ba
stringlengths 1
29.6k
⌀ | ru
stringlengths 1
24.6k
| source
stringclasses 10
values | cosine_sim
float64 -0.44
0.88
| cross_encoder_sim
float64 0.01
0.97
| joint_sim
float64 0.02
0.98
| idx
int64 0
3.69M
|
|---|---|---|---|---|---|---|
М, Наука, 1974. | М., Наука, 1974. | wikimedia | 0.505958 | 0.55725 | 0.793466 | 3,688,700 |
Ҡобау (урыҫ. Кубоу (род)) — Мең ҡәбиләһе башҡорттары составындағы ырыу. | Кубоу (башк. ҡыбау) — род в составе башкир-минцев. | wikimedia | 0.689089 | 0.90869 | 0.938138 | 3,688,701 |
Ҡобау этнонимы ҡырғыҙҙарға таныш: уларҙа ҡоба ырыуы черик ҡәбиләһе составына инә. | Этноним кубоу известен кыргызам: род куба входит в состав племени черик. | wikimedia | 0.714362 | 0.95554 | 0.956372 | 3,688,702 |
Ҡобау ырыуы ҡасандыр Мең һәм Көҙәй олоҫтары структураһында була. | Род кубоу некогда входил в структуру Минской и Кудейской волостей. | wikimedia | 0.584316 | 0.941746 | 0.92754 | 3,688,703 |
XI быуат авторы Мәхмүт Ҡашғариҙың «Төрки теле йыйынтығында» "ҡобау" һүҙе «аҡһыл-һоро» төҫтө аңлата. | По «Сборнику тюркского языка» автора XI века Махмуда Кашгари оно означает «светло-бурый». Если обратиться к этимологическому словарю башкирского языка, то значение слова коба определяется как «светлый». | wikimedia | 0.655935 | 0.949936 | 0.945163 | 3,688,704 |
Башҡорт теленең этимологик һүҙлегендә был һүҙ «яҡты» тип тәржемәләнә. | По мнению венгерского тюрколога Юлиуса Немета, название кубан образовано от корня «куба», то есть «светлый», и отыменного суффикса -н-. | wikimedia | 0.148523 | 0.470949 | 0.507132 | 3,688,705 |
Венгр төркиәтсеһе Юлиус Немет кубан һүҙе «куба», йәғни «асыҡ» тамырынан хасил булған, тип аңлата[1]. | В результате характерного для тюркских языков чередования звуков -б- и -м- (например, бурун~мурун, то есть «нос») этноним кубан трансформировался в куман[3]. | wikimedia | 0.284443 | 0.115827 | 0.443542 | 3,688,706 |
Шулай итеп, урыҫ тенедәге «половцы» һүҙе төрки телендәге кубан/кумандың туранан-тура калькаһы, йәғни тәржемәһе ("половцы" һүҙе — иҫке славян телендәге "полова", йәғни һалам), йәғни "половый", тимәк, һары йәки яҡты төҫ. Шулай итеп, урыҫ телендәге "половец" һүҙе "блондин" тип тәржемәләнә. | Таким образом, русское название «половцы» есть прямая калька тюркского кубан/куман (Название половцы — производное от старославянского слова «полова», то есть солома; «половый», значит, желтый или светлый; следовательно, русское слово «половец» переводится как блондин). | wikimedia | 0.622984 | 0.932449 | 0.932127 | 3,688,707 |
XIV быуаттағы ғәрәп космографы Шамс ад-дин Димашки, Дәшт-и Ҡыпсаҡтың этник составын теркәгәндә түбәндәгеләрҙе яҙып ҡалдыра: «…Кибджак ҡәбиләһе төрки ырыуҙарынан тора: Барку, Туҡсаба, Исаба, Барат, Иль-Арас, Бурдж-уғлы, Манкур-уғлы, Йемәк… Улар араһынжа бәләкәй ҡәбиләләр ҙә бар — Тау Башкурт, Куманкý, Бузанкý, Баджна, Ҡарабүрекле, Аз, Джуртан…» | Арабский космограф XIV века Шамс ад-дин Димашкú, фиксируя этнический состав Дешт-и Кыпчака, писал: «…Племя Кибджак состоит из тюркских родов: Барку, Туксаба, Исаба, Барат, Иль-Арас, Бурдж-оглу, Манкур-оглу, Йемак… И среди них имеются более маленькие племена — это Таг Башкурт, Куманкý, Бузанкý, Баджна, Карабурекли, Аз, Джуртан…»[4]. | wikimedia | 0.624734 | 0.939941 | 0.935356 | 3,688,708 |
