text
stringlengths 438
418k
|
|---|
Интенсивті дамушы экономиканың басты белгісі ресурс үнемдейтін ұдайы өндіріске көшу, ресурс игеруді артгырудан гөрі, оларды тиімді пайдалануға өту, халық шаруашылығы қажеттілігінің (шикізатқа, материалға, отынға, энергияға және т.б.) артуын негізінен үнемдеу есебінен қанағаттандыру. Бүгінгі күні қоғамдық еңбекті, ресурстарды үнемдеуге бағытталған әрекеттер табиғатты қорғау, табиғи жүйелердің теңдестігін сақтау талаптарымен диалектикалық байланыста. Үнемдеушілік экологиялық қауіпсіздік талаптарымен объективті байланыста, өйткені шаруашьшыққа қойылатын экономикалық және экологиялық талаптар бір бағытта. Қоғам жалпы табиғатты пайдаланудың экологиялық-экономикалық тиімді жолын табу керек, өйткені экологиялық жүйелердің өздігінен қалпына келуі жағдайында ғана табиғи ортада тіршілікті, қоғамдық өндірістің тиімділігін қамтамасыз етуге болады.
Қарапайым тұрақты өндіру жағдайында табиғатты тиімді пайдаланудың белгісі — табиғи ортадан ұдайы затгар, қуат алынғанда, оған үдайы әсер етілгенде экологиялық жүйелердің табиғи қалпының бұзылмай сақталуы. Экстенсивті ұдайы ұлғаймалы өндіріс жағдайында табиғатты пайдалану және оған әсер ету артып отырғанда, табиғи ортаның сыйымдылығы шектеулі болғандықтан ұлғаймалы дамудың интенсивті түріне көшу керек болады. Дамудың бүл түрінің қолайлылығын бағалау белгісі — экологиялық жүйелер мен ұлғаймалы шаруашылық эрекеттердің динамикалық теңдестігі.
Адамзат қоғамы дамуының әр кезеңінде табиғат пен қоғамның дамуын үйлестіру қажеттілігі әр түрлі деңгейде болады және оның мүмкіндігі де бірдей болған емес. Бұл жерде мәселе тек қана техниканы, технологияны жетілдіру емес, табиғатты қорғауға қаншалықгы еңбек, материалдық, қаржы ресурстарын бөлу мүмкіншілігінде, үдайы үлғаймалы дамудың интенсивті түріне көшіп, табиғат пен қоғамның даму үйлесімділігіне жету үшін экология талаптарын саналы жүзеге асыруда. Бұл, қоғам бұрын экология талаптарын сезінбеді деген сөз емес. Ондай сезінушілік әрқашан да болды. Бірақ, табиғи ортаның мүмкіншілігі экстенсивті дамуға жол беретін еді. Табиғи ресурстар жеткілікті болғанда қоғам таза табысын табиғатты қорғауға, ресурс үнемдейтін технологияларды игеруге, бөлуге онша мәжбүр болмайды. Оның үстіне барлық елдер бақталастықпен баюға, біреуі біреуінен үстем болуға тырысты.
Қоғамның даму тарихы биосфераны экстенсивті игеру болып табылады. Мұндай бағытты тек қана табиғи ресурстардың сарқылуы, азаюы тоқтатады. Табиғи ортаның шектен тыс ластануы, ресурстардың сарқылуы, өндірісте қолданьшатын отын мен шикізаттың артуы және табиғи ортаға ластаушы зат қалдықтарының шығарылуы артып, табиғи теңдестіктер бүзыла бастағанда интенсивті дамуға көшу қажеттілігі барынша айқын сезіледі. Мысалы, өткен ғасырдың 50-жылдары елімізде мұнай өндіру 20 есе, темір кені 8 есе, газ 200 есе артқан. Сонымен қатар, ҒТЖ өндірісте пайдаланылатын табиғи ресурстардың қолданылуын кеңейтіп, жаңа ресурс түрлерін пайдалануды мүмкін етті. Бұрын көп қолданылмайтын уран, титан қолданыла бастады. Осыған байланысты бұрынғы қалдық түрлері артып, табиғи ортаға жаңа қалдық түрлері шығарыла бастады. Бұл оларды залалсыздандыру және пайдаланумен байланысты жаңа мәселе туғызды.
Болашақта жердегі тіршілікті сақтау үшін табиғатты пайдалануды түбегейлі жақсарту нәтижесінде және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ете отырып, табиғи ресурстарды қоғамдық өндірісте қолдану қарқынын баяулатып, өндірістің табиғи ортаға зиянды әсерін едәуір азайту керек. Жыл сайын өсіп отырған қоғамның қажеттілігін табиғатты пайдалануды экологиялық тиімді жолмен жүзеге асырғанда ғана қанағаттандыруға болады.
Экономикалық интенсивті даму — өндірісте қолданылатын табиғи ресурстардың шамасын арттырмай-ақ өндіріс өнімдерін молайту. Ол қайтарымды ресурстарды қайта пайдалану нәтижесінде немесе алғашқы ресурсты қалдықсыз кешенді пайдалану нәтижесінде мүмкін болады. Бұл жерде қалдықтарды қайта пайдалану тек қана ресурс үнемдеуші емес, еңбек және еңбек құралдарының өнімділігін арттырушы фактор болып, нақты және өткен еңбекті үнемдейді.
Әйткенмен, қазіргі кезде экологиялық шығындардың артуы өндірісті тежеуші факторға айналуда. Оны табиғи ресурстарды үнемдеумен байланысты қарап көрсек мынаны аңғарамыз. Қоғамдық өндірістің өнімділігі көптеген факторлардың әсерімен қалыптасады, оның ішінде табиғат жағдайы да бар. Қоғамдық қатынастарға байланысты еңбек өнімділігінің өзгеруі жылдамырақ болатын болса, табиғат жағдайына байланысты өзгерістер баяу жүреді. Белгілі дәрежеде қайшылық болады. Табиғи орта сапасының нашарлауы табиғат өнімділігін тежеуші негізгі факторларға айналды. Соңғы жылдары шикізат, отын-энергетика ресурстарын барлау, өндіру, өңдеу шығындары едэуір артты. Сонымен қоса өндіріс қалдықтарын залалсыздандыру шығындары да өсуде.
Қазіргі өндіріс табиғи ресурстарды дайын күйінде табиғи ортадан ала алмайды. Оларды өсіруге немесе өздігінен өсуіне, қорғауға шығындар жұмсау керек. Табиғи ортаға қайта шығарылатын қалдықтарды тазалау, залалсыздандыру қосымша шығындарға мәжбүр етеді. Табиғатты қорғау, тиімді пайдалану, оның ресурстарын өсіру, қалпына келтіру шығындарын экологиялық шығындар деп айтады. Экологиялық шығындардың барған сайын артып отыруы қоғам мен табиғат арақатынасындағы негізгі заңдылықтардың бірі ретінде мойындалады. Әйткенмен, экологиялық шығындардың өсуін тежеуге, баяулатуға болды. Біз қарастырып отырған ресурс үнемдеу, қалдықтарды қайта пайдалану, олардың табиғи ортаға зиянды әсерін азайту осы бағыттағы негізгі шаралар болып табылады.
Экологиялық шығындардың арту заңдылығын табиғат заңдылықтарының дәрежесінде көтеруге болады. Ол көп жағдайда қоғамдық өндіріспен байланысты. Өндірістің табиғатпен үйлесімділігін арттырудың екі негізгі бағыты айқын көріне бастады. Біріншісінде өндіріс қалдықтарын залалсыздандыруға, олардың табиғи ортаға сыйымдылығын арттыруға баса назар аударылады. Бұл жол өндірістің артуымен байланысты экологиялық шығындардың да өсуіне әкеп соғады. Екінші бағыт экологиялық таза, қалдықсыз өндіріс қүру. Бұл жерде қалдықтары қайта пайдаланылатын өндірісті қалдықсыз өндіріске жатқызамыз.
Қалдықсыз, аз қалдықты технология табиғатты қорғаудың көптеген мәселелерін қосымша шығын жүмсамай шеше алады. Бірақ табиғат пен қоғамдық өндірістің үйлесімділігін қалыптастыруға бұл жеткіліксіз. Қалдықсыз өндірістің өзінде табиғаттан ресурс алу шегінен артқанда, немесе табиғи ортаға сыйымсыз өнімдер шыгарылғанда табиғат пен қоғам дамуы арақатынасының үйлесімділігі бұзылады.
Қалдықсыз өндіріс табиғатта бар нәрсені үлгі ретінде алуы керек. Табиғатта барлығы бір-бірімен байланысты, бір организмнің қалдығын екінші организм пайдаланады, үздіксіз зат айналасы болып тұрады. Осы тұйық жүйені қазіргі өндіріс қалдықтары, әсіресе синтетикалық өнімдердің қалдықтары бұзады.
Табиғат пен қоғам дамуының үйлесімділігіне жету үшін, табиғатқа зиянды әсерлерді азайта отырып, ұдайы ұлғаймалы дамуды қамтамасыз ету үшін шаруашылық әрекеттерде мыналарды жүзеге асыру керек:
өндірісті дамытудың интенсивті түрін қолдау саясатын жүргізу;
табиғи ресурстарды үнемдеп, қайтарымды ресурстарды қайта пайдалануды ынталандыру;
қалдықсыз, аз қалдықты технологияны қолдануды қолдау;
қайтарымды ресурстарды пайдалануды түбегейлі жақсартуға қажетті нарықтық инфрақұрылымдарды жетілдіру. |
Ұлттық экономика министрі А.М. Иргалиевтің тұрақты экономикалық өсу, өңірлер мен бизнесті дамыту жөніндегі ұлттық жобалар туралы айтты.
Брифингке Сауда және интеграция вице-министрі Ержан Қазанбаев та қатысты, деп хабарлайды ведомствоның баспасөз қызметі.
Мәселен, 2021-2025 жылдарға арналған кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ұлттық жоба (2021 жылғы 12 қазандағы №728 ҚР өп) шеңберінде биржалық сауда бағыты бойынша ведомство сұйытылған мұнай газының, бензиннің, дизель отынының, реактивті қозғалтқыштар мен битумға арналған отынның, сондай-ақ көмірдің тауарлық биржалары арқылы өткізу үлесін арттыру бойынша бірден бірнеше міндеттерді жүзеге асырады.
Бұл көрсеткіштерге қол жеткізу биржалық сауданы жетілдіруге және дамытуға бағытталған "Кейбір заңнамалық актілерге биржалық сауданы дамыту және жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасында көзделген.
Бұдан бұрын айтылғандай, Заң жобасына сәйкес тауар биржалары негізгі үш бағыт бойынша дамитын болады:
талаптарды ұлғайту және тауар биржалары қызметінің ашықтығын арттыру (жарғылық капиталды ұлғайту, тауар биржаларының екі деңгейлі жүйесін енгізу, тауар биржалары мен биржалық саудаға қатысушылардың қаржылық тұрақтылығына қойылатын талаптарды белгілеу, биржалық сауданың бірыңғай қағидаларын бекіту).
биржалық сауданы дамыту үшін бәсекелестік орта мен жағдай жасау (брокерлер мен дилерлерді бірыңғай аккредиттеуді белгілеу, олардың бірнеше тауар биржаларына қатысуына тыйым салуды бір мезгілде алып тастау, клиенттердің делдалдарсыз бір реттік келушілер ретінде биржалық сауда-саттыққа қатысуға қол жеткізуі, тауарлар мен сауда-саттықты секциялар бойынша бөлу).
- биржалық сауда көлемін ұлғайту (секция түріне және жасалған мәмілелер көлеміне қарай сараланған мөлшерлемелер белгілеу, биржада мәмілелерді жасасудың да, шарттардың орындалуының да сақтандыру құралын енгізу).
Әзірленген Заң жобасы 2025 жылға қарай биржалық сауда көлемін жылына 5,6 трлн. теңгеге дейін өсіруді болжайды (2020 жылы - 1,4 трлн. теңге) жалпы көтерме сауда көлеміндегі биржалық сауда үлесін 14%-ға дейін ұлғайту (2020 жылы - 3%).
Заңнамаға көрсетілген толықтыруларды енгізу биржалық сауданың қолжетімділігін жақсартуға және көлемін ұлғайтуға, жаңа, оның ішінде шетелдік әріптестерді тартуға, бәсекелес ортаны құруға, табиғи бағаларды белгілеуге, биржалық мәмілелердің ашықтығын қамтамасыз етуге көмектеседі. Осының бәрі бірге орнықты және бәсекеге қабілетті отандық биржалық саланы қалыптастырады. |
Ауыл тұрғыны мемлекеттік мекемеге тиесілі мүліктердің сатылып жатқанына бей-жай қарай алмаймын дейді.
Ауыл тұрғынына парта сатқан мектеп директорына қатысты жауапты мекемелер үнсіз отыр. Оңтүстік Қазақстан облысы Қошқарата ауылы тұрғындарының сенімді өкілі осылай дейді. Бұл туралы Астана телеарнасы хабарлады.
Аталған мәселе туралы алдыңғы жаңалықтарымызда хабарлаған едік. Шырылдаған жұрт білім ошағындағы мүліктер талан-таражға түсіп жатыр деп жанайқайын жеткізген.
Әсемгүл Құлмаханова, Қошқарата ауылының тұрғыны: Дәлелім - мына парта. Менен басқа қанша адам алып жатқаны белгісіз. Дәлелдеп, көрсетіп тұрмын міне, екі парта алғаным. Қажетіме жаратып жатырмын, ұрлап алғаным жоқ. Өзінен сатып алдым.
Ауыл тұрғыны мемлекеттік мекемеге тиесілі мүліктердің сатылып жатқанына бей-жай қарай алмаймын дейді. Өзінен басқа да бірнеше куәгердің бар екенін алға тартады. Ал, мектеп директоры мұның барлығын теріске шығарып, жабылған жала деген еді. Қолында ауыл тұрғындарының арызы бар адвокат бұл дауға қатысты аудандық әкімдік пен білім беру басқармасы әлі күнге үнсіз отыр дейді. Жарты жылдан бері жауапты мекемелердің табылдырығын тоздырған сенімді өкіл жоғарыдағы фактілер бойынша ешқандай қызметтік тексеру жүргізілмегенін айтады. Атышулы іс жабулы қазан күйінде қалмасын деп алаңдаған адвокат, «Заң талабы бойынша мемлекеттік мекемелер ары кетсе екі айдың ішінде жауап беруі тиіс», деген ұстанымда.
Әділхан Берманов, заңгер, Қошқарата ауылы тұрғындарының сенімді өкілі: Қараша айында тапсырылған арыздарға әлі жауап жоқ. Тек қолымызда прокурордың берген түсіндірмесі бар. Сыбайлас жемқорлық бөліміне жолданғаны жөнінде, одан кейін ешқандай жауап жоқ. |
Ауа - мал тіршілігі өтетін және олар үнемі қарым-қатынаста болатын сыртқы орта. Ауа тыныс алуға ең қажетті оттегінің көзі, әрі жылу алмасуға, организмнің басқа да функцияларына әсер етеді.
Атмосфера (грек. meteoras - бу және sphaira - шар) -табиғи жағдайда шамамен 20 шақты заттардан тұратын жерді қоршап тұрған қабық.
Атмосфера табиғи жағдайда климатты реттеуші, жылуды сақтап ылғалды тасымалдаушы әрі ауада байқалатың құбылыстардың (бұлт, жаңбыр, қар, тұман және т.б.) басты себепшісі болып табылады.
Атмосферада ауа массасы үнемі араласып тұрады.Осының арқасында ауадан ылғал мен әртүрлі газдар қалыптылығы сақталады. Полярлық және бірқалыпты еңдік тұсында 10-11км дейін және тропикалық ендікте – 14-17 км дейінгі атмосфера бөлігі тропосфера деп аталады. Атмосфераның бұл бөлігінде жоғарылаған сайын температура төмендей береді. Тропосферада атмосфераның 4/5 бөлігі жинақталған және ол өте өзгермелі. Атмосфераның бұл қабаты жер бетінің жылынуы әртүрлі болуына байланысты онда ауаның күшті вертикальді ағысы пайда болып температура, ылғал, қысым және басқа климаттық факторлардың өзгеруіне ықпал жасайды.
Циклон және антициклон. Бір тәулік ішіде метеорологиялық факторлар параметрлері күрт өзгеріп ауа райының тез алмасуы (ауа температурасы 10-15°С, қысым 1,3-2,6 КПа-ға) синоптикалық фронт өткен кезде байқалады. Ауа райының былайынша күрт өзгеріп алмасуы организмге қолайсыз әсер ететін физиологиялык тітіркендіргіштермен қарастырылады. Екі ауа массаларының (арктикалық, полярлық, тропикалық) бір-бірімен араласу зонасын синоптикалық фронт деп аталады.
Синоптикалық фронттың өтуі әр уақытта ауа массасының алмасуына әкеліп соғады, сөйтіп атмосфераның синоптикалық жағдайының ең басты екі типі - циклон немесе антициклон пайда болады. Малда, әсіресе мол өнімді асыл тұқымдыларда түрлі патологиялық реакциялар қозып, созылмалы аурулардың асқынуы синоптикалық фронттың пайда болуымен тікелей байланысты.
Циклон - атмосфера кысымының үлкен территорияда төмендеуімен сипатталады (диаметрі - 2000-3000 км дейін). Қысым шеттен ортаға қарай төмендейді. Циклон кезінде ауа айналмалы қозғалыста болады. Циклондағы ауа райы өте тұрақсыз: температура мен ауа қысымының ауытқуы артады, жауын-шашын болып, ауа ылғалдылығы жоғарылайды.
Антициклон - жоғарғы қысым аймағы. Ол кысым шеттен ортаға қарай өсіп үлкен территорияны қамтиды (диаметрі 5000-6000 км шамасында). Антициклонда ауа райы әдетте тұрақты, жауын-шашынсыз болады. Антициклон жағдайында атмосферада қара түнектің (смог) пайда болуының негізіңде ауаның жоғарғы қабат температурасы төменгі қабатқа қарағанда жоғары болуында. Мұндай жағдай ауа тымырық (застой) кезде байқалады. Циклон мен антициклон бір-бірімен ауысып отырады. |
Ертеңгі күнім не болады, қызметімнен айрылсам қалай күн көремін, кредитімді қалай жабамын, пәтерақымды қалай төлеймін? Осындай күнде алдымыздан шығатын өмірімізге үнемі көлеңкесін түсіретін сауалдардан құтылып, өзіңізді әрдайым еркін, жайлы сезініп жүргіңіз келетіні анық. Бұл – кез-келген адамның арманы.
Дегенмен, осындай арманға жету үшін ең басты қажеттілік – ол АҚША. Иә, сіздің мол ақшаңыз болса, онда жоғарыда аталған сауалдар Сізді ешқашан мазаламайтыны анық. Ал мол ақшаны қайдан, қалай алуға болады?
Баға күн санап өсіп, жалақы деңгейі ақшаны құнсыздандыратын инфляциямен бәсекелесе алмай шаң қауып қалған қазіргі заманда азын-аулақ жалақымен қаржылық тәуелсіздікке қол жеткізу мүмкін емес.
Ал бизнеспен айналысу да қазір екінің бірінің қолынан келе қоймайды. Ол үшін ең алдымен алғашқы капиталың болуы қажет. Одан кейін бүгінгі еліміздегі қалыптасқан салық заңдарының теперішіне төтеп беру, жемқор шенеуніктердің көңілін табу, ақырсында нарықта қалыптасқан бәсекелестікті жеңіп, пайда табу – бұл қиын ғана емес, тіпті мүмкін де іс емес. Сонда не істеу қажет?
Life is Good – бұл біраз жылдардан бері жемісті жұмыс жасап келе жатқан ресейлік компания. Осы жоба аясында сіз қиындықсыз өз бизнесіңізді құрып, ақырындап қаржылық бостандық ауылына қарай қадам басасыз. Компания ұсынған 2 өнім де нарықта өте үлкен сұранысқа ие. Сондықтан, оны жұртқа тарату оншалықты қиын болмайды.1 өнім: Vista есепшотын ашу арқылы ақшадан ақша жасау мүмкіндігі. Оған салған қаржыңыз валюта түрінде жылына 20 пайыз көлемінде өсім әкеледі.
2 өнім: West Bay тұрғын үй кооперативі арқылы төмен пайызбен баспана алу.
Сіз компанияның әріптестік бағдарламасы аясында қаржы-консултанты ретінде тіркеліп, жақсы табыс таба аласыз. Сіз Life is Good жобасына әріптс ретінде қалай тіркелуге немесе компания ұсынған өнімдерді қалай падалануға болатындығы туралы толық ақпараттарды kalkoz25@mail.ru поштасы арқылы немесе 87013001474 телефонымен хабарласып алуыңызға болады.
VISTA есепшотына мына сілтеме арқылы тіркеле аласыз:
http://lifeisgood.company/77017662/vst
BestWay кооперативіне төмендегі сілтеме бойынша тіркелесіз:
http://lifeisgood.company/77017662/cp
ЖЫЛЫНА 20 ПАЙЫЗ ӨСІМ
VISTA есеп-шотын ашу арқылы сіз ақшаңызды инфляциядан қорғап қана қоймай, жақсы табыс табуға мүмкіндік аласыз. Бұл есепшот үш банк қызметін біріктіріп, соның нәтижесінде клиенттерінің салымдарының капитализацияланып, өсіп отыруына жағдай жасалған. Австриялық бұл жобаның ТМД елдеріне келіп, қарапайым адамдар үшін қолжетімді болуына ресейлік белгілі кәсіпкер Роман Василенко жағдай жасап отыр. Есеп-шоттың ең төменгі пакеті — 10000 евро. Жылдық өсімі — 20 пайыз. Әрине, екінің бірі 10 мың евроны тауып, депозит аша алмасы белгілі. Осыған орай, қарапайым жандарға қолжетімді ету мақсатында бұл пакетке кіру үшін ең төменгі салым мөлшері — 1000 евро деп белгіленген. Яғни, 1000 евромен төменгі пакетке кіріп, валютамен жылдық өсімі 20 пайызды құрайтын жобаға қатысуыңызға болады. Өсім ай сайын түсіп тұрады және сіз ақшаңызды ай сайын шығара аласыз. Кез-келген сәтте есеп-шотыңыздағы ақшаңызды шығарып алуыңызға да мүмкіндігіңіз бар.
VISTA депозиті арқылы қанша ақша табуға болады және депозит түсімі қалай түседі — мына видеодан сол жайында ақпарат аласыз:
VISTA есеп-шотын қалай ашуға болады және пайдалану тәсілдері жайында төмендегі видеолардан қажет мәлімет ала аласыз.
Ломбард-кредит, VISTA есеп-шоты арқылы өте тиімді шарттармен ломбард-кредит алуға болады. Кредитті сіз ай сайын қалтаңыздан төлеп отырмайсыз және кредит шексіз уақытқа (безсрочный) беріледі және валютамен. Бұл туралы мына видеодан барлық ақпаратты ала аласыз:
1,2 миллион теңгемен есепшот ашып, жыл сайын 500 мың теңге өсім алғыңыз келе ме? Толық ақпаратты мына видеодан көре аласыз.
VISTA есепшотын өз бетіңізше аша алмайсыз, тек осы жобаға қатысатын қаржылық-кеңесші арқылы ғана ашуға болады. Жоба сізді қызықтыратын болса қажетті ақпараттарды kalkoz25@mail.ru электронды поштасы немесе 87013001474 телефоны арқылы алуыңызға болады.
Деозитке тіркелу сілтемесі:
http://lifeisgood.company/77017662/vst
САТЫП АЛ ДА, АҚША ТАП
Сіз дүкеннен немесе сауда орнынан тауар сатып алғаныңыз үшін ақша алып көрдіңіз бе? Жоқ. Бұлай болуы мүмкін емес. Керісінше, сіз сатып алған тауарыңыз үшін әрдайым ақша төлеуіңізге тура келеді. Бұл біздің санамызға берік сіңген түсінік және қалыпты жай.
Дегенмен, Ресей мен Қытайдың бірікен «Тең құқықты халықаралық әріптестік» жобасына қатыссаңыз сіз био-нанатехнология бойынша жасалған сапалы тауар алып қана қоймай, сол үшін төлеген ақшаңыздан әлденеше есе артық көлемде табыс табасыз. Иә, сіз ақша төлеп тауарды сатып аласыз, содан кейін секторлар бойынша тауар айналымына сай жылжитын кезекке қойыласыз. Бір сектордан екіншісіне өткен сайын сіздің есепшотыңызға ақша түсіп отырады.
Бір айналым біткен кезде қомақты табыс табасыз. Бірақ іс бұнымен бітпейді. Енді сіз тапқан табысыңыздың бір бөлігін қайта инвестициялап үш пакет тауар сатып аласыз. Содан кейін алдыңғы жолғыдай кезек бойынша секторлардан өтесіз. Әр жолы енді үш еселенген табыс табасыз.
Жобадан қанша ақша табуға болады?
Сіз жобаға тіркеліп, жеке кабинет алуыңыз үшін бір пакет тауар сатып алуыңыз қажет болады. Оның құны – 107 мың теңге. Бұған 20 қорап пластин аласыз. Үш түрлі пластин бар: 1 – кір жуатын пласитн; 2 – аяқ-қол буындарының ауруын жазатын, аяқтың жаман иісін кетіретін, теріні жұмсартатын медициналық пластин, 3 – әйелдер мен ер адамдарға арналған бет әжімдерін кетіреитін пластин-маска.
Бұл үш тауардың қайссын таңдау – сіздің өз еркіңізде. Бір қорапта 64 пластин бар және ол таза табиғи өнімдерден жасалған, адам ағзасына заласыз сапалы өнім болып табылады. Кір жуғыш пластинмен тек кірді ғана емес, басқа заттарды жуып, тазатуға, сабын, шаш жуатын шампунь, кілем тазартатын, автокөлік жуатын құрал ретінде пайдалануға болады.
Сіз тіркелген кезде өзіңіздің пошта индексіңіз бен мекен-жайыңызды көрсетесіз. Тауарды сол мекен-жайға пошта арқылы жеткізіп береді. Пошта ақысы бөлек, ол – 3 мың теңгенің көлемінде. Осылайша сіз барлығы 110 мың теңгедей ақша жұмсайсыз. Осыдан кейін жеке кабинет аласыз және тауар айналымы бойынша жылжитын кезекке қойыласыз. Әр сектордан өткен сайын ақша алып отырасыз. Бір айналымнан өткенде жалпы көлемі 307 мың теңгедей ақша табасыз. Оның 107 мың теңгесі қайта инвестицияланып, қалған 200 мыңын шығарып алуыңызға болады.
Табыстың екінші түрі
Жобадан ақша табудың жолы жалғыз бұнымен шектелмейді. Сіз әріптстік жобаға қатысып, жақсы табыс табуыңызға болады. Ол үшін рефералдық сәілтемеңіз арқылы адамдар шақырасыз. Әр шақырылған адам үшін қомақты сыйақы аласыз. Мұнда тереңдігі 10 деңгейлік әріптестік бағдарлама бар. 1-деңгейде 15 пайыздан басталып, төмендей береді. Жобаға неғұрлым көп адам тартсаңыз, табысыңыз да соғұрлым жоғары болады.
Сондай-ақ, сіз шақырған адам бір айналымды толық аяқтаған кезде сізге тағы қосымша қомақты сыйақы береді.
Компания қаншалықты сенімді?
Адамдар бұндай жобаларға кіргенде ең алдымен ол сенімді ме, жоқ па, соған назар аударады. Бұл түсінікті де. Өйткені, интернетте алаяқтық жобалар өте көп. Сондықтан ең алдымен оның сенімділігіне назар аударып алған жөн.
Ресейдің «Бизнес Групп» және Қытайдың «Dan Health» біріккен халықаралық жобасы бір жылдан бері табысты жұмыс жасап келеді. Егер интернеттің іздеу терезесі арқылы ТНТ жобасына жұртшылықтың пікірлеріне назар аударып қарасаңыз, жағымсыз пікір жоқтың қасы. Керісінше, жобадан жақсы табыс тапқан адамдардың ризашылық пікірлері көп кездеседі.
МЛМ компания сенімді ме, жоқ па – бұны білу үшін ең алдымен ол ұсынған тауарға назар аударған жөн. Алаяқ компаниялар әдетте ешқанадй тауар ұсынбайды немесе өздері өндірмеген сапасыз арзанқол нәрселер ұсынады. ТНТ ұсынып отырған тауар нарық бәсекесінде жоғары баға алып отырған нанатехнологияның жемісі және бұл өнімді қытайлық «Dan Health» компаниясы өзі шығарады. Ал бұл компания нарықта 17 жылдан бері табысты жұмыс жасап келеді.
МЛМ компанияның сенімділігінің екінші белгісі – ол дестрибютерлерді оқытып, кәсіби білім беруге көңіл бөлуінде. Компания бұл тұрғыда өте жақсы жұмыс жасауда. Белсенді дестрибютерлер Қытайда, Мәскеуде, ал таяуда Түркияда арнайы курстардан өтті. Бұндай оқу курстары үнемі жүргізіліп тұрады.
Сенімділіктің үшінші белгісі – ұсынып отырған гонорарының деңгейі. Аляқтық компаниялар әдетте уәдені үйіп-төккендерімен шын мәнінде жақсы табыс ұсына қоймайды. ТНТ ұсынып отырған гонорар оған қатысушылардың бәрінің көңілінен шығатындай деңгейде.
Ең соңында, сіз бұл жобаға қатысу арқылы ешқандайда тәуекелге бармайсыз. Өйткені, салған 110 мың теңгеңізге сапалы жақсы тауар аласыз. Яғни, ақшаңыз далаға кеткен жоқ. Оны сатуыңызға да немесе өзіңіз пайдалануыңызға да болады. Содан кейін инвестициялық жобаға қатыса отырып, ешкімді шақырмай-ақ, ешқанадй тауарды сатпай-ақ жақсы табыс таба аласыз.
Жобаға тіркеліп, қатысу тек осы жобада жұмыс істеп жатқан әріптестер арқылы жүргізіледі. Өз бетіңізше тауар алып, қатыса алмайсыз. Бұл жоба қызықтыратын болса 87013001474 телефоны немесе kalkoz25@mail.ru поштасы арқылы хабарласуыңызға болады.
Жобаға мына сілтеме арқылы тіркеле аласыз: http://tnt36ru.com/reg/uid/62639.html
Ескерту: тіркелмес бұрын хабарласып алғаныңыз жөн, өйткені қате толтырып қйосаңыз өзгерту қиын болады. |
14 маусым күні Нұр-Сұлтан қаласында Қазақстан Тұрғын Үй Компаниясының («Бәйтерек» ұлттық басқарушы холдингі» АҚ құрамындағы еншілес ұйым) алаңында Q88 Қазақстандық урбанистер қауымдастығымен бірлесіп 2022 жылдың күз мезгілінде өтетін стандарттың шығарылуы туралы анонс беру мақсатында жергілікті кәсіби қоғамдастықпен аумақтарды кешенді дамыту стандартын талқылау өтті.
Бүгінде Қазақстанның құрылыс салушылары қала тұрғындарының қазіргі заманғы сұраныстарына жауап бермейтін және әлеуметтік, саяси, экономикалық, мәдени және ақпараттық салалардағы өзгерістерді ескермейтін ескірген қала құрылысы тәсілдемелері мен нормативтік-құқықтық реттеу жүйесін пайдаланады.
Осыған байланысты елімізде аумақтарды кешенді дамытудың бірыңғай стандарттарын енгізу ерекше өзектілікке ие, бұл қоршаған ортаның сапасын арттыру және қазақстандық қалалардың қазіргі заманғы даму модельдеріне көшу жолындағы маңызды қадам болады.
Қазақстанда осы бағытта жұмыстар жүргізілуде.
Қазақстан Тұрғын Үй Компаниясы Тұрғын үй құрылысының бірыңғай операторы ретінде Q88 Қазақстандық урбанистер қауымдастығымен бірлесіп кешенді даму стандарттарын бейімдеуді жүргізуде.
Q88 Қазақстандық урбанистер қауымдастығының төрағасы Ерлан Аукеновтың айтуы бойынша, Қазақстан Тұрғын Үй Компаниясы мен Q88 Қазақстандық урбанистер қауымдастығы алдында қала құрылысы, қалаларды дамыту және инклюзивті қалалық ортаны құру, ҚНжЕ-лерді жаңғырту мәселелері бойынша қазақстандық заңнаманы жетілдіру бойынша үлкен жұмыс күтіп тұр.
Бұл стандарт 6 кітап пен 4 каталогтан тұрады және қала ортасы мен тұрғын үйге қатысты көше орамдарының параметрлерінен бастап жеке пәтерлерді жоспарлауға дейінгі кең ауқымды мәселелерді қамтиды.
Осы модельде «қадамдық қолжетімділік» қағидаты өзекті. Сапаға қойылатын жоғары стандарттар, ойластырылған сәулеттік және жобалық шешімдер, нәтижесінде азаматтар үшін жайлы өмір сүру ортасын құрады.
Каталогтар абаттандыруға, көп пәтерлі тұрғын үйлерді жобалауға, тұрғын үй құрылысына және кварталдардың кейбір жоспарлау шешімдеріне бағытталған нақты шешімдерді қарастырады.
Әр кітап жайлы қалалық ортаны жобалаудың белгілі бір аспектісін қарастырады. Сондай-ақ, аумақты игеруге, бос аумақтарды дамытуға, көше шебіне қойылатын талаптарды әзірлеуге және т.б. үшін мастер-жоспарлауға арналған кітаптар бар.
Бұдан бұрын жобаланған тұрғын үй форматтары тиімсіз болғандықтан, қазіргі уақытта жаңа стандарттар бойынша жобалау мәселесі белсенді талқылануда.
Құжаттың мақсаты — қазіргі заманғы әлеуметтік және экономикалық жағдайларға, тұрғындар, бизнес пен қала билігінің мүдделеріне жауап беретін қалалық ортаны құрудың жаңа тәсілдемелерін әзірлеу және енгізу.
Стандарт БҰҰ Хабитат қағидаттарына және ЭЫДҰ экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы көздейтін жайлы тұрғын үй құрылысы мен қалалық ортаны дамыту тәсілдемелеріне негізделген. Бұл қалаларды дамыту саласындағы әлемдік күн тәртібін қалыптастыратын екі халықаралық тірек.
Олардың қағидаттары салыстырмалы – бұл құрылыстың көпфункционалдылығы, ықшамдылығы, оның адамға шамалас болуы, тиімді, тығыз көше-жол желісі және экологиялық тиімділігі, көше шебін, оның ішінде ШОБ субъектілерін белсенді пайдалану. Осы қағидаттардың барлығы аумақтарды кешенді дамыту стандартының негізін қалады.
«Біз осы жоба қала құрылысшыларына абаттандыру, аумақтарды қалпына келтіру және аумақты құрылыспен толтыру процестерінің сапасы мен тиімділігін арттыруға көмектесетініне және қаланы реттеу мен сәулеттік жобалау саласындағы нормативтік-құқықтық базаны жетілдіруге негіз болатынына сенімдіміз», – деп атап өтті «Қазақстан Тұрғын Үй Компаниясы» АҚ Төрағасының орынбасары Рустам Исаев.
«Қазақстан Тұрғын Үй Компаниясы» АҚ
Баспасөз қызметі
+7 7172 797575, ішкі 2394
pr@khc.kz, www.khc.kz
Facebook-square Instagram Twitter Linkedin
Facebook-square Instagram Twitter Linkedin
Аумақтарды кешенді дамыту стандартын талқылау
14 маусым күні Нұр-Сұлтан қаласында Қазақстан Тұрғын Үй Компаниясының («Бәйтерек» ұлттық басқарушы холдингі» АҚ құрамындағы еншілес ұйым) алаңында Q88 Қазақстандық урбанистер қауымдастығымен бірлесіп 2022 жылдың күз мезгілінде өтетін стандарттың шығарылуы туралы анонс беру мақсатында жергілікті кәсіби қоғамдастықпен аумақтарды кешенді дамыту стандартын талқылау өтті.
Бүгінде Қазақстанның құрылыс салушылары қала тұрғындарының қазіргі заманғы сұраныстарына жауап бермейтін және әлеуметтік, саяси, экономикалық, мәдени және ақпараттық салалардағы өзгерістерді ескермейтін ескірген қала құрылысы тәсілдемелері мен нормативтік-құқықтық реттеу жүйесін пайдаланады.
Осыған байланысты елімізде аумақтарды кешенді дамытудың бірыңғай стандарттарын енгізу ерекше өзектілікке ие, бұл қоршаған ортаның сапасын арттыру және қазақстандық қалалардың қазіргі заманғы даму модельдеріне көшу жолындағы маңызды қадам болады.
Қазақстанда осы бағытта жұмыстар жүргізілуде.
Қазақстан Тұрғын Үй Компаниясы Тұрғын үй құрылысының бірыңғай операторы ретінде Q88 Қазақстандық урбанистер қауымдастығымен бірлесіп кешенді даму стандарттарын бейімдеуді жүргізуде.
Q88 Қазақстандық урбанистер қауымдастығының төрағасы Ерлан Аукеновтың айтуы бойынша, Қазақстан Тұрғын Үй Компаниясы мен Q88 Қазақстандық урбанистер қауымдастығы алдында қала құрылысы, қалаларды дамыту және инклюзивті қалалық ортаны құру, ҚНжЕ-лерді жаңғырту мәселелері бойынша қазақстандық заңнаманы жетілдіру бойынша үлкен жұмыс күтіп тұр.
Бұл стандарт 6 кітап пен 4 каталогтан тұрады және қала ортасы мен тұрғын үйге қатысты көше орамдарының параметрлерінен бастап жеке пәтерлерді жоспарлауға дейінгі кең ауқымды мәселелерді қамтиды.
Осы модельде «қадамдық қолжетімділік» қағидаты өзекті. Сапаға қойылатын жоғары стандарттар, ойластырылған сәулеттік және жобалық шешімдер, нәтижесінде азаматтар үшін жайлы өмір сүру ортасын құрады.
Каталогтар абаттандыруға, көп пәтерлі тұрғын үйлерді жобалауға, тұрғын үй құрылысына және кварталдардың кейбір жоспарлау шешімдеріне бағытталған нақты шешімдерді қарастырады.
Әр кітап жайлы қалалық ортаны жобалаудың белгілі бір аспектісін қарастырады. Сондай-ақ, аумақты игеруге, бос аумақтарды дамытуға, көше шебіне қойылатын талаптарды әзірлеуге және т.б. үшін мастер-жоспарлауға арналған кітаптар бар.
Бұдан бұрын жобаланған тұрғын үй форматтары тиімсіз болғандықтан, қазіргі уақытта жаңа стандарттар бойынша жобалау мәселесі белсенді талқылануда.
Құжаттың мақсаты — қазіргі заманғы әлеуметтік және экономикалық жағдайларға, тұрғындар, бизнес пен қала билігінің мүдделеріне жауап беретін қалалық ортаны құрудың жаңа тәсілдемелерін әзірлеу және енгізу.
Стандарт БҰҰ Хабитат қағидаттарына және ЭЫДҰ экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы көздейтін жайлы тұрғын үй құрылысы мен қалалық ортаны дамыту тәсілдемелеріне негізделген. Бұл қалаларды дамыту саласындағы әлемдік күн тәртібін қалыптастыратын екі халықаралық тірек.
Олардың қағидаттары салыстырмалы – бұл құрылыстың көпфункционалдылығы, ықшамдылығы, оның адамға шамалас болуы, тиімді, тығыз көше-жол желісі және экологиялық тиімділігі, көше шебін, оның ішінде ШОБ субъектілерін белсенді пайдалану. Осы қағидаттардың барлығы аумақтарды кешенді дамыту стандартының негізін қалады.
«Біз осы жоба қала құрылысшыларына абаттандыру, аумақтарды қалпына келтіру және аумақты құрылыспен толтыру процестерінің сапасы мен тиімділігін арттыруға көмектесетініне және қаланы реттеу мен сәулеттік жобалау саласындағы нормативтік-құқықтық базаны жетілдіруге негіз болатынына сенімдіміз», – деп атап өтті «Қазақстан Тұрғын Үй Компаниясы» АҚ Төрағасының орынбасары Рустам Исаев. |
Қазақстандық мәнерлеп сырғанаушы Денис Тен Австрияның Грац қаласында өткен Icechallenge турнирінде қатарынан екі рет жеңімпаз атанды. Алғашқыда ол қысқа бағдарлама бойынша 88,19 ұпай жинап, ресейлік Гордей Горшков (66,56 ұпай) пен айдын иесі Виктор Пфайферден (64,32) басым түскен еді.
Ал еркін бағдарлама бойынша біздің жас спортшымыз 173,19 ұпай жинап, екінші мәрте қарсыластарынан оқ бойы озып кетті. Бұл жолы да ол Виктор Пфайфер (134,09) мен даниялық Юстус Стридті (131,87) қапы қалдырды.
Денис бұған дейін Италияда өткен халықаралық Merano Cup турнирінде жапондық Дайсуке Мураками (222,89) мен жергілікті атлет Паоло Бачиниді (189,07) артқа қалдырып, 231,12 ұпаймен алтынға қол жеткізген болатын.
Халықаралық сарапшылар Денис Тенді Сочиде өтетін ойындарда біздің үмітімізді ақтайтын бірден-бір спортшыға балап отыр.
Естеріңізге салайық, Теннің Канадада өткен әлем біріншілігінде алған күміс жүлдесінен кейін алдағы ақ олимпиадаға ұлттық құрамамыздың екінші спортшы жіберуге мүмкіндігі бар. |
Қазақстанның мемлекеттік жүйесін қалыптастыруда сот жүйесін қайта құрудың орны ерекше. Алайда тарихи тəжірибенің көрсеткішіне құқықтық жүйенің қызметінің ұйымдастыру мен оның қызметіне байланысты ойластырылмаған іс-əрекеттер өзінің тиімсіз жемісіне алып келіп соғады.
Өрескел қателерді қайталамау үшін біздің аса бай тарихымызды пайдалануымызға болады, оның ішінде Кеңес өкіметінің тарихын да бізге үлкен тəжірибе береді. Сонымен қатар соңғы кезде Кеңес өкіметінің даму тарихына қоғам тарапынан қате баға берілуде. Мұның дəлелі есебінде ХХ ғасырдағы алып мемлекеттің тарапынан жасалған қате іс-əрекеттердің жемісі бүгінгі таңдағы қоғамымыздағы дағдарыстың бірден-бір себебі болып отыр. Қазіргі таңдағы тарихи зерттеулерге қарасақ, соның ішінде «ішкі» тəжірибеге байланысты «суық соғыстың» идеологиялық бағыты батыстың тарихи кезеңімен сəйкес келеді. Кеңес өкіметінің кезеңіндегі ГУЛАГ-тың тарихы, өткеніміздегі, зардап шегу, қоғамға аса зор қайғы-қасірет төндірген жəне тоталитарлық репрессиялық жүйемен ерекше есімізде қалды. Сондықтан да, Кеңес өкіметі қоғамындағы сот жүйесінің алар орны мен маңыздылығын ғылыми тұрғыдан зерттеу ерекше маңызға ие болып отыр. Мысалға əскери трибуналдардың Ұлы Отан соғысындағы дамуы мен алар орны, сонымен қатар əскери əділет жəне кеңестік сот жүйесін зерттеу соңғы кезге дейін жекелей қолға алынған емес.
Соғыс кезіндегі жəне соғыс алдындағы əскери əділет құрылымдарындағы қылмысқа қарсы бай тəжірибе мен мемлекеттік қорғанысты күшейту, соның ішінде əскери трибунал, кеңестік сот жүйесінің арнайы бөлімі ретінде ресейлік төтенше құқықтық жүйеде, əскери əділет саласында, негізгі құқық қорғау институттарының соғыс кезіндегі жəне төтенше жағдайларда толық қамтылмаған.
Əділет бөлімдерінің қызметі мен ұйымдастыру тəжірибесі КСРО-ның сот жүйесінің тағы бір ашылмаған парағы іспеттес.
Аталмыш зерттеудің негізгі бағыты Ұлы Отан соғысы жылдарындағы əскери трибуналдардың қызмет жүйесінің дамуын қарастырады, олардың Кеңес өкіметіндегі орны; əлі зерттелмеген тарихи- құқықтық ғылымның əлі ашылмаған жаңа парақтарын ашу жəне Қазақстан Республикасының соттық құрылымында пайдалану.
Қызыл Армияның əскери трибуналдарын жəне құқықтық салаларын зерттеуге өмірін арнаған кеңестік заңгерлерді атап айтуға болады, олар И.М.Бозров, П.К.Бурдин, Л.Н.Гусев, А.С.Емелин, П.И.Загорский, Д.С.Карев, А.С.Кобляков, В.М.Курицын, М.С.Строгович, Л.П.Рассказов, Ю.П.Титов жəне тағы басқалар [1].
Сонымен қатар əскери əділеттің аса маңызды тақырыбының бөлігі — əскери-сот жүйесінің осы заманға дейінгі зерттелмегендігі сол замандағы нормативтік-құқықтық актілердің мұрағатта қатаң қарауда болғаны.
Əскери трибуналдар сол кездегі коммунистік идеологияға байланысты ғылыми зерттеулер мен кеңес əдебиетінде жақсы жағынан сипатталып, орын тапты.
Қарама-қарсы көрсеткіштер ХХ ғасырдың 80-ші жылдары Кеңес өкіметінің əділет органдарында партиялық басшылықтың кемшін тұстары етіп көрсетілді, Кеңес Армиясының жəне халықты қорқытып-үркіту əрекеттері ІІХК-ның тарапынан көрсетіліп, қоғамды қорқыныш жағдайына түсірді, ал қылмыстық жəне қылмыстық-процестік нормалар олардың қаруы болды.
Бұл орайда біздің зерттеуіміз соғыс жылдарындағы жағдайдың нақты алар орны мен əскери трибуналдардың мəн-мағынасы жайында болмақ. Аталмыш зерттеу кеңестік сот жүйесіндегі жəне əскери əділет органдарындағы, сонымен қатар КСРО-ның ІІМ кемшіліктерін атап көрсетеді.
ІІХК үштігінің соттық емес репрессиялық жағдайын қатаңдатуына байланысты, шекара мекемелерінің жəне ішкі əскерінің өзінше КСРО-ның ІІХК-сының Қарулы Күштері есебінде, 1938 жылы сотқа орналасу заңына сəйкес, əскери трибуналдарда ұйымдастыру тағы да өз бетімен КСРО- ның ІІХК-мен қарастырылды.
КСРО ІІХК-сының əскери трибуналдары Кеңес мемлекетінің сот жүйесі күшінің қаралуында арнайы бөлімі болып табылды, соған байланысты оларды ұйымдастыру айтарлықтай құқықтық- нормативтік актілермен реттелді.
ЖШҚА мен ƏТФ-ның əскери трибуналдарына қарағанда, тек əскери қызмет көрсету құрылымдарына, оның ішіне азаматтардың мемлекетке қарсы аса қауіпті қылмыстарды қарау, ішкі істер органдырының қызметкерлерінің қауіпсіздігі, қылмыстық-орындау жүйесінің конвойлық жəне шекара, сонымен қатар ішкі істер ІІХК-ның əскерлері кірді.
ІІХК-ның əскери трибуналының ерекшелігі, олардың жалпылама ұйымдастырылуы болды. 1926 жылғы «Əскери трибунал прокуратурасының заңына сəйкес» қарама-қайшылықтар, КСРО ІІХК- сының əскери трибуналдарының құрылу жүйесі соғысқа дейінгі жылдары округтермен тығыз байланыста болған, мемлекеттегі сотталғандардың негізгі субъектісі əкімшілік-территориялық құрылым бойынша азаматтар болып табылды. ІІХК-ның əскери трибуналдары аймақтар, облыстар, кеңестік жəне автономдық республикаларда өз қызметін атқарды, сонымен қатар ІІХК-ның еңбекпен түзету лагерлерінде жəне арнайы құрылыстарында қолданылды. Соғыс алдындағы жылдарда ІІХК- ның барлығы 76 əскери трибуналдары құрылды [2].
Соғыс кезіндегі əскери трибуналдардың қызметі нормативтік тұрғыдан Ұлы Отан соғысқа дейін реттеліп, дайындалды. Ұлы Отан соғысының басталуымен ІІХК-ның əскери трибуналдары қайта құрылып, «Əскери трибуналдар туралы, жергілікті жерлерде, соғыс жағдайында əскери іс-əрекеттерді жүзеге асыру» 1941 жылдың 22 маусымында жаңадан бекітіліп, бейбіт жағдайда қолданылған ІІХК əскери трибуналының тылдағы жұмысын қорғау жəне ІІХК-ның əскери дивизиясы қарастырылды. Соғыс жылдарында ІІХК-ның əскери трибуналдарының саны 152-ге дейін жетті [3].
Соғыс кезіндегі əскери жағдайға байланысты əскери трибуналдардың кейбір қызмет түрлері өзгертілді. Əскери трибуналдардың саны көбейген (соғыс алдында елде 298 трибунал болса, ал 1942 жылдың 1 наурызында олардың саны 823-ке жетті) себебі əділдікті үш сот қамтамасыз ете алмады.
Осыған байланысты 1942 жылдың 28 шілдесінде КСРО-ның Жоғарғы Соттының Президумынын Жарлығында əділдікті орнатуда əскери қызметкерлердің қатысу мүмкіндігі қарастырылып, оларды саяси органдар мен əскери бөлімдердің басшыларының басқаруымен өтілді. Қызыл Армияның фашисттік Гитлердің бұрынғы басып алған территорияларындағы сатқындарды əскери трибуналдарға салу операциясы ең ауқымдысы болды [3].
Ұлы Отан соғыс жылдарындағы əскери трибуналдар интенсивтік тұрғыда дамыды. Олардың ішіне жататындар: Отан сатқындары мен қорғаныстық өнеркəсіп орындарындағы қызметкерлер жұмыстан бастартып, жалған мəліметтерді таратып, халық арасында іріткі салғандар мен фашистік оккупанттарға көмектескендер т.б. Сотталғандар саны тым көбейіп кетті. Соғыс жылдарында əскери трибуналдарға сатқындар, ІІХК-ның батальондарының тазартқыштарының ішінен де шыққан, ІІХК- ның құрылыстық коллоналарының ішінен де жəне сатқындар, отбасы арасынан, сонымен қатар антикеңестік ұлттық ұйымдар мүшелері де кірді.
Соғыс жылдарындағы ІІХК-ның əскери трибуналдарының сот істерінде негізінен төмендегідей ерекшеліктер болды: жабық сот отырыстарында екі жақтың қатысуынсыз; сот ісінің уақытын азайту; қылмыстық сот істерінде əскери бөлімдердің басшылықтарына қосымша құзіреттілік беру; шешімдерді қайта қараудың болмауы; жауға қарсы жеңіс үшін барлық əскери-соттық күштердің бірігуі. Соғыс жылдарында ең ауыр ату жазасы əскери соттардың тарапынан мемлекетке қарсы іс- əрекет істеген азаматтарға бекітілген. Белгілі себептерге байланысты мұндай жаза қолданған азаматтардың саны соғысқа дейінгі кезеңге қарағанда тым көп болды. Алайда соғыс кезінде əскери трибуналдар ату жазасын өзгертіп, өздерін айыбын жуып-шаюы үшін штраф бөлімдеріне жіберді, себебі КСРО-ның Қарулы Күштерінің ережелерін бұзған азаматтарды мақсатты түрде пайдалану алға қойылды.
1943 жылдың 19 сəуірінде КСРО-ның Жоғарғы Кеңесінің ұйғарымымен «Отанын сатқандарды, неміс-фашистік əскерін, шпиондарды, кеңестік азаматтарды қасақана өлтіргендерді жазалау туралы» Жарлығы қабылданды. Аталмыш Жарлық бойынша істерді қарау үшін Қызыл Армияның қарамағындағы арнайы соттар бекітілді [4].
Соттың отырысы 28 РКФСРО ҚПК бөлімі бойынша өткізілуі қажет еді. Алайда дайындық жұмыстары қарастырылмаған. Жалпылай алғанда əскери соттардың қызметі кең етек алған жоқ. Əскери соттар негізінен қосымша тергеуді қажет етпейтін, қылмыс орнында ұсталған тұлғалардың істерін қарастырды. Əскери соттардың шешімдері дивизиялардың командирлерін бекіту жəне тез арада орындау болды.
Тергеу жəне соттық құрылымдар құқықтық тəжірибесінде Кеңес өкіметіне қарсы орын алған қылмыстар мен процестер аз кездескен жоқ. Қиындығына байланысты қылмыстар келісілген дəрежелері бойынша бөлінді, біріншіден, құқықтық тұрғыдан түсінігі анықталмаған субъектілік жағдайлар (кеңес əскери қызметкері немесе азаматтық адам немесе германдық əскери қызметкер), екіншіден, қылмыстың орын алған жері (ұрыс алаңы, оккупациялық территория, əскери тəртіптегі немесе қарама-қарсы жарияланған тылдағы территориялар), үшіншіден, құқықтық ахуалға қарсы өткен (мысалы, ұсталған тұтқынды, болашақ жараланған немесе қаруын тастап өз еркімен берілсе). Квалификация мəселесінің қиындығы соншалықты, соттық жəне прокурорлық сынды органдардың бір емес бірнеше анықтау мəселесі алдыңғы қатарда тұрды. Себебі соғыстың алдындағы кезеңдегі əскери қылмыстарды, мемлекетке қарсы бағытталған қылмыс болып қаралды. Əскери кезеңде Отанды сату (жоғарғы жаза — ату жазасы), өз қызметімен құзыреттілігін сату (енді олар ең ауыр болып саналды) қылмыстары қатаң тəртіпке сəйкес қылмыскерлердің сана-сезіміне əсер етуі қажет болатын.
Соғыс кезеңіндегі фронт алдындағы маңызды орынды соттық жүйеде алдыңғы орындарды соттық трибуналдар алды. Ары қарай соғыс жағдайына негізделген əскери трибуналдардың құрылымы маңызды орындарды иеленді. Жалпылай Ұлы Отан соғысы кезіндегі əділеттілікті жүзеге асырушы əскери трибуналдардың жүйесін төмендегілер құрады:
Қызыл Армияның əскери трибуналдары жəне əскери-теңіз флоттары;
ІІХК-ның əскери трибуналдары;
темір жол мен су көлігі əскери трибуналдары;
соғыс кезіндегі төтенше жағдайға байланысты құрылған жергілікті халықтық соттардан құралған əскери трибуналдар;
əскери-полевой соттар.
Барлық əскери ұжымдардағы əскери соттарда КСРО-ның Жоғарғы Соты басшылық етті, олар келесі қызмет атқарды:
а) ерекше соттылық жағдайына арналған бірінші инстанциялық соттар;
ə) округтердің əскери кассациялық инстанциялары соттары, флоттар жəне жергілікті орындарындағы əскерлер, соғыс жағдайына қаралмаған;
б) барлық əскери трибуналдардың тергеу инстанциялары, тек темір жол жəне су жолдары трибуналдарынан басқа, себебі ол жерлерде Жоғарғы Соттың əскери-темір жол жəне əскери- транспорттық ұжымдары жұмыстар жүргізді.
Округтердегі əскери трибуналдар мен фронттарға əскери трибуналдың тарапынан тексеру құқығы берілді. Жоғарғы тексеру функционалдық құқығына КСРО-ның Жоғарғы Сот ұжымы ие болды. Əскери трибуналды ұйымдастырушылық-басқарушылық жүйесі КСРО-ның Наркоматының Əділет министрлігінің құзыреттілігінде болды.
Соғыс кезінде əскери соттарды сайлау жүйесі жүзеге аспауы, əскери соттардың кадрлық мəселелері администрация тарапынан өз шешімін табуы негізгі ерекше жағдай болып табылады. Сонымен қатар соғыс кезінде жұмыс жасап отырған əскери трибуналдарға қосымша құзыреттілік берілді.
ШҚК КСРО-ның 1941 жылдың 22 маусымындағы «Əскери жағдай туралы» Жарлығына сəйкес əскери жағдайда жарияланған жергілікті жерлердегі қылмыстық істер, қорғанысқа қарсы бағытталған барлық қылмыстық істер, мемлекеттік қауіпсіздік пен қоғамдық тəртіп бұзылған жағдайдағы барлық істерді əскери трибуналдар қарады. Сонымен қатар əскери билікке одақтас мемлекеттердің Қылмыстық кодекстерінде қарастырылған алыпсатарлық (спекуляциялық) істер, өрескел бұзақылық жəне сол сынды істер əскери ахуалдың өзгеруіне ықпал етер болса, əскери трибуналдың қарауына жіберу əскери қолбасшылықтың міндетінде болды. Əскери трибуналдың құзыреттілігі төмен болып, жоғарыда айтылғандай қылмыс түрлері жергілікті жерлерде өршіп тұрса, оған жергілікті биліктің жəне КСРО-ның басқару құрылымының тікелей араласуына болатындығы аталмыш жарлықта көрсетілген.
Соғыс кезінде азаматтық соттардың құзыреттілігі кеңейтілмей, олардың қызметі болып саналатын құқықтық негіздемелерге де өзгерістер де енгізілмей, бұған дейінгі бар одақтас республикалардағы халықтық, облыстық, жоғарғы соттар өз жұмыстарын жалғастыра берді.
Ұлы Отан соғысы кезінде олардың құзыреттілігі территориялық жəне компетенциялық тұрғыдан шектелді. Сонымен қатар əскери кезеңде мемлекетке қарсы бағытталған қылмыстарды соттық емес ІІХК-ҰМҚК сынды органдар қарауын жалғастыра берді, олардың қарайтын істері соттың ресми жұмысына жатпады жəне сол сияқты істер көп болды.
Соғыс кезеңіндегі əскери трибуналдың тəжірибесіне сүйенсек, бейбітшілік кезідегі істерге қарағанда соғыс кезіндегі қылмыстық істерді қарау ерекше маңызы бар іс болып табылатындықтан, мұндай жағдайда арнайы соттардың ерекше жəне төтенше тəртібін орнату керек. Əскери трибуналдардың бейбітшілік кезіндегі атқарған іс-əрекеттерінің өз уақытында жəне шұғыл жүзеге асуы орталық басшылық тарапынан жəне жергілікті басшылық тарапынан жүзеге асып отырды. Əскери трибуналдар негізінен төтенше жағдайларда, əскери қауіпсіздік жəне күрделі ішкі саяси мəселелерді шешумен айналысты.
Əскери трибуналдардың жалпы атқарған жұмысын байқап қарасақ, Ұлы Отан соғысы кезеңінде əскери трибуналдар əрбір жағдайды жан-жақты жəне жалпы зерттеуге тырысқан, олар əділ жəне заңды шешімдер шығарған, сондықтан барлық шығарылған шешімдер бойынша шағымдануға, қайта қарауға жіберілмеген. Алайда барлық шешімдер трибунал фронты тарапынан тексерілген.
Сонымен қатар əскери трибуналдар Кеңес Одағының соттық жүйесінің соғысқа дейін де, соғыс кезінде де, соғыстан кейін де біршама уақыт мемлекеттік əкімшілік-қолбасшылық құрылымының ажырамас бөлігі болды. Бұл жерде Сталиннің жеке басының жағдайы маңызды роль атқарды.
Əдебиеттер тізімі
Бозров И.М. Əскери соттар қызметіндегі қылмыстық істер жөніндегі ресей сот төрелігінің қазіргі мəселелері. Теория мен тəжірибе мəселелері. — Екатеринбург, 1999; Бурдин П.К. 1918–1919 жылдардағы Қызыл Армия ұйымдарының құқықтық негіздері. — М.: ВЮА, 1951; Гусев Л.Н. Кеңестік əскери əділеттің халық шаруашылығын қалпына келтіру бойынша бейбіт еңбекке көшу кезеңі (1921–1925 жж.). — М.: ВЮА,
Емелин А.С. Ұлы Отан соғысы жылдарында əскери-заң кадрларын даярлау // КСРО-дағы əскери-заң білімін беруге 40 жыл. — М.: РИО ВИ, 1977; Емелин А.С. Кеңес Қарулы Күштерін құрудың құқықтық негіздері (1917–1977 жж.) — М.: ВКИ, 1986; Загорский П.И. Ұлы Отан соғысы жылдары кезеңінде Қарулы Күштердегі сот төрелігін жүзеге асыру. — М.: ВИ, 1986; Карев Д.С. КСРО-дағы жəне халықтық демократия елдеріндегі əскери əділет. — М.: ВЮА, 1951; Кобляков А.С. КСРО-дағы конституциялық сот төрелігінің принциптері. — М.: ВИ, 1980; Курицын В.М. Социалистік заңдылықтардың қалыптасуы. — М.: Юрид. лит., 1983; Курицын В.М. 1929–1940 жж. мемлекет тарихы жəне ресей құқығы. — М.: Халықаралық қатынас, 1998; Строгович М.С. Əскери жағдайдағы қылмыстық істер бойынша материалдық шындықты қалыптастыру кепілдіктері // ВЮА еңб. — Ашхабад, 1942; Рассказов Л.П. Совет мемлекетіндегі қалыптасу жəне əкімшілік-командалық жүйенің жұмыс істеу процестерінің жазалаушы органдары (1917–1941 ж.). — Уфа: Ресей ІІМ Уфа жоғарғы мектебі, 1994; Титов Ю.П. Кеңестік революциялық трибуналдар жүйелерінің дамуы. — М., ВЮЗИ, 1983; Ульрих В.В. 25 жылдағы əскери трибуналдар қызметі (1918–1943 жж.) / ВИЮН ғылыми жазбалары. — 1945. — 4-шығ.
Бурдин П.К. 1918–1919 жылдардағы Қызыл Армия ұйымдарының құқықтық негіздері. — М.: Кеңес Армиясының əскери-заң акад., 1951.
Карев Д.С. КСРО əскери əділеті жəне халықтық демократия елдері. — М.: Кеңес Армиясының əскери-заң акад.,1951 |
Осы көмектің арқасында Қазақстанның он Перинаталдық орталығы 2022 жылы офтальмологиялық скринингке арналған заманауи диагностикалық жабдыққа ие болды. Жарты жылда 1265 жаңа туған нәресте көз тексерісінен өтті, оның ішінде 181 балада ретинопатия анықталды. Офтальмолог-дәрігерлер AYALA ҚҚ берген жабдықтардың көмегімен көз торының лазеркоагуляциясы арқылы тоғыз баланың көру қабілетін сақтап қалды.
Қазақстандық дәрігерлердің мәліметінше, мерзімінен бұрын туған нәрестелердің 40% жуығы ретинопатиямен — шала туған нәрестелерде көру қабілетінің қайтымсыз жоғалуына әкеп соқтыратын көз ауруымен ауырады.
Ретинопатияның ешқандай сыртқы белгілері жоқ. Тек мамандандырылған және оқытылған офтальмолог арнайы жабдықтың (офтальмоскоптың) көмегімен осы аурудың ерте көріністерін көре алады. 2022 жылға дейін Қазақстанның Перинаталдық орталықтарын ретинопатияның ерте скринингіне арналған жабдықтармен жабдықтау өте ауыр жағдайда болды — ол тек 4 орталықта ғана бар болды. Ахуал ҚР Денсаулық сақтау министрлігі бекіткен ретинопатияның күрт дамыған түрін инъекциялық емдеуге клиникалық хаттаманың болмауымен ушығып кетті, соның салдарынан көру қабілетін толық жоғалтатын балалар саны жыл сайын қарқынды өсті.
2021 жылдың қазан айында AYALA қайырымдылық қорының негізін қалаушы және президенті Айдан Сүлейменова осы мәселелерді шешуге қосылды. ҚР Денсаулық сақтау вице-министрі Жандос Бүркітбаевпен кездесулер өткізілді. ҚР Денсаулық сақтау министрлігі Ана мен бала денсаулығын қорғау департаментінің басшысы Мағрипа Ембергеновамен бірге қазақстандық Перинаталдық орталықтардың жаңа туған нәрестелердің офтальмологиялық скринингіне арналған жабдықтарға, сондай-ақ кадрларға деген қажеттіліктеріне жан-жақты талдау жүргізілді.
«Қазақстанда шала туған нәрестелер дүниеге келетін 42 Перинаталдық орталықта балалардың ретинопатиясын анықтау үшін офтальмологиялық скрининг жүргізе алатын небәрі 23 офтальмолог бар. Біз скринингтік жабдықтармен, ең алдымен осы тар мамандар жұмыс істейтін орталықтарды қамтамасыз ету керектігін түсіндік. Сондықтан екі демеушімен бірге 11 Перинаталдық орталыққа және Атырау қаласындағы Облыстық офтальмологиялық ауруханаға назар аудардық. Нәтиже біздің барлық болжамдарымыздан асып түсті — алты айда көз диагностикасынан жаңа туған нәрестелердің саны 1200-ден асты. Сонымен қатар, скрининг ретинопатиядан басқасын да анықтауға көмектесті. Мысалы, Атырауда 136 баланың 74-інде ретинопатияға жатпайтын елеулі көз патологиясы анықталды. Осы көз патологиясын ерте кезеңде анықтау дәрігерлерге ерте емдеуді бастауға және балалардың жақсы көру қабілеттерін сақтауға көмектесті. Бұл қайырымдылық қорының, Денсаулық сақтау министрлігінің және мемлекеттік медициналық орталықтардың нәтижелі өзара іс-қимылынан алуға болатын үздік нәтиже», — деп атап өтті AYALA қайырымдылық қорының президенті Айдан Сүлейменова.
Офтальмоскоптарға қосымша Ақтөбе, Семей және Тараз қалаларындағы үш Облыстық перинаталдық орталықтарда AYALA ҚҚ бокстар арқылы жинаған қаражатқа ретинопатия диагнозы қойылған жаңа туған нәрестелердің көз торын лазеркоагуляциялау операцияларын жүргізуге арналған аппараттар орнатылды. 52 миллион теңгеден астам сомаға сатып алынған бұл жабдықтар тәжірибелі хирург-офтальмологтардың қолымен 9 жаңа туған нәрестенің көру қабілетін құтқаруға көмектесті.
Қыркүйек айында Денсаулық сақтау министрлігі жаңа туған нәрестелерге «Луцентис» препаратын интравитреалды енгізу жөніндегі клиникалық хаттаманы бекітті, бұл офтальмолог дәрігерлердің пікірінше, Қазақстанда шала туған нәрестелердің ретинопатиясын емдеуде нағыз серпін болды.
«Қазір қолымызда бар нәрселердің барлығы — ультра заманауи бинокулярлық офтальмоскоптар, сәбилерде соқырлықты емдеудің жалғыз әдісі үшін лазерлік қондырғылар, «Луцентис» инъекциясы арқылы ретинопатияны емдеуге арналған клиникалық хаттама – бірнеше жыл бұрын біз үшін қол жетпес арман болатын. Бүгін бізде шала туған балаларға әлемді жарқын бояулармен көруге, ал олардың отбасыларына қуаныш пен бақыт сыйлауға көмектесу мүмкіндігі пайда болды. Көптеген мамандар сенбеген балаларға сапалы офтальмологиялық көмекті жүзеге асыруда зор мүмкіндіктеріміз болғаны үшін Айдан Сүлейменоваға алғыс айтамыз», — деп атап өтті медицина ғылымдарының кандидаты, ҚР Көз аурулары ҒЗИ офтальмолог дәрігері Әсел Үсенбайқызы Шәріпова.
Бұрынғы терапевт дәрігер Айдан Сүлейменова 15 жылдан бері балалар денсаулық сақтау саласында қайырымдылық жобалармен айналысып келеді. Ол негізгі көмекті мемлекеттің Қазақстандағы балалар өлімі мен мүгедектікті азайтудағы күш-жігерін қолдау үшін бағыттайды. 2007 жылдан бастап Айдан Сүлейменованың 1,5 миллиард теңге мөлшеріндегі жеке қаражатына көпбейінді 30 балалар ауруханасы мен перинаталдық орталықтарының реанимациясы балалардың өмірін ғана емес, функционалдық денсаулығын да сақтайтын жабдықтармен жабдықталды. Оның ішінде шала туған сәбилердің ретинопатиясына байланысты балалардың мүгедектігін төмендету жобасына AYALA ҚҚ президенті 28 950 000 теңге бағыттады, оның 16 810 000 теңгесі — 2022 жылы офтальмологиялық скринингке арналған жабдықтар, ал 12 140 000 теңгесі — Алматы қаласындағы Қалалық перинаталдық орталыққа ретиналдық камера сатып алуға жұмсалды. |
Массаның атомдық бірлігі — нуклидті электрондық жүйелердің массасын өлшеуге арналған бірлік.Атом массасының ұғымы 1803 жылдағы джон Дальтон, атом массасының өлшем бiрлiгiмен енгiздi (деп аталатын сутектi шәкiл) сутегiнiң атомының массасы бастапқыда қызмет көрсеттi. 1818 Берцелиуске оттектiң атом масса жатқызылған атом массаларының кестесiн қабылданған [1]
ДереккөздерӨңдеу
↑ Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Химия. Н.Нұрахметов, А.Ниязбаева, Р.Рысқалиева, Н.Далабаева. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 336 бет. ISBN 9965-36-416-8
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет.
Бұл мақалада еш сурет жоқ.
Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз. |
Абылай хан атындағы ҚазХҚжәнеӘТУ халықаралық ынтымақтастығына айрықша көңіл бөлінеді. Халықаралық істер жөніндегі басқарма негізгі үш бөлімнен тұрады: Халықаралық байланыс жөніндегі бөлім, Академиялық ұтқырлық бөлімі, Шетел студенттері жөніндегі бөлім. Университеттің барлық халықаралық істері осы үш негізгі бөлімде атқарылады.
Халықаралық ынтымақтастық бөлімінің бастығы: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Халықаралық жобалар және рейтинг бөлімінің бастығы This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Шетел студенттері жөніндегі жетекші маман This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Университеттің халықаралық қатынастағы негізгі жұмысы төмендегілерді қамтамасыз етуге бағытталған:
Білім беру бағдарламаларын халықаралық стандартизациялау және аккредитациялау
Ғылыми-педагогикалық мамандарды бірлесе дайындау, халықаралық ғылыми-зерттеу ынтымақтастығы
Дүниежүзілік қауымдастықта университеттің беделділігін және қызметін күшейту, халықаралық-ассоциациялық байланыстарды дамыту және ұлғайту |
ҚР Мәдениет және спорт министрі Дәурен Абаев Ұлттық музей басшысы Арыстанбек Мұхамедиұлына қатысты күдік расталса, қызметінен кетуге дайын ба деген сұраққа жауап берді, деп хабарлайды Zakon.kz.
Егер бұл істер мен министр кезіәмде болған болса, мен отставкаға кетуге дайынмын. Оқиға нақты қаша болды? Бұл сұрақ Антикорға жолданады. Дәурен Абаев
Айта кетейік, Дәурен Абаев 11 қаңтарда ҚР Мәдениет және спорт министрі болып тағайындалған болатын. Бұл үкімет отставкаға кеткеннен кейінгі ең күтпеген тағайындау болды.
Еске салайық, Нұр-Сұлтан қаласының Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметі Әлем мұражайлары арқылы Алтын адамның шеруі халықаралық көрмені өткізуге бөлінген 146 миллион теңге көлеміндегі бюджет қаражатын жымқыру дерегі бойынша ҚР Ұлттық музейінің лауазымды тұлғаларына және басқа да тұлғаларға қатысты сотқа дейінгі тергеп-тексеру жүргізіп жатыр, - делінген хабарламада.
Ұлттық музей басшысы Арыстанбек Мұхамедиұлы қазір қамауда.
Оқи отырыңыз
Сенегал парламентінде әйел депутат соққыға жығылып, төбелес бұрқ етті
Алматы қаласының әкімі лауазымына екі адамның кандидатурасы ұсынылған
Президентке елімізде қатерлі ісікке қарсы инновациялық дәрі өндірісін ашу жобасының жүзеге асырылу барысы туралы ақпарат берілді |
Қыс келісімен кейбір өңірлерде бетіне мұз қатқан суға көлікпен баратын адамдардың саны артып, мұз астына түсіп кеткендер жайлы ақпарат көбейеді. Сондай бір жаңалық Батыс Қазақстаннан жетті. «Мой Город» порталы берген мәліметке сүйенсек, 22 қараша күні Audi 100 жүргізушісі Шаған өзеніндегі мұздың қалыңдығын тексермек болады. Ол су маңында жүргенде машина еңіске қарай қозғалып кетіп, мұз астына түсіп кеткен.
Желіде Шаған өзеніне батқан көліктер жайлы басқа да видеолар бар. Соның бірі бірнеше күн бұрын Оралда түсірілді. Жазбадан Mitsubishi Lancer-дің мұз үстінде жүргенін көруге болады.
View this post on Instagram
A post shared by Аскар Шайгумаров (@askar19745)
Мұз үстімен қозғалу өте қауіпті екенін ескертеміз. Негізі өзенде мұз өткелі болуы тиіс. Ал егер арнайы өткел болмаса, қарапайым ережелерді барынша сақтап, кеңестерді ескерген жөн. |
Тоғызқұмалақтан ІV Әлем чемпионаты 2017 жылдың қыркүйек айының 03-08 аралығында Астана қаласында өтті. Онда әлемнің 25 елінен 70-тен астам спортшы шеберліктерін көрсетті. EXPO-2017 көрмесі аясында өткен халықаралық турнирді Дүниежүзілік тоғызқұмалақ федерациясы, ҚР Мәдениет және спорт министрлігі және Астана қаласы әкімдігі ұйымдастырды.
Жарыстың жабылу салтанатында Дүниежүзілік тоғызқұмалақ федерациясы президенті Алихан Байменов пен ҚР Мәдениет және спорт министрлігі Спорт және денешынықтыру істері комитетінің төрағасы Ельсияр Қанағатов жылы лебіздерін білдірді.
Алихан Байменов «біз үшін кез-келген халықаралық турнирде тек жеңімпаздарды анықтау ғана емес, ұлттық зияткерлік ойынымыздың әлемге таралуы әрі насихатталуы, жаңа деңгейге көтерілуі де маңызды» екенін атап өтті.
Әлем чемпионатында АҚШ, Антигуа мен Барбуда, Ауғанстан, Әзірбайжан, Германия, Грузия, Колумбия, Қазақстан, Қырғызстан, Қытай, Монғолия, Өзбекстан, Ресей, Сирия, Тәжікстан, Түркия, Түркменстан, Үндістан, Ұлыбритания, Чехия, Швейцария сияқты мемлекеттерден - әлемнің төрт құрлығынан спортшылар қатысты. Австрия, Камерун, Польша және Украина спортшылары тұңғыш рет тоғызқұмалақтан әлемдік аренада сайысқа түсті.
Чемпионат ерлер және әйелдер арасында жеке-жеке тоғызқұмалықтың классика, рапид, блиц түрлері бойынша өтті. Алғаш рет осы чемпионатта тоғызқұмалақтан жұптық командалық жарыс болады. Оған әр мемлекеттен 1 ер, 1 әйел адам қатысты. Зияткерлік «жекпе-жектер» нәтижесінде Қазақстан, Қырғызстан және Моңғолия спортшылары жеңіс тұғырынан көрінді.
Сонымен қатар, 6 тамызда өткен федерация жиынында тоғызқұмалақтың әлемде таралу аясын кеңейту, әдістемелік, ақпараттық, ұйымдастыру мәселелері талқыланып, кадрлық шешімдер қабылданды. Дүниежүзілік Тоғызқұмалақ Федерациясы Президенті лауазымына - Алихан Байменов, Вице-президент лауазымдарына - профессор Жан Решитский ( Швейцария), Рауф Өзген ( Түркия), Асылxан Сәкей (Монғолия), Дастан Қапаев (Қазақстан), ал Бас xатшылыққа - Мақсат Шотаев сайланды.
Тоғызқұмалақтан келесі V әлем чемпионаты 2019 жылы - Түркияда, Еуропа чемпионаты 2018 жылы - Францияда, Азия чемпионаты 2018 жылы – Монғолияда өтеді деп жоспарлануда. |
Тендер өткізбей сатып алынған сыйлықтарды тышқандар кеміріп тастағаннан кейін шенеунікке қызметтен кетуге тура келді.
Батыс Қазақстан облысы Ақжайық ауданы білім беру бөлімінің жетекшісі жаңа жылдық сыйлықтарға қатысты оқиғадан кейін жұмыстан кетті, деп хабарлайды өңірлік прокуратураның баспасөз қызметі.
Айта кетелік, алдында Батыс Қазақстан облысы Ақжайық білім беру басқармасы аз қамтылған отбасы балалары үшін 5 миллион теңгенің Жаңа жылдық тәттілерді ешқандай тендерге қатысуынсыз сатып алғанын, бірақ оны тышқандар жеп қойғандықтан балалардың ала алмағынын мәлімдеген еді. Кейін жергілікті шенділер кәсіпкерлермен бұл сыйлықты қайтадан сатып алуына тура келіпті.
Міне, осындай ертегіні айтып берген аудандық білім беру бөлімінің басшысы жұмысынан қууылды.
Ақжайық аудандық прокуратурасы аудандық білім беру бөліміне тексеру жүргізіп, 2016 жылдың жаңа жылдық шыршасына сыйлықтарды сатып алу кезінде “Мемлекеттік сатып алу туралы” Заң талаптарының сақталмағанын анықтады.
Осыған орай, аудандық білім беру бөлімінің басшысы Зиналиев мемлекеттік қызметке кір келтiретін теріс қылықтарға жол бергені үшін қызметінен босату түріндегі тәртіптік жауапкершілікке тартылды. |
Балаға білім беру кезінде ата-аналарды мазалайтын мәселелердің бірі болып табылады баланы тілалғыш етіңіз. Бұған жету үшін ата-ананың іс-әрекеті өте маңызды екенін ескеру керек, өйткені егер ата-ана тарапынан ешқандай сенім болмаса, бала ата-анасына бағынбай өз қалауы бойынша жасайды мүлде.
Жылы Гуиаинфантил біз балалар психологымен сөйлестік Мария Луиза Феррерос ата-аналардың балаларының назарын аудару үшін орындайтын кейбір амалдарын білу. Бұл кеңестер күнделікті қақтығыстарды шешуге көмектеседі, мысалы, киіну, тамақтану немесе душ қабылдау кезінде туындайды.
1- Кейбір балалар ұйықтар алдында немесе таңертең киінгенде жиі шағымданады. Бұл жағдайда ата-ана не істеуі керек нық тұрыңыз және қабылданған шешімді соңына дейін жеткізіңіз. Мысалы, егер бала біз айтқан уақытта киінбесе және біз бұл жағдайда ол мектепке пижамамен барады деп ескерткен болсақ, біз мұны істеуіміз керек. Осылайша, бала ата-анасы бірдеңе десе, бұл маңызды екенін, сондықтан келесі жолы ата-анасына мойынсұнудан тайынбайтынын біледі.
Әрекет етуге бірінші кезекте ата-ана болу керек. Бала ата-анасының күмәнданатынын немесе мысалы, оны пижамамен мектепке алып баруға батылы бармайтынын байқаған сәтте, баламен шайқас жоғалады.
2- Баланы мойынсұнуға мәжбүр ететін тағы бір практикалық кеңестер өзіңіз шешім қабылдауға мүмкіндік беріңіз және оған ұнамайтын нәрсені жасауға мәжбүр етпейтіндігі. Ол үшін біз екі балама ұсынып, шешім қабылдауға тырысуымыз керек. Мысалы, таңғы ас кезінде көптеген балалар сүт ішуден бас тартады. Осы уақытта біз онымен нақты сөйлесіп, дәрігер күніне жарты литр сүт ішу керек деп айтқанын айтуымыз керек. Сондықтан сіз бір стакан сүтті таңертең немесе түстен кейін екі уақытта іше аласыз.
Бала әрдайым ең қолайлы нұсқаны таңдауға бейім болады, өйткені егер ол сүтті ұнатпаса, оған қатарынан екі емес, таңертең кішкене стакан, ал түстен кейін екіншісі жақсы болады. Осылайша, біз баланы өздігінен шешуге қалдыру арқылы мақсатымызға қол жеткіздік.
3- Ата-аналардың өз күштеріне сенуі өте маңызды, өйткені көптеген жағдайларда баланың реакциясынан қорқып шешім қабылдамаңыз. Балалар бірінші сәттен бастап ата-аналары «жоқ» десе, олай етпейтінін білуі керек. Сонымен, балалар өсіп келе жатқанда, ата-аналары оларға не істейтінін және не істемейтінін жақсы біледі, осылайша болашақта тағы да қақтығыстарға жол бермейді.
Сіз ұқсас мақалаларды оқи аласыз Балаларға ата-аналарына бағынудың практикалық әдістері, сайттағы мінез-құлық санатында.
Бейне: Таза заттар мен қоспалар Практикалық жұмыс2 Заттарды тазарту әдістері Болатова А Ж (Желтоқсан 2022). |
2013 жылғы 25 қаңтардағы «Арнайы білім беру оқу бағдарламалары бойынша жалпы білім беру» және «Мамандандырылған білім беру ұйымдарында дарынды балаларға жалпы
2013 жылғы 25 қаңтардағы «Арнайы білім беру оқу бағдарламалары бойынша жалпы білім беру» және «Мамандандырылған білім беру ұйымдарында дарынды балаларға жалпы
Название 2013 жылғы 25 қаңтардағы «Арнайы білім беру оқу бағдарламалары бойынша жалпы білім беру» және «Мамандандырылған білім беру ұйымдарында дарынды балаларға жалпы
Дата конвертации 19.04.2013
Размер 27.98 Kb.
Тип Документы
источник
2013 жылғы 25 қаңтардағы «Арнайы білім беру оқу бағдарламалары бойынша жалпы білім беру» және «Мамандандырылған білім беру ұйымдарында дарынды балаларға жалпы білім беру» бюджеттік бағдарламалар шеңберінде «Павлодар облысының білім беру басқармасы» мемлекеттік мекемесіне бөлінген жергілікті бюджет қаражаттарын пайдалану тиімділігін бақылау қорытындылары туралы» № 9/03 қаулысынан үзінді
1. «Арнайы білім беру оқу бағдарламалары бойынша жалпы білім беру» және «Мамандандырылған білім беру ұйымдарында дарынды балаларға жалпы білім беру» бюджеттік және «Павлодар облысының білім беру басқармасы» мемлекеттік мекемесінің стратегиялық жоспарының мақсаттары, міндеттері, нысаналы индикаторлары мен көрсеткіштері, жалпы алғанда, жетілгендігі атап өтілсін.
2. Павлодар облысы білім беру басқармасының бастығына ұсынылсын (Б.М. Бексейітоваға):
«Облыстық мамандырылған мектеп-интернат» және «Санаторий түріндегі Шалдай мектеп-интернаты» мемлекеттік мекемелердің қаржыландырылуы, орталықтандырылған басқару бухгалтериясын қолданыстағы заңнамаға сәйкес келтірілу мәселесін салалық министрлікпен бірге істелінсін;
«Облыстық дарынды балаларға арналған кадет мектеп-интернаты» ММ-не жеке элитарлық білімді қамтамасыз ететін мекеменің мәртебесін нығайтуға бағытталған, олардың ұсынатын білім беру қызметтері сапасын арттыру, олардың кәсібі мен мәртебесіне сәйкес қызметтерінің мақсаттары мен нәтижелері ара қатынасы бөлігіне, қосымша шаралар қолданылсын;
мамандандырылған білім беру мекемелері оқушыларының республикалық және халықаралық олимпиадаларға қатысуының төмен көрсеткіші себептерін талдасын. Оқушыларды және ұстаздарды дарынды балаларға арналған мекемесі мәртебесін дәлелді критерийлердің бірі ретінде осындай деңгейлі олимпиадаға ынталандыру;
бар қуатты тиімді пайдалану мақсатында санаторлы-интернаттық білім беру мекемелерінің толыққандығын қамтамасыз ету бойынша жұмыс белсенділігі арттырылсын;
оқушылар арасында ауру-сырқаулық деңгейін төмендетуге бағытталған санитарлық-гигиеналық және емдеу- ауруды алдын-алу іс-шаралар кешені әзірленсін;
3. Павлодар облысы білім беру басқармасының бастығына (Б.М. Бексейітоваға):
бюджеттік және басқа заңнамада бұзушылықтар жіберген лауазымды тұлғалардың жауапкершілігі жөніндегі мәселе белгіленген тәртіпте қарастырылсын;
анықталған бұзушылықтарды жоюға, алдағы уақытта осы тектес бұзушылықтарға жол берілмеуге шаралар қолданылсын;
бұзушылықтардың 192,9 мың теңге сомасында сәйкес бюджет табысына толық көлемде өтелуі, 884,6 мың теңге - қалпына келтірілуі, соның ішінде есеп бойынша - 126,9 мың теңге, жоспарланған тағайындауларды азайту жолымен - 757,7 мың теңге осы қаулының қосымшасына сәйкес қамтамасыз етілсін;
ведомствоға қарасты мекемелерде мемлекеттік сатып алу рәсімдерінің жүргізілуінің, тиісті бухгалтерлік есеп пен есептіліктің жүргізілуінің лайықты түрде ұйымдастырылуы қамтамасыз етілсін;
анықталған бұзушылықтарды жою және кінәлі тұлғаларға қолданылған іс-шаралар туралы ақпаратты құжаттар көшірмелері қосымшасымен бірге Павлодар облысы бойынша тексеру комиссиясына осы қаулы күшіне енген күннен бастап бір ай мерзім ішінде ұсынылсын.
Тексеру комиссиясы аппаратының Сараптама-заң бөліміне (А.Ә. Мұқатоваға):
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік саласында Қазақстан Республикасы заңнамасының анықталған бұзушылықтары деректері бойынша материалдар Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Қаржылық бақылау комитетінің Павлодар облысы бойынша Қаржылық бақылау инспекциясына олардың мекенжайларына жіберілген материалдарды қарастыру қорытындысы бойынша кейінгі мониторинг жасаумен шаралар қолданылуға жолданылсын.
Бақылау барысында бюджет кірісіне - 35,8 мың теңге өтелгендігі, соның ішінде іссапарлар шығыстарының дәлелсіз өтелуі - 8,4 мың теңге, еңбекақының асыра төленуі - 27,4 мың теңге мәліметке алынсын.
Похожие:
Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін бағдарламалары бойынша оқыту үшін ведомстволық бағыныстылығына қарамастан білім беру ұйымдарына құжаттарды
«Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беруҒдің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына...
«Арнайы жалпы білім беретін оқу бағдарламалары бойынша оқыту үшін мүмкіндіктері шектеулі балалардың құжаттарын қабылдау және арнайы білім беру ұйымдарына қабылдау» мемлекеттік қызмет регламенті
Арнайы білім беру бағдарламалары – мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқытуға арналған бағдарламалар
Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін бағдарламалары бойынша оқыту үшін ведомстволық бағыныстылығына қарамастан білім беру ұйымдарына құжаттарды
«Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына...
«Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін бағдарламалары бойынша оқыту үшін ведомстволық бағыныстылығына қарамастан білім беру ұйымдарына құжаттарды қабылдау және оқуға қабылдау» мемлекеттік қызмет стандарты
«Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беруҒдің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына...
«Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін бағдарламалары бойынша оқыту үшін ведомстволық бағыныстылығына қарамастан білім беру ұйымдарына құжаттарды қабылдау және оқуға қабылдау» мемлекеттік қызмет стандарты
«Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беруҒдің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына...
«Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін бағдарламалары бойынша оқыту үшін ведомстволық бағыныстылығына қарамастан білім беру ұйымдарына құжаттарды қабылдау және оқуға қабылдау» мемлекеттік қызмет регламенті
«Бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына...
«Негізгі орта, жалпы орта білім беру ұйымдарында экстернат нысанында оқытуға рұқсат беру» мемлекеттік қызмет регламенті
Білім беру ұйымы – меншік нысанына және ведомстволық бағыныстылығына қарамастан негізгі орта, жалпы орта білім беретін оқу бағдарламаларын...
«Балаларға қосымша білім беру бойынша қосымша білім беру ұйымдарына құжаттар қабылдау және оқуға қабылдау» мемлекеттік қызмет регламенті
Дар белгілейтін мемлекеттік білім беру тапсырыстары есебінен қосымша білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын мемлекеттік...
«Қала (аудан) әкімдіктерінің білім бөлімдері» мемлекеттік мекемелерінің тізімі
«Арнайы жалпы білім беретін оқу бағдарламалары бойынша оқыту үшін мүмкіндіктері шектеулі балалардың құжаттарын қабылдау және арнайы...
Алматы облысы әкімдігінің 2012 жылғы «29» желтоқсан
«Арнайы жалпы білім беретін оқу бағдарламалары бойынша оқыту үшін мүмкіндіктері шектеулі балалардың құжаттарын қабылдау және арнайы... |
Саяси психология ғылым ретінде өзінің тарихына бай.Оның өз бетінше ғылым болып қалыптасуына дейін, көп уақыт бойы саяси - психологиялық идеялар зерттеушілердің ақыл-ойынан орын алған.
Саяси психологияда өзіндік әртүрлілік парадоксы жайында айтуға болады: өндірістің , техника мен технологияның дамуына байланысты адамдарға деген көңіл төмендей бастады. Бұған дейін, адам өмірінің көп бөлігі өзінің іс-әрекетінің жемісімен емес, адамның бір-бірімен қатынасымен байланысты кезінде, адамның ролі мен қатынасы өмірде және саясатта маңызды ролі ие болған. Барлық кезеңдердің адамдарын қызықтырған негізгі сұрақ – бұл өзіне ұқсатардың билігі болып табылатын. Адам және билік – саяси психологияның тарихына дейін негізгі сұрақ.
(Продолжение скрыто) Курсовые РК скачать, курсовая Казахстан скачать, контрольные РК скачать, контрольная Казахстан скачать, рефераты для РК, реферат для Казахстана
1.1 Ежелгі Греция
Элладада практика ғылымға қарағанда маңыздырақ болған. Бірақ Ежелгі Грецияда қазіргі саясаткерлерді ораторлар басқан болатын.Сол кезеңнің ораторы, тілі бай ұсталарының бірі Демосфен болатын. Ол алғаш рет бұқараға, әсіресе олардың ақыл-ойы мен эмоцияларына саяси әсер ету механизімдерін зерттеген болатын.Ол бұқараның екі типін бөліп көрсетеді: |
Polisia.kz сайтының жазуынша, осы жылдың басынан бастап полицияның «102» арнасына азаматтардың жоғалып кеткені туралы 4558 өтініш келіп түскен. Жоғалған адамдардың көпшілігі бір күн ішінде табылған. Қалғандарының орналасқан жері іздестіру іс-шараларын жүргізу барысында анықталды. Әрбір өтініш бойынша полиция қызметкерлері жоғалған адамның орналасқан жерін анықтау бойынша шаралар қабылдайды. Жоғалған адамның орналасқан жерін анықтаудың жеделдігі азаматтардың уақытылы өтініш білдіруіне байланысты.
Тергеу-жедел тобы адам туралы жалпы мәліметтерді анықтайды: жасы, бойы, салмағы, дене бітімі, шаш пен көздің түсі, киген киімі, ұялы телефон нөмірлері, достары мен әріптестерінің шеңбері және ауруханалар, мәйітханалар және басқа да арнайы мекемелер тексеріледі. Сондай-ақ жоғалған адам оқиғалардың жедел ақпары бойынша тексеріледі. Балаларды іздеген кезде ювеналды полиция инспекторларымен бірлесіп, сыныптастарының, курстастарының, достарының шеңбері қарастырылады. Сауда үйлері, компьютерлік клубтар, ойын алаңдары, кіреберістер, саябақтар скверлер тексеріледі. Еріктілер ұйымдары қосылады.
Тәртіп сақшылары мен еріктілер арасында тығыз өзара байланыс орнатылған. Еріктілер жоғалған адамдарды іздеу шараларын жүргізу кезінде полицейлерге көмек көрсетеді. Көбіне азаматтардан өтініштер жылы кезең басталғанда келіп түседі. Оқу жылының басталуымен де жоғалту жағдайлары кездеседі. Мысалы, балалар қателесіп басқа автобусқа отырып, күні бойы адасып жүреді.
Бұл туралы ата-аналар кешке ғана біліп, полицияға жүгінеді. Бақытына орай, мұндай жағдайларда барлық балалар аман-сау табылады. Егде жастағы адамдар да өздерінің мекенжайларын ұмытып, үйлерін таба алмай қалады.
Сонымен қатар, адамдардың жоғалуының тағы бір себептері склероз, психикалық аурулар болуы мүмкін. Мәселен, қазіргі уақытта Астана қаласы ПД Криминалдық полиция басқармасы жоғалған 26 жастағы Назар Арминді іздеуде. Ол 2020 жылдың 6 қазанында сағат 16:30 шамасында үйден кетіп қалған және осы уақытқа дейін оның қай жерде екені белгісіз.
Психикалық аурумен ауырады. Басқа атпен танысуы мүмкін. Белгілері: бойы 180-185 см, арық дене бітімі, шашы қысқа, қара түсті. Киімі: сары түсті жейде, сұр түсті джинсы, аяқ киімсіз. Қандай да бір ақпарат алған жағдайда Астана қаласы ПД Криминалдық полиция басқармасына 71-61-49, 71-63-29, 8-702-943-17-72, 8-705-102-79-79 байланыс телефондары арқылы немесе “102” арнасына хабарласуларыңызды сұраймыз, – деді полицейлер. |
Естеріңізге сала кетейік, тек жазғы маусымдарда ғана өтетін Журналистер кубогы бұған дейін екі рет өткен. Екеуінде де «Хабар» командасы жеңіске жеткен болатын. Алдымен 2017 жылы финалда «Жеңіс» командасын тізерлетсе, былтыр финалда «Спорт 59» командасынан басым түскен. Енді үшінші рет жеңімпаз атанар болса, Журналистер ауыспалы кубогын өздерінде қалдырады.
Ертең командалар алғашқы кезеңді өткізеді. Алдымен 1/16-финал аясындағы ойын. Алаңға «Қазмедиа В» мен былтырғы финалист «Спорт 59» шығады. Қай жеңгені 1/8-финалға автоматты түрде өткен «Хабармен» кездеседі.
Назарларыңызға Журналистер кубогының бірінші кезеңіндегі ойындар кестесін ұсынамыз.
BAQ league алтыншы маусымының серіктестері:
«Egemen Qazaqstan» газеті, Астана футбол федерациясы, Қазақстан футбол федерациясы, “Астана” футбол клубы, “Life football” спорттық дүкені, «Halva» кафесі, «Spectrum» халықаралық мектебі. |
Жетекшісі: Айтышев Данияр Дауренұлы – С.Торайғыров атындағы ПМУ-ның тарих және құқық факультетінің 2 курс студенті, мамандығы «тарих»
тел.8-700-355-90-70, 8-777-39-99-143
Мақсаты:
• Тәуелсіз Қазақстанның мүддесі аясында белсенді студенттер консолидациясы.
• Жас Қазақстандықтардың күш-жігерін конструктивтік салаға жұмсауы.
• Студенттік ортада білім негізін енгізу.
Миссиясы:
• Қазақстанда студенттік мәселелерді шешетін және еліміздің ЖОО және ОАОО-да білім сапасын жақсартуға әсер ете алатын ұлттық қозғалысты консолидациялау.
Міндеттері:
• Қазақстан студенттер Альянсының аудиториясын кеңейту.
• Тілді, тарихты, мәдениет пен ұлттық дәстүрлерімізді дәріптейтін Қазақстан жастарын тәрбиелеу.
• Халықаралық деңгейге шығу, Таяу және Шалғай шетелдік студенттік ұйымдармен байланыс жасау.
Қызметі:
Университеттің қоғамдық өміріне белсенді араласатындар – университеттік Қазақстан студенттер Альянсының мүшелері, ол елімміздің 107 жоғары оқу орнының 30 мыңнан артық студенттерін біріктіріп отыр. Қозғалыстың басты мақсаты – студенттер құқығы мен мүддесін қорғау, сонымен қатар отандық жоғары білім сапасын көтеруде мемлекет жұмысына әсер ету.
ҚАС ҚР ғылым және білім Министрлігі көмегімен қолданады, қол қойылған келісім щеңберінде ҚР жоо-дың ректорлары Кеңесімен қызмет етеді.
ҚАС белсенділері түрлі конкурстар мен акцияларға өздерінің жастастарын қатысуға тартады, олар: «Қалай тұрасын студент?», «Қалай тамақтанасын студент?», жасы үлкен адамдар күніне арналған «Жастар игілікті істер үшін», «Нашақорсыз өмір», «Денісау жастар – денісау демалыс», «Волонтерлік әрекеттер» конкурсы және т.б.
Бізді қоршаған орта табиғаты мен туған қаламыздың қамы үшін өзінің еңбегінің бөлігін сіңіруге дайын, университет студенттері мұнда жыл сайын қатысатын, Ертіс өзенінің сол жақ жағажай жағалауын тазарту бойынша «Таза жағалау» экологиялық акциясы Павлодар қ. ҚАС қамқорлығымен 2005 жылдың шілдесінде өткізіледі.
«Бұл біздің ту!» ғаламат акциясы көбінде есте қалған шығар, бұл ойдың жүргізілуі ҚАС жатады. Бірінші қаласы, Астанада өткізілген болатын. Біздің еліміздің қалаларын 1020(200 м2) метр өлшемі бар Қазақстан Республикасы туы аралады. 3 қазанда туымыз Павлодарға келді. Бұл расында да үлкен көрініс болды: жүз шақты жас адамдар және үп-үлкен мата, біркелкі колонна құрып, олар – өз елінің патриоттары екенін, бір үлкен біріктірілген мақсатты – көрсетті.
Жастар өз қолымен жасайтын, өз елінің тарихына қатысты бұл сезім – бір үлкен нәрсе береді, жастардың патриоттық сезімін тәрбиелеу көмегі мақсатын жай ғана қоя тұрмай ҚАС белсенділері «Бұл біздің Әнұран!», «Бұл біздің Ту!», «Менің Қазақстаным» сияқты акциялар ұйымдастырады.
Біздің қаламызда орналасқан, №5512 әскери бөлімінің офицерлері мен солдаттарына арналған мерекелік концерт С. Торайғыров атындағы ПМУ-дің студенттердің филармониясымен бірге Қазақстан Альянс студенттер белсенділері Отанымыздың Қорғаушылар Күніне және Жеңіс күнін тойлау шеңберінде өткізілді.
Павлодар қ. ата-ананың қамқорынсыз қалған және жетімдерге арналған екі баспананы қайырымдылық акциясымен ҚАС 2006 жылдың 1 маусымында балаларды қорғау күнінде барды. «Балаға көмектес!» айлығы уақытында жиналған, кітаптар мен ойыншықтарды, киімдерді олар баспанадағы балаларға берді.
ҚАС өмірі тек қана акциялар мен бағдарламаларда қатысуымен қызықты емес, сонымен бірге еліктіретін бірлескен демалыстар, дискотекалар, КВН, семинарлар мен тренингтарда оқыту, жазғы және қысқы лагерьлер.
ҚАС арналған аймақтық лагерь жұмасы ұйымдастырылған болатын, мұнда С. Торайғыров атындағы ПМУ «Баянтау» демалыс үйінде солтүстік-шығыс өлкелердің 70 аса облыстар өкілдері 2006 жылдың тамызында демалды. Әртүрлі қалалардан ҚАС белсенділері лагерьлер қорында көптеген қызықты және пайдалы тренингтер өткізді (тақырыптары: «Топта жұмыс жасау», «Фандрейзинг – акцияларды жүргізу үшін демеушілерді тарту» және т.б.), семинарлар, спорттық жарыстар, бір-бірлері жайлы көп білуге және достасуға, және де жай ғана көңіл көтеруге мүмкіншілігі туды! |
Көкшетауда «Рухани жаңғыру» – «Үздік Буктрейлер» (booktrailer) атты бірегей жоба іске қосылды, деп хабарлады Ақмола облыстық ішкі саясат басқармасы.
«Акция кітап оқуға деген қызығушылықты арттырып, оқырмандарды «кітаптар әлеміне» қайтарады», – деп есептейді ұстаздар.
Шараға 200-ден астам адам қатысты. , .
Буктрейлер (booktrailer) – ол ерікті көркемдік түрінде бір кітап туралы баяндайтын қысқа бейнеролик. Мұндай бейнероликтердің мақсаты – жаңадан шығарылған кітаптарды жарнамалау және оқуды насихаттау, фильмдердің трейлеріне тән көрнекі құралдарды пайдаланып кітаптарға назар аудару. Буктрейлердің ұзақтығы 3 минуттан аспайды. Бұл бейнероликтер заманауи кітаптарға ғана емес, әдеби классикаға айналған кітаптарға да түсіріледі.
Сұхбат алаңында шығармашылық тұлғалар, актерлар, жазушылар, режиссерлік және актерлік шеберлік мұғалімдері, журналистер пікірлерімен бөлісті. Олардың әрқайсысы қазіргі замандағы тәрбиеге қатысты кітаптардың маңызды рөлі туралы әңгімеледі.
«Бүгінгі күні біздің үйлерімізде кітап оқуға құлшынымыз азайса да, біздің кітаптарымыз сөрелерімізден жоғалып кетпейді. Біздің қиялымыз рухани азыққа, эмоцияларға, сезімдерге мұқтаж, яғни дайын бейнетаспадағы сурет немесе аудио жазбалар керек қажеттілікті толтырмайды, сондықтан біз тағы да кітаптарға қайта ораламыз», – деді облыстық «Ақмола правдасы» газетінің редакторы Бақыт Мұхамедрахимова-Тасова.
Сұхбат алаңында Сәкен Сейфуллиннің «Көкшетау», Сәбит Мұқановтың «Промелькнувший метеор», Ілияс Есенберлиннің «Алтын Орда» және Александр Пушкиннің «Евгений Онегин» атты кітаптары таныстырылды. Бутрейлерлерді Көкшетау қаласының «Аулет» мектептен тыс жұмыс орталығының шәкірттері әзірледі.
«Бұл мәселенің техникалық жағы ғана емес, сонымен бірге компьютердегі бейне-редакторлармен тікелей жұмыс істеу, сонымен қатар театр қойылымдарын басқару негіздерін білу, актерлік шеберліктің негіздерін білу керек», – деді М.Жұмабаев атындағы Ақмола облыстық ғылыми-әмбебап кітапханасының кітапхана жұмысы жөніндегі директордың орынбасары Галина Савенкова.
Аталып өткендей, сұхбат алаңы концерттік бағдарламамен және естелік жалпы фотоға түсумен аяқталды.
ruh.kz Send an email 19.02.2018
49
Facebook Twitter VKontakte Odnoklassniki Skype Messenger Messenger WhatsApp Telegram Хатпен жіберу Басып шығару |
Көрсеткен қасиеттерi теориятикалық жағынан есепке алып, эмоцияның формаларын және сансыз көп түрлерiг айқындауға болады. Бiрақ белгiлi жақсы кербiреулерi ғана жеткiлiктi суреттелген. Мысалы, американдық психолог К.Изард фундаменталды он эмоциялардың түрлерiн көрсеткен.
Қызығушылық-қозу жағдаяттарға сыйю, ой-өрiстi кеңейту, бiлу, зерттеу ықыласы, бiреуге немесе бiр нәрсеге әуесқойлық және сезiм құшағында күйзелу. Тиiмдi, әсiресе, танымдық мотив (түрткi) iс-әрекеттiң мағынасына сәйкес және күштiлiгi жеткiлiктi көрiнедi. Қызығушылыққа қарама-қарсы эмоцияны зерiгу деп атаймыз . Ол монотондық жағдайда туады. Субъектiнiң тиiстi пәнiмен немесе ақпараттармен ерекше қарым-қатынас және жаңа жағдаяттармен қақтығысқанда қызығушылық эмоция күшейедi. Таңырқау, қызығу эмоциясына жақындау, қарама-қайшылық, ерекшелiк, жаңа ұқсас жағдаяттарда туады. Бiрақ, тез уақытта өтетiн эмоция болып көрiнедi. Күштi танымдық мотив ретiнде көрiнедi, соңғы әрекеттердi итермелейдi, яғни, айқындау, бiлу, анықтау, көз жеткiзу т.б.
Қуаныш эмоциясы адамның мүмкiншiлiктерi және негiзгi тұлғалық қасиеттерiн жүзеге асыруда пайда болады. Қоршаған әлеммен және басқа адамдармен, өзiмен қанағаттану сезiмiмен және өмiрге қанағаттану күйi. Оптимизм және мүмкiншiлiгiн кеңейту күштiң көбею сезiмiнен байқалады.
Эмоция азабы өмiрлiк мақсатқа жетуге ұмтылысқа керi әсерiн тизе отырып туындайды. Азапқа, жеке ар-намысқа тию, адамдардың қорлауы, алаяқтық, қуаныш күйiн талдау, адам құндылықтарын келеке етуiне себеп болуы мүмкiн. Адамдарғы азапқа қарысы болып, кек алу мақсаты күш бередi. Күштi азап аффектiге және ашық күреске айналып кетуi мүмкiн. Бұл жағдайда адам өзiндiк бақылауын, саналы түрде басқару мүмкiншiлiгi шектеледi, тiптi өз әрекетiн жоғалтады. Көп жағдайда азап басқа адамдарға қарсы бағытталуы, сондай-ақ ол бағыт өзiне бағытталуы мүмкiн.
Ұялу эмоциясы субъект өзiне, көзқарасына, ойына, тұлғалық қасиетерiне, қатынастарына, сыртқы ерекшелiгiне сәйкес емес әрекеттерiн жасаған кезде туады. Бұл күйзелiсте субъект өзiн басқалармен салыстырғанда жаман, қолынан ештеңе келмейтiн, әлсiз, кiшкентай, ешнәрсеге жарамайтын, ақымақ, тартымсыз, жол болмағандай сезiнедi. Оған басқалар оның кемшiлiктерiн көрiп, жек көретiндей көрiнедi. Сондықтан ол басқа адамдардан өзiн алшақ ұстап, жат жүруге даяр болады. өялудың жеңiл формасы қызару. өялу интеллект жұмысын тоқтатады, адамның әрекетi мен қылықарына қатты әсер етедi, сананы жаулап алады. Тұлғаны қорғаныш механизмдерi белсендiредi. Өмiрдегi түрлi жағдайлар ұялу мен одан адамгершiлiк деңгейде құтылу – тұлғалық борыш.
Ұялуға қарама-қарсы эмоциялық күй – мақтаныш эмоциясы. Ол моральдық-эстетикалық талаптардың жоғары деңгейiнде туындайды. Ол өзiнiң мағыналығын, артықшылығын, құндылығын басқа адамдардан жақсы лебiздер естiген кезде сезiнедi. өялу мен мақтаныш эмоциясы негiзiнде адамда өзiне қатысты тұрақты дамуы жүредi.
Айну эмоциясы субъектiнiң моральдық-эстетикалық талабына сәйкес емес жағдайларда, объектiлерге, құбылыстарға немесе адамдарға туындайды. Бұл адамның қылықтары, ойлары, тiлектерi, нақты заттары, iс-әрекет кемiстiгi және т.б. Айну эмоциясы сәйкес объектiнi өзгертудi, жақсартуды, жетiлдiрудi, жою немесе алшақ жүрудi тудырады.
Жек көру эмоциясы айнуға мағынасы ұқсас келедi, бiрақ өзiнiң қосымша ерекшелiгi бар. Ол сәйкес объектiнi өзгертудi, жақсартуды, жетiлдiрудi, жою немесе алшақ жүрудi тудырады. Сонымен қатар ол жек көрген адамнан немесе топтан өзiн алшақ ұстап, өзiнiң артықшылығын, ар-намысын сезiнедi.
Өзiн кiнәлау эмоциясында адам өзiнiң кiнәсiн мойындайды, өзiнiң оған қатысын немесе шығынға жауапкершiлiгiн, басқа адамдардың жайсыздығын, жолының болмауына өзiн кiнәлi сезiнедi. Бұл кезде ол өзiн-өзi кiнәлайды және өкiнедi (үлгерген жоқпын, iстей алмадым, ескерте алмадым, кең пейiлдiк көрсете алмадым және т.б.), көбiнесе өзiнiң кiнәсiн ақтауға тырысады (зардап шегiнуге көмектесу, кешiрiм өтiну, түсiндiруге тырысу). Тұлғаның негiзгi кемелдену көрсеткiшi – ол өзiнiң қылығына жауап беру және кiнә сезiмiн сезiну, кiнәсiн ақтауға тырысу.
Қорқыныш эмоциясы адамның тұлғалық немесе дене бiтiмiне өмiрiнде қауiптiң төнуi кезiнде пайда болады. Қауiп төну деңгейiне байланысты сенiмсiздiк жағдай, мазасыздану, жамандықты сезiну, қауiптiлiгiн қамтамасыз ете алмау, қауiп, күштi қорқыныш бақылауға келмейтiн аффектiге айналуы мүмкiн. Адам өзiнiң күштiлiгi немесе батылдығы осы сезiмдерден өткенде бағалайды.
Кез-келген адамның өзiнiң қайталанбас эмоционалдық қоры болады. Бұл нақты эмоциялық бейiмдiлiкте: қуанышта, қайғыда, қызығуда, кiнәнi сезiнуде көрiнедi. Эмоционалдық таңдауына байланысты тұлғаның эмоционалдық типтерiн анықтауға болады. |
Этникалық қазақ Түркия азаматы Байрам Иса есімді жауынгер сол елдегі антитеррорлық операцияға қатысып шейіт болды.
Бұл туралы жас түркітанушы Онур Тарладжы мәлім етті деп хабарлады Turk-media.info.
Жауынгер Түркияда өмір сүрген Қазыбек Иса деген батырдың немересі. Ыстамбұлдың түріктері марқұм Байрамды да батыр деп атады.
Жауынгеріміз Диярбақырда лаңкестермен атысып жарақат алған, сосын Анкараның әскери госпиталінде көз жұмды.
Жаназасы 11-қарашада Стамбулда Зейтынбурну ауданының Эмине Инанч мешітінде өтті.
Естеріңізге сала кетейік, қазір Түрік елінде террорға қарсы ауқымды операция өтіп жатыр. Мемлекеттің ішінде күрд лаңкестерімен, ал сыртында ДАИШ содырларымен күрес жүргізілуде. |
Қазақстанның тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың фитнес-гаджетінен алынған мәліметтерді елбасының баспасөз хатшысы өзінің Twitter-дегі парақшасында жариялады.
«Нұрсұлтан Назарбаев үшін салауатты өмір салты әрқашан басымдыққа ие болды. Әзірбайжан Республикасына сапары кезінде елбасы Каспий жағалауын бойлай төрт жарым шақырымды жүріп өтті», – деді Үкібай.
Нұрсұлтан Назарбаев қашықтықты бір сағат 16 минутта жүріп өткен. Демалу кезіндегі елбасының импульсі – минутына 71 соққы, жүргізу кезінде – минутына 82 соққы болды.
Еске салайық, Қазақстанның тұңғыш президенті осы жылдың 6 шілдесінде 82 жасқа толды. Қазіргі уақытта ол Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің төрағасы.
stan.kz
5,646 Нұрсұлтан Назарбаев
Ұқсас жаңалықтар
99
“30 миллион халыққа жақындамаймыз ба?!”: Назарбаев халық санағы кезінде 5 млн қазақты санақтан алып тастаған
Мухоряпов деген сабаз қайдағы-жайдағыны еске түсіріп отыр. 2000-шы жылдардың басы. Алматы қалалық Ішкі саясат
24
“Әрі қарай ол қатардағы зейнеткер” Азат Перуашев Нұрсұлтан Назарбаевқа қатысты пікір білдірді (Видео)
“Ақжол” партиясының төрағасы, мәжіліс депутаты Азат Перуашев президент Қасым-Жомарт Тоқаевты қолдайтынын айтты. Айтуынша, мемлекет
157
“Тоқаевтың телефонын тыңдады” Кибераңдуға бұрынғы президент Нұрсұлтан Назарбаев айналасындағы адамдар ұшыраған
Қалмұханбет Қасымов мемлекеттік күзет қызметінің бастығы лауазымынан босатылды. 30 шілдеде президент Қасым-Жомарт Тоқаев арнайы
22
Нұрсұлтан Назарбаев “Самұрық-Қазынаның” коронавирус пандемиясымен күреске белсенді қатысуы тиіс екенін ескертті
Қазақстанның тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаев “Самұрық-Қазына” ұлттық әл-ауқат қорының басқарма төрағасымен кездесті, деп хабарлайды
30
Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқына үндеу жолдады
Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқына үндеу жолдады Тұңғыш Президент – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқына
15
Қоқыс контейнерінен жаңа туған сәби өлі күйінде табылды
Сәби өлімінің себебі мен уақыты тағайындалған сот-медициналық сараптама кезінде анықталатын болады. Іздестіру жұмыстарына кинологтар |
ҚР-ның президентінің 1998 жылғы 26 желтоқсандағы заң күші бар №2732 «Бухгалтерлік есеп туралы» жарлығына сәйкес:
Бухгалтерлік баланстан;
Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есептен;
Ақша қаражаты қозғалысы туралы есептен тұрады.
Сондай-ақ осыларға тіркелген түсініктеме хаттардан сондай ақ басқа да қосымша ақпараттан, таблицалардан, қаржылық есептерге негізделген немесе солардан алынған және солармен бірге оқылатын диаграммалардан тұратын қаржылық есепті меншік формасы мен қызмет түріне тәуелсіз заңды тұлғалар құрастырады.
Бухгалтерлік баланстың, қаржы-шаруашылық нәтижелері туралы есеп пен ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептің мазмұны мен форматы бухгалтерлік есептің тиісті стандарты арқылы тәртіпке келтіріледі және бір есепті кезеңінен келесісіне қолданылады.
Бухгалтерлік баланс кәсіпорынның жылдық есебінің жылдық формасы болып табылады. Ол кәсіпорынның есепті жылдың басы мен соңындағы қаржылық жағдайын көрсетеді. Баланс бас кітапта немесе мышинограммаларда көрсетілген есеп шоттар бойынша қалдықтар негізінде құрылады.
Баланс «Актив», яғни «субъектінің құнды бағасы бар мүлкі, мүліктік және жеке мүліктік игіліктері мен құқық» және пассив, яғни жеке меншік капитал мен міндеттемелер болып бөлінеді. Актив пен пассив теңестірілген.
Бұған қоса баланста сыртқары есеп шоттарға есепке алынатын игіліктердің бар екені туралы анықтама келтіріледі. Баланс қаржылық есептің үш элементін көрсетеді:
Активті;
Жеке меншік капитал және міндеттемелер;
Қалған екі элемент табыс пен шығын қаржылық шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есепте көрініс табады.
Осынау есеп қорытындыланған есеп шоты, табыстар мен шығындарды көрсететін басты форма болып табылады. Есепті жасауға қажетті бүкіл деректер регистрлерден және бухгалтерлік есеп шоттарынан тікелей алынған.
ҚР-ның шаруашылық жүргізуші субъектілері үш қаржылық есептің жаңа формасы № 3 «Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп» формасы болып табылады. Ол есепті кезеңнің ішінде заңды тұлғаға келіп түсетін және шығатын ақша қаражаттарының операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметтер шегіндегі негізгі арналарын көрсетеді.
Қаржылық есепте сондай-ақ түсініктеме хат, қосымша таблицалар мен басқа да ақпараттар болады. Түсініктеме хаттың мазмұны оның қызметін ұйымдастыру мен сипатының ерекшеліктеріне байланысты. Алайда оны құрудың көптеген талаптары артық күйінде қалады. Түсініктеме хатты деректер сыртқы ақпарат тұтынушыларға да және сол кәсіпорын басшыларына да бірдей дәрежеде қажет. Қаржылық есепке түсініктеме хаттың тіркеліп берілуі сол қаржылық есепті тұтынушылардың оны түсініп, деректерін салыстыруға көмектеседі.
Қаржылық есептің алдына қойған мақсатына қол жеткізу үшін ол осы есептің негізінде алынған, БЕС-ның халықаралық негізі ретінде қабылданған БҰҰ-ның тұғырнамалық ережелерінде көрсетілген белгілі бір принциптері мен талаптарына сәйкес келуі керек.
ҚР-нда енгізілген қаржылық есеп негізгі параметрлері бойынша халықаралық стандарттар талаптарына сәйкес келеді.
ҚР-ның заңдарында бұл тұғырнамалар жүзеге асырылады. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру ҚР-нда есептеу, үздіксіздік, дәлдік, шынайлылық пен кедергісіз берілетіндік, бейтараптық, салыстырмалық, жүйелілік принциптеріне сай жүзеге асырылады.
Есептеу принципі мынаны білдіреді: табыстар еңбек сіңіріліп табылғаннан кейін аударылады, ал шығындар шығарылған соң есептелінеді, яғни операциялар мен оқиғалар есептік баланс пен қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижелері туралы есепте олардан түскен несие ақша қаражаты төленген сәтінен бастап емес, пайда болған сәтінен бастап есепке алынады.
Аталған принциптердің сақталмауы шаруашылық субъектілерінің мүліктік және қаржылық жағдайдың көрінісін, қызметтің түпкі нәтижесін бұрмалайды.
Есеп беру мен баланс статьяларының бағасын бұрмалаған, әдейі өзгертілген есептік деректер берген басшылар мен бас бухгалтерлер қолданылып жүрген заңға сәйкес жауапкершілікке тартылады.
Қаржылық есеп ҚР-ның валютасы түрінде жасалуға тиіс. Көрсетілу единицасы – мың теңге. Есепке осы жұмыстың уақытылы орындалуына жауап беретін субъект басшысы мен бас бухгалтері қол қояды.
Қаржылық есепті жасау үшін есептік уақыт болып есепті кезеңдегі календерлық соңғы күн есептелінеді. Қолданылып жүрген заңға сәйкес жылдық есеп үшін есеп беру кезеңі календерлық жылдың 1 қаңтарынан бастап 31желтоқсанға дейін. Егер ҚР заңында басқаша жағдай қаралмаса, есеп әр жылдың 30 сәуірінен кешіктірілмей тапсырылуы керек.
Заңды тұлғалардың қаржылық есебі мүдделі тұтынушылар үшін жариялануға ашық болып табылады. Ондағы ақпараттың анықтығын заңды тұлға белгіленген тәуелсіз аудиторлық қорытынды немесе жеке аудитор дәлелдейді.
Сөйтіп, нарықтық қатынастарға көшу жағдайында қаржылық есептің рөлі елеулі түрде артады екен. Қазіргі заманғы білікті бухгалтер есепті қолданылып жүрген нормативті ережелер мен талаптарға сәйкес ол өзіне тиістілі рөлін – тұтынушыларды субъектінің мүліктік және қаржылық жағдайы туралы толық та ақпаратпен қамтамасыз етуі ойдағыдай атқаратындай есеп жасауға міндетті.
Түсініктеме хат.
БЕС сәйкес қаржылық есеп құрамына түсіндірмелік хат та кіргізілген.
Оның құрылымы экономика саласының ерекшеліктерін ескере отырып қарастырылуы қажет. Түсінік хаттың бір басты мақсаты – бүкіл бухгалтерлік есеп ақпаратын пайдаланушылар алдында кәсіпорын қызметінде орын алған проблемаларды анықтау, айналыс құралдарының айналысының кеміп кетуін айту, рентабельділіктің тмендеуі мен жоспардың орындалмау себептерін «негіздеу».
1.2 Қаржылық есеп беруге қойылатын негізгі талаптар.
Заңды тұлға болып табылатын кәсіпорын мекеме филиалдардың , өкілдіктердің , бөлімдердің және дербес балансқа бөлінген басқа да құрылымдық бөлімшелердің өндірісі мен шаруашылығындағы мүліктерді қоас алғанда , мүлік пен олардың қалыптасу көздерінің құрамын көрсететін қаржылық есеп беруді жасайды. Қаржылық есеп беру Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінде әзірленетін және бекітілетін типтік нысандар бойынша жасалад. Атап айтқанда, шаруашылық субъектілері қаржылық есеп беру құрамында мыналарды: кәсіпорын балансын, кәсіпорның қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп беруді, ақша қаражаттарның қозғалысы туралы есеп беруді тапсыруға міндетті. Шаруашылық субъектілерінің батырмасы бойынша немесе әріптестермен келісім бойынша қаржылық есеп беру басқа да есептік деректермен және түсіндірме жазулармен толықтырылуы мүмкін.
Барлық кәсіпорындар, мекемелер үшін есеп беру жылы болып 1 қаңтардан 31 желтоқсанды қоса алғанға дейінгі мерзім саналады. Жаңадан құрылған кәсіпорындар , мекемелер үшін есеп беру жылы болып олар заңды тұлға құқын алған күннен бастап 31 желтоқсанды қоса алғанға дейінгі кезең , ал 1 қазаннан кейін құрылған кәсіпорындар үшін келесі жылдың 31 желтоқсанын қоса алғандағы мерзім саналады.
Қаржылық есеп беруді толтыруға қойылатын талаптар : көрсеткіштердің қарапайымдылығы мен түсініктілігі, деректердің шынайылығы; жинақтамалы және талдамалы есеп деректерінің сәйкестігі, есептік көрсеткіштердің жоспарлы көрсеткіштермен салыстырмалылығы, есепті көрсеткіштердің өткен жылдың осындай мерзімдегі есепті көрсеткіштермен салстырмалылығы.
Қаржылық есеп берудің жасалу дұрыстығына кәсіпорынны /мекеменің/ басшысы және бас бухгалтер, сондай – ақ жоспар жасау қызметінің басшысы жауап береді. Қаржылық есеп беру қаржылық есептеменің бір бөлігі болып табылады және бухгалтерлік есептің стандарттарымен анықталады. Қаржылық есептемеге түсіндірме жазу, қосымша кестелер және осы есеп беруге негізделген немесе олардан алынған ақпараттар енеді және онымен бірге оқылатын болады.
Қаржылық есеп берудің сапалық сипаттамалары :
1. Түсініктілік - қаржылық есеп беруге ұсынған ақпарат пайдаланушыға түсінікті болуға тиіс.
2. Орындылық - пайдалануға өткен , қазіргі және болашақ оқиғаларды бағалауға, растауға немесе түзетуге көмектесіп, экономикалық шешімдерге ықпал ету.
3. Сенімділік – ақпараттарда елеулі қателер мен бұрмалаушылықтар жоқ екендігіне шынайы сенім білдіру.
4. Шынайы көрсету – сенімділікті қамтамасыз ету жағдайы, қаржылық жағдайы, операция нәтижелері, ақшалай қаржылардың қозғалысы және тағы басқа операцияларды шынайы көрсетуі тиіс.
5. Мәннің формадан артықшылығы – операциялар мен басқа оқиғаларды шынайы көрсету тек заңды формада ғана емес, экономикалық заңдылығына сәйкес есептеп ұсынуы қажет.
6. Бейтараптық - қаржылық есеп берудегі ақпараттың сенімділігін қамтамасыз ету, яғни күні бұрын теріс түсініктеме болмауы керек.
7. Байқампаздық - активтер мен кірістер, кемітілмей, міндеттемелер мен шығыстар әдейі арттырылмауы үшін талап етілетін есептеулерге сақтық деңгейін ұстау.
8. Толықтылық - сенімділікті қамтамасыз ету мақсатында қаржылық есептердегі ақпарат толық болуы қажет.
9. Уақыттылық - ақпарат ұсынуда ақталуға келмейтін тежеу болған жағдайда өзінің орындалғандығын жоғалтуы мүмкін.
10. Пайда мен шығын арасындағы баланс – ақпараттан алынатын пайда, оны алуға кететін шығыннан артып түспеуі тиіс.
11. Сапалық сипаттаулар арасындағы баланс - қаржылық есеп беру тепе – теңдік немесе салалық сипаттары арасында байланыс болу қажет. Қаржлық есепті жасаушылар кәсіби пайымдау мен әртүрлі жағдайларды садыстырмалы маңыздлығын анықтайды.
12. Сенімді және әділ көрсету – бухгалтерлік есептің сәйкес стандарттарын қолдану.Сенімді және әділ қаржылық есеп беру барысында ешқандай алаламай, қамтамасыз етуі қажет.
Қаржылық есеп беруді пайдаланушылар және оны тапсырудың мерзімі.
Шаруашылық субъектілері тоқсандқ және жылдық қаржылық есептемені құрылтай құжаттарына сәйкес меншік иелеріне , мемлекеттік салық инспекциясына , мемлекеттік басқарудың басқа органдарына , несие беруші
банктерге және басқа шаруашылық субъектілерімен келісімдердің негізінде басқа да мүдделі ұйымдарға тапсырады. Шаруашылық субъектілері тоқсандық есептемені тоқсан аяқталғаннан кейін 30 күн ішінде , ал жылдық қаржы есептемесін жыл аяқталғаннан кейін 90 күннің ішінде тапсыруға міндетті.
Бюджеттік мекемелер айлық , тоқсандық және жылдық қаржылық есептемені жоғары тұрған ұйымдарға олар белгілеген мерзімдерде тапсырады.
Қаржылық есептемені пайдаланушылар қатарына нақты қазіргі және әлеуетті инвесторлар , кредиторлар , жеткізушілер , қызметкерлер , сондай – ақ министрліктер , ведомстволар және жұртшылық жатады .
Кәсіпорынның , ұйымның , мекеменің жылдық қаржылық есебі мүдделі пайдаланушылар , сатып алушылар , жеткізушілер , инвесторлар , биржалар , банктер және басқалар үшін ашық баспасөзде жарияланады .
Есепті жыл аяқталғаннан кейін ашық түрдегі акционерлік қоғамдар , банктер , сақтандыру компаниялары жылдық қаржылық есептемені газеттерде , журналдарда және жекелеген кітапшаларда жариялауға міндетті . Жарияланатын қаржылық есептеме міндетті аудиторлық тексеріске түсіп , оның дұрыстығын тәуелсіз аудитор растауы тиіс .
Қаржылық есеп беру мен бухгалтерлік есепке аудиторлық тексерулер Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда , сондай – ақ Әкімшіліктің немесе шаруашылық етуші объектінің құрылтайшларының төрттен бірінің басиамасы бойынша жүргізіледі . |
Құрандағы аяттардан баланы болашақ өмірге даярлау барысында үлкендердің үнемі оған ақыл-кеңес беруі, тәрбиелеуі ғана емес, сонымен қатар онымен ақылдасып, пікірін сұрап отыру керектігін де көреміз. Бұл әрі ата-ананың баласына қаншалықты мән беретінін көрсетеді. «Саффат» сүресінде Ибраһим пайғамбар мен ұлы Исмаил арасында болған оқиға баяндалады.
Ибраһим пайғамбар (ғ.с.) түсінде ұлы Исмаилды құрбандыққа шалуы керектігін көреді. Болған жайды баласына білдіреді: «Баласы қасында келе жатқан кезінде: «Уа, балапаным, расында мен ұйықтап жатқанымда сені бауыздағанымды көрдім. Ойланып көр, бұған не айтасың?»[1] – дейді. Кейбір тәпсір кітаптарында Исмаил пайғамбардың осы кезде 13 жаста болғандығы айтылады. Міне, осы аятта Ибраһим пайғамбар ұлымен ақылдасып, оның пікірін сұрайды.
Балаларымызға қатысты мәселелерде ата-аналық беделімізді қолданып, олардың орнына шешім қабылдау – қате ұстанымдардың бірі. Себебі, мұндай жағдайда бала әрдайым әке-шешесіне арқа сүйеп, өздігінен шешім қабылдай алмайды. Болашақта да батыл қадамдар жасауға жасқанып тұрады. Сондықтан өзіне қатысты мәселелерде үнемі пікірімен санасып, бірге ақылдасып шешу – баланы болашақ өмірге дайындаудың ең оңтайлы тәсілдердің бірі.
Сондай-ақ Құранда Жүсіп пайғамбардың (ғ.с.) бала кезінде (бір тәпсір кітабында 12 жасында болғандығы айтылады) көрген түсін әкесі Жақып пайғамбарға (ғ.с.) айтқанда, әкесі оны байыппен тыңдап, баласына былай деп тіл қатады: «Балапаным, түсіңді бауырларыңа айтпа, әйтпесе олар саған қастандық жасауы мүмкін»[2].
Аяттардан байқап отырғанымыздай, Жақып пайғамбар да, Ибраһим пайғамбар да (ғ.с.) балаларымен әңгімелескенде «балапаным» деп сөзге бастайды. Баланы баурап алар осындай жылы сөздердің әке мен ұлдың, ана мен қыздың арасын жақындатып, ашық-жарқын әңгімелесуге сеп болары айқын.
Тағы да бір ескеретін мәселе, «Саффат» сүресінде Ибраһим пайғамбардың (ғ.с.) ұлымен ақылдасу үшін оны серуенге шақырғанын көруге болады. Демек, балаңызбен ақылдасар сәтте оған арнайы уақыт бөліп, серуен, дәмханада тамақтану немесе саябақта қыдыру секілді сәттерді пайдаланған жөн. Олардың пікірін бастан- аяқ байыппен тыңдау қажет. Жоғарыдағы аятта көріп отырғанымыздай, Жақып пайғамбар (ғ.с.) ұлының түсін басынан-аяғына дейін зейін қойып тыңдап, сол жайлы өз пікірін білдіреді. Бұдан алар сабағымыз, біз де ата-ана ретінде баламыздың бізге айтпақ болған нәрселерін құлақ салып тыңдап, оның да пікірін сұрап, сосын бірге ақылдасып шешкенде, баланың бойында ата-анасына деген құрметтің арта түсері анық. |
мамандығының ____ курс студентін ______________________ дан ________________ дейін ____________________________
(практика түрі)
практикадан өту мақсатында Кәсіпорынға жіберу;
2) білім алушыны осы Шартта белгіленген міндеттер мен жауапкершілікпен таныстыру;
3) кәсіпорынға кәсіптік практиканың басталуынан екі апта бұрын білім алушылардың санын көрсетіп, кәсіптік тәжірибенің бағдарламасын, практикадан өтудің күнтізбелік кестесін ұсыну;
4) білім беру ұйымның тиісті мамандықтары бойынша оқытушылар арасынан практика жетекшілерін білім беру ұйымның басшысының бұйрығымен бекіту;
5) кәсіпорынның қызметкерлері үшін міндетті болып табылатын еңбек тәртібін және ішкі тәртіп ережелерін білім алушымен сақталуын қамтамасыз ету;
6) білім беру бағдарламасы мен академиялық күнтізбеге сәйкес білім алушының кәсіптік практикасына мерзімді бақылау етіп, оның өтуін ұйымдастыру;
7) кәсіпорынның қызметкерлеріне білім алушылардың кәсіптік практикасын ұйымдастыруға және өткізуге әдістемелік көмек көрсету;
8) қажеттілік туындаған кезде кәсіпорынға білім алушының оқу жетістіктері туралы мәліметтер беру;
9) жазатайым оқиғаларды, егер олар практиканың өту барысында білім алушының қатысуымен болған оқиғаларды тергеуге қатысу;
5. Білім беру ұйымы:
1) білім алушының өз еркімен оқытуды тоқтату, оқытудың қайта оқу курсына қалдырылған кезде, сондай-ақ Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасымен белгіленген тәртіпте оқудан шығарылғаны кезде бір жақты тәртіппен шартты бұзуға құқылы.
6. Кәсіпорын өзіне мынадай міндеттемелер алады:
1) білім алушыға жұмыс орнында қауіпсіз жұмыс жағдайын (қауіпсіздік техникасы және еңбекті қорғау бойынша міндетті нұсқамалықты өткізу арқылы) қамтамасы ету және қажетті жағдайда білім алушының еңбектің қауіпсіз әдістеріне оқытуын жүргізу;
2) осы шарттың ережелеріне сәйкес тиісті мамандықтардың кәсіптік практикаға жіберу бойынша білім алушыны __________________________дан _____________________дейін қабылдау;
3) бос жұмыс орны болған жағдайда байқау қорытындысы бойынша (біліктілік емтиханы, сұхбаттасу) «Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті» КЕАҚ берілген дипломның негізінде өтініш берілген күннен бастап
6 ай ішінде ____________________________________(Т.Ә.Ж.)
жұмыспен қамтамасыз етеді;
4) практиканың бағдарламасында қарастырылмаған және білім алушының мамандығына қатысы жоқ лауазымдарда білім алушыны пайдалануға жол бермеу;
5) бөлімшелерде (бөлімдерде, цехтерде, зертханаларда және сол сияқты) білім алушының кәсіптік практикаға жетекшілік ету үшін білікті мамандарды белгілеуін қамтамасыз ету;
6) білім алушының еңбек тәртібін және кәсіпорынның ішкі тәртіп ережелерін бұзғаны бойынша барлық оқиғалар туралы білім беру ұйымын хабардар ету;
7) білім алушының кәсіптік практиканың бағдарламасын толық игеруі және оның жеке тапсырмаларды орындауы үшін қажетті зертханаларды, кабинеттерді, шеберханаларды, кітапхананы, сызбаларды, техникалық және басқа құжаттарды пайдалану мүмкіндігін бере отырып, білім алушының кәсіптік практиканың бағдарламасын орындауы үшін қажетті жағдай жасау;
8) кәсіптік практика аяқталған соң білім алушының жұмысы туралы мінездеме беру және практиканың өту сапасын бағалау.
7. Кәсіпорын құқылы:
1) жаңа технологияларға және өндірістік процестің өзгерген жағдайларына сәйкес кәсіптік практиканың білім беру бағдарламасын әзірлеуге қатысу;
2) кәсіпорынның қажеттеліктеріне сәйкес курстық және дипломдық жұмыстардың тақырыптарын ұсыну;
3) білім алушылардың қорытынды аттестаттауына қатысу;
4) білім алушылардың ағымдағы үлгерімі туралы ақпарат сұрастыру.
8. Білім алушы өзіне мынадай міндеттемелер алады:
1) практика бойынша нұсқаушы және қорытынды конференцияларға қатысу;
2) кәсіптік практика орнында кәсіпорынның қызметкерлері үшін міндетті болып табылатын еңбек тәртібін, ішкі тәртіп ережелерін, қауіпсіздік техника ережелерін және өндірістік тәртіптемесін сақтау;
3) кәсіпорынның жабдықтарына, аспаптарына, құжаттарына және басқа мүлкіне ұқыпты қарау;
4) практика бағдарламасының талаптарын қатаң сақтау және орындау;
5) практикадан өту үшін белгіленген уақытта кәсіпорынның қарауына келу;
6) практикадан өту барысында және аяқтаған соң кәсіпорын туралы құпия ақпаратты жария етпеу;
7) практика аяқталғаннан кейін бір апта ішінде практика жетекшісіне практика бағдарламасында көрсетілген жазбаша есепті, практика күнделігін және басқа да құжаттарды тапсыру.
9. Білім алушы:
1) кәсіпорында бекітілген тәлімгердің келісімі бойынша қажетті құралдарды, жабдықтарды, аспаптарды және басқа өндірістік материалдарды пайдалану, кітапхана және оқу залдары базасында оқуға оқу-әдістемелік әдебиеттер қорына, зертханалық базасына, оқыту мақсатында компьютерлік және басқа техниканы пайдалануға қол жеткізуі мен пайдалануына;
2) кәсіптік практикадан өту барысында денсаулыққа зақым келген зиянның өтеуіне;
3) кәсіптік даярлығын аяқтаған соң және қорытынды аттестаттаудан сәтті өткен соң иеленген мамандық бойынша бос орынның болуы кезінде кәсіпорында жұмысты жалғастыруға құқылы. |
2019 жылы Алматы қаласы әкімдігі, «Нұрсұлтан Назарбаевтың білім беру қоры» ҚҚ, Halyk қоры, «SOS Қазақстанның балалар ауылдары» корпоративтік қоры және «Алматы қаласының № 1 балалар үйі» КММ арасында жасалған әлеуметтік қолдау жүйесін нығайту және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың қамқор отбасылық ортада толыққанды дамуы үшін, сондай-ақ олардың қалалық ортаға бейімделуі үшін ынтымақтастық туралы меморандум шеңберінде, «Халық» қайырымдылық қоры «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-мен бірлесіп Алматы қаласындағы «SOS Қазақстанның балалар ауылдары» әлеуметтік ұйымына жалпы ауданы 330 шаршы метрден астам, 120 млн.теңгеден астам сомаға екі төрт бөлмелі пәтер сатып алып, оны өтеусіз берді. Пәтерлерде күрделі жөндеу, отбасыларды қоныстандыру кезінде қажетті жиһазбен, техникамен және азық-түлікпен жиынтықтау өтеусіз негізде орындалды.
«Халық» қайырымдылық қоры SOS балалар ауылындағы 4 отбасылық балалар үйін жиһазбен және жабдықтармен, сондай-ақ ауыл түлектері үшін 2 біріктірілген пәтерді жиһазбен және жабдықтармен жабдықтады. Сонымен қатар, Қор SOS балалар ауылындағы 10 отбасылық үйде шкаф жиһаздарын қалпына келтірді. Қайырымдылық көмектің жалпы сомасы 23 974 740 теңгені құрады.
2021 жылы ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға жан-жақты көмек көрсету, салауатты дамуына қолдау көрсету және қоғамға кейіннен әлеуметтендіру үшін «Халық» қайырымдылық қоры «Қазақстанның SOS балалар ауылдары» қорына кезекті 11 720 000 теңге көлемінде көмек көрсетті.
Алдағы уақытта Нұрсұлтан Назарбаевтың білім қорымен бірлесіп, мемлекеттік балалар ауылдарын ауқымды қолдау жоспарланып жатыр, атап айтқанда:
- Орталықтандырылған басқаруды қалыптастыру, басқару кеңсесін қаржыландыру;
- Қамқоршылық сапасын арттыру және ересектердің қорғаншылығынсыз қалған балалардың өмір сүру деңгейін жақсарту үшін халықаралық тәжірибе мен әдіснамаларды енгізу |
Алматы облысында толассыз жауған жаңбырдың салдарынан Сарыөзек ауылы мен Жаркент қаласының арасын жалғайтын жолдың құбыр өтетін бөлігін шайып кетті, – деп хабарлайды Tengrinews.kz тілшісі. Автокөлік иелері лай жолмен айналып өтуге мәжбүр.
Өңірдің Төтенше жағдайлар департаментінің баспасөз қызметінің басшысы Азамат Жұртбаевтың айтуынша, қазір қайта қалпына келтіру жұмыстары жүргізіліп жатыр. «Жауынның көп мөлшерде түсуінен көпір шайылып кеткен болуы мүмкін. Қазір оқиға орнында 15 адам жұмыс істеп жатыр, төрт арнайы техника жұмылдырылған», – деді Жұртбаев.
Куәгерлердің айтуынша, автокөлік иелері осы батпақты жолмен айналып өтпек болып, тығылып жатқан көрінеді.
Еске салайық, 18 мамырда Алматы облысы Қараой ауылында тіректі су шайып, көпір құлаған. Ол көпір ауыл мен әскери бөлімді қатынайтын жалғыз жол болған. 21 маусымда осы өңірде дамба жарылған. Сол себепті Көктал-Арасан ауылында шаруашылық құрыыстардың бұзылу қауіпі болған. 12 үйдің тұрғындары қауіпсіз жерге көшірілген.
Толығырақ:https://kaz.tengrinews.kz/events/almatyi-oblyisyinda-tolassyiz-jaugan-janbyirdyin-saldaryinan-271780/
Материалды көшіріп басқанда Kaz.tengrinews.kz сайтына гиперсілтеме міндетті түрде қойылуы тиіс. Авторлық құқықты сақтаңыз. |
Менің студенттік өмірім Менің есімін Рахат . Мен Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің медицина және денсаулық сақтау факультетінің стоматология мамандығына т...
- Аллаев Рахат
Менің университетім-менің мақтанышым! Мен Туркменістаның Дашогуз қаласынан келдим. Аты жөнім Аллаев Рахат Сейітназар ұлы болады. Мен осы жылы Ал-Фара...
- Аллаев Рахат
Менің университетім-менің мақтанышым! Мен Туркменістаның Дашогуз қаласынан келдим. Аты жөнім Аллаев Рахат Сейітназар ұлы болады. Мен осы жылы ҚазНУ "... |
Бәлкім, сіз бетке арналған түнгі кремді қолдануды әдеттеніп алған боларсыз және белсенді ингредиенттер теріге түн уақытында жақсы енетінін білетін шығарсыз. Бұл шашқа да қатысты. Қалай жақсы күтім көрсетілген шашпен оянып, оны сәндеуге аз уақыт жұмсауға болады? Осыны бірге анықтайық!
1. Мақта жастыққаптан жібекке ауысыңыз
Егер сіздің төсегіңіз таңертең майдан алаңына ұқсаса, онда осы тармақ сізге арналған. Шаштың мақтаға үйкелісі оны зақымдайды: құрғақ және сынғыш болады, электрленеді, шатасып, жылтырлығын жоғалтады. Ал жібек жастыққап тек сау кейіпін ғана емес, сонымен қатар Голливудтық бұйраларын да сақтауға көмектеседі: егер сіз төсекке сәнделген шашпен жатсаңыз, сіз таңертең де жұлдыз боласыз!
2. Шашыңызды тарап жүріңіз
Шашыңыздың күндіз көрген азабы аз емес, сондықтан ұйықтар алдында оны жақсылап тарау өте маңызды – сәл шатысқан шаш түннен кейін бас терісін ауыртуы мүмкін. Жиі қылшықтары бар щетканы алып, шаштың ұштарынан түбіне дейін абайлап жүргізіңіз. Соңында бас терісіне жеңіл массаж жасаңыз: оны сол щеткамен немесе саусақтарыңызбен жасауға болады.
3. Маска жасаңыз
Шашыңыз қиын кезеңдерден өтіп жатқанда, түнге кәдімгі немесе майлы маска жағып, қорықпай қалдыруға болады: таңертең оны жақсылап шайып тастау керек, сонда жұмсақ бұйралар пайда болады. Онша жайлы бола бермейді – дұрысы, түнгі күтім көрсету үшін арнайы құралдарға назар аударған жөн. Олар жастыққа жағылмайды, төсек бойына және сіздің еріңізге жағылмайды, ал таңертең оларды жуудың қажеті жоқ – таңертең сіз сәндеуге дайын шашпен оянасыз. Қолайлы! Бізге Eleo-ның төрт асыл майлар кешені бар түнгі күтімі ұнайды: аргана, түйеошаған, қызғылт және камелия. Ұйқы кезіндегі жеңіл текстура мен толық қалпына келтіру!
4. Жақсылап кептіріңіз
Тіпті сәл дымқыл шашпен ұйқыға жатпаңыз – сіздің басыңыз таңертең міндетті түрде бақбақтай болады. Тығыз және қатаң шаш иелері бұл айырмашылықты байқамауы мүмкін, бірақ қалғандарыңыз мамықтану пен статикаға душар боласыз. Шашыңызды жақсылап құрғатыңыз және жуылып кетпейтін күтім көрсетіңіз – жылтыр бұрамдармен ояну үшін арнайы, түнгі күтім жасаған дұрыс.
5. Шаш көлемін сақтаңыз
Түнде шаш мыжылады, кешкі шаш кептіруден кейінгі сәнді көлемнің ізі де қалмайды. Азғыруды тоқтатыңыз! Бастың жоғарғы жағына түйін жасап, таңертең жайып тастаңыз: сонда көлемі қалады. Ең бастысы – бас терісінің қан айналымын бұзбау үшін оны тым қатты қысып байламаңыз. Резеңкенің орнына бала кезіңіздегідей мата немесе кішкентай жібек шарф жарайды. Сізге ыстық стайлингсіз әсерлі бұрымдар керек пе? Түнге арнап бос өрімдер жасаңыз. Егер сіз құрғақ сусабын қолдануды жоспарласаңыз, бұны да түнге жасаған дұрыс: ол артық себум мен терді сіңіреді, сіз жаңа тамырлармен оянасыз. |
Сондай құйрықты жұлдыз секілді жарқ етіп, ілезде жалт етіп жоқ боп кеткен тұлға Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов еді. Биыл оның туғанына биыл 175 жыл толды. Жарық дүниеде небәрі отыз — ақ жас ғұмыр кешкен, оның марқұм болғанына міне 145 жыл толды.Шоқан жас балауса шағын өткізген Сырымбет, барша қазақ үшін қасиетті мекен. Уәли хан қайтыс болғаннан кейін жесірі Айғаным балаларымен ондаған жылдары түрақты мекен еткен, көне ата-қонысы – Сырымбет олардың еншісіне тиген жер. Бұл жерде тау төскейлерін қаптай өскен қарағайлы ормандар мен шоқ-шоқ қайың ағаштарын, айнадай жарқыраған ғажайып сұлу көл айдындарын қызықтау қазақ баласы үшін өзінше бір ғанибет. Сырымбет Солтүстік Қазақстандағы тарихи аңызға айналған ғажайып табиғи жаратылысы айрықша өңір. Жазғы демалыс кездерінде Шоқан сахарадағы өзінің ауылы – Сырымбетке баратын. Мұнда Шоқан ашық аспан астында, тұнық таза ауамен тыныстайтын, еркін ойға берілетін. Оның сана — сезімі ерте оянып, рухани өсіп, жетіле беруіне әжесі Айғаным үлкен әсер етті. Қазақтың дәстүрлері мен салтын бойына сіңірген әжесінің жарқын бейнесін Шоқан ұмытпай есінде сақтады. «1853 жылы 19 ноябрьде, бейсенбі күні, екінді намаз кезінде қырғыз — кайсак орта жүзінің ханы марқұм Уәлидің жесірі, Сарғалдық қызы Айғаным 70 жасында дүние салды. Омбыдағы Батыс Сібір генерал губернаторының жанында төтенше тапсырмаларды орындайтын офицер қызметін атқарып жүрген Шоқан Айғаным қайтыс болды деген хабарды алған бойда Сырымбетке арнайы келіп, әжесімен қоштасып, ақырғы сапарына шығарып салады. Сырымбет қазақ ұрпағы үшін тарихи-мемориалдық ескерткішіміз болып қалды. Қазақтың сол қасиетті әсем таулы жоталары мен қайыңы жайқалған, айдын көлдері көз тартатын жеріне, өмірінде тым болмағанда бір барып тыныстауды ғибадат етіп қайтуы әр қазақ үшін парыз. Парыз, өтелмесе қарыз. Кейінгіге өсиет осы.
Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін нығайту үшін саналы жастарды білім мен біліктілікке ұлт теңдігі мен туысқандық рухында тәрбиелеу міндеті тұрады. Осынау күрделі де, тәрбие мен оқытудағы жауапкершілігі зор істегі қадамымыз Шоқан, Ыбырай, Абай мұраларына ден қойып зерттеуден басталса игі. Шоқан тағылымы біздерге, ұлттық тарихи сана мен ойдың жетілуіне, кешегі өткенімізге жаңаша көзқарастың қалыптасуына жол ашады. Бізге Шоқан мұралары құндылығымен қымбат. Ол өзінің қысқа ғұмырында Ресейде оқып, орыстың ойшыл демократтар қозғалысының өкілдерімен байланыс жасап, қарым-қатынаста болды. Орыс ғалымдары, жазушылары ортасында болып, олардың ақыл-кеңестерін тыңдап, өз көзқарасын ашық білдірді.Өзінің ғылыми және саяси білімін көтерумен ұдайы шұғылданды. Кадет кезіндегі оқыту бағдарламасында әскери арнайы пәндермен бірге жалпы география, тарих, орыс және шетел әдебиеттері, философия негіздері, физика, химия, арифметика, алгебра, геометрия, тригонометрия пәндері және ауыл шаруашылығының негіздері оқытылды.Сонымен қатар сызу мен сурет салу жүргізілді. Француз және шығыс тілдері де оқытылды. Шоқан корпустағы оқу жылдарында көптеген шәкірттермен тығыз қарым-қатынаста болды. Мұның өзі Шоқанға ойлануға, оқуға, қоғамдық мәселелерге ден қоюға үлкен ықпал етті.
Азия елдерін (Қытай, Үндістан, Ауғанстан, және Персия) оның халықтарының орналасуы, халықтардың тегі, діні, өмір салты; Қытай империясы; кеңістігі, құрылымы, басқарылуы, билігіндегі жер, оның қорғауындағы жер; Тұранның географиялық және саяси жағдайы кеңінен қамтыла оқытылды. Оқу бағдарламасында Ресей империясының географиялық (өнеркәсібімен ауылшарушылығы туралы мәселелер) аймақтары кең көлемді қамтылды. Әсіресе, Қазақстан географиясына айрықша көңіл бөлінді. Бұл қазақтар жерінің табиғи байлықтарын зерттеп, игерумен империялық әскери – стратегиялық мүддеге сәйкес көзделіп істелді. Бұл ретте, құжаттарды оқысақ; «Қырғыз(Қазақ) даласының шекаралары, кеңістігі, жерінің сипаты, өзендері және көлдері; судың өзіндік ерекшеліктері, қатынас жолдары, керуендер өтетін тау жолдары, тамаша – алқаптар, климат және табиғи байлықтары. Қырғыздардың саны, тегі, тілі және діні, бостандығының басталуы, хандық өкімет билігінің жойылу уақыты. … Қазақ даласында нығайтылған бекіністер және тамаша станицалар пайда болды. Қырдағы мал жайылымы болған жерлерде казактар заимка, кордондар салып, орманшы ұстайды. Отын сұрап келгендерге «әуелі православие дінін қабылда» деп шарт қояды, қазақтарды христиан дініне кіруге осылайша, мәжбүрленді. Батыс Сібір генерал губернаторы Дюгамель және басқалары бастаған бұл тобыр бұған қарсы болған Шоқанның ізіне түсіп, оған жауыздық пен қаскөйлік жасайды. Сол қабілетсіз, нағыз зердесіз патшалық әкімшілік ортада Шоқанның өмір сүруі мен әскери қызметіне, адами қалыптасуына қиындық туады. Сондықтан да Шоқанның орыс әкімшілігі мен әскери шенеуніктерінің қазақтарға жасаған қысымына, наразылығы күшейе түседі. Алғаш 1855 жылы Шоқан генерал-губернатор Гасфорттың қазақ өлкесіне сапарына қатысады. Ол Оңтүстік Қазақстанды, Жетісуды және Тарбағатайды аралайды. Бұл сапар жас Шоқанға үлкен әсер қалдырды. Қазақтар өмірімен жақын танысып, тарихи аңыздары мен өлең, жырларын жазып алды.
1856 және 1857 жылдары Шоқанға шұғыл әскери бұйрық беріледі. Саяхатта ұзақ жүріп, қажетті «материал» жинау міндеті жүктелді. Мәселен, Ыстықкөл, Құлжа жол сапарларында ұзақ уакыт болды. Жергілікті табиғи жер, суды көзбен көріп, халық тұрмысымен, сауда — саттық қатынас орнату мәселесімен шұғылданды. Ендігі сөз, Шоқан Шыңғысұлына міндеттелген орыс үкіметінің құпия да аса жауапты тапсырмасын орындау бағытында істеген тындырымды ісін түсінуге байланысты жалғасады. Қазіргі заман талабына сәйкес алыс жақын елдер қарым-қатынасының өркендей дамуында Шоқан білімі мен дипломатиялық қызметінің қандай маңызды сипатта болғанын ұғынып, одан кажетті сабақ алуымыз керек. Қазіргі заманда Тәуелсіз қазақ елінің қалыпты дамуының түпкі мақсаты және қажетті нәтижесі Қазақстандағы тұрып жатқан халықтардың өзара түсіністігін баянды ету. Бұл қазіргі қазақстан халқы қалыпты дамуы үшін қажет.
Шоқан өз туған халқына және басқа халықтарға ешқандай да, опасыздыққа жол берген емес.Ол Ресейдің барлық халықтарымен қазақтардың өзара қатынасын, олардың жақындасуын қалады. Ендеше, оның мүдделері мен тарихи міндетін мына біздер, Қазақстан халқына түсіндіріп, жас ұрпаққа арнайы білім арқылы тәрбие беруіміз басты міндет. Шоқан өзінің көрген-білгенімен қанағаттанған емес, қазақ халқының тарихи жағдайы туралы өзіне дейін табылған және жазылған нәрселердің бәрін оқып шықты. Ол қолына түскен сирек орыс тілді кітаптарды мұқият зерттеді. Шоқан жас кезіннен бастап, оқыған кітаптарынан өзіне-өзі рухани қуат берді. Қазақтардың саяси және экономикалық құқықтарының аяқ асты болғанын ашық айтты. Мұндай әділетсіз шешім қабылдаған патшалық үкіметке наразылығын да білдірді. Бұл жөніндегі ойын орыс зиялыларымен арадағы хаттарында ашық жазды. Құдіретті патша үкіметі қызметіндегі әскери шендегі билік басындағы шенеуніктерге қарсы қаһармандықпен күресті.
Шоқан қаламынан шыққан мақалалар сол замандағы халықтар жағдайы жақсы суреттелген. Оның тарихи және этнографиялық еңбектері бүгінгі оқушысында тартады, қызықтырады.
Терең ғылыми ой мен тың пікірлерге толы Шоқанның бізге жеткен : « Қырғыздар туралы жазбалар», «Көкетай ханның өлімі және оның асы», «Шығыс Туркістанға саяхат күнделігі», «Кытай империясының Батыс өлкесі және Құлжа қаласы», «Қашқарға барған және Қашқардан Алатау округына кері қайтқан сапарымыз туралы», «Алтышаһардың немесе Қытайдың Нан-Лу провинциясының (Кіші Бүхараның) шығыстағы алты қаласының жайы туралы», «Алтышаһар немесе Қашқария туралы», «Өлкенің үкімет басқару жүйесі мен саяси жағдайы», — деген сүбелі еңбектері, тарихи дерек көзіне аса бай, мол рухани мұра болып қалуда. Жоғарыда аталған шағын еңбектерін бірнеше томға бағалауға болады. Сауал: Шоқан еңбектерін біз өзіміз оқып, толық игеріп болдық, деп айта аламыз ба? Өкінішке қарай, біз бұл бойынша ештеңе істегеніміз жоқ. Екі-үш ғалымның, бірер ізденушінің жазғаны дәнене емес. Тіпті сол Шоқанның 30 жыл бұрын қазақша жарияланғанының көзден де, көңілден де таса болғанын немен түсіндіреміз. Шоқан мұраларына тарихшы да, әдебиетші де жете мән бермейді екен, енді не істегеніміз жөн. Сөз бұл тұста, Шоқан мұраларын бүгінгі ұрпаққа немесе бүгінгі замандастарға мәтін бойынша таныту жөнінде нақты іс-шаралар қажет.Мәселен, Санкт-Петербург кітапханаларында сақталған араб, парсы, түркі тілдеріндегі қолжазбаларды жақсы оқып, саралай зерттеу мәселесін қойып, шешу басты міндет болып отыр. Бұл оңай шешілетін, қарапайым нәрсе емес…
Сонымен, Шоқанның еңбектері қазақ оқырманына кеңінен насихаттауы керек. Бұл мәселеде пікір біреу, шындықты айту – жаратқанға да, пендеге де пайдалы нәрсе. Алдымен талантты талант деп өзіміз танығанымыз керек. Шоқан сынды зиялының, қазақ ғалымы болғанын және оның идеясы ұлтымызбен бірге жасайтынын сезіну барша қазақстандықтар үшін қажет! Шоқан Уәлиханов ерлігін паш етуді оның өз сөзімен айтсақ, ол: «Халықтың кемеліне келіп өркендеуі үшін ең алдымен азаттық пен білім керек» деген екен. Шоқан мұралары – ұлт тарихы мен ұлт санасына серт!
Айрықша бөліп айтатын енді бір мәселе. Шоқанның қазақ және орыс халықтары арасын біріктірушілік рөлі жеке қаралып, ашылған емес. Қазақ және орыстық орта Шоқанды көреген етіп тәрбиеледі. Шоқан Шыңғысұлы өзінің Жетісуға, Ыстықкөлге және Батыс Қытайға жасаған саяхаттарында, жол үстіндегі көргенін, байқағанын, жаратылыс табиғат ортадағы адамдар көзқарасын тіршілігін жіті қарап, өз күнделігіне тартымды сөзбен, ойлы көзқараспен түйгендерін түсірді. Жергілікті халық тыныс-тіршілігіне қызыға көңіл аударып,аса кұнды, ғылымға қажет деректерді молынан жинады. Онда еуропалық ғылымға белгісіз болып келген халықтардың әдет-ғұрып,тұрмыс-салтына жіті мән беріп, нақты материалға жүгінеді. Әйтсе де, Шоқанның осындай маңызды да, аса құнды туындыларының толық жинағы қазақ тіліндегі басылымы күні бүгінге дейін Қазақстанда жарық көрмей келді.
Шоқан Шыңғысұлының бізге жеткен мұраларында қазақ халқы және басқа ортаазиялық халықтар өмірінің ең жанды мәселелері қамтылды. Мәселен, қазақ жеріне иелік, өктемдік және заңсыздық әкелген империялық саясатты ашық және батыл сынады. Ол жергілікті биліктің халықты ауыр езгі мен қыспақ жағдайына душар еткенін айтты. «Ашықтан-ашық аямай сорады» деп жазды. Ол өз жұртынын тұрмыс жағдайына ерекше көңіл бөлді. Халқының бостандығы жолында күреске Шоқанның араласа бастағанын патша шенеуніктері қағыс қалдырмады. Қазақтың кең байтақ жері; жайлауы мен қыстауы, өзен-көлдері мол кеңістігі ерте замандардан жеке-жеке тайпалардың ордалы мекені болды. Бүгінгі заманымызда кешегі көшпелілердің шыққан тегін, жер атауын анықтай зерттеуді қиындатып отырған мәселе, ол империялық үкімет жүргізген саясат жағдайында, көптеп келген казак және орыс шаруалары көшпелі мал шаруашылығына қолайлы қазақ жерін басып алу арқылы байырғы жер, су атауларын орыстық ұғымға лайықтап өзгертті. Орыс шаруаларының жаппай қоныстану және орналасуына байланысты жүргізілген әкімшілік шараларының іске асырылуы кезеңіндегі, қыспақ пен қуғын көрген, жергілікті қазақтардың өз атамекенін тастап, құмды, шөл далаға, ауыл-ауыл болып көтеріле қоныс өзгертуі ауыр соқты. Мәселен, қазақ жеріне, жаппай қоныс аударған орыс-украин келімсектеріне ешбір тежеу қойылмады. Әсіресе, қазақ жерлерін жаулап, басып кірген,оны алғашқы қоныстанған патшалық әскери казак жасақтары болды. Ресей империясының шекаралық шебіндегі негізгі әскери күш қаруландырылған казактардан құралғаны отандық тарихтан белгілі. Мәселен, Россия империясында жасақталған барлығы: 11 казак әскери құрамасының төртеуі (Орал, Сібір, Орынбор, Жетісу – Қ.Қ.) жаулап, басып алған қазақ көшпелі мал шаруашылығына жайлы жерлерінде жаңа бекініс шебіне орналастырылды және тұрақтатылды.
XIX-шы ғасырдың 80 және 90-шы жылдарында негізінен көптеп тұрақтаған жеке Сібір казак әскері – 5 млн. десятина, Орал казак әскері – 6 млн. десятина және Жетісу казак әскері – 610 484 десятина, жалпы алғанда барлығы — 11 610 484 десятина мал жайылымы мен егіншілік жерлерді иемденіп алды. Осынша, басып алған қазақ көшпелі мал шаруашылығына қажетті ұшырайлы, орманды, ашық мол су көздері жайылымдық жерлерді, қоныс аударып келген орыстар мен казактар өз қалауынша және еркінше пайдаланды, иеленді. Көп далалық жерлердің бос, құлазып, игерусіз жатқанын жергілікті патша әкімшілігі білді. Россияда шыққан басылымдардағы, дереккөз материалына жүгінсек; игерусіз жатқан казак және орыс шаруалары иелігіндегі жерлерін шектеп, көшпелі қазақтар мал жайылымы кажетіне қайтарып бергізу турасында мәселе көтеріліп, жергілікті орыс билік-әскери казак әкімшілігі Қапал және Вернен уездері бойынша, артык, игерілмей, бос жатқан жерді қазақтарға кайтарылсын деген шешім шығарған.
Шоқан қазақ халқының ауыр тауқыметін жеңілдету жолын іздеп, ойластырды. Оған бар ынтасымен ұмтылыста жасады. Мәселен айтар болсақ, Атбасар оқиғасы 1862 жылғы, яғни, Атбасар окруғына аға сұлтанын сайлаған кезде Шоқан Уәлихановтың сол орынға өз кандидатурасын ұсынуы арқылы ізденісі дәлел. Шоқан өз еңбектерінде қазақтардың мәдени және экономикалық жағынан өзінше дамуына үміт және сенімде болды. Н.М. Ядринцев: «Шоқан өз халқын сүюден айныған жоқ, ол еуропалық ағартушылықпен өз халқының ұлттық қасиетін ұштастыруды армандады»,- деп жазды. Шоқанның өз туған халкы алдында сіңірген еңбегін бірер сөзбен былай деп, түйіндесек болады. Ол халқын өзін өзі тануға, өзін — өзі түсінуге шақырды, сөйтіп, арманының орнына ғылымды барынша игеру мәселесін қойды. Оған мысал ретінде өзінің еңбектерін қайталап, окығанда, ұстанған, салыстырма түріндегі келтірілген мына төмендегі жолдары ақылға сыйымды. Шоқанның мына ойын жүрек сезімімен оқысақ: «Тауда өмір сүрген соң жайдары, бейқам халық бола қою қиын. Керенау жалқаулықтың қадірін тек сахаралықтар ғана бағалай біледі, тек сахаралықтар ғана келешекті ойламай, қайғы, қасіретсіз өмір сүре алады… Тек сахаралықтар ғана уайымсыз, көңілі шат жүре алады. Рахат тыныштықты бағалай біледі, деп, сын көзбен қарап, өз халқының тіршілігі жағдайына салыстырмалы пікірін білдірді.Өзім сахаралық болған соң сахараның қызығына түсіп кеттім білем…» дейді. Енді тағы да бірде: «Қытайлар оңтүстіктің шыжыған ыстық күні мен нәрлі суының арқасында ғана күн көріп, жан бағып келе жатқан халық» — депті. Сөйтіп, салыстырма түріндегі ойын Шоқан: «…біздің жерімізді(қазақтың-Қ.Қ.) құнарсыз деп кемсініп, кәдеге асырмай отырған Астрахань мен Орынбор губернияларындағы диқаншыларымыз(орыстарды айтқан-Қ.Қ.) Қытайлардан үлгі алса болар еді»-деп жазды. Мұнда өз халқының болмысына сын көзбен қарап, адамның сана-сезімін оятуды максат еткенін байқау қиын емес.
Шоқан еңбектеріндегі ендігі бір ерекше тоқталатын мәселе мынау.
Қазақ ғалымы Шоқан, ұлттық шектеушілікке ашықтан-ашық қарсы болды. Халықтар достығы бастамасын қолдап, қорғады. Дамыған елдердің барлық жақсы қасиеттерінен үйрене жүріп, қабылдау бастамасына ден қойды, паш етті.
Бүгінгі Қазақстанда Шоқан Шыңғысұлының бастамасы – корегендік идеясы, еліміздің Президенті Н.Ә.Назарбаев жүргізіп отырған ішкі және сыртқы Қазақстан Республикасының саясатында нақты көрініс тауып іске асырылуда, деп сеніммен айтуға болады. Кез келген мемлекет тұрақтылық жағдайында дамуы үшін оның территориясы жері, байырғы халқы, озіндік тілі болуы шартты екенін жиі жазып, айтып жүрміз.
Шоқан: «Өмірдің жоғары үлгісі» туралы көзқараста болды.
Ендігі бір мәселе Шоқан өмірінің соңғы жылдары. Осы бізді ерекше ойландырады. Оның өз сөзімен айтсақ,: «Көппен жалғыз алысуға шама келмесін түсіндім, шындық қанша қасиетті болғанымен адасқанның алды жөн бола береді екен, әсіресе, уақыт солай өтіп тұрса амал жоқ»,-дегенін күні бүгінге дейін неге, калайша, ескермей келеміз. Ол Омбыға(1862 жылдан кейін – К.К.) келісімен облыстық басқарманың заң комиссиясының қызметіне қызу араласты, қазақтың дәстүрлі, сот ісін сақтап, оны жүргізудегі кейбір мәселелерді анықтап зерттеді. Өкінішке орай, Шоқан өмірінің осы бір жылдарына байланысты тың зерттеулер, тарихи сараптамалык енбектер әзірге болмай отыр.
Шоқан өмірі және оның шығармашылық еңбектеріне байланысты жекелеген мәселелерді қарастырудан аспай келеміз. Оның өзі көрген, байқаған, араласқан әскери қызметі және шет елге – Батыс Қытай, «саяхатына» байланыста тарихи кезеңдерін тұтас мәселе ретінде алып, қарастыратын, зерттейтін, сараптайтын уақыт енді келді ғой деймін.
Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін нығайту шараларын іске асыру жағдайында мәселені ауқымды қойып, сараптай зерттеуге мүмкіншілік жасалғанын накты іспен баянды ету керек. Бұл ауқымды шығармашылык істе, әдебиет және тарих саласында шығармашылық қауым, мемлекетіміздің қолдауын қажет етеді. Шоқантануға байланысты мәселені кеңінен койып, қарастыруда басты тұлға болар білімді де білікті мамандар қажет. XX-шы ғасырда бас көтерген, ұлттық үнімен тарих сахнасында көрінген, ойшыл Міржақып Дулатовтың үні айбынды «Оян, қазақ» үні Шоқан ой-толғамдарымен үндесіп, жалгасканын, рухани байлық сабақтастыгында жатқанын, неге айтпасқа.
Абайша айтқанда, «Ой көзімен қарасаң…» Шоқан өз мұраларымен, біздерге, қазақ халқының бүгінгі ұрпағына, биік ойлы рухын қалдырған Алаш қозғалысына «терезені» ашты деген оймен сөзімді жалғастыра отырып түйіндеген дұрыс шығар. Шоқанның қысқа өмірі, әлі де зерделене, сараптай зерттеліп, ашылмаған әлем ретінде калып отырғаны өкінішті-ақ!
Әйткенмен жанаша козкараспен казак тарихын зерттеуге кадам жасайтын ынтасын ояткан жас буын, жаңа толқын келеді деген сенімді жоғалтпайық. Сол жолда, дарын тарихшы мамандарды көбейту, бағдарымызды өзгерту үшін мақсатты нактылыкка бастайтын іс-қимылда өнегелі – үлгі боларлық тұ лга болсын деп тілейік.
Қазақтың көрнекті жазушысы, қазақ қарасөзінің қас шебері Ғабит Мүсірепов айтқандай, «Шоқаны бар ел, шоқтығы биік ел» екенін солар дәлелдеп берер. |
ҚР Парламент Мәжілісінің пленарлық отырысында ішкі істер органдарының қызметін жетілдіру мәселелері бойынша заң жобасын жұмысқа қабылдады, - деп хабарлайды Zakon.kz.
“Заң жобасы ішкі істер органдарының жүйесін жетілдіруге және құқық бұзушылықтар профилактикасы мен тұрмыстық және рецидивтік қылмысқа қарсы іс-қимылды қамтамасыз етумен байланысты шаралардың тиімділігін арттыруға бағытталған”, — деп атап өтті заңнама және сот-құқықтық реформа комитетінің төрағасы Нұрлан Әбдіров.
Оның айтуынша, жаңадан құрылған бөліністі полиция департаменттері деп қайта атай отырып, ішкі істер департаменттері мен жергілікті полиция қызметін біріктіру көзделген.
“Ішкі істер министрлігіне бағыныстылықта полиция департаменттерін ішкі істер органдарының бірыңғай жүйесінде сақтау қарастырылады. Облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, Астананың әкімдеріне құқық қорғау және арнаулы мемлекеттік органдарының басшылығының президенттік резервінде тұрған полиция қызметкерлері қатарынан ішкі істер департаменттерінің ұсынымы бойынша полиция департаменттері басшыларын тағайындау құқығын беру көзделген”, — деп толықтырды депутат.
Бұдан бөлек, әкімдерге полиция департаменттерінің алдында бүгінгі күні жергілікті полиция қызметінің құзыретіне жататын міндеттерді қою құқығын беру жолымен полиция жүйесін жаңғырту жоспарланып отыр. Заң жобасы аясында екі кодекс пен бес заңға өзгерістер енгізілмек. |
Тағдырдың жазуымен осыдан 30 жыл бұрын Отан алдындағы борышымды өтеп жүргенде Ақмарал есімді қазақ қызымен таныстым. Бір-бірімізге деген сезімдеріміз жарасып, отау құрдық. Мен өзім Әзірбайжан елінде туып-өссем де, отбасылық өмірге аяқ басқан соң зайыбыммен Қазақстанға келдік.
Бүгінгі таңда ұлымызды – ұясына, қызымызды қиясына қондырып, ұрпақ сабақтастығын көріп отырған бақытты жандардың біріміз. Топ жарып алға шығып кетпесек те, қатарымыздан қалмай еңбек етіп, еліміздің дамуына қолдан келгенше үлес қосудамыз. Мемлекет тарапынан көрсетілетін қолдауды мүмкіндігінше пайдаланудамыз. Қазір өзіміздің шағын цехымыз бар. Ағаштан жиһаз жасап, тапсырыс берушілердің көңілінен шығу үшін қолдан келгеннің бәрін жасаудамыз. Өнімдерімізді сатып алушыларға ыңғайлы, әдемі және заман талабына сай сапалы етіп жасаймыз.
Алыстан кім келсе де, құшағын жайып қарсы алатын қазақ халқы дарқан даладай кеңпейіл және мейірімді. Тарихқа көз жүгіртіп қарасақ, сонау жүз жыл бұрын басына күн туғанда қазақ аспанының астынан қаншама этнос өкілдері пана тапқан. Кейін көптеген адамдар өз Отандарына қайтып барса да, арада біраз уақыт өткен соң ол жерді жерсінбей, Қазақстанға қайта көшіп келген жағдайлар аз кездеспейді. Мұның барлығы – елде орнаған ынтымақ пен бірлік тамырының тереңде жатқандығының белгісі. Қазір Қазақстанда тұратын барлық ұлыстардың тілін, мәдениетін және салт-дәстүрін дамытуға барынша жағдай жасалуда. Бұл – Елбасының сындарлы саясаты.
Біз тарихи Отанымызға отбасымызбен жылына бір рет барып, ағайын-туыстармен қауышып тұрамыз. Бірақ қайда жүрсек те, Қазақстанға ораламыз. Өйткені, бұл – біздің балаларымыздың кіндік қаны тамған жер. Олар осы жерде туды, өсті, ержетіп, білім алды. Қазір отбасын құрып, қалаған мамандықтары бойынша қызмет етуде. Ертеңгі күнге алаңсыз аяқ басып, балашағаның өсіп-өркендеуін көрудің өзі бір ғанибет.
Қазақстанда тұратындықтан, мемлекеттік тілді білуді, оған құрметпен қарауды өз парызымыз санаймыз. Сондықтан да қазақша сөйлеп, қоғамдық жұмыстарға белсене араласамыз. Өйткені, алға қойған мақсат бір. Ол – Мәңгілік Елдің іргесін бірге қалау. |
Мәжілістің пленарлық отырысында "Қазақстан Республикасы мен Түрікменстан арасындағы Каспий теңізіндегі Қазақстан-Түрікменстан шекарасын межелеу және балық аулау аймақтарының шектес учаскелерін бөлу туралы шартты ратификациялау туралы" заң жобасы мақұлданды, деп хабарлайды Zakon.kz.
Құжатты таныстырған Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрі, премьер-министрдің орынбасары Мұхтар Тілеуберді шартқа 2021 жылғы қазан айында Қазақстан Республикасының президенті Қасым-Жомарт Тоқаев пен Түрікменстан Президенті Гурбангулы Бердімұхамедов қол қойғанын айтты.
Шартқа сәйкес, тараптар Қазақстан Республикасы мен Түрікменстан арасындағы аумақтық суларды және балық аулау аймақтарының шектес учаскелерін бөлетін Каспий теңізіндегі Қазақстан Республикасы мен Түрікменстан арасындағы мемлекеттік шекарасының өту сызығын анықтады.Мұхтар Тілеуберді
ҚР Сыртқы істер министрі шартты ратификациялау және күшіне енуі оңтүстік межелерде Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасын делимитациялау үдерісін толық аяқтуға мүмкіндік беретінін айтты. Оның сөзінше, "Шарт Каспий теңізі жағалауындағы мемлекеттер арасындағы мемлекеттік шекараны заңды түрде бекітетін тарихтағы алғашқы құжат болмақ".
Министр бұл заңды қабылдау Қазақстан Республикасының ұлттық заңнамасына қайшы келмейтінін және оны өзгертуді қажет етпейтінін атап өтті. |
Қан кетуді қас қағым сәтте тоқтатын желім жасалды (видео): 22 желтоқсан 2021, 00:54 - жаңалықтар Alashainasy.kz
Басты Алаш-ақпарат Шартарап
Қан кетуді қас қағым сәтте тоқтатын желім жасалды (видео)
22 желтоқсан 2021, 00:54
Массачусетс университетінің ғалымдары, тіпті, тоқтамай қан кетуді ары кетсе 15 секунд ішінде тоқтататын желім жасап шығарды. Бұл жайында islam.kz порталы cursorinfo.co.il ақпарат көзіне сілтеме жасай отырып мәлім етеді.
Желімнің негізгі компоненті - ұлудың майы.
Медициналық мақсатқа арналған бұл инновациялық құралдың авторы Һиуну Иок есімді ғалым.
Бұл құралды алғаш рет тәжірибедегі егеуқұйрыққа қолданып көрген екен, нәтижесі ғалымдардың күткен межесінен де асып түскен – қанның кетуін 10 секунд ішінде тоқтатқан.
Бұл желім қатты қысымға төтеп бере алады. Тиімділігі жоғары желімді медициналық жәрдемнен шалғай жерлерде, мәселен, табиғат аясына серуенге шыққанда байқаусызда жазатайым жағдайда қан тоқтататын құрал ретінде пайдалануға болады.
Статистикалық дерекке үңілсеңіз, жыл сайын қан кетуден әлем бойынша шамамен 1,9 млн адам көз жұмады. Аталмыш желім бұл проблеманы еңсеруге мүмкіндік бермек. |
Жасым жетпістің бесеуіне келді. Алланың бұйыртқан осы ғұмырында айтар әңгімем, шертер сырым да баршылық.
