (бассейн реки Худолаз) на вост. подножии хр.Ирендык. | bashkir encyclopedia |
2003 й. Ирәндек археология һәм этнография экспедицияһы (етәксеһе Н.С.Савельев) тарафынан асыла һәм өйрәнелә. | Открыт и исследован в 2003 Ирендыкской археолого-этногр. эксп. (рук. Н.С.Савельев). | bashkir encyclopedia |
Таш өйөп яһалған ҡурғанлы ҡәберлектәргә ҡарай (диам. 10 м, бейеклеге 0,4 м). | Относится к кург. могильникам (диам. 10 м, выс. 0,4 м) с кам. насыпью. | bashkir encyclopedia |
Түбәһендә һәм нигеҙендә таш плиталар һәм 2 таҡтаташ, ҡурған өйөмөндә таш ҡойма (6,5х6,5 м, бейеклеге 0,6 м), шул уҡ өҫтө ағас һәм таш менән ябылған, бер-береһенә терәтелгән таш плиталарҙан торған йәшник (3х1,8 м, бейеклеге 0,7 м; уның аҫтында күмер, кварцлы ҡырсынташ, тау гәлсәре кристалдары, реальгар бөртөктәре булған) табылған. | На вершине и у подножия обнаружены кам. плиты и 2 стелы. В насыпи кургана выявлены кам. ограда (6,5х6,5 м, выс. 0,6 м) и ящик (3х1,8 м, выс. 0,7 м) из поставленных на ребро кам. плит, перекрытый деревом и камнями (под ним найдены уголь, кварцевая галька, кристаллы горного хрусталя, кусочки реальгара). | bashkir encyclopedia |
Мәйет салҡан һалып, башы менән көнбайышҡа ҡаратып ерләнгән, тип фараз ителә. | Умерший, предположительно, был погребён вытянуто на спине, головой на З. | bashkir encyclopedia |
Керамика туҫтаҡ рәүешендәге, йомро ҡорһаҡлы, түңәрәк (һырҙар менән биҙәлгән, һемәкле) һәм яҫы (эре ҡом, тальк, утҡа сыҙамлы балсыҡ ҡушып яһалған) төплө һауыттарҙан ғибәрәт. | Керамика представлена чашевидными, шаровидными круглодонными (орнаментир. насечками, с носиком-сливом) и плоскодонными сосудами (изготовлены из глины с примесью дресвы, талька, шамота). | bashkir encyclopedia |
Ҡәбергә эш ҡоралдары (балсыҡ орсоҡбаш, тимер бысаҡ һәм беҙ, ҡайраҡ таш), биҙәнеү әйберҙәре (баҡыр көҙгө һәм үреп эшләнгән беләҙек, төрлө төҫтәге быяла муйынсаҡтар һәм сәйлән) һалынған. | Погребальный инвентарь составляют орудия труда (глиняное пряслице, жел. нож и шило, точильный камень), украшения (бронз. зеркало и витой браслет, стеклянные цв. бусы и бисер). | bashkir encyclopedia |
Ҡомартҡы Урал аръяғы далаларында йәшәгән сармат һәм таулы-далалы ерҙәрҙә көн иткән саҡ халҡының бер-береһенә тығыҙ йоғонтоһо хаҡында һөйләй. | Пам. свидетельствует о взаимодействии зауральского степного сарматского и горно-степного сакского населения. | bashkir encyclopedia |
Ҡ.I материалдары Ғилми-производство үҙәге фондында һаҡлана. | Материалы К.I хранятся в фондах НПЦ. | bashkir encyclopedia |
ӘЛМӨХӘМӘТОВ Рафаил Фазылйән улы (20.11.1956, БАССР-ҙың Ейәнсура районы Үрге Бикбирҙе а.), физик. | АЛЬМУХАМЕТОВ Рафаил Фазыльянович (р. 20.11.1956, д. Верх. Бикберда Зианчуринского района БАССР), физик. | bashkir encyclopedia |
БДУ-ны тамамлаған (1980), 1984 йылдан алып шунда уҡ (2010 й.башлап Физика-техника институтында фәнни эштәр һәм инновацион эшмәкәрлек буйынса директор урынбаҫары), бер үк ваҡытта 2007 йылдан алып ӨДАТУ-ла эшләй. | Окончил БГУ (1980), с 1984 работает там же (с 2010 заместитель директора Физико-техн. института по научных работе и инновац. деятельности), одновременно с 2007 – в УГАТУ. | bashkir encyclopedia |
Фәнни эшмәкәрлеге конденсирланған хәл физикаһына, юғары ион үткәреүсән матдәләр булдырыуға һ.б. арналған. | Научная деятельность посвящена иссл. физики конденсированного состояния, созданию материалов с высокой ионной проводимостью и др. | bashkir encyclopedia |
Ә. тарафынан киң класлы ҡаты электролиттарҙа ион күсереү параметрҙарын формалаштырыуҙың дөйөм законлыҡтары асыҡлана. | А. установлены общие закономерности формирования параметров ионного переноса в тв. электролитах широкого класса. | bashkir encyclopedia |
90-дан ашыу фәнни хеҙмәт һәм 2 уйлап табыу авторы. | Автор более 90 научных работ и 2 изобретений. | bashkir encyclopedia |