Әгәр Димашки мәғлүмәттәрен картаға төшөрһәк, түбәндәгене күрербеҙ: Йемак ҡәбиләһе Иртышта йәшәгән; Тау Башкурт ҡәбиләһе, йәғни «тау башҡорттары», — Уралда; Токсаба ҡәбиләһе — Дон һәм Волга далаларында; Бурдж-оглу йәки, урыҫ йылъяҙмалары буйынса, Бурчевич ҡәбиләһе, Днепр һәм Ҡырымдың түбәнге ағымында йәшәгән; Ҡара-Бурекле ҡәбиләһе, йәки урыҫ йылъяҙмаларында «ҡара клобук» — Русь сиктәрендә; Куманку ҡәбиләһе, йәғни кумандар, күрәһең, Дәшт-и Ҡыпсаҡтың көнбайышында йәшәгән. | Если переложить сведения Димашкú на карту, то получим следующее: племя Йемак обитало на Иртыше; племя Таг Башкурт, то есть «горные башкиры», — на Урале; племя Токсабá — в степях Дона и Волги; племя Бурдж-оглу или Бурчевичи, согласно русским летописям, обитало в низовьях Днепра и в Крыму; племя Кара-Бурекли или «черные клобуки» русские летописей — на границе Руси; племя Куманкý, они же куманы, по всей видимости, обитали на самом западе Дешт-и Кыпчака. | wikimedia | 0.716585 | 0.636099 | 0.897356 | 3,688,709 |
Урыҫ йылъяҙмаларында һәм Көнбайыш Европа сығанаҡтарында «ҡыпсаҡ» атамаһының телгә алынмауы осраҡлы түгел, уның ҡарауы улар кумандарҙы атап үтә, ә Дәшт-и Ҡыпсаҡтың (Ҡыпсаҡ яланы) көнбайыш өлөшөндә кумандар йәшәгән. | Не случайно, русские летописи и западноевропейские источники не знают названия «кыпчак», зато упоминают куманов, ибо западная часть Дешт-и Кыпчака (Половецкое поле) была населена именно куманами. | wikimedia | 0.55386 | 0.944661 | 0.921885 | 3,688,710 |
Суби һәм Ҡобау ырыуҙарының килеп сығышы Урта Азия менән бәйле. | Происхождение родов суби и кубоу связано со Средней Азией. | wikimedia | 0.628772 | 0.95218 | 0.941277 | 3,688,711 |
Башҡорттарҙа суби-мең һәм ҡобау-мең ырыуҙары тамғалары дөйөм мең ырыуы тамғаһынан килеп сыҡҡан. | У башкир суби-минские и кубоу-минские тамги восходят к общеминской тамге. | wikimedia | 0.428132 | 0.921773 | 0.871349 | 3,688,712 |
Был хәл уларҙы мең ырыуы тармаҡтары, тип иҫәпләргә нигеҙ булып тора[1]. | Это обстоятельство позволяет считать их собственно минскими ответвлениями[5]. | wikimedia | 0.438552 | 0.301951 | 0.67419 | 3,688,713 |
Шул уҡ ваҡытта тикшеренеүселәр меңдәрҙе үткән дәүерҙә монголдар менән бәйле ырыуҙар төркөмөнә индерә[2][3][4]. | При этом минцы включаются исследователями в число родоплеменных групп, связанных в прошлом с монголами[6][7][8]. | wikimedia | 0.525823 | 0.951358 | 0.918727 | 3,688,714 |
Тәүгеләрҙән булып был фаразды Г. Н. Потанин әйтә. | Одним из первых данную версию озвучил Г. Н. Потанин. | wikimedia | 0.604295 | 0.957297 | 0.939159 | 3,688,715 |
Г. Е. Грумм-Гржимайло раҫлауынса, мең ҡәбиләһенең бер өлөшө (мингат) Монголия биләмәләренән көнбайышҡа ҡыуып сығарыла, унда улар төрки халыҡтары составына инә[5]. | Согласно Г. Е. Грумм-Гржимайло, часть племени минг (мингат) с территории Монголии была отброшена на запад, где вошла в состав тюркских народов[9]. | wikimedia | 0.637522 | 0.938007 | 0.937151 | 3,688,716 |
XII быуаттың ғәрәп-сицилия географы Мөхәммәт әл-Иҙриси куман ҡалалары араһында Сардак (хәҙерге ҡырымдағы Судак), Баруш (Украинала Баручи), Канийув (хәҙерге Канев), шулай уҡ Тамань биләмәһендәге Матрах (Таматарха йәки Тьмутаракань) ҡалаларын да атап үтә. | Арабо-сицилийский географ XII века Мухаммад ал-Идриси среди куманских городов называет Сардак (современный Судак в Крыму), Баруш (Баруч на Украине), Канийув (современный Канев), а также Матраха, она же Таматарха или Тьмутаракань, существовавшая на территории современной Тамани. | wikimedia | 0.677233 | 0.94521 | 0.946985 | 3,688,717 |
Кумандарҙың ҡайһы бер ғәскәре, Дунай аша сығып, XII быуатта Византия империяһы власы аҫтында булған Болгария территорияһына инә. | Некоторые куманские орды переправлялись через Дунай и вступали на территорию Болгарии, которая в XII веке находилась под властью Византийской империи. | wikimedia | 0.674828 | 0.951329 | 0.948866 | 3,688,718 |