Ғасырға жуық өмір кешкен әр адамның өмірі кішігірім тарих: себебі ол өмір көрді, деректі оқиғаларға куә болды. Ал жаңа дәуірмен бірге жасап, тарихи оқиғалармен біте қайнасқан өмір маңызды да мәнді, қызықты ғой.
Кейінгі ұрпаққа қазақ халқының біртуар данышпан ақыны Абай Құнанбайұлының шөбересі ретінде, Ұлы Отан соғысында от кешкен майдангер ретінде өз өмірімнен сыр шерткім келеді.
Атамекен, туған жерім Шыңғыстау (қазіргі Абай ауданы) болғанымен, тәрбие алып өскен, білім алған ортам бөлек болды. Тіршіліктің қам-қарекеті елден ерте айырды. Өмірбаянымнан сыр тартсам, Абай атамның кенже баласы Мағауияның кіндігінен өрген ұлы Жағыпардың қызымын. Әкем мұғалім болатын. Бірінші, екінші класты әкемнің өзінен оқып, сауатымды аштым.
Әкем қайтыс болғаннан кейін Ақылбай атамыздың немересі Шәбеп ағамыз 1935 жылы бізді асырап бағамын деп, қолына көшіріп алды. Бұл кезде тұрған жеріміз Новошульба ауданы, Уба-Форпост деген жер еді. Тұрмысымыз оңды, азын-аулақ малымыз, шаруашылығымыз болды, бірақ Шәбеп ағамыз қамқорлық таныта алмады. Бізді бауырына тартудың орнына Берекехан ағайым екеуімізді Семейдегі балалар үйіне тастап кетті: берекелі тұрмысымызды бұзып, бәрімізді жан-жаққа таратып жіберді. Шәбеп ағамыз тасбауырлық ниетін танытты.
1936 жылы Ақылбай атамның немересі Қауаш апаның күйеуі Мұхлес Баймағамбетов мені балалар үйінен алып, N11 мектеп-интернатқа орналастырды. Ол кісі Семейдегі ОблОНО-ның орынбасары еді. (М.Әуезовтың «Абай жолындағы» ертекші Баймағамбет - осы Мұхлес жездеміздің атасы).
Мұхлес жездеміздің арқасында жағдайымыз түзеле бастады. Оқу оқып, білім мен тәрбие алып, енді оң мен солымызды тани бастағанда, 1941 жылы Отан соғысы басталды. Басымызға тағы да тағдырдың ауыртпалығы түсті.
1942 жылы біз оныншы класта оқып жүрдік. Ұлдар әскерге алынып жатты. Қазақ қыздары да өз еркімізбен майданға жіберуді өтініп арыздандық. Тілегіміз қанағаттандырылып, майданға аттанып кеттік. Мен Шығыстағы Совет Қарулы Күштерінің қатарында болып, жапон империализмін талқандауға да қатыстым.
Талай күндер мен түндерді өткізіп, тескен тау, өрекпіген өзен, толқыған көлдерді артта қалдырып, қыздар отырған пойыз Хабаровск қаласына тұмсығын бір-ақ тіреді. Көп ұзамай авиация мектебі ШМАС-тың жедел курсын аяқтап, (ШМАС - Кіші авиамамандарын даярлайтын мектеп) полк-полкқа тарап та үлгердік. Кішкентайымыздан бір-бірімізге бауыр басқан дос қыздарыммен ажырасу қиынға соқты. Қай майданда жүрсек те сағынышқа толы хат-хабарымызды үзбедік.
«Басқа түссе баспақшыл» деген, бұл жағдайға да көндігіп, шапшаң ширап кеттік. Соғыс уайымын тартуға уақыт жоқтың қасы: күні бойы аэродромда ары-бері жүгіріс, самолетті күтіп-баптау (қыздар авиация технигі мамандығын меңгерген), кешқұрым саяси сабақ, совет информбюросының хабарын тыңдау секілді шаралар.
Сонау Қиыр Шығыста жатқанымызбен батыстағы майдан жағдайының қатты шиеленіскенін күнделікті сезіп жүрдік. Полктегі ер-азаматтар сол жаққа аттанып жатты. Жігіттердің атқарған істері біртіндеп бізге ауыса бастады. Абажадай төрт моторлы (ТВ-4) «ЯК-7», «ЯК-9» самолеттерінің моторларын ақтара-төңкере тазалап, қайтадан орнына құрастырып салу қаншалықты күш-қайрат тілейтінін елестетіңізші?!..
Қыздар қажет болған күнде ерлермен бірге зұлым жаумен айқаса кетуге де дайындалып жүрдік. Самолетпен ұшып та, секіріп те, атып та үйрендік.
Күндер жылжып өтіп жатты. Фашистік Германия тізе бүкті. Ел-жұрттың қуанышында шек жоқ. Әр жанарда қуаныш жасы. Жеңістің қандай бағамен келгеніне майдан да, тыл да куәгер...
Біз әлі Қиыр Шығыстамыз. Аэродромда самсаған самолет. «Елге қайтамыз» деген ой көңіл түпкірінен жарқ етіп сәуле төгеді.
1945 жылғы тамыз айының бас кезі. «Ұшуға дайындалыңдар» деген әмір берілісімен бүкіл полк самолетке мініп, желігі басыла қоймаған милитаристік Жапонияға қарсы соғысқа аттандық.
Харбиннен 12 километр жердегі бір аэродромда полкіміз ұзақ кідірді. Өмір мен өлім белдескен кез. Қыздардың қолынан тап-тұйнақтай ретке келтіріліп ұшырылған самолеттер аспан шайқасынан алқам -салқамы шығып оралып жатады. Кей кездерде жаралы ұшқыштарды кабинадан әупірімдеп түсіріп алатынбыз. Шайқастан оралмай, жазым болатындары қаншама?...
Самолеттерді қайтадан жабдықтау жұмыстары басталады. Дайындау кезінде «ақау шығып қала ма?» деген күдік көңілді күпті етіп, түн ұйқыны бөлетін кездер ше...
Әсіресе бомба тиеу жұмысы ауыр тиіп жүрді. Жаратылысы нәзік қыз балалар мұндай машақатты да бастан кешірді. Отан алдындағы парызды ерлермен тең өтеді. Отан үшін от кешу әр адамның биік адамгершілік парасаты мен ары алдындағы сын болды.
Жапония тізе бүкті. Әскер қатарында өткен үш жарым жыл да артта қалды. Қиыр Шығыстан туған елге - Қазақстанға қарай жол тарттық.
1945 жылдың қараша айында мектеп-интернатта қатар оқып, әскерге бірге алынған Елубаева Қантайды Алматыға өзіммен бірге ертіп келдім. Мұнда әкемнің апайы Уәсила Мағауияқызы тұратын. Ол осы бір қиын кездерде Мұхтар Омарханұлының ақыл-кеңесін беріп, қамқорлық жасағанын әрдайым айтып отыратын.
Мұхтар аға Уәсила апам екеумізді күндізгі сағат төртке арнайы қонаққа шақырды. Әңгімелесіп отырғанда: «Ищан, институтқа оқуға түс, білім ал», - деді. Келесі күні оқу министрлігіне телефон шалып, мені қыздар педагогтік институтына оқуға түсірді. Менімен бірге құрбым Қантай да оқитын болды.
Студенттік жылдар да зымырап өте шықты. Әскерге бірге аттанған құрбыларым да есен-сау, өмірдің әр саласында қызмет атқарып жүрді. Ботаханова Шекер Қостанай қаласында халық соты, Елубаева Қантай Павлодар қаласындағы педагогтік училищеде мұғалім, Әркешова Зифа Семейде институт бітіріп, сонда мұғалім болып жұмыс істеді. Өзбеханова жоғарғы білім маманы болды. Ихсанғалиева (Мысырова) Орынкеш Алматыдағы «Жетісу» мейманханасына басшылық жасады. Ол 1986 жылы қайтыс болды.
Мен 48 жылдық еңбек стажымның 34 жылында Мелиорация және су шаруашылығы министрлігінің кадрлар бөлімінде аға инспектор, инженер болып қызмет атқарып, еңбек демалысына 1988 жылы шықтым.
* * *
Қазақтың кемеңгер ақыны Абайдың әкесі Құнанбай бабамыздың төрт әйелі болған. Олар: Күңке, Ұлжан, Айғыз, Нұрғаным. Екінші әйелі Ұлжан әжемізден Ибраһим (Абай) атамыз туған. Мен тек Абай атамыздың бәйбішесі Ділда әжемізден тараған ұрпақты ғана жазбақшымын. Әбдірахман, Мағауия аталарымның әйелдерінің шыққан жерлеріне тоқталмақпын. Абай атамның Мағауиядан тараған ұрпақтары (Уәсила, Құтайба, Бөбір (11 жасында өлген) Жағыпар, Кәмила) жайлы мағлұмат бермекпін. Күңке, Айғыз, Нұрғаным әжелерімнен тараған ұрпақтары туралы М.Әуезовтің «Абай жолы», т.б. кітаптарында жазылған.
АБАЙ АТАМ
Абай атамның екі әйелі: Ділда, Әйгерім. Ділда әжемнен тараған балалары: Ақылбай, Әкімбай, Әбдірахман, Мағауия және екі қызы: Күлбадан, Райхан.
ДІЛДА ӘЖЕМ
Абайдың бәйбішесі - Ділда Жүсіпқызы. Төркіні - Әйбике - Шаншар елінің ақсүйегі. Алшынбай Тіленшіұлының ұрпағы. «Ділданың 1844 жылы туған әкесі Жүсіп Алшынбаевтың архивінен табылған анкетасында көрсетілген».
Абайдың Ділдаға үйленген кезі 1860 жылдар. Ділда 1924 жылы қайтыс болған деп Қ.Мұхамедханұлы дәлелдейді.
Ақылбайдың ұлы Срайылдың (1885-1959 ж.ж.) әйелі Тұрар жеңгеміз «1926 жылы Саржан деген ұлымыз туғанда әжем (Ділда) өлді», - деген еді.
Мен де Ділда Әжемді көрдім. Тұрар жеңгемнің айтқаны дұрыс. Әжем мені «Сары қызым» дейтін. Ол кісінің бейіті Тышқан - Аралтөбе деген жерде.
Мағауияның тұңғыш қызы Уәсила апам: «Апам (Ділда) жай сөйлейтін, өте сабырлы, түсі аққұбаша, қыр мұрынды, көзі үлкен, сұлу өңді еді. Үйінде жұмыс істеп жүрген адамдарды ренжітпей, бауырына тартып отырушы еді. Мен осы апамның бауырында өстім», - дейтін.
Уәсила апамнан Абай атамның қалай қайтыс болғаны жайлы сұрағанымда былай деді: «Әкем (Абай) Мағаш ағаның өліміне қатты қайғырды, оның қырқын тез өткіздірген соң жатып қалды. Аузы-мұрнынан, құлағынан қан кетті. Үш күннен соң көз жұмды. Қаны қатты көтерілген болса керек».
ӘБДІРАХМАН (1869-1895)
Әбдірахман ағамыз туралы М.Әуезовтің, Қ.Мұхамедханұлының жазғандарында бірсыпыра анықтама берілген. Сондықтан мен әйелі Мағрипа туралы айтпақпын.
Мағрипаның шыққан жері (тұқымдары) ноғай, үлкен аталары Ысқақтан төрт ұл: Жақып, Сүлеймен (қажы), Ыбырай және Мұсабай тарайды. Сүлейменнен - Мағрипа. Шешесі - Дүтбайдың жиені (руы Көкше). Дүтбайдың екінші алған әйелі Абайдың қызы Күлбадан. Мұны айтқан Мағрипаның аталас інісі Қабиболлаұлы Қожақпан (1920ж.). Ол қазір Алматыда тұрады.
МАҒАУИЯ АТАМ
Мағауия атам Семейдегі мужская киргизская школа деп аталатын мектепке түскенде (1884 ж.) он төрт жаста екен.
Мектепте бірінші класының екінші бөлімінде үздік оқып, барлық оқушының алды болып, бір өзі ғана «өте жақсы» (отлично) деген бағамен оқыған. Мағауиямен бір мектепте оқыған шәкірттердің ішінен кейін тарихта белгілі болған адамдар да кездеседі.
(Центральный госуд. архив КазССР. Фонд - 408, Опись - 1, «Абайдың шәкірттері» кітабынан алынған. 1993 ж. 85-бет). Оқуға аса қабілетті, зерек, талантты шәкірт Мағауия қалада 2-3 жыл оқыған соң денсаулығы нашарлап, сырқаттана бастайды. Абай баласының науқасынан қауіптеніп, Семей қаласындағы тәуір деген тәжірибелі дәрігер Становқа қаратады. Оның айтуынша Мағауияға қалада тұруға болмайды екен.
Мағауия амалсыз оқуын тастап, ауылға оралады. Бұл 1886-1887 жылдар еді. Ол әкесінің қасында болады. 1904 жылы 36 жасында Мағауия дүние салады.
Мағауияның балалары: бәйбішесі Дәмегөйден - Уәсила, Құтайба, Бабыр, Жағыпар; кіші әйелі Мөржаннан - Кәмила.
ӘЖЕМ ДӘМЕГӨЙ
Мағауия атамның бәйбішесі Дәмегөй Мүсірәліқызы. Шыққан жері Қарамырза -Тобықтының ішінде Мәмбетай деп аталады. Қарамырзадан Алыбай, Мүсірәлі, Дәмегөй туады. Мүсірәлінің інісі - Жақып Меккеге барып қажы атанған. Жақыптан - Қали туады (1868-1969 ж.ж.). Бұлардың мекендеген жері Саржал ауылдық кеңесі (қазіргі Абай ауданы).
Әжем Дәмегөй тентек кісі болған. Бірақ өтірік айтқанды жек көретін, жағымпаздықты білмейтін намысқой, не айтса да бетке айтып салатын. Балаларын, немерелерін өз бауырына басып тәрбиелеп, оқытып өсірген.
Шолақ белсенділер келе жатса әжем бізді тошалаға кіргізіп, «дыбыстарыңды шығармаңдар» деп тығып қоятын. Олар байлардың үйін тонап, қыздарын зорлап, ойына келгенін істеп кететін көрінеді. Әжем содан қорқады екен.
Дәмегөй әжем 1931 жылы қайтыс болғанда, артында қалған жалғыз ұлы Жағыпар 36 жаста еді. Жеті немересі бар едік. Мұхтар ағаның үйіне барып жүргенде бір күні: «Менің әжем Дәмегөйді кітабыңыздың бір жеріне жамандап жазып қоймаңыз», - дедім.
Мұхтар аға: «Дәмегөй жаман адам емес. Ол кісі ақылды тентек болған. Дәмекеңнен ақылды ұл-қыз туады. Мағаш өлгеннен кейін артында қалған алты жасар Жәкімді, төрт жасар Кәмәшті, Әбдірахманнан екі жасында қалған қызы - Рахиланы, Құтайба баласынан қалған - Берекеханды бауырына басып оқытып, тәрбиелеген. Қыздарын қияға, ұлдарын ұяға қондырған. Ділда әжені өзі күтіп, қолынан қойған, - деді. "Жазып жатқан кітабымды Мағаштың балаларымен аяқтаймын», - деп бірталай әңгіме айтты.
Уәсила апам былай деген еді: «Мағаш ағам (әкесін «аға» дейтін) Мөржанды алды. Ол өте сұлу, әппақ еді. Кәмәш шешесіне тартқан. Мөржанмен Мағаш аға екі жылдай ғана отасты. Мөржан қайтыс болғанда, Кәмәш бір жаста қалған. Сондықтан Кәмәш өз шешесін аузына да алмаған, Дәмекеңнің бауырында өсті. Бәріміздің кенжеміз болғандықтан өте ерке болды, оның айтқанын екі қылмайтын. Біз оны «қалқам» дейтінбіз. Мөржан шешеміз ауырып, Мағаш ағам Семейге қаратуға әкетіп бара жатып, ат үстінде: «Дәмегөй, саған Семейден не әкеп берейін?» - дегенде, «Маған Мөржанның аяғындағыдай оюлы мәсі-кебіс әкеп бер», - деген екен. Сонда Мағаш ағам: «Ендеше Мөржанның аяғындағыны алып қал», - депті. Дәмекең: «Сенің ауру қатыныңның ескісінің керегі жоқ. Жаңасын әкеп бер», - дегенде Мағаш аға аттан түсе сала Дәмекеңді қамшылай жөнеліпті. Сол кезде Дәмекең әкемнің (Абай) алдына жетіп барып: «Мені балаңыз сабап жатыр, ішімде бір ұл тулап жатыр», - депті.
Әкем Мағашқа кісі жіберіп «ұруын тоқтатсын» дейді. Сондағы әжемнің ішінде тулап жатқан ұлы менің әкем Жағыпар екен.
Дәмегөй әжемнің аталас бауыр, сіңлілері Алматыда тұрады: Бәтима, Қоңыртай, Рымтай, Қапура. Бәтиманың күйеуі - Құнанбайұлы Тәкежанның (Тәңірберді) шөбересі Хамит (1916-1983 ж.ж.) 1940 жылы Абай атындағы пединститутты өте жақсы бітірген. Отан соғысының ардагері, көп жыл мұғалім, Алматыда ОблОНО бастығының орынбасары, Шелек, Қаскелең аудандарында кеңестік қызметте болды. Кейін Жамбыл ауданындағы Ұзынағаш селосының Абай атындағы мектебінде 30 жыл директор болып істеген.
Хамит аға ақылды, сабырлы жан болатын. Ешкімге қатты сөйлемейтін, ренжітпейтін. Мені «Ищан-аға» дейтін, «сен аман бол» дейтін.
Дәмегөй әжемнің екінші сіңлісі - Қоңыртай (1926 ж.) қос институт бітірген: заң маманы және педагог: Партия саласында да, мұғалім, мектеп директоры да болып қызмет атқарды. Қазір зейнеткер, күйеуі Сағындықов Сағидолла да ірі қызмет атқарған аяулы азамат еді.
УӘСИЛА (1890-1954)
Уәсила өзі естелігінде жазғандай, Мағауияның тұңғыш қызы. Қазақ салты бойынша Абай атам немересін өзі бауырына салып, 13 жасына дейін «балам» деп өткен. Жиырма сегізінші жылдардың аяғында Құнанбай қажы тұқымын бай-шонжарлар әулеті, үстем тап өкілі деген солақай саясатпен шалғайға жер аударған кезде Уәсила да күйеуі Қали Жақыпұлымен Қырғызстанға көшіріледі. Сол жақтан 1934 жылы Алматыға келеді. Мұхтар Әуезовтің көмегімен Уәсила Опера және балет театрының жанындағы артистерге киім тігетін цехқа тігінші болып орналасады.
Уәсила өзінің зеректігінің, табиғаттың мол берген қасиетінің арқасында Абай әкесінен алған тәлім-тәрбиесін берік ұстанып, ғұмыр бойы оны дәріптеп, айтып өткен адам. Ол «Абай жолы» романы жазылған кезде Мұхаңа Абайдың заманы, ортасы, оның тұрмыстағы әдептері туралы мол деректер берген. Сондай-ақ «Абай» операсы және «Абай әндері» фильмдері түсірілген уақытта осы қойылымдардың костюмдері, т.б. безендіру үлгілері жөнінде Абайды көзімен көрген адам ретінде кеңесші болады.
Ол 1936 жылы Опера және балет театры Мәскеуге өнер күндерін өткізуге барғанда костюм үлгісін жасаушы ретінде басынан аяғына дейін қатысады.
Уәсила Мағауияқызы 1954 жылы алпыс төрт жасында Алматыда қайтыс болды. Мұхтар қызы Мұғалима апай Мағауия қызы Уәсиланы Ақылбай қызы деп жазады, Ақылбайдың немересі Ғазизаны қызы деп шатастырады.
Уәсиланың баласы болмаған. Тәрбиесінде өскен Шәмен (Шаймардан) деген қайнысын Уәсиланың күйеуінің бұрынғы әйелінен қалған бала дейді.
Уәсиланың күйеуі Қали бұрын үйленбеген, Шәмен Қалидың немере інісі, Шәменнің бұрынғы әйелінен (Торғайдан) Әдебиет деген қызы Алматыда тұрады. Бұл қызды да Уәсила асырап өсірді. Шәменнің жасы тоқсанға келді, Тобықтының ішінде Мәмбетай Қарамырза болады. Мұғалима апамыз бұларды естігені болмаса араласпаған, ата-тегін білмейді, сондықтан қателессе керек.
ҚҰТАЙБА (1895-1919)
Құтайба ағамыз кезінде Шыңғыс болыстық атқару комитетінің төрағасы болған.
Құтайбаның әйелі Тәкти Найманның Сыбан руынан шыққан, өз өңіріне әйгілі Досым қажының қызы. Абай атамыз немересі Құтайбаға өзі барып құда түсіп Тәктиді айттырған екен.
Тәкти шешем мені туған күнімнен бауырына салып өсірген. Ол кісіні мен «Өзапа» дейтінмін. Өзапам 1924 жылы қайтыс болды, Аралтөбедегі екі әжеміздің (Ділда мен Әйгерім) қасына жерлеген. Алматыда сіңлісі Аманжан Досымқызы тұрады (жасы 82-де).
Тәктидің інісі Тұрсынхан (1886-1980 ж.ж.) Абай атамызды көзі көрген, немере-шөберелерімен көп араласқан. Заңғар жазушы Мұхтар Омарханұлымен де той-думандарда бірге болған.
1936-1942 жылдары Семейден мектеп-интернатта тәрбиеленіп оқып жүрген кезімде Тұрсынхан атам мені іздеп тауып алды. «Әкең өлсе де, әкеңді көрген өлмесін» деген осы да. Мені бауырына тартып зор кісілік жасады. Дүниеден озарында немересі Құсманға мені қатты тапсырып кетіпті: «Ищағы апайыңа көз қырыңды салып, араласып жүр», - деп.
Құсман менімен осы күнге дейін араласып тұрады. Химия ғылымының докторы, Ғылым министрлігі - Ғылым академиясы Органикалык, катализ және электрохимия институтының директорының ғылыми орынбасары.
БЕРЕКЕХАН ҚҰТАЙБАҰЛЫ (1918-1944)
Берекехан Құтайба ағамыздың жалғыз ұлы еді. Әкесі қайтыс болғанда бір жасқа да тола қоймаған екен. Ділда, Дәмегөй әжелерінің бауырында еркелеп өскен, Жағыпар Құтайбаның інісі болғандықтан ағасының соңында қалған жалғыз тұяғын өз баласындай көріп, бауырына басқан Берекеханның шешесі Тәтидің бауырында мен де өстім. Берекехан екеуміз Құтайба ағаның үйінде өскендіктен мені Құтайбаның қызы дейтін.
Берекехан Семейдегі орыс гимназиясының 7-ші класын бітірген. Соңғы кезде тұрған мекен-жайы Новошульба ауданының Уба-Форпост деген жері еді. Осы жерден 1941 жылы әскерге алынды. Сержант- пулеметчик Украина жерінде хабарсыз кетті. 1944 жылдың 21 февралінде қолыма соңғы хаты тиді. п/п - 16627.
ЖАҒЫПАР (1898-1934)
Әкем Жағыпар Құнанбайұлы Абайдың кенже баласы Мағауиядан туған. Туған жері Шыңғыстау ауданы (қазіргі Абай) «Ақшоқы» деген жер. Әкем жұқа жылы шырайлы, ақкөңіл, пысық, әңгімешіл, сері болған. Балаларына аталары жайлы мағлұмат беріп отыратын. Үй ішінде әрдайым домбыра тартып, Абай өлеңдерін айтатын. Ойымда көбірек қалғаны «Сұрғұлт тұман дым бүркіп» әні. Әкемнен сұрадым: «Бұл өлеңді ойыңнан шығардың ба?» - деп. Сонда әкем: «Ерте уақытта біздің ауылда бір кедей адамның әйелі өліп, әкем (Абай) соған көңіл айтып шығарған», - деді.
Мұхтар аға Семейден біздің ауылға келгенде үлкен той болушы еді. Абай атамның немере--шөберелерін, тағы да басқа ауыл жігіттерін жинап алып, тың неше түрлі ойындарын (алтыбақан, ақсүйек, асық) ойнайтын. Асық келгенде дорбалап асықтарын ала келетін. Ең үлкен дорбадағы асықты беретін де дөңгелек тақырда ойын қызатын. Әкем әрдайым асықтарды ұтып алатын. Оны білетін себебім кім асықты көп ұтып алса, соның басына бірнеше тымақты қабаттастыра кигізіп қоятын. Әкем бір дорба асықты секіртіп ойнағанда біреуін де жерге түсірмейтін. Мұхтар аға сүйсініп күліп отыратын.
Шыңғыстау (Абай) ауданына қарайтын Аралтөбе деген жерде тұрдық. Аралтөбе тауының арғы жағында Ақылбай атамыздың немере-шөберелері тұрады, бергі жағында біздің үй. Әкем Ақылбай атамыздың балаларының тамынан мектеп ашып, азын-аулақ бала оқытты. Осылардың ішінде мен де сауатымды аша бастадым.
Есімде қалғаны әкем бір ауылдық кеңесте жұмыс істегені. Күнде таңертең «қырманға кеттім» деп көк атына мініп жұмысқа кететін. Кейін Мұхтар аға: «Жәкімнің көк аты қандай еді, шіркін! Оның жүйріктігі мен сұлулығына таңдай қақпай тұра алмайсың. Көк атпен адаммен сөйлескендей сөйлесетінбіз. Мен де бұл атқа талай мінгенмін. Біздің елде Жәкімнің көк атын білмейтін адам болмайтын», - деп айтып отыратын.
Шіркін, әкем қандай адам еді! Бүкіл ауыл «Жәкім-Жәкім» деп қатты сыйлайтын, себебі қолынан тек жақсылық қана келуші еді. Үлкен қызы Рәпила мен соғыста қаза тапқан ұлы Жошыхан әкеме қатты ұқсайтын. Айта берсе мұң да, сыр да таусылмайды екен, қайсыбірін айтарсың...
Қайран әкем 36 жасында дүниеден өтті.
1932-1933 жылдары Убо-Форпост ауданына Шыңғыстаудан Садық Қасиманов бастаған босқындар келді. Тұрғылықты жердің басшылары әкеме оларды қарсы алып, орналастыру жөнінде жауапты тапсырма береді. Әкем оларды моншаға түсіртіп, үстіндегі шоқпыттарын өртетіп, таза киіндіріп, шаш-тырнақтарын алдырады. Бәрін біртіндеп үйлерге орналастырады. Садық Қасиманов Убо-Форпостқа келгеннен бастап әкемнің үстінен органға (КГБ) арыз жазып, соңына түсе бастайды: «Мағауияұлы Жағыпар байдың баласы, қашқын. Шәкерімнің інісі», - деп. Ондағы арам ойы әкемді жұмыстан шығартып, айдату еді. Бұл кезде әкем мектепте мұғалім әрі директор болатын. Қасиманов әкемнің орнын қараулықпен тартып алғысы келді.
Органның адамдары әкемді күнде шақырып тексере бастады. Әкем қайғырып, қорқып жүрді. Ақыры алты-ақ күн ауырып, бақиға аттанып кете барды. «Жәкімді құдай бізге қимады», - деп жыламаған адам қалмады. Қасиманов арманына жетіп, әкемнің орнына қызметке тұрды. Алматыда тұратын Қасимановтың туыстарынан (Сиырбаева Дәметкен, Беделбаев Есімхан, жазушы Сағымбаев Төлеужан, оның әйелі Зура) естігенім - 1931-1932 жылдары Қасиманов өзінің туыстарын айдатып жіберген. Олар оны «өте қызғаншақ, арсыз адам» деген еді. Қасиманов өлгенде Алматыдағы туыстары топырақ салуға барған жоқ. «Мен өлгенде Тұрағұл қыздары Ақышқа, Мәкенге хабар айтыңдар», - деп өсиеттепті. Барса, сол апалар ғана барған болар. Қасимановтың арам пиғылдарын Қ.Мұхамедханұлынан да естіген едім.
Әкем Убо-Форпоста тұрған кезде ақыл-кеңес алуға көп адамдар келетін. Кейбірінің арызын да жазып беретін. Ол адам «тура ойымдағыны жазыпсыз» деп ризашылығын білдіріп, рахметін жаудырып кететін.
Әкемнің ерекше бір қасиеті - кітапты көп жинайтын. «Бұл кітаптар қандай кітап?» - деп сұрағанымда: «Абай атамның, оған қоса Мағауия әкемнің жинағаны, үлкен үйдегі Еркежан әжемнің (Абайдың әйелі) сақтап келген небір құнды қалың кітаптары», - деп жауап берген еді. Бұлар әкеме Ділда әжесінен мұра болып қалыпты. Оған өзі де жиған кітап, журналдарды қосып үлкен сандыққа толтыра салып, жұрт көзінен жасырып, тошаланың ішінен қазылған жерге көміп, 1929 жылы Семейге оқуға кетерде шешеме аманаттап тапсырған екен. Кітаптарды жерге тыққанда біздің үйде жүретін Мұсахан деген адам көмектеседі.
1931 жылы әкем мен шешем Аралтөбедегі қоймадағы кітаптарды алып келуге Семейге барғанда Қауаш тәтемнің (Ақылбайдың немересі) енесі Қибадат әжей құмалағын шашып жіберіп: «Ойбу, қайтыңдар, шешең Дәмегөй өлді», - дейді. Оның үстіне шешем көшеден пирожки сатып алып, енді жейін десе, ішінен адамның саусағы шығып, қатты ұшынып қалыпты. Олар үйге қайтып келгенде Дәмегөй әжем қайтпас сапарға жөнеп кеткен.
Есімде бір қалғаны, кітапты тығар кезде шешем мені қораның төбесіне шығарып: «Біреу келе жатса дереу хабарла», - дегені. Сол бір сандық кітаптың тығылған жерін Мұсаханның інісі Әліпбек те білген. Ол атақты ұры болған. Ерте уақыттарда Ақылбай атамның, біздің үйдің малдарын ұрлайтын, сонымен қатар ауылдағы қыздардың кейбірін ұрлап әкетіп зорлайтын. Кейін сол кітаптарды қазып алып, Семейге апарып базарға сатып жіберген.
Әке-шешем қайтыс болғаннан кейін Ақылбайдың немересі Шәбеп ел жаққа барып, кітаптардың жайын біледі. Елдегі ақсақалдар Әліпбектің қылықтарын айтып берген.
* * *
Ленинградта қызмет істеп, 1950 жылы еңбек демалысына келген едім. Мұхтар ағамен сол жылы ғана кең отырып әңгімелесудің сәті түсті. Бізді, Абай ұрпақтарын, «асылдың сынығы» деп өзі іздеп тауып, ағалық қамқорлығын көрсетті. Ол кезде Мұхтар ағаның даңқы дүрілдеп тұрған, арада талай жылдар өткендіктен «Мұхаң бізді ұмытқан болар» деген күдікті ойымыз да болды. Жоқ, Мұхаң бәрін есінде сақтапты. «Сендер көшкенде Жәкімнің көк аты қайда қалды?» - деп сұрады. - Біз Новошульба ауданына сол көк атпен көшкенбіз. Сол жақта өлді.
Осы кездесуде бала кезімдегі тығылған кітаптар, күміс сервиз, көптеген суреттер туралы айтып едім, Мұхтар аға орнынан ұшып тұрды.
- Пәлі, мынауың үлкен жаңалық қой. Қалай бәрін ұмытпағансың. Сервиздерді мен Ленинградтан әкеліп, Кәмилаға сыйға тартқам. Кәмиланың арман ғып көксеп жүретіні іс машинасы еді. Оны да әкеліп бергем. Адам бала кезіндегіні ұмытпайды. Қартайғанда ұмытшақ бола бастайды, - деп қатты риза болды. - Жәкімнің қолында мұра болып қалған кітаптарды білемін. Оның ішінде Абайдың, Ақылбайдың, Мағауияның, менің де қолжазбаларым бар, суреттер де солардікі. Оны бүлінбей тұрғанда тауып алайық, - деді.
Іле-шала мені ақын Қасым Аманжолов пен Қайым Мұхамедхановқа қосып Семейге жіберді. Аралтөбедегі тошаланың орнын қаздық, ештеме табылмады. Ақылбай атаның немересі Шәбен оны кейін Ділда мен Әйгерімнің зиратына Әліпбек дегенге көмдірген екен. Сол жерден қолды болып кеткен. Қатты өкіндік.
* * *
1929 жылы әкем Семейдегі бір жылдық мұғалімдер курсын бітірген соң оны Ново-Шульба ауданы Убо-Форпост ауылдық советіндегі мектепке мұғалім етіп жібереді. 1930 жылы бізді осы ауданға көшіріп алады. Бір арбаға сиып отырғандар әжем Дәмегөй, Кәмила тәтем, шешем Күлманар, ағам Берекехан, інім Жошыхан, сіңлім Қазел және мен. Біз көшкенде үй-жайымыз, қаншама дүние-мүлкіміз жұртымызда қалды. Бәрінен де менің өзімізбен бірге ойнап жүретін «Аққалқа» деген лағым, «Ақбайпақ» деген итіміз артымыздан қалмай көп жерге дейін шығарып салды. Бірінің маңырап, бірінің үріп жетімсіреп қала бергені әлі күнге көзалдыма келеді. Қайран, балалық бал дәурен-ай!..
Жаңа-Семейге Рәшит деген кісінің үйіне келіп түстік. Бізді Абай атамның інісі Ысқақ атамыздың немересі Мүбәрәк Ахметбекұлы қарсы алды. Бұл үйге Разақтың екінші әйелі Әлила апай да көшіп келіпті. Қасында екі жасар қызы - Гүлнар бар.
Мүбәрәк ағаны бірінші көруім. Өзі сұлу, әппақ, қыр мұрынды, бұйра шашты. Киген киімі де денесіне қонып тұр. Әкемді бір жылдық мұғалімдер курсына түсіріп, Убо-форпост ауданына мұғалім ғып жіберткен де Мүбәрәк ағамыз екенін кейін білдім. Ол бізді қаладағы үйіне қонаққа шақырды. Қонаққа Дәмегөй әжем, Кәмила тәтем, шешем, Берекехан ағам және біздер бардық. Әппақ жүзіне алақандай көзі жараса қалған Зейнеп деген сұлу келіншегі бар екен. Менің Кәмила тәтеме ұқсайтын секілді, мұның да шашы тобығына түседі. Мүбәрәк ағаны «Мүкен аға» дейтінбіз. Үйінде Медіғат, Жәудет, Талғат деген інілері болды. Олар шетінен әнші, скрипка, домбыра тартады екен. Мүбәрәк аға сол уақытта үлкен бір қызметте болуы керек. Семейдегі пединститутта сабақ та берген. Қ.Мұхамедханұлы екеуі бірге қызметтес болған екен.
Ол заманында Семейдегі ерлер гимназиясында оқыған. Әкесі Ахметбек аға 1932-1933 жылдары Убо-форпоста тұрғанда бізге келіп, бір жылдай тұрып кетті. «Сендерге рахмет, өлсем сүйегім мұнда қалмасын, елге барып өлейін», - деп қайтып кетті. Әкем костюм, пальто, тағы басқа киімдер әперді. Жолына ақша беріп, шығарып салды. Ол 1933 жылы Семейде қайтыс болыпты. Жүрегі дәмінің таусыларын сездірген ғой.
КӘМИЛА (1900-1932)
Мағауияның кенже қызы Кәмила. Ол 1920-1927 жылдарда Мұхтар Омарханұлының зайыбы болған. 1927 жылы Мұхтармен айырылысып елге қайтады. Осы арада Жәкім ағасы атқосшысы Өмірзақ екеуі Кәмиланы Семейден көшіріп әкеледі.
1928 жылы Семейге қайтып келіп, бір оқу орнына түседі. Семейде оқып жүргенде Абдолла деген татардың үйінде пәтерде түрады. Сол жылы мені қасына алған еді, бірақ денсаулығына байланысты оқуын жалғастыра алмай елге қайтады. 1930 жылы біз елден Убо-форпост селосына көшіп бара жатқанда бізбен бірге бармай, Фрунзе қаласында тұратын Уәсила апасына кетті.
1931 жылы Убо-форпост селосында тұрған кезімізде Кәмила тәтем біздің үйге қайтып келеді. Уәсила апасына қолқа салған: «Бұл жақта жүргенше Жәкімнің қасына барайын. Ол онда жалғыз ғой. Шешем де сонда», - деп. Уәсила тәтем ісмер еді. Әртүрлі тақия, киім тігіп базарға апарып сатады да сіңлісіне жол пұлын жинап береді. Кетерінде Кәмила: «Мұхтар Алматыда түрмеде жатыр ғой. Артынан іздеп баратын жанашыр жоқ, жүдеп-жадап кеткен болар. Жолай соғып, азық-түлік, іш киім апарып берсем қайтеді», - депті. Уәсила: «Е, әлі ұмытпағансың ба. Күдеріңді үз. Ол саған енді қайтып оралмайды», - деп қарсылық білдірген, Уәсила бұлай айтқанда Кәмиланың уайымы ішіне түспесін деген ойда болған. Кәмила үшін Мұхтарға ренжіп, он үш бет хат жазып, біреуден беріп жіберген. Уәсиланың қайын жұрты Фрунзеге жер аударылып барған болатын. Енесі адуынды, қолы қатты, өте сараң адам болыпты. Уәсила бауырсақ пісіріп тұрып Кәмилаға ыстықтай жесін деп бауырсақ берсе, енесі бауырсақтың үстінен жеме деп бергізбейді екен.
Кәмила тәтем біздікінде тұрып жатты. «Мұхаң, Мұхаң» деп жылай беретін. «Мұхтар кешірім сұрағанда кешпедім, сонша қаталдық жасадым», - дейтін.
Кәмила ауырып жатқанда оның күтушісі шешем Күлманар еді. Мен қуыршақ ойнап қастарында отыратынмын. Сонда ылғи: «Мұхаң, Мұхаң» деп жылап отыратын. Үйдің іші тәтемнің атын атамай, «қалқам» дейтін. Өлгенше Мұхтарды уайымдап, шерменде боп армандап өтті. Дерті де содан басталды. 1932 жылы Кәмила дүние салды. Мұхтардан туған Зере, Мағрипа деген екі қызы жастай шетінеді.
Немере сіңлісі Қауаш Әлімқұлқызы Ақылбай немересі Кәмила шығарған біраз өлең шумақтарын білетін.
Ата-анам өлді жасымда,
Тәрбие көрмей қасыңда,
Теріс те болдым аруаққа,
Біле ме адам ашуда...
Көзіңнің сағынамын қарағанын,
Жүрекке махаббат боп тарағанын.
Отырамын күндіз-түні қапаланып,
Өмірімді ауру қылып жараладың.
Ей, жарым, жаным сүйген көңілім құлап,
Хат жаздым, рахметіңнен етіп талап.
Демесең қор етейін мен ғарыпты,
Жауап бер, шын көңіліңмен ойың балап, -
деп Мұхтармен ажырасқанда өлең шығарған.
Уәсила апайымнан естігенім:
Мұхтар 17 жасында Семейде оқып жүргенде алғаш рет Тобықты ішіндегі Торғай руындағы Кәкен деген кісінің Райхан атты қызына үйленген. Одан Мұғалима, Шыңғыс деген екі баласы болады. Кәмила Мұхтардан бұрын Мамай батырдың баласы Шыныбайға ұзатылған. Қос бұрымы жер сызған сұлу Кәмила тұрмысқа шықпай тұрып-ақ Мұхтардың жүрегіне шоқ, түсірген. Күйеуін менсінбеген Кәмила «шешемді сағындым» деген желеумен үйіне келіп, қайтып бармай қояды.
Мұхтар мен Кәмиланың жеті жылдай бірге тұрған өмірлері соншама бақытты шақтары екен. Мұхтар аға Кәмәштің шашын өзі өріп беретін.
Мұхтар Ленинградта оқып жүргенде Валентина Николаевнамен танысып, көңіл жарастырған ғой. Оқудан кейін Семейге оралып, қызмет істеп жүрген Мұхаң Валядан хат алады. Онда аяғының ауыр екенін жазған. Мұхтар қайтып оралмайды деп күдіктенген Валентина Николаевна заң орнына шағымданамын деп Мұхаңды қорқытады. Хат алдымен Кәмиланың қолына тиеді. Екі оттың ортасында қалған Мұхтардың жағдайын Кәмила түсінеді. Сондықтан «сен сотталғанша мен кетейін» деп еліне қайтып кетеді. Жағыпар ағасы Ағайдың Өмірзағын ертіп келіп Семейден Кәмиласын алып кетеді. Сол кезде Өмірзақ әкемнің атқосшысы еді. Мұхтардың қызы Мұғалима өзінің кітабында Мұхтар Әлкей арқылы Тұрағұлға хат жіберіп, «Кәмиламен ажырасатынын және өзің Кәмиланы төркін жұртына алып кет» деген деп жазады. («Тұңғышы едім» кітабы, 34-41 беттер).
Кәмила Мұхтармен айырылысқанда Бөрліде емес, Семейде тұрған.
Мұғалима апамыз Кәмила туралы көп жағдайды дұрыс жазбаған, «Кәмила Мұхтарға шықпай тұрып-ақ аурулы еді, әкем емдетіп жүретін» деп жазады. Сол кездің өзінде атағы шыққан Мұхаң көрікті болмаса, Кәмилаға қызығып, ғашық болып алар ма еді. Дұрысы, Кәмила Мұхтардан айрылысқан соң ауыра бастады.
Кәмиланың өміріне қатысты жағдайларды жақсы білетін Разаққызы Ғафура, Мұхтардың жиені - Мәжит Диханбайұлы еді. Бұлар Мұхтардың қолында тұрып оқыған. Тұрағұл ағамыз Мұхтар мен Кәмила айрылысқан жылдары араларына кірісе алмауы мүмкін. Себебі Тұрағұл Құнанбай сияқты атақты адамның немересі ретінде 1928 жылы мал-мүлкі тәркіленіп, Қырғызстан жаққа жер аударылған. Ал Бөрліде тұрған Мұғалиманың шешесі Райхан. Сондықтан Мұхтар Тұрағұлға емес, ағасы Разаққа «Мен елге қайтпаймын. Райханды дүниесімен төркініне көшіріп апарып таста» деп тапсырма берген.
1927 жылы Кәмила мен Мұхтардың ажырасқан жылдары. Осыған орай Тұрағұлдың баласы Жебірайл Мұхтардың апасы Райханды (Әуезқызы) тастады» деген сөз де дұрыс емес, (Ниязбек Алдажаров жазады. «Жұлдыз» журналы, 1992 ж. 95-6.) Оған дәлел Жебірайл әйелі Райханды 1922 жылы тастаған. Осы жылы бұлардың Алпаш деген ұлы туған. Ол алты айлық қана екен. Алпаш Отан соғысына қатысқан, Алматыда 1990 жылы қайтыс болған. (Тұрағұл қызы Ақыш апай айтқан).
Рәпила апайымның айтуы бойынша Мұхтар Ленинградқа барар жолда Кәмиладан кешірім сұрапты, бірақ Кәмила кешірмеген. Мұхтар барғанда Кәмила тәтем жауап бермей, теріс қарап жатып алыпты деген.
Рәпиланың білетіні - өмір бойы Кәмила тәтемнің қасында болған. Кәмәш тәтем Семейде оқып жүргенде қасында бірге оқып жүрген.
Кәмила жайлы әркімдер білгішсініп қате айтып та, жазып та жүр. Тек қана Әлкей Марғұлан ағай дұрыс айтқан. Кәмиланы көрген-білгендер: Олар Абай атамның кенже қызы - Күлбаданның қызы Қадиша (1910-1987), Ақылбай немересі Қауаш (1909-1988), менің шешем Күлманар, Уәсила апам. Кәмила тәтемнің өміріне қатысты көрген-білген жайларды жинақтап жазып жүрдім. Өзім де бала кезімнен қасында болып, бауырында өстім. Әлі күнге Кәмәш тәтем есіме түссе көзіме жас келеді. Өз махаббатының отына өртенген қайран Кәмилам менің...
РӘПИЛА (1918-1938)
Рәпила әкем Жағыпардың тұңғыш баласы. Ол әппақ жүзіне қызыл шырай тараған сымбатты да сұлу қыз еді. Оны да Ділда әжеміз бауырына салып өсірді. Дәмегөй әжесінің де, әкесінің де, үйі ішінің еркесі болды. Жасынан Семейдегі гимназияда оқыды. Рәпиладан кейін бір бала өлі туған екен. Содан кейін мен дүниеге келіппін.
Рәпила екеуміз тату өстік. Семейден үйге каникулге келгенде мені жанынан қалдырмай ертіп жүретін. Татулығымыз сондай, мен оның айтқанын бұлжытпай орындайтынмын. 1938 жылдың маусым айында Семейдегі мектеп-интернатта оқып жүрген кезімде мені іздеп Семейге келді. Мұнан бұрын 1935-1936 жылдары Жарма ауданының Балажар деген жерінде мұғалім болып қызмет істеп жүрді. Осы жерде шешеміз Күлманар 1935 жылы қайтыс болады және Ақылбайдың немересі Бағфур Әлімқұлұлын 1937 жылы НКВД ұстап алып кетеді. Рәпила бауыры Жошыхан мен сіңлісі Қазелді алып Алматыда тұратын Уәсила апасының қолына келеді. Екі баланы N12 мектеп-интернатқа береді де, өзі Қазақ педагогикалық институттың бірінші курсіне оқуға түседі. Оқып жүрген кезінде тұрмысқа шығады. Жұбайы Ысқақов Ғымыран Мұсабайұлы Оқу ағарту министрлігінде министрдің орынбасары болып қызмет атқарған. Бірақ бұлардың жұбайлық ғұмыры ұзаққа созылмады. Рәпила 1938 жылы қыркүйектің 25-інде қайтыс болды. Күйеуі Ғымыран Отан соғысына қатысып, 1942 жылы Сталинград шайқасында қаза табады.
ЖОШЫХАН (1924-1943)
Әкем Жағыпардың бес қызы, үш ұлы болған. Ұлдары: Жошыхан, Нариман және Серік, Ұлының үлкені - Жошыхан. Екі ұлы ертерек дүние салған. Жошыхан әкемізге тартқан ақылды, намысқой, қаншыл еді. Әкеміздің күйіп-пісіп, күйгелектеніп қалатын мінезі болушы еді. Жошыханның да мінезі сондай, бірақ қайтымы тез еді.
Ол Алматыдағы N12 мектеп-интернаттың 10-класында оқып жүріп, 1942 жылы армияға алынды. 1943 жылы жараланып Белград қаласында госпитальға түседі. Одан сауығып шыққан соң Харьковте соғысқа қатысады. Атағы сержант - пулеметчик. 1943 жылы соңғы хат келеді. Соғыста мерт болып, хабарсыз кетті. Бұл хат Семейдегі Абай атамыздың мұражайында сақтаулы (Соғыстағы адресі: п/п 89504 «ж»).
Жошыхан 4-5 класта оқып жүргенде өлең жаза бастаған. Оны өзімен бірге алып кеткен. Мына өлеңді Қазел қарындасының альбомына 1940 жылы 8-класта оқып жүргенде жазған.
Ескерткіш мен беремін жүрегімнен,
Демеу болған тәтті өскен жүрегім,
Әгардағы көріспейтін күн туса,
Саған берген ескерткіштік тірегім...
ҚАЗЕЛ
Бөрліден қашық емес, Аралтөбе деген жерде Мұхтар ағаның қоражайы бар. Сол жерде 1927 жылы маған тетелес сіңлім Қазел дүниеге келді. 1946 жылы Алматы кино-актер училищесін және 1952 жылы КазГУ-ді бітірген. Содан зейнеткерлікке шыққанға дейін Киностудиядағы Ш.Айманов музейін басқарды.
НАҒАШЫМ ҒАБИТХАН МОЛДА
«Өскембай атамыздың асына керей Бөдес қажы он бес құр атты қонақасына айдатып жіберіпті. Сол жылы Бөдес қажының қолына жас ноғай жігіт Ғабитхан келген екен (шамасы солдаттан қашқан болуы керек). Ол кезде Ресей патшалығы мен Түркия арасы қырбай болып, «ноғайлар солдатқа алынсын» деген патша жарлығы шығады. Тобықты ішіне кірген ноғайлар сол кездегі солдаттан қашқандар еді. Ғабитхан да солардың ішінде болуы мүмкін деген сөз бар. Ғабитхан ғұлама молда болғандықтан Бөдес қажы Құнанбай қажы қолында ұстап бала оқытсам деген оймен Құнекеңе алып барады. Құнекең айналасындағы балаларын, немерелерін жиып Ғабитхан молдадан сауаттандырады. Абай атамыз да сол кісіден оқыған. Сөйтіп, Ғабитхан молда Құнанбай бабамыздың қадірлі адамы болып, өз алдына шаңырақ көтеріп, дәулетті тұрмыс кешеді», - деп жазады Н.Алдажаров.
Жидебайдың оңтүстігінде төрт шақырымдай жердегі «Борсықбай» деген қонысты Ғабитханға берген. Сол жерде Ғабитханнан тараған ұрпақтарының бейіті бар. Төрт құлақты бейіт Сары деген баласынікі. Қабидолла деген баласы дәулеті тасыған бай болды. Өзі қатарлы дәулетті рулармен қарым-қатынас жасап, құдандалы болды. Кейін Құнанбай ұрпақтарымен қыз алып, қыз беріп жекжат болып кеткен.
«Біздің елге татарлар Қазаннан солдаттан қашып келген кірмелер» деген сөзді бала кезімде мен де еститінмін. Әркімнің аузынан тараған сөзді Н.Алдажаров жазған болар. Ал Ғабитханның немересі - менің шешем Күлманар бізге басқаша түсіндірген еді.
«Менің әкем Ғабидолла Ғабитхан атамның тұңғышы. Атам Қазаннан солдаттармен қашып келген жоқ. Тәтем (Құнанбай) арнайы Қазаннан шақыртып алған. Өзімен бірге Меккеге де алыл барып, атам қажы боп келді. Келісімен мешіт салдырып, оған атамды молда етіп тағайындады.
Атам арабша сауатты еді, тағы да бірнеше тіл білетін. Сендердің аталарың, мен де осы атамнан оқыдым. Ол кісі қайтыс болғаннан кейін орнына інісі Махмұт молда болды. Махмұттан Уәсила, Құтайба, Жағыпар, Кәмила және балалары Рәпила, Берекехан да оқыған. Сенің есіміңді Ищағы деп осы Махмұт атам қойған», - деп анам әңгімелеп берген.
Ғабидолла атамның төрт ұлы: Сәлімғазы, Шәміл, Әулет, Төлеуғазы, бес қызы: Күлманар, Насима, Әслима, Сәруар, Рәпиқа. Бұлардан Рәпиқа ғана бар. Ол бұрынғы Талдықорған облысының «Мұқыр» деген жерінде балаларының қолында тұрады.
Сәлімғазы ертеде гимназияда оқыған, орысша өте сауатты болған. Семей қаласында оқытушы болып қызмет істеген. 1943 жылы қайтыс болды. Ол заманында Абайдың балаларымен, Мұхтар Әуезовпен бірге жүрген. 1917 жылы М.Әуезов «Талап» ұйымын құрғанда оған мүше болған.
Шәміл 1907 жылы туған. Орысша сауатты ол Семей облысының аудандарында мұғалім болған. 1941 жылы Отан соғысына қатысып, хабар-ошарсыз кетті.
Әулет (1916-1994) Отан соғысына қатысқан. Қазір бала-шағалары бар. Барлығы да өз алдына үйлі-баранды.
Немересі Төлеуғазыұлы Талғатбектен бес ұл: Текен, Нұрлан, Нұрмұқамбет, Амантай, Дулат, үш қызы: Насима, Әслима, Гуля. Барлығы да жоғары білімді, өз алдарына үйлі-жайлы болды. Қазір Ғабитхан атамның шаңырағын екі келіні Запан мен Бисалима ұстап отыр.
Ғабитхан атамның Ғабидолладан басқа Сары мен Атаулы атты ұлдары болған. Сарыдан бір ұл, бір қыз болды. Қызы Мәкен қайтыс болған. Ұлы (атын ұмыттым) Отан соғысында хабарсыз кетті. Атаулының Әнуар атты бір ұлын ғана білемін. Оқыған, Абай ауданы, Қарауылда кооперативтің директоры, кейін Семейде қызмет істеп жүрді. Отан соғысына қатысып, хабарсыз кетті. Шөбересі - жазушы, зерттеуші-ғалым, филология ғылымдарының кандидаты Есенгелді Жақыпов (1927 ж.) қазір Алматыда тұрады.
Нағашыларымның көбімен жүздесіп, араласып тұрдым. Қазір де балаларымен араласамын. Ғабидолла атамды бай деп шолақ белсенділер түрмеге жаптырған. Сол жылы 1931 жылы қайтыс болды.
Күлманар (1898-1935) - менің шешем, Ғабидолланың тұңғыш қызы. Ұзын бойлы, аққұба өңді, көп сөйлемейтін, мінезі ауыр еді. Ісмер болғандықтан үй-ішінің киімін өзі тігетін. Тымақ, тон, көрпе, оюлап сырмақ жасау ол кісіге аса ауырлық келтірмейтін.
Біздің үйде Абай атамның құндыз ішігі мен көк торғын халаты болатын. Шешем осы құндыз ішікті әкеме кішірейтіп тігіп берді. Ал халатынан Кәмила тәтем мен Рәпилаға көйлек тігіп берген еді.
Мұхтар Омарханұлының отбасы
1997 жылы заңғар жазушымыз Мұхтар Оманханұлы Әуезовтің туғанына 100 жыл толған мерейтойы дүние жүзі көлемінде атап өтілді, Мұхаң туралы аз жазылған жоқ|, әлі талай жазыла береді де. Осы айтулы мерекеге орай Мұхаң туралы өз білгендерімді, көргендерімді, есімде қалдырғанын халыққа жеткізуді жөн көрдім.
Менің Абай атамды төрткүл дүниеге танытқан, сол арқылы бүкіл қазақ жұртын айдай әлемге паш еткен және бір ғұлама дүниеге келген-ді. Ол - заманымыздың заңғар жазушысы Мұхтар Омарханұлы Әуезов болатын.
Мұхтар ағаны жас кезінде-ақ күллі Абай ауылы ерекше қадір-құрмет тұтатын. Мұхтар аға Семейден біздің ауылға келгенде үлкен той болушы еді. Шешем Күлманар мен әжем Дәмегөй бізге таза көйлек кигізіп, өздері де әдеміленіп киініп алады. Сөйтіп мерекеге дайындалғандай етіп әзірленетінбіз. Ауылдың барлық бала-шағасы, қыз-бозбалалары діңгекке шығып, Семей жақтан келетін жол бойына көз тігумен болатынбыз. Ересектер, қыз-жігіттер атқа мініп бірнеше шақырым жерден күтіп алатын. Тіпті жастарды былай қойғанда, үлкендердің өзі Мұхтар ағаны қадірлі қонақтай қарсы алып күтуші еді. Қыз-келіншектер Мұхаңның алдынан шымылдық алып шығатын. Біз шымылдықтың астында ана жақ, мына жағынан шығып, ойнап жүруші едік. Қазір ойласам Мұхаңның алғаны Мағауия қызы Кәмила болса, сол себепті біздің ауылға күйеу екен.
Мұхаңның біздің ауылға келуі жазушының «Абай жолы» эпопеясындағы Әбішті (Әбдірахман) қарсы алу эпизодымен өте ұқсас келеді. Мұнда Мұхтар аға өз басынан өткен жағдайларды пайдаланса керек.
Мұхтар ағаға арналып тігілген ақбоз үй сол күннен бастап-ақ жастардың ойын-сауық көрсететін мекеніне, ән мен күйдің, өлең-жырдың ортасына айналатын. Кештен бастап алтыбақан теуіп, ақсүйек лақтырып ойнайтын, жастар ай астында алтыбақанға тербеліп, шырқатып ән салатын.
Мұхаң өнерпаз жігіттерді ерекше құрметтеуші еді. Сол кезде біздің елде Өтегелді деген қолы қысқа болғанмен, әуескер, домбырашы, керемет әнші жігіт болған. Мұхтар аға Өтегелдіні шақырып, ән айтқызып, күй тарттырып, жастардың ойын-сауығын қыздыра түсетін.
1931 жылы әнші Өтегелді турасында Кәмила тәтем мен шешем екеуі өткен уақытты естеріне түсіріп, Мұхаңның елге келгенін, той-думанды, Өтегелді әншіні айтып әңгімелесіп отырғаны есімде қалыпты. Содан бірталай әңгімелер де ойымда сақталыпты.
Әлі күнге көз алдыма елестеп тұрады. Мұхаңа арнап тігілген ақбоз он қанатты үйде зайыбы Кәмила екеуі төсек үстінде отыр екен. Кәмиланың басында жас келіншектер киетін ақ кимешек - шәрші.
Мен үйдің есігін ашып едім, Кәмила тәтем: «Сары қыз, саған не керек?» - деді. Мен кәмпит жеу үшін ғана барам ғой. Тәтем «кәмпит жоқ» деп мені қуып жіберді.
Бұл оқиғаны 1950 жылы Мұхаңа айтып едім. Мұхаң: «Оның рас, Кәмішке жараса ма деп шешең Күлманардың кимешек-шәршісін кигізіп отыр едім», - деді де біраз уақыт үндемей қалды.
Мұхаң Ленинградта оқып жүрген кезінде Кәмилаға күміс сервис (құлақты шыны аяқ, т.б.), іс тігетін «Зингер» машинасын сыйлыққа әкеп берген. Осыларды да айтқанымда Мұхаң: «Пәлі, өзің кішкентай болсаң да бәрін ұмытпапсың ғой. Оның рас, адам баласы кішкентай кезіндегіні ұмытпайды, қартайғанда ұмытшақ бола бастайды», - деп риза болды.
Біздің отбасымыздағы осы бір аса бағалы сыйлық - Кәмила тәтеме Мұхаң арнаған сыйлық - іс машинасы әлі күнге сіңілім Қазелдің қасында.
1954 жылы Уәсила апам дүние салар алдында Мұхаң біздің үйге келді. Украинаның 300 жылдық мерекесіне бара жатыр екен. Сонда «Уаске, Мағаш (Мағауия) ауырып жатқанда қасында күтушісі кім еді?» - деп сұрады. Уәсила апамнан дәл жауабын алған соң риза болып, тез сауығуын тілеп жолға аттанды.
Уәсила апам қатты қиналып ауырып жатқанда көңілін сұрап, біздің үйге Валентина Николаевна келді. Ешкімді танымай жатқан апам Валяны таныды. «Валя, Мұхтар, су» деді. Валентина Николаевна сол арада үйіне барып бір құты су алып келді. Апам соны ішті де көп ұзамай май айының 21 күні қайтыс болды.
Украинадан оралған соң Уәсила апамның қырқын Мұхаң өзі өткізді. Басына ескерткішті де Мұхаң орнатты. Біздің үйде Уәсила апамның қырқында С.Мұқанов, Ә.Тәжібаев, С.Бегалин, Х.Бекхожин, Валентина Николаевна, Қ.Жандарбеков, т.б. жазушылар, әртістер болды.
Мұхаңның Абай ұрпақтарына жасаған қамқорлығы қандай еді? Оның Абайдың немере-шөберелеріне деген мейірімі күшті болды. Оларды жылына бір-екі рет үйіне шақырып алып, бас қосатын: Мағауияқызы Уәсила күйеуі Қалимен, Ақылбайдың немересі Бағфур әйелімен (Разақтың қызы Қафура), Тұрағұлдың қыздары Ақила (Ақыш), Мәкен күйеуі Ұлықбекпен және Мағауия немерелері Қазел және мен - Ищағы.
Біз Мұхаңның әңгімесін тыңдап отырамыз. Ол әңгіме үстінде көңілі көтеріңкі күліп, рахаттанып отыратын. Менің есімде қалғаны Мұхаңның: «Үш нәрсе ойымнан кетпейді, олар Қасымбек ағам, Мағауияқызы Кәміш (Кәмила), Тұрағұлұлы Жебіраил. Олар ұйықтасам түсімнен шықпайды, күндіз көз алдымда тұрады», - деген сөзі. Біздер үйінде болғанда зайыбы Валентина Николаевна қасында отыратын. Ол өте ақылды, білімді, кішіпейіл, әдепті жан еді. Мінезі ауыр, көп сөйлемейтін. Мұхаң: «Адам қартайғанда ерлі-зайыптылар бір-біріне ұқсап кетеді. Валя екеуміз бір-бірімізге ұқсаймыз», - дейтін. Валентина Николаевна үйіндегі сервиздерінің ішінен біреуі қираса, қалғандарын бізге беретін. 1951 жылы жаңа көшіп кірген екі қабатты үйінің ішіне арнайы тапсырыспен жасалған жиһаздар қойдырып, жұмсақ диваны мен шифанерін бізге бергізді.
Мұхтар аға Абай атамның артында қалған ұрпақтарын - Қазақстанның түкпір-түкпірінде тарап жүрген немере-шөберелеріне Алматыдан үй әперіп, маңайына жинай бастады. Әсіресе Мағауия ұрпағы: қызы- Уәсила, немерелері Қазел мен маған қамқорлық жасап, бауырына тартты (институтқа түсіру, үй әперу, қызметке орналастыру, т.б.). Қиын кездерде Мұхаңның әрдайым ақыл-кеңес беріп отырғанын үнемі еске алып, айтып отырамыз. Уәсила, Кәмила апайларым және асыл Мұхаң туралы жаза бастасам болды, көңілім босап, көз жасым төгіле жөнеледі...
1945 жылы ұлы ақын Абай атамыздың туғанына 100 жыл толуына байланысты мерейтойы болып өткен. Қазақ Советінің 1945 жылғы тамыз айының 10 жұлдызындағы N547 қаулысында Абай атама ескерткіш орнату және кейбір немере-шөберелеріне дербес зейнетақы тағайындау айтылған. Олар: Мағауияқызы Уәсила, Ақылбайұлы Исраил, Тұрағұлқызы Ақила, Әубәкір әйелі Кәмилия, Ысқақ атамыздың келіні Биби және Мағауия немересі Қазел Жағыпарқызы зейнетақыны университет бітіргенше алып тұрды. Бұл кезде мен армиядан оралған жоқ едім. Қазір Абай атамның атынан дербес зейнетақы алып тұрамын. Бұл ұлы Мұхаңның бізге деген ақ-адал көңілінің және бір парасы.
Құнанбай мен Әуез қожа аталарымыздан бастап қыз беріп, қыз алып туысып кеткеміз. Әуез қожа атамыз немерелерінің алғаны біздің апаларымыз:
1) Қасымбек Ысқақ атамыздың немересі Қабибаны;
2) Мұхаң Мағауияқызы Кәмиланы;
3) Разақ Тәкежан (Тәңірберді) немересі Әлиләні:
4) Ахмет Тұрағұлұлы Халиманы;
5) Ағзам Ақылбай немересі Ғазизаны алған.
Бұлардың кейбірінен артында ұрпақ қалды. Мен оларды көрдім. Заманында біздің тұқымнан қыз алып, құда болу жоғары мәртебеде саналатын.
Мұхаң күйеу балаларының ішінде жақсы көріп, бауырына тартқаны Ләйләсінің жұбайы Қонаев Асқар еді. Ол Ләйләға үйленген соң бір жылдай Мұхаңның қолында тұрды. (Олардың үйлену тойына сіңлім Қазел екеуміз арнайы шақырылған едік). Кейін олар бөлініп шықты.
Мұхаң Ләйлә қызын бір көрмесе алаңдап отыратын. Шақырып алып әңгімелесіп, сырласып тұратын. Мауқы басылған соң үйіне өзі шығарып салатын.
Ернар мен Мұратты да қатты жақсы көрді. Ернары кішкене күнінде тентектеу, ерке болып өсті. Мұхаң оның кейбір қылықтарын айтып, күліп отыратын. Мұраты Мәскеуде оқып жүргенде оған да алаңдап, сағынып отырушы еді. Әредікте үйіне барғанымызда байқайтынымыз, Мұхаң зайыбына: «Мұратқа ақша салдың ба? Уақтылы салып отыру керек», - дейтін.
Мұрат пен Ернар екеуі де 1943 жылы туылған, бірақ Мұрат сәл үлкендеу. Мұхаң дүние салар алдында Ләйләсі мен Мұраты жайлы газетке жазған мақаласында, естеліктерінде: «Ләйләшім мен Мұратым атымды өшірмейді. Ләйлә менің досым, серігім, сырласым», - деген еді.
Мұхаңның ерекше бір мінезі өзі жақсы көрген адамына көлдей, бойындағы бар қасиетін бірден көрсететін. Ол ақкөңіл, көпшіл, кішіпейіл еді. Тағы бір қасиеті кейбір адамдардың өтірік айтып, өзін-өзі мақтап жүретіндерді жақсы көрмейтін.
1997 жылы шығарылған «Хаттар - туысыма, жақындарыма» және «Әуезов және архив» атты кітаптарында әйеліне, бала-шағаларына және қарындасы Үмішке, күзетшісі Ахмет Карташовқа (чечен) - олардың барлығына бауырмалдық сүйіспеншілік пейілін көрсетіп жазып кетіпті. Мұғалима апай әкесі өлмес бұрын біздің үйге үш рет келді. Ондағы шаруасы менің қолымда тұратын Уәсила апамның шалы Қалиға қолқа сала келіпті. «Әкеме барып кешірім сұрағым келеді, осыны сіз әкеме айтыңыз», - дегенде, Қали жездем: «Жоқ, қарағым, Мұхтарға айта алмаймын», - деп азарда-безер болған еді. Себебі Мұхаң мен қызы арасындағы өкпені жездеміз білетін, сондықтан Мұхаңа айтуға батпаған.
Мұғалима апай біздің үйге қайта-қайта келе берген соң Үміш апаға (қарындасы) мен телефон соғып, тұңғыш қызының әкесімен кездескісі келетінін айттым. Бірнеше күннен соң Үміш апа біздің үйге телефон соқты: «Мұғалима пәлен күні сағат төртте біздікіне келсін, тек күйеуін ертіп келмесін», - деді. Осы жағдайды айтып Мұғалима апайдікіне телефон соқтым. Мұғалима апай «Жас жүрек жайып саусағын» деген кітабында (38-бет) кейбір жағдайды дұрыс жазбаған.
Мұхаңмен кездесіп жүздескен партия, совет қызметкерлері, ақын-жазушылар, құрбы-құрдас, ел адамдары қаншама естелік кітаптар жазып, кемеңгер жанның ақыл-ой парасатын, биік адамгершілік қасиеттерін әр қырынан ашып, келешек ұрпаққа үлгі-нұсқа етіп келе жатыр. Жазушы Әмен Әзиев әйелі екеуі Мұхаң жайлы бірталай жағдайларды жазған. Онда шындық та, қателесу де бар. Олар Мұхаңның үйіне келіп, араласып жүрген жазушылар, әртістер, т.б. адамдарды жазғаны, Әзімбайдың немересі Қатира, оның күйеуі Әбжанов Серғали, Қатира Зұлғарышқызын «Қазақ радиосының директоры болған» деп жазады. Қатира Қазақ радиосында диктор болған. Директор болу үшін ол кезде жоғары білім, партияға мүше болу керек болатын. Ал Қатираның білімі жеті кластық еді. Қатираның күйеуі Мұхаңмен араласқан емес. Әмен Әзиев Ғабитова Фатиманы балаларымен Меркеге 1942 жылы көшіріп апарған Әбжанов деп жазған («Жұлдыз» журналы, 1996 жыл, N9, 24-25-беттер). Әбжановтың Ғабитова-Жансүгіровтың отбасына қатысты болмағанын Ілиястың қызы Үміт кезінде айтып еді. «Меркеге көшкенде Разақтың қолына барғамыз жоқ. Әйелі Әлила үйіне кіргізген де жоқ» - деген. Үміттің айтқанын Разақтың ұлы Әкірам да растаған. Сол 1942 жылы Әкірам Меркеде әкесінің қолында тұрған.
РАЗАҚ
Мұхтардың ағасы Разақтың екі әйелі болды: бәйбішесі Мәкежан, тоқалы Әлила.
Мұхаңның ең жақын көрген жеңгесі - Мәкежан. Мұхаңның үйіне біз барып жүргенде осы апайды мақтап, аузынан тастамай отыратын.
Мәкежаннан төрт қыз - Сапура, Қапура, Мансура, Пәрзана, үш ұл - Нәупіл, Толы, Әкірам. Мансура, Пәрзана және Әкірам аман-есен тұрып жатыр.
Разақ балаларын оқытпаған. Қыздары мен ұлдары өз беттерімен тұрмыс құрып, үйленіп кеткен.
Разақтың аға-інілерін, балаларын көрдім, жақсы білемін. Мәкежан апай туралы Мұхаңның бірінші әйелі Райхан апай: «Мәкежан екеуміз тату абысын болдық, ақылды әйел еді», - деп бірталай әңгімелесіп айтқан еді.
Мәкежан апай 1937 жылы Семейдегі Қапура қызының қолында қайтыс болды. Мен де барып қойыстым. Тегінде ұлы адамдар жайында сыр қозғағанда басы артық сезімге бой ұрмаған абзал болар еді. Ал менің жазғаным ЮНЕСКО көлемінде өткен ұлы жазушы Мұхтар Омарханұлының 100 жылдық мерейтойына орай халқыма жеткізген естелігім.
ӨМІРЗАҚ АҒАЙҰЛЫ
Өмірзақ аға менің әкемнен кіші болатын, бірақ қай жылы туғанын білмеймін. Кейінгі кезде Шымкент облысының Шаян деген жерінде управляющий заготскот болып істеп жүргенінде Алматыға командировкаға келіп жүрді. Сонда біздің үйге келетін. Мұхтар ағаның да үйіне арнайы барып қонақ болып жүрді. Ең бірінші рет Мұхтар ағаның үйіне барғанда Мұхаң қуанып қарсы алып, костюм, пальто кигізіп, ақша беріп, бауырына тартып жүрді. Алматыға соңғы командировкаға келгенде біздің үйге түсіп, қаны көтеріліп қайтыс болды. Өмірзақ ағаның мәйітін Мұхтар аға Ташкент проспектісі бойындағы зиратқа жерледі. Шаяннан отбасын шақырып алып, көмек беріп, қырқын өткізді.
Мұхаң Семейден елге келгенде Өмірзақ аға менің әкеммен бірге қарсы алып, шығарып салып жүретін. Мұхаң Өмірзақ ағаны жақсы көретін сырласы, досындай болған. Кәмила мен Мұхтар үйленбей тұрғанда екеуінің арасына ғашықтық хаттарын тасып жүрген де Өмірзақ аға еді.
Өмірзақ ағаны біз «Өміш аға» деп атаушы едік. Өміш аға біздің үйдің де сүйікті адамы болған. Өмірзақ ағаның әйелі Зәкия біздің үйдің бір келініндей болды. Менен үлкен апалары мен ағаларымның атын атамайтын. Әкем Жағыпарды «Кенже ағеке» дейтін.
Өмірдің сан соқпағынан өтіп жүргенде уақыт та зымырап өте беріпті. Өзім туып-өскен елімді, кіндік кескен жерімді көрсем-ау деген ой басымнан кетпеді. 1980 жылы жол түсіп, дәм тартып туған еліме - Семей облысының Абай ауданына жүрдік. Абай ауданына беттегенімізде Абай мұражайы қызметкері Мұздыбай Бейсенбаев жол үстінде кездескен мекен-жайдың өткені мен бүгінгі тарихын түсіндіріп отырды. Балтатарақ, Күшікбай аталатын жерлерді Мұхтар Әуезов көркем шығармасымен байланыстыра баяндағанда біз үшін одан да көріктене, құдіреттене түскендей әсерге бөлендік.
Асфальт жолдан солға бұрылып, үш шақырымдай жердегі Мұхтар ағаның атамекені «Бөрліге» тарттық. Мұхаңның бұрынғы қыстауы жөнделіп, музей үйге айналыпты. Оны көріп тамашаладық. Мұхаңның ата-анасы Омархан мен Нұржамалдың бейіттеріне зиярат еттік. Ақылбай атамыздың қора-жайы Бөрліден онша қашық емес. 1930 жылы елден кеткенімізде осы жерден аттанып едік. Міне 30 жыл өткенде сол Аралтөбе, еліме барып қайттым.
Әңгімелесіп отырып Мұхаң атындағы совхоз орталығына - Қасқабұлаққа да келіп қалдық. Силикат кірпіштен салынып қатар түзеген ақшаңқан Мәдениет сарайы мен мектеп, бәрі де қаладағыдай көзге жылы ұшырайды. Ішімнен Абай атам армандап кеткен тегістік заман осы ғой деп ойладым.
1980 жылы бірінші рет Еңлік пен Кебек ескерткішін көрген едім. Басынан жолаушы үзілмейді екен. Гүл шоғын қойып, тағзым етушілер легі толастар емес. Біз де гүл қойдық. Қос мұңлықтың есімдері ел есінде мәңгі қалғанына шүкіршілік еттік. Мәрмәр таспен қаланған ғашықтар мазары біртіндеп қалып бара жатыр.
Орда тауы, Шілікті кезеңіне де келдік. Бұл жер Абай атамыз бен Әйгерім әжеміздің кездесіп, сыр шертіскен жері. Аз кем аялдап, олардың өзімен кездескендей әсермен ілгері аттанып кеттік. Осы жерде суретке түстік. Жидебай - Абай атамның мекен-жайы. Тұрған үйі музей үйге, мәңгілік ескерткішке айналғанын естіп жүрсек те, көзбен көрген өзгеше әсер қалдырады емес пе. Абай атамның өлмес рухы келіп-кетіп жатқан жандарға күш-қайрат, ерік-жігер, шабыт беріп тұрғандай.
Туған жерді аралап жүргенде аудан басшысы Хафиз Матаев бізбен жүздесіп, «Қош келіпсіздер, Абай еліне, қадірлі қонақтар көп келеді!» - деп бізді қарсы алып, сый-сияпат көрсетіп шығарып салды.
1931 жылы Ново-Шульба ауданына 20-30 шаңырақ (босқындар) келіп қоныстанған еді. Солардың ішінде іргелері қозғалмай тұрып жатқан Ырғызбай атамыздан тарайтын, оның ішінде Майбасар-Айтқали деген ақсақал, екіншісі Нұралинов Кәріпжан (руы Көтібақ). Бұлар Дәмегөй, Жағыпар, Кәмила қайтыс болғанда қабіріне топырақ салғандар. Екеуі қабірлердің басына белгі тас қойып, бақылап жүреді екен. Бұрынғы Ново-Шульба ауданының кеңестік төрағасы Сейітмұхамет Тәбәрікұлының айтуынша: «1973 жылы елмен, жермен жете танысу кезінде Мағауияның отбасының соңғы тағдыры жайлы деректер естідім. Убо-форпостағы қалың зираттан көне көздердің көрсетуімен осының ішінде жатқан Мағауияның бәйбішесі - Дәмегөй, қызы - Кәмила, ұлы - Жағыпар. Осылардың қабірлерін тауып алып, бастарына дұға оқып, мұсылмандар зиратының орта тұсындағы қатар жатқан қабірді штакетникпен әдейілеп қоршап, белгі қойдық.
1977 жылы қуатты су электростанциясы (Шульба ГЭС) құрылысы басталмақ жоспарына орай, мемелекет тарапынан жедел шара, қызу жұмыстар қолға алынды. Ертістің оң жағасындағы Байқала (ескі Шульба), Пролетарка (Ақыш), Сандық-қала (Иір-Жар) және Қу-қала (Убо-форпост) аталатын елді тұтас орындарынан жаңа қонысқа көшіру жоспарланған болатын. Соған орай жергілікті өкімет орындарынан жер қабатындағы көп заманнан бері жатқан аруақтардың сүйектерін қазып алу, жинап басқа жерге қайта жерлеу де қолға алынды. Осы орайда мені мазалай бастаған жәй Абай ұрпақтарының мүрделерін туған жеріне, туған топырағына, атамекеніне жеткіздіру болды. Атақты жазушы Омарханұлы Мұхтардың шәкірті Кәмен Оразалин ағамыз Ново-Шульба ауданына іссапармен келе қалды. Кәкең мұсылмандар зиратындағы қоршалған үш қабірді көріп, көзі жетіп иланғаннан кейін аса ризалық білдірді. Кәкең таяу уақыт ішінде аудан басшыларымен келісіп машинамен 3-4 адамды жібертіп, үш мүрдені алғызып, тазалап, жинап Ақшоқыдағы Құнанбай, Мағауия зираттарының жанына қойғызған Кәкең еді. Осы жағдайды ести сала мен де Ново-Шульбада тұратын Айтқали, Кәріпжан атамызға іле-шала хат жазып хабарласып, бірталай жағдайды сұрап түсініп алдым. Осы ақсақалдарға, Кәменге, Хафезге, Сейітмұхамедке мың да бір рахметімді айтам. Құнанбай, Абай аталарының аруағы қолдасын! 1980 жылы елге барған басты себебіміз: осы үшеуінің басына барып ас беріп, құран оқыту еді. Осы ойымды орындап, зираттарын көріп, Ақшоқыға барып қайттым. Тіршілігінде көзім көрген, бір үйде бірге өскен апаларыма (Уәсила, Кәмила), бауырларыма (Берекехан, Жошыхан) және әкем Жағыпарға, анам Күлманарға үйімде әр уақытта құран оқытып отырамын. Бұлар жастай дүние салды. Өмірлерінде талай қиындықты, қасіретті көрді, сондықтан да соңдарында ұрпақ қалмады. Соны ойлағанда қабырғам қайысып, көзіме жас келеді. Әлі күнге сол асылдарымды сағынамын... |
Әдебиеттің рөлі әлемді тануда, қалыптастыру рухани сана-сезімін, халықтың рухани мұрасы даналық көзі әрине, үлкен. Мемлекет басшысы Қазақстан халқы Ассамблеясының сессиясында 2015 жылғы сәуірде алдына зияы қауым өкілдерімен міндетін құрумен жұмыс істеу шығармаларының бағытталатын жалпыұлттық құндылықтарды нығайтуға, өскелең ұрпаққа патриоттық тәрбие беру. Пайда болуы тиіс, жаңа шығармалар, жаңа Қазақстан үшін, жаңа идеалдар. «Адамдар күтеді театр және кино, кескіндеме өнерінен, өнер туындылары, өнімнің мәдениет көрсету парасаты, ар-намыс, қадір-қасиетін және мейірімділік, – деп атап өтті Президент. – Міне, бұл жұмыс істеуге тиіс біздің барлық мәдениет».
Өз кітабында «тарих толқынында» мемлекет Басшысы ерекше назар аударды бірегей қазақ халқының тарихын, мазмұнды «величайшими сынақтармен сапасын тексеру, табандылық, ерлік және адамгершілік қазақтар. Бірнеше рет біз көрсетілген тұтасымен қырылып кетуге шақ қалды, бірақ әрқашан таптық өзіне күш жандандыру. Қазақстан тарихы есінде да қазақтар тәрізді құс Феникс, жаңадан возрождались из небытия және бастаған кезде өз қозғалысын «ұлы ақымақтық әлемдік өркениет». Осы ойды Нұрсұлтан Назарбаев растады және өзінің белгілі сұхбат Ұлытау. Бұл киелі жерде, бесіктен қазақ халқының ұлт Көшбасшысы жаңадан шақырды зерттеп, өз тарихын мақтан тұтады ол. Өйткені, тарихтың жоқ баласы өз тарихын, өте бұлтты, Президент айтқан растай отырып, өз сөздер тәрізді салыстырумен: «Жоқ бол қызметіндегі тамыры тереңде жатыр ескі емен, төтеп бере оған бурю».
Барлық біз білеміз, қандай маңызды қадам және ынталандыру қызметін тарихшылар, философтар, әдебиетшілер, басқа да ғалымдардың ашу, рухани байлығы болды мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасы, оның бастамашысы Қазақстан Президенті. Соның арқасында, атап айтқанда, қайтарылды ғасырлар бойы хранившееся сөрелерде қолжазба қорларының әдеби мұрасы – фольклор мәтіндері жарыққа шықты, сонау заманда араб, латын және ежелгі түркі, издававшиеся тіпті, бұрын белгісіз кең оқырманға арналған.
Жүздеген ғалым жұмыс істеді, Қазақстанда және шетелде іздестіру жүргізілді деректі куәліктер кітапханалар мен мұрағаттар. Ұлттық мәдени мұра білген республикасында және әлемде. Арқасында қойылған Президенті міндеттер біздің институт шығарылды 100 том фольклорлық мұра «Бабалар созі» («сөзі»). Әлі бірде-бір ел жүргізіп жүр көлемде өзінің ұлттық байлығы.
«Болашаққа Көзқарас: жаңғырту «қоғамдық сана» мемлекет Басшысы атап өткендей: «Ешқандай жаңғырту мүмкін емес орын алуы без сохранения ұлттық мәдениет. Даналығы, Абай, қауырсын Әуезов, проникновенные жолының Жамбыл, сиқырлы дыбыстар Құрманғазы, сказания, бабалардан жеткен бізге ғасырлар арқылы, – вечный зов аруаха – бұл бір бөлігі ғана еліміздің рухани мәдениет».
Бүгін әдебиет және өнер Институтының ғалымдары. М. Әуезов жалғастыруда мақсатты түрде зерттеп, отандық әдебиет тарихын ашады және мәдени және рухани әлеуетін ұлттық мұра. Әр халықтың өзінің ұлы тұлғалары деп танылған жалпы адами құндылық және өзіндік ұлттық паспортына. У ағылшындар бұл-Шекспир, француздар үшін – бальзак жазған, орыстар үшін – Пушкин, мәселелер – Тагор, өзбектер үшін – Науаи, туркменов – мақтымқұлы өлеңдері қайта басылымнан шығады, әзербайжандар үшін – Низами. Қазақ әдебиетіндегі осындай глыбой болып табылады Мұхтар Әуезов ашқан данышпан ұлы Абай.
Оның аты болды ұлттық бренді-қазақ халқы. Жақында британдық газет The Independent жариялады картаға әлемдік әдебиет кірді аттары 197 ең әйгілі әдебиетшілер. Осы картада бар, және осы картада жалғыз жазушы – Мұхтар Әуезов және оның эпопея «Путь Абая».
Эпохальный оқиғалар сипаты жаңа тарих придал ұлттық әдебиетке өзге де келбеті, алдыңғы сөз сөйледі, оның жаңа қырлары мен ерекшеліктері, айқын көрінді даму қарқынын әдебиетінің қазіргі кезеңде. Басылым классикалық еңбектер қазақ ғалымдарының өткен жылдардың обогатило біздің ғылымға және нақты воплотилось жаңа жобасы «Ғылыми қазына». Сөз арқылы, көркем бейнелер қазақ әдебиеті мүмкіндік береді ұғыну аса маңызды, терең идеялар. Қайта басылған еңбектері белгілі қайраткерлерінің ғылым, әдебиет және мәдениет ірі жаңа өмір. Бүгінгі таңда біздің ғалымдардың зерттеулері жалғастыруда көтеру жаңа қабаттарына халықтың рухани өмірінің қайтарады және сақтайды мәдени және адамгершілік құндылықтар.
Әдебиет бойынша әлі күнге дейін орын алады қазіргі қоғам өміріндегі маңызды орынға ие үлкен тәрбие функциялары. Адаптируясь жаңа әлеуметтік-мәдени болмысты, отандық әдебиет нығайтады, өз байланыс литературами Шығыс және Батыс елдерінің. Атмосферасын құру шынайы еркіндік, шығармашылық жеңу қатаң социологиялық иллюстративности, жүгіну өткір, бұрын запретным тақырып-ұлттық тақырып ашу, шынайы ел тарихын), ұсыну жаңа идеялық-эстетикалық тұжырымдамалары ретінде оның басты белгілері.
Халқымыздың рухани, сақтау және дамыту, оның мәдени мұраларын, әсіресе, айқын көрсетіледі әдебиет және өнер. Насихаттау мақсатында қазіргі заманғы жетістіктерін ұлттық әдебиет біздің институт колумбия университетімен бірге АҚШ-тан 2013 жылы жарыққа антологиясы қазіргі қазақ проза, поэзия – «Ұлы даланың Әңгімелері», 2016 жылы-м – антологиясы «Жазғы кеш, түн прерии, жер алтын бидай», ал жақында шықты, үшінші кітап – «Адам және табиғат» (қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде. Олардың шығармалары жарияланды 30 авторлардың.
Қазақ халқының мәдени мұрасы: әндер, ертегілер және мақал-мәтелдер. Мәдени мұра заты болып табылады назар. 2003 жылы этапным мәдениетінің дамуы. Маңызды оқиға — жыл сайынғы қр Президентінің Жолдауын, оның ішінде шұғыл ел алдында тұрған міндеттердің анықталуы, сондай-ақ және зерттеу мәселелері тарихи-мәдени мұраларды сақтау. Қазақ халқының мәдени мұрасы ғасырдан ғасырға передавалось сақтай традициеи сипатталады кешенді іс-шараларымен одан әрі дамыту үшін, ашумен бет тарих және мәдениет. 13 қаңтар 2004 жылғы қазақстан республикасы Президенті Қаулысына қол қойды «мемлекеттік бағдарламасы туралы Мэдени мзда» басты міндеттерінің бірі болып табылады жаңғыруы, мәдени мұра және жеткізу, оны өз халқының және бүкіл әлем. Осы бағдарламаның басты мақсаты
білім саласындағы және рухани байлығы болып табылады мәдени мұраны сақтау және оны тиімді пайдалану. Содан бері де тәуелсіздігін алды, равне басқа бағдарламаларға «Мэдени мзда береді» деген сенімін нығайту, бірлігі мен тұтастығын, саяси тұрақтылық, идеологиялық байып, жетіле түсуіне бағыттар. Еңбегінде Президенті күніне арналған «бағдарламасы Мэдени мзда» былай деп жазған: «қазіргі заманғы дәуірі, барлық жақсы керек сіңіретін, ал жаман емес қабылдау. Бағдарлама «Мэдени мзда» үлкен рөл атқарады игеру қазақ халық өнерінің дамуы. Әлемде біздің ел танымал емес, тек өз жетістіктерімен саласындағы экономика және саясат, бірақ мәдени-рухани құндылықтар.
Ұлы қазақ ғалымдары Шоқан Уәлиханов, Машпур-ЖУсш Көпеев, Қаныш Сәтбаев, Әлкей Марғұлан, Мәлік Ғабдуллин т. б. үлкен үлес қосты жиналысына ертегілер, мақал-мәтелдер-мақал-мәтелдерді, жұмбақтар, қазақ әндері, алматыдағы мәдени мұрасын, ауыз әдебиеті мен передавалось халқына.