ӘХЛАҠ | МОРАЛЬ | bashkir encyclopedia |
ӘХЛАҠ (лат. moralis — әхлаҡлы), ижт. аңдың бер төрө, изгелек менән яуызлыҡ араһында һайлау һәм традицияларға, йәмәғәтселек фекеренәһәм кешенең аңына (намыҫына) таянып, йәмғиәттә кешеләрҙең тәртибен көйләгән соц. институт. | МОРАЛЬ (от лат. moralis – нравственный), одна из форм обществ. сознания, соц. институт, регулирующий поведение людей в об-ве посредством выбора между добром и злом и опоры на традиции, общественное мнение и сознательность (совесть) индивида. | bashkir encyclopedia |
Этика тарафынан өйрәнелә. | Изучается этикой. | bashkir encyclopedia |
Әҙәп Ә. тәртибе (кешеләрҙең реаль эштәре) менән билдәләнә. | Нравственность – поведенч. сторона М. (реальные поступки людей). | bashkir encyclopedia |
Ә. тейешле тәртип кодексын барлыҡҡа килтергән нормаларҙы һәм кешеләрҙең реаль ғәҙәттәрен (кешелекле йәки әҙәпле булыу) үҙ эсенә ала; кешенең ҡылған эштәре һәм уларҙы аңлау, шәхес һәм йәмәғәт аңында баһалауҙың берлеге булараҡ сығыш яһай. | М. включает нормы, образующие кодекс должного поведения, и реальные нравы людей (сферу сущего или нравственность); выступает как единство поступков человека и их осмысления, оценки в индивидуальном и обществ. сознании. | bashkir encyclopedia |
Ә. төп төшөнсәләре – изгелек һәм яуызлыҡ. | Основные понятия М. — добро и зло. | bashkir encyclopedia |
Ә. – ижт.-тарихи күренеш, этник үҙенсәлеге йәшәү мөхитенә, йәшәү рәүешенә һ.б. бәйле. | М. – явление обществ.-историческое, этнич. своеобразие обусловлено средой обитания, образом жизни и др. | bashkir encyclopedia |
Ә. ҡиммәттәре Библияла, Ҡөрьәндә, Тәүратта һ.б., традицияларҙа һәм йолаларҙа, фольклор, әҙәбиәт, сәнғәт әҫәрҙәрендә һ.б. сағылыш тапҡан. | Ценности М. отражены в Библии, Коране, Торе и др., традициях и обычаях, произведениях фольклора, литературы, искусства и др. | bashkir encyclopedia |
Башҡорт легендалары, риүәйәттәре, эпик хикәйәттәре, нәсихәттәре, дидактик ҡобайырҙары, мөнәжәттәре, мәҡәлдәре, әйтемдәре Ә. тураһында белемде һаҡлаған һәм быуындан-быуынға тапшырған. | Баш. легенды, предания, эпич. сказания, насихаты, дидактич. кубаиры, мунажаты, пословицы, поговорки сохраняли и передавали знания о М. | bashkir encyclopedia |
“Аҡбуҙат”, “Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу”, “Урал батыр” һ.б. эпостарҙа изгелек һәм яуызлыҡ диалектикаһы, мәңгелек идеяһы, изгелек көсө, геройҙарҙың әхлаҡи рефлексияһы сағылған. | В эпосах “Акбузат”, “Кузыйкурпяс менэн Маянхылу”, “Уралбатыр” и др. отражены диалектика добра и зла, идеи вечности, всесильности добра, моральная рефлексия героев. | bashkir encyclopedia |
Барымта һәм ҡарымта йола хоҡуғы нормалары тиңлек һәм ғәҙеллек идеяларына бәйле. | Нормы обычного права барымта и карымта обусловлены идеями равенства и справедливости. | bashkir encyclopedia |
Ғәрәп-мосолман мәҙәниәте ҡиммәттәре һәм ислам тәртип нормалары башҡорттарҙыңижт. мөнәсәбәттәренең әхлаҡ өлөшөнә әйләнә, уларҙың әҙәп йүнәлештәрен билдәләй. | Ценности арабо-мусульманской культуры и исламские нормы поведения стали частью моральной практики обществ. отношений башкир, определяли их нравств. ориентации. | bashkir encyclopedia |
ЛОҠМАНОВ Давид Дамостан улы | ЛУКМАНОВ Давид Дамустанович | bashkir encyclopedia |
ЛОҠМАНОВ Давид Дамостан улы (27.9.1959, БАССР-ҙың Нуриман районы Үкәрле а.), иҡтисадсы. | ЛУКМАНОВ Давид Дамустанович (р. 27.9.1959, с. Укарлино Нуримановского района БАССР), экономист. | bashkir encyclopedia |
Ростов университетын тамамлаған (1986). | Окончил Ростовский университет (1986). | bashkir encyclopedia |
1976—78 йй. Үкәрле урта мәктәбе уҡытыусыһы. | В 1976—78 учитель Укарлинской средней школы. | bashkir encyclopedia |