Болгарҙарҙың ризаһыҙлыҡ белдереүе менән ҡыпсаҡтар хәрби көстәрен ярҙамға ебәрә: ихтилал башлана, һәм ҡайтанан тергеҙелгән Икенсе Болгар батшалығы тәхетенә сығышы буйынса куман булған Асеней династияһы ултыра. | Недовольство болгар было поддержано военной силой кыпчаков: началось восстание и вскоре во главе возрожденного Второго Болгарского царства встала династия Асéней, куманов по происхождению. | wikimedia | 0.602156 | 0.933298 | 0.927944 | 3,688,719 |
1205 йылда, IV тәре походы ғәскәрҙәре Константинополде яулап алғандан һуң, Латин империяһы императоры Балдуин болгарҙарға ҡарата яза ҡулланырға була. | В 1205 году, после взятия Константинополя войсками IV крестового похода, император Латинской империи Балдуин решил наказать схизматиков-болгар. | wikimedia | 0.696084 | 0.903527 | 0.938188 | 3,688,720 |
Армия йыйып, ул Адрианополде ҡамауға ала. | Он собрал армию и осадил Адрианополь. | wikimedia | 0.589835 | 0.930055 | 0.92384 | 3,688,721 |
Болгар батшаһы Калоян етәкселегендәге 40 меңлек атлы ғәскәр тәре йөрөтөүселәргә һөжүм итә һәм уларҙы тар-мар итә. | Болгарский царь Калоян во главе 40-тысячной куманской конницы атаковал крестоносцев и наголову их разбил. | wikimedia | 0.688874 | 0.935972 | 0.945848 | 3,688,722 |
Тәре йөрөтөүселәрҙең императоры әсиргә алына, ә Балҡандағы правослоавие дине католиктарҙың баҫып алыуынан ҡотолоп ҡала. | Император латинян угодил в плен, а балканское православие было спасено от католического порабощения. | wikimedia | 0.541644 | 0.941504 | 0.917273 | 3,688,723 |
Икенсе Болгар батшалығы 1396 йылда ғосмандар яулап алғанға тиклем йәшәй. | Второе Болгарское царство просуществовало вплоть до османского завоевания в 1396 году. | wikimedia | 0.656569 | 0.941932 | 0.942199 | 3,688,724 |
Монголдар баҫып алғандан һуң Куман иле талана. | После вторжения монголов Кумания подверглась тотальному разгрому. | wikimedia | 0.529528 | 0.948397 | 0.917929 | 3,688,725 |
1223 йылда Калка янындағы һуғышта монголдар урыҫ ғәскәрен һәм Туҡсаба ҡәбиләһе ҡыпсаҡтарын ҡыйрата.Ҡыпсаҡтар Аҡкүбәк хан етәкселегендә көнбайышҡа табан юллана һәм ҡыпсаҡтарҙың Котян хан батшалыҡ иткән Дурут ҡәбиләһен ҡыҫырыҡлай. | В битве при Калке в 1223 году монголы разбили русское войско и кыпчаков племени Токсабá. Последние во главе со своим ханом Аккубеком двинулись на запад и потеснили другое кыпчакское племя Дурут, которым владел хан Котян. | wikimedia | 0.715551 | 0.947845 | 0.953887 | 3,688,726 |
Ике куман төркөмө араһында үҙ-ара низағ һуғыштары башлана. | Между двумя группировками куманов развернулась междоусобная война. | wikimedia | 0.645791 | 0.95268 | 0.944544 | 3,688,727 |
Бының менән монголдар файҙалана һәм дошмандарын Бөйөп Даланан ҡыуып сығара. | Этим воспользовались монголы и разгромили своих соперников по обладанию Великой Степью. | wikimedia | 0.541235 | 0.132408 | 0.664671 | 3,688,728 |
Монголдарҙан тар-мар ителгәндән һуң кумандар ерҙең төрлө төбәктәренә тарала. | После монгольского разгрома куманы рассеялись по разным уголкам земли. | wikimedia | 0.662132 | 0.92582 | 0.937784 | 3,688,729 |
Берәүҙәре Мысырға барып сыға, уларҙы ҡол булараҡ һатҡан булалар, икенселәре мәмлүктәр ғәскәрен тулыландыра. | Одни оказались в Египте, куда были проданы как рабы и где пополнили корпус мамлюков. | wikimedia | 0.599682 | 0.894426 | 0.913884 | 3,688,730 |
Мәҫәлән, мәмлүк әмире әл-Кумани булыуы билдәле. | Известен, например, мамлюкский эмир аль-Кумани. | wikimedia | 0.649114 | 0.955605 | 0.946387 | 3,688,731 |
XIX быуатта ҡобауҙарҙың тоҡомдары ҡаҙаҡтар һәм ҡырғыҙҙар араһына ла була. | Поколения куба в XIX веке были зафиксированы в составе казахов и кыргызов. | wikimedia | 0.698564 | 0.953013 | 0.953179 | 3,688,732 |