Қазақ халқы үшін меңгеру музыкалық өнер — бұл барлық сияқты, бұл білу оседлать жылқы — бұл мүмкін әрбір көшпенді.Ежелден иноземные саяхатшылар таң қалды, себебі көпшілігі «ұсынылмақшы», қарамастан, бұл бала мен ересек адам немесе старец қойып, наиграть әуенді домбырада немесе қобызда, қалам немесе орындауға әнін. Алайда, ең басында бүкіл дүние Құдай-қармет әрбір өкілінің қазақ халқының кіші бөлшекті ән алғашқы кезден оның пайда жарық. Атақты ғалым г. Потанин өз мақаласында былай деп жазады: «Ешқашан, дәл сол алыс заманда, адамдар тағы умели ән, песня летала над землей және шырқап, онда ол пролетала төмен, адамдар жақсы расслышали. Үстінен қазақ даланы пролетала ниже, чем над какой другой страной сондықтан қазақтар — үздік әншілер әлемінде».
Ән — халықтың рухани байлығы, оны жинап ғасырлар бойы. Қазақ әні — тірі куә жанын, сиқырлы айна, запыленное ішінде көптеген ғасырлар. Онда көрсетіледі күнделікті өмірі, қазақ халқының салт-дәстүр, әдет-ғұрып, қара сөздері, арман-тілегі, мұңы, өлеңдер разлуки, реніш пен үміт, қуаныш пен шаттық, әр түрлі сезім өсіп-өркендеу жан дүниесін және нысанды және мазмұнды түрде менются жетеді жоғары кәсіби деңгейін және қоюлығын күші рухани маңыздылығы.
Әлемдік мәдениетке қосқан үлесі, қазақ халқының бірге күй мен әні «және» дәстүрлі музыкалық мұрасы, бұл ешқандай күмән жоқ. Біздің ұрпақ ұмытпай, бүгінгі музыка бастау алады, сол көздер. Қазақ халқы әрқашан брал мысалы, жалғастырды жақсылық есептегенде «атты Елш-ай». Қазақ халқы бай музыкалық мұрасы, бесігі, лирой поднимающей көңіл-күй, придающий күші мол деп санайды, бұл «әр дәуірдің өз музыка».
Біржан сал, Ақан сер!, Жаяу Мұса, Мұхит, Естай, Балуан Шолақ, Мәди, Ыбырай сияқты шығармашылық бейнесін, прославляли өз жеріне, өз халқына мәңгі сақталған жад адамдар өзінің тазалығымен және шынайылығымен. «Темфтас» Бфжана Қожағұлұлының, «Кегаршын» Жаяу Мұса, «Сырымбет» Ақан, «Айнамкез» Мұхит, «Қорлан» Естай», «Ғалия» Балуан Шолақ, «Қарқаралы» Мади «Гэкку» Ыбырай бүгінгі күнге дейін слушаешь жүргізушісін. Қазақ музыкалық қазына-жыл болып, сан қырлы және сан алуан. Көп нәрсені бастан өткізді, ол өз жолында және аштық пен суық, бірақ ешқашан объектілері, және қазір алтын қазынасы олар. Демек, осы шығармашылық-ол құрылды шын жүректен, ол әрқашан өмір сүреді, халықпен бармай, пәтерде расплавив қанаттары ешқашан базар ашылады.
«¥йыктап жаткан жУректі эн оятар, Уннщ тэтті мэні оятар», — дейді ұлы ойшыл Абай %нанбаев атап өтуге болады туындының дарынды құрушылардың сияқты: «Майра» Майра, «Ғазиз» Ғазиза, «Дудар-ай» Мариям Жагоркызы, «1нжу-Маржан» Эсета Найманбайулы, «Угай-ай», » Жамбыл Жабаев, «Ак, к,айыц» Шашубай Кошарбаева, «Бозторғай» Кенен Эзфбаева. Бекер емес халық айтқан «ән шырқалады, өмір, меніңше, жеңіл». Сондықтан, «Ақын мен әнші адамзаттың бұлбұлы» да көрсетеді халық.
Бүгінгі күнге дейін ұмытылып кетеді және қажет туындылары ұлы композиторлар. Тағзым дарынды қайраткерлеріне қазақ даласының, кімнің сөздер мен әуендерді слились бір тұтас! Мысалы, мұндай туындының Бфжан сал Кожаг^лы «Адаскак», «Айбозым», «Актентек», «Алкаращок», «Бурылтай», «Жамбас сипар», «Жанбота», «Жонып алдым» шығармалары Ақан сеР1 Корамсаулы «Ақтоты», «Актотыныц аужары», «Ак, кейлек», «Алтыбасар», «Эудемжер», «Балқадиша», «Кекжендет», «Қараторғай», «Кртагер», «Мацмацгер», «Екі жирен», «Үш тоты құс» дейін бүгінгі күннің болып табылады көркі сахна және шабыттандырады халық.
Атақты ғалым г. Потанин айтқандай лирикалық өлеңдерінде: «…при звуках ее сейчас же переносятся в өзіндік қазақ жағдайды начинаешь воображать себя в разгоряченном воздухе казахской степи, қазақ пейзаж және тіпті начинаешь сезіну жұпарлары дала шөптер, сондай-ақ тергеушінің жусан иісі» немесе еске алайық сөздер А. Алекторова: «Жай ән — қарапайым музыка, қаншасы оған» поэзия — барлық осы құбылыстар орын табады шығармаларындағы Бфжан сал мен Ақан сер!.
Ұлы ғалым, академик Ахмет Жұбанов айтқандай: «Қазақтың халық әндері жақын жүрекке, тартады. Олар құрылған емес мақсатында chase үшін даңқымен, жұмысшымен табиғат». Бұл шындық.
Соның бірі — » жанр болып табылады ертегі, ол үйретеді, біздің жастар жоғары сезімдеріне.
Филолог, ғалым, кітап авторы «қазақ фольклорының Тарихы» Коныратбаев Ауелбек жазған «Ең бай халық сказками — қазақ халқы». Қазақ фольклоры көптеген түрлерін ертегілер. XIX ғасырдың басында мұндай көрнекті ғалымдар ретінде в. В. Радлов, Г. Потанин, И. Березин, А. Алекторов, П. Мелиоранский, Ш. Уәлиханов, А. Диваев бастады жинауға және шығаруға қазақ халық ертегілері. Қазақ фольклорының кейбір нұсқалары печатались мұндай басылымдарға «Дала уәлаяты», «Айқап», «туркестанские ведомости», «Тургайская газета».
Жанр-ертегі — дамыған түрі проза, оның бейнелі түрі, сондай-ақ әдемі фольклорлық проза. Жеткізуге эстетикалық ләззат және қысқаша мағынасын тыңдаушыға негізгі мақсаты — ертегілер. Біз ертегілер көптеген функциялар. Ол қалай тәрбие және көркем, эстетикалық, әдеби қазынасы, және оның барлық ерекшеліктері көрініс табуда осы қасиеттері. Сондықтан, басты міндеті ертегі проза — бұл сюжет барынша жиналған және тәрізді. Бір сөзбен айтқанда, ертегі емес, міндетті түрде болуы тиіс тарихи сипаты. Ертегіші тырысады байланыстыруға әңгіме өз тағдыры бар. Ертегілерде өмірі мен тұрмысы қарапайым адамның ұсынылады сиқырлы гүлдер. Себебі, сиқыр бұл жанр ретінде пайдаланылады құралы. Өйткені бас жарқын сапасын ертегі болып табылады преувеличение қарапайым заттардың, ертегіші аз күш жұмсап жатқан жоқ сурет үшін барлығы болып жатқан оқиғалардың ғажайып түстермен. Сиқыр мен ғажайып ертегілерде түптеледі идеясы мен мақсаты. Сондай-ақ, байланысты жанрының сюжетті ертегілер болып бөлінеді үш түрі: |
Нургуль Кайсаровна Калиолдина – жоғары білікті дәрігер онколог-химиотерапевт. Нұр-Сұлтан қаласындағы «UMIT» томотерапия онкологиялық орталығында қабылдайды. Нургуль Кайсаровна Семей ядролық медицина орталығында жұмыс істеген, Израиль және Түркия мемлекеттерінде білім алған. Дәрігер Калиолдина медициналық ғылымның барлық жетістіктері туралы біледі және науқастармен өз білімімен бөліседі.
- Нургуль Кайсаровна, химиотерапия дегеніміз не? Осы емді алғаш рет кім енгізді және прогресс қалай жүзеге асты?
- Қатерлі ісіктердің химиотерапиясы – адам ағзасына арнайы химиялық препараттарды енгізу арқылы емдеу. Оның мақсаты қатерлі ісік жасушаларының өсуін жою немесе тежеу болып табылады.
Онкологияда емнің үш түрі бар: оперативті, сәулелік және химиялық терапия. Химиотерапия емнің басқа екі түрімен салыстырғанда ең жас әдіс болып есептеледі. Онкология тарихында ең алғаш хирургтың отапышағын қолданды, одан кейін 100 жыл бұрын ракты сәулемен емдеу, ал ХХ ғасырдың 40-шы жылдары химиотерапия пайда болды.
Ең алғашқы зерттеушілер американдық химик-фармакологтар Луис Гудман мен Альфред Гилман болды. Олар эмбихин атты жаңа препаратты жасады. Эмбихин адамдағы лимфоманың асқынған түрін емдеу үшін алғаш рет қолданды. Бұл қатерлі ісіктердің жылдам кішіреюіне және толық жойылуына әкелді. Осы жайт онкологиядағы нағыз жетістік болды!
Химиотерапия дамуына американдық педиатр Сидни Фарбер үлкен үлес қосты. Оны заманауи химиотерапияның әкесі деп те атайды. Өйткені ол лейкемиямен күрес үшін фолий қышқылының антагонисттерін қолданған. Бұл қатерлі ісіктерді емдеу үшін қажетті басқа да химиотерапевттік дәрілерді жасауға мүмкіндік берді. Нақты айтатын болсақ, қазіргі таңда өте жиі қолданатын метотрексат препараты жасалды.
Ғылым бір орнында тұрмайды, жыл сайын жаңа препараттар мен емдеудің жаңа әдістері тіркеледі. Ертеректе тек бірнеше химиопрепараттар ғана болса, қазіргі уақытта нысаналы дәрілер, иммунотерапия, қатерлі ісікті дараландырылған емдеудегі сапалы жаңа тәсілдер бар.
- Химиотерапия қалай әсер етеді? Ісік жасушаларына не болады?
- Қалыпты жасушаның өзіндік даму кезеңдері, яғни жасушалық циклы бар. Қатерлі ісіктердің өз ерекшелігі бар. Олар қалыпты жасушаларға қарағанда өте жылдам бөлінеді және жетіледі. Жасушалық циклдың әр фазасына әсер ететін химиопрепараттардың белгілі бір тобы бар. Сондықтан емдеу кезінде бірнеше препараттардың комбинациясы қолданылады.
Әрине, химиотерапия кезінде қалыпты жасушалар да өледі, бірақ бұл жасушалардың қайта қалпына келу қасиеті бар. Ал ісік жасушалары қайта қалпына келмейді.
- Химиотерапиямен емдеудің қай тәртіптемесі керек екенін сіз қалай анықтайсыз?
- Емдеудің бірнеше тәртіптемесі бар. Мысалы, сүт безінің рагы кезінде ісік көлемі үлкен болғанда бірден ота жасауға болмайды. Мұндай жағдайда ісік көлемін кішірейту және мүмкін болса толық патоморфозға, яғни отадан кейінгі материалда қатерлі ісік болмайтын жағдайға қол жеткізу мақсатында біз ота алдындағы химиотерапияны жүргіземіз.
Ісік көлемі кішірейген соң хирург ісікті түбегейлі алып тастай алады. Осыны ота алдындағы немесе адъювантты емес химиотерапия деп атайды.
Сонымен қатар ісікті алып тастау бойынша отадан кейін алдын алу немесе адъюванттық химиотерапия жүргізілуі мүмкін. Бұл адам ағзасында ісік фрагменттері қалып қойса немесе қан арқылы қатерлі ісік жасушасы бүкіл ағзаға тарап, метастаз дамудың жоғары қаупі бар болғанда, ісіктің қайталануын алдын алу үшін жасалады.
Кейде химиотерапия дербес ем ретінде ота жасау мүмкіндігі болмағанда, көптеген метастаз болған жағдайда жүргізіледі. Мұның негізгі мақсаты – ауруды бақылау, өмір сүру сапасын жақсарту, ауру сезімін, ауру белгілерін азайту.
Бұдан басқа біріктірілген әдістер, атап айтсақ, химиотерапия мен сәулелік терапия біріктіріліп жүргізілетін химиосәулелік терапия қолданылады. Емдеудің екі бәсекелес әдісі ісікке екі еселенген соққы жасайды. Сәулелік терапия негізгі ісіктік үдеріске әсер етеді, ал химиотерапия радиомодификатор ретінде әсер етеді. Бұл кезде препарат ісікте жинақталып, сәулелендіру кезінде өте жақсы нәтиже көрсетеді. Мұндай ем тік ішектің, жатырдың, өңештің, бас пен мойынның, мұрын-жұтқыншақтың, ауыз қуысының, бас миының қатерлі ісіктері кезінде қолданылады.
- Химиотерапия ұзақтығы қанша? Емдеу ұзақтығы неге байланысты?
- Химиотерапия схема бойынша курспен жүргізіледі. Курс арасындағы үзіліс орташа 21 күнді құрайды. Схема қатерлі ісіктің орналасуына байланысты болады. Біркүндік, әр апта сайын немесе бірнеше күндік болуы мүмкін.
Химиопрепараттарды ең жиі енгізу жолы көктамырішілік инфузия болып табылады. Алайда таблетка түрінде, артерияішілік енгізу жолдары да бар. Мысалы, колоректальды рак кезінде дәріні сан артериясы арқылы енгізеді. Сонымен бірге қуысішілік түрі де бар. Мысалы, қуыққа катетер арқылы енгізіледі. Қажеттілік туындаған жағдайда ішастарішілік дәрі құю түрі де қолданылуы мүмкін.
- Химиотерапия кезінде науқас өзін қалай сезінеді? Қандай жанама әсерлер болуы мүмкін?
- Химиотерапия – қан арқылы жүйелі түрде дәріні енгізу. Қан барлық мүшелер мен жүйелерге баратындықтан, әрине, қалыпты сау жасушалар да ем әсеріне жауап қайтарады. Сондықтан жанама әсерлер дамиды.
Химиотерапия кезінде, яғни препаратты енгізу күні, науқастар өзін жақсы сезінеді. Алайда құсу, лоқсу, тәбеттің төмендеуі, әлсіздік, іш өту немесе іш қату сияқты асқазан-ішек жолдары бойынша асқынулар дамуы мүмкін.
Гемоглобин, лейкоцит, тромбоциттер деңгейінің төмендеуі, қан кету сияқты қандағы өзгерістер гематологиялық асқынуларға жатады.
Нейроуыттылық сияқты жанама әсер біртіндеп дамуы мүмкін. Бұл кезде шаншудан басталған өзгерістер саусақтардың сезімталдығының азаюымен жалғасады.
50 жастан асқан науқастарда жоғары қан қысымы, жүрек ритмінің бұзылыстары сияқты қосымша патологиясы болса, кардиологиялық асқынулар байқалуы мүмкін.
Химиотерапия токсикалық гепатитке, бауыр трансаминазаларының, билирубиннің өзгеруіне әкелуі мүмкін.
Алайда мұның бәрін бақылауға және жоюға болады. Біз жанама әсерлер аз болуы үшін симптоматикалық ем жүргіземіз. Науқастарға қалай дайындалу, қандай тамақтану тәртібін ұстану және қандай өмір сүру салтын сақтану керектігін түсіндіреміз.
Ерлердің немесе әйелдердің бедеулігі сияқты жанама әсердің жөні бөлек. Химиопрепараттар баланы дүниеге әкелу қызметіне уытты әсер етеді, еттеккірдің бұзылуы, менопаузаның дамуы мүмкін. Сондықтан батыс елдерінде химиотерапия бастамас бұрын аналық жұмыртқасы мен сперматазоидтарды төменгі температурада сақтау үшін өткізу ұсынылады. Бұл келешекте бала сүюге мүмкіндік береді. Қазақстанда мұндай шешім сирек қабылданады. Сондықтан бұл туралы көбірек айту, түсіндіру қажет. Жыныс жасушаларын сақтау үшін барлық мүмкіндік бар. Кейбір клиникалар мұндай қызметті ұсына алады.
Еш уақытта химиотерапия кезінде жүкті болуға болмайды. Өйткені жүктілік ауруды өршітеді.
Шаштың түсуі сияқты жанама әсер әйел үшін үлкен уайым болып табылады. Химиопрепараттардың барлығы шаш фолликулдарына соншалықты зиянды әсер көрсетпейді. Шаш түссе де, бұл уақытша әсер болып табылады. Ем алғаннан кейін 1 айдан соң шаш қайта өсе бастайды.
Аурудың өзін, осындай жанама әсерлер болатынын қабылдау керек және емнің пайдасы болатынына сену қажет.
- Жанама әсерлерді азайту үшін не істеу қажет? Химиотерапияға қалай дайындалу керек?
- Тамақтану тәртібін сақтау қажет. Бауыр, ұйқы безіне ауыртпалық түсірмеу үшін майлы, қуырылған, ащы тағамдарды жемеген жөн. Аз мөлшерде, жиі тамақтану керек. Жеңіл сіңірілетін тағамдарды пайдалануға болады. Тәбет болмаса да, жүрек айну болса да, қайта қалпына келуде қажет болатын күш пен қуаттың болуы үшін тамақтану қажет. Қосымша аурулар болғанда дәрігер тағайындаған барлық дәрілерді қабылдау қажет. Барлық асқынуларды бақылауға болады.
Әрине, химиотерапияны тағайындаған кезде науқастар қорқады. Алайда біз әрқашан қатерлі ісіктің үкім еместігін түсіндіреміз. Тіпті асқынған кезде де дұрыс емнің нәтижесінде үдерісті тұрақтандыра аламыз, ауру белгілерін азайта аламыз, өмір сүру сапасын жақсартамыз. Осы ауруды жеңу және емге деген позитивті ойды соңына дейін сақтау керек.
-Химиотерапия кезінде адам жұмысын жалғастыра алады ма?
- Барлығы диагнозға, таңдалған схемаға байланысты. Егер адам ауыр физикалық жұмыспен айналысса, онда ол емдеу барысында жұмыс істей алмайды. Бірақ белгілі жағдайда, әсіресе емнің профилактикалық курсын алып жатса, науқас онлайн-режимде жұмыс істей алады.
- Ісік жасушасының химиотерапияға төзімділігі кезінде басқа да амалдар бар ма?
- Өкінішке орай химиотерапияға төзімділік деген жағдай туындайды. Емнің жүргізілген бірнеше курсынан кейін ісік қайта ұлғаюы мүмкін. Себебі ісік жасушасының жаңа механизмі іске қосылады. Ісік жасушасы қарапайым емес, ол емге көнуі мүмкін. Бірақ уақыт өте келе, өзінің тіршілігін сақтап қалу үшін басқа механизм мен жолдар пайда болуы ғажап емес. Бұл кезде біз емдеу әдісін өзгертеміз. Жаңа препараттар, мысалы нысаналы дәрілерді қолданамыз. Нысаналы терапияның ерекшелігі – нақты нысанаға, ісік жасушасының өсуі мен жетілуіне қатысатын арнайы молекулаларға тікелей әсер ету. Мысалы, 4-ші кезеңдегі бүйректің қатерлі ісігі кезінде нысаналы терапияның нәтижесінде 5 жылдық өмір сүру ұзақтығына қол жеткізуге болады. Нысаналы терапияның ең үлкен артықшылығы – салыстырмалы төмен уыттылығы және сау жасушаларға зиянды әсерінің аз болуы. Бұл онкологиядағы үлкен жетістік болып табылады!
- Химиотерапияның жаңа мүмкіндіктерін жасаудағы ғылым қай бағытта дамуда?
- Онкологияда соңғы бірнеше жылда иммунотерапия сияқты жаңа революциялық бағыт дамуда. Бұл кезде ісік жасушаларымен күресте иммунды жүйе іске қосылады. Көп жағдайда қатерлі ісік жасушасы адам ағзасындағы иммунды жауаптың бұзылысы нәтижесінде бақылаусыз өсе бастайды.
Геномдық секвенирлеу көмегімен қай генде бұзылыс болғаны анықталады және иммунитетке қатерлі ісік жасушасын тануға, одан әрі оны жоюға мүмкіндік беретін арнайы дәрілер жасалады. Осындай зерттеулердің нәтижесінде әр науқасқа жеке ем тағайындауға болады.
- UMIT томотерапия орталығында химиотерапия курсын өтуге болады ма?
- Біздің UMIT томотерапия онкологиялық орталықта амбулаторлық химиотерапия кабинеті, асқынулардың алдын алу мақсатында химиопрепараттардың дозасы мен уақытын автоматты түрде орнататын инфузомат атты арнайы аппараттар бар. Химиопрепараттарды (олар өте улы және арнайы жағдайларды талап етеді) дайындау үшін арнайы жабдықталған бөлме, арнайы оқытылған маман бар. Науқас препаратты әзірлеуді арнайы планшет арқылы көріп отыра алады.
Науқастар өздерін жайлы сезіну үшін барлық ыңғайлы жағдайлар жасалған. Ұзақ уақыт күтпейді, адамдар көп болмайды. Химиотерапияда емдеу мерзімін сақтау өте маңызды, қайталау курстарын өткізіп алмау керек.
Қазіргі уақытта әлемде науқастың жағдайы мүмкіндік берсе, химиотерапияны амбулаторлық жағдайда алуға көшіру тенденциясы белең алып отыр. Мұндай режимде науқас өз отбасының қасында болады, олардан эмоционалдық қолдау алады. Бұл науқастың жағдайына оң әсер етеді.
Сонымен қатар біздің орталықта томотерапия курсын да алуға болады. Бұл сәулелік терапияның ең заманауи түрі болып табылады. Біздің науқас екі емдеуші дәрігер, яғни химиотерапевт пен радиологтың бақылауында болады.
Қатерлі ісік үкім еместігін қайталап айтқым келеді. Нұр-Сұлтан қаласындағы біздің UMIT томотерапия онкологиялық орталығына келіңіздер. Біз сіздерге көмектесуге дайынбыз.
UMIT томотерапия онкологиялық орталығындағы онколог-химиотерапевт Нургуль Кайсаровна Калиолдина қабылдауына жазылғыларыңыз келсе, сайтта өтінім қалдыруға немесе +7-707-22-55-009 (WhatsApp) Call-орталығына хабарласуға болады. |
Өңірлік коммуникациялар қызметінің алаңында өткен брифингте облыстық кәсіпкерлер палатасының директоры міндетін атқарушы Самат Қосалиев күшейтілген карантин талаптарынан соң кәсіпкерлік нысандардың қайта қызметке кірісу алгоритмі туралы баяндады. Спикер сондай-ақ өңірдегі жұмысы тоқтатылған кәсіп түрлерінде еңбек еткендерге әлеуметтік төлем төлеу жайына да тоқталып өтті.
«Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасы кәсіпкерлік қызметті жаңарту жөніндегі алгоритмдерді іске асыру шеңберінде InfoKazakhstan электронды платформасын іске қосты. Платформа қысқа мерзімде 4 қадам арқылы санитарлық нормаларға сәйкестік актісін алуға мүмкіндік береді. Ол үшін әуелі InfoKazakhstan сайтына кіріп, ұйымыңызды электронды цифрлық қолтаңба арқылы тіркеп, кәсібіңізге қойылған талаптармен танысыңыз. Бизнестің жекелеген түрлері жұмысын тексерусіз, хабарлама тәртібінде қайта бастай алады. Содан кейін нысанды талаптарға сай дайындап, жұмыс істеуге дайындығыңызды электронды өтінім беру арқылы растаңыз. Мұнан соң Санитарлық-эпидемиологиялық қызметтің тексеру жүргізуін күтесіз. Соңғы қадам тексеру жүргізілген соң нәтиже оң болса, онда жеке кабинетте жұмысты қайта бастауға санитарлық нормаларға сәйкестік актісін жүктеп алу қажет. Егер нәтижес теріс болса, онда олқылықтарды реттеп, өтінімді қайта жіберіңіз.
Барлық сұрақтарды бірыңғай байланыс-орталығына 1432 немесе 555-900 қоңырау шалып, қоюға болады.
Кейбір кәсіпкерлік нысандардың карантиннен кейін қызметіне тыйым салынуына байланысты оларда еңбек ететіндерге әлеуметтік төлемдер тағайындау мәселесі де өзекті.
Жалпы өңірде карантин режиміне байланысты қызметін кәсіпорын жұмысының тоқтап қалуына байланысты 3 350 адам ақысыз демалысқа жіберілді, – деді С.Қосалиев.
Облыстық кәсіпкерлер палатасының директорының міндетін атқарушы карантин жағдайындағы кәсіпкерлік қызметіне қатысты өзге де мәселелер бойынша толыққанды ақпараттарымен бөлісті. |
Бұл саясат Интернетте автоматтандыру құралдарын қолданатын дербес тұлғалар мен дербес тұлғалардың дербес мәліметтерін Поехали (бұдан әрі - Поехали) тапсырмасы бойынша жинау және өңдеу тәртібін реттейді.
Жалпы ережелер
1. Осы саясаттың шеңберінде мынадай терминдер қолданылады:
1.1. Дербес деректер — нақты немесе анықталған тұлғаға тікелей немесе жанама қатысты кез келген ақпарат (дербес деректердің мәні).
1.2. Поехали — дербес деректерді өңдеуді дербес ұйымдастыратын және / немесе жүзеге асыратын тұлға, сондай-ақ дербес деректерді өңдеу мақсаттары, өңделетін дербес деректердің құрамы, дербес деректермен жасалатын әрекеттер.
1.3. Поехали Сайты (Сайт) — электрондық компьютерлерге арналған бағдарламалар жиынтығы және Интернеттегі сайттарды анықтауға мүмкіндік беретін домендік атаулар және (немесе) желілік мекенжайлар арқылы Интернетте қамтамасыз етілген ақпарат жүйесінде қамтылған басқа ақпарат. Интернетте авторлық құқық иесінің веб-сайтының мекенжайы: http://taxipoehali.ru.
1.4. Мобильдік бағдарламашық — iOS, Android, Windows Phone мобильді операциялық жүйелермен жұмыс істейтін қолданушы құрылғыда орнатылған Поехали сервисінің дерекқорға кіруін автоматтандыруға мүмкіндік береді
1.5. Қызметтер — Тапсырыс берушіге Тапсырыс берушінің Тапсырысын Серіктеске қабылдау, өңдеу және тапсыруға және тапсырыс берушінің бұйрықтың орындалуы туралы хабардар етуге бағытталған Қызметті көрсеткен қызметтері. Қызмет көрсету нысаны мен тәртібі сайтта орналастырылған ашық ұсыныс шарттарымен анықталады.
1.6. Тапсырыс беруші — Қызметтерге сайт, мобильдік қосымша арқылы немесе Поехали абоненттік телефон нөміріне қоңырау шалу арқылы тапсырыс жасайтын дербес тұлға.
1.7. TaxSee Серіктес (Серіктес) — Клиентке автокөлікпен, тауарларды (жүкті) жеткізу, тиеу-түсіру жұмыстарын жүргізу үшін қызмет көрсететін өз күшімен дербес тұлға. Сонымен бірге, Қызмет көлік ұйымы емес және Тапсырыс берушіге өздігінен көлік қызметтерін көрсетпейді.
1.8. Тапсырыс — Серіктестермен көліктік тасымалдау қызметтерін көрсетуге Тапсырыс беруші қалыптастырған өтінім.
1.9. Дербес деректерді өңдеу — жинау, есепке алу, жүйелеу, жинақтау, сақтау, жаңарту, жаңарту (жаңарту, өзгерту), өндіру, пайдалану, беруді қоса алғанда, дербес деректермен автоматтандыру құралдарымен немесе онымен жасалатын іс-әрекеттердің (операциялардың) жиынтығы (тарату, қамтамасыз ету, кіру), иесіздендіру, бұғаттау, жою, дербес деректерді жою.
1.10. Дербес деректерді автоматтандырып өңдеу — дербес деректерді есептегіш техника құралдарының көмегімен өңдеу ісі.
1.11. Дербес деректерді ұсыну — дербес деректерді немесе белгілі бір адамдар тобын ашуға бағытталған іс-әрекеттер.
1.12. Дербес деректерді бұғаттау — дербес деректерді өңдеуді уақытша тоқтата тұру (егер дербес деректерді түсіндіру үшін өңдеу қажет болса).
1.13. Дербес деректерді жою — дербес деректердің ақпараттық жүйесінде және (немесе) дербес деректердің материалдық тасымалдағыштары бұзылған дербес деректердің мазмұнын қалпына келтіруге мүмкіндік бермейтін іс-әрекеттер.
1.14. Дербес деректердің ақпараттық жүйесі — деректер базасында қамтылған дербес деректер жиынтығы және ақпараттық технологияларды және техникалық құралдарды өңдеуді қамтамасыз етеді.
1.15. cookie файлдар — сайт арқылы жіберілген және компьютерде, ұялы телефонда немесе Поехали сайтында әрекеттері туралы деректерді сақтау үшін пайдаланылатын сайтқа кіретін басқа құрылғыда сақталған деректердің бір бөлігі.
1.16. Құрылғының идентификаторы — құрылғының немесе мобильді қосымша арқылы есептелетін мобильді қосымша қолданылатын құрылғыны анықтауға мүмкіндік беретін бірегей деректер.
2. Поехали құрылғыға мобильдік бағдарламашықты орнатуына немесе кез келген басқа тәсілмен мобильдік бағдарламашықты пайдалануына, сондай-ақ сайтты пайдалануына, Поехали осы Келісімнің шарттарына келісімі, соның ішінде, қолданыстағы заңнаманың ережелері осындай келісім талап етілетін жағдайларда, Кастинаның дербес деректерін өңдеуге Поехали келісімін білдіреді.
Дербес деректер
3. Дербес деректерді өңдеу барысында Поехали мыналарға құқылы болады:
3.1. Өзінің дербес деректерін өңдеуге қатысты ақпараттарды алып отыруға, соның ішінде мыналарды қамтитын:
3.1.1. Дербес деректердің өңделу фактісін растау;
3.1.2. Дербес деректерді өңдеудің құқықтық негіздері мен мақсаттары;
3.1.3. Дербес деректерді өңдеудің мақсаттары мен қолданатын тәсілдері;
3.1.4. Дербес деректерді өңдеуді жүзеге асыратын тұлғаның аты-жөні және орналасқан жері туралы мәліметтер, дербес мәліметтерге қол жеткізе алатын немесе авторлық құқық иеленушімен жасалған шарт негізінде немесе қолданыстағы заңнама негізінде дербес мәліметтерді ашатын тұлғалар туралы (Құқықиеленушінің қызметкерлерін қоспағанда);
3.1.5. Деректерді берудің басқа тəртібі қолданыстағы заңнамада қарастырылмаған болса, тиісті дербес деректер субъектісіне қатысты алынған дербес деректер;
3.1.6. Дербес деректерді өңдеудің мерзімдері, соның ішінде оларды сақтау мерзімдері;
3.1.7. Поехали қолданыстағы заңнамамен көзделген құқықтарды жүзеге асыру тәртібі;
3.1.8. ұсынылған трансшекаралық немесе деректерді беру іске асыру туралы ақпарат;
3.1.9. Атауы немесе тегі, франшиза атынан дербес деректерді өңдеуді жүзеге асыратын тұлғаның аты және мекен-жайы, өңдеу зарядталған немесе тұлғаға тарифтеледі болса;
3.1.10. Қолданыстағы заңмен көзделген басқа ақпарат.
3.2. Франшиза оның дербес деректерін нақтылау, немесе дербес деректер, толық ескірген, дәл болып табылады, немесе заңсыз алынған болса, олардың жойылуына бұғаттау өңдеу мәлімделген мақсаттары үшін қажет емес, сондай-ақ олардың құқықтары шаралар құқықтық қорғауды қабылдауға талап етеді.
3.3. Поехали ұстаушы қолданыстағы заңнаманы бұза отырып немесе басқаша оның құқықтары мен бостандықтарын бұзғаны дербес деректерді өңдеуді жүзеге асырады, деп санайды, егер дербес деректерді субъектілерінің құқықтарын қорғау немесе соттарда уәкілетті органға құқық иеленушінің құқығын әрекеттерiн немесе әрекетсiздiгiн шағымдануға.
3.4. сотта олардың заңды құқықтары мен мүдделерін, зиян үшін, оның ішінде, және (немесе) моральдық зиян үшін өтемақы қорғау үшін.
4. Дербес деректерді өңдеу кезінде Авторлық құқық иесі:
4.1. Поехали оның сұрауы бойынша келесі ақпаратты беріңіз:
4.1.1. Дербес деректерді өңдеу фактісін растау;
4.1.2. Дербес деректерді өңдеудің құқықтық негіздері мен мақсаттары;
4.1.3. Дербес деректерді өңдеудің мақсаттары мен қолданылатын әдістері;
4.1.4. Оның атауы және орналасқан жері, дербес деректерге қол жеткізе алатын немесе келісімшарт негізінде немесе қолданыстағы заңнаманың негізінде дербес деректерді ашатын тұлғалар туралы ақпарат (қызметкерлерді қоспағанда);
4.1.5. Мұндай деректер ұсыну үшін түрлі тәртібі қолданыстағы заңнамасымен көзделмесе, егер Поехали процестері дербес деректерді, олардың алған көзі;
4.1.6. Дербес деректерді өңдеу мерзімдері, оның ішінде оларды сақтау мерзімдері;
4.1.7. Поехали қолданыстағы заңнамамен көзделген құқықтарды жүзеге асыру тәртібі;
4.1.8. ұсынылған трансшекаралық немесе деректерді беру іске асыру туралы ақпарат;
4.1.9. Атауы немесе тегі, франшиза атынан дербес деректерді өңдеуді жүзеге асыратын тұлғаның аты және мекен-жайы, өңдеу зарядталған немесе тұлғаға тарифтеледі болса;
4.1.10. Қолданыстағы заңмен көзделген басқа ақпарат.
4.2. Поехали дербес деректеріне рұқсатсыз кірудің алдын алу үшін шаралар қабылдануын қамтамасыз етіңіз.
4.3. Жариялау немесе басқаша шектеусіз дербес деректерді өңдеу қатысты саясатын анықтайды құжатқа қол, сондай-ақ, дербес деректерді қорғау үшін тұрақты талаптар туралы ақпаратты қамтамасыз етеді.
5.Поехали дербес деректері электрондық тасымалдағышта сақталады және дербес деректерді өңдеудің автоматтандырылған жүйелері арқылы өңделеді.
6.Клиенттің дербес деректері электрондық тасымалдағышта сақталады және дербес деректерді өңдеудің автоматтандырылған жүйелерін пайдалана отырып өңделеді.
7.Поехали Сервистің келесі дербес деректерін жинайды және өңдейді:
7.1.Тегі, аты, әкесінің аты;
7.2.туған күні;
7.3.Абоненттік телефон нөмірі;
7.4.Орналасқан жерінің мекенжайы;
7.5.Электронды пошта мекенжайы.
8.Тапсырыс беруші өз қалауы бойынша, сондай-ақ өз қалауы бойынша келесі дербес деректерді бере алады, оларды өзгертуге және / немесе жоюға:
8.1.Тегі, аты, әкесінің аты;
8.2.Туған күні;
8.3.Орналасқан жерінің мекенжайы;
8.4.Электронды пошта мекенжайы.
9.Клиенттің дербес деректерін Поехали өзі келесі жағдайларда бұзады:
9.1. Қызмет көрсету мерзімі аяқталғаннан кейін үш жыл өткеннен кейін;
9.2. Клиенттің дербес деректерін өңдеуге келісімін берген жағдайда.
10. Клиенттің дербес деректерін жою оларды кейіннен қалпына келтіру мүмкіндігімен жүзеге асырылады.
11. Клиенттердің дербес деректеріне қол жетімділік қызметтерді көрсетуге тікелей қатысты тұлғаларға ғана қол жетімді. Басқа жағдайларда, Поехали Тапсырыс берушінің дербес деректерді қамтиды емес, және қолданыстағы заңнамаға сәйкес уәкілетті мемлекеттік органдардың өтініші бойынша дербес деректерін жағдайларды қоспағанда, Тапсырыс берушінің алдын ала келісімінсіз, үшінші тұлғаларға оларға қол қамтамасыз етпейді.
12. Клиенттің дербес деректеріне рұқсатсыз кірудің алдын алу үшін Поехали келесі шараларды қабылдайды:
12.1. Дербес деректерді өңдеуді ұйымдастыруға жауапты қызметкерлерді тағайындайды;
12.2. Клиенттің дербес деректерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін ұйымдастырушылық және техникалық шаралар қолданылады, атап айтқанда:
12.2.1. Дербес деректердің ақпараттық жүйелерінде өңдеу кезінде дербес деректерге қауіпсіздік қатерлерін анықтайды;
12.2.2. бақылаусыз ену мүмкіндігін болдырмайды немесе осы үй-жайларға қол құқығыңыз жоқ тұлғалардың осы үй-жайларда болу ақпараттық жүйені орналастырылған ғарыш қауіпсіздік режимін, қамтамасыз ұйымдастырады;
12.2.3. Дербес деректер тасымалдаушыларының қауіпсіздігін қамтамасыз етеді;
12.2.4. Өздерінің қызметтік (еңбек) міндеттерін орындау үшін қажетті дербес мәліметтерге қол жеткізетін тұлғалардың тізімін бекітеді;
12.2.5. Дербес деректерге рұқсатсыз қол жеткізуді болдырмау үшін қажетті ақпараттық қауіпсіздік құралдарын пайдалану;
12.2.6. Дербес деректердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қабылданатын шаралардың тиімділігін бағалайды;
12.2.7. Дербес деректерге рұқсатсыз қол жеткізу және шара қолдану фактілерін анықтауды қамтамасыз етеді;
12.2.8. Дербес деректерді қалпына келтіреді, оларға рұқсатсыз кіруге байланысты өзгертіледі немесе жойылады (мұндай қалпына келтірудің техникалық мүмкіндігі болса);
12.2.9. Дербес ақпараттық жүйеде өңделген дербес деректерге қол жеткізу ережелерін белгілейді;
12.2.10. Ол дербес деректердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету және дербес деректердің ақпараттық жүйелерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша қабылданған шараларды бақылайды.
13. Дербес деректерді, толық ескірген, дәл, немесе заңсыз алынған жағдайда тұтынушы өз дербес деректерді, олардың бұғаттау немесе жою қызметінің сипаттамасын талап етуге құқылы (көкейкесті) бар қайта өңдеу мақсаттары үшін қажет емес, сондай-ақ қайта өңдеу келісімін кері қайтарып алуға сағат орнында қайтару алғаннан немесе оның қызметшілерінің хатпен почта арқылы жазбаша түрде қызмет тиісті сұрау және (немесе) талаптар жіберу арқылы дербес деректерді Қызмет. Қызмет бөлімшелерінің мекен-жайы сайттың тиісті бөлімінде көрсетілген. сұрау / сұраныс Тапсырыс немесе оның өкiлiнiң дербес басын басты құжат санын, құжаттың берілген күнін және берген орган, тұрақты тұратын клиенттің орны мекенжайын, Поехали (келісім-шарт нөмірі, келісім-шарт жасасқан күннен қатысты Клиенттің қатысуын растайтын ақпаратты қамтуы тиіс деді шартты ауызша белгілеу және (немесе) өзге де ақпарат) немесе, егер өзгеше дербес деректер қызметтерін өңдеу растайтын, түсіндіру сұраныс, бұғаттау немесе не жою дербес деректерді өңдеу, Тапсырыс берушінің қолы қойылған немесе оның өкiлiнiң келісім алып қою Тапсырыс немесе хабарламаны дербес деректерді келтіруге. Қызмет оны алған күннен бастап 30 күнтізбелік күн ішінде Тапсырыс берушінің сұрау / талаптарын мәнi бойынша дәлелдi жауап беруге мiндеттi.
Геолокациялық деректер
14. Поехали орналасқан жері туралы ақпаратты (геолокациялық деректер) мобильдіқ бағдарламашық арқылы алады. Геолокациялық деректер авторлық құқық иесіне тек мобильдік бағдарламашықты пайдалану кезінде беріледі. Поехали өз қалауы бойынша геолокациялық деректерді оның мобильді құрылғысының тиісті параметрлерін өзгерту арқылы тыйым сала алады, бірақ бұл мобильді бағдарламашықты.
15. Клиентті тасымалдау қызметтерімен қамтамасыз ету үшін Күдікті Клиентке Поехали орналасқан жері туралы ақпарат бере алады.
Төлемдік деректер
16. Банктік карточкаларды пайдалана отырып, қолма-қол ақшасыз төлем жасау арқылы лицензиялық төлемді төлеу үшін Поехали банк картасын өзінің дербес куәлік нөміріне байланыстыра алады. Банктік карточканы байланыстыру ұялы бағдарламашыққа келесі деректерді көрсете отырып, Поехали дербес жүзеге асырады:
16.1. Банктің карточка нөмірі;
16.2. Банктік карточканың әрекет ету мерзімі;
16.3. Банктік карточка ұстаушысының аты-жөні;
16.4. Банктік картаның қауіпсіздік коды.
17. Банктік карточкаларды пайдалана отырып қолма-қол ақшасыз төлем халықаралық төлем жүйелерінің ережелеріне сәйкес төлемнің құпиялылығы мен қауіпсіздігі қағидаттарына сәйкес жүзеге асырылады. Поехали ұсынған деректердің қауіпсіздігі процедуралардың Төлем картасының салалық деректер қауіпсіздігі стандарты талаптарына сәйкес келуімен қамтамасыз етіледі және олардың ешқайсысы, соның ішінде Құқық иесі, оларды ала алады. Банктік карточка бойынша деректерді енгізу, сатып алушы банктің қауіпсіз төлемдер бетінде жүзеге асырылады, ол қызметтер үшін қолма-қол ақшасыз төлемді қамтамасыз етеді.
Сookie файлдар
18. Авторлық құқық иеленушісі cookie файлдарының келесі түрлерін пайдалана алады:
18.1. Қажетті қажетті cookie. Бұл cookie сайтты шарлау және сұралған қызметтерді пайдалану қажет. Осы түрдегі cookie файлдары Пайдаланушыны тіркеу және жүйеге кіру кезінде пайдаланылады. Онсыз олар Поехали сұраған қызметтер қол жетімді емес. Бұл cookie негізгі болып табылады және тұрақты немесе уақытша болуы мүмкін. Бұл cookie файлын пайдаланбай, сайт дұрыс жұмыс істемейді.
18.2. Операциялық cookie. Бұл cookie сайтты пайдалану туралы статистиканы жинайды. Бұл файлдар Поехали дербес ақпаратын алмайды. Осы cookie файлдары бойынша жиналған барлық ақпарат статистикалық сипатта және жасырын болып табылады. Осы cookie пайдаланудың мақсаттары:
18.2.1. Сайтты пайдалану статистикасын алу;
18.2.2. Жарнамалық кампаниялардың тиімділігін бағалау.
Бұл cookie тұрақты және уақытша болып табылады және бастапқы және үшінші тарап cookie де сілтеме жасай алады.
18.3. Функционалдық cookie. cookie бұл түрі (мысалы, Сервис аты, тілі немесе орналасқан жері ретінде) Тапсырыс берушінің жеткізілетін ақпаратты сақтау үшін пайдаланылады. Бұл файлдар анонимді ақпаратты пайдаланады және Тапсырыс берушінің басқа сайттардағы әрекеттерін бақыламайды. Осы cookie пайдаланудың мақсаттары:
18.3.1. Қызметке бұрын Тапсырыс берушіне берілгендігі туралы ақпаратты есте сақтау;
18.3.2. Тапсырыс берушінің таңдаған преференциялар сақтау арқылы тұтастай сайтпен өзара іс-қимыл сапасын арттыру.
Бұл cookie тұрақты және уақытша болып табылады және бастапқы және үшінші тарап cookieлеріне де сілтеме жасай алады.
18.4. Жарнамалық cookie. cookie бұл түрі жарнама пікір санын шектеу, сондай-ақ жарнамалық науқандар тиімділігін бағалау үшін қолданылады. Жарнамалық cookie файлдары сайтта жарнамалық материалдарды басқару үшін пайдаланылады. Жарнамалық cookie файлдарын үшінші тараптар орналастырады - мысалы, жарнама берушілер мен олардың агенттері. Олар тұрақты немесе уақытша болуы мүмкін. Бұл файлдар үшінші тарап компанияларының сайтында жарнамамен байланысты.
19. Блок немесе cookie файлдарын жою және олардың іс-қимыл Тапсырыс беруші пайдаланылуы тиіс браузер параметрлері болуы мүмкін шектейді.
Құрылғының идентификаторы
20. Сервис құрылғысы туралы жиналған деректер Тапсырыс берушінің дербес деректерін қамтымайды.
21. Құрылғы идентификаторы туралы ақпаратты жинау мақсаты - мобильдік қосымшаны пайдаланушылардың ішкі есебі.
Ұялы байланыс операторы туралы деректер
22. Авторлық құқық иесі мобильді қосымша арқылы Поехали ұялы байланыс қызметін (ұялы байланыс) беретін оператор туралы ақпаратты алады.
23. Ұялы байланыс операторы туралы жинақталған деректерде Сервистің дербес деректері жоқ.
24. Ұялы байланыс операторы туралы ақпаратты жинау мақсаты - мобильді бағдарламашықтың параметрлерін Сервис орналасқан елдегі деректер және мобильді қолданбалы интерфейстің тілі.
Тапсырыстар тарихы
25. Авторлық құқық иеленушісі Поехали орындайтын тапсырыстарды, атап айтқанда тапсырысты орындаудың басталу уақытын, автокөлік жеткізу пунктінің мекен-жайын, маршруттың аралық және түпкілікті мекен-жайларын, қолданыстағы тарифті, төлем әдісін және Клиент көрсеткен өзге де деректерді сақтайды.
26. Тапсырыстың тарихы туралы ақпаратты жинау мақсаты - бұрын берілген мәліметтерді пайдалана отырып, тапсырыстың параметрлерін автоматты түрде толтыру арқылы көрсетілетін қызметтердің сапасын жақсарту, бұл ретте тапсырыс жасау уақытын қысқарту. |
Елтаңба – мемлекеттің басты рәміздерінің бірі. Елтаңба («герб») термині немістің «erbe» (мұра) деген сөзінен шыққан. Мемлекеттің мәдени және тарихи дәстүрін бейнелейтін символдық мәні бар үйлесімді пішіндер мен заттардың мирастық ерекшелік белгісін білдіреді.
Қазіргі Қазақстан аумағын мекендеген қола дәуірінің көшпенділері кейін графикалық ұғымы «таңба» деп аталған ерекше символ-тотем арқылы өздерін танытқанына тарих куәлік етіп отыр. Алғаш рет бұл термин Түрік қағанаты тұсында қолданыла бастаған.
Егеменді Қазақстанның Елтаңбасы 1992 жылы ресми түрде қабылданды. Оның авторлары – белгілі сәулетшілер Жандарбек Мәлібеков пен Шот-Аман Уәлиханов.
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік елтаңбасы дөңгелек нысанды. Бұл – Ұлы дала көшпенділері айрықша қастер тұтқан өмір мен мәңгіліктің символы.
Мемлекеттік елтаңбаның орталық геральдикалық элементі – көгілдір түс аясындағы шаңырақ (киіз үйдің жоғарғы күмбез тәрізді бөлігі) бейнесі. Шаңырақты айнала күн сәулесі секілді тараған уықтар шаншылған. Шаңырақтың оң жағы мен сол жағына аңыздардағы қанатты пырақтар бейнесі орналастырылған. Жоғарғы бөлігінде – көлемді бес бұрышты жұлдыз, ал төменгі бөлігінде «Qazaqstan» деген жазу бар. Жұлдыздың, шаңырақтың, уықтардың, аңыздардағы қанатты пырақтардың бейнесі, сондай-ақ «Qazaqstan» деген жазу – алтын түстес.
Көк күмбезін еске салатын және Еуразия көшпенділерінің дәстүрлі мәдениетінде тіршіліктің негізгі бастауының бірі боп саналатын шаңырақ – киіз үйдің басты жүйе құраушы бөлігі. Республиканың Мемлекеттік елтаңбасындағы шаңырақ бейнесі – елімізді мекендейтін барлық халықтардың ортақ қонысының, біртұтас Отанының символы. Шаңырақтың мықтылығы мен беріктігі оның барлық уықтарының сенімділігіне байланыстылығы секілді, Қазақстанда бақытқа жету әрбір азаматтың аман-есендігіне байланысты.
Аңыздағы қанатты тұлпарлар Мемлекеттік елтаңбадағы өзекті геральдикалық элемент болып саналады. Бағзы замандағы тұлпар бейнесі батылдықты, сенімділікті және ерік күшін танытады. Пырақтың қанаты Қазақстанның көпұлтты халқының қуатты және гүлденген мемлекет құру туралы ғасырлар бойғы тілегін аңғартады. Олар – шынайы ой-арман мен ұдайы жетілуге және жасампаз дамуға ұмтылыстың көрінісі. Сонымен қатар, арғымақтың алтын қанаттары алтын масақты еске салады, қазақстандықтардың еңбексүйгіштігін және еліміздің материалдық игілігін танытады.
Өткен ғасырларда мүйіз көшпенділердің табынушылық ғұрыптарында, сонымен қатар, жауынгерлік тудың ұшына орнату үшін белсенді пайдаланылған. Көктің сыйын, жердің игілігін, жорықтың жеңісін әртүрлі жануарлардың мүйізі арқылы бейнелеу көптеген халықтардың символдық композицияларында елеулі орын алды. Сондықтан молшылық әкелетін мүйізі бар қанатты тұлпар семантикалық және тарихи түп-тамыры терең маңызды типологиялық образ болып саналады.
Республиканың Мемлекеттік елтаңбасындағы тағы бір деталь – бес бұрышты жұлдыз. Бұл символды адамзат ежелгі заманнан бері пайдаланып келеді, ол адамдардың ақиқат сәулесіне, барлық игі аңсарларға және мәңгілік құндылықтарға деген ұдайы ұмтылысын білдіреді. Мемлекеттік елтаңбада жұлдыздың бейнеленуі қазақстандықтардың әлемнің барлық халықтарымен ынтымақтастық пен серіктестік орнатуға ниетті ел болуға деген талпынысын танытады. Қазақстан тұрғындарының жүрегі мен құшағы бес құрлықтың өкілдері үшін қашанда ашық.
Елтаңбада қолданылған негізгі түс – алтынның түсі. Бұл – байлықтың, әділдіктің және кеңпейілділіктің символы. Сонымен қатар, көгілдір аспан түстес тудың түсі алтынның түсімен үйлесім тауып, ашық аспан, бейбітшілік және бақуат тіршілік ұғымдарын танытып тұр.
Кері қайту
Заңдар
2022 жылғы 01 желтоқсан
Мемлекет басшысы «Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Швейцария Федералдық Кеңесі арасындағы дипломатиялық өкілдіктер, халықаралық ұйымдар жанындағы тұрақты өкілдіктер және консулдық мекемелер қызметкерлерінің отбасы мүшелерінің ақылы еңбек қызметі туралы келісімді ратификациялау туралы» Қазақстан Республикасының Заңына қол қойды |
Облыстық мәслихат хатшысы облыс әкімі мен облыс депутаттарының атынан прокуратура қызметкерлерін кәсіби мерекелері - Прокуратура күнімен құттықтады.
Ақтөбе облысы мәслихаттары депутаттарының көпшілік даусымен ашық дауыс беру нәтижесінде Ералы Тоғжанов Ақтөбе облысының әкімі болып сайланды.
Облыстық денсаулық сақтау, дене шынықтыру және спорт, жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармаларының басшылары депутаттарға өздерінің үш жылдық шығыстарының жоспарларын ұсынды.
Облыстық басқармалардың басшылары депутаттардың талқылауына 2023-2025 жылдарға жоспарланған шығыстарды ұсынды.
№559 сайлау учаскесінде тіркелген 2 285 ақтөбеліктерден сағат 10 дейін сайлаушылардың үштен бірі өз дауыстарын берді.
Қосымша су мұнарасын, терең су сорғыларын орнату, бау-бақша ұжымының ЖТҚ мәртебесін өзгерту және мектепті кеңейту.
Облыс әкімі мен облыстық мәслихат хатшысы ақтөбелік қаржыгерлерді кәсіби мерекелерімен құттықтады.
Мәслихат дегеніміз не?
Жергілікті өкілді орган (мәслихат) - облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және астананың немесе ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) халқы сайлайтын, халықтың еркін білдіретін және Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес оны іске асыру үшін қажетті шараларды айқындайтын және олардың жүзеге асырылуын бақылайтын сайланбалы орган.
Мәслихаттарды тиiстi әкiмшілiк-аумақтық бөлiнiстiң халқы жалпыға бiрдей, тең, төте сайлау құқығы негiзiнде жасырын дауыс беру арқылы бес жыл мерзiмге сайлайды.
Қазақстан Республикасының жиырма жасқа толған азаматы мәслихат депутаты болып сайлана алады. Қазақстан Республикасының азаматы бiр мәслихаттың ғана депутаты бола алады.
Мәслихаттың өкiлеттiгi бiрiншi сессия ашылған кезден басталады және жаңадан сайланған мәслихаттың бiрiншi сессиясының жұмысы басталғанда аяқталады.
Бейне
Ақтөбе облыстық мәслихаты
Ақтөбе облыстық мәслихаты
Ақтөбе облыстық мәслихаты
Ақтөбе облыстық мәслихаты
Ақтөбе облыстық мәслихаты
Баспасөз хабарламасы
«Қазақстан мәслихаттары депутаттарының бірлестігі» РҚБ Ақтөбе облыстық филиалы атқарушы директорының орынбасарларына куәліктер табыс етілді.
Әріптестерін құттықтай отырып, куәліктерді облыстық мәслихаттың хатшысы, «Қазақстан мәслихаттары депутаттарының бірлестігі» Республикалық қоғамдық бірлестігінің Ақтөбе облыстық филиалының төрағасы Амангелді Нұғманов табыс етті.
Бірлестіктің жергілікті филиалы атқарушы директорының ұйымдастыру мәселелері жөніндегі орынбасары - Фархат Сансызбай және филиал атқарушы директорының қаржы мәселелері жөніндегі орынбасары - Хайдар Ілиясов бірлестік мүшелерінің куәліктерін алды.
Әріптестерін құттықтай отырып, облыстық мәслихат хатшысы бірінші кезекте депутаттар бірлестігінің негізгі қызметі Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкіметі жүзеге асыратын экономикалық және саяси реформалар саласында белсенді жұмыс жүргізу болып табылатынын еске салды.
- Біз халыққа еліміздегі мемлекеттік бағдарламаларды жан - жақты түсіндіруіміз керек, - деп толықтырды филиал төрағасы. – Бұл өңірлерді дамыту, «Бизнестің жол картасы-2025» бизнесті қолдау және дамыту, білім мен ғылымды дамыту, денсаулық сақтауды дамыту, «Нұрлы жол» инфрақұрылымдық даму, «Нұрлы жер» тұрғын үй-коммуналдық даму бағдарламасы. Тіл саясатын іске асырудың, туристік саланы, цифрлық Қазақстанды және Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2021-2025 жылдарға арналған ұлттық жобасын іске асырудың, сондай-ақ Ақтөбе облысында жергілікті мемлекеттік басқару мен өзін-өзі басқаруды дамыту мүддесінде қызметті жүзеге асырудың маңыздылығын түсіндіру қажет.
View the embedded image gallery online at:
https://aktobeoblmaslihat.kz/kz/home-kk/11-news-kk/2745-dfgkjsdjkjfjbujfghnljvbklxfgbkigastyjjdfghkljkcvbjkfghdfgfg7645284865468846844866sdf6sdf#sigFreeIddf4dff2f9e
Өз кезегінде Қазақстан мәслихаттары депутаттары бірлестігінің мүшелері сенім білдіргені үшін алғыстарын білдіріп, Отанымыздың игілігі үшін жұмысын жалғастыратынына сендірді.
Естеріңізге сала кетейік, бұған дейін «Қазақстан мәслихаттары депутаттарының бірлестігі» Республикалық қоғамдық бірлестігінің Ақтөбе облыстық филиалының бірінші отырысы өтіп, онда филиалдың алдағы қызметі мен ұйымдастыру мәселелері талқыланды. |
`, classes: ['mfp-customize'] }, select2: { arrow: ` ` }, messages: { 'The given data was invalid.': 'Деректер жарамсыз', 'Method Not Allowed': 'Деректер қате.', 'Server Error': 'Кешіріңіз, серверде қате кетті.' }, translates: { map: { error: 'Орналасқан жеріңізді анықтау мүмкін емес.', notSupport: 'Сіздің браузеріңізде геолокация қолданылмайды', blocked: 'Сіз геолокация алуға тыйым салдыңыз. Браузерде геолокацияны анықтауға рұқсат етіңіз және бетті қайта жүктеңіз.' }, validateBooklet: 'Элементтер саны 1-ден кем болмауы тиіс', emptyBooklet: 'Тармақтарды таңдаңыз', countsBooklet: [ 'тармақ', 'Тармақтың', 'тармақтардың' ], selectedBooklet: [ 'Таңдалды', 'Таңдалды', 'Таңдалды' ], loading: 'Жүктеу...', responseMenu: 'Тағы', jfiler: { browse: 'Файлды тіркеңіз.', captions: { button: "Файлдарды таңдаңыз", feedback: "Жүктелетін файлдарды таңдаңыз", feedback2: "файлдар таңдалды", drop: "Жүктелетін файлдарды осы жерге әкеліңіз", removeConfirmation: "Шынымен, бұл файлды жойғыңыз келе ме?", errors: { filesLimit: "Тек {{fi-limit}} файлдарды жүктеуге болады.", filesType: "Тек суреттерді жүктеуге болады.", filesSize: "{{fi-name}} тым үлкен! {{fi-maxSize}} MB дейінгі файлды жүктеп алуды сұраймыз.", filesSizeAll: "Сіз жүктеген файлдар тым үлкен! {{fi-maxSize}} MB дейінгі файлдарды жүктеп алуды сұраймыз." } } } } };
×
Сіздің браузеріңізде JavaScript өшірулі! Сайтпен дұрыс жұмыс істеу үшін сізге Javascript қолдауы қажет.
Біз сізге JavaScript пайдалануды браузеріңіздің баптауларына қосуды ұсынамыз.
Біз сайтымыздың көрінісін жақсарту үшін cookie файлдарын пайдаланамыз.
Осы сайтты пайдалануды жалғастыра отырып, сіз cookie файлдарын пайдалануға келісесіз. Құпиялылық саясатын қараңыз< / a> |
Вибрация (лат. Vibratio-тербеліс, діріл). Діріл-механикалық тербеліс, сызықтағы кернеулер мен деформациялар таңбалары айнымалы болғанда басталады.[2]
Вибрациялық түйсіктер қозғалған дененің ауаны толқытуын бүкіл өн бойымызбен сезінген кезде пайда болады. Негізгі талдағыштары (түйсіну мүшелері) сау адамда көбінесе өздерінде бұл түйсіктердің болуын байқамайды. Көзі, құлағы, тілінен бірдей айырылған американдық Елена Келлер мен орыстың ғылыми қызметкері Ольга Скороходованың өмірі мен шығармашылық әрекеті талдағыштардың адам таңқаларлық жағдайда бір-бірімен байланысатындықтарын, әсіресе мұнда вибрациялық түйсіктердің маңыздылығын көрсетеді.[3]
ДереккөздерӨңдеу
↑ Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Механика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын — Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007 жыл.-29 1 б. ISBN 9965-08-234-0
↑ Рахимбекова З.М. Материалдар механикасы терминдерінің ағылшынша-орысша-қазақша түсіндірме сөздігі ISBN 9965-769-67-2
↑ Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: "Сөздік-Словарь", 2006. - 384 бет. ISBN 9965-409-98-6 |
Егер сіз әлемде бар барлық көз тамшыларын әртүрлі өндірушілерден алып, содан кейін оларға арналған нұсқауларды басынан аяғына дейін оқып шықсаңыз, онда көру органдарына жүктеме оны қалпына келтіру үшін көп уақытты қажет ететіндей болады.
Өйткені, көзге арналған өнімдер өте көп мөлшерде шығарылады. Олардың мақсаты, құрамы, дизайны, атаулары мен сипаттамалары да таң қалдырады.
Сондықтан, біз тіпті бір мақалада осы әртүрлілікті қамтуға тырыспаймыз, бірақ тамшылардың негізгі түрлері мен олардың мақсаты туралы айтатын боламыз.
Есте сақтау керек ең бастысы, сіз «құрғақ көз тамшылары» сұрауымен үстірт іздеуге негізделген дәрі-дәрмекті таңдау арқылы ешқашан өзін-өзі емдеуге болмайды. Егер сіз осы мақаланы осыдан кейін тапсаңыз, оны соңына дейін оқып шығуды ұсынамыз.
Барлық офтальмологиялық препараттар екі негізгі түрге бөлінеді – профилактикалық және емдік. Бірінші және екінші жағдайда да сатып алу туралы шешім мамандандырылған маманмен кеңескеннен кейін ғана қабылдануы керек.
Өйткені пациенттер, мысалы, құрғақ көз синдромын қабыну ауруы деп қателесіп, антибиотиктерді қабылдауды бастаған жағдайлар жиі кездеседі.
Профилактикалық препараттар дегеніміз не?
• Ылғалдандыратын көз тамшылары. Әдетте олар құрғақ көз синдромының алдын алу немесе емдеу үшін тағайындалады, біз оны еске түсірдік. Бұл ауру өмір салты немесе жұмысы тұрақты визуалды стресспен байланысты адамдарда дамиды. Мұндай жағдайларда дәрігерлер жоғары сапалы гиалурон қышқылы бар HYLO-COMOD тамшыларын жиі ұсынады.
• Көру мүшелерінің жеңіл жарақаттары үшін тағайындалатын тамшылар. Мысалы, көзге құм түйіршіктерін алу. Мұндай препараттар гиалурон қышқылынан басқа, зақымдалған тіндердің жазылуын тездететін декспантенолды қамтиды. HYLO-KEA тамшыларының құрамындағы ингредиенттердің дәл осы комбинациясы.
Дәрілік препараттар қандай?
• Құрамында антибиотиктермен. Бұл сәйкес табиғаттың офтальмологиялық ауруларын емдеуге арналған микробқа қарсы және бактерияға қарсы тамшылар. Олардың ең көп тарағандары конъюнктивит және халық арасында «арпа» (hordeolum) деп аталады.
• Құрамында стероидты емес компоненттері бар қабынуға қарсы офтальмологиялық тамшылар. Көбінесе жарақаттарды емдеу және көру органдарына операциядан кейін қалпына келтіру үшін қолданылады.
• Көз ішілік қысымды төмендететін препараттар. Олар глаукомамен ауыратын науқастарға тұрақты немесе ұзақ мерзімді пайдалану үшін тағайындалады.
• Аллергиялық конъюнктивитті емдеу үшін қолданылатын аллергиялық көз тамшылары. Олар әсіресе гүлдену кезеңінде ауа әртүрлі маусымдық аллергендермен – өсімдіктер мен ағаштардың тозаңдарымен, саңырауқұлақ спораларымен және басқалармен толтырылған кезде сұранысқа ие. Бұл препараттарға HYLO-DUAL препараты кіреді.
Алдын алу үшін гиалурон қышқылына негізделген жақсы көз тамшылары кез келген офтальмологиялық аурудың белгілері болмаған кезде ғана қолданылуы мүмкін. Және сіздің көзіңіз тұрақты күйзеліске тап болған кезде. Немесе басқа зиянды факторлармен – құрғақ ауа, ультракүлгін сәулелену, агрессивті химиялық орта және т.б.
Бірақ егер құрысулар, бөтен денені сезіну, қызару, фотосезімталдық, ауырсыну және басқа да ыңғайсыз жағдайлар болса, Google немесе үйдегілер кеңес берген көздің қызаруының алғашқы тамшыларын өзіңізге сатып алмай, таңдауды басшылыққа алғаныңыз жөн. мамандандырылған маманның ұсыныстары бойынша.
Кейбір жағдайларда, жасанды көз жасының қарапайым тамшылары жұмыс істемейтін болса, гиалурон қышқылының жоғары құрамы бар препараттарды қолдану ұсынылады. Мысалы, ерітіндіні 6 айға дейін стерильді сақтауға мүмкіндік беретін патенттелген орамасы бар HYLO-GEL.
Осы мақаланы оқығаннан кейін сізге көз тамшыларының кең мұхитында шарлау оңайырақ болады деп үміттенеміз.
Поделиться с друзьями :
Көбірек мақала
Аллергиялық конъюнктивит: маусымдық немесе маусымнан тыс?
Бұл сұрақтың жауабы осы немесе басқа адамның жоғары сезімталдығы бар ...
Аллергиялық конъюнктивит: маусымдық немесе маусымнан тыс?
Бұл сұрақтың жауабы осы немесе басқа адамның жоғары сезімталдығы бар аллергенге байланысты. Аллергиялық конъюнктивит ауада қаныққан өсімдіктердің, ағаштардың, саңырауқұлақтардың споралары ...
Толығымен оқу
Адамдардағы көз аурулары: нені білу керек
Біз көп жазған құрғақ көз синдромы – біздің заманымыздың ең ...
Адамдардағы көз аурулары: нені білу керек
Біз көп жазған құрғақ көз синдромы – біздің заманымыздың ең көп таралған офтальмологиялық мәселелерінің бірі. Бірақ адамдарда әлдеқайда қауіпті көз ...
Толығымен оқу
Құрғақ ауа және құрғақ көздің басқа себептері
Құрғақ көз синдромы және құрғақ ауа – бұл достық, біздің ...
Құрғақ ауа және құрғақ көздің басқа себептері
Құрғақ көз синдромы және құрғақ ауа – бұл достық, біздің көру органдарымыз үшін қауіпті, орталық жылыту батареялары, жылытқыштар, кондиционерлер және ... |
Заңға өзгеріс енгізу көзделген - ҚР 03.12.2015 № 433-V Заңымен (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі).
Ескерту. Тақырыптағы және бүкіл мәтін бойынша «Почта», «почта», «почталық», «почтаның» деген сөздер тиісінше «Пошта», «пошта», «пошталық», «поштаның» деген сөздермен ауыстырылды - ҚР 03.07.2014 N 230-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша «баршаға қолжетiмдi почта байланысы қызметiн», «почта байланысының баршаға қолжетiмдi қызмет көрсетуi», «Почта байланысының баршаға қолжетiмдi қызметiн», «Почта байланысының баршаға қол жетiмдi қызмет көрсетуiнiң» және «Почта байланысының баршаға қолжетiмдi қызмет көрсетуi» деген сөздер тиісінше «пошта байланысының әмбебап көрсетілетін қызметтерін», «пошта байланысының әмбебап көрсетілетін қызметтері», «Пошта байланысының әмбебап көрсетілетін қызметтерін», «Пошта байланысының әмбебап көрсетілетін қызметтерінің» және «Пошта байланысының әмбебап көрсетілетін қызметтері» деген сөздермен ауыстырылды - ҚР 03.07.2014 N 230-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).
Осы Заң пошта қызметi саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді, пошта қызметi субъектілерiнiң құқықтары мен мiндеттерiн, пошта байланысы саласындағы мемлекеттiк органдардың құзыретiн белгілейдi.
1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негiзгi ұғымдар
Осы Заңда мынадай негiзгі ұғымдар пайдаланылады:
1) абонементтік жәшiк – пошта жөнелтілімдерiнiң жекелеген түрлерiн алуға арналған, пошта операторының өндiрiстiк объектiлерiнде орнатылатын, адресаттар уәкiлеттi орган белгiлеген тәртiппен пайдаланатын құлыпталатын арнайы жәшiк;
2) абоненттiк пошта жәшiгi – адресаттар пошта жөнелтілімдерiн алуы үшiн тұрғын үйлерде, сондай-ақ ауылдық жерлердегi жеткiзу учаскесінде орнатылатын, жәшiктерi бар құлыпталатын арнайы шкаф;
3) адресат – өзіне пошта жөнелтілімi немесе пошталық ақша аударымы бағытталған, пошта операторының көрсетілетін қызметтерін пайдаланушы;
4) атаулы зат – құжаттар мен пошта жөнелтілімдерiне пошта операторының, оның өндiрiстiк объектiсiнiң атауы, сондай-ақ пошта операторы айқындаған өзге де ақпарат көрсетілген бедерлерді салуға арналған құрылғы;
5) Дүниежүзілік пошта одағы – халықаралық пошта жөнелтілімдерімен өзара алмасу үшін аумақтары біртұтас пошта аумағын құрайтын мүше мемлекеттерден тұратын, мақсаты пошта байланыстарын ұйымдастыру мен жетілдіруді қамтамасыз ету және осы салада халықаралық ынтымақтастықты дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау болып табылатын халықаралық ұйым;
6) Дүниежүзілік пошта одағының актілері – Дүниежүзілік пошта одағының Конгресінде Дүниежүзілік пошта одағының Жарғысына сәйкес қабылданатын құжаттар;
7) жазбаша хат-хабар – хаттар, пошта карточкалары, бандерольдер және ұсақ пакеттер;
8) жауап қайтарылатын халықаралық коммерциялық хат-хабар – Дүниежүзілік пошта одағының актілеріне сәйкес ресімделген, жөнелтуші алдын ала ақы төлеген қайтарылатын пошта жөнелтілімін қамтитын пошта жөнелтілімі;
9) жедел поштаның көрсетілетiн қызметтері – пошта байланысының пошта жөнелтілімдерiн жедел өңдеу, тасымалдау, жеткiзу және (немесе) табыс ету режимiндегi көрсетілетін қызметтері;
10) жөнелтушi – пошта жөнелтілімiн немесе пошталық ақша аударымын жiберу үшiн оларды пошта операторына тапсыратын, пошта операторының көрсетілетiн қызметтерін пайдаланушы;
11) курьерлiк поштаның көрсетілетін қызметтері – пошта байланысының курьердi пайдалана отырып, пошта жөнелтілімдерiн тасымалдау және табыс ету бойынша көрсетілетiн қызметтері;
12) қаржы қызметi және қаржылық көрсетілетiн қызметтер – Ұлттық пошта операторы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен қаржы нарығында жүзеге асыратын және ұсынатын қызмет пен көрсетілетiн қызметтер;
13) мерзiмдi баспасөз басылымдарын жазылу бойынша тарату – мерзiмдi баспасөз басылымдарын пайдаланушыға жеткiзуге және (немесе) табыс етуге бағытталған, оларға жазылуды қабылдау, тапсырыстарды жинау, жасақтау, өңдеу жөнiнде пошта операторы, бұқаралық ақпарат құралдарының меншiк иесi немесе оның уәкілеттi тұлғасы мен пайдаланушы арасындағы өзара iс-қимыл;
14) операциялық күн – пошта операторының пошталық көрсетілетiн қызметтерді ұсынатын жұмыс уақыты;
15) операциялық терезе – пошта операторының өндiрiстiк объектiсiндегi пайдаланушыға пошталық көрсетілетiн қызметтердің бiр және одан көп түрi ұсынылатын жұмыс орны;
16) өндiрiстiк объект – пошта операторының көрсетілетін қызметтерін ұсынуға арналған және сол үшiн жабдықталған, пошта желiсінің өндiрiстiк бiрлiгi;
17) пошта – Қазақстан Республикасының аумағында пошталық, қаржылық және өзге де көрсетілетін қызметтер кешенiн ұсынуды және қаржы қызметiн жүзеге асыруды қамтамасыз ететiн инфрақұрылым бөлiгi;
18) пошта байланысы саласындағы уәкiлеттi орган (бұдан әрi – уәкiлеттi орган) – өз құзыретi шегiнде пошта байланысы саласындағы мемлекеттiк саясатты iске асыруды, пошта операторларының қызметiн мемлекеттiк бақылауды, үйлестiру мен реттеудi жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;
19) пошта байланысының әмбебап көрсетілетін қызметтері – көрсетілуі Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында пошта байланысының әмбебап көрсетілетін қызметтерінің уәкілетті орган белгілеген сапа көрсеткіштеріне сәйкес жүзеге асырылатын, ортақ пайдаланылатын пошта байланысының көрсетілетін қызметтері;
20) пошта байланысының көрсетілетiн қызметтері – пошта жөнелтілімдерiн және пошталық ақша аударымдарын жiберу жөнiндегi қызмет;
21) пошта байланысының құралдары – пошта байланысының көрсетілетiн қызметтерін ұсыну үшiн пайдаланылатын техникалық құралдар мен технологиялар;
22) пошта жәшiгi – жай хаттар мен жай пошта карточкаларын жинауға арналған, белгiленген түстегi, нысандағы және көлемдегi жәшiк;
23) пошта желiсi – пошта операторының көрсетілетiн қызметтерін ұсыну кезiнде пайдаланылатын өндiрiстiк объектiлер мен пошта маршруттарының жиынтығы;
24) пошта-жинақ жүйесi – базасында Ұлттық пошта операторы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қаржы қызметiн жүзеге асыратын және пошталық, қаржылық және өзге де көрсетілетін қызметтерді ұсынатын пошта жүйесi;
25) пошта жөнелтілімдерi – жазбаша хат-хабар, сауқаттар, пошта контейнерлерi, сондай-ақ тиiсті орамадағы баспасөз басылымдары;
26) пошта жөнелтілімiн жеткiзу – пошта жөнелтілімiн межелі жердегi өндiрiстік объектiлерден абонементтiк жәшiкке немесе абоненттiк пошта жәшiгіне немесе жөнелтушi көрсеткен өзге де мекенжай бойынша апару;
27) пошта жөнелтілімiн жiберу – пошта жөнелтілімiн қабылдау, өңдеу, тасымалдау және (немесе) беру, жеткiзу және (немесе) табыс ету операцияларының жиынтығы;
28) пошта жөнелтілімiн қабылдау – жөнелтушiден қабылдаған, оның iшiнде пошта жәшiктерiнен алу арқылы қабылданған пошта жөнелтілімiн одан әрi жiберу үшiн пошта операторының ресiмдеуi;
29) пошта жөнелтілімiн өңдеу – пошта жөнелтілімдерiн жiберуге дайындауды қамтамасыз етiп, олармен жасалатын өндiрiстiк операциялар;
30) пошта жөнелтілімiн табыс ету – пошта жөнелтілімiн адресаттың жеке өзiне немесе оның заңды өкiлiне немесе сенiмхат негiзiнде әрекет ететін сенiм білдірiлген адамына беру;
31) пошта жөнелтілімiн тасымалдау – пошта жөнелтілімiн адресатқа жеткiзу және (немесе) табыс ету үшiн жөнелту пунктiнен межелі жердегi пошта операторының өндiрiстiк объектiлерiне дейiн апару;
32) пошта жүйесi – пошта байланысын қамтамасыз ететiн пошта желiлерi мен пошта операторларының жиынтығы;
33) пошта индексi – пошта жөнелтілімiн немесе пошталық ақша аударымын жiберудi жылдамдату мақсатында пошта операторларының өндiрiстiк объектiлерiне берiлетiн, оларды әкiмшілік-аумақтық сәйкестендiруге және жүйелендіруге мүмкiндiк беретiн, мекенжайдың шартты цифрлық белгiлемесі;
34) пошта карточкасы – арнаулы стандартты бланкiге жазбаша хабарлама жазылған жай немесе тiркелетiн пошта жөнелтілімi;
35) пошта жұмысы – пошта желiлерi арқылы пошталық көрсетілетін қызметтерді ұсыну;
36) пошта жұмысы субъектiлерi – пошта операторлары және пайдаланушылар;
37) пошталық ақша аударымы – уәкiлеттi орган бекiткен, белгiленген үлгiдегi бланк нысанын толтырып, пошта желiсiн және өзге де байланысты пайдалану арқылы ақша жiберу жөнiндегi көрсетілетін қызмет;
38) пошталық қызмет – пошта операторлары ұсынатын, пошта байланысының көрсетілетін қызметтері;
39) пошталық мекенжай (бұдан әрi – мекенжай) – пошта жөнелтілімдерiн және пошталық ақша аударымдарын жеткiзу және (немесе) табыс ету үшiн пошта операторының көрсетілетін қызметтерiн пайдаланушы айқындайтын жер;
40) пошта операторы – пошта жұмысы саласында көрсетілетін қызметтерді ұсынуға құқығы бар жеке немесе заңды тұлға;
41) пошта операторының көрсетілетін қызметтерін пайдаланушы (бұдан әрi – пайдаланушы) – пошта операторы ұсынатын, оның iшiнде өзi пошта операторымен жасасатын шарттардың негiзiнде ұсынатын көрсетілетін қызметтердi тұтынушы болып табылатын жеке немесе заңды тұлға;
42) пошта төлемiнiң мемлекеттiк белгілерi – айналымға уәкілеттi орган енгiзетiн, пошта операторының көрсетілетін қызметтеріне ақы төленгенiн растайтын пошта маркалары, блоктар, маркалы конверттер, пошта карточкалары, франкирлеу машиналарының бедерлері және өзге де белгiлер;
43) пошта штемпелi – құжаттар мен пошта жөнелтілімдерiне: жөнелтілу орнында пошта жөнелтілімiн қабылдауды жүзеге асырған өндiрiстiк объектiнiң атауын, пошта жөнелтілімiнiң қабылданған күнi мен уақытын; межелі жерде пошта жөнелтілімiн алуды жүзеге асырған өндiрiстiк объектiнiң атауын, алынған күнi мен уақытын, сондай-ақ пошта жөнелтілімiн адресатқа жеткiзген және (немесе) табыс еткен өндiрiстiк объектiнiң атауын, жеткiзiлген және (немесе) табыс етілген күнi мен уақыты көрсетілген бедерлерді салуға арналған құрылғы;
44) тағайындалған оператор – пошталық қызметтерді пайдалануды қамтамасыз ету және Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында Дүниежүзілік пошта одағының актілерінен туындайтын, өздеріне қатысты міндеттемелерді орындау үшін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен тәртіппен уәкілетті орган тағайындайтын пошта операторы;
45) тариф – пошта операторының көрсетілетiн қызметтеріне ақы төлеудiң Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес белгiленген мөлшерi;
46) тiркелетiн пошта жөнелтілімi – жөнелтушiге түбiртек беріліп қабылданатын және адресатқа қолхат арқылы табыс етiлетiн пошта жөнелтілімi;
47) ұлттық пошта желiсi – Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында жұмыс iстейтiн, сол арқылы жария шарт негiзiнде көрсетілетін қызметтер ұсынылатын ортақ пайдаланылатын пошта желiсi;
48) Ұлттық пошта операторы – Үкiмет шешiмiмен құрылған, ұлттық басқарушы холдинг жалғыз акционерi болып табылатын, пошта байланысының әмбебап көрсетілетін қызметтерiн, арнайы байланыстың көрсетілетін қызметтерi мен қаржылық көрсетілетін қызметтерді ұсыну және қаржылық қызметтi жүзеге асыру жөнiнде мiндеттемелер жүктелген акционерлiк қоғам;
49) факсимильді байланыстың көрсетілетін қызметтерi – қағаз жеткізгіште орындалған мәтiндер мен иллюстрацияларды арнаулы аппараттың көмегiмен телефон арналары арқылы берудi бiлдiретiн байланыстың көрсетiлетін қызметтері;
50) франкирлеу машинасы – жазбаша хат-хабарға пошта байланысының көрсетілетін қызметтерiне ақы төленгенiн, жазбаша хат-хабардың және басқа да ақпараттың қабылданған күнін растайтын бедерлер салуға арналған машина;
51) халықаралық қайтарым купоны – Дүниежүзілiк пошта одағы айналымға енгiзетiн, Дүниежүзілік пошта одағына мүше кез келген елде пошта маркаларына айырбастауға жататын, әуе көлiгiмен жіберiлетiн, салмағы 20 грамға дейiнгi жай халықаралық хаттың ең төмен ақысын білдiретiн құжат;
52) халықаралық пошта алмасу орны — халықаралық кіріс және шығыс пошта жөнелтілімдерін өңдеу жүзеге асырылатын, сондай-ақ мемлекеттік кіріс органдары көрсетілген жөнелтілімдерге кедендік бақылау жүргізетін, пошта операторының өндірістік объектісі;
53) халықаралық пошта жөнелтілімi – Қазақстан Республикасы аумағының шегiнен тыс жерге жiберу үшiн қабылданатын, Қазақстан Республикасының аумағына келiп түсетiн не Қазақстан Республикасының аумағы арқылы транзитпен өтетiн және Дүниежүзілік пошта одағының актілерінде көзделген құжаттармен бірге жүретін пошта жөнелтiлімi;
54) халық салымдарының сақталуын қамтамасыз ету – пайдаланушы мен Ұлттық пошта операторы арасында жасалатын шарттың талаптарымен белгiленген сыйақы ескеріле отырып, салымды номиналды түрдегі қайтару кепiлдiгi;
55) хат – жазбаша салынымы бар конверт түрiнде жiберiлетiн пошта жөнелтiлімі;
56) электрондық поштаның көрсетілетін қызметтерi – қағаз жеткізгіштерді қолданбай, пайдаланушыларға хабарлар немесе құжаттар алмасуға мүмкiндiк беретiн, байланыстың көрсетілетін қызметтері.
Ескерту. 1-бап жаңа редакцияда - ҚР 03.07.2014 N 230-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгеріс енгізілді - ҚР 07.11.2014 № 248-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
2-бап. Қазақстан Республикасының пошта туралы заңдары
1. Қазақстан Республикасының пошта туралы заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi, осы Заңнан және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұрады.
2. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта осы Заңдағыдан өзгеше ережелер белгiленсе, халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.
3-бап. Пошта қызметiнiң негiзгi принциптерi
Пошта қызметi:
1) заңдылықтың сақталуы;
2) пошта байланысының қызмет көрсетулерiне қолжетiмдi болуы;
3) пайдаланушылардың құқықтары мен мүдделерiнiң сақталуы;
4) пошта жөнелтiмдерi қозғалысының Қазақстан Республикасының бүкіл аумағындағы еркiндiгi, оның iшiнде транзит еркіндiгi;
5) жеке және заңды тұлғалардың пошта байланысы мен осы қызметтiң нәтижелерiн пайдалану саласындағы құқықтарының теңдiгi;
6) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген шектеулердi ескере отырып, пайдаланушылардың жазысқан хаттарының, пошта және өзге де хабарларының құпия болу құқығын қамтамасыз ету;
7) пошта желiсiнiң сенiмдiлiгi мен тұрақтылығын және оның басқарылуын қамтамасыз ету;
8) пошта байланысы саласындағы ережелер мен талаптардың бiрлiгi;
9) ұлттық пошта желiсiнiң және пошта-жинақтау жүйесiнiң дамуына мемлекеттiк қолдау;
10) Ұлттық пошта операторы пошта-жинақтау жүйесiнiң салымдарына тартатын ақшаны орналастыру тәртiбiн мемлекеттiк реттеу негiзiнде жүзеге асырылады.
4-бап. Пошта операторының қызметi мен
қызмет көрсетуінің түрлері
1. Пошта операторлары мынадай қызмет пен қызмет көрсету түрлерiн жүзеге асыруға құқылы:
1) пошта байланысы қызметiн көрсету;
2) қаржылық қызмет және қаржылық қызмет көрсету;
3) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзге де қызмет көрсету.
2. Пошта байланысының қызмет көрсетуiне:
1) пошта байланысының әмбебап көрсетілетін қызметтері;
2) тiркелетiн пошта жөнелтiмдерiн жiберу жөнiндегi қызмет көрсету;
3) жедел және курьерлiк пошта қызмет көрсетуi;
4) пошталық ақша аударымдары;
5) жаздырып алатын баспа басылымдарын тарату және оларды сату;
6) филателия өнiмдерiн сату;
7) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес пошта байланысының өзге де қызмет көрсетуi жатады.
3. Қаржы қызметiне және қаржылық қызмет көрсетуге:
1) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі белгiлеген тәртiптегi брокерлiк, дилерлiк және трансфер-агенттiк қызмет;
2) зейнетақы төлемдерi мен әлеуметтiк жәрдемақыларды жеткiзу жөнiнде көрсетілетін қызметтер;
3) лизинг қызметiн жүзеге асыру;
4) факторингтiк операциялар;
5) форфейтингтiк операциялар;
6) жеке және заңды тұлғалардың депозиттерiн қабылдау, банк шоттарын ашу және жүргiзу;
7) кассалық операциялар;
8) аударым операциялары;
9) банкноттарды, монеталарды және құнды заттарды инкассациялау;
10) шетел валютасын айырбастау операцияларын ұйымдастыру;
11) заңды тұлғалардың тапсырмасы бойынша бюджеттiң атқарылуы жөнiндегi уәкiлеттi органның аумақтық бөлiмшелерiнiң чектерiмен мемлекеттiк мекемелерге қызмет көрсетуге арналған есеп айырысуларды жүзеге асыру;
12) бюджеттiң атқарылуы жөнiндегi уәкiлеттi органның аумақтық бөлiмшелерiнiң чектерi бойынша ақшаны қолма-қол алу бөлiгiнде ақылылық, жеделдiк және қайтарымдылық шарттарымен ақшалай нысанда кредиттер беру;
13) корреспонденттiк шоттарды ашу және жүргiзу;
14) лотереяларды өткiзу;
15) <*>
16) төлем карточкаларын шығару;
17) өзінің бағалы қағаздарының (акцияларды қоспағанда) эмиссиясы;
18) қарыз операциялары: ақылы, мерзімді және қайтарымды шарттарда ақшалай нысанда кредиттер беру жатады.
Ескерту. 4-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2004.12.20. № 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi), 2005.07.08. № 69, 2005.12.23. № 107 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2009.02.13 № 135-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз), 2012.07.05 № 30-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 21.06.2013 № 106-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
5-бап. Пошта операторлары
1. Пошта операторларында қажеттi материалдық-техникалық база мен бiліктi кадрлар, механикаландыру, автоматтандыру және ақпараттандыру құралдары болуға, пайдаланушылар үшiн пошта жөнелтiмдерiн Қазақстан Республикасының iшiнде және одан тыс жерлерге жiберудiң тарифтерi, мерзiмдерi туралы ақпарат, сондай-ақ өзге де ақпарат беруге тиiс.
2. Пошта операторларының пошта байланысы қызметiн көрсету жөнiндегi қызметi пошта байланысы қызметiн көрсету ережелерiне сәйкес бiрыңғай нормативтер мен талаптар бойынша жүзеге асырылады.
3. Пошта операторлары пайдаланушылардан қабылданған поштажөнелтiмдерi мен пошталық ақша аударымдарының сақталуын қамтамасыз етуге мiндеттi.
4. Пошта операторлары пошта жөнелтiмдерi, пошталық ақша аударымдары, жөнелтушiлер және адресаттар туралы мәлiметтердi тек жөнелтушiлер мен адресаттарға не олардың заңды өкілдерiне немесе сенiмхат негiзiнде сенiм көрсетiлген адамдарына бередi. Аталған мәлiметтердi өзге жеке және заңды тұлғаларға беру Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген жағдайларда ғана жүзеге асырылады.
