Datasets:

seanghay

/

khmer-dictionary-44k

like 0

អាប់ប៉ត្រាប់

គុ.កិ.

[អាប់-ប៉-ត្រាប់]

ប្រើជា គុ.កិ. ផងក៏បាន

ស្លៀកពាក់អាប់ប៉ត្រាប់បង្អាប់ខ្លួននិងជាតិឯង។ (ព.កា.) ស្លៀកពាក់អាប់ប៉ត្រាប់ ខុសទម្លាប់គេនិយម នាំឱ្យអ្នកតូចធំ ជាតិជាមួយអាប់ឱនផង។

អាពាធ

កិ.

[អា-ពាត]

ខ្មែរប្រើជា កិ. ក៏មាន "ឈឺ"

ព្រះតេជព្រះគុណអាពាធបីថ្ងៃហើយ។

អាពាធិក

ន.

[អា-ពា-ធិ-កៈ]ឬ[អា-ពា-ធិក]

ប្រើជា ន. ក៏បាន "អ្នកមានជំងឺ, មនុស្សអ្នកឈឺ, អ្នកជំងឺ"

(ព.កា.) ជនអាពាធិក ពុំបានបាយទឹក គួរអ្នករក្សា ប្រញាប់ទៅសួរ គ្រូពេទ្យរួសរ៉ា បង្គីបង្គា ច្រើនតែពុំស្រួល។

អាភរណៈ

ន.

[អា-ភៈ-រៈ-ណៈ]

ខ្មែរប្រើតាមសម័យនិយមហៅគ្រឿងឥស្សរិយយស ឬគ្រឿងតម្កើងកិត្តិយស (មេដាយ) ថា អាភរណៈ ដែរ

អាភរណៈអស្សឫទ្ធិ, អាភរណៈសេនា; មុនីសារាភរណៈ ឬ មុនីសារាភរណ៍។ (ព.កា.) អម្ពរស្អាតស្អំ មានអាភរណ៍ផ្សំ ថែមផងរូបប្រាណ សមនឹងយសស័ក្ដិ អន័គ្ឃថ្កើនថ្កាន អ្នកផងរាប់អាន បានពេញមុខមាត់។

អាមណាម

គុ.

[អាម-ណាម]

ប្រើជា គុ. ក៏បាន

ជំងឺអាមណាម ជំងឺដរធរ។

អាមេណ្ឌិត

ន.

[អា-មេន-ឌិត]

ប្រើជា ន. ក៏បាន "ពាក្យផ្ទួន" (ដូចគ្នានឹង អាមេណ្ឌន)។

អាមេណ្ឌិតសញ្ញា

ន.

[អា-មេន-ឌិ-តៈ-ស័ញ-ញ៉ា]ឬ[អា-មេន-ឌិត-ស័ញ-ញ៉ា]

ខ្មែរប្រើជាឈ្មោះវណ្ណយុត្តមួយប្រភេទ មានសណ្ឋានខាងក្បាលឬខាងលើជាលេខ ២ ប៉ុន្តែខាងកន្ទុយឬខាងក្រោមទាញចុះ (ៗ) នេះសម្រាប់សរសេររៀងពីខាងមុខពាក្យដែលត្រូវថា ផ្ទួន, ដូចជា ផ្សេងៗ, ទីទៃៗ, បងៗ, ប្អូនៗ ជាដើម, ប៉ុន្តែពាក្យ បា. ដូចយ៉ាង អាបោ អាបោ ជាដើមកុំប្រើ អាបោៗ ត្រូវប្រើ អាបោ អាបោ តាមរូបដើម។

អាមោទ

គុ.

[អា-មោ-ទៈ]

ប្រើជា គុ. ផងក៏បាន "ដែលរីករាយច្រើន, ដែលមានអំណរខ្លាំង; ក្រអូបខ្លាំង, ក្រអូបសាយ"។

អាម៉េរិក

ន.

[អា-ម៉េ-រិច]

ជាតិមនុស្សអ្នកមានពូជកំណើតនៅក្នុងទ្វីបអាម៉េរិកនោះ, បុរសហៅ អាម៉េរិក័ង ឬ អាម៉េរិក័ន, ស្ត្រីហៅ អាម៉េរិកែន; ខ្មែរច្រើនហៅ អាម៉េរិក័ង ឬ អាម៉េរិក័ន ទាំងបុរសទាំងស្ត្រី

ប្រុសអាម៉េរិក័ង, ស្រីអាម៉េរិក័ង។

អាយ័ត

គុ.

[អា-យ៉ាត់]

ប្រើជា គុ. ក៏មាន

មនុស្សអាយ័តគេ (ព. ម.) មនុស្សកញ្ជះគេ។

អាយុ

ន.

[អា-យុ]

(ភូមិ.) រយៈពេលនៃជីវិតរស់នៅរបស់បុគ្គលណាមួយចាប់ពីថ្ងៃកើតដល់ពេលណាមួយឬដល់ថ្ងៃស្លាប់។

អាយោគ

ន.

[អា-យោក]

ខ្សែធំទន់ឬសំពត់សម្រាប់ប្រើការអង្គុយផ្អែកពិតយោគខ្លួនឱ្យស្រួលសរសៃ, ហៅថា ខ្សែអាយោគ ឬ សំពត់អាយោគ (មានប្រើតែពីក្នុងបុរាណសម័យ; ក្នុងវិន័យពុទ្ធសាសនា ក៏មាននិយាយអំពីខ្សែឬសំពត់អាយោគនេះដែរ)។

អាយ៉ង

ន.

