Datasets:

sartifyllc

/

clean_loal_pretrain

like 0

Follow

Sartify LLC 8

https://www.voaswahili.com/a/kukamatwa-kwa-washukiwa-marekani-na-ufaransa-kwazuwa-wasi-wasi-wa-kuinuka-kwa-islamic-state/7825423.html

Maafisa wa Idara ya Uchunguzi ya Marekani FBI, Jumatano wamedhibitisha kuwa Idara hiyo ilitoa taarifa kwa mamlaka za Ufaransa kufuatia ukamataji wa wiki iliopita wa Nasir Ahmad Tawhedi , raia wa Afghanistan mwenye umri wa miaka 27 kwenye mji wa Oklahoma City, jimboni Oklahoma, akihusishwa na kupanga upigaji risasi wa halaiki kwa jina la Islamic State, wakati wa uchaguzi wa Marekani wa Novemba. Taarifa hiyo ilipelekea kukamatwa kwa raia mwingine wa Afghanistan, mwenye umri wa miaka 22, anayehusishwa na Tawhedi, kwenye kitongoji cha mji wa Ufaransa wa Haute Garonne, maafisa wa Ufaransa wamesema. Watu wengine watatu walikamatwa awali kwenye mji huo kupitia ushirikiano wa taarifa na Marekani. Waendesha mashitaka dhidi ya ugaidi wa Ufaransa Jumamosi wamesema kuwa washukiwa wote wanahusishwa na kundi la Islamic State, na wanashukiwa kuhusika kwenye mpango wa kufanya shambulizi kwenye uwanja wa michezo na kwenye eneo la maduka. ## Forum

da9802f3f6c3dbd53614a77543d0463ed82b63e4854373669474c92a79a66db4

https://www.voaswahili.com/z/7705

Wiki hii makala ya Jarida la Wikiendi inaangalia siasa na utawala nchini Kenya, kufuatia mswaada wa kutaka kumfungulia mashtaka na kutaka aondolewe ofisini Naibu Rais wa Kenya Rigathi Gashagua umeidhinishwa na Bunge, umefikishwa kwenye Baraza la Seneti na hatima yake bado haijulikani. JARIDA LA WIKIENDI linaangazia mzozo wa Mashariki ya Kati, vita kati ya Israel na Wanamgambo wa Hezbollah, Hamas, wa wahouthi wanaorusha makombora kutoka Yemen, wakati Iran pia ikirusha makombora ya masafa marefu kuelekea Israel. Uchaguzi mkuu umeahirishwa kwa mara ya pili huko Sudan Kusini, huku serikali ikisema haiko tayari kuandaa shughuli hiyo muhimu. Je, uamuzi huo una maana gani kwa wananchi wa Sudan na ukanda huo kwa ujumla? Jarida la Wikiendi linaangazia mchakato unaendelea ndani ya Umoja wa Mataifa wa kulifanya bara za Afrika kuwa na viti viwili vya kudumu ndani ya Baraza la Usalama la Umoja wa Mataifa. Je, hatua hii italeta mabadiliko gani katika masuala ya usalama ndani ya bara la Afrika? Wiki iliyopita viongozi wa Afrika walikutana katika kongamano lililofanyika katika jiji la Beijing huko China. Katika kongamano hilo la tisa la ushirikiano kati ya bara la Afrika na China, mbali na mikopo zaidi, ahadi nyingi zilitolewa. Ugonjwa wa homa ya Nyani (M-pox) umekuwa tishio barani Afrika hususani Jamhuri ya Kidemokrasia ya Congo ambako kuna maambuluzi zaidi ya asilimia 90. Jarida la wikiendi linaangazia uzinduzi rasmi wa kampeni ya Raila Odinga ya kuwania nafasi ya Uwenyekiti wa Tume ya Umoja wa Afrika, Katika uzinduzi huo mwanasiasa huyo mkongwe wa Kenya aliungwa mkono na baadhi ya viongozii wa nchi za Afrika Mashariki akiwemo rais wa Kenya William Ruto. Jarida la wikiendi wiki hii linaangazia kongamano la chama cha demokrat ambalo limemthibitisha Kamala Harris kama mgombea rasmi wa urais wa chama hicho huku kampeni zikipamba moto kuelekea uchaguzi mkuu wa urais wa Marekani. Jarida la wikiendi linaangazia sababu za Kanda ya Afrika Mashariki kushindwa kupata matokeo ya kuridhisha katika michuano ya michezo ya Olimpiki ya majira ya joto pamoja na kuwa iliweza kushiriki michezo kadhaa. Wakati idadi ya watu wanaishi katika umaskini imepungua duniani. Kwa bara la Afrika, hususani katika nchi zilizo Kusini mwa jangwa la Sahara kiwango kikubwa cha ongezeko la umaskini kimeshuhudiwa. Ripoti ya kutetea haki za binaadamu (Human Rights Watch) imesema pande zinazohusika katika mzozo wa Sudan, jeshi la Sudan na vikosi vya RSF vimehusika na unyanyasaji wa kingono na kijinsia katika mji kuu wa Khartoum. Maandamano ya vijana yanayoelelea Kenya hivi sasa yameibuka nchini Uganda, ambako vijana wanadai rasilimali zao kuporwa na rushwa iliyokithiri nchini huko, je nini kifanyike kuhusiana na maandamano hayo katika Ukanda huo wa Afrika Mashariki? Pandisha zaidi

74d47c1173b2c956469c6214ce0ab74e0e3302a09ddb49c7c924968f967de245

https://www.voaswahili.com/z/2774

Mjumbe wa Umoja wa Mataifa kwa ajili ya Sahara Magharibi, Staffan de Mistura ametoa wazo la kugawanywa kwa eneo hilo kati ya Morocco na Polisario Front, kama hatua ya kumaliza mzozo uliodumu kwa karibu miongo mitano Hasina na watu wengine 45 wakiwemo washauri wake wa karibu wanashtakiwa kwa mashtaka ya uhalifu dhidi ya ubinadamu. Hatua hiyo inafuatia kura ya kihistoria wiki iliyopita katika baraza kuu la bunge la taifa kumng'oa madarakani Rigathi Gachagua Rais wa Misri Abdel Fattah al Sisi Jumatano ameteua Meja Jenerali Hassan Mahmoud Rashad, kuwa mkuu wa Idara yenye nguvu ya Intelijensia, akichukua nafasi ya Abbas Kamel ambaye sasa atakuwa mshauri wa Rais. Waziri wa mambo ya nje wa Uingereza David Lammy, hivi karibuni anatarajiwa kutembelea Beijing na Shanghai, ikiwa ziara ya ngazi ya juu zaidi nchini China tangu chama cha Labour kilipoingia madarakani. Mwanamfalme wa Saudi Arabia Mohammed Bin Salman, na Rais wa Misri Abdel Fattah al-Sisi, Jumanne wamekubaliana kuimarisha ushirikiano wa kibiashara na uwekezaji, huku wakitoa wito wa sitisho la mapigano huko Gaza na Lebanon, wakati wa mazungumzo yao mjini Cairo. Naibu Rais wa Kenya Rigathi Gashagua atakabiliana na Seneti katika kesi ya kutaka kuondolewa madarakani, baada ya mahakama ya juu mjini Nairobi, Kenya kukataa kutoa maagizo ya kuizuia Seneti kuendelea na mjadala. Kenya imeanza kuhamisha ndovu kutoka kwenye mbuga ya kitaifa ya wanyamapori ya Mwea, iliyopo mashariki mwa Nairobi baada ya idadi yao kuongezeka kutoka 50 hadi 150, na kwa hivyo kulemea mbuga hiyo yenye ukubwa wa kilomita 42 mraba. Shirika la Afya Ulimwenguni –WHO lilisema Jumatatu kuwa limeidhinisha chanjo mpya ya mpox BAVA.CO kwa vijana wenye umri wa miaka 12 hadi 17, Serikali ya Uganda na kampuni ya ujenzi ya Uturuki ya Yapi Merkezi walitia saini mkataba wa kujenga sehemu ya reli yenye urefu wa kilomita 272, katika jitihada za kukuza biashara ya kikanda, afisa mmoja wa Uganda alisema Jumatatu. Wizara ya Afya ya Zimbabwe Jumapili imethibitisha kesi mbili za kwanza za maambukizi ya mpox bila kueleza kwa kina aina kamili ya virusi hivyo. Ofisi ya rais wa Afrika Kusini imesema Jumapili kwamba waziri wa zamani wa Fedha na Kazi ambaye pia alikuwa gavana wa kwanza mweusi wa Benki Kuu, Tito Mboweni, ameaga dunia akiwa na umri wa miaka 65 baada ya kuugua kwa muda mfupi. Pandisha zaidi

d323ef66c6c94dc80913678caffb168104e77ec4008d69e7906a70f35ee5bca9

https://www.voaswahili.com/z/2775

Hasina na watu wengine 45 wakiwemo washauri wake wa karibu wanashtakiwa kwa mashtaka ya uhalifu dhidi ya ubinadamu. Hatua hiyo inafuatia kura ya kihistoria wiki iliyopita katika baraza kuu la bunge la taifa kumng'oa madarakani Rigathi Gachagua Takriban waandamanaji 200 waliokuwa wakipinga vita vya Israel huko Gaza Jumatatu walikamatwa wakiwa wameketi nje ya jengo la biashara kuu za hisa mjini New York. Mgombea urais wa Marekani kwa chama cha Democrat, makamu wa rais Kamala Harris ametangaza mpango wa kuwapa wanaume weusi nafasi zaidi za kiuchumi wakati chama chake kikijaribu kufikia kundi la wapiga kura linaloonekana kutokuwa na ari ya kushiriki kwenye uchaguzi. Rais wa Marekani Joe Biden Jumapili alijionea mwenyewe hasara iliosababishwa na kimbunga Milton, kwenye jimbo la Florida, ambapo baadhi ya wakazi wanaendelea kutafakari uharibifu wa kimbuga Helen kilichotokewa mwishoni mwa Septemba. Kumbukumbu zote zitaadhimishwa bila mimi kuwepo. Sitaweza kamwe kuwaona wajukuu zangu, aliandika Navalyn. Watu wasiopungua 10 wamekufa na waokoaji walikuwa bado wanawaokoa watu kutoka kwenye mito iliyofurika. Mapigano kati ya Jeshi la Sudan na RSF kwa karibu miezi 18 yanaongeza taharuki ya msaada wa kibinadamu nchini humo. Mpango huo ni sehemu ya hatua zinazochukuliwa kuweka mipango katika utaratibu wa kuisaidia sekta ya biashara ya majumba Mkuu wa wafanyakazi nchini Ukraine pia alisema vikosi vya Kyiv vimeshambulia ghala ya mafuta usiku wa kuamkia leo huko mashariki mwa Russia. Jeshi la Israel limesema kuondoka huko ni muhimu kwa usalama wa wakazi kutokana na kuongezeka kwa shughuli za Hezbollah Zaidi ya nusu ya ndege hizo zisizo na rubani zilinaswa katika eneo la Krasnodar ambako vifusi vilivyoanguka viliharibu nyumba Pandisha zaidi

f779f654b62c1fd794498832632d0212c641ecb1e3796c0cab9d49be1641bcd8

https://www.voaswahili.com/z/2783

Wizara ya Usalama wa Ndani ya Marekani Alhamisi imetangaza kanuni mpya zinazotoa ulinzi wa muda kwa baadhi ya wahamiaji wa Lebanon waliopo Marekani, wakiruhusiwa kuendelea kuishi na kufanya kazi. Hasina na watu wengine 45 wakiwemo washauri wake wa karibu wanashtakiwa kwa mashtaka ya uhalifu dhidi ya ubinadamu. Hatua hiyo inafuatia kura ya kihistoria wiki iliyopita katika baraza kuu la bunge la taifa kumng'oa madarakani Rigathi Gachagua Ukamataji wa hivi karibuni hapa Marekani na Ulaya umepelekea maafisa wa usalama na idara za kijasusi kuwa macho na kuzua wasi wasi wa uwezekano wa kuinuka tena kwa kundi la kigaidi la Islamic State, dhidi ya mataifa ya Magharibi. Waziri wa mambo ya kigeni wa Iran Abbas Araghchi, Jumatano amewasili mjini Cairo, Misri, ikiwa ziara ya kwanza ya waziri wa kigeni wa taifa lake kwa karibu miaka 12, chombo cha habari cha serikali kimesema. Taarifa ya Jumanne imesema kuwa Pakistan imekubali kuimarisha usalama wa raia wa China pamoja na miradi ya China iliyopo kwenye taifa hilo la Kusini mwa Asia, wakati Beijing ikiomba hatua za haraka za kiusalama kuchukuliwa, kufuatia kuongezeka kwa tishio kutoka kwa wanamgambo. Shirika la Afya Duniani, WHO limesema Jumanne kwamba limeweza kuendesha kampeni ya utoaji wa chanjo za polio katikati mwa Gaza kwa maelfu ya watoto licha ya mashambulizi ya Israel kwenye maeneo maalum yaliyotengwa saa chache kabla ya mashambulizi hayo. Wakaazi wa mji mkuu wa Lebanon Beirut Jumanne wameendelea kuwa na wasiwasi baada ya Waziri Mkuu Benjamin Netanyahu kutishia kuendelea na mashambulizi dhidi ya Hezbollah kote Lebanon pamoja na mji mkuu. Afisa mmoja wa ngazi wa juu kutoka shirika la Umoja wa Mataifa la kushughulikia watoto, UNICEF, amesema Jumatatu kwamba zaidi wa watoto 400,000 wa Lebanon wamekoseshwa makazi ndani ya wiki tatu zilizopita. Korea Kaskazini Jumapili imesema kuwa wanajeshi wake wa msitari wa mbele wako tayari kufanya mashambulizi dhidi ya Korea Kusini, na kwa hivyo kuongeza hali ya taharuki kwa hasimu wake huyo anayedaiwa kurusha droni zilizoangusha vijikaratasi kwenye mji mkuu wa Pyongyang. Umoja wa Mataifa umesema kwamba vifaru vya Israel vimevunja milango na kuingia ndani ya kambi moja ya walinda amani kusini mwa Lebanon, ikiwa tuhuma mpya ya ukikuaji na mashambulio ambayo yamelaaniwa na washirika wa Israel. Kumbukumbu zote zitaadhimishwa bila mimi kuwepo. Sitaweza kamwe kuwaona wajukuu zangu, aliandika Navalyn. Pandisha zaidi

4d54784d7b03e31aadae8820f19c71999c5374f44eadfd18d2878e0c7e57e9ab

https://www.voaswahili.com/a/mahakama-kenya-yaamua-kesi-ya-gachagua-iendelee/7822987.html

Katika uamuzi wake Jumanne Jaji Chacha Mwita ameruhusu kesi hiyo kuendelea. Gashagua anatarajia kusimama mbele ya bunge la taifa katika Seneti ambako mashitaka dhidi yake yatasikilizwa. Gashagua amesisitiza kwamba jaribio la kutaka kumuondoa madarakani lina ushawishi wa kisiasa na kueleza kujiamini kwake kwamba mahakama itatoa maamuzi ya haki. Mawakili wa Gashagua, Paul Muite na Tom Macharia Jumatatu walimuuliza Jaji Chacha Mwita kutoa amri kusimamisha kesi ya Gashagua. Katika hatua ya kihistoria wiki iliyopita, Bunge la kitaifa la Kenya lilipiga kura kwa wingi kumshitaki Gashagua kwa tuhuma 11 zikiwemo za ufisadi. Kiongozi huyo mwenye umri wa miaka 59 amekanusha tuhuma na ataendelea kuhudumu katika nafasi yake hadi pale seneti itakapoamua kupitisha kuondolewa kwake. Gashagua alifungua kesi kulizuia bunge la taifa kuendelea Jumatano na Alhamisi akisema kutaka kuondolewa kwake siyo haki na kumeharakishwa sana. ## Forum

bd2e610d6fa8e06f7a8cf6b5f286877d4f2ecdf6fa2e3cf963cd7e8cbf8347e8

https://www.voaswahili.com/a/kenya-yaanza-zoezi-la-kuhamisha-ndovu-kutokana-na-msongamano/7822534.html

Kwa mujibu wa shirika la habari la AP, mkuu wa Idara ya kitaifa ya wanyamapori Erustus Kanga, amesema kuwa idadi kubwa ya ndovu kwenye mbuga ya Mwea ni ishara ya utunzaji bora wa wanyama hao ndani ya miongo mitatu iliyopita. “Hii ni ishara kuwa uwindaji haramu umeshuka, na kwamba ndovu wanashamiri,” Kanga ameongeza kusema. Wataalam walianza kuhamisha ndovu 50 wiki iliopita hadi kwenye mbuga ya kitaifa ya Aberdare yenye ukubwa wa kilomita 780 mraba, na kufikia Jumatatu, tayari ndovu 44 walikuwa wamehamishwa. Wengine 6 wamepangwa kuhamishwa Jumanne. Waziri wa Utalii Rebecca Miano alikuwa miongoni mwa watu walioshuhudia uhamishaji wa ndovu watano Jumatatu. Shughuli yenyewe ilianza alfajiri ikihusisha zaidi ya wataalam 100, wakiwa na vifaa maalum kama magari na ndege. ## Forum

ba47119eceab69851a1e0a6bb839df3140b1480d78f3a59a82974042803a807f

https://www.voaswahili.com/z/4658

Naibu Rais wa Kenya Rigathi Gashagua atakabiliana na Seneti katika kesi ya kutaka kuondolewa madarakani, baada ya mahakama ya juu mjini Nairobi, Kenya kukataa kutoa maagizo ya kuizuia Seneti kuendelea na mjadala. Kenya imeanza kuhamisha ndovu kutoka kwenye mbuga ya kitaifa ya wanyamapori ya Mwea, iliyopo mashariki mwa Nairobi baada ya idadi yao kuongezeka kutoka 50 hadi 150, na kwa hivyo kulemea mbuga hiyo yenye ukubwa wa kilomita 42 mraba. Ruth Chepngetich mwanariadha wa Kenya amevunja rikodi ya mbio za marathon wanawake kwa karibu dakika mbili, aliposhinda mbio za marathon za Chigago Jumapili akitumia muda wa saa 2 dakika 9 sekunde 56. Makamu wa Rais wa Kenya Rigathi Gachagua Jumatatu alikanusha madai ya ufisadi dhidi yake katika mkesha wa kura ya kutokuwa na Imani naye ambayo inaashiria mgawanyiko mkubwa katika chama tawala. Washika dau wakuu kwenye Shirika la Kimataifa la Fedha, IMF, wamesihi Kenya itoe ombi kwa IMF la kuchunguza madai ya ufisadi na utalawa mbaya, kama hatua kuelekea kupata mikopo iliyokwama kufuatia kusitishwa kwa mswada wa fedha uliolenga kuongeza kodi. Ibada ya kumbukumbu imefanyika leo Alhamisi kwa ajili ya wavulana 21 waliofariki katika ajali ya moto kwenye shule mapema mwezi huu. Miezi mitatu baada ya maandamano makubwa dhidi ya serikali nchini Kenya, shirika la haki za binadamu Amnesty International linatarajiwa kuwasilisha ombi leo Jumatano ili kuundwe tume itakayochunguza vifo vya watu kadhaa kutokana na “polisi kutumia nguvu kupita kiasi kinyume cha sheria.” Mkuu wa jeshi la Uganda, ambaye ni mtoto wa kiume wa rais Yoweri Museveni, Generali Muhoozi Kainerugaba, amesema kwamba hakuna rais atakayeongoza Uganda na kwamba hilo ni jukumu la wanajeshi au polisi. Kenya imetoa kadarasi ya usambazaji wa umeme kupitia ushirikiano na sekta ya kibinafsi na kampuni ya Adani ya India, pamoja na benki ya Maendeleo ya Afrika, kulingana na mshauri mkuu wa kiuchumi wa rais, David Ndii. Mahakama ya Juu ya Kenya imesitisha kwa muda mkataba wa kukodishwa kuwa uwanja wa ndege wa kimataifa wa Jomo Kenyatta – JKIA, kwa muda wa miaka 30, kwa kampuni ya India ya Andani Group, kwa lengo la kuupanua. Aliyekuwa mpenzi wa mwanariadha wa Uganda Rebecca Cheptegei, anayedaiwa kumuuwa kwa kumchoma baada ya kummwagia petroli, ameripotiwa kufariki pia, kutokana na majeraha ya moto aliyopata wakati wa tukio hilo. Watoto 17 wamefariki katika moto ulioteketeza bweni la shule yao ya msingi usiku wa kuamkia Ijumaa, katikati mwa Kenya, polisi ilisema. Pandisha zaidi

30b0a7e82206c724b590b4bf997f4931af350eeafdeb6a98d6fa6ee3a611ebe8

https://www.voaswahili.com/a/maadhimisho-ya-siku-ya-chakula-duniani-na-jinsi-ya-kuvilinda-vyakula-vya-asili/7824435.html

Wakati huo huo wataalamu wanasisitiza elimu zaidi kuendelea kutolewa juu ya matumizi sahihi ya viwatilifu vya kilimo kwakuwa matumizi yasiyosahihi ni moja ya sababu ya kutoweka kwa vyakula hivyo.** ** Moja ya changamoto inayokumba jamii nyingi hivi sasa ni kutoweka kwa vyakula vya asili ambavyo vimekuwa chanzo muhimu cha lishe kwa vizazi vingi huku sababu moja wapo ya kutoweka huko ikiwa ni matumizi ya viwatilifu visivyofaa katika kilimo. Matumizi hayo ya viwatilifu visivyofaa yanatokana na baadhi ya wakulima kutofahamu matumizi sahihi ya viwatilifu hivyo, kama anavyoeleza Mussa Chidinda Kaimu Meneja wa usimamizi wa Afya ya mimea kutoka Mamlaka ya Afya ya mimea na viwatilifu Tanzania. Chidinda anaeleza: "Usipokuwa na taarifa sahihi za viwatilifu na uchaguzi wa viwatilifu basi unaambulia kupata nusu ya mazao au usipate kabisa kile ulichokusudia kwahiyo sisi tunafanya nini katika eneo hili kuchagiza uzalishaji sisi tunahakikisha kwamba viwatilifu vyote vinavyouzwa ndani ya nchi hii ni salama kwa kilimo cha nchi hii na ni salama kwa mzalishaji na mlaji akifuata mashariti ambayo tumempa." Baadhi ya sababu zinazopelekea kutoweka kwa vyakula vya asili ni pamoja na mabadiliko ya tabia nchi yanayopelekea vyakula vya asili kushindwa kuhimili mabadiliko hayo pamoja na kilimo cha kisasa kinachohimiza matumizi ya mbegu za kisasa hali inayopelekea baadhi ya wakulima kuona mazao ya asili yamepitwa na wakati. Diomedesi Kalisa kutoka Shirika la Chakula na Kilimo la Umoja wa Mataifa (FAO) ameitaka jamii kuacha kuchukulia vyakula vya asili kupitwa na wakati na baadala yake wanapaswa kujifunza na kuelewa faida zinazopatikana kutokana na kula vyakula vya asili. Kalisa anafafanua kuwa: "Watu wengi wanaweza wakawa wanadhani hivi vyakula vya asili vimepitwa na wakati wakiviangalia wanavidharau wanaona ni vyakula vya masikini lakini kumbe vinafaida kwahiyo watu wenyewe kwanza wanatakiwa kutambua faida zilizopo katika hivi vyakula vya asili nikichukulia mfano wa mahindi ya asili." Hata hivyo Domina Jeremiah Afisa lishe kutoka Biharamulo ameitaka jamii kuendelea kujitokeza katika mafunzo mbalimbali yanayotolewa juu ya matumizi sahihi ya viwatilifu ili kuhakikisha vyakula asilia havitoweki. Jeremiah anatoa ushauri: "Wito wangu kwa wananchi waendelee kuitikia kwa wingi wanaposikia kuna uelimishaji juu ya matumizi bora ya mbolea na viwatilifu matumizi ya mbolea asilia au matumizi sahihi ya mbolea wanazopewa na wataalamu ili tuweze kurejesha vyakula vyetu vya asili. Kalisa amehitimisha akisisitiza umuhimu wa kulinda vyakula asilia na kuhimiza matumizi sahihi ya viwatilifu, akizingatia kauli mbiu ya mwaka huu inayosema “Haki ya chakula kwa wote, kwa maisha ya sasa na ya baadae.” Amesema hatua hizo ni muhimu ili kuhakikisha upatikanaji wa chakula salama na chenye ubora kwa kila mtu. **Imetayarishwa na mwandishi wetu Amri Ramadhani, Dar es Salaam, Tanzania.** ## Forum

af84f09e3b9e36d90dc55a47f1ef58880bbfaf16d51b9d070ce2418d36ab2d3f

https://www.voaswahili.com/z/4657

Wakati Dunia ikiadhimisha siku ya Chakula wakulima nchini Tanzania wametakiwa kuendelea kulinda vyakula vya asili ambavyo vipo hatarini kutoweka kutokana na mabadiliko ya tabia nchi. Watetezi wa haki za watoto wa kike nchini Tanzania wameitaka serikali kubadilisha kipengele cha sheria ya ndoa ya kinachotoa ruhusa kwa mtoto wa kike kuolewa akiwa chini ya umri wa miaka 18. Tanzania itaendelea kuunga mkono juhudi za kurejesha hali ya amani na usalama zinazoendelea kufanywa sehemu mbalimbali barani Afrika ikiwemo Ukanda wa Afrika Magharibi, Pembe ya Afrika na Sudan Kusini. Wakati Dunia ikiadhimisha siku ya utalii Duniani vijana nchini Tanzania wametakiwa kuwa wabunifu ili kuendana na ukuaji wa sekta ya utalii na kuwawezesha kujipatia ajira kupitia ubunifu unaoendana na mahitaji ya utalii nchini. Viongozi wakuu wa upinzani nchini Tanzania waliachiliwa Jumatatu jioni, chama chao kimesema, baada ya kushikiliwa na polisi ambao walizuia maandamano yaliyokuwa yamepangwa jijini Dar Es Salaam katika hatua ya hivi karibuni ya kuwanyamanzisha wapinzani. Polisi nchini Tanzania Jumatatu imewakamata viongozi wawili wa upinzani, chama chao na polisi wamesema, kwa azma ya kuzuia maandamano ya dhidi ya serikali yaliyopangwa kufanyika katika mji mkuu wa kibiashara Dar es salaam. Mkuu wa jeshi la Uganda, ambaye ni mtoto wa kiume wa rais Yoweri Museveni, Generali Muhoozi Kainerugaba, amesema kwamba hakuna rais atakayeongoza Uganda na kwamba hilo ni jukumu la wanajeshi au polisi. Kituo cha Demokrasia Tanzania (TCD) kimetoa ripoti iliyoonyesha mafanikio katika kuimarisha demokrasia nchini huku kukiwa na ushiriki mdogo wa vijana, wanawake, na watu wenye ulemavu katika nafasi za uongozi. Balozi wa Marekani nchini Tanzania amesisitiza hataacha kuzungumzia maswala ya demokrasia na haki za binadamu kinyume na alivyoagiza rais Samia Suluhu Hassan. Wakati dunia ikiadhimisha Siku ya Demokrasia, wachambuzi wa masuala ya siasa nchini Tanzania wameeleza kuwa ushiriki mdogo wa wananchi katika masuala ya demokrasia unadhoofisha maendeleo ya kisiasa na kupunguza uwajibikaji wa viongozi kwa wananchi pamoja na kukwamisha maendeleo ya taifa. Marekani imetowa wito leo Jumatatu kwa serikali ya Tanzania kufanya uchunguzi kutokana na mauaji ya afisa wa upinzani, Ali Mohamed Kibao ambaye mwili wake ulipatikana mwishoni mwa wiki baada ya chama chake kusema alipigwa na kumwagiwa tindikali. Rais Samia Suluhu Hassan wa Tanzania ametowa salamu za rambi rambi kwa viongozi wa chama cha upinzani cha Chadema na familia ya Ali Mohamed Kibao kufuatia kifo cha afisa huyo muandamizi. Pandisha zaidi

e03a321e72ac0d8fe61afaa4af4f3bec34c71b947d26148fed5c7bf0e54243b8

https://www.voaswahili.com/z/4768

Kituo cha Kuzuia na Kudhibiti Magonjwa cha Afrika, CDC, pamoja na wizara ya Afya ya Rwanda, Alhamisi wamesema kuwa kesi za maambukizi ya ugonjwa wa Marburg nchini humo zimeshuka. Jamhuri ya Kidemokrasia ya Congo imeishutumu Rwanda kwa kuweka vikwazo katika mazungumzo yanayoendelea kutatua mzozo wa waasi wa M23 mashariki mwa DRC ambao umesababisha zaidi ya watu milioni 1.7 kuyahama makazi yao. Mkuu wa jeshi la Uganda, ambaye ni mtoto wa kiume wa rais Yoweri Museveni, Generali Muhoozi Kainerugaba, amesema kwamba hakuna rais atakayeongoza Uganda na kwamba hilo ni jukumu la wanajeshi au polisi. Rwanda imemkuta na hatia mzee mwenye umri wa miaka 75 kwa kushiriki katika mauaji ya kimbari ya 1994, na kumuhukumu miaka 20 jela, chombo cha habari kinachoungwa mkono na serikali kiliripoti Alhamisi. Wajumbe waliohudhulia katika kongamano la chakula na kilimo linalofanyika Kigali, Rwanda wametaja matumizi ya akili mnemba AI, kuweza kutatua changamoto zinazotokana na kilimo kwa kutafuta mbinu za kuinua kipato cha wakulima na kuongeza chakula. Rais wa Rwanda Paul Kagame alikula kiapo Jumapili kwa muhula wa nne, akisema amani ya kikanda ni “kipaumbele chake” katika kukabiliana na mzozo unaoendelea katika nchi jirani ya Jamhuri ya Kidemokrasia ya Congo. Nia ya Rwanda ya kulinda maslahi yake dhidi ya Uganda ndiyo chanzo kikuu cha waasi wa M23 kuzuka tena hivi karibuni mashariki mwa Jamhuri ya Kidemokrasia ya Congo, makundi mawili ya utafiti yanayohusiana na Chuo Kikuu cha New York yamesema katika ripoti ya Jumanne. Mawaziri wa mambo ya nje wa Jamhuri ya Kidemokrasia ya Congo na Rwanda wamefikia makubaliano ya kusitisha mapigano kuanzia Agosti 4 katika mkutano uliofanyika mjini Luanda chini ya upatanishi wa Rais wa Angola, ofisi ya Rais wa Angola ilisema Jumanne. Wananchi wengi wa Rwanda wamepongeza ushindi wa kiongozi wao Paul Kagame, baadhi wakisema habidi kuondoka madarakani la sivyo nchi hiyo itatumbukia katika ghasia. Rais Paul Kagame wa Rwanda ameshinda muhula wa nne katika uchaguzi wa urais na bunge uliofanyika Rwanda Julai 15. Rais wa Rwanda Paul Kagame Jumamosi amekamilisha kampeni yake siku mbili kabla ya uchaguzi mkuu kufanyika Jumatatu. Raia wa Rwanda wanapiga kura Jumatatu katika uchaguzi ambao bila shaka utarefusha muda mrefu wa utawala wa Rais Paul Kagame, ambaye anagombea bila kupingwa baada ya miongo mitatu madarakani katika taifa hilo la Afrika Mashariki. Pandisha zaidi

4505f7f3f4b8f52931d1f1acc0f6f234ed415231ea6015031cd03a143dd77fd7

https://www.voaswahili.com/z/4659

Serikali ya Uganda na kampuni ya ujenzi ya Uturuki ya Yapi Merkezi walitia saini mkataba wa kujenga sehemu ya reli yenye urefu wa kilomita 272, katika jitihada za kukuza biashara ya kikanda, afisa mmoja wa Uganda alisema Jumatatu. Mkuu wa jeshi la Uganda, ambaye ni mtoto wa kiume wa rais Yoweri Museveni, Generali Muhoozi Kainerugaba, amesema kwamba hakuna rais atakayeongoza Uganda na kwamba hilo ni jukumu la wanajeshi au polisi. Mwanariadha wa Olimpiki kutoka Uganda, Rebecca Cheptegei aliyedaiwa kufa kutokana na ya kuchomwa na petroli na mpenzi wake wa zamani amezikwa Jumamosi kwa heshima zote za kijeshi. Mpinzani maarufu wa Uganda, Bobi Wine, alipigwa risasi kwenye mguu na polisi Jumanne katikati mwa nchi, imetangazwa katika ujumbe kwenye akaunti yake rasmi kwenye mtandao wa kijamii wa X. Kampeni ya vyombo vya habari inayojulikana kama “Washirika wa Afrika” iliyoandaliwa na China Media Group (CMG) itakuza mahusiano wa vyombo vya habari kati ya China na Afrika, na kuimarisha ushirikiano kwa vitendo baina yao, wamesema marais wa nchi za Afrika. Kamanda wa zamani wa kundi la waasi la Lord Resistance Army (LRA) alipatikana na hatia kwa makosa kadhaa ya uhalifu dhidi ya ubinadamu katika hatua muhimu ya utendaji wa haki kwa watu wengi nchini Uganda walioteseka kwa miongo kadhaa kutokana na uasi wake wa kikatili. Polisi wa Uganda wamesema Jumapili kuwa idadi ya vifo kutokana na maporomoko ya ardhi kwenye eneo kubwa la kutupia taka mjini Kampala imefikia 13, wakati timu za uokozi zikiendelea kutafuta manusura. Mafuvu ya watu kumi na saba yaliyokuwa yamezikwa ndani ya makasha ya chuma yamefukuliwa katika jengo linaloshukiwa kuwa la Ibada katikati mwa Uganda, polisi wameliambia shirika la habari la AFP. Watu kadhaa ambao walijiunga na maandamano ya kupinga ufisadi yaliyozimwa katika mji mkuu wa Uganda Kampala kwa kukaidi marufuku rasmi walifunguliwa mashtaka Jumanne na kuwekwa rumande, mawakili wao wamesema. Dunia leo inaadhimisha siku ya wakimbizi, kauli mbiu ikiwa ni “mshikamano na wakimbizi.” Moja ya vikwazo vikuu kwa wakimbizi wa Sudan kujaribu kujenga maisha mapya nchini Uganda ni lugha. Baadhi ya takriban watu 40,000 ambao wamewasili katika miezi ya karibuni walikuwa na wanajua kiingereza kidogo lakini hakiwasaidii kupata ajira au kuingia kwa urahisi katika jamii za Uganda. Rais wa Kenya William Ruto ametangaza Ijumaa wiki hii kuwa siku kuu ya kitaifa kuomboleza vifo vya watu 238 waliofariki kutokana na mafuriko. Pandisha zaidi

842decb5b64cec440c32a81e8c35a621f2644511bc5714ccc6721076f7f67e10

https://www.voaswahili.com/a/uingereza-kutadhmini-upya-ushirikiano-wake-wa-kiuchumi-na-china/7823951.html

Wachambuzi wanasema wakati wa ziara hiyo, watakuwa wakiangalia dalili za kufufuliwa kwa ushirikiano kati ya Uingereza na China, ambao umedorora katika miaka ya karibuni. Shirika la habari la Reuters wiki iliyopita lilisema kuwa Lammy anatarajiwa kukutana na maafisa wa China mjini Beijing, pamoja na wawakilishi wa makampuni ya Uingereza mjini Shanghai, na kwamba ziara hiyo itakuwa ya siku mbili kulingana na vyanzo vya kuaminika. Msemaji wa ofisi ya masuala ya Kigeni na Jumuia ya Madola ya Uingereza ameambia VOA kwamba ziara ya Lammy haijatangazwa kwa umma. Wakati wa kampeni za bunge mwaka huu, chama cha Labour cha Uingereza kiliahidi kutathmini upya, uhusiano wa China na Uingereza ili kujenga ushirikiano wa muda mrefu. Wakati wa mawasiliano ya simu ya Agosti, kiongozi wa China Xi Jingping na Waziri Mkuu wa Uingereza Kier Stammer walisema kuwa licha ya tofauti zilizopo, kuna haja ya kuwa na mashauriano ya dhati, wakati wakiahidi kuimarisha ushirikiano wa kiuchumi na kimataifa. ## Forum

345d44de7ccf774aac3c86afa0dfa2abd2730bbbfacdeb8525cf9136feb12840

https://www.voaswahili.com/a/saudi-arabia-kuwekeza-misri-kinyume-na-kutoa-misaada-ya-kifedha/7823948.html

Kwa mijubu wa shirika la habari la Reuters, ziara hiyo anafanyika kukiwa na tetesi za uwekezaji mkuwa wa Saudia, nchini Misri ambayo imepokea fedha nyingi mwaka huu zikiwemo dola bilioni 35 kutoka mfuko wa UAE wa ADQ. Ziara ya mwisho rasmi ya Mohammed Bin Salman nchini Misri ilifanyika 2022. Saudi Arabia ambayo imekuwa ikitoa misaada ya Misri katika miaka ya nyuma imeashiria kubadili mikakati na badala yake kuanza kuwekeza moja kwa moja kinyume na kutoa misaada kwa washirika wake. Mwezi uliopita, waziri mkuu wa Misri alisema kuwa Saudi Arabia inapanga kuwekeza dola bilioni 5 nchini mwake, tofauti na fedha ambazo zilikuwa zimehifadhiwa kwenye Benki kuu wa Misri. Baadhi ya uwekezaji ni pamoja na maeneo mawili ya kitalii kwenye ufukwe wa Bahari ya Shamu, pamoja na kwenye peninsula ya Sinai, yote yakiangalia upande wa pili wa Saudia Arabia. ## Forum

abba0a95e0946bba9c9416aa579524214b24ab9b000f51aeaba72d6941aec280

https://www.voaswahili.com/a/takriban-watu-200-wakamatwa-kwenye-maandamano-dhidi-ya-vita-vya-israel-new-york/7822554.html

Waandamanaji hao, wakiwa nje ya jengo hilo maarufu lililopo kwenye kitongoji cha Manhattan, walisikika wakisema kuwa “Let Gaza Live” Up up with liberation, down down with occupation,” ambazo ni kauli za kutetea uhuru wa wakazi wa Gaza na kupinga mashambulizi yanayoendelea kutekelezwa na Israeli. Beth Miller ambaye ni mwanaharakati wa kisiasa kwenye kundi la Jewish Voice for Peace, ambalo liliitisha maandamano hayo alisema kuwa, “Sababu yetu kukusanyika hapa ni kuomba Marekani isite kutuma mabomu kwa Israel, na ikome kufaidi kutokana na mauaji ya halaiki wapalestina yanayotekelezwa na Israel.” Wakati huo huo kundi ndogo la waandamanaji wakiwa na vibendera vya Israel walionekana karibu na kundi hilo lililokuwa likipinga Israel. Kwenye ripoti tofauti Shirika la Msalaba mwekundu la Lebanon lilisema Jumatatu kwamba shambulizi la anga la Israel liligonga jengo la makazi kaskazini mwa Lebanon na kuuwa takriban watu 21. ## Forum

60101ea6ce292ceab3c5919ba843f7c77301b6fd6a68f5e7ed8a0caa44932399

https://www.voaswahili.com/a/kamala-harris-kuinua-hali-ya-maisha-ya-wanaume-weusi-wa-kimarekani/7822549.html

Baadhi ya mipango ya Harris ni pamoja na kutoa mikopo inayoweza kusamehewa kwa wawekezaji weusi, kuanzishwa kwa biashara ndogo ndogo, utafiti kwenye ugonjwa wa sickle cell, pamoja na magonjwa mengine ambayo kwa kawaida huathiri wanaume weusi hapa Marekani. Tayari Harris amesema kuwa anaunga mkono kuhalalishwa kwa bangi pamoja na mpango wake wa kuhakikisha kuwa wanaume weusi wanapata nafasi kwenye sekta ya kitaifa ya uuzaji wa bangi. Pia ameahidi kuratibiwa kwa biashara ya fedha za kidijitali za cryptocurrency, ili kulinda wanaume weusi wanaowekeza kwenye sekta hiyo. Mpango huo uliopewa jina “opportunity agenda for Black men” unalenga kutoa motisha kwa wanaume wamarekani weusi, ambao wanahofiwa kuwa huenda wakasusia kupiga kura. Mpango huo aliutangaza kabla ya kutembelea mji wa Erie, Penssylvania wenye biashara ndogo za watu weusi, pamoja kufanya mkutano wa kampeni. ## Forum

b8f5fd4ef9e91fc7ef2bd5e58352211b7d150f0593b0b0cccc972b058a85bfcb

https://www.voaswahili.com/a/waziri-wa-mambo-ya-kigeni-wa-iran-atembelea-misri/7825415.html

Kwa mujibu wa shirika la habari la AFP, ziara ya mwisho ya waziri wa mambo ya kigeni wa Iran nchini Misri ilikuwa ya Ali Akbar Saleni, mnamo 2013 mjini Cairo. Araghchi ambaye yupo kwenye ziara za mataifa kadhaa aliwasili Cairo baada ya kutembelea Jordan, alipokutana na kuzungumza na mwenzake Ayman Safadi. Wawili hao walizungumzia masuala ya maendeleo ya kieneo wakati “ kukiwa na ukatili na uchokozi dhidi ya Gaza na Lebanon”, kulingana na msemaji wa wizara ya mambo ya kigeni ya Iran Esmaeli Baghaei. Araghchi wakati akiwa Jordan pia alikutana na mfalme Abdullah wa Pili mjini Amman. Ndani ya wiki moja iliopita, Araghchi ametembelea Lebanon, Syria, Saudi Arabia, Qatar, Iraq na Oman, ikiwa juhudi ya kupunguza taharuki pamoja na kudhibiti mzozo wa Mashariki ya Kati kuenea. Baadaye kiongozi huyo atatembelea Uturuki na Misri kulingana na wizara yake. ## Forum

9cd6f7e1589fcb2e96b7052a122d463653df9234e3247af21c9f7901b30e63a0

https://www.voaswahili.com/a/china-yaomba-kuhakikishiwa-usalama-wa-raia-wake-ndani-ya-pakistan/7823958.html

China imewekeza mabilioni ya dola huko Pakistan katika miaka kadhaa iliyopita, wakati ikijenga miundomsingi chini ya mradi wa Reli na Barabara, huku pia ikiendesha bandari muhimu pamoja na mgodi muhimu nchini humo. Hata hivyo raia wa China pamoja na miradi yao wamekuwa wakishambuliwa na wanamgambo wanaopigania kile wanasema ni uporaji kwenye jimbo la kusini magharibi la Balochistan lenye utajiri mkubwa wa madini. Taarifa hiyo imetolewa wakati wa ziara ya siku nne ya Waziri Mkuu wa China Li Quing, Jumatatu, ikiwa ya kwanza ya waziri mkuu wa China ndani ya miaka 11, siku chache tu baada ya shambulizi la kujitoa muhanga mjini Karachi kuuwa wahandisi wawili wa China, likiwa shambulizi la pili la aina hiyo mwaka huu. Taarifa kutoka wizara ya kigeni ya Pakistan imesisitiza azma ya serikali ya kuimarisha usalama nchini. ## Forum

76879ba24ca84c3622aa741cd2908d85696ec5089a0d65b2948a922448802f4f

https://www.voaswahili.com/a/maelfu-ya-watoto-wa-gaza-wamepokea-chanjo-za-polio--who-yasema/7823955.html

Kama sehemu ya makubaliano kati ya Jeshi la Israel na wanamgambo wa Hamas, sitisho la mapigano kwa muda, kwa misingi ya kibinadamu kwenye mapigano hayo yaliyochukua mwaka mmoja lilikuwa lianze Jumatatu, ili kufikia mamia ya maelfu ya watoto walioathiriwa. Hata hivyo saa chache kabla ya hilo kufanyika, maafisa wa misaada wa Umoja wa Mataifa walisema kuwa vikosi vya Israel vilishambulia mahema kadhaa karibu na hospitali ya Aqsa, iliopo kwenye sehemu maalum iliotengwa, ambapo watu wanne walipoteza maisha. Shirika la UN kwa ajili ya Palestina la UNRWA limesema kuwa moja ya shule kwenye mji wa kati kati mwa Gaza wa Nuseirat, ambayo ilitengwa kama sehemu ya kutolea chanjo ilishambuliwa usiku kucha kati ya Jumapili na Jumatatu, na kuuwa watu 22. Msemaji WHO Tarik Jasarevic ameambia wanahabari mjini Geneva kwamba zaidi ya watoto 92,000 ambao ni takriban nusu ya waliolengwa kupewa chanjo za polio, walikuwa wamefikiwa kufikia Jumatatu. ## Forum

bdc41749252671e90f02790fb111784f20dcede415d2c1d1d082a20c3c168011

https://www.voaswahili.com/a/wasiwasi-waongezeka-wakati-netanyahu-akitishia-kufanya-mashambulizi-zaidi-beirut/7823035.html

Netanyahu alitembelea kambi ya jeshi katikati mwa Israel ambako wanajeshi wanne waliuwawa Jumapili na ndege zisizokuwa na rubani za Hezbollah, alisema Jumatatu Israel iliendelea kulishambulia kundi hilo linaloungwa mkono na Iran, bila kuwa na huruma kote Lebanon ikiwemo Beirut. Jumanne wakaazi wa Beirut walionekana wakiendelea na shughuli zao za kawaida, wakinywa kahawa, mikate na kuvuta shisha. Mzozo kati ya Israel na Hezbollah ulianza mwaka mmoja uliopita wakati kundi hilo la wanamgambo lilipofyatua roketi Israel kwa lengo la kuliunga mkono kundi la wanamgambo la Hamas wakati wa kuanza vita vya Gaza. Jeshi la Israeli limesema kuwa operesheni zake zina lengo la kuhakikisha kurejea maelfu ya watu waliokoseshwa makazi kaskazini mwa Israel. ## Forum

a32855a09188201e6f0a35958083a13c450d31fdde398bcb204be95e2c45c481

https://ba.voanews.com

Ubistvo vođe Hamasa Yahyje Sinwara izazvalo je obnovljenu nadu u Washingtonu da bi sukob koji je opustošio Gazu i Bliski istok stavio na rub regionalnog rata mogao ustupiti mjesto potencijalno mirnom rješenju. No media source currently available TV program za gledaoce u BiH, svakog radnog dana u 23 sata. Program koji emitujemo posvećen je dnevnim događajima u Americi, Bosni i Hercegovini, regiji Balkana i svijetu. Donosimo vijesti, TV priloge, analize i komentare aktuelnih zbivanja. Predsjednička kandidatkinja Demokratske stranke, potpredsjednica SAD Kamala Harris, pravdala je poteze Bidenove administracije u borbi protiv ilegalne imigracije u intervjuu za konzervativni Fox News u srijedu, okrivljujući republikance što nisu usvojili zakon o bezbjednosti granica. Potpredsjednik Vlade Srbije Aleksandar Vulin boravi u zvaničnoj posjeti Ruskoj Federaciji, gdje se sastao se sa direktorom Spoljne obavještajne službe te zemlje Sergejom Nariškinom i direktorom Federalne službe bezbjednosti Aleksandrom Bortnikovom, saopštila je Vlada Srbije. Ukrajinski predsjednik Volodimir Zelenski rekao je u četvrtak da su ključ za okončanje ruskog rata u Ukrajini - na način koji sprječava da se rat ponovi - evropsko jedinstvo, pritisak na Rusiju i jačanje Ukrajine. Kineski predsjednik Xi Jinping rekao je da je uspješno partnerstvo između Kine i Sjedinjenih Država prilika za dvije zemlje da jedna drugoj budu pokretači za razvoj, a ne prepreka, javljaju državni mediji u srijedu.

1f4d26605af7c0fd31dc837ca733c6d58acfd8bf3410e28a1c841b5e8a358287

https://www.glasamerike.net

Linkovi Idi na glavni sadržaj Idi na glavnu navigaciju Idi na pretragu NASLOVNA RUBRIKE AMERIKA BALKAN GLOBALNE TEME EKONOMIJA NAUKA I TEHNOLOGIJA MEDICINA KULTURA DRUŠTVO SPORT INTERVJU TV PROGRAM Otvoreni studio Iz Amerike Learning English Pratite nas Jezici Pretraga Pretraga Prethodna Sledeća Najnovije Rat u Ukrajini Amerika Balkan Intervju Aktuelno Kako je pronađen ubijeni lider Hamasa? Ko je bio vođa Hamasa Jahja Sinvar? Srbin iz Ohaja ide u zatvor i biće proteran iz SAD jer je prikrivao da je osuđen za ratni zločin u Hrvatskoj Rusija testira borbenu gotovost nuklearne raketne jedinice Moldavija: Građani se obučavali u Rusiji, Srbiji i BiH da izazivaju nerede Još vesti... U fokusu Istraga Komisija koja istražuje atentat na Trampa: Tajnoj službi potrebna reforma Bliski istok Izraelske snage ubile vođu Hamasa, Bajden poručio da je vreme da se rat okonča Amerika Hrišćanski nacionalizam prožima Republikansku partiju Ekonomija Svjetska banka: U Srbiji značajan rast javnog duga, u Crnoj Gori deficit zbog manjih doprinosa za penzije Preuzmite mobilnu aplikaciju Glasa Amerike Izbori u SAD 2024. Haris prvi put na konzervativnom Foks njuzu: Oštra polemika o imigraciji i Bajdenu Šta je "oktobarsko iznenađenje"? Bivši predsednik Karter glasao na izborima posle stotog rođendana Pregled nedelje 12. oktobar 2024. Sve emisije Balkan Fridom haus: Srbija slobodna zemlja u sferi interneta, ali provladini akteri kontrolišu narativ na mrežama Više naslova Sport Preminuo Dikembe Mutombo, košarkaš "veći od života" Druge sportske vesti Amerika Usluge za upoznavanje uživo sve popularnije u Americi Bivši zvaničnik Las Vegasa osuđen na 28 godina zbog ubistva novinara Kineske pande ponovo u Vašingtonu - ali će posetioci moći da ih vide tek u januaru VIDEO Snimak izraelske vojske uoči zarobljavanja Sinvara Ko je bio ubijeni vođa ekstremista Hamasa? Ideja hrišćanskog nacionalizma u američkoj republikanskoj partiji Bao Li i Ćing Bao doputovali iz Kine u Ameriku Sloboda medija Dokle će Srbija biti rasadnik ruske propagande na Balkanu? Izveštaj CPJ: Sloboda medija u SAD pod nikad gorim pritiscima Alsu Kurmaševa za Glas Amerike: Stalno mislim na političke zatvorenike u Rusiji Još naslova... Intervju Đurić za Glas Amerike: Srpski organi će sarađivati sa američkim ako dođe do istrage o Kušneru Ostali intervjui Najčitanije 1 Objavljeni rezultati popisa u Crnoj Gori: 41,1 odsto Crnogoraca, 32,9 odsto Srba 2 Rusija raketirala Mikolajev, šef NATO-a poslao poruku Putinu 3 Zelenski predstavio plan pobede u parlamentu, NATO ga ne podržava u celini 4 Moldavija: Građani se obučavali u Rusiji, Srbiji i BiH da izazivaju nerede 5 Kako je pronađen ubijeni lider Hamasa? 6 Fridom haus: Srbija slobodna zemlja u sferi interneta, ali provladini akteri kontrolišu narativ na mrežama Integracije Decenija Berlinskog procesa: Politička volja važnija od planova Mediji Kako su novinari izveštavali o ratu Izraela i Hamasa Balkan Analitičar o popisu u CG: Sporna pitanja razočarala sve koji su njima željeli da manipulišu Kultura Četiri dana srpskog filma u Vašingtonu Ostale vesti Završeno svedočenje maloletnika zbog masovnog ubistva u Ribnikaru Zelenski: Rusija šalje 10.000 sjevernokorejskih vojnika u borbu protiv Ukrajine SAD izvele vazdušne udare na skladišta oružja Huta u Jemenu Bivši član grupe One Directon Lijam Pejn pao sa terase hotela u Buenos Ajresu i poginuo Vučić uskoro saopštava odluku ide li na samit BRIKS Zelenski nudi "plan pobede" saveznicima iz EU i NATO Protest u Loznici: „Rio Tinto nije problem, već oni koji hoće da nas prodaju“ Posle odluke o ulasku na Kosovo građana BiH sa ličnim kartama: Gde je nestala Kurtijeva politika reciprociteta? Back to top XS SM MD LG

2d5355523e19859f54ae80f09b0b04ca444dbca82ad38fef00aa497feb33e957

https://www.voalingala.com

Liens d'accessibilité Menu principal Retour à la navigation principale Retour à la recherche Pays/Régions Angola Congo-Brazzaville RDC Rwanda Afrique États-Unis Monde Sujets Analyse/Entretien Culture/Éducation Économie Insolite Justice Politique Religion Santé/ Médecine Sécurité Science/Technologie Sports Nini mbulamatari ya Amerika elobi ? Yekola Angele Suivez-nous Langues Recherche Direct Direct Recherche Précédent Suivant Dernières nouvelles RDC Maponami Ma Amerika 2024 États-Unis : Biden et Trump face à face pour leur premier débat - 28 Juin, 2024 0100 UTC Embed share Embed share The code has been copied to your clipboard. width px height px The URL has been copied to your clipboard No live streaming currently available 0:00 0:00 Live En direct DummyTube Live: UNGA Embed share Embed share The code has been copied to your clipboard. width px height px The URL has been copied to your clipboard No live streaming currently available 0:00 0:00 Live En direct DummyTube Chancel Mbemba azongisami na Olympique de Marseille SML: Malita ya commune ya Tshopo mapunzami mpe matikali kaka na nkombo na Kisangani SML: Mbulamatari ya Biden mpe Harris elongoli nyongo ya bayekoli ya kelasi ya likolo mpo na basali ba l’Etat SML: Ba ministres bakosala lisusu mibembo libanda te kino suka ya 2024 na Congo-Brazzaville Ndimbola ya enketi mpo na mbeba na est ya RDC eye procureur ya CPI alamusi (Molobeli ya CPI Patrick Tshibuyi) Radio SML: Malita ya commune ya Tshopo mapunzami mpe matikali kaka na nkombo na Kisangani Masano Chancel Mbemba azongisami na Olympique de Marseille Radio SML: Mbulamatari ya Biden mpe Harris elongoli nyongo ya bayekoli ya kelasi ya likolo mpo na basali ba l’Etat Radio SML: Ba ministres bakosala lisusu mibembo libanda te kino suka ya 2024 na Congo-Brazzaville Radio SML: Etikali mikolo 19 mpo na tokoma na maponami na Ekolo Amerika Radio Sango ya Mokili Lelo: Meschack Elia apesi ba Léopards ticket ya CAN 2025 na mingete mibale VOA Lingala Na linaka "Na Bozindo" na VOA: Me Nicolas Lenga ya parti politique Envol atelemeli makanisi ya kobongola mobeko likonzi na RDC Masano Elim. CAN 2025: Ba Léopards balie ba Taïfa Stars ya Tanzanie mpe baleki na phase finale Radio Sango ya Mokili Lelo: Procureur ya CPI alamusi bolukiluki mpo na mbeba na est ya RDC Radio SML: RDC na Ouganda biyokanaki na Kinshasa mpo na kobundisa ba ADF Sango ya mokili lelo SML: Kamala Harris na Donald Trump batambolaki mutu na mutu na ndenge na ye na ba Etats ya makasi TV Tesla ebimisi robotaxi etambolaka yango moko Radio SML: Malita ya commune ya Tshopo mapunzami mpe matikali kaka na nkombo na Kisangani Radio SML: Mbulamatari ya Biden mpe Harris elongoli nyongo ya bayekoli ya kelasi ya likolo mpo na basali ba l’Etat Radio SML: Ba ministres bakosala lisusu mibembo libanda te kino suka ya 2024 na Congo-Brazzaville Radio SML: Etikali mikolo 19 mpo na tokoma na maponami na Ekolo Amerika Radio Sango ya Mokili Lelo: Meschack Elia apesi ba Léopards ticket ya CAN 2025 na mingete mibale VOA Lingala Na linaka "Na Bozindo" na VOA: Me Nicolas Lenga ya parti politique Envol atelemeli makanisi ya kobongola mobeko likonzi na RDC Radio Sango ya Mokili Lelo: Procureur ya CPI alamusi bolukiluki mpo na mbeba na est ya RDC Radio SML: RDC na Ouganda biyokanaki na Kinshasa mpo na kobundisa ba ADF Sango ya mokili lelo SML: Kamala Harris na Donald Trump batambolaki mutu na mutu na ndenge na ye na ba Etats ya makasi TV Tesla ebimisi robotaxi etambolaka yango moko Radio SML: Pene na bana motango koleka nkoto nkama mineyi bazelami mpo na mangwele ya bukabuka Radio SML: Na RDC Mutombo Dikembe atombolami na molongo ya bilombe ya ekolo Kabila-Lumumba Back to top XS SM MD LG

5274e342eda948feb68934f8c93a8a897bc47d4778f424bcb9a0d99ed98bf146

https://www.voaswahili.com/p/5300.html#content

Upatikanaji viungo Nenda habari kuu Nenda katika urambazaji Nenda katika tafuta Habari Kenya Tanzania Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo Rwanda Uganda Burundi Afrika Marekani Dunia Video Duniani Leo Washington Bureau Maisha na Afya Zulia Jekundu Matangazo Yetu Alfajiri 0300 UTC VOA Express 1330 UTC Jioni 1630 UTC Kwa Undani 1800 UTC Tufuate Lugha Search Mubashara Mubashara Search Iliyopita Ijayo Breaking News Ijumaa, Oktoba 18, 2024 Local time: 13:05 Sauti Alfajiri 18 Oktoba 2024 Baraza la Seneti nchini Kenya limepiga kura kumuondoa kwenye wadhifa wake naibu wa rais wa Kenya Rigathi Gachagua 17 Oktoba 2024 Hatma ya Makamu wa Rais wa Kenya kujulikana baada ya Seneti kukamilisha zoezi la kupiga kura ya kutokuwa na imani naye 16 Oktoba 2024 Watoto milioni 10 katika nchi nne za Afrika Magharibi na Afrika ya Kati waendi shule kutokana na mafuriko makubwa yaliyokumba kanda hiyo 15 Oktoba 2024 Kenya inaendeleza mradi wake wa ujenzi wa nyumba za bei nafuu Zaidi Alfajiri VOA Express 17 Oktoba 2024 Vijana kutoka Tanzania na DRC wanaeleza juhudi wanazofanya katika kukabiliana pamoja na kuondoa umaskini kwenye maeneo wanayoishi. 16 Oktoba 2024 VOA Express 15 Oktoba 2024 Katika kuadhimisha siku ya mwanamke wa kijijini changamoto zake zamulikwa 14 Oktoba 2024 Wito watolewa kwa umuhimu wa uchangiaji damu Tanzania Zaidi VOA Express Jioni Jioni Jioni Jioni Jioni Kwa Undani Kwa Undani Kwa Undani Utaratibu unaotumika kupata kura 270 ambazo zinahitajika kwa mgombea urais Marekani kuweza kushinda uchaguzi mkuu wa Novemba 5 mwaka huu. Marekani imetuma mfumo wa ulinzi na wanajeshi nchini Israel Kwa Undani Zaidi Back to top XS SM MD LG

3318cb2644d7ab2d5fa6f1d09997f6db752bf2b2cf7442123e3d15f36f37249f

https://www.voaswahili.com/z/7855/2024/10/15

Fursa mbalimbali zilizowasilishwa na vyama vikuu viwili – Demokratic na Republican – vina uhakika kuwa rais ajaye atakuwa anatokana na chama kimoja wapo kati ya hivyo, kama ilivyokuwa kwa marais wote tangu 1856. Utawala wa mfumo wa vyama viwili unaweza kuonekana ni kitu cha ajabu. Kabla ya Kamala Harris kuingia katika kinyang’anyiro cha urais ukusanyaji maoni umeonyesha kuwa karibu nusu ya wapiga kura hawakuwa wanafurahishwa na wote Rais Biden na Rais wa zamani Trump. Wamarekani wako tayari kupiga kura mwezi Novemba katika uchaguzi ambao unatarajiwa kuwa na ushindani wa karibu sana katika nafasi ya urais. Jeff Swicord amezungumza na mfuasi wa Trump na Harris ili kupata mawazo yao na uzeofu wao. Hubbah Abdi anaisoma ripoti kamili. Mgombea urais kwa tiketi ya chama cha Republican, Donald Trump, alikabiliana na mpinzani wake wa chama cha Democratic, Kamala Harris, katika mdahalo uliofanyika jana Jumanne, kuhusu masuala kama vile utoaji mimba, uhamiaji na sera za kigeni. Ufyatuaji risasi katika shule ya sekondari jimboni Georgia siku ya Jumatano ilikuwa ni ukumbusho mkubwa kwamba silaha zinawaua Wamarekani zaidi kuliko katika nchi yoyote kubwa yenye kipato cha juu, kwa mujibu wa watalaamu wa afya. Kinyume na ilivyo katika nchi nyingine, Marekani haina sheria ya ukomo wa muda maalum wa kampeni za urais. Baadhi ya familia za Gold Star zimeelezea uungaji mkono wao Jumapili kwa rais wa zamani Donald Trump, baada ya kukosolewa kwa kupiga picha na video katika sehemu iliyowekewa kizuizi kwenye Makaburi ya Kitaifa ya Arlington wiki iliyopita. Kamala Harris ameahidi kuchukua msimamo mkali juu ya uhamiaji katika eneo la mpaka wa kusini wa Marekani na kusema hatozuia upelekaji silaha kwa Israel. Sheria ya Huduma Nafuu ya Afya ACA ambayo pia inajulikana kama “Obamacare,” imeongeza fursa ya huduma za afya kwa mamilioni ya Wamarekani, lakini haiko bayana nini mustakabali wa program chini ya rais ajaye. “Alikuwa ni malkia wa mpakani. Mara ghafla anasema yeye siyo tena malkia wa mpakani,” alisema Rais wa zamani wa Marekani Donald Trump. Mwezi mmoja tu baada ya Rais Joe Biden kutangaza hatawania tena kuchaguliwa kwa muhula mwingine, Kamala Harris alikubali uteuzi wa chama cha Democratik kuwa mgombea urais. Gavana wa Minnesota Tim Walz Jumatano usiku amekubali rasmi uteuzi wa chama chake kugombea nafasi ya makamu wa rais. Pandisha zaidi

838139522e7143e39d61cbbb57f13e3b46ade2a23e1b411996d42c0008454ba9

https://www.voaswahili.com/z/7855/2024/10/16

Idadi ya wapiga kura wanawake imekuwa ni juu zaidi kuliko kwa wanaume katika uchaguzi wa rais Marekani tangu mwaka 1984. Kwa mujibu wa Center for Women in American Politics, wanawake wamekipigia kura chama cha Democratic dhidi ya Republican katika kila uchaguzi wa rais tangu mwaka 1992. Fursa mbalimbali zilizowasilishwa na vyama vikuu viwili – Demokratic na Republican – vina uhakika kuwa rais ajaye atakuwa anatokana na chama kimoja wapo kati ya hivyo, kama ilivyokuwa kwa marais wote tangu 1856. Utawala wa mfumo wa vyama viwili unaweza kuonekana ni kitu cha ajabu. Kabla ya Kamala Harris kuingia katika kinyang’anyiro cha urais ukusanyaji maoni umeonyesha kuwa karibu nusu ya wapiga kura hawakuwa wanafurahishwa na wote Rais Biden na Rais wa zamani Trump. Wamarekani wako tayari kupiga kura mwezi Novemba katika uchaguzi ambao unatarajiwa kuwa na ushindani wa karibu sana katika nafasi ya urais. Jeff Swicord amezungumza na mfuasi wa Trump na Harris ili kupata mawazo yao na uzeofu wao. Hubbah Abdi anaisoma ripoti kamili. Mgombea urais kwa tiketi ya chama cha Republican, Donald Trump, alikabiliana na mpinzani wake wa chama cha Democratic, Kamala Harris, katika mdahalo uliofanyika jana Jumanne, kuhusu masuala kama vile utoaji mimba, uhamiaji na sera za kigeni. Ufyatuaji risasi katika shule ya sekondari jimboni Georgia siku ya Jumatano ilikuwa ni ukumbusho mkubwa kwamba silaha zinawaua Wamarekani zaidi kuliko katika nchi yoyote kubwa yenye kipato cha juu, kwa mujibu wa watalaamu wa afya. Kinyume na ilivyo katika nchi nyingine, Marekani haina sheria ya ukomo wa muda maalum wa kampeni za urais. Baadhi ya familia za Gold Star zimeelezea uungaji mkono wao Jumapili kwa rais wa zamani Donald Trump, baada ya kukosolewa kwa kupiga picha na video katika sehemu iliyowekewa kizuizi kwenye Makaburi ya Kitaifa ya Arlington wiki iliyopita. Kamala Harris ameahidi kuchukua msimamo mkali juu ya uhamiaji katika eneo la mpaka wa kusini wa Marekani na kusema hatozuia upelekaji silaha kwa Israel. Sheria ya Huduma Nafuu ya Afya ACA ambayo pia inajulikana kama “Obamacare,” imeongeza fursa ya huduma za afya kwa mamilioni ya Wamarekani, lakini haiko bayana nini mustakabali wa program chini ya rais ajaye. “Alikuwa ni malkia wa mpakani. Mara ghafla anasema yeye siyo tena malkia wa mpakani,” alisema Rais wa zamani wa Marekani Donald Trump. Mwezi mmoja tu baada ya Rais Joe Biden kutangaza hatawania tena kuchaguliwa kwa muhula mwingine, Kamala Harris alikubali uteuzi wa chama cha Democratik kuwa mgombea urais. Pandisha zaidi

a6d00878383f780e2fd0d6fb2b7aefc76e4d813adfa1c612a3791b3f17460ea4

https://www.voaswahili.com/z/7855/2024/10/17

Majimbo hayo ambayo ni maarufu kama ‘Swing States’ ni muhimu kushinda kuingia White House mwaka 2024. Idadi ya wapiga kura wanawake imekuwa ni juu zaidi kuliko kwa wanaume katika uchaguzi wa rais Marekani tangu mwaka 1984. Kwa mujibu wa Center for Women in American Politics, wanawake wamekipigia kura chama cha Democratic dhidi ya Republican katika kila uchaguzi wa rais tangu mwaka 1992. Fursa mbalimbali zilizowasilishwa na vyama vikuu viwili – Demokratic na Republican – vina uhakika kuwa rais ajaye atakuwa anatokana na chama kimoja wapo kati ya hivyo, kama ilivyokuwa kwa marais wote tangu 1856. Utawala wa mfumo wa vyama viwili unaweza kuonekana ni kitu cha ajabu. Kabla ya Kamala Harris kuingia katika kinyang’anyiro cha urais ukusanyaji maoni umeonyesha kuwa karibu nusu ya wapiga kura hawakuwa wanafurahishwa na wote Rais Biden na Rais wa zamani Trump. Wamarekani wako tayari kupiga kura mwezi Novemba katika uchaguzi ambao unatarajiwa kuwa na ushindani wa karibu sana katika nafasi ya urais. Jeff Swicord amezungumza na mfuasi wa Trump na Harris ili kupata mawazo yao na uzeofu wao. Hubbah Abdi anaisoma ripoti kamili. Mgombea urais kwa tiketi ya chama cha Republican, Donald Trump, alikabiliana na mpinzani wake wa chama cha Democratic, Kamala Harris, katika mdahalo uliofanyika jana Jumanne, kuhusu masuala kama vile utoaji mimba, uhamiaji na sera za kigeni. Ufyatuaji risasi katika shule ya sekondari jimboni Georgia siku ya Jumatano ilikuwa ni ukumbusho mkubwa kwamba silaha zinawaua Wamarekani zaidi kuliko katika nchi yoyote kubwa yenye kipato cha juu, kwa mujibu wa watalaamu wa afya. Kinyume na ilivyo katika nchi nyingine, Marekani haina sheria ya ukomo wa muda maalum wa kampeni za urais. Baadhi ya familia za Gold Star zimeelezea uungaji mkono wao Jumapili kwa rais wa zamani Donald Trump, baada ya kukosolewa kwa kupiga picha na video katika sehemu iliyowekewa kizuizi kwenye Makaburi ya Kitaifa ya Arlington wiki iliyopita. Kamala Harris ameahidi kuchukua msimamo mkali juu ya uhamiaji katika eneo la mpaka wa kusini wa Marekani na kusema hatozuia upelekaji silaha kwa Israel. Sheria ya Huduma Nafuu ya Afya ACA ambayo pia inajulikana kama “Obamacare,” imeongeza fursa ya huduma za afya kwa mamilioni ya Wamarekani, lakini haiko bayana nini mustakabali wa program chini ya rais ajaye. “Alikuwa ni malkia wa mpakani. Mara ghafla anasema yeye siyo tena malkia wa mpakani,” alisema Rais wa zamani wa Marekani Donald Trump. Pandisha zaidi