5. Пошта байланысының әмбебап көрсетілетін қызметтерін көрсететiн поштаоператоры көлiгiнiң пошта жөнелтiмдерiмен алмасу үшiн автомобиль, темiржол, су көлiгi станцияларының және вокзалдардың, әуежайлардың аумақтарында орналасқан жүк және багаж кешендерiне өтуi бiрiншi кезектi тәртiппен және ақы төленбей жүзеге асырылады.
РҚАО-ның ескертпесі!
5-бапты 6-тармақпен толықтыру көзделген - ҚР 02.08.2015 № 343-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі).
6-бап. Ұлттық пошта операторы
1. алып тасталды
2. Ұлттық пошта операторы:
1) уәкiлеттi органның бекiтуiне пошта операторларының өндiрiстiк объектiлерiне пошта индекстерiн беру жөнiнде ұсыныстар енгiзедi;
2) уәкілеттi орган бекiтетiн түрлер мен көлемге сәйкес пошта төлемiнің мемлекеттiк белгiлерiн шығаруды ұйымдастырады, сондай-ақ оларды сатуды жүзеге асырады;
3) халықаралық қайтарым купонын төлемге қабылдауға мiндеттi;
4) жергiлiктi атқарушы органдармен келiсе отырып, әкімшiлiк-аумақтық бiрлiк аумағындағы пошта жәшiктерiнiң санын және орналасатын жерлерiн белгiлейдi;
5) өз қызметкерлерiн уәкiлеттi орган белгiлеген тәртiппен нысанды киiммен қамтамасыз етуге құқылы;
6) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі беретін лицензия негізінде жүзеге асырылатын жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдауды, олардың банк шоттарын ашуды және жүргізуді қоспағанда, осы Заңның 4-бабының 3-тармағында көзделген банк операцияларының жекелеген түрлерін лицензиясыз жүзеге асырады.
Ұлттық пошта операторының жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау, олардың банк шоттарын ашу және жүргізу жөніндегі қызметін Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі реттейді, соның ішінде жекелеген пруденциялық нормативтерді белгілеу және лицензиялар беру арқылы реттейді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Ұлттық пошта операторының қаржылық қызметті жүзеге асыруы және қаржылық қызметтер ұсынуы кезінде оның Қазақстан Республикасының қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл туралы заңнамасын сақтауын бақылауды жүзеге асырады.
Уәкілетті орган Ұлттық пошта операторының пошта байланысы қызметтерін жүзеге асыруы кезінде оның Қазақстан Республикасының қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл туралы заңнамасын сақтауын бақылауды жүзеге асырады.
3. Мемлекет Ұлттық пошта операторы жедел депозиттерге тартатын халықтың салымдарының сақталуын оларды мемлекеттiк бағалы қағаздарға және өзге де өтiмдi қаржы құралдарына орналастыру арқылы қамтамасыз етедi.
4. Ұлттық пошта операторы туралы ереженi Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiтедi.
Ескерту. 6-бапқа өзгерістер енгізілді - Қазақстан Республикасының 2003.07.10. № 483, 2005.12.23. № 107 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2006.07.07. № 178, 2012.07.05 № 30-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 2014.06.10 № 206-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
6-1-бап. Тағайындалған оператор
1. Тағайындалған оператор:
1) Қазақстан Республикасының аумағындағы барлық елді мекендерде барлық пайдаланушылар үшін пошта байланысының сапалы көрсетілетін қызметтерін тұрақты негізде көрсетуді;
2) жазбаша хат-хабарды қабылдауды, өңдеуді, тасымалдауды және жеткізуді;
3) салмағы 20 килограмға дейінгі сауқаттарды қабылдауды, өңдеуді, тасымалдауды және жеткізуді;
4) жауап қайтарылатын халықаралық коммерциялық хат-хабарды қайтаруды;
5) Дүниежүзілік пошта одағына мүше басқа да елдердің тағайындалған операторларының халықаралық пошта жөнелтілімдерінің Қазақстан Республикасының аумағы арқылы транзитін қамтамасыз етуге міндетті.
2. Тағайындалған оператор Дүниежүзілік пошта одағының актілеріне сәйкес пошта байланысының көрсетілетін қызметтерін жүзеге асырады.
3. Тағайындалған оператор Дүниежүзілік пошта одағының актілерінен және осы баптың 1-тармағынан туындайтын міндеттемелерді орындамаған кезде уәкілетті орган пошта операторынан тағайындалған оператордың өкілеттігін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен тәртіппен кері қайтарып алады.
Ескерту. Заң 6-1-баппен толықтырылды - ҚР 03.07.2014 N 230-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).
7-бап. Пошта байланысы қызметiн көрсету ережесi
Пошта байланысы қызметiн көрсету ережесiнде:
1) пайдаланушыларға қызмет көрсетудi ұйымдастыру жөнiндегi талаптар;
2) пошта операторларының атаулы заттарын пайдалану тәртiбi;
3) пошта жөнелтiмдерiн ресiмдеу стандарттары;
4) пошта жөнелтiмдерiнiң түрлерi және олардың техникалық сипаттамалары;
5) пошта жөнелтiмдерiн және (немесе) пошталық ақша аударымдарын қабылдау, сұрыптау, тасымалдау және (немесе) беру, жеткiзу және (немесе) табыс ету тәртiбi;
6) халықаралық пошта жөнелтiмдерiн қабылдау, сұрыптау және табыс ету тәртiбi;
7) пошта жөнелтiмдерiн алу, сұрыптау және тексеру тәртiбi;
8) пошта жөнелтiмдерiн сақтау мерзiмдерi;
9) пошта жөнелтiмдерiнiң қосымша жiберiлу және қайтарылу шарттары;
10) операциялық күндi өткiзу тәртiбi;
11) пошта жөнелтiмдерiн кiдiрту, қарау және алу тәртiбi;
12) пайдаланушылардың өтiнiштерi мен шағымдарын қарау тәртiбi;
13) пошта желiлерi арқылы жiберуге тыйым салынатын және шектеу қойылатын бұйымдар мен заттардың тiзбесi;
14) пошта қызметiн көрсетуге байланысты осы Заңда көзделмеген өзге де өзге де ережелер болуға тиiс.
8-бап. Пошта байланысы саласындағы
мемлекеттiк органдардың құзыретi
1. Қазақстан Республикасының Үкiметi:
1) алып тасталды - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
2) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен поштақызметiн жүзеге асыруға байланысты үкiметаралық келiсiмдердi жасасады;
2-1) операторды тағайындау және тағайындалған оператордың өкілеттіктерін кері қайтарып алу тәртібін бекiтеді;
3) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
4) алып тасталды;
5) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
6) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
7) алып тасталды - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
8) өзіне Қазақстан Республикасының Конституциясымен, заңдарымен және Қазақстан Республикасы Президентінің актілерімен жүктелген өзге де функцияларды орындайды.
2. Уәкiлеттi орган:
1) Қазақстан Республикасының аумағында пошта байланысы саласындағы қызметтi мемлекеттiк реттеудi жүзеге асырады;
2) пошта байланысы саласындағы мемлекеттiк саясатты iске асырады;
3) алып тасталды - ҚР 03.07.2013 № 124-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
4) алынып тасталды - ҚР 2011.07.05 № 452-IV (2011.10.13 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
5) алып тасталды - 2006.01.10. № 116 Заңымен.
6) алып тасталды - 2006.01.10. № 116 Заңымен.
7) алып тасталды - ҚР 2011.07.15 № 461-IV (2012.01.30 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
8) Ұлттық пошта операторының ұсынысы бойынша пошта төлемiнiң мемлекеттiк белгiлерiнiң түрлерi мен шығарылу көлемiн бекiтедi;
9) пошта төлемi белгiлерiнiң мемлекеттiк коллекциясын қалыптастырады;
10) Ұлттық пошта операторының ұсынысы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы пошта байланысының өндiрiстiк объектiлерiне пошта индекстерiн бередi;
11) пошта байланысы саласындағы нормативтiк құқықтық актiлердi әзiрлейдi және бекiтедi;
12) алынып тасталды - ҚР 2011.07.05 № 452-IV (2011.10.13 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
13) пошта байланысы көрсететiн қызметтi ұсыну жөнiндегi Қазақстан Республикасы заңдарының сақталуына бақылауды жүзеге асырады;
14) алынып тасталды - ҚР 2011.07.05 № 452-IV (2011.10.13 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
15) <*>
16) Ұлттық пошта операторы қызметкерлерiнiң нысанды киiмiнің (погонсыз) үлгiлерiн, оны киiп жүру тәртiбiн, онымен қамтамасыз ету нормасын бекiтедi;
17) Қазақстан Республикасының пошта әкiмшiлiгi ретiнде әрекет етедi және Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген өкiлеттiк шегiнде басқа мемлекеттердiң пошта әкiмшiлiктерi мен және халықаралық ұйымдармен өзара қарым-қатынасы кезiнде Қазақстанның пошта байланысы саласындағы мүдделерiн бiлдiредi және қорғайды;
18) франкирлеу машиналарын қолдануға рұқсат беру тәртiбiн, сондай-ақ оларды пайдалану тәртiбiн белгiлейдi.
19) <*>;
20) кеден ісі саласындағы уәкілетті органмен келісім бойынша Ұлттық пошта операторының немесе пошта операторларының өтініштері бойынша халықаралық пошта алмасу орындарын бекітеді;
20-1) операторды тағайындау және тағайындалған оператордың өкілеттіктерін кері қайтарып алу тәртібін әзірлейді;
20-2) операторды тағайындайды және тағайындалған оператордың өкілеттігін кері қайтарып алады;
20-3) пошта жөнелтілімдерiнде пошта мөртабанын қолдану тәртiбiн бекітеді;
20-4) пошта желiлерi арқылы жiберiлуге тыйым салынған бұйымдар мен заттардың тiзбесiн бекiтедi;
20-5) пошта байланысының көрсетілетiн қызметтерін ұсыну қағидаларын бекітеді;
20-6) пошта желiлерi арқылы жiберу шектелген бұйымдар мен заттардың тiзбесiн бекiтедi;
21) осы Заңда, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
3. Облыстардың, (республикалық маңызы бар қаланың, астананың), аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жергiлiктi атқарушы органдары:
1) пошта операторларына өздерiнiң аумағында өндiрiстiк объектiлердi орналастыруға жәрдемдеседi, сондай-ақ пошта операторларының өндiрiстiк объектiлерi үшiн тұрғын үйлерге жатпайтын үй-жайлар бөлу мәселелерiн қарайды;
2) әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiк аумағында пошта байланысының тиiмдi жұмыс iстеуiне жәрдемдеседi;
3) Ұлттық пошта операторымен бiрлесiп, әкiмшілік-аумақтық бiрлiк аумағындағы пошта жәшiктерiнiң санын және орналасатын жерлерiн белгiлейдi, тұрғын үйлердi пайдаланатын тұрғындар мен ұйымдардың абоненттiк пошта жәшiктерiн тиiсiнше пайдалануын қамтамасыз етуге жәрдемдеседi;
4) жергілікті мемлекеттік басқару мүддесінде Қазақстан Республикасының заңнамасымен жергілікті атқарушы органдарға жүктелетін өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Ескерту. 8-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2004.12.20 № 13 (01.01.2005 бастап қолданысқа енгiзiледi), 2006.01.10 № 116 (01.01.2006 бастап қолданысқа енгiзiледi), 2010.06.30 № 297-IV (2010.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2011.07.05 № 452-IV (2011.10.13 бастап қолданысқа енгізіледі), 2011.07.15 № 461-IV (2012.01.30 бастап қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 № 124-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.07.2014 N 230-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.
9-бап. Пошта байланысы саласында қызмет көрсету
жөнiндегi кәсiпкерлiк қызметтi лицензиялау
Ескерту. 9-бап алып тасталды - ҚР 2011.07.15 № 461-IV (2012.01.30 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
10-бап. Пошта байланысының қызмет көрсетуiнiң тарифтерi
1. Пошта байланысы көрсететiн қызмет тарифтерi Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес белгiленедi. Пошта байланысының әмбебап көрсетілетін қызметтерінің тарифтерi Қазақстан Республикасының заң актiлерiмен реттеледi.
2. Пайдаланушылардың жекелеген санаттарына Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде белгiленген жеңiлдiктердің берiлуiне байланысты пошта операторының шығыстарын өтеу мемлекеттiк бюджет қаражаты есебiнен жүзеге асырылады.
11-бап. Пошта байланысы қызметiн көрсету кезiндегi
шектеулер
1. Пошта жөнелтiмдерiнен табылған жiберуге тыйым салынған бұйымдар мен заттарды пошта операторлары сол жерде Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен алып қояды.
2. Пошта жөнелтiмдерiн кiдiртуге, қарауға және оларды алып тастауға Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен жол берiледi.
12-бап. Тапсырысты пошта жөнелтiмдерi
1. Жазбаша хат-хабар мен пайдаланушының қалауы бойынша қағазға басылып шығарылған электрондық пошта хабарлары тапсырысты пошта жөнелтiмi түрiнде жiберiлуi мүмкiн.
2. Тапсырысты пошта жөнелтiмiн пошта операторы көрсетiлетiн қызмет үшiн алдын ала ақы алып қабылдайды және оған түбiртек бередi.
13-бап. Құндылығы жарияланған пошта жөнелтiмдерi
1. Бағалы қағаздар, құжаттар немесе бағалы заттар бар пошта жөнелтiмдерi құндылығы жарияланған тiркелетiн пошта жөнелтiмдерiне жатады.
2. Пайдаланушылар құндылығы жарияланған пошта жөнелтiмiндегi салым құндылығының сомасын пошта байланысының қызмет көрсетуiнiң ережелерiне сәйкес өздерi дербес айқындайды және буып-түю түрiн таңдап алады.
3. Жөнелтушi құндылығы жарияланған пошта жөнелтiмiне ақыны поштаоператорының түбiртегiн ала отырып, алдын ала төлейдi.
14-бап. Пошта жөнелтiмiн алғаны туралы хабарлама
1. Тапсырысты пошта жөнелтiмiн немесе құндылығы жарияланған пошта жөнелтiмiн жiберу кезiнде жөнелтушi адресаттың пошта жөнелтiмiн алғаны туралы өзiне хабарлама жiберудi талап етуге құқылы.
2. Адресаттың пошта жөнелтiмiн алғаны туралы хабарламаның тарифiн жөнелтушi пошта операторының түбiртегiн ала отырып, алдын ала төлейдi.
15-бап. Пошта байланысының әмбебап көрсетілетін
қызметтері
1. Пошта байланысының әмбебап көрсетілетін қызметтері пошта операторының пайдаланушылардың пошта жәшiктерiнен жиналған және (немесе) операциялық терезелерден қабылданған жай хаттарын, пошта карточкаларын және бандерольдерiн жiберу жөнiндегi қызмет көрсетуін бiлдiредi.
1-1. Пошта операторының пошта байланысының әмбебап көрсетілетін қызметтерін ұсынуы уәкілетті орган бекіткен, пошта байланысының әмбебап көрсетілетін қызметтерінің қолжетімділігіне, сапасы мен бағасына пайдаланушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыратын талаптар белгіленетін, пошта байланысының әмбебап көрсетілетін қызметтерінің сапа көрсеткіштеріне сәйкес жүзеге асырылады.
2. Пошта жөнелтiмiнде пошта төлемақысының немесе белгiленген тарифтiң iшiнара төленгенiнiң мемлекеттiк белгiлерi болмаған жағдайда, пошта операторы мұндай пошта жөнелтiмiн жөнелтушiге қайтаруға құқылы. Жекелеген жағдайларда пошта жөнелтiмi адресатқа жөнелтушiнiң жеткiзу және (немесе) табыс ету кезiнде белгiленген тарифке дейiн жеткiзiп төлеудi жүзеге асыру ұсынысымен жеткiзiлуi мүмкiн.
Ескерту. 15-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.07.2014 N 230-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).
16-бап. Пошта жөнелтiмiн қайтару, мекенжайды өзгерту
немесе түзету
1. Жөнелтушi пошта жөнелтiмi:
1) адресатқа берiлмеген;
2) тыйым салынған салымдар үшiн тәркiленбеген немесе жойылмаған;
3) жеткiзiлетiн елдiң заңдары негiзiнде алып қойылмаған жағдайларда пошта операторына пошта жөнелтiмiн қайтару, мекенжайды өзгерту немесе түзету туралы талаппен жүгiнуге құқылы.
2. Пошта жөнелтiмiн қайтару, мекенжайды өзгерту және түзету жөнелтушi қосымша ақы төлеген кезде жүзеге асырылады.
17-бап. Пошта қауiпсiздiгiнiң күзет бөлiмшелерi
Пошта операторлары Қазақстан Республикасының күзет қызметi саласындағы заңдарына сәйкес пошта операторына оның пошта қызметiн жүзеге асыруына байланысты сенiп тапсырылатын пошта жөнелтiмдерiнiң және пошталық ақша аударымдарының сақталуын, жазысқан хаттардың, пошта және өзге де хабарламалардың құпиялылығын қамтамасыз ететiн, пайдаланушылар мен қызметкерлердiң, сондай-ақ пошта операторы мүлкiнiң қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету үшiн жағдай (режим) жасайтын пошта қауiпсiздiгiнiң күзет бөлiмшелерiн құруға құқылы.
18-бап. Пошта қызметiн көрсету кезiнде мiндеттемелердi
бұзғаны үшiн жауаптылық
1. Пошта операторы пошта жөнелтiмiн қабылдап алған кезден бастап алушыға берген кезге дейiн оның сақталуын қамтамасыз етуге мiндеттi.
2. Пошта операторы:
1) салым жоғалған, жетiспеген немесе тiркелетiн пошта жөнелтiмi зақымданған (бүлiнген);
2) пошта жөнелтiмiн жiберудiң бақылау мерзiмдерi бұзылған жағдайларда жауапты болады.
2-1. Жіберуге тыйым салынған және шектеу қойылған бұйымдар мен заттарды пошта арқылы жіберуге кінәлі пошта байланысы қызметін пайдаланушылар, егер осылай жіберудің салдары қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқпаса, Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде көзделген жауаптылықта болады.
3. Салымның жоғалғаны, жетiспегенi немесе пошта жөнелтiмінің зақымданғаны (бүлiнгенi) үшiн пошта операторы мынадай мөлшерде:
1) құндылығы жарияланған пошта жөнелтiмiнiң жоғалғаны немесе түгелдей зақымданғаны (бүлiнгенi) үшiн - жарияланған құндылығы және жiберу үшiн төленген тариф мөлшерiнде;
2) салым тiзiмдемесiмен бiрге жiберiлген кезде салымның жетiспегенi, құндылығы жарияланған пошта жөнелтiмдерi салымының бiр бөлiгiнiң жоғалғаны немесе зақымданғаны (бүлiнгенi) үшiн - жөнелтушi тiзiмдемеде көрсеткен салымның жетiспеген, жоғалған немесе зақымданған (бүлiнген) бөлiгiнiң жарияланған құндылығы мөлшерiнде;
3) салым тiзiмдемесiз жiберiлген кезде салымның жетiспегенi, құндылығы жарияланған пошта жөнелтiмi салымының бiр бөлiгiнiң жоғалғаны немесе зақымданғаны (бүлiнгенi) үшiн - салымның жетiспеген, жоғалған немесе зақымданған (бүлiнген) бөлiгi массасының, жiберiлген салым массасына (пошта жөнелтiмi орамының массасынсыз) қатынасына барабар түрде оның нақты құнына қарамастан анықталатын пошта жөнелтiмi бөлiгiнiң жарияланған құндылығы мөлшерiнде;
4) өзге де тiркелетiн пошта жөнелтiмiн жоғалтқаны үшiн - төленген тарифтiң екi еселенген сомасы мөлшерiнде;
5) пошталық ақша аударымын жоғалтқаны үшiн - пошталық ақша аударымының сомасы және жiберу үшiн төленген тариф мөлшерiнде жауапты болады.
4. Пайдаланушылардың пошта жөнелтiмдерi мен пошталық ақша аударымдарын жiберудiң бақылау мерзiмдерiн бұзғаны үшiн пошта операторы кiдiртiлген әрбiр күн үшiн төленген тарифтiң үш процентi мөлшерiнде, бiрақ көрсетiлген қызмет үшiн төленген тариф сомасынан аспайтын мөлшерде тұрақсыздық айыбын төлейдi.
Пошта жөнелтiмiн әуе көлiгiмен жiберудiң бақылау мерзiмдерiн бұзғаны үшiн пошта операторы пайдаланушыға әуе және жер үстi көлiгiмен жiберу үшiн төленетiн ақы тарифтерiнiң арасындағы айырмашылықты төлейдi.
5. Егер мiндеттерiн орындамау немесе тиiсiнше орындамау ырық бермейтiн күштiң немесе пошта жөнелтiмiндегi салымның ерекше қасиеттерiнің салдарынан болғаны дәлелденсе, пошта операторы салымның жоғалғаны, жетiспегенi немесе тiркелетiн пошта жөнелтiмiнiң зақымданғаны (бүлiнгенi), пошта жөнелтiмiн жiберудiң бақылау мерзiмдерiн бұзғаны үшiн жауаптылықтан босатылады.
6. Пошта операторы пошта қызметiн көрсету жөнiндегi мiндеттемелерiн орындамағаны немесе тиiсiнше орындамағаны үшiн Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнде, осы Заңда, Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында көзделген негiздер бойынша жауаптылықтан босатылуы мүмкiн.
7. Пайдаланушылар:
1) ерекше қасиеттерiне орай пошта желiлерi арқылы жiберуге тыйым салынған немесе шектеу қойылған бұйымдар мен заттарды поштажөнелтiмiне салудың салдарынан;
2) пошта желiлерi арқылы жiберуге қабылданған салымның тиiсiнше буып-түйiлмеуi салдарынан туындап, пошта операторына келтiрiлген зиян үшiн жауапты болады.
Ескерту. 18-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2012.02.15 № 556-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
19-бап. Қазақстан Республикасының пошта туралы
заңдарын бұзғаны үшiн жауаптылық
Қазақстан Республикасының пошта туралы заңдарының бұзылуына кiнәлi тұлғалар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады.
Қазақстан Республикасының
Президентi
×
Құжат туралы ақпарат
Көрсеткіш
Мәні
Мәртебесі Жаңартылған
Актіні өзгерту күні 03.12.2015
Актіні қабылдау күні 08.02.2003
Актіні ресми түрде жариялау туралы ақпарат Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39
Акт нысаны
Құқықтық қатынас саласы Пошта байланысты
Актіні қабылдаған орган Қазақстан Республикасының Парламенті (бұрынғы атауы: Қазақ ССР Жоғарғы Советі; Қазақ ССР Жоғарғы Советінің Президиумы; ҚР Жоғарғы Кеңесінің Төралқасы; ҚР Жоғарғы Кеңесі)
Заңды күші Заң
Әрекет аймағы Қазақстан Республикасы
Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері мемлекеттік тізіміндегі актінің тіркеу нөмірі 14457
НҚА ережешығармашылық органмен берілген тіркеу нөмірі 386
Актіні қабылдау орны Астана қаласы
×
Өзгерістер тарихы
№
Тақырып
НҚА нысаны және оны қабылдаған орган
Қосымша ақпарат
Өзгерту күні
НҚА мәртебесі
1 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386-II заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 08.02.2003 Қолданыстағы
2 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386-II заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 10.07.2003 Жаңартылған
3 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386-II заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 20.12.2004 Жаңартылған
4 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 08.07.2005 Жаңартылған
5 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 23.12.2005 Жаңартылған
6 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 10.01.2006 Жаңартылған
7 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 07.07.2006 Жаңартылған
8 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 13.02.2009 Жаңартылған
9 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 30.06.2010 Жаңартылған
10 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 05.07.2011 Жаңартылған
11 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 15.07.2011 Жаңартылған
12 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 13.10.2011 Жаңартылған
13 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 30.01.2012 Жаңартылған
14 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 15.02.2012 Жаңартылған
15 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 05.07.2012 Жаңартылған
16 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 21.06.2013 Жаңартылған
17 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 03.07.2013 Жаңартылған
18 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 10.06.2014 Жаңартылған
19 Пошта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 03.07.2014 Жаңартылған
20 Пошта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 29.09.2014 Жаңартылған
21 Пошта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 07.11.2014 Жаңартылған
22 Пошта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 02.08.2015 Жаңартылған
23 Пошта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 03.12.2015 Жаңартылған
24 Пошта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 01.01.2016 Жаңартылған
25 Пошта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 06.02.2016 Жаңартылған
26 Пошта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасының 2016 жылғы 9 сәуірдегі № 498-V Заңымен Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 09.04.2016 Күшін жойған |
Қазіргі заманғы ой-пікірлерге алғашқы жол салушылардың бірі, табиғат философиясы мен космологиясының жарқын өкілі болған Ни- колай Кузанский (1407-1457) – Қайта өрлеу дәуірінің ірі философы. Негізгі еңбегі – «Оқымысты білімсіздік». Қалай ойлайсыз: оғаш, әрі қарама-қайшы атау емес пе?! Шындығында, «оқымысты» сөзі бірінші кезекте «білімсіздік» емес, «білімділік» деген сөзбен орайласады. Олай болса, Кузанскийдің ой желісімен жүріп көрейік. Табиғаттың қандай да бір құбылысын танып біле отырып, біз оны бұрыннан та- ныс басқа құбылыстармен салыстырамыз. Қашанда кеңістікте және уақытта шектеулі, бізді қоршаған заттарды танып білу осылай іске аса- ды. Бірақ шексіздікті зерттеу барысында біз әп-сәтте басқа жағдайға тап боламыз, өйткені оны көз алдымызға елестете алмаймыз және оны бірдеңемен салыстыру мүмкін де емес. Осы жерде адамның қашанда шектеулі ойы және бізді оқымысты білімсіздікке келтіретін шексіздік арасында қарама-қайшылық туады.
Кузанскийдің көрнекті теолог қана емес, сонымен қатар неміс кардиналы болғанына, демек, ортағасырлық конкордатқа бағынуға міндетті болғанына байланысты, оның табиғат философиясының да, космологиялық көзқарасының да дін шектерінен шығуына болмағанын және шықпағанын ерекше атап айтқан жөн. Бірақ соған қарамастан, оның әлемді және адамды танып білуі болашаққа бағытталды.
Н.Кузанский философиясының басты тақырыбы қарама-қайшы- лықтардың: абсолютті максимум және абсолютті минимумның сәйкестігі туралы ілім болып табылады. Абсолютті максимум («Біртұтас – ол барлығы») – дара. Ол – жоғарғы шек. Оған ештеңе қарсы тұрмайды. Солай болғанда, абсолютті минимум онымен сәйкес келеді.
Кузанскийдің пікірінше, Абсолютті максимум – ол Құдай. Онда бәрі бар деген мағынада ол барлығын өзіне жинаған. Демек, Ол бәрінде Өзі бар болғандықтан, барлығының да дамуы Оның Өзі болып табы- лады. Құдайды жаратудан алыстатсаң, болмыссыздық немесе ештеңе емес қалады.
Шексіз Құдайды табиғатқа осылай пантеистік («Барлығы – Құдай») жақындату Кузанскийді Ғаламның пайда болуын және Ғарыштың құрылысын жаңаша түсіндіруге алып келді.
Өз заманының ірі діни қайраткері ретінде кардинал Кузанский көпшілік қабылдаған креационизмге ашықтан-ашық қарсы шыға ал- мады. Бірақ оның ойларының желісі әлемді Құдай жаратқаны туралы қағидадан іс жүзінде шеттегеніне сендіреді. Құдай мен әлем қатынасын ол бүтін мен бөлшектің қатынасы сияқты көреді: Құдай – ол бітпейтін, шексіз максимум, ал Ғалам немесе бітпейтін әлем – ол шектеулі мак- симум. Осы тұрғыдан алғанда, Құдай, әлбетте, – біз енді шексіздік туралы айтып отырғандықтан, мүлдем танылмайды. Құдайды бізді қоршаған әлемнің ешбір затымен қатар қою, салыстыру мүмкін емес. Егер Құдай – шынайы шексіздік болса, онда Ол жаратқан Табиғат тек шексіздік мүмкіндігіне ие. Егер солай болса, онда көкжиектен келесісі, оның артынан үшіншісі ашыла береді. Құдай танылмайтын болса да, біртіндеп оның құпияларына ене отырып, Ол жаратқан Табиғатты та- нып білуге болады.
Өзінің осы ойын Кузанский математикалық жолмен көрсетуге әрекет етеді: егер біз көпбұрыштың шеңберге салынған санын көбейте берсек, онда ол оған көбірек ұқсайтын болады, ал егер шектеусіз көбейтсек, онда көпбұрыш пен шеңбер бірбүтінге айналады. Егер теңбүйірлі үшбұрыштың бір бұрышын жоғары тартсақ, онда бұрыштары сөзсіз бір-біріне жақындай береді, ал егер шектеусіз созсақ, онда бір сызық шығады, яғни олар бірігіп кетеді.
Осыдан барып Кузанский қарама-қайшылықтардың сәйкестігі (coincidentia oppositorum) деген ұстанымға келеді. Әлем қарама-қайшы, бірақ қарама-қайшылықтар бір-біріне өтеді. Егер солай болса, онда адамның ақыл-ойы қарама-қайшылықтарды және олардың бір-біріне
өтуін танып біліп, бірте-бірте шексіздікке, демек, Құдайға жақындай береді. Сол себепті әрдайым шектеулі заттарды зерттей отырып, біз оларды шексіздікпен байланыстыруға тиіспіз. Заттарды танып біле отырып, адам зердесінде олардың шынайы бейнесін ғана емес, со- нымен қатар мүмкін болатын, өзгерген бейнесін де сақтайды. Демек, адам шығармашылық үшін, тудыру үшін жаралған. Ол – адами Құдай (лат. – Humanus Deus).
Адам жанының қабілет-мүмкіндіктерін зерттей келе, ол сезімді (лат. – sensus), ақыл-ес (лат. – ratio) және парасатты (лат. – intellectus) бөліп көрсетеді. Ақыл-ес адамның сезімдері мен парасаты арасындағы делдал іспетті.
Сезімдермен тығыз байланысқан ақыл-ес ғылымды тудыра- ды. Алайда адамның таным мүмкіндіктері бұлармен шектелмейді. Тіпті жан-жануарлардың да сезімдері және, қарабайыр болса да, ойлау қабілеті бар. Адамды жануарлардан ажырататын шешуші айырмашылық адамның ақыл-есінің оның парасатымен тығыз байла- нысты екендігінде, өйткені соңғы бірде-бір жануарда жоқ.
Парасаттың болуы нәтижесінде біз болмыстың шекті негіздеріне қол жеткіземіз, терең метафизикалық сұрақтарға жауап бере ала- мыз. Ақыл-естің бұл тән мен сезім әлеміне ешқандай қатысы жоқ. Ол уақыттан және өтпелі дүниеден тыс, олардан мүлдем азат. Парасат тым жалпы, тұрақты, мәңгі нәрселерді зерттейді, сол себепті ол пайымға қарағанда, Құдай берген ақылға тым жақынырақ.
Әрбір адам – өз заманының ұрпағы. Сондықтан Н.Кузанский Сенімді Ақыл-ойдан жоғары қояды. Бірақ бұл соқыр сенім емес, өйткені «ақылды сенім тудырады, ал сенімді ақыл анықтайды». Ақыл-ойдың көмегімен ғана біз шексіз Құдайға жақындай аламыз. Құдай, бір жағынан, барлығын барлық жерде қамтиды, ал, екінші жағынан, еш жерде ештеңе де қамтымайды. Егер біз шардың кез кел- ген жерінде бір нүкте белгілесек, ол соның ортасы болады. Сонымен бірге нүктенің кішкентайлығы соншалықты, тіпті оны жоқ деуге бола- ды. Құдайдың математикалық белгісі (символы) деген – осы.
Сөйтіп, Кузанскийдің пікірінше, Ғарыштың түпқазығы мен шеңбері – ол Құдай, сондықтан әлем шексіз емес. Алайда оны шекті деп те ойлауға болмайды, өйткені оның шегі жоқ. Нәтижесінде, Орта ғасырларда Жердің сондай деп саналғаны сияқты, әлемнің орнықты орталығының (түпқазығының) жоқтығы туралы идея пайда болған. Кузанский астрономияда әлемнің геоорталық суретін жойған Копер- ник революциясын осылай дайындаған. |
Шашарыңқы склероз кезінде когнитивті бұзылыстар осы аурумен ауыратын адамдардың шамамен жартысында кездеседі. Когнитивтік бұзылыстар деп ойлай үдерісінің баяулауын, зейін қою қабілетінің төмендеуін немесе есте сақтау қабілетінің нашарлауын айтады. Осыдан бірнеше онжылдықтар бұрын когнитивтік дисфункциялар шашыраңқы склерозға тән емес деп есептелген.
Мысалы, ақыл кемдігі (жүре пайда болған ақыл-естің кемдігі) шашыраңқы склерозбен ауыратын адамдарда сирек кездеседі.
Алайда шашыраңқы склерозбен ауыратын науқастардың 50-60%-ы аурудың әртүрлі кезеңдерінде когнитивтік ақыл кемдігінің жеңіл түрлеріне тап болады. Оған қоса, мұндай бұзылыстар түрлерінен ШС емдеудің бастапқы-үдемелі түрімен ауыратын пациенттер зардап шегеді.
Шашыраңқы склероздың қайталамалы-ремиттелетін түрімен ауыратын пациенттер әдетте регрессияланатын когнитивтік бұзылыстардың жеңіл формаларына шалдығады. Оларда әлсіздік, түйілу сияқты дене шектеулерімен қатар зейін қоюдың болмауымен байланысты когнитивтік бұзылыстар болуы мүмкін.
КОГНИТИВТІК БҰЗЫЛЫСТАРДЫ ЕМДЕУ
Когнитивтік бұзылыстар пациенттің өмір сүру сапасына айтарлықтай әсер етуі және адамның белгіленген мерзімнен бұрын жұмыс ортасынан кетуінің негізгі себебі болуы мүмкін. Әдетте когнитивтік бұзылыстардың алғашқы себептерін отбасының басқа мүшелері немесе әріптестер байқайды. Олар мынандай болуы мүмкін:
Дұрыс сөздерді таңдап алудың қиындығы;
Жұмыста немесе үйде істер тізімін есте сақтаудың қиындығы;
Шешім қабылдаудағы қиындық немесе болжамсыздық;
Күнделікті міндеттерді орындау немесе қарым-қатынас проблемасы.
Егер жоғарыда сипатталған симптомдар шашыраңқы склерозбен ауыратын адам немесе оның отбасы мүшелері үшін проблемаға айналса, онда дәрігерге жүгінген жөн. Психикалық өзгерістердің себебін анықтау үшін егжей-тегжейлі бағалау қажет, себебі когнитивтік бұзылыстар күйзеліс, үрей, шаршаңқылық немесе торығу сияқты басқа факторлардың нәтижесінде пайда болуы мүмкін.
Көбінесе емдеу есте сақтау қабілетін дамыту жаттығуларымен, сөз қорын жақсартумен, күнделікте істер тізімін жүргізумен және зейін қоюды жаттықтырумен байланысты. |
Жай жүргенде саxналық көйлекпен жүрмеймін, макияж жасамаймын, қабағым түйіліп жүретін кездер де, жымиып қуанып жүретін кездер де болады, тез ашуланып, тез басыламын», – деп жазды әнші Instagram-парақшасында.
Әнші Жазира Байырбекова ара-тұра «жұлдыз ауруына» шалдығатынын мойындады, деп жазады Stan.kz.
«Жазира шын өмірде саxнадағыдай емес», – деп кейбіреулер айтса дұрыс айтады, сеніңіздер.
Жай жүргенде саxналық көйлекпен жүрмеймін, макияж жасамаймын, қабағым түйіліп жүретін кездер де, жымиып қуанып жүретін кездер де болады, тез ашуланып, тез басыламын», – деп жазды әнші Instagram-парақшасында.
Айтуынша, бүгін ғана өзін әуежайда күтіп алған адамдарға аңдаусызда мінез көрсетіп қойған.
«Күнде таңғы сағат 5-6 да әуежайға шығып, түнгі екіге дейін жүріп, тәулігіне 1-2 сағаттан ғана ұйықтап жүрген күндері xалықтың тілімен айтқанда «жұлдыз ауруымен» ауырып қаламын. Жаңа ғана ұшақтан күтіп алған кісілерге сәл ғана ұнамай қалған істері үшін сабыр сақтамай кішігірім мінез көрсетіп, 5-10 минуттық «жұлдыз ауруымен» ауырдым», – дейді Байырбекова.
Десе де әнші ара-тұра артыңнан жағымсыз сөздердің ергені де дұрыс дейді. Себебі…
«Иә, ондай ондай болып тұрады арасында. Үнемі мақтау ести бергеннен, арасында тіл-көз өтпеу үшін артыңнан жаман сөздің де боланы дұрыс дейді білетіндер. Кейде періште емес пенде екеніңді, ашуланатын, мұңаятын, қуанатын кездеріміздің болатынын несіне жасырамыз…Қалай болғанда да өмірді сүйемін. Өмір деген ол сіздер!» – деп ағынан жарылды әнші. |
Желіде «Шевченко» деген ескі есімді Ақтауға қайтару туралы петиция пайда болды.Бұл туралы Kznews.kz медиа-порталы adyrna.kz сайтына сілтеме жасап хабарлайды.
“Каспий теңізінің жағасында орналасқан Ақтау қаласына 30 жылға жуық уақыт бір кездері Қазақстанға жер аударылған ұлы украин ақыны, жазушы, этнограф және суретші Тарас Шевченконың есімі берілді. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1991 жылғы 13 қыркүйектегі No 851-ХІІ Жарлығымен Шевченко қаласынан Ақтау болып өзгертілді. Соңғы жаһандық саяси өзгерістерге байланысты мен төл қазақ жеріндегі украиндық мұраны қолдап, Ақтау қаласына тарихи атауды қайтарғым келеді», — делінген құжат мәтінінде.
Айта кету керек, бұл бастама барлығына бірдей ұнай қоймаған. Осы уақытқа дейін 344 адам қолдаса, 2224 адам қарсы дауыс берген.
Предыдущая статьяАлтынбек Сәрсенбайұлы еш уақытта оппозиционер болған жоқ – жазушы (ВИДЕО)
Следующая статья«Ақшадан басқа түк ойламайды»: Жас әнші қазіргі шоу-бизнес өкілдеріне реніш білдірді (видео) |
Өңірдегі энергия өндіруші және энергия таратушы кәсіпорындардың біріне қысқа әзірлік паспорты берілмеді.
Әзірлік паспорты – бұл энергия өндіруші мен энергия беруші ұйымдардың күзгі-қысқы кезеңдегі жұмысқа дайындығын растайтын құжат. Ол жыл сайын Атомдық және энергетикалық қадағалау комитетінен беріледі. Биыл аталған комитеттің жергілікті департаменті кәсіпорындардан өтініштерді тамыздың 15-сінен қыркүйектің 30-ына дейін қабылдаған. Әзірлік паспортын алу үшін департаментке тиісті ұйымдар талапқа сәйкес қауырт маусымға дайындық актісі мен энергетикалық сараптама қорытындысын ұсынулары қажет болатын.
Жәмила Әбдіқасымова – ҚР ЭМ АЭҚБК СҚО бойынша аумақтық департаментінің бас маманы
– Биылдыққа департаментпен 3 ұйымға әзірлік паспорты берілді. Олар: «Қазсушар» кәсіпорны, «Зенченко және К» командиттік серіктестігі және «Иван Зенченко» серіктестігі. Ал «Солтүстік Қазақстан Электржелісті Тарату Компаниясы» АҚ және «Петропавл электрмен жабдықтау дистанциясы – Оңтүстік Орал темір жолының Петропавл бөлімшесінің құрылымдық бөлімшесіне» әзірлік паспорттарын Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің Атомдық және энергетикалық қадағалау және бақылау комитеті берген болатын.
Соңғы аталған екі ұйымға тиісті құжат ескертулермен беріліпті. Нұсқаманы белгілі бір уақыт аралығында міндетті түрде орындау қажет. Өйтпеген жағдайда құжат қайтарылып алынады және 300 АЕК көлеміне дейін айыппұл салынады.
Жәмила Әбдіқасымова – ҚР ЭМ АЭҚБК СҚО бойынша аумақтық департаментінің бас маманы
– Атап айтқанда, аталған екі ұйымда жөндеу жұмыстары аяқталмағандықтан паспорт ескертулермен берілді. Бірақ, олар желтоқсанның 30-ына дейін жұмыстардың аяқталғандығы туралы растау құжаттарын ұсынулары тиіс. Ал Петропавл ЖЭО-2 «СЕВКАЗЭНЕРГО» АҚ-ына комитет әзірлік паспортын беруден мүлдем бас тартты. Осы орайда департаментпен бұл ұйымға қатысты әкімшілік іс қозғалып, 459 мың теңге көлемінде айппұл салынды.
Мамандардың сөзінше өңірде мұндай жағдай алғаш рет тіркеліп отыр. Бұған дейін барлық компанияларға әзірлік паспорты ескертумен қоса берілген. Аталған ұйымда әлі күнге дейін түтін сору бөлімшесінің ғимараты қалпына келтірілмеген және газ құбырларын қайта құру жұмыстары жалғасып жатыр.
Жәмила Әбдіқасымова – ҚР ЭМ АЭҚБК СҚО бойынша аумақтық департаментінің бас маманы
– Энергетика кәсіпорындары әзірлік паспортын алмаған жағдайда жұмыс әрі қарай жалғасады. Бірақ, құжат кәсіпорын тиісті шараларды келесі жылғы күзгі-қысқы маусымға дейін орындаған жағдайда берілетін болады.
Сөз соңында айта кетейік, жалпы атомдық және энергетикалық қадағалау мен бақылау комитетінің мамандары өңірде 6 кәсіпорынды тексеріп отырады. |
Менің студенттік өмірім Менің есімін Рахат . Мен Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің медицина және денсаулық сақтау факультетінің стоматология мамандығына т...
- Аллаев Рахат
Менің университетім-менің мақтанышым! Мен Туркменістаның Дашогуз қаласынан келдим. Аты жөнім Аллаев Рахат Сейітназар ұлы болады. Мен осы жылы Ал-Фара...
- Аллаев Рахат
Менің университетім-менің мақтанышым! Мен Туркменістаның Дашогуз қаласынан келдим. Аты жөнім Аллаев Рахат Сейітназар ұлы болады. Мен осы жылы ҚазНУ "... |
Адамзат баласының бүгінгі құрып жатқан «азаматтық демократиялық зайырлы қоғамының» неге жеткізетінін байыптау үшін данышпан болудың еш қажеті жоқ. Азғындық, жемқорлық, қылмыс, әділетсіздік, кедейшілік, соғыс, қарулы төңкерістер, т.б осындай игіліктер – бүгінгі қоғамның жемісі. Қазір жағдай күн санап ушығып, азғындықтың құрдымына құлдырап барамыз.
Демократия – сайтанның ойлап тапқан билік тәсілі
Демократия, яғни халықтық билік дегенді адамзат бүгін ойлап тауып отырған жоқ. 2-3 мың жыл бұрын өмір сүрген грек қала мемлекеттері, онан кейінгі Рим – демократиялық басқарудағы мемлекеттер болды. Осыдан 2,5 мың жыл бұрын өмір кешкен Солон деген саясаткер Афиныда дәл қазіргі шенеуніктер тәрізді реформалар жүргізген. Ол халықтың бостандықтарын кеңейтіп, әлеуметтік жағынан қорғауды, қаланы абаттандырып, көркейтуді, халықтың тұрмысын жақсартуды, т.б. реформаларды қолға алған.
Бірақ уақыт өте келе демократиялық қоғамның тиімсіздігі, оның халық билігі деген жәй аты болмаса, жұртты алдайтын алаяқтардың қолындағы құрал екендігі белгілі болды. Осыдан кейін гректер, кейінірек римдіктер халық билігінен бас тартып, монрахияға, яғни патша билігіне көшті. Міне, содан кейін-ақ бұл мемлекеттер шарықтап дамыды және әлем тарихында өшпес із қалдырған ғажайып жетістіктерге жетті.
Халық билігі дегенге зер сала қарасаң, шын мәнінде халыққа еш қатысы жоқ жұртты алдайтын шағын алаяқтардың билігі екендігін бағамдауға болады. Жалпы демократиялық билік деген бастан аяқ алдауға негізделген. Сенбейсіз бе? Онда қазіргі әлем елдеріндегі жайларға назар аударып қараңыз.
Мәселен, АҚШ-та екі бәсекелес билік партиясы – либералдар мен демократтар бар. Олар билікке кезек-кезек келіп отырады. Бірін-бірі сынап, ит терілерін бастарына қаптайды. Билікке келсек олай жасаймыз, бұлай жасаймыз, бір сөзбен айтқанда қарық қыламыз деп уәдені үйіп-төгеді. Содан билікке келген соң бәрін ұмытып, қалталарының қамын жейді. Екі партия болатын себебі – бірін-бірі теріске шығарып, халықты сол арқылы алдауға негізделген.
Англия, Франция, Германия сияқты дамыған елдердегі жағдай да осыған егіз қозыдай ұқсас.
Біз үлгі тұтып, шіркін солардың деңгейіне жетсек деп армандайтын АҚШ, Германия, Швеция сияқты елдерде де жұмыссыздық, қылмыс, жемқорлық, кедейшілік, баспанасыздық, т.б. келеңсіздіктер бар және бізге қарағанда олар бұл жағынан біраз ілгерілеп кеткен.
Халық сайлауы – бұл шебер қойылған спектакль
Билікті демократиялық қоғамда халық сайлап қояды. Бір қарағанда бәрі әділ, тамаша сияқты. Халық өз еркін білдіріп, неғұрлым лайықты адамды таңдап билікке сайлайды. Ал шындығына келсек, бұның бәрі асқан шеберлікпен ұйымдстырылған спектакльден басқа ештеңе емес. Кімнің ақшасы көп болса, сол ақпарат құралдары арқылы өздерін шебер жарнамалап, жаманын жақсы етіп көрсетеді де билікке сайланады. Ал ақшасы жоқ адал саясаткер жер қауып далада қалады.
Қазір АҚШ-та президент сайлауы өткелі жатыр. Биліктен негізгі үміткер миллиардер Трамп пен бұрынғы президенттің зайыбы Хилари Клинтон бірін-бірі ит терісін бастарына қаптап жамандап, өздері билікке келсе қарық қылатынын айтып жар салуда. Олардың әрекеттеріне қарасаң, сахнада ойнайтын кәсіби артистер шаңдарына ілесе алмайтындай. Қазіргі президент Обама да сайланарда не түрлі уәделерді үйіп-төккен-ді. Саяси сараптамаға қарасақ, соның ешқайсысы орындалмапты. Ол, тіпті Гуантанама түрмесін де жаба алмай кетіп барады. Обама осылай алдап, жер соқтырған американдық қарапайым сайлаушылар ендігі үміттерін Трамп пен Хиларидің біреуіне артпақ. Бұл спектакль осылай жалғаса береді, жалғаса береді…
Сайланып қойылған билеушілер неге уәделерін орындамайды?
Бес, алты, тіпті жеті жылға сайлана ма, сайланып қойылған билік басындағылардың бәрі өздерінің уақытша адамдар екендігін жақсы біледі. Сондықтан, қолында билік барда қоныштан басып, қалталарын толтырып алуды ойлайды. Бұл – барша адамға тән осалдық.
КСРО неге құлады? Өйткені, мұнда жеке меншік болған жоқ. Ал қоғам меншігі деген – ешкімдікі емес деген сөз. Ешкімдікі болмаса, онда ұрла, тона, сындыр, бүлдір, ысырап қыл. Қазақ «өзім дегенде өгіз қара күшім бар» дейді. Егер өз меншігің болса, онда сен бүлдірмейсің де, ысырап қылмайсың.
Ешкімнің меншігі емес дегенге сүйенген социализмнің қирап, жеке меншікке негізделген каптиализмнің гүлденіп бара жатуының ең басты себебі де дәл осында. Сайланып қойылған билік иесі өзіне сеніп тапсырылған игіліктің иесі еместігін жақсы біледі. Сондықтан, қолында мүмкіндігі барда ішіп-жеп, қиратып, бүлдіріп, ысырап қылып қалуға тырысады. Бүгінде белең алып кеткен ЖЕМҚОРЛЫҚ деп аталатын дерттің ең басты және негізгі, бірден бір себебі дәл осында.
Монарх – бұл меншік иесі
Монарх, мейлі ол патша, император немесе хан, сұлтан аталсын – бәрі меншік иесі болып табылады. Ол өздері билік ететін елдің толыққанды ҚОЖАЙЫНЫ. Ол елді өле өлгенше басқарады және өлген соң билік оның балаларына немесе туыстарына қалады. Яғни, мемлекет соның меншігі іспетті. Ал меншік иесі, ақыл-есі дұрыс болса ешқашан өз меншігін ысырапқа салмайды, бүлдірмейді, әлдекімдердің (шенеуніктердің) талан-таражына бермейді.
Сайланып қойылған билік басындағылар (президент немесе премьер-министр) төмендегі шенеуніктермен бірлесе (ауыз жаласып деген орынды болар) уақытша биліктерін пайдаланып қазынаны тонаса, мемлекеттің ҚОЖАЙЫНЫ – патша немесе сұлтан ешқашан ондайға жол бермейді. Өйткені, мемлекет түгел соныкі. Ал жеке меншігін біреулерге кім талан-таражға бермек?
Бүгінде әлемдегі ең бай елдер саналатын – Сауд арабиясы, Біріккен араб әмірлігі – екеуі де монархиялық елдер. Сұлтан басқаратын бұл елдердің патшалары ғана емес, барша халқы аса бақуатты өмір сүреді. Алақандай Біріккен араб әмірлігінің жері түгел құм екен. Мұнайдан басқа ештеңесі жоқ осы ел бүгін жерін нағыз жұмаққа айналдырып қойды. Жеті миллиондай ғана халқы бар елде 700-ден астам миллионер бар екен. Бұл ел әлемдегі миллионерлер саны ең көп мемлекет саналады.
Араб әмірлігінде сәби дүниеге келген күні оған жеке есеп-шот ашып, түсіп жатқан мұнайдың табысынан аударылып тұрады. Ол кәмелетке толғанда қомақты сома жиналып, сонымен өмірін бастайды. Біріккен араб әмірлігінде қара жұмысты тек сырттан келген келімсектер ғана жасайды. Ал жергілікті халық ертегідегідей бай тұрмыста шалқып өмір кешуде.
Ал мұнайының қоры Араб әмірлігінен еш кем емес Қазақстандағы жағдай қандай? Біздің мұнайымыздан басқа темір, көмір, мыс, уран, алтын сияқты пайдалы қазбаларымыз, оған қоса миллиондаған гектар құнарлы егіс алқабымыз бар. Оның өнімдерін халық үшін пайдалансақ, Қазақстан Біріккен араб әмірлігінен де халқы бай әлемдегі №1 елге айналар еді. Ал сонша байлық қайда кетіп жатыр? Уақытша билікке келген, яғни халық сайлап қойған биліктегілердің талан-таражынан осындай жағдайдың орын алып отырғандығы ешкімге құпия емес.
Түйін
Бұл мақаланы жазғандағы басты мақсат – әлемді билеген қазіргі жамандықтардың бәрінің түп негізі биліктің аз ғана алаяқтардың қолына өтуінен болып отырғанына, халық билігі деген шындығында жұртты алдау арқылы билікке келетін өзімшіл пенделердің билігі екеніне назар аудару. Табиғи дамудың заңдылықтары түптің түбінде ертедегі грек, рим елдеріндегі сияқты демократияны ығыстырып, монархияны қайта әкелуін ешкім теріске шығара алмайды. Бірақ ол қашан, қалай болары тек Аллаға ғана аян. |
Автобус іші адамға лықа толы. Кезекті аялдамадан жолаушылар мініп, әрмен қарай бағыт бойынша қозғала жөнелді. Терезеге қарап, ойға батып отырған тынышытығымды кішкентай баланың жыланқы үні шырт бұзды. «Апайлар, маған көмектесіңіздерші...өтінемін, анам да, қарындасым да ауырып жатыр. Дәрі мен нан алайын деп едім...көмектесіңіздерші...?!»,- деген әлгі баланың дірілдеп айтқан сұрамсақ дауысы ешкімді бей–жай қалдырмады. Көлік ішіндегі жұртшылықтың назарын өзіне аударды. Қасымда отырған апай маған қарап, бұрылып: «Ой, жаным-ау десеңші....Енді қайтсін?...Бейшара-ай...»,- деп басын изеп қояды. Әлгі балаға қарасаң, үй-күйі жоқ, қайыр тілеп, көше кезіп жүрген жеткіншектердің бірде-біреуіне ұқсамайды. Киімі де, өзі де ұқыпты, тап-таза. Шамасы мектептен келген беті болса керек. Бірақ көз жанарында қиындық пен уайым – қайғысы менмұндалап тұрғандай. Кеудесіне өксік тығылып, қос жанары қызарып, алды – артына бір түрлі жалынышты кейіппен қарайлап жүр.
Автобустың ішінде басы төмен салбырап, әркімнің берген тиын – тебенін жинап, алғысын айтуда. Келесі аялдамадан түспекші болып, есік жаққа беттеп бара жатқан болатын. Межелі жерге жетер- жетпесте есік ашыла бергені сол-ақ екен, әлгі баланы жанында тұрған бір ер адам: «Өй, сендерді ме? Сендер бізден байсыңдар...Өтірік қайыр тілеп жүресіңдер
...Құры ары!...»,- деп итеріп жібермесі бар ма? Автобус тоқтаған бетте іле–шала қасымда отырған апай екеуміз әлгі баланың соңынан түстік. Апай баланы итеріп жіберген Ер адаммен ұрысып әлек болуда. Мен болсам баланы түрегелтіп, үстін қағып, жұбатумен әлек болып жүрмін. Ал, ол болса жылауын тоқтатар емес. Шамасы, бір жерін қатты ауыртып алса керек. Аты - Мадияр екен. Бала орнынан тұра салып, мән-жайын айтпай жолдың арғы бетіне қаша жөнелді. Шамасы анасы мен қарындасына асықса керек.
Сол күні көңілсіз жүрдім. Санамды сан түрлі ойлар шарпып, ерік берер емес. Уайым да қамалап, матап тастағандай. Бұл өмірдің тартыс пен күрестен, жанталас пен жан айқайдан тұратынына көзім тағы бір мәрте жетті. Қанша уақыт жер басып жүреріміз тек көктегі құдіреті күшті Тәіңірімізге ғана аян. Сол өзімізге Алланың, ата – анамыздың теңдессіз сыйына қиянат жасамай, шүкіршілік ете жүріп, сабырды серік ете жүріп адал өмір сүре білу керек. Алдыңа көмек сұрап келген әрбір мұқтаж жанға мейіріміңді аямай төгіп, қамқор бола білу керек. Өміріңнен орын алып жатқан мұндай келеңсіздіктерге мойымай, жастығымыздың жалынымен «пісіріп жіберуге» дайын болуымыз керек. Алдыңдағы ризық – несібеңнен айырмақ болғанды аямау керек. Үлкеннің үлкендігі кішіге ізет көрсете білгендігінде. Міне, мұндайлардың садағасы болып кетсең де жарасымды.Ал, кейбір адамдардың наданның күнін кешіп жүргеніне қарап барынан жоғы дейсің. Ешкімге рахымы жоқ, дандайсыған, сасық намыстың отына пісіп, пасықтығына көлгірсіген ағаларымызға қарап қарның ашады. Жолын білмей әлімжеттік жасайтын зұлымдар қай заманда да болған, болады да. Ондайлар өз «сыбағаларын» «Алла сотында» аларына күмәнім жоқ. Ондай адамдарға құрметпен қарап, қастерлеу артық болады.
«Сыйға – сый, сыраға – бал»..........
Өз жайыңды ойлай бергенше кейде өзгелердің жайын да бір ауық ойға алу керек. Кейде біз берекелі баспанамыздың астында отырып, қайғырамыз. Ал, тап қазір көшенің бір қуысында менің осы күйімді армандайтын адамдар саны қаншама?...... Расымен де олар да біздей болып ана мен әкенің ынтызарлығының, сүйіспеншілік пен махаббатының арқасында дүниеге келіп, іңгәлаған үнімен талайлардың да жүректерін жібіткен ғой.....! Туылған сәтінде ол өмір дегеннің оған қай қырымен аунайтынын білген де жоқ қой....Әрбір жанға әр қилы тағдыр бұйырған.
Тағдыр тәлкегі талайларды тұңғиығына батырып, талай талдырмаш өмірдің өзегін талдырды. Алайда, соған қарамастан адамгершілік адамзаттың ең асыл қасиеті болып қала бермек. Адам болудан артық не бар десеңші! Алдымызда нендей бейнет кездессе де адами қалпымыздан тайынбайық, ағайын!
Автор:
Әлия Тілеужанқызы
Поиск
Текст
Категория Lifestyle Nur Otan ZAMEC'ATELЬNYE ZEMLI'aKI' Алматы облысы/Алматинская область Алматы Облысының Білім Басқармасы Аттестация ӘДЕБИЕТ Бала бақша / Детский сад Балқаш өңірі БИЗНЕС, ЖЕТЫСУ Білім және ғылым Білім саласы/Образование В мире Государство Жаңа технология / Новые технологии Жоғарғы білім / Высшее образование ЗАМЕЧАТЕЛЬНЕ ЗЕМЛЯКИ Замечательные земляки Кәсіптік білім / Професиональное образование Колледж Көкейтесті Қауіпсіздік Қоғам/Общество МӘДЕНИЕТ Медициналық/Медицина Мектеп / Школа НЗМ/НИШ Общество/Қоғам ОСМС/МӘМС ПРОИСШЕСТВИЯ РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ Служба 112 СОЦИУМ СПОРТ Талдықорған/Талдыкорган Текелі/Текели Финансы ЭКОНОМИКА |
Уәждеме адамның болмысы мен санасын, практикалық әрекет арқылы объективтi дүниемен байланыстырушы дәнекер ретінде қызмет атқарады. Философиялық таным теориясы бойынша сана-сезім - болмыстың ғaнa бейнесі eмeс, oл адамның практикалық қажеттiгi мен мүддесiнiң де көpініcі болып саналады. “Уәждеме дегеніміз – ағзаның бастапқы қалыбы, оның жағдайға қатынасы, уәж дегеніміз - әрекет немесе мінез-құлықты тудырушы себеп” [173, 58 б.]. Психологтардың айтуынша, адамның кез келген іс-әрекеті белгілі бір уәждемелерден туындайды да белгілі бір жағдайларда өтеді. Ф.Н.Гоноболин ұсынған анықтамаға жүгінсек: «Уәждеме дегеніміз – іс-әрекетке итермелейтін себеп, ал мақсат дегеніміз – адамның белгілі бір істі орындауға талпынуы. Мақсатты іс-әрекеттің мотиві болуы маңызды. Сол кезде адам алдына қойған міндеттерді мүмкін болғанынша жақсы орындауға талпынады. Бұл оның мұқтажына айналады» [83, 32 б.].
«Уәждеме – адамның саналы мінез-құлық, іс-әрекетінің негізі» [93, 70 б.]. Яғни адам бір іске саналы түрде, өз ерігімен бел байлаған болса, демек, солай етуге бұлтартпас, нақты уәждемелері бар деген сөз. Кейде «адамда мықты уәждемелер мен қажеттіліктер болған жағдайда оның еркі мен қалауы маңызды болмай қалады» [93, 81 б.]. Жалпы, балалар мен жасөспірімдерге қарағанда үлкен адамдарға тіл үйрету оңай мәселе емес. Бұған қатысты Л.В.Щерба: «Наконец, особой задачей нашей эпохи является обучение иностранному языку взрослых. Очевидно, что нельзя обучать взрослых во всем так, как обучают детей и подростков. Оказалось, что у взрослых должна быть разработана особая методика, чего по правде сказать, не сделано еще и до сих пор. Трудность тут, между прочим, лежит и в том, что учителю часто неясны те цели, к которым стремятся взрослые учащиеся. Тем более, что и сами учащиеся зачастую не отдают себе в них отчета», - деп жазады 174, 31.
Адам алдына айқын мақсат қойып, соған жету үшін бар ынта-ықыласымен еңбек етсе, нақты нәтижеге қол жеткізуі мүмкін. Ал адамның міндеті мен қажеттілігі немесе қызығушылығы мен ынтасы, яғни бұлтартпайтын уәжі болмаса, кез келген ісінен нәтиже шықпайды. Демек, оқу уәждемесі болмаған жерде, қандай керемет әдіс-тәсілдерді, ең озық технологияларды қолданса да, оған тілді үйрету ешқашан мүмкін емес. “Мемлекеттік тілге қажеттілік туғызу, елдегі тілдік ахуалды қазақ тілінің мүддесіне сәйкес қалыптастыру арқылы, тіл үйренушілердің уәжін арттыру – оқытудың тіл саясатымен байланысты шешімін табуға тиісті қырлары”, - деп атап көрсетеді Ш.Құрманбайұлы [175, 30 б.].
«Адам әлеуметтік тіршілік иесі ретінде қоғамда тұрады, әрекет жасайды, сондықтан оның іс-әрекеті қоғамға бағынады, қоғамдық мұқтаждықтарды белгілі дәрежеде қанағаттандыру үшін қызмет етеді. Нағыз саналы қызметінде жеке адам мотивтері қоғамдық мақсаттармен ұштасып жатады» [83, 36 б.]. «Адамның әлеуметтік қажеттіліктері мен уәждері өз кезегінде материалдық және рухани болып екіге бөлінеді» [93, 71 б.]. Қазақ тілін оқып-үйрену адамның әрі материалдық, әрі рухани қажеттіліктерін өтейді. Ол біріншіден, мемлекеттік тілде сөйлесу мүмкіндігін беретін қарым-қатынас құралы болса, екіншіден, сол тілде сөйлейтін ұлттың рухани байлықтарын қабылдауға, түсінуге көмектеседі.
Адам әрекетін дұрыс басқару тек уәждемелерді басқару арқылы мүмкін болады. Уәждеме қажеттілік, міндет, жауапкершілік, сезіну, тілек, қызығушылық тағы басқа жағдайлардан туындайды. Уәждемелердің “қажеттiк”, “қатынас”, “мақсат”, “сана” т.б. категориялармен байланысын тану арқылы оның мәнін толық ашу оқу әpeкетін дұрыс ұйымдастыруға жол ашады. Оқу әрекетіне бірнеше уәждемелер себепші болады, олар өз кезектері, өзектіліктері жағынан өзара орын алмастырып отырады, сол себепті арнайы зерттеулерде көп уәждемеліктің динамикасы жайында сөз болып жүр.
А.К.Маркова: «Оқудың уәждемесі үнемі өзгеріп отыратын, өзара жаңа қарым-қатынастарға түсіп отыратын бірнеше сезімдерден құралады. Сондықтан оқудың уәждемесі дегеніміз – барған сайын тереңдей беретін оқуға деген дұрыс қарым-қатынастар мен кейде өзара қайшы түсіп жататын оқуға деген теріс қарым-қатынастан құралған жүйе», - деп жазады [177, 99 б.]. Психолог ғалымдар оқу iсiн әрекет тұрғысынан зерттеп қарайды да, оның жоғары деңгейде ұйымдастырылуы, мақсатқа жетуі, нәтижелі болуында оқу мотивтерiнiң шешуші роль атқаратынын сөз етеді [178, 10 б.]. “Оқу әрекетінің уәждемесі дегеніміз – оқудың түрлі уәждерінің өзара байланыста болып келуі. Олардың ішінде әдетте біреуі негізгі, бастаушы уәж болып табылады. Ол оқудың танымдық немесе әлеуметтік уәжі болуы мүмкін ” [179, 139 б.].
Әрекеттің мәні тек белгілі бір нәтижеге жетуінде ғана емес, сол әрекеттің жүру процесінде адамның ақыл-ой белсенділігінің артуында. Белсенділіктің бағытын анықтайтын уәждеме болғандықтан, оның мазмұндық жағы адамның қажетіне барып тіреледі. Сондықтан сабақта тілдік деректерді қызықты, тартымды етіп іріктей отырып, нақты өмірмен тығыз байланыста ұсыну - уәждеме тудырудың негiзгi жолдарының бірі. Қазақ тілінің тілдік материалдарын сұрыптағанда, оны білім алушы қажет деп танып, саналы түрде меңгеруге ұмтылатындай уәждеме болуға тиісті. Ол уәждеме сұрыпталған тілдік материалдардың тікелей өмірде пайдалануға қажетті болуынан туындайды. «Оқу әрекеті негізінен танымдық уәждеме арқылы жүзеге асады. Сонымен қатар оған өз мүмкіндігін өзіне дәлелдеу, жоғары сапаға ұмтылу, парыз, қажеттілік тәрізді ішкі уәждемелер де түрткі болады. Адамның өз оқуына көңілі толатын болса, ол оқуға көбірек көңіл бөледі, нәтижесінде оның әлеуметтік белсенділігі күшейеді, сонымен қатар оқуының сапасы да арта түседі» [66, 100 б.].
Ғылыми-теориялық тұжырымдар мен жеке тәжірибеге сүйене отырып, қазақ тілін жеделдете оқытуда білім алушылардың оқу уәждемелері ішкі немесе жеке бас, сыртқы немесе қоғамдық-әлеуметтік болып екіге бөлінетінін анықтадық. Ішкі немесе жеке бас оқу уәждемелері өз ішінде танымдық, қатысымдық, материалдық және рухани уәждемелер деп топталады. Оқу уәждемелері сауалнамалар, жеке әңгімелесулер арқылы анықталады. Уәждемелерді анықтағаннан кейін, оларды қозғаушы күштерді қолдану, арттырудың жолдары қарастырыла бастайды.
Қызығу жұмыстағы қиындықтарды жеңуге жәрдемдеседі, қол жетпейтін нәтижелерге жеткізеді. Сол себепті әрбір ұстаздың алдында тұрған негізгі міндет – білім алушы үшін қызықсызды қызықтыға айналдыру. Қызығушылық қажеттіліктен туындайды, ал қажеттілік адам санасы мен іс-әрекетінің белсенділігіне тікелей әсер етеді. Бүгінгі күнде «қызығу» түсінігі, оның даму сатылары нақтыланған, танымдық қажеттіліктер мен қызығулардың байланысы, танымдық қызығудың мәні мен өзіндік ерекшеліктері ашылған. Ғылыми-технологиялық үдеріс қарқындап бара жатқан қазіргі заманда қазіргі алынатын мәліметтердің осыдан біраз уақыт бұрынғы мәліметтерден өзгешелігі болады. Бұған белгілі дәрежеде қоғамымыздың рухани мәдениетінің өсу деңгейі де әсер етеді. Оқытушы үздіксіз ақпараттар тасқынынан керектіні алып үлгеруі қажет.
«Адамның интеллектуалдық-танымдық уәждемелерінің жиынтығы оқу ісінде аса жоғары рөл атқарады. Бұндай уәждемесі бар адам шаршағанына, уақытының жоқтығына, басқа да көңілін бөлетін факторларға назар аудармастан оқу мәселелерін шешу үшін тынымсыз, беріліп жұмыс істейді» [180, 17 б.]. Адамның кез келген іс-әрекеті белгілі себептен туып, нақты мақсатқа жетуге бағытталған. Сондықтан да тіл үйренуге қызығулары туындауы үшін олар нені үйренетінін, қалай, қандай жолмен үйренетінін, қанша уақыт аралығында қандай нәтижеге қол жеткізетінін айқын білулері қажет. Кез келген іс-әрекетте уәждеме болмаса, ол белгісіз үдеріске айналуы мүмкін. Ал оқу әрекеті ешқандай уәждемеге негізделмеген болса, ол әрекеттен нәтиже күту де орынсыз. Оқытушы мен білім алушыға тиісті уәждемелерді білу оның әрекетінің мақсатын дұрыс анықтау үшін аса қажет. Қажеттілік пен қызығу осы түрткіге негіз болады. Оқуға байланысты негізгі түрткінің бірі – қызығу. Оқудың жемісті болуы - оған деген қызығудың нәтижесі. Қызығудың тағы бір ерекшелігі, оның әсерінен іс-әрекет сипаты тез өзгереді. Қызығу бар кезде іс-әрекеттің жақсы нәтижесі ғана қамтамасыз етіліп қоймай, оның сипаты да белсенді, дербес, жан-жақты, шығармашыл болып, тұтастай өзгереді.
Адам баласының бүкіл өмірі бойында оның даму үдерісі жүріп жатады. Адамның танымдық қызығуының өзіндік мазмұны, ерекшеліктері зерттеушілер үшін қиындық тудырады. Өйткені, танымдық қызығудың қалыптасуы және дамуы – жеке бастың дамуы барысында жүзеге асатын өте күрделі үдеріс. Жалпы алғанда, танымдық қызығудың қалыптасуы адамның айналысатын қызметіне, іс-әрекетіне, қоршаған әлеуметтік ортасына, жеке өмір тәжірибесіне байланысты болады.
Адамның өзін-өзі дамытуы, өздігінен білім алуы, үздіксіз ішкі қозғалыста болуы оның соған деген қажеттілікті сезінуі негізінде жүзеге асады. Қажеттілік - өте күрделі категория. Ағзаның биологиялық, психологиялық, әлеуметтік, рухани проблемалары қажеттілік негізінде туады. Қажеттілік – ағзаның өзін-өзі сақтау және өзін-өзі дамыту, жетілдіру мақсатындағы әрекетін ұйымдастырушы тетік. Әрбір жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуы – елдің болашақ мүмкіндіктерінің көрсеткіші болып табылады.
Адам оқуға өзі қызықпаса, оны зорлап оқытуға болмайды, ондай оқу ешкімге де таным мен қуаныш әкелмейді. Әрекет уәждемелерiнiң бірi болып табылатын қызығушылық - адам танымының негiзгi алғышарты. Сондықтан таным үдерісiнің қалай жүзеге асуы субъектінің әрекет нысанасына қызығуының мазмұнына тікелей байланысты. Әрекет құрылымында қажеттік уәждеме тудырудың ең басты алғышарты болып саналады, бірақ ол өздiгiнен әрекетке нақты бағыт бере алмайды. Қажеттік әрекеттің ең негізгі қозғаушысы болып табылады да, өзін қанағаттандыруды талап eтeдi, ал уәждеме оны қанағаттандырудың жолы болып есептеледі.
Қазақ тілін оқытуда ұйымдастырылатын белсенді тілдік қатынас оқытушы мен білім алушы арасындағы оқу үдерісінің негізгі әлеуметтік-психологиялық жағдайын көрсетеді. Ол оқу әрекетінің әлеуметтік уәждемесін тудыруға себепші болады. Бірлескен белсенді оқу-танымдық, қатысымдық әрекеттерді реттеуші тұлға аралық қатынас жүйесі оқытушы-білім алушы, білім алушы -топ және білім алушының жеке бас уәждемесін арттырудың да тәсілі болады.
Қазақ тілін оқытуда белсендіруден, әдістің тиімділігіне иландырудан, өз күшіне, нәтиженің алыс еместігіне сендіруден, жігерлендіруден, мақтаудан, жарысқа шақырудан т.б. тұратын уәждеме тудыру тактикасы оқуды жеделдетуге жағдай жасайтын шешімдермен ұштастырылады. Сондықтан жеделдете оқытуда негізгі назар уәждемеге аударылады. Андрагог, акмеолог оқытушының әдістемелік қоржынында әдеттегі дәстүрлі жоспармен бірге уәждемелік жұмыс жоспары болады. Білім алушылардың оқу-танымдық уәждемелеріне оқу жылының ең басында және ортасында, қажеттігіне қарай бірнеше мәрте диагностика жасалып отырады. Диагностикалау нәтижелеріне қарай уәждемелік жұмыс жоспарына түзетулер мен толықтырулар енгізіліп отырады.
Қазақ тілін оқытуда білім алушының оқу-танымдық, қатысымдық уәждемесін арттыратын факторлар:
білім мазмұнын жаңартып-жаңғыртып отыру, оқытудың мақсат-міндеттерін субъектілердің екі жақты бірлесе қоюы;
оқытуды ұйымдастырудың белсенді әдістері: проблема қою, ми шабуылы, пікірталас, оқу ойындары, қатысымдық-шығармашылық тапсырмалардың молдығы;
аз уақыт ішінде мол ақпаратты аудио-видео әсерлер арқылы жеткізу мүмкіндігіне ие мультимедиалық-компьютерлік бағдарламалардың тиімді қолданылуы;
оқытуды ұйымдастыруда топтық, жұптық, ұжымдық жұмыстардың қарқынды, пәрменді жүзеге асуы;
өзіндік бақылау, қайтарымды байланыс, рефлекцияның жүзеге асуы.
Уәждемелік аяның қалыптасуына оқу-танымдық қызметтің қаншалықты әсер ететінін зерттеген ғалымдар ерекше ұйымдастырылған оқу жүйесінің қажеттігін қолдайды, сол себепті оқытуды қатысымдық бағытта, жаңа технологияларды қолдана отырып ұйымдастыру білім алушылардың оқу уәждемелерін арттыруға зор әсер етеді.
Сұрақтар:
Уәждеме туындайтын жағдайлар
Қажеттілік және қызығу
Оқу уәждемесінің түрлері
Оқу-танымдық, қатысымдық уәждемені арттыратын факторлар
Әдебиеттер:
Маслоу А. Новые рубежи человеческой природы / Пер. с англ. М.: Смысл, 1999. - 425 с
Әлімов А. Интербелсенді әдістерді жоғары оқу орындарында қолдану. Оқу құралы. – Алматы, 2009. - 263 бет. |
Осы Заң почта қызметi саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді, почта қызметi субъектілерiнiң құқықтары мен мiндеттерiн, почта байланысы саласындағы мемлекеттiк органдардың құзыретiн белгілейдi.
1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негiзгi ұғымдар
Осы Заңда мынадай негiзгі ұғымдар пайдаланылады:
1) абонементтік жәшiк - почта жөнелтiмдерiнiң жекелеген түрлерiн алу үшiн, почта операторының өндiрiстiк объектiлерiнде орнатылатын, адресаттар уәкiлеттi орган белгiлеген тәртiппен пайдаланатын құлыпталмалы арнайы жәшiк;
2) абоненттiк почта жәшiгi - адресаттардың почта жөнелтiмдерiн алуы үшiн тұрғын үйлерде, сондай-ақ ауылдық жерлердегi жеткiзу учаскесінде орнатылатын, жәшiктерi бар құлыпталмалы арнайы шкаф;
3) адресат - өзiне почта жөнелтiмi немесе почталық ақша аударымы арналған, почта операторының қызмет көрсетуiн пайдаланушы;
4) почта жөнелтiмiн табыс ету - почта жөнелтiмiн адресаттың жеке өзiне немесе оның заңды өкiлiне, немесе сенiмхат негiзiнде iс-қимыл жасаушы сенiм көрсетiлген адамына беру;
5) почта төлемiнiң мемлекеттiк белгілерi - айналымға уәкілеттi орган енгiзетiн, почта операторының қызмет көрсетуiне ақы төленгенiн растайтын почта маркалары, блоктар, маркалы конверттер, почта карточкалары, франкирлеу машиналарының бедерi және өзге де белгiлер;
6) почта жөнелтiмiн жеткiзу - почта жөнелтiмiн баратын жерiндегi өндiрiс объектiлерiнен абонементтiк жәшiкке немесе абоненттiк почта жәшiгіне, немесе жөнелтушi көрсеткен өзге де мекенжай бойынша апару;
7) атаулы зат - құжаттар мен почта жөнелтiмдерiне почта операторының, оның өндiрiстiк объектiсiнiң атауларын, сондай-ақ почта операторы белгiлеген өзге де ақпаратты көрсете отырып, бедер түсiруге арналған аспап;
8) халықаралық почта жөнелтiмi - Қазақстан Республикасының шегiнен тыс жерлерге жiберу үшiн қабылданатын не Қазақстан Республикасына келiп түсетiн, не Қазақстан Республикасының аумағы арқылы бiр шет мемлекеттен екiншiсiне транзитпен өтетiн жай немесе тiркелетiн почта жөнелтiмi;
9) халықаралық қайтарым купоны - Дүниежүзілiк почта одағы айналымға енгiзетiн, Дүниежүзілік почта одағына мүше кез келген елде почта маркаларына айырбастауға жататын, әуе көлiгiмен жеткiзiлетiн, салмағы 20 грамға дейiнгi жай халықаралық хаттың ең төменгi ақысын білдiретiн құжат;
9-1) халықаралық почта алмасу орны – почта операторының өндірістік объектісі, онда кіріс және шығыс халықаралық почта жөнелтімдерін өңдеу жүзеге асырылады, сондай-ақ кеден органдары көрсетілген жөнелтімдерді кедендік бақылауды жүргізеді;
10) ұлттық почта желiсi - Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында жұмыс iстейтiн және жұртшылықпен жасалатын шарт негiзiнде сол арқылы қызметтер көрсетiлетiн жалпы пайдаланыстағы почта желiсi;
11) Ұлттық почта операторы - Үкiмет шешiмi бойынша құрылған, ұлттық басқарушы холдинг жалғыз акционерi болып табылатын, баршаға қолжетiмдi почта байланысы қызметiн, арнайы байланыс қызметiн көрсету және қаржы қызметi мен қаржылық қызмет көрсетудi жүзеге асыру жөнiнде мiндеттемелер жүктелген акционерлiк қоғам;
12) халықтың салымдарын сақтауды қамтамасыз ету - салымды номинал түрiнде, пайдаланушы мен Ұлттық почта операторы арасында жасалған шарттың талаптарымен белгiленген сыйақыны ескере отырып қайтару кепiлдiгi;
13) почта жөнелтiмiн сұрыптау - почта жөнелтiмдерiн жiберуге әзiрлеудi қамтамасыз етiп, олармен жасалатын өндiрiстiк операциялар;
14) почта операторы - почта қызметi саласында қызмет көрсетуге құқығы бар жеке немесе заңды тұлға;
15) операциялық терезе - почта операторының өндiрiстiк объектiсiндегi пайдаланушыға почта қызметiн көрсетулерiнің бiр және одан көп түрлерi көрсетiлетiн жұмыс орны;
16) операциялық күн - почта операторының почта қызметiн көрсететiн жұмыс уақыты;
17) жөнелтушi - почта операторына почта жөнелтiмiн немесе почталық ақша аударымын жiберу үшiн тапсыратын почта операторының қызмет көрсетуiн пайдаланушы;
18) почта жөнелтiмiн тасымалдау - почта жөнелтiмiн адресатқа жеткiзу және (немесе) табыс ету үшiн жөнелтiм пунктiнен баратын жерiндегi почта операторының өндiрiстiк объектiлерiне дейiн апару;
19) почта жөнелтiмiн жiберу - почта жөнелтiмiн қабылдау, сұрыптау, тасымалдау және (немесе) беру, жеткiзу және (немесе) табыс ету операцияларының жиынтығы;
20) жазбаша хат-хабар - хаттар, почта карточкалары, бандерольдер және ұсақ пакеттер;
21) хат - iшiнде жазбаша салынымы бар конверт түрiнде жiберiлетiн почта жөнелтiлімі;
22) почта операторының қызметiн пайдаланушы (бұдан әрi - пайдаланушы) - почта операторы көрсететiн, оның iшiнде өзi почта операторымен жасасатын шарттардың негiзiнде көрсететiн қызметтердi тұтынушы болып табылатын жеке немесе заңды тұлға;
23) почта - инфрақұрылымның Қазақстан Республикасының аумағында почта, қаржы және өзге қызметтер кешенiн көрсетудi және қаржылық қызметтi жүзеге асыруды қамтамасыз ететiн бөлiгi;
24) почта қызметi - почта желiлерi арқылы почта қызметiн көрсету;
25) почта карточкасы - арнаулы стандартты бланкiге жазбаша хабарлама жазылған жай немесе тiркелетiн почта жөнелтiмi;
26) почта желiсi - почта операторының қызмет көрсетуi кезiнде пайдаланылатын өндiрiстiк объектiлер мен почта маршруттарының жиынтығы;
27) почта жүйесi - почта байланысын қамтамасыз ететiн почта желiлерi мен почта операторларының жиынтығы;
28) почта-жинақтау жүйесi - базасында Ұлттық почта операторы Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес қаржылық қызметтi жүзеге асыратын және почта, қаржы және өзге де қызметтер көрсететiн почта жүйесi;
29) почта жөнелтiмдерi - жазбаша хат-хабарлар, посылкалар, почта контейнерлерi, сондай-ақ тиiсiнше буып-түйiлген баспа басылымдары;
30) почталық мекенжай (бұдан әрi - мекенжай) - почта операторының қызметiн пайдаланушы, почта жөнелтiмдерiн және почталық ақша аударымдарын жеткiзу және (немесе) табыс ету үшiн белгiлеген орын;
31) почта индексi - почта жөнелтiмiн немесе почталық ақша аударымын жiберудi жылдамдату мақсатында почта операторларының өндiрiстiк объектiлерiне берiлетiн, оларды әкiмшілік-аумақтық бiрдейлендiруге және жүйелеуге мүмкiндiк беретiн мекенжайдың шартты цифрлық белгiсi;
32) почталық ақша аударымы - уәкiлеттi орган бекiткен белгiленген үлгiдегi бланк нысанын толтырып, почта желiсiн және өзге де байланысты пайдалану арқылы ақша жiберу жөнiндегi қызмет көрсету;
33) почта штемпелi - құжаттар мен почта жөнелтiмдерiне почта жөнелтiмiн жөнелтiм орнында қабылдауды жүзеге асырған өндiрiстiк объектiнiң атауын, почта жөнелтiмiнiң қабылданған күнi мен уақытын; почта жөнелтiмiн жөнелтiм орнында алуды жүзеге асырған өндiрiстiк объектiнiң атауын, алынған күнi мен уақытын, сондай-ақ почта жөнелтiмiн адресатқа жеткiзген және (немесе) тапсырған өндiрiстiк объектiнiң атауын, жеткiзiлген және (немесе) тапсырылған күнi мен уақытын көрсете отырып бедер басуға арналған аспап;
34) почта жәшiгi - жай хаттар мен жай почта карточкаларын жинауға арналған, белгiленген түстегi, нысандағы және көлемдегi жәшiк;
35) почта жөнелтiмiн қабылдау - почта операторының жөнелтушiден қабылдаған, оның iшiнде почта жәшiктерiнiң iшiнен алу арқылы қабылданған почта жөнелтiмiн одан әрi жiберу үшiн ресiмдеуi;
36) өндiрiстiк объект - почта операторының қызмет көрсетуге арналған және сол үшiн жабдықталған почта желiсінің өндiрiстiк бiрлiгi;
37) мерзiмдi баспа басылымдарын жазылу бойынша тарату - почта операторы, бұқаралық ақпарат құралдарының меншiк иесi немесе оның уәкілеттi тұлғасы және пайдаланушы арасындағы мерзiмдi баспа басылымдарын пайдаланушыға жеткiзуге және (немесе) табыс етуге бағытталған, оларға жазылуды қабылдау, тапсырыстарды жинау, әзiрлеу және сұрыптау жөнiндегi өзара iс-қимыл;
38) тiркелетiн почта жөнелтiмi - жөнелтушiге түбiртек беріліп қабылданатын және адресатқа қолхат бойынша табыс етiлетiн почта жөнелтiмi;
39) почта байланысының құралдары - почта байланысының қызметiн көрсетуi үшiн пайдаланылатын техникалық құралдар мен технологиялар;
40) почта қызметiнiң субъектiлерi - почта операторлары және пайдаланушылар;
41) тариф - почта операторы көрсететiн қызметке ақы төлеудiң Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес белгiленген мөлшерi;
42) почта байланысы саласындағы уәкiлеттi орган (бұдан әрi - уәкiлеттi орган) - өз құзыретi шегiнде почта байланысы саласындағы мемлекеттiк саясатты iске асыруды, почта операторларының қызметiне мемлекеттiк бақылауды, оны үйлестiру мен реттеудi жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;
43) курьерлiк почта қызмет көрсетуi - почта байланысының курьердi пайдалана отырып почта жөнелтiмдерiн тасымалдау және табыс ету жөнiндегi қызмет көрсетуi;
44) почта байланысының қызмет көрсетуi - почта жөнелтiмдерiн және почталық ақша аударымдарын жiберу жөнiндегi қызмет;
45) жедел почта қызметтерi - почта байланысының почта жөнелтiмдерiн жедел сұрыптау, тасымалдау, жеткiзу және (немесе) табыс ету режимiндегi қызмет көрсетуi;
46) факстiк байланыс қызметтерi - байланыстың қағазға басылған мәтiндер мен иллюстрацияларды арнаулы аппараттың көмегiмен телефон арналары бойынша берудi бiлдiретiн қызмет көрсетуi;
47) электрондық почтаның қызметтерi - байланыстың пайдаланушыларға қағаз қолданбай хабар немесе құжат алмасуға мүмкiндiк беретiн қызмет көрсетуi;
48) қаржы қызметi және қаржылық қызмет көрсету - Ұлттық почта операторының Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен қаржы рыногында жүзеге асыратын қызметi және қызмет көрсетуi;
49) франкирлеу машинасы - жазбаша хат-хабарға почта байланысының қызмет көрсетуiне ақы төленгенiн, жазбаша хат-хабардың және басқа ақпараттың қабылданған датасын растайтын бедер түсiруге арналған машина.
Ескерту. 1-бапқа өзгеріс енгізілді - Қазақстан Республикасының 2004.12.20 N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi), 2006.07.07 N 178, 2009.02.13 N 135-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз), 2010.06.30 N 297-IV (2010.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
2-бап. Қазақстан Республикасының почта туралы заңдары
1. Қазақстан Республикасының почта туралы заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi, осы Заңнан және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұрады.
2. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта осы Заңдағыдан өзгеше ережелер белгiленсе, халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.
3-бап. Почта қызметiнiң негiзгi принциптерi
Почта қызметi:
1) заңдылықтың сақталуы;
2) почта байланысының қызмет көрсетулерiне қолжетiмдi болуы;
3) пайдаланушылардың құқықтары мен мүдделерiнiң сақталуы;
4) почта жөнелтiмдерi қозғалысының Қазақстан Республикасының бүкіл аумағындағы еркiндiгi, оның iшiнде транзит еркіндiгi;
5) жеке және заңды тұлғалардың почта байланысы мен осы қызметтiң нәтижелерiн пайдалану саласындағы құқықтарының теңдiгi;
6) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген шектеулердi ескере отырып, пайдаланушылардың жазысқан хаттарының, почта және өзге де хабарларының құпия болу құқығын қамтамасыз ету;
7) почта желiсiнiң сенiмдiлiгi мен тұрақтылығын және оның басқарылуын қамтамасыз ету;
8) почта байланысы саласындағы ережелер мен талаптардың бiрлiгi;
9) ұлттық почта желiсiнiң және почта-жинақтау жүйесiнiң дамуына мемлекеттiк қолдау;
10) Ұлттық почта операторы почта-жинақтау жүйесiнiң салымдарына тартатын ақшаны орналастыру тәртiбiн мемлекеттiк реттеу негiзiнде жүзеге асырылады.