Башҡа, ҡәбиләнең әлегә тиклем һаҡланған өлөшө, Башҡортостанға килеп һыйына. | Другая, доныне существующая, часть этого племени оказалась в Башкирии. | wikimedia | 0.493226 | 0.947033 | 0.907507 | 3,688,733 |
Боронғо башҡорт ырыуҙары исемлегендә уларҙың боронғо ҡобау исеме һаҡланып ҡала, уларҙы бер кем дә кубан йәки куман тип йөрөтмәй. | В составе башкирской родовой номенклатуры их наименование сохранилось в древней, изначальной форме куба или кыбау, а не в форме кубан или куман. | wikimedia | 0.56972 | 0.886809 | 0.90321 | 3,688,734 |
XVIII быуатта статский советник Иван Кирилов, шулай уҡ урыҫ тарихсыһы Петр Рычков башҡорт халҡының ырыу структураларын теркәгән мәлдә Ҡобау ырыуы ғәйәт ҙур Мең ҡәбиләһе берләшмәһе составында була. | При фиксации родовой структуры башкирского народа в XVIII веке статским советником Иваном Кириловым, а также русским историком Петром Рычковым Кубовский аймак оказывается в составе крупного объединения Минг. | wikimedia | 0.721691 | 0.919675 | 0.946812 | 3,688,735 |
XVIII быуат башында ҡобауҙарҙың бер өлөшө припущенниктар сифатында көнбайышҡа — Ҡаңлы олоҫо башҡорттары ерҙәренә, хәҙерге Бүздәк һәм Туймазы районы биләмәләренә күсенеп төпләнә. | В начале XVIII века часть кубовцев переселяется на запад в качестве припущенников — на земли башкир улуса Канглы, на территорию современных Буздякского и Туймазинского районов. | wikimedia | 0.684187 | 0.947967 | 0.949117 | 3,688,736 |
Ҡобау башҡорттары ерҙәре Мең һәм Көҙәй ырыуҙары биләмәләре — Ағиҙел, Ҡариҙел (Уфа) һәм Сим йылғалары араһында ята. | Земли кубовских башкир находились между владениями родов Минг и Кудей — между реками Ак-Идель, Уфа и Сим. | wikimedia | 0.656481 | 0.950785 | 0.9456 | 3,688,737 |
Ҡобауҙар күп кенә ихтилалдарҙа ҡатнаша. | Кубовцы были участниками многих восстаний. | wikimedia | 0.617004 | 0.952892 | 0.939406 | 3,688,738 |
1736 йылда Өфө воеводаһы Мерзлюкин батша ғәскәрҙәренең майор Ртищев командалығындағы ҙур ғына отрядын Ҡобау олоҫона баш күреүселәрҙе «эҙәрлекләү» өсөн ебәрә. | В 1736 году уфимский воевода Мерзлюкин отправляет крупный отряд правительственных войск под командой майора Ртищева в Кубовскую волость для «поиска» над повстанцами. | wikimedia | 0.659149 | 0.944739 | 0.943704 | 3,688,739 |
«14 февралдә майор Ртищев ғәскәре Өфөнән 30-лап саҡырымда ятҡан Урта Ҡобау ауылы янында бурҙар һәм боласылар менән һуғышты», — тип хәбәр итә Мерзлюкин Министры кабинетына. | «С которыми ворами и бунтовщиками февраля 14 дни у вышеупомянутого майора Ртищева под деревней Средней Кубов, что от Уфы в 30-ти верстах, был немалый бой», — докладывал Мерзлюкин Кабинету министров. | wikimedia | 0.692392 | 0.010906 | 0.554 | 3,688,740 |
Ртищев отрядында юғалтыуҙар күп була, шуға ла ғәскәр сигенергә мәжбүр була. | Отряд Ртищева понес чувствительные потери и был вынужден отступить. | wikimedia | 0.606838 | 0.935801 | 0.929969 | 3,688,741 |
XVIII быуаттың икенсе яртыһында Ҡобау аймағы Көҙәй ырыу берекмәһе составына инә. | Во второй половине XVIII века Кубовский аймак вошел в состав родового объединения Кудей. | wikimedia | 0.646288 | 0.954538 | 0.945437 | 3,688,742 |
Был факт документта раҫланған. | Данный факт подтверждают документы. | wikimedia | 0.655228 | 0.951984 | 0.945877 | 3,688,743 |