60da32a23b8d305fdbbe0dafca775090de727565683eb2448ad7ad9cd7680000

https://www.voaswahili.com/z/7855?p=1

Sheria ya Huduma Nafuu ya Afya ACA ambayo pia inajulikana kama “Obamacare,” imeongeza fursa ya huduma za afya kwa mamilioni ya Wamarekani, lakini haiko bayana nini mustakabali wa program chini ya rais ajaye. “Alikuwa ni malkia wa mpakani. Mara ghafla anasema yeye siyo tena malkia wa mpakani,” alisema Rais wa zamani wa Marekani Donald Trump. Mwezi mmoja tu baada ya Rais Joe Biden kutangaza hatawania tena kuchaguliwa kwa muhula mwingine, Kamala Harris alikubali uteuzi wa chama cha Democratik kuwa mgombea urais. Gavana wa Minnesota Tim Walz Jumatano usiku amekubali rasmi uteuzi wa chama chake kugombea nafasi ya makamu wa rais. Obama alikuwa mzungumzaji mkuu katika usiku wa pili wa mkutano mkuu wa chama huko Chicago. Kufuatia kujiondoa kwa Rais Joe Biden katika kinyang’anyiro cha urais, mtizamo wa Chama cha Demokratik umejikita katika mkutano mkuu wa uteuzi wa wagombea. Warepublican katika Bunge wanaunga kwa karibu na mgombea urais Donald Trump katika masuala kadhaa muhimu ya sera ya mambo ya nje ikiwa ni pamoja na uungaji mkono wa Marekani kwa Israel. Makamu wa Rais Kamala Harris amemteua Gavana wa Minnesota Tim Walz kuwa mgombea mwenza katika uchaguzi mkuu wa mwezi Novemba. Makamu Rais wa Marekani, Kamala Harris ameripotiwa kuzindua uchaguzi wake kwa kumteua mgombea mwenza katika kinyang’anyiro cha urais 2024. Katika ushindani wa urais, mgombea wa Republican Donald Trump na mgombea mtarajiwa wa Democratic Kamala Harris wote wako katika safari za kampeni, ambapo Trump alihoji utambulisho wa rangi wa Harris na Harris alitoa changamoto kwa Trump wafanye mdahalo. Uamuzi wa Rais Joe Biden siku ya Jumapili kujiondoa katika kuwania tena urais ulikuwa ni wa kushangaza huko White House na nje ya hapo, na kuacha hali ya kutokuwa na uhakika kuhusu uteuzi wa Democrati kufuatia hatua hiyo. Rais Joe Biden ametoa taarifa Jumapili kwamba anajiondoa katika kinyang’anyiro cha urais mwaka 2024. Pandisha zaidi

9510b1ac18022f8e22177f49b258e2baaf3f0337e8a1b4e19ced1c65ed7255ed

https://www.voaswahili.com/z/2772

Rais wa Kenya William Ruto Ijumaa alimteua waziri wa mambo ya ndani Kithure Kindiki kuwa naibu wake mpya, siku moja baada ya baraza la Seneti kupiga kura ya kumtimua naibu wake wa zamani, Rigathi Gachagua. Kituo cha Kuzuia na Kudhibiti Magonjwa cha Afrika, CDC, pamoja na wizara ya Afya ya Rwanda, Alhamisi wamesema kuwa kesi za maambukizi ya ugonjwa wa Marburg nchini humo zimeshuka. Mjumbe wa Umoja wa Mataifa kwa ajili ya Sahara Magharibi, Staffan de Mistura ametoa wazo la kugawanywa kwa eneo hilo kati ya Morocco na Polisario Front, kama hatua ya kumaliza mzozo uliodumu kwa karibu miongo mitano Wizara ya Usalama wa Ndani ya Marekani Alhamisi imetangaza kanuni mpya zinazotoa ulinzi wa muda kwa baadhi ya wahamiaji wa Lebanon waliopo Marekani, wakiruhusiwa kuendelea kuishi na kufanya kazi. Bunge la seneti nchini Kenya Alhamisi lilipiga kura na kuidhinisha kuondolewa ofisini kwa Naibu Rais Rigathi Gachagua, kutokana na mashtaka 5 kati ya 11 yaliyowasilishwa dhidi yake, katika hatua ambayo haijawahi kushuhudiwa. Hasina na watu wengine 45 wakiwemo washauri wake wa karibu wanashtakiwa kwa mashtaka ya uhalifu dhidi ya ubinadamu. Hatua hiyo inafuatia kura ya kihistoria wiki iliyopita katika baraza kuu la bunge la taifa kumng'oa madarakani Rigathi Gachagua Rais wa Misri Abdel Fattah al Sisi Jumatano ameteua Meja Jenerali Hassan Mahmoud Rashad, kuwa mkuu wa Idara yenye nguvu ya Intelijensia, akichukua nafasi ya Abbas Kamel ambaye sasa atakuwa mshauri wa Rais. Ukamataji wa hivi karibuni hapa Marekani na Ulaya umepelekea maafisa wa usalama na idara za kijasusi kuwa macho na kuzua wasi wasi wa uwezekano wa kuinuka tena kwa kundi la kigaidi la Islamic State, dhidi ya mataifa ya Magharibi. Waziri wa mambo ya kigeni wa Iran Abbas Araghchi, Jumatano amewasili mjini Cairo, Misri, ikiwa ziara ya kwanza ya waziri wa kigeni wa taifa lake kwa karibu miaka 12, chombo cha habari cha serikali kimesema. Taarifa ya Jumanne imesema kuwa Pakistan imekubali kuimarisha usalama wa raia wa China pamoja na miradi ya China iliyopo kwenye taifa hilo la Kusini mwa Asia, wakati Beijing ikiomba hatua za haraka za kiusalama kuchukuliwa, kufuatia kuongezeka kwa tishio kutoka kwa wanamgambo. Shirika la Afya Duniani, WHO limesema Jumanne kwamba limeweza kuendesha kampeni ya utoaji wa chanjo za polio katikati mwa Gaza kwa maelfu ya watoto licha ya mashambulizi ya Israel kwenye maeneo maalum yaliyotengwa saa chache kabla ya mashambulizi hayo. Pandisha zaidi

02697d1d99c1a949172b2d0a75f93a575c354b0415174cb02f581be2285383ed

https://www.voaswahili.com/author/reuters/iuoty

Rais wa Kenya William Ruto Ijumaa alimteua waziri wa mambo ya ndani Kithure Kindiki kuwa naibu wake mpya, siku moja baada ya baraza la Seneti kupiga kura ya kumtimua naibu wake wa zamani, Rigathi Gachagua. Kituo cha Kuzuia na Kudhibiti Magonjwa cha Afrika, CDC, pamoja na wizara ya Afya ya Rwanda, Alhamisi wamesema kuwa kesi za maambukizi ya ugonjwa wa Marburg nchini humo zimeshuka. Mjumbe wa Umoja wa Mataifa kwa ajili ya Sahara Magharibi, Staffan de Mistura ametoa wazo la kugawanywa kwa eneo hilo kati ya Morocco na Polisario Front, kama hatua ya kumaliza mzozo uliodumu kwa karibu miongo mitano Bunge la seneti nchini Kenya Alhamisi lilipiga kura na kuidhinisha kuondolewa ofisini kwa Naibu Rais Rigathi Gachagua, kutokana na mashtaka 5 kati ya 11 yaliyowasilishwa dhidi yake, katika hatua ambayo haijawahi kushuhudiwa. Rais wa Misri Abdel Fattah al Sisi Jumatano ameteua Meja Jenerali Hassan Mahmoud Rashad, kuwa mkuu wa Idara yenye nguvu ya Intelijensia, akichukua nafasi ya Abbas Kamel ambaye sasa atakuwa mshauri wa Rais. Ukamataji wa hivi karibuni hapa Marekani na Ulaya umepelekea maafisa wa usalama na idara za kijasusi kuwa macho na kuzua wasi wasi wa uwezekano wa kuinuka tena kwa kundi la kigaidi la Islamic State, dhidi ya mataifa ya Magharibi. Mwanamfalme wa Saudi Arabia Mohammed Bin Salman, na Rais wa Misri Abdel Fattah al-Sisi, Jumanne wamekubaliana kuimarisha ushirikiano wa kibiashara na uwekezaji, huku wakitoa wito wa sitisho la mapigano huko Gaza na Lebanon, wakati wa mazungumzo yao mjini Cairo. Wakaazi wa mji mkuu wa Lebanon Beirut Jumanne wameendelea kuwa na wasiwasi baada ya Waziri Mkuu Benjamin Netanyahu kutishia kuendelea na mashambulizi dhidi ya Hezbollah kote Lebanon pamoja na mji mkuu. Naibu Rais wa Kenya Rigathi Gashagua atakabiliana na Seneti katika kesi ya kutaka kuondolewa madarakani, baada ya mahakama ya juu mjini Nairobi, Kenya kukataa kutoa maagizo ya kuizuia Seneti kuendelea na mjadala. Wizara ya Afya ya Zimbabwe Jumapili imethibitisha kesi mbili za kwanza za maambukizi ya mpox bila kueleza kwa kina aina kamili ya virusi hivyo. Ofisi ya rais wa Afrika Kusini imesema Jumapili kwamba waziri wa zamani wa Fedha na Kazi ambaye pia alikuwa gavana wa kwanza mweusi wa Benki Kuu, Tito Mboweni, ameaga dunia akiwa na umri wa miaka 65 baada ya kuugua kwa muda mfupi. Rais wa Marekani Joe Biden na waziri mkuu wa Israel Benjamin Netanyahu walizungumza Jumatano kuhusu mpango wa Israel wa kulipiza kisasi dhidi ya Iran, huku kundi la Hezbollah likisema wapiganaji wake waliwarudisha nyuma wanajeshi wa Israel kwenye eneo la mpakani. Kampuni ya TikTok inakabiliwa na kesi mpya zilizowasilishwa Jumanne na majimbo 13 ya Marekani na jimbo la District of Columbia, yakiushtumu mtandao huo wa kijamii maarufu, kwa kudhuru na kushindwa kulinda vijana. Kimbunga Milton kinaelekea Pwani ya Ghuba ya Florida, hapa Marekani, na kufikia dhoruba ya kiwango cha tano Jumanne, na kusababisha msongomano mkubwa wa magari na uhaba wa mafuta, huku maafisa wakiamuru zaidi ya watu milioni 1 kukimbia kabla hakijakumba eneo la Tampa Bay. Meli yenye bendera ya Palau ilishambuliwa Jumatatu na kombora la Russia katika bandari ya kusini mwa Ukraine ya Odesa, kombora hilo liliua raia mmoja wa Ukraine na kujeruhi wahudumu watano katika shambulizi la pili kama hilo katika kipindi cha siku kadhaa, maafisa walisema. Papa Francis atawateuwa makadinali wapya 21 kutoka duniani kote, alisema hayo Jumapili, katika hatua ambayo haikutarajiwa kushawishi kundi hilo lenye nguvu la watu wa kanisa ambao siku moja watamchagua mrithi wake. Waziri mkuu wa Haiti Garry Conille alianza ziara huko Umoja wa Falme za Kiarabu na Kenya mwishoni mwa juma kutafuta msaada wa usalama, baada ya moja ya mashambulizi mabaya ya magenge ambayo nchi hiyo haijawahi kushuhudia katika miaka ya hivi karibuni. Mwenyekiti wa kampuni ya mafuta ya Total Energies, Patrick Pouyanne ambaye pia ni mkurugenzi mkuu amesema Jumatano kwamba anapanga kuzuru Msumbiji baadaye mwezi huu kwa ajili ya mpango wa kuwekeza nchini humo. Washika dau wakuu kwenye Shirika la Kimataifa la Fedha, IMF, wamesihi Kenya itoe ombi kwa IMF la kuchunguza madai ya ufisadi na utalawa mbaya, kama hatua kuelekea kupata mikopo iliyokwama kufuatia kusitishwa kwa mswada wa fedha uliolenga kuongeza kodi. Makamu wa Rais wa Marekani Kamala Harris Alhamisi aliahidi msaada kwa Ukraine, akimuzungumzia mpinzani wake Donald Trump bila kumtaja jina, akisema wale ambao wanataka Ukraine ibadilishe ardhi yake kwa ajili ya amani na Russia, wanaunga mkono “mapendekezo ya kujisalimisha.” Pandisha zaidi

ba5f193dd46dae57aa4d4dd90d476da1caa284e8c82821de43c6ca11688b98de

https://www.voaswahili.com/a/rwanda-yaanza-utoaji-chanjo-dhidi-ya-marburg/7812213.html

"Chanjo inaanza leo," Waziri wa Afya Sabin Nsanzimana alisema katika mkutano na waandishi wa habari katika mji mkuu Kigali. Alisema chanjo hizo zitazingatia wale "walio hatarini zaidi, wafanyikazi wa afya walio katika hatari zaidi wanaofanya kazi katika vituo vya matibabu, hospitalini, ICU, katika dharura, lakini pia wanafamilia wa karibu wa watu waliothibitishwa kuambukizwa. Nchi hiyo tayari imepokea shehena ya chanjo hizo zikiwemo kutoka Taasisi ya Sabin Vaccine. Mlipuko wa kwanza wa homa hiyo ya virusi ya kuvuja damu nchini Rwanda uligunduliwa mwishoni mwa mwezi Septemba, na visa 46 na vifo 12 vimeripotiwa tangu wakati huo. Marburg ina kiwango cha vifo hadi 8asili mia 88, kwa mujibu wa watyaalam wa afya. Dalili za Marburg ni pamoja na homa kali, maumivu makali ya kichwa na udhoofikaji wa jumla wa afya ndani ya siku saba baada ya kuambukizwa na baadaye kichefuchefu kikali, kutapika na kuhara. ## Forum

404599229c75a4a15adda4cf38a7e85865afdc1d99a19e852f4c776f93b60152

https://www.voaswahili.com/a/who-mlipuko-wa-ugonjwa-wa-marburg-wamalizika-equatorial-guinea/7130315.html

Idara hiyo ilitoa taarifa jana Alhamisi ikieleza hakuna mtu mwengine yeyote aliyeripotiwa kuambukizwa na virusi vya Marburg, siku 42 zilizopita baada ya mgonjwa wa mwisho kukamilisha matibabu yake. virusi vya Ugonjwa wa Marburg vinafanana na vya Ebola. Mlipuko wa ugonjwa huo ulitangazwa februari 13 na ilikua ni mara ya kwanza kutokea huko Equatorial Guinea. WHO inasema kwamba Kulikua na watu 17 waloambukizwa na 12 walifariki. Tangazo la kumalizika kwa mlipuko wa ugonjwa huo Equatoriual Guinea linafuatia tangazo kama hilo lililotolewa Tanzania wiki iliyopita. Dalili za Marburg ni pamoja na homa kali, kichwa kuuma , uchovu mwingi , kutapika damu na kuharisha. Unatokana na virusi kama vya Ebola na uambukizwa kwa watu kwa njia ya popo. Ingawa hakuna chanjo wala tiba ya anti-retroviral kwa ajili ya Marburg , WHO ilisema hivi karibuni juhudi zake za haraka kwa kutumia maafisa wa ndani na Serikali zimesaidia kuzuia ugonjwa huo kuenea. ## Forum

5df7c9fde431c419337cec309c60376edd5ebcb9d6473e1e535e568f983a0dd2

https://www.voaswahili.com/a/tanzania-yatangaza-kumalizika-kwa-mlipuko-wa-virusi-vya-marburg-/7120320.html

Kesi tisa, ikiwemo vifo sita vimeandikishwa katika mlipuko huo ambao ulitangazwa mwezi Machi kaskazini magharibi mwa mkoa wa Kagera , WHO imesema. Dalili za Marburg ni pamoja na homa kali, kichwa kuuma , uchovu mwingi , kutapika damu na kuharisha. Unatokana na virusi kama vya Ebola na uambukizwa kwa watu kwa njia ya popo. Ingawa hakuna chanjo wala tiba ya anti-retroviral kwa ajili ya Marburg , WHO imesema juhudi zake za haraka kwa kutumia maafisa wa ndani na Serikali zimesaidia kuzuia ugonjwa huo kuenea. Mkurugenzi mkuu wa WHO kwa Afrika Matshidiso Moeti amesema Tanzania imefanikiwa kutokomeza mlipuko wa ugonjwa huo na kuzuiya uwezekano wa matokeo mabaya ya ugonjwa huo unaoambukiza. ## Forum

3ebda3e3e8c7cc94a39eba3b574f6e9e3c06051d5ad68ef75671d7901ab90194

https://www.voaswahili.com/a/bunge-la-kenya-linajadili-mswada-wa-kuondolewa-naibu-rais-madarakani/7814561.html

Gachagua anakabiliwa na mashtaka kadhaa ikiwemo uvunjaji wa katiba, ufisadi, unyanyasaji wa wafanyakazi wa serikali, kueneza chuki za kikabila na kudhalilisha serikali anayoitumikia. Gacgaua anatarajiwa kujibu shutuma dhidi yake saa kumi na moja alasiri hii. Akizungumza na vyombo vya habari jana jioni, Gachagua aliapa kupinga kabisa madai dhidi yake kwa kila hali. Amedai kwamba ametengwa katika majukumu ya serikali. Rais wa Kenya William Ruto alilifuta kazi baraza la mawaziri na kuteua jingine jipya linalohusisha wanasiasa wa upinzani baada ya maadnamano ya nchi nzima kupinga mswada wa fedha mwezi Juni. Watu 50 walifariki katika maandamano hayo. Gachagua alikuwa amewasilisha kesi mahakamani kulizuia bunge kujadili mswada wa kumshtaki kumwondoa madarakani lakini mahakama kuu ilitupilia mbali ombi hilo. ## Forum

4ab840c743f5e8109495a65122ac3c170fed6b94ba1b532d956151a23d811d0a

https://www.voaswahili.com/a/watu-12-wafariki-katika-ajali-ya-basi-nchini-misri/7822533.html

Ajali ya basi kwenye barabara kuu nchini Misri iliua watu 12 na kujeruhi wengine 33 Jumatatu, wizara ya afya ya nchi hiyo ilisema katika taarifa. Basi hilo lilikuwa limebeba wanafunzi waliokuwa wakirudi nyumbani kutoka Chuo Kikuu cha Galala katika jimbo la Suez mashariki mwa Misri, wakati lilipopinduka kwenye barabara kuu, gazeti linalomilikiwa na serikali Akhbar al-Youm liliripoti. Hapakuwa gari lingine lililohusika katika ajali hiyo, na uchunguzi umeanzishwa kubaini kasi ya basi hilo na mazingira ya ajali hiyo, gazeti hilo lilisema. Wizara ya afya ilisema waliojeruhiwa walipelekwa kwenye hospitali iliyo karibu, 19 kati yao waliondoka hospitali Jumatatu jioni. Ajali za barabarani ni jambo la kawaida nchini Misri, ambako madereva mara nyingi hupuuza sheria za usafiri wa barabarani na barabara nyingi ziko katika hali mbaya. Barabara ya Galala ambako ajali hiyo ilitokea, hata hivyo, ni moja ya maelfu ya kilomita ya barabara kuu na njia za juu zilizojengwa katika mwongo mmoja uliopita, kama sehemu ya kipaumbele cha serikali katika miradi ya miundombinu. Takwimu rasmi zinasema zaidi ya watu 5,600 waliuawa katika ajali za barabarani mwaka 2023 katika taifa hilo lenye idadi ya kubwa zaidi ya watu katika mataifa ya Kiarabu. ## Forum

2be5209a59d73627fbb26b09b9652589f447f4b716617af1f94c2195fced6831

https://www.voaswahili.com/z/7705?p=1

Je? ni njia zipi zitumike kuleta mageuzi chanya kuhusiana na kampeni za upotoshaji zenye lengo la kudanganya mifumo ya habari Afrika? kampeni hizo ambazo zimeripotiwa kuongezeka mara nne tangu mwaka 2022 na kudhoofisha demokrasia na maendeleo Afrika. Jarida la wikiendi linaangazia mchango wa vijana katika uongozi, Je? kizazi kipya kinaweza kuleta mabadiliko yanayohitajika katika maendeleo ya bara la Afrika? Jarida la wekiendi linaangazia safari za kila mara za nje za marais na mawaziri wa nchi za Afrika Mashariki, je safari hizo zinafaida kwa nchi hizo au mzigo kwa walipa kodi? Kenya imeshuhudia maandamano kupinga mapendekezo ya serikali ya ukusanyaji kodi na kumlazimisha Rais William Ruro kuuondoa mswaada huo. Wakati Tanzania wafanyabiashara waligoma kwa kufunga maduka wakilalamikia ongezeko la kodi na kutaka baadhi ya kodi kuondolewa na kiwango cha faini kupunguzwa. Wananchi wengi wa Afrika Mashariki walalamika dhidi ya bajeti zilizotangazwa zinazongeza kodi na ushuru kwa bidhaa muhimu katika nchi hizo. Mikopo kutoka nchi tajiri kwenda nchi za Afrika, nini kifanyike kuhakikisha kunakuwepo uiano na matakwa ya viongozi wa Afrika Chama tawala cha ANC kwa mara ya kwanza kimepata chini ya asilimia 50 ya kura zinazotakiwa kuunda serikali. Je nini kitakachokikwamua chama hicho? Uchaguzi wa marudio au kura ya mseto? Uchaguzi Mkuu wa saba wa kidemokrasia unatarajiwa kufanyika Mei 29 nchini Afrika kusini, Chama tawala cha ANC ikiwa na wasiwasi huku kikitabiriwa kutotimiza asilimia 50 ya kura. Mzozo wa Sudan Kusini wazidi kuwa mbaya, juhudi za kuleta amani zilijadiliwa Kenya huku kukiwa na matumani ya kuwepo utulivu na amani katika taifa hilo lililokumbwa na migogoro kwa muda mrefu Mabadiliko ya hali ya tabia nchi yanaendelea kuleta athari kubwa duniani. Mvua, matetemeko, mafuriko na vimbunga vimekuwa vikishuhudiwa katika meneo mbalimbali. Jarida la wikiendi linaangazia kuona kama ushari kutoka kwa wataalamu unazingatiwa ili kuchukua tahadhari kepuka madhara makubwa. Mapigano huko DRC yanaendelea kupamba moto wakati diplomasia ikipewa kisogo. Rwanda mara kadhaa imekuwa kujiweka kando na tuhuma za kuhusishwa kiyafadhili wa makundi ya waasi. Je ushauri uliotolewa kwa DRC kuishtaki Rwanda utaumaliza mzozo huo? Jarida la weekendi linaangazia ushiriki wa vyama vya upinzani katika kupigania demokrasia Afrika Mashariki na jinsi ambavyo vitahakaikisha haviingiliwi na serikali katika shughuli zao. Pandisha zaidi

8a229a89aa4dc83a1d01ff55981be9742ab0fbe78637ef492e22dfb206467041

https://www.vpo.go.tz/vpos/vice-president-3

#### Wasifu ##### Mhe. Samia Suluhu Hassan *Makamu wa Rais, 2015 - 2021* Mhe. Samia Suluhu Hassan ambaye kwa sasa ni Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanznaia, alikuwa Makamu wa Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania. Alizaliwa mjini Zanzibar Januari 27,1960. ## Elimu yake Mhe. Samia Suluhu Hassan alipata elimu ya Msingi katika shule mbalimbali ikiwemo Chwaka iliyoko Unguja mwaka 1966 hadi 1968, Shule ya Msingi Ziwani iliyoko Pemba kuanzia mwaka 1970 hadi 1971 na shule Msingi Mahonda iliyoko Unguja mwaka 1972. Mwaka 1973 mpaka 1975, Mhe. Samia alijiunga na masomo ya Sekondari katika shule ya Sekondari Ngambo na Lumumba. Mwaka 1977 Mhe. Samia alijiunga na Taasisi ya Fedha na Utawala Zanzibar (ZIFA) ambako alitunukiwa Cheti cha Takwimu na baadaye aliajiriwa na Wizara Mipango na Maendeleo. Baadaye alijiunga na Taasisi ya Maendeleo na Utawala Mzumbe (IDM) ambayo sasa ni Chuo Kikuu Mzumbe mkoani Morogoro kwa masomo ya Stashahada ya Utawala (Public Administration). Mwaka 1989 Mhe. Samia alijiunga na Chuo cha Taifa cha Usimamizi na Utawala wa Ummaki kilichoko Lahore nchini Pakstan kwa ajili ya masomo ya Utawala na baadaye mwaka 1991 aliendelea na masomo ya Utawala kwa Viongozi katika Chuo cha Hyaerabad nchini India. Baada ya mafunzo hayo mwaka 1992 aliajiriwa kwenye Mradi uliokuwa ukifadhiriwa na Shirika la Mpango wa Chakula Duniani (WFP). Mhe. Samia alijiendeleza kimasomo kwa kujiunga na Chuo Kikuu cha Manchester, Uingereza kwa masomo ya Elimu ya juu ya Uchumi ambako alihitimu Stashahada ya juu ya Uchumi. Mwaka 2004 aliendelea na masomo ya Shahada ya Umahiri ya Maendeleo ya Uchumi kupitia Programu shirikishi iliyokishirikisha Chuo Kikuu Huria cha Tanzania (OUT) na Chuo Kikuu cha Southern New Hampshire cha nchini Marekani. ## Uzoefu wa Kisiasa Mwaka 2000 Mhe. Samia aliteuliwa na Chama Cha Mapinduzi kuwa Mwakilishi katika Baraza la Wawakilishi kupitia Viti Maalum ambapo pia aliteuliwa na Rais wa Zanzibar wa wakati huo Mhe. Amani Karume katika nafasi ya Uwaziri na kuwa miongoni mwa wanawake walioshika wadhifa wa juu katika Baraza la Mawaziri. Mwaka 2005 aliteuliwa tena na kuendelea na nafasi ya Uwakilishi katika Baraza hadi mwaka 2010 ambapo aligombea nafasi ya Ubunge katika jimbo la Makunduchi na kufanikiwa kushinda kwa asilimia 80. Kufuatia mafanikio ya kisiasa aliyoyapata ya kuwa mmoja wa Wabunge wa Bunge la Jamhuri ya Muungano wa Tanzania akitokea Zanzibar, akiwa katika nafasi hiyo aliteuliwa kuwa Waziri wa Nchi Ofisi ya Makamu wa Rais anayeshughulikia Muungano. Mwaka 2014 Mhe. Samia akiwa mjumbe wa Bunge Maalum la Katiba alichaguliwa kuwa Makamu Mwenyekiti wa Bunge hilo ambalo lilikua na jukumu la Kuandaa Rasimu ya Katiba Mpya.Pia Julai 2015, Chama Cha Mapinduzi (CCM) kupitia aliyekuwa Mgombea wa Urais wa Chama hicho Hayati Dkt. John Pombe Joseph Magufuli alimteua kuwa mgombea mwenza katika nafasi ya Makamu wa Rais katika uchaguzi mkuu wa mwaka 2015.

bf9ec71ed8b6b1c40dbd248618d75660a56caa0687e1a40d24a0bf77cd609df5

https://www.vpo.go.tz/news/serikali-kusimamia-kwa-ufanisi-uchumi-wa-buluu-uwanufaishe-wananchi

Serikali imesema itaendelea kusimamia na kuratibu kwa ufanisi shughuli za Uchumi wa Buluu nchini ili kuhakikisha wananchi wananufaika ipasavyo kwa kutumia rasilimali hizo kwa ukuaji wa uchumi na maendeleo endelevu. Hayo yameelezwa na Waziri wa Nchi Ofisi ya Makamu wa Rais (Muungano na Mazingira) Mhe. Dkt. Ashatu Kijaji wakati wa Kikao cha Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Maji na Mazingira cha kuwasilisha taarifa ya utekelezaji wa Mkakati wa Utekelezaji wa Sera ya Taifa ya Uchumi wa Buluu ya mwaka 2024 kwa kipindi cha Julai hadi Oktoba 2024 pamoja na taarifa ya utekelezaji wa Mkataba wa Nairobi wa Hifadhi ya Mazingira ya Bahari jijini Dodoma leo Oktoba 16, 2024. Amesema katika kuhakikisha usimamizi huo unafanikiwa, Ofisi ya Makamu wa Rais imeandaa mapendekezo ya uanzishwaji wa Idara ya Maendeleo ya Uchumi wa Buluu itakayokuwa na jukumu la kuratibu, kufuatilia na kufanya tathmini ya utekelezaji shughuli zote za sera hiyo. Katika kuhamasisha matumizi endelevu ya rasilimali za maji, Mhe. Dkt. Kijaji amefafanua kuwa Serikali itaandaa Mpango wa Matumizi ya Maeneo ya Rasilimali za Maji ambapo Mwongozo wa maandalizi ya Mpango wa Matumizi ya Maeneo ya Rasilimali za Maji wa mwaka 2023 umeandaliwa. Aidha, Waziri Dkt. Kijaji amesema Ofisi imeandaa maandiko 13 kwa ajili ya kuyawasilisha kwa wadau wa maendeleo ili kupata fedha zitakazosaidia katika utekelezaji wa miradi ikiwemo ile ya uchumi wa buluu. Katika hatua nyingine, amesema kutokana na Tanzania kuwa Mwenyekiti wa Kamati ya Sekretarieti ya Mkataba wa Nairobi na kuwa mwenyeji wa mkutano wa 12 wa nchi wanachama wa Mkataba wa Nairobi, nchi inatarajia kunufaika na fedha za miradi ya maendeleo. Dkt. Kijaji ametaja manufaa mengine kuwa ni kutangaza fursa za uwekezaji kwa wadau mbalimbali kupitia fursa zilizopo nchini katika nyanja ya Uchumi wa Buluu ambao tayari Serikali imeshaanda Sera yake. “Lengo kuu la Mkataba wa Nairobi ni kudhibiti uchafuzi wa mazingira ya ukanda wa pwani na bahari kutokana na vyanzo na shughuli zinazofanyika nchi kavu na kuwezesha nchi wanachama kushirikiana katika kuandaa na kutekeleza mipango na mikakati ya pamoja ya kuhifadhi, kusimamia na kuendeleza mazingira ya ukanda wa pwani na Bahari ya Hindi,” amefafanua. Kwa upande wake Mwenyekiti wa Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Maji na Mazingira Mhe. Jackson Kiswaga ametoa pongezi kwa Ofisi ya Makamu wa Rais kwa kuwa na mikakati endelevu ya kuhifadhi mazingira. Kutokana na hatua hiyo, ameipongezi Ofisi kwa kuratibu Mkutano wa Wadau wa Mazingira uliofanyika Septemba 09 hadi 10, 2024 jijini Dodoma ambao pamoja na mambo mbalimbali utaleta tija katika hifadhi ya mazingira. Mhe. Kiswaga ambaye pia ni Mbunge wa Kalenga ametoa wito kwa Ofisi ya Makamu wa Rais kuweka mikakati ya kukabiliana na uchafuzi wa mazingira kwenye vyanzo vya maji ili agenda ya uchumi wa buluu iwe endelevu.

0322983ae058a6b3f7bece2398fb593431a6935d16fdfa127aef031b726ef863

https://www.vpo.go.tz/news/makamu-wa-rais-ashiriki-ibada-ya-kumbukizi-ya-baba-wa-taifa

Makamu wa Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania Mhe. Dkt. Philip Mpango na Mkewe Mama Mbonimpaye Mpango wameungana na Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania Mhe. Dkt. Samia Suluhu Hassan pamoja na viongozi, waumini na Wananchi mbalimbali katika Ibada ya Misa Takatifu ya Kumbukizi ya Baba wa Taifa Hayati Mwalimu. Julius Kambarage Nyerere iliyofanyika katika Kanisa Katoliki Parokia ya Mtakatifu Francis Xavier iliyopo Nyakahoja Jijini Mwanza. Akizungumza kwa niaba ya Rais Mhe. Dkt. Samia Suluhu Hassan mara baada ya kumalizika kwa ibada hiyo, Makamu wa Rais amesema serikali inawashukuru viongozi wa dini kwa kuendelea kuliombea Taifa pamoja na Viongozi wake. Makamu wa Rais amesema Baba wa Taifa Hayati Mwl. Julius Kambarage Nyerere ameacha misingi imara inayojenga Taifa imara ambayo viongozi wa sasa na wajao hawana budi kuiendeleza. Ametaja mambo mbalimbali ambayo Baba wa Taifa alitekeleza enzi za uhai wake kama ifuatavyo. Aliongoza kwa ustadi jitihada za kuipatia Tanganyika uhuru na kuunganisha makabila zaidi ya 120 na kuwezesha kutumika kwa lugha moja ya kiswahili. Alibainisha wazi wazi nia yake ya kuchelewesha uhuru wa Tanganyika hadi nchi nyingine ziwe huru. Chini ya uongozi wake, Tanzania ilitoa rasilimali zake kusaidia harakati za ukombozi wa nchi nyingine, Mf. Msumbiji, Angola, Namibia, Afrika Kusini. Alikuwa Mwanamajui (Pan-Africanist) halisi, aliyeasisi muungano wa Tanganyika na Zanzibar na alikuwa miongoni mwa waasisi wa Umoja wa Nchi huru za Afrika (OAU) kwa lengo la kuwaunganisha Waafrika. Mwalimu alikuwa mpenda amani. Ametuachia tunu ya amani na kuifanya nchi yetu kuwa kisiwa cha amani. Aidha, alikuwa msuluhishi mahiri wa migogoro ya Mataifa mengi Barani Afrika, mf. Burundi. Alisimamia ulinzi wa Taifa letu kwa nguvu zote. Kwa mfano, Nduli Idd Amini alipojaribu kukalia kipande cha ardhi yetu, Mwalimu aliwaongoza Watanzania kumfukuza mvamizi huyo na kuwasaidia Waganda kumwondosha kabisa. Alithamini sana haki ya kupata elimu kwa maendeleo ya Taifa na alitoa mchango mkubwa kupitia taaluma yake ya ualimu na pia Serikali yake iligharamia Watanzania kusoma ndani na nje ya nchi katika fani mbalimbali kama ulinzi, afya, uchumi, maji, kilimo ili kupata wataalam wa kutosha. Alikuwa kiongozi mzalendo kweli kweli, ambaye hakujilimbikizia mali bali alijitoa ili kutatua changamoto za wananchi wake. Aliasisi maadili ya Viongozi wa umma na kuyaishi, pamoja na kupiga vita rushwa kwa maneno na vitendo. Katika kujenga na kuimarisha uzalendo miongoni mwa vijana na kujitoa kwa moyo kulitumikia Taifa lao pasipo kuchoka, Mwalimu alianzisha Jeshi la Kujenga Taifa (JKT). Alihimiza kilimo kwa vitendo, akifundisha kuzingatia kanuni bora za kilimo kama matumizi ya pembejeo, mbegu bora n.k. Alikuwa mtunzaji na mhifadhi mahiri wa mazingira. Alianzisha na kutunza msitu wa miti ya asili Kijijini kwake Mwitongo - Butiama. Alimtegemea sana Mungu na alikuwa mwenye bidii ya kusali wakati wote. Aidha Makamu wa Rais ametoa wito kwa wananchi kuendelea kujitokeza katika kujiandikisha kwaajili ya uchaguzi wa serikali za mitaa. Amewasihi wenye uwezo kujitokeza katika kugombea nafasi mbalimbali za uongozi.

ec06685e054dabfb67d447c3f23127953231f0cf87d5407c1ad753e8500d6c5c

https://www.vpo.go.tz/news/makamu-wa-rais-ahimiza-wananchi-kujiandikisha-uchaguzi-serikali-za-mitaa

Makamu wa Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania Mhe. Dkt. Philip Mpango na Mwenza wake Mama Mbonimpaye Mpango wameshiriki zoezi la Uandikishaji kwenye Daftari la Wapiga kura kwaajili ya Uchaguzi wa Serikali za Mitaa katika Kitongoji cha Kihanga Kijiji cha Kasumo Wilaya ya Buhigwe Mkoani Kigoma leo tarehe 12 Oktoba 2024. Akizungumza na wanakijiji wa Kasumo mara baada ya kujiandikisha, Makamu wa Rais amesema zoezi la kujiandikisha katika daftari la kupiga kura ni muhimu kwa kuwa ni wajibu kushiriki katika kuchagua viongozi watakaoweza kuwasaidia wananchi. Amesema viongozi wa serikali za mitaa ndiyo wanaoishi jirani zaidi na wananchi hivyo ni muhimu kushiriki katika kuwachagua wale watakaolinda maslahi ya jamii husika. Makamu wa Rais ameongeza kwamba upatikanaji wa viongozi wazuri unaanza kwa kujiandikisha na baadae kujitokeza kupiga kura hivyo amewasihi kushiriki kikamilifu katika mazoezi yote ya uchaguzi yanayotarajiwa hivi karibuni. Halikadhalika, Makamu wa Rais ametoa wito wa kipekee kwa wanawake kujitokeza katika kugombea nafasi mbalimbali za uongozi kwa kuwa wanazifahamu vema changamoto za jamii na pia wanao uwezo wa kuongoza vizuri. Amesisitiza wananchi kushiriki vema chaguzi zote kwa amani na utulivu kwa kujiepusha na lugha zisizo na staha pamoja na vurugu wakati wa kampeni.

8c78ef49aa318c551b8aa78e86c9d592aa733343d1c1f3651242a15212a217d1

https://www.vpo.go.tz/news/makamu-wa-rais-aelekeza-wabadhirifu-sikonge-kuchukuliwa-hatua

Makamu wa Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania Mhe. Dkt. Philip Mpango ameagiza Wizara ya Kilimo, Ofisi ya Rais – TAMISEMI pamoja Taasisi zingine zinazohusika kuchukua hatua ikiwa ni pamoja na kuwasimamisha kazi wahusika wote waliofanya ubadhirifu wa shilingi bilioni 1.2 za wakulima wa tumbaku katika chama cha ushirika cha Kisanga wilayani Sikonge. Makamu wa Rais amesema hayo wakati akizungumza na Wananchi wa Wilaya ya Sikonge katika mkutano wa hadhara uliyofanyika viwanja vya Tasaf akiwa ziarani mkoani Tabora. Amesema serikali haitoruhusu wakulima kudhulumiwa haki yao hivyo hatua za kisheria zitachukuliwa kwa wote waliohusika. Aidha Makamu wa Rais ameagiza kukamatwa na kufikishwa katika vyombo vya sheria mtuhumiwa mmoja aliyebaki wa utekaji na mauaji ya Afisa Mtendaji wa Kijiji cha Nyahua aliyekuwa katika majukumu yake ya kikazi. Katika Mkutano huo, Makamu wa Rais ameagiza Wakala ya Barabara Mijini na Vijijini (TARURA) kukarabati miundombinu ya barabara hususani barabara muhimu za kiuchumi za Wilaya ya Sikonge kabla ya msimu wa mvua kuanza. Amewasihi wananchi hao kutumia vema siku zilizotolewa za kujiandikisha katika daftari la wapiga kura kwaajili ya kushiriki uchaguzi wa serikali za mitaa mwezi novemba mwaka huu. Awali, Makamu wa Rais ameweka Jiwe la Msingi Mradi wa Maji wa Ziwa Victoria kwa Miji ya Sikonge, Urambo na Kaliua unaogharimu shilingi bilioni 143.2. Makamu wa Rais amempongeza Balozi wa India hapa nchini Mhe. Bishwadip Dey kwa Taifa la India kufadhili mradi huo mkubwa. Amesema India na Tanzania zimekuwa na urafiki wa muda mrefu na kushirikiana katika mambo mbalimbali ikiwemo elimu, biashara, teknolojia na maji. Makamu wa Rais amesema serikali inaendelea na jitihada za kutatua changamoto za maji kwa vitendo ili kuwainua wananchi kiuchumi na Taifa kwa ujumla. Ameongeza kwamba Wilaya hiyo kwa miaka mingi ilikabiliwa na changamoto ya maji safi na salama hivyo wananchi wanapaswa kutunza miundombinu hiyo ili huduma ya maji iweze kudumu kwa muda mrefu. Amesisitiza mradi huo ambao umefikia asilimia 48 kutekelezwa na kukamilika kwa wakati ili wananchi waanze kunufaika mapema na mradi huo.

39ae80ecf2c3c7bf675f25777fc0e5f129b70f385591ee8ac82fdaa84ad7197b

https://www.chiefsecretary.go.tz/documents/speeches

#### Hotuba - MAELEZO YA KATIBU MKUU KIONGOZI WAKATI WA BONANZA LA SHIMIWI TAREHE 10 AGOSTI, 2024 UWANJA WA JAMHURI, DODOMA Imewekwa 10th Aug 2024 - Hotuba ya Katibu Mkuu Kiongozi Mhe. Balozi Hussein A. Kattanga katika semina ya kujadili umuhimu na mchango wa bima katika uchumi wa nchi. Imewekwa 16th Sep 2022 - Hotuba ya Katibu Mkuu Kiongozi katika Bonanza la SHIMIWI 20 Agosti, 2022 uwanja wa Jamhuri, DODOMA Imewekwa 22nd Aug 2022 - Hotuba ya Katibu Mkuu Kiongozi ya kufunga Mkutano wa Faragha wa Makatibu Wakuu, Makatibu Tawala wa Mikoa na Naibu Makatibu Wakuu uliofanyika katika ukumbi wa mikutano wa Jakaya Kikwete, Ikulu Imewekwa 14th Jul 2022 - Hotuba ya Katibu Mkuu Kiongozi ya ufunguzi wa Mkutano wa Faragha wa Makatibu Wakuu, Makatibu Tawala wa Mikoa na Naibu Makatibu Wakuu uliofanyika katika ukumbi wa mikutano wa Jakaya Kikwete, I Imewekwa 14th Jul 2022 - Hotuba ya Mkuu wa chuo Mhe. Balozi Mhandisi John W. H. Kijazi katika mahafali ya 11 ya chuo kikuu cha Dodoma siku ya tarehe 17 Desemba, 2020 katika Ukumbi wa Chimwaga. Imewekwa 17th Dec 2020 - Hotuba ya Mgeni Rasmi Balozi Mhandisi John W. H. Kijazi, Katibu Mkuu Kiongozi, Katika Maadhimisho ya Siku ya Wahandisi Nchini, Katika Ukumbi wa Dkt. Jakaya Kikwete, Dodoma, Tarehe 3 Septemba, Imewekwa 07th Sep 2020 - Hotuba ya Mgeni Rasmi Katibu Mkuu Kiongozi wa Serikali ya Jamhuri ya Muungano waTanzania, Balozi Mhandisi John W.H. Kijazi (kwa niaba ya Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania Mheshimiwa Dkt Imewekwa 23rd Jun 2020 - Hotuba ya Waziri wa Nchi Ofisi ya Rais, Menejimenti ya Utumishi wa Umma na Utawala Bora, Mheshimiwa Kapt (Mst) George H. Mkuchika wakati wa uzinduzi wa Bodi ya Ushauri ya Wakala ya Ndege za S Imewekwa 20th May 2020 - Maelezo mafupi ya Balozi Mhandisi John W. H. Kijazi, Mwenyekiti wa Bodi ya Ushauri ya Wakala wa Ndege za Serikali (TGFA) wakati wa uzinduzi wa bodi hiyo uliofanyika 19 Mei, 2020, Ikulu, Chamw Imewekwa 20th May 2020 - Hotuba ya Balozi Mhandisi John W. H. Kijazi, katibu Mkuu Kiongozi katika Ufunguzi wa Maonesho ya Kimataifa ya Utalii (Swahili International Tourism Expo - S!TE 2019) katika ukumbi wa Mlimani Imewekwa 18th Oct 2019 - Maelezo mafupi (Talking Notes) ya Katibu Mkuu Kiongozi ya Makabidhiano ya Ndege aina ya Fokker 50 kwa Shirika la Ndege la Tanzania (ATCL) 01 Aprili, 2019 Imewekwa 02nd Apr 2019 - Hotuba ya Katibu Mkuu Kiongozi na Mwenyekiti wa Kamati Tendaji ya Baraza la Taifa la Biashara, Kuhusu Uzinduzi Wa Vikundi Kazi vya Viwanda, Kilimo, Mazingira ya Biashara na Misitu, Ikulu, Dar Imewekwa 19th Nov 2018 - Hotuba ya Katibu Mkuu Kiongozi ya Ufunguzi wa Mkutano wa Faragha wa Makatibu Wakuu, Makatibu Tawala wa mikoa na Naibu Makatibu Wakuu utakaofanyika katika ukumbi wa Kambarage – Wizara ya Fedh Imewekwa 20th Sep 2018 - Hotuba ya Katibu Mkuu Kiongozi, Balozi Mha., John W. H. Kijazi, kwenye Mkutano wa 16 wa mwaka wa Wahandisi na kilele cha Sherehe za miaka hamsini (50) ya kuundwa kwa bodi ya Usajili wa Wahand Imewekwa 05th Sep 2018

4b42e0550ac13109345f0e43c930ca298281573361dae56fe8f9a39c49d7559a

https://www.chiefsecretary.go.tz/news/katibu-mkuu-kiongozi-mhe-balozi-dkt-moses-kusiluka-atembelea-maonesho-ya-48-ya-biashara-ya-kimataifa-ya-dar-es-salaam

#### Habari ## Katibu Mkuu Kiongozi Mhe. Balozi Dkt. Moses Kusiluka atembelea Maonesho ya 48 ya Biashara ya Kimataifa ya Dar es Salaam KATIBU Mkuu Kiongozi, Mheshimiwa Balozi Dk. Mosses Kusiluka amewahamasisha Watanzania kujitokeza kwa wingi kushiriki katika maonesho ya 48 ya Biashara ya Kimataifa yalivyokuwa na mabadiliko makubwa ukilinganisha na maonesho ya mwaka jana. Amesema maonesho hayo yamekuwa na mabadiliko makubwa kutokana na kupiga hatua katika ukuaji wa matumizi ya teknolojia. Aliyasema hayo tarehe 04 Julai, 2024, wakati alipoyatembelea maonesho hayo na kusema kuwa mwaka huu maonesho hayo yamepiga hatua kubwa na kuwa ya kiteknolojia zaidi. "Watanzania wenyewe tumebadilika, tumechangamka kuwa wabunifu na kukumbatia teknolojia mpya naona fahari kuwa Mtanzania,"alisema na kuongeza. "Hata teknolojia za nje zinakuja kwa sababu wanajua kuna watu watashirikiana nao, inawezekana ukaja bila wazo ukapata wazo la kibiashara,” alisema. Aidha alisema kwa mwaka huu washiriki wamekuwa wengi zaidi ukilinganisha na maonesho ya mwaka jana ambapo ushiriki wa wenyeji ni zaidi ya 3200 na wageni wakiwa zaidi ya wafanyabiashara 400. Mhe. Balozi Dkt.Kusiluka alisema katika maonesho hayo kuna mabanda ya nchi mbalimbali hii ikidhihirisha kuwa maonesho hayo ya kimataifa yanazidi kukua ikionesha nchi inazidi kukua inaaminika. "Kuona ni kuamini, sote tunafahamu ufunguzi wa maonesho haya umefanyika na Rais wa Jamhuri ya Msumbiji, Mhe. Filipe Jacinto Nyusi alikua mgeni rasmi kwenye ufunguzi akiambatana na Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania Mhe. Dkt. Samia Suluhu Hassan, nawakaribisha Watanzania wote waje kuona maonesho haya" alisema.

de2c286171ee63fadc00f694b5d364f86f79aa0376caf19a25be7d7ead188c00

https://ilo.wikipedia.org/wiki/Bantay_Kilimanjaro

# Bantay Kilimanjaro Kilimanjaro | | ---|---| Kangatuan a punto | | Kangato | 5,895 m (19,341 ft) [1] | Kalatak | 5,885 m (19,308 ft) [2]Nairanggo a maika-4 | Pannakaisina | 5,510 kilometro (3,420 mi) | Listaan | Pito a Panpantok Pito a Panpantok ti Bulkaniko Kangatuan apuntos ti pagilian Ultra | Nagsasabtan | 03°04′33″S 37°21′12″E / 3.07583°S 37.35333°ENagsasabtan: 03°04′33″S 37°21′12″E / 3.07583°S 37.35333°E | Heograpia | | Ti lokasion ti Kilimanjaro idiay Tanzania | | Mapa-topo | Ti mapa ti Kilimanjaro ken alagaden babaen ni Wielochowski[3] | Heolohia | | Kita ti bantay | Estratobulkan | Naudi a bimtak | Awan iti nairehistro a pakasaritaan | Panagsang-at | | Sinang-at | Idi 1889 babaen ni Hans Meyer, Ludwig Purtscheller | Dalan (kalakaan) | Pagna | Ti **Kilimanjaro**, nga adda dagiti tallo a bulkaniko a balisongsong, ti **Kibo**, **Mawenzi**, ken **Shira**, ken maysa a malmalmeng a bulkan idiay Nailian a Parke ti Kilimanjaro, Tanzania ken ti kangatuan a bantay idiay Aprika iti 5,895 metro wenno 19,341 kadapan ti ngato ti lessaad ti baybay (ti **Pantok Uhuru**/**Pantok Kibo**).[4] ## Heolohia [urnosen | urnosen ti taudan]Ti Kilimanjaro ket buklen dagiti tallo a naisangsangayan bulkaniko a balisongsong: ti Kibo 5,895 m (19,341 ft); Mawenzi 5,149 m (16,893 ft); ken Shira 3,962 m (13,000 ft). Ti Pantok Uhuru ket isu ti kangatuan a tuktok idiay ngarab ti abut ti Kibo. Ti Kilimanjaro ket maysa a dakkel a estratobulkan. Dua kadagiti tallo a pantokna, ti Mawenzi ken Shira, ket nataydan bayat a ti Kibo (ti kangatuan a pantok) ket malmalmeng ken mabalin a bumsuakto manen. Ti kinaudi a kangrunaan a panagbussuak ket napasamak idi baetan ti 150,000 ken 200,000 a tawtawen.[5] Uray no daytoy ket malmalmeng, ti Kibo ket adda kadagiti pumarola nga agisangsang-aw ti alingasaw idiay abutna. Adda dagidi nadumaduma a panagrebba ken dagiti guedday a napasamak idiay Kibo, a ti maysa ket nakapartuatan ti lugar ng aammo a kas ti Akinalaud a Giwangan. ## Pakasaritaan [urnosen | urnosen ti taudan]Segun ti Ingles a heograpo a ni Halford Mackinder, idi 1848 ti misionario a ni Johannes Rebmann iti Mombasa ket isu idi ti immuna nga Europeano a nangireporta ti kaadda ti Kilimanjaro.[6] ### Nagan [urnosen | urnosen ti taudan]Ti taudan ti nagan a "Kilimanjaro" ket saan unay nga ammo, ngem adda dagiti adu nga adda a teoria. Dagiti Europeano nga eksplorador ken inamponda ti nagan babaen idi 1860 ken inreprtada a ti "Kilimanjaro" ket ti Kiswahili a nagan ti banaty.[7] Ngem segun ti 1907 nga edision ti *The Nuttall Encyclopædia*, thi nagan ti bantay idi ket "Kilima-Njaro".[8] Insurat ni Johann Ludwig Krapf idi 1860 a dagiti Swahili iti igid ti aplaya ket tinawtawagan ti bantay iti "Kilimanjaro". Uray no isu ket saan a nangsuporta iti daytoy a panagtunton,[9]tinuntonna a ti kayat a sawen ti "Kilimanjaro" ket "bantay iti kinalatak" wenno "banaty dagiti karaban". Babaen ti kayat a sawen ti, "Kilima" a ti kaibuksilanna ket "bantay" ken "Jaro" mabalin a kaibuksilanna ket "dagiti karaban".[7] Tinunton ni Jim Thompson idi 1885, ngem isu ket saan met a nangsuporta daytoy a panagtunton,[9] Ti termino a Kilima-Njaro ket kadawyanen a naaw-awat a kaibuksilanna ti Banatay (Kilima) iti KInalatak (Njaro). Daytoy ket mabalin a nasaysayaat a panangiyulog ngem iti ania man a sabali, ngem saan nga improbable a mabalin a kaibuksilanna iti "Puraw" a banbantay, a kas namatmatiak a ti termino a "Njaro" ket kadagiti dati a panawen ket naus-usar a panangibaga ti kinapuraw, ken urayno daytoy a panangipakat ti balikas ket saanen a maus-usar iti aplaya, daytoy ket mangmangeg pay laeng kadagiti akinuneg a tribu. Mabalin a ti panangipatarus ket kapada a maipakat.... Babaen ti Wa-chaga[,] ti bantay ket saan nga ammo babaen ti maysa a nagan, dagiti dua a masa a mangporma daytoy ket agdama a nainaganan iti Kibo ken Kimawenzi. [10] Ti "Njaro" ket maysa a taga-ugma a balikas ti Kiswahili para iti "agsilsilnag".[11] Iti pay maipada, insurat ni Krapf a ti hepe iti Wakamba a tattao, a binisitana idi 1849, "ket napanen idiay Jagga ken nakitanan ti Kima jaJeu, bantay iti kinapuraw, ti nagan ngainted babaen dagiti Wakamba iti Kilimanjaro...."[12] Nasaysayaat iti pagsasao a Kikamba, daytoyto ket Kiima Kyeu, ken daytoy a mabalin a panangiyulog ket nadayeg kadagiti nadumaduma nga agsuksukimat.[9] Dagiti dadduma ket nangipagarup a ti "Kilima" ket Kiswahili para iti "bantay". Ti problema iti daytoy a panangipagarup ket ti "Kilima" ket pudno a kaibuksilan ti "turod" ken isu a daytoy ket, ti basbassit iti "Mlima", ti husto a balikas ti Kiswahili para iti bantay. Nupay kasta, "daytoy ket … mabalin … a dagiti nasapa nga agbisbisita nga Europeano, a saan unay a makaammo iti [Kiswahili], ket binaliwanda ti mlima iti kilima babaen ti analogo dagiti dua a Chagga a nagnagan; Kibo ken Kimawenzi."[9] Ti sabali pay nga arngian ket ti panangipagarup a ti "Kileman" a paset ti Kilimanjaro ket nagtaud manipud iti Kichagga ti "kileme", a kayatn a sawen ket "ti mang-abak", wenno "kilelema", a ti kayatna a sawen ket "nagbalinen a narigat wenno imposible". Ti "Jaro" a paset ket agbalinen a "tnaal aidi manipud iti njaare, ti billit, wenno, segun kadagiti sabali a nangibagbaga, ti leopardo, wenno, mabalin a manipud iti jyaro ti karaban." SEgun ti maysa a [Wachagga] nangibagbaga, ti lakay a lalaki ket nangibagbaga ti sarita nga idi un-una a panawen ti Wachagga, idi nakakita ti naniebe a simborio, ket nangikeddeng a kumalay-at tapno agsukimat; natural met a saanda unay a nakadayo. Isu a ti nagan: a kilemanjaare, wenno kilemanyaro, wenno mabalin a kilelemanjaare kdpy.- "ti mang-abak," wenno ti imposible para iti, ti billit ti leopardo, wenno ti karaban. Daytoy ket atraktibo a kas intero nga inramid kadagiti [Wachagga] elemento a naibatay iti maysa a naipagpagarupa as situasion , ngem ti kinapudno ket nagtultuloy a ti nagan a Kilimanjaro ket saan a, ken maawatan a saanen, nga agdama kadagiti Wachagga a kas nagan ti bantay. Mabalin kadi a dayto laeng ket, a kas insingasing ti sabali a Wachagga, ti kinaudi nga aldaw a panangipadas iti panangbiruk ti [Wachagga] panangipalawag no mapailit a maaramid babaen ti agsalsalusod a gangganaet? Mabalin a maisuppiat a dagiti nasapa a portero manipud iti aplaya a nakangkangeg a nangibagbaga dagiti Wachagga iti kilemanjaare wenno kilemajyaro, a simple a kaibuksilanna ket imposible a kalay-aten ti bantay, ken nangipagpagarup a daytoy ket ti nagan ti banatay, ken nanaginaig iti daytoy iti bukodda a kilima? Inreportada kadain kadagiti dauloda nga Europeano iti ekspedision a ti nagan ti bantay idi ket, iti bersionda iti Kichagga, a naipaad-adu a naasimilado babaen dagiti nakangeg nga Europeano, ken kanungpalan a nagablain a pagalagadan a kas Kilimanjaro? [9] IKadagiti tawen ti 1880, ti banatay ket nagbalin a paset ti Aleman a Daya nga Aprika ken tinawagan idi a aks ti "Kilima-Ndscharo" iti Aleman iti panagsurot kadagiti komponente a nagan iti Kiswahili.[13] Idi 6 Oktubre 1889, ni Hans Meyer ket naabotna ti kangatuan a pantok iti abut a bakras ti Kibo. Ninagananna daytoy ti "Kaiser-Wilhelm-Spitze" ("pantok Kaiser Wilhelm").[14] Dayta a nagan ket naus-usar aginggana idi naporma ti Tanzania idi 1964,[15] idi ti pantok ket nanaganan manen iti"Uhuru", a kayan a asawen ket "Wayawaya a Pantok" iti Kiswahili.[16] ## Dagiti nagibasaran [urnosen | urnosen ti taudan]**^**"Kilimajaro alagaden—Kilimanjaro 2010 a Panagbanniaga ti Husto a Panagrukod ti Kangato". Naala idi 16 Mayo 2009.**^**"Kilimanjaro". Peakbagger.com. Naala idi 2012-08-16.**^***Mapa ti Kilimanjaro ken Pagsurutan ti Turista*(Mapa) (Maika-4 nga ed.). 1:75,000 nga adda ti 1:20,000 ken 1:30,000 naikabil ti uneg. EWP a Pagsurotan ti mapa. Kartograpia babaen ni/ti EWP. EWP. 2009. ISBN 0-906227-66-6.**^**ti Kilimanjaro 2008 a Panagbanniaga ti Husto a Panagrukod ti Kangato. "Ti Pudno a Pannakaikeddeng ti Ortometriko a Kangato ti Bantay Kilimanjaro" (PDF). Naala idi Mayo 12, 2009.**^**"Baro a panagikeddeng ti tawen ti K-Ar ti bulkan Kilimanjaro idiay pagsasabtan a renggat ti Amianan a Tanzania, Daya nga Aprika",*Warnakan ti Bulkanolohia ken Heotermal a Panagsukimat*, 173, 1-2 (2008) 99-11**^**Mackinder, Halford (1900). "A Journey to the Summit of Mount Kenya, British East Africa".*The Geographical Journal*.**15**(5): 453–476. JSTOR 1774261.- ^ **a****b***Travels, researches, and missionary labours, during an eighteen years' residence in Eastern Africa: Together with journeys to Jagga, Usambara, Ukambani, Shoa, Abessinia and Khartum; and a coasting voyage from Mombaz to Cape Delgado*, authored by Johann Ludwig Krapf and Ernest George Ravenstein, Trübner and Company, 1860, page 255 **^***The Nuttall Encyclopædia*, 1907, FromOldBooks.com, 2006- ^ **a****b****c****d**Hutchinson, J. A. (1965). "The Meaning of Kilimanjaro".**e***Department of Language and Liguistics*. Dar Es Salaam: University College. **^***Through Masai land: a journey of exploration among the snowclad volcanic mountains and strange tribes of eastern equatorial Africa*, sinurat babaen ni Johann Ludwig Krapf and Ernest George Ravenstein, Low, Marston, Searle, & Rivington, Londres, 1887**^**NASA-Tanzania "SRTM TANZANIA IMAGES", Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology, 28 Agosto 2005**^***Travels, researches, and missionary labors, during an eighteen years' residence in Eastern Africa: Together with journeys to Jagga, Usambara, Ukambani, Shoa, Abessinia and Khartum; and a coasting voyage from Mombaz to Cape Delgado*, sinurat babaen ni Johann Ludwig Krapf and Ernest George Ravenstein, Trübner and Company, 1860, panid 544**^**Briggs, Philip (1996): "Guide to Tanzania; 2nd edition." Bradt Guides.**^**""German Contributions to the Cartography of South West and East Africa from Mid 19th Century to World War I",*Proceedings of the 21st International Cartographic Conference*, Durban, South Africa, sinurat babaen ni I. J. Demhardt, Department of Geography, University of Technology Darmstadt, panid 903, 2003" (PDF). Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2014-03-03. Naala idi 2015-01-26.**^**Refer, for example, to "Further Notes on the Kibo Inner Crater and Glaciers of Kilimanjaro and Mount Kenya", authored by P. C. Spink,*The Geographical Journal*, vol. 106, no. 5/6, Nobiembre – Disiembre 1945, panid 213**^**"Dangar Alpine Notes",*The Alpine Journal*, sinurat babaen ni D. F. O. Dangar, tomo 70, bilbilang 310 ken 311, 1965, panid 328 ## Adu pay a mabasbasa [urnosen | urnosen ti taudan]- Freeman, Sue C. 'In My Wildest Dreams, A Woman's Humorous Perspective Of Her Mt. Kilimanjaro Experience' *The Snows of Kilimanjaro*ket ti naidayegan nga ababa a sarita babaen ni Ernest Hemingway. ## Dagiti akinruar a silpo [urnosen | urnosen ti taudan] Dagiti midia a mainaig iti Bantay Kilimanjaro iti Wikimedia Commons - Nailian a Parke ti Bantay Kilimanjaro Naiyarkibo 2012-09-23 iti Wayback Machine - panid ti NASA Eksplorador ti Daga - Naala iti tangatang a retrato ti Bantay Kilimanjaro, 1937–38—Unibersidad ti Wisconsin-Dagiti Bibilioteka ti Milwaukee Dagiti Dihital nga Urnong

480bc2a6ed2a4cdfd1e3240021cc6a8bbdedea837fe70c6369c347afcc52f04e

https://sw.wikipedia.org/wiki/Kilimanjaro_(volkeno)