[អា-យ៉ង]

មនុស្សដែលរស់នៅក្រោមបញ្ជាឬក្រោមការត្រួតត្រារបស់អ្នកណាម្នាក់។

អារ

កិ.

[អា]

កាត់ពន្លះ, លឿយកាត់ផ្ដាច់ ដោយសស្ត្រាមានកាំបិតជាដើម (រុញទាញៗដូចជាកាត់ដោយរណារ)

អារពន្លះស្បែក។

អារម្មណ៍

ន.

[អា-រ៉ម់]

សំដៅត្រង់ គំនិត និង ការដឹង, ដូចជា កៀងអារម្មណ៍ កៀងប្រមូលគំនិតមិនឱ្យទាសរសេមរសាម។

អារាធនា

កិ.

[អា-រ៉ា-ធៈ-នា]

ខ្មែរប្រើជា កិ. សំដៅសេចក្ដីថា "និមន្តឬអញ្ជើញដោយគោរព សូមឱ្យសូត្រឬឱ្យសម្ដែង, ឱ្យនិយាយអធិប្បាយ" ជាដើម (ប្រើចំពោះតែទៅរកបព្វជិត)។

អារាម

ន.

[អា-រ៉ាម]

ខ្មែរហៅចំពោះតែទីវត្តរបស់បព្វជិតថា អារាម ឬ វត្តអារាម (ទីវត្តបានជាហៅ អារាម ព្រោះកាលពីក្នុងសម័យបុរាណព្រេងនាយ គេច្រើនយកសួនច្បារឬឱទ្យានធ្វើជាទីអាវាសសម្រាប់ពួកបព្វជិត ដូចយ៉ាងវត្ត វេឡុវ័ន (ក្នុងពុទ្ធកាល) ជាដើម; ឬពុំនោះក្នុងទីវត្តទាំងពួង គេដាំដើមឈើតូចធំមានរបៀបជាសួនច្បារឬជាឧទ្យាន ជាទីសប្បាយប្លែកជាងភូមិលំនៅរបស់ពួកគ្រហស្ថ, ដោយហេតុនេះទើបហៅថា អារាម "សួន" ឬ "ទីនាំទឹកចិត្តឱ្យរីករាយសប្បាយ, ទីសប្បាយប្លែកជាងភូមិគ្រហស្ថ")។

អារឹស

ន.

[អា-រ៉ឹស]

កូនរបស់អ្នកនុះឯងដែលតាំងពីកើតឡើង ចេះតែឈឺស្គមប៉ផ្ដឺតប៉ផ្ដក់ស្ទើររស់ស្ទើរស្លាប់ក៏ហៅ អារឹស ដែរ

កូនអារឹស។

អារោចនកថា

ន.

[អា-រ៉ោ-ចៈ-ណៈ-កៈ-ថា]

ពាក្យបូរបាច់ប្រាប់ក្នុងបុព្វភាគនៃសៀវភៅ (ឧបន្យាសកថា, អារម្ភកថា)។

អាល

កិ.

[អាល]

អ៊ុតស្លឹកម្លូស្រស់ដោយកញ្ចប់ដីខ្សាច់ក្ដៅ ឱ្យស្លោកក្រៀម សម្រាប់ទុកប្រើការបានយូរ

អាលស្លឹកម្លូ។

អាល់ប៊ុយមីន

ន.

[អាល់-ប៊ុយ-មីន]

(ជីវ.) ក្រុមប្រូតេអ៊ីនរលាយក្នុងទឹកនិងសូលុយស្យុងអំបិលដែលប្រទះឃើញមាននៅក្នុងសត្វនិងរុក្ខជាតិ។

អាល័យ

កិ.

[អា-ឡៃ]

ប្រើជា កិ. ក៏មាន "ជាប់ចិត្ត, នឹកឆ្ពោះទៅរកដោយសេចក្ដីជាប់ចិត្តស្រឡាញ់ឬដោយនឹកស្ដាយ" ជាដើម

អាល័យកូន, នឹកអាល័យទ្រព្យដែលវិនាសអស់។

អាលាបសល្លាប

[អា-ឡា-ប៉ៈ-សល់-ឡាប]

ជាសភាពសមគ្គា ព្រះពុទ្ធទ្រង់ប្រាប់ថា ជាប័ក្ខពួកសាមគ្គី។

អាវ

ន.

[អាវ]

ប្រវែងសាច់សំពត់ដែលល្មមកាត់ដេរជាអាវមួយបាន តាមខ្នាតអាវវែងឬខ្លី ក៏ហៅ អាវ ដែរ

សំពត់មួយអាវ (វែង), សំពត់មួយអាវ (ខ្លី)។

អាវ

គុ.

[អាវ]

(ព.ប្រ.) ដែលបានសិក្សាវិជ្ជាណាមួយយូរឆ្នាំ ប៉ុន្តែរៀនព្រួលៗ ចេះពុំប្រាកដ យកជាការប្រាកដប្រជាពុំកើត

មនុស្សអាវ ឬ មនុស្សដំឡូងអាវ; ចំណេះអាវឬវិជ្ជាអាវ (ព.សា.)។

អាវាសិក

ន.