4-бап. Почта операторының қызметi мен
қызмет көрсетуінің түрлері
1. Почта операторлары мынадай қызмет пен қызмет көрсету түрлерiн жүзеге асыруға құқылы:
1) почта байланысы қызметiн көрсету;
2) қаржылық қызмет және қаржылық қызмет көрсету;
3) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзге де қызмет көрсету.
2. Почта байланысының қызмет көрсетуiне:
1) почта байланысының баршаға қолжетiмдi қызмет көрсетуi;
2) тiркелетiн почта жөнелтiмдерiн жiберу жөнiндегi қызмет көрсету;
3) жедел және курьерлiк почта қызмет көрсетуi;
4) почталық ақша аударымдары;
5) жаздырып алатын баспа басылымдарын тарату және оларды сату;
6) филателия өнiмдерiн сату;
7) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес почта байланысының өзге де қызмет көрсетуi жатады.
3. Қаржы қызметiне және қаржылық қызмет көрсетуге:
1) бағалы қағаздар рыногын реттеу жөнiндегi уәкiлеттi орган белгiлеген тәртiптегi брокерлiк, дилерлiк және трансфер-агенттiк қызмет;
2) мемлекеттiк бюджеттен және жинақтаушы зейнетақы қорларынан зейнетақы төлемдерi мен әлеуметтiк жәрдемақыларды жеткiзу жөнiндегi қызмет көрсету;
3) лизинг қызметiн жүзеге асыру;
4) факторингтiк операциялар;
5) форфейтингтiк операциялар;
6) жеке және заңды тұлғалардың депозиттерiн қабылдау, банк шоттарын ашу және жүргiзу;
7) кассалық операциялар;
8) аударым операциялары;
9) банкноттарды, монеталарды және құнды заттарды инкассациялау;
10) шетел валютасын айырбастау операцияларын ұйымдастыру;
11) заңды тұлғалардың тапсырмасы бойынша бюджеттiң атқарылуы жөнiндегi уәкiлеттi органның аумақтық бөлiмшелерiнiң чектерiмен мемлекеттiк мекемелерге қызмет көрсетуге арналған есеп айырысуларды жүзеге асыру;
12) бюджеттiң атқарылуы жөнiндегi уәкiлеттi органның аумақтық бөлiмшелерiнiң чектерi бойынша ақшаны қолма-қол алу бөлiгiнде ақылылық, жеделдiк және қайтарымдылық шарттарымен ақшалай нысанда кредиттер беру;
13) корреспонденттiк шоттарды ашу және жүргiзу;
14) лотереяларды өткiзу;
15) <*>
16) төлем карточкаларын шығару;
17) өзінің бағалы қағаздарының (акцияларды қоспағанда) эмиссиясы;
18) қарыз операциялары: ақылы, мерзімді және қайтарымды шарттарда ақшалай нысанда кредиттер беру жатады.
Ескерту. 4-бапқа өзгеріс енгізілді - Қазақстан Республикасының 2004.12.20. N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi), 2005.07.08. N 69, 2005.12.23. N 107 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2009.02.13 N 135-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз) Заңдарымен.
5-бап. Почта операторлары
1. Почта операторларында қажеттi материалдық-техникалық база мен бiліктi кадрлар, механикаландыру, автоматтандыру және ақпараттандыру құралдары болуға, пайдаланушылар үшiн почта жөнелтiмдерiн Қазақстан Республикасының iшiнде және одан тыс жерлерге жiберудiң тарифтерi, мерзiмдерi туралы ақпарат, сондай-ақ өзге де ақпарат беруге тиiс.
2. Почта операторларының почта байланысы қызметiн көрсету жөнiндегi қызметi почта байланысы қызметiн көрсету ережелерiне сәйкес бiрыңғай нормативтер мен талаптар бойынша жүзеге асырылады.
3. Почта операторлары пайдаланушылардан қабылданған почта жөнелтiмдерi мен почталық ақша аударымдарының сақталуын қамтамасыз етуге мiндеттi.
4. Почта операторлары почта жөнелтiмдерi, почталық ақша аударымдары, жөнелтушiлер және адресаттар туралы мәлiметтердi тек жөнелтушiлер мен адресаттарға не олардың заңды өкілдерiне немесе сенiмхат негiзiнде сенiм көрсетiлген адамдарына бередi. Аталған мәлiметтердi өзге жеке және заңды тұлғаларға беру Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген жағдайларда ғана жүзеге асырылады.
5. Почта байланысының баршаға қолжетiмдi қызметiн көрсететiн почта операторы көлiгiнiң почта жөнелтiмдерiмен алмасу үшi н автомобиль, темiржол, су көлiгi станцияларының және вокзалдардың, әуежайлардың аумақтарында орналасқан жүк және багаж кешендерiне өтуi бiрiншi кезектi тәртiппен және ақы төленбей жүзеге асырылады.
6-бап. Ұлттық почта операторы
1. алып тасталды
2. Ұлттық почта операторы:
1) уәкiлеттi органның бекiтуiне почта операторларының өндiрiстiк объектiлерiне почта индекстерiн беру жөнiнде ұсыныстар енгiзедi;
2) уәкілеттi орган бекiтетiн түрлер мен көлемге сәйкес почта төлемiнің мемлекеттiк белгiлерiн шығаруды ұйымдастырады, сондай-ақ оларды сатуды жүзеге асырады;
3) халықаралық қайтарым купонын төлемге қабылдауға мiндеттi;
4) жергiлiктi атқарушы органдармен келiсе отырып, әкімшiлiк-аумақтық бiрлiк аумағындағы почта жәшiктерiнiң санын және орналасатын жерлерiн белгiлейдi;
5) өз қызметкерлерiн уәкiлеттi орган белгiлеген тәртiппен нысанды киiммен қамтамасыз етуге құқылы;
6) қаржы нарығын және қаржылық ұйымдарды реттеу мен қадағалау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган беретін лицензия негізінде жүзеге асырылатын жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдауды, олардың банк шоттарын ашуды және жүргізуді қоспағанда, осы Заңның 4-бабының 3-тармағында көзделген банк операцияларының жекелеген түрлерін лицензиясыз жүзеге асырады.
Ұлттық почта операторының жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау, олардың банк шоттарын ашу және жүргізу жөніндегі қызметін қаржы нарығын және қаржылық ұйымдарды реттеу мен қадағалау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган реттейді, соның ішінде жекелеген пруденциялық нормативтерді белгілеу және лицензиялар беру арқылы реттейді.
3. Мемлекет Ұлттық почта операторы жедел депозиттерге тартатын халықтың салымдарының сақталуын оларды мемлекеттiк бағалы қағаздарға және өзге де өтiмдi қаржы құралдарына орналастыру арқылы қамтамасыз етедi.
4. Ұлттық почта операторы туралы ереженi Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiтедi.
Ескерту. 6-бап өзгерді - Қазақстан Республикасының 2003.07.10. N 483, 2005.12.23. N 107 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2006.07.07. N 178 Заңдарымен.
7-бап. Почта байланысы қызметiн көрсету ережесi
Почта байланысы қызметiн көрсету ережесiнде:
1) пайдаланушыларға қызмет көрсетудi ұйымдастыру жөнiндегi талаптар;
2) почта операторларының атаулы заттарын пайдалану тәртiбi;
3) почта жөнелтiмдерiн ресiмдеу стандарттары;
4) почта жөнелтiмдерiнiң түрлерi және олардың техникалық сипаттамалары;
5) почта жөнелтiмдерiн және (немесе) почталық ақша аударымдарын қабылдау, сұрыптау, тасымалдау және (немесе) беру, жеткiзу және (немесе) табыс ету тәртiбi;
6) халықаралық почта жөнелтiмдерiн қабылдау, сұрыптау және табыс ету тәртiбi;
7) почта жөнелтiмдерiн алу, сұрыптау және тексеру тәртiбi;
8) почта жөнелтiмдерiн сақтау мерзiмдерi;
9) почта жөнелтiмдерiнiң қосымша жiберiлу және қайтарылу шарттары;
10) операциялық күндi өткiзу тәртiбi;
11) почта жөнелтiмдерiн кiдiрту, қарау және алу тәртiбi;
12) пайдаланушылардың өтiнiштерi мен шағымдарын қарау тәртiбi;
13) почта желiлерi арқылы жiберуге тыйым салынатын және шектеу қойылатын бұйымдар мен заттардың тiзбесi;
14) почта қызметiн көрсетуге байланысты осы Заңда көзделмеген өзге де ережелер болуға тиiс.
8-бап. Почта байланысы саласындағы
мемлекеттiк органдардың құзыретi
1. Қазақстан Республикасының Үкiметi:
1) Қазақстан Республикасының почта байланысын дамытудың және почта-жинақтау жүйесiн қалыптастырудың бағдарламасын бекiтедi;
2) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен почта қызметiн жүзеге асыруға байланысты үкiметаралық келiсiмдердi жасасады;
3) почта желiлерi арқылы жiберiлуге тыйым салынған бұйымдар мен заттардың тiзбесiн бекiтедi.
4) алып тасталды;
5) почта байланысы қызметiн көрсету қағидаларын бекiтедi;
6) почта желiлерi арқылы жiберу шектелген бұйымдар мен заттардың тiзбесiн бекiтедi;
7) почта жөнелтілімдерiнде почта штемпелін қолдану тәртiбiн бекітеді;
8) өзіне Қазақстан Республикасының Конституциясымен, заңдарымен және Қазақстан Республикасы Президентінің актілерімен жүктелген өзге де функцияларды орындайды.
2. Уәкiлеттi орган:
1) Қазақстан Республикасының аумағында почта байланысы саласындағы қызметтi мемлекеттiк реттеудi жүзеге асырады;
2) почта байланысы саласындағы мемлекеттiк саясатты iске асырады;
3) Қазақстан Республикасының почта байланысын дамытудың және почта-жинақтау жүйесiн қалыптастырудың бағдарламасын әзiрлеп, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң бекiтуiне ұсынады;
4) алынып тасталды - ҚР 2011.07.05 N 452-IV (2011.10.13 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
5) алып тасталды - 2006.01.10. N 116 Заңымен.
6) алып тасталды - 2006.01.10. N 116 Заңымен.
7) алып тасталды - ҚР 2011.07.15 N 461-IV (2012.01.30 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
8) Ұлттық почта операторының ұсынысы бойынша почта төлемiнiң мемлекеттiк белгiлерiнiң түрлерi мен шығарылу көлемiн бекiтедi;
9) почта төлемi белгiлерiнiң мемлекеттiк коллекциясын қалыптастырады;
10) Ұлттық почта операторының ұсынысы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы почта байланысының өндiрiстiк объектiлерiне почта индекстерiн бередi;
11) почта байланысы саласындағы нормативтiк құқықтық актiлердi әзiрлейдi және бекiтедi;
12) алынып тасталды - ҚР 2011.07.05 N 452-IV (2011.10.13 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
13) почта байланысы көрсететiн қызметтi ұсыну жөнiндегi Қазақстан Республикасы заңдарының сақталуына бақылауды жүзеге асырады;
14) алынып тасталды - ҚР 2011.07.05 N 452-IV (2011.10.13 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
15) <*>
16) Ұлттық почта операторы қызметкерлерiнiң нысанды киiмiнің (погонсыз) үлгiлерiн, оны киiп жүру тәртiбiн, онымен қамтамасыз ету нормасын бекiтедi;
17) Қазақстан Республикасының почта әкiмшiлiгi ретiнде әрекет етедi және Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген өкiлеттiк шегiнде басқа мемлекеттердiң почта әкiмшiлiктерi мен және халықаралық ұйымдармен өзара қарым-қатынасы кезiнде Қазақстанның почта байланысы саласындағы мүдделерiн бiлдiредi және қорғайды;
18) франкирлеу машиналарын қолдануға рұқсат беру тәртiбiн, сондай-ақ оларды пайдалану тәртiбiн белгiлейдi.
19) <*>;
20) кеден ісі саласындағы уәкілетті органмен келісім бойынша Ұлттық почта операторының немесе почта операторларының өтініштері бойынша халықаралық почта алмасу орындарын бекітеді;
21) осы Заңда, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
3. Облыстардың, (республикалық маңызы бар қаланың, астананың), аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жергiлiктi атқарушы органдары:
1) почта операторларына өздерiнiң аумағында өндiрiстiк объектiлердi орналастыруға жәрдемдеседi, сондай-ақ почта операторларының өндiрiстiк объектiлерi үшiн тұрғын үйлерге жатпайтын үй-жайлар бөлу мәселелерiн қарайды;
2) әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiк аумағында почта байланысының тиiмдi жұмыс iстеуiне жәрдемдеседi;
3) Ұлттық почта операторымен бiрлесiп, әкiмшілік-аумақтық бiрлiк аумағындағы почта жәшiктерiнiң санын және орналасатын жерлерiн белгiлейдi, тұрғын үйлердi пайдаланатын тұрғындар мен ұйымдардың абоненттiк почта жәшiктерiн тиiсiнше пайдалануын қамтамасыз етуге жәрдемдеседi;
4) жергілікті мемлекеттік басқару мүддесінде Қазақстан Республикасының заңнамасымен жергілікті атқарушы органдарға жүктелетін өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Ескерту. 8-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2004.12.20 N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi), 2006.01.10 N 116 (2006 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi), 2010.06.30 N 297-IV (2010.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2011.07.05 N 452-IV (2011.10.13 бастап қолданысқа енгізіледі), 2011.07.15 N 461-IV (2012.01.30 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
9-бап. Почта байланысы саласында қызмет көрсету
жөнiндегi кәсiпкерлiк қызметтi лицензиялау
Ескерту. 9-бап алып тасталды - ҚР 2011.07.15 N 461-IV (2012.01.30 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
10-бап. Почта байланысының қызмет көрсетуiнiң тарифтерi
1. Почта байланысы көрсететiн қызмет тарифтерi Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес белгiленедi. Почта байланысының баршаға қол жетiмдi қызмет көрсетуiнiң тарифтерi Қазақстан Республикасының заң актiлерiмен реттеледi.
2. Пайдаланушылардың жекелеген санаттарына Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде белгiленген жеңiлдiктердің берiлуiне байланысты почта операторының шығыстарын өтеу мемлекеттiк бюджет қаражаты есебiнен жүзеге асырылады.
11-бап. Почта байланысы қызметiн көрсету кезiндегi
шектеулер
1. Почта жөнелтiмдерiнен табылған жiберуге тыйым салынған бұйымдар мен заттарды почта операторлары сол жерде Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен алып қояды.
2. Почта жөнелтiмдерiн кiдiртуге, қарауға және оларды алып тастауға Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен жол берiледi.
12-бап. Тапсырысты почта жөнелтiмдерi
1. Жазбаша хат-хабар мен пайдаланушының қалауы бойынша қағазға басылып шығарылған электрондық почта хабарлары тапсырысты почта жөнелтiмi түрiнде жiберiлуi мүмкiн.
2. Тапсырысты почта жөнелтiмiн почта операторы көрсетiлетiн қызмет үшiн алдын ала ақы алып қабылдайды және оған түбiртек бередi.
13-бап. Құндылығы жарияланған почта жөнелтiмдерi
1. Бағалы қағаздар, құжаттар немесе бағалы заттар бар почта жөнелтiмдерi құндылығы жарияланған тiркелетiн почта жөнелтiмдерiне жатады.
2. Пайдаланушылар құндылығы жарияланған почта жөнелтiмiндегi салым құндылығының сомасын почта байланысының қызмет көрсетуiнiң ережелерiне сәйкес өздерi дербес айқындайды және буып-түю түрiн таңдап алады.
3. Жөнелтушi құндылығы жарияланған почта жөнелтiмiне ақыны почта операторының түбiртегiн ала отырып, алдын ала төлейдi.
14-бап. Почта жөнелтiмiн алғаны туралы хабарлама
1. Тапсырысты почта жөнелтiмiн немесе құндылығы жарияланған почта жөнелтiмiн жiберу кезiнде жөнелтушi адресаттың почта жөнелтiмiн алғаны туралы өзiне хабарлама жiберудi талап етуге құқылы.
2. Адресаттың почта жөнелтiмiн алғаны туралы хабарламаның тарифiн жөнелтушi почта операторының түбiртегiн ала отырып, алдын ала төлейдi.
15-бап. Почта байланысының баршаға қолжетiмдi қызмет
көрсетуi
1. Почта байланысының баршаға қолжетiмдi қызмет көрсетуi почта операторының пайдаланушылардың почта жәшiктерiнен жиналған және (немесе) операциялық терезелерден қабылданған жай хаттарын, почта карточкаларын және бандерольдерiн жiберу жөнiндегi қызмет көрсетуін бiлдiредi.
2. Почта жөнелтiмiнде почта төлемақысының немесе белгiленген тарифтiң iшiнара төленгенiнiң мемлекеттiк белгiлерi болмаған жағдайда, почта операторы мұндай почта жөнелтiмiн жөнелтушiге қайтаруға құқылы. Жекелеген жағдайларда почта жөнелтiмi адресатқа жөнелтушiнiң жеткiзу және (немесе) табыс ету кезiнде белгiленген тарифке дейiн жеткiзiп төлеудi жүзеге асыру ұсынысымен жеткiзiлуi мүмкiн.
16-бап. Почта жөнелтiмiн қайтару, мекенжайды өзгерту
немесе түзету
1. Жөнелтушi почта жөнелтiмi:
1) адресатқа берiлмеген;
2) тыйым салынған салымдар үшiн тәркiленбеген немесе жойылмаған;
3) жеткiзiлетiн елдiң заңдары негiзiнде алып қойылмаған жағдайларда почта операторына почта жөнелтiмiн қайтару, мекенжайды өзгерту немесе түзету туралы талаппен жүгiнуге құқылы.
2. Почта жөнелтiмiн қайтару, мекенжайды өзгерту және түзету жөнелтушi қосымша ақы төлеген кезде жүзеге асырылады.
17-бап. Почта қауiпсiздiгiнiң күзет бөлiмшелерi
Почта операторлары Қазақстан Республикасының күзет қызметi саласындағы заңдарына сәйкес почта операторына оның почта қызметiн жүзеге асыруына байланысты сенiп тапсырылатын почта жөнелтiмдерiнiң және почталық ақша аударымдарының сақталуын, жазысқан хаттардың, почта және өзге де хабарламалардың құпиялылығын қамтамасыз ететiн, пайдаланушылар мен қызметкерлердiң, сондай-ақ почта операторы мүлкiнiң қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету үшiн жағдай (режим) жасайтын почта қауiпсiздiгiнiң күзет бөлiмшелерiн құруға құқылы.
18-бап. Почта қызметiн көрсету кезiнде мiндеттемелердi
бұзғаны үшiн жауаптылық
1. Почта операторы почта жөнелтiмiн қабылдап алған кезден бастап алушыға берген кезге дейiн оның сақталуын қамтамасыз етуге мiндеттi.
2. Почта операторы:
1) салым жоғалған, жетiспеген немесе тiркелетiн почта жөнелтiмi зақымданған (бүлiнген);
2) почта жөнелтiмiн жiберудiң бақылау мерзiмдерi бұзылған жағдайларда жауапты болады.
3. Салымның жоғалғаны, жетiспегенi немесе почта жөнелтiмінің зақымданғаны (бүлiнгенi) үшiн почта операторы мынадай мөлшерде:
1) құндылығы жарияланған почта жөнелтiмiнiң жоғалғаны немесе түгелдей зақымданғаны (бүлiнгенi) үшiн - жарияланған құндылығы және жiберу үшiн төленген тариф мөлшерiнде;
2) салым тiзiмдемесiмен бiрге жiберiлген кезде салымның жетiспегенi, құндылығы жарияланған почта жөнелтiмдерi салымының бiр бөлiгiнiң жоғалғаны немесе зақымданғаны (бүлiнгенi) үшiн - жөнелтушi тiзiмдемеде көрсеткен салымның жетiспеген, жоғалған немесе зақымданған (бүлiнген) бөлiгiнiң жарияланған құндылығы мөлшерiнде;
3) салым тiзiмдемесiз жiберiлген кезде салымның жетiспегенi, құндылығы жарияланған почта жөнелтiмi салымының бiр бөлiгiнiң жоғалғаны немесе зақымданғаны (бүлiнгенi) үшiн - салымның жетiспеген, жоғалған немесе зақымданған (бүлiнген) бөлiгi массасының, жiберiлген салым массасына (почта жөнелтiмi орамының массасынсыз) қатынасына барабар түрде оның нақты құнына қарамастан анықталатын почта жөнелтiмi бөлiгiнiң жарияланған құндылығы мөлшерiнде;
4) өзге де тiркелетiн почта жөнелтiмiн жоғалтқаны үшiн - төленген тарифтiң екi еселенген сомасы мөлшерiнде;
5) почталық ақша аударымын жоғалтқаны үшiн - почталық ақша аударымының сомасы және жiберу үшiн төленген тариф мөлшерiнде жауапты болады.
4. Пайдаланушылардың почта жөнелтiмдерi мен почталық ақша аударымдарын жiберудiң бақылау мерзiмдерiн бұзғаны үшiн почта операторы кiдiртiлген әрбiр күн үшiн төленген тарифтiң үш процентi мөлшерiнде, бiрақ көрсетiлген қызмет үшiн төленген тариф сомасынан аспайтын мөлшерде тұрақсыздық айыбын төлейдi.
Почта жөнелтiмiн әуе көлiгiмен жiберудiң бақылау мерзiмдерiн бұзғаны үшiн почта операторы пайдаланушыға әуе және жер үстi көлiгiмен жiберу үшiн төленетiн ақы тарифтерiнiң арасындағы айырмашылықты төлейдi.
5. Егер мiндеттерiн орындамау немесе тиiсiнше орындамау ырық бермейтiн күштiң немесе почта жөнелтiмiндегi салымның ерекше қасиеттерiнің салдарынан болғаны дәлелденсе, почта операторы салымның жоғалғаны, жетiспегенi немесе тiркелетiн почта жөнелтiмiнiң зақымданғаны (бүлiнгенi), почта жөнелтiмiн жiберудiң бақылау мерзiмдерiн бұзғаны үшiн жауаптылықтан босатылады.
6. Почта операторы почта қызметiн көрсету жөнiндегi мiндеттемелерiн орындамағаны немесе тиiсiнше орындамағаны үшiн Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнде, осы Заңда, Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында көзделген негiздер бойынша жауаптылықтан босатылуы мүмкiн.
7. Пайдаланушылар:
1) ерекше қасиеттерiне орай почта желiлерi арқылы жiберуге тыйым салынған немесе шектеу қойылған бұйымдар мен заттарды почта жөнелтiмiне салудың салдарынан;
2) почта желiлерi арқылы жiберуге қабылданған салымның тиiсiнше буып-түйiлмеуi салдарынан туындап, почта операторына келтiрiлген зиян үшiн жауапты болады.
19-бап. Қазақстан Республикасының почта туралы
заңдарын бұзғаны үшiн жауаптылық
Қазақстан Республикасының почта туралы заңдарының бұзылуына кiнәлi тұлғалар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады.
Қазақстан Республикасының
Президентi
×
Құжат туралы ақпарат
Көрсеткіш
Мәні
Мәртебесі Жаңартылған
Актіні өзгерту күні 30.01.2012
Актіні қабылдау күні 08.02.2003
Актіні ресми түрде жариялау туралы ақпарат Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39
Акт нысаны
Құқықтық қатынас саласы Пошта байланысты
Актіні қабылдаған орган Қазақстан Республикасының Парламенті (бұрынғы атауы: Қазақ ССР Жоғарғы Советі; Қазақ ССР Жоғарғы Советінің Президиумы; ҚР Жоғарғы Кеңесінің Төралқасы; ҚР Жоғарғы Кеңесі)
Заңды күші Заң
Әрекет аймағы Қазақстан Республикасы
Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері мемлекеттік тізіміндегі актінің тіркеу нөмірі 14457
НҚА ережешығармашылық органмен берілген тіркеу нөмірі 386
Актіні қабылдау орны Астана қаласы
×
Өзгерістер тарихы
№
Тақырып
НҚА нысаны және оны қабылдаған орган
Қосымша ақпарат
Өзгерту күні
НҚА мәртебесі
1 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386-II заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 08.02.2003 Қолданыстағы
2 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386-II заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 10.07.2003 Жаңартылған
3 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386-II заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 20.12.2004 Жаңартылған
4 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 08.07.2005 Жаңартылған
5 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 23.12.2005 Жаңартылған
6 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 10.01.2006 Жаңартылған
7 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 07.07.2006 Жаңартылған
8 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 13.02.2009 Жаңартылған
9 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 30.06.2010 Жаңартылған
10 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 05.07.2011 Жаңартылған
11 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 15.07.2011 Жаңартылған
12 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 13.10.2011 Жаңартылған
13 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 30.01.2012 Жаңартылған
14 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 15.02.2012 Жаңартылған
15 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 05.07.2012 Жаңартылған
16 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 21.06.2013 Жаңартылған
17 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 03.07.2013 Жаңартылған
18 Почта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 10.06.2014 Жаңартылған
19 Пошта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 03.07.2014 Жаңартылған
20 Пошта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 29.09.2014 Жаңартылған
21 Пошта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 07.11.2014 Жаңартылған
22 Пошта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 02.08.2015 Жаңартылған
23 Пошта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 03.12.2015 Жаңартылған
24 Пошта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 01.01.2016 Жаңартылған
25 Пошта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 06.02.2016 Жаңартылған
26 Пошта туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 386 Заңы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасының 2016 жылғы 9 сәуірдегі № 498-V Заңымен Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 3, 17-құжат; "Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 19 ақпан N 39 09.04.2016 Күшін жойған |
Әлеуметтік желілердің бірінде алматылық стендап-әзілкештің көрермендерінің біріне дөрекі сөздер айтып, балағаттап жатқан видеосы пайда болды.
Видеодан Алматыдағы көңіл көтеру орындарының бірінде өнер көрсетіп тұрған әзілкештің көрермендеріне әдепсіз сөздер айтқанын көруге болады. Оның бұл әрекетіне наразылық білдірген бойжеткенді ол тіптен, «Сіздің өмірге келуіңіздің өзі дәрігерлердің қатесі сияқты» деп кекетеді.
Бейнежазбадағы жас жігіттің бойжеткенге қарата айтқан балағатқа толы ауыр «әзілі» желідегі жұртшылықтың ашу-ызасын туғызды. Кейбір желі қолданушылары оны жауапқа тартуды талап еткен.
Аталған жайтқа қатысты пікір білдірген Алматы қаласының Полиция департаменті тексеру жүргізіліп жатқанын хабарлады.
«Алматы қаласының Полиция департаменті тексеру іс-шаралары жүргізіліп жатқанын, оның нәтижелері бойынша істің мән-жайын анықтап, ҚР заңнамасына сәйкес шешім қабылданатынын хабарлайды. Күдіктінің әрекетіне құқықтық баға берілетін болады», – делінген хабарламада. |
Түркия президенті Режеп Тайып Ердоған референдумдағы жеңісін тойлаған жақтастарының алдында тұр. Түркия, Стамбул, 16 сәуір 2017 жыл.
Бөлісу
«Ердоған діни риторикамен көп қолдау тапты»
Бөлісіңіз
Принтерден шығару
Президент Тайып Ердоған билігін нығайтуға қол жеткізген референдум нәтижесі туралы Азаттық Стамбулда докторантурада оқитын қазақстандық маманмен сұхбаттасты.
Нұрат Ілияс: – Түркияның Стамбул университетінде «Түркітану» мамандығы бойынша докторантурада оқып жатқан қазақстандық зерттеуші. Стамбулда 2013 жылдан бері тұрып келе жатқан Нұрат Азаттыққа Түркияда өткен президенттік басқару жүйесіне көшу бойынша конституцияға өзгеріс енгізу референдумында не себепті Ердоғанды жақтаушылар басым түскені туралы ойларын айтты.
Азаттық: – Жексенбіде Түркияда өткен президент билігін нығайтуға қатысты конституцияны өзгерту туралы референдумда құптаушылар неге басым түсті деп ойлайсыз?
Нұрат Ілияс: – Мұның өзіндік себебі бар. [Президент Тайып] Ердоған басқарған «Әділет және даму» партиясының билікте отырғанына 15 жылдай болды. Осы 15 жылда [Ердоған] діни тақырыпты халыққа тартымды етіп көтере білді. Және халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартқанын айтты. Менің ойымша, Ердоған осы діни риторикамен көп қолдау тапты. Бірақ 51,3 пайызбен жеңіске жеткенімен, алғашқы сайлаулармен салыстырғанда Ердоған Анкара мен Стамбул сияқты үлкен қалаларда 10-15 пайызға дейін ұтылып қалғанын байқауға болады.
Азаттық: – Ердоған не себепті үлкен қалаларда жеңіске жете алмады?
Нұрат Ілияс. Түркиядағы қазақ сарапшысы. Сурет Нұрат Ілиястың Facebook парақшасынан алынды.
Нұрат Ілияс: – Кейбір жергілікті жұрттың тілімен айтқанда, «өткен жылы жаздағы тырнақша ішіндегі бола жаздаған» әскери төңкерістен кейін20-ға жуық радио мен 30 шақты телеарна жабылды. Одан басқа судьялар, прокурорлар, әскерилері бар, ұзын саны 120 мың адам қызметінен кетті. Олардың әрқайсысының отбасында бес адам бар деп есептегеннің өзінде Ердоған 600 мың сайлаушыны жоғалтып отыр. Және сол ұсталған, қызметінен кеткен адамдардың туыс-туғандары бар дегендей. Былайша айтқанда [Ердоған] екі-үш миллион дауыс берушіден айрылып қалып отыр.
Азаттық: – Ердоған діни тақырыптарды қозғау кезінде электоратқа қайтіп тартымды көріне білді?
Нұрат Ілияс: – Жалпы Түркия қоғамының [зайырлы-діндар] болып екіге бөлінуі 1950-1960 жылдар аралығы. Өйткені Ататүрік билік басына келгеннен кейін көптеген солшыл көзқарастар пайда болып дінді басу, қудалау әрекеті ашық көрінген болатын. Ал 1950 жылдардың басында тұңғыш рет демократиялық партия билік басына келген болатын. Және бұл партия діни көзқараста болған. Бірақ 1961 жылы әскери төңкеріс болып, оларды биліктен аластады. Міне, осыдан кейін 1971, 1981 және 1997 жылдары болған әскери төңкерістің қай-қайсысын қарап отырсаңыз да, діни партия билік басына келгеннен кейін, әскери төңкеріс болып, оларды ығыстырып шығарып отырғанынкөреміз. Яғни осы күнге дейін әскери күш діни көзқарастағылардың билік басына келуіне қарсы еді. Жергілікті түрікшілдердің жазуынша, бесінші бола жаздаған төңкеріс кезінде «діншіл» көзқарастағылар жеңді.
Референдумдағы жеңісті тойлауға көшеге шыққан Ердоғанның қолдаушылары. Түркия, Стамбул, 16 сәуір 2017 жыл.
Азаттық: – Президент Тайып Ердоғанның жақтастары негізінен қандай әлеуметтік саяси топтың өкілдері? Яғни сіз айтып отырғандай, тек діни топ қана ма, әлде оны қолдаған басқа да бір топтар бар ма?
Нұрат Ілияс: – Негізінен Анадолыда өмір сүретін, ауылдық жерде тұратын және білімі ортадан төмен деңгейдегі адамдар. Сосын діни көзқарастағы адамдар.
Азаттық: – Зайырлы демократиялық құрылымның, парламентшіл кемализмнің жақтаушылары кімдер болды және не себептен басым түсе алмады?
Нұрат Ілияс: – Әрине, зайырлы демократиялық құрылымды жақтаушылар – Ататүріктің өзі құрып кеткен Республикашыл халық партиясы. Екіншісі – билік президенттік жүйеге негізделсе, аз ұлттарға қысым жасалады деген қорқынышпен қарсы шыққан Халық демократиялық партиясы. Міне, осы екі партия ғана [оппозиция] болды. Олардың жеңіске жете алмай қалуы – өткен жылғы [биліктің] БАҚ-ты қысып тастауынан болуы мүмкін деп ойлаймын.
Азаттық: – «БАҚ-ты биліктің қысып тастауынан болуы мүмкін» деп қалдыңыз. Референдум қарсаңында Түркиядағы билікшіл БАҚ-тың үгіт-насихаты мен билеуші топтың саяси популистік ұрандарының барынша күшейгені көрінді. Қарама-қарсы тараптың бұл жолдағы іс-әрекеті қаншалықты әсерлі болды, ақпарат тарату мүмкіндігі қаншалықты еркін болды?
Нұрат Ілияс: – Қазір Түркиядағы барлық ақпарат құралдары биліктің қолында ғой. Сондықтан қарсы тараптың ақпарат тарату мүмкіндігі тек әлеуметтік желілерге тәуелді болды деп ойлаймын. Екіншіден, оппозициялық топтардың ішінде Республикашыл халық партиясының жетекшісі Кемаль Кылычтароглуның харизмасы жоқ болды. Қарсы тараптың пікіріне сай уәж айтып, халықты соңына ерте алмады.
Қолдаушылары алдына шыққан Ердоған. Түркия, Стамбул, 16 сәуір 2017 жыл.
Азаттық: – Халықаралық сарапшылар мен адам құқықтарын қорғау ұйымдары Ердоғанның тұсында Түркияның авторитаризмге бет бұрғаны туралы айтып жатады. Ел ішінде мұндай пікірлер бар ма, жалпы болса, қандай сипатта айтылады?
Нұрат Ілияс: – Әрине, бар. Мұндай пікірлерді жиі айтып жатқандар – [Фетхулла] Гүленнің (былтырдан бері «әскери төңкеріс жасамақ болды» деген айып тағылған, соңғы жылдары қуғынға ұшырап, АҚШ-та тұрып жатқан түркиялық теолог – ред.) «терроршыл» [деп айыпталған] жақтаушылары. «Билік Гүленнің бүкіл баспасөз құралдары мен бизнесін тартып алды» деген тұрғыда пікір айтады. Ал Ердоғанның жақтаушылары «гүленшілер террорлық әрекет жасады» деген уәжге сенімді.
Азаттық: – Президенттік басқару жүйесіне өткеннен кейін Түркиядағы демократиялық институттар қандай өзгеріске ұшырауы мүмкін деп ойлайсыз?
Нұрат Ілияс: – Осы жолғы ата-заңға енгізілген 18 бапты айтып, түсіндіріп жатқандарына қарағанда оң өзгеріс болмайды. Мысалмен айтқанда Түркияның бұл әрекеті Германиядағы парламенттік жүйеден Түркіменстандағы немесе Беларусьтегі жағдайға бір-ақ түскен сияқты ғой.
Азаттық: – Сұхбатыңызға рақмет!
Ұқсас
Бақылаушылар Түркия референдумын сынады
"Ердоған авторитарлық билікке жетті"
Түркияға сынақ болатын референдум
Түркиядағы жазалау науқаны шектен шықты
Орталық Азиядағы «Гүлен мектептері»
Жаңалықтар
Тәліптер "Америка дауысы" мен Азаттықтың Ауған қызметінің радиосына шектеу қойды
"Жылыту құралын апарып, қайта алып кетті". "Аманат" партиясы Екібастұздағы видеоға байланысты дауға қалды
Атасудағы белсендінің қазасы: Сот прокуратураның істі Қарағандыда қарау туралы өтінішін орындамады
Сауалнама: Қазақстанда 60-тан асқандардың басым бөлігі Ресейді қолдайды. Жастар арасында Украинаны қолдайтындар көп
Reuters: "Ислам мемлекеті" жетекшісі ұрыста мерт болып, орнына жаңа басшы келді
Тоқаев СҚО мен Қостанай облысы әкімдерін де ауыстырды
Тараз соты Қаңтарда оққа ұшқан жаөспірімді "кінәлі" деп таныды. Марқұмның туыстары үкіммен келіспейді |
Қазақша кино өте аз деп шулатамыз. Көрермен казір жеткілікті — 80% жастар қазақ тілінде cөйлейді. Бірақ кинотеатрға барғанда ана тіліміздегі сеансқа бармайды. Егер біз қолдамасақ кімге керек біздің мәдениет? Құр сөзбен қолдағанша, барып қолдау керек. Кинотетрларды қазақша көрсетуді талап етеміз, тексертеміз, мәжбүрлейміз … бірақ не пайда?! Қазақшасы тұрғанда басқаны таңдайды!
Саха-Якут мемлекетінде 500 мың ғана сахалар тұрады. Тек өз киносын қолдайды. Өздерінде Ресейде шыққан «Елки» фильмі көременсіз қалады. Мемлекеттің қолдау емес, өздері жеке ақшаға кино түсіріп соны көреді. Жылына 30 астам саха тілінде кино шығарады. Себебі тиімді — көремендер қолдайды. Өздекістан да Қырғызстанда сондай — өз тілінде көреді.
Ал біз топырлап шетел киносына барып, өз туындыларымызды қолдамаймыз…
Ана тіліміздің болашағы әр қасымызға байланысты. Сөзден іске көшетін уақыт келді — ҚАЗАҚША КИНОҒА БАРАЙЫҚ!
PS. Бұл бір нақты фильмге қатысты айтылған мәселе емес. Соңғы шығып жатқан әрқайсына сын айтуға болады. Бірақ сан болмаса — сапа болмайтыны анық |
Мәдениет және спорт министрі Арыстанбек Мұхамедиұлы “Астанафильм” киностудиясын ашу не үшін қажет екенін айтты, деп хабарлайды Sputnik Қазақстан.
Министрдің айтуынша, қазір ведомство ұлттық экономика министрлігімен бірлесіп, жаңа киностудия Қазақстанға келешекте қаншалықты пайда алып келетінін анықтап жатыр.
“Елбасының тапсырмасымен “Астанафильм” киностудиясын салу бойынша жұмыстарды бастадық. Ең алдымен, ұлттық экономика министрлігімен бірге оның тиімділігін, келешекте Қазақстанға қаншалықты пайда алып келетінін анықтап жатырмыз. Бірақ, бізге “Астанафильмі” қажет. Неге десеңіз, үлкен мемлекет болсақ та, бір ғана “Қазақфильм” студиясы бар. Ал “Қазақфильм” киностудиясының сұранысты қанағаттандыруға мүмкіншілігі жетпей жатыр. Сондықтан біз қажеттіліктерді қанағатандыру үшін бар жағдайды жасауымыз керек”, — деп түсіндірді Арыстанбек Мұхамедиұлы мәжіліс кулуарында.
Министр қазір техникалық-экономикалық негіздеме әзірленіп жатқанын, киностудияға бөлінген жердің нұсқасы барын айтты.
“ЭКСПО-ның айналасында орналасатын шығар деп ойлаймын. Егер биыл техникалық-экономикалық негіздемені аяқтасақ, келесі жылы құрылыстың бірінші кезеңін бастауға өтінім береміз”, — деген ол киностудия ғимаратының сәулетіне де баса назар аударған жөн екенін атап өтті.
Мұхамедиұлы “Астанафильм” студиясы Қазақстанның кино саласында алға қойған мақсаттарын орындауға бағытталғанын айтты. |
Еліміздің қаржы жүйесіндегі 90 жылдардың басындағы реформаның жүзеге асырылуы бюджеттен тыс қорлардың қалыптасуына жол ашты. Оның ішінде әлеуметтік бюджеттен тыс қорларды атап өтуге болады.
Бюджеттен тыс қорлар – мемлекеттің қаржы жүйесінің маңызды буыны; мемлекеттің қатаң белгілі бір мақсаттарға пайдаланатын және заң жүзінде қалыптасуының бекітілген көздері бар ақша ресурстарының жиынтығы. Экономикалық категория ретінде бюджеттен тыс қорлар бірқатар қоғамдық қажеттіліктерді қаржыландыру үшін мемлекет тарапынан қаржы ресурстарын қайта бөлу және пайдалану жөніндегі қатынастар болып табылады.Бюджеттен тыс қорлардың қалыптасу көздері:
(Продолжение скрыто) Курсовые РК скачать, курсовая Казахстан скачать, контрольные РК скачать, контрольная Казахстан скачать, рефераты для РК, реферат для Казахстана
2 ҚР бюджеттен тыс қорлардың қолданылу ерекшеліктері
Қаржы институттарының – бюджеттен тыс қорлардың ақша қаражаттары қозғалысын 1995-1998 жылға дейін Қазақстан Республикасында жұмыс істеген кейбір қорлардың мысалында қарауға болады.
Әлеуметтік бағыттағы бюджеттен тыс қорларға келесілер жатады:
(Продолжение скрыто) Курсовые РК скачать, курсовая Казахстан скачать, контрольные РК скачать, контрольная Казахстан скачать, рефераты для РК, реферат для Казахстана
3 ҚР Ұлттық қоры
ҚР Ұлттық қоры мемлекеттің жинақтарын құру мақсатында және мемлекеттік және жергілікті бюджетке әлемдік бағаның әсерін төмендету мақсатында құрылады. Осыған сәйкес қорлар екі функцияны атқарады: жинақтаушы және тұрақты.
(Продолжение скрыто) Курсовые РК скачать, курсовая Казахстан скачать, контрольные РК скачать, контрольная Казахстан скачать, рефераты для РК, реферат для Казахстана
Әдебиеттер тізімі
1. Илиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: оқулық. – Алматы, 2005 – 552 б.
2. Сахариев С.С. Финансы: учебник Алматы: Юридическая литература, 2004 г.
3. Финансы: учебник для вузов / под ред. М.В.Романовского – М.: изд. «Перспектива», 2000 г.
4. История финансовой мысли и политики налогов – М.: ИНФРА-М, 1996 г.
5. Сумароков В.Н. Государственные финансы в системе макроэкономического регулирования – М.: Финансы и статистика, 1996 г. |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 36 | 37 | 38 | 39 | 40 | 41 | 42 | 43 | 44 | 45 | 46 | 47 | 48 | 49 | 50 | 51 | 52 | 53 | 54 | 55 | 56 | 57 | 58 | 59 | 60 | 61 | 62 | 63 | 64 | 65 | 66 | 67 | 68 | 69 | 70 | 71 | 72 | 73 | 74 | 75 | 76 | 77 | 78 | 79 | 80 | 81 | 82 | 83 | 84 | 85 | 86 | 87 | 88 | 89 | 90 | 91 | 92 | 93 | 94 | 95 | 96 | 97 | 98 | 99 | 100 | 101 | 102 | 103 | 104 | 105 | 106 | 107
Алтай жазба ескерткіші.
Электронды тарихи-мәдени қордың негізі "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының "Шығыстану секциясы" Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты тарапынан 2005 жарияланған "Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері" сериясының 2-томы "Н.Базылхан "Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Ениесей, Талас)" Алматы: Дайк-Пресс. 2005, 252 б. +144 бет жапсырма" атты ғылыми еңбек болды. Ғылыми редакторлары: т.ғ.д., проф. М.Қ.Әбусейтова,
ф.ғ.д., проф.Б.Бұхатұлы.
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры т.ғ.д., проф. Меруерт Қуатқызы Әбусейтоваға көрсеткен көмегі үшін алғыс білдіреміз.
Ескерткіш Үйреткіш Этномәдени сөздік Жәй сөздік Деректер Іздеу Көмек Контакт
қаз рус eng
© Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті тапсырысы бойынша жүргізілген
"Жазба және этноархеологиялық деректемелер бойынша қазақ тілінің тарихи-мәдени ақпарат көздерін жасау" жұмысы шеңберінде жасалған. |
«Әулие» дегеннің өзі қазақ танымында – рухани балуан. Яғни әулиелікке жету жолында көптеген сыртқы және ішкі кедергілерді жеңе білген күрескер. Ал қазақ тарихнамасы мен ел аузындағы әңгімелерге, аңыздарға қарағанда, кие, діндар-тақуалықпен, Әліппе-Әптиек-Құласар-Көкілташ оқыған ілім-білімімен «әулие-ишан, қасиетті» атанумен қатар, білек пен жүректе, күш-қайратта да ешкімге дес бермей, тікелей «палуан» атағын алған әзіз жандар да аз болмапты.
Көбінің мұндай тосын қыры 2021 жылы Алматыда жарық көрген «Балуан тас. Балуандар мен күрес өнеріне байланысты аңыз-әфсаналар, қисса-дастандар, ел аузындағы әңгімелер (тарихи деректер)» екі томдық кітабында алғаш рет көрініс тапты. Олардың барлығын бірдей қамти алмасақ та, үлгі ретінде бірнешеуінен образ өрнек бере кетелік. Әлқисса, бүгінде Қызылордадағы Үш жүзге пір болған Марал ишан кесенесінің басында оның ұлдары мен жолын жалғастырушы дін өкілдерінен бөлек, мұқым Алаш азаматтары да қатар жатыр.
Солардың ішінде баба басына жақын жатқан атақты Бейсенбай әулие екен. «Жүз жасаған» деп келетін титімдейі болмаса, әулие туралы дерек аз. Бірақ палуандығы анық. Шырақшыларға сілтей отырып, сырлық Ержан Қожасовтың жеткізуінше, осы кісіге қатысты мынадай қызық әңгіме бар көрінеді: «Түріктің бір палуанымен шығар қазақ болмапты. Жауырыны қақпақтай батыр талайдың мойнын үзген екен. Бір күні Бейсенбай әулие Марал бабадан бата сұрай келіпті. Үш күн қатарынан келген оған бабамыз үшінші күні бата берген екен. Ертеңіне үлкен тойда әлгі палуанды өзінен асыра лақтырған Бейсенбай оның мойнын үзіп, мерт қылса, өзі белден айырылып, еңбектеп қалыпты.
Сонда Марал баба шығып:
«Енді маған келген қай-қайсың болмасын, берген сыйларыңның жартысын Бейсенбайға беріңдер. Алдымен Бейсенбай әулиеге барып, содан соң маған жол тартыңдар. Ал біз өмірден өткен соң, менің есімімнен соң Бейсенбай әулиенің есімін қалдырмай атаңдар» деген екен» («Сыр бойы» Қызылорда облыстық қоғамдық-саяси газет). Тағы бір дерек версиясы бұл жағдайды былай баяндайды:
«Қазақ даласына түрік балуаны келеді ғой. Ешкімді шыдатпайды. Алдынан келгендердің жауырынын жер иіскетеді. Бір күні Бейсенбай әулие Марал бабадан бата сұрай келіпті. Ишан қайтарып жібереді. Екінші күн тағы келеді. Ишан тағы үнсіз шығарып салады. Үшінші күні келгенде қолын жайдырып, батасын беріпті. Уақыты жетіп, бір аста Бейсенбай әулие мен түрік балуаны белдескен екен. Сонда әулие түрікті әуелете көтеріп, лақтырғанда жатжерліктің мойны үзіліп өліпті де, Бейсенбай әулие белден қалыпты. Халық шулап қоя бергенде ортаға Марал ишан шығып: «Өңірде қазақтың намысын ойлаған жалғыз Бейсенбай болды. Енді маған келгендерің әуелі Бейсенбайға соғыңдар, берерлеріңнің бір бөлігін соған тастаңдар. Ал біз өмірден өткен соң, әуелі менің есімімді, содан соң Бейсенбайдың атын атаңдар» деген екен (Д.Садық). Бейсенбай атадай ер сүйдеп ұстаз-пірінің де, жұртының да разылығын алыпты. Есімін де тарих тасына өшпестей етіп бедерлепті. Мұны «бір» деп түртіп қоялық. Қытайдың «Тай-Шань тауында отырып әулие болу оңай. Бәрінен де базарда отырып әулие болып қалу қиын» деген тәмсілі бар. Сол айтпақшы, сондай қым-қиғаш, қым-қуыт заманаларда жасап, Алла аманаты мен руханият шырағын сөндірмей, елдің ар-абыройын да құлатпай өткен абзал атпалдарға таң қалмасқа шара жоқ.
Өз кезегінде, қазақта «Қырық молданың ілімі бір мақсұмда болады» деген де сөз барын айта кету керек. Қырық мақсұмның білімі бір ахунға тең көрінеді. Ал қырық ахунның ілімі бір ишанда болады дейді. Сонда ең жоғары лауазым ишан болып келеді. Одан көтеріліп өз руына пір болып, одан өзінің жүзіне пір, одан әрмен ілім-қасиеттілігіне сәйкес тұтас Үш жүзге пір болады. Ендігі әңгіме Бұқар әмірінің бас балуанын жеңген ишан туралы. Дәуренінде атағы Алты Алашты жапқан Сайыпназар ахунның үш ұлының ішіндегі тұңғышы – Әбдісадық ишан қақында ел арасында естелік көп десек, артық айтқандық емес. Айталық, қызылордалық зерттеуші Гүлнұр Реймберген «Өзбекстандағы «Көкілташ» медрессесін бітірген, Меккеге қажылыққа үш рет барған, араб, парсы, шағатай, өзбек, неміс тілдерін жетік меңгерген Әбдісадық ишан – Сайыпназар ахунның үлкен ұлы» деп «Аманкелді ауылы» жазбасында бұл мағұлыматты шегелей түседі. Балуан тас пен ашық дереккөздеріне қарағанда, ол қазіргі Сырдария ауданындағы Амангелді ауылында 1848 жылы туып, 1888 жылы қайтыс болған. Ишанға қатысты көп сілтемелер беріліп жүрген «Әбдісадық ишан» мақаласында бұл туралы: «Көкілташ медресесін бітіргені жайлы шатырхаты осы кезге дейін сақтаулы. Бұл кісі жастай әкесінің қолында оқып, кейін қайын атасы Бұқар әмірінің жанындағы игі жақсыларының бірі Әбубәкір Тоқсабаның тәрбиесінде болған. Бұқар әмірінің балаларымен бірге тәлім-тәрбие алып өзбек, парсы, араб, шағатай тілдерін жақсы білген. Меккеге қажылыққа үш рет барған. Қажылыққа үшінші рет барып келе жатқанда өзбек жерінде обадан қайтыс болған. Ол кісінің қабіріне ашық кесене салынып, оны күтетін арнаулы шырақшысы бар» деп кеңінен толғанылады. Бұдан бөлек онда:
«Меккеге қажылыққа барғанда Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбардың ең соңғы екі тал қасиетті сақалын «мәймүбаракты» және алтын дәспідей қасиетті заттарға (тағы бір деректе Пайғамбардың (с.ғ.с.) патшалық қазынада сақталған ең соңғы екі тал қасиетті сақалын, «Мой муббаракты», алтын тәспіні және қасиетті жайнамазды) Мекке халифасына төрт жүз адам арыз беріп сұрағанда, Әбдісадық ишанның арызы дәлелді болып шығыпты. «Мәймүбәрәкті» көрген адам Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбардың жүзін көрген болып есептеледі екен. Елге қайтып келе жатып «Мәймүбәрәкті» ұрлатып алып, оның жоғалғаны туралы жиырма бес мемлекетке хабар берген екен. Ишан өте ірі денелі, ерен күш иесі, қайратты болыпты. Бұқарада оқып жүргенде күресте әмірдің бас палуанын жыққан. Әкесі Сайыпназар ахун сияқты ақын да болған. Әкесі Сайыпназар өлген соң мешітке өзі имам болып, медресе басқарған» делінеді. Расымен де, Әбдісадық ишан Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбардың соңғы патшалық қазынасындағы қасиетті заттарын алуына байланысты мұсылман әлемінде тарихи орны бар ірі тұлғалардың бірі саналады (Г.Реймберген). Алайда оның Бұқарада қалай балуандыққа жаттығып, қалай әмірдің әйгілісімен күрес салғаны және оны бұл өнерге кімнің баулығаны туралы тырс еткен сыбыс жоқ. Бір айта кетерлік жайт, ишанның немересі Әбдіқайым да атасы сияқты бірқатар тілдерді, атап айтқанда араб, парсы, орыс тілдерін жетік меңгерген.
1917-26 жылдары Ақмешітте төңкерістік үкіметтің Жаңақорған-Шалқар арасындағы билерінің үстінен қарайтын аға биі болып сайланғаны да бар екен. Сонымен қатар ол Мұстафа Шоқай басқаратын республикалық «Шорай Исламның» облыстық бөлімінің төрағасы да болыпты. Үшіншіден, Сәметтің Әйімбет ата ұрпақтарының бірі – Саурықты да күш-қайраты мол, әрі көріпкел әулие болған деседі. Ол 1930 жылы жасы сексеннен асып барып қайтыс болған. Оның қыстауы Хан тауының шығысқа қарай созылған жотасының Далақайнар қаласының тұсындағы Көкшоқы түбінде жалғыз үй отырады екен де, жазға қарай жайлауға Еспе өзенінің бойын жайлаған дейді білетіндер.
Жазға салым Көкшоқы өзенін бойлап, жоңышқа егіп, екі рет шауып, қыста малына беріпті. Жас кезінде ел ішінде болатын той-жиындарда күреске түсіп, қарсыластарын шақ келтімей жығып, палуан атанған кездері өте көп-ті. Оның өнері Шу өңірінің жұртшылығына кең жайылғандықтан ұры-қарылар одан сескенген екен. Бұл және басқа да мәліметтер турасында зерттеуші Әли Асатұлының «Саурық баба аңызында» кеңінен айтылады. Оның «Қазақ батырлары» басылымына шыққан еңбегінде мынадай бір қызық деректер шоғыры келтірілген: «Бірде күзге салым Саурықтың өрісте жайылып жүрген бес-алты түйесін төрт атты ұрылар қуып айдап бара жатады. Көріп қалған ол асыққандықтан атының аяғындағы кісенін бұрап сындырып ашып, жайдақ міне сала қуып жетіп, екеуін сойылмен ұрып түсіреді, екеуі ұзап қашып кетіпті. Сұрастыра келе бұлар бұл өңірдің адамдары емес екен де, алыстан Іле өзені бойынан мал ұрлап қайту үшін келген жалайыр елінен болып шығады. Ол екеуін екі күн ұстапты да, бұдан бұлай бұл жаққа аяқтарын баспайтындай етіп, уәдесін алып, босатып жібереді».
Ал екінші оқиға мынау екен:
Тағы бірде ауылына ел ішіне жаңадан палуан атанып, аты шығып жүрген немере інісі Тоқсанның баласы Рәсілбай келеді. Өз балалары Жанбай мен Жәнеттер де ауылда екен. Балаларының күштерін сынамақ болып, Кеңшоқы өзеніне көпір етіп, өзі әкеп салған ұзындығы биік бойлы адамның бойындай жалпақ тасты көтеріп сынамақшы болады. Ол өз балаларына:
– Менен туған бала болсаңдар, мына тасты көтеріп, жылжытып былай қойыңдаршы, – дейді. Олар қанша әуреленгенімен шамалары келмейді. Сонан соң Рәсілбекке қарап:
– Сен де қосылып, үшеуің көтеріп қойыңдар, – дейді. Алайда олар қанша әрекеттенгенімен тасты орнынан қозғалта алмапты. Сонда Рәсілбек тұрып:
– Аға, бұл тасты көтергеніңіз, сізді әрқашан жебеп, көмектесіп жүретін әруағыңыз бар, соның арқасы ғой, – деп өздерінше ақталыпты (Балуан тас). Рәсілбай палуан да оңай адам емес, аса зор денелі, ауыр салмақты адам болыпты. Ал той-жиындарда сайысқа түскенде, басқалары көтере алмағасын сиқым елінің Бөрібай дегенінің үлкен мықты қара атын мінеді екен. Ол ат болса ондай сайысқа әбден үйренген, өзі ыңғайлана беретін әдісқой жылқы көрінеді. Жерлестерінің сөзінше, Саурықтың зор қайраттылығымен қатар, әруақ қонған тәуіпшілдігі де болған. Ол әр аптаның жұма күндері қоңыр қобызымен зікір тартып, оны жайлап бастап, соңына қарай даусын созып, аңыратып жылағандай үн шығарып, әруақтарының аттарын қосып айтып отыратын әдеті болған. Атаның тәуіптік-әулиелік қасиетінің шарапаты елінің қажетіне мол тиіпті. Кейде екіқабат әйелдер босана алмай қиналатын мартубасты дерті кездерінде Саурықты көмекке шақырып, жәрдемін алып отырған. Баруға мүмкіндігі болмаған жағдайда шақыра келген адамнан жөн-жобасын айтып, өзінің қамшысын беріп жібереді екен (Саурық баба аңызы. Ә.Асатұлы. «Қазақ батырлары» газеті. Алматы, 2000. №3).
Бұл аталып өткен кісілердің дерегі анығырақ әрі уақыт жағынан жақын болса, ал (4) Шаймерден әулиеге қатысты әңгімелер тіптен ұшқары ертегі-әфсана болып кеткен-дүр. «Оңтүстік Қазақстан топонимикасы» бойынша Шаймерден әулиенің күнбатыс жағында бірнеше төбелер бар. Солардың бірін ел «Тақия төбе» деп атайды. Тақия төбенің күн шығысында қатар орналасқан екі төбені «Жалғыз төбе» деп атайды. Аңызға қарағанда Тақия төбенің астында бір кездері елдің қазынасы – жақұт, маржан, алтыны сақталған болса керек. Елге, малға тиіскен алып айдаһар ордалы жыланмен келіп осы қазынаны басып алған. Қазына иесі қартты айдаһар шағып өлтірген. Емшек төбе қарттың кемпірі екен. Жалғыз төбе қызы дейді-міс. Қазынаны басқан ордалы жыланның бірі қыздың анасын, енді бірі қызды шағады. Қыздың емшегі жылан уының захарынан ағып түседі. Шаймерден ата палуан, батыр кісі екен.
Ол келіп бір уыс тас-топырақты алып Тақия төбедегі қазынадағы жыландарға лақтырады. Екінші уыс топырақты қыздың анасына тиіскен жыландардың үстіне тастаса, үшінші рет топырақты Жалғыз төбеге – қыздың үстіне тастайды. Содан жыландар мерт болады. Шаймерден ата мешітінің төріндегі қуыс жол (үңгір) осы қазынаға тартылған жол екен (Ш.Исахова). Сонымен, бұл мәліметтер ертеректе ізгілік, адамгершіліктің де залымдарға алдырмастай мығым бұлшық еті мен өткір азуы болғанын көрсетеді. Бірақ шынтуайтына келсек, ілім, қасиет иелерінің оған тікелей мұқтаждығы да жоқ болса керек. Яғни физикадан бұрын рухани болмысын шынықтырып, жүрегін нұр, қуатқа толтыратын ол проба-санаттың адамдары транцедентті онтологиялық өлшеммен өлшеуге ғана лайық.
Қаласа биологиялық-физикалық мүмкіндіктерінсіз де небір көз көріп, құлақ естімеген кереметті іс-қимылдарға бара алары анық. Ондайда тек кірпіш тәні мен тау тұлғасына иек артқан Таусоғарың не, Геракл-Геркулестерің жолда қалар еді. Әйткенімен бәрін Жаратқаннан рұқсат етілген шеңберде ғана іске асырғаны тағы да шын. Қысқасы, бұл да бір бітпейтін сыр әңгіме. Болмаса қайда барса алдында көр болып, өлімнен қашқан Қорқыт ата да Сырдарияның иінінде Әзірейілге тұтылғанда, өзін тылсыммен көбейтіп, қырық Қорқыт етіп көрсеткенін қалай түсіндіруге болады? Олардың қайсысы Қорқыт екенін айыра алмай сасқан жаналғышқа сол кезде Құдірет пәрмен етіп:
«Қырқының қайсысы бұрын кірпігін қақса, соның жанын ал!» демеуші ме еді? Сөйтіп шын Қорқыт кірпігін қаққан кезде ғана жаны алынған. Иә, қазақтың әулие, дін асылдары басқа халықтардағы «әріптестеріне» қарағанда ел ісіне көп араласқан. Басқаша мүмкін де емес еді. Көшпенділер тарихы – ұдайы жар жиегінде жүру мен бітпес дағдарыстар тарихы. Жоғарыдағы Марал ишанның өзі туған бөлесі Кенесары азаттық үшін Ресейдей күші басым жаумен арпалысып жатқанда бес уақыт намазын өтеп, тәспісін тартып, құдай деп қарап отыра алмаған.
Жәрдем етіп, шайқастарға бір батырдай-ақ атсалысып, көп қарекет қылған. Өйткені құдайдың назарына әулиелердің көз жасынан бұрын қаһармандардың төгілген қанының көбірек шалынатынын аңдағандайын. Философтарша айтсақ, бүйтетіндей көз жасы – түссіз, ал қан – қып-қызыл. Әсілінде, осынау күрес пен палуандық тақырыптары баурағандар бұлардан да басқа рухани тұлғалардың күштік қыр-жырын «Балуан тас» кітаптарынан таба алатынын кезекті рет атап өткен жөн. Осы жолдардың авторының ізденісімен дүниеге келген ол еңбекте қаншама әулие-әнбие, ишан, қожа-молданың балуанға түсіп, белдесудің көкесін танытқанының дерегі де Шаһризада сарайындағы інжу-маржандай шашылып жатыр. Тек теріп ал да, алтын қобдишаңа тізіп сала бер! |
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде «Егемен Қазақстанның сыртқы саясаты мен дипломатиясына 30 жыл: жетістіктері, сын-қатерлер мен келешегі» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция басталды.
Ауқымды шара Қазақстанның сыртқы саясатындағы негізгі бағыттарын ғылыми тұрғыдан талдау және талқылауға, еліміздің халықаралық қатынастардағы қазіргі перспективаларын, оның қауіпсіздік жүйесі, интеграциялық құрылымдар, экономикалық және өркениеттік процестердегі орны мен рөлін айқындауға бағытталған. Оған танымал сарапшылар, сыртқы саясат құрылымдары мен ҚР аккредиттелген дипломатиялық миссия өкілдері, ғалымдар және студент жастар қатысуда.
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың ректоры Жансейіт Түймебаев жиылғандарға арнайы бейнеқұттықтау жолдады. «Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан көпвекторлы қағидат, прагматизм және ұлттық мүдделерге негізделген сыртқы саясаттың тиімді моделін құруға қол жеткізді. Бүгінгі таңда Қазақстан әлемнің 186 елімен дипломатиялық қарым-қатынас орнатқан. Негізгі шетелдік серіктестермен ынтымақтастық артуда. Орталық Азия елдерімен диалог жандана түсті. Халықаралық қауіпсіздік мәселелеріне жіті назар аударылуда. Баршаңызды Қазақстан дипломатиясының мерейтойымен құттықтаймын және жемісті жұмыс тілеймін!» – деді университет басшысы.
Жиында сөз алған БҰҰ-ның Қазақстан Республикасындағы тұрақты үйлестірушісі Микаэла Фриберг-Стори жарқын болашақ құратын жастарды қалыптастыру БҰҰ миссиясының негізі екенін еске салды. Осы орайда, ҚазҰУ-да атқарылған жұмыстарды жоғары бағалап, «БҰҰ-ның тұрақты даму бойынша жаһандық хабы ретінде сіздер студенттерге өз мақсатына жетуде үлкен көмек жасаудасыздар. Бұл Қазақстанның және өңірдің одан әрі дамуына ықпал етеді», – деп атап өтті.
Сондай-ақ пленарлық отырыста Қазақстан Республикасының Америка Құрама Штаттарындағы төтенше және өкілетті елшісі Ержан Ашықбаев, Еуропалық одақтың Қазақстандағы елшісі Кестутис Янкаускас, Қытай Халық Республикасының Алматыдағы бас консулы Цзян Вэй, Франция Республикасының Қазақстан Республикасындағы бас консулы Алексис Шахтахтинский, Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Қазақстандық стратегиялық зерттеулер институтының директоры Еркін Тұқымов сөз сөйлеп, пікір бөлісті.
Конференция жұмысы Халықаралық қатынастар дипломатиялық аударма кафедрасында Секция 3. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР САЛАСЫНДАҒЫ МАМАНДАРДЫ КӘСІБИ ДАЯРЛАУДАҒЫ ШЕТ ТІЛІНІҢ РӨЛІ секциялық отырысқа ұласты.
Секция модераторы Бақытов Айтқали Тайжанұлы мәлімдемесі мен басталып келесі спискер лер сөз сөйледі.
Макишева М.К. ҚазҰУ доценті, дипломатиялық аударма кафедрасының профессоры;
Бекишева Р.М., Жантілеуова Г.Қ., дипломатиялық аударма кафедрасының аға оқытушылары, Смағұлова А.C., дипломатиялық аударма кафедрасының доценті, Жанұзакова Г.А., дипломатиялық аударма кафедрасының аға оқытушысы Смағұлова К.К., дипломатиялық аударма кафедрасының доценті, Чакиева Д.А., магистрант, Қожабекова Р., дипломатиялық аударма кафедрасының оқытушысы, Мұхаметқалиева Г.Ө., дипломатиялық аударма кафедрасының доценті, Бақытов А.Т., дипломатиялық аударма кафедра меңгерушісінің орынбасары; Алимова Р.Т., Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университетінің оқытушысы және студентер баяндамалыры мен бөлісіп, пікірлерімен бөлісті.Секция жумысы өте ауқымды өтті. |
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
Судың өздігінен тазаруы. Су айналымы.
⇐ ПредыдущаяСтр 88 из 97Следующая ⇒
Су ресурстарының «мұхит – атмосфера – жер – мұхит» системасындағы айналым процестерiнде тамаша бiр қасиетi — өздiгiнен қайта қалпына келу қабiлетi. Табиғатта тұщы суды материктерден мұхиттар мен теңiздерге, олардан қайтадан керi қарай қайта алып келетiн алып ”механизм„ үнемi жұмыс iстейдi. Гидросферадағы өздiгiнен тазару процесi заттардың айналымымен байланысты. Өздігінен тазару дегеніміз табиғи физикалық, химиялық және биологиялық процестердің нәтижесінде гидросферадағы ластағыштардың табиғи түрде ыдырауы. Табиғаттағы сулардың өздігінен тазалануы заттардың алмасуы арқылы жүреді. Тұщы сулардың өздігінен тазалануы онда тіршілік ететін бактериялар, балдырлар және жоғарғы сатыдағы өсімдіктер және омыртқасыз жануарлар сияқты организмдердің тіршілік процесіндегі әрекеті арқылы жүзеге асады. Сондықтан табиғатты қорғаудың міндеті – судағы осы тіршілік қатынастарын сақтап, бірқалыпты ұстау болып табылады. Кез келген су айдыны өзіне ғана тән тірі организмдері, өсімдіктері жіне микроорганизмдері бар күрделі тіршілік жүйесі. Табиғи жағдайда суға бактериялар немесе химиялық қоспалар түсетін болса өздігінен тазалануы тез жүреді де су тазалығы бастапқы таза қалпына келеді. Мұхиттар мен басқа да су қоймалары суының тазалануы планктондардың сүзгіштік қабілеттеріне байланысты келеді. Мысалы, осы планктондар арқылы өздігінен Байкал көлінің жылына 60 км3 суы тазаланып отырады. Планктондар органикалық, минералдық заттектермен қатар суқоймаларын әртүрлі ауру қоздыратын бактериялар мен вирустардан да тазалап отырады. Қара теңіз бен Каспий суын табиғи жолмен тазалап отыратын организмдер моллюска-санитар-дрейсен болып табылады. Ол өз денесі арқылы судағы органикалық қалқыма заттектерді өткізіп, өзінің тіршілігіне қажетті элементтерді пайдаланып, минералдандырып қажеті жоғын ерімейтін түрге айналдырып сыртқа шығарады.
Биологиялық фактормен қатар су қоймаларының өздігінен тазалануына физикалық және химиялық факторлар да қатысады. Ластағыш заттектердің мөлшерін төмендетуге қатысты негізгі физикалық факторларға сұйылту, еріту және араластыруды жатқызуға болады. Мысалы, өзеннің қарқынды ағысы қалқыма заттектерді жақсылап араластырып, олардың концентрациясын төмендетеді. Өздігінен тазалану процестері жүргенде ерімейтін заттектер, олардың бетіне жабысқан бактериялар салмақ күшімен су қоймаларының түбіне біртіндеп тұнып отырады, кейін әртүрлі физикалық факторлар әсерінен тіршілігін жояды. Күшті ластанған, жаңа ағыс келіп құймайтын суларда өздігінен тазару процесі ешқашанда болмайды, сондықтан лас суларды таза сумен араластыру өте қажетті жағдайларға жатады. Судың залалсыздандырылуы күннің ультракүлгін сәулесінің күшімен де өтеді. Физикалық факторлардың ішінде су қоймаларына түсетінбактериялар мен вирустардың ұзақ уақыт сақталуына қолайлы әсер тигізетін температуралық фактор. Температураның төмендеуі олардың ұзақ сақталуына жағдай туғызады. Мысалы, жылы жерлерде олар 200-300 м қалшақтыққа дейін жайылып жатса, солтүстікте 2000 км жерге дейін өлмей ағып жүре беруі мүмкін.
Өздігінен тазалану процесіне ықпал жасайтын химиялық факторлардың ішінде органикалық және анорганикалық заттектердің тотығуын атап өтуге болады. Су қоймаларының көп мөлшерде химиялық заттектермен ластануы судың өздігінен тазалануына қатысты процестердің жүруін бұзады, микроорганизмдердің ең маңызды қасиеттерін өзгертеді және ең ақырында судың сапасын төмендетеді. Табиғи түрде судың тазалануы су айналымына да тәуелді.
Дата добавления: 2015-01-01; просмотров: 58; Нарушение авторских прав
⇐ Предыдущая83848586878889909192Следующая ⇒
lektsii.com - Лекции.Ком - 2014-2022 год. (0.008 сек.) Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав |
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет агенттігінің Шымкент қаласы бойынша департаментінің ANTIKOR.LIVE онлайн эфирінде Шымкент қалалық ішкі саясат және жастар істері жөніндегі басқарманың басшысы Бектаева Жанар Әлібекқызы сыбайлас жемқорлықтың алдын-алу бойынша қабылданған кешенді шаралар туралы сұхбат берді.
Біздің мақсатымыз — халықтың әл-ауқатын арттыруға бағытталған мемлекеттік бағдарламаларды әрбір қала тұрғынына жеткізу арқылы ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету – деп баяндады басқарма басшысы Ж.Бектаева.
Осы мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу мақсатында қаламыздағы БАҚ, этномәдени бірлестіктер, ҮЕҰ, саяси партиялар, азаматтық қоғам мен қоғамдық ұйымдар, жастармен қатар, «Ақпараттық Коммуникациялық орталық», «Жастар ресурстық орталығы», «Қоғамдық келісім» КММ мен «Рухани жаңғыру» жобалық кеңсесі тұрақты тартылуда.
Мемлекет басшысының «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасына сәйкес басқарма тарапынан жүзеге асырылып жатқан жобалар мен алдағы жылғы жоспарларына басқарма басшысы жеке-жеке тоқталып өтті.
Сонымен қатар, басқарма басшысы бұл жобалардың барлығы билік пен қоғам арасында қоғамдық диалог, ашықтық, халықпен кері байланыс орнату үшін қолға алынған шаралар екендігін жеткізді.
Previous
Шымкентте сыбайлас жемқорлыққа қарсы қоғамда нөлдік төзімділікті қалыптастыруға бағытталған кездесулер өтуде
Next
Шымкентте «Көрме орталығы» қызметкерлеріне «Терроризмге қарсы іс қимыл» Заңын түсіндіру жиналысы өтті |
Алғыс айту күні деген суайт шешім қазаққа мүлдем кереғар: 01 наурыз 2022, 10:30 - жаңалықтар Alashainasy.kz
Басты Өзге тақырыптар Сен тұр - мен айтайын!
Алғыс айту күні деген суайт шешім қазаққа мүлдем кереғар
01 наурыз 2022, 10:30
Қазақ "рақмет" айтпаған.
Қазақта рақмет деген сөз де, оңды-солды алғыс айту да бола қоймаған. Ол - қазақтың "неблагодарныйлығынан" емес.
Керісінше қазақ үшін жақсылық істеу - қайтарым күтпейтін, кәдуілге сіңісті морал болғандығынан. Жақсылық, қайырым рақмет үшін емес, риясыз істелетін қазақ үшін үйреншікті, қатардағы қарапайым қылық
"Рақмет" сөзінің өзі бертінде, бәлкім совет дәуірінде пайда болған калька болу керек: "Спаси, боже" секілді - "Рақым ет!"
Қазақта ежелден бері келе жатқан алғыс сөзі "Сау бол!" Бұны көбіне кәзір батыс жақта айтады. Әзербайжандарда оғыздардан бері келе жатқан нұсқасы бар: "Сау ол!"
Төріктерде жақсылық жасау сауап жинаудың бір тәсілі - ол үшін "рақмет" керек емес.
Қазақ істеген ісіне рақмет күтуді ерсі көрген халық. Алғыс алудан ұялған халық. Керісінше оның орнына бата алуға құмартқан халық! |
Әй осы бала бірден кете алмайды-ау, дегендей гугл шілденің 27не дейін уақыт беріп отыр. Иә, кең көсілгенге жақсы, бірақ үлгеру керек.
Осы уақытқа дейін не бітірдік? Бүкіл фотолар мен құжаттырды гуглдан алып шықтым. Телефон мен компьютер Nextcloud жүйесімен толық синхронизация жасай алатын жағдайға жеттік.
Бұдан кейін гугл драйвтағдай құжатты онлайн редакторлап көру керек болып, неше түрлі текст, таблица процессорларына жүгіндік. Маған дұрыс болып көрінгені Onlyoffice.
Onlyoffice-тің десктоп версиясында 3 жылдан бері жұмыс жасап келемін. (MS office қолданбағаныма 13 жыл болған екен. Ол да бір бөлек әңгіме)
Оған қоса контакт, календарды да қостық, импорт жасау қиын емес болуы керек, көреміз.
Бұдан бөлек почта жинақтауыш пен конференция қызметі бар. Конференциясы zoom, google meet, ms teams сияқты болып көрінді тест жасау керек, оны қосудың да нюанстары бар екен, ол шешіледі. (Тестке шақырамын)
Бір сөзбен айтқанда толықтай гугл драйв жасап шығуға болады екен. Бұл деген Мекемелер үшін үлкен мүмкіндік. Әсіресе білім саласындағы мекемелер үшін, жыл сайын ақшасын далаға шашқанша осындай қадамдар жасау керек.
Плюстері: Бүкіл мәлімет іште болады, офис лицензиясын бір рет сатып аласыз (онда да облачный сервис үшін ғана), десктоп офистер тегін. Платформа өз таңдауыңызда қалады, ол виндоус па, мак па, линукс па, андройд па, айос па, анда бүйтеді, мында сөйтеді деген әңгімесі жоқ.
Минустары да бар әрине онсыз болады ма, оны ертең тестке шығарғасын халқым жазады ма деп отырмын. Әзірге өзім админ болғасын ба, әрі итеріп бері жыққасын ба, бәрі плюс боп тұр.
Почтавик туралы кішкене қиындықтар бар, қиындық болғанда уайым басымдау, black list-ке кіріп кетіп мазаны алмайды ма деген әсіресе. Әйтпесе Тимур айтып отырған асанқайғы болған вебморда мәселесі пашти шешілді, nextcloud жинақтауышын қолданамыз ба деп отырмын. Тек министрлеріміз yandex360, google workspace, ms365 –тердің қолына су құя алмайды деп шайып отырмаса болды эфирде. |
Азаматтарды қабылдау алдын ала жазылу арқылы наурыз, маусым, қыркүйек және желтоқсан айларының екінші бейсенбісінде сағат 17.00-ден 18.30-ға дейін жүзеге асырылады.
Кері қайту
Заңдар
2022 жылғы 01 желтоқсан
Мемлекет басшысы «Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Швейцария Федералдық Кеңесі арасындағы дипломатиялық өкілдіктер, халықаралық ұйымдар жанындағы тұрақты өкілдіктер және консулдық мекемелер қызметкерлерінің отбасы мүшелерінің ақылы еңбек қызметі туралы келісімді ратификациялау туралы» Қазақстан Республикасының Заңына қол қойды
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Екібастұздағы жөндеу жұмыстарының барысы туралы Премьер-Министрдің баяндамасын тыңдады |
Әскери қызметтен жалтару мақсатында әскери бөлімді немесе қызмет орнын тастап кету, сол сияқты осындай мақсатпен қызметке келмеу. Ескерту. Қашқындықты жасаған әскери қызметші, егер қашқындық ауыр жағдайлардың себептерінен болса және егер ол әскери қызметті одан әрі өткеру үшін өз еркімен келген болса, coт оны қылмыстық жауаптылықтан босатуы мүмкін.[1]
ДереккөздерӨңдеу
↑ Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. — Алматы: «Жеті жарғы» баспасы, 2008 жыл. ISBN 9965-11-274-6
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет.
Бұл заң саласына арналған жаңа мақалаға бастама. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесуіңізді сұраймыз. |
Қостанай шенділері Ахмет Байтұрсынов туған үйді бұзып тастады: 17 маусым 2022, 19:46 - жаңалықтар Alashainasy.kz
Басты Қоғам Алаш үні
Қостанай шенділері Ахмет Байтұрсынов туған үйді бұзып тастады
17 маусым 2022, 19:46
2009 жылы ауыл тұрғындары Байтұрсыновтың кіндік қаны тамған тамның іргетасынан жоғары бойлай ескерткіш ретінде екі бөлмелі үй көтерген, - деп хабарлайды Alashainasy.kz тілшісі Аbai.kz-ке сілтеме жасап.
Ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсыновтың Қостанайдағы туып-өскен үйін мердігерлер түгін қалдырмай бұзып тастаған. 2009 жылы ауыл тұрғындары Байтұрсыновтың кіндік қаны тамған тамның іргетасынан жоғары бойлай ескерткіш ретінде екі бөлмелі үй көтерген.
Олар баспананы тарихи жәдігер ретінде сақтап, күтіп ұстаған. Бірақ биыл мамыр айында Байтұрсыновтың туған үйі тендерге түсіп, мердігерлер баспананың астаң-кестеңін шығарып бұзып тастап, құрылыс жұмысын бастайды.
«Мынау арада Ахметтің бұрынғы үйінің ізі болған. Фундаменті бұның қара шымнан кесектен салынған еді. Міне, қарап отырсаңдар жобасы осы жерден. Мынау арада пешпен бөлінген еді. Сол пешпен бөлінген бұрышта біздің Ахмет атамыздың үйіндегі әжеміз осы жерде Ахмет атамызды дүниеге әкелді-ау деп өзіміз ойлайтын едік. Астан-кестені шыққан. Ізі де қалмаған, дымы да қалмаған. Ең соңғы Ахметтің өзімізде бар ескерткішінен айырылып қалып тұрмыз», – Ахмет Байтұрсынұлы ауылының тұрғыны Жақсыбек Әбдісалық.
Не себепті екені белгісіз 22 миллион теңге бөлінген құрылыс орта жолда тоқтап қалады. Әрі нысанды жаңғырту жауапкершілігі жүктелген мекеменің сапасыз материал пайдаланғаны туралы әлеуметтік желіде бейнежазбалар тарады. Құрылысқа адам қолы тисе үгітіліп қоя беретін құм кірпіштер қолданылғаны айтылды.
Ал, шенеуніктер «Ахметтің үйін бұзуды жергілікті тұрғындар сұрады», дейді. «Екі ауылдың тұрғындары үйдің апатты жағдайда екенін айтып, мәселе көтерді. Аудан, облыс әкімдіктеріне жүгінді. Сондықтан біз осындай шешім қабылдадық», – деді Ахмет Байтұрсынұлы ауылының әкімі Нұрсұлтан Байділдин.
Қазір Ұлт ұстазының үйін қайта салу үшін жаңа мердігерлер іздестіріліп жатыр және жобаның құны 37 миллионға дейін өскен.
«Жоба бойынша 149 шаршы метр. Тұрғын үйді музей үй етіп, қайта қалпына келтіру жұмыстарын жүргізеді. Жобасы 20 маусымда алынады. ПСД-ны жобалауға 1,2 млн теңге демеушілер атынан істеледі. Ал енді үйдің құны 37 млн боп тұр. Экспертизаға дейін. Енді ол өзгелерді әлі», – Жангелді аудандық құрылыс бөлімінің басшысы Әділбек Иманғалиев.М
Өзге елдер тарихи құндылығын шашау шығармай жинап, бірнеше ғасырлық мұрасын барынша өз қалпында сақтауға тырысады. Жасандыдының аты жасанды екенін терең ұғынады.
Осы оқиға туралы жазушы Елдос Тоқтарбай өзінің инстаграм парақшасында былай деп жазды:
«Ұлт ұстазы, ғасыр перзенті, мемлекет және саяси қайраткер Ахмет Байтұрсынұлы туған тарихи үйдің іргетасын көргенмін. Тарих еді!
Неше күннен бері Торғайдан жеткен видеоны көріп, жүрек ауырады. Ақсақал жылап тұр! Оның жүрегі жылап тұр! Можантопайлар тарихи үйдің іргетасын қопарып, жермен-жексен етті. Тарихтың қойып кеткен көзіндей болған құндылықты құлатты да тастады. Жер құрып қалғандай сол үйдің іргетасын бұзып, соның үстіне үй салатындай не күн туды басымызға?!
Құрметті Президент!
Күндер зулап, айлар зымырап өтіп жатыр… өтіп жатыр… ұлт ұстазының тойы 5 қыркүйек те өтеді… не дайындығымыз бар өзі?! Алаң көңіл… Торғай-Ана қашан теңдігін алып, өз алдына бөлек облыс болады?! Қазақтың құты болған қарашаңырақ қашанғы Қостанайға телміріп тұрар екен?!
Жаңа Қазақстан әділетсіздікті қалпына келтіреді дейді. Торғайға келгенде қашан әділетті болар екен…
Қайран, Ахмет көке! «Ел - бүгіншіл, менікі - ертең үшін» деп өтіп едіңіз осы ұрпақ үшін… сол қадіріңе жете алмадық… Өзің айтқандай, «Дүниенің кілті қолымда болса, қазаққа ұжмақ қылар едім!» демекші, біздің де қолда сол кілт болса, ұжмақ қылып, тойыңды кемшіліксіз өткерер едік… Кеш бізді, кеше гөр, Ардақтым!» - деп жазды жазушы. |
Аяқдоп әлемінде футбол академиясымен танымал клубтар жетерлік. Олар жыл сайын бірнеше ондаған кәсіби футболшыларды баптап шығаруда. Бұл үрдіс қазақстандық клубтар арасында да бар. Премьер-лигада бақ сынайтын «Тараз» академиясынан тәлім алып, үлкен футболда толағай табысқа жеткен футболшылар жетерлік. Akparat.com сайтының тілшісі «Тараз» академиясының түлектерін шолып өткен болатын.
Қазақ футболының тарихында «Тараз» академиясының алар орны бөлек. Жамбыл топырағынан шыққан футболшылар қатарында: ішкі біріншіліктің үздік сұрмергендердің бірі – Олег Литвиненко, футболшы ретіндегі мансабында, бапкерлік ғұмырында да үлкен табыстарға қол жеткізген – Вахид Масудов және Қазақстан футбол федерациясының президенті – Сейділдә Байшақовтар бар. Қазіргі қазақ футболының аға буындары Нұркен Мазбаев пен Мұрат Тілешевтер де Тараз қаласының тумасы. Осы күндері премьер-лигада өнер көрсетіп, ұлттық құраманың белді мүшелеріне айналған Бауыржан Исламхан, Ұлан Қонысбаевтар талай жастың томағасын сыпырған «Тараз» академиясының өкілдері. Жастардың арасында Еркебұлан Сейдахмет пен Бақтияр Зайнутдинов бар. Бұдан бөлек, «Қайрат» академиясының түлегі болғанымен, түп-тамыры тараздық Нұрлан Дайыров. 14 жасқа толғанша туған қаласында футбол әліпбиімен танысқан.
Олай болса, «Тараз» академиясынан шығып, спорттық мансабында біраз белесті бағындырған футболшыларды шолып өтсек.
(Олег Литвиненко ұлттық құрама сапында)
Өмірден озғанына 10 жыл өткен Олег Литвиненкодан бастасақ. Шабуылшы 1973 жылы 22-қарашада Жамбылда дүниеге келген. Мансабындағы алғашқы кездесуін, туған жеріндегі «Химик» командасында өткізген. 17 жылын футболға арнаған Литвиненко, ұзын саны 14 команданың жейдесінде, премьер-лигада 354 рет жасыл алаңға шығып, 148 голды еншіне байлаған. Бұдан бөлек, Кеңес Одағының кезінде «Химик» (1990) сапында 13 кездесуде 1 гол, «Русь Волгоград» (1991) құрамында 13 матчта 2 допты қақпада тулатқан. Осы көрсеткішінің арқасында, ішкі біріншілікте ең көп гол соққан ойыншылар тізімінде үшінші орында тұр. Қазақстанның бас командасында 1996-2006 жылдары өнер көрсетіп, 28 кездесуде ұлттық құрама үшін 6 гол соққан.
Олег Литвиненконың мансабындағы басты жетістіктердің бірі – өзге чемпионатта доп тепкендігі. 2001 жылы Кипрдің «Эрмис Арадиппу» клубының намысын қорғаған ол, жат елде көп тұрақтай алмай, қайта елге оралған. «Эрмис Арадиппу» өткізген 9 ойында қақпаны дәл көздеу бақыты бұйырмапты. Футболшы 2007 жылы 34 жасында өз-өзіне қол жұмсап, бақилық болды.
(Вахид Масудов «Қайрат» сапында)
Футболшы ретінде де, бапкерлік қызметте де биіктен көрген – Вахид Масудов жайлы әңгіме қозғасақ. 1956 жылы Жамбылда өмір есігін ашқан ойыншы, жанұясының сүт кеншесі. Аладопты жанына серік етіп, аула футболында өсіп-жетілген Вахид, 11 жасында алғашқы жеңісіне қол жеткізіп, кейіннен спорт мектебіне шақырту алған. «Былғары доп» турнирінде өзін жақсы қырынан көрсете біліп, 1977 жылы «Химик» командасына шақырту алады. Осыдан соң, табысқа толы 20 жылдық мансабы бастау алды. Кеңес Одағының кезінде, 14 жылда бес бірдей клубтың намысын қорғап, 308 ойында («Химик», «Хорезм», «Мелиоратор» командаларындағы статистикасы белгісіз) 42 голдың авторы атанған.
Тәуелсіздік алған жылдары «Қайрат», «Достық» командаларында бой көрсетіп, ұлттық құрамаға да шақырту ала бастады. Қазақстан құрамасы сапындағы беташар кездесуін 1992 жылдың 1-маусымында Түркменстанға қарсы өткізді. Жалпы, ұлттық құрамада 1992-1996 жылдары доп тебіп, 10 кездесуге қатысқан.
Орталық алаңдағы сапалы ойынымен көзге түскен Масудовқа шет елдерден ұсыныстар түсіп, 1993 жылы күзде немістің «Пройссен 07 Хамельн» клубына ауысады. Осы командада 22 ойында 1 доп соғып, келесі маусымда тағы бір германиялық «Гёттинген-05» командасына ауысады.
1994 жылы Қазақстанға қайта оралып, футболшы ретіндегі соңғы жылдарында «Актюбинец» (15 ойын), «Елімай» (27), «Қайрат» (31) секілді клбутарда бой көрсетіп, 13 рет мергендігімен көзге түскен.
Аяқдопшы ретіндегі 20 маусымында: «Елімай» (1992), «Қайрат» (1995) командаларында Қазақстан чемпионы, 1992 жылы «Қайратпен» кубок жеңімпазы атанды.