# Kilimanjaro (volkeno) **Kilimanjaro** ni jina la mlima mrefu kuliko yote barani Afrika. Mlima huo uko nchini Tanzania katika Mkoa wa Kilimanjaro. Una urefu wa mita 5,895 (futi 19,340). Hali halisi Kilimanjaro ni zaidi ya mlima tu, ni kama safu ndogo ya milima mitatu: Kibo, Mawenzi na Shira. Hiyo mitatu inaonekana kama vilele vitatu vya mlima mmoja, hivyo si vibaya kusema Kilimanjaro ni mlima. Kijiolojia Kilimanjaro ni volkeno iliyolala kwa sasa. Kwenye kilele cha Kibo gesi bado inatoka. Kumbukumbu ya wenyeji ina habari ya mlipuko mnamo mwaka 1730. Kilele cha juu cha Kibo kinaitwa Uhuru. Mtu wa kwanza kufika kileleni hapo alikuwa Johannes Kinyala Lauwo kutoka Marangu aliyewaongoza Wajerumani Hans Meyer na Ludwig Purtscheller tarehe 6 Oktoba 1889 wakati wa ukoloni wa Ujerumani. Wakati ule waliita ncha ya juu "Kaiser-Wilhelm-Spitze" *(kwa Kijerumani: Kilele cha Kaisari Wilhelm)* kwa heshima ya Kaisari wa Ujerumani. Kibo ina theluji na barafuto ndogo kadhaa. ## Jina Asili ya jina "Kilimanjaro" haijulikani kikamilifu. Vyanzo vya kimaandishi vinajulikana tangu takriban mwaka 1860 ambapo wapelelezi Wazungu walitumia jina hilo katika taarifa zao wakidai "Kilimanjaro" ni jina la Kiswahili.[1] Pamoja na umbo hili kulikuwa pia na tahajia ya sehemu mbili ama "Kilima-Njaro"[2] au kwa namna ya Kijerumani “Kilima-Ndscharo”. Johann Ludwig Krapf aliandika mnamo 1860 kuwa Waswahili kwenye pwani waliita mlima huo "Kilimanjaro". Alisema pia ya kwamba hao Waswahili walieleza maana yake kuwa ama “mlima mkubwa” au “mlima wa misafara” ingawa mwenyewe hakukubali maelezo hayo. Kwa elezo la mwisho "Kilima" kilimaanisha "mlima" na "Jaro" labda "misafara".[1] Jim Thompson aliandika mnamo 1885 kuwa jina Kilima-Njaro lilichukuliwa mara nyingi kuwa na maana ya "mlima mkubwa" lakini mwenyewe alipendelea maelezo tofauti yaliyosema "mlima mweupe". [3] "Njaro" ni Kiswahili cha Zamani kwa "ng’ara".[4] Vivyo hivyo Krapf aliandika ya kwamba aliwahi kuwatembela Wakamba mnamo 1849 walioita mlima “Kima jaJeu” yaani mlima mweupe [5] Leo hii Wakamba wangesema “Kiima Kyeu” na elezo hili limekubaliwa na watafiti mbalimbali. Wengine huona ya kwamba ni Wazungu wasiojua Kiswahili vema waliochanganya “mlima” na “Kilima”. Wengine wamejaribu kuona msingi wa jina katika lugha ya Kichagga. Hapo wanadai uwezekano kuwa "Kileman" limetokana na neno la Kichagga "kileme" linalomaanisha “kinachoshinda” au neno "kilelema" linalomaanisha "kilichokuwa vigumu, kilichoshindikana". Katika hoja hiyo "Jaro" imetokana na Kichagga “njaare” (aina ya ndege, au kufuatana na wengine chui) au kutoka neno “jyaro” (msafara). Elezo lingine ni kwamba Wachagga walisema mlima huo hauwezi kupandwa "kilemanjaare" au "kilemajyaro" na wapagazi au wafasiri kutoka pwani waliichukua kuwa jina la mlima na kutafsiri vile kwa Wazungu. Tangu miaka ya 1880 mlima umekuwa sehemu ya Afrika ya Mashariki ya Kijerumani ukaitwa "Kilima-Ndscharo" kwa Kijerumani.[6] Tarehe 6 Oktoba 1889 Hans Meyer alikuwa mtu wa kwanza anayejulikana kupanda mlima na kufika hadi kilele cha Kibo. Alichagua jina la "Kaiser-Wilhelm-Spitze" ("Ncha ya Kaisari Wilhelm"[7]).[8] Jina hilo lilitumika hadi Tanzania ilipoundwa mwaka 1964,[9] na kilele kubadilishiwa jina kuwa "Uhuru", likiwa na maana ya "Kilele cha Uhuru" [10] ## Jiolojia ya mlima na tabia za kijiografia Kilimanjaro inapanda hadi mita 4877 juu ya tambarare karibu na mji wa Moshi uliopo miguuni pake. Hii inafanya kilele chake kuwa mita 5895 juu ya uwiano wa bahari.[11] Kilimanjaro ni volkeno ya rusu iliyojengwa na rusu za majivu, zaha na mata nyingine. Ni volkeno ndefu kuliko zote duniani nje ya Amerika Kusini. [12] Vilele vitatu vya kivolkeno juu ya Kilimanjaro ni - Kibo iliyo juu zaidi - Mawenzi yenye kimo cha mita 5149 [13] - Shira yenye urefu wa mita 4005. [14]Vyote vitatu vina kasoko. Mawenzi na Shira ni volkeno zimwe lakini Kibo ni volkeno iliyolala, ila inaweza kuwaka tena. [15] Uhuru ni sehemu ya juu kwenye ukingo wa kasoko ya Kibo. Taasisi ya Tanzania National Parks Authority [16] na UNESCO zinataja kimo cha Uhuru Peak kuwa mita 5895. Kimo hicho kimetokana na upimaji uliofanyika wakati wa ukoloni wa Uingereza mwaka 1952. [17] Tangu upimaji ule kimo cha mlima kimepimwa tena: kinaonyesha kuwa mlima unapungua polepole. Kipimo kilikuwa mita 5892 mwaka 1999 na mita 5891 mwaka 2014.[17] Muundo wa ndani wa Kilimanjaro haujulikani sana kwa sababu hadi sasa haujatokea mmomonyoko mkubwa unaoweza kufunua ndani yake.[18] ### Shira Kilele cha kale zaidi ni Shira iliyoanza kutema moto takriban miaka milioni 2.5 iliyopita ikaacha miaka milioni 1.9 iliyopita. Wakati ule upande wa kaskazini wa mzingo wa kasoko ulipinduka. [15] Leo hii Shira ina tambarare pana kwenye kilele chake kwenye kimo cha mita 3800; inawezekana hii kiasili ilikuwa kaldera iliyojaa lava. Mabaki ya mzingo wa kaldera yamepungua sana kutokana na mmomonyoko. Kabla ya kutoa moto na kutokea kwa mmomonyoko kimo cha Shira kilikuwa kati ya mita 4,900 na 5,200. Mata yake ni hasa lava pamoja na kiasi cha piroklasti. [15][18][19] ### Mawenzi Mawenzi na Kibo zilianza kulipuka (kutoa moto) takriban miaka milioni iliyopita.[15] Zimetengwa na tambarare ( "Saddle Plateau") kwenye kimo cha mita 4400.[20]: 3 Miamba ya kijana kwenye Mawenzi ilitokea miaka 448,000 iliyopita. [15] Mawenzi huwa na mgongo wenye umbo la kiatu cha farasi mwenye ncha kali na kufunguka upande wa kaskazini-magharibi. Mgongo unakatwa na mabonde kadhaa na upande wa mashariki wa mlima umepungua kutokana na mmomonyoko. Mawenzi huwa na kilele cha pili kinachojulikana kwa jina la “Neumann Tower” chenye mita 4425.[15][18][19] ### Kibo Kibo ni pia ya kivolkeno yenye kimo kirefu ikiwa na upana wa kilomita 15 kwenye "Saddle Plateau". Ililipuka mara ya mwisho miaka 150,000 na 200,000 iliyopita na mlipuko huo ulifanya kasoko kwenye kilele cha Kibo cha sasa. Hadi leo gesi inatoka kwenye mashimo ardhini.[15][18][19] Kibo huwa na pia kwenye kilele chake chenye umbo kamili. Kuna kaldera yenye upana wa kilomita 2.5 na ndani yake pia iko kasoko ya Reusch. Jina hilo lilitolewa na serikali ya Tanganyika mwaka 1954 kwa heshima ya Mjerumani Gustav Otto Richard Reusch alipopanda mlima mara ya 25. [21][22] Ndani ya kasoko ya Reusch kuna shimo refu linalojulikana kwa jina la “ash pit” (shimo la majivu).[23] Wakati wa mlipuko wa mwisho uliotokea miaka 100,000 iliyopita sehemu za mzingo wa kasoko ziliporomoka na kuacha pengo kubwa. [24] Kibo huwa na pia za kando zaidi ya 250 ambazo ni mashimo ambako gesi, zaha na piroklasti zilitoka kwenye pande za mlima wakati wa kuwa volkeno hai. Zilitokea miaka 150,000 hadi 200,000 iliyopita [15]. Zinapatikana hadi Ziwa Chala na Taveta upande wa kusini-mashariki na hadi Lengurumani upande wa kaskazini-magharibi. Zaha iliyotoka katika pia hizo za kando ilifunika sehemu kubwa ya pande za mlima. Wamaasai wana kumbukumbu ya kuwa Ziwa Chala upande wa mashariki wa Kibo lilikuwa mahali pa kijiji kimoja kilichoharibika na mlipuko wa volkeno. Maji yatoka mlimani kwa njia ya mito na vijito hasa upande wa kusini unaopokea mvua zaidi hasa juu ya mita 1200. Chini ya kimo hicho maji kwenye mito inapungua kutokana na mvukizo na matumizi ya binadamu. Mito ya Lumi na Pangani inabeba maji ya Kilimanjaro kuelekea mashariki na kusini. [25] ## Tabianchi Tabianchi ya Kilimanjaro inaathiriwa na kimo cha mlima kinachoruhusu kufika kwa upepo kutoka bahari wenye unyevu mwingi na wakati mmoja pia upepo za juu sana. Tabia nyingine ni hali yake ya kuwa mlima wa juu sana peke yake bila jirani ya karibu sana. Mlima huwa na mfumo wa upepo ambako mchana upepo unaelekea juu na wakati wa usiku kuna upepo unaotelemka kutoka juu. Hii inatokea zaidi upande wa kusini kuliko upande wa kaskazini kwa sababu tako la mlima ni pana zaidi upande wa kusini na mitelemko yake inaelekea zaidi hivyo kuathiri tabianchi zaidi. [20]. Kilimanjaro huwa na majira mawili ya mvua, moja ya Machi hadi Mei na nyingine mnamo mwezi wa Novemba. Mitelemko ya kaskazini hupokea mvua chache kulingana na mitelemko ya kusini.[26] Sehemu za chini za mtelemko wa kusini hupokea milimita za mvua 800 – 900 kwa mwaka. Kiwango hiki kinaongezeka kwa milimita 1,500 hadi 2,000 kwenye kimo cha mita 1,500 na hadi juu ya milimita 3,000 kwenye ukanda wa msitu kwa mita 2,000 hadi 2,300. Juu zaidi usimbishaji unapungua tena hadi milimita 200.[27]: 18 Halijoto kwenye kilele ina wastani ya sentigredi -7 yaani jalidi. Halijoto juu ya ngao ya barafu upande wa kaskazini wakati wa usiku huwa na wastani wa sentigredi -9 na wakati wa mchana -4. Viwango vya chini vya -15 hadi -27 vimepimiwa pia.[28]: 674 Usimbishaji wa theluji unaweza kutokea wakati wowote lakini kwa kawaida hutokea Zaidi wakati wa majira ya mvua. (Novemba–Desemba na Machi–Mei).[28]: 673 Usimbishaji wote kwenye kilele ni hasa theluji au mchnganyiko wa tehluji na mvua kwenye kiwango cha milimita 250 hadi 500 kwa mwaka na kuvukiza haraka.[29] ## Barafu na barafuto Mlima Kilimanjaro hujulikana kuwa kuwa ni mlima wa Afrika mwenye kofia ya barafu ya kudumu. Pamoja na Kilimanjaro kuna sehemu mbili nyingine tu barani Afrika, ni Ruwenzori na Mlima Kenya. Lakini kiasi cha barafu imepungua kwa kipindi cha zaidi ya miaka 100. Mwingereza P.C. Spink aliona mwaka 1944 ya kwamba barafu ilipungua sana kulingana na taarifa aliyojua kutoka mpandaji wa kwanza Hans Meyer. Baina 1912 eneo la ngao ya barafu limepungua kutoka kilomita za mraba 12 hadi 1.85 km² kwenye mwaka 2009. Hii inalingana na kupunguzwa asilimia 85%. Sababu kuu ya mabadiliko haya ni kupungukiwa kwa kiwango cha usimbishaji katika mazingira ya mlima tangu mwisho wa karne ya 19. Maana Kilimanjaro ni mlima wa juu vile ya kwamba mvua wote (pamoja na ukungu na usimbishaji mwingine) unaofika kwenye kilele chake utaganda na kuwa theluji. Theluji inayokaa muda mrefu tena katika ganda nene itakuwa barafu. Lakini wakati uleule mishale ya jua zinasababisha kupotea kwa theluji na barafu kwa njia ya uvukizaji. Kwa jumla kuongezeka au kupungukiwa kwa barafu kwenye kimo hiki ni swali la kiasi cha mvua na usimbishaji mwingine zinazofika hapa. Leo hii kuna barafuto kwenye Kibo pekee pamoja na mabaki ya ngao ya barafu kwenye tambarare ya kilele na kwenye mitelemko ya Kibo. [30][31][32][33][34] http://www.jstor.org/stable/1788958?seq=1#page_scan_tab_contents Hii ngao ya barafu bado iko kwa sababu Kilimanjaro ni mlima usio na vilele vikali unaofika juu ya kimo cha mstari wa jeledi. Kasoko ya Kibo imepita na kukata ngao hiyo. [20]: 5 Siku hizi hakuna miendo ya maana inayoonekana kwenye barafuto za kilele kwa sababu unene wao imepungua mno..[29] Utafiti wa kijiolojia umeonyesha ya kwamba kulikuwa na vipindi vitano vya upanuzi wa barafuto katika miaka 500,000 iliyopita vilivyofuatwa na vipindi vya kupungua. [35] Ngao ya barafu mfululizo ilifunika mlima wote hadi kimo cha mita 3,200 miaka 24,000 – 25,000 iliyopita wakati barafuto kote duniani zilienea sana. [14][36] Kuna dalili ya kwamba barafu yote mlimani iliwahi kupotea kabisa takriban miaka 11,500 iliyopita kutokana na ukame dunaini wakati ule.[29] Kuongezeka kwa usimbishaji wakati wa Holoseni (miaka 11,500 iliyopita) kumeruhusu kurudi kwa barafu mlimani. [29] barafuto ziliweza kudumisha kipindi cha ukame miaka 4,000 iliyopita. [29][37] Wakati wa kutembelewa mara ya kwanza katika miaka ya 1880, kilele cha Kibo kilifunikwa kabisa kwa ngao ya barafu yenye eneo la kilomita za mraba 20 hivi na mikondo ya barafuto iliendelea wenye mitelemko ya kando. Isipokuwa pia ya kati, kaldera yote ilifunikwa na barafu.[14][36] Imetazamiwa ya kwamba barafuto kwenye mitelemko ilirudi nyuma haraka kuanzia 1912 hadi 1953, na polepole zaidi tangu wakati ule. Inaendelea kupungua nah ii inaonyesha ya kwamba bado hakuna uwiano kati ya kiasi cha mvua kinachofika kwenye kilele na uvukizaji nah ii inaonyesha mabadiliko ya tabianachi yanayoendelea. [14] Pamoja na kufunika eneo dogo zaidi, yaani kujikaza, barafuto pia zimepungua unene kutokana na kuyeyuka na uvukizaji. [37][29] Mabadiliko haya kwenye barafuto za Kilimanjaro zinalingana na mabadiliko yanayoonekana kwenye barafuto kote duniani. [37] At the current rate, most of the ice on Kilimanjaro will disappear by 2040 and "it is highly unlikely that any ice body will remain after 2060".: 430 Kama barafu juu ya Kilimanjaro ingepotea kabisa hii isingekuwa tatizo kubwa kwa maji yanayopatikana katika maeneo yanayozunguka mlima. Kiasi cha barafu juu ya mlima ni kidogo sana kuliko kiasi cha maji yanayohifadhiwa na misitu kwenye mitelemko ya mlima chini zaidi. Misitu hii ni chanzo cha maji yanayotiririke chini katika mito na vijito vya mlima mkubwa.[38] ## Uoto Kuna misitu asilia zinazofunika takriban kilomita ya mraba 1,000 kwenze mlima[26] . Sehemu ya chini hulimwa kwa kupanda mahindi, maharagwe na alizeti, pia ngano upande wa magharibi. Kuna mabaki ya uoto wa savana ya awali yenye miti kama *Acacia*, *Combretum*, *Terminalia* na *Grewia*. Kuanzia kimo cha mita 1000 hadi mita 1800 kuna kilimo cha kahawa kwa namna ya kidesturi ya "Wachaga inayopanda miti na mazao kwa pamoja. Uoto asilia umebaki pekee katika mabonde majkali yasiyoweza kutumiwa kwa kilimo [39] na hapa ni tofauti na uoto kwenye maeneo ya juu zaidi. Kuanzia kimo cha mita 1000 hadi mita 1800 kuna kilimo cha kahawa kwa namna ya kidesturi ya "Wachaga inayopanda miti na mazao kwa pamoja. Uoto asilia umebaki pekee katika mabonde majkali yasiyoweza kutumiwa kwa kilimo [39] na hapa ni tofauti na uoto kwenye maeneo ya juu Zaidi. Kwenye mitelemko ya kusini penye mvua nyingi kuna misitu ya mvua yenye miti aina ya *Ocotea usambarensis* pamoja na kangaga na epipythi. Juu zaidi penye ukungu wa kudumu kuna *Podocarpus latifolius*, *Hagenia abyssinica* na *Erica excelsa* pamoja na kuvumwani. Upande wa kaskazini ulio kavu zaidi pana misitu ya mizeituni, *Croton*-*Mlungu-mbago* (Calodendrum), *Cassipourea* (Mugome na Msikundazi) na *Juniperus* (Mtarakwa) kadri kimo kinaongezeka. Juu zaidi kati ya mita 3,100 na 3,900 hufuata kanda la vichaka vya *Erica* (mdamba) na juu yake kunamajanimajani tu kama *Helichrysum* hadi mita 4500.[27][40] Utafiti kwenye kasoko ya Maundi kwenye kimo cha mita 2780 umeonyesha ya kwamba uoto wa Kilimanjaro ulibadilika katika mwendo wa karne na milenia. Wakati wa baridi kwenye enzi ya barafu miaka 42,000 – 30,000 iliyopita misitu ilishuka chini na kanda la mdamba lilitokea takriban mita 1,500 chini ya hali yake ya sasa..[39] ## Wanyama Hakuna wanyama wakubwa wengi waliobaki mlimani. Wanapatikana hasa kwenye misitu na sehemu za chini mlimani. Tembo na nyati wanaweza kuwa na hatari kwa watalii wanaopanda mlima na pia kwa wakulima. Pongo, vinyonga, digidigi, paa, Nguchiro, nyani mbalimbali kama mbega, komba, chui, chozi na ngiri wametazamiwa pia. Punda milia na fisi wanapatikana mara chache kweye tambarare juu ya Shira.[41] Kuna spishi chache zinazopatikana Kilimanjaro pekee hizi ni pamoja na “kirukanjia wa Kilimanjaro”[42] na spishi ya kinyonga kinachoitwa Kinyongia tavetana.[43] ## Tazama pia - Orodha ya volkeno nchini Tanzania - Orodha ya milima ya Tanzania - Orodha ya milima ya Afrika - Orodha ya milima ## Marejeo - ↑ 1.01.1Johann Ludwig Krapf; Ernest George Ravenstein (1860).*Travels, Researches, and Missionary Labours, During an Eighteen Years' Residence in Eastern Africa: Together with Journeys to Jagga, Usambara, Ukambani, Shoa, Abessinia and Khartum, and a Coasting Voyage from Nombaz to Cape Delgado*. Trübner and Company, Paternoster Row. uk. 255. - ↑ James Wood (1907). "Kilima-Njaro". *1907 Nuttall Encyclopædia of General Knowledge*. fromoldbooks.org. Iliwekwa mnamo 16 Julai 2015.`{{cite web}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ *Through Masai land: a journey of exploration among the snowclad volcanic mountains and strange tribes of eastern equatorial Africa*, authored by Johann Ludwig Krapf and Ernest George Ravenstein, Low, Marston, Searle, & Rivington, London, 1887 - ↑ "Perspective with Landsat Overlay". *SRTM TANZANIA IMAGES*. California Institute of Technology. Iliwekwa mnamo 16 Julai 2015.`{{cite web}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Johann Ludwig Krapf; Ernest George Ravenstein (1860). *Travels, Researches, and Missionary Labours, During an Eighteen Years' Residence in Eastern Africa: Together with Journeys to Jagga, Usambara, Ukambani, Shoa, Abessinia and Khartum, and a Coasting Voyage from Nombaz to Cape Delgado*. Trübner and Company, Paternoster Row. uk. 544. - ↑ Briggs, Philip (1996): "Guide to Tanzania; 2nd edition." Bradt Guides. - ↑ Haieleweki kama alitoa jina kwa heshima ya Kaisari Wilhelm I (aliyeunganisha Ujerumani) au mwanawe Kaisari Wilhelm II (aliyekuwa mtawala tangu mwaka 1888 tu) - ↑ Demhardt, I.J.. "GERMAN CONTRIBUTIONS TO THE CARTOGRAPHY OF SOUTH WEST AND EAST AFRICA FROM MID 19th CENTURY TO WORLD WAR I". University of Technology Darmstadt. http://icaci.org/files/documents/ICC_proceedings/ICC2003/Papers/110.pdf. Retrieved 16 July 2015. - ↑ P. C. Spink (1945). "Further Notes on the Kibo Inner Crater and Glaciers of Kilimanjaro and Mount Kenya". *The Geographical Journal*.**106**(5–6): 213. doi:10.2307/1788958. JSTOR 1788958. - ↑ D. F. O. Dangar (1965). "Dangar Alpine Notes" (PDF). *The Alpine Journal*.**70**(310–311): 328. - ↑ "Kilimanjaro National Park". *World Heritage List*. UNESCO World Heritage Centre. Iliwekwa mnamo 16 Julai 2015.`{{cite web}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Mt Kilimanjaro Volcano". Volcano Live - John Seach. Iliwekwa mnamo 22 Novemba 2015. `{{cite web}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Mawenzi". *Peakware*. Interactive Outdoors, Inc. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2016-03-04. Iliwekwa mnamo 16 Julai 2015.`{{cite web}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ 14.014.114.214.3Nicolas J. Cullen, Thomas Mölg, Georg Kaser, Khalid Hussein, Konrad Steffen, and Douglas R. Hardy (2006). "Kilimanjaro Glaciers: Recent areal extent from satellite data and new interpretation of observed 20th century retreat rates" (PDF).*Geophysical Research Letters*.**33**(16). Bibcode:2006GeoRL..3316502C. doi:10.1029/2006GL027084.`{{cite journal}}` : CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ 15.015.115.215.315.415.515.615.7Nonnotte, Philippe; Hervé Guillou; Bernard Le Gall; Mathieu Benoit; Joseph Cotten; Stéphane Scaillet (2008). "New K-Ar age determinations of Kilimanjaro volcano in the North Tanzanian diverging rift, East Africa" (PDF).*Journal of Volcanology and Geothermal Research*.**173**(1–2): 99–112. doi:10.1016/j.jvolgeores.2007.12.042. Iliwekwa mnamo 29 Julai 2015.`{{cite journal}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Mount Kilimanjaro National Park". *Tanzania National Parks*. Tanzania National Parks. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2012-09-23. Iliwekwa mnamo 16 Julai 2015.`{{cite web}}` : Unknown parameter`|=` ignored (help)CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ 17.017.1Pascal Sirguey, Nicolas J. Cullen and Jorge Filipe Dos Santos. "The New Digital Orthometric Elevation Model of Kilimanjaro" (PDF). CEUR Workshop Proceedings. Iliwekwa mnamo 16 Julai 2015.`{{cite web}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ 18.018.118.218.3W. H. Wilcockson (1956). "Preliminary Notes on the Geology of Kilimanjaro".*Geological Magazine*.**93**(3): 218–228. doi:10.1017/S0016756800066590. - ↑ 19.019.119.2John Barry Dawson (2008).*The Gregory Rift Valley and Neogene-recent Volcanoes of Northern Tanzania*. Geological Society of London. uk. 56. ISBN 978-1-86239-267-0. - ↑ 20.020.120.2C. Gillman (1923). "An Ascent of Kilimanjaro".*The Geographical Journal*.**61**(1): 1–21. doi:10.2307/1780513. JSTOR 10.2307/1780513.`{{cite journal}}` : Unknown parameter`|registration=` ignored (`|url-access=` suggested) (help) - ↑ "Gustav Otto Richard Reusch". *Biographies*. The Center for Volga German Studies at Concordia University. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2015-10-24. Iliwekwa mnamo 16 Julai 2015.`{{cite web}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Richard Leider (10 Mei 2010). *The Power of Purpose: Find Meaning, Live Longer, Better*. Berrett-Koehler Publishers. uk. 12. ISBN 978-1-60509-527-1.`{{cite book}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Kilimanjaro". *Volcano World*. Oregon State University. Iliwekwa mnamo 16 Julai 2015.`{{cite web}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Alex Stewart (23 Aprili 2012). *Kilimanjaro: A Complete Trekker's Guide: Preparations, practicalities and trekking routes to the 'Roof of Africa'*. Cicerone Press Limited. uk. 100. ISBN 978-1-84965-622-1.`{{cite book}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ William Dubois Newmark (1991). *The Conservation of Mount Kilimanjaro*. IUCN. ku. 105–106. ISBN 978-2-8317-0070-0. - ↑ 26.026.1Andreas Hemp (2006). "Continuum or zonation? Altitudinal gradients in the forest vegetation of Mt. Kilimanjaro" (PDF).*Plant Ecology*.**184**(1): 27–42. doi:10.1007/s11258-005-9049-4. - ↑ 27.027.1Andreas Hemp (2007). "Introduced plants on Kilimanjaro: tourism and its impact" (PDF).*Plant Ecology*.**197**(1): 17–29. doi:10.1007/s11258-007-9356-z. - ↑ 28.028.1Vijay P. Singh; Pratap Singh; Umesh K. Haritashya (1 Julai 2011).*Encyclopedia of Snow, Ice and Glaciers*. Springer Science & Business Media. ISBN 978-90-481-2641-5.`{{cite book}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ 29.029.129.229.329.429.5P. Gabrielli, D. R. Hardy, N. Kehrwald, M. Davis, G. Cozzi, C. Turetta, C. Barbante, L. G. Thompson (2014). "Deglaciated areas of Kilimanjaro as a source of volcanic trace elements deposited on the ice cap during the late Holocene" (PDF).*Quaternary Science Reviews*.**93**(1): 1–10. doi:10.1016/j.quascirev.2014.03.007.`{{cite journal}}` : CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Brian Vastag: *The melting snows of Kilimanjaro.*In:*Nature.*2009, . - ↑ Georg Kaser, Douglas R. Hardy u. a.: *Modern glacier retreat on Kilimanjaro as evidence of climate change: observations and facts.*In:*International Journal of Climatology.*24, 2004, S. 329, . - ↑ Thomas Mölg: *Solar-radiation-maintained glacier recession on Kilimanjaro drawn from combined ice-radiation geometry modeling.*In:*Journal of Geophysical Research.*108, 2003, . - ↑ Thomas Mölg: *Ablation and associated energy balance of a horizontal glacier surface on Kilimanjaro.*In:*Journal of Geophysical Research.*109, 2004, . - ↑ N. J. Cullen, P. Sirguey, T. Mölg, G. Kaser, M. Winkler, S. J. Fitzsimons: *A century of ice retreat on Kilimanjaro: the mapping reloaded.*The Cryosphere Discuss., 2012, 6, 4233-4265, . - ↑ Bryan G. Mark and Henry A. Osmaston (2008). "Quaternary glaciation in Africa: Key chronologies and climatic implications" (PDF). *Journal of Quaternary Science*.**23**: 589–608. doi:10.1002/jqs.1222. - ↑ 36.036.1Young, James A. T. "Glaciers of the Middle East and Africa" (PDF).*U.S. Geological Professional Survey*. U.S. Department of the Interior. ku. G61, G58, G59 G62. Iliwekwa mnamo 16 Agosti 2012.`{{cite web}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ 37.037.137.2L. G. Thompson, H. H. Brecher, E. Mosley-Thompson, D. R. Hardy, B. G. Mark (2009). "Glacier loss on Kilimanjaro continues unabated".*Proceedings of the National Academy of Sciences*.**106**(47): 19770–5. doi:10.1073/pnas.0906029106. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2021-02-08. Iliwekwa mnamo 2016-04-01.`{{cite journal}}` : Unknown parameter`|dead-url=` ignored (`|url-status=` suggested) (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Georg Kaser, Thomas Mölg, Nicolas J. Cullen, Douglas R. Hardy, Michael Winkler, Rainer Prinz, and Lindsey Nicholson. "East African glacier loss and climate change: Corrections to the UNEP article *Africa without ice and snow*" (PDF).**6**: 1–6.`{{cite journal}}` : Cite journal requires`|journal=` (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ 39.039.139.2Lisa Schüler, Andreas Hemp, Wolfgang Zech, Hermann Behling (2012). "Vegetation, climate and fire-dynamics in East Africa inferred from the Maundi crater pollen record from Mt Kilimanjaro during the last glacial–interglacial cycle".*Quaternary Science Reviews*.**39**: 1–13. doi:10.1016/j.quascirev.2012.02.003 – kutoka ScienceDirect.`{{cite journal}}` : CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ L. A. Bruijnzeel; F. N. Scatena; L. S. Hamilton (6 Januari 2011). *Tropical Montane Cloud Forests: Science for Conservation and Management*. Cambridge University Press. uk. 136. ISBN 978-1-139-49455-7.`{{cite book}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Cameron M. Burns (2006). *Kilimanjaro & East Africa: A Climbing and Trekking Guide*. The Mountaineers Books. uk. 50. ISBN 978-0-89886-604-9. - ↑ "Crocidura monax". *IUCN Red List of Threatened Species*. International Union for Conservation of Nature and Natural Resources. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2016-04-24. Iliwekwa mnamo Agosti 15, 2015.`{{cite web}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Kinyongia tavetana (STEINDACHNER, 1891)". *The Reptile Database*. Zoological Museum Hamburg. Iliwekwa mnamo 15 Agosti 2015.`{{cite web}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) ## Viungo vya nje - Mount Kilimanjaro National Park - Mount Kilimanjaro National Park - NASA Earth Explorer page - Weather forecase for Mount Kilimanjaro (19,565 feet) - Glacial Recession on Kilimanjaro (pictures of southern icefields) Archived 15 Februari 2011 at the Wayback Machine. - Mount Kilimanjaro live webcam - Kilimanjaro flora picture gallery - Aerial photographs of Mount Kilimanjaro, 1937-38 - How hard is it to climb Mount Kilimanjaro? - Field Guide to the Moist Forest Trees of Tanzania Archived 21 Juni 2010 at the Wayback Machine. Jon C. Lovett, Chris K. Ruffo & Roy E. Gereau, Miti ya milima ya Tanzania

5687ff5d4e4d2c285ec2e51f4c19564c59e22fb279f74f4460d506e7727cb156

https://oc.wikipedia.org/wiki/Kilimanjaro

# Kilimanjaro Kilimanjaro | | ---|---| Cima principala de Kilimanjaro vista en 2006. | | Geografia | | Altitud | 5 892 m | Massís | Kilimanjaro | Coordenadas geo. | 3° 02′ S, 37° 13′ E | Administracion | | País | Tanzania | Region | | Subdivision | | Ascension | | Primièra ascension | | Via pus aisida | | Geologia | | Edat | | Ròcas | | Tipe | estratovolcan | Activitat | amorçat | Darrièra erupcion | desconegut | **Kilimanjaro** (5 892 m) es una montanha situada au nòrd-èst de Tanzania qu'es lo ponch culminant dau continent african. Es un massís volcanic que sa formacion acomencèt i a mai de 2,5 milions compausat de quatre volcans embessonats. Maugrat quauquei sinhaus d'activitat volcanica, lei cimas actualas son considerats coma amorçats e ges d'erupcion foguèt observada per de scientifics. Kilimanjaro es vengut un simbòl d'Africa e de l'escaufament globau en causa de la disparicion progressiva dei glacièrs de sa cima dempuei lo començament dau sègle XX. ## Toponomia [modificar | Modificar lo còdi]« Kilimanjaro » es un tèrme aparegut vèrs 1860 dins lei lengas europèas. Vendriá dau swahili *Kilima Njaro* que sa significacion es pauc clara. Seriá « montanha beluguejanta » mai aquò es pas segur car lo mot *Njaro* es absent dei diccionaris estandards de swahili. ## Geografia [modificar | Modificar lo còdi]### Situacion [modificar | Modificar lo còdi]Kilimanjaro se situa au nòrd-èst de Tanzania a proximitat de la frontiera entre aqueu país e Kenya. Tèn una altitud estimada a 5 891,4 mètres en 2008. Ocupa una region de plans d'altitud situats entre 600 e 900 mètres. Quauquei cimas importantas son egalament presentas dins la region coma lo Mont Meru, 75 quilomètres au sud-èst, e lo Mont Kenya, 300 quilomètres au nòrd. ### Geologia e formacion [modificar | Modificar lo còdi]#### Formacion [modificar | Modificar lo còdi]Lo volcanisme de Kilimanjaro apareguèt pendent lo Pliocèn e la formacion de son edifici se debanèt en quatre fasas principalas qu'an entraïnat l'emission de 5 000 km3 de ròcas volcanicas e la mesa en plaça, durant lei tres darriereis episòdis, de tres estratovolcans dichs Shira, Mawenzi e Kibo. Kilema es lo premier edifici volcanic compausant l'ensemble de Kilimanjaro. Sa formacion comencèt probablament i a mai de 2,5 milions d'ans. Es fòrça mau conegut en causa de son recobrament per leis edificis volcanics seguents. Pasmens, lo volum de materiaus volcanics emés per aqueu volcan representa aperaquí 65% dau volum actuau dau massís montanhós[1]. La formacion dau volcan de Shira se debanèt entre 2,5 e 2 milions d'ans avans l'epòca nòstra[2]. Es caracterizada per d'emissions volcanicas lòng dei dorsalas d'Ol Molog e de Kibongoto orientadas segon un aisse nòrd-sud. Entraïnèt tanben la formacion d'una caldeira orientada vèrs lo nòrd-èst que sei vestigis son encara visibles a l'oèst e au sud de la montanha actuala. Puei, lo relèu de Shira foguèt atacat per l'erosion glaciera e en partida cubèrt per leis emissions de Kibo[3]. La formacion de Mawenzi se debanèt entre 1,1 e 0,7 milions d'ans avans l'epòca nòstra. L'activitat volcanica migrèt vèrs l'èst au nivèu de la dorsala de Kilema[2]. I foguèt relativament calma e continua. Una premiera etapa veguèt la mesa en plaça d'instrusions basalticas que formèron de dics e de necs. Pasmens, l'erosion foguèt fòrça importanta e lo relèu de la region a pres un aspècte fòrça tormentat. Una segonda etapa d'activitat volcanica de tipe pelean foguèt caracterizada per d'emissions piroclasticas dempuei lo nòrd-èst de la caldeira. A la fin d'aqueu periòde, Mawenzi foguèt tornarmai somés a l'erosion dei glaciers de la montanha[3]. La formacion de Kibo es l'eveniment pus conegut de la formacion de Kilimanjaro. Comencèt entre 0,6 e 0,55 milions d'ans avans l'epòca nòstra e contunièt totjorn a l'ora d'ara. Cinc periòdes principaus son definits : - entre 0,6 e 0,4 milions d'ans, se formèt un edifici probablament conic en dessús de la dorsala de Kibongoto. Leis erupcions i foguèron irregularas e l'erosion i foguèt donc importanta, magerament aquela causada per lei glaciers. Aquela etapa s'acabèt per un episòdi explosiu important dich Weru Weru. - entre 0,4 e 0,25 milions d'ans, se formèt un dòme novèu a 1,6 km au nòrd-èst dau ponch d'activitat precedent. La glaciacion contunièt d'entraïnar una erosion importanta dei relèus e un lac se formèt caracterizat per la preséncia de lavas de tipe pillow lava. - entre 0,25 e 0,1 milions d'ans, se debanèt un episòdi volcanic de tipe plinian que causèt la formacion d'una caldeira de 2,3 × 1,9 km après divèrseis afondraments. - entre 100 000 e 18 000 ans, se formèron la caldeira e lo dòme actuau a l'interior dei rèstas dei caldeiras precedentas. - entre 18 000 e 5 000 ans, un lac de lava se formèt dins lo cratèr. Son erupcion se debanèt dins lo Pit Crater e sus lo flanc nòrd. La darriera erupcion coneguda se debanèt i a mai de 500 ans e lo volcan foguèt lòngtemps considerat coma amorçat. Pasmens, dins lo corrent dau decenni 2000, de mesuras scientificas demostrèron la preséncia totjorn importanta de magma en dessota dau volcan e a au mens 400 m de la cima. De mai, d'un biais pus generau, de sinhaus d'activitat son totjorn ben presents amb d'afondraments, una activitat sismica regulara e l'aparicion ocasionala de fumaròlas. #### Topografia actuala [modificar | Modificar lo còdi]Kilimanjaro es un estratovolcan de forma conica qu'ocupa un espaci de 70 × 50 km. Es compausat de tres cimas principalas dichas Shira (3 962 m), Kibo (5 892 m) e Mawenzi (5 149 m). La cima de Kibo es ocupada per una caldeira que sei dimensions son de 3,6 × 2,4 km. Assosta un cratèr volcanica, dich Reusch Crater, d'un diamètre de 900 m. La cima dau massís es lo pic Unhuru, situat sus lo bòrd extèrn dau cratèr. L'erosion generala de la montanha es importanta. Ansin, Mawenzi sembla a un dic erodat e Shira es compausat a l'ora d'ara per lei rèstas dei bòrds sud e oèst de son cratèr. Enfin, aperaquí 250 cònes secondàris existission de lòng d'un aisse passant per lei tres cimas principalas. #### Idrografia [modificar | Modificar lo còdi]L'idrografia de Kilimanjaro es marcada per lei precipitacions atmosfericas e per la fonda dei glacièrs de sa cima. Es venguda un simbòl de l'escaufament globau en causa d'evolucions importantas dempuei la Revolucion Industriala magerament marcadas per la disparicion rapida de sei glaciers. D'efiech, la superficia cubèrta per lo glaç èra de 12,1 km² en 1912, 6,7 km² en 1953, 4,2 km² en 1976 e 3,3 km² en 1996. Tres factors principaus permèton d'explicar aqueu fenomèn : - l'aumentacion globala de la temperatura. Per exemple, a Lyamungu (1 230 m), la temperatura mejana a aumentat de 3°C durant lei tres darriers decennis. - lo transferiment de calor entre lei ròcas volcanicas sorns e lo glacier entraïnant l'aumentacion de sa temperatura intèrna. - la demenicion globala dei precipitacions qu'empacha lo renovelament regular dei glaç. Será la causa principala per explicar la demenicion dau glacièr ais altituds pus autas onte la temperatura es totjorn negativa. L'aiga venent de la fonda dei glacièrs es captada per la vegetacion (90%) e per dos rius locaus (10%). ### Clima [modificar | Modificar lo còdi]Kilimanjaro tèn un clima tropicau de savana que se caracteriza per una sason de secaressa de mai a òctobre, una sason de temperaturas moderadas d'octòbre a novembre, una segonda sason de secaressa entre lei mes de decembre e de febrier e enfin una sason fòrça umida de març a mai. La cencha de pressions bassas situada a l'entorn de l'eqüator es responsable de l'evolucion d'aquelei sasons. Dins aquò, l'infléucna tropicala demenís amb l'altitud par laissar la plaçar a un clima montanhard dins lei zònas pus autas. ### Demografia [modificar | Modificar lo còdi]La region de Kilimanjaro es poblada per tres pòbles. Au nòrd e a l'oèst, se tròban de Massais. Inicialament nomadas, son en cors de sedentarizacion. Lo sud e l'èst es lo territòri de Wachagga que vivon principalament d'una agricultura sedentària. Enfin, au nòrd-èst, se fau mencionar leis Ongamo que son en cors d'assimilacion per lei Wachagga. Mantènon pasmens una tradicion pastorala e apicòla pròpria. ## Istòria [modificar | Modificar lo còdi]### Lo poblament african [modificar | Modificar lo còdi]L'istòria anciana dau poblament de la region de Kilimanjaro es mau coneguda. Lei traças umanas pus ancianas conegudas a l'ora d'ara datan de 1000 avC mai una preséncia pus vièlha es probabla car lo massís volcanic es una zòna amb de fònts nombrosas e de materiaus utils per una populacion de caçaires cuelheires. L'arribada dei Massais sembla datar dau sègle XVI. Aquò entraïnèt probable lo desplaçament de populacions ja installadas a l'entorn dau volcan coma lei Chagga ò leis Ongamo. Pauc a pauc, se formèt una societat de clans participan au comèrci locau (evòri, esclaus...). ### La descubèrta per leis Europèus e lo periòde coloniau [modificar | Modificar lo còdi]L'existéncia de Kilimanjaro èra benlèu coneguda per lei Grècs car Diogèn ò Ptolemèu mencionèron la preséncia d'una montanha blanca en Africa[4]. Après la fin de l'Antiquitat, es tornarmai presenta dins l'òbra de l'explorator arabe Abulfeda (1273-1331). Una descripcion de la montanha aparéis tanben dins un tèxte dau navegaire espanhòu Martín Fernández de Enciso (vèrs 1470-1528). Pasmens, l'informacion se difusèt gaire e la descubèrta vertadiera de Kilimanjaro per leis Europèus es sovent data de 1848 amb son observacion dirècta per lei missionaris Johannes Rebmann (1820-1876) e Johann Ludwig Krapf (1810-1886). Lei glaciers de la cima pivelèron leis explorators europèus. Pasmens, l'accès a la region demorèt lòngtemps malaisat (ostilitat dei Massais, pilhards, relèus...). Sa natura volcanica foguèt descubèrta en 1861 solament per una expedicion organizada per lo baron alemand Karl Klaus von der Decken (1833-1865). L'ascension foguèt malaisada en causa de l'altitud auta de Kilimanjaro. Divèrsei temptativas aguèron luòc sensa dins lo corrent deis ans 1860-1880 fins a la capitada d'una expedicion austriana menada per lo geograf Hans Meyer (1858-1929) e l'alpinista Ludwig Purtscheller (1849-1900) en 1889. Un autre aspècte dau periòde coloniau foguèt la multiplicacion dei missions d'evangelizacion amb una rivalitat entre catolics e protestants. Aquò favorizèt l'alfabetizacion de la region. Lo catolicisme s'impausèt coma la premiera religion mai son succès foguèt superficiau car lei rites locaus integrèron mai d'un trach animista e car lei religions tradicionalas capitèron de se mantenir. ### Kilimanjaro dempuei l'independéncia de Tanzania [modificar | Modificar lo còdi]Kilimanjaro es un simbòl de Tanzania dempuei son independéncia en 1961[5]. D'efiech, lo drapèu dau país foguèt plantat a la cima de la montanha tre lo jorn de proclamacion de l'independéncia. En parallèl, Kilimanjaro venguèt un motor dau torisme nacionau amb la creacion d'un pargue nacionau en 1973 per protegir lei seuvas e lei ressorsas idrologicas. Pasmens, dins un país orientat vèrs l'ocean, lo desvolopament demòra limitat e la màger part de la manna toristica es captada per Kenya entraïnant una crisi en 1977 (sarradura de la frontiera). En 1987, lo pargue nacionau, pauc a pauc estendut, foguèt classat au Patrimòni Mondiau de l'Umanitat de l'UNESCO. Una extension permetèt de portar sa superficia a 1079 km² e de l'estacar amb lo pargue nacionau d'Amboseli en Kenya. Pasmens, dempuei la fin dau sègle XX, la montanha es victima dau rescaufament climatic qu'entraïna la disparicion progressiva dei glaciers. ## Liames intèrnes [modificar | Modificar lo còdi]## Bibliografia [modificar | Modificar lo còdi]- {{{títol}}}. Presses Universitaires de Bordeaux. ISBN 2867813093. - {{{títol}}}. Presses Universitaires de Bordeaux. ISBN 2906621307. ## Nòtas e referéncias [modificar | Modificar lo còdi]- ↑ **(fr)**Simon Pomel, Guilène Réaud-Thomas,*Kilimandjaro : montagne, mémoire, modernité*, Edicions Presses Universitaires de Bordeaux (2003), pp. 58-64. - ↑ 2,0et2,1**(fr)**Philippe Nonnotte,*Étude volcano-tectonique de la zone de divergence Nord-Tanzanienne (terminaison sud du rift kenyan) - Caractérisation pétrologique et géochimique du volcanisme récent (8 Ma – Actuel) et du manteau source - Contraintes de mise en place*, thèse de doctorat de l'université de Bretagne occidentale, spécialité : géosciences marines. - ↑ 3,0et3,1**(fr)**Simon Pomel, Guilène Réaud-Thomas,*Kilimandjaro : montagne, mémoire, modernité*, op. cit., pp. 39-55. - ↑ **(fr)**François Bart, Milline J. Mbonile e François Devenne,*Kilimandjaro : montagne, mémoire, modernité*, Presses Universitaires de Bordeaux, pp. 21-38, 2003. - ↑ Tecnicament, Tanzania es apareguda amb l'union de Tanganyika, independent en 1961, e de Zanzibar, independent en 1963. Pasmens, dins lei fachs, la màger part de Tanzania correspond a Tanganyika.

91b9836ff556028e9dd99a54f204006aa74e76e3ccca8c8e36e4118ee2275fdb

https://kw.wikipedia.org/wiki/Park_Kenedhlek_Serengeti

# Park Kenedhlek Serengeti Sort | transboundary protected area, tennvos tornysi | ---|---| Fondys | 2020 | Doronieth | | Tyller | Tanzania | Konteth | Mara Region, Simiyu Region | Gwlas | Tanzania | Arenebedh | 1,476,300 ha | Kesordnogyon | 2.3328°S 34.5667°E | Menystrys gans | Tanzania National Parks Authority | Studh ertach | Ertachva an Bys UNESCO | Manylion | | **Park Kenedhlek Serengeti** yw park kenedhlek meur a vri yn Tanzania, Afrika est. Rann yw a ranndir naturel (an Gwastasow Serengeti) a ystyn dhyworth Tanzania north dhe Kenya soth. Y arenebedh yw 14,763 km² (5,700 mildir pedrek) - arenebedh oll an gwastas yw 30,000 km². A-ji dhe'n park yma Kownans Olduvai, tyller may feu diskudhys remenans a venhes tus a-varr. An hanow Serengeti a dheu dhyworth an ger Maasai *siringet*, ow styrya gwastasow didhiwedh. Ekosystem an Serengeti yw onan a'n huni kottha ha gwithys an gwella y'n bys. Moy ages 80% a'n Gwastasow yw rann a ranndiryow gwithys - Park Kenedhelek Serengeti ha Gwithva Ngorongoro yn Tanzania, Gwithva Masai Mara hag erel yn Kenya. Desedhys yw unn loskvenydh gweythresek war an Gwastas (Ol Doinyo Lengai). Hin an Serengeti yw segh ha tomm, dell ys usys. An seson glaw a dhur a-dhi mis Meurth dhe vis Me, gans nebes glaw yn misyow Hedra ha Du. Moy ages 4.5 milvil a enevales gwyls yw trigys y'n Serengeti. An Serengeti yw an tyller rag onan a'n dyvroans godhvewnans moyha y'n bys pub bledhen, moy ages milvil ha hanter a garnviles (bualgerwys ha zebres herwydh usadow). Yn mis Hedra i a viaj wor tu ha'n soth dres an Dowr Mara dhe Danzania. Yn mis Ebrel ha Me i a dhehwel dres an avon arta dhe Genya. A-der mayni an park po ostelyow, ny yll tus bos trigys y'n park. ## Ranndiryow [golegi | pennfenten]An park a'n jeves tri ranndir: Gwastasow Serengeti: gwelsdir didhiwedh an soth heb gwydh. Omma, parys wra an bualgerwys ynter mis Kevardhu ha Me. Karnviles erel, zebres, gavrewiges, impalas, buales Afrika a hwer yn niveryow meur y'n seson glaw. Kopjes a ven growan yw tylleryow da rag preydhyoryon kepar ha lewes ha harber dhe hyrakses ha serf. Tremenva an west: gweres pri du a worher savanna gwernek an ranndir ma. Tre yw Dowr Grumeti dhe grokodiles an Nil, simes kolobus ha'n er breselek. An divroans a dremen yntra mis Me ha Gortheren. Serengeti a'n north: gwarthevys yw an tirwedh gans argosow ygor ha breow. Omma yw an tyller gwella dhe gavos olifanses, jiraf ha dik-dik (gavrewik byghan). An divroans meur a dremen yn mis Gortheren hag Est. ## Ertachva an Bys UNESCO [golegi | pennfenten]Gwrys veu Park Kenedhlek Serengeti avel Ertachva an Bys UNESCO yn 1981, onan a seyth anedha yn Tanzania. - Howlsedhes y'n Serengeti gans gwedhen Vachellia tortilis (Dren Glawlen) - An divroans meur a vualgerwys - Bualgerwys ow tremena avon - Jirafes yn est an Serengeti - Lewes war benn kopje

00d79e7211367fe0d103f7046a3fd7ca657831edbc257f1a91c7441e6ef58dbf

https://sw.wikipedia.org/w/index.php?title=Hifadhi_ya_Serengeti&printable=yes

# Hifadhi ya Serengeti Hifadhi ya Taifa ya Serengeti | | IUCN Jamii II (Hifadhi ya Taifa) | | katika Hifadhi ya Serengeti | | Mahali pa Hifadhi ya Taifa ya Serengeti | | Mahali | Tanzania | ---|---| Coordinates | 2°19′58″S 34°34′0″E / 2.33278°S 34.56667°E{{#coordinates:}}: cannot have more than one primary tag per page | Eneo | 14,763 km2 | Kuanzishwa | 1951 | **Hifadhi ya Serengeti** ni eneo kubwa la mbuga na misitu katika Tanzania ya kaskazini hasa katika mikoa ya Mara na Arusha ikipakana na nchi ya Kenya. Jina Serengeti limechukuliwa kutoka lugha ya Kimasai hasa: "Serengit" humaanisha "Kiwara kisichoisha". [1] [2] ## Eneo Eneo lake ni 14,763 km² na kijiografia inaendelea ndani ya Kenya inapoitwa Hifadhi ya Masai Mara. Mazingira ya Serengeti ni kanda ya kijiografia katika kaskazini-magharibi mwa Tanzania na inaenea kusini-magharibi mwa Kenya kati ya latitude 1 na 3 Kusini na longitude 34 na 36 Mashariki. Inaenea kiwango cha mraba kilometa 30,000 2. Eneo la hifadhi ya Ngorongoro liliwahi kuwa sehemu ya Serengeti hadi kutengwa kama hifadhi ya pekee. Bonde la Olduvai ambako mabaki ya zamadamu yalipatikana liko ndani ya Serengeti. Kanda hii ina hifadhi za taifa na hifadhi mchezo kadhaa. ## Wanyama Kuna idadi kubwa ya wanyamapori. Serengeti pamoja na Masai Mara inajulikana hasa kwa uhamisho wa kila mwaka wa zaidi ya milioni moja ya nyumbu wanaovuka mto Mara. Ndiyo gura ya wanyama kwenye ardhi iliyo kubwa na ndefu zaidi duniani,[3] ambao huwa tukio la nusu mwaka. Uhamiaji huo ni moja ya maajabu kumi ya asili ya ulimwengu ya kusafiri. Mnamo Oktoba, wanyama wanaokula majani (si nyama) karibu milioni 2 husafiri kutoka milima ya kaskazini kuelekea nyanda za kusini na kuvuka mto wa Mara katika harakati za mvua. Katika mwezi Aprili, wao hurejea kaskazini kwa kupitia magharibi, na kwa mara nyingine tena kuvuka Mto wa Mara. Jambo hili la mara kwa mara huitwa kwa Kiingereza "Circular migration" yaani uhamiaji mviringo. Nyumbu zaidi ya 250,000 pekee watakufa safarini kutoka Tanzania kwenda katika mbuga ya wanyama ya Masai Mara huko Kenya pande za juu, ambayo ni jumla ya maili 500. Kifo mara nyingi unasababishwa na maudhi au uchovu. [3] Uhamiaji huu umeonyeshwa katika filamu na programu nyingi za televisheni kote duniani. Kuna pia aina nyingine nyingi za wanyama, kati yao "watano wakubwa" wanaovuta watalii hasa yaani tembo, simba, chui, fisi, kifaru na nyati. Inakadiriwa mamalia 70 kubwa na baadhi ya spishi 500 avifauna (yaani ndege) hupatikana huko. Tofauti hii ya juu upande wa spishi ni shughuli makazi mbalimbali kuanzia misitu ya riverine, mabwawa, kopjes mbuga na misitu. [4] Nyumbu bluu, swara, punda milia na nyati ni baadhi ya mamalia kubwa ambao kwa kawaida hupatikana katika kanda hii. ## Historia Sehemu kubwa wa Serengeti hapo awali ilijulikana kama Maasailand kwa wageni. Wamasai walijulikana kama shujaa wakali, na waliishi pamoja na wanyamapori huku wakila mifugo yao pekee. Nguvu zao na sifa zilisababisha wasafiri kutoka Ulaya kutotumia wanyama na rasilimali ya nchi yao vibaya. Janga la "rinderpest" na ukame wakati wa 1890 ulisababisha kupungua kwa idadi ya Wamasai na wanyama. Uwindaji haramu wa wanyamapori na ukosefu wa moto, ambayo yalikuwa matokeo ya shughuli za binadamu, yaliweka hatua ya maendeleo ya misitu na vichaka kwa miaka 30-50 ijayo. Uongezekaji wa chafuo sasa ulisababisha kutokuwa kwa makazi ya binadamu katika eneo hili. Moto, tembo, na nyumbu walikuwa na ushawishi mkubwa katika kuamua sasa muundo wa Serengeti. [5] Mnamo miaka ya 1960, idadi ya binadamu ilivyoongezeka, moto, aidha kuwashwa kwa makusudi na Wamaasai ili kuongeza eneo ya malisho ya mifugo, au kwa ajali, ulisababisha kuchomeka kwa miche mipya ya miti. Mvua nzito ilichangia ukuaji wa majani, ambao ulikuwa kama mafuta kwa moto wakati wa misimu mikavu ifuatayo. Miti mizee ya Acacia, ambayo huishi tu miaka 60-70, ilianza kufa. Awali tembo, ambao hula miti michanga na mizee, walilaumiwa kwa kumaliza misitu. Lakini majaribio yalionyesha kulikuwa na sababu nyingine muhimu zaidi. Wakati huo huo, idadi ya tembo ilipunguzwa kutoka 2,460 mwaka 1970 hadi 467 katika mwaka 1986 kutokana na uwindaji haramu. [6] Mnamo miaka ya 1970 idadi ya nyumbu na nyati wa Afrika ilikuwa imeongezeka, na walikuwa wakipunguza idadi ya majani kwa kasi, na kusababisha upungufu wa mafuta ya kusambazaa moto. [7] kupunguka kwa ukali wa moto umesababisha Acacia kuwa imara tena. [5] ## Hifadhi ya mazingira Bara la Maasai lina mbuga ya wanyama bora zaidi Afrika Mashariki. [8] Serikali za Tanzania na Kenya hutunza idadi kadhaa ya maeneo yaliyochunwa: mbuga, maeneo ya hifadhi, mapori ya akiba, n.k., ambayo hutoa ulinzi wa kisheria kwa zaidi ya 80% ya Serengeti. [9] Ol Doinyo Lengai, ikiwapo volkeno hai katika eneo la Serengeti, ni mlima wa moto pekee ambao bado hutoa "carbonatite lava". "Carbonatite lava", unapofichuliwa kutoka kwa hewa, hubadilisha rangi kutoka samawati hadi nyeusi na kufanana na "washing soda". Tabaka zito la jivu linaweza kugeuka kuwa hardpan iliotajirika na kalsiamu ngumu kama saruji baada ya kunyeshewa. Mizizi ya mti haiwezi kupenya safu hii, na kimsingi tambarare bila miti ya Serengeti, ambayo iko magharibi na upepo chini ya Ol Doinyo Lengai, ni matokeo. [10] Eneo la Kusini-Mashariki ambalo lipo katika kivuli mvua ya miinuko ya Ngorongoro na linajumuisha tambarare lenye majani mafupi bila miti na "dicot" tele ndogondogo. Udongo una rutuba kwa wingi, yakiwa juu ya "calcareous hardpan" fupi. "Gradient" ya urefu wa udongo kaskazini-mashariki ukipita tambarare husababisha mabadiliko katika jamii na herbaceous na nyasi refu. Baadhi ya 70 km magharibi, misitu ya Acacia huonekana ghafla na kunyoosha magharibi kuelekea ziwa Victoria na kaskazini kuelekea katika tambarare za Loita, kaskazini mwa mbuga ya wanyama ya kitaifa ya Maasai Mara. Aina 16 tofauti ya Acacia zipo katika msitu huu, usambazaji wake ukiamuliwa na hali "edaphic" na urefu wa udongo. Karibu na Ziwa Viktoria kuna tambarare yenye mafuriko yaliyotokana na "lakebeds" za kale. Katika kaskazini magharibi, misitu ya Acacia imebadilishwa na misitu ya "Terminalia-Combretum" yenye majani mapana, uliodhamiria kutokana na mabadiliko katika jiolojia. Eneo hili lina kiwango cha juu zaidi cha mvua katika mfumo na huunda kimbilio kwa wanyama wanaohama mwisho wa msimu wa kiangazi. [11] Mwinuko katika Serengeti huanzia mita 920 hadi 1850 na joto wastani kuanzia digrii 15 hadi digrii 25 "Celsius". Ingawa kwa kawaida hali ya hewa huwa ya joto na kavu, mvua hutokea katika misimu miwili ya mvua: Machi-Mei, na msimu mfupi katika Oktoba na Novemba. Kiasi cha mvua inatofautiana kutoka kiwango cha chini cha 508 mm katika upande wa "lee" ya miinuko ya Ngorongoro na kiwango cha juu cha 1,200 mm katika pwani ya Ziwa Victoria. [12] Nyanda za juu, ambazo ni baridi kuliko tambarare na kufunikwa na misitu ya "montane", ndiyo alama ya mpaka wa mashariki ya bonde ambayo Serengeti uko. Tambarare wazi ya Serengeti ina miinuko ya "granite" inayojulikana kama "koppes". Miinuko hiyo ni matokeo ya volkeno. "Koppies" hutoa makazi madogo kwa nyanda zisizo wanyamapori. "Koppe" moja inayoweza kuonekana kwa wageni huko Serengeti ni Simba Koppe (Lion Koppe). Serengeti ilitumika kama jukwaa kutengeneza filamu ya "Disney" ya *The Lion King* na baadaye uvumbuaji wa filamu za jukwaa. Eneo hilo pia ni nyumbani kwa eneo lililohifadhiwa la Ngorongoro ambalo lina "Olduvai Gorge", ambapo baadhi ya "hominid fossils" kongwe hupatikana, vilevile pia "Ngorongoro Crater", caldera ya volkeno kubwa zaidi ulimwenguni. ## Tazama pia - Twiga akiwa amepandwa na ndege mgongoni - Tai - Twiga Amesimama peke yake Serengeti, Tanzania - Simba wakilala Serengeti Tanzania baada ya kuwinda ## Marejeo - ↑ Northern Tanzania with Kilimanjaro and Zanzibar, by Phillip Briggs, 2006, page 198. ISBN 1841621463. - ↑ Maa (Maasai) Dictionary - ↑ 3.03.1Partridge, Frank. "The fast show",*The Independent (London)*, 2006-05-20. Retrieved on 2007-03-14. - ↑ 403 Forbidden - ↑ 5.05.1Serengeti II: Dynamics, Management, and Conservation of an Ecosystem. Anthony Ronald Entrican Sinclair, Peter Arcese. 1995. University of Chicago Press. Kurasa 73-76. ISBN 0226760316. - ↑ *Serengeti II.*Sinclair, Arcese. Ukurasa 76. ISBN 0226760316. - ↑ "Nakala iliyohifadhiwa". Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2005-11-03. Iliwekwa mnamo 2010-02-06. - ↑ *Africa's Great Rift Valley.*Nigel Pavitt. 2001. Ukurasa 122. Harry S. Abrams, Incorporated, New York. ISBN 0-8109-0602-3. - ↑ http://64.233.169.104/search?q=cache:rss9ABx99HUJ:www.ath.aegean.gr/srcosmos/showpub.aspx%3Faa%3D8868+serengeti+ecosystem+kenya&hl=en&ct=clnk&cd=4&gl=us - ↑ *Africa's Great Rift Valley.*Pavitt, kurasa 130, 134. - ↑ "Nakala iliyohifadhiwa". Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2012-12-09. Iliwekwa mnamo 2012-12-09. - ↑ http://www.glcom.com/hassan/serengeti.html ## Viungo vya nje - Serengeti - Tovuti rasmi ya hifadhi ya kitaifa - Wanyama wa Serengeti - Mimea ya Serengeti - Picha za Flickr za Serengeti - Picha kutoka Serengeti 2°19′51″S 34°50′0″E / 2.33083°S 34.83333°E{{#coordinates:}}: cannot have more than one primary tag per page

c097e9d51004d2622875ebfcfa67278d2ae6ec816bc14b3b21523d7ba83f5912

https://sw.wikipedia.org/wiki/Majiranukta_ya_kijiografia

# Majiranukta ya kijiografia **Majiranukta ya kijiografia** (pia **anwani ya kijiografia**; Kiingereza: geographic coordinates) ni namna ya kutaja mahali duniani. Anwani ya kijiografia huelezwa kwa kutaja longitudo na latitudo za mahali fulani. Dunia hugawiwa katika gredi 360 za longitudo na gredi 180 za latitudo (90° za kaskazini na 90° za kusini). Latitudo za kaskazini na kusini kwa ikweta zinatofautishwa ama kwa kuongeza herufi "N" (=north au kaskazini) na "S" (south au kusini) au kwa alama za "+" (kaskazini) na "-" (kusini). Gredi za longitudo zinaanza kuhesabiwa kwenye meridiani ya 0° iliyokubaliwa ni mstari kutoka ncha ya kaskazini hadi ncha ya kusini unaopita katika mji wa Greenwich (karibu na London, mji mkuu wa Uingereza). Kwa mfano, anwani ya National Theater mjini Accra (Ghana) ni: 5°33'14"N (latitudo) na 0°12'2"W (longitudo). Anwani inaandikwa mara nyingi kwa njia ya desimali pia na hapa inawezekana kutaja mahali kikakilifu zaidi. Hapo majiranukta vya Ikulu jijini Dar es Salaam ni: -6.815592,39.298204. ## Matumizi ya anwani ya kijiografia kwenye wikipedia [hariri | hariri chanzo]Wahariri wengi wanaongeza anwani ya kijiografia katika makala zinazohusu miji, kata, majengo au mahali pengine. Katika wikipedia hii tunaweza kutumia kigezo:majiranukta. Inatosha kunakili mfano kutoka ukurasa wa kigezo hiki na kubadilisha tarakimu zilizopo kwa namba zinazopatikana kwa kutumia GeoNames, Google Earth au ramani nyingine inayotuhusu kuona anwani ya kijiografia. Makala hii kuhusu eneo fulani bado ni mbegu. Je unajua kitu kuhusu eneo hilo kama historia yake, biashara, taasisi zilizopo, watu au utamaduni? Je, unaona habari katika wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuiongezea habari . |

3e00aec4223f22cf9b4bdb2746b0f79bc9ea9d9d17950ff7b736bf82411793c0

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mbuga

Mbuga ni jina la eneo ambapo kuna mazingira ya uoto wa manyasi au eneo lililopo karibu na mbuga kwa maana ya hifadhi ya wanyama au mazingira asilia kama mbuga wa wanyama. Kwa hiyo "Mbuga" inapatika kama jina la kata kwa mfano: Ukurasa huu una maelezo ya maana ili kutofautisha nia mbalimbali zinazolengwa na neno moja. Kwa usaidizi kuhusu makala za aina hii tazama Msaada:Maana Maelezo katika ukurasa huu yawe mafupi, na kwa kila maana kuwe na kiungo kimoja tu ambacho kiunge ukurasa kuhusu nia yenye maana hii. Ukiwa umefika hapa kwa kutumia kiungo katika makala nyingine, tafadhali badalisha kiungo kile kiunge makala iliyokusudiwa moja kwa moja.