[អា-វ៉ា-សិ-កៈ]ឬ[អា-វ៉ា-សិក]

(ព.ពុ.) បព្វជិតអ្នកនៅគ្រប់គ្រងវត្ត, បព្វជិតអ្នកនៅក្នុងវត្ត (លោកវត្ត)។

អាសនានុក្រម

ន.

[អា-សៈ-ណា-នុ-ក្រំ]

លំដាប់ខ្ពស់ទាបនៃមុខតំណែងឬឋានៈលំដាប់មុនក្រោយនៃអតីតភាពរបស់ក្រុមជននៅក្នុងស្ថាប័នឬពិធីណាមួយ។

អាសន្ន

គុ.កិ.

[អា-សន់]

ប្រញឹកប្រញាប់ហួសពេក, រួសរាន់ស្លន់ស្លោពេក

កុំអាលអាសន្នពេក!; ចុះអាសន្នទៅណាភ្លាមៗ?។ (ព.កា.) បញ្ជាក់អំពីមាន អាសន្ន ឱ្យប្រុងស្មារតី បើមានអាសន្ន កុំអាលភ័យស្លន់ ត្រូវប្រុងស្មារតី រំពឹងដង្វិន ឱ្យដឹងសេចក្ដី រាក់ជ្រៅវែងខ្លី រួចលៃលកភ្លាម។ល។

អាសន្ន

ន.

[អា-សន់]

ខ្មែរប្រើជា ន. ផងក៏មាន "ទីជិត; ហេតុឬដំណើរ, ការធុរៈដែលមានទីជិត, ប្រថុចប្រថំ, បន្ទាន់, ប្រញឹកខ្លាំង, មមាញឹក, ទាន់ហន់"

មានអាសន្ន។

អាសវ

ន.

[អា-សៈ-វ៉ៈ]

(ព.ពុ.) កិលេសជាគ្រឿងត្រាំ គឺកិលេសធម៌ដែលត្រាំនៅក្នុងសន្តាន, មាន ៤ យ៉ាងគឺ ១ កាម ហៅថា កាមាសវៈ; ២ ភព ហៅ ភវាសវៈ; ៣ ទិដ្ឋិ ហៅ ទិដ្ឋាសវៈ; ៤ អវិជ្ជា ហៅ អវិជ្ជាសវៈ។

អាសាឍ

ន.

[អា-សាត]

ឈ្មោះនក្សត្រឫក្សមានសណ្ឋានស្រដៀងនឹងឈើច្រត់, មាន ២ យ៉ាងគឺ បុញ្វសាឍ ឬ បុញ្វសាឡ្ហ "ផ្កាយអាសាឍមុន" (ផ្កាយទី ១៨), ឧត្តរាសាឍ ឬ ឧត្តរាសាឡ្ហ "ផ្កាយអាសាឍក្រោយ" (ផ្កាយទី ១៩), រួមនក្សត្រឫក្សទាំង ២ នេះហៅថាអាសាឍា ឬ អាសាឡ្ហា។

អាសិដ្ឋ

ន.

[អា-សិត-ឋៈ]

(ព.វ.) ឈ្មោះវិធីឬដំណើរមួយយ៉ាងរបស់វិភត្តិបញ្ចមីអាខ្យាតប្រាប់សេចក្ដីប៉ុនប៉ង, ប្រាប់សេចក្ដីអង្វរ; មានកំណត់ពាក្យថា "ចូរ, ចូរឱ្យ, សូម, សូមឱ្យ " ចូរឱ្យសព្វសត្វទាំងឡាយបានសេចក្ដីសុខ!; សូមអស់លោក-អ្នកទាំងឡាយអត់ទោសខ្ញុំបាទ!។

អាសិរ្ពិស

ន.

[អា-សេ-រ-ពឹស]

(ព.ប្រ.) ហៅអំពើធ្មប់ឬអាបថា អាសីរ្ពិស ដែរក៏បាន

មនុស្សចេះអាសីរ្ពិស។

អាស្រ័យ

កិ.

[អា-ស្រៃ]

ខ្មែរប្រើជា កិ. សំដៅសេចក្ដីច្រើនយ៉ាងគឺ "ពឹងពាក់, ជ្រកកោន, ប្រព្រឹត្តទៅបានដោយសារ"

បុត្រអាស្រ័យមាតាបិតា; សិស្សអាស្រ័យគ្រូ; ខ្ញុំរកប្រាក់បានអាស្រ័យកម្លាំងរែកសែង។

អាស្រ័យ

កិ.

[អា-ស្រៃ]

នៅ, សម្នាក់ ឬសំចតនៅ, សម្រាកនៅ

ខ្ញុំមកអាស្រ័យផ្ទះអ្នក៣ដងនេះហើយ។

អាស្រ័យ

កិ.

[អា-ស្រៃ]

ដេក

យប់ជ្រៅណាស់ហើយ នាំគ្នាអាស្រ័យដំណេកទៅ!។

អាស្រូវ

ន.

[អា-ស្រូវ]

ដំណើរសៅហ្មងកេរ្តិ៍ឈ្មោះ; ដំណើរលេចឮខ្ចរខ្ចាយកេរ្តិ៍ឈ្មោះសៅហ្មង

នាំឱ្យមានអាស្រូវ។

អាស្រូវភាស

[អា-ស្រូវ-ភាស]

ភាពអាក្រាតកេរភេទនៃមនុស្សពេញវ័យជាសាធារណៈនៅក្រៅពីតំបន់ដែលគេអនុញ្ញាត។

អាស៊ី

ន.