1756 йылда ҡобауҙар Ҡатау-Ивановка заводы тирәһендәге — Ҡатау йылғаһынан Ямантау һәм Ирәмәл тауҙарына тиклемге ерҙәрен заводчик Твердышевҡа һатыуҙа ҡатнаша: «Ҡобау олоҫо Себер даруғаһы Өфө өйәҙенең, старшина Юлай Аҙналин командаһы, Ҡобау ауылы башҡорттары Әбрәшит Төкәев, Әлмөхәмәт Нурышев, иптәштәре менән бергә үҙҙәренең аҫаба ерҙәрен 560 һумға һатты...». Документтан күренеүенсә, шул ваҡытҡа тиклем хәҙер Силәбе өлкәһенең Әшә, Миньяр, Ҡатау-Ивановск ҡалалары урынлашҡан ҡала-завод зонаһы биләмәләре Ҡобау башҡорттарының милке була. | В 1756 году кубовцы участвовали в продаже земли заводчику Твердышеву вокруг Катав-Ивановского завода — от реки Катав до гор Яман-тау и Иремель: «Уфимского уезда Сибирской дороги Кубовской волости, команды старшины Юлая Азналина, деревни Кубовой башкирцы Абрашит Тюкеев, Альмухамет Нурушев с товарищи продали за 560 рублей свою вотчинную землю…» Как следует из документа, значительная территория горнозаводской зоны, где ныне расположены города Челябинской области Аша, Миньяр, Катав-Ивановск, принадлежала башкирам-кубовцам. | wikimedia | 0.661893 | 0.907008 | 0.932205 | 3,688,744 |
1773 йылда Пугачев һуғышы башлана. | В 1773 году вспыхнула Пугачевщина. | wikimedia | 0.642431 | 0.943306 | 0.940112 | 3,688,745 |
Көҙәй олоҫо ерҙәре хужалары булараҡ, Ҡобау башҡорттары үҙҙәренең старшинаһы Юлай Аҙналин һәм уның улы Салауаттың отрядтарына инә. | Башкиры-кубовцы, будучи общинниками Кудейской волости, вошли в состав отрядов своего старшины Юлая Азналина и его сына Салавата. | wikimedia | 0.659509 | 0.948401 | 0.94517 | 3,688,746 |
Улар үҙҙәренең данлыҡлы юлбашсылары алып барған бөтә һуғыштарҙа ла ҡатнаша. | Они участвовали во всех сражениях своих знаменитых предводителей. | wikimedia | 0.679828 | 0.95454 | 0.950917 | 3,688,747 |
Петер Симон Паллас 1770 йылда Ҡобау ырыуы башҡорттарының төп йортонда Ҡоба ауылда була һәм унда йәшәүселәрҙен нимә менән шөғөлләнеүе тураһында яҙа: «Башҡорттарҙың Лабау шишмәһе буйында урынлашҡан Ҡобау ауылына барып етеү өсөн атап үтелгән ҡайын урманын, артабан бер нисә тапҡыр кисеп сығырға тура килгән Бәләкәс йылғаһын үтергә тура килде. | Петер Симон Паллас в 1770 году побывал в коренном юрте башкир рода Кыбау селении Кубаул (Куба + аул) и оставил описание занятий его жителей: «Объявленный березовый лес продолжается еще от речки Белекес, чрез которую несколько раз переезжать надлежит, до башкирской деревни Кубаул, лежащей при ручье Лабау. | wikimedia | 0.684889 | 0.872133 | 0.928608 | 3,688,748 |
Бындағы башҡорттар ҡышын һәм йәйен бер урында ғына йәшәй, яҡшы ғына игенселәр икән улар, шуға күрә игенде ҡалаға алып барып һатыу менән дә шөғөлләнәләр. | Здешние башкирцы живущие летом и зимой в своей деревне неподвижно, сделались порядочными земледельцами и уже в состоянии вывозить хлеб свой в город на продажу. | wikimedia | 0.61098 | 0.94077 | 0.932875 | 3,688,749 |
Өҫтәүенә бал ҡорттары ла бар, айыу күп булыу сәбәпле, малдары аҙ». | При том не упускают онии содержания пчел, но только по обилию медведей скотом не богаты». | wikimedia | 0.553849 | 0.669658 | 0.843082 | 3,688,750 |
Тәкәй ауылы (Тикеево) тураһында тәбәндәгеләрҙе яҙа: « 25 саҡрым юл үтеп, Тәкәй ауылына килеп еттек, ауыл Сим йылғаһынан саҡырым ярым алыҫлыҡта ята. Бындағы башҡорттар игенселек менән бик аҙ шөғөлләнә, күберәген бал ҡорттарын ҡарау һәм һунарсылыҡ менән шөғөлләнә»[1]. | Об ауле Текей (Тикеево) он сообщает: «Проехав 25 верст прибыли мы в деревню Текей, лежащую на привольном месте в полутора верстах от реки Сим, башкирцы здесь мало угодий к хлебопашеству имеют, и для того больше содержанием пчел и ловлею дичи себя содержат»[10]. | wikimedia | 0.667893 | 0.919741 | 0.93706 | 3,688,751 |
(Ырыу аралары: асылы-ҡобау, бартал, батырша, бурнаҡ, ҡырғыҙ, мышар, мырҙа, сәфәр, таҙ, тау, тулаҡ, туаҡ, төркмән). | (Родовые подразделения: асылы-кубоу, бартал, батырша, бурнак, кыргыз, мышар, мурза, сафар, таз, тау, тулак, туак, туркмен). | wikimedia | 0.684878 | 0.931424 | 0.943739 | 3,688,752 |