1986 йылдан алып БДАУ-ҙа: 1995—2001 йй. бухгалтер хисабы, аудит һәм финанс факультеты, 2005 — 06 йй. мәғлүмәт технологиялары һәм идара итеү факультеты деканы, 2009 й. башлап иҡт. теорияһы һәм социология кафедра мөдире. | С 1986 в БГАУ: в 1995—2001 декан факультета бухгалтерского учёта, аудита и финансов, в 2005—06 — факультета информац. технологий и управления, с 2009 заведующий кафедрой экон. теории и социологии. | bashkir encyclopedia |
Фәнни эшмәкәрлеге ергә хосуси мөнәсәбәттәрҙе реформалау институттарын өйрәнеүгә, ер ресурстарын ҡулланыуҙың һөҙөмтәлелеген күтәреүгә һәм ер баҙарын үҫтереүгә арналған. | Научная деятельность посвящена иссл. институтов реформирования отношений собственности на землю, повышения эффективности использования земельных ресурсов и развития рынка земли. | bashkir encyclopedia |
РАСТЕГАЕВА Фәниә Сәйет ҡыҙы (27.12.1963, Коканд ҡ.), иҡтисадсы. | РАСТЕГАЕВА Фания Саитовна (р. 27.12.1963, г. Коканд), экономист. | bashkir encyclopedia |
ӨАИ (1986), Бөтә Рәсәй ситтән тороп уҡыу финанс-иҡт. институтын (Мәскәү, 2002) тамамлаған. | Окончила УАИ (1986), Всерос. заочный финансово-экон. институт (Москва, 2002). | bashkir encyclopedia |
1986 йылдан алып ӨМЭПБ-ла, 1988 й. — Көньяҡ Урал машиналар эшләү заводында (Орск ҡ.) инженер-конструктор. | С 1986 инж.-конструктор УМПО, с 1988 — Южно-Уральского маш.-строит. завода (г. Орск). | bashkir encyclopedia |
1992 й. башлап Өфөлә: “Гирас” бәләкәй предприятиеһының баш бухгалтеры, 1996—2009 йй. “Ремэксат” ЯСЙ-нда (2005 йылдан алып аудитор), бер үк ваҡытта 2002 йылдан алып РФ Хөкүмәте эргәһендәге Финанс университетының Өфө филиалында уҡыта һәм 2003 й. — “БДУ-Аудит” ЯСЙ аудиторы. | С 1992 в Уфе: гл. бухгалтер МП “Гирас”, в 1996—2009 в ООО “Ремэксат” (с 2005 аудитор), одновременно с 2002 преподаватель Уфимский филиала Финансового университета при Пр-ве РФ и с 2003 аудитор ООО “БГУ-Аудит”. | bashkir encyclopedia |
Фәнни эшмәкәрлеге иҡтисадта инвестиция һәм инновация процестарын, соц. һәм баҙар инфраструктураһын өйрәнеүгә арналған. | Научная деятельность посвящена изучению инвестиц. и инновац. процессов в экономике, соц. и рыночной инфраструктуры. | bashkir encyclopedia |
“АҠБУҘАТ”, шифахана | "АКБУЗАТ", санаторий для детей | bashkir encyclopedia |
“АҠБУҘАТ”, ата-әсәләре менән балалар өсөн психоневрология шифаханаһы. | "АКБУЗАТ", психоневрологический санаторий для детей с родителями. | bashkir encyclopedia |
Өфө районы Опто а. (1-се һәм 2-се бүлексәләр) һәм Өфөлә (3-сө бүлексә) урынлашҡан. | Расположен в Уфимском районе, в д. Уптино (1-е и 2-е отделения) и в Уфе (3-е). | bashkir encyclopedia |
2006 й. “Һуҫар” һәм “Миләшкәй” шифаханаларын берләштергәс, нигеҙ һалына. | Основан в 2006 в результате объединения респ. санаториев "Хусар" и "Рябинушка". | bashkir encyclopedia |
Психоневрология ауырыуҙары булған 3—14 йәшлек балаларҙы һауыҡтырыу һәм реабилитациялау өсөн тәғәйенләнгән. | Предназначен для оздоровления и реабилитации детей 3-14 лет с психоневрологич. заболеваниями. | bashkir encyclopedia |
Йыл әйләнәһенә эшләй, 300 урынға иҫәпләнгән (2011). | Круглогодичный, на 300 мест (2011). | bashkir encyclopedia |
Төп дауалау факторҙары: ҡымыҙ, “Ҡорғаҙаҡ” минераль һыуы, климат. | Осн. лечебные факторы: кумыс, мин. вода "Кургазак", климат. | bashkir encyclopedia |
Бальнеотерапия, галотерапия, физиотерапия, рефлексотерапия, дауалау физкультураһы (шул иҫәптән иппотерапия) ҡулланыла. | Используются бальнеотерапия, галотерапия, физиотерапия, рефлексотерапия, лечебная физкультура (в том числе иппотерапия). | bashkir encyclopedia |
Коррекциялаусы-үҫтереүсе педагогик хеҙмәттәр күрһәтелә. | Оказываются коррекционно-развивающие педагогические услуги. | bashkir encyclopedia |
ОБЛИТЕРАЦИЯЛЫ ТРОМБАНГИТ | ТРОМБАНГИИТ ОБЛИТЕРИРУЮЩИЙ | bashkir encyclopedia |