[អា-ស៊ី]

ជាតិមនុស្សអ្នកមានពូជកំណើតនៅក្នុងទ្វីបអាស៊ី (ទាំងបុរស ទាំងស្ត្រី)

ជនជាតិអាស៊ី។

អាហ្វ្រិក

ន.

[អា-ព្រិច]

ជាតិមនុស្សអ្នកមានពូជកំណើតនៅក្នុងទ្វីបអាហ្វ្រិក។

អាឡោះ

ប.

[អា-ឡោះ]

ប្រើជាបរិវារសព្ទសម្រាប់និយាយផ្សំជាមួយនឹងពាក្យ អាល័យ។

អាឡោះអាល័យ គឺអាល័យក្រៃពេក, អាល័យខ្លាំង, អាល័យមិនដាច់; នឹកស្រណោះស្រងោចចិត្តទៅរក។

ឥច្ឆា

ន., គុ., កិ.

[អ៊ិច-ឆា]

ពាក្យនេះ ខ្មែរច្រើនប្រើសំដៅសេចក្ដីថា "ឫស្យា, សេចក្ដីឈ្នានីស, សេចក្ដីច្រណែន, ការរិះគន់គេដោយមានសេចក្ដីច្រណែនឬឈ្នានីស"

ខ្ញុំឥតមានឥច្ឆាទៅរកអ្នកណាទេ, សម្ដីឥច្ឆា គឺសម្ដីឈ្នានីសឬច្រណែន, កុំឥច្ឆាគេ! គឺកុំឈ្នានីសគេ! ឬកុំច្រណែននឹងគេ!។

ឥដ្ឋ

ន.

[អិត]

ដីស្អិតដែលធ្វើជារាងសណ្ឋានផ្សេងៗ ហើយហាលថ្ងៃឱ្យស្ងួតរួចដុតឱ្យឆ្អិន សម្រាប់ប្រើការរៀបកជាផ្ទះលំនៅជាដើម

ផ្ទះឥដ្ឋ, កំពែងឥដ្ឋ; ឥដ្ឋកម្រាល។

ឥណទាន

ន.

[អ៊ិ-ណៈ-ទាន]

ប្រាក់ឬអ្វីៗដែលសម្រាប់ឱ្យខ្ចី

មានឥណទាន។

ឥណទាន

ន.

[អ៊ិ-ណៈ-ទាន]

(សេ.ហិ.) ប្រាក់ ទំនិញ ឬសេវាសម្រាប់ឱ្យគេខ្ចី ដែលអ្នកខ្ចីយល់ព្រមទូទាត់សងជាមួយនឹងការប្រាក់តាមកាលបរិច្ឆេទជាក់លាក់នាពេលខាងមុខ។

ឥណទាន

ន.

[អ៊ិ-ណៈ-ទាន]

(សេ.ហិ.) វិធីដែលអ្នកខ្ចីទទួលបានប្រាក់ ទំនិញ ឬសេវាដោយយល់ព្រមទូទាត់សងជាមួយនឹងការប្រាក់តាមកាលបរិច្ឆេទជាក់លាក់នាពេលអនាគត។

ឥណទាន

ន.

[អ៊ិ-ណៈ-ទាន]

(សេ.ហិ.) កំណត់ត្រានៅខាងស្ដាំដៃនៃចំនួនសាច់ប្រាក់ដែលបានទទួលនៅក្នុងគណនី។

ឥណទាយក

ន.

[អ៊ិ-ណៈ-ទា-យក់]

(សេ.ហិ.) បុគ្គលដែលមានឥណទានក្នុងគណនីណាមួយ។

ឥណទេយ្យ

ន.

[អ៊ិ-ណៈ-ទៃ]

(សេ.ហិ.) បំណុលឬកាតព្វកិច្ចដែលត្រូវសងទូទាត់។

ឥណប្រតិទាន

ន.

[អ៊ិ-ណៈ-ប្រៈ-តិ-ទាន]

(សេ.ហិ.) រយៈពេលសងបំណុលសរុប ដោយគិតចាប់ពីពេលដែលកិច្ចព្រមព្រៀងបំណុល កិច្ចព្រមព្រៀងឥណទានឬកិច្ចព្រមព្រៀងស្ដីពីការផ្តល់ឥណទានចូលជាធរមានរហូតដល់បំណុលត្រូវបានសងអស់។

ឥណពន្ធ

ន.

[អ៊ិ-ណៈ-ពន់]

(សេ.ហិ.) កំណត់ត្រាសាច់ប្រាក់ដែលដកចេញពីគណនី។

ឥត

គុ.កិ.

[អិត]

មិន. ពុំ, អត់

ឥតដឹង, ឥតបានឮ, ឥតដើមទុន។

ឥតអំពើ

គុ.កិ.

[អិត-អំ-ពើ]

ឥតប្រយោជន៍

ខំប្រឹងឥតអំពើ, ធ្វើការឥតអំពើ។ល។

ឥត្ថីលិង្គ

ន.

[អិត-ថី-លឹង]

(ព.វ.) ភេទស្ត្រី។

ឥន្ទធនូ

ន.