Алтайҙан Ҡаф тауына тиклемге арала нигеҙендә "ҡобау" һүҙе булған топоним һәм гидронимдар киң таралған. | Топонимы и гидронимы с основой куба распространены на всей территории от Алтая до Кавказа. | wikimedia | 0.547178 | 0.936865 | 0.916389 | 3,688,753 |
Уларҙың шул тиклем таралыуын Урта Азия һәм Көнсығыш Европаның ҡайһы бер халыҡтарының этник тарихы ҡыпсаҡ дәүере менән бәйле булыуы менән аңлатырға кәрәк. | Их распространение связывается с кипчакской эпохой этнической истории ряда народов Средней Азии и Восточной Европы. | wikimedia | 0.691564 | 0.935858 | 0.946269 | 3,688,754 |
Хисмәтуллин, Мәғәфүр Хисмәтулла улы | Хисматуллин, Магафур Хисматуллович | wikimedia | 0.766244 | 0.963793 | 0.965746 | 3,688,755 |
Шулай уҡ ҡара | См. также | wikimedia | 0.548602 | 0.905972 | 0.903743 | 3,688,756 |
Иҫкәрмәләр | Примечания | wikimedia | 0.679356 | 0.920006 | 0.939348 | 3,688,757 |
Фамилиялар | Фамилии | wikimedia | 0.647434 | 0.951863 | 0.944483 | 3,688,758 |
Вильдановтар, Хисмәтуллиндар һәм башҡалар. | Вильдановы, Хисматуллины и другие. | wikimedia | 0.78001 | 0.96565 | 0.967863 | 3,688,759 |
Тораҡ пункттары | Населенные пункты | wikimedia | 0.607972 | 0.813536 | 0.895156 | 3,688,760 |
Ҡобау башҡорттары хәҙерге ваҡытта Иглин районының Иҫке Ҡобау һәм Яңы Ҡобау, Сыбаҡай, Сабитов, Таутөмән, Тәкәй ауылдарында, шулай уҡ улар нигеҙ һалған, аҙаҡ район үҙәге Иглинға әйләнгән Мәләкәс ауылында йәшәй. | Башкиры-кубовцы ныне проживают в селениях Старокубово и Новокубово, Субакаево, Сабитово, Тавтиманово, Тикеево Иглинского района, а также в основанном ими же ауле Мелекес, ставший впоследствии райцентром Иглино. | wikimedia | 0.672106 | 0.935452 | 0.942746 | 3,688,761 |
Көнбайыш ҡобауҙар Кәпәй-Ҡобау, Батырша-Ҡобау, Ҡаҙаҡлар-Ҡобау, шулай уҡ Бүздәк районының Теләкәй-Ҡобау, Таллыҡул ауылдарында йәшәй. | Западные кубовцы населяют Копей-Кубово, Батырша-Кубово, Казаклар-Кубово, а также Телякей-Кубово, Таллыкулево Буздякского района. | wikimedia | 0.683622 | 0.950897 | 0.950105 | 3,688,762 |
Туймазы районында улар Яңы Арыҫланбәк, Иҫке Арыҫланбәк һәм Һайран ауылдарында йәшәй. | В Туймазинском районе их селами являются Новоарсланбеково, Староарсланбеково и Сайраново. | wikimedia | 0.696784 | 0.948849 | 0.951412 | 3,688,763 |
Рамаскевич һәм С. Л. Волин буйынса, Ҡобау этнонимы монгол телендәге хуби — 'өлөш, удел' һүҙенән алынған. | Куби, по А. А. Рамаскевичу и С. Л. Волину, от монгольского хуби — 'доля, удел'. | wikimedia | 0.518204 | 0.148194 | 0.658342 | 3,688,764 |
Ғалимдар башҡорт этнонимы "ҡобауҙың" бер ниндәй йәшел үҫемлек булмаған, буп-буш асыҡ ятҡан ерҙе аңлатҡан "ҡоба" һүҙе менән бәйле тип иҫәпләй. | Ученые отмечают связь башкирского этнонима кыбау с названием куба. | wikimedia | 0.548058 | 0.660759 | 0.838527 | 3,688,765 |
Башҡорт этнографы Р. Г. Кузеев былай тип яҙа: «Тамырҙарында "ҡоба" һүҙе булған топонимдар менән гидронимдар Алтайҙан Ҡаф тауҙарына тиклемге бөтә биләмәләрҙә киң таралған. | Башкирский этнограф Р. Г. Кузеев писал: «Топонимы и гидронимы с основой „кубá“ распространены на всей территории от Алтая до Кавказа. | wikimedia | 0.574046 | 0.939355 | 0.924108 | 3,688,766 |
Уларҙың шулай таралыуын Урта Азия һәм Көнсығыш Европалағы ҡайһы бер халыҡтарҙың этник тарихында ҡыпсаҡ дәүере булыуы менән бәйләргә кәрәк»[1]. | Их распространение связывается с кыпчакской эпохой этнической истории ряда народов Средней Азии и Восточной Европы»[1]. | wikimedia | 0.713431 | 0.939869 | 0.951048 | 3,688,767 |
Әзербайжанда Ҡуба ҡалаһының булыуы билдәле, элек ул Ҡоба ханлығының баш ҡалаһы булған. | В Азербайджане известен город Куба, в прошлом столица Кубинского ханства. | wikimedia | 0.67627 | 0.959158 | 0.952276 | 3,688,768 |