ОБЛИТЕРАЦИЯЛЫ ТРОМБАНГИИТ, Бюргер ауырыуы, магистраль, башлыса ваҡ һәм уртаса ҡан тамырҙарының иммунопатологик шеш ауырыуы, ҡан тамырҙары киңлегенең тулы бөтәшкәнгә тиклем (окклюзия) тарайыуы һәм аяҡтың дисталь өлөшөнөң ҡан менән тәьмин ителеүе боҙолоуы менән билдәләнә. | ТРОМБАНГИИТ ОБЛИТЕРИРУЮЩИЙ, болезнь Бюргера иммунопатологич. воспалит. заболевание магистральных, преимущественно мелких и ср. кровеносных сосудов, характеризующееся сужением их просвета до полной облитерации (окклюзия) и нарушением кровоснабжения дистальных отделов нижних конечностей. | bashkir encyclopedia |
О.т. периферик (аяҡтың дисталь некрозы менән аяҡ һәм ҡул артерияла- ры зарарланыуы), висцераль (йөрәк, абдоминаль һәм церебраль ҡан тамырҙары васкулиты) һәм ҡатнаш формаларға; киҫкен, киҫкенгә яҡын һәм хроник рәүештә үткәнгә айыралар. | Различают периферич. (поражение артерий ног и рук с дистальным некрозом конечностей), висцеральную (васкулит сердечных, абдоминальных и церебральных сосудов) и смешанную формы Т.о.; острое, подострое и хронич. течения заболевания. | bashkir encyclopedia |
Ауырыуҙың үҫешенә тәмәке төтөнө, ауыр металл тоҙҙары продукттары менән ағыуланыу, аяҡ травмалары, туңыу һәм оҙайлы ваҡыт ҡабат-ҡабат һалҡын алдырыу, вируслы, хламидиялы инфекциялар һ.б. булышлыҡ итә. | Развитию заболевания способствуют интоксикация продуктами горения табака, солями тяжёлых металлов, травмы нижних конечностей, обморожения и повторные длит. охлаждения, вирусная, хламидийная инфекции и др. | bashkir encyclopedia |
Төп симптомдары: тән тиреһе ағарыныуы һәм аяҡтарҙың һыуыныуы, арыусанлыҡ һәм шәп атлағанда аяҡ балтырҙары мускулдарының көслө ауыртыуы, туҡтағанда ауыртыуҙың үтеүе (“ҡайтмалы сатанлыҡ”). | Осн. симптомы: бледность кожи и похолодание конечностей, утомляемость и сильные боли в икроножных мышцах при быстрой ходьбе, проходящие при остановке (“перемежающаяся хромота”). | bashkir encyclopedia |
Диагностика өсөн анамнез, клиник (аяҡ артерияларында пульсацияны билдәләү) һәм инструменталь (ультратауыш, рентгенография һ.б.) тикшеренеү мәғлүмәттәре ҡулланыла. | Для диагностики используются данные анамнеза, клинич. (определение пульсации в артериях конечностей) и инструментальных (ультразвуковые, рентгенографич. и др.) исследований. | bashkir encyclopedia |
Дауалау медикаментоз (ҡан тамырҙарын киңәйтеүсе, туҡымалар трофикаһын яҡшыртыусы һ.б. препа- раттар), физиотерапевтик, хирургик (ҡан тамырҙарын шунтлау, ампутациялау һ.б.). | Лечение: медикаментозное (сосудорасширяющие, улучшающие трофику тканей и др. препараты), физиотерапевтич., хирургич. (шунтирование кровеносных сосудов, ампутация и др.). | bashkir encyclopedia |
Туҡымалар некрозы, трофик сей яралар, бармаҡ (табан) гангренаһы һ.б. өҙлөгөүҙәр булыуы ихтимал. | Возможные осложнения: некроз тканей, трофич. язвы, гангрена пальцев (стопы) и др. | bashkir encyclopedia |
Башҡортостанда 100 мең кешегә О.т. менән ауырығандар түбәндәгесә теркәлгән: 2008 — 216,0; 2010 — 253,6; 2012 — 157,0. | В Башкортостане на 100 тысяч человек зарегистрировано больных Т.о. в 2008 — 216,0; 2010 — 253,6; 2012 — 157,0. | bashkir encyclopedia |
Медицина университетында 20 б. 90-сы йй. алып аяҡта неогенез стимуляцияһы, аллоген материалдар һәм күҙәнәк технологиялары нигеҙендә йөрәк өйрәнелә (Ш.С. Миңлеғәзимов, В.В.Плечев, В.М.Тимербулатов, Ә.Ғ.Хәсәнов), аортаға һәм магистраль артерияларға реконструктив операциялар яһағанда өҙлөгөүҙәрҙе комплекслы иҫкәртеү ысулдары камиллаштырыла (Р.И.Ишбулдин, А.И.Шестаков). | С 90-х гг. 20 в. в БГМУ изучается стимуляция неогенеза в нижних конечностях, сердце на основе аллогенных материалов и клеточных технологий (Ш.С.Минигазимов, В.В.Плечев, В.М.Тимербулатов, А.Г.Хасанов), совершенствуются методы комплексной профилактики осложнений реконструктивных операций на аорте и магистральных артериях (Р.И.Ижбульдин, А.И.Шестаков). | bashkir encyclopedia |