[អិន-ធៈ-នូ]

(ព.ប្រ.) ខ្មែរហៅផ្ទាំងសំពត់តូចវែង មានព័ណ៌ឆ្លាស់គ្នា, ជាឥស្សរិយាភរណៈ សម្រាប់ឥស្សរជនស្ពាយឆៀង ថា ឥន្ទធនូ ដែរ

ស្ពាយឆៀងឥន្ទធនូ។

ឥន្ទបត្ត

ន.

[អិន-ទៈ-ប៉ាត់]

ខ្មែរសម័យមហានគរ (នគរធំ) ប្រើពាក្យនេះជាវិសេសនាមឬជាគោរមនៃក្រុមមហានគរ, ច្រើនប្រើក្នុងព្រះបរមរាជសាសន៍ ឬព្រះបរមរាជឱង្ការថា

ព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការបរមបពិត្រកម្ពុជាធិបតីស្រីឥន្ទ្រប្រ័ស្ថបុរីរ័ត្នរាជធានី ...។

ឥន្ទ្រកីល

ន.

[អិន-ទ្រៈ-កិល]

ខ្មែរប្រើពាក្យនេះជាឈ្មោះដុំថ្មដែលជាគោលត្រង់កណ្ដាលឬជាផ្ចិតនៃខណ្ឌសីមា ហៅថា សីមាឥន្ទ្រកីល ឬហៅកាត់ខ្លីថា សីមាកីល ក៏បាន; ដុំថ្មនេះពុំរាប់ថាជានិមិត្តនៃខណ្ឌសីមាឡើយ។ ថ្មគោលនេះប្រហែលជាក្នុងបុរាណសម័យ, កាលដែលមានប្រើសីមាធំៗនៅឡើយ, លោកបោះទុកជាគ្រឿងសម្គាល់ទីពាក់កណ្ដាលឬផ្ចិតនៃសីមារបស់លោកទេដឹង (?), ក្នុងវិន័យឥតមាននិយាយ។

ឥន្ទ្រី

ន.

[អិន-ទ្រី]

ពួកអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រសម័យបច្ចុប្បន្នច្រើនហៅបក្សីមួយប្រភេទដែលភាសាបារាំងសែសហៅ អែគ្លើ (Aigle) ថា សត្វឥន្ទ្រី។

ឥសីភេសជ្ជ

ន.

[អ៊ិ-សី-ភេ-ស័ច]

ឈ្មោះឈើមួយប្រភេទសម្រាប់ប្រើជាថ្នាំរម្ងាប់រោគ

ដើមឥសីភេសជ្ជ គឺដើមឥសីផ្សំស្រេច។

អឺរ៉ុប

ន.

[អឺ-រ៉ុប]

ជាតិមនុស្សអ្នកមានពូជកំណើតនៅក្នុងទ្វីបអឺរ៉ុបនោះ ប៉ុន្តែសាធារណជនជាតិខ្មែរច្រើនតែហៅថា អឺរ៉ុបៗ ដូចគ្នា

ប្រុសអឺរ៉ុប, ស្រីអឺរ៉ុប; ជាតិអឺរ៉ុប។

អុជ

កិ.

[អុច]

ដុតមិនមានអណ្ដាតភ្លើង

អុជបីប៉ុយ ឬ អុជបីរណ្ដៅ ដាក់ប៉ុយទន្សែជាដើមលើស្បែក (មនុស្ស) បីអន្លើ, ត្រង់កន្លែងដែលត្រូវដាក់ហើយដុតឱ្យឆេះប៉ុយទាំងបីនោះ ដើម្បីឱ្យជារោគសរសៃ (តាមទម្លាប់ខ្មែរខ្លះដែលធ្លាប់ប្រើ)។ អុជជ័រ ដុតរណ្ដៅជ័រ ...ដើម្បីឱ្យចេញជ័រថ្លា។

អុជ

កិ.

[អុច]

(ព.ប្រ.) ញុះឬញុះញង់ឱ្យក្ដៅចិត្ត

អុជឱ្យឈ្លោះគ្នា (និយាយថា ដុត ក៏បាន)។

អុជអាល

គុ.

[អុច-អាល]

ប្រើជា គុ. ក៏បាន

សម្ដីអុជអាល។ (ព.កា.) សម្ដីអុជអាល រែងនាំបណ្ដាល ឱ្យកើតវិវាទ ឬបើពុំនោះ ក៏ត្រឹមបែកឃ្លាត ទោះញាតិនិងញាតិ ក៏អាចបែកគ្នា។ ខូចការប្រាស្រ័យ លុះយូរខែថ្ងៃ រីករាលទៅជា បែកសាមគ្គី ដែលព្រះភគវា ទ្រង់ត្រាស់ប្រាប់ថា នឹងមានវិនាស។ សម្ដីអុជអាល ចង្រៃត្រកាល ទោះបីអ្នកឈ្លាស អាចក្លាយជាខ្មៅ មួម៉ៅផ្ដេសផ្ដាស មន្ត្រីឬរាស្ត្រ ដើរទាសខុសផ្លូវ។

អុតក្ដាម

ន.