Бапкерлік жолын 1996 жылы «ЦСКА-Қайратта» бастап, қазіргі кезде «Тараздың» тізгінін ұстауда. Бірнеше жыл бұрын турнирлік кестенің түбінде қалған оралдық клубты премьер-лигада сақтап қалып, жоғары жеңгейдегі жаттықтырушы екендігін тағы да дәлелдеді. 11 жылда 17 команданы жаттықтырып, Қазақстан құрамасы (2001-2002) мен 21 жасқа дейінгі жастарға да білген-түйгендерін үйретті.
(Сейділдә Байшақов КСРО құрамында)
Қазақстан футбол федерациясының президенті Сейділдә Байшақов 1950 жылы 28-тамызда Жамбылда дүниеге келген. Әкесі – Икрам, ағасы – Сейітжан да футболға әуес болған. Футболды аса қастерлейтін отбасыда өскен Сейділдә Байшақов, кәсіпқой футболшы ретіндегі алғашқы кездесуін 1971 жылы «Зенитке» (Ленинград) қарсы өткізген. Жергілікті «Энергетик» командасында көзге түскен қорғаушыға, 1971 жылы «Қайрат» көз салып, қатарларына қосады. Осылайша, алматылық командаға ауысып, 10 жыл өнер көрсетеді. Сол жылдары 296 матчқа қатысып, қақпаға 11 гол соққан.
Қорғаныста сауатты өнер көрсеткен Байшақов, 1977 КСРО құрамасынан шақырту алады. КСРО құрамасының сапында Венгрия (1:2) және Грекияға (0:1) қарсы ойындарға қатысады.
Алматылық «Қайраттың» намысын спорттық мансабы аяқталғанша қорғап, кейіннен бас бапкердің көмекшісі ретінде қызмет атқарады. Ал, 2007 жылдан кешеге дейін, 10 жыл бойы футбол федерациясының вице-президенті ретінде еңбек етіп, осы жылдан бастап федерацияның президенті болып тағайындалды.
(Нұркен Мәзбаев «Оқжетпес» командасының бапкері ретінде)
«Тараздан» түлеп ұшқан тағы бір футболшы – Нұркен Мәзбаев. премьер-лигада 20 жасында дебюттық ойынын өткізген шабуылшы, қай командаға бармасын, есте қалар жетістіктерге қол жеткізген. Мәселен, «Таразда» 6 маусым өткізіп, ел чемпионы атанып, «Қайсарға» ауысты. Қызылордалық ұжым сапында ішкі біріншіліктің үздік бомбардирі атанып, 33 кездесуде 25 гол соқты. 2002-2003 жылдары «Тобыл» қатарында капитан ретінде доп тебіп, қостанайлық команданың Еурокубоктардағы алғашқы голын өз еншісіне жазады. 1999-2004 жылдар арасында «Синтез» (14), «Жеңіс» (28), «Достық» (15), «Қайрат» (10), «Тобыл» (44), «Ордабасы» (12) командаларында бақ сынап, 35 гол соққан. 2004 жылы туған «Тараз» (85) командасына қайта оралып, 3 маусымда 23 допты қақпаға енгізген болатын.
Клубтық мансабында 400 кездесу өткізіп, 140 допты қарсылас қақпасында тулатқан Мәзбаев, 1995-2000 жылдары ұлттық құраманың жейдесін киді. 5 жылда небәрі 13 кездесуге жасыл алаңға шыққан. Жарақатына байланысты Қазақстан құрамасында тұрақты өнер көрсете алмаған шабуылшы 2 доп соғады.
Бапкерлік жолын 2008 жылы бастап, 3 команданың тізгінін ұстады. Және Қазақстанның 19 жасқа дейінгі жастар құрамасында бапкердің ассистенті, ұлттық құрамада Александр Бородюк келгенше Талғат Байсуфиновтың көмекшісі қызметтерін атқарған.
(Мұрат Тілешев «Тараз» сапында)
«Тараздан» тәлім алған тағы бір шабуылшы – Мұрат Тілешев. 1982 жылы 12-сәуірде дүниеге келген жамбылдық, Қазақстанның көптеген командаларында доп тепкен. «Тараз» (63), «Жеңіс» (20), «Шахтер» (26), «Ертіс» (127), «Астана» (16), «Ордабасы» (20), «Ақтөбе» (59), «Жетісу» (27), «Атырау» (19) командаларында 148 гол соғып, Премьер-Лигадағы сұрмергендер тізімінде Нұрбол Жұмасқалиевтен кейінгі екінші орында тұр. 2005 («Ертіс»), 2008 («Ертіс»), 2009 («Ақтөбе») жылдары Премьер-Лиганың үздік бомбардирі атанған. 2003, 2006, 2009 жылдары ел чемпионы, 2010 жылы күміс, 2008 жылы қола медалді иемденіп, 2000 жылы кубокты, 2010 жылғы маусымда Суперкбокты жеңіп алған. Ұлттық құрамада (2004-2007) 8 кездесу өткізіп, 1 гол соққан.
(Ұлттық құрама ойыншысы Ұлан Қонысбаев Исландияға қарсы кездесуде)
Аяғының желі бар Ұлан Қонысбаевқа келсек. 1998 жылғы әлем чемпионатынан кейін футболға қызыға бастаған жасөспірімнің алғашқы бапкері – Серік Өмірбеков мырза. Мансабындағы алғашқы командасы – «Жамбылда» 42 матчта 5 гол соғып, 2008 жылы «Таразға» ауысады. Жартылай қорғаныста керемет ойынымен көзге түскен Ұлан, 2011 жылы «Локомотив» (Астана) клубына шақырту алады. Елордалық ұжым сапындағы алғашқы маусымында Қазақстан чемпионы, Суперкубок иегері және 2011 жылдың ең үздік ойыншысы атанған. Қарағандылық «Шахтер» қатарында бірнеше жыл өткізіп, 30 ойында 5 допты қақпа төрінен шығарған. 2012 жылғы Қазақстан кубогының жеңімпазы, 2013 жылғы маусымда Премьер-Лигада күмісті олжалағаннан соң, «Астана», «Қайрат» сынды клубтарда өнер көрсетеді. Ұлттық құраманың намысын 2011 жылдан бастап қорғап келе жатқан жартылай қорғаушының соңғы командасы - «Атырау» болатын. Өткен маусымда Қытай құрамасына қарсы жолдастық кездесуде ауыр жарақат алып, әлі күнге дейін емделу үстінде. Италияда аяғына ота жасатып, жаттығуларға қайта кірісуде.
Жаста болса, бас болып жүрген Бауыржан Исламхан жайлы сөз қозғасақ. Бауыржан 1993 жылы 23 ақпанда дүниеге келген. 2011 жылы «Тараз» құрамына шақырту алып, үлкен футболдағы алғашқы қадамын жасайды.
Жастар арасындағы «Достастық кубогында» өзіндік ойын мәнерімен, техникасымен көзге түскеннен соң, Ресей және Украина командалары көз сала бастады. Қазандық «Рубин», донецтік «Металлург» клубтары қызығушылық танытқанымен, 2013 жылы «Кубань» командасымен келісімге келіп, краснодарлық ұжыммен 3 жылдық келісім-шарт жасасады. Дегенмен, айында-жылында тізімге ілініп, маусымның соңын дубльде өткізеді. Осы кезде «Астана» тарапынан ұсыныс түсіп, Мирослав Беранек баптайтын клубқа жарты жылға жалға беріледі.
2014 жылдың ақпанында «Қайрат» басшылығы ресейлік командамен келісімге келіп, 3 жылдық келісім-шарт жасасады.
Оңтүстік астаналық ұжымға келісімен жоғары деңгейде өнер көрсетіп, көп өтпей-ақ капитандық қызметке кіріседі. «Қайрат» командасында Премьер-Лигада 2014 жылы қола медаль, 2015, 2016 жылдары күміс медалді жеңіп алады. 2014, 2015 жылдары кубоктық бәсекеде үздік атанып, өткен жылы кубок финалисі атанды. «Қайрат» құрамындағы 4 жылда екі мәрте Суперкубокты жеңіп алған.
2016 жылы британдық ВТ Sport телеарнасы Еуропа Лигасының қорытындысы бойынша турнирдегі үздік голдың авторы - Исламхан деп тапты. 24 жасар ойыншы Еуропа Лигасының іріктеу сынында «Абердинге» керемет гол соққан болатын.
21 жасқа дейінгі құрама қатарында 24 кездесу өткізіп, 6 гол салған. Ал, ұлттық құрама қатарында 2012 жылдан бастап өнер көрсетіп жүр. Самат Смақовтың құрамадан кетуіне байланысты, Қазақстан құрамасының жаңа капитаны болып сайланды.
(«Тараз» түлектері Исламхан мен Сейдахмет ұлттық құрама сапында)
Таразда туған аяқдопшылар қатары әлі толастар емес. «Гранаткин Мемориал» жарысында шабуылшылық қырымен көрінген Еркебұлан Сейдахмет ресейлік футбол мамандарының көзіне түсті. «Зенит» жастарымен Италияда өткен турнирде бақ сынады. Атамыш жарыста топтық кезеңнің соңғы ойынында америкалық команда қақпасына покер (4 гол) жасап, әлемнің түкпір-түкпірінен жиналған скаудтардың көзіне түсті.
Жасөсіпірімдер жарысында көзге түсіп, ұлттық құрамада бірнеше гол соққан Сейдахмет «Уфа» сапына ауысты. Дегемен, ресейлік командада жарақатынан байланысты өз деңгейінде өнер көрсете алмай, болгариялық «Левски» сапына жалға берілген болатын.
Қазақ футболының болашағы – жастардың қарымы мықты. Көздерінде оты бар. Федерация тарапынан жастар мен жасөспірімдер футболына көп көңіл бөлінуде, бұйырса, бірер жылда Еуропада доп тебетін жастарымыз молынан шығып, футболымыз жаңа деңгейге көтеріліп қалар. |
"Жалған өмір-ай... ҰСТАЗЫМ, ДОСЫМ, ӘРІПТЕСІМ КАМАЛ БҰРХАНОВ дүниеден озыпты. Соңғы екі жыл төсек тартып жатып калған еді. Мағрипа жеңгем колдан келгенше барлығын жасады. Амал нешік, бәрі бір жаратқанның қолында. Бақұл бол, адал дос. Жаның жәннатта болғай, Камал аға!" деп жазды саясаткер.
Саясаттану ғылымдарының докторы, профессор Камал Низамұлы 1954 жылы 3 наурызда Ташкент облысы, Шұралысай ауылында дүниеге келген. Ташкент университетін (1977), Мәскеу мемлекеттік әлеуметтік университетін (2003) бітірген.
1977 – 78 жылдары Ә.Қастеев атындағы өнер музейінде ғылыми қызметкер;
1978 – 79 жылдары Ш.Уәлиханов атындағы Тарих, археология және этнография институтында аға лаборант;
1979 – 2002 жылдары ҚазМУ-де (қазіргі ҚазҰУ) аға лаборант, ассистент, аға оқытушы, доцент, профессор, деканның орынбасары, тарих факультетінің саяси тарих кафедрасының меңгерушісі, тарих факультетінің деканы, философия және саясаттану факультетінің деканы, саясаттану кафедрасының меңгерушісі болып істеді.
2002 – 04 жылдары Абай атындағы Алматы Мемлекеттік университетінің (қазіргі ҚазҰПУ) заң факультетінің деканы;
2004 – 06 жылдары ҚР Президенті Әкімшілігінде бас сарапшы маман;
2006 – 07 жылдары Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының директоры қызметтерін атқарды.
2007 жылдан ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты. Бұрханов қазіргі заманғы Қазақстан тарихы және саясаттану ғылымы бойынша республикадағы жетекші мамандардың бірі;
2007-2011 жылдары - ҚР IV сайланған Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің мүшесі;
2012 жылғы қаңтардан бастап 2016 жылдың қаңтарына дейін - V сайланған Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты, Әлеуметтік-мәдени даму комитетінің мүшесі. "Нұр Отан" ХДП партиялық тізімі бойынша сайланған.
40 астам ғылыми жұмыстардың, кітаптардың, мақалалар мен оқу құралдарының авторы. Бірнеше медальдармен марапатталған. |
5.4. Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесінде медициналық көмекті ұйымдастыруды, басқаруды және қаржыландыруды жетілдіру
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 2015 жылдарға арналған "Саламатты Қазақстан" мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы
Название Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 2015 жылдарға арналған "Саламатты Қазақстан" мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы
страница 4/5
Дата конвертации 17.05.2013
Размер 0.81 Mb.
Тип Документы
источник
1 2 3 4 5
5.4. Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесінде медициналық көмекті ұйымдастыруды, басқаруды және қаржыландыруды жетілдіру
Мақсаты: медициналық көмек көрсетудің тиімді және қолжетімді жүйесін құру.
Негізгі міндеттері:
1) әлеуметтік бағдарланған БМСК-ның басым дамуына негізделген денсаулық сақтаудың тиімді жүйесін қалыптастыру;
2) денсаулық сақтау саласында басқару және менеджмент жүйесін жетілдіру;
3) денсаулық сақтау саласын қаржыландыру тетіктерін жетілдіру;
4) медициналық көмектің жоғары сапалы және қолжетімді болуын қамтамасыз ету.
Нәтижелер көрсеткіштері:
стационарлық көмекті тұтыну деңгейін 1000 адамға шаққанда 2013 жылға қарай 1328 күнге дейін, 2015 жылға қарай 1172 төсек-күнге дейін (2009 ж. - 1522,6) төмендету.
бірыңғай төлеуші жүйесіне енген жеке меншік нысанындағы медициналық ұйымдардың үлес салмағын 2013 жылға қарай 14 %-ға дейін, 2015 жылға қарай 16 %-ға дейін (2009 ж. - 0%) ұлғайту.
өңірлердің деңгейінде жоғары мамандандырылған медициналық көмек алған халықты 2013 жылға қарай 5000 адамға дейін, 2015 жылға қарай 6000 адамға дейін (2009 ж. - 814 адам) ұлғайту.
Қол жеткізу жолдары және тиісті шаралар
1. Әлеуметтік бағдарланған БМСК-ның басым дамуына негізделген денсаулық сақтаудың тиімді жүйесін қалыптастыру жөніндегі шаралар мынадай бағыттарға шоғырландырылатын болады:
1) БМСК-ны жетілдіру:
Денсаулық сақтаудың жаңа сапалы даму деңгейіне көтерілуіне қызмет көрсету технологиясын, ең алдымен БМСК қызметін түбегейлі өзгерту жолымен ғана қол жеткізу мүмкін. БМСК-ның қолжетімділігін, тиімділігін, сапасын арттыру және дамыту мақсатында жалпы дәрігерлік практика базасында БМСК-ны көрсетудің ұтымды нысандарын және әдістерін әзірлеу мен енгізуді қоса алғанда, кешенді жетілдіру жоспарлануда. Әлеуметтік жұмыс институтын енгізу жолымен медициналық-әлеуметтік бағыттылықты дамыту көзделуде.
Көрсетілетін қызметтердің спектрін кеңейту және профилактикалық бағыттылығын ынталандыру, қаражаттың тиімді пайдаланылуын қамтамасыз ету үшін, сондай-ақ БМСК медицина қызметкерлерінің уәждемесін арттыру үшін ішінара қор иелену және БМСК тарифіне қосымша құрамдауыш енгізу жоспарлануда.
Функциялық міндеттерін бөлуге және қаржыландыру үлгісіне негізделген емхананың ұйымдық құрылымын үш бөлімшеге бөлу жолымен қайта қарау көзделіп отыр.
Бірінші бөлімше: құрамына дәрігерге дейінгі қабылдау кабинеті, сынақ кабинеті (акушер), емдеу кабинеті, егу кабинеті, қақырық жинау және химизатор кабинеті, дені сау балалардың кабинеті, профилактика және СӨС кабинеттері, сондай-ақ учаскелік терапевтер, педиатрлар және жалпы практика дәрігерлерінің кабинеті кіретін отбасылық денсаулық орталығы. Сонымен қатар осы бөлімшеде әлеуметтік қызметкер мен психологтан тұратын әлеуметтік-психологиялық қызметтің, сондай-ақ денсаулықты нығайту орталығы мен жастардың денсаулық орталығының болуы көзделген. Бірінші бөлімшені қаржыландыру тариф және олардың қызметі нәтижелерінің бағасы ескеріле отырып тарифке қосымша құрамдауыш бойынша жоспарланған.
Екінші бөлімше: тіркеу орнынан, ақпараттық бюродан, статистика және талдау кабинетінен, күндізгі стационардан, функциялық диагностика кабинетінен, физиотерапиялық кабинеттерден, клиникалық-биохимиялық зертханалардан, ультрадыбыстық диагностикадан, рентген-флюорографиялық кабинеттен, эндоскопия кабинетінен тұратын қосалқы-диагностикалық бөлімше. Қаржыландыру - көрсетілген медициналық қызметтердің саны бойынша.
Үшінші бөлімше: бейінді мамандардан (хирург, көз дәрігері, лор-дәрігер және басқалардан) тұратын консультациялық-диагностикалық бөлімше. Қаржыландыру - медициналық қызметтерге амбулаториялық-емханалық тарификатор бойынша.
Сонымен қатар пилоттық жобалар ретінде өңірлердің дайындық шамасы бойынша жекелеген заңды тұлға ретінде жұмыс істеп тұрған орталықтардың базасында төрт дербес отбасылық орталық құру көзделуде. Осы пилоттық жоспарды жарақтандыру республикалық бюджет қаражатының есебінен, жұмыс істеуі - қосымша құрамдауышы бар БМСК-ке арналған тариф бойынша жоспарланып отыр.
БҰДСЖ-ны одан әрі дамыту шеңберінде медициналық көмекке тең қолжетімділік қамтамасыз етілетін болады.
Осылайша, Бағдарлама шеңберінде БМСК-ны дамыту үшін мыналар жоспарланған:
БМСК-ның және мамандандырылған көмектің функцияларын, өкілеттіктерін және қаржыландырылуын дәл анықтап айыру жөніндегі нормативтік құжаттарды қайта қарау;
амбулаториялық-емханалық ұйымдар мен медициналық қызметтерді ұсынатын басқа да өнім берушілердің арасында өзара қарым-қатынастарды реттеу бойынша нормативтік базаны әзірлеуді және арнайы оқытылған кадрларды даярлауды қоса алғанда, ішінара қор иелену моделін және қызметінің нәтижелерін бағалау ескеріле отырып тарифке қосымша құрамдауыш енгізу;
медицина қызметкерлерінің уәждемелерін көтеру тетіктерін жетілдіру;
дәрігерлер мен орта медицина қызметкерлерінің сандық арақатынасын оңтайлы деңгейге дейін жеткізіп, дәрігер өкілеттігінің бір бөлігін мейірбикелерге беру;
жағымды кәсіби имидж жасау және медициналық қызметтің сапасын жақсарту мақсатында халықаралық талаптарға сәйкес орта медициналық персоналдың рөлі мен әлеуетін күшейту;
әлеуметтік қызметкерлер институтын ұйымдастыру және денсаулық сақтау жүйесіне енгізу;
БМСК дәрігерлерінің жалпы санынан «Жалпы дәрігерлік практика» мамандығы бойынша дәрігерлер санын, оның ішінде қайта даярлау есебінен көбейту;
дәлелді медицина қағидаттары негізінде БМСК көрсету стандарттары мен хаттамаларын жетілдіру;
медициналық көмектің сапасын басқару жүйесін (СQІ) енгізу;
БМСК көрсететін амбулаториялық-емханалық ұйымдардың материалдық-техникалық базасын нығайту;
амбулаториялық дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету тетіктерін жетілдіру;
бастапқы буын дәрігерлерін, мейірбикелер мен әлеуметтік қызметкерлерді оқытудың халықаралық стандарттарына сәйкес даярлау;
белсенді патронаж қызметін жетілдіру, оның ішінде қажетті аспаптармен және жабдықтармен жарақтандыру;
БМСК ұйымдары қызметінің тиімділігін көрсететін мақсатты индикаторларды әзірлеу (бекітілген тұрғындар арасында дені сау адамдардың үлесі, ерте кезеңде анықталған аурулардың ара салмағы, емдеуге жатқызу деңгейі, арнаулы мамандарға қаралу деңгейі, жедел медициналық жәрдемге қаралу деңгейі);
ауылдық денсаулық сақтаудың материалдық-техникалық базасын нығайтуды ауылдың медицина қызметкерлерінің уәждемелерін (тұрғын үй беру, бір жолғы жәрдемақы төлеу) одан әрі арттыруды, жетуге жолы қиын ауылдық жерлер үшін ұтқыр медициналық бригадалар құруды қосқанда, ауылда БМСК көрсету жүйесін одан әрі дамыту және жетілдіру.
2) жедел медициналық жәрдемді жетілдіру:
жедел медициналық жәрдемнің диспетчерлік қызметтерінің жұмысын жетілдіру;
негізсіз шақырулар мен пациенттерді қайта жолдау санын азайту бойынша жаңа тетіктерді әзірлеу және енгізу;
жедел медициналық жәрдем қызметінің жұмыс істеу нормативтерін қайта қарау;
парамедиктер институтын енгізу;
дайындалған медицина кадрларымен, оның ішінде парамедиктермен жедел медициналық жәрдем қызметін толықтыру;
патология түріне, науқас жағдайының ауырлығына қарай науқастарды стационарға жеткізу бағдарларын оңтайландыру;
әртүрлі патология түрлері бар науқастарды емдеуге жатқызуға дейінгі қарау хаттамаларын енгізу;
жедел жәрдемнің материалдық-техникалық базасын нығайту;
пациенттерді іріктеудің ұтымды жүйесін (triage) енгізу;
медициналық жәрдем сапасын басқару (СQI) жүйесін енгізу;
жедел медициналық жәрдем жұмысының мақсатты көрсеткіштерін енгізу (шақыруға келген уақыты, стационарға тасымалдап жеткізу уақыты, емдеуге жатқызуға дейінгі өлім-жітім);
науқастарды авиациялық тасымалдауды, оның ішінде қашық жерлерге тасымалдауды дамыту;
республикалық маңызы бар автожолдарда жол-көлік оқиғалары болғанда шұғыл медициналық жәрдем көрсету және құтқару жұмыстарының жүйесін дамыту;
алғашқы медициналық көмек көрсету бойынша жедел жәрдем және санитариялық авиация қызметтері, ТЖ, полиция, жол полициясы, өрт сөндіру қызметтері персоналының және көлік жүргізушілердің іс-қимылдарын үйлестіру.
3) мамандандырылған медициналық көмекті дамыту:
консультациялық-диагностикалық және стационарлық көмек, оның ішінде жоғары мамандандырылған медициналық көмек (бұдан әрі - ЖММК) көрсететін ұйымдардың қызметін жетілдіру;
мамандандырылған бөлімшелері бар көп бейінді ауруханаларды, оның ішінде аурухана секторын қайта құрылымдау есебінен дамыту;
консультациялық-диагностикалық және стационарлық көмек, оның ішінде ЖММК көрсететін медициналық ұйымдардың материалдық-техникалық базасын нығайту;
консультациялық-диагностикалық және стационарлық көмек, оның ішінде ЖММК көрсететін ұйымдардың қызметіне дәлелді медицина негізінде клиникалық хаттамалар мен медициналық көмек стандарттарын әзірлеу және енгізу;
жоғары технологиялық көмектің, оның ішінде шұғыл жағдайлар кезіндегі көмектің жаңа түрлерін дамыту және енгізу; жоғары технологияларды жергілікті деңгейге беру және енгізу;
медициналық көмектің сапасын басқару жүйесін (СQI) енгізу;
стационарды алмастыратын технологияларды енгізу есебінен стационарлық төсек жұмысының тиімділігін (қарқындылық) арттыру;
стационарды алмастыратын диагностикалық және емдік технологиялар жүйесін жетілдіру және кеңейту;
медициналық көмек көрсетудің кезеңділігі мен сабақтастығы қағидаттарын ескере отырып, пациенттерді емдеуге жатқызу өлшемдерін дәл айқындау;
стационардағы науқастардың тіркелімін жасау және енгізу;
телемедицина арқылы қашықтықтан консультациялық-диагностикалық көмек көрсетуді дамыту;
стационарлық және консультациялық-диагностикалық көмек, оның ішінде ЖММК көрсететін ұйымдардың жұмыс сапасының мақсатты көрсеткіштері жүйесін жетілдіру;
пациенттерді диагностикалау мен емдеу жөнінде шетелдік клиникалармен өзара әріптестік қарым-қатынастарды нығайту;
4) кезең-кезеңмен қалпына келтіріп емдеу, медициналық оңалту және паллиативті көмек жүйесін жетілдіру:
қалпына келтіріп емдеу, медициналық оңалту, паллиативті көмек және мейірбике күтімі ұйымдарының желісін құру, оның ішінде жұмыс істеп тұрған стационарлар және санаторийлік-курорттық ұйымдардың бір бөлігін қайта бейіндеу есебінен құру;
қалпына келтіріп емдеу, медициналық оңалту, паллиативті көмек көрсететін күндізгі стационарлар және үйдегі стационарлар желісін кеңейту;
кезең-кезеңмен қалпына келтіріп емдеу, медициналық оңалту және паллиативті көмек көрсету ұйымдарының штат нормативтерін қайта қарау;
медицина қызметкерлерін паллиативтік көмек көрсету мәселелері бойынша оқыту бағдарламаларын әзірлеу;
қалпына келтіріп емдеу, медициналық оңалту, паллиативтік көмек және мейірбике күтімі ұйымдарын білікті кадрлармен толықтыру;
жоғары оңалту технологияларын енгізу;
науқастарды емдеу хаттамаларын және медициналық көмек көрсету стандарттарын әзірлеу және қалпына келтіріп емдеу, медициналық оңалту, паллиативті көмек және мейірбике күтімі ұйымдарының қызметіне енгізу;
науқастардың тіркелімін құру және енгізу;
медициналық көмектің сапасын басқару жүйесін (СQI) енгізу;
қалпына келтіріп емдеу, медициналық оңалту, паллиативті көмек және мейірбике күтімі ұйымдары жұмысының медициналық көмек сапасын көрсететін мақсатты көрсеткіштер жүйесін құру;
5) медициналық қызметтің әр түрлерін дамыту:
- сот-медициналық сараптаманы жетілдіру:
жүргізілетін сот-медициналық сараптамалар сапасын арттыру;
сот-медициналық сараптаманы жүргізудің барлық кезеңдерінде оның қолжетімділігін, тиімділігін, сабақтастығын арттыру;
білікті кадрларды даярлау және қайта даярлау;
медициналық сараптаманың материалдық-техникалық базасын жетілдіру;
бірыңғай ақпараттық жүйе құра отырып сот-медициналық қызметтердің сапасын басқарудың тиімді жүйесін енгізу;
сот-медициналық сараптаманың (оның ішінде геномдық және спектрлік зерттеулердің) қазіргі заманғы әдістерін және сот медицинасының халықаралық стандарттарын енгізу;
сот-медициналық қызметкерлерінің құқықтарын кеңейту және жауапкершілігін күшейту, материалдық ынталандыруды енгізу;
прокуратура, ішкі істер, қорғаныс, ТЖ органдарымен және өзге де мемлекеттік органдармен ведомоствоаралық өзара іс-қимылды күшейту;
Астана қаласында Сот медицинасы орталығының ғимаратын салу;
- қан қызметін жетілдіру:
қан өнімдерінің сапасын басқару жүйесін дамыту;
республикалық референс-зертхана ашу;
қан мен оның компоненттерін ерікті түрде өтеусіз тапсыруды дамыту;
тұрақты донорларды тарту жүйесін дамыту;
материалдық-техникалық қамтамасыз етуді жетілдіру;
білікті кадрларды даярлау және қайта даярлау;
қан препараттарын өндіретін зауыт салу;
- зертханалық қызметті жетілдіру:
зертханалық қызметті орталықтандыру және экспресс диагностиканы дамыту арқылы оңтайландыру;
зертханалық зерттеулер сапасын басқару жүйесін дамыту;
білікті кадрларды даярлау және қайта даярлау;
қазіргі заманғы зертханалық жабдықтармен және реактивтермен жарақтандыру;
зертханалық қызмет жұмысының мақсатты көрсеткіштер жүйесін құру және енгізу.
2. Денсаулық сақтау саласында басқару жүйесін және менеджментті жетілдіру
Тұтас алғанда, денсаулық сақтауды басқару органдарының атқарушы функцияларын, олардың бөлігін медициналық қызметтерді мемлекеттік өнім берушілердің дербестігін көтере отырып мемлекеттік, мемлекеттік емес және қоғамдық ұйымдарға кезең-кезеңмен бере отырып, орталықсыздандыру стратегиясы жалғасатын болады. Бір уақытта кейбір функцияны: мемлекет кепілдік берген медициналық көмекті қаржыландыруды, дәрілік заттармен қамтамасыз етуді, денсаулық сақтау саласында бақылауды орталықтандыру қамтамасыз етілетін болады.
Кәсіби менеджерлер институтын және қазіргі заманғы басқару технологияларын қоса алғанда, денсаулық сақтау ұйымдарын басқарудың транспаренттік нысандарын кезең-кезеңмен енгізу жалғасады. Сонымен қатар мемлекеттік басқару, стратегиялық жоспарлау, менеджмент және қоғамдық денсаулық сақтау мәселелері бойынша денсаулық сақтауды мемлекеттік басқару органдарының қызметкерлерін міндетті түрде оқытуды қамтитын, денсаулық сақтау ресурстарын пайдаланудың қазіргі заманғы және тиімді әдістемелеріне ерекше назар аударылатын болады.
Саланың экономикалық тиімділігін бағалау жүйесін құру мақсатында практикаға енгізу үшін қазіргі заманғы халықаралық әдіснамалық тәсілдердің негізінде денсаулық сақтау жүйесінің қазіргі заманғы жағдайына зерделеу және талдау жүргізіледі.
Денсаулық сақтаудың, мемлекеттік және жеке инвесторлардың арасындағы тәуекелді бөлудің, өзара тәжірибе алмасу негізінде, халықаралық стандарттарға сәйкес келетін қазіргі заманғы технологияларды енгізудің тиімділігін арттыру үшін, сондай-ақ мемлекеттік бюджетке жүктемені азайту үшін жеке компанияларды мемлекеттік және ведомстволық медициналық объектілерді басқаруға тарту және жекеменшік секторды дамыту жоспарланып отыр.
Мемлекеттік-жеке меншік әріптестік, объектілерді, жабдықтарды жалға және жеке компанияларға сенімгерлік басқаруға беру кеңінен пайдаланылатын болады. Әкімшілік кедергілер жойылады, корпоративтік медициналық ұйымдар мен қызметтерге қолдау көрсетіліп, ынталандырылады.
Денсаулық сақтау саласында мемлекеттік кәсіпорындар қызметінің ашықтығын көтеру үшін корпоративтік басқарудың элементтерін енгізуді көздейтін нормативтік құқықтық базаны жетілдіру жалғастырылады. Саланың адами әлеуетін басқаруды жетілдіру мақсатында Денсаулық сақтау саласының кадр ресурстарын дамыту тұжырымдамасы әзірленеді, халыққа психологиялық-әлеуметтік көмек көрсету үшін медициналық білімі жоқ мамандарды жүйелі түрде тарту басталды.
Кадрларды бекіту үшін, әсіресе ауылдық жерлерде орналасқан денсаулық сақтау ұйымдарында, денсаулық сақтау мамандарын даярлауға, оның ішінде жеке инвестициялар мен демеуші қаражатын тарту жолымен келісімдердің негізінде жергілікті атқарушы органдардың мақсатты тапсырыстарын қалыптастыру практикасы жалғастырылады.
Медицина қызметкерлеріне еңбекақы төлеу жүйесі жетілдіріледі. Бірақ, материалдық факторлармен қатар, құрметтеудің, өзін-өзі құрметтеудің және қадірлеудің үлкен уәжді рол атқаратындығына байланысты, қоғамда медицина қызметкерлерінің әлеуметтік мәртебесі мен беделін өсіруге ерекше көңіл бөлінетін болады.
Осылайша, Бағдарламаның шеңберінде мыналар жоспарланып отыр:
1) стратегиялық жоспарлаудың, басқарудың, бюджеттеудің халықаралық стандарттары мен қағидаттарын енгізу:
тәуекелді болжау, бағалау және басқару жүйесін енгізу;
басқарушылық шешімдерді қабылдаудың ақпараттық жүйесін құру және енгізу;
медициналық ұйымдарға корпоративтік басқару қағидаттарын, оның ішінде оларға байқау кеңестерін енгізу арқылы енгізу;
денсаулық сақтау жүйесі қызметін экономикалық тұрғыдан талдау әдістемесін енгізу (саланың тиімділігін бағалау жүйесін құру);
денсаулық сақтау менеджерлері институтын енгізу;
басқарушылық шешімдерді қабылдаудың сапасын үздіксіз арттыру қағидаттарын енгізуге негізделген бақылау жүйесіне (СQI - РDСА) өту;
2) басқарудың ресурс үнемдеуші технологияларын әзірлеу және енгізу:
аурухананы басқару саласындағы технологиялар трансферті;
төсек қорын оңтайландыру, БМСК қызметін одан әрі дамыту үшін ресурстарды қайта бөлу;
амбулаториялық-емханалық деңгейде стационарды алмастыратын диагностикалық технологияларды енгізу есебінен және кезең-кезеңмен қалпына келтіру емін ұйымдастыру есебінен (патронаж қызметі, емдеуді аяқтау және медициналық оңалту жүйесі) стационардағы төсек жұмысының қарқынын арттыру;
стационарлық көмек көрсететін медицина ұйымдары жұмысының негізгі көрсеткіштерін (төсек айналымы, ауруханада болудың орташа ұзақтығы және т.б.) тиімділіктің халықаралық стандарттарына сәйкес келтіру;
денсаулық сақтау ұйымдарында медициналық жабдықтардың мониторингі, жабдықтардың техникалық жай-күйінің және оны тиімді пайдаланудың мониторингі жүйесін, оның ішінде қымбат тұратын жабдықтарды пайдалануды есептеу жүйесін жетілдіру;
жеткізуді басқару жүйесін енгізу;
есепке алынатын ақпараттың толық және өзекті болуын тексеру үшін есепке алу-есеп беру құжаттамасының үлгілерін қайта қарау, есептіліктің қайталануын болдырмау;
медициналық қызметтерді статистикалық есепке алудың және дербестендірілген есепке алудың автоматтандырылған жүйесін енгізу есебінен медициналық ұйымдарда қағаз түріндегі құжат айналымын азайту;
медициналық ақпаратты енгізу жүйесін оңтайландыру (бастапқы мәліметтерді енгізу уақытын қысқарту, шаблондарды енгізу, білім беру тренингтерін қамтамасыз ету);
3) денсаулық сақтау ұйымдары қызметінің тиімділігін арттыру:
- денсаулық сақтау ұйымдарының автономиялығын және дербестігін арттыру:
медициналық ұйымдарды акционерлік қоғамдар мен шаруашылық жүргізу құқығындағы кәсіпорындарға кезең-кезеңмен ауыстыруды жалғастыру, оның ішінде денсаулық сақтау ұйымдарында қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарын кезең-кезеңмен енгізу;
мемлекеттік денсаулық сақтау ұйымдарына басқарушылық шешімдер қабылдауда барынша дербестік беру;
денсаулық сақтау субъектілері арасында функциялар мен өкілеттіктердің аражігін ұтымды ажырату;
денсаулық сақтау және әлеуметтік қамсыздандыру ұйымдарының арасында өзара іс-қимыл алгоритмін әзірлеу;
науқасты қараудың барлық кезеңінде сабақтастықты (медициналық қызмет көрсетудің кезеңділігі) қамтамасыз ету;
- жекеменшік секторды дамытуды ынталандыру:
денсаулық сақтау саласында жекеменшік секторды дамыту үшін тиісті нормативтік және әдіснамалық базаны жоспарлы түрде жетілдіру;
артық әкімшілік кедергілерді жою;
ТМККК көрсетуге мүдделі бағдарланған корпоративтік медициналық желілер мен ұйымдарды қолдау мен дамытудың, аурулардың профилактикасының мемлекеттік бағдарламаларын іске асырудың және халықтың саламатты өмір салтын нығайтудың тетіктерін әзірлеу және енгізу, оның ішінде мемлекеттік тапсырысты орындауға медициналық қызметтерді, ұсынушы жекеменшік өнім берушілерді тарту бойынша шаралар қабылдау;
негізгі құралдарды (ғимараттар, жабдықтар) сенімгерлік басқаруға және жекеменшік медицина ұйымдарына ұзақ мерзімді жалға беруді қамтитын денсаулық сақтаудағы мемлекеттік-жеке меншік әріптестік бағдарламасын кезең-кезеңмен іске асыру;
- денсаулық сақтау ұйымдарында кадр саясатын жетілдіру:
денсаулық сақтау жүйесінің кадр әлеуетін дамытуды жоспарлауды және оны пайдаланудың тиімділігін арттыру тетіктерін қамтитын Денсаулық сақтау саласының кадр ресурстарын дамыту тұжырымдамасын әзірлеу;
денсаулық сақтау мамандарын даярлауға жергілікті атқарушы органдардың мақсатты тапсырыстарын қалыптастыру практикасын кеңейту;
денсаулық сақтау ұйымдарын басқаруға экономикалық білімі бар менеджерлерді тарту және оларды денсаулық сақтаудағы менеджментке оқыту жөніндегі нормативтік базаны қамтамасыз ету және құру;
медицина қызметкерлеріне еңбекақы төлеу жүйесін жетілдіру;
медицина қызметкерлерінің әлеуметтік мәртебесін және кәсібінің беделін, оның ішінде дәрігерлердің кәсіби қызметін қолдау және жарыққа шығаруда бұқаралық ақпараттық науқандар жолымен арттыру;
кәсіби бедел мен кәсіби бәсеке институттарын дамытуды қоса алғанда, дәрігерлерді кәсіби дамытудың республикалық және өңірлік бағдарламаларын әзірлеу;
медицина қызметкерлерінің кәсіби бірлестіктерінің (кәсіби ҮЕҰ) рөлін арттыру және қолдау;
медицина қызметкерлеріне арналған әлеуметтік пакет жасауды қамтитын оларды әлеуметтік қорғау жөніндегі тетіктерді әзірлеу және енгізу;
карантиндік және аса қауіпті инфекциялар таралу қаупі болғанда медицина қызметкерлері үшін профилактикалық іс-шаралар жүйесін әзірлеу және енгізу;
- денсаулық сақтау саласында ақпараттандыруды дамыту:
денсаулық сақтаудың бірыңғай ақпараттық жүйесін одан әрі жетілдіру және енгізу;
ДБАЖ-да клиникалық алгоритмдер, хаттамалар және басқа да стандарттарды іске асыру.
Сонымен бірге мынадай мәселелер қаралатын болады:
әлеуметтік мәні бар аурулардың тіркелімдерін қалыптастыру;
шалғай ауылдық елді мекендер үшін инфрақұрылымды, коммуникация мен бағдарламалық шешімдерді құру, аудандық орталықтан шалғай жерлердегі ауылдық медицина қызметкерлерінің ақпараттық денсаулық сақтау ресурсына қолжетімділігін қамтамасыз ету;
жедел жәрдем бригадаларын GРS-навигациясы бар ұтқыр терминалдармен жарақтандыру, жедел медициналық жәрдем бригадаларының денсаулық сақтаудың ақпараттық ресурстарына қолжетімділігін қамтамасыз ету;
қан қызметінің ақпараттық жүйесін құру;
ұлттық телемедицина желісін кеңейту.
3. Денсаулық сақтауды қаржыландыруды жетілдіру.
Қаржыландыруды жетілдіру мақсатында өңірлер арасында ТМККК шеңберінде БМСК-қа шығыстардың айырмасын кезең-кезеңмен азайта отырып, денсаулық сақтауға шығыстар ұлғаятын болады, сондай-ақ БМСК-та қосымша құрамдауыштармен тариф және ішінара қор ұстау енгізіледі.
ТМККК-ны жетілдіру оны нақтылау және оңтайландыру (объективті өлшемдер негізінде) және БМСК көлемдерін ұлғайту жағына қарай қаржыландыруды медициналық көмек көрсету деңгейлері арасында қайта бөлу және мамандандырылған көмектік көлемін оңтайландыру жолымен іске асырылады. Сонымен қатар ТМККК шеңберінде ұсынылатын медициналық қызметтер мен дәрілік заттардың тізбесін кезең-кезеңмен кеңейту жоспарланып отыр.
Медициналық-экономикалық тарифтерді одан әрі жетілдіру медициналық жабдықты сатып алуға шығыстарды қосуды көздейді, бұл нақты келген шығындарға төлем жүргізуге, негізгі қаражатты пайдалану тиімділігін және медициналық қызметтерді көрсету үдерісінің ашықтығын жоғарылатуға мүмкіндік береді.
Азаматтардың өз денсаулығы үшін жауапкершілігін арттыру және ТМККК-ге кіретін қызметтерге заңсыз төлемдер мен сыйақылардың көлемін төмендету мақсатында медициналық қызметтердің кейбір түрлерінің (ТМККК-ге кіретін) құнын қосымша төлеу тетіктерін жасау және енгізу (2015 жылы) жоспарлануда.
Авариялық және бейімделген үй-жайларда, әсіресе ауылда орналасқан денсаулық сақтау объектілерін қайта жаңарту үшін мақсатты қаржы салуға үлкен мән беріледі. Дүниежүзілік Банкпен бірлескен «Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау секторында технологияларды беру және институционалдық реформа жүргізу» жобасын одан әрі іске асыру шеңберінде денсаулық сақтау инфрақұрылымын дамыту мақсатында инвестициялық саясат жетілдіріледі, бірінші кезекте ауылдық жерлерде денсаулық сақтау инфроқұрылымын регламенттейтін ұлттық стандарттар әзірленеді.
Қаржыландыруды жетілдіру мынадай бағыттар бойынша іске асырылады:
1) тариф саясатын және қаржыландыру тетіктерін жетілдіру:
ТМККК шеңберінде медициналық қызмет көрсетуге медициналық жабдықты сатып алуға арналған шығыстар тарифіне енгізе отырып, медициналық-экономикалық тарифтерді одан әрі жетілдіру;
ішінара қор ұстауды және БМСК тарифіне қосымша құрамдауыш енгізу;
қаржы ағынын стационарлық көмекке жұмсалатын шығыстарды қысқартуға және БМСК қызметі мен аурулар профилактикасына жұмсалатын шығыстарды ұлғайтуға қайта бөлу тетіктерін әзірлеу;
медициналық ұйымдардың ТМККК-ге мемлекеттік бюджеттен бөлінетін қаражатты жұмсауының ашықтығын қамтамасыз ету жөніндегі шаралар жүйесін жетілдіру;
ақшалай қаражаттың ағынын жинаудың, тізімдемеге енгізудің, бағалаудың қатаң тәртібін қамтамасыз ету;
медициналық ұйымдар түрлі көздер есебінен алатын, оның ішінде ақылы негізде медициналық қызмет көрсеткені үшін алатын қаражатты есепке алу жүйесін жетілдіру;
медицина қызметкерлеріне еңбекақы төлеудің түпкілікті нәтижеге бағдарланған сараланған жүйесін жетілдіру;
2) азаматтардың ортақ жауапкершілігін арттыру және медициналық сақтандыруды одан әрі дамыту:
ТМККК-нің қолданыстағы жүйесімен қатар қоса төлеу тетіктерін әзірлеу және енгізу;
шетел азаматтарын медициналық сақтандыруды енгізу;
ТМККК-ден тыс қызмет алуға ерікті медициналық сақтандыруды дамыту;
3) денсаулық сақтаудың инвестициялық саясатын жетілдіру:
материалдық-техникалық базаны теңестіру және нығайту қағидатын іске асыру үшін бірінші кезекте, амбулаториялық қызмет қуаты жеткіліксіз өңірлерге бағытталған инвестицияларды жоспарлаудың ғылыми-негізделген жүйесін әзірлеу;
саланың басым бағыттары бойынша денсаулық сақтауға салынған салымның мониторингі мен тиімділігін бағалау жүйесін енгізу;
Денсаулық сақтау саласына инвестициялар тарту тетіктерін әзірлеу және енгізу:
- мемлекеттік-жеке меншік әріптестікті дамыту;
- заңнамада белгіленген тәртіппен медициналық техниканы жеткізудің лизингтік сызбаларын пайдалану жүйесін әзірлеу және енгізу;
- шетелдік инвестицияларды тарту.
4. Медициналық қызметтердің қауіпсіздігі мен сапасы.
Медициналық көмектің сапасы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін диагностикалық, емдік, оңалту және профилактикалық қызметтерді ұйымдастыру мен көрсетудің қазіргі заманғы технологиялары енгізіледі, олардың тиімділігі мен қауіпсіздігі (нақты ауруларда немесе патологиялық жағдайларда) дәлелдеу медицинасының қағидаттарымен расталады. Медициналық ұйымның деңгейінде сапаны басқару жүйесі (ішкі аудит) жетілдіріледі және клиникалық практиканың сапасын арттыру, медициналық технологияларды бағалау (стандарттау, дәлелдеу медицинасының қағидаттарын енгізу негізінде) жүйесін енгізу, сервисті дамыту және бағдарланған технологиялар-пациент бойынша жұмыс жалғасатын болады. Медициналық көмек сапасының сыртқы аудиті жетілдіріледі. Қазіргі заманғы сапаны басқару технологияларын енгізудің қисынды жалғасы денсаулық сақтау субъектілерін аккредиттеу жалғастырылады. Медициналық ұйымдарды аккредиттеу ұлттық стандарттар негізінде, ал кейіннен халықаралық стандарттар негізінде жүзеге асырылатын болады.
Бұдан басқа медициналық көмек сапасының халықаралық және ұлттық стандарттарын сақтауды қамтамасыз ететін және пациенттер мен медицина қызметкерлерінің құқықтарын регламенттейтін нормативтік құқықтық актілер жетілдірілетін болады.
1) Медициналық қызметтердің сапасын және қауіпсіздігін басқару тетіктерін жетілдіру:
денсаулық сақтаудың ұлттық стандарттарын әзірлеу және енгізу;
сапаны үздіксіз жақсарту қағидаттарына негізделген, медициналық қызметтердің сапасын басқарудың ауруханаішілік жүйесін (СQІ) енгізу;
клиникалық нұсқауларды, диагностикалау мен емдеу хаттамаларын жетілдіру, оларды қолдану тиімділігінің мониторингі жүйесін енгізу;
халықаралық қағидаттарға негізделген медициналық ұйымдарды ұлттық аккредиттеуді дамыту;
халыққа денсаулық сақтау ұйымы қызметінің тиімділігі туралы ақпарат беру жүйесін әзірлеу және енгізу;
пациенттер мен қоғамдастықтың әлеуетін арттыру және жалпы денсаулық сақтау қызметтерінің сапасын жақсарту процесіне қатысуын көтермелеу;
денсаулық сақтау ұйымдарының қызметін ішкі және сыртқы аудит нәтижелері негізінде рейтингтік бағалау жүйесін әзірлеу;
аккредиттелген тәуелсіз сарапшыларды даярлау жүйесін жетілдіру.
2) Пациенттердің құқықтарын қорғау институтын, медициналық этиканы және деонтологияны дамыту:
барлық деңгейлерде халықаралық этика қағидаттарын енгізу және этика комитеттерін құру;
пациенттер мен медицина қызметкерлерінің құқығы мен міндеттерін регламенттейтін нормативтік құқықтық базаны жетілдіру;
дәрігер қателіктерін олардың жіктегішімен және пациенттердің денсаулығына зиян келтірудің ауырлық деңгейімен дербестендіру жүйесін құру және енгізу;
пациенттердің құқықтарын регламенттейтін ақпаратқа қол жеткізуді арттыру;
ТМККК шеңберіндегі қызметтер тізбесін қосқанда, отандық медицина ұсынатын әртүрлі ауруларды емдеудің, профилактиканың тиімді әдістері туралы халықты ақпараттандыру.
1 2 3 4 5
Похожие:
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 2015 жылдарға арналған "Саламатты Қазақстан" мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы
Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 2015 жылдарға арналған "Саламатты Қазақстан" мемлекеттік бағдарламасын бекіту...
Постановление Правительства республики казахстан астана, Үкімет Үйі 201 жылғы 201 г. № Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 2015 жылдарға арналған
«Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекіту туралы
Постановление Правительства республики казахстан астана, Үкімет Үйі 201 жылғы 201 г. № Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 2015 жылдарға арналған
«Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекіту туралы
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттiк бағдарламасы
«Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейiнгi Стратегиялық даму жоспары туралы»
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттiк бағдарламасы
«Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейiнгi Стратегиялық даму жоспары туралы»
Жоба қазақстан республикасының 2011-2015 жылдарға арналған медициналық ЖӘне фармацевтикалық білімін дамытудың ТҰжырымдамасы кіріспе
Зақстан Республикасының 2011-2015 жылдарға арналған медициналық және фармацевтикалық білімін дамытудың тұжырымдамасы (бұдан әрі Тұжырымдама)...
Қазақстан Республикасында жүзеге асырылатын мемлекеттік және салалық бағдарламалар тізімі
Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы
Министерство здравоохранения республики казахстан приказ
Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 29 қаңтардағы №41 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың...
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 – 2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан»
Мақсаты: Еліміздің орнықты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету үшін Қазақстан азаматтарының денсаулығын жақсарту
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 – 2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарының орындалуы туралы 2012 жылға жиынтық ақпараты
Ағдарламасы (бұдан әрі – Мемлекеттік бағдарлама) Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 29 қарашадағы Жарлығымен бекітілді.... |
2019 жылдың 10-шы қазанында тұңғыш рет елімізде Кәсіподақтар күні ресми түрде аталып өтті. Осыған байланысты 10 қазан – Қазақстан Кәсіподақтары күні қарсаңында Ақтөбе облыстық аумақтық кәсіподақтар орталығының ұйымдастыруымен салтанатты шара өтті. Салтанатты жиынға аймақ басшысы Ералы Тоғжанов қатысып, кәсіподақ қозғалысының дамуына сүбелі үлесін қосып жүрген азаматтарды марапаттады.
Ақтөбе облысының әкімі Ералы Тоғжанов кәсіподақ өкілдерін кәсіби мерекелерімен құттықтап, үздік еңбеккерлерді алғыс хатпен марапаттады. «Ақтөбе рельс-арқалық зауыты» ЖШС Кәсіподақ комитетінің дамуына қосқаны зор үлесі мен көп жылдар бойы атқарған адал қызметі үшін осындай облыс әкімінің алғыс хатын біздің қызметкеріміз Попова Инна Юрьевна алды.
Мерекелік жиында Ақтөбе облысы кәсіподақтар орталығы аумақтық бірлестігінің төрағасы Алтынбек Әмірғалиев атқарылған жұмыс туралы баяндап, кәсіподақ белсенділеріне алғыс хат тапсырды. Марапатқа ие болғандардың қатарында біздің зауытымыздың қызметкерелері де бар, атап айтқанда Алданазаров Акниет Нагиевич, Таджимова Айгерим Амангельдыевна және Алькенова Сауле Жумабековна.
Еңбектері елеңген барлық әріптестерімізді шын жүректен құттықтаймыз!
030000, Қазақстан Республикасы, Ақтөбе облысы, Ақтөбе қаласы, Алматы ауданы, Курайлы тұрғын үй алабы, 397 «Б» үй |
«Қазақстан РТРК» АҚ «Balapan» телеарнасы жаңа телевизиялық маусымын түрлі жанрдағы 13 жаңа туындымен ашпақ. 6 қыркүйектен бастап көрермендерге отбасылық құндылықтар мен салауатты өмір салтын насихаттайтын, қазақ тарихы мен музыкасынан және балалар әдебиетінен сыр шертетін, отансүйгішттікке баулып, жаңа технологияларды тануға үндейтін қызықты әрі бала пайымына лайықталған 13 жоба ұсынады.
Атап айтар болсақ, «Үздік қойылым» телехикаясы бастауыш сынып оқушыларының байқауға дайындық барысын көрсете отырып, еңбек пен бірлікке шақырады, ал «Толағай» бағдарламасы сайыс жағдайында отбасын біріктіру, спорттық рухты дамытуды дәріптейді. «Кітап қананың» әр шығарылымында қазақ балалар әдебиетінен бір шығарма алынып, бала ойына шақталған жатық тілде мазмұны айтылады. «Маржан тіс» 3D анимациялық фильмі балдырғандарға ауыз гигиенасының маңыздылығын үйретсе, «Көңілді көкөністер» (3D) бойларындағы дәрумендердің бала ағзасына пайдасы туралы өздері айтып, көкөністерді тамақтан теріп тастамауға үндейді. «Ғарышкер бала Жігердің» (2D) биік мақсатқа жету жолындағы ерліктері үлкенді-кішілі көрерменді таңырқатпай қоймайды.
Сондай-ақ, «Balapan»-ның көрермендері тарихи тұлғалар мен көшпенділер мәдениетінен ақпар беретін туындыларды да тамашалайтын болады. Мысалы, баһадүр Бейбарыстың балалық шағынан Мысыр Сұлтаны болғанға дейінгі өмірін «Сұлтан Бейбарыс» мультфильмінен білсе, «Қаһарманнан» байырғы дәуірге саяхаттап, бабаларымыздың Отан мен табиғатқа деген сүйіспеншілігін көреді. Ән мен күй туралы білуге ұмтылған балақайларға «Әсем әуен» мен «Күй қанатында» атты 3D форматында түсірілген мультфильмдер бар. Біріншісі музыкалық аспаптардың ерекшелігін аңыздармен байланыстыра отырып суреттесе, екіншісі – әр серияда танымал күйдің тарихын паш етеді.
Эфирден шытырман оқиғаға толы отансүйгіштікке баулитын «Сарбаздар» (3D) атты мультипликациялық сериалды көруге болады. Телехикаяда ағайынды Ақыл мен Асылдың басынан өткерген оқиғалары көрініс табады. Сонымен қатар, «Білгішбектер» (2D) мультхикаясы балаларға жаңа технологиялар мен ғылым жетістіктерін таныстырады. Әлемдік тренд – Трансформер тақырыбы да биыл телеарна назарынан тыс қалмады. Көрермендерге ұлттық нақышта «Трансформер Тұлпар» атты 2D форматында түсірілген мультхикая ұсынылмақ.
«Эфирге шыққалы тұрған жобаларды жоспарлауда біз жан-жақты зерттеу жасап, заманауи бүлдіршіннің сұранысын ескеруге тырыстық. Олар қызығатын трендтегі мульткейіпкерлерді негізге ала отырып, жаңа қаһармандарды жасадық. Life форматындағы реалити шоулар мен телехикаялар түсірдік. Сонымен қатар, бұған дейін эфирден трансляцияланған рейтиінгі жоғары жобаларды байытып, жаңа маусымын әзірледік,» - дейді «Balapan» телеарнасының директоры Мақпал Жұмабай. Арна жетекшісі телеарна салалық мамандардың легін қалыптастыруда үздіксіз еңбек етіп келе жатқанын да айта кетті: «Туындылардың барлығы отандық кинематографистер мен аниматорлардың қолынан шықты. Арнамыз отандық мамандардың кәсіби әлеуетін көтеруге үлес қосып отыр».
2010 жылы ашылған «Balapan» арнасын бүгінде жалпы есеппен 2 миллионнан астам абонент көреді. Арнаның контенті жылдан-жылға сапа және сан тұрғысынан өсіп келе жатқанын 246 тележоба, 19 телехикая мен ситком және 2037 бөлімнен тұратын жалпы саны 67 анимациялық жоба айғақтайды. Арнаның төл туындылары шетелге сатыла бастағанын да көзіқарақты көрермен біледі. Айрықша атап өтерлігі, «Balapan» Kantar компаниясы жүргізетін рейтинг жүйесі бойынша отандық үздік 10 телеарнаның ішінде соңғы екі жыл қатарынан 7 орында тұр.
Сонымен қатар Мақпал Жұмабайдың айтуынша, арнаның басты жетістіктерінің бірі - пандемия кезінде оқу процесін ұйымдастыруға атсалысқаны. «Былтыр әлем қашықтан оқыту жүйесіне көшкенде «Balapan» телемектеп қызметін атқарып, қазақстандық оқушылардың білім алуына мүмкіндік жасау арқылы төтенше жағдайларда мемлекеттің қажеттілігін шұғыл орындай алатындығын көрсетті».
Айта кетелік, биыл «Balapan» жалпы 41 жоба өндірді. Оның 14-і жазғы маусымда, яғни, балалар демалысқа шыққан маусым айынан бастап эфирге шыққан. Күзгі маусым да 13 жобамен шектелмейді. Тәуелсіздіктің 30 жылдығына орай қараша-желтоқсан айларында тағы он шақты жобаның тұсауын кесуді жоспарлап отыр. |
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы Ержан қажы Малғажыұлы Елордада елге аман-есен оралған қажылармен пікір алмасты.
Кездесуге ҚР Дін істері және азаматтық қоғам министрлігінің өкілі Бауыржан Есмахан, Дін істері комитетінінің бас маманы Нұрғали Қабылов, ҚМДБ Қажылық бөлімінің меңгерушісі Бейбіт Мырзагелдиев қатысты.
Жиынға биылғы қажылықта Қажылық миссиясының атқарған жұмыстары талқыланды. Сонымен қатар, қажылық маусымында ұйымдастыру жұмыстарына қолдау көрсеткен ҚР Дін істері жəне азаматтық қоғам министрлігінің лауазымды қызметкерлеріне алғыс айтты.
«Біз сіздерден жырақта отырсақ та сіздердің барлық жағдайларыңыздан хабардар болып отырдық. Биылғы қажылық сапарына Дін істері және азаматтық қоғам министрлігі көп көмектесті. Айталық, қажыларға вакцина салдыруға және тікелей рейстің ұшуына атсалысты. Одан бөлек Қажылық миссиясының құрамында да Дін істері комитетінің азаматтары болды. Барлық көмектері үшін министрлікке алғыс айтамыз. Бірігіп жұмыс жасағанның арқасында қажылық сапар барысында қиындықтар туындаған жоқ», – деді Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы.
Кездесу соңында қажылар ұлық сапардан алған əсерлерімен бөлісіп, миссия қызметкерлеріне алғысын жаудырды.
Айта кетейік, отандастарымыз тікелей рейстермен Астана, Алматы, Шымкент қалаларынан Мәдина мен Жидда шаһарына жеткен болатын. Биыл 2500 жерлесіміз қажылық парызын өтеп келді.
ҚМДБ баспасөз қызметі www.muftyat.kz
Бөлісу
Facebook-те бөлісіңіз Twitter-де бөлісіңіз ВКонтактеде бөлісіңіз Электрондық поштада бөлісу
Alashdin.kz 13.09.2017
Алдыңғы жазба Әлеуметтік желілердегі уағызға қатысты ҚМДБ МӘЛІМДЕМЕСІ
Келесі жазба НАЗАРБАЕВ: ИСЛАМ ӘЛЕМІНДЕГІ КЕЛЕҢСІЗДІКТЕРДІ ДІНМЕН БАЙЛАНЫСТЫРУ АҚИҚАТҚА ЖАНАСПАЙДЫ (ФОТО) |
Көптілділік тұжырымдамасы ҚР-дағы білім беру дамуының негізгі стратегиялық бағыты ретінде ҚР Президенті Н.Ә назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында 2006 жылгы қазанның 23- де Қазақстан халқының Ассамблеясында аталып өтілді. Президент өз сөзінде ең кем дегенде үш тілді еркін меңгерген көптілді, көп мәдениетті тұлғаның негізгі моделін ұсынды: қазақ тілі-мемлекеттік, орыс тілі-халықаралық қатынас тілі, және ағылшын тілі – әлемдік тілдердің бірі.
Әлемде сонымен бірге, Елбасымыз «Үш тілді меңгеру, білу – бұл жаһандық әлемге жолдама деген сөз. Бұл адамның өмірдегі табыстылық, жетістік принципі. Жаһандық әлемде біздің балаларымыз «Планета азаматы» болады. Бүгінгі күрделі әлемде біздің балаларымыз өздерін «судағы балықтай» сезінуі керек, біз соған жағдай жасап жатырмыз…» дей отырып, 2017 жылға қарай мемлекеттік тілді білетін қазақстандықтар санын 80 пайызға дейін жеткізу, ал 2020 жылға қарай ағылшын тілін білетін тұрғындар саны кемінде 20 пайызды құрауы тиістігін атап көрсеткен болатын. Қанша ұлт, нәсіл болса, соларды бір-бірінен даралап тұратын басты бойтұмары – туған тілі. «Әр халықтың ана тілі – білімнің кілті»,-деп Ахмет Жұбанов тілдің адамзат өміріндегі маңызын аша түскен . «Адамзаттың Айтматовы» атанған, әлем әдебиетіндегі көрнекті жазушы Шыңғыс Айтматовтың мына бір пікірі: «Тіл – халықтың автопортреті. Әр тіл — өз орнында ұлы, әр тіл — бүкіл адамзат қазынасының ортақ палитрасындағы өз өрнегімен қымбат»,-деп ана тілінің ұлылығын дәлелдей түседі . Ана тілінің құдіреті жайлы қаншама ойшылдарымыз, ақын-жазушыларымыз құнды пікірлер қалдырды. Осынау бабаларымыз сөйлеп, даналарымыз толғап, аналарымыз әлдилеп өскен қазақ тілінің еліміздің болашағының көркеюіне зор ықпал етуде.
«Қазақ тілі – біздің рухани негізіміз».«Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде. Қазақ тілі 2025 жылға қарай өмірдің барлық саласында үстемдік етіп, кез-келген ортада күнделікті қатынас тіліне айналады. Осылай тәуелсіздігіміз бүкіл ұлтты ұйымдастыратын ең басты құндылығымыз – туған тіліміздің мерейін үстем ете түседі». Қазіргі жаһанданған, ақпараттың дамыған ғасырында болып жатқан түрлі өзгерістер мен жаңашылдықтар еліміздің экономика саласына да, білім беру жүйесіне де тың ізденістерді енгізіп отыр. «Жаһандық дағдарыстың жалғасуының әсерінен әлемде болып жатқан өзгерістер бізді үрейлендірмейді. Біз оларға дайынбыз. Біздің ендігі міндетіміз – егемендік жылдары қол жеткізгеннің барлығын сақтай отырып, ХХІ ғасырда орнықты дамуды жалғастыру»,-деп Елбасымыздың Жолдауында айтылғандай, еліміз қай салада болмасын қарқынды дамып, әлемдік кеңістікке қарыштай қадам басып, еркін қанат сермеуде.
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың салиқалы саясатының арқасында еліміз береке мен бірліктің, ынтымақ пен достықтың, татулықтың өлкесі болып, көпұлтты мемлекетке айналып отыр. Осы орайда елбасымыз Н.Ә.Назарбаев атап өткендей: «Біз — көпұлтты қоғамбыз. Қазақстанда тұратын барлық ұлттар мен ұлыстардың тілін, мәдениетін және салт-дәстүрін дамытуға барынша жағдай жасауды алдыңғы уақытта да жалғастыра беретін боламыз»-деген еді. Елбасымыз Қазақстан халқы ассамблеясының ХҮІІ сессия отырысында Қазақстан аймағында тұрып жатқан халықтардың басын қосатын тіл қазақ тілі болуы керек деп анық атап айтты: «Қазақстанды, қазақты достықтың киелі шаңырағына теңесек, түрлі этностар оның алтын арайлы шуақтары іспетті. Бұл ретте байтақ мекенде баршамызды біріктіре түсетін ортақ құндылықтар бар.
Ол – біздің талайлы тағдырымызды тұтастыратын шежірелі тарихымыз.
Ол – біздің байтақ мәдени мұрамыз бен қазығы берік мемлекеттік тіліміз».
Бүгінгі білім беру жүйесі модернизацияланған заманда көп тілді меңгертуге аса назар аударылып, жан-жақты жол ашылған. «Келешекке кемел біліммен»,-деп Елбасы Н.Ә.Назарбаев ұстаным еткендей, келшекке терең біліммен қадам басып, әлемдік білім кеңістігінің құпияларына үңіліп, қоғамға бейім, өз қабілетін таныта алатын, жан-жақты дамыған, бірнеше тілді меңгерген құзіретті тұлғаны қалыптастыру басты мақсаттардың бірегейі болып отыр.
Үштілді оқыту – заман талабы. Үштілділік – бәсекеге қабілетті елдер қатарына апарар басты баспалдақтардың бірі.
«Үштұғырлы тіл» туралы идеяны мемлекет басшысы 2006 жылдың қазанында өткен Қазақстан халқы ассамблеясының XII құрылтайында жария етті. Ал 2007 жылғы “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” атты халыққа Жолдауында “Тілдердің үштұғырлылығы” атты мәдени жобаны кезең-кезеңмен іске асыруды ұсынды.
Елбасымыздың «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Халқына Жолдауында: “Тілдердің үштұғырлығы мәдени жобасын кезеңдеп жүзеге асыруды қолға алуды ұсынамын. Қазақстан бүкіл әлемге халқы үш тілді пайдаланатын мәдениетті ел ретінде танылуға тиіс. Бұлар — қазақ тілі — мемлекеттік тіл, орыс тілі — ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілі — жаһандық экономикаға ойдағыдай кіру тілі” деген салиқалы үндеуінде айтқандай, әлемдік кеңістікке енуде ағылшын тілінің маңызы зор.
Ағылшын тілі — әлемдік бизнес тілі, оны меңгеру – жастарға әлем танудың кілті болмақ. Ағылшын тілін білу біздің жастарға шексіз мүмкіндіктер ашады. Ол – жаһанданудың кепілі. «Ақпараттық технология дамыған қазіргі дәуірде күн сайын дерлік ағылшын тілі дүние жүзі халықтарының тілдеріне жаңа сөздер мен ұғымдар арқылы батыл ену үстінде. Бұл үдерістен біз де тыс қалмауымыз керек» .
«Үштілділік — нақты тұлға, ұжым, халықтың белгілі бір қоғамда қарым-қатынас үдерісінде қажет болған жағдайда үш түрлі тілді алма-кезек қолдану құбылысы»,-Б. Хасанұлы анықтама бергендей , бүгінде оны қолдануға жан-жақты күш салынуда.
Осы орайда құрылған «Тілдерді қолдану мен дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының» басты мақсаты:
Қазақ тілінің мәртебесін көтеру;
мемлекеттік мекемелерде іс-қағаздарды қазақ тілінде жүргізу;
ағылшын тілін меңгерту;
орыс тілін жетік білу; әр ұлттың тілдерін дамыту, оларды сақтап қалуға мүмкіндік жасау; тілдер гармониясының бірлігіне жол ашу.
Елбасының үштұғырлы саясаты аясында шетел тілін үйрену, оның қолданыс аясын кеңейту бүгінде кезек күттірмейтін өзекті де келелі мәселелердің бірі болып отыр. Алайда «Өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте»,-деп ақын жырлағандай, өз тілінде еркін сөйлеп, өз тілін құрметтейтін тұлғаны баулысақ, өзге тілді қадірлейтін тұлғаны баулитынымызға көз жеткіземіз. Сондықтан да «Мемлекеттік тілді үйрету балабақшадан басталуы тиіс. Бұл — заман талабы»,- деген елбасының қағидасына сүйене отырып, қазіргі таңда балабақшадан бастап мектеп табалдырығын аттаған сәттен ана тілін меңгертуге, сауаттылыққа күш салынуда. Осы орайда ауыр жүк артылып отырған мұғалімдер мен тәрбиеші-ұстаздардың бәсекеге қабілетті тұлғаны тәрбиелеудегі еңбегі зор.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан -2050 » стратегиясында педагогтерге сенім арта отырып, жастарымыздан үміттенеді. «Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер – бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, Қазақстан да сол деңгейде болады. Сондықтан да ұстазға жүктелетін міндет ауыр»-делінгендей , жастарды сауатты баулысақ болашағымыздың жарқын болатыны белгілі. «Мен сөзімді, әсіресе, жастарымызға арнағым келеді. Мен сіздерге – жаңа буын қазақстандықтарға сенім артамын. Сіздер Жаңа бағыттың қозғаушы күшіне айналуға тиіссіздер. Ал кейінгі толқын жастарға айтарым: Сендер – болашаққа деген үкілі үмітіміздің тірегісіңдер»,-деген жолдарда жастарымызға деген үміт пен сенім жатыр. Сондықтан да жастарымыздың болашағы үшін әлемдік деңгейдегі зияткерлік мектептер мен кәсіптік-техникалық колледждер ашылып, «Болашақ» бағдарламасының негізінде олардың шетелге шығып білім алуына жан-жақты жол ашылған.
Үштілділіктің маңызын түсіне білген жанның еліміз үшін болашақтағы алары да, берері де мол. «Біз ағылшын тілін игеруде серпіліс жасауымыз керек. Қазіргі әлемнің осы «лингва франкасын» меңгеру біздің еліміздің әрбір азаматына өмірдегі шексіз жаңа мүмкіндіктерді ашады» .
Осынау мүмкіндіктерді игеру мақсатында бүгінгі білім ордалары үштілділікті енгізудің, оны тиімді жүргізудің тың жолдарынан ізденіс табуда.
Балабақшада қазақ тілін оқыту барысында орыс тілі, ағылшын тілі пәндерін бірлестігінің шеберлігіне байланысты жүргізіліп жүр.
Өз іс-тәжірибемізде балалардың интеллектуалдық қабілетіне түрткі болатын ойын технологиясын қолдана отырып сабақты үш тілде жүргізудің тиімділігі зор. Өнімді нәтиже беріп жүрген іскерлік ойындары: «Полиглот», «Кім тапқыр?», «Үздік тілші», «Кел, сайысайық!», «Тілдер сөйлейді» сынды тағы басқа ойындарды өткізудің үштілді меңгертудегі маңызы айрықша. Балаларды ойната отырып, үш тілде жүргізілген сөзжұмбақтар, анаграммалар олардың коммуникативтік құзыреттіліктері мен функционалдық сауаттылықтарын арттыруға негіз болды. Сондай-ақ, ақпараттық технологияны: электрондық оқулықтар, презентациялар, тест т.б түрлері балалардың қызығушылығын оятып, уақыттарын үнемдеуге, қосымша деректерді тиімді қолдануға түрткі болды. Шығармашылық жұмыстарға жетелейтін тапсырмаларды да балалар қызыға орындап, еркін аударма жұмыстарын жасауға дағдыланды. Мәселен, «Мақал-мәтелдердің үндестігі» салыстыру жұмысы оқушылардың жас ерекшелігіне байланысты ұсынылып, сыныбына орай күрделеніліп отырады. Бұл тапсырмада мақал-мәтелдерді тақырып бойынша табу, үш тілде аудармасын ұсыну, үндестігін табу.
Бұл жерде балалардың сөйлеу тілдері мен сауаттылықтарына назар аударылады.
«Мақал- мәтелдердің баламасын ұсынуға болады.». Бұл тапсырмалар балалардың ізденушілік әрекеттеріне, өз беттерімен білім алып, ортаға салып, дәлелдеу дағдыларына түрткі болды. Ауызша, жазбаша сөйлеу тілдерін дамытты. Пәнаралық байланыстың негізінде балалар әр сабақтан алған білімдерін тоғыстыра отырып, өз мақсаттарына жете білуге дағдыланды. Үштілділікті жүйелі түрде қолданып келеміз «Ертегілер» тақырыбын өткенде іздендіру-зерттеу бағытындағы тапсырма ұсынуға болады. Яғни, «қазақ ертегілері мен әлем халық ертегілерінің үндестігі» тақырыбы бойынша балалар салыстыру жұмысын жасап, тапқан деректерін топпен бірлесе отырып, үш тілде еркін баяндап беруге талаптанады.
Ертегілер мен тіл – рухани егіз болғандықтан, оларды бірлікте ала отырып жүргізген сабақтарда үштілділікті қолдану аясында балалар коммуникативтік қабілеттерін, зерттеушілік әрекеттерін дамытып, салыстыру, талдау, дәлелдеу сынды дағдыларын қалыптастыруға түрткі болдық. Сондай-ақ, үндестіктерін табу, салыстыру жұмыстары оқушылардың қызығушылығын оятты. Шығармашылық бағыттағы тапсырмалар: модель, презентация, жоба құру сынды бағытта да ұсынылып отырды. Бұл жерде олардың ақпараттық құзіреттіліктерін дамыту көзделді. Мәселен. «Ұлттық салт-дәстүрлер үндестігі» тақырыбында презентация жасау. Мұнда үш халықтың салт-дәстүрлерін салыстыра отырып, үш тілде еркін презентация арқылы қорғап шығу талап етіледі.
Қорытындылай келгенде, болашақ балаларымыз өз тілін ардақтай отырып, заман талабы тудырып отырған үш тілде еркін сөйлеп, әлемнің кез-келген жерімен еркін байланысқа түсіп жатса еліміздің ертеңінің көркейте түсері сөзсіз.
Қолданылған әдебиеттер:
1.Жарықбаев Қ. Аталы сөз.– Алматы: Жалын, 1980.
2.Ақиқат. 2013 жыл, №1. «Қазақстан – 2050» стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы.
3.Ақиқат. 2011жыл, №5. «Қазақ тілін білу — әншейін бір ұран емес», Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқы ассамблеясының ХҮІІ сессиясында сөйлеген сөзі |
Душанбе Сирия мен Иракта "Ислам мемлекеті" террорлық ұйымында болған содырлардың отбасы мүшелері - тәжікстандық әйелдер мен олардың балалары Отанына қайтқысы келсе қабылдайтынын мәлімдеді. Бұған дейін Қазақстан өз азаматтарын Таяу Шығыстан елге қайтаруды жалғастыратынын айтқан.
Сирияда соңғы бекінісіне қарсы операция жүріп жатқан "Ислам мемлекеті" (ИМ) террорлық тобы біржола күйреуге таяды. ИМ тобының жүздеген содырының отбасы мүшелері – ол жаққа өзге елдерден барған әйелдер балаларымен бірге соғыстан бүлінген Сирияның солтүстік-шығысындағы босқындар лагерьлерінде күн кешіп жатыр. Солардың арасында кемінде 50 тәжікстандық бар.
Ұлыбритания қоғамында 2015 жылы Таяу Шығысқа кетіп, ИМ қатарына қосылған, қазір үйіне қайтқысы келетін Шамима Бегун есімді жас британ әйелін елге қайтару керек пе, жоқ па деген дау болып жатқанда, соғыс болған аймақтардан өз азаматтарын қайтарып алуды шешкен Тәжікстан іске кірісіп кетті. Үкімет қауіпсіздікке төнер қатердің алдын алудың жалғыз жолы – жиһадшылар мен олардың отбасы мүшелерін, әсіресе балаларды елге қайтару деп санайды.
"БАРЛЫҒЫН ҚАЙТАРАМЫЗ"
Тәжікстан сыртқы істер министрлігі Сирия мен Иракта бірде бір тәжік баласы қалып қалмауы үшін қолдан келгеннің бәрін жасайтындарын хабарлады.
- Барлық азаматтарымызды Сириядан қайтаруға тырысып жатырмыз. Ең алдымен балаларды қайтарғымыз келеді, – деді сыртқы істер министрі Сирожиддин Мухриддин ақпанның 12-інде Душанбеде өткен баспасөз мәслихатында.
Тәжікстан сыртқы істер министрі Сироджиддин Мухриддин (сол жақта).
Бұған қоса Тәжікстан көбі Ирак түрмелерінде аналарымен тұрып жатқан 90 тәжік баласын елге қайтаруды Ирак басшыларымен келіскен. Тәжік ресми өкілдерінің айтуынша, әйелдердің көбін Сирияға күйеулері алып кеткен.
- Бағдатпен әр адамға 400 доллар айыппұл төлейміз деп келістік. Ирак әдетте шекарасын заңсыз кесіп өткен әр адамға 2500 доллар айып төлеткізеді, – деді министр.
Түрмедегі әйелдердің көбі Сириядағы соғыстан қашып, Иракқа бас сауғалап барған.
Тәжікстан үкіметі әйелдер мен балаларды қайтаруды ұйымдастыру үшін Зубайдулло Зубайдзоданы Кувейт пен Ирактағы елші етіп тағайындады.
Азаттыққа сұхбатында Зубайдзода бұл мәселеге қатысы бар тараптардың барлығымен – Сирия басшылығы, халықаралық жәрдем ұйымдары және тәжік азаматтары тұрып жатқан босқындар лагерлері орналасқан аймақтарды бақылауында ұстап отырған күрд күштерімен байланыс орнатқанын айтты.
БОСҚЫНДАР ЛАГЕРІ МЕН ТҮРМЕДЕ ОТЫРҒАНДАР
Сирияның солтүстік-шығысындағы Әл-Хаул қаласының маңында шашырап жатқан босқындар лагерьлерінде тұрып жатқан тәжіктер арасында Тәжікстан сыртқы істер министрлігінің бұл хабарландыруы "бұрын-соңды болмаған ең керемет жаңалық ретінде" тарап кетті дейді ИМ содырының жесірі тәжікстандық Тахмина Одинаева.
Екі баласымен шатырда тұрып жатқан 36 жастағы Тахмина өтініш сұрап Тәжікстан үкіметіне хат жазғанын айтады. "Елге қайтқым келеді" деген Одинаева ата-анасы және бауырымен қауышуға асық екенін айтты. Ол туыстарымен WhatsApp мессенджері арқылы байланысып отыр екен.
Ирак сотында тұрған тәжікстандық әйелдер.
Одинаева 2015 жылы "Сирияға келуге үгіттеген күйеуін тыңдап, жаңсақ басқанын" айтады. Қытайдан келген этникалық ұйғыр күйеуімен ол Тәжікстан астанасы Душанбеде базарда жолыққан. Базарда жұмыс істеген жігітпен отау құрып, екі бала сүйген, содан соң күйеуі әйелін шетелге кетуге көндірген.
- Мұнда өз таңдауыммен келген жоқпын. Күйеуім мені алдады, ол бізді Сирияға алып келді. Сосын оның өзін өлтіріп кетті, – деді ол босқындар лагерінен телефонмен берген сұхбатында. Одинаева оқиғаның жай-жапсарын айтпады.
Душанбеде билік өкілдері мен Тәжікстанның оңтүстігіндегі Одинаеваның туған қаласы Хамадониде тұратын жақындары әйелдің сөзін растады. Ол күйеуі және балаларымен осыдан үш жыл бұрын елден кетіп қалған.
Елші Зубайдзода Одинаева тәрізді балаларымен босқындар лагерінде тұрып жатқан тәжік азаматтарымен кездесуді жоспарлап жүргенін айтады. Дипломаттың тәжік азаматтарын қайтаруда тәжірибесі де бар. Былтыр ол ИМ мүшелерінің жетім қалған алты баласын Ирактан Тәжікстанға әкелуді ұйымдастырған.
Зубайдзоданың айтуынша, Тәжікстан қазір 92 бала мен 43 әйелді Ирактан елге қайтаруды көздеп отыр. Балалардың біразы босқындар лагерінде тұрса, енді біразы экстремистік топ құрамына кіргені үшін сотталып, түрмеде жатқан аналарының қасында. Әйелдердің арасында өлім жазасына кесілгендері де бар.
ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ
Сириядағы келіні мен немересін қайтара алмай жүрген кейуана
Ирак заңы бойынша, баланы еліне қайтару үшін кемі бір ата-анасының жазбаша рұқсаты және Ирак сотының шешімі болуы керек. Тәжікстан сыртқы істер министрі Мухриддиннің айтуынша, министрлік тәжік балалардың әкелерінің көбі қаза болған деп санайды.
Министрдің айтуынша, ең үлкен мәселе – Ирак пен Сириядағы кейбір тәжік әйелдері балаларын Тәжікстанға жіберуден бас тартқан.
Кейбірі Тәжікстанда балаларына қарайласатын еш туысы жоқ екенін алға тарса, енді біреулері балаларының зайырлы Тәжікстанда өскенін қаламайтындарын айтқан.
ЕЛГЕ ОРАЛҒАНДАРДЫ НЕ КҮТІП ТҰР?
Қазір күрдтер бастаған қарулы жасақ Сирияда қалған ұлтарақтай жері үшін күресіп жатқан ИМ тобын қоршап алған. Олар Иракпен шекараға жақын маңдағы әл-Бағуз ауылы мен оның төңірегінде бекініп отыр.
Күрд күштерінің қолына түскен шетелдік ИМ содырлары мен олардың отбасы мүшелерін не істеу керек деген сұрақ олардың өз отандарында біраз мәселе тудырды. Лондондағы Радикалдануды зерттеу орталығының есебі бойынша, 2013-2018 жылдар аралығында 40 мыңға жуық шетел азаматы Сирия мен Ирактағы ИМ террорлық тобының құрамына қосылған.
АҚШ қолдайтын күштер Иракпен шекара маңында тұр. Сирия, 13 қыркүйек 2018 жыл.
Бұрынғы жиһад жасақтарынан төнетін қауіптен сескенген елдер оларға қатысты түрлі әдістерді қолданып жатыр. Бірі ИМ құрамында болғандарды қудалап, түрмеге қамаса, енді бірі қайта тәрбиелеп, қоғамға қайта бейімдеп жатыр.
Еуропа одағында соғыс ошағынан қайта оралғандардың үстінен қылмыстық іс қозғалып, қамауға алынады. Бельгияда ИМ тобының бұрынғы мүшелерін қауіпсіз камераларға қамап, реабилитациядан өткізеді. Еуропа парламентінің есебіне қарағанда, Франция үкіметі еркін сот өткізілген жағдайда өз азаматтарының Францияда да, Сирияда да тергелуіне рұқсат берген.
Тәжікстан 1990 жылдары елде болған азаматтық соғыстан кейінгі тәжірибесін енді шетелде соғыс аймағында жүрген азаматтарын қайтаруға пайдаланып жатқан тәрізді. Сол кезде тәжік босқындарының балалары Ауғанстанның әскери жаттығу лагерьлері мен Пәкістанның тайпалық аудандарында қалып қойған еді.
AZATTYQ Facebook-та
AZATTYQ VK-да
AZATTYQ Youtube-та
2015 жылы Сирия мен Иракта ИМ-нің дәурені жүріп тұрғанда Тәжікстан ұрыс аймағынан өз еркімен кеткен азаматтарына амнистия жариялаған.
Амнистияға дейін және одан кейін 100-ден астам тәжік азаматы елге қайтып, қоғамға интеграцияланған, бірақ олар биліктің жіті бақылауында болған. Олардың кейбірі мемлекет экстремизмге қарсы жүргізген насихатқа қатысып жатыр. Бұрынғы ИМ мүшелері мемлекеттік телеарналардан жиі көрініп, Ирак пен Сириядағы ИМ-нің зұлымдықтары туралы әңгімелейді.
Қайтып келгендердің кейбірі заңсыз қарулы топ құрамында болғаны үшін не ИМ-ге жасақ жинауға қатысқаны үшін жауапқа тартылды.
Террорлық топтың кешегі мүшелерін елге қайтаруды қолдамайтындар да бар. Олардың айтуынша, кешегі содырлар экстремистік идеологиясынан әлі бас тартпаған болуы мүмкін.
- Олардың қандай себеппен қайтып келгенін нақты білмейміз. Олардың шынымен радикалды ойлардан бас тартқанына көз жеткізе алмаймыз, - деді Душанбеде тұратын университет оқытушысы. Қайтып келгендердің кейбірімен жеке таныс болғандықтан, ол аты-жөнін атамауды сұрады.
"КЕШЕГІ СОДЫРДЫ ОҢАЛТУ БАҒДАРЛАМАСЫ ЖОҚ"
Таяу Шығыстағы соғыс аймағынан оралғандардың жұмыс істеуіне не оқуына ресми түрде ешқандай кедергі жоқ болғанымен, ИМ бақылауындағы аймақта тұрып келгендерді оңалту шаралары ұйымдастырылмаған.
- Әзірге Тәжікстанда бұрынғы содырлар шабуылдар жасаған жоқ. Бірақ оңалту бағдарламасы болмағандықтан, бұл ұзақ мерзім тұрғысынан отбасы мүшелері мен қоғамға біраз мәселе тудыруы мүмкін, - деді Вашингтондағы Даниел Морган Ұлттық қауіпсіздік мектебінің зерттеушісі Эдуард Лемон.
Тәжікстанда азғантай топты шетелде соғысуға мәжбүр еткен басты себептер - әділетсіздік, маргиналдану мен қудалау әлі де бар.
Ол "ұзақ мерзім тұрғысынан қауіпті болатын бір жайт – қазір ["Ислам мемлекеті" тобы] тарап кетті, Сирияға бару мүмкін болмай қалды. Сондықтан, тәжіктер елде шабуыл ұйымдастыруға көбірек талпынуы мүмкін" дейді.
- Тәжікстанда азғантай топты шетелде соғысуға мәжбүр еткен басты себептер – әділетсіздік, маргиналдану мен қудалау әлі де бар. Жастар бойдағы ыза-кекті шығарудың жолдарын іздеп, кейде зұлымдыққа да баруы мүмкін, - деді Лемон Азаттыққа берген сұхбатында.
Басшылардың айтуынша, 2014 жылдан бері 1900 тәжік азаматы ИМ-ге қосылу үшін Ирак пен Сирияға кетіп қалған. Олардың 500-ге жуығы қаза тапты деп саналады. Кейбіреуі қайтып келді. Қалғандарының тағдыры белгісіз.
ҚАЗАҚСТАН ДА ӨЗ АЗАМАТТАРЫН ҚАЙТАРАДЫ
2013 жылдан бастап Таяу Шығыстағы соғыс аймақтарына Орталық Азиядан барған мыңдаған адамның арасында қазақстандықтар да бар.
Қазақстан ұлттық қауіпсіздік комитетінің өткен жылы жазда Азаттыққа берген ресми мәліметі бойынша, Сирия мен Иракта соғыс басталғаннан кейін ол жаққа Қазақстаннан 800-ден астам адам кеткен. Олардың арасында ата-анасы өздерімен бірге алып барған 500-ге жуық бала бар.
Биыл ресми Астана Сирияда әлі 300-ден астам қазақстандық қалғаны туралы мәлімдеген. 2019 жылы қаңтарда Қазақстан билігі Сириядан 47 азаматын, соның ішінде 30 бала және 11 әйел қайтарылғанын хабарлаған. Билік Таяу Шығыстан азаматтарын қайтаруды "гуманитарлық операция" деп атаған.
ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ
Назарбаев Сирияға кеткендер туралы алғаш рет мәлімдеді
Өткен жылы желтоқсанда Қазақстан білім және ғылым министрлігі балалар құқығын қорғау жөніндегі комитетінің өкілі журналистерге соңғы екі жылда Қазақстанға Сириядан 91 бала қайтарылғанын айтқан еді.
Сыртқы істер министрлігі Қазақстан өз азаматтарын Сириядан қайтаруды жалғастыратынын хабарлады.
ПІКІРЛЕР
Ұқсас
Сотталған тәжік әйелдер балаларын қайтаруға қарсы
"Сириядамын" деген қызым ақша сұрайтын"
"Сирияға кеткеніне қатты өкінеді"
Сирия мен Иракта қанша қазақстандық қамауда отыр?
Таяу Шығысқа соғысқа кеткендер қайтып жатыр ма?