БЕРЕНСЕ БАШҠОРТ УҠСЫЛАР ДИВИЗИЯҺЫ, Башҡорт хәрби шураһы бойороғо менән 1918 й. 13 авг. Верхнеурал өйәҙе һәм Силәбе өйәҙендә 1-се Башҡорт пехота див. булараҡ ойошторола, октябрҙан алып Б.Б.у.д. | ПЕРВАЯ БАШКИРСКАЯ СТРЕЛКОВАЯ ДИВИЗИЯ, сформирована по приказу Башкирского военного совета 13 авг. 1918 как 1-я Баш. пехотная див. в Верхнеуральском уезде и Челябинском уезде, с октября П.Б.с.д. | bashkir encyclopedia |
Дивизия составына 2-се, 3-сө һәм 5-се Башҡорт пехота полкы, окт. башлап — таратылған Икенсе Башҡорт уҡсылар дивизияһының 1-се һәм 4-се Башҡорт уҡсылар полкы, нояб. — 6-сы Башҡорт уҡсылар полкы, 1919 й. ғин. Ғ.С.Иҙелбаев исемендәге 2-се Башҡорт кавалерия полкының 2 эскадроны инә. | В состав див. входили 2-й, 3-й и 5-й Баш. пехотные полки, с октября — 1-й и 4-й Баш. стрелковый полки расформированной Второй Башкирской стрелковой дивизии, с января 1919 — 2 эскадрона 2-го Баш. кав. полка имени Г.С.Идельбаева. | bashkir encyclopedia |
20 нояб. див. — 10-сы, дек. — 9-сы Башҡорт уҡсылар див., 1919 й. 9 ғин. алып йәнә Б.Б.у.д. тип үҙгәртелә. | 20 нояб. див. переименована в 10-ю,в декабре — в 9-ю Баш. стрелк. | bashkir encyclopedia |
Халыҡ армияһы (сент. Башҡорт айырым корпусы составына индерелә һәм Ырымбур ҡ. күсерелә), ноябрҙан алып Көньяҡ-Көнбайыш армия, дек. — Ырымбур айырым армияһы (ҡара: Ырымбур армияһы) составында була. | див., с 9 янв. 1919 вновь П.б.с.д. Находилась в составе Народной армии (в сентябре включена в состав Башкирского отдельного корпуса и переведена в г. Оренбург), с ноября — Юго-Западной армии, с дек. — Отд. Оренб. армии (см. Оренбургская армия). | bashkir encyclopedia |
Башҡорт ғәскәре командующийы Ә.Ә.Вәлидов бойороғо менән 1919 й. 26 ғин. див. полктары (уның штабынан һәм 3-сө Башҡорт уҡсылар полкынан тыш) тергеҙелгән Башҡорт корпусы, 5-се һәм 6-сы уҡсылар полкы 2-се Башҡорт уҡсылар див. составына инә. | По приказу команд. Башкирским войском А.А.Валидова 26 янв. 1919 полки див. (без штаба и 3-го Баш. стрелкового полка) вошли в состав восстановленного Башкирского корпуса; 5-й и 6-й стрелковый полки — 2-й Баш. стрелковой дивизии. | bashkir encyclopedia |
Граждандар һуғышы барышында див. полктары Екатеринбург (1918 й. июль—авг.), Верхнеурал (июль—авг.), Орск (сент.), Волга буйы (окт.), Аҡтүбә (окт.—нояб.), Стәрлетамаҡ (1918 й. дек. — 1919 й. февр.) фронттарында хәрәкәт итә. | В ходе Гражданской войны полки див. действовали на Екатеринбургском (июль—авг. 1918), Верхнеуральском (июль—авг.), Орском (сент.), Поволжском (окт.), Актюбинском (окт.—нояб.), Стерлитамакском (дек. 1918 — февр. 1919) фронтах. | bashkir encyclopedia |
Див. нач.: подполк. Тереғолов (1918 й. авг. алып), ваҡытлыса вазифа башҡарыусы Савельев (1918 й. сент. алып), генерал-лейтенант Х.И.Ишбулатов (1918 й. нояб.), генерал-майор Г.А.Савич-Заблоцкий (1918 й. ноябрҙан алып), штабс-капитан Ә.Ғ.Ишмырҙин (1919 й. февр.). | Нач. див.: подполк. А.Х.Терегулов (с августа 1918), вр. и.о. Савельев (с сентября 1918), генерал-лейтенант Х.И.Ишбулатов (нояб. 1918), генерал-майор Г.А.Савич-Заболоцкий (с конца нояб. 1918), штабс-капитан А.Г.Ишмурзин (февр. 1919). | bashkir encyclopedia |
ҠОЛМӨХӘМӘТОВ Азамат Рәхмәт улы | КУЛЬМУХАМЕТОВ Азамат Рахметович | bashkir encyclopedia |
ҠОЛМӨХӘМӘТОВ Азамат Рәхмәт улы (6.8.1953, Өфө), дипломат. | КУЛЬМУХАМЕТОВ Азамат Рахметович (р. 6.8.1953, Уфа), дипломат. | bashkir encyclopedia |
Мәскәү дәүләт халыҡ-ара мөнәсәбәттәр институтын тамамлаған (1976). | Окончил Московский гос. институт между нар. отношений (1976). | bashkir encyclopedia |