[អុត-ក្ដាម]

ជំងឺឆ្លងម៉្យាងដែលច្រើនកើតនៅលើសត្វមានចង្វែកជើង ធ្វើឱ្យមានដំបៅរលួយចង្វែកជើង ក្រចកជើង មាត់ និងកន្សោមដោះ។ វាធ្វើឱ្យសត្វឈឺពិបាកដើរនិងពិបាកស៊ីចំណី

ជួនកាលជំងឺអុតក្ដាមឆ្លងទៅមនុស្សផងដែរ។

អុរ

ន.

[អុល]

មុខមាត់ដែលទើបភ្ញាក់ពីដេកមិនទាន់លុបលាងជម្រះនៅឡើយ

ឈ្លោះទាំងអុរ, ទឹកមាត់អុរ។

ឧក

កិ.

[អុក]

(ព.ប្រ.) អុកចត្រង្គ ចាប់កូនចត្រង្គប៉ែកខាងខ្លួនមួយកូនទង្គិចលើក្ដារចត្រង្គត្រង់ក្រឡាដែលត្រូវអុក ស្រែកថា អុក! (ច្រើនប្រើសំឡេងខ្ពស់វែង អុ៎ក!)។ ជួនកាលលេងចត្រង្គក៏ហៅ អុកចត្រង្គ ដែរ

រវល់តែអុកចត្រង្គទាល់ៗល្ងាច គ្មានរកស៊ីធ្វើការអ្វីទេ!។

ឧក្រិដ្ឋ

គុ.កិ.

[អុក-ក្រិត]

ប្រើជា គុ.កិ. ក៏បាន

ប្រព្រឹត្តឧក្រិដ្ឋ ឬ កាន់ឧក្រិដ្ឋ ប្រព្រឹត្តឬកាន់យ៉ាងតឹង។ល។ (ព.កា.) រីពាក្យឧក្រឹដ្ឋ ប្រើបានតាមចិត្ត ផ្សំនឹងគុណទោស ឆ្ពោះភាពធ្ងន់តឹង ប្រឹងឬសន្តោស ដែលហួសកំណោស ហៅឧក្រឹដ្ឋបាន។

ឧច្ចាសយនៈ

ន.

[អ៊ុច-ចា-សៈ-យៈ-ណៈ]

(ព.ពុ.) ឈ្មោះសិក្ខាបទទី៨នៃអដ្ឋង្គិកសីល ឬឈ្មោះសិក្ខាបទទី៩នៃសីលដប់ (ហៅឱ្យពេញថា ឧច្ចាសយនមហាសយនៈ) មានការវៀរទីដេកដ៏ខ្ពស់ដ៏ប្រសើរដែលទាស់នឹងបញ្ញត្តិ (ហៅកាត់ខ្លីត្រឹមតែ ឧច្ចា ក៏បាន)

សីលឧច្ចា។

ឧច្ចិនកម្ម

ន.

[អ៊ុច-ចិ-ណៈ-កាំ]

ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសរូបមនុស្សដើម្បីឋានៈអ្វីមួយ

ឧច្ចិនកម្មតំណាងរាស្ត្រ។

ឧណ្ណាលោម

ន.

[អ៊ុន-ណា-ឡោម]

ឈ្មោះវត្តធំមួយក្នុងក្រុងភ្នំពេញ, មានចេតិយបុរាណធំមួយនៅខាងក្រោយឧបោសថាគារ មានចេតិយធំបន្ទាប់ ៥ ព័ទ្ធជុំវិញ តភ្ជាប់នឹងចេតិយធំ; ក្នុងចេតិយធំនោះ តាមសេចក្ដីតំណាលថា គេបញ្ចុះរោមប្រជុំចិញ្ចើមនៃព្រះមហាថេរមួយអង្គមាននាមពុំប្រាកដ ...។ លុះដល់មកពុទ្ធសករាជ ២៤២៣ សម្ដេចព្រះមហាសង្ឃរាជព្រះនាម ទៀង (សុវណ្ណកេសរៈ) បានបញ្ចុះព្រះបរមសារីរិកធាតុនៃព្រះសក្យមុនីសម្មាសម្ពុទ្ធមួយព្រះអង្គតូចក្នុងចេតិយធំកណ្ដាល, ព្រះបរមធាតុនោះ ព្រះសិរីសុមង្គលាចារ្យ ជាសង្ឃនាយកនៅលង្កាទ្វីបបានចាត់មហាថេរមួយរូបឈ្មោះ នាថវីរិយ ឱ្យនាំមកថ្វាយ (តាមអក្សរចារឹក នៅលើមាត់ទ្វារចេតិយទាំងគូខាងមុខចេតិយធំ)។ ពាក្យនេះខ្មែរប្រើជា (រ.ស.) ថា ព្រះឧណ្ណាលោម "រោមប្រជុំចិញ្ចើមព្រះសម្ពុទ្ធឬក្សត្រិយ៍" (ដែលកម្រមនុស្សណាមាន)។

ឧណ្ហ

គុ.

[អ៊ុន]

ក្ដៅបន្តិចៗ, ក្ដៅសង្អន់ៗ

ទឹកក្ដៅឧណ្ហៗ។

ឧតុនិយម

ន.

[អ៊ុ-តុ-និ-យំ]

ឈ្មោះក្រុមរាជការមានភារកិច្ចខាងការពិនិត្យនូវបាតុភូត ដែលកើតមានតាមរដូវឰដ៏បរិយាកាសដូចជា ផ្គរ, ភ្លៀង, រន្ទះ, ខ្យល់ព្យុះ, អ័ព្ទជាដើម

ក្រុមឧតុនិយម។

ឧតុនិយម

ន.