01e396ec3b6620121a68014f515186959ba0f0bea99e006e5967a506e9d598c8

https://sw.wikipedia.org/wiki/Misitu

# Msitu **Msitu** ni mkusanyiko wa uoto asilia unaojumuisha miti mingi ya aina mbalimbali (kwa mfano: mipingo, mikoko n.k.) mimea na nyasi ambazo huweza kuwa fupi au ndefu. Misitu inaweza kuwa za aina mbili: - ya asili au - ya kupandwa na binadamu (isiyo ya asili). Misitu ya asili ni misitu ambayo huota yenyewe bila kupandwa na mwanadamu. Kwa mfano, msitu wa Udzungwa (Mkoa wa Morogoro, Tanzania) ni kivutio kikubwa cha watalii, hivyo kupitia msitu huu nchi inajipatia fedha za kigeni. Misitu isiyo ya asili ni misitu ambayo hupandwa na mwanadamu kwa malengo mbalimbali. Ndiyo tofauti kati ya misitu ya asili na isiyo ya asili. ## Umuhimu wa misitu [hariri | hariri chanzo]Mara nyingi wanyama mbalimbali, wakubwa kwa wadogo, huishi na hutegemea uoto huo kwa kuwatimizia mahitaji yao kwa malazi na chakula. Hata hivyo maisha ya binadamu hutegemea mazingira yake yanayomzunguka katika kujikimu kwani kupitia misitu mvua hunyesha na hivyo kusababisha ustawi na ongezeko la chakula.na kuepusha baa la njaa Ni kwamba asilimia kubwa ya watu hutegemea kilimo ili kujipatia mahitaji yao ya kila siku, hasa katika nchi za Afrika ambazo ziko nyuma sana katika nyanja za utumiaji wa teknolojia za kisasa kama utumiaji wa zana za kilimo, k.mf. matrekta.plau,mashine za kuvunia mazao. Hivyo katika kutimiza upatikanaji wa chakula kwa wingi ni lazima misitu ilindwe kwa nguvu zote katika ukuaji na ustawi wa jamii, la sivyo maisha ya viumbe vyote yatakuwa hatarini. ## Majukumu kuhusu misitu [hariri | hariri chanzo]Tunatakiwa tutunze misitu kwa ajili ya manufaa yetu wenyewe na vizazi vingine kwa sababu misitu inatusaidia kwa utalii na tunaweza kupata mvua kwa wingi. Njia za kufuata katika utunzaji wa misituː - kupanda miti sehemu iliyokatwa miti - kupunguza kilimo cha kuhamahama - kuzuia uwindaji wa wanyama kwa kuchoma misitu - kuzuia ongezeko la watu katika eneo dogo - kuelimisha jamii juu ya utunzaji misitu Faida za misitu ni: - Husaidia katika mfumo wa mvua - Hutumika kama makazi ya wanyama - Ni chanzo cha mapato ya nchi - Hutupatia dawa na chakula - hutupatia mbao kwaajili ya ujenzi Hasara za ukataji mitiː - unasababisha mmomonyoko wa udongo - unasababisha ukame - unakaribisha jangwa - unasababisha mvua za misimu - uharibifu wa mazingira - ongezeko la hali joto - uhalibifu wa makazi ya wanyama. Hivyo ni muhimu kushauri watu watunze sana vyanzo vya asili kama misitu: hii ni kwa faida yetu wenyewe, inatusaidia hata kupata mvua kwa wingi. ## Ufafanuzi [hariri | hariri chanzo]Msitu wa mvua wa Amazoni ni msitu mkubwa zaidi na wa asili zaidi duniani. Msitu wa koniferi katika Alpi za Uswisi (Hifadhi ya Taifa) Milima ya Adirondack ya New York Kaskazini hufanya sehemu ya kusini ya mpito wa misitu ya mashariki ya Mashariki. Misitu juu ya Mlima Dajt, Albania Msitu ni eneo kubwa linaloongozwa na miti. Maana ya ufafanuzi sahihi zaidi wa msitu hutumiwa duniani kote, kuhusisha mambo kama vile mti wa wiani, urefu wa mti, matumizi ya ardhi, usimamaji wa kisheria na kazi ya mazingira. Kwa mujibu wa ufafanuzi wa Chakula na Kilimo uliotumiwa sana , misitu ilifunika hekta bilioni 4 (ekari 9.9 × 109) (kilomita za mraba milioni 15) au asilimia 30 ya eneo la ardhi duniani mwaka 2006. Misitu ni mazingira mazuri ya ardhi duniani, na yanasambazwa duniani kote.Misitu akaunti ya 75% ya uzalishaji mkuu wa msingi wa biosphere ya Dunia, na ina 80% ya mimea ya mimea ya Dunia. Uzalishaji wa msingi wa msingi unakadiriwa kufikia 21.9 gigatonnes kaboni kwa mwaka kwa ajili ya misitu ya kitropiki, 8.1 kwa misitu yenye joto, na 2.6 kwa misitu ya boreal. Misitu katika latitudes tofauti na miinuko hufanya ecozones tofauti: misitu ya boroni karibu na miti, misitu ya kitropiki karibu na equator na misitu ya joto katikati ya latitudes. Sehemu za juu za kuinua huwa na msaada wa misitu sawa na yale ya latitudes ya juu, na kiasi cha mvua pia huathiri utungaji wa msitu. Jamii ya binadamu na misitu huathiriana kwa njia nzuri na mbaya.Misitu hutoa huduma za mazingira kwa wanadamu na kutumika kama vivutio vya utalii. Misitu inaweza pia kuathiri afya ya watu. Shughuli za kibinadamu, ikiwa ni pamoja na kuvuna rasilimali za misitu, zinaweza kuathiri vibaya mazingira ya misitu. Ijapokuwa msitu ni muda wa parlance ya kawaida, hakuna ufafanuzi sahihi kabisa ulimwenguni, na ufafanuzi zaidi ya 800 wa msitu unaotumiwa duniani kote. Ijapokuwa msitu hufafanuliwa kwa uwepo wa miti, chini ya ufafanuzi wengi eneo lenye kupoteza kabisa miti bado linaweza kuchukuliwa kama msitu ikiwa limekua miti katika siku za nyuma, litazaa miti baadaye,au iliwekwa rasmi msitu bila kujali aina ya mimea. Kuna makundi matatu pana ya ufafanuzi wa misitu katika matumizi: utawala, matumizi ya ardhi, na kifuniko cha ardhi. Ufafanuzi wa utawala unategemea hasa juu ya maagizo ya kisheria ya ardhi, na huwa na uhusiano mdogo na mimea inayoongezeka juu ya ardhi: ardhi ambayo inajulikana kama msitu inaelezwa kama msitu hata kama hakuna miti inayoongezeka.Maelekezo ya matumizi ya ardhi yanategemea kusudi la msingi ambalo nchi hutumikia. Kwa mfano, misitu inaweza kuelezwa kama ardhi yoyote ambayo hutumiwa hasa kwa ajili ya uzalishaji wa mbao. Chini ya ufafanuzi huo wa matumizi ya ardhi, barabara zilizosafishwa au miundombinu ndani ya eneo la misitu, au maeneo yaliyomo ndani ya eneo ambalo limeondolewa na kuvuna, magonjwa au moto bado huchukuliwa kama misitu hata kama haipo miti. Ufafanuzi wa kifuniko cha ardhi hufafanua misitu kulingana na aina na wiani wa mimea inayoongezeka juu ya ardhi. Vile ufafanuzi kawaida hufafanua msitu kama eneo la kupanda miti zaidi ya kizingiti. Vizingiti hivi ni idadi ya miti kwa kila eneo (wiani), eneo la ardhi chini ya mti wa mto (kifuniko cha mkufu) au sehemu ya ardhi ambayo inashikiwa na sehemu ya mti wa miti (basal eneo).Chini ya ufafanuzi wa kifuniko wa ardhi, na eneo la ardhi linaelezewa kama misitu ikiwa inakua miti. Eneo ambalo linashindwa kufikia ufafanuzi wa kifuniko cha ardhi inaweza kuwa bado ni chini ya wakati miti mingi ni kuanzisha ikiwa wanatarajiwa kufikia ufafanuzi wakati wa kukomaa. Chini ya ufafanuzi wa matumizi ya ardhi, kuna tofauti kubwa juu ya mahali ambapo cutoff pointi ni kati ya msitu, kuni, na savanna. Chini ya ufafanuzi fulani, misitu yanahitaji viwango vya juu sana vya kifuniko cha miti, kutoka 60% hadi 100%, ukiondoa savanna na misitu ambayo miti ina chini ya kifuniko. Maelekezo mengine yanaona savanna kuwa aina ya misitu, na ni pamoja na maeneo yote yenye mti wa juu ya 10%. Maeneo fulani yanayofunikwa kwenye miti yanatajwa kisheria kama maeneo ya kilimo, k.m. Norway mashamba spruce katika sheria ya misitu Austrian. Makala hii kuhusu mambo ya biolojia bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Msitu kama historia yake au mahusiano yake na mada nyingine? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari . |

cd271fda35eeed0319f1182638afd8643c47c6fbc5f4fde188861f4d566b96a6

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mkoa_wa_Mara

# Mkoa wa Mara Mkoa wa Mara | | Mahali pa Mkoa wa Mara katika Tanzania | | Majiranukta: 1°33′S 34°1′E / 1.550°S 34.017°E | | Nchi | Tanzania | ---|---| Wilaya | 7 | Mji mkuu | Musoma | Serikali | | - Mkuu wa Mkoa | Mh. Kanali Enos Mfuru | Eneo | | - Jumla | 30,150 km² | - Maji | 7,500 km² | Idadi ya wakazi (2022) | | - Wakazi kwa ujumla | 2,372,015 | Tovuti: http://www.mara.go.tz/ | **Mkoa wa Mara** ni kati ya mikoa 31 ya Tanzania wenye postikodi namba 31000.[1]. Umepakana na mikoa jirani ya Mwanza na Shinyanga upande wa kusini, Arusha upande wa kusini-mashariki, Kagera kwa njia ya Ziwa Nyanza (au Viktoria) na Kenya upande wa mashariki. Jina linatokana na lile la mto Mara. Musoma ndio makao makuu ya mkoa. Idadi ya wakazi ilikuwa 2,372,015 wakati wa sensa ya mwaka 2022[2], kutoka 1,743,830 wa sensa ya mwaka 2012 [3], na 1,368,602 wa sensa ya 2002[4]. Kuna wilaya 9 zifuatazo katika mkoa wa Mara: Bunda Mjini, Bunda Vijijini, Serengeti, Tarime Vijijini, Tarime Mjini, Rorya, Butiama, Musoma mjini na Musoma vijijini. Sehemu kubwa ya Hifadhi ya Wanyama ya Serengeti iko ndani ya Mkoa wa Mara. ## Makabila Makabila ya Mara ni mengi kuliko mikoa yote ya Tanzania, kama vile Waluo, Wajita, Waruri, Wazanaki, Wakuria, Wakabwa, Wakiroba, Wasimbiti, Wangoreme, Wakwaya, Waikoma, Wanata, Waisenye, Waikizu, Wasizaki, Wasukuma, Wataturu na makabila madogo kama Wanandi, Wakisii au Wamaragori. Kuna jumla ya makabila 30 yanayodai kujitegemea. Jamii zinazosahaulika huunganishwa katika kundi la Suba (Wategi, ambao pia huitwa Abhathegi maarufu kama Abhagirango, Waugu (Ugu), Warieri, Wakine, Wasweta na Waganjo, Wagire, Wakiseru, Wakamageta na Waturi). Baadhi ya jamii hizi zilimezwa na mila, lugha na desturi za Waluo zikaitwa Suba-Luo katika kipindi cha utawala wa DC Engram aliyekuwa wilaya ya Mara Kaskazini (North Mara). Baadhi ya jamii kwa upande wa Kenya iliyotawaliwa na Waingereza katika Wilaya za Kuria na South Nyanza huitwa Suna, Wagwasi, Ungoe, Kajulu na Kadem. Hata hivyo habari hizi bado zinafanyiwa utafiti kuangalia muingiliano wa lugha na tofauti za kilahaja kati ya jamii moja na nyingine hasa zilizopo Tanzania. Itakumbukwa jamii nyingi ziliingia upande ulioitwa South Nyanza kabla ya nchi za Afrika Mashariki kupata uhuru. Zipo tafiti nyingi siku hizi ambazo zinajaribu kubainisha makundi ya jamii hizo lakini muingiliano bado haujapata ufafanuzi makini. Kimsingi Mkoa wa Mara una jamii hizo zipatazo 30 lakini lugha kuu ni saba tu na nyingine ni lahaja kutokana na makundi ya lugha hizi: Luo, Kuria, Sukuma, Suba, Shashi, Zanaki na Taturu. Yapo makundi ya Wanata, Waisenye na Wataturu, Wazanaki (kundi lake: Kabwa, Kirobha, Wasimbiti, Wairienyi, Waikizu, Wangoreme), Luo (Wakowak, Wakamoti), Wakuria (Nyebhasi, Nyamongo, Wanchari, Wasweta, Wakenye, Warenchoka, Watimbaru, Waregi, hadi 14/15), Sukuma, Nyantuzu na Shashi (Wajita, Wakwaya, Waruri, Wakerewe, Wakara). Jamii zote humezwa katika makundi saba ya lugha kuu lakini kila jamii inajitofautisha kwa lahaja yake. Ni jamii za Kibantu peke yake zinazoweza kuwasiliana na kuelewana kukiwa na tofauti kidogo katika matamshi ya maneno. Ukichunguza zaidi, wakazi wa asili wa Mkoa wa Mara ni makabila makuu mawili yenye uhusiano wa karibu sana, yaani Wakurya (na vikabila kadhaa: Wakurya ni jina ‘linalobeba’ mengi ya yale yanaoyoitwa 'makabila' mkoani Mara, ambayo tafsiri yake halisi ni 'vikabila'[5]) na Wajita (hawa nao wana vikabila kadhaa). Pia, Wakurya-Waghusii si 'Bantu halisi' bali ni mchanganyiko kati ya Wabantu na Waniloti. Katika makabila ya Kibantu, yaliyoathiri damu ya Wakurya ni pamoja na: - Wasukuma (kwa mfano, baadhi ya koo za Kizanaki, zilichanganya damu sana na Wasukuma) - Wachaga (kwa mfano, Wakerobha au Wakiroba, walichanganya damu sana na wahamiaji toka Machame na Marangu kwa Wachaga - na hadi leo Machame na Marangu ni majina ya vitongoji huko kwa Wakiroba Mkoa wa Mara!) - Wakikuyu (kwa mfano, baadhi ya Wakurya wa North Mara wana asili ya Wakikuyu au 'Abhaghekoyo'). Pia Wakikuyu wanachanga majina mengi na Wakurya - kama Nyambura, Murughi, Mwita, n.k. na hata lugha zinafanana kwa kiasi kikubwa). Pia, kama makabila, Wakurya-Waghusii, Wakikuyu, na Wameru wa Kenya wana uhusiano wa karibu na asili moja. Makabila mengine yanayohusiana nao ni Wagisu (Uganda) na Waluya (Kenya). Kuna wakati ambapo makundi hayo yote yalikuwa kabila moja, lakini wakatengana kwa kuhamia sehemu za mbali, wakawa makabila tofauti tunayoyajua leo. Waniloti waliochanganya damu na Wakurya ni pamoja na: - Wamasai (baadhi ya koo za Wakurya wa leo zilitoka Umasai). - Wajaluo (hasa kutokana na kuona kwani, tokea ujio wa Waniloti Mkoani Mara, watu hawa ni majirani), - Wakalenjin (hasa kutokana na uhamiaji na wote kuwa na mila za wafugaji). Kwa hiyo, dhana ambayo imejengeka sana vichwani mwa watu kwamba Mara kuna makabila mengi, kwa kiasi kikubwa ni potofu. Ukiangalia kwa undani hata lugha na mila zilizopo, utaona kwamba hata hao kina yego/mbani (Wajita, Wakwaya, Wakara, Waruri, Wakerewe, n.k.) ni 'vikabila' tu vya kabila kubwa la Wajita. Ukiachia Wajaluo (au 'Jakowiny Luo'), mkoani Mara pia kuna Wataturu na Wanandi. Wanandi ni moja kati ya 'vikibila' vya Wakalenjin. Hata hivyo, idadi ya watu wa makabila haya ni ndogo ukilinganisha na ile ya 'Wakurya-Waghusii' na Wajita (ikiwa na maana ya kabila kubwa linalojumuisha pia Wajita, Wakwaya, na Waruri). Pia Mara, Wakurya hawaishi tu Tarime, bali huishi wilaya zote 6 za Mkoa wa Mara: Tarime, Rorya (hao ni Wakurya wa North Mara), Musoma Vijjini, Musoma Mjini, Bunda, na Serengati (hao ndio Wakurya wa South Mara). Abhaghusii (wanaoishi jimbo la Nyanza, Kenya) ni sehemu ya Wakurya wa 'North Mara'. Kwa hiyo, wanahistoria wanatakiwa kuliweka hili sawa. Wazungu walichorekodi ni majina ya vikabila (au koo kubwa), kwani hata leo ukienda Mara, ukauliza swali lako kizembe, si ajabu usikute mtu atayekujibu kwamba anaitwa Mkurya: wote watakuambia, mimi Mzanaki, Mkiroba, Mtimbaru, n.k. Wengine watasema, mimi Mmjita, Mkwaya, Mruri, nk. Kwa wakereketwa wa historia, Wakiroba (kikabila cha Wakurya-Wakisii) na Wakwaya (kikabila cha Wajita) ndiyo makabila ya asili ya inayoitwa leo hii Musoma mjini. Makundi haya mawili, pamoja na kuwa makibali tofauti, yana uhusiano wa muda mrefu wa karibu sana. Hupendana sana, na hata vita walipigana kwa kushirikiana! Pia Wakurya na Wajita, uhusiano wao wa karibu, na hata kushabihiana kwa lugha zao (kwa makabila haya makubwa mawili ya Mkoa wa Mara, hakuna anayeweza akamsengenya mwenzie, na asijue anasema nini), si jambo lililoanza juzi. Mababu wanatuambia hawa watu wote wamehamia Mara, wakitokea maeneo ambayo kwa sasa yako katika nchi zinazojulikana kama Misri na Libya (hata Wajaluo nao, walikujua toka huko). Wakati wa msafara, waligawanyika makundi matatu: • Moja likapita mashariki mwa Ziwa Victoria. Hili lilikuwa ndilo kundi kuu. Koo nyingi za Kikurya zilipita huko. Katika nyakati tofauti, zilitengana na Wagisu (Uganda), Waluya, Wameru, Wakikuyu (Kenya). • Moja likapita magharibi mwa Ziwa Victoria. Koo nyingi za Wajita, pamoja na baadhi ya koo za Wakurya (kama Abhashanake) walipita huko. • Moja likapita katikati ya Ziwa Victoria. Hili kundi lilikuwa dogo zaidi. Lilijumuisha zaidi koo chache za Kijita, kama vile Wakerewe. Hakuna historia ya vita kati ya Wakurya na Wajita, bali wameishi kwa kuelewana na kusaidiana. Hata hivyo, koo za Kikurya hupenda sana kupigana – na haya tunayaona hadi leo hii. Pia tukumbuke: Wabantu ni familia moja, na Waafrika ni ’kabila’ moja kubwa, na binadamu wote, bila kujali rangi zetu, tumetoka kwa Muumba mmoja na tuna asili moja – ni watoto wa Adamu na Eva (Waarabu humwita Hawa), kwa wale wanaoamini dini; au ni watoto wa Mwafrika kwa wale wanaoamini sayansi. ## Majimbo ya bunge Wakati wa uchaguzi mkuu wa Tanzania mwaka 2015 mkoa huu ulikuwa na majimbo ya uchaguzi yafuatayo: - Bunda Mjini : mbunge ni Esther Bulaya (Chadema) - Bunda Vijijini : mbunge ni Boniface Mwita Getere (CCM) - Butiama : mbunge ni Nimrod Mkono (CCM) - Musoma Mjini : mbunge ni Vedastus Mathayo Manyinyi (CCM) - Musoma Vijijini : mbunge ni Prof. Sospeter Muhongo (CCM) - Mwibara : mbunge ni Kangi Lugola (CCM) - Rorya : mbunge ni Lameck Airo (CCM) - Serengeti : mbunge ni Mwalimu Marwa Ryoba (Chadema) - Tarime Vijijini : mbunge ni John Heche (Chadema) - Tarime Mjini : mbunge ni Ester Matiko (Chadema) ## Tazama pia ## Marejeo - ↑ https://sw.wikipedia.org/wiki/Mfumo_wa_Msimbo_wa_Posta_Tanzania - ↑ https://www.nbs.go.tz - ↑ Sensa ya 2012, Mara Region - ↑ "Mara Region Homepage for the 2002 Tanzania National Census". Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2003-12-15. Iliwekwa mnamo 2003-12-15. - ↑ Kwa hiyo unapotaja 'vikabila' vya Wakurya, kwa usahihi, utataja, pamoja na vinginevyo: Abhatimbaru (Watimbaru), Abhakira (Wakira), Abhanyamongo (Wanyamongo), Abhasubha (Wasuba), Abhakerobha (Wakiroba), Abhakabhwa (Wakabwa), Abhasimbete (Wasimbiti), Abhaikoma (Waikoma), Abhangoreme (Wangoreme), Abhaisenye (Waisenye), Abhanyabhasi (Wanyabasi), Abhaireghe (Wairege) n.k. bila kuwasahau Abhaghusii (Wakisii). Kihistoria, Wakurya (Abhakurya, Abhakorya) na Wakisii ('Waghusii' au 'Abhaghusii' tukitumia maneno sanifu katika lugha husika) ni kabila moja. Tofauti ndogo zilizopo katika lugha ni za kijiografia tu. Hata Abhashanake (Wazanaki), Abhaighisho (Waikizu), Abhanatta (Wanata), n.k. ni 'vikabila' tu vya Wakurya. Makundi yote hayo ni makundi ya 'Mura' (sawa na Morani kwa Wamasai) na 'Bhei' (kwa jinsia ya kike). Tamaduni zao ni zilezile - kutahiri wanawake kwa wanaume, kuchonga meno (hata Mwalimu jina lake la utani ni 'Mchonga'), kuwa na sera ya Marika (kama Abhaghini, Abhanyambureti, etc.) yanayozunguka vizazi hata vizazi na kujirudia, kuwa na 'Ekesero' kama kundi la watu waliotahiriwa wakati mmoja, ambao hlikuja kuwa msingi wa majina ya 'intakes' za JKT), n.k. ## Viungo vya nje - (Kiingereza)Tanzanian Government Directory Database Arusha | Dar es Salaam | Dodoma | Geita | Iringa | Kagera | Katavi | Kigoma | Kilimanjaro | Lindi | Manyara | Mara | Mbeya | Morogoro | Mtwara | Mwanza | Njombe | Pemba Kaskazini | Pemba Kusini | Pwani | Rukwa | Ruvuma | Shinyanga | Simiyu | Singida | Songwe | Tabora | Tanga | Unguja Kaskazini | Unguja Kusini | Unguja Mjini Magharibi | Makala hii kuhusu maeneo ya Mkoa wa Mara bado ni mbegu. Je unajua kitu kuhusu Mkoa wa Mara kama historia yake, biashara, taasisi zilizopo, watu au utamaduni? Labda unaona habari katika wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari . |

5744a7d4073d76765d8b5cbaa8bdc107cfe5efcff597cb748193530367b00225

https://sw.wikipedia.org/wiki/Kenya

# Kenya Jamhuri ya Kenya | | ---|---| Kaulimbiu ya taifa: "Harambee" | | Wimbo wa taifa: "Ee Mungu Nguvu Yetu" | | Mahali pa Kenya | | Ramani ya Kenya | | Mji mkuuna mkubwa nchini | Nairobi | Lugha rasmi | | Lugha za taifa | Kiswahili | Serikali | Jamhuri | • Rais • Makamu wa Rais • Spika wa Seneti • Spika wa Bunge • Jaji Mkuu | William Ruto Rigathi Gachagua Amason Kingi Moses Wetangula Martha Koome | Eneo | | • Eneo la jumla | km2 580 367[1] | • Maji (asilimia) | 2.3 | Idadi ya watu | | • Kadirio la 2023 | 57 052 004[1] | • Sensa ya 2019 | 47 564 296[2] | Pato la taifa | Kadirio la 2023 | • Jumla | USD bilioni 112.749[3] | • Kwa kila mtu | USD 2 187[3] | Pato halisi la taifa | Kadirio la 2023 | • Jumla | USD bilioni 338.964[3] | • Kwa kila mtu | USD 6 576[3] | Maendeleo (2022) | 0.601[4] - wastani | Sarafu | Shilingi ya Kenya | Majira ya saa | UTC+3 (Afrika Mashariki) | Muundo wa tarehe | siku/mwezi/mwaka | Upande wa magari | Kushoto | Msimbo wa simu | +254 | Msimbo wa ISO 3166 | KE | Jina la kikoa | .ke | **Kenya** (jina rasmi: **Jamhuri ya Kenya**) ni nchi iliyoko Afrika Mashariki katika ikweta, kando ya Bahari ya Hindi. Kenya imepakana na Ethiopia upande wa kaskazini, Somalia upande wa kaskazini mashariki, Tanzania upande wa kusini, Uganda na Ziwa Viktoria upande wa magharibi, kisha Sudan Kusini upande wa kaskazini magharibi. Mazingira na tabianchi za Kenya ni anuwai sana; nchini kuna mbuga mbalimbali wanamoishi aina elfu kadhaa za wanyamapori, milima ambayo imefunikwa na theluji (kwa mfano: Mlima Kenya, chanzo cha jina “Kenya”), misitu mikubwa mno, maeneo ya kilimo, halijoto wastani za Bonde la Ufa, na majangwa ya Chalbi na Nyiri. Nchi hiyo anuwai ina watu milioni 47.6 kwa mujibu wa sensa ya 2019.[2] Kwa hivyo, Kenya ni nchi ya 28 kwa idadi ya watu duniani, na ya 7 kwa idadi ya watu barani Afrika. Mji mkuu na mkubwa nchini ni Nairobi, lakini Mombasa ni mji mashuhuri pia, ikiwa mji kongwe na bandari kuu iliyoko kwenye Kisiwa cha Mombasa. Miji mingine ni Nakuru, Ruiru, Eldoret, na Kisumu. ## Jiografia Kenya ni nchi ya 47 kwa ukubwa duniani ikifuata mara Madagaska km2 580 367 (sq mi 224 081) [1] ikiwa na eneo la kilomita mraba 580,367 (maili mraba 224,081). Kutoka pwani ya Bahari ya Hindi, nyanda za chini zimeinuka hadi milima ya kati. Milima hii imetenganishwa na eneo la Bonde la Ufa; sehemu tambarare yenye rutuba upande wa mashariki. Milima ya Kenya ni kati ya iliyofaulu kwa kilimo barani Afrika. Eneo hili la milima ndilo la juu zaidi nchini Kenya (na la pili kwa urefu barani Afrika[5][6]): Mlima Kenya, unaofikia urefu wa mita 5,199 na ni eneo lenye mito ya barafu. Kusini mashariki milima ya Taita ndiyo mwanzo wa tao la Mashariki, safu za milima zenye miaka zaidi ya milioni 100 ambazo zinaenea hasa nchini Tanzania. Upande huohuo wa kusini Mlima Kilimanjaro (m 5 895 (ft 19 341)*) huweza kuonekana ukiwa ng'ambo ya mpaka wa Kenya na Tanzania.[7] ## Halihewa Kenya ni nchi yenye jua kali na nguo za majira ya joto huvaliwa mwaka mzima. Hata hivyo, huwa na baridi usiku na pia asubuhi na mapema. Hali ya hewa ina joto na unyevu sehemu za pwani, joto kiasi sehemu za bara na ni kame katika sehemu za kaskazini na kaskazini-mashariki mwa nchi. Hata hivyo kuna mvua nyingi kati ya Machi na Aprili, na mvua ya kadiri kati ya Oktoba na Novemba. Halijoto huwa juu zaidi miezi hii yote. Mvua ya masika hunyesha kuanzia Aprili hadi Juni. Mvua ya vuli nayo hunyesha kuanzia Oktoba hadi Desemba. Wakati mwingine mvua hii huwa nyingi na aghalabu hunyesha wakati wa alasiri na jioni. Majira ya joto jingi ni kuanzia Februari hadi Machi nayo ya baridi ni Julai hadi Agosti. Mji | Mwinuko | Wastani wa Halijoto | Upeo wa juu | Upeo wa chini | ---|---|---|---|---| Mombasa | 50 | 26.4 | 30.4 | 22.5 | Nairobi | 1 795 | 19.75 | 25.7 | 13.9 | Eldoret | 2 111 | 17.3 | 23.6 | 11.1 | Lodwar | 509 | 29.6 | 35.3 | 24 | Mandera | 540 | 29.4 | 34.6 | 24.3 | ## Mazingira Kenya ina maeneo makubwa wanapoishi wanyamapori likiwemo Masai Mara, ambapo nyumbu na wanyama wengi walanyasi hushiriki katika uhamaji kila mwaka. Uhamaji huo, hasa uhamaji wa nyumbu, hutokea Juni hadi Septemba na hushirikisha mamilioni ya wanyama. Tukio hili huwavutia sana wapigaji picha za sinema. Takribani nyumbu 250,000 huangamia kila mwaka katika uhamaji huu wa kutafuta lishe wakati wa kiangazi. Wale wanyama wakubwa watano wa Afrika wanapatikana Kenya: simba, chui, nyati, kifaru na ndovu. Wanyama wengine wengi wa pori na ndege hupatikana katika mbuga za taifa na hifadhi za wanyama hawa nchini. Mazingira ya Kenya yanahatarishwa na ongezeko kubwa la idadi ya watu na athari zake. ## Historia ### Historia ya awali Mabaki ya mamba mkubwa ajabu wa zamani za Mesozoic Era, ambayo ni miaka milioni 200 iliyopita, yaligunduliwa nchini Kenya katika chimbo zilizochimbwa na wataalamu kutoka Chuo Kikuu cha Utah na Makavazi ya Kitaifa nchini Kenya miezi ya Julai hadi Agosti 2004 katika bonde la Lokitaung, karibu na Ziwa Turkana.[10] Mabaki yaliyopatikana Afrika Mashariki yaonyesha kuwa miaka milioni 20 iliyopita viumbehai mfano wa sokwe waliishi eneo hili. Uchunguzi wa juzijuzi karibu na Ziwa Turkana waonyesha kuwa viumbe aina ya *Homo habilis* (walioishi miaka milioni 1.8 na 2.5 iliyopita) na *Homo erectus* (walioishi miaka milioni 1.8 na miaka 350,000 iliyopita) huenda ndio wazazi wa watu wa kisasa *homo sapiens* walioishi Kenya enzi za barafu kuu kuisha barani. Katika mwaka wa 1984, uvumbuzi uliofanywa na mtafiti maarufu Richard Leakey na Kamoya Kimeu huko Ziwa Turkana ulikuwa wa mifupa ya mvulana iliyohusishwa na *Homo erectus* wa miaka milioni 1.6 iliyopita. Utafiti wa awali wa viumbe hawa unahusishwa na Mary Leakey na Louis Leakey, ambao ndio waliofanya uchunguzi wa mwanzo wa kiakiolojia huko Olorgesailie na Hyrax Hill. Baadaye utafiti wa Olorgesailie uliendelezwa na Glynn Isaac. ### Historia kabla ya ukoloni Wakazi wa kwanza wa eneo linaloitwa Kenya walikuwa wa jamii ya Wakhoisan: hadi leo kuna makabila matatu madogo yenye asili hiyo, ingawa yanatumia lugha za Kikushi: Waata, Waawer na Wadahalo. Wakushi kutoka kaskazini waliingia Kenya kati ya miaka ya 3200 KK na 1300 KK[11]. Mwaka 500 KK hivi wazungumzaji wa lugha za Kinilo-Sahara na katika milenia ya kwanza KK wale wa lugha za Kibantu waliingia katika eneo hili, na sasa Waniloti ni 30% ya Wakenya wote. Wafanyabiashara Waarabu walianza kufika pwani ya Kenya karne ya 1 BK. Ukaribu wa Kenya na Uarabuni ulirahisisha ukoloni, hivyo Waarabu na Waajemi walianza kuishi eneo la pwani karne ya 8. Hata hivyo, baadhi ya walioitwa "Waarabu" katika eneo la Afrika Mashariki walikuwa machotara, Waafrika-Waarabu. Pwani ya Kenya imekuwa makao ya jamii ya wahunzi na jamii ya wakulima wadogowadogo, wawindaji na wavuvi ambao walikuwa mhimili wa uchumi kwa kushiriki katika kilimo, uvuvi, utengenezaji chuma, na biashara na nchi za kigeni.[11] Kuanzia karne ya 6 au karne ya 9, Kenya ilijihusisha na shughuli za ubaharia kukuza uchumi ikaanza kutengeneza meli za kuabiria kusini hadi miji mingine yenye bandari kama Kilwa na Shanga iliyo katika pwani ya Afrika Mashariki. Mombasa ulikuwa mji wenye bandari wa nchi ya Kenya katika karne za kati. Bandari hiyo ilitumika kuendeleza biashara na miji mingine yenye bandari Afrika, Uajemi, na wafanyabiashara Waarabu, Yemeni na hata Bara Hindi.[12] Baharia Mreno Duarte Barbosa wa karne ya 15 alidai kuwa "[Mombasa] ni bandari nzuri na yenye shughuli nyingi, mashua nyingi na hata meli kubwa ajabu, ambazo zote hutoka Sofala na nyingine kutoka Cambay, Melinde na nyingine zinazoabiri hadi kisiwani Unguja."[13] Karne kadhaa kabla ya ukoloni, upwa wa Kenya wanakoishi Waswahili ulikuwa sehemu ya eneo la mashariki mwa Afrika lililofanya biashara, hasa ya watumwa na pembe za ndovu na Waarabu na Wahindi. Inasemekana kwamba kabila la Wameru lilitokana na watumwa waliotoroka utumwa Uarabuni miaka ya 1700. Mwanzoni wafanyabiashara wengi walitokea milki za Uarabuni lakini baadaye wengine wakatokea Unguja (kama Tippu Tip).[14] Kiswahili, ambacho ni lugha ya Kibantu iliyokopa misamiati ya Kiarabu, Kiajemi na mingine kutoka Mashariki ya Kati na Asia Kusini, baadaye ilikua ikawa lingua franca ya biashara kwa jamii mbalimbali.[11] Kwa karne nyingi, upwa wa Kenya umekuwa mwenyeji wa wafanyabiashara na wasafiri. Kati ya miji iliyopo kwenye upwa wa Kenya , mji wa Malindi umebakia kuwa makazi muhimu ya Waswahili tangu karne ya 14 na wakati mmoja ulishindana na Mombasa kwa ukuu pande hizi za Afrika Mashariki. Kwa kawaida, Malindi umekuwa mji na bandari ya kirafiki kwa serikali nyingine. Mwaka wa 1414, Sultani Mwarabu wa Malindi alianzisha uhusiano wa kidiplomasia na utawala wa Uchina wa Ming, wakati wa safari za mchunguzi Zheng He.[15] Katika mwaka wa 1498, utawala wa Malindi ulimkaribisha msafiri na mvumbuzi maarufu kutoka Ureno, Vasco da Gama. ### Chini ya ukoloni Wareno walikuwa Wazungu wa kwanza kuzuru eneo la Kenya ya sasa: Vasco da Gama alikuwa amezuru Mombasa mwaka wa 1498. Safari ya Vasco da Gama ilifaulu alipofikia huko India, na jambo hilo liliwawezesha Wareno kufanya biashara moja kwa moja na Mashariki ya Mbali kupitia bahari na hivyo kutatiza mitandao ya kibiashara ya awali ya nchi kavu na baharini kama njia za biashara ya viungo zilizotumia Ghuba la Uajemi, Bahari Nyekundu na misafara iliyofika hadi eneo la mashariki ya Mediterranea. Jamhuri ya Venisi ndiyo iliyotawala maeneo ya biashara kati ta Uropa na Asia. Baada ya njia za kawaida za nchi kavu hadi India kufungwa na Waturuki wa Ottoman, Ureno ulitarajiwa kutumia njia ya baharini iliyotumiwa kwanza na Vasco da Ghama ili kuvunja ukiritimba wa Venice. Utawala wa Wareno huko Afrika Mashariki ulijihusisha hasa na pwani iliyokaribia Mombasa. Kuwepo kwa Wareno Afrika Mashariki kulianza rasmi baada ya mwaka wa 1505, wakati manowari za Wareno, zikiongozwa na Don Francisco de Almeida, zilipokishinda Kilwa, kisiwa kilicho katika eneo ambalo sasa ni Tanzania kusini. Kuwepo kwa Wareno Afrika Mashariki kuliwawezesha kudhibiti biashara katika Bahari ya Hindi, na kulinda njia za baharini zinazounganisha Uropa na Asia. Manowari zao za kivita zilikwamisha biashara za maadui wao magharibi mwa Bahari ya Hindi na walitoza kodi juu ya bidhaa zilizosafirishwa kupitia eneo hilo kwani walitawala bandari zote na njia kuu za meli. Kujengwa kwa ngome iliyoitwa Fort Jesus Mombasa mwaka wa 1593 kulikusudiwa kuimarisha utawala wao katika eneo hilo, lakini ushawishi wao ulikatizwa na kuja kwa Waingereza, Waholanzi na Waarabu wa Omani katika eneo hilo karne ya 17. Waarabu kutoka Omani ndio waliokuwa tishio kuu la utawala wa Wareno Afrika Mashariki na waliizingira ngome ya Wareno, wakazishambulia meli zao za kivita, kisha kuwafukuza Wareno waliobaki kutoka pwani ya Kenya na Tanzania mwaka wa 1730. Kufikia wakati huo, ufalme wa Ureno haukuwa na haja na njia ya bahari ya biashara ya viungo kwani faida yake ilikuwa imepungua sana. Utawala wa Wareno ulibakia tu katika bandari na maeneo ya kusini mwa Msumbiji hadi mwaka wa 1975. Kutawaliwa kwa pwani ya Kenya na Tanzania na Waarabu kutoka Omani kuliifanya miji hii iliyojitawala hapo awali iwe chini ya uangalifu mkali wa wageni kuliko ilivyokuwa katika enzi za utawala wa Wareno. Waarabu wa Omani, kama Wareno waliowatangulia, waliweza kutawala eneo la pwani tu, si eneo la bara. Hata hivyo, kuanzishwa kwa mashamba makubwa ya mikarafuu, kuongezeka kwa biashara ya utumwa na kuhamishwa kwa makao makuu ya Waomani hadi Zanzibar mwaka wa 1839 na Seyyid Said kulisababisha Waomani kuimarisha utawala wao katika eneo hilo. Utawala wa Waarabu katika bandari kuu zote za pwani ya Afrika Mashariki uliendelea hadi Uingereza ilipoamua kumaliza biashara ya utumwa na uanzishaji wa utaratibu wa kufanya kazi kwa malipo ukaanza kushinikiza utawala wa Waomani. Kufikia mwisho wa karne ya 19, biashara ya watumwa katika bahari zote kuu ilikuwa imeharamishwa na Waingereza: Waarabu wa Omani hawakuwa na uwezo wa kupingana na jeshi la wanamaji la Uingereza lililokuwa likitekeleza amri hiyo. Waomani waliendelea kuwepo visiwani Unguja na Pemba hadi mapinduzi ya mwaka wa 1964, lakini kuwepo kwa Waarabu wa Omani nchini Kenya rasmi kulisitishwa wakati Wajerumani na Waingereza walipozidhibiti bandari zote kuu na kuanzisha mahusiano ya kibiashara na viongozi mashuhuri waliokuwa wenyeji miaka ya 1880. Hata hivyo, urithi waliouacha Afrika Mashariki ungali unaonekana kupitia kwa vizazi vyao vipatikanavyo pwani ya Kenya na ambavyo vinaona kuwa asili yao ni Oman. Vizazi hivi hata leo humiliki utajiri mwingi na ndio wenye ushawishi mkubwa wa kisiasa katika jamii za pwani ya Kenya. Hata hivyo, wanahistoria wengi hushikilia kuwa historia ya ukoloni nchini Kenya ilianza wakati Wajerumani walipoanza kutawala mali ya Sultani wa Unguja iliyo pwani mwaka wa 1885, ikifuatwa na kuja kwa kampuni ya Imperial British East Africa Company mwaka wa 1888. Uhasama wa kwanza baina ya mabepari ulikatizwa wakati Ujerumani ulipouachia Uingereza sehemu ya pwani iliyomiliki. Hii ilifuatia kujengwa kwa reli iliyounganisha Kenya na Uganda. Baadhi ya makabila ya Kenya yalipinga ujenzi huo, hasa Wanandi wakiongozwa na *Orkoiyot* Koitalel Arap Samoei kwa miaka kumi, kuanzia 1895 hadi 1905 – lakini hatimaye Waingereza waliijenga reli hii. Inaaminika kuwa Wanandi walikuwa kabila la kwanza kuwekwa kwenye maeneo yaliyotengewa Waafrika ili kuwazuia kutatiza ujenzi wa reli. Wakati huo Wahindi wengi wenye ujuzi waliingia nchini ili kuchangia ujenzi. Wakati wa ujenzi wa reli kupitia Hifadhi ya Taifa ya Tsavo Magharibi, Wahindi wengi na wenyeji Waafrika walivamiwa na simba wawili waliojulikana kama “wala watu wa Tsavo”. Wahindi hao na vizazi vyao baadaye walibakia nchini Kenya na kuunda kitovu cha jamii za Wahindi zijulikanayo kama Ismaili Muslim na Sikh.[16][17] Mnamo Agosti 1914, Vita vya Kwanza vya Dunia vilipoanza, magavana wa British East Africa (kama eneo hilo lilivyojulikana) na German East Africa walifikia makubaliano ili kuepusha makoloni yao machanga na uhasama. Hata hivyo, Luteni Kanali Paul von Lettow-Vorbeck alichukua mamlaka ya majeshi ya Ujerumani, akiwa na kusudi la kutwaa raslimali nyingi iwezekanavyo za Uingereza. Jeshi la Uingereza likiwa limemtenga na Ujerumani, von Lettow aliendesha kampeni iliyofaulu ya vita vya kuvizia, wakila walichopata, wakiteka bidhaa za matumizi za Uingereza, na kuepuka kushindwa. Mwishowe alisalimu amri na akajisalimisha nchini Zambia siku kumi na moja baada ya mapatano ya kusimamisha vita kutiwa sahihi mwaka wa 1918. Waingereza walitumia jeshi la Wahindi kumfukuza Lettow na walihitaji wachukuzi wengi ili kubeba vifaa vya matumizi hadi bara kwa miguu na hivyo kutatua shida kuu ya uchukuzi. Kundi la wanajeshi wachukuzi liliundwa na kuwajumuisha Waafrika 400,000, na kuchangia katika uhamasishaji wao wa muda mrefu kisiasa. Hadi mwaka wa 1920, eneo linaloitwa Kenya lilijulikana kama Himaya ya Uingereza ya Afrika Mashariki.[5] Mwaka huo, koloni la Kenya liliundwa na kupatiwa jina linalotokana na Mlima Kenya[18]Waingereza walilitamka jina hilo kama pronounced /ˈkiːnjə/[19] ingawa matamshi ya wenyeji na yaliyokusudiwa katika maendelezo asili, *Kenia* yalikuwa ˈkɛnja.[20] Enzi ya Jomo Kenyatta kuwa rais wa Kenya miaka ya 1960-1969, matamshi ya Kiingereza, yaani /ˈkɛnjə/ yalikubalika na kutumiwa sana kwa sababu jina lake lilidumisha matamshi asilia ya wenyeji.[21] Kumbe saa ya uhuru, mwaka 1963, Jomo Kenyatta alichaguliwa kama rais wa kwanza.[22] Awali alikuwa alishika jina hili kutafakari ahadi yake ya kuikomboa nchi yake na matamshi yake ya jina lake ulisababisha katika matamshi ya Kenya katika Kiingereza kubadilisha nyuma ya makadirio ya awali uliotokea matamshi, pronounced /ˈkɛnjə/ Mwanzoni mwa karne ya 20, wakulima Waingereza na Wazungu wengine walituama katika nyanda za juu katika eneo la kati walikoondokea kuwa matajiri kwa kulima kahawa na chai.[23] Kufikia mwaka 1930, takribani walowezi 30,000 waliishi katika maeneo hayo na walikuwa na ushawishi mkubwa wa kisiasa kwa sababu ya uwezo wao wa kiuchumi. Maeneo hayo yalikuwa makao ya watu milioni moja wa kabila la Wakikuyu, na wengi wao hawakuwa na ithibati ya kumiliki mashamba kwa mujibu wa Waingereza (ingawa mashamba hayo yalimilikiwa na kabila hilo kabla ya Wazungu kufika), na waliishi kama wakulima wanaohamahama. Ili kuendeleza matakwa yao, walowezi waliwakataza kilimo cha kahawa na kuwalazimisha kulipa kodi ya nyumba, na maskwota walipewa mashamba madogo baada ya kuwafanyia kazi. Wakikuyu wengi walihamia mijini kwani mashamba yao hayangeweza kutosheleza mahitaji yao. Mwaka wa 1951, Horace Hector Hearne akawa mkuu wa sheria nchini Kenya (alitoka Ceylon alikoshikilia wadhifa huohuo) na alifanya kazi katika Mahakama Kuu mjini Nairobi. Alihudumu katika wadhifa huo hadi mwaka 1954 alipoteuliwa kama Hakimu wa Rufaa katika Mahakama ya Rufaa ya Afrika Magharibi. Usiku wa tarehe 5 Februari 1952, wakati Mfalme George VI alipoaga dunia, Hearne alimsindikiza Malkia Elizabeth II na mumewe Filipo mwanamfalme wa Edinburgh, kwa dhifa ya kitaifa hotelini Treetops, ambayo sasa ni kivutio maarufu cha watalii. Hapa ndipo alipouanzia umalkia.[24] Alirudi Uingereza mara moja akiandamana na Hearne. Kuanzia Oktoba 1952 mpaka Desemba 1959, Kenya ilikuwa katika hali ya hatari kufuatia uasi wa Mau Mau dhidi ya utawala wa Uingereza. Gavana aliomba na kupata msaada wa wanajeshi Waingereza na Waafrika, pamoja na King's African Rifles. Mnamo Januari 1953, Meja Jenerali Hinde aliteuliwa kuwa mkuu wa oparesheni ya kuzima uasi. Hali hii haikuimarika kwa kukosa uchunguzi, kwa hivyo Jenerali George Erskine aliteuliwa kuwa kamanda msimamizi wa majeshi ya kikoloni mnamo Mei 1953, akiungwa mkono hasa na Winston Churchill. Kutiwa mbaroni kwa Warũhiũ Itote (aka General China) tarehe 15 Januari 1954, na kuhojiwa kwake kulipelekea Waingereza kuuelewa vyema usimamizi wa Mau Mau. Oparesheni Anvil iliyoanzishwa tarehe 24 Aprili 1954 ilipangwa na jeshi kwa wiki kadhaa baada ya kukubaliwa na kamati kuu ya vita. Wakati wa oparesheni hiyo, mji wa Nairobi ulidhibitiwa na wanajeshi na wakazi wake walihojiwa huku wafuasi wa Mau Mau wakikamatwa na kupelekwa vizuizini. Mnamo Mei 1953, walinzi wa nyumbani walitambulika rasmi kama askari wa usalama. Askari hao wa nyumbani ndio waliounda kikosi cha kupambana na mikakati ya Mau Mau kwani walikuwa Waafrika waaminifu, na si majeshi ya kigeni kama Jeshi la Uingereza na King's African Rifles. Kufikia mwisho wa hali ya hatari, askari hao walikuwa wamewaua Mau Mau 4886, ambao ni asilimia 42% ya waasi wote. Kukamatwa kwa Dedan Kimathi huko Nyeri tarehe 21 Oktoba 1956 kuliashiria kushindwa kwa Mau Mau kukamaliza vita. ### Baada ya uhuru #### Utawala wa Kenyatta Waafrika walichaguliwa moja kwa moja katika bunge la uwakilishi kwa mara ya kwanza mwaka wa 1957. Licha ya Waingereza kutamani kuwakabidhi mamlaka wapinzani wasio na siasa kali ya Kiafrika, ni chama cha Kenya African National Union (KANU) kilichoongozwa na Jomo Kenyatta kilichounda serikali punde tu kabla ya Kenya kupata uhuru tarehe 12 Desemba 1963. Tarehe 12 Desemba 1964, Kenya ilipotangazwa kuwa jamhuri, Kenyatta akawa rais wa kwanza. Mwaka huohuo, jeshi la Kenya lilipigana na Vita vya Shifta dhidi ya kabila la Wasomali waliokusudia kuiona NFD imejiunga na Jamhuri ya Somalia. Mashifta walililemea jeshi la Kenya lakini baadaye walishindwa mwaka wa 1967. Kenya ilitia saini mkataba na nchi ya Ethiopia mwaka wa 1969 unaodumu mpaka leo kwa kuhofia mashambulizi kutoka kwa jeshi la Somalia lililokuwa na nguvu zaidi.[25] Eneo la NFD nchini Kenya halijaendelea kutokana na kiangazi na mafuriko. Hata hivyo, wakimbizi wafanyabiashara wa Kisomali waliotajirika wamebadilisha mtaa wa Eastleigh uliokuwa wa mabanda na kuufanya kuwa ngome ya kibiashara katika sehemu kubwa ya mashariki mwa mji wa Nairobi.[26] #### Utawala wa Moi Mwaka wa 1978, Kenyatta alifariki na Daniel Arap Moi akawa rais. Moi alidumisha urais kwa kuchaguliwa bila kupingwa katika chaguzi za mwaka wa 1979, 1983 (uchaguzi wa dharura) na 1988, zote zikiwa zilifanyika chini ya katiba ya chama kimoja. Uchaguzi wa 1983 ulifanyika mwaka mmoja kabla ya wakati kutokana na njama ya kupindua serikali iliyokosa kufaulu tarehe 1 Agosti 1982. Mapinduzi hayo yaliyotibuka yalipangwa na askari mwanahewa wa cheo cha chini, Bwana Hezekiah Ochuka na kuendelezwa hasa na wanahewa. Jaribio hilo lilizimwa kwa haraka na wanajeshi waaminifu wakiongozwa na Jeshi la Nchi Kavu, General Service Unit (GSU) - kikosi cha polisi wenye hadhi ya kijeshi - na baadaye polisi wa kawaida. Hata hivyo raia kadhaa walijeruhiwa na wengine kuuawa. Tukio hilo lilisababisha kuvunjwa kwa kikosi chote cha wanahewa, huku wengine wakiachishwa kazi na wengine wakishtakiwa kwenye mahakama ya kijeshi. Katika uchaguzi wa 1988 *kura za mlolongo* zilianzishwa, ambapo wapigakura walitakiwa kupiga foleni nyuma ya wagombea wanaowapenda, badala ya kutumia kura ya siri[27] Jambo hilo lilionekana kama kilele cha enzi ya ukiukaji mkubwa wa demokrasia likasababisha msukumo mkuu wa mageuzi ya kikatiba. Vipengele vilivyokuwa na utata, kikiwemo kile kilichoruhusu chama kimoja pekee cha kisiasa, vilibadilishwa miaka iliyofuata.[28] Katika uchaguzi wa kidemokrasia wa vyama vingi wa miaka ya 1992 na 1997, Daniel Arap Moi alichaguliwa tena. #### Utawala wa Kibaki Kulingana na katiba, mwaka 2002 Moi hakuruhusiwa kuwania urais tena, na Mwai Kibaki wa chama cha upinzani cha "National Rainbow Coalition" — NARC akachaguliwa kuwa rais. Uchaguzi huo ulitambulikana kuwa wa kidemokrasia na wachunguzi wa humu nchini na wa kimataifa na hivyo kuwa chanzo cha mageuzi makubwa ya kidemokrasia nchini Kenya. Mnamo Desemba 2002, Wakenya walifanya uchaguzi uliokuwa wa kidemokrasia na uwazi ambao kwa kiasi kikubwa uliamuliwa kuwa huru na wa haki na wachunguzi wa kimataifa. Uchaguzi wa mwaka huo ulikuwa mwanzo mpya na uliiletea Kenya mabadiliko makuu ya kisiasa yaliyowezesha chama cha Kenya African National Union (KANU), kilichokuwa kimeitawala nchi tangu uhuru, kukabidhi kwa amani mamlaka kwa chama cha National Rainbow Coalition (NARK), uliokuwa muungano wa vyama vingi. Chini ya uongozi wa Rais Mwai Kibaki, muungano wa vyama tawala ulihahidi kushughulikia ukuaji wa kiuchumi, kumaliza ufisadi, kuimarisha elimu na kuandika katiba mpya. Baadhi ya ahadi hizi zimeshatimizwa. Kuna elimu ya msingi ya bure. Mwaka wa 2007 serikali ilitangaza kuwa, kuanzia mwaka 2008 gharama ya masomo ya shule za upili itapunguzwa huku serikali ikilipia gharama zote za mafundisho. #### Uchaguzi wa 2007 Katika uchaguzi mkuu uliofanyika tarehe 27 Desemba 2007, Rais Kibaki wa chama cha Party of National Unity (PNU) aliwania uchaguzi dhidi ya chama kikuu cha upinzani Orange Democratic Movement (ODM). Kulingana na wachunguzi wa kimataifa, uchaguzi huo ulikumbwa na udanganyifu na hivyo kutofikia kiwango kinachokubalika kimataifa. Chama cha ODM kilisambaratika na kupoteza 8 % ya kura zake kwa chama kipya cha Orange Democratic Movement-Kenya (ODM) - kikiongozwa na Kalonzo Musyoka. Kinyang’anyiro kilikuwa kikali kati ya mgombea wa ODM, Raila Odinga na Kibaki wa PNU. Kuhesabiwa kwa kura na Tume ya Uchaguzi ya Kenya kulionyesha Raila akiongoza kwa kura chache na baadaye kwa kura nyingi. Hata hivyo, kura zilipoendelea kuhesabiwa na Tume ya Uchaguzi, Kibaki alimkaribia mpinzani wake kwa kura, kisha akamshinda. Matokeo hayo yalisababisha maandamano na kulaumiwa kwa Tume ya Uchaguzi ya Kenya kwa kumpendelea Kibaki, hivyo Oginga akajitangaza “rais wa watu” na kutaka kura zihesabiwe tena.[29] Maandamano hayo yalibadilika kuwa ghasia zilizosababisha kuharibiwa kwa mali.[30]. Viongozi mashuhuri wa Afrika, wakiongozwa na aliyekuwa katibu mkuu wa Umoja wa Mataifa Kofi Annan walisuluhisha mzozo huo wa kisiasa. Kundi la Annan liliungwa mkono na Umoja wa Mataifa, Jumuia ya Ulaya, Muungano wa Nchi za Afrika, Serikali ya Marekani na nchi nyingine maarufu ulimwenguni kote. Kwa habari zaidi rejelea Ghasia nchini Kenya (2007-2008). Annan aliomba usaidizi kwa kamati yake ya upatanishi kutoka kwa shirika la kushughulikia mizozo la Uswisi lijulikanalo kama Kituo cha Mazungumzo ya Kihisani yaani Centre for Humanitarian Dialogue. #### Serikali ya muungano Tarehe 12 Februari 2008 Kibaki na Odinga walitia sahihi mkataba wa kuunda serikali ya muungano ambapo Odinga angekuwa waziri mkuu wa pili nchini Kenya. Kulingana na mkataba huo, rais angeteua baraza la mawaziri kutoka pande zote mbili za PNU na ODM kulingana na wingi wa wabunge wa kila chama bungeni. Mkataba huo ulieleza kuwa baraza la mawaziri litajumuisha Makamu wa Rais na manaibu wawili wa Waziri Mkuu. Baada ya majadiliano bungeni ilipitishwa kuwa muungano huo utadumu hadi mwisho wa kipindi cha bunge, ama chama kimoja kikijitoa kwenye muungano kabla ya kipindi cha bunge kuisha. Wadhifa huo mpya wa waziri mkuu utakuwa na nguvu na mamlaka kuratibu na kusimamia shughuli za serikali. Vilevile itaongozwa na mbunge aliyechaguliwa ambaye pia atakuwa kiongozi wa chama au muungano wa vyama wenye idadi kubwa ya wabunge bungeni. Ulimwengu ulimshuhudia Annan na kamati yake iliyoungwa mkono na Umoja wa Mataifa na mwenye kiti wa muungano wa nchi za Afrika Jakaya Kikwete, walipowaleta pamoja wapinzani hawa sugu kwenye sherehe za kutia sahihi mkataba huu. Sherehe hizi zilionyeshwa moja kwa moja kwenya televisheni ya kitaifa kutoka kiingilio cha Jumba la Harambee mjini Nairobi. Wawakilishi wa PNU na ODM walianza majadiliano ya kina kuhusu ugavi wa mamlaka tarehe 29 Februari 2008.[31] Wabunge wa Kenya, kwa pamoja, waliidhinisha mkataba wa ugawaji mamlaka tarehe 18 mwezi wa Machi 2008 ili kuiokoa Kenya iliyoaminika kama mojawapo ya nchi thabiti na iliyoendelea barani Afrika. Mkataba huu uliunganisha PNU iliyoongozwa na Kibaki na ODM ya Odinga kisha kupelekea kuundwa kwa serikali ya muungano, vyama vyote viwili vikiwa na mamlaka sawa.[32] Tarehe 13 Aprili 2008, Rais Kibaki aliitangaza baraza la mawaziri 41 wa serikali hii ya muungano ikijumuisha waziri mkuu na makamu wake wawili. Baraza hili lilijumuisha pia manaibu wa mawaziri 50 na lilitawazwa katika Ikulu ya Nairobi tarehe 17 Aprili 2008 huku Kofi Annan na viongozi wengine mashuhuri wakishuhudia. Tarehe 4 Novemba 2008 ilitangazwa kuwa sikukuu ya kitaifa kusherehekea ushindi wa Barack Obama, ambaye baba yake alikuwa Mkenya, kama rais wa Marekani. Katika sehemu za mashambani, kama wilayani Kisii, visa vya kuchoma watu wakidaiwa kuwa wachawi vinaongezeka.[33] Waathiriwa hasa ni wanawake wakongwe. Mnamo Mei 2008, watu 11 waliuwa na nyumba 30 kuchomwa.[34] ## Siasa Tazama pia: Orodha ya vyama vya kisiasa nchini Kenya Kwa sasa Kenya ni jamhuri ya kidemokrasia ya kiuwakilishi inayoongozwa na rais, ambaye ndiye mkuu wa taifa na kiongozi wa serikali, na yenye mfumo wa vyama vingi. Serikali ndiyo yenye mamlaka ya juu. Utungaji wa sheria ni jukumu la serikali na la bunge la taifa. Idara ya Mahakama ni huru, na imejitenga na serikali kuu na bunge. Hata hivyo, kulikuwa na kutoridhika kwingi, hasa katika enzi ya rais mstaafu Daniel Arap Moi, kuwa serikali iliingilia sana shughuli za mahakama. Kenya imedumisha uthabiti wa kutosha licha ya mabadiliko katika mifumo yake ya kisiasa na michafuko katika nchi kadhaa jirani. Bunge la mseto wa vyama vingi la 1997 lilianzisha mageuzi yaliyobadilisha sheria za kikoloni zenye dhuluma zilizotumika kuuzuia uhuru wa kuongea na kutangamana. Jambo hilo liliimarisha uhuru wa umma na kuchangia kiasi kuaminika kwa uchaguzi wa Desemba 1997. ## Kaunti na tarafa Kenya ina kaunti 47, kila moja ikiongozwa na Mkuu wa Kaunti anayechaguliwa na watu ambao wanaishi kwenye hiyo kaunti. Serikali za mitaa huendelezwa kupitia mabaraza ya miji. Maeneo mengi ya mijini huwa ni mji, manisipaa au baraza la mji. Serikali za mitaa katika maeneo ya mashambani huitwa serikali za wilaya. Madiwani wa mitaa hii huchaguliwa katika uchaguzi wa madiwani unaofanywa wakati mmoja na uchaguzi mkuu. Maeneo ya uwakilishi bungeni yamegawanywa kwa sababu ya upigaji kura. Kuna maeneobunge 210 nchini Kenya.[35] ## Idadi ya watu katika miji muhimu Mji | Idadi ya Watu | ---|---| Nairobi | 4 397 073 | Mombasa | 1 208 333 | Nakuru | 570 674 | Ruiru | 490 120 | Eldoret | 475 716 | Kisumu | 397 957 | Kikuyu | 323 881 | Thika | 251 407 | Naivasha | 198 444 | Karuri | 194 342 | ## Watu Kenya ni nchi yenye makabila mengi tofautitofauti, hasa ya Kibantu (67%) na ya Kiniloti. Wakenya wengi huzungumza lugha mbili, Kiingereza na Kiswahili, na asilimia kubwa pia huzungumza lugha mama ya kabila lao. Makundi ya makabila ni kama ifuatavyo: Wakikuyu 22%, Waluyia 14%, Wajaluo 13%, Wakalenjin 12%, Wakamba 11%, Wakisii 6%, Wameru 6%, makabila mengine ya Kiafrika 15%, wasio Waafrika (Wahindi, Waingereza na Waarabu) 1% [1] Kila kundi au kabila lina lugha yake na Kiswahili hutumika kama chombo cha kuwasiliana miongoni mwa makabila tofauti. ### Dini Upande wa dini, idadi kubwa ya Wakenya ni Wakristo: kulingana na sensa ya mwaka 2019, asilimia 85.5 ya wakazi wa Kenya walikuwa Wakristo (asilimia 53.9 ni Waprotestanti, asilimia 20.6 ni Wakatoliki, asilimia 11.8 ni Wakristo wa madhehebu mengine mbalimbali, wakiwemo Waorthodoksi 621,200), asilimia 10.9 ni Waislamu, asilimia 0.7 ni wafuasi wa dini asilia za Kiafrika, asilimia 1.7 ni wa makundi mengine ya dini (kuna Wahindu takribani 60,000, ambao wameingiliana vyema na Wakenya wengine na huchangia pakubwa uchumi wa nchi), na asilimia 1.6 wanadai hawana uhusiano na dini yoyote ile.[36] Asilimia 60 ya idadi ya Waislamu huishi katika Mkoa wa Pwani, wakiwa asilimia 50 ya jumla ya wakazi wa pale. Wengi wa wanaoishi sehemu ya magharibi mkoani Pwani ni Wakristo. Eneo la kaskazini la Mkoa wa Mashariki ni makazi ya asilimia 10 ya jumla ya Waislamu nchini; hii ndiyo dini ya wakazi wengi wa hapa, na mbali na idadi ndogo ya Wasomali wanaoishi Nairobi, idadi kubwa ya Wakenya wengine ni Wakristo.[37] ## Utamaduni Kenya ni nchi yenye tamaduni anuwai. Tamaduni zinazotambulika ni pamoja na Waswahili walio katika eneo la pwani, jamii za wafugaji katika eneo la kaskazini na jamii nyingine mbalimbali katika maeneo ya kati na magharibi. Wajaluo wa Kenya ni wazawa wa jamii za wakulima na wafugaji walioishi magharibi mwa Kenya kabla ya ukoloni. Inafahamika kwamba asili ya Wajaluo na makabila mengine ya Waniloti ni kaskazini mwa Kenya, pengine maeneo ya Sudan Kusini ya sasa. Waniloti, kama wanavyoitwa, ni kikundi cha kianthropolojia kilichotoka maeneo ya kaskazini mashariki mwa Afrika. Pengine walihamia kusini kutokana na vita vilivyosababishwa na ukuaji wa Kush na Misri. Waniloti nchini Kenya ni Wajaluo, Waturkana, Wakalenjin na Wamasai. Hili linadhihirika kutokana na kuwepo kwa lahaja zinazofanana kati ya makabila fulani nchini Sudan Kusini leo. Makabila haya ni pamoja na Akoli na Lwo (si sawa na Luo) wanaoishi katika eneo la Darfur. Kuna makabila mengine ya Waniloti yanayoishi nchini Uganda na Tanzania. Hii hasa ni kwa sababu ya Wajaluo kuvutiwa na Ziwa Victoria, ambako wanapatikana katika nchi hizi tatu (Uganda, Tanzania na Kenya). Nchini Uganda, wanajulikana kwa kuanzisha himaya ya Waganda na ya himaya ya Watoro. Wajaluo nchini Kenya walipigana vita na majirani wao, hasa Wakalenjin, ili kulidhibiti ziwa hilo. Leo hii, utamaduni wa Wamaasai unajulikana sana kwa kuangaziwa vilivyo na utalii, hata hivyo Wamaasai ni asilimia ndogo ya idadi ya Wakenya kwa jumla. Wamaasai wanatambulika kwa kujipamba sehemu ya juu ya mwili na kwa vito. Kenya ina utajiri mwingi wa muziki, vituo vya runinga na maonyesho ya sanaa. ## Elimu Mfumo wa elimu nchini Kenya unajumuisha elimu ya chekechea, ya msingi, ya sekondari na ya vyuo. Elimu ya watoto wadogo aghalabu huchukua miaka mitatu, ya msingi miaka minane, sekondari minne na chuo kikuu miaka minne au sita kwa kutegemea kozi. Shule za chekechea, ambazo ni za watoto wa umri wa miaka mitatu hadi mitano, ni sehemu muhimu ya mfumo huu wa elimu na ni kigezo muhimu kabla ya kusajiliwa katika darasa la kwanza (Gredi ya Kwanza). Mwishoni mwa elimu ya msingi wanafunzi hufanya mtihani wa Cheti cha Kuhitimu Masomo ya Msingi Kenya (KCPE), ambao huamua watakaojiunga na shule ya sekondari au vyuo vya ufundi. Umri wa shule ya msingi ni miaka 6/7 hadi 13/14. Wale wanaojiunga na shule ya upili hufanya mtihani wa taifa mwishoni mwa kidato cha nne - Mtihani wa Cheti cha Kuhitimu Masomo ya Shule ya Upili Kenya (KCSE), ambao huamua watakaojiunga na vyuo vikuu, vyuo vya taatuma nyinginezo au kuajiriwa. Baraza Kuu la Usajili (JAB) ndilo lenye jukumu la kuwachagua wanafunzi watakaojiunga na vyuo vikuu vya umma. Mbali na shule za umma, kuna shule nyingi za binafsi nchini, hasa katika sehemu za miji. Vilevile, kuna shule kadhaa za kimataifa zinazofundisha mifumo mbalimbali ya elimu ya ng'ambo. ### Historia ya elimu Mfumo wa kwanza wa elimu nchini Kenya baada ya uhuru uliletwa na wakoloni Waingereza. Baada ya nchi kupata uhuru tarehe 12 Desemba 1963, Tume ya Ominde iliundwa ili kuleta mabadiliko ambayo yaakisi matarajio ya taifa huru la Kenya. Tume hii ilimulika masuala ya usawa na umoja, ambayo yalikuwa muhimu hasa wakati huo. Mabadiliko ya kilichofundishwa katika historia na jiografia yalifanywa ili kuakisi umoja wa kitaifa. Kati ya miaka 1964 na 1985, mfumo wa 7-4-2-3 ulifuatwa (miaka saba masomo ya msingi, miaka minne sekondari ya daraja la chini, miaka miwili sekondari ya daraja la juu, na miaka mitatu masomo ya chuo kikuu). Shule zote zilifuata mtaala mmoja. Mwaka wa 1981, kamati iliyoteuliwa na rais kuratibu namna ya kuanzisha chuo kikuu cha pili nchini Kenya, na pia kuubadilisha mfumo wa elimu kwa jumla, ilianza kazi yake. Kamati hii ilipendekeza kuwa mfumo ule wa 7-4-2-3 ubadilishwe kuwa mfumo wa 8-4-4 (miaka minane shule ya msingi, miaka minne shule ya upili, miaka minne elimu ya chuo kikuu). Jedwali lililo katika Elimu ya Sasa Nchini Kenya linaonyesha muundo wa mfumo wa 8-4-4. Ingawa mfumo wa 7-4-2-3 kinadharia ulifikia kikomo mfumo wa 8-4-4 ulipoanzishwa mwaka wa 1985, kundi la mwisho la mfumo huo wa awali lilihitimu kutoka vyuo vikuu vya Kenya mwaka wa 1992. ### Elimu nchini Kenya sasa Mfumo wa sasa wa 8-4-4 ilizinduliwa Januari 1985. Ulitilia mkazo masomo ya kiufundi kwa matarajio kuwa, muundo huu mpya utawawezesha wanaoacha shule katika viwango mbalimbali aidha kujiajiri wenyewe au kupata ajira katika sekta ya juakali. Mnamo Januari 2003, Serikali ya Kenya ilitangaza kuanzishwa kwa masomo ya shule za msingi bila malipo. Hili lilipelekea kuongezeka kwa wanafunzi waliojiunga na shule za msingi kwa asilimia 70. Hata hivyo, idadi ya waliojiunga na shule za upili na vyuo haikuongezeka sana kwa sababu malipo bado yalihitajika ili kuhudhuria masomo. Mtihani wa kuhitimu cheti cha masomo ya msingi nchini Kenya (KCPE) hufanywa katika darasa la nane. Matokeo ya mtihani huu huhitajika ili kusajiliwa katika shule ya upili. Mtihani wa kuhitimu cheti cha masomo ya shule ya upili nchini Kenya (K.C.S.E.) hufanywa katika kidato cha nne. Wanafunzi hufanya mtihani katika masomo nane. ### Ukosoaji Mfumo wa elimu wa Kenya 8-4-4 umepitia mengi magumu katika kipindi kirefu ulichodumu. Punde tu baada ya kufuzu kwa kundi la kwanza la wanafunzi wa mfumo huu mwaka wa 1989, wananchi wengi walijitokeza kuilaumu na kuihukumu serikali kwa kuuanzisha mfumo huu. Wakosoaji hao walidai kuwa waliohitimu hawajaandaliwa vyema na hawangeweza kushindana na wenzao kutoka sehemu nyingine za ulimwengu. Wengine walihoji kuwa waliofuzu kupitia mfumo huu walikuwa aidha wachanga sana au hawajaandaliwa vyema kwa nafasi za kazi zilizokuweko. Serikali haikusikiliza hayo yote pengine kwa sababu uwezekano wa kuubadilisha na kuuunda upya kungeigharimu pesa nyingi. Hata hivyo, kwa miaka mingi waliofuzu kupitia mfumo huu wamewaaibisha walioupinga kwa kufualu katika vyuo vya nchini na ng’ambo. Pia wasomi na wafanyakazi wa afya kuhamia nchi zilizoendelea ni dhihirisho tosha la hali hii. Mkazo uliotiliwa masomo ya ufundi umefifia na mabadiliko ya hivi juzi katika mtaala yanasisitiza teknolojia ya upashanaji habari, sayansi, hesabu na lugha. Kwa vyovyote vile, kazi ya kiakademia na kusisitizwa kwa kupita mitihani iliyoandikwa hakujaacha nafasi kwa useremala, uashi, upishi na mafunzo mengine ya ufundi. ## Michezo Kenya hushiriki katika michezo mbalimbali ikiwemo kriketi, mbio za magari, soka, raga na ngumi. Lakini nchi hii inajulikana hasa kwa kutawala katika mbio za masafa ya kadiri na mbio za masafa marefu. Kenya, kwa muda mrefu, imetoa mabingwa wa Olimpiki na michezo ya Jumuia ya Madola katika nyanja mbalimbali, hasa katika mbio za mita 800, mita 1,500, mita 3,000 kuruka viunzi na maji, mita 5,000, mita 10,000 na mbio za masafa marefu. Wanariadha wa Kenya (hasa wa kabila la Wakalenjin) wanaendelea kutawala mbio za masafa ulimwenguni, ingawa ushindani kutoka nchi ya Moroko na Ethiopia umepunguza umaarufu huu. Wanariadha wa Kenya wanaosifika sana ni pamoja na mshindi mara nne wa mbio za masafa marefu za Boston kwa wanawake na mshindi mara mbili wa mbio za dunia Catherine Ndereba, aliyeshikilia rekodi ya awali ya mbio za dunia Paul Tergat, na John Ngugi. Wakati wa michezo ya Olimpiki ya Beijing Kenya ilishinda medali 6 za dhahabu, 4 za fedha, 4 za shaba na kulifanya taifa lililofaulu sana barani Afrika katika michezo ya Olimpiki ya mwaka 2008. Wanariadha wapya walitambulikana, kama Pamela Jelimo, mshindi wa medali ya dhahabu katika mbio za mita 800 kwa wanawake aliyejitahidi na kushinda tuzo la Golden League, na Samuel Wajiru aliyeshinda mbio za masafa marefu kwa wanaume. Bingwa mstaafu wa mbio za Olimpiki na za Jumuia ya Madola, Kipchoge Keino, alisaidia kuanza ubingwa wa mbio za masafa marefu miaka ya 1970 akafuatwa na bingwa wa michezo ya Jumuia ya Madola, Henry Rono, aliyeshikilia rekodi kadhaa za dunia. Hivi majuzi, kumekuwa na mzozo wa wanariadha wa Kenya waliosaliti nchi yao na kuwakilisha nchi nyingine, hasa Bahrain na Qatar. Wizara ya michezo ya Kenya imejaribu kuzuia usaliti huu, lakini umeendelea tu, Bernard Lagat akiwa wa mwisho, akichagua kuiwakilisha Marekani.[38] Usaliti huu, kwingi unatokana na sababu za kiuchumi au kifedha ingawa pia wanariadha wazuri wasioweza kufaulu katika timu nzuri ya taifa huona ni rahisi kufaulu kwa kukimbilia nchi nyingine. Kenya pia imetawala voliboli ya wanawake barani Afrika, huku vilabu na timu ya taifa vikishinda mashindano kadhaa barani Afrika katika mwongo uliopita. Timu ya wanawake pia imeshiriki katika michezo ya Olimpiki na Mashindano ya Ulimwengu ingawa haijafaulu vilivyo. Mchezo wa kriketi ni maarufu na pia ni mchezo wa timu ambao umefaulu sana. Kenya imeshiriki katika Kombe la Dunia la Kriketi tangu mwaka 1996. Timu hii ilishinda baadhi ya timu maarufu ulimwenguni na kufikia semifainali katika mchuano wa mwaka 2003. Walishinda ligi ya kriketi ya dunia daraja la 1 iliyofanyika Nairobi kwa mara ya kwanza, kisha wakashiriki katika mchuano wa ulimwengu wa T20. Nahodha wa sasa wa timu ni Collins Obuya. Kenya imejiundia jina katika muungano wa raga. Mchezo huo ni maarufu nchini hasa kwa sababu ya mchuano wa kila mwaka wa Safari Sevens. Timu ya Kenya ya raga ya wachezaji saba kila upande ilikuwa nambari ya 9 katika michezo ya dunia ya wachezaji saba IRB katika msimu wa mwaka 2006. Kenya ilikuwa bingwa wa soka katika eneo hili lakini ubingwa huu umefifia kutokana na kutoelewana kwa maafisa wa Kamati ya Soka Nchini.[39] Mizozo hii ilipelekea Kenya kupigwa marufuku na FIFA, lakini marufuku hii iliondolewa mnamo Machi 2007. Kwa upande wa mbio za magari, Kenya ndio waandalizi wa mbio za magari maarufu za Safari Rally zinazotambulika kuwa ngumu zaidi ulimwenguni,[40] na ambazo ni sehemu ya Bingwa wa Mbio za Magari kwa miaka mingi hadi kuondolewa kwake baada ya mbio za 2002 kwa sababu ya matatizo ya kifedha. Baadhi ya madereva maarufu wa mbio za magari ulimwenguni walioshiriki na kushinda mbio hizi ni Bjorn Waldegard, Hannu Mokkola, Tommi Makinen, Shekhar Mehta, Carlos Sainz na Colin McRae. Ingawa mbio hizi bado huendelea kila mwaka kama sehemu ya kutafuta Bingwa wa Mbio za Magari Afrika, waandalizi wanatarajia kuruhusiwa kujiunga tena na Ubingwa wa Magari Ulimwenguni katika miaka michache ijayo. ## Fasihi Ngugi wa Thiong'o ni mmoja wa waandishi maarufu wa Kenya. Kitabu chake *en:Weep Not, Child* ni ufafanuzi wa maisha yalivyokuwa Waingereza walipoitwaa Kenya. Hii ni hadithi kuhusu athari za Mau Mau katika maisha ya Wakenya asili. Kinavyochanganya maudhui - ukoloni, elimu, na mapenzi - kunakifanya kuwa kimojawapo kati ya vitabu bora vya hadithi barani Afrika. Kitabu cha hadithi cha M. G. Vassanji *The In-Between World of Vikram Lall* kilishinda tuzo la Giller Prize mwaka 2003. Hii ni hadithi ya kubuni ya Mkenya mwenye asili ya Kihindi na familia yake wavyojizatiti na mabadiliko ya kisiasa wakati wa ukoloni na baada ya ukoloni nchini Kenya. Kuanzia mwaka wa 2003, jarida la fasihi *Kwani?* limekuwa likichapisha fasihi ya kisasa ya Kenya. ## Uchumi Baada ya uhuru, Kenya iliendeleza ukuaji wa kiuchumi haraka kupitia kwa uwekezaji wa umma, kuhimiza uzalishaji wa kilimo, na kushawishi uwekezaji wa watu binafsi na wageni katika viwanda. Pato la taifa lilikua kwa asilimia 6.6 kuanzia 1963 hadi 1973. Uzalishaji wa kilimo ulikua kwa asilimia 4.7 kila mwaka kwa kipindi hicho ukiwa umechochewa na ugawaji upya wa mashamba, kuanzishwa kwa kilimo cha mimea iliyoimarishwa, na kuanzisha mashamba mapya. Hata hivyo, kati ya 1974 na 1993 ukuaji wa uchumi wa Kenya ulipungua. Kupungua kwa kilimo kulisababishwa na sera za kilimo zisizofaa, mikopo isiyotosha na vikwazo visiyofaa vya biashara ya kimataifa. Mnamo mwaka wa 1993, Serikali ya Kenya ilianzisha mpango mkuu wa kuimarisha uchumi na kuufanya huru. Waziri mpya wa fedha na gavana mpya wa Benki Kuu ya Kenya walianza mikakati iliyofuatana kuimarisha uchumi kwa usaidizi wa Benki ya Dunia na Shirika la Fedha la Kimataifa). Kama sehemu ya mpango huu, serikali iliondoa usimamizi wa bei za bidhaa, leseni za uagizaji na uthibiti wa ubadilishaji fedha, kubinafsisha kampuni nyingi zilizomilikiwa na umma, kupunguza idadi ya wafanyi kazi wa serikali na kuanzisha sera madhubuti za kulinda fedha. Kuanzia mwaka wa 1994 hadi 1996 ukuaji halisi wa uchumi wa Kenya ulikadiriwa juu kidogo ya asilimia 4 kwa mwaka. Hata hivyo, kati ya 1997 na 2000, uchumi uliingia kipindi cha kupungua au kutoimarika, kwa sababu ya hali mbaya ya anga na kupungua kwa shughuli za kiuchumi. Mwaka wa 2001 pato la taifa liliimarika kiasi kwani mvua ilirejea kunyesha karibu na viwango vya awali. Ukuaji wa kiuchumi uliendelea kuimarika kiasi mwaka wa 2002 na kufikia asilimia 1.4 mwaka wa 2003, asilimia 4.3 mwaka wa 2004, kisha asilimia 5.8 mwaka wa 2005. Mnamo Julai 1997, Serikali ya Kenya ilikataa kutimiza makubaliano ya awali na IMF kuhusu mabadiliko ya utawala wake. Jambo hili lilisababisha kukatizwa kwa misaada kwa miaka 3, nayo Benki ya Dunia ikaubana mkopo wa dola milioni 90 za mpango wa kuufufua uchumi. Ingawa mabadiliko mengi ya kiuchumi yaliyofanywa kati ya 1993-94 yalibakia, wataalamu wa maswala ya kiuchumi wasiopendelea mabadiliko waliamini kuwa Kenya iliitaji mabadiliko zaidi, hasa ya kiutawala ili kuongeza ukuaji wa pato la taifa (GDP). Serikali ya Kenya ilichukua hatua yakini za mabadiliko, pamoja na kuunda Tume ya Kupambana na Ufisadi (KACA), kuanzisha hatua za kuimarisha uwazi wa katika mikakati ya serikali kupata bidhaa na kupunguza fedha inayotumiwa na serikali kulipia mishahara. Mnamo Julai 2000, shirika la IMF lilitia saini dola milioni 150 za Poverty Reduction and Growth Facility (PRGF), nayo Benki ya Dunia ilifuatia na mkopo wa dola milioni 157 kuimarisha uchumi na kuibadilisha sekta ya umma. Mwezi wa Desemba 2000, iliamuliwa kuwa tume ya kupambana na ufisadi haikuwa ya kikatiba na sehemu za juhudi za mabadiliko kukatizwa mwaka 2001. Shirika la IMF na Benki ya Dunia zilikatiza mipango yao. Juhudi zilizofanywa kuanzisha upya mipango hii katikati ya mwaka wa 2002 hazikufaulu. Chini ya uongozi wa Rais Kibaki, aliyechukua hatamu za uongozi tarehe 30 mwezi wa Desemba 2002, serikali ya Kenya ilianzisha mipango mipya na kabambe ya uimarishaji uchumi na imerejelea ushirikiano wake na Benki ya Dunia na IMF. Serikali mpya ya National Rainbow Coalition (NARC) iliidhinisha Sheria dhidi ya Ufisadi na Uhalifu wa Kiuchumi pamoja na Sheria ya Maadili ya Watumishi wa Umma mnamo Mei 2003 iliyolenga kupiga vita ufisadi katika ofisi za umma. Mabadiliko mengine, hasa katika idara ya sheria, kuagiza bidhaa za umma na kadhalika yamepelekea kurejelewa kwa misaada na matumaini ya kuimarisha uchumi. Kufuatia kupitishwa kwa sheria muhimu za kupambana na ufisadi na serikali mpya, wafadhili walirejelea ufadhili mwezi wa Novemba 2003 na IMF ikaidhinisha msaada wa miaka mitatu wa dola milion 250 ili kupunguza umaskini na kuimarisha uchumi. Wafadhili wakatoa dola bilioni 4.2 kama msaada wa miaka minnne. Kurejelewa kwa ufadhili na kujihusizisha upya kwao kumevutia imani ya wawekezaji. Mswada wa ubinafsishaji umeidhinishwa ingawa kuanzishwa kwa tume ya ubinafsishaji hakujakamilika, mabadiliko katika utendakazi wa umma yametekelezwa na mwaka wa 2007 Kenya ilishinda tuzo la Umoja wa Kimataifa la Utendakazi wa Umma.[41][42] Hata hivyo, kazi nyingi zinahitajika kufanywa ili kuiwezesha nchi hii kuyafikia mataifa yaliyoendelea sana kiuchumi, hasa yale ya Mashariki ya Mbali. Changamoto kuu ni pamoja na kuchukua hatua thabiti dhidi ya ufisadi, kupitisha sheria zinazoshughulikia ugaidi na biashara haramu, kutatua upungufu wa ufadhili wa bajeti kisha kurekebisha na kuunda miundo msingi. Inaaminika haya yatasaidia kudumisha sera za kimsingi za kiuchumi, na kuhakikisha ukuaji wa kasi wa kiuchumi uliofikia asilimia 7.2 mwaka wa 2007. Mwaka wa 2007, serikali ya Kenya ilizindua Ruwaza 2030, ambao ni mpango wa kiuchumi wenye matumaini makuu na ambao ikiwa utatekelezwa kikamilifu, una uwezo wa kuifanya nchi hii kuwa katika kiwango sawa na mataifa yaliyoendelea kiuchumi ya Asia. Nairobi inaendelea kuwa kituo muhimu na cha kimsingi kwa mawasiliano na biashara cha Afrika Mashariki. Kinajivuna kuwa na miundo msingi ya uchukuzi na mawasiliano bora zaidi katika eneo hili, na wafanyi kazi wenye ujuzi. Makampuni mengi ya kigeni hudumisha matawi yao katika eneo hili ama ofisi za kuyawakilisha mjini Nairobi. Mnamo Machi 1996, Marais wa Kenya, Tanzania na Uganda waliifufua Jumuia ya Afrika Mashariki (EAC). Shabaha za EAC ni pamoja na kusawazisha kodi na ada zinazotozwa bidhaa, utembeaji huru wa watu na kuimarisha miundo msingi katika eneo hili. Nchi hizi tatu za Afrika Mashariki zilitia saini mkataba wa Customs Union Agreement mwezi wa Machi 2004. Muhtasari wa uchumi wa nchi | | Pato la taifa | Dola bilioni 41.84 (2012) kwa bei ya sasa. Dola bilioni 76.07 (Uwezo wa kununua bidhaa usio sawa, 2012) Kuna pia uchumi mkubwa usio rasmi ambao haujawahi kujumuishwa kama sehemu ya pato la taifa. | ---|---| Ukuaji wa kiuchumi kwa mwaka | 5.1% (2012) | Pato la kila mtu kwa mwaka | Pato la kila mtu kwa mwaka (PPP)= $1,800 | Malighafi ya kiasili | Wanyama wa pori, Ardhi (5% inayolimika) | Bidhaa za kilimo | Chai, kahawa, mahindi, ngano, miwa, mboga na matunda, pareto, bidhaa za maziwa, nyama na bidhaa za wanyama | Viwanda | Bidhaa za petroli, usagaji wa nafaka na miwa, saruji, pombe, vinywaji, nguo, uunganishaji magari, makaratasi, utengenezaji wa bidhaa za kimsingi, utalii | Biasharanje | Dola bilioni 5.942 | chai, kahawa, bidhaa za mboga na matunda, bidhaa za petroli, saruji, samaki | ---|---|---| Masoko muhimu (2012) [1] | Uganda, Tanzania, Uholanzi, Uingereza, Marekani, Misri, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo | | Maduhuli | Dola bilioni 14.39 | mashine, magari, bidhaa za petroli, vyuma, resini na bidhaa za plastiki | Mataifa muhimu yaletayo bidhaa Kenya | China, Uhindi, Muungano wa Falme za Kiarabu, Saudi Arabia, Afrika Kusini, Ujapani | ### Utafutaji wa mafuta Mwanzoni mwa mwaka wa 2006 Rais wa Uchina, Hu Jintao, alitia saini kandarasi ya utafutaji wa mafuta na Kenya. Haya ndiyo makubaliano ya hivi punde kati ya mfululizo wa mapatano yaliyopagwa kuelekeza maliasili ya Afrika huko Uchina ambako uchumi wake waendelea kukua kwa haraka. Kandarasi hii iliwezesha kampuni inayoongozwa na taifa la Uchina “offshore oil and gas company” CNOOC Ltd kutafuta mafuta Kenya, ambayo ilianza kuchimba visima vya kwanza mpakani mwa Sudan na Somalia na katika maji ya upwa wake.[43] ## Tazama pia - Orodha ya mito ya Kenya - Orodha ya maziwa ya Kenya - Orodha ya miji ya Kenya - Orodha ya Makabila nchini Kenya - Orodha ya Hifadhi za Taifa nchini Kenya - Orodha ya benki nchini Kenya - Orodha ya nchi kufuatana na wakazi - Orodha ya nchi za Afrika kulingana na idadi ya watu - Orodha ya nchi za Afrika kulingana na msongamano wa watu - Orodha ya nchi za Afrika kulingana na pato la taifa - Demografia ya Afrika ## Marejeo - ↑ 1.01.11.21.31.4"Kenya".*The World Factbook*(kwa Kiingereza) (tol. la 2024). Shirika la Ujasusi la Marekani. Iliwekwa mnamo 30 Machi 2024.`{{cite web}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ 2.02.1"2019 Kenya Population and Housing Census Volume IV: Distribution of Population by Socio-Economic Characteristics".*Kenya National Bureau of Statistics*. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 5 Juni 2020. Iliwekwa mnamo 24 Machi 2020.`{{cite web}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ 3.03.13.23.3"World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Kenya)".*IMF.org*. International Monetary Fund. 10 Oktoba 2023. Iliwekwa mnamo 13 Oktoba 2023.`{{cite web}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Human Development Report 2023/24" (PDF) (kwa Kiingereza). Mradi wa Maendeleo wa Umoja wa Mataifa. 13 Machi 2024. uk. 289. Iliwekwa mnamo 13 Machi 2024. `{{cite web}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ 5.05.1Reuter. "British East Africa Annexed--Kenya Colony", 8 Julai 1920. template uses deprecated parameter(s) (help) - ↑ "East Africa: Kenya: History: Kenya Colony". *Encyclopedia Britannica*.**17**(15 ed.). 2002. pp. 801, 1b. ISBN 0-85229-787-4. - ↑ Rough Guide (2006). *Rough Guide Map Kenya*[map], 9 edition, 1:900,000, Rough Guide Map. Cartography by World Mapping Project. ISBN 1-84353-359-6. - ↑ "Free topographic maps, elevation, terrain". *Topographic maps*(kwa Kiingereza). Iliwekwa mnamo 2024-04-03. - ↑ 9.09.19.2*www.climatestotravel.com*https://www.climatestotravel.com/errors/error.aspx?aspxerrorpath=/climate/kenya/. Iliwekwa mnamo 2024-04-03.`{{cite web}}` : Missing or empty`|title=` (help) - ↑ [1], *ABC News Online,*2005/03/10 - ↑ 11.011.111.2Wonders wa Afrika World - PBS - ↑ Hybrid Urbanism By Nezar Al-Sayyad - ↑ Dispersal Afrika katika Deccan By Shanti Sadiq Ali - ↑ Kiswahili Coast. Archived 30 Desemba 2007 at the Wayback Machine. Nationalgeographic.com. - ↑ Sultani wa Malinda, PBS - ↑ "Ismaili muslim". Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2009-01-03. Iliwekwa mnamo 2021-01-16. - ↑ Sikh - ↑ Foottit, Claire (2006) [2004]. *Kenya*. The Brade Travel Guide. Bradt Travel Guides Ltd. ISBN 1-84162-066-1. - ↑ "Kenya". *Oxford English Dictionary*. Oxford University Press. 2nd ed. 1989. - ↑ *The Spelling ya Kenya.*BJ Ratcliffe. Journal ya Royal African Society, Vol. 42, Namba 166 (Januari 1943), uk. 42-44 - ↑ Foottit, Claire (2006) [2004]. *Kenya*. The Brade Travel Guide. Bradt Travel Guides Ltd. ISBN 1-84162-066-1. - ↑ Castro, Alfonso Peter (1995). *Facing Kirinyaga*. London: Intermediat Technology Publications Ltd. ISBN 1-85339-253-7. - ↑ "Tunataka nchi yetu" Archived 23 Julai 2013 at the Wayback Machine.. Wakati. 5 Novemba 1965. - ↑ Kenya, AfricaGenWeb - ↑ Post-Uhuru Low intensiteten Conflict Nchini Kenya - ↑ E. H., Campbell (2006). "Urban Refugees in Nairobi: Problems of Protection, Mechanisms of Survival, and Possibilities for Integration". *Journal of Refugee Studies*.**19**(3): 396. doi:10.1093/jrs.`{{cite journal}}` :`|format=` requires`|url=` (help); Unknown parameter`|doi_brokendate=` ignored (`|doi-broken-date=` suggested) (help) - ↑ Wapiga kura wengi kukaa nyumbani kama Kenya Drops Secret Ballot katika Uchaguzi Parliamentary http://www.highbeam.com/doc/1P2-1241691.html Archived 15 Februari 2011 at the Wayback Machine.: The Washington Post Kifungu tarehe: 25 Februari 1988 Author: Blaine Harden - ↑ religiousfreedom.lib.virginia.edu / rihand / Kenya.html - ↑ ghasia za uchaguzi Kenya unatishia mafanikio yake ya kiuchumi http://www.chinadaily.com.cn/language_tips/auvideo/2008-01/07/content_6375707.htm - ↑ "Nakala iliyohifadhiwa". Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2009-07-15. Iliwekwa mnamo 2009-12-07. `{{cite web}}` : Unknown parameter`|=` ignored (help) - ↑ 'Hope is back' kwa Kenya - CNN.com Archived 5 Machi 2008 at the Wayback Machine. saa edition.cnn.com - ↑ wabunge Kenya kupitisha sheria ya kugawana madaraka-english.aljazeera.net/NR/exeres/111A3F40-0FD9-4DCB-ACB0-822D1E3A09EA.htm Al Jazeera Kiingereza 18 Machi - ↑ Horror ya Kenya's 'Witch' lynchings - ↑ Mob nzito kifo 11 Kenya 'witches' - ↑ Kenya Roads Board Constituency ufadhili chini ya RMLF Archived 13 Januari 2008 at the Wayback Machine. - ↑ 36.036.1"The World Fact Book: Kenya". Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2020-08-31. Iliwekwa mnamo 21 Juni 2014. - ↑ US Department of State - ↑ Hitilafu ya kutaja: Invalid `<ref>` tag; no text was provided for refs named`IAAF` - ↑ New Vision, 3 Juni 2004: Wrangles ardhi Kenya utan fastställd FIFA marufuku Archived 10 Januari 2008 at the Wayback Machine. - ↑ The Auto Channel, 21 Julai 2001: FIA Rally: Delecour inachukua pointi kumaliza tarehe Safari Rally kwanza - ↑ "Nakala iliyohifadhiwa". Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2008-02-15. Iliwekwa mnamo 2009-12-07. - ↑ "Nakala iliyohifadhiwa" (PDF). Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo (PDF) mnamo 2009-03-24. Iliwekwa mnamo 2009-12-07. - ↑ Barber, Lionel; Andrew England. "China's scramble for Africa finds a welcome in Kenya", Financial Times, 10 Agosti 2006. Retrieved on 2008-06-27. ## Viungo vya nje - Serikali - Spokeperson serikali Archived 22 Oktoba 2008 at the Wayback Machine. Ofisi Mnenaji wa Serikali ya Jamhuri ya Kenya. - Serikali ya Kenya Archived 13 Novemba 2008 at the Wayback Machine. Official site. - Kenya Law Reports Legislation Kenya, Uchunguzi Sheria, Official Gazette Notices na kisheria Info. - State House Kenya Archived 5 Novemba 2008 at the Wayback Machine. Official site State House, Kenya. - Mkuu wa Nchi na Cabinet Members Archived 26 Oktoba 2009 at the Wayback Machine. - Jumla - Maelezo ya nchi (Country Profile) kutoka BBC News - Kenya kutoka Encyclopaedia Britannica - Kenya Archived 24 Oktoba 2009 at the Wayback Machine. kutoka *UCB Libraries GovPubs* - Kenya katika Open Directory Project - Vyombo vya habari - Vyombo vya habari Kenya orodha kutoka Chuo Kikuu cha Stanford - Utalii - Kenya Tourist Board (Magical Kenya) - Kenya travel guide kutoka Wikisafiri - Historia - 1911 Encyclopedia Britannica juu ya Kenya Colony - 1911 Encyclopedia Britannica juu wa 1908 Dermacation wa Ethiopia-Kenya Border - Nyingine - Kenya Coast bibliography. Archived 8 Novemba 2009 at the Wayback Machine. *Academic bibliography, hasa kwa Kiingereza, compiled by Jan Hoorweg, Afrika-Studiecentrum, Leiden.* - Kimaiyo, Towett J. (2004). *Ogiek Land Cases and Historical Injustices — 1902–2004*. Nakuru, Kenya: Ogiek Welfare Council. ku. 127 pages + appendices. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2007-10-29. Iliwekwa mnamo 2009-12-07.`{{cite book}}` : Cite has empty unknown parameter:`|dead-url=` (help) - "Who Owns Kenya? — What is the Queen Doing in Parliament?". 31 Machi 2007. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2008-03-18. Iliwekwa mnamo 2009-12-07. - Vijijini umaskini katika Kenya (IFAD) - Kenya View Archived 26 Julai 2007 at the Wayback Machine. A photographic mkabala na uzuri wa Kenya. - Kenyan Money News Archived 6 Agosti 2019 at the Wayback Machine. Mkusanyiko wa Kazi kutoka kenya. - UNESCO Nairobi Office - Sekta ya Elimu Clearinghouse Archived 31 Machi 2010 at the Wayback Machine. - Solar kupikia historia na maendeleo ya hivi karibuni nchini Kenya - Plus Size Expert Archived 26 Februari 2018 at the Wayback Machine. Mkusanyiko wa habari kutoka Kenya. Nchi za Afrika | | ---|---| Afrika ya Kati (Jamhuri ya) | Afrika Kusini | Algeria | Angola | Benin | Botswana | Burkina Faso | Burundi | Cabo Verde | Chad | Cote d'Ivoire | Eritrea | Eswatini | Ethiopia | Gabon | Gambia | Ghana | Guinea | Guinea Bisau | Guinea ya Ikweta | Jibuti | Kamerun | Kenya | Komori | Kongo (Jamhuri ya) | Kongo (Jamhuri ya Kidemokrasia ya) | Lesotho | Liberia | Libya | Madagaska | Malawi | Mali | Misri | Morisi (Visiwa vya) | Mauritania | Moroko | Msumbiji | Namibia | Niger | Nigeria | Rwanda | Sahara ya Magharibi | Sao Tome na Principe | Senegal | Shelisheli | Sierra Leone | Somalia | Sudan | Sudan Kusini | Tanzania | Togo | Tunisia | Uganda | Zambia | Zimbabwe | | Maeneo ya Afrika ambayo ni sehemu za nchi nje ya Afrika | | Hispania: Kanari · Ceuta · Melilla | Italia: Pantelleria · Pelagie | Ufaransa: Mayotte · Réunion | Uingereza: · St. Helena · Diego Garcia | Ureno: Madeira | Makala hii kuhusu maeneo ya Afrika bado ni mbegu. Je unajua kitu kuhusu Kenya kama historia yake, biashara, taasisi zilizopo, watu au utamaduni? Labda unaona habari katika wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari . | - Pages with reference errors - CS1 maint: date auto-translated - CS1 errors: missing title - CS1 errors: bare URL - CS1 errors: unsupported parameter - CS1 errors: format without URL - Convert invalid options - CS1 errors: empty unknown parameters - Mbegu za jiografia ya Afrika - Kenya - Nchi za Afrika - Afrika ya Mashariki - Jumuiya ya Madola - Jumuiya ya Afrika Mashariki