1978 йылдан алып Алеппо ҡ. (Сүриә) СССР Ген. консуллығы атташеһы, 1982 й. — СССР Сит ил эштәре министрлығының Яҡын Көнсығыш бүлегендә 3-сө секретарь, 1987 й. — Мысырҙа СССР илселегендә 2-се секретарь, 1988 й. — СССР Сит ил эштәре министрлығының Яҡын Көнсығыш бүлегендә 1-се секретарь, советник, 1993 й. — Иорданияла РФ илселеге советнигы, 1998 й. — РФ Сит ил эштәре министрлығының Яҡын Көнсығыш һәм Төньяҡ Африка Департаментының бүлек началу, директор урынбаҫары, 2003 й. — Рәсәй Федерацияның Кувейттағы ғәҙәттән тыш һәм тулы хоҡуҡлы илсеһе, 2008 й. — РФ Сит ил эштәре министрлығы- ның Яҡын Көнсығыш һәм Төньяҡ Африка Департаменты директор урынбаҫары, 2011 й. — Рәсәй Федерацияның Сүриәләге ғәҙәттән тыш һәм тулы хоҡуҡлы илсеһе, 2015 й. — Украиналағы хәлде көйләү буйынса контакт төркөмөндә Рәсәй Федерацияның махсус вәкиле. | С 1978 атташе Ген. консульства СССР в г. Алеппо (Сирия), с 1982 атташе, 3-й секр. отдела Бл. Востока МИД СССР, с 1987 2-й секр. посольства СССР в Египте, с 1988 1-й секр., советник отдела Бл. Востока МИД СССР, с 1993 советник посольства РФ в Иордании, с 1998 начальник отдела, заместитель директора Департамента Бл. Востока и Сев. Африки МИД РФ, с 2003 чрезвычайный и полномочный посол РФ в Кувейте, с 2008 заместитель директора Департамента Бл. Востока и Сев. Африки МИД РФ, с 2011 чрезвычайный и полномочный посол РФ в Сирийской Арабской Респ., с 2015 спец. представитель РФ в контактной группе по урегулированию ситуации на Украине. | bashkir encyclopedia |
Батырлыҡ орден менән бүләкләнгән (2013). | Награждён орденом Мужества (2013). | bashkir encyclopedia |
ИТБАЕВ Салауат Мостафа улы [18.7.1945, БАССР-ҙың Ейәнсура районы Бикбау а. (Башҡортостан Республиканың шул уҡ районы Бикбау а.)], эстрада режиссёры. | ИТБАЕВ Салават Мустафович [р.18.7.1945, д. Бикбаево Зианчуринского района БАССР (с. Бикбау того же района РБ)], режиссёр эстрады. | bashkir encyclopedia |
БАССР-ҙың атҡаҙанған артисы (1989), Башҡортостан Республиканың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2014). | Заслуженный артист БАССР (1989), заслуженный деятель искусств Республике Башкортостан (2014). | bashkir encyclopedia |
Өфө сәнғәт институтын (1973, Ғ.Ғ.Ғиләжев курсы), Эстрада тамашалары режиссёрҙарының квалификацияһын күтәреү институты эргәһендәге Юғары режиссёрлыҡ оҫтаханаһын (Мәскәү, 1992) тамамлаған. | Окончил Уфимский институт искусств (1973, курс Г.Г.Гилязева), Высшие режиссёрские мастерские при Институте повышения квалификации режиссёров эстрадных представлений (Москва, 1992). | bashkir encyclopedia |
1973 йылдан алып ВЛКСМ-дың 40 йыллығы исемендәге Мәҙәниәт һарайының эшсе йәштәр театры художество етәксеһе, 1977—92 йй. эстрада артисы, конферансье, 1999 й. башлап Башҡорт филармонияһы эстрадаһының художество етәксеһе, 1992—99 йй. “Башҡортостан” ДТРК режиссёры (бөтәһе лә — Өфө). | С 1973 художеств. руководитель рабоче-молодёжного театра Дворца культуры имени 40-летия ВЛКСМ, в 1977—92 артист эстрады, конферансье, с 1999 худ. руководитель эстрады Башкирской филармонии, в 1992—99 режиссёр ГТРК “Башкортостан” (все — Уфа). | bashkir encyclopedia |
300-ҙән ашыу театрлаштырылған, концерт, юбилей программаларының, байрам сараларының, хөкүмәт концерттарының, Татарстанда, Төркиәлә, Мәскәүҙә үткән фестивалдәрҙең постановкалары сценарийы авторы һәм режиссёры. | Автор сценариев и режиссёр более 300 постановок: театрализованных, концертных, юбилейных программ, праздничных мероприятий, правительственных концертов, фестивалей в Татарстане, Турции, Москве. | bashkir encyclopedia |
З.Ғ.Исмәғилев, Н.Нәжми тураһындағы видеофильмдар, “Шәжәрә” тарихи телеочерктар циклы, “Ултырайыҡ әле бөгөн кис” телешоуы һ.б. режиссёры. | Режиссёр видеофильмов о З.Г.Исмагилове, Н.Наджми, цикла исторических телеочерков “Шәжәрә” (“Шежере”), телешоу “Ултырайыҡ әле бөгөн кис” (“Посиделки”) и др. | bashkir encyclopedia |
ДОНГУЗОВ Александр Анатольевич (4.1.1951, Өфө ҡ.), һөйләү жанры артисы. Башҡортостан Республиканың халыҡ (2013) һәм атҡаҙанған (1996) артисы. | ДОНГУЗОВ Александр Анатольевич (р. 4.1.1951, г. Уфа), артист разговорного жанра. Нар. (2013) и засл. (1996) арт. РБ. | bashkir encyclopedia |