[អ៊ុ-តុ-និ-យំ]

(ភូមិ.) ផ្នែកមួយនៃភូមិរូបវិទ្យាដែលសិក្សាអំពីធាតុទាំងឡាយរបស់ធាតុអាកាស (សីតុណ្ហភាព កំណកអាកាស ខ្យល់ សម្ពាធ...) និងស្រាវជ្រាវអំពីលំនាំទាំងឡាយនៃចលនាប្រែប្រួលផ្សេងៗរបស់បរិយាកាស។

ឧត្តមបុរស

សព្វ.

[អ៊ុត-ដំ-បុ-រ៉ស់]

(ព.វ.) សំ.បា. បុរិសៈទី៣ ត្រង់ ខ្ញុំ, អញ, យើង។

ឧត្តមភេទ

ន.

[អ៊ុត-ដំ-ម៉ៈ-ភេត]

(ព.ពុ.) បព្វជិតភេទ។

ឧត្តរាសង្គ

ន.

[អ៊ុត-តៈ-រ៉ា-ស័ង-គៈ]

(ព.ពុ.) ចីពរ

ភិក្ខុតម្រួតឧត្តរាសង្គជាមួយនឹងសង្ឃាដី ហើយឃ្លុំជាបរិមណ្ឌល ដើរចូលទៅក្នុងភូមិ។

ឧត្តរិ

គុ.

[អ៊ុត-តៈ-រ៉ិ]

ខ្មែរប្រើសំដៅសេចក្ដីថា "សម្ដីលើសពីហេតុពិត, សម្ដីបំផ្លើស, សម្ដីភូតភរ" ក៏មាន។

សម្ដីឧត្តរិ គឺសម្ដីលើសពីធម្មតា។

ឧទកបរិយន្ត

[អ៊ុ-ទៈ-កៈ-ប៉ៈ-រ៉ិ-យ័ន]ឬ[អ៊ុ-ទក់-ប-រ៉ិ-យន់]

ប្រទេសជាទីបំផុតត្រឹមទឹកទ្រដី, ផ្ទៃផែនដីដែលមានទឹកជាទីបំផុតគឺទីបំផុតនៃទឹកទ្រដីទល់នឹងខ្យល់ទ្រទឹក

សីមាដែលសង្ឃបានសន្មតហើយដោយត្រឹមត្រូវ អាចជ្រួតជ្រាបដល់ឧទកបរិយន្ត។

ឧទយ

កិ.

[អ៊ុ-ទៈ-យៈ]

ខ្មែរប្រើជា កិ. ក៏មាន "រះ"

ព្រះអាទិត្យឧទ័យ គឺព្រះអាទិត្យរះ។

ឧទរ

ន.

[អ៊ុ-ទ]

ប្រើជាឥស្សរសព្ទនិងសមណសព្ទក៏បាន

ព្រះតេជព្រះគុណមិនសូវសប្បាយឧទរ។

ឧទរការណ៍

គុ.

[អ៊ុ-ទៈ-រៈ-កា]

ប្រើដូចជា គុ. ក៏បាន

របរឧទរការណ៍ គឺរបរគ្រាន់តែចម្អែតពោះ។

ឧទរប្បមាណ

គុ.

[អ៊ុ-ទៈ-រ៉័ប-ប៉ៈ-ម៉ាន]

ប្រើដូចជា គុ. ក៏បាន

អាហារ ឧទរប្បមាណ អាហារមានចំនួនត្រឹមតែមួយចម្អែត។

ឧទាន

ន.

[អ៊ុ-ទាន]

(ម.ព. ឧទានសព្ទ)។

ឧទានសព្ទ

ន.

[អ៊ុ-ទា-នៈ-ស័ប]

(ព.វ.) សូរលាន់មាត់ឬសម្រែកសត្វជាដើម, ដូចជា អា៎!, អូ៎យ!, យី!, យីអើ!; ខ្វកៗ! ចេចៗ! ជាដើមហៅថា ឧទាន ក៏បាន (ប្រើអក្សរសង្ខេបក្នុងវចនានុក្រមនេះ ថា ឧ.)។

ឧទ្ធង្គត

ន.

[អ៊ុត-ធ័ង-គត់]

កំពូល។

ឧទ្ធរណ៍

កិ.

[អ៊ុត-ធ]

ប្រើជា កិ. ក៏មាន "សើរើ, រើប្ដឹងជាថ្មីទៀត"

សុំឧទ្ធរណ៍ទៀត។

ឧបករណ៍

ន.

[អ៊ុ-ប៉ៈ-ក]

គ្រឿងចិញ្ចឹមជីវិត, មុខការរបរ, ផ្លូវធ្វើការរកស៊ី

ខំប្រឹងរកឧបករណ៍ផ្គត់ផ្គង់បម្រុងអាត្មានិងគ្រួសារ។

ឧបករណ៍

ន.

[អ៊ុ-ប៉ៈ-ក]

គ្រឿងប្រើប្រាស់ជិតដៃ (គ្រឿងដៃ), គ្រឿងប្រដាប់សម្រាប់ធ្វើការ, គ្រឿងហត្ថកម្ម

ខ្វះខាតឧបករណ៍ប្រើប្រាស់។

ឧបករណ៍

ន.