318cebe71c8d0d736ba9bee4bab74fac08e34380c014e715afdf0b711985580a

https://sw.wikipedia.org/wiki/Hifadhi_ya_Masai_Mara

# Masai Mara Hifadhi ya Taifa ya Masai Mara | | IUCN Jamii II (Hifadhi ya Taifa) | | Masai Mara iko katika eneo la Bonde la Ufa | | Mahali | Kenya, Kaunti ya Narok | ---|---| Nearest city | Nyeri | Coordinates | 1°29′24″S 35°8′38″E / 1.49000°S 35.14389°E{{#coordinates:}}: cannot have more than one primary tag per page | Eneo | 1,510 km² | Kuanzishwa | 1974 | Mamlaka ya utawala | Trans-Mara and Narok County Councils | **Masai Mara** (pia: Maasai Mara) ni hifadhi kubwa ya wanyamapori katika Kaunti ya Narok, Kusini Magharibi mwa Kenya, ambayo ni muendelezo wa Kaskazini wa mbuga ya hifadhi ya Serengeti iliyoko nchini Tanzania. Jina linatokana na jamii ya Wamaasai (wenyeji wa tangu jadi wa eneo hilo) na Mto Mara unaoigawa. Ni maarufu kwa wingi wa wanyama wake wa pekee na uhamaji wa pundamilia, swala wa aina ya Thomson, na kongoni kutoka Serengeti kila mwaka kuanzia Julai hadi Oktoba, uhamaji mkubwa sana uitwao "Uhamaji Mkuu". ## Jiografia [hariri | hariri chanzo]Hifadhi ya Wanyamapori ya Kitaifa ya Masai Mara ina upana wa kilomita 1530. Ndiyo sehemu ya Serengeti iliyo upande wa Kaskazini zaidi yenye upana wa jumla ya kilomita za mraba 25,000. Upande wa Kusini imepakana na mbuga ya wanyama ya Serengeti, na upande wa magharibi na mharara wa Siria na upande wa Kaskazini Mashariki na Magharibi imepakana na maeneo ya ufugaji. Kiwango cha mvua katika mazingira hayo huongezeka kuanzia kusini-mashariki hadi magharibi, japo hubadilika kiwakati kutoka eneo moja hadi lingine na ni ya misimu miwili. Mito ya Sand, Talek na Mara ndiyo mito mikubwa ambayo hutoa maji kwenye hifadhi ya mbuga hii. Vichaka na miti iliyomea kwenye kingo za mito hufunika miteremko na vilele vya milima. Kimsingi mandhari ya hifadhi hii ni nyasi iliyo wazi na mito. Eneo la Kusini Magharibi kuna vichaka vya aina mbalimbali ya miti ya aina ya mwangate. Upande wa mpaka wa magharibi kuna harara (genge) la Esoit Oloololo la Bonde la Ufa, na wanyamapori wanapatikana eneo hili kwa wingi kwa sababu chemchemi ya maji hupatikana kwa urahisi na hakuna usumbufu wa watalii. Mwisho wa mpaka wa Mashariki ni kilomita 224 kutoka Nairobi, kwa hiyo, upande wa mashariki ndio hutembelewa na watalii sana. ## Wanyamapori wa Masai Mara [hariri | hariri chanzo]Kongoni, pundamilia na swala wa aina ya Thomson huhamia hifadhi ya mbuga ya Mara kutoka sehemu tambarare za Serengeti hadi nyanda za Kusini na za Loita katika maeneo ya wachungaji kuelekea Kaskazini Magharibi Kuanzia Julai hadi Oktoba ama baadaye. Makundi hayo matatu pia hupatikana kwenye hifadhi ya mbuga ya Mara. Wanyama wote wa kundi la "Tano Kubwa" wanapatikana Masai Mara, ingawa idadi ya vifaru weusi inapungua, huku kukiwa na jumla ya vifaru 37 tu katika mwaka wa 2000. Viboko hupatikana wakiwa kwenye makundi makubwa kwenye mito ya Masai Mara na Talek. Duma pia hupatikana, ingawa idadi yao inapungua kwa kasi mno, hususan kutokana na usumbufu wa watalii na uwindaji wao wa mchana. Kama ilvyoelezwa hapo juu, sehemu tambarare kati ya mto Mara na harara ya Esoit Oloololo ndiyo sehemu nzuri ya kusimama ili kuweza kuwaona wanyamapori vizuri hususan simba na duma. Kama ilivyo kwenye mbuga ya Serengeti, kongoni ndio wengi zaidi katika hifadhi ya Masai Mara, na idadi yao inakadiriwa kuwa mamilioni. Karibu kila mwaka mwezi wa Julai wanyama hao huhamia eneo la Kaskazini kwa wingi kutoka Serengeti wakitafuta lishe, na hurudi upande wa Kusini katika mwezi wa Oktoba. Uhamaji mkubwa ni mojawapo ya matukio asilia ya kuvutia ulimwenguni kote, unaohusisha wanyama wala majani, kongoni 1,3000,000, swala 360,000 na pundamilia 191,000. Wanyama hao ambao huhama hufutwa kupitia kwa njia yao mviringo na kundi la wanyama walanyama, kama vile simba na fisi. Paa wengine wengi wanapatikana hapa, wakiwemo swala wa aina ya Thomson na Gant, swalapala na kongoni. Kuna pundamilia wengi kwenye hifadhi ya mbuga hiyo. Nyanda hizo ni makazi ya twiga wa aina tofauti ya Masai Mara pamoja na twiga wa kawaida. Paa mkubwa wa aina ya Roan na mbweha mwenye masikio kama ya popo anayetembea usiku wanaonekana pia kwenye mipaka ya mbuga hiyo. Masai Mara ni kituo kikubwa cha utafiti wa fisi mwenye mabaka. Kuongezea ni kwamba kuna zaidi ya aina 450 ya ndege wa msituni, ikiwa ni pamoja na mwewe, kongoti, ndege wadogo, hondohondo, korongo wenye shungi kichwani, tai, na vipanga wafupi wa Kiafrika. ## Utawala [hariri | hariri chanzo]Hifadhi ya mbuga ya wanyama ya Masai Mara inasimamiwa na Baraza la mji wa Narok na Mara Conservancy (chini ya mkataba na Baraza la Trans-Mara), shirika lisilo la faida lililoundwa na Wamaasai, na lenye vitengo vinavyozuia usasi haramu. Hifadhi ya Masai Mara ni eneo linalosimamiwa na shirika la Group Ranch Trust la jamii ya Masai Mara ambao pia wana askari misitu wao ambao hushika doria kwenye hifadhi hiyo. Wanyapori huzurura kwenye hifadhi hiyo bila ya kizuizi chochote na kwenye mazingira ya wanyamapori yaliyotunzwa. ## Kuzuru [hariri | hariri chanzo]Mbuga za wanyama huiletea nchi ya Kenya fedha za kigeni. Kufikia Oktoba mwaka 2009 ada za kiingilio zilikuwa ni dola za Marekani 60 kwa watu wazima na dola 30 kwa watoto wageni wasio Wakenya. [1] Kuna mikahawa ya kulala na kambi nyingi za mahema kwa watalii wanaozuru mbuga hiyo na maeneo ya mipaka yake. Watalii / wageni hugharimia matumizi yao isipokuwa kama kulikuwa na mpango awali wa matumizi yao. Mikahawa ya kulala na kambi zinazopatikana kwenye mikahawa hiyo ni pamoja na Mara Reserve Serena, Gavana wa kambi, Keekorok, na Sarova Mara. Katika eneo la hifadhi kuna Royal Mara Safari Lodge, kambi ya hema ya Siana Springs, Mara Sopa, Elephant Pepper, Mara, Simba, na kambi ya Sekenani. Ada ya kupiga kambi ni dola za Marekani 25 kwa kila usiku. Kiwanja cha ndege cha Mara Serena, kiwanja cha Musiara na kile cha Keekorok vipo katika eneo la uhifadhi wa Mara. Viwanja vya ndege vya Mara Shikar, Kichwa Tembo na Airport Ngerende vinapatikana katika eneo la Uhifadhi la Masai Mara. ## Matangazo ya vyombo vya habari [hariri | hariri chanzo]Big Cat Diary ya Televisheni ya BBC imepiga picha kwenye mbuga hiyo na eneo la Uhifadhi wa Masai Mara na inaonyesha matukio kutoka eneo la mbuga hiyo la Musiara Marsh na Leopard George na sehemu za uhifadhi za mtini. Hifadhi ya mbuga ya Mara ina tovuti ambayo kazi yake ni kutoa maelezo zaidi kuhusu mimea na wanyama, ramani, historia na utamaduni wa Wamaasai, uhamaji wa kongoni, habari zinazochipuka na matukio, ada ya kiingilio na malazi. Kuna fedha zimengwa bila ya upendeleo wowote kuboresha Maasai Mara kama kivutio cha utalii. ## Maasai Mara katika hatari [hariri | hariri chanzo]Kwa mujibu wa utafiti mpya Mbuga ya Kitaifa ya Maasai Mara inapoteza spishi za wanyama kwa kasi ambayo inawatia wasiwasi wanasayansi. Matokeo yaliyochapishwa kwenye Juzuu la British Journal of Zoology (Ilri Scientific Paper_Dynamics of Mara-Serengeti Ungulates in Relation to Land Use Changes) yananasibisha kutoweka kwa spishi hizo na ongezeko la makazi ya binadamu ndani na karibu na mbuga hiyo. Makala iliyokuwa kwenye tovuti ya Taasisi ya Kimatifa ya Utafiti wa Wanyama (ILRI) ilisema kuwa "Utafiti huo unatoa ushahidi mpana hadi wa leo kuhusu kupungua kwa idadi ya wanyama wenye kwato kwenye mbuga ya Mara na jinsi hali hii inavyohusishwa na ongezeko la haraka la idadi ya watu katika maeneo yanayopakana na mbuga hiyo." ILRI ilifanya utafiti huu kati ya mwaka 1989 na 2003. Utafiti huo uliofadhiliwa na Mfuko wa Wanymapori wa kwa ajili ya Mazingira (WWF), ulifuatilia wanyama wenye kwato kila mwezi kwa kipindi cha miaka 15. Kulingana na utafiti huu, spishi sita pamoja na twiga, paa, ngiri, topis na bata wa majini wapungua sana kwenye mbuga hiyo kwa kasi ya kutia wasiwasi. Utafiti huo unasema kuwa idadi ya wanyama walioangamia ni kubwa kiasi cha asilimia 95 cha twiga, asilimia 80 ya ngiri, asilimia 76 ya kongoni na asilimia 67 ya swalapala. Kwa mujibu wa Shirikisho la Utalii nchini Kenya (KTF) idadi ya nyumba zinazojengwa kwenye mbuga hiyo zitakuwa zaidi ya idadi ya wanyama kwa kipindi cha miaka 20. ## Picha [hariri | hariri chanzo]- Simba jike katika mbuga ya Masai Mara - Wana wa simba - Simba jike na windo - Simba ## Tazama pia [hariri | hariri chanzo]- Julie Ward, mpigapicha wa wanyamapori aliyeuawa katika mbuga ya Masai Mara mwaka 1988 ## Marejeo [hariri | hariri chanzo]- ↑ Conservancy wa Mara - Park fee Archived 2 Desemba 2009 at the Wayback Machine. 3 Novemba 2009 ## Viungo vya nje [hariri | hariri chanzo]- World Database on Protected Areas: Masai Mara Archived 5 Oktoba 2008 at the Wayback Machine. - Wizara ya Utalii Kenya - Hifadhi ya Mbuga ya Masai Mra Archived 24 Oktoba 2008 at the Wayback Machine. - The Mara Triangle - tovuti rasmi ya Mara Conservancy; inajumuisha makala za utafiti wa Masai Mara - The Massai Mara, A Beauty in Jeopardy Archived 17 Februari 2011 at the Wayback Machine. - Ulinganisho wa Masai Mara na Serengeti Makala hii kuhusu maeneo ya Kenya bado ni mbegu. Je unajua kitu kuhusu Masai Mara kama historia yake, biashara, taasisi zilizopo, watu au utamaduni? Labda unaona habari katika wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari. |

e8e008a2bea2464880ce9e3f36a581fcb35e92300413d003e0866ff3ed067062

https://sw.wikipedia.org/wiki/Mazingira

# Mazingira **Mazingira** ni jumla ya mambo yote yanayomzuguka kiumbe katika maisha yake. Kwa hiyo kila unachokiona ni mazingira yako. Mazingira huweza kuundwa na vitu mbalimbali; yanaweza kuwa ya asili (kama misitu, milima, maziwa, mabonde, mito, bahari n.k.) au ya kutengenezwa na binadamu (kama majengo, viwanda n.k.). Hivyo tunapaswa tuwe makini katika kujenga mazingira yetu kwa sababu vitu vingine huyaharibu, kama vile uchafuzi wa hewa, uchafuzi wa bahari, uchafuzi wa ardhi, n.k. Tunapaswa kutunza mazingira yetu kwa sababu kilimo, ufugaji mvua, n.k. huathiriwa na uchafuzi wa mazingira. Mazingira hutunzwa kwa njia mbalimbali kama vile kupanda miti kwa wingi, kutunza vyanzo vyetu vya maji, na kutumia maji vizuri, hasa katika shughuli za kilimo, ili kuliepuka tatizo la ukame. ## Kanuni kuhusu ulinzi wa mazingira [hariri | hariri chanzo]Nchi mbalimbali zina kanuni za ulinzi wa mazingira. Kwa mfano katika nchi ya Marekani, kuna kanuni kuhusu ulinzi wa wanyama wanaokaribia kutoweka. Kanuni hii iko katika sheria ya *Endangered Species Act (ESA)* iliyopitishwa na rais Richard Nixon mwaka 1973. Pia kuna mkataba wa kimataifa uitwao *Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Flora and Fauna (CITES)*. Barani Afrika, ulinzi wa mazingira waendeshwa pia japo kuna majangili wanapenda sana kukiuka sheria ili wajitajirishe kwa kuwinda wanyama kiharamu. ## Kurasa kuhusu neno mazingira [hariri | hariri chanzo]Mazingira yanaweza kuhusu: - Hifadhi ya mazingira - Uharibifu wa mazingira, vitu vinavyoweza kuchafua mazingira kama vile viwanda, wanyama n.k. - Kujenga mazingira, ujenzi wa eneo ili kuwezesha shughuli za binadamu - Biofizikia ya mazingira, pamoja na mwingiliano wa kemikali zinayoathiri viumbe hai - Mifumo ya mazingira, maeneo ya mfumo wa kimwili ambayo yanaweza kuingiliana na mfumo wa mazingira na kubadilishana molekuli, nishati n.k. - Sanaa ya mazingira - Mazingira pandikizi - Sera ya mazingira - Saikolojia ya mazingira - Ubora wa mazingira - Sayansi ya mazingira, utafiti wa mwingiliano kati ya hali ya kimwili, kemikali na majumuisho ya vitu vinavyohusu mazingira ya biolojia - Mfululizo wa mazingira, LPs, kaseti na CD zinazotoa milio ya asili - Maarifa ya mazingira - Mazingira ya asili, viumbe hai na visivyo hai ambavyo vimetokea kiasili duniani - Mazingira ya kijamii, tamaduni ambazo mtu hufuata - Ekolojia, ubora wa kibiolojia mara kwa mara huchanganywa katika mtazamo wa mazingira kwa ujumla - Harakati za mazingira - Uboreshaji wa mazingira - Orodha ya masuala ya mazingira - Mazingira ya Yesu - Mazingira ya mezani, *graphical user interface*kwa kompyuta - Mazingira yanayobadilikabadilika, sera ya kutambulisha mchakato wa kimazingira - Mwingiliano wa maendeleo ya mazingira, aina ya programu za kompyuta ya kusaidia katika kuendeleza wataalamu wa kompyuta ili kutengeneza programu - Mazingira ya wakati, hali ya mashine isiyo halisi ambayo inatoa huduma ya kuprogramu michakato au mipango ya kuprogramu wakati kompyuta ikiendelea kufanya kazi

cf81685acf26cf9cfa23d939750fb7fd4a8cd9006d1338512d4d613e9a17b112

https://sw.wikipedia.org/wiki/Olduvai_Gorge

# Bonde la Oltupai **Bonde la Oltupai** (maarufu kwa Kiingereza kama **Olduvai Gorge**) ni eneo la kiakiolojia linalopatikana katika mkoa wa Arusha nchini Tanzania ambalo ni kati ya yale muhimu zaidi duniani. Hivyo ni kivutio cha watalii wengi wa nchi ya Tanzania kwa ajili ya maendeleo ya kiuchumi. Bonde hilo lipo katika hifadhi ya Ngorongoro na karibu na ile ya Serengeti, ni mahali ambapo zamadamu, viumbe wa kale waliokaribiana na mwili wa binadamu, waliishi tangu miaka milioni 2 hivi iliyopita. Kwa kuwa wataalamu kadhaa walidhani watu wa leo wametokana nao, eneo hilo pengine limeitwa kwa Kiingereza *Cradle of Mankind*, *kitovu cha binadamu*, ambao wameishi katika eneo hilo kwa walau miaka 17,000 mfululizo. Katika eneo hili mwanaakiolojia Mary Leakey ndipo alipogundua fuvu la kichwa la kiumbe wa kale wa jamii hiyo. Pamoja na mabaki ya mifupa ya tembo, kongoo wenye pembe kubwa na mbuni, tarehe 17 Julai 1959 aligundua mabaki ya fuvu la kichwa la *Paranthropus boisei* (pamoja na mumewe alimuita kwanza *Zinjanthropus*) ambalo lipo katika makumbusho ya Dar es Salaam. Huyo hadhaniwi tena kuwa mtangulizi wa binadamu wa sasa. Baada ya hapo familia hiyo ya watafiti iligundua huko mabaki ya Homo habilis pia. Karibu na Olduvai Gorge, km 45 kusini kwake, kuna eneo la Laetoli ambapo mwaka 1972 huyohuyo Mary Leakey aligundua nyayo za kale (miaka milioni 3.7 iliyopita) za zamadamu waliotembea kwa miguu miwili. Jina la Olduvai limetokea kwenye neno la Kimasai Oldupai lenye maana ya katani kwa kuwa katani ndiyo zao lililokuwa limesambaa sana katika eneo lile, lakini Mary Leakey hakuweza kutamka neno Oldupai, kwa hiyo katika maelezo yake aliandika Olduvai na ndilo limekuwa neno linalotumika mpaka leo. ## Tazama pia [hariri | hariri chanzo]## Marejeo [hariri | hariri chanzo]- Cole, Sonia (1975) *Leakey’s Luck*. Harcourt Brace Jovanvich, New York. - Deocampo, Daniel M. (2004) "Authigenic clays in East Africa: Regional trends and paleolimnology at the Plio-Pleistocene boundary, Olduvai Gorge, Tanzania." Journal of Paleolimnology, vol. 31, p. 1-9. - Deocampo, Daniel M., Blumenschine, R.J., and Ashley, G.M. (2002). "Freshwater wetland diagenesis and traces of early hominids in the lowermost Bed II (~1.8 myr) playa lake-margin at Olduvai Gorge, Tanzania." Quaternary Research, vol. 57, p. 271-281. - Hay, Richard L. (1976) "Geology of the Olduvai Gorge." University of California Press, 203 pp. - Joanne Christine Tactikos (2006) *A landscape perspective on the Oldowan from Olduvai Gorge, Tanzania*. ISBN 0-542-15698-9. - Leakey, L.S.B. (1974) *By the evidence: Memoirs 1932-1951*. Harcourt Brace Jovanavich, New York, ISBN 0-15-149454-1. - Leakey, M.D. (1971) *Olduvai Gorge: Excavations in beds I & II 1960 – 1963*. Cambridge University Press, Cambridge. - Leakey, M.D. (1984) *Disclosing the past*. Doubleday & Co., New York, ISBN 0-385-18961-3. ## Viungo vya nje [hariri | hariri chanzo]- Tovuti juu ya bonde la Olduvai Archived 11 Novemba 2006 at the Wayback Machine. Makala hii kuhusu maeneo ya Mkoa wa Arusha bado ni mbegu. Je unajua kitu kuhusu Bonde la Oltupai kama historia yake, biashara, taasisi zilizopo, watu au utamaduni? Labda unaona habari katika wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari . |

25b257d9af3ba86e348fa28ef3f41cfb1ff8981ca8afc39b6e4f34985dadad6a

https://sw.wikipedia.org/wiki/Wanyamapori

# Wanyamapori Mandhari **Wanyamapori** ni wanyama wanaoishi porini na huwa hawafugwi na binadamu kama baadhi ya wanyama wengine. Wanyama hao ni kama vile Tembo wa Afrika, Simba, Twiga , Pundamilia, Chui, Kongoni, Sitatunga, Fisi na wanyama wengine. Wanyamapori wanaweza kuwekwa pamoja katika sehemu iliyotengenezwa na kuitwa Zuu au bustani ya wanyama, lakini si eneo rasmi kwa wanyama hao kuishi. Wanyamapori wamegawanyika katika makundi mbalimbali kulingana na upatikanaji wao. Makundi hao ni kama ifuatavyo: - wanyama waliopotea kama vile dinosauri (mijusi wakubwa), vifaru weupe n.k. - wanyama wanaokaribia kupotea kama vile ndovu au tembo, mbwamwitu duma n.k. Makala hii kuhusu mambo ya biolojia bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Wanyamapori kama historia yake au mahusiano yake na mada nyingine? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari . |

0cb3d583683982f28063d9176ca236819d8e99464f3b4ef0f5767519657489a7

https://sw.wikipedia.org/wiki/Kiingereza

# Kiingereza **Kiingereza** ni lugha ya jamii ya Kijerumaniki cha Magharibi iliyokua nchini Uingereza kwa muda wa miaka 1,400. Leo, zaidi ya wasemaji milioni mia nne duniani wanazumgumza Kiingereza kama lugha ya kwanza. Watu wengi zaidi wanazumgumza Kiingereza kama lugha ya pili, kwa sababu ni muhimu sana kwenye nyanja za mawasiliano, sayansi na uchumi wa kimataifa. ## Historia ya Kiingereza [hariri | hariri chanzo]### Mwanzo wa lugha [hariri | hariri chanzo]Lugha ya Kiingereza ilianzia huko Uingereza kutokana na kuingiliana kwa lugha mbalimbali, hasa lugha za kale za Ujerumani, Denmark na Ufaransa. Sehemu ya kusini ya kisiwa cha Britania ilikuwa ndani ya Dola la Roma hadi mwanzo wa karne ya 5. Wenyeji walitumia lugha ya Kikelti pamoja na Kilatini cha Waroma, hasa mjini. ### Uvamizi wa Waanglia-Saksoni: kuja kwa Kigermanik [hariri | hariri chanzo]Baada ya Waroma makabila kutoka Ujerumani ya kaskazini na Denmark walianza kuvamia kisiwa hicho. Katika mwendo wa karne mbili waliteka sehemu kubwa ya Uingereza ya leo isipokuwa sehemu za magharibi kama vile Cornwall na Wales na sehemu za kaskazini walipoishi Waskoti. Wavamizi walileta lugha zao za Kisaksoni na Kianglia (Ujerumani ya Kaskazini) zilizounganika kuwa lugha ya Kiingereza cha Kale ambacho kilikuwa karibu sana na Kijerumani cha Kale. Inaonekana ya kwamba wenyeji Wakelti walio wengi walianza polepole kutumia lugha ya watawala wapya[1], wengine waliuawa au walihamia sehemu zisizo chini ya Waanglia-Saksoni. Lugha hii iliathiriwa mara mbili. Kwanza Wadenmark ndio waliojaribu kujenga ufalme wao kisiwani. Waliteka sehemu za Uingereza ya Magharibi. Kiasi cha maneno kutoka lugha yao kimeingia Kiingereza cha kale kama Wales. ### Uvamizi wa Wanormandy: kuja kwa Kifaransa, lugha mbili kando [hariri | hariri chanzo]Mwaka 1066 jeshi la Wanormani kutoka Ufaransa ya Kaskazini walivamia na kuteka Uingereza. Wanormani walikuwa wa asili ya Skandinavia lakini walikuwa wameshaanza kutumia lugha ya Kifaransa cha kale. Wanajeshi hao walikuwa mabwana wapya wa Uingereza wakitumia Kifaransa chao. Kwa karne kadhaa lugha mbili zilitumika kandokando: Kiingereza cha Kianglia-Saksoni cha watu wa kawaida na kile Kifaransa cha Kinormandy cha tabaka la watawala. Kwa jumla watawala walianza kutumia lugha ya raia lakini lugha hii ilibadilika pia kwa kupokea maneno mengi kutoka Kifaransa. Kuna makadirio ya kwamba zaidi ya theluthi moja ya maneno yote ya Kiingereza yana asili ya Kifaransa. ### Kuingiliana kwa lugha zote mbili: Kiingereza cha Kati [hariri | hariri chanzo]Kipindi hiki cha kuingiliana kati ya Kifaransa cha mabwana na lugha ya kawaida kilileta Kiingereza cha Kati. Hadi leo asili ya maneno kutoka Kijerumani na Kifaransa ni wazi kabisa. Mfano mzuri ni maneno tofauti kwa wanyama kadhaa na nyama yao: ng'ombe huitwa "cow" (sawa na Kijerumani wa Kaskazini "Kau") lakini nyama yake ni "beef" (kutokana na neno la Kifaransa kwa ng'ombe "boeuf"); vilevile "sheep" kwa mnyama kondoo na "mutton" kwa nyama yake (Kijerumani ya Kaskazini: "Schaap" - Kifaransa: "mutton"), vilevile swine=mnyama – pork=nyama (nguruwe) na calf=mnyama – veal=nyama (ndama). Wakulima wafugaji walitumia lugha yao kwa mnyama - mabwana wasiogusa mnyama lakini hula nyama yake waliendelea kutumia neno la Kifaransa kwa ajili ya mnyama yuleyule. Maneno yote mawili yaliingia katika Kiingereza cha Kisasa lakini kwa mambo mawili tofauti. ### Kiingereza cha Kisasa [hariri | hariri chanzo]Kiingereza cha Kisasa kimeanza na tafsiri ya Biblia ya William Tyndale; baadaye na washairi muhimu kama William Shakespeare. Teknolojia ya uchapaji vitabu ilisambaza lugha hii nchini kote na kupunguza athira ya lahaja mbalimbali. Wakati ule Kiingereza kilipokea pia maneno mengi kutoka lugha za Kilatini na Kigiriki zilizokuwa lugha za taaluma na sayansi hadi karne ya 18 kote Ulaya. Kiingereza cha Kisasa kimeendelea kurahisisha lugha. Lakini urekebisho wa tahajia umeshindikana hadi leo hata kama kulikuwa na majaribio mbalimbali. Kutokana na historia yake Kiingereza kimebaki na tahajia isiyolingana na matamshi ya maneno. Mwandishi George Bernhard Shaw alionyesha tatizo hilo kwa pendekezo la dhihaka kwamba neno "fish" (samaki) liandikwe "ghoti": gh kama sauti ya "f" katika "cough", o kama sauti ya "i" katika "women", na ti kama sauti ya "sh" katika "nation". Pamoja na hayo, lahaja za Kiingereza zinazidi kutofautiana, zile muhimu zaidi zikiwa zile za Britania na Marekani. ## Uenezi wa Kiingereza duniani [hariri | hariri chanzo]Pamoja na Dola la Uingereza na makoloni yake, lugha ilienea duniani kati ya karne ya 17 na 19. Tangu karne ya 19 idadi kubwa ya wasemaji wa Kiingereza hawaishi tena Uingerezea bali Marekani. Katika karne ileile Kiingereza kilikuwa lugha ya utawala katika maeneo makubwa ya makoloni ya Dola la Uingereza. Baada ya makoloni kuwa nchi huru mara nyingi Kiingereza kimeendelea kuwa lugha rasmi za nchi hizo. Kutokana na matukio hayo yote, na Marekani kujitokeza katikati ya karne ya 20 kama nchi tawala kisiasa, kiuchumi na kiteknolojia, Kiingereza kimekuwa leo lugha ya kwanza ya mawasiliano duniani hata kama si lugha yenye wasemaji wengi wa lugha ya kwanza. Pia aina nyingi za Krioli na Pijini zimetokana na Kiingereza na kudumu hadi leo. Kiingereza ni lugha rasmi pekee katika nchi za Uingereza, Marekani, Australia, Nyuzilandi, Jamaica, na nchi nyingine. Kiingereza ni lugha rasmi pamoja na lugha nyingine katika nchi nyingi, kwa mfano Kanada (pamoja na Kifaransa), India (pamoja na Kihindi na lugha za majimbo), Ireland (pamoja na Kigaelik), Philippines (pamoja na Kitagalog). Kwa jumla ni lugha rasmi katika nchi karibu 60, mbali ya Umoja wa Mataifa na Umoja wa Ulaya. ### Kiingereza barani Afrika [hariri | hariri chanzo]Nchi nyingi za Afrika zinatumia Kiingereza kama lugha rasmi, lakini ni Waafrika wachache (isipokuwa Waafrika Kusini) wanaoitaja kuwa lugha ya kwanza kwao. Nchi hizo ni Afrika Kusini, Eswatini, Ghana, Kamerun, Kenya, Lesotho, Liberia, Namibia, Nigeria, Sierra Leone, Zambia na Zimbabwe. Kiingereza kinazumgumzwa pia katika nchi nyingine za Afrika ambapo si lugha rasmi. Lugha nyingi za Afrika zimekopa maneno ya Kiingereza. Maneno hayo yamerekebishwa kulingana na sauti ya lugha nyingine, kwa mfano: *Kiingereza*: **train** --> *Kiswahili*: **treni**. ## Marejeo [hariri | hariri chanzo]- ↑ Celtic and the History of the English Language, blogu ya Jonathan Owen kuhusu athira za Kikelti katika Kiingereza cha Kale ## Viungo vya nje [hariri | hariri chanzo]- makala za OLAC kuhusu Kiingereza Archived 29 Juni 2015 at the Wayback Machine. - lugha ya Kiingereza katika Glottolog **(en)**Muhtasari kuhusu Kiingereza kwenye*Ethnologue*- Kamusi Hai Archived 15 Novemba 2007 at the Wayback Machine. ya Kiingereza - Kiswahili - Kiingereza **(en)**More than 20000 English words recorded by a native speaker**(en)**Re-Romanization of EnglishArchived 11 Agosti 2011 at the Wayback Machine. - Makala nzuri - Kiingereza - Lugha za Kigermanik - Lugha za Ulaya - Lugha za Uingereza - Lugha za Marekani - Lugha za Kanada - Lugha za Australia - Lugha za New Zealand - Lugha za Eire - Lugha za Uhindi - Lugha za Afrika Kusini - Lugha za Malta - Lugha za Jamaika - Lugha za Ghana - Lugha za Lesotho - Lugha za Liberia - Lugha za Kamerun - Lugha za Ufilipino - Lugha za Kenya - Lugha za Nigeria - Lugha za Sierra Leone - Lugha za Uswazi - Lugha za Zambia - Lugha za Zimbabwe