Ф.Волков исемендәге Академия театры эргәһендәге Ярославль театр училищеһын тамамлаған (1986). | Окончил Ярославское театр. училище при Акад. театре имени Ф.Волкова (1986). | bashkir encyclopedia |
1977 йылдан алып Башҡорт филармонияһында эшләй. | С 1977 работает в Башкирской филармонии. | bashkir encyclopedia |
Нәфис һүҙ оҫтаһы, яңғыҙ әҙәби программалар менән сығыш яһай. | Мастер художественного слова, выступает с сольными литературными программами. | bashkir encyclopedia |
Репертуарында Ш.Бабич, М.Кәрим, С.Ҡудаш, Н.Нәжми, Ғ.Сәләм, шулай уҡ А.Блок, О.Мандельштам, Б.Пастернак, М.Цветаеваның шиғри әҫәрҙәре, сатириктар Г.Горин, Л.Измайлов, А.Каневский һ.б. әҫәрҙәре. | В репертуаре поэтич. произведения Ш.Бабича, М.Карима, С.Кудаша, Н.Наджми, Г.Саляма, а также А.Блока, О.Мандельштама, Б.Пастернака, М.Цветаевой, сочинения сатириков Г.Горина, Л.Измайлова, А.Каневского и др. | bashkir encyclopedia |
БРИКС (ингл. BRICS), Бразилия Федератив Респ., Рәсәй Федерацияһы, Һиндостан, Ҡытай, Көньяҡ Африка Республикаһының формаль булмаған дәүләт-ара берекмәһе. | БРИКС (англ. BRICS), неформальное межгос. объединение Федеративной Респ. Бразилии, Российской Федерации, Индии, Китая, Южно-Африканской Республики. | bashkir encyclopedia |
БРИКС-тың халыҡ-ара ареналағы йоғонтоһоноң нигеҙен ҡатнашыусы илдәрҙең үҫешкән иҡт. ҡеүәте, глобаль иҡт. үҫешенең төп этәргес көстәренең береһе булараҡ уларҙың әһәмиәте, халыҡ һанының күплеге, тәбиғи ресурстарға бай булыуы тәшкил итә. | Основу влияния БРИКС на между нар. арене составляют растущая экон. мощь государств-участников, их значение как одной из гл. движущих сил развития глобальной экономики, значит. числ. нас., наличие богатых природных ресурсов. | bashkir encyclopedia |
2006 й. 20 сент. РФ Президенты В.В.Путин тәҡдиме буйынса БМО-ның Генераль Ассамблеяһы сессияһында (Нью-Йорк) БРИК форматында тәүге министрҙар; 2008 й. 16 майында Екатеринбург ҡ. БРИК-тың тышҡы сәйәсәт ведомстволары етәкселәренең тәүге осрашыуы була. | 20 сент. 2006 по предложению Президента РФ В.В.Путина на сессии Ген. ассамблеи ООН (Нью-Йорк) в формате БРИК состоялась первая министерская встреча; 16 мая 2008 в г. Екатеринбург — первая встреча глав внешнеполит. ведомств БРИК. | bashkir encyclopedia |
2009 й. 16 июнендә Екатеринбургта БРИК-тың беренсе саммиты үтә. | 16 июня 2009 в Екатеринбурге прошёл первый саммит БРИК. | bashkir encyclopedia |
БРИК-ка Көньяҡ Африка Респ. ҡушылғандан һуң 2011 й. 18 февр. төркөм БРИКС исеменә үҙгәртелә. | С присоединением Южно-Африканской Респ. к БРИК 18 февр. 2011 группа переименована в БРИКС. | bashkir encyclopedia |
БРИКС буйынса партнёрҙарҙың мөнәсәбәттәре БМО Уставы, халыҡ-ара хоҡуҡтың дөйөм танылған принциптары һәм нормалары, шулай уҡ асыҡлыҡ, прагматизм, теләктәшлек, блоктан тыш характер, өсөнсө яҡтарға ҡаршы йүнәлтелмәгән принциптар нигеҙенә ҡорола. | Отношения между партнёрами по БРИКС строятся на основе Устава ООН, общепризнанных принципов и норм между нар. права, а также принципов открытости, прагматизма, солидарности, неблокового характера, ненаправленности против третьих сторон. | bashkir encyclopedia |
БРИКС эшмәкәрлеге йыл һайын үткән саммиттарҙа ҡабул ителгән Эш планына нигеҙләнә. | Работа БРИКС базируется на Планах действий, принимаемых на ежегодных саммитах. | bashkir encyclopedia |