Көнсығыш авторҙар Ибн Хаукаль һәм Йакут ар-Румиҙар хәбәр итеүенсә, Урта Азияның Фергана өлкәһендә лә Ҡоба ҡалаһы булған, хәҙер ул Үзбәкстандың Кува районы үҙәге. | Как сообщают восточные авторы Ибн Хаукаль и Йакут ар-Руми, в среднеазиатской области Фергана также существовал город Куба, ныне райцентр Кува Узбекистана. | wikimedia | 0.704585 | 0.950463 | 0.953158 | 3,688,769 |
Ҡарағалпаҡстанда һәм Төркмәнстанда Куба-тау һәм Куба-даг тауҙары бар. Волга бассейнында ярашлы рәүештә Аҡ һәм Тоҙло Куба йылғалары, шулай уҡ Алтайҙа Катунь йылғаһы ҡушылдығы Ҡоба атамаһын йөрөтә[2]. | Известно название гор Куба-тау и Куба-даг в Каракалпакии и Туркменистане соответственно, реки Белая и Соленая Куба бассейна Волги, а также приток Катуни под названием Куба на Алтае[2]. | wikimedia | 0.697458 | 0.846091 | 0.926059 | 3,688,770 |
Яшкино — Рәсәй Федерацияһы, Ырымбур өлкәһеҠыҙыл Гвардия районындағы ауыл. | Яшкино — село в Красногвардейском районе Оренбургской области. | wikimedia | 0.653744 | 0.732172 | 0.893234 | 3,688,771 |
Яшкино ауыл советының административ үҙәге. | Административный центр Яшкинского сельсовета. | wikimedia | 0.729466 | 0.963795 | 0.961459 | 3,688,772 |
Иҫкәрмәләр | Примечания | wikimedia | 0.679356 | 0.920006 | 0.939348 | 3,688,773 |
Район үҙәге Плешаново ауылынан көньяҡҡа табан 19 км алыҫлыҡта, Соран йылғаһына Яшка йылғаһы ҡушылған урында урынлашҡан. | Расположено в 19 км к югу от районного центра села Плешаново, на реке Малый Уран при впадении в него реки Яшка. | wikimedia | 0.667926 | 0.943287 | 0.944708 | 3,688,774 |
Халҡы | Население | wikimedia | 0.665011 | 0.947867 | 0.945906 | 3,688,775 |
Тарихы | История | wikimedia | 0.692501 | 0.961658 | 0.955711 | 3,688,776 |
Ҡаҙна ауылы - Гаврило-Архангельское ауылынан 1840 сы йылдарҙа Рәсәйҙең үҙәк губерналарынан күсеп килгән крәҫтиәндәре тарфынан барлыҡҡа килтерелгән[1]. | Казённое село Гаврило-Архангельское образовано в 1840-е годы крестьянами-переселенцами из центральных губерний России[3]. | wikimedia | 0.699543 | 0.885391 | 0.934641 | 3,688,777 |
1850 йылға тиклем Ырымбур губернаһының Быҙаулыҡ өйәҙенең 4 станына, ә унан һуң, 1928 йылға тиклем, Һамар губернаһының Буыҙаулыҡ өйәҙенең Вознесенск улусы составына инә. | До 1850 г. входило в 4-й стан Бузулукского уезда Оренбургской губернии, а затем, вплоть до 1928 г. в составе Вознесенской волости Бузулукского уезда Самарской губернии. | wikimedia | 0.728793 | 0.949857 | 0.95643 | 3,688,778 |
1928 йылдан 1966 йылға тиклем - Люксембург районы үҙәге, артабан Ҡыҙыл гвардия районыныҡы була. | С 1928 по 1966 гг. — районный центр Люксембургского, а затем Красногвардейского районов. | wikimedia | 0.732312 | 0.943501 | 0.954955 | 3,688,779 |
Башҡорттарҙа ер эшкәртеү ҡоралдары | Орудия обработки земли у башкир | wikimedia | 0.762431 | 0.9528 | 0.961737 | 3,688,780 |
Һабан — ер һөрә торған ауыл хужалығы ҡоралы. | Плуг — сельскохозяйственное орудие для вспахивания земли. | wikimedia | 0.660517 | 0.960056 | 0.950242 | 3,688,781 |
Ер һөрөү өсөн һабанды баштараҡ кешеләр үҙҙәре тартҡан, һүңыраҡ үгеҙ, ат егеп башҡарғандар. Хәҙерге ваҡытта иҡтисади үҫешкән илдәрҙә ерҙе трактор һөрә. | Раньше люди сами тянули плуг (һабан) и вручную вспахивали, позже запрягали быков, лошадей. В настоящее время в экономически-развитых странах землю пашет трактор . | wikimedia | 0.65457 | 0.945817 | 0.943302 | 3,688,782 |
Ер һөрөүҙең беренсе маҡсаты — ерҙең өҫкө ҡатламан әйләндереү. | Первоначальная задача вспашки - переворачивание верхнего слоя земли. | wikimedia | 0.643827 | 0.952605 | 0.944168 | 3,688,783 |