93d3e9087c64b97bec1d8b3ee91ef43039b34877d2b2670401c5f7dd19af180c

https://sw.wikipedia.org/wiki/Wanyama

# Mnyama Wanyama | |||| ---|---|---|---|---| Wanyama mbalimbali; kutoka juu-kushoto mpaka chini-kulia: kiti cha pweza, sifongo-bahari, ngisi kibete, konyeza, nondo-chui, mwata, kombe-taa, chui milia, mfoko-bahari, kidudu-dubu, mnyama-kigoga, mkunga-chui, kaa, daa kichwa-miiba, kunguru buluu, buibui mrukaji, mnyoo-bapa bahari, daa-upepeo. | |||| Uainishaji wa kisayansi | |||| | |||| Ngazi za chini | |||| | **Wanyama** (jina la kisayansi ni **animalia** na hutoka katika Kilatini) ni viumbehai wasio mmea, kuvu, bakteria, protista au arkea. Vile vile tunaweza kusema wanyama ni viumbehai wanaotegemea chakula kutoka sehemu nyingine: wao hawana uwezo wa kujitengenezea chakula chao wenyewe kupitia usanisinuru (nishati ya jua) lakini kutoka kwa viumbehai vingine ama wanyama wengine au mimea. Kufuatana na aina ya chakula tunatofautisha hasa wanaokula mimea wanaoitwa walamani au walamea (kwa Kiingereza: *herbivorous*) na wanaokula nyama wanaoitwa walanyama au wagwizi (ing. *carnivorous*). Kuna pia walavyote (ing. *omnivorous*) wanaoweza kula kila kitu, ama mimea ama wanyama wengine (ing. *omnivorous*). Wanyama wanahitaji oksijeni kwa kupumua. Wanyama walio wengi hutembea yaani hubadilisha mahali wanapokaa, kwa hiyo wanahitaji milango ya maarifa. Sayansi inayochunguza wanyama huitwa zoolojia, ambayo ni tawi la biolojia. Aina za wanyama ni nyingi sana. Mara nyingi aina zao zinatofautishwa kama ni wanyama wenye seli nyingi (metazoa) au seli moja (protozoa) tu. Kuna wanyama wanaoishi peke yao, katika vikundi na jamii. Mfano wa wanyama wanaoishi peke yao ni kifaru au nyoka. Wanajumuika kwa tendo la kuzaa pekee. Mfano wa wanyama wa jumuiya ni simba wanaokaa na kuwinda pamoja. Ushirikiano unasaidia kupata chakula bora. Mfano wa wanyama katika jamii ni nyuki na wadudu wengine. Upande wa mwili hata binadamu ni mnyama na kimaumbile anahesabiwa kati ya mamalia. Binadamu hutofautisha mara nyingi wanyama wakubwa zaidi, kwa kawaida wenye uti wa mgongo (kwa Kilatini: Chordata), kati ya: - Wanyama wa pori au wanyamapori - Wanyama wa kufugwa au mifugo - Wanyama-kipenzi [1] ## Viungo vya nje [hariri | hariri chanzo]Makala hii kuhusu mambo ya biolojia bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Mnyama kama historia yake au mahusiano yake na mada nyingine? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari . |

a9a26adaacd2300211631576936171eb67e0c16cfb3e7ede9fd88d38df4a8cfb

https://sw.wikipedia.org/wiki/Tembo

# Ndovu Ndovu | |||||||||| ---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---| Ndovu au Tembo | |||||||||| Uainishaji wa kisayansi | |||||||||| | |||||||||| Ngazi za chini | |||||||||| | |||||||||| Msambao wa Ndovu wa Afrika (kijani) na Ndovu wa Asia (kahawia). | **Ndovu** au **tembo** ni aina za wanyama wenye umbo kubwa kupita wanyamapori wote wa ardhi. Watoto wake wakizaliwa hufikia kg 100 na ndovu mzima huwa na uzito wa tani 2 hadi 5; kimo ni hadi m 4. Kibiolojia ni mamalia. Sehemu ya pekee mwilini ni mwiro ambao hali halisi ni pua la tembo lililorefuka na kufanya kazi pia kama mkono, yaani kwa kutumia mwiro ndovu hushika vitu na kufanya utafiti kwa kugusagusa. Pembe-jino zake zinatafutwa sana kama mapambo na biashara ya pembe za ndovu imeshakuwa hatari kabisa kwa ndovu wote kwa sababu wanawindwa mno. Hivyo kwa mapatano ya kimataifa biashara ya pembe hizi imepigwa marufuku. ## Utangulizi [hariri | hariri chanzo]Tembo ni mamalia wakubwa wa jenasi Elephas na ‘Loxodonta’ za familia ya ‘Elephantidae’. Kuna spishi tatu tu za tembo zinazoishi mapaka leo: Ndovu-nyika au tembo wa vichakani wa Afrika (African Bush Elephant), ambao ni mkubwa kuliko wengine; tembo wa misituni wa Afrika (African Forest Elephant) na tembo wa Asia (Asian Elephant). Wanafanana lakini hawazaliani. Ndovu-misitu alitazamwa muda mrefu kama nususpishi ya Ndovu wa Afrika lakini wataalamu wamethibitisha ni spishi tofauti. Hufikia kimo cha mita 2 tu; anaishi hasa katika misitu ya Kongo. Spishi nyingine zote za tembo zimekoma. Tembo ndiyo mamalia wa nchi kavu wakubwa kuliko wote sasa. Tembo hubeba mimba kwa miezi 22, muda mrefu kuliko wanyama wote wa ardhini. Ndama wa tembo akizaliwa huwa na uzito wa kilogramu 120. Tembo huishi kwa miaka 50-70, lakini tembo aliyevunja rekodi aliishi miaka 82. Tembo mkubwa kupata kuishi alikuwa huko Angola na kupigwa risasi mnamo mwaka 1956. Tembo dume huyu alikuwa na uzito wa kg. 12,000, akiwa na kimo mpaka mabegani cha mita 4.2, mita moja zaidi kuliko tembo wa sasa wa Africa. Tembo wadogo, kama saizi ya ndama, au nguruwe mkubwa, waliishi zamani sana, huko visiwa vya Crete. Tembo wametokea sana kwenye tamaduni za dunia. Ni ishara/alama ya hekima huko Asia na ni maarufu kwa uwezo wao wa kumbukumbu na akili, ambapo hufanikiwa kukaribiana na jamii ya binadamu wa kale. Mwanafalsafa Aristotle aliwahi kusema ndiye “mnyama pori anayewapiku wengine wote kwa hekima na akili”. Jina la tembo kwa Kiingereza lina asili ya neno la Kigiriki lenye maana ya meno/pembe za ndovu. Tembo wakubwa hawana wanyama wanaowawinda ingawa simba huweza kuwashambulia ndama wa tembo na tembo wadhaifu. Japokuwa hutishiwa sana na kuwa hatarini kutokana na mwingiliano na binadamu na ujangili. Kadiri ya sensa ya mwaka 2007, tembo wa Afrika walikuwa kati ya 470,000 au 690,000. Tembo hulindwa duniani kote. Hii ni sambamba na maeneo maalumu ya kuwakamata, matumizi ya nyumbani na biashara kwenye mazao yake kama viel vipusa. Mataifa kadhaa yameripoti kupungua kwa tembo wao mpaka kufikia theluthi mbili, na hata wale walio kwenye maeneo tegefu nao wako hatarini kutoweka kutokana na kuongezeka kwa ujangili kwa zaidi ya asilimia 45% kupelekea hata takwimu za sasa kutokuwepo. ## Ngozi [hariri | hariri chanzo]Tembo wana ngozi pana sana kwenye asilimia kubwa ya msuli wao na hukaribia sentimeta 2.5 kwa upana. Japo ngozi kwenye mdogo na sikioni ina upana wa karatasi tu. Ngozi ya tembo wa Asia huwa na nywele kiasi, hasa wakati wa utoto na kupungua wakati wanapoendelea kukua; huku tembo wa Afrika wakiwa hawana nywele kabisa. ## Mkonga [hariri | hariri chanzo]Tembo hutuma mkonga kwa kazi mbali mbali mojawapo kupukuta jicho lake. Mkonga ni muunganiko wa pua na mdomo wa juu, umenyooka na kuwa ogani muhimu kwa tembo. Tembo wa Afrika wana vitu kama vidole viwili hivi mwishoni mwa mikongo yao, huku tembo wa Asia wakiwa na kimoja tu. Kulingana na wanabiolojia, mkonga wa tembo unatakribani ya misuli 40,000 ndani yake, inayoifanya uwe na uwezo wa hata kuinua kipande kidogo cha kioo, vile vile kuwa na nguvu za hata kung’oa matawi ya misuli ndani ya mkonga wa tembo ni karibu ya 100,000 wanyama wengi wala majani hutumia meno yao chonge kurarua na kuchana majani. Hata hivyo, isipokuwa kwa wakiwa bado wadogo, tembo hutumia mikonga yao kuchuma chakula na kuweka kinywani mwao. Hula majani, matunda na matawi yake huangusha mti wote kabisa. Mkonga wa tembo hutumika pia kunywea maji. Tembo huvuta maji kupitia tundu za mkonga wake, mapaka lita kumi na nne kwa wakati mmoja, na kuyamimina kinywani mwake. Wakati mwingine hujimwagia maji mwilini kwa maana ya kuoga. Pia huweza kujipaka vumbi na tope, ambapo pindi hukauka huwa kama namna ya kujikinga na mwanga mkali wa jua. Wakati wa kuogelea, mkonga huwa kama neli yam zamia huwa nzuri kweli kweli. Mkonga pia hufanya kazi kubwa katika mahusiano ya jamii yake na wanyama wengine. Tembo husalimiana kwa kukutanisha na kuishikisha mkonga yao, sawia na binadamu anayosaliamana kwa kushikana mikono. Huitumia mikonga yao wakti wa kupishana, kupapasana na wenzi na pia mama anapoluwa anambembeleza mtoto. Pia pindi anapoinua mkonga wake humaanisha kusalimu amri. Tembo hujilinda wenyewe kutoka kwa wavamizi kwa kuwadaka na kuwabana. Tembo pia hutegemea mkonga kwa ajili ya kunusa. Kwa kuinua mkonga hewani na kuyumbisha pande zote, na kama peviskopu, mkonga hutumika kutambua marafiki, maaduai na vyanzo vya chakula. ## Pembe (au pembe-jino) [hariri | hariri chanzo]Pembe za tembo ni kama meno ya pili ya chonge ya tembo hawa. Pembe hukua mfululizo, na kwa mwaka mmoja, huongezeka kwa sm 18 kwa tembo dume. Pembe hizi hutumika kuchimba kwa ajili ya maji, chumvi, mizizi, kula magome ya miti, na kutaboa miti ya mibuyu kupata majimaji ya ndani. Pia hutumika kusafisha njia kwa kusogeza na kukata miti na matawi ya miti mikubwa. Pia hutumika kuweka alama kwenye miti kuonyesha mipaka ya hiamaya zao na mara kadhaa hutumika kama silaha. Kama ilivyo kwa binadamu, wanapokuwa wanazoea kutumia sana mkono wa kulia ama kwa wengine wa kushoto, vivyo hivyo tembo nao huwa na ubobezi katika kutumia aidha pembe ya kushoto au kulia. Pembe inayotumika sana, huitwa penge kuu, kuwa fupi kidogo, na iliyolika kidogo kwenye ncha yake kutokana na matumizi. Tembo wote wa Afrika, dume na jike, huwa na pembe kubwa zinazoweza kufikia mita 3 kwa urefu na uzito wa kilo tisini. Tembo wa Asia huwa na pembe kwa dume pekee, lakini pembe zao huwa nyembamba na nyepesi, huku nzito kuliko zote kwao ilikuwa na uzito wa kg 39 Pembe kwa spishi zote huundwa kwa kalsiamu fosfeti, huku sehemu ya tishu hai ikiwa ni ndogo mno. Watu hutaka kupata pembe za tembo kwa wingi nao kumepelekea sana kuadimika kwa tembo hao kutokana na uwindaji wa tembo. Kwa sababu ya ujangili wa ndovu ili kupata pembe zao aina za ndovu bila pembe zimetokea kwa mahali mbalibali, kaskazini kwa Msumbiji hasa. Ndovu hawa huitwa buda. ## Meno [hariri | hariri chanzo]Meno ya tembo ni tofauti sana na yale ya mamalia wengine. Wakati wa maisha yao yote, huwa na jumla ya meno 28. Haya hujumuisha meno change ba pili (hizi ndizo pembe), meno ya maziwa kabla ya pembe, magego madogo 12:3 kila upande wa taya, magego 12:3 kila upande wa taya. ## Upande wa taya [hariri | hariri chanzo]Tofauti na mamalia wengine ambao meno ya kitoto huanza na kupisha meno ya ukubwani ya moja kwa moja, tembo huwa na mzunguko wa meno kwa maisha yao yote. Pembe zao hutanguliwa na meno change mawili ambayo huondoka baada ya mwaka mmoja na pembe kuchomoza. Magego hubadilishwa walau mara tano katika maisha ya tembo. Meno hayatoki kutaka kwenye fidhi wima kama kwa binadamu isipokuwa, kutoka kwa ulalo, kama mkanda wa kusukumia mashine. Meno mapya hukua nyuma ya kinywa na kuyasukuma meno ya zamani nje. Tembo wanapozeeka sana, ile seti ya mwisho ya meno huisha na kuwa laini hata kushindwa tena kula na kutafuana na kutegemea tu chakula laini tu. Tembo hao wazee hutumia muda wao wa siku za mwisho kwenye maeneo wazi ambako wanaweza kula nyasi laini. Kwa bahati mbaya, meno yao ya mwisho yanapodondoka, tembo hao hushindwa kula na hufa kwa njaa. Isingekuwa kuisha kwa meno, tembo wangekuwa na uwezo wa kuishi kwa muda mrefu sana. Kwa sababu sasa makazi ya tembo yanazidi kuvamiwa na kuwa madogo mno, tembo wazee hukosa sehemu nzuri za kujipatia nyasi laini na hivyo hufa mapema kwa njaa. ## Chakula [hariri | hariri chanzo]Ndovu hula manyasi na majani mengi. Kwa chakula hiki ambacho ni kigumu hutegemea meno yao. Meno hayo polepole yanachakaa kutokana na ugumu wa manyasi na baada ya kuharibu meno yote ndovu hufa. Penye ndovu wengi mno wanaharibu miti. Wanapenda majani ya miti na hivyo wanavunja matawi ili wapate majani. Wakiweza wanaangusha pia mti wote kwa chakula hiki. Uharibifu huu ni tatizo katika mbuga za wanyama kadhaa ambako ndovu hawawezi kutoka nje kwa sababu nje wanawindwa. ## Spishi [hariri | hariri chanzo]### Spishi za Afrika [hariri | hariri chanzo]*Loxodonta africana*, Ndovu-nyika (African Bush Elephant)*Loxodonta cyclotis*, Ndovu-misitu (African Forest Elephant) ### Spishi ya Asia [hariri | hariri chanzo]*Elephas maximus*, Ndovu wa Asia (Asian Elephant) ## Tembo wa Afrika [hariri | hariri chanzo]Tembo wa jenasi ya ‘Loxodonta’, kwa ujumla hujulikana kama tembo wa Afrika. Kwa sasa wanapatikana katika nchi 37. Tembo wa Afrika hutofautishwa na tembo wa Asia kwa namna mbali mbali. Kwanza masikio yao ni makubwa sana na mwili wao ni mkubwa wenye mgongo uliopinda. Wote, dume na jike wa tembo wa Afrika huwa na pembe za ndovu/vipusa kwa nje na miili yao huwa na nywele kidogo kuliko tembo wa Asia. Ndovu wa Afrika hugawanywa kwenye makundi mawili kulingana na spishi zao, ndovu-nyika (*Loxodonta africana africana*) na ndovu-misitu (*Loxodonta cyclotis*). Tembo wa savanna wa Afrika, ndiyo tembo mkubwa kuliko wote. Ndiyo mnyama wa ardhini aliye mkubwa kuliko wote, huku tembo dume akiwa na urefu wa mita 3.2 mpaka 4 mabegani na uzito wa kg. 3,500 mpaka 12,000. Tembo jike huwa mdogo kiasi huku wengi wakiishia urefu wa mita 3 tu. Wengi wa tembo wa savanna wa Afrika hupatikana katika nyika, mabwawani, na kwenye fukwe za ziwa. Hukaa sana kwenye kanda za savanna kusini mwa jangwa la Sahara. Spishi nyingine ya ndovu wa Afrika ni ndovu-misitu (*Loxodonta cyclotis*), ambao ni wadogo na wa mviringo kiasi, pembe zao zikiwa fupi kiasi na zilizonyooka kuliko tembo wa savanna. Tembo wa misituni hufikia mpaka uzito wa kg. 4500 na husikia urefu wa mita 3. Mambo mengi hayafahamiki kuhusu tembo hawa ukivilinganisha na tembo wa savanna, kutokana na mazingira wanamoishi. Mara nyingi huishi katika misitu ya Afrika, ile mizito nay a mvua, ya kati na magharibi mwa Afrika. Japo mara chache husogea mipakanai mwa misitu yao, na kuzaliana na tembo wa savanna. ## Tembo wa Asia [hariri | hariri chanzo]Tembo wa Asia ni mdogo kuliko tembo wa Afrika, ana masikio madogo, na kwa kawaida ni tembo dume tu ambao ndio huwa na pembe tu. Ndovu wa Asia anazoea wanadamu, kwa hiyo katika nchi kama Uhindi au Uthai hutumiwa kama mnyama wa kazi akibeba mizigo au watu. Zamani spishi hii ilitumiwa hata vitani. Kwa mfano jemadari Hanibal wa Karthago alishambulia Dola la Roma kwa msaada wa ndovu wa kijeshi waliovuka milima ya Alpi. Tembo wa Asia duniani, pia hufahamika kama tembo wa India, hukaribia 60,000 walau mara moja ya kumi ya tembo wa Afrika. Kwa ukaribu zaidi inakadiriwa kuwa tembo 38,000 mpaka 53,000 wapo misituni na 14,500-15,300 wanafungwa kwenye makazi ya watu nap engine 1000 hivi wametawanyika kwenye sehemu za kuonyeshea wanyama. Kupungua kwa tembo wa Asia, pengine ni kwa hali ya juu zaidi kuliko kwa tembo wa Afrika kutokana na ujangili na uvamizi wa makazi ya tembo unaofanywa na binadamu. ## Tembo wa savanna [hariri | hariri chanzo]Hawa tembo wa Savanna (Elephas maximus sumatramus), wanapatikana tu hasa Sumatra, na ni wadogo kuliko wale wa India. Tembo hawa wana idadi takribani 2100 mpaka 3000. Wana rangi nyepesi ya kijivu kuliko tembo wengine wa Asia, na madoa ya pinki kwenye masikio yao. Tembo wa Sumatra huwa na urefu wa mita 1.7-2.6 mabegani mwao na uzito wao ni takribani kg. 3000 ## Picha [hariri | hariri chanzo]- Ndovu-nyika - Ndovu-misitu - Ndovu wa Asia ## Viungo vya nje [hariri | hariri chanzo]Makala hii kuhusu mnyama fulani bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Ndovu kama uainishaji wake wa kibiolojia, maisha au uenezi wake? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari . | Ili kupata maelezo kuhusu masanduku ya uanapwa ya spishi angalia: Wikipedia:WikiProject Mammals/Article templates/doc.

f953d06fb93ec3d7e155d7aa86789e4d32998e1a068ab2290f0113819bb2f783

https://sw.wikipedia.org/wiki/Simba

# Simba Kwa kundinyota inayoweza kuitwa "Simba" angalia hapa Asadi (kundinyota) Simba | |||||||||||||||||| ---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---| Uainishaji wa kisayansi | |||||||||||||||||| | |||||||||||||||||| Ngazi za chini | |||||||||||||||||| | |||||||||||||||||| Msambao wa simba | **Simba** (jina la kisayansi: *Panthera leo*[1]; kwa Kiingereza *lion*) ni mnyama mkubwa mla nyama (carnivore) wa familia ya Paka[2] katika ngeli ya mamalia. Maana yake ni kwamba simba hufanana na paka mkubwa. Siku hizi simba wako hasa Afrika kusini kwa Sahara. Simba wa Asia walipatikana zamani kati ya Uturuki na Bangladesh lakini ni wanyama 300 pekee waliobaki katika hifadhi ya wanyama huko Gujarat nchini Uhindi. Nususpishi nyingine zilikuwepo Ulaya na pia Afrika ya kaskazini lakini zote zimekwisha kwa sababu waliwindwa vikali. Chakula chao ni nyama inayopatikana kwa kuwinda wanyama. Tofauti na paka wengine, simba huishi na kuwinda katika vikundi vyenye wanyama 10-20. Kila kundi lina eneo lake na kuitetea dhidi ya simba wengine. simba jike ndiye anayewinda na baada ya kumkamata mnyama, dume ndiye anayeanza kula na hasa uanza kula viu vya ndani kama vile utumbo, maini, ndipo jike na watoto wanafuata kwa kula. Dume anafikia urefu wa mwili pamoja na kichwa wa sentimita 170 hadi 250; kimo cha mabegani ni cm 120. Dume mkubwa anaweza kuwa na uzito wa kilogramu 225. Jike ni mdogo wake akiwa na urefu wa 140 hadi 175 cm, kimo cha mabegani cha cm 100 na uzito wa kg 150. Dume anatofautishwa kirahisi kutokana na Nywele refu za shingoni ilhali jike hana. Jike anaanza kuzaa akifikia umri wa miaka 2-3. Baada ya kubeba mimba kwa miezi 3 1/2 anazaa wadogo 2-3. Wakati mwingine idadi hii inaweza kuwa hadi wadogo 6 lakini wanaozidi 3 kwa kawaida wanakufa mapema. ## Utangulizi [hariri | hariri chanzo]Simba ni miongoni mwa wale paka wakubwa wa jenasi Panthera, na mmoja wa familia ya Paka. Kwa kuwa baadhi ya simba dume wanazidi kg 250 kwa uzito, wanakuwa ndio paka wa pili kwa ukubwa baada ya tiger. [1]. Simba wa porini wanapatikana huko nchi za Nusu-Jangwa Sahara katika Afrika na Asia na kwa kiasi kidogo sana huko India, kisha kupotea katika Afrika ya Kaskazini, Mashariki ya kati na Magharibi mwa Asia nyakati za historia. Karibu miaka 10,000 iliyopita, simba walikuwa ndio wanyama wa nchi kavu waliotawanyika zaidi baada ya binadamu. Walipatikana hasa Afrika, Mashariki mwa Ulaya mpaka Asia, na Amerika kuanzia Yukon mpaka Peru. Simba huishi kwa wastani wa miaka 10-14 mwituni, huku katika hifadhi huweza hata kufika zaidi ya miaka 20. Mwituni, simba dume ni mara chache kuishi zaidi ya miaka kumi, sababu ya majeraha wanayoyapata kwa kupigana na dume wengine mara kwa mara. [2] Hupatikana sana katika savanna na nyika, ingawa pia huweza kukaa kwenye misitu na vichaka. Simba, tofauti na paka wengine, huweza kuchangamana kwa urahisi. Kundi la simba hujumuisha simba jike ndugu kadhaa na watoto na idadi ndogo ya simba dume wakubwa. Kundi la simba jike huwinda pamoja, hasa huwinda wanyama wenye kwato. Simba huwinda wenyewe japo mara kadhaa huonekana wakijilisha mizoga. Wakati simba kwa kawaida hawawindi Binadamu, wachache wameripotiwa kumla na hivyo kumwinda. Simba ni miongoni mwa spishi iliyo hatarini kutoweka, na kuonekana kupungua kutoka kwa asilimia 30 mpaka hivi sasa kwa asilimia 50. Japo sababu kubwa ya kupungua huku haijulikani, kupungua kwa uoto na mwingiliano na binadamu huonwa kama sabau kubwa za kupungua kwao. Tangu enzi za Roma ya Kale, simba wamekuwa spishi kuu inayotafutwa kwa ajili ya maonesho kwenye [zoo] duniani, hasa tangu mwishoni mwa karne ya 18. Spishi za Asia ndizo zilizoathirika sana na suala hilo. ## Uainishaji na mageuko [hariri | hariri chanzo]Fuvu la kale zaidi la simba lilipatikana Laetoli, Tanzania, na ni la karibu miaka milioni 3.5 iliyopita. Wanasayansi kadhaa waliita mabaki haya Panthera leo. Rekodi hizi hazijathibitishwa sana na kinachoweza kusemwa ni kuwa zinakaribiana na zile za Panthera. Panthera aliyethibitishwa ni yule wa miaka milioni 2 iliyopita. Spishi nyingine zilizokaribia Panthera ni: tiger, jaguar na chui. Tafiti za miumbo na chembe za uhai zinaonesha kuwa tiger ndio ilikuwa spishi ya kwanza kutokea miongoni mwa hizi za wakati huu. Miaka milioni 1.9 iliyopita jaguar alijitokeza, ambaye kutoka kwake ndiyo tunapata chui na simba. Simba na chui walitengana kamili miaka milioni 1.25 iliyopita. Panthera leo alijitokeza Afrika miaka milioni 1.8 iliyopita, kabla ya kusambaa Afrika kwenye ukanda wa Holarctic. Kwa mara ya kwanza ilionekana Ulaya miaka 700,000 na huko Amerika miaka 300,000 iliyopita. ## Tabia za maumbile [hariri | hariri chanzo]Kati ya wanyama wote wa jamii ya paka, simba ndiyo mrefu (mabegani), na ndio wa pili kwa uzito baada ya tiger. Kwa miguu yake yenye nguvu, taya imara, na meno yake chonge yenye urefu wa sm 8, simba anaweza akamwangusha na kumuua myama mkubwa. Fuvu la kichwa la simba linafanana sana na lile la tiger, hivyo tofauti ya taya zao za chini ndio pekee hutumika kuwatofautisha. Rangi ya simba hubadilika kutoka rangi ya manjano mpaka njano, nyekundu na kahawia ya kukoza. Sehemu za chini huwa na rangi angavu na kishungi cha mkia wake ni cheusi. Watoto wa simba huzaliwa na madoa meusi mwilini mwao, kama vile wale wa chui. Japokuwa madoa haya hupotea taratibu wakati wakikua, baadhi ya madoa haya huendelea kuonekana miguuni na sehemu za chini za mwili, hasa kwa simba jike. Miongoni mwa jamii ya paka, simba ndio pekee wenye tofauti ya moja kwa moja ya muonekano baina ya dume na jike. Simba dume na simba jike huonekana tofauti kabisa. Pia wana kazi tofauti wanazofanya katika makundi yao. Kwa mfano, simba jike, wawindaji, hawana nywele shingoni kama ilivyo kwa simba dume. Huonekana kumzuia simba jike wakati anapokuwa ananyatia mnyama na kusababisha joto zaidi wakati wa kukimbiza windo lake. Rangi ya nywele za simba dume ni tofauti, kuanzia ile kama ya dhahabu mpaka nyeusi, na mara nyingi huwa nyeusi zaidi kadiri simba anavyozeeka. Uzito wa simba wakubwa ni kati ya kg 150 – 250 kwa dume na kg 120 – 182 kwa jike. Simba huwa na ukubwa tofauti kulingana na mazingira na eneo, kusababisha tofauti mbalimbali za rekodi za uzito. Kwa mfano, simba wa kusini mwa Afrika wameonekana kuwa wazito mara tano zaidi ya wale wa Afrika Mashariki, kwa ujumla. Urefu wa kichwa na mwili ni sm 170 – 250 kwa dume na sm 140 – 175 kwa jike; urefu wa bega ni sm 123 kwa dume na sm 107 kwa jike. Urefu wa mkia ni sm 90 – 105 kwa dume na 70 – 100 kwa jike. Nywele ndefu zaidi za simba zilirekodiwa huko Mucsso, kusini mwa Angola, Oktoba 1973; na simba mzito kuliko wote alikuwa ni yule mla watu aliyepigwa risasi huko Transvaal, Afrika Kusini: alikuwa na uzito wa kg 313. Simba wanaohifadhiwa huwa wakubwa zaidi na pengine wazito zaidi kuliko wale wa mwituni. ## Biolojia na tabia [hariri | hariri chanzo]Simba hutumia muda wao mwingi wa siku kupumzika kwa takriban saa 20 kwa siku. Japokuwa wanaweza kuamka muda wowote, lakini hali hiyo hutegemea zaidi cha kuchangamana. Kipindi hicho mara nyingi baina huwa usiku mpaka mapambazuko ambako hasa ndio muda wa kuwinda. Hutumia kwa wastani saa mbili kwa siku kutembea na dakika 50 kula. ## Uwindaji na chakula [hariri | hariri chanzo]Simba ni wanyama wenye nguvu ambao mara zote huwinda kwa makundi na kumkazania windo walilochagua. Hata hivyo hawajulikani sana kwa stamina yao, kwa mfano, moyo wa simba jike unajumisha tu asilimia 0.57 ya uzito wa mwili wake (wa dume ni asilimia 0.45 ya uzito wa mwili wake), wakati ule wa fisi ni karibu asilimia moja ya uzito wake. Hivyo basi, japokuwa simba anaweza kufikia mwendokasi wa km 81 kwa saa, wanaweza kufanya hivyo kwa mwendo mfupi tu na inawapasa kuwa karibu na mawindo kabla ya kuanza shambulio. Hutumia mwanya wa kupunguza uoni; kwa kufanya uwindaji sana nyakati za usiku. Humnyatia adui mpaka pale wamekaribia kwa walau mita 30 au pungufu. Kisha kukaribia huchagua mnyama aliye karibu. Shambulio huwa fupi na la nguvu; hujaribu kumkamata kwa kumkurupusha kwa kasi na kisha kumrukia. Mnyama huyo daima huuawa kwa kunyongwa. Mara kadhaa pia huweza kuuawa kwa kuzibwa mdomo na pua zake kwa taya za simba. Wanyama wadogo huuawa tu kwa kupigwa ngwala kwa mguu wa simba. Kitoweo cha simba hujumuisha wanyama wengi wakubwa, hasa Nyumbu, nyati, impala, pundamilia, na Ngiri kwa Afrika na nilgai, wild boar na aina kadhaa za tandala huko India. Spishi nyingine huwindwa kutokana na upatikanaji wao. Simba wakiwa wanawinda katika kundi kubwa wana uwezo hata wa kuangusha wanyama wakubwa lakini mara nyingi huwa hawashambulii wanyama wakubwa sana kama vile twiga kwa kuhofia kujeruhiwa pia. Simba pia wana uwezo wa kushambulia wanyama wanaofugwa na binadamu; kwa mfano huko India ng’ombe wengi huwa chakula cha simba. Simba pia wanaweza kula wanyama wenzao wanaokula nyama kama vile chui, duma, fisi na mbwa mwitu. Pia wakati mwingine hula mizoga ya wanyama wengine waliouawa kwa majanga au na wanyama wengine, na huangalia sana mahali wapozungukazunguka tai, wakijua fika mahali walipo patakuwa na mizoga. Simba anaweza kula mpaka kg 30 kwa mlo mmoja; na kama hawezi kula windo lake lote, hupumzika kwa saa kadhaa na kisha kuendelea tena. Wakati wa mchana na joto kali, kundi la simba hukaa kivulini na dume mmoja au wawili kubakia kama walinzi. Simba jike anahitaji walau kg 5 za nyama kwa siku wakati dume ni kg 7. Kwa sababu simba huwinda kwenye sehemu wazi, ambapo wanaonekana kwa urahisi na adui zake, uwindaji wa ushirikiano ndio husaidia na kufanikiwa, hasa kwa wanyama wakubwa. Ushirikiano huu husaidia pia kulinda mawindo yao kwa urahisi dhidi ya wanyama wengine, kama vile fisi, ambao mara moja hujua mzoga ulipo kwa kuangalia mahali ambapo tai wanaruka. Uwindaji mkubwa hufanywa na simba jike; simba dume waliopo kwenye kundi hawashiriki kwenye uwindaji mpaka tu pale wanapohitaji kuwinda wanyama wakubwa kama vile twiga au nyati. Wakati wa kuwinda kila simba jike ana nafasi ya kuwinda na kumpata mnyama, aidha kwa kunyatia kwenye na kisha kushambulia au kusogea umbali kidogo karibu na katikati mwa kundi na kumkamata mnyama huyo amwindaye kutoka kwa simba wengine. Simba wadogo huonesha tabia ya kunyatia wanyama wakiwa na miezi mitatu tu, ingawa hawashiriki kwenye uwindaji mpaka wawe na umri wa mwaka mmoja. Huanza rasmi kuwinda wakiwa na umri wa miaka miwili. ## Uzazi na mzunguko wa maisha [hariri | hariri chanzo]Wengi wa simba jike huanza kuzaa wakiwa na miaka minne. Simba hawajamiani katika kipindi maalumu cha mwaka. Kama ilivyo kwa paka wengine, uume wa simba una kama miiba zilizogeukia nyuma. Wakati wa kuutoa, miiba hiyo hukwangua kuta za uke na kusababisha kuachiwa kwa yai. Akiwa kwenye joto, simba jike huweza kujamiana na zaidi ya dume mmoja, na wakati wa kujaamiana, ambao unaweza kuchukua siku kadhaa, wenza hao hujamiana mara ishirini mpaka arobaini kwa siku na mara nyingi hata huahirisha kula. Simba huzaliana vizuri kwenye hifadhi. Simba jike hubeba ujauzito kwa siku 110, na kisha hujifungua watoto mmoja mpaka wane kwenye sehemu maalumu, mara nyingi mbali na lilipo kundi lake. Mara nyingi huwinda peke yake wakati watoto bado hawajiwezi, wakikaa karibu na watoto huzaliwa wakiwa hawaoni, mpaka baada ya wiki hivi. Huwa na uzito wa kg 1.2-2.1 wakati wa kuzaliwa na huweza kuanza kutambaa baada ya siku moja mpaka mbili na kuweza kutembea nje baada ya majuma matatu. Simba jike huyo huwahamisha watoto wake mara kadhaa kwa mwezi, kwa kuwabeba mmojammoja kwa shingo zao, ili kuzuia harufu kujijenga kwenye malazi yao na hivyo kuvuta wanyama wengine wala nyama ambao pengine wangeweza kuwadhuru watoto. Katika filamu ya picha za Walt Disney *The Lion King*, mhusika ni mwanasimba aitwaye Simba. ## Picha [hariri | hariri chanzo]- Simba wa Namibia - Simba wa kike huko Okonjima Lodge, Namibia - Simba katika Pombia Safari Park, Italia - Simba wakiwa wamelala Hifadhi ya Taifa Nyerere -Tanzania

63da7f73b29fe3bfcd1b8a75101f20598dc2188133f4d0e2747ff73184dc3af0

https://sw.wikipedia.org/wiki/Chui

# Chui Chui | |||||||||||||||||| ---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---| Chui juu ya tawi | |||||||||||||||||| Uainishaji wa kisayansi | |||||||||||||||||| | |||||||||||||||||| Ngazi za chini | |||||||||||||||||| | Jina la kibiolojia Panthera pardus Linnaeus, 1758 ## Nususpishi [hariri | hariri chanzo]*Panthera p. delacouri*, Chui wa Indochina (Indochinese leopard)*Panthera p. fusca*, Chui Hindi (Indian leopard)*Panthera p. kotiya*, Chui wa Sri Lanka (Sri Lankan leopard)*Panthera p. melas*, Chui wa Java (Javan leopard)*Panthera p. nimr*, Chui Arabu (Arabian leopard)*Panthera p. orientalis*, Chui wa Amur (Amur leopard)*Panthera p. pardus*, Chui wa Afrika (African leopard)*Panthera p. tulliana*, Chui wa Kaukasia (Caucasian leopard) ## Tabia za umbo lake [hariri | hariri chanzo]Chui ni mnyama mwindaji anayewinda kimyakimya sana. Ingawa ni mdogo kuliko wanyama wote wa jenasi ya Panthera, chui bado anaweza kuwinda mnyama mkubwa kwasababu ya fuvu lake kubwa lenye taya zenye nguvu. Ukilinganisha na paka mwili wake ni mrefu zaidi na miguu yake ni mirefu. Urefu wa kichwa na mwili wake ni kati ya sm 125 na 165 na mkia wake unakaribia sm 60 mpaka 110. Urefu wa mabega ni sm 45 mpaka 80. Chui dume ni wakubwa 30% zaidi ukilinganisha na jike, kufikia uzito wa kg 37 mpaka 91 ukilinganisha na jike wenye kg 28 mpaka 60. Chui wenye miili mikubwa hupatikana kwenye maeneo yaliyojitenga na wanyama wengine wala nyama hasa toka kwa wale jamii ya paka wakubwa waliozoeleka kama vile simba na chui wakubwa wenye milia,"tigers". Chui mara nyingi huchanganywa na paka wengine wenye madoa, kama duma na jagwa. Hata hivyo wana mtindo tofauti wa madoa: duma wana madoa ya kawaida yaliyosambaa mwili wote; jaguar wana madoa madogo ndani ya vijimiraba; wakati chui ana madoa ndani ya miduara midogo kuliko ile ya jaguar. Chui ni mkubwa na mwenye misuli zaidi kuliko duma, lakini mdogo kidogo na mwenye misuli kidigo kuliko jaguar. Madoa ya chui ni ya mviringo kwa Afrika Mashiriki na huwa ya mraba kwa kusini mwa Afrika. Chui wameripotiwa kufikia mpaka umri wa miaka 21. Rangi mbalimbali. ## Biolojia na tabia [hariri | hariri chanzo]Chui anafahamika kwa uwezo wake wa kukwea miti, na huonekana akijipumzisha kwenye matawi ya miti wakati wa mchana, akiburuza mawindo yake mpaka juu ya miti na kuining’iniza huko; [1] ingawa, yeye hana nguvu sana kama jamii nyingine ya paka. Chui naye pia ni mwenye nguvu sana, anaweza kukimbia mpaka km 58 kwa saa, kuruka mbele zaidi ya mita 6 na kuruka juu mpaka kufikia hata mita 3. [2] Chui kiasili ni miongoni mwa wanyama wanaowinda usiku, japo wamerekodiwa mara kadhaa wakiwinda mchana, tena hasa wakati anga likiwa si angavu sana. Wao hutumia muda wao mwingi kulala, aidha juu ya miti, kwenye miamba au kwenye nyasi. ## Chakula na kuwinda. [hariri | hariri chanzo]Chui huwinda kwa utegemezi. Ingawa hupendelea wanyama wa umbo la kati, chui hula kitu chochote kuanzia kombamwiko alaye kinyesi mpaka wakubwa pofu dume mwenye kg 900. Milo yao hujumuisha sana wanyama wenye kwato na nyani, lakini rodent, reptilia, amfibia, ndege na samaki nao huliwa pia. Kwa Afrika, swala wa umbo la kati ndio chakula kikuu cha chui, hasa impa na swala wa Thomson. [3] Huko Asia chui hula mbawala, chitali na muntiako na pia aina ya paa wa Asia na Ibex. Chui hunyatia windo lake kimyakimya na dakika ya mwisho kasha kumrukia, humnyonga koo lake kwa kumng’ata haraka. Chui kwa kawaida huficha mawindo yao kwenye vichaka vilivyoshona au huyachukua mpaka juu ya miti, [4] na wana uwezo wa kubeba wanyama hata wenye uzito mara tatu ya uzito wao. Chui ndiyo mnyama pekee miongoni mwa jamii ya paka anayeweza kubeba mawindo yake juu ya miti. Uchaguzi wa mawindo kupitia tafiti umeonekana kuzingatia hali fulani ikiwemo ukubwa wa kundi analokuwemo mnyama awindwaye, ukubwa wa pori na mazingira yasiyoweza kuhatarisha maisha ya mwindaji, chui. ## Kuzaliana na Mzunguko wa maisha. [hariri | hariri chanzo]Chui jike huko Sabi Sands maeneo ya Afrika ya Kusini. Ona madoa meupe anayotumia kuwasiliana na watoto wake wakati wa kuwinda kwenye nyasi ndefu. Chui dume hufuata jike ambalo linamvutia, ingawa maranyingi kupigania haki za kuzaliana hutokea. Kutegemeana na eneo, chui hujamiiana mwaka mzima (Afrika na Asia) au kwa kipindi maalumu Januari mpaka Februari (Manchuria na Siberia). Chui jike kawaida huwa kwenye kipindi cha joto kwa siku 6 – 7. [5] Hubeba mimba kwa siku 90 – 105. [6] Watoto kwa kawaida huzaliwa kwa wingi wa 2 – 4, lakini kiwango cha kufa kwa watoto ni kikubwa kiasi cha kupona mtoto 1 – 2 tu kwa uzao mmoja. Chui jike mwenye mimba hutafuta pango, uwazi kwenye miamba, mti wenye uwazi mkubwa au kichaka kwaajili ya kuzalia na kuweka makazi ya mwanzo. Watoto hufungua macho yao baada ya siku 10. Manyoya ya watoto huwa marefu na mengi kuliko ya wakubwa. Ndani ya miezi mitatu watoto huanza kuwafuata mama zao nje kuwinda. Wakiwa na umri wa mwaka mmoja chui wana uwezo wa kujilisha wenyewe lakini hubaki na mama zao kwa miezi 18 mpaka 24. [7] ## Kuchangamana na jamii na hifadhi [hariri | hariri chanzo]Tafiti juu ya chui zinaonesha kuwa asilimia karibu 13% ya chui wote wanapatikana katika maeneo yanayotunzwa. Katika tafiti yao ya IUCN, Nowell and Jackson walisema chui dume huwa nahimaya ya kilomita za mraba 30-38, lakini jike huwa na kilomita za mraba 15-16 tu. [8] ## Ikolojia [hariri | hariri chanzo]### Kutawanyika na malazi [hariri | hariri chanzo]Data kutoka mwaka 1996 zinaonesha kuwa chui ndio waliosambaa zaidi kwa wanyama wote jamii ya paka, na hasa katika sehemu za kusini mwa Asia na katikati mwa Afrika,ingawa tangu hapo kiasi hicho kimeanza kupungua. Chui huishi zaidi sehemu zenye nyasi, miti kiasi na hasa pembezoni mwa vijito. Chui mara nyingi amefanyiwa tafiti akiwa katika misitu ya savanna, na ndio iliyotumika kutoa baadhi ya tabia zake. Kwa mfano kwa kawaida chui husemwa kuwa wao huwinda usiku lakini huko Afrika ya Magharibi wameonekana hasa kuwa wanawinda mchana. Pia chui wa misituni wanatabia ya kuchagua mawindo na huwa na tabia nyingi za msimu. [40] Huku akiwa katika misitu ya savanna, chui anaweza kuishi katika maeneo mengi: huko Urusi Mashariki ya Mbali, huweza hata kuishi kwenye jotoridi chini ya -25 digrii za Sentigredi. ### Kazi za Kiikolojia. [hariri | hariri chanzo]Chui ni lazima apiganie chakula na malazi na wawindaji wingine kama simba, tigers , fisi madoa na mbwa mwitu wa Afrika hata na wale wa Asia. Wanyama hawa huweza kuiba mawindo ya chiu au hata kuwawinda kwa ajili ya kitoweo watoto wa chui. Chui ameweza kuishi na wanyama hawa pamoja kwa kuwa na muda tofauti wa kuwinda, na kutokuwa muda mwingi maeneo ambayo wanyama hawa wapo. Kwa usalama zaidi, chui hubeba aidha watoto wake au kitoweo chake alichowinda mpaka juu ya miti. Simba mara chache huweza kukwea juu ya miti kufikia chakula cha chui, na kama amevutiwa sana, tiger mkubwa anaweza pia kukwea mti kufikia chakula hicho. Nowell na Jackson waliona nyakati Fulani ambapo chui walishirikiana na simba au tiger: hapa chui anaonekana kuua mnyama mdogo huku wenzake wakiwepo. Katika misitu ya Kitropiki chui hawaogopi jamii nyingine zap aka na kuwinda muda tofauti. Licha ya wingi wao, chui na tigers walionekana wakiishi pamoja bila ya ushindani mkubwa ambao ni kawaida kuonekana katika ukanda wa savanna. ## Mahuluti [hariri | hariri chanzo]Pumpard ni mnyama mahuluti aliyetokana na kuchanganywa chui na puma. Seti tatu za wanyama haw zilizalishwa kati ya mwaka 18900 na mapema 1900 na Carl Hagenbeck katika mbuga yake ya wanyama huko Hamburg, Ujerumani. ## Chui na binadamu. [hariri | hariri chanzo]Chui wamejulikana kwa binadamu tangu enzi za kale na wameonekana kwenye sanaa, imani kwa nchi nyingi ambako walitokea kihistoria, kama vile Ugiriki ya kale, Persia na Roma, na hata kule ambako hawakuwepo ila kuanzia milenia za hapa karibuni, kwa mfano Uingereza. Matumizi ya sasa ya chui ni kama ngao ya michezo, ngao ya taifa imezoeleka sana kwa afrika, japo bidhaa nyingi duniani zinatumia jina hili. ## Utalii [hariri | hariri chanzo]Chui jike huko Sabi Sands, Afrika ya Kusini ikionesha kwa namna gani mtalii anavyoweza kuwasogelea chui Licha ya umbo lake, mnyama huyu ni vigumu sana kuonekana mwituni. Sehemu nzuri za kuwaona chui katika afrika ni Sabi Sand Private Game Reserve huko Afrika ya Kusini, ambako chui wameyazoea magari ya safari na huonekana hata mchana kwa ukaribu kwelikweli. Huko Asia, huonekanakatika Mbuga ya Taifa ya Yala nchini Sri Lanka, ambako ni miongoni mwa seheme zenye chui wengi zaidi duniani, lakini hata hapa kuonekana hakujahakikishiwa kwasababu zaidi ya nusu ya mbuga imefungwa kwa jamii. Sehemu nyingine nzuri ya kuwona chui ni mbuga ya Taifa ya Wilpattu huko Sri Lanka, bila ya kusahau Madhya Pradesh na Uttarakhand huko India. ## Picha [hariri | hariri chanzo]- Chui wa Indochina - Chui Hindi - Chui wa Sri Lanka - Chui wa Java - Chui Arabu - Chui wa Amur - Chui wa Kaukasia

c6f2a4a4cfb86815d7df292918916bec553ed31556533a6bb518074fd8835250

https://sw.wikipedia.org/wiki/Fisi

# Fisi Fisi | |||||||||||| ---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---| Fisi madoa ( Crocuta crocuta) | |||||||||||| Uainishaji wa kisayansi | |||||||||||| | |||||||||||| Ngazi za chini | |||||||||||| | |||||||||||| Msambao wa fisi: buluu - P. cristata | **Fisi** *(kwa Kiingereza: hyena)*, ijapokuwa wanafanana kiasi na canids, hutengeneza familia tofauti kabisa ya kibiolojia inayofanana kwa karibu kabisa na Herpestidae (familia ya mongooses na meerkats), hivyo kuangukia kwenye Feliformia. Spishi zote wana mwendo mithili ya dubu, kumpakakana na miguu yao ya mbele kuwa mirefu zaidi kuliko ile ya nyuma. Aardwolf, Fisi Mistari na Fisi Kahawi, huwa na madoa yaundayo mistari na nywele mgongoni ambazo husimama pindi wanapoogopeshwa. Manyoya ya Fisi Madoa huonwa mafupi zaidi na yenye mtindo wa madoa kuliko mistari. Fisi madoa, na kwa uchache fisi mistari na wale wa kahawia wana meno chonge yenye nguvu zaidi kwaajili ya kukatia nyama, na magego kwaajili ya kusagia mifupa. Fisi madoa huaminika kuwa na uwezo mkubwa wa kung’ata, na wanyama wa jamii hiyo pia nao huonekana wenye nguvu pia. Aadwolf huwa na meno machache kidogo upade wa mashavuni, na wakati mwingine hukosa kabisa katika umri mkubwa, lakini vinginevyo wote wana mpango wa meno wa kufanana. Jamii ya fisi madoa huishi kwa namna mpakafauti kidogo, na huonwa kuwa ni wenye maisha tofauti na mamalia wengine walao nyama, na maisha yao yameripotiwa kufanana na yale ya wanyama wa kale jamii ya cercopithecine. Ishara mojawapo ya akili ya fisi ni ile tabia ya kusogeza mawindo yao pamoja karibu kulinda kumpakaka kwa wale wanyama wala mizoga. Jike la fisi madoa ana kinembe takriban kirefu kama uume wa dume na pia ana mfuko wa korodani bandia. Kuma na mrija wa mkojo zinapatikana katika kinembe hicho, ambayo inafanya kupandana ngumu na kuzuia dume apande jike kwa nguvu. Fisi huaminika kuwa walimpakakea miaka milioni 26 iliyopita kumpakaka huku wakiendelea kufanana mpaka na fisi wa sasa. Plioviverrops miongoni mwa fisi wa mwanzo, alikuwa kama wanyama walioishi nyakati za Eurasia miaka milioni 20 – 22 iliyopita. Maelezo kuhusu sikio lake la kati na mpangilio wa meno humfanya kuonekana kama fisi wa kale. Jenasi hii ilifanikiwa zaidi, sababu vizazi vyake vimeng’ara kwa taya zake zilizosimama na miguu yake ya mbio, hasa kama Canidae wa Amerika ya Kaskazini. Miaka milioni 15 iliyopita, fisi afananaye na mbwa alijimpakakeza, na spishi karibu 30 kutambulika. Mpakafauti na vizazi vya siku hizi, fisi hawa hawakuwa mahiri sana katika kusaga mifupa, lakini hawa wa sasa nihodari zaidi na wapo kama mbwa mwitu. Hawa fisi jamii ya mbwa walikuwa na meno ya magego kama ya wale wa jamii ya canid, kuwawezesha kula chakula cha mimea na wanyama. Miaka milioni saba iliyopita, fisi walizidiwa na jamii ya canids katika ushindani wa kuishi kwenye mazingira ya pamoja, wakimpakakea Amerika ya Kaskazini mpaka Eurasia kupitia Bering land bridge. Fisi wakaanza kuishi kwa kutegemea kula wadudu na kusga mifupa ili kupunguza ushindani na canids. Familia hii ya wasagaji wa mifupa, “percrocumpakaids”, ilimpakaweka miaka milioni saba iliyopita na rasmi kusababisha spishi ya fisi inayosaga mifupa. Spishi moja ifananayo na duma, Chasmaporthetes, ilifanikiwa kuvuka Amerika ya Kaskazini na kumpakaweka kabisa miaka milioni 1.5 iliyopita. Mgawanyiko wa mwaisho wa Hyanidae ni ule wa kipindi cha Pleismpakacene, wenye jenera 4 na spishi 9 za fisi. Fisi wasagaji wa mifupa wakawa ndio walaji wa mizoga wakuu kuliko wanyama wengine wote, na kufaidi mara zote mabaki ya nyama kumpakaka kwenye mawindo ya wanyama wengine wala jamii ya nyama wenye meno kuchongoka sana. Wanyama wengine jamii ya paka wenye meno marefu yaliyochongoka walipompakaweka na nfasi yao kuchukuliwa na jamii hiyo lakini meno yao mafupi na hivyo kula nyama vizuri, hivyo fisis nao wakanza kuwinda wenyewe na hivyo kumpakakezea kwenye spishi nyingine ya fisi. ## Spishi zilizopo hadi sasa [hariri | hariri chanzo]*Crocuta crocuta*, Fisi madoa (Spotted Hyena)*Hyaena brunnea*, Fisi milia au Fisi miraba (Striped Hyena)*Hyaena hyaena*, Fisi kahawia (Brown Hyena)*Proteles cristata*, Fisi ya nkole au Fisi mdogo (Aardwolf) ## Jenasi za kabla ya historia [hariri | hariri chanzo]*Mpakangxinictis*(Kati ya Miocene ya Asia)*Herpestides*(Mwanzo Miocene ya Afrika na Eurasia)*Plioviverrops*(pamoja na*Jordanictis*,*Prompakaviverrops*,*Mesoviverrops*; Mwanzo wa Miocene mpaka mwanzo Pliocene ya Ulaya, mwisho wa Miocene ya Asia)*Ictitherium*(=*Galeotherium*; pamoja na*Lepthyaena*,*Sinictitherium*,*Paraictitherium*; kati ya Miocene ya Afrika, Mwisho wa Miocene mpaka Mapema Pliocene wa Eurasia)*Thalassictis*(pamoja na*Palhyaena*,*Miohyaena*,*Hyaenictitherium*,*Hyaenalopex*; kati ya Mwisho wa Miocene wa Asia, Mwisho wa Miocene ya Afrika na Ulaya)*Hyaenotherium*(Mwisho wa Miocene mpaka ?Mapema Pliocene ya Eurasia)*Miohyaenotherium*(Mwisho wa Miocene ya Ulaya)*Lychyaena*(Mwisho wa Miocene ya Eurasia)*Tungurictis*(Kati ya Miocene ya Afrika and Eurasia)*Proictitherium*(Kati ya Miocene ya Afrika and Asia, Kati ya mpaka Mwisho wa Miocene ya Ulaya)*Palinhyaena*(Mwisho wa Miocene ya Asia)*Ikelohyaena*(Mapema Pliocene ya Afrika)*Hyaenictis*(Mwisho wa Miocene ya Asia?, Mwisho wa Miocene ya Ulaya, Mapema Pliocene (?Mapema Pleismpakacene) ya Afrika)*Leecyaena*(Mwisho wa Miocene na/au Mapema Pliocene ya Asia)*Chasmaporthetes*(=*Ailuriaena*; pamoja na*Lycaenops*,*Euryboas*; Mwisho wa Miocene mpaka Mapema Pleismpakacene ya Eurasia, Mapema Pliocene mpaka Mwisho wa pliocene au Mapema Pleismpakacene ya Afrika, Mwisho wa Pliocene mpaka Mapema Pleismpakacene ya Amerika ya Kaskazini)*Pachycrocuta*(Pliocene and Pleismpakacene ya Eurasia na Afrika)*Adcrocuta*(Mwisho wa Miocene ya Eurasia) ## Picha [hariri | hariri chanzo]- Fisi kahawia - Fisi milia - Fisi ya nkole ## Marejeo [hariri | hariri chanzo]Makala hii kuhusu mnyama fulani bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Fisi kama uainishaji wake wa kibiolojia, maisha au uenezi wake? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari . |

f05d41b7940f5bbca47c04e804f9a66dc399098d76f28c3438d22322902cdb87

https://sw.wikipedia.org/wiki/Spishi

# Spishi **Spishi** *(kutoka Kilatini "species", yaani: aina, maumbile)* katika biolojia ni jina la kutaja kundi la wanyama au mimea wa aina moja. Spishi ni kitengo muhimu katika uainishaji wa kisayansi. Kwa kuhesabiwa katika spishi ileile haitoshi kama viumbe vinafanana sana, ni lazima waweze kuzaliana na kuwa na watoto ambao wanaweza kuzaa tena. Kwa mfano, farasi na punda ni spishi mbili tofauti zinazoweza kuzaliana lakini watoto wao, wanaoitwa baghala, hawazai tena. Mbwa wote ni spishi moja, hata kama wanaonekana na maumbile tofauti kutokana na historia ya ufugaji wa kuteua sifa kadhaa tu kwa kuzaana. Lakini hata mbwa mkubwa kabisa anaweza kuzaliana na mbwa mdogo na watoto wao wanazaa tena. Spishi za karibu hupangwa pamoja katika jenasi. Mfano: mbwa, mbweha, mbweha wa Ethiopia na koyote wa Marekani wote ni spishi mbalimbali za jenasi inayoitwa "*Canis*". ## Nususpishi [hariri | hariri chanzo]Nususpishi ni aina ndani ya spishi moja inayoonesha tofauti za wazi na spishi kwa jumla. Viumbe vya nususpishi moja wanaweza kuzaa na viumbe vya nususpishi nyingine lakini hii haitokei kwa kawaida; mfano moja ni kwamba eneo la nususpishi lipo mbali kwa hiyo hawakutani. Nususpishi inapewa neno la tatu ndani ya jina lake. ## Jina la kisayansi [hariri | hariri chanzo]Kila spishi inaweza kupewa jina la kisayansi kufuatana na kanuni za uainishaji. Hali halisi wanyama wakubwa wameshaainishwa karibu wote lakini bado kuna wadudu, viumbehai wa baharini na bakteria wengi ambao hawajaainishwa bado. Jina la spishi huwa na maneno mawili: Kwanza jina la jenasi (linaloanza kwa herufi kubwa) halafu neno la pili la kutofautisha spishi (linaloanza kwa herufi ndogo). Maneno ya jenasi na spishi huandikwa kwa herufi italiki. Kwa mfano jina la paka ni "*Felis silvestris*". *Felis* ni jenasi na paka yumo pamoja na wanyama wengine wanaofanana naye kama simba, tiger au chui. Ndani ya spishi la *Felis silvestris* kuna nususpishi kadhaa; kwa mfano paka wa porini wa Afrika Kaskazini *(Felis silvestris lybica)* anayeaminiwa kuwa asili ya paka wa nyumbani *(Felis silvestris catus)*. Makala hii kuhusu mambo ya biolojia bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Spishi kama historia yake au mahusiano yake na mada nyingine? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari . |

ac340c853befa4e90c4383276533506a5d3b913be0974a504a471b78965cba95

https://sw.wikipedia.org/wiki/Swara

# Swala Mandhari (Elekezwa kutoka Swara) - Kwa swala kama ibada ya Kiislamu, taz. Swalah. Swala | |||||||||||| ---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---| Uainishaji wa kisayansi | |||||||||||| | |||||||||||| Ngazi za chini | |||||||||||| | **Swala** ni wanyama walao nyasi katika nusufamilia Antilopinae, Aepycerotinae na Pantholopinae za familia Bovidae. Hupatikana katika maeneo yenye nyasi fupi fupi na vichaka vifupi fupi hasa kwenye maeneo mengi ya hifadhi katika Afrika. Spishi nyingine hukimbia kilometa 80 kwa saa na zina uwezo wa kuruka mita 7 hadi 8 juu akiwa kwenye kasi. Rangi yao ni ya mchanga na nyeupe kidogo kwenye koromeo na sehemu ya chini ya mkia. Maadui yao wakubwa ni simba, chatu na chui. ## Spishi [hariri | hariri chanzo]**Nusufamilia Aepycerotinae***Aepyceros melampus*, Swala Pala (Impala) **Nusufamilia Antilopinae***Ammodorcas clarkei*, Swala Dibatag (Dibatag au Clarke's gazelle)*Antidorcas marsupialis*, Swala Mrukaji (Springbok)*Antilope cervicapra*, Swala Mweusi (Blackbuck)*Dorcatragus megalotis*, Swala Beira (Beira)*Eudorcas albonotata*, Swala wa Mongalla (Mongalla gazelle)*Eudorcas rufifrons*, Swala Paji-jekundu (Red-fronted gazelle)*Eudorcas rufina*, Swala Mwekundu (Red gazelle)**– imekwisha sasa***Eudorcas thomsonii*, Swala Tomi au Swala Lala (Thomson's gazelle)*Gazella arabica*, Swala Arabu (Arabian gazelle)**– imekwisha sasa***Gazella bennettii*, Swala Mhindi (Chinkara au Indian Gazelle)*Gazella cuvieri*, Swala wa Cuvier (Cuvier's Gazelle)*Gazella dorcas*, Swala-jangwa (Dorcas au Ariel Gazelle)*Gazella erlangeri*, Swala wa Neumann (Neumann's Gazelle)*Gazella gazella*, Swala-milima (Mountain Gazelle)*Gazella leptoceros*, Swala Pembe-nyembamba (Rhim Gazelle)*Gazella saudiya*, Swala wa Saudia (Saudi Gazelle)**– imekwisha sasa***Gazella spekei*, Swala wa Speke (Speke's Gazelle)*Gazella subgutturosa*, Swala Mwajemi (Goitered Gazelle)*Litocranius walleri*, Swala Twiga (Gerenuk au Waller's au Giraffe-necked Gazelle)*Nanger dama*, Swala Dama (Dama Gazelle)*Nanger granti*, Swala Granti (Grant's Gazelle)*Nanger soemmerringii*, Swala wa Soemmerring (Soemmerring's Gazelle)*Procapra gutturosa*, Swala wa Mongolia (Mongolian Gazelle)*Procapra picticaudata*, Swala Goa (Goa)*Procapra przewalskii*, Swala wa Przewalski (Przewalski's Gazelle)*Saiga tatarica*, Swala Saiga (Saiga) **Nusufamilia Pantholopinae***Pantholops hodgsonii*, Swala wa Tibeti (Tibetan Antelope) ## Picha [hariri | hariri chanzo]- Swala pala - Kundi la Swala - Swala mrukaji - Swala mweusi - Swala paji-jekundu - Swala mhindi - Swala wa Cuvier - Swala-jangwa - Swala-milima - Swala wa Sahara - Swala mwajemi - Swala twiga - Swala dama - Swala granti - Swala wa Soemmerring - Swala Goa - Saiga - Pembe za Swala - Swala na Nyumbu Ili kupata maelezo kuhusu masanduku ya uanapwa ya spishi angalia: Wikipedia:WikiProject Mammals/Article templates/doc. Makala hii kuhusu mnyama fulani bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Swala kama uainishaji wake wa kibiolojia, maisha au uenezi wake? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari . |

509079a79b44558d33e4403ab2314a87b408adce78c592ce78f10320a8a6ff93

https://sw.wikipedia.org/wiki/Shujaa

# Shujaa **Shujaa** (kutoka neno la Kiarabu; kwa Kiingereza: *hero* au *heroine*, kutoka Kigiriki: *ἥρως*, *hḗrōs*, yaani "mlinzi" au "mtetezi"[1]) ni mtu ambaye ameshinda juu ya jambo fulani, kwa mfano vita, au anaweza kukabili jambo lolote kwa ujasiri, bila kuzuiwa na woga. Katika fasihi ni mhusika mkuu wa utendi.[2] Mifano ya mashujaa ni kuanzia wahusika wa kubuniwa wa kale kama Gilgamesh, Akile na Ifigenia, hadi watu halisi wa kale kama Yoana wa Arc au Sophie Scholl, mashujaa wa siku hizi kama Alvin York, Audie Murphy na Chuck Yeager, tena mashujaa wa katuni kama Superman, Spider-Man, Batman na Captain America. ## Katika Ukristo [hariri | hariri chanzo]Katika Ukristo, ushujaa unaotakiwa ni hasa ule wa maadili yote. Ikiwa uzalendo unatudai ushujaa nchi inapopatwa na hatari, zaidi ukamilifu wa Kikristo unadai ushujaa katika maadili, walau upande wa nia. Kwa msaada wa Mungu, kila Mkristo anapaswa kuwa tayari auawe kwa ajili ya imani, kama atajikuta analazimika kuchagua aikane au kuteswa. Padri aliyewekwa wakfu awachunge watu anapaswa kuhatarisha uhai wake ili kuwaletea sakramenti wakiwa na shida kubwa nazo (k.mf. kwenda kuwaungamisha wenye tauni). Zaidi tena askofu, katika nafasi kadhaa anapaswa kutoa uhai wake kwa ajili ya kundi lake. Tunapaswa pia kuwapenda maadui wetu na kuwasaidia wakiwa na shida kubwa. Ushujaa huo wa lazima kwa wokovu unadaiwa zaidi na ukamilifu. Mkristo akiwa mwaminifu katika wajibu wowote wa kila siku, awe na hakika kwamba Bwana atamsaidia kulingana na ugumu wa wajibu mkubwa wa dharura: “Aliye mwaminifu katika lililo dogo sana, huwa mwaminifu katika lililo kubwa pia” (Lk 16:10). “Msifadhaike kwa kuwaza maneno yenu jinsi mtakavyojibu au kusema; kwa kuwa Roho Mtakatifu atawafundisha saa ileile yawapasayo kuyasema” (Lk 12:11-12). Vipaji vyake ni vya lazima kwa wokovu ili tupokee kwa dhati na kwa mikono miwili uvuvio wake wa pekee pale ambapo maadili hayatoshi, kwa kuwa nafasi ni ngumu zaidi. Lakini kuwa tayari rohoni kutekeleza maadili kwa ushujaa ni tofauti na kuwa nayo kwa kiwango cha ushujaa. Yohane wa Msalaba alifafanua matakaso ya Kimungu yanavyowatokea wanasala wanaoitiwa ukamilifu mkuu kwa njia ya mkato; lakini mambo ya namna hiyo yanawatokea wengine pia ambao kwao matakaso hayo ya ndani yanaendana na huzuni na shida za utume. Mara nyingi katika majaribu hayo mtu anatakiwa kushinda kishujaa kwanza vishawishi dhidi ya usafi wa moyo na subira, halafu dhidi ya imani, tumaini na upendo. Hapo unadaiwa ushujaa fulani katika maadili, ambao baadaye unaweza na kutakiwa uongezeke. Hatimaye, upendo wa Kikristo, kwa kuwa unalenga kutulinganisha na Mwokozi aliyesulubiwa kwa ajili yetu, unatakiwa kulenga ushujaa katika maadili. Hiyo inatokana na yale tuliyoyasema kwanza: tendo la kishujaa linalompasa Mkristo yeyote linalingana na lengo la upendo, yaani kumpenda Mungu kuliko yote. Kwa umbile lake, upendo huo unampenda kuliko uhai wa mwili, kwa hiyo unapaswa uwe tayari kumfia. “Upendo wa Mungu unafanya tutende bila kukoma na tuvumilie bila kuchoka” (Bernardo wa Clairvaux) hasa katika tabu za ndani na za nje ambazo watumishi wa Mungu wanapaswa kustahimili kwa utakaso wao na kwa kuchangia pamoja na Yesu wokovu wa watu. Mtu anaweza akapinga mafundisho hayo akisema eti! Yangekuwa kweli Wakristo wanaofikia ushujaa wangekuwa wengi zaidi. Thoma wa Akwino alijibu hivi hoja ya namna hiyo kuhusu idadi ya wateule, “Jema linalolingana na umbile la binadamu wote kwa kawaida linafikiwa; lakini sivyo kuhusu jema linalopita umbile hilo”. Ni adimu kudumu maisha yote katika neema inayotia utakatifu, bila kutenda dhambi ya mauti baada ya ubatizo. Hata hivyo kwa mfumo wake neema inayotia utakatifu inalenga uzima wa milele, kwa hiyo idumu milele isiangamizwe kamwe na dhambi ya mauti. Ila tumepokea hazina hiyo katika chungu cha udongo, hivyo tamaa na kiburi vinaweza kufanya tuipoteze. Wengi wanaishi kijuujuu tu wakifuata hisi, na wachache tu wanafuata akili nyofu; hata hivyo kwa umbile lao wana akili, nayo neema inatakiwa kuwafanya waishi Kimungu. Vivyo hivyo upendo ni mbegu ya uzima wa milele, hivyo kwa mfumo wake unalenga ushujaa ili kudumu mwaminifu kwa Mungu. Utakatifu mkubwa unadhihirishwa hasa na ulinganifu wa maadili yote, hata yale yaliyo mbalimbali zaidi. Kiumbile mmoja anaelekea nguvu, lakini si upole; mwingine ni kinyume. Kwa namna fulani umbile linaelekea daima upande mmoja, hivi kwamba linahitaji kukamilishwa na maadili tofauti. Kuunganisha nguvu kubwa na upole kamili, kupenda motomoto ukweli na haki pamoja na kuhurumia waliopotoka, kunathibitisha muungano wa dhati na Mungu, kwa kuwa yaliyogawanyika katika ulimwengu huwa yameunganika katika ufalme wake, na hasa ndani mwake mwenyewe. Utakatifu ni mfano mzuri wa umoja wa sifa mbalimbali zisizo na mipaka ndani ya ukuu wa Umungu. ### Ushujaa wa maadili kwa jumla [hariri | hariri chanzo]Kwa wasio wafiadini, Kanisa Katoliki linadai ushujaa huo uthibitishwe kabla ya kuchunguza miujiza ili mtumishi wa Mungu atangazwe kuwa mwenye heri halafu mtakatifu mbinguni. Ushujaa huo unaanza katika utakaso wa Kimungu wa hisi yanapopatikana matendo ya kishujaa ya usafi wa moyo na ya subira. Matendo ya kishujaa yanapatikana zaidi katika utakaso wa Kimungu wa roho unaoingiza katika hatua ya muungano, na hasa baada ya jaribu hilo. Tukimuona mtu ametoka handaki hilo la kwanza, na zaidi hilo la pili, akiwa na ushujaa wa maadili, ni dalili ya kuwa amevuka vizuri asiache njia; au, kama alitenda makosa, ameinuliwa tena na neema ya Mungu na kuletwa hadi unyenyekevu mkubwa zaidi, kwa kutojiamini na kumtegemea yeye tu.ù #### Sifa za adili la kishujaa [hariri | hariri chanzo]“Adili la kawaida linamkamilisha binadamu kiutu, kumbe adili la kishujaa linampatia ukamilifu upitao utu. Shujaa akiogopa penye sababu za kuogopa, ni adili; asingeogopa katika nafasi za namna hiyo angekuwa shupavu tu. Lakini asipoogopa tena kitu kwa sababu anategemea msaada wa Mungu, adili hilo linapita utu, ni la Kimungu” (Thoma wa Akwino). Juu kuliko maadili ya raia mwema, mtakatifu huyo alifafanua maadili yanayotakasa: “Ni yale ya watu wanaoelekea kufanana na Mungu. Hapo busara inadharau malimwengu yote ipende zaidi kuzama ndani ya Mungu na kuelekeza mawazo yote kwake; kiasi kinaachana na madai ya mwili kadiri umbile linavyoweza kuvumilia; nguvu inamzuia mtu asiogope kifo wala ahera; hatimaye haki inamsukuma ashike moja kwa moja njia hiyo ya Kimungu tu”. Juu ya hayo tena yapo maadili ya roho iliyokwishatakata, yaani yale ya watakatifu wakuu hapa duniani na ya wenye heri mbinguni: “Hapo busara ni kama inahisi mambo ya Kimungu; kiasi hakijui tena tamaa za kidunia; nguvu inasahaulisha hofu yoyote; haki inafunga na Mungu agano agano la milele”. Akizungumzia Heri Nane alisema kuwa ndiyo matendo ya juu zaidi ya maadili na ya vipaji vya Roho Mtakatifu, na kuwa tuzo yake hapa duniani ni utangulizi fulani wa heri ya milele. Mafundisho kuhusu adili la kishujaa yalijumlishwa hivi na Papa Benedikto XIV, “Masharti manne yanatakiwa kwa adili la kishujaa lililothibitishwa au lililodhihirika: 1) jambo linatakiwa kuwa gumu, la juu kuliko nguvu za kawaida za watu; 2) linatakiwa kutendwa mara, kama kwa urahisi; 3) tena kwa furaha takatifu; 4) si kwa nadra, bali kila inapopatikana nafasi”. Hivyo ushujaa wa maadili ni wa juu kuliko kawaida ya waadilifu. Unajitokeza mtu anapotimiza majukumu yote bila wasiwasi wala shuruti, hata katika nafasi ngumu zaidi. Masharti hayo yaeleweke kuhusiana na mtu anayetekeleza adili la kishujaa: lililo gumu kwa mtoto wa miaka kumi ni lile lipitalo nguvu za kawaida za watoto wenye umri wake; vilevile lililo gumu kwa mzee ni tofauti na lililo gumu kwa mtu mwenye afya na nguvu. La pili, yaani utayari na urahisi, lieleweke upande wa juu wa roho, bila kukanusha ugumu upande wa chini, fumbo la Getsemane linavyothibitisha; ili sadaka ya kuteketezwa ikamilike ni lazima uwepo uchungu na ugumu mkubwa unaoshindwa mara na upendo wa kishujaa. Vilevile furaha takatifu, iliyo sharti la tatu, ni ile ya sadaka inayotupasa, nayo haizuii uchungu wala huzuni, bali pengine inaendana na hali ya kukaribia kulemewa ambayo inatolewa kitakatifu kwa Mungu; tena furaha ya kuteseka pamoja na Bwana inaongezeka pamoja na uchungu, ndiyo sababu ni dalili ya neema kubwa. Sharti la nne, yaani mazoea ya kutenda hivyo nafasi ikipatikana, linathibitisha zile zilizotangulia na linaonyesha adili la kishujaa lililokwishajaribiwa kweli. Ushujaa wa maadili unadhihirika hasa katika kifodini, lakini hata nje ya hapo, k.mf. katika kusamehe na kupenda kwa namna ya ajabu wadhalimu. Ndivyo ilivyomtokea kwa namna ya pekee Yesu, hata kabla ya mateso yake, alivyoonyesha hasa kwa upendo wake usio na mipaka kwa ajili ya wote, upendo wa mchungaji aliyejiandaa kutoa uhai wake kwa ajili yetu. Katika adili la kishujaa wastani adili ni wa juu kuliko katika adili la kawaida: sasa adili linatekelezwa pamoja na kipaji kinachohusiana nalo, na kwa kuwa linatumikia upendo tunakuta ndani yake mruko wa adili hilo la Kimungu. Halafu, kwa kuwa matendo ya kipaji yanategemea uvuvio wa Roho Mtakatifu, Mkristo shujaa anadumu mnyenyekevu kama mtoto wa Mungu anayemtazama daima Baba, tofauti na shujaa anayezingatia nguvu zake mwenyewe na kulenga makuu yatakayomtukuza, kuliko kumuacha Bwana atawale kwa dhati ndani mwake. #### Ushujaa na ulinganifu wa maadili [hariri | hariri chanzo]Ili tutofautishe uadilifu wa kishujaa, unaotokana na msaada mkubwa wa Mungu, na mambo yanayoonekana tu kufanana nao, tunapaswa kuzingatia masharti hayo manne lakini pia ulinganifu wa maadili. Busara, dreva wa maadili, inaongoza maadili ya kiutu, wakati upendo unaelekeza matendo ya maadili yote kwa Mungu na kuyafanya yastahili. Ndiyo sababu maadili yote, yakiunganika katika busara na upendo, yanakua pamoja kama vidole vitano vya mkono uleule mmoja, au kama viungo mbalimbali vya mwili mmoja. Fundisho hilo ni la msingi ili kubainisha maadili ya kishujaa, kwa sababu kutekeleza kwa pamoja maadili yanayoonekana kupingana kuna ugumu wa pekee, kwa kuwa silika ya kila mmojawetu inaelekea adili moja au lingine. Maadili ya kujipatia na ya kumiminiwa yanatakiwa kukamilisha maelekeo mema ya umbile letu na kupinga kasoro zinazoliharibu. Tunapaswa kupiga kinanda bila kutokeza noti zisizolingana na nyingine, tusichanganye upole na woga, wala moyo mkuu na kiburi. Basi, tunaona umuhimu wa ulinganifu wa maadili, na ugumu wa kuyatekeleza yote karibu kwa wakati mmoja ili kudumisha ulinganifu wa maisha maadilifu. Litokanalo ni kwamba adili lolote halina kiwango cha ushujaa ikiwa mengine hayapo katika kiwango hichohicho walau katika utayari wa roho kuyatekelezwa nafasi ikidai hivyo. Si busara kutamka haraka kuwa mtumishi wa Mungu ana ushujaa wa adili fulani halafu kufasiri kwamba kwa sababu hiyo anayo mengine pia kwa kiwango hicho; ili tuweze kusema adili mojawapo ni la kishujaa, ni lazima tuwe tumeshapima ukuu wa mengine. Ingawa maadili, hasa ya Kimungu, yanakua pamoja, fulani anaweza kuelekea kiumbile au kimazoea adili moja au lingine; tena kuna watumishi wa Mungu ambao, kwa ajili ya utume maalumu, wanapokea neema za msaada zinazowafanya watekeleze adili moja kuliko mengine. Mungu tu, anayeunganisha ndani mwake sifa zote kamili, anaweza kuwajalia watumishi wake waunganishe vilevile maadili yote katika mwenendo wao. Ulinganifu wa ajabu wa maadili ulionekana hasa ndani ya Bwana wakati wa mateso, ambapo tunaona upendo wa kishujaa kwa Mungu na huruma isiyopimika kwa watesi pamoja na upendo mkuu kwa ukweli na haki; unyenyekevu wa dhati na moyo mkuu wa ajabu; nguvu ya kishujaa katika kujishusha na upole mkuu. Hivyo ubinadamu wa Mwokozi ni kioo safi ambamo sifa za Mungu zinarudisha mwanga wake. Ulinganifu wa maadili ndio unaotofautisha mashahidi wa kweli na watu waliovumilia mateso kwa kiburi na ushupavu katika kushikilia udanganyifu. Mashahidi wa kweli tu wanaunganisha nguvu na upole unaowafanya wawaombee watesi wao kama alivyofanya Mwokozi. Hasa ndani mwao tunakuta masharti manne ya uadilifu wa kishujaa tuliyoyafafanua. Humo tunaona kazi maalumu ya Mungu anayetegemeza watumishi wake asiache kuwajalia neema za pekee katika nafasi ngumu zaidi. Tusisitize kuwa ushujaa wa watoto unapimwa kulingana na nguvu za kawaida za watoto waadilifu wa umri uleule. Ikiwa watu wazima kadhaa uadilifu wao ni mdogo, wapo watoto ambao uadilifu wao ni mkubwa. “Vinywani mwa watoto wachanga na wanyonyao umeiweka misingi ya nguvu; kwa sababu yao wanaoshindana nawe” (Zab 8:2). Yesu aliwakumbusha maneno hayo makuhani na waandishi waliochukizwa na watoto kushangilia, “Hosana, Mwana wa Daudi!” (Math 21:15). Ikiwa pengine imani ya watoto ni kielelezo kwa watu wazima, ni vilevile kuhusu tumaini lao na upendo wao. Tukisoma matendo ya kishujaa ya watoto wenye umri wa miaka kumi na miwili au chini ya hapo, na maneno mazuri ajabu ambayo baadhi yao waliyatamka kabla hawajafa, tunakuta hekima ambayo katika usahili na unyenyekevu wake ni ya juu kuliko elimu changamano ya kibinadamu. Ni kipaji cha hekima katika kiwango cha juu, kulingana na upendo wa hao watoto ambao ni wakubwa kwa ushuhuda wa kishujaa waliomtolea Mungu. Katika usafi wa mtoto aliyebatizwa Roho Mtakatifu hahitaji kutakasa mengi kabla hajamshirikisha mianga yake na nguvu zake. Bila shaka mna madonda ya dhambi asili ambayo baada ya ubatizo ni kama makovu yanayoelekea kupona; lakini hayana sumu inayotokana na makosa yaliyorudiwarudiwa kwa hiari. Mtoto akiwa mwaminifu kwa neema katika kutimiza wajibu wa umri wake, Roho Mtakatifu anamsamehe matakaso yale machungu ambayo kwa waliotenda dhambi ni ya lazima kadiri walivyopotea. Hapo mtoto anainuka hata juu. ## Tanbihi [hariri | hariri chanzo]- ↑ http://www.etymonline.com/index.php?search=hero - ↑ "Encyclopedia — Britannica Online Encyclopedia". *academic.eb.com*. Iliwekwa mnamo 2015-12-06. Makala hii kuhusu mambo ya lugha bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Shujaa kama historia yake, uenezi au maendeleo yake? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari . |

7713a55520ad829962b9e569af344a6316a81063d92a82fe20fd9cc35851e0cf

https://sw.wikipedia.org/wiki/Nguvu

# Nguvu Mandhari **Nguvu** ni uwezo wa kusababisha jambo fulani. Kwa mfano, - katika kiumbehai ni uwezo wa kosogea, kuinua vitu n.k. - katika jinsia mara nyingi ni sifa inayopatikana zaidi katika ile ya kiume kuliko ile ya kike - katika siasa ni mamlaka ya kuamua na kuagiza - katika fizikia ni msukumo au mgongano wa vitu ambao unatoa nishati na unaitwa kani - katika uchumi ni rasilimali au fedha za mtu - katika elimu jamii ni tunda la mshikamano wa watu au taasisi - katika maadili ni mojawapo ya maadili bawaba - katika dini ni hasa uweza wa Mungu ambao unasisitizwa kwa kumuita Mwenyezi Mungu, yaani Mweza yote. Makala bado ni mbegu. Unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuongezea habari. |

e4ebadfbdd96d08e7152a34128a06b725181e33dd0b8c1c95dc2f20047bd4f12

https://sw.wikipedia.org/wiki/Rasilimali

# Rasilmali Mandhari (Elekezwa kutoka Rasilimali) **Rasilmali** (kutoka Kar. رأس المال *ra's almal*), pia **mtaji**, ni dhana muhimu katika elimu ya uchumi. Inataja moja kati ya vyombo vya uzalishaji kufuatana na elimu ya uchumi pamoja na ardhi, kazi na elimu. Rasilmali huwa na tabia zifuatazo - ni tokeo la kazi ya kibinadamu (tofauti na ardhi ya yaliyomo yake kama malighafi) - inatumiwa katika uzalishaji wa vitu Rasilmali inataja vitu kama zana, mashine, majengo n.k. vilivyowahi kutengenezwa katika uzalishaji wa awali na sasa vinatumiwa kuzalisha vitu vingine. Rasilmali ni pia pesa zinazopatikana kwa kutunza na kupanusha vyombo vya uzalishaji. Makala bado ni mbegu. Unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuongezea habari. |

8684b368d2552201a085588508ba18f4d91ab3e5aaafb9d8ac0c180f1dd20e99

https://sw.wikipedia.org/wiki/Uwindaji_haramu

# Ujangili **Ujangili** au **uwindaji haramu** ni tendo la kuwinda wanyama bila kibali au kinyume cha sheria za nchi. Kwa milenia nyingi kabla ya kubuniwa kwa kilimo na ufugaji, uwindaji ulikuwa njia ya kawaida kwa watu kujipatia chakula cha nyama. Tangu kutokea kwa madola au mifumo mingine ya utawala wanyama wa windo walianza kuwa haba katika maeneo kadhaa na hapo watawala walilenga kutunza haki ya kuwinda kwao wenyewe tu. Hii ilikuwa hali ya kawaida katika Ulaya wakati wa karne za kati. Mtazamo huo ulipelekwa Afrika wakati wa ukoloni. Pamoja na hayo, uwindaji ulionekana kuwa hatari kwa spishi za wanyama wenye thamani ya kibiashara, kama vile tembo waliowindwa kwa kulenga ndovu zao. Hata kabla ya ukoloni, tembo walikuwa walipungua tayari katika sehemu za Afrika ya Mashariki zilizo karibu na pwani. Baada ya uhuru nchi nyingi zililenga kuweka taratibu za uwindaji zilizobana haki za wananchi kuwinda. Pengine watu maskini wanakimbilia ujangili ili kupata mahitaji yao, lakini mara nyingi zaidi ni waroho ambao wanatafuta faida kubwa inayopatikana kwa njia hiyo, kwa mfano kwa kuua tembo na vifaru ili kunyofoa na hatimaye kuuza pembe zao. Kama mtu anaiba mifugo ya wengine, si ujangili, bali wizi tu. Makala hii kuhusu mambo ya uchumi bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Ujangili kama historia yake au mahusiano yake na mada nyingine? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari . |

80033b2737f9312ee740b1c490f40c3c12605164d35e3c53953cfea2b80fda3b

https://sw.wikipedia.org/wiki/Binadamu

# Binadamu Binadamu | |||||||||||||||||||||| ---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---| Uainishaji wa kisayansi | |||||||||||||||||||||| | **Binadamu** (pia **mwanadamu**[2]) ni neno lenye asili ya Kiarabu linalomaanisha "Mwana wa Adamu", anayeaminiwa na dini za Uyahudi, Ukristo na Uislamu kuwa ndiye mtu wa kwanza. ## Binadamu kadiri ya sayansi [hariri | hariri chanzo]Kisayansi jina hilo linaweza kutumika kwa maana ya *Homo sapiens* ili kumtofautisha na viumbehai wengine wa jenasi Homo ambao wote walitoweka walau miaka 12,000 hivi iliyopita. Watu wote walioko leo hii ni spishi ileile na tofauti zinazoonekana kati ya maumbile yao katika sehemu mbalimbali za dunia ni ndogondogo tu. Utafiti juu ya DNA umethibitisha kwamba binadamu wote wametokana na watu waliokuwepo Afrika walau miaka 300,000 hivi iliyopita. Kwa namna ya pekee, upimaji wa DNA ya mviringo, ambayo kila mmoja anarithi kwa mama tu, umeonyesha kuwa binadamu wote waliopo duniani wanachanga mama mmoja aliyewahi kuishi miaka 160,000 hivi iliyopita[3]. Halafu upimaji wa kromosomu Y, ambayo kila mwanamume anarithi kwa baba tu, umeonyesha kuwa wanaume wote waliopo duniani wanachanga baba mmoja aliyewahi kuishi walau miaka 120,000 hivi iliyopita[4], kidogo tu kabla ya watu kuanza kuenea katika bara la Asia labda kufuatia pwani za Bahari ya Hindi. Hata hivyo, miaka hii ya mwisho imegundulika katika baadhi ya wanaume wenye asili ya makabila ya Wabangwa na Wambo (Camerun, Afrika ya Kati) aina ya kromosomu Y tofauti sana na ile ya wanaume wengine wote waliowahi kupimwa, kiasi cha kukadiria zimetofautiana miaka 350,000 hivi iliyopita. Vilevile, upimaji wa DNA ya mstari kwa jumla umeonyesha uwezekano wa kwamba baadhi ya binadamu wa leo, wale wasio wa Kusini kwa Sahara, wana asilimia 1-6 ya urithi wa kibiolojia kutoka kwa aina nyingine za Homo, hususan Homo neanderthalensis, ile ya pango la Denisova na ile iliyorithiwa na baadhi ya watu wa visiwa vya Andaman (India). Kama hao waliweza kweli kuzaliana na Homo sapiens na kuacha uzao uliojiendeleza maana yake walikuwa spishi moja na yeye. Hapo asili ya binadamu inatakiwa kuhesabiwa ya zamani zaidi sana kuliko miaka 200,000 iliyofikiriwa kwanza[5]. ## Uenezi wa binadamu [hariri | hariri chanzo]Kutoka bara la Africa watu walienea kwanza Asia , Australia na Ulaya, halafu Amerika toka kaskazini hadi kusini. Hatimaye, katika karne ya 20 watu walikwenda kukaa kwa muda katika bara la Antaktika kwa ajili ya utafiti. ## Upekee wake [hariri | hariri chanzo]Ingawa binadamu ana undugu mkubwa wa kibiolojia na sokwe na viumbe vingine, ustawi wake hauna mfano, kiasi cha kufanya wengi waamini kwamba tofauti iliyopo inadai kuelezwa kwa uwemo wa roho ndani ya mwili wake; roho ambayo dini hizo zinasadiki imetiwa na Mungu moja kwa moja. ## Binadamu kadiri ya Biblia [hariri | hariri chanzo]Kadiri ya Biblia, binadamu ameumbwa “kwa mfano wa Mungu” (Mwa 1:27), mwenye roho isiyokufa. Hivyo, Mungu amependa kuwasiliana na watu, akijitambulisha na kujitoa kwetu, tuweze kuishi katika urafiki naye na hatimaye tushiriki heri yake. Ameshirikishwa naye ukuu juu ya viumbe vyote vinavyoonekana. “Nikiziangalia mbingu zako, kazi ya vidole vyako, mwezi na nyota ulizoziratibisha; mtu ni kitu gani hata umkumbuke, na binadamu hata umwangalie? Umemfanya mdogo punde kuliko Mungu; umemvika taji ya utukufu na heshima” (Zab 8:3-5). “Siwaiti tena watumwa; kwa maana mtumwa hajui atendalo bwana wake; lakini ninyi nimewaita rafiki, kwa kuwa yote niliyoyasikia kwa Baba yangu nimewaarifu” (Yoh 15:15). Amefanya hivyo kwa maneno na matendo yanayoshikamana sana kwa kuwa maneno yanafafanua matendo, nayo matendo yanathibitisha maneno. Mungu ametufunulia pia ukweli juu yetu wenyewe akijibu kabisa maswali yanayotusumbua kuhusu maana na lengo la maisha yetu. “Mungu hutaka watu wote waokolewe, na kupata kujua yaliyo kweli” (1Tim 2:4). “Mungu si mtu, aseme uongo” (Hes 23:19). Yeye hadanganyiki wala hadanganyi. Kati ya viumbe vinavyoonekana, mtu tu ni nafsi, akiwa na uwezo wa kujifahamu, kujitawala, kujitolea na kupendana na wengine. Basi, anapaswa kulinda hadhi hiyo asitawaliwe na tamaa za kila aina. Akifanya hivyo anatimiza mpango wa Mungu juu yake na kupendana naye. Malaika na watu ndio viumbe pekee vyenye hiari ya kuchagua wenyewe wachangie mpango wa Mungu au la. “Nazishuhudiza mbingu na nchi juu yenu hivi leo, kuwa nimekuwekea mbele yako uzima na mauti, baraka na laana; basi, chagua uzima, ili uwe hai, wewe na uzao wako; kumpenda Bwana, Mungu wako, kuitii sauti yake, na kushikamana naye; kwani hiyo ndiyo uzima wako” (Kumb 30:19-20). Malaika na watu wanaweza kuchagua hata wawe wema au wabaya milele. “Kulikuwa na vita mbinguni: Mikaeli na malaika zake wakapigana na yule joka, yule joka naye akapigana nao pamoja na malaika zake; nao hawakushinda, wala mahali pao hapakuonekana tena mbinguni” (Ufu 12:7-8). Chaguo letu binadamu linafanyika siku kwa siku kwa kuchukua misimamo mizuri au mipotovu kuhusu dini na maadili. “Mwayachunguza Maandiko, kwa sababu mnadhani kwamba ninyi mna uzima wa milele ndani yake; na hayo ndiyo yanayonishuhudia. Wala hamtaki kuja kwangu mpate kuwa na uzima” (Yoh 5:39-40). Binadamu ni umoja wa mambo mawili: roho iliyoumbwa na Mungu moja kwa moja, na mwili ulioumbwa naye kwa njia ya wazazi. Maumbile hayo yanatakiwa kukamilika kwa kupokea na kutimiza upendo wa Mungu aliyesema, “’Na tufanye mtu kwa mfano wetu, kwa sura yetu; wakatawale samaki wa baharini, na ndege wa angani, na wanyama, na nchi yote pia, na kila chenye kutambaa kitambaacho juu ya nchi’. Mungu akaumba mtu kwa mfano wake, kwa mfano wa Mungu alimwumba, mwanamume na mwanamke aliwaumba” (Mwa 1:26-27). Hivyo, mwili wetu ni muhimu, kwa sababu umeumbwa na Mungu, umetwaliwa na Mwanae ili atuokoe, umehuishwa na Roho Mtakatifu atakayeutukuza siku ya ufufuo kwa mfano wa Yesu. “Mwili si kwa zinaa, bali ni kwa Bwana, naye Bwana ni kwa mwili. Naye Mungu alimfufua Bwana, na tena atatufufua sisi kwa uweza wake. Je, hamjui ya kuwa miili yenu ni viungo vya Kristo? Basi nivitwae viungo vya Kristo na kuvifanya viungo vya kahaba? Hasha! Au hamjui ya kuwa yeye aliyeungwa na kahaba ni mwili mmoja naye?… Au hamjui ya kuwa mwili wenu ni hekalu la Roho Mtakatifu aliye ndani yenu, mliyepewa na Mungu?” (1Kor 6:13-16,19). Utotoni anasukumwa tu na haja za umbile lake, ambazo ni muhimu kwake na anazilenga bila ya kuhitaji juhudi. Lakini akikua anaanza kutambua tunu za maadili na dini, ambazo ni njema, ni muhimu kwa zenyewe na zinamdai azifuate kwa nia imara hadi afikie lengo. Kwa bidii za kudumu za namna hiyo anamlenga hasa Mungu, wema mkuu. Anapopitia misukosuko ya ujana asikubali kushindwa na vionjo wala asikate tamaa, kwa kuwa Mungu amemuumba atawale hata nafsi yake na mwili wake. Mtu wa kwanza kuumbwa na Mungu kadiri ya Biblia alikuwa Adamu, akifuatwa na Eva mkewe. Hapo “Mungu aliona kila kitu alichokifanya, na tazama ni chema sana” (Mwa 1:31). Hata hivyo, baada ya dhambi ya asili anadaiwa bidii katika kutekeleza tunu ili wema alionao uzae matunda. Basi, apanie kukuza wema aliojaliwa ili kesho awe mtu bora kama mzazi, raia, kiongozi wa dini na jamii n.k. Penye nia pana njia hata ya kuelekea utakatifu utakaokamilika katika uzima wa milele. Binadamu amekabidhiwa na Mungu dunia, lakini hasa amekabidhiwa nafsi yake mwenyewe. Itamfaa nini kujua na kutawala ulimwengu, asipojijua na kujitawala kweli? ## Binadamu na elimunafsia [hariri | hariri chanzo]Karne XX imeleta maendeleo makubwa katika elimunafsia (= saikolojia). Hivyo anaweza kutambua vizuri mema na mabaya yaliyomo ndani mwake. Lakini akitaka kujifahamu haitoshi asikilize mafundisho hayo au kusoma vitabu vingi juu yake. Anahitaji kuishi katika mazingira bora ambapo ajisikie nyumbani, huru na mtulivu kwa kupendana na wenzake, kusikiliza watu wanaomfahamu (hasa walezi wake) wanasema nini juu yake, kujipatia muda wa kutulia peke yake na kujifikiria kulingana na maneno yao, kujichunguza kwa makini kuanzia miaka ya utotoni. Kwa kuwa utu unategemea urithi, mazingira na utashi wa kila mmoja, anapaswa kuchunguza hayo yote yaliyochangia kumjenga. Mara kwa mara ajitenge na watu na shughuli ili kutathmini tena maisha yake, kupima maono yake na kuweka maazimio ya kufaa, bila ya kusahau kwamba uhai wake ni fumbo, kwa kuwa unamtegemea Mungu. ## Tazama pia [hariri | hariri chanzo]## Tanbihi [hariri | hariri chanzo]- ↑ Stringer, C. (2012). "What makes a modern human". *Nature*.**485**(7396): 33–35. doi:10.1038/485033a. PMID 22552077. - ↑ Maneno "Binadamu" na "Mwanadamu" ni maneno mawili yaliyo tofauti kimatamshi lakini yenye maana moja kidhana. Neno "Binadamu" kietimolojia huundwa na maneno mawili tofauti ambayo hutokana na lugha ya Kisemiti katika lahaja za Kiarabu na Kiebrania ambapo neno "Bin" etimolojia yake ni lugha ya Kiarabu ambapo neno hilo Bin humaanisha "Mtoto wa jinsia ya kiume". Halikadhalika neno "Adamu" etimolojia yake ni kutoka katika lugha ya Kiebrania ambapo neno hilo Adamu hutokana na neno "Adamah" lenye maana ya "Ardhi". Kwa upande mwingine neno "Mwanadamu" huundwa kutokana na etimolojia mbili tofauti kutoka katika lugha za Kiswahili na Kiebrania ambapo katika etimolojia ya lugha ya Kiswahili hutoka neno "Mwana" ambalo humaanisha "Mtoto" na ambapo pia etimolojia yake hutoka katika neno la Kibantu "Omona/Umwana" lenye maana ya "Mtoto wa jinsia ya kiume au kike". Hivyo basi, kietimolojia inaposemwa "Bin-Adamu" humaanishwa "Mtoto wa jinsia ya kiume wa kiumbe hai yeyote mwenye asili ya ardhi" yaani "Adamah", na halikadhalika inaposemwa "Mwana-Adamu" humaanishwa "Mtoto wa jinsia ya kiume au kike aliyetokana na kiumbe hai yeyote mwenye asili ya udongo". - ↑ Although the original research did have analytical limitations, the estimate on the age of the mt-MRCA has proven robust. More recent age estimates have remained consistent with the 140–200 kya estimate published in 1987: A 2013 estimate dated Mitochondrial Eve to about 160 kya (within the reserved estimate of the original research) and Out of Africa II to about 95 kya. - ↑ Another 2013 study (based on genome sequencing of 69 people from 9 different populations) reported the age of Mitochondrial Eve between 99 to 148 kya and that of the Y-MRCA between 120 and 156 kya. - ↑ Omo Kibish Formation and its neighboring sites in Ethiopia have produced some of the earliest examples of fossilised human and australopithecine remains and stone tools. Richard Leakey's work there in 1967 found some of the oldest remains of primitive *Homo sapiens*. Earlier believed to be around 125,000 years old, more recent research indicates they may in fact date to c.195,000 years ago. "The Oldest Homo Sapiens: Fossils Push Human Emergence Back To 195,000 Years Ago",*ScienceDaily*. (en) ## Viungo vya nje [hariri | hariri chanzo]- [1] Archived 9 Februari 2020 at the Wayback Machine.

fecf22d8cfd4181971f4e2c41827030dd968194a1df6259be20ff3b2d307a98e

https://sw.wikipedia.org/wiki/Upepo

# Upepo Mandhari **Upepo** ni mwendo wa hewa. Husababishwa na joto la jua. Hewa ikipashwa joto na jua hupanuka huwa nyepesi na kupanda juu. Hivyo inaacha nafasi ambako hewa baridi zaidi inaingia kuchukua nafasi yake. Kwa lugha ya metorolojia kuna mwendo kutoka eneo la shindikizo la juu la hewa kwa eneo lenye shindikizo duni la hewa. Kuna aina nyingi za upepo. Upepo mkali huitwa dhoruba. Ikizunguka ndani yake ni tufani, na tufani ikianza baharini ni kimbunga. Nguvu ya upepo ilitumiwa na binadamu tangu karne nyingi kwa njia ya teknolojia mbalimbali kama vile - jahazi na usafiri wa majini - kuendesha mashine za kusaga nafaka - kuendesha pampu za maji kwa umwagiliaji Tangu karne ya 20 nguvu ya upepo imetumiwa pia kutengeneza umeme. Katika karne ya 21 umeme wa upepo umeanza kuwa chanzo muhimu wa nishati. Makala hii kuhusu mambo ya sayansi bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Upepo kama historia yake au mahusiano yake na mada nyingine? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari . |

832ab18081f1cbc86bced2205093d45d691f0e977beb5b84f9b50204cbfd3973

https://sw.wikipedia.org/wiki/Udongo

# Udongo **Udongo** (pia: ardhi) ni sehemu ya juu kwenye uso wa nchi ambako mimea huweza kuota. Nao hutumiwa kwa kilimo. Udongo wenyewe ni mchanganyiko wa vipande vidogo vya mwamba na madini yaliyosagwa pamoja na mata ogania kama mboji (mabaki ya mimea na wanyama yaliyooza) na pia wadudu na vijidudu vinavyoishi ndani yake. Udongo huwa pia na hewa na maji ndani yake zinazojaza nafasi kati ya vipande vidogo vya mwamba. Kiasi chake kikubwa ni vipande vidogo vyenye asili ya mwamba au madini. Mwamba huvunjwa na maji, upepo na kutokana na athari ya joto / baridi kwa njia ya mmomonyoko. Hivi vipande vinaweza kuwa vidogo sana na kuonekana laini kama udongo wa ufinyanzi; au vigumu vyenye pembe kama punje za mchanga. Udongo hupatikana kama tabaka juu ya mwamba unaofanya ganda la dunia. Mpaka wa chini wa udongo ni pale ambako mwamba mtupu unaanza; mpaka wa juu ni uso wa ardhi. Tabaka la udongo linaweza kuwa na unene wa kilomita kadhaa au sentimita chache tu. ## Matabaka ya udongo Udongo mzuri huwa ndani yake na matabaka A-B-C pamoja na tabaka ya mata ogania juu yake. **O) Mata Ogania**: katika mchoro huu 2 sentimita za juu ambazo ni majani makavu na sehemu nyingine za mimea zilizokufa au kuanguka chini; hazikuoza bado kikamilifu lakini zinaendelea kuoza. Wadudu wengi wanaishi hapa wanaoendelea kuozesha mata hii. **A) Udongo wa juu:** Tabaka ya udongo yenye kiasi kikubwa cha mada ogania ndani yake. Ndani yake kuna minyoo na vijidudu wengi wanaoendelea kula na kubadilisha mabaki ya majani yaliyomo mle kuwa madini au kampaundi ogania sahili zaidi. Kwa kazi yao wanasababisha kuwepo kwa mashimo na nafasi ndogo ndani ya udongo wa juu. Nafasi hizi zinasaidia kuingia na kutoka kwa gesi na kiowevu. Kutokana na uwingi wa viumbehai hivi vidogo udongo wa juu una uwezo wa kutunza maji ya mvua ndani ya nafasi zake. Hii yote ni muhimu kwa kustawi wa mimea inayotandiza hapa mizizi yao. Kwa lugha nyingine kuwepo kwa viumbehai hivi vidogo ni muhimu kwa rutuba ya udongo. Uhaba wa mata ogania unasababisha pia uhaba wa viumbehai ndani ya udongo wa juu unaokosa rutuba jinsi ilivyo jangwani. Katika tabaka la udongo wa juu maji ya mvua yanapita haraka zaidi na kwa hiyo madini yeyushi kama chuma, alumini, chumvi mbalimbali na mengine kutegemeana na uwingi wa mvua na hali ya udongo chini yake kiasi cha madini haya yanaweza kuwa haba zaidi. **B) Udongo wa chini:** katika tabaka hii madini yaliyoyeyushwa katika udongo wa juu yanakusanyika. Hapo ni sababu ya kwamba kulima shamba kunaongeza rutuba maana kazi ya kuchimba inapelekea madini yaliyozama chini kwenda juu. **C) Mwamba mzazi:** hii ni tabaka ya mwamba isiymegeka bado. Unaitwa mwamba "mzazi" kwa sababu vipande vidogo vya matabaka ya juu vya asili hapo; kwa hiyo mwamba mzazi una tabia nyingi za kikemia sawa na udongo wa juu. Mizizi mirefu ya miti inaendelea kufika hadi sehemu ya juu ya mwamba mzazi na kutafuta hapa madini yeyushi yalizozama chini zaidi. Kwa njia hiyo inachangia mmomonyoko wa sehemu hii hata kama imefunikwa na udongo. ## Marejeo ## Tazama pia Makala bado ni mbegu. Unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuongezea habari. |

0336c1875ad0745e76cc6cf3f78806850977eb456255b3b16319c2f8450819fc

https://sw.wikipedia.org/wiki/Rutuba

# Rutuba Mandhari **Rutuba** (kutoka neno la Kiarabu) ni uwezo wa ardhi kufanikisha ukuaji wa mazao kwa ajili ya kilimo, au pia ni uwezo wa ardhi kutoa makao kwa mimea na kusababisha uzalishaji ulio thabiti na endelevu ulio na ubora wa hali ya juu. - Ni uwezo wa ugavi wa virutubisho muhimu vya mimea na maji kwa kiasi cha kutosha kwa ajili ya ukuaji na uzalishaji wa mimea. Sifa zifuatazo zinachangia rutuba kwa namna mbalimbali: - Kina cha udongo cha kutosha kwa ajili ya ukuaji wa mizizi na uhifadhi bora wa maji. - Mifereji ya ndani ya maji inayoruhusu upitishaji wa hewa kwa urahisi kwa ajili ya ukuaji mzuri wa mizizi (ingawa kuna baadhi ya mimea, kama vile mpunga, ambayo hustahimili maji yaliyotwama). Makala hii kuhusu mambo ya biolojia bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Rutuba kama historia yake au mahusiano yake na mada nyingine? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari . |

0b626769a0e782d2591d044883688289e3be7d9e2982b63dbe7d08bbae7194d4

https://sw.wikipedia.org/wiki/Urefu

# Urefu Mandhari **Urefu** katika vipimo vya kijiometri ni kipimo cha kitu kilichozidi kuliko vipimo vyake vingine. Katika Mfumo wa Kimataifa wa Vipimo, urefu ni kiasi chochote cha umbali. Katika mazingira mengine "urefu" ni kipimo cha kitu. Kwa mfano, inawezekana kupunguza urefu wa waya ambao ni mfupi kuliko unene. Urefu unaweza kutofautishwa na kimo, ambayo ni kiasi wima, na upana, ambao ni umbali kutoka upande hadi upande. Urefu ni kipimo cha mwelekeo mmoja, ambapo eneo ni kipimo cha vipimo mbili (urefu mraba) na ujazo ni kipimo cha vipimo vitatu (urefu cubed). Katika mifumo mingi ya kipimo, urefu ni kipimo cha msingi, ambacho vile vingine vinatokana nacho. Makala hii kuhusu mambo ya fizikia bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Urefu kama historia yake au mahusiano yake na mada nyingine? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari . |

8a6c644dee63e37abfe8e299a01dbbef094080221457a14eb9fa8efc6f963191

https://sw.wikipedia.org/wiki/Jamii

# Jamii Kuhusu jamii au *categories*za Wikipedia angalia Msaada:Jamii**Jamii** ni istilahi inayoelezea uwepo wa pamoja wa mwanadamu (kwa pamoja, inataja jumla ya mitandao ya kijamii na nguvu ya mitandao yake) ama ni jumuiya ya watu wanaoishi pamoja kwa kufuata taratibu, sheria na kanuni walizojiwekea kwa lengo maalum la kulinda na kukuza tamaduni zao za kimila. Haitaji kila kitu ambacho mtu anafikiria kuwa nacho au hana, bali yale ya mambo ambayo kila mtu anayetenda kwa dhumuni maalumu. Jamii ni watu wanaokaa pamoja na kushirikiana kwa mambo mbalimbali, kwa mfano masuala ya afya, elimu na ulinzi: mambo hayo yanapowakutanisha watu hujenga kitu kinachoitwa jamii, jamii hujenga umoja na upendo baina ya watu husika. Jamii bora inahitaji watu wenye upendo: watu wakipendana huweza kuishi na kujenga jamii bora, hivyo ni vyema watu wa sehemu husika wapendane ili waweze kujenga jamii ya namna hiyo. Makala hii kuhusu mambo ya utamaduni bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Jamii kama historia yake au mahusiano yake na mada nyingine? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari . |

e98e96daf8c4300622c2c2debc06537dcc61f9de7b47208abb4bed62d2ab3be8

https://sw.wikipedia.org/wiki/Kiangazi

# Kiangazi **Kiangazi** (pia **msimu au majira ya kiangazi**) ni kipindi cha kila mwaka cha mvua kidogo, hasa katika tropiki. Hali ya hewa katika nchi za tropiki inatawaliwa na ukanda wa mvua wa kitropiki, ambao hutoka kaskazini hadi kusini mwa tropiki na kurudi katika kipindi cha mwaka. Nje ya tropiki, msimu wa joto ni kama kiangazi katika maeneo mengi. Msimu wa baridi pia unaweza kuhesabiwa kama msimu wa ukame kwa kusema kifiziolojia, kwa sababu hata ikiwa kuna mvua katika mfumo wa theluji, baridi hufanya mimea isiweze kufyonza maji kutoka udongo. ## Ukanda wa mvua wa kitropiki [hariri | hariri chanzo]Ukanda wa mvua wa kitropiki uko katika nusutufe ya kusini takriban kuanzia Oktoba hadi Machi. Wakati huo tropiki ya kaskazini huwa na kiangazi chenye mvua kidogo na kwa kawaida siku huwa na jua kotekote. Kuanzia Aprili hadi Septemba ukanda wa mvua uko katika nusutufe ya kaskazini na tropiki ya kusini ina kiangazi chake. Kulingana na Uainishaji wa hali ya hewa wa Köppen kwa hali ya hewa ya tropiki, mwezi wa kiangazi hufafanuliwa kama mwezi ambapo wastani wa mvua ni chini ya mm 60[1]. Ukanda wa mvua hufika kaskazini takriban kama Tropiki ya Kansa na kusini takriban kama Tropiki ya Kaprikoni. Karibu na latitudo hizo kuna msimu mmoja wa mvua na msimu mmoja wa kiangazi kila mwaka. Kwenye ikweta kuna misimu miwili ya mvua na miwili ya kiangazi, wakati ukanda wa mvua hupita mara mbili kwa mwaka, mara moja kuelekea kaskazini na mara moja kuelekea kusini. Kati ya Tropiki na ikweta maeneo yanaweza kukumbwa na msimu mfupi wa mvua (vuli) na msimu mrefu wa mvua (masika) na kiangazi kifupi na kiangazi kirefu. Jiografia ya maeneo mahususi inaweza kurekebisha mifumo hii ya hali ya hewa kwa kiasi kikubwa. ## Ukame [hariri | hariri chanzo]Wakati wa kiangazi unyevunyevu ni mdogo sana hata kusababisha baadhi ya mashimo ya maji na mito kukauka. Ukosefu huo wa maji (na ukosefu wa chakula unaofuatana nao) unaweza kulazimisha wanyama wengi walishao kuhamia maeneo yenye unyevu zaidi. Mifano ya wanyama hao ni: pundamilia, ndovu, twiga, vifaru, swala, nyumbu, nyati wa maji, nyati wa Afrika, gauru, tapiri, emu, mbuni, rea na kangaruu. Kwa sababu ya ukosefu wa maji katika mimea, mioto ya msituni ni ya kawaida[2]. ## Magonjwa [hariri | hariri chanzo]Takwimu zinaonyesha kuwa katika Afrika mwanzo wa msimu wa kiangazi unaambatana na kuongezeka kwa visa vya surua na magonjwa mengine ya kuambukiza, ambayo watafiti wanaamini huenda yanachangiwa na msongamano mkubwa wa watu wakati wa kiangazi, kwani shughuli za kilimo karibu haiwezekani bila umwagiliaji. Wakati huo baadhi ya wakulima huhamia mijini na hivyo kutengeneza maeneo yenye msongamano mkubwa wa watu na kuruhusu magonjwa kuenea kwa urahisi zaidi[3]. ## Utafiti [hariri | hariri chanzo]Data mpya zinaonyesha kuwa katika sehemu za Msitu wa Amazon katika Amerika ya Kusini ukuaji na ufunikaji wa majani hutofautiana kati ya misimu ya kiangazi na ya mvua, na takriban 25% zaidi ya majani na ukuaji wa haraka zaidi wakati wa kiangazi. Watafiti wanaamini kwamba Amazon yenyewe ina athari katika kuleta mwanzo wa msimu wa mvua, kwa sababu kwa kukua majani mengi huvukiza maji zaidi[4]. Walakini, ukuaji huo unaonekana tu katika sehemu zisizo na usumbufu za bonde la Amazon, ambapo watafiti wanaamini kwamba mizizi inaweza kufikia ndani zaidi na kukusanya maji zaidi ya maji ya ardhini[5]. Imeonyeshwa pia kwamba viwango vya ozoni ni vya juu zaidi wakati wa kiangazi kuliko msimu wa mvua katika bonde la Amazon[6]. ## Marejeo [hariri | hariri chanzo]- ↑ "Updated world Köppen-Geiger climate classification map" (PDF). - ↑ "Wet & Dry Seasons". Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2012-03-20. Iliwekwa mnamo 2008-04-21. - ↑ "Dry Season Brings On Measles In Sub-Saharan Africa". ScienceDaily. Februari 7, 2008. `{{cite web}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Amazon rainforest does have rainy and dry seasons". mongabay.com. Machi 12, 2007. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo Juni 4, 2008. `{{cite web}}` : CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Amazon rainforest greens up in the dry season". - ↑ V. W. J. H. Kirchhoff, I. M. O. Da Silva, E. V. Browell (1990). "Ozone measurements in Amazonia: Dry season versus wet season". *Journal of Geophysical Research*.**95**(D10): 16913. Bibcode:1990JGR....9516913K. doi:10.1029/jd095id10p16913. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2011-06-06. Iliwekwa mnamo 2008-04-21.`{{cite journal}}` : CS1 maint: multiple names: authors list (link)

e20be5b5c477be40421eb52ec364de3c23d6bdf32d1f08b47b6a96fcedee52fb

https://sw.wikipedia.org/wiki/Joto

# Joto **Joto** ni hali ya umotomoto wa mtu, kitu au sehemu fulani. Linapozidi huweza kusababisha kuungua kwa kitu kilichokabiliwa au kushika kitu chenye joto lililozidi.[1] Pia ipo mikoa yenye joto kali (kama vile nchini Tanzania, Dar es Salaam, Pemba). Mikoa hii ipo karibu na bahari ya Hindi kwani wanasayansi huelezea zaidi kuhusu kisa cha mikoa hii kuwa na joto kali kadiri unaposogea karibu na usawa wa bahari ndivyo joto linavyoongezeka. Pia kunapotokea msuguano baina ya vitu viwili huweza kuleta joto. Mababu waliweza kupata joto kwa kukaa karibu na moto, hivyo hali hii huonesha kwamba moto huweza kusababisha joto na joto huweza kusababisha moto. Lakini moto si joto, wala joto si moto. Joto lina umuhimu mkubwa kwa binadamu kwani joto la binadamu ni nyuzi joto 36.9 au 37, hivyo joto linapozidi au linapopungua huweza kumsababishia binadamu kufariki kwa kiasi cha joto lililopungua au kuongezeka endapo atakosa matibabu. Pia joto hutumika katika uhifadhi wa chakula. Mfano wa vyakula vinavyoweza kuhifadhiwa ni mihogo, mahindi n.k. [2] ## Marejeo [hariri | hariri chanzo]- ↑ Van Wylen, Gordon; Sonntag, Richard (1978). *Fundamentals of Classical Thermodynamics*(tol. la Second edition, SI Version, Revised Printing). Chapter 4.7, Definition of Heat: John Wiley & Sons. uk. 76. ISBN 0-471-04188-2.`{{cite book}}` : CS1 maint: location (link) - ↑ D.V. Schroeder (1999). *An Introduction to Thermal Physics*. Addison-Wesley. uk. 15. ISBN 0-201-38027-7. Makala hii kuhusu mambo ya sayansi bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Joto kama historia yake au mahusiano yake na mada nyingine? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari . |

5ecda019eb2bbadc610b63a2d3a99458d19df9ba026625a8ca6b715287681269

https://sw.wikipedia.org/wiki/Baridi

# Halijoto **Halijoto** (pia: **Jotoridi**) ni neno la kutaja hali ya kitu kama ni baridi au moto. Wanadamu wana mishipa inayoonyesha tofauti kati ya baridi na joto. Kwa kuwa na uhakika tunatumia thermomita inayoonyesha halijoto kwa kipimo kama selsiasi, kelvini au fahrenheit. Kisayansi halijoto ni kiasi cha mwendo wa molekuli ndani ya gimba, kiowevu au mjao wa gesi. Ndani ya gimba mango na pia ndani ya kiowevu na gesi molekuli huchezacheza kiasi; mkasi wa kucheza unaonekana kama halijoto yaani kiwango kidogo cha kucheza ni "baridi" na kiwango kikibwa cha kucheza ni "joto". Mkasi wa mwendo wa molekuli (au atomi) ndani ya gimba hutegemea na nishati mwendo ya molekuli zake. Nishati mwendo inaweza kuongezeka au kupunguza kiasi jinsi molekuli zinapokea nishati kutoka nje au kupitisha nishati yao kwa kitu kingine. Kupasha moto chini ya sufuria ya maji huongeza nishati mwendo ndani ya sufuria na ndani ya maji kwa sababu nishati ya joto inapokelewa na molekuli na kuwa nishati mwendo. Hivyo halijoto ya sufuria na ya maji hupanda juu. Kinyume chake ni kupoa maana molekuli za maji na sufuria hupitisha nishati mwendo kwa molekuli za hewa na kwa njia hii halijoto ya sufuria inashuka. Pasipo na mwendo kabisa ndani ya mada huitwa kiwango cha joto cha sifuri halisi ambacho ni sawa na vizio −273.15° kwenye skeli ya selsiasi au vizio 0° kwenye skeli ya kelvini. Hiki ni kiwango cha duni kabisa hakuna baridi zaidi. Kiwango cha juu hakijulikani inawezekana hakuna. ## Viwango muhimu vya halijoto duniani [hariri | hariri chanzo]Katika mazingira ya dunia kuna viwango fulani vya joto ambavyo ni muhimu hasa: - Maji huchemka mnamo halijoto ya 100 °C, 212 °F, au 373.15 K. (habari za maji zinalingana na kimo sawa na uwiano wa bahari) - Mwili wa kibinadamu hwa na halijoto ya 37 °C kama mtu ni mzima.

8b8999211368b7572a0b65e98abad8ade56ebd272ff33f8463e70e3fae23ef78

https://sw.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Kanusho_kwa_jumla

# Wikipedia:Kanusho kwa jumla tango Tango (Cucumis sativus) ni mimea iliyopandwa sana katika familia ya chumvi, Cucurbitaceae. Ni mzabibu unaozaa ambayo huzaa matunda mazuri ambayo hutumiwa kama mboga. Kuna aina tatu kuu za tango: kupunja, pickling, na mbegu. Ndani ya aina hizi, mbegu kadhaa zimeundwa. Nchini Amerika ya Kaskazini, neno "tango la mwitu" linamaanisha mimea katika kijiografia Echinocystis na Marah, lakini haya hayahusiana. Tango ni asili kutoka Asia ya Kusini, lakini sasa inakua katika mabara mengi. Aina nyingi za tango zinatumiwa kwenye soko la kimataifa. Yaliyomo Maelezo 1 1.1 Mimea na uchafuzi 1.2 Aina Uzalishaji 2 3 Lishe Aina 4 Slicing 4.1 4.2 Pickling 4.3 Burpless 5 Roma na ladha 6 Historia ya Kilimo 6.1 kilimo cha awali 6.2 Dola ya Kirumi 6.3 Zama za Kati 6.4 umri wa kisasa na wa kisasa 6.5 Umri wa Mwangaza na baadaye 7 Katika habari Nyumba ya sanaa 8 9 Angalia pia Marejeleo 10 11 viungo vya nje Maelezo Tango ni mizabibu ya mizabibu ambayo ni mizizi katika ardhi na inakua mazao au vifungo vingine vya kuunga mkono, kufunika karibu na sambamba na tete nyembamba, za kutunga. Kiwanda kinaweza pia kuimarisha katikati ya kivuli na kitapungua chini ikiwa haina mkono. Mzabibu una majani makubwa yanayotengeneza mamba juu ya matunda. Matunda ya mboga ya kawaida ya tango ni takriban cylindrical, lakini hutolewa na mwisho wa tapered, na inaweza kuwa kubwa kama sentimita 60 (24 in) mrefu na sentimita 10 (3.9 in) mduara. [Citation] Inahitajika kuzungumza, tango ni Iliyowekwa kama pepo, aina ya berry ya mimea yenye punda ngumu ya nje na hakuna mgawanyiko wa ndani. Mengi kama nyanya na boga, mara nyingi huelewa, hutayarishwa na kuliwa kama mboga. Matunda ya tango mara nyingi zaidi ya 90% ya maji. [Citation inahitajika] Maua na uchafuzi Mbegu chache za tango ni sehemu ya sherehe, maua huunda matunda yasiyo na mbegu bila uchafuzi. Uchafuzi wa mashamba haya huharibika ubora. Nchini Marekani, hizi hupandwa kwa kawaida katika maeneo ya kijani, ambapo nyuki hutolewa. Katika Ulaya, wao ni mzima nje katika mikoa fulani, na nyuki hutolewa kutoka maeneo haya. Magogo mengi ya tango, hata hivyo, yana mimea na yanahitaji kupamba rangi. Maelfu ya mizinga ya nyuki za nyuki hutolewa kila mwaka kwa mashamba ya tango kabla ya kupasuka kwa kusudi hili. Matango pia yanaweza kupikwa na blubebees na aina nyingine za nyuki. Matango mengi ambayo yanahitaji kupamba rangi ni ya kutofautiana, hivyo poleni kutoka kwenye mmea tofauti inahitajika kuunda mbegu na matunda. [1] Kuna baadhi ya cultivars zinazohusika na zinazohusiana na kilimo cha 'Lemon'. [1] Dalili za uchafuzi wa kutosha ni pamoja na mimba ya matunda na matunda mabaya. Maua ya rangi ya mviringo yanaweza kuzalisha matunda ambayo ni ya kijani na kuendeleza kawaida karibu na mwisho wa shina, lakini ni rangi ya njano na imeharibika katika mwisho wa maua. Kilimo cha jadi huzalisha maua ya kiume kwanza, kisha kike, katika idadi sawa. Magugu yaliyo karibu zaidi ya gynoecious huzalisha maua yote ya kike. Wanaweza kuwa na mimea ya pollenizer iliyoingizwa, na idadi ya nyuki kwa eneo la kitengo imeongezeka, lakini mabadiliko ya joto hushawishi maua ya kiume hata kwenye mimea hii, ambayo inaweza kuwa ya kutosha kwa ajili ya kupitisha mishipa kutokea. [1] Maelezo ya Genomic ID ya genome ya NCBI 1639 Ploidy diploid Ukubwa wa aina ya 323.99 Mb Mitochondrion ya chombo iliyopangwa Ukubwa wa viungo 244.82 Mb Mwaka wa kukamilisha 2011 Genome Mnamo mwaka 2009, timu ya watafiti ya kimataifa ilitangaza kwamba walikuwa wametenganisha genome ya tango. [2] Uzalishaji Wazalishaji wa tano juu ya tango mwaka 2013 Uzalishaji wa Nchi, mamilioni ya tani China 54.3 Uturuki 1.8 Iran 1.6 Urusi 1.1 Ukraine 1.0 Dunia 71,365,573 Chanzo: Shirika la Chakula na Kilimo (FAOSTAT) [3] Kulingana na Shirika la Chakula na Kilimo la Umoja wa Mataifa kwa tango na uzalishaji wa gherkin mwaka 2013, China ilizalisha 76% ya pato la kimataifa, ikifuatiwa na Uturuki, Iran, Urusi na Ukraine (meza). Lishe Tango, na peel, ghafi Thamani ya lishe kwa 100 g (3.5 oz) Nishati 65 kJ (kcal 16) Karodi 3.63 g Sugars 1.67 Fiber ya vyakula 0.5 g Mafuta 0.11 g Protini 0.65 g Vitamini Thiamine (B1) (2%) 0.027 mg Riboflavin (B2) (3%) 0.033 mg Niacin (B3) (1%) 0.098 mg Pantothenic asidi (B5) (5%) 0.259 mg Vitamini B6 (3%) 0.04 mg Folate (B9) (2%) 7 μg Vitamini C (3%) 2.8 mg Vitamini K (16%) 16.4 μg Madini Calcium 0.65 g Vitamini Thiamine (B1) (2%) 0.027 mg Riboflavin (B2) (3%) 0.033 mg Niacin (B3) (1%) 0.098 mg Pantothenic asidi (B5) (5%) 0.259 mg Vitamini B6 (3%) 0.04 mg Folate (B9) (2%) 7 μg Vitamini C (3%) 2.8 mg Vitamini K (16%) 16.4 μg Madini Calcium (2%) 16 mg Iron (2%) 0.28 mg Magnésiamu (4%) 13 mg Manganese (4%) 0.079 mg Phosphorus (3%) 24 mg Potasiamu (3%) 147 mg Sodiamu (0%) 2 mg Zinc (2%) 0.2 mg Wilaya wengine Maji 95.23 g Fluoride 1.3 μg Unganisha kuingia kwa database ya USDA Units Μg = micrograms • mg = milligrams IU = vitengo vya kimataifa Asilimia ni karibu takriban kutumia mapendekezo ya Marekani kwa watu wazima. Katika huduma ya gramu 100, tango ghafi (na peel) ni maji ya 95%, hutoa kilojouli 67 (kilocalories 16) na hutoa maudhui ya chini ya virutubisho muhimu, kwa sababu inaonekana tu kwa vitamini K kwa asilimia 16 ya Thamani ya Kila siku (meza ). Aina Angalia pia: Orodha ya aina ya tango Katika kilimo cha kawaida, matango yanawekwa katika makundi matatu makuu ya kulima: "kupamba", "pickling", na "bila". Kutafuta Matango ya kukata Matango yaliyopandwa kula chakula huitwa matango ya slicing. Aina kuu za slicers hupandwa kwenye mizabibu na majani makubwa ambayo hutoa shading. [4] Wao hutumiwa hasa katika fomu isiyo ya rangi ya kijani, kwani fomu ya njano iliyoiva huwa kawaida na machungu. Vipande vilivyopandwa kwa kibiashara kwa soko la Amerika ya Kaskazini kwa kawaida ni zaidi, laini, sare zaidi katika rangi, na kuwa na ngozi kali zaidi. Slicers katika nchi nyingine ni ndogo na huwa na ngozi nyembamba, zaidi ya maridadi. Tango ndogo za kukata pia zinaweza kuchujwa. Pickling Matango ya Pickling Makala kuu: Tango za Pickled Matango yanaweza kuchujwa kwa ladha na maisha zaidi ya rafu. Ingawa tango lolote linaweza kuchujwa, vifuniko vya biashara hufanywa kutoka kwa matango husingiwa kwa uwiano wa uwiano wa urefu na upepo na ukosefu wa voids katika mwili. Matango hayo yaliyotajwa kwa pickling, inayoitwa picklers, kukua hadi 7 hadi 10 cm (3 hadi 4 in) kwa muda mrefu na 2.5 cm (1 in) pana. Ikilinganishwa na slicers, picklers huwa na muda mfupi, mzito, chini ya umbo mara kwa mara, na huwa na ngozi nyekundu yenye vidogo vidogo vyenye nyeupe au nyeusi. Hazijawahi kushikamana. Rangi inaweza kutofautiana na rangi ya njano au rangi ya kijani. Matango ya Pickling wakati mwingine huuzwa safi kama matango ya "Kirby" au "Uhuru". Matango yaliyochapwa yanachapishwa kwenye brine au mchanganyiko wa siki na brine, ingawa si siki peke yake, mara kwa mara pamoja na viungo mbalimbali. Matango yaliyochaguliwa huitwa "pickles" nchini Marekani au "gherkins" au "mviringo" huko Uingereza, jina la mwisho lililokuwa la kawaida zaidi kaskazini mwa Uingereza na London, ambako linamaanisha matango makubwa ya siki iliyokatwa kwa kawaida katika samaki Na maduka ya chip. Burupu Sio kuchanganyikiwa na Mbegu za Burpe. Tango la Isfahan lenye burpless awali kutoka Iran Tango zisizopigwa na matunda ni nzuri na zina ngozi nyembamba kuliko aina nyingine za tango, na zinajulikana kuwa rahisi kuponda na kuwa na ladha nzuri. Wanaweza kukua kwa muda mrefu kama meta mbili (0.61 m). Wao ni karibu bila mbegu, na wana ngozi nyeti. Mara nyingi hupandwa katika vitalu vya kijani, matango haya ya parthenocarpic mara nyingi hupatikana katika masoko ya mboga, hupunguka kwa plastiki. Wakati mwingine huchangiwa kama wasio na mbegu au wasio na burudani, kwa sababu mbegu na ngozi ya aina nyingine za matango zinasemekana kuwapa watu gesi. [5] Aina nyingine za cultivar zinauzwa kibiashara: 'Dosakai' ni turu, njano, tango kuonekana kwenye soko huko Guntur, India Matango ya Lebanoni ni ndogo, nyekundu-ngozi na nyembamba, lakini kwa ladha tofauti na harufu. Kama tango za Kiingereza, matango ya Lebanoni ni karibu bila mbegu. Matango ya Asia ya Mashariki ni nyembamba, nyembamba, ya kijani, na huwa na ngozi yenye kupasuka, yenye ngozi. Inaweza kutumika kwa ajili ya kupakia, saladi, pickling, nk, na inapatikana kila mwaka. Wao huwa hawapatikani pia. Tango za Kiajemi, ambayo ni mini, isiyo na mbegu, na tamu kidogo, hupatikana kutoka Kanada wakati wa majira ya joto, na kwa mwaka mzima nchini Marekani. Rahisi kukata na kutazama, ni wastani wa 4-7 katika urefu wa 10-18 cm. Kwa kawaida huliwa huchwa kwenye mtindi wa wazi na mti au iliyokatwa nyembamba na kwa muda mrefu na chumvi na juisi ya limao. Mizabibu ni sehemu ya sherehe, ambayo haihitaji pollinators kwa kuweka matunda. Matango ya Alpha ya Alpha ni ndogo, tamu za sehemu za sehemu za kawaida zimebadilishwa na Matango yanafaa kwa hali ya hewa ya Mashariki ya Kati. Matango ya Apple ni mafupi, matango ya mzima yaliyopandwa huko New Zealand na sehemu za Ulaya, inayojulikana kwa rangi ya rangi ya njano na rangi ya kijani na laini ya tamu. Wakati wa kukomaa, matunda yanaweza kukua miiba midogo, na ina mbegu nyingi za kijani. Mara nyingi matunda huliwa ghafi, na ngozi. [6] Schälgurken huliwa katika Ujerumani. Ngozi zao nyeupe hupigwa na kisha hupunguka au kukaanga, mara kwa mara na nyama iliyochangwa au kinu. Mara nyingi hujulikana na neno 'Schmorgurken'. Dosakai ni tango ya njano inapatikana katika sehemu za India. Matunda haya kwa ujumla ni spherical katika sura. Ni kawaida kupikwa kama curry, aliongeza katika sambar au supu, daal na pia katika kufanya dosa-aavakaaya (Hindi pickle) na chutney; Pia imeongezeka na inapatikana kupitia mashamba katika Katikati ya California. Kekiri ni tango nzuri ya ngozi, ngumu sana, na sio kutumika kwa saladi. Ni kupikwa kama curry spicy. Inapatikana katika eneo la kavu la Sri Lanka. Inakuwa rangi ya machungwa wakati matunda yamekua. Mnamo Mei 2008, mlolongo wa maduka makubwa ya Uingereza wa Sainsbury ulifunua 'c-thru-cumber', aina ya ngozi nyembamba ambayo haijahitaji kupendeza. [7] Matango ya Armenia (pia yanajulikana kama matango ya muda mrefu) ni matunda yanayozalishwa na mmea Cucumis melo var. Flexuosus. Hii si aina sawa na tango ya kawaida (Cucumis sativus) ingawa ni karibu sana. Matango ya KiArmenia yana muda mrefu sana, yaliyotengeneza matunda yenye ngozi nyembamba ambayo haihitaji kupendeza, lakini kwa kweli ni melon. Hii ni aina kuuzwa katika masoko ya Mashariki ya Mbali kama "tango za mwitu wa pori". [8] Rom na ladha Watu wengi huripoti harufu nzuri, karibu na maji ya harufu ya melon na ladha ya matango kutokana na misombo inayoitwa (E, Z) -nona-2,6-dienal, (Z) -2-nonenal na (E) -2-nonenal. [9] Tamu ya uchungu kidogo ya matango hutokea kwa cucurbitacins. [10] Historia ya kilimo Matango yaliyotokea India, ambapo aina nyingi nyingi zimezingatiwa, [11] [12] [13] kutoka Cucumis hystrix. [11] [14] Imekuwa ikipandwa kwa angalau miaka 3,000, na labda ililetwa kwa sehemu nyingine za Ulaya na Wagiriki au Warumi. Kumbukumbu za kilimo cha tango huonekana nchini Ufaransa katika karne ya 9, England katika karne ya 14, na katika Amerika Kaskazini na katikati ya karne ya 16. Kilimo cha awali Tango ya njano ya Hindi Tango zimeorodheshwa kati ya vyakula vya Uri ya zamani, na hadithi ya Gilgamesh inaelezea watu wanaokula matango. [Vyanzo vingine] Vyanzo vingine [nani?] Pia wanasema kuwa ilitolewa katika kale ya Thrace, na kwa hakika ni sehemu ya vyakula vya kisasa nchini Bulgaria Na Uturuki, sehemu ambazo hufanya hali hiyo ya kale. Matango yanasemwa katika Biblia kama moja ya vyakula ambavyo Waisraeli walipokuliwa huko Misri. [15] Kutoka India, imeenea kwa Ugiriki (ambako ilikuwa inaitwa "σίκυον", síkyon) na Italia (ambapo Warumi walipenda sana mazao), na baadaye nchini China. Robert Daniel, akizungumza juu ya nusu ya pili ya karne ya tatu AD, ameamua kutambua neno lisilojulikana, ολγιττα, na al-qitta ya Kiarabu, neno la kawaida kwa tango. [16] Kulingana na Pliny Mzee (The Natural History, Kitabu XIX, Sura ya 23), Wagiriki wa kale walikua matango, na kulikuwa na aina tofauti katika Italia, Afrika, na Moesia. Dola ya Kirumi Kulingana na Pliny, Mfalme Tiberius alikuwa na tango kwenye meza yake kila siku wakati wa majira ya joto na baridi. Warumi iliripotiwa kutumika mbinu za bandia (sawa na mfumo wa chafu) za kuongezeka kuwa na inapatikana kwa meza yake kila siku ya mwaka. "Kwa hakika, hakuwa na bila ya hayo, kwa kuwa alikuwa ameinua vitanda vilivyofanywa kwa muafaka juu ya magurudumu, kwa njia ambayo matango yalihamia na kufunuliwa kwa joto kamili la jua, wakati, wakati wa baridi, waliondolewa, na kuwekwa chini ya Ulinzi wa frames glazed na 'mirrorstone'. "[17] 'Mirrorstone' ni tafsiri halisi ya Pliny's 'lapis specularis', inaaminika kuwa ni mica ya karatasi. Inasema, pia walikulima katika nyumba za tango ambazo zimefunikwa na kitambaa cha mafuta kilichojulikana kama "specularia". [18] Pliny Mzee anaelezea matunda ya Kiitaliano kama mdogo sana, labda kama gherkin, akielezea kama tango ya mwitu mno mdogo kuliko yale yaliyopandwa. Pliny pia anaelezea maandalizi ya dawa inayojulikana kama elaterium, ingawa baadhi ya wasomi [ambao?] Wanaamini alikuwa akimaanisha Ecballium elaterium, inayojulikana katika nyakati za awali za Linnean kama "Cucumis silvestris" au "Cucumis asininus" ("tango za mwitu" au " Tango tunda "), aina tofauti na matango ya kawaida. [19] Pliny pia anaandika juu ya aina nyingine kadhaa ya tango, ikiwa ni pamoja na tango zilizolima, [20] na tiba kutoka kwa aina tofauti (9 kutoka kwa kulimwa, 5 kutoka "anguine", na 26 kutoka "mwitu"). Warumi wanasemekana kuwa wametumia matango ya kutibu maumivu ya kupigwa, macho mabaya, na kutisha panya. Wanawake wanaotamani kwa watoto walivaa viuno vyao. Walipelekwa pia na wajukuu, na kutupwa mbali wakati mtoto alizaliwa

81400c883ef005116f8404077c91597fb2b9d4c5cb0a924bc6c65882b7442f6b

https://sw.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Hifadhi_ya_Serengeti&mobileaction=toggle_view_mobile