БРИКС-та ҡатнашыусы дәүләттәрҙең үҙ-ара бәйләнеше форматтары системаһы йыл һайын үткәрелгән планлы саммиттарҙы, “Егермеләр төркөмө” саммиты “майҙандарында” лидерҙарҙың, милли именлек мәсьәләләренә яуап биргән юғары вәкилдәрҙең, сит ил эштәре министрҙарының (БМО-ның Генераль Ассамблеяһы сессияһы “майҙандарында”), финанс министрҙарының һәм үҙәк банктар етәкселәренең (Халыҡ-ара валюта фонды һәм Бөтә донъя банкы идара итеүселәре советтарының көҙгө һәм яҙғы сессиялары “майҙандарында”, шулай уҡ “Егермеләр төркөмө”нөң финанс министрҙары осрашыуы “майҙандарында”), а.-х., һаулыҡ һаҡлау һ.б. министрҙарҙың осрашыуын үҙ эсенә ала. | Система форматов взаимодействия государств-участников БРИКС включает в себя ежегодные плановые саммиты, встречи лидеров “на полях” саммитов “Группы двадцати”, высоких представителей, курирующих вопросы нац. безопасности, министров иностр. дел (“на полях” сессии Ген. Ассамблеи ООН), министров финансов и рук. центр. банков (“на полях” осенних и весенних сессий советов управляющих МВФ и Всемирного банка, а также “на полях” встреч министров финансов “Группы двадцати”), министров сел. хозяйства, здравоохранения и др. | bashkir encyclopedia |
БРИКС сиктәрендә БРИКС проблемаларын өйрәнеү институты, Биржалар альянсы, Ғилми совет, Эшлекле совет, Эксперт үҙәктәре консорциумы, БРИКС-тың Селтәрле университеты, мәғлүмәт хәүефһеҙлеге, а.-х., һаулыҡ һаҡлау, фән һәм инновациялар буйынса эшсе төркөмдәре эшләй. | В рамках БРИКС действуют Институт изучения проблем БРИКС, Альянс бирж, Научный совет, Деловой совет, Консорциум экспертных центров, Сетевой университет БРИКС, функционируют рабочие группы по информационной безопасности, сел. хозяйству, здравоохранению, науке и инновациям. | bashkir encyclopedia |
2013 й. донъя эске тулайым продуктының 27%-ҡа яҡын өлөшө БРИКС-ка тура килә (милли валюталарҙың һатып алыу һәләте паритеты буйынса), БРИКС дәүләттәре халҡының дөйөм һаны 2,88 млрд кеше (донъя халҡының 42%-ы), терр. – ҡоро ерҙә 26%. | В 2013 на долю БРИКС приходилось около 27% мирового валового внутр. продукта (по паритету покупательной способности нац. валют), совокупное населен. государств БРИКС составляет 2,88 млрд. человек (42% населен. мира), терр. – 26% земной суши. | bashkir encyclopedia |
БРИКС-тың 6-сы саммитында (Форталеза ҡ.) БРИКС-тың Яңы үҫеш банкыһын төҙөү тураһында килешеүгә һәм Шартлы валюта резервтары Пулаһын төҙөү тураһында договорға ҡул ҡуйыла. | На 6-м саммите БРИКС (г. Форталеза) подписаны Соглашения о создании Нового банка развития и Договора о создании Пула условных валютных резервов БРИКС. | bashkir encyclopedia |
2015 й. 9—10 июлендә Өфөлә БРИКС-тың 7-се Саммиты үтә, уның һөҙөмтәләре буйынса Өфө декларацияһына ҡул ҡуйыла, бында дәүләт башлыҡтары килеп тыуған хәлдәргә яуап табыу, тыныслыҡ һәм именлекте тәьмин итеү, ныҡлы үҫешкә булышлыҡ итеү, хәйерселекте, тигеҙһеҙлекте һәм эшһеҙлекте бөтөрөү буйынса уртаҡ тырышлыҡты көсәйтергә килешә, ҡатнашыусы илдәрҙең донъя эштәрендә ролен күтәреүгә өлгәшеү теләге раҫлана. | 9—10 июля 2015 в Уфе состоялся 7-й Саммит БРИКС, по итогам которого подписана Уфимск. декларация, где главы государств договорились наращивать совместные усилия по выработке ответов на возникающие вызовы, обеспечению мира и безопасности, содействию устойчивому росту, искоренению нищеты, неравенства и безработицы, подтвердили намерение добиваться повышения роли стран-участниц в мировых делах, а также принята Уфимск. | bashkir encyclopedia |
Шулай уҡ БРИКС илдәренең 4-се Профсоюз форумының Өфө Декларацияһы ҡабул ителә, ул БРИКС дәүләттәре хөкүмәттәренә үҙ рейтинг агентлығын һәм биржа фондын төҙөргә тәҡдим итә, ҡатнашыусы илдәр хөкүмәттәрен донъялағы сәйәси көсөргәнешлекте кәметергә, именлекте һәм тотороҡлоҡто тәьмин итергә саҡыра һ.б. | Декларация 4-го Профсоюзного форума стран БРИКС, которая рекомендует пр-вам стран БРИКС создать собственное рейтинговое агентство и фондовую биржу, призывает пр-ва стран-участниц снизить полит. напряжённость, обеспечить безопасность и стабильность в мире и др. | bashkir encyclopedia |
Ойошмаға рәйеслекте сираттағы саммит планлаштырылған ил тормошҡа ашыра. | Председательство в орг-ции осуществляет страна, в которой запланировано проведение очередного саммита. | bashkir encyclopedia |
ҠЫРЫМ, Ҡырым Республикаһы | КРЫМ | bashkir encyclopedia |