[អ៊ុ-ប៉ៈ-ក]

បរិធានសម្រាប់ជាជំនួយដោះស្រាយបញ្ហានានា។

ឧបករណ៍

ន.

[អ៊ុ-ប៉ៈ-ក]

(ប.ព.) សំណុំកម្មវិធីឬប្រដាប់ប្រដាសម្រាប់ប្រើក្នុងកុំព្យូទ័រឬក្នុងបណ្ដាញ។

ឧបការី

ន.

[អ៊ុ-ប៉ៈ-កា-រ៉ី]

ជំនួយការ អ្នកជួយ

ឧបការីក្រសួងការបរទេស។

ឧបកិច្ច

កិ.

[អ៊ុ-ប៉ៈ-កិច]

ប្រើជា កិ. ក៏មាន

មុននឹងជីកយកឫសឈើនុះ ត្រូវតែឧបកិច្ចសិន; និយាយឧបកិច្ចយកអ្នកតាធ្វើសម្លាញ់ (ព.កា.) ប្រើជា ឧបក្រឹត្យ ក៏បាន) (ព.កា.) បញ្ជាក់ពាក្យ ឧបកិច្ច និងពាក្យ ឧបក្រឹត្យ ថា ឧបកិច្ចនិងពាក្យឧបក្រឹត្យ អ្នកប្រើពេញចិត្តប្រើពាក្យណា ទាំងពីរនេះមានន័យដូចគ្នា ចង់ប្រើពាក្យណាក៏ប្រើចុះ។

ឧបក្រម

ន.

[អ៊ុ-ប៉ៈ-ក្រំ]

ការលុកលុយ, ការចូលលុក

ឧបក្រមនៃពួកខ្មាំង។ (ព.កា.) ពួកខ្មាំងខិតខំ ធ្វើឧបក្រម រុករានភូមិស្រុក នៅពេលគេដេក កំពុងលន់លក់ វាចូលសម្រុក ទាល់តែមានគ្រោះ។

ឧបក្រោស

គុ.

[អ៊ុ-ប៉ៈ-ក្រោស]

ប្រើជា គុ. ផងក៏បានខ្លះ

ពាក្យឧបក្រោស ពាក្យតិះដៀលគេ។ (ព.កា.) កុំធ្វើឧបក្រោស ឱ្យកើតជាទោស បង្ខាតប្រយោជន៍ ច្រើនមានកំហុស នាំឱ្យហិនហោច ឈឺចិត្តផ្សារខ្លោច ព្រោះតែឧបក្រោស។

ឧបឃាត

ន.

[អ៊ុ-ប៉ៈ-ឃាត]

ការប្រព្រឹត្តអំពើហិង្សាមួយឬច្រើនក្នុងគោលបំណងបង្កឱ្យមានគ្រោះថ្នាក់ដល់ស្ថាប័នឬនាំឱ្យមានផលប៉ះពាល់ដល់បូរណភាពនៃដែនដី។

ឧបឃាតកកម្ម

ន.

[អ៊ុ-ប៉ៈ-ឃា-តៈ-កៈ-កាំ]

(ព.ពុ.) អកុសលកម្មពីព្រេងនាយដែលជាប់តាមមកចេញមុខឱ្យផលផ្ដាច់ជីវិតឱ្យមានអាយុខ្លី (ដូចយ៉ាងស្លាប់ដោយធ្លាក់ពីលើចុងឈើ, ដោយលង់ទឹក, ដោយដំរីព្រេចជាដើម)។

ឧបជ្ឈា

ន.

[អ៊ុ-បុ័ច-ឈា]

(ព.ពុ.) ព្រះថេរៈ ដែលភិក្ខុឬសាមណេរសូមនិស្ស័យប្រគល់ខ្លួនឱ្យលោកត្រួតត្រាស្ដីថា ទូន្មានបង្រៀនប្រដៅតាមច្បាប់ពុទ្ធសាសន គឺលោកគ្រូអ្នកពិនិត្យមើលការខុសត្រូវរបស់សទ្ធិវិហារិក (ក្នុងវិន័យពុទ្ធសាសនាថា លុះតែភិក្ខុដែលមានវស្សាយ៉ាងតិចត្រឹម ១០ ហើយ ចេះធម៌វិន័យល្មមដល់ឋានៈជាឧបជ្ឈាយ៍ ទើបអាចធ្វើជាឧបជ្ឈាយ៍ បាន)។

ឧបដ្ឋាក

ន.

[អ៊ុ-បុ័ត-ឋាក]

(ព.ពុ.) អ្នកទំនុកបម្រុង, អ្នកផ្គត់ផ្គង, អ្នកផ្គង់ចតុប្បច្ច័យឬផ្គង់ចង្ហាន់។

ឧបដ្ឋាក

កិ.

[អ៊ុ-បុ័ត-ឋាក]

ខ្មែរប្រើជា កិ. ក៏មាន "បម្រើ"

បងអញ្ជើញចុះ! ខ្ញុំនៅឧបដ្ឋាកម៉ែ។

ឧបដ្ឋាន

កិ.

[អ៊ុ-បុ័ត-ឋាន]

ខ្មែរប្រើជា កិ. ក៏មាន "បម្រើ, ទំនុកបម្រុង, ផ្គត់ផ្គង់"

បុត្រធីតាត្រូវឧបដ្ឋានមាតាបិតា។