Ер һөрөү сүп үләндәрен кәметә, тупраҡты йомшаҡ һәм уңдырышлы итә, сәсеү эшен еңелләштерә. | Вспахивание земли уменьшает сорняки, делает почву мягкой и плодородной, облегчает посевные работы. | wikimedia | 0.678104 | 0.945616 | 0.947275 | 3,688,784 |
Һабанлы трактор | Трактор с плугом | wikimedia | 0.647798 | 0.94896 | 0.943342 | 3,688,785 |
Ауыл хужалығы яңы барлыҡҡа килгән осорҙа ерҙе тәпке менән йомшартҡандар. | В период образования сельского хозяйства землю размягчали тяпкой (мотыгой). | wikimedia | 0.525699 | 0.262843 | 0.720282 | 3,688,786 |
Мәҫәлән, Нил буйында яҙғы ташҡын йыл да уңдырышлы тупраҡ алып килгән. Игенселек өсөн нәҡ ошо өҫкө ҡатламдағы үңдырышлы тупраҡ файҙаланылған. | Так, например, на берегу Нила весеннее половодье каждый год приносил плодородную почву Для земледелия как раз использовалась данная плодородная почва из верхнего слоя. | wikimedia | 0.708413 | 0.148453 | 0.784091 | 3,688,787 |
Уңдырышһыҙ төбәктәрҙә аҫҡы ҡатламдағы тупраҡты өҫкә күтәреү кәрәклеге килеп тыуған, һәм нәҡ шуның өсөн һабан ҡулланғандар. | В регионах с низкой плодородностью возникла необходимость переворачивания низкого слоя почвы наверх, и для этого использовали плуг. | wikimedia | 0.592768 | 0.953877 | 0.935147 | 3,688,788 |
Вавилон һәм Боронғо Мысырҙағы б.э.т. 2 меңенсе йылғы рәсемдәр һаҡланған. | Сохранились рисунки двухтысячного года до нашей эры Вавилона и Древнего Египта. | wikimedia | 0.684672 | 0.936877 | 0.945417 | 3,688,789 |
Ҡытайҙа һабан б.э.т 1 мең йыллыҡта билдәле булған. | В Китае плуг был известен в первом тысячелетии до нашей эры. | wikimedia | 0.662243 | 0.897658 | 0.929761 | 3,688,790 |
1730 йылда Джозеф Фольямбе (Joseph Foljambe) эшләгән «Роттердам һабаны» беренсе коммерция маҡсатында эшләнгән һабан тип иҫәпләнә. | Плуг сделанный в 1730 году Джозефом Фольямбе (Joseph Foljambe) считается первым плугом сделанным для коммерческих целей. | wikimedia | 0.647135 | 0.928817 | 0.935802 | 3,688,791 |
Руденко С. И.«Башҡорттар: тарихи-этнографик очерктар» тигән хеҙмәтендә түбәндәге ер эшкәртеү ҡоралдарын атап үткән[1]. | Руденко С.И. в книге "Башкиры: историко-этнографические очерки» назвал следующие орудия обработки земли[1]. | wikimedia | 0.611711 | 0.943144 | 0.934022 | 3,688,792 |
Иң йыш ҡулланған ҡоралдарҙан ябай ағас һуҡаны атап була. | Из часто используемых орудий можно назвать простую деревянную соху. | wikimedia | 0.600014 | 0.952886 | 0.936104 | 3,688,793 |
Был ҡорал башлыса парға һөрөлгән баҫыуҙарҙа һәм йәшелсә баҡсаларында ҡулланылған. | Это орудие использовалось в основном на пахотных полях под пар (для озимых) и овощных огородах. | wikimedia | 0.6766 | 0.947422 | 0.947682 | 3,688,794 |
XIX быуатҡа тиклем киң ҡулланышта ағас һабан була. | До XIX века широко употреблялся деревянный плуг. | wikimedia | 0.653132 | 0.954582 | 0.946618 | 3,688,795 |
Һабандың ал яғы тәгәрмәсле, ғәҙәттә дүрт — алты ат егелгән була. | Передняя часть плуга была с колесами, обычно запряжены были четыре — шесть лошадей. | wikimedia | 0.626139 | 0.941524 | 0.936266 | 3,688,796 |
Ике кешенең береһе — һабанды тота, икенсеһе — аттарҙы ҡыуалай. | Один из двух — держит плуг, другой — подгоняет лошадей. | wikimedia | 0.701082 | 0.957228 | 0.955135 | 3,688,797 |
Ағас һабан ике өлөштән тора: һабан баш һәм уҡтау. | Деревянный плуг состоит из двух частей: основная часть плуга (голова плуга) и стрелы (ручки). | wikimedia | 0.493944 | 0.951601 | 0.910604 | 3,688,798 |
XX быуат башында бер төрәнле һабан (плуг) ябай һабанды ҡулланыштан ҡыҫырыҡлап сығара. | В начале XX века плуг с одним лемехом вытесняет из употребления простой плуг. | wikimedia | 0.658392 | 0.943784 | 0.943212 | 3,688,799 |