Жаңалықтар
Жамбыл облысында жеке тұрғын үйде болған өрттен екі бала қаза болды
"Проект": Соғыс басталғалы бері Ресейдің Қара теңіз флоты құрамының 15 пайызы жойылған
Қожанасыр хикаяларын айту дәстүрі ЮНЕСКО-ның мәдени мұра тізіміне енді
Латвия "Дождь" телеарнасына айыппұл салды
Қызылордада түрмедегі белсенді Ержан Елшібаевтың апелляциялық шағымын қарау тағы кейінге шегерілді
Астанада Қытай билігіне талап айтқан наразылық өтті
Нұрлан Ноғаев Маңғыстау облысының әкімі қызметінде қалды
Көз сала отырыңыз
Баспасөз шолуы
Тоқаевтың Мәскеуге сапары: Путин аймақтағы ықпалынан айырылмауға талпынып жатыр ма?
Ауғанстан
Тәліптер қалыңдық ете ме деп қорыққан ауғандар қыздарын жаппай тұрмысқа беріп жатыр
Эдда Шлагер
"Қаңтарда не болғанын ешкім білмейді. Билік білсе де айтпай отырған сияқты". Неміс журналисімен сұхбат |
Алмасу реакциясы – қосылыстардағы атомдарды немесе атомдар тобын басқа атомдарға немесе атомдар тобына ауыстыру арқылы жүретін химиялық реакция.
Мысалы, хлорлау реакциясы: CH4 + Cl2 * CН3Cl + HСl. Алмасу реакциясына конденсаттау және поликонденсаттау реакциялары да жатады. Бұл реакцияларда (изотопты ауыстыру, бос радикалды, электрофилді және нуклеофилді алмасу ракциялары) байланыс сандары өзгермейді, тек атомдық-молекулалық бөлшектер ауысады.
Мысалы, H2SO4 + D2O * HDSO4 + HDO; C6H6 + HONO2 * H2O + C6H5NO2; CH3Br + HOH CH3OH + HBr, т.б.
AgNO3 + HCl → HNO3 + AgCl↓
Бұл реакция типіне тек екі күрделі заттың әрекеттесуі мысал бола алады. Олар өзара құрам бөліктерімен алмасып, жаңа екі зат түзеді. Мәселен, сынауықтың түбіне қара түсті мыс оксидінің ұнтағын салып, үстіне күкірт қышқылының ерітіндісін құяды. Екеуі әрекеттесіп, біртекті әдемі көкшіл түсті тотияйының ерітіндісіне айналады.(Қажет болса түзілген ерітіндіні буландырып, суалта отырып, тотияйынның өзін кристалдап алуға болады). Осы екі заттың әрекеттесуінен химиялық реакция теңдеуі: |
Өзге елдердегідей, Қазақстанда да маусым айының бірінші күні Халықаралық балаларды қорғау күні аталып өтіледі. Мерекені тойлау мақсатында орыс мәдени орталығының төрағасы Вера Правдинаның бастамасымен Достық үйі – Қоғамдық келісім орталығымен бірге Серебрянск қаласы балалар үйінде қайырымдылық шарасын өткізді.
Мерекенің тарихына келетін болсақ, бұл 1925 жылы Женевадағы Бүкіләлемдік конференциясында балалардың амандығы мәселесіне байланысты тойлау жайлы шешім қабылданды. Сол уақыттан бері бүкіл әлемде осы жылулық пен шаттыққа толы мереке аталып өтеді.
Мерекелік концерттік бағдарлама Серебрянск қаласының балаларын күтіп тұрды: Вера Николаевна Шығыс Қазақстан облысы, Қазақстан халқы Ассамблеясының еріктілерімен және белсенділерімен бірге би мен ән және ойындары бар мерекелік бағдарлама дайындады.
Бүлдіршіндерді қуантып, күлкі сыйлау біз үшін жыл сайын өткізілетін дәстүрге айналды. Себебі балалар – өмірдің гүлі. Біз балалардың денсаулығы мен амандығына қатысты мәселеге ерекше көңіл бөлуіміз керек. Бүгінгі мереке соған дәлел болып отыр, – деп орыс мәдени орталығының төрағасы Вера Правдина өз ойын айтып берді.
Атап айтсақ, Достық үйі – Қоғамдық келісім орталығы директорының орынбасары Равиль Юнусов Серебрянск қаласындағы қайырымдылық іс-шарасына қатыса отырып, Достық үйіндегі онлайн-концертіне тікелей эфирге шықты, көрермендерге көңілді сәттерге толы мерекенің бір бөлігін көрсетті.
Біз осы бастамада орыс мәдени орталығын қолдаудан қалыс қала алмадық. Барлығымыз білетіндей, болашағымыз – Қазақстан жастарының қолында. Сондықтан біз өнегелі жас ұрпақ тәрбиелеуіміз керек! Балалар мерекесі барлығына құтты болсын!, – деп Равиль Юнусов өз лебізін білдірді.
Мерекенің соңында балаларға әуе шарлары беріліп, іс-шара ұйымдастырушыларымен естелік суретке түсті.
ruh.kz Send an email 02.06.2020
23
Facebook Twitter VKontakte Odnoklassniki Skype Messenger Messenger WhatsApp Telegram Хатпен жіберу Басып шығару |
Амал нешік?.. Әйтпесе, қазақта Қарттар үйі қай заманда болыпты?! Орыстың отарына түскеннен кейін ғой, құлаққа түрпідей тиетін бұл мекеменің пайда болғаны. Бодандықтың қамытын бойымыздан сыпырғанда да қалар емес. Жиырма жылдан асып барады. Енді қалмайтын да шығар, сірә! Өйткені, Қарттар үйінен мекенін тапқан қарияларымыздың саны алпыстан асып жығылады… Жылдағыдан көбеймесе, азаймаған. Бір ғана елордада!
ОҚШАУ ҮЙДЕ ӨМІР БАР
Астанадан шеткерек. «Көктал» тұрғыналабы. Оқшауырақ орын тепкен үш қабатты еңселі ғимарат. Ел ішінде Қарттар үйі аталып кеткенімен, ресми атауы – Қарттар мен мүгедектерге арналған медициналық-әлеуметтік мекеме. Бірнеше жыл бұрын Елбасының өзі келіп, тұсауын кесіп, қамкөңіл қарттардың батасын алған. Мекеме басшысы Кенжеболат Бәпішев айтқандай, бұл мекемеде тұрушыларға қанша жерден жағдай жасалғанымен, жар салып насихаттайтын орын емес. Рас, мемлекет қамқорлығына алды, қыруар қаржы бөлінуде. Ол қаражатқа қарттар мен мүгедектердің жағдайы жасалуда. Бірақ… Бірақтың астарын сәл кейінірек бағамдайсыз.
Кенжеболат Сапарұлы айтады, бұл жерде де сапырылысқан тіршілік. Қариялар бала сияқты, мүгедектер шыдамсыз, ашуланшақ келеді. Ал олармен жұмыс істеу, бағып-қағу қандай қиын болса, айтып жеткізу де соншалықты…
Бес уақыт тамақтанады олар. Еріктеріне қарай қыдырады, қаланы аралайды. Ара-тұра концерттік қойылымдар тамашалайды. Жағдайлары барынша назарға алынған.
ТАЛАЙЛЫ ТАҒДЫРЛАР ТОҒЫСЫ
Бас-аяғы 340 адам. Ең жасы 26-да болса, қариялардың үлкені 99-да. 112-сі мүгедектер. Ал әлгі 340-тың нақты 76-сы мұсылман бауырларымыз болып шықты. Оның 60-тан астамы қазақ қарттары.
Кенжеболат Сапарұлы айтады, мұндағылардың әрқайсысының тағдыры бір-біріне мүлде ұқсамайды. Әрқайсысы әртүрлі жолмен келген. Алайда, ешқайсысының өмірі өкінішсіз, машақатсыз, қиынсыз емес. Бәрінің кеудесінде – қыжыл, көңілінде қам бар.
«Әлгінде айтқанымдай, бұл жарнамалайтын мекеме емес. Десе де, Халықаралық мүгедектер қауымдастығына кіруді мақсат тұтып отырмыз. Қазірдің өзінде халықаралық стандарттарға сай жұмыс істеудеміз. Сонымен қатар, мекеменің жанынан жартылай стационарлық, ақылы стационарлық орталық аштық. Алғашқысына қабылданушылар таңертең келеді, кешкі уақытта үйлеріне қайтады. Олардың артықшылығы сол, бала-шағасының қасында. Ал ақылы орталыққа жазылған 18 қартымыз бен мүгедегіміз күндіз-түні өзіміздің қамқорлықта», дейді мекеме басшысы. Бірақ, барлық қарттар мен мүгедекке көзқарас бір, алалау жоқ, бірдей назарда.
«КЕШТЕУ БОЛСА ДА ҚАУЫШТЫҚ…»
Тіршілік бар жерде жұптасу да бар. Қарт болса да, мүгедек болса да мұндағылар жүректерінің қалауына еріп, сыңарларын тапқан. Қырыққа жуық жұп бір бөлмеде, бір шаңырақтың астында ғұмыр кешуде. Мәселен, тумасынан су қараңғы Хасан Молдахметов пен әлде, орыс, әлде, украин (ұлтын өзі де білмейді) Ксения Вигулярная мұсылманша некелерін қидырған. Қалыңдық сол кезде Ислам дінін қабылдаған. Еріне ұйып бес уақыт намазын оқиды. Сосын Ксенияға Кенжеболаттың өзі Ақсана деп азан шақыртып, ат қойған көрінеді. «Шешемнен ерте қалдым. Есейе келе әкем қайтыс болды. Сосын туыстарыма салмақ салғанды жөн көрмей, осында ат басын тіреген едім. Қазақтың мейірімін көп көрген, қазақпен аралас-құралас болып өскен Ақсанамен таныстым, табыстық, түсіністік. Менен 15 жас үлкендігі болса да, жарасып кеттік. 1997 жылдан біргеміз», дейді отағасы Хасан.
ҚАРТТАР ҮЙІ ҚОҒАМНЫҢ ҚАСІРЕТІ
«Осыдан он шақты жыл бұрын, осы мекемеге басшылыққа келер алдында анам айтып еді: «Е-е, балам, өте ауыр жұмысқа барасың. Қарттар бала секілді болып келеді. Кез келген кішігірім нәрсеге шарт сынып, ашулана қалуы мүмкін. Түсіністікпен қара. Кешірімді, қайырымды бол», деп. Бұл – маған аманаттай сезілді. Марқұм анамның аманатын арқалап жүргендей болам қазір.
Тәуелсіздігімізді алған тұста, ел ішінде тоқырау басталды. Нарықтық заман жеке өмір сүруге бейімдеді ғой. Сонда кәсіпкерлікке бет бұрып, қонақүй ашқанмын. Қонақүйімнің жанында жетім-жесірлерге, қарт-мүгедектерге арналған бөлме болатын. Бірнеше қамкөңілді қанатымның астына алғаным бар-тын. Сондықтан мүмкіндігі шектеулі жандардың, қариялардың өмірі маған бұрыннан таныс», дейді Кенжеболат Сапарұлы.
Осылай десек те, Қарттар үйі – қоғамның қасіреті. Бұл қасіреттің қанша уақытқа созылары Жаратқанға аян. Қасірет дейтініміз қария – елдің қазынасы емес пе?.. Ал қазақ жетімі мен жесірін, қараусыз қалған қартын қаңғыртқан, қынжылтқан халық емес. Бұл жұғымсыз қасиет өзгеде болса да, өзімізге жат еді. Әлгі «бірақтың» астары осы. Жат қылық жанымыздан табылды. Табылмаса, қазыналы қариялар «Қарттар үйіне шұбырар ма еді?!
Кенжеболат Сапарұлы айтады, бір күндері Қарттар үйі деген жоғалады. Қарттар үйі тек қарттардың бас қосатын орталығына ғана айналады. Балаларының, немерелерінің, шөберелерінің ортасында ойнап, күліп, жадырап отырған ақсақалдыларымыз бен ақжаулықтыларымыз мұнда тек бас қосу үшін, уақыттарын қызықты өткізу үшін ғана келетін болады. Мұқтаждықпен емес, бір-біріне сырын айтып, әңгіме-дүкен құру үшін ғана келеді.
Лайым, солай болғай!
P.S.
Қария бақыты – немересінің исіне сүйсініп, шөбересінің күлкісіне шомылу. Оның аңсар ниетін, мейірбан көңілін, аялы алақанын Қарттар үйіне айырбастасақ, елдігімізге де, арымыз бен намысымызға да сызат түскені, сын болғаны.
Рас, Қарттар үйіндегі аталарымыз бен әжелеріміз ұл-қыздарына кінә артқысы келмейді. Жанына балаған жалғызын, бәлкім, жалмауызын кім жазғырсын?! Шерменде ата-ана оған аузы бармасы анық. Қариялардың мемлекеттік мекемеде мұрты майға малынып, барлық жағдайы жасалып отырғанымен, оның барлығының құны немересінің исінің жанында көк тиын. Ол өз ұрпағының, мейлі тағдыры оны бала-шағасын бағып-қағуға да жазбаса, ортасында болғысы келеді, сағынады, сарғаяды. «Әке-шешең жынды болса, байлап бақ» деген өсиет бізге айтылса керек-ті… |
ҚР Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі патологоанатомдық қызметке заңсыз жарнама жасап, сол үшін пара алған сот сараптама институтының басшылығын құрықтады.
Бұл туралы ҚазАқпарат хабарлады.
Агенттіктің ресми өкілі Нұрлан Жаxиннің сөзіне қарағанда,
«Қарағанды облысы бойынша сот сараптамасы институты» РМКК-нің директоры Ибатов және оның орынбасары Нармағамбетов параны жүйелі түрде алып отырған.
“Олар өз лауазымын пайдаланып, марқұм болғандардың туысқандарына ақылы түрде патологоанатомиялық зерттеу қызметін көрсететін жеке ұйымға баруға кеңес берген. Сол үшін аталған ұйымнан 35-40 мың теңге көлемінде пара алып отырды. Екеуі өз кінәсін мойындады. Осыған байланысты күдіктілерге қатысты процессуалдық ұстау шарасы қолданылған жоқ. Тергеу жүргізілуде”, – деді Нұрлан Жаxин Астанада өткен баспасөз мәслиxатында. |
Мақсаты – Университеттің бәскеге қабілеттілігін арттыру және Университет қызметкерлерінің күш-жігерін барынша іске асыруға бағытталған адами ресурстарды басқару жүйесін әзірлеу және енгізу арқылы жоғары сапалы мамандар даярлауды қамтамасыз ету.
Міндеттері – Қазақстан Республикасы заңнамаларының талаптарына және Университеттің даму стратегиясына сәйкес Университеттің кадрлық саясатын жүзеге асыру.
Қызметінің негізгі бағыттары – персоналды жоспарлау, персоналды жұмысқа қабылдау мен тіркеуді басқару, еңбек қатынастарын басқару, персоналды дамытуды басқару, персоналдың еңбегін ынталандыруды басқару, ұйымдық құрылымды дамыту, университет қызметін құқықтық қамтамасыз ету.
Құрылымы:
Ректор аппаратының басшысы – Бауыржан Жұмағалиұлы Аубакиров. Жұмыс телефоны 7156, кабинет нөмірі 212 ректорат ғимараты, электрондық пошта [email protected]. |
Қазақтың белгілі ақыны Сұлтанмахмұт Торайғыровтың «Жақсы болсам – өзімнен, жаман болсам – өзімнен» деген өлең жолдары карманың адам тағдырына тікелей әсерін тигізетінін жан-жақты ашып көрсетеді. Егер біз карма заңын жан-жақты талдап, зерделейтін болсақ, мына ақиқатқа көзімізді жеткізер едік. Адамның туған кезден өлгенге дейінгі аралықтағы барлық өмір жолы – түгел кармалық әрекеттерінің нәтижесі.
Бұны түсіну үшін тауға шығатын альпинистің әрекетімен салыстырсақ, көзімізді жеткізуімізге болады. Мәселен, тауға шығатын альпинист сырт қарағанда кедір-бұдыры жоқ тік шаншылған биік жартасқа шығу үшін берік арқан, балға және кескіш сияқты құралдардың көмегіне сүйенеді. Ол аяғын тастың бұдырлы жерлеріне тіреп тұрып, жоғарыдан қолы жететін жерден кескішпен ойық жасайды. Сөйтіп ол әлгі өзі жасаған ойықтарға қолымен, аяғымен бекініп, ақырындап жоғары өрлейді. Осындай тәсілмен альпинист биік шыңдарға шығады. Яғни, ол тік жартастарға өзі салған жолмен көтеріледі.
Сол сияқты, әрбір адам өзінің жасаған түрлі әрекеттері арқылы кармалық нәтижелер туғызады, ал ол болашақ өмір жолын айқындайды. Жоғарыда мысал ретінде келтірген қасиетті Құранның аятын еске түсіріп көрелік: «Кім бір жақсылық келтірсе, оған одан жақсы сыйлық бар. Ал кім бір жамандық келтірсе, ол жамандықты істегендерге істегендерінің ғана сазайы беріледі» (Қасас сүресі, 84 аят). Жаратқан адамзатқа белгілеп берген заң, яғни карма заңы бойынша әрбір пенде өзі жасаған жақсы әрекеттеріне сай игілікке кенелсе, жаман әрекеттеріне байланысты жазаға тартылады.
Карма – бұл адам өмірінің туған кезінен бастап өлгенге дейінгі аралықтағы барша әрекеттерінің нәтижесінде пайда болған тағдыр жолы. Жұртшылық арасында мынадай түсінік бар: сәтсіздік аумағы немесе қара жолақ, яғни қазақы тілмен айтқанда «қырсық бір айналдырса, шыр айналдырады». Кейде адам өмірінде сәтсіздіктерден көз ашқызбайтын жағдайлар болады. Бір бақытсыздықтан соң екіншісі келіп, пендені қатты есеңгіретіп кетеді. Бұның бәрі – карма заңы бойынша іске асатын жайлар.
Соңғы кездерде ел арасында көбейіп кеткен көріпкел, экстрасенс, емші дегендер «жолыңды ашамын, байлыққа кенелдіремін» деген сияқты уәделерді үйіп-төгіп, адамдардан ақша алып жатады. Ондайлардың сөзіне көп адамдар иланып, сұраған ақшаларын береді. Өйткені, сәтсіздік аумағына тап болып, қиындықтан шаршаған пенделер емші, көріпекелдер арқылы жолын ашып, кармалық әрекеттерінің ауыр салдарынан құтылғылары келеді. Шындығында, кармалық әрекеттің салдарынан құтылу еш мүмкін емес. Карма заңы біздің депутаттар ойлап шығарған шалажансар өлі заңдардай емес, тірі заң және 100 пайыз дәлдікпен жұмыс істейді.
Осыған орай, егер бақытты болып, фәни жалғанның игіліктерін татамын дейтін болсаңыз, онда карма заңын өз мақсатыңызға пайдалануыңызға болады. Қалай дейсіз ғой? Ол былайша жүзеге асады.
Жоғарыда айтып кеткеніміздей, карма заңы дегеніміз «не ексең, соның орасың» деген қағидатпен жұмыс істейтін заң. Осыны негізге алып, ақылы бар зерделі адам болашақта бақытты, тыныш және жайлы өмір сүргісі келсе, онда айналасындағы адамдармен жылы қарым-қатынас жасап, қолынан келгенінше сөзбен де, іспен де адамдарға жақсылық жасауға барынша тырысып жүреді. Ол жасаған жақсылықтары ертеңгі күні міндетті түрде алдынан денсаулық, байлық, сәттілік, өмірдің басқа да игіліктері болып келетінін ол жақсы біледі. Осылайша, зерделі жан өзінің болашақ бақытын өз қолымен бүгіннен бастап қалыптастырады.
Ал керсісінше, зердесіз пенде айналасындағы жұртпен ұрыс-керістен көз ашпай, ұрлық істеп, зина жасап, басқаларға залалын тигізеді де, соның салдарынан карма азңына сай қиындық пен тауқыметке ұшырайды.
Бұдан не түйіндеуге болады? «Жақсы болсам өзімнен, жаман болсам, өзімнен» деп Сұлтанмахмұт Торайғыров айтқандай, әр адам өз болашағын, өз тағдырын өзі жасайды екен. Мына фәниде КЕЗДЕЙСОҚТЫҚ деген атымен жоқ. Ол материалист ғалымдар мен дінсіз атеис пенделердің ойдан шығарған ертегілері. Құранда айтылғандай «Күн мен түннің, қыс пен жаздың кезектесіп алмасып отыруында түсінген адамға үлкен сыр бар». Барша әлем, барша табиғат табиғаттың ҚАТАҢ ЗАҢДАРЫНА бағынып, тірлік етуде. Адам да сол табиғаттың ажырамас бөлшегі ретінде, табиғат заңдарына, соның ішінде адам өміріне тікелей әсерін тигізетін КАРМА ЗАҢЫНА бағынышта өмір сүреді. |
«Согра ЖЭО» ЖШС сапа, экология, энергоменеджмент, денсаулықты қорғау және еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы интегралды Саясаты
«Согра ЖЭО» ЖШС электр энергиясын өндіруді және сатуды, жылу энергиясын өндіруді, таратуды және сатуды іске асырады. Белгіленген 232 Гкал/сағ жылу қуаты және белгіленген 75 МВт электр қуаты бар.
«Казақстан коммуналдық жүйелері» ЖШС-ның еншілес кәсіпорны бола отырып «Согра ЖЭО» ЖШС-ның басым мақсаты жоғары үнемділік, өндірістің сенімділігі арқылы біздің Тұтынушылардың қанағаттанушылығын жоғарылату, қолайлы қоршаған ортаны сақтау, жұмысты қауіпсіз орындау және Интеграцияланған Менеджмент Жүйесінің (бұдан әрі-ИМЖ) жұмысы барысында энергоресурстарды тиімді пайдалану, қызметкерлер мен басқа құзіретті тараптардың өмірі мен денсаулығына төнетін қатерді жою болып табылады.
«Компанияның негізгі басымдылықтарын бастамаға ала отырып «Согра ЖЭО» ЖШС ИМЖ саласында өзіне келесі міндеттемелерді алады:
Жылу және электр энергиясының сенімді жеткізушісі болу, шарттық міндеттемелерді сақтау, Тұтынушылармен ұзақ мерзімді сенімді қарым-қатынастарды қалыптастыру және сақтау мақсатында олармен кері байланысты қамтамасыз ету;
Шығындарды қысқартуға, операциялардың тиімді өсуіне, жаңа заманауи технологияларды қолдануға, қолда бар активтерді жаңартуға ұмтылу;
Кәсіпорынның өндірістік, қаржылық және адами ресурстарын ұтымды пайдалануға ұмтылу;
Қазақстан Республикасы заңнамаларының және Корпорациясы стандарттарының талаптарын, менеджмент жөніндегі ISO халықаралық стандарттарын сақтау;
Экологиялық менеджментті арттыруға әкелетін Кәсіпорынның операциялық қызметі барысында экологиялық балансты сақтауға ұмтылу;
Әр қызметкердің кәсіби біліктілігі мен жалпы мәдениетін үнемі арттыру және жүйелі білім беру;
ISO 9001, ISO 14001, ISO 50001 және OHSAS 18001 стандарттарының талаптарына сай болатын процестер ретінде қызметпен және тиісті ресурстармен үздіксіз басқаруды ұйымдастыру және қолдау;
Әрдайым ИМЖ-ның нәтижесін арттыру ,қоршаған ортаның ластануын болдырмау, жарақаттанудың және денсаулықтың нашарлауына жол бермеу, сонымен қатар тиісті шараларды жоспарлау және өткізу арқылы сапа, экология, денсаулықты қорғау және еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласында, энергия үнемдеуде қызмет көрсеткіштерін үнемі жақсартуға ұмтылу;
Қоршаған ортаға парниктік газ шығарындыларын азайту мақсатында энергетикалық ресурстарды тиімді пайдалану;
Қызметіміздің жобалау саласында үнемі жақсартуларға жетелеп отыратын және энергетикалық сипаттамасы жақсартылғын құрылғыларды сатып алуға бағытталған энергоресурстарды тиімді пайдалану бойынша жедел сараптаулар мен энергожобалау жүргізіп отыру;
Сапа, экология, энергия үнемдеу, денсаулықты қорғау және еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы талаптар мен нормаларымен мердігер ұйымдардың өкілдерін таныстыру және олардың мүлтіксіз сақталуын талап ету;
ISO cтандартарының талаптары бойынша менеджмент сапасы саласындағы кәсіпорын қызметі туралы тұтынушылармен, серіктестермен және қоғаммен ашық сөйлесуге ұмтылу;
Кәсіпорынның әрбір жеке қызметкері өз жұмысын орындаған кезде өзінің меншік қауіпсіздігі мен өзінің әріптестері мен халықтың қауіпсіздігіне жауап береді. Кәсіпорынның жоғары басшысы аталған Саясатты барлық қажетті ресурстармен қамтамасыз ету бойынша өзіне міндеттеме алады, әрбір қызметкер өз құзіреті аясында оны іске асыруға жеке жауап береді. |
BoxRec-тің хабарлауы бойынша, Жәнібек Әлімханұлы The Bubble аренадағы бокс кешінде шаршы алаңға шығады. Әзірге отандасымыздың қарсыласы кім болары белгісіз.
Жәнібек Әлімханұлы кейінгі жекпе-жегінде канадалық боксшы Альберт Онолуноспен кездесті. 2019 жылы күзде өткен тартыста ол 39 жастағы боксшыны алтыншы раундта нокаутпен жеңген еді.
Айта кетерлігі, The Bubble аренада өтетін бокс кешінде Эмануэл Наваррете (31-1, 27 КО) мен Рубен Вилья (18-0, 5 КО) кездеседі. Бұл – аталған кештегі басты жекпе-жек. Олар жартылай жеңіл салмақтағы WBC чемпиондық белбеуін сарапқа салады.
Айбике ЖАНАСЫЛ
Қатарда футболдан Әлем чемпионаты басталды!
1XBET компаниясы баталияларды бірге бақылауды ұсынады және ойыншыларға жоғары коэффициенттер, сондай-ақ кең желі ұсынуға кепілдік береді! |
Қырғызстанның Ыстықкөл ауданындағы Қыршын жайлауында өткен үшінші Дүниежүзілік көшпенділер ойындарында ұлттық спорт түрлерінен 66 елдің және Ресейдің 11 субъектісінен 3 мыңға жуық спортшы қатысып, бәсекеге түсті. Азаттық осы ойындарға қатысқан әйелдер туралы фотогалерея ұсынады. Суреттердіі түсірген - Амос Чапл.
Түгел оқыңыз Қысқарту
1 Түркиядан келген 18 жастағы Жансет Генел ат үстінде садақ тарту бәсекесінен бірінші орынды иеленді.
2 Ат үстінде садақ тарту бәсекесіне қатысқан қырғызстандық Аида Ахматова. Ойын ережесі бойынша, шабандоз атпен шауып келе жатып 120 метрлік жол бойындағы үш жамбыға жебені дәл тигізуі тиіс.
3 Көшпенділер ойындарына АҚШ-тың Техас штатынан қатысқан Сюзанна Уинфилд алаңға ковбойша киініп шықты.
4 Қырғызстандық Аяна Рүстем (сол жақта) бәсекелестерімен бірге садақ ату сайысы кезінде.
5 Ұлттық киім киген жас әйел фестиваль қонақтарына нан ұсынып тұр.
6 Көшпенділер ойындарына қатысушы қыз бен жігіт.
7 Ұлттық киім киіп, қодас мінген қырғыз әйелдері.
8 Салт атты жігіттер фестивальді тамашалауға келген меймендарды тау өзенінен атқа мінгізіп өткізіп жатыр.
9 Индонезиядан Дизи Хидаяти фестиваль сахнасында ұлттық би билеп, өнер көрсеткеннен кейін суретке түсіп тұр. |
27 наурызбен 1 сәуір аралығында колледжде орталық жүйке жүйесі ауруларын алдын алу «ОЖЖ» ӘЦК №3 пәндік апта өткізілді.
Пәндік апта кезінде келесі іс-шаралар өткізілді:
27 және 30 наурызда оқытушылар Клиновская Н.В., Пильгаева О.П. ұйымдастыруымен фармацевтикалық пәндер: «Фармакология», «Маркетинг және менеджмент негіздерімен дәріхна экономикасын ұйыдастыру», «Дәрілік технология» бойынша «Ф» 141 тобының 3 курс студенттерінің арасында олимпиада өткізілді.
28 наурызда оқытушы Переседова Н.И. «Эвтаназия: қарсы және қарсы емес» тақырыбына дөңгелек үстел өткізді, дөңгелек үстелге қатысқан топтар: ЛД 139 «Б», ЛД 149, ЛД 151.
29 наурызда оқытушы Пильгаева О.П. және «Ф» 151 бірігіп «ОЖЖ» дәрі-дәрмектеріне көрмесін ұйымдастырды.
29 наурызда «Кешендерді болдырмау үшін жақты және тісті ерте диагностикалау қажеттілігі» тақырыбына оқытушы Савенкова Т.Б және ЗТ 159 тобы бірігіп топтарда профилактикалық әңгіме жүргізді.
30 наурызда «Балалар ауруы» пәні бойынша «Балалардың психоневрологиялық дамуын бағалау» тақырыбына оқытушылар Насонова Е.А. және Яли Т.М. «ЛД» 139 К тобының студенттеріне сауалнама ұйымдастырды.
31 наурызда барлық колледждегі студенттер үшін оқытушы Халус О.В. және«Ф» 161 тобы бірігіп«Жүйке импульстары» тақырыбына радиомәлімет дайындады.
31 наурызда оқытушы Мананова Л.Е. және «Ф» 161 тобы бірігіп « Қалыпты жүйке жүйесі» тақырыбына видеоролик дайындады.
1 сәуірде «Ортопедиялық стоматология» мамандығы бойынша оқытушы Савенкова Т.Б. кәсіби жарыс үйымдастырды, оған «ЗТ» 159 тобы қатысты.
1 сәуірде ӘЦК №3 төрағасымен Клиновская Н.В. пәндік апталығының қорытындысы жарияланды.
Пәндік аптаны өткізуде және оны ұйымдастыруда «Емдеу ісі», «Мейіргер ісі», «Фармация», « Ортопедиялық стоматология» мамандығының ІІ, ІІІ, IV курс студенттері белсене атсалысты. Апта соныңда нәтижелер шығарылып, жарияланды және грамоталар табысталды: |
Қостанай облысының қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соты өз баласын басынан 11 рет балтамен ұрып өлтірген әкенің ісін қарады, деп хабарлайды Stan.kz ақпарат агенттігі “Тобол Инфоға” сілтеме жасап.
73 жастағы Владислав Греков алдын-ала тыңдауда кінәсін мойындап, істі тезірек қарауды өтінген болатын.
Айыптау қорытындысына сәйкес, 73 жастағы Владислав Греков өзінің 30 жастағы ұлы Василий Скиданенконы басынан 11 рет балтамен ұрған. Жанжал 27 шілдеде таңертең күзет бөлмесінде болды.
"Сол күні кешке күзетші болып жұмыс істейтін Грековтен ақша сұрап ұлы Скиданенко келді. Ер адам оған ақша беруден бас тартып, кетуін өтінген", – деп прокурор Нино Капанадзе айыптау актісін оқыды.
Алайда Василий әкесінің талабын ескерместен өзімен бірге әкелген бір бөтелке сырасын ішіп, еденде ұйықтап қалады. Таңертең Греков тұрып, Скиданенконы оята бастаған. Өйткені ол уақытта жұмысқа қызметкерлер келе бастайтын.
“Ұлы әкесінің өтінішін ескермей агрессия көрсетіп, балағат сөздерін айтқан. Тіпті физикалық күш қолданатынын айтып қорқытқан. Нәтижесінде, осы қақтығыс пен ұзақ уақытқа созылған дұшпандық қарым-қатынастың негізінде Владислав Греков балта алып, баласының басынан 11 рет ұрған. Бас миының ашық жарақаты және ми затының мылжалануы Василий Скиданенконың тез өліміне себеп болды", – делінген айыптау актісінде.
Сотталушы айыптаумен келісіп, кінәсін толық мойындады. Сотқа "Қарсылық білдірмеймін, мені атып тастаңыздар!" деп жүгінгі.
"Атып тастаңыздар! Бұл жалғанда бітіретін ештеңем қалмады" – , деп кейін Владислав тағы бір рет қайталады.
Сонымен бірге ол балтамен 11 емес, 3 соққы жасағанын атап өтті. Өйткені сол уақытта есін жиып, өзінің не бүлдіргенін түсінген.
“Мен оны бар болғаны үш рет қана ұрдым. Егер 11 рет ұратын болсам басынан ештеңе қалмас еді. Бірінші соққыларды жасағаннан-ақ көзім қарауытып, жай түскендей болды", – деп атап өтті Греков.
Бұл іс бойынша жәбірленуші ретінде сотталушының қызы және өлтірілген жігіттің үлкен әпкесі Елена Грекова деп танылды.
Басты сот талқылауы 29 қыркүйекке белгіленген.
Источник stan.kz
14
Ұқсас жаңалықтар
737
“Өмірге келді”: Жұлдыз Әбдукаримова бесінші баласы туралы айтты
Актриса әрі тележүргізуші Жұлдыз Абдукаримова бұған дейін оқырмандарына бесінші бала туралы айтып жүрген еді.
1,389
“Әке келіп қалатын сияқты…”: Ләйлә Сұлтанқызының ұлы анасына қолдау білдірді
Танымал тележүргізуші Ләйлә Сұлтанқызы күйеуі Қайрат Беркінбаевқа қатысты әсерлі жазба жариялап, балаларының қазіргі жағдайы
391
Танымал журналист Көпен Әмірбек қайтыс болды
Танымал журналист, сықақшы Көпен Әмірбек қайтыс болды. Бұл туралы Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі Серік Сейітман
4,856
“Сахнадағы шу”: Филипп Киркоров Алматыдағы концертінде көрерменді ұрып жіберді (Видео)
Ресейлік әнші Филипп Киркоров Алматыдағы концертінде отырған залдағы көрерменнің бірін қолындағы гүлімен ұрып жіберді.
1,427
“Қорқынышты түс көріп жатқандаймын”: Ләйлә Сұлтанқызы күйеуі Қайрат Беркінбаевтың қазасына байланысты жазба жариялады
Танымал тележүргізуші Ләйлә Сұлтанқызы күйеуі Қайрат Беркінбаевқа қатысты жазба жариялады. «Менің Қайрекем… Соңғы үш
1,595
Төреғали Төреәлінің кенже қарындасы ұзатылды (Видео)
Әнші Төреғали Төреәлінің туған қарындасы Дина Төреәлінің сырға салу сәтінен видеолар жарияланды. Әнші қарындасының |
Фанера (нем. Furnіer, фр. fournіr — жабдықтау, беттестіру) — екі не одан да көп жұқа ағаш тақтайшаларды бір-біріне беттестіріп желімдеу арқылы алынатын ағаш материал.
Фанера
Фанера жасау үшін көбіне қайың, қандыағаш, қарағай, т.б. ағаш түрлері қолданылады. Фанера тақтайшаларының қалыңдығы 1 — 19 мм, ұзындығы мен ені 725 — 2440 мм шамасында болады. Фанераның арнаулы түрлеріне: бакелиттендірілген фанера (суға төзімділігін арттыру үшін бакелит сіңдірілген), сәндік фанера, профильденген фанера (пресс-формада престелген) жатады.
Фанера құрылыста, автомобиль, вагон, кеме, ұшақ жасауда, сондай-ақ жиһаз өндірісінде, т.б. қолданылады.[1]
ДереккөздерӨңдеу
↑ Полиграфия, өлшеу техникасы, ағаш өңдеу жабдықтары және металл өңдеу техникасы мен технологиясы: Қазақша-орысша терминдердің түсіндірме сөздігі. |
Әзірбайжандық маман Рамиз МАМЕДОВТЫҢ қолына «Атырау» футбол клубының тізгіні тиер-тиместен, жағымсыз даудың ортасында қалып үлгерді.
Таяуда әзірбайжандық сайттардың (www.azerifootball.com) бірінде бапкер Мамедовтың: «Егер мен «Атырауда» жұмыс жасайтын болсам, бұл жерде армяндар болмайтын болады» деген мәлімдемесі бар мақаланы жариялаған еді. Әңгіме өткен маусымда «Атырау» құрамына алынған армяндық шабуылшы Тигран КАРАБАХЦЯН туралы болды.
Мұндай мақаланың «Атырау» жанкүйерлері арасында қандай толқу туғызғанын айтудың өзі артықтау болар, тіпті олар өздерінің (westside.kz) сайтында үндеулерін жариялады. «Біз, «Атырау» футбол клубының жанкүйерлері Мамедовтың есіне Қазақстанның 100-ден аса ұлт өкілдері бірлік пен достықта, келісімде тұрып жатқан көп ұлтты мемлекет екендігін саламыз. Біздің командада қашанда қазақтар мен орыстар, әзірбайжандар, шешендер, украиндар мен басқа ұлт өкілдері қоян-қолтық ойнады» делінген бұл үндеуде.
Атырау жанкүйерлері үшін ойыншының ұлтының кім екендігі маңызды еместігі түсінікті болды (әрине, олар өздерінің клубында Гурьев-Атыраудан шыққан қазақтар мен орыстардың, кәрістердің, әзірбайжандар мен армяндардың болғанын қалайды ғой). Олар біздің еліміздің аумағына басқа аймақтарда өршіп отырған жанжалдардың келуіне қарсы. Бізде қазақстандық заңдар мен дәстүр және достықтың тарихи үрдісі бар.
Ақпарат шыққан күні-ақ Рамиз Мамедовтың назарына ілікті, ол 13 қаңтар күні басқа бір әзірбайжандық спорттық сайтта (ExtraTime.az) бұл айтылғандарды теріске шығарды.
«Бұның бәрі жалған. Мен мұндай ақпараттың қайдан алынғанын және оны кімнің ойлап тапқанын білмеймін. Бірақ, ол айтылғандар шындыққа жанаспайды. Әлдебіреулердің менің атымды қазақстандық спорт жұртшылығының алдында масқаралау үшін әдейі ұйымдастып отыр деп санаймын. ¤здеріңіз түсінесіздер ғой, мен «Атыраудағы» жаңа адаммын. Бұл жердегі құрылымдар, ойыншылар, мамандар қазір біздерді жақсы білуге, адамдық қасиеттерімізмен танысуға тырысады. Сондықтан да бұндай ақпарат менің абырой-беделіме нұқсан келтіретіні анық. Мен команданы қабылдаған кезде онда ешқандай да Карабахцян деген болған жоқ. Ол мен «Атырау» командасына келгенге дейін кетіп қалған. Мен онымен таныс емеспін, сондықтанда мен әңгіменің кім туралы болып отырғанын білмеймін,-деп мәлімдеді жаттықтырушы. –Ешкімді де ұлтына бөлмеймін. Егер жақсы футболшы болса, тіпті, ол мейлі, армян болсын, менің сенімімнен шығатын болса, келе берсін. Біз оны жиындарға қатыстырып, достық матчтарда сынап көруге дайынбыз».
Ал, 14 қаңтарда клубтың ресми сайтында (www.fcatyrau.kz) осы мәселеге қатысты ресми баспасөз релизі пайда болды. Келтіре кетелік: «Атырау» ФК тек Атырауда ғана емес бүткіл Қазақстанда жұртшылықтың теріс пікірін туғызған www.azerifootball.com сайтының журналистерінің әрекетін бірден қаралай жөнелді.
Жарияланған мақалада «Атырау» командасының бас бапкері Рамиз Мамедовпен болған әңгіменің мазмұны шын мәнінде бұрмаланған. Әзірбайжан журналисінің тікелей Т.Карабахцян тағдырына қатысты сұрағына жауап бере отырып, Р.Мамедов ол ойыншының бірде бір рет ойын алаңына шықпағандығын, өйткені ол өз ойынымен бас бапкер К.Аймановтың көңілінен шыға алмағандығын түсіндірді. Дәл осы себептерге орай клуб басшылығы ол футболшымен келісім-шартты бұзған.
«Атырау» ФК басшылығы өздерінің көңілдерінің қалғандығын білдіреді және қазақстандық спорт жұршылығынан, сондай-ақ, барлық жанкүйерлерден кешірім сұрайды.
Айта кету керек, команда құрылғалы бері Атыраудың намысын түрлі ұлт өкілдерінен құралған спортшылар қорғап келді және клуб өзінің құрамының көп ұлттылығымен ерекшеленетін».
Бұдан басқа, клуб заңгері Еділ ¦зақбайдың қолы қойылған қосымша ақпаратта жазылғандай: « www.azerifootball.com сайтының бас редекторы Эркин Ибрагимов мырзамен болған келіссөздер нәтижесінде жұртшылықтың теріс пікірін туғызған мақалаға қатысты мынадай жайттар анықталды. Белгілі болғанындай бұл ақпарат жергілікті футбол газетініне сілтеме жасай отырып жарияланған болып шықты.
Э.Ибрагимов мырза «Атырау» ФК үндеуіне өзінің разылығын білдірді және былай деп түсінік берді: «Рамиз Мамедов өзі командаға келген кезде «Атырауда» Карабахцянның болмағандығын және онымен таныстығының жоқ екендігін айтты. Әзірбайжан тілінде шығатын футбол газетінде: «Бұл ойыншы «Атырауда» болмайды деген сөз «Атырауда» армян болмайды» деген сөзге айналып кеткен.
Сайт редакторы да «Атырау» ФК бапкерінің сөзін журналистердің дұрыс мәлімдемегендігін айта кетті. Бүгінде команда Түркияда оқу-жаттығу жиындарын аяқтайды. Тирандық «Динамомен» өтетін өзінің бірінші жолдастық матчында «Атырау» 0:1 есебімен жеңіліп қалған болатын. Тағы бір кездесу 16 қаңтарда әзірбайжандық «Хазар-Лянкаранмен» болды, ойын Мамедов командасының 2:1 жеңісімен аяқталды.
Команда 70 пайызға дейін жинақталды. Жаттықтырушылық штабта сондай-ақ, Мамедовтың отандастары- Эльхан Абдуллаев пен Мехман Бахышов бар.
Лев ГУЗИКОВ
20 қаңтар 2011, 00:00
WhatsApp арқылы хабар жіберу
Бөлісу:
Қате таптыңыз ба? Тінтуірмен белгілеп, Ctrl + Enter түймесін басыңыз.
Осы мақала тақырыбына қатысты ой-пікіріңізбен бөлісіп, бейнежазба жолдағыңыз келсе, WhatsApp +7 707 37 300 37 нөміріне және editors@azh.kz поштасына жібере аласыз.
Басқа жаңалықтар
Атырауда көпқабатты тоғыз үй жылусыз қалды Бүгін, 21:05 87 просмотра
Арман Жұмагелдиевті қамауда ұстау мерзімі тағы бір айға ұзартылды Бүгін, 17:44 189 просмотра
Украинада қазақстандық миллиардердің активтері санкцияға ұшырады Бүгін, 16:40 170 просмотра
Financial Times Украина президенті Владимир Зеленскийді "Жыл адамы" деп атады Бүгін, 15:41 162 просмотра
Украинаның барлық аумағына зымыранмен шабуыл жасалды Бүгін, 15:28 180 просмотра
Қазақстанда теңгедегі депозиттің максимал мөлшерлемесі көтерілді Бүгін, 14:55 190 просмотра
Атырауда полицейлер кәмелетке толмаған қызды зорламақ болған қаскөйді ұстады Бүгін, 14:37 451 просмотра |
Алдағы жексенбіде өтетін сайлаудың алдында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың "Тәуелсіздік бәрінен қымбат" атты мақаласы жарияланды. Бұл мақала "Egemen Qazaqstan" газетінде жарияланды, хабарлайды Egemen.kz газетінің сайты.
Мақалада Тәуелсіздік дәуірінде ана тілімізді дамыту үшін барлық жағдайдың жасалғанын алға тартқан Мемлекет басшысы осы аралықта қазақ тілінде білім беретін мектептер мен оқу орындарының, балабақшалардың саны еселеп көбейгенін атап өтті.
"Бүгінде мемлекеттік тілді білетін қазақтың да, өзге этнос өкілдерінің де үлесі едәуір артты. Қазақ тілін, шын мәнінде, бүкіл халқымызды біріктіруші факторға айналдырудың барлық құқықтық тәсілдері және кепілдіктері қалыптасты. Мәселе – ниетте. Ниеттің дұрыс болуы қазақ тілін меңгергісі келетін адамдарға да, осы мақсатқа жетуге жағдай жасайтын Үкіметке де байланысты", - деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Президенттің айтуынша, тіл игеру үшін балалар әдебиетінің атқаратын рөлі зор. Сондықтан қазақ қаламгерлерінің үздік шығармаларына қоса, балаларға арналған шетел жазушыларының да таңдаулы туындыларын аударып, көптеп басып шығаруды және таратуды қолға алған жөн. Оған сұраныс та зор.
Мемлекет басшысы қазақ тілін білу – Қазақстанның әрбір азаматының парызы, тіпті міндеті деп те айтуға болатынын жеткізді.
"Осы орайда мен барша қазақстандықтарға, оның ішінде қазақ тілін әлі жете меңгермеген отандастарыма үндеу тастағым келеді. Жастар ағылшын тілін немесе басқа да тілдерді аз ғана уақытта меңгере алатынын көріп отырмыз. Тұтас буын алмасқан осы жылдарда қазақ тілін үйренгісі келген адам оны әлдеқашан біліп шығар еді. Халқымызда "Ештен кеш жақсы" деген сөз бар. Ең бастысы, ынта болуы керек", - деді Президент.
Қасым-Жомарт Кемелұлы ана тілімізді кеңінен қолдану – басқа тілдерге, әсіресе орыс тіліне шектеу қойылады деген сөз емес екенін де атап өтті.
Президенттің айтуынша, барша этнос өкілдерінің ана тілін, салт-дәстүрін дамытуға мүмкіндік жасала береді. Сондай-ақ, мақалада жастарға бірнеше тіл білу өздерінің көкжиегін кеңейтіп, көкірек көзін оятатынын жете түсінгені абзал екені де баса айтылған. |
Тербелiс периоды — дененiң бiр жайдан, бiр бағытта екi рет өтетiн секундтық уақыт аралығы, оның керiсi жиiлiк.
Жартылай ыдырау периоды — берiлген изотоптың ядролық саны екi есе азаятын уақыт аралығы.
Математикада — қар. периодты функция;
Химияда:
Периодтық системаның периоды — электрондық қабықшаның саны бiрдей элементтердi жинақтайтын периодтық кестенiң жолы.
(Тарихи, археологиялық, палеонтологиялық) хронологияда — хронологиялық сыныптастыру бiрлiгi: тарихта белгiленген уақыт бөлiгi. |
Менің студенттік өмірім Менің есімін Рахат . Мен Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің медицина және денсаулық сақтау факультетінің стоматология мамандығына т...
- Аллаев Рахат
Менің университетім-менің мақтанышым! Мен Туркменістаның Дашогуз қаласынан келдим. Аты жөнім Аллаев Рахат Сейітназар ұлы болады. Мен осы жылы Ал-Фара...
- Аллаев Рахат
Менің университетім-менің мақтанышым! Мен Туркменістаның Дашогуз қаласынан келдим. Аты жөнім Аллаев Рахат Сейітназар ұлы болады. Мен осы жылы ҚазНУ "... |
ҚАРАҒАНДЫ. ҚазАқпарат – Қарағанды облысының Қарқаралы ауданында 8 айлық сәби көз жұмды. Нәрестенің ата-анасы баласының өліміне жергілікті дәрігерлерді кінәлап отыр, деп хабарлайды ҚазАқпарат тілшісі.
17 қыркүйекте Айдархановтар отбасы Қарқаралы аудандық ауруханасының дәрігерлеріне жүгінген. Баланың қызуы қатты көтеріліп, іші өтіп, құса берген.
Дәрігерлер баланы тексеріп, ата-анасынан оны үйде бірнеше күн бақылап отыруды сұраған.
Алайда, 19 қыркүйекте нәрестенің жағдайы нашарлап, жедел жәрдеммен аудандық ауруханаға жеткізілген.
«Бізге балаға бір-екі күн қарасаңыздар деді. Дәрі-дәрмек тағайындап, үйге жіберді. Бірақ келесі күні оның жағдайы нашарлады», - дейді баланың әкесі Берік Айдарханов,
Бала аудандық аурухананың жансақтау бөлімінде көз жұмды. Сәбидің денесін туыстары Қарағандыға медициналық сараптамаға алып келді.
Берік Айдарханов дәрігерлерді немқұрайдылық танытты деп айыптап отыр.
Бұл оқиға ҚР ДСМ Медициналық және фармацевтикалық бақылау комитетінің Қарағанды облысы бойынша департаментінде тергеліп жатыр.
«Қазіргі уақытта денсаулық сақтау басқармасының бұйрығына сәйкес облыстық мамандар бала өліміне талдау жүргізіп жатыр. Талдау нәтижесі бойынша шара қабылданады. Бұл мәселе басқарма басшысының жеке бақылауында», - деп мәлімдеді денсаулық сақтау басқармасы. |
“Қазіргі тәуелсіз Қазақстан пайда жоқ, кенеттен және бос орында; атын, оның бас бостандығынан миллиондаған төкті, қан тапсырдық өмір шығардық неисчислимые қайғы мен айыру.
<…> еліміздің әрбір азаматы міндетті бүкіл жан-тәнімен сезінуі, өз бағдарламма тарихи жауапкершілікті сақтау бірлігін, жеріміздің, халқымыздың сақталғандығы ұлтаралық бейбітшілік және келісім”.
Н. А. Назарбаев
Қазақстан дипломатиялық қарым-қатынас 130-әлем елдерімен мүшесі болып табылады және 55 халықаралық ұйымдар, оның ішінде БҰҰ. Қазақ тілі мемлекеттік тіл ролін атқарады.
Қазақстанның аумағы раскинулась ұлан-ғайыр кеңістікте, Каспий теңізі мен низовий батыста Еділдің дейін жоталарының шығысында Алтай мен Орал таулары мен Батыс Сібір жазығының солтүстігінде дейін шөл Орта Азия мен заңғар шыңы Тянь-шань, оңтүстігінде. 2724,9 мың шаршы км. шекарасының Жалпы ұзындығы 12187 км. Он сағат қажет тез “Боингу-707” немесе “Ту-154” пролететь оның Шығыстан Батысқа қарай. Онда орналастыруға болады бірқатар мемлекеттердің Батыс Еуропа, мысалы, Франция, Португалия, Испания, Италия, Греция, Норвегия және Финляндия бірге алынған. Аумағы бойынша Қазақстан 4-орында Еуразия құрлығында (кейін Ресей, Қытай және Үндістан) және 9-орында (195 мемлекеттер).
Қазақстанның астанасы — Астана қаласы болып табылады символикалық көрінісі біздің ашықтық, Шығыста да, Батыста, Оңтүстікте де, Солтүстікте. Бұл қала географиялық ортасында, Еуразияның.
Ең үлкен, халқының саны бойынша шу-Алматы — 1136,1 мың адам — ең ірі білім беру, ғылыми, мәдени, қаржы орталығы.
Қазақстан — көп ұлтты мемлекет. Оның аумағында тұратын шамамен 16 млн. (16.1968 мың) адамнан өкілдері, 130 ұлт пен ұлыстар. Тұрғындардың саны бойынша Қазақстан 4-орында, ТМД бойынша Ресейден кейін, Украина және Өзбекстан 51-ші орында. Байырғы тұрғындары — қазақтар. Олардың саны 7985,8 мың адам немесе 53,4%. Бірі некоренного халықтың ең жоғары үлесі орыс халқы — 30%. Республикада тұратын көптеген украиндар (3,7%), өзбектер (2,5%), немістер (2,4%), татарлар (1,7%), белорустар (1,1%) және т. б.
Қазақстан — осы қазынасы барлық маңызды түрлерінің қазіргі заманғы минералды шикізат. 99 (109) элементтердің периодтық жүйесі Менделеев бар жер қойнауы қазақстан жер! Басты қорлары Қазақстанның жер қойнауы — бұл әртүрлі кенді пайдалы қазбалар. Республика бірінші орында тұр қоры бойынша әлемде вольфрам, екінші — хром және фосфор рудалары бойынша үшінші қоры марганец кенін. Қазақстанның болашағы, сондай-ақ байланысты перспективалық мұнай өндіретін Каспий аймағы, насчитывающим 160 мұнай және газ кен орындары.
Қазақстанның табиғаты мейлінше алуан түрлі. Оның кең-байтақ кеңістігінде орналасқан таулар, төбе және жазықтар. Ең биік шыңы болып табылады Хан Тәңірі — биіктігі 6995 м Ең төменгі нүктесі — Қарақия ойпаты, 132 метр әлемдік мұхит деңгейінен төмен. Таулар алады оныншы бөлігі. Шыңы Тянь-шань тауларынан, Іле Алатауының жабылған вечными снегами және мұздықтармен, ал беткейлер — қылқан орман, жабайы яблоневыми рощами, разнотравьем. Мұнда өсуде 18 сорттары, бірақ олар барлық болып жатқан бір генетикалық тамыры — жабайы Сиверс. Апорт, привитый оған айналды үздік сорттарын алма — алматинский апорт!
Үш ірі дала өзендер — Ертіс, Тобыл және Есіл — көтереді өздерінің су Солтүстік Мұзды мұхитқа, впадая алдында үлкен сібір өзені Обь. Қалған өзенінің текут ішкі су айдындары, Каспий теңізі, Арал мен Балқаш.
Қазақстанда өседі 6000-нан астам өсімдік түрлері бар. Олардың көпшілігі өте сирек кездесетін шипалы. Тағы 1877 жылы көрмесінде гүлдер Амстердамда южноказахстанский грейг қызғалдағы, өз әдемілігі мен шамасын “атанды Королі” гүлдер! Үстінде кең байтақ Қазақстанның ұшады және ұя бар өзендер мен көлдер 500-ден астам құс түрлері. Ерекше қазақстандықтардың мақтанышы болып табылады, қызғылт фламинго, обитающий көлінде Теңіз. Өзендерде және көлдерде жүзіп 107 балық түрлерін, оның ішінде эндемиялық арналған подвидовом деңгейде. Майқан, символизирующий тұтас бір дәуірді тарихы Марқакөл көлі. Орман алқаптарында водятся 178 жабайы аңдар. Бірнеше миллион жыл өмір сүреді қазақ даласында киік. Барлық осы байлық күзететін — жеті ұлттық табиғи парктер, 9 қорық, 66 қаумалдар.
Отаным — жер біздің әкелер, жер адамдар ғасырлар бойы меңгеріп, оны жасады обитаемой. Жер, өзі оның заңдары бойынша құрылған, біздің мәдениет. Қазақстан тарихы өркениет қазақ даласын қамтиды бірнеше мыңжылдықтар. Қазақ жері сақтайды және есінде тарихына, адамдардың өмір сүрген бірінші мыңжылдықта біздің дәуірге дейін. Археологиялық олжалар жасалған қазақ даласында абай бүкіл әлем. Бұл ежелгі ескерткіштер болып табылады фактілер.
Алтын адам. Осылай атайды таңғажайып археологиялық оқырманы, обнаруженную ” 1969-1970 жылдары Иссыкском қорғанда 50 шақырым жерде орналасқан. Бұл жас сақ жауынгері жасы 17-18-де, погребенный V-ІV ғасырлар, біздің дәуірге дейін. Бүгін монументі бейнеленген Алтын адам тұрған бас алаңында Алматы нышаны болып табылады. XX ғасырға дейін дәстүрлі қазақтардың өмірі атындағы әмбебап тұрғын үй көшпенділердің киіз үйде, ол қорғады табиғи стихий, лютого суық және палящей жары, бірақ отгораживала ең табиғат. Бұл бірі бірегей ғимараттарды адами данышпанның, символизирующее ортақтығы, отбасына бөледі.
Ұлы Жібек жолы — бірегей тарихи ескерткіш адамзат өркениетінің. Бір континент аралық трасса бастап ІІ ғасырдан б. э. дейінгі айналған іспетті перекидным Еуропа мен Азия арасындағы көпір, біріктіре Батысты. Ол ойнады өзінің тарихи рөлін ықпалдастыру көптеген халықтардың. Ол арқылы алды тарату, өнер (би, музыка, кескіндеме, сәулет өнері) және дін (буддизм, христиандық және ислам).
Ренессансом ғалымдар деп атайды, қайта өрлеу Дәуірі, кезеңі, ғылымда және өнерде, әдебиетте байқалады көтеру, жандандыру антикалық дәстүрлер. Ежелгі Шығыс Ренессанс басталып, IX — X ғасырларда, бірнеше ғасыр бұрын Еуропадағы. Бірінші оның ғалымдарымен, жазушыларымен және философами болды түркі ойшылдар Абунаср әл-Фараби, Жүсіп Баласагунский, Махмұд Қашқари, Қожа Ахмет Яссауи. Олар бастауында тұрып, дамыту, әдебиет, өнер, ғылым, алған бүгінгі әлемдік деңгейде мойындалды.
“Қасиетті жер, завещанной бізге аса көрнекті мемлекет қайраткері, қарапайым міндетті өсуі және жшс немес үлгілі және қуатты мемлекет — бақшасы, әр азаматтың сезімтал және де ақылды, білетін садовником”
Бақытжан Момышұлы
Қазіргі Қазақстан — индустриялық-аграрлық ел, қуатты минералдық-шикізат базасы. Қазақстан — индустриалды мемлекет, оған дәлел оның салалық құрылымы. Үлесі отын-энергетикалық кешен тиесілі 41,5% – ға; металлургия — 15,6%; тамақ өнеркәсібі — 15,9% өнеркәсіптік өнім. Айрықша ерекшелігі өнеркәсіп — толық қамтамасыз етілуі, оның жергілікті шикізат және отынмен толтыру. Экономиканың дамуын көздейді пайдалану, ішкі мүмкіндіктерін, сондай-ақ кең ауқымды инвестицияларды тарту. Қазақстанда жекешелендірілетін 1700-ден астам кәсіпорындар саны 2000-нан астам бірлескен кәсіпорындар. Экспорттық сатудан түскен түсімдер, минералдық шикізатты және оны қайта өңдеу өнімдерін ретінде қарастырылады негізгі тетігі экономикалық өрлеудің еліміздің.. Қазақстанның электр Энергетикасы негізделеді меншікті көмір, мұнай және су энергиясына. 90% электр энергиясы өндіріледі жылу электр станцияларында (Екібастұз, Тараз, Қарағанды, Алматы). “Беоегу Каспий теңізіндегі (Ақтау) атом электр станциясы жұмыс істейді. Жетекші өңдеуші өнеркәсіп салалары: түрлі-түсті (Балқаш, Өскемен, Павлодар) және қара (Теміртау, Ақтөбе, Ақсу) металлургия. Машина жасау зауыттары (Алматы, Қарағанды, Өскемен, Павлодар, Шымкент, Астана) кен-шахта, мұнай ұсталық-пресс жабдықтары, станоктар, экскаваторлар, электротехникалық аппаратура және т. б. Химиялық және мұнай-химия кәсіпорындары (Шымкент, Тараз, Теміртау, Ақтөбе) өндіретін минералдық тыңайтқыштар, фосфор, пластмассалар, синтетикалық каучук, химиялық талшықтар және т. б.
Әлемдік стандарттар бойынша, Қазақстан Республикасы-өте бай, жер ресурстарын. Әрбір тұрғынға шаққанда 13 гектар ауыл шаруашылығы жерлері бар, оның ішінде 2 гектар егістік. Алайда, олардың үлкен бөлігі орналасқан засушливой аймағында. Қазақстан бар 272,5 млн. га. Жер алаңдарының, оның 222,5 млн. га (82%) ауыл шаруашылық алқаптары. Бойынша жалпы алаңы шабындықтар мен жайылымдарды Қазақстан 2 есе артық”, – Дейді. Бойынша егістік жердің мемлекет 6-орында тұр. Егіншілік болып табылады, жетекші сала ауыл шаруашылығы Болды. Мәні оның өскен ортасынан бастап 50-жылдардың игеруге байланысты тың және тыңайған жерлерді. Қазақстан көп өндіреді жоғары сапалы тауарлы астық егумен түрлі техникалық дақылдар (хопок, қант қызылшасы), пайдаланылатын шикізат ретінде азық-түлік және жеңіл өнеркәсіп.
Қазіргі заманғы Қазақстан – бұл жас тәуелсіз мемлекет бай тарихы бар, және, әрине, жарқын болашақ. Біздің мемлекеттілігі берет өз бастаулары ежелден келе жатыр, алайда ол талап етеді біріктіру жолындағы стратегиялық даму мақсаттары.
Біздің мемлекет пен азаматтық қоғамның іргетасы, ұлттық қауіпсіздік және қоғамдық-саяси тұрақтылықты әрқашан зиждились жас-жоғары білімді адамдар. Дәл осы ғасырлар бойы қалыптасқан даналық, халқымыздың озық білімді жастар көмектесті бізге еңсеруге барады кедейленген және күйзелістер, сопровождавшие ауыр кезеңдерінде мемлекеттіліктің қалыптасуы.
Тарихи түрде қалыптасқан, сондықтан ең қастерлі, біз үшін ұғымдар – Тәуелсіздік, Бірлік, Дамыту – тығыз бір-бірімен байланысты және вкраплены мемлекеттік сана. Болмайды бұзбауға бұл гармоничную реттілігі. Егер ең болмағанда бір буын осы тізбектің болмайды, барысында бұзылуы барлық конструкциясы мемлекеттілікті.
Жастар әсіресе тиіс сезініп, толық жауапкершілікті халқымыз еліміздің болашағы. Сапалы білім мен қажырлы еңбегінің жас азаматтардың болады – Қазақстан болмақ танымал және құрметті держава немесе саладағы біздің локомотив “сойдет рельстен шығып кетті” шетке қайта жеткізуге негізделген әлемдік дамудың, равнозначно потере Тәуелсіздік.
Бұл үлкен игілік, Қазақстан адам құқығы бойынша мақтана жас азаматтармен көрсетіп жатқан құрметтің және “подкованность” еркін қабылдауға қаржы-экономикалық жағдай ел, олардың көпшілігі меңгерген, кем дегенде үш тілді меңгерген, ең бастысы, әрдайым қорғай біледі бағасын жоғары интеллект.
Егер көзқараспен оған тарих – Қазақ жастары әрқашан алда ең озық өзгерістерді, Тәуелсіздігі үшін күресті. Бұл ізгі дәстүр, шықпау өзінің шырқау шегіне күшімен ұлттық элита кезіндегі “Алаш”, жалғастырылуы тиіс және “подхвачена” жаңа ұрпақ.
Қазақстан Республикасының қазіргі заманғы жастары – бұл Президенттің сенімді тірегі құру ісіндегі XXI ғасырдың жаңа зияткерлік ұлт.
Арқасында блестящему кәсіби және адал, өз ісіне, бүгінгі жас Қазақтар ертең айналады государственниками түрі бойынша өзінің ойлау, талантты балалардың сотворить сол ұлттық табыс, сол модернизационный серпінді, тынымсыз твердит біздің Президент.
Қарамастан барлық қиындықтар мен невзгодам демократиялық егеменді қалыптасу, Қазақстан күллі әлемге, өркениетті түрде шешуге өз ішкі мәселелері және қабылдауға толыққанды қалыптастыруға қатысу, халықаралық күн тәртібіндегі. Нәтижесі бірлік пен қажырлы еңбегінің Қазақ халқының күткендегіден асып түсті. Айтарлықтай айқындаушы фактор мұндай жетістік болды байыпты және теңдестірілген мемлекеттік саясатты ұстанатын өзара мүдделерді есепке алу, іздеу компромиссных жолдарын әзірлеу және оңтайлы консенсус.Игілігі үшін, бұл тәжірибе бірлесіп өмір сүруі тұжырымдалған генетикалық жады мен тарихи санада, Қазақ халқының. Өйткені, Қазақстан өз бауырына жүзден астам халықтар мен ұлыстар, олар тағдырдың жазуымен, тағдырдың ұшырап, біздің қасиетті жер. Бүгін олар бір игілігі үшін еңбек етуде, ал олардың кейбіреулері өз жетістіктерімен және жоғары жетістіктерімен, спортта, өнерде, бизнесте және басқа салаларда прославляют біздің республикамызды бүкіл әлем. Қазақ жері өте бай таланттар. Олардың есімдері жұрттың бәрінің аузында жүр, бұл олардың Отанға алғыс.
Бірінші кезектегі міндет жастарды сақтап, оны дамыту барлық, онда ең маңыздысы “нажито” аға ұрпақтар.
Көптеген әлем мемлекеттерінің жібереді орасан зор ресурстарды дамытуға және іске асыруға жастар бастамалары. Келеді түсіну жастарды қолдау – қамқорлық.
Бүгін басты қозғаушы күші әлеуметтік прогресс және экономикалық даму – жастар – өзі мұқтаж жүйелі қолдау бойынша шаралар өз бастамалары мен жобаларын жоғарыда аталған салаларда.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жастар саясаты болуы тиіс ең заманауи талаптарына сай келетінін уақыт тиімді шешуге жастардың өзекті болуы, оның үміттеріне.
Әрине керек қолдан келгеннің бәрін жасау үшін, белсенді жас адамдар, өз елінің тағдырына алаңдайтын, біртұтас бөлшегіне айнала берді ұстанған әрбір азамат келді дамуына қосатын жеке үлестерін айтты.
Жастар барлық уақытта қалады, неғұрлым прогрессивті бөлігі. Ол әрқашан сіздерден алдыңғы шетінде барлық оң жылжуларды және қоғамдағы өзгерістер. Шын мәнінде, жастар – стратегиялық ресурс, мемлекеттің қабілетті сгенерировать жасампаздық күш-қуатын дамыту мен ұлттық-қуаты.
Әртүрлі тарихи кезеңдерде жастар жетекшілігімен нысаны ретінде, сондай-ақ толыққанды субъектісі. Жеке тұлғалық факторлар байланысты жас ерекшеліктеріне және ерекшелігімен әлеуметтік мәртебесін, әртүрлі дәрежеде ықпал ететін әлеуметтік-саяси мінез-құлық. Кейде бұл біртұтас бөлшегіне айнала берді тағдырлы бұрумен дамытуда мемлекет.
Осылайша, қалыптасуы және эволюциялық рөлін күшейту жастар обозначилось ғана емес, әлеуметтік-жас топтары, бірақ айтарлықтай жылдам өсіп жатқан саяси күштер.
Сондықтан мемлекет пен азаматтық қоғамның өте маңызды өскелең ұрпақты денсаулық сақтау смотрело заттарды және шебер ажырата “не деген жақсы және не деген жаман”.
Жастар саясаты – бір негізгі және кешенді бағыттарын ішкі саясат. Бұл іске асыру, толыққанды жан-жақты жастар саясаты көбінесе талап етеді тарту, тартылған күштер мен құралдарды, ең бастысы, ілеспе салаларында мемлекеттік саясат – ең алдымен, білім мен мәдениет, ақпарат және идеология, тіл мен дін, әлеуметтік қорғау және жұмысқа орналастыру.
Табысты формуласы мемлекеттік жастар саясатын зиждется ақылға қонымды үйлесімі сияқты шараларды тікелей қолдау және ынталандыру тетіктерін. Мемлекет қамтамасыз етеді базалық жастардың қажеттілігін кезең-кезеңмен ұлғайта отырып, стандарттар олардың өмір сүру сапасын көлемде, дамыта иждивенческие настроения және көпғасырлық әсер етеді, кәсіпкерлік, дербестік және жауапкершілік. Бір жағынан, жіберуге болмайды бетімен қалыптастыру процесі жаңа буын Қазақтар, екінші жағынан – мемлекет болуы мүмкін емес шамадан тыс араласуға, олардың іс.
Керек екенін түсіну қазіргі заманғы адам – бұл тұлға және азамат, оған туғаннан бастап кепілдік берілген тең мүмкіндік. Оның өмірлік табысқа байланысты болады жеке бастамашылығы мен дербестігі. Оның қабілеттілігіне қарай, жаңашылдығы және шығармашылық еңбек. Қазір бұл біз үшін маңыздырақ қарағанда, қашан еді, себебі біз жаңа, одан да күшті.
Қазіргі заман қазақстан жастары – бұл мүлдем әртүрлі өмірлік көзқарастарға, тәжірибесі мен мүмкіндіктеріне сәйкес азаматтар жасы 14-тен 29 жасқа дейін. Үшін өте маңызды болып табылады қалыптастыру кезеңінде олардың жеке қондырғыларды, идеалдар мен құндылықтарды, яғни, бұл атауға болады көзқарасы, мемлекет өзара іс-қимылда азаматтық қоғам алдық оң әсер бұл процесс. Әлбетте, бұл қажет одан әрі сіңіру, жастардың негізгі құндылықтары, қазақстандық қоғамның берік ұлттық бірлік, серпінді экономикалық өсіп-өркендеуі, үздіксіз ұмтылыс, жаңа білім алу және жауапкершілік біздің Отанымыздың болашағы.
Қазақстан сияқты жас егеменді республика объективті мұқтаж азаматтар шексіз ісіне адал қызмет ету, ұлттың Тәуелсіздігін нығайту – ең қымбат қол жеткізу біздің мемлекеттігіміздің даму.
Новое поколение – ұрпақ кемелденген Тәуелсіздік және гүлденген Қазақстан. Сондықтан, жастар саясаты жүргізілуі тиіс жаңа күшпен, қажеттілігі алмау “ашылатын есік”мүмкіндіктер.Қазақ жастары – жақсы өршіл, рвущаяся алға, дайын шын жүректен шығаруға ұлы істі. Осыған байланысты өте маңызды халыққа жеткізу – әрбір жеке қол жеткізу, жас адам, вливаясь бірыңғай патриоттық ағыны құрады, сайып келгенде, ұлттық табыс.
Ұсынылады, бұл қазір көріңіз “набросать” некоторые штрихи обобщенному, жеткілікті шартты портрету жас азаматтың Қазақстан Республикасы XXI ғасыр. Біздің ойымызша, олардың құрай алар еді мынадай: ең алдымен, шын берілгендік, Отанға қабілеті бәсекеге қабілетті және шет тілдерін оқыту, табандылық пен шығармашылық жетуге өмірлік мақсаттары, талдай білу, тез игерілетін жаңа жағдайды және өз бетінше шешім қабылдай алу дайындығын дұрыс бастама танытуға және ақталған тәуекелге, адалдық өзінің қызметтік міндеттерін орындаған.
Сөз сөйлеген жастар қанатының бірінші съезінде елбасы “Жас Отан”, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Ұлт Көшбасшысы Н.А.Назарбаев, қоярда контурлары жаңа буын деді: “өзімнен жиі сұрайтыным, қандай ол болады, “қазақстандық” болашақ. Бүгін, сіздерге қарап көремін. Оның көз жануы тиіс жаждой жаңа білім. Оның ақыл тиіс отточен және күрделі міндеттерді шешуге. Оның жүрегі тиіс пылать беззаветной сүйіспеншілік. Ол дені сау, дене бітімі және мықты”.
Негізі біздің жастар саясатын жатуға тиіс принципі – жас адам, оның өзекті қажеттіліктер мен перспективалы бағыты.
Жасай отырып ставканы жастар, біз таңдаймыз моделі озық инновациялық даму. Жастардың таңдауы айқын – мықты, гүлденген, қуатты зияткерлік әлеуеті экономика, бәсекеге қабілетті ұлт XXI ғасыр.
Стратегиялық міндеттер, алға қойған біздің мемлекеттің талап етеді жалпыұлттық біріктіру идеясы төңірегінде адам капиталының бәсекеге қабілеттілігін арттыру және жасампаз жастардың әлеуетін.
Төрт базалық элемент, онда шоғырланады мемлекеттік жастар саясаты, сондай-ақ белгіленді Президенті, бұл:
– жақсы кәсіби білім;
– тұрақты жұмысы, лайықты деңгейде ақы төленетін;
– жеке тұрғын үй үшін жағдай жасау;
Бірінші кездесу еліміздің Бірінші Президенті нұрсұлтан назарбаев Тәуелсіздік Сарайында жиналған мыңдаған жас адамдардың барлық кәсіпкерлер, түрлі сала қызметкерлері, өнеркәсіп, ғалымдар, студенттер, танымал спортшылар мен мәдениет қайраткерлері, ірі жастар ұйымдарының көшбасшылары бар, деп жазады “Казахстанская правда” газеті. – Сіз – бірінші ұрпақ, тәуелсіздікке, – деді Нұрсұлтан Назарбаев форум қатысушыларына. – Және сіз білу керек, бұл тәуелсіздік өзінше қиын бізге, барлық халықтарға, барлық кезеңде үлкен еңбегімен. Мемлекет басшысы еске салып, жас қазақстандықтар, ұлы және тернистый путь елдің вместил гиперинфляцию, жаппай жұмыссыздықты, тоқтауын, өнеркәсіптік кәсіпорындардың жаппай безденежье. “Сынығы” канувшей ” Жазға үлкен империясының тиіс жұмсауға орасан күш, өмір сүру үшін. Президент атап өткендей, болжамдар насчет Қазақстанның 90-жылдардың басында емес, ең түрлі-түсті. Сияқты факторлар көпұлттылығы және поликонфессиональность қоғамның әлсіз экономика, свойственная бүкіл постсоветскому кеңістігіне тұрақсыздық, берген сылтау айтатын болсақ, біздің еліміз алмайды өтуі егеменді мемлекет ретінде. Қазақстан дәлелдеді кері: малоизвестная ел “отбасы” бұрынғы КСРО болды мықты, тұрақты, қарқынды дамушы мемлекет, сенімді және әлемдік қоғамдастықтың жауапты мүшесі болып табылады. Мемлекет басшысы назар аударды, себебі бүгінде елімізде құрылған бірегей мүмкіндіктер жастардың өзін-өзі жетілдіруге, алған сапалы білім беру қазіргі заманғы талаптарға жауап беретін және қыр-төкпелі. Мемлекет басшысы атап өтті: табысқа жету тарихы – бұл, ең алдымен, қазақстан тарихы табыстар оның жастар. – Қамқорлық туралы жас жеткіншектерге, туралы сіздің қазіргі және болашақтағы әрдайым басты мәні менің саясаты. Әрбір жас қазақстандықтың мүмкіндігі бар жақсы білім алуға, жұмыс, отбасын құруға, жеке баспана иеленуге, – деді Нұрсұлтан Назарбаев. Воспеть адам еңбек форумында бір үстелде мемлекет басшысы отырдық өкілдері, жастар, болады десек атауға красой және Қазақстанның мақтанышы. Олардың әрқайсысы тауып, өз ісіне, табысты еңбек етуде таңдалған үйрету. Нұрсұлтан Назарбаев сөз сөйлеу кезінде жиі маған жастарға приводил мысалы, оларды қол жеткізу. Әрі бастады өкілдерінің еңбек кәсіптер. – Менің қасымда жас жұмысшылар – Бекзат Капанов, газ-электрмен дәнекерлеуші, Ақсу ферроқорытпа зауыты, металлург, менің әріптесім. 2011 жылы колледж бітіріп, түсті металлургия туған, Ақсу және бірден жұмыс істеуге барды. Менің ойымша, ол дұрыс таңдаған мамандығы – ең бір сұранысқа ие бүгін. Тілеймін саған сәттілік тілеймін! Немесе Владислав Денисов, тепловоз машинисі, үздік жас қызметкері, Соколов-Сарыбай тау-кен байыту кәсіпорын – назар аударды қазақстан Президенті екі форумға қатысушылар. – Мен арнайы начинаю отырып, өтініш берген жас жұмысшы. Жұмыс қолмен жасалады на свете. Бүгін, әрине, көптеген істің біз үшін компьютер. Бірақ пекут мен сеуіп нан салады, үйде пісірілген металл, чеботарев машиналар – жұмыс. Менің шақыратын Жалпыға ортақ Еңбек қоғамын құру, менің айтып становой жотасы кез келген экономика әлем – бұл жұмыс адам. Президент еске салды стартующей бағдарламасы “Кәсіптік білім”, оның арқасында әрбір мектеп түлегі алады тегін алуға бірінші жұмыс мамандығы. Осылайша, мемлекет Басшысы атап өткендей, жас адам қамтамасыз етеді, өзіне табудың мүмкін, және табады таңдаған мамандық ісі. Назар аударды Нұрсұлтан Назарбаев және ауыл жастарының, әсіресе ұстамаған ” перспективнейшей (оның үстіне, Қазақстан үшін оның үлкен жайылым және егіс аумақтары) аграрлық салада. Сонымен қатар, Президент туралы еске салды бастамасымен бірнеше жыл бұрын “дипломмен – ауылға!”, қатысты 48 мың жас маман. Ерекше алғыс білдірді қатысушыларға студенттік және жастар жасақтарының “Жасыл ел”. – 250 мыңнан астам жас қатысты еңбек жасақтары. Олар ардагерлеріне 150 мың гектар жерге шамамен 50 миллион ағаш. Олардың ізгі мақсат – “жасыл” және экологиялық таза елімізге, – деп атап өтті Нұрсұлтан Назарбаев. Ғылым таппай мақтанба Президенті атап Өткендей, арасында бай талантты жастар қазір аз емес, сол кімнің ақыл мен білім әкеледі үлкен пайда ” – Деген. Жас кәсіпкерлерге көрсетіледі салмақты қолдау, соның ішінде “бизнестің Жол картасы-2020”. – Тек бірінші жартысын 2016 жылғы қаржылық қолдау субсидиялау түрінде мемлекет кепілдік берген банктік несиелер бойынша пайыздық мөлшерлемені көрсетілді 55 жобалар, жас бизнесмендер. Біздің міндетіміз – шағын және орта бизнес шығарған өнімнің тең жартысын, – деп атап өтті мемлекет Басшысы, қосып, қазір елімізде “алтын кезең” құру мен дамыту ісін. Бөлек Президент айтты, кім бүгін қамтамасыз етеді елімізде “білім экономикасын”, атай отырып, бұл тұрғыда бірнеше форумға қатысушылар, бұл компанияның негізін қалаушы Open Technologies Group Қайрат Ахметов жеңімпазы, ірі IT-конференция Echelon Asia Summit 2016 Сәбит Наукенов, компания менеджері Interactiv Kazakhstan Арман Сүлейменов. Жас инноваторлар, кәсіпкерлер жасайды бірегей зияткерлік өнім. Өтініші бойынша мемлекет Басшысының олар өз қызметтері туралы әңгімелеп берді. Компания Қайрат Ахметов, мысалы, жүргізеді және толық циклі өнім үшін “ақылды қала” – әзірлеу БОЙЫНША жабдықты монтаждау. Smart Astana тұжырымдамасы аясында олар белгілейді қаласы бойынша желі алды, ол мүмкіндік береді, елордаға барынша қауіпсіз және ыңғайлы қала тұрғындары мен қонақтары үшін. Жоба Сәбит Наукенова ең үздік ондыққа кірді ірі IT-конкурсқа Сингапурда – бұл жасанды интеллект қабілетті талдау кез-келген ақпаратты Интернеттен. Айтуы бойынша, әзірлеуші, құрылған алгоритм анықтап, талғамы мен қызығушылығы, адамның оның профайлу қатысады және қандай сыйлық дәл ұнайды. “Осы шіркін-технологиясы шақыратын өкілі бүкіл бизнес, электрондық коммерция, және, сонымен қатар, бұл бірі сатыларының даму робототехника – индустрия болашақ”, – дейді Сәбит. – Соңғы бір жарым жыл ішінде құрылған менімен компаниясы іске қосты 110-нан астам қосымшалар үшін смартфондар, және біз қазірдің өзінде дайындады 200-ден астам бағдарламашылар, – деді Арман Сүлейменов. – Менің арманым бар, бұл өте көп ұзамай біздің қазақстандық бағдарламалық өнімдерді пайдаланатын болады жүздеген миллион адамдардың бүкіл әлем бойынша – бастап жолаушы токио метро бір күнге келушілер кофеханалар Сан-Франциско! Президент атап өткендей, ғылымды қолдау – бір маңызды басымдықтардың. Оның айтуынша, саны 35 жасқа дейінгі жас ғалымдар 60% – ға ұлғайды, соңғы бес жыл. Мемлекет басшысы сенім білдірді олардың арасында кім бар тағы әкеледі мейірімді даңқын Қазақстанға тіледі қайраткерлеріне, ғылым тіледі. Барлық жолдары салалардың бірі, ол мүлдем айқын жетістігі, бұл – білім. Мемлекет Басшысы атап өткендей, тәуелсіздік жылдары біздің университеттерде дайындалды 2,7 млн жоғары білімді мамандар, егер 1991 жылы жоғары оқу орындарын бітірушілердің саны 42 мың болса, өткен жылы олардың саны 142 мың адам. Қазақстандық университеттер кіреді топ-500 үздік жоғары оқу орындарының әлем. Желісі құрылды-Назарбаев Зияткерлік мектептері, дарынды балаларға арналған. Кеңестік жоғары мектеп еліміздің Назарбаев Университеті, онда жас адамдар білім алады, жоғары сапалы. Оның алғашқы түлектері жұмыс істейді экономика, мемлекеттік және жеке секторлардағы. Мемлекет басшысы екендігін ерекше атап форумға қатысушылардың ішінде өте көп “Болашақ” бағдарламасының түлектері. Бұл бағдарлама деп еске салды Президент бастамалаған болатын атындағы 1993 жылы, ең еліміз үшін күрделі кезеңде, тіпті үшін, енгізуге, меншікті валютаны қарызға алуға тура келді ақша. Алайда, басшылыққа ала отырып, стратегиялық көзқарасы, ол қазақстан Көшбасшысының емес шығарады, ол дал старт стипендиялық бағдарламасы, соның арқасында қазақстандық жастар мүмкіндігіне ие болды мемлекет есебінен білім алуға, жоо-да бүкіл әлем бойынша. – Осындай алтын мүмкіндігін ешқашан өтпеген бірде-бір ұрпағы, мен білмеймін, кім әлемде мүмкін осындай похвалиться, – деп атап өтті Нұрсұлтан Назарбаев. Құрылғаннан бері стипендия оны алды, шамамен 12 мың адам, 10 мың қазірдің өзінде отучились және оралды, жұмыс істейді, ел игілігі үшін. Сонымен қатар, өз бетінше білім алуда, тағы 50 мың жас қазақстандық, сондай-ақ өз үлесін қосатынына Қазақстанның гүлденуі. – Бүгін сіздердің алдарыңызда бүкіл әлем. Жас кезімде сіздің жасы, менің құрдастарына мүгедектердің шетелге оқуға болады. Сізде мұндай проблема жоқ. Сіз бақытты адамдар. Сіз өмір сүріп қызықты және растете елмен бірге берілетін семимильными қадамдармен болашаққа, – деді жастар Нұрсұлтан Әбішұлы. |
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік орталық музейі «Бахыт» сәндік-қолданбалы өнер орталығы қоғамдық қорымен бірлесіп 2022 жыл 2-4 желтоқсан күндері ежелгі мәдени
Толығырақ...
25.11.2022 ж.«Қазіргі отандық музей: жаңа тәсілдер мен өзекті іс-тәжірибелер (Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Орталық музеіның тәжірибесі негізінде)» тақырыбында республикалық ғылыми әдістемелік семинар-тренинг
2022 жылдың 25 қарашасында музей директоры Р.Е.Харипованың «МӘДЕНИ БІЛІМ БЕРУДІН ЖАҢА ҚЫЗМЕТІ» тақырыбындағы баяндамасымен басталған Республикалық семинар-тренинг
Толығырақ...
18-20.11.2022 ж. «Шығыс Базары» атты халықаралық квилт-фестивалі
2022 жылдың 18-20 караша аралығында Алматы қаласы, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік орталық музейінде «Шығыс Базары» атты халықаралық квилт-фестивалі өтед�
Толығырақ...
10.11.2022 ж. «МУЗЕЙ КУБОГЫ» ұлттық ойындары бойынша қалалық спорттық турнир
22 жылдың 10 қарашасында Қазақстан Республикасы Мемлекеттік орталық музейінде «Балалар жылына» орай мектеп-интернаттары арасында «МУЗЕЙ КУБОГЫ» ұлттық ойындарда
Толығырақ...
«Менің қаламымдағы музей» оқушылар арасындағы республикалық ғылыми жоба байқауы.
Құрметті оқушылар, ата-аналар мен ұстаздар! Қазақстан Республикасы Мемлекеттік орталық музейі Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің қолдауы
Толығырақ...
ҚР МОМ фойесі мен галереясына ғылыми негіздемесі бар жоба мен эскизін дайындауға арналған сәулетшілер мен дизайнерлердің Республикалық байқауы
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік орталық музейінің фойесі мен галереясына ғылыми негіздемесі бар жоба мен эскизін дайындауға арналған сәулетшілер мен дизайне
Толығырақ...
ЖАҢАЛЫҚТАР СІЛТЕМЕСІНЕ ЖАЗЫЛУ
Біздің серіктестеріміз
Search
Антропология музейі
ҚР Мемлекеттік орталық музейінде 2007 жылы «Антропология музейі» экспозициялық кешені ашылды. Идеяның авторы және ғылыми жетекшісі – Нұрсан Әлімбай. Музейдің салтанатты ашылуы 2007 жылдың 18 мамыр күні - Халықаралық музейлер күні қарсаңында өтті. Музейдің ашылуына ежелгі адамдардың пайда болуы мен қазақ халқының 40 ғасырлық тарихын көрсететін экспозицияларды дайындауға қаржылай көмектескен барлық демеушілер қатысты. Залдағы экспозициялар көркемдігімен, жаңашылдығымен адамға өте ерекше әсер қалдыруымен ерекшеленеді. Залда Қазақстан тарихының этно-рассогентикалық үрдісін көрсететін антропологиялық, археологиялық экспонаттар қойылған.
Зал экспозициясы үш бөлімнен тұрады:
- біріншісінде адамның даму эволюциясының сызбанұсқасы, тарихи мекен еткен жері, үлкен үш расаның классификациясы берілген;
- екінші бөлімде адам эволюциясының даму сатылары мен олардың физикалық типінің қалыптасуы, көне заман адамдарының әлемге таралуы көрсетілген;
- үшінші бөлімде андронов мәдениетінен бастап қазіргі заманға дейінгі адамдардың антропологиялық мүсіні және қазіргі қазақтардың тіс морфологиясы, алақан және саусақ бедерлері, қан топтары бойынша экспозициялар қойылған. Экспозицияда көрсетілген Еуразияның далалы аймақтары тұрғындарына тән антропологиялық типтер түрлі тарихи кезеңдердегі расалық типтерді сипаттайды.
Залдағы «Алғашқы тұрмыстық қоғам», «Берел патша қорғанына жерленген тұлғалар», «XIX ғасырдағы қазақ тұрмысының этнографиялық ерекшеліктері» диорамалары ерекше назар аударады. Сонымен қатар адамның пайда болуы туралы бейнефильмер экспозицияны жандандыра түседі.
Сайт материалдарын пайдаланған жағдайда, музейге сілтеме көрсетілуі керек. // При использовании информации с сайта, просим указывать источник. |