# Hifadhi ya Serengeti **Hifadhi ya Serengeti** ni eneo kubwa la mbuga na misitu katika Tanzania ya kaskazini hasa katika mikoa ya Mara na Arusha ikipakana na nchi ya Kenya. Jina Serengeti limechukuliwa kutoka lugha ya Kimasai hasa: "Serengit" humaanisha "Kiwara kisichoisha". [1] [2] Hifadhi ya Taifa ya Serengeti | | IUCN Jamii II (Hifadhi ya Taifa) | | katika Hifadhi ya Serengeti | | Mahali pa Hifadhi ya Taifa ya Serengeti | | Mahali | Tanzania | ---|---| Coordinates | 2°19′58″S 34°34′0″E / 2.33278°S 34.56667°E{{#coordinates:}}: cannot have more than one primary tag per page | Eneo | 14,763 km2 | Kuanzishwa | 1951 | ## Eneo haririEneo lake ni 14,763 km² na kijiografia inaendelea ndani ya Kenya inapoitwa Hifadhi ya Masai Mara. Mazingira ya Serengeti ni kanda ya kijiografia katika kaskazini-magharibi mwa Tanzania na inaenea kusini-magharibi mwa Kenya kati ya latitude 1 na 3 Kusini na longitude 34 na 36 Mashariki. Inaenea kiwango cha mraba kilometa 30,000 2. Eneo la hifadhi ya Ngorongoro liliwahi kuwa sehemu ya Serengeti hadi kutengwa kama hifadhi ya pekee. Bonde la Olduvai ambako mabaki ya zamadamu yalipatikana liko ndani ya Serengeti. Kanda hii ina hifadhi za taifa na hifadhi mchezo kadhaa. ## Wanyama haririKuna idadi kubwa ya wanyamapori. Serengeti pamoja na Masai Mara inajulikana hasa kwa uhamisho wa kila mwaka wa zaidi ya milioni moja ya nyumbu wanaovuka mto Mara. Ndiyo gura ya wanyama kwenye ardhi iliyo kubwa na ndefu zaidi duniani,[3] ambao huwa tukio la nusu mwaka. Uhamiaji huo ni moja ya maajabu kumi ya asili ya ulimwengu ya kusafiri. Mnamo Oktoba, wanyama wanaokula majani (si nyama) karibu milioni 2 husafiri kutoka milima ya kaskazini kuelekea nyanda za kusini na kuvuka mto wa Mara katika harakati za mvua. Katika mwezi Aprili, wao hurejea kaskazini kwa kupitia magharibi, na kwa mara nyingine tena kuvuka Mto wa Mara. Jambo hili la mara kwa mara huitwa kwa Kiingereza "Circular migration" yaani uhamiaji mviringo. Nyumbu zaidi ya 250,000 pekee watakufa safarini kutoka Tanzania kwenda katika mbuga ya wanyama ya Masai Mara huko Kenya pande za juu, ambayo ni jumla ya maili 500. Kifo mara nyingi unasababishwa na maudhi au uchovu. [3] Uhamiaji huu umeonyeshwa katika filamu na programu nyingi za televisheni kote duniani. Kuna pia aina nyingine nyingi za wanyama, kati yao "watano wakubwa" wanaovuta watalii hasa yaani tembo, simba, chui, fisi, kifaru na nyati. Inakadiriwa mamalia 70 kubwa na baadhi ya spishi 500 avifauna (yaani ndege) hupatikana huko. Tofauti hii ya juu upande wa spishi ni shughuli makazi mbalimbali kuanzia misitu ya riverine, mabwawa, kopjes mbuga na misitu. [4] Nyumbu bluu, swara, punda milia na nyati ni baadhi ya mamalia kubwa ambao kwa kawaida hupatikana katika kanda hii. ## Historia haririSehemu kubwa wa Serengeti hapo awali ilijulikana kama Maasailand kwa wageni. Wamasai walijulikana kama shujaa wakali, na waliishi pamoja na wanyamapori huku wakila mifugo yao pekee. Nguvu zao na sifa zilisababisha wasafiri kutoka Ulaya kutotumia wanyama na rasilimali ya nchi yao vibaya. Janga la "rinderpest" na ukame wakati wa 1890 ulisababisha kupungua kwa idadi ya Wamasai na wanyama. Uwindaji haramu wa wanyamapori na ukosefu wa moto, ambayo yalikuwa matokeo ya shughuli za binadamu, yaliweka hatua ya maendeleo ya misitu na vichaka kwa miaka 30-50 ijayo. Uongezekaji wa chafuo sasa ulisababisha kutokuwa kwa makazi ya binadamu katika eneo hili. Moto, tembo, na nyumbu walikuwa na ushawishi mkubwa katika kuamua sasa muundo wa Serengeti. [5] Mnamo miaka ya 1960, idadi ya binadamu ilivyoongezeka, moto, aidha kuwashwa kwa makusudi na Wamaasai ili kuongeza eneo ya malisho ya mifugo, au kwa ajali, ulisababisha kuchomeka kwa miche mipya ya miti. Mvua nzito ilichangia ukuaji wa majani, ambao ulikuwa kama mafuta kwa moto wakati wa misimu mikavu ifuatayo. Miti mizee ya Acacia, ambayo huishi tu miaka 60-70, ilianza kufa. Awali tembo, ambao hula miti michanga na mizee, walilaumiwa kwa kumaliza misitu. Lakini majaribio yalionyesha kulikuwa na sababu nyingine muhimu zaidi. Wakati huo huo, idadi ya tembo ilipunguzwa kutoka 2,460 mwaka 1970 hadi 467 katika mwaka 1986 kutokana na uwindaji haramu. [6] Mnamo miaka ya 1970 idadi ya nyumbu na nyati wa Afrika ilikuwa imeongezeka, na walikuwa wakipunguza idadi ya majani kwa kasi, na kusababisha upungufu wa mafuta ya kusambazaa moto. [7] kupunguka kwa ukali wa moto umesababisha Acacia kuwa imara tena. [5] ## Hifadhi ya mazingira haririBara la Maasai lina mbuga ya wanyama bora zaidi Afrika Mashariki. [8] Serikali za Tanzania na Kenya hutunza idadi kadhaa ya maeneo yaliyochunwa: mbuga, maeneo ya hifadhi, mapori ya akiba, n.k., ambayo hutoa ulinzi wa kisheria kwa zaidi ya 80% ya Serengeti. [9] Ol Doinyo Lengai, ikiwapo volkeno hai katika eneo la Serengeti, ni mlima wa moto pekee ambao bado hutoa "carbonatite lava". "Carbonatite lava", unapofichuliwa kutoka kwa hewa, hubadilisha rangi kutoka samawati hadi nyeusi na kufanana na "washing soda". Tabaka zito la jivu linaweza kugeuka kuwa hardpan iliotajirika na kalsiamu ngumu kama saruji baada ya kunyeshewa. Mizizi ya mti haiwezi kupenya safu hii, na kimsingi tambarare bila miti ya Serengeti, ambayo iko magharibi na upepo chini ya Ol Doinyo Lengai, ni matokeo. [10] Eneo la Kusini-Mashariki ambalo lipo katika kivuli mvua ya miinuko ya Ngorongoro na linajumuisha tambarare lenye majani mafupi bila miti na "dicot" tele ndogondogo. Udongo una rutuba kwa wingi, yakiwa juu ya "calcareous hardpan" fupi. "Gradient" ya urefu wa udongo kaskazini-mashariki ukipita tambarare husababisha mabadiliko katika jamii na herbaceous na nyasi refu. Baadhi ya 70 km magharibi, misitu ya Acacia huonekana ghafla na kunyoosha magharibi kuelekea ziwa Victoria na kaskazini kuelekea katika tambarare za Loita, kaskazini mwa mbuga ya wanyama ya kitaifa ya Maasai Mara. Aina 16 tofauti ya Acacia zipo katika msitu huu, usambazaji wake ukiamuliwa na hali "edaphic" na urefu wa udongo. Karibu na Ziwa Viktoria kuna tambarare yenye mafuriko yaliyotokana na "lakebeds" za kale. Katika kaskazini magharibi, misitu ya Acacia imebadilishwa na misitu ya "Terminalia-Combretum" yenye majani mapana, uliodhamiria kutokana na mabadiliko katika jiolojia. Eneo hili lina kiwango cha juu zaidi cha mvua katika mfumo na huunda kimbilio kwa wanyama wanaohama mwisho wa msimu wa kiangazi. [11] Mwinuko katika Serengeti huanzia mita 920 hadi 1850 na joto wastani kuanzia digrii 15 hadi digrii 25 "Celsius". Ingawa kwa kawaida hali ya hewa huwa ya joto na kavu, mvua hutokea katika misimu miwili ya mvua: Machi-Mei, na msimu mfupi katika Oktoba na Novemba. Kiasi cha mvua inatofautiana kutoka kiwango cha chini cha 508 mm katika upande wa "lee" ya miinuko ya Ngorongoro na kiwango cha juu cha 1,200 mm katika pwani ya Ziwa Victoria. [12] Nyanda za juu, ambazo ni baridi kuliko tambarare na kufunikwa na misitu ya "montane", ndiyo alama ya mpaka wa mashariki ya bonde ambayo Serengeti uko. Tambarare wazi ya Serengeti ina miinuko ya "granite" inayojulikana kama "koppes". Miinuko hiyo ni matokeo ya volkeno. "Koppies" hutoa makazi madogo kwa nyanda zisizo wanyamapori. "Koppe" moja inayoweza kuonekana kwa wageni huko Serengeti ni Simba Koppe (Lion Koppe). Serengeti ilitumika kama jukwaa kutengeneza filamu ya "Disney" ya *The Lion King* na baadaye uvumbuaji wa filamu za jukwaa. Eneo hilo pia ni nyumbani kwa eneo lililohifadhiwa la Ngorongoro ambalo lina "Olduvai Gorge", ambapo baadhi ya "hominid fossils" kongwe hupatikana, vilevile pia "Ngorongoro Crater", caldera ya volkeno kubwa zaidi ulimwenguni. ## Tazama pia hariri- Twiga akiwa amepandwa na ndege mgongoni - Tai - Twiga Amesimama peke yake Serengeti, Tanzania - Simba wakilala Serengeti Tanzania baada ya kuwinda ## Marejeo hariri- ↑ Northern Tanzania with Kilimanjaro and Zanzibar, by Phillip Briggs, 2006, page 198. ISBN 1841621463. - ↑ Maa (Maasai) Dictionary - ↑ 3.03.1Partridge, Frank. "The fast show",*The Independent (London)*, 2006-05-20. Retrieved on 2007-03-14. - ↑ 403 Forbidden - ↑ 5.05.1Serengeti II: Dynamics, Management, and Conservation of an Ecosystem. Anthony Ronald Entrican Sinclair, Peter Arcese. 1995. University of Chicago Press. Kurasa 73-76. ISBN 0226760316. - ↑ *Serengeti II.*Sinclair, Arcese. Ukurasa 76. ISBN 0226760316. - ↑ "Nakala iliyohifadhiwa". Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2005-11-03. Iliwekwa mnamo 2010-02-06. - ↑ *Africa's Great Rift Valley.*Nigel Pavitt. 2001. Ukurasa 122. Harry S. Abrams, Incorporated, New York. ISBN 0-8109-0602-3. - ↑ http://64.233.169.104/search?q=cache:rss9ABx99HUJ:www.ath.aegean.gr/srcosmos/showpub.aspx%3Faa%3D8868+serengeti+ecosystem+kenya&hl=en&ct=clnk&cd=4&gl=us - ↑ *Africa's Great Rift Valley.*Pavitt, kurasa 130, 134. - ↑ "Nakala iliyohifadhiwa". Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2012-12-09. Iliwekwa mnamo 2012-12-09. - ↑ http://www.glcom.com/hassan/serengeti.html ## Viungo vya nje hariri- Serengeti - Tovuti rasmi ya hifadhi ya kitaifa - Wanyama wa Serengeti - Mimea ya Serengeti - Picha za Flickr za Serengeti - Picha kutoka Serengeti 2°19′51″S 34°50′0″E / 2.33083°S 34.83333°E{{#coordinates:}}: cannot have more than one primary tag per page

8f44d6673b47b5f5a3bd4b5c406072b0ca14d6825f1ea91b91449acb2cbdf059

https://www.nemc.or.tz/faqs

#### Maswali Bidhaa ambazo hazitaathiriwa na katazo hili ni pamoja na vifungashio vya bidhaa kama vile vifungashio vya madawa, vifungashio vya vyakula kama vile: maziwa, korosho, n.k bidhaa za viwandani, kilimo na ujenzi. Hata hivyo, vifungashio ni lazima vikidhi viwango vilivyowekwa na Shirika la Viwango Tanzania (TBS). Vifungashio hivi haviruhusiwi kutumika kama vibebeo. Serikali imeamuakupiga marufuku matumizi ya mifuko ya plastiki ili kuepusha athari za kiafya na mazingira zinazoendelea kujitokeza kutokana na matumizi ya mifuko hiyo. Athari za mifuko ya plastiki ni pamoja na kutooza katika mazingira kwani inakadiriwa kudumu hadi zaidi ya miaka 500 na hivyo kuleta athari za muda mrefu; uchafuzi wa mazingira hasa kwa mifuko hii kuzagaa ovyo katika mazingira; kuziba miundombinu ya majitaka na mifereji ya mvua na kusababisha mafuriko; kuharibu mfumo wa ikolojia na bioanuai, vifo vya mifugo na wanyama wengine hususan mifugo na viumbe wa baharini wanapokula na kumeza mifuko hii. Katazo hili linaanza tarehe 1 Juni,2019**. ** Katazo hili linahusu kupiga marufuku uzalishaji, uingizaji, usafirishaji nje ya nchi, usambazaji, uuzaji na matumizi ya mifuko ya plastiki vibebeo vya aina zote(carrier bags). Waweza kuwasilisha malalamiko yako NEMC kupitia Simu ya kiganjani namba 0692108566 , Barua pepe dg@nemc.or.tz, Sehemu ya malalamiko iliyopo kwenye tovuti ya NEMC, kutembelea ofisi za Baraza zilizopo karibu, barua, n.k

1fb3d12daf4c5242a46a577d1aa83303bb7e854de20c9a7cd414957df863ed7e

https://www.nemc.or.tz/pages/background

#### Utangulizi UTANGULIZI Baraza la Taifa la Hifadhi na Usimamizi wa Mazingira (NEMC) lilianzishwa kwa Sheria ya Taifa ya Usimamizi wa Mazingira Na. 19 ya mwaka 1983 kama chombo cha kuishauri serikali juu ya masuala ya utunzaji endelevu wa mazingira. Baraza lilianza kazi rasmi mwaka 1986. Sheria Na. 19 ya mwaka 1983 ilifutwa mwaka 2004 na Sheria ya Usimammizi wa Mazingira Na. 20 ya mwaka 2004 (Sura 191) ambayo ilianzisha Baraza kwa mara nyingine. Sheria hii mpya ililipa Baraza nguvu ya kisheria ya kusimamia hifadhi ya Mazingira nchini Tangu kuanzishwa kwake Baraza limekuwa likisimamia na kutoa ushauri kwa serikali kuhusu suala zima la hifadhi ya mazingira nchini. Kwa mujibu wa kifungu cha 17cha Sheria hiyo madhumunina sababuza kuanzisha Baraza hili nikuratibu utekelezaji wa sera na sheria ya mazingira katika nyanja kuu nne:- Kutekeleza shughuli za uzingatiaji na usimamizi (enforcement and compliance) wa Sheria ya Usimamizi wa Mazingira; Kusimamia mchakato wa Tathmini ya Athari kwa Mazingira (TAM) (Kuratibu, kufanya mapitio ya ripoti zaTAM kutoka kwa wenye miradi na kufuatilia utekelezaji wake); Kuwezesha ushiriki wa umma katika kufanya uamuzi unaohusu mazingira na Kusimamia kwa ujumla na kuratibu masuala yote yanayohusu mazingira kwa mujibu wa Sheria ya Usimamizi wa Mazingira na Sheria nyingine zozote zilizoandikwa. Aidha, kifungu cha 18 (2) cha Sheria ya Usimamizi wa Mazingira, inatoa mchanganuo mpana wa majukumu ya Baraza kama ifuatavyo:-Kufanya uhakiki wa mazingira (Environmental Audit), Kufanya tathmini ambazo zitasaidia katika kuhifadhi na kusimamia, Kufanya utafiti na kuratibu utafiti wa mazingira, kuchunguza, kutathmini na kukusanya taarifa na matokeo ya utafitina kuzisambaza kwa wadau, Kufanya mapitio na kutoa mapendekezo ili kuwezesha kupitishwa kwa taarifa/ripoti za TAM), Kuainisha miradi au programu zinazohitaji kufanyiwa ukaguzi na ufuatiliaji (Audit and Monitoring) Kuhimiza na kuhakikisha usimamizi na uzingatiaji wa viwango vya taifa katika utekelezaji wa sheria, Kuanzisha hatua madhubuti zenye lengo la kulinda na kudhibiti ajali zinazoweza kusababisha uharibifu wa mazingira na kubuni njia za kurekebisha maeneo ambayo yamepata uharibifu, Kutekeleza programu zenye lengo la kutoa elimu ya mazingira na kukuza weledi kwa kushirikiana na taasisi na sekta za wizara mbalimbali kwa lengo la kuhakikisha usimamizi madhubuti na ushiriki wa jamiikatika shughuli za kuhifadhi mazingira, Kuchapisha na kusambaza miongozo mbali mbali ya usimamizi wa mazingira inayolenga udhibiti wa uharibifu wa mazingira, Kutoa ushauri wa kitaalam na kusaidia taasisi na asasi mbali mbali zinazoshughulika na usimamizi wa maliasili na mazingira, na Kufanya shughuli nyingine zozote kwa maagizo ya Waziri wa Mazingira au kutokana na uhitaji wakati wa utekelezaji wa Sheria ya Usimamizi wa Mazingira. - Maazimisho 2020-01-21 - Kongamano la Kisayansi 2023-08-28 - Wiki ya Utumishi wa Umma 2019-12-15

9bdd9ef6ca9b18af37fe62849fec2870bdfa7e820e27618145a9d26ed4861c05

https://www.nemc.or.tz/pages/directorate-of-environmental-impact-assessment-deia

#### Kurugenzi ya Tathimini ya Mazingira (DESIA) Kurugenzi inaongozwa na Mkurugenzi **Lengo** Kutoa ushauri wa kitaalamu juu ya tathmini ya athari za kimazingira na kijamii za miradi mipya na iliyopo. **MAJUKUMU** - Kusimamia mchakato wa usajili, na udhibiti wa tathmini ya athari kwa mazingira - Kujenga uwezo wa Wizara za kisekta na Mamlaka za Serikali za Mitaa katika tathmini ya athari za kimazingira na kijamii - Kupitia na kuandaa miongozo na taratibu za kufanya Tathmini ya Athari kwa Mazingira na Kijamii (ESIA) na Ukaguzi na kusambaza kwa wadau. - Kusimamia na kuratibu uchunguzi na uhakiki wa muhtasari wa mradi, ripoti za upeo na kuidhinisha hadidu Rejea za kufanya tafiti za ESIA na Ukaguzi wa Mazingira (EA). - Kuratibu mapitio ya ripoti za ESIA/EA na mikutano ya Kamati ya Ushauri ya Kiufundi ili kujadili ripoti zilizowasilishwa. - Kutoa ushauri kuhusu masuala yanayohusiana na mapitio ya ripoti za ESIA/EA - Kuwezesha mchakato wa utoaji wa Vibali vya Muda kwa miradi inayohusiana na Viwanda - Kuratibu Mamlaka za Wilaya, Wizara za Kisekta na ushiriki wa Umma katika mchakato wa mapitio ya ESIA. Habari na Matukio Matukio - Maazimisho 2020-01-21 - Kongamano la Kisayansi 2023-08-28 - Wiki ya Utumishi wa Umma 2019-12-15

620a576413994f46b92c65fb48af40b66281dbd00586499f6b34e6f6606e5751

https://www.nemc.or.tz/pages/directorate-of-environmental-research-and-management-derm

#### Kurugenzi ya Tafiti za Mazingira (DERM) Kurugenzi hii inaongozwa na Mkurugenzi **Lengo** Kuratibu na kuelekeza utekelezaji wa Agenda ya Taifa ya Utafiti wa Mazingira (RERA), Usimamizi wa Mifumo ya Mazingira na masuala ya Mabadiliko ya Tabianchi. **MAJUKUMU** - Kutoa ushauri kuhusu utafiti wa mazingira, usimamizi wa mifumo ikolojia, ufuatiliaji wa mwelekeo wa mazingira, Maeneo Yanayolindwa kwa Mazingira (EPAs), kukabiliana na mabadiliko ya tabianchi na kukabiliana na hali hiyo. - Kutoa mwongozo kuhusu masuala ya kukabiliana na mabadiliko ya tabianchi, na uendeshaji wa mfuko wa mabadiliko ya tabianchi (National Implementation Entity (NIE), Green Fund na wengine. - Kuendeleza na kufuatilia utekelezaji wa Agenda ya Taifa ya Utafiti wa Mazingira (NERA); - Kufanya na kuratibu utafiti unaotumika kuhusu mienendo ya mifumo ikolojia na changamoto za kimazingira; - Kuwezesha utayarishaji wa Mipango na Miongozo ya Hifadhi ya Mazingira kwa ajili ya usimamizi wao wa mfumo ikolojia kwa kushirikiana na wizara za sekta husika, Halmashauri na wadau wengine; - Kuanzisha na kuendesha Ofisi ya NEMC ya Huduma za Mazingira (NEMC – BES) - Kutayarisha na kusimamia utekelezaji wa miongozo, kanuni, viwango na taratibu za mazingira zinazohusika na usimamizi wa maeneo maalum, ufuatiliaji wa mienendo kwa kushirikiana na wadau wengine. - Kuratibu maandalizi ya mapendekezo ya mradi - Kusimamia miradi inayofadhiliwa na Mifuko ya Mabadiliko ya Tabianchi - Kuratibu tathmini na ufuatiliaji wa mifumo ikolojia na maeneo maalum. Habari na Matukio Matukio - Maazimisho 2020-01-21 - Kongamano la Kisayansi 2023-08-28 - Wiki ya Utumishi wa Umma 2019-12-15

3d4d1566598f791e8a99ddb6c0b2dc40bef1945384c82874acd2b35d592d684e

https://www.nemc.or.tz/pages/directorate-of-finance-and-administration-dfa

#### Kurugenzi ya Fedha na Utawala. Muhtasari Mkurugenzi wa Fedha na Utawala anasaidia shughuli za kurugenzi nyingine, vitengo na ofisi za Kanda za Baraza. Kurugenzi hii inahakikisha huduma bora za kifedha, Usimamizi wa Rasilimali Watu, masuala ya Utawala na vifaa vingine muhimu kwa wafanyakazi vinapatikana. **Kazi kuu za idara ni pamoja na:** 1.Fedha - Kumshauri Mkurugenzi Mkuu katika masuala yote yanayohusu fedha za Halmashauri. - Kupanga na kuratibu sera na taratibu zilizoundwa ili kutoa mifumo bora ya usimamizi na udhibiti wa fedha. - Kusimamia fedha za NEMC - Kuhakikisha kwamba shughuli zote za uhasibu zinafanywa kwa ufanisi na kwa ufasaha - Kuhakikisha kuwa ukaguzi wa mapema wa hati husika unafanywa na kuhakikisha kuwa hesabu na rekodi zote za fedha zinakidhi matakwa ya serikali na wafadhili. - Kuhakikisha uandikaji na uwasilishaji wa ripoti zote za fedha kwa wakati; - Kudumisha udhibiti mzuri wa kifedha juu ya mali na madeni, mapato na malipo. 2.Utawala - Sehemu hii inatoa usaidizi wa kiutawala kwa programu, kazi na shughuli za NEMC. Pia inahakikisha usimamizi wa rasilimali watu, vifaa, uendeshaji na matengenezo. - Kuhakikisha maendeleo madhubuti ya rasilimali watu - Kuhakikisha kiwango cha juu cha taaluma, kujenga uwezo endelevu, na mazingira mazuri ya kufanya kazi kwa wafanyakazi. Habari na Matukio Matukio - Maazimisho 2020-01-21 - Kongamano la Kisayansi 2023-08-28 - Wiki ya Utumishi wa Umma 2019-12-15

000142f691c21710705497ff48d42d7a9ccc2e12f9ee17fb3a96a99fb1baffeb

https://www.nemc.or.tz/pages/legal-services

#### Kurugenzi ya Huduma za Sheria **Malengo** Kutoa utaalamu na huduma katika masuala ya kisheria **MAJUKUMU** - Kutoa huduma za kisheria - Kutoa Ufafanuzi wa kisheria na utekelezaji wa sheria ya usimamizi wa mazingira - Kutoa huduma za sekretarieti kwa Mikutano ya Bodi - Kutoa msaada kwa Ofisi ya Mwanasheria Mkuu wa Serikali katika mashauri dhidi ya na kwa niaba ya baraza. - Kukusanya habari na ushahidi juu ya kesi kusanya habari inavyohitajika - Kujibu maswali ya kisheria ya umma kuhusu shughuli za Baraza - Kuandaa mikataba ya kisheria na makubaliano na kuhakikisha ulinzi salama. - Kusimamia utiifu wa masharti ya makubaliano na kandarasi ili kuhakikisha kuwa masilahi ya baraza yanalindwa. - Kukagua na uendeleze taratibu za kisheria za shirika na kupendekeza maeneo ya uboreshaji. - Kuhakikisha uhifadhi salama wa hati za kisheria - Kupitia ripoti za kisheria na kutoa maoni ya kisheria kuhusu masuala yanayohusu madai ya Baraza kwa ajili ya kuwasilishwa - Kuratibu upelelezi wa kesi za jinai za mazingira kwa kushirikiana na vyombo vya uchunguzi vya Serikali - Kuwasiliana na mamlaka za kisheria juu ya kesi za jinai za mazingira Habari na Matukio Matukio - Maazimisho 2020-01-21 - Kongamano la Kisayansi 2023-08-28 - Wiki ya Utumishi wa Umma 2019-12-15

04a1a46fb0131f2da841a16202e6c97d5ca101388bde99623751887bbec680c2

https://www.nemc.or.tz/pages/internal-audit

#### Kitengo cha Ukaguzi wa ndani Kitengo hiki kinaongozwa na Meneja Lengo Kutoa huduma za ushauri kwa Afisa Masuuli katika usimamizi mzuri wa rasilimali za Baraza. **Majukumu** Kuratibu, kusimamia na kuhakiki ukaguzi wa fedha, ukaguzi wa ufanisi, ukaguzi wa mfumo na ukaguzi wa thamani ya fedha Kutumikia kama Katibu wa Kamati ya Usimamizi wa Ukaguzi Kupitia na kutoa taarifa juu ya udhibiti sahihi wa upokeaji, uhifadhi na matumizi ya rasilimali zote za fedha za Baraza. Kukagua na kutoa ripoti juu ya matumizi na taratibu za kifedha na uendeshaji Kupitia na kutoa taarifa kuhusu utoshelevu wa hatua za menejimenti katika kujibu ripoti za ukaguzi wa ndani, na usimamizi wa ushauri kuhusu utekelezaji au mapendekezo yaliyotolewa na Mdhibiti na Mkaguzi Mkuu wa Hesabu za Serikali. Kufanya ukaguzi wa ufanisi katika tathmini ya miradi ya maendeleo Kuwasiliana na wakaguzi wa nje juu ya ukaguzi wa kila mwaka na kuhakikisha kuwa ripoti za Wakaguzi wa Nje zinafuatwa na usimamizi na kutekelezwa. - Maazimisho 2020-01-21 - Kongamano la Kisayansi 2023-08-28 - Wiki ya Utumishi wa Umma 2019-12-15

42503d618dfe2706de7767550cd67b34d551d84b4a55b4581eaf7a8b5d9d7a0c

https://www.nemc.or.tz/pages/public-relations-and-communication-unit

#### Kitengo cha Mawasiliano na Uhusiano kwa Umma Kitengo cha Mahusiano na Mawasiliano Kinaongozwa na Meneja **Malengo: ** Kutoa elimu kwa jamii kuhusiana na masuala yote yanayohusu NEMC na kujenga uelewa kwa Jamii kuhusu usimamizi, utunzaji na Uhifadhi wa Mazingira. Aidha Kitengo hurahisisha mtiririko wa taarifa kwenda kwa Jamii na kupata mrejesho toka kwa Jamii. **Majukumu ya Kitengo** Kutoa ushauri wa kitaalamu katika fani ya habari, elimu na mawasiliano kwa umma kwa Idara, Vitengo na wadau mbalimbali wanaofanya kazi katika Baraza la Taifa la Hifadhi na Usimamizi wa Mazingira (NEMC) Kukuza taswira chanya ya Baraza kwa Jamii Kujenga uelewa kwa umma juu ya masuala ya mazingira na majukumu na kazi za Baraza. Kukusanya na Kusambaza taarifa za Baraza na masuala ya mazingira kwa umma Kuendeleza, kupitia na kutekeleza mkakati wa mawasiliano wa Baraza Kuandaa vipindi vya kukuza uelewa wa mazingira na uhamasishaji kupitia vyombo vya habari. - Maazimisho 2020-01-21 - Kongamano la Kisayansi 2023-08-28 - Wiki ya Utumishi wa Umma 2019-12-15

f756c55e604b23e12a9457d70fd61acf211002de8cb44055be825282e775b2f2

https://www.nemc.or.tz/pages/ict-and-statistics-unit

#### Kitengo cha TEHAMA na Takwimu Kitengo cha TEHAMA & Takwimu kinaongozwa na Meneja. **Malengo ya Kitengo:** Kutoa ushauri na utaalam juu ya maendeleo na utumiaji wa teknolojia katika utoaji huduma bora na uchambuzi wa takwimu. **Shughuli za Kitengo:** - Kuendeleza na kuendesha Mfumo wa Habari ya Mazingira (CEIS) na kuwezesha upatikanaji wa taarifa na habari kwa Umma; - Kukusanya, kuchambua na kutoa takwimu za mazingira kwa matumizi anuwai; - Kutengeneza habari za kijiografia kwa kutumia GIS na Remote Sensing kwa matumizi mbali mbali; - Kuendeleza na kutekeleza mkakati wa teknolojia ya habari na mawasiliano; - Kuendeleza na kusimamia tovuti ya Baraza; - Kuendeleza na kudhibiti mifumo ya data na kuhakikisha usalama wake; - Kutengeneza, kutunza na kuhifadhi miundombinu ya mfumo wa TEHAMA na kuhakikisha ushirikiano wa kiteknolojia na Taasisi zingine za Serikali pamoja na wadau; - Kutekeleza sera ya Serikali ya TEHAMA; - Uangalizi wa data za Baraza; na - Kusimamia Maktaba na huduma za kituo cha habari ya Baraza. Habari na Matukio Matukio - Maazimisho 2020-01-21 - Kongamano la Kisayansi 2023-08-28 - Wiki ya Utumishi wa Umma 2019-12-15

b1fe5f5dceb29598553447909d936eac4591a6ad427f664668cf5c0dd0b897c5

https://www.nemc.or.tz/pages/corporate-planning

#### Kitengo cha Mipango, Ufuatiliaji na Tathmini Kitengo hiki kinaongozwa na Meneja. **Lengo** Kuratibu uundaji wa mipango ya ushirika na kusimamia utekelezaji wake. **Majukumu** Kuratibu maandalizi na utekelezaji wa mipango ya bajeti ya Baraza. Kuratibu utayarishaji wa ripoti za utendaji mara kwa mara Kufanya ufuatiliaji na tathmini ya mipango na miradi ya Baraza Kuandaa na kuripoti utekelezaji wa mkakati wa uhamasishaji wa rasilimali za kifedha Kusimamia utayarishaji na uboreshaji wa hifadhidata ya vifaa, taasisi na malipo ya ada na tozo. Kuhudhuria na kufuatilia mikutano ya mapitio ya matumizi ya fedha za Umma inayoitishwa na mamlaka zinazoidhinisha mara kwa mara na Kuratibu Mambo ya Bunge kwa kushirikiana na Wizara mama. Habari na Matukio Matukio - Maazimisho 2020-01-21 - Kongamano la Kisayansi 2023-08-28 - Wiki ya Utumishi wa Umma 2019-12-15

441993b6039cd8ad05a7c0d9c699f765d9bb40f39f4e96c72559947ced0b4216

https://www.nemc.or.tz/pages/southern-zone

#### Kanda ya Kusini **Eneo Ofisi zilipo na Anuani ya Posta** Ofisi ya Baraza la Taifa la Hifadhi na Usimamizi wa Mazingira Kanda ya Kusini ziko katika Manispaa ya Mtwara Mikindani. Ofisi kwenye Barabara ya TANU karibu na Jengo la Mamlaka ya Mapato Tanzania.Mawasiliano ya Posta, Simu na Barua pepe ni kama ifuatavyo: Meneja wa Kanda, NEMC- Kanda ya Kusini, S. L. P 1259, Mtwara, Tanzania, Simu: +255-23-233-4683 Barua pepe: nemcmtwara@nemc.or.tz **Huduma zinazotolewa na ofisi** Ofisi ya NEMC Kanda ya Kusini ilianza rasmi shughuli zake mwaka 2014 kwa lengo la kutoa huduma karibu zaidi kwa wadau. Ofisi ya Kanda inajishughulisha na masuala ya kukuza uelewa wa hifadhi ya mazingira kwa wadau; kufanya utafiti na mipango ya mazingira; usimamizi wa Sheria ya Mazingira ya mwaka 2004 na Kanuni zake; kusajili miradi ya uwekezaji na kusimamia mchakato wa Tathmini ya Athari kwa Mazingira (TAM) na ukaguzi wa Mazingira, kutoa ushauri kwa wadau wa mazingira kuhusiana na usimamamizi wa mazingira na mali ya asili pamoja na shughuli zingine kama inavyoagizwa kwenye Sheria ya Mazingira ya mwaka 2004. Ofisi pia inapokea maombi ya ukusanyaji, hifadhi, usafirishaji na uteketezaji wa taka hatarishi kwa ajili ya hatua za utoaji wa vibali vinavyotolewa na Waziri mwenye dhamana ya mazingira. **Eneo la Linalohudumiwa na Ofisi ya Kanda** Kanda ya Kusini inashughulikia Mikao mitatu ya Mtwara, Lindi na Ruvuma. Kanda ya Kusini inazo Mamlaka za Serikali za Mitaa zipatazo 24 ambazo zinakadiriwa kuwa na ukubwa wa 149,229 km2. Kulingana na Sensa ya mwaka 2012. Kanda ya Kusini inakadiriwa kuwa na idadi ya watu 3,512,397. Mamlaka za Serikali za Mitaa katika kanda ya Kusini ni kama ifuatavyo: - Mtwara - Masasi DC, Masasi TC, Mtwara Mikindani MC, Mtwara DC, Nanyamba TC, Nanyumbu DC, Newala DC, Newala TC, Tandahimba TC na Tandahimba DC. - Lindi - Kilwa, Lindi MC, Lindi DC, Liwale DC, Nachingwea DC na Ruangwa DC. - Ruvuma -Mbinga DC, Mbinga TC ,Namtumbo DC, Madaba DC, Nyasa DC, Songea MC, Songea DC na Tunduru DC. **Mipaka ya Kanda** Kwa upande wa Kusini Kanda imepakana nan chi ya Msumbiji; Kaskazini mikoa ya Morogoro na Pwani na Magharibi ni Nchi ya Malwai na Mikoa ya Iringa na Mbeya. Kwa upande wa Mashariki Kanda imepakana na Bahari ya Hindi. - Maazimisho 2020-01-21 - Kongamano la Kisayansi 2023-08-28 - Wiki ya Utumishi wa Umma 2019-12-15

4e9b51f78c3b4e97704e04cf431a7678fe9686f2dabf98cbb1d3227bab28423a

https://www.nemc.or.tz/pages/western-zone

#### Kanda ya Magharibi < **Utangulizi** Ofisi za Kanda zilianzishwa ili kuhakikisha Dhima ya Baraza inatekelezeka kwa ufanisi zaidi hususani katika kutimiza majukumu yake kikanda na kutoa huduma karibu zaidi na jamii. Ofisi ya Kanda ya Magharibi ni mojawapo ya ofisi 9 za kanda zilizowekwa kimkakati katika maeneo mbalimbali nchini. Kanda hii ilianza rasmi kutimiza majukumu yake mnamo Mwezi Julai, 2019. Kanda inahudumia Mikoa 4 (Kagera, Kigoma, Katavi na Rukwa) na ofisi zake ziko katika Halmashauri ya Manispaa ya Kigoma/Ujiji katika anuani ifuatayo**.** **NEMC - Kanda ya Magharibi,** **Ghorofa ya 1 NSSF Mafao House,** **Mtaa wa Mnarani,** **S. L. P 974,** **Kigoma/Ujiji, Tanzania**, Simu: +255 738 037307; barua pepe: nemckigoma@nemc.or.tz Tovuti: www.nemc.or.tz **Eneo la kanda** Kanda ina eneo la kilomita za mraba zipatazo 161,954.309 ikiwa ni sawa na takriban asilimia 17 ya eneo lote la Nchi. Kanda hii inahudumia Mikoa ya Kagera, Kigoma, Katavi na Rukwa inayojumuisha Wilaya 19 na Halmashauri 25 kama ifuatavyo; 1.Mkoa wa Kagera unaojumuisha Wilaya 7 na Halmashauri 8. Wilaya zilizopo katika mkoa huu ni Bukoba, Karagwe, Biharamulo, Kyerwa, Muleba, Ngara na Missenyi. Halmashauri zilizopo katika mkoa huu ni Halmashauri ya Manispaa ya Bukoba, Halmashauri ya Wilaya ya Bukoba, Halmashauri ya Wilaya ya Muleba, Halmashauri ya Wilaya ya Biharamulo, Halmashauri ya Wilaya ya Ngara, Halmashauri ya Wilaya ya Karagwe, Halmashauri ya Wilaya ya Missenyi na Halmashauri ya Wilaya ya Kyerwa. 2.Mkoa wa Kigoma unaojumuisha Wilaya 6 na Halmashauri 8. Wilaya zilizopo katika mkoa huu ni Kigoma, Kasulu, Buhigwe, Kibondo, Kakonko na Uvinza. Halmashauri zilizopo katika mkoa huu ni Halmashauri ya Manispaa ya Kigoma, Halmashauri ya Wilaya ya Kigoma, Halmashauri ya Mji wa Kasulu, Halmashauri ya Wilaya ya Kasulu, Halmashauri ya Wilaya ya Buhigwe, Halmashauri ya Wilaya ya Kibondo, Halmashauri ya Wilaya ya Kakonko na Halmashauri ya Wilaya ya Uvinza. 3.Mkoa wa Katavi wenye Wilaya 3 na Halmashauri 5; wilaya zilizopo katika mkoa huu ni Mpanda, Mlele na Tanganyika. Halmashauri zilizopo katika mkoa huu ni Halmashauri ya Manispaa ya Mpanda na Halmashauri ya Wilaya ya Nsimbo zilizopo katika Wilaya ya Mpanda, Halmashauri za Wilaya ya Mlele na Mpimbwe zilizopo katika Wilaya ya Mlele na Halmashauri ya Wilaya ya Tanganyika iliyopo katika Wilaya ya Tanganyika.4.Mkoa wa Rukwa wenye Wilaya 3 na Halmashauri 4. Wilaya zilizopo katika mkoa huu ni Sumbawanga, Kalambo na Nkasi. Halmashauri zilizopo katika mkoa huu niHalmashauri ya Manispaa ya Sumbawanga, Halmashauri ya Wilaya ya Sumbawanga, Halmashauri ya Wilaya ya Kalambo na Halmashauri ya Wilaya ya Nkasi.**Mipaka ya kanda** Kanda ya Magharibi inapakana na Nchi 4: Upande wa Kaskazini iko nchi ya Uganda; Nchi za Rwanda, Burundi na DR Congo ziko upande wa Magharibi na Zambia upande wa Kusini. Kanda hii pia inaungana na Mikoa 3: Mbeya katika Upande wa Kusini; Tabora na Geita kwa upande wa Mashariki. Kanda ya Magharibi pia imebarikiwa kuwa Maeneo na Mifumi Ikolojia nyeti yenye umuhimu kitaifa na kimataifa. Maeneo haya pamoja na Maziwa makuu 3 (Ziwa Victoria, Ziwa Tanganyika na Ziwa Rukwa) Mito mikubwa miwili (Mto Kagera na Mto Malagarasi) Hifadhi 4 za Taifa (Burigi – Chatto, Mahale, Gombe na Katavi) Hifadhi hai 1 (Gombe Masito Ugalla) Bonde oevu la Malagarasi – Moyowosi vile vile Misitu mbalimbali ya Hifadhi. **Majukumu ** NEMC Kanda ya Magharibi ilianzishwa kwa madhumuni ya kutelekeza majukumu na huduma za Baraza karibu na jamii za mikoa iliyo ndani ya kanda kwa niaba ya Mkurugenzi Mkuu. Majukumu miongoni mwa majukumu hayo ni pamoja na; i.Kuratibu na kuunganisha vyombo mbalimbali vya Serikali katika masuala yanayohusiana na Usimamizi na Uhifadhi wa mazingira kama ilivyoainishwa katika Sheria ya Usimamizi wa Mazingira ya Mwaka 2004 na Kanuni zake;ii.Kuongeza uelewa kwa umma kuhusu masuala ya Usimamizi wa Mazingira; iii.Kuhakikisha kunakuwa na Uzingatiaji na Utekelezaji wa Sheria ya Usimamizi wa Mazingira na Kanuni zake katika uendeshaji wa shughuli mbalimbali za maendeleo. iv.Kuhakikisha miradi ya maendeleo kabla ya kutekelezwa inafanyika Tathmini ya Athari kwa Mazingira au kwa iliyopo inafanyiwa Ukaguzi wa Awali wa Mazingira, ikiwa ni pamoja na kufanya mapitio ya miradi hiyo ili kupata Cheti cha Mazingira; v.Kushughulikia Malalamiko, Matukio na Maoni mbalimbali ya Mazingira yanayowasilishwa Ofisini; vi.Kutoa miongozo kwa jamii kuhusiana na masuala mbalimbali ya Usimamizi na Uhifadhi wa Mazingira; vii.Kusimamia utekelezaji wa mambo mbalimbali yanayohusu Usimamizi na Uhifadhi wa Mazingira na Mali asili. viii.Kuendesha na kuratibu tafiti mbalimbali za usimamizi wa mazingira. - Maazimisho 2020-01-21 - Kongamano la Kisayansi 2023-08-28 - Wiki ya Utumishi wa Umma 2019-12-15

1a32c53dfafc621b53f1bace7ce7aec8a7d1763ff83c9d2b70f94e7e65065631

https://www.nemc.or.tz/pages/southern-highlands-zone

#### Kanda ya Nyanda za Juu Kusini < Ofisi ya NEMC Kanda za juu Kusini ilianzishwa kwa lengo la kutoa huduma karibu zaidi kwa wadau. Ofisi ya Kanda inajishughulisha na masuala ya kukuza uelewa wa hifadhi ya mazingira kwa wadau; kufanya utafiti na mipango ya mazingira; usimamizi wa Sheria ya Mazingira ya mwaka 2004 na Kanuni zake; kusajili miradi ya uwekezaji na kusimamia mchakato wa Tathmini ya Athari kwa Mazingira (TAM) na ukaguzi wa Mazingira, kutoa ushauri kwa wadau wa mazingira kuhusiana na usimamamizi wa mazingira na mali ya asili pamoja na shughuli zingine kama inavyoagizwa kwenye Sheria ya Mazingira ya mwaka 2004. Ofisi pia inapokea maombi ya ukusanyaji, hifadhi, usafirishaji na uteketezaji wa taka hatarishi kwa ajili ya hatua za utoaji wa vibali vinavyotolewa na Waziri mwenye dhamana ya mazingira. **Eneo la Linalohudumiwa na Ofisi ya Kanda** Kanda ya Nyanda za juu Kusini inashughulikia Mikao minne ya Mbeya, Iringa, Njombe na Songwe. **Mipaka ya Kanda** MOROGORO- Upande wa Mashariki RUVUMA – Upande wa Kusini DODOMA and SINGIDA- Upande wa kaskazini RUKWA – upande wa Magharibi - Maazimisho 2020-01-21 - Kongamano la Kisayansi 2023-08-28 - Wiki ya Utumishi wa Umma 2019-12-15

727dc812b2a4256112a01daa48b50e5bba9ac517c38845b8488c40a2c11b6863

https://www.nemc.or.tz/pages/expert-registration

#### Usajili wa Wataalamu __USAJILI NA UTENDAJI WA WATAALAM ELEKEZI WA MAZINGIRA__ Sehemu ya 83 (1) ya Sheria ya Mazingira ya mwaka 2004 imeweka bayana kwamba Tathmini ya Athari kwa Mazingira (TAM) inapaswa kufanywa na Mtaalam Elekezi wa Mazingira aliyesajiliwa na Baraza.Usajili huo hufanyika kwa kuzingatia Kanuni ya Mazingira (Usajili na Utendaji wa Wataalam Elekezi wa Mazingira) ya mwaka 2021 ambayo inatoa jukumu hilo na mengine kwa Msajili wa Wataalam wa Tathmini ya Athari kwa Mazingira. Pamoja na kusajili Wataalam Elekezi, Baraza linajukumu la kusimamia mwenendo wa Wataalam hao na kuchukua hatua za kinadhamu kwa mujibu wa sheria pale ambapo Baraza litajiridhisha kwamba kosa limefanyika.Hatua hizo ni pamoja na kufungia, kumuamuru alipe faini au fidia, kutoa onyo na hata kufuta usajili wake. Aidha, Kanuni ya 24.-(1) inakataza Mshauri Elekezi wa Mazingira kufanya TAM bila cheti cha utekelezaji ambacho kinaisha baada ya miaka mitatu. Wataalam Elekezi wenye cheti cha utendaji na wasio na deni lolote Baraza, na ambao majina yao yatatangazwa katika tovuti ya Baraza ndio wanastahili kufanya TAM na Ukaguzi wa mazingira. Wenye nia au lengo la kufanya TAM lazima watatuma maombi kwa Baraza kwa kujaza fomu husika na kulipia kiwango cha pesa kilicho ainishwa.Maombi yote yanafanyika mtandaoni kupitia eia.nemc.or.tz. Muombaji anaweza kuwa binafsi au kampuni ya Wataalam Elekezi.Baraza linapokea maombi ya usajili na utendaji wa TAM na Ukaguzi wa mazingira kipindi chote cha mwaka.Hii ni pamoja na maombi kutoka kwa raia wa kigeni ambao wanaweza kutuma maombi ya kupewa leseni ya utendaji kwa mradi maalumu. - Maazimisho 2020-01-21 - Kongamano la Kisayansi 2023-08-28 - Wiki ya Utumishi wa Umma 2019-12-15

bd1649fdfc8619bb83166913639e176d57be1a0f28f043047c243be23d929714

https://www.nemc.or.tz/news/nemc-yanoa-waandishi-wa-habari-elimu-ya-mazingira

## NEMC YANOA WAANDISHI WA HABARI -ELIMU YA MAZINGIRA. Baraza la Taifa la Hifadhi na Usimamizi wa Mazingira (NEMC) limeendesha semina ya siku moja ya elimu ya uhifadhi na usimamizi wa mazingira kwa vyombo vya habari. Semina hiyo iliyohusisha vyombo vya habari takribani 15 na mada 4 za mazingira kuwasilishwa imefanyika katika ukumbi wa Mikutano wa Baraza uliopo jijini Dara es salaam. Akifungua semina hiyo Mkurugenzi wa utawala na fedha Bw Dickson Mjinja kwa niaba ya Mkurugenzi mkuu wa NEMC amesema lengo ni kuwajengea uwezo waandishi hao ili waweze kuwa mabalozi wazuri katika utekelezaji wa majukumu yao ya habari hususani za mazingira. Amesema Mazingira ni jambo mtambuka hali inayomlazimu kila mmoja wetu kuwajibika katika kuyatunza na kuyahifadhi kwa maendeleo endelevu ya Taifa. Mada zilizojadiliwa ni pamoja na Usimamizi wa Mazingira Tanzania, Umuhimu wa ufanyaji wa Tathmini ya Athari kwa Mazingira (TAM), Katazo la matumizi ya mifuko ya plastiki na taka ngumu, pamoja na Sheria ya Usimamizi wa Mazingira sura "191". Waliowasilisha mada kutoka Baraza la Mazingira ni Bw.Anold Mapinduzi Meneja wa NEMC Kanda ya Temeke, Bw Jamal Baruti Meneja wa Tathmini ya Athari kwa Mazingira (TAM), Hamad Taimur Kaimu Mkurugenzi kutoka kurugenzi ya uzingatiaji na utekelezaji wa Sheria (DECE), pamoja na Bw.Onesmo Ndinga kutoka kurugenzi ya Sheria (DLS) Vyombo vya habari vilivyoshiriki ni TBC, Chanel Ten, Star Tv, Clouds TV, ITV, Jamii forums, The Guardian/Nipashe, Kiss FM, Radio One, Wasafi, TV E, Mwananchi, pamoja na Daily news/Habarileo. Akiwasilisha mada ya usimamizi wa Mazingira Tanzania, Meneja wa NEMC Kanda ya Temeke Bw.Anold Mapinduzi alisema Mazingira ni uhai endelevu wa binadamu na endapo kutatokea kusigana kwa Sheria kuhusu masuala ya Mazingira, itakayosimama ni Sheria ya Mazingira. - Maazimisho 2020-01-21 - Kongamano la Kisayansi 2023-08-28 - Wiki ya Utumishi wa Umma 2019-12-15

596179d058b2358021ea522d2f57eaf071b39a8134fd18f8bb4cc2c069a9ae86

https://www.nemc.or.tz/news/kamati-ya-viongozi-wakuu-wa-kitaifa-zanzibar-yazuru-nemc

## KAMATI YA VIONGOZI WAKUU WA KITAIFA ZANZIBAR YAZURU NEMC Kamati ya kudumu ya Baraza la Wawakilishi inayosimamia Ofisi ya Viongozi Wakuu wa Kitaifa Zanzibar imetembelea ofisi za Baraza la Taifa la Hifadhi na Usimamizi wa Mazingira (NEMC) kwa lengo la kubadilishana uzoefu katika utekelezaji wa masuala ya Mazingira. Kamati hiyo iliyoambatana na timu ya watu 31 imepata fursa ya kutembelea mradi wa treni ya umeme ya SGR Kituo Kikuu cha Dar es salaam ili kupata taarifa sahihi za jinsi mradi huo unavyozingatia masuala ya utunzaji wa Mazingira. Akizungumza katika ziara hiyo, Mwenyekiti wa Kamati ya Kusimamia Ofisi za Viongozi Wakuu Zanzibar Mhe. Machano Othman Said amelipongeza Baraza kwa kufanya kazi nzuri ya kusimamia Mazingira kwenye miradi mikubwa ya kimkakati na ya maendeleo kama mradi wa treni ya umeme SGR Nchini Tanzania. Naye Mwenyekiti wa Bodi ya Wakurugenzi NEMC Mhandisi Prof. Esnati Chaggu amesema Baraza linazingatia Utekelezaji wa Sheria ya Usimamizi wa Mazingira na Kanuni zake na kuhakikisha elimu juu ya Mazingira inatolewa kwa jamii. “Jukumu la Baraza ni kuhakikisha Uzingatiaji na Utekelezaji wa Sheria na Kanuni za Mazingira unazingatiwa. Baraza limelenga kuwafikia wananchi na kuwapa elimu ya utunzaji wa mazingira kupitia vyombo vya habari na mitandao ya kijamii, Hivyo Baraza linaendelea kushirikiana na Taasisi mbalimbali kutoa elimu kwa wananchi ili kuongeza uelewa juu ya masuala ya mazingira “ amesema Mhandisi Prof. Esnati Chaggu. Kadhalika Mkurugenzi wa Tathmini ya Athari kwa Mazingira na Jamii NEMC Bi. Lilian Lukambuzi kwa niaba ya Mkurugenzi Mkuu NEMC ameeleza juhudi za Baraza hasa katika matumizi ya mifumo ya kielektroniki inavyorahisisha utekelezaji wa majukumu ya Baraza hali iliyorahisisha huduma kwa wadau wa Mazingira Nchini. Akiwasilisha wasifu wa Baraza la Mazingira Dkt.Rose Salema amesema Baraza katika utekelezaji wa majukumu yake linasimamia misingi ya Sheria ya Mazingira ya mwaka 2004 na Kanuni zake. Katika ziara hiyo iliyokuwa na timu ya watu 31 imehusisha watumishi kutoka Ofisi ya Makamu wa kwanza wa Rais Zanzibar na Mamlaka ya Mazingira Zanzibar (ZEMA) ikiongozwa na Mkurugenzi Mkuu Bw. Shekha Mjaja Juma. - Maazimisho 2020-01-21 - Kongamano la Kisayansi 2023-08-28 - Wiki ya Utumishi wa Umma 2019-12-15

e64be7860a2be61ad2f9347b4f59a74df50533e3143782cd9c6d1ff3e8f84285

https://www.nemc.or.tz/news/-10

## 𝐓𝐌𝐅, 𝐍𝐄𝐌𝐂 𝐊𝐔𝐒𝐇𝐈𝐑𝐈𝐊𝐈𝐀𝐍𝐀 𝐊𝐔𝐁𝐎𝐑𝐄𝐒𝐇𝐀 𝐇𝐀𝐁𝐀𝐑𝐈 𝐙𝐀 𝐌𝐀𝐙𝐈𝐍𝐆𝐈𝐑𝐀 Wakfu wa Vyombo vya Habari Tanzania (TMF) inashirikiana na Baraza la Taifa la Usimamizi wa Mazingira (NEMC) ili kuongeza ushiriki wa mameneja wa kanda na watendaji wa kampuni hiyo kwenye kutoa habari kama sehemu ya kuimarisha mkakati madhubuti wa mawasiliano na vyombo vya habari. Mkurugenzi Mkuu wa NEMC, Dkt. Immaculate Sware Semesi alisema kuwa ushirikiano huo ni muhimu katika kuendeleza uelewa wa mazingira kupitia vyombo vya habari. Alisisitiza umuhimu wa kuwapa waandishi wa habari na maafisa wa NEMC ujuzi unaohitajika ili kuwasilisha kwa umma masuala ya mazingira kwa ufanisi. "Kuimarisha ushirikiano wetu na TMF kutatusaidia kujenga umma wenye uelewa na kushirikishwa zaidi kuhusu masuala ya mazingira, Mafunzo haya ni hatua muhimu ya kufikia lengo hilo." Alisema Dkt. Semesi. Mkurugenzi Mtendaji wa TMF Bw. Dastan Kamanzi aliwasilisha Mpango Shirikishi wa Kukuza Uandishi wa Habari za Mazingira wa TMF (CEJNP), mpango wa pamoja na Taasisi ya Human Dignity and Environmental Care Foundation (HUDEFO). Mpango huo unalenga kukuza kizazi kipya cha waandishi wa habari wa mazingira ambao wanaweza kutoa hadithi za hali ya juu na zenye athari. Meneja Mawasiliano wa NEMC, Irene John aliwahimiza washiriki kutekeleza maarifa waliyoyapata kutokana na mafunzo hayo katika kazi zao za kila siku. "Ushirikiano mzuri wa vyombo vya habari ni muhimu kwa NEMC kutimiza wajibu wake, tunatarajia kuona matokeo yanayoonekana katika wiki zijazo." Alisema Bi. Irene. - Maazimisho 2020-01-21 - Kongamano la Kisayansi 2023-08-28 - Wiki ya Utumishi wa Umma 2019-12-15

0fcd457243e1534076f946b81d3b2fe846a553a1047526b26011f94e41fd58c2

https://www.nemc.or.tz/news/nemc-yatoa-elimu-ya-udhibiti-wa-kelele-na-mitetemo-kwenye-kongamano-la-makanisa-ya-kipentekoste-lililofanyika-dar-es-salaam

## NEMC YATOA ELIMU YA UDHIBITI WA KELELE NA MITETEMO KWENYE KONGAMANO LA MAKANISA YA KIPENTEKOSTE LILILOFANYIKA DAR ES SALAAM Baraza la Taifa la Hifadhi na Usimamizi wa Mazingira (NEMC) limetoa elimu ya udhibiti wa Kelele na Mitetemo iliyozidi viwango kwa Maaskofu na Wachungaji wa Makanisa ya Kipentekoste ili kukuza uelewa wa Sheria ya Mazingira na Kanuni za Udhibiti wa Kelele na Mitetemo za mwaka 2015. Lengo likiwa ni kupunguza uchafuzi wa mazingira unaotokana na sauti zilizozidi viwango kwenye nyumba za ibada. Akiongea na Viongozi hao Meneja wa Kanda ya Mashariki Kaskazini Bi. Glory Kombe ametoa elimu hiyo katika Mkutano uliofanyika tarehe 8/8/2024 katika Kanisa la Naioth Makuburi lililopo Ubungo, Dar es salaam. Bi. Glory Kombe amesema Kelele na Mitetemo iliyozidi viwango inaweza kusababisha athari kama Kupunguza umakini, kudumaza ukuaji wa watoto, matatizo ya akili, athari kwenye mimea na wanyama wote. Pia ameongeza kwa kusema kuwa ni wajibu wa viongozi wa dini zote kuendesha shughuli za ibada kwa kuzingatia Sheria ya Udhibiti kelele na mitetemo ya Mwaka 2015 ili kuhifadhi Mazingira. “Pamoja na Kanuni husika kuweka kiwango cha sauti pale inapozidi 75dBA hiyo inakuwa ni uchafuzi ambao unaweza kupelekea athari mbalimbali kama maumivu kwenye masikio, kupunguza umakini, matatizo ya afya ya akili, athari kwenye mimea na wanyama wote. Hivyo ni wajibu wa Taasisi za kidini na nyumba za ibada kuendesha shughuli hizo kwa kuzingatia Sheria za Udhibiti wa kelele na mitetemo ili kuhifadhi Mazingira” amesema Bi. Glory Kombe Kwa upande wake Katibu wa Jumuiya ya Maridhiano na Amani Tanzania Sheikh. Yasin Masenga ametoa wito kwa wananchi kuendelea kudumisha amani kwa kuheshimu imani, ibada na mipaka ya dini nyingine, pia amewataka waumini hao kufuata Sheria ya Uhuru wa kuabudu iliyowekwa na Serikali ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania. Uongozi na waumini wa kanisa la PNI umewashukuru NEMC na JMAT kuendelea kutoa elimu ya udhibiti wa kelele na mitetemo. Mkutano umeandaliwa na Umoja wa Makanisa ya Kipentekoste. NEMC na JMAT wameshirikiana kutoa elimu ya Udhibiti wa kelele na mitetemo kwenye nyumba za ibada. - Maazimisho 2020-01-21 - Kongamano la Kisayansi 2023-08-28 - Wiki ya Utumishi wa Umma 2019-12-15

7e4fa2be3dba428402ab65dfb55f7bbbef8fb220f2bb65847c266451e0cfac62

https://www.nemc.or.tz/whatsons/jafo-azindua-maadhimisho-ya-siku-ya-mazingira

## JAFO AZINDUA MAADHIMISHO YA SIKU YA MAZINGIRA JAFO AZINDUA MAADHIMISHO YA SIKU YA MAZINGIRA Waziri wa Nchi Ofisi ya Makamu wa Rais Muungano na Mazingira Dkt. Selemani Jafo amezindua maadhimisho ya siku ya Mazingira Duniani yanayofanyika Kitaifa jijini Dodoma kuanzia tarehe 28 Juni hadi kufikia kilele chake tarehe 5 Juni 2022.Katika uzinduzi huo Mhe. Waziri amefanya matembezi na kushiriki katika zoezi la kupanda miti katika eneo la Iyumbu Mkoani humo. Dkt. Jafo ametoa pongezi kwa Mkuu wa Mkoa wa Dodoma pamoja na wananchi kwa kushiriki kikamilifu kwenye utunzaji wa mazingira kwa kupanda miti katika maeneo mbalimbali. Pia amesisitiza kuongeza juhudi za kuhifadhi mazingira ili kukabiliana na mabadiliko ya tabianchi kwa kila mmoja kupanda miti na kuitunza kwa maendeleo endelevu. Amezitaka taasisi mbalimbali kama shule, vyuo, hospitali, magereza na maeneo mbalimbali kupanda miti na kufanya usafi ili kudumisha usafi na uhifadhi wa mazingira. Amesema "mabadiliko ya tabianchi yamekuwa na changamoto kubwa duniani, suala la ukame maeneo mbalimbali na mvua zisizotosheleza, jambo la kufanya ni kila mwananchi kufuata ajenda ya utunzaji wa mazingira na upandaji miti ili kufikia lengo la kupanda miti millioni 276 kwa mwaka ili kuongoa mfumo ikolojia." Pamoja na hayo amewaomba wananchi kujitokeza katika viwanja vya Jakaya Kikwete katika maonesho ya maadhimisho ya siku ya Mazingira Duniani kuanzia tarehe 1 hadi kilele tarehe 5 ili kujifunza teknolojia mbalimbali za kuhifadhi mazingira kwa maendeleo endelevu. - Maazimisho 2020-01-21 - Kongamano la Kisayansi 2023-08-28 - Wiki ya Utumishi wa Umma 2019-12-15

c3207d8b7414eedef56ac7a708a494be7c5b5414d637e1001ef84758d3fb89ee

https://www.nemc.or.tz/whatsons/nemc-yasitisha-mradi-wa-mabwawa-ya-uchimbaji-na-uvunaji-chumvi-wilayani-pangani

## NEMC YASITISHA MRADI WA MABWAWA YA UCHIMBAJI NA UVUNAJI CHUMVI WILAYANI PANGANI . Baraza la Taifa la Hifadhi na Usimamizi wa Mazingira (NEMC), limesitisha shughuli za mradi wa uchimbaji na uvunaji wa chumvi zinazofanyika katika kijiji cha Buyuni Kitopeni Wilayani Pangani mkoa wa Tanga jirani na Hifadhi ya Taifa ya Saadani. Hayo yamesemwa wilayani Pangani na Mkurugenzi Mkuu wa NEMC, Dkt. Mhandisi Samuel Gwamaka wakati wa ziara ya kukagua eneo hilo, alisema kuwa amesitisha shughuli zote za mradi huo na endapo mwekezaji huyo atakiuka amri hiyo hatua za kisheria zitachukuliwa dhidi yake. Alisema wanasimamisha shughuli hizo baada ya kugundua kuwa kimazingira eneo hilo ni nyeti hususani kwa wanyama mbalimbaliwakiwemo Tembo wanaotokea hifadhini na kutembea wakati mwingine kupumzika katika eneo hilo. Pia amesema mradi huo unatishia maisha ya wanyamapori waliopo katika Hifadhi ya Taifa ya Saadani pamoja na kuwepo kwa uharibifu wa mazingira katika eneo hilo. Aidha Baraza hilo limemtaka mwekezaji huyo pia kuwathibitishia kama alifanya tathiminiya athari ya mazingira kabla ya kuanza kwa mradi huo na kujua ni athari gani zingeweza kujitokeza pindi wanafanya shughuli za uchimbaji wa matuta( vyungu) vya kuvunia chumvi. “Kitendo cha mwekezaji huyu kukiuka utaratibu moja kwa moja tunamfungia kufanya shughuli, na ikithibitika huu mradi upo kinyume na sheria, umekiuka taratibu basi tutakwenda kuweka zuio na kumtaka mmiliki wa mradi huo kuyarudisha maeneo hayo kama alivyoyakuta hapo awali,” alisisitiza Mkurugenzi huyo. Kwa upande wake Kamishna Msaidizi wa Uhifadhi Hifadhi ya Taifa ya Saadani, Ephrahim Mwangomo alisema eneo ambalo mwekezaji huyo anafanyia shughuli zake ni moja kati ya maeneo muhimu ya mbuga ambayo hutumiwa na tembo kujipatia chakula na kupumzika. Alisema mwekezaji huyo alipokwenda ofisini kwao walimshauri kubadilisha matumizi eneo hilo kwa kuacha kuchimba chumvi na kufikiria kujenga hoteli kwa ajili ya watalii. “Hapa Saadani tunapokea watalii 4000 kwa mwaka kutoka nje, wakati wenzetu wa Zanzibar wanapokea watalii 300,000 kwa mawaka na wamesema wanauwezo wa kuhakikisha hao wanaoenda Zanzibar kuja hapa Saadani hivyo tunaweza kupata hata watalii 50,000 na Zaidi lakini changamoto kubwa ni malazi ya kuwalaza Watalii (Hoteli)” Naye Mwenyekiti wa kijiji cha Buyuni kilichopo kata ya Mkwaja Wilaya ya Pangani, Diwani Waziri alisema, kuwa mradi huo wa uchimbaji chumvi unaomilikiwa na mwekezaji ulioanza mwaka 2015 na alipewa na kijiji heka 50 ili aziendeleze na kufanya maendeleo katika kijiji hicho. BaadayeMwekezaji aliongezewa hekari nyingine 100 na Wamiliki wengine hvyo kupelekea mpaka sasa kumiliki hekari 150 “Pamoja na kwamba mwekezaji huyu tulimpatia heka 50 ili azitumie kwa shughuli zake, tunakiri kwamba hatukuwashirikishaHifadhi ya Saadani (SANAPA) wakati wa kufanya maamuzi ya haya mambo,” alisema - Maazimisho 2020-01-21 - Kongamano la Kisayansi 2023-08-28 - Wiki ya Utumishi wa Umma 2019-12-15

b6a670ac8cd5e0d704d6817c5d5bb853eb4906100934953bc7f764f19137a382